M. Tullii Ciceronis Oratio pro A. Cluentio Habito [Reprint 2022 ed.] 9783112671467, 9783112671450

Citation preview

M. T U L L I I CICERONIS O R A T I O PRO

A. CLUENTIO HABITO.

AD FIDEM COD1CUM FLORENTINORUM ET MONACENSIUM, NUNC PRIMUM COLLATORUM, ADDITA ALIORUM MANCJSCRIPTORUM ALIUNDE NOTORUM ET VETERUM EDITIONUM VAR1ETATE, RECENSU1T ET CR1T1CA ADNOTATIONE 1NSTRUX1T

IOANNES CLASSEN PH.

B ON

DR.

NAE

I M P E N S 1 S ED.

WEBERI

MDCCCXXXl.

P R A E F A T I O .

A . Cluentii defensio iure inter praestantissimas Ciceroni's orationes habenda est: nam in ipso aetatis et virium flore conspicitur summus orator, quum causam perquam impeditam et contortam admirabili ingenii sui felicitate facile explicet, et varios locos inter se diversissimos egregia diligentiae aequalitate persequatur, et susceptas patroni partis indefesso animi vigore strenue ubique

sustentet.

Accedit quod per totam

orationem verissima vitae et morum imago proponitur, qua insanabilis morbus, quo post Syllana tempora imperium Romanum manifesto laborabat, oculis nostris detegitur.

Quare

etsi Cicero ipse (quod baud gravate Quinctiliano testi I . O . II,

17. credimus) tenebras se iudicibus in hac Cluentii causa

obfudisse gloriatus sit, stat tamen suus nobilissimae orationi honor, nobisque integrum manet officium tam praeclari eloquentiae monumenti conservandi e t , si fieri possit, liendi et emendandi.

expo-

Cuius officii quum aliquam partem et

mihi obtigissé laeter, huius operae causam et consilium breviter exponam.

IV Octodecim fere menses sunt, quum NIEBUIIRIUS

(quae

est singularis eius erga me benevolenza) ex locupleti suo in multos Ciceronis libros apparatu critico quidquid ad Cluentianam orationem ex Lagomarsinii voluminibus incredibili diligentia Romae collegerat, mihi pertractandum et in usus meos convertendum concessit, monens simul, insignem esse et prae aliis dignam, quae accurate excutiatur, unius codicis per totum libellum lectionis varietatem.

Haud dubitanter tam

liberalem conditionem accepi meque continuo ad peragendum munus accinxi.

Tenebam igitur septemdecim codicum Floren-

tinorum accuratam et integram varietatem, selectam vero quatuordecim veterum editionum.

Qua diligenter perlecta et ex-

pensa statim intellexi, ut monuerat NIEBUIIRIUS', unum codicem adeo ante omnis praecellere, ut non solum dubiae fidei locis praestantissimas aliorum MSS. scripturas constanter exLiberet, sed multis locis, qui vulgo sine suspicione legebantur, egregias et ¡nsperatas emendationes solus afferret. Iam turn persuasum mihi habebam, duas esse perpetua varietate inter se dissidentis orationis nostrae reeensiones, et earn quidem, quae ab imperita manu confecta longe plerisque scriptis exemplis propagata esset, etiam in impressos libros principio transiisse, nec nisi paucis locis postea correctam ad hodiernum usque diem vulgari. Cui sententiae maior fides accessit, quum palimpsestum Taurinensem, venerandae vetustatis volumen, cuius orationum Ciceronianarum fragmenta egregia cura CI. Peyronius contulit, saepissime cum praestanti codice Florentino consentire viderem, etiam ubi nulla ex ceteris MSS. discrepanza in notitiam venerat, quumque simul animadver-

V

terem, quidquid bonae frugis vel Lambinus cx suis libris, vel Gulielmus e codice

S. Victoris enotaverat, ubiquc fere in

nostro totidem verbis apparerò.

