Pashto 08

Citation preview

‫د پﻮﻫن‪ ３‬وزارت‬

‫اتم ！ولگى‬

‫د چاپ کال‪ 1398 :‬هـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫ملي سرود‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ ３‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ ３‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پ‪＋‬ـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه يان‬

‫دا ه‪５‬ــــــواد به تل ځلي‪８‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ ３‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫د پﻮﻫن‪ ３‬وزارت‬

‫پ‪＋‬ـــتﻮ‬ ‫اتﻢ ！ﻮلگﻰ‬

‫د چاپ کال‪ ١٣٩٨:‬ﻫـ‪.‬ش‪.‬‬ ‫أ‬ ‫اﻟف‬

‫د تاب ان ت او‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫مضمون پ تو‬

‫مؤلف ن د تعل مي نصاب د پ تو برخ د در‬

‫تابونو مؤلف‬

‫ا يټ وون ي د پ تو ب د اډيټ د پار نت غړي‬ ‫ټول‬

‫دم‬

‫اتم‬

‫به پ تو‬

‫ان شاف ور وون‬

‫خ روون‬

‫د اپ ال‬ ‫د اپ ا‬ ‫اپخونه‬

‫بر نال‬

‫د تعل مي نصاب د پراخت ا او در‬

‫تابونو د تأل ف لو ر است‬

‫د پوهن وزارت د اړ و او عامه پوهاوي ر است‬ ‫هجري شم‬ ‫ابل‬ ‫ته ‪[email protected]‬‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫تابونو د چاپ و ش او پلورلو حق د افغانستان اس مي جمهور ت د پوهن‬ ‫د در‬ ‫پلورل او پ رودل منع دي له غړوون و ه‬ ‫وزارت ه محفوظ د په بازار‬ ‫قانو‬ ‫بب‬

‫چلند‬

‫ي‬

‫د‬

‫ن د ز ر غام‬

‫اقرأ باسم رب‬ ‫مو ته ي وند راب ل او د لوست او لي‬ ‫ش ر ه ا وو‬ ‫د لو او ب ون خدا‬ ‫اله‬ ‫له نعمت خه ي برخمن ي يو او د الله تعال ر وروست غم محمد مصطف‬ ‫لوم ن غام ورته لوستل و درود وايو‬ ‫هجري ريز ال د وهن د ال ه نامه ونومول شو له د امله‬ ‫ولو ته اره ده‬ ‫رن ه‬ ‫تاب وون‬ ‫زده وون‬ ‫به د ران ه واد وونيز نظام د ورو بدلونونو شاهد وي وون‬ ‫د ه واد‬ ‫اداره او د والدينو شورا ان د ه واد د وهنيز نظام ش و بنس يز عنا بلل ي ي‬ ‫د وون او روزن ه راختيا او رمختيا مهم رول لري ه داس مهم وخت د افغانستان د‬ ‫وهن وزارت د م تابه مقام د ه واد ه وونيز نظام د ود او راخت ا ه لور بنس يزو بدلونونو‬ ‫ته من د‬ ‫له همد امله د وونيز نصاب اص ح او راختيا د وهن وزارت له مهمو لوم يتوبونو خه دي همدارن ه‬ ‫وونيزو تأسيساتو د در تابونو محتوا يفيت او‬ ‫ه وون يو مدرسو او ولو دولت او خصو‬ ‫د با يفيته در‬ ‫ا لري مو ه د باور يو‬ ‫توز ع ته املرنه د وهن وزارت د ارو ه‬ ‫تابونو له شتون رته د وون او روزن اسا اهدافو ته رس دل نشو‬ ‫وونيز نظام د رامن ته ولو ل اره د راتلون نسل د روزون و‬ ‫ورتنيو موخو ته د رس دو او د اغ زنا‬ ‫ه تو ه د ه واد له ولو ز ه سواندو وون و استادانو او مسل مديرانو خه ه درناوي هيله وم‬ ‫هي ول ه ه او‬ ‫تابونو ه تدريس او د محتوا ه ل دولو‬ ‫د ه واد ب يانو ته د د در‬ ‫زيار او‬ ‫هاند ونه س موي او د يوه فعال او ه دين م او انتقادي تف ر سمبال نسل ه روزنه‬ ‫ه ه د نيت لوست ل‬ ‫و ي هره ور د من ه نوي ولو او د مسؤوليت ه در‬ ‫و‬ ‫ران زده وون به سبا د يوه رمختل افغانستان مع ران او د ولن متمدن‬ ‫د نن ور‬ ‫ي‬ ‫او ور اوس دون وي‬ ‫د ه واد ارز تنا ه ان ه ده غو تنه لرم و له هر فرصت‬ ‫همدا راز له خو و زده وون و خه‬ ‫و او فعالو ونوالو ه تو ه او وون و ته‬ ‫ه روسه د‬ ‫خه ه ورته ي او د زده‬ ‫ه درناوي ه له تدر س خه ه او اغ زنا ه استفاده و ي‬ ‫د‬ ‫د وون او روزن له ولو وهانو او د وونيز نصاب له مسل هم ارانو خه‬ ‫ه ا‬ ‫دي مننه وم او د لو‬ ‫دون هل ل‬ ‫د تاب ه لي لو او متو ولو ي نه ست‬ ‫بريا غوا م‬ ‫له دربار خه دو ته ه د س ي ل او انسان جو وون ه‬ ‫خدا‬ ‫وه‬ ‫و ي خ لوا‬ ‫وونيز نظام او د داس ودان افغانستان ه ه له‬ ‫د معياري او رمختل‬ ‫او سو اله وي‬ ‫د وهن وزير‬ ‫د تور محمد م ويس بلخ‬

‫ج‬

‫فﻬرست‬ ‫شﻤ‪５‬رې‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻟﻮست‬ ‫دو ﻳﻢ ﻟﻮست‬ ‫درﻳﻢ ﻟﻮست‬ ‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپ‪８‬م ﻟﻮست‬ ‫اووم ﻟﻮست‬ ‫د‬

‫سرﻟﻴکﻮﻧﻪ‬ ‫ﻟﻮﻳﻪ خداﻳﻪ‪ ،‬ﻟﻮ ﻳﻪ خداﻳﻪ!‬ ‫ﻧعت‬ ‫خپﻠﻮاکﻲ‬ ‫عداﻟت‬ ‫د حضرت عﻤر فاروق‬ ‫د ＊‪％‬ﻮ حقﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻰ‬ ‫د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ او ﻧاچاودو تﻮکﻮ د ﻧ‪＋‬ﻮ پﻴژﻧدﻧﻪ‬

‫ﻣخﻮﻧﻪ‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪٢١‬‬ ‫‪٢٧‬‬ ‫‪٣١‬‬

‫اتﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫دﻳار ﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫＇ﻮار ﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪％‬ﻠسﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپاړسﻢ ﻟﻮست‬ ‫اووه ﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫دروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫＇ﻠﻮروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپ‪ ８‬وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫اووه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د اﻣﻴر ش‪５‬ر عﻠﻲ خان واکﻤﻨﻲ اود پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬وده‬ ‫ﻧﻮرستان‬ ‫پﻮﻫاﻧد ر＊تﻴﻦ (ادبﻲ ＇ﻴره)‬ ‫ﻻسﻲ صﻨاﻳع‬ ‫ﻣرکﻪ د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ﻧﻮﻣ‪％‬ري (ضﻤﻴروﻧﻪ)‬ ‫ﻟﻴک ﻧ‪３＋‬‬ ‫اﻧشاء او ﻟﻴکﻮاﻟﻲ‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ (د کا‪１‬ﻲ کر＊‪)３‬‬ ‫د ﻣﻮر زړه‬ ‫＊ﻮوﻧکﻰ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻻر＊ﻮد‬ ‫ﻧ‪４７‬ﻮاﻟﻪ ادبﻲ ＇‪５‬ره ！ا‪－‬ﻮر‬ ‫＊کاﻟﻮ‬ ‫ﻣﻮږ وﻟ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬ﻟﻮﻟﻮ؟‬ ‫خﻮږ ژبﻰ شاعر سﻴد حسﻦ خان‬ ‫د اپﻴﻨﻮ زﻳاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫عبداﻟرحﻤان بابا‬ ‫اوبﻪ او چاپﻴرﻳال‬ ‫احﻤد شاه بابا (ﻣﻠﻲ ﻣشر او شاعر)‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻲ ا ثار‬ ‫د ﻫﻨري ﻧثر ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫وﻳﻴپاﻧ‪／‬ﻪ‬

‫‪٣٥‬‬ ‫‪٤١‬‬ ‫‪٤٧‬‬ ‫‪٥٣‬‬ ‫‪٥٧‬‬ ‫‪٦١‬‬ ‫‪٦٩‬‬ ‫‪٧٥‬‬ ‫‪٧٩‬‬ ‫‪٨٥‬‬ ‫‪٩١‬‬ ‫‪٩٥‬‬ ‫‪١٠١‬‬ ‫‪١٠٥‬‬ ‫‪١١١‬‬ ‫‪١١٩‬‬ ‫‪١٢٣‬‬ ‫‪١٢٩‬‬ ‫‪١٣٥‬‬ ‫‪١٤٣‬‬ ‫‪١٤٨‬‬ ‫‪١٥٣‬‬

‫ه‬

‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻟﻮست‬

‫لويه خدايه‪ ،‬لويه خدايه!‬

‫د ب‪ ＀５‬ﻧﻴکﻪ پر دې ﻣﻨاجات د کتاب ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻟﻮست پﻴﻠﻮو‪ .‬د ！ﻮﻟﻮ چارو واک د ﻟﻮى‬ ‫خداى پﻪ ﻻس ک‪ ３‬دی‪ .‬بﻨده باﻳد تﻞ ﻟﻪ خداى ﻣرستﻪ وغﻮاړي‪ .‬اهلل تﻪ‬ ‫ﻣﻨاجات او زاري د بري او ﻧ‪５‬کﻤرغ‪ ９‬ﻻﻣﻞ گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ n‬ﻣﻨاجات ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ او ﻣﻮضﻮع ﻳ‪＇ ３‬ﻪ وي؟‬ ‫‪ n‬تاسﻮ ب‪ ＀５‬ﻧﻴکﻪ پ‪５‬ژﻧئ او د ﻫغﻪ ﻣﻨاجات ﻣﻮ اور‪４‬دﻟﻰ دى؟‬ ‫‪ n‬د ب‪ ＀５‬ﻧﻴکﻪ دغﻪ دعا ﻳا ﻣﻨاجات ﻟﻪ ﻧﻮرو حﻤدوﻧﻮ ＇خﻪ ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬

‫‪1‬‬

‫لويه خدايه‪ ،‬لويه خدايه!‬ ‫ستا په مينه په هر ځايه‬ ‫غر والړ دى درناوۍ ک‪３‬‬ ‫ټوله ژوي په زارۍ ک‪３‬‬ ‫دلته دي د غرو لمن‪３‬‬ ‫زموږ کي‪８‬دۍ دي پک‪ ３‬پلن‪３‬‬ ‫دا و ي ډ‪４‬ر ک‪７‬ې خدايه!‬ ‫لويه خدايه‪ ،‬لويه خدايه!‬ ‫دلته ل‪ ８‬زموږ اوربل دى‬

‫ووړ ور گى دى‪ ،‬ووړ بورجل دى‬ ‫مينه ستا ک‪ ３‬موږ م‪５‬شته يو‬ ‫بل د چا په مله تله نه يو‬ ‫هسک او ځمکه نغ‪＋‬ته ستا ده‬ ‫د م‪７‬و وده له تاده‬ ‫دا پالنه ستا ده خدايه!‬ ‫لويه خدايه‪ ،‬لويه خدايه!‬ ‫(ب‪ ＀５‬ﻧﻴکﻪ)‬

‫‪2‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫ب‪ ＀５‬ﻧﻴکﻪ پﻪ خپﻞ دغﻪ ﻣﻨاجات ک‪ ３‬د ﻟﻮى خداى دربار تﻪ د دعا ﻻسﻮﻧﻪ پﻮرتﻪ‬ ‫کﻮي او داس‪ ３‬ﻫﻴﻠﻪ کﻮي‪ :‬زﻣﻮږ زړوﻧﻪ ﻳﻮازې او ﻳﻮازې ستا ﻟﻪ ﻣﻴﻨ‪ ３‬ډک دي او د بﻞ‬ ‫چا پﻪ پﻠﻪ ﻧﻪ ﻳﻮ روان‪ ،‬زﻣﻮږ پﻪ وﻟس ورحﻤ‪８５‬ې‪ .‬دوى را ډ‪４‬ر ک‪７‬ه‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻫسک‬ ‫او ‪＄‬ﻤکﻪ ستا دي او د ﻫر ＇ﻪ وده او پاﻟﻨﻪ ستا ﻟﻪ ﻟﻮري ده‪.‬‬

‫د شاعر پ‪５‬ژ دگ‬

‫‪:‬‬

‫ب‪ ＀５‬ﻧﻴکﻪ زﻣﻮږ ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ﻧﻴکﻮﻧﻮ ＇خﻪ دى‪ .‬ژوﻧد ﻳ‪ ３‬د ‪ ٣٠٠‬او ‪ ٤٠٠‬ﻫـ ‪ .‬ق‪.‬‬ ‫کﻠﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬ا！کﻞ شﻮى دى‪ .‬تر ！ﻮﻟﻮ پخﻮاﻧﻰ کتاب چ‪ ３‬د ب‪ ＀５‬ﻧﻴکﻪ پﻪ اړه ﻣﻮږ تﻪ‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات راکﻮي‪ ،‬د سﻠ‪５‬ﻤان ﻣاکﻮ ((تذکرة اﻻوﻟﻴاء)) دى‪ .‬د تذکرة اﻻوﻟﻴاء کتاب تر‬ ‫‪ ٦١٢‬ﻫـ ‪ .‬ق‪ .‬راوروستﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮى دى‪.‬‬ ‫واﻳﻲ چ‪ ３‬ب‪ ＀５‬ﻧﻴکﻪ د کسﻲ (سﻠ‪５‬ﻤان) غره پﻪ ﻟﻤﻨﻮ ک‪ ３‬اوس‪５‬ده او تﻞ بﻪ د خداى‬ ‫پر عبادت بﻮخت و‪ .‬ﻫغﻪ د خپﻠ‪ ３‬ﻗبﻴﻠ‪ ３‬ﻣشر‪ ،‬روحاﻧﻲ شخص او ﻣشﻬﻮر وﻟﻲ و‪.‬‬ ‫دغﻪ راز ب‪ ＀５‬ﻧﻴکﻪ شاعر ﻫﻢ و‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬تر ＊ﻮوﻧکﻲ وروستﻪ دې ＇ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ وارسره ﻣﻨاجات د ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪＇ _٢‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې د دغﻪ ﻣﻨاجات د ﻣفﻬﻮم پﻪ اړه خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻫر زده کﻮوﻧکﻰ دې پﻪ ﻣﻨاجات ک‪ ３‬صفتﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ او پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬دې پﻪ ﻟﻮړ أواز‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬پﻪ پﻮرتﻨﻲ ﻣﻨاجات ک‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ او وواﻳاست چ‪＇ ３‬ﻮ ډوﻟﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻣﻮ پﻴدا‬ ‫ک‪７‬ل؟‬ ‫‪ _٥‬پﻪ ساده ډول د حﻤد‪ ،‬ﻣﻨاجات او ﻧعت تﻮپﻴر پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ او خپﻠﻮ‬ ‫！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬واوروئ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪.‬‬ ‫درﻧاوۍ‪ ،‬ژوي‪ ،‬بﻮرجﻞ‪ ،‬ﻣ‪５‬شت‪ ،‬ﻧغ‪＋‬تﻪ‪ ،‬پاﻟﻨﻪ‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ستﻮﻧزﻣﻦ ﻟغتﻮﻧﻪ پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬استعﻤال ک‪７‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ ３‬د دې درس اصﻠﻲ ﻣطﻠب پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫پﻪ تاسﻮ ک‪ ３‬ﻫغﻪ ＇ﻮک غﻮره دى چ‪ ３‬د ﻫغﻪ د ﻻس او ژب‪ ３‬ﻟﻪ ضرر‬ ‫＇خﻪ بﻞ ﻣسﻠﻤان پﻪ اﻣان وي‪.‬‬ ‫((حدﻳث شرﻳف))‬

‫‪4‬‬

‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫نعت‬

‫تاس‪ ３‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻨاجات وﻟﻮست‪ .‬ﻣﻨاجات ﻫغ‪ ３‬وﻳﻨا تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻫغﻪ ک‪ ３‬د خداى ﻟﻪ درباره د ＇ﻪ غﻮ＊تﻨ‪ ３‬او دعا ﻻسﻮﻧﻪ پﻮرتﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬اوس تاس‪３‬‬ ‫ﻧعت ﻟﻮﻟئ‪ ،‬پﻪ ﻧعتﻴﻪ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻣحﻤد صفت او ستاﻳﻨﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻣﻨاجات او ﻧعت‬ ‫زﻳاتره ﻣﻨظﻮم وي‪ ،‬خﻮ کﻠﻪ کﻠﻪ ﻣﻨثﻮر ﻫﻢ وي‪.‬‬ ‫ﻧعت ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪ n‬تاس‪ ３‬کﻮم ﻧعتﻴﻪ کﻼم اور‪４‬دﻟﻰ ﻳا ﻟﻮستﻠﻰ دى ﻟﻪ ﻣﻨاجات سره ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫‪ n‬أﻳا ﻣﻨاجات او ﻧعت ﻣﻨثﻮر ﻫﻢ وي؟‬ ‫‪5‬‬

‫بنيادمو ک‪ ３‬دې نشته دى همسر څوک‬ ‫پر‪４‬شتو ک‪ ３‬دې هم نه دى برابر څوک‬ ‫د معراج په شپه جبريل هم پات‪ ３‬راغى‬ ‫کله تلى شي همر کا به د افسر څوک‬ ‫سپوږم‪ ９‬هم ورته حيرانه دوه توک‪７‬ې شوه‬ ‫اشارې نه د نبي دى ناخبر څوک‬ ‫الت‪ ،‬منات‪ ،‬عزا(‪ )١‬همه خاورې په سر شول‬ ‫اخيستلى شي له حق سره ټکر څوک‬ ‫ابو جهل(‪ ،)٢‬بولهب(‪ )٣‬ټول خوار و زار شول‬ ‫ن ه ک‪７‬ي مقابله د پيغمبر څوک‬ ‫ستا صفت د لويي څوک پوره کوى شي‬ ‫احاطه به د بر‪＋４‬نا وک‪７‬ي د لمر څوک‬ ‫د اسرې ځاى مو هم ته ي‪ ３‬محمده‬ ‫زموږ مه شه په دنيا ک‪ ３‬بل رهبر څوک‬ ‫خپل پردي ورته په عدل ک‪ ３‬يو شان وو‬ ‫ثاني نشته د عادل خيرالبشر(‪ )٤‬څوک‬ ‫(ﻟﻨگر بﻲ بﻲ)‬ ‫ﻟﻨگر بﻲ بﻲ د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا د اشﻨغر د سﻴﻤ‪ ３‬شاعره ده‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړې شاعرې پﻪ اړه پﻪ ادبﻲ‬ ‫تذکرو ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣعﻠﻮﻣات ﻧشتﻪ‪ .‬د فﻘﻴر ﻣحﻤد عباس ﻗادرﻳﻪ پﻪ (خﻮاږه ﻧعتﻮﻧﻪ) ﻧﻮﻣ‪３‬‬ ‫کتاب ک‪ ３‬ﻳ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧعتﻮﻧﻪ راغﻠﻲ دي‪ .‬ﻣﻮږ ﻫﻢ پﻮرتﻨﻰ ﻧعت ﻟﻪ دغﻪ کتاب ＇خﻪ‬ ‫اخﻴستﻰ دى‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫ز‪:‬‬

‫د ت‬

‫د اهلل‬

‫پﻪ پﻮرتﻨﻲ ﻧعت ک‪ ３‬دا ＇رگﻨده شﻮې ده چ‪ ３‬حضرت ﻣحﻤد‬

‫تر ！ﻮﻟﻮ‬

‫غﻮره بﻨده او استازى دى‪ .‬حضرت ﻣحﻤد تر ！ﻮﻟﻮ وروستﻨﻰ پﻴغﻤبر دى‪ ،‬د ﻧبﻮت‬ ‫ﻟ‪７‬ۍ پرې ختﻤﻪ ده‪ .‬اهلل‬

‫د ﻫغﻪ د ﻧبﻮت د پخﻠﻲ ﻟپاره ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣعجزې‬

‫صادرې ک‪７‬ې‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﻣعجزه ﻳ‪ ３‬دا وه چ‪ ３‬د رسﻮل اهلل‬

‫ﻟﻪ زوک‪７‬ې سره سﻢ د‬

‫کفارو ستر بتان ﻟکﻪ‪ :‬ﻻت‪ ،‬ﻣﻨات‪ ،‬عزا او ﻧﻮر پر ‪＄‬ﻤکﻪ را پر‪４‬ﻮتﻞ‪.‬‬ ‫د ﻣعراج پﻪ شپﻪ رسﻮل اهلل‬ ‫اهلل‬

‫اﻗصﻰ ＇خﻪ د‬ ‫د جبراﻳﻞ (ع) پﻪ ﻣﻠگرتﻴا ﻟﻪ ﻣسجد‬ ‫ٰ‬

‫پﻪ اﻣر أسﻤاﻧﻮﻧﻮ تﻪ وخﻮت او ﻟﻪ اهلل‬

‫سره ﻳ‪ ３‬خبرې وک‪７‬ې‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ پﻪ‬

‫کﻮچﻨﻴﻮاﻟﻲ ک‪ ３‬د ﻫغﻪ د ﻣبارک‪ ３‬سﻴﻨ‪＇ ３‬ﻴرل او د ﻫغ‪ ３‬پر‪４‬ﻤﻨ‪％‬ﻞ ﻫﻢ ﻳﻮه ﻣعجزه وه‪.‬‬ ‫د رسﻮل اهلل‬

‫بﻠﻪ ﻣعجزه دا وه چ‪ ３‬سپﻮږﻣ‪ ９‬د ﻫغﻪ پﻪ اﻣر دوه ！ﻮ！‪ ３‬شﻮه او ب‪５‬رتﻪ‬

‫سره ﻳﻮ ‪＄‬اى شﻮه‪ .‬پﻪ ﻧعت ک‪ ３‬د رسﻮل اهلل‬

‫ستاﻳﻨﻪ او صفت راغﻠﻰ او د ﻫغﻪ ﻣﻘام‬

‫＇رگﻨد شﻮى دى‪.‬‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬ ‫‪ -١‬ﻻت‪ ،‬ﻣﻨات‪ ،‬عزا‪ :‬دغﻪ درې ﻣشﻬﻮر بتان وو چ‪ ３‬کفارو بﻪ ورتﻪ سجدې کﻮﻟ‪.３‬‬ ‫‪ -٢‬ابﻮ جﻬﻞ‪ :‬د ﻣحﻤد‬

‫سر سخت ﻣخاﻟف و چ‪ ３‬تر ﻣرگﻪ ﻣسﻠﻤان ﻧﻪ شﻮ‪.‬‬

‫‪ -٣‬ابﻮﻟﻬب‪ :‬دا ﻫﻢ د ﻣحﻤد سخت ﻣخاﻟف‪ ،‬او د اسﻼم د＊ﻤﻦ و‪.‬‬ ‫‪ -٤‬خﻴراﻟبشر‪ :‬تر ！ﻮﻟﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ غﻮره (حضرت ﻣحﻤد )‬

‫‪7‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې شعر پﻪ وارسره وﻟﻮﻟﻲ او د دې ﻧعت ﻣفﻬﻮم دې پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪３‬‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې بﻴتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا ک‪７‬ي او ودې واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ دغﻮ بﻴتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮﻣﻮ‬ ‫پ‪＋５‬ﻮ تﻪ اشاره شﻮې ده‪.‬‬ ‫د معراج په شپه جبريل هم پاتې راغى‬ ‫کله تلى شي هم رکابه د افسر څوک‬ ‫سپوږمۍ هم ورته ح رانه دوه توکړې شوه‬ ‫اشارې نه د نبي دى نا خبر څوک‬ ‫‪ -٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ شعر ک‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻴداک‪７‬ي او ＇رگﻨده دې ک‪７‬ي چ‪ ３‬پﻪ شعر ک‪３‬‬ ‫کﻮم ډول ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ -٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د دې کتاب ﻟﻪ وﻳﻴپاﻧ‪( ３／‬ﻟغتﻨاﻣ‪＇ )３‬خﻪ د دې ﻟغتﻮﻧﻮ ﻣعﻨا پﻴدا او‬ ‫بﻴا دې پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬استعﻤال ک‪７‬ي‪ :‬ﻣعراج‪ ،‬افسر‪ ،‬احاطﻪ‪ ،‬ﻫﻤسر‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د حضرت ﻣحﻤد‬ ‫وک‪７‬ي‪.‬‬

‫حضرت ﻣحﻤد‬

‫د ستاﻳﻨﻮپﻪ اړه پﻪ شپ‪８‬و کر＊ﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮه ﻟﻴکﻨﻪ‬

‫د ！ﻮل بشرﻳت د ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬ﻟپاره راستﻮل شﻮى دى‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫درﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫خپلواکي‬

‫خپﻠﻮاکﻲ او ازادي د خداى ﻳﻮ ﻟﻮى ﻧعﻤت دى‪ ،‬د ژوﻧداﻧﻪ ﻳﻮه ستره ﻧ‪５‬کﻤرغﻲ ده‪.‬‬ ‫اﻧسان ازاد پﻴدا شﻮى او ﻟﻪ ازادۍ سره ﻣﻴﻨﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫اﻧسان تﻪ خپﻠﻮاک ژوﻧد ﻟﻪ ﻫر ＇ﻪ ﻧﻪ غﻮره ＊کاري‪ .‬د خپﻠﻮاک‪ ９‬ﻳﻮ ساعت د بﻠﻮاک‪ ９‬ﻟﻪ‬ ‫！ﻮل عﻤر ﻧﻪ غﻮره دى‪ .‬خپﻠﻮاکﻲ او د خپﻠﻮاک‪ ９‬ساتﻞ د ﻫر ﻣﻠت د ژوﻧداﻧﻪ ﻳﻮ بﻨﻴادي‬ ‫تﻮکﻰ دى‪ .‬ازادي پﻪ تﻮره اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي او پﻪ پﻮﻫﻪ او تدبﻴر ساتﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ چ‪ ３‬خﻮشحال بابا وﻳﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫ازادي تر پاچاه ه تېرى کا‬ ‫چې د بل تر حکم ندې شي زندان شي‬ ‫‪ n‬خپﻠﻮاکﻲ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪ n‬افغان وﻟس ＇ﻨگﻪ ﻟﻪ اﻧ‪／‬رﻳزاﻧﻮ ＇خﻪ خپﻠﻪ خپﻠﻮاکﻲ ترﻻسﻪ ک‪７‬ه؟‬ ‫‪ n‬د کﻮم پاچا پﻪ وخت او پﻪ کﻮم کال ک‪ ３‬د افغاﻧستان خپﻠﻮاکﻲ اعﻼن شﻮه؟‬

‫‪9‬‬

‫د اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ تر ﻳرغﻞ وروستﻪ ﻫﻢ افغاﻧستان ﻳﻮ اشغال شﻮى ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻪ و‪ .‬ﻟﻪ ﻳرغﻞ سره سﻢ‬ ‫افغاﻧاﻧﻮ د خپﻠﻮاک‪ ９‬ﻟپاره سر＊ﻨدوﻧک‪ ３‬ﻣبارزې پﻴﻞ ک‪７‬ې‪ .‬ﻟﻪ اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ سره ﻳ‪ ３‬درې ﻟﻮﻳ‪３‬‬ ‫جگ‪７‬ې وک‪７‬ې او ﻫﻴ（کﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫغﻮى ＊ک‪５‬ﻼک تﻪ غاړه ک‪５＋‬ﻨ‪＋‬ﻮده‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ ١٢٩٨‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال ک‪ ３‬افغاﻧاﻧﻮ د غازي اﻣان اهلل خان پﻪ ﻣشرۍ خپﻠﻪ سﻴاسﻲ‬ ‫خپﻠﻮاکﻲ اعﻼن ک‪７‬ه او ﻟﻪ اوږدو جگ‪７‬و او بﻴا خبرو اترو وروستﻪ اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ ﻫﻢ د افغاﻧستان‬ ‫خپﻠﻮاکﻲ پﻪ رسﻤﻴت وپ‪５‬ژﻧدﻟﻪ‪.‬‬

‫افغاﻧستان پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد و چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د ﻫغﻪ وخت ﻟﻪ زبر ‪＄‬ﻮاک (ستر ﻗﻮت‬ ‫) ﻳا اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬د ډ‪４‬رو سر＊ﻨدﻧﻮ پﻪ بدﻟﻪ ک‪ ３‬خپﻠﻮاکﻲ تر ﻻسﻪ ک‪７‬ه‪ .‬افغاﻧان د ختﻴ‪＃‬‬ ‫د ډ‪４‬رو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ او وﻟسﻮﻧﻮ ﻟپاره د أزادۍ د اتﻼﻧﻮ پﻪ تﻮگﻪ وپ‪５‬ژﻧدل شﻮل او د أزادۍ غﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫وﻟﻮﻟ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧﻮرو تﻪ ﻫﻢ ورورسﻮﻟ‪.３‬‬ ‫خپﻠﻮاکﻲ د ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد د خﻠکﻮ حﻖ دى‪ ،‬خﻮ دغﻪ حﻖ باﻳد پﻪ خپﻠﻪ وﻟسﻮﻧﻪ خپﻞ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪10‬‬

‫افغاﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ﻧ‪５‬کﻪ ﻣرغﻪ د خپﻞ ！ﻮل تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬د دغﻪ حﻖ ﻟپاره ﻣبارزې ک‪７‬ي دي او تر‬ ‫ﻻسﻪ ک‪７‬ى ﻳ‪ ３‬دى‪.‬‬ ‫د بﻠﻮاک‪ ９‬پر ضد ﻣبارزه د اﻧسان پﻪ خ＂ﻪ ک‪ ３‬اغ‪８‬ل شﻮې ده‪ .‬د وطﻦ احساس‪ ،‬د خپﻠﻮاک‪９‬‬ ‫احساس او د أزاد ژوﻧد احساس زﻣﻮږ د وﻟس ﻟﻪ سترو ＊‪５‬گ‪２‬ﻮ ＇خﻪ دى‪ .‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ شاعر او‬ ‫ﻟﻴکﻮال گﻞ پاچا اﻟفت ＇ﻪ ＊ﻪ واﻳﻲ‪:‬‬

‫يو پټ غلى احساس دى چ‪ ３‬آرام م‪ ３‬نه پر‪８４‬دي‬ ‫په اور م‪ ３‬کـــ‪７‬وي لکــه چ‪ ３‬خـــام م‪ ３‬نه پر‪８４‬دي‬ ‫جرات م‪ ３‬زياتوي دومره په ځــــان يمـه پوه شوى‬ ‫غـــافـل لـــه خــپله حقـه او غـــالم م‪ ３‬نه پــر‪８４‬دي‬ ‫زﻣﻮږ ډ‪４‬رو شاعراﻧﻮ د خپﻠﻮاک‪ ９‬پﻪ ارز＊ت او د أزاد ژوﻧد پﻪ ستاﻳﻨﻪ ک‪ ３‬شعروﻧﻪ او ﻧظﻤﻮﻧﻪ‬ ‫وﻳﻠﻲ دي‪ .‬پﻪ دغﻮ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬کﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا د خپﻠﻮاک‪ ９‬ارز＊تﻮﻧﻪ ＇رگﻨد شﻮي دي‪ ،‬ﻟﻪ بﻠﻪ‬ ‫پﻠﻮه دافغاﻧاﻧﻮ ﻫغﻮ اوږدو ﻣبارزو او سر＊ﻨدﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ درﻧاوى شﻮى دى چ‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ دورو‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻳرغﻠگرو او ＊ک‪５‬ﻼ کگرو پﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫فضﻞ احﻤد خان غر افغان واﻳﻲ‪:‬‬

‫واورئ اى په مخ د ځمک‪ ３‬اوس‪５‬دونکو‬ ‫له آسمـانه چ‪ ３‬آواز راځي د څــه دى‬ ‫د آزاد ژوند يو ســــاعت په حقيقت ک‪３‬‬ ‫د غالم د هم‪５‬شه ژوندون نه ښه دى‬ ‫ﻣﻮسﻰ شفﻴﻖ د ﻳﻮ اوږد شعر ＇ﻮ برخ‪ ３‬پﻪ دې‬ ‫د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻟﻴکﻮال او شاعر شﻬﻴد ﻣحﻤد‬ ‫ٰ‬ ‫ډول دي‪:‬‬

‫زه د آزادۍ د شمع‪ ３‬اورته پروانه يمه‬ ‫زده يمه تاريخ ته خوندوره افسانه يمه‬ ‫تل د سمندر د زمان‪ ３‬ک‪ ３‬دردانه يمه‬ ‫موج م‪ ３‬جذب‪ ３‬وهي يو سيند ب‪ ３‬کرانه يمه‬ ‫‪11‬‬

‫ت‪５‬ر يمه له سرنه په ناموس او ﻧﻨگ فدا يمه‬

‫داغ د آزادۍ نه کوم کرکه آزاد پا يمه‬

‫زه هغه غازي يم چ‪ ３‬څو ځله شهيد شوى يم‬

‫بيا يم پيدا شوى که کوم ځل‪ ３‬فقيد شوى يم‬ ‫موږ سره ت‪７‬لي د يووالي په زنځير يو ټول‬

‫پوه د خپل‪ ３‬خاورې په تنظيم او په تدبير يو ټول‬

‫عشق د خپلواک‪ ９‬م‪ ３‬په سينه ک‪ ３‬په هاها وي تل‬

‫پاک م‪ ３‬احساسات دي آزادي م‪ ３‬تمنا وي تل‬

‫خــير د بشر غــواړم امنيت م‪ ３‬تــقاضـا وي تل‬ ‫مـــاسره چ‪ ３‬ن‪＋‬لي بدبختي د هغه چا وي تل‬

‫ر＊تﻴﻨﻲ أزاد او وﻳ） ﻣﻠتﻮﻧﻪ ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬د خپﻠﻮاک‪ ９‬ﻟﻪ ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ وروستﻪ د خپﻞ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد د جﻮړوﻧ‪ ،３‬بﻴا رغاوﻧ‪ ،３‬پرﻣخت‪ ，‬او د خپﻞ ژوﻧداﻧﻪ د ﻫﻮساﻳﻨ‪ ３‬ﻟپاره ﻧﻪ ست‪７‬ې‬ ‫ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻫ（‪ ３‬او ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ ３‬وک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ ر＊تﻴﻨ‪ ３‬خپﻠﻮاکﻲ دا ده چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﻠت پﻪ ﻣذﻫبﻲ‪،‬‬ ‫سﻴاسﻲ‪ ،‬اﻗتصادي‪ ،‬کﻠتﻮري او ﻧﻮرو ډ‪－‬روﻧﻮ ک‪ ３‬پر ‪＄‬ان ﻣتکﻲ وي‪.‬‬ ‫د خپﻞ ژوﻧداﻧﻪ د ﻫﻮساﻳﻨ‪ ３‬ﻟپاره پﻪ خپﻠﻪ کار وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮرو تﻪ د تﻤ‪ ３‬ستر‪ ３－‬وﻧﻪ ﻧﻴسﻲ‪ ،‬د‬ ‫‪＄‬ان‪ ،‬ﻫ‪５‬ﻮادواﻟﻮ او ﻫ‪５‬ﻮاد د روا حﻘﻮﻧﻮ ＇خﻪ د دفاع تﻮان وﻟري‪.‬‬ ‫دا کاروﻧﻪ ﻫغﻪ وخت ک‪５‬داى شﻲ چ‪ ３‬د ﻣﻠت ！ﻮل و‪７－‬ي سره ﻣتحد او ﻳﻮ ﻣﻮ！ﻰ وي‪ .‬ﻳﻮ پر‬ ‫بﻞ ﻟﻮر‪４‬ﻨﻪ وﻟري‪ ،‬ﻳﻮ د بﻞ پﻪ غﻢ غﻤجﻦ او پﻪ خﻮ＊‪ ９‬ﻳ‪ ３‬خﻮښ شﻲ‪ .‬ﻣﻠﻲ ‪ ３＂－‬پر شخصﻲ‬ ‫‪＂－‬ﻮ غﻮره و‪２－‬ﻲ ﻳعﻨ‪ ３‬کﻪ ﻫغﻪ تﻪ زﻳان او تاوان رس‪８５‬ي ﻫغﻪ پر ‪＄‬ان وﻣﻨﻲ‪ ،‬خﻮ د ﻫ‪５‬ﻮاد او‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادواﻟﻮ ‪＂－‬ﻮ تﻪ زﻳان وﻧﻪ رسﻮي‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫ﻳﻮ ﻟﻮى ﻧعﻤت دى‪ ،‬د ژوﻧداﻧﻪ ﻳﻮه ستره ﻧ‪５‬کﻤرغﻲ ده‪.‬‬

‫خپﻠﻮاکﻲ او أزادي د خداى‬ ‫ﻫر ＇ﻮک د أزادۍ حﻖ ﻟري‪.‬‬ ‫افغاﻧاﻧﻮ د خپﻠﻮاک‪ ９‬د ب‪５‬رتﻪ اخﻴستﻠﻮ پﻪ ﻣبارزه ک‪ ３‬ﻟﻪ اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ سره درې ﻟﻮﻳ‪ ３‬جگ‪７‬ې‬ ‫وک‪７‬ې او پﻪ ‪ ١٢٩٨‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د غازي اﻣان اهلل خان د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ دوره ک‪３‬‬ ‫خپﻠﻪ سﻴاسﻲ خپﻠﻮاکﻲ ب‪５‬رتﻪ تر ﻻسﻪ ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫خپﻠﻮاکﻲ پﻪ ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ او د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ ډ‪－‬روﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ زﻳار ‪－‬اﻟﻨ‪ ３‬سره ساتﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي ډول پﻪ اﻗتصادي ډ‪－‬ر ک‪ ３‬باﻳد ﻳﻮ ﻣﻠت دوﻣره زﻳار وباسﻲ چ‪３‬‬ ‫ﻧﻮرو تﻪ د تﻤ‪ ３‬ﻻس وراوږد ﻧﻪ ک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ تﻤﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠﻮاکﻮ ﻣﻠتﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻫﻢ‬ ‫ﻣرﻳان جﻮړوي‪.‬‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬ ‫ختﻴ‪ :＃‬پﻪ دې ﻣتﻦ ک‪ ３‬ﻟﻪ ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ ﻣﻮخﻪ ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ دي چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ‬ ‫ختﻴ‪％‬ﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻫﻨد ﻟﻮﻳﻪ ﻧﻴﻤﻪ وچﻪ‪ ،‬جاپان‪ ،‬اﻳران د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬ ‫او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫زبر‪＄‬ﻮاک‪ :‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬و وختﻮﻧﻮ ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻟﻪ اﻗتصادي‪ ،‬سﻴاسﻲ او پﻮ‪＄‬ﻲ پﻠﻮه د‬ ‫ﻧ‪７‬ۍ تر ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ډ‪４‬ر پﻴاوړي وي‪ .‬دغﻮپﻴاوړو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ د خپﻞ وخت زبر‪＄‬ﻮاک‬ ‫ﻳعﻨ‪ ３‬ستر ﻗﻮت واﻳﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ پﻪ ‪ ١٨‬ﻣﻪ او ‪ ١٩‬ﻣﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬ﻟﻮﻳﻪ برﻳتاﻧﻴا (اﻧگﻠستان)‪ ،‬ﻳا ﻟﻪ‬ ‫دوﻳﻤ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬جگ‪７‬ې ﻣخک‪ ３‬جرﻣﻨﻲ‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ＊ﻮوﻧکﻲ ＇خﻪ وروستﻪ د ﻣتﻦ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬برخ‪ ３‬وار پﻪ وار وﻟﻮﻟﻲ او د‬ ‫أزادۍ پﻪ ﻣفﻬﻮم دې ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬د راغﻠﻮ شعروﻧﻮ ﻣعﻨا پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ‬ ‫！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬دې واوروي‪ .‬ﻫر زده کﻮوﻧکﻰ دې د ﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ شاعر شعر پﻪ پام ک‪ ３‬وﻟري‪ ،‬خﻮ د‬ ‫شاعراﻧﻮ د شعروﻧﻮ و‪４‬ش بﻪ د ＊ﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ خﻮا ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د (اﻟف) بکس د ﻟغتﻮﻧﻮ ﻣترادف پﻪ (ب) بکس ک‪ ３‬پﻴداک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(ب)‬ ‫(اﻟف)‬ ‫غﻼم‬ ‫خپﻠﻮاکﻲ‬ ‫أزادي‬ ‫أبادي‬ ‫غﻼﻣﻲ‬ ‫بﻠﻮاکﻲ‬ ‫سر＊ﻨدﻧﻪ‬ ‫ﻗرباﻧﻲ‬ ‫رغاوﻧﻪ‬ ‫ﻣرﻳﻰ‬ ‫‪ _٤‬افغاﻧاﻧﻮ وﻟ‪ ３‬درې ‪＄‬ﻠ‪ ３‬ﻟﻪ اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ سره جگ‪７‬ې وک‪７‬ې؟‬ ‫‪ _٥‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬ستاﻳﻨﻮﻣﻮﻧﻪ (صفتﻮﻧﻪ) پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬د خپﻠﻮاکﻮ او ﻧاخپﻠﻮاکﻮ ﻣﻠتﻮﻧﻮ د حال پﻪ اړه خپﻞ ﻧظر ＇رگﻨد ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د أزادۍ پﻪ اړه د کﻮم بﻞ شاعر ﻧثر او ﻳا پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ۍ پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫د خپﻠﻮاک‪ ９‬د جگ‪７‬ې پﻪ اړه ﻳﻮ پﻪ زړه پﻮرې ﻣطﻠب وﻟﻴکئ او بﻠ‪ ３‬ور‪ ３＄‬تﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟگﻲ‬ ‫ک‪ ３‬واوروئ‪.‬‬ ‫‪14‬‬

‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮست‬

‫د حضرت عمر فاروق عدالت‬

‫د رسﻮل اهلل‬

‫تر رحﻠت وروستﻪ د راشدﻳﻨﻮ خﻠﻴفﻪ گاﻧﻮ دوره وه‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى خﻠﻴفﻪ‬

‫حضرت ابﻮبکر صدﻳﻖ‬

‫‪ ،‬دوﻳﻢ حضرت عﻤر فاروق‬

‫‪ ،‬درﻳﻢ حضرت عثﻤان‬

‫او ＇ﻠﻮرم حضرت عﻠﻲ(کرم اهلل وجﻬ ُﻪ) و‪ .‬دغﻪ ＇ﻠﻮر واړه د رسﻮل اهلل د ﻳاراﻧﻮ پﻪ‬ ‫ﻧاﻣﻪ شﻬرت ﻟري‪ .‬پﻪ دې ＇ﻠﻮر واړو خﻠﻴفﻪ گاﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫر ﻳﻮ د ﻳﻮې ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ى شﻬرت ﻟري‪.‬‬ ‫حضرت عﻤر فاروق‬

‫د خﻼفت د چارو د ＊‪ ３‬سﻨباﻟتﻴا او عداﻟت ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ډ‪４‬ر‬

‫ﻣشﻬﻮر دى چ‪ ３‬تر اوسﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬بﻞ سارى ﻧﻪ دى ﻟﻴدل شﻮی‪.‬‬ ‫‪ n‬عداﻟت ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪ n‬کﻪ د حضرت عﻤر فاروق‬

‫‪15‬‬

‫د عداﻟت ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻣﻮ زده وي وﻳ‪ ３‬واﻳاست‪.‬‬

‫د جﻬاﻟت پﻪ دوره ک‪ ３‬چ‪ ３‬د عربﻮ د ژوﻧداﻧﻪ ﻫر ډ‪－‬ر ﻧاپﻮﻫ‪ ９‬او باطﻞ پرست‪ ９‬ﻧﻴﻮﻟﻰ و‪،‬‬ ‫ژوﻧدۍ ﻧجﻮﻧ‪ ３‬پک‪＊ ３‬خ‪５‬دې‪ ،‬بتاﻧﻮ تﻪ سجدې ک‪５‬دې‪ ،‬غﻼ‪－‬اﻧ‪ ،３‬شﻮک‪ ３‬او ﻗتﻠﻮﻧﻪ ک‪５‬دل‪،‬‬ ‫د اسﻼم رات‪ ，‬داس‪ ３‬ﻳﻮه ﻣعجزه وک‪７‬ه چ‪ ３‬دغﻪ خﻠک ﻳ‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬ره ﻟ‪８‬ه ﻣﻮده ک‪ ３‬داس‪ ３‬سره‬ ‫ﻣتحد ک‪７‬ل چ‪ ３‬د دﻧﻴا ﻟﻮى ﻟﻮى سﻠطﻨتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د بﻴرغ پﻪ وړاﻧدې سﻼﻣﻲ شﻮل‪.‬‬ ‫＇ﻪ دپاسﻪ ‪ ١٤‬سﻮه کاﻟﻪ دﻣخﻪ د عربستان پﻪ وچﻮ ش‪／‬ﻠﻨﻮ د＊تﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﻨظﻢ او غ‪＋‬تﻠﻰ‬ ‫اﻣت جﻮړ شﻮ پﻪ ﻟ‪８‬ه ﻣﻮده ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬زﻣاﻧ‪ ３‬سترو او ‪＄‬ﻮاکﻤﻨﻮ باطﻞ پرستﻮ سﻠطﻨتﻮﻧﻮ تﻪ‬ ‫ﻣات‪ ３‬ورک‪７‬ه‪ .‬پﻪ شام‪ ،‬روم‪ ،‬فارس‪ ،‬افرﻳﻘا‪ ،‬اروپا او د چﻴﻦ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د تﻮحﻴد او‬ ‫حﻖ پرست‪ ９‬ر‪１‬ا خپره ک‪７‬ه‪ .‬د عدل‪ ،‬اﻧصاف او أزادۍ داس‪ ３‬ﻳﻮ ﻧظام ﻳ‪ ３‬پک‪ ３‬پﻠﻰ ک‪ ７‬چ‪ ３‬دا‬ ‫ﻧﻦ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬سارى ﻧﻪ ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫دا ！ﻮﻟ‪ ３‬برﻳاوې د اسﻼم د پ‪５‬غﻤبر حضرت ﻣحﻤد‬

‫د تعﻠﻴﻤاتﻮ او د ﻫغﻪ ﻣبارک د ﻳاراﻧﻮ‬

‫او اصحابﻮ د اﻳﻤاﻧدارۍ‪ ،‬صداﻗت‪ ،‬زﻳار او کﻮ＊） ﻟﻪ برکتﻪ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻪ برخﻪ شﻮې وې‪.‬‬ ‫د رسﻮل اهلل‬

‫ﻳاران او اصحاب د اسﻼﻣﻴت او اﻧساﻧﻴت غﻮره ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬او ﻣثاﻟﻮﻧﻪ دي‪.‬‬

‫دوى ﻧﻪ ﻳﻮازې د اسﻼم بﻠک‪ ３‬د اﻧساﻧﻴت پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻟﻮړ ﻣﻘام ﻟري‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ زﻳاتره پﻮﻫان‪،‬‬ ‫عاﻟﻤان‪ ،‬فﻴﻠسﻮفان ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا د عﻠﻢ او عﻘﻞ خاوﻧدان او حﻘﻴﻘت ﻣﻨﻮﻧکﻲ پﻪ دغﻪ حﻘﻴﻘت‬ ‫اعتراف کﻮي‪.‬‬ ‫ﻧﻦ ﻫﻢ کﻪ ﻣﻮږ ﻣسﻠﻤاﻧان د اهلل‬

‫پﻪ احکاﻣﻮ‪ ،‬د حضرت ﻣحﻤد‬

‫پﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻮ او د‬

‫اصحابﻮ کراﻣﻮ پﻪ ک‪７‬ﻧﻮ عﻤﻞ وک‪７‬و‪ ،‬ﻧﻮ ډ‪４‬ر ژر بﻪ وکﻮﻻى شﻮ چ‪ ３‬د اسﻼم ﻫغﻪ پخﻮاﻧﻰ شان‬ ‫او شﻮکت ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا راژوﻧدى ک‪７‬و‪.‬‬ ‫حضرت عﻤر فاروق‬

‫د خطاب زوى او د رسﻮل اهلل‬

‫د ﻟﻮﻳﻮ اصحابﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ‬

‫و‪.‬‬ ‫حضرت عﻤر فاروق‬

‫تﻪ د حضرت ابﻮبکر صدﻳﻖ‬

‫تر وفات وروستﻪ پﻪ (‪ ١٣‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪.‬‬

‫کال) ک‪ ３‬د خﻼفت واگ‪ ３‬وروسپارل شﻮې‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫د حضرت عﻤر د خﻼفت پﻪ وخت ک‪ ３‬ډ‪４‬ر فتﻮحات وشﻮل‪ .‬ډ‪４‬رې سﻴﻤ‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ‬ ‫خﻼفت پﻪ واک ک‪ ３‬راغﻠ‪ .３‬د ده پﻪ وخت ک‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ خﻼفت پﻪ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر اﻣﻦ او‬ ‫اﻣان و او وگ‪７‬و پﻪ ډاډ سره ژوﻧد کاوه‪ .‬ﻻﻣﻞ (سبب) ﻳ‪ ３‬د حضرت عﻤر فاروق سﻴاست‪،‬‬ ‫تدبﻴر او عداﻟت و‪ .‬حضرت عﻤر فاروق د اسﻼﻣﻲ حکﻮﻣت ستﻨ‪( ３‬چ‪ ３‬حضرت‬ ‫ﻣحﻤد ودروﻟ‪ ３‬وې) داس‪！ ３‬ﻴﻨگ‪ ３‬ک‪７‬ې چ‪ ３‬ﻟ‪７‬ز‪４‬دل ﻳ‪ ３‬ﻧاشﻮﻧﻲ وو‪ .‬د اسﻼﻣﻲ عدل پر‬ ‫بﻨس＀ ﻳ‪ ３‬د خﻼفت چارې داس‪ ３‬تﻨظﻴﻢ ک‪７‬ې چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻫﻴ＆ ﻳﻮ ﻧظام ورسره سﻴاﻟﻲ ﻧﻪ شﻮه‬ ‫کﻮﻻى‪.‬‬ ‫حضرت عﻤر فاروق د خپﻞ خﻼفت پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻣﻮده ک‪ ３‬د ﻳﻮه و‪＋４‬تﻪ ﻫﻮﻣره ﻫﻢ ﻟﻪ‬ ‫عداﻟتﻪ ت‪５‬رى وﻧﻪ ک‪ .７‬شتﻤﻦ او غرﻳبان‪ ،‬چارواکﻲ او وﻟسﻲ وگ‪７‬ي ﻫغﻪ تﻪ د عدل او اﻧصاف‬ ‫پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬ﻳﻮ شان وو‪.‬‬ ‫حضرت عﻤر فاروق ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ د حج پﻪ ور‪＄‬ﻮ ک‪！ ３‬ﻮل چارواکﻲ راوغﻮ＊تﻞ‪ ،‬پﻪ عاﻣﻪ‬ ‫غﻮﻧ‪６‬ه ک‪ ３‬ودر‪４‬د او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪ :‬کﻪ ＇ﻮک ﻟﻪ دوى ＇خﻪ شکاﻳت ﻟري ودې واﻳﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ دې غﻮﻧ‪６‬ه ک‪ ３‬د ﻣصر واﻟﻲ عﻤروبﻦ عاص او ﻧﻮر ﻟﻮى ﻟﻮى چارواکﻲ ﻫﻢ حاضر‬ ‫وو‪ .‬ﻳﻮ کس ودر‪４‬د او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪ :‬فﻼﻧﻲ حاکﻢ پرتﻪ ﻟﻪ کﻮم جرﻣﻪ سﻞ درې ووﻫﻠﻢ‪.‬‬ ‫حضرت عﻤر فاروق ووﻳﻞ‪ :‬پا＇‪８５‬ه او خپﻞ کسات ترې واخﻠﻪ!‬ ‫حضرت عﻤروبﻦ عاص ووﻳﻞ‪ :‬اى اﻣﻴراﻟﻤؤﻣﻨﻴﻨﻪ! پﻪ دې کار سره بﻪ ！ﻮل حاکﻤان‬ ‫ب‪ ３‬زړه شﻲ‪ .‬حضرت عﻤر فاروق ووﻳﻞ‪ :‬ﻟﻪ دې پرتﻪ بﻠﻪ ﻻره ﻧشتﻪ او عارض تﻪ ﻳ‪ ３‬بﻴا ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫راوﻻړ شﻪ او خپﻞ کسات ترې واخﻠﻪ! عﻤروبﻦ عاص د عارض ＇ﻨگ تﻪ ورغﻰ او ﻫغﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ دې راضﻲ ک‪ ７‬چ‪ ３‬سﻞ دﻳﻨاره واخﻠﻲ او ﻟﻪ دعﻮې ت‪５‬ر شﻲ‪.‬‬ ‫ﻳﻮه ورځ د ﻗرﻳشﻮ ﻣشران د حضرت عﻤر فاورق د ﻟﻴدﻟﻮ ﻟپاره راغﻠﻞ‪ ،‬صﻬﻴب‪ ،‬بﻼل‪،‬‬ ‫عﻤار او ﻧﻮر کسان ﻻ د ﻣخﻪ حاضر وو چ‪ ３‬زﻳاتره ﻳ‪ ３‬أزاد شﻮي ﻣرﻳان وو‪ .‬ﻧﻮبت ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ﻣخﻪ و‪ ،‬ﻧﻮ حضرت عﻤر فاروق ﻟﻮﻣ‪７‬ى أزاد شﻮي ﻣرﻳان خپﻞ حضﻮر تﻪ وﻣﻨﻞ او د ﻗرﻳشﻮ‬ ‫ﻣشران ﻣﻨتظر پات‪ ３‬شﻮل‪.‬‬ ‫ابﻮسفﻴان چ‪ ３‬د جﻬاﻟت پﻪ وخت ک‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬ﻗبﻴﻠ‪ ３‬ﻣشر و‪ ،‬دا کار ورتﻪ ＊ﻪ وﻧﻪ اﻳس‪５‬ده‪.‬‬ ‫‪17‬‬

‫وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪ :‬سبحان اهلل! ﻣرﻳاﻧﻮ د خﻼفت ﻟﻪ دربار اجازه وﻣﻮﻧدﻟﻪ او ﻣﻮږ اﻧتظار باسﻮ‪ .‬د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫ﻧﻮر کساﻧﻮ چ‪ ３‬د ابﻮسفﻴان ﻫﻤفکره وو‪ ،‬دا کار خﻮښ ﻧﻪ شﻮ‪ ،‬خﻮ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرو د عداﻟت‬ ‫＇خﻪ شکاﻳت وﻧﻪ ک‪７‬و‪ ،‬اسﻼم‬

‫راز پ‪５‬ژﻧدوﻧکﻮ ووﻳﻞ‪ :‬ﻣﻮږ باﻳد ﻟﻪ حضرت عﻤر فاروق‬

‫！ﻮﻟﻮ تﻪ پﻪ ﻳﻮه أواز بﻠﻨﻪ ورک‪７‬ه‪＇ ،‬ﻮک چ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬بدﻣرغ‪ ９‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ وروستﻪ پات‪ ３‬شﻮل‪ ،‬ﻧﻦ‬ ‫ﻫﻢ باﻳد وروستﻪ پات‪ ３‬شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻗادسﻴ‪ ３‬ﻟﻪ جگ‪７‬ې وروستﻪ چ‪ ３‬ﻣعاشﻮﻧﻪ ！اکﻞ ک‪５‬دل‪！ ،‬ﻮل ﻗبﻴﻠﻮي اﻣتﻴازات ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ پاﻣﻪ‬ ‫وغﻮر‪＄‬ﻮل او ﻳﻮازې اسﻼﻣﻲ وړتﻴاوې ﻳ‪ ３‬پﻪ پام ک‪ ３‬وﻧﻴﻮﻟ‪ ،３‬د اُساﻣﻪ بﻦ زﻳد ﻣعاش ﻳ‪ ３‬د خپﻞ‬ ‫زوى عبداهلل تر ﻣعاش زﻳات و！اکﻪ‪ .‬عبداهلل ووﻳﻞ‪ :‬واهلل اُساﻣﻪ پﻪ ﻫﻴ＆ جﻨگ ک‪ ３‬تر ﻣا ﻧﻪ دى‬ ‫ﻣخک‪ ３‬شﻮى‪ .‬حضرت عﻤر فاروق‬

‫ووﻳﻞ‪ :‬ﻣگر ﻫغﻪ پر رسﻮل اهلل‬

‫تر تا ډ‪４‬ر گران و‪.‬‬

‫ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ د غﻨﻴﻤت ﻣال راغﻰ‪ .‬اُم اﻟﻤؤﻣﻨﻴﻦ حضرت حفصﻪ(رضﻰ اهلل عﻨﻬا) چ‪ ３‬د‬ ‫حضرت عﻤر فاروق ﻟﻮر او د رسﻮل اهلل بﻲ بﻲ وه‪ ،‬خپﻞ پﻼر تﻪ ورغﻠﻪ او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪:‬‬ ‫＇ﻪ چ‪ ３‬زﻣا حﻖ وي راﻳ‪ ３‬ک‪７‬ه! حضرت عﻤر فاروق‬

‫ووﻳﻞ‪ :‬ﻟﻮرجاﻧ‪ !３‬تﻪ زﻣا پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي‬

‫ﻣال ک‪ ３‬حﻖ ﻟرې‪ ،‬دا د غﻨﻴﻤت ﻣال دى‪ ،‬أﻳا تﻪ غﻮاړې چ‪ ３‬پﻼر دې ت‪５‬رى وک‪７‬ي؟!‬ ‫حضرت حفصﻪ(رضﻰ اهلل عﻨﻬا) حﻴراﻧﻪ شﻮه‪ ،‬ﻟﻪ ‪＄‬اﻳﻪ پا＇‪５‬ده او ﻻړه‪.‬‬ ‫د حضرت عﻤر فاروق‬

‫پﻪ دوره ک‪ ３‬د خﻼفت در بار تﻪ د ﻧژدې ک‪５‬دو ﻣعﻴار ﻳﻮازې‬

‫عداﻟت او ر＊تﻴﻨﻮﻟﻲ وه‪ .‬واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮه ورځ عﻤر فاروق‬

‫د خپﻞ خﻼفت پﻪ دوره ک‪３‬‬

‫د شپ‪－ ３‬ر‪５＄‬ده چ‪ ３‬د خﻠکﻮ ﻟﻪ احﻮاﻟﻪ ‪＄‬ان خبر ک‪７‬ي‪ .‬ست‪７‬ى شﻮ؛ ﻳﻮه د‪４‬ﻮال تﻪ ﻳ‪ ３‬ډډه‬ ‫وﻟگﻮﻟﻪ‪ ،‬د اﻧ‪ ７／‬دﻧﻨﻪ د ﻳﻮې ＊‪ ３％‬او ﻧجﻠ‪ ９‬خبرې اور‪４‬دل ک‪５‬دې‪ ３％＊ .‬ﻧجﻠ‪ ９‬تﻪ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫ﻟﻮرې پﻪ ش‪５‬دو ک‪ ３‬اوبﻪ واچﻮه‪.‬‬ ‫ﻟﻮر ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪ :‬وﻟ‪ ３‬تﻪ د اﻣﻴراﻟﻤؤﻣﻨﻴﻦ ﻟﻪ حکﻤﻪ ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬خبره چ‪ ３‬ﻫغﻪ پﻪ دې کار بﻨد‪４‬ز‬ ‫ﻟ‪／‬ﻮﻟﻰ دى‪.‬‬ ‫ﻣﻮر ﻳ‪ ３‬بﻴا ！ﻴﻨ‪／‬ار وک‪ :７‬پا＇‪８５‬ه او پﻪ ش‪５‬دو ک‪ ３‬اوبﻪ ‪６－‬ې ک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﻮ خﻠﻴفﻪ وﻳﻨﻲ او ﻧﻪ د‬ ‫ﻫغﻪ کﻮم عسکر‪.‬‬ ‫‪18‬‬

‫ﻟﻮر ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪ :‬کﻪ خﻠﻴفﻪ ﻣﻮ ﻧﻪ وﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻮ اهلل خﻮ ﻣﻮ وﻳﻨﻲ‪ ،‬زه دا کار ﻫﻴ＆ کﻠﻪ ﻧشﻢ‬ ‫کﻮﻻى چ‪ ３‬ﻣخاﻣخ دې د ﻫغﻪ خبره وﻣﻨﻢ او پﻪ پ＂ﻪ دې د ﻫغﻪ د خبرې خﻼف کار وک‪７‬م‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې سﻮال ‪＄‬ﻮاب دا ﻧجﻠ‪ ９‬عﻤر فاروق تﻪ ډ‪４‬ره سپ‪（５‬ﻠ‪＊ ３‬کاره شﻮه‪ ،‬ﻧﻮ خپﻞ زوى‬ ‫عاصﻢ تﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧکاح ک‪７‬ه‪ .‬ﻟﻪ دې سپ‪（５‬ﻠ‪ ３‬ﻧجﻠ‪ ９‬چ‪ ３‬کﻮﻣﻪ ﻟﻮر وز‪４８４‬ده‪ ،‬ام عاصﻢ ﻳ‪ ３‬وبﻠﻠﻪ‪.‬‬ ‫ام عاصﻢ د خﻠﻴفﻪ ﻣروان زوى عبداﻟعزﻳز پﻪ ﻧکاح ک‪７‬ه او عﻤر بﻦ عبداﻟعزﻳز ترې وز‪４ ８４‬د‪،‬‬ ‫د عداﻟت ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫ﻫغﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا ﻳ‪ ３‬د خپﻞ ﻧﻴکﻪ حضرت عﻤر فاروق‬ ‫تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ه‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫حضرت عﻤر فاروق داس‪ ３‬عادل خﻠﻴفﻪ و چ‪ ３‬د ＇ﻮارﻟس سﻮو کاﻟﻮ پﻪ اوږدو ک‪３‬‬ ‫د ﻫغﻪ پﻪ ＇‪５‬ر بﻞ عادل خﻠﻴفﻪ پﻴداﻧشﻮ‪ .‬د ﻫغﻪ پﻪ خﻼفت ک‪！ ３‬ﻮل اﻧساﻧان ﻟﻪ خپﻠﻮ روا‬ ‫حﻘﻮﻧﻮ ＇خﻪ برخﻤﻦ وو‪ .‬پﻪ ﻫﻴچا ظﻠﻢ او ت‪５‬رى ﻧﻪ ک‪５‬ده او دچا حﻖ بﻞ تﻪ ﻧﻪ ورکﻮل‬ ‫ک‪５‬ده‪ .‬د اسﻼﻣﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ پﻪ وړاﻧدې ！ﻮل سره برابر وو‪.‬‬ ‫او دﻫغﻪ د اصحابﻮ پﻪ اﻣروﻧﻮ او ک‪７‬ﻧﻮ عﻤﻞ وک‪７‬و‪ .‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫ﻣﻮږ ﻫﻢ باﻳد د رسﻮل اهلل‬ ‫ک‪ ３‬عداﻟت او ر＊تﻴﻨﻮﻟﻲ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪７‬و او د اسﻼﻣﻲ وروروﻟ‪ ９‬پر بﻨس＀ د ﻫر چا حﻖ پﻪ‬ ‫پام ک‪ ３‬وﻧﻴسﻮ‪ .‬دب‪ ３‬عداﻟت‪ ９‬ﻣخﻪ وﻧﻴسﻮ او ﻳﻮه با اﻧصافﻪ او عادﻟﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ جﻮړه ک‪７‬و‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ＊ﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ ﻧﻪ وروستﻪ پﻪ وار سره ﻣتﻦ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې‬ ‫ﻫر ﻳﻮ د حضرت عﻤر د عداﻟت پﻪ اړه خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬راغﻠ‪ ３‬پ‪ ３＋５‬پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې پﻪ‬ ‫‪19‬‬

‫！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻮ ﻣعﻨا د کتاب پﻪ پاى ک‪ ３‬پﻴدا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬دې‬ ‫استعﻤال ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻧظام‬ ‫عداﻟت‬ ‫خﻠﻴفﻪ‬ ‫رحﻠت‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د راشدﻳﻨﻮ خﻠﻴفﻪ ‪－‬اﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ تارﻳخﻲ ترتﻴب پخپﻠﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫حضرت عﻠﻲ(کرم اهلل وجﻬ ُﻪ)‪ ،‬حضرت عﻤر فاروق ‪ ،‬حضرت ابﻮبکر صدﻳﻖ ‪،‬‬ ‫حضرت عثﻤان ‪.‬‬ ‫‪................. _٣ ..................... _٢................... _١‬‬ ‫‪........................ _٤‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻮ ضد کﻠﻤ‪ ３‬پﻴداک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻣرﻳﻰ‬ ‫شتﻤﻦ‬ ‫عدل‬ ‫اﻣﻦ‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬ﻣفرد ﻧارﻳﻨﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ب‪ ３‬وزﻟﻪ ش‪５‬دې خر＇ﻮوﻧک‪ ３‬ﻧجﻠ‪ ９‬وﻟ‪ ３‬خپﻞ زوى‬ ‫‪ _٧‬حضرت عﻤر فاروق‬ ‫عاصﻢ تﻪ پﻪ ﻧکاح ک‪７‬ه؟‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د عدل او اﻧصاف پر ارز＊ت او اﻫﻤﻴت د کتابچ‪ ３‬د ﻧﻴﻢ‬ ‫ﻣخ پﻪ اﻧدازه ﻳﻮ ﻣطﻠب وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮست‬

