Chemistry 11 [11]

Citation preview

‫کیمیا‬ ‫يوولسم ！ول‪／‬ی‬ ‫کﻴﻤﻴا‪ -‬ﻳﻮوﻟسﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ی‬ ‫د چاپ کال‪ ١٣٩٨ :‬ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫د پوهن‪ ３‬وزارت‬

‫ملي سرود‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ ３‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ ３‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پ‪＋‬ـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه ‪４‬ان‬

‫دا هيــــــواد به تل ځلي‪８‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ ３‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫د پوهن‪ ３‬وزارت‬

‫کﻴﻤﻴـا‬ ‫يوولسم ټولګی‬

‫د چاپ كال‪ ١٣٩٨ :‬هـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫الف‬

‫د تاب ان ت او‬

‫‪---------------------------------------------------‬‬‫ما‬

‫مضمون‬

‫مؤلف ن د تعل مي نصاب د م ا څان‬

‫د در‬

‫ا يټ وون ي د پ تو ب د اډيټ څان عم‬ ‫ټول‬

‫دم‬

‫غړي‬

‫يوولسم‬

‫به پ تو‬

‫ان شاف ور وون‬

‫خ روون‬

‫د اپ ال‬ ‫د اپ ا‬ ‫اپخونه‬

‫بر نال‬

‫تابونو مؤلفان د مسل ي غړي‬

‫د تعل مي نصاب د پراخت ا او در‬

‫تابونو د تأل ف لو ر است‬

‫د پوهن وزارت د اړ و او عامه پوهاوي ر است‬ ‫هجري شم‬ ‫ابل‬ ‫ته ‪[email protected]‬‬

‫‪---------------------------------------------------‬‬‫تابونو د چاپ و ش او پلورلو حق د افغانستان اس مي جمهور ت د‬ ‫د در‬ ‫پلورل او پ رودل منع دي له‬ ‫پوهن وزارت ه محفوظ د په بازار‬ ‫غړوون و‬

‫ب‬

‫ه قانو‬

‫ړنه ږي‬

‫د‬

‫ن د ز ر غام‬

‫اقرأ باسم رب‬ ‫مو ته ي وند راب ل او د لوست او لي‬ ‫ش ر ه ا وو‬ ‫د لو او ب ون خدا‬ ‫اله‬ ‫له نعمت خه ي برخمن ي يو او د الله تعال ر وروست غم محمد مصطف‬ ‫لوم ن غام ورته لوستل و درود وايو‬ ‫هجري ريز ال د وهن د ال ه نامه ونومول شو له د امله‬ ‫ولو ته اره ده‬ ‫رن ه‬ ‫تاب وون‬ ‫زده وون‬ ‫به د ران ه واد وونيز نظام د ورو بدلونونو شاهد وي وون‬ ‫د ه واد‬ ‫اداره او د والدينو شورا ان د ه واد د وهنيز نظام ش و بنس يز عنا بلل ي ي‬ ‫د وون او روزن ه راختيا او رمختيا مهم رول لري ه داس مهم وخت د افغانستان د‬ ‫وهن وزارت د م تابه مقام د ه واد ه وونيز نظام د ود او راخت ا ه لور بنس يزو بدلونونو‬ ‫ته من د‬ ‫له همد امله د وونيز نصاب اص ح او راختيا د وهن وزارت له مهمو لوم يتوبونو خه دي‬ ‫تابونو‬ ‫د در‬ ‫وونيزو تأسيساتو‬ ‫همدارن ه ه وون يو مدرسو او ولو دولت او خصو‬ ‫ا لري مو ه د باور يو‬ ‫محتوا يفيت او توز ع ته املرنه د وهن وزارت د ارو ه‬ ‫د با يفيته در تابونو له شتون رته د وون او روزن اسا اهدافو ته رس دل نشو‬ ‫ورتنيو موخو ته د رس دو او د اغ زنا وونيز نظام د رامن ته ولو ل اره د راتلون نسل د روزون و‬ ‫ه تو ه د ه واد له ولو ز ه سواندو وون و استادانو او مسل مديرانو خه ه درناوي هيله وم‬ ‫هي ول ه ه او‬ ‫تابونو ه تدريس او د محتوا ه ل دولو‬ ‫د ه واد ب يانو ته د د در‬ ‫زيار او‬ ‫هاند ونه س موي او د يوه فعال او ه دين م او انتقادي تف ر سمبال نسل ه روزنه‬ ‫ه ه د نيت لوست ل‬ ‫و ي هره ور د من ه نوي ولو او د مسؤوليت ه در‬ ‫و‬ ‫ران زده وون به سبا د يوه رمختل افغانستان مع ران او د ولن متمدن‬ ‫د نن ور‬ ‫ي‬ ‫او ور اوس دون وي‬ ‫د ه واد ارز تنا ه ان ه ده غو تنه لرم و له هر فرصت‬ ‫همدا راز له خو و زده وون و خه‬ ‫و او فعالو ونوالو ه تو ه او وون و ته‬ ‫ه روسه د‬ ‫خه ه ورته ي او د زده‬ ‫ه درناوي ه له تدر س خه ه او اغ زنا ه استفاده و ي‬ ‫د‬ ‫د وون او روزن له ولو وهانو او د وونيز نصاب له مسل هم ارانو خه‬ ‫ها‬ ‫دي مننه وم او د لو‬ ‫دون هل ل‬ ‫د تاب ه لي لو او متو ولو ي نه ست‬ ‫بريا غوا م‬ ‫له دربار خه دو ته ه د س ي ل او انسان جو وون ه‬ ‫خدا‬ ‫د معياري او رمختل وونيز نظام او د داس ودان افغانستان ه ه له و ي خ لوا وه او‬ ‫سو اله وي‬ ‫د وهن وزير‬ ‫د تور محمد م ويس بلخ‬ ‫ج‬

‫ل‪７‬ليك‬ ‫ﻣخﻮﻧﻪ‬ ‫‪١‬‬

‫سرﻟﻴك‬ ‫مقدمه‬ ‫لوم‪７‬ى څپرکى‬ ‫محلولونه‬ ‫‪ :١ – ١‬د مخلوط تعريف‬ ‫‪ :٢ – ١‬د محلول اجزاوې‬ ‫‪ : ٣- ١‬د محلول جوړيدل‬ ‫‪ :٤– ١‬د محلولونو ډولونه‬ ‫‪ :٥– ١‬مشبوع او غير مشبوع محلول‬ ‫‪ :٦-١‬له مشبوع څخه لوړ محلول‬ ‫‪ :٧ – ١‬حل کيدونکې او حل کوونکې مادې متقابله اغ‪５‬زه‬ ‫‪ :٨- ١‬ايوني محلول‬ ‫‪ :٩- ١‬د محلولونو غلظت‬ ‫د لوم‪７‬ي څپرکي لن‪６‬يز‬ ‫دلوم‪７‬ي څپرکي پوښتنې‪:‬‬ ‫دويم څپرکى‬ ‫د محلولونو خواص‬ ‫‪: ١-٢‬د محلولونو کوليگاتيف خواص )‪(Colligative Pr operties‬‬ ‫‪ : ٢-٢‬الکتروليت او غير الکتروليت محلولونه‬ ‫‪ :١ - ٢-٢‬د ضعيف او قوي الکتروليتونو محلولونه‬ ‫د دويم څپرکي لن‪６‬يز‬ ‫د دويم څپرکي پوښتنې‬ ‫دريم څپرکی‬ ‫دکيمياوي تعاملونو چټکتيا‬ ‫‪ :١ – ٣‬د کيمياوي تعاملونو چټکتيا‬ ‫‪ :٢ - ٣‬د تعاملونو د چټکتيا اندازه کول‬ ‫‪:٣-٣‬د تعاملونو د چټکتيا معادله‬ ‫‪ :٤-٣‬د تعامل درجه‬ ‫‪ :٥ - ٣‬د کيمياوي تعاملونو په چټکتيا باندې اغ‪５‬زمن الملونه‬ ‫‪ ٦ - ٣‬د تودوخې اغ‪５‬زه په کيمياوي تعاملونو باندې‬ ‫‪ :٧ - ٣‬د ارهينيوس معادله‬ ‫‪ :٨ - ٣‬د ) ‪ (Collision‬ياد تعامل کوونکو موادو د ذرودټکرونو فرضيه‬ ‫‪ :٩ – ٣‬کتلستونه‬ ‫‪ :١-٩– ٣‬د کتلستونو ډولونه‬ ‫د دريم څپرکي لن‪６‬يز‬ ‫د دريم څپرکي پوښتنې‬

‫د‬

‫‪٣‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪١٥‬‬

‫‪١٨‬‬ ‫‪٢٧‬‬ ‫‪٢٨‬‬ ‫‪٣٢‬‬ ‫‪٣٣‬‬

‫‪٣٦‬‬ ‫‪٣٨‬‬ ‫‪٣٩‬‬ ‫‪٣٩‬‬ ‫‪٤٠‬‬ ‫‪٤٤‬‬ ‫‪٤٥‬‬ ‫‪٤٧‬‬ ‫‪٥٠‬‬ ‫‪٥٠‬‬ ‫‪٥١‬‬ ‫‪٥٢‬‬

‫څلورم څپرکی‬ ‫کيمياوي تعادل ‪Chemical Equilibrium‬‬ ‫‪ :١ – ٤‬رجعي عاملونه او د تعامل حالت‬ ‫‪ :٢-٤‬د کتلې د اغ‪５‬زې قانون او تعادل‬ ‫‪ :٣ -٤‬په تعامل باندي اغ‪５‬زمن عاملونه (د لي شاتليه اصل) (‪)Lechtelier's Principle‬‬ ‫‪ :٤ –٤‬ايوني تعادل (‪)Ionic Equilibria‬‬ ‫‪ :٥ –٤‬د گ‪ ６‬آيون اغ‪５‬زه (‪)The Common Ion Effect‬‬ ‫‪ :٦ –٤‬په کيمياوي تعادل کې محاسبې‬ ‫‪ :٧ -٤‬د امونيا په توليد کې د کيمياوي تعادل د رعايتولو اهميت‬ ‫د څلورم څپرکي لن‪６‬يز‬ ‫د څلورم څپرکي پوښتنې‬ ‫پنځم څپرکی‬ ‫د تيزابونو او القليو اوبلن محلولونه‬ ‫‪ : ١- ٥‬د تيزابونو او القليو تعريفونه‬ ‫‪ : ٢-٥‬د اوبو تيزابي او القلي خواص‬ ‫‪ pH :٣- ٥‬د تيزابيت اندازه‬ ‫‪ :٤- ٥‬دت‪５‬زابونو او القليو قوت‬ ‫‪:٥- ٥‬د ضعيفو تيزابونو جال ک‪５‬دل‬ ‫‪ : ٦ – ٥‬د القليو د جال کيدلو ثابتونه اود هغو ايونايزيشن‬ ‫د پنځم څپرکي لن‪６‬يز‬ ‫د پنځم څپرکي پوښتنې‬ ‫شپ‪８‬م څپرکی‬ ‫د تيزابونو او القليو تعاملونه‬ ‫‪ : ١- ٦‬د ت‪５‬زابو او القلي گانو تعاملونه او د مالگو جوړيدل‬ ‫‪ : ٢ – ٦‬د ت‪５‬زابونو او القليو د خنثى كولو تعاملونه او د مالگې جوړيدل‬ ‫‪ : ٣ -٦‬تيتريشن يا عيارونه (‪) Titration‬‬ ‫د شپ‪８‬م څپرکي لن‪６‬يز‬ ‫د شپ‪８‬م څپرکي پوښتنې‬ ‫اووم څپرکی‬ ‫دکيميايي تعاملونو څخه د بر‪４‬ښنا ترالسه کول‬ ‫‪ :١-٧‬دبريښنا تيروونکي او نه تيروونکي‬ ‫‪ : ٢- ٧‬کيمياوي تعاملونه‪ ،‬چې د بريښنا درامنځ ته ک‪５‬دو المل ګرځي‬ ‫‪ :٣- ٧‬کيمياوي بر‪４‬ښنايي پيل‬ ‫‪ : ٤– ٧‬د پيل محرکه قوه (‪) Electro motive Force‬‬ ‫‪ : ٥– ٧‬د ستندرد الکترود پوتنشيال‬ ‫‪ : ٦– ٧‬وچ او النده پيلونه (تجارتى بترۍ)‬ ‫‪ : ٧– ٧‬د پيل په ولټاژ باندې د غلظت اغ‪５‬زي‬ ‫د اووم څپرکي لن‪６‬يز‬ ‫د اووم څپرکي پوښتنې‬

‫‪٥٦‬‬ ‫‪٥٨‬‬ ‫‪٦٠‬‬ ‫‪٦٦‬‬ ‫‪٧٠‬‬ ‫‪٧١‬‬ ‫‪٧٣‬‬ ‫‪٧٤‬‬ ‫‪٧٥‬‬

‫‪٧٨‬‬ ‫‪٨٣‬‬ ‫‪٨٧‬‬ ‫‪٨٥‬‬ ‫‪٨٥‬‬ ‫‪٩٦‬‬ ‫‪٩٨‬‬ ‫‪٩٨‬‬

‫‪١٠٢‬‬ ‫‪١٠٤‬‬ ‫‪١٠٦‬‬ ‫‪١١٠‬‬ ‫‪١١١‬‬

‫‪١١٤‬‬ ‫‪١١٥‬‬ ‫‪١١٦‬‬ ‫‪١١٧‬‬ ‫‪١١٩‬‬ ‫‪١٢٣‬‬ ‫‪١٢٥‬‬ ‫‪١٢٦‬‬ ‫‪١٢٧‬‬

‫ﻫـ‬

‫اتم څپرکى‬ ‫الکتروليز (‪)Electrolysis‬‬ ‫‪ : ١- ٨‬الکتروليتيکي پيلونه‬ ‫‪: ٢- ٨‬دخوړو د ويلې شوې مالګې الکتروليز‬ ‫‪ : ٣- ٨‬په اوبلن محيط کې د الکتروليز تعاملونه‪:‬‬ ‫‪ : ٤ – ٨‬د خوړو د مالگې الکتروليز‪:‬‬ ‫‪ : ٥- ٨‬د سلفوريک اسيد ټوټه ک‪５‬دل‪:‬‬ ‫‪ : ٦- ٨‬ملمع کول اود ځمکې الندې د فلزي کتودونو ساتل‬ ‫‪ :٧– ٨‬د الکتروليز مقدارې قانون ياد فارادي قانون‬ ‫‪ : ٨– ٨‬خالص کول ‪ ،‬استخراج او د فلزونو توليد‬ ‫د اتم څپرکي لن‪６‬يز‬ ‫د اتم څپرکي پوښتنې‪:‬‬ ‫نهم څپرکی‬ ‫فلزونه‬ ‫‪ : ١- ٩‬د فلزونو د الس ته راوړلو الرې‬ ‫‪ : ٢- ٩‬د لوم‪７‬ي ‪ I‬اصلي گروپ فلزونه‬ ‫‪ :٣ -٩‬د دويم ‪ II‬اصلي گروپ عنصرونه (د ځمکني القليو عنصرونه)‬ ‫‪ : ٤-٩‬د دريم اصلي گروپ عنصرونه‬ ‫‪ : ٥- ٩‬انتقالی فلزونه (‪)Transition metals‬‬ ‫د نهم څپرکي لن‪６‬يز‬ ‫د نهم څپرکي پوښتنې‬ ‫لسم څپرکی‬ ‫غير فلزات‬ ‫‪: ١- ١٠‬د غير فلزي عناصرو مشخصې ځانګ‪７‬تياوي‬ ‫‪ : ٢- ١٠‬د ‪VII‬اصلي ګروپ عنصرونه‬ ‫‪ : ٣- ١٠‬د دوره يي جدول د ‪ VIA‬ګروپ عنصرونه‬ ‫‪ : ٤ – ١٠‬د دوره يي جدول د ‪ VA‬ګروپ عنصرونه‬ ‫‪ : ٥-١٠‬د ‪ IVA‬ګروپ عنصرونه‬ ‫د لسم څپرکي لن‪６‬يز‬ ‫د لسم څپرکي پوښتنې‬ ‫يوولسم څپر کی‬ ‫د شبه فلزونو عنصرونه‬ ‫‪ : ١ -١١‬د شبه فلزونو د عنصرونو جوړښت او د هغو خواص‬ ‫‪ : ١- ٢ - ١١‬د بورون عنصر‪.‬‬ ‫‪ : ٢- ١ -١١‬د بورون مرکبونه‬ ‫ديو و لسم څپر کي لن‪６‬ي‪８‬‬ ‫ديوولسم څپرکي پوښتنې‬ ‫ماخذونه‬ ‫و‬

