Historische attische Inschriften [2., erg. Aufl. Reprint 2013] 9783111715193, 9783110996487

Citation preview

DIE ANTIKE ZEITSCHRIFT F Ü R K U N S T UND K U L T U R D E S KLASSISCHEN

ALTERTUMS

Herausgegeben von

WERNER JAEGER Jährlich á Hefte Reich illustriert / 1.—7. Jahrgang / 1935—1931 Abonnementspreis jährlich RM. 40.— Die

Mitglieder

der

Gesellschaft

schrift g e g e n Z a h l u n g

für

antike K u l t u r

des M i t g l i e d b e i t r a g e s kostenlos

von

erhalten die

Zeit-

jährlich R M . 3 0 . — .

zugestellt.

Die Zeitschrift „ D i e A n t i k e " wendet sich nicht nur an die K r e i s e der Wissenschalt, sondern a n die gesamte deutschsprechende gebildete W e l t . Sie stellt sich die Aufgabe, die wissenschaftliche E r k e n n t n i s der antiken Kultur für das Geistesleben der Gegenwart fruchtbar zu machen und ihr innerhalb der deutschen Bildung den ihr nach den unabänderlichen Voraussetzungen unserer geschichtlichen Entwicklung wie ihrem dauernden W e r t e nach zukommenden Platz zu wahren. Die Zeitschrift setzt sich das Ziel, den P u n k t zu suchen, wo sich die so gewaltig erweiterte E r kenntnis des Altertums, die durch die wissenschaftliche Arbeit eines J a h r hunderts seit den Tagen des neuhumanistischen Klassizismus gewonnen wurde, unserer geistigen Bildung v o n neuem organisch einfügen kann. E s werden zu diesem Ziel in reichem Wechsel W e r k e , Menschen, Schicksale und U m w e l t der Antike dargestellt. A m unmittelbarsten werden durch das Mittel der bildlichen Wiedergabe die W e r k e der bildenden Kunst zum Leser sprechen. Daneben fehlt es an Schöpfungen der L i t e ratur nicht ganz, im Vordergrunde steht jedoch neben der K u n s t die geschichtliche B e t r a c h t u n g der K u l t u r in dem weiten Sinne, wie die heutige Altertumsforschung sie übt, die außer dem S t a a t e das gesamte reale und geistige L e b e n , Wissenschaft, Philosophie und Religion u m f a ß t . E s ist dabei notwendig, die Antike nicht nur aus sich selbst zu verstehen, sondern auch ihre Beziehungen zum alten Orient, zum Christentum und zu den späteren Völkern zu erörtern und so ihr W e s e n und ihre Grenzen durch den Vergleich mit anderen Kulturen individueller zu erfassen.

KLEINS TEXTE FÜR VORLESUNGEN UND ÜBUNGEN HERAUSGEGEBEN VOM HANS LIBTZMANN HO

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN AUSGEWÄHLT UND ERKLÄRT VON

ERNST NACHMANSON PROFESSOR IN GÖTEBORG

ZWEITE, ERGÄNZTE AUFLAGE

BERLIN VERLAG VON WALTER DE GRUYTER & CO. 1931

ZUR EINFÜHRUNG Das hauptwerk für die griechischen inschriften Europas ist die von der Prcussischen Akademie der Wissenschaften herausgegebene grosse Corpussammlung I n s c r i p t i o n e s G r a e c a e (abgck. IG). Darin nehmen die attischen inschriften vol. I — I I I ein: I G . I. — Inscriptiones Atticae anno Euclidis vetustiores ed. A . Kirchhoff 1873. I G . I s u p pl. = Supplemento. Accedunt indices. 1877. 1887. 1891. IG. I L = Inscriptiones Atticae aetatis, quae est inter Euclidis annum et Augusti tempora ed. U. Köhler: I. Decreta continens. 1877. n. Tabulas magistratuum, catalogos hominum, instrumento iuris privati continens. 1883. in. Dedicationes, títulos honorarios, stotuarum subscriptíones, títulos artificum, títulos sacros, inscriptiones araram, oracula, similia, títulos sepulcrales continens. 1888. IV. Indices continens. Composuit J. Kirchner. 1893. V. Supplemento. 1895. IG. III. = Inscriptiones Atticae aetatis Romanae ed. W . Dittenberger I. Decreto senatus populique Atheniensium. SocieUtum et collegioram decreto. Imperatorum magistratuumque Romanorum epistulae et constitutiones. Orationes epistulae testamento aliaeque litterae privatoe. Rerum sacrarum dedicationes. Aedifidorum publicorum et privatorum tituli, termini, similia. Artificum titoli. Stotuarum subscriptiones aliique tituli honorarii. Catalogi. 1878. n. Tituli sepulcrales. Tituli memoriales. Fragmento incerto. Indices. 1882. m . Appendix inscriptionum Attìcarum : defiiionum tabellae in Attica regione répertoe ed. R . Wünsch. 1897. IG. Π und III werden von J. Kirchner neu bearbeitet. Von der neuen auflage dieser beiden vol. ist der erste teil, die dekrete enthaltend, bereits im druck. Von Sammlungen, die eine grössere a u s w ä h l von griechischen inschriften enthalten, kommen für uns in betracht: W . Dittenberger, Sylloge inscriptionum Graecarom. 2. aufL in 3 bdn. Leipzig 1898. 1900. 1901 (abgek. S y 11.). Mit Suppl. Orientis Graed inscriptiones selectoe Ι. Π. 1903. 1905 (OGI.) Chr. Michel, Recueil d'inscriptions grecques. Bruxelles 1900. Mit Supplément, bis jetzt nur fascicule I. 1912 ( M i c h e l ) . Ohne kommentar. E . L. Hicks, A manual of Greek historical inscriptions. New and revised edition by E. L. Hicks and G. F. Hill. Oxford 1901 ( H i c k s ) .

ZUR EINFÜHRUNG

3

E . S. Roberts and E. A. Gardner, An introduction to Greek epigraphy. Part Π. The inscriptions of Attica. Cambridge 1905 ( R o b . - G a r d n . ) R . von Scala, Die Staats Verträge des Altertums. I. Leipzig 1898 (ν. S c a l a ) . Enthalt auch die literarisch bekannten Verträge. Neugefundene Inschriften werden besonders in folgenden archäologischen Zeitschriften veröffentlicht: Mitteilungen des deutschen archäologischen Instituts. Athenische Abteilung ( A t h . M i t t.). Jahreshefte des österreichischen archäologischen Instituts ( Ö s t e r r e i c h . Jahresh.). Bulletin de Correspondance Hellénique (Bull. C o r r . Hell.). Journal of Hellenic Studies ( J o u r n . H e l l . Stud.). Έτ|όν εναι και τα χρέματα αοτδ δεμόσια καί || το 35 Διός τδ Όλομπίο το έπιδέκατον 1»ιερό|[ν] εστο τδν χρεμάτον. Ιιορκδσαι δέ πρεσβε|ίαν Άθεναίον έλθδσαν ές Χαλκίδα μετά τ|δν Ιιορκοτδν τδν έν Χαλκίδι και άπογράφ|σαι τός δμόσαντας Χαλκιδέον. || Άντικλες είπε · Ά γ α θ ε ι τόνει τει Άθεναί|ον, ποεσθαι 4 τόν Ιιόρκον Άθεναίος καί Χαλ|κιδέας, καθάπερ Έρετριεδσι Ιφσεφίσατ|ο ho δέμος ho Άθεναίον. Ιιόπος δ' αν τάχιστ|α γίγνεται έπιμελόσθον h o i στρατεγοί. || h o t t t v s ç δέ 4S έγσορκόσοσι άφικόμενοι έ|ς Χαλκίδα Ιλέσθαι τόν δεμδν πέντε ¿ινδρ|ας αοτίκα μάλα. περί δέ τδν Ιιομέρον άποκ|ρίνασθαι Χαλκιδεοσιν, hou νδμ μέν Άθε|ναίοις δοκει èâv κατά τα έφσεφισμένα, h||ό[ς] ε hoëç, hάπα[vτας,] I τό[ν κ]ο[λόοντα κρατίν κτλ. 41 ζετεσ]αι statt βολεδα]αι, wie noch Dittenberger hat, Yaleton 42 xèv èv Apsíoi πάγ]οι statt έν τόι βολεΐ)τερί]οι Valeton 44 f. τ|[ός δέ Ά ρ ε ο π α γ ί τ α ς ] παρόντας statt τ|[δν St διχαστόν τός] παρόντας V a l e t o n

45f· ηά[ττ'| δν hsupooi statt há[rc|a Ιδιχάαθε Valeton 19. στοιχηδόν 5° bst. — IG. I 61. Syll. 52. Michel 78. Hicks 78. Rob.Gardn. 25. Dareste, Haussoullier, Rei nach, Inscriptions juridiques grecques I I s. i f f . no. X X I

1 Διο'γνβτος P A . 3850. 3875

2 Διοκλες

PA. 3984 4 Χαενοφάνες gehörte vermutlich dem kollegium der ο ο γ γραφείς an 5 Δράχον PA. 4553 7 zur sache vgl. Andokides I 82. 84 10 über axon und kyrbis s. Wilamowitz, Aristoteles u. Athen I 45 anm. 7 ; B. Keil, Solon. Verfassung 38 anm. 1 11 der teil von Drakons gesetzen, der über vorsätzliche tötung handelte, war nicht mehr in geltung, vgl. Lipsius, Att. Recht I (1905) 25 f. [μ]έ'κ, krasis wird in den dekreten sehr selten bezeichnet, vgl. Meisterh. 71, 2. Ueber διχάζεν und διαγνδναι z. 13 s. Lipsius 18. 26 anm. 12 welche behörde unter ιος βαοιλέας zu verstehen ist, ist strittig, s. noch Lipsius 27 anm. αίτιον gen. des sachbetreffs, s. Brugmann, Griech. Gramm. 390; K. Meister, Indogenn. Forsch. XVIII 159 ff. Ich gebe die gewöhnliche lesung von z. 12, anders B. Keil, Anonymus Argent. 226 ff. — Der rest der inschrift, z. 15—46, ist so unsicher überliefert, dass ich von dessen wiedergäbe hier absehe

Il]

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN

23

20. Pipxeniedekret für Oimades aus Palaiskiathos (408/7) θ ε ο ί . I Έ δ ο ξ β ν τηι βοληι καί τώι δήμ,Ιωι· Ά ν τ ι ο χ ί ς έ π ρ ο 5 τάνεοε, Εοκ|λείδης έγραμμάτευε, Ίεροκλ||ής έπεστάτε, Ευκτημ.ων ή ρ χ ε · I Διειτρέφης ε ί π ε - έπειδή άνή|ρ εστι α γ α θ ό ς ΟΙνιάδης ó Παλ|αισκιάθιος περί την πόλιν τ|ήν ' Α θ η ν α ί ω ν ίο και π ρ ό θ ο μ ο ς πο||ι§ν οτι δύναται α γ α θ ό ν , και ε|δ ποιεί τόν άφικνόμενον Ά θ η | ν α ί ω ν è Σκίαθον, έπαινέσαι τ|ε αότώι και is άναγράψαι αυτόν | πρόξενον και εόεργέτην Ά θ η | | ν α ί ω ν και τός έκγόνος αοτο, κ|αί δπως αν (ΐή άδικηται έπιμε|λεσθαι την τε βολήν την άεί β|οολεόοσαν και τοί>ς στρατηγ|ός καΐ τόν so ά ρ χ ο ν τ α τόν έν Σκι||άθωι δς αν ήι έκάστοτε. τό δέ ψ|ήφισμα τόδε άναγράψαι τόγ γ|ραμματέα της βολής έν στήλη)ι λιθίνηι »5 καί καταθεναι έμ π|όλει. καλέσαι δέ αοτόν και έπ||ί ξένια ές τό προτανεϊον ές α|υριον. Ά ν τ ι χ ά ρ η ς ε ί π ε - τα μέ|[ν] ά λ λ α

σ|[κιάθιον]'. 21. Alkibiades und die Klazomenier in Daphnus (408) Έ δ ο ξ ε ν τηι βο[ληι καί τώ]ι δήμ[ωι 8 òsi. έ]|προτάνεοε, Κ ρ ά τ η [ ς ] έγραμμ[άτεϋε, Έ π ι γ έ ν ] | η ς έπεστάτε - 'Αλκιβιάδης εΙπ[ε· τάς 4ονθήκα]|ς, α ς ξονέθεντο οί στρατηγοί [τοις οίκί20. στοιχηδόν 23 bst. ionisches alphabet. — IG. I suppl. p. 166 no. 62 b. Syll. 54. Michel 79. Gute abbildung bei Janeil, Ausgewählte InscHriften zu s. 20 no. 20. Man hat früher, so noch Dittenberger, der ionischen schrift wegen, und weil in ζ. 7 f. Παλαισχίαθ·ιος ohne rasur auf dem steine steht, behauptet, die inschrift sei eine emeuerung einer früheren aufzeichnung. Mit unrecht. Denn das ion. alphabet wird auch sonst auch in offiziellen uikunden vor 403 in Athen gebraucht (s. ausser no. 21 und oben s. 4 noch Larfeld, Handbuch d. griech. Epigraphik II 445 und vgl. im allg. noch Wilamowitz, Homer. Untersuchungen 303 ff.), und Παλαισχιάθιος steht z. 7 ohne rasur, weil der Schreiber, als er aus dem protokoll die ganze Urkunde mit dem dazugehörigen zusatzantrag in stein hauen liess, jedoch in der γνώμη ( = antrag des rates) die änderung vornahm, vgl. E. Meyer, Forsch, z. alten Gesch. II 117, A. Wilhelm, Gött. Gel. Anz. 1903, 777 5 Εδχτήαων PA. 5799 6 Διειτρέφης PA. 3755 7 zum Ortsnamen Παλαιαχια&ος s. zuletzt Fredrich, Ath. Mitt. X X X I 1906, 103. l a έπαινέσαι mit dat. noch im altatt. gebräuchlich, Meisterh. 211, 37 19 τόν άρχοντα τόν έν Σχι|άθ·ωι, s. Busolt, Griech. Staats- u. Rechtsaltertümer 328 anm. 2, vgl. auch oben 1, 7 21. στοιχήδόν 34 bst. ionisches aiphabet. — Kabbadias, Έ φ . άρχ. 1898, i no. ι. Syll. 912. Michel 1436. Hicks 73 2 Κράτης in rasur; der Steinmetz hatte zuerst, wie noch deutlich zu sehen ist, fehlerhaft Έπιγένης eingehauen 3 'Αλκιβιάδης, PA. 600, kehrte nach Athen im frühling 408 zurück, wobei der schon vorher (s. zu z. 5) abgeschlossene vertrag vom volke durch dieses dekret bestätigt wurde. Zu ungefähr derselben zeit wurde auf seinen antrag ein ähnlicher vertrag mit Selymbria genehmigt, IG. I suppl. p. 18 no. 61 a

24

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN

σασ]||ι Δαφνοντα, εΐναι αότοίς κατά [τά ξογκείμε]|να, έπειδή ί ν δ ρ ε ς έγένον[τ]ο άγΓαθοί· καί άνα]|γράψαι τόγ γραμμ[ατέα •rijç βολής έν οτηληι] | λίθινη ι έ[ν πόλει τάς τε ξονθήκας καί τό ψή|φισμα τόδε 22. Dekret für die Samier (405/4) Κηφισοφών Παιανιεός | έγραμμάτεοε. | Σ α μ ί ο ι ς δ σ ο ι μ ε τ ά τ$ δ ή μ ο το Ά θ η ν α ί | ω ν έγένοντο.|| Έ δ ο ξ ε ν τηι βοληι καί τώι δήμωι· Κεκροπίς έπρυτάνεοε, Πόλομνις Εοωνομεός | έγραμμάτεοε, Ά λ ε ζ ί α ς ήρχε, Νικοφών Ά θ μ ο ν ε ό ς έπεστάτει - γνώμη Κ λ ε σ ό φ ο | καί σονπροτάνεων · έπαινέσαι τοις πρέσβεβι τοις Σαμίοις τοις τε προτέρους ηκοσι καί τοις vöv καί τψ βοληι και τοις στρατηγοΐς καί τοις άλλοις I Σαμίοις, δτι έσίν δνδρες αγαθοί καί πρόθυμοι ποιεν δτι δύνανται αγαθόν, || καί τά πεπραγμένα αοτοίς δτι δοκδσιν όρθώ£ ποιησαι Ά θ η ν α ί ο ι ς καί Σαμί|οις. καί άντί ών εδ πεποιήκασιν Α θ η ν α ί ο ς καί vöv περί πολλο ποιδνται καί | 5 vgl. Thuk. Y i n 23, 6 oí δε 'Αθηναίοι (frühling 412) τά τ' èv τ ί Αέοβψ πάλιν χατεστησαντο xal πλεόσαντες έξ αότης Κλαζομενίων την ìv rj¡ ήπείρφ Πολί^νην τειχιζομένην έλόντες διεχόμιοαν πάλιν α&τοός ί ς τήν έν. η} νήσψ πολιν πλήν τών αίτιων της άποστάσεως · ούτοι Si ίς Δαφνοδντα άπήλθον. xal αύθις Κλαζομεναί προσεχώρησαν Άθηναίοις. Dass auch die von Daphnus bald zu den Athenern übergingen, zeigt die vorliegende Urkunde, vgl. auch Thuk. "VIII 3 1 , 2. 3. Ueber spätere entzweiungen zwischen den parteien in Klazomenai s. unten no. 28 8 von dem vertrag selbst sind auf dem von A. Wilhelm, Ath. Mitt. X X V I I I 1903, 446 als zugehörig erkannten stein IG. II I 99 reste erhalten, von denen nur z. 4 Ά λ χ ι - deutlich zu lesen ist 22. ατοιχηδόν 59 bst. (öfters kleine Schwankungen, sichtlich, weil systematische Silbentrennung erstrebt wurde, vgl. Wilhelm, Beiträge z. griech. Inschriftenkunde 17). Die bst. sind mehrmals nicht vollständig eingemeisselt, so dass für Α, Δ nur Λ, für E E steht; auf dies und ähnliches nimmt der obige text nicht bezug (vgl. Larfeld, Handbuch d. griech. Epigraphik I 205, Wilhelm a. a. o. 231 sp. 2 der anm.). Ausser dem obigen standen auf dem stein noch drei dekrete, von denen zwei gut erhalten sind (IG. II ν p. 393). — IG. Π ν ι b. Syll. 56. Michel 80 A. Hicks 81. Rob.-Gardn. 28. S. auch Foucart, R e / u e d. étud. anc. I 1899, 181 ff. Über der inschrift relief, die schulzgöttinnen von Athen und von Samos darstellend, abgebildet Collignon, Sculpture grecque II 197, Brunn-Bruckmann, Denkmäler 475 a 1 Κηφισοφών PA. 8416; sein name steht in der Überschrift, weil er Schreiber war 403/2, als alle dekrete auf den stein eingehauen wurden 3 vgl. Xen. Hell. II 2, 6 εδθί>ς Sè xal ή άλλη Ελλάς άφειατήχει 'Αθηναίων μετά τήν ναομαχίαν πλήν Σαμίων οδτοι δέ σφαγάς τών γνωρίμων ποιήσαντες χατεΐχον τήν πόλιν. So wurde den t r e u e n Samiem (Σαμίοις δσοι χτλ. hier, und vgl. τοις νδν οίχοδσιν Σάμον ζ. 22) att. bürgerecht erteilt, vgl. dazu Szanto, Das gr. Bürgerrecht 95 f., B. Keil bei Gercke-Norden Π Ι 369 6 Άλεξίας PA. 528. Man beachte die ungewöhnliche formel γνώμη Κλ. xal αονπρυτάνεων

