Mabasa run Kita. Taramdan kang Pagtudlo kang Kinaray-a

Citation preview

Talaan ng Paggamit ng Kagamitan ng Mag-aaral Paaralan: _______________________________________________ Purok:__________________________________________________ Sangay:_________________________________________________ Rehiyon: ________________________________________________ Petsa na natanggap ng paaralan: _____________________________

Pangalan ng Humiram

Kailan Ipinahiram

Kondisyon

Kailan Isinauli

Para sa Guro Isulat ang pangalan ng mag-aaral sa hanay na “Pangalan ng Humiram.” Gamitin ang sumusunod na titik sa pagtatala ng kondisyon ng aklat: A. Bago B. Gamit na ngunit maayos pa C. May kaunting sira D. Maraming sira

Kondisyon

Mabasa run Kita Taramdan sa Pagtudlo kang Kinaray-a Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at/o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa [email protected]. Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

i

MABASA RUN KITA Taramdan sa Pagtudlo Kang Kinaray-a Ikalawang Edisyon 2019 Isinasaad ng Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na “Hindi maaaring ng sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.” Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Kagamitan ng Mag-aaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-akda. Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telepono blg. (02) 439-2204 o mag-email sa [email protected] ang mga may-akda at tagapaglathala. Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Leonor Magtolis Briones Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio, PhD Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral Mga Konsultant: Mga Tagasuri: Ronan D. Talagtag (+), Celestino S. Dalumpines IV, Schubert Anthony C. Sialongo, Frank S. Emboltura, Dr. Agnes Dulce P. Adrias Mga Manunulat: Amy Fe E. Pagunsan, May Glenn H. Siacor, Zipporah A. Ortega Mga Tagasalin: Amy Fe E. Pagunsan, May Glenn H. Siacor, Editha V. Gipal, Zipporah A. Ortega, Rea M. Moscoso Mga Tagaguhit: Alviner C. Valeňa, Condrad Ladislee B. Tua III, Rodel S. Banday, John Herme A. Del Rosario Mga Tagatala: Zipporah A. Ortega, Rea M. Moscoso, Dennis B. Bade Mga Tagapamahala: Usec. Diosdado M. San Antonio, Asec. Alma Ruby C. Torio, Dir. Leila P. Areola, Dr. Rosalina J. Villaneza, Dr. Jocelyn S. Tuguinayo, Ms. Nemia B. Cedo, Dr. Nanelyn T. Bontoyan, Mr. Xyphrone Angelo O. Ortiz, Ms. Forcefina E. Frias, Ms. Jenny B. Bendal, Mr. Benito G. Limuaco, Ms. Glotilde G. De Guzman, Mr. Enrique T. Oreta Inilimbag sa Pilipinas ng ________________________________________

Department of Education - Bureau of Learning Resources (DepEd-BLR) Office Address:

Ground Floor, Bonifacio Bldg., DepEd Complex Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

Telefax:

(02) 634-1054; 634-1072; 631-4985

E-mail Address:

[email protected]; [email protected]

ii

PAUNA NGA HARAMBALUN Bilang pagsunod sa polisiya R.A. 10533 kang K to 12, Seksiyon 5, ang pagdihon kang mga garamitun dapat pagahimuon para mangin mabinungahun ang pagkaaram ka mga estudyante sa bag-o nga henerasyon. Dya pinasahi nga garamitun nga gindihon para sa mga manunudlo para mangin mamag-an kag madali ang pagtudlo ka mga kompetensi sa Mother Tongue-Based Multilingual Education (MTB-MLE); kag para man sa mga estudyante sa Kindergarten hasta sa Ikatlo nga Halintang para mahanas ang andang ikasarang sa pagbasa. Ang Teacher’s Resource Book nga dya may sulud nga masunod: Taramdan sa Ortograpiya, Pamuno sa Pagbasa (Primer) para sa mga manunudlo kag mga estudyante, kag mga Taraksan Pormatibo (Formative Assessment) para sa MTB-MLE. Ang Taramdan sa Ortograpiya, listahan ka mga tigbato kag ensakto nga paghambal, taramdan sa pag-ispel kag gramatika nga Kinaray-a. Lakip man rugya ang Listahan kang Baryasyon ka mga tinaga sa Kinaray-a kag iba pa nga lengguwahe sa pungsod para makabulig pa gid sa pagpalapad ka anda bokabularyo. Ang Pamuno sa Pagbasa (Primer) natunga sa darwa: Kagamitan kang Maunudlo kag Kagamitan ka mga Estudyante. Ang pagtuon ka mga letra ukon alpabeto ginpasunod suno sa duna nga lengguwahe (Lengguwahe nga Kinaray-a). Ginapakita ka kada turun-an sa Pamuno sa Pagbasa (Primer) ang kada tikang para makamaan magbasa ang mga estudyante. Ang mga Taraksan Pormatibo (Formative Assessment) gindihon para mapalapad kag mapasanyug ang ikasarang kag kaaram sa mga turun-an sa MTB-MLE. Hugut sa tagipusuon nga ginalauman nga mangin madinalag-un, mangin matandus kag mangin masinadyahun sa pagtuon kang MTB-MLE ang mga estudyante paagi sa dyang kagamitan.

iii

KAUNDAN Cover Page Book Record Inside Cover ……………………………………………………………………….. i Copyright Page ……………………………………………………………………. ii Introduction …………………………………………………………...…...……… iii Table of Contents …………………………………………………………………. iv-vi Tigbato kag Ortograpiya …………………………………………………………. 2 Mga Tigbato ……………………………………………………………………….. 3 - 10 Taramdan sa Pagmitlang ka mga Letra …………………………………………. 10 Ang Katigbatuhan …………………………………………………………………. 12 - 13 Consonant Blends …………………………………………………………………. 14 Tanda/Bantas ……………………………………………………………………… 14 - 17 Comma ………………………………………………………………………. 14 - 16 Pintok (.) - Period …………………………………………………...………. 16 Taga (?) - Question Mark ……………………………………………………. 16 Pagtuaw (!) - Interjectory Mark ……………………………………………... 16 Lang-at (-) - Hypen ………………………………………………………...... 17 Pantig (Syllabication) ………………………………………………………………. 17 - 18 Porma kang Kunla ……………………………………………………………. 17 Pagkunla ka mga Tinaga …………………………………………………………... 18 Pagsurundan sa Gramatika ………………………………………………………… 19 Pangngaran (Noun) ………………………………………………………………… 20 - 23 Mga Sahi kang Pangngaran ………………………………………………… 20 Pat-ud nga Pangngaran (Proper Noun) ……………………………….. 20 Di-Pat-ud nga Pangngaran ( Common Noun) ……………………………. 20 Isip kang Pangngaran …………………………………………………. 21 Mga Gamit kang Pangngaran …………………………………………. 21 - 23 Panal-i (Pronoun) ………………………………………………………...………… 23 Panala-i sa Ngaran kang Tawo (Personal Pronoun) ………………………. 24 Panal-i Pangtudo (Demonstrative Pronoun) ……………………………….. 24 Panghulag—(Verb) …………………………………………………………………. 24 Igpanahon nga Ginaobra Pa (Present Tense) …………………………….... 24

iv

KAUNDAN

Igpanahon nga Naobra Run (Past Tense) ……………………………....… 25 Igpanahon nga Obrahun Pa (Future Tense) ……………………..… 26 Panabid ………………………………………………………………………. 27 - 28 Unabid ……………………………………………………………………..… 27 Tungabid …………………………………………………………………….. 27 Uribid ………………………………………………………………………… 28 Pangsari - (Adjective) ……………………………………………………………… 28 Komparatibo (Degrees of Comparison) ……………………………………. 28 Sahi kang Pangsari …………………………………………………………... 29 Panglaragway ………………………………………………………………….. 29 Pang-isip ………………………………………………………………... 29 Demonstratibo ………………………………………………………..… 29 Pangpamangkot ………………………………………………………… 29 Mga Tipon …………………………………………………………………………… 29 Mga Pahayag ………………………………………………………………………... 30 Pahayag nga Nagasaysay (Declarative Sentence) …………………………….. 30 Pahayag nga Pamangkot (Interrogative Sentence) ……………………………. 30 Pahayag nga Panugo (Command Sentence) …………………………………... 30 Pahayag nga Nagalihog (Request Sentence) ………………………………..… 30 Pahayag nga Pakunyag (Exclamatory Sentence) ……………………………... 30 Mga Panuytoy sa Pagsulat kang Kinaray-a (Rules of Spelling) ………………… 30 - 32 Mga Panuytoy sa Gamit kang Palimug ……………………………………. 30 - 31 Mga Panuytoy sa Gamit kang Kalimug ……………………………………. 31 - 32 Pangtumud (Articles) ………………………………………………………………. 32 - 34 Ang ……………………………………………………………………………. 32 Si/Sanday ……………………………………………………………………... 32 Ka ……………………………………………………………………………... 33 Kang …………………………………………………………………………... 33 It ………………………………………………………………………………. 33 Nga ………………………………………………………………………..….. 33 - 34 Ni/Nanday …………………………………………………………………..… 34 Mga Tinaga nga Ginaliwat-liwat ……………….…………………………...…...… 35 - 36 Glosari ka mga Termino sa Gramar kang Kinaray-a ……………………………. 37

v

KAUNDAN Glosari ka mga Kinaandan nga Tinaga kag Pahayag …………………………… 38 Mga Duna nga Pangtamyaw kag Harambalun ……………………………….. 39 Mga Bahin kang Lawas ………………………………………………………. 40 - 42 Mga Katapo kang Pamilya ………………………………………………….... 42 - 43 Mga Nagaobra sa Komunidad ……………………………………………...… 44 - 45 Mga Kinaandan nga Lugar sa Balay, Eskuwelahan kag Komunidad ……….... 46 - 47 Mga Kolor …………………………………………………………………….. 48 Mga Kurti ……………………………………………………………………... 48 Panapug, Panabor kag Iba pa nga may Angut sa Tiyempo ukon Panahon ….... 49 Mga Tiyempo …………………………………………………………………. 50 - 51 Mga Kahimtangan kang Panahon ……………………..……………………… 51 - 52 Mga Baratyagun …………………………………………………………..…... 52 - 54 Mga Kinaandan nga Bagay, Hayup kag Tanum …………………………….... 54 - 59 Mga Tinaga kag Harambalun sa Pagsukol ……………………………………. 59 - 60 Iba Pa……………………………………………………………………...….... 60 - 67 Mga Numero halin sa 0 tubtub sa 100 ………………………………………… 68 - 72 Bibliyografi ………………………………………………………………………….. 73

vi

Teachers’ Resource Book Kinaray-a

1

Tigbato kag Ortograpiya Magtuon kita Tigbato nga Kinaray-a A, M, O, G, N nauna nga mga letra. I, T, K, S, U,

Y, P, R, NG, L, B, D, kag E, W, H naurihi. (Ni May Glenn Hiponia-Siacor)

2

II.A.

ANG TIGBATO KA KINARAY-A

Tigbato

Ang Polisiya kang Katigbatuhan

Palimug

Kalimug

28

8

5

15

Mga huram nga mga Letra:

a - amo

Cc, Ff, Jj, Ññ, Qq, Vv, Xx, Zz Ang mga huram nga letra ginaayup sa mga duna nga ngaran.

e - elisi i - igi o - okra u - unto

Halimbawa:

m - mani g - goma n - niyog t - tasa k - kama s - sikag y - yoyo

Corazon

p - pispis

Florvelle

r - rosas

Joaquin

ng - ngaran

Niño

l - lata

Max

b - bayabas

Quezon

d - dagum w - wasay

Ang pagpanigbato ka mga huram nga tinaga wara ginaislan. Halimbawa French fries van

x-ray zoo

3

h - husay

MGA TIGBATO

Aa

Mm

amo

mani

Oo

Gg

goma

okra

4

MGA TIGBATO

Nn

Ii

niyog

igi

Tt

Kk

tasa

kuron

5

MGA TIGBATO

Ss

Uu

sikag

Yy

unto

Pp

yoyo

pispis

6

MGA TIGBATO

Rr

NGng

ngalangala

rosas

Ll

Bb

lapis

bayabas

7

MGA TIGBATO

Dd

Ee

elisi

dagum

Ww

Hh

wasay

husay

8

MGA TIGBATO

Cc

Ff

computer

french fries

Jj

Ññ

Niña

jeep

9

MGA TIGBATO

Qq

Vv

van

Quezon

Xx

Zz

zoo

x-ray

10

TARAMDAN SA PAGMITLANG KANG LETRA

Aa ey

Bb

Cc si

Dd

Hh eyts

enye

Ee i

ef

Ll el

endyi

o

Pp

Ww dobolyu

11

Qq

dyi

en

ar

zi

ANG KATIGBATUHAN Lengguwahe

Kinaray-a

Tigbato/Alpabeto

28 8

Mga Huram nga Letra Palimug (Vowel)

Cc, Ff, Jj, Ññ, Qq, Vv, Xx, Zz 5 Kinaray-a

English

Palimug (Vowels) A

amo

monkey

E

elisi

propeller

I

igi

snail

O

okra

okra

U

unto uran ulo ulod urang

tooth rain head worm shrimp

Kalimug (Consonant) Kalimug (Consonant)

15 Kinaray-a

English

M

mani manok

peanut chicken

G

gitara gata gamot

guitar coconut milk root

nanay

N

peanut

niyog

chicken

T

tasa tadyaw tambo

cup/mug large earthen jar bamboo shoot

K

kama kalo kan-un

bed cap cooked rice

S

sikag sapa sigay sulo

fish bone brook small snail with whorled shell lamp

12

ANG KATIGBATUHAN Y

yoyo

yoyo

P

pispis pisi pangka

R

rosas ramay

bird twine frog rose dried banana leaves

NG

ngalangala

palate

L

lapis langaw liso

pencil housefly seed

B

bayabas balde bao

guava pail turtle

dagum dahon dagat wasay walo wara husay hagdan hilo habon

needle leaf sea axe eight zero comb stairs thread soap

D W

H

13

II.B. Consonant Blends Ang consonant blends amo ang darwa kang kalimug sa tinaga nga may klaro nga tunog ang

kada isara, parehas kang “gr” ukon “pl”.

