897 115 4MB
Tagalog Pages [82] Year 2019
Talaan ng Paggamit ng Kagamitan ng Mag-aaral Paaralan: _______________________________________________ Purok:__________________________________________________ Sangay:_________________________________________________ Rehiyon: ________________________________________________ Petsa na natanggap ng paaralan: _____________________________
Pangalan ng Humiram
Kailan Ipinahiram
Kondisyon
Kailan Isinauli
Para sa Guro Isulat ang pangalan ng mag-aaral sa hanay na “Pangalan ng Humiram.” Gamitin ang sumusunod na titik sa pagtatala ng kondisyon ng aklat: A. Bago B. Gamit na ngunit maayos pa C. May kaunting sira D. Maraming sira
Kondisyon
Mabasa run Kita Taramdan sa Pagtudlo kang Kinaray-a Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at/o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa [email protected]. Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.
i
MABASA RUN KITA Taramdan sa Pagtudlo Kang Kinaray-a Ikalawang Edisyon 2019 Isinasaad ng Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na “Hindi maaaring ng sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.” Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Kagamitan ng Mag-aaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-akda. Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telepono blg. (02) 439-2204 o mag-email sa [email protected] ang mga may-akda at tagapaglathala. Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Leonor Magtolis Briones Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio, PhD Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral Mga Konsultant: Mga Tagasuri: Ronan D. Talagtag (+), Celestino S. Dalumpines IV, Schubert Anthony C. Sialongo, Frank S. Emboltura, Dr. Agnes Dulce P. Adrias Mga Manunulat: Amy Fe E. Pagunsan, May Glenn H. Siacor, Zipporah A. Ortega Mga Tagasalin: Amy Fe E. Pagunsan, May Glenn H. Siacor, Editha V. Gipal, Zipporah A. Ortega, Rea M. Moscoso Mga Tagaguhit: Alviner C. Valeňa, Condrad Ladislee B. Tua III, Rodel S. Banday, John Herme A. Del Rosario Mga Tagatala: Zipporah A. Ortega, Rea M. Moscoso, Dennis B. Bade Mga Tagapamahala: Usec. Diosdado M. San Antonio, Asec. Alma Ruby C. Torio, Dir. Leila P. Areola, Dr. Rosalina J. Villaneza, Dr. Jocelyn S. Tuguinayo, Ms. Nemia B. Cedo, Dr. Nanelyn T. Bontoyan, Mr. Xyphrone Angelo O. Ortiz, Ms. Forcefina E. Frias, Ms. Jenny B. Bendal, Mr. Benito G. Limuaco, Ms. Glotilde G. De Guzman, Mr. Enrique T. Oreta Inilimbag sa Pilipinas ng ________________________________________
Department of Education - Bureau of Learning Resources (DepEd-BLR) Office Address:
Ground Floor, Bonifacio Bldg., DepEd Complex Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600
Telefax:
(02) 634-1054; 634-1072; 631-4985
E-mail Address:
[email protected]; [email protected]
ii
PAUNA NGA HARAMBALUN Bilang pagsunod sa polisiya R.A. 10533 kang K to 12, Seksiyon 5, ang pagdihon kang mga garamitun dapat pagahimuon para mangin mabinungahun ang pagkaaram ka mga estudyante sa bag-o nga henerasyon. Dya pinasahi nga garamitun nga gindihon para sa mga manunudlo para mangin mamag-an kag madali ang pagtudlo ka mga kompetensi sa Mother Tongue-Based Multilingual Education (MTB-MLE); kag para man sa mga estudyante sa Kindergarten hasta sa Ikatlo nga Halintang para mahanas ang andang ikasarang sa pagbasa. Ang Teacher’s Resource Book nga dya may sulud nga masunod: Taramdan sa Ortograpiya, Pamuno sa Pagbasa (Primer) para sa mga manunudlo kag mga estudyante, kag mga Taraksan Pormatibo (Formative Assessment) para sa MTB-MLE. Ang Taramdan sa Ortograpiya, listahan ka mga tigbato kag ensakto nga paghambal, taramdan sa pag-ispel kag gramatika nga Kinaray-a. Lakip man rugya ang Listahan kang Baryasyon ka mga tinaga sa Kinaray-a kag iba pa nga lengguwahe sa pungsod para makabulig pa gid sa pagpalapad ka anda bokabularyo. Ang Pamuno sa Pagbasa (Primer) natunga sa darwa: Kagamitan kang Maunudlo kag Kagamitan ka mga Estudyante. Ang pagtuon ka mga letra ukon alpabeto ginpasunod suno sa duna nga lengguwahe (Lengguwahe nga Kinaray-a). Ginapakita ka kada turun-an sa Pamuno sa Pagbasa (Primer) ang kada tikang para makamaan magbasa ang mga estudyante. Ang mga Taraksan Pormatibo (Formative Assessment) gindihon para mapalapad kag mapasanyug ang ikasarang kag kaaram sa mga turun-an sa MTB-MLE. Hugut sa tagipusuon nga ginalauman nga mangin madinalag-un, mangin matandus kag mangin masinadyahun sa pagtuon kang MTB-MLE ang mga estudyante paagi sa dyang kagamitan.
iii
KAUNDAN Cover Page Book Record Inside Cover ……………………………………………………………………….. i Copyright Page ……………………………………………………………………. ii Introduction …………………………………………………………...…...……… iii Table of Contents …………………………………………………………………. iv-vi Tigbato kag Ortograpiya …………………………………………………………. 2 Mga Tigbato ……………………………………………………………………….. 3 - 10 Taramdan sa Pagmitlang ka mga Letra …………………………………………. 10 Ang Katigbatuhan …………………………………………………………………. 12 - 13 Consonant Blends …………………………………………………………………. 14 Tanda/Bantas ……………………………………………………………………… 14 - 17 Comma ………………………………………………………………………. 14 - 16 Pintok (.) - Period …………………………………………………...………. 16 Taga (?) - Question Mark ……………………………………………………. 16 Pagtuaw (!) - Interjectory Mark ……………………………………………... 16 Lang-at (-) - Hypen ………………………………………………………...... 17 Pantig (Syllabication) ………………………………………………………………. 17 - 18 Porma kang Kunla ……………………………………………………………. 17 Pagkunla ka mga Tinaga …………………………………………………………... 18 Pagsurundan sa Gramatika ………………………………………………………… 19 Pangngaran (Noun) ………………………………………………………………… 20 - 23 Mga Sahi kang Pangngaran ………………………………………………… 20 Pat-ud nga Pangngaran (Proper Noun) ……………………………….. 20 Di-Pat-ud nga Pangngaran ( Common Noun) ……………………………. 20 Isip kang Pangngaran …………………………………………………. 21 Mga Gamit kang Pangngaran …………………………………………. 21 - 23 Panal-i (Pronoun) ………………………………………………………...………… 23 Panala-i sa Ngaran kang Tawo (Personal Pronoun) ………………………. 24 Panal-i Pangtudo (Demonstrative Pronoun) ……………………………….. 24 Panghulag—(Verb) …………………………………………………………………. 24 Igpanahon nga Ginaobra Pa (Present Tense) …………………………….... 24
iv
KAUNDAN
Igpanahon nga Naobra Run (Past Tense) ……………………………....… 25 Igpanahon nga Obrahun Pa (Future Tense) ……………………..… 26 Panabid ………………………………………………………………………. 27 - 28 Unabid ……………………………………………………………………..… 27 Tungabid …………………………………………………………………….. 27 Uribid ………………………………………………………………………… 28 Pangsari - (Adjective) ……………………………………………………………… 28 Komparatibo (Degrees of Comparison) ……………………………………. 28 Sahi kang Pangsari …………………………………………………………... 29 Panglaragway ………………………………………………………………….. 29 Pang-isip ………………………………………………………………... 29 Demonstratibo ………………………………………………………..… 29 Pangpamangkot ………………………………………………………… 29 Mga Tipon …………………………………………………………………………… 29 Mga Pahayag ………………………………………………………………………... 30 Pahayag nga Nagasaysay (Declarative Sentence) …………………………….. 30 Pahayag nga Pamangkot (Interrogative Sentence) ……………………………. 30 Pahayag nga Panugo (Command Sentence) …………………………………... 30 Pahayag nga Nagalihog (Request Sentence) ………………………………..… 30 Pahayag nga Pakunyag (Exclamatory Sentence) ……………………………... 30 Mga Panuytoy sa Pagsulat kang Kinaray-a (Rules of Spelling) ………………… 30 - 32 Mga Panuytoy sa Gamit kang Palimug ……………………………………. 30 - 31 Mga Panuytoy sa Gamit kang Kalimug ……………………………………. 31 - 32 Pangtumud (Articles) ………………………………………………………………. 32 - 34 Ang ……………………………………………………………………………. 32 Si/Sanday ……………………………………………………………………... 32 Ka ……………………………………………………………………………... 33 Kang …………………………………………………………………………... 33 It ………………………………………………………………………………. 33 Nga ………………………………………………………………………..….. 33 - 34 Ni/Nanday …………………………………………………………………..… 34 Mga Tinaga nga Ginaliwat-liwat ……………….…………………………...…...… 35 - 36 Glosari ka mga Termino sa Gramar kang Kinaray-a ……………………………. 37
v
KAUNDAN Glosari ka mga Kinaandan nga Tinaga kag Pahayag …………………………… 38 Mga Duna nga Pangtamyaw kag Harambalun ……………………………….. 39 Mga Bahin kang Lawas ………………………………………………………. 40 - 42 Mga Katapo kang Pamilya ………………………………………………….... 42 - 43 Mga Nagaobra sa Komunidad ……………………………………………...… 44 - 45 Mga Kinaandan nga Lugar sa Balay, Eskuwelahan kag Komunidad ……….... 46 - 47 Mga Kolor …………………………………………………………………….. 48 Mga Kurti ……………………………………………………………………... 48 Panapug, Panabor kag Iba pa nga may Angut sa Tiyempo ukon Panahon ….... 49 Mga Tiyempo …………………………………………………………………. 50 - 51 Mga Kahimtangan kang Panahon ……………………..……………………… 51 - 52 Mga Baratyagun …………………………………………………………..…... 52 - 54 Mga Kinaandan nga Bagay, Hayup kag Tanum …………………………….... 54 - 59 Mga Tinaga kag Harambalun sa Pagsukol ……………………………………. 59 - 60 Iba Pa……………………………………………………………………...….... 60 - 67 Mga Numero halin sa 0 tubtub sa 100 ………………………………………… 68 - 72 Bibliyografi ………………………………………………………………………….. 73
vi
Teachers’ Resource Book Kinaray-a
1
Tigbato kag Ortograpiya Magtuon kita Tigbato nga Kinaray-a A, M, O, G, N nauna nga mga letra. I, T, K, S, U,
Y, P, R, NG, L, B, D, kag E, W, H naurihi. (Ni May Glenn Hiponia-Siacor)
2
II.A.
ANG TIGBATO KA KINARAY-A
Tigbato
Ang Polisiya kang Katigbatuhan
Palimug
Kalimug
28
8
5
15
Mga huram nga mga Letra:
a - amo
Cc, Ff, Jj, Ññ, Qq, Vv, Xx, Zz Ang mga huram nga letra ginaayup sa mga duna nga ngaran.
e - elisi i - igi o - okra u - unto
Halimbawa:
m - mani g - goma n - niyog t - tasa k - kama s - sikag y - yoyo
Corazon
p - pispis
Florvelle
r - rosas
Joaquin
ng - ngaran
Niño
l - lata
Max
b - bayabas
Quezon
d - dagum w - wasay
Ang pagpanigbato ka mga huram nga tinaga wara ginaislan. Halimbawa French fries van
x-ray zoo
3
h - husay
MGA TIGBATO
Aa
Mm
amo
mani
Oo
Gg
goma
okra
4
MGA TIGBATO
Nn
Ii
niyog
igi
Tt
Kk
tasa
kuron
5
MGA TIGBATO
Ss
Uu
sikag
Yy
unto
Pp
yoyo
pispis
6
MGA TIGBATO
Rr
NGng
ngalangala
rosas
Ll
Bb
lapis
bayabas
7
MGA TIGBATO
Dd
Ee
elisi
dagum
Ww
Hh
wasay
husay
8
MGA TIGBATO
Cc
Ff
computer
french fries
Jj
Ññ
Niña
jeep
9
MGA TIGBATO
Qq
Vv
van
Quezon
Xx
Zz
zoo
x-ray
10
TARAMDAN SA PAGMITLANG KANG LETRA
Aa ey
Bb
Cc si
Dd
Hh eyts
enye
Ee i
ef
Ll el
endyi
o
Pp
Ww dobolyu
11
Qq
dyi
en
ar
zi
ANG KATIGBATUHAN Lengguwahe
Kinaray-a
Tigbato/Alpabeto
28 8
Mga Huram nga Letra Palimug (Vowel)
Cc, Ff, Jj, Ññ, Qq, Vv, Xx, Zz 5 Kinaray-a
English
Palimug (Vowels) A
amo
monkey
E
elisi
propeller
I
igi
snail
O
okra
okra
U
unto uran ulo ulod urang
tooth rain head worm shrimp
Kalimug (Consonant) Kalimug (Consonant)
15 Kinaray-a
English
M
mani manok
peanut chicken
G
gitara gata gamot
guitar coconut milk root
nanay
N
peanut
niyog
chicken
T
tasa tadyaw tambo
cup/mug large earthen jar bamboo shoot
K
kama kalo kan-un
bed cap cooked rice
S
sikag sapa sigay sulo
fish bone brook small snail with whorled shell lamp
12
ANG KATIGBATUHAN Y
yoyo
yoyo
P
pispis pisi pangka
R
rosas ramay
bird twine frog rose dried banana leaves
NG
ngalangala
palate
L
lapis langaw liso
pencil housefly seed
B
bayabas balde bao
guava pail turtle
dagum dahon dagat wasay walo wara husay hagdan hilo habon
needle leaf sea axe eight zero comb stairs thread soap
D W
H
13
II.B. Consonant Blends Ang consonant blends amo ang darwa kang kalimug sa tinaga nga may klaro nga tunog ang
kada isara, parehas kang “gr” ukon “pl”.