22 j

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN

25

έσηγόνται αγαθά · δεδόχθαι τη ι βοληι και τώι δήμωι, Σαμίος Αθηναίος hai, | πολιτεοομένος οπως αν αοτοί βόλωνται - *αϊ δπως ταδτα Ισται ώς έπιτηδειό|τατα άμφοτέροις, χαθάπερ is αοτοί λέγοσιν, έπειδάν έρήνη γένηται, τότε περί || των άλλων κοινή t βολεόεσθαι- τοίς δέ νόμοις χρήσθαι τοις σφετέροις αότών | αοτονόμος οντάς, χαί τάλλα ποιέν κατά τός ορκος και τάς σονθηχας, χαθάπερ ξόνκειται 'Αθηναίο ις και Σαμίοις· και περί τών ενκλημάτων α άγ γίγνηται | πρός άλλήλος διδόναι και δέχεσθαι τάς δίκας κατά τάς σομβολάς τάς οσας. | [è]àv δέ τι άναγκαίογ γίγνηται διά τον πόλεμον και πρότερον 20 περί της πολι||[τ]είας, δσπερ αότοί λέγοσιν οί πρέσβες, προς τα παρόντα βολεοομένος ποιεν, | [ή]ι αν δοκήι βέλτιστον εναι. περί δέ της έρήνης, έάγ γίγνηται, Ιναι κατά ταοτά, | [χ]αθάπερ Άθηναίοις, χαί τοις νδν οίκοσιν Σάμον. εάν δέ πολεμεν δέηι, παρασκ|[εο]άζεσθαι αότός, ώς αν δόνωνται άριστα, πράττοντας μετά τών στρατηγών. | [έά]ν δέ πρεσβείαν ποι πέμπωσιν 'Αθηναίοι, σομπέμπεν και τός εξάμου παρόντας || 25 [έάν] τινα βόλωνται, και σονβολεόεν οτι αν εχωαιν αγαθόν, ταίς δέ τριήρεσι | [ταΐς] δσαις ές Σάμωι χρήσθαι αοτοΐς δοναι έπισκεοασαμένοις καθότι αν αο|[τοίς δ]οκηι· τα δέ ¿νόματα τών τριηράρχων, ών ήσαν αδται αί νήες, άπογράψαι | [τός πρέσβ]ες τώι γραμματεί της βολής και τοις στρατηγοις, και τοότων ει πό | [τί έστι δφλημα] γεγραμμένον èv τώι δημο3° σίωι, ώς παρεληφότων τάς τριήρες, | [απαντα έξαλειψάν]των οί νεωροί ά[π]ανταχόθεν τα δέ σκεύη τώι δημοσίωι έσ|[πραξάντων ώς τάχιστα κα]ί έπαναγκασάντων άποδοναι τός έχοντας τοότων | [τι έντελή. γνώμη Κλεσόφο χαί σ]ονπροτάνεων · τά μέν άλλα χαθάπερ τηι βοληι, | [τό δέ νδν εναι την πολιτείαν τοις η]χοσιν, καθάπερ αοτοί αίτονται, και νεμαι | [αότός αότίκα μάλα κληρωθέντας ές τ]άς φολάς δέκαχα. καΐ 35 τήν πορείαν παρα||[σκεοάσαι τοίς πρέσβεσι τός στρατηγός ώ]ς τάχιστα και Εομάχωι και τοίς | [άλλοις Σαμίοις πάσι τοις μετά Εδμάχο ηκοσ]ι έπαινέσαι ώς οσιν άνδράσιν | [άγαθοΐς περί τός 'Αθηναίος- καλέσαι δ' Εδμ]αχον έ[πί δ]εΐπνον ές τό προτανέον | [ές αδριον. άναγράψαι δέ τα Ιφηφισμένα τ]όγ

13 8πα>ς mit fut. ind. oft in der klass. zeit, s. Meisterh. 255, 32 24 Ιξάμοο — έ* Σάμου s. Meisterh. 106, 2 25 f. vgl. Diodor Χ Ι Π I04, 2 3θ über die νεωροί s. Kolbe, Ath. Mitt. X X V I 1901, 416 33 so Foucart, Michel. Köhler, Dittenberger lesen [svat δέ τήν δωρεών Σαμίων toi ς ή]χοαιν 34 so Michel. Foucart χληρώσαντας. Köhler, Dittenberger μ^λα Ις τός δήμος χαί τ]άς. δέχαχα vgl. Herodot Y 69 mit Wilamowitz, Aristot. u. Athen Π 149 37 è iti δείπνον, nicht èrcl ξένια, weil sie nun att. bürger sind

26

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN

[22

γραμμ[ατέα της βο]λής μετά των | [στρατηγών έ στήλη ι λιθίνηι καί καταθ·]εναι ές πόλι[ν, τοός δέ έλλην]οταμίας || [Sòvai tò «o άργόριον άναγράψαι δ' ές Σά]μωι κατά ταότά τέ[λε]σι [τοις έκέ]νων. 23. Ehrang für die Phylekämpfer (401/0)

a [Αοσιάδες έγ]ραμμ.άτεοε'| [Ξεναίνετ]ος ήρχε. | [Έδοξεν'τηι βολή ι καί τώι δήμω ι · 8 èst. έπροτάν]εοε, Λυσιάδης έγραμμάτευε, Δημόφιλος επ[εστάτε, η bst. | . . ειπεν * 8πως αν της' δωρεάς μετέχωσιν οί μέτοικ]οι δσοι σονκατήλθον από Φόλες η τοις κατελ[θόσι των πολιτ||ών έδόθη 32 bst.\ έψηφίαΰαι Άθηναίοις· Ivat αότοίς καί έκγόν[οις πολιτεία|ν καί φολης καί δήμο καί φράτρίας ής αν βόλωνται,^ νάμοις δέ τοις αοτοΐς περί αότών τάς άρχάς χρ[ήσθαι οις κα|ί περί 'Αθηναίων, 8τι 23 bst], σονεμάχησαν δέ τημ μάχην τήμ Μονιχίασιν, τόν δ[έ 8 òsi. | j ä bst. τιλη[ν]αιοι [Μ]ηθο[ μν]αΐοι 'Ρόδιοι, ΙΓοιήσσιοι Βοζάντιοι Περίνθιοι Πεπαρήθιοι Σκιάθιοι Μαρωνίται Διής Πάρ[ι]οι, Ό , Άθην[ί]ται, Π

Χαλκιδής Έρετριης Άρεθόσιοι Καρύστιοι "Ικιοι Παλα[ισκιάθιοι]

80

85

b

[Κερκο]ραίων | ¡o δη]μος | [ Γ Αβδη]ρΐται | [ Θ ά σ φ ι || [Χαλ- s κι]δής | από [θράικης] | Αινιοι | Σαμοθράικ[ες] | Δικαιοπολΐται Ι Άκαρνάνες | Κεφαλλήνων | Πρώννοι | Ά λ κ έ τ α ς | Νεο- ι» πτόλεμος || [Ιάσων] | ν Ανδριοι | [Τ]ήνιοι | [Έσ]τιαιης | Μο[κ]ό- is 69 nur 27 bst. 76 Πόρρανδρος Ρ Α . 12496 77 Θρασύβουλος Ρ Α . 7305 79 ff. Χίοι, Μοτιλη[ν]αϊοι, [Μ]ηθ·ο[μν]αίοι, cP(5Siot, Βοζάντιοι, nach einigen auch Θηβαίοι, sind von derselben hand wie die der urkunde selbst, die übrigen namen sowie die der seite b von verschiedenen Schreibern in der reihenfolge ihres beitritts eingetragen, die letzten im jähre -374/3 82 'ApsWoioi nach A . Wilhelm, Att. Urkunden I (Wiener Sitz.-Ber. 1911) s. 27 f. nicht, wie man bisher glaubte, auf Euboia, sondern auf Chalkidike 85 Παλα[ισ*ιάθ·ΐ9ΐ] erg. von Dittenberger nach no. 20, 8. 20 91 fängt ein neues, voh Aristoteles vorgeschlagenes dekret an, von dem nur wenige Zeilenanfänge erhalten sind b 15 erg. von Fabricius, Rhein. Mus. X L Y I 1891, s89ff., s. auch Niese, Hermes X X X I X 1904, 110 anm. 6. Der name war schon im altertum, und zwar bereits vor dem jähre 371, absichtlich getilgt worden

3i]

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN

33

«o νιοι II Ά ν τ ι σ σ α ί ο ι | Έρέσιοι | Ά σ τ ρ α ι ο ό σ ι ο ι | Κείων | Ί ο ο λ ι η »5 t a t Ι Κ α ρ θ α ι ε ς | Κορήσιοι ι Έ λ α ι ό σ ι ο ι | 'Αμόργιοι | Σ η λ υ μ 3° βριανο[ί] II Σίφνιοι | Σίκινηται | Διες | άπό θ ρ ά ι κ η ς | Ν ε ο π ο λ ϊ 35 ται II Ζακονθίων | ó δήμος | ó έν τώι Νήλλ|ωι. 3 1 . A t h e n und Dionysius I von S y r a k u s (369/8)

[ Έ π ί ΛΙοσιστράτο άρχοντος έπί [της Έρεχ|θηιδ]ος δεκάτης προτανε[ίας] [ήι] Έ|ή[κεσ|τος . .]ι[ .1 Ά ζ η ν ι ε [ ό ς ] έγραμ5 μ ά τ ε [ ϋ ε ν | των προ]έ[δρων] έ[πε]ψή[φι]ζ[εν Εόάγ]γ[ελος | | - - - 1 Πάν]διος ε ί π ε ν περί ών οί πρέσβεις ο[ί π|αρά] Διονο[σ]ίο ηκον[τε]ς λέγοσι[ν], δεδ[όχθ|αι τη]ι βοοληι· περί μέν των ίο γρα[μ]μά[των ώ|ν έ'πε]νψεν Διονύσιος [τη]ς ο[ίκ]οδομ[ίας τ||οϋ νε]ώ και της ε'ιρήΜης τός σο[μ1μά[χοος δΐόγμία έξενε[γ]κε[ΐν εις] τον δ^μον, [οτι αν ά|υτο]ΐς βοολεο[ο]μ[έ]νοι[ς δ]οκηι αρι[στον ε|ινα]ι· προσαγαγείν δέ τ[ός] πρέσβε[ις ε'ις | τον] ι 5 δημον εί[ς] την πρώτ[ην] έκκλ[ησίαν πρ||οσκ]αΧ[έσ]αντ|α|ς τοός [σομμ]άχ[ο]ος [τοός. πρ[οέδ]ρος. [κ]αί χ ρ [ η ματ[ί]ζ[ε" ν [π]ερί ών [λέγοοσ|ιν, γ]νώμ[ην] δ[έ ξ]υμβάλλε[σθ·]αι [της βοολης I ές τ]όν δημον, οτι δο[κ]εί τη[ι] βοο[ληι, έπαι|νέσ]αι 20 μέν Διονόσιον τό[ν] Σικε[λίας αρχ||οντ]α x [ a j t τοός όεΐς τοός Δι]ονο[σίοο Διο|νό]σιο[ν] και Έρμόκριτον, οτι ε['ισίν ανδρ|ες] αγαθοί [π]ερί τόν δημον τον ['Αθηναίων | και] τοός σ υ μ μ ά χ ο υ ς και βοηθ[οδσιν τηι | βασίιλέως εί[ρή]νηι ην έποήσα[ντο 25 Αθηνα||ίοι] και Λακεδαιμόνιο[ι] κ[α]ί [οι άλλοι Έ λ | λ η ν ε ς ] · και [Δ]ιο[ν]οσίωι μέν [άποστελαι τό|ν στέφανον] δν έψηφίσ[α]το ó [δήμος, στεφα|νώσαι δέ τός υ]είς τός Διονο[σίοο χροσώ|ι 3° στεφάνωι έ]κ[άτ]ερον [ά|πό χ[ιλίων δραχμ||ών άνδραγαθί]ας 25 Κ α ρ θ α ι ε ς , 3® Δ ι ε ς die frühesten beispiele für den jüngeren nom. plur. der Wörter auf - ε ϋ ς , s. Meisterh. 141 ; sonst hat die inschrift noch - ή ς (a 80. 81 etc.) 3 1 . στοιχηδόν 3 1 bst. — C I G . I p. 897, 899 no. 85 b und 85 c nach abschritt v o n F a u v e l , als der steiu noch besser erhalten w a r . I G . Π I 5 1 . S y l l . 89. M i c h e l 90. H i c k s 108. S . auch K ö h l e r , A t h . M i t t . I 1876, 13 f f . N i e s e , H e r m e s X X X I X 1904, 125 1 Λοαίοτρατος P A . 9597 Dittenberger [Αία|ντίδος, wobei das präskript auf 30 bst. z u ergänzen w ä r e . A b e r z . 30 las F a u v e l noch Έ ρ ε χ θ η ι δ ο ς . D a diese p h y l e , w i e I G . Π I p. 400 no. 52 b, 6 zeigt, nicht die folgende, d. h. die erste des jahres 368/7 w a r , muss sie w o h l die eben fungierende sein. D e m g e m ä s s hatte auch das präskript, w i e das dekret selbst, 3 1 bst., nur in z. 4 ist eine Störung der σ τ ο ι χ η δ ό ν - o r d n u n g eingetreten, w i e das eben in präskripten öfter v o r k o m m t ( A . W i l h e l m , Österreich. Jahresh. X 1907, 32 ; X I , 87; unten no. 40). a Έξήχεστος P A . 4726 5 der stein ist hier zerstört 6 Πάν]διος erg. nach W i l h e l m , E r a n o s V i n d o b o n e n s i s 245 anm. 3, vermutlich P A . 11575 10 der delphische tempel, der k u r z zuvor zerstört w a r (vgl. S y l l . 93) 3of. vgl. D e m o s t h e n e s Χ Π 10 δμείς ε Ϊ ο τ ε ' π ο λ ι τ ε ί α ν E ò a y ó p i f τ φ Κ ο π ρ ί ψ x a ì Διονοσίψ τ φ Σ ο ρ α χ ο σ ί ψ x a l τ ο ι ς έχγόνοις τ ο ι ς ίχεινων. I m j ä h r e 367 schlossen die A t h e n e r m i t Dionysios ein bündnis, I G . I I ι 52 ; schon 393 hatten sie ein ehrendekret f ü r ihn gefasst, I G . Π 1 8 N a c h m a n s o c , Historische attische Inschriften.

3

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN

I

[?]νε[κα και φιλίας· είνα|ι δέ Διονύσι]ο[ν και] το[ύ]ς υ[εΐς αότό Άθην|αίος αυτούς] κα[ί] έκγόνου[ς, και φυλής *α|ί δήμου και φ]ρα[τ]ρίας ή [ς] α[ν βόλωνται. τό|ς δέ πρυτάνε]ις [τό]ς [τ]ή[ς Ερεχθήιδος 8οδ||ναι τήν ψήφον πε]ρί αυτών 35 3 2 . W e i h u n g des z w e i t e n S e e b u n d s (c. 365)

'Αθηναίοι και] oí σύμμαχοι | [άνέθεσαν τω] ι Ά π ό λ λ ω ν ι | δεκάτην άπδ τώ]μ πολεμίων. 3 3 . K r i e g in C h a l k i d i k e (363/2)

[Μ]ενέλαος Π ε λ α γ ώ ν ευεργέτ[ης]. | Έ π ί Χαρικ λ ε ί δ ο υ ά ρ χ ο ν τ ο ς , έπί | τ ή ς Ο ί ν ή ι δ ο ς Ι κ τ η ς π ρ υ τανείας. ι Έδοξεν τηι βουλήι και τώι δήμωι, Ο'ινείς έπρυτάνευ[ε]ν, Ν ι κ||[ό]στρατος έγραμμάτευεν, Χαρικλής Λεοκονοεύς έπεστά|[τ]ει · 5 Σάτυρος είπεν έπειδή Τιμόθεος, ó στρατηγός άποφα[ί|νε]ι Μενέλαον τόν Πελαγόνα και αυτόν συνπολεμο[δ|ντα] και χρήματα παρέχοντα ε'ις τόν πόλεμον τον πρ[[ός] Χαλκιδέας καΙ πρός Άμφίπολιν, έψηφίσθαι τη ι β||[ουλ]ήι, προσάγειν αότόν » εις τόν δήμον ε'ις την πρώ|[την] έκκλησίαν, γνώμην δέ £υνβάλλεσθαι της βουλ|[ής ε]ίς τόν δήμον, δτι δοκεΐ τήι βουλήι, έπαινέσαι μέ|[ν αό]τόν, δτι άνηρ αγαθός έστιν καΐ ποιεί οτι δόνατα|[ι άγ]αθόν τόν δημον τόν 'Αθηναίων, έπιμελεϊσθαι || [δέ α]ότοδ και τούς στρατηγούς τούς δντας περ|[ί Μα]κεδονίαν, ι 5 δπως αν έάν του δέηται τυνχά|[νηι|. είναι δέ και εΰρέσθαι αύτώι παρά του δήμο|[υ έ]άν τι δύνηται και άλλο άγαθόν. καλέσαι δέ [καΙ | Με]νέλαον έπί ξένια εις τό πρυτάνεων είς [αδριον. 'I Σάτυ]ρος ε ί π ε ν τα μέν αλλα καθάπε[ρ τηι βοοληι' 1 2 0 έπει]δή [δ]έ και οί πρόγονοι οί Μ[ενελάοο εόεργ|έται ήσαν] του δήμο τοϋ Άθη[ναίων, είναι και | Μενέλαον εόεργέ-] τη[ν

] 3 4 . A t h e n s B u n d mit d e n Peloponnesiern (362/1)

Έ π ί Μόλωνος άρχοντος. | Συμμαχία 'Αθηναίων καΙ Άρκάδων και 'Αχαιών καΙ Ήλ|είων 3 2 . 3 a s i s . I G . I I m 1 1 5 4 · S y l l . 97. M i c h e l 1021 3 3 . I G . Π ι 55. S y l l . 102. M i c h e l 96. H i c k s 1 1 7 t Μενέλαος s. P A . 9 9 6 1 . a Xaptχ λ ε ί ϊ η ς Ρ Α . 15395 4 Νιχόοτρατος Ρ Α . 11043» der erste j ä h r l i c h e Schreiber, vgl. Brillant, L e s secrétaires athéniens 27 6 Τιμόθεος, K o n o n s söhn, P A . 13700, s. besonders s. 3 1 7 (mitte) 7 τόν, aber i n der Überschrift ohne a r t i k e l , vgl. Meisterh. 225, 10 m i t anm. 1 7 8 4 1 1 nur in dieser formel hält sich fortan ξύν, sonst αύν, s. Meisterh. 220, 46 18 die εόεργεαία ζ. 23. Später h a t er noch attisches biirgerrecht erhalten, s. S y l l . 103 21 vgl. I G . I 42. 43 3 4 . ατοιχηδόν 40 bst. — I G . Π I p. 403 no. 57 b u n d I I 1 1 1 2 . S y l l . 105 (s. auch Π s. 810). M i c h e l 1 0 (ζ. ι — 1 9 ) . H i d e s 1 1 9 . R o b . - G a r d n . 34. v . Scala 174. F o u c a r t , R e v u e archéologique 1898 I I s. 3 1 3 f f . 1 Μόλων Ρ Α . 10411 2 der bund ist

