Geography 11 [11]

Citation preview

‫جغرافﻴـه‬ ‫صﻨف ‪11‬‬ ‫جغرافﻴـﺔ صـنف ‪11‬‬ ‫‪1398‬‬

‫ﻫـ ‪ .‬ش‬

‫وزارت معارف‬

‫سرود ملی‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ ３‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ ３‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پښـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه ‪４‬ان‬

‫دا هيــــــواد به تل ځلي‪８‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ ３‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫وزارت ﻣعارف‬

‫جغرافﻴﻪ‬ ‫ﻳازدﻫم‬

‫ﺳﺎل ﭼﺎپ‪ ١٣٩٨ :‬ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬‬ ‫أ‬

‫ﻣشخصات کتاب‬ ‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫ﻣضﻤﻮن‪ :‬جغرافﻴﻪ‬ ‫ﻣؤﻟفان‪ :‬گروه مؤلفان کتابﻫاى درسﻰ دﻳپارتمﻨت جغرافﻴﺔ ﻧصاب تعلﻴمﻰ‬ ‫وﻳراستاران‪ :‬اعضاى دﻳپارتمﻨت وﻳراستارى و اﻳدﻳت زبان درى‬ ‫صﻨف‪ :‬ﻳازدﻫم‬ ‫زبان ﻣتﻦ‪ :‬درى‬ ‫اﻧکشاف دﻫﻨده‪ :‬رﻳاست عمﻮمﻰ اﻧکشاف ﻧصاب تعلﻴمﻰ و تألﻴف کتب درسﻰ‬ ‫ﻧاشر‪ :‬رﻳاست ارتباط و آگاﻫﻰ عامﺔ وزارت معارف‬ ‫سال چاپ‪ 1398 :‬ﻫجرى شمسﻰ‬ ‫ﻣکان چاپ‪ :‬کابل‬ ‫چاپخاﻧﻪ‪:‬‬ ‫اﻳﻤﻴﻞ آدرس‪[email protected] :‬‬ ‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫حق طبع‪ ،‬تﻮزﻳع و فروش کتابﻫاى درسﻰ براى وزارت معارف جمﻬﻮرى اسﻼمﻰ‬ ‫افغاﻧستان محفﻮظ است‪ .‬خرﻳد و فروش آن در بازار ممﻨﻮع بﻮده و با متخلفان برخﻮرد‬ ‫قاﻧﻮﻧﻰ صﻮرت مﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫ب‬

‫پﻴام وزﻳر معارف‬

‫اﻗرأ باسﻢ ربﻚ‬ ‫سپاس و حﻤد بﻴﻜران آﻓرﻳدﮔار ﻳﻜتاﻳﻰ را ﻛﻪ بر ﻣا ﻫستﻰ بخﺸﻴد و ﻣا را از ﻧﻌﻤت بزرگ خﻮاﻧدن و‬ ‫ﻧﻮﺷتﻦ برخﻮردار ساخت‪ ،‬و درود بﻰپاﻳان بر رسﻮل خاتﻢ‪ -‬حﻀرت ﻣحﻤد ﻣﺼﻄﻔﻰ ‪ -‬ﻛﻪ ﻧخستﻴﻦ‬ ‫پﻴام اﻟﻬﻰ بر اﻳﺸان «خﻮاﻧدن» است‪.‬‬ ‫چﻨاﻧچﻪ بر ﻫﻤﻪﮔان ﻫﻮﻳداست‪ ،‬سال ‪ 1397‬خﻮرﺷﻴدى‪ ،‬بﻪ ﻧام سال ﻣﻌارف ﻣسﻤﻰ ﮔردﻳد‪ .‬بدﻳﻦ ﻣﻠحﻮظ‬ ‫ﻧﻈام تﻌﻠﻴﻢ و تربﻴت در ﻛﺸﻮر ﻋزﻳز ﻣا ﺷاﻫد تحﻮﻻت و تﻐﻴﻴرات بﻨﻴادﻳﻨﻰ در ﻋرﺻﻪﻫاى ﻣختﻠﻒ‬ ‫خﻮاﻫد بﻮد؛ ﻣﻌﻠﻢ‪ ،‬ﻣتﻌﻠﻢ‪ ،‬ﻛتاب‪ ،‬ﻣﻜتب‪ ،‬اداره و ﺷﻮراﻫاى واﻟدﻳﻦ‪ ،‬از ﻋﻨاﺻر ﺷشﮔاﻧﻪ و اساسﻰ ﻧﻈام‬ ‫ﻣﻌارف اﻓﻐاﻧستان بﻪ ﺷﻤار ﻣﻰروﻧد ﻛﻪ در تﻮسﻌﻪ و اﻧﻜﺸاف آﻣﻮزش و پرورش ﻛﺸﻮر ﻧﻘش ﻣﻬﻤﻰ‬ ‫را اﻳﻔا ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪ .‬در چﻨﻴﻦ برﻫﺔ سرﻧﻮﺷتساز‪ ،‬رﻫبرى و خاﻧﻮادة بزرگ ﻣﻌارف اﻓﻐاﻧستان‪ ،‬ﻣتﻌﻬد بﻪ‬ ‫اﻳجاد تحﻮل بﻨﻴادى در روﻧد رﺷد و تﻮسﻌﺔ ﻧﻈام ﻣﻌاﺻر تﻌﻠﻴﻢ و تربﻴت ﻛﺸﻮر ﻣﻰباﺷد‪.‬‬ ‫از ﻫﻤﻴﻦرو‪ ،‬اﺻﻼح و اﻧﻜﺸاف ﻧﺼاب تﻌﻠﻴﻤﻰ از اوﻟﻮﻳتﻫاى ﻣﻬﻢ وزارت ﻣﻌارف پﻨداﺷتﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﻫﻤﻴﻦ راستا‪ ،‬تﻮجﻪ بﻪ ﻛﻴﻔﻴت‪ ،‬ﻣحتﻮا و ﻓراﻳﻨد تﻮزﻳﻊ ﻛتابﻫاى درسﻰ در ﻣﻜاتب‪ ،‬ﻣدارس و ساﻳر‬ ‫ﻧﻬادﻫاى تﻌﻠﻴﻤﻰ دوﻟتﻰ و خﺼﻮﺻﻰ در ﺻدر برﻧاﻣﻪﻫاى وزارت ﻣﻌارف ﻗرار دارد‪ .‬ﻣا باور دارﻳﻢ‪،‬‬ ‫بدون داﺷتﻦ ﻛتاب درسﻰ باﻛﻴﻔﻴت‪ ،‬بﻪ اﻫداف پاﻳدار تﻌﻠﻴﻤﻰ در ﻛﺸﻮر دست ﻧخﻮاﻫﻴﻢ ﻳاﻓت‪.‬‬ ‫براى دستﻴابﻰ بﻪ اﻫداف ذﻛرﺷده و ﻧﻴﻞ بﻪ ﻳﻚ ﻧﻈام آﻣﻮزﺷﻰ ﻛارآﻣد‪ ،‬از آﻣﻮزﮔاران و ﻣدرسان‬ ‫دﻟسﻮز و ﻣدﻳران ﻓرﻫﻴختﻪ بﻪﻋﻨﻮان تربﻴت ﻛﻨﻨدهﮔان ﻧسﻞ آﻳﻨده‪ ،‬در سراسر ﻛﺸﻮر احتراﻣاﻧﻪ تﻘاﺿا‬ ‫ﻣﻰﮔردد تا در روﻧد آﻣﻮزش اﻳﻦ ﻛتاب درسﻰ و اﻧتﻘال ﻣحتﻮاى آن بﻪ ﻓرزﻧدان ﻋزﻳز ﻣا‪ ،‬از ﻫﻴچ‬ ‫ﻧﻮع تﻼﺷﻰ درﻳﻎ ﻧﻮرزﻳده و در تربﻴت و پرورش ﻧسﻞ ﻓﻌال و آﮔاه با ارزشﻫاى دﻳﻨﻰ‪ ،‬ﻣﻠﻰ و تﻔﻜر‬ ‫اﻧتﻘادى بﻜﻮﺷﻨد‪ .‬ﻫر روز ﻋﻼوه بر تجدﻳد تﻌﻬد و حس ﻣسؤوﻟﻴت پذﻳرى‪ ،‬با اﻳﻦ ﻧﻴت تدرﻳس راآﻏاز‬ ‫ﻛﻨﻨد‪ ،‬ﻛﻪ در آﻳﻨدة ﻧزدﻳﻚ ﺷاﮔردان ﻋزﻳز‪ ،‬ﺷﻬروﻧدان ﻣؤثر‪ ،‬ﻣتﻤدن و ﻣﻌﻤاران اﻓﻐاﻧستان تﻮسﻌﻪ ﻳاﻓتﻪ‬ ‫و ﺷﻜﻮﻓا خﻮاﻫﻨد ﺷد‪.‬‬ ‫ﻫﻤچﻨﻴﻦ از داﻧش آﻣﻮزان خﻮب و دوست داﺷتﻨﻰ بﻪ ﻣثابﺔ ارزﺷﻤﻨدترﻳﻦ سرﻣاﻳﻪﻫاى ﻓرداى ﻛﺸﻮر‬ ‫ﻣﻰخﻮاﻫﻢ تا از ﻓرﺻتﻫا ﻏاﻓﻞ ﻧبﻮده و در ﻛﻤال ادب‪ ،‬احترام و اﻟبتﻪ ﻛﻨجﻜاوى ﻋﻠﻤﻰ از درس ﻣﻌﻠﻤان‬ ‫ﮔراﻣﻰ استﻔادة بﻬتر ﻛﻨﻨد و خﻮﺷﻪ چﻴﻦ داﻧش و ﻋﻠﻢ استادان ﮔراﻣﻰ خﻮد باﺷﻨد‪.‬‬ ‫در پاﻳان‪ ،‬از تﻤام ﻛارﺷﻨاسان آﻣﻮزﺷﻰ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨدان تﻌﻠﻴﻢ و تربﻴت و ﻫﻤﻜاران ﻓﻨﻰ بخش ﻧﺼاب‬ ‫تﻌﻠﻴﻤﻰ ﻛﺸﻮر ﻛﻪ در تﻬﻴﻪ و تدوﻳﻦ اﻳﻦ ﻛتاب درسﻰ ﻣجداﻧﻪ ﺷباﻧﻪ روز تﻼش ﻧﻤﻮدﻧد‪ ،‬ابراز ﻗدرداﻧﻰ‬ ‫ﻛرده و از بارﮔاه اﻟﻬﻰ براى آنﻫا در اﻳﻦ راه ﻣﻘدس و اﻧسانساز ﻣﻮﻓﻘﻴت استدﻋا دارم‪.‬‬ ‫با آرزوى دستﻴابﻰ بﻪ ﻳﻚ ﻧﻈام ﻣﻌارف ﻣﻌﻴارى و تﻮسﻌﻪ ﻳاﻓتﻪ‪ ،‬و ﻧﻴﻞ بﻪ ﻳﻚ اﻓﻐاﻧستان آباد و ﻣترﻗﻰ‬ ‫داراى ﺷﻬروﻧدان آزاد‪ ،‬آﮔاه و ﻣرﻓﻪ‪.‬‬ ‫دﻛتﻮر ﻣحﻤد ﻣﻴروﻳس بﻠخﻰ‬ ‫وزﻳر ﻣﻌارف‬ ‫ج‬

‫فﻬرست مطالب‬ ‫صفحات‬

‫عﻨﻮان‬ ‫بخش افغاﻧستان‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫‪1‬‬ ‫زراﻋت و ﻣاﻟدارى‬ ‫‪2‬‬ ‫اﻫداف ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻓﺼﻞ اول‬ ‫درس اول‬ ‫‪4-3‬‬ ‫‪ 1،1‬زراﻋت و اﻫﻤﻴت اﻗتﺼادى آن‬ ‫درس دوم‬ ‫‪6-5‬‬ ‫‪ 2,1‬ﺷﻴﻮهﻫاى زراﻋت‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﺷﻴﻮة ﻗدﻳﻤﻰ‬ ‫ب‪ .‬ﺷﻴﻮة ﻋﺼرى و پﻴﺸرﻓتﺔ زراﻋت‬ ‫درس سﻮم‬ ‫‪10-7‬‬ ‫‪ 3,1‬تﻮﻟﻴدات ﻣﻬﻢ زراﻋتﻰ‬ ‫درس چﻬارم‬ ‫‪12-11‬‬ ‫تﻮزﻳﻊ جﻐراﻓﻴاﻳﻰ زراﻋت‬ ‫درس پﻨجﻢ‬ ‫‪16-13‬‬ ‫‪ 4,1‬ﻣاﻟدارى و اﻫﻤﻴت اﻗتﺼادى آن‬ ‫درس ﺷﺸﻢ‬ ‫‪ 5,1‬ﺷﻴﻮهﻫاى ﻣاﻟدارى‬ ‫‪18-17‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﺷﻴﻮة ﻋﻨﻌﻨﻮى و ﻗدﻳﻤﻰ‬ ‫ب‪ .‬ﺷﻴﻮة ﻋﺼرى و پﻴﺸرﻓتﻪ‬ ‫درس ﻫﻔتﻢ‬ ‫‪20-19‬‬ ‫‪ 6,1‬حﻴﻮاﻧات وحﺸﻰ‬ ‫درس ﻫﺸتﻢ‬ ‫‪ 7,1‬بررسﻰ وﺿﻌﻴت زراﻋت و ﻣاﻟدارى‬ ‫‪24-21‬‬ ‫در اﻓﻐاﻧستان‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫‪25‬‬ ‫اﻧرژى و ﻣﻌادن‬ ‫‪26‬‬ ‫اﻫداف ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫درس ﻧﻬﻢ‬ ‫‪28-27‬‬ ‫‪ 1,2‬اﻧرژى و اﻫﻤﻴت آن‬ ‫درس دﻫﻢ‬ ‫‪ 2،2‬ﻣﻨابﻊ اﻧرژى ﻗابﻞ تجدﻳد و ﻏﻴر ﻗابﻞ تجدﻳد ‪30-29‬‬ ‫درس ﻳازدﻫﻢ‬ ‫‪32-31‬‬ ‫‪ 3,2‬برق‬ ‫درس دوازدﻫﻢ‬ ‫‪38-33‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬برق آبﻰ‬ ‫د‬

‫عﻨﻮان‬ ‫درس سﻴزدﻫﻢ‬ ‫ب‪ .‬برق حرارتﻰ‬ ‫درس چﻬاردﻫﻢ‬ ‫‪ 4,2‬زﻏال سﻨﮓ و ﻣﻌادن آن در ﻛﺸﻮر‬ ‫درس پاﻧزدﻫﻢ‬ ‫‪ 5,2‬ﻧﻔت و ﮔاز‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﻧﻔت‬ ‫ب‪ .‬ﮔاز‬ ‫درس ﺷاﻧزدﻫﻢ‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬حﻮزهﻫاى ﻧﻔتخﻴزﻛﺸﻮر‬ ‫درس ﻫﻔدﻫﻢ‬ ‫‪ 6,2‬ﻓﻠزات‬ ‫درس ﻫژدﻫﻢ‬ ‫اﻫﻤﻴت اﻗتﺼادى ﻣﻌادن ﻓﻠزات‬ ‫درس ﻧزدﻫﻢ‬ ‫‪ 7,2‬ﻣﻌادن سﻨﮓﻫاى ساختﻤاﻧﻰ‬ ‫درس بﻴستﻢ‬ ‫‪ 8,2‬احجار ﻛرﻳﻤﻪ‬ ‫درس بﻴست و ﻳﻜﻢ‬ ‫‪ 9 ،2‬بررسﻰ وﺿﻌﻴت اﻧرژى و ﻣﻌادن‬ ‫ﻓﺼﻞ سﻮم‬ ‫ﺻﻨاﻳﻊ و تجارت‬ ‫اﻫداف ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻓﺼﻞ سﻮم‬ ‫درس بﻴست و دوم‬ ‫‪ 1,3‬ﺻﻨاﻳﻊ و اﻫﻤﻴت آن در اﻓﻐاﻧستان‬ ‫درس بﻴست و سﻮم‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﺻﻨاﻳﻊ دستﻰ‬ ‫ب‪ .‬ﺻﻨاﻳﻊ ﻣاﺷﻴﻨﻰ‬ ‫ج‪ .‬احﺼائﻴﺔ تﻮﻟﻴدات ﻣاﺷﻴﻨﻰ‬ ‫درس بﻴست وچﻬارم‬ ‫‪ 2,3‬تﻮرﻳزم و اﻫﻤﻴت اﻗتﺼادى آن‬ ‫درس بﻴست و پﻨجﻢ‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﻣﻨاﻃﻖ تﻮرﻳستﻰ ﻛﺸﻮر‬ ‫ب‪ .‬احﺼائﻴﺔ تﻮرﻳزم‬ ‫درس بﻴست و ﺷﺸﻢ‬ ‫‪ 3,3‬تجارت و اﻫﻤﻴت آن‬

‫صفحات‬ ‫‪42-39‬‬ ‫‪46-43‬‬ ‫‪50-47‬‬

‫‪52-51‬‬ ‫‪56-53‬‬ ‫‪58-57‬‬ ‫‪60-59‬‬ ‫‪64-61‬‬ ‫‪68-65‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪72-71‬‬

‫‪76-73‬‬ ‫‪78-77‬‬ ‫‪82-79‬‬

‫‪84-83‬‬

‫صفحات‬

‫عﻨﻮان‬ ‫درس بﻴست و ﻫﻔتﻢ‬ ‫‪88-85‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬تجارت داخﻠﻰ‬ ‫ب‪ .‬تجارت خارجﻰ‬ ‫درس بﻴست و ﻫﺸتﻢ‬ ‫‪92-89‬‬ ‫ج‪ -‬ﻣﻴزان ﺻادرات و واردات ﻛﺸﻮر‬ ‫درس بﻴست و ﻧﻬﻢ‬ ‫‪96-93‬‬ ‫‪ 4,3‬باﻧﻚ‬ ‫درس سﻰام‬ ‫‪100-97‬‬ ‫ﻧحﻮة ﻋﻤﻠﻜرد باﻧﻚ‬ ‫درس سﻰ و ﻳﻜﻢ‬ ‫‪104-101‬‬ ‫‪ 5,3‬بررسﻰ وﺿﻌﻴت تجارت و ﺻﻨاﻳﻊ‬ ‫بخش جﻬان‬ ‫ﻓﺼﻞ چﻬارم‬ ‫‪105‬‬ ‫آب و زراﻋت‬ ‫‪106‬‬ ‫اﻫداف ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻓﺼﻞ چﻬارم‬ ‫درس سﻰ و دوم‬ ‫‪ 1,4‬آب و سرﻣاﻳﻪﮔذارى روى آن در جﻬان ‪108-107‬‬ ‫درس سﻰ و سﻮم‬ ‫‪112-109‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬پروژه ﻫاى بزرگ آبﻴارى‬ ‫ب‪ .‬تﺼﻔﻴﺔ آب‬ ‫درس سﻰ و چﻬارم‬ ‫‪116-113‬‬ ‫‪ 2,4‬زراﻋت و روشﻫاى جدﻳد آن‬ ‫درس سﻰ و پﻨجﻢ‬ ‫ﻣﻴزان تﻮﻟﻴد اﻧﻮاع ﻣحﺼﻮﻻت زراﻋتﻰ در ﻛﺸﻮرﻫاى‬ ‫‪120-117‬‬ ‫پﻴﺸرﻓتﺔ جﻬان‬ ‫ﻓﺼﻞ پﻨجﻢ‬ ‫‪121‬‬ ‫اﻧرژى‬ ‫‪122‬‬ ‫اﻫداف ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻓﺼﻞ پﻨجﻢ‬ ‫درس سﻰ و ﺷﺸﻢ‬ ‫‪124-123‬‬ ‫‪ 1,5‬اﻧرژى و اﻫﻤﻴت آن در جﻬان‬ ‫درس سﻰ و ﻫﻔتﻢ‬ ‫‪130-125‬‬ ‫‪ 2,5‬اﻧﻮاع اﻧرژى‬ ‫درس سﻰ و ﻫﺸتﻢ‬ ‫‪134-131‬‬ ‫ﻧﻔت در جﻬان‬ ‫درس سﻰ و ﻧﻬﻢ‬ ‫‪138-135‬‬ ‫ج‪ .‬ﮔاز ﻃبﻴﻌﻰ‬ ‫درس چﻬﻠﻢ‬ ‫‪142-139‬‬ ‫د‪ .‬زﻏال سﻨﮓ در جﻬان‬

‫عﻨﻮان‬ ‫درس چﻬﻞ و ﻳﻜﻢ‬ ‫‪ 3,5‬تﻮزﻳﻊ جﻐراﻓﻴاﻳﻰ ﻣﻨابﻊ اﻧرژى‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻣﻌادن و ﺻﻨاﻳﻊ‬ ‫اﻫداف ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬ ‫درس چﻬﻞ و دوم‬ ‫‪ 1,6‬ﻣﻌادن و اﻫﻤﻴت آن در جﻬان‬ ‫درس چﻬﻞ و سﻮم‬ ‫‪ 2,6‬ﺷﻴﻮهﻫاى استخراج ﻣﻌادن‬ ‫درس چﻬﻞ و چﻬارم‬ ‫اﻧﻮاع ﺻﻨاﻳﻊ و اﻫﻤﻴت آن در جﻬان‬ ‫درس چﻬﻞ و پﻨجﻢ‬ ‫‪ 5,6‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮثر در اﻧﻜﺸاف ﺻﻨﻌتﻰ‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔتﻢ‪ :‬تجارت و تﻮرﻳزم‬ ‫اﻫداف ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻓﺼﻞ ﻫﻔتﻢ‬ ‫درس چﻬﻞ و ﺷﺸﻢ‬ ‫‪ 1,7‬تجارت جﻬاﻧﻰ و اﻫﻤﻴت آن‬ ‫درس چﻬﻞ و ﻫﻔتﻢ‬ ‫‪ 2,7‬تجارت جﻬاﻧﻰ ﻳا بﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬حجﻢ ﻣبادﻻت تجارتﻰ‬ ‫درس چﻬﻞ و ﻫﺸتﻢ‬ ‫ب‪ .‬ﻣﻨاﻃﻖ آزاد تجارتﻰ و ﻣﻔﻬﻮم آن‬ ‫ج‪ .‬تﻮزﻳﻊ ﻣﻨاﻃﻖ تجارتﻰ‬ ‫درس چﻬﻞ و ﻧﻬﻢ‬ ‫د‪ .‬سازﻣان تجارت جﻬاﻧﻰ‬ ‫درس پﻨجاﻫﻢ‬ ‫تﻮرﻳزم و اﻫﻤﻴت جﻬاﻧﻰ آن‬ ‫درس پﻨجاه و ﻳﻜﻢ‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﻣﻨاﻃﻖ و ﻛﺸﻮر ﻫاى ﻣﻬﻢ تﻮرﻳستﻰ جﻬان‬ ‫درس پﻨجاه و دوم‬ ‫ب‪ .‬ﻣﻨابﻊ جذب تﻮرﻳزم‬ ‫ج‪ .‬سازﻣان جﻬاﻧﻰ تﻮرﻳزم‬ ‫درس پﻨجاه و سﻮم‬ ‫‪ 4,7‬حﻤﻞ و ﻧﻘﻞ جﻬاﻧﻰ و اﻫﻤﻴت آن‬ ‫درس پﻨجاه و چﻬارم‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬اﻧﻮاع حﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‬ ‫ب‪ .‬رﻗابتﻫا‬

‫صفحات‬ ‫‪146-143‬‬ ‫‪146‬‬ ‫‪146‬‬ ‫‪150-147‬‬ ‫‪152-151‬‬ ‫‪156-153‬‬ ‫‪160-157‬‬ ‫‪161‬‬ ‫‪162‬‬ ‫‪164-163‬‬ ‫‪168-165‬‬

‫‪170-169‬‬

‫‪172-171‬‬ ‫‪174-173‬‬ ‫‪178-175‬‬ ‫‪180-179‬‬

‫‪184-181‬‬ ‫‪187-185‬‬

‫ه‬

‫بخش اﻓﻐاﻧستان‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‬

‫زراﻋت و ﻣاﻟدارى‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻰخﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫زراعت و ﻣاﻟدارى‬ ‫زراعت و اﻫﻤﻴت اقتصادى آن‬ ‫ شﻴﻮهﻫاى زراعت‬‫ شﻴﻮهﻫاى قدﻳﻤﻰ‬‫ شﻴﻮة عصرى و پﻴشرفتﻪ‬‫تﻮﻟﻴدات ﻣﻬﻢ زراعتﻰ‬ ‫تﻮزﻳع جغرافﻴاﻳﻰ زراعت‬‫ﻣاﻟدارى و اﻫﻤﻴت اقتصادى آن‬ ‫شﻴﻮهﻫاى ﻣاﻟدارى‬ ‫ شﻴﻮة عﻨعﻨﻮى و قدﻳﻤﻰ‬‫ شﻴﻮة عصرى و پﻴشرفتﻪ‬‫حﻴﻮاﻧات وحشﻰ‬ ‫بررسﻰ وضعﻴت زراعت و ﻣاﻟدارى‬

‫‪1‬‬

‫اﻫداف ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻓﺼﻞ اول‬ ‫از شاﮔردان اﻧتﻈار ﻣﻰرود ﻛﻪ با خﻮاﻧدن اﻳﻦ ﻓﺼﻞ بﻪ اﻫداف داﻧشﻰ زﻳر دست ﻳابﻨد‪:‬‬

‫اﻫﻤﻴت اقتصادى زراعت را درک کﻨﻨد‪.‬‬ ‫با شﻴﻮهﻫاى ﻣختﻠف زراعت‪ ،‬آشﻨاﻳﻰ پﻴدا کﻨﻨد‪.‬‬ ‫با کارآﻳﻰ شﻴﻮهﻫاى جدﻳد زراعتﻰ آشﻨاﻳﻰ حاصﻞ کﻨﻨد‪.‬‬ ‫ﻣﻴزان تﻮﻟﻴدات زراعتﻰ کشﻮر را بشﻨاسﻨد‪.‬‬ ‫با تﻮزﻳع جغرافﻴاﻳﻰ زراعت کشﻮر آشﻨا شﻮﻧد‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴت اقتصادى ﻣاﻟدارى را درک کﻨﻨد‪.‬‬ ‫با اﻧﻮاع حﻴﻮاﻧات اﻫﻠﻰ کشﻮر و ﻧحﻮة تﻮزﻳع آن آشﻨا شﻮﻧد‪.‬‬ ‫از شاﮔردان اﻧتﻈار ﻣﻰرود ﻛﻪ با خﻮاﻧدن اﻳﻦ ﻓﺼﻞ بﻪ اﻫداف ﻣﻬارتﻰ زﻳر دست ﻳابﻨد‪:‬‬

‫بتﻮاﻧﻨد اﻫﻤﻴت اقتصادى زراعت را بﻴان کﻨﻨد‪.‬‬ ‫شﻴﻮهﻫاى ﻣختﻠف زراعت را تشرﻳح کﻨﻨد‪.‬‬ ‫دﻻﻳﻞ کارآﻳﻰ شﻴﻮهﻫاى جدﻳد زراعت را بﻴان کﻨﻨد‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴت اقتصادى ﻣاﻟدارى را بﻴان کﻨﻨد‪.‬‬ ‫اﻧﻮاع حﻴﻮاﻧات اﻫﻠﻰ کشﻮر را بﻴان کﻨﻨد‪.‬‬ ‫ساحات کشت ﻧباتات ﻣختﻠف زراعتﻰ را روى ﻧقشﻪ ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬ ‫ساحات ﻧگﻬدارى حﻴﻮاﻧات اﻫﻠﻰ افغاﻧستان را روى ﻧقشﻪ تثبﻴت و ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬ ‫ﻣشکﻼت ﻣاﻟدارى کشﻮر را بشﻤارﻧد‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫درس اول‬

‫‪ 1،1‬زراﻋت و اﻫﻤﻴت اﻗتﺼادى آن‬

‫شکﻞ‪ :1‬شﻴﻮة عﻨعﻨﻮى زراعت (قﻠبﻪ کردن زﻣﻴﻦ) در افغاﻧستان‬

‫در بارة اﻫﻤﻴت حﻴاتﻰ و اقتصادى زراعت چﻪ ﻣﻰداﻧﻴد؟‬

‫زراعت‪ ،‬عبارت از آﻣاده ساختﻦ زﻣﻴﻦ براى بذر و پاشﻴدن تخﻢ حبﻮبات‪ ،‬سبزﻳجات و ﻣﻮاد‬ ‫اوﻟﻴﺔ ﻧباتﻰ بﻮده کﻪ با تﻮافق اقﻠﻴﻢ‪ ،‬آب و خاک ﻣساعد‪ ،‬تﻮسط وساﻳﻞ عﻨعﻨﻮى ﻳا تکﻨاﻟﻮژى‬ ‫ﻣعاصر بﻪ طﻮر آبﻰ ﻳا ﻟﻠﻤﻰ صﻮرت ﻣﻰگﻴرد و در فصﻞﻫاى ﻣختﻠف سال‪ ،‬حاصﻼت را از‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻣﻰگﻴرﻧد کﻪ براى رفع احتﻴاجات اوﻟﻴﺔ بشر بﻪ کار برده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫زراعت‪ ،‬ﻳک بخش عﻤده و اساسﻰ اقتصاد ﻣﻠﻰ کشﻮر ﻣا بﻮده و بعضﻰ از ﻣحصﻮﻻت آن‬ ‫ﻣثﻞ ﻣﻴﻮهﻫا‪ ،‬زعفران و غﻴره ﻣﻨبع بزرگ صادرات و عاﻳدات را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫زراعت و ﻣاﻟدارى شغﻞ بﻴشتر ﻣردم کشﻮر ﻣا را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‪ .‬حاصﻼت زراعتﻰ ﻧﻪ تﻨﻬا‬ ‫در رفع احتﻴاجات اوﻟﻴﺔ اﻧسانﻫا اﻫﻤﻴت دارد؛ بﻠکﻪ در اﻧکشاف صﻨاﻳع خفﻴفﻪ و ﻣﻮاد غذاﻳﻰ‬ ‫و تقﻮﻳت اقتصاد ﻣﻮرد استفاده قرار ﻣﻰگﻴرد‪ .‬از فروش بعضﻰ حاصﻼت زراعتﻰ‪ ،‬درآﻣد‬ ‫پﻮﻟﻰ غرض رفع ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى ﻣعﻴشتﻰ زﻧدهگﻰ اﻧسان ﻫا بﻪ دست ﻣﻰآﻳد‪.‬‬ ‫در کشﻮر زراعتﻰ ﻣا افغاﻧستان اقسام غﻠﻪﻫا و حبﻮبات دﻳگر‪ ،‬اقسام ﻣﻴﻮهﻫا‪ ،‬ﻧباتات صﻨعتﻰ‬ ‫و روغﻨﻰ‪ ،‬اقسام سبزىﻫا ‪ ،‬عﻠﻮفﻪ (شبدر و رشقﻪ) بعضﻰ ﻧباتات طبﻰ ﻣثﻞ زعفران و غﻴره‬ ‫کشت ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫‪3‬‬

‫عﻮاﻣﻠﻰ کﻪ بر ﻧﻮعﻴت و تﻮﻟﻴدات زراعت تأثﻴر دارد عبارتﻨد از‪ :‬عﻮاﻣﻞ فزﻳکﻰ‪ ،‬اجتﻤاعﻰ‪،‬‬ ‫اقتصادى و سﻴاسﻰ‪ .‬عﻮاﻣﻞ فزﻳکﻰ آن‪ ،‬ﻧﻮعﻴت خاک‪ ،‬شکﻞ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻮعﻴت اقﻠﻴﻢ و ﻣﻨابع آبﻰ‬ ‫ﻣﻰباشد کﻪ بر کﻤﻴت و کﻴفﻴت ﻣﻮاد زراعتﻰ بﻪ طﻮر ﻣستقﻴﻢ تأثﻴر دارد‪.‬‬ ‫برفبارىﻫاى زﻣستاﻧﻰ و بارانﻫاى بﻬارى در ﻣرطﻮب ﻧگﻬداشتﻦ طبقﻪﻫاى خاکﻰ و داﻣﻨﻪﻫاى‬ ‫ﻣﻨاطق ﻣرتفع‪ ،‬باعث رشد و ﻧﻤﻮى رﻳشﻪ و ساقﺔ ﻧباتات‪ ،‬بﻪ وﻳژه گﻨدم ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫زراعت افغاﻧستان بخشﻰ بﻪ شکﻞ عﻨعﻨﻮى و بخشﻰ بﻪ شکﻞ ﻣعاصر و پﻴشرفتﻪ است و بﻪ‬ ‫صﻮرت عﻤﻮم از تﻤام رقبﻪ افغاﻧستان ‪ 7،9‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻫکتار زﻣﻴﻦ آن تحت زراعت قرار دارد‪ .‬از‬ ‫آن جﻤﻠﻪ ‪ 5،3‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻫکتار آن قابﻞ آبﻴارى ﻣﻰباشد و بﻨابر کﻤبﻮد آب‪ ،‬ﻫﻤﻪ ساﻟﻪ تﻨﻬا ‪2،6‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻫکتار زﻣﻴﻦ آن آبﻴارى ﻣﻰگردد‪.‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان در دو گروه تﻨظﻴﻢ گردﻧد‪ ،‬گروه اول‪ ،‬راجع بﻪ اﻧﻮاع ﻧباتات زراعتﻰ و فاﻳدهﻫاى‬ ‫حﻴاتﻰ آن و گروه دوم راجع بﻪ اﻫﻤﻴت اقتصادى زراعت در کشﻮر ﻣا بحث ﻧﻤﻮده و‬ ‫ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر گروه ﻧتﻴجﺔ کار گروه خﻮد را در صﻨف بﻴان کﻨد‪.‬‬

‫؟‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫‪1‬ـ زراعت چگﻮﻧﻪ فعاﻟﻴتﻰ است؟ تعرﻳف ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ زراعت چﻪ اﻫﻤﻴت اقتصادى دارد؟ تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ گﻨدم بﻪ چﻨد ﻧﻮع زرع ﻣﻰگردد؟‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان با استفاده از کتابخاﻧﻪﻫا ﻳا کدام ﻣرجع دﻳگر عﻠﻤﻰ در ﻣﻮرد اﻫﻤﻴت اقتصادى‬ ‫زراعتکشﻮر‪ ،‬ﻳک صفحﻪ ﻣعﻠﻮﻣات جﻤعآورى ﻧﻤﻮده با ﻫﻢصﻨفان خﻮد در ﻣﻴان‬ ‫بگذارﻧد‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫درس دوم‬

‫‪ 2،1‬شﻴﻮهﻫاى زراﻋت‬

‫شکﻞ‪ :2‬شﻴﻮة آبﻴارى زﻣﻴﻦ در افغاﻧستان کﻪ بﻴشتر بﻪ شکﻞ غﻴر فﻨﻰ و غﻴر ﻣﻨظﻢ صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬

‫شﻴﻮهﻫاى زراعت در افغاﻧستان چگﻮﻧﻪ است؟‬ ‫در کشﻮر ﻣا شﻴﻮة زراعت از زﻣانﻫاى قدﻳﻢ تا اکﻨﻮن بﻪ شکﻞ عﻨعﻨﻮى کﻪ‪ ،‬قﻠبﻪ تﻮسط‬ ‫حﻴﻮاﻧات و کار پرزحﻤت‪ ،‬تﻮسط دستان تﻮاﻧﻤﻨد دﻫاقﻴﻦ صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪ .‬حاصﻼت کﻢ و‬ ‫ﻧاچﻴز آن ﻣصارف ﻧفﻮس روزافزون کشﻮر ﻣا را کفاﻳت ﻧﻤﻰکﻨد و ساﻻﻧﻪ ﻣقدار زﻳادى غﻠﻪ‬ ‫از خارج وارد وطﻦ ﻣا ﻣﻰگردد‪ .‬اﻣا اﻣروز زراعت افغاﻧستان بﻴشتر بﻪ شﻴﻮة قدﻳﻤﻰ و شﻴﻮة‬ ‫عصرى و پﻴشرفتﻪ صﻮرت ﻣﻰگﻴرد کﻪ بﻪ طﻮر فشرده تﻮضﻴح ﻣﻰگردد‪:‬‬ ‫اﻟﻒ ـ شﻴﻮه ﻗدﻳﻤﻰ‬

‫اﻳﻦ شﻴﻮة زراعت افغاﻧستان بﻪ طﻮرکﻞ زراعت سﻨتﻰ بﻮده و ﻫدف عﻤدة آن فعاﻟﻴتﻫاى‬ ‫زراعتﻰ دﻫاقﻴﻦ‪ ،‬رفع ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى ﻣصرفﻰ آنﻫا ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫چﻮن تأﻣﻴﻦ خاﻧﻮادهﻫا با ﻣﻮاد خﻮراکﻪ از ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى اوﻟﻴﻪ در زراعت عﻨعﻨﻮى است در‬ ‫حدود ‪ 60‬اﻟﻰ ‪ 80‬فﻴصد ﻣﻨابع زﻣﻴﻦ و کار بﻪ تﻮﻟﻴد غﻠﻪﻫا اختصاص داده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫در زراعت عﻨعﻨﻮى زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻴروى کار‪ ،‬وساﻳﻞ زراعتﻰ و تخﻢ بذرى بﻪ شکﻞ ابتداﻳﻰ وجﻮد‬ ‫داشتﻪ و از طرف دﻫاقﻴﻦ فراﻫﻢ ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫دﻫاقﻴﻦ‪ ،‬ﻳک ﻣقدار ﻣحصﻮﻻت تﻮﻟﻴد شدة خﻮد را بﻪ بازار عرضﻪ ﻣﻰکﻨﻨد تا با پﻮل‬ ‫آن ﻧﻴازﻣﻨدىﻫا خﻮد را خرﻳدارى کﻨﻨد‪ .‬دﻫاقﻴﻦ بﻪ صﻮرت عﻤﻮم بﻴﻦ صفر تا ‪ 50‬فﻴصد‬ ‫ﻣحصﻮﻻت تﻮﻟﻴد شدة خﻮد را بﻪ بازار عرضﻪ ﻣﻰدارﻧد‪.‬‬ ‫قرار احصاﻳﻴﻪ دوﻟت‪ ،‬ﻣصارف گﻨدم بﻪ حﻴث ﻣﻮاد غذاﻳﻰ براى ﻫر ﻧفر افغان ساﻻﻧﻪ ‪ 162‬کﻴﻠﻮگرام‬ ‫واﻧﻤﻮد گردﻳده است؛ چﻮن حاصﻼت زراعتﻰ کشﻮر ﻣا ﻣصارف ﻣردم را پﻮره ﻧکرده‪ ،‬ازاﻳﻦ رو‬ ‫در بعضﻰ وﻻﻳات تا حدى کچاﻟﻮ‪ ،‬جاى غﻠﻪﻫا را گرفتﻪ و تﻮﻟﻴدات کچاﻟﻮ از ‪ 500‬تﻦ بﻪ ‪25000‬‬ ‫تﻦ افزاﻳش ﻳافتﻪ است و ﻫﻢ ﻣقدار زﻳاد غﻠﻪﻫا ساﻻﻧﻪ از خارج وارد وطﻦ ﻣا ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫‪5‬‬

‫ب ـ شﻴﻮة ﻋﺼرى و پﻴشرﻓتﺔ زراﻋت‬

‫براى اﻳجاد شراﻳط و سادهسازى در تغﻴﻴر زراعت عﻨعﻨﻮى بﻪ شﻴﻮة عصرى و پﻴشرفتﻪ‪ ،‬اﻣکاﻧات‬ ‫زﻳر ﻣﻰتﻮاﻧد ﻧقش اساسﻰ را داشتﻪ باشﻨد‪ :‬خطﻮط ﻣﻮاصﻼتﻰ و وساﻳﻞ حﻤﻞ و ﻧقﻞ‪ ،‬برق‪،‬‬ ‫سﻴستﻢ آبﻴارى‪،‬تسﻬﻴﻼت ﻣارکﻴتﻰ‪ ،‬ارتباطات‪ ،‬تخﻢﻫاى اصﻼح شدة بذرى‪ ،‬کﻮد‪ ،‬ادوﻳﺔ ضد‬ ‫آفات و اﻣراض ﻧباتﻰ‪ ،‬ﻣاشﻴﻦآﻻت زراعتﻰ‪،‬‬ ‫زراﻋت ﻋﺼرى‬ ‫زراﻋت ﻋﻨﻌﻨﻮى‬ ‫خدﻣات تحقﻴق‪ ،‬تروﻳج و حفاظت ﻧباتات و‬ ‫رفع ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى ﻣصرفﻰ خاﻧﻮاده زﻳاد ساختﻦ ﻣفاد از طرﻳق فروش‬ ‫حاصﻼت در ﻣارکﻴت‬ ‫غﻴره‪ .‬ﻣشخصﺔ دﻳگر زراعت عصرى‪ ،‬زرع‬ ‫استفادة وسﻴع از تکﻨاﻟﻮژى جدﻳد تﻮﻟﻴد‬ ‫ﻣتکاثف است کﻪ از زﻣﻴﻦ کﻢ حاصﻞ بﻴشتر استفاده از عﻮاﻣﻞ سﻨتﻰ تﻮﻟﻴد‬ ‫پﻴﻮﻧد ضعﻴف با ﻣارکﻴت‪ ،‬عﻮاﻣﻞ تﻮﻟﻴد پﻴﻮﻧد قﻮى با ﻣارکﻴت‪ ،‬تﻮﻟﻴد‬ ‫بﻪ دست ﻣﻰآورﻧد‪.‬‬ ‫وحاصﻼت تﻮﻟﻴدى‬ ‫و حاصﻼت تﻮﻟﻴد‬ ‫در شﻴﻮة زراعت عصرى ﻣاشﻴﻦآﻻت‬ ‫حاضر بﻪ قبﻮل خطر و ضرر‬ ‫ﻣحافظﻪ کارى پﻴراﻣﻮن استفاده از‬ ‫زراعتﻰ سﻬﻮﻟت در کارﻫا و فراواﻧﻰ در تکﻨاﻟﻮژى‬ ‫تﻮﻟﻴدات فراوان و خﻮد کفا شدن‬ ‫حاصﻼت غﻠﻪﻫاى ﻧاچﻴز ﻣصارف‬ ‫تﻮﻟﻴدات را بﻪ عﻤﻞ ﻣﻰآورد‪.‬‬ ‫ﻣردم را کفاﻳت ﻧﻤﻰکﻨد‬ ‫احداث بﻨد و ﻧﻬرﻫا‪ ،‬حفر چاهﻫاى عﻤﻴق شدﻳار تﻮسط قﻠبﺔ حﻴﻮاﻧات‪ 10 ،‬ساﻧتﻰ شدﻳار تﻮسط تراکتﻮر تا ‪ 20‬ساﻧتﻰ ﻣتر‬ ‫زﻣﻴﻦ را ﻧرم و عﻤق ﻣﻰ سازد کﻪ رﻳشﻪ‬ ‫ﻣتر را ﻧرم و عﻤق ﻣﻰکﻨد کﻪ رﻳشﻪ‬ ‫و ساقﻪ ﻧبات در آن قﻮى و حاصﻠخﻴز‬ ‫و تحت کشت استفادة وسﻴع از زﻣﻴﻦﻫاى ﻧبات در آن خﻮب ﻧﻤﻮ ﻣﻰکﻨد‬ ‫ﻣﻰگردد‬ ‫باﻳر‪ ،‬باعث تﻮﻟﻴدات زﻳاد و خﻮد کفا شدن تخﻢ بذرى ﻳکجا با تخﻢ ﻧباتات ﻫرزه تخﻢ بذرى پاک و ﻣﻮاد غذاﻳﻰ را بﻪ‬ ‫طﻮر کاﻣﻞ بﻪ خﻮد جذب ﻣﻰکﻨد‬ ‫کشت ﻣﻰشﻮد و ﻧبات ﻫرزه ﻣﻮاد‬ ‫کشﻮر ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫غذاﻳﻰ را بﻴشتر براى خﻮد ﻣﻰگﻴرد‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان در سﻪ گروه تﻨظﻴﻢ گردﻧد و بعد از بحث بﻪ پاسخ فشرده پرسش خﻮد بپردازﻧد‬ ‫و ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر گروه ﻧتﻴجﺔ فعاﻟﻴت خﻮد را در صﻨف بﻴان کﻨد‪.‬‬ ‫گروه اول‪ :‬ﻫدف عﻤده در شﻴﻮة زراعت عﻨعﻨﻮى چﻴست؟‬ ‫گروه دوم‪ :‬ﻫدف عﻤده در شﻴﻮة زراعت عصرى و پﻴشرفتﻪ چﻴست؟‬ ‫گروه سﻮم‪ :‬دو ﻣثال از شﻴﻮة زراعت عﻨعﻨﻮى و عصرى را بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫؟‬ ‫جﻤﻠﻪﻫا را بﻪ دقت بخﻮاﻧﻴد‪ .‬در ﻣقابﻞ جﻤﻠﺔ درست آن حرف (ص) و در ﻣقابﻞ جﻤﻠﺔ‬ ‫غﻠط آن حرف (غ) بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ در شﻴﻮة زراعت عﻨعﻨﻮى تﻮﻟﻴدات و حاصﻼت زراعت فراوان ﻣﻰشﻮد‪) ( .‬‬ ‫‪2‬ـ در شﻴﻮة زراعت عصرى و ﻣاشﻴﻨﻰ‪ ،‬تﻮﻟﻴدات و حاصﻼت‪ ،‬کﻢ و ﻧاچﻴز ﻣﻰباشد‪) ( .‬‬

‫‪3‬ـ شراﻳط اقﻠﻴﻤﻰ در تﻮﻟﻴدات زراعت ﻧﻴز تا ثﻴر دارد‪) ( .‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان بعد از ﻣشﻮره با اعضاى فاﻣﻴﻞ خﻮد؛ جﻮاب سؤال زﻳر را ﻣختصرا ً بﻨﻮﻳسﻨد و در‬ ‫درس آﻳﻨده در صﻨف بﻴان کﻨﻨد‪.‬‬ ‫زراعت ﻣاشﻴﻨﻰ چطﻮر جاى زراعت عﻨعﻨﻮى را در کشﻮر ﻣا خﻮاﻫد گرفت؟‬ ‫‪6‬‬

‫درس سﻮم‬

‫‪ 3،1‬تﻮﻟﻴدات ﻣﻬﻢ زراﻋتﻰ‬

‫شکﻞ‪ :3‬جﻤعآورى و چﻴدن ﻣحصﻮﻻت پﻨبﻪ در ﻳک ﻣزرعﻪ‪.‬‬

‫ـ شراﻳط طبﻴعﻰ کشﻮر ﻣا بﻪ کشت اﻧﻮاع کدام ﻧباتات زراعتﻰ ﻣساعد است؟‬ ‫افغاﻧستان کﻪ ﻣﻨاطق ﻣختﻠف اقﻠﻴﻤﻰ دارد‪ ،‬زﻣﻴﻨﺔ زرع و تﻮﻟﻴد اﻧﻮاع ﻣختﻠف ﻧباتات را ﻣساعد‬ ‫ﻣﻰسازد‪ .‬چﻮن در حدود ‪ 80‬فﻴصد اراضﻰ افغاﻧستان‪ ،‬کﻮﻫستاﻧﻰ‪ ،‬بﻴابان‪ ،‬ﻳا ﻧﻴﻤﻪ بﻴابان است‪،‬‬ ‫حدود ‪ 15‬فﻴصد از خاک کشﻮر ﻣا براى زراعت ﻣساعد است و قرﻳب بﻪ ﻧﻴﻢ آن زﻳر کشت‬ ‫است‪ .‬ساحﺔ ﻣجﻤﻮعﻰ اراضﻰ زراعتﻰ افغاﻧستان بﻪ ‪ 28‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻫکتار ﻣﻰرسدکﻪ از آن جﻤﻠﻪ ‪7.8‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻫکتار آن قابﻞ زرع بﻮده و از ‪ 4.5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻫکتار آن ﻫﻤﻪ ساﻟﻪ استفاده بﻪ عﻤﻞ ﻣﻰآﻳد‪.‬‬ ‫از جﻤﻠﺔ تﻮﻟﻴدات زراعتﻰ افغاﻧستان حبﻮبات (گﻨدم‪ ،‬برﻧج‪ ،‬جﻮارى وجﻮ) در ﻳک ساحﺔ‬ ‫وسﻴع زراعتﻰ کشﻮر زرع و حاﻳز اﻫﻤﻴت ﻣﻰباشد کﻪ در حدود ‪ 83‬فﻴصد زﻣﻴﻦﻫاى آبﻴارى‬ ‫شدة زراعتﻰ و تقرﻳباً تﻤام زﻣﻴﻦﻫاى ﻟﻠﻤﻰ را در بر ﻣﻰگﻴرد‪ .‬ساﻳر ﻣﻮاد زراعتﻰ؛ چـﻮن‪:‬‬ ‫ﻣﻴﻮهﻫا‪ ،‬سبزىﻫا و ﻧباتات صﻨعتﻰ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬پﻨبﻪ و ﻟبﻠبﻮ بﻪ شﻤﻮل عﻠﻮفﺔ حﻴﻮاﻧﻰ و غﻴره ‪430‬‬ ‫ﻫزار ﻫکتار از اراضﻰ آبﻴارى شدة زراعتﻰ را اشغال ﻧﻤﻮده اﻧد‪.‬‬ ‫* در تﻮﻟﻴدات زراعتﻰ کشﻮر ﻣا از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻢتر و اوﻟتر ﻣﻮادى کﻪ احتﻴاج غذاﻳﻰ ﻣردم را‬ ‫رفع ﻣﻰدارد عبارت از حاصﻼت گﻨدم است کﻪ غذاى اساسﻰ ﻣردم کشﻮر ﻣا را تشکﻴﻞ‬ ‫ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫گﻨدم بﻪ طﻮر عﻤﻮم در عرضاﻟبﻠدﻫاى ﻣتﻮسط جغرافﻴاﻳﻰ ﻣﻰروﻳد کﻪ از اﻳﻦ ﻟحاظ سرزﻣﻴﻦ‬ ‫افغاﻧستان ﻣساعدترﻳﻦ شراﻳط طبﻴعﻰ کشت و زرع گﻨدم را بﻪ وجﻮد آورده است‪.‬‬ ‫گﻨدم در ارتفاعات ﻣختﻠف افغاﻧستان از ‪ 300‬تا ‪ 3300‬ﻣتر ارتفاع قابﻞ زرع و کشت ﻣﻰباشد‬ ‫در حدود ‪ 50‬تا ‪ 60‬فﻴصد اراضﻰ افغاﻧستان براى زرع گﻨدم تخصﻴص ﻳافتﻪ است‪ .‬در‬ ‫حاﻟﻰکﻪ از جﻤﻠﺔ اراضﻰ تحت زرع غﻠﻪجات ‪ 90‬فﻴصد آن را در بر ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫‪7‬‬

‫کشﻮر ﻣا از ﻧظر داشتﻦ اﻧﻮاع ﻣختﻠف گﻨدم ﻧرم ﻳا خزاﻧﻰ و سخت ﻳا بﻬارى در زﻣرة تﻤام‬ ‫کشﻮرﻫاى جﻬان‪ ،‬ﻣقام اول را دارا است‪.‬‬ ‫ﻧظر بﻪ تحقﻴقات «واوﻳﻠﻮف» عاﻟﻢ روسﻰ‪ ،‬ﻣﻨطقﻪﻫاى شﻤال افغاﻧستان‪ ،‬ﻣرکز اوﻟﻴﺔ زرع گﻨدم‬ ‫ﻧرم در براعظﻢ آسﻴا ﻣﻰباشد و با داشتﻦ ‪ 57‬فﻴصد ﻧﻮع ﻣختﻠف آن در تﻤام جﻬان ﻣقام اول‬ ‫را دارد‪ .‬زرع اﻳﻦ ﻧﻮع گﻨدم در فصﻞ خزان در ﻣزارع آبﻰ صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫بخش زﻳاد گﻨدم تﻮﻟﻴد شده در افغاﻧستان از ﻣزارع آبﻰ بﻪ دست ﻣﻰآﻳد و ﻣقدار حاصﻼت‬ ‫آن بﻪ ﻣقاﻳسﺔ گﻨدم ﻟﻠﻤﻰ بﻴشتر ﻣﻰباشد؛ اﻟبتﻪ از جﻤﻠﺔ اراضﻰ تحت زرع گﻨدم ‪ 56‬فﻴصد آن‬ ‫آبﻰ و ‪ 44‬فﻴصد آن ﻟﻠﻤﻰ ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫بخش زﻳادى از دو‪ ،‬سﻮم بخش گﻨدم تﻮﻟﻴد شده در ﻣرکزﻫاى تﻮﻟﻴدى بﻪ ﻣصرف ﻣﻰرسد‬ ‫و سﻮم بخش آن‪ ،‬ﻫﻤﻪ ساﻟﻪ در بازارﻫاى داخﻠﻰ بﻪ فروش ﻣﻰرسد‪.‬‬ ‫ﻣﻨطقﺔ بزرگ و وسﻴع زرع گﻨدم ﻟﻠﻤﻰ در شﻤال ﻣﻤﻠکت واقع بﻮده درحاﻟﻰکﻪ ﻣﻨاطق‬ ‫ﻣخصﻮص گﻨدم آبﻰ را ﻧﻮاحﻰ جﻨﻮبﻰ‪ ،‬جﻨﻮبغربﻰ و ﻣرکزى افغاﻧستان تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫* برﻧج بعد از گﻨدم از غﻠﻪﻫاى عﻤدة کشﻮر ﻣا بﻪ شﻤار ﻣﻰآﻳد و ﻣﻬﻢترﻳﻦ ﻣادة غذاﻳﻰ ﻣردم‬ ‫ﻣا را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫برﻧج ﻣعﻤﻮﻻً در ﻣﻨاطقﻰ زرع ﻣﻰگردد کﻪ آب و ﻫﻮاى گرم و آب فراوان داشتﻪ باشد‪ .‬برﻧج‬ ‫در افغاﻧستان در ﻣﻨاطق کﻢارتفاع‪ ،‬گرم و داراى آب فراوان کشت ﻣﻰگردد و دو ﻧﻮع عﻤدة‬ ‫آن بﻪ ﻧام برﻧج بارﻳک و برﻧج ﻟک شﻬرت زﻳاد دارد‪.‬‬ ‫قﻴﻤت‪ ،‬ﻣقدار تﻮﻟﻴد و اﻧدازة ﻣصرف برﻧج بارﻳک بﻪ ﻣقاﻳسﺔ برﻧج ﻟک زﻳاد است‪ .‬برﻧج‬ ‫بارﻳک در وﻻﻳتﻫاى شرقﻰ‪( ،‬ﻟغﻤان‪ ،‬کﻨر و ﻧﻨگرﻫار) و در وﻻﻳتﻫاى شﻤال (بغﻼن‪ ،‬کﻨدز‬ ‫و تخار) بﻪ پﻴﻤاﻧﺔ وسﻴع زرع ﻣﻰگردد و تﻮﻟﻴدات آن حاﻳز اﻫﻤﻴت است‪.‬‬ ‫برﻧج ﻟک‪ ،‬بﻪ طﻮر ﻣعﻤﻮل در وﻻﻳتﻫاى ﻣﻴدان وردگ‪ ،‬ﻟﻮگر‪ ،‬بغﻼن و تخار کشت‬ ‫ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫* جﻮارى ﻧﻴز در ﻣﻨاطق گرم و ﻣرطﻮب زرع ﻣﻰشﻮد‪ .‬تﻮﻟﻴدات آن از اﻳﻦ پﻴش در بﻴشتر‬ ‫وﻻﻳتﻫاى کشﻮر بﻪ ﻣصرف ﻣﻰرسﻴد و غذاى ﻳک تعداد از ﻣردم را تشکﻴﻞ ﻣﻰداد؛ اﻣا در‬ ‫اﻳﻦ اواخر ساحﺔ زرع و کشت آن ﻣحدود گردﻳده و بﻪ صفت ﻣﻮاد خﻮراکﺔ ﻣردم از آن چﻨدان‬ ‫استفاده صﻮرت ﻧﻤﻰگﻴرد‪ .‬ساحﺔ زرع جﻮارى بﻴشتر وﻻﻳتﻫاى پکتﻴا‪ ،‬پکتﻴکا‪ ،‬ﻧﻨگرﻫار‪ ،‬ﻟﻮگر‬ ‫و غﻴره ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫* جﻮ ﻧﻴز ﻳکﻰ از ﻣحصﻮﻻت زراعتﻰ در افغاﻧستان بﻮده و ﻧسبت بﻪ گﻨدم در اقﻠﻴﻢ سرد‬ ‫زﻳادتر ﻣقاوﻣت دارد‪ .‬جﻮ بﻴشتر براى تغذﻳﺔ حﻴﻮاﻧات بﻪ ﻣصرف ﻣﻰرسد‪.‬‬ ‫ساﻳر حبﻮبات؛ از قبﻴﻞ ﻟﻮبﻴا‪ ،‬ﻣاش‪ ،‬ﻧخﻮد‪ ،‬باقﻠﻰ‪ ،‬ﻣشﻨگ و غﻴره ﻧﻴز در بعضﻰ از ساحات‬ ‫کشﻮر ﻣا تﻮسط دﻫاقﻴﻦ زرع ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫* سبزىﻫا ﻧﻴز از جﻤﻠﺔ ﻣﻮاد عﻤدة غذاﻳﻰ افغاﻧستان بﻪ شﻤار ﻣﻰروﻧد‪ .‬ﻣﻬﻢترﻳﻦ اﻧﻮاع سبزى‬ ‫‪8‬‬

‫جدول ﻣﻌﻠﻮﻣات اﺿاﻓﻰ‬ ‫تﻮﻟﻴدات زراﻋتﻰ اﻓﻐاﻧستان ﻃﻰ سالﻫاى‬ ‫‪ 1377‬ـ ‪ 1379‬ﻫـ ‪ .‬ش‪( .‬ارﻗام بﻪ ﻫزار تﻦ)‬

‫کﻪ در افغاﻧستان زرع ﻣﻰگردﻧد عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫کچاﻟﻮ‪ ،‬بادﻧجان سﻴاه‪ ،‬بادﻧجان روﻣﻰ‪ ،‬زردک‪،‬‬ ‫شﻠغﻢ‪ ،‬پاﻟک‪ ،‬کدو‪ ،‬گﻠپﻰ‪ ،‬تﻮراﻳﻰ‪ ،‬ﻣرچ‪ ،‬باﻣﻴﻪ‪،‬‬ ‫ﻧﻮع ﻣحﺼﻮل ‪1379 1378 1377‬‬ ‫کاﻫﻮ و غﻴره‪.‬‬ ‫‪496،1 499،2 834،2‬‬ ‫گﻨدم‬ ‫* ﻣﻴﻮهﻫا ﻧﻴز از جﻤﻠﺔ تﻮﻟﻴدات ﻣﻬﻢ زراعتﻰ کشﻮر ﻣا‬ ‫‪233‬‬ ‫‪420 450‬‬ ‫برﻧج‬ ‫بﻮده و شراﻳط طبﻴعﻰ افغاﻧستان براى ﻧﻤﻮ و رشد اشجار‬ ‫‪74‬‬ ‫‪216 240‬‬ ‫جﻮ‬ ‫ﻣختﻠف ﻣﻴﻮهدار‪ ،‬خﻴﻠﻰ ﻣساعد است کﻪ عﻼوه بر رفع‬ ‫‪115‬‬ ‫‪240 330‬‬ ‫جﻮاري‬ ‫ضرورﻳات داخﻠﻰ بﻪ خارج ﻧﻴز صادر ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪22‬‬ ‫ارزن‬ ‫افغاﻧستان از ﻟحاظ داشتﻦ اﻧﻮاع ﻣختﻠف ﻣﻴﻮهﻫاى برگرﻳز‬ ‫‪235‬‬ ‫‪235 235‬‬ ‫کچاﻟﻮ‬ ‫و ستروس شﻬرت جﻬاﻧﻰ دارد‪ .‬تقرﻳباً از تﻤام ﻣﻴﻮهﻫاى‬ ‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫داﻧﻪﻫا (ﻟﻮبﻴا‪50 ،‬‬ ‫افغاﻧستان ﻫﻢ بﻪ صﻮرت تازه؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬اﻧگﻮر‪ ،‬سﻴب‪،‬‬ ‫ﻧخﻮد و غﻴره)‬ ‫خربﻮزه‪ ،‬تربﻮز‪ ،‬اﻧار‪ ،‬ﻧاک‪ ،‬بﻬﻰ و غﻴره و ﻫﻢ بﻪ صﻮرت‬ ‫‪24‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪24‬‬ ‫کﻨجد‬ ‫خشک؛ از قبﻴﻞ کشﻤش‪ ،‬بادام‪ ،‬پستﻪ‪ ،‬خستﻪ‪ ،‬جﻠغﻮزه‪،‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪66‬‬ ‫پﻨبﻪ داﻧﻪ‬ ‫آﻟﻮبخارا و غﻴره ﻫﻢ در داخﻞ کشﻮر بﻪ ﻣصرف ﻣﻰرسد‬ ‫‪22‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪22‬‬ ‫پختﻪ‬ ‫و ﻫﻢ بﻪ خارج صادر ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫‪540‬‬ ‫‪540 520‬‬ ‫سبزﻳجات‬ ‫* ﻧباتات صﻨعتﻰ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬پﻨبﻪ‪ ،‬ﻟبﻠبﻮ و ﻧﻴشکر ﻧﻴز در‬ ‫‪90‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪90‬‬ ‫تربﻮز‬ ‫کشﻮر ﻣا زرع ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪22‬‬ ‫اﻧﻮاع خربﻮزه ‪22‬‬ ‫افغاﻧستان از ﻣﻨاطق اصﻠﻰ و اوﻟﻴﺔ زرع پﻨبﻪ در جﻬان بﻪ‬ ‫شﻤار ﻣﻰرود و در ﻣﻨطقﻪﻫاﻳﻰکﻪ ﻫﻮاى تااﻧدازهﻳﻰ گرم‬ ‫‪330‬‬ ‫‪330 330‬‬ ‫اﻧگﻮر‬ ‫و آب زﻳاد دارد زرع ﻣﻰگردد‪ .‬کشت آن در ﻣﻨطقﻪﻫاى‬ ‫‪38‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪38‬‬ ‫ﻧﻴشکر‬ ‫شﻤال‪ ،‬غرب و شرق کشﻮر اﻣکانپذﻳر است‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻟبﻠبﻮى قﻨد‬ ‫ﻟبﻠبﻮ ﻧﻴز از جﻤﻠﺔ ﻧباتات سابقﺔ کشﻮر ﻣاست‪ .‬پﻴش از‬ ‫‪18‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪18‬‬ ‫سﻴب‬ ‫آن بﻴشتر در وﻻﻳات بغﻼن و کﻨدز زرع ﻣﻰگردﻳد‬ ‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬ ‫اﻧﻮاع شفتاﻟﻮ ‪14‬‬ ‫و بﻴشتر در فابرﻳکﺔ قﻨد بغﻼن از آن استفاده بﻪ عﻤﻞ‬ ‫‪35‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪35‬‬ ‫اﻧﻮاع آﻟﻮ‬ ‫ﻣﻰآﻣد‪.‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫ستروس‬ ‫ﻧﻴشکر در وﻻﻳات ﻧﻨگرﻫار‪ ،‬کﻨر‪ ،‬ﻟغﻤان و پکتﻴا ﻳک‬ ‫‪38‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪38‬‬ ‫زردآﻟﻮ‬ ‫ساحﺔ ﻣحدود زراعتﻰ را احتﻮا ﻧﻤﻮده‪ ،‬بﻴشتر در‬ ‫‪168‬‬ ‫ساﻳر ﻣﻴﻮهﻫا ‪168 168‬‬ ‫اطراف شﻬر جﻼل آباد کشت ﻣﻰگردد و بﻴشتر در‬ ‫ساختﻦ (گـُر) کﻪ ﻳک ﻧﻮع قﻨد تصفﻴﻪ ﻧاشدة ﻧسﻮارى‬ ‫رﻧگ ﻣﻰباشد بﻪ ﻣصرف ﻣﻰرسد‪.‬‬ ‫* ﻧباتات طبﻰ‪ :‬در کشﻮر ﻣا اﻧﻮاع ﻣختﻠف ﻧباتات طبﻰ در ﻧقاط ﻣختﻠف رشد و ﻧﻤﻮ ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‬ ‫و ﻣردم ﻣا از زﻣاﻧﻪﻫاى سابق از آن بﻪ شکﻞ ابتداﻳﻰ استفاده ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪ .‬ﻳک تعداد از اﻳﻦ ﻧباتات‬ ‫بﻪ خارج ﻧﻴز صادر ﻣﻰگردد‪ .‬ﻧباتات طبﻰ کﻪ در طبابت ﻳﻮﻧاﻧﻰ از آن استفاده ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪ ،‬بعد از‬ ‫‪9‬‬

‫جدول ﻣﻌﻠﻮﻣات اﺿاﻓﻰ‬ ‫بﻌﻀﻰ ﻣحﺼﻮﻻت اﺻﻠﻰ زراﻋتﻰ اﻓﻐاﻧستان ﻃﻰ سالﻫاى ‪ 1380‬ـ ‪ 1383‬ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫صﻨعتﻰ شدن‪ ،‬دواﻫاى ﻣثﻤر از آن‬ ‫ساختﻪ ﻣﻰشﻮد کﻪ عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫زعفران‪ ،‬شﻴرﻳﻦ بﻮﻳﻪ‪ ،‬زﻳره‪ ،‬ﻣﻮﻣﻼﻳﻰ‪ ،‬گﻨدم‬ ‫اسپﻨد‪ ،‬خاکشﻴر‪ ،‬گﻞ بابﻮﻧﻪ‪ ،‬جﻮاﻧﻰ و برﻧج‬ ‫بادﻳان‪ ،‬ترخ‪ ،‬زوف‪ ،‬کاسﻨﻰ و دهﻫا جﻮ‬ ‫ﻧﻮع دﻳگر‪.‬‬ ‫جﻮارى‬ ‫*حبﻮبات روغﻨﻰ کﻪ شاﻣﻞ زغر‪ ،‬ارزن‬ ‫شرشﻢ‪ ،‬کﻨجد‪ ،‬گﻞ آفتابپرست کچاﻟﻮ و ﻟبﻠبﻮ‬ ‫و غﻴره ﻣﻰباشد ﻧﻴز در ﻳک ساحﻪ ﻧﻴشکر‬ ‫ﻣحدود کشﻮر ﻣا زرع ﻣﻰگردد‪.‬‬

‫ﻧﻮع ﻣحﺼﻮﻻت ‪1380‬‬

‫‪1381‬‬

‫‪1382‬‬

‫‪1383‬‬

‫‪2/884/000 3/480/000 2/686/000 1/597/000‬‬ ‫‪242/000‬‬

‫‪388/000‬‬

‫‪325/000 260/000‬‬

‫‪87/000‬‬

‫‪345/000‬‬

‫‪337/000 240/000‬‬

‫‪160/000‬‬

‫‪298/000‬‬

‫‪315/000 210/000‬‬

‫‪220/000‬‬

‫‪20/000‬‬

‫‪17/000‬‬

‫‪274/000‬‬

‫‪269/000‬‬

‫‪339/000 434/000‬‬

‫‪22/000‬‬

‫‪38/000‬‬

‫‪38/000‬‬

‫‪38/000‬‬

‫‪38/000‬‬

‫‪1/000‬‬

‫‪1/000‬‬

‫‪1/000‬‬

‫‪1/000‬‬

‫‪68/700‬‬

‫‪68/900‬‬

‫‪58/400‬‬

‫‪74/900‬‬

‫ﻟﻮبﻴا‪ ،‬ﻧخﻮد و غﻴره ‪50/000‬‬

‫‪50/000‬‬

‫‪42/100‬‬

‫‪50/000‬‬

‫اﻧﻮاع بادام‬

‫‪9/000‬‬

‫‪9/000‬‬

‫‪7/000‬‬

‫‪15/000‬‬

‫چارﻣغز‬

‫‪5/000‬‬

‫‪5/000‬‬

‫‪3/900‬‬

‫‪5/000‬‬

‫پستﻪ‬

‫‪2/800‬‬

‫‪2/800‬‬

‫‪2/200‬‬

‫‪3/000‬‬

‫زﻳتﻮن‬

‫‪900‬‬

‫‪1/100‬‬

‫‪2/400‬‬

‫‪900‬‬

‫ﻟبﻠبﻮى قﻨد‬

‫ﻣﻴﻮة خشک‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫شاگردان در گروهﻫاى ﻣﻨاسب تﻨظﻴﻢ شﻮﻧد؛ ﻧخست ﻣتﻦ درس را خاﻣﻮشاﻧﻪ ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده‬ ‫بعد در ﻣﻮردکﻰ از تﻮﻟﻴدات زراعتﻰ کشﻮر بحث کﻨﻨد و ﻧﻤاﻳﻨدة گروه ﻧتﻴجﺔ بحث خﻮﻳش‬ ‫را بﻪ ﻫﻢصﻨفان خﻮد اراﻳﻪ ﻧﻤاﻧد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ کدام ﻧﻮع ﻧباتات زراعتﻰ در ساحﺔ وسﻴع کشﻮر کشت ﻣﻰگردد؟ در بارة آن تﻮضﻴحات‬ ‫اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ برﻧج بﻪ طﻮر کاﻣﻞ بﻪ چﻨد ﻧﻮع است و درکدام ﻣﻨاطق کشﻮر زﻳر چﻪ شراﻳط طبﻴعﻰ زرع‬ ‫ﻣﻰگردد؟ تﻮضﻴح دﻫﻴد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ چﻨد ﻧﻮع از ﻣﻴﻮهﻫاى کشﻮر را ﻣﻰشﻨاسﻴد؟ در ﻣﻮرد اﻫﻤﻴت آن ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﻧباتات طبﻰ چﻪ ﻣفﻬﻮم را افاده ﻣﻰکﻨد و چﻨد ﻧﻮع آن را ﻣﻰشﻨاسﻴد؟ ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬

‫در ﻣﻨطقﺔ بﻮدوباشتان کدام ﻧﻮع از ﻣحصﻮﻻت زراعتﻰ بﻪ دست ﻣﻰآﻳد‪ ،‬کشت آن با‬ ‫کدام ﻣشکﻼت روبﻪ رو است‪ ،‬زراعت ﻣﻨطقﺔ تان چگﻮﻧﻪ پﻴشرفت خﻮاﻫد کرد تا سبب‬ ‫تقﻮﻳت اقتصاد کشاورزان و ﻣﻤﻠکت ﻣا شﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ باره ﻧظر تان را در ﻳک صفحﻪ‬ ‫بﻨﻮﻳسﻴد و در ﻣﻮرد آن صحبت ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪10‬‬

‫درس چﻬارم‬

‫تﻮزﻳﻊ جﻐراﻓﻴاﻳﻰ ﻛشاورزى‬

‫شکﻞ‪ :4‬ﻧقشﺔ ‪ I‬حبﻮبات‬

‫آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد کﻪ کشت بعضﻰ از ﻧباتات زراعتﻰ در سرتاسر کشﻮر اﻣکانپذﻳر است؟‬ ‫تﻮزﻳع جغرافﻴاﻳﻰ زراعت اﻳﻦ ﻣطﻠب را ﻣﻰرساﻧد کﻪ اﻧﻮاع ﻧباتات و غﻠﻪﻫا در کدام ﻣﻨاطق‬ ‫کشﻮر و زﻳر چﻪ ﻧﻮع شراﻳط اقﻠﻴﻤﻰ و ساختﻤان اراضﻰ سطح تﻮﻟﻴد آن ارتقا ﻣﻰﻳابد‪.‬‬ ‫قسﻤﻰکﻪ در درس قبﻠﻰ تذکر بﻪ عﻤﻞ آﻣد‪ ،‬وضع کﻮﻫستاﻧﻰ ﻣﻤﻠکت ﻣا سبب شده کﻪ در‬ ‫ﻳک بخش زﻳادى از اراضﻰ کشﻮر ﻣا زراعت صﻮرت ﻧگﻴرد‪.‬‬ ‫کشت حبﻮبات‪ ،‬سبزىﻫا و ﻣﻴﻮهﻫا در ﻳک ساحﺔ وسﻴع زراعتﻰ کشﻮر صﻮرت ﻣﻰگﻴرد کﻪ‬ ‫عبارت از ﻣﻨطقﺔ استپ و کﻨار جﻮﻳبارﻫا ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫بخشﻰ از خاک وطﻦ ﻣا تﻮسط جﻨگﻞﻫاى طبﻴعﻰ و عﻠفچرﻫا پﻮشاﻧﻴده شده است‪.‬‬ ‫قسﻤﻰکﻪ در ﻧقشﺔ‪ I‬حبﻮبات ﻣﻰبﻴﻨﻴد‪ ،‬گﻨدم و جﻮ کﻢ و بﻴش در تﻤام ﻣﻨاطق افغاﻧستان کشت ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫اگر بﻪ ﻧقشﺔ ‪ II‬حبﻮبات تﻮجﻪ کﻨﻴد‪ ،‬ﻣﻰبﻴﻨﻴد کﻪ کشت جﻮارى بﻴشتر در ﻣﻨاطق شرقﻰ کشﻮر و‬ ‫بعضﻰ ﻧقاط دﻳگر کشﻮر و کشت برﻧج زﻳادتر در وﻻﻳتﻫاى شرقﻰ و شﻤاﻟﻰ کشﻮر صﻮرت‬ ‫ﻣﻰگﻴرد‪ .‬قسﻤﻰکﻪ در درس قبﻠﻰ ﻧﻴز ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮدﻳد و در ﻧقشﺔ ﻧباتات صﻨعتﻰ ﻧﻴز دﻳده ﻣﻰشﻮد‪،‬‬ ‫پﻨبﻪ در زﻣﻴﻦﻫاى زراعتﻰ بعضﻰ ﻣﻨاطق‬ ‫شﻤال‪ ،‬غرب و جﻨﻮبغرب‪ ،‬ﻧﻴشکر در‬ ‫شرق و ﻟبﻠبﻮ زﻳادتر در وﻻﻳتﻫاى کﻨدز‬ ‫و بغﻼن زرع ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫ﻧباتات دﻳگر صﻨعتﻰ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬گﻞ آفتاب‪-‬‬ ‫پرست‪ ،‬کﻨجد و زغر بﻪ شکﻞ پراگﻨده در‬ ‫ساحات ﻣختﻠف کشﻮر کشت ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫‪11‬‬

‫شکﻞ‪5‬‬

‫در ﻧقشــﻪ دﻳده ﻣﻰشﻮد کﻪ کچاﻟﻮ‬ ‫و ساﻳر سبزىﻫا در ساحات شرقﻰ‪،‬‬ ‫شــﻤاﻟﻰ‪ ،‬ﻫــرات و کﻨدﻫار بﻴشــتر‬ ‫تﻤرکز ﻳافتﻪ اســت‪ .‬کشــت ﻣﻴﻮهﻫا‬ ‫از جﻤﻠﻪ اﻧگــﻮر زﻳادتر در کﻨدﻫار‪،‬‬ ‫ﻫرات‪ ،‬کابــﻞ‪ ،‬پروان و کاپﻴســا و‬ ‫ســتروس (ﻧارﻧج و ﻟﻴﻤــﻮ) زﻳتﻮن و‬ ‫غﻴــره در وﻻﻳات شــرقﻰ‪ ،‬ﻫﻢچﻨان‬ ‫تربﻮز و خربﻮزه زﻳادتر در صفحات شﻤال رواج دارد‪.‬‬

‫شکﻞ‪6‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫شــاگردان در چﻬار گــروه تﻨظﻴﻢ‬ ‫شﻮﻧد؛ فعاﻟﻴت ذﻳﻞ را اﻧجام دﻫﻨد‬ ‫و ﻧﻤاﻳﻨدة گروه ﻧتﻴجﺔ کار خﻮﻳش‬ ‫را بﻪ ﻫﻢصﻨفان خﻮد اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪:‬‬ ‫گــروه اول‪ ،‬از روى ﻧقشــﺔ ‪I‬‬ ‫حبﻮبات و با استفاده از ﻣتﻦ درس‬ ‫گذشتﻪ‪ ،‬ساحات زرع گﻨدم و جﻮ‬ ‫شکﻞ‪7‬‬ ‫را تثبﻴت ﻧﻤاﻳﻨد و ﻫﻢچﻨان واضح‬ ‫سازﻧد کﻪ ﻫر ﻧقطﻪ (اشاره ﻳا عﻼﻣﻪ) ﻧﻤاﻳﻨدهگﻰ از چﻨد ﻫزار تﻦ ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫گروه دوم‪ ،‬در ﻧقشــﺔ ‪ II‬حبﻮبات ســاحات کشــت برﻧج‪ ،‬جﻮارى‪ ،‬گروه سﻮم‪ ،‬در ﻧقشﺔ‬ ‫ﻧباتات صﻨعتﻰ‪ ،‬ســاحات ﻧباتات صﻨعتﻰ و گروه چﻬارم در ﻧقشﺔ باغﻫا و تاکستانﻫا ساحات‬ ‫سبزىﻫا و ﻣﻴﻮهﻫا را تثبﻴت ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ تﻮزﻳع جغرافﻴاﻳﻰ زراعت داراى چﻪ ﻣفﻬﻮم است؟‬ ‫‪2‬ـ چرا گﻨدم در سرتاسر کشﻮر کشت ﻣﻰگردد؟ تﻨﻬا دو عﻠت آن را واضح سازﻳد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ چرا در بعضﻰ از ﻣﻨاطق کشﻮر ﻣا اﻧﻮاع ﻧباتات زراعتﻰ و تﻮﻟﻴدات آن کﻢ است؟ عﻠت‬ ‫آن را واضح سازﻳد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬

‫ﻫر ﻳکتان‪ ،‬ﻳک ﻧﻮع ﻧبات زراعتﻰ را اﻧتخاب ﻧﻤاﻳﻴد و تﻮﻟﻴدات ساﻻﻧﺔ آن را در ﻳک‬ ‫وﻻﻳت تخﻤﻴﻦ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪12‬‬

‫درس پﻨجﻢ‬

‫‪ 4،1‬ﻣاﻟدارى و اﻫﻤﻴت اﻗتﺼادى آن‬

‫شکﻞ‪ :8‬تصﻮﻳرى از شتر دوکﻮﻫاﻧﺔ افغاﻧستان‬

‫تربﻴﻪ و پرورش حﻴﻮاﻧات در زﻧدهگﻰ و اقتصاد ﻣردم ﻣا از چﻪ اﻫﻤﻴت برخﻮردار است؟‬

‫ﻣاﻟدارى و تربﻴﺔ حﻴﻮاﻧات در افغاﻧستان سابقﺔ زﻳاد دارد‪ .‬زﻣاﻧﻰکﻪ شکار حﻴﻮاﻧات کﻢ شده‬ ‫رفت‪ ،‬ﻣردم بﻪ طرز زﻧدهگﻰ دﻳگرى رو آورﻧد و بﻪ تربﻴﻪ و پرورش حﻴﻮاﻧات پرداختﻨد‪ .‬از آن‬ ‫زﻣان تا حال قرنﻫا ﻣﻰگذرد کﻪ ﻳک تعداد از ﻣردم بﻪ اﻳﻦ وضع زﻧدهگﻰ اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﻨد‪.‬‬ ‫سﻠسﻠﻪکﻮهﻫاى داراى ﻧشﻴب و تپﻪﻫاى خاکﻰ در سراسر کشﻮر ﻣا شراﻳط تربﻴﻪ و ﻧگﻬدارى‬ ‫حﻴﻮاﻧات و ﻣﻮاشﻰ را بﻪ خﻮبﻰ آﻣاده ساختﻪ و تا حال ﻳک تعداد زﻳادى از ﻣردم ﻣا را بﻪ اﻳﻦ‬ ‫طرز و شﻴﻮة زﻧدهگﻰ‪ ،‬ﻣصروف ﻧگﻬداشتﻪ است‪.‬‬ ‫در افغاﻧستان حدود ‪ 80‬فﻴصد ﻣردم در سکتﻮر زراعت ﻣصروف اﻧد و ﻫﻴچ زارع وجﻮد ﻧدارد کﻪ‬ ‫بﻪ تربﻴﺔ ﻣﻮاشﻰ ﻣشغﻮل ﻧباشد‪ .‬عﻼوه بر آن ﻳک تعداد زﻳادى از ﻣردم بﻪ وﻳژه کﻮچﻰﻫا بﻪ طﻮر‬ ‫کاﻣﻞ بﻪ تربﻴﺔ ﻣﻮاشﻰ ﻣشغﻮل اﻧد و وساﻳﻞ ﻣعﻴشت شان را از ﻫﻤﻴﻦ طرﻳق تکافﻮ ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴت و ارزش ﻣاﻟدارى ﻳا پرورش حﻴﻮاﻧات از ﻟحاظ کﻤﻴت و کﻴفﻴت در اﻳﻦ است کﻪ در‬ ‫اﻧکشاف اقتصاد ﻣردم ﻣا ﻧقش ﻣﻬﻢ دارد‪.‬‬ ‫ارزش تﻮﻟﻴدات حﻴﻮاﻧﻰ کشﻮر در حدود ‪ 7‬اﻟﻰ ‪ 10‬فﻴصد عﻮاﻳد غﻴر خاﻟص ﻣﻠﻰ را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫عﻼوه بر آنکﻪ ﻣردم از ﻣحصﻮﻻت حﻴﻮاﻧﻰ بﻪ حﻴث ﻣﻨبع ﻣﻬﻢ ﻣﻮاد غذاﻳﻰ( گﻮشت و ﻟبﻨﻴات)‬ ‫استفاده ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد از حﻴﻮاﻧات براى تﻮﻟﻴد قﻮة کار‪ ،‬حﻤﻞ و ﻧقﻞ‪ ،‬تﻮﻟﻴد پﻮست‪ ،‬پشﻢ و غﻴره ﻧﻴز‬ ‫‪13‬‬

‫شکﻞ‪9‬‬ ‫استفاده ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬ ‫ﻣحصﻮﻻت حﻴﻮاﻧﻰ‪ ،‬چﻮن‪ :‬پشﻢ‪ ،‬پﻮست گاو و گﻮسفﻨد‪ ،‬پﻮست قرهقﻞ و روده از ﻧظر ارزش‬ ‫ﻣعﻤﻮﻻً از ده اﻟﻰ بﻴست فﻴصد صادرات کشﻮر را احتﻮا ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫ﻫﻢچﻨان صادرات قاﻟﻴﻦ از پشﻢ و پﻮستﻴﻦباب صﻨعتﻰ شده از پﻮست‪ ،‬باز ﻫﻢ ﻳک فﻴصدى قابﻞ‬ ‫ﻣﻼحظﺔ صادرات افغاﻧستان را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‪ .‬عﻼوه بر آن بخش زﻳاد گﻮشت و شﻴر ﻣصرف‬ ‫شــده در کشــﻮر کﻪ بﻪ ترتﻴب براى ﻫر ﻧفر ســاﻻﻧﻪ در حدود ‪ 11.5‬اﻟﻰ ‪ 60‬کﻴﻠﻮگرام تخﻤﻴﻦ‬ ‫ﻣﻰشﻮد از ﻣﻨابع داخﻠﻰ تﻬﻴﻪ ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫قابﻞ تذکر است کﻪ جﻨگﻫاى چﻬﻞ ساﻟﻪ و خشکساﻟﻰﻫاى اخﻴر در کشﻮر بﻪ پرورش‬ ‫حﻴﻮاﻧات و ﻣاﻟداران ﻧﻴز صدﻣﺔ بزرگ رساﻧده‪ ،‬در پﻬﻠﻮى آن تﻠف شدن حﻴﻮاﻧات ﻧسبت ﻧبﻮدن‬ ‫آب صحﻰ و کافﻰ و ﻣحﻞ بﻮد و باش ﻣﻨاسب در اﻳام سرد سال‪ ،‬زﻳاد بﻮده‪ ،‬وفﻴات ساﻻﻧﺔ آن‬ ‫را تقرﻳباً ‪ 20‬فﻴصد تخﻤﻴﻦ ﻧﻤﻮده اﻧد‪.‬‬ ‫اﻧﻮاع حﻴﻮاﻧات اﻫﻠﻰ و تﻮزﻳﻊ جﻐراﻓﻴاﻳﻰ آن‪ :‬حﻴﻮاﻧات اﻫﻠﻰ کﻪ پرورش آنﻫا بﻴشتر تﻮسط‬ ‫ﻣاﻟداران و زﻣﻴﻨداران صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪ ،‬عبارت اﻧد از‪ :‬گاو‪ ،‬گﻮسفﻨد‪ ،‬بز‪ ،‬ﻣرکب‪ ،‬شتر‪ ،‬اسپ‪،‬‬ ‫قاطر‪ ،‬ﻣرغ خاﻧﻪگﻰ و غﻴره‪ .‬گﻮسفﻨد قرهقﻞ و گﻮسفﻨد عادى در اقتصاد کشﻮر ﻧقش عﻤده‬ ‫‪14‬‬

‫دارد و سﻬﻢ آن در صادرات ﻣحصﻮﻻت حﻴﻮاﻧﻰ بسﻴار زﻳاد است‪.‬‬ ‫قسﻤﻰکﻪ در (ﻧقشﺔ ‪ I‬حﻴﻮاﻧات) ﻣﻰبﻴﻨﻴد پرورش گﻮسفﻨد کﻢ و بﻴش در سرتاسر کشﻮر‬ ‫صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪ .‬در حاﻟﻰکﻪ گﻮسفﻨد قرهقﻞ در صفحات شﻤال از وﻻﻳت بدخشان تا ﻫرات‬ ‫گسترش ﻳافتﻪ است‪ .‬تربﻴﺔ بز‪ ،‬ﻧﻴز در سرتاسر کشﻮر رواج دارد‪.‬‬ ‫اگر بﻪ ﻧقشﺔ (‪ II‬حﻴﻮاﻧات) تﻮجﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪ ،‬ﻣﻰبﻴﻨﻴد کﻪ پرورش حﻴﻮاﻧات دﻳگرى؛ ﻣاﻧﻨد گاو‪،‬‬ ‫ﻣرکب‪ ،‬اسپ و اشتر ﻧﻴز کﻢ و بﻴش در تﻤام وﻻﻳتﻫاى کشﻮر عﻤﻠﻰ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬

‫شکﻞ‪10‬‬

‫‪15‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫شاگردان در گروهﻫاى ﻣﻨاسب تﻨظﻴﻢ گردﻧد‪ ،‬وظﻴفﻪﻫاى زﻳر را اﻧجام دﻫﻨد و ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر‬ ‫گروه ﻧتﻴجﺔ کار گروه خﻮﻳش را بﻪ ﻫﻢصﻨفان خﻮد اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ﻣتﻦ درس را خاﻣﻮشاﻧﻪ ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤاﻳﻨد و در ﻣﻮرد اﻫﻤﻴت ﻣاﻟدارى صحبت ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻣتﻦ درس و (ﻧقشﺔ ‪ I‬حﻴﻮاﻧات) را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤاﻳﻨد و در بارة تﻮزﻳع جغرافﻴاﻳﻰ گﻮسفﻨد‪،‬‬ ‫گﻮسفﻨد قرهقﻞ و بز ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻨد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻣتﻦ درس و (ﻧقشﺔ ‪ II‬حﻴﻮاﻧات) را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤاﻳﻨد و ساحات پرورش و ﻧگﻬدارى حﻴﻮاﻧاتﻰ‪،‬‬ ‫چﻮن گاو‪ ،‬ﻣرکب‪ ،‬اسپ و اشتر را ﻣشخص کﻨﻨد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ ﻣاﻟدارى در زﻧدهگﻰ و اقتصاد ﻣردم کشﻮر ﻣا چﻪ ﻧقش دارد؟ تﻮضﻴح دﻫﻴد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ پرورش کدام ﻧﻮع حﻴﻮاﻧات اﻫﻠﻰ در کشﻮر ﻣا ﻣعﻤﻮل است؟ ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ عﻼوه از ﻣحصﻮﻻت حﻴﻮاﻧﻰ از ﻧﻴروى کدام حﻴﻮاﻧات در کدام ﻣﻮارد استفاده صﻮرت‬ ‫ﻣﻰگﻴرد؟ ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﻣحصﻮﻻتﻰ کﻪ از حﻴﻮاﻧات بﻪ دست ﻣﻰآﻳد کدامﻫا اﻧد؟ از آنﻫا چﻪ استفاده صﻮرت‬ ‫ﻣﻰگﻴرد و ارزش کدام ﻣحصﻮل حﻴﻮاﻧﻰ بعد از صﻨعتﻰ شدن باﻻ خﻮاﻫد رفت‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬

‫با استفاده از ﻣﻨابع در بارة زﻧدهگﻰ ﻣردم کﻮچﻰ‪ ،‬شغﻞ وکار آنﻫا‪ ،‬شﻴﻮة ﻧگﻬدارى حﻴﻮاﻧات‬ ‫و ﻣشکﻼت آنﻫا ﻳک ﻣقاﻟﻪ بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫درس ششﻢ‬

‫‪ 5،1‬شﻴﻮهﻫاى ﻣاﻟدارى‬

‫شﻜﻞ ‪ :11‬گﻠﺔ ﻣﻮاشﻰ‪ ،‬ﻧزدﻳک ﻳک درﻳا در صفحات شﻤال کشﻮر‬

‫در کشﻮر ﻣا تربﻴﻪ و پرورش حﻴﻮاﻧات چگﻮﻧﻪ صﻮرت ﻣﻰگﻴرد؟‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬شﻴﻮة ﻋﻨﻌﻨﻮى و ﻗدﻳﻤﻰ‬ ‫قسﻤﻰکﻪ در درس قبﻠﻰ در بارة اﻫﻤﻴت ﻣاﻟدارى ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻞ ﻧﻤﻮدﻳد‪ ،‬ﻳک تعداد‬ ‫زﻳادى از ﻣردم ﻣا از طرﻳق تربﻴﺔ ﻣﻮاشﻰ اﻣرار حﻴات ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد؛ ﻫﻢچﻨان تربﻴﺔ حﻴﻮاﻧات از‬ ‫ﻣﻨابع ﻣﻬﻢ عاﻳداتﻰ کشﻮر بﻪ حساب ﻣﻰآﻳد‪ .‬ﻣاﻟدارى بﻪ شکﻞ عﻨعﻨﻮى و سﻨتﻰ از زﻣاﻧﻪﻫاى‬ ‫قدﻳﻢ در کشﻮر ﻣا رواج دارد‪ .‬ﻣاﻟداران کﻮچﻰ با تحﻤﻞ ﻧﻤﻮدن ﻣشکﻼت فراوان در طﻮل‬ ‫سال از ﻳک چراگاه بﻪ چراگاه دﻳگر غرض چراﻧﻴدن حﻴﻮاﻧات خﻮﻳش در حرکت اﻧد و در‬ ‫ساحات وسﻴع عﻠفدار در ﻧقاط ﻣختﻠف کشﻮر بﻪ شکﻞ عﻨعﻨﻮى ﻣصروف ﻧگﻬدارى ﻣﻮاشﻰ اﻧد‪.‬‬ ‫ﻣشکﻼت بﻴشتر شﻴﻮة عﻨعﻨﻮى ﻧگﻬدارى حﻴﻮاﻧات‪ ،‬عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫خشکساﻟﻰ‪ ،‬قﻠتآبآشاﻣﻴدﻧﻰ‪ ،‬استفاده از آبﻫاى غﻴر صحﻰ‪ ،‬ﻧداشتﻦ سرپﻨاه زﻣستاﻧﻰ‪،‬‬ ‫عدم تﻮجﻪ بﻪ ﻧگﻬدارى حﻴﻮاﻧات از آفات و ﻣرضﻫاى حﻴﻮاﻧﻰ‪ ،‬رابطﻪ ﻧداشتﻦ بﻴشتر‬ ‫ﻣاﻟداران بﻪ فارمﻫا و کﻠﻴﻨﻴکﻫاى حﻴﻮاﻧﻰ غرض وقاﻳﻪ‪ ،‬ﻣعاﻟجﻪ و تداوى حﻴﻮاﻧات ﻣرﻳض‪،‬‬ ‫تﻮجﻪ ﻧداشتﻦ بﻪ تغﻴﻴر شکﻞ عﻨعﻨﻮى بﻪ ﻧسﻞ اصﻼح شده زراعتﻰ و غﻴره‪.‬‬ ‫ب‪ .‬شﻴﻮة ﻋﺼرى و پﻴشرﻓتﻪ‬ ‫افزاﻳش و پرورش حﻴﻮاﻧات بﻪ صﻮرت عصرى و فﻨﻰ در ســال ‪ 1312‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬آغاز شد‪ .‬در‬ ‫ســال ‪ 1315‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬جﻬت ﻣعاﻟجﺔ حﻴﻮاﻧات ﻣرﻳض‪ ،‬اوﻟﻴﻦ کﻠﻴﻨﻴک حﻴﻮاﻧﻰ در کابﻞ اعﻤار‬ ‫گردﻳد کﻪ ﻫدف آن تداوى حﻴﻮاﻧات دوﻟتﻰ‪ ،‬بﻪ وﻳژه اســپﻫاى قطعات عسکرى و بعضﻰ‬ ‫حﻴﻮاﻧات ﻣراجعﻴﻦ بﻮده اســت‪ .‬در سال ‪ 1323‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬در وﻻﻳت قطغﻦ و بدخشان آنوقت‬ ‫‪17‬‬