‫‪١٣٠‬‬ ‫‪١٣١‬‬ ‫‪١٣٢‬‬ ‫‪١٣٤‬‬ ‫‪١٣٥‬‬ ‫‪١٣٧‬‬ ‫‪١٣٨‬‬ ‫‪١٣٩‬‬ ‫‪١٤٠‬‬ ‫‪١٤٠‬‬

‫‪١٤٤‬‬ ‫‪١٤٧‬‬ ‫‪١٥٣‬‬ ‫‪١٥٧‬‬ ‫‪١٦٢‬‬ ‫‪١٦٩‬‬ ‫‪١٦٩‬‬

‫‪١٧٢‬‬ ‫‪١٧٢‬‬ ‫‪١٨١‬‬ ‫‪١٩١‬‬ ‫‪١٩٧‬‬ ‫‪٢٠١‬‬ ‫‪٢٠١‬‬

‫‪٢٠٤‬‬ ‫‪٢٠٤‬‬ ‫‪٢٠٥‬‬ ‫‪٢١٢‬‬ ‫‪٢١٢‬‬ ‫‪٢١٤‬‬

‫سريزه‬ ‫مبالغه به نه وي‪ ،‬که چيرې وويل شې چې په ننني صنعت کې د کيميا علم بنسټيز رول او ځانګ‪７‬ی اهميت‬ ‫لري‪ .‬د يوولسم ټولګي د کيميا کتاب بنسټيزه موخه د کيميا په ب‪５‬الب‪５‬لو برخو کې د زده کوونکو چمتوکول دي‬ ‫او له زده کوونکو سره د اوسني طبي او صنعتي علومو په زده ک‪７‬ه کې مرسته کوي‪ .‬دا کتاب يوولس څپرکي‬ ‫لري؛ لوم‪７‬ی څپرکی يې د محلولونو په اړه معلومات ورکوي‪ ،‬د محلولونو تعريف‪ ،‬د محلولونو خواص‪ ،‬ډولونه‬ ‫او د غلظت اندازه يې روښانوي‪.‬‬ ‫دويم څپرکی د محلولونو خواص روښانه کوي او د محلولونو کوليګاتيف خواصو‪ ،‬الکتروليت او غير‬ ‫الکتروليت محلولونو‪،‬غښتلي او ضعيف الکتروليت محلولونو په هکله رڼا اچوي ‪.‬دريم څپرکی د کيمياوي‬ ‫تعاملونو د چټکتيا په اړه معلومات وړاندې کوي ‪،‬د شرايطو او تعامل کوونکو موادو د غلظت اغ‪５‬زه روښانه‬ ‫کوي او هم د کيمياوي تعاملونو په چټکتيا کې د کتلستونو رول څرګندوي‪.‬‬ ‫څلورم څپرکی د کيمياوي تعادلو په اړه معلومات ور کوي‪ ،‬په تعادل او محاسبو کې د اغ‪５‬ز ناکو عواملو په اړه‬ ‫معلومات وړاندې کوي‪.‬‬ ‫پنځم څپرکی د ت‪５‬زابونو‪ ،‬القليو اوبلنو محلولونونو او د هغوی تعريف روښانه کوي او د محلولونو خواص‪،‬‬ ‫‪ PH‬قوت او د هغوی د ټوټه کيدو د ثابت په اړه معلومات ورکوي‪.‬‬ ‫شپ‪８‬م څپرکی د تيزابونو او القليو د تعاملونه تشريح کوي او د عيارولو الره يې څرګندوي‪.‬‬ ‫اووم څپرکی په کيمياوي تعاملونو کې د بر‪４‬ښنا منځته را تلل روښانه کوي او د بر‪４‬ښنايې پيلونو له ډولو نو سره‬ ‫ريدوکس تعاملونو څرنګوالی تشريح کوي‪ .‬اتم څپرکی الکتروليز او الکتروليتک پيلونه بيانوي ‪.‬نهم څپرکی‬ ‫د فلزونو‪ ،‬لسم څپرکی د غيرفلزونو او يوولسم څپرکي د شبه فلزونو په هکله معلومات وړاندي کوي او په‬ ‫ترتيب سره په فلزونو‪ ،‬غير فلزونو او شبه فلزونو باندې رڼا اچوي‪ .‬د هر څپرکي په پاي کې د څپرکي لن‪６‬يز‪،‬‬ ‫پوښتنې‪ ،‬ليکل شوې دي‪ ،‬چې زده کوونکي يو ځل بيا د څپرکي د لن‪６‬يز په لوستلو په هکله لن‪ ６‬معلومات‬ ‫ترالسه ک‪７‬ي‪،‬او د سوالونو حل د زده کوونکو په زده ک‪７‬ه کې ګټور دي‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫لوم‪７‬ى څپرکى‬

‫محلولونه‬

‫زﻣﻮﻧ‪ ８‬پﻪ چاپﻴرﻳال کﻰ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ تﻮکﻲ شتﻪ چ‪ ３‬جاﻣد ‪ ،‬ﻣاﻳع او گازحاﻟت ﻟري او پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ب‪２‬ﻮ ﻟﻴدل‬ ‫ک‪８５‬ي‪＄ ،‬ﻴﻨﻰ د ﻫﻐﻮى خاﻟص تﻮکﻲ او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ دي؛ د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول‪ :‬بﻮره ﻳﻮه خاﻟصﻪ‬ ‫ﻣاده ده؛ کﻠﻪ چ‪ ３‬بﻮره دشگﻮ سره ﻳﻮ‪＄‬ای شﻰ‪ ،‬ﻧﻮ ﻣخﻠﻮط جﻮړوي‪ ،‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د بﻮرې او د اوبﻮ د‬ ‫ﻳﻮ‪＄‬ای ک‪５‬دو پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻣخﻠﻮط جﻮړ‪８４‬ي؛ خﻮ دا دواړه ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ＇خﻪ تﻮپﻴر ﻟري‪ ،‬د‬ ‫بﻮري او شگﻮ پﻪ ﻣخﻠﻮط ک‪ ３‬د ﻣخﻠﻮط اجزا وې پﻪ ！ﻮﻟﻮ برخﻮک‪ ３‬پﻪ ﻣساوي او ﻳﻮشان ﻧﻪ ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪،‬‬ ‫دا ډول ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ د غﻴر ﻣتجاﻧس پﻪ ﻧﻮم ﻳا دﻳ‪８‬ي‪ .‬د بﻮرې ﻟﻪ حﻞ ک‪５‬دو ＇خﻪ پﻪ اوبﻮ کﻰ ﻫﻐﻪ ﻣخﻠﻮط‬ ‫جﻮړﻳ‪８‬ي؛ چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻪ کﻰ د بﻮرې ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ د اوبﻮ د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪＄ ３‬اي ﻟري او ﻳﻮ ﻣخﻠﻮط‬ ‫ﻳ‪ ３‬جﻮړ ک‪７‬ی دی چ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ اجزاوې پﻪ ！ﻮﻟﻮ برخﻮک‪ ３‬ﻳﻮشان او پﻪ ﻣساوي ډول وﻳشﻞ شﻮې دي‪ ،‬دا‬ ‫ډول ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ د ﻣتجاﻧسﻮ ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻮ ﻟﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ دي او د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬ددوو اوﻳا ﻟﻪ‬ ‫دوو ＇خﻪ زﻳاتﻮ ﻣادو ﻳﻮ ‪＄‬ای ک‪５‬دل ﻣتجاﻧس ﻣخﻠﻮط دی او د ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي او ﻟﻪ ﻳﻮ ﻓاز ＇خﻪ‬ ‫جﻮړ شﻮی وي‪.‬‬ ‫＇رﻧگﻪ بﻪ ！ﻴﻨ‪／‬ﻮ اوﻧرﻳﻮ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ پﻪ تﻮپﻴر پﻮه شﻮ؟ د ﻣشبﻮع‪ ،‬غﻴر ﻣشبﻮع او د ﻣشبﻮع ＇خﻪ پﻮرتﻪ ﻣاﻓﻮق‬ ‫ﻣشبﻮع د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬کﻮم تﻮپﻴر شتﻮن ﻟري؟ ＇ﻪ ډول د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ غﻠظت اﻧدازه ک‪８５‬ي؟ داس‪３‬‬ ‫پﻮ＊تﻨﻮتﻪ پﻪ دې ＇پرکﻲ ک‪＄ ３‬ﻮابﻮﻧﻪ وړاﻧدې ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪ : 1 1‬د مخلوط تعريف‬ ‫د دوو ﻳا ＇ﻮ ډوﻟﻪ ﻣﻮادو ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪５‬دل پﻪ ﻳﻮ ﻧﻪ ！اکﻠ‪ ３‬او کﻴﻔ‪ ３‬ﻧسبت‪ ،‬داس‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮى تر ﻣﻨ‪ ＃‬بشپ‪７‬ه‬ ‫کﻴﻤﻴاﻳﻲ ﻣخاﻣخ ﻛﻴدﻧﻪ وﻧﻪ ﻟﻴدل شﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﻣخﻠﻮط( ‪＇ ) Mixture‬خﻪ عبارت دی؛ د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول‪ :‬د ﻣﻤﻴزو‬ ‫او ﻧخﻮدو ﻣخﻠﻮط‪ ،‬ﻣ‪ ９‬او ورﻳج‪ ،３‬اوبﻪ او اﻟکﻮل او ﻧﻮر د ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ دي‪ .‬ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ پﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪:‬‬ ‫ﻣتجاﻧس ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ ) ‪ (Homogen‬او غﻴر ﻣتجاﻧس ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ(‪.)Hetrogen‬‬ ‫‪-۱‬متجانس مخلوط‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ دي‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮى جﻮړوﻧکﻲ اجزاوې د ﻣخﻠﻮطﻲ سﻴستﻢ پﻪ ！ﻮﻟﻮ‬ ‫برخﻮک‪ ３‬ﻣساوي او ﻳﻮشان و‪４‬شﻞ شﻮې وي او پﻪ ﻳﻮه ﻓاز ک‪ ３‬وي؛ د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول‪ :‬د ﻣاﻟگ‪ ３‬او اوبﻮ‪ ،‬اﻟکﻮﻟﻮ او‬ ‫اوبﻮ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ .‬ﻣتجاﻧس ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ )‪ (solutiones‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد وي‪.‬‬ ‫‪-۲‬غيرمتجانس مخلوطونه (‪ :)Hetrogen‬د ﻫﻐﻮ ﻣحﻠﻮطﻮﻧﻮ ﻟﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ دې‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮ د‬ ‫اجزاو ﻧسبت د سﻴستﻢ پﻪ ！ﻮﻟﻮ برخﻮک‪ ３‬ﻳﻮشان او‬ ‫پﻪ ﻣساوي تﻮگﻪ شتﻮن و ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻫره برخﻪ ﻳ‪ ３‬ب‪５‬ﻼ‬ ‫ب‪５‬ﻞ ﻓزﻳکﻲ او کﻴﻤﻴاوي خﻮاص ﻟري‪.‬‬ ‫فاز )‪ : (phase‬د سﻴستﻢ ﻟﻪ ﻫﻐ‪ ３‬برخ‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫عبارت دی‪ ،‬چ‪ ３‬د سﻴستﻢ ﻟﻪ ﻧﻮرو برخﻮ ＇خﻪ‬ ‫د ﻟﻴدﻟﻮوړ ﻳﻮې سطح‪ ３‬پﻪ واسطﻪ جﻼ شﻮى وي‬ ‫)‪ (1-1‬شکﻞ‪ :‬د سﻠﻔرو او د اوسپﻨ‪ ３‬دپﻮډرو ﻣخﻠﻮط‬ ‫او د ﻫﻐﻪ ！ﻮﻟ‪ ３‬برخ‪ ３‬د ﻳﻮشان ﻓزﻳکﻲ او کﻴﻤﻴاﻳﻲ‬ ‫خﻮاصﻮ ﻟروﻧکﻲ وي‬ ‫کامپنينت ‪ : component‬د سﻴستﻢ جﻮړوﻧکﻮ اجزا وې د کاﻣپﻨﻴﻨت پﻪ ﻧﻮم ﻳا دوي‪ .‬د ﻣتجاﻧس سﻴستﻢ ﻣحﻠﻮل‬ ‫دوو او ﻳا ＇ﻮ ﻣادو ﻣتجاﻧس سﻴستﻢ دی‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ د جﻮړوﻧکﻮ اجزاو ﻧسبت تر ﻳﻮ ！اکﻠﻲ حده پﻮرې بدﻟﻮن ﻣﻨﻮﻧکﻰ‬ ‫وي‪ .‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول ﻣحﻠﻮل د دوو برخﻮ ﻣﻨحﻠﻪ ﻣاده ( ‪ ) solutes‬او حﻞ کﻮوﻧک‪＇ ) solvent (３‬خﻪ جﻮړشﻮی دی‪:‬‬ ‫‪solute + solvent = solution‬‬

‫د ﻣتجاﻧس او غﻴر ﻣتجاﻧس د دوه ډوﻟﻪ ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻮ د تﻮپﻴر د ﻟﻴدﻟﻮ ﻟپاره ﻻﻧدې ﻓعاﻟﻴت ترسره کﻮو‪:‬‬ ‫د حﻞ کﻮوﻧکﻲ او حﻞ ک‪５‬دوﻧکﻲ حاصﻞ جﻤع تﻪ ﻣحﻠﻮل وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫فعاليت‬ ‫د مخلوطونو ډولونه‪:‬‬ ‫د اړتيا وړ سامان او مواد‪＇ :‬ﻠﻮر عدده ‪ 150‬ﻣﻠﻲ ﻟﻴتره بﻴکروﻧﻪ د کﻮﻻﻟ‪ ９‬خاوره‪ ،‬د رﻧگﻪ ﻧﻮشاب‪ ３‬ﻣحﻠﻮل‪ ،‬غﻮړي‬ ‫او ＊ﻴ‪＋‬ﻪ ﻳﻲ ﻣﻴﻠﻪ‪.‬‬ ‫ک‪７‬نالره‬ ‫‪＇ - 1‬ﻠﻮر ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ پﻪ ＇ﻠﻮرو ‪＄‬اﻧگ‪７‬و بﻴکروﻧﻮ ک‪ ３‬جﻮړ ک‪７‬ئ‪ ،‬ﻫر ﻳﻮ باﻳد د اوبﻮ او ﻳﻮ د ﻻﻧدې ﻣﻮادو ﻟروﻧکﻰ‬ ‫وي‪:‬‬ ‫‪ 2.5 g - b ، NaCl,1g - a‬د کﻮﻻﻟﻲ خاوره ‪ 10mL -c‬رﻧگﻪ ﻧﻮشابﻪ‪ 10mL -d ،‬غﻮړي‬ ‫‪ - 2‬دا ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ د＊ﻴ‪＋‬ﻪ ﻳﻲ ﻣﻴﻠ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ و ＊ﻮروئ او د ﻫﻐﻮى ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې وگﻮرئ‪.‬‬ ‫‪ - 3‬ﻟﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻮ ＇خﻪ کﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﻣتجاﻧس دی؟‬ ‫ﻟﻪ پﻮرتﻨﻲ ﻓعاﻟﻴت ＇خﻪ ＊کاره ده‪ ،‬چ‪ NaCl ３‬ﻟﻪ اوبﻮ سره ﻣتجاﻧس ﻣخﻠﻮط جﻮړوي؛ ِپردې بﻨس＀ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣتجاﻧسﻮ‬ ‫ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻮ ＇خﻪ عبارت دي‪.‬‬ ‫‪٣‬‬

‫＇رﻧگﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬د ‪ NaCl‬ﻟﻪ حﻞ ک‪５‬دﻟﻮ ＇خﻪ ﻣتجاﻧس ﻣخﻠﻮط جﻮړ‪８４‬ي؟‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې د سﻮدﻳﻢ کﻠﻮراﻳد ‪ NaCl‬کرستﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻳﻮ گﻴﻼس اوبﻮ ک‪ ３‬ورزﻳات شﻲ‪ ،‬د خﻮړو ﻣاﻟگﻪ بﻪ حﻞ‬ ‫شﻲ؛ ﻧﻮ ‪ NaCl‬پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬حﻞ او ﻣحﻠﻮل بﻪ جﻮړ شﻲ‪ ،‬حﻞ ک‪５‬دل پﻪ دې ﻣعﻨا دي‪ ،‬چ‪ NaCl ３‬د حﻞ ک‪５‬دو‬ ‫وړتﻴا ﻟري ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ NaCl ３‬پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬حﻞ شﻲ‪＇ ،‬ﻪ بﻪ تر ﻻسﻪ شﻲ؟‬ ‫د ‪ NaCl‬کرستﻠﻮﻧﻪ پﻪ پرﻟﻪ پس‪ ３‬تﻮگﻪ ورک شﻮي او د ‪ Na +‬او ‪ Cl‬اﻳﻮﻧﻮﻧﻪ د کرستﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫جﻼ او د اوبﻮ ﻟﻪ ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮسره بﻪ ﻳﻮ‪＄‬ای اود ﻫﻐﻮی پﻪ واسطﻪ بﻪ چاپﻴره شﻮي وي‪:‬‬ ‫)‪Na + (aq) + Cl (aq‬‬

‫دﻟتﻪ بﻪ د سﻮدﻳﻢ او کﻠﻮراﻳد ！ﻮل اﻳﻮﻧﻮﻧﻪ پﻪ ﻣساوى ډول‬ ‫د اوبﻮ د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪＄ ３‬ای وﻟري )‪ (2-1‬شکﻞ‬ ‫چ‪ ３‬د حاصﻞ شﻮي ﻣحﻠﻮل خﻮﻧد بﻪ د ﻫﻐﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ برخﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳﻮشان وي‪ ،‬د ‪！ NaCl‬ﻮل کرستﻠﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫داس‪ ３‬ﻣتجاﻧس ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬د دوو اوﻳا ﻟﻪ ＇ﻮ ﻣﻮادو‬ ‫＇خﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮ ﻓاز ک‪ ３‬شتﻮن وﻟري‪ ،‬د ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻧﻮم‬ ‫ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬پﻪ ﻳﻮ ﻣحﻠﻮل ک‪ ،３‬اتﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ ﻳا اﻳﻮﻧﻮﻧﻪ‬ ‫پﻪ بشپ‪ ７‬ډول ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ＇خﻪ جﻼ ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫) ‪NaCl(s) + H 2 O(l‬‬

‫د سﻮدﻳﻢ آﻳﻮن‬

‫د اوبﻮ ﻣاﻟﻴکﻮل‬

‫د کﻠﻮراﻳد آﻳﻮن‬ ‫(‪ )2 - 1‬شکﻞ د خﻮړو د ﻣاﻟگ‪ ３‬ﻣحﻠﻮل ‪ ،‬د اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ او اوبﻮ د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ‬ ‫خپرﻳدل د ﻣحﻠﻮل پﻪ ！ﻮﻟﻮ برخﻮک‪３‬‬

‫‪ : 2-1‬د محلول اجزاوې‪:‬‬ ‫ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ د خاﻟصﻮ کﻴﻤﻴاﻳﻲ ﻣرکبﻮﻧﻮ پر خﻼف ک‪５‬دای شﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ بﻴﻼ بﻴﻠﻮ غﻠظتﻮﻧﻮ ＇خﻪ جﻮړشﻮي‬ ‫وي؛ باﻳد د ﻣﻮادو ﻧسبﻲ کچﻪ پﻪ ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬و！اکﻞ شﻲ‪ .‬د بﻮرې او اوبﻮ پﻪ ﻳﻮ ساده ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬د ﻳﻮې ﻣادې ذرې‬ ‫پﻪ بﻠﻪ ﻣاده ک‪ ３‬پﻪ ﻣتجاﻧس ډول ﻣخﻠﻮط ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ﻳﻮ ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬حﻞ ﻛﻮوﻧﻜﻲ ﻣحﻴط تﻪ ﻣحﻠﻞ او حﻞ شﻮې‬ ‫ﻣاده د حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪( ３‬ﻣﻨحﻠ‪ )３‬ﻣادې ﻳادوي ‪ .‬پﻪ عﻤﻮﻣ‪ ３‬ډول د حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣادې کچﻪ د حﻞ کﻮوﻧک‪３‬‬ ‫ﻣادې (ﻣحﻠﻞ) ﻟﻪ اﻧدازې ＇خﻪ ﻟ‪８‬ه ده ‪ .‬د اوبﻮ او اﻳتاﻳﻞ اﻟکﻮل ﻣحﻠﻮل‪ ،‬چ‪ ３‬د ‪ 20 g‬اﻳتاﻳﻞ اﻟکﻮل او ﻟﻪ ‪80 g‬‬ ‫اوبﻮ ＇خﻪ جﻮړ شﻮی وي‪ ،‬پﻪ دې ﻣحﻠﻮل کﻰ اﻳتاﻳﻞ اﻟکﻮل حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣاده او اوبﻪ ﻣحﻠﻞ دی‪＄ .‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫وختﻮﻧﻪ پﻪ ﻳﻮ ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬د حﻞ کﻮوﻧک‪ ３‬او حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣادې ！اکﻞ اسان کار ﻧﻪ دی؛ د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول‪ :‬د اوبﻮ‬ ‫او اﻟکﻮﻟﻮ پﻪ ‪ 50%‬ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬ډ‪４‬ر گران دی چ‪ ３‬وواﻳﻮ کﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬حﻞ کﻮوﻧک‪ ３‬او کﻮم ﻳﻮﻳ‪ ３‬حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪３‬‬ ‫ﻣاده ده ‪ .‬پﻪ ﻳﻮ ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬د ﻫﻐﻪ اجزاوې د ﻣخﻠﻮط پﻪ ډول د ﻧﻪ ！اکﻠﻲ وخت ﻟپاره تر ＇ﻮ‪ ،‬چ‪ ３‬شراﻳطﻮ بدﻟﻮن‬ ‫ﻧﻪ وي ک‪７‬ی‪ ،‬شتﻮن ﻟري‪.‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫حل ک‪５‬دونک‪ ３‬ماده ‪ : solute‬د ﻣحﻠﻮل ﻫﻐﻪ برخﻪ ده‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ حﻞ ﻛﻮوﻧﻜ‪ ３‬ک‪ ３‬حﻞ او پﻪ کﻮچﻨـــــــﻴﻮ‬ ‫ذرو (ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ‪ ،‬اتﻮﻣﻮﻧﻮ اوﻳا اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ) ！ﻮ！ﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫حل کوونک‪ ３‬ماده )‪ : (solvent‬د ﻣحﻠﻮل ﻫﻐﻪ برخﻪ ده‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ خپﻞ ‪＄‬ان ک‪ ３‬د حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣادې‬ ‫د حﻞ ک‪５‬دو وړتﻴا ﻟري او ﻫﻐﻪ پﻪ کﻮچﻨﻴﻮ برخﻮ ！ﻮ！ﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ :3-1‬د محلول جوړ‪４‬دل‬ ‫＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬رو درسﻮﻧﻮک‪ ３‬ووﻳﻞ شﻮل‪ ،‬اتﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د کﻴﻤﻴاﻳﻲ اړﻳکﻮ پﻪ واسطﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ‬ ‫بﻞ سره ﻳﻮ‪＄‬اى شﻮي دي‪ ،‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬اﻳﻮﻧ‪ ３‬دي‪ ،‬چ‪ ３‬دﻫﻐﻮ ب‪５‬ﻠگ‪ NaCl ３‬او ‪KCl‬‬ ‫‪٤‬‬