35]

35

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN

και Φλειασίων "Εδο£εν τήι βουλήι και τώι δήμ|ωι, Οίνήις s έπρυτάνευεν, 'Αγάθαρχος Άγαθάρχο Όήθε||ν έγραμμάτευ[εν], Ξάνθιππος "Ερμειος έπεστάτει · Ι1ε|ρίανδρος εΙπε[ν] · εδξασθαι μέν τόγ κήρυκα αυτίκα μ|άλα τώι Διί τώι 'Ολυμπίωι καί τήι 'Αθήναι τήι ΙΙολιά|δι καί τήι Δήμητρι καί τηι Κόρηι και τοις δώδεκα Γθ]|εοΐς καί ταίς Σεμναΐς θεαίς, εάν συνενείγκηι •ο [ Ά θ η | ν]αίων τώι δήμαίι τα δόξαντα περί της συμμαχία[ς, θυ|σία]ν καί πρόσοδον ποιήσεσθα[ι] τελουμένων [τουτω|ν κα]θότι αν τώι δήμωι δοκήι. τα[υ]τα μέν ηυχθ[αι, έπει|δή δ]è oí σύμμαχοι δόγμα εισήνειγκαν εις [την βουλ|ήν, δ]έχεσθαι την is συμμαχίαν καθά έπαγγέλ[λονται o]JE Άρ]κάδες καί 'Αχαιοί καί Ηλείοι καί Φλε[ιάσιοι, κα|ί ή βο]υλή πρόβοόλευσεν κατά ταυτά, δεδό[χθαι τώι δ|ήμωι, εί]ναι συμμάχους τόχηι άγ»θ[ήι του δήμου εις | τον άεί] χρόνον Άθηναί[ων τόν δημον καί τους συμμάχ|ους καί Ά]ρκάδ[ας καί 'Αχαιούς καί 2ο Ηλείους καί Φλει||ασίους 1.. έν τήι στήλ[ηι ταότηι. έάν 25 δέ τις 'ίηι έπί την Άττι||κή]ν, ή τον δήμον [καταλόηι τόν 'Αθηναίων η τόραννον ! κα]θιστήι ή ¿λι[γαρχίαν, βοηθείν 'Αρκάδας καί Άχαι|ός] καί 'Ηλείους κ[αί Φλειασίους ' Α θ η ναίο ις παντί σ|θέ]νει καθότι αν [έπαγγέλλωσιν 'Αθηναίοι κατά το δ|υν]ατόν καί έάν [τις ιηι έπί την Πελοπόννησον, 30 ή τον] Ι δήμον καταλόε[ι τόν Φλειασίων, , η Ιάν τήν πολιτεία]|ν τήν 'Αχαιών ή τ[ήν Άρκάδων ή τήν Ηλείων καταλόηι ή] | μεθιστήι, ή φυγα[δευηι τινάς, βοηθείν 'Αθηναίους τ]|ουτοις παντί σθ[ένει καθότι αν έπαγγέλλωσιν οί ά]|δικουμενοι κα[τά 35 τό δυνατόν, ήγεμόνας fié είναι έ]| |ν τήι αυτών έκά[στους. έάν δέ τι αλλο δοκήι άπάσαις | τ]αΐς πόλεσι πρ[οσθειναι, δτι αν δόξηι, ευορκον είν]|αι. όμόσαι δ' έ[ν έκάστηι πόλει τά μέγιστα τέλη Πελο]|ποννησίων, [τών δ' ν Αθηναίων τους στρατηγούς καί το]|υς ταξιάρ[χους καί τους ιππάρχους καί τους 4° ιρυλάρ]||χους καί τ[ούς ιππέας· υπέρ δέ Άρκάδων καί 'Αχαιών κ]|αί 'Ιί[λ είων καί φλειασίων όμόσαι τους πρέσβεις τοός έπιδημόΰντας 'Αθήνησιν ] 35. Garnison auf Andros (357/6)

Έ π ί Άγαθοκλέο[ς] αρχο[ντος έπί τή1|ς Αίγήιδος ένατης πρυτα[νείας,] | ψ Διόδοτος [Δ]ιοκλέους Α[γγελήθ]|εν έγραμnicht, wie früher meistens angenommen wurde, v o r , sondern n a c h der Schlacht bei Mantineia geschlossen worden, s. Foucart a. a. o. und zuletzt noch Hiller von Gärtringen. Ath. Mitt. X X X V I 1911, 355 4 'Αγάθ-αρχος PA. 33 5 Περίανδρος PA. 11800 9 Ινείγχ- findet sich nur im IV. jh., s. Meisterh. 183, 5 20—23 nur einzelne reste übrig 35—39 erg. von Foucart 35. ατοιχηδόν 26 bst. (z. 6 37 bst.) — IG. II ι 62. Syll. i n . Michel 600. Hicks 130. Rob.-Gardn. 35 1 Άγοθοχλή ; P A . 44 3*

36

HISTORISCHE ATTISCH· INSCHRIFTEN

[35

μάτευεν, ¿γδόηι τη [ς προ]||τ[α]νέας, τών προέδρων έπ[β]ψή[φίζε | s Διό]τι[μ]ος Οι[ν]αΐ· Ιδοξε ' τ[ηι] βο[λτ,ι] και τώι δή[μωι· j Ήγή]σ[αν]δρ[ο]ς ειπεν οπως [α]ν νΑνδ[ρο|ς] i[tl σ[ά] τώι δ[ή]μωι τώι 'Αθη[να]ίων [κα|ί] τώι δήμω ι τώι Άνδρίω[ν], χαί £χ[ωσ]||ιν ο[ί] φρουροί οί έν ν Α[νδρω]ι μισ[θό|ν] έκ τών » συντάξεων κ[ατά τά| δό[γμα|τ]α τ[ώ]ν συμμάχων, καί μη *α[τ]αλ[6ητ]|αι ή φολακή, ελέσθαι στρ[α]τ[ηγόν έ]|κ τών κεχειροτονημένων [τ]ό[ν δέ α||ί]ρ[ε]θέντα έπιμελεΐσθαι [αοτών.] | Τ5 είσπράξαι δέ και τά έγ ν[ήσων χρή]|ματα Άρχέδημον, τά ¿φ[ειλόμενα τ]|οΐς στρατιώταις το[ΐς έν Ά ν δ ρ ω ι , | κα]ί παραδοΰναι τώ[ι αρχοντι τώι || έν] νΑνδρωι, δπως [αν οί στρατιώ- 2 ° ται I £χ]ωσι μισθ[όν ] 3 6 . Dekret für die Elaiousier (341/34ο)

[ Έ π ί ] Νικομάχοο αρχο[ντος έπί της | Π]ανδιονίδος έβδόμης [προτανεί|α]ς, Ινάτηι και εικοστοί της πρ[οτ]|ανείας, τών προέδρων έπεψήφιζ[ε]||ν Άριστόμαχος έ£ Οϊοο, Όνήσιππο|[ς] Ά ρ α - 5 φήνιος έγραμμάτεοεν ' Ιδοξ|εν τώι δήμωι · Ίππόστρατος Έ τ ε αρ|χίδοο Παλληνεός είπεν είναι κα|ί τοις Έλαιοοσίοις τά αυτά απ[ερ] || ó δήμος έψήφισται τοις Χερρ[ονη]|σίταις, τόν ΙΟ δέ στζατηγόν Χά[^ητα] | έπιμεληίΒίναι αότών έν τώι [τρόπ]|ωι τώι αοτώι, οπως αν Ι'χοντ[ες Έλα][ιοόσιοι τά έαυτών ¿ρ·θ·ώς *[αί δικ]||αίως οίκώσιν μετά Ά·θηναί[ων έν Χ]|ερρονήσωι. καί *5 καλέσαι το[ί>ι? Έλα]|ιορσίοος έπί δεΐπνον εις [τό προ]|τανεΐον ε'ις αδριον. 3 7 . Proxeniedekret, beantragt von Demosthenes (340/39)

[ Π ρ ] ο ξ ε ν ί α Φ ω κ ί ν ω ι κ α ί Ν ι κ ά ν δ ρ ω ι καί Δεξί[ππωι?]. [ Έ π ί Θεοφρά]στ[όο] αρχ[οντ]ο[ς], έπί τ[ης Ί]ππ[οθω]ντ[ί]δο[ς] 7 Ήγήσανίρος Ρ Α . 6307 8 σ[ά] erg. von Dittenbergcr. Zur form s. Kühner-Blass, Griech. Gramm. I 542 aim. 2 1 9 f. trotz der bestimmungen no. 30 α, 22 86. στοιχηδόν 26 bst. — IG. II 1 116. Syll. 1 4 5 . Michel 1 0 1 . Hicks 145 1 Νικόμαχος P A . 10936 9 die Έλαιοόσιοι gehörten dem zweiten bund an (s. no. 30 i, 27) und waren treu verblieben (Demosth. Χ Χ Ι Π 158 τά όπόλοιπα τών δμετέρων χωρίων Κρι&ώτην *αΙ Έλαιοδντ'). Zum folgenden s. auch Wilamowitz, Hermes X X I I 1887, 242 anm. 3 1 1 Χάρης P A . 15292 1 5 Άθ-ηναΐοι έν Χίρρονήσωι sind kleruchen, worüber s. die hypothesis zu Demosthenes Vili 1 6 f. die gesandten werden liti 8 e ί π ν o ν geladen, vgl. dazu oben n o . 22, 37 3 7 . Stele mit relief, gefunden in Athen, jetzt im museum zu Avignon, στοιχηδόν 4 2 bst. — IG. Π ι 198. Reinach, Revue d. étud. grecques Χ Ι Π 1900, 156 mit abbildung und herstellung des textes, die ich hier befolge, obgleich ich ihre teilweise Unsicherheit nicht verkenne. Michel 1464. Das relief zeigt Athena und drei krieger, von denen der der göttin am nächsten stehende, wie die tracht zeigt, sicher e i n strateg war. W i r kennen aus IG. V I I 1 — 7 einen Φωχΐνος Ε&άλχοα, der c. 300 vor Chr. megarischer strateg war und der, wie Reinach unter Zustimmung von Kirchner P A . 5261 wahrscheinlich gemacht hat, attisches

39]

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN

37

ένά|[της προτανε]ί[ας] ή ι ν Α [ σ π ε τ ο ς Δ η μ ] ο σ [ τ ] ρ [ ά τ ο ο ( ? ) K J o θ [ η ρριος | [έγραμμάτεοείν, ένδε[κ]ά[τηι τ η ς πρυτανείας · τ ] ώ ν 5 προέδ||ρων έπεψήφιζε]ν Α ν δ ρ ο [ κ ] λ [ η ς y k l o ς · εδοξεν τ ώ ι δή|[μ,ωι· Δ η μ ο σ θ έ ν η ς ] Δη[μ]ο[σ5·]έ[νοος Παια]ν ιεύς ε Ι π ] ε ν . σ . . | [/J bst.] ηρ&σεπ [6 fo/.]v[/νατ]α·. Ά θ η ν [ α ί ο ι ς π|[αρά Φ ] ι λ ί π π ο ο , ε[ινα ι π ρ ό ξε[νον καί | εί)]ε[ρ]γ[έ]την τ[ο]δ [δήμ]ου του Ά θ { η ν α ί ω | ν αοΐτόν και έκγόνοος αοτο[ύ. καί έπ|ιμε]λ[ε]ϊ[σ]θαι α[ό]τοδ τη μ. βοο[λήν 20 καί I τοο]ς στρατηγούς, δτοο αν δ[έηται. ά||να'γ[ρ]άψαι δέ τήν προ£ενί[αν είς στ|ήλην] λιθίνην κ|αί στησαι [τον γραμ|ματέ]α [τ]όν κ α [ τ ] ά προτανεί[αν έν άκροπόλ]ει. ε ι ς [δ]έ την άνα25 γρ[ας περ'ι τ η ς ειρήνης ώμνοσαν, χαταλόωαι, πολεμίους είναι πάαι τοϊς τ η ς ειρήνης μετέχοοσιν 21 Wilhelm s. 7 vergleicht χατά τό σοντεταγμένον Polyb. Π Ι 42, 9 u n < i 43> 6 t> die zahlzeichen geben die zahlen von stimmen oder abgeordneten der Staaten an, s. Wilhelm 2 und 21. F ü r die verschiedenen völkernamen und die ergänzungen sind Wilhelms darlegungen genau zu vergleichen 1 2 Κ ε φ α λ η ν ί α ς ; wegen der einfachschreibung der geminata (λ für λλ) s. Meisteih. 95, 6 4 0 / 4 1 . Adolf Wilhelm hat Österreich. Jahresh. X I 1908, 82 ff. die 'Beschlüsse der Athener aus d. jähre des Apollodoros 319/8' besprochen, von denen ich hier zwei gebe. Ueber die ereignisse der zeit s. jetzt noch Ferguson, Hellenistic Athens 28 ff. 4 0 , στοιχηδόν ζ. 2 ff. 23 bst. — Wilhelm s. 87 no. 4. Michel 1 4 7 1 1 'Απολλόδωρος P A . 1384 2 der ausgelassene phylenname muss ΟΙνήις gewesen sein, denn die Κ ο θ ω χ ί δ α ι gehörten dieser phyle an und der γραμματεύς dieser ^eit wurde immer der prytanierenden phyle entnommen 3 Ά φ ό β η τ ο ς vermutlich derselben familie wie Aischines angehörend. Dessen brader ( P A : 2775) oder jüngerer π. τ. παραπρεοβ. 1 5 2 genannter söhn. Jedenfalls zeugt das erscheinen eines milglieds dieser familie als γραμματεύς für die abhängigkeit der athener von Polyperchon 4 über die άναγραφείς s. Wilhelm a. a. o., n i c h t aber Brillant, Les secrétaires athéniens, Paris 1 9 1 1 , 76 ff., dem Wilhelms grundlegende abhandlung entgangen ist. E 8 χαδμος fungierte als άναγραφεός noch in der achten prytanie (Wilhelm

5

43]

HISTORISCHE ATTISCHE

INSCHRIFTEN

39

Κολλοτεός (?) • Κ]τησίας Χιω[νί|δου 8 bst. φ ς είπεν άγα[θ|ήι τόχηι του δ]ήμου του Ά θ η ν α [ [ ί ω ν περί ών Πο]λυπέρχων ίο έπέσ|[ταλκεν περί Σ]ωνίκου και Ευ[κ||λέους 8πως αν] 'Αθηναίοι γένων|[ται και άποφα]ίνει αυτούς Πο|[λυπέρχων περί] τον δήμον τ[ό]ν I [ Α θ η ν α ί ω ν ευνο]υς δ'ντας και π||εποηκότας •5 άγα]θόν δτι ήδόνα||[ντο 8 bst. κ]αί Έρ[άσι]ππος | [ΐ2 bst] και Παντ[ίων] (?) λ 41.

[ Έ π ί Ά π ο λ λ ] ο δ ώ ρ ο υ άρχοντος .δεότε[ρο|ν, άναγρα]st. ausrad.], καΐ την πόλιν έλευθέραν καΐ δημοκρατουμένην αυ|τόνομον παρέδωκεν και τοός νόμους 4ο κυρίους τοις μεθ 3 || έαυτόν \c. 37 bst. ausrad. | c. 14 èst. aturad.] διετέλεσε καί λέγων και πράττων άγαθ|όν δτι ήδόνατο υπέρ τοο δήμου [e. 22 bst. ausrad. | eine zeile ausrad. | 5 èst. ausrad.] χειροτονηθείς έπΐ τά δπλα πρώτος υπό τοδ δήμο ο || 45 στρατηγός τόν ένιαυτόν τόν έπί Ξενοφώντος άρχοντος | διετέλεσε πάντα πράττων άκολοόθως τοις τε νόμοις κα|ί τοις της βουλής καί τοδ δήμου ψηφίσμασιν [f. 11 bst. ausrad. \ g zeilen S3 ausradi] Ι καί άγωνοθ[έ]της χειροτονηθείς όπό τοδ δήμου έπί Νικίο|ο άρχοντος έπεμελήθη των τε θυσιών δπως συντελε[σ||55 θ ώ σ ΐ ι πάσαι κατά τά πάτρια καί οί αγώνες ώς κάλλιστοι [ϊσο]νται καί αζιοι της του δήμου φιλοτιμίας, καί υστ[ε|ρον

6ο πάντων, φανεράν άποδεικνύμενος || έμ πάσιν ην Ιχει πρός τόν δήμον ευνοιαν - καί τάς αλ|λας δέ πάσας λειτουργίας λελειτούργηκεν φιλοτίμ|ως, καί δσαι έπιδόσεις γεγόνασιν έν τώι δήμωι πα|σών μετέσχηκεν, καί έπί πάσιν τούτοις έστεφά|νωται «5όπό τε της βουλής καί τοδ δήμου - δπως α||ν ουν φαίνηται καί 6 δήμος τιμών τους αγαθούς | άνδρας καί άξιους μνήμης, αγαθει τύχει, δεδό|χθαι τεΐ βουλεΐ, τους προέδρους, οιτινες αν λά|χωσιν προεδρεύειν έν τώι δήμωι, δταν αί ήμέραι | αί έκ νόμου έξήκωσιν, χρηματίσαι περί τού||των, γνώμην δέ 7ο τοδ ξυμβάλλεσθαι της βουλής είς τόν | δήμον, δτι δοκεϊ τεΐ βουλεΐ, έπαινέσαι Φαίδρο|ν Θυμοχάρου Σφήττιον, καί στεφανώσαι αότόν | χρυσώι στεφάνωι κατά τόν νόμον αρετής 2νεκ|[α] καί εόνοίας 75 ην Ι χ ω ν διατελεί περί τόν δήμον τ||όν ' Α θ η ν α ί ω ν καί άναγορεδσαι τόν στέφανον ΔιΙονυσίων των μεγάλων τραγωιδών τώι άγώνι τώι | καινώι, καί Παναθηναίων τών μεγάλων τώι γυ|μνικώι άγώνι* της δέ ποήσεως τοδ στεφάνου | καί τής άναγορεύ44 πρώτος s. Kolbe a. a. o. 30 f. 45 Ξενοφών FA. 11300, archont 286/5 » s · mdes auch Kolbe a. a. o. 30 f. 53 der stein άγωνο ΘΟΤΗΣ Νικίας PA. 10818, archont 282/1 58 Εδβοολος PA. 5344 mit nachtr. II, s. 459, archont 276/5 (272/1 Kolbe a. a. o. 32); in dem folgenden jähr wird die ehrung beschlossen worden sein, die dann bei den Panathenäen 274/3 (s. z. 78) verkündet wurde (vgl. Beloch, Griech. Gesch. III 2, 43) 79 f. über das amt oí, bzw. b έπί rj¡ διοικήσει s. Kolbe, Ath. Mitt. X X X 1905, 97; Ferguson, The priests of Asklepios (Univ. of California Publications, Class. Phil. 1906) 152

48

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN

[SO

σεως έπιμεληθήνat τόν έπί || τεί διοικήσει, στήσαι δέ αότοδ βο τόν δήμον και | εικόνα χαλκών έν άγοράι, και είναι αότώι σίτ|ησιν έμ. πρυτανείωι και έκγόνων τώι πρεσβοτ|άτωι άεί, και προεδρίαν έμ, πασι τοις άγώσιν | οίς ή πόλις τίθ·ησιν. χειροτονήσαι δέ τόν δή||μον ήδη τρεις ανδρας έξ 'Αθηναίων, οΐτινες 1 8 s έπιμελήσονται της τε ποήσεως τής εικόνος | και της αναθέσεως, άναγράψαι δέ τό ψήφι|σμα τόν γραμματέα τόν κατά πρυτανείαν έν σ|[τ]ήλει λιθίνει και στησαι παρά την εικόνα· || εις δέ την 9° άναγραφήν της στήλης μερίσαι τ|όν έπί τεί διοικήσει τό γενόμενον άνάλωμα. | Αύανδρος Αυσιάδου Άναφλόστιος εΐπεν άγα|[θ]εί τύχει, δεδόχθαι τώί δήμωι, τα ¡χέν &λλα | [πά]ντα πράττειν περί της δωρεάς ης είτηκεν 1| [Φ]αϊδρος κατά τό πρότερον ψήφισμα δ 95 Λύανδρο|ς εΐπεν · τους δέ θεσμοθέτας είσαγαγεΐν αυτ[ώι την δοκιμασίαν τής δωρεάς είς τό δικαστ|ήριον κατά τόν νόμον. έπί τήν άνάθεσιν τή|ς εικόνος οιδε κεχειροτόνηνται · Θυμοχάρ||ης ι » Σφήττιος, Μένων Άχαρνευς, Στράτων | Σφήττιος. Ή βοολή I ó δήμος. 51. Ägyptisch-athenischer Bund (266/5)

a θ ε ο [ ί | . I Έ π ί Πειθιδήμου άρχοντος έπί της Έρεχθεΐδος δροτέας π][ρ]υτανείας.