Scd quum neuter eorum con-

tinuam curam , qualem laudabilis recentiorum criticorum usus postulat,

in libris conferendis impendisset, nihil magis mihi

optandum erat ad fìrmandam egregii codicis Fiorentini auctoritatem, quam ut unum alterumve eiusdem praestantiae scriptum librum nanciscerer, cuius perpetuum testimonium aliquid ponderis adiiceret in iniqua unius codicis cum innumeris comparationé.

aliis

Ecce, hoc quoque praeter exspectationem mihi

obtigit. NIEBUHRIUS,

qui rationes meas Consilio et ope sua

fovere et adiuvare non desierat, in Monacensi bibliotlieca, si in patria ulla, aliquid auxilii sperari posse suspicabatur.

Co-

gita vit de ipso codice Tegernseeati, an forte recentior inquisitio desideratum hunc per multos annos thesaurum rursus eruisSOt y Ct si haec exspectatio audacior fuisset, non ignoravit, quam egregia bonarum litterarum adiumenta illic asservarentur. igitur meo nomine precibus adiit Thierschium,

Ipse

viruui nescio

utrum ob praeclaram animi et morum humanitatem an propter admirabilem doctrinae copiam et elegantiam magis praedicandum,

per eumque viros clarissimos,

qui regiae Mona-

censis bibliothecae curam gerunt : a quorum eximia liberalitate statim illud impetravit, ut recensum mitterent et accuralam notitiam cum variae lectionis specimine codicum et veterum editionum, e quibus aliquid fructus ad Cluentianam orationem redundare posset. molestum

Viro doctissimo,

huius operae

qui Thicrschio petente

laborem suscipere non

recusavit,

quam maximas gratias publice ago. Quam grato animo quan-

TX

taque laetitia curam liane commodis nostris impensam excepi, quum unus codex Monacensis, qui Salisburgo in regiam bibliothecam illatus erat , prorsus cum optimo Fiorentino consentire apparerei.

ìUagna igitur apud me huius inspiciendi cupido

exorta est, nec frustra concepta.

Nam iidem viri clarissimi,

quorum liberalitatem iam experti eramus, a NIEBUHRIO

ite-

rum litteris rogati, omnis, quos expetivimus, turn scriptos tum impressos libros, concedente supremo publicae institutionis in

regno Bavarico administrandae Consilio, Bonnam trans-

mitiere

non dubitarunt.

comparationem

Continuo ego accuratam eorum

institui, qua quidem bona spes,

quam de

Salisburgensi statim conceperam , egregie confirmata est.

Nam

quum per totam orationem eius varietas cum prestantissimi Fiorentini scriptum conveniret, ita tamen in rebus minutis id) eo discessit, ut neutrum ex altero fluxìsse, sed utrumque ex antiquiore fonte derivatum esse compertum haberem. Quo saepius autem constantem utriusque codicis recensionem perpendebam, eo minus dubitare potai , quin ubique fere vulgatae longe praestaret, et in universum revocanda esset. Hoc consilium nova hac editione sequuti sumus.

Et quamquam

institutum nostrum se ipsum doctis viris, quorum iudicium magni facimus, probare debet et commendare, haud inutile tamen videtur eas rationes, quibus maxime confidimus , hoc loco proponere. Primum igitur illud nobis magnam horum codicum fiduciam facit, quod haud raro receptara iam et diu vulgatam scripturam,

quam interpretes iampridem unice probarunt,

ab iis solis servatam esse videmus, reliquos omnis, quorum

VII notitiam habemus, in alia omnia abire.

Sic enim iure cense-

mus, alios exstare aut oliin exstitisse melioris recensionis libros, qui tainen , postquam altera , veniuntur,

cuius longe plura exempla in-

semel in vetustissimas edilioqes abierat,

vaga obsei'vationc inspiciebantur,

et urgente necessitate, ubi

ceteris subsidiis editores destituti erant, bantur.

Quum igitur

nonnisi

in

auxilimn

iniquo casu factum s i t .

voca-

ut deterior

orationis f o r m a , quaeque saepissime, ubi praestantior ad interpretuin

coguitionern pervenerat,

editionibus 'nostris

ab ipsis relicta est,

praevaleat : consentaneum esse

in

videtur,

meliorem formam, sicubi integram earn cognoscere lieuerit, restituere.