‫وړاﻧدې ک‪５‬دای شﻲ‪ ،‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣرکبﻮﻧﻮ د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ اړﻳک‪ ３‬اشتراکﻲ دي‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮى ب‪５‬ﻠگﻪ ک‪５‬دای شﻲ‬ ‫‪ CCl4 , NH 3 , I 2‬وړاﻧدې ک‪７‬ل شﻲ‪ .‬تاس‪ ３‬ﻫﻢ پﻮﻫ‪８５‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬اشتراکﻲ ﻗطب‪３‬‬ ‫دي‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮى ب‪５‬ﻠگﻪ ک‪５‬دای شﻲ د اوبﻮ ‪ H 2O‬او اﻣﻮﻧﻴا ‪ NH 3‬ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ وړاﻧدې شﻲ؛ پﻪ داس‪ ３‬حال‬ ‫ک‪ ３‬چ‪ H 2 ３‬او ‪ CH 4‬او پﻪ داس‪ ３‬ﻧﻮر ک‪ ３‬غﻴر ﻗطب‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬شتﻪ دي‪ .‬کﻪ چ‪５‬رې حﻞ کﻮوﻧکی د ﻣاﻳع‬ ‫حاﻟت وﻟري‪ ،‬د ﻫﻐﻪ د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬ضعﻴﻔﻪ ﻗﻮه شتﻮن ﻟری او د دوی د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ﻗﻮاو ډول د‬ ‫ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ ﻗطبﻴت ) ‪ (Polarity‬پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻣحﻠﻮﻟﻮ د جﻮړ‪４‬دو وروستﻪ د حﻞ شﻮې ﻣادې ذرې پﻪ ﻣتجاﻧس ډول د حﻞ کﻮوﻧک‪ ３‬ﻣادې د ذرو پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪３‬‬ ‫و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي او دا وﻳشﻞ ک‪５‬دل د حﻞ شﻮې ﻣادې د ذرو او ﻣحﻠﻞ د ذرو تر ﻣﻨ‪ ＃‬د جذب د ﻗﻮاو تابع دي؛ د‬ ‫ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول‪ :‬د ‪ NaCl‬پﻪ ﻣاﻟﻴکﻮل ﻛ‪ ３‬د ‪ Cl‬او ‪ Na +‬د اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ډ‪４‬ره غ‪＋‬تﻠ‪ ３‬ﻗﻮه پﻪ کرستﻠ‪ ３‬شبکﻪ‬ ‫ک‪ ３‬شتﻮن ﻟري؛ خﻮسره ﻟﻪ دې کﻠﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬د ‪ NaCl‬کرستﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻳﻮ گﻴﻼس اوبﻮ ک‪ ３‬واچﻮل ش‪ ،３‬سﻮدﻳﻢ کﻠﻮراﻳد‬ ‫پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬حﻞ کﻴ‪８‬ې او د ‪ Cl‬او ‪ Na +‬اﻳﻮﻧﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ＇خﻪ جﻼ ک‪８５‬ي‪ ،‬د اﻧرژي ﻫﻐﻪ سر چﻴﻨﻪ چ‪Cl ３‬‬ ‫او ‪ Na +‬د اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ د جﻼ ک‪５‬دﻟﻮ ﻻﻣﻞ گر‪ ،３＄‬کﻮم دي؟ ＇رﻧگﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ (‪ )3 - 1‬شکﻞ ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪ .‬د اوبﻮ‬ ‫ﻗطبﻲ ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ د ‪ NaCl‬پﻪ کرستﻞ اغ‪５‬زه اچﻮي‪:‬‬

‫(‪ )3 - 1‬شکﻞ پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬د ﻣاﻟگ‪ ３‬د کرستﻠﻮﻧﻮ حﻞ ک‪５‬دل ＊ﻴﻲ‬

‫پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول جاﻣد اﻳﻮﻧﻲ ﻣرکبﻮﻧﻪ پﻪ ﻗطبﻲ ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬ﻟﻪ غﻴر ﻗطبﻲ ﻣحﻠﻮل ＇خﻪ ＊ﻪ حﻞ ک‪８５‬ي؛ د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ډول‪ :‬د پﻮتاشﻴﻢ اﻳﻮ داﻳد ( ‪ ) KI‬اﻳﻮﻧﻲ ﻣرکب پﻪ اوبﻮ (ﻗطبﻰ ﻣحﻠﻞ) ک‪ ３‬حﻞ ک‪８５‬ي؛خﻮ پﻪ غﻴر ﻗطبﻲ ﻣرکبﻮﻧﻮ ک‪،３‬‬ ‫ﻟکﻪ کاربﻦ تترا کﻠﻮراﻳد ﻧﻪ حﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬اﻳا پﻪ اوبﻮک‪ ３‬حﻞ ک‪５‬دل ﻳﻮازې د اﻳﻮﻧﻲ ﻣرکبﻮﻧﻮ پﻮرې ت‪７‬ﻟﻲ دی؟ ＇رﻧگﻪ چ‪３‬‬ ‫تاس‪ ３‬پﻮﻫ‪８５‬ۍ گﻠﻮکﻮز ) ‪ (C 6 H12O 6‬پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬پﻪ أساﻧ‪ ９‬سره حﻠﻴ‪８‬ي‪ ،‬سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬د ‪ H,C‬او ‪ O‬اتﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ‬ ‫بﻞ سره پﻪ خپﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬اشتراکﻲ اړﻳکﻪ ﻟري‪ ،‬د گﻠﻮکﻮز حﻞ ک‪５‬دل پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬د حﻞ کﻮوﻧک‪(３‬اوبﻮ ) او حﻞ شﻮې‬ ‫ﻣادې ( گﻠﻮکﻮز ) ک‪ ３‬د ‪ - OH‬د گروپﻮﻧﻮ دشتﻮن ﻟﻪ کبﻠﻪ دی چ‪ ３‬د اوبﻮ او گﻠﻮکﻮز د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ﻫاﻳدروجﻨﻲ‬ ‫اړﻳکﻮ پﻪ جﻮړﻳدو پای تﻪ رس‪８５‬ي او د گﻠﻮکﻮز د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ د جﻼ ک‪５‬دﻟﻮ ﻻﻣﻞ د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ جاﻣدې کتﻠ‪＇ ３‬خﻪ دی‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫زﻧ‪％‬ﻴري ﻓارﻣﻮل‬ ‫حﻠﻘﻮي ﻓارﻣﻮل‬ ‫ﻣحﻠﻮل جﻮړوي‪.‬‬

‫(‪ )4 - 1‬شکﻞ د گﻠﻮکﻮز ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ جﻮړ＊ت‬

‫‪٥‬‬

‫‪ :4 -1‬د محلولونو ډولونه‪:‬‬ ‫ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ گاز‪ ،‬ﻣاﻳع او جاﻣد پﻪ درې ﻓزﻳک‪ ３‬ډوﻟﻮﻧﻮ شتﻮن ﻟري‪！ ،‬ﻮل حﻞ کﻮوﻧکﻲ او حﻞ شﻮې ﻣادې‪ ،‬چ‪ ３‬د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ حاﻟتﻮﻧﻮ‬ ‫(گازات‪ ،‬ﻣاﻳعات‪ ،‬جاﻣدات) ﻟروﻧک‪ ３‬دي او د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د جﻮړﻳدو ﻻﻣﻞ گر‪＄‬ــــــــﻲ‪ ،‬پﻪ (‪ )1-1‬جدول ک‪＊ ３‬ﻮدل شﻮي دي‪،‬‬ ‫پﻪ ﻫره ب‪５‬ﻠگﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ د حﻞ کﻮوﻧکﻰ او بﻠﻪ برخﻪ د حﻞ شﻮې ﻣادې پﻪ تﻮگﻪ پﻪ پام کﻲ ﻧﻴﻮل شﻮي ده‪ ،‬ډ‪４‬ر اﻟﻴاژوﻧﻪ؛ ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫برﻧج ﻟﻪ ﻣس او جست ＇خﻪ جﻮړشﻮي دي) ﻳﻮ جاﻣد ﻣحﻠﻮل دی چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ ３‬د دوو ﻳا زﻳاتﻮ ﻓﻠزوﻧﻮ اتﻮﻣﻮﻧﻪ شتﻮن ﻟري او پﻪ‬ ‫ﻣتجاﻧس ډول ﻣخﻠﻮط شﻮي دي‪ .‬د ﻳﻮ اﻟﻴاژ خﻮاص (جاﻣد ﻣحﻠﻮل) تﻞ د جﻮړوﻧکﻮ برخﻮ ﻟﻪ خﻮاص سره تﻮپﻴر ﻟري؛ د ب‪５‬ﻠگ‪３‬‬ ‫پﻪ ډول‪ :‬د اوسپﻨ‪ ３‬اﻟﻴاژوﻧﻪ د خاﻟص‪ ３‬او سپﻨ‪ ３‬پﻪ ﻧسبت ډ‪４‬ر کﻠک او د زﻧگ وﻫﻠﻮ پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر！ﻴﻨگ دي‪ .‬د سروزرو او‬ ‫سپﻴﻨﻮزرو اﻟﻴاژ کﻠک او د ﻫﻐﻮ د سختﻰ درجﻪ زﻳاتﻪ ده‪.‬‬ ‫دا چ‪ ３‬اوبﻠﻦ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ (چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮى حﻞ شﻮې ﻣاده د گاز‪ ،‬ﻣاﻳع ﻳا جاﻣد حاﻟت وﻟري)‪ ،‬پﻪ کﻴﻤﻴاوي او بﻴاﻟﻮژﻳکﻲ تعاﻣﻠﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫خﻮرا ډ‪４‬ر اﻫﻤﻴت ﻟري‪ ،‬دا ډول ﻣخﻠﻮط بﻪ پﻪ بشپ‪ ７‬ډول و＇‪７５‬ل شﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻧﻬﻪ ډوﻟﻪ دی چ‪ ３‬عبارت دي ﻟﻪ ‪:‬‬ ‫(‪ )1-1‬جدول‬ ‫‪２－‬ﻪ‬

‫حﻞ شﻮې ﻣاده‬

‫حﻞ ﻛﻮوﻧﻜ‪ ３‬ﻣاده‬

‫د ﻣحﻠﻮل ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﻳ‪３‬‬

‫‪1‬‬

‫گاز‬

‫گاز‬

‫ﻫﻮا‬

‫‪2‬‬

‫گاز‬

‫ﻣاﻳع‬

‫کﻮکا کﻮﻻ‬

‫‪3‬‬

‫گاز‬

‫جاﻣد‬

‫پﻪ پﻼتﻴﻦ ک‪ ３‬ﻫاﻳدروجﻦ‬

‫‪4‬‬

‫ﻣاﻳع‬

‫ﻣاﻳع‬

‫اﻟکﻮل پﻪ اوبﻮک‪３‬‬

‫‪5‬‬

‫ﻣاﻳع‬

‫گاز‬

‫داوبﻮ ب‪７‬اس پﻪ ﻫﻮاکﻲ‬

‫‪6‬‬

‫ﻣاﻳع‬

‫جاﻣد‬

‫کرستاﻟﻲ اوبﻪ‬

‫‪7‬‬

‫جاﻣد‬

‫جاﻣد‬

‫اﻟﻴاژوﻧﻪ‬

‫‪8‬‬

‫جاﻣد‬

‫ﻣاﻳع‬

‫پﻪ اوبﻮک‪ ３‬ﻣاﻟگﻪ‬

‫گاز‬

‫کاربﻦ پﻪ دود ک‪３‬‬

‫‪9‬‬ ‫‪ :5 -1‬مشبوع او غير مشبوع محلول‬ ‫جاﻣد‬

‫تاس‪ ３‬کﻮﻻې شﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬د خﻮړو د ﻣاﻟگ‪ ３‬ﻳﻮه ﻗاشﻮغﻪ پﻪ ﻳﻮ گﻴﻼس اوبﻮک‪ ３‬پﻪ أساﻧ‪ ９‬سره حﻞ ک‪７‬ئ‪.‬کﻪ د خﻮړو د ﻣاﻟگ‪ ３‬ﻳﻮه اﻧدازه‬ ‫د اوبﻮ پﻪ گﻴﻼس ک‪ ３‬ورزﻳاتﻪ ک‪７‬ئ وبﻪ گﻮري‪ ،‬چ‪ ３‬د خﻮړو ور زﻳاتﻪ شﻮې ﻣاﻟ‪／‬ﻪ پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬ﻧﻪ حﻞ ک‪８５‬ي اود ‪－‬ﻴﻼس پﻪ ＊کتﻨ‪９‬‬ ‫برخ‪ ３‬ک‪ ３‬پات‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ﻫرﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬دتﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ！اکﻠ‪ ３‬درجﻪ ک‪ ３‬پﻪ حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣادې ک‪ ３‬د ﻣﻨحﻠ‪ ３‬ﻣادي ﻳﻮه ！اکﻠ‪ ３‬کچﻪ‬ ‫پﻪ حﻞ کﻮوﻧکﻮ کﻰ حﻞ کﻴداى ش‪ ３‬او دا کچﻪ د حﻞ شﻮې ﻣادې ﻣاﻫﻴت‪ ،‬دﻣحﻠﻞ او تﻮدوخ‪ ３‬درج‪ ３‬پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫د دې رو＊اﻧﻮﻟﻮ ﻟپاره‪ ،‬چ‪＇ ３‬رﻧگﻪ ﻳﻮه ！اکﻠ‪ ３‬کچﻪ حﻞ شﻮې ﻣاده پﻪ حﻞ کﻮوﻧکی ﻣادې ک‪ ３‬حﻞ ک‪８５‬ي؛ ﻣﻮﻧ‪ ８‬باﻳد دحﻞ ک‪５‬دﻟﻮ‬ ‫عﻤﻠﻴﻪ ﻣﻮضﻮع پﻪ ‪＄‬ﻴر سره و＇ﻴ‪７‬و‪.‬‬ ‫‪٦‬‬

‫کﻪ چ‪５‬رې د خﻮړو جاﻣده ﻣاﻟگﻪ ) ‪ ( NaCl‬پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬واچﻮل شﻲ‪ ،‬د ‪ Na +‬او ‪ Cl-‬اﻳﻮﻧﻮﻧﻪ د خﻮړو د ﻣاﻟگ‪ ３‬د کرستﻠﻮﻧﻮ‬ ‫سطحﻪ خﻮش‪ ３‬کﻮي او پﻪ خپﻠﻪ د حﻞ کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬حرکت کﻮي‪＄ ،‬ﻴﻨ‪ ３‬وخت د دې حﻞ شﻮو ﻟﻪ اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ د کرستال‬ ‫(جاﻣد) حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪３‬‬ ‫ﻟﻪ سطح‪ ３‬سره ！کر او پﻪ ﻫﻐﻪ ‪＄‬اى ک‪ ３‬ب‪５‬رتﻪ پات‪ ３‬ک‪８５‬ي کﻠﻪ چ‪ ３‬جاﻣد (حﻞ شﻮي) حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣاده‬ ‫ﻣاده‪.‬‬ ‫ﻣﻮاد ډ‪４‬ر زﻳات حﻞ شﻲ او د حﻞ شﻮو اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ غﻠظت زﻳاتﻮاﻟﻰ وﻣﻮﻣﻲ‪،‬‬ ‫د اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ او کرستﻠﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪！ ＃‬کروﻧﻪ ﻧﻮر ﻫﻢ زﻳات‪８５‬ي او پﻪ پای ک‪３‬‬ ‫داس‪ ３‬حاﻟت تﻪ رسﻴ‪８‬ي‪ ،‬د ﻫﻐﻮ د اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ چ＂کتﻴا کﻮم چ‪ ３‬د کرستﻞ‬ ‫سطحﻪ ﻳ‪ ３‬پرﻳ‪＋‬ﻲ او ﻣحﻠﻮل تﻪ وﻻړ دي‪ ،‬دﻫﻐﻮ اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ چ＂کتﻴاسره‬ ‫برابرﻳ‪８‬ي چ‪ ３‬دکرستاﻟﻮﻧﻮ سطح‪ ３‬تﻪ ب‪５‬رتﻪ را‪ ،３＄‬پﻪ دې حاﻟت کﻰ د‬ ‫کرستﻠﻮﻧﻮ د حﻠﻴدو او کرستﻠﻮﻧﻮ د جﻮړﻳدو تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻣتحرک تعادل ﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫را‪＄‬ﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ (‪ )5 - 1‬شکﻞ ک‪＊ ３‬ﻮدل شﻮی دی‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل چ‪３‬‬ ‫د حﻞ شﻮې ﻣادې ډ‪４‬ره زﻳاتﻪ کچﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻞ ‪＄‬ان ک‪ ３‬حﻞ ک‪７‬ې وي‪،‬‬ ‫د ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪:‬‬