5

[εταγειτνιώνος ένάτει ισταμένου, ένάτει τής πρυτανεί||ας, έκκλη- s σία κορία - των προέδρων επεψήφιζεν Σώστρατος Κ|αλλιστράτου Έρχιευς και συμπρόεδροι* Ιδοξεν τώι δή|μωι· Χρεμωνίδης 'Ετεοκλέους Αίθαλίδης εΐπεν ·• έπειδή | πρότερομ μέν 'Αθηναίοι και Λακεδαιμόνιοι και οί σόμμαχ|οι οι έκατέρων «ριλίαν και συμμαχίαν κοινήν ποιησάμενο| ι πρός εαυτούς πολλούς και ι° κάλους άγώνας ήγωνίσαντο με τ' άλλήλων πρός τους καταδουλοΰσθαι τάς πόλεις έπιχειρ|οΰντας, έξ ών έαυτοΐς τε δόξαν έκτήσαντο και τοις άλλ[ο]ις | "Ελλησιν παρεσκεύασαν τήν έλευθερίαν, και vöV δέ κ[α]ιρών | καθειληφότων όμοιων τήν Ε λ λ ά δ α πάσαν δια το[υς κ]αταλυε||ιν έπιχειροδντας το6ς τε '5 νόμους και τάς πατρίους έκάστ|οις πολιτείας, 8 τε βαΛιλευς Πτολεμαίος ακολούθως τεί τ|ών προγόνων και τεί της αδελφής

loo Μένων ΡΑ. 10077 51. στοιχηδόν 48 bst. (oft freie zwischenräume) —r α IG. Π ι 332. Michel 130. Í I G . I I 1 3 3 3 . í I G . I I v s i o d . a u n d i v e r bunden von Wilhelm, Ath. Mitt. XYII1882, 193f.; danachSyll.214. R o b Gardn. 57. c als zugehörig erwiesen von Wilhelm, Gött. Gel. Anz. 1903, 789. — Vgl. auch Lehmann-Haupt, Klio V 1905, 375 ff. 2 Πειθίδημο; s. Kolbe, Die att. Archont. (Götting. Abhandl. 1908), 39 f., Ferguson, Hell. Athens 177 anm. 1 5 Σώστρατος PA. 13351 7 Χρεμωνίδης PA. 15572 hat dem krieg seinen Namen gegeben (Hegesander bei Athenaios VI 250 f.) 16 Ptolemaios H Philadelphos 285—247. Seine schwester und frau Arsinoe war schon 270 gestorben ; über ihre politische bedeutung s. Lehmann-

5»]

49

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN

προ[α]ιρέσει φανερός έστ|ιν σπουδάζων οπέρ της κοινής τ[ών] Ελλήνων έλευθερίας, [κα]ί | ό δήμος ό 'Αθηναίων, συμμαχίαν so ποιησάμενος προς αυτόν, και || τούς λοιπούς "Ελληνας έψήφισται παρακαλείν έπί την αυτή [ν προαίρεσιν, ωσαύτως δέ και Λακεδαιμόνιοι φίλοι καί σόμ|μαχοι τοδ βασιλέως δντες Πτολεμαίου και πρός τόν δήμον τ|όν Αθηναίων εισίν Ιψηφισμένοι συμμαχίαν μετά τε 'Ηλείων | και 'Αχαιών και Τεγεατών και 25 Μαντινέων και Όρχομενίων κα|[[ί] Φια[λέων] καί Καφοέων καί Κρηταέων δσοι εισίν έν τε^συμμ^αχίαι τ]εΐ Λακεδαιμονίων καί Άρέως καί των άλλων συμμάχω|[ν, καί] πρέσβεις από των συνέδρων άπεστάλκασιν πρός τον δή|[μον] καί ο! παραγεγονότες παρ' αυτών έμφανίζουσιν την τε Α|ακεδαιμονίων καί 3ο Ά ρ έ ω ς και των άλλων συμμάχων φιλοτιμί]|αν ή ν εχουσιν προς τον δήμον, καί την περί τής συμμαχίας όμολ|ογίαν ήκουσι κομίζοντες · δπως αν ουν κοινής ομονοίας γενομ|ένης τοις Έ λ λ η σ ι πρός τε τοός νυν ήδικηκότας καί παρεσπον|δηκότας τάς πόλεις πρόθυμοι μετά του βασιλέως Πτολεμαίου [ καί με35 τ'άλλήλων όπάρχωσιν άγωνισταί, και τό λοιπόν μεθ' όμον||οίας σώιζωσιν τάς πόλεις, άγαθήι τύχει, δεδόχθαι τώ[ι δ]|ήμωι, την μέν φιλίαν καί τήν συμμαχίαν είναι Άθηναίοις κ[αί] | Λακεδαιμονίοις καί τοις βασιλεδσιν τοις Λακεδαιμον[ίων] | καί Ήλείοις καί Ά χ α ι ο ί ς καί Τεγεάταις καί Μαντινεδσ[ιν κα]|ί 40 Όρχομενίοις καί Φιαλεδσιν καί Καφυεδσιν καί Κρητ[αεϋσι]||ν, δσοί έν τεί συμμαχίαι εΙσίν τεί Λακεδαιμονίων κα[ί Άρέως,]| καί τοις άλλοις συμμάχοις κυρίαν ε'ις τον απαντα [χρόνον, ην] I ηκουσι κομίζοντες οι πρέσβεις· καί άναγράψα[ι αυτήν τόν γρ]|αμματέα τόν κατά πρυτανείαν Ιν στήληι χαλκ[ήι καί στήσαΐ' έ]|ν άκροπόλει παρά τόν νεώ τής 'Αθηνάς τής Πο[λιάδος. 45 δμόσαι δέ || τά] αρχεία τοις πρέσβεσιν τοις παραγεγο[νόσιν παρ' αυτών τό|ν ορκον τό]ν περί τής συμμαχίας κατά τά [πάτρια π bst. I 13 to.] υπό τοδ δήμου πρ[εσβ]ε- [/S èst. | 22 tò.] -το 6. e. 50

[ι2 bst. Λακεδαιμονίουΐς καί τους συμμάχους Άθηναί||[οις καί τοις σομμάχοις· όμόΤσαι δέ 'Αθηναίους μεν Λακεδαι|[μονίοις και τοις άπό εκάστης] πόλεως τους στρατηγούς καί τ|[ήν βουλήν τούς : Ρ : καί τούς αρ]χοντας καί φυλάρχους καί ταξι| άρχους καί ιππάρχους· όμν όω Δία Γ[ή]ν "Ηλιον "Αρη Ά θ η ν α ν Άρε|[ίαν Ποσειδώ Δήμητρα έ]μ[μ]ενεΐν έν τεί συμμαχίαι τεί Haupt a. a. ο. 380 ff. 19 am ende καί = 'auch' 2 5 Φια[λέων] und 39 Φιαλεδσιν ohne γ s. Meisterh. 75,4. Der relativsatz gehört nur zu Κρηταέων (α für voivok. ai s. Meisteih. 30 f.) 26 Areus spartanischer könig 309—264, vgl. Kolbe a. a. o. 49—58 erg. yon Wilhelm, Gott. K f t c h m a n s o n , Historische attische Inschriften

4

5o

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN

[51

γεγ||[ενημένει · εόορκοδσιν μέν] πολλ à *ά]γαθά, έπιορκουσι δέ τάνα|[ντία· Λακεδαιμονίων δέ] Ά θ η να]ίοις ¿μόσαι κατά ταυτά του|[ς βασιλείς και τους έφ«5ρο]ο[ς καί] τοός γέροντας· κατά ταότά δ|[έ δμόσαι itai κατά τά(τα)ς ¿ίλλας] πόλεις τοός άρχοντας. έάν δ|[έ δοκεΐ Λακεδαιμονίοις και τ]οΐς σομμάχοις και Άθηναίοις | [αμεινον είναι προσθείναί τι] και άφελεΐν περί της συμμαχί|[ας, δ αν δοκεί άμφοτέροις, εδοΐρκον είναι· άναγράψαι δέ την συ|[νθηκην τάς πόλεις εν στήλαι]ς και στήσαι Ιν Ιερώι δπου αν βο6|[λωνται]. 52/53· Lamia als Schiedsrichter zwischen Athen und Boiotien (244/3)

Έ π ί θερσιλόχου άρχοντος έ[πί της . . . . τί|δ]ος δευτέρα[ς] πρυτανείας, ή[ι Διόδοτος Δ]|ιογνήτου. Φρεάρριος έγραμμ[άτευε, Μετα]|γειτνιώνος δωδεκάτηι, δωδε[κάτηι της πρ]||υτανείας· έκκλησία κορία · τώ[ν προέδρων] | έπεψηφίζεν Πυθογένης Γλαυ[κίππου Άλω]|πεκηθεν καΐ σο[μ]πρόεδροι · | Ιδοξεν τηι βουληι καί τώ[ι δήμωι ·] | Καλαίδης Καλαΐδου Ξυπεταιών Γείπεν · έπε]||ιδή τοδ δήμου τοδ 'Αθηναίων καί [τοδ κοινο]]δ τοδ Βοιωτών σόμβολον ποιησαμ[ένων πρό]|ς άλλήλους καί έλομένων Ικκλητ[ον τήν Λα]||ΐιέων πόλιν, άνεδέίατο καθιείΓν τό δικασ]|τήριον, καί νδν όι άποσταλέντε[ς υπό των Λ]|αμιέων] έπί [τάς] δ[ί]κας ά[π]ο[λ[ά]σιος ΗΗ Δ η μ - - ώπορος Σορακ. ΗΗ Εόαγίδ[η]ς Φιλαί. ΗΗ Φοσ[τ - Γ ίμ-ων Όηθεν ΗΗΚηφισοφ[ών Άθμ.]ον.ΗΗ Κηφι • [Δ]ημ.όφΛος έξ Οι. ΗΗν Αρχ ανδρός Έλεοσίν.ΗΗ Φειδ Έρίωτος Μελιτ. Η Διογ Η Η Χαιρεφών Είτεαί. Νικοκλής Φλοε. ΗΗ Φιλι - - Η Η 'Αρίστων Παιανι. Νικοσθένης Φλο. Η Η 'Αντίπατρος Παιαν. ΗΗ Π ο θ ο - - Φι[λ]οκλής Κοριν. Η Η ΓΑγ]νοκ[ράτ]ηςΑλαι.ΗΗ 'Αμοι[β - -] 65 Διοπείθης Φολά. Η Η Φορόμ.[αχ]ος Στερι. ΗΗ Αριστ-Τίμ.ων Σφήττι. ΗΗ θεα[ι]τ - Η Η Αισχρών Παιανι. Απολλόδωρος Σωγέν Άπολλοφάνης Άλωπ.ΗΗ Έ π ι [ φ ] α - οο Ότρονεβς ΗΗ Σωσιγένης Παιαν. ' Η Πρα£ιτ[έλης Τιμι Κ[ά]ία[α]ρ[ι]. „ E s war also die statue des Augustus zu einer des Nero umgewandelt oder durch sie ersetzt worden. A l s dann das andenken des Nero verflucht wurde, tilgte man die inschrift und ergänzte die Augustusinschrift flüchtig zu einer des Vespasian. Dabei wurde freilich die bezeichnung όεοα οίου in z. 2 unverständlich." b. Schliesslich wurde die basis zum vierten mal verwendet für Titus, c. Schreibübung. Zahlen 1 — 9

ό4

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN

[74

74.

Αυτοκράτορος | Καίσαρος θ-εοδ | οιοδ Σεβαστού | Ά[δ]ριανο& χτιστού. 75. Kaiser Domitianus als Archont in Athen (85/86)

Ά γ α θ η tó/fj. ΈπΓί] Αότοκράτορος Καίσ[α]ρος, Θεοδ | Οοεσπα[σ]ιανοδ οίου, Δομετιανο[δ Σ]εβαστοδ | Γερμανικού Διός Ελευθερίου [αρχο]ντος, | ó κοσμη[τη]ς Στ[ρατ]ων D ΈΓπικη®εί]σιος τούς || 6®' Ιαοτ[φ παιδ1εο[τάς και τους οφ' εΐαοτψ s εφ^Ιβοος άν[έγρ]αψ εν]. Θησείων ά[νθέντω[ν ήγωνοθέτοον Στράτων 3 Έπικηφεί|σιος ν(εώτερος) [και Μένανδρος] Στράτωνος Έπι|κηφείσιος και τήν έν Σ[αλαμίνι ναομανίαν ένεί]κων · έγομνασιάρ||χοον Στράτων ) Έπι[κηφείσιος και] | Μένανδρος « Στράτω[νος Έπικηφείσιος Βοηδρομιώνα] κτλ. 76. EhruDg für Kaiser Traianus (103—105)

ΑότοκρΑτορα Καίσαρα Νέροοαν Τραια|νόν Σεβαστόν Γεραανικόν Δακικόν θε|ον θεού οίόν άνείκητον ή έξ Άρείοο πά|γοο βοολή και ή βοολή των y' και ο δήμος ó Ά||θηναίων τόν 5 ίδιον εόεργέτην και σωτήρα ] της οικουμένης. 77. Hadrianus Archont in Athen (111/2)

P. A e l i o P. f ( i l i o ) S e r g ( i a ) H a d r i a n o | co(n)s(uli-, Vllviro epulonum, sodali Augustali, leg(ato) pro pr(aetore) Imp(eratoris) Neruae Traiani | Caesaris Aug(usti) Germanici Dacici Pannoniae inférions, praetori eodemque | tempore leg(ato) legionis I Mineruiae p(iae) f(idelis) bello .Dacico, 74. Marmorplatte. — IG. Ι Π ι 430. H u l a s. 27 no. 1 (nach eigener abschrift). Z. 4 andere buchstabenhöhe und Schriftcharakter als z. 1—3; die ursprüngliche Augustusinschrift ist also durch hinzufügung einer "zeile zu einer des Hadrian erweitert 75. IG. I I I 1 1091. Aus den ephebenkatalogen, die Dittenberger I I I 1 1076—1275 sammelt, druckeich ausser diesem noch 1132, unten no. 82 ab 2 Δομετιανοδ mit ε für lat. i s. Dittenberger, Hermes V I 1872, 136 ff., Eckinger, Orthographie lat. W ö r t e r auf griech. Inschr. 33 f.· 3 άρχοντος. D a Domitian (über ihn P I R . I I s. 67 no. 176) hier Germanicus genannt ist, kann sein archontat nicht vor 85 fallen (Weynand bei Pauly-Wissowa V I 2587). Ins jähr 85/86 setzt es Schoeffer bei Pauly-Wissowa I I 594 4. 7 und 1 0 O bezeichnet gleichnamigkeit des vaters, hier also = Στράτωνος. Vgl. im allgemeinen über dies und ähnliche zeichen Dittenberger, Inschr. von Olympia sp. 145 f. zu no. 62 10—80 folgen in drei kolumnen die namen der epheben und ihrer beamten 76. Basis. — I G . I I I I 462. R o b . Gardn. 3I3. S. P I R . I I I s. 464 no. 575. F ü r die zeit entscheidet auf der einen seite, dass Traían den titel Dacicus gegen ende von 102 annahm, auf der anderen der umstand, dass der titel 'pptimus princeps', der ihm nach 105 oft beigelegt wird, in einer inschrift, die seine titel so sorgfältig verzeichnet, sonst nicht fehlen würde (Dittenberger). Traían ist übrigens der erste kaiser, der e i n e . menge von titeln führte, vgl. Haberleitner, Philologus L X V i n 1909, 296 77. Basis. — IG. Π Ι ι 464 CIL. I I I 550. Dessau, Inscr. lat. sei. 308

78]