Ang mga consonant blends sa Kinaray-a: br, dr, kl, dy, pl, pr, gr, bl, tr, ts Halimbawa: br
bl
dy
pr
braso
blusa
dyip
prito
brilyante
blangko
dyaryo
programa
bra
bloke
dyamante
premyo
kl
dr
pl
gr
klima
dram
plasa
grado
klinika
drowing
plaka
graba
klaro
dragon
platito
grupo
klase
drama
plete
gripo
tr
ts
tribu
tsa
traktora
tsokolate
trono
tsinelas
trak
tsansa
II. C. Tanda/Bantas II.C.1. Comma (,) 1.1 Gamita ang comma sa pagpain ka mga pahayag kun ginasugpon ka pangsugpon nga kag, pero, para, kag ukon. Halimbawa: Mabakal ako kang isda, kag mabakal man ako kang laswa.
14
1.2 Gamita ang comma pagkatapos kang introductory a) clause, b) tipon, ukon c) mga tinaga nga makita antes ang main clause. Halimbawa:
Sige Andrew, gamita lang anay ang akun lapis. 1.3 Gamita ang comma sa pagpain kang mga clause, tipon, kag tinaga nga bukun importante sa pahayag. Halimbawa: Si Maria, parehas ka ana mga bugto, maaram man sa klase. 1.4 Gamita ang comma sa pagpain ka tatlo ukon sobra pa nga mga tinaga, tipon, ukon mga clause nga nagasundanay. Halimbawa: Nanari-sari nga mga prutas ang ginbakal ni Nancy, may babana, sandiya, kag mangga. 1.5 Gamita ang comma sa pagpain ka darwa ukon sobra pa nga mga
pangsari nga nagalaragway ka sangka pangngaran. Halimbawa: Natumba ka mabaskug nga hangin ang mataas, bahul, kag mal-am nga puno kang kahoy. 1.6 Gamita ang comma sa pagpain kang tipon sa katapusan nga bahin kang pahayag nga nagatumud sa unahan ukon tunga nga parte kang pahayag. Ang dya nga tipon puwede mabutang sa unahan, tunga, ukon katapusan nga parte kang pahayag. Mga halimbawa: 1. Pagkatapos kang uran, nagpanghalay kang bayo si Nanay. 2. Nagpanghalay kang bayo si Nanay, pagkatapos kang uran. 3. Si Nanay, pagkatapos kang uran, nagpanghalay kang bayo. 1.7 Gamita ang comma sa pagpain ka mga ngaran kang lugar, mga aytems kang petsa, iristaran (luwas sa numero kag ngaran kang kalye), kag mga titulo sa ngaran kang tawo. Mga Halimbawa: 1. Reynaldo G. Gico, EdD, CESO VI 2. Oktubre 24, 2018 3. Brgy. Malipayun, San Jose, Antique
15
1.8 Gamita ang comma sa pagsaylo halin sa main discourse paagto sa quotation. Halimbawa: “Manami ang ginsulat mo nga estorya Ida,” hambal ni Claire. 1.9 Gamita ang comma kun ginakinahanglan agud indi magsala ang pagbasa. Halimbawa: Nay, Rosing si Toto gali. Nay Rosing, si Toto gali. 1.10 Gamita ang comma pagkatapos kang bating panimula kag bating pangwakas. Mga Halimbawa: Pinalangga ko nga Tintin, Ang nagapalangga, II.C.2. Pintok (.) - Period
Gamita ang pintok (.) sa pahayag nga nagasaysay (declarative sentence), nagasugo (command sentence), kag nagalihog (request sentence). Mga Halimbawa: 1. Nagraha kang tinola si Amaya. 2. Ibutang sa yahong ang tinola. 3. Palihog ibutang ang tinola sa yahong. II.C.3. Taga (?) - Question Mark Gamita ang question mark (?) sa pahayag nga nagapamangkot. Halimbawa: Sin-o ang nagraha kang tinola?
II.C.4. Pagtuaw (!) - Interjectory Mark Gamita ang interjectory mark (!) sa pahayag nga pakunyag. Halimbawa: Ay! Naula ang sabaw kang tinola.
16
II.C.5. Lang-at ( - ) - Hyphen 5.1. Gamita ang lang-at kun ang palimug nagasunod sa kalimug kag magalain
ukon madura ang kahulugan kun wara it lang-at. Mga halimbawa: kid-ul
haw-as
dis-ug
hul-ab
bun-a
id-id
garaw-an
lab-as
5.2. Gamita man ang lang-at sa mga tinaga nga ginaliwan-liwan.Tandaan nga ang ginaliwan nga tinaga amo lang ang root word. Mga halimbawa: kama-kama
sara-sara
huya-huya
sirum-sirum
III. (Pantig at Palapantigan) Syllabication III. A. Porma kang Kunla Ang kunla, ukon sílabá, sangka yunit kang tunog nga may sangka palimug kag kalimug. Kada palimug nga (a/e//i/o/u) sangka kunla; samtang kinahanglan kang kada kalimug ang palimug agud mangin kunla. Dugang pa, isara lámang ang palimug sa kada kunla pero puwede nga may darwa ka kalimug ang sangka kunla. Porma kang Kunla. Ang porma kang kunla nagasunod sa simbolo kang panulat nga ginarepresentaran kang P para sa palimug kag K bilang kalimug:
Porma
Halimbawa kang tinaga
P
a•a
KP
bi•bi
PK
ag•ag
KPK
pak•pak, kit•kit
KKP
blo•ke, pla.ka
KKPK
dram
KKPKK
tsart
17
III. B. Pagkunla ka mga Tinaga Pagkunla ka mga tinaga. Ang pagkunla pamaagi ka paghuray kang tinaga suno
grafema ukon sa nasulat nga mga simbolo. Halimbawa, /u•be/ (ube), /ba•lay/
sa
(balay).
Amo dya ang mga pagsurundan: Una. Kun nagasundanay ang darwa ka palimug sa tunga kang tinaga. Halimbawa: /i•li•i•li/ (iliili) Ikarwa. Kun nagasundanay ang kalimug sa sulud kang tinaga, ang una ginadapun sa ginasundan nga palimug, kag ang pangarwa ginadapun antes kang palimug. Halimbawa: /as•lum/ (aslum), /es•pes•yal/ (espesyal), /pan•sit/ (pansit), /os•pi•tal/ (ospital). Pangatlo. Kun may tatlo ka nagasundanay nga kalimug sa sangka tinaga, ang una nga darwa idapun sa palimug ka ginsundan nga kunla kag ang ikatlo idapun sa kasunod nga kunla. Halimbawa: /eks•per•to/ (eksperto), /ins•pi•ras•yon/ (inspirasyon). Ikap-at. Kun ang una sa tatlo ka nagasundanay nga kalimug M ukon N kag ang kasunod diin man sa BL, BR, DR, PL, at TR, ang una nga kalimug (M/N) idapun sa una nga kunla, kag ang kasunod nga darwa ka kalimug idapun sa kasunod nga kunla. Halimbawa: /a•sam•ble•a/ (asamblea), /tim•bre/ (timbre), /si•lin•dron/ (silindron), / tem•plo/ (templo), /sen•tro/ (sentro). Ikalima. Kun ang sangka tinaga may apat ka naga sundanay nga kalimug, idapun ang una nga darwa ka kalimug sa ginasundan nga palimug, kag ang darwa ka urihi nga kalimug idapun sa kasunod nga kunla. Halimbawa, /eks•plo•si•bo/ (eksplosibo).
18
Pagsurundan sa Gramatika
19
IV. PANGNGARAN (NOUN) Ang pangngaran sangka bahin kang pamulongan nga nagahingaran kang tawo, hayup, lugar, bagay, idea, kag hirikuton. Amo dya ang pangngalan sa Filipino ukon noun sa Ingles,
kag lain sangsa ngaran (name). Ang pangngaran ginagamit nga surugdan (subject), tagbuhat (doer of the action), tuhoy (direct object) kang pahayag.
TAWO
HAYUP
BAGAY
LUGAR
doktor
ayam
amakan
baybay
paghigugma
panguma
bulak
San Jose
kaluwasan
Paskuwa
Tweety Bird
bata
IDEA
HIRIKUTON
Jose
aloy
piyano
siyudad
paglaum
pagpanudlo
Carmen
suksuk
hornuhan
Manila
demokrasya
kaadlawan
IV. A MGA SAHI KANG PANGNGARAN A.1 PAT-UD NGA PANGNGARAN (PROPER NOUN) Ang pat-ud nga pangngaran amo ang matul-id kag pinasahi nga ngaran kang tawo, hayup, lugar, bagay ukon hirikuton. Kun ang ngaran ginatapuan kang darwa ukon sobra pa ka tinaga, ginakabig dya nga sangka pangngaran lamang. Ang pat-ud nga pangngaran ginasulat sa kapital/bahul nga letra. A.2 DI-PAT-UD NGA PANGNGARAN (COMMON NOUN) Ang di-pat-ud nga pangngaran amo ang kabilugan/ordinaryo nga ngaran kang tawo, hayup, lugar, bagay, ukon hirikuton. Ang mga tawag sa kasapatan kag katamnan ginakabig
man nga di-pat-ud nga pangangran. Ginasulat dya sa gamay nga letra. PAT-UD NGA PANGNGARAN (PROPER NOUN)
DI-PAT-UD NGA PANGNGARAN (COMMON NOUN)
Mario
abyan
Presidente Aquino
president
Brownie
ayam
Miming
kuti
Nokia
cellphone
Bag-ong Tuig
kahiwatan
Toyota
kotse 20
A.3 ISIP KANG PANGNGARAN Ang pangngaran ginakabig nga SOLO kun isara lang, kag RAKU kun darwa ukon
sobra pa. May darwa ka pamaagi ang pagtugda ka raku nga pangngaran. 3.1 Ang solo nga pangngaran ginadugangan kang tinaga nga mga sa unahan. Mga Halimbawa: RAKU
SOLO libro
mga libro
relo
mga relo
bayabas
mga bayabas
niyog
mga niyog
bata
mga bata
3.2 Ang solo nga pangngaran ginasugpunan kang unabid nga ka – kag uribid nga –an ukon –han. Ang amo dya nga paagi wara run ginadugangan pa ka mga. Mga halimbawa: SOLO
RAKU
bulak
kabulakan
uma
kaumahan
isda
kaisdaan
bukid
kabukidan
abyan
kaabyanan
balay
kabalayan
tawo
katawhan
Pero ang ikarwa nga paagi magamit lang sa pili nga mga di-pat-ud nga mga pangngaran. Wara dya ginagamit para sa mga pat-ud nga pangngaran. A.4 MGA GAMIT KANG PANGNGARAN 4.1 Ang pangngaran ginagamit bilang tagbuhat (doer of action) ukon surugdan (subject) kang pahayag. Nagabasa si Maria. Ang tawo nahulog sa kahoy. 21
4.2 Ang pangngaran ginagamit bilang tuhoy (direct object) kang pahayag. Nagabasa kang libro si Maria. Maraha kang suman si Akay. 4.3 Ang pangngaran ginagamit sa panglaragway kang tuhoy (object complement) Ginakabig ko si Juan nga sangka abyan. Ginabasa ni Maria ang libro nga Noli Me Tangere.
