M. Tulli Ciceronis Pro A. Cluentio Habito oratio 8804349999, 9788804349990

Citation preview

M. TVLLI CICERONIS

PRO A. CLUENTIO HABITO ORATIO

SILVIA RIZZO RECOGNOVIT

SVMPTIBVS ARNOLD! MONDADORI

ISBN Β8^>4-Μ999 ΐ»

HANC ED1TIONEM EX INSTHVTO Λ SGAEVOLA MARtOTTl PERPfiNSAM COLLEGIVM PeOMVlT

OMNIA SUM VJNIJICAT TVRA ARNOLDX’S MONDAlXiRJ Π)ΓΠΟ 1 MENSE APJUU ?L MCMXU

0 ARNOLDO MONDADOM EDITORE 19ί ί

PRO A. CLUENTIO ΗΑΒΙΤΌ ORATIO

PRAEFATIO

De Cluentianae orationis memoria fusius alibi egi1 atque codices omnes, quotquot in meam notitiam pervenerunt, recensm2; nunc rem omnem brevius perstringam, nonnulla tamen hie illic vel addens vel corrigens. Huius orationis, si excerpta Pansina nuper inventa excipias, unus tantum medii quod dicitur aevi codex

1 La tradizione manouriila della Pm Cluesslio di Cicerone, Genova 1979 (= Trad.). Libri et doctorum virorum commentationes quae per compendia laudantur p. 41 sqq. uno in conspectu sub oculis 1 ectoris ponuntur, 1 Caiahgo dti codici della Pre Cluentio cicemniana, Genova 1983 (= Cai.), ubi 181 codices, quorum 11 deperditi, recensentur. Sed vide ctiam quae vir doctus et nobis amicus M. D. Reeve correxit et addidit, «Class. Rev.» XXXIV 1984, 40-43 et «Riv. di fdol.» CXII 1984, 271 adn. 3. Praeter alia octo adhuc ignotos iile addi­ dit codices, extermin avit autem codicem Eugene, Burgess 9 (at re veta 40), Cal. nr. 16, qui non orationes exhibet, sen Antonii Lusci argumenta (Reeve, «Class. Rev.» 42). Codicem Sozomeni deperditum [Cal. nr. IX) in inventario cuiusdam auctionis commemoratum il'aiuahle Printed Books. Medieval and Illuminated Manuscripts which will be sold at Christie’s Great Rooms on... 25 June 1986, 110 nr. 215), ut rnecurn idem vir doctus communicavit, inspexi a. d. VIII Id. lun. 1986: in Ciuentiana pertinet ad fam. (J1. Bello omnium gentium secundo periit codex Turonensis 867 [Cai. nr. 116; Reeve, «Class. Rev.» 42), quern a nemine antea inspectum fuisse valdc dolcndum cst; nam, ut idem Reeve suspicatur [Some Applications of Pasquaii’s 'Criteria Geografico’ to 1 ith-Cmlury Latin Manuscripts, in Le strode del testa, cur. G. Cavallo, Bari 1987, 7-8), e vetustis codicibus Caesaroduni Turonum adservatis manasse veri simile est.

8

PKAEFATKl

ad nostram usque aetatem pcrvenit, Laur. 51, 10 (M), membr., saec. XP, in monasterio Gasmens! litteris Beneventanis exaratus (Cat. nr. 27) et e tribus compositus codicibus, quorum unus (ff. lr-33v) Varronis opus De lingua Latina continet, alter (ff. 36v-51v) Cluentianam, tertius (ff. 53r-83r) Rbetoricam ad Herennium. Qui cum ex exemplari quod non pauca amiserat folia exscriptus sit, Cluentianam fine carentem (nam nunc non ultra § 192 bis rebus procedit) et quattuor locis hiantem exhibet: desunt enim 102 in tola (non egimsu, ut in Trad. 23 nescio quomodo scripsi)... 107 omamenta; 127 subscripserint... 132 standum; 149 (baec sola) causa dicenda ... 154 qua nunc Ha(bitus); 176 quondam... 182 virorum honestisst(tnorum). In fine orationis codices ex M descripti contextum vcrborum usque ad § 192 ne forte ma(ter) conti­ nuant, unde colligimus in M folium vel bifolium verba accusatorem. . . ne forte ma(ter) continens excidisse. Codicem M copiis ope lucis depictis usus contulit Boyance, primus fortasse post Lagomarsinium, itaque plurimas lectiones a Clarkio aliisque superioris act at is editoribus falso allatas de medio sustulit (v. eius praef. 55 sq.). Contuli et ego copias lucis ope depictas, in locis dubiis postea codicem ipsum Horentiae inspexi (a. 1973) non sine aliquo fructu; nonnulla enim ipse Boyance aut non animadvertit aut parum accurate rettulit1. M correctus est partim a librario ipso, partim a

JSunt autem hacc (hie et infra, nisi ubi aliter adnotatur, numeri ad paginam et versum edition is meae spettant): p. 57, 13 mi ttcminis causa; 58, 18 a *t a sm> una erasa littera; 60, 23 tnslduit pro isssiruit; 64, 18 t(er)rcbanfur per compendium, non tenbantur, ut Boyanci etiam in praef. p. 56 asseverat; 68, 2 iuria; 68, 11 haste·, 73, 10 pbarmacopuia; 75, 27 runs pro enim·, 77, 19 qsu at pro quin·, 8(1, 14 cur earn ; 83, 18 usque pro eis quae; 84, 16 quod; 85, 5 ab; 85, 27 quod; 87, 22 e. Trad. 100 15 potuerit, de] sic disi. Classen (cj. Hartman 414) potuerit. De rest. edd. 18 in2 am. M 22 past est add. O indices X in excerpts propter illud vestro 23 ac sine del. Haim cum Caralonir/ ac del Classen

5 J ' { ] 10 I

| 15 ! | 2{

mo A. CUJENnO ΗΛΒΓΓΟ * 4

5

10

15

20

53

possit resistere. Equidem, quod ad me attinet, quo me 4 vertam nescio. Negem fuisse illam infamiam iudici corrupt! ? negem esse illam rem agitatam in contionibus, iactatam in iudiciis, commemoratam in senaru? evellam ex a aim is horn in um tan tarn opinionem, tam penitus insitam, tam vetustam? Non est nostri tngeni; vestri auxili est, iudices, huius innocentiae sic in hac calamitosa fama quasi in aliqua perniciosissima flamma atque in communi incendio subvenire. Etenim | sicut aliis in iocis parum firmamenti et parum virium veritas habet, sic in hoc loco falsa invidia imbecilla esse debet. Dominetur in contionibus, iaceat in iudi­ ciis; valeat in opinionibus ac sermonibus imperitorum, ab ingeniis prudentium repudietur; vehementis habeat repentinos impetus, spatio interposito et causa cognita consenescat; denique ilia definitio iudiciorum aequorum quae nobis a maioribus tradita est retineatur, ut in iudiciis et sine invidia culpa plectatur et sine culpa invidia ponatur. Quam ob rem a vobis, iudices, ante 6 quam de ipsa causa dicere incipio, haec postulo: primum, id quod aequissimum est, ut ne quid hue praeiu1-3 Quint, inst. IX 2, 19 Equidem. . , corrupts Aquila 10 ML 25, 14 sq. Equidem. . . fuisse illam rem (tic). Quint, inti. IX 4, 75, Mart. Cap. V 523, Scbem. dian. 32 ML 75, 4 quo. . . nescio 67Quint, imt. IX 3, Si non nostri. .. auxilii est 7-9Quint, inst. IX 3, 75 sic. . . flam ma 9-12 Schem. dian. 41 ML 76, 5 tqq. Etenim. . . esse debet inti. IX 2, 51 ci 3, SI domi­ netur. .. iudiciis 17-19 Quint, inti. IX 3, 85 ut et sine.., ponatur

PMCX (X usque ad 1. 1 resistere possit [r«|l 1 resistere possit X quod... attinet am. Aquila 2 nescio P*MC* Quint. Scbent. dian. iudices nescio Aquila (et inde Mart. Cap.) adrtipulantibus Garatmi2 et Klatsp negemus Aquila 2 infamiam illam Quint, cod. A (ant. B) illam rem Aquila (cf. I. 3) 6 est in ras. (corr. ex esse i) M otn. Qftint. 10 parum1 am. Schens. dian, 11 in out. Scbent. dian. 13 valeat] vel eat C(=L") 17-18 in iudiciis am. Quint, amtentientibui Piuygfts2 387 et Cniieir. 65 19 puniatur C(=£[cw. E1]) 21 hide C(=HB8{c«. ΕΊΡ]) cf. ad p. 130, 15

54

PRO A. CLUBNT1O HABl'IO 6-7

dicati adferatis — etenim non modo auctoritatem sed etiam nomen indie um amittemus, nisi hie ex ips is cansis iudicabimns ac si ad causas indicia iam facta do mo deferemus —; deinde, si quam opinionem iam vestris mentibus comprehend is tis, si earn ratio convellet, si oratio labefactabit, si denique veritas extorquebit, ne repugnetis eamque animis vestris aut libentibus aut aequis remittatis; turn autem cum ego una quaque de re dicam et diluam, ne ipsi quae contraria sint taciti cogitation! vestrae subiciatis sed ad extremum exspectetis meque meum dicendi ordinem servare patiamini; cum peroraro, turn si quid erit praeteritum animo requiratts. Ego me, indices, ad earn causam accedere quae iam per annos octo continuos ex contraria parte audiatur atque ipsa opinione hominum tacita prope convicta atque damnata sit facile intellego; sed si qui mihi deus vestram ad me audiendum benivolentiam conciliarit, efficiam profecto ut intellegatis nihil esse homini tam tiinendum quam invidiam, nihil innocent! suscepta invidia tam optandum quam aequum iudicium, quod in hoc uno denique falsae infamiae finis aliqui atque exitus reperiatur. Quam ob rem magna me spes tenet, si quae sunt in causa explicate atque omnia dicendo consequi potuero, hurtc locum consessumque vestrum, quern illi horribilem A. Cluentio ac 11 Grill. RhL 599, 9 (47, 21 sq. M.) meque. . . patiamini 13-14 ΛΖ. Rstf 13 RhL 42, 22 sq. Ego. .. continuos 18 l«l. RuJ. 13 RhL 42, 23 efficiam profecto