Quae ratio

quo facilius intelligatur,

locum collegimus partem l o c o r u m ,

quibus vulgata

in unum scriptura

sola praestantium librorum auctoritate nititur. Lectio vulgata,

Lectio

omnium

codi-

cum praeter paucos melioris notae. P . 17, 17. in foro pcUarn mtiliis au- in foro palata audiendientibus » 34,

7. circumventum esse dicet

» 4°>

8- Verba : Nisi forte

tibus circumv. dicit esse

debent, e novissimi editionibus post Gruteruin immerito eiecta , nonnisi in paucis

optimis codd. le-

guntur. » 44»

5. inquam.

» —,

12. nam etsi

umquam nam si

VIH P . 471 12. iam hoc non ignoratis

iam hoc ignoratis

» 56,

illi

i 8 i , 15. quum Jidem et diligentiam

fidcm et

» 85, 17. du m vero

quum vero

» 92, 15. existimari

existimare

» 93, i 3 . oh Oppianici damnationem » 9 5 , i3.

ad Opp.

referendum

damn.

perferendum

» 99, 19. recitata esse

recitata

» 122, 9. tam diu

iamdiu

» 127,

dilig.

5. quaerelant homines

homines (om.

quaere¿

bant) » — , a5. sine causa in quaesti onem

sine causa

» 129, ' 8 . in quibus

de quibus

His locis igitur quum rum

editorum

licet,

etiam

teneamus ,

praeiudicium ex

aliis locis illos,

quo

quaestionem

quoddam

satis

si meliores

certo

superiocolligere

scripturas

pau-

corum codicum, quos tam saepe sequuti sunt, cognitas habuissent, eas non spreturos fuisse ; iam nostrum esse videtur, ut ex magno numero novarum,

quas primi ex iisdem libris

recepimus , emendationum praestantiores quasdam

eligamus,

ut istae apud aequos iudices quasi testes sint et

séquestres

totius recensionis nostrae praestantiae. locorum delectum,

ad quos,

Exhibemus igitur talium

si quis accuratas rationes

re-

quirat, adnolationem nostram consulat. Lectio cditionis nostrae. P.

9,

9. hie autcm , pro quo dicimus , nihil ¡tossii offensiom's accipcre

Lectio vulgata. hide autern, pro quo dicilur, —

accedere

IX

P. 12, 16. narn qiiae videre cett. » i3,

rae,

9. ego, qui ad homimim peñada

defendenda adiun-

gerer

quam videre cett.

ego quum ad amici pericula depellenda adhiberer

» 20, 18. spe optime confirmato

spe óptima conjirmato

» 45, 11. corrumpendi iitdicii fuisse

corrumpendi fuisse

» 47;

donis datis muneribus-

i- datis tmineribus

que » —,

i3. bestiae fame monitae

bestiae Jame dominante

» 5o, 17. minime amaras iis visus est, qui — degustarant » 5i,

min. am.

is visus est,

qid — degiistarat

3. nationis magis quam generis

natiorüs suae magis q. generis

» 64, a i . tum populus Romanus

tum Praetor

» 67, 21. At erdm etiam

At etiam

» 80,

1. quibus — lites maiestatis essent aestimatae

quibus — lites essent aestimatae

» 81, 16. ex hac mihi concedat

in hac mi/ti conc.

» 88, 19. Quare qui in bello — de-

Quare ne in bello

liquerat

—

delinqueret

» 97, 19. quasi, si quid

quasi quid

» 114) 16. pro rei dignitate

pro rei publicae dignitale

Est lioc insignium lectionum specimen, stantissimi códices

quas dúo prae-

soli nobis suppeditarunt: in quibus eas

omnis praetermisimus, quae coniuncta horum et palimpsesti Taurinensis auctoritate mus,

firmantur,

ñeque eas commemoravi-

quas Gulielmus et Lambinus e suis codicibus antea

X

enotaverant.

Quantum tamen constans fere omnium horum

librorum cum nostris consensus ad stabiliendam eorum fìdem faciat, nemo non sentit, qui noverit, quale pretium et olim codicibus Lambinianis et S. Victoris, nensi iure statutum sit.

et nuper libro Tauri-

Placet igitur, quamvis accurata

buius rei cognitio e lectionis varietate , quam orationis contextui subiecimus, peti possit, in unum locum conferre praecipua exempla, quibus códices illi, quos nos potissimum sequimur, cum Taurinensi et Lambinianis conveniunt.