4.4 Ang pangngaran ginagamit bilang tuhoy kang panghamtang. (object of the preposition) Nag-agto sa eskuwelahan ang maestra. Nanagtag si Jose kag Andres ka mga prutas halin sa andang uma. 4.5 Ang pangngaran ginagamit sa paglaragway kang surugdan kang pahayag. Naglansar sa pagka kapitan si Susan nga bugto ni Mayok . Maabot sa rum-an si Juan nga akun amigo.
4.6 Iba pa nga mga grammatical particles nga ginagamit para matuhoy kun solo ukun raku ang pat-ud nga pangngaran. Solo ( Singular)
Raku (Plural)
Si Nagkurit kang linya si Lita.
Sanday Nagkurit kang linya sanday Lita, Nene, kag Mando
Ni Ginsulat ni Nene ang ana ngaran sa papel.
Nanday Ginsulat nanday Nene, Nonoy, kag Toto ang anda ngaran sa papel.
Kay Gintao ni Roy ang mga lapis kay Rita.
Kanday Gintao ni Roy ang mga lapis kanday Roy, Rene, kag Rema.
22
4.7 May iba nga mga di-pat-ud nga pangngaran nga nagatuhoy sa relasyon, puwede magrupo sa:
SOLO bugto (brother or sister) pakaisa (first cousin) amigo/amiga( friend)
DARARWAHUN magbugto (both brothers/sisters) magpakaisa (both cousins) mag-amigo/magamiga( both friends)
RAKU magburugto (group of brothers/sisters) magparakaisa (group of cousins) mag-aramigohay/mag-aramigahay (group of friends)
4.8 Sari kang Pangngaran (Gender) Panglaki
Pangbayi
Di Pat-ud
Wara it sari
tatay
nanay
ginikanan
bola
lolo
lola
apoy
alat
manong
manang
bata/puya
bulak
tiyo
tiya
paryente
libro
maestro
maestro
manunudlo
lamisa
Pari
madre
katekista
tarahad
toto
inday
hinablus
lapis
V. Panal-i (Pronoun) Ang panal-i sangka bahin kang pamulongan nga ginabulus/sal-i sa pangangaran. Halimbawa: Si Tintin nagkaun kang suman. Si Tintin nanamitan gid. Si Tintin nagkaun kang suman. Tana nanamitan gid.
Nanamitan gid tana.
23
V.1 Panal-i sa Ngaran kang Tawo (Personal Pronoun) Solo (Singular)
Raku (Plural)
ako, ko kanakun akun
kita (inclusive), kami (exclusive) natun, ta (inclusive), namun (exclusive) atun, amun
Ginaestorya (Second Person)
ikaw, kaw kanimo, mo imo
kamo ninyo inyo
Ginaestoryahan (Third Person)
tana na ana
sanda/sanday kanday nanda/nanday anda
Nagaestorya (First person)
V.2 Panal-i nga Pangtudo (Demonstrative Pronoun) Ang nagahambal nagatuhoy sa ginakaptan.
amo dya (this)
rapit sa nagahambal
rugya (here)
Ang nagahambal nagatudo sa sangka bagay nga rapit sa ginaestorya.
amo ria/amo raa/ amo daa(that)
rapit sa ginaestorya
rugyan (there)
Ang sangka bagay rayu sa nagaestoryahanay.
amo to (those)
rayu-rayu
rugto (yonder)
VI. Panghulag (Verb) Ang panghulag sangka bahin kang pamulongan nga nagapakita kang hulag. Halimbawa: Nagsaot ang magnanay. VI.A Igpanahon kang Panghulag (Aspekto/Panahunan): A.1 Igpanahon nga Ginaobra Pa (Present Tense) Ang Igpanahon nga Ginaobra mahimo sa pagdugang kang unabid nga “naga-” kag “gina-” sa panghulag.
Mga halimbawa: nagasulat (is writing)
ginasulat (is being written)
nagatindug (is standing)
ginakaun (is being eaten)
nagapungko (is sitting)
ginabasa (is being read) 24
A.2 Igpanahon nga Naobra Run (Past Tense) Ang Igpanahon nga Naobra Run mahimo sa pagdugang kang unabid nga “nag-” sa panghulag. Mga halimbawa: sulat
nagsulat (wrote)
tindug
nagtindug (stood)
pungko
nagpungko (sat)
2.1 Ang Igpanahon nga Naobra Run puwede man mahimo sa pagdugang kang unabid “na” sa panghulag. Mga halimbawa: sulat
nasulat (written)
basa
nabasa (read)
kita
nakita (found, saw)
2.2 Ang Igpanahon nga Naobra Run puwede man mahimo sa pagdugang kang unabid “naka-” sa panghulag. Mga halimbawa:
bati
nakabati (have heard)
dara
nakadara ( have brought)
bakal
nakabakal ( have bought)
2.3 Ang Igpanahon nga Naobra Run mahimo sa pagdugang kang unabid nga “gin-” sa panghulag. Mga Halimbawa:
sugid
ginsugid (told)
prito
ginprito (fried)
panaw
ginpanaw - (walked)
25
2.4 Ang Igpanahon nga Naobra Run mahimo sa pagdugang kang tungabid nga “-in-” sa panghulag nga nagaumpisa sa kalimug. Mga Halimbawa: kaun
kinaun (ate, eaten)
gamit
ginamit (used)
pasa
pinasa (passed)
A.3 Igpanahon nga Obrahun Pa (Future Tense) 3.1 Ang Igpanahon nga Obrahun Pa mahimo sa pagdugang kang unabid nga “ma-” ukon “mag-” sa panghulag. Mga halimbawa: “ma -”
“mag-”
masulat (will write)
magsulat (will write)
matindug (will stand)
magtindug (will stand)
mapungko (will sit)
magpungko (will sit)
3.2. Ang Igpanahon nga Obrahun Pa mahimo sa pagdugang kang unabid nga “mapa-” sa panghulag. Mga halimbawa: Mapahimo (will have to build)
Mapabakal (will have to buy) Mapatanum (will have to plant) 3.3 Ang Igpanahon nga Obrahun Pa mahimo sa pagdugang kang unabid nga “maka-” sa panghulag. Mga Halimbawa: Makatawas (will be able to go with) Makabuul (will be able to get) Makapadayon (will be able to pursue) Mga pinasahi nga kaso kun sa diin maman-an ang Igpanahon kang Panghulag Ang tinaga nga “mangin” kag “nangin” makabulig para maman-an ang igpanahon kag panghulag. Ang tinaga nga “mangin” sayudon “will become” i.e mangin lider (will become leader). Samtang ang “nangin” Igpanahon nga Naobra Run kang mangin parehas kang nangin lider (became leader).
26
MGA PANABID A. Ang unabid (prefix) “ i-” kag uribid (suffix) “-i” kun itabid sa panghulag nagahimo kang pahayag nga imperatib, ukon surugdan kang pahayag-sayudon, nagatuhoy dya “ikaw/ka” ukon ang tawo nga ginaestorya. Parehas man sa uribid nga mga “-a” kag “-i” sa mga panghulag nga nagatapos sa kalimug, ukon sa mga panghulag nga nagatapos sa “accented vowels”. Pero kun ang panghulag nagatapos sa “unaccented vowel”, ang uribid nga mga “-ha” kag “-hi” ang ginagamit. Mga Halimbawa: “i-”
“-i”
“-a”
“-i ”
“-ha”
“-hi”
tudlo - itudlo
tudlo - tudloi
hambala
hambali
kantaha
kantahi
(teach)
(you teach)
(say)
(you say)
(sing)
(you sing)
sulat - isulat
sulat - sulati/a
(write)
(you write)
A.1. Ang unabid “ipa-” nagahimo kang pahayag nga imperatib, kag ang surugdan amo ang tuhoy sa pahayag. Dya puwede man mangin panghulag sa pahayag. Mga Halimbawa:
Ipakaun sa bata ang tinapay. (Subject) Ipasulat kay Nene ang tinaga (Subject) ka kanta.
A.2. Ang tungabid (infix) nga mga “-ar-”, “-ir-”, kag “-ur-” kun idugang sa panghulag ang mahimo nga panghulag nagatuhoy sa grupo. -ar-
-ir-
saut—saraut
hibi—hiribi
bakal– barakal
tingub—tiringub
kadlaw—karadlaw
27
-urbuylog—buruylog ukay—urukay
A.3 Ang uribid -an kun idugang sa panghulag nga nagatapos sa kalimug ukon sa panghulag nga nagatapos sa “accented vowels”, sayudun, ang hulag nagatuhoy sa “tawo” ukon “bagay”. Kun ang panghulag nagatapos sa “unaccented vowel” ang uribid nga “-han” ang ginagamit. Mga Halimbawa:
hambal (to talk)
- hambalan (to talk about someone/
something) basa (to read)
- basahan (to read to someone)
Ang Panabid (Affix) Ang Panabid, kunla nga ginadugang sa sangka tinaga para magtugro ka lain nga kahulugan. Mga Halimbawa:
ma - turog
- maturog
naka - panaw
- nakapanaw
VII. PANGSARI (ADJECTIVE) Ang pangsari sangka bahin kang pamulongan nga nagahambal/nagalaragway kang pangngaran kag subject kang pahayag. Halimbawa: Guwapa si Editha.
Degrees of Comparison
Positibo
bahul/ kabahul
labug/ kalabug taas/katas
Komparatibo Non-equality Equality of the two between two objects compared parehas / angay ka mas bahul bahul parehas / angay ka mas labug labug parehas / angay ka taas
mas taas.
28
Intense Degree kabahul
kalabug kataas
Superlative
bahul-bahul
labug-labug taas-taas
SAHI KANG PANGSARI Ang Kinaray-a may apat ka pangsari: panglaragway, pang-isip, demonstratibo kag pangpamangkot. 1. Panglaragway. Ang dya nga sahi nagapamaan kang kinaiya sa pangngaran ukon pangsal-i. Mga Halimbawa:
bahul ang atis bugu ang kalat
lapad ang taramnan
2. Pang-isip. Ang dya nga sahi nagapamaan kang kaduruhon, kantidad, kag kagamayun kang pangngaran ukon pangsal-i. Mga Halimbawa: lima ka bata
tatlo sanda
raku ang atis
3. Demonstratibo. Ang dya nga sahi ginagamit kun may ginatumud nga pangngaran ukon pangsal-i. Mga Halimbawa: Rugya sanda marigos. Amo ria ang bata nga nadura. 4. Pangpamangkot. Ang dya nga sahi ginagamit kun magpamangkot nga nagatumud sa pangngaran ukon pangsal-i. Mga Halimbawa:
Sin-o rugya ang bata ni Jose? Sa diin ang balay ninyo?
MGA TIPON KAG MGA PAHAYAG MGA TIPON (PHRASES): Ang tipon grupo ka mga tinaga nga wara it kompleto nga kahulugan Pangngaran nga Tipon:
gamay nga bata pula nga saya
Pag-isip nga Tipon:
lima ka lapis darwa ka tuig
Panglihuk nga Tipon:
madasig nga paghakwat maluya nga pagpanaw
29
MGA PAHAYAG (SENTENCES): Ang pahayag grupo kang mga tinaga nga may subject kag predicate kag may kompleto nga kahulugan. A. Pahayag nga Nagasaysay (Declarative Sentence) Mga halimbawa:
Nagraha kang tinola si Nanay. Nagakaun ang bata.
B. Pahayag nga Pamangkot (Interrogative Sentence) Mga halimbawa:
Sin-o ang nagraha kang tinola? Wanhaw nagkaun ang bata?
C. Pahayag nga Panugo (Command Sentence) Mga halimbawa:
Bunyagi mga tanum sa hardin. Ibutang sa yahong ang tinola.
D. Pahayag nga Nagalihog (Request Sentence) Mga halimbawa:
Palihog raha kang tinola. Palihog ibutang ang tinola sa yahong.
E. Pahayag nga Pakunyag (Exclamatory Sentence) Mga halimbawa:
Ay! Naula ang sabaw kang tinola. Abaw! Kanamit kang sabaw. Aguy! Nalapakan mo ang kahig ko.