‫ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل‬ ‫غﻴر ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل‬

‫اﻧحﻼﻟﻴت‬

‫د‪NaCl‬کتﻠﻪچ‪３‬پﻪ ‪ 100 g‬اوبﻮک‪３‬حﻞشﻮﻳده‬

‫(‪ )5 - 1‬شکﻞ پﻪ ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬د جاﻣد ﻣﻨحﻠﻮ ﻣادو او د‬ ‫ﻫﻤدې ﻣادې ﻣاﻳع حاﻟت د تعادل پﻪ حاﻟت ک‪ ３‬د حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣادې‬ ‫د حﻞ ک‪５‬دﻟﻮ او تبﻠﻮر ک‪５‬دﻟﻮ چ＂کﻴتا پﻪ ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬ﻣساوي ده‪ .‬چ‪３‬‬ ‫ﻣخک‪ ３‬ﻣﻮ وﻟﻴدل ﻳﻮه ﻗاشﻮغﻪ د خﻮړو ﻣاﻟگﻪ پﻪ ﻳﻮ گﻴﻼس اوبﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫حﻞ ک‪５‬دﻟﻮ ＇خﻪ وروستﻪ اوس ﻫﻢ کﻮﻻی شﻮ د خﻮړو د ﻣاﻟگ‪ ３‬ﻧﻮره‬ ‫کچﻪ پﻪ ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬حﻞ ک‪７‬و‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل چ‪ ３‬د ﻧﻮرې حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪３‬‬ ‫ﻣادې د حﻞ ک‪５‬دﻟﻮ ﻗدرت پﻪ خپﻞ ‪＄‬ان ک‪ ３‬وﻟري؛ د غﻴر ﻣشبﻮع‬ ‫ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬

‫(‪ )5 - 1‬شکﻞ د ﻣاﻳع ﻣحﻠﻞ ﻣادى او جاﻣدى ﻣﻨحﻠﻰ ﻣادي تر ﻣﻨ＆ د تعادل حال بﻪ ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل ﻛ‪３‬‬

‫(‪ )6 - 1‬شکﻞ‪ :‬پﻪ ‪ 20°C‬تﻮدوخﻪ او پﻪ ‪ 100 g‬گراﻣﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬د خﻮړو د‬ ‫ﻣاﻟگ‪ ３‬حﻠﻴدل‪.‬‬

‫د حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣادې ！اکﻠ‪ ３‬کچﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ！اکﻠ‪ ３‬درج‪ ３‬ک‪ ３‬د ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل دﻻس تﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره پﻪ کاروړل‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬د اﻧحﻼل پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ！اکﻠ‪ ３‬درجﻪ ک‪ ３‬د ﻳﻮې جاﻣدې ﻣادې حﻠﻴدل د ﻫﻐ‪ ３‬ﻣادې ﻟﻮړه کچﻪ ده کﻮم چ‪３‬‬ ‫پﻪ ‪－ 100‬راﻣﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬حﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻣشبﻮع او غﻴر ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل ترﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳکﻪ او د خﻮړو د ﻣاﻟگ‪ ３‬حﻠ‪５‬دل پﻪ (‪)6 - 1‬‬ ‫شکﻞ ک‪＊ ３‬ﻮدل شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ :6_1‬له مشبوع څخه لوړ محلول‬ ‫＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬پﻪ (‪ )2 - 1‬جدول ک‪ ３‬ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪ ،‬د ډ‪４‬رو زﻳاتﻮ جاﻣدو ﻣﻮادو حﻠﻴدل د تﻮدوخ‪ ３‬د درج‪ ３‬پﻪ ﻟﻮړواﻟﻲ ډ‪４‬رﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې ﻳﻮ ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ حﻠﻴدل د تﻮدوخ‪ ３‬د درج‪ ３‬پﻪ زﻳاتﻮاﻟﻲ زﻳات شﻮی وي‪ ،‬خﻮ دا ﻣحﻠﻮل سﻮړ ک‪７‬اى‬ ‫شﻲ‪＇ ،‬ﻪ بﻪ وﻟﻴدل شﻲ؟‬ ‫د س‪４７‬دو پﻪ پاﻳﻠﻪ حﻞ ک‪５‬دل کﻤﻴ‪８‬ي او د حﻞ شﻮې ﻣادې ﻫﻐﻪ زﻳاتﻪ کچﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬د تﻮدوخ‪ ３‬د زﻳاتﻮاﻟﻲ ﻟﻪ کبﻠﻪ حﻞ شﻮې وي‪،‬‬ ‫ب‪５‬رتﻪ پﻪ ﻣحﻠﻮل ک‪＊ ３‬کتﻪ ک‪＋‬ﻴﻨﻲ او د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ！ﻴ＂ﻮ درجﻮ ک‪ ３‬د ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل د جﻮړ‪４‬دو ﻻﻣﻞ کر‪＄‬ﻲ؛ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬وخت داس‪３‬‬ ‫‪٧‬‬

‫پ‪＋５‬ﻪ ﻫﻢ ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬ﻣحﻠﻮل د س‪４７‬دو سره بﻴا ﻫﻢ پﻪ خپﻞ حاﻟت پات‪ ３‬ک‪８５‬ي او حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣاده ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇خﻪ ﻧﻪ جﻼ‬ ‫ک‪８５‬ي او ﻟﻪ ﻣشبﻮع ＇خﻪ ﻟﻮړﻣحﻠﻮل جﻮړوي؛ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﻣشبﻮع ＇خﻪ ﻟﻮړﻣحﻠﻮل ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل ＇خﻪ عبارت دی چ‪ ３‬د‬ ‫ﻫﻐ‪ ３‬د حﻞ شﻮې ﻣادې کچﻪ ﻟﻪ ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻧسبت د ﻳﻮشان شراﻳطﻮ ﻻﻧدې زﻳاتﻪ وي‪.‬‬ ‫فعاليت‬ ‫مشبوع او غير مشبوع محلول‬ ‫داړتيا توکي او سامان‪ 250 :‬ﻣﻠﻲ ﻟﻴتره بﻴکر‪ ،‬ترﻣاﻣتر‪ ،‬دبﻨسﻦ ＇راغ ‪ ،‬ﻧﻴﻮﻧک‪ ３‬ک‪７‬ۍ‪ ،‬ﻧﻪ سﻮ‪＄‬ﻴدوﻧک‪ ３‬جاﻟ‪60 ،９‬‬ ‫‪－‬راﻣﻪ سﻮدﻳﻢ اسﻴتات )‪(CH 3 COONa‬‬ ‫ک‪７‬نالره‪:‬‬ ‫‪o‬‬ ‫‪ )1‬سﻞ ﻣﻠﻲ ﻟﻴتره اوبﻪ پﻪ ‪ 250‬ﻣﻠﻲ ﻟﻴتره بﻴکر ک‪ ３‬واچﻮۍ او تر ‪ 80 C‬پﻮرې تﻮدوخﻪ ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ )2‬تﻮدو اوبﻮ ک‪ ３‬تر ﻫﻐﻪ وختﻪ سﻮدﻳﻢ اسﻴتات ورزﻳات او وﻳ‪＊ ３‬ﻮر وئ تر ＇ﻮ چ‪ ３‬ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل ﻳ‪ ３‬جﻮړشﻲ‪ ،‬پﻪ دې‬ ‫تﻮگﻪ ＊اﻳی ﻳﻮ اﻧدازه سﻮدﻳﻢ اسﻴتات بﻪ د بﻴکر پﻪ ﻻﻧدﻳﻨ‪ ９‬برخ‪ ３‬ک‪ ３‬پات‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫‪ )3‬ﻻس تﻪ راغﻠی ﻣحﻠﻮل ﻓﻠتر اوجاﻣده برخﻪ ور‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬جﻼ ک‪７‬ئ‪ ،‬بﻴا ﻣحﻠﻮل پر خپﻞ ‪＄‬ای کﻴ‪８‬دئ‪ ،‬چ‪ ３‬سﻮړشﻲ‪.‬‬ ‫‪ )4‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣحﻠﻮل بﻴا دکﻮ！‪ ３‬د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ کچﻪ سﻮړ شﻮ‪＇ ،‬ﻮ وړې ！ﻮ！‪ ３‬دسﻮدﻳﻢ اسﻴتات کرستال ورزﻳات ک‪７‬ئ‪ ،‬خپﻠ‪３‬‬ ‫ﻟﻴدﻧ‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫ددې ﻣحﻠﻮل د ک‪５＋‬ﻨاستﻠﻮد چ＂کتﻴا ﻻﻣﻞ ＇ﻪ دی؟‬ ‫کﻮم ډول ﻣحﻠﻮل بﻪ دﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل ﻟﻪ ک‪＋‬ﻴﻨاستﻠﻮ ＇خﻪ وروستﻪ پﻪ ﻻس راشﻲ؟‬ ‫‪ :7 - 1‬د حل ک‪５‬دونک‪ ３‬او دحل کوونک‪ ３‬مادې متقابله اغ‪５‬زه‪:‬‬ ‫ﻳﻮ پربﻞ ک‪ ３‬د تﻮکﻮ حﻠﻴدل پﻪ بشپ‪７‬ه تﻮ‪－‬ﻪ سره تﻮپﻴر ﻟري‪ ،‬د دې اﻣکان شتﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻣاده پﻪ حﻞ ﻛﻮوﻧﻜﻲ ک‪ ３‬پﻪ ﻫر ﻧسبت‬ ‫حﻞ شﻲ او ﻳا دا چﻲ پﻪ بﻞ حﻞ ﻛﻮوﻧﻜﻲ ک‪ ３‬ﻟ‪ ８‬حﻞ شﻲ؛ ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ک‪５‬دای شﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻣاده پﻪ بﻠ‪ ３‬ﻣادې ک‪ ３‬ﻫﻴ＆ حﻞ ﻧﻪ‬ ‫شﻲ‪ .‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول ورتﻪ ﻣﻮاد ﻳﻮ پر بﻞ ک‪＊ ３‬ﻪ حﻞ ک‪８５‬ي‪ :‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول‪ :‬دﻧﻔتاﻟﻴﻦ ﻫاﻳدرو کاربﻦ پﻪ بﻨزﻳﻦ ک‪＊ ３‬ﻪ حﻞ ک‪８５‬ي‬ ‫خﻮ پﻪ اﻟکﻮﻟﻮک‪ ３‬پﻪ ＊ﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻧﻪ حﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬د ﻧﻔتاﻟﻴﻦ ﻣرکبﻮﻧﻪ پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬ﻫﻴ＆ ﻧﻪ حﻞ ک‪８５‬ي؛ ﻧﻮ ورتﻪ ﻣﻮاد ﻳﻮ پﻪ بﻞ ﻛ‪ ３‬حﻞ ک‪８５‬ي‪،‬‬ ‫ﻣبﻼئﻴﻞ د ﻣﻮ！رو پﻪ پ＂روﻟﻮ ک‪ ３‬حﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬دواړه پﻮرتﻨ‪ ９‬ﻣادې غﻴر ﻗطبﻲ دي‪ ،‬چ‪ ３‬دﻫﻐﻮى پﻪ ترکﻴب ک‪ ３‬دﻫاﻳدروجﻦ او کاربﻦ‬ ‫شتﻮن ډ‪４‬ر زﻳات دی‪ ،‬ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا غﻮړي پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬ﻧﻪ حﻞ ک‪８５‬ي ‪＄‬کﻪ اوبﻪ ﻳﻮه ﻗطبﻲ ﻣاده ده‪ ،‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ،３‬چ‪ ３‬غﻮړي‬ ‫ﻗطبﻲ ﻧﻪ دي وﻟ‪ ３‬ورتﻪ ﻣﻮاد ﻳﻮ پﻪ بﻞ ک‪ ３‬د غﻴر ﻣشابﻪ ﻣﻮادو پﻪ پرتﻠﻪ زﻳات حﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬کﻮم عاﻣﻠﻮﻧﻪ پﻪ حﻠﻴدﻟﻮ اغ‪５‬زه ﻟري؟‬ ‫د ﻳﻮې ﻣادې حﻠﻴدل پﻪ بﻠﻪ ﻣاده ک‪ ３‬د ذرو (ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ ﻳا اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ) تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ﻧسبﻲ جذب ﻗﻮاوو پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬سﻮچ کﻮو‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬د حﻞ کﻮوﻧکﻮ ذرو تر ﻣﻨ‪ ＃‬او ﻫﻢ د جذب ﻗﻮې ﻗﻮه او د حﻞ ک‪５‬دوﻧکی ﻣادې د ذرو ترﻣﻨ‪ ＃‬د جذب ﻗﻮي ﻗﻮه شتﻮن ﻟري‪،‬‬ ‫خﻮ حﻞ ﻛ‪５‬دوﻧﻜ‪ ３‬او حﻠﻮوﻧک‪ ３‬ﻣادې د ذرو تر ﻣﻨ‪ ＃‬د جذب ﻗﻮه ضعﻴﻔﻪ ده؛ ﻧﻮ پﻪ دې حاﻟت ک‪ ３‬د جذب د ﻗﻮې ﻗﻮاوې تر ﻫﻐﻪ‬ ‫پﻮرې چ‪ ３‬دحﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣادې او حﻠﻮوﻧک‪ ３‬ﻣادې ذرې ﻣخﻠﻮط ﻧﻪ شﻲ‪ ،‬پر‪＄‬ای پات‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬دحﻠﻮوﻧک‪ ３‬او حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪３‬‬ ‫ﻣادې سﻴستﻢ بﻪ ډ‪４‬ره ﻟ‪８‬ه اﻧرژي وﻟري‪.‬‬ ‫‪ :8 - 1‬ايوني محلولونه‬ ‫پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ اﻳﻮﻧﻲ ﻣرکبﻮﻧﻮ حﻞ ک‪５‬دل ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ＇خﻪ د ﻟﻴدﻟﻮ وړ تﻮپﻴر ﻟري ؛ د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول‪ :‬د خﻮړو د ﻣاﻟگ‪ ３‬حﻞ‬ ‫ک‪５‬دل د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ‪ 25°C‬او پﻪ ‪ 100mL‬اوبﻮ ک‪ 36g ３‬دی‪ ،‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬د کﻠسﻴﻢ کاربﻮﻧﻴ＀ حﻞ ک‪５‬دل د تﻮدوخ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې درجﻪ ک‪ 0.00070 g ３‬پﻪ ‪ 100mL‬اوبﻮ ک‪ ３‬دی‪ .‬پﻪ ر＊تﻴا سره چ‪ ３‬پﻪ اوبﻮک‪ ３‬د اﻳﻮﻧﻲ ﻣرکبﻮﻧﻮ‬ ‫‪٨‬‬

‫اﻧحﻼل ﻟﻪ دوو عاﻣﻠﻮﻧﻮ سره اړﻳکﻪ ﻟري ‪＄‬کﻪ دا عاﻣﻞ د حﻞ کﻮوﻧک‪ ３‬ﻣادې ﻣاﻫﻴت او تﻮدوخﻪ ده‪.‬‬ ‫پﻪ اوبﻮک‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ تﻮکﻮ حﻞ ک‪５‬دل د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ درجﻮ ک‪ ３‬پﻪ (‪ )2 - 1‬جدول کﻰ ＊ﻮدل شﻮی‬ ‫دی‪ .‬کﻪ چ‪５‬رې جدول تﻪ ‪＄‬ﻴرشئ و بﻪ گﻮرئ چ‪ ３‬حﻞ ک‪５‬دل د حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣادې پﻪ ﻣاﻫﻴت او د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ‬ ‫درج‪ ３‬بدﻟﻮن کﻮي‪ ،‬پﻪ دې جدول ک‪ ３‬پﻪ آساﻧ‪ ９‬سره ﻟﻴدﻟﻲ ش‪ ９‬چ‪ ３‬د سﻮدﻳﻢ ﻧاﻳترﻳت او سپﻴﻨﻮ زرو د ﻧاﻳترﻳت‬ ‫اﻧحﻼﻟﻴت زﻳات دی ‪＄‬کﻪ دواړه ﻣادې اﻳﻮﻧﻲ ﻣرکبﻮﻧﻪ دي او اوبﻪ ﻫﻢ ﻳﻮه ﻗطبﻲ ﻣاده ده‪ ،‬ﻻکﻦ ！ﻮل آﻳﻮﻧﻲ ﻣرکبﻮﻧﻪ‬ ‫پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮشان حﻠ‪５‬دل ﻟﻪ ‪＄‬ان ＇خﻪ ﻧﻪ ＊کاره کﻮي‪ ،‬پﻪ ر＊تﻴا‪ ،‬چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻟﻪ دې ﻣرکبﻮﻧﻮ ＇خﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫کﻠسﻴﻢ ﻫاﻳدروکساﻳد ‪ Ca (OH ) 2‬پﻪ اوبﻮک‪ ３‬ﻟ‪ ８‬حﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫( ‪ 0.173 g‬ﻛﻠسﻴﻢ ﻫاﻳدروﻛساﻳد پﻪ ‪ 100 g‬اوبﻮک‪ ３‬د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ‪ 20°C‬ک‪ ３‬حﻠ‪８５‬ي) پﻪ اوبﻮک‪３‬‬ ‫‪ Ca (OH ) 2‬د ﻟ‪ ８‬اﻧحﻼﻟﻴت ﻻﻣﻞ د ‪ Ca 2+‬اﻳﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ جذب ﻗﻮاو سره اړﻳکﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫د (‪ )2 - 1‬جدول دکﻤﻴتﻮﻧﻮ پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ سره د ‪ KI‬حﻞ ک‪５‬دل د ‪ NaCl‬سره پرتﻠﻪ ک‪７‬ئ‪ ،‬أﻳا د ﻫﻐﻮى‬ ‫حﻞ ک‪５‬دل د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ زﻳاتﻮاﻟﻲ پﻪ عﻴﻦ ﻧسبت زﻳات‪８５‬ي؟ پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول وﻳﻠی شﻮ چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ جاﻣداتﻮ‬ ‫حﻞ ک‪５‬دل د تﻮدوخ‪ ３‬د درج‪ ３‬زﻳاتﻮاﻟﻲ ﻳﻮشان ﻧﻪ دی د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول‪ :‬د ‪ 128g KI‬پﻪ ‪ 100 g‬اوبﻮک‪３‬‬ ‫د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ‪ 0°C‬ک‪ ３‬حﻞ ک‪８５‬ي او د ﻫﻐﻮ ‪ 144 g‬پﻪ ‪ 100 g‬اوبﻮ ک‪ ３‬د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ‪ 20°C‬حﻞ ک‪８５‬ي‪،‬‬ ‫پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ‪ 37.7g NaCl‬دتﻮدوخ‪ 0°C ３‬درج‪ ３‬او پﻪ ‪ 20o C‬تﻮدوخﻪ ﻛ‪ 35.9 g ３‬تﻪ‬ ‫ﻟﻮړﻳ‪８‬ي‪ .‬د ﻟ‪８‬و شﻤ‪５‬رو جاﻣداتﻮ اﻧحﻼﻟﻴت د تﻮدوخﻰ پﻪ زﻳاتﻮاﻟی ！ﻴ＂ﻴ‪８‬ي؛ د ﻫﻐﻮى ب‪５‬ﻠگﻪ ‪ Li2CO3‬گ‪２‬ﻠی شﻮ‪.‬‬ ‫(‪ )2_1‬جدول‪ :‬د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ درجﻮک‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣﻮادو حﻠﻴدل پﻪ ‪ 100 g‬ﻣحﻠﻞ ک‪３‬‬ ‫د حﻠ‪５‬دو ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې پﻪ سﻞ ‪－‬راﻣﻪ حﻞ ﻛﻮوﻧﻜﻲ ک‪ ３‬د ﻣﻮادو د حﻠﻴدو کچﻪ‬ ‫د تﻮدوخ‪ ３‬درج‪ ３‬پﻪ‬