Primum igitur

Taurinensis consensus his fere locis conspicitur,

in quibus

veram recensionis diversitatem inesse inprimis diversa saepe a vulgata scriptura verborum collocatio demonstrat. Lectio editionis nostrae Palimpsesto

Lectio vulgata.

Taurinensi confìrmata. P . 4, il. »

6,

9.

in hoc

difficultate

sin autem erunt

» 14, i5. sin erunt i.JrcUrem

» —,

4- heredem

rcliquit fecit

» —, 10. recuperandi » 17, 12. adolescentis

filii suosque

fratrem fecit

suum reliquit heredem

filii

recup.

adolescentis suosque

> —, 17.

perpropinquus

propinquus

» 25,

cuius

quum eiiis

1.

difficultate

ratio

oratio

» 16,

in hoc tanta

» 26, 20. ibi diern

et ibi

» 52, i5. ilio

eo

tempore

diem

tempore

»54,

i - homines, qui hoc

homines hoc

» —,

n.

absolverent

absolverunt

propinquos

XI

P. 64, 18. illis

his

» — , 20. inquit, idcirco

idcirco, inquit

« 102, 7. sine lege copiosissime

cop. sine lege

11 —, 12. obtineremus

oblinerem

» — , 20. contìneatur

teneatur

» io5, 19. ante

an tea

» —, a i . Quid ergo?

Quid ergo est ?

In quibusdam liorum locorum ctiam Lambini libri ad scripturam a nobis receptam accedunt.

Scd Lambiuianae va-

rietatis cum nostra similitudinem paulo accuratjus indicare operae pretium est: quia hinc quoque summa viri diligentia cognoscitur, cui recenlior demum

immortalis aetas, post

iniquas invidorum simultates, iustior exstitit aestimatrix. Apparet enim ilium,

etiam ubi de libris nihil commemorat,

multas tarnen praestantiores scripturas e codicibus suis recepisse: eiusmodi locos praefixo asterisco (*) distinguemus. terum quum

Ce-

propter frequentem consensum verisimillimum

sit, codicem S. Victoris ,

quem postea Gulielmus contulit,

fuisse inter cos, quibus Lambinus utebatur, etiam liuius MS. varietatem apponimus lioc signo

notatam.

Lcctio optimis codicibus nostris cum Lambinianis communis. f

P . 3,

2. partis

11 6,

9. oratio

» 10, 12. in omni causa * » is, » 13,

Lectio vulgata. partes ratio no minis causa

15. esse Jaciendunt

Jaciendum esse

9. qui

{¡pit

XU P. io, 17. profectum

perfectum

« 15,

g. potuerit

debuerit

»22,

3. propriora

propiora

» 24,

8. multos

plures

* » 3o, 25. ¿7/i

illum

t » 33, 14. et

sed

» —, 19. diligentia * » 34,

dignitate

1. multa

multis

f » 4 i , 12. ita tum

iam tum

f » —, i5. persona causaque

causa

t » 45,

5. inimicus

iniquus

t » 47?

2 • fautore

auctore

* » 5o,

1. consilii

consilium

t » 56,

7. illi iudicio

invidiam

illi

invidiam

» 5g,

8. effectum

confection

» —,

9. condemnalionem

damnationem

* » 75, 10. totam causam

causam totam

* » 76, 2 1 . mores et arrogantiam

mores eius et arrogan-

eius * i) 77,

3. aomnes.

vulg.

maior editionum pars , praecipue editiones Gruteri et quae sequuntur,

Horum signorum usu totam lcctionis varietatem ita disposuimus j

ut ad earn accurate cognoseendam nihil difficul-

tatis aut dubitationis superesse speremus. recensione restituenda praestiterimus,

Quantum in nova

apposita ubique inter

contextum et varietatem vetere scriptura, quam

deseruimus,

indicatum est. Restat quam

in

quaestiones

ut

pauca

de

orthographica

scribendo sequimur. de veternm

ratione

Etsi cupide

scribendi modo ,

editurum pollicitus est CI. W u n d e r u s ,

dicamus,

exspectamus

quas nuper se

quia plerisque eius

doctrinae partibus nos prorsus assensuros esse certe scimus: non placuit tamen in scribendo eandem viam tenere, ipse in novissima orationis Plancianae est.