‫ﻣرض ﻣدﻫش بﻴﻦ گاوﻫا شﻴﻮع ﻧﻤﻮد و تﻠفات سﻨگﻴﻦ را بار آورد‪ ،‬از آن وقت بﻪ بعد ﻣﻮضﻮع‬ ‫تﻮســعﺔ خدﻣات وترﻧرى ﻣﻮرد تﻮجﻪ قرار گرفت؛ طﻮرىکﻪ تا اواخر سال ‪ 1345‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬در‬ ‫حدود ‪ 9‬کﻠﻴﻨﻴک حﻴﻮاﻧﻰ در وﻻﻳتﻫاى ﻣختﻠف تأســﻴس گردﻳد و در سال ‪ 1353‬ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬‬ ‫تعداد آن بﻪ ‪ 17‬کﻠﻴﻨﻴک رسﻴد؛ اﻟبتﻪ در اﻳﻦ اواخر تعداد پﻮﻫﻨ‪％‬ﻰﻫاى عﻠﻮم وترﻧرى در کشﻮر‬ ‫افزاﻳــش ﻳافتﻪ و با اﻳجاد کﻠﻴﻨﻴکﻫاى حﻴﻮاﻧﻰ ﻧﻴز تﻮجﻪ صﻮرت گرفتﻪ اســت؛ اﻣا با آن ﻫﻢ‬ ‫ﻧبﻮد ﻣﻮجﻮدﻳت کارﻣﻨدان و وســاﻳﻞ کافﻰ در ﻣرکزﻫاى ﻣختﻠف حﻴﻮاﻧﻰ احساس ﻣﻰگردد‬ ‫و اﻧدازة ساﻻﻧﻪ وفﻴات حﻴﻮاﻧات ﻫﻨﻮز‬ ‫ﻫﻢ بﻠﻨد است‪.‬‬ ‫ﻣســاﻳﻞ عﻤــده در شــﻴﻮة عصــرى‬ ‫و پﻴشــرفتﺔ ﻣاﻟــدارى و اﻧکشــاف‬ ‫ﻣحصﻮﻻت حﻴﻮاﻧﻰ عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫فراﻫﻢ ﻧﻤﻮدن عﻠﻮفﺔ بﻴشــتر‪ ،‬تﻮجﻪ‬ ‫بﻬتر بﻪ غذاى ﻣتﻮازن حﻴﻮاﻧﻰ‬ ‫حﻴﻮاﻧات در برابر آسﻴب و ﻣرضﻫاى‬ ‫حﻴﻮاﻧﻰ‬ ‫افزاﻳش و گســترش ﻧسﻞ اصﻼح‬ ‫شﻜﻞ ‪12‬‬ ‫شدة زراعتﻰ‬ ‫تأسﻴس و فعال ﻧﻤﻮدن فارمﻫا و کﻠﻴﻨﻴکﻫاى حﻴﻮاﻧﻰ‬ ‫ﻣﻮجﻮدﻳت ﻣدﻳرﻳت خﻮب و ادارة ﻣﻨظﻢ‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫شاگردان در دو گروه تﻨظﻴﻢ شﻮﻧد؛ گروه اول با استفاده از ﻣتﻦ و تصاوﻳر درس راجع بﻪ‬ ‫شﻴﻮة قدﻳﻤﻰ و عﻨعﻨﻮى ﻣاﻟدارى و گروه دوم در بارة شﻴﻮة عصرى و پﻴشرفتﺔ ﻣاﻟدارى‬ ‫بحث ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﻤاﻳﻨدة گروه ﻧتﻴجﺔ بحث خﻮﻳش را بﻪ ﻫﻢصﻨفان خﻮد اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ ﻣشکﻼت شﻴﻮة عﻨعﻨﻮى ﻣاﻟدارى کدامﻫا اﻧد؟ تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ شﻴﻮة عصرى و فﻨﻰ تربﻴﺔ حﻴﻮاﻧات چگﻮﻧﻪ است؟ ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ کدام عﻮاﻣﻞ‪ ،‬سبب پﻴشرفت ﻣاﻟدارى و ازدﻳاد ﻣحصﻮﻻت حﻴﻮاﻧﻰ ﻣﻰگردد؟ ﻧام‬ ‫ببرﻳد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬

‫تصﻮﻳر ﻳکﻰ از حﻴﻮاﻧات حﻴﻮاﻧات ﻳا ﻣرکز حﻴﻮاﻧﻰ را پﻴدا و اﻧتخاب ﻧﻤﻮده در درس بعدى‬ ‫دربارة آن صحبت ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪18‬‬

‫درس ﻫﻔتﻢ‬

‫‪ 6،1‬حﻴﻮاﻧات وحشﻰ‬

‫شﻜﻞ‪ :13‬ﻧقشﺔ حﻴﻮاﻧات عﻠفخﻮار‬ ‫بﻪ ﻧقشﻪﻫاى حﻴﻮاﻧات وحشﻰ ﻧگاه کﻨﻴد‪ .‬کدام ﻧﻮع حﻴﻮاﻧات عﻠفخﻮار و حﻴﻮاﻧات گﻮشتخﻮار در کشﻮر‬ ‫ﻣا وجﻮد دارﻧد؟‬

‫حﻴﻮاﻧات بﻪ عﻨﻮان ﻳکﻰ از پدﻳدهﻫاى ﻣﻬﻢ ﻣحﻴطﻰ‪ ،‬باﻻى احﻴاى طبﻴعﻰ تاثﻴرات بارز دارﻧد‪.‬‬ ‫در طبﻴعت بﻪ وﻳژه در جﻨگﻞﻫا حﻴﻮاﻧات ﻣختﻠف زﻧدهگﻰ ﻣﻰکﻨﻨد کﻪ ﻫر کدام آنﻫا اﻫﻤﻴت‬ ‫خاص خﻮد را دارﻧد‪ .‬اﻫﻤﻴت حﻴﻮاﻧاتﻰ کﻪ در جﻨگﻞﻫا و چراگاهﻫا زﻳست دارﻧد‪ .‬براى جﻠب‬ ‫سﻴاحان از ﻧظر شکار‪ ،‬پﻮست و تﻮازن طبﻴعت فراوان است‪.‬‬ ‫تاثﻴرات فعاﻟﻴت اﻧسانﻫا باﻻى حﻴات و ﻣﻮجﻮدﻳت اﻳﻦ حﻴﻮاﻧات بﻴشتر بﻮده و بﻴشتر زﻳر تﻬدﻳد‬ ‫شکار ﻳا ﻣداخﻠﻪ در پﻨاهگاهشان قرار دارﻧد کﻪ از طرﻳق چرش حﻴﻮاﻧات اﻫﻠﻰ‪ ،‬جﻤعآورى و درو‬ ‫فرش ﻧباتﻰ بﻪ ﻣﻨظﻮر تﻬﻴﺔ عﻠﻮفﻪ و تسخﻴﻦ و قطع غﻴر عادﻻﻧﺔ جﻨگﻞﻫا صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫ساختﻤان طبﻴعﻰ افغاﻧستان کﻪ قسﻤت بﻴشتر آن را کﻮهﻫا‪ ،‬بﻪ خصﻮص کﻮهﻫاى ﻫﻨدوکش‬ ‫اشغال ﻧﻤﻮده است و تﻮسط ﻧشﻴبﻫا و دشتﻫاى رﻳگﻰ ﻣحاط است‪ ،‬اﻫﻤﻴت جغرافﻴاﻳﻰ‬ ‫حﻴﻮاﻧﻰ آن را بﻴشتر ساختﻪ تعدادى از تﻨﻮع حﻴات را تشکﻴﻞ و تقﻮﻳت ﻧﻤﻮده است‪.‬‬ ‫ﻧظر بﻪ ساختﻤان اراضﻰ‪ ،‬شراﻳط اقﻠﻴﻤﻰ و پﻴداوار غذاﻳﻰ در ﻧقاط ﻣختﻠف کشﻮر ﻣا زﻣﻴﻨﺔ‬ ‫زﻳست حﻴﻮاﻧات و پرﻧدهگان ﻣختﻠف ﻣساعد گردﻳده کﻪ ﻳک تعداد آن عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫ـ حﻴﻮاﻧات ذوحﻴاتﻴﻦ و خزﻧدهگان؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬اﻧﻮاع بقﻪ‪ ،‬چﻠپاسﻪ و ﻣار‪.‬‬ ‫‪ 27‬ﻧﻮع ﻣار در کشﻮر ﻣا ثبت شده کﻪ ﻫفت ﻧﻮع آن زﻫرى و پﻨج ﻧﻮع آن افعﻰ بﻮده و دو ﻧﻮع‬ ‫دﻳگر آن کبرا ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ـ پستاﻧداران کﻪ ‪ 120‬ﻧﻮع آن در افغاﻧستان شﻨاختﻪ شده است؛ اﻣا ﻣتأسفاﻧﻪ بسﻴارى از آنﻫا در‬ ‫‪19‬‬

‫حاﻟت از بﻴﻦ رفتﻦ ﻳا فرار قرار دارﻧد کﻪ‬ ‫ﻣﻬﻢترﻳﻦ آنﻫا عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫ـ پﻠﻨگ کﻪ در درهﻫاى بﻠﻨد پاﻣﻴر و حﻮزة‬ ‫ﻣرغاب دﻳده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫ـ کفتار کﻪ در بخشﻫاى ﻣرکزى کشﻮر‬ ‫زﻧدهگﻰ ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫ـ گــرگ‪ ،‬روباه ســرخ‪ ،‬پشــک خﻮرد و‬ ‫پشــککﻮﻫــﻰ کــﻪ در تﻤــام بخشﻫاى‬ ‫کشﻮر پراگﻨده اﻧد‪.‬‬

‫حﻴﻮاﻧات وحشﻰ‬

‫شﻜﻞ‪ :14‬ﻧقشﺔ حﻴﻮاﻧات گﻮشتخﻮر«‪»II‬‬

‫ـ خرسﻫا کﻪ در ساحات جﻨگﻠﻰ و کﻮﻫﻰ زﻳست دارﻧد‪.‬‬ ‫ـ ﻫﻢچﻨان گﻮسفﻨد ﻣارکﻮپﻮﻟﻮ‪ ،‬آﻫﻮ‪ ،‬بز ﻣارخﻮر و غﻴره قابﻞ ﻳادآورى اﻧد کﻪ در ﻧقاط ﻣختﻠف‬ ‫افغاﻧستان زﻧدهگﻰ ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬ ‫ﻳک سروى کﻪ در کشﻮر ﻣا صﻮرت گرفتﻪ در حدود ‪ 300‬ﻧﻮع پرﻧده در ﻧقاط ﻣختﻠف کشﻮر‬ ‫تشخﻴص شده است کﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ از اﻧﻮاع پرﻧدهگان آبﻰ‪ ،‬دشتﻰ‪ ،‬جﻨگﻠﻰ و غﻴره ﻧام ببرﻳﻢ کﻪ‬ ‫ﻣشﻬﻮرترﻳﻦ آنﻫا قاز‪ ،‬شترﻣرغ‪ ،‬ﻣرغابﻰ‪ ،‬طﻮطﻰ‪ ،‬زاغ‪ ،‬کﻠﻨگ‪ ،‬عقاب‪ ،‬غچﻰ‪ ،‬گﻨجشک و دهﻫا‬ ‫ﻧﻮع دﻳگر ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫جدول زﻳر را در کتابچﻪﻫاى تان با استفاده از ﻧقشﻪﻫا و ﻣتﻦ درس تکﻤﻴﻞ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬

‫؟‬

‫حﻴﻮاﻧات عﻠفخﻮر‬

‫بزکﻮﻫﻰ‬

‫حﻴﻮاﻧات گﻮشتخﻮر‬

‫پﻠﻨگ‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ زﻧدهگﻰ و ﻣﻮجﻮدﻳت حﻴﻮاﻧات وحشﻰ با چگﻮﻧﻪ تﻬدﻳد رو بﻪ رو است؟ تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ چﻨد ﻧﻮعﻰ از حﻴﻮاﻧات پستاﻧدار‪ ،‬خزﻧدهگان و پرﻧدهگان را کﻪ ﻣﻰشﻨاسﻴد ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬

‫در بارة اﻫﻤﻴت و ﻧقش حﻴﻮاﻧات وحشﻰ و پرﻧدهگان در طبﻴعت‪ ،‬تﻬدﻳدى کﻪ براى آنﻫا‬ ‫ﻣتﻮجﻪ است و اﻳﻦکﻪ چگﻮﻧﻪ از آنﻫا ﻧگﻬدارى شﻮد‪ ،‬ﻳک ﻣقاﻟﻪ بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫‪20‬‬

‫درس ﻫشتﻢ‬

‫‪ 7،1‬بررسﻰ وﺿﻌﻴت زراﻋت و ﻣاﻟدارى در اﻓﻐاﻧستان‬

‫شکﻞ‪15‬‬ ‫وضعﻴت زراعت و ﻣاﻟدارى در افغاﻧستان چگﻮﻧﻪ است؟‬

‫شﻤا در درسﻫاى اﻳﻦ فصﻞ با زراعت و ﻣاﻟدارى افغاﻧستان آشﻨا ﻣﻰشﻮﻳد‪.‬‬ ‫در پاﻳان اﻳﻦ فصﻞ ﻣﻰخﻮاﻫﻴﻢ وضعﻴت زراعت و ﻣاﻟدارى را درکشﻮر خﻮﻳش بررسﻰ‬ ‫ﻧﻤاﻳﻴﻢ‪.‬‬ ‫افغاﻧستان ﻳک کشﻮر زراعتﻰ است‪ .‬در اصﻞ کشﻮرﻫاﻳﻰ کﻪ اکثرﻳت ﻣردم آن ﻣصروف‬ ‫زراعت اﻧد از جﻤﻠﺔ کشﻮرﻫاى پﻴشرفتﻪ بﻪ حساب ﻧﻤﻰآﻳﻨد‪ .‬افغاﻧستان کﻪ از جﻤﻠﺔ ﻣﻤاﻟک‬ ‫رو بﻪ اﻧکشاف است اکثرﻳت ﻣردم آن بﻪ صﻮرت ﻣستقﻴﻢ ﻳا غﻴر ﻣستقﻴﻢ از طرﻳق زراعت و‬ ‫ﻣاﻟدارى ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى اوﻟﻴﺔ خﻮﻳش را رفع ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫با وجﻮد آنکﻪ اقتصاد افغاﻧستان در چﻨد سال گذشتﻪ رشد چشﻤگﻴرى داشتﻪ؛ اﻣا اﻳﻦ رشد‬ ‫ﻧتﻮاﻧستﻪ است فقر و گرسﻨﻪگﻰ را کاﻫش دﻫد‪ .‬در حال حاضر شش و ﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣردم ﻣا‬ ‫ﻧﻤﻰتﻮاﻧﻨد حد اقﻞ ﻧﻴاز غذاﻳﻰ روزاﻧﺔ شان را برآورده سازﻧد‪ 24 .‬در صد خاﻧﻮادهﻫا روزاﻧﻪ‬ ‫ﻣصرف غذاﻳﻰ بسﻴار کﻤﻰ دارﻧد و ‪ 30‬در صد ﻧفﻮس افغاﻧستان کﻤتر از ﻧﻴاز شان ﻣﻮاد غذاﻳﻰ‬ ‫را ﻣصرف ﻣﻰکﻨﻨد‪ .‬تقرﻳباً ‪ 40‬در صد کﻮدکان زﻳر سﻪ سال دچار کﻤبﻮد وزن (سﻮءتغذى)‬ ‫اﻧد و ‪ 6.7‬فﻴصد بﻪ دﻟﻴﻞ سﻮء تغذى تﻠف ﻣﻰشﻮﻧد‪ .‬بﻪ طﻮر کﻠﻰ ‪ 44‬در صد ﻧفﻮس کشﻮر بﻪ‬ ‫درجات ﻣختﻠف‪ ،‬ﻣشکﻼت ﻣﻮاد غذاﻳﻰ دارﻧد‪.‬‬ ‫اگر از آب و زﻣﻴﻦ افغاﻧســتان بﻪ شــکﻞ درســت و فﻨﻰ اســتفاده صﻮرت گﻴرد‪ ،‬ﻣحصﻮﻻت‬ ‫‪21‬‬

‫زراعتــﻰ و حﻴﻮاﻧﻰ ﻣــا چﻨدﻳﻦ برابر‬ ‫خﻮاﻫﻨد شــد و ﻧﻪ تﻨﻬا ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى‬ ‫داخﻠــﻰ را رفع خﻮاﻫﻨد کــرد؛ بﻠکﻪ‬ ‫در رشــد صﻨاﻳع ﻣحصﻮﻻت زراعتﻰ‬ ‫و صادرات کشــﻮر ﻧﻴز ﻧقش اساسﻰ‬ ‫خﻮاﻫﻨد داشت‪.‬‬ ‫عﻮاﻣﻠﻰ کﻪ بر پﻴشــرفت‪ ،‬تﻮســعﻪ ﻳا‬ ‫ﻣحدودﻳــت فعاﻟﻴتﻫــاى زراعتــﻰ‬ ‫و ﻣاﻟدارى در کشــﻮر تاثﻴــر دارﻧد‪،‬‬ ‫عبارت اﻧــد از‪ :‬عﻮاﻣﻞ طبﻴعﻰ (ﻣاﻧﻨد‪:‬‬ ‫اقﻠﻴــﻢ‪ ،‬ســاختﻤان اراضــﻰ‪ ،‬ﻧﻮعﻴت‬ ‫خاک و غﻴره)‬ ‫عﻮاﻣــﻞ بشــرى (ﻧﻴروى کار‪ ،‬ســﻮﻳﺔ‬ ‫تخﻨﻴکــﻰ و آگاﻫــﻰ فﻨــﻰ زارعﻴﻦ‬ ‫وغﻴره)‬ ‫عﻮاﻣــﻞ اقتصــادى (ســرﻣاﻳﻪ‪ ،‬بازار‬ ‫شﻜﻞ‪16‬‬ ‫فروش‪ ،‬وساﻳﻞ حﻤﻞ و ﻧقﻞ وغﻴره)‬ ‫و باﻻخره عﻮاﻣﻞ سﻴاسﻰ ﻳعﻨﻰ سﻴاست حکﻮﻣت‪.‬‬ ‫ازجﻤﻠﺔ عﻮاﻣﻞ طبﻴعﻰ ﻳکﻰ ﻫﻢ اقﻠﻴﻢ است کﻪ بر کﻤﻴت و کﻴفﻴت ﻣﻮاد زراعتﻰ تاثﻴر ﻣستقﻴﻢ‬ ‫دارد‪ .‬بﻪ ﻧسبت سردى ﻫﻮا و ﻣﻮجﻮدﻳت فصﻞ زﻣستان طﻮﻻﻧﻰ در بعضﻰ ﻣﻨاطق ﻣرتفع کشﻮر‬ ‫ﻣاﻧﻨد کابﻞ‪ ،‬گردﻳز‪ ،‬غزﻧﻰ و ﻣﻨاطق ﻣرکزى تﻨﻬا از ﻳک فصﻞ ﻣحصﻮل زراعتﻰ بﻪ دست‬ ‫ﻣﻰآﻳد‪.‬‬ ‫ـ کﻤبﻮد ﻣقدار بارﻧدهگﻰ و کﻤبﻮد آب بعضاً صدﻣﺔ شدﻳدى را بﻪ زراعت و ﻣاﻟدارى کشﻮر‬ ‫ﻣﻰرساﻧد‪.‬‬ ‫ـ سﻴستﻢ آبﻴارى در کشﻮر ﻧﻴز اﻧکشاف ﻧکرده است‪ ،‬جرﻳاﻧات آبﻰ درﻳاﻫاى افغاﻧستان بﻪ‬ ‫صﻮرت دقﻴق ارزﻳابﻰ ﻧگردﻳده و از آب آن استفادة بﻬتر صﻮرت ﻧگرفتﻪ است؛ ﻫﻢچﻨان‬ ‫قسﻤت اعظﻢ تسﻬﻴﻼت آبﻴارى تﻮسط ابزار دستﻰ و با استفاده از ﻣﻮاد ﻣحﻠﻰ اﻧجام ﻣﻰﻳابد‪.‬‬ ‫‪22‬‬

‫ـ سرﻣاﻳﻪگذارى ﻧﻴز در بخش زراعت ضعﻴف بﻮده و تا کﻨﻮن در اکثر ﻧﻮاحﻰ کشﻮر کﻪ‬ ‫زراعت آن ﻣحتاج بﻪ آبﻴارى ﻣﻰباشد‪ ،‬بﻨدﻫاى ذخﻴرة آب اعﻤار ﻧگردﻳده و بﻪ حفرکاﻧالﻫا‬ ‫و ﻧﻬرﻫاى ﻣﻮرد ضرورت تﻮجﻪ ﻧشده است‪.‬‬

‫دﻫاقﻴﻦ و ﻣاﻟداران ﻧﻴز سرﻣاﻳﺔ کافﻰ در اختﻴار ﻧدارﻧد تا شﻴﻮة زراعتﻰ و ﻣاﻟدارى شان را‬ ‫عصرى و بﻬتر ﻧﻤاﻳﻨد و تخﻢﻫاى اصﻼح شدة بذرى‪ ،‬ادوﻳﺔ ضد آفات و اﻣراض‪ ،‬کﻮد‬ ‫کﻴﻤﻴاوى و ﻣاشﻴﻦآﻻت زراعتﻰ را تﻬﻴﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫بﻪ صﻮرت کﻞ‪ ،‬گفتﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ کﻪ زراعت و ﻣاﻟدارى در افغاﻧستان تا حدى زﻳاد بﻪ شﻴﻮة‬ ‫عﻨعﻨﻮى صﻮرت ﻣﻰگﻴرد و ﻫدف عﻤده از فعاﻟﻴتﻫاى زراعتﻰ خاﻧﻮادهﻫاى دﻫاقﻴﻦ رفع‬ ‫ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى ﻣصرفﻰ خﻮد آنﻫا ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ﻻزم است کﻪ زراعت و ﻣاﻟدارى بﻪ شﻴﻮة عصرى و پﻴشرفتﻪ صﻮرت گﻴرد‪ ،‬سﻴستﻢ آبﻴارى ﻣﻨظﻢ‬ ‫و اﻧکشاف بعدى آن در ﻧظر گرفتﻪ شﻮد‪ ،‬فارمﻫاى زراعتﻰ و ﻣاﻟدارى و کﻠﻴﻨﻴکﻫاى حﻴﻮاﻧﻰ‬ ‫تﻮسعﻪ ﻳابﻨد‪ ،‬راهﻫاى ﻣﻮاصﻼتﻰ ﻣﻴان ﻣزرعﻪ و ﻣارکﻴت بﻬتر شﻮﻧد‪ ،‬ﻣراکز صﻨعتﻰ و فابرﻳکﻪﻳﻰ را‬ ‫کﻪ ﻣحصﻮﻻت زراعتﻰ تﻮﻟﻴد ﻣﻰکﻨﻨد صﻨعتﻰ ﻧﻤاﻳﻨد و کﻴفﻴت و ارزش ﻣﻮاد را باﻻ ببرﻧد‪.‬‬

‫شﻜﻞ‪17‬‬

‫‪23‬‬

‫عــﻼوه بر آن پﻼنﻫاى اﻧکشــافﻰ کﻮتاهﻣدت و درازﻣدت غرض جﻠب ســرﻣاﻳﻪگذارى در‬ ‫بخش زراعــت و ﻣاﻟدارى عﻤﻠﻰ شــﻮﻧد‪ ،‬از ﻣﻨابع طبﻴعﻰ‪ ،‬عﻠفچرﻫــا و جﻨگﻞﻫا حفاظت‬ ‫صﻮرت گﻴرد و از آنﻫا بﻪ طﻮر داﻳﻢ و ﻣعقﻮﻻﻧﻪ استفاده گردد‪.‬‬

‫شﻜﻞ‪18‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫شاگردان در دو گروه تﻨظﻴﻢ گردﻧد و تحت رﻫﻨﻤاﻳﻰ ﻣعﻠﻢ ﻣحترم در بارة ﻣشکﻼت‬ ‫زراعت و ﻣاﻟدارى و اﻳﻦ کﻪ چگﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﻣﻮاﻧع و ﻣشکﻼت رفع گردﻧد بحث کﻨﻨد و‬ ‫ﻧﻤاﻳﻨدة گروه ﻧتﻴجﺔ بحث خﻮﻳش را در صﻨف اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ کدام عﻮاﻣﻞ سبب عدم پﻴشرفت زراعت و ﻣاﻟدارى در کشﻮر گردﻳده؟ ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ چگﻮﻧﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ وضعﻴت زراعت و ﻣاﻟدارى را در کشﻮر بﻬتر سازﻳﻢ؟ تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬

‫ﻧکات ﻣﻬﻢ و خﻼصﺔ فصﻞ اول را بﻨﻮﻳسﻴد و در صﻨف اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪24‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‬

‫اﻧرژي و ﻣﻌادن‬ ‫شﻤا در بخش افغاﻧستان در فصﻞ اول در ﻣﻮرد زراعت و ﻣاﻟدارى افغاﻧستان ﻣعﻠﻮﻣات کسب‬ ‫کردﻳد‪ .‬در اﻳﻦ فصﻞ راجع بﻪ اﻧرژى و ﻣعادن افغاﻧستان ﻣعﻠﻮﻣات داده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻲخﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫اﻧرژى و اﻫﻤﻴت آن‬ ‫ﻣﻨابع اﻧرژى قابﻞ تجدﻳد و غﻴر قابﻞ تجدﻳد‬ ‫برق‬ ‫ برق آبﻰ‬‫ برق حرارتﻰ‬‫زغال سﻨگ و ﻣعادن آن در کشﻮر‬ ‫ ﻣعدن زغال سﻨگ درة صﻮف‬‫ ﻣعدن زغال سﻨگ آشپشتﻪ‬‫ ﻣعدن زغال سﻨگ کرکر‬‫ ﻣعدن زغال سﻨگ ﻣسجد چﻮبﻰ سبزک ﻫرات‬‫ﻧفت و گاز‬ ‫ ﻧفت‬‫ گاز‬‫حﻮزهﻫاى ﻧفتخﻴز کشﻮر‬ ‫فﻠزات‬ ‫اﻫﻤﻴت اقتصادى ﻣعادن فﻠزات‬ ‫ﻣعادن سﻨگﻫاى ساختﻤاﻧﻰ‬ ‫احجار کرﻳﻤﻪ‬ ‫ اﻟﻤاس‬‫ ﻻجﻮرد‬‫ ﻟعﻞ‬‫ ﻳاقﻮت‬‫ زﻣرد‬‫بررسﻰ وضعﻴت اﻧرژى و ﻣعادن‬

‫‪25‬‬

‫اﻫداف ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫از شاگردان اﻧتظار ﻣﻰرود کﻪ با خﻮاﻧدن اﻳﻦ فصﻞ بﻪ اﻫداف داﻧشﻰ زﻳر دست ﻳابﻨد‪:‬‬ ‫اﻫﻤﻴت اﻧرژى را در زﻧدهگﻰ بشر درک کﻨﻨد‪.‬‬ ‫با ﻣﻨابع اﻧرژى کشﻮر و ﻣﻴزان آنﻫا آشﻨا شﻮﻧد‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴت فﻠزات را در زﻧدهگﻰ اقتصادى درک کﻨﻨد‪.‬‬ ‫ﻣعادن فﻠزات کشﻮر را بشﻨاسﻨد‪.‬‬ ‫ﻣعدن سﻨگﻫاى ساختﻤاﻧﻰ و اﻫﻤﻴت اقتصادى آن را درک کﻨﻨد‪.‬‬ ‫ﻣعادن احجار کرﻳﻤﺔ کشﻮر و اﻫﻤﻴت اقتصادى آنﻫا را درک کﻨﻨد‪.‬‬ ‫از شاگردان اﻧتظار ﻣﻰرود کﻪ با خﻮاﻧدن اﻳﻦ فصﻞ بﻪ اﻫداف ﻣﻬارتﻰ زﻳر دست ﻳابﻨد‪:‬‬ ‫بتﻮاﻧﻨد اﻫﻤﻴت اﻧرژى را بﻴان کﻨﻨد‪.‬‬ ‫اﻧﻮاع اﻧرژى را ﻧام بگﻴرﻧد‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴت اقتصادى فﻠزات را بﻴان کﻨﻨد و کاربردﻫاى ﻣﻬﻢ آنﻫا را تﻮضﻴح دﻫﻨد‪.‬‬ ‫ﻣعادن ﻣﻬﻢ فﻠزات کشﻮر را روى ﻧقشﻪ ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬ ‫ﻣعادن سﻨگﻫاى ساختﻤاﻧﻰ و سﻨگﻫاى گرانبﻬا را بشﻨاسﻨد‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴت اقتصادى سﻨگﻫاى ساختﻤاﻧﻰ را تﻮضﻴح دﻫﻨد‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫درس ﻧﻬﻢ‬

‫‪ 1،2‬اﻧرژى و اﻫﻤﻴت آن‬

‫راجع بﻪ اﻧرژى چﻪ ﻣعﻠﻮﻣات دارﻳد؟‬

‫شﻜﻞ ‪ :19‬تصﻮﻳر کﻠکتﻮر ﻳا آب گرم کﻦ آفتابﻰ‬

‫اﻧرژى‪ ،‬عبارت از ﻧﻴرو ﻳا قﻮهﻳﻰ است کﻪ بﻪ اثر آن تحرک در صﻨاﻳع‪ ،‬ﻣاشﻴﻦآﻻت و تﻮﻟﻴدات‬ ‫صﻨعتﻰ بﻪ وجﻮد ﻣﻰآﻳد‪.‬‬ ‫در کشﻮر ﻣا افغاﻧستان ﻣﻨابع فراوان اﻧرژى وجﻮد دارد کﻪ ﻫﻢ در سطح زﻣﻴﻦ و ﻫﻢ در زﻳر قشر‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻳافت ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫صﻨاﻳع افغاﻧستان در حال حاضر بﻪ اﻧرژى ضرورت دارد تا ﻣاشﻴﻦﻫاى خُ رد و بزرگ را بﻪ‬ ‫حرکت درآورد‪.‬‬ ‫اﻧرژى در افغاﻧستان از اﻫﻤﻴت ﻣﻬﻤﻰ برخﻮردار است‪ .‬تجارت‪ ،‬صﻨعت‪ ،‬حﻤﻞ و ﻧقﻞ و غﻴره‬ ‫فعاﻟﻴتﻫاى حﻴاتﻰ بﻪ صﻮرت پاﻳدار بﻪ آن وابستﻪگﻰ دارد‪.‬‬ ‫ﻣﻨابع ﻣﻬﻢ اﻧرژى عبارت اﻧد از‪ :‬زغال سﻨگ‪ ،‬ﻧفت‪ ،‬گاز‪ ،‬آب‪ ،‬باد‪ ،‬آفتاب و غﻴره‪.‬‬ ‫ـ زغال سﻨگ از جﻤﻠﺔ ﻣﻨابع عﻤدة تﻮﻟﻴد اﻧرژى در افغاﻧستان بﻮده بﻪ وﻳژه در حال حاضر کﻪ‬ ‫ﻣﻨابع دﻳگر اﻧرژى؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ﻧفت و گاز گرانتر ﻣﻰباشد؛ بﻨابر اﻳﻦ زغال سﻨگ بﻪ حﻴث ﻳک ﻣادة‬ ‫ﻣﻮﻟد اﻧرژى ﻧسبتاً ارزان و حاﻳز اﻫﻤﻴت است‪.‬‬ ‫ﻳک بخشﻰ از زغال سﻨگ در صﻨاﻳع و بخشﻰ دﻳگر آن بﻪ حﻴث ﻣادة سﻮخت ﻣﻮرد استفاده‬ ‫قرار ﻣﻰگﻴرد؛ عﻼوه بر زغال سﻨگ‪ ،‬ﻧفت ﻧﻴز در کشﻮر ﻣا بﻪ حﻴث ﻳکﻰ از ﻣﻨابع تﻮﻟﻴد اﻧرژى‬ ‫از اﻫﻤﻴت خاص برخﻮردار است‪.‬‬ ‫ـ در ﻧتﻴجﺔ تحقﻴقات و ﻣطاﻟعاتﻰ کﻪ در ﻣﻮرد تفحص ﻧفت در سال ‪ 1315‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬از طرف‬ ‫جﻴﻮﻟﻮجﻴستﻫاى افغاﻧﻰ و خارجﻰ صﻮرت گرفتﻪ بﻮد‪ ،‬ﻣعﻠﻮم شد کﻪ ذخاﻳر ﻧفت در بسﻴارى‬ ‫از ﻧقاط کشﻮر ﻣاﻧﻨد‪ :‬ساحات شﻤاﻟﻰ‪ ،‬غربﻰ و جﻨﻮبغربﻰ وجﻮد دارد‪.‬‬ ‫ـ ﻣﻨبع دﻳگر تﻮﻟﻴد اﻧرژى در افغاﻧستان گاز طبﻴعﻰ است‪ .‬گاز طبﻴعﻰ از جﻤﻠﺔ ﻣعادن ﻣﻬﻢ در‬ ‫‪27‬‬

‫افغاﻧستان بﻪ شﻤار ﻣﻰرود از ﻧظر ﻣصرف در‬ ‫داخﻞ و صدور آن بﻪ خارج حاﻳز اﻫﻤﻴت است‪.‬‬ ‫عﻼوه از روشﻦ ساختﻦ وگرم کردن ﻣﻨازل‬ ‫در پخت و پز و بﻪکار اﻧداختﻦ کارخاﻧﻪﻫاى‬ ‫صﻨعتﻰ ﻧﻴز حاﻳز اﻫﻤﻴت زﻳاد ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ـ ﻣﻨابع آب در افغاﻧستان باعث تﻮﻟﻴد اﻧرژى‬ ‫برق ﻣﻰگردد‪ .‬از ﻧﻴروى برق ﻧﻴز در روشﻦ‬ ‫ساختﻦ ﻣﻨازل‪ ،‬پخت و پز و بﻪکار اﻧداختﻦ‬ ‫ﻣاشﻴﻦآﻻت برقﻰ کار گرفتﻪ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫در افغاﻧستان اﻧﻮاع دﻳگر اﻧرژى ﻧﻴز وجﻮد دارد‬ ‫کﻪ در بعضﻰ جاﻫا از آن استفاده ﻣﻰکﻨﻨد‬ ‫و ﻣﻤکﻦ است در آﻳﻨده در سراسر کشﻮر‬ ‫شﻜﻞ‪ :20‬تصﻮﻳر ازدستگاه سﻮﻟر اﻧرژى کﻪ تﻮسط آن اﻧرژى آفتاب را ذخﻴره ﻣﻰکﻨﻨد‬ ‫عﻤﻮﻣﻴت پﻴدا ﻧﻤاﻳد؛ ﻣاﻧﻨد‪:‬‬ ‫دستگاه برق آفتابﻰ (‪ ،)Solar Energy‬پﻤپﻫاى آفتابﻰ‪ ،‬پﻤپﻫاى آبﻴارى‪ ،‬چراغﻫاى‬ ‫خﻮرشﻴدى و غﻴره‪ .‬در اﻳﻦ اواخر وزارت اﻧرژى و آب در ﻧظر دارد کﻪ بﻪ ﻣصرف ﻫشت ﻣﻴﻠﻴارد داﻟر‬ ‫بﻨدﻫاى برق آبﻰ را باﻻى درﻳاى کﻮکچﻪ‪ ،‬درﻳاى کﻨر و ساﻳر درﻳاﻫاى افغاﻧستان اعﻤار ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫ﻣﻮثرﻳت استفاده از اﻧرژىﻫاﻳﻰ کﻪ ﻣﻨابع تجدﻳدپذﻳر طبﻴعﻰ دارﻧد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬آب‪ ،‬باد و آفتاب در‬ ‫اﻳﻦ است کﻪ از آﻟﻮده شدن ﻣحﻴط زﻳست جﻠﻮگﻴرى ﻧﻤﻮده و از سﻮخت ﻣﻮادى؛ ﻣاﻧﻨد چﻮب‪،‬‬ ‫گاز‪ ،‬زغال سﻨگ و تﻴﻞ صرفﻪ جﻮﻳﻰ بﻪ عﻤﻞ ﻣﻰآﻳد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫شاگردان بﻪ دو گروه تقسﻴﻢ شﻮﻧد؛ گروه اول در ﻣﻮرد اﻧرژى و گروه دوم در ﻣﻮرد اﻫﻤﻴت‬ ‫اﻧرژى در زﻧدهگﻰ روزﻣرة شان صحبت ﻧﻤﻮده و ﻧﻤاﻳﻨدة گروه ﻧتﻴجﺔ بحث خﻮد را بﻪ دﻳگران‬ ‫اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ اﻧرژى را تعرﻳف ﻧﻤاﻳﻴد و ﻣﻨابع ﻣﻬﻢ آن را ﻧام بگﻴرﻳد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ چرا زغال سﻨگ از ﻣﻮاد ﻣﻬﻢ تﻮﻟﻴد اﻧرژى بﻪ شﻤار ﻣﻰرود؟‬ ‫‪3‬ـ راجع بﻪ اﻫﻤﻴت آب در تﻮﻟﻴد اﻧرژى برق ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬ ‫‪4‬ـ اﻫﻤﻴت اﻧرژى را تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬

‫شﻤا در ﻳک شباﻧﻪ روز گذشتﻪ از کدام ﻧﻮع اﻧرژى استفاده کردﻳد؟ در بارة آن کﻪ از کدام‬ ‫ﻣﻨبع بﻪ دست آﻣده‪ ،‬در کجا تﻮﻟﻴد شده و چگﻮﻧﻪ بﻪ دسترس شﻤا قرار گرفتﻪ است‪ ،‬ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫تان را در ﻳک صفحﻪ بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫‪28‬‬

‫درس دﻫﻢ‬

‫‪ 2.2‬ﻣﻨابﻊ اﻧرژى ﻗابﻞ تجدﻳد و ﻏﻴر ﻗابﻞ تجدﻳد‬

‫راجع بﻪ اﻧرژى چﻪ ﻣعﻠﻮﻣات دارﻳد؟‬

‫شﻜﻞ‪ :21‬تصﻮﻳر دستگاه سﻮﻟر اﻧرژى ﻳا برق آفتابﻰ‬

‫ﻣﻨابع اﻧرژى قابﻞ تجدﻳد و غﻴر قابﻞ تجدﻳد چﻪ ﻣفﻬﻮﻣﻰ را افاده ﻣﻰکﻨد؟‬ ‫در طبﻴعت دو ﻧﻮع ﻣﻨابع اﻧرژى وجﻮد دارد کﻪ عبارت اﻧد از‪ :‬ﻣﻨابع اﻧرژى قابﻞ تجدﻳد و ﻣﻨابع‬ ‫اﻧرژى غﻴر قابﻞ تجدﻳد کﻪ ﻫرکدام آن را بﻪ تفصﻴﻞ ﻣﻰخﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬ ‫ﻣﻨابع اﻧرژى قابﻞ تجدﻳد آن ﻣﻨابعﻰ را گﻮﻳﻨد کﻪ در طبﻴعت زﻳاد پﻴدا ﻣﻰشﻮد‪ ،‬اﻧسان ﻣﻰتﻮاﻧد‬ ‫بﻪ شکﻞ دواﻣدار از آن استفاده کﻨد و اﻣکان دسترسﻰ دوباره بﻪ آن ﻣﻴسر ﻣﻰباشد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬آب‪،‬‬ ‫باد و آفتاب کﻪ داﻳﻢ در طبﻴعت وجﻮد دارد و پاﻳانﻧاپذﻳر و قابﻞ تجدﻳد اﻧد‪.‬‬ ‫ﻣﻨابع اﻧرژى غﻴر قابﻞ تجدﻳد آن ﻣﻨابعﻰ را گﻮﻳﻨد کﻪ پس از ﻣدتﻰ ذخاﻳر آن بﻪ پاﻳان ﻣﻰرسد؛‬ ‫ﻣاﻧﻨد‪ :‬ذخاﻳر زغال سﻨگ‪ ،‬ﻧفت و گازکﻪ اﻧسان ﻧﻤﻰتﻮاﻧد بﻪ شکﻞ دواﻣدار از آن استفاده کﻨد‪.‬‬ ‫اﻧرژى حرارتﻰکﻪ از سﻮختاﻧدن زغال سﻨگ‪ ،‬ﻧفت وگاز حاصﻞ ﻣﻰشﻮد‪ ،‬باعث آﻟﻮدهگﻰ‬ ‫ﻣحﻴط زﻳست و گرم شدن زﻣﻴﻦ ﻣﻰگردد‪ .‬در کشﻮر ﻣا افغاﻧستان از ﻫر دو ﻧﻮع ﻣﻨابع اﻧرژى‬ ‫استفاده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫در افغاﻧستان در پﻬﻠﻮى ﻣﻨابع اﻧرژى غﻴر قابﻞ تجدﻳد زغال سﻨگ‪ ،‬ﻧفت وگاز از ﻣﻨابع اﻧرژى‬ ‫قابﻞ تجدﻳد ﻧﻴز استفاده صﻮرت ﻣﻰگﻴرد کﻪ از آن جﻤﻠﻪ آب ﻳکﻰ از ﻣﻨابع عﻤدة اﻧرژى قابﻞ‬ ‫تجدﻳد بﻪ حساب ﻣﻰآﻳد‪.‬‬ ‫درﻳاﻫاﻳﻰ کﻪ داراى ﻧشﻴب زﻳاد باشﻨد‪ ،‬ﻣﻨبع خﻮبﻰ براى تﻮﻟﻴد برق بﻪ شﻤار ﻣﻰرود‪ .‬با اعﻤار‬ ‫بﻨدﻫا و ﻧصب تﻮربﻴﻦﻫا ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ از آب‪ ،‬اﻧرژى برق را تﻮﻟﻴد ﻧﻤاﻳﻴﻢ‪.‬‬ ‫برق آبﻰ کﻪ از ﻧﻴروى آب تﻮﻟﻴد ﻣﻰشﻮد‪ ،‬ﻧسبت بﻪ زغال سﻨگ‪ ،‬ﻧفت و گاز اقتصادى ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫‪29‬‬

‫تﻮﻟﻴد برق آبﻰ تا اﻧدازهﻳﻰ ارزان‬ ‫تﻤام ﻣﻰشﻮد؛ زﻳرا کﻪ تﻮﻟﻴد برق‬ ‫آبﻰ بﻪ اساس جرﻳان داﻳﻤﻰ آب‬ ‫صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪ .‬ﻣﻨبع دﻳگر تﻮﻟﻴد‬ ‫برق باد است کﻪ از باد بﻪ ﻣﻨظﻮر‬ ‫تﻮﻟﻴد برق در بعضﻰ ﻣﻨاطق کشﻮر‬ ‫ﻣا طﻮر اﻣتحاﻧﻰ استفاده بﻪ عﻤﻞ‬ ‫ﻣﻰآﻳد‪ .‬ﻣﻤکﻦ است در آﻳﻨده در‬ ‫سرتاسر کشﻮر تﻮسعﻪ پﻴدا ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫ﻣﻨبع دﻳگرتﻮﻟﻴد برق‪ ،‬اﻧرژى آفتاب‬ ‫است کﻪ از آن جﻤﻠﻪ کﻮﻟکتﻮرﻫاى‬ ‫آفتابﻰ(آبگرمکﻦ)چراغﻫاىآفتابﻰ‪،‬‬ ‫شﻜﻞ‪ :22‬تصﻮﻳر دﻳگ آفتابﻰ‬ ‫دﻳگﻫاى پخت و پز وغﻴره است‬ ‫کﻪ با استفاده از اﻧرژى آفتاب ﻧتﻴجﺔ ﻣطﻠﻮب را بار آورده است‪ .‬با تﻮسعﺔ کﻮﻟکتﻮرﻫاى آفتابﻰ‬ ‫در کشﻮر ﻫﻢ صرفﻪجﻮﻳﻰ در ﻣصرف برق صﻮرت خﻮاﻫد گرفت و ﻫﻢ از آﻟﻮدهگﻰ ﻣحﻴط‬ ‫زﻳست جﻠﻮگﻴرى خﻮاﻫد شد‪.‬‬ ‫در حال حاضر از اﻧرژى آفتاب در بعضﻰ از وﻻﻳتﻫاى کشﻮر استفاده صﻮرت گرفتﻪ است‬ ‫و پروسﺔ کار آن جرﻳان دارد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫شاگردان بﻪ دو گروه تقسﻴﻢ شﻮﻧد؛ گروه اول در بارة ﻣﻨابع اﻧرژى قابﻞ تجدﻳد و گروه دوم در بارة‬ ‫ﻣﻨابع اﻧرژى غﻴر قابﻞ تجدﻳد ﻣباحثﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﻤاﻳﻨدة گروه ﻧتﻴجﺔ بحث خﻮد را بﻪ دﻳگران اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ چرا بﻪ ﻣﻨابع ﻧفت‪ ،‬گاز و زغال سﻨگ ﻣﻨابع غﻴر قابﻞ تجدﻳد ﻣﻰگﻮﻳﻨد؟‬ ‫‪2‬ـ ﻣﻨابع ﻣختﻠف اﻧرژى را ﻧام بگﻴرﻳد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ کدام ﻣﻨابع را ﻣﻨابع اﻧرژى غﻴر قابﻞ تجدﻳد ﻣﻰگﻮﻳﻨد؟ جﻮابﻫاى غﻠط را ﻣشخص ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫د‪ .‬آفتاب‬ ‫ج‪ .‬باد‬ ‫ب‪ .‬زغال سﻨگ‬ ‫اﻟف‪ .‬آب‬ ‫‪4‬ـ اﻧرژى قابﻞ تجدﻳد و غﻴر قابﻞ تجدﻳد از ﻫﻢ چﻪ فرق دارﻧد؟ تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬

‫اگر در جاى بﻮدوباشتان از کدام ﻣﻨبع اﻧرژى قابﻞ تجدﻳد استفاده صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪ ،‬در‬ ‫بارة آن کﻪ اﻧرژى تﻮﻟﻴد شدة ﻣذکﻮر از کدام ﻣﻨبع بﻪ دست آﻣده و چگﻮﻧﻪ تﻮﻟﻴد ﻣﻰشﻮد‪،‬‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات جﻤعآورى و بﻪ ﻫﻢصﻨفﻰﻫاى تان اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪30‬‬

‫درس ﻳازدﻫﻢ‬

‫‪ 3.2‬برق‬

‫از برق در افغاﻧستان بﻪ چﻪ ﻣﻨظﻮر استفاده ﻣﻰشﻮد؟‬

‫شﻜﻞ‪ :23‬ﻧﻤاﻳﻰ از فابرﻳکﺔ تﻮﻟﻴد برق سروبﻰ‬

‫از برق بﻪ حﻴث ﻣﻬﻢترﻳﻦ ﻣﻨبع اﻧرژى در تﻤام فعاﻟﻴتﻫاى صﻨعتﻰ و اقتصادى‪ ،‬روشﻦ ساختﻦ‬ ‫شﻬرﻫا و ﻣﻨازل‪ ،‬کارخاﻧﻪﻫا و آﻻت برقﻰ استفاده ﻣﻰشﻮد‪ .‬از ﻧﻴﻤﺔ اول قرن بﻴست استفادة آن‬ ‫در کشﻮر آغاز گردﻳد و تحﻮل بزرگﻰ را در صﻨاﻳع و جاﻣعﻪ پدﻳد آورد‪.‬‬ ‫براى اوﻟﻴﻦ بار در افغاﻧستان در سال ‪1272‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬در زﻣان سﻠطﻨت اﻣﻴر عبداﻟرحﻤانخان‪،‬‬ ‫دستگاه کﻮچک برق بﻪ کار افتاد کﻪ عبارت از ﻳک داﻳﻨﻤﻮى کﻮچکﻰ بﻮد کﻪ ظرفﻴت روشﻦ‬ ‫ساختﻦ چﻬﻞ چراغ برق را داشت و از آن ﻫﻢ در شﻬر کابﻞ براى تﻨﻮﻳر ارگ استفاده بﻪ عﻤﻞ‬ ‫ﻣﻰآﻣد‪ .‬بﻪ تعقﻴب آن در سالﻫاى ‪ 1275‬ـ ‪ 1277‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬چﻨدﻳﻦ دستگاه کﻮچک برقﻰ دﻳگر‬ ‫از اﻧرژى بخار ﻳکﻰ پﻰ دﻳگر بﻪ کار اﻧداختﻪ شد‪ .‬در سال ‪ 1290‬ﻫـ ش ﻳک پاﻳﺔ ﻣاشﻴﻦ برق بﻪ‬ ‫قﻮة ‪ 19‬کﻴﻠﻮوات تﻮسط بخار در شﻬر جﻼلآباد بﻪکار اﻧداختﻪ شد و باﻵخره در سال ‪1296‬ﻫـ‬ ‫‪ .‬ش‪ .‬ﻳک دستگاه کﻮچک تﻮﻟﻴد برق از بخار بﻪ قﻮة ‪ 15‬کﻴﻠﻮوات در پغﻤان فعال گردﻳد‪.‬‬ ‫در افغاﻧستان از بﻨدﻫاى برق ﻧﻴز بﻪ ﻣﻨظﻮر تﻮﻟﻴد برق استفاده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫بﻨدﻫاى برقﻰ کﻪ در کشﻮر اعﻤار شده از ﻣدت چﻬﻞ سال بدﻳﻦسﻮ ﻫﻴچگﻮﻧﻪ اﻧکشاف و‬ ‫پﻴشرفتﻰ در آنﻫا صﻮرت ﻧگرفتﻪ؛ بﻨابر اﻳﻦ ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى کشﻮر ﻣا را ﻣرفﻮع ﻧﻤﻰسازد‪.‬‬ ‫در حال حاضر کﻪ ﻧفﻮس شﻬرﻫا فﻮقاﻟعاده زﻳاد شده است‪ ،‬ﻧﻴازﻣﻨدى روزافزون ﻣردم بﻪ‬ ‫اﻧرژى برق ﻧﻴز بﻴشتر گردﻳده است‪.‬‬ ‫ﻣطابق ﻣاسترپﻼن برق‪ ،‬افغاﻧستان داراى ‪ 24000‬ﻣﻴگاوات ظرفﻴت برق بﻮده از جﻤﻠﻪ برق آبﻰ‬ ‫‪ 23000‬ﻣﻴگاوات‪ ،‬بقﻴﻪ برق آن حرارتﻰ است کﻪ تﻮﻟﻴد آن از ﻣﻨابع گاز طبﻴعﻰ‪ ،‬زغال سﻨگ‬ ‫و ﻧفت در ﻧظر گرفتﻪ شده کﻪ تﻮﻟﻴد و اﻧکشاف آن بﻪ سرﻣاﻳﻪگذارى ﻫﻨگفت ضرورت دارد‪.‬‬ ‫‪31‬‬

‫افغاﻧستان با وجﻮد سرعت زﻳاد تﻮﻟﻴد‬ ‫اﻧرژى برق از ﻟحاظ تﻮﻟﻴد‪ ،‬ساﻻﻧﻪ بﻪ‬ ‫ﻣقاﻳسﻪ جﻬان و کشﻮرﻫاى ﻫﻤساﻳﻪ عقب‬ ‫ﻣاﻧده است‪ .‬در سال ‪ 1976‬م‪ .‬کﻪ بﻪ طﻮر‬ ‫اوسط در جﻬان ‪ 1714‬کﻴﻠﻮوات ساعت‬ ‫تﻮﻟﻴد سراﻧﺔ اﻧرژى برق وجﻮد داشت‪،‬‬ ‫در ﻫﻤﻴﻦ ﻣدت تﻮﻟﻴد سراﻧﺔ اﻧرژى برق‬ ‫در افغاﻧستان ‪ 41‬کﻴﻠﻮوات ساعت و ‪42‬‬ ‫ﻣرتبﻪ کﻤتر از اوسط جﻬاﻧﻰ بﻮد‪ .‬کشﻮر‬ ‫ﻣا اﻧرژى برق آبﻰ را بﻪ واسطﺔ احداث‬ ‫بﻨدﻫاى برق استحصال ﻣﻰ ﻧﻤاﻳد کﻪ‬ ‫بعضﻰ از پروژهﻫاى بﻨد برق عبارت اﻧد‬ ‫شﻜﻞ ‪ :24‬فابرﻳکﺔ تﻮﻟﻴد برق سروبﻰ‬ ‫از‪ :‬بﻨد ﻧغﻠﻮ‪ ،‬بﻨد سروبﻰ‪ ،‬بﻨد ﻣاﻫﻴپر‪،‬‬ ‫بﻨد دروﻧتﻪ‪ ،‬بﻨد کجکﻰ و بﻨد جبﻞاﻟسراج کﻪ در ﻣﻮرد آن در درسﻫاى بعدى بﻪ طﻮر ﻣفصﻞ‬ ‫بحث خﻮاﻫﻴﻢ کرد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫شاگردان بﻪ گروهﻫاى ﻣﻨاسب تقسﻴﻢ شﻮﻧد؛ ﻫر گروه روى اﻫﻤﻴت برق در حﻴات روزﻣره‬ ‫بحث ﻧﻤﻮده و ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر گروه ﻧتﻴجﺔ بحث خﻮد را بﻪ دﻳگران اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬

‫؟‬

‫سﻮالﻫا‬

‫‪1‬ـ اوﻟﻴﻦ دستگاه برق در زﻣان سﻠطﻨت کدام پادشاه و در کجا بﻪکار اﻧداختﻪ شد؟‬ ‫‪2‬ـ از برق در کدام فعاﻟﻴتﻫا استفاده ﻣﻰشﻮد؟‬ ‫‪ 3‬ـ افغاﻧستان داراى ظرفﻴت چقدر ﻣﻴگاوات برق آبﻰ بﻮده و بقﻴﻪ برق ﻣﻮرد ضرورت در‬ ‫کشﻮر از کدام ﻣﻨابع بﻪ دست ﻣﻰآﻳد؟‬ ‫‪4‬ـ بﻨدﻫاى برق ﻣشﻬﻮر کشﻮر را ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬

‫در خاﻧﻪ و ﻣکتب تان برق وجﻮد دارد ﻳا خﻴر؟‬ ‫اگر وجﻮد دارد از کدام ﻣﻨبع تﻮﻟﻴد شده؟ ﻣصرف ﻣاﻫاﻧﻪ و قﻴﻤت آن چگﻮﻧﻪ است؟ در ﻣﻮرد‬ ‫آن ﻣعﻠﻮﻣات جﻤعآورى ﻧﻤﻮده و در درس بعدى در بارة آن صحبت ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫درس دوازدﻫﻢ‬

‫اﻟﻒ ‪ .‬برق آبﻰ‬

‫شﻜﻞ‪ :25‬فابرﻳکﺔ تﻮﻟﻴد برق آبﻰ ﻧغﻠﻮ‬

‫بﻨدﻫاى برق آبﻰ در افغاﻧستان باﻻى کدام درﻳاﻫا اعﻤار شده و در حﻴات اقتصادى ﻣردم ﻣا چﻪ تاثﻴر دارد؟‬

‫از ﻧﻴﻤﺔ اول قرن بﻴستﻢ‪ ،‬برق بﻪ حﻴث ﻣﻬﻢترﻳﻦ ﻣﻨبع اﻧرژى در زﻧدهگﻰ صﻨعتﻰ و ساﻳر‬ ‫فعاﻟﻴتﻫاى بشرى ﻣطرح گردﻳد و استحصال و استفاده از آن بﻪ سرعت افزاﻳش ﻳافت‪ .‬بﻨابر‬ ‫اﻫﻤﻴت روزافزون برق‪ ،‬سروى آبﻫاى جارى افغاﻧستان صﻮرت گرفت و چﻨﻴﻦ اظﻬار ﻧظر‬ ‫بﻪ عﻤﻞ آﻣد کﻪ افغاﻧستان بﻨابر داشتﻦ ﻧشﻴبﻰﻫاى زﻳاد در ﻣسﻴر درﻳاﻫاى آن کﻢ و بﻴش‬ ‫در ﻫر درﻳا براى اعﻤار بﻨدﻫاى برق خﻴﻠﻰ ﻣساعد بﻮده و در حقﻴقت درﻳاﻫاى افغاﻧستان‪،‬‬ ‫اقتصادىترﻳﻦ ﻣﻨبع تﻮﻟﻴد برق شﻨاختﻪ شده است‪.‬‬ ‫از روى سروىﻫاى ﻣقدﻣاتﻰ کﻪ در بخش تﻮﻟﻴد برق در افغاﻧستان صﻮرت گرفتﻪ است ﻣعﻠﻮم‬ ‫ﻣﻰگردد کﻪ در حدود ‪ 2،5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن کﻴﻠﻮوات ساعت برق از درﻳاﻫاى افغاﻧستان استحصال شده‬ ‫ﻣﻰتﻮاﻧد؛ اﻣا تاکﻨﻮن ﻳک اﻧدازة کﻢ اﻳﻦ قﻮه تحت استفاده قرار دارد‪ .‬در حال حاضر تﻮﻟﻴد‬ ‫برق ﻧﻪ تﻨﻬا از ﻣﻨابع آبﻰ صﻮرت ﻣﻰگﻴرد؛ بﻠکﻪ از ﻣﻨابع حرارتﻰ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬زغال سﻨگ‪ ،‬ﻧفت و‬ ‫گاز ﻧﻴز صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫افغاﻧستان داراى دستگاهﻫاى ﻣتعدد برق آبﻰ است کﻪ در زﻳر بﻪ شرح ﻫر ﻳک آن ﻣﻰپردازﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ﻓابرﻳﻜﺔ برق جبﻞاﻟسراج‬

‫دستگاه برق جبﻞاﻟسراج باﻻى درﻳاى ساﻟﻨگ اعﻤار شده است‪ .‬ارتفاع دستگاه با تﻮربﻴﻦ ‪37‬‬ ‫ﻣتر بﻮده و ﻣقدار آبﻰکﻪ باﻻى تﻮربﻴﻦ ﻣﻰرﻳزد‪ ،‬ده ﻣتر ﻣکعب فﻰثاﻧﻴﻪ ﻣحاسبﻪ شده است‪.‬‬ ‫کار ساختﻤان دستگاه جبﻞاﻟسراج در سال ‪ 1294‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬شروع و در سال ‪ 1299‬ﻫـ ‪.‬ش‪.‬‬ ‫‪33‬‬

‫تکﻤﻴﻞ شد‪ .‬دستگاه ﻳاد شده داراى سﻪ تﻮربﻴﻦ بﻮده و ظرفﻴت ﻣجﻤﻮعﻰ آن ‪ 1500‬کﻴﻠﻮوات‬ ‫ﻣﻰباشد‪ .‬دورة استﻬﻼک دستگاه ﻣتذکره تکﻤﻴﻞ گردﻳده و بﻪ بازسازى ضرورت دارد‪ .‬با آن‬ ‫ﻫﻢ دو پاﻳﻪ تﻮربﻴﻦ آن فعال و شاﻣﻞ شبکﺔ سرتاسرى ﻣﻰباشد‪ .‬از برق تﻮﻟﻴد شدة جبﻞاﻟسراج‬ ‫در روشﻦ ساختﻦ شﻬر جبﻞاﻟسراج‪ ،‬چارﻳکار و بﻪ کار اﻧداختﻦ فابرﻳکﺔ گﻠبﻬار استفاده صﻮرت‬ ‫ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻓابرﻳﻜﺔ برق آبﻰ چﻚ وردگ‬ ‫اﻣﻮر ساختﻤاﻧﻰ فابرﻳکﺔ برق آبﻰ چک وردگ در ﻣاه ثﻮر ‪ 1316‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬آغاز و با ﻣصرف‬ ‫(‪ )15‬ﻣﻴﻠﻴﻮن افغاﻧﻰ در سال ‪ 1319‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬پاﻳان ﻳافت‪ .‬بﻨد برق چک وردگ کﻪ بﻪ ﻣﻨظﻮر‬ ‫ذخﻴرة آب درﻳاى چک اعﻤار گردﻳده بﻮد‪ ،‬داراى ‪ 300‬ﻣتر طﻮل‪ 13 ،‬ﻣتر عرض و در بخش‬ ‫پاﻳﻴﻨﻰ داراى ‪ 9‬ﻣتر ارتفاع است و آبشارى را با ارتفاع ‪ 27‬ﻣتر اﻳجاد ﻣﻰﻧﻤاﻳد کﻪ با استفاده‬ ‫از ﻧﻬر جداگاﻧﻪ بﻪ طﻮل ‪ 4000‬ﻣتر و ظرفﻴت ‪ 17‬ﻣترﻣکعب آب در ثاﻧﻴﻪ دستگاه تﻮﻟﻴد برقﻰ را‬ ‫کﻪ داراى سﻪ تﻮربﻴﻦ ﻣﻰباشد‪ ،‬فعال ﻣﻰسازد؛ اﻟبتﻪ ظرفﻴت تﻮﻟﻴد ﻫﻤﺔ آنﻫا بﻪ ‪ 3300‬کﻴﻠﻮوات‬ ‫ﻣﻰرسد و برق حاصﻠﻪ از آن بﻪ ﻣسافﺔ بﻪ طﻮر تخﻤﻴﻨﻰ ‪ 55‬کﻴﻠﻮﻣتر با استفاده از ﻳک ﻟﻴﻦ ﻫﻮاﻳﻰ‬ ‫و ‪ 55‬پاﻳﻪ بﻪ کابﻞ اﻧتقال داده شده است؛ اﻟبتﻪ باﻳد اظﻬار داشت کﻪ تﻮﻟﻴد اﻳﻦ دستگاه با در ﻧظر‬ ‫گرفتﻦ ﻣقدار آب ﻣتفاوت ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ بﻨد برق پﻠخﻤرى‬

‫اﻳﻦ دستگاه باﻻى درﻳاى کﻨدز اعﻤار شده و درسال ‪ 1320‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬بﻪ فعاﻟﻴت آغاز کرد و‬ ‫ظرفﻴت ﻧﻬاﻳﻰ آن بﻪ ‪ 4800‬کﻴﻠﻮوات فﻰ ساعت ﻣﻰرسد‪ .‬در سال ‪ 1336‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬دو دستگاه‬ ‫بﻨد برق دوم و سﻮم پﻠخﻤرى بﻪ ظرفﻴت ‪ 9000‬کﻴﻠﻮوات فﻰ ساعت ذرﻳعﺔ کارشﻨاسان اتحاد‬ ‫جﻤاﻫﻴر شﻮروى سابق سروى شده و در سال ‪ 1341‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬بﻪ کار آغاز کرد‪.‬‬ ‫در حال حاضر‪ ،‬تﻮربﻴﻦﻫاى بﻨد برق پﻠخﻤرى بازسازى شده و ﻣﻮرد بﻬرهبردارى قرار دارد‪.‬‬ ‫از برق تﻮﻟﻴد شدة آن براى ﻣصرف فابرﻳکﺔ ﻧساجﻰ بغﻼن‪ ،‬سﻴﻠﻮ‪ ،‬فابرﻳکﺔ ترﻣﻴﻢ ﻣﻮتر و براى‬ ‫روشﻦ ساختﻦ شﻬر در پﻠخﻤرى و بغﻼن استفاده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫‪4‬ـ دستﮕاه برق ﻛجﻜﻰ‬

‫ﻳکﻰ از بزرگترﻳﻦ دستگاهﻫاى تﻮﻟﻴدى برق در وﻟسﻮاﻟﻰ کجکﻰ وﻻﻳت ﻫﻠﻤﻨد بﻮده و در ‪150‬‬ ‫کﻴﻠﻮﻣترى شﻤالغرب شﻬر کﻨدﻫار واقع است‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻨطقﻪ تأسﻴس بزرگترﻳﻦ دستگاه برق‬ ‫کشﻮر در ﻧظر گرفتﻪ شده بﻮد کﻪ ظرفﻴت تﻮﻟﻴد ‪ 120000‬کﻴﻠﻮوات برق را خﻮاﻫد داشت‪ .‬کار‬ ‫ساختﻤان آن در سال ‪ 1330‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬آغاز و در سال ‪ 1332‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬خاتﻤﻪ ﻳافت‪ .‬دستگاه فعﻠﻰ‬ ‫برق آبﻰ در کجکﻰ ظرفﻴت تﻮﻟﻴدى ‪ 33000‬کﻴﻠﻮوات ساعت برق را داشتﻪ و براى روشﻦ‬ ‫ساختﻦ شﻬرﻫاى کﻨدﻫار‪ ،‬ﻫﻠﻤﻨد‪ ،‬ﻟشکرگاه‪ ،‬گرشک‪ ،‬وﻟسﻮاﻟﻰ سﻨگﻴﻦ‪ ،‬وﻟسﻮاﻟﻰ کجکﻰ‪،‬‬ ‫‪34‬‬

‫ﻣﻮسﻰ قﻠعﻪ و تأسﻴسات صﻨعتﻰ اﻳﻦ ﻣﻨاطق استفاده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫چﻮن از دستگاه ﻣتذکره در جرﻳان سالﻫاى ﻣتﻤادى استفاده صﻮرت گرفتﻪ تﻮربﻴﻦﻫاى آن‬ ‫استﻬﻼک شده و در اﻳﻦ اواخر بﻪ کﻤک ادارة اﻧکشافﻰ اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا بازسازى گردﻳده‬ ‫است‪.‬‬ ‫‪ 5‬ـ دستﮕاه برق آبﻰ سروبﻰ‬

‫دستگاه برق آبﻰ سروبﻰ در ‪ 15‬کﻴﻠﻮﻣترى دﻫاﻧﺔ درﻳاى پﻨجشﻴر باﻻى درﻳاى کابﻞ در سروبﻰ‬ ‫بﻪ ارتفاع ‪ 1596‬ﻣتر از سطح بحر احداث شده است‪.‬‬ ‫اﻳﻦ دستگاه داراى دو تﻮربﻴﻦ بﻮده کﻪ ظرفﻴت ﻫر تﻮربﻴﻦ آن ‪ 11000‬جﻤعاً ‪ 22000‬کﻴﻠﻮوات‬ ‫فﻰ ساعت ﻣﻰباشد‪ .‬کار ساختﻤان آن در سال ‪ 1330‬ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬آغاز و در سال ‪ 1336‬ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬‬ ‫اﻧجام پذﻳرفت‪ .‬دستگاه برق سروبﻰ دو اﻣتﻴاز ﻣﻬﻢ دارد‪ ،‬ﻳکﻰ ﻧزدﻳک بﻮدن بﻪ ﻣرکز (کابﻞ)‬ ‫و ﻣرکزﻫاى صﻨعتﻰ و دﻳگر اﻳﻦکﻪ ﻣجراى درﻳاى کابﻞ در بخش تﻨگﻰ ابرﻳشﻢ واقع گردﻳده‬ ‫و داراى طﻮل و ﻧشﻴبﻰ زﻳاد ﻣﻰباشد کﻪ با ﻣﻮجﻮدﻳت اﻳﻦ وضع طبﻴعﻰ ﻣﻰتﻮاﻧد در ﻫر چﻨد‬ ‫کﻴﻠﻮﻣتر ﻧشﻴبﻰ پﻴدا ﻧﻤاﻳد؛ ﻳعﻨﻰ از ﻣجراى تﻨگﻰ ابرﻳشﻢ از اﻳﻦ دستگاه برق‪ ،‬ﻧﻴز استفاده ﻧﻬاﻳﻰ‬ ‫بﻪ عﻤﻞ ﻣﻰآﻳد‪.‬‬ ‫در حال حاضر دبت درﻳاى کابﻞ در ﻧاحﻴﺔ سروبﻰ در فصﻞ بﻬار ‪ 74‬ﻣتر ﻣکعب فﻰ ثاﻧﻴﻪ‬ ‫ﻣﻰباشد‪ .‬عﻼوه بر آن درﻳاى ﻧاﻣبرده در جرﻳان ﻫفت ﻣاه آب کافﻰ دارد و پﻨج ﻣاه دﻳگر‪ ،‬ﻳعﻨﻰ‬ ‫از ﻣاه ﻣﻴزان تا ﻣاه حﻮت‪ ،‬آب آن کاﻫش پﻴدا ﻧﻤﻮده‪ ،‬کﻢ ﻣﻰشﻮد‪ .‬بﻪ ﻫﻤﻴﻦ عﻠت است کﻪ‬ ‫ظرفﻴت دستگاه ﻣﻮجﻮدة سروبﻰ بﻪ (‪ )22000‬کﻴﻠﻮوات ﻣحدود ﻣاﻧده است‪ .‬قرارداد بازسازى‬ ‫تﻮربﻴﻦﻫاى برق آبﻰ سروبﻰ با کﻤپﻨﻰ «زﻳﻤﻨس جرﻣﻨﻰ» صﻮرت گرفتﻪ و کار آن تکﻤﻴﻞ و‬ ‫ﻣﻮرد بﻬرهبردارى قرار دارد‪.‬‬ ‫از برق تﻮﻟﻴد شدة سروبﻰ براى روشﻦ ساختﻦ شﻬر کابﻞ‪ ،‬فابرﻳکﺔ گﻠبﻬار و دﻳگر ﻣؤسسات‬ ‫صﻨعتﻰ پاﻳتخت استفاده ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫‪ 6‬ـ دستﮕاه برق ﻣاﻫﻴپر‬

‫دستگاه برق ﻣاﻫﻴپر در ‪ 40‬کﻴﻠﻮﻣترى شرق کابﻞ ﻣﻮقعﻴت دارد‪ .‬اﻳﻦ دستگاه داراى سﻪ تﻮربﻴﻦ‬ ‫بﻮده و ظرفﻴت تﻮﻟﻴدى ﻫر تﻮربﻴﻦ آن ‪( 22000‬جﻤعاً ‪ )66000‬کﻴﻠﻮوات ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫کار ساختﻤان اﻳﻦ دستگاه در سال ‪ 1331‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬آغاز و در سال ‪ 1345‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬بﻪ پاﻳﺔ اکﻤال‬ ‫رسﻴد و بﻪ بﻬرهبردارى سپرده شد‪ .‬اﻳﻦ دستگاه از جﻤﻠﺔ دستگاهﻫاى برق ﻣﻮسﻤﻰ بﻮده‪ ،‬در حﻴﻦ‬ ‫فراواﻧﻰ آب‪ ،‬فعال و ﻫﻨگام کﻤﻰ آب ﻣتﻮقف ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ دستگاه برق‪ ،‬داراى بﻨد آبگردان بﻮده ﻣﻮقعﻰکﻪ آب درﻳا در اﻳام تابستان کﻢ گردﻳد‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫فابرﻳکﻪ پرچاو شده و در اﻳام زﻣستان و بﻬار دوباره بﻪ جرﻳان ﻣﻰافتد‪ .‬قرارداد بازسازى دستگاه‬ ‫‪35‬‬

‫ﻣتذکره ﻧﻴز با کﻤپﻨﻰ زﻳﻤﻨس جرﻣﻨﻰ عقد شده و اکﻨﻮن ﻣﻮرد بﻬرهبردارى قرار دارد‪ .‬برق‬ ‫تﻮﻟﻴد شدة آن در شﻬرکابﻞ بﻪ ﻣصرف ﻣﻰرسد‪.‬‬ ‫‪ 7‬ـ ﻓابرﻳﻜﺔ بﻨد برق دروﻧتﻪ‬

‫کار ساختﻤان اﻳﻦ فابرﻳکﻪ در وﻻﻳت ﻧﻨگرﻫار در ساحﺔ دروﻧتﻪ در سال ‪ 1339‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬آغاز‬ ‫و در سال ‪1343‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬تکﻤﻴﻞ و بﻪ بﻬرهبردارى سپرده شد‪ .‬اﻳﻦ دستگاه داراى سﻪ تﻮربﻴﻦ‬ ‫بﻮده کﻪ ظرفﻴت تﻮﻟﻴد ﻣجﻤﻮعﻰ برق آن ‪ 12000‬کﻴﻠﻮوات فﻰ ساعت ﻣﻰباشد‪ .‬حال دورة‬ ‫استﻬﻼک آن تکﻤﻴﻞ شده؛ وﻟﻰ بﻨابر وضع اقتصادى ﻧاﻣﻨاسب ﻫﻨﻮز ﻫﻢ از آن استفاده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫وضع تخﻨﻴکﻰ دستگاه‪ ،‬بﻨابر عدم ﻣﻮجﻮدﻳت پرزهجات اضافﻰ قابﻞ تشﻮﻳش بﻮده؛ اﻣا ترﻣﻴﻢ‬ ‫عادى دستگاه گاهگاﻫﻰ اﻧجام ﻣﻰگﻴرد‪ .‬تعداد ﻣشترکﻴﻦ آن در شﻬر جﻼلآباد بﻴش از ده‬ ‫ﻫزار فاﻣﻴﻞ و ﻣؤسسﻪ ﻣﻰباشد‪ .‬در حال حاضر ﻧفﻮس شﻬر جﻼلآباد روزافزون بﻮده بﻨابرآن‬ ‫برق ﻣﻮجﻮد تﻨﻬا ‪ 30‬فﻴصد ﻣشکﻼت اﻫاﻟﻰ و صﻨاﻳع را رفع ﻣﻰسازد‪.‬‬ ‫از برق تﻮﻟﻴد شدة اﻳﻦ دستگاه در روشﻨاﻳﻰ شﻬر جﻼلآباد و ﻣؤسسﻪﻫاى صﻨعتﻰ و ﻫﻢ براى‬ ‫پﻤپ کردن آب جﻬت آبﻴارى ‪ 32500‬جرﻳب زﻣﻴﻦ استفاده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫‪ -8‬دستﮕاه بﻨد برق ﻧﻐﻠﻮ‬

‫دستگاه ﻣﻮﻟد برق آبﻰ ﻧغﻠﻮ بزرگترﻳﻦ دستگاه تﻮﻟﻴد برق افغاﻧستان بﻪ شﻤار ﻣﻰرود کﻪ بﻪ‬ ‫فاصﻠﻪ ﻧزدﻳک بﻪ ‪ 70‬کﻴﻠﻮﻣتر در شرق کابﻞ ﻣﻮقعﻴت دارد‪ .‬اﻳﻦ دستگاه داراى چﻬار پاﻳﻪ‬ ‫تﻮربﻴﻦ بﻪ ظرفﻴت ﻣجﻤﻮعﻰ ‪ 100000‬کﻴﻠﻮوات فﻰ ساعت است‪.‬‬ ‫کار ساختﻤان دستگاه ﻣتذکره در سال ‪ 1339‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬آغاز و در سال ‪ 1346‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬تکﻤﻴﻞ‬ ‫شده و ﻣﻮرد بﻬرهبردارى قرار گرفت‪.‬‬ ‫اﻫداف اساسﻰ اﻳﻦ پروژه را از ﻳک طرف ذخﻴره و تﻮزﻳع آب ﻣﻮرد ضرورت دستگاهﻫاى‬ ‫فعﻠﻰ و آﻳﻨدة سروبﻰ و از جاﻧب دﻳگر تﻮﻟﻴد برق ﻣﻮرد ضرورت حﻮزة کابﻞ تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫ﻣﻨبع اصﻠﻰ آب دستگاه ﻧغﻠﻮ درﻳاى کابﻞ و پﻨجشﻴر ﻣﻰباشد‪ .‬با گذشت سالﻫاى ﻣتﻤادى‪،‬‬ ‫تجﻬﻴزات دستگاه بﻨد برق ﻧغﻠﻮ استﻬﻼک شده‪ ،‬قرارداد بازسازى آن با ﻳک کﻤپﻨﻰ روسﻰ‬ ‫عقد گردﻳده کﻪ کار آن جرﻳان دارد‪.‬‬ ‫‪ -9‬شبﻜﺔ برق ازبﻜستان‬ ‫کار ساختﻤان پروژة تﻤدﻳد شبکﺔ برق ازبکستان در سال (‪ )1386‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬آغاز گردﻳد و ﻟﻴﻦ‬ ‫برق بﻪ شﻬر کابﻞ و بعضﻰ وﻻﻳتﻫاى دﻳگر کشﻮر تﻤدﻳد ﻳافت کﻪ فعاﻟﻴتﻫاى آن را در زﻳر‬ ‫تﻮضﻴح ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴﻢ‪:‬‬ ‫اﻟف‪:‬‬ ‫‪ -1‬تﻤدﻳد ﻟﻴﻦ اﻧتقال دبﻞ سرکت ‪ 220‬کﻴﻠﻮوات از سرحد ازبکستان بﻪ حﻴرتان بﻪ طﻮل ‪ 53‬کﻴﻠﻮﻣتر‪.‬‬ ‫‪36‬‬

‫‪ -2‬تﻤدﻳد ﻟﻴﻦ اﻧتقال دبﻞ سرکت ‪ 220‬کﻴﻠﻮوات از ﻧاﻳبآباد بﻪ ﻣزار شرﻳف بﻪ طﻮل ‪23‬‬ ‫کﻴﻠﻮﻣتر‪.‬‬ ‫‪ -3‬تﻤدﻳد ﻟﻴﻦ اﻧتقال دبﻞ سرکت ‪ 220‬کﻴﻠﻮوات از ﻧاﻳبآباد بﻪ پﻠخﻤرى بﻪ طﻮل ‪ 164‬کﻴﻠﻮﻣتر‬ ‫تﻤدﻳد ﻳافت و در سال ‪ 1387‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬تکﻤﻴﻞ گردﻳد کﻪ ظرفﻴت ‪ 300‬ﻣﻴگاوات اﻧرژى برق را‬ ‫دارا ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ب‪:‬‬ ‫‪ -1‬تﻤدﻳد ﻟﻴﻦ اﻧتقال دبﻞ سرکت ‪ 220‬کﻴﻠﻮوات از پﻠخﻤرى بﻪ کابﻞ بﻪ طﻮل ‪ 202‬کﻴﻠﻮﻣتر و‬ ‫ساختﻤان سب ستﻴشﻦ ‪ 220 / 110‬کﻴﻠﻮوات در دشت چﻤتﻠﻪ (سرکﻮتﻞ خﻴرخاﻧﻪ) بﻪ ظرفﻴت‬ ‫‪ 320‬ﻣﻴگاوات اﻣپﻴر در ﻣجﻤﻮع در اﻣتداد ﻟﻴﻦ از حﻴرتان اﻟﻰ کابﻞ بﻪ تعداد (‪ )1383‬پاﻳﺔ کتارهدار‬ ‫فﻠزى بﻪ کار رفتﻪ است‪ .‬در ساﻟﻨگﻫا ﻫﻢ بعضﻰ از پاﻳﻪﻫا بﻪ ارتفاع ‪ 3800‬ﻣتر از سطح بحر ﻧصب‬ ‫گردﻳده است کﻪ تا حدى احتﻴاج ﻣردم عاﻣﻪ را در شﻬر کابﻞ و وﻻﻳتﻫاى ﻣجاور تکافﻮ‬ ‫ﻣﻰکﻨد‪.‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫شاگردان بﻪ سﻪ گروه تقسﻴﻢ شﻮﻧد؛ ﻳک‬ ‫گروه روى اﻫﻤﻴت بﻨد برق ﻧغﻠﻮ و سروبﻰ‪ ،‬جدول زﻳر تﻮﻟﻴد و تﻮرﻳد اﻧرژى برق آبﻰ‪ ،‬برق حرارتﻰ و برق‬ ‫دﻳزﻟﻰ را بﻪ ﻫزار ﻛﻴﻠﻮوات ﻓﻰ ساﻋت ﻧشان ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫گروپ دﻳگر روى اﻫﻤﻴت بﻨد برق‬ ‫تﻮرﻳد برق‬ ‫برق‬ ‫برق‬ ‫ﻣاﻫﻴپر و دروﻧتﻪ و گروه سﻮﻣﻰ روى سالﻫا برق آبﻰ‬ ‫از خارج‬ ‫دﻳزﻟﻰ‬ ‫حرارتﻰ‬ ‫اﻫﻤﻴت بﻨد برق جبﻞاﻟسراج و پﻠخﻤرى‬ ‫ــــ‬ ‫‪0.01‬‬ ‫‪194.0‬‬ ‫‪631.7 1382‬‬ ‫ــــ‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪215.1‬‬ ‫ﻣباحثﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﻤاﻧﻴدة ﻫر گروه ﻧتﻴجﺔ ‪564.5 1383‬‬ ‫‪136.5‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪235.1‬‬ ‫‪671.3 1384‬‬ ‫بحث خﻮد را بﻪ دﻳگران اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬

‫‪37‬‬

‫‪1385‬‬

‫‪645.9‬‬

‫‪267.3‬‬

‫‪4.0‬‬

‫‪594.1‬‬

‫‪1386‬‬

‫‪683.8‬‬

‫‪266.5‬‬

‫‪57.0‬‬

‫‪784.7‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ قدﻳﻤﻰترﻳﻦ دستگاه تﻮﻟﻴد برق افغاﻧستان چﻪ ﻧام دارد و ظرفﻴت ساﻻﻧﺔ آن چقدر است؟‬ ‫‪2‬ـ از برق تﻮﻟﻴد شدة دستگاه سروبﻰ و ﻣاﻫﻴپر در کجا استفاده ﻣﻰشﻮد؟‬ ‫‪3‬ـ ﻫدفﻫاى اساسﻰ پروژة ﻧغﻠﻮ را بﻴان ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻟﻴﻦ برق ازبکستان چﻪ وقت تکﻤﻴﻞ گردﻳد و ظرفﻴت آن بﻪ چﻨد ﻣﻴگاوات ﻣﻰرسد؟‬ ‫‪5‬ـ قﻮة برقﻰ کﻪ از درﻳاﻫاى افغاﻧستان تﻮﻟﻴد آن اﻣکان دارد‪ ،‬چقدر تخﻤﻴﻦ گردﻳده است؟‬ ‫از چﻬار جﻮاب زﻳر صحﻴح آن را اﻧتخاب ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫ب‪ 2،5 .‬ﻣﻴﻠﻴﻮن کﻴﻠﻮوات فﻰ ساعت‬ ‫اﻟف‪ 1،8 .‬ﻣﻴﻠﻴﻮن کﻴﻠﻮوات فﻰ ساعت‬ ‫د‪ 1،5 .‬ﻣﻴﻠﻴﻮن کﻴﻠﻮوات فﻰ ساعت‬ ‫ج‪ 3،5 .‬ﻣﻴﻠﻴﻮن کﻴﻠﻮوات فﻰ ساعت‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬

‫جدول زﻳر را بﻪترتﻴب در کتابچﻪﻫاى تان تکﻤﻴﻞ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬

‫از ﻟحاظ سابﻘﻪ‬

‫از ﻟحاظ ﻇرﻓﻴت‬

‫فابرﻳکﺔ برق جبﻞاﻟسراج‬

‫ﻧغﻠﻮ‬

‫‪38‬‬

‫درس سﻴزدﻫﻢ‬

‫ب‪ .‬برق حرارتﻰ‬

‫آﻳا در افغاﻧستان از برق حرارتﻰ استفاده ﻣﻰشﻮد؟‬

‫شﻜﻞ‪ :26‬دستگاه برق حرارتﻰ در شﻬر کابﻞ‬

‫برق حرارتﻰ کﻪ از سﻮختاﻧدن زغال سﻨگ‪ ،‬ﻧفت وگاز حاصﻞ ﻣﻰشﻮد‪ ،‬ﻣﻨبع خﻮبﻰ براى‬ ‫تﻮﻟﻴد برق در افغاﻧستان بﻮده‪ ،‬بعد از برق آبﻰ بﻪ درجﺔ دوم ﻣﻮرد استفاده ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ فابرﻳکﺔ برق دﻳزﻟﻰ در سال ‪ 1351‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬در کابﻞ تأسﻴس شد‪ .‬ﻳکسال بعد از آن‬ ‫فابرﻳکﺔ کﻮچک دﻳگر دﻳزﻟﻰ بﻪ ظرفﻴت ‪ 300‬کﻴﻠﻮوات ساعت بﻪ ﻣﻨظﻮر تﻨﻮﻳر فابرﻳکﺔ‬ ‫پشﻤﻴﻨﻪبافﻰ کﻨدﻫار تأسﻴس شد‪.‬‬ ‫در سال ‪ 1331‬ﻫـ ‪.‬ش‪ .‬دو پاﻳﻪ ﻣاشﻴﻦ تﻮﻟﻴد برق دﻳزﻟﻰ ﻫر ﻳک بﻪ ظرفﻴت ‪ 500‬کﻴﻠﻮوات در‬ ‫شﻬر ﻫرات بﻪ کار اﻧداختﻪ شد‪.‬‬ ‫قرار راپﻮر سال ‪ 1385‬ﻫـ ‪.‬ش‪ .‬وزارت اﻧرژى و آب‪ ،‬ظرفﻴت دستگاهﻫاى برق حرارتﻰ‬ ‫افغاﻧستان‪ ،‬ﻣجﻤﻮعاً بﻪ (‪ )42،7‬ﻫزار کﻴﻠﻮوات فﻰ ساعت ﻣﻰرسﻴد کﻪ (‪ )12،5‬فﻴصد تﻤام‬ ‫ظرفﻴت دستگاهﻫاى برق کشﻮر را تشکﻴﻞ ﻣﻰداد‪.‬‬ ‫در حال حاضر دستگاهﻫاى برق کﻮچک دﻳزﻟﻰ‪ ،‬عﻤدهترﻳﻦ وسﻴﻠﺔ تﻮﻟﻴد برق در شﻬرﻫا‬ ‫و وﻻﻳتﻫاﻳﻰ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ﻣزار شرﻳف‪ ،‬شبرغان‪ ،‬تخار‪ ،‬ﻫرات‪ ،‬غزﻧﻰ و کابﻞ ﻣﻰباشد کﻪ ﻣﻮاد‬ ‫سﻮخت آن را تﻴﻞ و گاﻫﻰ گاز تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫در اﻳﻨجا بعضﻰ از دستگاهﻫاى تﻮﻟﻴد برق حرارتﻰ افغاﻧستان را ﻣﻮرد بحث قرار ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪:‬‬ ‫‪39‬‬

‫‪1‬ـ دستﮕاه برق حرارتﻰ ﻣزار شرﻳﻒ‬

‫بزرگترﻳﻦ دستگاه برق حرارتﻰ کشﻮر در ‪ 20‬کﻴﻠﻮﻣترى غرب شﻬر ﻣزار شرﻳف ﻣﻮقعﻴت‬ ‫دارد و در آن از گاز طبﻴعﻰﻳﻰکﻪ از جﻮزجان تﻮسط پاﻳپ ﻻﻳﻦ اﻧتقال ﻣﻰﻳابد‪ ،‬استفاده‬ ‫ﻣﻰشﻮد‪ .‬اﻳﻦ دستگاه در سال ‪ 1343‬ﻫـ ‪.‬ش‪ .‬تﻮسط ﻳک اﻧستﻴتﻮت روسﻰ بﻪ درخﻮاست‬ ‫وزارت ﻣعادن و صﻨاﻳع آن وقت احداث شد‪.‬‬ ‫ظرفﻴت دستگاه ﻧامبرده ‪ 36‬ﻫزار کﻴﻠﻮوات در ساعت بﻮده داراى سﻪ تﻮربﻴﻦ از گاز طبﻴعﻰ‬ ‫ﻣﻰباشد و اﻣکان ازدﻳاد آن تا ‪ 48‬ﻫزار کﻴﻠﻮوات ﻧﻴز ﻣﻮجﻮد است‪.‬‬ ‫از جﻤﻠﺔ تﻮﻟﻴدات اﻳﻦ فابرﻳکﻪ‪ ،‬در حدود ‪ 24‬ﻫزار کﻴﻠﻮوات آن براى فابرﻳکﺔ کﻮد کﻴﻤﻴاوى‬ ‫و در حدود ‪ 12000‬کﻴﻠﻮوات آن براى روشﻦ ساختﻦ شﻬر ﻣزار شرﻳف و بﻠخ ﻣد ﻧظر گرفتﻪ‬ ‫شده بﻮد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ دستﮕاهﻫاى برق حرارتﻰ وﻻﻳتﻫاى ﻛﻨدﻫار و ﻫرات‬

‫دستگاه کﻨدﻫار در شﻬر کﻨدﻫار بﻪ ظرفﻴت ‪ 3000‬کﻴﻠﻮوات شروع بﻪ فعاﻟﻴت ﻧﻤﻮده بﻮد کﻪ‬ ‫در حال حاضر بﻪ ظرفﻴت ‪ 12‬ﻫزار کﻴﻠﻮوات فﻰ ساعت رسﻴده است و در آﻳﻨده ظرفﻴت آن‬ ‫ارتقا خﻮاﻫد ﻳافت‪ .‬دستگاه برق حرارتﻰ شﻬر ﻫرات کﻪ ‪ 12‬ﻫزار کﻴﻠﻮوات ظرفﻴت دارد‬ ‫عﻼوه از ﻣصرف دﻳزل در آن از زغال سﻨگ ﻧﻴز استفاده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ دستﮕاه برق حرارتﻰ ﻛابﻞ‬

‫اﻳﻦ دستگاه در شﻤالغرب شﻬر کابﻞ ﻣتصﻞ سرک کﻮتﻞ خﻴرخاﻧﻪ ﻣﻴﻨﻪ ﻣﻮقعﻴت دارد‪ .‬کار‬ ‫ساختﻤان اﻳﻦ دستگاه ﻧظر بﻪ کﻤبﻮد آب کﻪ در حﻮزهﻫاى کابﻞ ﻣحسﻮس بﻮد‪ ،‬در اخﻴر سال‬ ‫‪ 1355‬ﻫـ ‪.‬ش‪ .‬آغاز و در اواﻳﻞ سال ‪ 1357‬ﻫـ ‪.‬ش‪ .‬تکﻤﻴﻞ شد‪.‬‬ ‫دستگاه ﻳاد شده بﻪ ظرفﻴت ‪ 45‬ﻫزار کﻴﻠﻮوات بﻪ کﻤک ﻣاﻟﻰ باﻧک جﻬاﻧﻰ بازسازى گردﻳده‬ ‫و ‪ 40‬فﻴصد برق ﻣﻮجﻮد شﻬر کابﻞ را تأﻣﻴﻦ ﻣﻰﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ دستگاه داراى دو تﻮربﻴﻦ بﻮده‪ ،‬و‬ ‫ﻣﻮاد سﻮخت آن دﻳزل ﻣﻰباشد حال با وارد شدن برق ازبکستان اﻳﻦ دستگاه پرچاو است‪.‬‬ ‫دستگاه دﻳگر برق حرارتﻰ در شرق شﻬر کابﻞ در ﻣﻨطقﺔ ﻫﻮدخﻴﻞ ﻣﻮقعﻴت دارد‪ .‬ظرفﻴت‬ ‫آن ‪ 43،6‬ﻫزار کﻴﻠﻮوات بﻮده‪ ،‬ﻣتأسفاﻧﻪ در اثر جﻨگﻫا تخرﻳب گردﻳده است‪ .‬قرارداد‬ ‫‪40‬‬

‫ترﻣﻴﻢ دستگاه ﻳاد شده با کﻤپﻨﻰ ‪ Alston‬کشﻮر سﻮﻳزرﻟﻨد ﻣﻨعقد گردﻳده کﻪ در آن ترﻣﻴﻢ‬ ‫تﻮربﻴﻦ سﻮم و چﻬارم آن پﻴشبﻴﻨﻰ گردﻳده است‪.‬‬ ‫ﻧاگفتﻪ ﻧباﻳد گذاشت کﻪ پروژهﻫاى دﻳگر برق حرارتﻰ ﻧﻴز در کشﻮر در ﻧظر گرفتﻪ شده‬ ‫کﻪ از جﻤﻠﻪ ﻣﻰتﻮان پروژة تﻮﻟﻴد گاز تﻮربﻴﻦ شبرغان را ﻧام برد کﻪ اﻳﻦ پروژه قرار است بﻪ‬ ‫کﻤک ﻣاﻟﻰ ادارة اﻧکشافﻰ اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا بﻪ ظرفﻴت ‪ 100‬ـ ‪ 150‬ﻣﻴگاوات در آﻳﻨده‬ ‫احداث گردد‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣات اﺿاﻓﻰ‬

‫تﻘسﻴﻢبﻨدى ﻇرﻓﻴت تﻮﻟﻴد برق در حﻮزهﻫاى ﻣختﻠﻒ‬ ‫حﻮزه‬

‫شﻤاره‬

‫بﻪ ﻓﻴﺼد‬

‫ﻇرﻓﻴت ﻧاﺻبﻪ بﻪ ﻫزار‬ ‫ﻛﻴﻠﻮوات‬

‫‪1‬‬

‫کابﻞ‬

‫‪249.2‬‬

‫‪62.9‬‬

‫‪2‬‬

‫ﻧﻨگرﻫار‬

‫‪13.96‬‬

‫‪3.5‬‬

‫‪3‬‬

‫پﻠخﻤرى ـ بغﻼن وکﻨدز‬

‫‪22.67‬‬

‫‪5.9‬‬

‫‪4‬‬

‫ﻣزار شرﻳف ـ بﻠخ‬

‫‪42.82‬‬

‫‪10.8‬‬

‫‪5‬‬

‫شبرغان‬

‫‪2.08‬‬

‫‪0.5‬‬

‫‪6‬‬

‫ﻫرات‬

‫‪5.39‬‬

‫‪1.3‬‬

‫‪7‬‬

‫کﻨدﻫار ـ ﻫﻠﻤﻨد‬

‫‪43.70‬‬

‫‪11‬‬

‫‪8‬‬

‫غزﻧﻰ‬

‫‪1.04‬‬

‫‪0.3‬‬

‫‪9‬‬

‫ساﻳر حﻮزهﻫا‬

‫‪14.9‬‬

‫‪3.8‬‬

‫‪395.9‬‬

‫‪100‬‬

‫ﻣجﻤﻮع‬

‫ﻣﻨبع‪ :‬گزارش وزارت اﻧرژى و آب‪ ،‬ﻣﻴزان سال ‪ ،1385‬صفحﺔ ‪37‬‬

‫‪41‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫شاگردان بﻪ گروهﻫاى ﻣﻨاسب تقسﻴﻢ شﻮﻧد؛ ﻫر گروه روى اﻫﻤﻴت ﻳکﻰ از دستگاهﻫاى‬ ‫برق حرارتﻰ‪ ،‬ﻣباحثﻪ ﻧﻤﻮده و ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫرگروه ﻧتﻴجﺔ بحث خﻮد را بﻪ دﻳگران اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ بزرگترﻳﻦ دستگاه برق حرارتﻰ افغاﻧستان در کجا ﻣﻮقعﻴت دارد و از برق آن در‬ ‫کدام ساحات استفاده ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد؟‬ ‫‪2‬ـ دستگاه کﻮچک برق دﻳزﻟﻰ ﻣﻮجﻮد افغاﻧستان را ﻧام بگﻴرﻳد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ دستگاه برق حرارتﻰ فعال کابﻞ با چﻪ پﻴﻤاﻧﻪ ظرفﻴت‪ ،‬در کدام ﻣﻨطقﻪ ﻣﻮقعﻴت داشتﻪ و‬ ‫چﻨد فﻴصد برق شﻬر کابﻞ را تأﻣﻴﻦ ﻣﻰکﻨد؟‬ ‫‪4‬ـ راجع بﻪ برق حرارتﻰ شرق کابﻞ ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫چرا عﻮض برق آبﻰ از برق حرارتﻰ کار ﻣﻰگﻴرﻧد ﻣزاﻳاى برق حرارتﻰ و آبﻰ را ﻣقاﻳسﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣعﻠﻮﻣات خﻮد را در درس آﻳﻨده بﻪ ﻫﻢصﻨفﻰﻫاى خﻮد اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪42‬‬

‫درس چﻬاردﻫﻢ‬

‫‪ 4،2‬زﻏال سﻨﮓ و ﻣﻌادن آن در ﻛشﻮر‬

‫ساحات و ﻣحﻼت ﻣﻨابع ﻣعدﻧﻰ‬ ‫کﻪ تﻮسط برﻣﻪ کارى تثبﻴت‬ ‫گردﻳده است‪.‬‬ ‫زغال سﻨگ‬ ‫ﻧفت خام‬ ‫گاز طبﻴعﻰ‬ ‫ﻣﻮاد ﻣفﻴده آﻫﻦ دار‬ ‫کروم‬ ‫ﻣس‬ ‫جست و سرب‬ ‫باکسﻴت‬ ‫ﻟﻴتﻴﻢ‬ ‫برﻳﻠﻴﻢ‬ ‫طﻼ‬ ‫سﻨگ ﻧﻤک‬ ‫سﻠفر‬ ‫فﻠﻮراﻳت‬ ‫بﻴراﻳت‬ ‫ابرک‬ ‫سﻨگ رﻳشﻪ‬ ‫تﻠک‬ ‫گرافﻴت‬ ‫ﻻجﻮرد‬ ‫سﻨگﻫاى قﻴﻤتﻰ‬ ‫آﻫک سﻨگﻬا‪-‬دوﻟﻮﻣﻴت ﻫا و ﻣرﻣرﻫا‬ ‫گﻠﻬا‬ ‫رﻳگﻬا و سﻨگچﻞ ﻫا‬