‫د ښځو حقونه‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ باﻳد پﻪ دې پﻮه شﻲ چ‪ ３％＊ ３‬زﻣﻮږ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ ده‪ .‬د اسﻼم ﻟﻪ‬ ‫ﻧظره او ﻫﻢ د اساسﻲ او ﻣدﻧﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬باﻳد د ＊‪％‬ﻮ حﻘﻮﻧﻮ تﻪ پﻪ درﻧﻪ سترگﻪ‬ ‫وکتﻞ شﻲ‪.‬‬ ‫د ＊‪％‬ﻮ پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬ﻫر ډول ﻧاوړه سﻠﻮک او تاوترﻳخﻮاﻟﻰ د اسﻼﻣﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ او د ！ﻮل‬ ‫بشرﻳت ﻟﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ او ارز＊تﻮﻧﻮ سره ﻣخاﻟف گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ n‬تاس‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ د حﻘﻮﻧﻮ پﻪ اړه ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫‪ n‬کﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪％＊ ３‬ﻪ ﻧﻪ واى‪ ،‬ﻧﻮ ＇ﻪ بﻪ پ‪ ）５‬شﻮي واى؟‬ ‫‪21‬‬

‫د بشر پﻪ حﻘﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ حﻘﻮﻧﻮ تﻪ زﻳاتﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ شﻮې ده‪ .‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ارز＊تﻮﻧﻮ پربﻨس＀‬ ‫دوﻟتﻮﻧﻪ ﻣکﻠف دي چ‪ ３‬د ﻣﻨﻞ شﻮﻳﻮ اصﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ＊‪ ３％‬حﻘﻮﻧﻮ تﻪ پﻪ درﻧﻪ سترگﻪ وگﻮري‬ ‫او د ژوﻧد ！ﻮل اﻣکاﻧات ورتﻪ برابر ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د بشري حﻘﻮﻧﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ت‪７‬وﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３％＊ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻴز او اﻗتصادي فعال گ‪６‬ون ک‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وو سره ﻳﻮ شان حﻘﻮﻧﻪ ﻟري او پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻣادي او ﻣعﻨﻮي اﻣتﻴازاتﻮ ＇خﻪ‬ ‫برخﻤﻨ‪ ３‬ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫＊‪％‬ﻮ تﻪ د ﻫغﻮى حﻘﻮﻧﻪ ورکﻮل او درﻧاوى کﻮل‪ ،‬د ﻫﻮسا‪ ،‬ﻣترﻗﻲ او خﻮشحاﻟﻪ ！ﻮﻟﻨ‪３‬‬ ‫ضﻤاﻧت کﻮي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻣتﻘابﻞ احترام او غﻮره چﻠﻨد د ﻧارﻳﻨﻪ او ＊‪ ３％‬تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻣﻴﻨﻪ او‬ ‫ﻣحبت را ﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي او د ﻧ‪５‬کﻤرغﻪ ژوﻧد ﻟپاره ﻻر ﻫﻮاروي‪.‬‬ ‫د ﻣدﻧﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ د حﻘﻮﻧﻮ ﻣﻨﻞ‪ ،‬ﻫغﻮى تﻪ دا اﻣکان برابروي چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ‬ ‫سﻴاسﻲ چارو ک‪ ３‬گ‪６‬ون وک‪７‬ي‪ .‬أن تر دې چ‪ ３‬د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻣشران پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ و！اکﻲ‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫＊‪％‬ﻮ تﻪ د ﻫغﻮى دحﻘﻮﻧﻮ د ورکﻮﻟﻮ پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬دا ﻫﻢ باﻳد وﻣﻨﻞ شﻲ چ‪ ３‬ﻫغﻮى دخپﻠﻮ‬ ‫حﻘﻮﻧﻮ دﻻس تﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره دوﻟتﻲ ادارو تﻪ ﻻر وﻟري او ﻫﻢ د ضرورت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬وک‪７‬اى شﻲ‬ ‫چ‪ ３‬وکﻴﻞ وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫خداى پاک فرﻣاﻳﻲ چ‪ ３％＊( ３‬ستاس‪ ３‬ﻟباس او تاسﻮ د ﻫغﻮى ﻟباس ﻳاست)‪ ،‬د ﻟﻮى‬ ‫خداى ﻟﻪ دې وﻳﻨا ＇خﻪ ＇رگﻨد‪８４‬ي چ‪％＊ ３‬ﻪ او ﻧارﻳﻨﻪ ﻳﻮ د بﻞ ﻟپاره د جاﻣﻮ حﻴثﻴت‬ ‫ﻟري‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬جاﻣ‪ ３‬د اﻧسان بدن پ＂ﻮي او حﻴا ﻳ‪ ３‬خﻮﻧدي ساتﻲ‪ ،‬ﻫﻤداشان ﻧارﻳﻨﻪ د‬ ‫＊‪ ３％‬او ＊‪％‬ﻪ د ﻧارﻳﻨﻪ ﻟپاره د عﻴبﻮﻧﻮ د پ＂ﻮﻟﻮ‪ ،‬ﻧﻴﻤگ‪７‬تﻴاوو ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ﻣرستﻪ کﻮوﻧکﻲ‬ ‫دي‪ ،‬ﻧﻮ وﻳﻼى شﻮ چ‪ ３‬ﻳﻮ د بﻞ ﻟپاره ﻻزم او ﻣﻠزوم دي‪.‬‬

‫زده ک‪７‬ه اوتعﻠﻴﻢ ﻫﻢ د ＊‪％‬ﻮ اسﻼﻣﻲ او ﻣدﻧﻲ ﻣﻨﻞ شﻮى حﻖ دى چ‪ ３‬باﻳد پﻪ پام ک‪３‬‬ ‫وﻧﻴﻮل شﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د ＊‪％‬ﻮ حﻘﻮﻧﻪ ﻣﻨﻞ او ﻫغﻮى تﻪ د درﻧ‪＋‬ت پﻪ سترگﻪ کتﻞ‪ ،‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﻫر‬ ‫غ‪７‬ي ﻣﻠﻲ‪ ،‬اسﻼﻣﻲ او بشري دﻧده ده‪.‬‬ ‫‪23‬‬

‫تجربﻮ دا ثابتﻪ ک‪７‬ې ده چ‪ ３‬ﻟﻪ ＊‪％‬ﻮ سره ＊ﻪ چﻠﻨد او ﻧ‪５‬ک خﻮى‪ ،‬ﻫغﻮى دې تﻪ اړباسﻲ‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وو سره پﻪ ک‪７‬و وړو ک‪ ３‬ﻟﻪ ＊ﻪ چﻠﻨد ﻧﻪ کار واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ＊‪％‬ﻮ سره ﻧاوړه سﻠﻮک د اسﻼم ﻟﻪ ﻧظره ﻣردود او غﻨدل شﻮى دى‪.‬‬ ‫＊‪％‬ﻪ ﻫغﻪ ﻣﻮجﻮد دى چ‪ ３‬د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ و سره اوږه پر اوږه برخﻪ‬ ‫ﻟري‪％＊ .‬ﻪ ﻣﻮر ده او ﻣﻮر د ！ﻮﻟﻨﻴزو چارو پﻪ ！ﻮﻟﻮ اړخﻮﻧﻮ ک‪ ３‬شرﻳکﻪ ده‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻳﻮ‬ ‫زﻳات شﻤ‪５‬ر ＊‪ ３％‬پر ﻧﻮرو برخﻮ سرب‪５‬ره د ادب پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ ستره وﻧ‪６‬ه ﻟري‪ .‬شعري‬ ‫！ﻮﻟگ‪ ،３‬ادبﻲ ﻧثروﻧﻪ‪ ،‬ﻧاوﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬ډراﻣ‪ ،３‬کﻴس‪ ３‬او ﻧﻮرې راز‪ ،‬راز ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬تﻪ وړاﻧدې‬ ‫ک‪７‬ي دي چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ سﻤﻮن‪ ،‬اصﻼح او رغاوﻧﻪ ک‪ ３‬پﻮره اغ‪５‬ز ﻟري‪.‬‬ ‫د دې تر ＇ﻨ‪／‬ﻪ ＊‪％‬ﻴﻨﻪ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ پﻪ خپﻠﻮ اثارو ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ د حﻘﻮﻧﻮ غ‪ ８‬ﻫﻢ‬ ‫پﻮرتﻪ ک‪７‬ى دى او د ＊‪％‬ﻮ د ژوﻧداﻧﻪ ﻧاخﻮاﻟ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ شعروﻧﻮ او ﻧثروﻧﻮ ک‪ ３‬اﻧ‪％‬ﻮر ک‪７‬ي‬ ‫دي چ‪ ３‬پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ ﻳ‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ د ذﻫﻨﻮﻧﻮ پﻪ رو＊اﻧتﻴا ک‪ ３‬خپﻠﻪ دﻧده سرتﻪ رسﻮﻟ‪ ３‬ده‪ .‬دﻟتﻪ‬ ‫د ﻳﻮې ﻟﻴکﻮاﻟ‪ ３‬ﻣ‪５‬رﻣﻦ ((عظﻤت)) د ﻧثر ﻳﻮه ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ را اخﻠﻮ چ‪ ３‬پﻮرتﻨ‪ ９‬ﻣﻮضﻮع تﻪ ﻳ‪ ３‬پک‪３‬‬ ‫اﻧعکاس ورک‪７‬ى دى‪.‬‬

‫تﻪ ﻟ‪７‬م ﻳ‪!３‬‬ ‫زه ＊‪％‬ﻪ ﻳﻢ تﻪ ﻧارﻳﻨﻪ ﻳ‪ ... ３‬ﻟﻴکﻦ خبر ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬تﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﻧارﻳﻨﻪ شﻮې!؟‬ ‫کﻪ تﻪ فکر وک‪７‬ې‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮه زﻣاﻧﻪ وه‪ ،‬داس‪ ３‬زﻣاﻧﻪ چ‪ ３‬تﻪ ﻫﻴ＆ ﻫﻢ ﻧﻪ وې ‪ ...‬ﻫﻮ ‪ ...‬تﻪ ﻫﻴ＆‬ ‫ﻧﻪ وې باﻟکﻞ پﻪ ﻧشت حساب وې‪.‬‬ ‫ﻣا تا ﻟﻪ د خپﻞ زړه غﻮ＊‪ ３‬او د ‪＄‬ﻴ‪／‬ر وﻳﻨﻪ درک‪７‬ه‪ .‬ﻟﻮى اﻧسان ﻣ‪ ３‬ک‪７‬ې‪ ،‬اﻧسان ﻣ‪ ３‬درﻧﻪ‬ ‫جﻮړ ک‪ .７‬ﻟﻴکﻦ ﻧﻦ چ‪ ３‬تﻪ ﻧارﻳﻨﻪ شﻮې‪ ،‬ستا پﻪ ﻣ＂ﻮ ک‪ ３‬زور پﻴدا شﻮ‪ ،‬تﻪ ﻟﻪ ﻣاﻧﻪ زﻣا حﻖ‬ ‫شﻮکﻮې‪ .‬زﻣا ﻣرۍ خپﻪ کﻮې او ﻣا خﻮرې‪ ،‬وﻟ‪!３‬؟‬ ‫صرف پﻪ دې وجﻪ چ‪ ３‬زه ＊‪％‬ﻪ ﻳﻢ!؟ کﻤزورې ﻳﻢ!؟ او د خپﻠﻮ ﻣ＂ﻮ زور ﻣ‪ ３‬د زړه د‬ ‫غﻮ＊‪ ３‬او د ‪＄‬ﻴگر د وﻳﻨ‪ ３‬پﻪ شکﻞ ستا ﻣ＂ﻮ تﻪ درک‪７‬ى دى!؟ أﻳا دا ﻧر تﻮب دى!؟ ‪ ...‬دا‬ ‫اﻧصاف دى!؟ ‪ ...‬دا اﻧساﻧﻴت دى!؟ ‪ ...‬ﻧﻪ دا ﻧرتﻮب دى‪ ،‬ﻧﻪ اﻧصاف دى‪ ،‬ﻧﻪ اﻧساﻧﻴت دى‪.‬‬ ‫‪24‬‬

‫دا د ﻟ‪７‬م فطرت دى‪ ،‬ﻟﻴکﻦ تﻪ ﻟ‪７‬م ﻧﻪ ﻳ‪ ،３‬اﻧسان ﻳ‪ ３‬او زه ستا ﻣﻮر ﻳﻢ ﻧﻮ د دې ﻟپاره تﻪ د خپﻞ‬ ‫اﻧساﻧﻴت ثبﻮت ورک‪７‬ه او خپﻠﻪ ﻣﻮر ﻣﻪ خﻮره‪.‬‬ ‫＊‪％‬ﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬داس‪ ３‬ﻣﻮجﻮد دى چ‪ ３‬ﻟﻪ وجﻮد پرتﻪ ﻳ‪ ３‬د ژوﻧد دوام او بﻘا اﻣکان ﻧﻪ‬ ‫ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ کار ده چ‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ ﻻر＊ﻮوﻧﻮ او ﻣدﻧﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬د ﻫغﻮى حﻘﻮﻧﻮ‬ ‫تﻪ پﻪ درﻧﻪ سترگﻪ وکتﻞ شﻲ‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫تاسﻮ پﻪ پﻮرتﻨﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬وﻟﻮستﻞ چ‪ ３％＊ ３‬د اسﻼﻣﻲ او ﻣدﻧﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫دکﻮرﻧ‪ ９‬او ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ برخﻠﻴک ک‪ ３‬ﻣﻬﻤﻪ وﻧ‪６‬ه ﻟري‪％＊ .‬ﻪ او ﻧارﻳﻨﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ پرتﻪ‬ ‫ﻧﻴﻤگ‪７‬ي دي‪ ３％＊ .‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻧﻴﻤاﻳﻲ برخﻪ جﻮړوي او پﻪ ！ﻮﻟﻨﻴزو او اﻗتصادي چارو‬ ‫ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وو سره برابره وﻧ‪６‬ه ﻟري‪ .‬د ﻣﻠﻲ‪ ،‬اسﻼﻣﻲ او بشري ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ او ارز＊تﻮﻧﻮ ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ حﻘﻮﻗﻮ تﻪ ډ‪４‬ره پاﻣﻠرﻧﻪ ﻻ زﻣﻪ ده‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻮرتﻨﻰ ﻟﻮست پﻪ وار سره د کتاب ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر زده‬ ‫کﻮوﻧکﻲ دې ورتﻪ غﻮږ وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻻﻧدې جﻤﻠ‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫＊‪ ３％‬ستاسﻮ ‪ .............‬او تاس‪ ３‬د ﻫغﻮى ‪ ...............‬ﻳاست‪.‬‬ ‫＊‪％‬ﻪ د ！ﻮﻟﻨ‪ ............ ３‬برخﻪ جﻮړوي‪ ،‬جﻨت د ‪ ............‬تر پ‪＋‬ﻮ ﻻﻧدې دى‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ﻣتﻦ ＇خﻪ د ＊‪％‬ﻮ حﻘﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي او ودې شﻤ‪５‬ري‪.‬‬ ‫‪25‬‬

‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣتﻦ سخت ﻟغات پﻪ وار سره پر تختﻪ وﻟﻴکﻲ او ﻧﻮر زده کﻮوﻧکﻲ‬ ‫دې د ﻫر ﻟغت د ﻣعﻨا پﻪ اړه خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬ﻣؤﻧث ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي او د (ى) گاﻧﻮ سﻤﻪ ب‪２‬ﻪ دې ﻫﻢ‬ ‫پﻪ پام ک‪ ３‬وﻟري او پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬دې وﻟﻴکﻲ ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣ‪５‬رﻣﻦ ((عظﻤت)) د ﻧثر ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې ﻣفﻬﻮم‬ ‫پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫د د ＊‪％‬ﻮ د حﻘﻮﻧﻮ پﻪ اړه پﻪ کﻮر ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻨ‪ ６‬ﻣطﻠب وﻟﻴکئ او بﻠﻪ ورځ ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪３‬‬ ‫واوروئ‪.‬‬

‫عادل ﻗاضﻲ‬ ‫ﻳﻮه ورځ ﻳﻮ س‪７‬ى ﻗاضﻲ تﻪ راغﻰ او ﻟﻪ خپﻞ ﻣﻠ‪／‬ري ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ورتﻪ سر و！کاوه‪.‬‬ ‫خپﻠﻪ دعﻮه ﻳ‪ ３‬ورتﻪ پﻪ زور او ز‪４‬ر او ډ‪４‬ر ﻣﻬارت ووﻳﻠﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ﻗاضﻲ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫تﻪ پﻪ حﻘﻪ ﻳ‪.３‬‬ ‫بﻠﻪ ورځ د ﻫغﻪ س‪７‬ي ﻣﻠ‪／‬رى راغﻰ ﻫغﻪ ﻫﻢ ﻗاضﻲ تﻪ خپﻠﻪ دعﻮه پﻪ ډ‪４‬ر ﻣﻬارت بﻴان ک‪７‬ه‪،‬‬ ‫ﻗاضﻲ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫تﻪ پﻪ حﻘﻪ ﻳ‪.３‬‬ ‫د ﻗاضﻲ ＊‪ ３％‬چ‪ ３‬دا دواړه ﻗضاوتﻮﻧﻪ واور‪４‬دل‪ ،‬ﻧﻮ و ﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪:‬‬ ‫س‪７‬ﻳﻪ! دا ＇ﻪ ﻗضاوت دى چ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮى‪ ،‬دا دواړه کسﻪ پﻪ حﻘﻪ ک‪５‬داى شﻲ!؟‬ ‫ﻗاضﻲ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫بﻠ‪ ３‬سﻤﻪ ده‪ ،‬تﻪ ﻫﻢ پﻪ حﻘﻪ ﻳ‪.３‬‬

‫‪26‬‬

‫شپ‪８‬م ﻟﻮست‬

‫ملﻲ ﻳووالى‬

‫ﻣﻠت د ﻳﻮه ب‪ ０‬ﻣثال ﻟري‪ .‬پﻪ ب‪ ０‬ک‪ ３‬ډ‪４‬رې او ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬وﻧ‪ ３‬وي‪ ،‬ﻫره وﻧﻪ جﻼ گﻞ او‬ ‫جﻼ ﻣ‪５‬ﻮه ﻧﻴسﻲ او ﻫره ﻣ‪５‬ﻮه جﻼ گ＂‪ ３‬او ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى خﻮﻧد ﻟري‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ ب‪ ０‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮې وﻳاﻟ‪ ３‬اوبﻪ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻳﻮ ﻣﻠت ﻫﻢ دﻳﻮه حکﻮﻣت ﻟﻪ خﻮا اداره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻣ‪５‬شتﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ ﻣجﻤﻮع‪ ３‬تﻪ ﻣﻠت وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻳﻮ ﻣﻠت ﻫغﻪ وخت د ﻫﻮسا‬ ‫او سﻮکاﻟﻪ ژوﻧد خاوﻧد ک‪５‬داى شﻲ چ‪ ３‬ﻣتحد او ﻳﻮ ﻣﻮ！ﻰ وي‪.‬‬ ‫د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ پﻪ اړه پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د گﻞ پاچا اﻟفت ﻳﻮ شعر تاسﻮ ﻟﻮﻟئ‪ .‬پﻪ دغﻪ‬ ‫شعر ک‪ ３‬ﻣﻠت داس‪ ３‬ﻳﻮ باغ گ‪２‬ﻞ شﻮى چ‪ ３‬ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬وﻧ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ＊اﻳست او رﻧگﻴﻨ‪９‬‬ ‫ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫‪ n‬ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻰ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ او ＇ﻪ گ＂‪ ３‬ﻟري؟‬ ‫‪ n‬کﻪ پﻪ ﻳﻮه ﻣﻠت ک‪ ３‬ﻳﻮ واﻟﻰ ﻧﻪ وي‪ ،‬زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ دي؟‬

‫‪27‬‬

‫يوه باغ ک‪ ３‬وې والړې ډ‪４‬رې ون‪３‬‬ ‫هره پا‪１‬ه ي‪ ３‬اليق وه د ستاين‪３‬‬

‫د دوى نيل‪ ３‬يو له بله وې ت‪７‬ل‪３‬‬

‫غوږ په غوږ يوه چمن ک‪ ３‬اوس‪５‬دل‪３‬‬

‫دغه واړه د يوه دهقان د الس وې‬

‫لکه وت د يوه الس ټيټ و پاس وې‬

‫هر يوې ب‪５‬له م‪５‬وه او ب‪５‬ل ي‪ ３‬نوم و‬ ‫رن‬

‫او خوندک‪ ３‬ي‪ ３‬توپير ښکاره معلوم و‬

‫م ر دوى لکه د يو لشن لونه‬ ‫يو له بله نژدې ک‪７‬ي وو السونه‬

‫خوا په خوا غاړه په غاړه خوله په خوله وې‬ ‫له يوې خاورې پيدا د يوه کاله وې‬

‫د دې ټولو يو خزان او يو بهار و‬

‫ښه او بد ي‪ ３‬وو شريک يو ي‪ ３‬واکدار و‬ ‫په حقوقو ک‪ ３‬ي‪ ３‬هيڅ نه و توپير‬

‫باغبان و په هرې ون‪ ３‬ډ‪４‬ر زهير‬

‫له يوې ويال‪ ３‬اوبه ورته راتلل‪３‬‬ ‫په يوه هوا ک‪ ３‬ټول‪ ３‬لوي‪５‬دل‪３‬‬

‫اروا＊اد ‪－‬ﻞ پاچا اﻟفت‬

‫يو له بله ي‪ ３‬هر حال ک‪ ３‬شرکت و‬

‫په تمـــامه معنا يو صحيح ملت و‬

‫‪28‬‬

‫؛؛ د شاعر‬

‫پ‪５‬ژ د ‪:‬‬

‫پﻮرتﻨﻲ شعر چ‪ ３‬د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ ﻳﻮه ＊ﻪ ب‪５‬ﻠگﻪ او ＊ﻪ اﻧ‪％‬ﻮر ﻳ‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ى دى‪ ،‬د گﻞ‬ ‫پاچا اﻟفت دى‪ .‬اﻟفت د ﻣعاصرو ادﻳباﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬د ﻳﻮه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي‬ ‫ﻣﻘام ＇‪＋‬تﻦ دى‪ .‬ډ‪４‬ر کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧثر ک‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬شعري کﻠﻴات ﻳ‪ ３‬پﻪ افغاﻧﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣشﻬﻮر دي‪ .‬شعروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬تﻞ ژوﻧدۍ ب‪２‬ﻪ ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ﻫر وخت او حاﻻتﻮ سره سﻤﻪ‬ ‫شاعري ده‪ .‬ﻧثروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر ＊ﻪ او ژور ﻣفﻬﻮﻣﻮﻧﻪ او پﻴغاﻣﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬د اﻟفت ﻧثروﻧﻪ د ！ﻮﻟﻮ‬ ‫خﻮ＊‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫د ﻣﻠت ！ﻮل و‪７－‬ي د اساسﻲ ﻗاﻧﻮن پﻪ وړاﻧدې برابر دي‪ .‬ﻳعﻨ‪ ３‬تﻮکﻢ‪ ،‬ژبﻪ‪ ،‬رﻧگ او‬ ‫ﻣذﻫب ﻳ‪ ３‬پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻪ ﻧﻴﻮل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫！ﻮل د اساسﻲ ﻗاﻧﻮن ﻟﻪ ＊‪５‬گ‪２‬ﻮ برخﻤﻦ وي‪ .‬کﻪ ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻳﻮ کﻮر وبﻮﻟﻮ‪ ،‬ﻧﻮ وگ‪７‬و تﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣﻠت وﻳﻼى شﻮ‪ .‬ژوﻧدي ﻣﻠتﻮﻧﻪ خپﻞ ﻣﻠﻲ ارز＊تﻮﻧﻪ ﻟکﻪ ﻣﻠﻲ دودوﻧﻪ او رواﻳات‪ ،‬ﻣﻠﻲ‬ ‫ادب او ﻣﻠﻲ ژبﻪ‪ ،‬ﻣﻠﻲ ذوﻗﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻠﻲ اخﻼق‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﻣﻮسﻴﻘﻲ او ﻧﻮر پﻪ ډ‪４‬ره ＊ﻪ تﻮگﻪ‬ ‫ساتﻲ‪ .‬ﻳﻮ ﻣﻬذب ﻣﻠت ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ ＇خﻪ عﻠﻢ‪ ،‬فﻦ او صﻨعت اخﻠﻲ‪ ،‬خﻮ خپﻠ‪３‬‬ ‫ﻣﻠﻲ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬ساتﻲ‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ گ‪６‬ه افغان واحد ﻣﻠت جﻮړوي‪ .‬ﻫر ＇ﻮک چ‪ ３‬د افغاﻧستان تابعﻴت‬ ‫وﻟري‪ ،‬افغان بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬د افغان کﻠﻤﻪ د افغاﻧستان ﻫر وگ‪７‬ي تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫افغان واحد ﻣﻠت ﻟﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ ＇خﻪ جﻮړ دى‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻣ‪５‬شت ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫！ﻮل ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره ورو‪１‬ﻪ دي‪ .‬پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３＊ ３‬اړﻳک‪ ３‬ﻟري‪ .‬د افغاﻧستان د ډ‪４‬رو‬ ‫وﻻﻳتﻮﻧﻮ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ سﻴﻤﻮ او ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ کﻠﻮ ک‪ ３‬د افغان واحد ﻣﻠت ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ تﻮکﻤﻮﻧﻪ‬ ‫اوس‪８５‬ي او پﻪ ډ‪４‬رې خﻮشحاﻟ‪ ９‬گ‪ ６‬ژوﻧد سره کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې تﻮ‪－‬ﻪ د ‪－‬ﻞ پاچا اﻟفت شعر ﻫﻢ د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ ﻣفﻬﻮم ＇رگﻨدوي‪ .‬شاعر‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻰ ﻟﻪ ﻳﻮه باغ سره تشبﻪ ک‪７‬ى‪ ،‬ﻟکﻪ ＇ﻨگﻪ چ‪ ３‬پﻪ باغ ک‪ ３‬ﻣختﻠف‪ ３‬وﻧ‪ ３‬وي او‬ ‫‪29‬‬

‫ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ رﻧگﻮﻧﻪ او ﻣ‪５‬ﻮې ﻟري‪ ،‬خﻮ بﻴا ﻫﻢ ﻟﻪ ﻳﻮې وﻳاﻟ‪＇ ３‬خﻪ اوبﻪ ک‪８５‬ي او ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره‬ ‫پﻴﻮﻧد ﻟري‪ ،‬ﻫﻤداس‪ ３‬پﻪ ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻫﻢ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ ژوﻧد کﻮي‪ ،‬خﻮ د ﻳﻮ واحد‬ ‫ﻣﻠت پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د دوى ‪＂－‬ﻪ او تاوان‪ ،‬غﻢ او خﻮشحاﻟﻲ او وﻳاړوﻧﻪ سره شرﻳک وي‪،‬‬ ‫ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ ﻫﻴ（کﻠﻪ ﻧﻪ شﻲ ب‪５‬ﻠ‪５‬داى‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ＊ﻮوﻧکﻲ وروستﻪ پﻪ خپﻞ وار سره شعر وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د شعر ﻣفﻬﻮم پﻪ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ وار سره دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ‬ ‫ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ شعر ک‪ ３‬ارتباطﻲ کﻠﻤﻲ پﻴدا او پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬وﻧﻪ _ پا‪１‬ﻪ‪...‬‬ ‫‪＊ _٤‬ﻮوﻧکﻰ دې زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د شعر ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت وواﻳﻲ‬ ‫او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې ﻫغﻪ ﻣعﻨا ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ پﻪ ﻣفﻬﻮم ﻟﻨ‪６‬ې خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې کﻠﻤﻮ د جﻤع شکﻞ وﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫‪ _٤‬ﻣﻠت‬ ‫‪ _٣‬واکدار‬ ‫‪ _١‬چﻤﻦ ‪ _٢‬تﻮپﻴر‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬استعﻤال ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ﻧﻴﻠ‪ ،３‬زﻫﻴر‪ ،‬تﻮکﻢ‪ ،‬ﻣذﻫب‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ پﻪ اړه ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ه ﻟﻴکﻨﻪ وک‪７‬ي او ﻫغﻪ دې سبا تﻪ پﻪ ！ﻮﻟگﻲ‬ ‫ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫‪30‬‬

‫اووم ﻟﻮست‬

‫د ماينونو او ناچاودو توکو د ن‪＋‬و پ‪５‬ژندنه‬

‫زﻣﻮږ گران ﻫ‪５‬ﻮاد افغاﻧستان د ت‪５‬رو ج‪７／‬و پﻪ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د تباﻫﻴﻮ او وﻳجاړﻳﻮ ډگر و‪ .‬د‬ ‫دغﻮ جﻨگﻮﻧﻮ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ خﻮاوو د خپﻠﻮ ﻣخاﻟفﻴﻨﻮ د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ او ﻣخﻨﻴﻮي ﻟپاره تﻞ‬ ‫ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ ＊خﻮل‪ .‬د کﻠﻮﻧﻮ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬پر دغﻮ ＊خﻮ شﻮو ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ بﻮ！ﻲ راشﻨﻪ شﻮي‪،‬‬ ‫باد و باران پرې شگ‪ ３‬او خاورې اړوﻟﻲ دي‪ .‬پﻪ دې ډول دغﻪ خطرﻧاک او وژوﻧکﻲ‬ ‫＇ﻴزوﻧﻪ د اﻧسان ﻟﻪ سترگﻮ پ＀ دي‪ ،‬خﻮ خطر ﻳ‪ ３‬زﻳات دى‪ ،‬اﻧسان او حﻴﻮان ！پﻲ‬ ‫کﻮﻻى او وژﻻى شﻲ‪.‬‬ ‫د دې ﻟپاره چ‪ ３‬د دغﻪ وژوﻧکﻲ ＇ﻴز ﻟﻪ خطره ‪＄‬ان او خپﻠﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ وژغﻮرو‪ ،‬باﻳد د‬ ‫ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ ﻧ‪ ３＋‬وپ‪５‬ژﻧﻮ او ﻧﻮرو تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ور و＊ﻴﻮ‪.‬‬ ‫‪ n‬تاسﻮ ﻣاﻳﻦ پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫‪ n‬تاس‪ ３‬د ﻣاﻳﻦ پﻪ اړه ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫‪ n‬ﻣاﻳﻦ ﻟروﻧکﻲ سﻴﻤ‪ ３‬او ﻟﻪ ﻣاﻳﻦ ＇خﻪ پاک‪ ３‬شﻮې سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻮ رﻧ‪／‬ﻮﻧﻮ ﻧ‪＋‬ﻪ‬ ‫ک‪８５‬ي؟‬

‫‪31‬‬

‫ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ او ﻧاچاودي تﻮکﻲ پﻪ ﻫر‪＄‬اى ک‪ ３‬پﻴدا ک‪５‬داى شﻲ‪ .‬ډ‪４‬ره سختﻪ او ﻧاشﻮﻧ‪ ３‬ده چ‪３‬‬ ‫ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ پﻪ سترگﻮ وﻟﻴدل شﻲ‪.‬‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې تاسﻮ پﻪ ﻳﻮه داس‪ ３‬سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮئ چ‪ ３‬ﻣاﻳﻦ پک‪ ３‬وي او ﻳا د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬تگ راتگ کﻮئ‪ ،‬ﻧﻮ باﻳد تﻞ ﻣﻮ د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ د عﻼﻣﻮ او د خطر ﻧ‪＋‬ﻮ تﻪ پام وي‪.‬‬ ‫درې ډوﻟﻪ عﻼﻣ‪ ３‬د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ سﻴﻤﻮ ﻟپاره ﻣﻮجﻮدې دي ‪:‬‬ ‫‪ _١‬رسﻤﻲ عﻼﻣ‪ ３‬ﻳا ﻧ‪:３＋‬‬ ‫ﻫغﻪ عﻼﻣ‪ ３‬دي چ‪ ３‬د ﻣاﻳﻦ پاک‪ ９‬د دفتر ﻟﻪ خﻮا اﻳ‪＋‬ﻮدل شﻮې دي او درې رﻧگﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫سرې رﻧگ شﻮې ډبرې د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ د خطر ﻧ‪＋‬ﻪ ده‪.‬‬ ‫ابﻲ رﻧگ شﻮې ډبرې د ﻧاچاودو تﻮکﻮ د خطر ﻧ‪＋‬ﻪ ده‪.‬‬ ‫سپﻴﻨ‪ ３‬رﻧگ شﻮې ډبرې د پاک‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻧ‪＋‬ﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻳادې شﻮې ﻧ‪ ３＋‬ک‪５‬داى شﻲ چ‪ ３‬پر د‪４‬ﻮاﻟﻮﻧﻮ‪ ،‬د جگ‪７‬ې پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ کر＊ﻪ‪ ،‬د س‪７‬ک‬ ‫تر＇ﻨ‪ ،，‬ړﻧگﻮ شﻮﻳﻮ وداﻧﻴﻮ او ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬وکارول شﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮ ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬سﻴﻤ＂ﻲ ستﻨ‪ ３‬ﻟﻴدل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻳﻮه خﻮا ﻳ‪ ３‬سره او بﻠﻪ خﻮا ﻳ‪３‬‬ ‫سپﻴﻨﻪ رﻧگ شﻮې وي‪ .‬سره خﻮا د خطر او سپﻴﻦ اړخ ﻳ‪ ３‬د پاک‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻧ‪＋‬ﻪ ده‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻧارسﻤﻲ ﻳا سﻴﻤﻪ ﻳﻴزې عﻼﻣ‪ ３‬ﻳا ﻧ‪:３＋‬‬ ‫ﻫغﻪ عﻼﻣ‪ ３‬دي چ‪ ３‬د خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا اﻳ‪＋‬ﻮدل شﻮي دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫د ډبرو او خاورو کﻮټ ﻳا ＇ﻠﻰ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟرگﻲ او ﻳا تﻴ‪８‬ې ＇خﻪ جﻮړه شﻮې او د خطرﻧاک‪ ３‬ساح‪ ３‬پر ﻟﻮر د‬ ‫اشارې پﻪ شکﻞ اﻳ‪＋‬ﻮدل شﻮې وي‪.‬‬ ‫ﻟرگﻲ‪ ،‬د وﻧ‪＊ ３‬اخﻮﻧﻪ او ﻧﻮر شﻴان چ‪ ３‬س‪７‬ک ﻳ‪ ３‬بﻨد ک‪７‬ى وي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ډبرې چ‪ ３‬د س‪７‬ک او ﻻرې پر غاړه اﻳ‪＋‬ﻮدل شﻮې وي‪.‬‬ ‫د چﻠﻴپا ﻧ‪＋‬ﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟرگﻴﻮ ﻳا ﻧﻮرو شﻴاﻧﻮ ＇خﻪ جﻮړه شﻮې وي او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫‪ _٣‬د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ او ﻧاچاودو تﻮکﻮ د ﻣﻮجﻮدﻳت احتﻤاﻟﻲ سﻴﻤ‪:３‬‬ ‫ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻣخک‪ ３‬د جگ‪７‬ې سﻴﻤ‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫د ＇اروﻳﻮ ＇رﻣﻦ او ﻳا ﻫ‪６‬وکﻲ‪.‬‬ ‫ﻧظاﻣﻲ ﻣﻮرچ‪ ３‬او ＇ار ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫وچ بﻮ！ﻲ او ﻫغﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬چ‪ ３‬ب‪ ３２‬ﻳ‪ ３‬بدﻟﻮن ﻣﻮﻧدﻟﻰ وي‪.‬‬ ‫د وسﻠﻮ او کارتﻮسﻮ صﻨدوﻗﻮﻧﻪ‪ ،‬کارتﻮس اود پﻮ‪＄‬ﻲ وساﻳﻠﻮ خراب شﻮي پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ‬ ‫(بﻘاﻳا)‪.‬‬ ‫د سﻴﻤﻮﻧﻮ ！ﻮ！‪ ３‬او اغزي ﻟروﻧکﻲ سﻴﻤﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻻرې او س‪７‬کﻮﻧﻪ چ‪ ３‬کار ترې ﻧﻪ اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻟﻮست اصﻠﻲ پﻴغام‪:‬‬

‫سرې رﻧگ شﻮې ډبرې د ﻣاﻳﻦ د خطر‪ ،‬ابﻲ رﻧگ شﻮې ډبرې د ﻧاچاودو تﻮکﻮ د خطر او‬ ‫سپﻴﻨ‪ ３‬رﻧگ شﻮې ډبرې د پاک‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻧ‪ ３＋‬دي‪.‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې دغﻪ ﻧ‪ ３＋‬پﻪ پام ک‪ ３‬وﻟري او د کﻮر ﻧﻮر کسان او ﻫﻤزوﻟﻲ دې ﻫﻢ پﻪ‬ ‫دغﻮ خطروﻧﻮ پﻮه ک‪７‬ي‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ وار سره وﻟﻮﻟﻲ او د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ پﻪ اړه دې د درس ﻣفﻬﻮم پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه‬ ‫تﻮگﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې رﻧگﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻳﻮه ﻳﻮه کر＊ﻪ وﻟﻴکﻲ چ‪ ３‬دغﻪ رﻧگﻮﻧﻪ د‬ ‫＇ﻪ ﻟپاره دي‪:‬‬ ‫‪ _٣‬ابﻲ‬ ‫‪ _٢‬سپﻴﻦ‬ ‫‪ _١‬سﻮر‬ ‫‪33‬‬

‫‪ _٣‬د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ او ﻧاچاودو تﻮکﻮ احتﻤاﻟﻲ سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ گﻮتﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪.......................... _١‬‬ ‫‪.......................... _٢‬‬ ‫‪......................... _٣‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ پﻪ اړه د خپﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات او پ‪３＋５‬‬ ‫وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ تش ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ کﻠﻤﻮ پﻪ پﻨسﻞ ډک ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫سرې رﻧگ شﻮې ډبرې چ‪ ３‬د ‪ ..................‬د خطر ﻧ‪＋‬ﻪ ده‪.‬‬ ‫ابﻲ رﻧگ شﻮې ډبرې چ‪ ３‬د ‪ ....................‬د خطر ﻧ‪＋‬ﻪ ده‪.‬‬ ‫سپﻴﻨ‪ ３‬رﻧگ شﻮې ډبرې د ‪ .....................‬ﻧ‪＋‬ﻪ ده‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ د پ‪＋５‬ﻮ پﻪ اړه ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪＇ ３‬خﻪ د کﻴس‪ ３‬پﻪ ډول ＇ﻮ کر＊‪３‬‬ ‫وﻟﻴکﻲ‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬کﻪ د ﻣاﻳﻦ د چاودﻟﻮ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬کﻮﻣﻪ کﻴسﻪ اور‪４‬دﻟ‪ ３‬وي‪ ،‬ﻳا ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ سترگﻮ‬ ‫ﻟﻴدﻟ‪ ３‬وي‪ ،‬پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮگﻪ دې وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪34‬‬

‫اتﻢ ﻟﻮست‬

‫د امير ش‪５‬ر علي خان واکمني او د پ‪＋‬تو‬ ‫ژب‪ ３‬وده‬

‫اﻣﻴر ش‪５‬رعﻠﻲ خان د افغاﻧستان پﻪ ﻣعاصر تارﻳخ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻣشﻬﻮر واکﻤﻦ دى‪ .‬د اﻣﻴردوست‬ ‫ﻣحﻤد خان زوى دى او دوه ‪＄‬ﻠﻪ ﻳ‪ ３‬پاچاﻫﻲ ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫اﻣﻴر ش‪５‬ر عﻠﻲ خان عﻠﻢ پاﻟﻮﻧکﻰ او ترﻗﻲ خﻮ＊ﻮوﻧکﻰ پاچا و‪ .‬د افغاﻧستان پﻪ ﻣعاصر‬ ‫تارﻳخ ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ پاچا دى چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د عﻠﻤﻲ او عﻤﻠﻲ پرﻣختگ ﻟپاره ﻳ‪３‬‬ ‫کار ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻳ‪ ３‬پﻪ پاچاﻫﻲ دربار ک‪ ３‬روزﻟ‪ ３‬ده‪ .‬د ده پﻪ دوره ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ کتابﻮﻧﻪ چاپ شﻮي او‬ ‫د دې ژب‪ ３‬د ودې او پراختﻴا ﻟپاره ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ ３‬شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ n‬د اﻣﻴر ش‪５‬ر عﻠﻲ خان د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وخت ک‪ ３‬کﻮم پرﻣختگﻮﻧﻪ وشﻮل؟‬ ‫‪ n‬اﻣﻴر ش‪５‬رعﻠﻲ خان پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬تﻪ کﻮم خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪７‬ي دي؟‬

‫‪35‬‬

‫د اﻣﻴر دوست ﻣحﻤد خان تر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ چ‪ ３‬د ﻫغﻪ زوى اﻣﻴر ش‪５‬رعﻠﻲ خان واکﻤﻦ‬ ‫شﻮ‪ ،‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د واک پر سر شخ‪７‬ې رواﻧ‪ ３‬وې‪ .‬اﻣﻴر ش‪５‬رعﻠﻲ خان ﻟﻪ دغﻮ ستﻮﻧزو سره‬ ‫سره پﻪ خپﻠﻪ دوره ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د ترﻗ‪ ９‬او عﻠﻤﻲ سطح‪ ３‬د ﻟﻮړوﻟﻮ ﻟپاره ﻫ（‪ ３‬ک‪７‬ې دي‪.‬‬ ‫د اﻣﻴر ش‪５‬رعﻠﻲ خان د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ‪＄‬ﻞ ﻟﻪ ﻫﻨد ＇خﻪ د چاپ ﻟﻴتﻮگراف‪９‬‬ ‫(ډبرﻳﻦ) ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻪ راوړل شﻮل‪ .‬پﻪ دې ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻮ ﻳ‪ ３‬کتابﻮﻧﻪ‪ ،‬جرﻳدې‪ ،‬ﻧﻮر ﻣطبﻮعات او دوﻟتﻲ‬ ‫پا‪ ３１‬چاپﻮﻟ‪ .３‬پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬د اﻣﻴر ش‪５‬رعﻠﻲ خان پﻪ وخت ک‪ ３‬دوه ﻣطبع‪ ３‬جﻮړې شﻮې‪ ،‬ﻳﻮه‬ ‫ﻳ‪ ３‬د شﻤس اﻟﻨﻬار او بﻠﻪ د ﻣصطفاوي پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪４‬ده‪.‬‬ ‫د اﻣﻴر ش‪５‬ر عﻠﻲ خان پﻪ وخت ک‪ ３‬د شﻤس اﻟﻨﻬار جرﻳدې خپر‪４‬دل پﻴﻞ شﻮل‪ .‬د شتﻪ‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬دا پﻪ ﻣعاصر افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬جرﻳده وه‪ .‬دې جرﻳدې د ﻧﻮي فکري‬ ‫غﻮر‪＄‬ﻨگ د ودې ﻟپاره ﻣطاﻟب خپرول‪ .‬دغﻪ ﻧﻮى فکري غﻮر‪＄‬ﻨگ د سﻴد جﻤال اﻟدﻳﻦ‬ ‫افغان او سﻴد ﻧﻮرﻣحﻤد شاه ﻟﻪ خﻮا راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮى و‪.‬‬ ‫اﻣﻴر شﻴر عﻠﻲ خان د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ودې تﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې پاﻣﻠرﻧﻪ درﻟﻮده‪ .‬د ده پﻪ وخت ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫عسکري کتابﻮﻧﻪ ﻟﻪ اﻧگر‪４‬زي ＇خﻪ پ‪＋‬تﻮ تﻪ وژباړل شﻮل‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬پﻠﻰ (پﻴاده) ﻳﻮ عسکري کتاب‬ ‫دى چ‪ ３‬ﻣﻮضﻮع ﻳ‪ ３‬د عسکرو تﻤرﻳﻦ او ﻗﻮاعد دي‪ .‬دغﻪ کتاب ﻗاضﻲ عبداﻟﻘادر پ‪＋５‬ﻮري‬ ‫پ‪＋‬تﻮ تﻪ ژباړﻟﻰ دى او پﻪ ‪ ١٨٧٢‬ﻣ‪５‬ﻼدي کال د کابﻞ پﻪ باﻻ حصار ک‪ ３‬چاپ شﻮى دى‪.‬‬ ‫د عسکري ﻗﻮاعدو ﻳﻮ بﻞ کتاب ﻟﻪ اﻧگر‪４‬زي ﻣاخذوﻧﻮ ＇خﻪ ﻣحﻤد ابراﻫﻴﻢ خان ژباړﻟﻰ‬ ‫دى‪ .‬د دې کتاب ﻳﻮه ﻧسخﻪ د اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان پﻪ ﻣﻬر د اطﻼعاتﻮ او کﻠتﻮر وزرات د خطﻲ‬ ‫ﻧسخﻮ پﻪ کتابتﻮن ک‪ ３‬خﻮﻧدي وه‪.‬‬ ‫د اﻣﻴر ش‪５‬رعﻠﻲ خان پﻪ وخت ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣذﻫبﻲ او تعﻠﻴﻤﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻟﻴکﻞ‬ ‫شﻮي دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د فﻴض ﻣحﻤد اخﻮﻧزاده ((روضةاﻟﻤجاﻫدﻳﻦ)) او د دوست ﻣحﻤد خ＂ک‬ ‫((تفسﻴر بدرﻣﻨﻴر او بحر اﻟعﻠﻮم))‪.‬‬ ‫فﻴض ﻣحﻤد اخﻮﻧزاده د روضةاﻟﻤجاﻫدﻳﻦ پﻪ پاى ک‪ ３‬د اﻣﻴر ش‪５‬رعﻠﻲ خان ستاﻳﻨﻪ پﻪ دې‬ ‫ډول ک‪７‬ې ده‪:‬‬ ‫‪36‬‬

‫په جهان ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ساعي يم‬ ‫د تمام اسالم داعي يم‬ ‫نور چا ک‪７‬ي کتابونه‬ ‫په جهان ک‪ ３‬تصنيفونه‬ ‫ماک‪ ７‬دا بحث بيان‬ ‫په پاړسو پ‪＋‬تو عيان‬ ‫دا امير د دين مجلي‬ ‫مسمى په ش‪５‬ر علي‬ ‫ٰ‬

‫دوست ﻣحﻤد خ＂ک د ﻫﻤدغﻪ وخت ﻳﻮ بﻞ ﻟﻴکﻮال او شاعر دى‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي د ﻧسب‬

‫ﻟ‪７‬ۍ د خﻮشحال خان بابا تر کﻮرﻧ‪ ９‬رس‪８５‬ي‪ .‬دوست ﻣحﻤد خ＂ک د ((تفسﻴر بدرﻣﻨﻴر‬ ‫او بحراﻟعﻠﻮم)) پﻪ ﻧاﻣﻪ کتابﻮﻧﻪ پﻪ ﻫﻤدغﻪ وخت ک‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬دوست ﻣحﻤد خ＂ک د‬ ‫بحراﻟعﻠﻮم کتاب د اﻣﻴر ش‪５‬ر عﻠﻲ خان پﻪ ﻧاﻣﻪ داس‪ ３‬پاى تﻪ رسﻮﻟﻰ دى‪:‬‬

‫د امير د شاه‪ ９‬زور دى‬ ‫عالم ده وته نسکور دى‬ ‫په کابل ک‪ ３‬جانشين دى‬ ‫حکمرانه ي‪ ３‬نگين دى‬ ‫کندهار او هرات دينه‬ ‫چ‪ ３‬د ده حکمونه وړينه‬ ‫پس‪ ３‬بلخ دى برادره‬ ‫تر خيبره بهره وره‬ ‫له امير دوست محمد خانه‬ ‫دى خلف دى قدر دانه‬

‫‪37‬‬

‫ﻧﻮرﻣحﻤد ﻧﻮري ((کﻨدﻫارى)) ﻫﻢ د اﻣﻴر ش‪５‬رعﻠﻲ خان د وخت ﻳﻮ ＊ﻪ ﻟﻴکﻮال دى‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړى پﻪ سﻨدﻫﻲ‪ ،‬عربﻲ‪ ،‬اﻧ‪／‬ﻠ‪５‬سﻲ‪ ،‬پارسﻲ او اردو ژبﻮ ＊ﻪ پﻮﻫ‪５‬ده‪ .‬ﻧﻮرﻣحﻤد ﻧﻮري د‬ ‫((تحفة اﻻﻣﻴر)) پﻪ ﻧاﻣﻪ کتاب پﻪ ‪ ١٢٨٢‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪ .‬کال ک‪ ３‬بشپ‪ ７‬ک‪７‬ى‪ ،‬دا د پ‪＋‬تﻮ ژب‪－ ３‬راﻣر‬ ‫دى چ‪ ３‬پﻪ پارسﻲ ژبﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮى دى‪－(( .‬ﻠشﻦ اﻣارت)) د ﻧﻮري ﻳﻮ بﻞ تارﻳخﻲ کتاب دى‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٢٨٧‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪ .‬کال ک‪ ３‬پﻪ پارسﻲ ﻟﻴکﻞ شﻮى دى او پﻪ ‪ ١٣٣٥‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬چاپ شﻮى دى‪ .‬ﻧﻮري ((د افغاﻧستان تارﻳخ)) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ بﻞ کتاب ﻫﻢ ﻟﻴکﻠﻰ‬ ‫دى‪.‬‬ ‫اﻣﻴر ش‪５‬رعﻠﻲ خان اﻣر ک‪７‬ى و چ‪！ ３‬ﻮل عسکري تﻤرﻳﻨﻮﻧﻪ باﻳد پﻪ پ‪＋‬تﻮ وي‪ .‬د دې اﻣﻴر‬ ‫پﻪ وخت ک‪ ３‬بﻪ تعﻠﻴﻤاتﻨاﻣ‪ ،３‬ﻟﻴکﻮﻧﻪ او فرﻣاﻧﻮﻧﻪ ﻫﻢ ！ﻮل پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻟﻴکﻞ ک‪５‬دل‪.‬‬ ‫اﻣﻴر ش‪５‬ر عﻠﻲ خان پﻪ خپﻞ وخت ک‪！ ３‬ﻮل عسکري اﻟﻘاب‪ ،‬بﻮﻟ‪( ９‬ﻗﻮﻣاﻧدې) او عﻨاوﻳﻦ‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪７‬ل‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ب‬

‫رتب‬

‫پ‪＋‬ت‬

‫سپﻪ ساﻻر‬

‫！ﻮل ﻣشر‬

‫ﻧاﻳب ساﻻر‬

‫سر غ＀ ﻣشر‬

‫جرﻧﻴﻞ‬

‫غ＀ ﻣشر‬

‫برگ‪６‬‬

‫پﻨ‪％‬ر (پﻨ‪％‬ﻪ زر) ﻣشر‬

‫صﻮبﻪ دار‬

‫بﻠﻮک ﻣشر‬

‫کرﻧﻴﻞ‬

‫زرﻣشر‬

‫کپتان‬

‫سﻞ ﻣشر‬

‫حﻮاﻟﻪ دار‬

‫ﻟس ﻣشر‬

‫‪38‬‬

‫د ﻣﻠکﻲ ﻣاﻣﻮرﻳﻨﻮ اﻟﻘاب داس‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ شﻮي دي‪.‬‬ ‫پ‪＋‬ت ا اب‬ ‫رتب‬ ‫ﻟﻮى ﻣختار‬ ‫صدراعظﻢ‬ ‫ﻟﻮى ﻣعﻴﻦ د باﻧدې‬ ‫خارجﻪ وزﻳر‬ ‫ﻟﻮى ﻣعﻴﻦ د غرو‬ ‫حشﻤت اﻟﻤﻠک‬ ‫ﻟﻮى ﻣﻠک‬ ‫ﻣستﻮفﻲ‬ ‫ﻟﻮى ک‪＋‬ﻠﻰ‬ ‫دبﻴراﻟﻤﻠک‬ ‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫اﻣﻴر ش‪５‬ر عﻠﻲ خان ﻳﻮ عﻠﻢ پاﻟﻮﻧکﻰ او ترﻗﻲ خﻮ＊ﻮوﻧکﻰ پاچا و‪ .‬ده ﻟﻪ ﻫﻨد ＇خﻪ‬ ‫د چاپ ډبرﻳﻦ ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻪ راوړل او د کتابﻮﻧﻮ‪ ،‬جرﻳدو او دوﻟتﻲ پا‪１‬ﻮ پﻪ خپروﻟﻮ ﻳ‪ ３‬پﻴﻞ‬ ‫وک‪ .７‬پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دوه ﻣطبع‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ې چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬د شﻤس اﻟﻨﻬار او بﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ﻣصطفاوي پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪４‬ده‪ .‬اﻣﻴر ش‪５‬ر عﻠﻲ خان پﻪ خپﻞ وخت ک‪！ ３‬ﻮل عسکري اﻟﻘاب‬ ‫او بﻮﻟ‪( ９‬ﻗﻮﻣاﻧدې) پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫اﻣﻴر ش‪５‬رعﻠﻲ خان د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻟﻪ ودې او پرﻣختگ سره ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ﻣﻴﻨﻪ ﻟرﻟﻪ‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫د اﻣﻴر ش‪５‬رعﻠﻲ خان پﻪ وخت ک‪ ３‬پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬ﻣطبع‪ ３‬جﻮړې شﻮې؟ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫د اﻣﻴر ش‪５‬رعﻠﻲ خان پﻪ وخت ک‪ ３‬پﻠﻰ ک‪５‬دوﻧکﻰ ﻧﻮى فکري غﻮر‪＄‬ﻨگ د چا ﻟﻪ‬ ‫خﻮا راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮى و؟‬ ‫‪39‬‬

‫د اﻣﻴر ش‪５‬رعﻠﻲ خان پﻪ وخت ک‪ ３‬کﻮم دﻳﻨﻲ او ﻣذﻫبﻲ کتابﻮﻧﻪ د چا ﻟﻪ خﻮا وﻟﻴکﻞ‬ ‫شﻮل؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻫر ﻳﻮ پﻪ وار سره ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ أواز وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر دې ورتﻪ غﻮږ‬ ‫وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ تش ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ کﻠﻤﻮ پﻪ پﻨسﻞ ډک ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬د اﻣﻴر ش‪５‬رعﻠﻲ خان پﻪ وخت ک‪ ３‬دوه ﻣطبع‪ ３‬جﻮړې شﻮې‪ ،‬ﻳﻮه د‬ ‫‪.................‬او بﻠﻪ د ‪ ......................‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪４‬ده‪.‬‬ ‫اﻣﻴر ش‪５‬رعﻠﻲ خان پﻪ خپﻞ وخت ک‪！ ３‬ﻮل عسکري ‪ ........................‬پ‪＋‬تﻮ ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو گروپﻮﻧﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬د ﻫر گروپ استازى دې پﻪ وار سره د‬ ‫درس ﻣفﻬﻮم وواﻳﻲ او ﻧﻮر دې ترې پﻮ＊تﻨ‪ ３‬وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣفرد ‪ ،‬ﻣؤﻧث او جﻤع ﻣؤﻧث ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣتﻦ ＇خﻪ راوباسﻲ او پﻪ‬ ‫！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬دې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬د اﻣﻴر ش‪５‬رعﻠﻲ خان پﻪ وخت ک‪ ３‬دغﻪ ﻻﻧدې کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮي‪ ،‬زده کﻮوﻧکﻲ دې‬ ‫د ﻫر کتاب ﻣخ تﻪ د ﻫغﻪ د ﻟﻴکﻮال ﻧﻮم وﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫‪ _١‬روضة اﻟﻤجاﻫدﻳﻦ‬ ‫‪ _٢‬تفسﻴر بدر ﻣﻨﻴر‬ ‫‪ _٣‬بحر اﻟعﻠﻮم‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬د اﻣﻴر ش‪５‬ر عﻠﻲ خان تر‬ ‫دورې راوروستﻪ د پ‪＋‬تﻮ د ودې پﻪ اړه ﻟس ﻟس کر＊‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬

‫نورستان‬

‫د ﻟﻮى ﻧﻨگرﻫار ﻧﻮم بﻪ ﻣﻮ ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣشراﻧﻮ اور‪４‬دﻟﻰ وي‪ .‬ﻟﻮى ﻧﻨگرﻫار د افغاﻧستان پﻪ‬ ‫ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬پروت دى‪ .‬ﻳﻮ وخت د ﻣشرﻗﻲ د اع ٰﻠﻰ حکﻮﻣت پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪４‬ده‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟﻮى ﻧﻨگرﻫار ک‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ اوسﻨﻰ ﻧﻨگرﻫار‪ ،‬کﻮﻧ‪ ،７‬ﻟغﻤان او اوسﻨﻰ ﻧﻮرستان ！ﻮل‬ ‫شاﻣﻞ وو‪.‬‬ ‫بﻴا وروستﻪ ﻟغﻤان او کﻮﻧ‪ ７‬د جﻼ وﻻﻳتﻮﻧﻮ پﻪ تﻮگﻪ وﻣﻨﻞ شﻮل‪ ،‬خﻮ د ﻧﻮرستان ډ‪４‬ره‬ ‫برخﻪ ﻻ تر وروستﻴﻮ پﻮرې پﻪ کﻮﻧ‪ ７‬او ＇ﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻟغﻤان پﻮرې ت‪７‬ﻟ‪ ３‬وه چ‪ ３‬بﻴا د ﻳﻮ‬ ‫ﻣستﻘﻞ وﻻﻳت پﻪ تﻮگﻪ وﻣﻨﻞ شﻮ‪.‬‬ ‫را‪＄‬ئ چ‪ ３‬د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد دغﻪ غرﻧ‪５＊ ９‬رازه او سﻤسﻮره سﻴﻤﻪ او وگ‪７‬ي ﻟ‪ ８‬وپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫‪ n‬تاس‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د ختﻴ‪％‬ﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ پﻪ اړه ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫‪ n‬د ﻧﻮرستان کﻮﻣ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ زﻳات‪ ３‬پﻪ زړه پﻮرې دي؟‬

‫‪41‬‬

‫افغاﻧستان ‪ ٣٤‬وﻻﻳتﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﻧﻮرستان دى چ‪ ３‬پﻪ دې وروستﻴﻮ ک‪ ３‬د وﻻﻳت پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ ﻣﻨﻞ شﻮى دى‪ .‬د ﻧﻮرستان زﻳاتره برخ‪ ،３‬ﻟکﻪ‪ :‬کاﻣد‪４‬ش‪ ،‬برگﻤ＂ال‪ ،‬واﻳگﻞ دره‪ ،‬واﻣا او‬ ‫پارون پخﻮا پﻪ کﻮﻧ‪ ７‬وﻻﻳت پﻮرې او ﻳﻮ ＇ﻪ برخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻟغﻤان وﻻﻳت پﻮرې ت‪７‬ﻟ‪ ３‬وې‪.‬‬ ‫ﻧﻮرستان پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول پﻪ در‪４‬ﻮ برخﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪ :‬ختﻴ‪ ＃‬ﻧﻮرستان چ‪ ３‬کاﻣد‪４‬ش او‬ ‫برگﻤ＂ال پک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻣرکزي ﻧﻮرستان چ‪ ３‬واﻳگﻞ دره‪ ،‬واﻣا‪ ،‬پارون او کاﻧتﻴﻮا پک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ او‬ ‫غربﻲ ﻧﻮرستان چ‪ ３‬دواب‪ ،‬ﻧﻮر گرام او ﻣﻨ‪６‬ول وﻟسﻮاﻟ‪ ９‬پﻪ ک‪ ３‬شاﻣﻠ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫د ﻧﻮرستان پخﻮاﻧﻰ ﻧﻮم کافرستان و او د اﻣﻴر عبداﻟرحﻤان خان تر واکﻤﻨ‪ ９‬پﻮرې ﻳ‪ ３‬وگ‪７‬و‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ى دﻳﻦ درﻟﻮد‪ .‬د دغﻪ دﻳﻦ پﻴروان ﻻتر اوسﻪ د چترال پﻪ ﻳﻮه سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬پات‪ ３‬دي چ‪３‬‬ ‫کﻠش ﻳ‪ ３‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ﻧﻮرستان ډ‪４‬ر سﻤسﻮر غرﻧﻰ وﻻﻳت دى‪ .‬زﻳاتره غروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ طبﻴعﻲ ‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻮ پ＀ دي‪،‬‬ ‫ﻫﻮا ﻳ‪ ３‬پﻪ اوړي ک‪ ３‬ډ‪４‬ره ﻣعتدﻟﻪ او پﻪ ژﻣﻲ ک‪ ３‬س‪７‬ه ده‪ .‬ﻧ‪＋‬تر‪ ،‬سروه‪ ،‬کاچﻞ‪ ،‬سرپ ＇‪７５‬ۍ‪،‬‬ ‫غﻮړه ＇‪７５‬ۍ‪＊ ،‬ﻮون‪ ،‬چﻨاررﻧگﻰ‪ ،‬وړ＊تﻰ (غرﻧﻰ بادام) اﻧار او ﻧﻮرې ﻳ‪ ３‬ﻫغﻪ غرﻧ‪ ９‬وﻧ‪ ３‬دي‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ راشﻨ‪ ３‬ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫غﻮز‪ ،‬تﻮت‪ ،‬ﻣرخ‪ ،９２‬ﻣ‪２‬ﻪ‪ ،‬خﻮباﻧ‪( ９‬زرداﻟﻮ) ﻧاک‪ ،‬اﻧ‪％‬ر‪ ،‬شفتاﻟﻮ او ﻧﻮرې ﻳ‪ ３‬ﻫغﻪ وﻧ‪３‬‬ ‫دي چ‪ ３‬ک‪５＋‬ﻨﻮل ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫﻤدغﻮ وﻧﻮ بﻮ！ﻮ او ‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻮ ﻧﻮرستان تﻪ ډ‪４‬ره ＊کﻼ ب‪＋‬ﻠ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫ﻧﻮرستان ډ‪４‬ر خﻮړوﻧﻪ‪ ،‬چﻴﻨ‪ ３‬او سﻴﻨدوﻧﻪ ﻫﻢ ﻟري‪ .‬ﻟﻨ‪６‬ى سﻴﻨد‪ ،‬د پ‪５‬ج سﻴﻨد او د اﻟﻴﻨگار سﻴﻨد‬ ‫د ﻧﻮرستان ﻟﻪ غروﻧﻮ ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخﻠﻲ‪ .‬دغﻪ غروﻧﻪ د ختﻴ‪ ＃‬ﻫﻨدوکش د غروﻧﻮ ﻟ‪７‬ۍ ده‪.‬‬ ‫ﻫﻤدغﻮ ‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬وﻧﻮ‪ ،‬بﻮ！ﻮ او خﻮړوﻧﻮ د ＇اروﻳﻮ د روزﻧ‪ ３‬ﻟپاره ＊ﻪ او ﻣﻨاسب ＇‪＄ ７‬اﻳﻮﻧﻪ‬ ‫راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ي دي‪＄ ،‬کﻪ خﻮ ﻧﻮرستان د ＇اروﻳﻮ پﻪ روزﻧﻪ ک‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ى شﻬرت ﻟري‪ .‬غﻮاوې‪،‬‬ ‫غﻮاﻳان‪６－ ،‬ان‪ ،‬ﻣ‪８５‬ې‪ ،‬س‪５‬رﻟﻲ او وزې ﻳ‪ ３‬ﻣشﻬﻮر ＇اروي دي‪.‬‬ ‫د ﻧﻮرستان وﻻﻳت زﻳاتره برخﻪ غروﻧﻮ ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬ده‪ .‬د کرکﻴﻠ‪ ３‬وړ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ب‪５‬خ‪ ３‬ﻟ‪８‬ې دي‪.‬‬ ‫‪42‬‬