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN

65

s item trib(uno) pleb(is), quaestori Imperatorie || Traiani et corniti expeditionis Dacicae, donis militaribus ab eo donato bis, trib(uno) leg(ionis) II | Adiutricis p(iae) f(idelis), item legionis V Macedonicae, item legionis X X I I Primigeniae p(iae) f(idelis), seuiro | turmae eq(uitum) R(omanorum), praef(ecto) feriarum Latinarum, Xuiro s(tlitibus) i(udicandis). | Ή έξ Ά ρ ε ί ο ο πάγου βοολή και ή των έξακοσίων και ó | ίο δήμος ó 'Αθηναίων τόν αρχοντα έαοτών || 'Αδριανόν. 78. Inschriften des Philopapposdenkmals (114—116) a C. Iulius C. f(ilius) I Fab(ia) Antio|chus PhiIo|pappus co(n)s(ul), || 5 lofrater ar|valis, alle|ctus inter | praetori|os ab imp(eratore) || Cae15 saie | Nerua Traia|no Optu|mo Augusto Germa||nico Dacico. b 5 Βασιλεύς | Ά ν τ ί ο χ | ο ς Φ ι λ ό | π α π π ο ς || βασιλέ|ως Έ π ι | φ ά ν ο ο ς τοδ Ά ν | τ ι ό χ ο ο . c Βασιλεύς Ά ν τ ί ο χ ο ς βασιλέως Ά ν τ ι ό χ ο υ . d Φ ι λ ό π α π π ο ς Έ π ι φ ά ν ο ο ς Βησαιεός. e Βασιλεύς Σέλευκος Ά ν τ ι ό χ ο ο Νικάτωρ. 9 Hadrian (PIR. I s. 16 no. 140) als archont in Athen s. noch IG. III ι 1096 u r d die bei W . Weber, Untersuch. z. Gesch. d. Kaisers Hadrianus 14 f. zitierten schriftstellerzeugnisse, vgl. auch Dittenberger Hermes VII 1873, 225 ff. In bezug auf das jähr schwankte man früher zwischen 111/2 und 112/3 ; dass 111/2 das richtige ist, hat Dürrbach. Bull. Corr. Hell. X X V I I I 1904, 177 ff gezeigt. Ausser Domitianus (s. no. 75) und Hadrianus ist von Römern nur der Kaiser Gallienus (s. Vita Gallieni 11, 3 mit Domaszewski Philologus L X V 1906, 352) als athen. archont bezeugt 78. Philopapposdenkmal auf dem Museionhügel in Athen (s. Judeich, Topogr. von Athen 95 f. 346 f.). Zwischen vier korinthischen pilastern waren drei nischen mit sitzstatuen, von denen nur die linke noch erhalten ist. Die hauptperson war der in der mitte, der hier begrabte kommagenische prinz Antiochos Philopappos. Die unter seinem bild angebrachte inschrift, d, gibt seinen namen als athenischen bürger (vgl. dazu oben no. 60). Links das bild seines grossvaters, Antiochos IV, des letzten königs von Kommagene, abgesetzt 72 nach Chr., inschrift c\ rechts des Seleukos I Nikator, von dem die kommagenische dynastie mütterlicherseits stammte, inschrift e. Ausserdem waren an den tjeiden inneren pilastern inschriften angebracht, an dem linken die titel und würden des Philopappos als römischer bürger (vgl. dazu auch P I R . I I 166 no. 99), inschrift α; an dem rechten seine fürstentitel, inschrift b. Die zeit des denkmals wird dadurch bestimmt, dass Traian (α 12) den titel Optumus hat, den er seit 114 führte, noch nicht aber Parthicus, der ihm 116 beigelegt wurde. — IG. III 1 557 (nach älteren abschriften; d und e sind nicht mehr vorhanden). CILat. Π Ι 552. OGI. 409—413 N a c h m a n s o n , Historische attische Inschriften

5

66

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN

[79

79. Vergrößerung von Athen durch Hadrianus (124/5) a

Αιδ' eia' 'Αθήναι Θησέως ή πριν πόλις. b

Αιδ' ε'ισ' 'Αδριανού και ουχί Θησέως πόλις. 80. Datierung nach Hadrian (127/8)

'Αγαθή τυχη. 'Επί Τιβερίου Κλ. | 'Αγαθή τύχη. | Οί Ιπί Τιβ. Κλαυδίου Έρψ|δου Μαραθωνίου αρ||χοντος, τρίτου άπό | * της επιδημίας του με|γίστου Αύτοκράτορος | Καίσαρος Τραϊανού Λδρια|νοδ Σεβαστού, Ιφηβοι, αί||τησάμενοι παρά της έξ Ά|ρείου » πάγου βουλής, Γν. Λι|κίννιον Αικιννίου Άρρια|νοδ Σεργ(ί^) οίόν Άττικόν Γαρ|γήττιον, τόν έαυτών συν||έφηβον καί άριστέα 15 και αρ|χοντα και γυμνασίαρχον | άνέθηκαν εόνοίας της | εις αυτούς καί φιλοτειμί|ας ενεκα. || Κοσμητεύοντος Ίακχαγωγοΰ 2» Ι Διονυσίου Μαραθωνίου, | παιδοτριβούντος Δημητρίου | του Ε'ισιγένους Ταμνουσίου. | έκεστροφολάκει Ευτυχί||δης Ά σ κ λ η - »5 πιοδώρου | Αί£ωνεύς. 81. Brief des Kaisers Hadrianus (131/2)

'Ολύμπιον. I Α υ τ ο κ ρ ά τ ω ρ Κ α ί σ α ρ , θ ε ο ύ ] Τ ρ α ϊ α ν ο ύ Π α ρ θ ι κ ο ύ υ ί ό ς | θ ε ο ύ Ν έ ρ ο υ α ο ι ω ν ό ς , Τ ρ α ι α - || νός Αδριανός Σεβαστός, άρχιερεύς μέγισ|τος, δημαρχικής έζουβίας το ις δπατος το γ', | πατήρ πατρίδος τη έξ 'Αρείου πάγου βουλή | καί τή βουλή των ψ' καί τφ δήμψ τω Α θ η ναίων χαίρειν. || 79. Inschriften auf dem architrav des · Hadrianstors, a Westseite, b ostseite. — IG. Π Ι ι 401. 402. Kaibel, Epigrammata graeca 1045. S. auch Judeich, Topogr. von Athen 340. Im allgemeinen s. über Hadrians athenische bautätigkeit ibid. 96 ff. mit literaturnachweisen, dazu noch W . W e b e r , Untersuchungen z. Gesch. d. Kaisers Hadrianus 164 und sonst passim 80. Basis. — IG. I I I I 735. Rob.-Gardn. 327. 1 als der Steinmetz merkte, dass er oí vergessen hatte, fing er sogleich von neuem wieder an 3 f. über Herodes Attikos, den berühmtesten Athener des II. jahrh. n. Chr., s. ausser den gewöhnlichen literaturgeschichten noch P I R . I 353 no. 655. Sein archontjahr setzt Dürrbach, Bull. Corr. Hell. X X V I I I 1904, 181 ins jähr 127/8, s. indes auch W . Weber, Untersuch, z. Gesch. d. Kais. Hadr. 160 anm. 588 5 ff. über das jähr der ersten ankunft Hadrians in Athen, worüber so viel gestritten worden ist, s. Dürrbach a. a. o. 169 ff., W e b e r 158 ff. (124/125). 20 über das amt des Ί α κ χ α γ ω γ ό ς s. P . Foucart, Les grands mystères d ' É l e u s i s (Mémoires de l'Acad. des Inscr. 1904) 60 81. Platte mit giebel. — Th. Sauciuc, Ath. Mitt. X X X V I I 1912, 183 ff. 1 im giebelfeld. Den titel 'Ολύμπιος f ä h r t Hadrian auf unzähligen inschriften seit 128/9, s · Weber, Untersuch. 208 f. 6 das sechzehnte jähr von Hadrians tribunizischer gewalt war 131/2; dadurch wird die inschrift datiert 8 die reduzierung des rats auf 500 mitglieder ist nach W e b e r 161 ff., s. besonders 163, im winter 124/5 vorgenommmen worden

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN

83]

67

10 ν 1 σ τ ε ώ ς π ά σ α ι ς χ ρ ώ μ , α ι π ρ ο φ ά σ ε σ ι ν τ ο ό ε υ π ο ι ε ί ν κ α ι | δ η μ ο oícf τό

τήν ν[έον

π ό λ ι ν κ α ι ISíof. ' Α θ η ν α ί ω ν

τ ι ν ά ς · τ ο ι ς π α ι σ ί ν | όμ,ών

γυμνάσ]ιον

τ ψ κόσμ|ον

δίδωμι

π ό λ ε ω ς κ α ι τά . . τ]άλαντα

πρός

[της

έπί[λοι|πα ?

υμετέρας

Ευ]τυχε[ιτε.]

82. H e odes Attikos und die Epheben (166/7) Άγαθήι Μ.

[τόχηι], | Έ π ί

Αυρηλίου

θικών

και Λ .

μεγίστων,

έπί

νίκη

των θειοτάτων

Βήρου] | Σεβαστών άρχοντος

Σέξτου]

| Φαλερέως,

5 μ η τ ή ς των έφή[βων Α . Έ ρ έ ν ν ι ο ς Κ ο ρ ν ή λ ι ο ς Άζηνιεος

άνέγραψεν

το[ί>ς

υπ'

αυτφ

Αυτο[κρατόρων

Άρμ-ε^ιακών

Παρó

κοσ-

ó κ α ι ] || ' Α τ τ ι κ ό ς

έίρηβευσαντας,

πρώτους λευκοφορήσαντας διά τ[ής* λ α μ π ρ ό τ α τ η ς

τους] I

ευεργεσίας]

του κρατίστου α ρ χ ι ε ρ έ ω ς Τ ι β . Κ λ . Έ ρ φ [ δ ο υ Μ α ρ α θ ω ν ί ο υ ,

|

ήρώ-

τη]]σεν ó π ρ ό ε δ ρ ο ς , δ τ φ δ ο κ ε ί λ ε υ κ ο [ φ ο ρ η σ α ι τ ο υ ς έ φ η β ο υ ς τ ή ς ] | ήμέρας, 10

έν η π ρ ό ς τ ή ν Ε λ ε υ σ ί ν α η

δ έ ] II μ ή .

ουδείς

έπήρεν.

Ήρφδης

παρόντος χλαμό]|δων λευκών ουκ

σ[τρατιά είπεν

ώ

πορεύεται,

δτφ

[έφηβοι,

έμοΰ

απορήσετε.

83. Dekret anläßlich der Ernennung des Gela zum Mitregenten von Septimius Severus und Caracalla (209/10) [ Έ π ί άρχοντος] Φ λ . Διογένους Μ α ρ α θ ω ν ί ο υ , έπί τής Πανδιονί|12 Sauciuc 188 meint, die nennung der παίδες in z. I I , denen die Schenkung vornehmlich gilt, führe auf die ergänzung τό y[éov γομνάσ]ιον; der fundort der inschrift stärkt diese auffassung (über das Hadriansgymnasium s. Judeich, Topographie von Athen 337. 373). Ohne völlig evident zu sein, muss die ergänzung als sehr glaublich bezeichnet werden l a f . "der zu beginn der zeile 13 auf 0 folgende bst. ist als Ν gesichert" (Sauciuc). Ich gebe Sauciucs lesung, die aber, wie er selbst nicht versäumt hat hervorzuheben, jedenfalls mit einem versehen des Steinmetzen laboriert, denn es müsste entweder προς τφ χόαμψ oder πρός τόν κόαμον heissen. Vielleicht könnte man an πρός τω oder eher τώ (mit ausgleichung der vokalquantität, vgl. Meisterh. 24f.) χόαμ|ον [είναι της πόλεως δμών] oder ähnl. denken. Auch die ergänzung des folgenden gibt Sauciuc mehr vorschlagsweise, man könnte möglicherweise auch etwa an [και . . . .] τάλαντα έπι[δίδω|μι denken. — Die griechischen kaiserbriefe sammelt L . Lafoscade, De epistulis imperatorum etc., Pariser Thèse 1902 82. I G . III ι 1132. Syll. 407 2 Marcus Aurelius P I R . I s. 71 no. 537 Lucius Verus P I R . I s. 328 no. 504 3 betreffs der beinamen s. Rohden bei Pauly-Wissowa I 2294 und Stein ibid. III 1840. Da die kaiser den namen Medicus, den sie vor august 166 annahmen, nicht führen, muss die urkunde vor diese zeit fallen. Σέξτος Φαληρεός setzt Schoeffer bei PaulyWissowa I I 596 ins jähr 166/7 4 Φαλερέως, ε statt η s. Meisterh. 19, 7 c 6 f f . vlg. Philostratos Vit. Soph. I I 1,5, p. 550 μετεκόαυ,ησε 8è ( Ή ρ φ δης) x a l τοί>ς 'Αθηναίων έφηβους ές τό νδν ο χ ή μ α χλαμύοας πρώτος ά μ φιέοας λεοχάς · τέως γαρ δή μέλαινας ένημμενοι χτλ. ί ο οόδείς έπήρεν seil, τήν χείρα 1 2 — 6 4 folgen in zwei kolumnen die namen der beamten und epheben 83. c. 50 bst. — IG. III I 10 (teilweise nach älteren abschriften). Rob.-Gardn. 68. A u s der kaiserzeit ist überhaupt nur eine ganz winzige anzahl von att. staatsdekreten vorhanden, vgl. dazu F . Neubauer, Athen. 5*

68

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN

[83

Γδος . . . . πρυ]τανείας, ής έγραμ'μάτέυεν 'Ρόδων Καλλίστου Μαρα|Γθώνιος], ίερε[ύ]ς, Θεόφιλος έπεστάτει, τών προέδρων έπεψήΙΓφιζεν] 'Ιουλιανός Κασίου και οί συμπρόεδροι, κγ' τής πρυτα||[νείας], μηνός Ποσειδεώνος της λ', βοολή συνήγθη έπί τοις I [εδαγγίελίοις, άναδειχθέντος [Αυτοκράτορος Καίσαρος Ποπλίου I ¿επτιμίοο Γέτα Ευσεβούς Σεβαστοο] · έν η άνεγνώσθη | [γνώμ]η [τ]ών συνεδρίων διά τών άρχόν[τ]ων, άναγνόν|Γτος του] στρατηγού ΓΆΙλκαμένους Λαμπτρέως γνώμην τήν αναγεγραμμένηΓν · || Ή έξ Α ρ ε ί ο υ ] πάγου βουλή καϊ ή βουλή τών φ' καϊ ο δήμος ó Άθηναί|[ων μετά] τών αρχόντων, του τε έπωνόμου άρχοντος Φ λ . Διογένους [ [Μαραθων]ίου κα[1 τ]οδ έπί τά 8πλα στρατηγού και έπιμελητού γυ|[μνασίου και στοΐας θε[ού] Άδ[ρ]ι[α]νοδ και ά[ντ]άρχοντος του ίερωτάτου ά[γ|ώνος τοδ Π]αν[ελ]ληνίου [Μα]ρ. Αυρ. 'Αλκαμένους Λαμπτρέως και τοδ κήρ[υ||κος της έ£1 'Αρ[ε]ίοο π[άγ]ου βουλ[ή]ς και άγωνοθέτου τών της ¿εβα][στης οικίας? άγ]ώνω[ν Τρό]φωνος τοδ Θεοφίλου Τβάδου γνώμην ά[π]ο|[φαίνου]σιν κατά τά πάτρια. Επειδή ή ίερωτάτη και τε|λέω[ς θ ε ί α ? τ]ών [ή]μερών και όπό πάντων έλπισθείσα δια τήν αθάνατον όμόνοι|αν τών όσίων βασιλέων, Αοοκίου Σεπτιμίου Σεουήρου_ Ευσεβούς Περτίνακος |] Σεβαστού 'Αραβικού Άδιαβηνικοο" Παρθικού μεγίστου καϊ Μάρκου | Αυρηλίου Άντα-νείνου Εδσεβούς Σεβαστού οπό τών μεγάλω|[ν βασιλέων κοινφ κη]ρ[όγμ]ατι πασιν άν[θ]ρώποις δεδήλΛται, έν [ ΐ | τόν θειότατον Αυτοκράτορα Καίσαρα Πόπλιον Σεπτίμιον Γέταν | Ευσεβή Σεβαστόν] rñ ουρανί^ ψήφψ και κρίσει προσει||λ[ήφασι πρ]ός [τήν ·τής] αυτοκράτορος αρχής ίσηγορίαν, ίδρύσαντες | τού κόσμου τό βασίλειον έν όλοκλήρφ τφ γένει· δεδόχθαι | [τή] έ[ξ] Ά[ρείου] πάγου βουλή και τή βουλή τών φ' και τφ δήμφ τφ | Α θ η ναίων [θ]ό[ει]ν παΜγενεί και έορτάζειν Ιν τε κοινφ και κα|[τ' Ιδίαν παντί τφ βα]σι[λ]είφ γένει, δγεσθαι δε και τήν τής κρα-|| reipubl. quaemm Rom. temporibus fuerit condic. Diss. Hal. 1882, 21 f.; für dies dekret s. besonders auch s. 24 ± ·ης zum genitiv vgl. Meisterh. anm. 1865, der auf Herwerden, Lapidum de dialecto Att. testimonia (mir unzugänglich) 47 verweist 5 ff. zur datierung s. Ad. Schmidt, Handbuch d. griech. Chronologie 741 ff. (mir unzugänglich) und PIR. ΠΙ s. 207 6 und 23 Geta, P I R . III s. 206 no. 325. An beiden stellen ist sein name nach der ermordung infolge der damnatio memoriae durch rasur getilgt 8 τών αονεδρίων = der areopagitische rat und der rat der fünfhundert. V o r g e l e s e n wird die γνώμη von dem Strategen, denn er ist der unmittelbare antragsteller, der die sache vor das volk bringt, vgl. dazu Dittenberger Hermes X l f 1877, 15f. 17f. τε[λέως freía?] Dittenberger. Warum nicht τελειιι[τάτη] mit e für vorvok. ei (Meisterh. 40 ff.) und o für ω (Meisterh. 24)? 19 Septimius Severus PIR. III s. 213 no. 346 aof. Caracalla PIR. s. 203 no. 321 agi. ein brief, worin Septimius

85]

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN

ÔÇ

30 [τίστης αρχής γενέθλιο ν ήμέραν ακολούθως ταϊς άλλαις αυτών κρα|τίσ[ταις?, καθώς δια τή]ς όσιας ρήσεως αυτών μεμαθηκα|ΐεν, και δίδο|[σθαι παντί τφ δή]μ [φ δι]ανομήν, καθά και ο κράτιστος πρεσβευτής | [αυτών και άντιστράτηγος] καί λογιστής της πατρίδος ήμών Γάιος Λι[κί|νιος Θεμιστοκλής] 35 δεδήλωκεν έν τφ προκ[ε|ιμένψ διατάγματι || σκησμ . ι tv ευσέβειαν δι' ης και τήν τής πόλεως ευφροσυ|νην και είω[θ]υ[ί]αν εις τον Ολύμπιον αυτών οίκον ευσέβει|α[ν] (?) δηλώσομεν. 8 t . E h r u n g für L . Egnatius V i c t o r Lollianus (anfang des I I I . j h . )

Ά γ α θ ή ι τόχηι. | Ή έ£ 'Αρείου πάγου βουλή | Α . Έγνατ. 5 Ουίκτορα Λολλιανόν, | αντί τής πρός έαυτους εύνοιας || τής τε κηδεμονίας τών 'Αθηνών, | τον ρήτορα. 8 ό . E h r u n g für den Geschichtsschreiber P . Herennios D e x i p p o s (nach 270)