Ang mga consonant blends sa Kinaray-a: br, dr, kl, dy, pl, pr, gr, bl, tr, ts Halimbawa: br

bl

dy

pr

braso

blusa

dyip

prito

brilyante

blangko

dyaryo

programa

bra

bloke

dyamante

premyo

kl

dr

pl

gr

klima

dram

plasa

grado

klinika

drowing

plaka

graba

klaro

dragon

platito

grupo

klase

drama

plete

gripo

tr

ts

tribu

tsa

traktora

tsokolate

trono

tsinelas

trak

tsansa

II. C. Tanda/Bantas II.C.1. Comma (,) 1.1 Gamita ang comma sa pagpain ka mga pahayag kun ginasugpon ka pangsugpon nga kag, pero, para, kag ukon. Halimbawa: Mabakal ako kang isda, kag mabakal man ako kang laswa.

14

1.2 Gamita ang comma pagkatapos kang introductory a) clause, b) tipon, ukon c) mga tinaga nga makita antes ang main clause. Halimbawa:

Sige Andrew, gamita lang anay ang akun lapis. 1.3 Gamita ang comma sa pagpain kang mga clause, tipon, kag tinaga nga bukun importante sa pahayag. Halimbawa: Si Maria, parehas ka ana mga bugto, maaram man sa klase. 1.4 Gamita ang comma sa pagpain ka tatlo ukon sobra pa nga mga tinaga, tipon, ukon mga clause nga nagasundanay. Halimbawa: Nanari-sari nga mga prutas ang ginbakal ni Nancy, may babana, sandiya, kag mangga. 1.5 Gamita ang comma sa pagpain ka darwa ukon sobra pa nga mga

pangsari nga nagalaragway ka sangka pangngaran. Halimbawa: Natumba ka mabaskug nga hangin ang mataas, bahul, kag mal-am nga puno kang kahoy. 1.6 Gamita ang comma sa pagpain kang tipon sa katapusan nga bahin kang pahayag nga nagatumud sa unahan ukon tunga nga parte kang pahayag. Ang dya nga tipon puwede mabutang sa unahan, tunga, ukon katapusan nga parte kang pahayag. Mga halimbawa: 1. Pagkatapos kang uran, nagpanghalay kang bayo si Nanay. 2. Nagpanghalay kang bayo si Nanay, pagkatapos kang uran. 3. Si Nanay, pagkatapos kang uran, nagpanghalay kang bayo. 1.7 Gamita ang comma sa pagpain ka mga ngaran kang lugar, mga aytems kang petsa, iristaran (luwas sa numero kag ngaran kang kalye), kag mga titulo sa ngaran kang tawo. Mga Halimbawa: 1. Reynaldo G. Gico, EdD, CESO VI 2. Oktubre 24, 2018 3. Brgy. Malipayun, San Jose, Antique

15

1.8 Gamita ang comma sa pagsaylo halin sa main discourse paagto sa quotation. Halimbawa: “Manami ang ginsulat mo nga estorya Ida,” hambal ni Claire. 1.9 Gamita ang comma kun ginakinahanglan agud indi magsala ang pagbasa. Halimbawa: Nay, Rosing si Toto gali. Nay Rosing, si Toto gali. 1.10 Gamita ang comma pagkatapos kang bating panimula kag bating pangwakas. Mga Halimbawa: Pinalangga ko nga Tintin, Ang nagapalangga, II.C.2. Pintok (.) - Period

Gamita ang pintok (.) sa pahayag nga nagasaysay (declarative sentence), nagasugo (command sentence), kag nagalihog (request sentence). Mga Halimbawa: 1. Nagraha kang tinola si Amaya. 2. Ibutang sa yahong ang tinola. 3. Palihog ibutang ang tinola sa yahong. II.C.3. Taga (?) - Question Mark Gamita ang question mark (?) sa pahayag nga nagapamangkot. Halimbawa: Sin-o ang nagraha kang tinola?

II.C.4. Pagtuaw (!) - Interjectory Mark Gamita ang interjectory mark (!) sa pahayag nga pakunyag. Halimbawa: Ay! Naula ang sabaw kang tinola.

16

II.C.5. Lang-at ( - ) - Hyphen 5.1. Gamita ang lang-at kun ang palimug nagasunod sa kalimug kag magalain

ukon madura ang kahulugan kun wara it lang-at. Mga halimbawa: kid-ul

haw-as

dis-ug

hul-ab

bun-a

id-id

garaw-an

lab-as

5.2. Gamita man ang lang-at sa mga tinaga nga ginaliwan-liwan.Tandaan nga ang ginaliwan nga tinaga amo lang ang root word. Mga halimbawa: kama-kama

sara-sara

huya-huya

sirum-sirum

III. (Pantig at Palapantigan) Syllabication III. A. Porma kang Kunla Ang kunla, ukon sílabá, sangka yunit kang tunog nga may sangka palimug kag kalimug. Kada palimug nga (a/e//i/o/u) sangka kunla; samtang kinahanglan kang kada kalimug ang palimug agud mangin kunla. Dugang pa, isara lámang ang palimug sa kada kunla pero puwede nga may darwa ka kalimug ang sangka kunla. Porma kang Kunla. Ang porma kang kunla nagasunod sa simbolo kang panulat nga ginarepresentaran kang P para sa palimug kag K bilang kalimug:

Porma

Halimbawa kang tinaga

P

a•a

KP

bi•bi

PK

ag•ag

KPK

pak•pak, kit•kit

KKP

blo•ke, pla.ka

KKPK

dram

KKPKK

tsart

17

III. B. Pagkunla ka mga Tinaga Pagkunla ka mga tinaga. Ang pagkunla pamaagi ka paghuray kang tinaga suno

grafema ukon sa nasulat nga mga simbolo. Halimbawa, /u•be/ (ube), /ba•lay/

sa

(balay).

Amo dya ang mga pagsurundan: Una. Kun nagasundanay ang darwa ka palimug sa tunga kang tinaga. Halimbawa: /i•li•i•li/ (iliili) Ikarwa. Kun nagasundanay ang kalimug sa sulud kang tinaga, ang una ginadapun sa ginasundan nga palimug, kag ang pangarwa ginadapun antes kang palimug. Halimbawa: /as•lum/ (aslum), /es•pes•yal/ (espesyal), /pan•sit/ (pansit), /os•pi•tal/ (ospital). Pangatlo. Kun may tatlo ka nagasundanay nga kalimug sa sangka tinaga, ang una nga darwa idapun sa palimug ka ginsundan nga kunla kag ang ikatlo idapun sa kasunod nga kunla. Halimbawa: /eks•per•to/ (eksperto), /ins•pi•ras•yon/ (inspirasyon). Ikap-at. Kun ang una sa tatlo ka nagasundanay nga kalimug M ukon N kag ang kasunod diin man sa BL, BR, DR, PL, at TR, ang una nga kalimug (M/N) idapun sa una nga kunla, kag ang kasunod nga darwa ka kalimug idapun sa kasunod nga kunla. Halimbawa: /a•sam•ble•a/ (asamblea), /tim•bre/ (timbre), /si•lin•dron/ (silindron), / tem•plo/ (templo), /sen•tro/ (sentro). Ikalima. Kun ang sangka tinaga may apat ka naga sundanay nga kalimug, idapun ang una nga darwa ka kalimug sa ginasundan nga palimug, kag ang darwa ka urihi nga kalimug idapun sa kasunod nga kunla. Halimbawa, /eks•plo•si•bo/ (eksplosibo).

18

Pagsurundan sa Gramatika

19

IV. PANGNGARAN (NOUN) Ang pangngaran sangka bahin kang pamulongan nga nagahingaran kang tawo, hayup, lugar, bagay, idea, kag hirikuton. Amo dya ang pangngalan sa Filipino ukon noun sa Ingles,

kag lain sangsa ngaran (name). Ang pangngaran ginagamit nga surugdan (subject), tagbuhat (doer of the action), tuhoy (direct object) kang pahayag.

TAWO

HAYUP

BAGAY

LUGAR

doktor

ayam

amakan

baybay

paghigugma

panguma

bulak

San Jose

kaluwasan

Paskuwa

Tweety Bird

bata

IDEA

HIRIKUTON

Jose

aloy

piyano

siyudad

paglaum

pagpanudlo

Carmen

suksuk

hornuhan

Manila

demokrasya

kaadlawan

IV. A MGA SAHI KANG PANGNGARAN A.1 PAT-UD NGA PANGNGARAN (PROPER NOUN) Ang pat-ud nga pangngaran amo ang matul-id kag pinasahi nga ngaran kang tawo, hayup, lugar, bagay ukon hirikuton. Kun ang ngaran ginatapuan kang darwa ukon sobra pa ka tinaga, ginakabig dya nga sangka pangngaran lamang. Ang pat-ud nga pangngaran ginasulat sa kapital/bahul nga letra. A.2 DI-PAT-UD NGA PANGNGARAN (COMMON NOUN) Ang di-pat-ud nga pangngaran amo ang kabilugan/ordinaryo nga ngaran kang tawo, hayup, lugar, bagay, ukon hirikuton. Ang mga tawag sa kasapatan kag katamnan ginakabig

man nga di-pat-ud nga pangangran. Ginasulat dya sa gamay nga letra. PAT-UD NGA PANGNGARAN (PROPER NOUN)

DI-PAT-UD NGA PANGNGARAN (COMMON NOUN)

Mario

abyan

Presidente Aquino

president

Brownie

ayam

Miming

kuti

Nokia

cellphone

Bag-ong Tuig

kahiwatan

Toyota

kotse 20

A.3 ISIP KANG PANGNGARAN Ang pangngaran ginakabig nga SOLO kun isara lang, kag RAKU kun darwa ukon

sobra pa. May darwa ka pamaagi ang pagtugda ka raku nga pangngaran. 3.1 Ang solo nga pangngaran ginadugangan kang tinaga nga mga sa unahan. Mga Halimbawa: RAKU

SOLO libro

mga libro

relo

mga relo

bayabas

mga bayabas

niyog

mga niyog

bata

mga bata

3.2 Ang solo nga pangngaran ginasugpunan kang unabid nga ka – kag uribid nga –an ukon –han. Ang amo dya nga paagi wara run ginadugangan pa ka mga. Mga halimbawa: SOLO

RAKU

bulak

kabulakan

uma

kaumahan

isda

kaisdaan

bukid

kabukidan

abyan

kaabyanan

balay

kabalayan

tawo

katawhan

Pero ang ikarwa nga paagi magamit lang sa pili nga mga di-pat-ud nga mga pangngaran. Wara dya ginagamit para sa mga pat-ud nga pangngaran. A.4 MGA GAMIT KANG PANGNGARAN 4.1 Ang pangngaran ginagamit bilang tagbuhat (doer of action) ukon surugdan (subject) kang pahayag. Nagabasa si Maria. Ang tawo nahulog sa kahoy. 21

4.2 Ang pangngaran ginagamit bilang tuhoy (direct object) kang pahayag. Nagabasa kang libro si Maria. Maraha kang suman si Akay. 4.3 Ang pangngaran ginagamit sa panglaragway kang tuhoy (object complement) Ginakabig ko si Juan nga sangka abyan. Ginabasa ni Maria ang libro nga Noli Me Tangere.