‫جﻮار‪ ،‬غﻨﻢ‪ ،‬اوربش‪ ،３‬ږدن‪ ،‬ﻟﻮبﻴا او کچاﻟﻮ ﻳ‪ ３‬ﻣﻬﻢ حاصﻼت دي‪.‬‬ ‫د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ده چ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮرستان ک‪ ３‬پﻪ دودﻳز ډول د کرکﻴﻠ‪ ３‬چارې د ＊‪％‬ﻮ او د ＇اروﻳﻮ‬ ‫د روزﻧ‪ ３‬چارې د ﻧارﻳﻨﻪ وو پر غاړه دي‪.‬‬ ‫د ﻧﻮرستان وﻻﻳت ﻣرکز پارون دى‪ .‬ﻧﻮرستان د ﻫﻨدوکش د غروﻧﻮ پﻪ ﻟ‪７‬ۍ ک‪ ３‬پروت دى‪،‬‬ ‫ﻫﻤدا ﻻﻣﻞ دى چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮې درې بﻠ‪ ３‬درې تﻪ تگ راتگ زﻳاتره باﻳد پﻠﻰ وي او د ژﻣﻲ پﻪ‬ ‫ﻣﻮسﻢ ک‪ ３‬ﻧاشﻮﻧﻰ وي‪ .‬دا طبﻴعﻲ خﻨ‪６‬وﻧﻪ د دې ﻻﻣﻞ شﻮي چ‪ ３‬د ﻧﻮرستاﻧﻴاﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳکﻲ‬ ‫ﻟ‪８‬ې ک‪７‬ي او ورو ورو پﻪ ﻧﻮرستاﻧﻲ ژبﻪ ک‪ ３‬ﻟﻬج‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ي او د وخت پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو پﻪ جﻼ‬ ‫ژبﻮ واوړي‪.‬‬ ‫ﻧﻮرستاﻧﻴان ﻳﻮ ارﻳاﻳﻲ ！بر دى چ‪ ３‬تر اوسﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻟرغﻮﻧﻲ أرﻳاﻳﻲ ژوﻧداﻧﻪ ډ‪４‬ر ＇ﻪ ساتﻠﻲ‬ ‫دي‪ .‬ﻧﻮرستاﻧﻴان ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي دودوﻧﻪ ﻟري‪ .‬عام ﻟباس ﻳ‪ ３‬پرتﻮگ‪ ،‬کﻤﻴس او پکﻮل دى‪ .‬گ‪６‬ﻳﻦ‪،‬‬ ‫گﻨ‪６‬ۍ‪ ،‬ډﻳگره او پاﻳتاوې ﻳ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ى ﻟباس دى‪.‬‬ ‫د ﻧﻮرستان کﻠﻲ زﻳاتره دﻫسکﻮ غروﻧﻮ پﻪ ﻟﻤﻨﻮ ک‪ ３‬جﻮړ شﻮي دي‪ .‬د غﻮزاﻧﻮ‪ ،‬ﻣرخ‪２‬ﻮ‪،‬‬ ‫اﻧگﻮرو او تﻮتاﻧﻮ ب‪２‬ﻮﻧﻪ او بﻬاﻧد خﻮړوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د کﻠﻮ ＊کﻼ ﻻ زﻳاتﻮي‪ .‬ﻟﻪ غﻮزاﻧﻮ پرتﻪ د ﻧﻮرستان‬ ‫ﻧﻮرې ﻣ‪５‬ﻮې د خر＇ﻼو بازار تﻪ ﻧﻪ وړاﻧدې ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬ ‫‪ ６－ _١ _١‬ﻳﻦ‪ :‬پ‪ ７５‬وړﻳﻦ پرتﻮګ دی چ‪ ３‬تر زﻧ‪／‬اﻧﻪ پﻮرې وي او ﻧارﻳﻨﻪ ﻳ‪ ３‬د پرتﻮګ ﻟﻪ پاسﻪ‬ ‫اغﻮﻧدي‪.‬‬ ‫‪－ _٢‬ﻨ‪６‬ۍ‪ :‬د کﻮرت‪ ９‬پﻪ ＇‪５‬ر‪ ،‬خﻮ ساده وي ج‪５‬بﻮﻧﻪ ﻧﻪ ﻟري او ﻟﻪ وړﻳﻮ پرتﻪ ﻧﻮر ＇ﻪ پک‪ ３‬ﻧﻪ‬ ‫وي کارول شﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ډﻳگره‪－ :‬ﻨ‪６‬ۍ او ډﻳ‪／‬ره دوﻣره تﻮپﻴر ﻟري چ‪－ ３‬ﻨ‪６‬ۍ ساده وي او د ډﻳ‪／‬رې د ﻟستﻮ‪１‬ﻮ‬ ‫چاپ‪５‬ره او ‪－‬ر‪４‬ﻮان رﻧ‪／‬ﻪ او ‪－‬ﻠدار وي‪ .‬تر ‪－‬ﻨ‪６‬ۍ ﻳﻮ ＇ﻪ ﻟﻨ‪６‬ه ﻫﻢ وي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬پاﻳتاوې‪ :‬ﻳﻮه پ‪７５‬ه اوږده او پﻠﻨﻪ وړﻳﻨﻪ پ＂‪ ９‬وي چ‪ ３‬پﻪ وﻧﻮ بﻮ！ﻮ او غروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د پﻨ‪６‬ﻳﻮ‬ ‫د ژغﻮرﻧ‪ ３‬او د ست‪７‬ﻳا د ﻣخﻨﻴﻮي ﻟپاره تر پﻨ‪６‬ﻳﻮ تاووي‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫ﻧﻮرستاﻧﻴان ﻳﻮ أرﻳاﻳﻲ تﻮکﻢ دى‪ .‬ډ‪４‬رې ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬أرﻳاﻳﻲ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻻ تر اوسﻪ ساتﻠ‪３‬‬ ‫دي‪ .‬د کﻮﻧ‪ ،７‬چترال‪ ،‬بدخشان او ﻟغﻤان پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ﻫﻨدوکش د غروﻧﻮ پﻪ ختﻴ‪％‬ﻮ‬ ‫ﻟ‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬اوس‪８５‬ي‪ .‬د اﻣﻴرعبداﻟرحﻤان خان د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال ﻳ‪ ３‬د اسﻼم سپ‪（５‬ﻠﻰ‬ ‫دﻳﻦ ﻣﻨﻠﻰ دى‪ .‬د خﻠکﻮ کسب ﻳ‪ ３‬زﻳاتره د ＇اروﻳﻮ روزﻧﻪ او کرکﻴﻠﻪ ده‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر دې ورتﻪ غﻮږ وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪ ６‬ﻣفﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪ ،‬کﻪ ‪＄‬ﻮاب ﻧﻴﻤگ‪７‬ى‬ ‫وي‪ ،‬بﻞ زده کﻮوﻧکﻰ دې ﻫغﻪ بشپ‪ ７‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ﻣتﻦ ＇خﻪ د وﻧﻮ او ﻣ‪５‬ﻮو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ خپﻠﻪ کتابچﻪ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او‬ ‫بﻴادې ﻫغﻪ پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫پﻪ ﻧﻮرستان ک‪ ３‬د کار و‪４‬ش ＇ﻪ ډول دى؟‬ ‫پﻪ ﻧﻮرستان ک‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬غﻠ‪ ３‬داﻧ‪ ３‬ک‪８５‬ي؟ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬ﻣﻮ کﻮﻣﻪ برخﻪ خﻮ＊ﻪ ده او وﻟ‪３‬؟ خپﻞ ﻧظر ＇رگﻨد ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬د ﻧﻮرستان ﻣرکز پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ او ﻟﻪ سﻢ ‪＄‬ﻮاب ﻧﻪ پﻪ پﻨسﻞ کر＊ﻪ چاپ‪５‬ره ک‪７‬ئ ‪:‬‬ ‫اﻟف _ واﻳگﻞ‬

‫ب _ برگﻤ＂ال‬

‫ج _ کاﻣد‪４‬ش‬

‫د _ پارون‬

‫‪ _٦‬پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ﻻﻧدې ﻣفرد ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ جﻤع او جﻤع ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻣفرد واړوئ‪.‬‬

‫‪45‬‬

‫ج ع‬

‫فرد‬

‫‪ _١‬غﻮز‪................‬‬ ‫‪ _٢‬ﻣ‪２‬ﻪ‪................‬‬ ‫‪ _٣‬تﻮت ‪..............‬‬ ‫‪ _٤‬سﻴﻨد ‪..............‬‬ ‫‪ _٥‬ﻟﻤﻨﻪ ‪..............‬‬

‫‪ _١‬وﻻﻳتﻮﻧﻪ ‪................‬‬ ‫‪＄ _٢‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ ‪................‬‬ ‫‪ _٣‬کچاﻟﻮ ‪...................‬‬ ‫‪ _٤‬خﻨ‪６‬وﻧﻪ ‪..................‬‬ ‫‪＄ _٥‬ﻤک‪................... ３‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫د د ﻧﻮرستان د خﻠکﻮ د دودوﻧﻮ پﻪ اړه ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣشراﻧﻮ ＇خﻪ ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ئ او پﻪ‬ ‫ﻳﻮ ﻣخ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫پوهاند رښتين ادبي څ‪５‬ره‬

‫زﻣﻮږ د ادبﻴاتﻮ پﻪ ﻣعاصر تارﻳخ ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬داس‪ ３‬ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪５＇ ９‬رې شتﻪ چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪３‬‬ ‫د ﻣعاصر ادب پﻨ‪％‬ﻪ ستﻮري ﻳ‪ ３‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫دغﻪ پﻨ‪％‬ﻪ ستﻮري‪ :‬پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ‪ ،‬ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ خادم‪ ،‬استاد گﻞ پا چا اﻟفت‪،‬‬ ‫عبداﻟرؤف ب‪５‬ﻨﻮا او پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ دي چ‪ ３‬د ﻣعاصر ادب بﻨس＂ﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬اﻳ‪＋‬ﻲ‬ ‫او پﻪ ژبﻪ او ادب ک‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ى ﻣﻘام ﻟري‪ .‬پﻪ دې درس ک‪ ３‬بﻪ د پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل‬ ‫ر＊تﻴﻦ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫‪ _١‬د پ‪＋‬تﻮ ادب د ﻣعاصرې دورې د دغﻮ پﻨ‪％‬ﻮ ستﻮرو پﻪ اړه ＇ﻮﻣره ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫ﻟرئ؟‬ ‫‪ _٢‬پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادب پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮ ک‪ ３‬کتابﻮﻧﻮ ﻟﻴکﻠﻲ‬ ‫دي؟‬

‫‪47‬‬

‫پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ د افغاﻧستان د ﻣعاصرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ ﻟﻴکﻮال او‬ ‫ادﻳب دى‪ .‬صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ د ﻣﻮﻟﻮي تاج ﻣحﻤد زوى دى او پﻪ ‪ ١٢٩٨‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬کال د‬ ‫ﻣﻮﻣﻨدو د ((سره کﻤر)) پﻪ ﻳﻮه عﻠﻤﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ دى‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ زده ک‪７‬ې ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ک‪７‬ي دي‪ .‬ﻧﻮرې زده ک‪７‬ې ﻳ‪ ３‬د ﻧﻨگرﻫار د ﻫ‪６‬ې (ﻧجﻢ اﻟﻤدارس) پﻪ ﻣدرسﻪ او د‬ ‫کابﻞ پﻪ عربﻲ داراﻟعﻠﻮم ک‪ ３‬سرتﻪ رسﻮﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد ر＊تﻴﻦ پﻪ ‪ ١٣١٨‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ غ‪７‬ﻳتﻮب ﻣﻨﻞ شﻮى دى‪ .‬دا ﻳ‪ ３‬د‬ ‫رسﻤﻲ دﻧدې پﻴﻞ دى او بﻴا ﻳ‪ ３‬ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬دﻧدې ترسره ک‪７‬ي دي‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ﻗﻮاعدو‬ ‫د ＇اﻧگ‪ ３‬ﻣدﻳر‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻣرستﻴال‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻮى ﻣدﻳر او بﻴا رئﻴس و‪ .‬پﻪ ‪١٣٣٥‬‬ ‫ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬کال ک‪ ３‬د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت ﻣشاور او د ادبﻴاتﻮ پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ استاد ﻣﻘرر شﻮ‪.‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد ر＊تﻴﻦ پر پ‪＋‬تﻮ سرب‪５‬ره پﻪ دري‪ ،‬عربﻲ او اردو ژبﻮ ﻫﻢ ＊ﻪ پﻮﻫ‪５‬ده‪ .‬پﻪ دغﻮ ژبﻮ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻣﻘاﻟ‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻲ او خپرې ک‪７‬ې دي‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ عﻠﻤﻲ ﻣﻮضاعاتﻮ ﻟکﻪ‪ :‬گراﻣر‪ ،‬د‬ ‫ادبﻴاتﻮ تارﻳخ‪ ،‬ﻫﻨري ﻧثر او ﻧﻮرو ک‪ ３‬پﻪ ﻟس گﻮﻧﻮ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دا دي‪:‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادب تارﻳخ‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ ادبﻴات (رساﻟﻪ)‪ ،‬پ‪＋‬تاﻧﻪ شعراء دوﻳﻢ ！ﻮک‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻫﻨداره‪،‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادب درې ﻣشﻬﻮرې کﻮرﻧ‪ ،９‬پ‪＋‬تﻮ گراﻣر پﻪ دري ژبﻪ‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ اشتﻘاﻗﻮﻧﻪ او ترکﻴبﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ژب‪＋‬ﻮدﻧﻪ‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ او ساﻧسکرﻳ＀ ﻧژد‪４‬ﻮاﻟﻰ‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ ＇‪７５‬ﻧﻪ‪ ،‬د ﻫﻨد سفر‪ ،‬د ﻧﻨگرﻫار او‬ ‫ﻗطغﻦ سفر‪ ،‬د ﻣصر سفر‪ ،‬د شﻮروي اتحاد سفر‪ ،‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ پﻮﻫان او غازﻳان‪ ،‬پﻴاوړي شاعران‪،‬‬ ‫رو＊ان ستﻮري‪ ،‬ادبﻲ او تارﻳخﻲ سﻤﻮﻧ‪ ３‬او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫د پﻮﻫاﻧد ر＊تﻴﻦ د چاپ او ﻧاچاپ کتابﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر ＇ﻪ د پاسﻪ اتﻴاوو تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ سﻠگﻮﻧﻮ ﻣﻘاﻟ‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ خپروﻧﻮ ک‪ ３‬خپرې شﻮې دي‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي د ﻟﻴکﻮاﻟ‪ ９‬پﻪ پﻴﻞ‬ ‫ک‪ ３‬شاعري ﻫﻢ ک‪７‬ې ده‪ ،‬خﻮ وروستﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮازې ﻧثر تﻪ ﻣخﻪ ک‪７‬ې ده او پﻪ دې ډگر ک‪ ３‬ډ‪４‬ر‬ ‫زﻳات را‪＄‬ﻠ‪５‬دﻟﻰ دى‪ .‬پﻮﻫاﻧد ر＊تﻴﻦ پﻪ ادبﻲ ﻫﻨري ﻧثر ک‪ ３‬پﻮخ ﻻس درﻟﻮد او پﻪ دې ډگر‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر کار ک‪７‬ى دى‪ .‬ﻫغﻪ ډ‪４‬ر شﻤ‪５‬ر زﻟﻤﻲ ﻟﻴکﻮال روزﻟﻲ او د خپﻞ ادب خدﻣت تﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬چﻤتﻮ ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫‪48‬‬

‫پﻮﻫاﻧد ر＊تﻴﻦ پﻪ ‪ ١٣٧٧‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬کال ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ سترگ‪ ３‬پ＂‪ ３‬ک‪７‬ې او د ﻧﻨگرﻫار پﻪ‬ ‫بﻬسﻮدو ک‪ ３‬د کﻮﻧ‪ ７‬د ﻟﻮى س‪７‬ک پر غاړه خاورو تﻪ وسپارل شﻮ‪.‬‬ ‫د پﻮﻫاﻧد ر＊تﻴﻦ د ﻧثر ﻳﻮه ب‪５‬ﻠگﻪ ‪:‬‬ ‫واﻳﻲ چ‪＊ ３‬ﻪ شاعر د ﻗﻮم سترگ‪ ３‬او د حال ترجﻤان دى‪ .‬دى پﻪ خپﻠﻪ ژبﻪ د خپﻞ چاپ‪５‬رﻳال‬ ‫ترجﻤاﻧﻲ کﻮي‪ .‬د اصﻼحﻲ ﻧظر ﻟﻮى خاوﻧد وي‪ .‬پﻪ خپﻞ ذاتﻲ ﻧظر پس‪ ３‬ﻧﻪ گر‪＄‬ﻲ‪ .‬د وداﻧ‪９‬‬ ‫کاروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮ＊‪８５‬ي او پﻪ شعر ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮ ＇رگﻨد او عاﻟﻲ ﻣرام پﻠﻮش‪＄ ３‬ﻠ‪８５‬ي‪ .‬اشعار ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ﻗام او وطﻦ ﻟﻪ درده ډک وي‪ .‬کﻠﻪ ﻳ‪ ３‬شعر د تﻮرې پ‪７‬ک او کﻠﻪ د ژوﻧد بر‪＋４‬ﻨا وي‪ .‬خﻴال ﻳ‪３‬‬ ‫ﻗﻮي او عزم ﻳ‪！ ３‬ﻴﻨگ وي‪＇ ،‬ﻪ چ‪ ３‬واﻳﻲ ﻫغﻪ پﻪ خپﻠﻪ ﻫﻢ کﻮي‪ .‬د وﻳﻨا او عﻤﻞ ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻳ‪３‬‬ ‫پﻮره ﻧژد‪４‬ﻮاﻟﻰ ﻣﻮجﻮد وي‪ .‬ر＊تﻴا واﻳﻲ او پﻪ ر＊تﻴاوو پس‪ ３‬گر‪＄‬ﻲ‪ .‬د ﻗام پﻪ درد ＊ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د اشعارو پﻪ پردو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬تارﻳخﻮﻧﻪ پراتﻪ وي‪ .‬د ﻟﻮړ ﻫﻤت او اوچت خﻴال ＇‪＋‬تﻦ وي‪ .‬ﻫر ＇ﻪ‬ ‫ﻧﻪ واﻳﻲ‪ ،‬حﻖ واﻳﻲ‪ ،‬حﻖ غﻮاړي او حﻖ ﻟ＂ﻮي‪.‬‬ ‫د خﻮږﻣﻨﻮ د زړه ﻫﻤراز او ﻫﻤخﻴال وي‪ .‬د وﻟس پﻪ ژبﻪ غ‪８４８‬ي‪ .‬پﻪ ک‪８‬و ﻻرو ﻧﻪ دروﻣﻲ‪.‬‬ ‫خﻮشاﻣﻨگر او غﻮړه ﻣال ﻧﻪ وي او د شعر ﻣرغﻠرې پﻪ کﻮﻧجکﻮ ﻧﻪ پﻠﻮري‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬خﻮشحال‬ ‫خ＂ک وﻳﻠﻲ دي ‪:‬‬

‫د هغه شاعر دان‪ ３‬وشه په ژبه‬ ‫چ‪ ３‬د شعر دردان‪ ３‬پلوري په مال‬

‫‪49‬‬

‫د باغ دار‬

‫يو سهار شومه روان د باغ په لوري‬ ‫په اسمان ک‪ ３‬ښکار‪４‬ده ال ښکلي ستوري‬ ‫باغ ته الړم يو عجب ښکلى لشن و‬ ‫د ښايسته ښايسته بلبلو نشيمن و‬ ‫قسم قسم سرودونه د مرغانو‬ ‫په دې باغ ک‪ ３‬چغهار و د توتيانو‬ ‫نسيم هس‪ ３‬په مزه و الوتلى‬ ‫له فرحته واړه باغ و غوړ‪４‬دلى‬ ‫د قدرت تابلو رن ينه ښايسته وه‬ ‫د هر بوټي غ‪ ８５‬ک‪ ３‬اي‪ ３＋‬لدسته وه‬ ‫لمر راوخوت له مشرق څخه ر‪１‬ا شوه‬ ‫هر طرف ته د ژونديو شور غوغا شوه‬ ‫سيوري پر‪４‬وتل سجدې باندې قبل‪ ３‬ته‬ ‫په تعظيم او احترام مخ د کعب‪ ３‬ته‬ ‫زر زري و ان د لمر پرې راخپرې شوې‬ ‫ر ا ره د اسمان لمن‪ ３‬سرې شوې‬ ‫سپينو پرخو چ‪ ３‬دا و ان وليدل‪３‬‬ ‫له خوښيه ټول‪ ３‬پورته والوتل‪３‬‬ ‫تاز د بوټو زياته له پخوا شوه‬ ‫وازه په خندا شوه‬ ‫د غوټيو خول‬ ‫جوړ په باغ ک‪ ３‬ال يو بل رن ه حالت شو‬ ‫تا به وې پاچا له خوبه را اوچت شو‬

‫‪50‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د ﻣعاصرې دورې ﻳﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ ادﻳب او‬ ‫ﻟﻴکﻮال دى‪ .‬پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻟس گﻮﻧﻮ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬ډ‪４‬ر‬ ‫کسان ﻳ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬ژب‪ ،３‬ادب او ﻫ‪５‬ﻮاد د خدﻣت ﻟپاره روزﻟﻲ دي‪ .‬ﻟکﻪ ﻧﻮم او‬ ‫تخﻠص چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د صداﻗت او ر＊تﻴﻨﻮﻟﻰ استازﻳتﻮب کﻮي‪ ،‬پﻪ عﻤﻠﻲ ژوﻧداﻧﻪ ک‪３‬‬ ‫ﻫﻢ خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد‪ ،‬خپﻠ‪ ３‬ژب‪ ３‬او خپﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادواﻟﻮ تﻪ صادق او ر＊تﻴﻨﻰ و‪.‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد ر＊تﻴﻦ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادب ﻟﻪ ﻫغﻮ بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکﻮ ＇خﻪ دى چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ژب‪ ３‬گراﻣر‪ ،‬ادب تارﻳخ‪７５＇ ،‬ﻧ‪ ３‬او ﻫﻨري ﻧثر پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣﻬﻢ کاروﻧﻪ سرتﻪ‬ ‫رسﻮﻟﻲ او ډ‪４‬ر ارز＊تﻤﻦ اثار ترې راپات‪ ３‬دي‪.‬‬

‫‪51‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ ‪:‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادب پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮ ک‪ ３‬کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ ﻣتﻦ وﻟﻮﻟﻲ او ﻟﻨ‪ ６‬ﻣفﻬﻮم دې پﻪ پﻨ‪％‬ﻪ پﻨ‪％‬ﻪ کر＊ﻮ ک‪３‬‬ ‫پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ ورځ دې پﻪ وار سره پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ واز پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د پﻮﻫاﻧد ر＊تﻴﻦ د ﻣﻬﻤﻮ کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ د کتاب د پاى ﻟﻪ برخ‪ ３‬ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬دې ﻳ‪３‬‬ ‫وکاروي ‪:‬‬ ‫‪_٤‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ ‪ _٥‬درداﻧ‪３‬‬ ‫‪_٣‬ﻫﻤراز‬ ‫‪ _١‬ﻣدام ‪ _٢‬عاﻟﻲ‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د خﻮشحال بابا دا ﻻﻧدې شعر ﻣعﻨا ک‪７‬ي ‪:‬‬

‫د هغه شاعر دانې وشه په ژبه‬ ‫چې د شعر دردانې پلوري په مال‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ د ((＊ﻪ شاعر)) پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬دې ﻳﻮه ډﻟﻪ دې‬ ‫پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬ﻣفرد ﻣذکر ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې جﻤع ﻣذکر ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻴدا ک‪７‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫د د پ‪＋‬تﻮ د ﻣعاصر ادب د پﻨ‪％‬ﻮ ستﻮرو ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ د ﻫر ﻳﻮه پﻪ اړه چ‪ ３‬تاسﻮ تﻪ اساﻧﻪ‬ ‫وي‪ ،‬پﻪ خپﻠﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ﻳا شاوخﻮا ک‪ ３‬پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ئ او شپ‪ ８‬شپ‪ ８‬کر＊‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ژوﻧد ﻳا کتابﻮﻧﻮ او‬ ‫ﻳا ﻫﻢ د شعر او ﻧثر پﻪ اړه وﻟﻴکئ‪ ،‬سباتﻪ ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟگﻲ تﻪ درسره راوړئ او پﻪ خپﻞ خپﻞ ﻧﻮبت‬ ‫ﻳ‪ ３‬وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫‪52‬‬

‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻻسﻲ صناﻳع‬

‫‪ n‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫د ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨعت تر ＇ﻨگ‪ ،‬ﻻسﻲ صﻨعت ﻫﻢ د ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ اﻗتصادي او کﻠتﻮري‬ ‫پﻴاوړتﻴا ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻟﻮى ارز＊ت ﻟري‪ .‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع ډ‪４‬ره ﻟرغﻮﻧﻲ تارﻳخچﻪ ﻟري‪ .‬اﻧساﻧاﻧﻮ‬ ‫د خپﻠ‪ ３‬اړتﻴا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻤاغﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ دورو ＇خﻪ د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ کار تﻪ ﻻس‬ ‫اچﻮﻟﻰ‪ .‬دوى پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻣﻮادو ب‪２‬ﻪ اړوﻟ‪ ３‬او د خپﻠ‪ ３‬اړتﻴا وړشﻴان ﻳ‪３‬‬ ‫ترﻳﻨﻪ جﻮړ ک‪７‬ي دي‪ .‬بﻴا وروستﻪ ورسره ＊کﻼ ﻫﻢ ﻣﻠگرې شﻮې او د ﻳﻮه ＇ﻴز پﻪ‬ ‫جﻮړوﻧﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪＊ ３‬کﻼ ﻫﻢ پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬ده‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻻسﻲ صﻨاﻳع اوږد‬ ‫تارﻳخ ﻟري او ﻣختﻠف ډوﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬دود دي چ‪ ３‬پﻪ دې درس ک‪ ３‬پرې خبرې کﻮو‪.‬‬ ‫‪ n‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ ژوﻧد ک‪＇ ３‬ﻪ تاثﻴر ﻟري؟‬ ‫‪ n‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬کﻮم ډول ﻻسﻲ صﻨاﻳع دود دي؟‬

‫‪53‬‬

‫د خاﻣﻮ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻣﻮادو بدﻟﻮن پﻪ داس‪ ３‬ﻳﻮ شﻲ چ‪ ３‬د وگ‪７‬و د استفادې وړ وگر‪＄‬ﻲ‬ ‫صﻨعت ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ .‬صﻨعت پﻪ دوه ډوﻟﻪ دى‪ :‬ﻣاشﻴﻨﻲ او ﻻسﻲ‪ .‬ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳع د ﻣاشﻴﻦ پﻪ وسﻴﻠﻪ‬ ‫تﻮﻟﻴد‪８４‬ي او ﻻسﻲ صﻨاﻳع ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ ﻻسﻮﻧﻮ جﻮړ‪８４‬ي‪ .‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ کﻪ ﻟرگﻰ خام‬ ‫ﻣﻮاد وگ‪２‬ﻮ‪ ،‬ﻧﻮ کﻠﻪ چ‪ ３‬ترکاڼ ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ ک‪７‬ک‪ ،９‬دروازې او ﻣ‪５‬زوﻧﻪ جﻮړوي‪ ،‬ﻫﻤدا د ﻻسﻲ‬ ‫صﻨعت ﻳﻮ بﻬﻴر دى‪ ،‬خﻮ پﻪ دې شرط چ‪ ３‬پﻪ جﻮړ‪４‬دوﻧکﻮ شﻴاﻧﻮ او ＇ﻴزوﻧﻮ ک‪ ３‬بﻪ ＊کﻼ او‬ ‫ظرافت ﻫﻢ پﻪ پام ک‪ ３‬ساتﻲ‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ گران ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع ډ‪４‬ر ﻟرغﻮﻧﻰ تارﻳخ ﻟري‪ .‬د ډ‪４‬رو پخﻮاﻧﻴﻮ ﻻسﻲ‬ ‫صﻨاﻳعﻮ اثار چ‪ ３‬د کار اسباب‪ ،‬گا‪ ،３１‬سک‪ ،３‬د ＊کار وساﻳﻞ او ﻧﻮر پک‪ ３‬دي‪ ،‬ﻟﻴدل شﻮي‬ ‫دي‪ .‬اوس ﻫﻢ ﻻسﻲ صﻨاﻳع زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬دﻳﻮ شﻤ‪５‬ر خﻠکﻮ کسب او بﻮختﻴا ده چ‪ ３‬پر‬ ‫اﻗتصادي ارز＊ت سرب‪５‬ره کﻠتﻮري ارز＊ت ﻫﻢ ﻟري‪ .‬ﻫغﻪ شﻴان چ‪ ３‬د کﻠﻮ‪ ،‬باﻧ‪６‬و او ＊اروﻧﻮ‬ ‫＊‪ ،３％‬ﻧارﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻧجﻮﻧ‪ ３‬او ﻫﻠکان ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ﻻسﻮﻧﻮ جﻮړوي او ﻳاﻳ‪ ３‬پﻪ جﻮړ＊ت ک‪ ３‬ﻟﻪ ساده‬ ‫وساﻳﻠﻮ ＇خﻪ کار اخﻠﻲ‪ ،‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع ﻧﻪ ﻳﻮازې زﻣﻮږ ضرورتﻮﻧﻪ‬ ‫پﻮره کﻮي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬زﻣﻮږ ژوﻧد او د استﻮگﻨ‪ ３‬چاپ‪５‬رﻳال ﻫﻢ ＊کﻠﻰ کﻮي‪ .‬د ﻫرې سﻴﻤ‪３‬‬ ‫ﻻسﻲ صﻨاﻳع د خپﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻟﻪ خاﻣﻮ ﻣﻮادو ＇خﻪ جﻮړ‪８４‬ي‪ .‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا ﻫغﻪ ﻣﻮاد چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻫﻤاغﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬پﻴدا ک‪８５‬ي او خﻠک ﻳ‪ ３‬پﻪ أساﻧﻪ او ارزاﻧﻪ بﻴﻪ ترﻻسﻪ کﻮي‪ ،‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع‬ ‫ترې جﻮړوي‪ .‬ﻟکﻪ ＇ﻨگﻪ چ‪ ３‬وړۍ‪ ،‬وژغﻨ‪ ３‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤاﻟﻲ ﻣرکزي او ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻮ‬ ‫برخﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬رې پﻴداک‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ غاﻟ‪！ ،９‬غرې‪ ،‬ﻟﻴﻤ（ﻲ‪ ،‬برک‪ ،‬ش‪７‬ۍ‪ ،‬بﻨﻴﻨﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫واسک＂ﻮﻧﻪ‪ ،‬جﻮراب‪ ،３‬دستکش‪ ３‬او ﻧﻮر شﻴان جﻮړوي‪ .‬پﻪ پکتﻴا ک‪ ３‬ﻣزري ډ‪４‬ر پﻴدا ک‪８５‬ي او‬ ‫ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ شکرۍ‪！ ،‬ﻮکرۍ‪ ،‬خﻮﻟ‪ ،９‬او ببﻮزي (ﻻسﻲ پکﻲ) جﻮړوي‪.‬‬ ‫پروان او استاﻟف د ＊کﻠﻮ خ＂ﻴﻨﻮ ﻟﻮ＊ﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻣشﻬﻮر دي چ‪ ３‬د ﻟﻮ＊ﻮ ﻣختﻠف ډوﻟﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ کاس‪ ،３‬صراح‪ ،９‬شﻤعﻪ داﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗابﻮﻧﻪ او ﻧﻮر پﻪ ډ‪４‬ره ＊کﻠ‪ ３‬ب‪２‬ﻪ جﻮړوي‪ .‬ﻫﻤدراﻧگﻪ د دغ‪３‬‬ ‫سﻴﻤ‪ ３‬گﻠداﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬پﻴاﻟ‪ ،３‬ک＂ﻮۍ‪ ،‬ﻣﻨگﻲ‪ ،‬چا！‪ ９‬او ﻧﻮر ﻫﻢ ډ‪４‬ر ﻣشﻬﻮر دي‪.‬‬ ‫پﻪ کﻨدﻫار او ﻫرات ک‪ ３‬ﻟﻪ ور‪＋４‬ﻤﻮ ＇خﻪ ＊کﻠﻲ سکﻮى (خاﻣکﻮﻧﻪ)‪ ،‬دسﻤاﻟﻮﻧﻪ او ﻟﻨگ‪９‬‬ ‫جﻮړوي‪ .‬پﻪ شﻤال ک‪ ３‬ﻟﻪ سﻮﻧ‪６‬و ＇خﻪ پ‪７‬ي‪ ،‬بﻮج‪ ９‬او رس‪ ９‬جﻮړوي‪ .‬ﻫﻤدراﻧگﻪ پﻪ بغﻼن‬ ‫‪54‬‬

‫او ﻫرات ک‪ ３‬خاﻣک‪ ،‬گﻠدوزي او ﻧﻮر د گﻨ‪６‬ﻟﻮ دود شتﻪ چ‪ ３‬ﻣصﻨﻮعات ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد او بﻬر‬ ‫ک‪ ３‬خﻮ＊ﻮوﻧکﻲ ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ کﻮﻧ‪ ７‬او ﻧﻮرستان ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻟرگﻴﻮ ＇خﻪ پر دروازو او ک‪７‬کﻴﻮ سرب‪５‬ره ﻣختﻠف ＊کﻠﻲ ﻟرگﻴﻦ‬ ‫شﻴان جﻮړوي چ‪ ３‬خﻮرا ﻣشﻬﻮر دي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ＇رﻣﻨ‪＇ ３‬خﻪ ＇پﻠ‪ ،９‬بﻮ！ان‪ ،‬بکسﻮﻧﻪ او ﻧﻮر شﻴان دﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ زﻳاتﻮ برخﻮ ک‪ ３‬جﻮړ‪８４‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې تﻮگﻪ وﻳﻼى شﻮ چ‪ ３‬د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ ﻣختﻠف ډوﻟﻮﻧﻪ اوس ﻫﻢ پﻪ افغاﻧستان ک‪３‬‬ ‫دود دي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا اﻗتصاد پﻴاوړى کﻮي او ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا زﻣﻮږ د کﻠتﻮر ﻳﻮه غﻨﻲ برخﻪ‬ ‫جﻮړوي‪.‬‬ ‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫ﻻسﻲ صﻨاﻳع ډ‪４‬ره ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬او اوږده تارﻳخچﻪ ﻟري‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻻسﻲ صﻨاﻳع‬ ‫ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧﻮ زﻣاﻧﻮ ＇خﻪ دود دي‪.‬‬ ‫پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ او سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ ﻻسﻲ صﻨاﻳع دود دي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬خاورﻳﻦ‬ ‫ﻟﻮ＊ﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ور‪＋４‬ﻤﻮ ＊کﻠﻲ گﻨ‪６‬وﻧﻪ او کاﻟﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﻟرگﻴﻮ ＇خﻪ ﻣختﻠف اړﻳﻦ اوزﻳﻨتﻲ‬ ‫شﻴان‪ ،‬ﻻسﻲ گﻨ‪６‬ون ﻟکﻪ گﻠدوزي‪ ،‬خاﻣک‪ ،‬تار شﻤ‪５‬ر او ﻧﻮر‪ .‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع کﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻳﻮې خﻮا زﻣﻮږ اﻗتصاد پﻴاوړى کﻮي او اړتﻴاوې ﻣﻮ ﻟ‪５‬رې کﻮي‪ ،‬ﻟﻪ بﻠﻪ پﻠﻮه زﻣﻮږ کﻠتﻮر‬ ‫ﻫﻢ غﻨﻲ کﻮي‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪_١ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ أواز وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ پﻪ ارز＊ت او‬ ‫اﻫﻤﻴت خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪55‬‬

‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پر دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د افغاﻧستان پﻪ ﻣختﻠفﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ د تﻮﻟﻴد سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ گﻮتﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬عام ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او خاص ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي او پﻪ وار سره‬ ‫دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او ﻫغﻪ دې پﻪ‬ ‫！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د خاورو ﻣختﻠف ﻟﻮ＊ﻲ پﻪ کﻮﻣﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬جﻮړ‪８４‬ي؟‬ ‫د‪ :‬استاﻟف‬ ‫ج‪ :‬ﻫرات‬ ‫اﻟف ‪ :‬بغﻼن ب ‪ :‬کﻮﻧ‪７‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې وگﻮري چ‪ ３‬پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬کﻮم ﻻسﻲ صﻨاﻳع جﻮړ‪８４‬ي‪ ،‬پﻪ دې ﻫکﻠﻪ‬ ‫دې ﻳﻮ ﻣخ پﻪ خپﻠﻪ کتابچﻪ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې پﻪ بﻠﻪ ورځ پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬

‫‪56‬‬

‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫مرکه د پ‪＋‬تو‬

‫د اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان تر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ د ﻫغﻪ زوى اﻣان اهلل خان د افغاﻧستان‬ ‫واکﻤﻦ شﻮ‪ .‬اﻣان اهلل خان د غازي اﻣان اهلل خان پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻣشﻬﻮر دى‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړى خپﻠﻮاکﻲ‬ ‫غﻮ＊تﻮوﻧکﻰ‪ ،‬ترﻗﻲ خﻮ＊ﻮوﻧکﻰ او ادبپاﻟﻮﻧکﻰ پاچا و‪ .‬پﻪ ‪ ١٢٩٨‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫رسﻤﻲ تﻮ‪－‬ﻪ ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا افغاﻧستان خپﻠﻮاک اعﻼن ک‪.７‬‬ ‫‪ n‬تر اﻣان اهلل خان د ﻣخﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬کﻮم کتابﻮﻧﻪ او رساﻟﻰ چاپ شﻮي دي؟‬ ‫‪ n‬غازي اﻣان اهلل خان خپﻠ‪ ３‬ژب‪ ３‬تﻪ ＇ﻪ خدﻣت ک‪７‬ى دى؟‬

‫‪57‬‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د پراختﻴا او پر ﻣختﻴا ﻟپاره غازي اﻣان اهلل خان د پاچاﻫﻲ ارگ پﻪ شﻤاﻟﻲ برج‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ ‪ ١٣٠١‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬ک‪ ３‬ﻳﻮه عﻠﻤﻲ تحﻘﻴﻘﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ جﻮړه ک‪７‬ه چ‪ ３‬د ((ﻣرکﻪ د پ‪＋‬تﻮ)) پﻪ‬ ‫ﻧاﻣﻪ وبﻠﻠﻪ شﻮه‪ .‬پﻪ ‪ ١٣٠٢‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال ک‪ ３‬د افغاﻧستان د اساسﻲ تشکﻴﻼتﻮ د ﻧظاﻣﻨاﻣ‪ ３‬د‬ ‫حکﻢ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت د در‪４‬ﻢ رﻳاست پﻪ تﻮگﻪ وپ‪５‬ژﻧدل شﻮه‪.‬‬ ‫غازي اﻣان اهلل خان د خپﻠ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ دوره ک‪ ３‬پﻪ ‪ ١٣٠٤‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال ک‪ ３‬کﻨدﻫار تﻪ‬ ‫تﻠﻠﻰ و او د ﻫغ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬خﻠکﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳﻠﻲ وو‪:‬‬ ‫((غﻮاړم پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ چ‪ ３‬زه ورسره ډ‪４‬ره ﻣﻴﻨﻪ ﻟرم‪ ،‬ستاس‪ ３‬سره خبرې وک‪７‬م)) دا خبرې‬ ‫ﻟﻪ پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬سره د ﻫغﻪ ترﻗﻲ غﻮ＊تﻮﻧکﻲ ！ﻮﻟﻮاک ﻣﻴﻨﻪ ＇رگﻨدوي‪ .‬ﻫﻤدا ﻣﻴﻨﻪ وه چ‪ ３‬غازي‬ ‫اﻣان اهلل خان د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨگﻲ ودې ﻟپاره ډ‪４‬رې ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ ３‬وک‪７‬ې‪ .‬د اﻣﻴر‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ خان او اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان د واکﻤﻨﻴﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻫﻢ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬کتابﻮﻧﻪ‪ ،‬رساﻟ‪３‬‬ ‫ٰ‬ ‫او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ژباړې چاپ شﻮي‪ ،‬خﻮ د افغاﻧستان ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ اساسﻲ ﻗاﻧﻮن چ‪ ３‬ﻫغﻪ وخت ﻳ‪３‬‬ ‫((اساسﻲ ﻧظاﻣﻨاﻣﻪ)) بﻠﻠﻪ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ‪＄‬ﻞ د اﻣان اهلل خان پﻪ اﻣر پﻪ پ‪＋‬تﻮ وﻟﻴکﻞ شﻮ‪ .‬وروستﻪ‬ ‫بﻴا ﻧﻮرې ډ‪４‬رې ﻧظاﻣﻨاﻣ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ وﻟﻴکﻞ شﻮې‪ .‬پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ تدرﻳس پﻴﻞ شﻮ او‬ ‫کتابﻮﻧﻪ ﻫﻢ پﻪ پ‪＋‬تﻮ شﻮل‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻨﻲ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬بﻪ پاچا او ﻣﻠک‪ ３‬ﻣاﻣﻮرﻳﻨﻮ تﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ وﻳﻨاوې‬ ‫کﻮﻟ‪ .３‬پ‪＋‬تﻨﻲ سﻴﻤﻮ تﻪ بﻪ فرﻣاﻧﻮﻧﻪ ﻫﻢ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻟ‪８５‬ل ک‪５‬دل‪ .‬پﻪ اخباروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ زﻳاتﻪ‬ ‫شﻮه‪ .‬پﻪ ‪ ١٣٠٣‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال ک‪ ３‬غازي اﻣان اهلل خان اﻣر وک‪ ７‬چ‪ ３‬د کﻨدﻫار د سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ‬ ‫اخبار ((طﻠﻮع افغان)) ک‪ ３‬دې ﻫﻢ پ‪＋‬تﻮ ﻣطاﻟب خپاره شﻲ‪.‬‬ ‫((ﻣرکﻪ د پ‪＋‬تﻮ)) دوﻟس تﻨﻪ غ‪７‬ي درﻟﻮدل چ‪ ３‬ﻟﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ سﻴﻤﻮ ＇خﻪ وو‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻣشر‬ ‫ﻳ‪ ３‬د ﻫغﻪ وخت ﻟﻮى او ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ عاﻟﻢ ﻣﻮﻟﻮي عبداﻟﻮاسع اخﻮﻧزاده و‪ .‬دغ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬د خپﻞ کار‬ ‫پﻪ پﻴﻞ ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻳﻮ اعﻼن خپﻮر ک‪ ７‬او ﻟﻪ پ‪＋‬تﻨﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د پاﻟﻨ‪ ３‬پﻪ ﻻره ک‪３‬‬ ‫ﻣرستﻪ وغﻮ＊تﻠﻪ‪ .‬پﻪ دغﻪ اعﻼن ک‪ ３‬راغﻠﻲ وو‪:‬‬ ‫_ ﻫر ﻧﻮم دې پﻪ پ‪＋‬تﻮ وﻟﻴکﻞ شﻲ او ﻣرکﻪ د پ‪＋‬تﻮ تﻪ دې راوﻟ‪８５‬ل شﻲ‪.‬‬ ‫_ ﻫر پ‪＋‬تﻮن چ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬پﻮﻫﻪ ﻟري او غﻮاړي چ‪ ３‬ﻣرک‪ ３‬تﻪ ‪＄‬ان ورﻧﻨباسﻲ‪ ،‬خپﻠﻪ‬ ‫‪58‬‬

‫غﻮ＊تﻨﻪ دې وﻟﻴکﻲ او ﻣرک‪ ３‬تﻪ دې راواستﻮي‪.‬‬ ‫_ د پ‪＋‬تﻨﻲ سﻴﻤﻮ ﻫر پ‪＋‬تﻮ پﻮه دې د خپﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ي ﻟغتﻮﻧﻪ راغﻮﻧ‪ ６‬او پﻪ ﻟﻴکﻠ‪３‬‬ ‫ب‪２‬ﻪ دې ﻣرک‪ ３‬تﻪ راواستﻮي‪.‬‬ ‫((ﻣرک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ)) ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﻬﻢ کتابﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻟﻴکﻠﻲ وو‪ (( .‬ﻳﻮازﻧ‪ ９‬پ‪＋‬تﻮ)) او ((پ‪＋‬تﻮ پ‪＋‬ﻮﻳﻪ))‬ ‫دوه ﻣﻬﻢ کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬چاپ شﻮي دي‪ .‬دوه ﻣﻬﻢ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ترتﻴب او تدوﻳﻦ ک‪７‬ي وو‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ‬ ‫بده ﻣرغﻪ دغﻪ دوه ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ تر چاپ د ﻣخﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻻړل‪ .‬د دغﻮ دوو ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻮ پﻪ ترتﻴب او‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ ﻟﻮدﻳﻦ وه‪ .‬د دغﻮ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻮ‬ ‫تدوﻳﻦ ک‪ ３‬ډ‪４‬ره وﻧ‪６‬ه د ((ﻣرک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ)) د دوﻳﻢ ﻣشر‬ ‫ٰ‬ ‫ﻳﻮه برخﻪ د دغ‪ ３‬ﻣرک‪ ３‬د ﻳﻮه غ‪７‬ي ﻣﻼ ﻣحﻤد ((ساپﻲ)) پﻪ وسﻴﻠﻪ د ﻫغﻪ د زوى عبداهلل خان‬ ‫افغاﻧﻲ ﻧﻮﻳس ﻻس تﻪ ورغﻠ‪ ３‬او پﻪ ‪ ١٣٣٥‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دغﻪ ﻧسخﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ ＇ﻪ زﻳاتﻮﻧﻮ‬ ‫سره چاپ ک‪７‬ې ده‪.‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫غازي اﻣان اهلل خان پر کﻠتﻮر ﻣﻴﻦ واکﻤﻦ و‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨگﻲ‬ ‫پرﻣختگ ﻟپاره ﻳ‪(( ３‬ﻣرکﻪ د پ‪＋‬تﻮ)) جﻮړه ک‪７‬ه‪ .‬پﻪ اخباروﻧﻮ او ﻧﻮرو خپروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻣطاﻟبﻮ د خپروﻟﻮ اﻣر وک‪ .７‬پ‪＋‬تﻨﻲ سﻴﻤﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ فرﻣاﻧﻮﻧﻪ ﻟ‪８５‬ل پﻴﻞ ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ تدرﻳس پﻴﻞ ک‪ .７‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ اساسﻲ ﻗاﻧﻮن او ﻧﻮر ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ وﻟﻴکﻞ‪.‬‬ ‫د غازي اﻣان اهلل خان پﻪ دوره ک‪ ３‬پﻪ عﻤﻠﻲ ډول د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د عﻠﻤﻲ پرﻣختگ ﻟپاره‬ ‫کار پﻴﻞ شﻮ‪.‬‬ ‫ﻣرک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﻬﻢ کتابﻮﻧﻪ ﻟکﻪ (( ﻳﻮازﻧ‪ ９‬پ‪＋‬تﻮ)) او ((پ‪＋‬تﻮ پ‪＋‬ﻮﻳﻪ)) تر ﻟﻴکﻠﻮ‬ ‫وروستﻪ چاپ او خپاره ک‪７‬ل‪ .‬دوه ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ وﻟﻴکﻞ‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ پﻪ ﻫغﻪ‬ ‫وخت ک‪ ３‬چاپ ﻧﻪ شﻮل‪.‬‬

‫‪59‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې د ﻣتﻦ ﻣفﻬﻮم پﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪(( _٢‬ﻣرکﻪ د پ‪＋‬تﻮ)) ＇ﻪ وخت جﻮړه شﻮه او کﻮم کاروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬سرتﻪ ورسﻮل‪ .‬کاروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻳﻮ ﻟست ک‪ ３‬ترتﻴب ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬خاص ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي او بﻴا دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻟﻮړ أواز وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬د ((ﻣرکﻪ د پ‪＋‬تﻮ)) ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣشر پﻪ پﻨسﻞ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ ‪:‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ ﻟﻮدﻳﻦ‬ ‫ب‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬ﻣﻮﻟﻮي عبداﻟﻮاسع اخﻮﻧزاده‬ ‫ٰ‬ ‫د‪ :‬عبداهلل خان افغاﻧﻲ ﻧﻮﻳس‬ ‫ج‪ :‬ﻣﻼ ﻣحﻤد ساپﻰ‬ ‫‪ _٥‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د ﻣتﻦ ﻣﻬﻢ ！کﻲ پخپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬دې‬ ‫واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬د ((ﻣرکﻪ د پ‪＋‬تﻮ)) ＇خﻪ د ﻣخﻪ کﻪ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬پﻪ اړه کﻮم کاروﻧﻪ شﻮي وي‪،‬‬ ‫زدهکﻮوﻧکﻲ دې ＇ﻮ ﻣثاﻟﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻫغﻮ ﻣرکزوﻧﻮ پﻪ اړه ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکﻲ چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د عﻠﻤﻲ او‬ ‫کﻠتﻮري ودې ﻟپاره کار کﻮي‪.‬‬

‫‪60‬‬

‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‬ ‫‪＋‬تو‬

‫‪－‬ر‬

‫امر‬

‫نومځري (ضميرونه)‬

‫د گراﻣر ﻟﻪ ﻟﻮستﻮ ＇خﻪ پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ او پﻮﻫﻨ‪％‬ﻴﻮ ک‪ ３‬ﻣﻮخﻪ داده چ‪ ３‬ژبﻪ سﻤﻪ وﻟﻴکﻼى‬ ‫او وﻟﻮستﻼى شﻮ او ‪＄‬ان ﻟﻪ ت‪５‬روتﻨﻮ ＇خﻪ وژغﻮرو‪ .‬ﻧﻮﻣ‪％‬ري ﻫﻢ د گراﻣر ﻳﻮه برخﻪ ده‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ژبﻪ ک‪＊ ３‬کﻼ او ﻟﻨ‪６‬ون راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي او د ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ د تکرار ﻣخﻪ ﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫تاس‪ ３‬پﻪ اووم ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻧﻮم او د ﻧﻮم ډوﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬صفت او د صفت ډوﻟﻮﻧﻪ وﻟﻮستﻞ‪ ،‬پﻪ‬ ‫دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ ﻧﻮﻣ‪％‬ري وپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫‪ n‬ﻧﻮﻣ‪％‬ري ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ او وﻟ‪ ３‬کار‪８４‬ي؟‬ ‫‪ n‬کﻪ پﻪ ژبﻪ ک‪ ３‬ﻧﻮﻣ‪％‬ري وﻧﻪ کارول شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ خبرو ﻳا ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ ３‬بﻪ کﻮﻣﻪ ستﻮﻧزه‬ ‫راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻲ؟‬

‫‪61‬‬

‫ﻧﻮﻣ‪％‬رى ﻫغﻪ کﻠﻤﻪ ده چ‪ ３‬د ﻧاﻣﻪ پر‪＄‬اى کار‪８４‬ي او د ﻧﻮم د تکرار ﻣخﻪ ﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣ‪％‬ري د جﻨس‪ ،‬عدد‪ ،‬حاﻟت او شخص ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬گرداﻧ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧﻮﻣ‪％‬رو ډوﻟﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫‪＄ _١‬اﻧگ‪７‬ي ﻧﻮﻣ‪％‬ري (شخصﻲ ضﻤﻴروﻧﻪ)‬ ‫‪ _٢‬ﻣﻠکﻲ ﻳا اضافﻲ ﻧﻮﻣ‪％‬ري‬ ‫‪ _٣‬اشاري ﻧﻮﻣ‪％‬ري‬ ‫‪ _٤‬استفﻬاﻣﻲ ﻧﻮﻣ‪％‬ري‬ ‫‪ _٥‬پﻠﻮي ﻧﻮﻣ‪％‬ري‬ ‫‪ _٦‬ﻣبﻬﻢ ﻧﻮﻣ‪％‬ري‬ ‫‪ _٧‬اشتراکﻲ ﻧﻮﻣ‪％‬ري‬

‫‪＄ _١‬اﻧگ‪７‬ي ﻧﻮﻣ‪％‬ري‪:‬‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ﻧﻮﻣ‪％‬ري د کساﻧﻮ ﻳا اشخاصﻮ پر ‪＄‬اى کار‪８４‬ي او پﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪:‬‬ ‫غ‪＋‬تﻠﻲ ﻧﻮﻣ‪％‬ري او کﻤزوري ﻧﻮﻣ‪％‬ري‪.‬‬

‫‪62‬‬

‫اﻟف _ غ‪＋‬تﻠﻲ ﻧﻮﻣ‪％‬ري ﻳا ﻣﻨفصﻞ ضﻤﻴروﻧﻪ ‪:‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮازې تﻮگﻪ کار‪８４‬ي‪ ،‬ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬سره پﻴﻮست ﻧﻪ را‪＄‬ﻲ او پﻪ خپﻠﻮاکﻪ تﻮگﻪ ﻣعﻨا‬ ‫ورکﻮي‪.‬‬ ‫اشخاص‬

‫ﻣفرد‬ ‫اصﻠﻲ حاﻟت‬

‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬

‫او＊تﻰ حاﻟت‬

‫اصﻠﻲ حاﻟت‬

‫زه‬

‫ﻣا‬

‫ﻣﻮږ‬

‫تﻪ‬

‫تا‬

‫تاس‪( ３‬تاسﻮ)‬

‫دى‬ ‫ﻫغﻪ‬

‫ده‬ ‫ﻫغﻪ‬

‫دوى‬ ‫ﻫغﻮى‬

‫دا‬ ‫＊‪％‬ﻴﻨﻪ ﻫغﻪ‬

‫دې‬ ‫ﻫغ‪３‬‬

‫دوى‬ ‫ﻫغﻮى‬

‫ﻧارﻳﻨﻪ‬ ‫‪٣‬‬

‫جﻤع‬

‫ب _ کﻤزوري ﻧﻮﻣ‪％‬ري (ﻣتصﻞ ضﻤﻴروﻧﻪ)‪:‬‬ ‫دا ﻧﻮﻣ‪％‬ري پﻪ خپﻠﻮاکﻪ ډول ﻧﻪ کار‪８４‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ سره چ‪ ３‬وکار‪８４‬ي خپﻠﻪ ﻣعﻨا‬ ‫＇رگﻨدوي‪.‬‬ ‫شخص‬

‫جﻤع‬

‫ﻣفرد‬

‫‪١‬‬

‫ﻣ‪３‬‬

‫ﻣﻮ‬

‫‪٢‬‬

‫دې‬

‫ﻣﻮ‬

‫‪٣‬‬

‫ﻳ‪３‬‬

‫ﻳ‪３‬‬

‫ﻟکﻪ‪ :‬کتاب ﻣ‪ ３‬راک‪７‬ه‪ ،‬کتاب دې واخﻠﻪ‪ ،‬کتاب ﻳ‪ ３‬واخﻴست‪ ،‬کتابﻮﻧﻪ ﻣﻮ واخﻴستﻞ‪،‬‬ ‫کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻴستﻞ‪ ،‬کتابﻮﻧﻪ ﻣﻮ واخﻠئ‪.‬‬

‫‪63‬‬

‫‪ _٢‬ﻣﻠکﻲ ﻳا اضافﻲ ﻧﻮﻣ‪％‬ري‪:‬‬ ‫ﻳﻮ ＇ﻴز پﻪ ＇ﻪ ﻳا چا پﻮرې اړوﻧد بﻮﻟﻲ ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا ﻳﻮ شﻰ د ＇ﻪ ﻳا چا گ‪２‬ﻲ‪.‬‬ ‫اشخاص‬

‫جﻤع‬

‫ﻣفرد‬

‫‪١‬‬

‫زﻣا‬

‫زﻣﻮږ‬

‫‪٢‬‬

‫ستا‬

‫ستاس‪３‬‬

‫‪٣‬‬ ‫ﻟکﻪ ‪ :‬زﻣا کتاب راک‪７‬ه‪.‬‬ ‫ستاس‪ ３‬کتابﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫د دوى کتابﻮﻧﻪ ＇ﻪ شﻮل؟‬

‫ﻧارﻳﻨﻪ‬

‫د ده‬

‫د دوى‬

‫＊‪％‬ﻴﻨﻪ‬

‫د دې‬

‫د دوى‬ ‫ستا کتاب راک‪７‬ه‪.‬‬ ‫ددې کتاب چ‪５‬رتﻪ دى؟‬

‫زﻣﻮږ کتابﻮﻧﻪ ﻳﻮسﻪ‪.‬‬ ‫د ده کتاب ＇ﻪ شﻮ؟‬

‫‪ _٣‬اشاري ﻧﻮﻣ‪％‬ري‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻧﻮﻣ‪％‬ري دي چ‪ ３‬اشخاصﻮ او ＇ﻴزوﻧﻮ تﻪ اشاره کﻮي او د ﻫغﻮ پر ‪＄‬اى کار‪８４‬ي‪.‬‬ ‫ﻣفرد‬ ‫گ‪２‬ﻪ‬

‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬

‫وا！ﻦ (فاصﻠﻪ)‬

‫جﻤع‬

‫اصﻠﻲ حاﻟت او＊تﻰ حاﻟت اصﻠﻲ حاﻟت‬

‫او＊تﻰ حاﻟت‬

‫دغﻪ‬

‫دغﻪ‬

‫دغﻪ‬

‫دغﻮ‬

‫دغﻪ‬

‫دغ‪３‬‬

‫دغﻪ‬

‫دغﻮ‬

‫ﻟﻴرې‬

‫ﻫغﻪ‬ ‫ﻫغﻪ‬

‫ﻫغﻪ‬ ‫ﻫغ‪３‬‬

‫ﻫغﻪ‬ ‫ﻫغﻪ‬

‫ﻫغﻮ‬ ‫ﻫغﻮ‬

‫ﻻ ﻟﻴرې‬

‫ﻫﻮغﻪ‬

‫ﻫﻮغﻪ‬

‫ﻫﻮغﻪ‬

‫ﻫﻮغﻪ‬

‫ﻫﻮغﻪ‬

‫ﻫﻮغ‪３‬‬

‫ﻫﻮغﻪ‬

‫ﻫﻮغﻮ‬

‫ﻟﻨ‪６‬‬

‫‪64‬‬

‫‪ _٤‬استفﻬاﻣﻲ ﻳا پﻮ＊تﻨﻴز ﻧﻮﻣ‪％‬ري ‪:‬‬ ‫د پﻮ＊تﻨ‪ ３‬ﻟپاره کار‪８４‬ي‪ .‬د شخص‪ ،‬وخت‪＄ ،‬اى ＇رﻧگﻮاﻟﻰ او ＇ﻮﻣره واﻟﻲ ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ ３‬ﻻﻧدې ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري ‪:‬‬ ‫＇ﻮک ‪ :‬د شخص ﻟپاره کار‪８４‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪＇ :‬ﻮک راغﻰ؟‬ ‫چا‪ :‬د ＇ﻮک او＊تﻰ شکﻞ دى او د شخص ﻟپاره کار‪８４‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬چا وژړل؟‬ ‫کﻮم (کﻮﻣﻪ) ‪ :‬د شخص او شﻴاﻧﻮ ﻟپاره کار‪８４‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬کﻮﻣﻪ ＊‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ؟ کﻮم س‪７‬ى‬ ‫‪＄‬ﻲ؟‬ ‫کﻠﻪ ‪ :‬د وخت پﻮ＊تﻨﻪ کﻮي او ﻧﻪ گرداﻧ‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬کﻠﻪ راغﻰ؟‬ ‫کﻠﻪ راغﻠﻪ؟‪ ،‬کﻠﻪ بﻪ راشﻲ؟‪ ،‬کﻠﻪ ﻻړ؟‪ ،‬کﻠﻪ ﻻړه؟‬ ‫＇ﻨگﻪ ‪ :‬د ﻳﻮ شخص‪ ،‬شﻲ ﻳا عﻤﻞ ＇رﻧگﻮاﻟﻰ پﻮ＊تﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ＇ﻨگﻪ دې وﻟﻴکﻪ؟‬ ‫＇ﻨگﻪ دې رسﻢ ک‪７‬؟ ＇ﻨگﻪ دې ﻣﻴدان پاک ک‪７‬؟‬ ‫＇ﻮ‪ :‬د اشخاصﻮ او شﻴاﻧﻮ شﻤ‪５‬ر پﻮ＊تﻲ‪＄ ،‬کﻪ ﻧﻮ د جﻤع پﻪ شکﻞ کار‪８４‬ي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫＇ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ راغﻠﻲ وو؟ ＇ﻮ ﻗﻠﻤﻮﻧﻪ دې وپ‪５‬رل؟ ＇ﻮ کساﻧﻮ ډوډۍ خﻮړﻟ‪３‬‬ ‫ده؟‬ ‫＇ﻮﻣره ‪ :‬د اشخاصﻮ او شﻴاﻧﻮ شﻤ‪５‬ر او د ＇رﻧگﻮاﻟﻲ او ＇ﻮﻣره واﻟﻲ درجﻪ ＊ﻴﻲ‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ ‪＇ :‬ﻮﻣره زده کﻮوﻧکﻲ دې وﻟﻴدل؟ ＇ﻮﻣره کبان دې وﻧﻴﻮل؟ ＇ﻮﻣره ＊کﻠﻰ دى؟‬ ‫＇ﻮﻣره تﻮد دى؟‬ ‫وﻟ‪ :３‬د ﻳﻮه عﻤﻞ او پ‪ ３＋５‬ﻻﻣﻞ پﻮ＊تﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬وﻟ‪ ３‬راغﻠ‪３‬؟ وﻟ‪ ３‬درس ﻧﻪ ﻟﻮﻟ‪３‬؟‬ ‫وﻟ‪ ３‬جﻮﻣات تﻪ ﻧﻪ ‪３＄‬؟‬ ‫د ﻣعاصر ﻟﻴکﻮال ﻣحﻤد اﻳﻮب خان ا＇کزي ﻻﻧد ﻳﻨﻰ ﻧثر وﻟﻮﻟئ‪:‬‬

‫‪65‬‬

‫اعتبارات‬ ‫واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮه ورځ ﻣﻠکﻪ پﻪ خپﻞ ﻣحﻞ ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه کار ﻣشغﻮﻟﻪ وه‪ ،‬دروازه و！ک‪５‬دﻟﻪ‪ ،‬وﻳﻠ‪３‬‬ ‫＇ﻮک ﻳ‪３‬؟ ورتﻪ ووﻳﻞ شﻮل چ‪ ３‬وﻟﻴعﻬد‪.‬‬ ‫ﻣﻠک‪ ３‬اعتﻨا وﻧﻪ ک‪７‬ه او خپﻞ ﻣشغﻮﻟﻴت ﻳ‪ ３‬جاري وساتﻪ‪.‬‬ ‫د کافﻲ اﻧتظاره بعد‪ ،‬بﻴا دروازه و！کﻮل شﻮه‪ ،‬ﻣﻠک‪ ３‬ووﻳﻠ‪＇ ３‬ﻮک ﻳ‪３‬؟‬ ‫جﻮاب ورک‪７‬ل شﻮ چ‪ ３‬ستا فرﻣاﻧبردار زوى‪.‬‬ ‫ﻣﻠک‪ ３‬فﻮرا ً دروازه ورخﻼصﻪ ک‪７‬ه او ورتﻪ و ﻳ‪ ３‬وﻳﻞ چ‪－ ３‬ﻮره زوﻳﻪ! ﻫﻤ‪５‬شﻪ کﻮ＊） وک‪７‬ه‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ دﻧﻴا ک‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ اﻧساﻧﻲ اوصافﻮ او خﻮﻳﻮﻧﻮ وپ‪５‬ژﻧدل ش‪ ،３‬وﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬دﻧﻴاوي حﻴثﻴت‬ ‫اضافﻲ او اعتباري شﻰ دى چ‪ ３‬ﻫر وخت پﻨاه ک‪５‬دوﻧکﻰ دى‪.‬‬ ‫اﻟف‪ :‬پﻪ پﻮرتﻪ ﻧثر ک‪ ３‬ضﻤﻴروﻧﻪ پﻴدا ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ب‪ :‬د ﻧثر ﻣفﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ عباراتﻮ ک‪ ３‬وواﻳاست‪:‬‬

‫‪ _٥‬پﻠﻮي ﻧﻮﻣ‪％‬ري ‪:‬‬ ‫د اشخاصﻮ ﻟﻪ پﻠﻮه د ﻳﻮه عﻤﻞ پﻠﻮ ﻳا ﻟﻮرى ＊ﻴﻲ او تﻞ تر فعﻞ د ﻣخﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬دا ﻧﻮﻣ‪％‬ري‬ ‫درې ب‪ ３２‬ﻟري‪:‬‬ ‫(را‪ ،‬در‪ ،‬ور)‬ ‫را‪ :‬د ﻣتکﻠﻢ (ﻟﻮﻣ‪７‬ي شخص) ﻟﻮرى ＊ﻴﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬راک‪７‬ه‪ ،‬راوړه‪ ،‬راواخﻠﻪ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫در‪ :‬د ﻣخاطب (دوﻳﻢ شخص) ﻟﻮرى ＊ﻴﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬درواخﻠﻪ‪ ،‬درپﻮرې ک‪７‬ه‪ ،‬در‪＄‬ﻪ او‬ ‫ﻧﻮر‪.‬‬ ‫ور‪ :‬د غاﻳب (در‪４‬ﻢ شخص) ﻟﻮرى ＊ﻴﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬ورک‪７‬ه‪ ،‬وروړه‪ ،‬ورپﻮرې ک‪７‬ه او ﻧﻮر‪.‬‬

‫‪ _٦‬ﻣبﻬﻢ ﻧﻮﻣ‪％‬ري‪:‬‬ ‫دا ﻧﻮﻣ‪％‬ري د ﻳﻮه ﻧا＇رگﻨد شخص ﻟپاره کار‪８４‬ي او پﻪ دې ډول دي ‪:‬‬