Κατά το έπερώτημα τής έξ Ά ρ ί ο υ πάγου βουλής καί | τής βουλής τών ψν' καί του δήμου τοΰ 'Αθηναίων τον | αρξαντα Severus den Aizaniten dafür dankt, dass sie Caracallas e m e n n u n g z u m mitregenten (198) öffentlich gefeiert hatten, ist b e w a h r t C I G . I I I p. 1065 no. 3837. 3838 = L a f o s c a d e , D e epistulis imperatorum 31 no. 68. S . im allgemeinen über die feier des 'natalis imperii' W . S c h m i d t , Geburtstag im A l t e r t u m (Religionsgeschichtl. V e r s u c h e V I I ) 75 ff., K o r n e mann, K l i o V I I 1907, 278 ff., besonders 285 anm. 1 und Griech. P a p y r i im M u s e u m z u Glessen I 3 33 λ ο γ ι σ τ ή ς = curator, s. K o r n e m a n n , P a u l y - W i s s o w a I V 1809 3 3 f- Γ ά ι ο ς Α ϊ | 00 . . . . Dittenberger. D i e ergänzung v o n Bérard, B u l l . Corr. H e i . X I V 189*0, 649 f. nach einer gleichzeitigen, im Peiraieus g e f u n d e n e n inschrift. — U n t e r dem dekret ist eine liste v o n prytanen, von denen die meisten dem demos Paiania angehören, und der άείσιτοι; ich drucke sie hier nicht ab 8 4 . Basis (auf der rückseite steht no. 86). — I G . I I I 1 632 3 L . Egnatius Victor Lollianus (s. P I R . I I 33 no. 29) w a r nach seinem (suffect-)consulat, dessen jähr unbekannt ist corrector (διορθωτής) in A c h a i a , s. noch Preraerstein, P a u l y - W i s s o w a I V 1646 und G r o a g ibid. V 2001 f f . 5 κηδεμονία τών ' Α θ η ν ώ ν vgl. I G . I I I 1 6 1 1 6 τόν Ρήτορα, nicht 'berufsredner', sondern durch beredsamkeit ausgezeichnet, vgl. Dittenberger z. inschrift und G r o a g a. a. o. 2003 85. Basis aus A t h e n , j e t z t im L o u v r e z u Paris, mit z w e i inschriften, der einen f ü r den archonten Q . A l l i o s E p i k t e t o s I G . I I I I 706, der anderen, hier abgedruckten I G . I I I 1 7 1 6 , F r o e h n e r , L e s inscriptions grecques du musée national du L o u v r e 1 1 9 (nach eigner abschrift, der ich folge). K a i b e l , E p i g r a m m a t a graeca 878. Über D e x i p p o s , seine w e r k e , seinen sieg über die Heruler (wahrscheinlich im 4 jähre 267) s. u. a. W . Christs Gesch. d. griech. L i t t . 7 0 6 f . , B u s s e , H e r m e s X X I H 1888, 402 ff., E d . S c h w a r z bei P a u l y - W i s s o w a V 288 ff., bei denen auch die übrigen inschriften für D e x i p p o s u n d seine familie verzeichnet sind. I n b e z u g auf die zeit der inschrift meinten B ö c k h z u C I G . I 380, Dittenberger zu I G . Π Ι I 7 1 6 u n d C o m m . phil. in h o n o r e m T h . M o m m s e n i 245 f f . , die ehrung müsse vor d e m einfall der H e r u l e r verfasst sein, d a dieser w e d e r in der ehrung selbst noch in den angehängten distichen e r w ä h n t wird. D e m g e g e n ü b e r h a t E d . S c h w a r t z a. a. o. 289, w i e mir scheint mit recht, hervorgehoben, dass jedenfalls schon der

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN

7o την

του β α σ ι λ έ ω ς

έν θ ε σ μ ο θ έ τ α ι ς

[85

α ρ χ ή ν κα[1| | αρξαντα

την

έ π ώ ν υ μ ο ν ά ρ χ ή ν κ α ι π α ν η γ υ ρ ι α ρ χ ή σ α ν τ α || κ α ί α γ ω ν ο θ ε τ ή σ α ν τ α των μ ε γ ά λ ω ν Παναθηναίων Δέξιππον

Πτολεμαίου

s

ο ΐ κ ο | θ ε ν , ιερέα π α ν α γ η , Π ο . Έ ρ έ ν .

| "Έρμειον

τον ρ ή τ ο ρ α κ α ι

συνγραφέα,

αρετής Ινεκα οί π α ΐ δ [ ε ς ] . | ' Α λ κ ή κ α ι μ ύ θ ο ι σ ι κ α ι έν β ο υ λ α ί σ ι κ ρ α τ ί σ τ ο υ ς | " Ά ν δ ρ α ς ά γ α κλείτους γείνατο Κ ε κ ρ ο π ί η ,

[|

7Ων

§ίνα κ α ι Δ έ £ ι π π ο ν , δς ι σ τ ο - ίο

ρίην έ σ α θ ρ ή σ α ς | Α ι ώ ν ο ς δ ο λ ι χ ή ν άτρεκέως εφρασεν. | Κ α ι

τά

μέν αυτός έπεΐδε, τά δ' έκ βίβλων άναλέξας | Ευρατο παντοίην ιστορίης

άτραπόν. | Τ Η μέγα κλεινός

α ν η ρ , δ ς νου α π ο

μυρίον

δ μ μ α [| Έ κ τ ε ί ν α ς χ ρ ο ν ί ο υ ς π ρ ή ξ ι α ς έ ξ έ μ α θ ε ν . | Φ ή μ , η μ έ ν π ε ρ ί - 15 βωτος άν' Ε λ λ ά δ α ,

την ó νεανθής j Α ί ν ο ς Δ ε ξ ί π π ψ δώκεν

ί σ τ ο ρ ί η . | Τ ο ό ν ε κ α δέ κ α ι π α ί δ ε ς ά γ ά κ λ ε ι τ ο ν φψντα

λίθο ο θηκαν

εφ'

γενετήρα | Μ ο ρ -

αμειβόμενοι.

86. Ehrung für den römischen Dichter Rufius Festus Avienus (c. 360) [Άγ]αθή

[τύχη]. | Tòv λαμπρίτατον

δος Τ ο ύ φ ι ο ν βουλή

και

ά[νθ]όπατον | της

Ελλά-

Φ ή σ τ ο ν | κ α ι ' Α ρ ε ο π α γ ε ί τ η ν ή έξ Ά ρ ί ο ο 11 - π ά γ ο ο

ή β ο υ λ ή των | τριακοσίων καί

ó δήμος ó

ν α ί ω ν ε ύ ν ο ι α ς Ι ν ε κ α κ [ α ] ί ευερ|γεσίας τ η ς π ε ρ ί τ ή ν π ό λ ι ν έ|στησεν π ρ ο ν ο ί α καί I άπο

s

Άθη|άν-

Φ λ α β ί ο υ Π ο μ . || Δ α δ ο ύ χ ο υ του δ ι α σ η μ ο τ ά τ ο υ ι 0

κομίτων.

erste vers (ζ. 8) eine anspiehing auf die kriegstaten des Dexippos enthält, die deutlich genug ist, und dass es überhaupt nicht wunder nehmen darf, dass des sieges nicht ausführlich gedacht wird, wurde doch offenbar die statue eigentlich dem redner und geschichtsschreiber (z. 7) und zwar zur feier der vollendurg und herausgabe seiner Χρονιχά, die vermutlich mit dem jähr 269/70, dem todesjahr des kaisers Claudius schlossen, von seinen kindem errichtet 2 wann der rat 750 mitglieder bekam, wissen wir n icht ; es ist dies das einzige Zeugnis 4 ff. vgl. Dittenberger, Comm. Momms. a. a. o. und Hermes X X 1885, 26 ff. 5 οΐχοθ·εν — 'aus eigenen mittein' 6 Ueber den ιερεύς παναγής s. zuletzt Wilhelm, Beitr. z. gr. Inschriftenkunde 96 13 εδρατο, über das eindringen der endungen des schwachen aorists in den starken s. Meisterh. 184, 7 18 der stein δέ, die herausgeber alle umschreiben 8[ή]. Kaibel bemerkt zu z. 1 6 : μεν non habet apodosin; sed intellege 'famam quidem ab omnibus Graecis celebratam sibi condliavit, statuam vero a Uteris positam.' F ü r die Verwechslung von ε und η vgl. oben no. 82, 4 86. Auf der rückseite derselben basis wie no. 84. — IG. III 1 635. Die weihinschrift aus Nortia C I L . V I 537 = Dessau, Inscr. lat. selectae 2944 gibt über die persönlichkeit des dichtere Rufius Festus Avienus auskunft; z. 5 heisst es: gemino proconsulis auctus honore. In seinem gedieht 'Descriptio Orbis' sagt er v. 603, dass er sowohl das orakel des delphischen Apollo wie das heiligtum des phoinikischen Hercules zu Gades selbst gesehen hat (illic saepe deum conspeximus adridentem, | inter turicremas hic Phoebum uidimus aras). Hieraus hat man geschlossen, dass er proconsul von Baetia und von Achaia gewesen ist und mit dem oben Geehrten identisch y a r , vgl. Marz bei Pauly-Wissowa II 2386 mit literaturnachweisen, Schanz, Gesch. d. röm. Lit. I V 1 i j f f . 5 f. βουλή των τριακοσίων nur noch I G . I I I I 719 11 àicò χομίτων, s. Seeck, Pauly-Wissowa I V 634.

gyj

HISTORISCHE ATTISCHE INSCHRIFTEN

ηχ

87. Arcadius und Honorius (396—401)

[Τ]πέρ νίκης και σωτηρίας και αθανάτου δια[μο]νής των δεσποτών της οίκοομ.έ[νης] | Φ λ . Άρκαδίοο και Φ λ . Όνωρίου των άηττήτω[ν Αόγοόσ]των ó λαμ(πρότατος) ανθ(όπατος) της Ε λ λ ά δ ο ς I . . Σεοοηρος Ά έ τ ι ο ς κατεσκεύασεν έκ θεμελίων τό [ . . . μετά των πρ]οπυλαίων. 87. R e s t e eines architrave, in zwei ziemlich gleiche hälften gebrochen — Swoboda, A t t . Mitt. V I 1881, 312 ff. Arcadius und Honorius regierten gemeinschaftlich 3 9 5 — 4 0 8 , dem todesjahr des Claudius. 402 wurde Arcadius' söhn Theodosius, geboren 401, zum Augustus proklamiert. D a er nicht hier (wohl aber in der inschrift aus Megara I G . V I I 24) als solcher erwähnt wird, wird die inschrift vor 402 fallen. Andererseits ist sie später als 395, in welchem jähr Antiochos, söhn des Musonios, proconsul (άν&ύπατος) von Achaia war (vgl. P a u l y - W i s s o w a I 2491 n o · 51) 3 v o r Σεοοηρος stand, wie das bewahrte abkürzungszeichep zeigt, vermutlich ein name. Dass Σεοοήρος Ά έ τ ι ο ς mit dem später so berühmten Staatsmann und feldherm Flavius Aetius, wie Swoboda noch als möglichkeit ansah, identisch ist, scheint wenig glaublich, da j a dieser zurzeit noch sehr jung gewesen sein muss (über ihn zuletzt Mommsen, Hermes X X X V I 1901, 516 ff. — Ges. Schriften I V , 531 der dieser inschrift keine erwähnung tut). Infolge des braches in der mitte dieser zeile lässt sich nicht sagen, welcher art das gebäude war. Bei Swobodas ergänzung, die ich behalten habe, würden für das betreffende wort nur drei, wenn es ein masculinum war, nur zwei stellen übrig sein ; τό [νέον] προπύλαιαιν, woran ich gedacht habe (vgl. τό νέον γομνάσιον oben 81, 12 und für ε ι v o r v o k . : εΐάν 28, 1 7 ; βααιλεία 47, 36. s f ü r l a t. i : Δομετιανοδ 75· 2 · α [ > α v o r v o k . : Κρηταέων 5 1 » 25- vgl- [39]: άεί 30. 34; 4». 2 9· 6 s ; 5°. 34· 8 ζ ; 5 8 . 3 6 ; 6ι, 47; αΐεί nur 18, 33 ¡ U n e c h t e s ει m i t ε b e z e i c h n e t s. seite 4 ; späte beispiele: [ες] 50, 58 (?) ; Στεριεΰς 55, 6 5 ; mit ει bezeichnet älteste beispiele : in den ergänzungen [είναι] 17, 4. 10, [τρεις] ibid. 23; είναι i8, 15. 30. e c h t e s ει d u r c h ε b e z e i c h n e t ('umgekehrte Schreibung') : exoστεΐ 47, 6. * ι > ε v o r v o k . : πρητανέον 22, 37 ; προτανέας 35, 5 ; [Αόκεον] 44, 20 anm. ; Διομεεΰς 45, ι ; άριστέωι 6 ι , 3 1 ; Αρέοο 85, ι . •η f ü r e i v o r v o k . : Ά ρ ή ο ο 66, 5 ; 69, ι . » ι > 1 α) ι für ει: Ισηγορίαν 83, 25 ; Άρίοι» 86, 4 ; Ά θ η ν ο γ ί τ ω ν 23 b kol. III, 12 (boiot.). b) ει für ι: Φιλείνου Ji, 6 ; Έ π ι χηφείσιος 75 passim; άνείχητον 76, 3 ; φιλοτειμίας 8ο, ι8 ; ΕΙσιγένοος ibid. 23 ; Ποοειδεώνος 83,5 ; Άντωνείνοο ibid. 21; Άρεοιταγείτην 86, 4· ο ι > · ο v o r v o k . : ποέω 9. 7· 4 1 · 5 ° ; !3, 2;

15» 9 ; 3 1 .

24

etc·;

Αεοχονεός I i , 36; 33, 5. Umgekehrte Schreibung 01 für 0 vor vok. : Βοιηδρομ,ιώνος 48, 3· o u : Οίιάται 8 kol. II, 7 b. ο ι > ο : Καφοέων 51, 25, -οεδαιν ibid. 39; δός, ύεΐς s. unter Deklin. ü-stämme. ä t > α : δημοσίας Ιδί^ 8 i , il;of>paviqe 83, 24; προνοια 86, 9 ; a t f δοόχοο ibid. 10. η ι > ε ι : άλειτοοργήτοος 50, I7, λειτουργίας ibid. 61 ; beim augment, vgl. unten s. 77 und in endungen passim, s. besonders 61, 23 anm. •η I > η : Soxf; 62, 13 ; άγαθ·| τόχΐβ 75. Ι ; 8ο, ι. 2; τ^ ßouXfl 8 ι , 7· 8 etc. etc. ( ü i > o j : Ήρώδην 68, 2; έαοτφ 75, 5 ; ι φ «V

8 e t c · e t c · ε ο f ü r l a t . u : Λεύκιος 62, 3 ; [63, 2. 3 ] ; 67, 3. U n e c h t e s ou m i t 0 b e z e i c h n e t s. seit.; 4 ; spätes beispiel : Ά γ α θ · ο χλέος 35, ι neben Διοχλέοος ibid. 3 ; mit ou bezeichnet älteste beispiele: ßouXii 19, 3. [ 1 2 ] ; βοολεΰοοαν 20, 18 E c h t e s ou d u r c h 0 b e z e i c h n e t (umgekehrte Schreibung) : [τ ÖT: έατοΰ 67, 4. Ausgleichung der Vokalq u a n t i t ä t e n . ε für η : Φ α λερέως 82, 4; δέ 85, ι 8 ; ω für ο: τώ 81, 12 anm. Assimilation der vokale, ε-ο > o-o Τορωναΐοι I i kol. III, 18 ; t-o > u-u : ήμ-uou: 30 a, 45 ; 8 - u > o - u : Κόρχορα I2, ι. 7. 18 ([Κερκυραίων) 30b, ι). V o k a l a u s f a l l in lat. namen: Ρ ή γ λ ο ν = Regulum 71, 1. E l i s i o n , stärkere bezeichnet : τά δίκαι' ¡πως γένητ' έφρόντισεν 56, 18. Scriptio plena in der poesie : τόδεhlç 2 ; [χαίρετε άριατέες] 7, Κ r a s i s bezeichnet : τάκροτέρια 3 ;

INDEX

76

τδλλα 1 8 , 1 7 ; 2 2 , 1 7 etc. ; ταότά 22, 2i ; S i , 56· 57 ; 61, 3 5 ; [«à-] γαθά, τάναντία S i , 55; πρδβοόλεοσεν 34· ^ ; μέ'χ ig, 1 1 . KONSONANTEN

γ a u s g e f a l l e n : Φιαλέων S i , 2 S ; Φιαλεδαιν ibid. 39· W e c h s e l v o n nu. β in fremden namen: Μηκυπερναίοι 8 kol. I V , 10. Άμβρακιωτών 39 b, 6. " W e c h s e l z w i s c h e n δ u n d θ·: μηθενί 30 a, 37. 4 1 : 5 5 , 1 9 ; μηθέν 58, 17 ; οί>θενός 39 a> 9· neben οδδένα, οόδενος 9, 6. 9 ; μ η [δ ένα] 28, 1 3 ; ο&δείς 82, ίο. Aspiration: Wegfall des h, frühestes beispiel: Άλιεδαιν 6, 3. Metathesis der aspiration: Θεμισθοκλες 5 e ; 1>εφσεφιαμένον 10, 22. Innere aspiration : [navhoπλίαν] 10, l i . ph:[phé]xop 1 0 , 2 1 . W e c h s e l z w i s c h e n σ u n d ξ: ξΰν ζ. b. χαυνάρχοντες Ι2, ι ό ; ξϋνέθεντο 2 1 , 3 ; ξόνκειται 22, 17 neben αονθήκας ibid. 16, ααμβολάς ι8. Seitdem ξΰν bewahrt nur in der probuleumatischen formel γνώμην δέ ξομβάλλεσθαι etc. ζ. b. 33» 1 1 (neben αονπολεμοδντα ibid. 6) ; 50, 70 (neben σ»μμαχίαι ibid. 2 , σϋνέιυεμπεν 7 etc.); 61, 27 mit anm., etc. durchgehend. G e m i n a t e n in der ältesten zeit einfach geschrieben : [εσπράτεν] ι , 7 und in der wortfuge (nach der assimilaton, vgl. unten) ìà μέ ι , 4 ; [κλέρο με] ibid. 3 ; [tò μιαθό^ενόν τε και τό μ]ισθδντα ib. 5, εά Σαλαμίνι ib. 2, [ε Σα]Xauíviib. I ; [τό κλερο]ν ib. 3 (?) [δ θέλει] ib. 10 (?). Ältestes beispiel der bezeichnung: Άπόλλονος 2. Geminaten vereinfacht : Κεφαληνίας 39 b, 12 und in der wortfuge : ε Σκίαθον 2o, I 2 ; (nach der assimilation, vgl. unten) è στέλει 9, 59; 15, ι 6 ; 19, 7. G e m i n a t i o n einfacherkonsonanz: έκκ 48, 40; έ[σα]τίν, γράψασοΟ-αι 54. 9· ι8. ρ σ s t a t t g e w ö h n 1. a t t. pp: Θεραιλόχοο 52, ι .

σα s t a t t a t t. ττ in fremden namen: Τειχιόσσει 8 kol. Y , 25 ; [θεσ]σαλών 39 b, 2 ; durch κοινήeinfluss: βασιλίσσης, -ιαααν 6 ι , 30. 42 ; θάλασ[σαν] 39a, 7. Bei Thukydides 17, 4 anm. Verschlusslaut-!- konsonant. XV zu γν : γναφεΰς 23 b kol. III, 4. ix vor kons, èx vor γ : εκγονος 20, 1 5 ; 23a, 5 ; 3 1 , 3 2 ; 38, 1 7 ; 48, 64; 70, 3. έγ vor γ : Ιγγόνοος 47, 47- έχ vor Aspiratä: Ι χ Χαλκίδος 9> 5· ι Τ< ^Χ φόλες Ι0 > 7ί εχ θετών ibid. 40. έγ vor λ : εγ Αεοντίνον 13, ΐ· vor λ: έχς Λέρο 8 kol. V , 2 0 . — έξάμο = εκ Σάμο 22, 24. Nasal + konsonant. ν im auslaut und Zusammensetzung: assimiliert vor labialen zu μ passim, in der wortfuge mit einfachschreibung i à μέ, s. oben unter 'Geminaten'; vor gutturalen zu γ passim; vor o zu α : ες Σάμωι 22, 26. [40] und s. oben unter 'Geminaten' ; vor λ zu λ : έλ Λίνδοι 1 1 kol. I V , 18, ¿>λ λέγοοσι 28, 6. ν statt μ in einfachen Wörtern: επενψεν 3 1 , 9 . μ statt ν in einfachen Wörtern ('umgekehrte Schreibung'): Παμδιονίδος 47, 2. ν statt γ in einfachen Wörtern : έπανγέλλεται 47, 31 ; περιτυνχάνουσιν 48, 29. γν zu ν: γινομένης 58, 25. Κ onsonan t a ssim ilation im S a t z z u s a m m e n h a n g : [μέγα] γδδος 7, ι anm. (?). DEKLINATION

ä-Stämme. Kontracta: Άθεναίας I2, 4; 'Αθηνάς 5 1 , 44, Ά θ η ν ά ν ib. 53. o - S t ä m m e . Dat. plur. auf-οισι : [Άθεναίοι]|σο ι , 2 ; Άθεναίοισι 9, 25. 26. auf -οις: Αθεναίοις 8,r 3 ; 9. 48· 5 2 · 73· 79, πειθομένοις ibid. 1 5 ; und dann immer -οις. — Sog. attische dekl. : Δεξίλεως 26, ι. — Μενέλαος [Ήελαγών] 33 passim. Gen. [νε]ω 31, 10. ack. νειό > 7 ° ; S 1 . 44— ή θεός l 6 a , 7 ; 3 ° a , [56].