4.4 Ang pangngaran ginagamit bilang tuhoy kang panghamtang. (object of the preposition) Nag-agto sa eskuwelahan ang maestra. Nanagtag si Jose kag Andres ka mga prutas halin sa andang uma. 4.5 Ang pangngaran ginagamit sa paglaragway kang surugdan kang pahayag. Naglansar sa pagka kapitan si Susan nga bugto ni Mayok . Maabot sa rum-an si Juan nga akun amigo.

4.6 Iba pa nga mga grammatical particles nga ginagamit para matuhoy kun solo ukun raku ang pat-ud nga pangngaran. Solo ( Singular)

Raku (Plural)

Si Nagkurit kang linya si Lita.

Sanday Nagkurit kang linya sanday Lita, Nene, kag Mando

Ni Ginsulat ni Nene ang ana ngaran sa papel.

Nanday Ginsulat nanday Nene, Nonoy, kag Toto ang anda ngaran sa papel.

Kay Gintao ni Roy ang mga lapis kay Rita.

Kanday Gintao ni Roy ang mga lapis kanday Roy, Rene, kag Rema.

22

4.7 May iba nga mga di-pat-ud nga pangngaran nga nagatuhoy sa relasyon, puwede magrupo sa:

SOLO bugto (brother or sister) pakaisa (first cousin) amigo/amiga( friend)

DARARWAHUN magbugto (both brothers/sisters) magpakaisa (both cousins) mag-amigo/magamiga( both friends)

RAKU magburugto (group of brothers/sisters) magparakaisa (group of cousins) mag-aramigohay/mag-aramigahay (group of friends)

4.8 Sari kang Pangngaran (Gender) Panglaki

Pangbayi

Di Pat-ud

Wara it sari

tatay

nanay

ginikanan

bola

lolo

lola

apoy

alat

manong

manang

bata/puya

bulak

tiyo

tiya

paryente

libro

maestro

maestro

manunudlo

lamisa

Pari

madre

katekista

tarahad

toto

inday

hinablus

lapis

V. Panal-i (Pronoun) Ang panal-i sangka bahin kang pamulongan nga ginabulus/sal-i sa pangangaran. Halimbawa: Si Tintin nagkaun kang suman. Si Tintin nanamitan gid. Si Tintin nagkaun kang suman. Tana nanamitan gid.

Nanamitan gid tana.

23

V.1 Panal-i sa Ngaran kang Tawo (Personal Pronoun) Solo (Singular)

Raku (Plural)

ako, ko kanakun akun

kita (inclusive), kami (exclusive) natun, ta (inclusive), namun (exclusive) atun, amun

Ginaestorya (Second Person)

ikaw, kaw kanimo, mo imo

kamo ninyo inyo

Ginaestoryahan (Third Person)

tana na ana

sanda/sanday kanday nanda/nanday anda

Nagaestorya (First person)

V.2 Panal-i nga Pangtudo (Demonstrative Pronoun) Ang nagahambal nagatuhoy sa ginakaptan.

amo dya (this)

rapit sa nagahambal

rugya (here)

Ang nagahambal nagatudo sa sangka bagay nga rapit sa ginaestorya.

amo ria/amo raa/ amo daa(that)

rapit sa ginaestorya

rugyan (there)

Ang sangka bagay rayu sa nagaestoryahanay.

amo to (those)

rayu-rayu

rugto (yonder)

VI. Panghulag (Verb) Ang panghulag sangka bahin kang pamulongan nga nagapakita kang hulag. Halimbawa: Nagsaot ang magnanay. VI.A Igpanahon kang Panghulag (Aspekto/Panahunan): A.1 Igpanahon nga Ginaobra Pa (Present Tense) Ang Igpanahon nga Ginaobra mahimo sa pagdugang kang unabid nga “naga-” kag “gina-” sa panghulag.

Mga halimbawa: nagasulat (is writing)

ginasulat (is being written)

nagatindug (is standing)

ginakaun (is being eaten)

nagapungko (is sitting)

ginabasa (is being read) 24

A.2 Igpanahon nga Naobra Run (Past Tense) Ang Igpanahon nga Naobra Run mahimo sa pagdugang kang unabid nga “nag-” sa panghulag. Mga halimbawa: sulat

nagsulat (wrote)

tindug

nagtindug (stood)

pungko

nagpungko (sat)

2.1 Ang Igpanahon nga Naobra Run puwede man mahimo sa pagdugang kang unabid “na” sa panghulag. Mga halimbawa: sulat

nasulat (written)

basa

nabasa (read)

kita

nakita (found, saw)

2.2 Ang Igpanahon nga Naobra Run puwede man mahimo sa pagdugang kang unabid “naka-” sa panghulag. Mga halimbawa:

bati

nakabati (have heard)

dara

nakadara ( have brought)

bakal

nakabakal ( have bought)

2.3 Ang Igpanahon nga Naobra Run mahimo sa pagdugang kang unabid nga “gin-” sa panghulag. Mga Halimbawa:

sugid

ginsugid (told)

prito

ginprito (fried)

panaw

ginpanaw - (walked)

25

2.4 Ang Igpanahon nga Naobra Run mahimo sa pagdugang kang tungabid nga “-in-” sa panghulag nga nagaumpisa sa kalimug. Mga Halimbawa: kaun

kinaun (ate, eaten)

gamit

ginamit (used)

pasa

pinasa (passed)

A.3 Igpanahon nga Obrahun Pa (Future Tense) 3.1 Ang Igpanahon nga Obrahun Pa mahimo sa pagdugang kang unabid nga “ma-” ukon “mag-” sa panghulag. Mga halimbawa: “ma -”

“mag-”

masulat (will write)

magsulat (will write)

matindug (will stand)

magtindug (will stand)

mapungko (will sit)

magpungko (will sit)

3.2. Ang Igpanahon nga Obrahun Pa mahimo sa pagdugang kang unabid nga “mapa-” sa panghulag. Mga halimbawa: Mapahimo (will have to build)

Mapabakal (will have to buy) Mapatanum (will have to plant) 3.3 Ang Igpanahon nga Obrahun Pa mahimo sa pagdugang kang unabid nga “maka-” sa panghulag. Mga Halimbawa: Makatawas (will be able to go with) Makabuul (will be able to get) Makapadayon (will be able to pursue) Mga pinasahi nga kaso kun sa diin maman-an ang Igpanahon kang Panghulag Ang tinaga nga “mangin” kag “nangin” makabulig para maman-an ang igpanahon kag panghulag. Ang tinaga nga “mangin” sayudon “will become” i.e mangin lider (will become leader). Samtang ang “nangin” Igpanahon nga Naobra Run kang mangin parehas kang nangin lider (became leader).

26

MGA PANABID A. Ang unabid (prefix) “ i-” kag uribid (suffix) “-i” kun itabid sa panghulag nagahimo kang pahayag nga imperatib, ukon surugdan kang pahayag-sayudon, nagatuhoy dya “ikaw/ka” ukon ang tawo nga ginaestorya. Parehas man sa uribid nga mga “-a” kag “-i” sa mga panghulag nga nagatapos sa kalimug, ukon sa mga panghulag nga nagatapos sa “accented vowels”. Pero kun ang panghulag nagatapos sa “unaccented vowel”, ang uribid nga mga “-ha” kag “-hi” ang ginagamit. Mga Halimbawa: “i-”

“-i”

“-a”

“-i ”

“-ha”

“-hi”

tudlo - itudlo

tudlo - tudloi

hambala

hambali

kantaha

kantahi

(teach)

(you teach)

(say)

(you say)

(sing)

(you sing)

sulat - isulat

sulat - sulati/a

(write)

(you write)

A.1. Ang unabid “ipa-” nagahimo kang pahayag nga imperatib, kag ang surugdan amo ang tuhoy sa pahayag. Dya puwede man mangin panghulag sa pahayag. Mga Halimbawa:

Ipakaun sa bata ang tinapay. (Subject) Ipasulat kay Nene ang tinaga (Subject) ka kanta.

A.2. Ang tungabid (infix) nga mga “-ar-”, “-ir-”, kag “-ur-” kun idugang sa panghulag ang mahimo nga panghulag nagatuhoy sa grupo. -ar-

-ir-

saut—saraut

hibi—hiribi

bakal– barakal

tingub—tiringub

kadlaw—karadlaw

27

-urbuylog—buruylog ukay—urukay

A.3 Ang uribid -an kun idugang sa panghulag nga nagatapos sa kalimug ukon sa panghulag nga nagatapos sa “accented vowels”, sayudun, ang hulag nagatuhoy sa “tawo” ukon “bagay”. Kun ang panghulag nagatapos sa “unaccented vowel” ang uribid nga “-han” ang ginagamit. Mga Halimbawa:

hambal (to talk)

- hambalan (to talk about someone/

something) basa (to read)

- basahan (to read to someone)

Ang Panabid (Affix) Ang Panabid, kunla nga ginadugang sa sangka tinaga para magtugro ka lain nga kahulugan. Mga Halimbawa:

ma - turog

- maturog

naka - panaw

- nakapanaw

VII. PANGSARI (ADJECTIVE) Ang pangsari sangka bahin kang pamulongan nga nagahambal/nagalaragway kang pangngaran kag subject kang pahayag. Halimbawa: Guwapa si Editha.

Degrees of Comparison

Positibo

bahul/ kabahul

labug/ kalabug taas/katas

Komparatibo Non-equality Equality of the two between two objects compared parehas / angay ka mas bahul bahul parehas / angay ka mas labug labug parehas / angay ka taas

mas taas.

28

Intense Degree kabahul

kalabug kataas

Superlative

bahul-bahul

labug-labug taas-taas

SAHI KANG PANGSARI Ang Kinaray-a may apat ka pangsari: panglaragway, pang-isip, demonstratibo kag pangpamangkot. 1. Panglaragway. Ang dya nga sahi nagapamaan kang kinaiya sa pangngaran ukon pangsal-i. Mga Halimbawa:

bahul ang atis bugu ang kalat

lapad ang taramnan

2. Pang-isip. Ang dya nga sahi nagapamaan kang kaduruhon, kantidad, kag kagamayun kang pangngaran ukon pangsal-i. Mga Halimbawa: lima ka bata

tatlo sanda

raku ang atis

3. Demonstratibo. Ang dya nga sahi ginagamit kun may ginatumud nga pangngaran ukon pangsal-i. Mga Halimbawa: Rugya sanda marigos. Amo ria ang bata nga nadura. 4. Pangpamangkot. Ang dya nga sahi ginagamit kun magpamangkot nga nagatumud sa pangngaran ukon pangsal-i. Mga Halimbawa:

Sin-o rugya ang bata ni Jose? Sa diin ang balay ninyo?

MGA TIPON KAG MGA PAHAYAG MGA TIPON (PHRASES): Ang tipon grupo ka mga tinaga nga wara it kompleto nga kahulugan Pangngaran nga Tipon:

gamay nga bata pula nga saya

Pag-isip nga Tipon:

lima ka lapis darwa ka tuig

Panglihuk nga Tipon:

madasig nga paghakwat maluya nga pagpanaw

29

MGA PAHAYAG (SENTENCES): Ang pahayag grupo kang mga tinaga nga may subject kag predicate kag may kompleto nga kahulugan. A. Pahayag nga Nagasaysay (Declarative Sentence) Mga halimbawa:

Nagraha kang tinola si Nanay. Nagakaun ang bata.

B. Pahayag nga Pamangkot (Interrogative Sentence) Mga halimbawa:

Sin-o ang nagraha kang tinola? Wanhaw nagkaun ang bata?

C. Pahayag nga Panugo (Command Sentence) Mga halimbawa:

Bunyagi mga tanum sa hardin. Ibutang sa yahong ang tinola.

D. Pahayag nga Nagalihog (Request Sentence) Mga halimbawa:

Palihog raha kang tinola. Palihog ibutang ang tinola sa yahong.

E. Pahayag nga Pakunyag (Exclamatory Sentence) Mga halimbawa:

Ay! Naula ang sabaw kang tinola. Abaw! Kanamit kang sabaw. Aguy! Nalapakan mo ang kahig ko.