‫ﻣرکب‬

‫‪o‬‬

‫‪0 C‬‬

‫‪o‬‬

‫‪20 C‬‬

‫‪o‬‬

‫‪60 C‬‬

‫‪o‬‬

‫‪100 C‬‬

‫‪AgNO3‬‬

‫‪122‬‬

‫‪216‬‬

‫‪440‬‬

‫‪733‬‬

‫‪Ba(OH)2‬‬

‫‪67 .1‬‬

‫‪3.89‬‬

‫‪20.94‬‬

‫‪-‬‬

‫‪C12 H 22O11‬‬

‫‪179‬‬

‫‪204‬‬

‫‪287‬‬

‫‪487‬‬

‫‪Ca (OH) 2‬‬

‫‪.0.89‬‬

‫‪0.173‬‬

‫‪0.121‬‬

‫‪0.07‬‬

‫‪KCl‬‬

‫‪28,0‬‬

‫‪34.2‬‬

‫‪45.8‬‬

‫‪56.3‬‬

‫‪Kl‬‬

‫‪128‬‬

‫‪144‬‬

‫‪176‬‬

‫‪206‬‬

‫‪LiCl‬‬

‫‪69.2‬‬

‫‪83.5‬‬

‫‪98.4‬‬

‫‪128‬‬

‫‪Li2CO 3‬‬

‫‪1.54‬‬

‫‪1.33‬‬

‫‪1.01‬‬

‫‪0.85‬‬

‫‪NaCl‬‬

‫‪35.7‬‬

‫‪35.9‬‬

‫‪37.1‬‬

‫‪39.2‬‬

‫‪NaNO3‬‬

‫‪73‬‬

‫‪87.6‬‬

‫‪122‬‬

‫‪180‬‬ ‫‪٩‬‬

‫فعاليت‬ ‫حل ي‪ ３‬ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫د ‪ 7 - 1‬گراف پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ سره ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮتﻪ‬ ‫‪＄‬ﻮاب ور ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ - 1‬کﻪ چ‪５‬ري وغﻮاړئ‪ ،‬چ‪ ３‬د اﻣﻮﻧﻴﻢ کﻠﻮراﻳد ﻣشبﻮع‬ ‫ﻣحﻠﻮل د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ‪ 40°C ، 0°C‬او ‪80°C‬‬ ‫‪KBr‬‬ ‫ک‪ ３‬جﻮړ ک‪７‬ئ‪ ،‬د پﻮرتﻨ‪ ９‬تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ﻫر درجﻪ ک‪３‬‬ ‫بﻪ پﻪ کﻮم اﻧدازه اﻣﻮﻧﻴﻢ کﻠﻮراﻳد پﻪ ‪ 100 g‬اوبﻮک‪ ３‬حﻞ‬ ‫ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ - 2‬کﻪ چ‪５‬رې وغﻮاړئ چ‪ ３‬د سﻮدﻳﻢ ﻧاﻳترﻳت ﻣشبﻮع‬ ‫ﻣحﻠﻮل د تﻮدوخ‪ 40°C ، 0°C ３‬او ‪ 80°C‬ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫‪ 7 - 1‬شکﻞ پﻪ ‪ 100 g‬اوبﻮک‪ ３‬د ﻣاﻟگﻲ د حﻞ ک‪５‬دﻟﻮ گراف‬ ‫ﻻس راوړئ‪ ،‬د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ پﻮرتﻨﻴﻮ درجﻮ ک‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻪ‬ ‫کچﻪ سﻮدﻳﻢ ﻧاﻳترﻳت پﻪ ‪ 100 g‬اوبﻮ ک‪ ３‬حﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ : 9 - 1‬د محلولونو غلظت‬ ‫د حﻞ ﻛ‪５‬دوﻧﻜﻮ ﻣﻮادو کچﻪ د ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻳﻮه واحد حجﻢ ک‪ ３‬او ﻳا د حﻞ ﻛﻮوﻧﻜﻮ د کتﻠﻮ پﻪ ﻳﻮ واحدک‪ ３‬شتﻮن د غﻠظت‬ ‫‪n‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪n‬‬ ‫پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪:‬‬ ‫‪KCl‬‬

‫‪m/‬‬

‫= ‪or C‬‬

‫‪V‬‬

‫=‪C‬‬

‫‪or‬‬

‫‪V‬‬

‫=‪C‬‬

‫پﻪ دې ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ C ３‬غﻠظت‪ m ،‬د حﻞ ﻛ‪５‬دوﻧﻜﻮ ﻣﻮادو کچﻪ‪ n ،‬د حﻞ ﻛ‪５‬دوﻧﻜﻮ ﻣﻮادو ﻣﻮل‪ v ،‬د ﻣحﻠﻮل حجﻢ‬ ‫او '‪ m‬د ﻣحﻠﻞ د کتﻠ‪ ３‬کچﻪ را ＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ غﻠظت ک‪５‬داى شﻲ د خپﻠﻮ سترگﻮ او ﻳا ﻻﻣس‪ ３‬حس پﻪ واسطﻪ و！اکﻮ؛ خﻮپﻪ طب او صﻨعت ک‪ ３‬د ﻣحﻠﻮل‬ ‫دﻗﻴﻖ غﻠظت باﻳد و！اکﻞ شﻲ‪ ،‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د غﻠظت د اﻧدازه کﻮﻟﻮ ﻟپاره شپ‪ ８‬ﻗﻴاسﻲ واحدوﻧﻪ پﻪ کار وړل شﻮي دې چ‪３‬‬ ‫ﻻﻧدې ﻫرﻳﻮ پﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول ＇‪７５‬ل ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫‪ -۱‬مولي برخه (‪ :)mole Fraction‬پر ！ﻮﻟﻮ اجزاوو د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﻳﻮه جز تﻘسﻴﻢ د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﻣجﻤﻮع‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫‪n1‬‬ ‫عبارت دی‪ .‬ﻳعﻨ‪:３‬‬ ‫‪n1 + n 2 + .....n i‬‬

‫= ‪N1‬‬

‫مثال‪ :‬د حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬او حﻞ کﻮوﻧک‪ ３‬ﻣادې ﻣﻮﻟﻲ برخﻪ د ‪ 10% CaCl 2‬پﻪ ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬پﻴداک‪７‬ئ‪ ،‬د ‪CaCl 2‬‬ ‫‪m‬‬ ‫ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ کتﻠﻪ ‪ 111‬ده او حﻞ کﻮوﻧک‪ ３‬ﻣاده اوبﻪ دي‪.‬‬ ‫‪W %CaCl2 = 10%‬‬

‫حﻞ‪:‬‬

‫‪M CaCl2‬‬

‫‪m‬‬ ‫‪M H 2O‬‬

‫‪+‬‬

‫‪m‬‬ ‫‪M CaCl2‬‬

‫=‬

‫‪nCaCl2‬‬

‫‪nCaCl2 + nH 2O‬‬

‫= ‪N CaCl2‬‬

‫‪10 g‬‬ ‫‪111g / mol‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0,02‬‬ ‫‪10 g‬‬ ‫‪90 g‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪111g / mol 18 g / mol‬‬ ‫‪nH 2O‬‬ ‫‪nH 2O + nCaCl2‬‬ ‫‪90 g‬‬ ‫‪18 g / mol‬‬ ‫‪= 0,98‬‬ ‫‪9og‬‬ ‫‪10 g‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪18 g / mol 111g / mol‬‬

‫‪١٠‬‬

‫‪mCaCl2 = 10 g‬‬

‫‪N CaCl2‬‬

‫‪mH 2O = 90 g‬‬

‫= ‪N H 2O‬‬

‫‪M CaCl2 = 111g / mol‬‬

‫= ‪N H 2O‬‬

‫? = ‪nCaCl2‬‬ ‫? = ‪nH 2O‬‬

‫ﻧﻮټ‪ :‬د ﻣحﻠﻮل د جﻮړوﻧکﻮ برخﻮ د ﻣﻮﻟﻲ برخ‪ ３‬ﻣجﻤﻮعﻪ ﻣساوي پر ﻳﻮ ده‪.‬‬

‫‪N1 + N 2 + ..........N i = 1‬‬

‫‪ – 2‬کتلوي برخه او سلنه‬ ‫د ﻣحﻠﻮل کتﻠﻮي برخﻪ او د ﻣحﻠﻮل د ﻳﻮې برخ‪ ３‬کتﻠﻪ‪ ،‬د ﻣحﻠﻮل د！ﻮﻟﻮبر خﻮ پرکتﻠﻲ (د ﻣحﻠﻮل کتﻠﻪ) ﻟﻪ‬ ‫تﻘسﻴﻢ ＇خﻪ عبارت ده؛ ﻳعﻨ‪:３‬‬ ‫‪m1‬‬ ‫‪m1 + m 2 + .......m i‬‬

‫= ‪W1‬‬

‫ﻣثال‪ :‬د ‪ 100 g ، NaOH‬پﻪ ‪ 500 g‬اوبﻮک‪ ３‬حﻞ شﻮي دي‪ ،‬د ‪ NaOH‬او ‪ H 2O‬کتﻠﻮي برخﻪ پﻪ دې‬ ‫ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬پﻴداک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫حﻞ‪:‬‬

‫‪m NaOH‬‬ ‫‪100g‬‬ ‫‪1‬‬ ‫=‬ ‫‪= = 0.1667‬‬ ‫‪m NaOH + m H 2O 100g + 500g 6‬‬ ‫‪m H 2O‬‬ ‫‪500g‬‬ ‫‪500g‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 0.833‬‬ ‫‪m H 2O + m NaOH 500g + 100g 600g‬‬

‫‪m NaOH = 100g‬‬ ‫‪m H 2O = 500g‬‬ ‫? = ‪WNaOH‬‬

‫= ‪WNaOH‬‬

‫‪2O‬‬

‫‪WH 2O‬‬

‫ﻧﻮټ‪ :‬د ﻣحﻠﻮل د ！ﻮﻟﻮبرخﻮ د کتﻠﻮي برخﻮ ﻣجﻤﻮعﻪ د ﻳﻮ سره ﻣساوي ده‪:‬‬

‫‪WH‬‬

‫‪W1 + W2 + .......Wi = 1‬‬

‫د کتلوي سلن‪ ３‬برخه‪ :‬د ﻣحﻠﻮل د ！ﻮﻟﻮ برخﻮ دکتﻠ‪ ３‬پر ﻣجﻤﻮعﻪ د ﻣحﻠﻮل د ﻳﻮې برخ‪ ３‬کتﻠﻪ‪ ،‬ضرب د‬ ‫‪ 100‬عدد ده‪:‬‬ ‫‪m1 100‬‬ ‫= ‪W1 %‬‬

‫‪m1 + m 2 +. ..........m i‬‬ ‫ﻣثال‪-:‬د ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل د کتﻠ‪ ３‬سﻠﻨﻪ چﻰ ‪ 15g‬گﻠﻮکﻮز ) ‪ (C6 H12 O 6‬پﻪ ‪ 135 g‬اوبﻮک‪ ３‬حﻞ شﻮی دی‪،‬‬

‫ﻣحاسبﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫حﻞ‪:‬‬

‫‪m1 . 100‬‬ ‫‪m1 + m 2 + ..........m i‬‬

‫= ‪W1 %‬‬

‫‪ = 15.0g‬د حﻞ شﻮې ﻣادې کتﻠﻪ د‪－‬ﻠﻮﻛﻮز‬ ‫‪ = 135.0 g + 15.0 g = 150 g‬د ﻣحﻠﻮل کتﻠﻪ‬ ‫‪ = 15.0g 100 = 10 / 0%‬دکتﻠ‪ ３‬سﻠﻨﻪ‬ ‫ﻣحﻠﻮل جﻮړوﻟی شئ؟ ‪150g‬‬ ‫ﻣثال‪ :‬تاس‪＇ ３‬رﻧگﻪ ‪ 500g‬سﻮدﻳﻢ ﻫاﻳدروکساﻳد ＇خﻪ ‪4.5%‬‬ ‫حﻞ‪:‬‬ ‫‪ = 500 g 0.045 g = 22.5 g‬د سﻮدﻳﻢ ﻫاﻳدروکساﻳد( ‪ ) NaOH‬کتﻠﻪ‬ ‫د سﻮدﻳﻢ ﻫاﻳدروکساﻳد کتﻠﻪ – د ﻣحﻠﻮل کتﻠﻪ = د اوبﻮ کتﻠﻪ ( ‪) H 2O‬‬ ‫‪= 500.0 g 22.5 g = 477.5 g‬‬

‫‪١١‬‬

‫ﻧﻮﻣﻮړی ﻣحﻠﻮل د ‪ 22.5g‬سﻮدﻳﻢ ﻫاﻳدروکساﻳد د حﻞ ک‪５‬دﻟﻮ پﻪ پاﻳﻠﻪ ﻛ‪ ３‬پر ‪ 477.5 g‬اوبﻮک‪ ３‬ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ –3‬د موالريټي غلظت‪ :‬د ﻣﻮﻻرﻳ＂ﻲ غﻠظت ﻟروﻧکی ﻣحﻠﻮل ک‪５‬دای شﻲ داس‪ ３‬تﻮضﻴح شﻲ‪:‬‬ ‫دحﻞ شﻮې ﻣادې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﻣﻘدار د ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻳﻮواحد حجﻢ ک‪ ３‬د ﻣﻮﻻرﻳتﻲ غﻠظت ＇خﻪ عبارت دی‪:‬‬ ‫‪mol mol‬‬ ‫‪ mol‬اوداس‪ ３‬ﻧﻮر دي‪ ،‬کﻪ چ‪５‬رې د‬ ‫د ﻣﻮﻻرﻳ＂ﻲ د غﻠظت د اﻧدازه کﻮﻟﻮ واحد ک‪５‬دای شﻲ چ‪３‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪3 ,‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪dem3‬‬ ‫‪L‬‬ ‫حﻞ شﻮې ﻣادې ﻣﻮﻟﻮﻧﻪ پﻪ ﻳﻮ ﻟﻴتر ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬شتﻮن وﻟري‪ ،‬دا غﻠظت د ﻣﻮﻟر ( ‪ ) moler‬پﻪ ﻧﻮم ﻳادﻳ‪８‬ي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د حﻞ‬ ‫شﻮې ﻣادې ﻳﻮ ﻣﻮل پﻪ ﻳﻮ ﻟﻴتر ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬حﻞ شﻲ‪ ،‬د دې ﻣحﻠﻮل غﻠظت ﻳﻮ ﻣﻮﻟر دی او کﻪ چ‪５‬رې د حﻞ شﻮې ﻣادې‬ ‫دوه ﻣﻮﻟﻪ پﻪ ﻳﻮ ﻟﻴترﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬حﻞ وي‪ ،‬د ﻣحﻠﻮل غﻠظت دوه ﻣﻮﻟره دی او کﻪ چ‪５‬رې د حﻞ شﻮې ﻣادې ‪ 0.1‬ﻣﻮل پﻪ ﻳﻮ‬ ‫ﻟ‪５‬تر ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬حﻞ شﻮى وي‪ ،‬ﻣحﻠﻮل ‪ 0.1‬ﻣﻮﻟره )‪ (1decemeter‬دی‪.‬‬

‫فعاليت‬ ‫د يو مولر محلول السته راوړل‬ ‫د اړتيا وړ مواد او سامان‪ :‬د خﻮړو ﻣاﻟگﻪ‪ ،‬ﻣﻘطرې اوبﻪ‪ ،‬د ژوژی باﻟﻮن اود ﻣﻴﻨ‪％‬ﻠﻮبﻮتﻞ‪.‬‬ ‫‪1M‬ﻟﻴکﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫ک‪７‬نالره‪ :‬دخﻮړو د ﻣاﻟگ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﻮﻟره ﻣحﻠﻮل‪ ،‬ﻳﻮﻣﻮل ‪ NaCl‬پﻪ ﻳﻮ ﻟ‪５‬تر ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬ﻟري او د ‪ NaCl 1M‬پﻪ ب‪２‬ﻪ‬ ‫‪ M‬د ﻣﻮﻻرﻳ＂ﻲ سﻤبﻮل دی‪ ،‬دا‬ ‫ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻟ‪５‬تر کﻪ ‪ 58.5g‬خﻮړو‬

‫داوبﻮبﻮتﻞ‬

‫ﻣاﻟ‪ ( ) NaCl (３／‬ﻳﻮ ﻣﻮل )ﻟﻪ حﻞ‬ ‫ک‪５‬دﻟﻮ پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻻستﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫د ﻣارک حجﻢ‬ ‫درجﻪ بﻨدی ﻣارك‬

‫‪ .a‬د ‪ 58.5g , NaCl‬پﻪ ﻳﻮ‬ ‫ﻟ‪５‬تره ﻓﻼسک ک‪ ３‬واچﻮئ‪.‬‬ ‫‪. b‬تر ﻫﻐﻪ وختﻪ پﻮرې ﻣحﻠﻮل تﻪ‬

‫د ﻣﻨحﻠﻪ ﻣادی وزن‬

‫اوبﻪ ور زﻳات‪ ３‬ک‪７‬ئ چ‪ ３‬د ﻣحﻠﻮل‬ ‫حجﻢ د ﻓﻼسک ﻧ‪ ３＋‬تﻪ ورسﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪ 8 - 1‬شکﻞ د سﻮدﻳﻢ کﻠﻮراﻳد ) ‪ ( NaCl‬د ﻳﻮ ﻣﻮﻟره ) ‪ (1M‬ﻣحﻠﻮل د‬ ‫جﻮړوﻟﻮ ﻣرحﻠ‪３‬‬

‫د ﻣﻮﻻرﻳتﻲ غﻠظت ک‪５‬داي شی‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻧسبت اوﻳا ﻻﻧدې ﻓارﻣﻮل پﻪ واسطﻪ ﻣحاسبﻪ ک‪７‬ای شﻲ‪:‬‬