‫‪66‬‬

‫ﻫر ‪ :‬د جﻨس او حاﻟت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬گرداﻧ‪８５‬ي‪ ،‬زﻳاتره د ﻣفرد ﻟپاره را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬ﻫر ‪＄‬ﻮان‪،‬‬ ‫ﻫره پ‪５‬غﻠﻪ‪ ،‬ﻫر س‪７‬ى‪ ،‬ﻫره ＊‪％‬ﻪ‪ ،‬ﻫر کتاب‪ ،‬ﻫره کتابچﻪ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫پﻪ او＊تﻲ حاﻟت ک‪ ３‬د جﻤع ﻟپاره را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬پﻪ ﻫرو ＇ﻮ ‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ ک‪ ،３‬پﻪ ﻫرو ＇ﻮ‬ ‫پ‪５‬غﻠﻮ ک‪.３‬‬ ‫بﻞ ‪ :‬ﻳﻮازې د شﻤ‪５‬ر‪４‬دوﻧکﻲ ﻣفرد ﻧاﻣﻪ پر ‪＄‬اى کار‪８４‬ي او د جﻨس او حاﻟت ﻟﻪ پﻠﻮه‬ ‫گرداﻧ‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬بﻞ ＇ﻮک‪ ،‬بﻞ ‪＄‬ﻮان‪ ،‬بﻠﻪ پ‪５‬غﻠﻪ‪ ،‬بﻞ س‪７‬ى‪ ،‬بﻠﻪ ＊‪％‬ﻪ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫ﻧﻮر ‪ :‬جﻨس ﻧﻮم او جﻤع ﻧﻮم را＊ﻴﻲ او د جﻨس او حاﻟت ﻟﻪ پﻠﻮه گرداﻧ‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻧﻮر‬ ‫ﻫﻠکان‪ ،‬ﻧﻮرې ﻧجﻮﻧ‪ ،３‬ﻧﻮر جﻮار‪ ،‬ﻧﻮره بﻮره‪.‬‬ ‫！ﻮل ‪ :‬دا ﻧﻮﻣ‪％‬رى ﻫﻢ جﻨس او جﻤع ﻧﻮم را＊ﻴﻲ او د جﻨس او حاﻟت ﻟﻪ پﻠﻮه گرداﻧ‪８５‬ي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ ‪！ :‬ﻮﻟﻪ کﻮرﻧ‪！ ،９‬ﻮل غ‪７‬ي‪！ ،‬ﻮل ＊اروﻧﻪ‪！ ،‬ﻮﻟ‪ ３‬د＊ت‪！ ،３‬ﻮل س‪７‬ي‪！ ،‬ﻮﻟ‪.３％＊ ３‬‬

‫‪ _٧‬اشتراکﻲ ﻧﻮﻣ‪％‬رى (خپﻞ)‪:‬‬ ‫دا ﻧﻮﻣ‪％‬رى د ﻟﻮﻣ‪７‬ي‪ ،‬دوﻳﻢ او در‪４‬ﻢ شخص ﻟپاره او ﻫﻢ د ﻣفرد او جﻤع ﻟپاره ﻳﻮ ډول‬ ‫کار‪８４‬ي‪＄ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬اشتراکﻲ ﻧﻮﻣ‪％‬رى بﻮﻟﻲ‪ .‬دا ﻧﻮﻣ‪％‬رى ﻫﻢ د جﻨس او حاﻟت ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫گرداﻧ‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬احﻤد خپﻠﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده تر سره ک‪７‬ې ده‪ .‬حﻤﻴدې خپﻞ کﻮرﻧﻰ کار ک‪７‬ى‬ ‫دى‪＊ .‬اپ‪５‬رۍ خپﻞ ورور تﻪ درس واﻳﻲ‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫‪＄ _١‬اﻧگ‪７‬ي ﻧﻮﻣ‪％‬ري پﻪ ＇ﻮ ډوﻟﻪ دي؟ ﻫر ډول ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣثاﻟﻮﻧﻮ ک‪＇ ３‬رگﻨد ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪＇ _٢‬ﻮ ډوﻟﻪ ﻧﻮﻣ‪％‬ري پ‪５‬ژﻧئ؟ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻻﻧدې ﻧﻮﻣ‪％‬ري ﻣشخص ک‪７‬ئ اوخپﻞ ！اکﻠﻲ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ورتﻪ وﻟﻴکئ‪:‬‬

‫‪67‬‬

‫زه ‪ .......‬تﻪ ‪ .........‬ستا ‪ .........‬ﻫغﻪ ‪ ..........‬ﻣ‪................ ３‬ﻳ‪...........３‬‬ ‫‪ _٤‬پﻪ ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬ﻧﻮﻣ‪％‬ري پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ چ‪ ３‬کﻮم ﻧﻮﻣ‪％‬ري دي ‪:‬‬ ‫زه ﻫره ورځ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تﻪ ‪＄‬ﻢ‪.‬‬ ‫د ده کتاب ﻟﻪ ﻣاسره دى‪.‬‬ ‫ﻗﻠﻢ دې ورک شﻮ‪.‬‬ ‫بﻞ ﻗﻠﻢ دې واخﻴست‪.‬‬ ‫وﻟ‪ ３‬دې ﻗﻠﻢ ورک ک‪７‬؟‬ ‫＇ﻮﻣره وخت دې ت‪５‬ر ک‪７‬؟‬ ‫＇ﻮک بﻪ راغﻠﻰ وي؟‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ﻧﻪ دې د ﻧﻮﻣ‪％‬رو پﻮ＊تﻨ‪ ３‬وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫＊ﻮوﻧکﻰ دې د پﻮ＊تﻨﻮ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ و＇اري‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬ﻧﻮﻣ‪％‬ري پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي ‪:‬‬ ‫＇ﻮک راغﻰ؟‬ ‫چ‪５‬رې اوس‪８５‬ي؟‬ ‫کﻮم کتاب دې خﻮښ دى؟‬ ‫ﻧﻮر ﻫﻠکان چ‪５‬رې دي؟‬ ‫＇ﻪ دې راوړل؟‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ کﻮره تر ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ او ﻟﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تر کﻮره د خپﻞ تگ او راتگ حال‬ ‫وﻟﻴکﻲ او پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬دې ﻧﻮﻣ‪％‬ري پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي چ‪ ３‬کﻮم ﻧﻮﻣ‪％‬ري ﻳ‪ ３‬کاروﻟﻲ دي‪.‬‬

‫‪68‬‬

‫＇ﻮارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫لﻴک ن‪３＋‬‬

‫؟ ! ‪، .‬‬ ‫‪)) (( ) ( :‬‬ ‫_ ؛‬ ‫ﻟﻴک ﻧ‪ ３＋‬ﻫغﻪ عﻼﻣ‪ ３‬دي چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻴک ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬کارول ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬ت‪５‬روتﻨ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي او پﻪ کاروﻟﻮ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮستﻮﻧکﻰ د سﻤﻮ ﻟﻮستﻠﻮ او سﻤﻮ ﻟﻴکﻠﻮ جﻮگﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د دغﻮ ﻧ‪＋‬ﻮ زده ک‪７‬ه د ﻫر چا ﻟپاره ضروري ده‪ ،‬کﻪ ﻧﻪ ﻧﻮ ﻟﻮستﻞ او ﻟﻴکﻞ بﻪ ﻣﻮ ت‪５‬روتﻨ‪３‬‬ ‫او ﻧﻴﻤگ‪７‬تﻴاوې وﻟري‪.‬‬ ‫‪ n‬تاس‪ ３‬د ﻟﻴک ﻧ‪＋‬ﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫‪ n‬د ﻟﻴک ﻧ‪＋‬ﻮ ﻣراعاتﻮل ﻟﻴکﻮﻧکﻲ او ﻟﻮستﻮﻧکﻲ تﻪ ＇ﻪ گ＂ﻪ ﻟري؟‬

‫‪69‬‬

‫ﻟﻪ تﻮرو پرتﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻲ ﻧ‪ ３＋‬ﻫﻢ شتﻪ چ‪ ３‬پﻪ سﻤﻮ ﻟﻮستﻠﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻮستﻮﻧکﻲ سره ﻣرستﻪ‬ ‫کﻮي‪ .‬دغﻪ ﻧ‪ ３＋‬ډ‪４‬رې زﻳات‪ ３‬ارز＊تﻨاک‪ ３‬دي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬س‪７‬ى پﻪ ﻟﻮستﻠﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ت‪５‬روتﻨ‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫ژغﻮري او پﻪ سﻤﻮ ﻟﻮستﻠﻮ ک‪ ３‬اساﻧتﻴا پ‪＋５‬ﻮي‪ .‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ ３‬د دغﻮ ﻧ‪＋‬ﻮ پﻪ ﻣرستﻪ ﻟﻮستﻮﻧکﻲ‬ ‫کﻮﻻى شﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮستﻨﻪ ک‪ ３‬پﻪ دې پﻮه شﻲ چ‪ ３‬پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬تﻢ شﻲ‪ ،‬سا واخﻠﻲ او ﻳا‬ ‫کﻮﻣﻪ کﻠﻤﻪ پﻪ بﻠ‪ ３‬پﻮرې وت‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ ３‬د گ‪２‬ﻮ کﻴفﻴتﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬حﻴراﻧتﻴا‪ ،‬پﻮ＊تﻨ‪ ،３‬خطاب‪ ،‬تﻤسخر ﻳا ﻣﻠﻨ‪６‬و وﻫﻠﻮ‪،‬‬ ‫ﻧدا او داس‪ ３‬ﻧﻮرې ＇رگﻨدوﻧ‪ ３‬د ﻫﻤدغﻮ ﻧ‪＋‬ﻮ پﻪ راوړﻟﻮ سره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪):( _٣‬‬ ‫‪).( _٢‬‬ ‫‪)،( _١‬‬ ‫‪)!( _٦‬‬ ‫‪( _٥‬؟)‬ ‫‪)-( _ ٤‬‬ ‫‪)...( _٨‬‬ ‫‪) ( _٧‬‬ ‫ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ دﻟتﻪ پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮگﻪ ﻫغﻪ ﻧ‪ ３＋‬ﻟﻪ ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻮ سره راوړو چ‪ ３‬ډ‪４‬رې ضروري دي‪.‬‬ ‫‪ )،( _١‬کاﻣﻪ‪ :‬دا ﻧ‪＋‬ﻪ ﻣﻮږ تﻪ را＊ﻴﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮه وړه ﻳا ﻧﻴﻤگ‪７‬ې جﻤﻠﻪ ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬سره اړﻳک‪３‬‬ ‫ﻟري او پﻪ ﻟﻮستﻠﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬باﻳد ډ‪４‬ر ﻟ‪＄ ８‬ﻨ‪ ６‬وشﻲ‪،‬ﻟکﻪ ‪＇ :‬ﻪ چ‪ ３‬کرې‪ ،‬ﻫغﻪ بﻪ رﻳب‪＇ .３‬ﻪ چ‪３‬‬ ‫دې راک‪７‬ل‪ ،‬ب‪５‬رتﻪ ﻣ‪ ３‬درک‪７‬ل‪ .‬پﻪ ﻳﻮې جﻤﻠ‪ ３‬ک‪ ３‬د ＇ﻮ پرﻟﻪ پس‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ د ب‪５‬ﻠﻮﻧ‪ ３‬ﻟپاره ﻫﻢ‬ ‫را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬د افغاﻧستان ﻣشﻬﻮرې ﻣ‪５‬ﻮې اﻧگﻮر‪ ،‬اﻧار‪ ،‬بادام‪ ،‬خ＂کﻲ‪ ،‬ﻣ‪ ،３２‬جﻠغﻮزې او‬ ‫ﻧﻮرې دي‪.‬‬ ‫‪！ )٠( _٢‬کﻰ ﻳا ﻧﻘطﻪ ‪ :‬دا ﻧ‪＋‬ﻪ دﻳﻮې بشپ‪７‬ې جﻤﻠ‪ ３‬پﻪ پاى ک‪ ３‬اﻳ‪＋‬ﻮدل ک‪８５‬ي او د خبرې‬ ‫د تﻤاﻣ‪＋‬ت ﻧ‪＋‬ﻪ ده‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬کابﻞ د افغاﻧستان پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ ده‪ .‬زﻣا ورور حﻤﻴد ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ ):( _٣‬دوه سر پﻪ سر ！کﻲ ﻳا شارحﻪ‪ :‬دا ﻧ‪＋‬ﻪ د ﻫغ‪ ３‬جﻤﻠ‪ ３‬ﻳا کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ اخر ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‬ ‫چ‪ ３‬شرح او تفصﻴﻞ ورپس‪ ３‬وي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻫر ＇ﻮک چ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ﻻر＊ﻮوﻧﻮ عﻤﻞ وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫ﻧاروغﻪ ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫‪70‬‬

‫‪ _١‬د شپ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا دوختﻪ وﻳده ک‪５‬دل‪،‬‬ ‫‪ _٢‬ﻟ‪８‬ه ډوډۍ خﻮړل‪،‬‬ ‫‪ _٣‬سﻬار دوختﻪ راپا＇‪５‬دل‪،‬‬ ‫ﻫﻤدراﻧگﻪ د چا د وﻳﻨا د راخﻴستﻠﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻧاﻣﻪ ﻧﻪ ﻣخک‪ ３‬او ﻫﻢ ﻟﻪ‬ ‫فرﻣاﻳﻠﻲ دي‬ ‫راخﻴستﻞ شﻮې وﻳﻨا ﻧﻪ ﻣخک‪ ３‬دغﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ اﻳ‪＋‬ﻮدل ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬رسﻮل اکرم‬ ‫‪ ...(( :‬زه تاس‪ ３‬تﻪ وﻧﻪ واﻳﻢ چ‪ ３‬دوزخﻲ ＇ﻮک دى؟ واورئ! ﻫر کبر جﻦ‪ ،‬بد خﻮﻳﻪ او بخﻴﻞ‬ ‫دوزخﻲ دى‪)).‬‬ ‫‪ )-( _٤‬ب‪５‬ﻠﻨ‪ ９‬ﻳا ډش‪ :‬دغﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ＇ﻮ ‪＄‬اﻳﻪ او پﻪ دې ډول کارول ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫‪ _١‬د ﻣعترضﻪ ﻳا ＇ﻨگﻴزو جﻤﻠﻮ د ＊ﻮدﻟﻮ ﻟپاره‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬ﻫغﻪ ورځ _ دې بﻴا خداى ﻧﻪ‬ ‫راوﻟﻲ _ پرﻣا ＇ﻮﻣره وغﻤ‪５‬ده چ‪ ３‬پﻼر ﻣ‪ ３‬سخت ﻧاروغ شﻮ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬پﻪ کﻮم داستان ﻳا ډراﻣﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د دوو کسﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬خبرې اترې وي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫر ﻳﻮه خبره‬ ‫پﻪ ﻫﻢ دغﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ پﻴﻠ‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬احﻤد ﻣحﻤﻮد تﻪ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ أﻳا تﻪ بﻪ اجﻤﻞ ووﻳﻨ‪３‬؟‬ ‫_ ﻫﻮ! کﻪ وخت ﻣ‪ ３‬پﻴدا ک‪.７‬‬ ‫_ او کﻪ وخت دې پﻴدا ﻧﻪ ک‪７‬؟‬ ‫_ بﻴا بﻪ تا ﻫرو ﻣرو خبر ک‪７‬م‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د اعدادو‪ ،‬ارﻗاﻣﻮ او ﻧ‪＂５‬ﻮ د ＊ﻮدﻟﻮ ﻟپاره ﻫﻢ ﻟﻴکﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬د حﻤﻞ ﻟﻪ ‪٢٠ -١٤‬‬ ‫پﻮرې او ﻳا دا چ‪ ３‬د (‪ )١٩٤٥ – ١٩٣٩‬کﻠﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻮ‬ ‫اﻧساﻧان ووژل شﻮل ‪.‬‬ ‫‪( _٥‬؟) پﻮ＊تﻨﻴزه ﻧ‪＋‬ﻪ ﻳا سﻮاﻟﻴﻪ‪ :‬دا ﻧ‪＋‬ﻪ د پﻮ＊تﻨﻴزو جﻤﻠﻮ پﻪ پاى ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ‪:‬سﻴد‬ ‫جﻤال اﻟدﻳﻦ افغان (رح) چ‪５‬رتﻪ وفات شﻮى و؟‬ ‫‪ )!( _٦‬د ح‪５‬راﻧتﻴا ﻳا ﻧدا ﻧ‪＋‬ﻪ ‪ :‬دا ﻧ‪＋‬ﻪ پﻪ ﻻﻧدې ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کارول ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫‪ _١‬د خطاب ﻟپاره‪ ،‬ﻟکﻪ ‪＊ :‬اغﻠﻮ! ورو‪１‬ﻮ! زده ک‪７‬ه وک‪７‬ئ!‪ ،‬وخت خﻮش‪ ３‬ﻣﻪ ت‪５‬روئ!‬ ‫‪ _٢‬ﻟﻪ ﻧدا او غ‪８‬کﻮﻟﻮ ﻧﻪ وروستﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻳا خداﻳﻪ! دا ＇ﻪ حال دى؟‬ ‫‪71‬‬

‫‪ _٣‬د اﻣر کﻮﻟﻮ پر وخت‪ ،‬ﻟکﻪ چﻮپ شﻪ!‬ ‫‪ _٤‬د ﻫﻴﻠ‪＇ ３‬رگﻨدوﻧ‪ ３‬پر وخت‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬کاشک‪ !３‬زه ﻫﻢ درسره واى‪.‬‬ ‫‪ _٥‬د حﻴراﻧتﻴا پﻪ وخت‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬تﻮبﻪ‪ ،‬تﻮبﻪ‪ ،‬دوﻣره ！گﻲ!‬ ‫‪ _٦‬د ستاﻳﻨ‪ ３‬او أفرﻳﻦ پﻪ وخت‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬أفرﻳﻦ ستا پﻪ ﻣ‪７５‬اﻧﻪ!‬ ‫‪ _٧‬د افسﻮس او ارﻣان پﻪ وخت‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬در‪４‬غﻪ! در‪４‬غﻪ!‪ ،‬ارﻣان! ارﻣان! چ‪ ３‬ﻣا ﻫﻢ زده‬ ‫ک‪７‬ه ک‪７‬ې واى‪.‬‬ ‫‪ _٨‬د خﻮ＊‪ ９‬پﻪ وخت‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬واه! واه!‪ ،‬پاه! پاه!‬ ‫‪) ( _٧‬وړې ﻟﻴﻨدۍ‪ :‬د دغﻮ ﻟﻴﻨدﻳﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻫغﻪ تﻮض‪５‬ح ﻳا ﻣعترضﻪ جﻤﻠﻪ را‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬ډ‪４‬ره‬ ‫ﻣﻬﻤﻪ ﻧﻪ وي او حذفﻮل ﻳ‪ ３‬جﻤﻠ‪ ３‬تﻪ ＇ﻪ زﻳان ﻧﻪ رسﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬رحﻤان بابا دې (خداى‬ ‫وب‪ )３＋‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ شاعر و‪ .‬دﻟتﻪ (خداى‬

‫دې وب‪ )３＋‬ﻣعترضﻪ جﻤﻠﻪ ده کﻪ حذف‬

‫شﻲ‪ ،‬جﻤﻠ‪ ３‬تﻪ ＇ﻪ زﻳان ﻧﻪ رسﻮي‪.‬‬ ‫خاص ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬عددوﻧﻪ او خارجﻲ کﻠﻤ‪ ３‬ﻫﻢ د دغ‪ ３‬ﻧ‪ ３＋‬تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻟﻴکﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬زﻣا‬ ‫ﻣﻠگرى (احﻤد) چ‪ ３‬راغﻰ‪ ،‬ﻧﻮ وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ ‪ :‬ستا ورور ﻟﻪ ﻣاﻧﻪ (‪ )١٠‬کتابﻮﻧﻪ وړي دي‪.‬‬ ‫‪＇ )...( _٨‬ﻨگ پر ＇ﻨگ ！کﻲ‪ :‬د حذف ﻳا ت‪５‬ر‪４‬دﻧ‪ ３‬ﻧ‪＋‬ﻪ‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻳﻮ ﻧﻮم ﻳا ﻳﻮې‬ ‫جﻤﻠ‪＇ ３‬رگﻨد‪４‬دل ﻻ زم ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻳا ﻳ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ون ﻻ زم وي‪ ،‬ﻫغﻪ وخت پرﻟﻪ پس‪ ３‬درې ！کﻲ‬ ‫اﻳ‪＋‬ﻮدل ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬ﻫغﻪ بﻪ وﻳﻞ چ‪ ３‬زه ﻧﻪ غﻮاړم پﻪ دې اړه زﻳات‪ ３‬خبرې وک‪７‬م‪ ،‬خﻮ بﻴا بﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ خبره پس‪ ３‬اوږده ک‪７‬ه ‪ ... :‬دغﻪ راز د دې ﻣﻮضﻮع بﻞ اړخ دا دى چ‪ ３‬پﻪ ＊ﻪ روزﻧﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د ＊ﻮوﻧکﻲ تر＇ﻨگﻪ د ﻣﻮر او پﻼر پاﻣﻠرﻧﻪ ﻫﻢ ډ‪４‬ره ضروري ده ‪＊ ...‬ﻮوﻧکﻰ ﻫﻢ د ﻣﻮر‬ ‫او پﻼر درجﻪ ﻟري‪....‬‬ ‫د حذف د ！کﻮ ﻟپاره ＇ﻪ ！اکﻠﻰ شﻤ‪５‬ر ﻧشتﻪ‪ ،‬خﻮ عام ﻧظر دا دى چ‪ ３‬دغﻪ ！کﻲ دې ﻟ‪ ８‬تر‬ ‫ﻟ‪８‬ه درې او زﻳات ﻧﻪ زﻳات پﻨ‪％‬ﻪ وﻟﻴکﻞ شﻲ‪.‬‬

‫‪72‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫ﻟﻴک ﻧ‪ ３＋‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ﻧ‪ ３＋‬دي چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ ３‬د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ﻣفاﻫﻴﻤﻮ او‬ ‫حاﻟتﻮﻧﻮ د ＊ﻮدﻟﻮ ﻟپاره را‪＄‬ﻲ‪ .‬دا ﻧ‪ ３＋‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ى ارز＊ت ﻟري‪ .‬کﻪ سﻤ‪３‬‬ ‫او پر ‪＄‬اى وکارول شﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﻟﻮستﻮﻧکﻲ سره د ﻣعﻨا او ﻣفﻬﻮم پﻪ افاده ک‪ ３‬ډ‪４‬ره ﻣرستﻪ‬ ‫کﻮي اوکﻪ سﻤ‪ ３‬وﻧﻪ کارول شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣعﻨﻮي ت‪５‬روتﻨ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪ .‬دا ﻧ‪３＋‬‬ ‫زﻳات‪ ３‬دي‪ ،‬ﻣﻮږ دﻟتﻪ ﻳﻮازې د ﻫغﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﻬﻤ‪ ３‬او ﻣشﻬﻮرې در وپ‪５‬ژﻧدﻟ‪.３‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _١‬ﻟﻴک ﻧ‪ ３＋‬د ﻟﻴک پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ او ﻟﻮستﻠﻮ ک‪＇ ３‬ﻪ گ＂ﻪ ﻟري؟‬ ‫‪73‬‬

‫‪ _٢‬کﻪ تاسﻮ د ﻟﻴک ﻧ‪＋‬ﻮ پﻪ اړه ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬وواﻳاست!‬ ‫‪ _٣‬دغﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ (؟) پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬راوړل ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ستﻮﻧزﻣﻦ ﻟغتﻮﻧﻪ پﻪ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬دې استعﻤال ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬د ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ پﻪ پاى ک‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬ﻧ‪ ３＋‬را‪＄‬ﻲ؟‬ ‫کابﻞ د افغاﻧستان پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ ده‬ ‫د احﻤد ﻗﻠﻢ چ‪５‬رې دى‬ ‫کاشک‪ ３‬زه ﻫﻢ درسره واى‬ ‫عزﻳز‪ ،‬ﻟﻮﻧگ‪ ،‬رشﻴد او اتﻞ ﻧﻦ راورس‪５‬دل‬ ‫‪ _٦‬پﻪ ﻻﻧدې ﻣتﻦ ک‪ ３‬ﻟﻴک ﻧ‪ ３＋‬پﻪ گﻮتﻪ ک‪７‬ئ ‪:‬‬ ‫پرون ﻣازدﻳگر احﻤد زﻣﻮږ کﻮرتﻪ راغﻰ بکس ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ورسره و ﻣا ورتﻪ ووﻳﻞ پﻪ بکس‬ ‫ک‪ ３‬دې ＇ﻪ دي ﻫغﻪ راتﻪ ووﻳﻞ چ‪ ３‬ﻗﻠﻢ کتاب کتابچﻪ او پﻨسﻠﻮﻧﻪ پک‪ ３‬دي ﻣﻮږ دواړه کﻮرس‬ ‫تﻪ روان شﻮو زﻣﻮږ کﻮرس د حﻤﻞ ﻟﻪ اتﻢ ﻧﻪ تر د‪４‬رشﻢ پﻮرې دوام کﻮي احﻤد ووﻳﻞ کاشک‪３‬‬ ‫دا کﻮرس ﻟ‪ ８‬اوږد واى ＊ﻮوﻧکﻲ ووﻳﻞ شاباس پﻪ وخت راغﻠئ بﻴا ＊ﻮوﻧکﻲ ﻳﻮ تﻦ تﻪ اشاره‬ ‫وک‪７‬ه او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ ﻫﻠکﻪ پا＇‪８５‬ه ت‪５‬ر درس وﻟﻮﻟﻪ د ﻫﻠک درس ﻧﻪ و زده ＊ﻮوﻧکﻲ ووﻳﻞ وﻟ‪３‬‬ ‫دې درس ﻧﻪ دى زده ﻫﻠک غﻠﻰ وﻻړ و‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ ３‬د ！کﻲ ﻳا ﻧﻘط‪ ،３‬د سر پﻪ سر ！کﻮ ﻳا شارح‪ ３‬او پﻮ＊تﻨ‪５‬زې‬ ‫ﻧ‪ ３＋‬ﻟپاره ﻳﻮه ﻳﻮه جﻤﻠﻪ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫‪74‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫انشاء او ليکوالي‬

‫تاس‪ ３‬ت‪５‬ر کال پﻪ اووم ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮستﻞ چ‪ ３‬اﻣﻼء پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬ﻣﻬﻠت ورکﻮﻟﻮ او‬ ‫ډکﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ او پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬خبرې ﻳا د بﻞ خبرې پﻪ صحﻴح ډول ﻟﻴکﻞ‬ ‫دي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ تاس‪ ３‬تﻪ د اﻧشاء پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات درک‪７‬و‪.‬‬ ‫‪ n‬اﻣﻼء او اﻧشاء ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫‪ n‬پﻪ اﻧشاء ک‪ ３‬کﻮم شﻴان را‪＄‬ﻲ؟‬

‫‪75‬‬

‫اﻧشاء‪ :‬پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬د ﻳﻮه ﻧﻮي شﻲ پﻴداکﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ‪ .‬پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬دﻳﻮه ﻧﻮي فکر او‬ ‫خﻴال ＇رگﻨدوﻟﻮ تﻪ اﻧشاء واﻳﻲ‪ .‬پﻪ ساده وﻳﻨا پﻪ ﻧظﻢ ﻳا ﻧثر د خپﻠﻮ افکارو او خﻴاﻟﻮﻧﻮ پﻪ ﻟﻴکﻠ‪３‬‬ ‫ب‪２‬ﻪ ＇رگﻨدوﻟﻮ تﻪ اﻧشاء واﻳﻲ‪ .‬اﻧشاء پﻪ ﻧثر او ﻧظﻢ دواړو ک‪５‬داى شﻲ‪ .‬د اﻧشاء فﻦ ﻳا د ﻟﻴکﻮاﻟ‪９‬‬ ‫ﻫﻨر دا دى چ‪ ３‬اﻧسان خپﻞ ﻣطﻠب پﻪ سﻢ او رسا ډول اداک‪７‬ي‪ .‬ﻳعﻨ‪ ３‬د خپﻞ ذﻫﻦ خﻴال او‬ ‫فکر پﻪ ＊ﻮ او ﻣﻨاسبﻮ اﻟفاظﻮ ک‪ ３‬پﻪ اغ‪５‬زﻧاکﻪ تﻮگﻪ وﻟﻴکﻲ‪ .‬د ＊ﻮ کﻠﻤﻮ غﻮره کﻮل او ترتﻴبﻮل‬ ‫د اﻧشاء ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻳﻮ ﻟﻴکﻮال او شاعر باﻳد د کﻠﻤﻮ پﻪ غﻮره کﻮﻟﻮ‪ ،‬ﻧ‪＋‬ﻠﻮﻟﻮ او کاروﻟﻮ ＊ﻪ پﻮه وي‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ‬ ‫باﻳد دا وړتﻴا وﻟري چ‪ ３‬ﻧﻮي اﻟفاظ او ﻣعﻨاوې پﻴدا او ＊کﻼ پک‪ ３‬واچﻮي‪.‬‬ ‫کﻪ ＇ﻮک غﻮاړي چ‪ ３‬د خﻠﻘت او فطرت پﻪ رﻣزوﻧﻮ او رازوﻧﻮ پﻮه شﻲ او پﻪ ﻳﻮه شﻨﻪ پا‪１‬ﻪ‬ ‫ﻳا ﻳﻮه گﻞ ک‪ ３‬د اهلل د ﻗدرت ﻧ‪ ３＋‬ﻳا د ﻣعرفت دفتر وگﻮري‪ ،‬ﻟﻪ خپﻞ عﻘﻞ‪ ،‬شعﻮر او‬ ‫احساس ＇خﻪ دې کار واخﻠﻲ‪ .‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا د زړه سترگ‪ ３‬دې وغ‪７‬وي‪.‬‬ ‫پر ﻳﻮه ﻻره ډ‪４‬ر وگ‪７‬ي ت‪５‬ر‪８４‬ي‪ ،‬خﻮ ﻳﻮ ﻧﻴﻢ پک‪ ３‬چ‪５‬رتﻪ ﻳﻮه ＊کﻠ‪ ３‬ﻣرغﻠره وﻣﻮﻣﻲ چ‪ ３‬د‬ ‫چا ﻟﻪ اﻣ‪５‬ﻠﻪ پر‪４‬ﻮت‪ ３‬او پﻪ خاورو ک‪ ３‬پرتﻪ وي‪ .‬پر دې ﻻره ډ‪４‬ر ﻻروي روان وي‪＇ ،‬ﻮک ﻳﻮې‬ ‫خﻮاتﻪ‪＇ ،‬ﻮک بﻠ‪ ３‬تﻪ گﻮري د چا ﻳﻮه شﻲ تﻪ پام وي‪ ،‬د چا بﻞ تﻪ‪ ،‬ﻳﻮ پک‪ ３‬د د‪４‬ﻮاﻟﻪ ﻟﻪ کﻨ‪６‬وه‬ ‫کﻮم ＊کﻠﻰ ﻣخ ووﻳﻨﻲ‪ ،‬بﻞ د بام پﻪ سر تﻮره ک＂ﻮه‪.‬‬ ‫د ﻳﻮه ﻧظر د خان او ﻣﻠک پﻪ بﻨگﻠﻪ وي‪ ،‬بﻞ د خﻮاراﻧﻮ او غرﻳباﻧﻮ جﻮﻧگ‪７‬و او کﻨ‪６‬واﻟﻮ تﻪ‬ ‫گﻮري‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻟ‪５‬رې واړه شﻴان ﻟﻴداى شﻲ‪＄ ،‬ﻴﻨ‪ ３‬تر پ‪＋‬ﻮ ﻻﻧدې ‪＄‬ﻤکﻪ ﻧﻪ وﻳﻨﻲ او ﻫﻮا‬ ‫تﻪ گﻮري‪.‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮه باغ ک‪＇ ３‬ﻮک خس و خاشاک ！ﻮﻟﻮي او ＇ﻮک د گﻠﻮ دست‪ ３‬جﻮړوي‪ .‬د چا دﻳدار‬ ‫پﻪ کاروي او د چا دﻳﻨار‪ .‬کارغﻪ پﻪ ﻳﻮه خﻮا ‪＄‬ﻲ بﻠبﻞ پﻪ بﻠﻪ خﻮا‪ ،‬ﻳﻮ ‪＄‬ان وﻳﻨﻲ بﻞ جﻬان وﻳﻨﻲ‪.‬‬ ‫＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ ＇رگﻨد ﻧظر ک‪ ３‬ډ‪４‬ر تﻮپﻴر شتﻪ‪ ،‬دغﻪ راز د ！ﻮﻟﻮ خﻠکﻮ د زړوﻧﻮ‬ ‫سترگ‪ ３‬ﻫﻢ ﻳﻮ راز ＇ار ﻧﻪ کﻮي‪ .‬پﻪ ﻫﻤدغﻪ ډول د فکر او ﻧظر اختﻼف دى چ‪ ３‬د ﻟﻴکﻮاﻟﻮ‬ ‫او شاعراﻧﻮ د ﻟﻴک او وﻳﻨا پﻪ طرز ﻳ‪ ３‬اغ‪５‬ز ک‪７‬ى دى او د ﻫر ﻳﻮه اﻧشاء او سبک ﻳ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ى‬ ‫ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫‪76‬‬

‫پﻪ اﻧشاء ک‪ ３‬د اﻣﻼء برخﻪ شاﻣﻠﻪ ﻧﻪ ده‪ .‬اﻣﻼء د بﻞ ﻳا‬ ‫خپﻠ‪ ３‬خبرې پﻪ سﻤﻪ تﻮگﻪ ﻟﻴکﻠﻮ تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬پﻪ ﻣﻨﻞ‬ ‫شﻮې او دودشﻮې ب‪２‬ﻪ د خبرو ﻟﻴکﻠﻮ تﻪ اﻣﻼء واﻳﻲ‪.‬‬ ‫کﻮم ﻟﻴکﻮال چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮې ﻣﻮضﻮع ＇ﻪ ﻟﻴکﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى‬ ‫باﻳد ﻳﻮه ！اکﻠ‪ ３‬ﻣﻮخﻪ وﻟري‪ ،‬بﻴا د ﻫغ‪ ３‬ﻣﻮخ‪ ３‬پﻪ اړه‬ ‫＊ﻪ فکر وک‪７‬ي او خپﻞ فکر او خﻴال پﻪ ＊ﻮ‪ ،‬خﻮږو او‬ ‫ﻫﻨري اﻟفاظﻮ ک‪ ３‬ترتﻴب او پﻪ ＊ﻪ ب‪２‬ﻪ ﻳ‪＇ ３‬رگﻨد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې ﻫﻤداس‪ ３‬وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻟﻮستﻮﻧکﻮ بﻪ ＊ﻪ اغ‪５‬ز‬ ‫وک‪７‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ اﻧ‪％‬ﻮرگر د ＊‪ ３‬کﻤرې او ＊ﻮ اﻻ تﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ ＊ﻪ فﻠﻢ او ＊ﻪ اﻧ‪％‬ﻮر‬ ‫اخﻴستﻰ شﻲ‪ ،‬دغس‪ ３‬کﻪ ﻳﻮ ادﻳب او ﻟﻴکﻮال ﻟﻪ خپﻠﻮ حﻮاسﻮ ＇خﻪ پﻪ ＊ﻪ سﻮچ او فکر کار‬ ‫واخﻠﻲ‪ ،‬کﻮﻻى شﻲ چ‪ ３‬د طبﻴعت او د ژوﻧد ﻟﻪ چارو او پ‪＋５‬ﻮ ＇خﻪ خﻮرا ＊ﻪ اﻗتباس وک‪７‬ي‬ ‫او پﻪ اغ‪５‬زﻧاکﻪ تﻮگﻪ ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ اﻧشاء ک‪ ３‬دﻟﻴکﻮال ارواﻳﻲ حاﻟت‪ ،‬شخصﻴت‪ ،‬ذ کاوت او ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻴد پﻪ ﻳﻮه ډول‬ ‫＇رگﻨد‪８４‬ي‪ ،‬خﻮ پﻪ دغﻮ ＇ﻴزوﻧﻮ ﻫغﻪ وخت ＊ﻪ پﻮﻫ‪５‬داى شﻮ چ‪ ３‬دﻫغﻪ ﻟﻴکﻮال أثار زﻳات‬ ‫وﻟﻮﻟﻮ‪ ،‬دﻫغﻪ ژوﻧدﻟﻴک وﻟﻮﻟﻮ او د ﻫغﻪ د ژوﻧداﻧﻪ ﻟﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ اړخﻮﻧﻮ سره ‪＄‬ان أشﻨا ک‪７‬و‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻧﻮى ﻣضﻤﻮن‪ ،‬ﻧﻮى خﻴال او ﻧﻮى فکر چ‪ ３‬د اﻟفاظﻮ او کﻠﻤاتﻮ پﻪ ﻗاﻟب ک‪ ３‬پﻪ ﻣاﻫراﻧﻪ‬ ‫ډول ‪＄‬اى ک‪７‬ى شﻲ‪ ،‬اﻧشاء ورتﻪ واﻳﻲ‪ .‬کﻪ ﻳﻮ ﻟﻴکﻮال د بﻞ چا ﻣضﻤﻮن او ﻣطﻠب‬ ‫راﻧﻘﻞ ک‪７‬ي‪ ،‬اﻧشاء ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ شﻮ بﻠﻠﻰ‪.‬‬ ‫د اﻧشاء اړﻳﻦ تﻮکﻲ ﻧﻮي افکار‪ ،‬ﻧﻮي خﻴاﻟﻮﻧﻪ او د اﻟفاظﻮ ﻫﻨري ترتﻴب دى‪.‬‬ ‫د اﻟفاظﻮ پﻪ سﻤﻪ‪ ،‬کره او ﻣﻨﻞ شﻮې ب‪２‬ﻪ ﻟﻴکﻠﻮ تﻪ اﻣﻼء واﻳﻲ‪.‬‬

‫‪77‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣتﻦ ﻫر پراگراف پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬وواﻳﻲ او د پراگراف ﻣفﻬﻮم دې پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫خبرو ک‪＇ ３‬رگﻨد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬اﻧشاء پﻪ ﻟغت او اصطﻼح ک‪＇ ３‬ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪ _٣‬د ﻳﻮې ＊‪ ３‬اﻧشاء ﻟپاره باﻳد شاعر او ﻟﻴکﻮال کﻮم ！کﻲ پﻪ پام ک‪ ３‬وﻟري‪ .‬زده کﻮوﻧکﻲ‬ ‫دې پﻪ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې پﻪ وار سره ﻫغﻪ پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻧظﻢ او ﻧثر تﻮپﻴر پﻪ ＇ﻮ ﻟﻨ‪６‬و جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣثاﻟﻮﻧﻮ سره وړاﻧدې‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪.‬‬ ‫_ ﻣعرفت‬ ‫_ رﻣز‬ ‫_ فطرت‬ ‫_ فﻦ _ خﻠﻘت‬ ‫_ اﻗتباس‬ ‫_ ＇ار‬ ‫_ دﻳﻨار‬ ‫‪ _٦‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬ستاﻳﻨﻮم (صفت) پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ او پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ وار سره واوروئ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ د ﻳﻮې ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه اﻧشائﻴﻪ ﻟﻴکﻨﻪ وک‪７‬ي او‬ ‫بﻠﻪ ورځ دې ﻳ‪ ３‬ﻫر ﻳﻮ پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫تاسﻮ داس‪ ３‬وگ‪２‬ئ چ‪ ３‬خپﻠﻪ ﻟﻴکﻮال ﻳاستئ او ﻳﻮه ﻣﻮضﻮع ‪＄‬اﻧتﻪ ！اکئ‪ ،‬خپﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکئ او‬ ‫اﻧشاء کﻮئ‪ .‬دخپﻠ‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬اﻣﻼﻳﻲ خﻮا بﻪ ﻫﻢ پﻪ پام ک‪ ３‬ﻟرئ‪.‬‬

‫‪78‬‬

‫شپاړسﻢ ﻟﻮست‬

‫متلونه (د کا‪１‬ي کرښ‪)３‬‬

‫وﻟسﻲ ادبﻴات د ﻫر وﻟس پﻪ ادبﻲ تارﻳخ ک‪ ３‬ډ‪４‬ره ﻣﻬﻤﻪ او ارز＊تﻨاکﻪ وﻧ‪６‬ه ﻟري‪ .‬وﻟسﻲ‬ ‫ادبﻴات زﻳاتره شفاﻫﻲ ب‪２‬ﻪ ﻟري او پﻪ ﻫغﻮ ！ﻮﻟﻨﻮ ک‪ ３‬زﻳات پﻴاوړي وي چ‪ ３‬ﻟﻴک ﻟﻮست‬ ‫پک‪ ３‬ډ‪４‬ر عام ﻧﻪ وي‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ د شفاﻫﻲ ادبﻴاتﻮ وﻧ‪６‬ه ډ‪４‬ره ﻣﻬﻤﻪ او ډ‪４‬ره‬ ‫زﻳاتﻪ ده‪.‬‬ ‫پﻪ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬ﻣحاورې‪ ،‬سﻨدرې‪！ ،‬ﻮک‪！ ３‬کاﻟ‪ ،３‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻨ‪６‬ۍ او ﻧﻮر را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ اووم ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻣﻮ پﻪ وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ۍ وﻟﻮست‪ ３‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د‬ ‫وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ بﻞ ډول ((ﻣتﻞ)) وﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫‪ n‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪ n‬وﻟ‪ ３‬خﻠک پﻪ خبرو ک‪ ３‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ کاروي؟‬

‫‪79‬‬

‫！ﻮل وﻟسﻮﻧﻪ د خپﻞ کﻠتﻮر او ！ﻮﻟﻨﻴزو ارز＊تﻮﻧﻮ پﻪ پام ک‪ ３‬ساتﻠﻮ سره ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻫﻢ ډ‪４‬ر زﻳات ﻣتﻠﻮﻧﻪ شتﻪ‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ د وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ ﻳﻮه ډ‪４‬ره شتﻤﻨﻪ برخﻪ ﻫﻤدغﻪ ﻣتﻠﻮﻧﻪ‬ ‫دي‪.‬‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻫغﻪ ﻟﻨ‪６‬ې‪ ،‬ﻟﻪ ﻣطﻠبﻪ ډک‪ ３‬جﻤﻠ‪ ３‬دي چ‪ ３‬وﻳﻮﻧکﻲ ﻳ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬وﻳﻨا او ادعا د‬ ‫پخﻠﻲ‪ ،‬کﻮ！ﻠتﻴا او پر اور‪４‬دوﻧکﻮ د ﻣﻨﻠﻮ ﻟپاره واﻳﻲ‪ .‬د ﻣتﻞ پﻪ کﻠﻤﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى ﻟطافت‬ ‫پروت وي‪.‬‬ ‫ک‪５‬داى شﻲ ﻣتﻞ ﻣﻨظﻮم وي ﻳا ﻣﻨثﻮر‪ ،‬خﻮ خپﻞ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى وزن او رواﻧﻲ بﻪ ﻫروﻣرو ﻟري‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ د ﻣتﻞ ﻣﻮضﻮع ＊اﻳﻲ ر＊تﻴﻨ‪ ３‬ﻳا ﻫﻢ افساﻧﻪ ﻳﻲ وي‪ ،‬خﻮ پﻪ وﻟس ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬داس‪３‬‬ ‫شﻬرت ﻣﻮﻧدﻟﻰ وي چ‪ ３‬د رﻳ‪＋‬تﻴﻨتﻮب تر برﻳده رس‪５‬دﻟﻰ وي‪.‬‬ ‫ﻣتﻞ ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ه جﻤﻠﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ استعاره ﻳﻲ ډول ﻳﻮ ﻣﻬﻢ ﻣفﻬﻮم پک‪ ３‬ﻧغ‪＋‬تﻰ وي او د ﻣتﻞ‬ ‫پﻪ وﻳﻞ ک‪５‬دو سره ﻫغﻪ ﻣﻬﻤﻪ ﻣفکﻮره او ﻣفﻬﻮم د اور‪４‬دوﻧکﻲ ذﻫﻦ تﻪ ﻟ‪８５‬دول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣتﻞ پﻪ جرگﻮ او ﻣرکﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ د بحث او خبرو پﻪ جرﻳان ک‪ ３‬د پر‪４‬ک‪７‬ې او پاﻳﻠ‪ ３‬ﻟپاره‬ ‫استعﻤاﻟ‪８５‬ي‪ .‬د ﻣتﻞ استعﻤال پﻪ دوه کسﻴزو خبرو ک‪ ３‬ﻫﻢ وي‪ ،‬خﻮ پﻪ شخص پﻮرې اړه ﻟري‬ ‫چ‪＇ ３‬ﻮﻣره ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬زده دي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ کسان چ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ ３‬پر‪＄‬اى او ډ‪４‬ر ﻣتﻠﻮﻧﻪ کاروي‪ ،‬ﻫغﻪ د وﻟس ﻣجرب او‬ ‫ﻫﻮ＊ﻴار کسان بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ！ﻮل ﻣﻠتﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻫره ！ﻮﻟﻨﻪ د خپﻠﻮ دودوﻧﻮ ‪ ،‬رواجﻮﻧﻮ‪＄ ،‬اﻧگ‪７‬تﻴاوو او‬ ‫ارز＊تﻮﻧﻮ پﻪ پام ک‪ ３‬ساتﻠﻮ سره د ﻣتﻠﻮﻧﻮ سترې پاﻧگ‪ ３‬ﻟري او پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬د ﻫغﻪ وﻟس د‬ ‫ژوﻧد ﻫﻨداره گ‪２‬ﻞ ک‪５‬داى شﻲ‪ .‬پ‪＋‬تﻮ ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ زﻣﻮږ د وﻟس د غﻮره ﻫﻨدارې پﻪ تﻮگﻪ ﻣﻮږ تﻪ‬ ‫زﻳات ارز＊ت ﻟري‪.‬‬

‫‪80‬‬

‫را‪＄‬ئ چ‪ ３‬دﻟتﻪ ＇ﻮ ﻣتﻠﻮﻧﻪ سره وﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫خپله السه‪ ،‬له السه‬

‫د کور ه‪ ،‬د الهور ه‬

‫که الړ ش‪ ３‬تر بلخه‪ ،‬درسره ده خپله برخه‬

‫ځمکه هغه سوځ‪８５‬ي چ‪ ３‬اور پرې بل‪８５‬ي‪.‬‬ ‫څه چ‪ ３‬کرې‪ ،‬هغه به ر‪４‬ب‪３‬‬

‫د درواغو مزل لن‪ ６‬دى‬

‫هر چاته خپل وطن کشمير دى‬ ‫د کبر کاسه نسکوره ده‬

‫تشه السه ته م‪ ３‬دښمن ي‪３‬‬

‫که غر لوړ دى پر سر ي‪ ３‬الر شته‬ ‫چ‪ ３‬بد ر‬

‫‪ ،‬بد به پرځي‬

‫د وچو له امله النده هم سوځي‬

‫اورته خپل او پردى يو دى‬ ‫پ‪ ７‬م‪ ３‬ک‪７‬ه‪ ،‬م‪ ７‬م‪ ３‬ک‪７‬ه‬

‫کي‪８‬دۍ په خپلو مراندو والړه وي‬ ‫پردى کټ تر نيمو شپو وي‬

‫کارغه د زرک‪ ３‬تگ کاوه‪ ،‬خپل ي‪ ３‬هم ه‪５‬ر ک‪７‬‬

‫سمندر چ‪ ３‬په ويالو شي هم وچ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫اول سالم پس‪ ３‬کالم‬

‫انسان د احسان تابع دى‬ ‫‪81‬‬

‫ﻫر ﻣتﻞ د ﻳﻮې تجرب‪ ３‬پﻪ ﻧت‪５‬جﻪ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮى وي‪ ،‬خﻮ د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻣتﻠﻮﻧﻮ سره ت‪７‬ﻟ‪３‬‬ ‫کﻴس‪ ３‬ﻫﻢ ﻣﻮږ تﻪ راپات‪ ３‬دي او د ‪＄‬ﻴﻨﻮ اصﻠﻲ کﻴس‪ ３‬ﻣﻮږ تﻪ ﻧﻪ دي راس‪５‬دﻟ‪ ،３‬خﻮ ک‪５‬داى‬ ‫شﻲ پﻪ وﻟس ک‪ ３‬ﻣﻮجﻮدې وي‪ .‬را‪＄‬ئ چ‪ ３‬پﻪ دې ادعا د پﻮﻫ‪５‬دﻟﻮ ﻟپاره د دوو ﻣتﻠﻮﻧﻮ کﻴس‪３‬‬ ‫وﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬

‫‪＇ _١‬ﻮک چ‪ ３‬خﻮب کﻮي ﻣ‪＋５‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧر ک＂ﻰ ز‪８４‬وي‪:‬‬ ‫واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه غﻮجﻞ ک‪ ３‬د دوو کساﻧﻮ ﻣ‪ ３＋５‬ت‪７‬ﻟ‪ ３‬وې‪ .‬دواړه ﻣ‪ ３＋５‬پﻪ ﻳﻮه وخت‬ ‫ﻟﻨگ‪５‬دې ﻫرې ﻳﻮې تﻪ خپﻞ خپﻞ خاوﻧد ﻧاست و‪ .‬ﻟﻪ دوى ＇خﻪ ﻳﻮ وﻳده شﻮ‪ .‬ﻣ‪ ３＋５‬ﻟﻨگ‪３‬‬ ‫شﻮې ﻳﻮې ﻣ‪ ３＋５‬ک＂ﻰ او بﻠ‪ ３‬ﻣ‪ ３＋５‬ک＂‪ ９‬وز‪８４‬وﻟﻪ‪ .‬و‪ ）４‬س‪７‬ي چ‪ ３‬ﻣ‪ ３＋５‬ﻳ‪ ３‬ک＂ﻰ ز‪８４‬وﻟﻰ و‬ ‫د ﻫغﻪ وﻳده س‪７‬ي ﻟﻪ ﻣ‪ ３＋５‬سره خﻮش‪ ３‬ک‪ ７‬او د ﻫغ‪ ３‬ﻣ‪ ３＋５‬چ‪ ３‬ک＂‪ ９‬ﻳ‪ ３‬ز‪８４‬وﻟ‪ ３‬وه د خپﻠ‪３‬‬ ‫ﻣ‪ ３＋５‬سره خﻮش‪ ３‬ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬وﻳده س‪７‬ى راوﻳ） شﻮ‪＇ ،‬ﻪ گﻮري چ‪ ３‬ﻣ‪ ３＋５‬تﻪ ﻳ‪ ３‬ک＂ﻰ وﻻړ دى او د ﻫغﻪ‬ ‫بﻞ ﻣ‪ ３＋５‬تﻪ ک＂‪ ９‬وﻻړه ده‪ ،‬ورتﻪ وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪ :‬ﻣبارک دې شﻪ! بختﻮر ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻣ‪ ３＋５‬دې ک＂‪９‬‬ ‫ز‪８４‬وﻟ‪ ３‬ده!‬ ‫ﻫغﻪ ورتﻪ ووﻳﻞ‪＇ :‬ﻮک چ‪ ３‬خﻮب کﻮي ﻣ‪＋５‬ﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧر ک＂ﻰ ز‪８４‬وي‪.‬‬

‫‪ _٢‬د غﻠﻪ پﻪ ږﻳره خس دى‪:‬‬ ‫واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه غﻮﻧ‪６‬ه ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻰ ورک شﻮ‪ ،‬د غﻮﻧ‪６‬ې برخﻮال ﻧﻪ پﻮﻫ‪５‬دل چ‪ ３‬غﻞ‬ ‫＇ﻨگﻪ ﻣعﻠﻮم ک‪７‬ي‪ .‬سره راغﻮﻧ‪ ６‬شﻮل‪ ،‬ﻳﻮ پک‪ ３‬تجربﻪ کار و‪ ،‬ﻫغﻪ ووﻳﻞ‪ :‬زه غﻞ پ‪５‬ژﻧﻢ‪ ،‬ﻧﻮرو‬ ‫ورتﻪ ووﻳﻞ‪＇ :‬ﻨگﻪ؟ ﻫغﻪ ووﻳﻞ‪ :‬د غﻠﻪ پﻪ ږﻳره خس دى‪ .‬پﻪ دې وخت ک‪ ３‬غﻞ ب‪＄ ３‬ﻨ‪６‬ه‬ ‫خپﻠ‪ ３‬ږﻳرې تﻪ ﻻس وروړ چ‪ ３‬گﻮﻧدې ر＊تﻴا ﻳ‪ ３‬پﻪ ږﻳره خس دى او باﻳد ﻟﻴرې ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي چ‪３‬‬ ‫＇ﻮک ﻳ‪ ３‬و ﻧﻪ پ‪５‬ژﻧﻲ‪ ،‬خﻮ ﻧﻮرو وﻟﻴد او و ﻳ‪ ３‬پ‪５‬ژاﻧد چ‪ ３‬غﻼ ﻫﻤده ک‪７‬ې ده‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې تﻮگﻪ‬ ‫ﻫر ﻣتﻞ د ﻳﻮې تجرب‪ ３‬پﻪ ﻧت‪５‬جﻪ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮى وي‪.‬‬

‫‪82‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫ﻣتﻞ د شفاﻫﻲ ادبﻴاتﻮ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ﻣحاوره او خبرو اترو ک‪ ３‬د استدﻻل‬ ‫او خپﻠ‪ ３‬خبرې د پخﻠﻲ ﻟپاره کارول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣتﻞ ﻳﻮه وړه جﻤﻠﻪ ﻳا عبارت دى چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻮى ﻣفﻬﻮم راﻧغاړي‪ .‬زﻳاتره ﻣتﻠﻮﻧﻪ ‪＄‬اﻧتﻪ‬ ‫کﻴس‪ ３‬ﻟري ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا ﻳﻮ ﻣتﻞ د کﻴس‪ ３‬د پ‪５＋５‬دو پﻪ پاى ک‪ ３‬راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮى وي‪.‬‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ ډ‪４‬ره اوږده ﻣخﻴﻨﻪ ﻟري او سﻴﻨﻪ پﻪ سﻴﻨﻪ تر ﻣﻮږه را رس‪５‬دﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻣتﻠﻮﻧﻪ را！ﻮل شﻮي او پﻪ کتابﻲ ب‪２‬ﻪ چاپ شﻮي دي‪ ،‬خﻮ زﻳاتره‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻻ تر اوسﻪ پﻮرې د خﻠکﻮ پﻪ سﻴﻨﻮ او ﻣحاورو ک‪ ３‬ﻻ ژوﻧدي دي‪ ،‬خﻮ پﻪ کتابﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻧﻪ دي را！ﻮل شﻮي‪.‬‬

‫م‬ ‫تــل‬ ‫ونه‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١ ١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ پﻪ خبرو ک‪ ３‬د ＇ﻪ ﻟپاره کارول ک‪８５‬ي؟‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻣﻨظﻮم وي کﻪ ﻣﻨثﻮر؟‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ زﻣﻮږ د ادبﻴاتﻮ پﻪ کﻮﻣ‪ ３‬برخ‪ ３‬پﻮرې اړه ﻟري؟‬

‫‪83‬‬

‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوه ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ د ﻳﻮې ډﻟ‪ ３‬استازى دې ﻳﻮ ﻣتﻞ واﻳﻲ او د‬ ‫بﻠﻰ ډﻟ‪ ３‬استازى دې پﻪ وار سره د ﻫغﻪ ﻣعﻨا کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوه ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ ﻳﻮه ډﻟﻪ دې ﻟس ﻣﻨظﻮم او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې ﻟس‬ ‫ﻣﻨثﻮر ﻣتﻠﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬د ﻻﻧدې ﻣتﻠﻮﻧﻮ ﻣعﻨا پخپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ او پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬واوروئ‪.‬‬ ‫د غﻠﻪ پﻪ ږﻳره خس دى‬ ‫غﻞ پﻪ غره ک‪ ３‬ﻧﻪ ‪＄‬اﻳ‪８５‬ي‬ ‫ﻣﻪ کﻮه پﻪ چا چ‪ ３‬و بﻪ شﻲ پﻪ تا‬ ‫چاړه کﻪ د سرو شﻲ د ‪＄‬ﻴگر د ﻣﻨ‪６‬ﻟﻮ ﻧﻪ ده‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې ﻣتﻠﻮﻧﻮ تش ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ ډک ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻫر چاتﻪ خپﻞ ‪..................‬کشﻤﻴر دى‪.‬‬ ‫د ﻳﻮ ﻻسﻪ ‪ .......................‬ﻧﻪ خ‪５‬ژي‪.‬‬ ‫＇ﻪ چ‪ .......................... ３‬ﻫغﻪ بﻪ ‪. ...................‬‬ ‫پ‪ ７‬ﻣ‪ ....................... ３‬ﻣ‪ ７‬ﻣ‪. .................... ３‬‬ ‫‪ _٦‬پﻪ ﻟﻮستﻞ شﻮو ﻣتﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣﻮ کﻮم ﻳﻮ خﻮښ دى‪ ،‬وﻟ‪３‬؟ ﻧظر ﻣﻮ وواﻳاست‪.‬‬ ‫‪ _٧‬پﻪ ﻟﻮستﻞ شﻮﻳﻮ ﻣتﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻧﻮﻣ‪％‬ري (ضﻤﻴروﻧﻪ) پﻴدا ک‪７‬ئ‪ .‬او وواﻳاست چ‪ ３‬کﻮم‬ ‫ډول ﻧﻮﻣ‪％‬ري دي‪.‬‬ ‫‪ _٨‬کﻪ د کﻮم ﻣتﻞ کﻴسﻪ ﻣﻮ زده وي پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وواﻳاست‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫پﻪ پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣشراﻧﻮ ＇خﻪ پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ئ او د ﻫغﻮى ﻟﻪ خﻮﻟ‪ ３‬ﻧﻮي ﻣتﻠﻮﻧﻪ وﻟﻴکئ او‬ ‫بﻴا ﻳ‪ ３‬بﻠﻪ ورځ پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟئ‪.‬‬

‫‪84‬‬

‫اووه ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د مور زړه‬

‫د ﻣﻮر د ﻣﻴﻨ‪ ３‬او ﻣحبت‪ ،‬د ﻣﻮر د زړه سﻮي او ﻣﻬرباﻧ‪ ９‬پﻪ اړه بﻪ تاسﻮ ډ‪４‬رې خبرې‬ ‫اور‪４‬دﻟ‪ ３‬وي‪ ،‬خﻮ اوس چ‪ ３‬تاسﻮ د ﻣﻮر پﻪ اړه کﻮم شعر ﻟﻮﻟئ‪ ،‬د ﻣﻮر د خﻮاخﻮږۍ‬ ‫او ﻣﻬرباﻧ‪ ９‬ﻳﻮه ستره ﻧﻤﻮﻧﻪ ده‪ .‬دغﻪ ﻣطﻠب د افغاﻧستان د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻣعاصر شاعر سﻴد‬ ‫شﻤس اﻟدﻳﻦ ﻣجروح پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻪ ﻳﻮه بﻬرﻧﻲ (غربﻲ) اثر ＇خﻪ پﻪ شعر ژباړل شﻮى‬ ‫دى‪.‬‬ ‫ﻣﻮر‪ ،‬تر ！ﻮﻟﻮ ﻣﻬرباﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻮر تر ！ﻮﻟﻮ زﻳاتﻪ ﻣﻴﻨﻪ ﻧاکﻪ ده‪ ،‬خﻮ داس‪ ３‬کﻴس‪ ３‬او پ‪ ３＋５‬ﻫﻢ‬ ‫ک‪５‬دوﻧکﻲ دي ‪ .‬تاسﻮ دغﻪ کﻴسﻪ پﻪ شعري ب‪２‬ﻪ وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫‪85‬‬

‫د شاعر‬

‫پ‪５‬ژ دگ‬

‫‪:‬‬

‫سﻴد شﻤس اﻟدﻳﻦ ﻣجروح د افغاﻧستان د ﻣعاصرو ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ خﻮږ ژبﻰ شاعر او‬ ‫ﻟﻴکﻮال دى‪ .‬پﻪ ‪ ١٢٨٩‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال د کﻮﻧ‪ ７‬وﻻﻳت د شﻴﻦ کﻮړک کﻠﻲ پﻪ ﻳﻮې‬ ‫روحاﻧﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬پﻴدا شﻮى دى‪ .‬زده ک‪７‬ې ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻞ کﻠﻲ ک‪ ３‬سرتﻪ ورسﻮﻟ‪ ３‬او‬ ‫رسﻤ‪ ３‬دﻧده ﻳ‪ ３‬د اعﻴاﻧﻮ پﻪ ﻣجﻠس ک‪ ３‬پﻴﻞ ک‪７‬ه‪ .‬بﻴا ﻳ‪ ３‬ﻣختﻠف‪ ３‬دﻧدې سرتﻪ ورسﻮﻟ‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬د عدﻟﻴ‪ ３‬د وزﻳر او د صدارت د ﻣرستﻴال پﻪ تﻮگﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ کار ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫دسﻴد شﻤس اﻟدﻳﻦ ﻣجروح د شعروﻧﻮ ﻳﻮه ﻣجﻤﻮعﻪ (ﻣﻨتخب شعروﻧﻪ) پﻪ ‪١٣٣٧‬‬ ‫ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال د پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا چاپ شﻮې ده او دوﻳﻤﻪ ﻣجﻤﻮعﻪ (ﻳاد فرﻳاد) ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ پﻴ‪＋‬ﻮر ک‪ ３‬پﻪ ‪ ١٩٨٥‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬چاپ شﻮې ده‪ .‬سﻴد شﻤس اﻟدﻳﻦ ﻣجروح پﻪ‬ ‫‪ ١٣٨١‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال وفات شﻮى دى‪.‬‬

‫پسرلى د کال ځواني وه هواښه وه‬ ‫د ياه پرته په ځمکه لون شنه وه‬ ‫ټول عالم په خوب ويده و نيمه شپه وه‬ ‫هرې خوا ته دسپوږم‪ ９‬ر‪１‬ا خوره وه‬ ‫يو عاشق معشوقه ناست د رود په غاړه‬ ‫په شراب د مين‪ ３‬مست و و دغه دواړه‬ ‫سره ناست وو دوى بهر کلي نه لرې‬ ‫دواړو ويل‪ ３‬ښ‪ ３‬خوږې خوږې سندرې‬ ‫د دوى منځ ک‪ ３‬وې د رازونياز خبرې‬ ‫يو له بله ي‪ ３‬ورک‪７‬ې وې وزرې‬ ‫د ښايست غرور په سر ک‪ ３‬د جين‪ ９‬و‬ ‫د هلک په سر ک‪ ３‬هم جوش د ځوان‪ ９‬و‬

‫سﻴد شﻤس اﻟدﻳﻦ ﻣجروح‬

‫‪86‬‬

‫هلک ووې محبوب‪ ３‬ماته ي‪ ３‬رانه‬ ‫مادې هيڅکله خداى نه کا ب‪ ３‬له تانه‬ ‫زړه چ‪ ３‬زيات له سرو ماله دى دلبره‬ ‫ما قربان ک‪ ７‬هغه هم د ستا له سره‬ ‫جين‪ ９‬وويل دا خبرې کوې څله‬ ‫په دې الر ک‪ ３‬زړه قربان وي تل ترتله‬ ‫زړه په مينه ک‪ ３‬عاشق نه ځي هر کله‬ ‫دا په دې الر ک‪ ３‬اول قدم دى له‬ ‫زه به تاومنم هله زما ياره‬ ‫چ‪ ３‬د مور ز ى دې راوړې زما لپاره‬ ‫خپله مور س‪７‬ي ته زياته له هر چاده‬ ‫زړه د مور يوه مرغلره ب‪ ３‬بها ده‬ ‫که د ستا مينه له ما سره رښتيا ده‬ ‫که صحيحه دا دعوه د مين‪ ３‬ستا ده‬ ‫د مور زړه دې ک‪７‬ه ترې غوڅ راي‪ ３‬وړه ماله‬ ‫نو به هله زه خول درک‪７‬مه تاله‬ ‫د هلک په سر چ‪ ３‬دغه امتحان شو‬ ‫په وجود ک‪ ３‬ي‪ ３‬برپا د غم توپان شو‬ ‫هک پک ودريده په دوه و و ک‪ ３‬حيران شو‬ ‫خو پرې مينه شوه غالبه راروان شو‬ ‫نو د مور سينه ي‪ ３‬څيرې په خنجر ک‪７‬ه‬ ‫مرغلره ي‪ ３‬د زړه ترې رابهر ک‪７‬ه‬

‫‪87‬‬

‫چ‪ ３‬هلک له دغه کاره نه وز ار شو‬ ‫بيا روان په دغه لوري په تلوار شو‬ ‫الر ک‪ ３‬ولويد طبيعت ورته په قار شو‬ ‫زړه ي‪ ３‬هم له السه خاورو ک‪ ３‬وزار شو‬ ‫نا هانه له زړه غ‪ ８‬شو چ‪ ３‬بچيه!‬ ‫خير دې وي ژوبل خو نه شول‪ ３‬ز يه‬