‫چشﻤﻪﻫاى ﻣﻨراﻟﻰ‬

‫ﻟﻴترﻳک‬ ‫سﻠفﻮرﻳک‬ ‫کاربﻮﻧﻴک‬ ‫سﻠﻴکاﻧﻰ‬

‫بﻪ ﻧقشﺔ ﻣﻨابع ﻣعدﻧﻰ افغاﻧستان ﻧگاه کﻨﻴد‪.‬‬

‫تارﻳخ ‪1976‬‬

‫شکﻞ ‪ :27‬ﻧقشﺔ ﻣﻨابع ﻣعدﻧﻰ‬

‫ذخاﻳر زغال سﻨگ در کدام ﻣﻨاطق افغاﻧستان وجﻮد دارد؟‬ ‫زغال سﻨگ از جﻤﻠﺔ ﻣﻨابع عﻤدة تﻮﻟﻴد اﻧرژى بﻮده بﻪ وﻳژه در حال حاضر کﻪ قﻴﻤت ﻣﻨابع‬ ‫ﻧفت وگاز روزافزون است؛ بﻨابراﻳﻦ زغال سﻨگ بﻪ حﻴث ﻳک ﻣادة ﻣﻮﻟد اﻧرژى تاحدى‬ ‫ارزان حاﻳز اﻫﻤﻴت ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫استخراج زغال سﻨگ از زﻣانﻫاى خﻴﻠﻰ سابق در افغاﻧستان رواج داشت‪ .‬تحقﻴقات در بارة‬ ‫ذخﻴرة زغال سﻨگ افغاﻧستان ﻧخستﻴﻦ بار در سال ‪ 1320‬ﻫـ ‪.‬ش‪ .‬تﻮسط ﻫﻴأت جﻴﻮﻟﻮجستﻫاى‬ ‫ﻫﻨدى در ﻣﻨطقﻪﻫاى کﻬﻤرد‪ ،‬آشپشتﻪ‪ ،‬درة صﻮف و تاﻟﻪ و برفک صﻮرت گرفت‪ .‬استفاده‬ ‫از زغال سﻨگ بﻪ پﻴﻤاﻧﺔ کﻮچک از ﻫﻤان زﻣان بﻪ بعد آغاز ﻳافت‪ ،‬در حاﻟﻰکﻪ بﻬرهبردارى‬ ‫از اﻳﻦ ذخاﻳر در سالﻫاى بعد از جﻨگ جﻬاﻧﻰ دوم بﻴشتر و تﻮﻟﻴد ساﻻﻧﺔ آن از ‪ 120‬تا ‪160‬‬ ‫ﻫزار تﻦ افزاﻳش ﻳافتﻪ است‪.‬‬ ‫صرف ﻧظر از ذخاﻳر ﻧسبتاًٌ کﻮچک زغال سﻨگ کﻪ در ﻣﻨطقﻪﻫاى ﻣختﻠف کشﻮر وجﻮد‬ ‫دارد‪ ،‬ذخاﻳر ﻧسبتاً بزرگ زغال سﻨگ ﻳک ساحﺔ وسﻴع را در شﻤال و غرب افغاﻧستان‬ ‫احتﻮا ﻣﻰﻧﻤاﻳد کﻪ از تخار تا ﻫرات تﻮسعﻪ ﻳافتﻪ است و ساحﺔ تخﻤﻴﻨاً ‪ 35‬ﻫزار کﻴﻠﻮﻣتر‬ ‫ﻣربع را در بر ﻣﻰگﻴرد‪ .‬ﻣقدار زغال سﻨگ افغاﻧستان کﻪ در آشپشتﻪ‪ ،‬کرکر‪ ،‬بﻨگﻰ (ده‬ ‫‪43‬‬

‫ﻣﻴﻠﻰ در جﻨﻮب شﻬر خانآباد)‪ ،‬کرخ و سبزک ﻫرات و درة صﻮف تثبﻴت گردﻳده است‬ ‫‪ 200‬ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ سﻨجش شده است‪.‬‬ ‫ذخاﻳر زغال سﻨگ افغاﻧستان از کﻴفﻴت خﻮبﻰ برخﻮردار است و از آن استفادة زﻳاد صﻮرت‬ ‫ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫استخراج زغال سﻨگ از ﻣعادن کشﻮر ﻣا‪ ،‬بﻨابر کﻮﻫستاﻧﻰ بﻮدن ﻣﻨطقﻪﻫا‪ ،‬ﻣساعد ﻧبﻮدن راهﻫاى‬ ‫تراﻧسپﻮرت اســتخراج آن‬ ‫بــﻪ صــــــــﻮرت خﻴﻠــﻰ‬ ‫ابتــــداﻳــﻰ بســﻴار قﻴﻤت‬ ‫تﻤام ﻣﻰشــﻮد‪ .‬بــا وصف‬ ‫گران بﻮدن قﻴﻤت تﻤام شد‪،‬‬ ‫زغال سﻨگ ﻧقش عﻤــــدة‬ ‫ﻣحروقاتﻰ را دارا است‪.‬‬ ‫تـﻮﻟﻴدات زغـــال ســﻨگ‬ ‫افغاﻧســـتان بﻴشتر از ﻣعادن‬ ‫کرکر و آشـپشتﻪ بﻮده ‪90‬‬ ‫فﻴصد را در بر ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫از جﻤــﻠﺔ زغــال ســﻨگ‬ ‫تﻮﻟﻴد شده ‪ 77‬فﻴصد براى‬ ‫شکﻞ ‪ :28‬تصﻮﻳر ﻳک ﻣعدن زغال سﻨگ‬ ‫سﻮخت در دستگاهﻫاى‬ ‫صﻨعتﻰ و باقﻰﻣاﻧده براى گرم کردن‪ ،‬ﻣــــﻮرد استفاده قرار ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫اﻧﻮاع ﻣختﻠف زغال سﻨگ در افغاﻧستان ﻳافت ﻣﻰشﻮد کﻪ بعضﻰ ﻣﻨاطق آن را بﻪ ترتﻴب زﻳر‬ ‫ذکر ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴﻢ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﻣﻌدن زﻏال سﻨﮓ درة ﺻﻮف‬ ‫زغال سﻨگ درة صﻮف از ﻟحاظ خصﻮصﻴات و تقدم ﻧسبت بﻪ ﻣﻨاطق دﻳگر افغاﻧستان ﻣقام‬ ‫اول را دارا ﻣﻰباشد و بزرگترﻳﻦ ﻣﻨبع زغال سﻨگ در وﻻﻳت سﻤﻨگان بﻪ شﻤار ﻣﻰرود کﻪ‬ ‫ذخﻴرهﻫاى آن بﻪ ‪ 74‬ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ ﻣﻰرسد‪.‬‬ ‫زغال سﻨگ اﻳﻦ ﻧاحﻴﻪ‪ ،‬داراى جﻨسﻴت عاﻟﻰ بﻮده اﻧرژى حرارتﻰ آن زﻳاد و فﻴصدى کاربﻦ‬ ‫آن بﻠﻨد ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫‪44‬‬

‫از اﻳﻦ ﻣعادن طﻮرىکﻪ ﻻزم بﻮده استفاده ﻧشده است‪ ،‬بﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦکﻪ در ﻳکﻰ از ﻣرکزﻫاى‬ ‫صﻨعتﻰ دور واقع شده و ﻫﻢ اﻣکاﻧات دسترسﻰ بﻪ وساﻳﻞ حﻤﻞ و ﻧقﻞ آن تاحدى ﻣحدود‬ ‫ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ﻳک اﻧدازة زغال سﻨگ اﻳﻦ ﻣعدن بﻪ کابﻞ اﻧتقال داده ﻣﻰشﻮد و باقﻰﻣاﻧده آن بﻪ وﻻﻳت بﻠخ‪.‬‬ ‫ب‪ .‬ﻣﻌدن زﻏال سﻨﮓ آشپشتﻪ‬

‫اﻳﻦ ﻣعدن در وﻻﻳت بغﻼن بﻪ ﻣسافﺔ ‪ 110‬کﻴﻠﻮﻣترى جﻨﻮب شﻬر صﻨعتﻰ پﻠخﻤرى در درة‬ ‫سﻴغان واقع ﻣﻰباشد‪ .‬با دوآب و ﻣﻴخ زرﻳﻦ ‪ 20‬کﻴﻠﻮﻣتر فاصﻠﻪ دارد‪ .‬زغال سﻨگ اﻳﻦ ﻣعدن‬ ‫از ﻧظر کﻤﻴت و کﻴفﻴت حاﻳز اﻫﻤﻴت ﻧﻤﻰباشد؛ زﻳرا از ﻟحاظ ساختﻤان طبﻴعﻰ ﻣغﻠق بﻮده و‬ ‫در بخش استخراج آن ﻣشکﻼت وجﻮد دارد‪ .‬ذخﻴرهﻫاى زغال سﻨگ آن در حدود ‪500‬‬ ‫ﻫزار تﻦ تخﻤﻴﻦ گردﻳده است‪ .‬با وجﻮد آنﻫﻢ باﻳد گفت کﻪ چﻮن اﻳﻦ ﻣعدن در ﻣجاورت‬ ‫سرک سابقﻪ درة شکارى قرار داشت؛ از اﻳﻦ رو از سالﻫاى زﻳادى بﻪ اﻳﻦطرف ﻣﻮرد‬ ‫استفاده قرار دارد‪ .‬از زغال سﻨگ اﻳﻦ ﻣعدن براى دواﻳر دوﻟتﻰ‪ ،‬شفاخاﻧﻪﻫا و شﻬر کابﻞ‬ ‫استفاده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫ج‪ .‬ﻣﻌدن زﻏال سﻨﮓ ﻛرﻛر‬ ‫ﻣعدن کرکر در ده کﻴﻠﻮﻣترى شرق پﻠخﻤرى و بﻪ سﻤت جﻨﻮبشرق اﻳﻦ شﻬر ﻣتصﻞ کﻮه‬ ‫کرکر واقع است‪ .‬ﻣقدار ﻣجﻤﻮعﻰ زغال سﻨگ آن کﻪ طبقات آن دو تا سﻪ ﻣتر ضخاﻣت‬ ‫دارد‪ ،‬بﻪ ‪ 15‬ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ ﻣﻰرسد‪ .‬جﻨسﻴت زغال سﻨگ آن خﻮب و قابﻞ استفاده ﻣﻰباشد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻣعدن در سال ‪ 1385‬ﻫـ ‪.‬ش‪ .‬ﻳکجا با فابرﻳکﻪﻫاى سﻤﻨت غﻮرى بﻪ سکتﻮر خصﻮصﻰ سپرده‬ ‫شده تا از زغال سﻨگ ﻣتذکره براى تﻮﻟﻴد سﻤﻨت استفاده ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ ﻣﻨطقﻪ طﻰ سال ‪ 1387‬ﻫـ ‪.‬ش‪ .‬بﻴش از ‪ 3800‬تﻦ زغال سﻨگ استخراج گردﻳد‪.‬‬ ‫زغال سﻨگ اﻳﻦ ﻣعدن از ﻧظر ﻣﻮقعﻴت جغرافﻴاﻳﻰ آن در ﻣجاورت ﻣراکز صﻨعتﻰ پﻠخﻤرى‬ ‫و ﻫﻢچﻨﻴﻦ ﻧزدﻳک بﻮدن بﻪ شاﻫراه کابﻞ‪-‬کﻨدز حاﻳز اﻫﻤﻴت بﻮده و تﻮﻟﻴدات وسطﻰ روزاﻧﺔ‬ ‫آن بﻪ ‪ 300‬تا ‪ 400‬تﻦ ﻣﻰرسد‪.‬‬ ‫زغال سﻨگ استخراج شده بﻪ ﻣصرف فابرﻳکﺔ سﻤﻨتسازى پﻠخﻤرى‪ ،‬داشﻫا و در کابﻞ‬ ‫ﻣﻮرد استفاده قرار ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫د‪ .‬ﻣﻌدن زﻏال سﻨﮓ ﻣسجد چﻮبﻰ سبزك ﻫرات‬

‫اﻳﻦ ﻣعدن در ‪ 110‬کﻴﻠﻮﻣترى شﻤالشرق وﻻﻳت ﻫرات در ﻣجاورت کﻮتﻞ سبزک در‬ ‫‪45‬‬

‫بخش باﻻﻳﻰ درﻳاى کرخ ﻣﻮقعﻴت داشتﻪ‪ ،‬کارﻫاى اکتشافﻰ و ساختﻤاﻧﻰ آن بﻪ ﻫﻤکارى‬ ‫ﻣتخصصﻴﻦ چکﻰ صﻮرت گرفتﻪ‪ ،‬ذخاﻳر آن بﻪ ‪ 9.5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ ﻣﻰرسد‪ .‬اﻳﻦ ﻣعدن در سال‬ ‫‪ 1386‬ﻫـ ‪.‬ش‪ .‬بﻪ سکتﻮر خصﻮصﻰ سپرده شده‪ ،‬تﻮﻟﻴد ساﻻﻧﺔ آن‪ 40‬ﻫزار تﻦ و عﻮاﻳد ساﻻﻧﻪ‬ ‫آن اضافﻪ از ‪ 20‬ﻣﻴﻠﻴﻮن افغاﻧﻰ ﻣﻰباشد‪ .‬حال فعال بﻮده و ﻣﻮرد بﻬرهبردارى قرار دارد‪.‬‬ ‫جﻨسﻴت زغال سﻨگ اﻳﻦ ﻣﻨطقﻪ‪ ،‬عاﻟﻰ بﻮده و از اﻧرژى حرارتﻰ زﻳاد برخﻮردار است‪ .‬از اﻳﻦ‬ ‫زغال سﻨگ شارواﻟﻰ و فرقﺔ ﻫرات استفاده ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ اکﻨﻮن با تﻮجﻪ وزارت ﻣعادن‬ ‫افغاﻧستان از ﻣعدن ﻣسجد چﻮبﻰ سبزک بﻪ کﻤک (کﻤپﻨﻰ برادران خﻮشک) استفادة زﻳادى‬ ‫صﻮرت ﻣﻰگﻴرد کﻪ براى ده سال عقد قرارداد شده است‪.‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫شاگردان بﻪ دو گروه تقسﻴﻢ شﻮﻧد؛ ﻳک گروه در بارة تحقﻴقات و ﻣطاﻟعاتﻰ کﻪ در ﻣﻮرد‬ ‫تثبﻴت ﻣﻨاطق زغال سﻨگ افغاﻧستان براى اوﻟﻴﻦ بار تﻮسط جﻴﻮﻟﻮجستﻫاى ﻫﻨدى صﻮرت‬ ‫گرفتﻪ و گروه دوم در بارة ذخاﻳر ﻣﻮجﻮد زغال سﻨگ صحبت ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر گروه‬ ‫ﻧتﻴجﺔ بحث خﻮد را بﻪ دﻳگران اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ ﻣﻨطقﻪﻫاى تثبﻴت شدة زغال سﻨگ افغاﻧستان را ﻧام بگﻴرﻳد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ راجع بﻪ خصﻮصﻴت زغال سﻨگ آشپشتﻪ ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻣعدن زغال سﻨگ کرکر از ﻧظر ﻣﻮقعﻴت جغرافﻴاﻳﻰ چﻪ اﻫﻤﻴت دارد؟‬ ‫‪4‬ـ تﻮﻟﻴدات بﻴشتر زغال سﻨگ کﻪ فﻴصدى بﻠﻨدترى را در افغاﻧستان دارا ﻣﻰباشد‪ ،‬از کدام‬ ‫ﻣﻨطقﻪﻫاى بﻪ دست ﻣﻰآﻳد؟ جﻮاب صحﻴح را اﻧتخاب ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫ج‪ .‬درة صﻮف‬ ‫ب‪ .‬سبزک ﻫرات‬ ‫اﻟف‪ .‬کرکر و آشپشتﻪ‬ ‫د‪.‬کرخ ﻫرات‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬

‫در بارة ﻣشکﻼت و ﻣﻮاﻧعﻰ کﻪ در استخراج زغال سﻨگ کشﻮر ﻣا وجﻮد دارد و اﻳﻦکﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻮاﻧع را چگﻮﻧﻪ رفع کرده ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻣقاﻟﺔ فشردهﻳﻰ ﻧﻮشتﻪ و بﻪ دﻳگران اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪46‬‬

‫درس پاﻧزدﻫﻢ‬

‫‪ 5.2‬ﻧﻔت و ﮔاز‬

‫شکﻞ ‪ :29‬افتتاح آزﻣاﻳش و آﻣادهسازى چاهﻫاى گازى ﻣعادن ﻳتﻴﻢتاق و جرقدوق در وﻻﻳت جﻮزجان‬

‫از ﻧفت و گاز چﻪ استفاده صﻮرت ﻣﻰگﻴرد؟‬

‫ﻧفت و گاز از جﻤﻠﺔ ﻣﻮاد ﻣحروقاتﻰ‪ ،‬تﻮﻟﻴد اﻧرژى و حرارت است؛ در ﻧقاط ﻣختﻠف کشﻮر‬ ‫ﻣا ذخاﻳر آن وجﻮد دارد کﻪ در زﻳر ﻫر کدام آن را ﻣﻮرد بحث قرار ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﻧﻔت‬

‫ﻧفت‪ ،‬ﻣاﻳعﻰ است قابﻞ احتراق کﻪ در اعﻤاق زﻣﻴﻦ تا ‪ 1800‬ﻣتر پﻴدا ﻣﻰشﻮد و گاﻫﻰ در اثر‬ ‫فشار و حرارت داخﻠﻰ زﻣﻴﻦ بﻪ طرف باﻻ صعﻮد ﻣﻰکﻨد و بﻪ سطح زﻣﻴﻦ ﻣﻰرسد‪ .‬ﻣﻴﻠﻴﻮنﻫا‬ ‫سال قبﻞ از اﻣروز بقاﻳاى ﻣﻮجﻮدات زﻧده و ﻣﻮاد عضﻮىﻳﻰ کﻪ در ﻳک ﻣﻨطقﻪ وجﻮد داشت‬ ‫بﻪ ﻣرور زﻣان در زﻳر طبقات رسﻮبﻰ قرار گرفتﻪ و بر اثر فشار و حرارت در طﻮل زﻣان تغﻴﻴر‬ ‫شکﻞ ﻧﻤﻮده بﻪ ﻧفت تبدﻳﻞ شده است‪ .‬براى استخراج ﻧفت‪ ،‬چاهﻫاى عﻤﻴق حفر ﻣﻰکﻨﻨد و‬ ‫پاﻳپ ﻟﻴﻦﻫاى ضخﻴﻤﻰ را داخﻞ چاهﻫاى ﻧفت ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪ .‬در ﻧتﻴجﻪ ﻧفت خام فﻮران کرده‬ ‫و گاﻫﻰ تﻮسط پﻤپ بﻪ باﻻ کشﻴده ﻣﻰشﻮد‪ .‬ﻧفت خام رﻧگ سﻴاه داشتﻪ؛ وﻟﻰ بعد از تصفﻴﻪ‬ ‫در تصفﻴﻪخاﻧﻪﻫا رﻧگ بﻨفش را بﻪ خﻮد گرفتﻪ و بﻪ آساﻧﻰ ﻣﻰسﻮزد‪ .‬ذخﻴرهﻫاى ﻧفت در‬ ‫بسﻴارى از ﻧقاط کشﻮر ﻣا ﻣﻮجﻮد است کﻪ ساحات شﻤاﻟﻰ‪ ،‬غربﻰ و جﻨﻮبغربﻰ را دربر‬ ‫ﻣﻰگﻴرد‪ .‬ﻧﻮاحﻰ آن عبارت اﻧد از‪ :‬قﻠعﺔ ﻧﻮ‪ ،‬تخار‪ ،‬کﻨدز‪ ،‬ﻣزار شرﻳف‪ ،‬جﻮزجان‪ ،‬فارﻳاب‪،‬‬ ‫‪47‬‬

‫بادغﻴس و ﻫرات‪ .‬ﻫﻢچﻨان در وادى ﻫﻠﻤﻨد و پکتﻴکا ﻧﻴز ذخاﻳر آن پﻴشبﻴﻨﻰ شده است‪.‬‬ ‫ﻧفت‪ ،‬ﻣﻮارد استعﻤال زﻳادى دارد در روشﻦ ساختﻦ ﻣﻨازل‪ ،‬وساﻳﻞ حﻤﻞ و ﻧقﻞ‪ ،‬ﻣاشﻴﻦآﻻت‬ ‫صﻨعتﻰ‪ ،‬صﻨاﻳع کﻴﻤﻴاوى و صدﻫا ﻣرکبات دﻳگر چﻮن رابر ﻣصﻨﻮعﻰ و غﻴره استعﻤال شده و‬ ‫بﻪ ﻣصرف ﻣﻰرسد ‪ .‬از ﻣشتقات فرعﻰ آن در تﻬﻴﺔ پﻼستﻴک‪ ،‬عطر‪ ،‬صابﻮن‪ ،‬رﻧگ و حتا در‬ ‫تﻬﻴﺔ بعضﻰ ﻣﻮاد خﻮراکﻰ ﻣثﻞ روغﻦ ﻣارگرﻳﻦ ﻧﻴز استفاده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫ب‪ .‬ﮔاز‬ ‫تشکﻴﻞ گاز‪ ،‬ﻧﻴز ﻣاﻧﻨد ﻧفت بﻮده‪ ،‬بقاﻳاى ﻣﻮجﻮدات زﻧده در ﻧتﻴجﺔ ترسب ﻣﻮاد عضﻮى بﻪ اثر‬ ‫فشار و حرارت و ﻧرسﻴدن ﻫﻮا تغﻴﻴر شکﻞ ﻧﻤﻮده بﻪ گاز تبدﻳﻞ شده است‪.‬‬ ‫گاز‪ ،‬از ﻣﻨابع ﻣعدﻧﻰ باارزش افغاﻧستان بﻮده‪ ،‬از ﻧظر ﻣصرف آن در داخﻞ و صدور آن بﻪ‬ ‫خارج کشﻮر‪ ،‬ﻫﻢچﻨان ذخﻴرهﻫاى تا اﻧدازهﻳﻰ بزرگ آن بااﻫﻤﻴت پﻨداشتﻪ ﻣﻰشﻮد‪ ،‬در‬ ‫حاﻟﻰکﻪ اﻣکاﻧات درﻳافت گاز در ﻣﻨطقﻪﻫاى ﻣختﻠف کشﻮر ﻣﻮجﻮد است‪ ،‬در حال حاضر‬ ‫ذخﻴرهﻫاى تاحدى بزرگ آن در ﻣﻨطقﻪﻫاى خﻮاجﻪ گﻮگردک‪ ،‬ﻳتﻴﻢتاق‪ ،‬خﻮاجﻪ بﻮﻻن و‬ ‫جرقدوق ﻣربﻮط شﻬر شبرغان درﻳافت گردﻳده و حال زﻳر بﻬرهبردارى قرار دارد‪.‬‬ ‫اکﻨﻮن چﻨد حﻮزة آن را بﻪ صﻮرت فشرده از ﻧظر ﻣﻰگذراﻧﻴﻢ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﻣﻌدن ﮔاز خﻮاجﻪ ﮔﻮﮔردك‬

‫بﻪ فاصﻠﺔ ‪ 23‬کﻴﻠﻮﻣترى شﻤالغرب شﻬر شبرغان ﻣﻮقعﻴت دارد‪ ،‬تعداد ﻣجﻤﻮعﻰ چاهﻫاى‬ ‫حفر شده بﻪ ‪ 52‬حﻠقﻪ ﻣﻰرسد‪ ،‬ﻣجﻤﻮع ذخاﻳر آن ‪ 46.8‬ﻣﻴﻠﻴارد ﻣتر ﻣکعب گاز و تا کﻨﻮن‬ ‫‪ 44‬ﻣﻴﻠﻴارد ﻣترﻣکعب گاز آن استخراج گردﻳده است؛ ﻫﻢچﻨان ﻣقدار ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴارد ﻣترﻣکعب‬ ‫گاز ترش (سﻠفردار) در اﻳﻦ ساحﻪ ﻧﻴز تثبﻴت گردﻳده است‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻣﻌدن ﮔاز ﻳتﻴﻢتاق‬

‫اﻳﻦ ﻣعدن در ‪ 18‬کﻴﻠﻮﻣترى شرق شﻬر شبرغان ﻣﻮقعﻴت داشتﻪ‪ ،‬ذخﻴرهﻫاى تثبﻴت شدة آن‬ ‫‪ 20،8‬ﻣﻴﻠﻴارد ﻣترﻣکعب ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫در سال ‪ 1341‬ﻫـ ‪.‬ش‪ .‬چاه ﻧﻤره ‪ 4‬کﻪ زﻳر برﻣﻪ کارى قرار داشت شعﻠﻪور گردﻳده و طﻰ سﻪ‬ ‫سال‪ ،‬ﻣﻴﻠﻴاردﻫا ﻣترﻣکعب گاز آن حرﻳق و ضاﻳع گردﻳده است‪.‬‬ ‫‪48‬‬

‫‪3‬ـ ﻣﻌدن ﮔاز جرﻗدوق‬

‫اﻳﻦ ﻣعدن در ‪ 15‬کﻴﻠﻮﻣترى جﻨﻮبغرب شﻬر شبرغان ﻣﻮقعﻴت داشتﻪ در آن بﻪ تعداد ‪33‬‬ ‫حﻠقﻪ چاه کﻪ عﻤق وسطﻰ آن ‪ 2200‬ﻣتر بﻮده حفر گردﻳده است‪ .‬گاز آن از ﻧﻮع ترش‬ ‫بﻮده ذخﻴرهﻫاى ﻣجﻤﻮعﻰ آن ‪ 26‬ﻣﻴﻠﻴارد ﻣترﻣکعب ﻣﻰباشد کﻪ از جﻤﻠﺔ ‪ 15.362‬ﻣﻴﻠﻴارد‬ ‫ﻣترﻣکعب گاز از آن استخراج گردﻳده است‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﻣﻌدن ﮔاز خﻮاجﻪ بﻮﻻن‬

‫در ‪ 30‬کﻴﻠﻮﻣترى شرق شبرغان ﻣﻮقعﻴت داشتﻪ‪ ،‬اﻣﻮر برﻣﻪکارى آن در سال ‪ 1342‬ﻫـ ‪.‬ش‪ .‬آغاز‬ ‫گردﻳده است‪ ،‬گاز آن از ﻧﻮع ترش بﻮده‪ ،‬در حدود ‪ 2.5‬ﻣﻴﻠﻴارد ﻣترﻣکعب گاز ذخﻴره دارد‪.‬‬ ‫ذخﻴرهﻫاى عﻤﻮﻣﻰ گاز در ﻣﻨطقﻪﻫاى ﻳاد شده ‪ 120‬ﻣﻴﻠﻴارد ﻣترﻣکعب تثبﻴت شده کﻪ از جﻤﻠﻪ‬ ‫در حدود چﻬﻞ ﻣﻴﻠﻴارد ﻣترﻣکعب آن گاز شﻴرﻳﻦ و باقﻰ ﻣاﻧدة آن گاز سﻠفردار ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫براى صادرات گاز تا سرحد اتحاد شﻮروى سابق ﻳک پاﻳپ ﻟﻴﻦ بﻪ قطر ‪ 32‬اﻧچ و طﻮل ‪97.5‬‬ ‫کﻴﻠﻮﻣتر تﻤدﻳد ﻳافتﻪ است‪ .‬ﻫﻢ چﻨان پاﻳپ ﻟﻴﻦ دﻳگرى از شﻬر شبرغان اﻟﻰ فابرﻳکﺔ کﻮد برق‬ ‫ﻣزارشرﻳف بﻪ طﻮل ‪ 55‬کﻴﻠﻮﻣتر و قطر ‪ 12‬اﻧچ تﻤدﻳد گردﻳده است کﻪ ظرفﻴت اﻧتقال ‪500‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣتر ﻣکعب گاز را در ﻳک سال دارا است‪.‬‬ ‫اﻧتقال گاز در ﻣزار شرﻳف بﻪ ﻣﻨظﻮر بﻪکار اﻧداختﻦ فابرﻳکﺔ کﻮد برق ﻣزار شرﻳف کﻪ ساﻻﻧﻪ‬ ‫‪ 105‬ﻫزار تﻦ کﻮد ﻳﻮرﻳا تﻮﻟﻴدات دارد و ﻫﻢچﻨان براى بﻪ کار اﻧداختﻦ فابرﻳکﺔ برق ﻣزار‬ ‫شرﻳف کﻪ ظرفﻴت تﻮﻟﻴدى آن ‪ 36‬ﻫزار کﻴﻠﻮوات ساعت برق ﻣﻰباشد‪ ،‬احداث شده است‪.‬‬ ‫باﻳد عﻼوه کرد کﻪ در سال ‪ 1354‬ﻫـ ‪.‬ش‪ .‬در حدود سﻪ ﻣﻴﻠﻴارد ﻣترﻣکعب گاز در افغاﻧستان‬ ‫تﻮﻟﻴد شده کﻪ از آن جﻤﻠﻪ ‪ 2850‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣترﻣکعب آن بﻪ خارج صادر و ﻣتباقﻰ ‪ 150‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬ ‫ﻣترﻣکعب آن در داخﻞ کشﻮر بﻪ ﻣصرف رسﻴده بﻮد‪ .‬عﻮاﻳد حاصﻞ شده از ﻣدرک صدور‬ ‫گاز کﻪ در بعضﻰ سالﻫا ‪ 40‬فﻴصد ارزش ﻣجﻤﻮعﻰ صادرات کشﻮر را احتﻮا ﻣﻰکرد‪ ،‬در‬ ‫بخش بﻴﻼﻧس تادﻳات افغاﻧستان باارزش پﻨداشتﻪ ﻣﻰشﻮد؛ ﻫﻢچﻨان در ﻧظر است بﻪ ﻣﻨظﻮر‬ ‫استفاده از ‪ 26‬ﻣﻴﻠﻴارد ﻣترﻣکعب گاز سﻠفردار در ﻧاحﻴﺔ جرقدوق پروژه جدا ساختﻦ سﻠفر ﻧﻴز‬ ‫تکﻤﻴﻞ شده ﻣﻮرد استفاده قرار گﻴرد‪ .‬گاز طبﻴعﻰ ﻣﻮارد استعﻤال زﻳاد دارد عﻼوه از اﻳﻦکﻪ‬ ‫در پخت و پز و گرم ساختﻦ ﻣﻨازل بﻪ کار ﻣﻰرود‪ ،‬در ساختﻦ ﻣرکبات کﻴﻤﻴاوى ﻧﻴز از آن‬ ‫استفاده صﻮرت ﻣﻰگﻴرد و ﻫﻢچﻨان ﻣﻨبع خﻮبﻰ براى تﻮﻟﻴد اﻧرژى برق ﻣﻰباشد‪.‬‬

‫‪49‬‬

‫ﻣﻌﻠﻮﻣات اﺿاﻓﻰ‬ ‫جدول زﻳر ﻣﻘدار استخراج ﻧﻔت و زﻏال سﻨﮓ را بﻪ تﻦ و ﮔاز‬ ‫را بﻪ ﻣترﻣﻜﻌب ﻃﻰ سالﻫاى ﻣختﻠﻒ ﻧشان ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫سال ﻫا‬

‫ﮔاز بﻪ ﻣترﻣﻜﻌب‬

‫ﻧﻔت بﻪ تﻦ‬

‫زﻏال سﻨﮓ بﻪ تﻦ‬

‫‪1382‬‬

‫‪850‬‬

‫‪242620‬‬

‫‪35100‬‬

‫‪1383‬‬

‫‪14690‬‬

‫‪119121‬‬

‫‪33730‬‬

‫‪1384‬‬

‫ـــــ‬

‫‪172337‬‬

‫‪33110‬‬

‫‪1385‬‬

‫ـــــ‬

‫‪171925‬‬

‫‪34920‬‬

‫‪1386‬‬

‫ــــــ‬

‫‪161440‬‬

‫‪242700‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫شاگردان بﻪ دو گروه تقسﻴﻢ شﻮﻧد؛ گروه اول در بارة ذخﻴرهﻫاى ﻧفت افغاﻧستان و گروه دوم در‬ ‫بارة گاز طبﻴعﻰ ﻣباحثﻪ ﻧﻤﻮده و ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر گروه ﻧتﻴجﺔ بحث خﻮد را بﻪ دﻳگران اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ ﻧفت چﻴست؟‬ ‫‪2‬ـ راجع بﻪ ﻣﻨشأ پﻴداﻳش گاز ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻣﻮارد استعﻤال ﻧفت را بﻴان ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪4‬ـ حﻮزهﻫاى ﻣﻬﻢ گاز افغاﻧستان را ﻧام بگﻴرﻳد‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ذخﻴرهﻫاى ﻧفت در کدام ساحات افغاﻧستان تثبﻴت شده است؟‬ ‫‪6‬ـ ذخاﻳر عﻤﻮﻣﻰ گاز طبﻴعﻰ در افغاﻧستان بﻪ چﻪ پﻴﻤاﻧﻪ تثبﻴت شده است؟‬ ‫ب‪ 120 .‬ﻣﻴﻠﻴارد ﻣترﻣکعب‬ ‫اﻟف‪ 135 .‬ﻣﻴﻠﻴارد ﻣترﻣکعب‬ ‫د‪ 180 .‬ﻣﻴﻠﻴارد ﻣترﻣکعب‬ ‫ج‪ 110 .‬ﻣﻴﻠﻴارد ﻣترﻣکعب‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬

‫از روى ﻧقشﺔ ﻣﻨابع ﻣعدﻧﻰ افغاﻧستان‪ ،‬ﻳک ﻧقشﻪ ترسﻴﻢ ﻧﻤﻮده و در آن ساحات ﻧفت و گاز‬ ‫را با عﻼﻳﻢ ﻣخصﻮص ﻧشان دﻫﻴد و در درس آﻳﻨده بﻪ ﻫﻢصﻨفﻰتان خﻮد اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪50‬‬

‫درس شاﻧزدﻫﻢ‬

‫اﻟﻒ‪ .‬حﻮزهﻫاى ﻧﻔتخﻴز ﻛشﻮر‬

‫شکﻞ ‪ :30‬ذخﻴرهﻫاى ﻧفت در کدام ﻣﻨاطق کشﻮر ﻣا وجﻮد دارد؟‬

‫تحقﻴقات و ﻣطاﻟعات در بارة تثبﻴت ذخﻴرهﻫاى ﻧفت در افغاﻧستان بﻪ پﻴﻤاﻧﺔ کﻮچک از سال‬ ‫‪ 1314‬ﻫـ ‪.‬ش‪ .‬تﻮسط جﻴﻮﻟﻮجستﻫاى افغاﻧﻰ و خارجﻰ در ﻣﻨطقﻪﻫاى شﻤاﻟﻰ‪ ،‬غربﻰ‪ ،‬جﻨﻮب‬ ‫غربﻰ و جﻨﻮبﻰ کشﻮر آغاز گردﻳد‪ .‬در سال ‪ 1315‬ﻫـ ‪.‬ش‪ .‬براى ﻧخستﻴﻦ بار ﻳک کﻤپﻨﻰ‬ ‫اﻣرﻳکاﻳﻰ طبقات شﻴﻞﻫاى (از تراکﻢ گﻞ و داﻧﻪﻫاى خرد رﻳگ بﻪ وجﻮد آﻣده) داراى ﻧفت‬ ‫را در شﻤال افغاﻧستان درﻳافت ﻧﻤﻮده و بعد ذخﻴرهﻫاى بﻴشتر آن در وادى ارغﻨداب و پکتﻴکا‬ ‫در غرب و جﻨﻮب افغاﻧستان ﻳافت شد‪.‬‬ ‫در سال ‪ 1333‬ﻫـ ‪.‬ش‪ .‬ﻳک کﻤپﻨﻰ سﻮﻳدﻧﻰ اﻣﻮر کاوشﻫاى ﻧفت را بﻪ صﻮرت ﻣﻨظﻢ در ساحﺔ‬ ‫وﻻﻳت سرپﻞ آغاز ﻧﻤﻮد و ﻣﻮفقﻴتﻫاى چشﻢگﻴرى ﻧﻴز بﻪ دست آورد‪ .‬حالآنکﻪ از سال‬ ‫‪ 1338‬ﻫـ ‪.‬ش‪ .‬بﻪ بعد با درﻧظرداشت ﻣﻮافقتﻧاﻣﻪﻳﻰ کﻪ در ﻫﻤﻴﻦ ارتباط دو سال قبﻞ از آن در‬ ‫ﻣسکﻮ بﻪ اﻣضا رسﻴده بﻮد‪ ،‬اﻣﻮر کاوشﻫاى ﻧفت در ساحﺔ ‪ 4600‬ﻣﻴﻞ ﻣربع در شﻤال افغاﻧستان‬ ‫و در بﻴﻦ ﻣزار شرﻳف و اﻧدخﻮى بﻪ ﻫﻤکارى ﻣتخصصﻴﻦ اتحاد شﻮروى سابق آغاز ﻳافت‪ .‬ﻧتﻴجﺔ‬ ‫اﻳﻦ ﻣطاﻟعات ﻧشان ﻣﻰدﻫد کﻪ اﻣکاﻧات وسﻴع ﻣﻮجﻮدﻳت ذخﻴرهﻫاى ﻧفت در وﻻﻳات شﻤاﻟﻰ‬ ‫کشﻮر از وﻻﻳت تخار تا سرحد اﻳران با اداﻣﺔ آن در غرب و جﻨﻮب اﻟﻰ پکتﻴکا وجﻮد دارد کﻪ‬ ‫ﻧﻮاحﻰ قﻠعﺔ ﻧﻮ‪ ،‬ﻫرات‪ ،‬شبرغان‪ ،‬ﻣﻴﻤﻨﻪ‪ ،‬کﻨدز‪ ،‬تاﻟقان‪ ،‬ﻣزار شرﻳف و غﻴره را در بر ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫ﻣﻮجﻮدﻳت ذخﻴرهﻫاى ﻧفت در وادى ﻫﻠﻤﻨد‪ ،‬پکتﻴکا و ﻧﻮاحﻰ جﻨﻮبﻰ افغاﻧستان ﻧﻴز پﻴشبﻴﻨﻰ‬ ‫گردﻳده است‪.‬‬ ‫اﻣا ﻧظر بﻪ عدم ﻣﻮجﻮدﻳت سرﻣاﻳﺔ کافﻰ و کارﻣﻨدان فﻨﻰ و باتجربﻪ تا کﻨﻮن استخراج ﻣﻨظﻢ‬ ‫آن اﻣکانپذﻳر ﻧگردﻳده است‪ .‬ﻳگاﻧﻪ ذخﻴرة تثبﻴت شدة ﻧفت در وﻻﻳت جﻮزجان ﻣﻮقعﻴت‬ ‫دارد کﻪ از آنجﻤﻠﻪ ذخاﻳر اﻧگﻮت قابﻞ ﻳادآورى ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫اﻳﻨک چﻨد ﻣعدن ﻧفت بﻪ شﻤﻮل ﻣعدن اﻧگﻮت را قرار زﻳر بﻪ شﻨاساﻳﻰ ﻣﻰگردد‪:‬‬ ‫‪51‬‬

‫‪1‬ـ ﻣﻌدن ﻧﻔت اﻧﮕﻮت‬

‫اﻳﻦ ﻣﻨطقﻪ در پﻨج کﻴﻠﻮﻣترى جﻨﻮبشرق شﻬر سرپﻞ ﻣﻮقعﻴت دارد و طبقات ﻧفت‪ ،‬در آن از‬ ‫عﻤق ‪ 1100‬اﻟﻰ ‪ 1200‬ﻣتر بﻪ ﻣشاﻫده ﻣﻰرسد‪ .‬ذخﻴرهﻫاى جﻴﻮﻟﻮجﻴکﻰ آن ‪ 7.1‬ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ‬ ‫بﻮده و ذخﻴرهﻫاى قابﻞ استخراج آن ‪ 2.06‬ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻣﻌدن ﻧﻔت آق درﻳا‬

‫اﻳﻦ ﻣﻨطقﻪ در ده کﻴﻠﻮﻣترى جﻨﻮبشرق سرپﻞ ﻣﻮقعﻴت دارد‪ .‬ذخﻴرهﻫاى ﻣجﻤﻮعﻰ آن ‪12‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ بﻮده و ذخﻴرهﻫاى ثابت و قابﻞ بﻬرهبردارى آن بﻪ بﻴش از چﻬار ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ ﻣﻰرسد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻣﻌدن ﻧﻔت ﻗشﻘرى‬

‫در ‪ 12‬کﻴﻠﻮﻣترى جﻨﻮبشرق سرپﻞ ﻣﻮقعﻴت داشتﻪ‪ ،‬ذخﻴرهﻫاى جﻴﻮﻟﻮجﻴکﻰ آن ‪ 19.6‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬ ‫تﻦ و ذخﻴرهﻫاى قابﻞ استخراج آن ‪ 6.381‬ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ ﻧفت ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﻣﻌدن ﻧﻔت زﻣرد ساى‬

‫در ساحﺔ ‪ 60‬کﻴﻠﻮﻣترى در جﻨﻮبغرب شﻬر شبرغان ﻣﻮقعﻴت دارد‪ .‬ذخﻴرهﻫاى آن ‪9.19‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ و ذخﻴرهﻫاى قابﻞ استخراج آن ‪ 3.4‬ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ ﻧفت خام ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫در سال ‪ 1351‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬تصﻤﻴﻢ گرفتﻪ شد تا تصفﻴﻪخاﻧﺔ کﻮچکﻰ بﻪ ظرفﻴت ﻳک ﻫزار تﻦ‬ ‫در سال احداث گردد‪ .‬زﻣاﻧﻰکﻪ ظرفﻴت تﻮﻟﻴدى ذخاﻳر آق درﻳا افزاﻳش ﻳافت‪ ،‬ظرفﻴت‬ ‫تصفﻴﻪخاﻧﺔ ﻣذکﻮر ﻧﻴز بﻪ ‪ 200‬ﻫزار تﻦ ﻧفت خام بﻠﻨد رفت‪.‬‬ ‫اﻟبتﻪ بعد از تکﻤﻴﻞ شدن ساختﻤان آن در آﻳﻨده‪ ،‬ظرفﻴت تﻮﻟﻴدى ﻧفت بﻠﻨد خﻮاﻫد رفت کﻪ بدون شک‬ ‫در ﻣﻮرد رفع بخشﻰ از ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى داخﻠﻰ و بﻴﻼﻧس تادﻳات کشﻮر حاﻳز اﻫﻤﻴت خﻮاﻫد بﻮد‪.‬‬ ‫در حال حاضر ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى ﻧفت افغاﻧستان با تﻮرﻳد آن از خارج ﻣرفﻮع ﻣﻰگردد؛ ضﻤﻨاً‬ ‫ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى کشﻮر روزافزون بﻮده و قﻴﻤتﻫاى بﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ آن ﻧﻴز در حال افزاﻳش است‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫شاگردان در گروهﻫاى دو ﻧفرى تﻨظﻴﻢ شﻮﻧد و با استفاده از ﻧقشﺔ ﻣﻨابع ﻣعدﻧﻰ افغاﻧستان و‬ ‫ﻣتﻦ درس‪ ،‬فعاﻟﻴت زﻳر را اﻧجام دﻫﻨد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﻧﻮاحﻰﻳﻰ را کﻪ در آن ذخﻴرهﻫاى ﻧفت وجﻮد دارد بﻪ ترتﻴب از شﻤالشرق تا جﻨﻮبغرب ﻟست ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ اظﻬار ﻧﻤاﻳﻨد کﻪ کدام کﻤپﻨﻰﻫا در کدام ساحات‪ ،‬چﻪ وقت‪ ،‬تحقﻴقات و ﻣطاﻟعات را‬ ‫غرض تثبﻴت ذخﻴرهﻫاى ﻧفت اﻧجام داده اﻧد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ چرا تا کﻨﻮن ﻧفت افغاﻧستان بﻪ پﻴﻤاﻧﺔ وسﻴع و ﻣﻨظﻢ استخراج ﻧگردﻳده است؟ تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ذخﻴرهﻫاى ﻧفت در کدام ﻣﻨاطق افغاﻧستان وجﻮد؟ دارد ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻳگاﻧﻪ ذخﻴرة ثبت شدة ﻧفت چﻪ ﻧام دارد و در کجا ﻣﻮقعﻴت دارد؟‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬

‫ﻳک اخبار‪ ،‬ﻣجﻠﻪ‪ ،‬کتاب ﻳا صفحﺔ اﻧترﻧتﻰ را کﻪ در بارة تفحصات ذخاﻳر ﻧفت افغاﻧستان ﻳا‬ ‫تجارت آن ﻣعﻠﻮﻣات داشتﻪ باشد‪ ،‬ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤاﻳﻴد و ﻣأخذ و ﻣﻨبع آن را در درس آﻳﻨده بﻪ ﻣعﻠﻢ‬ ‫ﻣحترم تان تقدﻳﻢ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪52‬‬

‫درس ﻫﻔدﻫﻢ‬

‫‪ 6،2‬ﻓﻠزات‬

‫شکﻞ ‪ :31‬آثار ﻣس در سﻨگﻰ کﻪ از عﻴﻨک ﻟﻮگر بﻪ دست آﻣده است‪.‬‬ ‫ذخﻴرهﻫاى فﻠزات در کدام ﻣﻨاطق افغاﻧستان وجﻮد دارد؟‬

‫اﻧسانﻫا از دورهﻫاى گذشتﻪ با فﻠزات آشﻨاﻳﻰ داشتﻪ و از آنﻫا استفاده ﻧﻤﻮده اﻧد؛ وﻟﻰ‬ ‫استفاده از آنﻫا در گذشتﻪﻫا بسﻴار ﻣحدود بﻮده است‪ .‬از روى شﻮاﻫدى کﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‬ ‫ﻣﻮجﻮد است‪ ،‬واضح ﻣﻰگردد کﻪ ﻧخسﻴﻦ فﻠزى کﻪ اﻧسان با آن آشﻨاﻳﻰ حاصﻞ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣس‬ ‫و بعدتر آن آﻫﻦ بﻮده است‪ .‬در کشﻮر ﻣا ذخﻴرهﻫا و ﻣﻨبعﻫاى فﻠزﻫاى‪ :‬آﻫﻦ‪ ،‬ﻣس‪ ،‬سرب‪،‬‬ ‫کروم‪ ،‬جست و فﻠزات قﻴﻤتﻰ‪ ،‬ﻣاﻧﻨد‪ :‬طﻼ و ﻧقره وجﻮد دارد کﻪ در ﻣﻮرد ﻫرکدام آن بﻪ طﻮر‬ ‫فشرده ﻣعﻠﻮﻣات ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫* آﻫﻦ‪ :‬ذخﻴرهﻫاى آﻫﻦ در بعضﻰ از ﻧﻮاحﻰ و ﻣﻨطقﻪﻫاى کشﻮر ﻣا وجﻮد دارد کﻪ ﻫر‬ ‫کدام آن را در زﻳر بﻪ شﻨاساﻳﻰ ﻣﻰ گﻴرﻳﻢ‪:‬‬ ‫* ﻣﻌدن آﻫﻦ حاجﻰﮔﻚ‪ :‬ﻣعدن حاجﻰگک کﻪ در ‪ 45‬کﻴﻠﻮﻣترى جﻨﻮبشرق باﻣﻴان‬ ‫ﻣﻮقعﻴت دارد از ﻧظر کﻴفﻴت و ذخﻴرهﻫاى آن از ﻣعادن بسﻴار بزرگ و ﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﻣﻨطقﻪ بﻪ حساب‬ ‫ﻣﻰرود‪ .‬ذخاﻳر آن بر ‪ 1.8‬ﻣﻴﻠﻴارد تﻦ باﻟغ ﻣﻰگردد و فﻴصدى آﻫﻦ آن ‪ 63.5‬فﻴصد ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ارقام جدﻳد وزارت ﻣعادن ذخﻴرهﻫاى ثبت شدة آن را بﻪ ‪ 110‬ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ و ذخﻴرهﻫاى پﻴشبﻴﻨﻰ‬ ‫شدة آن را ‪ 2070‬ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ ﻧشان داده اﻧد‪.‬‬ ‫از ذخﻴرهﻫاى ﻣعدن حاجﻰگک اﻣکان بﻬرهبردارى ﻣﻮجﻮد است؛ اﻣا بﻬرهبردارى ﻣعادن‬ ‫ﻣتذکره بﻪ سرﻣاﻳﺔ ﻫﻨگفتﻰ ضرورت دارد‪ .‬در ﻧظر است طﻰ سال ‪ 1388‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬بﻬرهبردارى‬ ‫آن بﻪ سکتﻮر خصﻮصﻰ سپرده شﻮد و در طﻮل ‪5‬ـ‪ 6‬سال آﻳﻨده اﻣﻮر ساختﻤاﻧﻰ آن تکﻤﻴﻞ و‬ ‫‪53‬‬

‫حد اقﻞ در حدود ﻳک ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ فﻮﻻد در سال‪ ،‬تﻮﻟﻴد خﻮاﻫد ﻧﻤﻮد و ﻫﻢ براى ﻳک تعداد‬ ‫ﻫﻤﻮطﻨان زﻣﻴﻨﺔ کار فراﻫﻢ خﻮاﻫد شد‪.‬‬ ‫ـ ﻧاحﻴﺔ خاکرﻳز کﻨدﻫار کﻪ ﻣقدار ذخﻴرهﻫاى آﻫﻦ‪ ،‬در آن در حدود ‪ 8.23‬ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ تخﻤﻴﻦ‬ ‫شده است‪.‬‬ ‫ـ ﻣعدن غﻮرﻳان ﻫرات در سال ‪ 1388‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬با ﻳک کﻤپﻨﻰ اﻳراﻧﻰ قرار داد شده تا اﻣﻮر‬ ‫اکتشافﻰ آن را بﻪ اﻧجام برساﻧد‪.‬‬ ‫ـ ﻣعدن سﻴاهدرة بدخشان کﻪ ذخﻴرة تخﻤﻴﻨﻰ آن بﻪ ‪ 40‬تا ‪ 45‬ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ ﻣﻰرسد عﻼوه بر آن‬ ‫ﻣعادن دﻳگر آﻫﻦ در پغﻤان وجﻮد دارد کﻪ ذخﻴرهﻫاى آن بﻪ ‪ 1.38‬ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ ﻣﻰرسد‪.‬‬ ‫ـ ﻣعدن جبﻞاﻟسراج کﻪ اﻧدازة ذخﻴرة آن بﻪ ‪ 8‬ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ تخﻤﻴﻦ گردﻳده‪ ،‬فﻴصدى آﻫﻦ آن‬ ‫‪ 45‬فﻴصد ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫* ﻣس‪ :‬در حدود ‪ 12‬ذخﻴرة ﻣعدن ﻣس در ده وﻻﻳت افغاﻧستان وجﻮد دارد کﻪ ﻧاحﻴﺔ وسﻴع‬ ‫بﻴﻦ پروان‪ ،‬کﻨدﻫار و فراه را در بر ﻣﻰگﻴرد کﻪ از آن جﻤﻠﻪ ﻣﻨطقﺔ بﻴﻦ کجکﻰ کﻨدﻫار و‬ ‫ﻣقر حاﻳز اﻫﻤﻴت ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ـ ﻣعدن طبقات ﻣس در بخشﻫاى تغر‪ ،‬خرد کابﻞ و حتا کﻮهﻫاى چﻬﻠستﻮن دﻳده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫ـ در ﻧاحﻴﻪﻳﻰ در بﻨد وﻻﻳت کابﻞ (بﻪ ﻣسافﺔ ‪ 8‬اﻟﻰ ‪ 9‬کﻴﻠﻮﻣترى ﻣس عﻴﻨک) ﻣعدن ﻣس بﻪ‬ ‫شکﻞ خطﻰ وجﻮد دارد‪ ،‬ﻣقدار ﻣس در آن ‪ 0.58‬تا ‪ 1.55‬فﻴصد ﻣﻰباشد‪ .‬ﻣعدن ﻣس وﻻﻳت‬ ‫زابﻞ در ﻧاحﻴﺔ کﻨدﻻن ثبت شده کﻪ اﻧدازة ﻣس در آن ‪ 0.62‬تا ‪ 1.2‬فﻴصد بﻮد‪ ،‬ذخاﻳر‬ ‫ﻣجﻤﻮعﻰ ان ‪ 5‬تا ‪ 8‬ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ تخﻤﻴﻦ گردﻳده است‪.‬‬ ‫ـ ﻣﻌدن ﻣس ﻋﻴﻨﻚ ﻟﻮﮔر‪ :‬در جﻨﻮبشرق شﻬر کابﻞ ﻣﻮقعﻴت دارد‪ .‬ذخاﻳر تخﻤﻴﻨﻰ آن‬ ‫در حدود ‪ 4‬ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ و اﻧدازة ﻣس درﻳﻦ ﻣعدن از ‪ 1.2‬تا ‪ 1.5‬فﻴصد ﻣحاسبﻪ شده است‪.‬‬ ‫ﻣقدار ذخﻴرهﻫاى پﻴشبﻴﻨﻰ شدة ﻣس عﻴﻨک اضافﻪتر از ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ارقام جدﻳد وزارت ﻣعادن ذخﻴرهﻫاى تثبﻴت شدة آن را ‪ 11‬تا ‪ 13‬ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ ﻣس ﻧشان‬ ‫داده اﻧد‪ .‬قرارداد آن بعد از اﻣﻮر داوطﻠبﻰ با ﻳک کﻤپﻨﻰ چﻴﻨاﻳﻰ در سال ‪ 1387‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬عقد‬ ‫گردﻳده کﻪ بﻪ زودى بﻪ بﻬرهدارى آغاز خﻮاﻫد ﻧﻤﻮد و ساﻻﻧﻪ در حدود ‪ 200‬ﻫزار تﻦ ﻣس‬ ‫خاﻟص تﻮﻟﻴد خﻮاﻫد کرد‪.‬‬ ‫ـ ذخﻴرهﻫاى ﻣعادن ﻣس در شﻴداﻳﻰ ﻫرات‪ ،‬بادغﻴس‪ ،‬فراه‪ ،‬ﻫﻠﻤﻨد‪ ،‬کابﻞ‪ ،‬غزﻧﻰ‪ ،‬باﻣﻴان‪،‬‬ ‫غﻮربﻨد‪ ،‬اﻧدراب وﻻﻳت بغﻼن و سرپﻞ ﻧﻴز قابﻞ اﻫﻤﻴت ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫* ﻃﻼ‪ :‬طﻼ در افغاﻧستان در ﻧﻮاحﻰ پراگﻨده در دو طرف ﻫﻨدوکش وجﻮد دارد؛ اﻳﻦ ساحﺔ‬ ‫‪54‬‬

‫وسﻴع از شﻤال فﻴضآباد اﻟﻰ کﻨدﻫار در جﻨﻮبغرب کشﻮر تﻮسعﻪ ﻣﻰﻳابد؛ ﻫﻤچﻨان ﻣعادن‬ ‫ﻣﻬﻢ طﻼ در ﻳفتﻞ بدخشان و ﻣقر غزﻧﻰ قرار دارد‪ ،‬در ﻧاحﻴﺔ ﻳفتﻞ چﻬاررگ‪ ،‬سﻨگﻫاى کﻮارتز‬ ‫و طﻼ وجﻮد دارد کﻪ در ﻫر تﻦ ﻣﻮاد ﻣعدﻧﻰ آن از ﻳک تا ‪ 85‬گرام طﻼ ﻣﻮجﻮد ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ـ ذخﻴرهﻫاى دﻳگر طﻼ در ﻣﻨطقﺔ زرکشان قﻼت ﻣﻮقعﻴت دارد کﻪ ﻣقدار طﻼى آن در ﻫر‬ ‫تﻦ ﻣاده ﻣعدﻧﻰ ‪ 0.5‬تا ‪ 11‬گرام ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ﻫﻢچﻨان طﻼ‪ ،‬ﻳک ساحﺔ وسﻴع را در ﻣسﻴر درﻳاى کﻮکچﻪ و ﻣعاوﻧﻴﻦ آن تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‬ ‫کﻪ ﻣقدار طﻼى آن در ﻫر ﻣترﻣکعب رﻳگ‪ ،‬بﻪ صﻮرت وسطﻰ ‪ 394‬ﻣﻠﻰگرام ﻣحاسبﻪ شده‬ ‫است‪.‬‬ ‫* ﻧﻘره‪ :‬ذخﻴرهﻫاى ﻧقره در ﻧﻮاحﻰ پﻨجشﻴر (عﻤرز تا خاواک)‪ ،‬سﻴﻢکﻮه ﻫرات‪ ،‬ﻣﻨطقﻪ‬ ‫بﻰبﻰگﻮﻫر و خاکرﻳزکﻨدﻫار وجﻮد دارد کﻪ در قدﻳﻢ بﻪ صﻮرت غﻴر فﻨﻰ و ابتداﻳﻰ از آن‬ ‫استفاده کرده اﻧد؛ وﻟﻰ درﻳﻦ اواخر از آن استفاده ﻧﻤﻰشﻮد‪.‬‬ ‫* ﻣﻌادن سرب و جست‬ ‫در کشﻮر ﻣا افغاﻧستان ذخاﻳر ﻣعدن سرب و جست ﻧﻴز وجﻮد دارد کﻪ از آن جﻤﻠﻪ ﻣعدن‬ ‫سرب و جست بﻰبﻰ گﻮﻫر کﻨدﻫار است کﻪ ذخاﻳر آن ‪ 21100‬تﻦ‪ ،‬جست و ‪ 5500‬تﻦ‬ ‫سرب ﻣحاسبﻪ شده است‪.‬‬ ‫ﻣعدنﻫاى سرب و جست در ساحﺔ چشت ﻫرات‪ ،‬تﻮﻟک ﻫزارهجات و فرﻧجﻞ غﻮربﻨد ﻧﻴز‬ ‫وجﻮد دارد‪.‬‬ ‫* ﻣﻌدن سﻨﮓ ﻛروم ﻧشاﻧﻪﻫاﻳﻰ از ﻣﻮجﻮد بﻮدن سﻨگ کروم در خﻮست‪ ،‬ﻣﻴدان وردک‪،‬‬ ‫ﻣحﻤد آغﻪ و کﻠﻨگار ﻟﻮگر و کﻨدﻫار قابﻞ ذکر است‪.‬‬ ‫ارقام جدﻳد وزارت ﻣعادن استخراج وسطﻰ ساﻻﻧﺔ سﻨگ کروم خﻮست را ‪ 73000‬تﻦ ﻧشان‬ ‫داده اﻧد کﻪ با ﻳک کﻤپﻨﻰ در سال ‪ 1386‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬براى ده سال قرار داد شده کﻪ بعد از‬ ‫آن بﻪ بﻬرهبردارى شروع خﻮاﻫد ﻧﻤﻮد؛ حال ﻧسبت خرابﻰ وضع اﻣﻨﻴتﻰ زﻣﻴﻨﺔ استخراج آن‬ ‫ﻣساعد ﻧﻴست‪.‬‬ ‫استخراج وسطﻰ ساﻻﻧﺔ ﻣعدن کروﻣاﻳت ﻣﻴدان وردک را باﻟغ بﻪ ‪ 40000‬ﻫزار تﻦ پﻴشبﻴﻨﻰ‬ ‫ﻧﻤﻮده اﻧد‪.‬‬

‫‪55‬‬

‫طﻼﻳﻰ کﻪ از ﻧﻮرآبﺔ تخار بﻪ دست آﻣده است‪.‬‬

‫شکﻞ ‪32‬‬

‫سﻨگ کروﻣﻴت ﻟﻮگر‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫شاگردان بﻪ پﻨج گروه تقسﻴﻢ شﻮﻧد‪ ،‬با استفاده از ﻣتﻦ و ﻧقشﺔ ﻣعادن افغاﻧستان‪ ،‬فعاﻟﻴت زﻳر‬ ‫را اﻧجام دﻫﻨد و ﻧتﻴجﺔ کار خﻮد را در صﻨف اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪:‬‬ ‫گروه اول‪ :‬ﻣﻨطقﻪﻫاى ﻣعدنﻫاى آﻫﻦ را ﻧام برده بﻪ روى ﻧقشﻪ ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬ ‫گروه دوم‪ :‬ﻣﻨطقﻪﻫاى ﻣعدنﻫاى طﻼ را ﻧام برده بﻪ روى ﻧقشﻪ ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬ ‫گروه سﻮم‪ :‬ﻣﻨطقﻪﻫاى ﻣعدنﻫاى ﻧقره را ﻧام برده بﻪ روى ﻧقشﻪ ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬ ‫گروه چﻬارم‪ :‬ﻣﻨطقﻪﻫاى ﻣعدنﻫاى ﻣس را ﻧام برده بﻪ روى ﻧقشﻪ ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬ ‫گروه پﻨجﻢ‪ :‬ﻣﻨطقﻪﻫاى ﻣعدنﻫاى سرب و جست را ﻧام برده بﻪ روى ﻧقشﻪ ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‪:‬‬

‫‪1‬ـ در کشﻮر ﻣا چﻨد ﻧﻮع فﻠز وجﻮد دارد ﻧام بگﻴرﻳد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻣعدنﻫاى آﻫﻦ در کدام ﻣﻨطقﻪﻫاى افغاﻧستان وجﻮد دارد و ﻣﻬﻢترﻳﻦ ﻣعدن آن کدام است؟‬ ‫‪3‬ـ راجع بﻪ ﻣس عﻴﻨک ﻟﻮگر ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ذخﻴرهﻫاى سرب و جست در کدام ﻣﻨطقﺔ کشﻮر ﻣا وجﻮد دارد؟ ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪5‬ـ در کشﻮر ﻣا ذخﻴرهﻫاى ﻧقره در کدام ﻧﻮاحﻰ تثبﻴت شده است؟ ﻧام بگﻴرﻳد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬

‫ﻣتﻦ درس فﻠزات و ﻧقشﻪ ﻣعادن را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤاﻳﻴد و در بارة ﻧکات ﻣﻬﻢ آن در درس بعدى‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬ ‫‪56‬‬

‫درس ﻫژدﻫﻢ‬

‫اﻫﻤﻴت اﻗتﺼادى ﻣﻌادن ﻓﻠزات‬

‫از فﻠزات چﻪ استفاده ﻣﻰشﻮد؟‬

‫شکﻞ ‪ :33‬ﻣحفﻞ افتتاح کار پروژة ﻣعدن ﻣس عﻴﻨک‬

‫قسﻤﻰکﻪ در درس قبﻠﻰ ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮدﻳد و تحقﻴقات جﻴﻮﻟﻮجﻴکﻰ ﻧشان داده است‪ ،‬در بسﻴارى‬ ‫از بخشﻫاى کشﻮر ﻣا ﻣعدنﻫاى فﻠزات وجﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻣعدنﻫا در اقتصاد ﻣﻤﻠکت حاﻳز‬ ‫اﻫﻤﻴت ﻣﻰباشد و اﻳﻦ را باﻳد بداﻧﻴﻢ کﻪ افغاﻧستان از ﻟحاظ داشتﻦ ذخﻴرهﻫاى فﻠزى از جﻤﻠﺔ‬ ‫کشﻮرﻫاى غﻨﻰ بﻪ شﻤار ﻣﻰرود‪.‬‬ ‫ذخﻴرهﻫاى فﻠزات کشﻮر در صﻮرت جﻠب سرﻣاﻳﻪگذارى‪ ،‬فراﻫﻢ ﻧﻤﻮدن وساﻳﻞ تخﻨﻴکﻰ‪،‬‬ ‫کارﻣﻨدان فﻨﻰ و بازار فروش داخﻠﻰ و خارجﻰ بﻪ پﻴﻤاﻧﺔ وسﻴع استخراج شده ﻣﻰتﻮاﻧد‪.‬‬ ‫فﻠزﻫا ارزش خاص اقتصادى دارﻧد‪ .‬تﻮسعﺔ فعاﻟﻴتﻫاى اقتصادى در رشتﻪﻫاى زراعت‪،‬‬ ‫تجارت‪ ،‬تخﻨﻴک و اﻣﻮر حﻴاتﻰ وابستﻪگﻰ بﻪ اﻧکشاف صﻨاﻳع فﻠزى دارد ذخﻴرهﻫاى و ﻣﻨابع‬ ‫فﻠزى براى صﻨعتﻰ شدن ﻳک کشﻮر‪ ،‬ارتقاى سطح حﻴات ﻣردم و پﻴشرفت اقتصادى اﻣر‬ ‫ضرورى پﻨداشتﻪ ﻣﻰشﻮد‪ .‬واضح است کﻪ اساس و ستﻮن صﻨاﻳع ﻳک کشﻮر روى ذخاﻳر‬ ‫فﻠزات و ذوب آﻫﻦ استﻮار ﻣﻰباشد‪ .‬آن عده کشﻮرﻫاﻳﻰ کﻪ فابرﻳکﻪﻫاى ذوب آﻫﻦ ﻧدارﻧد؛‬ ‫براى خرﻳد ﻣاشﻴﻦآﻻت باﻳد اسعار زﻳادى را ﻣصرف ﻧﻤاﻳﻨد؛ زﻳرا تأسﻴس کﻮرهﻫا و اﻳجاد‬ ‫فابرﻳکﻪﻫاى ذوب آﻫﻦ بخش ﻣﻬﻢ اقتصاد ﻳک کشﻮر را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد؛ پس کشﻮرﻫا باﻳد‬ ‫براى اﻳجاد صﻨاﻳع فﻠزى سعﻰ و تﻼش بﻪ خرج دﻫﻨد‪.‬‬ ‫اعﻤار فابرﻳکﻪﻫا براى کشﻮرى ﻣاﻧﻨد افغاﻧستان کﻪ ﻣﻮاد خام کافﻰ در اختﻴار دارد‪ ،‬بسﻴار ﻣﻬﻢ‬ ‫‪57‬‬

‫و اقتصادى بﻪ ﻧظر ﻣﻰرسد و در تقﻮﻳﺔ بﻨﻴﺔ اقتصادى کشﻮر بسﻴار ﻣفﻴد تﻤام ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫خﻮاص فﻠزﻫا از ﻟحاظ اقتصادى ارزش بﻪ سزاﻳﻰ دارد و از آن در ﻣﻮارد ﻣختﻠف استفاده بﻪ‬ ‫عﻤﻞ ﻣﻰآورﻧد‪ .‬بعضﻰ از فﻠزﻫا خﻮاص ضد زﻧگ دارﻧد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬قﻠعﻰ‪ ،‬سرب و ﻧکﻞ‪.‬‬ ‫از طﻼ در ساختﻦ زﻳﻮرات زﻳﻨتﻰ و بﻪ حﻴث پشتﻮاﻧﻪ واحد پﻮﻟﻰ در باﻧکﻫا استفاده ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫از ﻧقره در ﻣسکﻮکات ﻧقرهﻳﻰ و زﻳﻮرات کار ﻣﻰگﻴرﻧد‪ .‬از آﻫﻦ در ساختﻦ ساﻣانآﻻت‬ ‫آﻫﻨﻰ و وساﻳﻞ تخﻨﻴکﻰ استفاده ﻣﻰشﻮد‪ .‬فﻠزﻫا؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ﻣس‪ ،‬ﻧقره و اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ قدرت اﻧتقال برق‬ ‫و حرارت را دارﻧد‪ .‬بعضﻰ فﻠزﻫا ﻣﻴﻞ ترکﻴب با فﻠزات دﻳگر را دارﻧد؛ طﻮر ﻣثال از ﻣخﻠﻮط‬ ‫ﻧﻤﻮدن دو فﻠز جست و ﻣس بروﻧز ﻣﻰسازﻧد کﻪ از آن در ساختﻦ ظرفﻫاى بروﻧزى‪ ،‬سﻤاوار‪،‬‬ ‫آفتابﻪ ﻟگﻦ و دستگﻴر دروازه کار ﻣﻰگﻴرﻧد‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ رو فﻠزﻫا از اﻫﻤﻴت خاص برخﻮردار بﻮده از آنﻫا در ساختﻦ دروازه‪ ،‬چپرکت‪ ،‬ﻣﻴز‬ ‫و چﻮکﻰ‪ ،‬پرزهﻫا و ﻣاشﻴﻦآﻻت‪ ،‬اعﻤار فابرﻳکﻪﻫا‪ ،‬ساختﻦ ظرفﻫا‪ ،‬تﻬﻴﺔ ﻣﻮاد ساختﻤاﻧﻰ‪،‬‬ ‫سﻴخگﻮل‪ ،‬وساﻳﻞ تخﻨﻴکﻰ و اﻧﻮاع وساﻳﻞ کارآﻣد ﻣﻨزل استفاده ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫شاگردان بﻪ گروهﻫاى ﻣﻨاسب تقسﻴﻢ شﻮﻧد؛ ﻫر گروه روى ارزش اقتصادى فﻠزﻫا ﻣباحثﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮده ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر گروه ﻧتﻴجﺔ بحث خﻮد را بﻪ دﻳگران اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ چرا فﻠزﻫا از اﻫﻤﻴت ﻣﻬﻤﻰ برخﻮردار است؟‬ ‫‪2‬ـ طﻼ ﻧسبت بﻪ دﻳگر فﻠزﻫا چﻪ برترى دارد؟‬ ‫‪3‬ـ از فﻠزﻫا در ساختﻦ چگﻮﻧﻪ وساﻳﻞ استفاده صﻮرت ﻣﻰگﻴرد؟‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬

‫با ﻣطاﻟعﺔ ﻣتﻦ درس‪ ،‬در ﻣﻮرد اﻫﻤﻴت اقتصادى فﻠزﻫا فکر ﻧﻤﻮده‪ ،‬در بارة آن در ساعت‬ ‫بعدى بﻪ ﻫﻢصﻨفان تان ﻣعﻠﻮﻣات اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬

‫‪58‬‬

‫درس ﻧزدﻫﻢ‬

‫‪ 7.2‬ﻣﻌادن سﻨﮓﻫاى ساختﻤاﻧﻰ‬

‫ﺷکﻞ ‪ :٣٤‬صﻨاﻳع سﻨگ ﻣرﻣر در شﻬر کابﻞ ‪ -‬در تصﻮﻳر ﻧﻤﻮﻧﺔ سﻨگﻫاى ساختﻤاﻧﻰ را دﻳده ﻣﻰتﻮاﻧﻴد‪ .‬ﻣعادن سﻨگﻫاى‬ ‫ساختﻤاﻧﻰ در کدام حصص کشﻮر ﻣا وجﻮد دارد؟‬ ‫افغاﻧستان کشﻮر کﻮﻫستاﻧﻰ بﻮده‪ ،‬از ﻟحاظ ﻣﻨابع سﻨگﻫاى تعﻤﻴراتﻰ خﻴﻠﻰ غﻨﻰ ﻣﻰباشد کﻪ از‬ ‫زﻣانﻫاى قدﻳﻢ در ساختﻤان تعﻤﻴرات بﻪ کار برده شده و آنﻫﻢ بﻪ ترتﻴب زﻳر‪:‬‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬سﻨﮓ ﮔراﻧﻴت ‪Granite‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮع سﻨگ از جﻤﻠﺔ احجار ﻧارﻳﺔ غﻴر خروجﻰ است کﻪ از سﻪ ﻣﻨرال ﻣختﻠف تشکﻴﻞ شده‬ ‫است فﻠد سپار‪ ،‬ﻣاﻳکا و کﻮارتز کﻪ ﻧﻤﻮﻧﺔ خﻮب آن در کﻮهﻫاى ﻣجاور ده داﻧاى کابﻞ و‬ ‫بﻴشتر ﻣﻨطقﻪﻫاى کﻮﻫستاﻧﻰ بﻪ وﻳژه در ساحﺔ ساﻟﻨگﻫا دستﻴاب شده ﻣﻰتﻮاﻧد‪ .‬اﻳﻦ سﻨگ‬ ‫ﻧسبت تراکﻢ و سختﻰ آن بﻪ عﻨﻮان سﻨگﻫاى ساختﻤاﻧﻰ در زﻳﻨﻪﻫا‪ ،‬تﻬدابﻫا و سﻨگ فرش‬ ‫سرکﻫا بﻪ کار برده ﻣﻰشﻮد؛ عﻼوه بر آن سﻨگ آسﻴاب از آن ﻣﻰسازﻧد‪.‬‬ ‫ب‪ :‬بزﻟت ‪Basalt‬‬ ‫از جﻤﻠﺔ سﻨگﻫاى ﻧارﻳﺔ خروجﻰ بﻮده‪ ،‬باقﻰﻣاﻧدة ﻣﻮاد ﻻوا است کﻪ در اثر فعاﻟﻴت آتشفشان‬ ‫در داﻣان کﻮهﻫاى آتشفشاﻧﻰ وجﻮد دارد‪ .‬در بﻴشتر ﻣﻨطقﻪﻫاى کﻮﻫستاﻧﻰ افغاﻧستان بﻪ کثرت‬ ‫ﻳافت ﻣﻰشﻮد‪ ،‬ﻣﻨرالﻫاى ﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﻧﻮع سﻨگ پﻴروکسﻴﻦ‪ ،‬فﻠدسپار‪ ،‬اﻟﻴﻮﻳﻦ و بعضﻰ ﻣﻨرالﻫاى‬ ‫فﻠزى ﻣﻰباشد‪ .‬اﻳﻦ سﻨگ در اثر عﻮارض جﻮى بﻪ بﻼکﻫا و پارچﻪﻫاى خرد و بزرگ‬ ‫ﻣﻰشکﻨد‪ ،‬در تﻬداب تعﻤﻴرات بﻪ کار برده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫ج‪ :‬احجار ﻣتحﻮﻟﻪ ‪ :‬کﻪ از رسﻮبات درﻳاﻳﻰ و احجار آﻫکﻰ بﻪ وجﻮد ﻣﻰآﻳد‪ .‬احجار آﻫکﻰ بﻪ‬ ‫ﻣرور زﻣان در اثر فشار و حرارت بﻪ سﻨگ ﻣرﻣر تبدﻳﻞ ﻣﻰشﻮد کﻪ ذخﻴرهﻫاى احجار فﻮق اﻟذکر‬ ‫در کشﻮر بﻪ اﻧدازة کافﻰ وجﻮد دارد‪ ،‬سﻨگﻫاى رﻳگﻰ و رسﻮبﻰ بﻪ ﻣرور زﻣان بﻪ سﻨگﻫاى‬ ‫‪59‬‬

‫ﻣستحکﻢ و ﻣتﻮرق ﻣبدل ﻣﻰشﻮد کﻪ آنﻫﻢ در تعﻤﻴرات بﻪ پﻴﻤاﻧﺔ زﻳاد ﻣﻮارد استعﻤال دارد‪.‬‬ ‫د‪ :‬سﻨﮓ ﻣرﻣر و رخام (‪)Marble‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﺔ از احجار ﻣتحﻮﻟﺔ آﻫکﻰ است کﻪ بﻪ رﻧگﻫاى ﻣتﻨﻮع و ﻣرغﻮب در افغاﻧستان ﻳافت‬ ‫ﻣﻰشﻮد‪ .‬ﻣرﻣر خاﻟص‪ ،‬رﻧگ سفﻴد دارد کﻪ در اثر فشار و حرارت تغﻴﻴر شکﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ذرﻳعﺔ‬ ‫برش و پاﻟش تخﻨﻴکﻰ جﻼ و درخشش عاﻟﻰ اختﻴار ﻣﻰﻧﻤاﻳد؛ از اﻳﻦ رو از سﻨگ ﻣرﻣر براى‬ ‫آراستﻦ تعﻤﻴرات و ساختﻤانﻫا‪ ،‬ﻣﻴزﻫاى چاى خﻮرى‪ ،‬ظرفﻫاى‪ ،‬ﻟﻮحﻪ سﻨگ ﻣزارﻫا و حتا‬ ‫در ﻣجسﻤﻪﻫا استفاده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫سﻨگ ﻣرﻣر در افغاﻧستان بﻪ کثرت ﻳافت ﻣﻰشﻮد کﻪ از آن جﻤﻠﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ از سﻨگﻫاى ﻣرﻣر‬ ‫و رخام وﻟسﻮاﻟﻰ خﻮگﻴاﻧﻰ و اچﻴﻦ ﻧﻨگرﻫار‪ ،‬چشت وﻻﻳت ﻫرات و ﻣعدن سﻨگ ﻣرﻣر کﻮتﻪ‬ ‫عشرو ﻣﻴدان وردک ﻧام برد‪ .‬در حﻮزة کابﻞ ﻣﻰتﻮان از سﻨگﻫاى ﻣرﻣر بادام باغ‪ ،‬رﻳشخﻮر‪،‬‬ ‫قرغﻪ و ترهخﻴﻞ ﻳادآورى ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫در پﻬﻠﻮى سﻨگﻫاى تعﻤﻴراتﻰ در کشﻮر‪ ،‬ﻣﻮاد تعﻤﻴراتﻰ ﻧﻴز وجﻮد دارد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬چﻮﻧﻪ و گچ کﻪ بﻪ‬ ‫پﻴﻤاﻧﺔ قابﻞ ﻣﻼحظﻪﻳﻰ در اعﻤار تعﻤﻴرات از آن استفاده صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪ .‬ﻣﻮاد آﻫکﻰ بعد از عﻤﻠﻴﺔ‬ ‫تخﻨﻴکﻰ در فابرﻳکﻪﻫا بﻪ سﻤﻨت ﻣبدل ﻣﻰشﻮد؛ بﻪ طﻮر ﻣثال‪ :‬فابرﻳکﻪﻫاى سﻤﻨت غﻮرى و سﻤﻨت‬ ‫جبﻞاﻟسراج ﻣرکزﻫاى ﻣﻬﻢ تﻮﻟﻴد سﻤﻨت ﻣﻰباشﻨد کﻪ حال ﻣقدار تﻮﻟﻴد آنﻫا در حال تحﻮل است‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان بﻪ چﻬار گروه تقسﻴﻢ شﻮﻧد؛ گروه اول با استفاده از ﻣتﻦ درس‪ ،‬در بارة سﻨگ گراﻧﻴت‬ ‫و استفاده از آن ﻣعﻠﻮﻣات اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫گروه دوم‪ -‬با استفاده از ﻣتﻦ درس ﻣﻨطقﻪﻫاﻳﻰ را کﻪ در آن سﻨگ ﻣرﻣر بﻪ فراواﻧﻰ پﻴدا ﻣﻰشﻮد‪ ،‬ﻧام بگﻴرﻧد‪.‬‬ ‫گروه سﻮم‪ -‬با استفاده از ﻣتﻦ درس در بارة سﻨگ بازﻟت و استفاده از آن ﻣعﻠﻮﻣات اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬

‫گروه چﻬارم‪ -‬راجع بﻪ خصﻮصﻴات احجار رﻳگﻰ‪ ،‬احجار رسﻮبﻰ و احجار ﻣتحﻮﻟﻪ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬

‫؟‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫‪ -1‬از سﻨگ گراﻧﻴت در کدام ﻣﻮارد استفاده صﻮرت ﻣﻰگﻴرد؟‬ ‫‪ -2‬سﻨگ ﻣرﻣر و رخام ﻧسبت بﻪ دﻳگر سﻨگﻫا چﻪ برترى دارﻧد؟ بﻪ طﻮر فشرده تﻮضﻴح دﻫﻴد‪.‬‬ ‫‪ -3‬سﻨگ ﻣرﻣر در کدام ﻣﻨاطق کابﻞ وجﻮد دارد؟ ﻧام بگﻴرﻳد‪.‬‬ ‫‪ -4‬در تشکﻴﻞ سﻤﻨت از چﻪ ﻧﻮع ﻣﻮاد خام (اوﻟﻴﻪ) استفاده شده؛ فابرﻳکﻪﻫاى ﻣﻬﻢ آن در کجا‬ ‫ﻣﻮقعﻴت دارد؟‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫ﻳک ﻧﻮع سﻨگ ساختﻤاﻧﻰ ﻣعدﻧﻰ را ﻧام بگﻴرﻳد و در بارة خصﻮصﻴات و اﻫﻤﻴت آن پﻨج سطر‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات تﻬﻴﻪ کرده در ساعت آﻳﻨده اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪60‬‬

‫درس بﻴستﻢ‬

‫‪ 8.2‬احجار ﻛرﻳﻤﻪ‬ ‫ازبﻜستان‬ ‫تاجﻜستان‬

‫ترﻛﻤﻨستان‬

‫سرسﻨگ‬ ‫درة پﻨجشﻴر‬ ‫جگدﻟک‬

‫کابﻞ‬

‫ﻫرات‬

‫ﻻجﻮرد‬ ‫زﻣرد‬ ‫ﻳاقﻮت‬ ‫بﻴراﻳت‬ ‫کﻬربا‬ ‫چﻴزﻫاى دﻳگر‬

‫اﻳران‬

‫کﻨدﻫار‬

‫پاﻛستان‬

‫ﺷکﻞ ‪ :٣٥‬ﻣﻨاطق عﻤدة سﻨگﻫاى قﻴﻤتﻰ افغاﻧستان‬

‫احجار کرﻳﻤﻪ چگﻮﻧﻪ احجار است و در کدام ﻣﻨطقﻪﻫاى افغاﻧستان ﻳافت ﻣﻰشﻮد؟‬ ‫احجار کرﻳﻤﻪ عبارت اﻧد از‪ :‬اﻟﻤاس‪ ،‬ﻻجﻮرد‪ ،‬ﻟعﻞ‪ ،‬ﻳاقﻮت و زﻣردکﻪ در ﻣﻨطقﻪﻫاى ﻣختﻠف‬ ‫کشﻮر وجﻮد دارﻧد‪ .‬از جﻤﻠﺔ اﻳﻦﻫا اﻟﻤاس‪ ،‬ﻳاقﻮت‪ ،‬زﻣرد و ﻟعﻞ پﻴازى احجار قﻴﻤتﻰ و ﻻجﻮرد‪،‬‬ ‫اﻣﻴتست و غﻴره احجار ﻧﻴﻤﻪ قﻴﻤتﻰ ﻣﻰباشﻨد کﻪ بﻪ طﻮر فشرده آنﻫا را ﻣعرفﻰ ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬اﻟﻤاس‬ ‫اﻟﻤاس ﻧسبت بﻪ دﻳگر احجار‪ ،‬سختﻰ بﻠﻨد‪ ،‬ﻣقاوﻣت زﻳاد و رﻧگ شفاف دارد‪ .‬بﻪ ﻫﻤﻴﻦ عﻠت‬ ‫سخت بﻮدن آن در برش و تراش اجسام بﻪکار ﻣﻰرود؛ گرچﻪ تا کﻨﻮن اﻟﻤاس در افغاﻧستان‬ ‫پﻴدا ﻧشده است؛ اﻣا عﻠﻤاى جﻴﻮﻟﻮجﻰ عقﻴده دارﻧد کﻪ اﻣکان پﻴدا شدن آن در بدخشان‪،‬‬ ‫ﻣﻨطقﻪﻫاى ﻣرکزى افغاﻧستان‪ ،‬ﻣﻨطقﺔ ﻟﻮگر و غﻮربﻨد وجﻮد دارد‪.‬‬ ‫‪61‬‬

‫ب‪ .‬ﻻجﻮرد‬ ‫ﻻجﻮرد از جﻤﻠﺔ احجار ﻧﻴﻤﻪقﻴﻤتﻰ بﻮده‬ ‫از زﻣاﻧﻪﻫاى بسﻴار قدﻳﻢ‪ ،‬ﻳعﻨﻰ از ‪4000‬‬ ‫تا ‪ 5000‬سال قبﻞ در ﻣﻨطقﺔ قرﻳﺔ حضرت‬ ‫سعﻴد وﻟسﻮاﻟﻰ جرم بدخشان استخراج‬ ‫گردﻳده است‪ ،‬در حاﻟﻰ کﻪ تﻮﻟﻴد آن بﻪ‬ ‫شکﻞ فعﻠﻰ از سال ‪ 1934‬ﻣﻴﻼدى بﻪ بعد‬ ‫آغاز ﻳافتﻪ است‪.‬‬ ‫ﺷکﻞ ‪ :٣٦‬تصﻮﻳر سﻨگ ﻻجﻮرد‬ ‫در شﻤالشرق افغاﻧستان‪ ،‬ﻣﻮجﻮدﻳت‬ ‫‪ 27‬ذخﻴرة ﻻجﻮرد ﻣطاﻟعﻪ شده است‬ ‫کـﻪ از آن جﻤﻠﻪ ﻣعدن سرسﻨگ‪ ،‬ﻣربﻮط وﻟسﻮاﻟﻰ جرم بدخشان حاﻳز اﻫﻤﻴت بﻮده و زﻳر‬ ‫بﻬرهبردارى قرار دارد‪ .‬ﻣقدار ﻻجﻮرد ﻣﻮجﻮد در تﻤام ذخﻴرهﻫا بﻪ ‪ 1290‬تﻦ ﻣﻰرسد کﻪ‬ ‫در ﻣﻨطقﺔ سرسﻨگ بﻪ تﻨﻬاﻳﻰ ﻣﻮجﻮدﻳت ‪ 141‬تﻦ ﻻجﻮرد بﻪ درجﺔ اول و ‪ 65‬تﻦ ﻻجﻮرد‬ ‫بﻪ درجﻪ دوم تثبﻴت شده است‪ .‬ﻻجﻮردى کﻪ در ﻣﻮزﻳﻢ ﻟﻨدن گذاشتﻪ شده است از جﻤﻠﺔ‬ ‫ﻻجﻮردﻫاى افغاﻧستان ﻣﻰباشد کﻪ ‪ 3800‬سال قبﻞ استخراج گردﻳده است‪.‬‬ ‫تﻮﻟﻴد ﻻجﻮرد افغاﻧستان ﻫﻤﻪ ساﻟﻪ بﻴﻦ ‪ 5‬تا ‪ 10‬تﻦ ﻣﻰباشد کﻪ بخش زﻳاد آن بﻪ کشﻮرﻫاى ﻣختﻠف‬ ‫صادر گردﻳده و ﻣقدار ﻧاچﻴز آن در ﻣرکزﻫاى صﻨاﻳع دستﻰ ﻣﻮرد استفاده قرار ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫ﻻجﻮرد افغاﻧستان از ﻧظر جﻨسﻴت‪ ،‬اﻧﻮاع رﻧگ‪ ،‬آبﻰتﻴره‪ ،‬آبﻰروشﻦ‪ ،‬آبﻰتﻴز‪ ،‬رﻧگ روشﻦ‬ ‫سبز‪ ،‬ﻧرﻣﻰ و شفافﻴت‪ ،‬ﻧسبت بﻪ کشﻮرﻫاى دﻳگر ﻣﻮﻟد‪ ،‬اﻣتﻴاز خاص دارد‪ .‬ﻻجﻮرد از ﻟحاظ‬ ‫سﻨگشﻨاسﻰ و بازار تجارتﻰ بﻪ پﻨج ﻧﻮع درجﻪ اول‪ ،‬دوم‪ ،‬سﻮم‪ ،‬چﻬارم و پﻨجﻢ تقسﻴﻢ شده‬ ‫است‪.‬‬ ‫ﻻجﻮرد اســتعﻤـــــال تخﻨﻴکﻰ ﻧداشــتﻪ و صــــرف براى آﻻت تزﻳﻴﻨﻰ و زﻳﻮرات استعﻤال‬ ‫ﻣﻰگردد‪ .‬اســتخراج ﻻجﻮرد در سالﻫاى گذشــتﻪ بﻪ صﻮرت دواﻣـــدار جرﻳان داشت؛ اﻣا‬ ‫ﻧسبت خـــــــرابﻰ وضع اﻣﻨﻴتﻰ استخراج آن صﻮرت ﻧﻤﻰگﻴرد؛ بﻠکﻪ از طرف اشخاص غﻴر‬ ‫ﻣســؤول زﻳر بﻬرهبردارى غﻴر ﻣجاز قرار دارد کﻪ باعث تخرﻳب ﻣعدنﻫا و آسﻴبﻫاى جبران‬ ‫ﻧاپذﻳر دوﻟت گردﻳده و براى بازســازى ﻣعدنﻫاى ﻳادشده سرﻣاﻳﺔ ﻫﻨگفتﻰ ضرورت خﻮاﻫد‬ ‫بﻮد‪.‬‬

‫‪62‬‬

‫ج‪ .‬ﻟﻌﻞ‬ ‫ﻣعدن ﻟعﻞ در ﻣﻨطقﺔ اشکاشﻢ بدخشان‬ ‫و جگدﻟک سروبﻰ و ﻟعﻞ پﻴازى‬ ‫در خاکرﻳز کﻨدﻫار وجﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﻟعﻞ‪ ،‬درجﺔ سختﻰ بﻠﻨدى دارد و بﻪ‬ ‫رﻧگﻫاى سرخ ﻣتﻤاﻳﻞ بﻪ بﻨفش ﻳا‬ ‫ﻣتﻤاﻳﻞ بﻪ سبز‪ ،‬آبﻰ‪ ،‬زرد ﻳا سﻴاه ﻳافت‬ ‫ﻣﻰشﻮد‪.‬‬

‫ﺷکﻞ ‪ :٣٧‬تصﻮﻳر سﻨگ ﻟعﻞ‬

‫د‪ .‬ﻳاﻗﻮت‬ ‫ﻳاقﻮت از خصﻮصﻴات ﻣﻬﻤﻰ برخﻮردار‬ ‫بﻮده‪ ،‬از جﻤﻠﺔ جﻮﻫرﻫاى درجﻪ اول بﻪ‬ ‫شﻤار ﻣﻰ رود‪ .‬قابﻠﻴت تﻮرق را ﻧدارد و‬ ‫درجﺔ سخت دارد‪ ،‬داراى رﻧگ سرخ‬ ‫روشﻦ و جﻼى شﻴشﻪ ﻳﻰ ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ﻳاقﻮت در ﻣﻨطقﺔ جگدﻟک وﻟســﻮاﻟﻰ‬ ‫ســروبﻰ‪ ،‬بﻪ رﻧگﻫاى سرخ اﻧارى و‬ ‫گﻼبﻰ ﻳافت ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫ﻫـ ‪ .‬زﻣرد‬ ‫ﻣعدن زﻣرد در درة پﻨجشﻴر در ﻣﻨطقﺔ‬ ‫خﻨج‪ ،‬بزﻣال‪ ،‬ﻣکﻨﻰ و ﻣﻨطقﺔ بادﻳﻞ درة‬ ‫کﻨر وجﻮد دارد‪ .‬زﻣرد پﻨجشﻴر داراى‬ ‫رﻧگ سبز زﻣردى و بعضاً پردازﻫاى‬ ‫ضعﻴف آبﻰﻧﻤا دارد‪ .‬ذخﻴرهﻫاى آن‬ ‫در حــدود ‪ 440‬کﻴﻠﻮگــرام تخﻤﻴﻦ‬ ‫شده است‪.‬‬ ‫تا کﻨﻮن از ذخﻴرهﻫاى احجار کرﻳﻤﻪ‬ ‫کشﻮر بﻪ صﻮرت فﻨﻰ و ﻣسﻠکﻰ‬ ‫استفاده صﻮرت ﻧگرفتﻪ است‪.‬‬

‫ﺷکﻞ ‪ :٣٨‬تصﻮﻳر ﻳاقﻮت سرخ در سﻨگ ﻣعدن‬

‫ﺷکﻞ ‪ :٣٩‬تصﻮﻳر زﻣرد در سﻨگﻫاى ﻣعدﻧﻰ‬

‫‪63‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫شاگردان در گروهﻫاى ﻣﻨاسب تقسﻴﻢ شﻮﻧد و با استفاده از ﻣتﻦ درس‪ ،‬ﻣﻨطقﻪﻫاى بزرگ‬ ‫داراى ذخﻴرهﻫاى ﻻجﻮرد و دﻳگر احجار قﻴﻤتﻰ را در ﻧقشﺔ ﻣﻨابع ﻣعدﻧﻰ افغاﻧستان ﻧشان‬ ‫دﻫﻨد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ احجار کرﻳﻤﻪ بﻪ کدام احجار گفتﻪ ﻣﻰشﻮد؟‬ ‫‪2‬ـ عﻠﻤاى جﻴﻮﻟﻮجﻰ‪ ،‬اﻣکان پﻴدا شدن اﻟﻤاس را در کدام ﻣﻨطقﻪﻫا پﻴشبﻴﻨﻰ ﻧﻤﻮده اﻧد؟‬ ‫ﻧام بگﻴرﻳد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻟعﻞ در کدام ﻣﻨطقﻪﻫاى افغاﻧستان و بﻪ کدام رﻧگ ﻳافت ﻣﻰشﻮد؟‬ ‫‪4‬ـ ﻣرغﻮبترﻳﻦ ﻳاقﻮت در کدام بخش کشﻮر ﻳافت ﻣﻰشﻮد و کدام رﻧگ آن شﻬرت‬ ‫دارد؟‬ ‫‪5‬ـ زﻣرد در کدام ﻣﻨطقﻪﻫاى افغاﻧستان وجﻮد دارد؟ تﻨﻬا ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫ﻳکﻰ از احجار قﻴﻤتﻰ را کﻪ در زﻳﻮرات بﻪکار رفتﻪ باشد‪ ،‬اﻧتخاب ﻧﻤﻮده راجع بﻪ اﻫﻤﻴت‪،‬‬ ‫ارزش و جﻨسﻴت آن در درس بعدى بﻪ ﻫﻢصﻨفﻫاى تان خﻮد ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬

‫‪64‬‬

‫درس بﻴست و ﻳﻜﻢ‬

‫‪ 9.2‬بررسﻰ وﺿﻌﻴت اﻧرژى و ﻣﻌادن‬

‫وضعﻴت اﻧرژى و ﻣعادن در کشﻮر چگﻮﻧﻪ است؟‬

‫ﺷکﻞ ‪ :٤٠‬تصﻮﻳرى از تصدى ﻧفت و گاز ﻣزار شرﻳف‬

‫در درسﻫاى گذشتﻪ داﻧستﻴﻢ کﻪ ﻣﻨبعﻫاى ﻣﻬﻢ اﻧرژى عبارت اﻧد از‪ :‬زغال سﻨگ‪ ،‬ﻧفت‪ ،‬گاز‪،‬‬ ‫آب‪ ،‬باد‪ ،‬آفتاب و غﻴره کﻪ وضعﻴت ﻫر ﻳکﻰ از ﻣﻨبعﻫاى ﻧاﻣبرده را بررسﻰ ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴﻢ‪.‬‬ ‫زﻏال سﻨﮓ‪ :‬زغال سﻨگ کشﻮر ﻣا از ﻣعدنﻫاﻳﻰ؛ چﻮن‪ :‬درة صﻮف‪ ،‬آشپشتﻪ‪ ،‬کرکر و‬ ‫ﻣسجد چﻮبﻰ سبزک ﻫرات استخراج ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫ذخﻴرهﻫاى ﻧسبتاً بزرگ آن ﻳک ساحﺔ وسﻴع را در شﻤال و غرب کشﻮر احتﻮا ﻣﻰﻧﻤاﻳد‬ ‫کﻪ از ﻫرات تا تخار تﻮسعﻪ ﻳافتﻪ است و استخراج بﻴشتر آن از ذخﻴرهﻫاى ﻣعدن کرکر و‬ ‫آشپشتﻪ صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫ﻧﻔت‪ :‬ﻣطاﻟعات جﻴﻮﻟﻮجﻴکﻰ ﻧفت ﻧشان داده است کﻪ اﻣکاﻧات وسﻴع ﻣﻮجﻮدﻳت ذخﻴرهﻫاى‬ ‫ﻧفت در وﻻﻳتﻫاى شﻤاﻟﻰ کشﻮر از وﻻﻳت تخار تا سرحد اﻳران با اداﻣﺔ آن در غرب و‬ ‫جﻨﻮب اﻟﻰ پکتﻴکا وجﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﻳگاﻧﻪ ذخﻴرة ثبت شدة آن در وﻻﻳت جﻮزجان قرار دارد کﻪ از جﻤﻠﻪ ﻣعدنﻫاى ﻧفت‬ ‫اﻧگﻮت‪ ،‬آق درﻳا‪ ،‬قشقرى و زﻣرد ساى قابﻞ ﻳادآورى است‪.‬‬ ‫ﮔاز‪ :‬اﻣکان ﻣﻮجﻮدﻳت ذخﻴرهﻫاى گاز در ﻣﻨطقﻪﻫاى ﻣختﻠف کشﻮر ﻣﻮجﻮد است‪ .‬در حال‬ ‫حاضر ذخاﻳر ﻧسبتاً بزرگ آن در ﻣﻨطقﻪﻫاى خﻮاجﻪ گﻮگردک‪ ،‬ﻳتﻴﻢتاق‪ ،‬خﻮاجﻪبﻮﻻن و‬ ‫جرقدوق ﻣربﻮط وﻻﻳت جﻮزجان درﻳافت گردﻳده کﻪ از سابق زﻳر بﻬرهبردارى قرار داشت‪.‬‬ ‫‪65‬‬