MGA PANUYTOY SA PAGSULAT KANG KINARAY-A (RULES OF SPELLING) A. MGA PANUYTOY SA GAMIT KANG PALIMUG Panuytoy 1. Ang palimug nga “o” ginagamit sa mga huram nga tinaga. Mga Halimbawa:
otap tsokolate
Panuytoy 2. Ang palimug nga “o” ginagamit sa mga panghingapos nga tunog. (Terminal Sound) Mga Halimbawa:
maestro departamento 30
Panuytoy 3. Ang palimug nga “u” ginagamit sa tanan nga naulang nga tunog (schwa sound) Mga Halimbawa:
ukud
uyas
sulud
uga
Panuytoy 4. Ginagamit man ang “u” sa penultima silaba (penultimate syllable) kapin pa kun nagasundanay ang darwa ka kunla nga parehas nga “o” ang tunog magluwas sa pangngaran. Mga Halimbawa:
bukol
sukol
tuon
turog
buyo
buho
Panuytoy 5: Ginagamit ang mga tinaga nga ginagamit run sa Filipino kag iba nga pulong sa Pilipinas agud mapadali ang pagtubo kang Filipino. Mga Halimbawa: punta
sunod
bulak
sulat
kuskos
lupa
Panuytoy 6: May mga tinaga nga mas maathag kun islan ang pagbato-bato para mas mapain sa ka parehas nga tinaga. Mga Halimbawa:
santo (saint)
santu (to blend)
too (to believe)
tuo (right)
Panuytoy 7: Mga tinaga nga indi run pag-islan hay naintiyendihan kag nabatian run sa Kinaray-a. Mga Halimbawa:
babaye (pero kun kamal-aman, bayi; ang pagkaun bayebaye) paghidaet (mitlangun nga /pag-hi-da-it/bukut /-et/
B. MGA PANUYTOY SA GAMIT KANG MGA KALIMUG Panuytoy 1: Ginagamit ang tanan nga kinaandan nga kalimug sa alpabetong Filipino kun magsulat kang mga duna nga tinaga. Panuytoy 2: Ginagamit ang “f” kag “j” sa mga huram nga tinaga. Mga Halimbawa:
“f”
“j”
fax
jacket
Filipino
jalousie
film
jackpot
31
Panuytoy 3: Ang mga kalimug nga “c”,“q”,“v”,“x” kag “z” sarang magamit sa pat-ud nga pangngaran (proper nouns) kag sa huram nga mga tinaga kun indi gid maislan ka mga panal-i nga tunog. “c” Cecile cellphone
“q” Antique Quezon
“v” Vilma Venue
“x” x-ray text
“z” zoo zipper
Pero kun himuon nga panghulag (verb) ang x-ray, mangin eksrey. Halimbawa: gin-eksrey, eksreyun, mapaeksrey. Tungud padayon man ang pagdugang ka mga layaw nga tinaga sa Filipino, mas mayad nga sundon kun ano ang ginabaton nga pagbato-bato sa Filipino. Mangin bukas kita sa pag-ayup ka mga tinaga, kapin pa sa negosyo kag siyensiya parehas kang alawans, surbi, kag likwideyt. C. SA PAGGAMIT KA MGA PANABID (AFFIX) INDI RUN PAG-ISLAN ANG PAGBATO-BATO KAG GAMIT MAGLUWAS SA MGA TINAGA NGA NAGATAPOS SA LETRA NGA “O” Mga halimbawa: kadlaw
-
kadlawanay
dayon
-
padayon, dayunon, padayunon
baylo
-
bayluhanay
PANGTUMUD Ang PANGTUMUD (ARTICLES) nagapakilala ka nagasunod nga pangngar an (noun), pangsari (adjective), ukon panghulag (verb). a. ANG - ginagamit sa pagpakilala kang pangngaran ukon bilog nga tipon (phrase). Mga Halimbawa: Ang mga bata
Ang maestra
Ang nagaantos nga mga Filipino b. SI/SANDAY - ginagmit sa pagpakilala kang tawo/mga tawo nga pat-ud sa sangka tipon. Mga Halimbawa: Si Benigno Sanday Benigno kag Corazon Nagtugro si Evelio kang amot sa simbahan. Nanagtag kang pamahaw sanday Ferdinand kag Imelda. 32
c. KA - ginagamit sa pagsugpon kang darwa ka pangsari (adjective), panghulag (verb) kag pangsari, ukon isip kag pangngaran sa sangka tipon Mga Halimbawa:
tam-an ka taas
sobra ka pisli
tuman ka tibsol
dalagan ka madasig
hinugay ka linapot
sagi ka dinampurat
lima ka babaye
pira ka bilog
tatlo ka pato
sagi ka dinampurat
lima ka babaye
pira ka bilog
d. KANG - ginagamit sa pagpakilala kang tuhoy (object) kang panghulag (panghulag + pangngaran);
ginagamit sa pagpakita kang pagpanag-iya
(pangngaran + pangngaran) Mga Halimbawa:
masaot kang kuratsa
matanum kang pinya
maraha kang sinakol
bata kang manggaranun
ikog kang pagi
bunga kang niyog
e. IT - ginagamit sa tipon nga “wara it + pangngaran”; sa parte Norte gina baylo sa KANG ukon KA •
Sa iba nga banwa, ang IT nangin TI (idiolect)
• Ang “wara it” ginapabugu nga “wara’t”
Mga Halimbawa: wara it kaluoy - wara’t kaluoy
makaun it saging
wara it sulud - wara’t sulud
masaka it niyog
wara it pulos - wara’t pulos
maraha it kasoy
f. NGA - ginagamit sa pagsugpon kang pangsari kag pangngaran nga gi nalaragway; ginagamit sa tipun nga “ana/anda nga + pangngaran” sa pagpakita kang pagpanag-iya. Mga Halimbawa: Bahul nga tawo / tawo nga bahul Manamit nga pagkaun / pagkaun nga manamit Pula nga traysikul / traysikul nga pula Ana nga balay / anang balay Anda nga padihot / andang padihot 33
Ginagamit man ang NGA sa pagsugpon kang panghulag kag ang tuhoy kadya, panghulag kag panghulag, ukon kang panghulag kag pangsari. Mga Halimbawa: nahimo nga kalokalo
nagbahul nga mabuut
nagtubo nga kamonsil
nagatuon nga magpulis
nagaayo nga mamana
naraha nga sunog
naluto nga ahat pa
nagauran nga nagainit
g. NI/NANDAY – ginagamit sa pagsugpon kang ANA/ANDA kag pat-ud nga ngaran kang tawo; nagapakita kang pagpanag-iya kang pat-ud nga tawo; NI kun isara lang, NANDAY kun darwa ukon labaw pa. Mga Halimbawa: Ana ni Mr. Javier ang balay nga puti sa babaw kang banglid. Anda nanday Isko kag Iska ang bandera. Bag-o ang pantalon ni Rodel. Bata nanday Samuel kag Isabel si Manuel. Hinuptanan ni Dyesebel sangka puti nga kuti.
34
MGA TINAGA NGA GINALIWAT-LIWAT Raku nga mga tinaga sa Kinaray-a ang ginaliwat-liwat, angay kang balay-balay, bata-bata, gwapa-gwapa, lupolupo, tumbaktumbak, labuglabug. Ano ang mga pagsurundan sa pagsulat kadya? 1. Mga Pangngaran (Noun) – ang mga pangngaran nga ginaliwat-liwat nagapakita kang diminutive form ukon indi matuod nga bersiyon. Ginasulat dya nga may langat sa tunga kang mga tinaga nga ginaliwat-liwat. Mga Halimbawa:
bata-bata – monyeka balay-balay – gamay nga balay tawo-tawo – bahoy ukon scarecrow tasa-tasa – gamay nga tasa nga siripalun tarak-tarak, pusil-pusil, bayo-bayo, etc.
Amo man dya ang ginasundan nga lohika kun sa panghulag (verb). Halimbawa: Nagsaot-saot si Inday. Nagakahulogan nga indi matuod nga saot ang ginhimo ni Inday. Lain ang kahulogan sa “Nagsaot is Inday (kang kuratsa).” 2. Mga tinaga nga may pat-ud nga kahulugan, parehas kang mga ngaran kang kasapatan kag katamnan (flora and fauna), pagkaun, kag iba pa. Ginasulat nga wara it lang-at, tungud ginakabig dya nga sangka tinaga lang. Mga Halimbawa: Kasapatan: Labuglabug, tumbaktumbak, tarotaro, baboybaboy Pero: umang-umang (ginasundan ang panuytoy sa paggamit kang lang-at) Katamnan: siosio, lupolupo, sagingsaging Pagkaun: Lubidlubid, bitsobitso, terenteren, kalokalo, sarasara Iba pa: Kamakama (duwende)
35
3. Mga Pangsari – ang pangsari nga ginaliwat-liwat ginagamit agud ipahayag ang labaw nga kinaiya (emphatic mode), bukut ang patuyong (superlative degree). Ginasulat dya nga may lang-at. Halimbawa. Kun maghambal kita nga, “Bahul-bahul ang balay ni Governor,” nagakahulugan nga bahul ang balay suno sa persepsiyon kang taghambal, pero ayhan bukut amo ria ang pinaka bahul nga balay. Labug-labug, taas-taas, sagad-sagad, aram-aram, hamot-hamot, liwanliwan etc. • Dugang pa: Ano ang kinalain kang liwat-liwat sa liwan-liwan? Parehas sanda nga pangsari. Ang “liwat-liwat” ginabuhat nga wara’t pagbag-o (repetitious); ang liwan-liwan ginabuhat nga lain sa una nga ginhimo (redo, remake). Ang pangsari nga “liwan” (li-wan) nagakahulugan nga “may kinalain” Ano ang ensakto, tawo ukon taho? • Kun tun-an ta ang pagmitlang kang tao, padanlug ang tunog halin sa a paagto sa o, gani may tunog w nga masat-uman, bukut pahuyup nga tunog kang h (ta-ho). Gani, mas nagakaangay lang "tawo"; ang "taho" rimnun nga may luy-a. Ano tana ang taho vs. sarasara? •
Ang taho himo sa luy-a; ang sarasara himo sa bugas nga sinanlag. Ginasara dya, amo ria nga sarasara.
•
Ano ang kinalain kang sanlag sa bangto? Ginasanlag ang bugas kag mani; ginabangto ang mais. Amo dya kamanggaranun ang atun pulong, gani tun-an ta ka mayad, angay kang atun pagtuon sa mga pulong halin sa iba nga mga pulong.
36
GLOSARI KANG MGA TERMINO SA GRAMAR KANG KINARAY-A ENGLISH
KINARAY-A
Adverbs Affix Alphabet
Panul-id Panabid Katigbatohan/Alpabeto
Apostrophe Bracket Comma
Kuhit Bracket Comma
Declarative Sentence Dependent Clause Division Sign
Nagasayay Kabud nga tiphayag Panghuray
Colon Double Slash Ellipsis
Doble Pintok Doble tapas Kapintokan
Equal Sign Exclamatory Sentence Generally Declarative Sentence
Ekwals Pahayag nga Pakunyag Pahayag
Hyphen/Dash Imperative Sentence (Command) Imperative Sentence (Request)
Lang-at Pahayag nga Panugo Pahayag nga Nagalihog
Independent Clause Interrogative Sentence Minus Sign
Hilway nga Tiphayag Pahayag nga Pamangkot Pangbuhin
Multiplication sign Noun Plus Sign
Pangmuad Pangngaran Pangdugang
Preposition Pronoun Punctuation Marks
Panghamtang Panal-i Panandahayag
Syllable Tenses of verb Types of Sentences
Kunla Igpanahon kang Panghulag Mga Sahi kang Pahayag
Verbs
Panghulag
37
Bokabularyo ka mga Kinaandan nga Tinaga kag Pahayag
38
39
Mayad nga aga/ Mayad nga adlaw. Mayad nga gabii. Mayad nga aga. Mayad nga adlawun. Babay; Mapanaw run ako. Kamusta ikaw? Pasensiyaha ako. Pasensiya lang, wara ko ginhungud. Puwede ko ka agi; Maagi ako anay. Palihog duhol. Palihog…; puwede… Salamat.
Mayad nga aga/ Mayad nga adlaw. Mayad nga gabii. Mayad nga aga. Mayad nga adlawun. Babay; Mapanaw run ako. Kamusta ikaw? Pasensiyaha ako. Pasensiya lang, wara ko ginhungud. Puwede ko ka agi; Maagi ako anay. Palihog duhol. Palihog…; Puwede… Salamat.
Magandang araw.
Magandang gabi.
Magandang umaga. Magandang tanghali. Paalam.
Kumusta ka? Ipagpaumanhin mo. Ipagpaumanhin, hindi ko po sinasadya. Makikiraan po.
Good afternoon.
Good day.
Good evening.
Good morning.
How are you? I’m sorry.
Pakiabot. Paki…
Salamat.
Please pass. Please…
Thank you.
May I pass.
I’m sorry, I didn’t mean it.
Goodbye.
Good noon.
Bisa ako Kaluoyan ikaw kang Diyos. Mayad nga hapon.
Bisa ako Kaluoyan ikaw kang Diyos. Mayad nga hapon.