quam

editione ingredi ausus

Credimus Ciceronis aetate plurima sic esse scripta,

ut

ille edidit: tamen nostrum non esse videtur, qui quarto post renatas litteras seculo vivimus , postquam tot

ìmmortalium

vulgarem

virorum opera sanxerunt ,

usum

nunc repente

alio more Latine scribere incipere : quo facto vereor ne ninium

mutata esse videatur forma et species, qua tarn diu

florentem philologiam indutam adspicere consuevimus.

Quare

nihil

verum

docet,

novavimus :

sed

ubi

grammatica

diserte

velut in accusativo plurali tertiae declinationis in is

terminanti (v. Priscian. L. VII. p. j 5 5 . sqq. P.), magnorum

XXIV criticorum excmplum scquuti sumus, sine idonea

causa

invaluit,

scripturam rcstituimus,

quod

vel ubi recentior /usus

codicum

ct vcterum editionum

factum est in verbo

accersere,

in quo formam optimis codicibus nostris confirmatam recepim u s : cfr. C o r t . ad Sail. Cat. c . f\o. 6.

I n reliquis a vulgari

usu non discessimus. D . Bonnae. D . 8. Septembr. M D C C C X X X .

M. T Ü L L I I

C I C E R O NI S

ORATIO PRO

A.

CLUENTIO

HABITO.

M. T U L L I I

CICERONIS PRO

A. C L U E N T I O ORATIO

AD

H ABITO IUDICES.

A n i m a d v e r t i , indices, omnem accusatoris oratio- 1 nem in duas divisam esse partis, quarum altera mihi niti et magno opere confidere videbatur invidia iam inveterata iudicii Iuniani, altera tantum5modo consuetudini« causa timide et diffidenter attingere rationem veneficii criminum ; qua de re lege est haec quaestio constituta. Itaque mihi certuni est, hanc eandem distributionem invidiae et criminum sic in defensione servare, u t omnes inInscr. Avito

om. ad Indices.

Inscriptio non legitur inBCuv Habito Ai defghkn «ßyöe^ij-9-ixi./i v Avito £ o n ¡> a x : reliqui codd. cognomen; vid. ad cap. 5. ìnit. Ail iuiliccs add. ex A.

o rst omittunt

i. Aiiimum advcrti.4 omnem om. no 2. partis AB cod. Lamlini partes II 0 3. vidoaLnr C 4- ¡"'liti C alteram C 6. orationemC veneficii et criminum cod. Fr. 7. haec est quaestio coiistituta abeq haec qti. const, est as 9. in om. 11 defensioucm C

4

ORATIO

telligant, nihil me nec subterfugere voluissè retii cendo, nec obscurare dicendo. Sed quum considero, quomodo milii in utraque re sit elaborandum, altera pars, et ea quae propria est iudicii vestri et legitimae veneiicii quaestionis, per milnS brevis et non magnae in dicendo contentionis fore videtur, altera autem, quae procul ab iudicio remota est, quae concionibus seditiose concitatis accommodatior est, quam tranquillis moderatisque iudiciis, perspicio, quantum in agendo difficulta-io 3 tis et quantum laboris sit babitura. Sed in hac difficultate ilia me res tamen, iudices, consolatur, quod vos de criminibus sic audire consuestis, ut eorum omnem dissolutionem ab oratore quaeratis,' ut non existimetis, plus vos ad salutem reo largiriiS oportere, quam quantum defensor purgandis criminibus consequi et dicendo probare potuerit; de invidia autem sic inter vos disceptare debetis, ut non, quid dica tur a nobis, sed quid oporteat dici, consideretis. Agilur enim in criminibus A. CluentiÌ2o proprium periculum, in invidia causa communis. Quamobrem alteram partem causae sic agemus, ut 4- om. et 11. liac tanta difficultate 4-

p a r s ,

et

n o p q r s t u v

X f i v i et seqq. q u a e

per

brevis

A

uv

7.

a

ab

BC

prospicio

p.

(lifìì