77

INDEX

6 8 ; 48, 15. (τοις—θεοΐς χαι) ταϊς Σεμναϊς θ ε α ϊ ς 34> 9 ; ταϊς θεαϊς ( = Demeter u. Persephone) 58. 2 7 · s - S t ä m m e. Namen auf - χ λ ή ς : N o m . auf - κ λ έ η ς : Προχλέες 15, ι , θρασοχλέες ibid. y. auf - χ λ ή ς : Προχλες 15, 5 sonst immer, ζ. b. Ά ν τ ι χ λ ε ς 9, 40. ? ι ; Φ α ν τοχλές i o , 32 etc. etc. Sonstige namen auf - η ς . Gen. auf - ο υ ς : Ηπποχράτος 5 a ; E ò μένοος 6 1 , 3 6 ; ' Ε π ι φ α ν ο ύ ς 78 b, 6 und 78 d ; ΕΙσιγένοος 8o, 23 ; Δ ι ο γένους 83, ι . ι ι , 'Αλκαμένους ibid. 14· auf -00: Άριατοφάνοο 42, 2 ; Ναοσιχόδοο 48, 2; θ ο μ ο χάροο 5o, 57. 73 ; Άριστομένοο 55. 4, Σωχράτοο ibid. 50; Σωγένοο ioid. 67 ; Διογένοο 5 6 , 1 3 mit anm. A c k . a u f - η ν : . λεισθ·ένην 53> Ι 2 · ü - S t ä m m e . υιός: nom. plur, δες 19, 14- ack. plur. δεις 3 1 · 2 ° · 28. Sonst : οίος 2 ; 67, 3 ; 7°» 3 ; 7 2 etc. in der kaiserzeit — δός 50, 4 - 5 7 ; 55. 4 3 · 5 2 ; 5 6 , 3 . 5 : 6 1 , 4 5 . D i p h t h o n g s t ä m m e : ναδς nom. plur.: νήες 22, 27. gen. plur. νεών 29, 2o; 50, 6. 15. ack. plur. ναός 50, 9. W ö r t e r auf -ευς. N o m . plur. auf - έ ε ς : Χαλχιδέες 9, 5 7 ; auf - η ς : Χ α λ χ ι δ ή ς 3 o a > 80, Έ ρ ε τ ρ ι ή ς ib. 81, Δ ι ή ς ib. 8 8 ; Χ α λ χ ι δ ή ς 30 b, 5, Έ α τ ι α ι ή ς ib. 18; auf - ε ι ς : Κ α ρ θ α ι ε ς 3θί>, 25, ΔιΙς ibid. 32 und dann immer. W i e Νότιες, ΙιΑλιχαρνασσες 8 kol. I I , 3 b , kol. I I I , 12 etc. zu deuten sind, ob - ή ς oder -εις, lässt sich nicht sagen. A c k . plur. auf - έ α ς : Χ α λ χ ί δ έ α ς 9, 5· 22. 4 1 ; 33. 9 ; Μαντινέας ΐ 7 , 4· 8 ; βασιλέας ig, 12. auf - ε ι ς : Ιππείς 49, 1 2 ; γονείς 6 ι , 4 1 · Wörter auf -ιεός. O f f e n e formen : Ά λ α ι έ ω ς 66, 4. Παιανιεως ibid. 5 ; Πειραιέως 4 7 . 3 3 ; 5^, 15 ; Έ λ α ι έ α l 6 a , 8 ; ' Α ί η ν ι έ α 6ο, I ; Μαλιέων 39 b, 9 ; Λ α μ ι έ ω ν 52> Γ 3· K o n trahierte formen : Πειραιά 48, 35 > 56, 12 (neben -έως ibid. 15, s. oben). A d v e r b i a auf - θ β : Ά λ ο π ε χ ή θ »

5 a ; Ιμπροοθε 47, 13; 58. 25. auf - χ α : δέχαχα 22, 34. A d j e k t i v a . σ ώ ς : fem. ο[ά] 35, 8. P r o n o m i n a , σφών αδτών 9. 7 3 ; ί ο , 19, dann immer έαοτ-, αότ-. KONJUGATION

E n d u n g e n . Imper, auf -όσθ·ων: Ιπιμελόσθ·ων 9, Ι9· 44· 68. N u r die endung - ω ν ist in unseren Inschriften belegt, vgl. noch παρασχόντων i o , 4 ; δ όντων 15, Ι9 etc. etc., nicht die längere auf -ωσαν. Augment (und reduplikation). Syll. auf ή - ήδόνατο 40, 1 4 ; 50, 4 2 ; ήβούλοντο 48, 25. Temp. Ιξηργάσατο 44, ι8. α ί - zu ε ί augmentiert: παρειτησατο 48, 26 ; 50, ι 6 ; εΐτηχεν ibid. 94; έπείνεσεν 58, ι ι , ειρημένους, είρεθ-ησαν ibid. 50, 51. a u - zu η δ - : ηδχθ·αι 34. Ι 2 · ö l - zu ω ! - : ζ . b . έ ξ ω ι χ ο δόμησεν 44. ' 7 . διωιχημένων ib. 3 4 ; διώιχησεν 48. 2 2 · B e i zusammengesetzten verben ausgelassen: χατασχευασμένοι 5°. 2 7 · A or. II. σονενείγχηι 34. 9 · ε ϊ σ ή νειγχαν ib. 13· a-endung in aor. I I : εδρατο 85, 13 (metr.) V e r b a a u f - μ ι . A o r . plur., alte formen: άνέθ·εσαν 3 ; [32, 2 ] ; εδοσαν I2, 1 8 ; Formen mit x." ?θ-ηχαν 43, 4 ; 6o, 4 ; 80, 1 7 ; 85, 1 9 ; Ιδωχαν 55, 29 G e n e r a v e r b i : δ ι α λ ε χ τ ε ί ς , διελ έ χ θ η 48. U - 14 neben διαλεξομένην 49. Ι5· P e r i , έψηφισμαι in pass, bedeut. τι τδν ηεφσεφισμενον IO, 23 ; εψηφίσ^αι Ά θ · η ν α ί ο ι ς 23 a, 5 ; έψηφίσθ·αι τώι δ ή μ ω ι 30 a, 15 etc. In medial, bedeut. : è δήμος Ιψήφισται 36, i o ; τό xoivov— Ιψήφισται 49. 5 ! δ δ ή μ ο ς — Ι ψ ή " φισται 5 1 · ! 9 > Λακεδαιμόνιοι — ε ί σ ΐ ν ¿ψηφισμένοι ibid. 22.

SYNTAX

Numerus. Subj. im plur., präd. im sing.: èàv δέ τ ο γ χ ά ν η ι — σ τ η λαι ϊ α α ι 30 a, 31. Plur. bei singul. Sammelnamen: h i ç äv ελεται h»

78

INDEX βολέ σφόν αότδν 9. 66. D u a l : έστδν άνδρε ά γ α θ ώ 29, 25.

G e n i t i v des sachbetreffs : δίκαζε ν α'ιτιδν φόνο 19, 12. D a t i v durch ack. a u f g e n o m m e n : δ π ω ς äv έ φ ά μ ι λ λ ο ν εΐ πάσιν φιλοτιμεϊσθ-αι — είδότας 8 t t 54» 21. D a t . l o c i : Σ α λ ο μ ί ν ι ι , 2 neben [è Σα]λα[μϊνι] ibid. ι ; Έ λ ε υ σ ί ν ι 43- 7 neben εν Έ λ ε ο σΐνι ibid. 2 etc. etc. ά ρ χ ω mit d a t . : [έπί Ά ρ ί σ τ ο ν ο ς δ]ρχοντος Ά θ ε ν α ί ο ι ς 8, 3 ; ?ρχε δέ Ά & ε ναίοις Ά ρ ι σ τ ί ο ν i 6 a , 2. έ π α ι νεΐν mit dat. : έπαινέααι τε α&τώι 20, 12 ; έπ. τοις πρέσβεσι 22, η, ähnlich ibid. 36 ; mit ack. ζ. b. έπαινέσαι Ά α τ έ α ν IJ, 8 ; έπ. τόν δήμον 28, 4 und sonst immer. Präpositionen. διά mit a c k . : εάν δέ τι àvαγκαΐον γ ί γ ν η τ α ι δια τόν πόλεμον 22, i g ; χ ω ρ ι σ θ έ ν των τοδ Π ε ι ρ α ι ώ ς χαί τοδ άστεως δια τόν [πόλεμονί 4 2 ι 6. W e c h s e l von είς und έν bei κ α τ α θ ε ϊ ν α ι : ές πόλιν 9, 6 ο ; 22, 3 9 ; — έν (έμ) πόλει ί ο , ι 8 ; 15, ι 8 ; 20, 23 etc. B e i (άνα)γράφειν ζ. b. έν σ τ ή λ η ι 30 a, 64 neben είς τ ή ν σ τ ή λ η ν ibid. 69. μετά, nie σόν : ζ. b. h o p κδσαι — μ ε τ ά τδν Ιιορκοτδν 9> IJ. 3 6 ; Ποσ-ίδιππον σ ο ν α π ο δ η μ ή σαντα μεθ·' έαοτών 46, 15 etc. etc. ώ ς : ώ ς Φ ί λ ι π π ο ν 38, Ι3·

αί μετοιχ]οι δσοι σονκατήλθ·ον άπό Φ ο λ ή ς ή — I δ ó θ· η 23 a, 4 ; τ ή ν μέν φιλίαν και τ ή ν σ ο μ μ α γ ί α ν είναι Ά θ η ν α ί ο ι ς κ α ι Λ α χ ε δ α ι μονίοις χ α ί — χ α ί — χ α ί — χ α ι τ ο ι ς ά λ λ ο ι ς σ ο μ μ ά χ ο ι ς χορίαν είς τόν δπαντα [χρόνον, ή ν] ή x ο ο σ ι κομίζοντες οί πρέσβεις 5 1 . 36A k t i o n s a r t , v g l . z . b . : τ ϊ δέ ψ ή φισμα τόδε 6 γ ρ α μ μ α τ ε ύ ς — ά ν α γ ρ α ψ ά τ ω — χαί κ α τ α θ έ τ ω — , τό δέ ά ρ γ ό ρ ι ο ν δ δ ν α ι — τός τ α μίας ε ! ς δέ τ ή ν σ τ ή λ η ν ά ν αγράφειν. ταδτα μεν à ν α γ ρ ά ψ α ι , έ λ έ σ θ · α ι δέ 3 0 a , 6 3 f f . ; τοίις β ο ϋ λ ο μ έ ν ο ο ς — è π ι δ ι δ ό ν α ί 55, 15 neben μ ή έξέστω μ η θ ε ν ΐ έ π ι δ ο δ ν α ι πλέον Η Η δ ρ α χ μ ώ ν ibid. 1 9 ; ό μ ό σ α ι etc. g, 21 neben π ο ε σ & α ι τον hópxov ibid. 41 etc.

A r t i k e l a u s g e l a s s e n : ες δεμόσιον ι , 7 ; Μενέλαος Π ε λ α γ ώ ν 33> 1 (Überschrift) neben Μενέλαον τόν Π ε λ α γ ό ν α ibid. 7· — έαοτοδ in prädik. Stellung: ή β ο υ λ ή τόν άρχοντα έαοτών 77» 8. A r t i k e l für relativ; τοις ά γ ω σ ι τοις ή π ό λ ι ς τ ί θ η σ ι 48 > 6 b ; in poesie

o u = w o h i n : άπέστειλεν ου έ κ α στοι ήβοόλοντο 4^, 25. ώ ς s t a t t δ τ ι : εάν δέ τις ε ϊ π η ι ή έ π ι ψ η φ ί σ η ι — ώ ς λόειν τι δει 3oa, 51. f i n a l e s δ π ω ς mit αν und konj. z. b. hônoç δ' äv γίγνεται 9, 43, vgl. ibid. 67. 7 8 ; hônoç äv μέ άδ[ικδνται] 18,34 etc.; mit blossem k o n j . z. b. δπως—αοντελεσθ·εΐ 58, 30 neben δ π ω ς áv ibid. 3 9 ; δ π ω ς έ π ι μ ε λ ώ ς γ έ ν η τ α ι 6 ι , 58· mit fut. z. b. δ π ω ς ταδτα εσται 22, 13 ; δ π ω ς έσονται σπονδαί 28, 2 1 . A l l e drei konstruktionen in derselben inschrift, no. 5 0 : δ π ω ς äv oí στρατιώται—παρέχωνται z. 26 und δ π ω ς äv οδν φαίνηται ζ. 64 ; δ π ω ς σοντελε[σθ·ωσ]ι πασα.ι (sc. θοσίαι) κατά τ ά πάτρια χ α ί οί ά γ ώ ν ε ς ώ ς κ ά λ λιστοι I [εσο]νται ζ. 54·

85, 16. P r o n o m e n : δσπερ η β Λ δ α & τ ό ς : έπΐ τοις αότοΐς, έφ' οίσπερ 30 a, 24 ; korrelat ausgelassen : εγκτεσιν είναι αότοϊς (seil, τδν αότδν) ϊ μ περ Ά θ ε ν α ί ο ι ς ι 8 , 30. R e l a t i v satz vorausgehend : Ιιοίτινες έ χ σ ορχόσοσι — έ λ έ σ θ α ι τόν δεμον πέντε ί ν δ ρ α ς 9> 45 '· ' n längeren zwischenraume n a c h f o l g e n d : [ δ π ω ς äv τ η ς δωρεάς μ ε τ έ χ ω σ ι ν

E l l i p s e d e r a p o d o s i s : τός δέ χσένος τός έν Χ α λ κ ί δ ι , hóaoi οίκδντες μέ τελόσιν Ά 9 · έ ν α ζ ε , χ α ί εί τοι δέοοται όπό τδ δέμο τδ Ά θ · . ά τ έ λ ε ι α · τός δέ ά λ λ ο ς τελεί« χ τ λ . 9. 54· N e g a t i o n , ουδείς, μ η δ ε ί ς etsrmologisch geschrieben: οόδέ ένός 9 , 1 1 neben ο&δένα ibid. 6, οδδενός ibid. 9· μ η δ ' 6φ' ένός 58, 8 neben [ μ | η θ [ έ ν ] ibid. 17.

INDEX

79

III. W Ö R T E R V E R Z E I C H N I S . ¡ίήτιυρ 'redegewandt' 84, 6 άγορα- als namenselement l8, 26 Άθήνογίτων 23 b kol. I I I , 1 2 σχαφη(ποιός) 23 b kol. I I I , ι αΐδεϊσθ-αι 19, 13 άναβασμός 27, I I αχσον άνθ-ύπατος 'proconsul' 86, 2 ; 87, 2 19, ί ο άρχιερεός (μέγιστος) 'pontifex γ ν ώ μ η 'antrag des rats' 20 anm. maximus' 65, 2; 81, 5 γ ν ώ μ η 'beschluss' 83, 8. 16 Αδτοχράτωρ 'imperator' 7 2 ; 73, e t c οιαχειροτονειν 28, 14 δ η μ α ρ χ ι κ ή ς εξουσίας 'tribuniciae δ«υΒελία 48, 42 mit anm. potestatis' 81, 6 ενιαι>τός 'kriegsjahr' oder διχτάτωρ 65, 2 'bürgerliches j ä h r ' 6, 4 Θεός 'divus' 72; 73 a , 2 etc. έπιμισθ·ο5ν 27, 5 Καίσαρ 65, 2 ; 66, ι etc. etc. εόαγγέλια 83, 6 χόμιτες 86, I i ήγεμονία 'heeresteil' 48, 23 ; [54, 7] λογιστής 'curator' 83, 37 χαταλιφή 27, 9. 13 πρεσβευτής χαί άντιστράτηγος κηδεμονία τών ' Α θ η ν ώ ν 84, 5 'legatus pro praetore' 7 1 , 2 ; 83, 33 νειυροι 22, 30 Σεβαστός 'Augustus' πολεν 'sich aufhalten', 'verweilen' 1,2 66, ι ; 71, 2 etc. etc. πόλις = άκρόπολις 9, 6 ο ; ίο, ι 8 ; δπατος 'consul' 67, 4 ; 81, 6 I S , 1 8 ; 18, 29; 20, 2 3 ; 22, 39 (dann ακρόπολις 29, 14; 3^, 23,' 46, 29 etc.) IV. V E R G L E I C H U N G S T A B E L L E Von den I n s c r i p t i o n es G r a e c a e (vgl. oben S. 2) sind, nachdem die erste ausgabe dieses heftes erschien, folgende neue auflagen erschienen: teriora. Accedunt leges IG. I 2 = Inscriptioncs Atticae Eusacrae. 1916. clidis anno anteriores. V o Tabulas magistratuum, luminis I editio minor. catalogos nominum, E d . F . Hiller D e Gaertinstrumenta iuris priringen. 1924 vati continens. Fase, IG. I I 2 = Inscriptiones Atticae Euprior. Tabulae maelidís anno posteriores. gistratuum. 1927. Voluminis I I et I I I editio Indices continens. minor. E d . I. Kirchner, Fase, prior. Archonr. Decreta continens. tum tabulae. ChronoFase, prior. Decreta anlogica. Sermo publicus norum 403/2—230/29. decretorum proprius 1 9 1 3 . Fase, alter. De1918. creta anno 229/8 posVon Dittenbergers Sylloge (vgl. ohen S. 2) ist unter redaktion von F . Hiller von Gaertringen, Johannes Kirchner, Johannes P o m t o w , Erich Ziebarth die dritte auflage erschienen: Sylloge inscriptionum Graecarum a Guilelmo Dittenbergero condita et aueta, nunc tertium edita. I. Lipsiae 1 9 1 5 . II. 1 9 1 7 . I I I . 1920. I V . Indices. 1924. ( S y l l . : l ) . Eine kleine Sammlung historischer epigramme hat Hiller von Gaertringen zusammengestellt: Historische Griechische Epigramme. Ausgewählt von Friedrich Frhr. Hiller von Gaertringen. Bonn 1926. (Kleine Texte 156). ( H i s t . Griech. Epigr.).