‫‪m 1000 mL moler‬‬ ‫‪M V‬‬

‫= ‪CM‬‬

‫مثال‪ :‬د ‪198g‬پﻪ کچﻪ د گﻮگ‪７‬و ت‪５‬زاب پﻪ ‪ 4L‬ﻟ‪５‬تره ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬شتﻮن ﻟري‪ ،‬د دې ﻣحﻠﻮل ﻣﻮﻟري غﻠظت ﻣحاسبﻪ ک‪７‬ئ‪ ،‬د‬ ‫گﻮگ‪７‬و تﻴزاب ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ کتﻠﻪ ‪ 98‬ده‪.‬‬

‫‪١٢‬‬

‫حﻞ‪:‬‬

‫‪m 1000mL moler‬‬ ‫‪M V‬‬ ‫‪196g 1000mL moler‬‬ ‫‪= 0.5moler‬‬ ‫= ‪CM‬‬ ‫‪98g 4000mL‬‬ ‫= ‪CM‬‬

‫‪ – 4‬د نارملټي غلظت‬ ‫د ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻳﻮواحد حجﻢ ک‪ ３‬دحﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣادې ﻟﻪ ﻣعادل – گرام ) ‪g‬‬

‫‪m = 196g‬‬ ‫‪V = 4L‬‬ ‫‪M = 98‬‬ ‫? = ‪CM‬‬

‫‪ (Eq‬د ﻧارﻣﻠ＂ﻲ غﻠظت ＇خﻪ عبارت دی‪:‬‬ ‫‪Eq g‬‬ ‫= ‪Cn‬‬ ‫‪V‬‬

‫د ﻧارﻣﻠﻴ＂ﻲ ﻳا دﻣﻮل‪ -‬ﻣعادل غﻠظت د ﻣﻘﻴاس اﻧدازه کﻮﻟﻮ واحدوﻧﻪ کﻴداى شﻲ چ‪ Eq g , Eq g , Eq g ３‬وي‪ .‬کﻪ‬ ‫‪m3‬‬ ‫‪dem3‬‬ ‫‪L‬‬ ‫چ‪５‬رې د حﻞ ک‪５‬دوﻧکﻲ ﻣادې د ﻣعادل ‪-‬گرام کچﻪ پﻪ ﻟﻴتر ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬شتﻮن وﻟري‪ ،‬دا غﻠظت د ﻧارﻣﻞ ‪ Narmal‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪:‬‬ ‫‪Eq g‬‬ ‫‪= Narmal‬‬ ‫‪L‬‬

‫= ‪Cn‬‬

‫کﻪ چ‪５‬رې د حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣادې ﻳﻮ ﻣعادل‪ -‬گرام پﻪ ﻳﻮ ﻟ‪５‬تر ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬حﻞ شﻮى وي‪ ،‬ﻣحﻠﻮل د ﻳﻮ ﻧارﻣﻠﻪ غﻠظت ﻟروﻧکﻰ دی‬ ‫او کﻪ ‪ 0.01 Eq g‬حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣاده پﻪ ﻳﻮ ﻟ‪５‬تر ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬حﻞ شﻮې وي‪ ،‬ﻣحﻠﻮل د ‪ 0.01N‬ﻳا ‪1cente normal‬‬ ‫غﻠظت ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻧارﻣﻠﻴ＂ﻲ غﻠظت ک‪５‬دای شﻰ‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻧسبت‪ ،‬تﻨاسب او ﻳا د ﻻﻧدې ﻓﻮرﻣﻮل پر بﻨس＀ ﻣحاسبﻪ ک‪７‬ى شﻲ‪:‬‬ ‫‪m 1000mL Narmal‬‬ ‫= ‪CN‬‬ ‫‪Eq g V‬‬ ‫ﻣثال‪ :‬د ‪ H 3 PO 4‬ﻣحﻠﻮل ﻧارﻣﻞ غﻠظت ﻣحاسبﻪ ک‪７‬ئ‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د دې ﻣحﻠﻮل پﻪ ‪ 500mL‬ک‪ H 3 PO 4 ، 196 g ３‬شتﻮن‬ ‫ﻟري‪ H 3 PO 4 .‬ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ کتﻠﻪ ‪ 98‬ده‪.‬‬ ‫‪V = 500mLi‬‬ ‫حﻞ‪:‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪= 32.6‬‬ ‫‪3‬‬

‫=‬

‫‪M H 3 PO4‬‬ ‫‪+‬‬

‫‪H‬‬

‫= ‪Eq g‬‬

‫‪m 1000mL Norlmal‬‬ ‫‪Eq g V‬‬

‫‪m = 196 g‬‬

‫= ‪CN‬‬

‫‪196 1000mL Normal‬‬ ‫‪= 12 N‬‬ ‫‪32.6 g 500mL‬‬

‫= ‪CN‬‬

‫‪M = 98‬‬ ‫? = ‪CN‬‬

‫‪ - 5‬د موالليټي غلظت‪ :‬د حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣادې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ کچﻪ د ﻣحﻠﻞ پﻪ ﻳﻮه واحدي کتﻠﻪ ک‪ ３‬د ﻣﻮﻻﻟﻴ＂ﻲ‬ ‫غﻠظت ＇خﻪ عبارت دی‪:‬‬ ‫‪mol‬‬ ‫)‪m(Solvent‬‬

‫= ‪Cm‬‬

‫‪١٣‬‬

‫د ﻣﻮﻻﻟﻴ＂ﻲ غﻠظت د کچ‪！ ３‬اکﻠﻮ واحدوﻧﻪ ک‪５‬دای شﻲ ‪ mol , mol , mol‬او ﻧﻮر وي‪.‬کﻪ چ‪５‬رې د‬ ‫‪mg‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪Kg‬‬ ‫حﻠﻴدوﻧک‪ ３‬ﻣادې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ کچﻪ د ﻣحﻠﻞ پﻪ ﻳﻮ کﻴﻠﻮ گرام ک‪ ３‬حﻞ شﻮې وي‪ ،‬دا غﻠظت پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې تﻮ‪－‬ﻪ د‬ ‫‪mol‬‬ ‫ﻣﻮﻻل )‪ (molal‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪:‬‬ ‫= ‪C‬‬ ‫‪= molal‬‬ ‫‪Kg‬‬

‫‪m‬‬

‫کﻪ چ‪５‬ري د حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣادې ﻳﻮ ﻣﻮل پﻪ ﻳﻮ کﻴﻠﻮ گرام ﻣحﻠﻞ ک‪ ３‬حﻞ شﻮی وي‪ ،‬ﻣحﻠﻮل د ﻳﻮ ﻣﻮﻟﻞ‬ ‫غﻠظت ﻟروﻧکﻰ دی‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ کﻪ چ‪５‬رې دوه ﻣﻮﻟﻪ حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣاده پﻪ ﻳﻮ کﻴﻠﻮ گرام ﻣحﻠﻞ کﻰ حﻞ شﻮې‬ ‫وي ﻣحﻠﻮل د دوو ﻣﻮﻟﻠﻮ غﻠظتﻮ ﻟروﻧکﻰ دی او کﻪ چ‪５‬رې ‪ 0.1 mol‬حﻞ ﻛ‪５‬دوﻧﻜ‪ ３‬ﻣاده پﻪ ﻳﻮ کﻴﻠﻮ گرام ﻣحﻠﻞ‬ ‫ک‪ ３‬حﻞ شﻲ‪ ،‬ﻣحﻠﻮل د ﻳﻮ دﻳسﻲ ﻣﻮل غﻠظت ﻟروﻧکﻰ دی‪.‬‬ ‫ﻣﻮﻻﻟﻲ غﻠظت د ﻧسبت‪ ،‬تﻨاسب اوﻳا د ﻻﻧدې ﻓﻮرﻣﻮل پﻪ واسطﻪ ﻣحاسبﻪ کﻴداى شﻲ‪:‬‬ ‫‪m mol 1000 g molal‬‬ ‫‪M m/‬‬

‫= ‪Cm‬‬

‫پﻪ دې ﻓﻮرﻣﻮل ک‪ Cm ３‬ﻣﻮﻟﻞ غﻠظت‪ m ،‬د حﻞ ﻛ‪５‬دوﻧﻜ‪ ３‬ﻣادې کتﻠﻪ‪ m ،‬د ﻣحﻠﻞ کتﻠﻪ او ‪ M‬د حﻞ ﻛ‪５‬دوﻧﻜ‪ ３‬ﻣادې‬ ‫ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ کتﻠﻪ را ＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫ﻣثال‪ :‬د سرک‪ ３‬تﻴزابﻮ ‪ 140 g‬پﻪ ‪ 500 g‬اوبﻮ ک‪ ３‬حﻞ شﻮي دي‪ ،‬د سرک‪ ３‬ت‪５‬زابﻮ ) ‪ (CH 3 COOH‬ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ کتﻠﻪ‬ ‫‪ 60amu‬ده او د دې ﻣحﻠﻮل د ﻣﻮﻟﻞ غﻠظت پﻴدا ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫حﻞ ‪:‬‬

‫‪m 1000g molal‬‬ ‫‪M m/‬‬ ‫‪140g 1000g molal‬‬ ‫= ‪CM‬‬ ‫‪= 4,6molal‬‬ ‫‪60g 500g‬‬

‫‪m = 196g‬‬

‫= ‪Cm‬‬

‫‪m / = 500g‬‬ ‫? = ‪Cm‬‬

‫‪M = 60‬‬ ‫‪–6‬د تيتر غلظت ‪ :‬د حﻞ ﻛ‪５‬دوﻧﻜ‪ ３‬ﻣادې د گراﻣﻮﻧﻮ کچﻪ پﻪ ﻳﻮ ﻣﻠﻲ ﻟﻴتر ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬د تﻴتر غﻠظت ＇خﻪ عبارت ده‪:‬‬ ‫‪g‬‬ ‫= ‪CT‬‬ ‫‪mL‬‬

‫ﻣثال ‪ :‬د ‪ KOH‬دوه ﻣﻮﻟره ) ‪ (2molar‬ﻣحﻠﻮل تﻴتر بﻪ ＇ﻮﻣره وي؟‬ ‫حﻞ‪ :‬د ‪ KOH‬ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ کتﻠﻪ( ‪ ) 56‬ده‪.‬‬

‫? = ‪CT‬‬ ‫?=‪m‬‬ ‫‪M V .CM‬‬ ‫‪1000 mL.molar‬‬ ‫‪56 g.1000 mL.2molar‬‬ ‫=‪m‬‬ ‫‪= 112 g‬‬ ‫‪1000 mL‬‬ ‫‪112 g‬‬ ‫= ‪CT‬‬ ‫‪= 0.112 g / mL‬‬ ‫‪1000 mL‬‬ ‫=‪m‬‬

‫‪V = 1L‬‬ ‫‪M = 56‬‬ ‫‪CM = 2molar‬‬

‫‪١٤‬‬

‫د لوم‪７‬ي څپرکي لن‪６‬يز‬ ‫ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻣحﻠﻞ ک‪ ３‬د حﻞ ﻛ‪５‬دوﻧﻜ‪ ３‬ﻣادې ﻳﻮ ﻣتجاﻧس ﻣخﻠﻮط دی‪.‬‬ ‫دﻳﻮې ﻣادې حﻞ ک‪５‬دل پﻪ بﻠﻪ ﻣاده ک‪ ３‬د ﻫﻐﻮی پﻪ کﻴﻤﻴاوي ﻣاﻫﻴت او د تﻮدوخ‪ ３‬درج‪ ３‬پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول ﻗطبﻲ ﻣﻮاد پﻪ ﻗطبﻲ او غﻴر ﻗطبﻲ ﻣﻮاد پﻪ غﻴر ﻗطبﻲ ﻣﻮادو ک‪ ３‬حﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬حﻞ شﻮې ﻣاده ﻟﻪ جاﻣد سره د تعادل پﻪ حاﻟت ک‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫د ﻣشبﻮع ＇خﻪ ﻟﻮړﻣحﻠﻮل د حﻞ شﻮې ﻣادې کچﻪ ﻟﻪ ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل ＇خﻪ زﻳاتﻪ ده‪.‬‬ ‫پﻪ غﻴر ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬د حﻞ شﻮې ﻣادې کچﻪ ﻟﻪ ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل ＇خﻪ ﻟ‪８‬ه ده‪.‬‬ ‫د غﻠظت واحدوﻧﻪ د حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣادې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ شﻤﻴر د ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻳﻮ واحد حجﻢ ک‪ ３‬او ﻳا د حﻞ‬ ‫ک‪５‬دوﻧکی ﻣادې کتﻠﻮي کچﻪ حﻞ کﻮوﻧکﻲ د ！اکﻠ‪ ３‬کتﻠ‪＇ ３‬خﻪ عبارت ده‪.‬‬ ‫ﻟﻪ حﻞ شﻮې ﻣادې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ کچﻪ د ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻳﻮواحد حجﻢ ک‪ ３‬د ﻣﻮﻻرﻳ＂ﻲ غﻠظت ＇خﻪ عبارت ده‪.‬‬ ‫ﻧارﻣﻠ＂ﻲ غﻠظت دحﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣادې ﻣعادل گرام ) ‪ ( Eq g‬د ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻳﻮواحد حجﻢ ک‪ ３‬دی‪.‬‬ ‫د حﻞ ﻛ‪５‬دوﻧﻜ‪ ３‬ﻣادې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ اﻧدازه د ﻣحﻠﻞ پﻪ ﻳﻮه واحدﻳی کتﻠﻲ ک‪ ３‬د ﻣﻮﻻﻟ＂ﻴﻲ غﻠظت ＇خﻪ عبارت دی‪.‬‬ ‫ﻣﻮل ﻓرکشﻦ د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د برخﻮ د ﻳﻮې برخ‪ ３‬د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ اﻧدازه د ﻣحﻠﻮل د جﻮړوﻧکﻮ ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ پﻪ ﻣجﻤﻮع‬ ‫د و‪４‬شﻠﻮﻟﻪ پاﻳﻠ‪＇ ３‬خﻪ عبارت دی‬ ‫د حﻞ ک‪５‬دوﻧکﻲ ﻳا د حﻞ کﻮوﻧکﻲ ﻣادې ﻣﻮل ﻓرکشﻦ‪ ،‬د حﻞ ک‪５‬دوﻧکﻲ ﻳا حﻞ شﻮې ﻣادې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ کچﻪ‬ ‫د ﻣحﻠﻮل پر ﻣجﻤﻮعﻲ ﻣﻮﻟﻲ کچ‪ ３‬ﻟﻪ تﻘسﻴﻢ ＇خﻪ عبارت دی‪.‬‬ ‫دلوم‪７‬ي څپرکي پوښتن‪:３‬‬ ‫‪ .1‬د گازي ﻣحﻠﻮل‪ ،‬ﻣاﻳع ﻣحﻠﻮل او جاﻣد ﻣحﻠﻮل ﻳﻮﻣثال وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل ＇ﻪ ډول دی؟ کﻮم د ﻟﻴدﻟﻮ وړ ﻟﻴدﻧ‪ ３‬را＊ﻴﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣحﻠﻮل ﻣشبﻮع دی؟‬ ‫‪ .3‬د کﻮﻣﻲ ساده ﻗاعدې د حﻞ ک‪５‬دو وړاﻧد وﻳﻨﻪ د ﻳﻮې ﻣادې حﻠ‪５‬دﻧﻪ پﻪ بﻠ‪ ３‬ﻣادې ک‪ ３‬گ＂ﻮره ده؟‬ ‫‪ .4‬د اﻻﻧدې جدول د ‪ AgNO 3‬د حﻞ ک‪５‬دﻟﻮ ﻟپاره د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ بﻴﻼ بﻴﻠﻮدرجﻮک‪ ３‬پﻪ پام ک‪ ３‬وﻧﻴسئ‪:‬‬ ‫دتﻮدوخ‪ ３‬درجﻪ )‪( o C‬‬