Bless you. God bless you.
Mano po. Kaawaan ka ng Diyos. Magandang hapon.
South
Kinaray-a
Filipino
English
MGA DUNA NGA PAGTAMYAW KAG HARAMBALON
Mayad nga adlawun. Babay; Mapanaw run ako. Kamusta ikaw? Pasensiyaha ako.
Mayad nga adlawun. Babay; Mapanaw run ako. Kamusta ikaw? Pasensiyaha ako.
Pasensiya lang, wa/ara ko ginhungud. Puwede ko ka agi; Maagi ako anay. Palihog duhol. Palihog…; Puwede… Salamat.
Mayad nga aga.
Mayad nga aga.
Pasensiya lang, wara ko ginhungud. Puwede ko ka agi; Maagi ako anay. Palihog duhol. Palihog…; puwede… Salamat.
Mayad nga aga/ Mayad nga adlaw. Mayad nga gabii.
Bisa ako Kaluoyan ikaw kang Diyos. Mayad nga hapon.
North
Mayad nga aga/ Mayad nga adlaw. Mayad nga gabii.
Bisa ako Kaluoyan ikaw kang Diyos. Mayad nga hapon.
Central
Variations
Palihog todol. Palihog…; Puwede… Salamat.
Pasensiya lang, wara ko ginhungud. Maagi ekem.
Gio ni si gene ekem. Kamusta ikey Pasensiyaha ekem
Mayad nga edlew.
Mayad nga ugma.
Mayad nga kelep.
Mayad nga edlew.
Kauluuyan ikey kang Diyos. Mayad nga serum.
Inati
40
abdomen/ stomach ankle armpit arms back beard bile blood vessels brain breast buttocks chest chin ears elbow eyebrow eyelashes face finger fingernail/toenail forehead gums hair
English
BAHIN KA LAWAS
tiyan bukong-bukong kilikili bisig/braso likod balbas apdo ugat utak suso puwit dibdib baba tainga siko kilay pilikmata mukha daliri ng kamay kuko noo gilagid buhok
Filipino
busong buko-buko iruk butkun likod bungut apdo ugat utok suso/titi buli dughan sag-ang talinga siko kiray miruk pungyahun tudlo kang alima kuko dahi lasi buhok
Kinaray-a
busong buko-buko iruk butkun likod bungut apdo ugat utok suso/titi buli dughan sag-ang talinga siko kiray miruk pungyahun tudlo kang alima kuko dahi lasi buhok
South busong buko-buko iruk butkun likod bungut apdo ugat utok suso/titi buli dughan sag-ang talinga siko kiray miruk pungyahun tudlo kang alima kuko dahi lasi buhok
Central
North busong buko-buko iruk butkun likod bungut apdo ugat utok suso/titi buli dughan sag-ang talinga siko kiray miruk uyahun tudlo kang alima kuko dai lasi buhok
Variations
bulbol
amiruk angas
pig-an lubot dugan salang talenge
ipro
katowan
Inati
41
kamay ulo puso
balakang bituka bato tuhod binti labi kalingkingan
baga bagang bunganga batok pusod leeg ilong palad tadyang balikat balat talampakan
hips intestine kidney knee leg/legs lips little finger
lungs molar tooth mouth nape navel neck nose palm ribs shoulder skin sole
Filipino
hand head heart
English
BAHIN KA LAWAS
baga bag-ang baba tangkugu/lubut pusod liug irong palad gusok abaga panit dapadapa
alima ulo kasingkasing/ tagipusuon balikawang tinai bato tuhod batiis bibig tingayun/ kamalingking
Kinaray-a
alima ulo kasingkasing; tagipusuon balikawang tinai bato tuhod batiis bibig tingayun; kamalingking baga bag-ang baba tangkugu; lubut pusod liug irong palad gusok abaga panit dapadapa
South
alima ulo kasingkasing/ tagipusuon balikawang tinai bato tuhod batiis bibig tingayun; kamalingking baga bag-ang baba tangkugu/lubut pusod liug irong palad gusok abaga panit dapadapa
Central
North
baga bag-ang baba tangkugu; lubut pusod liug irong palad gusok abaga panit dapadapa
alima ulo kasingkasing/ tagipusuon balikawang tinai bato tud Batis bibig kumilingking
Variations
lapakan
bagi
orong
panuuk sulang tangkugu poras
baba
pinugwan
bukad taguiposuon
Inati
42
adopted son/ daughter aunt brother brother/sister by affinity brother-in-law daughter/son in law eldest father father-in-law/ first cousin goddaughter godson godfather
English
Filipino
sinagudan tita; tiya bugto nga laki hinablus biras umagad
subang tatay ugangan pakaisa ihada ihado maninoy
tiya; tiyahin kapatid na lalaki pamangkin
bilas manugang
panganay tatay biyenan pinsan inaanak na babae inaanak na lalaki ninong
Kinaray-a
paa tudlo kang kahig unto hawak kahig
Kinaray-a
ampon
Filipino
hita daliri ng paa ngipin baywang paa
KATAPO KA PAMILYA
thigh toe tooth/teeth waist foot
English
BAHIN KA LAWAS
subang tatay ugangan pakaisa ihada ihado maninoy
biras umagad
tita; tiya bugto nga laki hinablus
sinagudan
South
paa tudlo kang kahig unto hawak kahig
South
subang tatay ugangan pakaisa ihada ihado maninoy
biras umagad
tita; tiya bugto nga laki hinablus
sinagudan
Central
North
gurang tatay ugangan pakaisa yada yado maninoy
biras umagad
dodong bugto nga laki hinablus
mama
North
paa tudlo kang kahig ipon awak siki
Variations
paa tudlo kang kahig unto hawak unto
Central
Variations
maguran
manding
Inati
pirigwakan
Inati
43
godmother grandchild grandfather grandmother husband mother mother-in-law niece; nephew sister sister-in-law stepdaughter/son stepfather stepmother uncle wife youngest
English
Filipino
ninang apo lolo lola asawa nanay biyenan pamangkin kapatid na babae bayaw manak tito tiya/tiyahin amain/tiyuhin asawa bunso
KATAPO KA PAMILYA
maninay apo lolo lola bana nanay ugangan hinablus bugto nga baye bayaw manak ato/tito manding tito/tiyo asawa kalibaynan
Kinaray-a
maninay apo lolo lola bana nanay ugangan hinablus bugto nga baye bayaw manak ato/tito manding tito/tiyo asawa kalibaynan
South
maninay apo lolo lola bana nanay ugangan hinablus bugto nga baye bayaw manak ato/tito manding tito/tiyo asawa kalibaynan
Central
North
maninay apo lolo lola bana nanay ugangan hinablus nini bayaw manak ato/tito manding papa asawa kalibaynan
Variations
laloy binuhat agot
papa
uwaw uway aliwas
Inati
44 mangingisda bantay; gwardiya manuggarab dyanitor; manuglimpyo abogado manugdumara mekaniko paltera nars piloto manugsipal tubero pulis
abogado; manananggol tagapamahala mekaniko hilot/kumadrona nars piloto; abyador manlalaro tubero pulis
lawyer manager mechanic midwife nurse pilot player plumber police
panadero panday manugraha dentista doktor drayber elektrisyan inhinyero mangunguma bombero
Kinaray-a
mangingisda gwardiya; bantay tagaani; manggagapas dyanitor
panadero karpintero tagapagluto dentista doktor tagamaneho; tsuper; drayber elektrisyan inhinyero magsasaka bombero
Filipino
baker carpenter cook dentist doctor driver electrician engineer farmer fireman; fire fighter fisherman guard harvester janitor
English
OBRA SA KOMUNIDAD
mangingisda bantay manuggarab dyanitor; manuglimpyo abogado manugdumara mekaniko paltera nars piloto manugsipal tubero pulis
panadero panday manugraha dentista doktor drayber elektrisyan inhinyero mangunguma bumbero
South
mangingisda bantay manuggarab dyanitor; manuglimpyo abogado manugdumara mekaniko paltera nars piloto manugsipal tubero pulis
panadero panday manugraha dentista doktor drayber elektrisyan inhinyero mangunguma bumbero
Central
North
mangingisda bantay manuggarab dyanitor; manuglimpyo abogado manugdumara mekaniko paltera nars piloto manugkarawat tubero pulis
panadero panday manugraha dentista doktor drayber elektrisyan inhinyero mangunguma bumbero
Variations Inati
45
paliparan
bangko silid-tulugan
tulay sapa kantina kisame
bank bedroom
bridge brook canteen ceiling
Filipino
airport
English
tulay sapa kantin kisami
hurugpaan kang eroplano bangko kwarto nga ginaturugan
Kinaray-a
South
Central
taytay sapa kantin kisami
hurugpaan kang eroplano bangko tururugan
North
sapatero soldado maestro/a manugbaligya manugsulda
taytay sapa kantin kisami
hurugpaan kang eroplano bangko tururugan
Variations
North
politiko kargador pari marino manuglukit sastre
Variations
sapatero soldado maestro/a manugbaligya manugsulda
politiko kargador pari marino manugrukit sastre
Central
sapatero soldado maestro/a manugbaligya manugsulda
politiko kargador pari marino manugrukit sastre
hurugpaan kang eroplano bangko kwarto nga ginaturugan; tururugan taytay sapa kantin kisami
South
sapatero; magsapatos soldado maestro/a manugbaligya manugsulda
sapatero; magsasapatos sundalo/kawal guro; tagapagturo tindera/tindero tagasulda
shoemaker soldier teacher vendor welder
LUGAR SA BALAY, ESKUWELAHAN KAG KOMUNIDAD
politiko kargador pari marino manugrukit mananahi; modesta; sastre
Kinaray-a
politiko kargador pari magdaragat; marino manlililok mananahi
Filipino
politician porter priest sailor sculptor sewer; dressmaker; tailor
English
OBRA SA KOMUNIDAD
taytay
Inati
maaram
Inati
46
ermita simbahan lungsod silid-aralan
klinika bundok silid-kainan pinto bukid/ bukirin/ sakahan bakod kagubatan garahe hardin/halamanan
geyt ospital kusina silid-aklatan sala tindahan/ palengke/ pamilihan
bundok
munisipyo narseri opisina
clinic cockpit dining room door farm fence forest garage garden
gate hospital kitchen library living room market
mountain
municipal hall nursery office
Filipino
chapel church city classroom
English
munisipyo narseri opisina
bukid
klinika bulangan karan-an gawang taramnan kudal talon garahe taramnan kang mga bulak geyt ospital kusina laybrari salas tiyendahan
ermita simbahan siyudad klasrum
Kinaray-a
LUGAR SA BALAY, ESKUWELAHAN KAG KOMUNIDAD
munisipyo narseri opisina
bukid
klinika bulangan karan-an gawang taramnan kudal talon garahe taramnan kang bulak geyt ospital kusina laybrari salas tiyendahan
ermita simbahan siyudad klasrum
South
munisipyo narseri opisina
bukid
klinika bulangan karan-an gawang taramnan kudal talon garahe taramnan kang bulak geyt ospital kusina laybrari salas tiyendahan
ermita simbahan siyudad klasrum
Central
Variations
munisipyo narseri opisina
bukid
klinika bulangan karan-an gawang taramnan kudal talon garahe taramnan kang bulak geyt ospital kusina laybrari salas tiyendahan
ermita simbahan siyudad klasrum
North
opisina
barasahan
lasang
tarampaan urumhan
hulut klasehan
Inati
47
palayan
ilog paaralan dalampasigan entablado tiyangge taniman ng tubo
ricefield
river school seashore stage store sugar cane plantation terrace toilet town wall well window
terasa; balkonahe palikuran banwa dingding balon bintana
parke paradahan palaruan daungan probinsiya karinderya
Filipino
park parking area playground port province restaurant
English
suba eskuwelahan daray-ahan entablado tiyangge taramnan kang tubo; katubuhan balkon kasilyas banwa dingding awang bintana
plasa paradahan siripalan durungkaan probinsiya restawran; karinderya; karan-an taramnan kang paray
Kinaray-a
LUGAR SA BALAY, ESKUWELAHAN KAG KOMUNIDAD
balkon kasilyas banwa dingding awang bintana
plasa paradahan siripalan durungkaan probinsiya restawran; karinderya taramnan kang paray suba eskuwelahan daray-ahan entablado tiyangge katubuhan
South
balkon kasilyas banwa dingding awang bintana
plasa paradahan siripalan pantalan probinsiya restawran; karinderya taramnan kang paray suba eskuwelahan daray-ahan entablado tiyangge katubuhan
Central
North
balkon kasilyas banwa dingding awang bintana