MGA PANUYTOY SA PAGSULAT KANG KINARAY-A (RULES OF SPELLING) A. MGA PANUYTOY SA GAMIT KANG PALIMUG Panuytoy 1. Ang palimug nga “o” ginagamit sa mga huram nga tinaga. Mga Halimbawa:

otap tsokolate

Panuytoy 2. Ang palimug nga “o” ginagamit sa mga panghingapos nga tunog. (Terminal Sound) Mga Halimbawa:

maestro departamento 30

Panuytoy 3. Ang palimug nga “u” ginagamit sa tanan nga naulang nga tunog (schwa sound) Mga Halimbawa:

ukud

uyas

sulud

uga

Panuytoy 4. Ginagamit man ang “u” sa penultima silaba (penultimate syllable) kapin pa kun nagasundanay ang darwa ka kunla nga parehas nga “o” ang tunog magluwas sa pangngaran. Mga Halimbawa:

bukol

sukol

tuon

turog

buyo

buho

Panuytoy 5: Ginagamit ang mga tinaga nga ginagamit run sa Filipino kag iba nga pulong sa Pilipinas agud mapadali ang pagtubo kang Filipino. Mga Halimbawa: punta

sunod

bulak

sulat

kuskos

lupa

Panuytoy 6: May mga tinaga nga mas maathag kun islan ang pagbato-bato para mas mapain sa ka parehas nga tinaga. Mga Halimbawa:

santo (saint)

santu (to blend)

too (to believe)

tuo (right)

Panuytoy 7: Mga tinaga nga indi run pag-islan hay naintiyendihan kag nabatian run sa Kinaray-a. Mga Halimbawa:

babaye (pero kun kamal-aman, bayi; ang pagkaun bayebaye) paghidaet (mitlangun nga /pag-hi-da-it/bukut /-et/

B. MGA PANUYTOY SA GAMIT KANG MGA KALIMUG Panuytoy 1: Ginagamit ang tanan nga kinaandan nga kalimug sa alpabetong Filipino kun magsulat kang mga duna nga tinaga. Panuytoy 2: Ginagamit ang “f” kag “j” sa mga huram nga tinaga. Mga Halimbawa:

“f”

“j”

fax

jacket

Filipino

jalousie

film

jackpot

31

Panuytoy 3: Ang mga kalimug nga “c”,“q”,“v”,“x” kag “z” sarang magamit sa pat-ud nga pangngaran (proper nouns) kag sa huram nga mga tinaga kun indi gid maislan ka mga panal-i nga tunog. “c” Cecile cellphone

“q” Antique Quezon

“v” Vilma Venue

“x” x-ray text

“z” zoo zipper

Pero kun himuon nga panghulag (verb) ang x-ray, mangin eksrey. Halimbawa: gin-eksrey, eksreyun, mapaeksrey. Tungud padayon man ang pagdugang ka mga layaw nga tinaga sa Filipino, mas mayad nga sundon kun ano ang ginabaton nga pagbato-bato sa Filipino. Mangin bukas kita sa pag-ayup ka mga tinaga, kapin pa sa negosyo kag siyensiya parehas kang alawans, surbi, kag likwideyt. C. SA PAGGAMIT KA MGA PANABID (AFFIX) INDI RUN PAG-ISLAN ANG PAGBATO-BATO KAG GAMIT MAGLUWAS SA MGA TINAGA NGA NAGATAPOS SA LETRA NGA “O” Mga halimbawa: kadlaw

-

kadlawanay

dayon

-

padayon, dayunon, padayunon

baylo

-

bayluhanay

PANGTUMUD Ang PANGTUMUD (ARTICLES) nagapakilala ka nagasunod nga pangngar an (noun), pangsari (adjective), ukon panghulag (verb). a. ANG - ginagamit sa pagpakilala kang pangngaran ukon bilog nga tipon (phrase). Mga Halimbawa: Ang mga bata

Ang maestra

Ang nagaantos nga mga Filipino b. SI/SANDAY - ginagmit sa pagpakilala kang tawo/mga tawo nga pat-ud sa sangka tipon. Mga Halimbawa: Si Benigno Sanday Benigno kag Corazon Nagtugro si Evelio kang amot sa simbahan. Nanagtag kang pamahaw sanday Ferdinand kag Imelda. 32

c. KA - ginagamit sa pagsugpon kang darwa ka pangsari (adjective), panghulag (verb) kag pangsari, ukon isip kag pangngaran sa sangka tipon Mga Halimbawa:

tam-an ka taas

sobra ka pisli

tuman ka tibsol

dalagan ka madasig

hinugay ka linapot

sagi ka dinampurat

lima ka babaye

pira ka bilog

tatlo ka pato

sagi ka dinampurat

lima ka babaye

pira ka bilog

d. KANG - ginagamit sa pagpakilala kang tuhoy (object) kang panghulag (panghulag + pangngaran);

ginagamit sa pagpakita kang pagpanag-iya

(pangngaran + pangngaran) Mga Halimbawa:

masaot kang kuratsa

matanum kang pinya

maraha kang sinakol

bata kang manggaranun

ikog kang pagi

bunga kang niyog

e. IT - ginagamit sa tipon nga “wara it + pangngaran”; sa parte Norte gina baylo sa KANG ukon KA •

Sa iba nga banwa, ang IT nangin TI (idiolect)

• Ang “wara it” ginapabugu nga “wara’t”

Mga Halimbawa: wara it kaluoy - wara’t kaluoy

makaun it saging

wara it sulud - wara’t sulud

masaka it niyog

wara it pulos - wara’t pulos

maraha it kasoy

f. NGA - ginagamit sa pagsugpon kang pangsari kag pangngaran nga gi nalaragway; ginagamit sa tipun nga “ana/anda nga + pangngaran” sa pagpakita kang pagpanag-iya. Mga Halimbawa: Bahul nga tawo / tawo nga bahul Manamit nga pagkaun / pagkaun nga manamit Pula nga traysikul / traysikul nga pula Ana nga balay / anang balay Anda nga padihot / andang padihot 33

Ginagamit man ang NGA sa pagsugpon kang panghulag kag ang tuhoy kadya, panghulag kag panghulag, ukon kang panghulag kag pangsari. Mga Halimbawa: nahimo nga kalokalo

nagbahul nga mabuut

nagtubo nga kamonsil

nagatuon nga magpulis

nagaayo nga mamana

naraha nga sunog

naluto nga ahat pa

nagauran nga nagainit

g. NI/NANDAY – ginagamit sa pagsugpon kang ANA/ANDA kag pat-ud nga ngaran kang tawo; nagapakita kang pagpanag-iya kang pat-ud nga tawo; NI kun isara lang, NANDAY kun darwa ukon labaw pa. Mga Halimbawa: Ana ni Mr. Javier ang balay nga puti sa babaw kang banglid. Anda nanday Isko kag Iska ang bandera. Bag-o ang pantalon ni Rodel. Bata nanday Samuel kag Isabel si Manuel. Hinuptanan ni Dyesebel sangka puti nga kuti.

34

MGA TINAGA NGA GINALIWAT-LIWAT Raku nga mga tinaga sa Kinaray-a ang ginaliwat-liwat, angay kang balay-balay, bata-bata, gwapa-gwapa, lupolupo, tumbaktumbak, labuglabug. Ano ang mga pagsurundan sa pagsulat kadya? 1. Mga Pangngaran (Noun) – ang mga pangngaran nga ginaliwat-liwat nagapakita kang diminutive form ukon indi matuod nga bersiyon. Ginasulat dya nga may langat sa tunga kang mga tinaga nga ginaliwat-liwat. Mga Halimbawa:

bata-bata – monyeka balay-balay – gamay nga balay tawo-tawo – bahoy ukon scarecrow tasa-tasa – gamay nga tasa nga siripalun tarak-tarak, pusil-pusil, bayo-bayo, etc.

Amo man dya ang ginasundan nga lohika kun sa panghulag (verb). Halimbawa: Nagsaot-saot si Inday. Nagakahulogan nga indi matuod nga saot ang ginhimo ni Inday. Lain ang kahulogan sa “Nagsaot is Inday (kang kuratsa).” 2. Mga tinaga nga may pat-ud nga kahulugan, parehas kang mga ngaran kang kasapatan kag katamnan (flora and fauna), pagkaun, kag iba pa. Ginasulat nga wara it lang-at, tungud ginakabig dya nga sangka tinaga lang. Mga Halimbawa: Kasapatan: Labuglabug, tumbaktumbak, tarotaro, baboybaboy Pero: umang-umang (ginasundan ang panuytoy sa paggamit kang lang-at) Katamnan: siosio, lupolupo, sagingsaging Pagkaun: Lubidlubid, bitsobitso, terenteren, kalokalo, sarasara Iba pa: Kamakama (duwende)

35

3. Mga Pangsari – ang pangsari nga ginaliwat-liwat ginagamit agud ipahayag ang labaw nga kinaiya (emphatic mode), bukut ang patuyong (superlative degree). Ginasulat dya nga may lang-at. Halimbawa. Kun maghambal kita nga, “Bahul-bahul ang balay ni Governor,” nagakahulugan nga bahul ang balay suno sa persepsiyon kang taghambal, pero ayhan bukut amo ria ang pinaka bahul nga balay. Labug-labug, taas-taas, sagad-sagad, aram-aram, hamot-hamot, liwanliwan etc. • Dugang pa: Ano ang kinalain kang liwat-liwat sa liwan-liwan? Parehas sanda nga pangsari. Ang “liwat-liwat” ginabuhat nga wara’t pagbag-o (repetitious); ang liwan-liwan ginabuhat nga lain sa una nga ginhimo (redo, remake). Ang pangsari nga “liwan” (li-wan) nagakahulugan nga “may kinalain” Ano ang ensakto, tawo ukon taho? • Kun tun-an ta ang pagmitlang kang tao, padanlug ang tunog halin sa a paagto sa o, gani may tunog w nga masat-uman, bukut pahuyup nga tunog kang h (ta-ho). Gani, mas nagakaangay lang "tawo"; ang "taho" rimnun nga may luy-a. Ano tana ang taho vs. sarasara? •

Ang taho himo sa luy-a; ang sarasara himo sa bugas nga sinanlag. Ginasara dya, amo ria nga sarasara.

•

Ano ang kinalain kang sanlag sa bangto? Ginasanlag ang bugas kag mani; ginabangto ang mais. Amo dya kamanggaranun ang atun pulong, gani tun-an ta ka mayad, angay kang atun pagtuon sa mga pulong halin sa iba nga mga pulong.

36

GLOSARI KANG MGA TERMINO SA GRAMAR KANG KINARAY-A ENGLISH

KINARAY-A

Adverbs Affix Alphabet

Panul-id Panabid Katigbatohan/Alpabeto

Apostrophe Bracket Comma

Kuhit Bracket Comma

Declarative Sentence Dependent Clause Division Sign

Nagasayay Kabud nga tiphayag Panghuray

Colon Double Slash Ellipsis

Doble Pintok Doble tapas Kapintokan

Equal Sign Exclamatory Sentence Generally Declarative Sentence

Ekwals Pahayag nga Pakunyag Pahayag

Hyphen/Dash Imperative Sentence (Command) Imperative Sentence (Request)

Lang-at Pahayag nga Panugo Pahayag nga Nagalihog

Independent Clause Interrogative Sentence Minus Sign

Hilway nga Tiphayag Pahayag nga Pamangkot Pangbuhin

Multiplication sign Noun Plus Sign

Pangmuad Pangngaran Pangdugang

Preposition Pronoun Punctuation Marks

Panghamtang Panal-i Panandahayag

Syllable Tenses of verb Types of Sentences

Kunla Igpanahon kang Panghulag Mga Sahi kang Pahayag

Verbs

Panghulag

37

Bokabularyo ka mga Kinaandan nga Tinaga kag Pahayag

38

39

Mayad nga aga/ Mayad nga adlaw. Mayad nga gabii. Mayad nga aga. Mayad nga adlawun. Babay; Mapanaw run ako. Kamusta ikaw? Pasensiyaha ako. Pasensiya lang, wara ko ginhungud. Puwede ko ka agi; Maagi ako anay. Palihog duhol. Palihog…; puwede… Salamat.

Mayad nga aga/ Mayad nga adlaw. Mayad nga gabii. Mayad nga aga. Mayad nga adlawun. Babay; Mapanaw run ako. Kamusta ikaw? Pasensiyaha ako. Pasensiya lang, wara ko ginhungud. Puwede ko ka agi; Maagi ako anay. Palihog duhol. Palihog…; Puwede… Salamat.

Magandang araw.

Magandang gabi.

Magandang umaga. Magandang tanghali. Paalam.

Kumusta ka? Ipagpaumanhin mo. Ipagpaumanhin, hindi ko po sinasadya. Makikiraan po.

Good afternoon.

Good day.

Good evening.

Good morning.

How are you? I’m sorry.

Pakiabot. Paki…

Salamat.

Please pass. Please…

Thank you.

May I pass.

I’m sorry, I didn’t mean it.

Goodbye.

Good noon.

Bisa ako Kaluoyan ikaw kang Diyos. Mayad nga hapon.

Bisa ako Kaluoyan ikaw kang Diyos. Mayad nga hapon.