P(wjae ad I. 20 sq. iudiciumJMC 3 ac si PM si E2]), v. Trad. 94 4 referetnus C(=LSTO2N) 5 sic earn M 5-6 sic ratio M 7 vestris del. Hartman 415 iubentibus CQSTO2), t>. praef. 56 9 sint PC(C=ISO2) sunt M 10 sed ad P^M sed P*c (Scholl 156 adn. 2) C(=La,STE2) 11 meque P Grill, me C(=t?'ST) et 12 peroraro turn P* perorabo turn C ut vid. (= ER, sed me M peroraro turn STE2 peroravero turn ppvr. R]b2) peroratum M 15 opinionibus C(=L,rT) 16 qui PC(C=SST) quis M 18 conciliabit P 23 quae C(=SST) ea quae M

5

10

15

20

25

PtLO Λ. CLUENTIO ΗΛΒΓΤΟ 7-9

5

II)

15

20

25

55

formidolosum fore putaverunt, eum tandem eius fortunae miserae tnultumque iactatae portum ac perfugiutn futurum. Tametsi permulta sunt quae mihi, ante 8 quam de causa dico, de communibus invidiae periculis dicenda esse videantur, tamen, ne diutius oratione mea suspensa exspectatio vestra teneatur, adgrediar ad crimen cum ilia deprecatione, indices, qua mihi saepius utendum esse intellego, sic ut me audiatis quasi hoc tempore haec causa primum dicatur, sicuti dicitur, non quasi saepe iam dicta et numquam probata sit. Hodierno enim die primum veteris istius criminis diluendi potestas est data; ante hoc tempus error in hac causa atque invidia versata est. Quam ob rem, dum multorum annorum accusation! breviter dilucideque respondeo, quaeso ut me, iudices, sicuti facere instituistis, benigne attenteque audiatis. Corrupisse dicitur A. Cluenttus indicium pecunia, * quo inimicum innocentem, Statium Abbium, condemnaret. Ostendam, iudices, primum, quoniam caput illius atrocitatis atque invidiae fuit innocentem pecunia circumventum, neminem umquam maioribus criminibus gravioribus testibus esse in indicium vocatum; deinde ea de eo praeiudicia esse facta ab ipsis iudicibus a quibus condemnatus est ut non modo ab isdem sed ne ab aiiis quidem ullis absolvi ullo modo posset. Cum haec docuero, turn illud ostendam, quod maxime requiri intellego, indicium illud pecunia esse temptatum non a Cluentio sed contra Cluentium, faciamque 6-7 yirwr Cfo 17/ 452, 24 (sub ‘.'idgrtiUttr ad tihid') adgredior ad crimen 19-28 Quint, inst. IV 5, 11 Itaque non defuenmt qui Ciceronis illam pro Cluentio partitionem improbarent, qua se dicturum esse promisit primum neminem maioribus criminibus

MC 1 tandem] tantundem C(=I?'B) 6 adgredior Arus. 9 sicuti dicatur C(=E"ST) 11 ipsius C(=XST) 15 sicut C(=£”ST) 18 inimicum C(=EsrST) inimicum suum M 19-20 illius caput C(=SSTE!)

56

PHO A, CLUBNT1O ΗΛΒΙΤΟ 9-li

ut intellegatis in tota ilia causa quid res ipsa tulerit, quid error adftnxerit, quid invidia conflarit. 10 Primum igitur illud est ex quo intellcgi possit dcbuisse Cluentium magno opere causae confidere, quod certissimis criminibus et testibus fretus ad accusandum 5 descenderit. Hoc loco faciendum mihi, iudiccs, est ut vobis breviter ilia quibus Abbius est condemnatus crirnina exponam. Abs te peto, Oppianice, ut me invitum de patri s tui causa di cere existimes adductum fide atquc officio defensionis. Etenim tibi si in pracsentia 1' non potuero, tamen multae mihi ad satis faciendum reliquo tempore facultates dabuntur; Cluentio nisi nunc satis fecero, postea mihi satis faciendi potestas non erit. Simul et illud quis est qui dubitate debeat, contra damnatum et mortuum pro incolumi et pro 1 vivo dicere? cum illi in quern dicitur damnatio omne ignominiae periculum iam abstulcrit, mors vero etiam doloris; huic autem pro quo dicimus nihil possit offensionis accedere sine acerbissimo animi sensu ac mole11 stia et sine summo dedecore vitae ac turpitudinc. At- 2i que ut intellegatis Cluentium non accusatorio animo, non ostentatione aliqua aut gloria adductum, sed nefariis iniuriis, cotidianis insidiis, proposito ante oculos vitae periculo nomen Oppianici detulisse, paulo longius exordium rei demonstrandae petam; quod quaeso, 2, indices, ne moleste patiamini; principiis enim cognitis multo facilius extrema intellegetis. grivioribus testibus in iudicium vocatum quam Oppianicum; deindc praeiudicia esse facta ab ipsis iudicibus a quibus condem­ natus sit; postremo iudicium pecunia ternptatum non a Cluentio, sed contra Cluentium 24-27 Quint. inst. IV i, 79 paulo.. . intellegetis

MC 11 non C(=£1IST) satisfacere non M 18-19 huic. .. acce­ dere M hie. . . accipere E2]) CZarrwr, edd, complures, sed dijfrcilior codicis M lectio (de verbi id i>. Ties. I270, 41 sqq. et cj. infra p. 98, 14) meliorem clausulam efficii 18 dicimus C(=IST) dicitur M 19-20 molestia C(=£’ra(erC. EA:]) dolore M 20 ac M et C(=EST) 25 repetam Quint,

PRO Λ. CUJRNTIO ΗΛΒΓΓΟ 1 M2

5

10

15

20

57

A. Cluentius Habitus fuit, pater huiusce, iudices, 5 homo non solum municipi Larinatis, ex quo erat, sed etiam regionis illius et vtcinitatis virtute, existimatione, nobilitate princeps. Is cum esset mortuus Sulla et Pompeio consulibus, rcliquit hunt annos xv natum, grandem autem et nubilem filiam, quae brevi tempore post patris mortem nupsit A. Aurio Melino, consobrino suo, adulescenti in primis, ut turn habebatur, inter suos et honesto et nobili. Cum essent hae nuptiae pie- 12 nae dignitatis, plenae concordiae, repente est exorta mulieris importunae nefaria libido non solum dedeco­ re verum etiam scelere coniuncta, Nam Sassi a, mater huius Habiti—mater enim a me in omni causa, tametsi in hunc hostili odio et crude Iitate est, mater, inquam, appellabitur, neque umquam ilia ita de suo scelere et immanitate audiet ut naturae nomen amittat; quo enim est ipsum nomen amantius indulgent! usque ma­ ternum, hoc illius matris quae multos iam annos et nunc cum maxime fdium interfectum cupit singulare scelus maiore odio dignum esse ducetis—ea igitur ma­ ter Habiti, Melini illius adulescentis, generi sui, contra

1-4 Quint. insi. IV 2, 130 A. Cluentius. . , princeps; IV 2, 16 A. Cluentius Habitus; XI3, 162 A. Cluentius Habitus pater huius­ ce 12 sqq. Cf. Quint. inst. XI 1, 61-63 12-13 Arar. GL VII 494, 2 (sub ‘mater illius ’J Nam si Asia (sic}, ■ . Habiti 1315 Quint, deci. 388, 32 mater enim. . . adpcllabitur 19 Beda GL VII 267, 23 sq. (J>. 17, 23S sq. Jones) Cupio cupivi facit ct cupii : Cicero in Procluentio «et Cilium et hunc cum maxime filium interfectum cupit» (f. C. Dionisotti, «Rev. Benedict.» XCII 1982, 116 adn. 3}

MC 1 fuit am. Quint. XI 3, 162 3 etiam am. Quint. adstipulante Emlein 26 4 princeps C(=BST) Quint, facile princeps M v. p. 28 7 malino ut vid. C(=S") 12 Sassia] si Asia Aras. 12-13 huius mater Arus. 13 abiti C(=4E"r) me in omni causa C(=Ee[r.w. y2b2]) mej nominis causa M me Quint. 17 est am. M 20 ducetis M iudicabitis C(=E"[4Sv2 iudicetis T

58

rso A. CLUBNT1O ΜΛΒΓΓΟ 1I-H

quam fas erat amorc capta, prime, neque id ipsum diu, quoquo mode poterat in ilia cupiditate continebatur; deindc ita flagrare coepit amentia, sic inflammata ferri libidine, ut earn non pudor, non pudicitia, non pietas, non macula famiiiae, non hominum Fama, non fill 13 dolor, non filiae maeror a cupiditate revocaret. Animum adulescentis nondum consilio ac ratione firmaturn pellexit eis omnibus rebus quibus ilia aetas capi ac deleniri potest, Filia, quae non solum ilto communi dolore muliebri in eius modi viri iniuriis angeretur, sed nefarium matris paelicatum Ferre non posset, de quo ne queri quidem se sine scelere posse arbitraretur, ceteros sui tanti mali ignaros esse cupiebat, in huius amantissimi sui fratris manibus et gremio macrore et w lacrimis consencscebat, Ecce autem subitum divortium, quod solacium malorum omnium fore videbatur. Discedit a Melino Cluentia, ut in tantis iniuriis non invita, ut a viro non libentcr. Turn vero ilia egregia ac praeclara mater palam exsultare laetitia, triumpharc gaudio coepit, victrix filiae non libidinis. Itaque diutius suspicionibus obscuris laedi Farnam suam noluit: lecrum ilium genialem, quern biennio ante filiae suae nubenti straverat, in eadem dome sibi ornari et sterni cxpulsa atque exturbata filia iubet. Nubit genero so11-12 GL P7Z 504, 12 tgq. (tab 'qaeror de ilia re 'J sed nefarium. .. arbitraretur 13-15 Calc. comm. 266 p. 272, 1 sj. Uf in huius.,. consencscebat 24 sqq. Qanti. ml. IV 2, 121 el lai. Viet. RbL 427, 17 iq. (p. 76, 21 eq. G.-C.) nubit. .. omnium; tcbol. I^acon. II 571 p. 62, 2 E. nubit.,, auspicibus; Quint. lust. XI 3, 162 et Aras. GL VII495, 21 nubit genero socrus