plasa paradan karawatan durungkaan probinsiya restawran; karinderya taramnan kang paray suba eskuwelahan daray-ahan entablado tiyangge katubuhan
Variations
bubong
tambi paramootan
Inati
48
bilog diamante hugis puso
biluhaba habilog parihaba kuwadrado bituin; tala tatsulok
oblong oval rectangle square star triangle
Filipino
itim asul kaki berde kulay dalandan rosas pula kulay ube puti dilaw
Filipino
circle diamond heart-shaped
English
MGA KURTI
black blue brown green orange pink red violet white yellow
English
MGA KOLOR
bilog; timbulog dayamon kurti tagipusuon; hart oblong obal rektanggulo kuwadrado bituon trayanggulo
Kinaray-a
itum asul kaki berde kahel rosas pula ube puti kanaryo; darag
Kinaray-a
bilog; timbulog dayamon kurti tagipusuon; hart oblong obal rektanggulo kuwadrado bituon trayanggulo
South
itum asul kaki berde kahel rosas pula ube puti kanaryo; darag
South
North
bilog; timbulog dayamon kurti tagipusuon; hart oblong obal rektanggulo kuwadrado bituon trayanggulo
North
itum asul kaki berde kahel rosas pula ube puti kanaryo; darag
Variations
bilog; timbulog dayamon kurti tagipusuon; hart oblong obal rektanggulo kuwadrado bituon trayanggulo
Central
itum asul kaki berde kahel rosas pula ube puti kanaryo; darag
Central
Variations
Inati
Inati
49
maarat; maasin maaslum makahang
maarat; maasin maaslum makahang
maarat; maasin maaslum makahang
lansa
maalat maasim maanghang
matamis mapakla mapanghi
sweet tart urine smell
matam-is maaplud mapangsot
langsa
langsa
langsa
mabaho bango mabango angi
matam-is maaplud mapangsot
matam-is maaplud mapangsot
baho mapait makadat; makadhat manamit lang-ug; lang-ig; pangsot mabaho amyon; dapug mahamot anta; antuos
foul odor fragrance; aroma fragrant refers to burnt rice refers to odor of fish or blood salty sour; tart spicy
baho mapait makadat; makadhat manamit lang-ug; lang-ig; pangsot mabaho amyon; dapug mahamot anta; antuos
baho mapait makadat; makadhat manamit lang-ug; lang-ig; pangsot mabaho amyon; dapug mahamot anta; antuos
masamang amoy mapait mapakla masarap bantot
Central
bad odor bitter bland delicious fetor; fetidness
South
North
matam-is maaplud mapangsot
maarat; maasin maaslum makahang
langsa
baho mapait makadat; makadhat manamit lang-ug; lang-ig; pangsot mabaho amyon; dapug mahamot anta; antuos
Variations
Kinaray-a
Filipino
English
MGA PANAPUG KAG PANABOR
salum-od
makadat; makadhat
mapait
maburo dapug makahang
mapait
buro mapangsot
Inati
50 madalum nga kagab-ihun Marso Mayo tungang gab-i Lunes bulan bulanan aga gabii udto; adlawun
Disyembre sirum Pebrero Biyernes Enero Hulyo Hunyo madalum nga kagabihun Marso Mayo tungang gab-i Lunes bulan bulanan aga gabii udto; adlawun
Disyembre takip-silim Pebrero Biyernes Enero Hulyo Hunyo
malalim na gabi
Marso Mayo hating-gabi Lunes buwan buwanan araw gabi tanghali
late evening
March May midnight Monday month monthly morning night noon
December dusk February Friday January July June
kaagahun; kasanagun Disyembre sirum Pebrero Biyernes Enero Hulyo Hunyo
dawn
kaagahun; kasanagun
hapon Abril Agosto
South
pamanagbanag
bukang liwaywayang madaling araw
break of dawn
hapon Abril Agosto
Kinaray-a
pamanagbanag
hapon Abril Agosto
Filipino
afternoon April August
English
MGA TIYEMPO
madalum nga kagab-ihun Marso Mayo tungang gab-i Lunes bulan bulanan aga gabii udto; adlawun
kaagahun; kasanagun Disyembre sirum Pebrero Biyernes Enero Hulyo Hunyo
pamanagbanag
hapon Abril Agosto
Central
North
madalum nga kagab-ihun Marso Mayo tungang gab-i Lunes bulan bulanan aga gabii udto; adlawun
kaagahun; kasanagun Disyembre sirum Pebrero Biyernes Enero Hulyo Hunyo
pamanagbanag
hapon Abril Agosto
Variations
edlew kelep edlew
kelep
rimalagun
serum
Inati
51
tanghaling-tapat Nobyembre ngayon Oktubre Sabado Setyembre sa darating na panahon kung minsan Domingo Huwebes bukas Martes Miyerkules isang linggo lingguhan taon taunan
Filipino
cloudy cold
English
maulap lamig
Filipino
KAHIMTANGAN KANG PANAHON
sometimes Sunday Thursday tomorrow Tuesday Wednesday week weekly year yearly
noontime November now/today October Saturday September someday
English
MGA TIYEMPO
magal-um ramig
magal-um ramig
South
kun kaisa Domingo Huwebes sarum-an Martes Miyerkules semana semanal tuig tuigan
kun kaisa Domingo Huwebes sarum-an Martes Miyerkules semana semanal tuig tuigan
Kinaray-a
udto-adlaw Nobyembre kadya Oktubre Sabado Septembre sa paraabuton
South
udto-adlaw Nobyembre kadya Oktubre Sabado Septembre sa paraabuton
Kinaray-a
magal-um ramig
Central
kun kaisa Domingo Huwebes sarum-an Martes Miyerkules semana semanal tuig tuigan
udto-adlaw Nobyembre kadya Oktubre Sabado Septembre sa paraabuton
Central
North
North magal-um ramig
Variations
kun kaisa Domingo Huwebes naga Martes Miyerkules semana semanal dag-un tuigan
udto-adlaw Nobyembre kadya Oktubre Sabado Septembre sa paraabuton
Variations
Inati
dag-un dinag-un
dugma
Inati
52
aching alone angry compassion courting cry difficulty in breathing easily gets angry / irritable
English
makirot nag-iisa galit habag panliligaw iyak nahirapan sa paghinga mainitin ang ulo
Filipino
mainit malinsangan mahangin
sunny warm windy
MGA BARATYAGUN
mahamog dagim maulan banas
Filipino
foggy rain clouds rainy sultriness and humidity of weather
English
KAHIMTANGAN KANG PANAHON
nagangutngut nagaisarahanun ugut kaluoy pangaluyag tangis; hibi pin-ut singki; singit; mainuton
singki; singit; mainuton
South
mainit maalinsangan mahangin
matun-og gal-um mauranun kagin-ut
South
nagangutngut nagaisarahanun ugut kaluoy pangaluyag tangis; hibi pin-ut
Kinaray-a
mainit maalinsangan mahangin
matun-og gal-um mauranun kagin-ut
Kinaray-a
singki; singit; mainuton
North
singki; singit; mainuton
nagangutngut nagaisarahanun ugut kaluoy pangaluyag tangis pin-ut
North
mainit maalinsangan mahangin
matun-og gal-um mauranun kagin-ut
Variations
nagangutngut nagaisarahanun ugut kaluoy pangaluyag tangis; hibi pin-ut
Central
mainit maalinsangan mahangin
matun-og gal-um mauranun kagin-ut
Central
Variations
panaghoy
dayog-dayangan
nagakibot
Inati
Inati
53
extreme sorrow/ agony failure fatigue/tiredness fear fear feeling full giggle glad/happy hungry kind-hearted lamentation loneliness lonely lonesome love mourning pity sleepy sob sorrow state of being startled suffering
English
paslaw kapoy kahadluk kulba baratyagun nabusog hirihi nasadyahan nagutum maluluy-on panghakruy kasubu nahidlaw nasubuan paghigugma lalaw kaluoy natuyo pisngu kalisud nahangyus pag-antos
bigo pagod takot kaba damdamin busog hagikhik nasisiyahan nagugutom maawain panaghoy kalungkutan nangungulila nalulungkot pagmamahal pagluluksa awa inaantok hikbi kalungkutan gulantang/gulat
pagdurusa
Kinaray-a
kasakit
Filipino
dalamhati
MGA BARATYAGUN
pag-antos
paslaw kapoy kahadluk kulba baratyagun nabusog hirihi nasadyahan nagutum maluluy-on panghakruy kasubu nahidlaw nasubuan paghigugma lalaw kaluoy natuyo pisngu kalisud nahangyus
kasakit
South
pag-antos
paslaw kapoy kahadluk kulba baratyagun nabusog hirihi nasadyahan nagutum maluluy-on panghakruy kasubu nahidlaw nasubuan paghigugma lalaw kaluoy natuyo pisngu kalisud nahangyus
kasakit
Central
North
pag-antos
paslaw gaoy kahadluk kulba baratyagun nabusog hirihi nasadyahan nagutum maluluy-on panghakruy kasubu nahidlaw nasubuan paghigugma lalaw kaluoy naduyog tangis kalisud nahangyus
kasakit
Variations
igparongot
nasubok
agil
Inati
54
nagulat mangha napapagod sumigaw ng malakas
surprise surprise/wonder tired to shout in a shrill tone
langgam bayong; supot saging palanggana basket higaan; kama surot salagubang
sinturon ibon kumot duhat bangka aklat bote
belt bird blanket blue berry boat book bottle
Filipino
ant bag banana basin basket bed bed bug beetle
English
MGA BAGAY, HAYUP KAG TANUM
Filipino
English
MGA BARATYAGUN
subay; lasga bag saging labador basket katre bagsak labuglabug; bagangan paha pispis kapay lumboy baroto libro botilya
Kinaray-a
nahangyus tingala nakapoy singgit
Kinaray-a
lasga bag saging labador basket katre bagsak labuglabug; bagangan paha pispis kapay lumboy baroto libro botilya
South
nahangyus tingala nakapoy singgit
South
North
Inati
Inati
balsa libro botilya
baroto libro botilya
wagkus
libon baratangan
kopoy
puyo dahunan
tigasaw bag saging labador alat katre bagsak labuglabug; bagangan akus pispis uslon
North
nahangyus tingala daoy singgit
Variations
tigasaw; suming bag saging labador basket katre bagsak labuglabug; bagangan paha pispis kapay lumboy baroto libro botilya
Central
nahangyus tingala nakapoy singgit
Central
Variations
55
bracelet broom stick butterfly camachile carabao cassava casserole cat caterpillar chair chicken chicks cockroach coconut comb cow crayon cup curtain dipper dog dove dress duck
English
pulseras walis tingting paruparo kamatsile kalabaw kamoteng kahoy kaldero pusa higad/uod upuan/salumpuwit manok inakay/sisiw ipis niyog suklay baka krayola tasa kurtina tabo aso kalapati damit pato/bibe
Filipino
MGA BAGAY, HAYUP KAG TANUM
pulseras silhig nga ugat alibangbang kamonsil karbaw kamote kahoy kaldero kuti taro-taro bangko manok pisu tanga niyog husay baka krayola tasa kurtina kabu ayam pating bayo pato/bibi
Kinaray-a
pulseras silhig nga ugat alibangbang kamonsil karbaw kamote kahoy kaldero kuti taro-taro bangko manok pisu tanga niyog husay baka krayola tasa kurtina kabu ayam pating bayo pato/bibi
South
pulseras silhig nga ugat alibangbang kamonsil karbaw kamote kahoy kaldero kuti taro-taro bangko manok pisu tanga niyog husay baka krayola tasa kurtina kabu ayam pating bayo pato/bibi
Central
North
pulseras silig alibangbang kamonsil anwang kayo-kayo kaldero kudi ulod bangko manok pisu tanga niyog Usay baka krayola tasa kurtina sararok tio pating lambong pato/bibi
Variations
garong iru
tartaro gururangan
gibu balinghoy
pulseras
Inati
56
eagle earring earthworm edible snail eraser eyeglasses fish fork frying pan garlic gecko gift glass goat goose gown grasshopper guava gumamela guyabano/ soursop handkerchief hen housefly jar
English
agila hikaw bulate suso pambura salamin isda tinidor kawali bawang tuko handog baso kambing gansa saya tipaklong bayabas gumamela guyabano panyo inahin langaw garapon
Filipino
MGA BAGAY, HAYUP KAG TANUM
dapay/banog aritos lago igi parara antipara isda tinidor karaha ahos taka regalo baso kanding gansa saya tibakla bayabas tampuranga babana panyo munga langaw garapon
Kinaray-a
dapay/banog aritos lago igi parara antipara isda tinidor karaha ahos taka regalo baso kanding gansa saya tibakla bayabas tampuranga babana panyo munga langaw garapon
South dapay/banog aritos lago igi parara antipara isda tinidor karaha ahos taka regalo baso kanding gansa saya tibakla bayabas tampuranga babana panyo munga langaw garapon