Bless you. God bless you.

Mano po. Kaawaan ka ng Diyos. Magandang hapon.

South

Kinaray-a

Filipino

English

MGA DUNA NGA PAGTAMYAW KAG HARAMBALON

Mayad nga adlawun. Babay; Mapanaw run ako. Kamusta ikaw? Pasensiyaha ako.

Mayad nga adlawun. Babay; Mapanaw run ako. Kamusta ikaw? Pasensiyaha ako.

Pasensiya lang, wa/ara ko ginhungud. Puwede ko ka agi; Maagi ako anay. Palihog duhol. Palihog…; Puwede… Salamat.

Mayad nga aga.

Mayad nga aga.

Pasensiya lang, wara ko ginhungud. Puwede ko ka agi; Maagi ako anay. Palihog duhol. Palihog…; puwede… Salamat.

Mayad nga aga/ Mayad nga adlaw. Mayad nga gabii.

Bisa ako Kaluoyan ikaw kang Diyos. Mayad nga hapon.

North

Mayad nga aga/ Mayad nga adlaw. Mayad nga gabii.

Bisa ako Kaluoyan ikaw kang Diyos. Mayad nga hapon.

Central

Variations

Palihog todol. Palihog…; Puwede… Salamat.

Pasensiya lang, wara ko ginhungud. Maagi ekem.

Gio ni si gene ekem. Kamusta ikey Pasensiyaha ekem

Mayad nga edlew.

Mayad nga ugma.

Mayad nga kelep.

Mayad nga edlew.

Kauluuyan ikey kang Diyos. Mayad nga serum.

Inati

40

abdomen/ stomach ankle armpit arms back beard bile blood vessels brain breast buttocks chest chin ears elbow eyebrow eyelashes face finger fingernail/toenail forehead gums hair

English

BAHIN KA LAWAS

tiyan bukong-bukong kilikili bisig/braso likod balbas apdo ugat utak suso puwit dibdib baba tainga siko kilay pilikmata mukha daliri ng kamay kuko noo gilagid buhok

Filipino

busong buko-buko iruk butkun likod bungut apdo ugat utok suso/titi buli dughan sag-ang talinga siko kiray miruk pungyahun tudlo kang alima kuko dahi lasi buhok

Kinaray-a

busong buko-buko iruk butkun likod bungut apdo ugat utok suso/titi buli dughan sag-ang talinga siko kiray miruk pungyahun tudlo kang alima kuko dahi lasi buhok

South busong buko-buko iruk butkun likod bungut apdo ugat utok suso/titi buli dughan sag-ang talinga siko kiray miruk pungyahun tudlo kang alima kuko dahi lasi buhok

Central

North busong buko-buko iruk butkun likod bungut apdo ugat utok suso/titi buli dughan sag-ang talinga siko kiray miruk uyahun tudlo kang alima kuko dai lasi buhok

Variations

bulbol

amiruk angas

pig-an lubot dugan salang talenge

ipro

katowan

Inati

41

kamay ulo puso

balakang bituka bato tuhod binti labi kalingkingan

baga bagang bunganga batok pusod leeg ilong palad tadyang balikat balat talampakan

hips intestine kidney knee leg/legs lips little finger

lungs molar tooth mouth nape navel neck nose palm ribs shoulder skin sole

Filipino

hand head heart

English

BAHIN KA LAWAS

baga bag-ang baba tangkugu/lubut pusod liug irong palad gusok abaga panit dapadapa

alima ulo kasingkasing/ tagipusuon balikawang tinai bato tuhod batiis bibig tingayun/ kamalingking

Kinaray-a

alima ulo kasingkasing; tagipusuon balikawang tinai bato tuhod batiis bibig tingayun; kamalingking baga bag-ang baba tangkugu; lubut pusod liug irong palad gusok abaga panit dapadapa

South

alima ulo kasingkasing/ tagipusuon balikawang tinai bato tuhod batiis bibig tingayun; kamalingking baga bag-ang baba tangkugu/lubut pusod liug irong palad gusok abaga panit dapadapa

Central

North

baga bag-ang baba tangkugu; lubut pusod liug irong palad gusok abaga panit dapadapa

alima ulo kasingkasing/ tagipusuon balikawang tinai bato tud Batis bibig kumilingking

Variations

lapakan

bagi

orong

panuuk sulang tangkugu poras

baba

pinugwan

bukad taguiposuon

Inati

42

adopted son/ daughter aunt brother brother/sister by affinity brother-in-law daughter/son in law eldest father father-in-law/ first cousin goddaughter godson godfather

English

Filipino

sinagudan tita; tiya bugto nga laki hinablus biras umagad

subang tatay ugangan pakaisa ihada ihado maninoy

tiya; tiyahin kapatid na lalaki pamangkin

bilas manugang

panganay tatay biyenan pinsan inaanak na babae inaanak na lalaki ninong

Kinaray-a

paa tudlo kang kahig unto hawak kahig

Kinaray-a

ampon

Filipino

hita daliri ng paa ngipin baywang paa

KATAPO KA PAMILYA

thigh toe tooth/teeth waist foot

English

BAHIN KA LAWAS

subang tatay ugangan pakaisa ihada ihado maninoy

biras umagad

tita; tiya bugto nga laki hinablus

sinagudan

South

paa tudlo kang kahig unto hawak kahig

South

subang tatay ugangan pakaisa ihada ihado maninoy

biras umagad

tita; tiya bugto nga laki hinablus

sinagudan

Central

North

gurang tatay ugangan pakaisa yada yado maninoy

biras umagad

dodong bugto nga laki hinablus

mama

North

paa tudlo kang kahig ipon awak siki

Variations

paa tudlo kang kahig unto hawak unto

Central

Variations

maguran

manding

Inati

pirigwakan

Inati

43

godmother grandchild grandfather grandmother husband mother mother-in-law niece; nephew sister sister-in-law stepdaughter/son stepfather stepmother uncle wife youngest

English

Filipino

ninang apo lolo lola asawa nanay biyenan pamangkin kapatid na babae bayaw manak tito tiya/tiyahin amain/tiyuhin asawa bunso

KATAPO KA PAMILYA

maninay apo lolo lola bana nanay ugangan hinablus bugto nga baye bayaw manak ato/tito manding tito/tiyo asawa kalibaynan

Kinaray-a

maninay apo lolo lola bana nanay ugangan hinablus bugto nga baye bayaw manak ato/tito manding tito/tiyo asawa kalibaynan

South

maninay apo lolo lola bana nanay ugangan hinablus bugto nga baye bayaw manak ato/tito manding tito/tiyo asawa kalibaynan

Central

North

maninay apo lolo lola bana nanay ugangan hinablus nini bayaw manak ato/tito manding papa asawa kalibaynan

Variations

laloy binuhat agot

papa

uwaw uway aliwas

Inati

44 mangingisda bantay; gwardiya manuggarab dyanitor; manuglimpyo abogado manugdumara mekaniko paltera nars piloto manugsipal tubero pulis

abogado; manananggol tagapamahala mekaniko hilot/kumadrona nars piloto; abyador manlalaro tubero pulis

lawyer manager mechanic midwife nurse pilot player plumber police

panadero panday manugraha dentista doktor drayber elektrisyan inhinyero mangunguma bombero

Kinaray-a

mangingisda gwardiya; bantay tagaani; manggagapas dyanitor

panadero karpintero tagapagluto dentista doktor tagamaneho; tsuper; drayber elektrisyan inhinyero magsasaka bombero

Filipino

baker carpenter cook dentist doctor driver electrician engineer farmer fireman; fire fighter fisherman guard harvester janitor

English

OBRA SA KOMUNIDAD

mangingisda bantay manuggarab dyanitor; manuglimpyo abogado manugdumara mekaniko paltera nars piloto manugsipal tubero pulis

panadero panday manugraha dentista doktor drayber elektrisyan inhinyero mangunguma bumbero

South

mangingisda bantay manuggarab dyanitor; manuglimpyo abogado manugdumara mekaniko paltera nars piloto manugsipal tubero pulis

panadero panday manugraha dentista doktor drayber elektrisyan inhinyero mangunguma bumbero

Central

North

mangingisda bantay manuggarab dyanitor; manuglimpyo abogado manugdumara mekaniko paltera nars piloto manugkarawat tubero pulis

panadero panday manugraha dentista doktor drayber elektrisyan inhinyero mangunguma bumbero

Variations Inati

45

paliparan

bangko silid-tulugan

tulay sapa kantina kisame

bank bedroom

bridge brook canteen ceiling

Filipino

airport

English

tulay sapa kantin kisami

hurugpaan kang eroplano bangko kwarto nga ginaturugan

Kinaray-a

South

Central

taytay sapa kantin kisami

hurugpaan kang eroplano bangko tururugan

North

sapatero soldado maestro/a manugbaligya manugsulda

taytay sapa kantin kisami

hurugpaan kang eroplano bangko tururugan

Variations

North

politiko kargador pari marino manuglukit sastre

Variations

sapatero soldado maestro/a manugbaligya manugsulda

politiko kargador pari marino manugrukit sastre

Central

sapatero soldado maestro/a manugbaligya manugsulda

politiko kargador pari marino manugrukit sastre

hurugpaan kang eroplano bangko kwarto nga ginaturugan; tururugan taytay sapa kantin kisami

South

sapatero; magsapatos soldado maestro/a manugbaligya manugsulda

sapatero; magsasapatos sundalo/kawal guro; tagapagturo tindera/tindero tagasulda

shoemaker soldier teacher vendor welder

LUGAR SA BALAY, ESKUWELAHAN KAG KOMUNIDAD

politiko kargador pari marino manugrukit mananahi; modesta; sastre

Kinaray-a

politiko kargador pari magdaragat; marino manlililok mananahi

Filipino

politician porter priest sailor sculptor sewer; dressmaker; tailor

English

OBRA SA KOMUNIDAD

taytay

Inati

maaram

Inati

46

ermita simbahan lungsod silid-aralan

klinika bundok silid-kainan pinto bukid/ bukirin/ sakahan bakod kagubatan garahe hardin/halamanan

geyt ospital kusina silid-aklatan sala tindahan/ palengke/ pamilihan

bundok

munisipyo narseri opisina

clinic cockpit dining room door farm fence forest garage garden

gate hospital kitchen library living room market

mountain

municipal hall nursery office

Filipino

chapel church city classroom

English

munisipyo narseri opisina

bukid

klinika bulangan karan-an gawang taramnan kudal talon garahe taramnan kang mga bulak geyt ospital kusina laybrari salas tiyendahan

ermita simbahan siyudad klasrum

Kinaray-a

LUGAR SA BALAY, ESKUWELAHAN KAG KOMUNIDAD

munisipyo narseri opisina

bukid

klinika bulangan karan-an gawang taramnan kudal talon garahe taramnan kang bulak geyt ospital kusina laybrari salas tiyendahan

ermita simbahan siyudad klasrum

South

munisipyo narseri opisina

bukid

klinika bulangan karan-an gawang taramnan kudal talon garahe taramnan kang bulak geyt ospital kusina laybrari salas tiyendahan

ermita simbahan siyudad klasrum

Central

Variations

munisipyo narseri opisina

bukid

klinika bulangan karan-an gawang taramnan kudal talon garahe taramnan kang bulak geyt ospital kusina laybrari salas tiyendahan

ermita simbahan siyudad klasrum

North

opisina

barasahan

lasang

tarampaan urumhan

hulut klasehan

Inati

47

palayan

ilog paaralan dalampasigan entablado tiyangge taniman ng tubo

ricefield

river school seashore stage store sugar cane plantation terrace toilet town wall well window

terasa; balkonahe palikuran banwa dingding balon bintana

parke paradahan palaruan daungan probinsiya karinderya

Filipino

park parking area playground port province restaurant

English

suba eskuwelahan daray-ahan entablado tiyangge taramnan kang tubo; katubuhan balkon kasilyas banwa dingding awang bintana

plasa paradahan siripalan durungkaan probinsiya restawran; karinderya; karan-an taramnan kang paray

Kinaray-a

LUGAR SA BALAY, ESKUWELAHAN KAG KOMUNIDAD

balkon kasilyas banwa dingding awang bintana

plasa paradahan siripalan durungkaan probinsiya restawran; karinderya taramnan kang paray suba eskuwelahan daray-ahan entablado tiyangge katubuhan

South

balkon kasilyas banwa dingding awang bintana

plasa paradahan siripalan pantalan probinsiya restawran; karinderya taramnan kang paray suba eskuwelahan daray-ahan entablado tiyangge katubuhan

Central

North

balkon kasilyas banwa dingding awang bintana

plasa paradan karawatan durungkaan probinsiya restawran; karinderya taramnan kang paray suba eskuwelahan daray-ahan entablado tiyangge katubuhan