‫استخراج قابﻞ ﻣﻼحظﺔ آن از ﻣﻨطقﺔ خﻮاجﻪ گﻮگردک و جرقدوق صﻮرت ﻣﻰگرفت و بﻪ‬ ‫اتحاد شﻮروى وقت صادر ﻣﻰشد‪ ،‬بقﻴﺔ گاز در آن زﻣان براى تﻮﻟﻴد برق و فابرﻳکﺔ کﻮد و‬ ‫برق ﻣزار شرﻳف در طﻮل چﻬﻞ سال بﻪ ﻣصرف رسﻴده است کﻪ حال از آن استفادة ﻣحدود؛‬ ‫صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫پﻼن وزارت ﻣعادن واﻧﻤﻮد ﻣﻰسازد کﻪ ﻳک ﻣعدن ﻧفت و ﻳک ﻣعدن گاز کشﻮر بﻪ سکتﻮر‬ ‫خصﻮصﻰ قرارداد شده و طﻰ ‪ 3‬تا ‪ 4‬سال آﻳﻨده از آن بﻬرهبردارى صﻮرت خﻮاﻫد گرفت‪.‬‬ ‫آب‪ :‬درﻳاﻫاى افغاﻧستان ﻣﻨبع خﻮب تﻮﻟﻴد برق آبﻰ شﻨاختﻪ شده اﻧد‪ .‬از اﻳﻦ ﻟحاظ ﻳک تعداد‬ ‫بﻨدﻫاﻳﻰ کﻪ قب ً‬ ‫ﻼ در کشﻮر بﻪ غرض تﻮﻟﻴد برق اعﻤار گردﻳده‪ ،‬کافﻰ ﻧبﻮده و باﻳد بﻪ ﻣﻨظﻮر‬ ‫تﻮﻟﻴد اﻧرژى برق از ﻣﻨبعﻫاى درﻳاﻳﻰ استفادة زﻳاد صﻮرت گﻴرد‪.‬‬ ‫ﻫﻢچﻨان تﻮربﻴﻦﻫاى برق کﻪ طﻰ ساﻟﻴان ﻣتﻤادى از آن استفاده صﻮرت گرفتﻪ‪ ،‬تخرﻳب و‬ ‫استﻬﻼک شده و کاسﻪﻫاى بﻨد ﻧﻴز ﻣﻤﻠﻮ از ﻣﻮاد رسﻮبﻰ گردﻳده است؛ بﻨا بر آن بﻪ بازسازى ﻧﻴاز‬ ‫ﻣبرم دارد‪.‬‬ ‫باد‪ :‬استفاده از اﻧرژى باد بﻪ ﻣﻨظﻮر تﻮﻟﻴد برق در بعضﻰ وﻻﻳتﻫاى کشﻮر صﻮرت گرفتﻪ؛ اﻣا‬ ‫اﻳﻦ استفاده ﻧاچﻴز بﻮده‪ ،‬در حاﻟﻰکﻪ در کشﻮر بادﻫاى ﻣﻮسﻤﻰ زﻳادى ﻣﻰوزد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬بادﻫاى‬ ‫‪ 120‬روزه ﻫرات‪ ،‬باد پروان و غﻴره‪.‬‬ ‫اگر زﻣﻴﻨﻪ و اﻣکاﻧات استفادة بﻴشتر از اﻧرژى باد در کشﻮر ﻣساعد گردد‪ ،‬از اﻧرژى باد‪ ،‬برق‬ ‫بﻴشتر تﻮﻟﻴد شده ﻧﻴازﻣﻨدى کشﻮر از ﻧاحﻴﺔ کﻤبﻮد برق رفع خﻮاﻫد شد‪.‬‬ ‫آﻓتاب‪ :‬از اﻧرژى آفتاب بﻪ پﻴﻤاﻧﺔ کﻮچک در بعضﻰ ﻣﻨطقﻪﻫاى کشﻮر استفاده صﻮرت‬ ‫گرفتﻪ کﻪ از آن جﻤﻠﻪ کﻮﻟکتﻮرﻫاى آفتابﻰ (آبگرمکﻦ)‪ ،‬چراغﻫاى آفتابﻰ‪ ،‬دﻳگﻫاى‬ ‫پخت و پز و غﻴره قابﻞ ﻳادآورى ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫بﻬتر است زﻣﻴﻨﺔ استفادة بﻴشتر از اﻧرژى آفتاب در کشﻮر فراﻫﻢ گردد‪.‬‬ ‫آﻫﻦ‪ :‬از جﻤﻠﺔ ﻣعادن آﻫﻦ‪ ،‬حاجﻰگک باﻣﻴان‪ ،‬ذخﻴرهﻫاى خاکرﻳز کﻨدﻫار‪ ،‬غﻮرﻳان ﻫرات‪،‬‬ ‫سﻴاهدرة بدخشان و ذخﻴرهﻫاى آﻫﻦ جبﻞاﻟسراج و پغﻤان قابﻞ ذکر است کﻪ ذخﻴرهﻫاى ﻣعدن‬ ‫حاجﻰگک از ﻫﻤﻪ ﻣﻨطقﻪﻫاى کشﻮر بﻴشتر ﻣﻰباشد‪ .‬ﻣطاﻟعات در ﻣﻮرد آن جرﻳان دارد‪ ،‬در‬ ‫آﻳﻨده ﻣﻮرد بﻬرهبردارى قرار خﻮاﻫد گرفت و بﻪ طﻮر تخﻤﻴﻨﻰ ﻳک ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ فﻮﻻد در سال‪،‬‬ ‫تﻮﻟﻴد خﻮاﻫد شد‪.‬‬ ‫ﻣس‪ :‬ذخﻴرهﻫاى ﻣعدن ﻣس کشﻮر در ﻣﻨطقﺔ کﻨدﻻن زابﻞ‪ ،‬در بﻨد کابﻞ‪ ،‬عﻴﻨک ﻟﻮگر و‬ ‫شﻴداﻳﻰ ﻫرات قرار دارد کﻪ از سابق از آن بﻪ پﻴﻤاﻧﺔ کﻮچک و ﻣحﻠﻰ استفاده ﻧﻤﻮده اﻧد‪.‬‬ ‫‪66‬‬

‫ﻣعدن ﻣس عﻴﻨک ﻟﻮگر کﻪ ﻳکﻰ از ﻣﻬﻢترﻳﻦ ﻣعدنﻫاى کشﻮر است‪ ،‬در اﻳﻦ اواخر باﻳک‬ ‫کﻤپﻨﻰ چﻴﻨاﻳﻰ عقد قرارداد شده و زﻣﻴﻨﺔ کار را بﻪ ﻳک تعداد ﻫﻢوطﻨان ﻣا ﻣساعد ساختﻪ‬ ‫است کﻪ درآﻣدﻫاى زﻳادى از آن بﻪ دست خﻮاﻫد آﻣد‪.‬‬ ‫سرب و جست‪ :‬ذخﻴرهﻫاى ﻣعدن سرب و جست کشﻮر در بﻰ بﻰگﻮﻫر کﻨدﻫار‪ ،‬چشت‬ ‫ﻫرات‪ ،‬تﻮﻟک ﻫزارهجات و فرﻧجﻞ غﻮربﻨد ﻣﻮجﻮد است کﻪ استخراج از ذخﻴرهﻫاى آن بﻪ‬ ‫پﻴﻤاﻧﺔ وسﻴع صﻮرت ﻧگرفتﻪ است‪.‬‬ ‫ﻛروم‪ :‬از ذخﻴرهﻫاى ﻣعدن کروم خﻮست‪ ،‬ﻣﻴدان وردک‪ ،‬ﻣحﻤد آغﻪ و کﻠﻨگار ﻟﻮگر تا‬ ‫ﻳک اﻧدازه استفاده صﻮرت گرفتﻪ است‪ .‬تﻮﻟﻴدات ﻣعدن کروم خﻮست‪ ،‬ﻧسبت بداﻣﻨﻴتﻰ‬ ‫آغاز ﻧگردﻳده است کﻪ با فراﻫﻢ ﻧﻤﻮدن اﻣکاﻧات ﻻزم استخراج بﻴشتر از آن ﻧﻴز ﻣساعد‬ ‫خﻮاﻫد شد‪.‬‬ ‫احجار ﻛرﻳﻤﻪ‪ :‬از جﻤﻠﻪ اﻟﻤاس کﻪ ﻣﻮجﻮدﻳت آن در بدخشان‪ ،‬افغاﻧستان ﻣرکزى و غﻮربﻨد‬ ‫پﻴشبﻴﻨﻰ شده است‪ .‬ذخﻴرهﻫاى ﻻجﻮرد در جرم بدخشان و ذخﻴرهﻫاى ﻟعﻞ دراشکاشﻢ‬ ‫بدخشان قرار دارد‪.‬‬ ‫ﻣعدنﻫاى ﻳاقﻮت در جگدﻟک سروبﻰ‪ ،‬زﻣرد در درة پﻨجشﻴر در ﻣﻨطقﻪﻫاى خﻨج‪ ،‬بزﻣال‪،‬‬ ‫ﻣکﻨﻰ و درة بادﻳﻞ کﻨر وجﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﻣعدنﻫاى فﻠزات قﻴﻤتﻰ از جﻤﻠﻪ طﻼ در ﻳفتﻞ بدخشان‪ ،‬ﻣقر غزﻧﻰ‪ ،‬زرکشان قﻼت و در بستر‬ ‫درﻳاى کﻮکچﻪ ﻳک ساحﺔ وسﻴع را در بر گرفتﻪ است‪.‬‬ ‫ذخﻴرهﻫاى ﻣعدن ﻧقره در ﻧﻮاحﻰ پﻨجشﻴر‪ ،‬سﻴﻢکﻮه ﻫرات و خاکرﻳز کﻨدﻫار تثبﻴت گردﻳده‬ ‫است‪.‬‬ ‫از احجار کرﻳﻤﻪ و ﻣعدنﻫاى فﻠزات قﻴﻤتﻰ تا ﻫﻨﻮز بﻪ صﻮرت فﻨﻰ و درست آن استفاده‬ ‫ﻧشده است‪.‬‬ ‫استفاده از ﻣﻨابع اﻧرژى و ﻣعادن کشﻮر با ﻣشکﻼت و ﻣﻮاﻧع روبﻪ رو است کﻪ اﻳﻦ ﻣﻮاﻧع و‬ ‫ﻣشکﻼت عبارت اﻧد از‪ :‬ﻣساعد ﻧبﻮدن راهﻫاى تراﻧسپﻮرتﻰ‪ ،‬کﻤبﻮد کارﻣﻨدان فﻨﻰ و وساﻳﻞ‬ ‫تخﻨﻴکﻰ‪ ،‬ﻧبﻮد سرﻣاﻳﺔ کافﻰ و غﻴره؛ ﻫﻢچﻨان جﻨگﻫاى سﻰ ساﻟﺔ اخﻴر ﻧااﻣﻨﻰﻫا و استخراج‬ ‫خﻮدسراﻧﻪ و غﻴر فﻨﻰ ﻧﻴز از جﻤﻠﺔ ﻣشکﻼت بﻪ حساب ﻣﻰآﻳد کﻪ برعﻼوه از خسارات جبران‬ ‫ﻧاپذﻳر بﻪ دوﻟت‪ ،‬باعث تخرﻳب ﻣعدنﻫاى ﻧﻴز گردﻳده است؛ ﻫﻢچﻨان قاچاق آن بﻪ خارج‬ ‫از کشﻮر ﻧﻴز ﻧگرانکﻨﻨده ﻣﻰباشد‪ .‬اگر در کشﻮر از ﻣﻨبعﻫاى اﻧرژى و ﻣعادن استفادة فﻨﻰ و‬ ‫‪67‬‬

‫تخﻨﻴکﻰ بﻪ عﻤﻞ آﻳد و درﻳﻦ بخش سرﻣاﻳﻪگذارى صﻮرت گﻴرد‪ ،‬ساﻻﻧﻪ ﻳک ﻣقدار عﻮاﻳد‬ ‫قابﻞ ﻣﻼحظﻪﻳﻰ از اﻳﻦ طرﻳق بﻪ دست آﻣده و زﻣﻴﻨﻪ کار ﻧﻴز براى ﻫﻤﻮطﻨان ﻣا ﻣﻴسر خﻮاﻫد‬ ‫شد‪.‬‬ ‫تحقﻴقات جدﻳدى کﻪ در ﻣﻮرد ذخﻴرهﻫاى ﻣعادن فﻠزات و ﻣﻨبعﻫاى ﻧفت و گاز کشﻮر از‬ ‫طرف جﻴﻮﻟﻮجستﻫاى افغاﻧﻰ و اﻣرﻳکاﻳﻰ صﻮرت گرفتﻪ در رﻫﻨﻤاى ﻣعﻠﻢ ﻣعﻠﻮﻣـــــــات‬ ‫داده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫شاگردان در دو گروه تﻨظﻴﻢ گردﻧد‪ .‬گروه اول با استفاده از ﻣتﻦ درس‪ ،‬در بارة وضعﻴت‬ ‫تﻮﻟﻴد اﻧرژى و ﻣﻨابع آن و گروه دوم در بارة وضعﻴت ﻣعدنﻫاى کشﻮر و استفاده از آن‬ ‫بحث ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر گروه ﻧتﻴجﺔ بحث خﻮد را بﻪ دﻳگران اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ در افغاﻧستان کدام ﻣﻨبعﻫاى اﻧرژى وجﻮد دارد و از چﻨد ﻧﻮع آن تا کﻨﻮن استفاده‬ ‫صﻮرت گرفتﻪ است؟‬ ‫‪2‬ـ چگﻮﻧﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ از ﻣﻨبعﻫاى آبﻰ کشﻮر غرض استحصال برق استفادة بﻴشتر و بﻬتر‬ ‫ﻧﻤاﻳﻴﻢ؟ تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ کدام ﻧﻮع فﻠزات و احجار کرﻳﻤﻪ در کشﻮر وجﻮد دارد؟ ﻧام بگﻴرﻳد‪.‬‬ ‫‪4‬ـ جﻨگﻫاى سﻰ ساﻟﺔ اخﻴر و ﻧااﻣﻨﻰﻫا در کشﻮر استفاده از ﻣﻨبعﻫاى اﻧرژى و ذخﻴرهﻫاى‬ ‫ﻣعادن را با چﻪ ﻣشکﻼت روبﻪ رو ﻧﻤﻮده؟ تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ذخﻴرهﻫاى سﻨگ کروم در کدام ﻣﻨطقﻪﻫاى کشﻮر تثبﻴت شده؟ ﻧام بگﻴرﻳد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬

‫فصﻞ دوم‪ ،‬بخش اﻧرژى و ﻣعدنﻫاى افغاﻧستان را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده خﻼصﺔ آن را در ﻳک‬ ‫صفحﻪ بﻨﻮﻳسﻴد و در درس آﻳﻨده بﻪ ﻫﻢصﻨفﻰﻫاى تان خﻮد ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬

‫‪68‬‬

‫ﻓﺼﻞ سﻮم‬

‫ﺻﻨاﻳﻊ و تجارت‬

‫شﻤا در فصﻞ دوم در بارة ﻣعدنﻫا و اﻧرژى افغاﻧستان ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻞ ﻧﻤﻮدﻳد‪ .‬در اﻳﻦ فصﻞ‬ ‫با صﻨاﻳع و تجارت افغاﻧستان آشﻨا ﻣﻰشﻮﻳد‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻲخﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫صﻨاﻳع و اﻫﻤﻴت آن در افغاﻧستان‬ ‫ صﻨاﻳع دستﻰ‬‫ صﻨاﻳع ﻣاشﻴﻨﻰ‬‫تﻮرﻳزم و اﻫﻤﻴت اقتصادى آن‬ ‫ ﻣﻨاطق تﻮرﻳستﻰ کشﻮر‬‫ احصائﻴﺔ تﻮرﻳزم‬‫تجارت و اﻫﻤﻴت آن‬ ‫ تجارت داخﻠﻰ‬‫ تجارت خارجﻰ‬‫ﻣﻴزان صادرات و واردات کشﻮر‬ ‫باﻧک‬ ‫باﻧکﻫاى ﻣرکزى‬ ‫باﻧکﻫاى تجارتﻰ‬ ‫ﻧحﻮة عﻤﻠکرد باﻧکﻫا‬ ‫بررسﻰ وضعﻴت تجارت و صﻨاﻳع‬

‫‪69‬‬

‫ﻫدفﻫاى ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻓﺼﻞ سﻮم‬ ‫از شاگردان اﻧتظار ﻣﻰرود کﻪ با خﻮاﻧدن اﻳﻦ فصﻞ بﻪ ﻫدفﻫاى داﻧشﻰ زﻳر دست ﻳابﻨد‪:‬‬ ‫تجارت را بشﻨاسﻨد‪.‬‬ ‫با اﻧﻮاع تجارت آشﻨا شﻮﻧد‪.‬‬ ‫ﻣﻴزان صادرات و واردات کشﻮر را بداﻧﻨد‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴت اقتصادى صﻨاﻳع را بداﻧﻨد‪.‬‬ ‫اﻧﻮاع صﻨاﻳع کشﻮر را بشﻨاسﻨد‪.‬‬ ‫ﻣشکﻼت و ﻣﻮاﻧع صﻨاﻳع کشﻮر را بداﻧﻨد‪.‬‬ ‫باﻧک را بشﻨاسﻨد‪.‬‬ ‫ﻧحﻮة عﻤﻠکرد باﻧک را بداﻧﻨد‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴت اقتصادى و فرﻫﻨگﻰ تﻮرﻳزم را بداﻧﻨد‪.‬‬ ‫با ﻣﻨاطق تﻮرﻳستﻰ کشﻮر آشﻨا شﻮﻧد‪.‬‬ ‫از شاگردان اﻧتظار ﻣﻰرود کﻪ با خﻮاﻧدن اﻳﻦ فصﻞ بﻪ ﻫدفﻫاى ﻣﻬارتﻰ زﻳر دست ﻳابﻨد‪:‬‬ ‫بتﻮاﻧﻨد تجارت را تعرﻳف کﻨﻨد‪.‬‬ ‫اﻧﻮاع تجارت را فﻬرست کﻨﻨد‪.‬‬ ‫ﻣﻴزان صادرات و واردات کشﻮر را بﻴان کﻨﻨد‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴت اقتصادى صﻨاﻳع را تﻮضﻴح دﻫﻨد‪.‬‬ ‫اﻧﻮاع صﻨاﻳع کشﻮر را فﻬرست کﻨﻨد‪.‬‬ ‫ﻣشکﻼت و ﻣﻮاﻧع صﻨاﻳع را بر شﻤارﻧد‪.‬‬ ‫باﻧک و کارکرد آن را تﻮضﻴح دﻫﻨد‪.‬‬ ‫ﻣعﻨﻰ تﻮرﻳزم را بﻴان کﻨﻨد‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴت اقتصادى تﻮرﻳزم را تﻮضﻴح دﻫﻨد‪.‬‬ ‫ﻣﻨاطق تﻮرﻳستﻰ کشﻮر را ﻧام ببرﻧد و روى ﻧقشﻪ تثبﻴت و ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬

‫‪70‬‬

‫درس بﻴست و دوم‬

‫‪ 1.3‬ﺻﻨاﻳﻊ و اﻫﻤﻴت آن در اﻓﻐاﻧستان‬

‫ﺷکﻞ ‪ :٤١‬صﻨعت قاﻟﻴﻦ بافﻰ در افغاﻧستان‬

‫آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد کﻪ فعاﻟﻴت صﻨعتﻰ‪ ،‬ارزش و کﻴفﻴت ﻣﻮاد را باﻻ ﻣﻰبرد؟‬

‫صﻨعت ﻳک فعاﻟﻴت تﻮﻟﻴدى است (تﻮسط دست ﻳا ﻣاشﻴﻦ صﻮرت ﻣﻰگﻴرد) کﻪ ﻫدف از آن‬ ‫ساختﻦ اﻣﻮال و اشﻴا از ﻣﻮاد خام ﻳا ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ (ﻣﻮاد طبﻴعﻰ‪ ،‬زراعتﻰ‪ ،‬کﻴﻤﻴاوى و حﻴﻮاﻧﻰ) کﻪ‬ ‫از زﻣﻴﻦ بﻪ دست ﻣﻰآﻳد و ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى جاﻣعﺔ بشرى را رفع ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫فعاﻟﻴت صﻨعتﻰ‪ ،‬عبارت از عﻤﻠﻴﺔ تغﻴﻴر شکﻞ ﻣﻮاد بﻪ ﻫدف افزاﻳش کﻴفﻴت و ارزش آنﻫا‬ ‫ﻣﻰباشد کﻪ در تارﻳخ بشر سابقﺔ طﻮﻻﻧﻰ دارد‪.‬‬ ‫اﻧقﻼب صﻨعتﻰ‪ ،‬در ﻧﻴﻤﺔ دوم قرن ﻫژده در اروپا آغاز ﻳافت‪ .‬در ﻧﻬاﻳت اﻣر‪ ،‬جاﻣعﺔ بشرى را‬ ‫تغﻴﻴر داد و طرز زﻧدهگﻰ ﻣردم را بﻪ کﻠﻰ دگرگﻮن ساخت‪.‬‬ ‫تغﻴﻴر شکﻞ ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ ﻳا ﻣﻮاد خام‪ ،‬ﻣاﻧﻨد ﻣﻮاد ﻣعدﻧﻰ‪ ،‬زراعتﻰ و غﻴره تا ﻣرحﻠﺔ پختﻪ شدن و‬ ‫ﻧﻬاﻳﻰ شدن ﻣراحﻞ ﻣختﻠف صﻨعتﻰ را طﻰ ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫طﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬اگر شﻤا بﻪ اجﻨاس و ﻣحصﻮﻻتﻰکﻪ از ﻣغازه خرﻳدارى ﻣﻰکﻨﻴد‪ ،‬تﻮجﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪،‬‬ ‫دﻳده ﻣﻰشﻮد کﻪ جﻨسﻰ کﻪ خرﻳدارى شده بﻪ آساﻧﻰ بﻪ دست ﻧﻴاﻣده؛ بﻠکﻪ ﻣراحﻞ ﻣختﻠف‬ ‫صﻨعتﻰ را طﻰ ﻧﻤﻮده تا کﻪ قابﻞ فروش در ﻣغازه گردﻳده است‪.‬‬ ‫ﻣا ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ بﻪ ﻣﻨظﻮر روشﻦ ساختﻦ ﻫرچﻪ بﻬتر ﻣﻮضﻮع‪ ،‬ﻳک کتابﻰ را کﻪ در کتابفروشﻰ‬ ‫بﻪ فروش ﻣﻰرسد‪ ،‬ﻣثال بﻴاورﻳﻢ‪.‬کتابﻰ کﻪ بﻪ فروش ﻣﻰرسد‪ ،‬کار آن از شاﻧدن و غرس ﻧﻬال‬ ‫و بﻮتﻪﻫا آغاز ﻣﻰگردد‪ .‬وقتﻰکﻪ ﻧﻬالﻫا خﻮب رشد کردﻧد و درختان کﻼن شدﻧد‪ ،‬قطع‬ ‫شدة آن بﻪ فابرﻳکﻪ اﻧتقال ﻣﻰگردد و در فابرﻳکﻪ از آن کاغذ ﻣﻰسازﻧد‪ .‬زﻣاﻧﻰکﻪ کاغذ بﻪ‬ ‫دست آﻣد‪ ،‬باز آن را بﻪ ﻣطبعﻪ ﻣﻰبرﻧد‪ .‬در ﻣطبعﻪ بﻪ اساس حروفچﻴﻨﻰ ﻳا بﻪ شکﻞ دﻳگرى‬ ‫حرفﻫا و ﻣتﻦ از پﻴش طراحﻰ شده را در کاغذ چاپ ﻧﻤﻮده‪ ،‬بعد از ﻣرحﻠﺔ صحافﻰ بﻪ شکﻞ‬ ‫کتاب تﻬﻴﻪ شده و غرض فروش بﻪ ﻣغازة کتابفروشﻰ ارسال ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫‪71‬‬

‫اگر تﻮجﻪ شﻮد‪ ،‬تﻤام ﻣحصﻮﻻت صﻨعتﻰ شده‪ ،‬ﻣراحﻞ ﻣختﻠف کارى را طﻰ ﻧﻤﻮده قابﻞ‬ ‫استفاده ﻣﻰشﻮﻧد‪.‬‬ ‫* اﻫﻤﻴت صﻨاﻳع بﻪ وﻳژه صﻨاﻳع ﻣاشﻴﻨﻰ در اﻳﻦ است کﻪ در وقت کﻢ‪ ،‬ﻣﻮاد زﻳاد را تغﻴﻴر شکﻞ‬ ‫داده‪ ،‬کﻴفﻴت و ارزش آن را باﻻ ﻣﻰبرد‪.‬‬ ‫ﻣردم ﻣا از زﻣاﻧﻪﻫاى قدﻳﻢ بﻪ صﻨاﻳع دستﻰ در دستگاهﻫاى کﻮچک ﻣصروف بﻮدﻧد‪.‬‬ ‫ﻣفروشات و وساﻳﻞ ضرورى را ﻣﻰساختﻨد کﻪ ﻣثال خﻮب آن صﻨاﻳع قاﻟﻴﻦبافﻰ‪ ،‬ﻧﻤدﻣاﻟﻲ‪،‬‬ ‫گﻠﻴﻢبافﻰ و غﻴره ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫کشﻮر ﻣا با داشتﻦ ﻣعدنﻫاى زﻳاد و ﻣتﻨﻮع‪ ،‬ﻣحصﻮﻻت گﻮﻧاگﻮن زراعتﻰ و ﻧﻴروى کافﻰ‬ ‫کارى ﻣﻰتﻮاﻧد زﻣﻴﻨﺔ خﻮب را براى اﻳجاد صﻨاﻳع و رشد آن ﻣساعد سازد‪ .‬اگر حکﻮﻣت‬ ‫بتﻮاﻧد پاﻟﻴسﻰ خﻮب اقتصادى را براى حﻤاﻳت از صﻨاﻳع ﻣﻠﻰ در پﻴش گﻴرد و شراﻳط ﻻزم را‬ ‫براى اﻳجاد فابرﻳکﻪﻫا و کارخاﻧﻪﻫا ﻣساعد سازد‪ ،‬بخش زﻳادى از اﻣﻮال و اجﻨاس ضرورى‬ ‫در وطﻦ تﻮﻟﻴد و عاﻳدات ﻣﻠﻰ‪ ،‬بﻴشتر خﻮاﻫد شد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫شاگردان در سﻪ گروه تﻨظﻴﻢ شﻮﻧد و با استفاده از ﻣتﻦ‪ ،‬تصﻮﻳرﻫا و ﻣثالﻫاى درس‪،‬‬ ‫فعاﻟﻴتﻫاى زﻳر را اﻧجام دﻫﻨد و ﻧتﻴجﺔ کار خﻮﻳش را بﻪ ﻫﻢصﻨفﻰﻫاى شان اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫گروه اول‪ :‬در بارة ﻟباس شان بحث ﻧﻤﻮده کﻪ چگﻮﻧﻪ تﻬﻴﻪ شده و کدام ﻣراحﻞ صﻨعتﻰ را‬ ‫طﻰ ﻧﻤﻮده است‪.‬‬ ‫گروه دوم‪ :‬در بارة ﻣﻴز و چﻮکﻰ صﻨف شان بحث ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣراحﻞ صﻨعتﻰ و تﻬﻴﻪ شدن آن‬ ‫را تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫گروه سﻮم‪ :‬در ﻣﻮرد ساختﻤان تعﻤﻴر ﻣکتب‬ ‫خﻮﻳش بحث ﻧﻤاﻳﻨد کﻪ از چگﻮﻧﻪ ﻣﻮاد صﻨعتﻰ ﻣﻮاد خام ﻳا اوﻟﻴﻪ اجﻨاس ﺻﻨﻌتﻰ شده‬ ‫تﻬﻴﻪ گردﻳده و ﻣﻮاد آن کدام ﻣراحﻞ صﻨعتﻰ را پﻨبﻪ‬ ‫طﻰ ﻧﻤﻮده است‪.‬‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫؟‬ ‫‪1‬ـ صﻨعت چﻪ است؟ تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ در بارة اﻫﻤﻴت صﻨاﻳع ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد؟‪.‬‬

‫قاﻟﻴﻦ‬

‫ﻧﻴشکر‬ ‫ﻧان‬ ‫چﻮب‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫ﻣطابق خاﻧﻪﻫاى خاﻟﻰ جدول ﻣقابﻞ‪ ،‬ﻧامﻫاى‬ ‫اجﻨاس (اﻣﻮال) صﻨعتﻰ شده و ﻧامﻫاى ﻣﻮاد خام‬ ‫آﻫﻦ‬ ‫ﻳا اوﻟﻴﻪ را در کتابچﻪﻫاى تان بﻨﻮﻳسﻴد ‪.‬‬

‫بﻮت‬ ‫روغﻦ‬ ‫پﻨﻴر‬ ‫‪72‬‬

‫درس بﻴست و سﻮم‬

‫اﻟﻒ‪ .‬ﺻﻨاﻳﻊ دستﻰ‬

‫ﺷکﻞ ‪٤٢‬‬

‫در درس قبﻠﻰ راجع بﻪ صﻨاﻳع و اﻫﻤﻴت آن بحث صﻮرت گرفت‪ ،‬در اﻳﻦ درس با صﻨاﻳع دستﻰ‬ ‫وﻣاشﻴﻨﻰ کشﻮر آشﻨا ﻣﻰشﻮﻳد‪.‬‬

‫اگر تاثﻴر عﻮاﻣﻞ ﻣختﻠف طبﻴعﻰ و اجتﻤاعﻰ در رشد و اﻧکشاف اقتصادى کشﻮر‪ ،‬بﻪ وﻳژه‬ ‫در اﻳجاد‪ ،‬رشد و اﻧکشاف صﻨاﻳع ﻣطاﻟعﻪ گردد‪ ،‬دﻳده خﻮاﻫد شد کﻪ براى صﻨعتﻰ شدن‬ ‫کشﻮر ﻣا زﻣﻴﻨﺔ بسﻴار خﻮب وجﻮد دارد‪.‬‬ ‫صﻨاﻳع کشﻮر را ﻣﻰتﻮان بﻪ شکﻞ صﻨاﻳع دستﻰ و صﻨاﻳع ﻣاشﻴﻨﻰ ﻣطاﻟعﻪ کرد‪.‬‬ ‫ﻣردم افغاﻧستان از زﻣاﻧﻪﻫاى بسﻴار قدﻳﻢ براى رفع ﻧﻴازﻣﻨدى داخﻠﻰ و براى تجارت خارجﻰ‪ ،‬بﻪ‬ ‫ساختﻦ اشﻴاى ﻣﻮرد ضرورت خﻮد با دستگاهﻫاى خﻮدساختﻪ‪ ،‬ﻣشغﻮل بﻮدﻧد و ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى‬ ‫خﻮﻳش را رفع ﻣﻰکردﻧد‪.‬‬ ‫پﻴشﻪوران روستاﻳﻰ ﻣا با وساﻳﻞ ابتداﻳﻰ دستداشتﺔ خﻮﻳش بﻪ تﻮﻟﻴدات صﻨاﻳع دستﻰ اقدام‬ ‫ﻣﻰورزﻧد و بﻴشتر از ﻣﻨبعﻫاى زﻳر کار ﻣﻰگﻴرﻧد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﻣﻨبعﻫاى حﻴﻮاﻧﻰ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬پشﻢ‪ ،‬ﻣﻮى‪ ،‬پت و ﻣادة ترشحﺔ کرم پﻴﻠﻪ (ابرﻳشﻢ)‬ ‫‪2‬ـ ﻣﻨبعﻫاى ﻧباتﻰ؛ چﻮن‪ :‬پﻨبﻪ‪ ،‬کتان و ُسﻨد‬ ‫‪3‬ـ ﻣﻨبعﻫاى ﻣعدﻧﻰ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬آﻫﻦ‪ ،‬ﻣس‪ ،‬طﻼ‪ ،‬ﻧقره و حتﻰ از گﻞ عادى‬ ‫* ﻣحصﻮﻻت صﻨعتﻰ دستﻰ کﻪ از پشﻢ حﻴﻮاﻧﻰ بﻪ دست ﻣﻰآﻳﻨد‪ ،‬ﻣﻬﻢترﻳﻦ آنﻫا قاﻟﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﻧﻤد‪ ،‬گﻠﻴﻢ‪ ،‬برک‪ ،‬کرک‪ ،‬قاقﻤﻪ و غﻴره ﻣﻰباشﻨد‪.‬‬ ‫صﻨعت قاﻟﻴﻦبافﻰ‪ ،‬ﻳکﻰ از ﻣﻬﻢترﻳﻦ صﻨعتﻫاى دستﻰ و قاﻟﻴﻦ ﻳکﻰ از عﻤدهترﻳﻦ اقﻼم‬ ‫‪73‬‬

‫صادراتﻰ افغاﻧستان ﻣﻰباشد و بﻴشتر در وﻻﻳتﻫاى شﻤال‪ ،‬شﻤالغرب و غرب تﻮﻟﻴد ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫ـ ﻣحصﻮﻻت صﻨعتﻰ دستﻰ کﻪ از اﻟﻴاف پﻨبﻪ ساختﻪ ﻣﻰشﻮﻧد‪ ،‬عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫کرباس‪ ،‬کشﻤﻴره‪ ،‬پتﻮ‪ ،‬ﻟﻨگﻰ‪ ،‬گﻠﻴﻢ‪ ،‬شطرﻧجﻰ و غﻴره‪ .‬قب ً‬ ‫ﻼ کﻪ در ﻫر ﻣﻨطقﺔ افغاﻧستان پﻨبﻪ‬ ‫کشت ﻣﻰشد روستاﻳﻴان در آﻧجا بﻪ ساختﻦ تکﻪﻫاى پﻨبﻪﻳﻰ ﻣﻰپرداختﻨد‪.‬‬ ‫* آﻫﻨگران‪ ،‬ﻣسگران و زرگران از فﻠزات اشﻴاى کارآﻣد؛ ﻣاﻧﻨد بﻴﻞ‪ ،‬تبر‪ ،‬تﻴشﻪ‪ ،‬چاقﻮ‪ ،‬کارد‬ ‫و ظرفﻫاى ﻣسﻰ ﻣاﻧﻨد دﻳگ و غﻴره و ﻫﻢچﻨان زﻳﻮرات را از طﻼ‪ ،‬ﻧقره و سﻨگﻫاى‬ ‫قﻴﻤتﻰ چﻮن ﻻجﻮرد‪ ،‬ﻳاقﻮت و غﻴره ﻣﻰسازﻧد‪.‬‬ ‫ب‪ .‬ﺻﻨاﻳﻊ ﻣاشﻴﻨﻰ‪ :‬صﻨاﻳع جدﻳد ﻣاشﻴﻦ و فابرﻳکﻪﻫاى عصرى بار اول در زﻣان اﻣﻴر‬ ‫شﻴرعﻠﻰ خان و بعدا ً بﻪ صﻮرت ﻧسبتاً اﻧکشاف ﻳافتﻪتر آن در زﻣان اﻣﻴر عبداﻟرحﻤانخان‬ ‫در سالﻫاى اخﻴر قرن ‪ 19‬در کشﻮر ﻣا اساس گذاشتﻪ شد و اوﻟﻴﻦ فابرﻳکﺔ عصرى را بﻪ‬ ‫ﻧام ﻣاشﻴﻦخاﻧﺔ کابﻞ تأسﻴس کرد‪ ،‬کﻪ اسﻠحﺔ سرد وگرم بﻪ شﻤﻮل تﻮپ‪ ،‬تفﻨگ و ﻣﻬﻤات‬ ‫حربﻰ را فراﻫﻢ ﻣﻰکرد‪.‬‬ ‫صﻨاﻳع ﻣاشﻴﻨﻰ بعدﻫا تا ﻳک اﻧدازه رشد و اﻧکشاف کرد‪ .‬در سال ‪ 1365‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬بﻪ تعداد‬ ‫‪ 391‬ﻣؤسسﺔ فعال صﻨعتﻰ در کشﻮر وجﻮد داشت کﻪ از اﻳﻦ جﻤﻠﻪ ‪ 274‬آن ﻣربﻮط سکتﻮر‬ ‫خصﻮصﻰ و ﻣتباقﻰ ‪ 117‬ﻣؤسسﻪ ﻣربﻮط سکتﻮر دوﻟتﻰ و ﻣختﻠط بﻮدﻧد‪.‬‬ ‫چﻮن در اﻳجاد و اﻧکشاف صﻨاﻳع ﻣاشﻴﻨﻰ ﻧﻴروى ﻣحرک ﻳا اﻧرژى از ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى ﻣﻬﻢ‬ ‫بﻪ شﻤار ﻣﻰآﻳد‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ سبب در وﻻﻳتﻫاﻳﻰ کﻪ برق و ﻧفﻮس زﻳاد وجﻮد دارد؛ ﻣاﻧﻨد‪:‬‬ ‫شﻬرﻫاى کابﻞ‪ ،‬قﻨدﻫار‪ ،‬ﻫرات‪ ،‬ﻣزار شرﻳف‪ ،‬کﻨدز و جﻼلآباد تﻤرکز ﻳافتﻪ است‪.‬‬ ‫باﻳد ﻳادآور شد کﻪ بر اثر جﻨگﻫاﻳﻰ کﻪ در ‪ 40‬سال اخﻴر در وطﻦ ﻣا جرﻳان داشت‪ ،‬بﻴشتر‬ ‫تاسﻴسات صﻨعتﻰ کشﻮر ﻣا ﻣتضرر شده و صدﻣﺔ بزرگ دﻳدﻧد کﻪ احﻴاى ﻣجدد و بازسازى‬ ‫آن جرﻳان دارد و ﻳک تعداد از سرﻣاﻳﻪگذاران داخﻠﻰ و خارجﻰ در تأسﻴس ﻣؤسسات‬ ‫صﻨعتﻰ جدﻳد ﻧﻴز سﻬﻢ گرفتﻨد‪.‬‬ ‫ج‪ .‬احﺼائﻴﺔ تﻮﻟﻴدات ﻣاشﻴﻨﻰ‪ :‬اﻳﻦ را داﻧستﻴﻢ کﻪ در افغاﻧستان صﻨاﻳع ﻣاشﻴﻨﻰ سابقﺔ طﻮﻻﻧﻰ‬ ‫دارد؛ اﻣا در اﻳﻦ اواخر بﻪ اساس شراﻳط ﻧاگﻮار سﻴاسﻰ‪ ،‬جﻨگﻫا و سرﻣاﻳﻪ گذارى ﻧاچﻴز در‬ ‫بخش صﻨاﻳع چﻨدان رشد چشﻢگﻴرى دﻳده ﻧﻤﻰشﻮد‪ .‬با آن ﻫﻢ صﻨاﻳع ﻣاشﻴﻨﻰﻳﻰ کﻪ در‬ ‫افغاﻧستان وجﻮد داشتﻨد و دارﻧد ﻣﻰتﻮاﻧﻴد در جدولﻫاى زﻳر بﻪ شکﻞ ﻣعﻠﻮﻣات اضافﻰ با آن‬ ‫ﻫا آشﻨا شﻮﻳد‪.‬‬ ‫‪74‬‬

‫ﻣﻌﻠﻮﻣات اﺿاﻓﻰ‬ ‫جدول ﻣشخﺼات ﻣؤسسات ﺻﻨاﻳﻊ ﻣاشﻴﻨﻲ‬ ‫شﻤاره ﺻﻨاﻳﻊ تﻮﻟﻴدي ﻧﻮع تﻮﻟﻴد‬ ‫ﻣاشﻴﻨﻲ‬

‫‪75‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻧساجﻰ بگراﻣﻰ‬

‫‪2‬‬

‫ﻧساجﻰ ﻧخﻰ‬ ‫کﻨدﻫار‬

‫‪//‬‬

‫ﻇرﻓﻴت ﻧاﺻبﺔ تﻮﻟﻴدى ﻇرﻓﻴت ﻣﻮجﻮد‬ ‫ﻓﻌﻠﻰ‬

‫پارچﻪﻫاى ﻧخﻰ‬ ‫‪//‬‬

‫‪ 16‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣتر‬

‫غﻴر فعال‬

‫شخﺼﻴت‬ ‫حﻘﻮﻗﻰ‬ ‫ﻓﻌﻠﻰ‬ ‫پروژه‬

‫‪// // 40‬‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫تصدى‬

‫‪3‬‬

‫ﻧساجﻰ‬ ‫پشﻤﻰکﻨدﻫار‬

‫پارچﺔ ابرﻳشﻤﻰ‬

‫ﻳک ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣتر‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬ ‫‪//‬‬

‫‪4‬‬

‫ﻧساجﻰ ﻧخﻰ‬ ‫ﻫرات‬

‫پارچﺔ ﻧخﻰ‬

‫‪ 12.5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣتر‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫پروژه‬

‫‪5‬‬

‫ﻧساجﻰ بﻠخ‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪ 22‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣتر‬

‫‪ 30‬تﻦ ﻧخ تجارتﻰ در‬ ‫سال‬

‫تصدى‬

‫‪6‬‬

‫ﻧساجﻰ گﻠبﻬار‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪ 50‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣتر‬

‫غﻴر فعال‬

‫شرکت‬ ‫سﻬاﻣﻰ‬

‫‪7‬‬

‫ﻧساجﻰ کابﻞ‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫ﻳک ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣتر‬

‫‪//‬‬

‫‪8‬‬

‫ﻧساجﻰ پﻠخﻤرى‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪ 24‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣتر‬

‫‪ %٥٠‬ﻓﻌال‬

‫‪//‬‬

‫‪9‬‬

‫کﻮد برق ﻣزار‬

‫کﻮد ﻳﻮرﻳا‬

‫‪ 105‬ﻫزار تﻦ در سال‬

‫‪ 100‬تﻦ در ‪ 24‬ساعت‬

‫تصدى‬

‫‪10‬‬

‫سﻤﻨت غﻮرى اول سﻤﻨت‬

‫‪ 120000‬تﻦ در سال‬

‫‪ 400‬تﻦ در شباﻧﻪ روز‬

‫خصﻮصﻰ‬

‫‪11‬‬

‫سﻤﻨت غﻮرى دوم ‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪ 310000‬تﻦ در سال‬

‫‪ 1033‬تﻦ در شباﻧﻪ روز‬

‫‪//‬‬

‫‪12‬‬

‫سﻤﻨت ﻫرات‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪ 210000‬تﻦ در سال‬

‫‪ 700‬تﻦ در شباﻧﻪ روز‬ ‫غﻴر فعال‬

‫پروژة دوﻟتﻰ‬

‫‪13‬‬

‫ﻧخ بافﻰ کابﻞ‬

‫ﻧخ‬

‫‪ 550‬تﻦ در سال‬

‫غﻴر فعال‬

‫خصﻮصﻰ‬

‫‪14‬‬

‫بافت کابﻞ‬

‫تکﺔ سﻨدى‬

‫‪ 1.83‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣتر در سال‬

‫غﻴر فعال‬

‫خصﻮصﻰ‬

‫‪15‬‬

‫سپﻴﻦ زر کﻨدز‬

‫پختﺔ ﻣحﻠﻮج و روغﻦ ‪ 110000‬تﻦ در سال‬

‫قسﻤاً فعال بﻪ اجاره‬

‫تصدى‬ ‫دوﻟتﻰ‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪16‬‬

‫جﻦ و پرس بﻠخ‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪ 40000‬تﻦ پختﺔ داﻧﻪ دار‬

‫‪//‬‬

‫‪17‬‬

‫تصدى بست‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪ 25000‬تﻦ در سال‬

‫‪ 8500‬تﻦ در سال‬

‫تصدى‬

‫‪18‬‬

‫شرکت پختﺔ‬ ‫ﻫرات‬

‫پختﺔ ﻣحﻠﻮج‪ ،‬روغﻦ‬ ‫و صابﻮن‬

‫‪ 10800‬تﻦ در سال‬

‫قسﻤاً فعال‬

‫‪//‬‬ ‫‪//‬‬

‫‪19‬‬

‫سﻴﻠﻮى ﻣرکز‬

‫ﻧان باب و آرد‬

‫‪ 50‬ﻫزار تﻦ ذخﻴره ‪142‬‬ ‫ﻫزار تﻦ آرد‬

‫قسﻤاً خصﻮصﻰ اجاره‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬ ‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫شﻤاره‬

‫ﺻﻨاﻳﻊ تﻮﻟﻴدي‬ ‫ﻣاشﻴﻨﻲ‬

‫ﻧﻮع تﻮﻟﻴد‬

‫ﻇرﻓﻴت ﻧاﺻبﺔ تﻮﻟﻴدى‬

‫ﻇرﻓﻴت ﻣﻮجﻮد ﻓﻌﻠﻰ‬

‫شخﺼﻴت‬ ‫حﻘﻮﻗﻰ ﻓﻌﻠﻰ‬

‫‪20‬‬

‫سﻴﻠﻮى پﻠخﻤرى‬

‫ﻧان و ﻣﻮاد خﻮراکﻪ‬

‫‪ 40‬ﻫزار تﻦ ﻧان‬

‫فعال‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪21‬‬

‫سﻴﻠﻮى کﻨدﻫار‬

‫دخﻴرة گﻨدم‬

‫‪ 20‬ﻫزار تﻦ ذخﻴره‬

‫غﻴر فعال‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪22‬‬

‫سﻴﻠﻮى بﻠخ‬

‫ﻧان باب و آرد‬

‫‪ 60‬تﻦ آرد در ‪ 24‬ساعت‬

‫فعال‬

‫تصدى‬ ‫دوﻟتﻰ‬

‫‪23‬‬

‫سﻴﻠﻮى ﻫرات‬

‫ذخﻴرة گﻨدم‬

‫‪24‬‬

‫پروژة شکر بغﻼن‬

‫شکر‬

‫‪25‬‬

‫حجارى و ﻧجارى سﻨگ ﻣرﻣر و ﻣﻮبﻞ و ‪ 10‬ﻫزار تﻦ در سال‬ ‫فرﻧﻴچر‬ ‫ﻫﻠﻤﻨد‬

‫‪ 20‬ﻫزار تﻦ گﻨدم در سال‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫پروژة دوﻟتﻰ‬

‫بازسازى شده‬

‫‪//‬‬

‫شرکت‬ ‫ﻣختﻠط‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫جدول زﻳر را با استفاده از ﻣثال داده شده‪ ،‬ﻣتﻦ و تصﻮﻳرﻫاى درس با واژهﻫاى ﻣﻨاسب‬ ‫در کتابچﻪﻫاىتان خاﻧﻪپرى ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫ﻣﻮاد ﺻﻨﻌتﻰ‬ ‫ﻣﻮاد ﺻﻨﻌتﻰ ﻣﻨابﻊ‬ ‫ﻣﻮاد ﺻﻨﻌتﻰ ﻣﻨابﻊ‬ ‫ﻣﻨابﻊ حﻴﻮاﻧﻰ‬ ‫شده‬

‫؟‬

‫ﻧباتﻰ‬

‫شده‬

‫ﻣﻌدﻧﻰ‬

‫شده‬

‫کرک (از پت پتﻮ‪ ،‬جراب‪ ،‬ﻟبﻠبﻮ‬ ‫زﻳر‪ ،‬ﻣﻮى بز دستکش‪،‬‬ ‫ساختﻪ شده‬ ‫است)‬

‫قﻨد‬

‫ﻣس‬

‫دﻳگ‪،‬‬ ‫افتابﻪ ﻟگﻦ‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ بﻪ ﻧظر تان کدام ﻧﻮع از تﻮﻟﻴدات صﻨاﻳع دستﻰ‪ ،‬اﻫﻤﻴت زﻳاد دارد و چرا؟‬ ‫‪2‬ـ کدام عﻮاﻣﻞ بﻪ ﻧظر تان تا کﻨﻮن ﻣاﻧع رشد صﻨاﻳع ﻣاشﻴﻨﻰ در کشﻮر شده اﻧد؟‬ ‫‪3‬ـ آﻫﻨگران‪ ،‬ﻣسگران و زرگران کشﻮر از کدام ﻣﻨابع چﻪگﻮﻧﻪ کار گرفتﻪ و کدام اشﻴا‬ ‫را از آن ﻣﻰسازﻧد؟‬ ‫‪4‬ـ صﻨاﻳع ﻣاشﻴﻨﻰ زﻳادتر در کدام ﻣﻨاطق تﻤرکز ﻳافتﻪ و چرا؟‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬

‫جدول ﻣشخصات ﻣؤسسات صﻨاﻳع ﻣاشﻴﻨﻰ را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬سﻮالﻫاى زﻳر را جﻮاب‬ ‫دﻫﻴد و ﻧتﻴجﺔ کار تان را در درس بعدى بﻪ ﻫﻢصﻨفﻰﻫاى تان اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ در کشﻮر ﻣا چﻨد فابرﻳکﺔ ﻧساجﻰ وجﻮد دارد؟ کدام آنﻫا فعال و کدام آنﻫا غﻴر‬ ‫فعال ﻣﻰباشﻨد؟ تﻮضﻴح دﻫﻴد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ چﻨد فابرﻳکﺔ ﻣﻮاد غذاﻳﻰ در وطﻦ ﻣا وجﻮد دارد و کدام آنﻫا بﻴشترﻳﻦ تﻮﻟﻴدات را دارد؟‬ ‫‪3‬ـ کدام فابرﻳکﻪ در ﻣحﻞ زﻳست تان وجﻮد دارد کﻪ ﻧام آن در اﻳﻦ جدول دﻳده ﻧﻤﻰشﻮد؟‬ ‫‪76‬‬

‫درس بﻴست و چﻬارم‬

‫‪ 2.3‬تﻮرﻳزم و اﻫﻤﻴت اﻗتﺼادى آن‬

‫شکﻞ ‪ :43‬آثار تارﻳخﻰ و باستاﻧﻰ در ﻫرات کﻪ از ﻟحاظ فرﻫﻨگﻰ براى تﻮرﻳستﻫا اﻫﻤﻴت زﻳاد دارد‪.‬‬

‫تﻮرﻳزم (‪ )Tourism‬ﻳا جﻬاﻧگردى ﻳک ﻧﻮع ﻣسافرت است بﻪ ﻣﻨظﻮر گردش ‪ ،‬سﻴاحت‪،‬‬ ‫تفرﻳح و بررسﻰﻫاى عﻠﻤﻰ ﻣﻨطقﻪﻫاى ﻣختﻠف جﻬان‪.‬‬ ‫سفرﻫاى تﻮرﻳستﻰ بشتر ﻫدفﻫاى تفرﻳحﻰ و کارى دارﻧد‪ .‬تﻮرﻳست‪ ،‬شخصﻰ است کﻪ‬ ‫بﻪ کشﻮرﻫا‪ ،‬شﻬرﻫا ﻳا ﻣﻨطقﻪﻫاى غﻴر از ﻣحﻴط زﻳست عادى خﻮد براى ﻣدتﻰ کﻪ کﻤتر از‬ ‫ﻳک شباﻧﻪ روز و بﻴشتر از ﻳکسال ﻧباشد سفر کﻨد‪ .‬تﻮرﻳستﻫا بﻴشتر بﻪ فرﻫﻨگ و ﻳا طبﻴعت‬ ‫ﻳک ساحﺔ تﻮرﻳستﻰ عﻼقﻪﻣﻨدى دارﻧد‪ .‬ﻣردﻣان ثروتﻤﻨد از سابق بﻪ ﻣﻨطقﻪﻫاى دوردست‬ ‫سفر ﻣﻰکردﻧد تا ساختﻤانﻫاى زﻳبا و تارﻳخﻰ را ببﻴﻨﻨد و از غﻨاﻣﻨدى فرﻫﻨگﻰ و طبﻴعﻰ‬ ‫جﻬان باخبر شﻮﻧد‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ جﻬت است کﻪ در اﻳﻦ اواخر تﻮرﻳزم در جﻬان بﻪ ﻳک ﻣﻨبع‬ ‫ﻣﻬﻢ رشد اقتصادى‪ ،‬تبدﻳﻞ شده و در بسﻴارى از کشﻮرﻫاى جﻬان ﻣﻨبع ﻣﻬﻢ عاﻳداتﻰ بﻪ‬ ‫حساب ﻣﻰآﻳد‪ .‬اﻣروز بسﻴارى از کشﻮرﻫا سعﻰ ﻣﻰکﻨﻨد تا اﻣکاﻧات ﻻزم براى رشد و‬ ‫تﻮسعﺔ سﻴاحت و تﻮرﻳزم در کشﻮر خﻮﻳش بﻪ وجﻮد بﻴاورﻧد‪ ،‬زﻳرا تﻮرﻳزم ﻳکﻰ از راهﻫاى‬ ‫عﻤدة کسب عاﻳدات ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫افغاﻧستان با داشتﻦ ﻣﻮقعﻴت خاص جغرافﻴاﻳﻰ در آسﻴا‪ ،‬با قداﻣت تارﻳخﻰ‪ ،‬داراى آبدات تارﻳخﻰ‪،‬‬ ‫طبﻴعت زﻳبا‪ ،‬آب و ﻫﻮاى گﻮارا و ساحات تﻮرﻳستﻰ از ساﻟﻴان پﻴش اتصالدﻫﻨدة ﻣحﻤﻮﻟﻪﻫاى‬ ‫تجارتﻰ کاروانﻫاى راه ابرﻳشﻢ بﻮده است‪ .‬بﻮداﻳﻰﻫا و کﻮشاﻧﻰﻫا از ﻫﻤﻴﻦ راه از کشﻮر چﻴﻦ‬ ‫تا بﻪ غرب اروپا سﻴر و سفر ﻣﻰﻧﻤﻮدﻧد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ رفت و آﻣد بﻮد کﻪ تﻮجﻪ جﻬانگردان‪ ،‬بﻪ وﻳژه‬ ‫راﻫبان بﻮداﻳﻰ را بﻪ خﻮد جﻠب کردﻧد و آﻧان سرزﻣﻴﻦ اسرارآﻣﻴز باﻣﻴان را براى عبادت خﻮد‬ ‫اﻧتخاب کردﻧد و ﻣجسﻤﻪﻫاى بزرگ و ﻣشﻬﻮر بﻮدا را در آنجا اعﻤار کردﻧد‪.‬‬ ‫پﻴروان ﻣذﻫب بﻮدﻳزم و غﻴره سﻴاحان از ﻫر گﻮشﻪ و کﻨار جﻬان سرازﻳر ﻣﻰشدﻧد و ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫آثار تارﻳخﻰ و ساحات تﻮرﻳستﻰ کشﻮر بﻮد کﻪ تﻮجﻪ تﻮرﻳستان را بﻪ خﻮد جﻠب ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪77‬‬

‫ﻫﻤان بﻮد کﻪ دوﻟت افغاﻧستان بﻪ ﻣﻨظﻮر فراﻫﻢکردن تسﻬﻴﻼت و اﻧجام خدﻣات تﻮرﻳستﻰ در‬ ‫سال ‪ 1337‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬ﻣؤسسﺔ گر‪＄‬ﻨدوى (افغانتﻮر فعﻠﻰ) را اﻳجاد ﻧﻤﻮد و در سال ‪1344‬ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬‬ ‫عضﻮﻳت سازﻣان جﻬاﻧﻰ تﻮرﻳزم را کسب کرد‪.‬‬ ‫در دﻫﻪﻫاى گذشتﻪ‪ ،‬تﻮرﻳزم در افغاﻧستان ﻳکﻰ از ﻣﻨبعﻫاى درآﻣدﻫاى خﻮب بﻪ شﻤار ﻣﻰآﻣد‪.‬‬ ‫آثار باستاﻧﻰ و دﻳدﻧﻰ فراواﻧﻰ چﻮن ﻣجسﻤﻪﻫاى بﻮدا و ساﻳر آثار ﻣربﻮط بﻪ بﻮدا در باﻣﻴان‪،‬‬ ‫آثار شﻬر قدﻳﻤﻰ بﻠخ‪ ،‬درة خﻴبر‪ ،‬آثار باستاﻧﻰ فراوان در ﻫرات‪ ،‬قﻨدﻫار‪ ،‬غزﻧﻰ‪ ،‬ﻧﻨگرﻫار‬ ‫و در دﻳگر ﻣﻨطقﻪﻫاى کشﻮر ﻣا وجﻮد دارد‪ .‬در سالﻫاى جﻨگ‪ ،‬تﻮرﻳزم در افغاﻧستان ﻧﻴز‬ ‫ﻣتضرر شد و تﻨﻬا خبرﻧگاران کﻪ تعداد شان اﻧدک بﻮده بﻪ افغاﻧستان رفت وآﻣد داشتﻨد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ اواخر کﻪ شراﻳط اﻣﻨﻴتﻰ ﻧسبتاً بﻬتر شده و اگر در سرتاسر افغاﻧستان صﻠح و آراﻣش‬ ‫تأﻣﻴﻦ گردد و دوﻟت تﻼشﻫاى زﻳاد را بﻪ خاطر تﻮسعﺔ صﻨعت تﻮرﻳزم بﻪ عﻤﻞ آورد‪،‬‬ ‫ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى دﻳگر تﻮرﻳزم؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ﻫﻮتﻞﻫا‪ ،‬اﻣکاﻧات حﻤﻞ و ﻧقﻞ و غﻴره را فراﻫﻢ ﻧﻤاﻳد‪،‬‬ ‫افغاﻧستان ﻳکبار دﻳگر بﻪ ﻳک ﻣﻤﻠکت ﻣﻬﻢ تﻮرﻳستﻰ ﻣبدل خﻮاﻫد شد‪.‬‬ ‫با ﻣﻴزان عﻮاﻳد افغاﻧستان کﻪ از ساحات تﻮرﻳستﻰ بﻪ دست آﻣده و بﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟر ﻣحاسبﻪ‬ ‫‪1978 1977 1976 1975 1974 1973‬‬ ‫شده در جدول ذﻳﻞ آشﻨا شﻮﻳد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫‪11‬‬

‫‪12‬‬

‫‪12‬‬

‫‪28‬‬

‫‪7‬‬

‫‪1‬‬

‫شاگردان در دو گروه تﻨظﻴﻢ شﻮﻧد‪ ،‬گروه اول با استفاده از ﻣتﻦ و ﻧقشﻪ در ﻣﻮرد تﻮرﻳست‬ ‫و تﻮرﻳزم و گروه دوم با استفاده از ﻣتﻦ و ﻧقشﺔ درس‪ ،‬در ﻣﻮرد اﻫﻤﻴت اقتصادى تﻮرﻳزم‬ ‫بحث و ﻣشاجره ﻧﻤﻮده؛ سپس ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر گروه ﻧتﻴجﺔ ﻣباحثﺔ خﻮد را بﻪ ﻫﻢصﻨفان خﻮﻳش‬ ‫اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ تﻮرﻳست کﻰ است؟‬ ‫‪2‬ـ آﻳا بﻴﻦ تﻮرﻳست‪ ،‬جﻬاﻧگرد و سﻴاح تفاوت وجﻮد دارد؟ در اﻳﻦ ﻣﻮرد تﻮضﻴحات اراﻳﻪ‬ ‫ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ اﻫﻤﻴت اقتصادى تﻮرﻳزم را بﻴان ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان در گروهﻫاى سﻪ ﻧفرى در ﻣﻮرد فعاﻟﻴتﻫاى ﻣؤسسات « افغان تﻮر» و «گر‪＄‬ﻨدوی»‬ ‫افغاﻧستان‪ ،‬با استفاده از ﻣعﻠﻮﻣات ﻧﻤاﻳﻨدهگﻰﻫا و ﻧشرات آن ﻣؤسسات‪ ،‬ﻣطﻠب ﻳک صفحﻪﻳﻰ را با‬ ‫داشتﻦ تصﻮﻳرﻫاى جاﻟب ساحات تﻮرﻳستﻰ کشﻮر تﻬﻴﻪ ﻧﻤﻮده و بﻪ ﻫﻢصﻨفان خﻮﻳش اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫‪78‬‬

‫درس بﻴست و پﻨجﻢ‬

‫اﻟﻒ‪ .‬ﻣﻨاﻃﻖ تﻮرﻳستﻰ ﻛشﻮر‬

‫تﻮرﻳزم‬

‫ﻣحﻼت ﻣﻬﻢ دﻳدﻧﻲ براى تﻮرﻳست ﻫا‬ ‫ﻣراکز ﻣاقبﻞ اﻟتارﻳخﻰ‬ ‫ﻣراکز ﻣاقبﻞ اسﻼﻣﻰ‬ ‫ﻣراکز اسﻼﻣﻰ داراى ﻳادگارﻫاى ﻣعﻤارى قدﻳﻤﻪ و تارﻳخﻰ‬ ‫عبادت گاهﻫاى اسﻼﻣﻰ و زﻳارت ﻫا‬ ‫ﻣﻮزﻳﻢ ﻫا‬ ‫بازارﻫاى صﻨاﻳع دستﻰ‬ ‫ﻣﻴداﻧﻬاى بزکشﻰ‬ ‫ﻣعﻤارﻳﻬاى عﻨعﻨﻮى ﻣحﻠﻰ (ﻣﻨازل چﻮبﻰ)‬ ‫ﻣراکز خدﻣات تﻮرﻳستﻴکﻰ‬

‫بﻨادر سرحدى‬

‫ﻣﻨاظر طبﻴعﻰ جاﻟب و دﻳدﻧﻰ‬

‫بﻨدر درﻳاﻳﻰ‬

‫ﻣﻨاظر طبﻴعﻰ دﻳدﻧﻰ و ﻧﻮاحﻰ تﻮرﻳستﻴکﻰ‬

‫ﻣﻴداﻧﻬاى ﻫﻮائﻰ بﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻰ‬ ‫ﻣﻴدانﻫاى ﻫﻮائﻰ ﻣحﻠﻰ‬

‫جﻨگﻼت ﻣختﻠط‬

‫شاﻫراه‬

‫جﻨگﻼت پستﻪ‬

‫ساﻳر راه ﻫا‬ ‫ساحﺔ شکار ﻣاﻫﻰ‬

‫تﻮﻧﻠﻬا‬

‫شکار گاه‬

‫حدود بﻴﻦ اﻟدول‬

‫پارکﻬاى ﻣﻠﻰ ‪ -‬ﻣحﻼت اختصاص ﻳافتﻪ و ﻣحﻼت ﻣقدس‬

‫حدود وﻻﻳات‬

‫ﻣحﻼت اختصاص ﻳافتﺔ تحت پﻼن‬ ‫ﻣحﻼت داراى ﻧﻔﻮس‬

‫درﻳاﻫا‬ ‫بﻨد ﻫا و ذخاﻳر آب‬ ‫کﻮهﻫا‬

‫اضافﻪ تر از ‪ 500000‬ﻧفر‬ ‫‪100000-200000‬‬ ‫‪50000-100000‬‬

‫کﻮهﻫاى ﻧﻤکﻰ‬

‫‪10000-50000‬‬

‫ارتفاعات بﻪ ﻣتر‬

‫‪2000-10000‬‬

‫شکﻞ‪44‬‬ ‫ شﻤا در درس قبﻠﻰ در بارة تﻮرﻳزم و اﻫﻤﻴت اقتصادى آن ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻞ ﻧﻤﻮدﻳد‪ .‬در اﻳﻦ درس‬‫با ﻣﻨاطق تﻮرﻳستﻰ و با احصائﻴﺔ تﻮرﻳزم در افغاﻧستان آشﻨا ﻣﻰشﻮﻳد‪.‬‬ ‫ـ آﻳا شﻤا از کدام ﻣﻨطقﺔ تﻮرﻳستﻰ کشﻮر بازدﻳد بﻪ عﻤﻞ آورده اﻳد؟‬ ‫اگر جﻮاب تان بﻠﻰ است از کدام ﻣﻨطقﻪ‪ ،‬چﻪ وقت‪ ،‬در آﻧجا چﻪ ﻣشاﻫده ﻧﻤﻮدﻳد و در آﻧجا چﻪ کردﻳد؟‬ ‫کﻤتر از ‪ 2000‬ﻧفر‬

‫ﻣﻨاطق و ساحات تﻮرﻳستﻰ؛ افغاﻧستان را ﻣعﻤﻮﻻً ساحات زﻳباى طبﻴعﻰ (آبشارﻫا‪ ،‬سﻮاحﻞ درﻳاﻫا‪،‬‬ ‫جﻬﻴﻞﻫا‪ ،‬کﻮهﻫا و غﻴره) ﻫﻢچﻨان ساحات وآثار فرﻫﻨگﻰ و تارﻳخﻰ (ﻣﻮزﻳﻢﻫا‪ ،‬آبدات تارﻳخﻰ و‬ ‫ﻣذﻫبﻰ‪ ،‬بازارﻫاى صﻨاﻳع دستﻰ وغﻴره) تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫شﻬرﻫا و ﻣﻨاطق ﻣﻬﻢ تﻮرﻳستﻰ افغاﻧستان عبارت اﻧد از‪ :‬باﻣﻴان‪ ،‬بﻠخ‪ ،‬سﻤﻨگان‪ ،‬ﻫرات‪ ،‬غﻮر‪ ،‬غزﻧﻰ‪،‬‬ ‫کﻨدﻫار‪ ،‬کابﻞ‪ ،‬جﻼلآباد‪ ،‬ﻟشکرگاه و غﻴره‪.‬‬ ‫در باﻣﻴان ﻣغارهﻫاى حکاکﻰ شده‪ ،‬ﻣجسﻤﻪﻫا و بﻨد اﻣﻴر‪ ،‬در وﻻﻳت بﻠخ زﻳارت روضﺔ شرﻳف‪ ،‬در‬ ‫ﻫرات ﻣصﻼﻫا و ﻣﻨارﻫاى تارﻳخﻰ‪ ،‬زﻳارت خﻮاجﻪ عبداﷲ اﻧصارى‪ ،‬برج عﻴاران‪ ،‬قﻠعﺔ اختﻴاراﻟدﻳﻦ‪،‬‬ ‫‪79‬‬

‫زﻳارت خﻮاجﻪ غﻠتان‪ ،‬در وﻻﻳت غﻮر ﻣﻨار جام‪ ،‬در غزﻧﻰ ﻣﻨارﻫاى تارﻳخﻰ‪ ،‬تپﺔ سردار و‬ ‫باﻻحصار‪ ،‬آثار تارﻳخﻰ در ﻧﻨگرﻫار باغ ﻣﻤﻠﻪ و آثار تارﻳخﻰ ﻫده و غﻴره قابﻞ ﻳادآورى‬ ‫ﻣﻰباشد‪ .‬آثار باستاﻧﻰ در بعضﻰ شﻬرﻫا چﻮن ﻫرات بﻪ حدى است کﻪ ﻳﻮﻧسکﻮ آن شﻬر را‬ ‫بﻪ عﻨﻮان ﻳکﻰ از شﻬرﻫاى تحت پﻮشش خﻮد اﻧتخاب کرده است‪ .‬غزﻧﻰ بﻨابر داشتﻦ ﻣزارﻫا‬ ‫و بﻨاﻫاى تارﻳخﻰ بﻪ حﻴث شﻬر فرﻫﻨگﻰ بﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ و تﻮرﻳستﻰ شﻨاختﻪ شده است‪.‬‬

‫شکﻞ ‪ :45‬ﻣقبرة «ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ» در کﻨدﻫار کﻪ ارزش‬ ‫تارﻳخﻰ و فرﻫﻨگﻰ براى سﻴاحان دارد‪.‬‬

‫شکﻞ ‪ :46‬ﻣﻨار جام ﻧﻴز ﻣاﻧﻨد دهﻫا اثر کشﻮر از‬ ‫ارزش خاص تارﻳخﻰ و فرﻫﻨگﻰ برخﻮردار است‪.‬‬

‫باﻳد تذکر داد کﻪ افغاﻧستان ساحات بسﻴار خﻮب طبﻴعﻰ تﻮرﻳستﻰ و پارکﻫاى تفرﻳحﻰ ﻧﻴز‬ ‫دارد کﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ بﻪ طﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ از کﻮهﻫاى پاﻣﻴر خرد و بزرگ‪ ،‬ﻣﻨاطق طبﻴعﻰ دﻳدﻧﻰ درة‬ ‫ﻧﻮرستان‪ ،‬پارکﻫا و باغﻫا در شﻬر کابﻞ‪ ،‬جﻼلآباد‪ ،‬ﻫرات‪ ،‬کﻨدﻫار‪ ،‬و ﻣزار شرﻳف‪ ،‬بﻨد‬ ‫قرغﻪ و درة پغﻤان در کابﻞ و غﻴره ساحات طبﻴعﻰ در وﻻﻳتﻫاى ﻣختﻠف کشﻮر ﻧام ببرﻳﻢ‬ ‫کﻪ در ﻧقشﺔ ساحات تﻮرﻳستﻰ افغاﻧستان ﻣﻰتﻮاﻧﻴد آن را ﻣشاﻫده کﻨﻴد‪.‬‬ ‫ب‪ .‬احﺼائﻴﺔ تﻮرﻳزم‬

‫قســﻤﻰکﻪ قب ً‬ ‫ﻼ تذکر دادﻳﻢ در دﻫﻪﻫاى گذشــتﻪ تﻮرﻳســتﻫاى زﻳاد از کشــﻮر ﻣا دﻳدن‬ ‫ﻣﻰکردﻧد و ﻳک ﻣﻨبع بســﻴار خﻮب عاﻳداتﻰ را تشکﻴﻞ ﻣﻰدادﻧد‪ .‬اﻣا تﻮرﻳزم در چﻬار دﻫﺔ‬ ‫اخﻴر کﻪ افغاﻧســتان بﻪ ﻣشــکﻼت اﻣﻨﻴتﻰ و جﻨگﻫا ﻣﻮاجﻪ شــد صدﻣﻪ دﻳد و رفت و آﻣد‬ ‫تﻮرﻳستﻫا ﻧﻴز بﻪ افغاﻧستان کﻢ شد کﻪ در جدول زﻳر ﻣﻰتﻮاﻧﻴد آن را ﻣشاﻫده ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪80‬‬

‫جدول (ﻣعﻠﻮﻣات اضافﻰ)‬ ‫تعداد سﻴاحان و تﻮرﻳستﻫاﻳﻰ کﻪ طﻰ ساﻟﻴان ﻣختﻠف بﻪ افغاﻧستان آﻣده اﻧد‬ ‫سال‬

‫‪1975‬‬

‫‪1976‬‬

‫‪1977‬‬

‫‪1978‬‬

‫‪1979‬‬

‫‪1980‬‬

‫ﻧام کشﻮر‬ ‫آﻟﻤان غربﻰ‬

‫‪8649‬‬

‫‪8907‬‬

‫‪9085‬‬

‫‪7496‬‬

‫‪1817‬‬

‫‪285‬‬

‫فراﻧسﻪ‬

‫‪9431‬‬

‫‪7794‬‬

‫‪6779‬‬

‫‪4781‬‬

‫‪1153‬‬

‫‪234‬‬

‫آستراﻟﻴا‬

‫‪1094‬‬

‫‪1055‬‬

‫‪4397‬‬

‫‪3070‬‬

‫‪967‬‬

‫‪28‬‬

‫اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا‬

‫‪9401‬‬

‫‪8950‬‬

‫‪9011‬‬

‫‪6389‬‬

‫‪1039‬‬

‫‪79‬‬

‫ﻫﻨد‬

‫‪8717‬‬

‫‪8521‬‬

‫‪11185‬‬

‫‪9744‬‬

‫‪4350‬‬

‫‪992‬‬

‫اﻧگﻠستان‬

‫‪9777‬‬

‫‪10108‬‬

‫‪11526‬‬

‫‪9102‬‬

‫‪1850‬‬

‫‪128‬‬

‫پاکستان‬

‫‪13648‬‬

‫‪2013‬‬

‫‪35105‬‬

‫‪10126 23663‬‬

‫‪2466‬‬

‫ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫‪30077‬‬

‫‪24478‬‬

‫‪31720‬‬

‫‪8902‬‬

‫‪2438‬‬

‫جﻤع کﻞ‬

‫‪90894‬‬

‫‪118360 93026‬‬

‫‪27744‬‬

‫‪30204 91989‬‬

‫‪6623‬‬

‫جدول (ﻣعﻠﻮﻣات اضافﻰ)‬ ‫تعداد تﻮرﻳستﻫا و عاﻳدات حاصﻠﻪ از آن در چﻨد سال اخﻴر‬ ‫سال‬

‫‪1995‬‬

‫‪1997 1996‬‬

‫‪1998‬‬

‫شاخصﻫا‬

‫‪81‬‬

‫تعداد تﻮرﻳستﻫا (بﻪ ﻫزار ﻧفر)‬

‫‪4‬‬

‫‪4‬‬

‫‪4‬‬

‫‪4‬‬

‫درآﻣدﻫاى حاصﻠﻪ (بﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟر)‬

‫‪1‬‬

‫‪1‬‬

‫‪1‬‬

‫‪1‬‬

‫شکﻞ‪ :47‬ﻧﻤاﻳﻰ از بﻨد اﻣﻴر وﻻﻳت باﻣﻴان‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬

‫شاگردان در پﻨج گروپ تﻨظﻴﻢ شﻮﻧد‪ ،‬ﻫرگروه ﻧقشﺔ تﻮرﻳزم افغاﻧستان را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده‪،‬‬ ‫فعاﻟﻴت زﻳر را اﻧجام دﻫﻨد وﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر گروه ﻧتﻴجﺔ کار خﻮﻳش را در صﻨف اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫ـ گروه اول‪ :‬شﻬرﻫا وﻣحﻠﻪﻫاى ﻣﻬﻢ تﻮرﻳستﻰ را فﻬرست کﻨﻨد‪.‬‬ ‫ـ گروه دوم‪ :‬ﻧامﻫاى ﻣﻨطقﻪﻫاﻳﻰ را کﻪ در آن عبادتگاهﻫاى اسﻼﻣﻰ و زﻳارتﻫا وجﻮد‬ ‫دارﻧد‪ ،‬فﻬرست کﻨﻨد‪.‬‬ ‫ـ گروه سﻮم‪ :‬بازارﻫاى صﻨاﻳع دستﻰ را فﻬرست کﻨﻨد‪.‬‬ ‫ـ گروه چﻬارم‪ :‬ﻣﻨطقﻪﻫاى طبﻴعﻰ جاﻟب و دﻳدﻧﻰ را ﻟست کﻨﻨد‪.‬‬ ‫ـ گروه پﻨجﻢ‪ :‬ﻣﻨطقﻪﻫاﻳﻰ را کﻪ در آﻧجا ﻣرکزﻫاى خدﻣات تﻮرﻳستﻰ وجﻮد دارﻧد‪،‬‬ ‫فﻬرست کﻨﻨد‪.‬‬

‫؟‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫‪1‬ـ ﻣﻨطقﻪﻫاﻳﻰ را ﻣشﻬﻮر تﻮرﻳستﻰ افغاﻧستان را ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ کدام ﻣؤسسﺔ تﻮرﻳستﻰ افغاﻧستان‪ ،‬ﻫﻢ اکﻨﻮن خدﻣات تﻮرﻳستﻰ را اﻧجام ﻣﻰدﻫد و بﻪ ﻧظر شﻤا‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮع خدﻣات چﻪ خﻮاﻫﻨد بﻮد؟‬ ‫‪3‬ـ چرا در اﻳﻦ اواخر تعداد کﻤﻰ از تﻮرﻳستﻫا بﻪ افغاﻧستان ﻣﻰآﻳﻨد؟ بﻪ ﻧظر شﻤا در افغاﻧستان بﻪ‬ ‫خاطر جﻠب تﻮرﻳستﻫا کدام فعاﻟﻴتﻫا باﻳد صﻮرت گﻴرد؟‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬

‫با استفاده از ﻣتﻦ درس و ﻧقشﺔ تﻮرﻳزم‪ ،‬جدول زﻳر را در کتابچﻪﻫاي خﻮد خاﻧﻪپرى‬ ‫ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫تﻮرﻳزم در افغاﻧستان‬ ‫شﻤاره‬

‫جاذبﻪﻫاى طبﻴعﻰﻳﻰ کﻪ‬ ‫تﻮرﻳستﻫا بﻪ آن عﻼقﻪ دارﻧد‬

‫‪ 1‬بﻨد اﻣﻴر‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬

‫شﻤاره جاذبﻪﻫاى فرﻫﻨگﻰ و ﻣذﻫبﻰﻳﻰ کﻪ‬ ‫تﻮرﻳستﻫا بﻪ آن عﻼقﻪ دارﻧد‬ ‫‪ 1‬ﻣﻮزﻳﻢ کابﻞ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪82‬‬

‫درس بﻴست و ششﻢ‬

‫‪ 3.3‬تجارت و اﻫﻤﻴت آن‬

‫شکﻞ‪48‬‬ ‫تجارت‪ ،‬عبارت است از داد و ستد اﻣتعﻪ ﻳا تبادﻟﻪ کاﻻﻫاى ﻣﻮرد ﻧﻴاز کﻪ در ﻣقابﻞ کرﻳدت‬ ‫پﻮﻟﻰ تﻮسط فروشﻨده و ﻣشترى صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫اﻧسانﻫا از زﻣاﻧﻪﻫاى بسﻴار قدﻳﻢ بﻪ تبادﻟﺔ اشﻴاى اضافﻰ خﻮد در ﻣﻨطقﺔ خﻮد‪ ،‬سپس در اطراف‬ ‫و ﻣاحﻮل ﻣﻨطقﻪ و سپس بﻪ ﻧقاط دورتر ﻣبادرت ﻣﻰورزﻳدﻧد‪.‬‬ ‫اشﻴا و خدﻣات‪ ،‬زﻣاﻧﻰ ﻣﻮرد تبادﻟﻪ و داد و ستد قرار ﻣﻰگﻴرد کﻪ شراﻳط زﻳر فراﻫﻢ گردد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ تﻮﻟﻴدات اضافﻰ اشﻴا صﻮرت گﻴرد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ تخصص در حرفﺔ ﻣعﻴﻨﻪ وجﻮد داشتﻪ باشد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ تقسﻴﻢ وظاﻳف و کار صﻮرت گﻴرد‪.‬‬ ‫‪4‬ـ اختﻼف در ﻧﻮعﻴت تﻮﻟﻴد دو ﻧاحﻴﻪ وجﻮد داشتﻪ باشد‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﻣﻮاﻧع سﻴاسﻰ‪ ،‬فرﻫﻨگﻰ و گﻤرکﻰ ﻧباشد‪.‬‬ ‫‪6‬ـ وساﻳﻞ و راهﻫاى بﻬتر ﻧقﻠﻴﻪ و ارتباط ﻣﻴان دو ﻧاحﻴﻪ ﻣﻮجﻮد باشد‪.‬‬ ‫‪7‬ـ تقاضا و تﻤاﻳﻼت زﻳاد ﻣردم دو ﻧاحﻴﻪ بﻪ اجﻨاس و اﻣﻮال ﻣﻮرد ضرورت شان باشد‪.‬‬ ‫بﻪ صﻮرت عﻤﻮم‪ ،‬شراﻳط فﻮق در ﻫﻤﻪ جا کﻢ و بﻴش زﻣﻴﻨﺔ تجارت را ﻣساعد ﻣﻰسازد‪.‬‬ ‫ﻫﻢچﻨان اساس و عاﻣﻞ عﻤدة بﻪ وجﻮد آﻣدن تجارت خارجﻰ را تقسﻴﻤات غﻴر ﻣتﻮازن ﻣﻨابع‬ ‫طبﻴعﻰ و چگﻮﻧﻪگﻰ استعداد ﻣردم‪ ،‬در ﻣﻮرد استفاده از تخﻨﻴک‪ ،‬براى اﻧکشاف آنﻫا تشکﻴﻞ‬ ‫ﻣﻰدﻫد‪ ،‬بﻪ عبارت دﻳگر ﻣردم بﻪ تجارت ﻣﻰپردازﻧد از جﻬت آنکﻪ ﻣﻰخﻮاﻫﻨد ﻣﻮادى را کﻪ‬ ‫خﻮد تﻮﻟﻴد کرده ﻧﻤﻰتﻮاﻧﻨد ﻳا اشﻴاﻳﻰ را کﻪ بﻪ قﻴﻤت کﻤتر از تﻮﻟﻴدات داخﻠﻰ در ﻣﻨاطق دﻳگر بﻪ‬ ‫دست آورده ﻣﻰتﻮاﻧﻨد‪ ،‬خرﻳدارى ﻧﻤاﻳﻨد‪ .‬در افغاﻧستان (آرﻳاﻧاى قدﻳﻢ) از زﻣاﻧﻪﻫاى سابق‪ ،‬ﻧظر‬ ‫‪83‬‬

‫بﻪ ﻣﻮقعﻴت جغرافﻴاﻳﻰ آن‪ ،‬کﻪ در چﻬارراه تﻤدن آن زﻣان قرار داشت‪ ،‬ﻳعﻨﻰ بﻪ طرف شرق آن‬ ‫تﻤدنﻫاى ﻫﻨد و چﻴﻦ و بﻪ طرف غرب آن تﻤدنﻫاى فارس‪ ،‬ﻳﻮﻧان و روم قرار داشت‪ ،‬تبادﻟﺔ‬ ‫اﻣﻮال خﻴﻠﻰ زﻳاد صﻮرت ﻣﻰگرفت و ﻣردم اﻳﻦ ﻣﻤاﻟک بﻪ تجارت و داد و ستد ﻣﻰپرداختﻨد‪.‬‬ ‫قبﻞ از آنکﻪ راهﻫاى بحرى کشف شﻮد‪ ،‬حﻤﻞ و ﻧقﻞ اﻣﻮال تجارتﻰ تﻮسط کاروانﻫا در‬ ‫خشکﻪ صﻮرت ﻣﻰگرفت‪ .‬تجارت و تبادﻟﺔ اﻣﻮال در آن زﻣان تﻮسط کاروانﻫا بﻴﻦ شرق و‬ ‫غرب‪ ،‬ﻳعﻨﻰ از کشﻮر چﻴﻦ تا کراﻧﻪﻫاى شرقﻰ بحﻴرة ﻣدﻳتراﻧﻪ صﻮرت ﻣﻰگرفت و افغاﻧستان‬ ‫بﻪ حﻴث ﻳک ﻣﻨطقﺔ پرارزش تراﻧزﻳتﻰ در تجارت ﻫﻤان زﻣان حاﻳز اﻫﻤﻴت خاص بﻮد؛ سپس‬ ‫اﻳﻦ راه بﻪ شاﻫراه ابرﻳشﻢ ﻣسﻤا گردﻳد؛ زﻳرا حﻤﻞ و ﻧقﻞ اﻣﻮال پرارزش آن وقت؛ ﻣاﻧﻨد‪:‬‬ ‫ابرﻳشﻢ‪ ،‬پارچﻪﻫاى ابرﻳشﻤﻰ‪ ،‬ادوﻳﻪ و غﻴره از آن صﻮرت ﻣﻰگرفت‪.‬‬ ‫تجارت در حال حاضر ﻧﻴز براى ﻣردم افغاﻧستان از اﻫﻤﻴت خاصﻰ برخﻮردار است‪.‬‬ ‫افغاﻧستان ﻣﻰتﻮاﻧد از ﻣﻮقعﻴت خاص جغرافﻴاﻳﻰ خﻮد بﻴﻦ ﻫﻤساﻳﻪﻫا بﻪ حﻴث ﻳک چﻬارراه حد اکثر‬ ‫استفاده را کرده و در عرصﺔ ازدﻳاد عﻮاﻳد ﻣﻠﻰ‪ ،‬اشتغال و ارتباطات قدمﻫاى ﻣؤثرى را بر دارد؛ زﻳرا‬ ‫افغاﻧستان ظرفﻴت اﻧتقال ﻫزاران تﻦ اﻣﻮال تجارتﻰ‪ ،‬بﻪ وﻳژه اﻣﻮال تراﻧزﻳتﻰ را از شاﻫراهﻫاى کشﻮر دارد‪.‬‬

‫قابﻞ تذکر است کﻪ فع ً‬ ‫ﻼ بﻴﻼﻧس تجارت خارجﻰ افغاﻧستان صددرصد ﻧاﻣتﻮازن است و‬ ‫حجﻢ واردات ﻧظر بﻪ صادرات بﻪ ﻣراتب بﻴشتر است کﻪ تﻮﻟﻴدات داخﻠﻰ کﻢ و اقتصاد بسﻴار‬ ‫ضعﻴف را ﻧشان ﻣﻰدﻫد و ﻳکﻰ از عﻮاﻣﻞ آن‪ ،‬جﻨگﻫاى چﻨدﻳﻦ ساﻟﻪ در کشﻮر است‪ .‬در‬ ‫ﻣﻮرد ﻣﻴزان صادرات و واردات و تجارت داخﻠﻰ و خارجﻰ افغاﻧستان در درسﻫاى بعدى‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات بﻴشترى را کسب خﻮاﻫﻴد کرد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان‪ ،‬دو ﻧفرى با ﻫﻢ کار کﻨﻨد‪ .‬ﻧخست ﻣتﻦ و تصاوﻳر درس را بﻪ دقت ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤاﻳﻨد و‬ ‫در ﻣﻮرد ﻧقاط ﻣﻬﻢ درس بحث و ﻣشاجره کﻨﻨد؛ سپس ﻧظرﻳات خﻮﻳش را در بارة تجارت و‬ ‫اﻫﻤﻴت آن بﻪ ﻫﻢصﻨفان شان اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬

‫؟‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫‪1‬ـ چرا ﻣردم بﻪ تجارت رو ﻣﻰآورﻧد؟‬ ‫‪2‬ـ تجارت در تقﻮﻳﺔ اقتصاد ﻣا چﻪ ﻧقشﻰ دارد؟ ﻣعﻠﻮﻣات تان را با دو ﻣثال اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ افغاﻧستان در ﻣﻨطقﻪ از چگﻮﻧﻪ ﻣﻮقعﻴت تراﻧزﻳتﻰ برخﻮردار است؟ تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫در بارة تجارت افغاﻧستان‪ ،‬ﻳک کتاب‪ ،‬ﻣجﻠﻪ‪ ،‬ﻳا روزﻧاﻣﻪﻳﻰ را کﻪ در بارة تجارت ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫داشتﻪ باشد‪ ،‬ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬در درس بعدى آن را بﻪ ﻣعﻠﻢ تان ﻧشان دﻫﻴد و در بارة ﻧکات‬ ‫ﻣﻬﻢ آن بحث ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪84‬‬

‫درس بﻴست و ﻫﻔتﻢ‬

‫اﻟﻒ‪ .‬تجارت داخﻠﻰ‬

‫کدام عﻮاﻣﻞ بر پﻴشرفت و عقبﻣاﻧﻰ تجارت در افغاﻧستان تاثﻴر دارﻧد؟‬

‫شکﻞ‪49‬‬

‫طﻮرىکﻪ در درس گذشتﻪ ﻳادآورى شد‪ ،‬ﻣردم افغاﻧستان از زﻣاﻧﻪﻫاى بسﻴار قدﻳﻢ بﻪ تجارت‬ ‫ﻣشغﻮل بﻮدﻧد‪.‬‬ ‫اﻣروز تجارت در داخﻞ افغاﻧستان بﻪ پﻴﻤاﻧﺔ وسﻴع صﻮرت ﻣﻰگﻴرد کﻪ عﻠت آن زﻳاد شدن‬ ‫ﻧفﻮس‪ ،‬بﻠﻨد رفتﻦ ﻧسبﻰ سطح زﻧدهگﻰ و تقاضاى روزافزون ﻣردم بﻪ وساﻳﻞ و ﻣﻮاد غذاﻳﻰ‪،‬‬ ‫صﻨعتﻰ و خدﻣاتﻰ ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ﻣحصﻮﻻت زراعتﻰ‪ ،‬ﻣعﻤﻮﻻً از دﻫات و قصبات کشﻮر بﻪ ﻣارکﻴتﻫا و بازارﻫاى دور و‬ ‫ﻧزدﻳک ارسال ﻣﻰگردد و ﻣحصﻮﻻت صﻨعتﻰ ﻫﻢ در داخﻞ شﻬرﻫا و ﻫﻢ در قرا و قصبات‬ ‫بﻪ فروش ﻣﻰرسد‪.‬‬ ‫افغاﻧستان کﻪ ﻣﻨطقﻪﻫاى ﻣختﻠف اقﻠﻴﻤﻰ دارد‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ را براى کشت و تﻮﻟﻴد اﻧﻮاع ﻣختﻠف‬ ‫ﻧباتات ﻣساعد ﻣﻰسازد‪ .‬دﻫاقﻴﻦ و زﻣﻴﻦداران عﻼوه بر رفع ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى خﻮد شان‪،‬‬ ‫‪85‬‬

‫ﻣحصﻮﻻت زراعتﻰ را بﻪ بازار عرضﻪ ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد و بﻪ فروش ﻣﻰرساﻧﻨد‪ .‬طﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ برﻧج در‬ ‫ﻣﻨطقﻪﻫاﻳﻰ کﻪ آب و ﻫﻮاى گرم و آب فراوان دارد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬وﻻﻳتﻫاى شرقﻰ ﻧﻨگرﻫار‪ ،‬ﻟغﻤان‬ ‫و کﻨرﻫا و ﻫﻢچﻨان در ﻣﻨطقﻪﻫاى شﻤال‪ ،‬چﻮن‪ :‬کﻨدز‪ ،‬بغﻼن و تخار بﻴشتر زرع و تﻮﻟﻴد ﻣﻰشﻮد‬ ‫کﻪ طبعاً ﻣحصﻮﻻت ﻣازاد آن در داخﻞ کشﻮر بﻪ ﻣﻨطقﻪﻫاﻳﻰ کﻪ در آنجا زرع و تﻮﻟﻴد برﻧج‬ ‫وجﻮد ﻧدارد بﻪ فروش ﻣﻰرسد‪ .‬ﻣثال دﻳگر آن قاﻟﻴﻦ است کﻪ تﻮﻟﻴدات بﻴشتر آن ﻣعﻤﻮﻻً در‬ ‫صفحات شﻤال کشﻮر صﻮرت ﻣﻰگﻴرد و ﻧﻪ تﻨﻬا در بازارﻫاى داخﻞ کشﻮر بﻪ فروش ﻣﻰرسد؛‬ ‫بﻠکﻪ ﻳکﻰ از عﻤدهترﻳﻦ اقﻼم صادراتﻰ کشﻮر ﻧﻴز بﻪ حساب ﻣﻰآﻳد‪ .‬اﻳﻦگﻮﻧﻪ زﻣﻴﻨﺔ فروش‬ ‫تﻤام ﻣحصﻮﻻت داخﻠﻰ وارد شده در سرتاسر کشﻮر تﻮسط تجار ﻣساعد ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫بعضﻰ از ﻣحصﻮﻻت زراعتﻰ بعد از پروسس و صﻨعتﻰ شدن در بازارﻫاى داخﻞ کشﻮر‬ ‫بﻪ فروش ﻣﻰرسد‪ .‬قابﻞ تذکر است کﻪ بر اثر جﻨگﻫاى چﻬار دﻫﺔ اخﻴر تﻤام زﻳربﻨاﻫاى‬ ‫اقتصادى‪ ،‬اجتﻤاعﻰ‪ ،‬ادارى و سﻴاسﻰ از ﻫﻢ پاشﻴد و بﻪ تجارت ﻧﻴز بﻴشترﻳﻦ صدﻣﻪ وارد‬ ‫گردﻳد کﻪ در ﻧتﻴجﺔ آن افغانﻫا بﻴشتر از پﻴش ﻣتکﻰ بﻪ اﻣﻮال و اجﻨاس وارداتﻰ گردﻳدﻧد؛‬ ‫اﻣا خﻮشبختاﻧﻪ در اﻳﻦ اواخر کار احﻴا و بازسازى ﻳک تعداد از اﻳﻦ ﻣؤسسات صﻮرت‬ ‫گرفتﻪ‪ ،‬بعضﻰ از آنﻫا بﻪ سکتﻮر خصﻮصﻰ واگذار شده و فعال گردﻳد؛ ﻫﻢچﻨان احﻴا و‬ ‫بازسازى سرکﻫا و راهﻫاى ﻣﻮاصﻼتﻰ ﻧﻴز صﻮرت گرفتﻪ‪ ،‬سﻴاست و قﻮاﻧﻴﻦ جدﻳد تجارتﻰ‬ ‫بﻪ ﻣﻴان آﻣده کﻪ سبب روﻧق بﻴشتر تجارت داخﻠﻰ خﻮاﻫد شد‪.‬‬ ‫ب‪ .‬تجارت خارجﻰ‬ ‫افغاﻧستان با داشتﻦ ﻣﻮقعﻴت خاص آن در بخش ﻣرکزى براعظﻢ آسﻴا از زﻣاﻧﻪﻫاى قدﻳﻢ بﻪ‬ ‫حﻴث ﻳک ﻣرکز ﻣﻬﻢ تجارتﻰ و تراﻧزﻳتﻰ بﻪ حساب ﻣﻰآﻳد و تﻮﻟﻴدات خاص زراعتﻰ و‬ ‫ﻣعدﻧﻰ آن از زﻣاﻧﻪﻫاى قدﻳﻢ بﻪ بازارﻫاى جﻬان عرضﻪ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬

‫‪ 250‬واردات‬

‫‪ 276‬صادرات‬

‫بﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟر اﻣرﻳکاﻳﻰ در سال ‪1976‬م‪.‬‬