MC 2 cupiditate j civitate C(=E“[r}S”TO2) con tinebat C(=STOq Sc coati nebat Baiter dab. 4 non pudicitia w. C(=£,rBST), edd. nomutlii (ermembroram concirtnilas turbatar» Fridbtel), ted a. «Rie. di fila CV 1977, 104 12 se sine scelere C(=X‘IST) Ana. sine scelere se M posse nm. Aras. 14 manibus et om. Calc. 18 ut STEzb2D ex coni., at puts aut at vid. C(=X") a*t (ana erara liti.) M 19 triumphare C(=BST) ac triumphare M 20 itaque out. C(=H"ST)

5 ' ।

10

15

20

PRO A. CJ.UENHO HABITO H-17

5

tu

15

.'. 76, 1 sqq. G.-C.) 9-10 Quint, inst. IX 3, 62 et 77 et Dram. CL I 444, 3 sq. vicit... amentia; Quint, inst. IX 3, Si vicit. .. audacia

MC 1 sq. om ini bus] omnibus M 3 hanc unam M Q/eint. hanc causam unam (hanc unam causam E-'b2) C(=L6) 4 nonne] non me M 5 timuisse M Quint, timuisti C(=ii'STitrb'RNO) 9 ct] ac STb (p. Trad. 71 adn. 53). 10 tulit C(=«STb’E^') non tulit M 11 familiae C(=X"STE2RN) iam familiae M (iam ex fam- artum) nomine C(=£") 15 esse C(=lifi[cxc. O2]) am. M, cf. proof 26 adn. 42 ilia C(=£"ST) ilia metre M (ex i. 16 sq.) ne quae Garut/mi1 ne quam M namque C(=ES'rT) nam quae O2 Paris, lai. 6369, def. Classen 17 verum C(=liSTv2) sed M 20 turn C(=ESTb2) tunc M

60

PRO Λ. CLUENTIO JΙΛΒΠΌ 1T1B

gnoveritis intellegetis. Nam illud me non praeterit, cuiusmodi cumque sit mater, tamen in iudicio Fili de turpitudine parentis dici vix oportere. Non essem ad ullam causam idoneus, indices, si hoc quod in commu­ nibus hominum sensibus atque in ipsa natura positum atque infixum est, id ego qui ad hominum pericula defendenda adhiberer non viderem; facile intellego non modo ret ice re homines parentum ini urias sed etiatn animo aequo ferre oportere. Sed ego ea quae ferri possunt ferenda, quae taceri tacenda esse arbitror. 18 Nihil in vita vidit calamitatis A. Cluentius, nullum periculum mortis adiit, nihil mali titnuit quod non totum a matre esset conflatum et profectum. Quae hoc tempore sileret omnia atque ea, si oblivione non pos­ set, tamen taciturnitate sua tecta esse pateretur; sed veto sic agitur ut prorsus reticere nullo modo possit. Hoc enim ipsum indicium, hoc periculum, ilia accusatio, omnis testium copia quae futura est a matre initio est adornata, a matre hoc tempore instruitur atque omnibus eius opibus et copiis comparatur; ipsa denique nuper Latino huius opprimendi causa Romana advolavit. Praesto est muiier audax, pecuniosa, crudelis, instituit accusatores, instruit testis, squalore huius et sordibus iaetatur, exitium exoptat, sanguinem suum

P{inde a Z 21 huiusJMC 2 cuiusmodi cumquc M (tf. Kaimer-HoToseussg 617 sq.) cuiuscumque modi C(=SB6) clausula deteriore sit mater C(=LBSTE2) mater sit M 5 in ipsa M ipsa C(=ZSTEi) 6 infixum C(=ZS' 1'R]) fnum M hominum C(=w$TE~Rrag.O) an i mum M 7 defendenda Ε(=Σ*ΐΤΕ2), cj. p. 139, 7 sq, dcpelienda M adhiberer M adiungercr C(=E*'STv2bi adhiberer E-) adcingerer Halm IS sed Cf=S"STE3b7p’[txr·. O]) sed ea M 16 vere SV agitur C(=£STE^l' angitur S^y^2, f. Trad. 70 adr,. 47) agit M teticere M rcticeri C(=E"STE2) 17-18 ilia accusatio] haec accusatio Lambtons' ilia Madmg App. 49 sq., del. Culceltmus 18 futu­ ra] frustra C(=£) 23 instruit] instituit M

5

10

IS'jl

2{J

PRO A. CLUENTTO HABITO 18-20

s

ll i

15

2'8[i>cc O2]) edd. plerique, sed is. contra Ramsay

5

10:

.. u 1WI t | ' ' 20;

PRO A. CLEJENTEO HAfilTO 2^31

5

10

15

20

25

67

propter audaciam, de eo quern omni supplicio dignum esse ducebant; audiebant ab accusatoribus, audiebant verba multorum testium, audiebant cum una quaque de re a P. Cannutio, homine eloquentissimo, graviter et diu diceretur, Et est quisquam qui, cum haec co- 30 gnoverit, suspicari possit Oppianicum iudicio oppressum et circumventum esse innocentem ? Acervatim iam reliqua, indices, dicam ut ad ea quae propiora huiusce causae et adiunctiora sunt perveniam. Vos, quaeso, memoria teneatis non mihi hoc esse propositum, ut accuscm Oppianicum mortuum, sed, cum hoc persuadere vobis velim, iudicium ab hoc non esse corruptum, hoc uti initio ac fundamento defensionis, Oppianicum hominem sceleratissimum et nocentissimum esse damnatum. Qui uxori suae Cluentiae, quae amita huius Ilabiti fuit, cum ipse poculum dedisset, subito ilia in media potione exclamavit se maximo cum dolore mori nec diutius vixit quam locuta est; nam in ipso sermone hoc et vociferatione mortua est. Et ad hanc mortem tarn repentinam vocesque morientis omnia praeterea quae solent esse indicia et vestigia veneni in illius mortuae corpore fuerunt. Eodemque veneno C, Oppianicum fratrem necavit. Neque est hoc satis; tametsi in ipso fraterno parricidio nullum scelus praetermissum videtur, tamen ut ad hoc 16-17 GL VII 116, 20 sq. poculum vas est, potio quod hauritur; Cicero : «accepto poculo subito in media potione excla­ mavit B

MC 4 Cannutio C(=LST) Cannuntio M 6 posset C(=EarST) 8 reliqua iam C(=I?'BS) 9 propiora a Pal. lat. 1480 Angelius propriora MCtC^LBST^) propria Dig huiuscc C(=£ST) sc. Claentii hums M huic Lambinas' 13 uti] ut C(=E") 14 Oppianicum] del. Sbacklelon Bailey 250 sq. Oppianicum mortuum C(=I?'STO2) ex I. 11 16 fuisset C(=E"STO2) 18 maxime M emori C(=LSTO2), sed «sine dubie ilia clamasil: 'Ego nsorior', non 'Ego emorsor'» (Kloltf lvJ; cf. ad p. 61, 19 20 tarn om, C(=S"ST); cf. ad p. 72, 21 vocemque pfixc R) Clark tamquam ex M 22 in om, M

68

FRO Λ. CLUMXnO ΗΛΒΓΚ1 31-33

nefarium facinus accede ret aditum sibi aliis sceleribus ante munivit. Nam cum esset gravida Antia, fratris uxor, et iam appropinquate partus putaretur, mulierem veneno interfecit ut una illud quod erat ex fratre conceptum necaretur. Post fratrem adgressus est; qui sero, iam exhausto illo poculo mortis, cum et de suo et de uxoris interitu clamaret testamentumque mutate cuperet, in ipsa sign ifi cat io ne huius voluntatis est mortuus. Ita mulierem ne partu cius ab hereditate fraterna excluderetur necavit; fratris autem liberos prius vita privavit quam illi hanc ab natura lucem accipere potuerunt; ut omnes intellegerent nihil ei clausum, nihil sanctum esse posse a cuius audacia fratris liberos ne matemi quidem corporis custodiae tegere potuissent. 32 Memoria teneo Milesiam quandam mulierem, cum es~ sem in Asia, quod ab heredibus secundis accepta pecunia partum sibi ipsa medicamentis abegisset, rei capitalis esse damnatam; neque iniuria, quae spem parentis, memoriam nominis, subsidium generis, heredem familiae, designatum rei publicae civem sustulisset. Quanto est Oppianicus in eadem iniuria maiore supplicio di-

15-18 Trypb. dig, 48, 19, 19 Cicero in orationc pro CluentiO Habito scripsit Milesiam. . . damnatam 15 - p. 69, 3 Quint, insi. VIII 4, 11 ut idem pro Cluentio, cum exposuisset Milesiam quamdam a secundis heredibus pro abortu pecuniam acccpissc : «quanto est — inquit — Oppianicus.,. cruciatum»

Ρ(ήιΛ a 1.20 quanto)MC 2 Auria GE^'fexc R) ex ami,, ui puts iuria M \unde Viria ajr.vr. GjA cf. CIL IX 5812) viva C(=X“B) Iulia Sly-’O tx ami., ut puto; an Vibia? (r- praef. 33) 3 etiam M putaretur EO“j) vidcretur M 4 illud C(=£STE!pt) ilia M 11 hunc M lucem C(=E"ST)_propriam lucem M 12 cis M clausum nihil cm. C(=X"ST) 13 a C(=xSTE^) cm M 14 custodiae... potuissent C(=EST) custodia... potuisset Μ 16 secundis Tryph. am, C(=S"BST) 17 sibi medicamentis ipsa Trypb. 18 nec C(=SST)