‫د ﻣﻮر ستاﻳﻞ او درﻧاوى‪:‬‬ ‫دغﻪ اصﻞ تﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ زﻳاتﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ شﻮې ده‪ .‬زﻣﻮږ زﻳات شﻤ‪５‬ر شاعراﻧﻮ او‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨظﻮﻣﻮ او ﻣﻨثﻮرو اثارو ک‪ ３‬د ﻣﻮر ﻣﻘام ستاﻳﻠﻰ دى‪.‬‬ ‫پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ادبﻲ ﻧثروﻧﻮ ﻟکﻪ داستاﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻧاوﻟﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو ادبﻲ ！ﻮ！ﻮ ک‪ ３‬د ﻣﻮر ﻣﻘام تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ‬ ‫شﻮې او د ﻣﻮر ﻣﻘام پک‪ ３‬ستاﻳﻞ شﻮى دى‪ .‬وﻳﻼى شﻮ چ‪ ３‬د ﻣﻮر ﻣﻘام پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ او بﻴا‬ ‫پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ ک‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ی ‪＄‬اى ﻟري او زﻣﻮږ د ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ ﻣﻬﻢ ＇پرکﻰ جﻮړوي‪ .‬پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ﻟﻴکﻨﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د ﻣﻮر ﻣﻘام‪ ،‬د ﻣﻮر ﻣﻬرباﻧ‪ ،９‬شفﻘت او عاطف‪ ３‬د اوﻻد پﻪ روزﻧﻪ ک‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬ک‪７‬او او زﻳار‬ ‫اﻧعکاس ﻣﻮﻧدﻟﻰ دى‪ .‬د دغﻮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻴکﻨﻮ ﻣﻘصد ﻳﻮ دى او ﻫغﻪ دا چ‪ ３‬د ﻣﻮر د ﻣﻘام او حﻘﻮﻧﻮ‬ ‫پ‪５‬ژﻧدل او د ﻫغ‪ ３‬درﻧاوى کﻮل‪.‬‬ ‫پﻪ وﻟسﻲ ادب ک‪ ３‬د ﻣﻮر د ﻣﻴﻨ‪ ３‬عاطف‪ ３‬او ﻣﻬرباﻧ‪ ９‬پﻪ اړه ډ‪４‬رې کﻴس‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮه‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬دﻟتﻪ راوړو‪:‬‬ ‫واﻳﻲ چ‪ ３‬د ﻳﻮې ﻣﻮر ﻣاشﻮم بﻠ‪ ３％＊ ３‬پ＀ ک‪ .７‬د ﻣاشﻮم ﻣﻮر کﻪ ﻫر ＇ﻮﻣره ﻟﻪ غﻠ‪３‬‬ ‫＊‪＇ ３％‬خﻪ خپﻞ ﻣاشﻮم وغﻮ＊ت‪ ،‬خﻮ ﻫغ‪ ３‬ورﻧک‪ ７‬او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ چ‪ ３‬دا زﻣا زوى دى‪ .‬د‬ ‫ﻣاشﻮم ﻣﻮر پﻪ چﻴغﻮ چﻴغﻮ ﻗاضﻲ تﻪ وﻻړه او عرض ﻳ‪ ３‬وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻳﻮې ＊‪ ３％‬ﻣ‪ ３‬ﻣاشﻮم پ＀‬ ‫ک‪７‬ى او ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬راکﻮي‪ .‬ﻗاضﻲ غﻠﻪ ＊‪％‬ﻪ راوغﻮ＊تﻪ ﻫر ＇ﻮﻣره پﻠ＂ﻨ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ترې وک‪７‬ې ＊‪％‬ﻪ‬ ‫ﻗاﻧع ﻧﻪ شﻮه‪ ،‬وﻳﻞ ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬دا زﻣا خپﻞ زوى دى‪ ،‬پر ﻣا ﻳ‪ ３‬ﻧاحﻘﻪ دعﻮه ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫‪88‬‬

‫ﻗاضﻲ ووﻳﻞ‪ :‬ﻣا ﻳﻮازې پر‪８４‬دئ چ‪ ３‬د پر‪４‬ک‪７‬ې پﻪ اړه فکر وک‪７‬م‪ .‬دواړه ＊‪ ３％‬د ﻗاضﻲ ﻟﻪ‬ ‫کﻮ！‪ ３‬ﻧﻪ ووتﻠ‪＊ .３‬ﻪ ش‪５‬بﻪ وروستﻪ ﻗاضﻲ دواړه ＊‪ ３％‬راوغﻮ＊تﻠ‪ ３‬ﻫغﻮى تﻪ ﻳ‪ ３‬خپﻠﻪ پر‪４‬ک‪７‬ه‬ ‫داس‪ ３‬اعﻼن ک‪７‬ه‪:‬‬ ‫وروستﻪ د ډ‪４‬ر سﻮچ ﻧﻪ زه دې ﻧت‪５‬ج‪ ３‬تﻪ ورس‪５‬دم چ‪ ３‬ﻣاشﻮم باﻳد دوه ！ﻮ！‪ ３‬شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ！ﻮ！ﻪ د‬ ‫ﻳﻮې ﻣﻮر او بﻠﻪ ！ﻮ！ﻪ د بﻠ‪ ３‬ﻣﻮر‪ .‬پﻪ دې پر‪４‬ک‪７‬ې ک‪ ３‬بﻪ عدل او اﻧصاف پر ‪＄‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫ﻗاضﻲ جﻼت راوغﻮ＊ت‪ ،‬وﻳﻞ راشﻪ دا ﻣاشﻮم دوه ！ﻮ！‪ ３‬ک‪７‬ه‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬جﻼت تﻮره پﻪ‬ ‫ﻻس راغﻰ د ﻣاشﻮم اصﻠﻲ ﻣﻮر غ‪ ８‬ک‪:７‬‬ ‫ﻗاضﻲ صاحب ﻣاشﻮم ﻣﻪ دوه ！ﻮ！‪ ３‬کﻮئ‪ ،‬ﻣاشﻮم زﻣا ﻧﻪ دى‪ ،‬ﻫغ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬ورک‪７‬ئ‪ .‬ﻗاضﻲ‬ ‫پﻮه شﻮ چ‪ ３‬د ﻣاشﻮم اصﻠﻲ ﻣﻮر ﻫﻤدا ده‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د خپﻞ زوى ﻣرګ ﻳ‪ ３‬ﻧشﻮ زغﻤﻼى او‬ ‫ﻫغﻪ بﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻣاشﻮم اصﻠﻲ ﻣﻮر ﻧﻪ وه د ﻗاضﻲ پر‪４‬ک‪７‬ه ﻳ‪ ３‬وﻣﻨﻠﻪ‪.‬‬ ‫پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ ﻗاضﻲ ﻣاشﻮم خپﻠ‪ ３‬اصﻠﻲ ﻣﻮر تﻪ وسپاره او ﻫغ‪ ３‬بﻠ‪ ３‬غﻠ‪ ３％＊ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬سزا‬ ‫و！اکﻠﻪ‪.‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫د اسﻼم ستر پﻴغﻤبر حضرت ﻣحﻤد فرﻣاﻳﻠﻲ دي چ‪(( ３‬جﻨت د ﻣﻮر تر پ‪＋‬ﻮ‬ ‫ﻻﻧدې دې))‪ .‬د ﻣﻮر ﻣﻘام پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬تر ﻫر چا ﻟﻮړ دى او درﻧاوى ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻻزم‬ ‫دى‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻣﻨظﻮﻣﻪ کﻴسﻪ ک‪ ３‬د ﻣﻮر د ﻣﻬرباﻧ‪ ９‬ﻳﻮه داس‪ ３‬ﻧﻤﻮﻧﻪ تاسﻮ وﻟﻮستﻪ چ‪ ３‬ﻣﻴﻨﻪ او‬ ‫ﻣﻬرباﻧﻲ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ بﻞ چا سره ﻧﻪ شﻲ پرتﻠﻪ ک‪５‬داى‪ .‬ﻣﻮر د ﻣﻴﻨ‪ ،３‬ﻣحبت او ﻣﻬرباﻧ‪ ９‬ﻳﻮه‬ ‫داس‪ ３‬چﻴﻨﻪ ده چ‪ ３‬دغﻪ ﻣﻴﻨﻪ او ﻣﻬرباﻧﻲ ﻳ‪ ３‬د زړه پﻪ ＇（‪５‬دوﻧکﻮ وﻳﻨﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻧارې‬ ‫وﻫﻲ‪.‬‬

‫‪89‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬وﻟﻮﻟﻲ او د شعر ﻣفﻬﻮم دې پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪３‬‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬د راغﻠ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ﻳز پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او‬ ‫بﻴا دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ ووﻳشﻞ شﻲ‪ .‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ شعر ک‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او بﻠﻪ ډﻟﻪ‬ ‫دې صفتﻮﻧﻪ پﻴداک‪７‬ي او د ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې دې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻟﻪ دغ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬ﻧﻪ تاس‪＇ ３‬ﻪ زده ک‪７‬ل‪ ،‬خپﻞ ﻧظر خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ ＇رگﻨد ک‪７‬ئ ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬ارتباطﻲ کﻠﻤ‪ ３‬پﻴدا او ﻟست ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫کال‪ ،‬پسرﻟﻰ‪ ،‬ﻫﻮا‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪:‬‬ ‫ﻣﻠغﻠره‬ ‫برپا‬ ‫ب‪ ３‬بﻬا‬ ‫ﻧﻴاز‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣاشﻮم پﻪ اړه کﻴسﻪ وﻟﻮﻟﻲ او د دغ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬ﻟﻨ‪ ６‬ﻣﻘصد دې پخپﻠﻮ‬ ‫خبرو ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫د د ﻣﻮر د ﻣﻬرباﻧﻴﻮ پﻪ اړه ﻣﻮ کﻪ کﻮﻣﻪ کﻴسﻪ ﻟﻪ چا اور‪４‬دﻟ‪ ３‬وي او ﻳا ﻣﻮ ﻳاده وي پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫کتابچﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکئ او بﻠﻪ ورځ ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟئ‪.‬‬

‫‪90‬‬

‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫＊وونکى د ！ولن‪３‬‬ ‫ﻻر＊ود‬

‫＊ﻮوﻧکﻰ ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ او ‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ تﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻪ کﻮي‪ .‬د پﻮﻫ‪ ３‬او عﻠﻢ پر گا‪１‬ﻪ ﻳ‪ ３‬سﻤباﻟﻮي‪.‬‬ ‫د ﻧ‪５‬کﻮ ﻻرو گ＂‪ ３‬او د بدو ﻻرو زﻳاﻧﻮﻧﻪ ورتﻪ بﻴاﻧﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻧﻨﻨ‪ ９‬ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻫر ډول پرﻣختگﻮﻧﻪ او ﻫﻮساﻳﻨﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د اﻧسان د پرﻟﻪ پس‪ ３‬زﻳار‬ ‫ﻧت‪５‬جﻪ او د ＊ﻮوﻧکﻲ برکت دى‪.‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬د دغﻪ ﻻر＊ﻮوﻧکﻮ درﻧاوى او احترام وک‪７‬ي‪ .‬پﻪ دې درس‬ ‫ک‪ ３‬بﻪ د پﻮﻫاﻧد ر＊تﻴﻦ د ژوﻧد ﻟﻪ پﻠﻮشﻮ ＇خﻪ د ＊ﻮوﻧکﻲ پﻪ اړه ﻳﻮ ﻣطﻠب وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫‪＊ n‬ﻮوﻧکﻰ د ！ﻮﻟﻨ‪＇ ３‬ﻪ ډول ﻣعﻤار دى؟‬ ‫‪＊ n‬ﻮوﻧکﻲ زﻣﻮږ پﻪ روزﻧﻪ ک‪ ３‬کﻮﻣﻪ وﻧ‪６‬ه ﻟري؟‬

‫‪91‬‬

‫عﻠﻢ او پﻮﻫﻪ ﻳﻮه ر‪１‬ا او ‪＄‬ﻼ ده‪＊ .‬ﻮوﻧکﻰ او ﻣعﻠﻢ د دغ‪ ３‬ر‪１‬ا خپرووﻧکﻰ دى‪.‬‬ ‫عﻠﻢ او پﻮﻫﻪ دودې او ترﻗ‪ ９‬زﻳﻨﻪ ده او ＊ﻮوﻧکﻰ د دغ‪ ３‬زﻳﻨ‪ ３‬جﻮړووﻧکﻰ دى‪ .‬عﻠﻢ د‬ ‫تﻮرې تﻴارې ﻣشال او د عﻘﻞ د رو＊اﻧتﻴا بﻠﻪ ډ ﻳﻮه ده‪ .‬دغﻪ ﻣشال او ډﻳﻮه د ＊ﻮوﻧکﻲ د ﻣازغﻮ‬ ‫پﻪ ر‪１‬ا رو＊اﻧﻪ ک‪８５‬ي‪＊ .‬ﻮوﻧکﻰ تﻞ د خپﻞ دﻣاغ پﻪ ډﻳﻮه ک‪ ３‬د فکر تﻴﻞ س‪％５‬ﻲ‪ ،‬خپﻞ ﻣازغﻪ‬ ‫وﻳﻠﻲ کﻮي‪ ،‬شپ‪ ３‬رو‪１‬ﻮي‪ ،‬د زړه وﻳﻨ‪ ３‬خﻮري او پﻪ ‪＄‬ان سختﻪ ت‪５‬روي دا ！ﻮل د دې ﻟپاره چ‪３‬‬ ‫د ﻧاپﻮﻫ‪ ９‬تﻴاره ورکﻪ شﻲ‪ ،‬خﻠک ＊ﻪ او بد وپﻴژﻧﻲ او د＊کﻠﻲ او ﻫﻮسا ژوﻧد خاوﻧدان شﻲ‪.‬‬ ‫＊ﻮوﻧکﻰ پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬د ژوﻧداﻧﻪ ﻻر＊ﻮد دى‪.‬‬ ‫پﻮه‪ ،‬ﻻﻳﻖ‪ ،‬زﻳارک） او زړه سﻮاﻧدي کسان د ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻟﻮړتﻴا او عﻠﻤﻲ ودې پخ‪ ３‬ستﻨ‪３‬‬ ‫دي‪ .‬کﻪ دغﻪ ستﻨ‪ ３‬پخ‪ ３‬او کﻠک‪ ３‬ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ د عﻠﻢ او پﻮﻫ‪ ３‬ﻣا‪ ９１‬بﻪ ﻫﻢ ب‪ ３‬کاره او ب‪ ３‬خﻮﻧده‬ ‫وي‪.‬‬ ‫د عﻠﻢ وړاﻧگ‪ ３‬د ＊ﻮوﻧکﻮ پﻪ ﻻسﻮﻧﻮ پﻪ دﻧﻴا ک‪ ３‬خپر‪８４‬ي‪ .‬د ﻳﻮﻧان ستر فﻴﻠسﻮف ارسطﻮ د‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﻣعﻠﻢ‪ ،‬ابﻮ ﻧصر فارابﻲ د دوﻳﻢ ﻣعﻠﻢ او ابﻦ سﻴﻨا د در‪４‬ﻢ ﻣعﻠﻢ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬غرض دا‬ ‫چ‪ ３‬د ﻣعﻠﻢ ﻟﻘب او ﻧﻮم ﻳﻮ ستر او دروﻧد ﻧﻮم دى‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې وجﻪ د ＊ﻮوﻧکﻲ ﻣﻘام پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻟﻮړ او جگ دى‪＇ .‬ﻮﻣره چ‪ ３‬د ＊ﻮوﻧکﻲ ﻣﻘام ﻟﻮړ دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻮﻣره ﻳ‪ ３‬وظﻴفﻪ ﻫﻢ‬ ‫درﻧﻪ او سختﻪ ده‪ .‬د ﻫرې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬وده او ترﻗﻲ‪ ،‬پرﻣختگ او ﻟﻮړتﻴا د ﻫغﻮى د ＊ﻮوﻧکﻮ پﻪ زﻳار‪،‬‬ ‫کﻮ＊）‪ ،‬اخﻼص او ﻟﻪ دﻧدې سره پﻪ شﻮق او ﻣﻴﻨﻪ پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬د ﻳﻮ وﻟس رو＊اﻧﻪ سبا د‬ ‫دوى پﻪ ﻫﻤت او زحﻤت پﻮرې ت‪７‬ﻟﻰ دى‪ .‬د ﻧﻦ ور‪ ３＄‬کﻮچﻨﻴان او ﻣاشﻮﻣان د دوى پﻪ وسﻴﻠﻪ‬ ‫د سبا ور‪ ３＄‬پﻮﻫان او ﻟﻮﻳان ک‪５‬داى شﻲ‪.‬‬ ‫＊ﻮوﻧکﻲ د ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد د باغ و ب‪ ０‬ﻣاﻟﻴاران او د ﻧﻮو بﻮ！ﻮ او ﻧﻴاﻟگﻴﻮ باغﻮاﻧان دي‪ .‬کﻪ دوى پﻪ‬ ‫خپﻠﻪ وظﻴفﻪ ک‪ ３‬د کﻮچﻨﻴاﻧﻮ پﻪ روزﻧﻪ او پاﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ﻟ‪ ８‬غفﻠت وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮد وطﻦ د عﻠﻢ او پﻮﻫ‪،３‬‬ ‫ودې او ترﻗ‪ ９‬باغ و ب‪ ０‬بﻪ ﻣ‪７‬اوى او سپ‪５‬ره پات‪ ３‬شﻲ‪！ .‬ﻮل ﻣاشﻮﻣان د ＊ﻮوﻧکﻮ سره ﻳﻮ اﻣاﻧت‬ ‫دى د دغﻪ اﻣاﻧت ساتﻨﻪ‪ ،‬پاﻟﻨﻪ او روزﻧﻪ د دوى دﻧده ده‪.‬‬ ‫د ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ د عﻠﻢ او پﻮﻫ‪ ３‬زﻳاتﻮل‪ ،‬د دوى د خﻮﻳﻮﻧﻮ او اخﻼﻗﻮ سﻤﻮل‪ ،‬پﻪ دوى ک‪ ３‬د‬ ‫خپﻞ ﻣﻠت‪ ،‬خاورې او ﻫ‪５‬ﻮاد ﻣﻴﻨﻪ اچﻮل او پﻪ پاى ک‪ ３‬ﻟﻪ دوى ﻧﻪ د سﻢ فکر او ﻣزغﻮ خاوﻧدان‬ ‫‪92‬‬

‫او غﻮره س‪７‬ي جﻮړول‪ ،‬د ＊ﻮوﻧکﻮ دﻧده ده‪ .‬دا ﻳﻮ داس‪ ３‬پﻮر دى چ‪ ３‬ب‪ ３‬ﻟﻪ اداکﻮﻟﻮ ＇خﻪ پﻪ‬ ‫بﻞ ﻫﻴ＆ ډول ﻧﻪ خﻼص‪８５‬ي‪ .‬تر کﻮﻣ‪ ３‬اﻧدازې چ‪ ３‬شاگردان عﻠﻢ او پﻮﻫ‪ ３‬تﻪ ضرورت ﻟري‪،‬‬ ‫ﻫغﻮﻣره سﻤ‪ ３‬روزﻧ‪ ３‬او پاﻟﻨ‪ ３‬تﻪ ﻫﻢ اړ دي‪ .‬عﻠﻢ د اﻧسان جﻮﻫر او روزﻧﻪ ﻳ‪＊ ３‬کﻼ او ‪＄‬ﻼده‪.‬‬ ‫د ﻳﻮ ﻣخﻠص او پﻮه ＊ﻮوﻧکﻲ وظﻴفﻪ دا ده چ‪ ３‬دغﻮ دواړو خﻮاوو تﻪ پﻮره پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ي او‬ ‫د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد تاﻧد ﻧﻴاﻟگﻲ داس‪ ３‬وروزي چ‪ ３‬ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬خﻠک سﻴﻮري تﻪ ک‪５＋‬ﻨﻲ او ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫خﻮږو ﻣ‪５‬ﻮو ＇خﻪ گ＂ﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه دا چ‪ ３‬د ﻣعﻠﻤاﻧﻮ دﻧده ډ‪４‬ره درﻧﻪ او ﻣﻬﻤﻪ ده‪ ،‬خﻮ ورسره ډ‪４‬ره پاکﻪ او سپ‪（５‬ﻠ‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫ده‪ .‬ﻧﻮ ＊اﻳﻲ چ‪！ ３‬ﻮل ＊ﻮوﻧکﻲ پﻪ ډ‪４‬ر اخﻼص او ﻣﻴﻨﻪ خپﻠﻪ پاکﻪ وظﻴفﻪ سر تﻪ ورسﻮي او د‬ ‫ساﻟﻤ‪ ３‬پﻮﻫﻨ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮړوﻟﻮ او خپروﻟﻮک‪ ３‬شپﻪ او ورځ زﻳار او کﻮ＊） وک‪７‬ي‪.‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫د ＊ﻮوﻧکﻲ کﻠﻤﻪ کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ خﻠکﻮ تﻪ پﻪ ＊کاره ﻳﻮه ساده کﻠﻤﻪ ＊کاري او د ＊ﻮوﻧکﻲ‬ ‫دﻧده ﻳﻮازې ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تﻪ پﻪ تﻠﻮ راتﻠﻮ پﻮرې ت‪７‬ي‪ ،‬خﻮ داس‪ ３‬ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫د ＊ﻮوﻧکﻲ دﻧده ډ‪４‬ره درﻧﻪ او ﻣﻬﻤﻪ ده‪ .‬ﻣﻘام ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻟﻮړ او ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬سپ‪（５‬ﻠﻰ او ﻣﻘدس‬ ‫دى‪ .‬ﻧﻦ ورځ چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ژوﻧد ＇ﻪ پرﻣختگﻮﻧﻪ او اساﻧتﻴاوې وﻳﻨئ‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ‬ ‫ﻻر＊ﻮوﻧکﻲ ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻤان دي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻮﻫان‪ ،‬سﻴاسﻲ ＇‪５‬رې‪ ،‬ﻣخترعﻴﻦ او‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ واکﻤﻨان د ＊ﻮوﻧکﻲ د زﻳار پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬را＇رگﻨد شﻮي دي‪ .‬ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬د‬ ‫زړه ﻟﻪ کﻮﻣﻲ د ＊ﻮوﻧکﻲ درﻧاوى او احترام وشﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکﻲ تﻪ ﻫﻢ پکار ده چ‪ ３‬خپﻠﻪ‬ ‫دﻧده پﻪ دﻗت‪ ،‬اخﻼص‪ ،‬صداﻗت‪ ،‬سپ‪（５‬ﻠتﻴا او د ﻣسؤوﻟﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پر ﻣخ بﻮ‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫‪93‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪＇ _١‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ＊ﻮوﻧکﻲ ＇خﻪ وروستﻪ ﻟﻮست پﻪ وارسره وﻟﻮﻟﻲ او پﻪ وار‬ ‫سره دې د درس ﻣفﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ستﻮﻧزﻣﻦ ﻟغتﻮﻧﻪ پﻪ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې ﻣعﻨا ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ﻟﻮست ＇خﻪ ﻣترادف اﻟفاظ راوباسﻲ او پرتختﻪ دې وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬پﻪ ﻻﻧدې ﻣعﻨا شﻮو ﻟغتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬سﻢ تﻪ (س) او ﻧاسﻢ تﻪ (ن) پﻪ پﻨسﻞ وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫ﻻﻳﻖ‪ :‬چارواکﻰ‬ ‫زﻳارک）‪ :‬زحﻤت ک）‬ ‫وړاﻧگ‪ :３‬ورﻳ‪＃‬‬ ‫ﻣشال‪＇ :‬راغ‪ ،‬ر‪１‬ا‬ ‫ﻫﻮسا‪ :‬ﻻﻟﻬاﻧد‬ ‫سپ‪（５‬ﻠﻰ‪ :‬پاک‬ ‫‪ _٦‬ﻻﻧدې جﻤﻠ‪ ３‬تکﻤﻴﻞ ک‪７‬ئ؛!‬ ‫عﻠﻢ او پﻮﻫﻪ ﻳﻮه ‪ ...............‬او ‪ ..................‬ده‪.‬‬ ‫＊ﻮوﻧکﻰ پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬د ‪ ..............‬ﻻر＊ﻮد دى‪.‬‬ ‫د عﻠﻢ وړاﻧگ‪ ３‬د ‪ ..................‬پﻪ ﻻسﻮﻧﻮ پﻪ ‪ ...................‬ک‪ ３‬خپر‪８４‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده زده کﻮوﻧکﻲ دې د＊ﻮوﻧکﻲ پﻪ اړه پﻪ کﻮر ک‪ ３‬ﻳﻮه‪ ،‬ﻳﻮه ﻟﻴکﻨﻪ وک‪７‬ي چ‪ ３‬شپ‪ ８‬کر＊‪ ３‬او‬ ‫ﻳا تر دې زﻳاتﻪ وي او بﻠﻪ ورځ دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬

‫‪94‬‬

‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫ن‪７‬يواله ادبي څ‪５‬ره‪ :‬ا ور‬

‫ﻧ‪７‬ﻳﻮال ﻫﻨروﻧﻪ او فکروﻧﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮال ارز＊ت ﻟري‪ .‬دغﻪ راز ﻫﻨروﻧﻪ او فکروﻧﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ‬ ‫شتﻤﻨﻲ وي‪ ،‬ﻫر اﻧسان ترې گ＂ﻪ اخﻴستﻼى شﻲ‪ .‬ﻟﻴکﻮال او شاعر چ‪＇ ３‬ﻪ ﻟﻴکﻲ او‬ ‫＇ﻪ واﻳﻲ‪ ،‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟپاره وي‪ ،‬خﻮ د ډ‪４‬رو ﻟ‪８‬و فکر او ﻫﻨر دوﻣره پﻮخ وي چ‪３‬‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮال شﻬرت ور پﻪ برخﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫دغﻪ فکر او ﻫﻨر ﻫر اﻧسان تﻪ ﻳﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى پﻴغام ﻟري‪ .‬ﻟﻪ دغﻪ فکر و ﻫﻨر ＇خﻪ بﻴا ﻫر‬ ‫＇ﻮک ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬ﻫﻨري ﻟ‪５‬ﻮاﻟتﻴا سره سﻢ خﻮﻧد اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ اووم ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻣﻮ د اﻧدرسﻦ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ل‪ ،‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻳﻮه‬ ‫بﻠﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ ＇‪５‬ره ！اگﻮر درپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫‪ n‬تاس‪ ３‬کﻪ کﻮم ﻧ‪７‬ﻳﻮال ادبﻲ شخصﻴت پ‪５‬ژﻧ‪ ９‬پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬خبرې وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ n‬د ！اگﻮر کﻮم شعر ﻳا کتاب ﻣﻮ ﻟﻮستﻰ؟‬

‫‪95‬‬

‫！اگﻮر ﻳﻮه ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ ادبﻲ ＇‪５‬ره ده‪！ .‬اگﻮر ﻣشﻬﻮر شاعر او ﻟﻴکﻮال دى‪ .‬پﻪ ډراﻣﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫ډ‪４‬ر ﻟﻮى ﻻس درﻟﻮد‪ .‬ﻧاوﻟﻮﻧﻪ او داستاﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫！اگﻮر د ‪ ١٨٦١‬م‪ .‬کال د ﻣﻰ پﻪ اووﻣﻪ د ﻫﻨدوستان د کﻠکت‪ ３‬پﻪ ＊ار ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ دى‪.‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬شتﻤﻨﻪ وه او د عﻠﻢ او ﻫﻨر ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ بﻨگال ک‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ى شﻬرت درﻟﻮد‪ .‬د ده‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻟﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ﻟﻪ تﻤدن سره ﻫﻢ ﻟﻪ ﻳﻮې ﻧﻴﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ را پﻪ دې خﻮا أشﻨا وه‪.‬د خپﻠﻮ ﻧﻴکﻮﻧﻮ‬ ‫عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ او ﻫﻨري ﻣﻴراثﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ساتﻞ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د ！اگﻮر پﻪ شخصﻴت ک‪ ３‬زاړه ک‪７‬ه وړه او ﻧﻮې ＊کﻼ دواړه ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪！ .‬ﻮل‬ ‫ﻫﻨدوستان تر اوسﻪ د ！اگﻮر پﻪ ＇‪５‬ر بﻞ پراخ ﻧظره‪ ،‬خﻮاخﻮږى او ﻫﻮ＊ﻴار ادﻳب وﻧﻪ ﻣﻮﻧد‪.‬‬ ‫！اگﻮر کﻪ د خپﻞ وخت د پرﻣختﻠﻠﻲ ژوﻧداﻧﻪ ﻟﻪ اساﻧﻴتاوو برخﻤﻦ و‪ ،‬ﻧﻮ د خپﻞ وخت د ب‪３‬‬ ‫وزﻟﻮ وگ‪７‬و ﻟﻪ ژوﻧداﻧﻪ ＇خﻪ ﻫﻢ ﻧاخبره ﻧﻪ و‪ .‬ﻫغﻪ دغﻪ دواړه د سر پﻪ سترگﻮ ﻟﻴدﻟﻲ وو‪ .‬دغﻮ‬ ‫ﻣتضادو زده ک‪７‬و او تجربﻮ د ！اگﻮر شخصﻴت ډ‪４‬ر ﻫر اړخﻴز (جاﻣع) ک‪.７‬‬ ‫رابﻨدر ﻧاتﻬـ ！اگﻮر د ﻧ‪７‬ۍ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮﻟکﻪ اﻧگﻠستان‪ ،‬جرﻣﻨﻲ‪ ،‬اﻣرﻳکا‪ ،‬سﻴﻠﻮن‪،‬‬ ‫چﻴﻦ‪ ،‬اﻳ＂اﻟﻴ‪ ،３‬کاﻧاډا‪ ،‬وﻳتﻨام ‪ ،‬کﻤبﻮد ﻳا‪ ،‬ﻻوس‪ ،‬برﻣا‪ ،‬روسﻴ‪ ３‬او اﻳران تﻪ سفروﻧﻪ ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ وﻟسﻤشراﻧﻮ او وزﻳراﻧﻮ راﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬تر ب‪ ３‬وزﻟﻮ وگ‪７‬و پﻮرې ﻟﻴدﻟﻲ کتﻠﻲ‬ ‫او د ﻫغﻮ ﻟﻪ حال ＇خﻪ ﻳ‪＄ ３‬ان خبر ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ سفروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ وگ‪７‬و سره د ﻫغﻪ اړﻳکﻮ او ﻟﻴدﻧﻮ کتﻨﻮ ﻫغﻪ تﻪ ډ‪４‬ره‬ ‫تجربﻪ ور پﻪ برخﻪ ک‪７‬ه‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ ﻟس‪／‬ﻮﻧﻮ ډراﻣ‪ ３‬د اشعارو ﻣجﻤﻮع‪ ،３‬ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬او روﻣاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫ﻟﻴکﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫د رابﻨدر ﻧاتﻬـ ！اگﻮر ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬اثار دادي‪:‬‬ ‫‪ _١‬د ﻳﻮه شاعر ﻧکﻞ‬ ‫‪ _٣‬د ‪＄‬ﻨگﻞ گﻞ‬ ‫‪ _٥‬ﻣات زړه‬ ‫‪_٧‬د اروپاﻳﻲ سﻴﻼﻧﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‬

‫‪ _٢‬تصﻮﻳروﻧﻪ او سﻨدرې‬ ‫‪ _٤‬د فطرت اﻧتﻘام‬ ‫‪ _٦‬د وړکتﻮب سﻨدرې‬ ‫‪ _٨‬د ﻟﻤر سﻴﻮرى‬ ‫‪96‬‬

‫‪ _١٠‬ت‪５‬ز او تﻮﻧد‬ ‫‪ _١٢‬د عاﻟﻤاﻧﻮ پاچا او ﻧﻮر‬

‫‪ _٩‬د ﻣا＊ام سﻨدرې‬ ‫‪ _١١‬خطرﻧاک ＊کار‬ ‫‪ _١٣‬د سﻬار سﻨدرې‬

‫د رابﻨدر ﻧاتﻬـ ！اگﻮر ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬اثار پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژباړل شﻮي دي‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ :‬کابﻠﻲ واﻻ‪ ،‬گﻴتا ﻧجﻠﻲ‪،‬‬ ‫تاج او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮر‪ .‬گﻴتا ﻧجﻠﻲ عبداﻟرؤف بﻴﻨﻮا ژباړﻟ‪ ３‬او ﻟﻮﻣ‪７‬ى ‪＄‬ﻞ پﻪ ‪ ١٣٣٦‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬ ‫کال پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬چاپ شﻮى دى‪ .‬د ！اگﻮر گﻴتا ﻧجﻠﻲ ﻧ‪７‬ﻳﻮال شﻬرت ﻟري‪ .‬او د ﻧﻮبﻞ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ‬ ‫جاﻳزه ﻳ‪ ３‬گ＂ﻠ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫د گﻴتا ﻧجﻠﻲ د ﻣتﻦ ＇ﻮ ب‪５‬ﻠگ‪:３‬‬ ‫ﻫغﻪ وخت چ‪ ３‬زﻣا زړه سخت او وچ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ تﻪ پر ﻣا د رحﻢ باران وک‪７‬ه راشﻪ!‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬ژوﻧد ﻣحبت ﻟﻪ ﻻسﻪ ورک‪７‬ي؛ ﻧﻮ تﻪ د ﻧغﻤ‪ ３‬پﻪ پرده ک‪ ３‬راشﻪ! کﻠﻪ چ‪ ３‬شاوخﻮا‬ ‫د ﻫﻨگاﻣﻪ ز‪８４‬ووﻧکﻮ ﻣشاغﻠﻮ شﻮر پﻮرتﻪ شﻲ او ﻣا د باﻧدې وباسﻲ‪ ،‬ﻧﻮ تﻪ اى زﻣا د سکﻮت‬ ‫خاوﻧده! د خپﻞ سکﻮن او أرام سره راشﻪ! کﻠﻪ چ‪ ３‬زﻣا ب‪５‬ﻨﻮا زړه د زﻧدان پﻪ ﻳﻮه گﻮټ ک‪ ３‬غﻠﻰ‬ ‫ک‪５＋‬ﻨﻲ؛ ﻧﻮ اى زﻣا پادشاه! ور ﻣات ک‪７‬ه د شاﻫاﻧﻪ برم او دبدب‪ ３‬سره راشﻪ؛‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬زﻣا د زړه پر ارزو باﻧدې د باطﻠﻮ او ﻫاﻣﻮ غبار پر‪４‬ﻮ‪＄‬ﻲ ﻧﻮ تﻪ اى ﻳﻮازې پاکﻪ! اى‬ ‫تﻪ ﻳﻮازې وﻳ‪＋‬ﻪ! د خپﻠ‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨا او تاﻟﻨدې سره راشﻪ!‬ ‫×××‬ ‫­تا پﻪ سﻴﻮري ک‪＄ ３‬ان پ＀ ک‪７‬ى دى‪ ،‬اې زﻣا گراﻧﻪ! تﻪ چ‪５‬رې د ！ﻮﻟﻮ تر شا وﻻړ ﻳ‪３‬؟ دوى تا‬ ‫­‬ ‫！‪５‬ﻞ وﻫﻲ‪ ،‬ستا ﻟﻪ ＇ﻨگﻪ د خاورو پر ډک س‪７‬ک باﻧدې ت‪５‬ر‪８４‬ي‪ ،‬او ستا ﻫﻴ＆ خﻴال ﻧﻪ ساتﻲ‪.‬‬ ‫زه دﻟتﻪ ﻟﻪ ＇ﻮ گ‪７‬ﻳﻮ راﻫﻴس‪ ３‬ﻧذروﻧﻪ پﻪ ﻻس اﻧتظار کﻮﻣﻪ‪ ،‬ﻻروي ت‪５‬ر‪８４‬ي او ﻳﻮ _ ﻳﻮ گﻞ‬ ‫ﻣاﻧﻪ اخﻠﻲ _ اوس ﻧژدې ده چ‪！ ３‬ﻮکرۍ تشﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫د گﻬﻴ‪ ＃‬وخت ت‪５‬ر شﻮ او د غرﻣ‪ ３‬ﻫﻢ‪ ،‬د ﻣا＊ام پﻪ سﻴﻮري ک‪ ３‬زﻣا سترگ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮبﻪ پ＂‪３‬‬ ‫پ＂‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫر ＇ﻮک خپﻠﻮ کﻮرو تﻪ ‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻣا وﻳﻨﻲ راباﻧدې خاﻧدي او ﻣا ﻣحجﻮبﻮي‪ .‬زه د‬ ‫‪97‬‬

‫گداگرې ﻧجﻠ‪ ９‬پﻪ شان پﻠﻮ پر ﻣخ ﻧاستﻪ ﻳﻢ او کﻠﻪ چ‪ ３‬دوى ﻣا وپﻮ＊تﻲ چ‪ ３‬زه ＇ﻪ غﻮاړم؟‬ ‫ﻧﻮ زه سترگ‪ ３‬ک‪＋‬تﻪ واچﻮم او ﻫغﻮ تﻪ ﻫﻴ＆ ‪＄‬ﻮاب ﻧﻪ ورکﻮم‪.‬‬ ‫اه‪ ،‬ر＊تﻴا ﻫﻢ زه ﻫغﻮ تﻪ دا کﻠﻪ وﻳﻼى شﻢ چ‪(( ３‬زه تاتﻪ اﻧتظار ﻟرم‪ ،‬تا د راتﻠﻮ وعده ک‪７‬ې‬ ‫ده)) زه ﻟﻪ شرﻣﻪ ＇ﻨگﻪ وﻳﻼى شﻢ چ‪(( ３‬زه ب‪ ３‬ﻟﻪ دې غربتﻪ ﻧﻮر ＇ﻪ جﻬﻴز (د ورکﻮﻟﻮ) ﻟپاره‬ ‫ﻧﻪ ﻟرم))‬ ‫اه‪ ،‬ﻣا دا غرور دخپﻞ زړه پﻪ کﻮﻣ‪ ３‬ک‪ ３‬پ＀ ک‪７‬ى دى‪ ،‬زه پر و＊ﻮ ﻧاستﻪ أسﻤان تﻪ گﻮرم‪،‬‬ ‫ستا ﻧا＇اپﻪ راتگ پﻪ ډ‪４‬ر شان او شﻮکت پﻪ خﻮب وﻳﻨﻢ چ‪！ :３‬ﻮﻟ‪ ３‬رو‪１‬اوې پرې ‪＄‬ﻠ‪８５‬ي‪ ،‬ستا د‬ ‫بگ‪ ９‬زرﻳﻦ بﻴرغ رپﻴ‪８‬ي‪！ ،‬ﻮل وگ‪７‬ي حﻴران وﻻړ گﻮري چ‪ ３‬تﻪ را کﻮز ش‪ ３‬زﻣا ﻟﻮري تﻪ را‪３＄‬‬ ‫ددې ﻟپاره چ‪ ３‬ﻣا ﻟﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻮرتﻪ ک‪７‬ې‪ ،‬او ﻳﻮې داس‪ ３‬ب‪ ３‬وزﻟ‪ ３‬ﻧجﻠ‪ ９‬تﻪ د خپﻞ ＇ﻨگ‬ ‫سره د ک‪５＋‬ﻨاستﻮ ‪＄‬اى ورک‪７‬ې چ‪ ３‬ﻟﻪ شرم او ﻧخﻮ تﻪ داس‪ ３‬رپ‪８５‬ي ﻟکﻪ د وﻧ‪ ３‬پا‪１‬ﻪ چ‪ ３‬ﻧسﻴﻢ‬ ‫رپﻮي ‪(( ...‬خﻮ وخت ت‪５‬ر‪８４‬ي او تر اوسﻪ ﻻ ستا د بگ‪ ９‬د ارابﻮ أواز ﻧشتﻪ؛ ډ‪４‬ر د برم او خﻮ＊‪９‬‬ ‫جﻠﻮسﻮﻧﻪ ﻟﻪ خپﻠﻮ سحر کارﻳﻮ سره ت‪５‬ر شﻮل _ أﻳا تﻪ بﻪ ﻫﻢ ﻫغﻪ ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ تر شا پﻪ ﻳﻮ‬ ‫سﻴﻮري ک‪ ３‬پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻻړ ﻳ‪３‬؟ او زه بﻪ ﻫﻤدغﻪ ﻳﻢ چ‪ ３‬ستا پﻪ اﻧتظار ک‪ ３‬بﻪ ژاړم او پﻪ ﻧاکاﻣﻮ‬ ‫ارزو گاﻧﻮ بﻪ خپﻞ زړگﻰ ستﻮﻣاﻧﻪ ساتﻢ؟‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫رابﻨدر ﻧاتﻬـ ！اگﻮر د دﻳﻮﻧدر ﻧاتﻬـ ！اگﻮر زوى دى‪ .‬پﻪ ‪١٨٦١‬م‪ .‬ک‪ ３‬پﻪ کﻠکتﻪ ک‪３‬‬ ‫ز‪４８４‬دﻟﻰ دى‪ .‬پﻼر ﻳ‪ ３‬ﻟﻮى شتﻤﻦ او ﻣذﻫبﻲ ﻻر＊ﻮد (ﻣﻬارﻳشﻲ) و‪ .‬پﻪ ﻟﻨدن ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫د حﻘﻮﻗﻮ پﻪ ＇اﻧگﻪ ک‪ ３‬زده ک‪７‬ې ک‪７‬ې وې‪ .‬أثار ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻟﻮړ ادبﻲ او ﻫﻨري ارز＊ت‬ ‫ﻟري‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬کتابﻮﻧﻮ ﻟکﻪ ‪ :‬گﻴتاﻧجﻠﻲ ﻳ‪ ３‬د ﻧﻮبﻞ جاﻳزه اخﻴست‪ ３‬ده‪！ .‬اگﻮر پﻪ ‪١٩٠١‬م‪.‬‬ ‫کال د شاﻧتﻲ ﻧﻴکﻴتﻦ بﻨﻴاد ک‪＋５＋‬ﻮد چ‪ ３‬بﻴا پﻪ راوروستﻪ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮﻟﻮى پﻮﻫﻨتﻮن‬ ‫بدل شﻮ‪.‬‬

‫‪98‬‬

‫！اگﻮر‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬ ‫(‪ )١‬ﻧﻮبﻞ‪ :‬دا ﻳﻮه ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ ډاﻟ‪( ９‬جاﻳزه) ده چ‪ ３‬ﻫر کال پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ عﻠﻤﻲ او ادبﻲ برخﻮ ک‪３‬‬ ‫خﻮرا ﻣﻬﻤﻮ شخصﻴتﻮﻧﻮ تﻪ ورکﻮل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )٢‬شاﻧتﻲ ﻧﻴکﻴتﻦ ‪( :‬داراﻻﻣان) د ！اگﻮر پﻼر د ﻳﻮﻧدر ﻧاتﻬـ ！اگﻮر پﻪ دغﻪ ‪＄‬اى ک‪ ３‬ﻳﻮ باغ‬ ‫جﻮړ ک‪ .７‬خﻠک بﻪ د ﻣراﻗب‪ ３‬او تفکر ﻟپاره ورتﻠﻞ او د ﻫﻴ＆ دﻳﻦ او ﻣذﻫب خﻠک ترې ﻣﻨع‬ ‫ﻧﻪ وو‪！ .‬اگﻮر بﻴا پﻪ ‪ ١٩٠١‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬دﻟتﻪ ﻳﻮ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻰ جﻮړ ک‪ ７‬چ‪ ３‬وروستﻪ پﻪ پﻮﻫﻨتﻮن بدل‬ ‫شﻮ او د شاﻧتﻲ ﻧﻴکﻴتﻦ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد شﻮ‪.‬‬ ‫‪99‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫را بﻨدر ﻧاتﻬـ ！اگﻮر د چا زوى او پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ و؟‬ ‫د رابﻨدر ﻧاتﻬـ ！اگﻮر کﻮم کتاب د ﻧﻮبﻞ جاﻳزه اخﻴست‪ ３‬وه؟‬ ‫د رابﻨدر ﻧاتﻬـ ！اگﻮر د ＇ﻠﻮرو کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬ ‫د ！اگﻮر کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻪ ﻣاﻟﻲ پﻠﻮه ＇ﻪ ډول وه؟‬ ‫‪ _٢‬د گﻴتا ﻧجﻠﻲ ﻫﻤدغﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ چ‪ ３‬دﻟتﻪ راغﻠﻰ ده وﻟﻮﻟئ او پرﻣفﻬﻮم باﻧدې ﻳ‪ ３‬وار پﻪ‬ ‫وار خبرې وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬پﻪ دغﻮ ب‪５‬ﻠگﻮ ک‪ ３‬کﻮم ډول ﻧﻮﻣ‪％‬ري پﻴداکﻮﻻى شئ‪＄ ،‬اﻧگ‪７‬ي‪ ،‬ﻣﻠکﻲ‪ ،‬ﻣبﻬﻢ او‬ ‫ﻧﻮر پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروئ‪:‬‬ ‫ﻫﻨگاﻣﻪ‪ ،‬برم‪ ،‬او ﻫام‪ ،‬ﻣحجﻮب‪ ،‬ﻧخﻮت‬ ‫‪！ _٥‬اگﻮر د کﻮم ‪＄‬اى شاعر او ﻟﻴکﻮال و؟‬ ‫ج _ پاکستان‬ ‫ب _ د بﻨگال‬ ‫اﻟف _ د ﻫﻨدوستان‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫د د دې ﻟﻮست ﻟﻪ ！ﻮل ﻣتﻦ ＇خﻪ ستاﻳﻨﻮﻣﻮﻧﻪ راواخﻠئ او پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫سباتﻪ ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروئ‪ .‬ﻟﻪ دغﻮ ستاﻳﻨﻮﻣﻮﻧﻮ سره د ﻫغﻮى ضد ﻫﻢ پﻪ خپﻠﻪ کتابچﻪ ک‪３‬‬ ‫وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪100‬‬

‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬

‫＊کالو‬

‫بﻴان پﻪ دوو ډوﻟﻮ ک‪８５‬ي‪ ،‬پﻪ ﻧثر او پﻪ ﻧظﻢ‪ ،‬د ﻧثر برخﻪ پراخﻪ ده او ﻫر ډول ﻣطﻠب او پﻴغاﻣﻮﻧﻪ‬ ‫پک‪ ３‬پﻪ أساﻧ‪＄ ９‬اى پر ‪＄‬اى ک‪５‬داى او ﻟﻮستﻮﻧکﻮ تﻪ رس‪５‬داى شﻲ‪ .‬ﻫﻤدا ﻻﻣﻞ دى چ‪３‬‬ ‫ﻧثري پاﻧگﻪ تر ﻧظﻤﻲ پاﻧگ‪ ３‬ډ‪４‬ره زﻳاتﻪ وي‪ .‬ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا ﻧظﻢ ＊ﻪ ﻳاد‪８４‬ي او پﻪ أساﻧ‪ ９‬ذﻫﻦ تﻪ‬ ‫سپارل ک‪８５‬ي‪ .‬ﻧثروﻧﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻳﻮه ډول تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻨري ﻳا ادبﻲ ﻧثر واﻳﻲ‪ .‬ادبﻲ ﻧثر‬ ‫ﻫغﻪ وي چ‪ ３‬ﻟﻪ ژبﻨﻲ ﻫﻨره پک‪ ３‬کار اخﻴستﻞ شﻮى وي‪ .‬ادبﻲ ﻧثر بﻪ ﻫرو ﻣروﻟﻮړ پﻴغام ﻟري‪،‬‬ ‫خﻮ د پﻴغام د بﻴان ﻟپاره ﻟﻴکﻮﻧکﻰ داس‪ ３‬کﻠﻤات غﻮره کﻮي چ‪ ３‬د ﻟﻮستﻮﻧکﻲ احساسات او‬ ‫عﻮاطف راوپاروي‪ .‬ادبﻲ ﻧثر اﻧسان د ﻟﻮر‪４‬ﻴﻨ‪ ３‬او ＊‪５‬گ‪ ３２‬ﻟﻮرتﻪ ﻫ（ﻮي‪ .‬پﻪ اﻧساﻧﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪３‬‬ ‫د ﻣﻴﻨ‪ ،３‬دوست‪ ،９‬سﻮﻟ‪ ３‬او اﻣﻦ د راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو غﻮ＊تﻨﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ n‬کﻪ تاس‪ ３‬کﻮم ادبﻲ ﻧثر ﻟﻮستﻰ وي ﻧﻮ وواﻳاست د چا او ﻣﻮضﻮع ﻳ‪＇ ３‬ﻪ وه؟‬ ‫‪ n‬کﻪ کﻮﻣﻪ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻣﻮ ﻟﻮست‪ ３‬وي‪ ،‬د ﻫغ‪ ３‬ﻧثر ﻟﻪ ﻧﻮرو عادي ﻧثروﻧﻮ سره ＇ﻪ تﻮپﻴر‬ ‫درﻟﻮد؟‬

‫‪101‬‬

‫د سپﻠﻤ‪ ９‬ﻟﻮﻳﻮ ﻟﻮﻳﻮ گ‪２‬ﻮ بﻮ！ﻮ او گﻮرو پا‪１‬ﻮ ک‪ ،３‬ﻫﻮس‪ ９‬ﻟﻪ ＇ر ﻧﻪ سر پﻮرتﻪ او شخﻮﻧد ﻳ‪ ３‬بﻨد‬ ‫ک‪ ،７‬غﻮږوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬بﻮڅ ک‪７‬ل‪ ،‬حﻴراﻧﻪ ودر‪４‬دﻟﻪ؛ داس‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ ﻧﻪ وه خبره‪ .‬ﻣﻠخ د سپﻠﻤ‪ ９‬پﻪ‬ ‫پا‪１‬ﻪ ورو ورو‪ ،‬غﻠﻰ غﻠﻰ راغﻰ‪ ،‬د ﻫﻮس‪ ９‬غﻮږو تﻪ ﻧژدې شﻮ‪:‬‬ ‫ﻫﻮس‪＇ !９‬ﻪ دي؟ وﻟ‪ ３‬حﻴراﻧﻪ ﻳ‪３‬؟ وﻟ‪ ３‬خپﻪ ﻳ‪３‬؟ او ﻫﻮ! دا او＊ک‪ !３‬وﻟ‪ ３‬وا＊ﻪ ﻧﻪ‬ ‫خﻮرې؟ پسرﻟﻰ ت‪５‬ر شﻮ‪ ...‬وا＊ﻪ وچ شﻮل ＇ﻪ!؟ کﻪ ت‪８‬ې ﻳ‪３‬؟‬ ‫ﻫﻮس‪ ９‬پﻪ ﻳﻮه ﻧ‪５‬ب ﻳﻮه طرف تﻪ سترگ‪ ３‬بک‪ ３‬ک‪７‬ي دي او غﻮږوﻧﻪ تکئ‪.‬‬ ‫ﻣﻠخ بﻴا ووﻳﻞ‪ :‬د چا ＊کاﻟﻮ ده ＇ﻪ؟‬ ‫ﻫﻮس‪ ９‬دﻳکﻪ وخﻮړه‪ :‬ﻫﻮ! ﻧﻪ وا＊ﻪ وچ دي او ﻧﻪ ت‪８‬ې ﻳﻢ ＊کاﻟﻮ ده‪ .‬د چا ＊کاﻟﻮ! د چا د ﻳا‬ ‫د ＊کاﻟﻮ!!‬ ‫ﻣﻠخ ‪ :‬پﻮه ﻧﻪ شﻮم‪.‬‬ ‫ﻫﻮس‪ :９‬تﻪ ﻻ ﻧﻪ وې‪ ،‬دا سپﻠﻤ‪９‬وړې وړې وې‪ ،‬زه او أشﻨا ﻣ‪ ３‬دﻟتﻪ ＇ر‪４‬دو‪＊ ،‬کاﻟﻮ شﻮه‪،‬‬ ‫ﻣا دغﻪ شان غﻮږوﻧﻪ بﻮڅ ک‪７‬ل‪ ،‬أشﻨاﻣ‪ ３‬دغﻪ شان ووﻳﻞ‪ ،‬ﻫﻤدغﻪ شان ﻟکﻪ تا چ‪ ３‬ووﻳﻞ‪...‬ډز‬ ‫شﻮ‪ ...‬ﻣﻮږ ！ﻮپ ک‪ ،７‬زه ﻟﻴرې ﻻړم‪ .‬اه ‪ ...‬پﻞ ﻣ‪ ３‬واخﻴست‪ ،‬وﻳﻨ‪ ３‬پس‪ ３‬ﻻړم أن د پاچا تر‬ ‫باغﻪ ‪ ...‬د پاچا د زوى سر کﻠﻲ و‪ ...‬سﻨدرې وﻳﻞ ک‪５‬دې‪ ،‬غﻮ＊‪ ３‬ورﻳت‪５‬دې‪ ،‬ب‪５‬گﻤ‪ ３‬خﻨد‪４‬دې‪.‬‬ ‫ﻣﻠکﻪ پﻪ تخت ﻧاستﻪ وه‪ ،‬زﻣا د سترگﻮ پﻪ او＊کﻮ پﻮه شﻮه‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬تﻪ پﻮه شﻮې‪ .‬اخر زﻧاﻧﻪ‬ ‫عاﻟﻢ و‪ .‬ﻣا ووﻳﻞ بﻲ بﻲ ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪ !３‬زﻣا د أشﻨا تﻴک‪ ３‬ستا باورچﻲ خاﻧﻪ ک‪ ３‬ورﻳت‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ دا‬ ‫＇رﻣﻦ ﻳ‪ ３‬ﻣاتﻪ راک‪７‬ه‪ .‬زه بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه وﻧﻪ ک‪ ３‬اوﻳزاﻧده ک‪７‬م‪ ...‬ورتﻪ بﻪ گﻮرم د زړه سﻮد بﻪ پرې‬ ‫کﻮم‪.‬‬ ‫ﻣﻠک‪ ３‬ووﻳﻞ‪ :‬ﻧﻪ ＇رﻣﻦ تاتﻪ ﻧﻪ شﻲ درکﻮﻟﻰ‪ .‬سﻮ‪４‬ﻠﻮ ووﻳﻞ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻴچ‪５‬رې ﻧﻪ! دې ﻧﻪ بﻪ ﻣﻮږ‬ ‫تﻤبﻞ جﻮړوو‪.‬‬ ‫گﻮره غﻮږ ک‪８５‬ده! ﻧﻦ د ﻫغﻪ پاچا د زوى سﻨت ‪－‬ﻴري ده ‪ ...‬تﻤبﻞ وﻫﻠﻰ شﻲ‪ .‬دغﻪ أواز‬ ‫اورې؟ دا زﻣا د أشﻨا د ＇رﻣﻨ‪ ３‬تﻤبﻞ دى‪ ...‬پﻪ ﻣا ﻳ‪ ３‬أواز خﻮږ ﻟگﻲ‪ .‬زﻣا پرې سﻮد ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫＊کاﻟﻮ ده‪ ...‬زه پرې پﻮﻫ‪８５‬م‪ ،‬تﻪ پرې ﻧﻪ پﻮﻫ‪８５‬ې‪ ...‬سﻮد پرې کﻮم سﻮد!!‬ ‫((سﻴد راحت زاخ‪５‬ﻠﻲ))‬ ‫‪102‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫پﻮرتﻨ‪ ９‬کﻴسﻪ د ﻫﻮس‪ ９‬او ﻣﻠخ ترﻣﻨ‪ ＃‬د پﻮ＊تﻨﻮ او ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻮ پﻪ ب‪２‬ﻪ راغﻠ‪ ３‬ده‪ .‬کﻴسﻪ‬ ‫داس‪ ３‬ده چ‪ ３‬ﻫﻮس‪ ９‬او ﻣﻠخ پﻪ ﻳﻮه ＇‪＄７‬اى ک‪ ３‬اوس‪８５‬ي‪ .‬ﻫﻮس‪＇ ９‬ﻪ ＊کاﻟﻮ اوري‪،‬‬ ‫ﻳﻮ دم ت‪５‬ر ﻳادوﻧﻪ ور پﻪ زړه ک‪８５‬ي‪ .‬غﻮﻧﻰ ﻳ‪＄ ３‬ﻴ‪ ８‬شﻲ‪ .‬د ﻫﻤاغﻪ ډز اﻧگازې ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ‬ ‫بﻴا پﻪ ذﻫﻦ ک‪ ３‬راغبرگ‪ ３‬شﻲ چ‪ ３‬د ژوﻧداﻧﻪ گران ﻣﻠگرى ﻳ‪ ３‬ترې جﻼ ک‪７‬ى و‪.‬‬ ‫ﻫﻮس‪ ９‬ﻣﻠخ تﻪ خپﻠﻪ پخﻮاﻧ‪ ９‬کﻴسﻪ کﻮي‪ .‬واﻳﻲ چ‪ ３‬زه او ﻳار ﻣ‪ ３‬ﻳﻮه ورځ ﻫﻤداس‪３‬‬ ‫پﻪ دې ‪＄‬اى ک‪＇ ３‬ر‪４‬دو چ‪＇ ３‬ﻪ ＊کاﻟﻮ شﻮه‪ ،‬ﻳﻮ ﻧا＇اپﻪ ډز شﻮ ﻣا ﻟ‪５‬رې ﻣﻨ‪６‬ه ک‪７‬ه چ‪３‬‬ ‫‪－‬ﻮرم ﻣﻠ‪／‬رى ﻣ‪ ３‬ﻧﻪ و‪ .‬ب‪５‬رتﻪ راو‪－‬ر‪５＄‬دم ﻣﻨ‪ ６‬ﻣ‪ ３‬واخﻴست او د پاچا تر کﻮره ﻻړم‪.‬‬ ‫‪－‬ﻮرم چ‪ ３‬د ﻣﻠگري غﻮ＊ﻪ ﻣ‪ ３‬پخ‪８５‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻠک‪ ３‬ﻧﻪ ﻣ‪ ３‬وغﻮ＊تﻞ چ‪ ３‬د ﻣﻠگري‬ ‫＇رﻣﻦ ﻣ‪ ３‬راک‪７‬ي او د ﻳادگار پﻪ تﻮگﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه وﻧﻪ ک‪＄ ３‬ﻮړﻧده ک‪７‬م‪ ،‬د زړه سﻮد بﻪ‬ ‫پرې کﻮم‪ ،‬خﻮ ﻣﻠک‪ ３‬اﻧکار وک‪ ７‬او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ چ‪ ３‬ﻟﻪ دې ＇رﻣﻨ‪ ３‬ﻧﻪ ﻣﻮږ تﻤبﻞ (چﻤبﻪ)‬ ‫جﻮړوو‪.‬‬ ‫اوس د پاچا د زوى سﻨت ‪－‬ري ده‪ ،‬ﻟﻪ ﻫغ‪＇ ３‬رﻣﻨ‪ ３‬ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬تﻤبﻞ جﻮړ ک‪７‬ى‪ ،‬د پاچا د زوى‬ ‫پﻪ سﻨت ‪－‬رۍ ک‪ ３‬وﻫﻞ ک‪８５‬ي او زﻣا پر زړه د خپﻞ ﻳار او اشﻨا ﻳادوﻧﻪ راور‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د ک ا پ ژ دگ‬

‫‪:‬‬

‫سﻴد راحت زاخﻴﻠﻲ دسﻴد فرﻳح اهلل زوى‪ ،‬پﻪ ‪ ١٣٠٣‬ﻫـ ‪ .‬ق‪ .‬کال د ﻧﻮ＊ار پﻪ‬ ‫زاخﻴﻠﻮ ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ دى‪ .‬زاخﻴﻠﻰ غ‪＋‬تﻠﻰ ﻟﻴکﻮال او ﻣﻨﻠﻰ شاعر و‪ .‬د ژباړې پﻪ فﻦ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ پﻮخ ﻻس درﻟﻮد‪ .‬پﻪ ﻧاول او ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر شﻬرت درﻟﻮد‪.‬‬ ‫د پ‪＋５‬ﻮر ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ پ‪＋‬تﻮ اخبار ((افغان)) د ده پﻪ اﻫتﻤام راوتﻠﻰ دى‪ .‬د ډ‪４‬رو کتابﻮﻧﻮ‬ ‫ﻟکﻪ ﻣاه رخ‪ ،‬ﻟغات افغاﻧﻲ‪ ،‬تارﻳخ افغاﻧستان‪ ،‬د حضرت عﻠﻲ کرم اهلل وجﻬ ُﻪ اﻗﻮال‪،‬‬ ‫شﻠ‪５‬دﻟ‪ ３‬پ‪２‬ﻪ‪ ،‬د زړه درد‪ ،‬داغستان او د ﻧﻮرو اشارو ﻟﻴکﻮال دى‪ .‬پﻪ ‪ ١٣٨٣‬ﻫـ ‪ .‬ق‪.‬‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ دې ﻧ‪７‬ۍ ＇خﻪ سترگ‪ ３‬پ＂‪ ３‬ک‪７‬ي دي‪.‬‬

‫‪103‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې پﻪ وارسره د کﻴس‪ ３‬ﻣفﻬﻮم پﻪ‬ ‫خپﻠﻮ خبرو ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫کﻴسﻪ د ＇ﻪ شﻲ پﻪ اړه ده؟‬ ‫پﻪ کﻴسﻪ ک‪ ３‬کﻮم کرک＂روﻧﻪ راغﻠﻲ دي؟‬ ‫د کﻴس‪ ３‬پ‪＋５‬ﻪ ＇ﻪ ډول ده؟‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪.‬‬ ‫_تکئ‬ ‫_ بک‪３‬‬ ‫_ ﻧ‪５‬ب‬ ‫_ سپﻠﻤ‪９‬‬ ‫_ ＊کاﻟﻮ‬ ‫‪ _٤‬کﻪ د زده کﻮوﻧکﻮ دغ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬تﻪ ورتﻪ کﻮﻣﻪ کﻴسﻪ پﻪ ﻳاد وي پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬دې پﻪ ﻟﻮړ‬ ‫غ‪ ８‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درې ډﻟﻮ ووﻳشﻞ شﻲ‪ :‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬بﻠﻪ ډﻟﻪ‬ ‫صفتﻮﻧﻪ او در‪４‬ﻤﻪ ډﻟﻪ دې ضﻤﻴروﻧﻪ پﻴدا ک‪７‬ي او بﻴا دې د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازى پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫وار سره د ﻟست ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬کﻴسﻪ داس‪ ３‬وواﻳﻲ چ‪ ３‬د أواز اوچتﻮل‪ ،‬ﻧرﻣﻮل او وﻗفﻪ‬ ‫(‪＄‬ﻨ‪ )６‬پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬وساتﻲ‪ .‬ﻧﻮر زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻮستﻞ و＇اري‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ پﻪ کﻮر ک‪ ３‬د کﻮم ﻟﻴکﻮال ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ خﻮ＊ﻪ او پﻪ‬ ‫کتابچﻪ ک‪ ３‬دې وﻟﻴکﻲ ﻳا دې ﻟﻪ ﻣﻮر او پﻼر‪ ،‬ﻧﻴا او ﻧﻴکﻪ ＇خﻪ کﻮﻣﻪ کﻴسﻪ واوري او د ﻫغ‪３‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ﻳز دې پﻪ کتابچﻪ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪104‬‬

‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫موږ ول‪ ３‬کﻴس‪ ３‬لولو؟‬

‫ﻟﻪ خپﻞ ﻣﻮر و پﻼر‪ ،‬ﻣشراﻧﻮ او ﻫﻤزوﻟﻮ ＇خﻪ بﻪ ﻣﻮ ډ‪４‬رې کﻴس‪ ３‬اور‪４‬دﻟ‪ ３‬وي‪ .‬ساعت‬ ‫بﻪ ﻣﻮ پرې ت‪５‬ر شﻮى او خﻮﻧد بﻪ ﻣﻮ ترې اخﻴستﻰ وي‪ .‬پر ساعت ت‪５‬رۍ او خﻮﻧد‬ ‫اخﻴستﻮ سرب‪５‬ره کﻴس‪ ３‬ﻧﻮرې ＊‪５‬گ‪ ３２‬ﻫﻢ ﻟري‪ .‬پﻪ کﻴسﻮ ک‪ ３‬روزﻧﻴز‪ ،‬اخﻼﻗﻲ او‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣاتﻲ ﻣفاﻫﻴﻢ ﻫﻢ ﻧغ‪＋‬تﻲ وي‪ .‬ﻟﻪ کﻴسﻮ ＇خﻪ ﻣﻮږ روزﻧ‪５‬زې‪ ،‬اخﻼﻗﻲ او ﻣعﻠﻮﻣاتﻲ‬ ‫＊‪５‬گ‪ ３２‬ﻫﻢ تر ﻻسﻪ کﻮﻻى شﻮ‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه وﻟس ﻳا ﻳﻮې ژب‪ ３‬پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬خﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬بﻴا پﻪ ＇ﻮ‬ ‫وﻟسﻮﻧﻮ او ＇ﻮ ژبﻮ ک‪ ３‬شرﻳک‪ ３‬وي‪ .‬کﻪ کﻴسﻪ پﻪ ﻳﻮه وﻟس ﻳا ﻳﻮې ژب‪ ３‬پﻮرې ﻫﻢ اړه‬ ‫وﻟري‪ ،‬ﻧﻮ ډ‪４‬رې داس‪ ３‬روزﻧﻴزې او اخﻼﻗﻲ ＊‪５‬گ‪ ３２‬پک‪ ３‬وي چ‪！ ３‬ﻮل وﻟسﻮﻧﻪ ترې د‬ ‫خپﻞ ژوﻧداﻧﻪ ﻟپاره گ＂ﻪ اخﻴستﻼى شﻲ‪.‬‬ ‫‪ n‬کﻴس‪＇ ３‬ﻪ ＊‪５‬گ‪ ３２‬ﻟري؟‬ ‫‪ n‬ﻟﻪ کﻴسﻮ ﻧﻪ ＇ﻪ زده کﻮو؟‬ ‫‪105‬‬