Variations

bubong

tambi paramootan

Inati

48

bilog diamante hugis puso

biluhaba habilog parihaba kuwadrado bituin; tala tatsulok

oblong oval rectangle square star triangle

Filipino

itim asul kaki berde kulay dalandan rosas pula kulay ube puti dilaw

Filipino

circle diamond heart-shaped

English

MGA KURTI

black blue brown green orange pink red violet white yellow

English

MGA KOLOR

bilog; timbulog dayamon kurti tagipusuon; hart oblong obal rektanggulo kuwadrado bituon trayanggulo

Kinaray-a

itum asul kaki berde kahel rosas pula ube puti kanaryo; darag

Kinaray-a

bilog; timbulog dayamon kurti tagipusuon; hart oblong obal rektanggulo kuwadrado bituon trayanggulo

South

itum asul kaki berde kahel rosas pula ube puti kanaryo; darag

South

North

bilog; timbulog dayamon kurti tagipusuon; hart oblong obal rektanggulo kuwadrado bituon trayanggulo

North

itum asul kaki berde kahel rosas pula ube puti kanaryo; darag

Variations

bilog; timbulog dayamon kurti tagipusuon; hart oblong obal rektanggulo kuwadrado bituon trayanggulo

Central

itum asul kaki berde kahel rosas pula ube puti kanaryo; darag

Central

Variations

Inati

Inati

49

maarat; maasin maaslum makahang

maarat; maasin maaslum makahang

maarat; maasin maaslum makahang

lansa

maalat maasim maanghang

matamis mapakla mapanghi

sweet tart urine smell

matam-is maaplud mapangsot

langsa

langsa

langsa

mabaho bango mabango angi

matam-is maaplud mapangsot

matam-is maaplud mapangsot

baho mapait makadat; makadhat manamit lang-ug; lang-ig; pangsot mabaho amyon; dapug mahamot anta; antuos

foul odor fragrance; aroma fragrant refers to burnt rice refers to odor of fish or blood salty sour; tart spicy

baho mapait makadat; makadhat manamit lang-ug; lang-ig; pangsot mabaho amyon; dapug mahamot anta; antuos

baho mapait makadat; makadhat manamit lang-ug; lang-ig; pangsot mabaho amyon; dapug mahamot anta; antuos

masamang amoy mapait mapakla masarap bantot

Central

bad odor bitter bland delicious fetor; fetidness

South

North

matam-is maaplud mapangsot

maarat; maasin maaslum makahang

langsa

baho mapait makadat; makadhat manamit lang-ug; lang-ig; pangsot mabaho amyon; dapug mahamot anta; antuos

Variations

Kinaray-a

Filipino

English

MGA PANAPUG KAG PANABOR

salum-od

makadat; makadhat

mapait

maburo dapug makahang

mapait

buro mapangsot

Inati

50 madalum nga kagab-ihun Marso Mayo tungang gab-i Lunes bulan bulanan aga gabii udto; adlawun

Disyembre sirum Pebrero Biyernes Enero Hulyo Hunyo madalum nga kagabihun Marso Mayo tungang gab-i Lunes bulan bulanan aga gabii udto; adlawun

Disyembre takip-silim Pebrero Biyernes Enero Hulyo Hunyo

malalim na gabi

Marso Mayo hating-gabi Lunes buwan buwanan araw gabi tanghali

late evening

March May midnight Monday month monthly morning night noon

December dusk February Friday January July June

kaagahun; kasanagun Disyembre sirum Pebrero Biyernes Enero Hulyo Hunyo

dawn

kaagahun; kasanagun

hapon Abril Agosto

South

pamanagbanag

bukang liwaywayang madaling araw

break of dawn

hapon Abril Agosto

Kinaray-a

pamanagbanag

hapon Abril Agosto

Filipino

afternoon April August

English

MGA TIYEMPO

madalum nga kagab-ihun Marso Mayo tungang gab-i Lunes bulan bulanan aga gabii udto; adlawun

kaagahun; kasanagun Disyembre sirum Pebrero Biyernes Enero Hulyo Hunyo

pamanagbanag

hapon Abril Agosto

Central

North

madalum nga kagab-ihun Marso Mayo tungang gab-i Lunes bulan bulanan aga gabii udto; adlawun

kaagahun; kasanagun Disyembre sirum Pebrero Biyernes Enero Hulyo Hunyo

pamanagbanag

hapon Abril Agosto

Variations

edlew kelep edlew

kelep

rimalagun

serum

Inati

51

tanghaling-tapat Nobyembre ngayon Oktubre Sabado Setyembre sa darating na panahon kung minsan Domingo Huwebes bukas Martes Miyerkules isang linggo lingguhan taon taunan

Filipino

cloudy cold

English

maulap lamig

Filipino

KAHIMTANGAN KANG PANAHON

sometimes Sunday Thursday tomorrow Tuesday Wednesday week weekly year yearly

noontime November now/today October Saturday September someday

English

MGA TIYEMPO

magal-um ramig

magal-um ramig

South

kun kaisa Domingo Huwebes sarum-an Martes Miyerkules semana semanal tuig tuigan

kun kaisa Domingo Huwebes sarum-an Martes Miyerkules semana semanal tuig tuigan

Kinaray-a

udto-adlaw Nobyembre kadya Oktubre Sabado Septembre sa paraabuton

South

udto-adlaw Nobyembre kadya Oktubre Sabado Septembre sa paraabuton

Kinaray-a

magal-um ramig

Central

kun kaisa Domingo Huwebes sarum-an Martes Miyerkules semana semanal tuig tuigan

udto-adlaw Nobyembre kadya Oktubre Sabado Septembre sa paraabuton

Central

North

North magal-um ramig

Variations

kun kaisa Domingo Huwebes naga Martes Miyerkules semana semanal dag-un tuigan

udto-adlaw Nobyembre kadya Oktubre Sabado Septembre sa paraabuton

Variations

Inati

dag-un dinag-un

dugma

Inati

52

aching alone angry compassion courting cry difficulty in breathing easily gets angry / irritable

English

makirot nag-iisa galit habag panliligaw iyak nahirapan sa paghinga mainitin ang ulo

Filipino

mainit malinsangan mahangin

sunny warm windy

MGA BARATYAGUN

mahamog dagim maulan banas

Filipino

foggy rain clouds rainy sultriness and humidity of weather

English

KAHIMTANGAN KANG PANAHON

nagangutngut nagaisarahanun ugut kaluoy pangaluyag tangis; hibi pin-ut singki; singit; mainuton

singki; singit; mainuton

South

mainit maalinsangan mahangin

matun-og gal-um mauranun kagin-ut

South

nagangutngut nagaisarahanun ugut kaluoy pangaluyag tangis; hibi pin-ut

Kinaray-a

mainit maalinsangan mahangin

matun-og gal-um mauranun kagin-ut

Kinaray-a

singki; singit; mainuton

North

singki; singit; mainuton

nagangutngut nagaisarahanun ugut kaluoy pangaluyag tangis pin-ut

North

mainit maalinsangan mahangin

matun-og gal-um mauranun kagin-ut

Variations

nagangutngut nagaisarahanun ugut kaluoy pangaluyag tangis; hibi pin-ut

Central

mainit maalinsangan mahangin

matun-og gal-um mauranun kagin-ut

Central

Variations

panaghoy

dayog-dayangan

nagakibot

Inati

Inati

53

extreme sorrow/ agony failure fatigue/tiredness fear fear feeling full giggle glad/happy hungry kind-hearted lamentation loneliness lonely lonesome love mourning pity sleepy sob sorrow state of being startled suffering

English

paslaw kapoy kahadluk kulba baratyagun nabusog hirihi nasadyahan nagutum maluluy-on panghakruy kasubu nahidlaw nasubuan paghigugma lalaw kaluoy natuyo pisngu kalisud nahangyus pag-antos

bigo pagod takot kaba damdamin busog hagikhik nasisiyahan nagugutom maawain panaghoy kalungkutan nangungulila nalulungkot pagmamahal pagluluksa awa inaantok hikbi kalungkutan gulantang/gulat

pagdurusa

Kinaray-a

kasakit

Filipino

dalamhati

MGA BARATYAGUN

pag-antos

paslaw kapoy kahadluk kulba baratyagun nabusog hirihi nasadyahan nagutum maluluy-on panghakruy kasubu nahidlaw nasubuan paghigugma lalaw kaluoy natuyo pisngu kalisud nahangyus

kasakit

South

pag-antos

paslaw kapoy kahadluk kulba baratyagun nabusog hirihi nasadyahan nagutum maluluy-on panghakruy kasubu nahidlaw nasubuan paghigugma lalaw kaluoy natuyo pisngu kalisud nahangyus

kasakit

Central

North

pag-antos

paslaw gaoy kahadluk kulba baratyagun nabusog hirihi nasadyahan nagutum maluluy-on panghakruy kasubu nahidlaw nasubuan paghigugma lalaw kaluoy naduyog tangis kalisud nahangyus

kasakit

Variations

igparongot

nasubok

agil

Inati

54

nagulat mangha napapagod sumigaw ng malakas

surprise surprise/wonder tired to shout in a shrill tone

langgam bayong; supot saging palanggana basket higaan; kama surot salagubang

sinturon ibon kumot duhat bangka aklat bote

belt bird blanket blue berry boat book bottle

Filipino

ant bag banana basin basket bed bed bug beetle

English

MGA BAGAY, HAYUP KAG TANUM

Filipino

English

MGA BARATYAGUN

subay; lasga bag saging labador basket katre bagsak labuglabug; bagangan paha pispis kapay lumboy baroto libro botilya

Kinaray-a

nahangyus tingala nakapoy singgit

Kinaray-a

lasga bag saging labador basket katre bagsak labuglabug; bagangan paha pispis kapay lumboy baroto libro botilya

South

nahangyus tingala nakapoy singgit

South

North

Inati

Inati

balsa libro botilya

baroto libro botilya

wagkus

libon baratangan

kopoy

puyo dahunan

tigasaw bag saging labador alat katre bagsak labuglabug; bagangan akus pispis uslon

North

nahangyus tingala daoy singgit

Variations

tigasaw; suming bag saging labador basket katre bagsak labuglabug; bagangan paha pispis kapay lumboy baroto libro botilya

Central

nahangyus tingala nakapoy singgit

Central

Variations

55

bracelet broom stick butterfly camachile carabao cassava casserole cat caterpillar chair chicken chicks cockroach coconut comb cow crayon cup curtain dipper dog dove dress duck

English

pulseras walis tingting paruparo kamatsile kalabaw kamoteng kahoy kaldero pusa higad/uod upuan/salumpuwit manok inakay/sisiw ipis niyog suklay baka krayola tasa kurtina tabo aso kalapati damit pato/bibe

Filipino

MGA BAGAY, HAYUP KAG TANUM

pulseras silhig nga ugat alibangbang kamonsil karbaw kamote kahoy kaldero kuti taro-taro bangko manok pisu tanga niyog husay baka krayola tasa kurtina kabu ayam pating bayo pato/bibi

Kinaray-a

pulseras silhig nga ugat alibangbang kamonsil karbaw kamote kahoy kaldero kuti taro-taro bangko manok pisu tanga niyog husay baka krayola tasa kurtina kabu ayam pating bayo pato/bibi

South

pulseras silhig nga ugat alibangbang kamonsil karbaw kamote kahoy kaldero kuti taro-taro bangko manok pisu tanga niyog husay baka krayola tasa kurtina kabu ayam pating bayo pato/bibi

Central

North

pulseras silig alibangbang kamonsil anwang kayo-kayo kaldero kudi ulod bangko manok pisu tanga niyog Usay baka krayola tasa kurtina sararok tio pating lambong pato/bibi

Variations

garong iru

tartaro gururangan

gibu balinghoy

pulseras

Inati

56

eagle earring earthworm edible snail eraser eyeglasses fish fork frying pan garlic gecko gift glass goat goose gown grasshopper guava gumamela guyabano/ soursop handkerchief hen housefly jar

English

agila hikaw bulate suso pambura salamin isda tinidor kawali bawang tuko handog baso kambing gansa saya tipaklong bayabas gumamela guyabano panyo inahin langaw garapon

Filipino

MGA BAGAY, HAYUP KAG TANUM

dapay/banog aritos lago igi parara antipara isda tinidor karaha ahos taka regalo baso kanding gansa saya tibakla bayabas tampuranga babana panyo munga langaw garapon

Kinaray-a

dapay/banog aritos lago igi parara antipara isda tinidor karaha ahos taka regalo baso kanding gansa saya tibakla bayabas tampuranga babana panyo munga langaw garapon