5

10

15

20j

PRO Λ. CLUENTIO ΗΛΒΓΓΟ ΰ _Μ

5

10

15

20

25

69

gnus! si quidem ilia cum suo corpori vim artulisset, sc ipsa cruciavit, hie autem idem illud efFecit per alieni corporis mortem atque cruciarum. Ceteri non videntur in singulis hominibus multa parricidia suscipere posse, Oppianicus inventus est qui in uno corporc pluris necaret. Itaque cum banc eius consuetudinem audaciamque cognosset avunculus illius adulcscentis Oppianici, Cn, Magius, isque gray! morbo adfectus esset et heredem ilium sororis suae fiiium faceret, arnicis adhibitis, praesente matre sua Dinaea uxorem suam interrogavit essetne praegnas. Quae cum se esse respondisset, ab ea pctivit ut se mortuo apud Dinaeam, quae turn ei mulieri socrus erat, quoad parerct habitaret diiigcntiamquc adhiberet ut id quod conceperat servare et salvum parere posset. Itaque ei testamento legat grandem pecuniam a fiiio si qui natus esset; ab secundo herede nil legat. Quid de Oppianico suspica- 34 tus sit videtis; quid iudicatit obscurum non est; nam cuius fiiium faceret heredem, eum tutorem liloeris non adscripsit. Quid Oppianicus fecerit cognoscitc, ut il­ ium Magium intellegatis longe animo prospexisse morientem. Quae pecunia mulieri legata erat a fiiio si qui natus esset, earn pracsentem Oppianicus non debitam mulieri solvit, si haec solutio legatorum et non merces abortionis appellanda est. Quo ilia pretio acccpto mul-

PMC 3 mortem] vim Qpint. 5 plures P*M multos C(=LSTy2) 7 cognosset PC(C=I·^ E2) cognosce! Μ (ζί ad p. 90, 19-20; 130, 11; 155, 13) cognosccret STb2afr 8 Cn. P*M Numcrius C(=26[orr. EO2]) cf- nd p. 62, 2 bisque M is qui C(=£*' SJ;y2b2 isque qui T) isque cum P edd. (delelts sequin!' et) 8-9 esset ct del. Emetli P mndum cognito et del. Halm ul paumpiesli iectianem smaret, led r. Trad. 100 sq. 9-10 adibitis arnicis P 13 quoad] quod ad M 15 servare et P servarct ut MC* possit C(=SST) 16 esset P’ M ent E?|). r/ ad I. 23 ab (hab M) P2M a C(=IST) et P 18 iudicarit P*M iudicaverit C'-LSTyj 19 cuius PC(C L6]^ O-]) cum eius M 21 longe P*M non longe C(=E5]rxr, EO2]), sed κ Trad. 103 sq. 23 esset P*M erit C(=M[«xr. E2]) cf. ad L 16

70

mo Λ. CLUENTIO HAMTO

tisque praeterea muneribus, quae turn ex tabulis Op* pianici recitabantur, spem illam quam in alvo commendatam a viro continebat victa avaritia sceleri Op35 pianici vendidit. Nibil posse iam ad hanc improbitatem addi videtur; attendite exitum. Quae mulier obte- 5 statione viri decern illis mensibus ne domum quidem uilam nisi socrus suae nosse debuit, haec quinto mense post viri mortem ipsi Oppianico nupsit. Quae nuptiae non diuturnae fuerunt; erant enim non matrimoni dignitate, sed sceieris societatc con turretae. IQ I 36 Quid? ilia caedes Asuvi Larinatis, adulescentis pecuniosi, quam clara turn recenti re fuit, quam omnium sermone celebrata! Fuit Avillius quidam Larino perdita nequitia et summa egestate, arte quadam [praeditus] ad libidines adulescentulorum excitandas accommoda* 1S tus. Qui ut se bSanditiis et adsentationibus in Asuvi consuetudinetn penitus immersit, Oppianicus continue sperare coepit hoc se Avillio tamquam aliqua machina admota capere Asuvi adulescentiam et Fortunas eius patrias expugnare posse. Ratio excogitata Larin i est, 20t

14-16 Arsis. CL VII 452, 27 sq. (ini’ 'acamfmoda ad base rem') arte. ,. accommodatum

PMC 1 cum C(=£,rST) 8 post viri] postulari P 9 cnim P*C* cu M, tf adp. 71, 1; 75, 27; 97, 25 11 Asuvii y3 ex ami., ut puts; cf. ad U. 16 et 19 Asm P (r, praef. 33) Asini M de C non censlal (Asmi a w. ST) larinatis torr, ex iaritatis M larinitatis P (cf. Trad. 99) 12 recenti re fuit P (el ex ami. a) rercenti (ex re recenti if) fuit M fuit recenti C(=LS[t.vc EX}2)) quam omnium MC(C=X quam in omnium 8{ew. EX}2]) ct quam om­ nium P r. Trad, 101 13 AviHius PC(C=ST) et ita semper, ubi nihii adnotatur Avibus M et ita semper Larino PC(C=jES,,:T) Larinas M 13-14 perdito a nequitiam P 14 praeditus del. Gulielmius, ‘imluarc in amnttaa ’) quenquam (tic) quicquam... inducere

MC 2 Veneti M 7 publiceque C(—ESl'JtlT) publice M 10 solum ww. C(=I"ST) 12 tantae M antes C(=i;"STOq 19 hunc a causa C(=lSTE't>pr) huic accusa M demove ri Klotz- demovere M removed C(=X6) clauwia btroica 21 atque audacissimi cm. S ΛΖ Bailer 23 enim aar. C(=H“BST) 24 quicquam Bailer quenquam quicquam Ana. ent. MC* in Ana. cm. MC* 27 enim] eum M (cf. ad p. 70, 9)

7». C(=2,TST) reticuit C(—ΣδΤψ2Β) retin nit M 13-14 reptessit C(=S) 16 L.] C. Ascon. Com. p. 64, 19 G. hone­ stis C(=2STb2) honestissimis M cp adp. 162, 12 18 est M sit C(=I"STT) 21 se om. C(=&'T) 23 sq. ad luturnae Arns, et ex coni. S^’b’E3 adiutura (Σ) cel adiuture (T) C (=ST ad iuturae E1 ad diuturne SO2) ad Diutumae P ad diuturna sequent? Squibus M forntam Diuturnae Ciarans restituendafn sensei Mommsen, «Epb. epigr.» I 1872, 36 sq. coll. CIL VI 30951 (=3700) et Flor. I

5

10

1.5

20

PRO Λ. CWKNTIO ΗΛΒΙΤΟ 101 -103

5

10

15

20

25

107

luturnae, quibus subscripsit reges ab se in gratiam esse reductos; exagitabantur omnes eius fraudes atque fallaciae; tota vita in eius modi ratione versata apetiebatur, egestas domestica, quaestus forensis in medium proferebatur, numtnarius interpres pacis et concordiae non probabatur. Itaque turn Staienus cum idem defenderet quod Attius condemnatus est; Cominii cum hoc age- 102 rent quod nos in tota causa egimus probaverunr. Quam ob rem, si Staieni damnatione Oppianicum in­ dicium corrumpere voluisse, Oppianicum iudici ad emendas sententias dedisse pecuniam iudicatum est, cum ita constitutum sit uti in ilia culpa aut Cluentius sit aut Oppianicus, Cluenti nummus nullus iudici datus ullo vestigio reperitur, Oppianici pecunia post in­ dicium factum ab iudice ablata est: potest esse dubium quin ilia damnatio Staieni non modo non sit contra Cluentium, sed maxime nostra m causam defc ns ion uni­ que confirmer? 1 Ergo adhuc luni indicium video esse eius modi ut incursionem potius seditionis, vim multitudims, impetum tribunicium quam indicium appellandum putem. Quod si qui illud iudicium appellet, tamen hoc confiteatur necesse est, nullo modo illam multam quae ab lunio petita sit cum Cluenti causa posse coniungi. Illud igitur lunianum per vim factum est, Bulbi et Popili et Guttae contra Cluentium non est, Staieni

ΡΜ(«ι/« ad I. 8 nos)C 28 (cod. Palat.), hand improbabtltter; de eexalistima auMstioni v. quos post olios disseruit Radke, Die Cotter Altitalienr1 160 sqq. 1 ab P*M a C(=LST) 4 medium P*C(C-Za[«w. O2]) medio M 4-5 pracferebatur P 6 probatur C(=S") 10-11 iudicia demcnda C(=£R) 12 uti C(=ESTb2pr) ut P ilia P st ex coni. 5Τψ ulla C nt vid. (=£ nulla ψ]) 13 (si^ Cluenti dub. Clark 14 reperietur P reperiatur et 1. 15 ablata sit Syiviur 15 ab P a C(=ESTb2pf) 22 qui C(=£STb2pr v. Neue- Wagner Π 438 sqq., Lifstedt Synt. 1192 et infra p. 112, 23; 113, 3; 133, 14) quis P* 24 sitJ est Halm (et iam cod. Braidensis AG DC 33) fort. recte (cf. ad p. 106, 18) 26 Popiiii STb2D Popillii P*C(C=ER Pupillii ψθ Pupilii N)

108

W1 Λ. CLURNTtO ΗΛΒΠΏ 103-ιιΜ

etiam pro Cluentio est. Videamus ecquod aliud indi­ cium quod pro Cluentio sit proferre possimus. Dixitne tandem causam C, Fidiculanius Falcula qui Oppianicum condemnarat, cum praeserrim, id quod fuit in illo iudicio invidiosissimum, paucos dies ex subsortitione sedisset? Dixit, et bis quidem dixit. In summam enim L. Quinctius invidiam contionibus eum cotidianis seditiosis et turbulentis adduxerat. Vno iudi­ cio multa est ab co petita, sicut ab lunio, quod non suae decuriae munere neque ex lege sedisset. Paulo sedatiore tempore est accusatus quam lunius, sed eadem fere lege et crimine. Quia nulla in iudicio seditio neque vis nec turba vers ata est, prim a actione facillime est absolutus. Non numero banc absolutionem; nihilo minus enim potest, ut illam multam non commiserit, accepisse ramen ob rem iudicandam *** capta nusquam Staienus eadem lege dixit. Proprium crimen 104 illud quaestionis eius non fuit. Fidiculanius quid fecisse dicebatur? Accepisse a Cluentio HS f cccc f. Cuius erat ordinis? Senatorii. Qua lege in eo genere a senatore ratio repet) solet? De pecuniis repetundis. Ea lege 3 Quint. tnst. IX 2, 8 Dixitne. . . Falcula?