‫شکﻞ ‪50‬‬ ‫‪86‬‬

‫تجارت خارجﻰ افغاﻧستان‪ ،‬در گذشتﻪ بﻪ سﻪ حﻮزه صﻮرت ﻣﻰگرفت کﻪ عبارت بﻮدﻧد از‪:‬‬ ‫* حﻮزة تجارت بارترى‪ :‬تبادﻟﺔ جﻨس در ﻣقابﻞ جﻨس بﻪ ﻧام بارتر ﻳاد ﻣﻰگردد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮع‬ ‫تجارت بﻪ صﻮرت تبادﻟﺔ اﻣﻮال بﻴﻦ افغاﻧستان و کشﻮرﻫاى سابق سﻮسﻴاﻟﻴستﻰ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬اتحاد‬ ‫شﻮروى‪ ،‬پﻮﻟﻨد‪ ،‬چکﻮسﻠﻮاکﻴا‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬بﻠغارﻳا و غﻴره صﻮرت ﻣﻰگرفت‪.‬‬ ‫* حﻮزة آزاد ( کﻪ با کشﻮرﻫاى اروپاى غربﻰ‪ ،‬اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا و جاپان صﻮرت‬ ‫ﻣﻰ گرفت‪).‬‬ ‫* حﻮزة ﻧﻴﻢقارة ﻫﻨد (تجارت افغاﻧستان با ﻧﻴﻢقارة ﻫﻨد سابقﺔ تارﻳخﻰ دارد کﻪ بﻪ ﻣرور زﻣان‬ ‫تﻮسعﻪ ﻳافتﻪ است‪).‬‬ ‫بعد از سقﻮط اتحاد شﻮروى سابق و از بﻴﻦ رفتﻦ رژﻳﻢﻫاى سﻴاسﻰ در اروپاى شرقﻰ و‬ ‫ﻫﻢچﻨان سﻴاست ﻧﻮﻳﻦ خارجﻰ‪ ،‬اقتصادى و تجارتﻰ افغاﻧستان سبب تغﻴﻴرات در سﻴستﻢ‬ ‫تجارت خارجﻰ شد‪ .‬اکﻨﻮن دوﻟت افغاﻧستان بﻪ اساس قﻮاﻧﻴﻦ جدﻳد تجارتﻰ‪ ،‬زﻣﻴﻨﺔ اﻳجاد‬ ‫باﻧکﻫاى خصﻮصﻰ و جﻠب سرﻣاﻳﻪگذارى را براى سرﻣاﻳﻪگذاران و تجار داخﻠﻰ و‬ ‫خارجﻰ ﻣساعد ساختﻪ است و تجارت ﻧﻴز با ﻣﻤاﻟک ﻫﻤجﻮار و کشﻮرﻫاى پﻴشرفتﻪ در‬ ‫حاﻟت تﻮسعﻪ ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻢترﻳﻦ ﻣﻮاد صادراتﻰ افغاﻧستان عبارت از ﻣﻮاد غذاﻳﻰ و ﻣﻮاد خام ﻣﻰباشد؛ ﻣاﻧﻨد‪:‬‬ ‫ﻣﻴﻮهﻫاى خشک و تازه‪ ،‬پختﺔ ﻣحﻠﻮج و ﻣحصﻮﻻت حﻴﻮاﻧﻰ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬پشﻢ و پت‪ ،‬پﻮست و‬ ‫پﻮست قرهقﻞ‪ ،‬روده و ﻣحصﻮﻻت صﻨعتﻰ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬قاﻟﻴﻦ و گﻠﻴﻢ و غﻴره‪ ،‬ﻣحصﻮﻻت صﻨاﻳع‬ ‫دستﻰ و ﻫﻢچﻨان سﻨگﻫاى قﻴﻤتﻰ‪.‬‬ ‫حجﻢ و اﻧﻮاع اﻣﻮال وارداتﻰ افغاﻧستان ﻧظر بﻪ صادرات بسﻴار زﻳاد است کﻪ ضعﻴف بﻮدن‬ ‫اقتصاد افغاﻧستان را ﻧشان ﻣﻰدﻫد‪ .‬اﻣﻮاﻟﻰکﻪ از خارج بﻪ داخﻞ افغاﻧستان وارد ﻣﻰگردﻧد‪،‬‬ ‫عبارت اﻧد از ‪ :‬ﻣاشﻴﻦآﻻت و وساﻳط تراﻧسپﻮرتﻰ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻧفتﻰ و روغﻨﻴات‪ ،‬ﻣﻮاد کﻴﻤﻴاوى‪،‬‬ ‫ﻣﻮاد خﻮراکﻪ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬گﻨدم‪ ،‬شکر‪ ،‬چاى و روغﻦ ﻧباتﻰ‪ ،‬ﻣﻨسﻮجات‪ ،‬ﻟباس‪ ،‬ادوﻳﻪ و غﻴره کﻪ‬ ‫زﻳادتر آن اﻣﻮال استﻬﻼکﻰ ﻣﻰباشد‪.‬‬

‫‪87‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان در گروهﻫاى دو ﻧفرى فعاﻟﻴت زﻳر را اﻧجام دﻫﻨد و ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر گروه ﻧتﻴجﺔ آن را‬ ‫بﻪ ﻫﻢصﻨفان خﻮد اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫*ﻧقشﺔ صﻨاﻳع دستﻰ و بازارﻫا را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬پرسشﻫاى زﻳر را پاسخ دﻫﻨد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﻣﻨطقﻪﻫاﻳﻰ کﻪ بﻪ رﻧگﻫاى آبﻰ‪ ،‬سبز و زرد ﻧشان داده شده اﻧد‪ ،‬چﻪ ﻣفﻬﻮم را افاده ﻣﻰکﻨﻨد؟‬ ‫‪2‬ـ ﻧام چﻬار شﻬرى را بﻨﻮﻳسﻴد کﻪ در آنﻫا بﻴش از ‪ 2300‬دکان فعاﻟﻴت دارﻧد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻧامﻫاى چﻨد ﻣرکز ﻣﻬﻢ و عﻤدة تﻮﻟﻴدى براى صادارت و تﻮرﻳستﻫا را بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ کدام عﻮاﻣﻞ سبب تﻮسعﻪ و پﻴشرفت تجارت در افغاﻧستان ﻣﻰشﻮد؟ تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ واردات افغاﻧستان را کدام اقﻼم تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد؟ بﻪ ﻧظرتان کدام اقﻼم آن را ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫در داخﻞ کشﻮر تﻮﻟﻴد ﻧﻤاﻳﻴﻢ ؟‬ ‫‪3‬ـ صادرات افغاﻧستان را کدام اقﻼم تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد؟‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫ﻧام چﻨد قﻠﻢ اﻣﻮال و اجﻨاسﻰ را کﻪ از خارج وارد ﻣﻰشﻮد و شﻤا عﻤ ً‬ ‫ﻼ از آن استفاده ﻣﻰکﻨﻴد‪،‬‬ ‫بﻨﻮﻳسﻴد و ﻫﻢچﻨان بگﻮﻳﻴد کﻪ ساخت کدام کشﻮرﻫا ﻣﻰباشد‪.‬‬

‫‪88‬‬

‫درس بﻴست و ﻫشتﻢ‬

‫ج‪ .‬ﻣﻴزان ﺻادرات و واردات ﻛشﻮر‬

‫ﺻادرات‬

‫واردات‬ ‫پاکﺴتان ‪% ٣٧.٩‬‬

‫ﻫﻨد ‪% ٢٢.٨‬‬

‫اﻳاﻻت ﻣتحدۀ اﻣرﻳکا ‪%١٢‬‬

‫پاکﺴتان ‪% ٢١.٨‬‬

‫جرﻣﻨی ‪% ٧.٢‬‬

‫اﻳاﻻت ﻣتحدۀ اﻣرﻳکا‪% ١٥.٢‬‬

‫ﻫﻨد ‪% ٥.١‬‬

‫اﻧگﻠﺴتان‪%٦.٥‬‬ ‫ﻓﻨﻠﻨد‪% ٤.٤‬‬

‫شکﻞ ‪ :51‬تجارت افغاﻧستان با بعضﻰ از کشﻮرﻫا در سال ‪1385‬ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬‬ ‫بﻪ شکﻞ تﻮجﻪ کﻨﻴد کﻪ از کدام کشﻮر بﻴشترﻳﻦ واردات بﻪ افغاﻧستان صﻮرت گرفتﻪ است‪.‬‬ ‫طﻮرىکﻪ در درس گذشتﻪ آگاﻫﻰ حاصﻞ کردﻳد‪ ،‬صادرات افغاﻧستان ﻧظر بﻪ واردات بﻪ ﻣراتب‬ ‫کﻤتر است؛ اﻣا تﻮقع ﻣﻰرود کﻪ تﻮﻟﻴدات داخﻠﻰ کشﻮر افزاﻳش پﻴدا کﻨد و ﻣقدار و اﻧﻮاع اقﻼم‬ ‫صادراتﻰ ﻧﻴز بﻴشتر گردد؛ چﻨاﻧچﻪ در دو سال اخﻴر ارزش ﻣجﻤﻮعﻰ صادرات کشﻮر ﻧظر بﻪ‬ ‫سالﻫاى گذشتﻪ زﻳاد شده؛ اﻣا با آﻧﻬﻢ بﻪ ﻫﻴچ وجﻪ با ارزش ﻣجﻤﻮعﻰ واردات قابﻞ ﻣقاﻳسﻪ ﻧﻴست‬ ‫کﻪ در جدولﻫاى زﻳر بﻪ خﻮبﻰ دﻳده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫بﻴﻼﻧس تجارت افغاﻧستان از سال ‪ 1381‬تا سال ‪ 1386‬ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬‬ ‫جدول ﻣعﻠﻮﻣات اضافﻰ‬ ‫(قﻴﻤت ﻣجﻤﻮعﻰ بﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟر)‬

‫‪89‬‬

‫سال‬

‫واردات بﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟر‬

‫صادرات بﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟر‬

‫تفاوت بﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟر‬

‫‪1381‬‬

‫‪2452‬‬

‫‪100.1‬‬

‫‪2351.9‬‬

‫‪1382‬‬

‫‪1870‬‬

‫‪144‬‬

‫‪1726‬‬

‫‪1383‬‬

‫‪2176‬‬

‫‪306‬‬

‫‪1870‬‬

‫‪1384‬‬

‫‪2471‬‬

‫‪384‬‬

‫‪2087‬‬

‫‪1385‬‬

‫‪2744‬‬

‫‪416‬‬

‫‪2328‬‬

‫‪1386‬‬

‫‪3022‬‬

‫‪454‬‬

‫‪2568‬‬

‫ساﻳر اشﻴا‬

‫قاﻟﻴﻦ و گﻠﻴﻢ‬

‫‪24.52‬‬

‫‪5.03‬‬

‫‪0.6‬‬

‫ارزش بﻪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟر‬

‫‪ 41.8‬تﻦ‬

‫‪ 7.25‬تﻦ‬

‫‪ 9.3‬تﻦ‬

‫‪176.26‬‬ ‫حﻠقﻪ‬

‫‪1985.8‬‬ ‫ﻣتر ﻣربع‬

‫‪383.72‬‬

‫‪26.64‬‬

‫‪206.94‬‬

‫‪86.88‬‬

‫‪17.23‬‬

‫‪4.67‬‬

‫‪4.85‬‬

‫‪0.16‬‬

‫‪ 536.8‬جﻠد ‪6.2‬‬

‫‪3617.88‬‬ ‫جﻠد‬

‫ﻣﻴﻮهﻫاى خشک ‪ 43.61‬تﻦ‬

‫ﻣﻴﻮهﻫاى تازه‬

‫ﻧباتات طبﻰ‬

‫حبﻮبات‬ ‫شحﻤﻰ‬

‫روده‬

‫پﻮست قره قﻞ‬

‫پﻮست باب‬

‫پشﻢ و پت‬

‫‪ 2.42‬تﻦ‬

‫‪ 0.31‬تﻦ‬

‫ﻣﻘدار بﻪ‬ ‫ﻫزار تﻦ‬

‫ﻣجﻤﻮع صادرات بﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟر‬

‫‪11‬‬

‫‪10‬‬

‫‪9‬‬

‫‪8‬‬

‫‪7‬‬

‫‪6‬‬

‫‪5‬‬

‫‪4‬‬

‫‪3‬‬

‫‪2‬‬

‫‪1‬‬

‫پختﺔ ﻣحﻠﻮج‬

‫شﻤاره اسﻢ جﻨس‬

‫کشﻮرﻫاى ﻣشترک اﻟﻤﻨافع‪ ،‬ﻫﻨدوستان‪،‬‬ ‫پاکستان‪ ،‬اﻳران‪ ،‬عربستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫آﻟﻤان‪ ،‬پاکستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫کشﻮرﻫاى ﻣشترک اﻟﻤﻨافع‪ ،‬ﻫﻨدوستان‪،‬‬ ‫پاکستان‪ ،‬اﻳران‪ ،‬عربستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫پاکستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫دﻧﻤارک و فﻨﻠﻨد‬

‫آﻟﻤان‪ ،‬پاکستان‪ ،‬عربستان و ساﻳر‬ ‫کشﻮرﻫا‬

‫کشﻮرﻫاى ﻣشترک اﻟﻤﻨافع‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬آﻟﻤان‪،‬‬ ‫پاکستان‪ ،‬اﻳران‪ ،‬عربستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫پاکستان‪ ،‬عربستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫ﻛشﻮرﻫاى واردﻛﻨﻨده‬

‫سال ‪84‬‬

‫‪//‬‬

‫‪416.46‬‬

‫‪15.43‬‬

‫‪186.53 2024.37‬‬

‫‪//‬‬

‫‪111.16‬‬

‫‪126.12‬‬

‫‪//‬‬

‫‪70.35‬‬

‫کشﻮرﻫاى ﻣشترک اﻟﻤﻨافع‪ ،‬ﻫﻨدوستان‪،‬‬ ‫پاکستان‪ ،‬اﻳران‪ ،‬عربستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬ ‫‪39.03‬‬

‫‪10.33‬‬

‫‪8.08‬‬

‫کشﻮرﻫاى ﻣشترک اﻟﻤﻨافع‪ ،‬پاکستان‪ ،‬اﻳران‪،‬‬ ‫عربستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫‪//‬‬

‫‪14.01‬‬

‫‪13.86‬‬

‫‪101.17‬‬

‫‪0.4‬‬

‫آﻟﻤان‪ ،‬پاکستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫پاکستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫‪9.34 1044.61‬‬

‫‪14.1 2288.24‬‬

‫‪4.47‬‬

‫کشﻮرﻫاى ﻣشترک اﻟﻤﻨافع‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬آﻟﻤان‪،‬‬ ‫پاکستان‪ ،‬اﻳران‪ ،‬عربستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫کشﻮرﻫاى ﻣشترک اﻟﻤﻨافع‪ ،‬چﻴﻦ‬ ‫ﻫﻨدوستان و پاکستان‬

‫‪1.56‬‬

‫‪2.78‬‬

‫‪2.63‬‬

‫ﻛشﻮرﻫاى واردﻛﻨﻨده‬

‫سال ‪85‬‬

‫ﻫﻨدوستان‪ ،‬پاکستان‪ ،‬اﻳران و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫ﻣﻘدار بﻪ ارزش بﻪ‬ ‫ﻫزار تﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟر‬

‫جدول ﻣﻌﻠﻮﻣات اﺿاﻓﻰ ﺻادرات اﻓﻐاﻧستان‬

‫‪90‬‬

‫ساﻳر اشﻴا‬

‫قاﻟﻴﻦ و گﻠﻴﻢ‬

‫‪20.22‬‬

‫‪11.45‬‬

‫‪0.43‬‬

‫‪8.46‬‬

‫‪9.24‬‬

‫‪6.2‬‬

‫‪1.36‬‬

‫ارزش بﻪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟر‬

‫‪2295.72‬‬ ‫ﻣتر ﻣربع‬

‫‪454.05‬‬

‫‪26.07‬‬

‫‪211.76‬‬

‫‪117.48‬‬

‫‪ 127.82‬تﻦ ‪41.38‬‬

‫‪ 22.59‬تﻦ‬

‫‪ 19.23‬تﻦ‬

‫‪ 358‬حﻠقﻪ‬

‫‪661.45‬‬ ‫جﻠد‬

‫‪1439.67‬‬ ‫جﻠد‬

‫ﻣﻴﻮهﻫاى خشک ‪ 84.91‬تﻦ‬

‫ﻣﻴﻮهﻫاى تازه‬

‫ﻧباتات طبﻰ‬

‫حبﻮبات‬ ‫شحﻤﻰ‬

‫روده‬

‫پﻮست قره قﻞ‬

‫پﻮست باب‬

‫پشﻢ و پت‬

‫‪ 5.19‬تﻦ‬

‫‪ 1.1‬تﻦ‬

‫ﻣﻘدار بﻪ‬ ‫ﻫزار تﻦ‬

‫ﻣجﻤﻮع صادرات بﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟر‬

‫‪11‬‬

‫‪10‬‬

‫‪9‬‬

‫‪8‬‬

‫‪7‬‬

‫‪6‬‬

‫‪5‬‬

‫‪4‬‬

‫‪3‬‬

‫‪2‬‬

‫‪1‬‬

‫پختﺔ ﻣحﻠﻮج‬

‫شﻤاره اسﻢ جﻨس‬

‫‪108.7‬‬

‫کشﻮرﻫاى ﻣشترک اﻟﻤﻨافع‪،‬آﻟﻤان‪،‬‬ ‫پاکستان‪ ،‬اﻳران‪ ،‬عربستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫کشﻮرﻫاى ﻣشترک اﻟﻤﻨافع‪،‬آﻟﻤان‪،‬‬ ‫پاکستان‪ ،‬اﻳران‪ ،‬عربستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫‪416.46‬‬

‫‪55.86‬‬

‫کشﻮرﻫاى ﻣشترک اﻟﻤﻨافع‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬آﻟﻤان‪1171.8 ،‬‬ ‫پاکستان‪ ،‬اﻳران‪ ،‬عربستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫‪144.18‬‬

‫کشﻮرﻫاى ﻣشترک اﻟﻤﻨافع‪ ،‬پاکستان‪ ،‬اﻳران‪،‬‬ ‫عربستان‪ ،‬آﻟﻤان‪ ،‬ﻫﻨدوستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪170.97‬‬

‫‪//‬‬

‫‪60.77‬‬

‫‪35.7‬‬

‫کشﻮرﻫاى ﻣشترک اﻟﻤﻨافع‪ ،‬ﻫﻨدوستان‪،‬‬ ‫پاکستان‪ ،‬عربستان‪ ،‬اﻳران و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫کشﻮرﻫاى ﻣشترک اﻟﻤﻨافع‪ ،‬ﻫﻨدوستان‪،‬‬ ‫پاکستان‪ ،‬اﻳران‪ ،‬عربستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫‪22.56‬‬

‫‪5.9‬‬

‫اﻳران‪ ،‬عربستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫کشﻮرﻫاى ﻣشترک اﻟﻤﻨافع‪ ،‬فﻨﻠﻨد و دﻧﻤارک‬

‫کشﻮرﻫاى ﻣشترک اﻟﻤﻨافع‪ ،‬پاکستان‪ ،‬چﻴﻦ و‬ ‫ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫پاکستان‪ ،‬ﻫﻨدوستان‪ ،‬عربستان‪ ،‬اﻳران و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫ﻫﻨدوستان‪ ،‬پاکستان‪ ،‬اﻳران و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫‪19.05‬‬

‫‪8‬‬

‫‪72.1‬‬

‫‪8.2‬‬ ‫‪0.15‬‬

‫‪758.9‬‬

‫‪973.9‬‬

‫‪3.66‬‬ ‫‪12.68‬‬

‫‪0.75‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫ﻣﻘدار بﻪ ارزش بﻪ‬ ‫ﻫزار تﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟر‬

‫ﻛشﻮرﻫاى واردﻛﻨﻨده‬

‫چﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨدوستان‪ ،‬پاکستان‪ ،‬اﻳران‪ ،‬عربستان و‬ ‫ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫کشﻮرﻫاى ﻣشترک اﻟﻤﻨافع‪ ،‬پاکستان‪،‬‬ ‫اﻳران‪ ،‬عربستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫پاکستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫آﻟﻤان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫کشﻮرﻫاى ﻣشترک اﻟﻤﻨافع‪ ،‬چﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﻫﻨدوستان‪ ،‬پاکستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫کشﻮرﻫاى ﻣشترک اﻟﻤﻨافع‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬آﻟﻤان‪،‬‬ ‫پاکستان‪ ،‬اﻳران‪ ،‬عربستان و ساﻳر کشﻮرﻫا‬

‫ﻫﻨدوستان و پاکستان‬

‫ﻛشﻮرﻫاى واردﻛﻨﻨده‬

‫سال ‪84‬‬

‫سال ‪85‬‬

‫‪91‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان در گروهﻫا تﻨظﻴﻢ گردﻧد و با استفاده از ﻣتﻦ‪ ،‬شکﻞﻫا و جدولﻫاى درس سؤالﻫاى‬ ‫زﻳر را جﻮاب دﻫﻨد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ در سالﻫاى اخﻴر‪ ،‬تجارت افغاﻧستان بﻴشتر با کدام کشﻮرﻫا صﻮرت گرفتﻪ است؟‬ ‫‪2‬ـ در سال ‪ 1386‬ﻫـ ‪.‬ش‪ .‬کدام ﻣحصﻮل‪ ،‬با ارزش بﻴش از ‪ 211‬ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟر بﻪ خارج صادر‬ ‫گردﻳده است؟‬ ‫‪3‬ـ ﻣﻴﻮهﻫاى خشک و تازة افغاﻧستان بﻴشتر بﻪ کدام کشﻮرﻫاى جﻬان صادر ﻣﻰگردد؟‬ ‫‪4‬ـ در سال ‪ 1385‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬بﻪ کدام کشﻮر ‪ %22.8‬صادرات صﻮرت گرفتﻪ است؟‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ در سالﻫاى گذشتﻪ بﻴﻼﻧس تجارتﻰ افغاﻧستان داراى کسرات بﻮد ﻳا خﻴر؟ عﻠت آن را‬ ‫ﻧﻴز واضح سازﻳد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ افغاﻧستان در کدام سال بﻴشترﻳﻦ صادرات و واردات را داشتﻪ است چرا؟ و عﻠت آن را‬ ‫ﻧﻴز تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫با ﻳک تجار‪ ،‬ﻣاﻟدار ﻳا دکاﻧدار ﻣﻨطقﺔ تان ﻣصاحبﻪ کﻨﻴد و از او بپرسﻴد کﻪ چگﻮﻧﻪ کار‬ ‫تجارت را پﻴش ﻣﻰبرد‪ ،‬اﻣﻮال و اجﻨاس را چگﻮﻧﻪ تﻬﻴﻪ ﻣﻰدارد و بﻪ فروش ﻣﻰرساﻧد و با‬ ‫چﻪ ﻣشکﻼت رو بﻪ رو است؛ ﻫﻢچﻨان بﻪ ﻧظر وى چگﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﻣشکﻼت رفع خﻮاﻫﻨد شد‪.‬‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات جﻤعآورى شده را در ﻳک صفحﻪ‪ ،‬ترتﻴب و تﻨظﻴﻢ ﻧﻤﻮده‪ ،‬بﻪ ﻣعﻠﻢ و ﻫﻢصﻨفان‬ ‫تان اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬

‫‪92‬‬

‫درس بﻴست و ﻧﻬﻢ‬

‫‪ 4،3‬باﻧﻚ‬

‫شکﻞ‪ :52‬باﻧک چﻪ است و چگﻮﻧﻪ فعاﻟﻴتﻫا را اﻧجام ﻣﻰدﻫد؟‬

‫کﻠﻤﺔ باﻧک‪ ،‬اصطﻼح قدﻳﻤﻰ است کﻪ از واژة آﻟﻤاﻧﻰ «‪ »Bank‬کﻪ ﻣعﻨاى ﻳک ﻧﻮع شرکت‬ ‫را ﻣﻰدﻫد‪ ،‬گرفتﻪ شده است؛ اﻣا بعضﻰ از داﻧشﻤﻨدان بﻪ اﻳﻦ عقﻴده اﻧد کﻪ باﻧک از کﻠﻤﺔ‬ ‫اﻳتاﻟﻴاﻳﻰ «‪ »Banco‬گرفتﻪ شده کﻪ ﻣعﻨاى ﻧﻴﻤکتﻰ را ﻣﻰدﻫد‪ ،‬ﻧﻴﻤکتﻰ‪ ،‬عبارت از چﻴزى‬ ‫بﻮده است کﻪ صرافان قدﻳﻤﻰ روى آن ﻣﻰﻧشستﻨد و عﻤﻞ صرافﻰ را اﻧجام ﻣﻰدادﻧد‪ .‬بﻪ ﻫر‬ ‫حال باﻧک ﻳا ﻫﻤان ﻣؤسسات صرافﻰ آن روز بﻪ ﻫﻤان ﻧام و روش کﻬﻦ بﻪ تدرﻳج سازﻣان‬ ‫ﻳافتﻪ و ﻣرکز تﻤاﻣﻰ ﻣعاﻣﻼت و فعاﻟﻴتﻫاى پﻮﻟﻰ و اعتبارى اﻣروز گردﻳده است‪.‬‬ ‫باﻧک‪ ،‬داراى تعرﻳفﻫاى ﻣختﻠف است‪ .‬قاﻧﻮن باﻧکدارى افغاﻧستان از باﻧک چﻨﻴﻦ تعرﻳفﻰ‬ ‫دارد‪:‬‬ ‫«باﻧک‪ ،‬عبارت از ﻳک ادارة حقﻮقﻰ است کﻪ از ﻣردم عاﻣﻪ و ارگانﻫاى دوﻟتﻰ پﻮل را‬ ‫اخذ ﻣﻰکﻨد‪ ،‬حفاظت ﻣﻰکﻨد‪ ،‬ﻣفاد ﻣﻰدﻫد و آن را بﻪ دوران ﻣﻰاﻧدازد‪ .‬در ﻣقابﻞ آن پﻮل‬ ‫را قرضﻪ ﻣﻰدﻫد‪ ».‬ﻳا گفتﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ کﻪ باﻧک عبارت از واحد اقتصادىﻳﻰ است کﻪ بﻪ طﻮر‬ ‫ﻣرتب اعتبار ﻣﻰگﻴرد و اعتبار ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫ﻫﻢچﻨان دﻳده ﻣﻰشﻮد کﻪ قﻮاﻧﻴﻦ تجارتﻰ و باﻧکﻰ کشﻮرﻫا بعضﻰ از فعاﻟﻴتﻫاى باﻧکﻫا را ﻣجاز‬ ‫داﻧستﻪ و بعضﻰ را غﻴر ﻣجاز‪ ،‬ﻳعﻨﻰ ﻳک سﻠسﻠﻪ ﻣحدودﻳتﻫا در ﻣقابﻞ فعاﻟﻴت باﻧکﻫا از سﻮى‬ ‫حکﻮﻣتﻫا وضع گردﻳده است؛ بﻨابر اﻳﻦ گفتﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ کﻪ‪:‬‬ ‫باﻧک‪ ،‬عبارت از ﻣؤسسﻪﻳﻰ است کﻪ بﻪ صﻮرت شرکت سﻬاﻣﻰ اﻳجاد گردﻳده و ﻣطابق‬ ‫قاﻧﻮن تجارتﻰ و باﻧکﻰ ﻫر کشﻮر بﻪ فعاﻟﻴت خﻮد اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫‪93‬‬

‫در ﻧتﻴجﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣؤسسﻪ را ﻣﻰتﻮان باﻧک ﻧاﻣﻴد‪ ،‬کﻪ عﻤﻠﻴات پﻮﻟﻰ‪ ،‬اعتبارى و ﻣاﻟﻰ را اﻧجام ﻣﻰدﻫد‪.‬‬

‫باﻧکﻫا ﻧظر بﻪ عﻤﻠﻴات و ﻧحﻮة فعاﻟﻴت آنﻫا اﻧﻮاع خﻴﻠﻰ زﻳاد دارﻧد؛ اﻣا بﻪ عقﻴدة بسﻴارى از‬ ‫داﻧشﻤﻨدان‪ ،‬باﻧک بﻪ صﻮرت عﻤﻮم بﻪ سﻪ کتگﻮرى تقسﻴﻢ ﻣﻰشﻮد کﻪ عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫ـ باﻧکﻫاى ﻣرکزى‬ ‫ـ باﻧکﻫاى تجارتﻰ‬ ‫ـ باﻧکﻫاى شخصﻰ‬ ‫* باﻧﻚﻫاى ﻣرﻛزى‬ ‫در تﻤام کشﻮرﻫا‪ ،‬حرکتدﻫﻨده و سازﻣاندﻫﻨدة اصﻠﻰ‪ ،‬فعاﻟﻴتﻫاى باﻧکﻰ بﻮده کﻪ بﻴشتر بﻪ‬ ‫صفت باﻧک دوﻟتﻰ‪ ،‬تبارز ﻣﻰکﻨد و بﻪ گﻮﻧﺔ اﻧتفاعﻰ بﻪ فعاﻟﻴتﻫاى خﻮد اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫باﻧک ﻣرکزى را بﻪ ﻧام ﻣادر باﻧکﻫا ﻳاد ﻣﻰکﻨﻨد؛ ﻫﻢچﻨان بعضﻰﻫا آن را بﻪ ﻧام باﻧک باﻧکﻫا ﻧﻴز‬ ‫ﻣﻰگﻮﻳﻨد؛ زﻳرا ﻳکﻰ از وظاﻳفﻰ کﻪ اﻳﻦ باﻧک دارد‪ ،‬ﻧظارت و کﻨترول از ساﻳر باﻧکﻫا ﻣﻰباشد‪.‬‬

‫شکﻞ ‪53‬‬ ‫باﻧک ﻣرکزى در افغاﻧستان بﻪ ﻧام «د افغاﻧستان باﻧک» براى بار اول در حﻤﻞ ‪ 1318‬ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬‬ ‫بﻪ سرﻣاﻳﺔ ابتداﻳﻰ ‪ 120‬ﻣﻴﻠﻴﻮن افغاﻧﻰ تأسﻴس شد‪.‬‬ ‫بﻪ صﻮرت عﻤﻮﻣﻰ باﻧکﻫاى ﻣرکزى داراى وظﻴفﻪﻫاى زﻳر ﻣﻰباشﻨد‪:‬‬ ‫ـ ﻧشر باﻧکﻧﻮت‬ ‫ـ کﻨترول اسعار‬ ‫ـ ﻧظارت از ساﻳر باﻧکﻫا‬ ‫‪94‬‬

‫ـ حفظ ارزش پﻮل داخﻠﻰ ﻳا ﻣﻠﻰ در ﻣقابﻞ اسعار خارجﻰ‬ ‫ـ رﻫﻨﻤاﻳﻰ اقتصاد بﻪ سﻮى استخدام ﻣطﻠﻮب و ساﻳر وظاﻳف‬ ‫* باﻧﻚﻫاى تجارتﻰ‬ ‫باﻧکﻫاى تجارتﻰ را در بﻴشتر کشﻮرﻫا بﻪ باﻧکﻫاﻳﻰ کﻪ عﻤﻠﻴات کﻮتاهﻣدت و اﻣاﻧتﻫا را‬ ‫اﻧجام ﻣﻰدﻫﻨد‪ ،‬ﻣﻨسﻮب کرده اﻧد‪.‬‬ ‫در اواﻳﻞ باﻧکدارى‪ ،‬زﻣاﻧﻰ کﻪ باﻧکﻫاى تجارتﻰ تازه بﻪ ﻣﻴان آﻣدﻧد‪ ،‬تﻤاﻣﻰ وظاﻳفﻰ را‬ ‫کﻪ دﻳگر باﻧکﻫا اﻧجام ﻣﻰدادﻧد‪ ،‬باﻧکﻫاى تجارتﻰ ﻧﻴز بﻪ اﻧجام آن ﻣﻰکﻮشﻴدﻧد‪ .‬بﻪ اﻳﻦ‬ ‫ترتﻴب اﻳﻦ باﻧکﻫا در اﻣﻮر صﻨعت‪ ،‬زراعت‪ ،‬ساختﻤان و اعطاى اعتبار و سرﻣاﻳﻪگذارىﻫا‬ ‫اقدام ﻣﻰکردﻧد؛ وﻟﻰ بعد از بﻪ ﻣﻴان آﻣدن باﻧکﻫاى تخصصﻰ؛ از قبﻴﻞ باﻧکﻫاى زراعتﻰ‬ ‫و غﻴره ساحﺔ فعاﻟﻴت اﻳﻦ باﻧکﻫا ﻣحدود گردﻳد‪.‬‬

‫شکﻞ‪54‬‬ ‫* باﻧﻚﻫاى تخﺼﺼﻰ‬ ‫ً‬ ‫اﻳﻦ باﻧکﻫا ﻣاﻧﻨد باﻧکﻫاى تجارتﻰ بﻪ عﻤﻠﻴات عادى ﻧﻤﻰپردازﻧد؛ بﻠکﻪ کاﻣﻼ در عرصﻪﻫاى‬ ‫تخصصﻰ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬صﻨعت‪ ،‬زراعت و غﻴره فعاﻟﻴت ﻧﻤﻮده و اﻣﻮر باﻧکﻰ را در اﻳﻦ عرصﻪﻫا بﻪ‬ ‫پﻴش ﻣﻰبرﻧد کﻪ ﻧﻤﻮﻧﺔ خﻮب آن باﻧکﻫاى صﻨعتﻰ‪ ،‬باﻧکﻫاى زراعتﻰ و باﻧکﻫاى رﻫﻨﻰ‬ ‫ﻣﻰباشﻨد‪.‬‬ ‫‪95‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان در گروهﻫا تﻨظﻴﻢ شﻮﻧد و با استفاده از ﻣتﻦ و تصﻮﻳرﻫاى درس‪ ،‬فعاﻟﻴتﻫاى زﻳر را‬ ‫اﻧجام دﻫﻨد و ﻧتﻴجﺔ کار خﻮﻳش را تﻮسط ﻧﻤاﻳﻨدة خﻮﻳش بﻪ ﻫﻢصﻨفان اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫گروه اول در ﻣﻮرد وجﻪ ﻧاﻣگذارى‪ ،‬تعرﻳفﻫا و فعاﻟﻴتﻫاى باﻧک بحث ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫گروه دوم و ظاﻳف باﻧکﻫاى ﻣرکزى را ﻣشخص سازﻧد‪.‬‬ ‫گروه سﻮم وظاﻳف و ﻣثالﻫاى باﻧکﻫاى تجارتﻰ و تخصصﻰ را تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬

‫؟‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫‪1‬ـ (د افغاﻧستان باﻧک) چگﻮﻧﻪ باﻧکﻰ است‪ ،‬چﻪ وقت تأسﻴس گردﻳد و کدام فعاﻟﻴتﻫا را‬ ‫اﻧجام ﻣﻰدﻫد؟‬ ‫‪2‬ـ بﻪ صﻮرت کﻞ باﻧکﻫا را بﻪ چﻨد کتگﻮرى تقسﻴﻢ کرده اﻧد؟ ﻧامﻫاى آنﻫا با ﻳک‪-‬ﻳک‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣثال گفتﻪ شﻮد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ بﻴﻦ باﻧکﻫاى ﻣرکزى‪ ،‬تجارتﻰ و شخصﻰ کدام ﻣشابﻬتﻫا و تفاوتﻫا وجﻮد دارﻧد؟‬ ‫تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫اگر واﻟدﻳﻦ ﻳا اقارب تان در کدام باﻧک حساب دارﻧد‪ ،‬با آنﻫا صحبت کﻨﻴد کﻪ از چﻪ وقت‪،‬‬ ‫با کدام باﻧک و چگﻮﻧﻪ ﻣعاﻣﻠﻪ دارﻧد‪ ،‬چﻪ ﻣﻨفعت بﻪ دست ﻣﻰآورﻧد و از روابط خﻮﻳش با‬ ‫باﻧک ﻣربﻮطﻪ راضﻰ اﻧد ﻳا خﻴر‪ .‬ﻧتﻴجﺔ ﻣعﻠﻮﻣات تان را در درس بعدى بﻪ ﻫﻢصﻨفان خﻮد‬ ‫واضح سازﻳد‪.‬‬

‫‪96‬‬

‫درس سﻰام‬

‫ﻧحﻮة ﻋﻤﻠﻜرد باﻧﻚ‬

‫ﺷکﻞ‪٥٥‬‬

‫شﻤا در درس گذشتﻪ با باﻧک و اﻧﻮاع آن در کشﻮر ﻣا آشﻨا شدﻳد‪ .‬در اﻳﻦ درس در بارة ﻧحﻮة‬ ‫عﻤﻠکرد و ﻣﻴزان و ﻣﻮارد عﻤﻠﻴات باﻧکﻰ ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻞ ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫باﻧکدارى در افغاﻧستان ﻧظر بﻪ ساﻳر کشﻮرﻫا خﻴﻠﻰ تازه بﻮده است؛ چﻨان کﻪ قبﻞ از سال‬ ‫‪ 1309‬ﻫـ ‪.‬ش‪ .‬وظاﻳف باﻧکﻫا بﻴشتر تﻮسط صرافان اجرا ﻣﻰشد‪ .‬براى ﻧخستﻴﻦ بار در سال‬ ‫‪1309‬ﻫـ ‪.‬ش‪( .‬شرکت سﻬاﻣﻰ افغان) بﻪ حﻴث ﻳک شرکت سﻬاﻣﻰ تأسﻴس گردﻳد کﻪ در‬ ‫سال ‪1312‬ﻫـ ‪.‬ش‪ .‬با سرﻣاﻳﺔ ابتداﻳﻰ ﻫشت ﻣﻴﻠﻴﻮن افغاﻧﻰ بﻪ صﻮرت (باﻧک ﻣﻠﻰ) در آﻣد‬ ‫و پﻴش از تأسﻴس (د افغاﻧستان باﻧک) وظاﻳف باﻧک ﻣرکزى را بﻪ عﻬده داشت؛ سپس‬ ‫در سال ‪ 1318‬ﻫـ ‪ .‬ش‪ .‬ﻧظر بﻪ ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى ﻫﻤان وقت (د افغاﻧستان باﻧک) بﻪ سرﻣاﻳﺔ‬ ‫ابتداﻳﻰ ‪ 120‬ﻣﻴﻠﻴﻮن افغاﻧﻰ تأسﻴس گردﻳد کﻪ در بارة وظاﻳف آن در درس گذشتﻪ آگاﻫﻰ‬ ‫حاصﻞ ﻧﻤﻮدﻳد‪ .‬بﻪ تعقﻴب آن باﻧکﻫاى دﻳگر تجارتﻰ و تخصصﻰ دوﻟتﻰ ﻳکﻰ پﻰ دﻳگرى‬ ‫بﻪ ﻧامﻫاى باﻧک رﻫﻨﻰ و تعﻤﻴراتﻰ‪ ،‬باﻧک زراعتﻰ‪ ،‬پشتﻨﻰ تجارتﻰ باﻧک‪ ،‬باﻧک اﻧکشاف‬ ‫صﻨعتﻰ‪ ،‬باﻧک صادراتﻰ و غﻴره تأسﻴس گردﻳدﻧد‪.‬‬ ‫باﻧکﻫاى ﻣذکﻮر ﻫر کدام بﻪ ﻧﻮبﺔ خﻮد در شراﻳط اﻣﻦ در کشﻮر‪ ،‬فعاﻟﻴتﻫاى چشﻢگﻴرى‬ ‫را در عرصﺔ تجارت‪ ،‬صﻨعت‪ ،‬زراعت و اﻧکشاف صادرات اﻧجام داده اﻧد و اﻳجاد شان در‬ ‫ﻫﻤان عصر بدون شک ﻳک گام ﻣؤثر براى رفتﻦ بﻪ سﻮى رفاه و تﻮسعﺔ اقتصادى بﻮده است‪.‬‬ ‫‪97‬‬

‫اﻣا در جرﻳان جﻨگﻫاى داخﻠﻰ کﻪ ﻫﻤﻪ داراﻳﻰﻫا و زﻳربﻨاﻫاى اﻳﻦ کشﻮر از بﻴﻦ برده شد بﻪ‬ ‫ﻫﻤانگﻮﻧﻪ اﻳﻦ باﻧکﻫا ﻫﻢ تقرﻳباً در حاﻟت سقﻮط و رکﻮد قرار گرفتﻨد؛ وﻟﻰ در اﻳﻦ اواخر‬ ‫ﻳک سﻠسﻠﻪ پﻴشرفتﻫاى چشﻢگﻴرى در عرصﺔ باﻧکدارى در کشﻮر بﻪ ﻣشاﻫده ﻣﻰرسد‪.‬‬ ‫قسﻤﻰکﻪ در درس قبﻠﻰ ﻧﻴز ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮدﻳد‪ ،‬ﻧحﻮة عﻤﻠکرد باﻧکﻫا از ﻫﻢ ﻣتفاوت بﻮده و‬ ‫ﻧظر بﻪ فعاﻟﻴت آنﻫا تقسﻴﻢبﻨدى ﻣﻰشﻮﻧد؛ بﻪ طﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫ـ باﻧک ﻣرکزى افغاﻧستان (د افغاﻧستان باﻧک) ﻣاﻧﻨد باﻧکﻫاى ﻣرکزى ساﻳر کشﻮرﻫا وظاﻳف‬ ‫ﻧشر باﻧکﻧﻮت‪ ،‬کﻨترول اسعار‪ ،‬ﻧظارت از ساﻳر باﻧکﻫا‪ ،‬حفظ ارزش پﻮل داخﻠﻰ در ﻣقابﻞ‬ ‫اسعار و رﻫﻨﻤاﻳﻰ اقتصادى بﻪ سﻮى ﻫدف ﻣطﻠﻮب و ساﻳر وظاﻳف را اﻧجام ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫ـ باﻧکﻫاى تجارتﻰ در اکثر کشﻮرﻫاى جﻬان از آن جﻤﻠﻪ در افغاﻧستان عﻤﻠﻴات کﻮتاهﻣدت و‬ ‫اﻣاﻧات ﻣﻴعادى را اﻧجام ﻣﻰدﻫﻨد‪.‬‬ ‫ـ باﻧکﻫاى تخصصﻰ در کشﻮر ﻣا کﻪ ﻳک تعداد آنﻫا حال غﻴر فعال ﻳا ﻟغﻮ گردﻳده بﻪ‬ ‫عﻤﻠﻴات عادى ﻧﻤﻰپردازﻧد و بﻪ طﻮل کﻞ در عرصﻪﻫاى تخصصﻰ‪ ،‬ﻣاﻧﻨد‪ :‬صﻨعت‪ ،‬زراعت‬ ‫و غﻴره ساحات فعاﻟﻴت ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ اواخر‪ ،‬قاﻧﻮن باﻧکدارى جدﻳد باﻧکﻫاى خصﻮصﻰ در افغاﻧستان ﻧافذ گردﻳده و ﻳک‬ ‫تعداد باﻧکﻫاى غﻴر دوﻟتﻰ ﻳا خصﻮصﻰ تأسﻴس شده کﻪ بﻴشتر در ساحﺔ تجارت فعاﻟﻴت‬ ‫دارﻧد‪.‬‬ ‫عﻤدهترﻳﻦ فعاﻟﻴتﻫاى باﻧکﻫاى خصﻮصﻰ در افغاﻧستان قرار زﻳر است‪:‬‬ ‫ـ قبﻮل اﻣاﻧتﻫا‬ ‫ـ افتتاح حساب جارى‬ ‫ـ اجراى کرﻳدت ﻳا اعطاى قرضﻪ‬ ‫ـ اﻧتقاﻻت پﻮﻟﻰ‬ ‫ـ ﻧگﻬدارى اجﻨاس و زﻳﻮرات قﻴﻤتﻰ‬ ‫ـ اﻧجام ﻣعاﻣﻼت اسعارى‬ ‫ـ اﻧجام خدﻣات باﻧکﻰ براى دوﻟت‬

‫‪98‬‬

‫جدول ﻣﻌﻠﻮﻣات اﺿاﻓی‬ ‫شﻤاره باﻧﻚ‬

‫‪99‬‬

‫ﻧﻮع باﻧﻚ‬

‫تارﻳخ تأسﻴس وﺿﻌﻴت‬

‫‪1‬‬

‫باﻧک ﻣﻠﻰ افغان‬

‫دوﻟتﻰ‬

‫‪ 1312‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫فعال‬

‫‪2‬‬

‫د افغاﻧستان باﻧک‬

‫ﻣرکزى‬

‫‪ 1318‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫فعال‬

‫‪3‬‬

‫باﻧک رﻫﻨﻰ و تعﻤﻴراتﻰ‬

‫دوﻟتﻰ‬

‫‪ 1326‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫ﻟغﻮ‬

‫‪4‬‬

‫باﻧک زراعتﻰ‬

‫دوﻟتﻰ‬

‫‪ 1333‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫ﻟغﻮ‬

‫‪5‬‬

‫پشتﻨﻰ تجارتﻰ باﻧک‬

‫دوﻟتﻰ‬

‫‪ 1333‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫فعال‬

‫‪6‬‬

‫باﻧک اﻧکشاف صﻨعتﻰ‬

‫دوﻟتﻰ‬

‫‪ 1337‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫ﻟغﻮ‬

‫‪7‬‬

‫باﻧک اﻧکشاف صادرات‬

‫دوﻟتﻰ‬

‫‪ 1355‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫ﻟغﻮ‬

‫‪8‬‬

‫ستﻨدرد چارترد باﻧک‬

‫شاخﺔ باﻧکﻫاى خارجﻰ ‪ 1382‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫فعال‬

‫‪9‬‬

‫ﻧشﻨﻞ باﻧک پاکستان‬

‫شاخﺔ باﻧکﻫاى خارجﻰ ‪ 1382‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫فعال‬

‫‪10‬‬

‫حبﻴب باﻧک ﻟﻤﻴتد‬

‫شاخﺔ باﻧکﻫاى خارجﻰ ‪ 1382‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫فعال‬

‫‪11‬‬

‫پﻨجاب ﻧشﻨﻞ باﻧک‬

‫شاخﺔ باﻧکﻫاى خارجﻰ ‪ 1382‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫فعال‬

‫‪12‬‬

‫باﻧک اﻟفﻼح ﻟﻤﻴتد‬

‫شاخﺔ باﻧکﻫاى خارجﻰ ‪ 1382‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫فعال‬

‫‪13‬‬

‫کابﻞ باﻧک ﻧﻮ‬

‫ﻧﻮ بﻨﻴاد‬

‫‪ 1383‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫فعال‬

‫‪14‬‬

‫باﻧک بﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ افغاﻧستان‬

‫ﻧﻮ بﻨﻴاد‬

‫‪ 1383‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫فعال‬

‫‪15‬‬

‫آرﻳﻦ باﻧک‬

‫ﻧﻮ بﻨﻴاد‬

‫‪ 1383‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫فعال‬

‫‪16‬‬

‫باﻧکتﻤﻮﻳﻞقرضﻪﻫاىکﻮچک ﻧﻮ بﻨﻴاد‬

‫‪ 1382‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫فعال‬

‫‪17‬‬

‫عزﻳزى باﻧک‬

‫ﻧﻮ بﻨﻴاد‬

‫‪ 1385‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫فعال‬

‫‪18‬‬

‫برک باﻧک‬

‫ﻧﻮ بﻨﻴاد‬

‫‪ 1385‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫فعال‬

‫‪19‬‬

‫باﻧک اﻧکشافﻰ افغاﻧستان‬

‫ﻧﻮ بﻨﻴاد‬

‫‪ 1385‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫فعال‬

‫‪20‬‬

‫افغان ﻳﻮﻧاﻳتد باﻧک‬

‫ﻧﻮ بﻨﻴاد‬

‫‪ 1386‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫فعال‬

‫‪21‬‬

‫ﻣﻴﻮﻧد باﻧک‬

‫ﻧﻮ بﻨﻴاد‬

‫‪ 1387‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫فعال‬

‫‪22‬‬

‫برکت باﻧک ان فارﻣﻴشﻦ‬

‫ﻧﻮ بﻨﻴاد‬

‫‪ 1386‬ﻫـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫فعال‬

‫جدول ذخﻴرهﻫاى پﻮﻟﻰ کشﻮر در ساﻟﻬاى‪:‬‬ ‫‪1980‬‬

‫‪1981‬‬

‫‪1982‬‬

‫‪1983‬‬

‫‪1984‬‬

‫‪1985‬‬

‫‪39/779‬‬

‫‪45/665‬‬

‫‪52/973‬‬

‫‪55/691‬‬

‫‪68/707‬‬

‫‪74/424‬‬

‫‪1988‬‬

‫‪1989‬‬

‫‪1986‬‬

‫‪1987‬‬

‫‪174/867 128/089 82/956‬‬

‫‪18/861‬‬

‫در سال ‪ 2005‬ﻣﻴﻼدى ذخﻴرهﻫاى پﻮﻟﻰ خارجﻰ افغاﻧستان ‪ 1.3‬ﻣﻴﻠﻴارد داﻟر بﻮد‪.‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان در گروهﻫاى ﻣﻨاسب تﻨظﻴﻢ گردﻧد و با استفاده از ﻣتﻦ اﻳﻦ درس و درس گذشتﻪ‬ ‫وظﻴفﻪﻫاى زﻳر را اﻧجام دﻫﻨد و ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر گروه ﻧتﻴجﺔ فعاﻟﻴت خﻮﻳش را در صﻨف اراﻳﻪ‬ ‫ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ﻧحﻮة عﻤﻠکرد و وظاﻳف (د افغاﻧستان باﻧک) را ﻣشخص و تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻧحﻮة عﻤﻠکرد و وظاﻳف باﻧکﻫاى تخصصﻰ در کشﻮر را ﻣشخص و تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ وظاﻳف و ﻧحﻮة عﻤﻠکرد باﻧکﻫاى تجارتﻰ و خصﻮصﻰ را ﻣشخص و تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ (د افغاﻧستان باﻧک) کدام وظاﻳف عﻤده را اﻧجام ﻣﻰدﻫد؟ ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ باﻧکﻫاى خصﻮصﻰ چگﻮﻧﻪ فعاﻟﻴتﻫا را اﻧجام ﻣﻰدﻫﻨد؟ تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ کدام باﻧکﻫاى تخصصﻰ در کشﻮر ﻣا فعاﻟﻴت ﻣﻰکردﻧد‪ ،‬کدام آنﻫا حال فعال و‬ ‫کدام آنﻫا غﻴر فعال اﻧد؟ ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫درسﻫاى ‪ 28‬و ‪ 29‬را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬در بارة ﻧکات ﻣﻬﻢ آن در درس آﻳﻨده ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬

‫‪100‬‬

‫درس سﻰ و ﻳﻜﻢ‬

‫‪ 5.3‬بررسﻰ وﺿﻌﻴت تجارت و ﺻﻨاﻳﻊ‬

‫شکﻞ‪ :56‬تصﻮﻳرى از ﻳک دستگاه صﻨعتﻰ‬

‫تجارت و صﻨاﻳع کشﻮر در کدام حاﻟت است؟‬ ‫شﻤا کﻪ بﻪ طﻮر ﻣفصﻞ در اﻳﻦ فصﻞ با فعاﻟﻴتﻫاى صﻨعتﻰ و تجارتﻰ کشﻮر خﻮد آشﻨا‬ ‫شدﻳد‪ ،‬بﻬتر است کﻪ بﻪ صﻮرت کﻞ‪ ،‬وضعﻴت صﻨاﻳع و تجارت را در افغاﻧستان بررسﻰ‬ ‫ﻧﻤاﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻣشکﻼت و ﻣﻮاﻧع را بر شﻤارﻳﻢ و راهﻫا و سﻬﻮﻟتﻫاﻳﻰ را کﻪ براى رشد تجارت و‬ ‫صﻨاﻳع کشﻮر وجﻮد دارد‪ ،‬آشکار سازﻳﻢ و آن را تحﻠﻴﻞ و ارزﻳابﻰ ﻧﻤاﻳﻴﻢ‪.‬‬ ‫اگر بﻪ عﻮاﻣﻞ و شراﻳط طبﻴعﻰ و اجتﻤاعﻰ کشﻮر‪ ،‬کﻪ براى رشد و اﻧکشاف اقتصادى‪،‬‬ ‫ضرورى پﻨداشتﻪ ﻣﻰشﻮد‪ ،‬ﻧظراﻧدازى شﻮد بﻪ اﻳﻦ ﻧتﻴجﻪ ﻣﻰرسﻴﻢ کﻪ افغاﻧستان از ﻟحاظ‬ ‫ساختﻤان و اشکال اراضﻰ‪ ،‬ﻣﻨابع زﻳرزﻣﻴﻨﻰ ﻳا ذخاﻳر ﻣعدﻧﻰ‪ ،‬ﻣﻨابع سطحﻰ ﻳا ﻣﻨابع حﻴﻮاﻧﻰ‬ ‫و ﻧباتﻰ‪ ،‬سﻴستﻢ جرﻳان آب در درﻳاﻫا‪ ،‬ﻣساعدت آب و ﻫﻮا و دﻳگر ﻣشخصات طبﻴعﻰ و‬ ‫ﻫﻢچﻨان ﻣﻮجﻮدﻳت ﻧﻴروى بشرى براى تﻮسعﻪ و اﻧکشاف صﻨاﻳع عصرى اﻣروز‪ ،‬اﻣکاﻧات زﻳاد‬ ‫و ﻣساعدى را فراﻫﻢ ﻣﻰﻧﻤاﻳد اﻣا عﻮاﻣﻞ و شراﻳط ﻧاگﻮار سﻴاسﻰ‪ ،‬اقتصادى و اجتﻤاعﻰﻳﻰ کﻪ‬ ‫در طﻰ قرون ‪18‬ـ ‪ 19‬و ﻧﻴﻤﺔ اول قرن ‪ 20‬داﻣﻨگﻴر ﻳک تعداد از ﻣﻤاﻟک جﻬان‪ ،‬بﻪ خصﻮص‬ ‫در آسﻴا‪ ،‬افرﻳقا و اﻣرﻳکاى ﻻتﻴﻦ و از آن جﻤﻠﻪ افغاﻧستان گردﻳد‪ ،‬سبب عدم پﻴشرفت و‬ ‫‪101‬‬

‫اﻧکشاف اقتصادى در اﻳﻦ کشﻮرﻫا شده است‪.‬‬ ‫رقابتﻫا‪ ،‬بﻴﻦ ابرقدرتﻫا در گذشتﻪ براى ﻳک ﻣدت طﻮﻻﻧﻰ در افغاﻧستان ﻣاﻧع سرﻣاﻳﻪگذارى‬ ‫در کشﻮر ﻣا شده و ﻫﻢچﻨان ﻣﻮقعﻴت جغرافﻴاﻳﻰ اﻳﻦ کشﻮر کﻪ ﻣحاط بﻪ خشکﻪ ﻣﻰباشد‪،‬‬ ‫ﻣشکﻼت زﻳادى را در تﻮسعﺔ تجارت و اﻧکشاف صﻨعتﻰ بﻪ بار آورده است‪ .‬عﻼوه بر آن‪،‬‬ ‫جﻨگﻫاى چﻬﻞ سال اخﻴر‪ ،‬صدﻣﺔ بزرگﻰ را ﻧﻪ تﻨﻬا بﻪ ﻧﻴروى بشرى اﻳﻦ کشﻮر رساﻧﻴده؛‬ ‫بﻠکﻪ سبب تﻠف شدن‪ ،‬ﻣعﻠﻮل و ﻣعﻴﻮب شدن و ﻣﻬاجر شدن ﻣﻴﻠﻴﻮنﻫا ﻧفر آن ﻧﻴز گردﻳد‪،‬‬ ‫ﻣرکزﻫاى تعﻠﻴﻤﻰ و تربﻴتﻰ را بﻪ سقﻮط ﻣﻮاجﻪ ساخت و اقشار جاﻣعﺔ ﻣا از تعﻠﻴﻢ و تربﻴﻪ باز‬ ‫ﻣاﻧدﻧد‪ .‬کارﻣﻨدان کافﻰ ﻣسﻠکﻰ و فﻨﻰ تربﻴﻪ ﻧگردﻳد و تعداد زﻳادى از تأسﻴسات صﻨعتﻰ و‬ ‫فابرﻳکﻪﻫاى ﻣﻮجﻮد در کشﻮر بﻪ سقﻮط ﻣﻮاجﻪ شدﻧد؛ ﻫﻢچﻨان بﻪ راهﻫا و خطﻮط ﻣﻮاصﻼتﻰ‬ ‫کﻪ در پﻴشرفت صﻨعت و تجارت ارزش زﻳاد دارد ﻧﻴز صدﻣﺔ بزرگ رسﻴد‪.‬‬ ‫بﻪ ﻫﻤﻴﻦ اساس است کﻪ وضعﻴت صﻨعت و تجارت در افغاﻧستان از وضعﻴت خﻮب برخﻮردار‬ ‫ﻧﻴست و تقرﻳباً ده درصد ﻧفﻮس فعال اقتصادى ﻣا در سکتﻮر صﻨعت و تقرﻳباً ده درصد در‬ ‫خدﻣات‪ ،‬از آن جﻤﻠﻪ در بخش تجارت فعاﻟﻴت ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫واردات کشﻮر ﻣا ﻧظر بﻪ صادرات‪ ،‬چﻨدﻳﻦ برابر زﻳادتر است و ﻳک بﻴﻼﻧس بﻪ طﻮر کﻞ‬ ‫ﻣﻨفﻰ را کﻪ ﻳکﻰ از عﻼﻳﻢ اقتصاد فقﻴر است‪ ،‬ﻧشان ﻣﻰدﻫد‪ .‬شﻤا در جدول بﻴﻼﻧس تجارتﻰ‬ ‫افغاﻧستان ﻣطاﻟعﻪ کردﻳد کﻪ افغاﻧستان در سال ‪ 1386‬بﻪ ارزش (‪ )3022‬ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟر واردات‬ ‫و تﻨﻬا بﻪ ارزش (‪ )454‬ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟر صادرات داشت کﻪ (‪ )2568‬ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟر تفاوت ﻳا‬ ‫بﻴﻼﻧس ﻣﻨفﻰ را ﻧشان ﻣﻰدﻫد‪ .‬افغاﻧستان کﻪ ﻣﻨطقﻪﻫاى خﻮب تﻮرﻳستﻰ دارد‪ ،‬سﻬﻮﻟتﻫا‬ ‫و اﻣکاﻧات براى تﻮرﻳستﻫا در آنجا ﻧﻴز ﻣساعد ﻧگردﻳده و بﻪ سبب بﻰاﻣﻨﻴتﻰ‪ ،‬جذب‬ ‫تﻮرﻳستﻫاى خارجﻰ در کشﻮر ﻣا بسﻴار ﻣحدود است‪.‬‬ ‫اگر در کشﻮر ﻣا ﻳک سﻴاست ساﻟﻢ اقتصادى وضع گردد‪ ،‬از اﻫﻤﻴت تراﻧزﻳتﻰ کشﻮر و از‬ ‫ﻣﻨابع داخﻠﻰ استفاده درست صﻮرت گﻴرد‪ ،‬وضعﻴت حﻤﻞ و ﻧقﻞ و خطﻮط ﻣﻮاصﻼتﻰ بﻬتر‬ ‫شﻮد‪ ،‬از صﻨاﻳع ﻣﻠﻰ و تجار ﻣﻠﻰ حﻤاﻳت صﻮرت گﻴرد‪ ،‬اﻣکان پﻴشرفت خﻮب براى صﻨعت‬ ‫و تجارت در کشﻮر ﻣساعد خﻮاﻫد شد‪ .‬قابﻞ تذکر است کﻪ در چﻨد سال اخﻴر در افغاﻧستان‬ ‫در بعضﻰ عرصﻪﻫا بﻪ کﻤک جاﻣعﺔ بﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ بازسازى صﻮرت گرفتﻪ‪ ،‬سرکﻫا دوباره‬ ‫اعﻤار گردﻳده‪ ،‬سﻴستﻢ باﻧکدارى در کشﻮر دوباره احﻴا شده و تﻮسعﻪ ﻳافتﻪ است و اگر‬ ‫در سالﻫاى آﻳﻨده‪ ،‬بﻨدﻫاى بزرگ تﻮﻟﻴد برق در کشﻮر اعﻤار گردد‪ ،‬از ﻣﻨابع آبﻰ کشﻮر‬ ‫استفادة بﻬتر صﻮرت گﻴرد‪ ،‬صﻨاﻳع دستﻰ کشﻮر تشﻮﻳق و غرض صﻨعتﻰ ﻧﻤﻮدن ﻣﻮاد اوﻟﻴﺔ‬ ‫‪102‬‬

‫فابرﻳکﻪﻫا و کارخاﻧﻪﻫا اﻳجاد گردد‪ ،‬تسﻬﻴﻼت ﻻزم تجارتﻰ بﻪ ﻣﻴان آﻳد‪ ،‬ﻣردم افغاﻧستان در‬ ‫سکتﻮرﻫاى صﻨعت و خدﻣات بﻴشتر ﻣصروف خﻮاﻫﻨد شد و زﻣﻴﻨﺔ خﻮب رشد اقتصادى در‬ ‫کشﻮر فراﻫﻢ خﻮاﻫد گردﻳد‪.‬‬

‫شکﻞ‪ :57‬تصﻮﻳرى از ﻣﻴﻮهﻫاى تجارتﻰ در افغاﻧستان‬ ‫‪103‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان زﻳر رﻫﻨﻤاﻳﻰ ﻣعﻠﻢ ﻣحترم شان‪ ،‬در گروهﻫا تﻨظﻴﻢ گردﻧد؛ ﻳک تعداد از گروه‬ ‫ﻫا عﻮاﻣﻞ پﻴشرفت و عﻮاﻣﻞ عدم پﻴشرفت صﻨعت را در کشﻮر بررسﻰ ﻧﻤاﻳﻨد و ﻳک تعداد‬ ‫از گروهﻫا در بارة عﻮاﻣﻞ پﻴشرفت و عدم پﻴشرفت تجارت در کشﻮر بحث ﻧﻤاﻳﻨد و ﻧتﻴجﺔ‬ ‫بحث خﻮﻳش را بﻪ دﻳگران اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬

‫؟‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫بﻪ دور جﻮاب درست ﻫر سؤال در کتابچﻪﻫاى تان حﻠقﻪ بکشﻴد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ سکتﻮر ﻳا بخشﻰ کﻪ اکثرﻳت ﻧفﻮس کشﻮر ﻣا در آن ﻣصروف کار اﻧد عبارت است از‪:‬‬ ‫ب‪ .‬زراعت‬ ‫اﻟف‪ .‬صﻨعت‬ ‫د‪ .‬ﻫﻴچکدام‬ ‫ج‪ .‬خدﻣات‬ ‫‪2‬ـ عﻮاﻣﻞ طبﻴعﻰﻳﻰ کﻪ زﻣﻴﻨﻪ را براى اﻳجاد و رشد صﻨاﻳع در کشﻮر ﻣساعد ﻣﻰسازﻧد‪،‬‬ ‫عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫ب‪ .‬ﻣﻨابع ﻧباتﻰ و حﻴﻮاﻧﻰ‬ ‫اﻟف‪ .‬ﻣﻨابع ﻣعدﻧﻰ‬ ‫د‪ .‬ﻫر سﻪ جﻮاب درست است‪.‬‬ ‫ج‪ .‬اقﻠﻴﻢ‬ ‫‪3‬ـ ﻣحصﻮﻻت عﻤدة صادراتﻰ افغاﻧستان عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫ب‪ .‬ﻣﻴﻮهﻫاى خشک و تازه و ﻣحصﻮﻻت حﻴﻮاﻧﻰ‬ ‫اﻟف‪ .‬سﻨگﻫاى قﻴﻤتﻰ‬ ‫د‪ .‬ﻫر سﻪ جﻮاب درست است‪.‬‬ ‫ج‪ .‬قاﻟﻴﻦ وگﻠﻴﻢ‬ ‫‪4‬ـ واردات زﻳاد افغاﻧستان ﻧﻤاﻳانگر اﻳﻦ حقﻴقت است کﻪ‪:‬‬ ‫ب‪ .‬در افغاﻧستان ﻣﻮاد و ﻣحصﻮﻻت کﻢ تﻮﻟﻴد ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫اﻟف‪ .‬افغاﻧستان پﻮل زﻳاد دارد‪.‬‬ ‫ج‪ .‬افغاﻧستان اقتصاد ضعﻴف دارد‪ .‬د‪ .‬جﻮاب (ب) و (ج) درست است‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫فصﻞ سﻮم را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬در بارة تجارت و صﻨاﻳع افغاﻧستان بﻪ طﻮر شفاﻫﻰ بسﻴار فشرده‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬

‫‪104‬‬

‫بخش جﻬان‬ ‫ﻓﺼﻞ چﻬارم‬

‫آب و زراﻋت‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻲخﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫آب و سرﻣاﻳﻪگذارى روى آن در جﻬان‬ ‫ پروژهﻫاى بزرگ آبﻴارى‬‫ تصفﻴﺔ آب‬‫زراعت و روشﻫاى جدﻳد آن‬ ‫ﻣﻴزان تﻮﻟﻴد اﻧﻮاع ﻣحصﻮﻻت زراعتﻰ در کشﻮرﻫاى پﻴشرفتﺔ جﻬان‬ ‫ تﻮﻟﻴدات گﻨدم در جﻬان‬‫ تﻮﻟﻴدات برﻧج در جﻬان‬‫ تﻮﻟﻴدات جﻮارى در جﻬان‬‫ تﻮﻟﻴدات کچاﻟﻮ در جﻬان‬‫‪ -‬تﻮﻟﻴدات گﻮشت در جﻬان‬

‫‪105‬‬

‫اﻫداف ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻓﺼﻞ چﻬارم‬ ‫از شاگردان اﻧتظار ﻣﻰرود کﻪ با خﻮاﻧدن اﻳﻦ فصﻞ بﻪ ﻫدفﻫاى داﻧشﻰ زﻳر دست ﻳابﻨد‪:‬‬ ‫با پروژهﻫاى ﻣﻬﻢ آب در جﻬان آشﻨا شﻮﻧد‪.‬‬ ‫با سرﻣاﻳﻪگذارىﻫاى کشﻮرﻫاى پﻴشرفتﻪ در بخش آب آشﻨا شﻮﻧد‪.‬‬ ‫با روشﻫاى پﻴشرفتﺔ تصفﻴﺔ آب آشﻨا شﻮﻧد‪.‬‬ ‫با روشﻫاى پﻴشرفتﺔ زراعت ( ﻣاﻧﻨد آبﻴارى قطرهﻳﻰ‪ ،‬سﻴفﻮن و اﻣثال آن) آشﻨا شﻮﻧد‪.‬‬ ‫ﻣقدار تﻮﻟﻴد ﻣحصﻮﻻت زراعتﻰ را در کشﻮرﻫاى پﻴشرفتﻪ بداﻧﻨد‪.‬‬

‫از شاگردان اﻧتظار ﻣﻰرود کﻪ با خﻮاﻧدن اﻳﻦ فصﻞ بﻪ ﻫدفﻫاى ﻣﻬارتﻰ زﻳر دست ﻳابﻨد‪:‬‬ ‫بتﻮاﻧﻨد‪ ،‬پروژهﻫاى ﻣﻬﻢ آب در جﻬان را ﻣعرفﻰ کﻨﻨد‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴت سرﻣاﻳﻪگذارى در بخش آب را تشرﻳح ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫روشﻫاى پﻴشرفتﺔ تصفﻴﺔ آب را تﻮضﻴح دﻫﻨد‪.‬‬ ‫روشﻫاى پﻴشرفتﺔ زراعت را تﻮضﻴح دﻫﻨد‪.‬‬ ‫از روشﻫاى پﻴشرفتﺔ زراعت در باغچﻪﻫاى خاﻧﺔ خﻮد استفاده کﻨﻨد‪.‬‬

‫‪106‬‬

‫درس سﻰ و دوم‬

‫‪ 1.4‬آب و سرﻣاﻳﻪﮔذارى روى آن در جﻬان‬

‫ﻣردﻣﻰ کﻪ دسترسﻲ بﻪ آب پاک ﻧﻮشﻴدﻧﻰ دارﻧد‪.‬‬ ‫د‬

‫بﻴش از ‪%75‬‬ ‫ج د ت احصائ‬

‫آﻳا در سطح زﻣﻴﻦ آب کافﻰ وجﻮد دارد؟‬

‫ا‬

‫‪%95‬‬ ‫ب شتر‬ ‫‪%95 -% 75‬‬ ‫شکﻞ‪ :58‬کﻴفﻴت آب ﻧﻮشﻴدﻧﻲ در کشﻮرﻫاي ﻣختﻠف جﻬان‬

‫آب در زﻧدهگﻰ ﻣا از اﻫﻤﻴت خاص برخﻮردار است؛ زﻧده ﻣاﻧدن ﻧباتات‪ ،‬حﻴﻮاﻧات و اﻧسانﻫا‬ ‫بدون آب ﻧاﻣﻤکﻦ است‪.‬‬ ‫آب‪ ،‬در کرة زﻣﻴﻦ بﻪ طﻮر ﻣتﻮازن تقسﻴﻢ ﻧگردﻳده است‪ .‬بﻴش از ‪ 70‬فﻴصد کرة زﻣﻴﻦ را آب فرا‬ ‫گرفتﻪ است‪ ،‬کﻪ تقرﻳباً ‪ 97‬فﻴصد آن در ابحار و بحﻴرهﻫا تجﻤع کرده و آب شﻮر اﻧد کﻪ براى‬ ‫ﻧﻮشﻴدن‪ ،‬زراعت و صﻨعت ﻣساعد ﻧﻤﻰباشد و اﻳجاب تصفﻴﻪ شدن را ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫‪ 3‬فﻴصد آب باقﻴﻤاﻧده‪ ،‬آب شﻴرﻳﻦ و تازه است کﻪ فقط ﻳک فﻴصد آن در درﻳاﻫا‪ ،‬جﻬﻴﻞﻫا و‬ ‫زﻳر زﻣﻴﻦ قرار دارد و اﻧسان بﻪ آن دسترسﻰ دارد‪ ،‬دو فﻴصد باقﻴﻤاﻧدة آب شﻴرﻳﻦ‪ ،‬ﻳخچالﻫا و‬ ‫برفﻫاى داﻳﻤﻰ کﻮهﻫا و قطبﻴﻦ را تشکﻴﻞ ﻧﻤﻮده است کﻪ قابﻞ بﻬرهبردارى ﻧﻤﻰباشد‪.‬‬ ‫در اﻳﻨجا بﻪ بعضﻰ حقاﻳق و ارقام در بارة آب بﻪ سطح جﻬان اشاره ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴﻢ‪:‬‬ ‫ـ آب از ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى اوﻟﻴﺔ زﻧدهگﻰ بﻪ حساب ﻣﻰآﻳد‪ .‬بدون آب بعد از سﻪ روز اﻧسان از بﻴﻦ ﻣﻰرود‪.‬‬ ‫ـ در حال حاضر‪ ،‬بﻴش از ﻳک ﻣﻴﻠﻴارد ﻧفر از ﻧفﻮس شش ﻣﻴﻠﻴاردى کرة زﻣﻴﻦ‪ ،‬از آب شﻴرﻳﻦ‬ ‫و صحﻰ ﻣحروم اﻧد‪.‬‬ ‫ـ ‪ 80‬فﻴصد اﻣراض‪ ،‬در ﻣﻤاﻟک رو بﻪ اﻧکشاف از سبب آبﻫاى ﻧاپاک ﻳا آﻟﻮده ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ـ در حدود ‪ 70‬فﻴصد آب در زراعت بﻪ ﻣصرف ﻣﻰرسد‪.‬‬ ‫ـ ‪ 36‬فﻴصد ﻣحصﻮﻻت زراعتﻰ از طرﻳق آبﻴارى بﻪ دست ﻣﻰآﻳد‪.‬‬ ‫ـ در سال ‪ 2050‬ﻣﻴﻼدى کﻪ تقرﻳباً ‪ 9.3‬ﻣﻴﻠﻴارد ﻧفﻮس در روى زﻣﻴﻦ زﻧدهگﻰ خﻮاﻫﻨد کرد‪2.3 ،‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴارد آن بﻪ قﻠت آب ﻧﻮشﻴدﻧﻰ ﻣﻮاجﻪ خﻮاﻫﻨد بﻮد‪.‬‬ ‫ـ در پﻨجاه سال گذشتﻪ‪ ،‬بﻴش از ‪ 507‬درگﻴرى و کشﻤکش بﻪ سبب آب صﻮرت گرفت کﻪ‬ ‫‪107‬‬

‫‪ 21‬درگﻴرى آن ﻣسﻠحاﻧﻪ بﻮد‪ .‬اﻧسان براى اﻧجام فعاﻟﻴتﻫاى خﻮد بﻪ آب شﻴرﻳﻦ ضرورت دارد کﻪ‬ ‫اﻧدازة ﻧﻤک آن بسﻴار کﻢ باشد‪ .‬آبﻫاى بحرﻫا و بحﻴرهﻫا شﻮر استﻨد کﻪ استفاده از آن‪ ،‬بﻪ تصفﻴﻪ‬ ‫ضرورت دارد‪ .‬اﻳﻦ کار ﻧﻴاز بﻪ سرﻣاﻳﻪگذارى براى تأسﻴسات آب شﻴرﻳﻦ ﻣﻰکﻨد‪ .‬ﻳک تعداد‬ ‫زﻳادى از ﻣﻤاﻟک رو بﻪ اﻧکشاف‪ ،‬بﻪ خصﻮص در قارهﻫاى افرﻳقا و آسﻴا بﻪ کﻤبﻮد آب صحﻰ و‬ ‫پاک ﻣﻮاجﻪ اﻧد‪ .‬کشﻮرﻫاى شرق ﻣﻴاﻧﻪ بﻪ ﻫدف رفع ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى آب‪ ،‬پﻮل ﻫﻨگفت را بﻪ ﻣصرف‬ ‫ﻣﻰرساﻧﻨد‪.‬‬ ‫در بعضﻰ از شﻬرﻫاى بزرگ و پرﻧفﻮس جﻬان ﻣﻨابع طبﻴعﻰ درﻳاﻳﻰ و چاهﻫا کفاﻳت ﻧﻤﻰکﻨد؛ ﻣثﻼً‬ ‫در شﻬر ﻣکسﻴکﻮ آب تﻮسط پاﻳپ ﻻﻳﻦﻫا بﻪ فاصﻠﺔ ‪ 125‬کﻴﻠﻮﻣتر اﻧتقال و بﻪ ارتفاع ‪ 1200‬ﻣتر بﻪ آن‬ ‫طرف سﻠسﻠﻪکﻮهﻫا پﻤپ ﻣﻰشﻮد کﻪ اﻳجاب ﻣصارف گزاف را ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫بﻪ صﻮرت کﻞ گفتﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ کﻪ کارﻫاﻳﻰ کﻪ براى تأﻣﻴﻦ آب ساﻟﻢ و ﻣﻨاسب باﻳد صﻮرت گﻴرد‪،‬‬ ‫در بخشﻫاى ذﻳﻞ بﻪ سرﻣاﻳﻪگذارى ضرورت دارد‪:‬‬ ‫ـ کشف ﻣﻨابع آبﻰ کﻪ براى آشاﻣﻴدن و ساﻳر ﻣصارف ﻣردم ضرورت است‪.‬‬ ‫ـ جﻤعآورى آبﻫاى سطحﻰ ﻳا بﻬرهبردارى از آبﻫاى زﻳرزﻣﻴﻨﻰ‪.‬‬ ‫استﻔادة روزاﻧﺔ آب تﻮسﻂ ﻓﻰ ﻧﻔر‬ ‫ـ تصفﻴﺔ آبﻫا براى از بﻴﻦ بردن آﻟﻮدهگﻰﻫاى‬ ‫احتﻤاﻟﻰ‪.‬‬ ‫ـ اﻧتقال آب از ﻣحﻞ تصفﻴﻪ خاﻧﻪ بﻪ ﻣحﻞﻫاى‬ ‫ﻣصرف‪.‬‬ ‫ـ ﻣراقبت از تأسﻴسات‪ ،‬کاﻧالﻫا و ﻟﻮﻟﻪﻫاى اﻧتقال آب‪.‬‬ ‫بﻪ اﻳﻦ اساس تﻬﻴﻪ و تدارک و تصفﻴﻪ و رساﻧدن آب‪،‬‬ ‫ﻣصارف زﻳاد را اﻳجاب ﻣﻰﻧﻤاﻳد و باﻳد در استفاده از‬ ‫شکﻞ ‪ :59‬ﻣﻨابع آبﻰ و استفاده از آب‬ ‫آن‪ ،‬دقت کاﻣﻞ صﻮرت گﻴرد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان در گروهﻫاى ﻣﻨاسب تﻨظﻴﻢ گردﻧد‪ ،‬فعاﻟﻴت زﻳر را اﻧجام دﻫﻨد و ﻧﻤاﻳﻨدهﻫاى گروهﻫا‬ ‫ﻧتﻴجﺔ کار خﻮﻳش را در صﻨف اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫* بﻪ ﻧقشﺔ درس ﻧگاه کﻨﻨد و ﻣشخص ﻧﻤاﻳﻨد کﻪ کدام ﻣﻨطقﻪﻫاى روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬داراى بﻴش از ‪95‬‬ ‫فﻴصد و کدام ﻣﻨطقﻪﻫاى داراى کﻤتر از ‪ 75‬فﻴصد آب آشاﻣﻴدﻧﻰ و صحﻰ ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫* شکﻞ ﻣﻨابع آب و استفادة آن را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬واضح سازﻧد کﻪ کدام ﻣﻤاﻟک روزاﻧﻪ بﻴشترﻳﻦ‬ ‫آب را ﻣصرف ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد و کدام ﻣﻤاﻟک کﻤترﻳﻦ آب را‪ .‬بﻪ ﻧظر آنﻫا عﻠﻞ آن چﻪ خﻮاﻫد بﻮد‪.‬‬

‫؟‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫ﻣتﻦ درس‪ ،‬ﻧقشﻪ و شکﻞ را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤاﻳﻴد و با استفاده از آن دربارة اﻣکاﻧات و ﻣشکﻼت آب در‬ ‫افغاﻧستان ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬ ‫‪108‬‬

‫درس سﻰ و سﻮم‬

‫اﻟﻒ‪ .‬پروژهﻫاى بزرگ آبﻴارى‬ ‫پروژهﻫاى آب در شرق ﻣﻴاﻧﻪ‬

‫اﻧقره‬

‫تﻬران‬ ‫بغداد‬

‫بﻨغازى‬

‫عﻤان‬ ‫قاﻫره‬

‫سارﻳر‬

‫ﻣسقط‬

‫رﻳاض‬

‫کفره تازربﻮ‬ ‫جده‬

‫اسﻨا‬ ‫بﻨد آب‬ ‫بﻨد آب پﻼن شده‬ ‫تأسﻴسات تصفﻴﻪ و اﻧتقال آب بحﻴره‬ ‫تأسﻴسات پﻼن شدة اﻧتقال آب‬ ‫استفاده از آب زﻳرزﻣﻴﻨﻰ شﻴرﻳﻦ‬ ‫تراﻧسپﻮرت پﻼن شدة آب‬ ‫ذخاﻳر آب زﻳرزﻣﻴﻨﻰ‬

‫شکﻞ‪60‬‬

‫خرطﻮم‬

‫عدن‬

‫استفادة درست از آب باﻳد چگﻮﻧﻪ صﻮرت گﻴرد؟‬

‫در درس گذشتﻪ بﻪ اﻳﻦ حقﻴقت آشﻨاﻳﻰ حاصﻞ کردﻳد کﻪ فقط سﻪ فﻴصد از ﻣجﻤﻮع آب‬ ‫در کرة زﻣﻴﻦ‪ ،‬آب شﻴرﻳﻦ است و اﻧسان تﻨﻬا ﻳک فﻴصد آن را کﻪ در درﻳاﻫا‪ ،‬جﻬﻴﻞﻫا و‬ ‫زﻳر زﻣﻴﻦ قرار دارد‪ ،‬براى ﻧﻮشﻴدن‪ ،‬آبﻴارى زﻣﻴﻦﻫاى زراعتﻰ و صﻨاﻳع استفاده ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫آبﻫاى بحرﻫا و بحﻴرهﻫا شﻮر استﻨد و استفاده از آنﻫا اﻳجاب تصفﻴﻪ را ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫در اخﻴر دﻫﺔ قرن بﻴستﻢ بﻪ سطح جﻬاﻧﻰ احساس گردﻳد کﻪ کﻤبﻮد آب در کرة زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻳک‬ ‫ﻣشکﻞ بزرگ است‪ .‬در ﻣﻨطقﻪﻫاﻳﻰ کﻪ کﻤبﻮد آب وجﻮد دارد‪ ،‬ﻣردم از روشﻫاى ﻣتﻨﻮع‬ ‫استفاده ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد تا ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى خﻮﻳش را رفع ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫در ﻣﻨطقﻪﻫاى از جﻬان کﻪ بارﻧدهگﻰ ﻧسبتاً کافﻰ بﻮده‪ ،‬اﻧدازة تقرﻳبﻰ آن از ‪ 450‬ﻣﻴﻠﻰﻣتر‬ ‫‪109‬‬

‫در سال بﻴشتر است‪ ،‬اﻣکان زراعت با استفاده از رطﻮبت بارﻧدهگﻰ بﻪ خﻮبﻰ ﻣﻴسر است؛ اﻣا در‬ ‫ﻣﻨطقﻪﻫاى کﻢباران‪ ،‬براى زراعت باﻳد بﻪ ﻧباتات‪ ،‬آب رساﻧﻴده شﻮد و زﻣﻴﻦﻫا آبﻴارى گردد‪.‬‬ ‫تحقﻴقات ﻧشان داده کﻪ زراعت بﻪ سطح جﻬان در ﻣجﻤﻮع ‪ 70‬فﻴصد آب را ﻣصرف ﻣﻰﻧﻤاﻳد‬ ‫و ‪ 36‬فﻴصد ﻣحصﻮﻻت زراعتﻰ در ﻧتﻴجﺔ آبﻴارى زﻣﻴﻦﻫاى زراعتﻰ بﻪ دست ﻣﻰآﻳد‪ .‬چﻮن در‬ ‫بسﻴار ﻣﻨطقﻪﻫاى جﻬان‪ ،‬آبﻴارى بﻪ شکﻞ فﻨﻰ صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪ ،‬در جرﻳان آبﻴارى ﻧادرست‪،‬‬ ‫کﻢ و بﻴش ‪ 60‬فﻴصد آب ضاﻳع ﻣﻰشﻮد و بﻪ ﻫدر ﻣﻰرود‪ .‬کﻪ اﻳﻦ حاﻟت را در کشﻮر خﻮد ﻧﻴز‬ ‫ﻣشاﻫده کرده ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻨطقﻪﻫاى پرﻧفﻮس براى آبﻴارى زﻣﻴﻦﻫاى زراعتﻰ بﻪ آب فراوان ضرورت دارد؛ زﻳرا براى‬ ‫بﻪ دست آوردن ﻳک کﻴﻠﻮگرام غﻠﻪ‪ ،‬ﻳک ﻫزار ﻟﻴتر آب ﻧﻴاز است‪.‬‬ ‫در ﻣﻨطقﻪﻫاى کﻪ بارﻧدهگﻰ کﻢ است‪ ،‬باﻳد براى بﻪ دست آوردن ﻣحصﻮﻻت زراعتﻰ‬ ‫آبﻴارى صﻮرت گﻴرد کﻪ اﻳجاب پروژهﻫاى بزرگ آبﻴارى‪ ،‬اعﻤار بﻨدﻫاى آبﻰ و حفر‬ ‫کاﻧال و چاهﻫا را ﻣﻰکﻨد‪ .‬در بعضﻰ ﻣﻨطقﻪﻫاى آسﻴا‪ ،‬ﻣاﻧﻨد‪ :‬شرق ﻣﻴاﻧﻪ‪ ،‬بعضﻰ ﻣﻨطقﻪﻫاى‬ ‫افرﻳقا‪ ،‬اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا و حتا کشﻮر خﻮد ﻣا افغاﻧستان غرض آبﻴارى زﻣﻴﻦﻫاى زراعتﻰ‬ ‫شﻴﻮهﻫاى ﻣختﻠف را بﻪ کار ﻣﻰبرﻧد‪ .‬ﻳک تعداد از کشﻮرﻫاى جﻬان ﻣاﻧﻨد اسراﻳﻴﻞ کﻪ بﻪ‬ ‫کﻤبﻮد آب ﻣﻮاجﻪ اﻧد‪ ،‬براى اﻳﻦکﻪ جﻠﻮ تبخﻴر و ضاﻳع شدن آب گرفتﻪ شﻮد‪ ،‬تﻮسط پاﻳپ‬ ‫در چقرى و بﻴخ بتﺔ ﻧبات آب ﻣﻰرﻳزﻧد‪ .‬کشﻮر ﻧامبرده آب ﻣﻮرد ﻧﻴاز خﻮﻳش را تﻮسط پاﻳپ‬ ‫ﻻﻳﻦﻫا از کشﻮر ترکﻴﻪ کﻪ آب فراوان دارد‪ ،‬اﻧتقال ﻣﻰدﻫد‪ .‬بﻪ اﻳﻦ اساس گفتﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ کﻪ‬ ‫آن عده از کشﻮرﻫاى جﻬان کﻪ بارﻧدهگﻰ کافﻰ ﻧدارﻧد‪ ،‬ﻫدف آبﻴارى زﻣﻴﻦﻫاى زراعتﻰ‬ ‫سﻴستﻢﻫاى ﻣختﻠف آبﻴارى را تﻨظﻴﻢ ﻧﻤﻮده اﻧد‪.‬‬ ‫ﻫﻮا دادن‬

‫اﻧتقال آب‬ ‫ﻧﻮشﻴدﻧﻰ بﻪ‬ ‫ﻣستﻬﻠکﻴﻦ‬

‫پﻤپ‬

‫از بﻴﻦ بردن‬ ‫ترشﻰ و ﻧﻤک‬

‫فﻠتر رﻳگ‬

‫فﻠتر سرد‬ ‫فعال‬

‫پﻤپ‬ ‫آب زﻳر زﻣﻴﻦ‬

‫رﻳگ‬

‫شکﻞ‪ :61‬تصفﻴﺔ آب‬

‫‪110‬‬

‫ب‪ .‬تﺼﻔﻴﺔ آب‬ ‫آب چرا و چگﻮﻧﻪ باﻳد تصفﻴﻪ‬ ‫شﻮد؟‬ ‫در جﻬــان ﻧــﻪ تﻨﻬــا کﻤبــﻮد‬ ‫آب ﻣشــکﻞ عﻤــده اســت؛‬ ‫بﻠکﻪ اســتفادة ﻧادرســت آن‬ ‫ﻧﻴز ﻣشــکﻞ بــزرگ اﻣروزى‬ ‫بﻪ حســاب ﻣﻰآﻳد کﻪ ســبب‬ ‫ضاﻳع شدن آب ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫عﻼوه بر آن اﻧسان خﻮد سبب‬ ‫آﻟﻮدهگــﻰ آب ﻧﻴز ﻣﻰشــﻮد‪.‬‬ ‫آﻟﻮدهگﻰ آب شاﻣﻞ تغﻴﻴرات‬ ‫فزﻳکﻰ‪ ،‬کﻴﻤﻴاوى و ﻣﻴکروبﻰ‬ ‫است کﻪ اﻧســان ﻧﻤﻰتﻮاﻧد در‬ ‫آن حاﻟت‪ ،‬بﻪ صﻮرت صحﻴح‬ ‫و صحﻰ از آن استفاده کﻨد‪.‬‬ ‫وارد کــــــردن کثافـــات از‬ ‫شکﻞ ‪ :62‬ﻳک ﻧﻮع آبﻴارى بﻪ شکﻞ آب پاشﻰ کﻪ تﻮسط پاﻳپ صﻮرت ﻣﻰ گﻴرد‪.‬‬ ‫تاسﻴسات صﻨعتــﻰ و خاﻧﻪگﻰ‪،‬‬ ‫رﻳختﻦ آب فاضﻠﺔ صﻨعتﻰ‪ ،‬خاﻧﻪگﻰ و شــفاخاﻧﻪﻫا بﻪ آبﻫا و حرارت ﻣاشﻴﻦآﻻت کارخاﻧﻪﻫا‬ ‫کﻪ بﻪ آب تحﻤﻴﻞ ﻣﻰشــﻮد سبب آﻟﻮده شدن و گرم شدن آب ﻣﻰشﻮد کﻪ بﻪ زﻧدهجانﻫا و‬ ‫ﻧباتــات درﻳاﻫا و جﻬﻴﻞﻫا ضرر ﻣﻰرســاﻧد؛ ﻫﻢچﻨان ادوﻳﺔ ضد آفات ﻧباتﻰ و کﻮدکﻴﻤﻴاوى‬ ‫کﻪ در زﻣﻴﻦﻫاى زراعتﻰ استعﻤال ﻣﻰگردد‪ ،‬باعث آﻟﻮده ساختﻦ خاک و آب ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫بﻨابر اﻳﻦ آبﻰ کﻪ در زراعت‪ ،‬صﻨعت و اﻣﻮر ﻣﻨازل رﻫاﻳشﻰ بﻪ ﻣصرف ﻣﻰرسد‪ ،‬باﻳد آب‬ ‫پاک و شﻴرﻳﻦ باشد و بعد از استعﻤال آن پﻴش از اﻳﻦکﻪ بﻪ درﻳاﻫا و جﻬﻴﻞﻫا برﻳزد‪ ،‬باﻳد‬ ‫تصفﻴﺔ فزﻳکﻰ و کﻴﻤﻴاوى شﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﻢچﻨان پﻴش از آنکﻪ از آب روى زﻣﻴﻦ بﻪ صفت آب ﻧﻮشﻴدﻧﻰ استفاده صﻮرت گﻴرد‪،‬‬ ‫باﻳد تصفﻴﻪ گردد‪.‬‬ ‫در شکﻞ تصفﻴﺔ آب ﻣﻰبﻴﻨﻴد کﻪ آب در بعضﻰ ﻣﻨطقﻪﻫاى ﻣراحﻞ ﻣختﻠف تصفﻴﻮى را طﻰ‬ ‫ﻣﻰﻧﻤاﻳد تا کﻪ قابﻞ ﻧﻮشﻴدن گردد ﻳا بدون اﻳجاد کدام ﻣشکﻞ در ﻣحﻴط زﻳست جرﻳان‬ ‫ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫بﻪ خاطر اﻳﻦکﻪ آب روى زﻣﻴﻦ بﻴش از پﻴش آﻟﻮده ﻣﻰگردد و براى شرکتﻫا و تصدىﻫاى‬ ‫آبرساﻧﻰ در سطح جﻬان ﻣشکﻞتر و گرانتر تﻤام ﻣﻰشﻮد کﻪ آب پاک و صحﻰ را تﻮﻟﻴد‬ ‫‪111‬‬

‫ﻧﻤاﻳﻨد‪ ،‬در بسﻴارى از ﻣﻨطقﻪﻫاى جﻬان از آب پاک زﻳرزﻣﻴﻨﻰ کﻪ ﻣعﻤﻮﻻً پاک است ﻳا‬ ‫تصفﻴﺔ عادى و ﻣعﻤﻮﻟﻰ اﻳجاب ﻣﻰﻧﻤاﻳد براى ﻧﻮشﻴدن استفاده ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬ ‫در کشﻮرﻫاى غرب بﻴشتر فاضﻼب بدرفتﻫا را بﻪ شکﻞ رىساﻳکﻞ (‪) Recycle‬دوران‬ ‫دوباره داده و تصفﻴﻪگاه چﻨد ﻣرحﻠﻪﻳﻰ آب را دوباره قابﻞ استفادة ﻫﻤشﻬرﻳان ﻣﻰسازد‪.‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫ﻧقشﺔ پروژهﻫاى آب را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬پرسشﻫاى زﻳر را پاسخ دﻫﻴد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ کدام کشﻮر‪ ،‬بﻴشترﻳﻦ بﻨدﻫاى آب را دارد؟ ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ کشﻮر سﻮدان‪ ،‬چﻨد تصفﻴﻪخاﻧﺔ آب بحرى دارد و آب کدام بحﻴره را تصفﻴﻪ و از آن‬ ‫استفاده ﻣﻰﻧﻤاﻳد؟‬ ‫‪3‬ـ باﻻى درﻳاى ﻧﻴﻞ و ﻣعاوﻧﻴﻦ آن در ﻣجﻤﻮع چﻨد بﻨد اعﻤار گردﻳده و اعﻤار چﻨد بﻨد دﻳگر‬ ‫پﻼن شده است؟‬ ‫‪4‬ـ کدام کشﻮرﻫا از آبﻫاى زﻳرزﻣﻴﻨﻰ استفاده ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد؟‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ چﻨد فﻴصد ﻣحصﻮﻻت زراعتﻰ جﻬان در ﻧتﻴجﺔ آبﻴارى زﻣﻴﻦﻫاى زراعتﻰ بﻪ دست‬ ‫ﻣﻰآﻳد؟‬ ‫‪2‬ـ آبﻴارى قطرهﻳﻰ‪ ،‬چرا و چگﻮﻧﻪ صﻮرت ﻣﻰگﻴرد؟ تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ آب چگﻮﻧﻪ آﻟﻮده ﻣﻰشﻮد و تصفﻴﺔ آب آﻟﻮده چگﻮﻧﻪ صﻮرت ﻣﻰگﻴرد؟‬ ‫‪4‬ـ چرا از آب بحرﻫا و بحﻴرهﻫا استفادة کﻢ صﻮرت ﻣﻰگﻴرد؟‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج از ﺻﻨﻒ‬ ‫درسﻫاى ﻣربﻮط آب را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬در بارة اﻫﻤﻴت آب‪ ،‬ﻣشکﻼت آن‪ ،‬کﻤبﻮد‪ ،‬آﻟﻮدهگﻰ‪،‬‬ ‫استفادة ﻧادرست و تصفﻴﻪ و روش ﻣؤثر استفاده از آن بﻪ طﻮر شفاﻫﻰ ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬

‫‪112‬‬

‫درس سﻰ و چﻬارم‬

‫‪ 2.4‬زراﻋت و روشﻫاى جدﻳد آن‬ ‫زراعت ﻣﻴکاﻧﻴزه در کشﻮر ﻫاﻟﻨد‬

‫تصﻮﻳرﻫاى درس را ﻧگاه کﻨﻴد‪.‬‬ ‫روش جدﻳد زراعت در کدام تصﻮﻳر بﻪ اساس کدام عﻼﻳﻢ بﻪ ﻣشاﻫده ﻣﻰرسد؟‬

‫شکﻞ‪63‬‬

‫اﻧسانﻫا براى اداﻣﺔ زﻧدهگﻰ و تﻬﻴﺔ ﻟﻮازم ﻣﻮرد ﻧﻴاز خﻮد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬غذا‪ ،‬ﻣسکﻦ‪ ،‬ﻟباس‪ ،‬ﻣﻮاد‬ ‫سﻮخت و غﻴره بﻪ ﻣحﻴط طبﻴعﻰ و ﻣﻨابع ﻣﻮجﻮد آن وابستﻪ اﻧد کﻪ از آن جﻤﻠﻪ زراعت احتﻴاج‬ ‫اوﻟﻴﺔ غذاى اﻧسانﻫا را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ سبب است کﻪ تﻤام جﻮاﻣع بشرى بﻪ تغﻴﻴر‬ ‫شکﻞ ﻣحﻴط طبﻴعﻰ و تﻮﻟﻴد ﻣﻴپردازﻧد‪ .‬اﻧسانﻫا با استفاده از خاک‪ ،‬آب و ﻫﻮاى ﻣﻨاسب‬ ‫طبﻴعﻰ و بﻪکار گرفتﻦ ﻧﻴروى خﻮد و غﻴره اﻣکاﻧات؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬تخﻢﻫاى بذرى‪ ،‬کﻮد‪ ،‬سرﻣاﻳﻪ‬ ‫و ابزار و وساﻳﻞ کشاورزى از زﻣاﻧﻪﻫاى قدﻳﻢ فعاﻟﻴت زراعتﻰ را بﻪ شﻴﻮهﻫاى ﻣختﻠف اداﻣﻪ‬ ‫ﻣﻰدﻫﻨد‪.‬‬ ‫با وجﻮد آنکﻪ با اتخاذ روشﻫاى جدﻳد و پﻴشرفتﺔ زراعتﻰ و استفاده از وساﻳﻞ و تخﻨﻴک‬ ‫ﻣعاصر‪ ،‬در ساحﺔ زراعت پﻴشرفتﻫاى چشﻢگﻴرى بﻪ خصﻮص در کشﻮرﻫاى پﻴشرفتﻪ‬ ‫روﻧﻤا گردﻳده؛ اﻣا با آن ﻫﻢ در حال حاضر بﻴش از ‪ 800‬ﻣﻴﻠﻴﻮن اﻧسان بﻪ سﻮءتغذى ﻣﻮاجﻪ‬ ‫اﻧد و ﻧزدﻳک بﻪ دو ﻣﻴﻠﻴارد اﻧسان ﻣشکﻞ کﻤبﻮد ﻣﻮاد غذاﻳﻰ دارﻧد‪.‬‬ ‫شﻴﻮهﻫا و سﻴستﻢﻫاى زراعت ﻧﻴز در ﻫﻤﻪ جﻬان ﻳکسان ﻧﻴستﻨد؛ قسﻤﻰکﻪ در ﻧقشﻪ‪ ،‬اﻧﻮاع‬ ‫عﻤدة سﻴستﻢﻫاى زراعت را ﻣﻰبﻴﻨﻴد‪ .‬ﻣا ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ بﻪ طﻮر کﻠﻰ دو ﻧﻮع سﻴستﻢ عﻤدة زراعتﻰ‬ ‫در جﻬان را از ﻫﻢ ﻣجزا ﻧﻤاﻳﻴﻢ‪:‬‬ ‫ـ سﻴستﻢ عﻨعﻨﻮى ‪ :‬در سﻴستﻢ عﻨعﻨﻮى ﻳا ﻣعﻴشتﻰ زراعت‪ ،‬بﻴشتر از ﻧﻴروى اﻧساﻧﻰ و وساﻳﻞ‬ ‫ابتداﻳﻰ استفاده ﻣﻰشﻮد کﻪ کشت ﻧﻮبتﻰ‪ ،‬ﻧگﻬدارى گﻠﻪﻫاى حﻴﻮاﻧﻰ و کشت عﻨعﻨﻮى برﻧج‬ ‫در ﻣﻨطقﻪﻫاى ﻣرطﻮب جﻨﻮبشرق آسﻴا از اﻧﻮاع آن استﻨد‪ .‬در اﻳﻦ سﻴستﻢ اﻧدازة تﻮﻟﻴدات‬ ‫‪113‬‬