Central
North dapay/banog aritos lago igi parara antipara isda tinidor karaha ahos taka regalo baso kanding gansa saya tibakla bayabas tampuranga babana panyo munga langaw garapon
Variations Inati
57
kettle leech lizard locust monitor lizard monkey mosquito necklace pail paper pencil pig pillow case pitcher plate platter pomelo post praying mantis rabbit rat rice plant ring rooster
English
takuri linta butiki balang dayupay bayawak matsing lamok kuwintas balde papel lapis baboy punda pitsel pinggan bandehado pomelo haligi mandadangkal kuneho daga palay singsing tandang
Filipino
MGA BAGAY, HAYUP KAG TANUM
takuri alimatok/linta tiki/suksuk apan halo amo lamok kulintas balde papel lapis baboy punda pitsel pinggan bandehado kabugaw harigi taga-taga kuneho balabaw paray singsing sulog
Kinaray-a
takuri alimatok/linta tiki/suksuk apan halo amo lamok kulintas balde papel lapis baboy punda pitsel pinggan bandehado kabugaw harigi taga-taga kuneho balabaw paray singsing sulog
South
takuri alimatok/linta tiki/suksuk apan halo amo lamok kulintas balde papel lapis baboy punda pitsel pinggan bandehado kabugaw harigi taga-taga kuneho balabaw paray singsing sulog
Central
North
takuri alimatok/linta tiki/suksuk apan halo amo lamok kulintas balde papel lapis baboy punda pitsel pinggan bandehado saranila arigi taga-taga kuneho ambu paray singsing sulog
Variations
balabyaw
rigi
ituk lutong
Inati
58
rose saucer scale scorpion sensitive plant sharpener shoes slipper soap socks soft broom sponge spoon star fruit sword table tamarind teaspoon termite toad/frog towel turtle umbrella vine
English
rosas platito kaliskis alakdan makahiya pantasa sapatos tsinelas sabon medyas walis tambo espongha kutsara balimbing espada mesa sampalok kutsarita anay palaka tuwalya pagong payong baging
Filipino
MGA BAGAY, HAYUP KAG TANUM
rosas platito himbis iwi-iwi huya-huya tarahad sapatos tsinelas habon medyas silhig nga paypay espongha kutsara garangan espada lamesa samlagi kutsarita anay pangka tuwalya bao payong balagun
Kinaray-a
rosas platito himbis iwi-iwi huya-huya tarahad sapatos tsinelas habon medyas silhig nga paypay espongha kutsara garangan espada lamesa samlagi kutsarita anay pangka tuwalya bao payong balagun
South rosas platito himbis iwi-iwi huya-huya tarahad sapatos tsinelas habon medyas silhig nga paypay espongha kutsara garangan espada lamesa samlagi kutsarita anay pangka tuwalya bao payong balagun
Central
North rosas platito imbis iwi-iwi huya-huya tarad sapatos tsinelas habon medyas silhig nga paypay espongha kutsara garangan espada lamesa samlagi kutsarita anay pangka tuwalya bao payong balagun
Variations
bio
ulid parag
sambak
Inati
59
dipa magkasingdami
bigkis doble konti talampakan dangkal daan pulgada kilometro haba mahaba marami metro nangangalahati
bundle double few foot hand span hundred inch kilometer length long many meter midway
Filipino
pitaka pakwan kawa relos
Filipino
arm’s length as many as
English
PAGSUKOL
wallet watermelon wok wristwatch
English
MGA BAGAY, HAYUP KAG TANUM
dupa parehas nga kaduruhon bugkus darwa ka pilo isot tapak dangaw gatos pulgada kilometro labug malabug duro metro tunga-tunga
Kinaray-a
kahita sandiya dalwasi/kawa relo
Kinaray-a
dupa parehas nga kaduruhon bugkus darwa ka pilo isot tapak dangaw gatos pulgada kilometro labug malabug duro metro tunga-tunga
South
kahita sandiya dalwasi/kawa relo
South
North
dupa parehas nga kaduruhon bugkus darwa ka pilo isot tapak dangaw gatos pulgada kilometro labug malabug duro metro tunga-tunga
North
kahita sandiya dalwasi/kawa relo
Variations
dupa parehas nga kaduruhon bugkus darwa ka pilo isot tapak dangaw gatos pulgada kilometro labug malabug duro metro tunga-tunga
Central
kahita sandiya dalwasi/kawa relo
Central
Variations
istan; maistan
Inati
Inati
60
activity add address afraid arrow attitude auntie backbone bad odor
English
PART IV – IBA PA
narrow one-half pile same level short slice tall/high thick thin weight wide
English
PAGSUKOL
gawain dagdag tirahan takot pana ugali tiya taludtod baho
Filipino
makitid kalahati tangkas pantay maiksi hiwa mataas makapal manipis bigat malapad
Filipino
orubrahun dapun iristaran hadluk pana ugali tiya taludtud baho
Kinaray-a
masipot sampihak tangkas tupung bugu gurut mataas madamul manipis bug-at malapad
Kinaray-a
orubrahun dapun iristaran hadluk pana ugali manding taludtud baho
South
masipot sampihak tangkas tupung bugu gurut mataas madamul manipis bug-at malapad
South
orubrahun dapun iristaran hadluk pana ugali manding taludtud baho
Central
masipot sampihak tangkas tupung bugu gurut mataas madamul manipis bug-at malapad
Central
North
North orubrahun dapun iristaran hadluk pana ugali manding taludtud baho
Variations
masipot sampihak tangkas tupung bugu gurut mataas madamul manipis bug-at malapad
Variations
Inati
gulang tunod batasan oda ponok boro
tagud
kabangi
Inati
61
banana basket beard belt bile blanket bolo breast buttocks carabao care carry cassava cat caterpillar centipede chair character chest child chin clay pot clothesline clothes
English
IBA PA
paha apdo kumot itak suso Puwet kalabaw alaga buhatin kamoteng-kahoy pusa ood alupihan silya tauhan dibdib bata baba Palayok sampayan damit
saging buslo
Filipino
saging basket bungut paha apdo kapay binangun suso buli karbaw tatap hakwatun kamote-kahoy kuti tarotaro talimbabaga bangko karakter dughan bata bag-ang kuron haralayan bayo
Kinaray-a
saging basket bungut paha apdo kapay binangun suso buli karbaw tatap hakwatun kamote-kahoy kuti tarotaro talimbabaga bangko karakter dughan bata bag-ang kuron halayan; buruladan bayo
South
saging basket bungut paha apdo kapay binangun suso buli karbaw tatap hakwatun kamote-kahoy kuti tarotaro talimbabaga bangko karakter dughan bata bag-ang kuron halayan; buruladan bayo
Central
North
saging basket bungut paha apdo uslan sandugo; garak suso buli karbaw tatap hakwatun kamote-kahoy kuding tarotaro talimbabaga bangko karakter dugan unga bag-ang kuron haralayan lambong
Variations
dugnit
beg-an liwat salang daba
tartaro bada gururangan
pig-an lubot gibuk kalag wakatin balinghoy
dahunan alat burangos wagkus ipro kupoy
Inati
62
comb companion continue copy crawl cross the street cry dawn day deer defecate destroy dipper divide dog door dragon fly dress drink drizzle eagle ear earthworm eat
English
IBA PA
suklay kasama ituloy kopya gapang tawid iyak bukang liwayway araw usa dumumi sira tabo hati aso pinto tutubi bestida inum ambon agila tainga uod kain
Filipino
husay imaw mapadayon kopya kamang tabok hibi kasanagun adlaw usa mus-on guba kabo huray ayam gawang tumbaktumbak bayo inum tarithi agila talinga lago kaun
Kinaray-a
husay imaw mapadayon kopya kamang tabok hibi kasanagun adlaw usa mus-on guba kabo huray ayam gawang tumbaktumbak bayo inum tarithi agila talinga lago kaun
South husay imaw mapadayon kopya kamang tabok hibi kasanagun adlaw usa mus-on guba kabo huray ayam gawang tumbaktumbak bayo inum tarithi agila talinga lago kaun
Central husay imaw mapadayon kopya kamang tabok tangis kasanagun adlaw usa mus-on samad sararok huray tio gawang tibod; ribod lambong inum asaw-asaw agila talinga lalago kaun
North
Variations
hamang
dapay; tikwi talenge
omak
iro tarampaan turbidbordid
hungot; garong
dayad; dayog; dayagan rimalagun edlew lasyaw mandiho
sudlay kaibahan mapadayon suyup kadang
Inati
63
egg evening exact eye eyelashes face fan farm farting feeding the baby fetch few first five flower pot foot four fresh water snail frog fun glass going g-string guava
English
IBA PA
itlog gabi tumpak mata pilikmata mukha pamaypay bukid utot nagpapadede sundo kaunti una lima paso paa apat kuhol palaka saya baso punta bahag bayabas
Filipino
itlog gabii insakto mata miruk pungyahun kuruyab uma utot nagapatiti abat isut una lima masitera kahig apat igi pangka sadya baso agto bahag bayabas
Kinaray-a
itlog gabii insakto mata miruk pungyahun kuruyab uma utot nagapatiti abat isut una lima masitera kahig apat igi pangka sadya baso agto bahag bayabas
South
itlog gabii insakto mata miruk pungyahun kuruyab uma utot nagapatiti abat isut una lima masitera kahig apat igi pangka sadya baso agto bahag bayabas
Central
itlog
North
Inati
ubad manyabas
garong
arapa igi parag
arana
lupos
maluk/maslik amiruk angas paraypay
tabon kelep
gabii insakto masluk miruk pungyahun kuruyab uma utot nagapatiti sulang istan; iki; idi; kidi una lima masitera siki apat kadulay pangka sadya baso ayan bahag bayabas
Variations
64
hair head heel hen here house humid/warm/hot hungry I don’t know in a while intestine jar keep kiss knee knife lamp legs lie down like line loneliness look look
English
IBA PA
buhok ulo sakong inahin dito bahay mainit gutom hindi alam mamaya bituka garapon itago halik tuhod kutsilyo ilaw hita higa gusto linya kalungkutan tingin hanap
Filipino
buhok ulo buol munga rugya balay magin-ut gutum ambay burubhay tinai garapon tagu-on haruk tuhod kutsilyo sulo batiis batang gusto kurit kasubu turuka sagap
Kinaray-a
buhok ulo buol munga rugya balay magin-ut gutum ambay burubhay tinai garapon tagu-on haruk tuhod kutsilyo sulo batiis batang gusto kurit kasubu turuka sagap
South buhok ulo buol munga rugya balay magin-ut gutum ambay burubhay tinai garapon tagu-on haruk tuhod kutsilyo sulo batiis batang gusto kurit kasubu turuka sagap
Central
North buhok ulo buol munga ugyan balay maringut gutum ilam burubhay tinai garapon tagu-on hadu; haruk tud pisaw iwag batis hingga ila kurit kasubu turuka sagap
Variations
baba kumilingking igparungot
pinugwan hungot
sapyaw mapaang subok
bulbol bukad boel inan
Inati
65
lunch many mine molar tooth monkey morning none not good now one our pair pass pillar pillow play playground prepare presentation put rice run safe saliva
English
IBA PA
unggoy umaga wala masam ngayon isa atin pares pasa haligi unan laro palaruan handa palabas lagay kanin takbo ligtas laway
tanghalian marami akin
Filipino
igma raku akun bag-ang amo aga wara sayud kadya isara atun sampihak duhol harigi ulunan sipal siripalan preparar presentasyon ibutang kan-un dalagan hilway laway
Kinaray-a
igma raku akun bag-ang amo aga wara sayud kadya isara atun sampihak duhol harigi ulunan sipal siripalan preparar presentasyon ibutang kan-un dalagan hilway laway
South
igma raku akun bag-ang amo aga wara sayud kadya isara atun sampihak duhol harigi ulunan sipal siripalan preparar presentasyon ibutang kan-un dalagan hilway laway
Central
North
bilid usoy abu bag-ang amo aga wara imos dadi isara atun sampihak duhol harigi mala supal karawatan preparar presentasyon ibutang humay dalagan hilway pila