ad i. 9 mul-)C 1 ccquod P*b:M et quod C(=XSTb!pr) 2 possimus P* it ex coni, bqi'fwci. R) possum us C(=ERST) 8 uno P* el ex coni. STb-’p'^.w. R) unos C(=ER) uno scilicet Par. lai. 63ti9 16 locum lacumsum esse inter doclos constat; praeierea Iransitus ad alteram indicium (cf. II. 8-9 uno iudicio) desiderari uidetar (sic IPerrAe, Hartman 422 rqq.)- lacuna aria esse potest ex verbis ob rem iudicandam repetiiis, ut inter alios Clark opinatus est, qui hoc supplements cantenius fitii: ego quidem plnra excidisse suspicor quam ut probabiliter resliiui possint 16-17 capta nus­ quam STy!b2 captanus quam C(=Lf') nusquam Orellio suspectum 18 FidicuJanus C(=SSTb!fK) 18-19 fecisse STb’Eh|i fecisset C(=Zf[. Madvig ad Cic. fin. / 14, This. I 602, 57 sqq.'j addocti (RN) vel ad docti(Xy) C(=ERNy at docti D) 5-6 si aliud is ed. Rons, (si excidit ab simiiitudinem praecedentis sed compendiose scripts) aliud is C(=ESb20r) aliud si T Halm (y. praef. 19 adn. 28) 7 constaret Manutius 1559, sed n. Misbei ad Cie. dotn. 139 9 aucupant Prise. 20 redderet Qutni. et ex coni. l>STbJv reddere C(=£"'p'[exc. ψ]) redder Hmcsti is nequise C(=2 is [iis DO] nequisse β') 21 dicat Sv’b’ 23 fuisse Lambinuri respondet cod. Craein respond it C(=£STb2flr) dicat. . . repondeat dub. Petersen’' dicerer. . . responderet Lambinus1 24 quin IXST qui hii E·1 qui hi R quin ii (hi Db2) R) edd. plerique, sed V. praef. 15

no

107

PKO Λ. CLUENTIO ΗΛΒΠΤΟ 106-,07

suspicione aliqua perculsi repentina de statu suo declinarint. Qua re eorum qui absoJverunt misericordiam non reprendo, eorum qui in iudicando superiora iudi­ cia secuti sunt sua sponte, non Staieni fraude, constantiam comprobo, eorum veto qui sibi non liquere dixerunt sapientiam iaudo; qui absoivere eum quem tiocentissimum cognorant et quem ipsi bis iam antea condemnarant nullo modo poterant, condemnare, cum tanta consili infamia et tam atrocis rei suspicio esset iniecta, paulo posterius patcfacta re maiuerunt. Ac ne ex facto solum sapientes illos iudicetis, sed etiam ex hominibus ipsis quod hi fecerint rectissime ac sapientissime factum probetis, quis P. Octavio Balbo ingenio prudentior, iurc peritior, fide, religione, officio diligentior aut sanctior commemorari potest? Non absolvit. Quis Q. Considio constantior, quis iudiciorum atque eius dignitatis quae in iudiciis publicis versari debet peritior, quis virtute, consilio, auctoritate praestantior? Ne is quidem absolvit. Longum est de singuiorum virtute f ita f dicere; quae quia cognita est ab omnibus verborum ornamenta non quaerit. Qualis vir M. luventius Pedo fuit ex vetere ilia iudiciorum disciplina, qualis L. Caulius Mergus, M. Basilus, C. Caudinus! qui omnes in iudiciis publicis iam turn fiorente re public a fioruerunt. Ex eodem numero L. Cassius, Cn.

a /. 21 nonJC 1-2 dcclinarint laimhinur dec !i narcot C(=SSTb2p') 7 iam sup. Un. add. E ««. ST 12 hi C(=LSTR) ii b^'(exr. R) fccerint C(=ET'"RDyO) def. Zielinski 622 fecctunt ST^b’N edd. rm. ornnes 13 P.] L. Emesii Clou. fart, reefs, cf Sbacklclm Bailey Nom. 56 14 iurc STvO2b! Par. 6369 vi C(=ERNO sine vi B) 16 quis Q. ST^CPb3 quisque C(=Epr) cf. Trad. 76 adn. 62 18 debet STyb2 debent C(=EfFfp:>.T. E2]) am. M 7 eos idem Bailer eos illi M eosdem C(=LSTE?) eos idem illi Boyanti 9 iudicium am. C(=E“ST) cf. adp. 86, 10 11 uti C(=EST) ut M 15 id quod C(=ESTE‘) illquod M 17-18 animadversio atque auctoritas censoria Manuiius 1541, >ed de ituiasmedi atlractione u. Lafsledl Syfit. !I 165 sq., Hofitiann-Sstanlyr 731 el infra p. 152, 21 sq. 19 antequam dicere incipio C(=LSTE2pj incipio M 20-21 periculi turn] periculo ST 24 sicuti C(=EBSTE2) sicuti et M sed κ Hofmam-Szantyr 483 el cf. ad p. 127, 8; 129, 13; 144, 11 vestri ST

116

PRO Λ CCL'ENnO HAB1T0 117-199

gnus us us et sutnma u triusque officiis const it uta neces1 IB situdo est. Qua re quicquid de subscriptionibus eorum mihi dicendum erit, eo dicam animo ut omnem orationem meam non de iilorum facto sed de ratione censoria habitant existimari velim. A Lentulo autetn, familiari meo, qui a me pro eximia sua virtute summisque honoribus quos a populo Romano adeptus est honoris causa nominatur, facile hoc, iudices, impetrabo, ut, quam ipse adhibere consuevit in amicorum periculis cum fidem et diligentiam turn vim animi libertatemque dicendi, ex hac mihi concedat ut tantum mihi sumam quantum sine huius periculo praeterirc non possim. A me tamen, ut aequum est, omnia cautc pedetemptimque dicentur ut neque fides huius defensionis relicta neque cuiusquam aut dignitas laesa aut amicitia violata esse videatur. Π9 Video igitur, iudices, animadvcrtisse censores in iu­ dices quosdam illius consili luniani, cum istam ipsam causam subscriberent. Hie illud primum commune proponam, numquam animadversionibus censoriis hanc civitarem ita contentam ut rebus iudicatis fuisse. Neque in re nota consumam tempos; exempli causa ponam illud unum, C. Getam, cum a L. Metello et Cn. Domitio censoribus ex senatu eiectus esset, censorem esse ipsum postea factum et, cuius mores erant a censoribus reprehensi, hunc postea et populi Romani 23-25 Cf. Vai. Max. II 9, 9 C. Geta, cum a L. Metello et Cn. Domitio censoribus senatu motes cssct, postea censor factus est MC 1 officiis Manutins 1541 officii sadd. 1-2 nccessitudo M consuetudo C(=LS[ew. EJ] censuit B) 2 est am. ST 3-4 orationem E7 Angdius ratione m cadd. 6 qui a] quia M 10 cum C(=U[exr. ψΈ7)) am. M turn] can Ϊ (ex C ?) 11 c.x C(=EST} in M 13 possim C(=ESTE2) possum M 14 huius M eius C(=£ST) 19 illud primum C(=H"ST) primum illud M 22 exempli causa C(=l?'6[cw. O2b7]) exempiis M 23 unum illud C(=E*'ST) 25 esse ipsum postea C(=I?'ST) ipsum postea esse M 25-26 erant a censoribus C(=X*'ST) a censoribus erant M

5

10

15

20

25

PRO Λ- CXUENltO ΗΛΒΤΤΟ 119-121

■i

Hl

15

2(1

25

Ml

117

et eorum qui in ipsum animadverterant moribus praefuisse. Quod si illud iudicium putaretur, ut ceteri turpi iudicio damnati in perpetuum omni honore ac dignitate privantur, sic hominibus ignominia notatis neque ad honorem aditus neque in curiam reditus esset, Nunc si quern Cn. Lcntuli aut L, Gelli libertus furti condemnarit, is omnibus ornamenris amissis numquam ullam honestatis suae partem recuperabit; quos autcm ipse L. Gellius et Cn. Lcntuius, duo censores, clarissimi viri sapientissimiquc homines, furti et captarum pecuniarum nomine notavcrunt, ei non modo in senatum redierunt, sed etiam iUarum ipsarum rerum iudiciis absoluti sunt. Neminem voluerunt maiores nostri non modo de existimationc cuiusquam, sed nc pccuniaria quidem de re minima esse iudicem, nisi qui inter adversaries convenisset. Quapropter in omnibus legibus quibus exceptum est de quibus causis aut magistratum capere non liceat aut iudicem legi aut alterum accusare haec ignominiae causa praetennissa est; timoris enim causam, non vitae poenam in ilia potestate esse voluerunt. Itaque non solum illud ostendam quod iam videtis, populi Romani suffragiis saepenumero censorias subscriptiones esse sublatas, verum etiam iu­ diciis eorum qui iurati statuere maiore cum reiigione et diligentia debuerunt. Primum indices, senatores equitesque Romani, in compluribus iam reis quos con­ tra leges pecunias accepisse subscriptum est suae potius religioni quam censorum opinioni paruerunt. Deinde praetores urbani, qui iurati debent optimum quemque in selectos iudices referre, numquam sibi ad