South dapay/banog aritos lago igi parara antipara isda tinidor karaha ahos taka regalo baso kanding gansa saya tibakla bayabas tampuranga babana panyo munga langaw garapon

Central

North dapay/banog aritos lago igi parara antipara isda tinidor karaha ahos taka regalo baso kanding gansa saya tibakla bayabas tampuranga babana panyo munga langaw garapon

Variations Inati

57

kettle leech lizard locust monitor lizard monkey mosquito necklace pail paper pencil pig pillow case pitcher plate platter pomelo post praying mantis rabbit rat rice plant ring rooster

English

takuri linta butiki balang dayupay bayawak matsing lamok kuwintas balde papel lapis baboy punda pitsel pinggan bandehado pomelo haligi mandadangkal kuneho daga palay singsing tandang

Filipino

MGA BAGAY, HAYUP KAG TANUM

takuri alimatok/linta tiki/suksuk apan halo amo lamok kulintas balde papel lapis baboy punda pitsel pinggan bandehado kabugaw harigi taga-taga kuneho balabaw paray singsing sulog

Kinaray-a

takuri alimatok/linta tiki/suksuk apan halo amo lamok kulintas balde papel lapis baboy punda pitsel pinggan bandehado kabugaw harigi taga-taga kuneho balabaw paray singsing sulog

South

takuri alimatok/linta tiki/suksuk apan halo amo lamok kulintas balde papel lapis baboy punda pitsel pinggan bandehado kabugaw harigi taga-taga kuneho balabaw paray singsing sulog

Central

North

takuri alimatok/linta tiki/suksuk apan halo amo lamok kulintas balde papel lapis baboy punda pitsel pinggan bandehado saranila arigi taga-taga kuneho ambu paray singsing sulog

Variations

balabyaw

rigi

ituk lutong

Inati

58

rose saucer scale scorpion sensitive plant sharpener shoes slipper soap socks soft broom sponge spoon star fruit sword table tamarind teaspoon termite toad/frog towel turtle umbrella vine

English

rosas platito kaliskis alakdan makahiya pantasa sapatos tsinelas sabon medyas walis tambo espongha kutsara balimbing espada mesa sampalok kutsarita anay palaka tuwalya pagong payong baging

Filipino

MGA BAGAY, HAYUP KAG TANUM

rosas platito himbis iwi-iwi huya-huya tarahad sapatos tsinelas habon medyas silhig nga paypay espongha kutsara garangan espada lamesa samlagi kutsarita anay pangka tuwalya bao payong balagun

Kinaray-a

rosas platito himbis iwi-iwi huya-huya tarahad sapatos tsinelas habon medyas silhig nga paypay espongha kutsara garangan espada lamesa samlagi kutsarita anay pangka tuwalya bao payong balagun

South rosas platito himbis iwi-iwi huya-huya tarahad sapatos tsinelas habon medyas silhig nga paypay espongha kutsara garangan espada lamesa samlagi kutsarita anay pangka tuwalya bao payong balagun

Central

North rosas platito imbis iwi-iwi huya-huya tarad sapatos tsinelas habon medyas silhig nga paypay espongha kutsara garangan espada lamesa samlagi kutsarita anay pangka tuwalya bao payong balagun

Variations

bio

ulid parag

sambak

Inati

59

dipa magkasingdami

bigkis doble konti talampakan dangkal daan pulgada kilometro haba mahaba marami metro nangangalahati

bundle double few foot hand span hundred inch kilometer length long many meter midway

Filipino

pitaka pakwan kawa relos

Filipino

arm’s length as many as

English

PAGSUKOL

wallet watermelon wok wristwatch

English

MGA BAGAY, HAYUP KAG TANUM

dupa parehas nga kaduruhon bugkus darwa ka pilo isot tapak dangaw gatos pulgada kilometro labug malabug duro metro tunga-tunga

Kinaray-a

kahita sandiya dalwasi/kawa relo

Kinaray-a

dupa parehas nga kaduruhon bugkus darwa ka pilo isot tapak dangaw gatos pulgada kilometro labug malabug duro metro tunga-tunga

South

kahita sandiya dalwasi/kawa relo

South

North

dupa parehas nga kaduruhon bugkus darwa ka pilo isot tapak dangaw gatos pulgada kilometro labug malabug duro metro tunga-tunga

North

kahita sandiya dalwasi/kawa relo

Variations

dupa parehas nga kaduruhon bugkus darwa ka pilo isot tapak dangaw gatos pulgada kilometro labug malabug duro metro tunga-tunga

Central

kahita sandiya dalwasi/kawa relo

Central

Variations

istan; maistan

Inati

Inati

60

activity add address afraid arrow attitude auntie backbone bad odor

English

PART IV – IBA PA

narrow one-half pile same level short slice tall/high thick thin weight wide

English

PAGSUKOL

gawain dagdag tirahan takot pana ugali tiya taludtod baho

Filipino

makitid kalahati tangkas pantay maiksi hiwa mataas makapal manipis bigat malapad

Filipino

orubrahun dapun iristaran hadluk pana ugali tiya taludtud baho

Kinaray-a

masipot sampihak tangkas tupung bugu gurut mataas madamul manipis bug-at malapad

Kinaray-a

orubrahun dapun iristaran hadluk pana ugali manding taludtud baho

South

masipot sampihak tangkas tupung bugu gurut mataas madamul manipis bug-at malapad

South

orubrahun dapun iristaran hadluk pana ugali manding taludtud baho

Central

masipot sampihak tangkas tupung bugu gurut mataas madamul manipis bug-at malapad

Central

North

North orubrahun dapun iristaran hadluk pana ugali manding taludtud baho

Variations

masipot sampihak tangkas tupung bugu gurut mataas madamul manipis bug-at malapad

Variations

Inati

gulang tunod batasan oda ponok boro

tagud

kabangi

Inati

61

banana basket beard belt bile blanket bolo breast buttocks carabao care carry cassava cat caterpillar centipede chair character chest child chin clay pot clothesline clothes

English

IBA PA

paha apdo kumot itak suso Puwet kalabaw alaga buhatin kamoteng-kahoy pusa ood alupihan silya tauhan dibdib bata baba Palayok sampayan damit

saging buslo

Filipino

saging basket bungut paha apdo kapay binangun suso buli karbaw tatap hakwatun kamote-kahoy kuti tarotaro talimbabaga bangko karakter dughan bata bag-ang kuron haralayan bayo

Kinaray-a

saging basket bungut paha apdo kapay binangun suso buli karbaw tatap hakwatun kamote-kahoy kuti tarotaro talimbabaga bangko karakter dughan bata bag-ang kuron halayan; buruladan bayo

South

saging basket bungut paha apdo kapay binangun suso buli karbaw tatap hakwatun kamote-kahoy kuti tarotaro talimbabaga bangko karakter dughan bata bag-ang kuron halayan; buruladan bayo

Central

North

saging basket bungut paha apdo uslan sandugo; garak suso buli karbaw tatap hakwatun kamote-kahoy kuding tarotaro talimbabaga bangko karakter dugan unga bag-ang kuron haralayan lambong

Variations

dugnit

beg-an liwat salang daba

tartaro bada gururangan

pig-an lubot gibuk kalag wakatin balinghoy

dahunan alat burangos wagkus ipro kupoy

Inati

62

comb companion continue copy crawl cross the street cry dawn day deer defecate destroy dipper divide dog door dragon fly dress drink drizzle eagle ear earthworm eat

English

IBA PA

suklay kasama ituloy kopya gapang tawid iyak bukang liwayway araw usa dumumi sira tabo hati aso pinto tutubi bestida inum ambon agila tainga uod kain

Filipino

husay imaw mapadayon kopya kamang tabok hibi kasanagun adlaw usa mus-on guba kabo huray ayam gawang tumbaktumbak bayo inum tarithi agila talinga lago kaun

Kinaray-a

husay imaw mapadayon kopya kamang tabok hibi kasanagun adlaw usa mus-on guba kabo huray ayam gawang tumbaktumbak bayo inum tarithi agila talinga lago kaun

South husay imaw mapadayon kopya kamang tabok hibi kasanagun adlaw usa mus-on guba kabo huray ayam gawang tumbaktumbak bayo inum tarithi agila talinga lago kaun

Central husay imaw mapadayon kopya kamang tabok tangis kasanagun adlaw usa mus-on samad sararok huray tio gawang tibod; ribod lambong inum asaw-asaw agila talinga lalago kaun

North

Variations

hamang

dapay; tikwi talenge

omak

iro tarampaan turbidbordid

hungot; garong

dayad; dayog; dayagan rimalagun edlew lasyaw mandiho

sudlay kaibahan mapadayon suyup kadang

Inati

63

egg evening exact eye eyelashes face fan farm farting feeding the baby fetch few first five flower pot foot four fresh water snail frog fun glass going g-string guava

English

IBA PA

itlog gabi tumpak mata pilikmata mukha pamaypay bukid utot nagpapadede sundo kaunti una lima paso paa apat kuhol palaka saya baso punta bahag bayabas

Filipino

itlog gabii insakto mata miruk pungyahun kuruyab uma utot nagapatiti abat isut una lima masitera kahig apat igi pangka sadya baso agto bahag bayabas

Kinaray-a

itlog gabii insakto mata miruk pungyahun kuruyab uma utot nagapatiti abat isut una lima masitera kahig apat igi pangka sadya baso agto bahag bayabas

South

itlog gabii insakto mata miruk pungyahun kuruyab uma utot nagapatiti abat isut una lima masitera kahig apat igi pangka sadya baso agto bahag bayabas

Central

itlog

North

Inati

ubad manyabas

garong

arapa igi parag

arana

lupos

maluk/maslik amiruk angas paraypay

tabon kelep

gabii insakto masluk miruk pungyahun kuruyab uma utot nagapatiti sulang istan; iki; idi; kidi una lima masitera siki apat kadulay pangka sadya baso ayan bahag bayabas

Variations

64

hair head heel hen here house humid/warm/hot hungry I don’t know in a while intestine jar keep kiss knee knife lamp legs lie down like line loneliness look look

English

IBA PA

buhok ulo sakong inahin dito bahay mainit gutom hindi alam mamaya bituka garapon itago halik tuhod kutsilyo ilaw hita higa gusto linya kalungkutan tingin hanap

Filipino

buhok ulo buol munga rugya balay magin-ut gutum ambay burubhay tinai garapon tagu-on haruk tuhod kutsilyo sulo batiis batang gusto kurit kasubu turuka sagap

Kinaray-a

buhok ulo buol munga rugya balay magin-ut gutum ambay burubhay tinai garapon tagu-on haruk tuhod kutsilyo sulo batiis batang gusto kurit kasubu turuka sagap

South buhok ulo buol munga rugya balay magin-ut gutum ambay burubhay tinai garapon tagu-on haruk tuhod kutsilyo sulo batiis batang gusto kurit kasubu turuka sagap

Central

North buhok ulo buol munga ugyan balay maringut gutum ilam burubhay tinai garapon tagu-on hadu; haruk tud pisaw iwag batis hingga ila kurit kasubu turuka sagap

Variations

baba kumilingking igparungot

pinugwan hungot

sapyaw mapaang subok

bulbol bukad boel inan

Inati

65

lunch many mine molar tooth monkey morning none not good now one our pair pass pillar pillow play playground prepare presentation put rice run safe saliva

English

IBA PA

unggoy umaga wala masam ngayon isa atin pares pasa haligi unan laro palaruan handa palabas lagay kanin takbo ligtas laway

tanghalian marami akin

Filipino

igma raku akun bag-ang amo aga wara sayud kadya isara atun sampihak duhol harigi ulunan sipal siripalan preparar presentasyon ibutang kan-un dalagan hilway laway

Kinaray-a

igma raku akun bag-ang amo aga wara sayud kadya isara atun sampihak duhol harigi ulunan sipal siripalan preparar presentasyon ibutang kan-un dalagan hilway laway

South

igma raku akun bag-ang amo aga wara sayud kadya isara atun sampihak duhol harigi ulunan sipal siripalan preparar presentasyon ibutang kan-un dalagan hilway laway

Central

North

bilid usoy abu bag-ang amo aga wara imos dadi isara atun sampihak duhol harigi mala supal karawatan preparar presentasyon ibutang humay dalagan hilway pila

Variations

patlang umay doyag

akara yatin kabangi todol arigi

hian lutong ugma

Inati

66

shake sharpener short shoulder sit six snake sole stomach street string bean stumble suddenly tamarind tapioca teeth termite terrace that

scales scarcity scold search sequence

English

IBA PA

palikpik kakulangan pagalitan hanap wastong pagkakasunod-sunod umiling patas maikli balikat upo anim ahas talampakan tiyan daan sitaw nadapa biglaan sampalok sago ngipin anay balkonahe iyan