‫حکاﻳت‬ ‫ﻳﻮ عاﻟﻢ د ﻳﻮ پاچا پﻪ وړاﻧدې خبرې کﻮﻟ‪ .３‬ﻧاگﻬاﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د خبرو پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ووﻳﻞ چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻫﻨدوستان ک‪ ３‬ﻳﻮه وﻧﻪ ده کﻪ د ﻫغ‪ ３‬وﻧ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﻮه ＇ﻮک وخﻮري ﻧﻮ ﻫغﻪ س‪７‬ى بﻪ زوړ ﻧﻪ شﻲ او ﻧﻪ‬ ‫بﻪ ﻣ‪ ７‬شﻲ‪ .‬پاچا چ‪ ３‬دا خبره واور‪４‬دﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫغﻪ وﻧ‪ ３‬باﻧدې ﻣﻴﻦ شﻮ‪ ،‬سﻮدا واخﻴست چ‪３‬‬ ‫دا بﻪ ＇ﻪ رﻧگﻪ پﻴدا شﻲ‪ .‬ﻟﻴکﻦ د ﻫغﻪ عاﻟﻢ ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻮ＊تﻨﻪ ﻧﻪ کﻮﻟﻪ چ‪ ３‬دا وﻧﻪ بﻪ چ‪５‬رتﻪ وي او‬ ‫＇ﻨگﻪ بﻪ وي‪ .‬ﻣگر چ‪ ３‬د ده پرې ډ‪４‬ر باور و‪ ،‬ﻫغﻪ س‪７‬ى ﻳ‪ ３‬پﻪ طرف د ﻫﻨدوستان رخصت‬ ‫ک‪ ７‬او ډ‪４‬ر ﻣال ﻳ‪ ３‬ورتﻪ ورک‪ ،７‬ورتﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ چ‪ ３‬دا دوﻟت ﻟگﻮه او ﻧﻮر بﻪ ﻫﻢ درﻟ‪８５‬م‪ ،‬خﻮ ﻫﻠﻪ‬ ‫ب‪５‬رتﻪ را‪＄‬ﻪ چ‪ ３‬ﻣاتﻪ د دغ‪ ３‬وﻧ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﻮه راوړې‪.‬‬ ‫ﻗاصد روان شﻮ چ‪ ３‬ﻫﻨدوستان تﻪ ورس‪５‬ده‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ خﻠکﻮ ﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫر ‪＄‬اى پﻮ＊تﻨﻪ کﻮﻟﻪ او‬ ‫وﻳﻞ بﻪ ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫغﻪ وﻧﻪ پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬ده چ‪ ３‬س‪７‬ى ﻳ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﻮه وخﻮري‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا ﻫﻤ‪５‬شﻪ ژوﻧدى‬ ‫وي او ﻫﻴچرې ﻧﻪ زړ‪８４‬ي چ‪ ３‬خﻠکﻮ بﻪ دا خبره واور‪４‬دﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ چا بﻪ ور پﻮرې خﻨدل چا بﻪ‬ ‫ورپﻮرې ！ﻮک‪ ３‬کﻮﻟ‪ ،３‬چا بﻪ وﻳﻞ چ‪ ３‬دا ﻟﻴﻮﻧﻰ شﻮى دى‪ ،‬چا بﻪ وﻳﻞ چ‪ ３‬ﻣﻮږ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ ده‬ ‫ﻣگر چ‪ ３‬دا س‪７‬ى ورپس‪ ３‬گر‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻣعﻠﻮﻣ‪８５‬ي چ‪ ３‬دا بﻪ ر＊تﻴا چ‪５‬رتﻪ وي‪ .‬چا بﻪ وﻳﻞ چ‪３‬‬ ‫پﻪ پﻼﻧﻲ ‪＄‬ﻨگﻞ ک‪ ３‬کﻪ چ‪５‬رې وي‪ ،‬ﻧﻮ وي بﻪ او بﻞ ‪＄‬اى ﻣ‪ ３‬گﻮﻣان ﻧﻪ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬گﻮﻧدې‬ ‫پﻴدا شﻲ‪ .‬چا بﻪ وﻳﻞ چ‪ ３‬پﻪ پﻼﻧﻲ ‪＄‬ﻨگﻞ ک‪ ３‬ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ وﻧﻪ ده چ‪ ３‬سر ﻳ‪ ３‬چا تﻪ ﻧﻪ ＊کار‪８４‬ي‬ ‫او ب‪５‬خ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻧﻪ ﻣعﻠﻮﻣ‪８５‬ي او ﻣ‪５‬ﻮه ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ چا ﻟﻪ پﻪ ﻻس ﻧﻪ ور‪＄‬ﻲ کﻪ چ‪５‬رې ﻫغﻪ وي ﻧﻮ‬ ‫شک ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫ﻫر چا بﻪ ورپﻮرې ﻣسخرې کﻮﻟ‪ ３‬او دی غرﻳب بﻪ پﻪ ‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻮ ‪ ،‬غروﻧﻮ ‪ ،‬ﻣﻴرو او پﻪ‬ ‫بﻴاباﻧﻮﻧﻮ گر‪５＄‬ده‪ .‬حاصﻞ دا دى چ‪ ３‬ﻳﻮ خﻮا بﻞ خﻮا وړاﻧدې وروستﻪ ＊کتﻪ پﻮرتﻪ ډ‪４‬ر طﻠب‬ ‫ﻳ‪ ３‬وک‪ ،７‬ﻣگر ﻫﻴ＆ پﻪ حال پﻮه ﻧﻪ شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ب‪５‬رتﻪ راوگر‪５＄‬ده چ‪ ３‬وطﻦ تﻪ راتﻪ ډ‪４‬ر خپﻪ و او ﻟﻪ‬ ‫‪＄‬ان سره ﻳ‪ ３‬وﻳﻞ چ‪ ３‬پاچا تﻪ بﻪ ＇ﻪ عذر کﻮم‪ .‬پﻪ ﻳﻮ ‪＄‬اى ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬شپﻪ شﻮه پﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬اى ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬واور‪４‬ده‪ ،‬ﻳﻮ س‪７‬ي ووﻳﻞ چ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ دې کﻠﻲ ک‪ ３‬ﻟﻮى عاﻟﻢ دى او ب‪ ３‬شاﻧﻪ ＊ﻪ س‪７‬ى‬ ‫دى‪.‬‬

‫‪106‬‬

‫ﻗاصد پﻪ زړه ک‪ ３‬ووﻳﻞ چ‪ ３‬بارې ورشﻢ کﻪ ＇ﻪ دعا راتﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ دستﻲ پا＇‪５‬د ﻫغﻪ عاﻟﻢ‬ ‫تﻪ ورغﻰ چ‪ ３‬ﻣﻼﻗات ﻳ‪ ３‬ورسره وشﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ورتﻪ وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ چ‪ ３‬صاحبﻪ دعا راتﻪ وک‪７‬ه چ‪３‬‬ ‫اﻳﻤان ﻣ‪ ３‬خداى‬

‫سﻼﻣت ک‪７‬ي او پﻪ خﻴر سره وطﻦ تﻪ ورس‪８５‬م‪ .‬ﻫغﻪ دعا ورتﻪ وک‪７‬ﻟﻪ او‬

‫بﻴا ﻳ‪ ３‬ترې پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه چ‪ ３‬چ‪５‬رتﻪ تﻠﻠﻰ وې‪.‬‬ ‫ﻗاصد ورتﻪ دا ！ﻮﻟﻪ کﻴسﻪ ووﻳﻠﻪ‪ .‬عاﻟﻢ چ‪ ３‬واور‪４‬ده‪ ،‬ﻧﻮ ورتﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ چ‪ ３‬تاسﻮ د ﻫغﻪ خپﻞ‬ ‫عاﻟﻢ پﻪ خبره ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻮه شﻮي‪ .‬ﻫغﻪ وﻧﻪ بﻠﻪ ﻧﻪ ده ﻫغﻪ وﻧﻪ د عﻠﻢ ده ﻳعﻨ‪ ３‬د عﻠﻢ ﻣ‪５‬ﻮه چ‪＇ ３‬ﻮک‬ ‫وخﻮري‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻪ س‪７‬ى بﻪ ﻫﻤ‪５‬شﻪ ژوﻧدى وي او د ﻫﻤ‪５‬شﻪ ژوﻧدون ＇ﻪ ﻣعﻨا ده‪ ،‬ﻫغﻪ ﻣعﻨا دا ده‬ ‫چ‪ ３‬خداى‬

‫وپ‪５‬ژﻧﻲ‪ ،‬ﻧ‪５‬کﻲ بدي ورتﻪ ﻣعﻠﻮﻣﻪ شﻲ‪ ،‬د ﻧ‪５‬ک‪ ９‬عﻤﻞ کﻮي او ﻟﻪ بدۍ ﻧﻪ ‪＄‬ان‬

‫ساتﻲ‪ ،‬کتابﻮﻧﻪ تصﻨﻴف کاﻧدې شاگردان ترې پات‪ ３‬شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻫ‪６‬و کﻪ دا س‪７‬ى پﻪ تﻦ ﻣ‪ ７‬ﻫﻢ شﻲ‬ ‫ﻫﻴ＆ غﻢ ﻳ‪ ３‬ﻧشتﻪ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ ３‬روح ژوﻧدى وي او دﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻮم ژوﻧدى وي او ثﻮاب‬ ‫ﻳ‪ ３‬داس‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ﻳﻮ ژوﻧدى س‪７‬ى چ‪ ３‬ﻧ‪５‬کﻲ کﻮي او ثﻮاب ﻳ‪ ３‬ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻗاصد ورتﻪ ووﻳﻞ چ‪ ３‬صاحبﻪ ﻣﻮږ ﻫﻢ دوﻣره پﻮﻫ‪８５‬و‪ ،‬ﻧاداﻧان ﻧﻪ ﻳﻮ کﻪ چ‪５‬رې ﻫغﻪ عﻠﻢ ﻳاد‬ ‫ک‪７‬ى وى‪ ،‬خﻮ ﻣﻮږ بﻪ پﻮه شﻮي وو چ‪ ３‬عﻠﻢ واﻳﻲ‪ ،‬وﻟ‪ ３‬ﻫغﻪ د ！ﻮﻟﻮ خﻠکﻮ د وړاﻧدې وﻧﻪ ﻳاده‬ ‫ک‪７‬ې ده او پﻪ دې خﻮ ﻫر＇ﻮک پﻮﻫ‪８５‬ي چ‪ ３‬عﻠﻢ د ﻳﻮ ＇ﻴز ﻧﻮم دى او وﻧﻪ د بﻞ ＇ﻴز‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ عاﻟﻢ ووﻳﻞ چ‪ ３‬تﻪ بﻴا پﻮه ﻧﻪ شﻮې‪ ،‬تا ﻟﻪ ﻣثال پﻪ کار دى چ‪＊ ３‬ﻪ پﻮه ش‪ .３‬گﻮره ﻳﻮ‬ ‫س‪７‬ى وي ﻧﻮ د چا پﻼر وي او د چا زوى وي او د چا ﻟﻤسﻰ وي او د چا ﻧﻴکﻪ وي او د چا‬ ‫خﻮرﻳﻰ وي او د چا ﻣاﻣا وي او د چا تره وي او د چا وراره وي او د چا ترورزى وي او د چا‬ ‫تربﻮر وي او د چا ورور وي او د چا أشﻨا وي او د چا د＊ﻤﻦ وي او د چا دوست وي‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫اوس تﻪ گﻮره ﻫﻤدغﻪ ﻳﻮ س‪７‬ى دى او ﻫر ﻧﻮم ﻟﻪ دې ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ چ‪ ３‬پﻪ خپﻞ ‪＄‬اى ک‪ ３‬ورتﻪ ＇ﻮک‬ ‫واﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻮ وﻳﻠﻰ شﻲ کﻪ ﻧﻪ شﻲ؟‬ ‫ﻗاصد ووﻳﻞ چ‪ ３‬ب‪５‬شکﻪ وﻳﻠﻰ شﻲ‪ .‬ﻧﻮ ﻫغﻪ عاﻟﻢ ووﻳﻞ چ‪ ３‬داس‪ ３‬عﻠﻢ تﻪ ﻫﻢ دواړه ﻧﻮﻣﻪ‬ ‫وﻳﻠﻰ شﻲ‪ .‬کﻪ دې خﻮ＊ﻪ وي ﻧﻮ ورتﻪ عﻠﻢ واﻳﻪ او کﻪ دې خﻮ＊ﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ ورتﻪ د ژوﻧداﻧﻪ وﻧﻪ‬ ‫واﻳﻪ‪ ،‬دواړه ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬برابر دي ﻫﻴ＆ فرق پﻪ ک‪ ３‬ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫‪107‬‬

‫ﻗاصد چ‪ ３‬دا خبرې واور‪４‬دﻟ‪ ３‬تسﻠﻲ ﻳ‪ ３‬د زړه وشﻮﻟﻪ او ﻟﻪ عاﻟﻢ ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬رخصت واخﻴست‬ ‫او د خپﻞ کﻮر پﻪ طرف راروان شﻮ چ‪＊ ３‬ار تﻪ ورس‪５‬ده پاچا ورتﻪ پﻪ اﻣ‪５‬د ک‪ ３‬و چ‪ ３‬دربار‬ ‫ﻟﻪ ورغﻰ پاچا ترې پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ﻟﻪ‪ ،‬وﻳﻞ ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬وواﻳﻪ ﻣ‪５‬ﻮه دې وﻣﻮﻧدﻟﻪ او کﻪ ﻧﻪ دې ده‬ ‫ﻣﻮﻧدﻟ‪３‬؟‬ ‫ﻗاصد ورتﻪ ﻟﻪ سره کﻴسﻪ شروع ک‪７‬ﻟﻪ‪ ،‬خپﻞ رب‪４７‬دل او پﻪ ﻣﻠکﻮﻧﻮ او پﻪ غروﻧﻮ او پﻪ بﻴاباﻧﻮﻧﻮ‬ ‫گر‪５＄‬دل او د خﻠکﻮ ﻣسخرې کﻮل ！ﻮل حال ﻳ‪ ３‬ورتﻪ بﻴان ک‪ .７‬چ‪ ３‬پاچا واورﻳده‪ ،‬ﻧﻮ ډ‪４‬ر خپﻪ‬ ‫شﻮ‪ ،‬وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ چ‪ ３‬ستا رب‪ ７‬عبث شﻮ او زﻣا ﻣطﻠب و ﻧﻪ شﻮ‪ .‬پس ﻟﻪ ﻫغﻪ ﻗاصد ورتﻪ د ﻫغﻪ‬ ‫عاﻟﻢ خبره پﻪ ＊ﻪ شان سره ب‪５‬ﻠﻪ ب‪５‬ﻠﻪ‪ ،‬جدا جدا واوروﻟﻪ‪ .‬چ‪ ３‬پاچا واور‪４‬دﻟﻪ ډ‪４‬ر خﻮشحال شﻮ‬ ‫او ﻗاصد ﻟﻪ ﻳ‪ ３‬د گر‪５＄‬دﻟﻮ ﻟﻪ ﻣشﻘت ﻧﻪ دوه برابره دوﻟت ورک‪ ７‬او پس ﻟﻪ ﻫغﻪ باﻗﻲ عﻤر د عﻠﻢ‬ ‫او د عاﻟﻤاﻧﻮ پﻪ ساتﻨﻪ او پﻪ پاﻟﻨﻪ ک‪ ３‬شﻮ او حکﻢ ﻳ‪ ３‬وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻫر＇ﻮک دې واوري چ‪ ３‬عﻠﻢ‬ ‫ﻧﻪ پﻪ واړه دى او ﻧﻪ پﻪ زاړه دى‪ ،‬خﻮ زده ک‪７‬ه دې کﻮي کﻪ ﻟﻮى وي او کﻪ وړکﻰ وي‪.‬‬ ‫((ﻣﻮﻟﻮي احﻤد))‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫دغﻪ کﻴسﻪ د عﻠﻢ او پﻮﻫ‪ ３‬د ارز＊ت پﻪ اړه ده‪ .‬پﻪ کﻴسﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬کﻮﻣﻪ وﻧﻪ ﻳاده شﻮې‬ ‫د ﻫغ‪ ３‬ﻧﻪ ﻣﻮخﻪ عﻠﻢ او پﻮﻫﻪ ده چ‪ ３‬عﻠﻢ ﻧﻪ زړ‪８４‬ي او تﻞ تر تﻠﻪ وي‪ .‬کﻪ ﻳﻮ عاﻟﻢ ﻟﻪ‬ ‫ژوﻧده سترگ‪ ３‬پ＂‪ ３‬ک‪７‬ي بﻴا ﻫﻢ د خپﻞ عﻠﻢ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬او ﻧﻮم او ﻳاد ﻳ‪ ３‬پﻪ کتابﻮﻧﻮ‬ ‫او د شاگرداﻧﻮ پﻪ ذﻫﻨﻮﻧﻮ او ژبﻮ ک‪ ３‬گر‪＄‬ﻲ او دغس‪ ３‬عاﻟﻤان او پﻮﻫان د خپﻞ عﻠﻢ ﻟﻪ‬ ‫برکتﻪ تر پ‪７５‬ﻳﻮ‪ ،‬پ‪７５‬ﻳﻮ پﻮرې ژوﻧدي وي‪.‬‬

‫‪108‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې کﻴسﻪ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې ﻣﻘصد پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻴس‪ ３‬ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف پﻪ وار سره وﻟﻮﻟﻲ او خبرې دې پرې‬ ‫وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻴس‪ ３‬ﻣطﻠب پﻪ ＇ﻮ ﻟﻨ‪６‬و کر＊ﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪３‬‬ ‫دې پﻪ وار سره وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻻﻧدې پاراگراف ک‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي او ودې واﻳﻲ چ‪ ３‬کﻮم‬ ‫ډول ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ دي‪:‬‬ ‫گﻮره ﻳﻮ س‪７‬ى وي‪ ،‬ﻧﻮ د چا پﻼر وي او د چا زوى وي او د چا ﻟﻤسﻰ وي او د چا ﻧﻴکﻪ‬ ‫وي او د چا خﻮرﻳی وي او د چا ﻣاﻣا وي او د چا تره وي او دچا وراره وي او د چا ترورزى‬ ‫وي او د چا د＊ﻤﻦ وي او د چا دوست وي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻴسﻪ ک‪ ３‬ﻧﻮﻣ‪％‬ري (ضﻤﻴروﻧﻪ) پﻴداک‪７‬ي چ‪ ３‬کﻮم ډول ﻧﻮﻣ‪％‬ري‬ ‫پک‪ ３‬راغﻠﻲ دي؟‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻗاصد وﻟ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬گر‪＄‬ﻴده؟‬ ‫پاچا ﻗاصد پﻪ ＇ﻪ شﻲ پس‪ ３‬ﻟﻴ‪８‬ﻟﻰ و؟‬ ‫ﻗاصد د پاچا ﻟپاره ＇ﻪ راوړل؟‬ ‫پاچا د ﻗاصد ﻟﻪ خبرو ﻧﻪ وروستﻪ ＇ﻪ پر‪４‬ک‪７‬ه وک‪７‬ه؟‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻴس‪＄ ３‬اﻳﻮﻧﻪ او اشخاص پﻪ گﻮتﻪ ک‪７‬ي چ‪ ３‬کﻮم ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ او کﻮم‬ ‫اشخاص پﻪ کﻴسﻪ ک‪ ３‬راغﻠﻲ دي؟‬

‫‪109‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدﻳﻨ‪ ９‬کﻴسﻪ پﻪ کﻮر ک‪ ３‬پﻪ غﻮر سره وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻟﻨ‪ ６‬ﻣطﻠب دې پﻪ‬ ‫خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او سبا تﻪ دې د ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې واوروي‪.‬‬ ‫واﻳﻲ چ‪ ３‬اوښ‪ ،‬غﻮﻳﻰ او پسﻪ سره ﻣﻠ‪／‬ري شﻮل پﻪ ﻻره روان وو‪ ،‬د و＊ﻮ ﻳﻮه گ‪６５‬ۍ ﻳ‪３‬‬ ‫وﻣﻮﻧدﻟﻪ‪ .‬پسﻪ ووﻳﻞ چ‪ ３‬دا وا＊ﻪ ﻟ‪ ８‬دي ！ﻮل پرې ﻧﻪ ﻣ‪８４７‬و‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬وو‪４‬شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻳﻮه کار ﻫﻢ‬ ‫پرې ﻧﻪ ک‪８５‬ي‪＊ .‬ﻪ بﻪ دا وي چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻮږ ک‪ ３‬کﻮم چ‪ ３‬ﻣشر وي ﻫﻤغﻪ دې وخﻮري‪＄ ،‬کﻪ چ‪３‬‬ ‫ﻣشر پﻪ ﻫر ‪＄‬اى ک‪ ３‬د عزت وړ او حﻘدار وي‪.‬‬ ‫اوس ﻧﻮ را‪＄‬ئ چ‪ ３‬د خپﻞ عﻤر زﻳاتﻮاﻟﻰ ثابت ک‪７‬و‪ .‬پسﻪ ووﻳﻞ‪ :‬چ‪ ３‬زﻣا تارﻳخ تر ！ﻮﻟﻮ‬ ‫زﻳات دى‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻫغﻪ پسﻪ سره د خپﻠﻮۍ اړﻳکﻪ ﻟرم چ‪ ３‬د حضرت ابراﻫﻴﻢ‬ ‫ﻟپاره د جﻨت ﻧﻪ راﻟ‪８５‬ل شﻮى و‪ ،‬ﻧﻮ دا وا＊ﻪ زﻣا حﻖ دى‪ ،‬تاسﻮ دواړه باﻳد صبر وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫غﻮﻳﻲ ووﻳﻞ‪ :‬چ‪ ３‬تﻪ خﻮ تر ﻣا ډ‪４‬ر کشر ﻳ‪ ３‬زه د ﻫغﻮ غﻮاﻳاﻧﻮ تربﻮر ﻳﻢ چ‪ ３‬حضرت‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ پﻪ جغ ت‪７‬ﻟﻲ وو او ‪＄‬ﻤکﻪ ﻳ‪ ３‬پرې ﻗﻠبﻪ ک‪７‬ې وه‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ دا‬ ‫أدم‬ ‫وا＊ﻪ زﻣا حﻖ دى‪ ،‬زه تر تاسﻮ دواړو ﻣشر ﻳﻢ‪.‬‬ ‫پﻪ دې وخت ک‪ ３‬اوښ غ‪７‬اﻧ‪／‬ﻪ ک‪＋‬تﻪ ک‪７‬ه او د و＊ﻮ گ‪６５‬ۍ ﻳ‪ ３‬پﻪ خﻮﻟﻪ ک‪ ３‬اوچتﻪ ک‪７‬ه او‬ ‫وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪ :‬چ‪ ３‬زﻣا خﻮ د عﻤر تارﻳخ ثابتﻮﻟﻮ تﻪ ＇ﻪ اړتﻴا ﻧشتﻪ؛ ‪＄‬کﻪ ﻫر چا تﻪ ﻣعﻠﻮﻣﻪ ده چ‪３‬‬ ‫زه ﻟﻪ بدﻧﻪ ﻟﻮى او غ＀ ﻳﻢ او بﻞ ＇ﻮک پﻪ ﻟﻮى واﻟﻲ او ‪＄‬ﻮاک ک‪ ３‬د ‪＄‬ان جﻮ‪－‬ﻪ ﻧﻪ وﻳﻨﻢ‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫＊کاره خبره ده چ‪ ３‬پﻪ عﻤر ک‪ ３‬ﻫﻢ تر تاسﻮ زﻳات او پخﻮاﻧﻰ ﻳﻢ‪ .‬دا گ‪６５‬ۍ زﻣا حﻖ دى‪،‬‬ ‫باﻳد زه ﻳ‪ ３‬وخﻮرم‪.‬‬

‫چې د چا وي د سونو زور قوت‬ ‫هغه کله د حساب لري حاجت‬ ‫‪110‬‬

‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫خوږ ژبى شاعر سيد حسن خان‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ادب ﻣعاصره دوره ډ‪４‬ر ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻟﻴکﻮاﻻن او شاعران ﻟري‪ .‬دغﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ﻫر ﻳﻮ‬ ‫پﻪ خپﻞ وار د خپﻠﻮ شعروﻧﻮ او ﻟﻴکﻨﻮ ﻟﻪ ﻻرې د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬دردوﻧﻮ تﻪ اﻧعکاس ورک‪７‬ى او د‬ ‫اصﻼح او سﻤﻮن ﻟپاره ﻳ‪ ３‬شعروﻧﻪ وﻳﻠﻲ او پﻪ ﻧثر ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ک‪７‬ې دي‪.‬‬ ‫د دغﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ د فکر او ادب ذخﻴره ﻣﻮږ تﻪ د کتابﻮﻧﻮ پﻪ شکﻞ‬ ‫پات‪ ３‬ده او زﻣﻮږ د ﻣعاصر ادب ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ ذخﻴره ده‪ .‬پﻪ دغﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻫﻢ سﻴد حسﻦ‬ ‫خان دى چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬وپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫‪ _١‬پﻪ ﻣعاصرو شاعراﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮم شاعران پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫‪ _٢‬د خﻮږ ژبﻲ شاعر سﻴد حسﻦ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬

‫‪111‬‬

‫سﻴد حسﻦ خان ((حسﻦ)) د سﻴد حسﻴﻦ پاچا زوى د کﻮﻧ‪ ７‬ﻟﻪ سﻴداﻧﻮ ＇خﻪ و‪ .‬پﻪ ‪١٢٧٠‬‬ ‫ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬کال د ﻟغﻤان پﻪ چار باغ ک‪ ３‬زﻳ‪８‬ﻳدﻟﻰ دى‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬زده ک‪７‬ې ﻳ‪ ３‬پﻪ خصﻮصﻲ تﻮگﻪ‬ ‫سرتﻪ رسﻮﻟ‪ ３‬وې‪ .‬بﻴا ﻳ‪ ３‬ﻧﻮرې زده ک‪７‬ې پﻪ عسکري ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬پاى تﻪ ورسﻮﻟ‪ ３‬او د ﻫغﻪ‬ ‫وخت د حرب پﻪ وزارت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻪ دﻧده پﻴﻞ ک‪７‬ه چ‪ ３‬د ژوﻧد پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د فرﻗﻪ‬ ‫ﻣشر پﻪ رتبﻪ د حرب پﻪ وزارت ک‪ ３‬د حربﻲ رئﻴس پﻪ حﻴث کار کاوه‪.‬‬ ‫＊اغﻠﻰ سﻴد حسﻦ کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ پﻪ عسکري چارو ک‪ ３‬بﻮخت و‪ ،‬خﻮ د ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ﻣطاﻟع‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ﻻرې ﻳ‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬رو ﻣساﻳﻠﻮ ک‪ ３‬ژور ﻣعﻠﻮﻣات درﻟﻮدل‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻟﻪ پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادب سره‬ ‫ﻳ‪ ３‬زﻳاتﻪ ﻣﻴﻨﻪ وه او پﻪ پ‪＋‬تﻮ شعر ک‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟ‪ ３‬پﻪ شاعراﻧﻮ ک‪ ３‬حساب‪５‬ده‪ .‬د سﻴدحسﻦ د‬ ‫شعر ژبﻪ رواﻧﻪ‪ ،‬خﻮږه او شعر ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧادرو خﻴاﻻتﻮ او ﻣفاﻫﻴﻤﻮ ＊کﻠﻰ و‪.‬‬ ‫پﻪ شعر ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اﻧتﻘادي ﻣضﻤﻮﻧﻮﻧﻪ ﻫﻢ زﻳات وو‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻪ پخﻮاﻧﻲ ادب سره ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ژوره‬ ‫ﻣﻴﻨﻪ ﻟرﻟﻪ‪ ،‬تﻞ ﻳ‪ ３‬ﻣطاﻟعﻪ کﻮﻟﻪ‪ .‬دغﻪ شعر ﻳ‪ ３‬د ﻟﻮړ خﻴال او ژور فکر ＇رگﻨده ﻧﻤﻮﻧﻪ ده‪:‬‬

‫شان‪ ３‬ستا سر دې په سل ځايه اره شي‬ ‫راوړه تا پر‪４‬شاني د زلفو کور ته‬ ‫هوس‪ ９‬غوټه ک‪７‬ه خپل مشک د زړه په ناف ک‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬د ستا د زلفو بوى خور شو هر لور ته‬ ‫د غازي اﻣان اهلل خان ﻟﻪ واکﻤﻨ‪＇ ９‬خﻪ وروستﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬کﻮرﻧﻰ اړو دوړ راﻣﻨ‪＃‬‬ ‫تﻪ شﻮ‪ ،‬سﻴد حسﻦ خان پﻪ ﻧﻨگرﻫار ک‪ ３‬د (( کﻮر غﻢ)) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ اخبار راواﻳست‪ .‬ﻫغﻪ د ﻣﻠﻲ‬ ‫ﻳﻮواﻟﻲ ！ﻴﻨگ پﻠﻮى و چ‪ ３‬دغﻪ پﻴغام ﻳ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د بﻘا سره ت‪７‬ﻟﻰ گا‪１‬ﻪ او پﻪ خپﻠﻮ شعروﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬خﻠکﻮ تﻪ رساوه‪.‬‬

‫‪112‬‬

‫وې چ‪ ３‬غون‪ ６‬شئ متـفق شئ‬ ‫ټول وطن به مسخر شي ستا س‪ ３‬زور ته‬ ‫کنه خوار ذليل به ر ئ په دنيا ک‪３‬‬

‫نشانه به شئ د ټول عالم پيغور ته‬ ‫ﻟکﻪ ＇ﻨگﻪ چ‪ ３‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﻟﻮړه او خﻮږه شعري طبعﻪ وه‪ ،‬ﻫﻤاغس‪ ３‬پﻪ ﻣجﻠسﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫ډ‪４‬ر صﻤﻴﻤﻲ و‪ .‬ﻣجﻠس ﻳ‪ ３‬خﻮږ او ب‪ ３‬تکﻠفﻪ و‪＊ .‬اغﻠﻰ عبد اﻟرؤف ب‪５‬ﻨﻮا د سﻴد حسﻦ خان‬ ‫د شعر پﻪ اړه داس‪ ３‬واﻳﻲ‪.‬‬ ‫((د ده اشعار زﻳاتره اصﻼحﻲ‪ ،‬تﻨﻘﻴدي او ﻧﻬضتﻲ روح ﻟري او د وطﻦ خﻮاﻫ‪ ９‬ﻟﻮړ‬ ‫احساس پک‪＄ ３‬ﻠ‪８５‬ي‪ .‬د ده ﻟﻪ اشعارو ＇خﻪ ＇رگﻨد‪８４‬ي چ‪ ３‬ده غﻮ＊تﻲ دي چ‪ ３‬پخپﻠﻮ‬ ‫سﻮ‪＄‬ﻮوﻧکﻮ اشعارو وﻟس راوﻳ） او د ﻫغﻮى د افکارو ﻻره اصﻼح ک‪７‬ي‪ .‬ح ٰتﻰ کﻠﻪ کﻠﻪ پﻪ‬ ‫ډ‪４‬رو سختﻮ او درشتﻮ اﻟفاظﻮ د ﻗﻮم ﻧا اﻫﻼن تﻨبﻴﻪ کﻮي‪)).‬‬ ‫＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬دى ﻳﻮ ﻣبارز و‪ ،‬ﻧﻮ تﻞ ﻳ‪ ３‬د استبداد پﻪ وړاﻧدې درﻳ‪ ＃‬ﻻره‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ژوﻧد ډ‪４‬ره برخﻪ د وخت پﻪ زﻧداﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ت‪５‬ره ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫دغﻪ خﻮږ ژبﻰ او ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ شاعر پﻪ ‪ ١٣١٩‬ﻫـ‬ ‫‪ .‬ش ‪ .‬کال پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬وفات شﻮ‪.‬‬ ‫د سﻴد حسﻦ خان حسﻦ د کﻼم ﻧﻤﻮﻧﻪ داده‪:‬‬

‫په نغمه لکه بلبل غ‪４８‬دل زده ک‪７‬ه‬ ‫پټه خوله وينا د گل له بلبل زده ک‪７‬ه‬ ‫رخت په سر ک‪７‬ه له غنچ‪ ３‬نه رابهر شه‬ ‫په هوا لکه وږمه چل‪５‬دل زده ک‪７‬ه‬ ‫د اغزي په څ‪５‬ر د ل سره همراز شه‬ ‫په ځي‪８‬ه صورت د لو ساتل زده ک‪７‬ه‬ ‫نسترن شه په اغوش سرو ازاد ک‪７‬ه‬

‫‪113‬‬

‫په هر بوټي د لشن تاو‪４‬دل زده ک‪７‬ه‬ ‫رژيدو له و‪４‬رې نه غوړ‪８４‬ې ول‪３‬‬ ‫اند‪＋４‬نه پر‪８４‬ده غوټ‪ ９‬تو کل زده ک‪７‬ه‬ ‫کورني مرغه په شان به څومره ژوند ک‪７‬ې‬ ‫د شاهين په دود ازاد الوتل زده ک‪７‬ه‬ ‫که د نورو اسايش او ارام غواړې‬ ‫هوار غوندې د ځان ک‪４７‬دل زده ک‪７‬ه‬ ‫ندى شه کاروان ه‪ ９‬ک‪７‬ه منزل لن‪ ６‬دى‬ ‫د جرس په اواز تلل او راتلل زده ک‪７‬ه‬ ‫راحت پر‪８４‬ده زحمت واخله سيد حسنه!‬ ‫د وطن په درد و غم ژړ‪４‬دل زده ک‪７‬ه‬ ‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫سﻴد حسﻦ خان حسﻦ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ شاعر و‪ .‬پﻪ عسکري چارو ک‪ ３‬د حرب‬ ‫رئﻴس و‪ .‬اصﻠﻲ ‪＄‬اى ﻳ‪ ３‬کﻮﻧ‪ ７‬او پﻪ ﻟغﻤان او کابﻞ ک‪ ３‬اوس‪５‬ده‪ .‬د ﻣﻠﻲ احساس خاوﻧد‬ ‫او پﻪ وطﻦ ﻣﻴﻦ شاعر و چ‪ ３‬شعروﻧﻮ ﻳ‪ ３‬اﻧتﻘادي او اصﻼحﻲ ب‪２‬ﻪ درﻟﻮده‪ .‬پﻪ شعر ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻫﻨري اړخ ﻫﻢ پﻴاوړى و‪ .‬سﻴد حسﻦ خان پﻪ ﻣعاصره دوره ک‪ ３‬ﻫغﻪ شاعر و چ‪３‬‬ ‫د شعر پﻴغام ﻳ‪ ３‬پﻪ ＊کﻠ‪ ３‬ﻫﻨري جاﻣﻪ ک‪ ３‬راﻧغ‪＋‬تﻰ و‪.‬‬

‫‪114‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫سﻴد حسﻦ خان حسﻦ د کﻮﻣ‪ ３‬دورې شاعر و؟‬ ‫د سﻴد حسﻦ خان د شعر پﻴغام ＇ﻪ و؟‬ ‫سﻴد حسﻦ خان ＇ﻪ دﻧده درﻟﻮده؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره شعر وﻟﻮﻟﻲ او ﻣفﻬﻮم دې پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د سﻴد حسﻦ خان د شاعرۍ ﻣﻬﻢ ！کﻲ پﻪ ﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ پراگراف ک‪３‬‬ ‫وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې پﻪ وار سره پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻻﻧدې بﻴتﻮﻧﻮ خبرې وک‪７‬ي او ﻫر ﻳﻮ دې خپﻞ ﻧظر ＇رگﻨد‬ ‫ک‪７‬ي‪:‬‬

‫رژ‪４‬دو له و‪４‬رې نه غوړ‪８４‬ي ول‪３‬‬ ‫اند‪＋４‬نه پر‪８４‬ده غوټ‪ ９‬تو کل زده ک‪７‬ه‬ ‫کورني مرغه په شان به څومره ژوند ک‪７‬ې‬ ‫د شاهين په دود ازاد الوتل زده ک‪７‬ه‬ ‫که د نورو اسايش او ارام غواړې‬ ‫هوار غوندې د ځان ک‪４７‬دل زده ک‪７‬ه‬

‫‪ _٥‬ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروئ‪:‬‬ ‫‪ _٣‬درشت‬ ‫‪ _١‬اﻧعکاس ‪ _٢‬حرب‬ ‫‪ _٧‬جرس‬ ‫‪ _٥‬اساﻳش ‪ _٦‬گﻬﻮاره‬ ‫‪ _٩‬ﻣبارز ‪ _١٠‬درﻳ‪＃‬‬ ‫‪115‬‬

‫‪ _٤‬ﻧااﻫﻼن‬ ‫‪ _٨‬استبداد‬

‫‪ _٦‬پﻪ ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬کﻮم ﻧﻮﻣ‪％‬ري (ضﻤﻴروﻧﻪ) راغﻠﻲ دي‪ ،‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫زه بﻞ ﻗﻠﻢ درکﻮم‪.‬‬ ‫ستا بکس ﻣ‪ ３‬ﻫﻴ＆ پﻪ کار ﻧﻪ دى‪.‬‬ ‫＇ﻮک بﻪ زﻣا د پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب وواﻳﻲ؟‬ ‫ﻧﻮر ﻣ‪５‬ﻠﻤاﻧﻪ ﻫﻢ راغﻠﻞ‪.‬‬ ‫وﻟ‪ ３‬درس واﻳﻮ؟‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده زده کﻮوﻧکﻲ دې د سﻴد حسﻦ خان حسﻦ د شعر ﻻﻧدې بﻴتﻮﻧﻪ پﻪ کﻮر ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ او‬ ‫د ﻫغﻮ ﻣفﻬﻮم دې پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او بﻠﻪ ورځ دې ﻫغﻪ پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬

‫که د نورو اسايش او ارام غواړې‬ ‫هوار غوندې د ځان ک‪４７‬دل زده ک‪７‬ه‬ ‫ندى شه کاروان هى ک‪７‬ه منزل لن‪ ６‬دى‬ ‫د جرس په اواز تلل او راتلل زده ک‪７‬ه‬ ‫راحت پري‪８‬ده زحمت واخله سيد حسنه!‬ ‫د وطن په درد و غم ژړ‪４‬دل زده ک‪７‬ه‬

‫‪116‬‬

‫درو‪４‬شتﻢ ﻟﻮست‬

‫د اپﻴنو زﻳانونه‬

‫ﻧشﻪ د اسﻼم پﻪ سپ‪（５‬ﻠﻲ دﻳﻦ ک‪ ３‬حراﻣﻪ بﻠﻞ شﻮې ده‪ .‬ﻫر ډول ﻧشﻪ د بدن ذﻫﻨﻲ او‬ ‫بدﻧﻲ ‪＄‬ﻮاک او تﻮان ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻣعتادﻳﻦ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ اوږو بار ک‪８５‬ي‬ ‫او کﻠﻪ کﻠﻪ ﻧاوړه کاروﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ ﻻس اچﻮي‪ .‬ﻧشﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د س‪７‬ي اعتبار کﻤﻮي‬ ‫او خﻠک پرې ب‪ ３‬باوره وي‪ .‬د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ کارول ﻣعﻴﻮبﻴت راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي او کﻠﻪ د‬ ‫ﻣرگ سبب ﻫﻢ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ زﻳات دي چ‪ ３‬ﻳﻮ ډول ﻳ‪ ３‬اپﻴﻦ دي پﻪ دې درس ک‪ ３‬د اپﻴﻨﻮ د‬ ‫استعﻤال زﻳاﻧﻮﻧﻪ تاسﻮ تﻪ درپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬

‫‪117‬‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫_ اپﻴﻦ ＇ﻪ شﻰ دى او ＇رﻧگﻪ ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ؟‬ ‫_ أﻳا ﻟﻪ اپﻴﻨﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ ﻫﻢ اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫_ د اپﻴﻨﻮ د صحﻲ ﻳا جسﻤﻲ زﻳاﻧﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ؟‬ ‫اپﻴﻦ ﻳﻮه تﻮر بخﻨﻪ ﻧسﻮاري ﻣاده ده چ‪ ３‬د ﻳﻮه بﻮ！ﻲ ﻟﻪ ش‪５‬رې ＇خﻪ چ‪ ３‬کﻮکﻨار ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‬ ‫ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬د اﻧساﻧاﻧﻮ ﻣعﻠﻮﻣات د اپﻴﻨﻮ او د ﻫغﻪ د طبﻲ تاثﻴراتﻮ پﻪ اړه کﻢ تر کﻤﻪ ＇ﻠﻮر‬ ‫سﻮه کاﻟﻪ ﻣخک‪ ３‬تر ﻣ‪５‬ﻼده رسﻲ‪ .‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سر چﻴﻨﻮ ک‪ ３‬داس‪ ３‬را‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬پﻪ اروپا ک‪３‬‬ ‫ﻣجارﻳان ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ کسان وو چ‪ ３‬د کﻮکﻨارو ﻟﻪ بﻮ！ﻲ سره ﻳ‪ ３‬أشﻨاﻳﻲ پﻴدا ک‪７‬ې وه‪ .‬وروستﻪ بﻴا‬ ‫د روﻣﻴاﻧﻮ او ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ پﻪ ﻟﻴکﻨﻮ او أثارو ک‪ ３‬د خشخاشﻮ ﻳادوﻧﻪ شﻮې ده‪ .‬د اسﻼﻣﻲ تﻤدن پﻪ‬ ‫دوران ک‪ ３‬ﻫﻢ ‪＄‬ﻴﻨﻮ شاعراﻧﻮ پﻪ خپﻠﻮ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬د اپﻴﻨﻮ ﻧﻮم ﻳاد ک‪７‬ى دى او ‪＄‬ﻴﻨﻮ پﻮﻫاﻧﻮ او‬ ‫طبﻴباﻧﻮ ﻟکﻪ بﻠخﻲ ابﻮ عﻠﻲ سﻴﻨا او ﻣحﻤد زکرﻳا رازي د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻧاروغﻴﻮ د درﻣﻠﻨ‪ ３‬ﻟپاره ﻟﻪ‬ ‫اپﻴﻨﻮ ＇خﻪ پﻪ ډ‪４‬ره کﻤﻪ اﻧدازه استفاده ک‪７‬ې ده‪.‬‬

‫‪118‬‬

‫کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ اپﻴﻦ پﻪ طبابت ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ！اکﻠ‪ ３‬فﻴصدۍ د دردوﻧﻮ د تسکﻴﻦ ﻟپاره د ‪＄‬ﻴﻨﻮ‬ ‫دواگاﻧﻮ پﻪ جﻮړ＊ت ک‪ ３‬کارول ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ د ﻧﻮﻣﻮړو دواگاﻧﻮ استعﻤال د ډاک＂ر ﻟﻪ اجازې پرتﻪ‬ ‫زﻳات خطر ﻧاک او د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ﻧاروغﻴﻮ ﻟکﻪ‪ :‬سرطاﻧﻲ ﻧاروغﻴﻮ‪ ،‬ﻣسﻤﻮﻣﻴتﻮﻧﻮ او ح ٰتﻰ د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪３‬‬ ‫ﻻﻣﻞ گر‪５＄‬داى شﻲ‪.‬‬ ‫د اپﻴﻨﻮ استعﻤال پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي سر ک‪ ３‬پﻪ ﻣعتاد س‪７‬ي ک‪ ３‬ﻳﻮ ډول کاذبﻪ خﻮشحاﻟﻲ ﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫راوړي‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ ‪＄‬ﻨ‪６‬ه وروستﻪ استعﻤاﻟﻮوﻧکﻰ شخص ست‪７‬ﻳا‪ ،‬زړه بدي او ﻣسﻤﻮﻣﻴت‬ ‫احساسﻮي‪ .‬ترﻳاکﻲ کسان تﻞ ﻟﻪ ﻳﻮه سخت او ﻣزﻣﻦ ﻣسﻤﻮﻣﻴت سره ﻣخ وي چ‪ ３‬دغﻪ‬ ‫ﻣسﻤﻮﻣﻴت کﻠﻪ ﻧا کﻠﻪ د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬ﻻﻣﻞ ﻫﻢ گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د اپﻴﻨﻮ او ﻧﻮرو ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ استعﻤال د ﻣﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ د تباﻫ‪ ９‬سبب گر‪＄‬ﻲ او پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫ک‪ ３‬اخﻼﻗﻲ اﻧحطاط او ！ﻮﻟﻨﻴز ﻧاورﻳﻦ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪ ،‬حال دا چ‪ ３‬د ﻣخدره تﻮکﻮ د کرکﻴﻠ‪３‬‬ ‫او ﻗاچاﻗﻮ گ＂‪ ３‬د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر بد ﻣرغﻮ‪ ،‬حرﻳصﻮ او ﻣاده پرستﻮ عﻨاصرو جﻴب تﻪ ‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬تﻞ د‬ ‫خپﻠﻮ شخصﻲ گ＂ﻮ فکر کﻮي‪ .‬د اپﻴﻨﻮ استعﻤال او ﻗاچاق پﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ډ‪４‬رو ﻟﻮﻳﻮ جرﻣﻮﻧﻮ‬ ‫ﻟکﻪ غﻼ‪ ،‬وژﻧ‪ ،３‬ﻟﻮ！ﻤارۍ‪ ،‬ت‪５‬ري او ﻧﻮرو سﻠگﻮﻧﻮ فسادوﻧﻮ ﻻﻣﻞ گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د اپ‬

‫ر غت ا‬

‫ا رح‬

‫زا‬

‫‪:‬‬

‫د اپﻴﻨﻮ استعﻤال ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬خﻮ ＇ﻮ خطرﻧاک ضرروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬دا دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻣسﻤﻮﻣﻴت‬ ‫‪ _٢‬د زړه ﻧاروغﻲ‬ ‫‪ _٣‬ډﻧگر تﻮب او د بدن عﻤﻮﻣﻲ کﻤزوري‬ ‫‪ _٤‬د س‪８‬و سرطان‬ ‫‪ _٥‬د بدن د وزن کﻤﻮاﻟﻰ‬ ‫‪ _٦‬د حافظ‪ ３‬کﻤزوري‬ ‫‪ _٧‬د ست‪７‬ﻳا احساس‬ ‫‪ _٨‬د جﻨسﻲ ﻣﻴﻞ کﻤزوري‪.‬‬

‫‪119‬‬

‫د ست اص‬

‫پ غا ‪:‬‬

‫اپﻴﻦ ﻳﻮ ډول ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻰ دى چ‪ ３‬استعﻤال ﻳ‪ ３‬د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ﻧاروغﻴﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬سرطان‪،‬‬ ‫ز‪７４‬ي‪ ،‬د زړه در‪４‬دﻧ‪ ،３‬د وﻳﻨ‪ ３‬د فشار‪ ،‬خپگان او د اﻧزوا سبب گر‪５＄‬داى شﻲ او ！ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫د ﻧاورﻳﻦ او ﻧابﻮدۍ کﻨدې تﻪ غﻮر‪＄‬ﻮي‪.‬‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬ ‫‪ _١ _١‬ﻣسﻤﻮﻣﻴت‪ :‬زﻫرجﻦ ک‪５‬دل‬ ‫‪ _٢‬د حافظ‪ ３‬کﻤزوري‪ :‬د خبرې ﻫ‪５‬رول‬ ‫‪ _٣‬ﻣزﻣﻦ ﻣسﻤﻮﻣﻴت‪ :‬پﻪ دواﻣداره تﻮگﻪ د بدن زﻫرجﻦ ک‪５‬دل‪.‬‬ ‫‪ _٤‬اخﻼﻗﻲ اﻧحطاط‪ :‬اخﻼﻗﻲ کﻤزورتﻴا‬

‫‪120‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫د ﻣخدره تﻮکﻮ استعﻤال ＇ﻪ ډول زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راوړي؟‬ ‫د ﻣخدره تﻮکﻮ روحﻲ او ‪＄‬اﻧﻲ زﻳاﻧﻮﻧﻪ وواﻳاست؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ اوچت أواز وﻟﻮﻟﻲ او د درس ﻣفﻬﻮم دې پﻪ ﻟﻨ‪６‬و ！کﻮ ک‪３‬‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻣزﻣﻦ ‪ _٤‬ﻧاورﻳﻦ ‪ _٥‬اﻧزوا‬ ‫‪ _٢‬کاذب‬ ‫‪ _١‬ﻣعتاد‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې سﻢ ‪＄‬ﻮاب پﻪ پﻨسﻞ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫د اپﻴﻨﻮ استعﻤال‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬بدن ﻗﻮي کﻮي‬ ‫ب‪ :‬حافظﻪ ﻗﻮي کﻮي‬ ‫ج‪ :‬د زړه ﻧاروغﻲ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻧاسﻢ ‪＄‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫د اپﻴﻨﻮ کارول‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻣسﻤﻮﻣﻴت راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬بدن ډﻧگر او کﻤزورى کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د س‪８‬و سرطان راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬حافظﻪ غ‪＋‬تﻠ‪ ３‬کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وارسره د اپﻴﻨﻮ د استعﻤال زﻳاﻧﻮﻧﻪ ＇رگﻨد او وشﻤ‪５‬ري‪.‬‬

‫‪121‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻞ چﻢ او گاوﻧ‪ ６‬ک‪ ３‬وگﻮري‪ ،‬کﻪ کﻮم ﻣعتاد وي د ﻫغﻪ پﻪ اړه‬ ‫دې ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او بﻠﻪ ورځ دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫ﻳا‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻧش‪ ３‬پﻪ اړه ﻳﻮه ر＊تﻴﻨ‪ ３‬کﻴسﻪ وﻟﻴکﻲ او بﻠﻪ ورځ دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪３‬‬ ‫واوروي‪.‬‬

‫روږدى او دارو‬ ‫د ﻳﻮه روغتﻮن رئﻴس د روغتﻮن کتﻨﻪ کﻮﻟﻪ‪ ،‬پﻪ ﻳﻮه واټ ک‪ ３‬و چ‪ ３‬د‬ ‫ﻳﻮه ﻧاروغ ز‪５－‬روي ﻳ‪ ３‬واور‪４‬دل‪ .‬ورﻧژدې شﻮ‪ ،‬تر روغب‪ ７‬وروستﻪ ﻳ‪ ３‬ترې‬ ‫وپﻮ＊تﻞ‪:‬‬ ‫ﻧﻦ دې دارو خﻮړﻟﻲ دي؟‬ ‫ﻧاروغ ووﻳﻞ‪ :‬ﻧﻪ ‪＄‬ار دې شﻢ! دارو ﻳ‪ ３‬را ﻧﻪ ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫رئﻴس پﻪ ډ‪４‬ره غﻮسﻪ ﻧرس تﻪ غ‪ ８‬ک‪ ،７‬ورتﻪ وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪ :‬وﻟ‪ ３‬دې ﻧﻦ دارو‬ ‫ﻧﻪ دي ورک‪７‬ي؟‬ ‫ﻧرس ﻟﻪ ﻧاروغﻪ پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه‪－ ،‬ﻮﻟ‪ ９‬دې خﻮړﻟ‪ ３‬دي؟ ﻧاروغ ووﻳﻞ‪ :‬ﻫﻮ!‬ ‫بﻴا ﻳ‪ ３‬ترې وپﻮ＊تﻞ پ‪５‬چکاري ﻳ‪ ３‬درتﻪ ک‪７‬ې ده؟‬ ‫ﻧاروغ ووﻳﻞ ﻫﻮ! پﻪ دې وخت ک‪ ３‬رئﻴس ﻧاروغ تﻪ ووﻳﻞ‪＊ :‬ﻪ ﻧﻮ ﻟکﻪ چ‪３‬‬ ‫دا ‪－‬ﻮﻟ‪ ９‬او پ‪５‬چکاري دارو ﻧﻪ دي؟!‬ ‫ﻧرس ووﻳﻞ‪＊ :‬اغﻠﻰ ډاک＂ر صاحب دا ﻧاروغ روږدى دى او ﻳﻮازې ((اپﻴﻦ))‬ ‫دارو گ‪２‬ﻲ‪.‬‬

‫‪122‬‬

‫＇ﻠﻮروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫عبدالرحمان بابا‬

‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ شاعراﻧﻮ ک‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ ﻣﻘبﻮل ﻳا ډ‪４‬ر ﻣﻨﻠﻰ شاعر ＇ﻮک دى؟‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د تارﻳخ پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪( ９‬کﻼسﻴکﻪ) دوره ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ＊ﻪ او غﻮره شاعران‬ ‫ت‪５‬ر شﻮي دي چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬عبداﻟرحﻤان بابا دى‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ شاعراﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬کﻮم عام‬ ‫ﻣﻘبﻮﻟﻴت او درﻧاوى د عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ برخﻪ دى‪ ،‬تر دې وختﻪ د بﻞ ﻫﻴ＆ شاعر ﻧﻪ‬ ‫دى پﻪ برخﻪ شﻮى‪.‬‬ ‫پﻪ اووم ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻣﻮ د ﻫﻤدغ‪ ３‬دورې ﻳﻮ بﻞ ﻣشﻬﻮر شاعر عبداﻟﻘادر خ＂ک وپ‪５‬ژاﻧده‪،‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ اړه وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫‪ n‬د عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ اړه ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫‪ n‬وﻟ‪ ３‬عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ وﻟس ک‪ ３‬زﻳات ﻣشﻬﻮر دى؟‬

‫‪123‬‬

‫ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ عارف‪ ،‬ﻣشﻬﻮر صﻮفﻲ او خﻮږ ژبﻰ شاعر عبداﻟرحﻤان بابا د عبداﻟستار زوى‬ ‫دى‪ .‬عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ ‪ ١٠٤٢‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪ .‬ک‪ ３‬د پ‪＋５‬ﻮر ＊ار تﻪ ﻧژدې پﻪ بﻬادر کﻠﻲ ک‪ ３‬زﻳ‪４８‬دﻟﻰ‬ ‫دى‪.‬‬ ‫ﻟﻪ زﻳات ！ﻮﻟﻨﻴز ﻣﻘبﻮﻟﻴت او ادبﻲ شﻬرت سره سره د رحﻤان بابا د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ اړه ﻫر اړخ‪５‬ز‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ﻧشتﻪ‪ .‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ د خﻠکﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ﻫغﻪ د ژوﻧد پ‪＋５‬ﻮ پﻪ اړه ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬شفاﻫﻲ‬ ‫رواﻳات او کﻴس‪ ３‬شتﻪ‪ ،‬خﻮ د ﻣستﻨدو او باوري ﻣﻨابعﻮ د ﻧشتﻮاﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻫغﻪ دوﻣره باوري‬ ‫ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫د عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ اشعارو ک‪ ３‬ﻫﻢ د ﻫغﻪ د ژوﻧداﻧﻪ د حاﻻتﻮ پﻪ اړه ډ‪４‬رې ﻟ‪８‬ې‬ ‫＇رگﻨدوﻧ‪ ３‬راغﻠ‪ ３‬دي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻫغﻪ د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ اړه ﻫﻢ ډ‪４‬ر ﻣعﻠﻮﻣات ﻧشﻮ‬ ‫ترﻻسﻪ کﻮﻻى‪.‬‬ ‫د عبداﻟرحﻤان بابا د ژوﻧداﻧﻪ زﻣاﻧ‪ ３‬تﻪ ﻧژدې ﻟﻴکﻮال ﻣحﻤد ﻫﻮتک پﻪ خپﻞ اثر پ＂ﻪ خزاﻧﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ اړه ﻟﻴکﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫((د فﻘﻬ‪ ３‬او تصﻮف کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ پ‪＋５‬ﻮر ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻼ ﻣحﻤد ﻳﻮسف ﻳﻮسفزي ＇خﻪ‬ ‫وﻟﻮستﻞ‪ .‬د ﻧﻮرو عﻠﻮﻣﻮ د زده ک‪７‬ې ﻟپاره کﻮﻫاټ تﻪ ﻻړ او ډ‪４‬ر عﻠﻮم ﻳ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ وﻟﻮستﻞ او ﻟﻮى‬ ‫عاﻟﻢ شﻮ‪)).‬‬ ‫عبداﻟرحﻤان بابا أن د ‪＄‬ﻮاﻧ‪ ９‬ﻟﻪ وختﻪ ډ‪４‬ر پرﻫ‪５‬زگار او عابد اﻧسان و‪ .‬تﻞ بﻪ د خداى‬ ‫پﻪ عبادت بﻮخت و‪.‬‬ ‫داس‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣ‪８５‬ي چ‪ ３‬عبداﻟرحﻤان بابا د ‪＄‬ﻮاﻧ‪ ９‬ﻟﻪ ﻣﻬاﻟﻪ درﻳاضت اوعبادت تر ＇ﻨگ‬ ‫شعر ﻫﻢ واﻳﻪ‪ .‬د بابا شعر د ﻫغﻪ د شخصﻴت پ‪５‬ژﻧدﻟﻮ ＊ﻪ ﻫﻨداره ده‪ .‬پﻪ اشعارو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دﻳﻨﻲ‪،‬‬ ‫اخﻼﻗﻲ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴز او ﻧﻮر ﻣساﻳﻞ ﻧغ‪＋‬تﻲ دي‪ .‬عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ پ‪＋‬تﻮ شاعرۍ ک‪＄ ３‬اﻧتﻪ‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ﻻره درﻟﻮده چ‪ ３‬تر ﻫغﻪ وروستﻪ ډ‪４‬ر شاعران د ﻫغﻪ پر ﻻره تﻠﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ خپﻠﻮ اشعارو ک‪ ３‬د خپﻞ وخت او د ‪＄‬ﻴﻨﻮ پخﻮاﻧﻴﻮ شاعراﻧﻮ ﻳادوﻧ‪３‬‬ ‫(‪)٣‬‬ ‫ک‪７‬ي دي‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻣﻴرزا خان اﻧصاري(‪ ،)١‬دوﻟت ﻟﻮا‪１‬ﻲ(‪ ،)٢‬خﻮشحال خان خ＂ک‬ ‫او ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳاد ک‪７‬ي دي‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻳ‪ ３‬د سﻨاﻳﻲ غزﻧﻮي(‪ ،)٤‬حافظ ش‪５‬رازي(‪ )٥‬او ﻧﻮرو‬ ‫‪124‬‬

‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻳاد ک‪７‬ي دي‪ .‬ﻟﻪ دې ＇خﻪ داس‪ ３‬ﻧت‪５‬جﻪ اخﻠﻮ چ‪ ３‬عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ شعر و‬ ‫شاعرۍ ک‪＊ ３‬ﻪ ﻣطاﻟعﻪ درﻟﻮده‪ .‬عﻠﻢ او پراخ‪ ３‬ﻣطاﻟع‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ شاعرۍ اغ‪５‬ز ک‪７‬ى دى او د‬ ‫ﻫغﻪ شعر ﻳ‪ ３‬پﻪ وﻟس ک‪ ３‬دوﻣره ﻣﻘبﻮل ک‪７‬ى چ‪！ ３‬ﻮل ﻳ‪ ３‬پﻪ کﻮروﻧﻮ ک‪ ３‬د شعر دﻳﻮان ﻟﻮﻟﻲ‬ ‫اوفاﻟﻮﻧﻪ پرې گﻮري‪.‬‬ ‫د عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ شاعرۍ ک‪ ３‬د اهلل‬

‫او د رسﻮل‬

‫ﻣﻴﻨﻪ پرتﻪ ده ﻣﻮږ تﻪ د پﻨد‪،‬‬

‫ﻧﻨگ‪ ،‬غﻴرت‪ ،‬ﻟﻮړﻫﻤت‪ ،‬ﻗﻨاعت‪ ،‬سخاوت‪ ،‬زﻳار او بشردوست‪ ９‬درس ﻫﻢ راکﻮي‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤان بابا ﻳﻮ ！ﻮﻟﻨﻴز ﻣصﻠح دى‪ .‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻫﻮساﻳﻨﻪ او ﻧ‪５‬کﻤرغﻲ غﻮاړي او د دغ‪３‬‬ ‫ﻧ‪５‬کﻤرغ‪ ９‬ر＊تﻴﻨ‪ ３‬ﻻره اﻧسان تﻪ ور＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫د عبداﻟرحﻤان بابا شاعري ډ‪４‬ره پراخﻪ او عاﻣﻪ ده‪ .‬د ﻫر عﻤر او ﻫر ﻣزاج ＇‪＋‬تﻦ چ‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬شعروﻧﻪ ﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬داس‪ ３‬اﻧگ‪５‬ري چ‪ ３‬دا شعروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬زﻣا ﻟپاره وﻳﻠﻲ دي‪ .‬د عبداﻟرحﻤان بابا‬ ‫شاعري د ﻫر چا ذوﻗﻲ تﻨده ﻣاتﻮي‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ خپﻠﻪ ﻳﻮ ‪＄‬اى د خپﻞ شعر پﻪ اړه واﻳﻲ‪:‬‬ ‫چې منکر پرې اعتراض کولى نه شي‬ ‫دا دې شعر دى رحمانه که اعجاز‬ ‫عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ ‪ ١١٢٨‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪ .‬ک‪３‬‬ ‫ﻟﻪ دې ﻧ‪７‬ۍ سترگ‪ ３‬پ＂‪ ３‬ک‪７‬ي او د پ‪＋５‬ﻮر پﻪ‬ ‫ﻫزارخاﻧ‪ ９‬ﻫدﻳره ک‪ ３‬خاورو تﻪ سپارل شﻮى‬ ‫دى‪ .‬ﻗبر ﻳ‪ ３‬د افغاﻧستان د پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا پﻪ‬ ‫‪ ١٣٣٦‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪ .‬ک‪ ３‬جﻮړ شﻮى دى‪.‬‬ ‫پﻪ زﻳارت ﻳ‪ ３‬ﻫر کال پسرﻟﻨ‪ ９‬ﻣشاعره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ډ‪４‬ر شاعران‪ ،‬ﻟﻴکﻮال او ﻧﻮر وگ‪７‬ي ﻳ‪ ３‬زﻳارت تﻪ‬ ‫ورروان وي‪.‬‬

‫‪125‬‬

‫د عبداﻟرحﻤان بابا ﻳﻮ ＊کﻠﻰ صﻮفﻴاﻧﻪ غزل‪:‬‬

‫که څوک الس له سوده وکاږي زيان نشته‬ ‫په ملن باندې قلن او تاوان نشته‬ ‫د وفا خريداران دې بل خوا درومي‬ ‫دا متاع د زمان‪ ３‬په دوکان نشته‬ ‫جدايي له اشناييه پيدا ک‪８５‬ي‬ ‫نا اشنا لره ه‪５‬څ غم د هجران نشته‬ ‫م ر ځان و خداى ته پاسلي په امان شي‬ ‫ه بل خوا ته د هيچا امان نشته‬ ‫هغه يار به زه و کومه خوا ته غواړم‬ ‫چ‪ ３‬ي‪ ３‬هيچرې منزل او مکان نشته‬ ‫دلبران که هر څو ډ‪４‬ر دي په جهان ک‪３‬‬ ‫زما يار غوندې دلبر په جهان نشته‬ ‫چ‪ ３‬هم قد لري‪ ،‬هم زلف‪ ،３‬هم سرې شون‪６‬ې‬ ‫دغه هس‪ ３‬رنگ آفتاب په آسمان نشته‬ ‫عشق عاشق لره يو هس‪ ３‬لستان دى‬ ‫چ‪ ３‬وباغ وته ي‪ ３‬الر د خزان نشته‬ ‫عاشقان په عشق ک‪ ３‬واړه سلطانان دي‬ ‫په دا ښهر ک‪ ３‬ن‪５‬ست ار او ناتوان نشته‬ ‫که مجنون غوندې په عشق ک‪ ３‬څوک صادق شي‬ ‫د ليلى په دروازه ک‪ ３‬دربان نشته‬ ‫دانايان به د رحمان په قال پوه‪８５‬ي‬ ‫دلته کار د هر نااهل و نادان نشته‬

‫‪126‬‬

‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫د عبداﻟرحﻤان بابا د پﻼر ﻧﻮم عبداﻟستار خان دى‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ‪ ١٠٤٢‬ﻫـ ‪ .‬ق‪ .‬ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ‬ ‫دى‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ زﻳات ﻣﻘبﻮل شاعر دى‪.‬‬ ‫شعروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر ژور صﻮفﻴاﻧﻪ او عارفاﻧﻪ رﻧگ ﻟري‪ .‬د شعروﻧﻮ د ﻳﻮان ﻳ‪＇ ３‬ﻮ ＇ﻮ ‪＄‬ﻠﻪ‬ ‫چاپ شﻮى دى‪ .‬پﻪ اﻧگر‪４‬زي او اردو ژبﻮ ﻫﻢ ژباړل شﻮى دى‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ ‪ ١١٢٨‬ﻫـ ‪ .‬ق‪ .‬ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬او د پ‪＋５‬ﻮر د ﻫزارخاﻧ‪ ９‬پﻪ ﻫدﻳره ک‪＊ ３‬خ‬ ‫دى‪ .‬زﻳارت ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٣٣٦‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬کال ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا جﻮړ شﻮى دى‪.‬‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬ ‫‪_١ _١‬ﻣﻴرزا خان اﻧصاري‪ :‬ﻣﻴرزا خان اﻧصاري د رو＊اﻧﻲ غﻮر‪＄‬ﻨگ ﻳﻮ شاعر و چ‪ ３‬تر‬ ‫عبداﻟرحﻤان بابا پخﻮا تﻴر شﻮى دى‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوﻟت ﻟﻮا‪１‬ﻰ‪ :‬دوﻟت ﻟﻮا‪１‬ﻰ ﻫﻢ د رو＊اﻧﻲ غﻮر‪＄‬ﻨگ او د ﻣﻴرزا خان د وخت شاعر‬ ‫و‪.‬‬ ‫‪ _٣‬خﻮشحال خان خ＂ک‪ :‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻣشﻬﻮر شاعر چ‪ ３‬تر عبداﻟرحﻤان بابا دﻣخﻪ‬ ‫و‪.‬‬ ‫‪ _٤‬سﻨاﻳﻲ غزﻧﻮي‪ :‬د فارسﻲ ژب‪ ３‬ﻣشﻬﻮر شاعر و‪.‬‬ ‫‪ _٥‬حافظ ش‪５‬رازي‪ :‬د فارسﻲ ژب‪ ３‬ﻣشﻬﻮر شاعر و‪.‬‬