MC 3 ac om, 4 ad M in C(=£*'STO!) libertum C(=LS“) furtis C(=£) 8 recuperabit C(=SSTE2) recupcravit M ipse] ille C(=S) ipsi Plujgm? 389 ω. 11 ίί C(=XS[exr. ndb*]) ow. M 12 illarum C(=1S ΙΈ^1) ew. M 13 nostri C(—LBST) vest ri M 16 convenissent C(I?') 23 sublatas C(=EBSTE!) delatas M 27 accepisse C(=LSTE2) cepisse M 30 selectos M (if. The). VII2, 599, 6 sqq.) iectos C(=ZvBST)

120

43

121

lie

PRO Λ. CLUUNTIO ΙΜΒΠΌ 121-121

earn rem censoriam ignominiam impedimento esse 122 oportere duxerunt. Censores denique ipsi saepenumero superiorum censorutn iudiciis, si ista iudicia appellari voltis, non steterunt. Atque etiam ipsi inter se censo­ res sua iudicia tanti esse arbitrantur ut alter alterius judicium non modo rcprehendat, sed etiam rescinds!, ut alter de senatu movere velit, alter retineat et ordine amplissimo dignum existimet, ut alter in aerarios referri aut tribu moveri iubeat, alter vetet. Qua re qui vobis in mentem ven it haec appellate iudicia quae a populo Romano rescind], ab iuratis iudicibus rcpudiari, a magistratibus neglegi, ab eis qui eandem potestatem adepti sunt commutari, inter conlegas discrepare videatis ? 123 Quae cum ita sint, videamus quid tandem censores de illo iudicio corrupto iudicasse dicantur. Ac primum illud statuamus, utrum quia censores subscripserint ita sit, an quia ita fuerit illi subscripserint. Si ideo quia subscripserint, videte quid agatis, ne in unum quemque nostrum censoribus in postcrum potestatem regiam permittatis, nc subscriptio censoria non minus calamitatis civibus quam ilia acerbissima proscriptio possit adferre, ne censorium stilum, cuius mucronem multis remediis maiores nostri rettuderunr, aeque posthac atque ilium dictatorium gladium perrimescamus. 124 Sin autem quod subscriptum est quia verum est idcirco grave debet esse, hoc quacramus, verum sit an falsum. Removeantur auctoritates censoriae, tollatur id ex cau­ sa quod in causa non est; doce quam pecuniam Cluen-

MC 1 impedimento C(=L8[ew. ψ'Ο']) impedimentuo fwr.

'5

I 33

Vos autem, indices, quam ob rem ex tanta multitudine civium tarn pauci de hominum fortunis sententiam fertis? Quo iure Attius quae voluit dixit? Cur mihi ram diu potestas dicundi datur? Quid sibi autem illi scribac, quid lictores, quid ceteri quos apparere huic quaestioni video volunt? Opinor haec omnia lege fieri totumque hoc iudicium, ut ante dixi, quasi mente quadam regi legis et administrari. Quid ergo? haec quacstio sola ita gubernatur? Quid M. Plaetori et C. b'lamini inter sicarios, quid C. Orchivi pecularus, quid mea de pecuniis repetundis, quid C. Aquili apud quern nunc de ambitu causa dicitur, quid reliquae quaestiones? Circumspicite omnis rei publicae partis: omnia legum imperio et praescripto fieri videbitis. Si qui 148 apud me te, T. Atti, reum velit facere, elames tc lege pecuniarum repetundarum non teneri; neque haec tua rccusatio confessio sit captae pecuniae, sed laboris et periculi non legitimi declinatio. Nunc quid agatur et 54 quid abs te juris constituatur vide. lubet lex ea, qua lege haec quaestio constituta est, iudicem quaestionis, hoc est Q. Voconium, cum eis iudicibus qui ci obvenerint —vos appellat, iudices—quaerere de vencno. In quern quaerere? Infinitum est. Qvicvmqve fecerit venoiderit e merit habverit dederit. Quid eadem lex statim adiungit? recita. Deqve eivs capite qvaerito. Cuius? qui coierit convenerit? Non ita est. Quid ad Z 14 praescripto)MC 4 illi am. C(=1!"ST) 7 ante PC(C=EST) an tea M mentem P 8 erg0 PC(C=ISTy2) ergo est M 9 ct ow. ST {ex C?) 10 Orchivi] cf. ad p. 103, 6 12 de ambitu P*M ambitu C(~L“ -us STy3) 12-13 reliquacstioncs Ρ 14 qui MC(C=E) quis VnoSE- cf- ad p. 107, 22 15 T, Atti tc C(=XWST), sed a. praef 31 adn. 44 elames tc] clam est de C(=X‘') 17 et C(=XST) sed M 19 vide am. C(=D') lex] ex M qua M in qua C(=X) 21 hoc] haec T {ex C 7) Q. Voconium cum his iudicibus M quae conjunctus its iudicibus T {ex C? Q. Voconium coniunctum cum his iudicibus Sb2 Q. Voconium cum his iudicibus coniunctum y2 v· Trad. 76 adn. 62) iis C(=XTb) his M ei am. C(--X") 24 emcrit am. ST 25 deque] de Q. M 26 coicrit] coegerit C(=E)

134

PRO A CWKNTIO ΗΛΒΠΟ Hi· US

ergo est? die, Qvi

tribvnvs militvm legionibvs qvat-

TVOR PRIMIS, QVIVE QVAESTOR, TRIBVNVS PLEBIS — deifl-

ceps omnis magistratus nominat—qvive in senatv sententiam DixiT dixerit. Quid turn? Qvi korvm co­ in· COIERIT CONVENIT CONVENERIT QVO QVIS IVDICIO 5

Qui eorum: quorum? Vide­ licet qui supra script! sunt. Quid interest utro modo scriptutn sit? Etsi est apertum, ipsa tamen lex docet. Vbi enim omnis mortaiis adligat, ita loquitur: Qvi venenvm malvm fecit fecerit. Omnes, viri mulieres, 10 iiberi servi, in iudicium vocantur. Si idem de coitione voluisset, adiunxisset: Qvive coierit. Nunc ita est: DeQVE E1VS CAP1TE QVAERITO QVI MAGISTRATVM HABVEpvblico condemnaretvr.

RIT INVE SENATV SENTENTIAM DIXERIT, QVI EORVM CO-

14') in coierit. Num is est Cluentius? Cette non est. Quis 15 ergo est Cluentius? Qui tamen defendi causam suam lege noluit, Itaque abicio legem, moron Cluentio gero. Tibi tamen, Atti, pauca quae ab huius causa seiuncta sunt rcspondebo. Est enim quiddam in hac causa quod Cluentius ad se, est aliquid quod ego ad me putem 20 pertinere. Hie sua putat interesse se re ipsa et gesto negotio, non lege defendi; ego autem mea existimo interesse me nulla in disputatione ab Attio videri esse superatum. Non enim mihi haec causa sola dicenda est; omnibus hie labor meus propositus est quicumque 25 hac facultate defensionis content! esse possum. Nolo quemquam corum qui adsunt existimare me quae de lege ab Attio dicta sunt, si reticuerim, comprobare. ad Z 24 sota)C 1 ergo M id ergo C(=ESirfOi) 2 quaestor C(=E) quacstores M 2-3 deinceps M deinde C(=SST) 3 omnis cm. C(=L) nominal C(=£ nominantur Orelit Σ ftondum agjirto, cj. Trad. 116-18) nominavir M edd. 4 quid C(=EEZ) qui M 4-5 coiit TambmHi' coir codd. 6 condemnetur C(=L) 7 intersit C(=E2|) 8 ipsa tamen C(=£ST) tamen ipsa M docet M nos (non T) docet C(=Xi[exr. E^p2]) 10 fecit em. C(=E") 11 si M sic C(=£) idem C(=2STb2v) item M 14-15 coiit Z^wtwuu' coit codd. 17 noluit C(=I) nolit M 20 a me M 21 se am. C(=I?"S“T) 24 haec sola M 28 si nt ex coni. Σ'1 (o, proof 16)

IttO Λ. CLUENT1O ΗΛΒΙΤΟ 149-151

ID

15

211

25

135

Quam ob rem, Cluenti, de te tibi obsequor; neque ego legem recito neque hoc loco pro te dico, sed ea quae a me dcsiderari arbitror non relinquam. Iniquum tibi videtur, Atti, esse non isdem legibus omnis teneri. Primum, ut id tniquissimum esse confi­ tcar, eius modi est ut commutatis [eis] opus sit legibus, non ut his quae sunt non pareamus. Deinde quis umquam hoc senator recusavir ne, cum altiorem gradum dignitatis beneficio populi Romani esset consccutus, eo se putaret durioribus legum condicionibus uti oportere ? Quam muita sunt commoda quibus caremus, quam muita molesta et difficilia quae subimus! atque haec omnia tamen honoris et amplitudinis commotio compensantur. Convene nunc ad equestrem ordinem atque in ceteros ordines easdem vitae condiciones: non perferent. Putant enim minus multos sibi laqueos legum et condicionum ac iudiciorum propositos esse oportere qui sumrnum locum civitatis aut non potuerunt ascendere aut non petiverunt. Atque ut omittam 151 leges alias omnis quibus nos tenemur, ceteri autem sunt ordines liberati, hanc ipsam legem Ne qvis ivdiCiO circvmvenire'fvr C. Gracchus tulit; earn legem pro plebe, non in plebem tulit. Postea L. Sulla, homo a populi causa remotissimus, tamen, cum eius rei quaestionem hac ipsa lege constitueret qua vos hoc 4 sqq. Cf. Qwnl. mat. V 13, 21 ex quibus tamen fortissime invaseris quod est aut omnibus pericuiosum (ut dicit Cicero pro Tullio: «...») aut ipsis iudicibus, ut pro Oppio monet piurihus nc illud actionis genus in equestrem ordinem admittant: w ora/rowir tilulo Qumiiliammr iapeum cusp. Httnze 117 n. 52 (cf. tiinnt Slroi 201 h. 32)

C

2-3 a me desiderari C(=Efl') re a me desiderari b2 te a me desi­ derate δΤψ6 cis (cts Σ) del. Orelli 8 recusavir nc Halter coll. p. 138, 3 accusavit ut cadd. recusavit quin Lambima' an rccusavit ut nc? [idem C alteram partiadam omiitit p 131, 20) Cum] quo Lambmus' 13 tamen C(=£R) tantum ST(S'(wr. R) sdd. mnrndli