Filipino

ulong tarahad bugu abaga pungko anum sawa dapadapa busong karsada latoy dasma hinali samlagi kamote kahoy unto anay balkon ra

himbis kinawara karaan sagap pagpasunod

Kinaray-a

ulong tarahad bugu abaga pungko anum sawa dapadapa busong karsada latoy dasma hinali samlagi kamote kahoy unto anay balkon ra

himbis kinawara karaan sagap pagpasunod

South

ulong tarahad bugu abaga pungko anum sawa dapadapa busong karsada latoy dusmu hinali samlagi kamote kahoy unto anay balkon ra

himbis kinawara karaan sagap pagpasunod

Central

North

ulong tarahad tagud abaga pungko anum sawa dapadapa busong karsada kabud dismu hinali samlagi tapioca unto anay balkon ra

himbis kinawad-un ngisug sagap pagpasunod

Variations

hinaragan sambak balinghoy ipon ulid tambi ria

bagi gurang sunum anipi lapakan katowan karsada

wiri tarad

imbis

Inati

67

there thing three to cook rice to share toilet tomorrow toothbrush tree turtle two uncle underline up vegetable garden viand waist water whip witch you

English

IBA PA

diyan bagay tatlo saing pagbabahagi palikuran bukas sipilyo puno pagong dalawa tiyo salungguhit taas gulayan ulam baywang tubig palo aswang ikaw

Filipino

rugto butang tatlo tig-ang magpaambit kasilyas rum-an sipilyo kahoy bao darwa tito kuriti babaw laswahan dapli hawak tubig hanuton aswang ikaw

Kinaray-a

rugto butang tatlo tig-ang magpaambit kasilyas rum-an sipilyo kahoy bao darwa tito kuriti babaw laswahan dapli hawak tubig hanuton aswang ikaw

South

rugto butang tatlo tig-ang magpaambit kasilyas rum-an sipilyo kahoy bao darwa tito kuriti babaw laswahan dapli hawak tubig hanuton aswang ikaw

Central

North

rugto butang tatlo tug-un magpaambit kasilyas naga; dugma sipilyo kahoy bao darwa tito kuriti babaw laswahan sura pirigwakan tubig hanuton aswang ikaw

Variations

awak sapa litosin sigirit ikay

dakad

byu-o; bio darana

paramootan

titlo

Inati

MGA NUMERO HALIN SA 0 TUBTUB 100 Inati nalang akara darana titlo arapa alana sunum pito walo siyam pulo napulo kag akara napulo kag darana

napulo kag titlo napulo kag arapa napulo kag alana napulo kag sunom napulo kag pito napulo kag walo napulo kag siyam darana ka napulo darana ka napulo kag akara darana ka napulo kag darana darana ka napulo kag titlo darana ka napulo kag arapa darana ka napulo kag alana darana ka napulo kag sunum darana ka napulo kag pito

Kinaray-a

wara/siro isara darwa tatlo apat lima anum pito walo siyam pulo napulo kag isara napulo kag darwa napulo kag tatlo napulo kag apat napulo kag lima napulo kag anum napulo kag pito napulo kag walo napulo kag siyam darwa ka napulo darwa ka napulo kag isara darwa ka napulo kag darwa darwa ka napulo kag tatlo darwa ka napulo kag apat darwa ka napulo kag lima darwa ka napulo kag anum darwa ka napulo kag pito

Paglubad sa Filipino English siro zero isa one dalawa two tatlo three apat four lima five anim six pito seven walo eight siyam nine sampu ten labing isa eleven

siro uno dos tres kwatro singko sais siete otso nuebe diyes onse

labindalawa

twelve

dose

labintatlo labing-apat labinlima labing-anim labimpito labingwalo

thirteen fourteen fifteen sixteen seventeen eighteen

trese katorse kinse disisais disisiete disiotso

labinsiyam

nineteen

disinuebe

dalawampu

twenty

beinte

dalawampu’t isa

twenty-one

beinte uno

twenty-two

beinte dos

twenty- three

beinte tres

dalawampu’t dalawa dalawampu’t tatlo dalawampu’t apat dalawampu’t lima dalawampu’t anim dalawampu’t pito

68

twenty-four twenty-five

Thesaurus

beinte kwatro beinte singko

twenty-six

beinte sais

twenty-seven

beinte siete

MGA NUMERO HALIN SA 0 TUBTUB 100 Inati

Kinaray-a

darana ka napulo kag walo darana ka napulo kag siyam titluan

darwa ka napulo kag walo darwa ka napulo kag siyam

Paglubad sa Filipino dalawampu’t walo

Thesaurus

English twenty-eight

beinte otso

dalawampu’t siyam

twenty-nine

beinte nuebe

katluan

tatlumpu

thirty

trenta

katluan kag isara

tatlumpu’t isa

thirty-one

trentay uno

tatlumpu’t dalawa

thirty-two

trentay dos

tatlumpu’t tatlo

thirty-three

trentay tres

titluan kag arapa titluan kag alana titluan kag sunum

katluan kag darwa katluan kag tatlo katluan kag apat katluan kag lima katluan kag anum

tatlumpu’t apat

thirty-four

tatlumpu’t lima

thirty-five

tatlumpu’t anim

thirty-six

trentay sais

titluan kag pito

katluan kag pito

tatlumpu’t pito

thirty-seven

trentay siete

titluan kag walo titluan kag siyam

katluan kag walo katluan kag siyam

tatlumpu’t walo

thirty-eight

trentay otso

tatlumpu’t siyam

thirty-nine

trentay nuebe

arapaan

kap-atan

apatnapu

forty

kwarenta

arapaan kag akara arapaan kag darana arapaan kag titlo arapaan kag arapa arapaan kag alana arapaan kag sunum arapaan kag pito

kap-atan kag isara kap-atan kag darwa kap-atan kag tatlo kap-atan kag apat kap-atan kag lima kap– atan kag anum kap-atan kag pito

apatnapu’t isa

forty-one

apatnapu’t dalawa

forty-two

apatnapu’t tatlo

forty-three

apatnapu’t apat

forty-four

apatnapu’t lima

forty-five

apatnapu’t anim

forty-six

apatnapu’t pito

forty-seven

titluan kag akara titluan kag darana titluan kag titlo

69

trentay kwatro trentay singko

kwarentay uno kwarentay dos kwarentay tres kwarentay kwatro kwarentay singko kwarentay sais kwarentay siete

MGA NUMERO HALIN SA 0 TUBTUB 100 Inati

Paglubad sa

Kinaray-a

Filipino

arapaan kag walo arapaan kag siyam

kap-atan kag walo kap-atan kag siyam

alanaan

kalim-an

alanaan kag akara alanaan kag darana alanaan kag titlo alanaan kag arapa alanaan kag alana alanaan kag sunum alanaan kag pito alanaan kag walo alanaan kag siyam

kalim-an kag isara kalim-an kag darwa kalim-an kag tatlo kalim-an kag apat kalim-an kag lima kalim-an kag anum kalim-an kag pito kalim-an kag walo kalim-an kag siyam

sunum-an

kan-uman

sunum-an kag akara sunum-an kag darana sunum-an kag titlo sunum-an kag arapa sunum-an kag alana sunum-an kag sunum sunum-an pito

kan-uman kag isara kan-uman kag darwa kan-uman kag kag tatlo kan-uman kag kag apat kan-uman kag kag lima kan-uman kag kag anum kan-uman kag kag pito

Thesaurus

English

apatnapu’t walo

forty-eight

apatnapu’t siyam

forty-nine

limampu

fifty

limampu’t isa

fifty- one

limampu’t dalawa

fifty- two

limampu’t tatlo

fifty- three

limampu’t apat

fifty- four

limampu’t lima

fifty- five

limampu’t anim

fifty-six

limampu’t pito

fifty- seven

limampu’t walo

fifty- eight

limampu’t siyam

fifty- nine

kwarentay otso kwarentay nuebe singkwenta

singkwentay uno singkwentay dos singkwentay tres singkwentay kwatro singkwentay singko singkwentay sais singkwentay siete singkwentay otso singkwentay nuebe

animnapu

sixty

sisenta

animnapu’t isa

sixty- one

sesentay uno

sixty-two

sesentay dos

sixty-three

sesentay tres

animnapu’t dalawa animnapu’t tatlo animnapu’t apat animnapu’t lima animnapu’t anim animnapu’t pito 70

sixty-four sixty-five

sesentay kwatro sesentay singko

sixty-six

sesentay sais

sixty-seven

sesentay siete

MGA NUMERO HALIN SA 0 TUBTUB 100 Paglubad sa

Inati

Kinaray-a

sunum-an kag walo sunum-an kag siyam

kan-uman kag kag walo kan-uman kag kag siyam

Filipino animnapu’t walo animnapu’t siyam

kapituan

kapituan

pitumpu

seventy

setenta

kapituan kag akara kapituan kag darana kapituan kag titlo kapituan kag arapa kapituan kag alana kapituan kag sunum kapituan kag pito kapituan kag walo kapituan kag siyam

kapituan kag isara kapituan kag darwa kapituan kag tatlo kapituan kag apat kapituan kag lima kapituan kag anum kapituan kag pito kapituan kag walo kapituan kag siyam

pitumpu’t isa

seventy- one

setentay uno

pitumpu’t dalawa

seventy-two

setentay dos

pitumpu’t tatlo

seventy-three

setentay tres

pitumpu’t apat

seventy-four

pitumpu’t lima

seventy-five

pitumpu’t anim

seventy-six

setentay sais

pitumpu’t pito

seventy-seven

setentay siete

pitumpu’t walo

seventy-eight

setentay otso

pitumpu’t siyam

seventy-nine

setentay nuebe

kawaluan

kawaluan

walumpu

eighty

otsenta

kawaluan kag akara kawaluan kag darana kawaluan kag titlo kawaluan kag arapa kawaluan kag alana kawaluan kag sunum kawaluan kag pito

kawaluan kag isara kawaluan kag darwa kawaluan kag tatlo kawaluan kag apat kawaluan kag lima kawaluan kag anum kawaluan kag pito

walumpu’t isa

eighty- one

otsentay uno

walumpu’ t dalawa

eighty- two

otsentay dos

walumpu’t tatlo

eighty- three

otsentay tres

walumpu’t apat

eighty- four

walumpu’t lima

eighty- five

walumpu’t anim

eighty- six

otsentay sais

walumpu’t pito

eighty- seven

otsentay siete

71

Thesaurus

English sixty-eight sixty-nine

sesentay otso sesentay nuebe

setentay kwatro setentay singko

otsentay kwatro otsentay singko

MGA NUMERO HALIN SA 0 TUBTUB 100 Paglubad sa

Inati

Kinaray-a

kawaluan kag walo kawaluan kag siyam

kawaluan kag walo kawaluan kag siyam

walumpu’t walo

eighty- eight

otsentay otso

walumpu’t siyam

eighty- nine

otsentay nuebe

kasyaman

kasyaman

siyamnapu

ninety

nobenta

kasyaman kag

siyamnapu’t isa

ninety- one

nobentay

kasyaman kag darwa kasyaman kag tatlo kasyaman kag apat kasyaman kag lima kasyaman kag anum kasyaman kag pito kasyaman kag walo kasyaman kag

siyamnapu’t dalawa siyamnapu’t tatlo siyamnapu’t apat siyamnapu’t lima siyamnapu’t anim siyamnapu’t pito siyamnapu’t walo

ninety-two

nobentay dos

ninety-three

nobentay tres

siyamnapu’t

ninety-nine

nobentay

sanggatos

isang daan

one hundred

syen

kasyaman kag akara kasyaman kag darana kasyaman kag titlo kasyaman kag arapa kasyaman kag alana kasyaman kag sunum kasyaman kag pito kasyaman kag walo kasyaman kag siyam sanggatos

Filipino

72

Thesaurus

English

ninety-four ninety-five ninety-six ninety-seven ninety-eight

nobentay kwatro nobentay singko nobentay sais nobentay siete nobentay osto

BIBLIYOGRAFI Delos Santos, A. C. (2007). Ang ugsad kang Kinaray-a. San Jose, Antique: Hiraya Media Arts. Pangantihon, V. (2011). Kinaray-a – English dictionary. (Compilation).

Pefianco, A. C. R., Tabuyan, D. S., Flores, F. M., Ysulat, C. V. Jr., Pagunsan, R. D. (2016). Ortograpiya Kinaray-a. Antique: Language Commission of Dungug Kinaray-a, Inc.

73

Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa: Department of Education - Bureau of Learning Resources (DepEd BLR) Ground Floor, Bonifacio Bldg., DepEd Complex Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

74