‫‪: gAgNO 3 / 100g H 2 O‬اﻧحﻼل‬

‫‪0‬‬

‫‪122‬‬

‫‪30‬‬

‫‪216‬‬

‫‪40‬‬

‫‪311‬‬

‫‪60‬‬

‫‪440‬‬

‫‪80‬‬

‫‪585‬‬

‫‪100‬‬

‫‪733‬‬

‫‪١٥‬‬

‫اﻟﻒ ‪＇ -‬ﻪ رﻧ‪／‬ﻪ د ‪ AgNO3‬حﻞ ک‪５‬دل د اوبﻮ اوﻳا د تﻮدوخ‪ ３‬د درجﻮ پﻪ بدﻟﻮن سره بدﻟﻮن کﻮي؟‬ ‫ب – کﻪ چ‪５‬رې ‪ 300g‬د سپﻴﻨﻮ زرو ﻧاﻳترﻳت پﻪ ‪ 100 g‬اوبﻮک‪ ３‬د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ‪ 30o C‬درجﻮک‪ ３‬واچﻮل شﻲ اﻳا‬ ‫جﻮړ شﻮی ﻣحﻠﻮل بﻪ ﻣشبﻮع وي او ﻛﻪ غﻴر ﻣشبﻮع؟‬ ‫ج –کﻪ چ‪５‬رې ‪ 100 g‬د سپﻴﻨﻮ زرو ﻧاﻳترﻳت پﻪ ‪ 100 g‬اوبﻮ ک‪ ３‬د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ‪ 40°C‬ورزﻳات شﻲ‪＇ ،‬ﻪ بﻪ تر‬ ‫سره شﻲ؟‬ ‫‪＇ .5‬رﻧ‪／‬ﻪ بﻪ د سﻮدﻳﻢ سﻠﻔﻴ＀ ) ‪ 6.5% ( Na 2SO 4‬ﻣحﻠﻮل چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ 45.0g ３‬سﻮدﻳﻢ سﻠﻔﻴ＀‬ ‫وي‪ ،‬ﻻستﻪ راوړئ؟‬ ‫‪ .6‬د پﻮتاشﻴﻢ اﻳﻮداﻳد ‪ 5.00%‬ﻣحﻠﻮل کتﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ 258g ３‬پﻮتاشﻴﻢ اﻳﻮداﻳد شتﻮن ﻟري‪ ،‬ﻣحاسبﻪ‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .7‬د ﻻﻧدﻧﻴﻮ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻣﻮﻻرﻳتﻲ ﻣحاسبﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫اﻟﻒ ‪ 5.623g -‬سﻮدﻳﻢ بای کاربﻮﻧﻴ＀ ) ‪ ( NaHCO3‬پﻪ ‪ 250mL‬ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬حﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫ب ‪ 184.6g -‬پﻮتاشﻴﻢ ډای کروﻣﻴ＀ ) ‪ (K 2Cr2O 7‬پﻪ ‪ 500.0mL‬ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬حﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫ج ‪ 2.5 mol -‬سﻮدﻳﻢ سﻠﻔﻴ＀ ) ‪ ( Na 2SO 4‬پﻪ ‪ 1.25L‬ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬حﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫د ‪ 16.45g -‬د خﻮړو ﻣاﻟگﻪ پﻪ ‪ 1.00L‬ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬حﻞ شﻮې ده‪.‬‬ ‫‪ .8‬د ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل ﻣﻮﻻرﻳ＂ﻲ چ‪ ３‬د ‪ 60g‬سﻮدﻳﻢ ﻫاﻳدروکساﻳد پﻪ ‪ 2.00L‬ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬شتﻪ‪＇ ،‬ﻮﻣره ده؟‬ ‫‪＇ .9‬ﻮ گراﻣﻪ حﻞ ﻛ‪５‬دوﻧﻜ‪ ３‬ﻣاده د ‪ 3.50M‬گﻮگ‪ ７‬تﻴزابﻮ ) ‪ (H 2SO 4‬د ﻣحﻠﻮل د جﻮړوﻟﻮ ﻟپاره پﻪ کار ده؟‬ ‫کﻮم چ‪ ３‬دﻣحﻠﻮل حجﻢ ‪ 500 / 0mL‬وي‪.‬‬ ‫‪＇ .10‬ﻮ ﻣﻮﻟﻪ د ﻣاﻟگ‪ ３‬تﻴزاب ) ‪ (HCl‬د ﻫﻐﻪ پﻪ ‪ 85.0mL‬ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬شتﻮن ﻟري چ‪ ３‬غﻠظت ﻳ‪2.20M ３‬‬ ‫وي؟‬ ‫‪ .11‬سﻮچ وک‪７‬ئ چ‪ 80.0g ３‬د سﻮدﻳﻢ ﻫاﻳدروکساﻳد ﻳﻮه ﻧﻤﻮﻧﻪ پﻪ ‪ 1.50kg‬اوبﻮ ک‪ ３‬حﻞ شﻮې ده‪،‬‬ ‫اﻟﻒ – حﻞ شﻮې ﻣاده ﻳ‪ ３‬کﻮﻣﻪ ده؟ ب – حﻞ کﻮوﻧک‪ ３‬ﻣاده ﻳ‪ ３‬کﻮم دى؟ د– د ﻣحﻠﻮل ﻣﻮﻻﻟﻴ＂ﻲ ＇ﻮﻣره ده؟‬ ‫‪ .12‬د ﻣاﻟگ‪ ３‬تﻴزاب ) ‪ (HCl‬د ﻣحﻠﻮل ﻣﻮﻻﻟﻴ＂ﻲ ﻣحاسبﻪ ک‪７‬ئ کﻮم چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ 36.5g ３‬د ﻣاﻟگ‪３‬‬ ‫ت‪５‬زاب او ‪ 250 g‬اوبﻪ شتﻮن ﻟري‪.‬‬ ‫‪ .13‬د حﻞ شﻮې ﻣادې کچﻪ پﻪ ‪ 1.00molal‬ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬تر ﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻳﻮ ﻣحﻠﻮل د جﻮړوﻟﻮ ﻟپاره‬ ‫چ‪ ３‬د ＊ﻮرې تﻴزاب ) ‪ (HNO3‬پﻪ ‪ 3.00Kg‬اوبﻮ ک‪ ３‬حﻞ شﻮې وي‪.‬‬ ‫‪ .14‬دﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل ﻣﻮل ﻓرکشﻦ ﻣحاسبﻪ ک‪７‬ئ‪ ،‬چ‪ ３‬د ‪ 1.00mol‬ﻟﻪ ﻣاﻟگ‪ ３‬غﻠﻴظ ت‪５‬زاب ) ‪ (HCl‬او‬ ‫‪ 3.31mol‬اوبﻮ＇خﻪ جﻮړ شﻮی وي‪ ،‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د ﻧﻮﻣﻮړي ﻣحﻠﻮل د ﻣﻮﻟﻞ غﻠظت بﻪ ＇ﻮﻣره وي؟‬ ‫‪ .15‬د سرک‪ ３‬پﻪ ﻣحﻠﻮل ک‪ 0.763 ３‬ﻣﻮﻟﻪ د سرک‪ ３‬تﻴزاب ) ‪ (CH 3COOH‬او ‪ 1.0Kg‬اوپﻪ شتﻪ‪ ،‬د دې‬ ‫ﻣحﻠﻮل د ﻣﻮﻟ‪ ３‬برخﻮ کﻤﻴت او ﻣﻮﻟﻞ غﻠظت وﻣﻮﻣئ‪.‬‬

‫‪١٦‬‬

‫دويم څپرکى‬ ‫د محلولونو خواص‬

‫د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ډ‪４‬ر خﻮاص د ﻫﻐﻮی د حﻞ شﻮې او حﻞ کﻮوﻧک‪ ３‬ﻣادې پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول‪:‬‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې ﻣحﻠﻮل ترﻳﻮ خﻮﻧد وﻟري‪ ،‬دا خﻮاص د ﻫﻐﻪ د حﻞ شـــــــﻮې او ﻳا حﻞ کﻮوﻧک‪ ３‬ﻣادې پﻪ ﻣاﻫﻴت‬ ‫پﻮرې اړه ﻟري؛ ﻣگر د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬خﻮاص د ﻫﻐﻮى د حﻞ شﻮې ﻣادې او د حﻞ کﻮوﻧک‪ ３‬ﻣادې پﻮرې‬ ‫اړه ﻧﻪ ﻟري‪ .‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ پﻪ خﻮاص د غﻠظت او د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ذرو پﻪ حرکت پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬چ‪ ３‬دا خﻮاص‬ ‫د اسﻤﻮس عﻤﻠﻴﻪ او د اسﻤﻮتﻴک ﻓشار‪ ،‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ب‪７‬اس د ﻓشار ＊کتﻪ راتﻠﻞ‪ ،‬د اﻳشﻴدو د ！کﻲ ﻟﻮړواﻟی‬ ‫او د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د کﻨگﻞ ک‪５‬دو د درج‪！ ３‬ﻴ＀ واﻟی دی‪.‬‬ ‫پﻪ دې ＇پرکﻲ ک‪ ３‬بﻪ پﻮه شئ چ‪ ３‬ﻧﻔﻮذ او خپرﻳدﻧﻪ‪ ،‬د اسﻤﻮس عﻤﻠﻴﻪ او اسﻤﻮتﻴک ﻓشار‪ ،‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ‬ ‫د ب‪７‬اس د ﻓشار ＊کتﻪ راتﻠﻞ‪ ،‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﻳشﻴدو او کﻨگﻞ ک‪５‬دو د بدﻟﻮن ！کﻮ ﻻﻣﻞ ＇ﻪ دی او د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ‬ ‫کﻮﻣﻮ پاراﻣتروﻧﻮ پﻮرې اړه ﻟري؟‬ ‫( برخﻮ اجزا) اﻟکتروﻟﻴت او غﻴر اﻟکتروﻟﻴت ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ＇ﻪ ډول ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ دي؟ او د ﻫﻐﻮى کﻮﻟﻴگاتﻴﻒ‬ ‫خﻮاص ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ＇خﻪ ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫‪١٧‬‬

‫‪ :1 - 2‬د محلولونو کوليگاتيف خواص )‪(Colligative Pr operties‬‬

‫د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬خﻮاص د ﻫﻐﻮی پﻪ حﻞ شﻮې او حﻞ کﻮوﻧک‪ ３‬ﻣادې پﻮرې اړه ﻧﻪ ﻟري؛ بﻠک‪ ３‬د ﻫﻐﻮی‬ ‫پﻪ غﻠظت او د ذرو ﻟﻪ حرکت سره اړﻳکﻪ ﻟري‪ ،‬چ‪ ３‬د کﻨﻴتﻴکﻲ واحدوﻧﻮ پﻪ واسطﻪ اﻧدازه ک‪８５‬ي‪ .‬دا خﻮاص‬ ‫د کﻮﻟﻴگاتﻴﻔﻮ خﻮاصﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي او عبارت ﻟﻪ اسﻤﻮس عﻤﻠﻴ‪ ３‬او ازﻣﻮتﻴک ﻓشار‪ ،‬پﻪ ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬د ﻣحﻠﻞ‬ ‫د ب‪７‬اس د ﻓشار ＊کتﻪ ک‪５‬دل‪ ،‬د ﻣحﻠﻮل د کﻨگﻞ ک‪５‬دو او اﻳشﻴدو درجﻪ ده‪ ،‬دا خﻮاص پﻪ وار سره ﻟﻮﻟﻮ؛ خﻮ ﻟﻪ‬ ‫！ﻮﻟﻮ ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬بﻪ د ذرو د خپرﻳدو جرﻳان او د ذرو حرکت ﻣطاﻟعﻪ ک‪７‬و‪:‬‬ ‫خپر‪４‬دنه ( ‪ :) Diffusion‬د حﻞ شﻮې او حﻞ‬ ‫کﻮوﻧک‪ ３‬ﻣادې د غﻠظت د ﻣساوي ک‪５‬دو پﻪ خپﻞ سر‬ ‫جرﻳان چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮى د ذرو د حرکت پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ترسره‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬د ډﻳﻔﻮژن پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬کﻪ چ‪５‬رې د خﻮړو‬ ‫اوبﻪ‬ ‫ﻣاﻟگ‪ ３‬د غﻠﻴظ ﻣحﻠﻮل د پاسﻪ خاﻟص‪ ３‬اوبﻪ ورزﻳات‪３‬‬ ‫شﻲ؛ ﻧﻮ وبﻪ ﻟﻴدل شﻲ چ‪ ３‬د اوبﻮ ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ د ﻣحﻠﻮل‬ ‫ﻻﻧدﻧﻴﻮ برخﻮتﻪ او د ﻣاﻟگ‪ ３‬ذرې (د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول‪:‬‬ ‫پﻮتاشﻴﻢ پرﻣﻨگﻨﻴت) د ﻣحﻠﻮل پاسﻨﻴﻮ برخﻮ تﻪ تر ﻫﻐﻪ‬ ‫وخت پﻮرې حرکت کﻮي‪ ،‬چ‪ ３‬د دوی غﻠظتــﻮﻧﻪ‬ ‫(‪ )1 - 2‬شکﻞ‪ :‬پﻪ ﻣحﻠﻞ ک‪ ３‬د ﻣﻨحﻠﻪ ﻣادې د خپرﻳدو عﻤﻠﻴﻪ‬ ‫د ﻟﻮ＊‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ﻣساوي شﻲ‪ .‬ﻫ‪５‬ره دې ﻧﻪ وي دا چ‪ ３‬ډﻳﻔﻮژن د ﻣﻮادو ﻟﻪ زﻳات غﻠظت ＇خﻪ د ﻫﻐﻮی‬ ‫د ﻟ‪ ８‬غﻠظت پﻪ ﻟﻮر ترسره ک‪８５‬ي‪ .‬پﻮرتﻪ (‪ )1 - 2‬شکﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د دﻳﻔﻮژن عﻤﻠﻴﻪ را＊ﻴﻲ‪:‬‬ ‫＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬پﻪ پﻮرتﻨﻲ شکﻞ ک‪ ３‬ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪ ،‬پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬د پﻮتاشﻴﻢ پرﻣﻨگﻨﻴ＀ ) ‪ (KMnO 4‬دزﻳاتﻮﻟﻮ ﻟﻪ‬ ‫اﻣﻠﻪ‪ ،‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬د ﻫﻐﻮى ﻣحﻠﻮل ﻻس تﻪ را‪ ،３＄‬چ‪ ３‬سﻮر ارغﻮاﻧﻲ رﻧگ ﻟري او دا رﻧگ د اﻧحﻼﻟﻴت عﻤﻠﻴ‪３‬‬ ‫پﻪ پﻴﻞ ک‪ ３‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﻣحﻠﻮل پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ﻟﻴدل ک‪８５‬ي؛ خﻮ د وخت پﻪ ت‪５‬رﻳدو سره د پﻮتاشﻴﻢ پرﻣﻨگﻨاټ‬ ‫ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ د دغﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻲ سﻴستﻢ پﻪ ！ﻮﻟﻮ برخﻮ ک‪ ３‬خپر‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د پﻮتاشﻴﻢ پرﻣﻨ‪／‬ﻨاﻧﻴ＀‬ ‫او د اوبﻮ ﻣحﻠﻮل‬

‫پﻮتاشﻴﻢ پرﻣﻨگﻨاﻧﻴت‬ ‫دخپرﻳدو پﻪ جرﻳان ﻛ‪３‬‬

‫فعاليت‪:‬‬ ‫په حل کوونکي ک‪ ３‬د حل شوو موادو خپريدل او د هغوی د خپريدو چټکتيا‪:‬‬ ‫د اړيتا وړ توک‪ ３‬او مواد‪ :‬بﻴکر‪ ،‬د ＊ﻮروﻟﻮ ﻣﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻗﻴﻒ‪ ،‬د ﻓﻠتر کاغذ‪ ،‬ﻧﻴﻞ تﻮتﻴا‪ ،‬د سﻠﻔر پﻮډر اوﻣﻘطرې اوبﻪ‬ ‫ک‪７‬نالره‪ :‬ﻳﻮ بﻴکر ترﻧﻴﻤاﻳﻲ برخ‪ ３‬ﻟﻪ اوبﻮ ＇خﻪ ډک ک‪７‬ئ او پﻪ ﻫﻐﻪ باﻧدې ﻟــــ‪＇８‬ﻪ ﻧﻴﻞ‬ ‫تﻮتﻴا او د سﻠﻔرو د پﻮډرو ﻣخﻠﻮط ور زﻳات ک‪７‬ئ‪ ،‬وگﻮرئ چ‪ ３‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﻣخﻠﻮط ﻟﻪ اجزاو‬ ‫＇خﻪ کﻮﻣﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره ＊ﻪ خپر‪８４‬ي؟ ﻟ‪＇ ８‬ﻪ وروستﻪ د بﻴکر ﻣحتﻮﻳات ﻓﻠتر ک‪７‬ئ‪ ،‬خپﻠ‪ ３‬ﻟﻴدﻧ‪３‬‬ ‫پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ‪ .‬او ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ - 1‬د ﻣخﻠﻮط د اجزاو＇خﻪ بﻪ کﻮﻣﻪ ﻳﻮه پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬پﻪ چ＂کتﻴا سره خپره شﻲ؟‬ ‫‪ - 2‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﻣخﻠﻮط کﻮم جز بﻪ د ﻓﻠتر کﻮﻟﻮ د عﻤﻠﻴ‪ ３‬پﻪ واسط‪ ﾢ‬جﻼ شﻲ؟‬ ‫‪ - 3‬ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻓﻠتر کﻮﻟﻮ ＇خﻪ وروستﻪ ﻻستﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟﻪ کﻮﻣﻮ اجزاو ＇خﻪ بﻪ‬ ‫جﻮړ شﻮی وي؟‬ ‫د ﻳادوﻟﻮ وړ ده چ‪ ３‬ﻣﻮاد د خپر‪４‬دﻟﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻳﻮ د بﻞ پﻪ پرتﻠﻪ تﻮپﻴر ﻟري‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد چ‪３‬‬ ‫ﻟﻮﻳ‪ ３‬ذري ﻟري‪ ،‬د خپر‪４‬دو چ＂کتﻴا ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ﻣﻮادو ＇خﻪ ﻟ‪８‬ه ده کﻮﻣﻮ چ‪ ３‬ذرې وړې دي‪.‬‬