INDEX

8o

Gute abbildungen finden sich in folgenden z w e i werken : Inscriptiones Graecae coli. Otto K e r n . Bonn 1913. (Tabulae in usum scholarum ed. Joh. Lietzmann. 7). (Tabulae). Paul Graindor, A l b u m d'inscriptions attiques d'époque impériale. Gand 1924. (Recueil de travaux publiés par la Faculté de philosophie et lettres de l'Université de Gand. Fase. 53 et 54). (Album). IG. I 2 ι 39 45 52 82 86 Ilo "5 117 118 126 191 202 220 295 397 761 908 909 910 929 946

Hist. A t t . Inschr. ι 9 10 13 15 17 18 19 21 20 22

8

11 16 12 14

2

1304

S» 5b 5C

1664

6

IG. II I 6 10

2

Hist. A t t . Inschr. 22 24 23 25 28

14 28 31 43 '°3 110 112

29 30 31 33 34 35 36 37 39 38 40

123 228 231 236 240 387

389 457 469 641 654 657 680 682 687 778 779 791 808 834 907 946 1077 1201

IG. II m 1655 2084 IG. III ι 63 401/2 428 430 452 462 464 544 55° 555 557 561a 575 613 632 635

41 44 45 46 47 48 49 50 5' 52 53 55 54 56 62 59 a ) 83 42 58 27 Hist. A t t . Inschr. 57 26 Hist. A t t . Insehr.

66 79 65 74 69 76 77 64

68 70 78 63 67 71 84

86

') 431 vor Chr. nach Hiller von Gaertringen. 166/5 n a c h K i r c h n e r .

a)

716

85 80 75 82

735 1091 1132 Syll. 13 23 26 27 29 39 43 64 67 70 72 74 85 108 III "3 114 116 119 120 122 126 >3° 138 147 '59 166 174 181 192 255 260 262 3'5 316 318 3*9

8

Hist. A t t . Inschr. I 4 5 a 5b 3 Sc

6

9 10 13 12 14 15 18 19 21 20 22 24 23 25 28 26 29 30 31 32 33 34 35 36 39 38 40 41 42 43

INDEX

8l

Hist. Att. 434/35 ') Inschr. 464

Syll.8 326 328 362 371 374 408 409

44 45 46 47 48

51 52 53 54 55 56 58 59 60

465 476 491 497 547 655 666

49 50

759 870

65 82 Hist. A t t . Inschr. 61 64 68 78

OGI. 248 347 414 409—

Inschriften,

d i e n i c h t i n I G . , S y l l . o d e r O G I. Hist. A t t . vorbanden sind: Inschr. A t h . Mitt. V I 1881, 312 87 X X X V I I 1912, 183 81 Journ. Hell. Stud. X V I 1896, 339 72 Österreich. Jahresh. I 1898, 29 no. 3 73 A . Wilhelm, Beiträge zur griecb. Inschriftenkunde 76 no. 64 57 (rechtes Bruchstück) Hist.Griech. Epigr.

Hist. A t t . Inschr. !

8 47 128

2 7 85

Tabulae

I

Hist. A t t . ι Inschr. !

12 (oben) 12 (Mitte)

I 2

13 16 17 17 18

(unten) (rechts) (oben) (unten)

je 12 16 '5 20 22 24 28

19 20 (oben) 23 (oben) 23 (unten) 24 (oben)

33 32 39

30

Hist. A t t . Inschr. 66 75 77 80 81

Album 4 25

34 46 50 105 109

85 86

Neue Sammlungen, sowie beitrage zur kritik und erklärung der griechischen inschriften registriert: Supplementum epigraphicum Graecum. Cur. J. J. E . Hondius. 1. Lugduni Batavorum 1923. II. 1924. III. 1929. I V . 1930. (S. E . G.). F ü r die inschriften dieses heftes ist zu vergleichen : Hist. A t t . Inschr. I 16 19 21 23 30 44 50 75 77 80 82

S. E . G. III ι I I I 31 III 19 I I I 20 I 14; I I II I I I 74 I I I 8 7 ; 156 I I 15 I I I 270 ι 47 I 47 I 47

') mit neu zugefügtem fragment. N a c h m a n s o n , Historische attische Inschriften

6

INDEX

82

Der benutzer dieses heftes möge auch nicht versäumen, die künftig erscheinenden bände dieses nützlichen hilfsbuches zu rate zu ziehen.

D i e I n s c h r i f t e n s i n d g e f u n d e n in A t h e n außer folgenden: Eleusis : Peiraieus : Delphoi : Pergamon :

Hist. Att. Inschr. 43. 48 (ein teil). 58 27· 56 3- 4 61

NACHWORT Im Dez. 1930 teilte mir Herr Prof. Lietzmann mit, daß das 1913 erschienene Heft Hist. A t t . Irischr. vergriffen sei und mithin eine neue Auflage erwünscht wäre. Den Zeitumständen entsprechend müsse aber diese ein photomechanischer Abdruck der ersten Auflage sein. Selbstverständlich wurde es mir gestattet, dem H e f t eine neue Vergleichungstabelle beizugeben, die auf die bisher erschienenen Bände der IG. minor und die dritte Auflage der Dittenbergerschen Sylloge Bezug nimmt. Auch die übrigen Zusätze der Vergleichungstabelle werden sich hoffentlich nützlich erweisen. Göteborg, Jan. 1931.

Ernst

Nachmanson.

INHALT

Seite

Zur Einführung 2 1. Salamisdekret (I. hälfte des V I . jh.) 6 2. W e i h u n g des jüngeren Peisistratos (527—510) 7 3. Schlacht bei Euripos (504) 7 4. Schlacht bei Marathon (490) 7 5. Ostrakismos (anfang des V . jh.) 7 6. Verlustliste der Erechtheis (459/8) 8 7. Schlacht bei Tanagra (457) 9 8. Erste Tributliste (454/3) 9 9. Beschluss über Chalkis (446/5) 11 10. Kolonie nach Brea (446—444) 13 11. Zwölfte Tributliste (443/2) 14 12. Expedition nach K o r k y r a (433/2) 16 13. Bündnis mit Leontinoi (433/2) 17 14. Kolonisten in Poteidaia (429/8) 17 15. Proxeniedekret für Asteas aus A l e a (421/20) 17 16. Vierunddreissigste Tributliste (421/20) 18 17. Bund zwischen A t h e n , Argos, Mantineia und Elis (420·ΐ9) ι8 18. Mörder des Phrynichos (410/9) 20 19. Drakons Gesetz über Totschlag (409/8) 22 20. Proxeniedekret für Oiniades aus Palaiskiathos (408/7) 23 21. Alkibiades und die Klazomenier in Daphnus (408) 23 22. Dekret für die Samier (405/4) 24 23. Ehrung für die Phylekämpfer (401/0) 26 24. Erneuerung eines von den Dreissig zerstörten Dekrets (bald n. 403) 27 25. Bündnis zwischen A t h e n und Boiotien (395/4) 27 26. Schlacht bei K o r i n t h (394/3) 28 27. K o n o n s Mauerbau (392/1) 28 28. Athen und Klazomenai (387/6) 29 29. Der Odrysenkönig Hebryzelmis (386/5) 30 30. Zweiter Seebund (378/7) 30 3 1 . A t h e n und Dionysios I von Syrakus (369/8) 33 32. W e i h u n g des zweiten Seebunds (c. 365) 34 33. K r i e g in Chalkidike (363/2) 34 34. Athens Bund mit den Peloponnesiern (362/1) 34 35. Garnison auf Andros (357/6) 35 36. Dekret für die Elaiousier (341/0) 36 37. Proxeniedekret, beantragt von Demosthenes (340/39) 36 38. ProxeniedekretfüreinenMakedonier(?), beantragt vonDemades (337/6)3 7 39. Korinthischer Bund der Hellenen 37 40/41. Beschlüsse aus dem Jahre 319/8 38 42/43. Demetrios von Phaleron (314/3) 39 44. D e r R e d n e r Lykurgos (307/6) 40 45. Kassanders Angriff auf A t h e n (306/5) 41 46. Gesandtschaft zu Kassander (299/8) 41 47. A u d o l e o n , K ö n i g der Paionen (289/8) 42 6*

84

INHALT

48. Der Dichter Philippides (287/6) 49. Galliereinfall in Delphoi (275/4) 50. Ehrendekret für Phaidros aus Sphettos (275/4) 5 1 . Aigyptisch-athenischer Bund (266/5) 52/53. L a m n a als Schiedsrichter zwischen Athen und Boiotien (244/3) 54. Ehrung für Bithys, Feldherr des Königs Demetrios (235) 55. Kriegsbeiträge (232/1) 56. Ehrung für Eurykleides (kurz nach 229/4) 57. Athen und Ptolemaios Euergetes (bald nach 229/8) 58. Ehrung für den Strategen Demainetos (bald nach 2 1 1 / 1 0 ) 59. Ehrung für Menandros aus Pergaraon (190/89) 60. Kleinasiatische Fürsten in Athen (178 v . C h r . ? ) 61. Ehrung für Eumenes I I von Pergamon (175) 62. Proxeniedekret für den römischen Prätor L. Hortensius (bald n. 170) 63. Ehrung für Sulla (83) 64. Ehrung für König Deiotaros von Galatien (frühestens 62 vor Chr.) 65. Ehrung für Cäsar (48 ?) 66. Weihinschrift des Romatempels (nach 27 vor Chr.) 67. Inschrift des Agrippamonuments (27 vor Chr. oder etwas später) 68. E h r u n g . f ü r Herodes den Großen (25—13) Kaiserzeit 69. E h r u n g für Germanicus (18) 70. E h r u n g für König Ptolemaios von Mauretanien (23—40) 71. Ehrung f ü r P . Memmius Regulus (54/55) 72. Hhrung für Kaiser Nero (61) 73/74. Metagraphe von Kaiserinschriften 75. Kaiser Domitianus als Archont in A t h e n (85/86) 76. Ehrung für Kaiser Traianus (103—105) 77. Hadrianus Archont in Athen (II 1/2) 78. Inschriften des Philopapposdenkmals (114—116) 79. Vergrösserung von Athen durch Hadrianus (124/5) 80. Datierung nach Hadrianus (127/8) 81. Brief des Kaisers Hadrianus (131/2) 82. H e r o d e s Attikos und die Epheben (166/7) 83. Dekret anlässlich der Ernennung des Geta zum Mitregenten von Septimius Severus und Caracalla (209/10) 84. Ehrung für L. Egnatius Victor Lollianus (anfarg des I I I . jh.) 85. Ehrung f ü r den Geschichtsschreiber P . Herennios Dexippos (n. 270) 86. E h r u n g für den römischen Dichter R u f i u s Festus Avienus (c. 360) 87. Arcadius und Honorius (396—401) Index I. Sachliches I I . Sprachliches I I I . Wörterverzeichnis I V . Vergleichungstabelle Nachwort

Fromtnannsche Buchdruckerei (Hermann Pohle) in Jena.

43 45 45 48 5° 51 51 54 55 55 57 58 58 60 61 61 61 61 61 62

62 62 62 63 63 64 64 64 65 66 66 66 67 67 69 69 70 71 72 75 79 79 82

Kleine Texte für Vorlesungen und Übungen Herausgegeben von Hans Lietzmann

A. Alte Philologie Griechische Autoren. 33/34 SUPPLEMENTUM LYRICUM. Neue Bruchstücke von Archilochus, Alcaeus, Sappho, Corinna, Pindar, Bacchylides. Ausgew. u. erkl. von E. D i e h l . 3. Aufl. 83 S. 1917. 2.60 112 SUPPLEMENTUM EURIPIDEUM. Bearb. von H. von A r n i m . 80 S. 1913. 2.50 113 SUPPLEMENTUM SOPHOCLEUM. Hrsg. von E. D i e h l . 33 S. 1913· ι— 44/46 MENANDRI reliquiae nuper repertae. Hrsg. von S. S u d h a u s . 2. Aufl. 103 S. 1914. 3-25, geb. 4.25 66 D I E FRÖSCHE DES ARISTOPHANES. Mit ausgewählten antiken Scholien.

H r s g . von W . S ü ß .

90 S.

1911. 2.90, geb. 3.90

77 HIPPOCRATIS de aere aquis locis. Mit der alten lateinischen Übersetzung. Hrsg. von G. G u n d e r m a n n . Neudruck. 50 S. 1919.

1.70

82 APOLLONIUS DYSCOLUS: De pronominibus. Pars generalis. Edidit Dr. P a u l u s Maas. 44 S. 1911. 1.25 89 E U R I P I D E S MEDEA mit Scholien. Hrsg. von E r n s t Diehl. 1 1 6 S. 1911. 1.75, geb. 2.75 97 DIODORS RÖMISCHE ANNALEN bis 302 v. Chr. samt dem Ineditum Vaticanum. Hrsg. von A. B. D r a c h m a n n . 72 S. 1912.

2.25

98 MUSAIOS, HERO UND LEANDROS. Mit ausgew. Varianten und Scholien. Hrsg. von A. L u d w i c h . 54 S. 1912. 1.70 i n AUSWAHL AUS DEN ILIASSCHOLIEN zur Einführung in die antike Homerphilologie. Ausgew. u. geordn. von W. D e e c k e . 92 S. 1912. 2.90 118 ORATORUM ET RHETORUM GRAECORUM nova fragmenta. Edidit Κ. J a n d e r . 42 S. 1913. 1.40 120 HIPPOKRATES ÜBER AUFGABEN UND PFLICHTEN DES ARZTES in einer Anzahl auserlesener Stellen aus dem Corpus Hippocraticum. Hrsg. von Th. M e y e r - S t e i n e g und W. S c h o n a c k . 27 S. 1913. —.50

135 N O V A E COMOEDIAE FRAGMENTA in papyris reperto exceptis Menandreis. Edidit O. S c h r o e d e r . 77 S. 19x5. 2.25 137 V I T A E HOMERI ET HESIODI in usum scholar um edidit U d a l r i c u s de W i l a m o w i t z - M o e l l e n d o r f f . 58 S. Neudruck. 1929. 1.80 138 C R A T I P P I hellenicorum fragmenta oxyrhynchia. Scholarum in usum edidit J. H. L i p s i u s . 35 S. 1916. 1.10 145 CALLIMACHI F R A G M E N T A N U P E R R E P E R T A . R. P f e i f f e r . 94 S. 1921. 149 D I E K L E I N E R E N H I S T O R I K E R F R A G M E N T E P Y R U S . Bearb. von Fr. B i l a b e l . 63 S. 1923.

Edidit 3.—

AUF PA2.—

151 CELSI A L E T H E S LOGOS. Excussit et restituere conatus est Dr. O. G l ö c k n e r . XIV, 72 S. 1924. 3.— 158 GORGIAE H E L E N A . Recognov. et interpretatus est O t t o I m m i s c h . VII, 55 S. 1927. 3.— 159 ILIA S HOMERI. (J. Β. Rexius 1584). Hrsg. von R i c h a r d N e w a l d . 56 S. 1929. 2.20 160 LUCIANI DIALOGI MERETRICII. In usum scholarum edidit Carolus Mras. 56 Seiten. 1930. 4.— Lateinische Autoren. 69 POETARUM ROMANORUM V E T E R U M reliquiae selegit E. D i e h l . 165 S. 1911. 2.50, geb. 3.50 71 CICEROS R E D E F Ü R T. A N N I U S MILO. Mit dem commentar des Asconius und den Bobienser Scholien. Hrsg. von P. W e s s n e r 74 S. 1911. 1.20, geb. 2.20 72 D I E V I T A E V E R G I L I A N A E und ihre antiken Quellen. Hrsg. von E. D i e h l . 60 S. 19x1. —.90 80 V E R G I L A E N E I S II, mit dem commentar des Servius. Hrsg. von E. D i e h l . 131 S. 1911. 2.—, geb. 3 . — 134 P. V E R G I L I MARONI S BUCOLICA. Cum auctoribus et imitatoribus in usum scholarum edidit C. H o s i u s . 64 S. 19x5. 2.—, geb. 3 . — 147 OCTAVIA P R A E T E X T A cum elementis commentarli. Edidit C a r o l u s H o s i u s . 72 S. 1922. 2.25 154 L. A N N A E I SENECAE divi Claudii apotheosis per saturam quae apocolocyntosis vulgo dicitur. Edidit O t t o R o s s b a c h . 18 S. 1926. —.80 Vulgärlatein. 26/28 L A T E I N I S C H E ALTCHRISTLICHE I N S C H R I F T E N mit einem anhang jüdischer inschriften. Ausgew. u. erkl. von E. D i e h l . 2. Aufl. 86 S. 1913. 2.75

62 V U L G Ä R L A T E I N I S C H E Έ . Diehl. 180 S. 1910. 143 V U L G Ä R L A T E I N I S C H E S F . S l o t t y . 64 S. 1918.

INSCHRIFTEN.

Hrsg.

ÜBUNGSBUCH.

von 5·60 von 2.—

Hrsg.

Griechische Inschriften. 115 G R I E C H I S C H E INSCHRIFTEN ZUR GRIECHISCHEN S T A A T E N K U N D E . Ausgew. von F . B l e c k m a n n . 79 S. 1913. 2.50 121 H I S T O R I S C H E G R I E C H I S C H E I N S C H R I F T E N bis auf Alexander den Großen. Ausgew. u. erkl. von E . N a c h m a n s o n . 60 S. 1913. 1-9° 156 H I S T O R I S C H E G R I E C H I S C H E E P I G R A M M E . Hrsg. von F r i e d r . F r e i h e r r n H i l l e r v o n G a e r t r i n g e n . 64 S. 1926. 3-4° Lateinische Inschriften. 29/30 R E S G E S T A E D I V I A U G U S T I . Das Monumentum Ancyranum. Hrsg. u. erkl. von E . D i e h l . 4., verm. Aufl. Unveränderter Neudruck. 1930. 52 Seiten. 2.— 38/40 A L T L A T E I N I S C H E I N S C H R I F T E N . D i e h l . 3., neubearb. Aufl. 1930.

Ausgew.

von

56 P O M P E I A N I S C H E WANDINSCHRIFTEN UND W A N D T E S . Ausgew. von E . D i e h l . 2. Aufl. 1931. 62 V U L G Ä R L A T E I N I S C H E INSCHRIFTEN. E. Diehl. 180 S. 1910. 68 L A T E I N I S C H E S A C R A L I N S C H R I F T E N . F. R i c h t e r . 45 S. 1911.

Hrsg. Ausgew.

E. 4.80

VER3.40 von 5-6° von 1.40

Italische Inschriften. 57 A L T I T A L I S C H E I N S C H R I F T E N . Ausgew. von H e r m a n n Jacobsohn. 32 Seiten. Neudruck 1927. 1.— Papyri und Verwandtes. 14 GRIECHISCHE P A P Y R I . Ausgew. u. erkl. von H. L i e t z m a n n . 2. Aufl. 32 S. 1910. 1.— 20 A N T I K E F L U C H T A F E L N . Hrsg. u. erkl. von R i e h . W ü n s c h . 2. Aufl. 31 S. 1912. —-5° 65 A U S D E R A N T I K E N S C H U L E . Sammlung griechischer texte auf papyrus, holztafeln, ostraka. Ausgew. u. erkl. von E . Z i e b a r t h . 2. Aufl. 33 S. 1913. 1.— 84 A U S E I N E M G R I E C H I S C H E N Z A U B E R P A P Y R U S . Von Richard Wünsch. 31 S. 19x1. 1.— 133 L A M E L L A E A V R E A E O R P H I C A E . Edidit commentario instruxit A l e x . O l i v i e r i . 28 S. 1915. —.90