‫‪127‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې ﻫر ﻳﻮ د عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې شعر پﻪ ﻟﻮړ أواز وﻟﻮﻟﻲ او ﻫر زده کﻮوﻧکﻰ دې ﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ بﻴت ﻣعﻨا‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫عبدﻟرحﻤان بابا چ‪５‬رې ز‪４８４‬دﻟﻰ او چ‪５‬رې ＊خ دى؟‬ ‫عبداﻟرحﻤان بابا ﻟﻪ چا ﻧﻪ زده ک‪７‬ه ک‪７‬ې وه؟‬ ‫د عبداﻟرحﻤان بابا شعر وﻟ‪ ３‬پﻪ وﻟس ک‪ ３‬دوﻣره ﻣﻘبﻮل دى؟‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د عبداﻟرحﻤان بابا د شعر ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬دې پﻪ وار سره وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې وواﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮست ک‪ ３‬پر عبداﻟرحﻤان بابا سر ب‪５‬ره ﻧﻮر کﻮم‬ ‫شاعران راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬ستاس‪ ３‬د عبداﻟرحﻤان بابا شعر وﻟ‪ ３‬خﻮ＊‪８５‬ي؟ خپﻞ ﻧظر ＇رگﻨد ک‪７‬ئ!‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪.‬‬ ‫دربان‬ ‫ﻗال‬ ‫پاسﻠﻰ‬ ‫ﻣتاع‬ ‫ﻗﻠﻨگ‬ ‫اعجاز‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫کﻪ د عبداﻟرحﻤان بابا پﻪ ＇‪５‬ر د کﻮم بﻞ شاعر پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ پﻪ کﻮر ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکئ‬ ‫او بﻠﻪ ورځ ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروئ‪.‬‬

‫‪128‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫اوبه او چاپ‪５‬ر ﻳال‬

‫تعاﻟﻰ ډ‪４‬ر ستر ﻧعﻤت دى‪！ .‬ﻮل ژوي‪ ،‬وﻧ‪ ３‬او بﻮ！ﻲ پﻪ اوبﻮ ژوﻧدي وي‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫اوبﻪ د اهلل ٰ‬ ‫اوبﻮ پرتﻪ د ﻧ‪７‬ۍ پرﻣخ ژوﻧد ﻧاشﻮﻧﻰ دى‪ .‬وﻧ‪ ３‬او بﻮ！ﻲ ‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ او ورشﻮگاﻧ‪ ３‬جﻮړوي‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ او ورشﻮگاﻧ‪ ３‬چاپ‪５‬رﻳال سﻤسﻮروي‪ .‬ﻫﻮا پاکﻮي‪ ،‬د ژوﻳﻮ استﻮگﻨ‪％‬اﻳﻮﻧﻪ او‬ ‫خﻮاړه برابروي‪ ،‬ﻧﻮ د اوبﻮ سرچﻴﻨ‪ ３‬باﻳد وپ‪５‬ژﻧﻮ او پر اﻫﻤﻴت ﻳ‪ ３‬پﻮه شﻮ‪.‬‬ ‫‪ n‬اوبﻪ د ژوﻧداﻧﻪ سره ＇ﻪ اړﻳکﻪ ﻟري؟‬ ‫‪ n‬د چاپ‪５‬رﻳال پﻪ ＊‪５‬رازۍ ک‪ ３‬د اوبﻮ د اﻫﻤﻴت پﻪ اړه ＇ﻪ فکر کﻮئ؟‬

‫‪129‬‬

‫اوبﻪ د اهلل تعا ٰﻟﻰ ﻳﻮستر ﻧعﻤت دى‪ .‬ب‪ ３‬اوبﻮ د ﻧ‪７‬ۍ ﻳﻮ ژوى ﻫﻢ ژوﻧدى ﻧشﻲ پات‪３‬‬ ‫ک‪５‬داى‪ .‬کﻪ اوبﻪ ﻧﻪ واى‪ ،‬ﻧﻮ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پر ﻣخ ژوﻧد کﻮل ﻧاشﻮﻧﻲ وو‪！ .‬ﻮل حﻴﻮاﻧات‪ ،‬ﻧباتات او‬ ‫اﻧساﻧان د ژوﻧداﻧﻪ ﻟپاره اوبﻮتﻪ اړتﻴاﻟري‪ .‬دچاپ‪５‬رﻳال ﻟﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ تﻮکﻮ ＇خﻪ ژوي گ＂ﻪ اخﻠﻲ‪ ،‬د‬ ‫چاپ‪５‬رﻳال ＊کﻼ او ＊‪５‬رازي ﻫﻢ د اوبﻮپﻪ شتﻮن پﻮرې ت‪７‬ﻟ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫وﻧ‪ ３‬بﻮ！ﻲ ﻫﻢ پﻪ اوبﻮ زرغﻮﻧ‪８５‬ي‪.‬وﻧ‪ ３‬بﻮ！ﻲ ورشﻮ گاﻧ‪ ３‬او ‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ جﻮړوي‪ .‬دغﻪ‬ ‫ورشﻮگاﻧ‪ ３‬او ‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ د چاپ‪５‬رﻳال د سﻤسﻮرتﻴا او ＊‪５‬رازۍ ﻻﻣﻞ گر‪＄‬ﻲ‪＄ .‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ د ﻫﻮا پر‬ ‫پاکﻮﻟﻮاود اوبﻮ پر ز‪４‬رﻣﻪ کﻮﻟﻮسرب‪５‬ره د وداﻧﻴﻮ او سﻮن ﻟرگﻲ برابروي‪＄ .‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ د وﻳجاړووﻧکﻮ‬ ‫بادوﻧﻮ او س‪５‬ﻼبﻮﻧﻮ ﻣخﻪ ﻫﻢ ﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫د حﻴﻮاﻧاتﻮډ‪４‬ره اﻧدازه خﻮاړه ﻟﻪ و＊ﻮ او بﻮ！ﻮ ＇خﻪ ترﻻسﻪ ک‪８５‬ي اوغﻠ‪ ３‬داﻧ‪ ３‬د اﻧساﻧاﻧﻮ‬ ‫د خﻮړو ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ برابروي‪ .‬وا＊ﻪ‪ ،‬بﻮ！ﻲ‪ ،‬او غﻠ‪ ３‬داﻧ‪ ３‬ﻫﻢ د خپﻠ‪ ３‬ودې ﻟپاره اوبﻮ تﻪ‬ ‫اړتﻴا ﻟري‪ .‬دا ！ﻮﻟ‪５＊ ３‬گ‪ ３２‬د اوبﻮ ﻟﻪ برکتﻪ دي‪ .‬اوسﻨ‪ ９‬پرﻣختﻴاوې د بر‪＋４‬ﻨا او بر‪＋４‬ﻨا د اوبﻮ‬ ‫ﻟﻪ برکتﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ وﻳﻼى شﻮچ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پر ﻣخ د اوس‪５‬دو ！ﻮل اﻣکاﻧات د اوبﻮ ﻟﻪ شتﻮن سره ت‪７‬ﻟﻲ‬ ‫دي‪ ،‬ﻧﻮ پر دې باﻳد پﻮه شﻮ چ‪ ３‬اوبﻪ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ سرچﻴﻨﻮترﻻسﻪ ک‪８５‬ي او زﻣﻮږ پﻪ ژوﻧد ک‪＇ ３‬ﻮﻣره‬ ‫اﻫﻤﻴت ﻟري‪.‬‬ ‫د اوبﻮ تر ！ﻮﻟﻮ غﻮره سرچﻴﻨ‪ ３‬باراﻧﻮﻧﻪ او واورې دي‪ .‬ﻟﻪ وﻳﻠ‪ ３‬شﻮﻳﻮ واورو او باراﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫ډﻧ‪６‬وﻧﻪ‪ ،‬خﻮړوﻧﻪ‪ ،‬سﻴﻨدوﻧﻪ او سﻤﻨدروﻧﻪ جﻮړ‪８４‬ي‪ .‬د باراﻧﻮﻧﻮ او وﻳﻠ‪ ３‬شﻮﻳﻮ واورو د اوبﻮ ﻳﻮه‬ ‫برخﻪ پﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ ک‪ ３‬جذب‪８５‬ي‪ ،‬دغﻪ جذب‪ ３‬شﻮې اوبﻪ د چﻴﻨﻮپﻪ ډول او ﻳا ﻫﻢ د کار‪４‬زوﻧﻮ او‬ ‫＇اه گاﻧﻮ د کﻴﻨدﻟﻮ ﻟﻪ ﻻرې ﻫﻢ د گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬وړ گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د ډﻧ‪６‬وﻧﻮ‪ ،‬خﻮړوﻧﻮ‪ ،‬سﻴﻨدوﻧﻮ او سﻤﻨدروﻧﻮ اوبﻪ کﻠﻪ زﻳات‪８５‬ي او کﻠﻪ کﻤ‪８５‬ي‪ .‬دغﻪ زﻳاتﻮاﻟﻰ‬ ‫او کﻤ‪＋‬ت پﻪ اور＊ت پﻮرې ت‪７‬ﻟﻰ وي‪ .‬کﻪ اوبﻪ کﻤ‪ ３‬شﻲ د چا پ‪５‬رﻳال پﻪ ＊‪５‬رازۍ ﻧاوړه اغ‪５‬ز‬ ‫کﻮي‪ ،‬د تﻮدوخ‪ ３‬د درج‪ ３‬د ﻟﻮړ‪４‬دو ﻻﻣﻞ گر‪＄‬ﻲ او کرکﻴﻠ‪ ３‬تﻪ ﻫﻢ زﻳان رس‪８５‬ي‪ .‬دغﻪ ！ﻮل‬ ‫تﻮکﻲ بﻴا د ژوﻳﻮ او پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول د اﻧساﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ژوﻧداﻧﻪ سره کﻠکﻪ او ﻧ‪５‬غﻪ اړﻳکﻪ ﻟري‪ ،‬ﻳعﻨ‪３‬‬ ‫د اﻧساﻧاﻧﻮ پر ژوﻧد ﻫﻢ ﻧاوړه اغ‪５‬ز کﻮي‪.‬‬ ‫‪130‬‬

‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د کرﻧﻴزو‪＄‬ﻤکﻮ ﻟﻮﻳﻪ برخﻪ پﻪ رواﻧﻮ اوبﻮ خ‪７‬وب‪８５‬ي؛ خﻮ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻟﻠﻤﻲ‬ ‫کرﻧﻴزې ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د باران پﻪ اوبﻮ ﻫﻢ خ‪７‬وب‪８５‬ي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ډ‪４‬رو سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د رواﻧﻮ اوبﻮ سرچﻴﻨ‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬د کرکﻴﻠ‪ ،３‬بر‪＋４‬ﻨا او ＇‪＋‬اک ﻟپاره‬ ‫ترې گ＂ﻪ اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي؛خﻮ د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر سﻴﻤﻮ رواﻧ‪ ３‬اوبﻪ کﻤ‪ ３‬دي ؛ ﻧﻮخﻠک د جﻮوړوﻧﻮ(ډﻧ‪６‬وﻧﻮ)‬ ‫پﻪ واسطﻪ خپﻠ‪＄ ３‬ﻤک‪ ３‬خ‪７‬وبﻮي‪ .‬دا طرﻳﻘﻪ زﻳاتره پﻪ غرﻧﻴﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ترسره ک‪８５‬ي او ﻳا پﻪ ﻫغﻮ‬ ‫‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬عﻤﻠﻲ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬رواﻧ‪ ３‬اوبﻪ ﻧﻪ ﻟري او ﻳا ډ‪４‬رې ﻟ‪８‬ې وي‪.‬‬

‫دغﻪ ﻟ‪８‬ې اوبﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى ز‪４‬رﻣﻪ ک‪８５‬ي او بﻴا ترې د اړتﻴا پﻪ وخت ک‪ ３‬کار اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬کﻪ‬ ‫＇ﻪ ﻫﻢ دغﻪ کار ﻳﻮ ＇ﻪ ستﻮﻧزﻣﻦ دى ‪ ،‬خﻮ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د کروﻧدگرو د ستﻮﻧزو ﻟﻴرې‬ ‫کﻮﻟﻮ ﻳﻮازﻳﻨ‪ ９‬ﻻره ده‪ .‬دغﻪ کار د چاپ‪５‬رﻳال پﻪ سﻤسﻮرتﻴا او ＊کﻼ ک‪ ３‬ﻫﻢ وﻧ‪６‬ه ﻟري‪ .‬د دې‬ ‫تر＇ﻨگ پﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ ک‪ ３‬د جذب شﻮﻳﻮ اوبﻮد رااﻳستﻠﻮ ﻧﻮرې طرﻳﻘ‪ ３‬ﻫﻢ شتﻪ‪ .‬د افغاﻧستان پﻪ‬ ‫‪131‬‬

‫ډ‪４‬رو سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬دغﻪ تر ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻻﻧدې اوبﻪ راباسﻲ او پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ترې کار اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫کارﻳزوﻧﻪ او ＇اه گاﻧ‪ ３‬د دغﻮ اوبﻮد رااﻳستﻠﻮ ﻳﻮه غﻮره طرﻳﻘﻪ ده‪.‬‬ ‫د اوبﻮ د ﻣﻨابعﻮ پر ﻣﻮﻧدﻟﻮ سرب‪５‬ره د اوبﻮ پاکﻮاﻟﻰ ډ‪４‬ر زﻳات ﻣﻬﻢ اواړﻳﻦ دى‪ ،‬کﻪ دغﻪ اړخ‬ ‫تﻪ کﻠکﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وﻧشﻲ؛ ﻧﻮ اﻧسان پﻪ ډول‪ ،‬ډول ﻧاروغﻴﻮ اختﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻣﻮږ باﻳد د اوبﻮ ز‪４‬رﻣ‪３‬‬ ‫ب‪％５‬اﻳﻪ وﻧﻪ ﻟگﻮو او ﻫﻢ د اوبﻮ پﻪ پاکﻮ ساتﻠﻮ ک‪ ３‬ﻣرستﻪ وک‪７‬و او د کک‪７‬تﻴا ﻣخﻪ ﻳ‪ ３‬وﻧﻴسﻮ‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫‪＄‬ان او ！ﻮﻟﻨﻪ ﻣﻮ ﻟﻪ ﻧاروغﻴﻮ ＇خﻪ وژغﻮرو‪.‬‬

‫اوبﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پر ﻣخ ﻫغﻪ طبﻴعﻲ او ضروري تﻮکﻰ دى چ‪ ３‬ﻟﻪ شتﻮن پرتﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪３‬‬ ‫ژوﻧد ﻧاﻣﻤکﻦ دى‪ .‬پﻪ کار ده چ‪ ３‬ﻟﻪ اوبﻮ ＇خﻪ پر‪＄‬اى اوسﻤﻪ گ＂ﻪ واخﻠﻮ او تر ﻣﻤکﻨﻪ حده‬ ‫ﻳ‪ ３‬د پاکﻮاﻟﻲ او سپﻤا خﻴال وساتﻮ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬اوبﻪ ﻳﻮ حﻴاتﻲ تﻮکﻰ دى او ﻟﻪ دې سره سره پﻪ‬ ‫ډ‪４‬رو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬اﻗتصادي او تجارتﻲ تﻮکﻰ ﻫﻢ دى چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻟﻪ دغ‪ ３‬ﻻرې ﻧﻪ‬ ‫‪132‬‬

‫ﻫﻢ ډ‪４‬ره گ＂ﻪ تر ﻻسﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫د اوبﻮ اﻫﻤﻴت پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ ډ‪４‬ر زﻳات ﻣﻨعکس شﻮى دى‪ ،‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا د ﻳﻮې ﻗصﻴدې‪،‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮادبﻴاتﻮ د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬دورې د خﻮرا ﻣشﻬﻮر او ﻧاﻣتﻮ شاعر‬ ‫ٰ‬ ‫＇ﻮ بﻴتﻮﻧﻪ ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬

‫هر چ‪ ３‬ک‪＋‬ت ي‪ ３‬په باران او په س‪５‬الب وي‬ ‫د هغو عمر به واړه په عذاب وي‬ ‫هغه ملک چ‪ ３‬پک‪ ３‬سيند او رودبار نه وي‬ ‫دهقانان به ي‪ ３‬همه خانه خراب وي‬ ‫وي ختل‪３‬‬ ‫و آسمان ته به ي‪ ３‬س‬ ‫د باران له انتظاره به ب‪ ３‬خواب وي‬ ‫لکه څوک چ‪ ３‬تلوي ي‪ ３‬په ک‪７‬هي ک‪３‬‬ ‫د هغه ماهي په طور به کباب وي‬ ‫ال به کله بارانونه پرې نزول شي‬ ‫چ‪ ３‬نخيل و زراعت به ي‪ ３‬س‪５‬راب وي‬ ‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫اوبﻪ د ژوﻧد ﻣاده ده‪ .‬ﻧباتات ﻳا وﻧ‪ ３‬او بﻮ！ﻲ د خپﻠ‪ ３‬ودې او ﻧﻤﻮ ﻟپاره اوبﻮ تﻪ اړتﻴا ﻟري‪،‬‬ ‫！ﻮل ژوي د ژوﻧداﻧﻪ ﻟپاره اوبﻮ اوسﻤسﻮر چاپ‪５‬رﻳال تﻪ اړتﻴا ﻟري‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬اوبﻪ‬ ‫د اﻧرژۍ د تﻮﻟﻴد ﻳﻮازﻳﻨ‪ ９‬او أساﻧﻪ وسﻴﻠﻪ ده ‪ .‬د اشرف اﻟﻤخﻠﻮﻗات (اﻧسان) پﻪ ﻻس‬ ‫راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي اوسﻨﻲ حﻴراﻧﻮوﻧکﻲ پرﻣختگﻮﻧﻪ د اوبﻮپﻪ اﻧرژۍ پﻮرې ت‪７‬ﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ باﻳد د دې ﻣﻬﻤ‪ ３‬او ارز＊تﻨاک‪ ３‬حﻴاتﻲ ﻣادې پﻪ ز‪４‬رﻣﻪ کﻮﻟﻮ‪ ،‬پاکﻮ ساتﻠﻮ او ب‪＄ ３‬اﻳﻪ‬ ‫ﻧﻪ ﻣصرفﻮﻟﻮ ک‪ ３‬فعاﻟﻪ وﻧ‪６‬ه واخﻠﻮ‪.‬‬

‫‪133‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ د کتاب ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪＇ _٢‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د اوبﻮ پر ﻣﻨابعﻮ خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＇ _٣‬ﻮ ﻧﻮر زده کﻮوﻧکﻲ دې د چاپ‪５‬رﻳال پﻪ اړه وغ‪８４８‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻳﻮه ډﻟﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې گران ﻟغتﻮﻧﻪ پر تختﻪ وﻟﻴکﻲ‪ ،‬بﻠﻪ ډﻟﻪ دې د ＊ﻮوﻧکﻲ پﻪ‬ ‫ﻣرستﻪ ﻫغﻪ ﻣعﻨا ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ بﻴا دې ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ‬ ‫ک‪ ３‬وکاروي او پﻪ وار سره دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ستﻮﻧزې‬ ‫اړﻳکﻲ‬ ‫اﻫﻤﻴت‬ ‫سﻤسﻮرتﻴا‬ ‫چاپﻴرﻳال ﻣﻨابع‬ ‫‪ -٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬د درس ﻟﻨ‪ ６‬ﻣفﻬﻮم دې پﻪ کتابچﻮ ک‪３‬‬ ‫وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬ﻫر زده کﻮوﻧکﻰ دې پﻪ خپﻞ وار سره د دوو ﻣ‪５‬ﻮو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ او وﻧ‪ ３‬بﻮ！ﻲ پﻪ چاپ‪５‬رﻳال ک‪＇ ３‬ﻪ اغ‪５‬زې ﻟري‪ .‬پﻪ دې اړه پﻪ کﻮر ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻣخ ﻟﻴکﻨﻪ‬ ‫وک‪７‬ئ او بﻠﻪ ورځ ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروئ‪.‬‬

‫‪134‬‬

‫شپ‪８‬وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫احمد شاه بابا _ ملي مشر او شاعر‬

‫ﻫر ﻣﻠک او ﻣﻠت ﻣﻠﻲ او سﻴاسﻲ اتﻼن ﻟري زﻣﻮږ د گران ﻫ‪５‬ﻮاد افغاﻧستان ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ‬ ‫ﻣشراﻧﻮ او اتﻼﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ ﻫﻢ احﻤد شاه بابا دى‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇ﻪ ﻧا ＇ﻪ دوه پ‪７５‬ۍ د پرد ﻳﻮ ﻳرغﻠگرو د ﻻس وﻫﻨﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ پاشﻠﻰ او د‬ ‫کﻮرﻧﻴﻮ جگ‪７‬و ＊کار شﻮى و چ‪ ３‬د احﻤدشاه بابا پﻪ ﻫﻠﻮ ‪＄‬ﻠﻮ ﻳ‪ ３‬ب‪５‬رتﻪ خپﻞ پخﻮاﻧﻰ‬ ‫برم تر ﻻسﻪ ک‪ .７‬پﻪ دې درس ک‪ ３‬تاس‪ ３‬تﻪ د احﻤدشاه بابا پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات درکﻮو‪.‬‬ ‫‪ n‬د احﻤد شاه بابا شخصﻴت وﻟ‪ ３‬د ﻗدر وړ دى؟‬ ‫‪ n‬کﻪ د احﻤد شاه بابا ﻣﻠﻲ تدبﻴر ﻧﻪ واى‪ ،‬ﻧﻮ د افغاﻧستان برخﻠﻴک بﻪ ＇ﻪ ډول و؟‬

‫‪135‬‬

‫احﻤد شاه بابا د زﻣاﻧخان زوى د دوﻟت خان ﻟﻤسﻰ پﻪ ‪ ١١٣٥‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪ .‬کال پﻪ ﻫرات ک‪３‬‬ ‫ز‪４８４‬دﻟﻰ دى‪ .‬پﻼر ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫرات ک‪ ３‬د افغاﻧﻲ ﻗبﻴﻠﻮ ﻣشر و چ‪ ３‬د احﻤدخان ﻟﻪ ز‪４８４‬دو ＇ﻮ‬ ‫ﻣﻴاشت‪ ３‬وروستﻪ ﻣ‪ ７‬شﻮ‪.‬‬ ‫د احﻤد شاه بابا پاﻟﻨﻪ د ﻫغﻪ ﻣﻮر (زرغﻮﻧ‪ ３‬اﻧا) او ورور ﻳ‪ ３‬ذواﻟفﻘار خان وک‪７‬ه او پﻪ‬ ‫کﻮچﻨﻴﻮاﻟﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣروجﻪ عﻠﻮم ور زده ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬د کﻮرﻧﻴﻮ گ‪６‬وډﻳﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ک‪６‬ه کﻮﻟﻮ تﻪ اړ شﻮل‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ى فراه او بﻴا کﻨدﻫار تﻪ‬ ‫ک‪６‬ه شﻮل‪ .‬ﻫغﻪ وخت چ‪ ３‬ﻧادر افشار د ﻫرات ﻧﻴﻮﻟﻮ تﻪ ﻣﻼ وت‪７‬ﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ＊کاره ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ افغاﻧاﻧﻮ‬ ‫سره ﻧرم چﻠﻨد غﻮره ک‪ .７‬ډ‪４‬ر افغاﻧان ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻞ پﻮځ ک‪ ３‬شاﻣﻞ ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫احﻤد شاه بابا ﻫﻢ پﻪ ‪ ١١٤٥‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪ .‬کال ک‪ ３‬د خپﻠ‪＄ ３‬ﻴرک‪ ９‬او زړورتﻴا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د دراﻧﻲ‬ ‫ﻟ‪＋‬کرو د افسر پﻪ تﻮگﻪ و！اکﻞ شﻮ‪ .‬دى پﻪ زﻳاتﻮ سفروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻧادر افشار سره ﻣﻠگرى و‪.‬‬ ‫ﻧادر افشار پﻪ ‪ ١١٦٠‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪ .‬کال ک‪ ３‬ووژل شﻮ‪ ،‬احﻤد شاه بابا د دربارﻳاﻧﻮ ﻟﻪ شﻮرش‬ ‫＇خﻪ د ﻧادر افشار کﻮرﻧ‪ ９‬وساتﻠﻪ‪ .‬د ﻧادر افشار ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪ ３‬د دغﻪ خدﻣت پﻪ بدل ک‪ ３‬احﻤدشاه‬ ‫بابا تﻪ د کﻮه ﻧﻮر اﻟﻤاس وروبا＊ﻪ‪ .‬د ﻧادر افشار تر ﻣرگ وروستﻪ احﻤد شاه بابا او ﻧﻮر افغاﻧﻲ‬ ‫عسکر او افسران کﻨدﻫار تﻪ راغﻠﻞ‪＇ .‬ﻮ ور‪ ３＄‬وروستﻪ د افغاﻧﻲ ﻗبﻴﻠﻮ ﻣشران د واکﻤﻨ‪ ９‬او‬ ‫ﻣشر د تش‪ ３‬د ډکﻮ ﻟپاره د کﻨدﻫار د ش‪５‬ر سرخ بابا پﻪ زﻳارت ک‪ ３‬سره را！ﻮل شﻮل او ﻳﻮه جرگﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬جﻮړه ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫د دې جرگ‪ ３‬غﻮﻧ‪６‬ې ＇ﻮ ور‪ ３＄‬رواﻧ‪ ３‬وې‪ .‬د غﻮﻧ‪６‬ې پﻪ ﻧﻬﻤﻪ ورځ د صابر شاه پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ‬ ‫ﻣﻠﻨگ راغﻰ او جرگ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬وړاﻧدﻳز وک‪ ７‬چ‪ ３‬د ﻣشرتابﻪ د ！اکﻠﻮ واک ورک‪７‬ي‪！ ،‬ﻮﻟﻮ ﻳ‪ ３‬خبره‬ ‫وﻣﻨﻠﻪ‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ احﻤدشاه بابا باﻧدې چ‪ ３‬ﻣشرۍ تﻪ کاﻧدﻳد ﻫﻢ ﻧﻪ و‪ ،‬ﻻس ک‪＋５‬ﻮد او د غﻨﻤﻮ‬ ‫وږي ﻳ‪ ３‬پﻪ پگ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ور و！ﻮﻣبﻪ‪.‬‬ ‫پﻪ دې تﻮگﻪ احﻤد شاه بابا پﻪ پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشت کﻠﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د واکﻤﻦ پﻪ تﻮگﻪ و！اکﻞ‬ ‫شﻮ او د ش‪５‬ر سرخ جرگﻪ پﻪ برﻳاﻟﻴتﻮب پاى تﻪ ورس‪５‬ده‪.‬‬

‫‪136‬‬

‫احﻤد شاه بابا پﻪ داس‪ ３‬وخت ک‪ ３‬واکﻤﻦ شﻮ چ‪ ３‬زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد‪ ،‬د بﻬرﻧﻴﻮ ﻳرغﻠگرو او‬ ‫کﻮرﻧﻴﻮ ﻗﻮﻣﻲ او ﻗبﻴﻠﻮي اختﻼفاتﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ پﻪ کﻨ‪６‬واﻟﻮ بدل شﻮى و‪ .‬د ﻣﻠﻲ وحدت ﻫغﻪ ＇ﻠﻰ‬ ‫چ‪ ３‬بﻨس＀ ﻳ‪＇ ３‬ﻮ کاﻟﻪ د ﻣخﻪ د ﻣﻴروﻳس خان ﻧﻴکﻪ پﻪ ﻻس اﻳ‪＋‬ﻮدل شﻮى و‪ ،‬ﻧ‪７‬ﻳدﻟﻰ و‪ .‬پﻪ‬ ‫دې وخت ک‪ ３‬ﻫغﻪ تﻪ د ﻳﻮ خپﻠﻮاک افغاﻧﻲ دوﻟت د جﻮړوﻟﻮ او د ﻣﻠﻲ وحدت راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮﻟﻮ‬ ‫درﻧﻪ دﻧده ﻣخ‪ ３‬تﻪ پرتﻪ وه چ‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬ر تدبر ﻳ‪ ３‬د دغ‪ ３‬درﻧ‪ ３‬دﻧدې ترسره کﻮﻟﻮ تﻪ ﻣﻼ وت‪７‬ﻟﻪ‪.‬‬ ‫د دغﻪ ستر ارﻣان د پﻮره ک‪５‬دو ﻟپاره تر ﻫر＇ﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻣﻠکﻲ او پﻮ‪＄‬ﻲ چارو سﻤﻮن‬ ‫ضروري و‪.‬‬ ‫احﻤدشاه بابا سرب‪５‬ره پر دې چ‪ ３‬پﻪ پﻮ‪＄‬ﻲ او سﻴاسﻲ چارو ک‪ ３‬د زﻳات‪ ３‬پﻮﻫ‪ ،３‬زړورتﻴا‪،‬‬ ‫پﻴاوړي عزم او ﻫﻮډ خاوﻧد و‪ ،‬د افغان وﻟس پﻪ روحﻴاتﻮ او عﻨعﻨاتﻮ ＊ﻪ خبر و‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ دې‬ ‫پﻮﻫ‪５‬ده چ‪ ３‬د خپﻞ وﻟس ﻟﻪ بشپ‪ ７‬ﻣﻼ ت‪ ７‬ﻧﻪ پرتﻪ د ﻣﻮجﻮدو ستﻮﻧزو ﻫﻮارى دروﻧد او ﻣشکﻞ‬ ‫کار دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬شﻮرا جﻮړه ک‪７‬ه چ‪！ ３‬ﻮﻟ‪ ３‬پر‪４‬ک‪７‬ې بﻪ د ﻫﻤدغ‪ ３‬شﻮرا‬ ‫ﻟﻪ خﻮا ک‪５‬دې‪ .‬ډ‪４‬رې پﻮ‪＄‬ﻲ او ﻣﻠکﻲ ادارې د شﻮرا د پر‪４‬ک‪７‬و پﻪ ﻧت‪５‬جﻪ ک‪ ３‬جﻮړې شﻮې او‬ ‫‪137‬‬

‫د کار وړ کسان ﻳ‪ ３‬ﻣﻘرر ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫ﻟﻪ پﻮ‪＄‬ﻲ او اداري چارو وروستﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣﻠﻲ وحدت د راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮﻟﻮ او ﻳﻮ خپﻠﻮاک غ‪＋‬تﻠﻲ‬ ‫حکﻮﻣت ﻣسئﻠﻪ راﻣخ‪ ３‬تﻪ ک‪７‬ه‪ .‬شﻮرا دا وﻣﻨﻠﻪ چ‪ ３‬د ！ﻮل افغاﻧستان د ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ ﻣشران دې‬ ‫راوغﻮ＊تﻞ شﻲ او ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ جرگﻪ دې جﻮړه شﻲ چ‪ ３‬ﻫﻤداس‪ ３‬وشﻮل او ﻟﻮﻳﻪ جرگﻪ جﻮړه‬ ‫شﻮه‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻳ‪ ３‬جرگ‪ ３‬د احﻤد شاه بابا د ﻳﻮ ﻣﻮ！ﻲ‪ ،‬خپﻠﻮاک او غ‪＋‬تﻠﻲ افغاﻧستان د جﻮړوﻟﻮ تجﻮﻳز‬ ‫وﻣاﻧﻪ او ﻫغﻪ تﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫغﻮ افغاﻧﻲ سﻴﻤﻮ د بﻴا ﻧﻴﻮﻟﻮ اجازه ورک‪７‬ه چ‪ ３‬پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ﻫﻨد‬ ‫ﻣغﻠﻲ حکﻮﻣت او پﻪ ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د اﻳران صفﻮي حکﻮﻣت ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬وې‪ .‬احﻤدشاه بابا ﻫﻢ د‬ ‫جرگ‪ ３‬پر ﻣشﻮره عﻤﻞ وک‪ ７‬او ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻳ‪ ３‬ختﻴ‪ ３％‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣغﻠﻲ او بﻴا ﻟﻮﻳدﻳ‪ ３％‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫صفﻮي حکﻮﻣتﻮﻧﻮ ＇خﻪ ب‪５‬رتﻪ وﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬او ﻳﻮ غ‪＋‬تﻠﻰ ﻣرکزي حکﻮﻣت ﻳ‪ ３‬جﻮړ ک‪ .７‬سﻴاسﻲ‬ ‫او جغرافﻴاﻳﻲ پﻮﻟ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ورتﻪ و！اکﻠ‪ ３‬او د ﻧﻮي افغاﻧستان ﻣﻠﻲ‪ ،‬پﻮ‪＄‬ﻲ او سﻴاسﻲ بﻨس＀ ﻳ‪３‬‬ ‫ک‪＋５＋‬ﻮد‪.‬‬ ‫احﻤد شاه بابا د خپﻠ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وخت ک‪ ３‬دې تﻪ ﻫﻢ اړ شﻮ چ‪ ３‬د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ‬ ‫سرحداتﻮ ＇خﻪ وو‪＄‬ﻲ او د ﻫ‪５‬ﻮاد ختﻴ‪ ＃‬خﻮا تر ډﻫﻠﻲ‪ ،‬شﻤال خﻮا تر بخارا او ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ﻟﻮرى‬ ‫تر ﻣشﻬده پﻮرې وﻧﻴسﻲ‪ .‬د ﻫغﻪ دغﻪ فتﻮحات د اﻣپراتﻮرۍ جﻮړول ﻧﻪ وو‪ ،‬بﻠک‪ ３‬دغﻮ ﻣﻠکﻮﻧﻮ‬ ‫تﻪ د عبرت داس‪ ３‬درس ورکﻮل وو چ‪ ３‬بﻴا ﻫﻴ（کﻠﻪ افغاﻧستان تﻪ پﻪ بده سترگﻪ وﻧﻪ گﻮري‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻟﻪ ډ‪４‬رو فتﻮحاتﻮ سره‪ ،‬سره د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد سره دوﻣره ﻣﻴﻨﻪ ﻟرﻟﻪ چ‪ ３‬د ډﻫﻠﻲ تخت‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ غرو سره ﻧﻪ برابرا وه‪ .‬د احﻤدشاه بابا د پاچاﻫ‪ ٢٦ ９‬کﻠﻮﻧﻪ د ﻳادوﻧ‪３‬‬ ‫وړ ﻟﻮړې ژورې ﻟري‪ .‬احﻤدشاه بابا سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬پﻪ ژوﻧد ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬سﻴاسﻲ بﻮختﻴاوې زﻳات‪３‬‬ ‫وې‪ ،‬خﻮ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻟﻪ شعر او ادب سره ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ د زړه ﻣﻴﻨﻪ ﻟرﻟﻪ‪ .‬دغﻪ شعر ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ گران ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫سره د تﻮدې ﻣﻴﻨ‪ ３‬خﻮرا پﻪ زړه پﻮرې ب‪５‬ﻠگﻪ ده ‪:‬‬

‫‪138‬‬

‫شول ي رونه‬ ‫ستا د عشق له وينو‬ ‫ستا په الره ک‪ ３‬بايلي زلمي سرونه‬ ‫تاته راشمه ز ى زما فارغ شي‬ ‫ب‪ ３‬له تا م‪ ３‬اند‪＋４‬ن‪ ３‬د زړه مارونه‬ ‫که هر څو م‪ ３‬د دنيا ملکونه ډ‪４‬ر شي‬ ‫زما به ه‪５‬ر نشي دا ستا ښکلي باغونه‬ ‫د رقيب د ژوند متاع به تار په تار ک‪７‬م‬ ‫چ‪ ３‬په توره پ‪＋‬تانه ا وزارونه‬ ‫د ډهلي تخت ه‪５‬رومه چ‪ ３‬را ياد ک‪７‬م‬ ‫زما د ښکل‪ ３‬پ‪＋‬تونخوا د غرو سرونه‬ ‫که تمامه دنيا يو خوا‪ ،‬ته بل خوا ي‪３‬‬ ‫زما خوښ دي دغه ستا تش رونه‬ ‫احمد شاه به دغه ستا قدر ه‪５‬ر نه کا‬ ‫که ونيسي د تمام جهان ملکونه‬ ‫ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ＊ک‪５‬ﻼک‪／‬رو د تاړاکﻮﻧﻮ پر ﻣﻬال تر ﻫر ＇ﻪ زﻳات‬ ‫فرﻫﻨ‪／‬ﻲ زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻟﻴدﻟﻲ دي‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ پرﻣخت‪ ，‬بﻬﻴر د ﻧادر افشار‬ ‫پﻪ تاړاکﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ ډ‪４‬ر ！کﻨﻰ شﻮ‪ .‬کﻨدﻫار د ＇ﻪ وخت ﻟپاره خپﻞ ﻣرکزي حﻴثﻴت ﻟﻪ ﻻسﻪ‬ ‫ورک‪ .７‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د احﻤد شاه بابا پﻪ ﻻس پﻪ ‪ ١١٦٠‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪ .‬کال ک‪ ３‬د ﻳﻮ ‪＄‬ﻮاکﻤﻦ او خپﻠﻮاک‬ ‫افغاﻧﻲ دوﻟت بﻨس＀ ک‪＋５＋‬ﻮدل شﻮ‪ ،‬کﻨدﻫار ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا د پخﻮا پﻪ ＇‪５‬ر د عﻠﻢ او فرﻫﻨ‪，‬‬ ‫ﻣرکز شﻮ‪.‬‬ ‫احﻤد شاه بابا پﻪ خپﻠﻪ ﻳﻮ عاﻟﻢ‪ ،‬ادﻳب‪ ،‬فاضﻞ او ﻣدبر پاچا و‪ .‬ﻫغﻪ ډ‪４‬ر عاﻟﻤان‪ ،‬ادﻳبان او‬ ‫د ﻧﻮرو عﻠﻮﻣﻮ او فﻨﻮﻧﻮ کارپﻮﻫان خپﻞ دربار تﻪ را！ﻮل ک‪７‬ل‪ .‬د ډ‪４‬رو عﻠﻤﻲ او ادبﻲ کﻮرﻧﻴﻮ پاﻟﻨﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ه‪ .‬بﻴا دغﻮ کﻮرﻧﻴﻮ ﻫرې ﻳﻮې پﻪ خپﻞ وار سره د ﻫ‪５‬ﻮاد د وﻟسﻮﻧﻮ پﻪ عﻤﻠﻲ‪ ،‬فکري او‬

‫‪139‬‬

‫فرﻫﻨ‪／‬ﻲ روزﻧﻪ او پاﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ﻳادوﻟﻮ وړ خدﻣتﻮﻧﻪ وک‪７‬ل‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬احﻤد شاه بابا پﻪ خپﻠﻪ شاعر و‪ ،‬ﻫﻤداس‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د کﻮرﻧ‪ ９‬او دربار ‪＄‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫غ‪７‬ي ﻫﻢ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬شاعران وو‪ .‬د ده د پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬ﻧﻮرگ‪ ０‬شﻤ‪５‬ر ﻟﻴکﻮال او شاعران‬ ‫ﻫﻢ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي دي‪.‬‬ ‫د کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻪ غ‪７‬و ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ شاعر د ده ﻣشر زوى ت‪５‬ﻤﻮر شاه و‪ .‬ت‪５‬ﻤﻮرشاه پﻪ‬ ‫پ‪＋‬تﻮ او دري دواړو ژبﻮ شعروﻧﻪ وﻳﻞ‪ ،‬پﻪ دري ک‪ ３‬د شعروﻧﻮ دﻳﻮان ﻟري‪ .‬پﻪ دغﻪ د‪４‬ﻮان ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫＇ﻮ پ‪＋‬تﻮ غزﻟ‪ ３‬ﻫﻢ شتﻪ‪.‬‬ ‫د احﻤد شاه بابا د دربار ﻟﻪ ارکاﻧﻮ ＇خﻪ وکﻴﻞ اﻟدوﻟﻪ‪ ،‬عبداهلل خان ﻫﻢ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬تک‪７‬ه‬ ‫شاعر و‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ پﻪ ادبﻲ ＇‪７５‬ﻧﻮ ک‪ ３‬دا خبره ﻫﻢ راغﻠ‪ ３‬ده چ‪ ３‬د ﻟﻮى احﻤدشاه بابا تر پاچا ک‪５‬دو‬ ‫وروستﻪ پﻴر ﻣحﻤد کاک‪ ７‬د خپﻞ عﻠﻤﻲ شﻬرت او فضﻠﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬کﻨدﻫار تﻪ راوبﻠﻞ شﻮ‬ ‫او د بابا او د ده د زاﻣﻨﻮ او ح ٰتﻰ چ‪ ３‬د ده تر ﻟﻤسﻴﻮ پﻮرې پﻪ دربار ک‪ ３‬ﻣﻘرب س‪７‬ى و‪.‬‬ ‫پﻴرﻣحﻤدکاک‪ ７‬د احﻤد شاه بابا د زوى شﻬزاده سﻠﻴﻤان خاص استاد و‪ .‬ﻫغﻪ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻟﻪ ＊ﻮ‬ ‫شاعراﻧﻮ او د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻪ ډ‪４‬رو ﻟﻮﻳﻮ عاﻟﻤاﻧﻮ ＇خﻪ و‪ ،‬چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬گراﻣر (ﻣعرفت اﻻفغاﻧﻲ)‬ ‫ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکﻪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮسﻰ زوى د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا‬ ‫_ حافظ گﻞ ﻣحﻤد ﻣرغزي د احﻤد شاﻫﻲ شاﻫﻨاﻣ‪ ３‬ﻟﻴکﻮال د ٰ‬ ‫د صﻮاب‪ ９‬ﻣرغز اوس‪５‬دوﻧکﻰ او د دربار ﻟﻴکﻮال و‪.‬‬ ‫_ د احﻤد شاه بابا د رزﻣﻲ کارﻧاﻣﻮ شاعر ﻣحﻤد رفﻴﻖ خان عﻠﻲ زى دى چ‪ ３‬ﻟﻪ کﻨدﻫاره‬ ‫د احﻤد شاه بابا ﻟﻪ ﻟ‪＋‬کرو سره د ﻫﻨد پر ﻟﻮر تﻠﻠﻰ و‪ ،‬ب‪５‬رتﻪ ستﻮن ﻧﻪ شﻮ او دصﻮاب‪ ９‬پﻪ کﻮﻧ‪６‬ه‬ ‫ﻧﻮﻣﻲ کﻠﻲ ک‪ ３‬پات‪ ３‬شﻮ‪ .‬د شعروﻧﻮ دﻳﻮان ﻳ‪ ３‬ﻻ تر اوسﻪ ﻧﻪ دى چاپ شﻮى‪.‬‬ ‫_ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻳﻮ بﻞ عروضﻲ شاعر او د عروضﻮ عاﻟﻢ ﻣﻴاشرف اﻟکﻮزى ﻫﻢ د پاﻧﻲ پت پﻪ‬ ‫جگ‪７‬ه ک‪ ３‬ﻟﻪ احﻤدشاه بابا سره ﻣﻠگرى و‪ .‬دې پﻪ اصﻞ ک‪ ３‬د ﻧﻨگرﻫار د گردي اوس‪５‬دوﻧکﻰ‬ ‫و‪ .‬ډ‪４‬رې غزﻟ‪ ３‬او ﻗصﻴدى ﻳ‪ ３‬پﻪ دﻳﻮان ک‪ ３‬شتﻪ‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬بﻞ شاعر چ‪ ３‬د احﻤد شاه بابا پﻪ‬ ‫وخت ک‪ ３‬اوس‪５‬ده برﻫان خان د ﻧادر خان زوى د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا د ﻫزارې د سﻴﻤ‪ ３‬اوس‪５‬دوﻧکﻰ و‪.‬‬ ‫‪140‬‬

‫پﻪ دې دوره ک‪ ３‬د عاﻟﻤاﻧﻮ‪ ،‬ادﻳباﻧﻮ او فرﻫﻨ‪／‬ﻴاﻧﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮر کسان ﻫﻢ د ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې‬ ‫ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻣﻴافﻘﻴراهلل جﻼل أبادي‪ ،‬ﻣﻼ ﻣحﻤد غﻮث‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي ﻣحﻤد ابراﻫﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﻼ فﻴض اهلل دوﻟت شاﻫﻲ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫د احﻤدشاه بابا پﻪ پاچاﻫ‪ ９‬ک‪ ３‬پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬ﻫﻢ شاعران‪ ،‬ادﻳبان او ﻟﻴکﻮاﻻن راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‬ ‫چ‪ ３‬زﻳات ﻳ‪ ３‬د احﻤدشاه بابا ﻟﻪ خﻮا پاﻟﻞ شﻮي او ﻧازول شﻮي دي‪.‬‬ ‫ت‪５‬ﻤﻮر شاه ﻫﻢ د خپﻞ پﻼر (احﻤد شاه بابا) د وخت عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬وپاﻟﻠ‪ .３‬د‬ ‫ده دربار ﻫﻢ د ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ د را！ﻮﻟ‪５‬دو ‪＄‬اى و‪.‬‬ ‫احﻤد شاه بابا خپﻞ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ژوﻧد د خپﻞ ﻣﻠت او ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻣﻠﻲ او سﻴاسﻲ بﻨس＂ﻮﻧﻮ د‬ ‫پﻴاوړتﻴا پﻪ ﻻر ک‪ ３‬وﻟگاوه‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړى پﻪ ‪ ١١٨٦‬ﻫـ ‪ .‬ق ‪ .‬کال ک‪ ３‬د ورپ‪ ３＋５‬ﻧاروغ‪ ９‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ تر‬ ‫‪ ٢٦‬کاﻟﻮ پاچاﻫ‪ ９‬وروستﻪ د ‪ ٥١‬کاﻟﻮ پﻪ عﻤر پﻪ کﻨدﻫار ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻮ او ﻳﻮ پﻴاوړى ﻳﻮ ﻣﻮ！ﻰ او‬ ‫خپﻠﻮاک افغاﻧستان ﻳ‪ ３‬ﻣﻮږ تﻪ پر‪＋４‬ﻮد‪.‬‬ ‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫د ﻳﻮ ﻣﻠک او ﻣﻠت د ﻧﻮم د ژوﻧدي پات‪ ３‬ک‪５‬دو ﻟپاره باتدبﻴره ﻣشران او ﻳﻮ ﻣﻮ！ﻰ او‬ ‫سر＊ﻨدوﻧکﻰ وﻟس پﻪ کار دى‪ .‬احﻤدشاه بابا ﻫغﻪ ＇ﻮک و چ‪ ３‬د خپﻠ‪５＄ ３‬رک‪ ９‬پر‬ ‫ﻣ＀ ﻳ‪ ３‬د افغاﻧستان ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻮﻧک‪５＇ ３‬ره ب‪５‬رتﻪ راژوﻧدۍ ک‪７‬ه او زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻮم‬ ‫ﻳ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ سﻴاسﻲ جغرافﻴﻪ ک‪ ３‬د تﻞ ﻟپاره ثبت ک‪.７‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د ﻧﻮﻣﻮړي پ‪５‬ژﻧدل او د ﻫغﻪ د شخصﻴت احترام پر‪＄‬اى کﻮل د ！ﻮﻟﻮ‬ ‫افغاﻧاﻧﻮ ﻣﻠﻲ فرﻳضﻪ ده‪.‬‬ ‫احﻤد شاه بابا د ﻧﻮي او ﻣعاصر افغاﻧستان او ﻳﻮ ﻣﻠﻲ خپﻠﻮاک افغان دوﻟت ﻣؤسس او‬ ‫بﻨس＀ ا‪＋４‬ﻮدﻧکﻰ دى‪.‬‬

‫‪141‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وارسره د ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻧﻮر زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار‬ ‫سره د ﻣتﻦ ﻣفﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د احﻤدشاه بابا د وخت ﻣﻬﻢ کاروﻧﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او‬ ‫بﻴا دې پﻪ وار سره پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ﻣتﻦ ＇خﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي او استفﻬاﻣﻲ ﻧﻮﻣ‪％‬ري پﻴدا او پﻪ ！ﻮﻟگﻲ‬ ‫ک‪ ３‬دې وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪＇ _٤‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې د احﻤدشاه بابا شعر پﻪ خﻮږه او رواﻧﻪ ژبﻪ وواﻳﻲ او ﻧﻮر زده‬ ‫کﻮوﻧکﻲ دې ﻫغﻪ ﻣعﻨا ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪.‬‬ ‫_ رﻗﻴب‬ ‫_ اﻧدﻳ‪＋‬ﻨ‪３‬‬ ‫_ فارغ‬ ‫_ ﻣتاع‬ ‫‪ _٦‬د احﻤد شاه بابا پﻪ وخت ک‪ ３‬کﻮم شاعران پ‪５‬ژﻧئ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ!‬ ‫‪ _٧‬پﻪ ﻻﻧدﻳﻨﻴﻮ کﻮرﻧﻴﻮ ک‪ ３‬د احﻤد شاه بابا د دورې د ﻣشﻬﻮرو ادبﻲ او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ کﻮرﻧﻴﻮ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ پﻨسﻞ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫_ د برﻣکﻴاﻧﻮ کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫_ د بارکزﻳﻮ کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫_ د ﻣﻼ اسﻤاعﻴﻞ کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫_ د پﻴررو＊ان کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫_ د ﻣحﻤد ﻫﻮتک کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫_ د سﻠجﻮﻗﻴاﻧﻮ کﻮرﻧ‪９‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫پﻪ پﻪ کﻮر ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣتﻦ ＇خﻪ د احﻤدشاه بابا د وخت د ادبﻲ دورې پﻪ باره ک‪＇ ３‬ﻮ کر＊‪３‬‬ ‫وﻟﻴکئ او بﻠﻪ ورځ ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬واوروئ!‬

‫‪142‬‬

‫اووﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫لرغوني آثار‬

‫تاسﻮ ﻫروﻣرو داس‪ ３‬ساﻣاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻮ＊ﻲ‪ ،‬کتابﻮﻧﻪ‪ ،‬وسﻴﻠ‪ ،３‬وداﻧ‪ ９‬او ﻧﻮر ＇ﻴزوﻧﻪ ﻟﻴدﻟﻲ‬ ‫دي چ‪ ３‬پﻪ سﻮوﻧﻮ ﻳا أن زرگﻮﻧﻮ کﻠﻮﻧﻪ پخﻮا جﻮړ شﻮي او تر اوسﻪ پﻮرې پات‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫دغﻪ ډول ＇ﻴزوﻧﻪ چ‪ ３‬دوﻣره اوږد وخت پرې ت‪５‬ر شﻮى وي‪ ،‬ﻟرغﻮﻧﻲ ＇ﻴزوﻧﻪ ﻳا أثار ﻳ‪３‬‬ ‫بﻮﻟﻲ‪ .‬دغﻪ أثار دا ارز＊ت ﻟري چ‪ ３‬ﻣﻮږ تﻪ د ت‪５‬رو زﻣاﻧﻮ د اﻧساﻧاﻧﻮ د ژوﻧداﻧﻪ د ډول‪،‬‬ ‫خﻮراک‪＋＇ ،‬اک‪ ،‬ﻟباسﻮﻧﻮ‪ ،‬عﻘﻴدو او ﻧﻮرو پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات راکﻮي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست‬ ‫ک‪ ３‬بﻪ د ﻟرغﻮﻧﻮ أثارو د اﻫﻤﻴت او ارز＊ت پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫‪ n‬کﻪ تاس‪ ３‬د کﻮﻣ‪ ３‬ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ خبرې پرې وک‪７‬ئ ؟‬ ‫‪ n‬کﻪ ﻣﻮزﻳﻢ او ارشﻴف تﻪ تﻠﻠﻲ ﻳاست‪＇ ،‬ﻪ ﻣﻮ ﻟﻴدﻟﻲ دي؟‬

‫‪143‬‬

‫ب‪ ３‬شﻤ‪５‬ره کﻠﻮﻧﻪ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬اﻧسان د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پر ﻣخ ژوﻧد کﻮي‪ .‬اﻧسان د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پر ﻣخ د‬ ‫اهلل خﻠﻴفﻪ دى‪！ .‬ﻮل کاﻳﻨات د اﻧسان پﻪ خدﻣت ک‪ ３‬دي‪ .‬اﻧسان ﻫﻢ پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ زﻣاﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫د خپﻞ عﻘﻞ او پﻮﻫﻲ پﻪ برکت ډول ډول تﻤدﻧﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ي دي‪ .‬اﻧسان ﻟگﻴا دى پﻪ خپﻞ‬ ‫واک ک‪ ３‬د کاﻳﻨاتﻮ د راوستﻮ ﻳا ﻟﻪ کاﻳﻨاتﻮ ＇خﻪ د بشپ‪７‬ې گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬ﻫ（ﻪ کﻮي‪ .‬ډ‪４‬ر داس‪３‬‬ ‫＇ﻪ ﻳ‪ ３‬کشف ک‪７‬ل چ‪ ３‬اﻧساﻧﻲ عﻘﻞ ورتﻪ حﻴراﻧ‪８５‬ي او د ﻧﻮر پرﻣختگ ﻫ（‪ ３‬ﻳ‪ ３‬رواﻧ‪３‬‬ ‫دي‪ .‬د دې ﻟپاره چ‪ ３‬اﻧسان د ت‪５‬رو اﻧساﻧاﻧﻮ ﻳا د خپﻠﻮ پﻠروﻧﻮ‪ ،‬ﻧﻴکﻮﻧﻮ او ﻳا ت‪５‬ر ﻧسﻞ ﻟﻪ ژوﻧداﻧﻪ‪،‬‬ ‫عﻘﻴدې‪ ،‬خﻮراک‪ ،‬ﻟباس او ﻧﻮرو پﻪ حال خبر شﻲ باﻳد ﻟﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ ＇خﻪ راپات‪ ３‬تﻮکﻲ‬ ‫و＇‪７５‬ي او د ﻫغﻮى د ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬او شﻨﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻫغﻮ پﻪ ژوﻧد ﻗضاوت وک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫＊اﻳﻲ دغﻪ تﻮکﻲ خاورﻳﻦ ﻟﻮ＊ﻲ‪ ،‬ډبرﻳﻦ ＇ﻴزوﻧﻪ او ﻳا فﻠزي وساﻳﻞ اوﻧﻮر ＇ﻴزوﻧﻪ ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫سﻴک‪ ،３‬وسﻠ‪ ３‬او کرﻧﻴز ساﻣاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻫ‪６‬وکﻲ‪ ،‬گا‪ ،３１‬کتﻴب‪ ،３‬ډبرﻟﻴکﻮﻧﻪ‪ ،‬پخﻮاﻧ‪ ９‬وداﻧ‪،９‬‬ ‫ﻣجسﻤ‪ ３‬او ﻧﻮر وي‪ .‬دغﻪ تﻮکﻲ چ‪ ３‬ﻣﻮږ تﻪ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ د پخﻮاﻧﻴﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ د ژوﻧداﻧﻪ د ب‪５‬ﻼ‬ ‫ب‪５‬ﻠﻮ اړخﻮﻧﻮ کﻴسﻲ کﻮي ﻟرغﻮﻧﻲ أثار ﻳ‪ ３‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫د دغﻮ اثارو د ＇‪７５‬ﻟﻮ‪＇ ،‬رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ ﻣعﻠﻮﻣﻮﻟﻮ او د تارﻳخ او اﻫﻤﻴت ثابتﻮﻟﻮ عﻠﻢ تﻪ ﻟرغﻮﻧپﻮﻫﻨﻪ‬ ‫واﻳﻲ‪ .‬دا عﻠﻢ د ﻫر ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟپاره‪ ،‬خﻮ پﻪ ت‪５‬ره د افغاﻧستان ﻟپاره ډ‪４‬ر اﻫﻤﻴت ﻟري‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪３‬‬ ‫دغﻪ عﻠﻢ د ‪ ١٩‬ﻣ‪５‬ﻼدي پ‪７５‬ۍ پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻟسﻴزه ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ‪＄‬ﻞ ﻣروج شﻮى دى‪ .‬ﻟﻪ دغﻪ وختﻪ‬ ‫را پﻪ دې خﻮا ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر بﻬرﻧﻲ ﻟرغﻮﻧپﻮﻫان افغاﻧستان تﻪ پﻪ رسﻤﻲ او ﻧارسﻤﻲ تﻮ‪－‬ﻪ راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫دغﻮ ﻟرغﻮﻧپﻮﻫاﻧﻮ د خپﻠﻮ ＇‪７５‬ﻧﻮ او کﻴﻨدﻧﻮ پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر شﻤ‪５‬ر ﻟرغﻮﻧﻲ تﻮکﻲ ترﻻسﻪ ک‪７‬ي‬ ‫دي چ‪ ３‬د ختﻴ‪ ＃‬او ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻪ پرې ډک شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ بﻬرﻧﻴﻮ ﻟرغﻮن پ‪５‬ژﻧدوﻧکﻮ ک‪ ３‬ﻣ‪５‬رﻣﻦ ﻟﻮﻳﻴس دوپري‪ ،‬کزال‪ ،‬اﻟچﻴﻦ‪ ،‬کارﻟتﻮل ﻣسﻦ‪،‬‬ ‫جان‪ ،‬ﻣارشال‪ ،‬کرشﻤﻦ‪ ،‬ﻣشﻴﻨک‪ ،‬پﻮ‪－‬اچﻴﻨ‪／‬ﻮا‪ ،‬سرﻳﻨدي او ﻧﻮر ﻳادوﻻى شﻮ‪ .‬پﻪ کﻮرﻧﻴﻮ‬ ‫ﻟرغﻮن پ‪５‬ژﻧدوﻧکﻮ ک‪ ３‬د پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ‪ ،‬احﻤد عﻠﻲ کﻬزاد‪ ،‬ﻣستﻤﻨدي‪ ،‬ﻣﻴرغﻼم‬ ‫ﻣحﻤد غبار‪ ،‬پﻮﻫاﻧد ﻣﻴر حسﻴﻦ شاه‪ ،‬پﻮﻫاﻧد اﻟف شاه ‪＄‬دراڼ او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د‬ ‫‪＄‬اﻧ‪７／‬ې ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ دي‪.‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻟرغﻮن پﻮﻫاﻧﻮ د کار او زﻳار پﻪ ﻧت‪５‬جﻪ ک‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨده شﻮه چ‪ ３‬دا ﻫ‪５‬ﻮاد ډ‪４‬ر‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى‪ ،‬ﻟﻪ زر‪－‬ﻮﻧﻮ کاﻟﻮﻧﻮ راﻫﻴس‪ ３‬پک‪ ３‬اﻧساﻧان اوس‪５‬دل او پﻪ خپﻠﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د‬ ‫ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر زړو تﻤدﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬عﻘاﻳدو‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزو سﻴستﻤﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻫﻨري ﻣکتبﻮﻧﻮ او ‪＄‬ﻮاکﻤﻨﻮ اﻣپراتﻮرﻳﻮ د‬ ‫راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو او پراختﻴا ﻣرکز ‪２－‬ﻞ ک‪５‬ده‪.‬‬ ‫‪144‬‬

‫د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟرغﻮﻧﻲ تﻮکﻲ زﻳاتره د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پر سر وي‪ ،‬خﻮ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻟرغﻮﻧﻲ‬ ‫تﻮکﻲ ډ‪４‬ر ﻟ‪ ８‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ سر دي او زﻳاتره ﻳ‪ ３‬تر ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻻﻧدې دي‪ .‬ﻻﻣﻞ ﻳ‪ ３‬دا دى چ‪３‬‬ ‫افغاﻧستان د تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬پﻪ پرﻟپس‪ ３‬ډول د ﻳرغﻠ‪／‬رو تر تاړاکﻮﻧﻮ ﻻﻧدې راغﻠﻰ دى او‬ ‫＇ﻮ ＇ﻮ ‪＄‬ﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ودان کﻠﻲ او ＊اروﻧﻪ وران‪ ،‬وﻳجاړ او ﻟﻪ خاورو سره خاورې شﻮي دي‪ .‬کﻪ د‬ ‫افغاﻧستان ﻫره غﻮﻧ‪６‬ۍ‪ ،‬د＊تﻪ او دره پﻪ ‪＄‬ﻴر سره وکتﻞ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻫره ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬د خپﻠﻮ ﻧ‪＋‬ﻮ ﻧ‪＋‬اﻧﻮ‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟرغﻮن پﻮﻫان ‪＄‬ان تﻪ رابﻮﻟﻲ چ‪ ３‬ورشﻲ وﻳ‪ ３‬پﻠ＂ﻲ‪ ،‬وﻳ‪ ３‬سپ‪７‬ي او د افغان وﻟس د‬ ‫ت‪５‬ر تارﻳخ ﻳﻮ ورک او پ＀ پرتﻤﻴﻦ ＇پرکﻰ بشري ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ او پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول پرﻣختﻠﻠﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ اوس ډ‪４‬ره ﻫ（ﻪ کﻮي چ‪ ３‬دغﻪ‬ ‫ډول تﻮکﻲ د ﻣسﻠکﻲ کﻴﻨدﻧﻮ‪ ،‬سپ‪７‬ﻧﻮ‪ ،‬پﻠ＂ﻨﻮ او ﻧﻮرو ＇‪７５‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻻرې وﻣﻮﻣﻲ او خﻮﻧدي ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫دغﻪ ډول تﻮکﻲ ﻳا ﻟرغﻮﻧﻲ أثار پﻪ ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻮ او ارشﻴفﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ فﻨﻲ ډول پﻪ ډ‪４‬ر احتﻴاط سره ساتﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻟرغﻮﻧﻲ تارﻳخ د ＇ر‪－‬ﻨدوﻟﻮ ﻟپاره باﻳد ﻟﻪ ﻫﻤدغﻮ ﻟرغﻮﻧﻮ تﻮکﻮ ＇خﻪ ﻣرستﻪ وغﻮاړو‪.‬‬ ‫کﻪ ﻣﻮږ د خپﻠﻮ پخﻮاﻧﻴﻮ ﻣشراﻧﻮ د ژوﻧد ﻟﻪ ﻧ‪５‬کﻤرغﻴﻮ او بدﻣرغﻴﻮ خبر شﻮ‪ ،‬کﻮﻻى شﻮ‬ ‫چ‪ ３‬د خپﻞ ژوﻧداﻧﻪ د ﻧ‪５‬کﻤرغ‪ ９‬ﻟپاره ترې د ﻻرې رو＊اﻧﻮﻟﻮ د پ‪５‬ﻠﻮ‪＄‬ﻲ پﻪ تﻮگﻪ کار واخﻠﻮ‪.‬‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻲ تﻮکﻲ د ！ﻮل ﻣﻠت شرﻳک ﻣال دى‪ .‬د ﻳﻮې سﻴﻤ‪ ،３‬ﻳﻮې ﻗبﻴﻠ‪ ３‬او ﻳﻮه ﻗﻮم ﻣال ﻧﻪ‬ ‫دى‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬دغﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ تﻮکﻲ ﻳا أثار شرﻳک ﻣال دى‪ ،‬ﻧﻮ ساتﻞ او ژغﻮرل ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ د ！ﻮل‬ ‫ﻣﻠت دﻧده ده‪ .‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول د ﻟﻮستﻮ خﻠکﻮ دﻧده ده چ‪ ３‬د دغﻮ أثارو پﻪ ارز＊ت او اﻫﻤﻴت‬ ‫خﻠک وپﻮﻫﻮي او پﻪ خپﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ د ساتﻨ‪ ３‬او ژغﻮرﻧ‪ ３‬ﻫ（ﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان ډ‪４‬رې سﻴﻤ‪ ３‬ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬دي‪ .‬پر دغﻮ سﻴﻤﻮ پر خپﻞ خپﻞ وخت ﻳﻮتﻤدن‬ ‫ت‪５‬ر شﻮى دى‪ .‬د ﻫغﻪ تﻤدن ډ‪４‬ر تﻮکﻲ پﻪ ﻫﻤدغﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬تر خاورو او تﻴ‪８‬و ﻻﻧدې دي‪ ،‬ﻳا‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻟرغﻮﻧﻲ کﻼوې او وداﻧ‪ ９‬ﻟﻪ ﻫﻤدغﻮ تﻤدﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ راپات‪ ３‬دي ﻟکﻪ‪ :‬د بﻠخ د پخﻮاﻧﻲ‬ ‫＊ار کﻨ‪６‬واﻟ‪ ３‬او بﻬرﻧﻰ د‪４‬ﻮال‪ ،‬د بست کﻼ‪ ،‬داى خاﻧﻢ ﻣا‪ ،９１‬د ﻫ‪６‬ې وداﻧﻲ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫دا او دې تﻪ ورتﻪ ﻧﻮرې سﻴﻤ‪ ３‬ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬دي‪ .‬زﻣﻮږ د تارﻳخ ډ‪４‬ر تﻮکﻲ ﻫﻤدﻟتﻪ پراتﻪ‬ ‫دي او ﻫﻤدغﻪ وداﻧ‪ ９‬او کﻼوې پﻪ خپﻠﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ أثار دي‪ .‬د دغس‪ ３‬سﻴﻤﻮ او ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ساتﻨﻪ او‬ ‫ژغﻮرﻧﻪ زﻣﻮږ د ！ﻮﻟﻮ ﻣﻠﻲ دﻧده ده‪.‬‬ ‫د ﻟرغﻮﻧﻮ أثارو او سﻴﻤﻮ د ساتﻨ‪ ３‬او ژغﻮرﻧ‪ ３‬ارز＊ت او اﻫﻤﻴت پﻪ دې ک‪ ３‬دى چ‪ ３‬ﻣﻮږ د‬ ‫خپﻞ تارﻳخ ﻳﻮه برخﻪ خﻮﻧدي کﻮو‪ .‬د سﻴﻼﻧﻴاﻧﻮ او ﻣﻴﻨﻪ واﻟﻮ د ورتگ ﻟﻪ ﻻرې دوﻟت تﻪ ډ‪４‬ره‬ ‫پاﻧگﻪ پﻪ ﻻس ور‪＄‬ﻲ‪ .‬سﻴﻤﻪ واﻟﻮ تﻪ کاروبار پﻴداک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻫﻮ！ﻞ جﻮړوي‪ ،‬دوکان جﻮړوي‪.‬‬ ‫‪145‬‬