Variations
patlang umay doyag
akara yatin kabangi todol arigi
hian lutong ugma
Inati
66
shake sharpener short shoulder sit six snake sole stomach street string bean stumble suddenly tamarind tapioca teeth termite terrace that
scales scarcity scold search sequence
English
IBA PA
palikpik kakulangan pagalitan hanap wastong pagkakasunod-sunod umiling patas maikli balikat upo anim ahas talampakan tiyan daan sitaw nadapa biglaan sampalok sago ngipin anay balkonahe iyan
Filipino
ulong tarahad bugu abaga pungko anum sawa dapadapa busong karsada latoy dasma hinali samlagi kamote kahoy unto anay balkon ra
himbis kinawara karaan sagap pagpasunod
Kinaray-a
ulong tarahad bugu abaga pungko anum sawa dapadapa busong karsada latoy dasma hinali samlagi kamote kahoy unto anay balkon ra
himbis kinawara karaan sagap pagpasunod
South
ulong tarahad bugu abaga pungko anum sawa dapadapa busong karsada latoy dusmu hinali samlagi kamote kahoy unto anay balkon ra
himbis kinawara karaan sagap pagpasunod
Central
North
ulong tarahad tagud abaga pungko anum sawa dapadapa busong karsada kabud dismu hinali samlagi tapioca unto anay balkon ra
himbis kinawad-un ngisug sagap pagpasunod
Variations
hinaragan sambak balinghoy ipon ulid tambi ria
bagi gurang sunum anipi lapakan katowan karsada
wiri tarad
imbis
Inati
67
there thing three to cook rice to share toilet tomorrow toothbrush tree turtle two uncle underline up vegetable garden viand waist water whip witch you
English
IBA PA
diyan bagay tatlo saing pagbabahagi palikuran bukas sipilyo puno pagong dalawa tiyo salungguhit taas gulayan ulam baywang tubig palo aswang ikaw
Filipino
rugto butang tatlo tig-ang magpaambit kasilyas rum-an sipilyo kahoy bao darwa tito kuriti babaw laswahan dapli hawak tubig hanuton aswang ikaw
Kinaray-a
rugto butang tatlo tig-ang magpaambit kasilyas rum-an sipilyo kahoy bao darwa tito kuriti babaw laswahan dapli hawak tubig hanuton aswang ikaw
South
rugto butang tatlo tig-ang magpaambit kasilyas rum-an sipilyo kahoy bao darwa tito kuriti babaw laswahan dapli hawak tubig hanuton aswang ikaw
Central
North
rugto butang tatlo tug-un magpaambit kasilyas naga; dugma sipilyo kahoy bao darwa tito kuriti babaw laswahan sura pirigwakan tubig hanuton aswang ikaw
Variations
awak sapa litosin sigirit ikay
dakad
byu-o; bio darana
paramootan
titlo
Inati
MGA NUMERO HALIN SA 0 TUBTUB 100 Inati nalang akara darana titlo arapa alana sunum pito walo siyam pulo napulo kag akara napulo kag darana
napulo kag titlo napulo kag arapa napulo kag alana napulo kag sunom napulo kag pito napulo kag walo napulo kag siyam darana ka napulo darana ka napulo kag akara darana ka napulo kag darana darana ka napulo kag titlo darana ka napulo kag arapa darana ka napulo kag alana darana ka napulo kag sunum darana ka napulo kag pito
Kinaray-a
wara/siro isara darwa tatlo apat lima anum pito walo siyam pulo napulo kag isara napulo kag darwa napulo kag tatlo napulo kag apat napulo kag lima napulo kag anum napulo kag pito napulo kag walo napulo kag siyam darwa ka napulo darwa ka napulo kag isara darwa ka napulo kag darwa darwa ka napulo kag tatlo darwa ka napulo kag apat darwa ka napulo kag lima darwa ka napulo kag anum darwa ka napulo kag pito
Paglubad sa Filipino English siro zero isa one dalawa two tatlo three apat four lima five anim six pito seven walo eight siyam nine sampu ten labing isa eleven
siro uno dos tres kwatro singko sais siete otso nuebe diyes onse
labindalawa
twelve
dose
labintatlo labing-apat labinlima labing-anim labimpito labingwalo
thirteen fourteen fifteen sixteen seventeen eighteen
trese katorse kinse disisais disisiete disiotso
labinsiyam
nineteen
disinuebe
dalawampu
twenty
beinte
dalawampu’t isa
twenty-one
beinte uno
twenty-two
beinte dos
twenty- three
beinte tres
dalawampu’t dalawa dalawampu’t tatlo dalawampu’t apat dalawampu’t lima dalawampu’t anim dalawampu’t pito
68
twenty-four twenty-five
Thesaurus
beinte kwatro beinte singko
twenty-six
beinte sais
twenty-seven
beinte siete
MGA NUMERO HALIN SA 0 TUBTUB 100 Inati
Kinaray-a
darana ka napulo kag walo darana ka napulo kag siyam titluan
darwa ka napulo kag walo darwa ka napulo kag siyam
Paglubad sa Filipino dalawampu’t walo
Thesaurus
English twenty-eight
beinte otso
dalawampu’t siyam
twenty-nine
beinte nuebe
katluan
tatlumpu
thirty
trenta
katluan kag isara
tatlumpu’t isa
thirty-one
trentay uno
tatlumpu’t dalawa
thirty-two
trentay dos
tatlumpu’t tatlo
thirty-three
trentay tres
titluan kag arapa titluan kag alana titluan kag sunum
katluan kag darwa katluan kag tatlo katluan kag apat katluan kag lima katluan kag anum
tatlumpu’t apat
thirty-four
tatlumpu’t lima
thirty-five
tatlumpu’t anim
thirty-six
trentay sais
titluan kag pito
katluan kag pito
tatlumpu’t pito
thirty-seven
trentay siete
titluan kag walo titluan kag siyam
katluan kag walo katluan kag siyam
tatlumpu’t walo
thirty-eight
trentay otso
tatlumpu’t siyam
thirty-nine
trentay nuebe
arapaan
kap-atan
apatnapu
forty
kwarenta
arapaan kag akara arapaan kag darana arapaan kag titlo arapaan kag arapa arapaan kag alana arapaan kag sunum arapaan kag pito
kap-atan kag isara kap-atan kag darwa kap-atan kag tatlo kap-atan kag apat kap-atan kag lima kap– atan kag anum kap-atan kag pito
apatnapu’t isa
forty-one
apatnapu’t dalawa
forty-two
apatnapu’t tatlo
forty-three
apatnapu’t apat
forty-four
apatnapu’t lima
forty-five
apatnapu’t anim
forty-six
apatnapu’t pito
forty-seven
titluan kag akara titluan kag darana titluan kag titlo
69
trentay kwatro trentay singko
kwarentay uno kwarentay dos kwarentay tres kwarentay kwatro kwarentay singko kwarentay sais kwarentay siete
MGA NUMERO HALIN SA 0 TUBTUB 100 Inati
Paglubad sa
Kinaray-a
Filipino
arapaan kag walo arapaan kag siyam
kap-atan kag walo kap-atan kag siyam
alanaan
kalim-an
alanaan kag akara alanaan kag darana alanaan kag titlo alanaan kag arapa alanaan kag alana alanaan kag sunum alanaan kag pito alanaan kag walo alanaan kag siyam
kalim-an kag isara kalim-an kag darwa kalim-an kag tatlo kalim-an kag apat kalim-an kag lima kalim-an kag anum kalim-an kag pito kalim-an kag walo kalim-an kag siyam
sunum-an
kan-uman
sunum-an kag akara sunum-an kag darana sunum-an kag titlo sunum-an kag arapa sunum-an kag alana sunum-an kag sunum sunum-an pito
kan-uman kag isara kan-uman kag darwa kan-uman kag kag tatlo kan-uman kag kag apat kan-uman kag kag lima kan-uman kag kag anum kan-uman kag kag pito
Thesaurus
English
apatnapu’t walo
forty-eight
apatnapu’t siyam
forty-nine
limampu
fifty
limampu’t isa
fifty- one
limampu’t dalawa
fifty- two
limampu’t tatlo
fifty- three
limampu’t apat
fifty- four
limampu’t lima
fifty- five
limampu’t anim
fifty-six
limampu’t pito
fifty- seven
limampu’t walo
fifty- eight
limampu’t siyam
fifty- nine
kwarentay otso kwarentay nuebe singkwenta
singkwentay uno singkwentay dos singkwentay tres singkwentay kwatro singkwentay singko singkwentay sais singkwentay siete singkwentay otso singkwentay nuebe
animnapu
sixty
sisenta
animnapu’t isa
sixty- one
sesentay uno
sixty-two
sesentay dos
sixty-three
sesentay tres
animnapu’t dalawa animnapu’t tatlo animnapu’t apat animnapu’t lima animnapu’t anim animnapu’t pito 70
sixty-four sixty-five
sesentay kwatro sesentay singko
sixty-six
sesentay sais
sixty-seven
sesentay siete
MGA NUMERO HALIN SA 0 TUBTUB 100 Paglubad sa
Inati
Kinaray-a
sunum-an kag walo sunum-an kag siyam
kan-uman kag kag walo kan-uman kag kag siyam
Filipino animnapu’t walo animnapu’t siyam
kapituan
kapituan
pitumpu
seventy
setenta
kapituan kag akara kapituan kag darana kapituan kag titlo kapituan kag arapa kapituan kag alana kapituan kag sunum kapituan kag pito kapituan kag walo kapituan kag siyam
kapituan kag isara kapituan kag darwa kapituan kag tatlo kapituan kag apat kapituan kag lima kapituan kag anum kapituan kag pito kapituan kag walo kapituan kag siyam
pitumpu’t isa
seventy- one
setentay uno
pitumpu’t dalawa
seventy-two
setentay dos
pitumpu’t tatlo
seventy-three
setentay tres
pitumpu’t apat
seventy-four
pitumpu’t lima
seventy-five
pitumpu’t anim
seventy-six
setentay sais
pitumpu’t pito
seventy-seven
setentay siete
pitumpu’t walo
seventy-eight
setentay otso
pitumpu’t siyam
seventy-nine
setentay nuebe
kawaluan
kawaluan
walumpu
eighty
otsenta
kawaluan kag akara kawaluan kag darana kawaluan kag titlo kawaluan kag arapa kawaluan kag alana kawaluan kag sunum kawaluan kag pito
kawaluan kag isara kawaluan kag darwa kawaluan kag tatlo kawaluan kag apat kawaluan kag lima kawaluan kag anum kawaluan kag pito
walumpu’t isa
eighty- one
otsentay uno
walumpu’ t dalawa
eighty- two
otsentay dos
walumpu’t tatlo
eighty- three
otsentay tres
walumpu’t apat
eighty- four
walumpu’t lima
eighty- five
walumpu’t anim
eighty- six
otsentay sais
walumpu’t pito
eighty- seven
otsentay siete
71
Thesaurus
English sixty-eight sixty-nine
sesentay otso sesentay nuebe
setentay kwatro setentay singko
otsentay kwatro otsentay singko
MGA NUMERO HALIN SA 0 TUBTUB 100 Paglubad sa
Inati
Kinaray-a
kawaluan kag walo kawaluan kag siyam
kawaluan kag walo kawaluan kag siyam
walumpu’t walo
eighty- eight
otsentay otso
walumpu’t siyam
eighty- nine
otsentay nuebe
kasyaman
kasyaman
siyamnapu
ninety
nobenta
kasyaman kag
siyamnapu’t isa
ninety- one
nobentay
kasyaman kag darwa kasyaman kag tatlo kasyaman kag apat kasyaman kag lima kasyaman kag anum kasyaman kag pito kasyaman kag walo kasyaman kag
siyamnapu’t dalawa siyamnapu’t tatlo siyamnapu’t apat siyamnapu’t lima siyamnapu’t anim siyamnapu’t pito siyamnapu’t walo
ninety-two
nobentay dos
ninety-three
nobentay tres
siyamnapu’t
ninety-nine
nobentay
sanggatos
isang daan
one hundred
syen
kasyaman kag akara kasyaman kag darana kasyaman kag titlo kasyaman kag arapa kasyaman kag alana kasyaman kag sunum kasyaman kag pito kasyaman kag walo kasyaman kag siyam sanggatos
Filipino
72
Thesaurus
English
ninety-four ninety-five ninety-six ninety-seven ninety-eight
nobentay kwatro nobentay singko nobentay sais nobentay siete nobentay osto
BIBLIYOGRAFI Delos Santos, A. C. (2007). Ang ugsad kang Kinaray-a. San Jose, Antique: Hiraya Media Arts. Pangantihon, V. (2011). Kinaray-a – English dictionary. (Compilation).
Pefianco, A. C. R., Tabuyan, D. S., Flores, F. M., Ysulat, C. V. Jr., Pagunsan, R. D. (2016). Ortograpiya Kinaray-a. Antique: Language Commission of Dungug Kinaray-a, Inc.
73
Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa: Department of Education - Bureau of Learning Resources (DepEd BLR) Ground Floor, Bonifacio Bldg., DepEd Complex Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600
74