136

ΡΚΟ Λ, CLUENTIO HAB1TO Ul-153

tempore iudicatis, popuium Romanum, quern ab hoc genere liberum acceperat, adligare novo quaestionis genere ausus non est. Quod si fieri posse existimasset, pro illo odio quod habuit in cquestrem ordinem nihil fecisset libentius quam omnem iliam acerbitatem proscriptionis suae qua est usus in veteres indices in hanc 152 unam quaesrionem contulisset. Nec nunc quicquam agitur—mihi credite, indices, et prospicite id quod providendnm est—nisi ut equester ordo in huiusce legis periculum concludatur; neque hoc agitur ab ornnibus, sed a paucis. Nam ei senatores qui se facile tuentur integritate et innocentia, quales, ut vere di­ cam, vos estis et ccteri qui sine cupiditate vixerunt, equites ordin Ϊ senatorio dignitate proximos, concordia coniunctissimos esse cupiunt; sed ei qui sese volunt posse omnia neque praeterea quicquam esse aut in homine ullo aut in ordine hoc uno metu se putant equites Romanos in potestatem suam redacturos, si constitutum sit ut de eis qui rem iudicarint huiusce modi iudicia fieri possint. Vident enim auctorttatem huius ordinis confirmari, vident iudicia comprobari; hoc metu proposito evellere se aculeum severitatis ve153 strae posse confidunt. Quis enim de homine audeat paulo maioribus opibus praedito vere et fortiter indica­ te, cum videat sibi de eo quod coierit aut consenserit 56 causam esse dicendam? O viros fortis, equites Roma­ nos, qui homini clarissimo ac potentissimo, M. Druso, tribuno plebis, restiterunt, cum ille nihil aliud agerct {quam] cum ilia cuncta quae turn erat nobilitate, nisi

C 6 qua est usus Manatius 1579 quesrus moW. 9 equester ordo i(ext. Ε1) eques r. (ro. ND^b) C(=Sp') equites Romani add. Lambins’ 10 concludantur redd. Lambini’ 12 vere £>'b vcro C(=EST[F[o«·. Db]) 18 potestatem suam Paris. 7779 Oxen. Can. Class, las. 226 Manatins 1541 potestate sua C(=XSTfl') 19 sit Lambinas’ est add. iis ΝψΟ his C(=ZSRE>b) 28 restiterunt I>i(ew. EOqD restirucnint D|) 29 quam del. rd. Herrag. turn crat nobilitate rd. Hmmg. turn (cum Σ) erant nobilitatis C(=LSTf'J

5

1

15

20

25

mo Λ. CLUENTIO ΗΛΒΙΤΌ U3-1S4

137

ut ei qui rem iudicassent huiusce modi quaestionibus in iudicium vocarentur! Tunc C. Flavius Pusio, Cn. Titinius, C. Maecenas, ilia robora populi Romani, ceterique eiusdcm ord inis non fecerunt idem quod 5 nunc Cluentius, ut aliquid culpae suscipere se putarent recusando, sed apertissime repugnarunt, cum haec reputarent et palam fortissime atque honestissime dice­ rent, se potuisse iudicio populi Romani in amplissimum locum pervcnire, si sua studia ad honores peten10 dos conferre voluissent; sese vidisse in ea vita qualis splendor inesset, quanta ornamenta, quae dignitas; quae se non contempsisse, sed ordine suo patrumque suorum Conte ntos fuisse et vitam illam tranquiliam ct quietam, remotam a procellis invidiarum et huiusce 15 modi iudiciorum sequi maluisse; aut sibi ad honores 154 petendos aetatem integrant restitui oportere aut, quoniam id non posset, earn condicionem vitae quam secuti petitionem reliquissent manere.' Iniquum esse eos qui honorum ornamenta propter periculorum mul20 titudinem praetermisissent populi beneficiis esse priva­ tes, iudiciorum novorum periculis non carere. Senatorem hoc queri non posse, proptcrea quod ea condicione proposita petere coepisset quodque pcrmulta essent ornamenta quibus earn mitigare molestiam posset, lo25 cus, auctoritas, domi splendor, apud exteras nationes nomen et gratia, toga [et] praetexta, sella curulis, insi­ gnia, fasces, cxercitus, imperia, provinciae; quibus in

C

1 ut ci qui rem Halm (cf. p. 136t 19) uti querem L utique rem β" uti que rem T uti qui rem ex ami. SyT)7 2 turn Muller 4 eiusdem Klotz' eiusccmodi (huiusce- β’ exc. R) ϋ(=Σ5Τβ') eius Clark Descent 303 huius Scbuiz 5 aliquid STi^bND aliquod C(=£RvO) 6-7 haec reputarent Madvig Adv. // 200 haec recusaient cedd. et rccusarent Manutius 1329 12 non contempsisse δΤβ'(«η RN) contempsissct (-isse N) C(=ERN) 15 valuisse Σ 18 sccuti Angelins (cf. Rah. Post. 16) secum add. 26 et del. 25 splendor apud δΤβ'(ο«·. R) Splendore C(=EBR) Naugerius' (de mend» cf. Pis. 23)

133

ΡΚΟ Λ. CLUENTIO ΚΛΒΠΌ IM-IM

rebus cum summa recte factis maiores nostri praemia turn plura peccatis pericula proposita esse vol ue runt. Illi non hoc recusabant ne ea lege accusarentur qua nunc Habitus accusatur, quae tunc erat Sempronia, nunc est Cornelia — intellegebant enim ea lege equestrem ordinem non teneri—sed ne nova lege adliga155 rentur laborabanr; Habitus ne hoc quidem umquam recusavit quo minus vel ea lege rationem vitae suae redderet qua non teneretur. Quae si vobis condicio placet, omnes id agamus ut hacc quam primum in S7 omnis ordines quaestio perfcratur; interea quidem, per deos immortalis, quoniam omnia commoda nostra, iura, libertatem, salutem deniquc legibus obtinemus, a legibus non recedamus. Simui et illud quam sit iniquum cogitemus, populum Romanum aliud nunc agere, vobis rem publicam et Fortunas suas commisisse, sine cura esse, non metuere ne lege ea quam numquam ipse iusserit et quaestione qua se soiutum Jiberumque esse arbitretur per paucos indices astringatur. 156 Agit enim sic causam T. Attius, adulescens bonus et disertus, omnis civis legibus teneri omnibus; vos auditis et attenditis silentio, sicut facere debetis; A. Cluen­ tius, eques Romanus, causam dicit ea lege, qua lege senatores ct ei qui magistratum habuerint soli tcnentur; mihi per eum recusare et in arce legis pracsidia constituere defensionis meae non licet. Si obtinuerit causam Cluentius, sicuti vestra aequitate nixi confidiM.(ixde a I. 4 [Ha]bitus)C 1 cum summa ON consumma C(=STR consumam ψ cum sumam Ob") summum Sifdb2 cf. Trad. 77 unions C(=£R) 1-2 praemia Cum Ortlli premixrum (per-TD) C(=£T|tr) premium praemia Anglins 4 tunc C(=:IST) turn M 8 ea M ex C(=£ST) 9 tenetur C(=2ST) 10 agimus C(=l>') 16 remque sr. EO2]) non haberet M 11 si M quod si C(=X6[ew. O2]) potius ad alios C(=2ST) ad alios potius M 13 impudentissimi C(=£“ST) 17 C. Quinti­ lium M L. Quinctium (-nt- 8) €(=Σ8[εχΐ'. E2]) 19 eaque Sextio (Sex. b2 Sestio T) C(=6[«w. EO2] ea quaestio S v. Trad. 75) et Statio M 20 valenti C(=Efi[«.w. Ed)2]) valente M

148

PRO Λ. CLUENTIO HABi'tO ITS-17«

solebat, familiarius uteretur quam vir dissolutissimus incolumi fortuna pati posset et ins illud matrimoni castum atque Jegitimum damnatione viri sublatum arbitraretur, Nicostratus quidam, fidelis Oppianici servolus, pcrcuriosus et minime mendax, multa dicitur renuntiare domino solitus esse. Interea Oppianicus cum iam convalesceret neque in Falerno improbitatem co­ lon: diutius Ferre posset et hue ad urbem profectus esset—solebat enim extra portam aliquid habere con­ duct i—, cecidisse de equo dicitur et homo infirma valetudine latus offendisse vehementer et, postea quam ad urbem cum febri ven eri t, paucis diebus esse mortuus. Aiortis ratio, iudices, eius modi est ut aut nihil habeat suspicionis aut, si quid habet, id intra parietes in domestico scelere versetur, Post mortem eius Sassia statim mohri, nefaria mulier, coepit insidias filio. Quaestionem habere de viri morte constituit. Emit de A. Rupilio quo erat usus Oppianicus medico Stratonem quendam, quasi ut idem faceret quod Habitus in emendo Diogene fecerat. De hoc Stratone et de Ascla quodam, servo suo, quaesituram esse dixit. Praeterea servum ilium Nicostratum, quern nimium loquacem fuisse ac nimium domino fidelem arbitrabatur, ab hoc adulescente Oppianico in quaestionem postulavit. Hie cum esset illo tempore puer et ilia quaestio de patris sui morte constitui diceretur, etsi ilium servum et sibi benivolum esse et patri fuisse arbitrabatur, nihil tamen est ausus recusare. Advocantur amici et hospites Op­ pianici et ipsius mulieris multi, homines honesti atque

M[nsqae ad I. 18-19 Stratonem)C 2 pati non possit C(=LB) 5-6 renuntiare domino M domino renuntiare C(=£ST) minus numerase 7 improbitatem coloni in Falerno C(=EST) 10 de C(=SSTt/!) ex M (/. ad p. 154, 6; 155, 16 15 Sassia suspectun: Beckie, del. Baiter 16 moliri statim C(=S“ST) 18 Rurilio C(=IST) i·. Shackleton Bailey Norn. 64 20 Ascla C ut rid. (=ΣΤ Asela [Asi- O] Sp’[«2 (λ Trad. 77)