‫د ﻫغﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣاتﻲ‬ ‫کتابگﻮ！ﻲ او د اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻮ‬ ‫اﻟبﻮﻣﻮﻧﻪ چﻤتﻮ کﻮي او پﻠﻮري‬ ‫ﻳ‪ .３‬ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ،３‬ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻪ‬ ‫او ارشﻴفﻮﻧﻪ د ساعت ت‪５‬رۍ او‬ ‫د ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ د زﻳاتﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻫﻢ‬ ‫خﻮرا ﻣﻬﻢ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ دي‪.‬‬

‫ﻟرغﻮﻧﻲ اثار (سﻴک‪ ،３‬ډبر‬ ‫ﻟﻴک‪ ،‬ﻣجسﻤﻪ)‬ ‫د ت‬

‫ز‪:‬‬

‫ﻟرغﻮﻧﻲ ＇ﻴزوﻧﻪ او ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ زﻣﻮږ ﻣﻠﻲ شتﻤﻨﻲ ده‪ .‬پﻪ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد او ﻫ‪５‬ﻮادواﻟﻮ پﻮرې اړه‬ ‫ﻟري‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد او ﻫ‪５‬ﻮادواﻟﻮ د ﻟرغﻮﻧﻲ پرتﻤﻴﻦ تارﻳخ ﻳﻮ وﻳاړﻣﻦ ＇پرکﻰ ﻫﻤدا ﻟرغﻮﻧﻲ‬ ‫تﻮکﻲ دي‪ .‬ﻫﻤدغﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ تﻮکﻲ زﻣﻮږ د تارﻳخ ﻟرغﻮﻧتﻴا او سابﻘﻪ ثابتﻮي او ﻣﻮږ د خپﻠﻮ‬ ‫پخﻮاﻧﻴﻮ خﻠکﻮ ﻟﻪ عﻘﻴدو‪ ،‬ﻟباس‪ ،‬د کار ﻟﻪ وساﻳﻠﻮ‪ ،‬فرﻫﻨ‪ ，‬او تﻤدن ＇خﻪ خبروي‪.‬‬ ‫د ﻟرغﻮﻧﻮ أثارو او سﻴﻤﻮ ساتﻨﻪ ﻫﻢ د ﻫر ﻫ‪５‬ﻮادوال دﻧده ده‪ .‬ﻣﻮږ باﻳد پﻪ کﻠکﻪ د دغﻮ أثارو‬ ‫او ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ساتﻨﻪ وک‪７‬و‪ .‬چا تﻪ اجازه ور ﻧﻪ ک‪７‬و چ‪ ３‬دغﻪ أثار وپﻠ＂ﻲ او غﻼ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي‪ .‬ﻳا دغﻪ‬ ‫سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ خپﻞ سر وکﻴﻨدي او ﻟرغﻮﻧﻮ أثارو تﻪ زﻳان ورسﻮي‪ .‬کﻪ ﻣﻮږ داس‪＇ ３‬ﻮک ووﻳﻨﻮ‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬دغﻮ أثارو او سﻴﻤﻮ تﻪ زﻳان رسﻮي‪ ،‬باﻳد پﻪ خپﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻣخﻨﻴﻮى وک‪７‬و او ﻣسؤوﻟﻮ‬ ‫ﻣﻘاﻣاتﻮ تﻪ ﻫﻢ ژر تر ژره خبر ورک‪７‬و‪.‬‬ ‫‪146‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻲ أثار ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫د ﻟرغﻮﻧﻮأثارو اﻫﻤﻴت پﻪ ＇ﻪ ک‪ ３‬دى؟‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻟرغﻮﻧﻲ أثار شتﻪ کﻪ وي ﻣثاﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬وواﻳاست‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻳﻮه‬ ‫ډﻟﻪ دې ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬ﻧﻪ د ﻟرغﻮﻧﻮ أثارو پﻪ اړه ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪ ３‬وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫＇ﻪ ډول شﻲ تﻪ ﻟرغﻮﻧﻰ اثر واﻳﻲ؟‬ ‫پﻪ ﻟرغﻮﻧﻮ أثارو ک‪ ３‬کﻮم شﻴان را‪＄‬ﻲ؟‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻟرغﻮﻧﻮ أثارو کﻮم کﻮم ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻲ أثار پﻪ چا پﻮرې اړه ﻟري؟‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻲ أثار ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ ＇ﻪ گ＂ﻪ ﻟري؟‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬عام او خاص ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻴدا ک‪７‬ي او بﻴا دې ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟگﻲ‬ ‫ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬دې وکاروي‪ .‬بﻴا دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ وار سره وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻰ‪ ،‬ﻗضاوت‪ ،‬کتﻴب‪ ،３‬ډبرﻟﻴکﻮﻧﻪ‪ ،‬پﻴﻠﻮ‪３＄‬‬ ‫‪＇ _٥‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې تخت‪ ３‬تﻪ ورشﻲ‪ ،‬د ﻟرغﻮﻧﻮ اثارو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ دې پﻪ‬ ‫تختﻪ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫کﻪ کﻪ تاس‪ ３‬کﻮم ﻟرغﻮﻧﻲ أثار ﻟﻴدﻟﻰ وي او ﻳا ﻣﻮزﻳﻢ تﻪ تﻠﻠﻲ ﻳاست د خپﻠﻮ سترگﻮ ﻟﻴدﻟﻰ‬ ‫حال وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪147‬‬

‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د هنري نثر ډولونه‬

‫ﻧثر اوﻧظﻢ دواړه د ﻣفکﻮرو اوﻣفاﻫﻴﻤﻮ د ﻟ‪８５‬دوﻟﻮ وسﻴﻠ‪ ３‬دي‪ .‬ﻧثر د ﻧظﻢ پﻪ پرتﻠﻪ ډ‪４‬ر‬ ‫کارول ک‪８５‬ي‪ .‬ﻻﻣﻞ ﻳ‪ ３‬دا دى چ‪ ３‬ﻧثر أسان دى‪ ،‬ﻫر ﻟﻴکﻮﻧکﻰ ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻼى شﻲ اوﻫر‬ ‫ډول ﻣﻮضﻮع پک‪ ３‬بﻴاﻧﻮﻻى شﻲ‪ .‬د دې پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬ﻧظﻢ ستﻮﻧزﻣﻦ دى‪ ،‬خﻮ ﻳادول‬ ‫ﻳ‪ ３‬أسان دي؛‪＄‬کﻪ وزن او ﻗافﻴﻪ پک‪ ３‬شرط دى‪.‬‬ ‫ﻧثر ډ‪４‬ر ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﻫﻨري ﻧثر دى چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬تاس‪ ３‬تﻪ د ﻫﻨري‬ ‫ﻧثر پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات درکﻮو‪.‬‬ ‫‪ n‬کﻪ ور‪＄‬ﻨ‪ ９‬خبرې پﻪ ﻟﻴکﻨ‪ ９‬ب‪２‬ﻪ وي پﻪ ＇ﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي؟‬ ‫‪ n‬تاس‪ ３‬د ﻧثر پﻪ اړه پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬ﻧثر ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟ او ＇ﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري؟‬

‫‪148‬‬

‫ﻧثر پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬شﻴﻨدﻟﻮ او خﻮروﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ‪ .‬پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬ﻫغﻪ وﻳﻨا ﻳا ﻟﻴکﻨﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫وزن او ﻗافﻴ‪ ３‬ﻟﻪ بﻨد ＇خﻪ خاﻟﻲ وي ﻧثر بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬ﻧثر أسان دى‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫر ډول‬ ‫افکارو‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬بشري‪ ،‬دﻳﻨﻲ‪ ،‬فﻠسفﻲ‪＊ ،‬ﻮوﻧﻴزو‪ ،‬روزﻧﻴزو‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزو او ﻧﻮرو ﻣساﻳﻠﻮ د ＇رگﻨدوﻟﻮ‬ ‫ﻣﻨاسبﻪ وسﻴﻠﻪ ده‪ .‬د ب‪ ３２‬او شکﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻣعاصر ﻧثروﻧﻪ پﻪ دوو سترو برخﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫‪ _١‬ساده ﻧثروﻧﻪ‬ ‫‪ _٢‬ﻫﻨري ﻳا ادبﻲ ﻧثروﻧﻪ‬ ‫پﻪ ساده ﻧثروﻧﻮ ک‪！ ３‬ﻮﻟ‪ ３‬عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ سﻴاسﻲ او ژورﻧاﻟستﻴکﻲ ﻟﻴکﻨ‪７５＇ ،３‬ﻧﻴز تحﻠﻴﻠﻲ‬ ‫او تشرﻳحﻲ أثار او ﻟﻴکﻨ‪ ３‬را‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬پﻪ ساده او رواﻧﻪ ژبﻪ د فکر او ﻧظر د ＇رگﻨدوﻟﻮ او ﻧﻮرو‬ ‫تﻪ د پﻮﻫ‪ ３‬او ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ورﻟ‪８５‬دوﻧ‪ ３‬ډ‪４‬ره ＊ﻪ او اغ‪５‬زﻧاکﻪ طرﻳﻘﻪ ده‪ ،‬خﻮ ﻫﻨري او ادبﻲ ﻧثروﻧﻪ بﻴا‬ ‫خپﻠ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻟري چ‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ عادي او ساده ﻧثر ＇خﻪ تﻮپﻴر ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫اساسﻲ او بﻨس＂ﻴزه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻪ چ‪ ３‬ادبﻲ او ساده ﻧثر سره ب‪５‬ﻠﻮي ﻫغﻪ ((ﻫﻨرﻳت)) ﻳا ((ادبﻲ‬ ‫ﻫﻨري ارز＊ت)) دى‪ .‬د ادبﻲ ﻧثر د ﻟﻴکﻮال احساس‪ ،‬ذوق او تﻤاﻳﻼت د ﻣطﻠب او واﻗعﻴت د‬ ‫بﻴاﻧﻮﻟﻮ ﻟپاره اساسﻲ رول ﻟري‪ .‬ﻟﻴکﻮال چ‪＇ ３‬ﻪ ﻟﻴدﻟﻲ‪ ،‬اور‪４‬دﻟﻲ او احساس ک‪７‬ي وي ﻳا ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ ذﻫﻦ او خﻴال ک‪ ３‬ت‪５‬ر‪８４‬ي بﻴاﻧﻮي ﻳ‪ ،３‬خﻮ د عﻠﻤﻲ او ＇‪７５‬ﻧﻴزو ﻟﻴکﻨﻮ پﻪ ＇‪５‬ر دﻟﻴﻞ راوړﻟﻮ‬ ‫تﻪ ﻫﻴ＆ اړتﻴا ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻨري ادبﻲ ﻟﻴکﻨﻮ ﻳا ﻧثر ک‪ ３‬ﻟﻴکﻮال د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ﻣﻨظر کشﻴﻮ‪ ،‬اﻧساﻧﻲ ！ﻴپکﻮ خصﻮصﻴاتﻮ‪،‬‬ ‫روحﻴاتﻮ‪ ،‬عاداتﻮ‪ ،‬حاﻻتﻮ او پﻪ اﻟفاظﻮ ک‪ ３‬د اﻧ‪％‬ﻮروﻟﻮ او وړاﻧدې کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻟﻪ خپﻞ تخﻴﻠﻲ‬ ‫‪＄‬ﻮاک ＇خﻪ کار اخﻠﻲ‪ .‬ﻟﻴکﻮال د تخﻴﻠﻲ ‪＄‬ﻮاک پﻪ ﻣرستﻪ او د ﻟﻴکﻮاﻟ‪ ９‬د ﻫﻨر د ﻣﻬارتﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ وسﻴﻠﻪ د ﻣﻨظر کش‪ ９‬او صحﻨﻪ سازۍ چاره سرتﻪ رسﻮي‪ ،‬حاﻻت ﻳا واﻗعﻴتﻮﻧﻪ او پ‪ ３＋５‬پﻪ‬ ‫اﻟفاظﻮ ک‪ ３‬داس‪ ３‬اﻧ‪％‬ﻮروي چ‪ ３‬ﻟﻮستﻮﻧکﻲ او ﻳا اور‪４‬دوﻧکﻲ فکر کﻮي چ‪ ３‬ﻫر ＇ﻪ پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫سترگﻮ وﻳﻨﻲ او ‪＄‬ان ورتﻪ پﻪ صحﻨﻪ ک‪ ３‬شاﻣﻞ ＊کاري‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻪ ډول ﻟﻴکﻨﻮ ک‪ ３‬دا د ﻟﻴکﻮال پﻪ استعداد او فﻨﻲ ﻣﻬارت پﻮرې اړه ﻟري چ‪ ３‬اﻧساﻧﻲ‬ ‫رواﻧﻲ حاﻻت‪ ،‬د خﻠکﻮ ﻫﻴﻠ‪ ３‬او غﻮ＊تﻨ‪ ،３‬جذبات‪ ،‬عﻮاطف او احساسات ＇ﻨگﻪ پﻪ اﻟفاظﻮ‬ ‫ک‪ ３‬اﻧ‪％‬ﻮر او راوﻧغاړي او ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري (ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ﻳا اور‪４‬دوﻧکﻲ) تﻪ ﻳ‪ ３‬وروﻟ‪８５‬دوي او د‬ ‫ﻫغﻪ پﻪ عﻮاطفﻮ ک‪ ３‬خﻮ‪＋＄‬ت راوﻟﻲ‪ .‬د ﻫﻨري او ادبﻲ ﻧثروﻧﻮ د ب‪ ３２‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬دا ﻻﻧدې ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻮږ تﻪ ﻣعﻠﻮم دي‪:‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‪ ،‬ﻧاول‪ ،‬ډراﻣﻪ‪ ،‬روﻣان‪ ،‬طﻨز‪ ،‬تکﻞ‪ ،‬ادبﻲ ！ﻮ！ﻪ‪ ،‬سفر ﻧاﻣﻪ‪ ،‬ادبﻲ راپﻮر تاژ‪ ،‬ادبﻲ‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧﻪ‪ ،‬ادبﻲ اﻧ‪％‬ﻮر‪ ،‬فﻠﻤﻲ سﻨارﻳﻮ او ﻧﻮر‪ ،‬دﻟتﻪ ﻳ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬ر ﻟﻨ‪ ６‬ډول درپ‪５‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫‪149‬‬

‫‪ _١‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‪ :‬د ﻧثري کﻴسﻮ ﻳﻮ ډول دى چ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه او ﻟﻪ داس‪ ３‬عﻨاصرو ＇خﻪ جﻮړه وي‬ ‫چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ت‪７‬ﻟ‪ ３‬وي او ﻳﻮ د بﻞ تر اغ‪５‬ز ﻻﻧدې وي‪ ،‬ﻣﻮضﻮع د خپﻠﻮ حدودو پﻪ چﻮکاټ‬ ‫ک‪ ３‬راﻧغاړي‪ ،‬ب‪ ３‬ضرورتﻪ خبرې پک‪ ３‬ﻧﻪ ‪＄‬اﻳﻴ‪８‬ي‪ ،‬د تاثر او اغﻴز ﻳﻮواﻟﻰ پک‪ ３‬ﻳﻮازﻳﻨﻰ شرط‬ ‫دى‪ .‬پﻪ جﻮړ＊ت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻼټ (طرحﻪ)‪ ،‬کرک＂ر‪ ،‬تجسس او تﻠﻮسﻪ‪ ،‬ﻣکاﻟﻤ‪ ３‬او ﻣﻨظر کش‪،９‬‬ ‫تخﻴﻞ‪ ،‬د کﻴس‪ ３‬پاﻳﻠﻪ او ﻧت‪５‬جﻪ شاﻣﻞ دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻧاول‪ :‬ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬ﻧﻮى‪ ،‬تازه او عجﻴبﻪ ＇ﻴز دى او پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ﻫغ‪ ３‬ادبﻲ‬ ‫ﻧثري کﻴس‪ ３‬ﻳا داستان تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪＇ ３‬خﻪ ﻟﻮى او ﻟﻪ روﻣان ＇خﻪ ﻟﻨ‪６‬وي‪ .‬او‬ ‫پﻪ ﻟﻴکﻨﻲ چﻮکاټ ک‪ :３‬طرحﻪ‪ ،‬اصﻠﻲ او فرعﻲ کرک＂روﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻨظر کش‪ ،９‬ﻣکاﻟﻤ‪ ３‬او د کﻴس‪３‬‬ ‫پﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻨ‪ ＃‬او پاى ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬سره دا تﻮپﻴر ﻟري چ‪ ３‬ﻫﻢ پک‪ ３‬پ‪ ３＋５‬پﻪ تفصﻴﻞ سره‬ ‫بﻴاﻧ‪８５‬ي او ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬کرک＂روﻧﻪ زﻳات وي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ډراﻣﻪ‪ :‬د ﻳﻮﻧاﻧﻲ کﻠﻤ‪(( ３‬ډراو)) ﻧﻪ ﻣشتﻖ شﻮې چ‪ ３‬د عﻤﻞ او کﻮﻟﻮ ﻣعﻨا ﻟري‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د ډراﻣ‪ ３‬د پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬دغﻪ کﻠﻤﻪ پﻪ کﻮﻟﻮ او ＊ﻮدﻟﻮ تعبﻴر شﻮې‪ .‬پﻪ ادبﻲ‬ ‫اصطﻼح ﻫغﻪ اثر دى چ‪ ３‬د خبرو اترو پﻪ فﻮرم ک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮې وي‪ ،‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا‪ :‬ډراﻣﻪ د‬ ‫ﻳﻮې ژوﻧدۍ کﻴس‪ ３‬ﻧﻮم دى چ‪！ ３‬ﻮل احساسات او جذبات پک‪ ３‬د حرکت او خﻮ‪５＄‬دو پﻪ‬ ‫ﻼ د سترگﻮ پﻪ وړاﻧدې ＊کاري‪.‬‬ ‫واسطﻪ ＇رگﻨد‪８４‬ي او ﻫره پ‪＋５‬ﻪ عﻤ ً‬ ‫ادبپﻮﻫان ډراﻣاﻳﻲ وحدتﻮﻧﻪ (وحدت زﻣان _ وحدت ﻣکان _ وحدت عﻤﻞ) د ډراﻣ‪ ３‬د‬ ‫فﻦ بﻨس＂ﻴز تﻮکﻲ بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬روﻣان‪ :‬فراﻧسﻮي کﻠﻤﻪ ده‪ ،‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ فرﻫﻨگﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣعﻨا خﻴاﻟﻲ داستاﻧﻮﻧﻪ او پﻪ‬ ‫‪＄‬ﻴﻨﻮ ک‪ ３‬د ﻣﻴﻨ‪ ３‬او ﻣحبت کﻴس‪ ３‬راغﻠﻲ او پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ک‪ ３‬ﻫغ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧاول ＇خﻪ اوږده وي‪ ،‬د ژوﻧد ډ‪４‬رې او ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬خﻮاوې پک‪ ３‬ﻣﻨعکس شﻮې وي او‬ ‫د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ پ‪＋５‬ﻮ اﻧ‪％‬ﻮر پﻪ ادبﻲ ﻗاﻟب ک‪＄ ３‬اى کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ادبﻲ ！ﻮ！ﻪ‪ :‬د ﻫﻨري ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى ډول دى چ‪ ３‬ادبپﻮﻫاﻧﻮ د ((ﻣﻨثﻮر شعر)) پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫ﻼ ﻧثر دى‪ ،‬خﻮ شعري کﻴفﻴت ﻟري‪ .‬پﻪ دې ډول ﻟﻴکﻨﻮ‬ ‫ﻫﻢ ﻳاد ک‪７‬ى دى او دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬اص ً‬ ‫ک‪ ３‬د ﻟﻮړې اﻧشاء خﻴال ساتﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ حکاﻳﻮي ب‪２‬ﻪ ﻟري‪ ،‬د ﻳﻮ حﻘﻴﻘت او واﻗعﻴت پﻪ‬ ‫اړه پﻪ زړه پﻮرې تشرﻳح او تﻮضﻴح کﻮي‪ ،‬خﻮ دا تﻮضﻴح او تشرﻳح پﻪ داس‪ ３‬رﻧگﻴﻨﻮ اﻟفاظﻮ ک‪３‬‬ ‫ﻧغ‪＋‬ت‪ ３‬وي چ‪ ３‬پﻪ بشري احساس او عﻮاطفﻮ ژور اغﻴز کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬طﻨز‪ :‬عربﻲ کﻠﻤﻪ ده چ‪ ３‬فرﻫﻨ‪／‬ﻮﻧﻮ د طﻨز ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻧاز او کرشﻤﻪ‪ ،‬پ‪５‬غﻮر او ﻣسخره‬ ‫‪150‬‬

‫کﻮل راوړي او پﻪ ادبﻲ اصطﻼح د ﻫﻨري ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ ژاﻧر دى چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻟﻴکﻮال‬ ‫اصﻠﻲ ﻣﻘصد گﻮتﻨﻴﻮﻧﻪ (اﻧتﻘاد) وي‪ ،‬خﻮ دا اﻧتﻘاد ﻳ‪ ３‬د شﻮخ‪ ９‬پﻪ ب‪２‬ﻪ او ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا درﻳشخﻨد‬ ‫او تﻤسخر پﻪ جاﻣﻪ ک‪ ３‬ﻧغ‪＋‬ت‪ ３‬وي‪ .‬د وﻳﻨاﻟحﻦ او اﻧداز ﻳ‪ ３‬پﻪ زړه پﻮرې او د ！ﻮکﻮ ！کاﻟﻮ پﻪ‬ ‫شکﻞ وي او زﻳاتره وخت پک‪ ３‬ﻣساﻳﻞ سرچپﻪ (ﻣعکﻮس) ﻣطرح ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫طﻨز پﻪ واﻗعﻴت ک‪ ３‬ﻫغﻪ ترخﻪ خﻨدا ده چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د خﻠکﻮ پﻪ ﻧاوړه اعﻤاﻟﻮ‪ ،‬عاداتﻮ‪،‬‬ ‫اخﻼﻗﻮ او افکارو باﻧدې ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‪ :‬ﻫغﻪ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ﻫﻨري او ادبﻲ ب‪２‬ﻪ ﻟﻴکﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ‬ ‫دې ﻟﻴکﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬ﻣﻬﻢ اﻧتﻘادي‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬فﻠسفﻲ او ادبﻲ ﻣساﻳﻞ ﻟﻴکﻞ ک‪８５‬ي او د ادﻳباﻧﻮ‬ ‫ترﻣﻨ‪ ＃‬تبادﻟﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ژبﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻨري او د تخﻴﻞ رﻧگ پرې غاﻟب وي‪ .‬ﻟﻪ استعارو‪،‬‬ ‫کﻨاﻳﻮ‪ ،‬تشبﻴﻬاتﻮ او ﻧﻮرو ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ ＇خﻪ پک‪ ３‬کار اخﻴستﻞ شﻮى وي‪ ،‬ژبﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮږه او د‬ ‫ﻟﻴکﻨ‪ ３‬طرز ﻳ‪ ３‬دوﻣره پﻪ زړه پﻮرې وي چ‪ ３‬ﻟﻮستﻮﻧکﻰ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮستﻨﻪ ﻧﻪ ﻣ‪８４７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٨‬ادبﻲ راپﻮتاژ‪ :‬د ﻫﻨري ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى ژاﻧر دى‪ ،‬ﻟﻪ عادي راپﻮرتاژ سره ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻳﻮ‬ ‫ژورﻧاﻟستﻴکﻲ ژاﻧر دى‪ ،‬اصﻠﻲ تﻮپﻴر دا دى چ‪ ３‬پﻪ ادبﻲ راپﻮر تاژ ک‪ ３‬د پ‪ ３＋５‬تعبﻴر‪ ،‬تفسﻴر‬ ‫او تحﻠﻴﻞ پﻪ ادبﻲ او ﻫﻨري ژبﻪ شﻮى وي‪ .‬د دې ډول راپﻮر تاژ ﻟﻴکﻮﻧکﻰ پ‪＋５‬ﻮ تﻪ پﻪ دﻗﻴﻖ ﻧظر‬ ‫گﻮري او ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ چ‪ ３‬کﻮم برداشت کﻮي‪ ،‬د تخﻴﻞ پﻪ ﻣﻠتﻴا ﻳ‪ ３‬پﻪ خﻮږه ﻫﻨري ژبﻪ ﻧﻮرو‬ ‫تﻪ وړاﻧدې کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ بﻨس＂ﻴزه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻪ چ‪ ３‬ﻫﻨري ﻧثر ﻟﻪ ساده ﻧثر ＇خﻪ ب‪５‬ﻠﻮي ﻫﻨرﻳت ﻳا ادبﻲ ارز＊ت‬ ‫دى‪ .‬پﻪ ﻫﻨري ﻧثر ک‪ ３‬ﻟﻴکﻮال ！ﻮل ﻣفاﻫﻴﻢ د اﻟفاظﻮ پﻪ ﻗاﻟب ک‪ ３‬پﻪ تخﻴﻠﻲ ‪＄‬ﻮاک سره‬ ‫‪＄‬اﻳﻮي‪ .‬دغﻪ تخﻴﻠﻲ ‪＄‬ﻮاک پﻪ بشري احساس او عﻮاطفﻮ ژور اغ‪５‬ز کﻮي او راپاروي‬ ‫ﻳ‪ .３‬ﻫﻨري ﻧثروﻧﻪ د ب‪ ３２‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬دا دي‪:‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‪ ،‬ﻧاول‪ ،‬ډراﻣﻪ‪ ،‬روﻣان‪ ،‬طﻨز‪ ،‬ادبﻲ ！ﻮ！ﻪ‪ ،‬ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ او ادبﻲ راپﻮر تاژ‪.‬‬

‫‪151‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫د ساده ﻧثر او ﻫﻨري ﻧثر تﻮپﻴر پﻪ ＇ﻪ ک‪ ３‬دى؟‬ ‫ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ تﻮکﻮ ＇خﻪ جﻮړه ده؟‬ ‫ﻧاول ﻟﻪ ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬سره ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻫره ډﻟﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫کﻮﻣﻪ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻣﻮ ﻟﻮستﻠ‪３‬؟ ﻟﻨ‪６‬ﻳز ﻳ‪ ３‬وواﻳاست‪.‬‬ ‫طﻨز ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ کﻪ ﻟﻮستﻰ ﻣﻮ وي‪ ،‬ﻣﻮضﻮع او شکﻞ ﻳ‪ ３‬پﻪ گﻮتﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د ادبﻲ راپﻮر تاژ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ او ﻳﻮ ﻣثال ﻳ‪＇ ３‬رگﻨد ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻫ‪５‬ﻮاد د پﻨ‪％‬ﻮ شاعراﻧﻮ او پﻨ‪％‬ﻮ ﻧثر ﻟﻴکﻮﻧکﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او کتابﻮﻧﻪ پﻪ‬ ‫خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬دې واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻧاسﻢ ‪＄‬ﻮاب ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ د ﻫﻨري ﻧثر ﻳﻮ ډول دى‪.‬‬ ‫ﻧاول د ﻫﻨري ﻧثر ﻳﻮ ډول دى‪.‬‬ ‫د اخبار خبر د ﻫﻨري ﻧثر ﻳﻮ ډول دى‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻠﻮرو گروپﻮﻧﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻣتﻦ دې پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې ﻧﻮﻣ‪％‬ري‪ ،‬دوﻳﻤﻪ دې ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬درﻳﻤﻪ دې صفتﻮﻧﻪ او ＇ﻠﻮرﻣﻪ ډﻟﻪ دې د (ى)‬ ‫گاﻧﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ پﻴدا او پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ د ﻳﻮ ﻫﻨري ﻧثر پﻪ اړه ﻳﻮه ﻧﻤﻮﻧﻪ راوړي او بﻠﻪ ورځ دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ‬ ‫ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬

‫‪152‬‬

‫وﻳﻴپان‪／‬ه‬

‫((اﻟف))‬

‫اتﻞ‪ :‬زړور‪ ،‬تک‪７‬ه‪ ،‬غﻴرتﻤﻦ‪ ،‬ﻗﻬرﻣان‪ ،‬پﻬﻠﻮان‬ ‫احاطﻪ‪ :‬غﻮﻟﻰ‪ ،‬اﻧگ‪＇ ،７‬ﻠﻮرد‪４‬ﻮاﻟﻲ‬ ‫احتﻤال‪ :‬شﻮﻧتﻴا‪ ،‬اﻣکان‪ ،‬ک‪５‬دﻟﻮ واﻻ‬ ‫اساﻳش‪ :‬ﻫﻮساﻳﻨﻪ‪ ،‬سﻮکاﻟﻲ اراﻣﻲ‬ ‫استدﻻل‪ :‬دﻟﻴﻞ وﻳﻞ‪ ،‬د اسﻨادو او شﻮاﻫدو راوړل‬ ‫استفﻬاﻣﻲ‪ :‬پﻮ＊تﻨﻴز‪ ،‬چ‪ ３‬پﻮ＊تﻨﻪ کﻮي‬ ‫افساﻧﻪ‪ :‬ﻧکﻞ‪ ،‬خﻴاﻟﻲ کﻴسﻪ‪ ،‬داستان‪ ،‬حکاﻳت‬ ‫افسر‪ :‬ﻣﻨصبﻮال‪ ،‬برﻳدﻣﻦ‪ ،‬تﻮرن او ‪...‬‬ ‫اﻗتباس‪ :‬اخﻴستﻨﻪ‪ ،‬گ＂ﻪ اخﻴستﻨﻪ‪ ،‬د کﻮم عبارت ﻧﻘﻠﻮل‬ ‫اﻟبﻮم‪ :‬د اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻪ‪ ،‬د عکسﻮﻧﻮ ﻣجﻤﻮعﻪ‪ ،‬د‬ ‫ﻳﻮه ＇ﻴز ﻣجﻤﻮعﻪ‬ ‫اعجاز‪ :‬فﻮق اﻟعاده‬ ‫ام‪ :‬ﻣﻮر‪ ،‬اصﻞ ﻣاده‬ ‫اﻣتﻴازات‪ :‬برترۍ‪ ،‬ﻟﻮړواﻟﻰ‬ ‫اﻧا‪ :‬ﻧﻴا‪ ،‬بﻮډۍ‬ ‫اﻧتﻘاد‪ :‬ﻧﻴﻮکﻪ‪ ،‬ﻧﻴﻤ‪７／‬تﻴاوې وﻳﻞ‪ ،‬عﻴب پﻪ ‪－‬ﻮتﻪ کﻮل‬ ‫اﻧحطاط‪ :‬ﻟﻮ‪４‬دﻧﻪ‪ ،‬را！ﻴ＂‪５‬دﻧﻪ‪＄ ،‬ﻮړتﻴا‬ ‫اﻧزوا‪－ :‬ﻮ＊ﻪ واﻟﻰ‪ ،‬ﻳﻮاز‪４‬ﻮاﻟﻰ‪ ،‬چ‪５‬ﻠﻪ ک‪５‬دﻧﻪ‪－ ،‬ﻮټ ﻧاست‪３‬‬ ‫اﻧصراف‪ :‬ت‪５‬ر‪４‬دﻧﻪ‪ ،‬ﻻس اخﻴستﻨﻪ‪ ،‬ﻣخ گر‪＄‬ﻮﻧﻪ‬ ‫اﻧعکاس‪ :‬غبر‪－‬ﻮن‪ ،‬ازاﻧگﻪ‬ ‫اﻧ‪％‬ﻮر‪ :‬عکس‪ ،‬تصﻮﻳر‪５＇ ،‬ره پﻪ رساﻣﻲ ډول‬ ‫اوﻫام‪ :‬ب‪＄ ３‬اﻳﻪ سﻮچﻮﻧﻪ‪ ،‬ډار‪ ،‬وﻫﻤﻮﻧﻪ‬ ‫اړو دوړ‪ :‬جگ‪７‬ه‪ ،‬جﻨگ‪６－ ،‬وډي‪ ،‬شخ‪７‬ه‬ ‫اړﻳﻦ‪ :‬ضروري‪ ،‬حتﻤﻲ‬

‫((ب))‬

‫برپا‪ :‬پ‪ ،）５‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ‪ ،‬پﻮرتﻪ‬ ‫برم‪ :‬شان‪ ،‬شﻮکت‬ ‫بﻠﻮاکﻲ‪ :‬د بﻞ تر واک ﻻﻧدې‪ ،‬د خپﻠﻮاک ضد‬ ‫بﻬرور‪ :‬برخﻤﻦ‪ ،‬ﻣستفﻴد‪ ،‬فﻴضﻴاب‬ ‫بﻮرجﻞ‪ :‬کﻮر‪ ،‬استﻮگﻨ‪％‬ﻰ‬ ‫ب‪２‬ﻪ‪５＇ :‬ره‪ ،‬شکﻞ‪ ،‬ﻗﻮاره‪ ،‬رﻧ‪，‬‬ ‫ب‪５‬ﻠﻨ‪ :９‬ب‪５‬ﻠﻮوﻧک‪ ،３‬جﻼکﻮوﻧک‪ ،３‬ډش (_)‬ ‫ب‪／５‬ﻢ‪ :‬بﻲ بﻲ‪ ،‬ﻣ‪５‬رﻣﻦ‪％＊ ،‬ﻪ‬

‫((پ))‬

‫پاسﻠﻞ‪ :‬سپارل‪ ،‬حﻮاﻟﻪ کﻮل‪ ،‬ﻧ‪５‬کﻲ کﻮل‬ ‫پاسﻠﻲ‪ :‬سپاري‪ ،‬حﻮاﻟﻪ کﻮى‬ ‫پاﻳﻠﻪ‪ :‬ﻧت‪５‬جﻪ‪ ،‬خاتﻤﻪ‪ ،‬پاى‬ ‫پاﻳ‪５‬دل‪ :‬پاﻳ‪＋‬ت‪ ،‬ژوﻧدى پات‪ ３‬ک‪５‬دل‪ ،‬اوس‪５‬دل‪ ،‬ژوﻧد کﻮل‬ ‫پرﻫ‪５‬ز‪－‬ار‪ :‬ﻣتﻘﻲ‪ ،‬تﻘﻮادار‬ ‫پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ‪ :‬د ﻧاستﻰ ‪＄‬اى‪ ،‬ﻣرکز‪ ،‬پاﻳتخت‬

‫‪153‬‬

‫پﻼټ‪ :‬د کﻴس‪ ３‬ﻳا ډراﻣ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ طرح چ‪ ３‬د‬ ‫ﻟﻴکﻮال پﻪ ذﻫﻦ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي‬ ‫پﻠﻮي‪ :‬سﻤتﻲ‪ ،‬ﻟﻮري تﻪ ﻣﻨسﻮب‬ ‫پﻮخ ﻻس‪＊ :‬ﻪ ﻣﻬارت‪ ،‬ډ‪４‬ر ﻣﻬارت‪ ،‬ﻗﻮي ﻻس‪ ،‬پﻮره تجربﻪ‬

‫((ت))‬

‫تآثر‪ :‬اغ‪５‬ز‪ ،‬اغ‪５‬زﻣﻨﻞ‬ ‫تاﻟﻨده‪ :‬تﻨا‪７－ ،‬زا‪ ،‬د أسﻤان غرﻫار‬ ‫تاﻣﻴﻦ‪ :‬برابر‪ ،‬ﻣﻬﻴا‪ ،‬خﻮﻧدي‬ ‫تاﻧد‪ :‬تﻨکﻰ‪ ،‬ﻧﻮى‪ ،‬تازه‪ ،‬وده کﻮوﻧکﻰ‬ ‫تاوترﻳخﻮاﻟﻰ‪ :‬زور زﻳاتﻰ‪ ،‬بد چﻠﻨد‪ ،‬اخ او ډب‪ ،‬خشﻮﻧت‬ ‫تخﻴﻞ‪ :‬خﻴال او تصﻮر‪ ،‬پﻪ ذﻫﻦ ک‪ ３‬د ﻳﻮ ＇ﻴز اﻧ‪％‬ﻮر‬ ‫تدوﻳﻦ‪ :‬را！ﻮﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬ترتﻴبﻮل‪ ،‬سﻤﻮن‬ ‫تسکﻴﻦ‪ :‬تسﻠﻲ‪ ،‬أراﻣﻲ‪ ،‬أسﻮدگﻲ‪ ،‬ډاډ‬ ‫تکﻮل‪ :‬ترکﻮل‪ ،‬خﻮ‪＄‬ﻮل‪ ،‬ﻟکﻪ د غﻮږ خﻮ‪＄‬ﻮل‬ ‫تﻠپات‪ :３‬تﻞ پاﻳﻨد‪ ،‬تﻞ ژوﻧدى‪ ،‬ﻫﻤ‪５‬شﻨﻰ‪ ،‬ﻣدام‬ ‫تﻠﻮار‪ :‬ب‪７５‬ه‪ ،‬تﻮﻧدي‪ ،‬تادي‬ ‫تﻤاﻳﻼت‪ :‬ﻟ‪５‬ﻮاﻟتﻴاوې‪ ،‬ﻣﻴﻨ‪ ،３‬رغبتﻮﻧﻪ‬ ‫تﻤبﻞ‪ :‬چﻤبﻪ‪ ،‬چﻨبﻪ‪ ،‬دارﻳال‪ ،‬درﻳﻪ‪ ،‬دارﻳﻪ‬ ‫تﻤسخر‪ :‬ﻣﻠﻨ‪６‬ې‪ ،‬پﻴشاړې‪ ،‬پچﻤﻮزې‪ ،‬ﻣسخرې‬ ‫تﻤﻨا‪ :‬ﻫﻴﻠﻪ‪ ،‬اﻣ‪５‬د‪ ،‬ارزو‬ ‫تﻨبﻴﻪ‪ :‬وﻳ‪＋‬ﻮﻧﻪ‪ ،‬بﻴداروﻧﻪ‪ ،‬پﻮﻫﻮﻧﻪ‪ ،‬اگاﻫﻲ‬ ‫تﻮکﻰ‪＇ :‬ﻴز‪ ،‬شﻰ‪ ،‬ﻣاده‬

‫((ټ))‬

‫！ﻴپﻴک‪ :‬ﻣشخص‪＄ ،‬اﻧ‪７／‬ې‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﻲ‬ ‫！کر‪ :‬ډغره‪ ،‬تﻴﻨدک‪ ،‬جﻨگ‪５‬دل‬

‫((ج))‬

‫جاﻧشﻴﻦ‪＄ :‬اى ﻧاستﻰ‪ ،‬ﻗاﻳﻤﻘام‬ ‫جرس‪－ :‬ﻮﻧ‪／‬رى‪－ ،‬ﻴﻨگ‪７‬ى‪ ،‬غ‪８‬اوه‪ ،‬ج‪７‬ﻧ‪／‬اﻧﻰ‪ ،‬زﻧ‪／‬ﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫جﻮگﻪ‪ :‬وړ‪ ،‬ﻻﻳﻖ‪ ،‬ﻣﻮزون‬

‫((چ))‬

‫چارواکﻰ‪ :‬واک واﻟﻪ د چارو واکﻤﻦ‪ ،‬ﻣاﻣﻮر‪ ،‬د‬ ‫ﻣﻨصب ＇‪＋‬تﻦ‬ ‫چﻠﻨد‪ :‬خﻮى‪ ،‬سﻠﻮک‪ ،‬ک‪７‬ه وړه‪ ،‬ت‪ ，‬رات‪，‬‬

‫حرب‪:‬‬

‫((ح))‬

‫جﻨگ‪ ،‬ج‪７／‬ه‬

‫((خ))‬

‫خشخاش‪ :‬کﻮکﻨار‪ ،‬د کﻮکﻨارو تخﻢ‬ ‫خﻠف‪＄ :‬اى ﻧاستﻰ‪ ،‬اوﻻد‪ ،‬وروستﻪ پات‪ ３‬شﻮﻧﻰ‬ ‫خﻮشاﻣﻨگر‪ :‬چاپ‪７‬وس‪ ،‬چاپﻠﻮس‪ ،‬غﻮړه ﻣال‬ ‫خﻠﻘت‪ :‬پﻴداﻳ‪＋‬ت‬

‫خﻠﻴفﻪ‪＄ :‬ای ﻧاستئ‬ ‫خﻮ‪＋＄‬ت‪ :‬حرکت‪ ،‬ﻧﻬضت‪ ،‬غﻮر‪＄‬ﻨگ‬ ‫خ‪７‬وب‪ :‬پ‪２‬ﻮل‪ ،‬اوبﻮﻧﻪ‪ ،‬اوبﻪ کﻮل‬

‫((د))‬

‫دربان‪ :‬درواﻧچﻲ‪＇ ،‬ﻮکﻴدار‪ ،‬د وره ساتﻨدوى‬ ‫درﻧاوى‪ :‬درﻧ‪＋‬ت‪ ،‬ﻗدر‪ ،‬عزت‬ ‫ُدره‪ :‬ﻣتروکﻪ‪ ،‬ﻗﻤچﻴﻨﻪ‪ ،‬شﻼق‬ ‫درﻳ‪ :＃‬د در‪４‬دو ‪＄‬اى‪ ،‬ﻣﻨبر‪ ،‬ﻟﻮړ ‪＄‬اى‪ ،‬ﻣﻮﻗف‬ ‫دست‪ :３‬غﻮﻧچ‪ ،３‬گ‪６５‬ۍ‬ ‫دﻗت‪＄ :‬ﻴرﻧﻪ‪ ،‬پاﻣﻠرﻧﻪ‪ ،‬تﻮجﻪ‬ ‫درداﻧ‪ :３‬ﻣرغﻠرې‬ ‫دﻳﻨار‪ :‬د طﻼو سکﻪ د عراق د دوﻟت اوسﻨ‪ ９‬پﻴس‪３‬‬

‫((ذ))‬

‫ذاتﻲ‪:‬‬ ‫ذوق‪:‬‬

‫‪＄‬اﻧﻲ‪ ،‬اصﻠﻲ‪ ،‬خپﻞ‪ ،‬شخصﻲ‬ ‫خﻮ＊ﻪ‪ ،‬شﻮق‪ ،‬طبع‬

‫((ر))‬

‫راز‪:‬‬ ‫راشدﻳﻦ‪:‬‬ ‫رحﻠت‪ :‬وفات‪ ،‬تﻠﻨﻪ‪ ،‬ت‪ ،，‬ﻣ‪７‬ﻳﻨﻪ‬ ‫رزﻣﻲ‪ :‬جﻨگﻲ‪ ،‬حربﻲ‪ ،‬د جﻨگ‬ ‫رغاوﻧﻪ‪ :‬جﻮړوﻧﻪ‪ ،‬أبادوﻧﻪ‪ ،‬سازوﻧﻪ‬ ‫رواﻳت‪ :‬ﻧکﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬کﻴس‪ ،３‬راپات‪ ３‬خبرې‪ ،‬د چا د خبرو ﻧکﻠﻮل‬ ‫روحاﻧﻲ‪ :‬ﻣذﻫبﻲ ﻻر＊ﻮد‪ ،‬پارسا‪ ،‬ﻣعﻨﻮي شخص‬ ‫روحﻴات‪ :‬ﻣﻮرال‪ ،‬وضع‪ ،‬وضعﻴت اروا‪－‬اﻧ‪３‬‬ ‫روزل‪ :‬پاﻟﻞ‪ ،‬تربﻴﻪ کﻮل‪ ،‬ساتﻞ‬ ‫رﻳاضت‪ :‬زﻳار‪ ،‬ﻫ（ﻪ‪ ،‬کﻮ＊）‪ ،‬د ﻧفس پاکﻮﻟﻮ ﻟپاره رب‪－ ７‬اﻟﻨﻪ‬ ‫پ＂ﻪ خبره‪ِ ،‬سر‬

‫دﻳﻨدار‪ ،‬ﻣتدﻳﻦ‪ ،‬پﻪ سﻤﻪ ﻻر روان (راشدﻳﻦ خﻠفا)‬

‫زﻫﻴر‪:‬‬

‫((ز))‬

‫خﻮاشﻴﻨﻰ‪ ،‬خپﻪ‪ ،‬ﻧاتﻮاﻧﻪ‪ ،‬کﻤزورى‪ ،‬ک‪４７‬دﻟﻰ‬

‫((ژ))‬

‫ژورﻧاﻟﻴستﻴک‪ :‬ﻫغﻪ ﻟﻴکﻨ‪ ３‬چ‪ ３‬د چاپﻲ‪ ،‬راډﻳﻮﻳﻲ‬ ‫او تﻠﻮﻳزﻳﻮﻧﻲ خپروﻧﻮ او رسﻨﻴﻮ ﻟپاره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ژوى‪ :‬ساک）‪ ،‬ژوﻧدى سرى‪ ،‬ذﻳروح‬

‫((س))‬

‫ساعﻲ‪ :‬ﻫ（اﻧد‪ ،‬زﻳارگاﻟﻰ‪ ،‬کﻮ＊‪＋‬ﻲ‬ ‫سپﻤا‪ :‬زﻳرﻣﻪ‪ ،‬زخﻴره‪ ،‬پاسره‪ ،‬بچت‬ ‫سکﻮت‪ :‬چﻮپتﻴا‪ ،‬ﻗراري‪＄ ،‬ﻨ‪ ،６‬وﻗفﻪ‬ ‫سکﻮن‪ :‬ارام‪ ،‬در‪４‬دﻧﻪ‪ ،‬چﻮپتﻴا‪ ،‬غ‪７‬وﻧدى‪＄ ،‬اى پر ‪＄‬اى ک‪５‬دﻧﻪ‬ ‫سﻤسﻮر‪５＊ :‬راز‪ ،‬شﻴﻦ‪ ،‬زرغﻮن‬ ‫سﻨارﻳﻮ‪ :‬ﻫغﻪ کﻴسﻪ چ‪ ３‬د فﻠﻢ او ډراﻣ‪ ３‬ﻟپاره پر‬ ‫کاغذ ﻟﻴکﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫سﻮد‪ :‬تسﻞ‪ ،‬ډاډ‪ ،‬خاطر جﻤعﻲ‪ ،‬تسکﻴﻦ‬

‫سﻮن‪ :‬سﻮﻧگ‪ ،‬سﻮ‪５＄‬دل‪ ،‬د سﻮ‪＄‬ﻮﻟﻮ‬ ‫سﻮ‪４‬ﻠ‪ :９‬سﻬﻴﻠ‪ ،９‬ﻣﻠگرې‪ ،‬ﻫﻤزوﻟ‪３‬‬ ‫سﻴﻼﻧﻲ‪－ :‬ر‪＄‬ﻨدوى‪ ،‬سﻴاح‪ ،‬ﻧﻨدارچﻲ‬

‫((ش))‬

‫شغﻞ‪:‬‬ ‫شفاﻫﻲ‪:‬‬

‫دﻧده‪ ،‬بﻮختﻴا‪ ،‬وظﻴفﻪ‪ ،‬کسب‬ ‫‪７－‬ﻧﻰ‪ ،‬پﻪ خﻮﻟﻪ‪ ،‬د خﻮﻟ‪ ،３‬پﻪ ﻳادو‪ ،‬د خﻮﻟ‪ ３‬خبرې‬

‫((ښ))‬

‫＊کاﻟﻮ‪ :‬د پ‪＋‬ﻮ اواز‪ ،‬پسپسﻰ‪ ،‬غﻮږى‪ ،‬کشﻬار‪＇ ،‬پﻬار‬ ‫＊ک‪５‬ﻼ کگر‪ :‬استعﻤار گر‪ ،‬استعﻤار چﻲ‪ ،‬ﻧﻴﻮاکگر‪ ،‬بﻨدووﻧکﻰ‬ ‫＊ک‪５‬ﻼک‪ :‬ﻧﻴﻮاک‪ ،‬استعﻤار‪ ،‬بﻨد‪ ،‬راگ‪５‬ر‬

‫((ص))‬

‫صادر‪ :‬ﻟ‪８５‬ل شﻮى‪＇ ،‬ر‪－‬ﻨد‪ ،‬پ‪ ）５‬شﻮى‪ ،‬ترسره شﻮى‬

‫صحﻨﻪ سازي‪ :‬صحﻨﻪ جﻮړوﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻨظر ک）‬ ‫صﻨعت‪ :‬جﻮړ‪４‬دل‪ ،‬ساز‪４‬دل‪ ،‬جﻮړشﻮي شﻴان‪،‬‬ ‫ساﻣاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬وساﻳﻞ‬ ‫صﻮفﻲ‪ :‬پاک ﻧفس‪ ،‬تزکﻴﻪ‪ ،‬د تصﻮف د طرﻳﻘت‬ ‫پﻴرو‪ ،‬د وړﻳﻨﻮ جاﻣﻮ اغﻮستﻮﻧکﻰ‬

‫((ع))‬

‫عداﻟت‪ :‬برابري‬ ‫عابد‪ :‬پرﻫ‪５‬ز‪－‬ار‪ ،‬ﻣتﻘﻲ‪ ،‬تﻘﻮادار‪ ،‬عبادت کﻮوﻧکﻰ‬ ‫عارض‪ :‬عرض کﻮوﻧکﻰ‪ ،‬شکاﻳت کﻮوﻧکﻰ‪ ،‬حﻖ غﻮ＊تﻮﻧکﻰ‬ ‫عارف‪:‬صﻮفﻲساﻟک‪،‬خداى پ‪５‬ژﻧدوﻧکﻰ‪،‬پﻮه‪،‬ﻫﻮ＊ﻴار‬ ‫عاﻟﻲ‪ :‬ﻟﻮړ‪ ،‬شرﻳف‪ ،‬ﻣحترم‬

‫عﻮاطف‪:‬‬

‫احساسات‪ ،‬جذب‪ ،３‬وﻟﻮﻟ‪ ،３‬ﻣﻬرباﻧ‪ ،９‬اﻟطاف‬

‫((غ))‬

‫غﻤ‪５‬دل‪ :‬خﻮاشﻴﻨ‪５‬دل‪ ،‬خپﻪ ک‪５‬دل‪ ،‬پﻪ غﻢ ک‪５‬دل‬ ‫غﻮر‪＄‬ﻨ‪ :，‬خﻮ‪＋＄‬ت‪ ،‬ﻧﻬضت‬

‫((ف))‬

‫فدا‪＄ :‬ار‪ ،‬جار‪ ،‬وارى‪ ،‬ﻗربان‬ ‫فرﻣان‪ :‬د واکﻤﻦ ﻟﻴکﻠﻰ حکﻢ‪ ،‬د وﻟسﻤشر حکﻢ‪،‬‬ ‫اجازه‪ ،‬د وﻟسﻤشر اﻣر پﻪ ﻟﻴکﻠ‪ ３‬ب‪２‬ﻪ‬ ‫فﻦ‪ :‬د عﻠﻢ او صﻨعت پﻪ اړه ﻳﻮﻫﻪ او أ‪－‬اﻫی‬ ‫فضﻴﻠت‪ :‬غﻮره واﻟﻰ‪５＊ ،‬گ‪２‬ﻪ‪ ،‬برتري‬ ‫فطرت‪ :‬طبﻴعت‪ ،‬پﻨ‪ ،＃‬پﻴداﻳ‪＋‬ت‪ ،‬خﻠﻘت‬ ‫فﻘﻪ‪ :‬پﻮﻫﻪ‪ ،‬فﻬﻢ‪ ،‬پر ﻳﻮ ＇ﻪ خبرتﻴا‪ ،‬د دﻳﻦ د ارکاﻧﻮ او‬ ‫احکاﻣﻮ عﻠﻢ‪.‬‬ ‫فﻘﻴد‪ :‬ورک‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠﻰ‪ ،‬ﻣ‪ ،７‬ﻟﻪ ﻻسﻪ وتﻠﻰ‬

‫ﻗﻠﻨگ‪:‬‬

‫((ق))‬

‫د ﻣﻠﻨگ ﻧذراﻧﻪ‪ ،‬باج‪ ،‬کﻠﻨگ‬

‫((ک))‬

‫کافرستان‪ :‬د کافرو ‪＄‬اى‪ ،‬د کافرو وطﻦ‬ ‫کاذب‪ :‬دروغجﻦ‬

‫‪154‬‬

‫کرک＂ر‪ :‬ﻫغﻪ شخص ﻳا ﻟﻮبغاړى چ‪ ３‬د کﻴس‪ ３‬ﻟﻴکﻮال‬ ‫ﻳ‪ ３‬د کﻴس‪ ３‬د پﻴ‪＋‬ﻮ د بﻬﻴر پر ﻣخ بﻴﻮﻟﻮ ﻟپاره ！اکﻲ‪.‬‬ ‫کره کتﻨﻪ‪ :‬ﻧﻘد‪ ،‬سﻢ ﻗضاوت‪ ،‬ﻳﻮه ＇ﻴز تﻪ اصﻼحﻲ کتﻨﻪ‬ ‫کروﻧدگر‪ :‬بزگر‪ ،‬دﻫﻘان‬ ‫کسات‪ :‬غچ‪ ،‬بدل‪ ،‬اﻧتﻘام‬ ‫کک‪７‬تﻴا‪ :‬چ＂ﻠ‪５‬دل‪ ،‬گﻨده ک‪５‬دل‪ ،‬ﻟ‪７‬ﻟﻲ ک‪５‬دل‬ ‫کﻮﻧجکﻪ‪ :‬کﻨجکﻪ‪ ،‬د صدف پﻮخ‪ ،‬گﻮجﻰ‬ ‫کﻮ！ﻠتﻴا‪ :‬پﻮخﻮاﻟﻰ‪ ،‬ﻣضبﻮطتﻴا‪ ،‬ﻣحکﻤتﻴا‪ ،‬درﻧ‪＋‬ت‬

‫پک‪ ３‬زاري شﻮې وي‪.‬‬ ‫ﻣﻨثﻮر‪ :‬پﻪ ﻧثر‪ ،‬ﻟﻪ ﻧظﻢ پرتﻪ‬ ‫ﻣﻨظر کشﻲ‪ :‬ﻣﻨظر ک‪＋‬ﻨﻪ‪ ،‬پﻪ کﻠﻤﻮ ک‪ ３‬د ﻳﻮې صحﻨ‪ ３‬اﻧ‪％‬ﻮر‬ ‫ﻣدام‪ :‬ﻫﻤﻴشﻪ‬ ‫ﻣﻨظﻮم‪ :‬پﻪ شعر‪ ،‬پﻪ ﻧظﻢ‪ ،‬ﻧظﻢ شﻮى‬ ‫ﻣﻬذب‪ :‬ﻣتﻤدن وړ‪ ،‬ب‪ ３‬ع‪５‬بﻪ‪ ،‬تﻮږل شﻮى‪ ،‬اصﻼح شﻮى‪ ،‬سﻢ شﻮى‬ ‫ﻣﻮخﻪ‪ :‬ﻫدف‪ ،‬ﻣﻘصد‪،‬‬ ‫ﻣﻴﻞ‪ :‬ﻟ‪５‬ﻮاﻟتﻴا‪ ،‬اشتﻬا‪ ،‬اشتﻴاق‪ ،‬ﻣﻴﻨﻪ‬ ‫ﻣ‪７‬و‪ :‬ﻣ‪７５‬ه‪ ،‬ﻣ‪７５‬ﻧﻰ‪ ،‬س‪７‬ى‪ ،‬جﻤع ﻳ‪ ３‬ﻣ‪７５‬وﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻬجﻮي‪( ،‬د‬ ‫ﻣ‪７‬و وده ﻟﻪ تا ده)‬

‫ﻻﻣﻞ‪ :‬سبب‪ ،‬عﻠت‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻰ‪ :‬پخﻮاﻧﻰ‪ ،‬ﻟرغﻮن‪ ،‬ﻗدﻳﻤﻲ‬ ‫ﻟطافت‪ :‬ﻧرم واﻟﻰ‪＊ ،‬ﻪ واﻟﻰ‪ ،‬سپ‪（５‬ﻠتﻴا‪ ،‬ﻧزاکت‪＊ ،‬کﻼ‬ ‫ﻟﻘب‪:‬ﻫغﻪ ﻧﻮم چ‪ ３‬د ﻳﻮه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي صفت ﻟﻪ اﻣﻠﻪ پر‬ ‫چا اﻳ‪＋‬ﻮدل شﻮى وي‪.‬‬ ‫ﻟ‪５‬ﻮاﻟتﻴا‪ :‬ﻟ‪５‬ﻮاﻟتﻮب‪ ،‬ﻣﻴﻨتﻮب‪ ،‬ﻫﻴﻠﻪ ﻣﻨدي‪ ،‬ارزوﻣﻨدي‬

‫ﻧابﻮد‪ :‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠﻰ‪ ،‬ورک‪ ،‬ﻣحﻮه‪ ،‬ﻧشت‬ ‫ﻧاشﻮﻧﻰ‪ :‬ﻧﻪ ک‪５‬دوﻧکﻰ‪ ،‬ﻧﻪ ک‪５‬دﻟﻮ واﻻ‪ ،‬ﻧاﻣﻤکﻦ‬ ‫ﻧاورﻳﻦ‪ :‬غﻢ‪ ،‬خپ‪／‬ان‪ ،‬وﻳر‪ ،‬ﻣاتﻢ‬ ‫ﻧدا‪ :‬غ‪ ،８‬اواز‬ ‫ﻧظﻢ‪ :‬ترتﻴب‬ ‫ﻧظاﻣﻲ‪ :‬پﻮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬عسکري‬ ‫ﻧغ‪＋‬تﻞ‪ :‬را！ﻮﻟﻮل‪ ،‬سره ودل‪ ،‬سره ﻳﻮ ‪＄‬اى کﻮل‬ ‫ﻧگﻴﻦ‪ :‬غﻤﻰ‪ ،‬ﻗﻴﻤتﻲ کا‪１‬ﻰ‬ ‫ﻧﻤﻮ‪ :‬وده‪ ،‬ﻟﻮﻳ‪５‬دﻧﻪ‪ ،‬غ＂‪５‬دﻧﻪ‬ ‫ﻧﻬضت‪ :‬خﻮ‪＋＄‬ت‪ ،‬غﻮر‪＄‬ﻨگ‪ ،‬تحرﻳک‬ ‫ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ‪ :‬ﻧاﻣتﻮ‪ ،‬ﻣشﻬﻮر‬ ‫ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪ :９‬ﻧاﻣتﻮ‪ ،‬ﻣشﻬﻮره‬ ‫ﻧﻮﻣ‪％‬رى‪ :‬ضﻤﻴر‪ ،‬ﻫغﻪ کﻠﻤﻪ چ‪ ３‬د ﻧاﻣﻪ استازﻳتﻮب کﻮي‬ ‫ﻧﻴاز‪ :‬اړتﻴا‪ ،‬حاجت‪ ،‬ضرورت‬ ‫ﻧﻴﻠﻪ‪ :‬رﻳ‪＋‬ﻪ‪５＄ ،‬ﻠﻪ‪ ،‬جرړه‪ ،‬وﻟﻪ‬ ‫ﻧ‪５‬ب‪ :‬پرﻟﻪ پس‪ ،３‬بﻴا بﻴا‪ ،‬ﻣکرر‪ ،‬ﻣسﻠسﻞ‬

‫‪－‬ﻠشﻦ‪:‬‬

‫((ګ))‬

‫‪－‬ﻠب‪ ،０‬د ‪－‬ﻼﻧﻮ باغ‪－ ،‬ﻠباغچﻪ‬

‫((ل))‬

‫((م))‬

‫((ن))‬

‫ﻣبارزه‪ :‬ﻫ（ﻪ‪ ،‬زﻳار‪ ،‬جﻨگ‪ ،‬ج‪７／‬ه‪ ،‬شخ‪７‬ه‬ ‫ﻣتاع‪ :‬تﻮ＊ﻪ‬ ‫ﻣجرب‪ :‬ازﻣاﻳﻞ شﻮى‪ ،‬تجربﻪ شﻮى‬ ‫ﻣجﻠﻲ‪ :‬جﻠﻮه گاه‪＊ ،‬کاره کﻮوﻧکﻰ‬ ‫ﻣحاوره‪ :‬خبرې اترې‪ ،‬ﻣکاﻟﻤﻪ‬ ‫ﻣرام‪ :‬ﻣﻘصد‪ ،‬ﻣطﻠب‪ ،‬ﻫﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻣراد‬ ‫ﻣرکچﻴان‪ :‬ﻣرکﻮال‪ ،‬ﻣرکﻪ کﻮوﻧکﻲ‪ ،‬جر‪－‬ﻪ ﻣار‬ ‫ﻣزﻣﻦ‪ :‬اوږد ﻣﻬاﻟﻪ‪ ،‬د اوږدې زﻣاﻧ‪ ،３‬د ډ‪４‬ر وخت‬ ‫ﻣستﻘﻞ‪ :‬خپﻠﻮاک‪ ،‬ازاد‪ ،‬خپﻞ اختﻴاره‬ ‫((و))‬ ‫ﻣستﻨد‪ :‬ﻣﻨﻞ شﻮى‪ ،‬باوري‪ ،‬د اصﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪ ،３‬د اعتبار وړ‬ ‫واکﻤﻦ‪ :‬واکﻮال‪ ،‬واکدار‪ ،‬اختﻴارﻣﻨد‬ ‫ﻣسﻤﻮﻣﻴت‪ :‬زﻫري ک‪５‬دﻧﻪ‪ ،‬پﻪ زﻫرو کک‪４７‬دﻧﻪ‬ ‫وده‪ :‬ډ‪４‬ر＊ت‪ ،‬تکثر‪ ،‬زﻳاتﻮاﻟﻰ‬ ‫ﻣشال‪ :‬ﻣشعﻞ‪ ،‬ډﻳﻮه‪＇ ،‬راغ‬ ‫ﻣشاور‪ :‬سﻼکار‪ ،‬ﻣشﻮره ورکﻮوﻧکﻰ‪ ،‬ﻧظر ورکﻮوﻧکﻰ ورشﻮ‪＄ ７＇ :‬اى‪ ،‬شﻴﻦ او سﻤسﻮر ‪＄‬اى‪５＊ ،‬رازه چاپ‪５‬رﻳال‬ ‫ﻣشرتابﻪ‪ :‬د ﻣشرتﻮب‪ ،‬ﻣشرﻳزه‪ ،‬سرغﻨدوﻳﻪ‪ ،‬د ﻣشرۍ وژغﻨ‪ :３‬وزغﻨ‪ ،３‬د وزو و‪＋４‬تان‬ ‫ﻣصﻨﻮعات‪ :‬ﻻسﻲ او ﻣاشﻴﻨﻲ تﻮﻟﻴدات‪ ،‬جﻮړ ک‪７‬ى وﻟﻮﻟﻪ‪ :‬جذبﻪ‪ ،‬احساس‪ ،‬شﻮر و شﻮق‬ ‫((ﻫـ))‬ ‫شﻮي‪ ،‬تﻮﻟﻴد ک‪７‬ى شﻮي‬ ‫ﻫسک‪ :‬ﻟﻮړ‪ ،‬اوچت‪ ،‬اسﻤان‬ ‫ﻣعتاد‪:‬روږدى‪ ،‬عﻤﻠﻲ‪ ،‬پﻪ ﻧشﻪ اختﻪ‬ ‫ﻫﻤراز‪ :‬راز شرﻳکﻰ‪ ،‬ﻧژدې ﻣﻠگرى‪ ،‬خاص‬ ‫ﻣعراج‪ :‬پﻮرتﻪ‪ ،‬اوچت‪ ،‬ﻟﻮړ‪ ،‬أسﻤان تﻪ د حضرت‬ ‫ﻫﻤرکاب‪ :‬د رکاب ﻣﻠگرى‪ ،‬د ﻻرې ﻣﻠگرى‪ ،‬د سفر ﻣﻠگرى‬ ‫ﻣحﻤد (ص) ختﻞ‪.‬‬ ‫ﻫﻤسفر‪ ،‬د سفر ﻣﻠگرى‬ ‫ﻣعرفت‪ :‬پ‪５‬ژﻧد‪－‬ﻠﻮي‬ ‫ﻫﻤسر‪ :‬سﻴال‪ ،‬برابر‬ ‫ﻣﻘبﻮل‪ :‬ﻣﻨﻞ شﻮى‪＊ ،‬کﻠﻰ‪－ ،‬ران‬ ‫ﻫﻤفکر‪ :‬ﻫﻤخﻴاﻟﻪ‪ ،‬د ﻳﻮه فکر واﻻ‪ ،‬د ﻳﻮه فکر ＇‪＋‬تﻨان‬ ‫ﻣﻘرب‪ :‬ﻧژدې‪ ،‬خپﻠﻮان‪ ،‬دوست‪ ،‬خاص ﻣﻠگرى‬ ‫ﻫﻨر‪ :‬فﻦ‪ ،‬کﻤال‪ ،‬فﻨﻲ ﻣﻬارت‪ ،‬کسب‬ ‫ﻣﻞ‪ :‬ﻣﻠگرى‪ ،‬سره ﻳﻮ‪＄‬اى‬ ‫ﻣﻨاجات‪ :‬دعا‪ ،‬اﻟتجا‪ ،‬ﻫغﻪ بﻴان چ‪ ３‬خداى تﻪ ﻫﻨر‪ :‬فﻦ‪ ،‬کﻤال‪ ،‬فﻨﻲ ﻣﻬارت‪ ،‬کسب‬

‫‪155‬‬