‫و ﻣفاد اقتصادى کﻢ بﻮده و ﻣحصﻮﻻت زراعتﻰ ﻣعﻤﻮﻻً ﻧﻴازﻣﻨدى خاﻧﻮادهﻫا را ﻣرفﻮع‬ ‫ﻣﻰسازد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع زراعت در بﻴشتر ﻧﻮاحﻰ کشﻮرﻫاى رو بﻪ اﻧکشاف رواج دارد‪.‬‬ ‫ـ سﻴستﻢ ﻣﻴکاﻧﻴزه‪ :‬در اﻳﻦ سﻴستﻢ از روشﻫاى پﻴشرفتﺔ زراعتﻰ و ابزار جدﻳد ﻣاﻧﻨد‪ :‬تراکتﻮر‪،‬‬ ‫کﻤباﻳﻦ‪ ،‬تخﻢﻫاى اصﻼح شده و کﻮد کﻴﻤﻴاوى استفاده ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪ .‬زﻣﻴﻦﻫاى زراعتﻰ ﻣعﻤﻮﻻً‬ ‫وسﻴع و اﻧدازة تﻮﻟﻴدات آن بﻴشتر ﻣﻰباشد؛ ﻫﻢچﻨان تﻮﻟﻴد ﻣﻮاد زراعتﻰ بﻪ ﻣﻨظﻮر فروش و‬ ‫صادرات صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫سﻴستﻢ ﻳادشده‪ ،‬بﻴشتر در ﻣﻨطقﻪﻫا و کشﻮرﻫاى پﻴشرفتﻪ و صﻨعتﻰ دﻳده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫چﻮن ﻧفﻮس درکرة زﻣﻴﻦ‪ ،‬بﻪ خصﻮص در کشﻮرﻫاى رو بﻪ اﻧکشاف و زراعتﻰ در حاﻟت‬ ‫افزاﻳش است و ضرورت بﻪ تﻮﻟﻴدات بﻴشتر ﻣﻮاد زراعتﻰ دارد‪ ،‬اﻳجاب ﻣﻰﻧﻤاﻳد کﻪ روشﻫاى‬ ‫جدﻳد زراعتﻰ‪ ،‬ﻫﻤراه با حفاظت ﻣحﻴط زﻳست باشد‪ ،‬براى زراعت دوامدار کار شﻮد و استفادة‬ ‫ﻣعقﻮل از خاک و آب صﻮرت گﻴرد‪ ،‬خاک کﻪ براى کشت ﻧباتات از اﻫﻤﻴت خاص برخﻮردار‬ ‫است؛ باﻳد از تخرﻳب و بﻴکاره شدن آن جﻠﻮگﻴرى صﻮرت گﻴرد‪ ،‬جﻠﻮ آﻟﻮده ساختﻦ خاک‬ ‫گرفتﻪ شﻮد‪ ،‬در کشﻮرﻫاى رو بﻪ اﻧکشاف‪ ،‬قطع کردن درختان جﻨگﻞ کﻪ زﻣﻴﻨﺔ تخرﻳب خاک‬ ‫را ﻣساعد ﻣﻰسازد‪ ،‬ﻣﻨع گردد‪ ،‬تخﻨﻴک آبﻴارى بﻬتر شﻮد‪ ،‬غرض تغذﻳﺔ خاک در آن ﻧباتات‬ ‫ﻣتﻨﻮع کشت گردد و بﻨدﻫاى ذخﻴرهﻳﻰ و استﻨادى آب ساختﻪ شﻮد‪.‬‬ ‫ﻳکﻰ از روشﻫاى جدﻳد زراعتﻰ ﻫﻤﻴﻦ است کﻪ از آب استفادة درست صﻮرت گﻴرد‪.‬‬

‫شکﻞ‪ :64‬تصﻮﻳرى از ﻳک ﻣزرعﺔ اروپا کﻪ ﻧﻤاﻳاﻧگر زراعت پﻴشرفتﻪ و ﻣﻴکاﻧﻴزه ﻣﻰباشد‪.‬‬

‫‪114‬‬

‫کشﻮرﻫاﻳﻰ کﻪ ﻣحصﻮﻻت زراعتﻰ شان ﻣتکﻰ بﻪ آبﻴارى است و بﻪ کﻤبﻮد آب ﻣﻮاجﻪ اﻧد‪،‬‬ ‫تﻼش ﻣﻰورزﻧد تا از آب استفاده ﻣثﻤر صﻮرت گﻴرد کﻪ ﻣثال خﻮب آن آبﻴارى قطرهﻳﻰ‬ ‫ﻣﻰباشد کﻪ در درس گذشتﻪ با آن آشﻨا شدﻳد‪.‬‬ ‫براى پﻴشرفت زراعت‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻴز ضرورت است کﻪ براى ﻣحصﻮﻻت زراعتﻰ زﻣﻴﻨﺔ خﻮب‬ ‫فروش ﻣساعد باشد‪ .‬بعضﻰ از کشﻮرﻫاى پﻴشرفتﺔ جﻬان از آن جﻤﻠﻪ کشﻮرﻫاى اتحادﻳﺔ‬ ‫اروپا بﻪ خاطر حﻤاﻳﺔ دﻫاقﻴﻦ و ﻣحصﻮﻻت داخﻠﻰ شان سﻴاست ﻣشترک زراعتﻰ را اتخاذ‬ ‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬بﻪ دﻫاقﻴﻦ و زﻣﻴﻨداران کﻤکﻫاى ﻣاﻟﻰ و سبساﻳدى ﻣﻰدﻫﻨد و بﻪ ورود ﻣحصﻮﻻت‬ ‫زراعتﻰ ﻣﻤاﻟک رو بﻪ اﻧکشاف تعرفﻪﻫاى بﻠﻨد گﻤرکﻰ وضع ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد و در حقﻴقت جﻠﻮ‬ ‫رقابت آزاد را ﻣﻰگﻴرﻧد‪ .‬اﻳﻦ سﻴاست آنﻫا با ﻣخاﻟفت سازﻣان جﻬاﻧﻰ تجارت کﻪ طرفدار‬ ‫تجارت آزاد و بدون قﻴد و شرط ﻣﻰباشد رو بﻪ رو است‪.‬‬

‫داﻳرة قطبﻲ‬

‫خط سرطان‬ ‫خط استﻮا‬ ‫خط جدي‬ ‫ﻣثال‪:‬‬

‫‪5000km‬‬ ‫شکﻞ‪ :65‬اﻧﻮاع عﻤدة سﻴستﻢﻫاى زراعت در جﻬان‬

‫‪0‬‬

‫ساحﺔ شکار‬ ‫ﻧگﻬدارى حﻴﻮاﻧات‬ ‫کشت ﻧﻮبتﻰ‬ ‫کشت ﻣعﻴشتﻰ ﻣتﻤرکز‬

‫آستراﻟﻴا‬ ‫کﻴﻨﻴا‬ ‫حﻮزة اﻣازون‬ ‫برﻧج در درة گﻨگا‬ ‫قﻬﻮه در برازﻳﻞ‬

‫ﻧگﻬدارى حﻴﻮاﻧات ﻣزرعﻪ ﻳﻰ (تجارتﻰ)‬ ‫کشت غﻠﻪ (تجارتﻰ)‬

‫گاو در پاﻣپا (آرجﻨتاﻳﻦ)‬

‫کشت تخصصﻰ ﻳک‬ ‫ﻣحصﻮل‬

‫کشت ﻣختﻠط (تجارتﻰ)‬ ‫کشاورزى ﻣدﻳتراﻧﻪ ﻳﻰ‬ ‫سﻴستﻢ آبﻴارى‬ ‫زﻣﻴﻦﻫاى ﻧاﻣﻨاسب براى‬ ‫کشاورزى‬

‫‪115‬‬

‫کاﻧادا‪ ،‬اﻣرﻳکا و ستپﻫاى روسﻴﻪ‬

‫ﻫاﻟﻨد‬ ‫جﻨﻮب اﻳتاﻟﻴا‬ ‫درة ﻧﻴﻞ‬ ‫صحراى افرﻳقا‬

‫شکﻞ‪ :66‬تصﻮﻳرى از ﻳک ﻣزرعﺔ ﻧباتات صﻨعتﻰ در شﻤال فراﻧسﻪ‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫ﻧقشﺔ اﻧﻮاع سﻴستﻢﻫاى زراعت در جﻬان را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬سؤالﻫاى زﻳر را در گروهﻫاى‬ ‫چﻬار ﻧفرى جﻮاب دﻫﻴد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ کشت ﻧﻮبتﻰ کﻪ ﻳک ﻧﻮع از زراعت است بﻪ صﻮرت عﻤﻮم در کدام کشﻮرﻫا رواج‬ ‫دارد؟‬ ‫‪2‬ـ زراعت تجارتﻰ (کشت غﻠﻪ و ﻣختﻠط) بﻴشتر در کدام کشﻮرﻫا تﻮسعﻪ ﻳافتﻪ است؟‬ ‫‪3‬ـ زﻣﻴﻦﻫاى ﻧاﻣﻨاسب براى زراعت در کدام ﻣﻨاطق جﻬان ﻣﻮقعﻴت دارد و بﻪ ﻧظر تان چرا‬ ‫براى زراعت ﻣﻨاسب ﻧﻴستﻨد؟‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫؟‬ ‫‪1‬ـ چﻨد ﻧﻮع سﻴستﻢ ﻳا روش زراعتﻰ وجﻮد دارد؟ ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ آبﻴارى قطرهﻳﻰ‪ ،‬چگﻮﻧﻪ صﻮرت ﻣﻰگﻴرد و ﻫدف آن چﻪ است؟‬ ‫‪3‬ـ براى زراعت دوامدار و ﻣثﻤر باﻳد از کدام روشﻫا استفاده صﻮرت گﻴرد؟ تﻮضﻴح‬ ‫ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫تصﻮﻳرﻫا‪ ،‬ﻧقشﻪﻫا و ﻣتﻦ درس را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬در درس بعدى در بارة آن ﻣعﻠﻮﻣات شفاﻫﻰ دﻫﻴد‪.‬‬ ‫‪116‬‬

‫درس سﻲ و پﻨجﻢ‬

‫ﻣﻴزان تﻮﻟﻴد اﻧﻮاع ﻣحﺼﻮﻻت زراﻋتﻰ در ﻛشﻮرﻫاى پﻴشرﻓتﻪ جﻬان‬

‫شکﻞ‪67‬‬ ‫کدام کشﻮرﻫاى جﻬان‪ ،‬بﻴشترﻳﻦ تﻮﻟﻴدات گﻨدم‪ ،‬برﻧج و جﻮارى را در سال ‪ 2005‬م‪ .‬داشتﻨد؟‬ ‫بﻪ شکﻞﻫاى اﻳﻦ درس تﻮجﻪ کﻨﻴد‪ .‬قسﻤﻰکﻪ در شکﻞ «اﻟف» ﻣﻰبﻴﻨﻴد در سال ‪ 2005‬ﻣﻴﻼدى‬ ‫(‪ )628101035‬تﻦ گﻨدم در جﻬان تﻮﻟﻴد گردﻳد کﻪ (‪ )15.0‬فﻴصد آن بﻪ کشﻮر چﻴﻦ تعﻠق‬ ‫داشت‪ .‬بعد از چﻴﻦ بﻪ ترتﻴب کشﻮرﻫاﻳﻰ‪ ،‬چﻮن‪ :‬ﻫﻨد (‪ ،)12.5‬اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا (‪،)9.1‬‬ ‫روسﻴﻪ (‪ ،)7.5‬فراﻧسﻪ (‪ ،)5.9‬کاﻧادا (‪ ،)4.1‬آستراﻟﻴا (‪ ،)3.8‬آﻟﻤان (‪ ،)3.8‬پاکستان (‪ )3.4‬و‬ ‫ترکﻴﻪ (‪ )3.3‬فﻴصد گﻨدم جﻬان را تﻮﻟﻴد کرده بﻮدﻧد‪ .‬باقﻰﻣاﻧده ‪ 32.2‬فﻴصد تﻮﻟﻴدات گﻨدم‬ ‫بﻪ کشﻮرﻫاى دﻳگر جﻬان در ﻫﻤان سال تعﻠق ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫در شکﻞﻫاى «ب‪ ،‬ج‪ ،‬د‪ ،‬ﻫـ » تﻮﻟﻴدات برﻧج‪ ،‬جﻮارى‪ ،‬کچاﻟﻮ و گﻮشت را در جﻬان بﻪ‬ ‫وضاحت ﻣشاﻫده کرده ﻣﻰتﻮاﻧﻴد‪.‬‬

‫‪117‬‬

‫شکﻞ‪68‬‬

‫شکﻞ‪69‬‬

‫‪118‬‬

‫شکﻞ‪ :70‬ﻣﻨاطقﻰ کﻪ اقﻠﻴﻢ ﻣدﻳتراﻧﻪﻳﻰ دارﻧد‪ ،‬در پﻬﻠﻮى غﻠﻪجات‪ ،‬ﻧباتات تاک اﻧگﻮر و درخت زﻳتﻮن ﻧﻴز در آﻧجا بﻪ فراواﻧﻰ دﻳده ﻣﻰشﻮﻧد‪.‬‬

‫‪119‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان در گروهﻫاى ‪ 4‬ﻧفرى زﻳر رﻫﻨﻤاﻳﻰ ﻣعﻠﻢ ﻣحترم شان شکﻞﻫاى درس را ﻣطاﻟعﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬فعاﻟﻴت زﻳر را اﻧجام دﻫﻨد و ﻧتﻴجﺔ فعاﻟﻴت خﻮﻳش را در صﻨف اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ کدام ﻳکﻰ از کشﻮرﻫاى جﻬان در سال ‪ 2005‬ﻣﻴﻼدى بﻪ اساس شکﻞ (ب) بﻴشترﻳﻦ‬ ‫تﻮﻟﻴدات برﻧج را داشت و تﻮﻟﻴدات آن بﻪ چﻨد فﻴصد ﻣﻰرسﻴد؟‬ ‫‪2‬ـ با استفاده از شکﻞﻫاى ﻫﻤﻴﻦ درس‪ ،‬فﻴصدى تﻮﻟﻴدات برﻧج‪ ،‬جﻮارى‪ ،‬کچاﻟﻮ و گﻮشت‬ ‫کشﻮرﻫاى اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا‪ ،‬روسﻴﻪ‪ ،‬ﻫﻨد‪ ،‬آﻟﻤان و فراﻧسﻪ را ﻣشخص سازﻳد‪.‬‬

‫؟‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫جﻮاب درست سﻮالﻫا را در کتابچﻪﻫاى تان حﻠقﻪ کﻨﻴد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ کشﻮرى کﻪ در سال ‪ 2005‬ﻣﻴﻼدى در جﻬان بﻴشترﻳﻦ تﻮﻟﻴدات گﻨدم‪ ،‬برﻧج‪ ،‬کچاﻟﻮ و‬ ‫گﻮشت را دارا بﻮد‪ ،‬عبارت است از‪:‬‬ ‫ب‪ .‬ﻫﻨد‬ ‫اﻟف‪ .‬اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا‬ ‫د‪ .‬روسﻴﻪ‬ ‫ج‪ .‬چﻴﻦ‬ ‫‪2‬ـ کشﻮرى کﻪ در سال ‪ 2005‬ﻣﻴﻼدى در تﻮﻟﻴدات گﻨدم و برﻧج ﻣقام دوم را کسب کرد‬ ‫عبارت است از‪:‬‬ ‫ب‪ .‬ﻫﻨد‬ ‫اﻟف‪ .‬چﻴﻦ‬ ‫د‪ .‬فراﻧسﻪ‬ ‫ج‪ .‬اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا‬ ‫‪3‬ـ دو کشﻮرى کﻪ بﻪ تﻨﻬاﻳﻰ بﻴش از پﻨجاه فﻴصد جﻮارى جﻬان را در سال ‪ 2005‬ﻣﻴﻼدى‬ ‫تﻮﻟﻴد کرده بﻮدﻧد‪ ،‬عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫ب‪ .‬روسﻴﻪ و ﻫاﻟﻨد‬ ‫اﻟف‪ .‬فراﻧسﻪ و آﻟﻤان‬ ‫د‪ .‬اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا و چﻴﻦ‬ ‫ج‪ .‬چﻴﻦ و برازﻳﻞ‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫با استفاده از شکﻞﻫاى درس و غﻴره ﻣﻨابع‪ ،‬ﻧام پﻨج کشﻮر جﻬان را بﻨﻮﻳسﻴد کﻪ بﻴشترﻳﻦ‬ ‫تﻮﻟﻴدات زراعتﻰ جﻬان را دارﻧد؛ ﻫﻢچﻨان ﻧظر تان در بارة اﻳﻦکﻪ چرا در آن کشﻮرﻫا‬ ‫تﻮﻟﻴدات زﻳادى زراعتﻰ صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪ ،‬در چﻨد سطر بﻨﻮﻳسﻴد و آن را در ساعت بعدى‬ ‫بﻴان ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪120‬‬

‫ﻓﺼﻞ پﻨجﻢ‬ ‫اﻧرژى‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻲخﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫اﻧرژى و اﻫﻤﻴت آن در جﻬان‬ ‫اﻧﻮاع اﻧرژى‬ ‫ برق آبﻰ‬‫ برق بادى‬‫ اﻧرژى آفتابﻰ‬‫ برق ﻫستﻪﻳﻰ‬‫ برق حرارتﻰ‬‫ﻧفت در جﻬان‬ ‫گاز طبﻴعﻰ‬ ‫زغال سﻨگ در جﻬان‬ ‫تﻮزﻳع جغرافﻴاﻳﻰ ﻣﻨابع اﻧرژى‬

‫‪121‬‬

‫ﻫدفﻫاى ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻓﺼﻞ پﻨجﻢ‬ ‫از شاگردان اﻧتظار ﻣﻰرود کﻪ با خﻮاﻧدن اﻳﻦ فصﻞ بﻪ ﻫدفﻫاى داﻧشﻰ زﻳر دست ﻳابﻨد‪:‬‬ ‫اﻧﻮاع اﻧرژى ﻣﻮرد استفادة جﻬان را بداﻧﻨد‪.‬‬ ‫ﻣقدار ﻣصرف اﻧرژى جﻬان را بداﻧﻨد‪.‬‬ ‫ﻣقدار ﻣﻨابع اﻧرژى جﻬان را بداﻧﻨد‪.‬‬ ‫تﻮزﻳع جغرافﻴاﻳﻰ ﻣﻨابع اﻧرژى جﻬاﻧﻰ را بشﻨاسﻨد‪.‬‬ ‫از شاگردان اﻧتظار ﻣﻰرود کﻪ با خﻮاﻧدن اﻳﻦ فصﻞ بﻪ ﻫدفﻫاى ﻣﻬارتﻰ زﻳر دست ﻳابﻨد‪:‬‬ ‫بتﻮاﻧﻨد اﻧﻮاع اﻧرژى را فﻬرست کﻨﻨد‪.‬‬ ‫ﻣقدار ﻣصرف اﻧﻮاع اﻧرژى را در سطح جﻬان تﻮضﻴح دﻫﻨد‪.‬‬ ‫ﻣقدار ﻣﻨابع اﻧرژى جﻬاﻧﻰ را بﻴان کﻨﻨد‪.‬‬ ‫ﻣﻨاطق ﻣﻬﻢ داراى ﻣﻨابع ﻣﻬﻢ اﻧرژى را روى ﻧقشﻪ ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬

‫‪122‬‬

‫درس سﻰ و ششﻢ‬

‫‪ 1.5‬اﻧرژى و اﻫﻤﻴت آن در جﻬان‬

‫شکﻞ‪ :71‬تصﻮﻳر جﻨراتﻮرﻫاى بادى در کاﻟﻴفرﻧﻴا کﻪ براى تﻮﻟﻴد اﻧرژى برق از آنﻫا استفاده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬

‫اﻧرژى چﻪ است و از آن چﻪ استفاده ﻣﻰشﻮد؟‬ ‫ﻫر چﻴزى کﻪ قابﻠﻴت کار و تحرک را داشتﻪ باشد‪ ،‬داراى اﻧرژى (‪ )Energy‬است‪ .‬بﻪ‬ ‫عبارت دﻳگر‪ ،‬قابﻠﻴت کار کردن را اﻧرژى گﻮﻳﻨد‪ .‬وجﻮد اﻧسان اﻧرژى دارد؛ زﻳرا استعداد‬ ‫اﻧجام کار در آن ﻣﻮجﻮد است‪ .‬اﻧرژى در گفتار روزﻣره‪ ،‬زﻳاد استعﻤال ﻣﻰشﻮد؛ ﻣثال‪:‬‬ ‫شخصﻰ کﻪ کار زﻳاد را اﻧجام داده ﻣﻰتﻮاﻧد‪ ،‬براى اﻳﻦ شخص پراﻧرژى ﻣﻰگﻮﻳﻨد‪ ،‬اشﻴاى‬ ‫ﻣاحﻮل ﻣا‪ ،‬از خﻮد اﻧرژى دارد‪ .‬اگر ﻳک گﻠﻮﻟﺔ فﻠزى روى سطح ﻣاﻳﻞ‪ ،‬ﻟﻮل بخﻮرد در ﻣسﻴر‬ ‫راه بﻪ اجساﻣﻰکﻪ در ﻣجاورت آن قرار دارد‪ ،‬تصادم ﻣﻰﻧﻤاﻳد و آن را از جاﻳش بﻰجا‬ ‫ﻣﻰسازد کﻪ درﻳﻦ حاﻟت گﻠﻮﻟﻪ ﻳک کار را اﻧجام داده است؛ پس ﻫﻤﻪ اشﻴا در صﻮرتﻰکﻪ‬ ‫قابﻠﻴت کار کردن را داشتﻪ باشد اﻧرژى دارﻧد‪ ،‬اﻧرژى در حقﻴقت تحرک و جﻨبش است‬ ‫کﻪ اﻳﻦ تحرک ساحﺔ وسﻴعﻰ از بخشﻫاى صﻨاﻳع‪ ،‬تجارت‪ ،‬حﻤﻞ و ﻧقﻞ و فعاﻟﻴتﻫاى‬ ‫اقتصادى‪ ،‬اجتﻤاعﻰ و فرﻫﻨگﻰ را در بر ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ ﻟحاظ اﻧرژى و ﻣﻨابع آن در جﻬان از اﻫﻤﻴت خﻮب اقتصادى برخﻮردار است‪.‬‬ ‫اﻧسانﻫا از گذشتﻪ با اﻧرژى آشﻨاﻳﻰ داشتﻪ و از آن استفادهﻫاى گﻮﻧاگﻮن ﻧﻤﻮده اﻧد‪ .‬از‬ ‫حرارت و ﻧﻮر‪ ،‬اﻧرژى ﻣﻮرد ﻧﻴاز براى پخت و پز و روشﻦ ساختﻦ و گرم ﻧﻤﻮدن ﻣﻨازل‬ ‫خﻮﻳش کار ﻣﻰگرفتﻨد‪.‬‬ ‫‪123‬‬

‫در قرون وسطﻰ‪ ،‬استفاده از ﻣﻨابع اﻧرژى اﻫﻤﻴت بﻴشترى پﻴدا کرد؛ زﻳرا اﻧسانﻫا از اﻧرژى‬ ‫آب و باد‪ ،‬استفاده ﻧﻤﻮده و آسﻴابﻫاى آبﻰ و بادى را بﻪ کار اﻧداختﻨد‪.‬‬ ‫در قرن ﻫژدﻫﻢ با اختراع ﻣاشﻴﻦ بخار و پس از وقﻮع اﻧقﻼب صﻨعتﻰ‪ ،‬تحﻮل بزرگﻰ در‬ ‫صﻨاﻳع‪ ،‬ﻧصﻴب بشر گردﻳد کﻪ در اثر آن عﻮض استفاده از ﻧﻴروى بازو و دست از ﻣاشﻴﻦ در‬ ‫کارخاﻧﻪﻫا استفاده بﻪ عﻤﻞ آﻣد و استعﻤال زغال سﻨگ در صﻨاﻳع روﻧق بﻴشترى کسب ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻴروى ﻣحرکﻪ در صﻨاﻳع‪ ،‬تغﻴﻴرات گﻮﻧاگﻮﻧﻰ بﻪ وجﻮد آورد در ﻣدت کﻮتاﻫﻰ براى‬ ‫اﻳجاد و تقﻮﻳت ﻫر ﻧﻮع فعاﻟﻴتﻫاى اقتصادى و صﻨعتﻰ زﻣﻴﻨﻪ را ﻣساعد ساخت‪.‬‬ ‫در اواسط قرن بﻴستﻢ ﻣﻨابع اﻧرژى ﻧفت و گاز بﻪ سرعت اﻧکشاف ﻧﻤﻮد و اﻧرژى ارزش‬ ‫بﻴشترى ﻳافت کﻪ اﻳﻦ اﻣر در اﻧکشاف و اﻳجاد کارخاﻧﻪﻫا تاثﻴر قابﻞ ﻣﻼحظﻪ داشت و بشر از‬ ‫اﻧﻮاع اﻧرژى در ساحات ﻣختﻠف اقتصادى استفاده ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻨابع ﻣﻬﻢ تﻮﻟﻴد اﻧرژى عبارت اﻧد از‪ :‬زغال سﻨگ‪ ،‬ﻧفت‪ ،‬گاز‪ ،‬آب و غﻴره کﻪ در درسﻫاى‬ ‫بعدى در بارة ﻫر ﻳک آن صحبت خﻮاﻫﻴﻢ کرد‪.‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان بﻪ گروهﻫا تقسﻴﻢ شﻮﻧد‪ ،‬ﻫر گروه در بارة اﻫﻤﻴت اﻧرژى صحبت ﻧﻤﻮده و ﻧﻤاﻳﻨدة‬ ‫ﻫر گروه ﻧتﻴجﻪ بحث خﻮد را بﻪ دﻳگران اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ اﻧرژى چﻪ است و جﻮاﻣع بشرى بﻪ آن چﻪ ﻧﻴاز دارﻧد؟‬ ‫‪2‬ـ ﻣﻨابع ﻣﻬﻢ اﻧرژى را ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ اﻧرژى در کدام ساحات اﻫﻤﻴت زﻳاد دارد؟ ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫اﻳﻦ درس و درسﻫاى ﻣربﻮط بﻪ اﻧرژى را کﻪ پﻴش از اﻳﻦ در بخش افغاﻧستان داده شده‪،‬‬ ‫ﻳکبار دﻳگر ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده و بﻪ آن آشﻨا شﻮﻳد‪.‬‬ ‫‪124‬‬

‫درس سﻰ و ﻫﻔتﻢ‬

‫‪ 2.5‬اﻧﻮاع اﻧرژى‬ ‫سﻮﻳدن‬

‫ﻣﻨگﻮﻟﻴا‬

‫قزاقستان‬

‫فﻨﻠﻨد‬ ‫روسﻴﻪ‬ ‫ﻟﻴتﻮاﻧﻰ‬ ‫اوکراﻳﻦ چک‬

‫ازبکستان‬

‫جاپــان‬

‫پاکستان‬

‫کﻮرﻳاى جﻨﻮبﻰ چﻴﻦ‬ ‫تاﻳﻮان‬

‫سﻠﻮاکﻴا‬ ‫بﻠغارﻳا‬ ‫ترکﻴﻪ ﻫﻨگرى‬

‫اترﻳش‬

‫وﻳتﻨــام‬

‫داﻳرة قطبﻰ‬

‫ﻧاروى‬

‫آﻟﻤان‬

‫کاﻧادا‬

‫اﻧگﻠستان‬ ‫بﻠجﻴﻢ‬

‫سﻮﻳس‬

‫فراﻧسﻪ‬ ‫ﻫسپاﻧﻴﻪ‬

‫اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا‬

‫اﻳتاﻟﻴا‬

‫ﻣکسﻴکﻮ‬

‫ﻧاﻳجر‬

‫ﻫﻨــد‬

‫وﻳﻨزوﻳﻼ‬ ‫گابﻮن‬

‫کﻠﻤبﻴا‬

‫استراﻟﻴا‬

‫افرﻳقاى جﻨﻮبﻰ‬

‫خط استﻮا‬

‫برازﻳﻞ‬ ‫پاراگﻮاى‬

‫ﻧاﻣﻴبﻴا‬

‫خط سرطان‬

‫خط جدى‬ ‫چﻴﻠﻰ‬

‫ارجﻨتاﻳﻦ‬

‫ﻧﻴﻮزﻳﻼﻧد‬ ‫برق آبﻰ بﻪ ﻣﻴﻠﻴارد کﻴﻠﻮ وات فﻰ ساعت (‪2003( )KW/h‬م)‬ ‫اﻧرژى اتﻮﻣﻰ بﻪ ﻣﻴﻠﻴارد کﻴﻠﻮ وات فﻰ ساعت (‪)2003‬‬ ‫ﻣحصﻮﻻت ﻳﻮراﻧﻴﻮم بﻪ تﻦ (‪)2003‬‬

‫ﻧﻘشﺔ برق آبﻰ و اﻧرژى اتﻮﻣﻰ‬

‫شکﻞ‪72‬‬ ‫چﻨد ﻧﻮع ﻣﻨبع اﻧرژى را ﻣﻰشﻨاسﻴد؟‬ ‫در درس گذشتﻪ در بارة اﻧرژى و اﻫﻤﻴت آن در جﻬان ﻣعﻠﻮﻣات داده شد؛ در اﻳﻦ درس با‬ ‫اﻧﻮاع ﻣختﻠف اﻧرژى آشﻨا ﻣﻰشﻮﻳد‪.‬‬ ‫در جﻬان اﻧﻮاع ﻣختﻠف اﻧرژى وجﻮد دارد کﻪ از ﻳک تعداد آن اﻧسانﻫا از سابق استفاده‬ ‫ﻧﻤﻮده اﻧد؛ بﻪ وﻳژه از ﻧﻴروى آب و باد کﻪ ﻣثال خﻮب آن ﻣﻮجﻮدﻳت آسﻴابﻫاى بادى و‬ ‫آبﻰ ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫قسﻤﻰکﻪ در بخش افغاﻧستان ﻧﻴز ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮدﻳد‪ ،‬اﻧرژى اﻧﻮاع ﻣختﻠف دارد و از ﻣﻨابع‬ ‫ﻣختﻠف ﻣاﻧﻨد آب‪ ،‬باد و آفتاب بﻪ دست ﻣﻰآﻳد؛ ﻫﻢچﻨان اﻧرژى ﻫستﻪﻳﻰ و اﻧرژى حرارتﻰ‬ ‫ﻧﻴز وجﻮد دارد‪.‬‬ ‫برق‬ ‫اﻧرژى برق از ﻣﻨابع ﻣختﻠف بﻪ دست ﻣﻰآﻳد کﻪ از آن جﻤﻠﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ برق آبﻰ‪ ،‬بادى‪ ،‬آفتابﻰ‪،‬‬ ‫ﻫستﻪﻳﻰ و حرارتﻰ را ﻧام ببرﻳﻢ کﻪ در بارة ﻫر کدام آن بﻪ طﻮر فشرده ﻣعﻠﻮﻣات ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪:‬‬ ‫ـ برق آبﻰ‬ ‫آب‪ ،‬ﻣﻨبع بزرگ و ارزان تﻮﻟﻴد برق در جﻬان بﻪ شﻤار ﻣﻰرود‪ .‬اﻣروز بﻴشتر از ﻧﻴروى آب‬ ‫تﻮسط ﻧصب تﻮربﻴﻦﻫاى ﻣﻮﻟد برق‪ ،‬برق را تﻮﻟﻴد ﻣﻰکﻨﻨد ‪ .‬بﻴشتر تﻮربﻴﻦﻫاى برق در پاﻳﻴﻦ‬ ‫بﻨدﻫا قرار دارد و آب را از ﻳک ارتفاع ﻣعﻴﻦ باﻻى تﻮربﻴﻦ‪ ،‬ﻫداﻳت ﻧﻤﻮده‪ ،‬از آن برق تﻮﻟﻴد‬ ‫ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫‪125‬‬

‫در تﻮﻟﻴد برق آبﻰ‪ ،‬چﻨد عاﻣﻞ ﻧقش بﻴشتر دارد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ فراواﻧﻰ‪ ،‬داﻳﻤﻰ و جارى بﻮدن آب درﻳاﻫا‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻣﻮجﻮدﻳت ﻧشﻴبﻫاى تﻨد در ﻣسﻴر درﻳاﻫا‪.‬‬ ‫‪3‬ـ اختﻼف ارتفاع در ﻣسﻴر درﻳاﻫا‪.‬‬ ‫اﻧتقال برق از ﻳک ﻣﻨطقﻪ بﻪ ﻣﻨطقﺔ دﻳگر (از ﻣرکز استحصال تا ﻣحﻞ ﻣصرف) بﻪ سرعت‬ ‫اﻧجام ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫عﻴب و ﻧقص عﻤدة برق اﻳﻦ است کﻪ‪ ،‬بعد از تﻮﻟﻴد‪ ،‬قابﻞ ذخﻴره ﻧﻤﻰباشد و ﻫﻤزﻣان با تﻮﻟﻴد‬ ‫بﻪ ﻣصرف ﻣﻰرسد‪.‬‬ ‫پﻨج ﻧاحﻴﺔ جﻬان کﻪ ﻧﻴروى برق آبﻰ بسﻴار تﻮسعﻪ ﻳافتﻪ دارﻧد‪ ،‬عبارت اﻧد از‪ :‬در اروپا ﻧﻮاحﻰ‬ ‫غربﻰ‪ ،‬جﻨﻮبﻰ و ﻣرکزى آن‪ .‬در آسﻴا جاپان‪ ،‬در قارة اﻣرﻳکا اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا‪ .‬ﻧﻮاحﻰ‬ ‫دﻳگرى کﻪ از اﻳﻦ ﻟحاظ بسﻴار اﻫﻤﻴت دارد‪ ،‬بخشﻰ از روسﻴﻪ‪ ،‬اروپاﻳﻰ و ﻧﻮاحﻰ کﻮﻫستاﻧﻰ‬ ‫شرق برازﻳﻞ ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫در اروپا‪ ،‬کﻮهﻫاﻳﻰ کﻪ ﻣﻨبع داﻳﻤﻰ برفبارىﻫا اﻧد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬کﻮهﻫاى سکاﻧدﻳﻨاوى در شﻤال‪،‬‬ ‫آﻟپ در ﻣرکز و پﻴرﻧﻪ در جﻨﻮبغرب ﻣحﻞ ﻣﻨاسبﻰ براى تﻮﻟﻴد برق آبﻰ اﻧد‪ .‬در آسﻴا‪ ،‬جاپان‬ ‫فﻴصدى بﻠﻨد تﻮﻟﻴد برق را دارا ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا ﻣﻨبع بزرگ تﻮﻟﻴد برق آبﻰ ﻧﻴز ﻣﻰباشد کﻪ از آب درﻳاﻫاى کﻠﻮرادو و‬ ‫کﻠﻤبﻴا برق را تﻮﻟﻴد ﻣﻰکﻨد و ‪ 13‬در صد از ﻧﻴروى برق آبﻰ استفاده ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪ .‬در اﻣرﻳکاى‬ ‫شﻤاﻟﻰ‪ ،‬بﻪ وﻳژه کاﻧادا از آب درﻳاﻫا برق ﻣﻮرد ﻧﻴاز را تکﻤﻴﻞ ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد و ﻧخستﻴﻦ کارخاﻧﺔ‬ ‫برق آبﻰ آن کشﻮر در «آبشار ﻧﻴاگارا» ساختﻪ شده است‪.‬‬ ‫کاﻧادا‪ ،‬اﻣروز ﻳکﻰ از بزرگترﻳﻦ تﻮﻟﻴدکﻨﻨدهگان برق آبﻰ جﻬان است‪ .‬در روسﻴﻪ و اوکراﻳﻦ‬ ‫درﻳاﻫا‪ ،‬ﻣحﻞ استقرار صﻨاﻳع برق آبﻰ اﻧد و دو بﻨد بزرگ ﻣﻮﻟد برق آبﻰ جﻬان روى «درﻳاى‬ ‫واﻟگا» احداث شده است‪.‬‬ ‫کشﻮرﻫاﻳﻰ کﻪ در اروپا ﻧﻴروى برق آبﻰ فراوان دارﻧد‪ ،‬از آن جﻤﻠﻪ ﻧاروى‪ ،‬سﻮﻳدن و فراﻧسﻪ‬ ‫قابﻞ ﻳادآورى ﻣﻰباشﻨد‪.‬‬ ‫ﻧﻴروى برق آبﻰ در اﻳﻦ کشﻮرﻫا بﻪ حدى تﻮسعﻪ ﻳافتﻪ است کﻪ باعث پﻴشرفت صﻨعتﻰ آن‬ ‫کشﻮرﻫا شده است‪ .‬در اﻳتاﻟﻴا تﻤام راهﻫاى آﻫﻦ اﻳﻦ کشﻮر بﻪ وسﻴﻠﺔ ﻧﻴروى برق آبﻰ «درﻳاى‬ ‫پﻮ» در حرکت است‪.‬‬ ‫‪ 95‬فﻴصد برق ﻣﻮرد ﻧﻴاز سﻮﻳدن از ﻧﻴروگاه برق آبﻰ اﻳﻦ کشﻮر فراﻫﻢ ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫ـ برق بادى‬ ‫اﻣروز با استفاده از جﻨراتﻮرﻫاى بادى کﻪ تﻮسط باد بﻪ حرکت ﻣﻰافتﻨد‪ ،‬اﻧرژى برق تﻮﻟﻴد‬ ‫ﻣﻰشﻮد‪ .‬استفاده از اﻧرژى باد‪ ،‬سرﻳعترﻳﻦ راه تﻮﻟﻴد برق است‪ .‬تﻮربﻴﻦﻫاى بادى و وساﻳﻞ‬ ‫ﻣشابﻪ بﻪ آن ارزانتر و پرکارتر اﻧد‪.‬‬ ‫‪126‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪ ٣‬حصﺔ برق اروپا از اﻧرژى باد تﻮﻟﻴد ﻣﻰشﻮد‪ .‬بعد از آن اﻣرﻳکاى شﻤاﻟﻰ در ﻣقام دوم‬ ‫قرار دارد‪ .‬در ﻣجﻤﻮع اروپا ‪ ، %65‬اﻣرﻳکاى شﻤاﻟﻰ ‪ ،%22‬آسﻴا ‪ %12‬و ساﻳر قارهﻫا ‪% 1‬‬ ‫اﻧرژى برق بادى را تﻮﻟﻴد ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬

‫شکﻞ‪ :73‬تصﻮﻳر دستگاه سﻮﻟر اﻧرژى ﻳا برق آفتابﻰ‬

‫اﻧرژى آﻓتاب (‪)Solar Energy‬‬ ‫آفتاب‪ ،‬ﻣﻨبع بزرگ اﻧرژى در کرة زﻣﻴﻦ است کﻪ اﻧرژى آن بﻪ شکﻞ ﻧﻮر و حرارت بﻪ‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻣﻰرسد و از آن ﻧﻮع اﻧرژى تابشﻰ است کﻪ بﻪ صﻮرت اﻣﻮاج ارسال ﻣﻰشﻮد و ﻧﻮر و‬ ‫حرارت را تﻮﻟﻴد ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫اﻧرژى آفتاب را ﻣﻰتﻮان با استفاده از صفحﻪﻫا و آﻳﻴﻨﻪﻫاى ﻣخصﻮص‪ ،‬ذخﻴره کرده و براى‬ ‫تﻮﻟﻴد برق و تأﻣﻴﻦ گرﻣا از آن استفاده ﻧﻤﻮد‪ .‬تاکﻨﻮن استفادة گسترده و ﻫﻤﻴشﻪ از اﻧرژى‬ ‫آفتاب صﻮرت ﻧگرفتﻪ؛ ﻳعﻨﻰ زﻣاﻧﻰ کﻪ آفتاب ﻣﻰتابد ﻣﻰتﻮان از آن استفاده کرد و ﻫﻢچﻨﻴﻦ‬ ‫سﻠﻮلﻫاى آفتابﻰ ﻫﻨﻮز پرﻣصرف است؛ بﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ برق آن در ﻣقاﻳسﻪ با برق تﻮﻟﻴد شده‬ ‫از زغال سﻨگ‪ ،‬ﻧفت و گاز قﻴﻤتتر تﻤام ﻣﻰشﻮد‪.‬‬

‫‪127‬‬

‫برق ﻫستﻪﻳﻰ‬ ‫برق ﻫستﻪﻳﻰ‪ ،‬قدرتﻰ است کﻪ در کﻮچکترﻳﻦ ذرات جﻬان‪ ،‬ﻳعﻨﻰ اتﻮمﻫا ﻣحبﻮس شده‬ ‫است‪.‬‬ ‫ﻣﻮاد سﻮخت اﻧرژى ﻫستﻪﻳﻰ کﻪ در رﻳاکتﻮرﻫاى اتﻤﻰ بﻪ کار ﻣﻰرود‪ ،‬ﻣقدار زﻳادى اﻧرژى‬ ‫را تﻮﻟﻴد ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫ﻳکﻰ از آسﻴبﻫاى بزرگ اﻧرژى ﻫستﻪﻳﻰ‪ ،‬آزاد شدن ﻣﻮاد رادﻳﻮ اکتﻴف (تشعشعات‬ ‫ﻫستﻪﻳﻰ) است‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮاد ﻣﻰتﻮاﻧﻨد بﻪ ﻫﻮا‪ ،‬درﻳاﻫا و بحرﻫا راه ﻳابﻨد و تا ﻫزاران ﻣتر پخش‬ ‫شﻮﻧد‪ .‬حتا ﻣقدار کﻤﻰ اﻳﻦ ﻣﻮاد ﻣﻰتﻮاﻧد بﻪ آﻫستﻪگﻰ بﻪ حﻴات وحش‪ ،‬ﻣحصﻮﻻت زراعتﻰ‪،‬‬ ‫حﻴﻮاﻧات‪ ،‬ﻣزارع و اﻧسانﻫا آسﻴب برساﻧد؛ ﻫﻢچﻨان ﻣقدار زﻳاد آن سبب ﻣرگ ﻣﻮجﻮدات‬ ‫زﻧده ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫برترى اﻧرژى ﻫستﻪﻳﻰ‪ ،‬اﻳﻦ است کﻪ با ﻣﻮاد سﻮخت کﻢ‪ ،‬اﻧرژى ﻧﻴروﻣﻨدى تﻮﻟﻴد ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫ﻣﻮاد سﻮخت اﻧرژى ﻫستﻪﻳﻰ‪ ،‬ﻧسبت بﻪ زغال سﻨگ‪ ،‬ﻧفت و گاز دوام بﻴشتر دارد‪ .‬سﻮختﻫاى‬ ‫فﻮسﻴﻠﻰ ﻫﻢ سبب گرم شدن زﻣﻴﻦ ﻣﻰگردد و ﻫﻢ آﻟﻮدهگﻰﻫاى کﻴﻤﻴاوى تﻮﻟﻴد ﻣﻰﻧﻤاﻳد؛‬ ‫وﻟﻰ ﻧﻴروگاه ﻫستﻪﻳﻰ بﻪ ﻧدرت چﻨﻴﻦ ﻣشکﻼت را اﻳجاد ﻣﻰکﻨد اﻣا ﻧﻴروى ﻫستﻪﻳﻰ ضاﻳعات‬ ‫بﻴشترى دارد‪ .‬اﻳﻦ ضاﻳعات ﻣﻮاد و اشﻴاى رادﻳﻮ اکتﻴف آن قدر خطرﻧاک استﻨد کﻪ صدﻫا‬ ‫و ﻫزاران سال دوام دارد‪ .‬در حال حاضر ضاﻳعات ﻫستﻪﻳﻰ اﻧبار ﻣﻰشﻮﻧد؛ اﻣا ﻫﻴچ کس‬ ‫ﻧﻤﻰداﻧد کﻪ چگﻮﻧﻪ باﻳد آن را بﻰخطر ساخت ﻳا در آﻳﻨده در چﻪ ﻣحﻞ ﻣﻨاسبﻰ ﻣﻰتﻮان‬ ‫آنﻫا را ﻣدفﻮن کرد‪.‬‬ ‫در حال حاضر کارخاﻧﻪﻫاى برق اتﻮﻣﻰ در کشﻮرﻫاى پﻴشرفتﺔ جﻬان بﻪ کار افتاده کﻪ از‬ ‫آن جﻤﻠﻪ اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا ﻣقام اول‪ ،‬فراﻧسﻪ ﻣقام دوم‪ ،‬جاپان ﻣقام سﻮم و روسﻴﻪ ﻣقام‬ ‫چﻬارم را دارﻧد ﻫﻢچﻨان کشﻮرﻫاى دﻳگرى؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬اﻧگﻠستان‪ ،‬کﻮرﻳاى جﻨﻮبﻰ‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨد‪،‬‬ ‫آﻟﻤان و کاﻧادا ﻧﻴز داراى کارخاﻧﻪﻫاى برق اتﻮﻣﻰ استﻨد‪.‬‬ ‫‪128‬‬

‫برق حرارتﻰ‬ ‫برق حرارتﻰ تحﻮل بزرگﻰ در اﻧکشاف و اﻳجاد کارخاﻧﻪﻫاى صﻨعتﻰ بﻪ وجﻮد آورده و‬ ‫پﻴشرفت تازهﻳﻰ است کﻪ ﻧصﻴب بشر شده است‪ .‬برق حرارتﻰ از سﻮختاﻧدن زغال سﻨگ‪،‬‬ ‫دﻳزل‪ ،‬ﻧفت وگاز تﻮﻟﻴد ﻣﻰشﻮد‪ .‬در حال حاضر سﻬﻢ دستگاهﻫاى تﻮﻟﻴد برق حرارتﻰ در‬ ‫حال افزاﻳش است‪ .‬ﻣﻬﻢترﻳﻦ ﻣﻨبع استحصال برق حرارتﻰ را زغال سﻨگ‪ ،‬تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‬ ‫کﻪ ‪ 50‬فﻴصد برق تﻮﻟﻴد شده از آن بﻪ دست ﻣﻰآﻳد‪.‬‬ ‫در دستگاه برق حرارتﻰ‪ ،‬زﻳادتر از زغال سﻨگ قﻴرى ﻳا ﻧرم استفاده ﻣﻰکﻨﻨد‪ ،‬بﻪ ﻧسبت اﻳﻦ کﻪ‬ ‫ﻫﻢ ارزان است و ﻫﻢ حرارت زﻳاد تﻮﻟﻴد ﻣﻰکﻨد‪ .‬اگر بﻪ ﻳک کﻴﻠﻮ و چﻬارصد و پﻨجاه گرام‬ ‫زغال سﻨگ تا ﻫفت ﻫزار کاﻟﻮرى حرارت داده شﻮد‪ ،‬ﻳک کﻴﻠﻮوات برق تﻮﻟﻴد ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫تﻤام کشﻮرﻫاى جﻬان از ﻣﻨابعﻰ کﻪ در دسترس شان قرار دارد‪ ،‬برق حرارتﻰ تﻮﻟﻴد ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد؛‬ ‫طــﻮر ﻣثال‪ :‬در اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا زغال ســﻨگ ‪ 50‬فﻴصد ﻣجﻤﻮع برق تﻮﻟﻴدشــده‪ ،‬گاز‬ ‫طبﻴعــﻰ ‪ 14‬در صــد و‬ ‫ﻧفــت ‪ 11‬در صــد آن‬ ‫را تﻮﻟﻴــد ﻣﻰکﻨــد‪ .‬در‬ ‫کشــﻮرﻫـــاى عربــﻰ‬ ‫ﻣاﻧﻨد عربستان سعﻮدى‪،‬‬ ‫کـــﻮﻳت‪ ،‬قطـــر‪ ،‬اردن‪،‬‬ ‫بحرﻳﻦ و غﻴره بﻴشتر برق‬ ‫حرارتــﻰ را از احتراق‬ ‫ﻣــــﻮاد ﻧفتﻰ بﻪ دســت‬ ‫ﻣﻰآورﻧد‪.‬‬

‫شکﻞ‪ :74‬ﻳک کارخاﻧﺔ تﻮﻟﻴد برق اتﻮﻣﻰ‬

‫‪129‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان بﻪ گروهﻫاى ﻣﻨاسب تقسﻴﻢ شﻮﻧد‪ ،‬ﻧقشﺔ برق آبﻰ و اﻧرژى اتﻮﻣﻰ را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده‪،‬‬ ‫فعاﻟﻴت زﻳر را اﻧجام دﻫﻨد و ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر گروه ﻧتﻴجﺔ فعاﻟﻴت شان را در صﻨف اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ سﻤبﻮلﻫا ﻳا عﻼﻳﻤﻰ بﻪ رﻧگ آبﻰ‪ ،‬سفﻴد و خاکسترى در ﻧقشﻪ‪ ،‬داراى چﻪ ﻣفﻬﻮم است؟‬ ‫بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ بﻪ اساس ﻣعﻠﻮﻣات ﻫﻤﻴﻦ ﻧقشﻪ‪ ،‬کدام کشﻮر در جﻬان بﻴشترﻳﻦ تﻮﻟﻴدات برق آبﻰ را دارد‬ ‫و تﻮﻟﻴدات آن در سال ‪ 2003‬ﻣﻴﻼدى بﻪ چﻨد ﻣﻴﻠﻴارد کﻴﻠﻮوات در ساعت ﻣﻰرسﻴد؟‬ ‫‪3‬ـ کدام کشﻮر جﻬان بﻪ اساس ﻣعﻠﻮﻣات ﻫﻤﻴﻦ ﻧقشﻪ‪ ،‬بﻴشترﻳﻦ تﻮﻟﻴدات اﻧرژى اتﻮﻣﻰ را دارد‬ ‫و ﻣقدار آن در سال ‪ 2003‬م‪ .‬بﻪ چﻨد ﻣﻴﻠﻴارد کﻴﻠﻮوات در ساعت ﻣﻰرسﻴد؟‬ ‫‪4‬ـ از روى ﻫﻤﻴﻦ ﻧقشﻪ‪ ،‬ﻧام سﻪ کشﻮر دﻳگر جﻬان را کﻪ بﻴشترﻳﻦ تﻮﻟﻴدات برق آبﻰ و اﻧرژى‬ ‫اتﻮﻣﻰ را دارا ﻣﻰباشﻨد بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫صحﻴحترﻳﻦ جﻮاب سﻮالﻫاى زﻳر را اﻧتخاب و در کتابچﻪﻫاى تان آن را حﻠقﻪ کﻨﻴد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ کشﻮرى کﻪ در تﻮﻟﻴد برق آبﻰ در جﻬان ﻣقام اول را دارد عبارت است از ‪:‬‬ ‫ب‪ :‬کاﻧادا‬ ‫اﻟف‪ :‬روسﻴﻪ‬ ‫د‪ :‬چﻴﻦ‬ ‫ج‪ :‬برازﻳﻞ‬ ‫‪2‬ـ کشﻮرﻫاﻳﻰ کﻪ در تﻮﻟﻴد برق اتﻮﻣﻰ ﻣقامﻫاى اول و دوم را دارﻧد عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫ب‪ :‬کﻮرﻳاى جﻨﻮبﻰ و روسﻴﻪ‬ ‫اﻟف‪ :‬اﻧگﻠستان و چﻴﻦ‬ ‫ج‪ :‬اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا و فراﻧسﻪ د‪ :‬جاپان و ﻧاروى‬ ‫‪3‬ـ تشعشعات ﻫستﻪﻳﻰ‪ ،‬چﻪ خطرات و چﻪ ضاﻳعات تﻮﻟﻴد ﻣﻰکﻨد؟ در ﻣﻮرد آن ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫دﻫﻴد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫با استفاده از ﻣتﻦ درس‪ ،‬تصﻮﻳرﻫا و ﻧقشﺔ آن‪ ،‬در بارة اﻧﻮاع اﻧرژى‪ ،‬در درس آﻳﻨده بﻪ طﻮر‬ ‫شفاﻫﻰ بﻪ ﻫﻢصﻨفان خﻮد ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬

‫‪130‬‬

‫درس سﻰ و ﻫشتﻢ‬

‫ﻧﻔت در جﻬان‬

‫شکﻞ‪ :75‬تصﻮﻳرى از ﻳک تصفﻴﻪخاﻧﺔ ﻧفت در جﻨﻮب فراﻧسﻪ‬

‫ذخﻴرهﻫاى ﻧفت در کدام ﻣﻨاطق جﻬان بﻴشتر وجﻮد دارد؟‬ ‫شﻤا قسﻤﻰکﻪ در فصﻞ دوم‪ ،‬بخش افغاﻧستان‪ ،‬در بارة ﻧفت افغاﻧستان و حﻮزهﻫاى آن ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫کسب ﻧﻤﻮدﻳد‪ ،‬در اﻳﻦ فصﻞ در بارة ﻧفت جﻬان و حﻮزهﻫاى آن ﻣعﻠﻮﻣات کسب خﻮاﻫﻴد ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﻧفت‪ :‬بقاﻳاى حﻴﻮاﻧات و ﻧباتات است کﻪ در دورهﻫاى جﻴﻮﻟﻮجﻰ بﻪ ﻣرور زﻣان زﻳر‬ ‫طبقات رسﻮبﻰ قرار گرفتﻪ‪ ،‬در اثر تخﻤر‪ ،‬فشار و حرارت و طﻮل زﻣان باعث تشکﻴﻞ‬ ‫ﻧفت شده است‪.‬‬ ‫ﻧفت بﻪ ﻣفﻬﻮم کﻠﻰ ﻣخﻠﻮطﻰ از ﻫاﻳدروکاربﻦﻫاى جاﻣد‪ ،‬ﻣاﻳع و گاز است کﻪ بخش زﻳاد‬ ‫آن بﻪ صﻮرت ﻣاﻳع بﻮده و شاﻣﻞ ﻫاﻳدروجﻦ و کاربﻦ بﻪ درجﻪﻫاى ﻣختﻠف ﻣﻰباشد‪ .‬ﻣﻮاد‬ ‫غﻴر خاﻟص چﻮن سﻠفر و ﻧاﻳتروجﻦ ﻧﻴز در خﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﻧفت در جﻬان ﻣعاصر‪ ،‬از اﻫﻤﻴت اقتصادى برخﻮردار بﻮده‪ ،‬حرکت ﻣﻮترﻫا‪ ،‬رﻳﻞﻫا‪ ،‬تاﻧکﻫا‬ ‫و ﻫﻮاپﻴﻤاﻫا بﻪ آن وابستﻪگﻰ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴرو ﻣﻮرد تﻮجﻪ جﻬاﻧﻴان قرار گرفتﻪ و ﻣقدار تﻮﻟﻴد‬ ‫ساﻻﻧﺔ آن رو بﻪ افزاﻳش است‪.‬‬ ‫تﻮسعﺔ صﻨعت ﻧفت در ﻧﻴﻤﺔ قرن ﻧزدﻫﻢ ﻧتﻴجﺔ افزاﻳش تقاضا براى استعﻤال آن بﻪ صﻮرت‬ ‫ﻳک ﻣﻨبع روشﻨاﻳﻰ در اروپا بﻮد؛ وﻟﻰ از سالﻫاى ‪ 1900‬اﻟﻰ ‪ 1910‬ﻣﻴﻼدى کﻪ صﻨعت‬ ‫‪131‬‬

‫ﻣﻮترسازى در جﻬان‪ ،‬اﻧکشاف و تﻮسعﻪ ﻳافت و ﻧفت در کشتﻰﻫاى صﻴد ﻣاﻫﻰ و خطﻮط‬ ‫آﻫﻦ بﻪ کار رفت از آن زﻣان بﻪ بعد‪ ،‬ﻧفت اﻫﻤﻴت بﻴشترى کسب ﻧﻤﻮد؛ زﻳرا کشتﻰﻫاى ﻧفتﻰ‬ ‫ﻣﻰتﻮاﻧستﻨد تا ﻣدت ‪ 53‬روز ﻳا بﻴشتر از آن در بحر اقاﻣت کﻨﻨد‪ ،‬ازﻳﻦ روبﻪ تعدادکشتﻰﻫاى‬ ‫تجارتﻰ‪ ،‬ﻣسافربرى و جﻨگﻰ افزوده شده؛ ﻫﻢچﻨان ﻣحصﻮﻻتﻰ کﻪ از ﻣشتقات ﻧفت بﻪ‬ ‫دست ﻣﻰآﻳد‪ ،‬در صﻨعت‪ ،‬حاﻳز اﻫﻤﻴت زﻳاد ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫از ﻫﻤﻴﻦ سبب است کﻪ کشﻮرﻫاى صﻨعتﻰ بﻪ خاطر ﻣﻨافع خﻮﻳش با ﻳکدﻳگر بﻪ رقابت و‬ ‫کشﻤکش ﻣﻰپردازﻧد و حتا بﻪ جﻨگ ﻣتﻮصﻞ شده اﻧد تا اﻳﻦ ثروت ارزشﻤﻨد را بﻪ ﻳغﻤا‬ ‫ببرﻧد‪.‬‬ ‫در سال ‪ 1990‬م‪ .‬عراق ﻫﻤساﻳﺔ کﻮچک خﻮد کﻮﻳت را ﻣﻮرد تجاوز قرار داد‪ ،‬سعﻰ کرد‬ ‫تا حﻮزهﻫاى ﻧفتﻰ آن را زﻳر کﻨترول خﻮد در آورد‪ .‬در جرﻳان جﻨگ‪ ،‬بسﻴارى از چاهﻫاى‬ ‫ﻧفتﻰ بﻪ آتش کشﻴده شدﻧد و ﻟکﻪﻫاى ﻧفتﻰ وارد آب بحر شد و خسارات زﻳادى بﻪ ﻣحﻴط‬ ‫زﻳست وارد آﻣد‪.‬‬ ‫تحقﻴقات جﻴﻮﻟﻮجﻴکﻰ ﻧشان داده است در جاﻫاﻳﻰ کﻪ ﻧفت و جﻮد دارد در آﻧجا‪ ،‬چاهﻫاى‬ ‫عﻤﻴق کﻪ گاﻫﻰ عﻤق آن بﻪ ﻫزاران ﻣتر ﻣﻰرسد‪ ،‬حفر ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫ﻧخستﻴﻦ چاﻫﻰ کﻪ در ﻧاحﻴﺔ پﻨسﻠﻮاﻧﻴاى اﻣرﻳکا در سال ‪ 1895‬م‪ .‬حفر گردﻳد‪ ،‬عﻤق آن ‪20‬‬ ‫ﻣتر بﻮد و روزاﻧﻪ در حدود ‪ 4‬ﻣترﻣکعب ﻧفت از آن استخراج ﻣﻰگردﻳد‪ ،‬رفتﻪ رفتﻪ ﻧاحﻴﺔ‬ ‫پﻨسﻠﻮاﻧﻴا بﻪ حﻴث ﻣرکز ﻣﻬﻢ صﻨاﻳع جدﻳد ﻧفت تبدﻳﻞ شد؛ وﻟﻰ چاهﻫاﻳﻰ کﻪ اﻣروز حفر‬ ‫ﻣﻰشﻮد بﻪ ﻣراتب عﻤﻴقتر است‪ ،‬بﻪ طﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﻧاحﻴﺔ واﻳﻮﻣﻴﻨگ اﻣرﻳکا عﻤق چاهﻫا بﻪ‬ ‫بﻴش از ‪ 6000‬ﻣتر ﻣﻰرسد‪ ،‬ﻧفتﻰ کﻪ از چاهﻫا استخراج ﻣﻰشﻮد‪ ،‬رﻧگ سﻴاه داشتﻪ و قابﻞ‬ ‫استفاده ﻧﻤﻰباشد؛ وﻟﻰ بعد از تصفﻴﻪ‪ ،‬رﻧگ بﻨفش را اختﻴار ﻧﻤﻮده بﻪ آساﻧﻰ ﻣﻰسﻮزد‪.‬‬ ‫ﻣﻨطقﻪﻫاى کﻪ در آن ذخﻴرهﻫاﻳﻰ ﻧفت وجﻮد دارد‪ ،‬عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫آسﻴا‪ :‬کشﻮرﻫاﻳﻰ؛ چﻮن‪ :‬عربستان سعﻮدى‪ ،‬عراق‪ ،‬کﻮﻳت‪ ،‬اﻣارات ﻣتحدة عربﻰ‪ ،‬قطر‪،‬‬ ‫روسﻴﻪ‪ ،‬اﻳران‪ ،‬افغاﻧستان‪ ،‬اﻧدوﻧﻴزﻳا و غﻴره‪.‬‬ ‫در خاور ﻣﻴاﻧﻪ بزرگترﻳﻦ و غﻨﻰترﻳﻦ حﻮزهﻫاى ﻧفتﻰ قرار دارد و در حدود ‪ 65‬فﻴصد ﻧفت‬ ‫جﻬان را در بر ﻣﻰگﻴرد‪:‬‬ ‫عربستان ﻧخستﻴﻦ کشﻮر تﻮﻟﻴدکﻨﻨده و بزرگترﻳﻦ صادرکﻨﻨدة ﻧفت در جﻬان است‪ .‬ذخﻴرهﻫاى‬ ‫ﻧفت اروپا در کشﻮرﻫاى بﻠژﻳک‪ ،‬اﻧگﻠستان‪ ،‬آﻟﻤان‪ ،‬فراﻧسﻪ‪ ،‬اﻳتاﻟﻴا‪ ،‬ﻧاروى و ﻫاﻟﻨد قرار دارد‪.‬‬ ‫در اﻣرﻳکا‪ ،‬اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا از بزرگترﻳﻦ تﻮﻟﻴدکﻨﻨدهگان ﻧفت و در عﻴﻦ حال از‬ ‫‪132‬‬

‫ﻣصرفکﻨﻨدهگان عﻤدة آن ﻧﻴز ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫قسﻤت عﻤدة ﻧفت از ﻣﻨطقﺔ ساحﻞ خﻠﻴج ﻣکزﻳک در اﻳاﻟت تکزاس‪ ،‬ﻟﻮﻳﻴزﻳاﻧا و اﻻسکا‬ ‫استخراج ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﻢچﻨان ﻣقدار قابﻞ تﻮجﻪ ﻧفت در اﻳاﻟتﻫاى کاﻟﻴفﻮرﻧﻴا‪ ،‬اوﻫاﻳﻮ‪ ،‬اوکﻼﻫاﻣا‪ ،‬ارکاﻧزاس و‬ ‫ﻣسﻰسﻰپﻰ وجﻮد دارد‪ .‬ذخﻴرهﻫاى ﻧفت اﻳﻦ ﻧاحﻴﻪ از غﻨﻰترﻳﻦ ذخﻴرهﻫاى جﻬان بﻪ شﻤار‬ ‫ﻣﻰ رود‪.‬‬ ‫در اﻣرﻳکاى ﻻتﻴﻦ‪ ،‬وﻳﻨزوﻳﻼ و اکﻮادور ذخﻴرهﻫاى بزرگ ﻧفت را دارا ﻣﻰ باشﻨد‪.‬‬ ‫در افرﻳقا ﻣراکز ذخﻴرهﻫاى ﻧفت آن در ﻣﻨطقﻪﻫاى زﻳر وجﻮد دارد‪:‬‬ ‫ﻟﻴبﻴا‪ ،‬اﻟجزاﻳر‪ ،‬ﻧاﻳجﻴرﻳﻪ وگابﻮن از جﻤﻠﺔ تﻮﻟﻴدکﻨﻨدهگان عﻤدة جﻬان بﻪ حساب ﻣﻰآﻳﻨد‪.‬‬ ‫بعد از اﻣرﻳکا‪ ،‬جاپان ﻣﻬﻢترﻳﻦ واردکﻨﻨدة ﻧفت است کﻪ روزاﻧﻪ ‪ 4‬تا ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن بشکﻪ ﻧفت‬ ‫خرﻳدارى ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪ .‬در ﻣﻴان کشﻮرﻫاى اروپاى غربﻰ آﻟﻤان‪ ،‬اﻳتاﻟﻴا و فراﻧسﻪ بﻴش از دﻳگران‬ ‫ﻧفت وارد ﻣﻰکﻨﻨد‪ .‬اﻧگﻠستان‪ ،‬ﻧﻴز تا سالﻫاى اخﻴر از عﻤدهترﻳﻦ واردکﻨﻨدهگان ﻧفت بﻪ‬ ‫شﻤار ﻣﻰرفت؛ وﻟﻰ با استخراج ﻧفت در بحﻴرة شﻤال اﻳﻦ کشﻮر‪ ،‬حال خﻮدکفا شده است‪.‬‬ ‫ﻧفــت در جﻬــان اﻣروز‪ ،‬ﻣﻮارد اســتعﻤال زﻳــاد دارد‪ .‬از ﻣحصــﻮﻻت ﻧفتــﻰ در تﻬﻴﺔ اﻟﻴاف‬ ‫ﻣصﻨﻮعﻰ‪ ،‬تﻮﻟﻴد اﻟبسﻪ‪ ،‬ساختﻦ ﻻستﻴک ﻣصﻨﻮعﻰ‪ ،‬عطر‪ ،‬صابﻮن‪ ،‬رﻧگﻫا‪ ،‬اﻧﻮاع پﻼستﻴک‪،‬‬ ‫صﻨاﻳع کﻴﻤﻴاوى‪ ،‬ﻣاشــﻴﻦآﻻت صﻨعتﻰ و صدﻫا ﻣرکبــات دﻳگر چﻮن رابر ﻣصﻨﻮعﻰ‪ ،‬اﻧﻮاع‬ ‫دواﻫــا‪ ،‬کﻮدﻫاى ﻣصﻨﻮعــﻰ‪ ،‬داروﻫاى‬ ‫حشــرهکش و ﻣــﻮاد شســت و شــﻮ‬ ‫استفـــاده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬

‫شکﻞ‪ :76‬حفر چاه ﻧفت‬

‫‪133‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان در گروهﻫا تﻨظﻴﻢ گردﻧد و با استفاده از ﻣتﻦ درس و شکﻞ‪ ،‬بزرگترﻳﻦ تﻮﻟﻴدکﻨﻨدهگان‬ ‫ﻧفت در جﻬان را ﻳادداشت و در ﻧقشﻪﻫا ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ ﻣﻨشأ پﻴداﻳش ﻧفت را واضح سازﻳد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ چرا صﻨعت ﻧفت اروپا بﻪ سرعت اﻧکشاف ﻳافت؟ عﻠت آن را تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻣرکزﻫاى ﻣﻬﻢ تﻮﻟﻴد ﻧفت قارة آسﻴا را ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪4‬ـ در اﻣرﻳکاى ﻻتﻴﻦ در کدام کشﻮرﻫا‪ ،‬ذخاﻳر ﻧفت وجﻮد دارد؟ ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫پاسخ صحﻴح را در کتابچﻪﻫاى تان ﻧﻮشتﻪ و حﻠقﻪ بکشﻴد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ بزرگترﻳﻦ صادرکﻨﻨدة ﻧفت جﻬان عبارت است از‪:‬‬ ‫ب‪ :‬عربستان‬ ‫اﻟف‪ :‬اﻣارات ﻣتحدة عربﻰ‬ ‫د‪ :‬کﻮﻳت‬ ‫ج‪ :‬قطر‬ ‫‪2‬ـ دو کشﻮر افرﻳقا کﻪ از جﻤﻠﺔ تﻮﻟﻴدکﻨﻨدهگان عﻤدة ﻧفت جﻬان ﻣﻰباشﻨد‪ ،‬عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫ب‪ :‬ﻟﻴبﻴا و ﻧاﻳجﻴرﻳﻪ‬ ‫اﻟف‪ :‬ﻟﻴبﻴا و اﻟجزاﻳر‬ ‫د‪ :‬ﻫﻴچکدام‬ ‫ج‪ :‬کاﻧگﻮ‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫در جدول زﻳر ﻧام کشﻮرﻫاى تﻮﻟﻴدکﻨﻨدة ﻧفت را در قارهﻫاى ﻣختﻠف در کتابچﻪﻫاى تان بﻪ‬ ‫ترتﻴب فﻬرست ﻧﻤﻮده و در درس آﻳﻨده اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫اﻣرﻳکا‬

‫افرﻳقا‬

‫اروپا‬

‫آسﻴا‬

‫اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا‬

‫‪134‬‬

‫درس سﻰ و ﻧﻬﻢ‬

‫ج ـ ﮔاز ﻃبﻴﻌﻰ‬

‫شکﻞ‪ :77‬ﻣﻨظرهﻳﻰ از گاز طبﻴعﻰ در حاﻟت سﻮختﻦ‬ ‫ذخﻴرهﻫاى گاز طبﻴعﻰ در کدام ﻣﻨطقﻪﻫاى جﻬان وجﻮد دارد؟‬ ‫گازﻫاﻳﻰ کﻪ بﻪ طﻮر طبﻴعﻰ در اعﻤاق زﻣﻴﻦ وجﻮد دارﻧد‪ ،‬بﻴشتر با ﻧفت ﻣخﻠﻮط بﻮده؛ اﻣا بﻪ‬ ‫صﻮرت ﻣستقﻞ ﻧﻴز ﻳافت ﻣﻰشﻮﻧد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣاده از فﻮسﻴﻞﻫاى حﻴﻮاﻧات عظﻴﻢاﻟجثﻪ کﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮنﻫا سال قبﻞ‪ ،‬زﻳر طبقات رسﻮبﻰ‪ ،‬قرار‬ ‫گرفتﻪ و بﻪ اثر فشار و حرارت زﻳاد‪ ،‬بدون ﻫﻮا و گذشت زﻣان تغﻴﻴر شکﻞ ﻧﻤﻮده بﻪ گاز‬ ‫تبدﻳﻞ شده است‪.‬‬ ‫گاز طبﻴعﻰ‪ ،‬بعد از تصفﻴﻪ براى ﻣصرف سﻮخت و تﻮﻟﻴد حرارت بﻪ کار ﻣﻰرود و ﻫﻤچﻨﻴﻦ‬ ‫بﻪ صﻮرت خام در کارخاﻧﻪﻫاى پتروشﻴﻤﻰ بﻪ ﻣﻮاد گﻮﻧاگﻮﻧﻰ تبدﻳﻞ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻨابع گاز طبﻴعﻰ بﻴشتر در طبقﺔ باﻻﻳﻰ ذخﻴرهﻫاى ﻧفتﻰ واقع گردﻳده است؟ چﻨان کﻪ بﻪ‬ ‫ﻫﻨگام حفر چاه ﻧفت‪ ،‬در قدم اول بﻪ گاز طبﻴعﻰ و سپس بﻪ ﻧفت بر ﻣﻰخﻮرﻧد‪.‬‬ ‫در ﻣﻨطقﻪﻫاى کﻪ ذخﻴرهﻫاى گاز و جﻮد داشتﻪ باشد آن را از ﻣرکز استحصال ﻣستقﻴﻢ بﻪ‬ ‫ﻣراکز استﻬﻼک و ﻣصرف تﻮسط پاﻳپ ﻻﻳﻦﻫاى ﻣخصﻮص اﻧتقال ﻣﻰدﻫﻨد‪.‬‬ ‫گاز را بﻪ عﻨﻮان ﻣﻨبع خﻮب تﻮﻟﻴد اﻧرژى ﻣﻰشﻨاسﻨد‪ ،‬از آن بﻪ حﻴث ﻳک ﻣادة ﻣﻬﻢ و باارزش‬ ‫‪135‬‬

‫صﻨعتﻰ و اقتصادى کار ﻣﻰگﻴرﻧد‪ .‬از اﻳﻦ رو استفاده از آن در تﻤام جﻬان بﻪ سرعت افزاﻳش‬ ‫ﻣﻰﻳابد‪.‬‬ ‫گاز طبﻴعﻰ‪ ،‬اﻣروز ﻳک ﻣادة ﻣﻬﻢ حﻴاتﻰ بﻮده؛ ﻧﻪ تﻨﻬا براى تﻮﻟﻴد اﻧرژى حرارتﻰ و روشﻨاﻳﻰ‪،‬‬ ‫پخت و پز وگرم کردن ﻣﻨازل بﻪ کار ﻣﻰرود؛ بﻠکﻪ در ساختﻦ ﻣرکبات کﻴﻤﻴاوى از آن ﻧﻴز‬ ‫استفاده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫ﻣرکزﻫاى ﻣﻬﻢ تﻮﻟﻴد گاز در جﻬان وجﻮد دارد کﻪ در زﻳر بﻪ طﻮر فشرده ﻣﻮرد بررسﻰ‬ ‫قرار ﻣﻰگﻴرد‪:‬‬ ‫روسﻴﺔ آسﻴاﻳﻰ‪ ،‬قطر‪ ،‬عربستان سعﻮدى‪ ،‬اﻣارات ﻣتحدة عربﻰ‪ ،‬اﻳران‪ ،‬افغاﻧستان‪ ،‬ازبکستان و‬ ‫ترکﻤﻨستان‪.‬‬ ‫روسﻴﻪ‪ ،‬ﻧخستﻴﻦ کشﻮرى است کﻪ سﻬﻢ ﻣﻬﻢ در تﻮﻟﻴد گاز طبﻴعﻰ دارد‪ .‬بزرگترﻳﻦ‬ ‫حﻮزهﻫاى گاز طبﻴعﻰ آن در ﻧﻮاحﻰ درﻳاى واﻟگا‪ ،‬ساراتﻮف و ﻣسکﻮ قرار دارد‪ .‬روسﻴﻪ بﻪ‬ ‫تﻨﻬاﻳﻰ ‪ 33‬در صد گاز طبﻴعﻰ جﻬان را بﻪ خﻮد اختصاص داده است‪.‬‬ ‫ـ در قارة اﻣرﻳکا اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا و کاﻧادا داراى ذخﻴرهﻫاى گاز طبﻴعﻰ ﻣﻰباشﻨد‪ .‬اﻳاﻻت‬ ‫ﻣتحدة اﻣرﻳکا بزرگترﻳﻦ تﻮﻟﻴدکﻨﻨده و ﻣصرفکﻨﻨدة گاز طبﻴعﻰ در جﻬان بﻪ شﻤار ﻣﻰرود‪.‬‬ ‫پاﻳپ ﻟﻴﻦ گاز بﻴﻦ تکزاس و ﻧﻴﻮﻳارک طﻮﻳﻞترﻳﻦ و ﻣﻬﻢترﻳﻦ پاﻳپ ﻟﻴﻦ گاز اﻳاﻻت ﻣتحدة‬ ‫اﻣرﻳکا ﻣﻰباشد؛ ﻫﻢچﻨان بﻴشتر از ﻧﻴﻢ تﻮﻟﻴدات گاز اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا در ﻣﻨاطق تﻮﻟﻴدى‬ ‫بﻪ ﻣصرف ﻣﻰرسد و ﻣتباقﻰ آن در ساﻳر ﻣﻨاطق استفاده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫ـ در کاﻧادا پاﻳپ ﻟﻴﻦ گاز طبﻴعﻰ از ﻧاحﻴﺔ اﻟبرتا (غرب کاﻧادا) و ﻧﻮاحﻰ ﻣجاور آن بﻪ ﻧﻮاحﻰﻳﻰ‬ ‫کﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻨد از آن استفاده بکﻨﻨد‪ ،‬کشﻴده شده است‪.‬‬ ‫پس از اﻣرﻳکا و کاﻧادا‪ ،‬وﻳﻨزوﻳﻼ بزرگترﻳﻦ تﻮﻟﻴدکﻨﻨدة گاز طبﻴعﻰ در قارة اﻣرﻳکا ﻣﻰباشد؟‬ ‫ﻣگر بﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ کﻪ ﻣراکز تﻮﻟﻴدى آن از بازار تجارت فاصﻠﺔ زﻳاد دارد‪ ،‬ﻣقدار کﻤﻰ از‬ ‫تﻮﻟﻴدات آن کشﻮر بﻪ خارج صادر ﻣﻰگردد‪ ،‬از ﻣتباقﻰ آن در داخﻞ کشﻮر‪ ،‬براى تﻮﻟﻴد‬ ‫فشار در ذخاﻳر ﻧفت کار گرفتﻪ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫‪136‬‬

‫ـ در اروپا‪ ،‬تﻮﻟﻴدات گاز طبﻴعﻰ اﻳتاﻟﻴا رو بﻪ اﻧکشاف است؛ ﻣقدار کﻢ گاز تﻮﻟﻴدى اﻳتاﻟﻴا‬ ‫ذرﻳعﺔ پاﻳپ ﻻﻳﻦ بﻪ شﻬرﻫاى تﻮﻟﻮز و بﻮردو بﻪ فراﻧسﻪ اﻧتقال داده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫گاز طبﻴعﻰ فراﻧسﻪ از ﻧاحﻴﺔ ﻻک (‪ )Lacq‬در جﻨﻮبغرب فراﻧسﻪ استخراج ﻣﻰشﻮد‪ .‬گاز‬ ‫ﻧاحﻴﺔ ﻣذکﻮر گﻮگرد و سﻠفر و حرارت بﻠﻨد دارد کﻪ پاﻳپ ﻻﻳﻦﻫاى فﻮﻻدى قدرت‬ ‫ﻣقاوﻣت و حﻤﻞ آن را ﻧدارد‪ .‬در چﻨﻴﻦ ﻣﻨاطق پاﻳپ ﻻﻳﻦ گاز باﻳد از اﻟﻴاژ ﻣخصﻮصﻰ ساختﻪ‬ ‫شﻮد کﻪ ﻣقاوﻣت زﻳاد داشتﻪ باشد تا در اﻧتقال گاز‪ ،‬ﻣشکﻼت اﻳجاد ﻧکﻨد‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻢترﻳﻦ وارد کﻨﻨدهگان گاز طبﻴعﻰ کشﻮرﻫاﻳﻰ ﻣاﻧﻨد‪ :‬اﻳتاﻟﻴا‪ ،‬فراﻧسﻪ‪ ،‬جاپان و ارجﻨتاﻳﻦ است‬ ‫و ﻫﻢ ﻣﻮضﻮع عﻤده و قابﻞ اﻫﻤﻴت اﻧتقال گاز از خاور ﻣﻴاﻧﻪ بﻪ اروپاى غربﻰ ﻣﻰباشﻨد‪.‬‬ ‫اروپاى غربﻰ بﻪ ﻣقدار زﻳاد گاز طبﻴعﻰ ﻧﻴاز دارد و عﻼقﻪﻣﻨد بﻪ استفاده از گاز طبﻴعﻰ ﻧﻮاحﻰ‬ ‫اطراف خﻠﻴج فارس و وﻳﻨزوﻳﻼ است؛ اﻣا ﻣﻮضﻮع پﻴچﻴده‪ ،‬حﻤﻞ اﻳﻦ گاز بﻪ قﻴﻤت ارزان بﻪ‬ ‫ﻧﻮاحﻰ ﻣصرفکﻨﻨده است‪.‬‬ ‫از راه بحر بﻪ وسﻴﻠﺔ کشتﻰﻫاﻳﻰ کﻪ براى اﻳﻦ کار ساختﻪ شده اﻧد‪ ،‬گاز طبﻴعﻰ خاور ﻣﻴاﻧﻪ‬ ‫را بﻪ طرف اروپا حﻤﻞ ﻣﻰکﻨﻨد‪ ،‬اﻣا راه خﻮب و ﻣﻨطقﻰ آن اﻳﻦ است تا پاﻳپﻻﻳﻦﻫاﻳﻰ‬ ‫تﻬﻴﻪ کردﻧد کﻪ قطر بﻴشتر داشتﻪ باشﻨد تا ﻣازاد گاز خاور ﻣﻴاﻧﻪ را از راه ترکﻴﻪ‪ ،‬ﻳﻮﻧان‪،‬‬ ‫ﻳﻮگﻮسﻼوى‪ ،‬اترﻳش و آﻟﻤان بﻪ اروپاى غربﻰ اﻧتقال دﻫﻨد‪ .‬در ضﻤﻦ‪ ،‬عبﻮر از کشﻮرﻫاى‬ ‫ﻧاﻣبرده‪ ،‬ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى آﻧان را ﻧﻴز از ﻟحاظ گاز طبﻴعﻰ رفع کﻨد؛ اﻟبتﻪ ﻫﻨﻮز کشﻮرﻫاى اروپاﻳﻰ‬ ‫وساﻳﻞ تﻬﻴﻪ و تدارک اﻳﻦ ﻣقدار گاز را ﻧدارﻧد‪ .‬بر عﻼوه ﻣﻮافقﺔ ﻻزم بﻴﻦ کشﻮرﻫاﻳﻰ کﻪ‬ ‫پاﻳپﻻﻳﻦ گاز از آنﻫا بگذرد‪ ،‬ﻫﻨﻮز بﻪ آن درجﻪ ﻧرسﻴده کﻪ اﻧجام اﻳﻦ اﻣر سﻬﻞ و آسان‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫در سالﻫاى اخﻴر‪ ،‬تﻮافقﻫاﻳﻰ ﻣﻴان برخﻰ کشﻮرﻫاى آسﻴاﻳﻰ و تازه بﻪ استقﻼل رسﻴده؛‬ ‫ﻣاﻧﻨد ترکﻤﻨستان و کشﻮرﻫاى اروپاى غربﻰ بﻪ عﻤﻞ آﻣد کﻪ گاز طبﻴعﻰ تﻮسط پاﻳپ ﻻﻳﻦ‬ ‫بﻪ آن کشﻮرﻫا صادر گردد‪.‬‬

‫‪137‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان در گروهﻫاى ﻣﻨاسب تقسﻴﻢ شﻮﻧد‪ ،‬با استفاده از ﻣتﻦ درس و ﻧقشﺔ گاز طبﻴعﻰ از‬ ‫اﻳﻦ درس فعاﻟﻴت زﻳر را اﻧجام دﻫﻨد و ﻧتﻴجﺔ فعاﻟﻴت خﻮﻳش را بﻪ دﻳگران ﻧشان دﻫﻨد‪:‬‬ ‫گروه اول‪ ،‬کشﻮرﻫاى تﻮﻟﻴدى گاز طبﻴعﻰ قارة آسﻴا را روى ﻧقشﻪ ﻧشان دﻫﻨد و ﻣقدار تﻮﻟﻴد‬ ‫آن را در سال ‪ 2000‬م‪ .‬تحرﻳر ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫گروه دوم‪ ،‬ﻣﻨطقﻪﻫاى تﻮﻟﻴدى گاز طبﻴعﻰ قارة اﻣرﻳکا را روى ﻧقشﻪ ﻧشان دﻫﻨد و ﻣقدار‬ ‫تﻮﻟﻴد آن را در سال ‪ 2000‬م تحرﻳر ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫گروه سﻮم‪ ،‬ﻣﻨطقﻪﻫاى تﻮﻟﻴدى گاز طبﻴعﻰ اروپا را روى ﻧقشﻪ ﻧشان دﻫﻨد و ﻣقدار تﻮﻟﻴد آن‬ ‫را درسال ‪2000‬م‪ .‬تحرﻳر ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫جﻮاب صحﻴح را اﻧتخاب و ﻣشخص ﻧﻤﻮده‪ ،‬در کتابچﻪﻫاى تان بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ طﻮﻳﻞترﻳﻦ پاﻳپﻻﻳﻦ گاز طبﻴعﻰ اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا‪ ،‬بﻴﻦ دو اﻳاﻟت آن عبارت است‬ ‫از‪:‬‬ ‫ب‪ :‬تکزاس و کﻠﻴفﻮرﻧﻴا‬ ‫اﻟف‪ :‬تکزاس و ﻧﻴﻮﻳارک‬ ‫د‪ :‬ﻫﻴچکدام‬ ‫ج‪ :‬ﻧﻴﻮﻳارک و کﻠﻮرادو‬ ‫‪2‬ـ بزرگترﻳﻦ تﻮﻟﻴدکﻨﻨده و ﻣصرفکﻨﻨدة گاز طبﻴعﻰ جﻬان عبارت است از‪:‬‬ ‫ب‪ :‬اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا‬ ‫اﻟف‪ :‬روسﻴﻪ‬ ‫د‪ :‬وﻳﻨزوﻳﻼ‬ ‫ج‪ :‬کاﻧادا‬ ‫‪3‬ـ فﻴصدى گاز طبﻴعﻰﻳﻰ کﻪ روسﻴﻪ آن را بﻪ خﻮد اختصاص داده است عبارت است از‪:‬‬ ‫ب‪ 33 :‬فﻴصد‬ ‫اﻟف‪ 40 :‬فﻴصد‬ ‫د‪ :‬ﻫر سﻪ جﻮاب درست است‪.‬‬ ‫ج‪ 50 :‬فﻴصد‬ ‫‪4‬ـ ﻣرکزﻫاى ﻣﻬﻢ گاز طبﻴعﻰ آسﻴا را ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫درسﻫاى ﻧفت و گاز جﻬان را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧکات ﻣﻬﻢ آن را در ساعت درسﻰ آﻳﻨده بﻪ‬ ‫ﻫﻢصﻨفان خﻮد ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬

‫‪138‬‬

‫درس چﻬﻠﻢ‬

‫د‪ .‬زﻏال سﻨﮓ در جﻬان‬

‫شکﻞ‪ :78‬ﻧاحﻴﺔ صﻨعتﻰ رور (‪ )Ruhr‬آﻟﻤان‪ ،‬ﻣرکز صﻨاﻳع سﻨگﻴﻦ در اروپا‪ ،‬کﻪ سﻰ درصد زغال و بﻴست در صد‬ ‫فﻮﻻد اروپا در اﻳﻦ جا تﻮﻟﻴد ﻣﻰشﻮد‪.‬‬

‫زغال سﻨگ در کدام کشﻮرﻫاى جﻬان وجﻮد دارد؟‬ ‫شﻤا در فصﻞ دوم بخش افغاﻧستان در بارة زغال سﻨگ افغاﻧستان و حﻮزهﻫاى آن ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫حاصﻞ ﻧﻤﻮدﻳد‪ .‬در اﻳﻦ درس در بارة زغال سﻨگ جﻬان و حﻮزهﻫاى آن ﻣعﻠﻮﻣات بﻪ دست‬ ‫ﻣﻰآورﻳد‪.‬‬ ‫زغال سﻨگ‪ ،‬بقاﻳاى سﻨگ شدة درختان است کﻪ با تحﻮﻻت دورهﻫاى جﻴﻮﻟﻮجﻴکﻰ زﻳر‬ ‫رسﻮبات و طبقﻪﻫاى خاک قرار گرفتﻪ و با گذشت زﻣان طﻮﻻﻧﻰ بﻪ اثر فشار و حرارت زﻳاد‬ ‫از حاﻟت اصﻠﻰ‪ ،‬تغﻴﻴر شکﻞ ﻧﻤﻮده در ﻧتﻴجﻪ بﻪ زغال سﻨگ تبدﻳﻞ شده است‪.‬‬ ‫زغال سﻨگ از ﻣﻨابع بزرگ تﻮﻟﻴدى اﻧرژى در جﻬان بﻪ شﻤار ﻣﻰرود و اﻧسانﻫا از گذشتﻪﻫا‬ ‫از اﻧرژى آن‪ ،‬استفادهﻫاى گﻮﻧاگﻮﻧﻰ ﻧﻤﻮده اﻧد؛ وﻟﻰ ارزش اقتصادى زغال سﻨگ از قرن‬ ‫ﻫژده بﻪ بعد زﻣاﻧﻰ کﻪ اﻧرژى بخار در صﻨاﻳع رواج ﻳافت بﻴشتر شد و در صﻨعت عصر حاضر‬ ‫ﻧﻴز اﻫﻤﻴت بﻪ سزاﻳﻰ دارد‪.‬‬ ‫زغال سﻨگ‪ ،‬اﻧﻮاع گﻮﻧاگﻮن دارد کﻪ بعضﻰ از اﻧﻮاع آن را ﻣﻮرد بحث قرار ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬زﻏال سﻨﮓ خشﻚ ﻳا اﻧتراسﻴت (‪)Anthracite‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮع زغال سﻨگ‪ ،‬رﻧگ سﻴاه ﻣاﻳﻞ بﻪ خاکسترى دارد و داراى ‪ 87‬ـ‪ 94‬فﻴصد کاربﻦ‬ ‫ﻣﻰباشد‪ .‬حرارت زﻳاد تﻮﻟﻴد ﻣﻰکﻨد و ﻣقدار دود‪ ،‬بخار و خاکستر آن کﻢ ﻣﻰباشد‪ .‬بﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫سبب از آن در تﻮﻟﻴد برق و بﻪ کار اﻧداختﻦ ﻣاشﻴﻦﻫا کار گرفتﻪ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫‪139‬‬

‫ب‪ .‬زﻏال سﻨﮓ ﻗﻴرى (‪)Bituminous Coal‬‬ ‫زغال سﻨگ قﻴرى ﻳا زغال سﻨگ سﻴاه‪ ،‬بﻬترﻳﻦ ﻧﻮع زغال سﻨگ براى تﻬﻴﺔ کﻮک است‪.‬‬ ‫کﻮک‪ ،‬زغاﻟﻰ است کﻪ بدون دود ﻣﻰسﻮزد و حرارت زﻳاد را تﻮﻟﻴد ﻣﻰکﻨد‪ .‬در کشﻮرﻫاى‬ ‫پﻴشرفتﻪ‪ ،‬زغال سﻨگ قﻴردار بﻴش از ‪ 50‬فﻴصد ذخﻴرة زغال سﻨگ جﻬان را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‬ ‫در صﻨاﻳع ‪ ،‬ﻣصرف زﻳاد دارد و ﻣقدار کاربﻦ آن در حدود ‪ 48‬فﻴصد است‪.‬‬ ‫ج‪ .‬زﻏال سﻨﮓ ﻧارس ﻳا ﻟﮕﻨﻴت (‪)Lignite‬‬ ‫اﻳﻦ زغال‪ ،‬ﻧسبت بﻪ اﻧﻮاع دﻳگر زغال‪ ،‬داراى وزن کﻤتر بﻮده‪ ،‬بقاﻳاى اشجار و چﻮب است کﻪ‬ ‫ﻫﻨﻮز بﻪ طﻮر کاﻣﻞ بﻪ کاربﻦ تبدﻳﻞ ﻧگردﻳده است‪ .‬رطﻮبتش زﻳاد و حرارت آن کﻢ است‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻮع زغال سﻨگ‪ ،‬خﻴﻠﻰ خﻮب و زود ﻣﻰسﻮزد‪ ،‬چﻮن خرﻣاﻳﻰ ﻳا زردرﻧگ بﻮده از اﻳﻦ رو بﻪ‬ ‫ﻧام زغال قﻬﻮهﻳﻰ ﻧﻴز ﻳاد ﻣﻰشﻮد‪ .‬در حدود ‪ 15‬فﻴصد زغال سﻨگﻰ کﻪ در دﻧﻴا استخراج ﻣﻰشﻮد‬ ‫از ﻧﻮع ﻟگﻨﻴت است‪.‬‬ ‫د‪ .‬زﻏال سﻨﮓ تﻮرب (‪)Taurbe‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮع زغال سﻨگ‪ ،‬ﻣشابﻪ بﻪ زغال سﻨگ ﻧارس ﻳا قﻬﻮهﻳﻰ بﻮده‪ ،‬حرارت آن ﻧاچﻴز است‬ ‫و از ﻧظر عﻤر‪ ،‬جﻮان و تازه ﻣعﻠﻮم ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫ﻣرکزﻫاى ﻣﻬﻢ تﻮﻟﻴد زغال سﻨگ جﻬان قرار زﻳر است‪:‬‬ ‫‪1‬ـ اروپا‬ ‫تﻤام ﻣﻨابع زغال سﻨگ اروپا در شﻤال فراﻧسﻪ‪ ،‬بﻠژﻳک‪ ،‬ﻫاﻟﻨد‪ ،‬آﻟﻤان‪ ،‬اﻧگﻠستان و پﻮﻟﻨد‬ ‫واقع شده اﻧد‪ .‬ﻣﻨابع اﻳﻦ ﻧﻮاحﻰ بﻪ طﻮر عﻤﻮم از ﻣدتﻫا پﻴش استخراج شده و بﻴشتر ﻧشاﻧﺔ‬ ‫تﻤام شدن رگﻪﻫاى زغال سﻨگ در آن ﻧﻮاحﻰ آشکار گردﻳده است‪ .‬روسﻴﻪ بزرگترﻳﻦ‬ ‫تﻮﻟﻴدکﻨﻨدة زغال سﻨگ در جﻬان بﻪ شﻤار ﻣﻰرود کﻪ ذخﻴرهﻫاى زغال سﻨگ آن از حﻮزة‬ ‫کﻮزﻧتسک ﻳا کﻮزباس بﻪ دست ﻣﻰآﻳد‪ .‬عﻼوه بر آن از حﻮزهﻫاى دﻳگرى؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬کاراگﻨده‬ ‫(شﻤال جﻬﻴﻞ باﻟکاش) و در ﻧزدﻳکﻰ ﻣسکﻮ از حﻮزة تﻮﻻ (‪ )Tula‬ﻧﻴز زغال سﻨگ استخراج‬ ‫ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫در آﻟﻤان‪ ،‬استخراج زغال سﻨگ از حﻮزهﻫاى رور‪ ،‬ﻟﻴﻨت و سار بﻪ دست ﻣﻰآﻳد کﻪ حﻮزة‬ ‫رور ﻣﻬﻢترﻳﻦ ﻣﻨطقﺔ زغال سﻨگ در اروپاى غربﻰ است‪.‬‬ ‫حﻮزهﻫاى استخراج زغال سﻨگ اﻧگﻠستان عبارت اﻧد از‪ :‬حﻮزة اسکاتﻠﻨد‪ ،‬حﻮزة ﻣﻨدﻟﻨدز‪،‬‬ ‫حﻮزهﻫاى وﻳﻠز جﻨﻮبﻰ و حﻮزة ﻧﻴﻮکاستﻞ‪ .‬زﻣاﻧﻰ زغال سﻨگ اﻧگﻠستان‪ ،‬بزرگترﻳﻦ ﻣﻨبع‬ ‫تﻮﻟﻴد اﻧرژى براى صﻨاﻳع جﻬان بﻪ شﻤار ﻣﻰرفت؛ وﻟﻰ در حال حاضر تقاضا براى خرﻳد زغال‬ ‫سﻨگ اﻧگﻠستان بسﻴار کﻤتر شده است؛ زﻳرا بﻴشتر کشﻮرﻫا از ﻣعدنﻫاى خﻮﻳش بﻬرهبردارى‬ ‫ﻣﻰکﻨﻨد‪ .‬استخراج ﻣعادن زغال سﻨگ تﻮسط ﻣاشﻴﻦ در کشﻮرﻫاى اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا‪،‬‬ ‫‪140‬‬