150

PRC A. CLUENTIO IIABITO ITS-ISO

que optare aliquid calamitatis filio potius quam id 179 srruere et moliri videretur. Turn interim (Q.} Hor­ ten si o Q. Mctello consulibus, ut hunc Oppianicum aliud agentem ac nihil eius modi cogitantem ad hanc accusationem detraheret invitum, despondit ei filiam suam, illam quam ex geneto susceperat, ut eum nuptiis adligatum simui et testament! spe devinctum posset habere in potestate. Hoc ipso fere tempore Strato ille medicus domi furtum fecit et caedem eius modi. Cura esset in aedibus armarium in quo sciret esse nummorum aliquantum et auri, noctu duos conserves dormientis occidit in piscinamque deiecit; ipse armari fundum exsecuit et HS ** et auri quinque pondo 180 abstulit uno ex servis puero non grandi conscio. Furto postridie cognito omnis suspicio in eos servos qui non comparebant commovebatur. Cum exsectio ilia fundi in armario animadverteretur { et mirarentur) homines quonam modo fieri potuisset, quidam ex amicis Sassiae recordatus est se nuper in auctione quadam vidisse in rebus minutis aduncam ex omni parte dentatam et tortuosam venire serrulam qua illud potuisse ita circumsecari videretur. Ne multa, perquiritur a coactoribus, invenitur ea serrula ad Stratonem pervenisse. Hoc ini20-21 Aar. inst. GL If 113, 18 sq, ‘serra serrula’. Cicero pro Cluentio: «ex omni. . . serrulam»

C 2 suppl. Oreiii 4 aliud Anfflius aliquicl caatf. 5 invitum correxi (v. Trad. 118 sq.) invito codd. 7 posset Manutius 1550 possit codd. 12 spicinamque C(=LR) 13 HS X duh. Manutius 1579 15 cogniti C(=XR) 17 armarium S (ex Ct) suppleri (v. Trad. 119) mirarentur pest potuisset suppl. Bqyance. qui primus sententiam reck distinxit quae rebant (-tur O2) ante homines suppl. 8(exc. E2b2) edd. pterique novae sentsntiae initio a qui­ dam constitute rcquircbant post potuisset numenrum causa suppl. Zie­ linski in litt. ad Ctarkiutn datis 20 dentatam Prise, dentum codd. 21 serrulam 8(cxe. E2) Prise, serrolam C(=LBp') quam C(=EB) potuisset C(=XR) 21-22 circumsecari Angelins circutnsecarc (-et Σ) C(=iBSTpr)

5

10

15

20

PRO A. CT-UEXTIO HAItrro liUMSZ

5

10

15

20

25

151

tio suspicion is orto et aperte insimulato Strato ne puer ille conscius pertimuit, rem omnem dominae indicavit; homines in piscina inventi sunt, Strato in vincula coniectus est, atque etiam in taberna eius nummi, nequaquam omnes, reperiuntur. Constituitur quaestio 181 de futto; nam quid quisquam suspicari aliud potest? An hoc dicitis, armario expilato, pecunia ablata, non omni recipe rata, occisis hominibus institutam esse quaestionem de morte Oppianici? cui probatis? quid est quod minus veri simile proferre potuistis? deinde, ut omittam cetera, triennio post mortem Oppianici de eius morte quaerebatur? Atque etiam incensa odio pristino Nicostratum eundem ilium turn sine causa in quaestionem postulavit. Oppianicus primo recusavit; postea cum ilia abductutam se fill am, mutaturam esse testamentum minaretur, mulieri crudelissimae servum ftdelissimum non in quaestionem detulit, sed plane ad supplicium dedidit. Post triennium igitur agitata denuo quaestio de viri morte habebatur. Et de quibus servis habebatur? Nova, credo, res obiecta, novi quidam homines in suspicionem vocati sunt. De Stratone et de Nicostrato. Quid? Romac quaesitum de istis hominibus non erat? Itane tandem, mulier iam non morbo sed scelere furiosa? Cum quaestionem habuisses Rotnae, cum de T. Anni, L. Rutili, P. Saturi, ceterorum honestissimorum virorum sententia constitutum 17-18 Aras. GL VII 466, ί sq. (sub ‘dedo ad hoc ’) sed. . . dedidit

MfrWr a I. 26 -momm sentcntia)C 8 rcciperata 6(=Ε8ΤΟ2Κψ) rccuperata D"BS2v2NDOb 10 possitis Madvig Adv. II 200 sq. 12 quaerebatur?] sic dist. MiiUer 15 cum Iximbinus1 (cf. Hofmasri-Szarityr 598 sq.) quam codd, mutaturbam C(=L,cRj 17 detulit Mommsen tulit add. obtulit dub. Emesti 18 dedidit Ams. dedit codd. 1819 denuo Haim denique codd. 19 et] at Lasmbinus' 20 habebatur del. Clark (qui at in texium recipit) call. p. 101, 15 sq. 24 furiosa?] sic dsst. Classen ft). Trad. 119 sqq.) 24-25 habuisset Dtp'b11 25 Anni 6(exc. E2O!)D Ani D]) 2526 ceterorutn C(=£ST) et ceterorum (F 26 virorum honestis­ simorum exemplar codicis M qui verbis -morurn sententia redit (v. Clark Descent 289J

152

PRO Λ. (XU EMTIO ΗΛ1Μ ΓΟ >BZ-IW

esset satis quaesirum video, eadem de re, triennio post, isdem de hominibus, nullo adhibito non dicam viro, ne colonum forte adfuissc dicatis, sed bono viro, 183 in fili caput quaestionem habere conata es? An hoc dicitis—mihi enim venit in mentem quid dici possit, tametsi adhuc non esse hoc dictum mementote—cum haberetur de furto quacstio, Stratonem illiquid de veneno esse confessum? Hoc uno modo, indices, saepe multorum improbitate depressa veritas emetgit et innocentiae defensio interclusa respirat, quod aut ei qui ad fraudem callidi sunt non tantum audent quantum cxcogitant, aut ei quorum cminet audacia atque pro­ jects est a consiliis malitiae deseruntur. Quod si aut confidens astutia aut callida esset audacia, vix ullo obsisti modo posset. Vtrum furtum factum non est? At nihil clarius Larini, An ad Stratonem suspicio non pertinuit? At is et ex serrula insimuiatus et a puero conscio est indicatus. An id actum non est in quaerendo? Quae fuit igitur alia causa quaerendi? An, id quod vobis dicendum est et quod turn Sassia dictitavit: cum de furto quaereretur, turn Stratonem isdem in tormen!84 tis dixisse de veneno? En hoc illud est quod ante dixi: mulier abundat audacia, consilio et ratione deficitur. 23 Arus. GL VII499, 7 sq. (sab 'obundal ilia ne ’) et Prise, msl. GL III 216, 25 mulier abundat audacia MC 1 esse C(=£") 4 es MSTy cst C(=I?'E2p'[e.w. RN]) 5 possit C(=2STE1) posset M 6 adhuc M ab hoc C(=X8]rxr. O2]) def. Classen hoc C(=EST) om. M 10 ii RDy) hi M de C mm constat 11 ad M in C(=£STO2) 12 ii σΤΑΕΝ bii M de C non constat 14 iis (his T) post ulio add. ST (ex 15 possit C(—EB) utrum] verum STO at] aut C(=Ew)Mac 16 Larini Cfis&'ST) larini fuit M 19 igi­ tur alia C(=ZSTi|d) alia igitur M, cf. ad p. 90, 1 20 vobis dicendum C(=£ST) dicendum vobis M sed cf. praef. 51 sq. 21 nuacreret C(=L"Ty:b2) 21-22 Stratonem... dixisse C(=E8{cw. E^O2]) et suo Marie Schatz; unde pendent sententia infmtn tpuurit Madvig Ade. U 201, sed ad interposita ueiia accommodari oratianem vidis Mulier (cf. ad p. 115, 17-18) Strato.. . dixit M 22 en M item C(=Sfi[orr. E2©2]), unde hem Clark idem Shackleton Bailey 252 hie C(=SSacT)

5

10

15

2ΰ

PRO Λ C±UBNHO HABITO 184-185

5

10

15

20

153

Nam tabellae quacstionis plures proferuntur, quae recitatae vobisque editae sunt, illae ipsae quas turn obsignatas esse dixit; in quibus tabeiiis de Funo nulla littera invenitur. Non venit in mentem primum orationem Stratonis conscribere de furto, post aliquid adiungere dictum de veneno quod non percontatione quaesitum sed dolore expressum videretur. Quaestio de furto est, veneni iam suspicio superiore quaestione sublata; quod ipsum haec eadetn mulier iudicarat quae, ut Ko­ mae de amicorum sententia statuerat satis esse quaesi­ tum, postea per triennium maxime ex omnibus servus Stratonem ilium dilexerat, in honore habuerat, commodis omnibus adfecerat. Cum igitur de furto quaere- 185 retur, et co furto quod tile sine controversia fecerat, turn ille de eo quod quacrebatur verbum nullum fecit? de veneno statim dixit, de furto si non eo loco quo debuit, ne in extrema quidem aut media aut aliqua denique parte quacstionis verbum fed it ullum? Iam 66 videtis illam nefariam mulierem, iudices, eadem manu qua, si detur potestas, interficere filium cupiat, hanc fictam quaestionem con scripsis se. Atque istam ipsam quaestionem dicite qui obsignarit unum aliquem nominatim. Neminem reperietis, nisi forte eius modi ho13—16 M Sn>. 14 RbL 362, 13 saq. Cum.. . dixit MC 2 vobisque Angelins nobisque cadd. ipsac| istae C(=XST) 3 in C(=E6jer STOqvp.w. ROb]) iudicandi M 16 servare his C(=£SpI) his M 18 esse actum C(=£”BST) actum esse M 19 Larinatium est C(=E*'ST) 20 municipium M 21 omnium]