‫فراﻧسﻪ و آﻟﻤان ﻧﻴز صﻮرت ﻣﻰگﻴرد؛ از ﻫﻤﻴﻦ سبب ﻣعدنﻫاى اﻧگﻠستان اﻫﻤﻴت قبﻠﻰ خﻮد‬ ‫را از دست داده است‪.‬‬ ‫‪2‬ـ اﻣرﻳﻜاى شﻤاﻟﻰ‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻨطقﻪ‪ ،‬وسعت ﻣعادن زغال سﻨگ‪ ،‬بسﻴار زﻳاد است‪ .‬در اﻣرﻳکا‪ ،‬ﻧﻮاحﻰ بزرگ‬ ‫زغال وجﻮد دارد؛ اﻣا ﻫﻨﻮز در ﻫﻤﻪ ﻣﻨطقﻪﻫاى آن استخراج صﻮرت ﻧگرفتﻪ است‪ .‬اﻳاﻻت‬ ‫ﻣتحدة اﻣرﻳکا بزرگترﻳﻦ ذخﻴرهﻫاى زغال سﻨگ جﻬان را دارا ﻣﻰباشد و از بزرگترﻳﻦ‬ ‫کشﻮرﻫاى صادرکﻨﻨدة آن ﻧﻴز ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫صﻨاﻳع بزرگ استحصال زغال سﻨگ اﻣرﻳکاى شﻤاﻟﻰ در شﻬرﻫاى ذﻳﻞ قرار گرفتﻪ است‪:‬‬ ‫وﻳرجﻴﻨﻴاى غربﻰ‪ ،‬پﻨسﻠﻮاﻧﻴا‪ ،‬اﻟﻴﻨاﻳر‪ ،‬کﻨتاکﻰ‪ ،‬اوﻫاﻳﻮ‪ ،‬اﻧدﻳاﻧا‪،‬کﻠﻮرادو و غﻴره‪.‬‬ ‫‪3‬ـ آسﻴا‬ ‫ذخﻴرهﻫاى زغال سﻨگ اﻳﻦ قاره کﻤتر کشف شده است‪ .‬آﻧچﻪ بﻪ طﻮر ﻳقﻴﻦ ﻣﻰتﻮان تعﻴﻴﻦ کرد‪،‬‬ ‫ﻣعدنﻫاﻳﻰست کﻪ در طﻮل خط آﻫﻦ سراسرى ساﻳبرﻳا و در کﻮهﻫاى اﻳﻦ ﻧﻮاحﻰ قرار دارد؛ ﻫﻢ‬ ‫چﻨﻴﻦ در جاپان‪ ،‬شﻤال وﻳتﻨام‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨد‪ ،‬اﻳران و افغاﻧستان ﻧﻴز ﻣعدنﻫاى زغال سﻨگ وجﻮد دارد‪.‬‬ ‫چﻴﻦ‪ ،‬در حال حاضر بزرگترﻳﻦ حﻮزة استخراج زغال سﻨگ را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد کﻪ از‬ ‫ﻧاحﻴﺔ ﻫﻮاﻧگﻬﻮ و جﻨﻮب ﻣﻨچﻮرﻳا استخراج ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫جاپان ﻧﻴز ﻣقدارى زغال سﻨگ دارد کﻪ در کارخاﻧﻪﻫاى ذوب آﻫﻦ از آن کار ﻣﻰگﻴرﻧد‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﻣﻨابﻊ زﻏال سﻨﮓ در ﻧﻴﻢﻛرة جﻨﻮبﻰ‬ ‫اگر ﻣعدنﻫاى زغال سﻨگ ﻧﻴﻢکرة جﻨﻮبﻰ را با ﻧﻴﻢکرة شﻤاﻟﻰ ﻣقاﻳسﻪ کﻨﻴﻢ در ﻧﻴﻢکرة‬ ‫جﻨﻮبﻰ اﻳﻦ ﻣﻨابع خﻴﻠﻰ کﻤتر است‪ .‬بﻪ طﻮرى کﻪ تﻤام ﻣعدنﻫاى زغال سﻨگ ﻧﻴﻢکرة جﻨﻮبﻰ‬ ‫تقرﻳباً ‪ 5‬در صد ﻣجﻤﻮع زغال سﻨگ استخراج شدة جﻬان را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‪ .‬ﻣﻬﻢترﻳﻦ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻨابع زغال سﻨگ در آستراﻟﻴا وجﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﻫﻢچﻨﻴﻦ در جﻨﻮبشرقﻰ افرﻳقا و اﻣرﻳکاى جﻨﻮبﻰ‪ ،‬بﻪ وﻳژه در کشﻮر چﻴﻠﻰ زغال سﻨگ‬ ‫کشف شده است‪ .‬کشﻮرﻫاى صادرکﻨﻨدة زغال سﻨگ‪ ،‬قبﻞ از جﻨگ جﻬاﻧﻲ اول عبارت‬ ‫بﻮدﻧد از دو کشﻮر اﻧگﻠستان و آﻟﻤان؛ وﻟﻰ پس از جﻨگ جﻬاﻧﻰ اول تحﻮﻻت و اﻧقﻼباتﻰ‬ ‫در بازارﻫاى صادرکﻨﻨدهگان زغال سﻨگ روﻧﻤا گردﻳد کﻪ وضع آنﻫا را دگرگﻮن ساخت‪.‬‬ ‫ارقام ﻧشان ﻣﻰدﻫد کﻪ تﻮﻟﻴدکﻨﻨدهگان عﻤده‪ ،‬در اصﻞ زغال سﻨگ را براى ﻣصرف کشﻮر‬ ‫خﻮد استخراج ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد و صادرات زغال سﻨگ آنﻫا بﻪ درجﺔ دوم قابﻞ اﻫﻤﻴت ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫طﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا زغال خﻮﻳش را بﻪ اروپاى غربﻰ و کاﻧادا صادر ﻣﻰکﻨد؛‬ ‫ﻫﻢچﻨان پﻮﻟﻨد زغال سﻨگ خﻮﻳش را بﻪ روسﻴﻪ‪ ،‬چک و سﻠﻮاکﻰ‪ ،‬سﻮﻳدن و اﻳتاﻟﻴا صادر‬ ‫ﻣﻰکﻨد‪ .‬آستراﻟﻴا قسﻤت اعظﻢ زغال سﻨگ را بﻪ جاپان و کﻮرﻳاى جﻨﻮبﻰ صادر ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫آﻟﻤان زغال سﻨگ خﻮﻳش را بﻪ برخﻰ از کشﻮرﻫاى اروپا صادر ﻣﻰکﻨد‪ .‬فراﻧسﻪ ﻣقدار زﻳاد‬ ‫‪141‬‬

‫زغال سﻨگ ﻣﻮرد ﻧﻴاز خﻮﻳش را ازﻣﻨطقﻪﻫاى سارو ورور آﻟﻤان وارد ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫زغال سﻨگ‪ ،‬ﻣﻮارد استعﻤال زﻳاد دارد‪ .‬در حال حاضر؛ ﻧﻪ تﻨﻬا از زغال سﻨگ در فابرﻳکﻪﻫاى‬ ‫تﻮﻟﻴد برق‪ ،‬تسخﻴﻦ ﻳا گرم کردن ﻣﻨازل و حرکت رﻳﻞﻫا‪ ،‬بﻠکﻪ در صﻨاﻳع کﻴﻤﻴاوى؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ﻧﻴﻠﻮن‪،‬‬ ‫پﻼستﻴک‪ ،‬عطر‪ ،‬دواﻫا و اشﻴاى ترکﻴبﻰ ﻧﻴز استفاده ﻣﻰشﻮد‪ .‬ﻣحصﻮﻻت درجﻪ دوﻣﻰ کﻪ از‬ ‫آن بـﻪ دست ﻣﻰآﻳد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬قطران‪ ،‬ﻣﻮاد رﻧگﻰ‪ ،‬سﻠفاﻳد‪ ،‬اﻣﻮﻧﻴا‪ ،‬ﻧفت ﻣصﻨﻮعﻰ‪ ،‬رابر ﻣصﻨﻮعﻰ و‬ ‫غﻴره اﻧد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان بﻪ سﻪ گروه تقسﻴﻢ شﻮﻧد و با استفاده از ﻧقشﺔ زغال سﻨگ جﻬان در کتاب درسﻰ‬ ‫ﻣﻨطقﻪﻫاﻳﻰ را کﻪ در آن ذخﻴرهﻫاى زغال سﻨگ وجﻮد دارد‪ ،‬روى ﻧقشﻪ ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬ ‫گروه اول‪ ،‬ﻣﻨطقﻪﻫاى زغال سﻨگ آسﻴا را ﻧام گرفتﻪ و روى ﻧقشﻪ ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬ ‫گروه دوم‪ ،‬ﻣﻨطقﻪﻫاى اروپا را کﻪ در آن ﻣﻨابع زغال سﻨگ وجﻮد دارد‪ ،‬روى ﻧقشﻪ ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬ ‫گروه سﻮم‪ ،‬ﻣﻨطقﻪﻫاى بزرگ استحصال زغال سﻨگ را کﻪ در اﻣرﻳکاى شﻤاﻟﻰ وجﻮد دارد‬ ‫روى ﻧقشﻪ ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬

‫؟‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫جﻮاب درست را در کتابچﻪﻫاى تان حﻠقﻪ کﻨﻴد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ بزرگترﻳﻦ تﻮﻟﻴدکﻨﻨدة اﻧرژى زغال سﻨگ در جﻬان عبارت است از‪:‬‬ ‫د‪ .‬ﻫﻨد‬ ‫ج‪ .‬جاپان‬ ‫ب‪ .‬روسﻴﻪ‬ ‫اﻟف‪ .‬اﻣرﻳکا‬ ‫‪2‬ـ صادرکﻨﻨدهگان زغال سﻨگ قبﻞ از جﻨگ جﻬاﻧﻰ اول‪ ،‬عبارت بﻮدﻧد از‪:‬‬ ‫اﻟف‪ .‬اﻧگﻠستان و آﻟﻤان ب‪ .‬فراﻧسﻪ و آﻟﻤان ج‪ .‬سﻮﻳدن و اﻳتاﻟﻴا د‪ .‬روسﻴﻪ و کاﻧادا‬ ‫‪3‬ـ دو کشﻮرى کﻪ آستراﻟﻴا زغال سﻨگ خﻮﻳش را بﻪ آنﻫا صادر ﻣﻰکﻨد‪ ،‬عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫ب‪ .‬جاپان و کﻮرﻳاى جﻨﻮبﻰ ج‪ .‬روسﻴﻪ و اﻳاﻻت ﻣتحدة‬ ‫اﻟف‪ .‬پﻮﻟﻨد و اﻳتاﻟﻴا‬ ‫اﻣرﻳکا د‪ .‬سﻮﻳدن و چک‬ ‫‪4‬ـ حﻮزهﻫاى زغال سﻨگ اﻟﻤان را ﻧام گرفتﻪ‪ ،‬بگﻮﻳﻴد کدام حﻮزة آن اﻫﻤﻴت بﻴشترى دارد‪.‬‬ ‫‪5‬ـ زغال سﻨگ کﻮک ﻧسبت بﻪ اﻧﻮاع دﻳگر زغال سﻨگ چﻪ برترى دارد؟ تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ﻣﻮارد استعﻤال زغال سﻨگ را تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪7‬ـ در حال حاضر‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬زغال سﻨگ خﻮﻳش را از کدام ﻣﻨاطق کشﻮر خﻮﻳش بﻪ دست ﻣﻰآورد؟‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫با استفاده از ﻣتﻦ درس راجع بﻪ حﻮزهﻫا و ﻣراکز ﻣﻬﻢ زغال سﻨگ جﻬان در ساعت درسﻰ‬ ‫آﻳﻨده بﻪ ﻫﻢصﻨفان خﻮد ﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد‪.‬‬ ‫‪142‬‬

‫درس چﻬﻞ و ﻳﻜﻢ‬

‫‪ 3.5‬ـ تﻮزﻳﻊ جﻐراﻓﻴاﻳﻰ ﻣﻨابﻊ اﻧرژى‬

‫شکﻞ ‪:79‬‬

‫ﻣﻴداﻧﻬا ﻳا ذخاﻳر ﻧفتﻰ‬ ‫تصفﻴﻪ خاﻧﻪﻫاى عﻤده‬

‫ﻣﻌادن ﻧﻔت در جﻬان‬

‫ﻣﻨابع اﻧرژى در کدام ﻣﻨطقﻪﻫاى جﻬان تﻤرکز ﻳافتﻪ اﻧد؟‬ ‫ﻣﻨابع اﻧرژى در تﻤام جﻬان ﻫﻤاﻫﻨگ و ﻳکسان وجﻮد ﻧدارد؛ بﻠکﻪ بﻪ صﻮرت پراگﻨده در ﻧقاط‬ ‫ﻣختﻠف جﻬان ﻳافت ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫در بسﻴارى از ﻣﻨاطق جﻬان‪ ،‬ﻣﻨابع سرشار اﻧرژى وجﻮد دارد کﻪ اﻧسانﻫا از گذشتﻪﻫا از اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻨابع استفادهﻫاى گﻮﻧاگﻮﻧﻰ ﻧﻤﻮده اﻧد‪ .‬کشﻮرﻫاﻳﻰ کﻪ بدون ﻣﻨابع اﻧرژى اﻧد‪ ،‬ﻣﻰتﻮاﻧﻨد ﻣﻮاد‬ ‫ﻣﻮرد ﻧﻴاز خﻮﻳش را از کشﻮرﻫاى دﻳگر وارد ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫ﻣﻨابع اﻧرژى؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬زغال سﻨگ‪ ،‬ﻧفت‪ ،‬گاز و آب بﻪ صﻮرت پراگﻨده در جﻬان وجﻮد دارد‪.‬‬ ‫ذخﻴرهﻫاى زغال سﻨگ بﻪ طﻮر پراگﻨده در جﻬان و بعضﻰ ﻣﻨطقﻪﻫاى قارهﻫاى اروپا‪ ،‬آسﻴا‪،‬‬ ‫اﻣرﻳکا و ﻧﻴﻢکرة جﻨﻮبﻰ قرار دارد کﻪ از آن جﻤﻠﻪ در اروپا درکشﻮرﻫاى فراﻧسﻪ‪ ،‬بﻠژﻳک‪،‬‬ ‫ﻫاﻟﻨد‪ ،‬آﻟﻤان و پﻮﻟﻨد ذخﻴرهﻫاى زغال سﻨگ وجﻮد دارد‪.‬‬ ‫ـ در آسﻴا در کشﻮرﻫاﻳﻰ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬جاپان‪ ،‬شﻤال وﻳتﻨام‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨد‪ ،‬اﻳران و ﻫﻤچﻨﻴﻦ در طﻮل خط‬ ‫ساﻳبرﻳا و کﻮهﻫاى آن ذخﻴرهﻫاى زغال سﻨگ ﻳافت ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻨابع زغال سﻨگ در ﻧﻴﻢکرة جﻨﻮبﻰ ﻧسبت بﻪ ﻧﻴﻢکرة شﻤاﻟﻰ کﻤتر بﻮده‪ ،‬صرف ‪ 5‬فﻴصد‬ ‫ﻣجﻤﻮع زغال استخراج شدة جﻬان را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫ﻫﻢچﻨان در قارهﻫاى دﻳگرى؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬آستراﻟﻴا‪ ،‬جﻨﻮبشرق افرﻳقا و اﻣرﻳکاى جﻨﻮبﻰ‪ ،‬بﻪ وﻳژه‬ ‫چﻴﻠﻰ‪ ،‬زغال سﻨگ کشف شده است‪.‬‬ ‫در اﻣرﻳکاى شﻤاﻟﻰ و اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا‪ ،‬ﻣﻨابع بزرگ زغال سﻨگ وجﻮد دارد؛ اﻳاﻻت‬ ‫‪143‬‬

‫ﻣتحدة اﻣرﻳکا از عﻤدهترﻳﻦ تﻮﻟﻴدکﻨﻨدهگان زغال سﻨگ است‪.‬‬ ‫ﻧفت در اروپا در کشﻮرﻫاى بﻠژﻳک‪ ،‬اﻧگﻠستان‪ ،‬آﻟﻤان‪ ،‬فراﻧسﻪ‪ ،‬اﻳتاﻟﻴا و ﻫاﻟﻨد وجﻮد دارد‪.‬‬ ‫ـ درآسﻴا ﻣﻨابع ﻧفت در روسﻴﻪ‪ ،‬شرق ﻣﻴاﻧﻪ‪ ،‬عراق‪ ،‬اﻳران‪ ،‬عربستان سعﻮدى‪ ،‬اﻣارت ﻣتحدة‬ ‫عربﻰ‪ ،‬قطر و کﻮﻳت بﻴشتر تﻤرکز ﻳافتﻪ است‪.‬‬ ‫ـ در قارة اﻣرﻳکا‪ ،‬اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا ﻳکﻰ از کشﻮرﻫاى عﻤدة تﻮﻟﻴدکﻨﻨدة ﻧفت در جﻬان‬ ‫است؛ اﻣا با وجﻮد آن ﻫﻢ تقرﻳباً ﻧﻴﻤﻰ از ﻣصرف خﻮد را از خارج وارد ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫ﻣکسﻴکﻮ‪ ،‬ﻧﻴز از جﻤﻠﺔ تﻮﻟﻴدکﻨﻨدهگان ﻧفت است کﻪ بخش زﻳاد تﻮﻟﻴدات خﻮد را صادر ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫در اﻣرﻳکاى جﻨﻮبﻰ در کشﻮرﻫاى وﻳﻨزوﻳﻼ و اکﻮادور ﻣﻨابع ﻧفت وجﻮد دارد کﻪ ﻫر دو‬ ‫کشﻮر از ﻟحاظ صادرات ﻧفت اﻫﻤﻴت بﻴشترى دارد‪.‬‬ ‫تﻮزﻳﻊجﻐراﻓﻴاﻳﻰﮔاز در جﻬان‪ :‬در آسﻴا بﻪ وﻳژه روسﻴﻪ و برخﻰ کشﻮرﻫاى تازه بﻪ‬ ‫استقﻼل رسﻴده؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ترکﻤﻨستان داراى ذخﻴرهﻫاى بﻴشتر گاز در جﻬان اﻧد‪ .‬اﻳران ﻧﻴز با‬ ‫داشتﻦ ﻣﻨابع گاز طبﻴعﻰ از غﻨﻰترﻳﻦ کشﻮرﻫاى دﻧﻴا بﻪ شﻤار ﻣﻰرود‪.‬‬ ‫در قارة اﻣرﻳکا در کاﻧادا و اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا ﻣقدار زﻳاد گاز طبﻴعﻰ تﻮﻟﻴد ﻣﻰشﻮد‪ .‬اﻳاﻻت‬ ‫ﻣتحدة اﻣرﻳکا بزرگترﻳﻦ تﻮﻟﻴدکﻨﻨده و ﻣصرفکﻨﻨدة گاز طبﻴعﻰ جﻬان بﻪ شﻤار ﻣﻰرود‪ .‬کشﻮرﻫاى‬ ‫صادرکﻨﻨدة ﻧفت داراى ذخﻴرهﻫاى گاز ﻧﻴز استﻨد‪ .‬وﻳﻨزوﻳﻼ بزرگترﻳﻦ تﻮﻟﻴدکﻨﻨدة گاز طبﻴعﻰ در‬ ‫جﻬان ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫تﻮزﻳﻊ جﻐراﻓﻴاﻳﻰ آب در جﻬان‪:‬‬ ‫پﻨج ﻧاحﻴﻪﻳﻰ کﻪ ﻧﻴروى برق آبﻰ بسﻴار‬ ‫تﻮسعﻪﻳافتﻪﻳﻰ دارﻧد عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫ـ اروپا‪ ،‬ﻧﻮاحﻰ غربﻰ‪ ،‬جﻨﻮبﻰ و ﻣرکزى‬ ‫آن‪.‬‬ ‫ـ قارة اﻣرﻳکا‪ ،‬اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا‪.‬‬ ‫ـ در آسﻴا‪ ،‬جاپان‬ ‫ـ ﻧﻮاحﻰ دﻳگرى کﻪ از اﻳﻦ ﻟحاظ اﻫﻤﻴت‬ ‫زﻳاد دارد؛ قسﻤت روسﻴﺔ اروپاﻳﻰ و‬ ‫ﻧﻮاحﻰ کﻮﻫستاﻧﻰ شرق برازﻳﻞ است‪.‬‬

‫شکﻞ‪ :80‬تصﻮﻳر ﻳک تصفﻴﻪخاﻧﺔ ﻧفت‬ ‫‪144‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان بﻪ چﻬار گروه تقسﻴﻢ شﻮﻧد‪.‬‬ ‫گروه اول‪ :‬تﻮزﻳع جغرافﻴاﻳﻰ زغال سﻨگ جﻬان و ﻣﻨطقﻪﻫاﻳﻰ کﻪ در آن ذخﻴرهﻫاى زغال‬ ‫سﻨگ وجﻮد دارد را روى ﻧقشﻪ ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬ ‫گروپ دوم‪ :‬تﻮزﻳع جغرافﻴاﻳﻰ ﻧفت در جﻬان و ﻣﻨطقﻪﻫاى کﻪ در آن ذخﻴرهﻫاى ﻧفت وجﻮد‬ ‫دارد را روى ﻧقشﻪ ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬ ‫گروپ سﻮم‪ :‬تﻮزﻳع جغرافﻴاﻳﻰ گاز و کشﻮرﻫاﻳﻰ کﻪ در آنﻫاى بﻴشترﻳﻦ ذخﻴرهﻫاى گاز و‬ ‫جﻮد دارد روى ﻧقشﻪ ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬ ‫گروه چﻬارم‪ :‬ﻧﻮاحﻰﻳﻰ از جﻬان را کﻪ ﻧﻴروى برق آبﻰ در آنﻫا تﻮسعﻪ ﻳافتﻪ‪ ،‬روى ﻧقشﻪ ﻧشان دﻫﻨد‪.‬‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫؟‬ ‫جﻮابﻫاى صحﻴح را در کتابچﻪﻫاى تان حﻠقﻪ کﻨﻴد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ در آسﻴا‪ ،‬ﻧخستﻴﻦ کشﻮر تﻮﻟﻴدکﻨﻨده و صادرکﻨﻨدة ﻧفت در جﻬان عبارت است از‪.‬‬ ‫د‪ .‬عربستان سعﻮدى‬ ‫ج‪ .‬عراق‬ ‫ب‪ .‬اﻳران‬ ‫اﻟف‪ .‬قطر‬ ‫‪2‬ـ در اﻣرﻳکاى جﻨﻮبﻰ دو کشﻮر تﻮﻟﻴدکﻨﻨدة ﻧفت عبارت است از‪:‬‬ ‫ب‪ .‬کاﻧادا و اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا‬ ‫اﻟف‪ .‬وﻳﻨزوﻳﻼ و اکﻮادور‬ ‫د‪ .‬ﻫﻴچکدام‬ ‫ج‪ .‬ﻣکسﻴکﻮ و برازﻳﻞ‬ ‫‪3‬ـ ﻧﻮاحﻰ اروپاﻳﻰ را ﻧام بگﻴرﻳد کﻪ در آن ﻧﻴروى برق آبﻰ فراواﻧﻰ وجﻮد دارد‪.‬‬ ‫‪4‬ـ در آسﻴا کدام ﻣﻨطقﻪﻫاى از ﻣﻨابع گاز طبﻴعﻰ غﻨﻰ ﻣﻰباشﻨد؟ ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﻣﻨابع زغال سﻨگ اروپا در کدام کشﻮرﻫا قرار دارد؟ ﻧام بگﻴرﻳد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫از روى ﻣتﻦ درس‪ ،‬جدول زﻳر را کﻪ در آن ﻣﻨابع ﻣختﻠف اﻧرژى در جﻬان تﻮزﻳع شده است‪،‬‬ ‫در کتابچﻪﻫاى تان خاﻧﻪپرى ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫کشﻮرﻫا‬

‫اروپا‬

‫زغال سﻨگ‬

‫فراﻧسﻪ ‪ ،‬بﻠژﻳک‪ ،‬ﻫاﻟﻨد‪ ،‬آﻟﻤان‪ ،‬اﻧگﻠستان‪،‬‬ ‫پﻮﻟﻨد‬

‫ﻧفت‬ ‫گاز‬ ‫آب‬ ‫‪145‬‬

‫آسﻴا افرﻳقا اﻣرﻳکا آستراﻟﻴا‬

‫ﻓﺼﻞ ششﻢ‬ ‫ﻣﻌادن و ﺻﻨاﻳﻊ‬ ‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻲخﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫ﻣعادن و اﻫﻤﻴت آن در جﻬان‬ ‫شﻴﻮهﻫاى استخراج ﻣعادن‬ ‫صﻨاﻳع‪ ،‬اﻫﻤﻴت و اﻧﻮاع آن در جﻬان‬ ‫ اﻣرﻳکاى شﻤاﻟﻰ‬‫ اروپا‬‫‪ -‬شرق و جﻨﻮبشرق آسﻴا‬

‫ اﻧﻮاع صﻨاﻳع‬‫ صﻨاﻳع خفﻴف‬‫ صﻨاﻳع سﻨگﻴﻦ‬‫عﻮاﻣﻞ ﻣؤثر در اﻧکشاف صﻨعتﻰ‬ ‫‪ -‬عﻮاﻣﻞ طبﻴعﻰ‬

‫ﻫدف ﻫاى ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻓﺼﻞ ششﻢ‬ ‫از شاگردان اﻧتظار ﻣﻰرود کﻪ با خﻮاﻧدن اﻳﻦ فصﻞ بﻪ ﻫدفﻫاى داﻧشﻰ زﻳر دست ﻳابﻨد‪:‬‬ ‫اﻫﻤﻴت ﻣعادن را در اقتصاد جﻬان بداﻧﻨد‪.‬‬ ‫با شﻴﻮهﻫاى ﻣدرن استخراج ﻣعادن‪ ،‬آشﻨا شﻮﻧد‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴت اقتصادى صﻨاﻳع را بداﻧﻨد‪.‬‬ ‫صﻨاﻳع عﻤدة جﻬان را بشﻨاسﻨد‪.‬‬ ‫عﻮاﻣﻞ ﻣؤثر در اﻧکشاف صﻨاﻳع را بداﻧﻨد‪.‬‬ ‫از شاگردان اﻧتظار ﻣﻰرود کﻪ با خﻮاﻧدن اﻳﻦ فصﻞ بﻪ ﻫدفﻫاى ﻣﻬارتﻰ زﻳر دست ﻳابﻨد‪:‬‬ ‫اﻫﻤﻴت اقتصادى ﻣعادن را در سطح جﻬان بﻴان کﻨﻨد‪.‬‬ ‫شﻴﻮهﻫاى ﻣدرن استخراج ﻣعادن را تﻮضﻴح دﻫﻨد‪.‬‬ ‫بتﻮاﻧﻨد اﻫﻤﻴت اقتصادى صﻨاﻳع را بﻴان کﻨﻨد‪.‬‬ ‫صﻨاﻳع عﻤدة جﻬان و ﻧقش اقتصادى آنﻫا را بﻴان ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫عﻮاﻣﻞ عﻤدة اﻧکشاف صﻨاﻳع را تﻮضﻴح دﻫﻨد‪.‬‬

‫‪146‬‬

‫درس چﻬﻞ و دوم‬

‫‪ 1.6‬ﻣﻌادن و اﻫﻤﻴت آن در جﻬان‬ ‫داﻳرة قطبﻰ‬ ‫استﻮﻧﻰ‬ ‫روسﻴﻪ‬ ‫قزاقستان‬

‫کﻮرﻳاى شﻤاﻟﻰ‬

‫پﻮﻟﻨد‬ ‫چک‬ ‫روﻣاﻧﻴا‬ ‫بﻠغارﻳا‬ ‫ترکﻴﻪ‬

‫چﻴﻦ‬ ‫تاﻳﻠﻨد‬

‫آﻟﻤان‬

‫کاﻧادا‬ ‫اﻧگﻠستان‬

‫سﻴروﻳا‬

‫اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا‬ ‫ﻫسپاﻧﻴﻪ‬

‫خط سرطان‬

‫ﻳﻮﻧان‬

‫ﻫﻨــد‬

‫خط استﻮا‬

‫کﻠﻤبﻴا‬ ‫اﻧدوﻧﻴزﻳا‬

‫خط جدى‬ ‫استراﻟﻴا‬

‫افرﻳقاى جﻨﻮبﻰ‬

‫حﻤﻞ و ﻧقﻞ زغال سﻨگ (‪)2004‬م‬

‫تﻮﻟﻴدات زغال سﻨگ بﻪ ﻣﻠﻴﻮن ﻣتر ﻳک تﻦ (‪ ) 2004‬م‬ ‫تﻮﻟﻴدات زغال قﻬﻮه ﻳﻰ (ﻟﻴگﻨت) بﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣترﻳک تﻦ (‪)2004‬م‬

‫زﻏال سﻨﮓ و زﻏال ﻗﻬﻮهﻳﻰ (ﻟﻴﮕﻨت)‬

‫شکﻞ‪81‬‬

‫ﻣردم جﻬان از کدام اﻧﻮاع ﻣﻮاد ﻣعدﻧﻰ استفاده ﻣﻰکﻨﻨد؟‬ ‫شﻤا در بخش افغاﻧستان در بارة ﻣعدنﻫا و اﻫﻤﻴت آن ﻣعﻠﻮﻣات کسب ﻧﻤﻮدﻳد‪ .‬در اﻳﻦ درس‬ ‫ﻧﻴز با ﻣعدنﻫا و اﻫﻤﻴت آن در سطح جﻬان آشﻨا ﻣﻰشﻮﻳد‪.‬‬ ‫ﻣعدنﻫا ﻧﻪ تﻨﻬا در کشﻮر ﻣا‪ ،‬بﻠکﻪ در تﻤام کشﻮرﻫاى جﻬان براى آساﻳش جﻮاﻣع بشرى و‬ ‫پﻴشرفت اقتصادى شان از ارزش خاص برخﻮردار است‪.‬‬ ‫کشﻮرﻫاى پﻴشرفتﺔ جﻬان بﻪ پﻴﻤاﻧﺔ وسﻴع از اﻧﻮاع ﻣختﻠف ﻣﻮاد ﻣعدﻧﻰ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ﻣﻮاد سﻮخت‪،‬‬ ‫ﻣﻮاد ساختﻤاﻧﻰ‪ ،‬ﻣﻨرالﻫا‪ ،‬اﻧﻮاع فﻠزات و غﻴره استفادة ﻣثﻤرى ﻧﻤﻮده اﻧد کﻪ در بارة بعضﻰ‬ ‫از آنﻫا بحث ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴﻢ‪:‬‬ ‫*از جﻤﻠﺔ ﻣﻮاد ﻣعدﻧﻰﻳﻰ کﻪ زﻧدهگﻰ اﻧسانﻫا را تغﻴﻴر داده و در رشد اقتصادى و اجتﻤاعﻰ‬ ‫جﻮاﻣع بشرى قابﻞ اﻫﻤﻴت است‪ ،‬ﻣﻮاد سﻮخت ﻣﻰباشد کﻪ عبارت اﻧد از‪ :‬ﻧفت‪ ،‬گاز و زغال‬ ‫سﻨگ‪.‬‬ ‫ﻧفت خام‪ ،‬ﻫﻴچ وقت بﻪ شکﻞ خام ﻣﻮرد استفاده قرار ﻧﻤﻰگﻴرد؛ اﻣا در تأسﻴسات پتروﻟﻰ و‬ ‫کﻴﻤﻴاوى تصفﻴﻪ ﻣﻰشﻮد و از آن ﻣﻮاد سﻮخت و اقسام ﻣﻮاد ﻣصﻨﻮعﻰ ﻣﻰسازﻧد‪.‬‬ ‫گاز‪ ،‬ﻧﻴز ﻣادة ﻣﻬﻢ سﻮخت است کﻪ بﻪ شکﻞ ﻣاﻳع و گاز در ﻣعادن وجﻮد دارد‪ .‬گاز ﻣاﻳع‬

‫‪147‬‬

‫بﻴشتر در طبقﺔ فﻮقاﻧﻰ ﻧفت وجﻮد دارد و از آن استفادة زﻳاد صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫زغال سﻨگ ﻧﻴز ﻣﻨبع دﻳگر اﻧرژى و ﻧﻮعﻰ از ﻣﻮاد سﻮخت است کﻪ در جﻬان از آن بﻪ پﻴﻤاﻧﺔ‬ ‫وسﻴع استفاده صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫زغال سﻨگ کﻪ از ﻣﻨابع بزرگ تﻮﻟﻴد اﻧرژى در جﻬان شﻤرده ﻣﻰشﻮد‪ ،‬از آن ﻧﻪ تﻨﻬا در‬ ‫فابرﻳکﻪﻫاى تﻮﻟﻴد برق‪ ،‬تسخﻴﻦ ﻳا گرم ﻧﻤﻮدن خاﻧﻪﻫا‪ ،‬حرکت رﻳﻞﻫا و غﻴره کارﻫاى‬ ‫ضرورى استفاده بﻪ عﻤﻞ ﻣﻰآﻳد؛ بﻠکﻪ در صﻨاﻳع کﻴﻤﻴاوى؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬تﻮﻟﻴد ﻧﻴﻠﻮن‪ ،‬پﻼستﻴک و‬ ‫غﻴره اشﻴاى ترکﻴبﻰ ﻧﻴز استعﻤال ﻣﻰشﻮد‪ .‬کشﻮرﻫاﻳﻰ کﻪ در آنﻫا تﻮﻟﻴد زﻳاد زغال سﻨگ‬ ‫صﻮرت ﻣﻰگﻴرد و داراى ذخﻴرهﻫاى بزرگ اﻧد‪ ،‬در ﻧقشﻪ اﻳﻦﻫا را بﻪ وضاحت ﻣشاﻫده و‬ ‫ﻣطاﻟعﻪ کرده ﻣﻰتﻮاﻧﻴد‪.‬‬ ‫ﻳک ﻧﻮع دﻳگرى از ﻣﻮاد سﻮخت کﻪ بعضﻰ از کشﻮرﻫاى پﻴشرفتﺔ جﻬان تﻮاﻧستﻪ اﻧد از آن‬ ‫استفادة ﻣثﻤرى کﻨﻨد‪ ،‬عبارت از ﻣﻮاد سﻮخت ﻫستﻪﻳﻰ ﻣﻰباشد کﻪ از آن بﻪ اثر عکس اﻟعﻤﻞ‬ ‫کﻴﻤﻴاوى ﻧﻪ‪ ،‬بﻠکﻪ بﻪ اثر عکس اﻟعﻤﻞ ﻫستﻪﻳﻰ اﻧرژى حاصﻞ ﻣﻰگردد کﻪ ﻣثال خﻮب آن‬ ‫را ﻳﻮراﻧﻴﻢ و پﻠﻮتﻮﻧﻴﻢ تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫باﻳد افزود کﻪ ﻣﻮاد سﻮخت‪ ،‬ﻳکﻰ از ﻣﻨابع ﻣﻬﻢ تﻮﻟﻴد اﻧرژى است و از اﻧرژى ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ براى‬ ‫حرارت‪ ،‬روشﻨاﻳﻰ و قﻮة ﻣحرکﻪ استفاده ﻧﻤاﻳﻴﻢ‪.‬‬ ‫*فﻠزات بخش دﻳگرى از ﻣﻮاد ﻣعدﻧﻰ است کﻪ شﻤا با اﻧﻮاع آن در بخش افغاﻧستان ﻧﻴز آشﻨا‬ ‫شدﻳد‪.‬‬ ‫وقتﻰ کﻪ وساﻳﻞ ابتداﻳﻰ جاى خﻮد را براى وساﻳﻞ و آﻻت فﻠزى گذاشت‪ ،‬اﻧسان بﻪ ﻣﻴدان‬ ‫تﻤدن گام ﻧﻬاد‪ .‬بﻪ اﻳﻦ ﻣعﻨا‪ ،‬وقتﻰ کﻪ اﻧسان بﻪ اﻫﻤﻴت‪ ،‬استحکام‪ ،‬ﻣقاوﻣت و تغﻴﻴر شکﻞ دادن‬ ‫فﻠز پﻰ برد با استفاده از آن در صﻨعت کشتﻰسازى‪ ،‬تعﻤﻴرات و ساختﻦ وساﻳﻞ و ساﻣانآﻻت‬ ‫جﻨگﻰ و آﻻت صﻴد و شکار تﻮان خﻮد را براى تسﻠط بر طبﻴعت چﻨد برابر ساخت و بعد‬ ‫از اﻧقﻼب صﻨعتﻰ از آن بﻪ پﻴﻤاﻧﺔ وسﻴع استفاده صﻮرت گرفت‪ .‬در حقﻴقت صﻨعت فﻠزات‬ ‫باعث اﻧکشاف صﻨاﻳع دﻳگر گردﻳد‪ .‬قابﻞ ﻳادآوري است کﻪ اﻧکشاف فعاﻟﻴتﻫاى اقتصادى‪،‬‬ ‫تجارت‪ ،‬تخﻨﻴک و غﻴره تا حدى زﻳاد با استفاده ‪ ،‬اﻧکشاف و پﻴشرفت صﻨاﻳع فﻠزى ﻣربﻮط‬ ‫ﻣﻰباشد؛ ﻫﻢچﻨان از جﻤﻠﺔ فﻠزات‪ ،‬آﻫﻦ و اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ ارزش خاص دارد‪ .‬اﻧسانﻫا از زﻣاﻧﻪﻫاى‬ ‫قدﻳﻢ از آﻫﻦ استفاده کرده و از آن وساﻳﻞ ﻣﻮرد ضرورت خﻮﻳش را ﻣﻰساختﻨد‪.‬‬

‫‪148‬‬

‫ﻣس‪ ،‬ﻧﻴز از زﻣاﻧﻪﻫاى قدﻳﻢ ﻣﻮرد استعﻤال بﻮده است؛ ﻫﻤﻴﻦ طﻮر فﻠزات قﻴﻤتﻰ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬طﻼ‬ ‫و ﻧقره ﻧﻴز اﻫﻤﻴت خاص دارد‪.‬‬ ‫در عصر حاضر از فﻠزات‪ ،‬بﻪ وﻳژه از آﻫﻦ استفادة زﻳاد صﻮرت ﻣﻰگﻴرد و در کﻮرهﻫاى‬ ‫ذوب فﻠزات‪ ،‬تﻮسط حرارت بسﻴار زﻳاد‪ ،‬آن را ذوب ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد و از آن ﻣﻮاد فﻠزى بﻪ شﻤﻮل‬ ‫فﻮﻻد ﻣﻰسازﻧد‪.‬‬

‫باتﻼقﻬاى کاربﻦ دار‬ ‫ﻴﻞ زغال‬

‫تشک‬

‫خام بر ا‬

‫ثر پﻮسﻴد‬

‫ن ﻧباتات‬

‫چگﻮﻧﻪگﻰ تشکﻴﻞ‬ ‫زغال سﻨگ‬ ‫تشکﻴﻞ ﻟگﻨﻴت ﻳا زغال‬ ‫ﻧارس بر اثر وارد آﻣد ِن‬ ‫فشار شدﻳد بر ﻻﻳﺔ‬ ‫زغالخام‬ ‫زﻏال ﻧارس‬

‫تشکﻴﻞ ﻻﻳﻪ ﻳا رگﺔ‬ ‫زغال سﻨگ‬

‫شکﻞ‪ : 82‬تصﻮﻳر ﻣراحﻞ ﻣختﻠف تشکﻴﻞ زغال سﻨگ‬ ‫‪149‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان در گروهﻫا تﻨظﻴﻢ گردﻧد و ﻧقشﺔ زغال سﻨگ ﻧارس را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬سؤالﻫاى‬ ‫زﻳر را جﻮاب گﻮﻳﻨد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ چﻴﻦ در سال ‪ 2004‬ﻣﻴﻼدى چﻨد ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ ﻣتر تﻮﻟﻴدات زغال سﻨگ داشت؟‬ ‫‪2‬ـ بعد از چﻴﻦ کدام کشﻮر در ﻫﻤﻴﻦ سال تﻮﻟﻴدات بﻴشتر زغال سﻨگ را داشت؟‬ ‫‪3‬ـ ﻧامﻫاى سﻪ کشﻮر دﻳگرى کﻪ بﻪ ترتﻴب‪ ،‬تﻮﻟﻴدات بﻴشتر زغال سﻨگ را دارﻧد کدامﻫا‬ ‫اﻧد؟‬ ‫‪4‬ـ در جﻬان بﻪ اساس ﻫﻤﻴﻦ ﻧقشﻪﻫا کدام کشﻮر در سال ﻣتذکره‪ ،‬بﻴشترﻳﻦ حاصﻼت زغال‬ ‫سﻨگ قﻬﻮهﻳﻰ ﻟگﻨﻴت را بﻪ دست آورده بﻮد؟‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ چﻨد ﻧﻮع ﻣﻮاد ﻣعدﻧﻰ را ﻣﻰشﻨاسﻴد؟ از آنﻫا ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ فﻠزات در بﻠﻨدبردن سطح زﻧدهگﻰ ﻣردم و رشد اقتصادى کشﻮرﻫا از چﻪ اﻫﻤﻴتﻰ برخﻮردار‬ ‫است؟ بﻴان ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻣﻮاد سﻮخت از آن جﻤﻠﻪ ﻧفت‪ ،‬گاز و زغال سﻨگ در سطح جﻬان چﻪ اﻫﻤﻴت دارد؟‬ ‫تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫اﻳﻦ درس و درس ﻣعادن و اﻫﻤﻴت آن را در بخش افغاﻧستان ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬شباﻫتﻫا‪ ،‬تفاوتﻫا‬ ‫و ﻧکات ﻣﻬﻢ آنﻫا را در چﻨد سطر ﻧﻮشتﻪ و در درس بعدى در صﻨف بﻴان ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪150‬‬

‫درس چﻬﻞ و سﻮم‬

‫‪ 2.6‬شﻴﻮهﻫاى استخراج ﻣﻌادن‬

‫شکﻞ‪ :83‬تصﻮﻳرى از بزرگترﻳﻦ ﻣعدن طﻼ در جﻬان کﻪ در پاپﻮا ﻧﻴﻮگﻴﻨﻰ ﻣﻮقعﻴت دارد‪.‬‬

‫کدام عﻮاﻣﻞ در استخراج ﻣعادن ﻧقش دارﻧد؟‬ ‫استخراج و استفاده از ﻣﻮاد ﻣعدﻧﻰ با اﻧدازه و ﻣقدار‪ ،‬ارزش‪ ،‬تجﻤع ذخاﻳر‪ ،‬وضعﻴت‬ ‫جﻴﻮﻟﻮجﻴکﻰ و ﻣﻮقعﻴت جغرافﻴاﻳﻰ آنﻫا ارتباط ﻣستقﻴﻢ دارد‪.‬‬ ‫ﻫﻢچﻨان عﻮاﻣﻞ سﻴاسﻰ‪ ،‬اجتﻤاعﻰ و اقتصادى کشﻮرﻫا در استخراج آن ﻧﻴز ﻣؤثر اﻧد‪.‬‬ ‫در ﻣجﻤﻮع استفاده و استخراج ﻣﻮاد ﻣعدﻧﻰ ﻣراحﻞ ﻣختﻠف را ﻣﻰپﻴﻤاﻳد‪ ،‬از تجسس و‬ ‫ﻣطاﻟعات جﻴﻮﻟﻮجﻴکﻰ گرفتﻪ تا تثبﻴت ذخاﻳر‪ ،‬کﻤﻴت‪ ،‬کﻴفﻴت و ارزش باﻳد کار صﻮرت‬ ‫گﻴرد‪ .‬برﻣﻪکارى‪ ،‬حفرکردن و جﻤعآورى ﻣﻮاد تﻮسط ﻣاشﻴﻦ‪ ،‬استخدام پرسﻮﻧﻞ ﻣسﻠکﻰ‬ ‫و کارگر ﻣاﻫر‪ ،‬سرﻣاﻳﻪگذارى‪ ،‬بازارﻳابﻰ‪ ،‬ﻣساعد ﻧﻤﻮدن راهﻫاى ﻣﻮاصﻼتﻰ و تراﻧسپﻮرت‬ ‫ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ براى استخراج ﻣعادن ضرور است‪.‬‬ ‫بﻪ طﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬در استخراج و استحصال ﻧفت‪ ،‬ﻧخست با استفاده از عﻠﻢ جﻴﻮﻟﻮجﻰ (زﻣﻴﻦ شﻨاسﻰ)‬ ‫ﻣﻨاطق داراى ﻧفت را شﻨاساﻳﻰ و تشخﻴص ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد و در جاﻫاﻳﻰ کﻪ ﻣادة ﻣذکﻮر ﻣﻮجﻮد‬ ‫باشد چاهﻫاى عﻤﻴق کﻪ گاﻫﻰ عﻤق آنﻫا بﻪ ﻫزاران ﻣتر ﻣﻰرسد حفر ﻣﻰگردد‪ .‬ﻣث ً‬ ‫ﻼ در‬ ‫اﻳاﻟت کﻠﻴفﻮرﻧﻴاى اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا‪ ،‬چاهﻫاﻳﻰ بﻪ عﻤق ‪ 4500‬ﻣتر و در روﻣاﻧﻴا بﻪ عﻤق‬ ‫‪ 1200‬ﻣتر حفر گردﻳده است‪.‬‬ ‫قﻴﻤت تﻤام شد ﻧفت ﻧﻴز رابطﺔ ﻣستقﻴﻢ بﻪ عﻤق چاه‪ ،‬برﻣﻪکارى و فشار غرض استخراج آن‬ ‫از چاهﻫا دارد‪ .‬در حﻮزهﻫاﻳﻰ کﻪ ﻧفت بﻪ شکﻞ طبﻴعﻰ با فشار گازﻫاى ﻣﻮجﻮد ﻳا ﻧفﻮذ آب‬ ‫در ذخاﻳر‪ ،‬خﻮد بﻪ خﻮد بﻴرون ﻣﻰشﻮد قﻴﻤت تﻤام شد آن بسﻴار کﻢ ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫کار استخراج و استحصال ﻧفت در کشﻮرﻫاى ﻣختﻠف ﻣتفاوت ﻣﻰباشد؛ بﻪ طﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ در‬ ‫‪151‬‬

‫اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا از ﻫر چاه روزاﻧﻪ بﻪ طﻮر اوسط ‪ 13‬بﻴرل ﻧفت‪ ،‬در شرق ﻣﻴاﻧﻪ ‪ 5300‬در‬ ‫وﻳﻨزوﻳﻼ ‪ 240‬و در کاﻧادا ‪ 46‬بﻴرل ﻧفت بﻪ دست ﻣﻰآﻳد‪ .‬براى اﻳﻦکﻪ ﻧفت خام و ﻧاخاﻟص‬ ‫بﻪ ﻧفت خاﻟص و تصفﻴﻪ شده تبدﻳﻞ شﻮد‪ ،‬باﻳد ﻣراحﻞ ﻣختﻠف صﻨعتﻰ را در تصفﻴﻪخاﻧﻪﻫاى‬ ‫ﻧفت بپﻴﻤاﻳد‪.‬‬ ‫بﻪ ﻫﻤﻴﻦ گﻮﻧﻪ استخراج تﻤام ﻣﻮاد ﻣعدﻧﻰ ﻣراحﻞ ﻣختﻠف را ﻣﻰپﻴﻤاﻳد و بﻪ شﻴﻮهﻫاى ﻣختﻠف‬ ‫صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫ﻣا ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ کﻪ از ﻳک ﻣثال دﻳگرى در بارة استخراج زغال سﻨگ ﻧﻴز ﻳادآورى ﻧﻤاﻳﻴﻢ ‪:‬‬ ‫در برخﻰ از کشﻮرﻫا‪ ،‬ﻣاﻧﻨد اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا و چﻴﻦ ذخاﻳر زغال سﻨگ در طبقﺔ تحتاﻧﻰ‬ ‫زﻣﻴﻦ واقع است‪ ،‬طﻮرىکﻪ ﻳک طبقﻪ روى طبقﺔ دﻳگرى قرار گرفتﻪ است و اﻳﻦ طبقات در‬ ‫بعضﻰ جاﻫا بﻪ شکﻞ شکستﻪ و ﻧاﻣﻨظﻢ بﻪ ﻧظر ﻣﻰرسد کﻪ طبعاًٌ استخراج آن تاحدى ﻣصارف‬ ‫زﻳاد را اﻳجاب ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪ .‬در حاﻟﻰکﻪ در سکاتﻠﻨد طبقات زغال‪ ،‬ضخاﻣت و طﻮل آن از‬ ‫شراﻳط خﻮب برخﻮردار است‪.‬‬ ‫بﻴشتر براى استخراج زغال سﻨگ چاهﻫا و دﻫﻠﻴزﻫا حفر ﻣﻰگردد کﻪ گاﻫﻰ عﻤق آن بﻪ‬ ‫‪ 2000‬ﻣتر ﻣﻰرسد‪ .‬در چاهﻫا و دﻫﻠﻴزﻫاى ﻣذکﻮر کارگران وساﻳﻞ کار را بﻪ واسطﺔ ﻟفت بﻪ‬ ‫طبقات ﻣختﻠف ﻣعادن اﻧتقال ﻣﻰدﻫﻨد و ذرﻳعﺔ ﻫﻤﻴﻦ ﻟفتﻫا زغال سﻨگ را از چاهﻫا بﻴرون‬ ‫ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان در گروهﻫاى ﻣختﻠف تﻨظﻴﻢ گردﻧد و زﻳر رﻫﻨﻤاﻳﻰ ﻣعﻠﻢ در بارة عﻮاﻣﻠﻰ کﻪ در‬ ‫استخراج ﻣعادن تاثﻴر دارﻧد و ﻫﻢچﻨان در بارة شﻴﻮهﻫاى استخراج ﻣعادن بحث ﻧﻤاﻳﻨد و‬ ‫ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر گروه ﻧتﻴجﺔ بحث خﻮﻳش را بﻪ ﻫﻢصﻨفان خﻮد اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ استخراج و استفاده از ﻣﻮاد ﻣعدﻧﻰ بﻪ چگﻮﻧﻪ شراﻳط و بﻪ کدام چﻴزﻫا ارتباط دارد؟‬ ‫تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ استخراج ﻣﻮاد ﻣعدﻧﻰ باﻳد کدام ﻣراحﻞ را بپﻴﻤاﻳد؟ بﻴان ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫در بارة شﻴﻮهﻫاى استخراج ﻣعادن با استفاده از ﻣتﻦ و تصﻮﻳرﻫاى درس و غﻴره ﻣﻨابع‪ ،‬ﻧظر‬ ‫تان را بﻨﻮﻳسﻴد و در درس بعدى در صﻨف اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪152‬‬

‫درس چﻬﻞ و چﻬارم‬

‫اﻧﻮاع ﺻﻨاﻳﻊ و اﻫﻤﻴت آن در جﻬان‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪23‬‬

‫‪0‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫خط سرطان‬

‫خط استﻮا‬

‫‪23‬‬

‫خط جدى‬

‫عدم ﻣﻮجﻮدﻳت احصائﻴﻪ‬

‫فﻴصدى ﻧفﻮسﻰ کﻪ در صﻨاﻳع و ﻣعادن‬ ‫ﻣصروف کار اﻧد (‪ ) 2001‬ﻣﻴﻼدى‬ ‫‪30-24‬‬ ‫کﻤتر از ‪12‬‬ ‫‪ 30‬و ﻳا بﻴشتر‬ ‫‪18-12‬‬ ‫‪24-18‬‬

‫شکﻞ‪ :84‬ﻧقشﺔ کار در صﻨاﻳع‬

‫چﻨد ﻧﻮع صﻨاﻳع را ﻣﻰشﻨاسﻴد و ﻧﻮاحﻰ عﻤدة صﻨعتﻰ جﻬان در کجا ﻣﻮقعﻴت دارد؟‬ ‫طﻮرىکﻪ در بخش افغاﻧستان ﻧﻴز ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮدﻳد‪ ،‬صﻨعت‪ ،‬ﻳک فعاﻟﻴت تﻮﻟﻴدى است غرض‬ ‫ساختﻦ اﻣﻮال و اشﻴا از ﻣﻮاد خام ﻳا اوﻟﻴﻪ کﻪ در کارخاﻧﻪﻫا تغﻴﻴر شکﻞ ﻣﻰﻳابﻨد و بﻪ اجﻨاس‬ ‫و اشﻴاى ﻣﻮرد استفاده تبدﻳﻞ ﻣﻰشﻮﻧد‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴت صﻨاﻳع در اﻳﻦ اســت کﻪ شــکﻞ ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ و خام را تغﻴﻴــر داده ﻣفﻴدﻳت‪ ،‬کﻴفﻴت و‬ ‫ارزش آنﻫــا را باﻻ ﻣﻰبرد‪ .‬آن عده از کشــﻮرﻫاى جﻬان کﻪ بعــد از اﻧقﻼب صﻨعتﻰ براى‬ ‫اﻧکشاف و رشد صﻨاﻳع خﻮﻳش کار کرده اﻧد‪ ،‬اﻣروز کشﻮرﻫاى پﻴشرفت جﻬان اﻧد‪.‬‬ ‫بﻪ صﻮرت کﻞ براى اجراى‬ ‫ﻳک فعاﻟﻴــت صﻨعتﻰ باﻳد‬ ‫شــراﻳط و اﻣکاﻧــات زﻳر‬ ‫فراﻫﻢ گردد‪:‬‬ ‫ﻣـﻮاد اوﻟﻴﻪ‪ ،‬اﻧرژى‪ ،‬وساﻳﻞ‬ ‫حﻤــﻞ و ﻧقــﻞ‪ ،‬خطــﻮط‬ ‫ﻣﻮاصﻼتــﻰ‪ ،‬زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻴروى‬ ‫کار‪ ،‬سرﻣاﻳﻪ‪ ،‬بازار ﻣصرف‬ ‫و فﻨاورى ﻳا ﻣﻬارتﻫا‪.‬‬ ‫ﻫﻢچﻨــان ﻣحصــﻮﻻت و‬ ‫کاﻻﻫــاى تﻮﻟﻴد شــده کﻪ‬ ‫بﻴشتر بعد از صﻨعتﻰ شدن‬ ‫شکﻞ‪ :85‬تصﻮﻳرى از صﻨعت طﻴاره سازى در اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا‬ ‫‪153‬‬

‫در اختﻴار اﻧســان قرار ﻣﻰگﻴرد‪ ،‬عبارت‬ ‫اﻧد از‪:‬‬ ‫ﻣﻮتر‪ ،‬طﻴاره‪ ،‬کشــتﻰ‪ ،‬تﻠﻮﻳزﻳﻮن‪ ،‬کاغذ‪،‬‬ ‫روغﻦ‪ ،‬تکﻪ و دهﻫا ﻧﻮع از اقﻼم دﻳگر‪.‬‬ ‫قسﻤﻰکﻪ در ﻧقشﻪ ﻣﻰبﻴﻨﻴد ﻣﻨطقﻪﻫاى ﻣﻬﻢ‬ ‫صﻨعتﻰ جﻬان کــﻪ در آﻧجا تجﻤع صﻨاﻳع‬ ‫بسﻴار زﻳاد است‪ ،‬عبارت اﻧد از‪ :‬اﻣرﻳکاى‬ ‫شﻤاﻟﻰ‪ ،‬اروپا‪ ،‬شرق و جﻨﻮبشرق آسﻴا‪.‬‬ ‫ﻣﻨطقﻪﻫاى ﻳادشــده از ﻧظر کﻤﻰ و کﻴفﻰ‬ ‫کاﻻﻫاى بﻴشــتر صﻨعتــﻰ ﻣختﻠف جﻬان‬ ‫را تأﻣﻴﻦ ﻣﻰکﻨﻨــد کﻪ ﻣا در اﻳﻨجا بﻪ طﻮر‬ ‫فشرده آن را ﻣعرفﻰ ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴﻢ ‪:‬‬ ‫ـ اﻣرﻳکاﻳــﻰ شــﻤاﻟﻰ‪ :‬ﻧﻮاحــﻰ صﻨعتــﻰ‬ ‫اﻣرﻳکاى شــﻤاﻟﻰ در دوکشــﻮر اﻳاﻻت‬ ‫ﻣتحدة اﻣرﻳکا و کاﻧــادا وجﻮد دارد کﻪ‬ ‫ﻧاحﻴــﺔ صﻨعتﻰ اﻳــاﻻت ﻣتحــدة اﻣرﻳکا‬ ‫قســﻤﻰکﻪ در ﻧقشــﻪ ﻧﻴــز ﻣﻰبﻴﻨﻴــد در‬ ‫شــﻤالشــرق آن از کﻮهﻫاى آپﻼش تا‬ ‫جﻬﻴﻞﻫاى پﻨجگاﻧﻪ گسترش ﻳافتﻪ است‪.‬‬ ‫ اروپا‪ :‬ﻣﻬﻢترﻳﻦ ﻧﻮاحﻰ صﻨعتﻰ اروپا در‬‫غرب اﻳﻦ قــاره قرار دارد‪ .‬ﻧاحﻴﺔ رور در‬ ‫کشﻮر آﻟﻤان و ﻧﻮاحﻰ صﻨعتﻰ کشﻮرﻫاى‬ ‫اﻧگﻠستان‪ ،‬فراﻧسﻪ و شﻤال اﻳتاﻟﻴا از ﻧﻮاحﻰ‬ ‫ﻣﻬﻢ صﻨعتﻰ اروپا بﻪ شﻤار ﻣﻰآﻳﻨد‪.‬‬ ‫ شــرق وجﻨﻮب شــرق آســﻴا‪ :‬کشﻮر‬‫جاپــان ﻣﻬﻢترﻳﻦ ﻧاحﻴــﺔ صﻨعتﻰ در اﻳﻦ‬ ‫بخش جﻬــان اســت‪ .‬کﻤربﻨــد صﻨعتﻰ شکﻞ‪ :86‬پختﻪ‪ :‬از ﻣحصﻮل زﻣﻴﻦ تا بﻪ ﻣحصﻮل صﻨعتﻰ شدة ﻧﻬاﻳﻰ‬ ‫جاپــان در بخش تﻮکﻴﻮ ـ کﻴﻮشــﻮ قرار‬ ‫دارد‪ .‬ﻫﻢچﻨــان ﻫاﻧگکاﻧــگ‪ ،‬ﻣاﻟﻴزﻳا‪،‬‬ ‫تاﻳﻮان‪ ،‬کﻮرﻳاى جﻨﻮبﻰ و سﻨگاپﻮر در دو دﻫﺔ اخﻴر بﻪ رشد قابﻞ ﻣﻼحظﻪﻳﻰ در زﻣﻴﻨﺔ صﻨعت‬ ‫دســت ﻳافتﻪ و بﻪ صادرکﻨﻨدهگان کاﻻﻫاى صﻨعتﻰ تبدﻳﻞ شــده کﻪ اﻣﻮال و اجﻨاس خﻮﻳش‬ ‫را بﻪ ســاﻳر ﻣﻨاطق جﻬان صادر ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪ .‬باﻳد تذکر داد کﻪ در صﻨعتﻰ شــدن اﻳﻦ کشﻮرﻫا‬ ‫سرﻣاﻳﻪگذارىﻫاى کشﻮرﻫاى خارجﻰ‪ ،‬بﻪ وﻳژه جاپان ﻧقش دارد‪.‬‬ ‫‪154‬‬

‫اﻧﻮاع ﺻﻨاﻳﻊ‬ ‫بﻪ صﻮرت کﻞ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ صﻨاﻳع را بﻪ دو بخش‪ ،‬ﻳعﻨﻰ صﻨاﻳع خفﻴف و صﻨاﻳع سﻨگﻴﻦ تقسﻴﻢ‬ ‫ﻧﻤاﻳﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺻﻨاﻳﻊ خﻔﻴﻒ‪ :‬عبارت از صﻨاﻳعﻰ است کﻪ اساس آن ﻣعﻤﻮﻻً بﻪ ﻣحصﻮﻻت ﻧﻴﻤﻪ صﻨعتﻰ و‬ ‫اجزاى آن استﻮار است و تﻮﻟﻴدات ﻧﻬاﻳﻰ آن کﻪ بﻪ دست ﻣﻰآﻳد بﻪ طﻮر ﻣستقﻴﻢ بﻪ بازار‬ ‫فروش اﻧتقال ﻣﻰگردد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﺔ خﻮب آن را صﻨاﻳع ﻣﻮاد غذاﻳﻰ‪ ،‬ﻧساجﻰ و ﻟباس‪ ،‬چرم و غﻴره‬ ‫تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨد‪.‬‬

‫ﻧﻴﻮ ﻳارک‬

‫شﻬر ساﻟت ﻟﻴک‬

‫شﻴکاگﻮ‬

‫ساﻧفراﻧسسکﻮ‬ ‫سﻨت ﻟﻮئﻴس‬

‫دﻧﻮر‬ ‫ﻻس اﻧجﻠس‬

‫ﻧﻴﻮ اورﻟﻴاﻧس‬ ‫ﻫﻮستﻮن‬

‫صﻨاﻳع ﻣﻮتر سازى‬ ‫کشتﻰ سازى‬ ‫صﻨاﻳع طﻴاره سازى‬ ‫صﻨاﻳع وساﻳﻞ برقﻰ‬ ‫ﻧاحﻴﺔ صﻨعتﻰ‬

‫گﻨدم‬ ‫پﻨبﻪ‬ ‫جﻮارى‬ ‫سبزﻳجات‪ /‬ﻣﻴﻮهجات‬ ‫تﻨباکﻮ‬

‫شکﻞ‪ :87‬اﻧﻮاع تﻮﻟﻴدات اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا کﻪ بﻪ ﻣقدار زﻳاد در آن کشﻮر تﻮﻟﻴد ﻣﻰگردد‪.‬‬

‫ﺻﻨاﻳﻊ سﻨﮕﻴﻦ‪ :‬در صﻨاﻳع سﻨگﻴﻦ از ﻣقدار زﻳاد ﻣﻮاد زﻣﻴﻨﻰ ﻳا ﻣعدﻧﻰ چﻮن زغال سﻨگ‪،‬‬ ‫فﻠزات و ﻧفت خام کار ﻣﻰگﻴرﻧد‪ .‬اﻳﻦ گﻮﻧﻪ صﻨاﻳع بﻴشتر بﻪ تﻮﻟﻴدات ﻧﻴﻤﻪ صﻨعتﻰ ﻣﻰپردازﻧد‬ ‫کﻪ بعدا ً شرکتﻫاى دﻳگر از آن ﻣﻮاد ﻧﻬاﻳﻰ صﻨعتﻰ ﻣﻰسازﻧد‪ .‬ﻣثال خﻮب صﻨاﻳع سﻨگﻴﻦ را‬ ‫کارخاﻧﻪﻫاى فﻮﻻد‪ ،‬صﻨاﻳع ﻧفتﻰ و کﻴﻤﻴاوى تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫عﻼوه بر اﻳﻦ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ از اﻧﻮاع ﻣختﻠف صﻨاﻳع ﻧام ببرﻳﻢ کﻪ شاﻣﻞ صﻨاﻳع خفﻴف و صﻨاﻳع‬ ‫سﻨگﻴﻦ ﻣﻰشﻮد؛ بﻪ طﻮر ﻣثال‪:‬‬ ‫*صﻨاﻳع ﻧفت‪ ،‬زغال سﻨگ و غﻴره‬ ‫* صﻨاﻳع ﻣﻮاد غذاﻳﻰ‬ ‫* صﻨاﻳع ﻣحصﻮﻻت کﻴﻤﻴاوى‬ ‫* صﻨاﻳع ﻧساجﻰ و ﻟباس‬ ‫* صﻨاﻳع ﻣحصﻮﻻت رابر و غﻴره‬ ‫* صﻨاﻳع چرم‬ ‫* صﻨاﻳع چﻮب و ﻣحصﻮﻻت ﻣربﻮط آن * صﻨاﻳع شﻴشﻪسازى‪ ،‬سﻤﻨت و غﻴره‬ ‫* صﻨاﻳع کاغذ و ﻣحصﻮﻻت ﻣربﻮط آن * صﻨاﻳع فﻠزات‬ ‫* صﻨاﻳع ﻣﻮترسازى‪ ،‬طﻴارهسازى‪،‬‬ ‫* صﻨاﻳع ﻣاشﻴﻦآﻻت و ساﻣانآﻻت‬ ‫کشتﻰسازى وغﻴره‪.‬‬ ‫* صﻨاﻳع وساﻳﻞ برقﻰ‬ ‫* صﻨاﻳع ﻣﻮبﻞ وغﻴره‬ ‫‪155‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان درگروهﻫاى دو ﻧفرى کار کﻨﻨد و با استفاده از ﻣتﻦ‪ ،‬تصﻮﻳرﻫا و ﻧقشﻪﻫاى درس‬ ‫سؤالﻫاى زﻳر را جﻮاب گﻮﻳﻨد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﻧقشﺔ (کار در سکتﻮر صﻨعت) را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬واضح سازﻳد کﻪ‪:‬‬ ‫اﻟف‪ .‬در سال ‪ 2001‬ﻣﻴﻼدى در آﻟﻤان‪ ،‬اترﻳش‪ ،‬اﻳتاﻟﻴا‪ ،‬ﻫسپاﻧﻴﻪ‪ ،‬ﻣراکش‪ ،‬کشﻮر افرﻳقاى‬ ‫جﻨﻮبﻰ و جاپان چﻨد فﻴصد ﻣردم در سکتﻮر صﻨعت و ﻣعادن کار ﻣﻰکردﻧد؟‬ ‫ب‪ .‬از روى ﻫﻤﻴﻦ ﻧقشﻪ در ﻫﻤان سال در افغاﻧستان چﻨد فﻴصد ﻣردم در بخش صﻨعت و‬ ‫ﻣعادن ﻣصروف کار بﻮدﻧد؟‬ ‫ج‪ .‬بﻪ اساس ﻫﻤﻴﻦ ﻧقشﻪ در روسﻴﻪ‪ ،‬ﻣکسﻴکﻮ و ارجﻨتاﻳﻦ چﻨد فﻴصد ﻣردم در سکتﻮر صﻨعت‬ ‫و ﻣعادن کار ﻣﻰکردﻧد؟‬ ‫‪2‬ـ ﻧقشﺔ ﻣحصﻮﻻت اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤاﻳﻴد و سؤالﻫاى زﻳر را اگر صحﻴح‬ ‫باشد بﻪ حرف (ص) و اگر غﻠط باشد بﻪ حرف (غ) در کتابچﻪﻫاى تان ﻧشاﻧﻰ کﻨﻴد‪:‬‬ ‫اﻟف‪ .‬در اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا ﻫفت کارخاﻧﺔ طﻴارهسازى وجﻮد دارد‪) ( .‬‬ ‫ب‪ .‬تﻤام کارخاﻧﻪﻫاى صﻨعت کشتﻰسازى در سﻮاحﻞ کشﻮر ﻣتذکره احداث گردﻳده‬ ‫)‬ ‫است‪( .‬‬ ‫)‬ ‫ج‪ .‬در اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا پﻨج کارخاﻧﺔ ﻣﻮترسازى وجﻮد دارد‪( .‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ اﻫﻤﻴت صﻨاﻳع را تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ صﻨاﻳع سبک با کدام ﻧﻮع صﻨاﻳع است؟ با ﻳک ﻣثال آنرا تﻮضﻴح دﻫﻴد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ صﻨاﻳع ثقﻴﻞ کدام ﻧﻮع صﻨاﻳع را ﻣﻰگﻮﻳﻨد؟ ﻳک ﻣثال آن را ﻧﻴز اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫با استفاده از ﻣثال داده شده جﻤﻠﻪﻫاى کﻪ با ﻫﻢ ارتباط دارﻧد‪ ،‬در کتابچﻪﻫاى تان وصﻞ‬ ‫ﻧﻤاﻳﻴد‪:‬‬ ‫اﻟف‪ .‬ﻣاشﻴﻦ خﻴاطﻰ‬ ‫‪ .1‬صﻨاﻳع ﻣﻮاد غذاﻳﻰ‬ ‫ب‪ .‬تابﻠﻴت پاراستاﻣﻮل‬ ‫‪ .2‬صﻨاﻳع ﻧساجﻰ و ﻟباس‬ ‫ج‪ .‬شکر‬ ‫‪ .3‬صﻨاﻳع فﻠزات‬ ‫د‪ .‬بﻮت چرﻣﻰ‬ ‫‪ .4‬صﻨاﻳع کاغذ و ﻣحصﻮﻻت ﻣربﻮطﺔ آن‬ ‫ﻫـ ‪ .‬کتاب درسﻰ‬ ‫‪ .5‬صﻨاﻳع کﻴﻤﻴاوى‬ ‫و‪ .‬کﻮچ ساﻟﻮن‬ ‫‪ .6‬صﻨاﻳع ﻣاشﻴﻦآﻻت‬ ‫ز‪ .‬پﻴراﻫﻦ‬ ‫‪ .7‬صﻨاﻳع چرم‬ ‫ح‪ .‬سﻴخگﻮل‬ ‫‪ .8‬صﻨاﻳع ﻣﻮبﻞ‬ ‫‪156‬‬

‫درس چﻬﻞ و پﻨجﻢ‬

‫‪ 3.6‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣؤثر در اﻧﻜشاف ﺻﻨﻌتﻰ‬

‫شکﻞ‪ :88‬تصﻮﻳرى از ساحﻞ خﻠﻴج ﻣکسﻴکﻮ کﻪ بﻪ ﻧام ساحﻞ صﻨاﻳع کﻴﻤﻴاوى ﻧﻴز شﻬرت دارد‪.‬‬

‫کدام عﻮاﻣﻞ در اﻳجاد و اﻧکشاف صﻨاﻳع تأثﻴر دارﻧد؟‬ ‫قسﻤﻰکﻪ در تصاوﻳر درس گذشتﻪ و اﻳﻦ درس ﻣﻰبﻴﻨﻴد‪ ،‬صﻨاﻳع از ﻣحصﻮﻻت ﻣختﻠف‬ ‫زراعتﻰ‪ ،‬حﻴﻮاﻧﻰ و ﻣعدﻧﻰ ﻣحصﻮﻻت گﻮﻧاگﻮن و باکﻴفﻴت صﻨعتﻰ را ﻣﻰسازﻧد‪ .‬در اﻳﻦ اواخر‬ ‫در عرصﺔ صﻨعت بﻪ سبب اﻧکشاف تکﻨاﻟﻮجﻰ اﻧکشاف و رشد سرﻳع صﻮرت گرفتﻪ است‪.‬‬ ‫عﻮاﻣﻞ زﻳادى وجﻮد دارد کﻪ در اﻳجاد و اﻧکشاف صﻨاﻳع تأثﻴر دارد و پﻴش از اﻳﻦکﻪ ﻳک‬ ‫کارخاﻧﻪ ﻳا فابرﻳکﻪ اﻳجاد گردد‪ ،‬باﻳد صاحب ﻳا ﻣاﻟک آن اﻳﻦ عﻮاﻣﻞ را ﻣﻮرد بررسﻰ قرار‬ ‫دﻫد تا بتﻮاﻧد براى کارخاﻧﺔ خﻮﻳش ﻣکان ﻣﻨاسب را اﻧتخاب ﻧﻤاﻳد و از اﻧکشاف بعدى آن‬ ‫ﻣطﻤئﻦ گردد‪.‬‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در اﻳﺠﺎد و اﻧﻜﺸﺎف ﺻﻨﺎﻳﻊ‬

‫ﻃﺒﻴﻌﻲ‬

‫ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ‬ ‫‪157‬‬

‫اﻧﺮژي زﻣﻴﻦ‬

‫ﺑﺸﺮي‬

‫ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬

‫ﺑﺎزار ﻓﺮوش‬

‫ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‬

‫قسﻤﻰکﻪ در شکﻞ ﻣﻰبﻴﻨﻴد‪ ،‬عﻮاﻣﻠﻰ کﻪ در تعﻴﻴﻦ ﻣحﻞ و اﻧکشاف صﻨاﻳع‪ ،‬ﻣؤثر اﻧد بﻪ دو‬ ‫بخش عﻤده تقسﻴﻢ ﻣﻰگردﻧد و عبارت اﻧد از ‪ :‬عﻮاﻣﻞ طبﻴعﻰ و عﻮاﻣﻞ بشرى‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃبﻴﻌﻰ‪ :‬از جﻤﻠﺔ عﻮاﻣﻞ طبﻴعﻰ کﻪ در اﻳجاد و اﻧکشاف صﻨاﻳع ﻧقش دارﻧد‪،‬‬ ‫ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ‪ ،‬اﻧرژى و زﻣﻴﻦ قابﻞ اﻫﻤﻴت است کﻪ بﻪ طﻮر فشرده تﻮضﻴح ﻣﻰگردد‪:‬‬ ‫* ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ‪ :‬براى تأسﻴس صﻨاﻳع و اﻧکشاف بعدى آن ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ اﻫﻤﻴت خاص دارد؛ اﻣا‬ ‫ﻣؤثرﻳت آن در اﻧتخاب ﻣحﻞ ﻳک فابرﻳکﻪ ﻣﻰباشد‪ ،‬زﻳرا صﻨاﻳعﻰ کﻪ در گذشتﻪ بﻴشتر در‬ ‫ﻧزدﻳکﻰ ﻣﻨابع و ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ احداث ﻣﻰشد‪ ،‬اﻣروز بﻨابر پﻴشرفت وساﻳﻞ حﻤﻞ و ﻧقﻞ‪ ،‬ﻧزدﻳک‬ ‫بﻮدن آن بﻪ ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ چﻨدان اﻟزاﻣﻰ ﻧﻴست‪.‬‬ ‫ﻫﻨﻮز برخﻰ از صﻨاﻳع‪ ،‬ﻣاﻧﻨد صﻨاﻳع ذوب فﻠزات بﻪ دﻟﻴﻞ وزن سﻨگﻴﻦ ﻣﻮاد اوﻟﻴﺔ آن و صﻨاﻳع‬ ‫غذاﻳﻰ بﻪ دﻟﻴﻞ زود فاسد شدن ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ در ﻧزدﻳکﻰ ﻣعادن و ﻣزارع اﻳجاد ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫* اﻧرژى‪ :‬عﻨصر دﻳگرى کﻪ در اﻳجاد و اﻧکشاف صﻨاﻳع ﻧقش اساسﻰ دارد‪ .‬عبارت از اﻧرژى‬ ‫است‪ .‬پﻴش از اﻳﻦ ﻳک تعداد از ﻣؤسسات صﻨعتﻰ در ﻣکانﻫاﻳﻰ کﻪ بﻪ زغال سﻨگ ﻳا آب‬ ‫جارى دسترسﻰ داشتﻨد‪ ،‬اﻳجاد ﻣﻰشدﻧد؛ ﻣاﻧﻨد صﻨاﻳع پارچﻪبافﻰ در ﻻﻧکشاﻳر و ﻳﻮرکشاﻳر‬ ‫اﻧگﻠستان؛ سپس بﻪ تدرﻳج جاى زغال سﻨگ را کﻪ وزن زﻳاد داشت و اﻳجاب ﻣصارف حﻤﻞ‬ ‫و ﻧقﻞ بﻴشتر را ﻣﻰکرد‪ ،‬اﻧرژى ﻧفت وگاز گرفت؛ ﻫﻢچﻨان اﻧرژى برق کﻪ ﻳکﻰ از ﻣﻬﻢترﻳﻦ‬ ‫اﻧﻮاع اﻧرژى است‪ ،‬سﻬﻮﻟتﻫا را در اﻧتخاب ﻣحﻞ ﻣﻨاسب براى صﻨاﻳع بﻪ وجﻮد آورد؛ زﻳرا‬ ‫اﻧتقال آن تا کارخاﻧﻪﻫا بﻪ ﻣسافﺔ دوردست اﻣکانپذﻳر است‪.‬‬ ‫* زﻣﻴــﻦ‪ :‬بــراى تأســﻴس ﻳک‬ ‫کارخاﻧﻪ باﻳد زﻣﻴﻦ وجﻮد داشــتﻪ‬ ‫باشد‪ .‬کارخاﻧﻪﻫاى اوﻟﻴﻪ را بﻴشتر‬ ‫در زﻣﻴﻦﻫاى کﻢوسعت و ﻣسطح‬ ‫ﻣﻰ ســاختﻨد؛ اﻣا با اﻧکشــاف و‬ ‫بزرگ شدن کارخاﻧﻪﻫا و افزاﻳش‬ ‫تعداد آنﻫا ﻧﻴاز بﻪ زﻣﻴﻦﻫاى وسﻴع‬ ‫و ﻫﻤﻮار بﻴشتر شد‪.‬‬ ‫در اﻧتخاب ﻣحﻞ ﻳــک فابرﻳکﻪ‬ ‫بﻬتر اســت کﻪ از زﻣﻴﻦﻫاى غﻴر‬ ‫قابﻞ کشــت کﻪ ﻣعﻤﻮﻻً ارزانتر‬ ‫است‪ ،‬استفاده شﻮد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻋﻮاﻣـﻞ بشـرى‪ :‬ﻧﻴــروى‬ ‫کار‪ ،‬ســرﻣاﻳﻪ‪ ،‬بــازار فروش و‬ ‫حﻤﻞ و ﻧقﻞ عﻮاﻣﻞ بشــرى اﻧد‬ ‫شکﻞ‪ :89‬تصﻮﻳرى از ﻳک فابرﻳکﺔ گﻮشت‪.‬‬ ‫کــﻪ در ﻣکانﻳابﻰ و اﻧکشــاف‬ ‫‪158‬‬

‫صﻨاﻳع ﻣؤثر اﻧد و بﻪ طﻮر فشرده در ﻣﻮرد ﻫر ﻳک آن بحث ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴﻢ‪:‬‬ ‫* ﻧﻴروى ﻛار‪ :‬طبﻴعﻰ است کﻪ ﻧﻴروى کار ﻳکﻰ از عﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ اﻧکشاف صﻨعت و زﻣﻴﻨﺔ‬ ‫ﻣﻨاسب براى صﻨاﻳع ﻣﻰباشد و از دو جﻬت‪ ،‬ﻳعﻨﻰ از جﻬت کﻤﻴت (تعداد کارگران) و‬ ‫کﻴفﻴت (ﻣﻬارت و تخصص) اﻫﻤﻴت دارد‪ .‬در گذشتﻪ‪ ،‬تعداد کارگران اﻫﻤﻴت بﻴشترى‬ ‫داشت؛ اﻣا اﻣروز با ﻣاشﻴﻨﻰ شدن صﻨاﻳع ﻧﻴاز بﻪ کارگران‪ ،‬روز بﻪ روز کﻢتر ﻣﻰشﻮد و‬ ‫ﻣﻬارت و تخصص اﻫﻤﻴت بﻴشترى پﻴدا ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫* سرﻣاﻳﻪ‪ :‬براى اﻳجاد ﻳک کارخاﻧﻪ باﻳد سرﻣاﻳﻪ و پﻮل کافﻰ جﻬت خرﻳد زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣاشﻴﻦآﻻت‪،‬‬ ‫ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ‪ ،‬دســتﻤزد کارگران و ســاﻳر ﻣصارف وجﻮد داشتﻪ باشــد‪ .‬در گذشتﻪ بﻴشتر افراد‬ ‫بﻪطﻮر شــخصﻰ براى اﻳجاد کارخاﻧﻪ اقدام ﻣﻰکردﻧد؛ اﻣا اﻣروز باﻧکﻫا و دوﻟتﻫا بﻪ افراد‬ ‫قرضﻪ ﻣﻰدﻫﻨد و سرﻣاﻳﺔ ﻣﻮرد ﻧﻴاز آنﻫا را فراﻫﻢ ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬ ‫* بازار ﻓروش‪ :‬بازار فروش ﻧﻴز از عﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ اﻳجاد و اﻧکشــاف صﻨاﻳع بﻪ حســاب ﻣﻰآﻳد‪.‬‬ ‫ﻣﻨاطق ﻣختﻠف از ﻧظر اﻧدازة درآﻣدﻫا‪ ،‬قﻴﻤت اﻣﻮال‪ ،‬حجﻢ فروشات و ﻫﻢچﻨان تقاضا براى‬ ‫اجﻨاس و اﻣﻮال از ﻳکدﻳگر‬ ‫تفــاوت دارﻧد‪ .‬کشــﻮرﻫاى‬ ‫صﻨعتﻰﻣﻰکﻮشﻨدتابازارﻫاى‬ ‫بﻴشترى براى فروش تﻮﻟﻴدات‬ ‫پﻴدا کﻨﻨد و ﻣﻨفعت بﻴشــترى‬ ‫را بﻪ دست بﻴاورﻧد‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫جﻬــت اســت کــﻪ ﻣاﻟکﻴﻦ‬ ‫صﻨاﻳع جﻬت جﻠب و جذب‬ ‫ﻣشــترﻳان و دسترســﻰ بــﻪ‬ ‫بازارﻫاى فروش از تبﻠﻴغات‬ ‫و اعﻼﻧات گستردة تجارتﻰ‬ ‫استفاده ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫* حﻤﻞ و ﻧﻘـﻞ‪ :‬تأﻣﻴﻦ ﻣﻮاد‬ ‫اوﻟﻴﻪ براى ﻣؤسسات صﻨعتﻰ‬ ‫و رساﻧدن ﻣﻮاد تﻮﻟﻴد شده بﻪ‬ ‫شکﻞ‪ :90‬تصﻮﻳر ﻣﻮترسازى در شﻬر دتروﻳت اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا‪ .‬در اﻳﻦ شﻬر‬ ‫بازار فروش بــدون راهﻫاى کارخاﻧﻪﻫاى بزرگ ﻣﻮترسازى ﻣاﻧﻨد فﻮرد و جﻨرال وجﻮد دارد‪.‬‬ ‫‪159‬‬

‫ﻣﻮاصﻼتﻰ و وساﻳﻞ حﻤﻞ و ﻧقﻞ ﻧاﻣﻤکﻦ‬ ‫اســت و در اﻳجاد و اﻧکشاف صﻨاﻳع از‬ ‫ارزش خاص برخﻮردار است‪ .‬قسﻤﻰکﻪ‬ ‫پﻴش از اﻳﻦ ﻧﻴز بﻪ آن اشاره شد‪ ،‬اﻧتخاب‬ ‫وســاﻳﻞ حﻤﻞ و ﻧقــﻞ وزن اﻣﻮال‪ ،‬طﻮل‬ ‫ﻣســافﻪ‪ ،‬ارزش‪ ،‬خســارة اﻣــﻮال و غﻴره‬ ‫ارتباط دارد‪.‬‬

‫شکﻞ‪ :91‬تصﻮﻳر وادى سﻴﻠﻴکان در کﻠﻴفﻮرﻧﻴا کﻪ صﻨاﻳع سبک بﻴشتر دارد‪.‬‬ ‫ﻣاﻧﻨد صﻨاﻳع برقﻰ‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان در گروهﻫاى ﻣﻨاسب تﻨظﻴﻢ گردﻧد و زﻳر رﻫﻨﻤاﻳﻰ ﻣعﻠﻢ ﻣحترم شان در بارة آن‬ ‫عده از عﻮاﻣﻞ طبﻴعﻰ و بشرى کﻪ در اﻧکشاف صﻨعت ﻣؤثر اﻧد‪ ،‬بحث ﻧﻤاﻳﻨد و ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر‬ ‫گروه ﻧتﻴجﺔ بحث خﻮﻳش را در صﻨف اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬

‫؟‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫‪1‬ـ کدام عﻮاﻣﻞ طبﻴعﻰ در اﻧتخاب ﻣکان ﻳک فابرﻳکﻪ و اﻧکشاف صﻨعتﻰ تأثﻴر دارد؟ تأثﻴرات‬ ‫آن را با اراﻳﺔ ﻳک ﻣثال تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻧقش عﻮاﻣﻞ بشرى ﻣاﻧﻨد ﻧﻴروى کار‪ ،‬سرﻣاﻳﻪ‪ ،‬بازار فروش و حﻤﻞ و ﻧقﻞ را در اﻧکشاف‬ ‫صﻨاﻳع تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫در صﻮرت اﻣکان با ﻣسؤول و ﻳا ﻣاﻟک ﻳک فابرﻳکﻪ‪ ،‬ﻣصاحبﻪ ﻧﻤاﻳﻴد و در بارة پرسشﻫاى‬ ‫زﻳر ﻣعﻠﻮﻣات جﻤعآورى‪ ،‬تحﻠﻴﻞ و ارزﻳابﻰ ﻧﻤﻮده آن را در صﻨف اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﻣﻮقعﻴت فابرﻳکﻪ بﻪ اساس کدام عﻮاﻣﻞ تعﻴﻴﻦکﻨﻨده‪ ،‬اﻧتخاب گردﻳده است؟‬ ‫‪2‬ـ ﻣﻮاد اوﻟﻴﺔ آن در کجا تﻬﻴﻪ ﻣﻰشﻮد و اﻧتقال آن چگﻮﻧﻪ صﻮرت ﻣﻰگﻴرد؟‬ ‫‪3‬ـ سرﻣاﻳﻪ و ﻧﻴروى کار آن چگﻮﻧﻪ فراﻫﻢ گردﻳده است؟‬ ‫‪4‬ـ اجﻨاس تﻮﻟﻴد شده در کجا بﻪ فروش ﻣﻰرسد و تسﻬﻴﻼت حﻤﻞ و ﻧقﻞ آن چگﻮﻧﻪ است؟‬ ‫‪5‬ـ آﻳا از کار فابرﻳکﺔتان راضﻰ استﻴد؟ عﻠﻞ رضاﻳت ﻳا ﻧارضاﻳتﻰ تان را روشﻦ سازﻳد‪.‬‬ ‫‪160‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔتﻢ‬ ‫تجارت و تﻮرﻳزم‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻲخﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫تجارت جﻬاﻧﻰ و اﻫﻤﻴت آن‬ ‫تجارت جﻬاﻧﻰ ﻳا بﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ‬ ‫ حجﻢ ﻣبادﻻت تجارتﻰ‬‫ ﻣﻨاطق آزاد تجارتﻰ و ﻣفﻬﻮم آن‬‫ تﻮزﻳع ﻣﻨاطق تجارتﻰ‬‫سازﻣان تجارت جﻬاﻧﻰ‬ ‫تﻮرﻳزم و اﻫﻤﻴت جﻬاﻧﻰ آن‬ ‫ ﻣﻨاطق و کشﻮرﻫاى ﻣﻬﻢ تﻮرﻳستﻰ در جﻬان‬‫ اﻧﻮاع حﻤﻞ و ﻧقﻞ‬‫‪ -‬رقابتﻫا‬

‫‪161‬‬

‫ﻫدفﻫاى ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻓﺼﻞ ﻫﻔتﻢ‬ ‫از شاگردان اﻧتظار ﻣﻰرود کﻪ با خﻮاﻧدن اﻳﻦ فصﻞ بﻪ اﻫداف داﻧشﻰ زﻳر دست ﻳابﻨد‪:‬‬ ‫اﻫﻤﻴت تجارت جﻬاﻧﻰ را بداﻧﻨد‪.‬‬ ‫ﻣسﻴرﻫاى ﻣﻬﻢ تجارت کاﻻﻫا را در سطح جﻬان بشﻨاسﻨد‪.‬‬ ‫ﻣﻨاطق آزاد تجارى را بشﻨاسﻨد‪.‬‬ ‫با سازﻣان جﻬاﻧﻰ تجارت و کارکردﻫاى آن آشﻨا شﻮﻧد‪.‬‬ ‫سﻴاحت (تﻮرﻳزم) و اﻫﻤﻴت جﻬاﻧﻰ آن را بداﻧﻨد‪.‬‬ ‫ﻣﻨاطق وکشﻮرﻫاى ﻣﻬﻢ تﻮرﻳستﻰ را بشﻨاسﻨد‪.‬‬ ‫با روشﻫاى جذب تﻮرﻳست آشﻨا شﻮﻧد‪.‬‬ ‫حﻤﻞ و ﻧقﻞ و وساﻳﻞ ﻣدرن آن را در سطح جﻬان بشﻨاسﻨد‪.‬‬

‫از شاگردان اﻧتظار ﻣﻰرود کﻪ با خﻮاﻧدن اﻳﻦ فصﻞ بﻪ اﻫداف ﻣﻬارتﻰ زﻳر دست ﻳابﻨد‪:‬‬ ‫اﻫﻤﻴت تجارت جﻬاﻧﻰ را بﻴان کﻨﻨد‪.‬‬ ‫بتﻮاﻧﻨد ﻣسﻴرﻫاى تجارت را در جﻬان ﻣشخص کﻨﻨد‪.‬‬ ‫ﻣﻨاطق آزاد تجارى را ﻣعرفﻰ کﻨﻨد‪.‬‬ ‫سازﻣان جﻬاﻧﻰ تجارت و کارکردﻫاى آن را بﻴان کﻨﻨد‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴت اقتصادى سﻴاحت را بﻴان کﻨﻨد‪.‬‬ ‫ﻣﻨاطق و کشﻮرﻫاى ﻣﻬﻢ سﻴاحتﻰ جﻬان را ﻣعرفﻰ کﻨﻨد‪.‬‬ ‫روشﻫاى عﻤدة جذب تﻮرﻳستﻫا را تﻮضﻴح دﻫﻨد‪.‬‬ ‫از ﻧقشﻪﻫاى فصﻞ‪ ،‬استفادة درست کﻨﻨد‪.‬‬

‫‪162‬‬

‫درس چﻬﻞ و ششﻢ‬

‫‪ 1،7‬تجارت جﻬاﻧﻰ و اﻫﻤﻴت آن‬

‫شکﻞ‪ :92‬چﻴﻦ بﻪ عﻠت ﻣزد کﻢ کارگر و بازار بزرگ فروش تﻮاﻧستﻪ است بسﻴارى ﻧﻤاﻳﻨدهگﻰﻫاى شرکتﻫاى بﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ‬ ‫را بﻪ خﻮد جﻠب کﻨد‪.‬‬

‫تجارت جﻬاﻧﻰ در بﻠﻨد بردن سطح زﻧدهگﻰ ﻣردم جﻬان چﻪ ﻧقشﻰ دارد؟‬ ‫شﻤا بﻪ ﻣفﻬﻮم تجارت در بخش افغاﻧستان آشﻨا شدﻳد‪ .‬قسﻤﻰکﻪ گفتﻴﻢ تجارت عبارت از تبادﻟﺔ‬ ‫اشﻴا و خدﻣات است کﻪ ﻣﻴان دو طرف (افراد‪ ،‬گروهﻫا و ﻣﻤاﻟک) صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪ .‬در عصر‬ ‫حاضر ﻣعاﻣﻼت تجارتﻰ بﻴشتر در ﻣقابﻞ پرداخت پﻮل جرﻳان دارد‪.‬‬ ‫بﻪ طﻮر عﻤﻮم در تﻤام جﻬان چﻬار ﻣﻮضﻮع در تجارت و اﻧتقال اﻣﻮال حاﻳز اﻫﻤﻴت است‪:‬‬ ‫‪1‬ـ تﻘسﻴﻢ ﻣﻮاد در جﻬان‪ :‬بعضﻰ از کشﻮرﻫا ﻣثﻞ جاپان ﻣﻮاد خام بسﻴار کﻢ دارﻧد و باﻳد آن‬ ‫را از دﻳگر کشﻮرﻫاى جﻬان وارد ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻧزدﻳﻚ بﻮدن‪ :‬طﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬تجارت افغاﻧستان زﻳادتر با کشﻮرﻫاى ﻧزدﻳک و ﻫﻤساﻳﻪ صﻮرت‬ ‫ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻗابﻠﻴت دسترسﻰ‪ :‬راهﻫا و ﻣﻮاصﻼت بﻬتر سبب افزاﻳش دسترسﻰ بﻪ ﻳک ﻣﻨطقﻪ ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫بﻪ طﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬بعد از ساختﻦ تﻮﻧﻞ زﻳر آب بﻴﻦ فراﻧسﻪ و اﻧگﻠستان اﻧتقال اﻣﻮال تجارتﻰ بعد از‬ ‫سال ‪1995‬م‪ .‬افزاﻳش پﻴدا کرد‪.‬‬ ‫‪4‬ـ درجﺔ سﻄح اﻧﻜشاف‪ :‬بﻴشترﻳﻦ ﻣحصﻮﻻت تجارتﻰ ﻣﻴان کشﻮرﻫاى اﻧکشاف ﻳافتﻪ ﻣبادﻟﻪ‬ ‫ﻣﻰگردﻧد‪.‬‬

‫اﻣﻮال و ﻣحصﻮﻻتﻰکﻪ در تجارت جﻬان ﻧقش دارﻧد‪ ،‬بﻴشتر بﻪ سﻪ کتگﻮرى تقسﻴﻢ ﻣﻰشﻮﻧد‪:‬‬ ‫ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ‪ :‬اﻳﻦ ﻳک ﻧﻮع از ﻣحصﻮﻻت است کﻪ صﻨعتﻰ ﻧشده و آن را ﻣﻮاد خام ﻧﻴز ﻣﻰگﻮﻳﻨد؛‬ ‫ﻣاﻧﻨد پختﻪ کﻪ در شکﻞ آن را ﻣﻰبﻴﻨﻴد‪.‬‬ ‫ﻣﻮاد ﻧﻴﻤﻪﺻﻨﻌتﻰ‪ :‬ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ کﻪ باﻻى آن کار صﻮرت گرفتﻪ و شکﻞ و کﻴفﻴت آن تغﻴﻴر‬ ‫‪163‬‬

‫کرده است؛ ﻣاﻧﻨد تکﻪ کﻪ از پختﻪ ساختﻪ شده است‪.‬‬ ‫ﻣحﺼﻮل ﻧﻬاﻳﻰ‪ :‬ﻣﻮاد ﻳا ﻣحصﻮﻻتﻰکﻪ تﻤام ﻣراحﻞ تﻮﻟﻴدى و صﻨعتﻰ را طﻰ ﻧﻤﻮده اﻧد؛ ﻣاﻧﻨد‬ ‫دستﻤالﻫاﻳﻰ کﻪ از تکﻪ ساختﻪ شده و در شکﻞ آن را ﻣﻰبﻴﻨﻴد‪.‬‬ ‫چﻮن در قرن بﻴست و ﻳکﻢ اﻧتقال اﻣﻮال و ﻣحصﻮﻻت بﻴش از پﻴش سادهتر و ارزانتر صﻮرت‬ ‫ﻣﻰگﻴرد‪ ،‬تجارت ﻣﻴان کشﻮرﻫاى ﻣختﻠف جﻬان ﻧﻴز اﻫﻤﻴت بﻴشتر را کسب ﻧﻤﻮده کﻪ اﻳﻦ در‬ ‫ذات خﻮد ﻳک شکﻞ ﻣﻬﻢ جﻬاﻧﻰ شدن ﻳا (‪ )Globalization‬گﻠﻮباﻟﻴزﻳشﻦ ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫جﻬاﻧﻰ شدن ﻳا گﻠﻮباﻟﻴزﻳشﻦ باعث پﻴشرفت تجارت جﻬاﻧﻰ و ﻫﻢچﻨان سبب ازدﻳاد جرﻳان تراﻧسپﻮرت‬ ‫و حﻤﻞ و ﻧقﻞ از طرف آسﻴا بﻪ طرف اروپا گردﻳده است‪ .‬در سالﻫاى اخﻴر تجارت جﻬاﻧﻰ بسﻴار‬ ‫فعال شده‪ ،‬بﻪ وﻳژه تجارت ﻣﻴان آسﻴا و جﻬان غرب بسﻴار اﻧکشاف ﻳافتﻪ است‪.‬‬ ‫قسﻤﻰکﻪ در شکﻞ ﻧﻴز ﻣﻰبﻴﻨﻴد تجارت آسﻴا در آﻳﻨده ﻧﻴز با جﻬان غرب بسﻴار زﻳاد خﻮاﻫد شد‪.‬‬ ‫چﻮن ﻣزد کارگران حال در آسﻴا بﻪ ﻧسبت اروپا بسﻴار کﻢ است‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ سبب ﻧﻤاﻳﻨدهگﻰﻫا و‬ ‫شعبات بﻴشتر شرکتﻫاى اروپاﻳﻰ در ﻣﻤاﻟک آسﻴاﻳﻰ فعاﻟﻴت ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد و ﻣحصﻮﻻت صﻨعتﻰ شده‬ ‫از آسﻴا بﻪ جﻬان غرب بﻪ وﻳژه اروپا سرازﻳر ﻣﻰشﻮﻧد‪ .‬اروپاى شرقﻰ ﻧﻴز در حاﻟت رشد اقتصادى‬ ‫و تجارتﻰ ﻣﻰباشد و صادرات زﻳادى را از کشﻮرﻫاى آسﻴا جﻠب خﻮاﻫد کرد‪ .‬با وجﻮد آنکﻪ‬ ‫تجارت جﻬاﻧﻰ باعث رفع ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى ﻣردم و پﻴشرفت اقتصادى ﻣﻤاﻟک ﻣﻰگردد و در بﻠﻨد بردن‬ ‫سطح زﻧدهگﻰ ﻣردم از اﻫﻤﻴت خاص برخﻮردار است؛ اﻣا سبب ﻣشکﻼت ﻧﻴز ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫ﻳکﻰ از اﻳﻦ ﻣشکﻼت آﻟﻮده ساختﻦ ﻣحﻴط زﻳست تﻮسط تراﻧسپﻮرت است‪ .‬ازدﻳاد تراﻧسپﻮرت‬ ‫بﻪ طﻮر روزافزون ﻣحﻴط زﻳست را ﻣتأثر ﻣﻰسازد و سبب تغﻴﻴر اقﻠﻴﻢ‪ ،‬تراکﻢ و ازدحام ترافﻴک‬ ‫و باعث اﻳجاد صداﻫا و آوازﻫاى دﻟخراش ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫بﻪ ﻫر صﻮرت گفتﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ کﻪ تجارت در تقﻮﻳت اقتصاد افراد و جﻮاﻣع بسﻴار ارزﻧده است‬ ‫و ﻳکﻰ از ارکان بسﻴار ﻣﻬﻢ سکتﻮر سﻮﻣﻰ ﻳا خدﻣات ﻣﻰباشد‪ .‬در جﻬان اﻣروز کشﻮرﻫاﻳﻰ کﻪ‬ ‫ﻧفﻮس بﻴشتر آنﻫا در شغﻞ خدﻣات ﻣصروف اﻧد‪ ،‬داراى سطح زﻧدهگﻰ بﻠﻨد ﻧﻴز استﻨد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫ﻣتﻦ درس را خاﻣﻮشاﻧﻪ ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤاﻳﻴد و ﻧقاط ﻣشکﻞ را غرض تﻮضﻴح با ﻣعﻠﻢتان ﻣطرح کﻨﻴد‪.‬‬

‫؟‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫‪1‬ـ جﻬاﻧﻰ شدن ﻳا گﻠﻮباﻟﻴزﻳشﻦ با تجارت چﻪ رابطﻪ دارد؟ تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ اﻫﻤﻴت تجارت جﻬاﻧﻰ را در چﻪ ﻣﻰبﻴﻨﻴد؟‬ ‫‪3‬ـ بﻪ ﻧظر تان کدام کشﻮرﻫا بﻴشتر در تجارت جﻬاﻧﻰ سﻬﻢ دارﻧد؟‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫در بارة تجارت جﻬاﻧﻰ و اﻫﻤﻴت آن با استفاده از ﻣﻨابع ﻣختﻠف ﻳک ﻣقاﻟﺔ ﻳک صفحﻪﻳﻰ بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫‪164‬‬

‫درس چﻬﻞ و ﻫﻔتﻢ‬

‫‪ 2.7‬تجارت جﻬاﻧﻰ ﻳا بﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬حجﻢ ﻣبادﻻت تجارتﻰ‬

‫خط سرطان‬

‫خط استﻮا‬

‫خط جدى‬

‫اتحادﻳﺔ ﻫﻤکارى اﻣرﻳکاى ﻻتﻴﻦ (‪)LAIA‬‬ ‫‪1980‬م‬‫کار ﻣشترک اقتصادى آسﻴا‪-‬پاسفﻴک‬ ‫(‪1989 )APEC‬م‬

‫ﻧام (ﻣخفف) ‪ -‬سال تأسﻴس‬ ‫بازار ﻣشترک اﻣرﻳکاى ﻣرکزى (‪1960 -)CACM‬م‬ ‫سازﻣان براى رشد و کار ﻣشترک اقتصادى (‪1961- )OECD‬م‬ ‫سازﻣان براى کار ﻣشترک اقتصادى (‪1985 - )ECO‬م‬ ‫جاﻣعﺔ اقتصادى افرﻳقاى غربﻰ (‪1975 - )ECOWAS‬م‬ ‫جاﻣعﺔ اﻧکشافﻰ افرﻳقاى جﻨﻮبﻰ (‪1979 - )SADC‬م‬

‫بﻪ ﻧقشﻪﻫا و شکﻞﻫاى درس تﻮجﻪ کﻨﻴد‪.‬‬ ‫کدام ﻣﻤاﻟک و ﻣﻨاطق جﻬان در تجارت بﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ سﻬﻢ بﻴشتر دارﻧد؟‬

‫ﻧقشﺔ کار ﻣشترک ‪II‬‬

‫شکﻞ‪93‬‬

‫بﻴشترﻳﻦ ﻣحصﻮﻻت تجارتﻰ ﻣﻴان کشﻮرﻫاى اﻧکشاف ﻳافتﻪ ﻣبادﻟﻪ و حﻤﻞ و ﻧقﻞ ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫ﻣﻰگﻮﻳﻨد بﻪ ﻫر پﻴﻤاﻧﻪ کﻪ ﻳک ﻣﻨطقﻪ اﻧکشاف ﻳافتﻪ و پﻴشرفتﻪ باشد بﻪ ﻫﻤان اﻧدازه ﻧقش آن‬ ‫در تجارت جﻬاﻧﻰ و تراﻧسپﻮرت وسﻴعتر است‪.‬‬ ‫قسﻤﻰکﻪ در صفحﺔ بعد ﻣﻰبﻴﻨﻴد (‪ )20‬فﻴصد کشﻮرﻫاى ثروتﻤﻨد جﻬان (‪ )75‬فﻴصد عاﻳدات‬ ‫جﻬان‪ )85( ،‬فﻴصد صادرات و (‪ )75‬فﻴصد ﻟﻴﻦ تﻴﻠفﻮن را دارا ﻣﻰباشﻨد‪ .‬در حاﻟﻰکﻪ ‪20‬‬ ‫فﻴصد کشﻮرﻫاى فقﻴر جﻬان تﻨﻬا ﻳک فﻴصد عاﻳدات جﻬان‪ ،‬ﻳک فﻴصد صادرات جﻬان و‬ ‫(‪ )1.5‬فﻴصد ﻟﻴﻦ تﻴﻠفﻮن را در اختﻴار خﻮد دارﻧد‪ .‬کشﻮرﻫاى فقﻴر جﻬان درگذشتﻪ تﻨﻬا از‬ ‫صادرات ﻣﻮاد خام‪ ،‬پﻮل بﻪ دست ﻣﻰآوردﻧد و کشﻮرﻫاى ثروتﻤﻨد ﻣحصﻮﻻت ﻧﻬاﻳﻰ ﻳا‬ ‫بﻪ طﻮر کﻞ صﻨعتﻰ شده را بﻪ فروش ﻣﻰرساﻧﻨد کﻪ اﻳﻦکار بﻪ ﻧقص کشﻮرﻫاى فقﻴر بﻮده‪،‬‬ ‫زﻳرا از فروش ﻣﻮاد خام پﻮل بسﻴار کﻢ بﻪ دست ﻣﻰآﻳد‪ .‬در حال حاضر کشﻮرﻫاى رو‬ ‫بﻪ اﻧکشاف ﻧﻴز ﻣﻰکﻮشﻨد کﻪ تعداد ﻣحصﻮﻻت صادراتﻰ را بﻴشتر سازﻧد و بﻪ ﻳک تعداد‬ ‫زﻳادى از کشﻮرﻫاى روبﻪ اﻧکشاف ﻣحصﻮﻻت صﻨعتﻰ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ﻟباس‪ ،‬وساﻳﻞ برقﻰ و غﻴره را‬ ‫صادر ﻧﻤاﻳﻨد‪ ،‬ﻫﻢچﻨان کشﻮرﻫاى رو بﻪ اﻧکشاف تﻼش ﻣﻰورزﻧد کﻪ ﻣﻮاد خام را در کشﻮر‬ ‫خﻮدشان صﻨعتﻰ ﻧﻤاﻳﻨد و سپس آن را صادر کﻨﻨد‪.‬‬ ‫‪165‬‬

‫سﻬﻢ ‪ 20‬فﻴصد کشﻮرﻫاى‬ ‫فقﻴر ‪...‬‬

‫سﻬﻢ ‪ 20‬فﻴصد کشﻮرﻫاى‬ ‫ثروتﻤﻨد ‪...‬‬

‫در اقتصاد جﻬان‪...‬‬

‫در صادرات جﻬان‪...‬‬

‫ﻟﻴﻦﻫاى تﻴﻠفﻮن‪...‬‬

‫شکﻞ ‪ :94‬سﻬﻢ کشﻮرﻫاى ثروتﻤﻨد و فقﻴر در اقتصاد جﻬان‪ ،‬صادرات جﻬان و‬ ‫ﻟﻴﻦ تﻴﻠفﻮن‬

‫‪166‬‬

‫شکﻞ ‪ :95‬بازار کﻨف در بﻨگﻠﻪ دﻳش‬

‫شکﻞ‪96‬‬ ‫‪167‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان بﻪ گروهﻫاى ﻣﻨاسب تقسﻴﻢ گردﻧد؛ ﻧقشﺔ درس را بﻪ دقت ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤاﻳﻨد و‬ ‫فعاﻟﻴتﻫاى ذﻳﻞ را اﻧجام دﻫﻨد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ در تﻮﻟﻴد و تجارت برﻧج کدام دو ﻣﻨطقﺔ جﻬان بﻴشتر سﻬﻢ دارﻧد و تﻮﻟﻴد ﻣجﻤﻮعﻰ برﻧج‬ ‫در اﻳﻦ دو ﻣﻨطقﻪ در سال ‪ 2005‬ﻣﻴﻼدى بﻪ چﻨد ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻦ ﻣﻰرسﻴد؟‬ ‫‪2‬ـ کدام دو ﻣﻨطقﻪ در سال ‪ 2005‬ﻣﻴﻼدى تﻮﻟﻴدات ﻣساوى و برابر گﻨدم را داشتﻨد و تجارت‬ ‫آنﻫا از طرﻳق راهﻫاى آبﻰ ﻣﻴان کدام ﻣﻨاطق صﻮرت گرفتﻪ است؟‬ ‫‪3‬ـ کدام دو ﻣﻨطقﻪ در ﻫﻤﻴﻦ سال بﻴشترﻳﻦ ﻣحصﻮﻻت ﻣاﻫﻰ را داشتﻨد و ﻣقدار آن چقدر‬ ‫بﻮد؟‬ ‫‪4‬ـ بﻪ ﻧظر تان کدام قارة جﻬان از ﻧگاه تﻮﻟﻴدات ﻣﻮاد خﻮراکﻪ‪ ،‬فقﻴرترﻳﻦ قارة جﻬان بﻪ‬ ‫حساب ﻣﻰآﻳد و عﻠت آن چﻪ خﻮاﻫد بﻮد؟‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫‪1‬ـ کشﻮرﻫاى فقﻴر ﻳا رو بﻪ اﻧکشاف جﻬان درگذشتﻪ بﻴشتر چگﻮﻧﻪ ﻣﻮاد و ﻣحصﻮﻻت را‬ ‫صادر ﻣﻰکردﻧد؟‬ ‫‪2‬ـ بﻪ ﻧظر تان کدام کشﻮرﻫاى ثروتﻤﻨد جﻬان در تجارت‪ ،‬سﻬﻢ زﻳاد دارﻧد؟‬ ‫‪3‬ـ صادرات کدام ﻧﻮع ﻣحصﻮﻻت‪ ،‬ﻣفاد بﻴشتر دارد؟ ﻣﻮاد خام ﻳا ﻣﻮاد صﻨعتﻰ شده؟ تﻮضﻴح‬ ‫ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫ﻣتﻦ و ﻧقشﻪﻫاى اﻳﻦ درس را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤاﻳﻴد و ﻧکات ﻣﻬﻢ آن را حفظ ﻧﻤﻮده‪ ،‬اگر ﻣشکﻞ ﻳا‬ ‫سؤاﻟﻰ داشتﻪ باشﻴد آن را در ساعت بعدى با ﻣعﻠﻢ تان ﻣطرح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬

‫‪168‬‬

‫درس چﻬﻞ و ﻫشتﻢ‬

‫ب‪ .‬ﻣﻨاﻃﻖ آزاد تجارتﻰ و ﻣﻔﻬﻮم آن‬

‫کشﻮرﻫاى ‪G8‬‬

‫ﻧام (ﻣختصر) ‪ -‬سال تأسﻴس ‪1985 -‬‬ ‫اتحادﻳﺔ اروپا (‪1957 - )E4‬م‬ ‫کشﻮرﻫاى ‪( ACP‬داراى روابط بﻬا (‪)E4‬‬ ‫سازﻣان کشﻮرﻫاى صادر کﻨﻨدة ﻧفت (‪1960 - )QPEC‬‬ ‫اتحادﻳﺔ آسﻴاى جﻨﻮبﻰ براى ﻫﻤکارى ﻣﻨطقﻮى (‪1985 - )SAARC‬‬ ‫اتحادﻳﺔ ﻣغرب عربﻰ (‪1989 - ) 4AM‬‬ ‫ﻣﻮافقتﻨاﻣﺔ تجارت آزاد اﻣرﻳکاﻳﻰ شﻤاﻟﻰ (‪1994 -)NAFTA‬‬

‫شکﻞ ‪ :97‬ﻧقشﺔ کار ﻣشترک (‪)I‬‬

‫در ﻧقشﻪﻫاى ‪ I‬و ‪( II‬کار ﻣشترک) کدام سازﻣان ﻫا و اتحادﻳﻪﻫاى اقتصادى بﻪ ﻣشاﻫد ﻣﻰرسد؟‬ ‫ﻣﻤاﻟک و ﻣﻨاطقﻰ کﻪ در آنﻫا تجارت آزاد صﻮرت ﻣﻰگﻴرد و سﻴاست تجارتﻰ بازار آزاد را در‬ ‫پﻴش گرفتﻪ اﻧد‪ ،‬ﻣفﻬﻮم ﻣﻨاطق آزاد تجارتﻰ را افاده ﻣﻰکﻨد؛ اﻣا در حقﻴقت تجارت آزاد‪ ،‬تجارت‬ ‫و داد و ستدى است کﻪ بدون ﻫﻴچ گﻮﻧﻪ ﻣحدودﻳت اﻧجام ﻣﻰشﻮد‪ .‬تجارت داخﻠﻰ کشﻮرﻫا بﻴشتر‬ ‫بﻪ طﻮر آزاد اﻧجام ﻣﻰشﻮد؛ وﻟﻰ تجارت بﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ دچار ﻣحدودﻳتﻫاﻳﻰ؛ ﻣاﻧﻨد ﻣاﻟﻴات گﻤرکﻰ‪،‬‬ ‫ﻣقررات سرحدى و غﻴره ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫ﻧظرﻳﺔ تجارت آزاد بﻪ اﻳﻦ اصﻞ استﻮار است کﻪ ﻣقررات سﻴاسﻰ و غﻴر طبﻴعﻰ تجارت و داد و ستد‬ ‫بﻴﻦ ﻣﻨاطق ﻣختﻠف جﻬان را ﻣحدود ﻧکﻨد‪ ،‬رقابت آزاد وجﻮد داشتﻪ باشد و ﻫر ﻣﻨطقﻪ ﻳا ﻧاحﻴﻪ در‬ ‫تﻬﻴﺔ آن کاﻻ و اﻣﻮال تخصص پﻴدا کﻨد کﻪ بتﻮاﻧد آن را ارزانتر و بﻬتر از ساﻳر ﻣﻨاطق تﻬﻴﻪ کﻨد‪.‬‬ ‫بﻪ اﻳﻦ ترتﻴب ﻳک ﻧﻮع تقسﻴﻢ ﻳا اﻧتخاب طبﻴعﻰ ﻣﻨاطق تﻮﻟﻴد بﻪ وجﻮد ﻣﻰآﻳد و ﻣصرف کﻨﻨدهگان‬ ‫ﻣﻰتﻮاﻧﻨد کاﻻﻫاى ﻣﻮرد ﻧﻴاز خﻮد را ارزانتر و بﻬتر بﻪ دست بﻴاورﻧد‪.‬‬ ‫اﻣا کشﻮرﻫاى جﻬان بﻪ خاطر حﻤاﻳت صﻨاﻳع ﻣﻠﻰ و تﻮﻟﻴدات داخﻠﻰ خﻮﻳش سﻴاست تجارتﻰ‪ ،‬ﻣاﻟﻰ‬ ‫و گﻤرکﻰ خاص خﻮد را دارﻧد‪.‬‬ ‫در بعضﻰ از ﻣﻨاطق جﻬان ﻣاﻧﻨد اتحادﻳﺔ اروپا تجارت ﻣﻴان اعضاى اﻳﻦ اتحادﻳﻪ بدون ﻣحدودﻳتﻫاى‬ ‫گﻤرکﻰ و سرحدى صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬

‫ج‪ .‬تﻮزﻳﻊ ﻣﻨاﻃﻖ تجارتﻰ‬ ‫قســﻤﻰکﻪ قب ً‬ ‫ﻼ ﻧﻴز تذکر بﻪ عﻤﻞ آﻣد در قرن بﻴســتﻢ حﻤﻞ و ﻧقﻞ اﻣﻮال تجارتﻰ آســانتر و‬ ‫ارزانتر گردﻳد؛ ﻫﻢچﻨان بعضﻰ از کشــﻮرﻫاى جﻬان اکﻨﻮن در ســازﻣانﻫا و اتحادﻳﻪﻫاى‬ ‫تجارتﻰ کار ﻣشــترک را اﻧجام ﻣﻰدﻫﻨد و ﻣﻮاﻧعﻰ راکﻪ در راه رشد تجارت وجﻮد دارد‪ ،‬از‬ ‫بﻴﻦ ﻣﻰبرﻧد‪ .‬تجارت در تﻤام جﻬان اﻫﻤﻴت زﻳاد را کســب ﻣﻰکﻨد و تقرﻳباً ﻫﻤﺔ کشﻮرﻫاى‬ ‫‪169‬‬

‫جﻬــان در تجــارت ســﻬﻴﻢ‬ ‫ﻣﻰگردﻧد؛ اﻣا سﻬﻢ ﻳک تعداد‬ ‫از ﻣﻤاﻟــک جﻬــان در تجارت‬ ‫بﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ بﻴشــتر اســت کﻪ از‬ ‫آن جﻤﻠــﻪ کشــﻮرﻫاى اروپاى‬ ‫غربﻰ‪ ،‬اﻣرﻳکاى شــﻤاﻟﻰ‪ ،‬شرق‬ ‫و جﻨﻮبشرق آسﻴا‪ ،‬کشﻮرﻫاى‬ ‫خﻠﻴــج فارس‪ ،‬اتحاد شــﻮروى‬ ‫ســابق و اروپــاى شــرقﻰ قابﻞ‬ ‫ﻳادآورى استﻨد کﻪ بزرگترﻳﻦ‬ ‫و ﻣﻬﻢترﻳــﻦ ﻣﻨاطــق تجارتــﻰ‬ ‫جﻬان را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨد‪.‬‬

‫اﻣرﻳکاى شﻤاﻟﻰ‬ ‫‪1173‬‬

‫آسﻴاى جﻨﻮبﻰ‬ ‫شرقﻰ ‪2116‬‬

‫اروپاى شرقﻰ و اتحاد شﻮروى سابق‬ ‫‪236‬‬

‫اﻣرﻳکاى جﻨﻮبﻰ‬ ‫‪245‬‬

‫اروپاى غربﻰ‬ ‫‪3572‬‬

‫ﻣﻤاﻟک خﻠﻴج‬ ‫‪346‬‬ ‫افرﻳقا‬ ‫‪206‬‬

‫ارقام ﻣجﻤﻮعﻰ ترافﻴک تجارتﻰ بﻪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴارد ﻳﻮرو (‪ 2003‬ﻣﻴﻼدى)‬ ‫‪4000‬‬ ‫جرﻳان تجارتﻰ بﻴﻦ ﻣﻨاطق بﻪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴارد ﻳﻮرو‬ ‫‪10‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪500‬‬

‫‪2000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪200‬‬ ‫سﻬﻢ در ترافﻴک تجارتﻰ‬ ‫در داخﻞ زون خﻮﻳش‬ ‫با ساﻳر ﻣﻨاطق‬

‫شکﻞ ‪ :98‬ﻧقشﺔ ترافﻴک تجارتﻰ‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان بﻪ گروهﻫاى ﻣﻨاسب تﻨظﻴﻢ گردﻧد‪ ،‬ﻧقشﺔ ترافﻴک تجارتﻰ را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤاﻳﻨد و‬ ‫وظاﻳف زﻳر را اﻧجام داده‪ ،‬ﻧتﻴجﺔ کار خﻮﻳش را با ﻫﻢصﻨفان خﻮد در ﻣﻴان گذارﻧد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ در ﻧقشﻪ‪ ،‬چﻨد ﻣﻨطقﺔ ﻣﻬﻢ تجارتﻰ را ﻣﻰبﻴﻨﻴد؟ ﻧامﻫاى آن را فﻬرست کﻨﻴد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ در کدام ﻣﻨاطق در سال ‪ 2003‬م‪ .‬بﻴشترﻳﻦ رقﻢ ترافﻴک تجارتﻰ دﻳده ﻣﻰشﻮد و بﻪ چﻨد‬ ‫ﻣﻴﻠﻴارد ﻳﻮرو ﻣﻰرسد؟‬ ‫‪3‬ـ بﻴﻦ کدام ﻣﻨاطق بﻴشترﻳﻦ اﻣﻮال تجارتﻰ در ﻫﻤﻴﻦ سال حﻤﻞ و ﻧقﻞ گردﻳده و ارزش‬ ‫ﻣجﻤﻮعﻰ آن تقرﻳباً بﻪ چﻨد ﻣﻴﻠﻴارد ﻳﻮرو ﻣﻰرسد؟‬ ‫‪4‬ـ سﻬﻢ کشﻮرﻫاى خﻠﻴج و کشﻮرﻫاى افرﻳقاﻳﻰ را در تجارت بﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ ﻣقاﻳسﻪ ﻧﻤﻮده‪،‬‬ ‫تفاوت آن را واضح سازﻳد؟‬

‫؟‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫‪1‬ـ ﻧام چﻨد ﻣﻨطقﺔ ﻣﻬﻢ تجارتﻰ را بگﻮﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻣﻴان کدام ﻣﻨاطق جﻬان بﻴشترﻳﻦ ﻣقدار اﻣﻮال تجارتﻰ حﻤﻞ و ﻧقﻞ ﻣﻰگردد؟‬ ‫‪3‬ـ چرا ﻣﻨاطق پﻴشرفتﺔ جﻬان در تجارت بﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ ﻧقش ﻣﻬﻢ را اﻳفا ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد؟‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫ﻧقشﻪﻫاى (کار ﻣشترک) ‪ I‬و ‪ II‬اﻳﻦ درس را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪ ،‬سازﻣانﻫا و اتحادﻳﻪﻫاى‬ ‫اقتصادى را با کشﻮرﻫاى آن فﻬرست کﻨﻴد و ﻫﻢچﻨان بﻨﻮﻳسﻴد کﻪ افغاﻧستان عضﻮ کدام‬ ‫سازﻣان اقتصادى ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫‪170‬‬

‫درس چﻬﻞ و ﻧﻬﻢ‬

‫د ـ سازﻣان تجارت جﻬاﻧﻰ‬

‫جﻠب ﻣﻤاﻟک غرض ﻫﻤکارى و شﻤﻮﻟﻴت در سازﻣان‬

‫عدم ﻣﻮجﻮدﻳت ﻫﻤکارى‬ ‫رسﻤﻰ با (‪)WTO‬‬

‫ﻣذاکرات فعال در ‪ 2005‬م‬ ‫ﻧبﻮدن ﻣذاکرات فعال در ‪ 2003‬و ‪2004‬‬ ‫ﻣذاکرات براى ﻣدت زﻣان بﻴشتر از ‪ 3‬سال و ﻳا‬ ‫عدم ﻣﻮجﻮدﻳت ﻣذاکرات‬ ‫باﻳد ﻣذاکرات آغاز گردد‬

‫اعضا‬ ‫(تأسﻴس در اول جﻨﻮرى ‪)1995‬‬ ‫عضﻮﻳت در سازﻣان از زﻣان تأسﻴس آن‬

‫بعدا ً عضﻮ شدﻧد‬

‫سازﻣان تجارت جﻬاﻧﻰ (‪)WTO‬‬

‫چرا جﻬاﻧﻴان براى تأسﻴس سازﻣان تجارت جﻬاﻧﻰ ضرورت احساس کردﻧد؟‬

‫شکﻞ‪99‬‬

‫سازﻣان تجارت جﻬاﻧﻰ (‪ ) WTO: World Trade Organization‬در اول جﻨﻮرى سال‬ ‫‪1995‬م‪ .‬تأسﻴس شده و د فتر ﻣرکزى آن در ژﻧﻴﻮ ﻣﻮقعﻴت دارد‪ .‬قبﻞ از اﻳجاد سازﻣان تجارت جﻬاﻧﻰ‬ ‫(‪ ، )WTO‬تﻮافق ﻧاﻣﺔ دﻳگرى وجﻮد داشت بﻪ ﻧام تﻮافقﻨاﻣﺔ عﻤﻮﻣﻰ تجارتﻰ و تعرفـــﻪﻫاى گﻤرکﻰ‬ ‫(‪ )General Agreement on Tariffs and Trade GATT‬کﻪ در سال ‪ 1947‬م‪.‬‬ ‫در ژﻧﻴﻮ تﻮسط ‪ 23‬عضﻮ اﻣضا شده بﻮد؛ سپس سازﻣان تجارت جﻬاﻧﻰ جاى آن را گرفت‪.‬‬ ‫وظاﻳف سازﻣان تجارت جﻬاﻧﻰ عبارت است از‪ :‬اﻧکشاف تجارت جﻬاﻧﻰ‪ ،‬حﻞ ﻣعضﻼت‬ ‫تجارتﻰ و از بﻴﻦ بردن ﻣﻮاﻧع تجارتﻰ‪ .‬اﻳﻦ سازﻣان با داشتﻦ ‪ 149‬عضﻮ رسﻤﻰ و ‪ 30‬عضﻮ‬ ‫افتخارى تﻮاﻧستﻪ است در سال ‪ 2002‬م‪ .‬از ‪ %95‬تجارت جﻬاﻧﻰ ﻧﻤاﻳﻨدهگﻰ کﻨد‪ .‬سازﻣان‬ ‫تجارت جﻬاﻧﻰ بﻴست ﻣاه بعد از تأسﻴس آن ‪ 122‬عضﻮ داشت کﻪ در سال ‪ 2007‬م‪ .‬تعداد‬ ‫اعضاى آن بﻪ ‪ 150‬کشﻮر رسﻴد‪.‬‬ ‫ﻣفکﻮرة اساسﻰ سازﻣان تجارت جﻬاﻧﻰ اﻳﻦ است کﻪ تجارت جﻬاﻧﻰ ﻳگاﻧﻪ راه بﻬتر و سرﻳع‬ ‫پﻴشرفت و آبادى جﻬان است و باﻳد تﻤام ﻣﻮاﻧع از راه تجارت جﻬاﻧﻰ برداشتﻪ شﻮﻧد‪.‬‬ ‫در سازﻣان تجارت جﻬاﻧﻰ ﻧﻪ تﻨﻬا در رابطﻪ بﻪ تجارت اﻣﻮال و اشﻴا ﻣذاکرات و تﻮافقات‬ ‫صﻮرت ﻣﻰگﻴرد؛ بﻠکﻪ بﻪ ارتباط خدﻣات تجارتﻰ و غﻴره حقﻮق ﻣﻠکﻴتﻰ ﻧﻴز ﻣﻰتﻮاﻧد ﻣباحثﻪ‬ ‫و ﻣﻮافقﻪ صﻮرت گﻴرد‪.‬‬ ‫‪171‬‬

‫در ساختار داخﻠﻰ سازﻣان تجارت جﻬاﻧﻰ‪ ،‬اعضاى اﻳﻦ سازﻣان براى آزادى و سﻬﻮﻟتﻫاى‬ ‫تجارت جﻬاﻧﻰ تصﻤﻴﻢ ﻣﻰگﻴرﻧد کﻪ باﻳد باﻻى ﻫﻤﻪ اعضا ﻳکسان تطبﻴق گردد‪.‬‬ ‫در پﻬﻠﻮى دفتر ﻣرکزى اﻳﻦ سازﻣان کﻪ در ژﻧﻴﻮ ﻣﻮقعﻴت دارد‪ ،‬شﻮراى دﻳگرى بﻪ ﻧام شﻮراى‬ ‫عﻤﻮﻣﻰ (‪ )General Council‬کﻪ از سفﻴران و ﻧﻤاﻳﻨدهگان کشﻮرﻫاى عضﻮ تشکﻴﻞ‬ ‫گردﻳده فعاﻟﻴت دارد‪ .‬افزون بر اﻳﻦ چﻨد گروه کارى ﻧﻴز ﻣاﻧﻨد شﻮراى اﻣﻮال (‪Goods‬‬ ‫‪ ،)Council‬شﻮراى خدﻣات (‪ )Services Council‬و شﻮراى ﻣﻠکﻴتﻫاى عﻠﻤﻰ‬ ‫(‪ )Intellectual Property Council‬ﻫﻤﻴشﻪ در فعاﻟﻴت و ﻣذاکرات استﻨد و بﻴشتر‬ ‫براى کﻨفراﻧس وزﻳران اﻳﻦ سازﻣان کﻪ در ﻫر دو سال ﻳک ﻣرتبﻪ داﻳر ﻣﻰگردد‪ ،‬آﻣادهگﻰ‬ ‫ﻣﻰگﻴرﻧد‪.‬‬ ‫اﻧتقادﻫاﻳﻰ ﻫﻢ باﻻى سازﻣان تجارت جﻬاﻧﻰ وجﻮد دارد و آن اﻳﻦکﻪ در بعضﻰ ﻣﻮارد فﻴصﻠﻪ‬ ‫ﻫا بﻪ ﻧفع ﻫﻤﻪ اعضا ﻧﻤﻰباشد؛ بﻪ وﻳژه کشﻮرﻫاى رو بﻪ اﻧکشاف بﻪ ﻣشکﻞ ﻣﻰتﻮاﻧﻨد براى‬ ‫فروش اﻣﻮال شان در بازارﻫاى کشﻮرﻫاى پﻴشرفتﺔ غربﻰ اﻣکاﻧات فراﻫﻢ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫ﻧقشﺔ سازﻣان تجارت جﻬاﻧﻰ را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬سؤالﻫاى زﻳر را جﻮاب دﻫﻴد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ کدام کشﻮرﻫاى براعظﻢ آسﻴا ﻫﻢزﻣان با تأسﻴس سازﻣان تجارت جﻬاﻧﻰ عضﻮﻳت آن‬ ‫را داشتﻨد؟‬ ‫‪2‬ـ افغاﻧستان و سﻪ کشﻮر دﻳگرى را کﻪ بﻪ رﻧگ زرد ﻧشان داده شده اﻧد ﻧام گرفتﻪ‪ ،‬ﻣﻮقف‬ ‫شان را بﻴان ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬

‫؟‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫‪1‬ـ سازﻣان تجارت جﻬاﻧﻰ چﻪ وقت تأسﻴس گردﻳد و دفتر ﻣرکزى آن در کجا ﻣﻮقعﻴت دارد؟‬ ‫‪2‬ـ وظاﻳف عﻤدة سازﻣان تجارت جﻬاﻧﻰ را تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ جﻬات ﻣثبت و ﻣﻨفﻰ سازﻣان تجارت جﻬاﻧﻰ را تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫آﻳا افغاﻧستان در اﻳﻦ اواخر عضﻮﻳت سازﻣان تجارت جﻬاﻧﻰ را کسب ﻧﻤﻮده ﻳا خﻴر؟ اگر‬ ‫کسب ﻧﻤﻮده چﻪ وقت و بﻪ کدام شراﻳط؟‬ ‫در اﻳﻦ باره ﻣعﻠﻮﻣات جﻤعآورى ﻧﻤﻮده و در صﻨف اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬

‫‪172‬‬

‫درس پﻨجاﻫﻢ‬

‫تﻮرﻳزم و اﻫﻤﻴت جﻬاﻧﻰ آن‬

‫کﻮرﻳا ‪6.2‬‬

‫اترﻳش ‪9.3‬‬

‫جاپان ‪31.9‬‬

‫تاﻳﻮان ‪ 6.4‬چﻴﻦ ‪ 13.1‬اﻳتاﻟﻴا ‪15.7‬‬

‫آﻟﻤان ‪47.8‬‬

‫سﻮﻳدن ‪8‬‬

‫ﻫاﻟﻨد ‪12.2‬‬

‫بﻠجﻴﻢ و ﻟﻮکسﻤبﻮرگ‬ ‫‪10.2‬‬

‫اﻧگﻠستان ‪36.3‬‬

‫کاﻧادا ‪12.1‬‬

‫تعداد تﻮرﻳستﻫاى‬ ‫بﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻰ در سال‬ ‫‪2000‬م بﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن‬

‫سﻮﻳس ‪6.2‬‬

‫فراﻧسﻪ ‪ 17.7‬اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا ‪64.5‬‬

‫‪10-1‬‬ ‫‪25-10‬‬ ‫‪50-25‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪77‬‬ ‫عاﻳدات از ﻣﻨبع تﻮرﻳزم بﻪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴارد داﻟر اﻣرﻳکاﻳﻰ‬ ‫‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴارد داﻟر‬

‫شکﻞ‪ :100‬ﻣﻨاﻃﻖ ﻣﻬﻢ جذب تﻮرﻳستﻫا در جﻬان و ﻋاﻳدات بﻪ دست آﻣده از آن در سال ‪ 2002‬ﻣﻴﻼدى بﻪ ﻣﻴﻠﻴارد داﻟر اﻣرﻳﻜاﻳﻰ‬

‫بﻪ ﻧقشﺔ تﻮرﻳستﻰ جﻬان ﻧگاه کﻨﻴد و بگﻮﻳﻴد کﻪ‪ :‬کدام کشﻮر در سال ‪2002‬ﻣﻴﻼدى بﻴشترﻳﻦ‬ ‫درآﻣد را از تﻮرﻳزم بﻪ دست آورده بﻮد؟‬ ‫تﻤام فعاﻟﻴتﻫاﻳﻰ کﻪ ﻣردم در اوقات فراغت بﻪ آن ﻣشغﻮل ﻣﻰشﻮﻧد و حد اقﻞ ﻳک شباﻧﻪروز و حد‬ ‫اکثر ﻳکسال را خارج از خاﻧﻪ بﻪ سر ﻣﻰبرﻧد‪ ،‬ﻣفﻬﻮم تﻮرﻳزم را افاده ﻣﻰکﻨد‪ .‬بﻪ اﻳﻦ اساس تﻮرﻳست‬ ‫شخصﻰ است کﻪ بﻪ کشﻮر ﻳا شﻬرى غﻴر از ﻣحﻴط زﻳست عادى خﻮد براى ﻣدتﻰ کﻪ کﻤتر از ﻳک‬ ‫شباﻧﻪ روز و بﻴشتر از ﻳکسال ﻧباشد‪ ،‬سفر کﻨد و قصد او در اوقات فراغت از سفر تفرﻳح‪ ،‬استراحت‪،‬‬ ‫ورزش‪ ،‬فعاﻟﻴتﻫاى ﻣذﻫبﻰ و غﻴره باشد‪.‬‬ ‫اﻣروز در جﻬان تﻮرﻳزم بﻪ ﻳک صﻨعت ﻣﻬﻢ تبدﻳﻞ شده و تقرﻳباً در ﻫر پاﻧزده ﻧفر ﻳک ﻧفر در‬ ‫سکتﻮر تﻮرﻳزم کار ﻣﻰکﻨد؛ ﻫﻢچﻨان ساﻻﻧﻪ حدود ‪ 700‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧفر در جﻬان بﻪ ﻣﻨظﻮر سپرى‬ ‫ﻧﻤﻮدن رخصتﻰ شان بﻪ کشﻮرﻫاى خارجﻰ سفر ﻣﻰکﻨﻨد‪ .‬در اﻳﻦ اواخر ﻣردم جﻬان‪ ،‬بﻪ وﻳژه ﻣردم‬ ‫کشﻮرﻫاى پﻴشرفتﻪ بﻴشتر از پﻴش بﻪ سﻴاحت ﻣﻰپردازﻧد و ﻫﻢچﻨان بﻪ ﻣﻨاطق دورافتادة جﻬان سفر‬ ‫ﻣﻰکﻨﻨد‪ ،‬کﻪ عﻠﻞ آن داشتﻦ داراﻳﻰ زﻳاد‪ ،‬بﻬتر شدن وساﻳﻞ اساسﻰ زﻧدهگﻰ و تفرﻳح ‪ ،‬پﻴشرفت‬ ‫وساﻳﻞ حﻤﻞ و ﻧقﻞ و ﻣﻮاصﻼت است‪.‬‬ ‫‪173‬‬

‫ﻣﻨاطقﻰ کﻪ تﻮرﻳستﻫا بﻪ آن بﻪخصﻮص جا ﻣﻰروﻧد باﻳد از جذابﻴت خاص برخﻮردار باشﻨد و‬ ‫خﻮاستﻪﻫاى تﻮرﻳستﻫا را رفع ﻧﻤاﻳﻨد‪ .‬بﻪ اﻳﻦ اساس بﻴشترﻳﻦ کشﻮرﻫاى جﻬان سعﻰ ﻣﻰکﻨﻨد تا‬ ‫اﻣکاﻧات ﻻزم جﻬت رشد و تﻮسعﺔ تﻮرﻳزم و جﻬاﻧگردى را در کشﻮر خﻮد فراﻫﻢ ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫تﻮرﻳزم بﻴشتر داراى اﻫﻤﻴت اقتصادى و فرﻫﻨگﻰ ﻣﻰباشد‪ .‬اﻫﻤﻴت اقتصادى آن در اﻳﻦ است کﻪ‬ ‫ﻣﻰتﻮاﻧد از دو راه رشد و تﻮسعﺔ اقتصادى ﻣﻤاﻟک‪ ،‬بﻪ خصﻮص ﻣﻤاﻟک رو بﻪ اﻧکشاف را کﻤک‬ ‫کﻨد‪:‬‬ ‫ـ اﻓزاﻳش درآﻣدﻫا‪ :‬زﻣاﻧﻰکﻪ تﻮرﻳستﻫا وسﻴاحان بﻪ ﻳک کشﻮرى سفر ﻣﻰکﻨﻨد ﻣجبﻮر استﻨد‬ ‫در آن کشﻮر براى صرف غذا‪ ،‬اقاﻣت در ﻫﻮتﻞ و ﻣﻬﻤاﻧخاﻧﻪ‪ ،‬تراﻧسپﻮرت‪ ،‬دﻳدن جاﻫاى تفرﻳحﻰ و‬ ‫دﻳدﻧﻰ؛ ﻣاﻧﻨد پارکﻫا‪ ،‬ﻣﻮزﻳﻢﻫا و غﻴره جاﻫاى تارﻳخﻰ و دﻳدﻧﻰ و ﻫﻢچﻨان بﻪ خاطر خرﻳد تحفﻪﻫا‪،‬‬ ‫وساﻳﻞ و ﻟﻮازم پﻮل بپردازﻧد کﻪ بدون شک در اقتصاد ﻫﻤان کشﻮر ﻧقش عﻤده دارد‪.‬‬

‫ـ ﻣساعد ساختﻦ زﻣﻴﻨﺔ کار و شغﻞ‪ :‬براى تﻮسعﺔ تﻮرﻳزم و جﻠب سﻴاحان در ﻳک کشﻮر‬ ‫باﻳد اﻣکاﻧات بﻬتر چﻮن اقاﻣتگاهﻫا (ﻫﻮتﻞﻫا‪ ،‬ﻣﻬﻤاﻧخاﻧﻪﻫا و غﻴره)‪ ،‬وساﻳﻞ و تأسﻴسات‬ ‫زﻧدهگﻰ و سپﻮرت‪ ،‬وساﻳﻞ ﻧقﻠﻴﻪ و دﻳگر اﻣکاﻧات فراﻫﻢ گردد‪.‬‬ ‫بﻪ ﻣﻨظﻮر اﻳﻦکﻪ دوﻟتﻫا اﻣکاﻧات ﻳادشده را فراﻫﻢ ﻧﻤاﻳﻨد‪ ،‬باﻳد در تﻤام اﻳﻦ بخشﻫا کار‬ ‫صﻮرت گﻴرد تا سبب اﻳجاد شغﻞ و زﻣﻴﻨﺔ کار در اﻳﻦ بخشﻫا ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان در چﻬار گروه تﻨظﻴﻢ شﻮﻧد‪ .‬گروه اول ﻧقشﺔ تﻮرﻳستﻰ جﻬان را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده و‬ ‫ﻧامﻫاى چﻬار کشﻮر قارة اﻣرﻳکا را با تعداد تﻮرﻳستﻫاى بﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ و درآﻣدﻫاى ساﻻﻧﺔ‬ ‫آن تعﻴﻴﻦ کﻨﻨد و بﻨﻮﻳسﻨد‪ .‬گروه دوم‪ ،‬چﻬار ﻣﻤﻠکت را در قارة آسﻴا‪ ،‬گروپ سﻮم چﻬار‬ ‫ﻣﻤﻠکت را در قارة افرﻳقا و گروه چﻬارم‪ ،‬چﻬار کشﻮر را در قارة اروپا با وﻳژهگﻰﻫاﻳﻰکﻪ‬ ‫در باﻻ ذکر شده‪ ،‬فﻬرست کﻨﻨد و بﻨﻮﻳسﻨد و ﻫر گروه ﻧتﻴجﺔ کار خﻮﻳش را در صﻨف اراﻳﻪ‬ ‫ﻧﻤاﻳد‪.‬‬

‫؟‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫‪1‬ـ کدام عﻮاﻣﻞ سبب شده کﻪ اﻣروز در جﻬان ﻣردم بﻪ ﻣﻨطقﻪﻫاى دوردست سفر تﻮرﻳستﻰ‬ ‫ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد و تعداد آنﻫا از سابق بﻴشتر شده است؟‬ ‫‪2‬ـ اﻫﻤﻴت اقتصادى تﻮرﻳزم جﻬاﻧﻰ را تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ اﻫﻤﻴت فرﻫﻨگﻰ تﻮرﻳزم را تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫با استفاده از اﻧترﻧت و کتابخاﻧﻪ‪ ،‬جﻬات ﻣثبت و ﻣﻨفﻰ تﻮرﻳزم بﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻰ را در ﻳک صفحﻪ بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫‪174‬‬

‫درس پﻨجاه و ﻳﻜﻢ‬

‫اﻟﻒ‪ :‬ﻣﻨاﻃﻖ و ﻛشﻮرﻫاى ﻣﻬﻢ تﻮرﻳستﻰ جﻬان‬

‫شکﻞ‪ :101‬ﻧﻤاﻳﻰ از شﻬر پارﻳس ﻛﻪ براى تﻮرﻳستﻫاى جﻬان از ﻟحاظ ﻛﻠتﻮرى ارزش خاص دارد‪.‬‬

‫تﻮرﻳست بﻪ کشﻮر ﻳا ﻣﻨطقﻪﻳﻰ سفر ﻣﻰکﻨد کﻪ در آن چﻴزى وجﻮد داشتﻪ باشد کﻪ در ﻣﻨطقﺔ‬ ‫خﻮدش وجﻮد ﻧدارد‪ .‬چﻮن تﻤام کشﻮرﻫا و ﻣﻨطقﻪﻫا شراﻳط ﻳکسان براى جذب تﻮرﻳستﻫا‬ ‫ﻧدارﻧد و از اﻣکاﻧات ﻣتﻨﻮع برخﻮردار ﻫستﻨد‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ جﻬت است کﻪ کشﻮرﻫا و ﻣﻨاطق‬ ‫کﻤبﻮدىﻫاى ﻳکدﻳگر را پر کرده سبب جذب تﻮرﻳستﻫا ﻣﻰشﻮﻧد‪.‬‬ ‫ﻣﻨطقﻪﻫاى کﻪ تا کﻨﻮن بﻪ آﻧجا تﻮرﻳستﻫا بﻪ تعداد زﻳاد سفر ﻣﻰکﻨﻨد‪ ،‬عبارت اﻧد از‪ :‬اروپا‬ ‫و اﻣرﻳکاى شﻤاﻟﻰ‪.‬‬ ‫فاصﻠﻪ در تعﻴﻴﻦ ﻣﻮقعﻴت ﻣﻨطقﺔ تﻮرﻳستﻰ براى ﻳک تﻮرﻳست اﻫﻤﻴت زﻳاد دارد‪ .‬بﻪ ﻫﻤان‬ ‫اﻧدازهﻳﻰ کﻪ ﻣﻮقعﻴت ﻣﻨطقﺔ تﻮرﻳستﻰ دورتر باشد‪ ،‬بﻪ ﻫﻤان پﻴﻤاﻧﻪ آنجا تﻮرﻳستﻫا کﻤتر‬ ‫سفر ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬ ‫بﻴشتر تﻮرﻳستﻫا از کشﻮرﻫاى پﻴشرفتﻪ اﻧد و بﻪ کشﻮرﻫاى پﻴشرفتﻪ ﻧﻴز سفر ﻣﻰکﻨﻨد‪ .‬تﻮرﻳزم‬ ‫در ﻣﻤاﻟک رو بﻪ اﻧکشاف ﻧﻴز در حاﻟت شگﻮفاﻳﻰ است کﻪ عﻮاﻣﻞ زﻳر بر آن تأثﻴر دارﻧد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ رشد و تﻮسعﺔ حﻤﻞ و ﻧقﻞ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻣﻤاﻟک رو بﻪ اﻧکشاف در بﻴشتر ﻣﻮارد براى تﻮرﻳستﻫا جاﻟب اﻧد؛ زﻳرا کﻪ از طبﻴعت‬ ‫و ﻫﻮاى خﻮب برخﻮردار اﻧد و ﻫﻢچﻨان ﻳک تﻮرﻳست ﻣﻰتﻮاﻧد ﻣعﻤﻮﻻً با ﻣصرف کﻢ در‬ ‫آنجا روزﻫاى خﻮد را سپرى ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫‪175‬‬

‫‪3‬ـ ﻣﻤاﻟک روبﻪ اﻧکشاف تﻼش ﻣﻰورزﻧد کﻪ بﻪ خاطر تقﻮﻳﺔ اقتصاد ﻣﻤﻠکتشان ساحات‬ ‫تﻮرﻳستﻰ را روﻧق بخشﻨد و تﻮرﻳستﻫا را جذب کﻨﻨد‪.‬‬ ‫قسﻤﻰکﻪ در ﻧقشﺔ تﻮرﻳستﻰ جﻬان کﻪ در درس گذشتﻪ با آن آشﻨا شدﻳد‪ ،‬دﻳده ﻣﻰشﻮد‬ ‫کﻪ ﻣﻨاطق تﻮرﻳستﻰ جﻬان بسﻴار زﻳاد‪ ،‬ﻣتﻨﻮع و پراگﻨده است کﻪ اﻳﻦجا با بعضﻰ ﻣﻨاطق و‬ ‫کشﻮرﻫاى ﻣﻬﻢ تﻮرﻳستﻰ جﻬان آشﻨا ﻣﻰشﻮﻳد‪:‬‬ ‫اروپا‪:‬‬ ‫اروپاى ﻣرکزى‪ ،‬جﻨﻮبﻰ وجﻨﻮب غربﻰ بﻪ شﻤﻮل حﻮزة ﻣدﻳتراﻧﻪ ﻳکﻰ از ﻣﻬﻢترﻳﻦ ﻣﻨطقﻪﻫاى‬ ‫تﻮرﻳستﻰ جﻬان است‪ .‬ﻣﻤاﻟک اﻳﻦ ﻣﻨطقﻪ ساﻻﻧﻪ عﻮاﻳد بسﻴار زﻳادى را از راه تﻮرﻳزم بﻪ‬ ‫دست ﻣﻰآورﻧد‪ .‬آب وﻫﻮاى دﻟپذﻳر و سﻮاحﻞ آفتابﻰ ﻣدﻳتراﻧﻪ در تابستان زﻣﻴﻨﺔ خﻮب را‬ ‫براى اﻧﻮاع تفرﻳحﻫا و ورزشﻫا ﻣاﻧﻨد‪ :‬آببازى‪ ،‬ﻣسابقات راﻧﻨدهگﻰ ﻣﻮتر و اسب سﻮارى‬ ‫ﻣﻴسر ﻣﻰسازد‪ .‬ﻫﻢچﻨان شﻬرﻫاى بزرگ تارﻳخﻰ ﻣاﻧﻨد پارﻳس‪ ،‬ﻟﻨدن‪ ،‬روم‪ ،‬ﻣادرﻳد و بعضﻰ‬ ‫شﻬرﻫاى آﻟﻤان‪ ،‬ﻫاﻟﻨد و غﻴره کشﻮرﻫاى اروپاﻳﻰ با داشتﻦ سﻴﻨﻤاﻫا‪ ،‬تﻴاترﻫا‪ ،‬ﻧﻤاﻳشگاهﻫاى‬ ‫ﻫﻨرى‪ ،‬ﻣﻮزﻳﻢﻫا‪ ،‬آبدات تارﻳخﻰ‪ ،‬جشﻨﻮارهﻫاى ﻣﻮسﻴقﻰ و پارکﻫاى دﻟچسپ‪ ،‬بﻪ وﻳژه در‬ ‫تابستان تﻮرﻳستﻫاى فراواﻧﻰ را از سراسر جﻬان جﻠب ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬ ‫کشــﻮرﻫاى اترﻳش و ســﻮﻳس بﻪ عﻠت اﻳجاد اﻣکاﻧات خدﻣاتﻰ و رفاﻫﻰ براى ورزشﻫاى‬

‫شکﻞ ‪ :102‬تﺼﻮﻳرى از تﻮرﻳستﻫا و سﻬﻮﻟتﻫا براى شان‪ ،‬در ﻳﻚ ساحﻞ‬

‫‪176‬‬

‫زﻣستاﻧﻰ در سﻠســﻠﻪکﻮهﻫاى آﻟپ‬ ‫از ﻣﻬﻢترﻳﻦ ﻣراکز تﻮرﻳزم زﻣستاﻧﻰ‬ ‫اروپا بﻪ شﻤار ﻣﻰروﻧد‪.‬‬ ‫آسـﻴا‪ :‬اﻳﻦ قــاره کﻪ در حقﻴقت‬ ‫ﻣﻬــد تﻤــدنﻫــا و ادﻳــان بزرگ‬ ‫جﻬان اســت از ﻣﻨاطق بسﻴار خﻮب‬ ‫تﻮرﻳستﻰ برخﻮردار است‪.‬‬ ‫شــرق ﻣﻴاﻧﻪ ﻳکــﻰ از بزرگترﻳﻦ‬ ‫ساحات تﻮرﻳستﻰ ﻣذﻫبﻰ در جﻬان‬ ‫ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ﻣکﺔ ﻣعظﻤﻪ در ﻫﻨگام اداى ﻣراسﻢ‬ ‫حج بﻴشــترﻳﻦ زﻳــارتکﻨﻨدهگان‬ ‫و حجــاج جﻬان را بــﻪ خﻮد جﻠب‬ ‫ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫ﻫﻢچﻨــان چﻴﻦ‪ ،‬اﻧدوﻧزﻳــا‪ ،‬ترکﻴﻪ‪،‬‬ ‫ﻫﻨد و بعضﻰ کشــﻮرﻫاى دﻳگر ﻧﻴز‬ ‫با داشتﻦ ســاحات ﻣتﻨﻮع تﻮرﻳستﻰ‬ ‫سبب جﻠب تﻮرﻳســتﻫاى جﻬان‬ ‫ﻣﻰشﻮﻧد‪.‬‬ ‫شکﻞ ‪ :103‬ﮔروه ﻛﻮچﻚ از تﻮرﻳست ﻫا در ﻳﻚ ساحﺔ ﻛﻮﻫستاﻧﻰ‬ ‫افغاﻧستان کﻪ داراى آثار ارزشﻤﻨد‬ ‫فرﻫﻨگﻰ‪ ،‬آبدات تارﻳخﻰ و ﻣذﻫبﻰ و ساحات بسﻴار خﻮب طبﻴعﻰ است‪ ،‬تﻮرﻳستﻫاى‬ ‫جﻬان قبﻞ از سالﻫاى جﻨگ از آن بازدﻳد ﻣﻰکردﻧد کﻪ شﻤا در بارة آن در درسﻫاى‬ ‫گذشتﻪ بﻪ طﻮر ﻣفصﻞ ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻞ ﻧﻤﻮده اﻳد‪.‬‬ ‫اﻣرﻳﻜاي شﻤاﻟﻰ‪ :‬اﻳاﻻت ﻣتحدة اﻣرﻳکا و کاﻧادا با داشتﻦ اﻧﻮاع ﻣﻨاظر طبﻴعﻰ‪ ،‬پارکﻫاى‬ ‫ﻣﻠﻰ‪ ،‬باغﻫاى وحش‪ ،‬ﻣﻮزﻳﻢﻫا و ﻣراکز فرﻫﻨگﻰ براى سﻴاحﻴﻦ و جﻬاﻧگردان از جﻤﻠﺔ ﻣراکز‬ ‫ﻣﻬﻢ تﻮرﻳستﻰ بﻪ حساب ﻣﻰآﻳد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ اواخر ﻣکسﻴکﻮ و بعضﻰ از کشﻮرﻫاى دﻳگر اﻣرﻳکاى ﻣرکزى و جﻨﻮبﻰ با داشتﻦ‬ ‫پارکﻫاى طبﻴعﻰ ﻣﻠﻰ‪ ،‬سﻮاحﻞ گرم آفتابﻰ و ﻣراکز فرﻫﻨگﻰ سبب جذب تﻮرﻳستﻫا‬ ‫ﻣﻰشﻮﻧد‪.‬‬ ‫قابﻞ ﻳادآورى است کﻪ در قارة افرﻳقا ﻧﻴز ﻣﻨطقﻪﻫا و کشﻮرﻫاى ﻣﻬﻢ تﻮرﻳستﻰ وجﻮد دارد‬ ‫‪177‬‬

‫کﻪ از آن جﻤﻠﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ از کشﻮر ﻣصر کﻪ داراى آثار ﻣﻬﻢ تارﻳخﻰ ﻣﻰباشد و ﻫﻢچﻨان از‬ ‫کشﻮرﻫاﻳﻰ ﻣاﻧﻨد کﻴﻨﻴا‪ ،‬افرﻳقاى جﻨﻮبﻰ و ﻣراکش ﻧام ببرﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان بﻪ چﻬار گروه تقسﻴﻢ شﻮﻧد و با استفاده از تصﻮﻳرﻫا‪ ،‬ﻧقشﻪ و ﻣتﻦ درس فعاﻟﻴتﻫاى‬ ‫ذﻳﻞ را اﻧجام دﻫﻨد و ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر گروه ﻧتﻴجﺔ فعاﻟﻴت خﻮﻳش را در صﻨف اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪:‬‬ ‫ـ گروه اول ﻣطﻨقﻪﻫا و کشﻮرﻫاى ﻣﻬﻢ تﻮرﻳستﻰ جﻬان را فﻬرست کﻨﻨد‪.‬‬ ‫ـ گروه دوم ﻣﻨاطقﻰ را کﻪ سﻮاحﻞ گرم و آفتابﻰ دارﻧد و سبب جذب تﻮرﻳستﻫا ﻣﻰشﻮﻧد‬ ‫ﻧام بگﻴرﻧد‪.‬‬ ‫ـ گروه سﻮم ﻧامﻫاى کشﻮرﻫا و ﻣﻨاطقﻰ را کﻪ سبب جذب تﻮرﻳستﻫا براى ورزشﻫاى‬ ‫زﻣستاﻧﻰ ﻣﻰشﻮﻧد بﻨﻮﻳسﻨد‪.‬‬ ‫ـ گروپ چﻬارم ﻧام شﻬرﻫاى ﻣﻬﻢ جﻬان را کﻪ ارزش فرﻫﻨگﻰ و تارﻳخﻰ دارﻧد و سبب‬ ‫جذب تﻮرﻳستﻫا ﻣﻰشﻮﻧد بﻨﻮﻳسﻨد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤالﻫا‬

‫جﻤﻠﻪﻫاى زﻳر را با کﻠﻤﻪﻫاى ﻣﻨاسب در کتابچﻪﻫاى تان تکﻤﻴﻞ ﻧﻤاﻳﻴد‪:‬‬ ‫)‬ ‫‪1‬ـ اﻣکاﻧات خدﻣاتﻰ و رفاﻫﻰ خﻮب براى ورزشﻫاى زﻣستاﻧﻰ در کﻮهﻫاى (‬ ‫) ﻣساعد گردﻳده است‪.‬‬ ‫)و(‬ ‫و در کشﻮرﻫاى (‬ ‫) ﻳکﻰ از بزرگترﻳﻦ ساحات تﻮرﻳستﻰ ﻣذﻫبﻰ در جﻬان است‪.‬‬ ‫‪2‬ـ (‬ ‫) سفر ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬ ‫) اﻧد و بﻪ کشﻮرﻫاى (‬ ‫‪3‬ـ اکثرﻳت تﻮرﻳستﻫا از ﻣﻤاﻟک (‬ ‫‪4‬ـ عﻮاﻣﻠﻰ کﻪ سبب شگﻮفاﻳﻰ تﻮرﻳزم در کشﻮرﻫاى رو بﻪ اﻧکشاف ﻣﻰگردﻧد عبارت از ( )‬ ‫) ﻣﻰباشﻨد‪.‬‬ ‫)و(‬ ‫(‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫با استفاده از ﻣجﻠﻪﻫا‪ ،‬روزﻧاﻣﻪﻫا‪ ،‬شرکتﻫاى ﻣسافرتﻰ‪ ،‬دوستان و اقارب‪ ،‬ﻳک تصﻮﻳر جاﻟب‬ ‫تﻮرﻳستﻰ را بﻪ دست آورﻳد و در ﻣﻮرد آن در ساعت بعدى بﻪ ﻫﻢصﻨفان تان ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫دﻫﻴد‪.‬‬

‫‪178‬‬

‫درس پﻨجاه و دوم‬

‫ب‪ .‬ﻣﻨابﻊ جذب تﻮرﻳزم‬

‫کدام ﻣﻨابع سبب جذب تﻮرﻳستﻫا ﻣﻰگردﻧد؟‬

‫شکﻞ‪ :104‬تﻮرﻳزم کﻠتﻮرى در ﻫسپاﻧﻴﻪ‬

‫ﻣﻨابعﻰ کﻪ سبب جذب تﻮرﻳستﻫا در جﻬان ﻣﻰشﻮﻧد عبارت اﻧد از‪ :‬ﻣﻨابع طبﻴعﻰ‪ ،‬فرﻫﻨگﻰ و‬ ‫تارﻳخﻰ کﻪ بﻪ طﻮر فشرده آن را شﻨاساﻳﻰ ﻣﻰگﻴرﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ﻣﻨابﻊ ﻃبﻴﻌﻰ ‪ :‬بعضﻰ ﻣﻨاطق جﻬان ساحات بسﻴار خﻮب طبﻴعﻰ دارﻧد کﻪ سبب جذب تﻮرﻳستﻫا‬ ‫ﻣﻰشﻮﻧد‪ .‬سﻮاحﻞ درﻳاﻫا‪ ،‬جﻬﻴﻞﻫا‪ ،‬بحﻴرهﻫا و اقﻴاﻧﻮسﻫا در اروپاى جﻨﻮبﻰ و جﻨﻮبغربﻰ‪ ،‬اﻣرﻳکاى‬ ‫ﻣرکزى و جﻨﻮبﻰ‪ ،‬آسﻴاى جﻨﻮبشرقﻰ و آستراﻟﻴا در اﻳام تابستان از جﻤﻠﺔ جاذبﻪﻫاى طبﻴعﻰ‬ ‫تﻮرﻳستﻫا بﻪ شﻤار ﻣﻰآﻳﻨد‪.‬‬ ‫ﻣﻨاطق کﻮﻫستاﻧﻰ‪ ،‬بﻪ وﻳژه کﻮهﻫاﻳﻰ کﻪ اﻣکاﻧات ورزش و بازىﻫاى زﻣستاﻧﻰ در آنجا فراﻫﻢ گردﻳده‬ ‫ﻣاﻧﻨدکﻮهﻫاى آﻟپ در اترﻳش و سﻮﻳس ساحات طبﻴعﻰ دﻳگر تﻮرﻳستﻰ را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨد‪.‬‬ ‫ﻫﻢچﻨان پارکﻫاى طبﻴعﻰ ﻧﻴز در افرﻳقا‪ ،‬اﻣرﻳکا و غﻴره ﻣﻨاطق جﻬان‪ ،‬براى تﻮرﻳستﻫا از جذابﻴت‬ ‫خاص برخﻮردار اﻧد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻣﻨابﻊ ﻓرﻫﻨﮕﻰ و تارﻳخﻰ‪ :‬شﻬرﻫا و ﻣﻨاطق تارﻳخﻰ و فرﻫﻨگﻰﻳﻰ کﻪ داراى آبدات‪ ،‬ﻣجسﻤﻪ‬ ‫ﻫا‪ ،‬ﻣﻮزﻳﻢﻫا‪ ،‬ﻧﻤاﻳشگاﻫا و ﻣراکز فرﻫﻨگﻰ اﻧد سبب جذب تﻮرﻳستﻫاى جﻬان ﻣﻰشﻮﻧد؛ ﻣاﻧﻨد‪:‬‬ ‫شﻬرﻫاى ﻣشﻬﻮر اروپا‪ ،‬اﻣرﻳکا‪ ،‬آسﻴا و افرﻳقا‪.‬‬ ‫از جاﻫاى ﻣقدس ﻣذﻫبﻰ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ﻣکﺔ ﻣعظﻤﻪ ﻧﻴز ﻫﻤﻪ ساﻟﻪ زاﻳرﻳﻦ ﻣسﻠﻤان سرتاسر جﻬان غرض‬ ‫اداى ﻣراسﻢ ﻣذﻫبﻰ شان بازدﻳد ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد و ﻫﻢچﻨان زﻳارتگاهﻫاﻳﻰ کﻪ در بعضﻰ کشﻮرﻫاى‬ ‫جﻬان وجﻮد دارﻧد‪ ،‬سبب جذب سﻴاحان و زاﻳرﻳﻦ ﻣﻰگردﻧد‪.‬‬ ‫ج‪ .‬سازﻣان جﻬاﻧﻰ تﻮرﻳزم‬ ‫سازﻣان جﻬاﻧﻰ تﻮرﻳزم (‪ )The World Tourism Organization‬کﻪ در چﻮکات سازﻣان‬ ‫ﻣﻠﻞ ﻣتحد فعاﻟﻴت ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪ ،‬ﻳک سازﻣان خاص است کﻪ ﻣساﻳﻞ بﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ را در عرصﺔ تﻮرﻳزم‬ ‫حﻞ و فصﻞ ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫ﻧخستﻴﻦ ﻣجﻠس عﻤﻮﻣﻰ سازﻣان جﻬاﻧﻰ تﻮرﻳزم بﻪ دعﻮت کشﻮر ﻫسپاﻧﻴﻪ در ﻣاه ﻣﻰ سال ‪ 1975‬م ‪ .‬در‬ ‫‪179‬‬

‫شﻬر ﻣادرﻳد آن کشﻮر داﻳر گردﻳد و روبرت ﻟﻮﻧاتﻰ (‪ )Robert Lonatie‬را بﻪ حﻴث ﻧخستﻴﻦ رئﻴس‬ ‫آن سازﻣان اﻧتخاب کرد‪ .‬قابﻞ ذکر است کﻪ قبﻞ از سازﻣان جﻬاﻧﻰ تﻮرﻳزم سازﻣانﻫا و اتحادﻳﻪﻫاى‬ ‫دﻳگرى در عرصﺔ تﻮرﻳزم فعاﻟﻴت ﻣﻰکردﻧد کﻪ باﻻخره اﻳﻦ سازﻣان جاىگزﻳﻦ آنﻫا گردﻳد‪.‬‬ ‫در حال حاضر ‪ 161‬کشﻮر و ﻣﻨطقﺔ جﻬان عضﻮﻳت سازﻣان جﻬاﻧﻰ تﻮرﻳزم را دارا ﻣﻰباشﻨد و در‬ ‫حدود ‪ 390‬ﻣرکز ساحﻪﻳﻰ دارﻧد؛ ﻫﻢچﻨان اﻳﻦ سازﻣان داراى شش کﻤﻴسﻴﻮن ﻣﻨطقﻪﻳﻰ ﻣﻰباشد کﻪ‬ ‫در افرﻳقا‪ ،‬اﻣرﻳکا‪ ،‬آسﻴاى شرقﻰ و پاسفﻴک‪ ،‬اروپا‪ ،‬شرق ﻣﻴاﻧﻪ و آسﻴاى جﻨﻮبﻰ فعاﻟﻴت ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫ﻣجﻠس عﻤﻮﻣﻰ سازﻣان جﻬاﻧﻰ تﻮرﻳزم بعد از ﻫر دو سال داﻳر ﻣﻰگردد و رئﻴس آن بعد از چﻬار‬ ‫سال اﻧتخاب ﻣﻰگردد‪ .‬ﻟسانﻫاى رسﻤﻰ سازﻣان ﻣتذکره عبارت از عربﻰ‪ ،‬اﻧگﻠﻴسﻰ‪ ،‬فراﻧسﻮى‪،‬‬ ‫روسﻰ و ﻫسپاﻧﻮى ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫افغاﻧستان در سال ‪ 1975‬م‪ .‬عضﻮﻳت سازﻣان جﻬاﻧﻰ تﻮرﻳزم را کسب ﻧﻤﻮده است‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان در گروهﻫاى ﻣﻨاسب تﻨظﻴﻢ گردﻧد و زﻳر رﻫﻨﻤاﻳﻰ ﻣعﻠﻢ ﻣحترم شان در بارة دو ﻣﻮضﻮع‬ ‫(ﻣﻨابع جذب تﻮرﻳزم و سازﻣان جﻬاﻧﻰ تﻮرﻳزم) بحث ﻧﻤاﻳﻨد و ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر گروه ﻧتﻴجﺔ بحث خﻮﻳش‬ ‫را در صﻨف اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫؟‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫ـ جﻤﻠﻪﻫاى زﻳر را اگر صحﻴح اﻧد بﻪ حرف (ص) و اگر غﻠط اﻧد بﻪ حرف (غ) در کتابچﻪﻫاى تان‬ ‫ﻧشاﻧﻰ کﻨﻴد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ کشﻮرﻫاى اروپاى جﻨﻮبﻰ و جﻨﻮبغربﻰ در اﻳام تابستان با استفاده از سﻮاحﻞ گرم آفتابﻰ بحﻴرة‬ ‫ﻣدﻳتراﻧﻪ تعداد زﻳادى از تﻮرﻳستﻫا را بﻪ سﻮى خﻮد ﻣﻰکشاﻧﻨد‪) ( .‬‬ ‫‪2‬ـ کشﻮرﻫاى سﻮﻳس و اترﻳش در اﻳام زﻣستان زﻣﻴﻨﺔ خﻮب را براى کساﻧﻴکﻪ عﻼقﻪﻣﻨد بازىﻫاى‬ ‫)‬ ‫سکﻰ در کﻮهﻫاى آﻟپ اﻧد ﻣساعد ﻧﻤﻮده اﻧد‪( .‬‬ ‫‪3‬ـ پارکﻫاى طبﻴعﻰ از جﻤﻠﺔ ﻣﻨابع فرﻫﻨگﻰ و تارﻳخﻰ جذب تﻮرﻳستﻫا بﻪ شﻤار ﻣﻰاﻳﻨد‪) ( .‬‬ ‫‪4‬ـ بﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦکﻪ افغاﻧستان ﻣﻨابع خﻮب طبﻴعﻰ و فرﻫﻨگﻰ ﻧدارد‪ ،‬تا کﻨﻮن ﻧتﻮاﻧستﻪ است‪ ،‬تعداد‬ ‫زﻳادى از تﻮرﻳستﻫاى جﻬان را جذب ﻧﻤاﻳد‪) ( .‬‬ ‫‪5‬ـ از جﻤﻠﺔ شش کﻤﻴسﻴﻮن ﻣﻨطقﻪﻳﻰ سازﻣان جﻬاﻧﻰ تﻮرﻳزم‪ ،‬سﻪ کﻤﻴسﻴﻮن آن در براعظﻢ آسﻴا‬ ‫)‬ ‫فعاﻟﻴت ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪( .‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫درسﻫاى ﻣربﻮط تﻮرﻳزم را در بخش افغاﻧستان و جﻬان ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده با استفاده از ﻣتﻦ‪ ،‬تصاوﻳر و‬ ‫ﻧقشﻪﻫاى درس سؤالﻫاى زﻳر را جﻮاب دﻫﻴد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﻣردم جﻬان چرا بﻪ سﻴاحت و تﻮرﻳزم ﻣﻰپردازﻧد؟‬ ‫‪2‬ـ پﻨج کشﻮر جﻬان را بﻪ ترتﻴب ﻧام ببرﻳد کﻪ بﻴشترﻳﻦ عﻮاﻳد را از تﻮرﻳزم بﻪ دست ﻣﻰآورﻧد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻣﻨاطق ﻣﻬﻢ تﻮرﻳستﻰ جﻬان را ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪4‬ـ جﻬات ﻣثبت و ﻣﻨفﻰ تﻮرﻳزم کدام اﻧد؟‬ ‫‪5‬ـ سﻪ ﻣﻨبع طبﻴعﻰ و سﻪ ﻣﻨبع فرﻫﻨگﻰ را ﻧام ببرﻳد کﻪ در افغاﻧستان سبب جذب تﻮرﻳستﻫا خﻮاﻫﻨد شد‪.‬‬ ‫‪180‬‬

‫درس پﻨجاه و سﻮم‬

‫‪ 4.7‬حﻤﻞ و ﻧﻘﻞ جﻬاﻧﻰ و اﻫﻤﻴت آن‬

‫شکﻞ‪ :105‬بﻨدر بزرگ بحرى روتردام در کشﻮر ﻫاﻟﻨد‬

‫اصطﻼح حﻤﻞ و ﻧقﻞ چﻪ ﻣفﻬﻮﻣﻰ دارد؟‬ ‫اﻧتقال اﻣﻮال‪ ،‬ﻣردم‪ ،‬اﻧرژى و ﻣعﻠﻮﻣات را حﻤﻞ و ﻧقﻞ ﻣﻰگﻮﻳﻴﻢ‪.‬‬ ‫تبادﻟﺔ ﻣعﻠﻮﻣات ﻣﻴان دو ساحﻪ را ارتباطات ﻳا ‪ Communication‬ﻣﻰگﻮﻳﻨد؛ اﻣا اگر تﻨﻬا‬ ‫اﻧتقال اﻣﻮال‪ ،‬اشﻴا و اﻧرژى ﻣطرح باشد در آن صﻮرت آن را تراﻧسپﻮرت (‪)Transport‬‬ ‫ﻣﻰﻧاﻣﻴﻢ‪ .‬وساﻳط ﻧقﻠﻴﻪﻳﻰ کﻪ ﻣردم را بﻪ ساحات ﻧزدﻳک ﻣﻰرساﻧﻨد در حقﻴقت وساﻳط ﻧقﻠﻴﺔ‬ ‫سفرى اشخاص ﻧاﻣﻴده ﻣﻰشﻮﻧد‪.‬‬ ‫آﻳا شﻤا بﻪ ﻧقش اﻧتقال اﻣﻮال و اشﻴا در زﻧدهگﻰ تان تﻮجﻪ کرده اﻳد؟‬ ‫پﻴش از اﻳﻦکﻪ ﻳک جﻨس تا خاﻧﺔ تان برسد باﻳد حﻤﻞ و ﻧقﻞ زﻳاد صﻮرت گﻴرد؛ بﻪ طﻮر‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬اگر ﻳک بﻮتﻞ ﻳا قطﻰ روغﻦ را در ﻧظر گﻴرﻳﻢ‪ ،‬ﻧباتﻰکﻪ از آن روغﻦ ساختﻪ ﻣﻰشﻮد‬ ‫‪181‬‬

‫با ﻫﻤﻪ ﻣﻠحقاتش‪ ،‬ﻣﻮادى کﻪ از آن قطﻰ ﻳا بﻮتﻞ روغﻦ ساختﻪ ﻣﻰشﻮد ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ از ﻧقاط‬ ‫ﻣختﻠف و دوردست اﻧتقال شده و باﻵخره وقتﻰ کﻪ روغﻦ و قطﻰ آن تﻬﻴﻪ شد‪ ،‬اول باﻳد تا‬ ‫ﻣغازة فروش‪ ،‬سپس باﻳد تا خاﻧﺔ تان برسد کﻪ حتﻤﻰ اﻳجاب حﻤﻞ و ﻧقﻞ زﻳاد را ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫بﻪ اﻳﻦ اساس گفتﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ کﻪ حﻤﻞ و ﻧقﻞ در رفع ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى جﻮاﻣع بشرى ﻧقش‬ ‫اساسﻰ داشتﻪ و اﻫﻤﻴت زﻳاد دارد‪.‬‬ ‫قابﻞ ﻳادآورى است کﻪ حﻤﻞ و ﻧقﻞ در ﻫﻤﻪ کشﻮرﻫاى جﻬان باﻻى اﻧتخاب جاى بﻮد و‬ ‫باش و ﻣسکﻦ ﻣردم‪ ،‬تأسﻴسات و ﻣراکز صﻨعتﻰ‪ ،‬دفاتر ﻣرکزى‪ ،‬شرکتﻫا و تعﻴﻴﻦ ﻣﻮقعﻴت‬ ‫ﻣارکﻴتﻫا و ﻣغازهﻫا ﻧﻴز تأثﻴر دارد؛ ﻣث ً‬ ‫ﻼ بﻪ خاطر جﻠﻮگﻴرى از ﻣصارف گزاف تراﻧسپﻮرتﻰ‬ ‫بعضﻰ از فابرﻳکﻪﻫا را در ﻧزدﻳکﻰ ﻣﻮاد خام ﻳا ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ و بعضﻰ را در ﻧزدﻳکﻰ بازارﻫاى‬ ‫فروش اﻳجاد ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫در عصر حاضر کﻪ ﻣﻨاسبات و ارتباطات بﻴﻦ کشﻮرﻫاى جﻬان بسﻴار وسﻴع شده است‪ ،‬حﻤﻞ‬ ‫و ﻧقﻞ تﻮسعﺔ قابﻞ ﻣﻼحظﻪ ﻳافتﻪ است‪ .‬عﻮاﻣﻠﻰ کﻪ سبب اﻧکشاف حﻤﻞ و ﻧقﻞ جﻬاﻧﻰ شده‬ ‫عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫ـ زﻳاد شدن ﻧﻔﻮس‪ :‬ﻧفﻮس زﻳاد‪ ،‬اﻳجاب تراﻧسپﻮرت بﻴشتر را ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫ـ تﻐﻴﻴرات و اﻧﻜشاف در جﻮاﻣﻊ بشرى‪ :‬در بسﻴارى از کشﻮرﻫاى جﻬان خﻮاستﻪﻫاى ﻣردم‬ ‫باﻻ رفتﻪ و ﻣردم ﻧظر بﻪ زﻣان گذشتﻪ‪ ،‬روزاﻧﻪ ﻣصروفﻴتﻫاى زﻳاد کارى و تفرﻳحﻰ دارﻧد و‬ ‫از تراﻧسپﻮرت استفادة بﻴشتر صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫ـ رشد اﻗتﺼاد‪ :‬ازدﻳاد عاﻳدات‪ ،‬سبب زﻳاد شدن وساﻳﻞ تراﻧسپﻮرتﻰ شده است‪ .‬در‬ ‫کشﻮرﻫاى پﻴشرفتﺔ جﻬان‪ ،‬بﻴشتر ﻣردم ﻣﻮترﻫاى شخصﻰ دارﻧد؛ ﻫﻢچﻨان حﻤﻞ و ﻧقﻞ اﻣﻮال‬ ‫و اجﻨاس ﻧﻴز بﻴشتر شده است‪.‬‬ ‫ـ اﻧﻜشاف ساحﻪﻳﻰ‪ :‬در بعضﻰ از جﻮاﻣع پﻴشرفتﺔ بشرى ﻣردم از ساحﺔ کار شان دورتر‬ ‫زﻧدهگﻰ ﻣﻰکﻨﻨد کﻪ رفت و آﻣد آنﻫا باعث رشد تراﻧسپﻮرت گردﻳده است‪.‬‬ ‫ـ بﻬتر شدن خﻄﻮط و راهﻫاى تراﻧسپﻮرتﻰ‪ :‬راهﻫاى بﻬتر‪ ،‬حﻤﻞ و ﻧقﻞ را آسانتر ساختﻪ‬ ‫است‪ .‬بسﻴارى از دوﻟتﻫاى جﻬان کﻮشش کرده اﻧد کﻪ خطﻮط و راهﻫاى تراﻧسپﻮرتﻰ را‬ ‫تﻮسعﻪ بخشﻨد و آن را بﻬتر بسازﻧد‪ ،‬کﻪ اﻳﻦکار ﻧﻴز در ازدﻳاد حﻤﻞ و ﻧقﻞ ﻣؤثر تﻤام شده‬ ‫است‪.‬‬ ‫‪182‬‬

‫شکﻞ‪ :106‬خط آﻫﻦ در شﻬر تﻮکﻴﻮ‬

‫قابﻞ ﻳادآورى است کﻪ حﻤﻞ و ﻧقﻞ زﻳاد‪ ،‬سبب ﻣشکﻼت زﻳاد ﻧﻴز گردﻳده است کﻪ بعضﻰ‬ ‫از اﻳﻦ ﻣشکﻼت عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫‪1‬ـ آﻟﻮده ساختﻦ ﻣحﻴط زﻳست‪ :‬وساﻳﻞ تراﻧسپﻮرتﻰ تﻮسط دود وگازﻫاى آﻟﻮده ﻣاﻧﻨد‬ ‫ﻧاﻳتروجﻦدىاکساﻳد (‪ )Nitrogen dioxide‬و گرد و خاک فضا را آﻟﻮده ساختﻪ؛‬ ‫ﻫﻢچﻨان سبب تعفﻦ و پرصدا بﻮدن ﻣحﻴط زﻳست ﻣﻰشﻮﻧد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ تأخﻴر و بﻪ وقت ﻧرسﻴدن ﻣسافرﻳﻦ و اﻣﻮال بﻪ اساس تراکﻢ و ازدﻳاد وساﻳﻞ تراﻧسپﻮرتﻰ‬ ‫در راهﻫا کﻪ بعضﻰ اوقات سبب ﻣسدود شدن راه ﻧﻴز ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ بﻰاﻣﻨﻴتﻰ‪ :‬حﻤﻞ و ﻧقﻞ تا ﻫﻨﻮز سبب حﻮادث ترافﻴکﻰ ﻣﻰگردد کﻪ بﻪ اساس آن ﻳک‬ ‫تعداد جانﻫاى شان را از دست ﻣﻰدﻫﻨد‪.‬‬ ‫‪4‬ـ اشغال زﻣﻴﻦﻫاى ﻣثﻤر تﻮسط خطﻮط و راهﻫاى تراﻧسپﻮرتﻰ‪.‬‬

‫‪183‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان دو ﻧفرى باﻫﻢ کارکﻨﻨد‪ .‬ﻳک ﻧفر با استفاده از ﻣتﻦ‪ ،‬تصﻮﻳرﻫاى درس و ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫شخصﻰ خﻮﻳش حﻤﻞ و ﻧقﻞ را ﻣعرفﻰکﻨد و در بارة ﻧکات ﻣﻬﻢ آن ﻳک صفحﻪ بﻨﻮﻳسد و‬ ‫ﻧفر دوم در بارة اﻫﻤﻴت حﻤﻞ و ﻧقﻞ‪ ،‬سﻬﻮﻟتﻫا و ﻣشکﻼتﻰکﻪ تﻮسط آن بﻪ ﻣﻴان ﻣﻰآﻳد‬ ‫ﻳک صفحﻪ بﻨﻮﻳسد؛ سپس ﻫر دو ﻧﻮشتﻪﻫاى خﻮد را در پﻴش روى صﻨف بﻪ ﻫﻤصﻨفان خﻮد‬ ‫بخﻮاﻧﻨد‪.‬‬

‫؟‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫‪1‬ـ کدام عﻮاﻣﻞ‪ ،‬سبب اﻧکشاف حﻤﻞ و ﻧقﻞ جﻬاﻧﻰ شده اﻧد؟ ﻧام ببرﻳد و تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ حﻤﻞ و ﻧقﻞ با وجﻮد آنکﻪ در زﻧدهگﻰ ﻣا از اﻫﻤﻴت خاص برخﻮردار است‪ ،‬سبب کدام‬ ‫ﻣشکﻼت ﻣﻰشﻮد؟‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫در کتابچﻪﻫاى تان ﻳک جدول چﻬارستﻮﻧﻪ رسﻢ کﻨﻴد و بعد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ در ستﻮن اول ﻧام ﻣﻮاد خﻮراکﻪﻳﻰ را کﻪ دﻳروز صرف کرد بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ در ستﻮن دوم ﻧام کشﻮرى را کﻪ شاﻳد از آنجا ﻣﻮاد صرف شدة ﻣتذکره وارد گردﻳده‬ ‫باشد بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ در ستﻮن سﻮم با استفاده از اطﻠس ﻳا ﻧقشﻪ فاصﻠﺔ تخﻤﻴﻨﻰﻳﻰ را کﻪ ﻣﻮاد خﻮارکﺔ صرف‬ ‫شدة تان از آنجا اﻧتقال گردﻳده باشد بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫‪184‬‬

‫درس پﻨجاه و چﻬارم‬

‫اﻟﻒ‪ .‬اﻧﻮاع حﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‬

‫شکﻞ‪ :107‬تصﻮﻳرى از تراﻧسپﻮرت بحرى در سﻴﻨگاپﻮر‬

‫شﻤا چﻨد ﻧﻮعﻰ از تراﻧسپﻮرت را ﻣﻰشﻨاسﻴد و شخصاً از کدام ﻧﻮع آن استفاده کرده اﻳد؟‬ ‫حﻤﻞ و ﻧقﻞ از طرﻳق ﻫﻮا تﻮسط طﻴاره‪ ،‬از طرﻳق آب (بحرﻫا‪ ،‬بحﻴرهﻫا و درﻳاﻫا) تﻮسط‬ ‫کشتﻰ و از طرﻳق خشکﻪ تﻮسط رﻳﻞ و ﻣﻮتر صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪ .‬ﻫر ﻧﻮع وساﻳﻞ تراﻧسپﻮرتﻰ‬ ‫و راهﻫا و خطﻮط ﻣربﻮطﺔ آن وﻳژهگﻰﻫاى خاص خﻮد را دارد‪ .‬ﻳک تعداد از وساﻳﻞ حﻤﻞ‬ ‫و ﻧقﻞ ﻣﻰتﻮاﻧد ﻫﻤﻪ چﻴز را اﻧتقال دﻫد و ﻳک تعداد دﻳگر خاص بﻪ خاطر اﻧتقال ﻳک ﻧﻮع‬ ‫از ﻣحصﻮﻻت ساختﻪ شده است؛ ﻫﻤچﻨان رفتار بعضﻰ از وساﻳﻞ حﻤﻞ و ﻧقﻞ آﻫستﻪ و از‬ ‫بعضﻰ آن سرﻳع ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫براى ﻫر ﻧﻮع وسﻴﻠﺔ تراﻧسپﻮرتﻰ اﻣکاﻧات زﻳربﻨاﻳﻰ ضرور است کﻪ اﻳﻦ اﻣکاﻧات زﻳربﻨاﻳﻰ‬ ‫عبارت اﻧد از‪ :‬شاﻫراهﻫا‪ ،‬خطﻮط رﻳﻞ‪ ،‬ﻣﻴدانﻫاى ﻫﻮاﻳﻰ‪ ،‬اقﻤار ﻣصﻨﻮعﻰ‪ ،‬بﻨدرگاهﻫاى‬ ‫بحرى‪ ،‬ترﻣﻴﻨﻞﻫا و ﻫﻢچﻨان پاﻳپﻻﻳﻦﻫا و غﻴره‪.‬‬ ‫اگر تعدادى از ساحات ﻳا شﻬرﻫا تﻮسط خطﻮط تراﻧسپﻮرتﻰ با ﻫﻢ وصﻞ گردد‪ ،‬ﻳک ﻧﻮع‬ ‫سﻴستﻢ تراﻧسپﻮرتﻰ ﻳا سﻴستﻢ حﻤﻞ و ﻧقﻞ بﻪ وجﻮد ﻣﻰآﻳد‪.‬‬ ‫جدول زﻳر اﻧﻮاع و سﻴستﻢﻫاى ﻣختﻠف حﻤﻞ و ﻧقﻞ را ﻧشان ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫‪185‬‬

‫جدول اﻧﻮاع سﻴستﻢ حﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‬ ‫شبکﺔ تراﻧسپﻮرتﻰ‬

‫وسﻴﻠﺔ تراﻧسپﻮرتﻰ‬

‫اجﻨاسﻰکﻪ تﻮسط آن ﻣﻨتقﻞ ﻣﻰشﻮد‬

‫شبکﺔ برق‬

‫اﻟکتروﻧﻴک‬

‫اﻧرژى برق‬

‫خطﻮط رﻳﻞ‬

‫رﻳﻞ‬

‫اﻣﻮال و اشخاص‬

‫شبکﺔ سرکﻫا‬

‫ﻣﻮترﻫاى سﻮارى و باربرى‬

‫اﻣﻮال و اشخاص‬

‫راهﻫاى آبﻰ‬

‫اﻧﻮاع کشتﻰ‬

‫اﻣﻮال و اشخاص‬

‫خطﻮط ﻫﻮاﻳﻰ‬

‫طﻴاره‬

‫اﻣﻮال و اشخاص‬

‫سﻴستﻢ ﻣﻮاد بدرفت‬

‫ﻧﻞﻫاى بدرفت‬

‫فاضﻼب‬

‫شبکﺔ اﻧتقال آب‬

‫پاﻳپ ﻻﻳﻦ آب‬

‫آب ﻧﻮشﻴدﻧﻰ‬

‫شبکﺔ اﻧتقال گاز‬

‫پاﻳپ ﻻﻳﻦ گاز‬

‫گاز‬

‫شبکﺔ تﻴﻠفﻮن‬

‫اﻟکتروﻧﻴک‪ ،‬اﻣﻮاج صﻮتﻰ و اﻣﻮاج ﻧﻮرى‬

‫پﻴامﻫاى صﻮتﻰ‪ ،‬تحرﻳرى و ﻣصﻮر‬

‫ﻣرکز گرﻣﻰ‬

‫ﻧﻞﻫاى اﻧتقال حرارت‬

‫حرارت‬

‫ب‪ .‬رﻗابتﻫا‬ ‫در اﻧتخاب ﻳک وسﻴﻠﺔ تراﻧسپﻮرتﻰ عﻮاﻣﻞ ﻣختﻠف تأثﻴر دارد کﻪ از آن جﻤﻠﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ از‬ ‫چﻨد عاﻣﻞ ﻣاﻧﻨد قﻴﻤت بارکردن و تخﻠﻴﻪ کردن‪ ،‬فاصﻠﻪ‪ ،‬اﻧدازه و ﻣقدار اﻣﻮال ﻧام ببرﻳﻢ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ اواخر رقابت در اﻧتخاب اﻧﻮاع تراﻧسپﻮرت افزاﻳش پﻴدا کرده و شرکتﻫا از‬ ‫تراﻧسپﻮرت تﻮقعات دﻳگرى دارﻧد‪.‬‬ ‫سابق در اﻧتخاب ﻳک وسﻴﻠﻪ قﻴﻤت اﻫﻤﻴت زﻳاد داشت؛ اﻣا در حال حاضر در اﻧتخاب ﻳک‬ ‫ﻧﻮع وسﻴﻠﺔ تراﻧسپﻮرتﻰ ﻣساﻳﻞ دﻳگرى ﻣاﻧﻨد اﻧتقال بااطﻤﻴﻨان و بﻪ وقت خﻮد از اوﻟﻮﻳت‬ ‫برخﻮردار باشد؛ وﻟﻰ قﻴﻤت ﻧﻴز تاکﻨﻮن در اﻧتخاب تراﻧسپﻮرت از عﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ بﻪ حساب‬ ‫ﻣﻰآﻳد‪ .‬در پﻬﻠﻮى آن‪ ،‬ﻧﻮع اﻣﻮال و اجﻨاس ﻧﻴز در اﻧتخاب ﻳک وسﻴﻠﺔ ﻧقﻠﻴﻪ تأثﻴر ﻣﻬﻢ را‬ ‫دارد؛ بﻪ طﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ براى اﻧتقال بعضﻰ از ﻣحصﻮﻻتﻰ کﻪ باﻳد زودتر و بﻪ وقت خﻮد بﻪ ﻣحﻞ‬ ‫فروش برسﻨد و از فرسﻮده شدن و خراب شدن آنﻫا باﻳد جﻠﻮگﻴرى صﻮرت گﻴرد اﻧتخاب‬ ‫تراﻧسپﻮرت سرﻳعاﻟسﻴر اقتصادى پﻨداشتﻪ ﻣﻰشﻮد‪ .‬در اﻧتقال اجﻨاس قﻴﻤتﻰ و ظرﻳف بﻪ قﻴﻤت‬ ‫اﻧتقال آن چﻨدان تﻮجﻪ ﻧﻤﻰکﻨﻨد؛ اﻣا ﻣﻰخﻮاﻫﻨد کﻪ با اطﻤﻴﻨان ﻣﻨتقﻞ گردﻧد‪.‬‬ ‫‪186‬‬

‫اﻳﻦگﻮﻧﻪ اﻧﻮاع تراﻧسپﻮرت با رقابتﻫا‬ ‫ﻣﻮاجﻪاﻧدوﻣشترىﻣﻰخﻮاﻫدخﻮاستﻪﻫاى‬ ‫ﻣتﻨﻮعرادراﻧتخابﻳکوسﻴﻠﺔتراﻧسپﻮرتﻰ‬ ‫در ﻧظر بگﻴرد‪.‬‬

‫ﺷکﻞ ‪١٠٨‬‬

‫ﻓﻌاﻟﻴت داخﻞ ﺻﻨﻒ‬ ‫شاگردان در گروهﻫاى ﻣﻨاسب کارکﻨﻨد؛ با استفاده از ﻣتﻦ‪ ،‬تصاوﻳر و جدول درس وظاﻳف‬ ‫زﻳر را اﻧجام دﻫﻨد و ﻧﻤاﻳﻨدة ﻫر گروه ﻧتﻴجﺔ کار خﻮﻳش را بﻪ ﻫﻢصﻨفان خﻮد اراﻳﻪ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ تراﻧسپﻮرتﻰ کﻪ از طرﻳق ﻫﻮا صﻮرت ﻣﻰگﻴرد شاﻣﻞ کدام وساﻳﻞ حﻤﻞ و ﻧقﻞ و اﻣکاﻧات‬ ‫زﻳربﻨاﻳﻰ ﻣﻰشﻮد‪ ،‬با ﻣثالﻫاى آن فﻬرست کﻨﻨد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ تراﻧسپﻮرتﻰ کﻪ از طرﻳق آب صﻮرت ﻣﻰگﻴرد شاﻣﻞ کدام وساﻳﻞ حﻤﻞ و ﻧقﻞ و اﻣکاﻧات‬ ‫زﻳربﻨاﻳﻰ ﻣﻰشﻮد‪ ،‬با ﻣثالﻫاى آن فﻬرست کﻨﻨد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ تراﻧسپﻮرتﻰ کﻪ از طرﻳق خشکﻪ صﻮرت ﻣﻰگﻴرد شاﻣﻞ کدام وساﻳﻞ ﻧقﻠﻴﻪ و اﻣکاﻧات‬ ‫زﻳربﻨاﻳﻰ ﻣﻰشﻮد‪ ،‬با ﻣثالﻫاى آن فﻬرست کﻨﻨد‪.‬‬

‫؟‬ ‫سؤالﻫا‬ ‫‪1‬ـ چﻨد ﻧﻮع سﻴستﻢ تراﻧسپﻮرتﻰ را ﻣﻰشﻨاسﻴد؟ ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ تراﻧسپﻮرت با چﻪ ﻧﻮع رقابتﻫا ﻣﻮاجﻪ است و کدام عﻮاﻣﻞ در اﻧتخاب تراﻧسپﻮرت تأثﻴر‬ ‫دارد؟ تﻮضﻴح ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت خارج ﺻﻨﻒ‬ ‫ﻧظرتان را در بارة اﻧﻮاع ﻣختﻠف حﻤﻞ و ﻧقﻞ و ﻣشخصات آنﻫا ﻣاﻧﻨد‪ :‬سرعـت‪ ،‬قﻴﻤت‪،‬‬ ‫ظرفﻴت و غﻴره در ﻳک صفحﻪ بﻨﻮﻳسﻴد و بﻪ ﻣعﻠﻢ تان ﻧشان دﻫﻴد‪.‬‬ ‫‪187‬‬