‫‪١٨‬‬

‫(‪ )2 - 2‬شکﻞ‪ :‬د ﻣﻮادو دخپرﻳدﻟﻮ چ＂کتﻴا او ＇رﻧگﻮاﻟﻲ ﻳﻮ پﻪ بﻞ ک‪３‬‬

‫‪ :1-2-2‬د آسموس عمليه او د اسموتيک فشار‬ ‫د آسموس عمليه‪ :‬د اوبﻮ ﻳا ﻧﻮرو حﻞ کﻮوﻧکﻮ ﻣﻮادو ت‪５‬رﻳدل ﻟﻪ ﻧﻴﻤﻪ د ت‪５‬ر‪４‬دو وړ غشا ＇خﻪ د آسﻤﻮس‬ ‫د عﻤﻠﻴ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ :‬د ﻧﻴﻤﻪ د ت‪５‬ر‪４‬دو وړ غشاو خاصﻴت داس‪ ３‬دی چ‪ ３‬کﻮچﻨﻴﻮ ذرو تﻪ د تﻴرﻳدو اجازت‬ ‫ورکﻮي؛ خﻮ ﻟﻮﻳﻮ ذرو تﻪ د تﻴرﻳدو اجازت ﻧﻪ ورکﻮي‪ .‬پﻪ ر＊تﻨ‪ ３‬تﻮ‪－‬ﻪ د آسﻤﻮس عﻤﻠﻴﻪ د ﻳﻮ ﻟﻮري ﻟﻪ خپرﻳدو‬ ‫＇خﻪ عبارت ده‪.‬‬ ‫آسموتيک فشار‬ ‫ﻫﻐﻪ ﻗﻮه چ‪ ３‬حﻞ کﻮوﻧک‪ ３‬ﻣاده دې تﻪ ﻫ（ﻮې چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻴﻤﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو وړ غشاو چﻪ د رﻗﻴﻖ ﻣحﻠﻮل ＇خﻪ غﻠﻴظ‬ ‫ﻣحﻠﻮل تﻪ ت‪５‬ره شﻲ‪ ،‬داﻗﻮه د گازوﻧﻮ ﻫﻐﻪ ډول ت‪５‬رﻳدل ﻫ（ﻮی چ‪ ３‬ﻟﻪ زﻳات ﻓشار ﻻﻧدې ﻟﻮ＊ﻲ ＇خﻪ د ﻫﻐﻪ ﻟﻮ＊ﻲ‬ ‫پﻪ ﻟﻮر وي چ‪ ３‬د ！ﻴ＀ ﻓشار ﻻﻧدې دي‪ ،‬ﻫﻤدا وارده شﻮې ﻗﻮه د سطح‪ ３‬پﻪ ﻳﻮواحد باﻧدي‪ ،‬پﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫اسﻤﻮتﻴک ﻓشار پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫ﻫﻐﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي آﻟﻪ چ‪ ３‬د ﻫﻐ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻓشار ！اکﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬د اسﻤﻮﻣتر )‪ (Osmometer‬پﻪ ﻧﻮم‬ ‫ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬اسﻤﻮﻣتر ﻳﻮې پردې ﻟروﻧکﻲ ﻟﻪ ﻟﻮ＊ﻲ ＇خﻪ چ‪ ３‬سﻮرى ﻟروﻧکی کارکﻲ سرپﻮښ ﻫﻢ ﻟري جﻮړ شﻮی‬ ‫دی‪ .‬د سرپﻮښ ﻟﻪ سﻮري ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه ＊ﻴ‪＋‬ﻪ خﻮر شﻮی ﻧﻞ ت‪５‬ر شﻮی دي‪ .‬دا ﻧﻞ د ＊ﻴ‪＋‬ﻪ ﻳ‪ ３‬تﻴﻮب پﻪ واسطﻪ‬ ‫د سﻴﻤابﻲ ﻣاﻧﻮﻣتر سره ت‪７‬ل شﻮی دی‪ .‬د اسﻤﻮﻣتر پﻪ غشا ﻟروﻧکﻲ ﻟﻮ＊ﻲ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻣحﻠﻮل اسﻤﻮتﻴک ﻓشار‬ ‫اﻧدازه کﻮل غﻮ＊تﻮﻧکی وي‪ ،‬اچﻮل ک‪８５‬ي‪ .‬ﻣاﻧﻮﻣتر ک‪５‬دای شﻲ چ‪ ３‬ﻣستﻘﻴﻢ پﻪ کارکﻲ سرپﻮښ ک‪ ３‬وت‪７‬ل شﻲ‪،‬‬ ‫د (‪ )3 - 2‬شکﻞ سره سﻢ اسﻤﻮﻣتر د خاﻟصﻮ اوبﻮ ＇خﻪ ډک ﻟﻮ＊ﻲ پﻪ دﻧﻨﻪ ک‪ ３‬ک‪８５‬دی‪ ،‬دﻟتﻪ د جرﻳان پﻪ پﻴﻞ‬ ‫ک‪ ３‬خاﻟصﻪ حﻞ کﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ تشت ＇خﻪ اسﻤﻮﻣتر تﻪ پﻪ ډ‪４‬ره کچﻪ د حﻞ شﻮې ﻣادې ﻟﻪ وتﻠﻮ پﻪ ﻧسبت ﻣحﻠﻮل تﻪ‬ ‫دﻧﻨﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي‪ ،‬ﻧﻮ دﻟتﻪ د ﻣاﻳع سطحﻪ د اسﻤﻮﻣتر پﻪ تﻴﻮب ک‪ ３‬ﻟﻮړﻳ‪８‬ي او پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ ３‬ﻫاﻳدروستاتﻴکﻲ ﻓشار پﻪ پرﻟﻪ‬ ‫پسﻲ زﻳات‪８５‬ي‪ .‬د ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠﻲ ﻫاﻳدروستاتﻴکﻲ ﻓشار پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬د ت‪５‬رﻳدﻧ‪( ３‬دﻳﻔﻮژن) چ＂کتﻴا د اسﻤﻮﻣتر پﻪ دﻧﻨﻪ‬ ‫اود اسﻤﻮﻣتر پﻪ بﻬرک‪ ３‬سره ﻳﻮشان ک‪８５‬ي او ډﻳﻨاﻣﻴکﻲ تعادل ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې وخت ک‪ ３‬د اسﻤﻮﻣتر پﻪ‬ ‫تﻴﻮب ک‪ ３‬د ﻣاﻳع ﻟﻮړﻳدل در‪８４‬ي او اسﻤﻮتﻴک ﻓشار چ‪ ３‬د اسﻤﻮﻣتر درجﻪ ﻟروﻧکی ﻣاﻧﻮﻣتر ﻳ‪＊ ３‬ﻴﻲ‪ ،‬د تجرب‪３‬‬ ‫ﻻﻧدې ﻣحﻠﻮل ﻟﻪ ﻓشار ＇خﻪ عبارت دی‪.‬‬ ‫د ﻧرﻳﻮ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اسﻤﻮتﻴک ﻓشار د ﻣحاسبﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره (واﻧت ﻫﻮف) د گازوﻧﻮ د ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ د ﻣعادﻟ‪ ３‬پﻪ‬ ‫کاروﻟﻮ وړاﻧدﻳز وک‪ ７‬او ﻻﻧدې ﻧظرﻳﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ وړاﻧدې ک‪７‬ه‪:‬‬ ‫د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻣساوي حجﻤﻮﻧﻪ د ﻳﻮشان ﻓشار او تﻮدوخ‪ ３‬ﻟﻪ شراﻳطﻮ ﻻﻧدې‪،‬‬ ‫‪n‬‬ ‫د ﻣساوي شﻤ‪５‬رو ذرو ﻟروﻧکی دي‪ PV= nRT :‬ﻳا ‪RT‬‬ ‫‪V‬‬ ‫دا چ‪ C = n ３‬ده؛ ﻧﻮ ‪ P = CRT‬ﻫﻢ ک‪５‬دای شﻲ‪.‬‬

‫=‪P‬‬

‫‪v‬‬

‫پﻪ دې ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ P３‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ اسﻤﻮتﻴک ﻓشار‪ V ،‬د ﻣحﻠﻮل حجﻢ‪n،‬‬ ‫د حﻞ شﻮې ﻣادې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر‪ T ،‬پﻪ ﻣحﻠﻮل باﻧدې وارده شﻮې تﻮدوخﻪ‬ ‫او ‪ R‬ثابت دی چ‪ ３‬پﻪ گازوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ کارول شﻮی دی‪:‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪R = 8 31Joul mol 1 k‬‬

‫(‪ )3 - 2‬شکﻞ د اسﻤﻮﻣتر دستگاه‬ ‫‪١٩‬‬

‫پﻪ اﻟکتروﻟﻴتﻮ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ذرو شﻤ‪５‬ر د ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻳﻮواحد حجﻢ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر دی‪ ،‬ﻟﻪ دې کبﻠﻪ د ﻫﻐﻮى اسﻤﻮتﻴک‬ ‫ﻓشار ﻫﻢ زﻳات دی‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬پﻪ اﻟکتروﻟﻴت ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر دغﻴر اﻟکتروﻟﻴت ﻟﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ زﻳات دی‪ ،‬ﻟﻪ دې کبﻠﻪ د اﻟکتروﻟﻴت ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اسﻤﻮتﻴک ﻓشار ﻟﻪ غﻴر اﻟکتروﻟﻴت ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫زﻳات وي؛ ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ﻓﻮرﻣﻮل چ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ پر بﻨس＀ د اﻟکتروﻟﻴت ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ اسﻤﻮتﻴک ﻓشار ﻣحاسبﻪ ک‪５‬دای شﻲ‪،‬‬ ‫پﻪ ﻻﻧدې ډول دی‪:‬‬ ‫‪Pos = iCRT‬‬

‫پﻪ دې ﻓﻮرﻣﻮل ک‪ i ３‬د واﻧت ﻫﻮف ضرﻳب دی او د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ！ﻮ！ﻪ ک‪５‬دو ﻟﻪ درج‪ ３‬سره اړﻳکﻪ ﻟري چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻻﻧدې ډول ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ (پﻪ ر＊تﻴاچ‪ i ３‬د اﻟکتروﻟﻴت ﻣﻮادو د اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ شﻤﻴر＊ﻴﻲ)‪:‬‬ ‫د ذرو ！ﻮل شﻤﻴر‬ ‫د حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣادې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر‬

‫=‪i‬‬

‫د وﻳﻨ‪ ３‬د پﻼزﻣا اسﻤﻮتﻴک ﻓشار ！اکﻠی دی چ‪ ３‬پﻪ ‪ 700 800kpa‬شا وخﻮا ک‪ ３‬خﻮ‪＄‬ﻨده دی‪ ،‬د وﻳﻨ‪３‬‬ ‫د ﻟﻮړ ﻓشار ＇خﻪ ＊کارﻳ‪８‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬د وﻳﻨ‪ ３‬غﻠظت زﻳات دی‪ .‬عضﻮی ﻣرکبﻮﻧﻪ او ﻣاﻟگﻪ پﻪ وﻳﻨﻪ ک‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫دې ﻓشارﻳﻮه برخﻪ دوی پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬دا ﻓشار د اﻧ‪／‬ﻮتﻴک ﻓشار ( ‪ () Angoticpressure‬ﻟﻮړ ﻓشار) پﻪ ﻧﻮم‬ ‫ﻳاد‪８４‬ي او د وﻳﻨﻲ ‪ 0.5%‬برخﻪ د ！ﻮل ﻓشار ＇خﻪ عبارت دی چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ 3.5 4.9KPa‬سره ﻣساوي دی‪ .‬د‬ ‫اسﻤﻮس عﻤﻠﻴﻪ او د اسﻤﻮتﻴک ﻓشار د ﻧباتاتﻮ پﻪ وده او پاﻳ‪＋‬ت ک‪ ３‬بﻨس＂ﻴز رول ﻟري‪ .‬اسﻤﻮتﻴک ﻓشار پﻪ ﻧباتاتﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻟﻪ رﻳ‪＇ ３＋‬خﻪ تر ﻟﻮړو ＇ﻮکﻮ پﻮرې ﻟﻪ ﻳﻮ ＇خﻪ تر ‪ 5‬ﻣﻴگا پاسکال پﻮرې بدﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪ .‬داس‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ رﻳ‪＋‬ﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﻴگا پاسکال او پﻪ پا‪１‬ﻪ او گﻠﻮﻧﻮ ک‪ 5 ３‬ﻣﻴگا پاسکال دی‪.‬‬

‫‪٢٠‬‬

‫ايزوتانيک‪ ،‬هايپرتانيک او هايپوتانيک محلولونه‬ ‫ايزوتانيک محلولونه‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬عﻴﻦ غﻠظت او اسﻤﻮتﻴک ﻓشار ﻟروﻧک‪ ３‬دي‪ ،‬دا ډول‬ ‫ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره اﻳزوتاﻧﻴک )‪ (Iso tan ic‬ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول‪ :‬د خﻮړو د ﻣاﻟگ‪３‬‬ ‫‪ 0.9%‬ﻣحﻠﻮل او د گﻠﻮکﻮز ‪ 5%‬ﻣحﻠﻮل د وﻳﻨ‪ ３‬سره اﻳزوتاﻧﻴک دي؛ کﻪ چ‪５‬رې حﻴﻮاﻧﻲ ﻳا ﻧباتﻲ حجرې ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻐﻮی سره پﻪ اﻳزوتاﻧﻴک ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬ک‪＋５‬ﻮدل شﻲ‪ ،‬پﻪ دوی ک‪ ３‬کﻮم بدﻟﻮن ﻧﻪ ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫هايپرتونيک محلولونه‪ :‬کﻪ چ‪５‬ري دکﻮم ﻣحﻠﻮل غﻠظت او اسﻤﻮتﻴک ﻓشار ﻳ‪ ３‬د ستﻨدرد او ﻟﻪ ﻫﻐﻪ سره‬ ‫پرتﻠﻪ شﻮي ﻣحﻠﻮل ＇خﻪ زﻳات وي‪ .‬دا رﻧ‪／‬ﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره د ﻫاﻳپرتﻮﻧﻴک ‪ Hypertinic‬دي‪.‬‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې ﻧباتﻲ او ﻳا حﻴﻮاﻧﻲ حجرې ﻟﻪ ﻫﻐﻮ سره ﻫاﻳپرتﻮﻧﻴک پﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کﻴ‪＋‬ﻮدل شﻲ پﻪ دې صﻮرت ک‪３‬‬ ‫بﻪ حجرې پﻮچ‪ ３‬اود ﻫﻐﻮى پﻼزﻣﻮﻟﻴز ‪ Palazmolyis‬تر سره ک‪８５‬ي چ‪ ３‬حجرې وچ‪ ３‬او ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫هايپوتانيک محلولونه‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮى غﻠظت او اسﻤﻮتﻴک ﻓشار ﻳ‪ ３‬د کﻮم ستﻨدرد او‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻐﻪ سره پرتﻠﻪ شﻮی ﻣحﻠﻮل؛ د بﻴﻠ‪／‬ی پﻪ‬ ‫ډول‪ :‬ﻟﻪ وﻳﻨ‪＇ ３‬خﻪ ﻟ‪ ８‬وي دا رﻧ‪／‬ﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫ﻫاﻳپﻮتاﻧﻴک ( ‪ ) Hypo tan ic‬دي‪ ،‬د حجرو‬ ‫شتﻮن پﻪ ﻫاﻳپﻮتاﻧﻴک ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮک‪ ３‬دﻫﻐﻮی د‬ ‫ﻫﻴﻤﻮﻟﻴزﻳز ‪ Hemolysis‬ﻻﻣﻞ گر‪＄‬ﻲ‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫حجرې پ‪７‬س‪８５‬ي او پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬حجرې چﻮي‬ ‫او ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )4 - 2‬شکﻞ پﻼزﻣﻮﻟﻴز او ﻫﻴﻤﻮﻻﻳز شﻮې حجرې‬ ‫(‪ )4 - 2‬شکﻞ ﻫﻴﻤﻮﻻﻳز او پﻼزﻣﻮﻻﻳز شﻮې‬ ‫غﻴر ﻧارﻣﻞ حجري ＊ﻴﻲ‪:‬‬ ‫پﻪ طبﻲ عﻤﻠﻴاتﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ＇ﻮ جزﻳﻲ ﻓزﻳاﻟﻮژﻳک ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮى ترکﻴب د وﻳﻨ‪ ３‬ﻟﻪ پﻼزﻣاﻳﻲ ترکﻴب‬ ‫سره سﻤﻮن وﻟري‪ ،‬گ＂ﻪ اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬دا ډول ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ د ‪ K + , Ca 2+ , Mg 2+‬اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟروﻧک‪ ３‬دي‪ .‬پﻪ طبﻲ‬ ‫چاروک‪ ３‬ﻫاﻳپرتاﻧﻴک ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ د زخﻤﻮﻧﻮ د ﻣﻴﻨ‪％‬ﻠﻮ ﻟپاره پﻪ کار وړل ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟکﻪ‪ :‬د پاﻳﻮدﻳﻦ ﻳا ！ﻴﻨچر ﻣحﻠﻮل‪.‬‬ ‫د اسﻤﻮتﻴکﻲ ډ‪４‬ري ＊‪ ３‬عاﻟﻲ دستگاوې پ‪＋‬تﻮرگﻲ دي چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮى ﻣﻬﻤﻪ وظﻴﻔﻪ د ﻣﻴتابﻮﻟﻴزم دجرﻳان د‬ ‫وروستﻴﻮ ﻣحصﻮﻟﻮﻧﻮ ﻟرې کﻮل دي‪ ،‬دا جرﻳان د اسﻤﻮس د عﻤﻠﻴ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ ترسره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮرگﻲ د اوبﻮ کچﻪ پﻪ اورگاﻧﻴزم ک‪ ３‬تﻨظﻴﻤﻮي‪ ،‬پﻪ دې جرﻳاﻧک‪ ３‬د اوبﻮ د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ د پ‪＋‬تﻮرگﻮ د پردو د‬ ‫ت‪５‬رﻳدﻧ‪ ３‬وړتﻴا ﻟپاره خاص ﻫارﻣﻮن د اﻧتی دﻳﻮرتﻴک ﻫارﻣﻮن )‪ (Antidiaretic Harmon‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻟﻪ کچ‪ ３‬سره‬ ‫ت‪７‬ﻟی دی‪ .‬د دې ﻫارﻣﻮن ﻟ‪８‬واﻟی پﻪ پ‪＋‬تﻮرگﻮ ک‪ ３‬د اوبﻮ د وتﻠﻮ او تشﻮﻣﻴتﻴازو د زﻳات واﻟﻲ ﻻﻣﻞ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ چ‪３‬‬ ‫تر ‪ 10‬وارې ﻟﻪ ﻧﻮرﻣال حد ＇خﻪ زﻳات‪８５‬ي او د دې ﻫارﻣﻮن زﻳاتﻮاﻟی ﻟﻪ پ‪＋‬تﻮر گﻮ ＇خﻪ د ﻟ‪８‬و اوبﻮ د وتﻠﻮ ﻻﻣﻞ‬ ‫گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪٢١‬‬

‫فعاليت‬ ‫ﻻﻧدې شکﻠﻮﻧﻪ پﻪ ‪＄‬ﻴر سره وگﻮرئ او رو＊اﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪ ،‬دا حﻴﻮاﻧﻲ او ﻧباتﻲ حجرې کﻮﻣ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ دې شکﻠﻮﻧﻮک‪ ３‬ﻟﻴدل‬ ‫ک‪８５‬ي‪،‬پﻪ کﻮم ډول ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮک‪ ３‬کﻮم چ‪ ３‬ﻟﻪ دوی سره ﻫاﻳپرتاﻧﻴک‪ ،‬ﻫاﻳپﻮتاﻧﻴک او اﻳزوتاﻧﻴک دي‪ ،‬شتﻮن ﻟري؟ د ﻧﻮﻣﻮړو‬ ‫حجرو بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ﻫﻢ و！اکئ‪.‬‬

‫(‪ )5 - 2‬شکﻞ پﻪ اﻳزوتاﻧﻴک‪ ،‬ﻫاﻳپرتاﻧﻴک او ﻫاﻳپﻮتاﻧﻴک‬ ‫ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻧباتﻰ او حﻴﻮاﻧﻲ حجرو＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟی‬

‫‪ 2 - 1- 2‬د حل شوې مادې په شتون ک‪ ３‬د حل کوونک‪ ３‬مادې د ب‪７‬اس د فشار ټيټيدل‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې پﻪ ﻳﻮ ﻟﻮ＊ﻲ ک‪ ３‬ﻟ‪＇８‬ﻪ اوبﻪ واچﻮل شﻲ‪ ،‬دا اوبﻪ پرﻟﻪ پسﻲ تﻮ‪－‬ﻪ ب‪７‬اس ک‪８５‬ي‪ .‬او ﻫﻐﻪ ﻓشار چ‪ ３‬د‬ ‫ﻣاﻳع د پﻮرتﻨ‪ ９‬برخ‪ ３‬د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ د ب‪７‬اس پﻪ شتﻮن‬ ‫ک‪ ３‬ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬د ب‪７‬اس د ﻓشار پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫ﻣاﻳع ﻣﻮاد د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ﻫره درجﻪ ک‪ ３‬ب‪７‬اس کﻮﻟی‬ ‫شﻲ‪ .‬د ﻣاﻳعاتﻮ د ب‪７‬اس چ＂کتﻴا د ﻫﻐﻮ د پﻮرتﻨ‪９‬‬ ‫سطح‪ ３‬ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ پﻪ شﻤﻴر پﻮري اړه ﻟري‪.‬‬ ‫(‪ )6 - 2‬اﻟﻒ شکﻞ د خاﻟص‪ ３‬ﻣاﻳع ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ‬ ‫او (‪ )6 - 2‬ب شکﻞ د ﻫﻤاغ‪ ３‬ﻣاﻳع ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻧﻪ ت‪＋‬تﻴدوﻧکﻮﻣﻮادو سره د ﻣحﻠﻮل پﻪ حاﻟت ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫خالص محلل‬ ‫ﻳﻮشان شراﻳطﻮک‪＊ ３‬ﻴﻲ‪:‬‬ ‫ستاس‪ ３‬پﻪ ﻧظر دکﻮم ﻟﻮ＊ﻲ پﻪ سطحﻪ ک‪ ３‬د (‪ )6 - 2‬شکﻞ د خاﻟص حﻞ کﻮوﻧکﻲ او د ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل د ب‪７‬اس د ﻓشار پرتﻠﻪ‬ ‫د ﻧﻪ ت‪＋‬تﻴدوﻧکﻮﻣﻮادو سره‬ ‫ب‪７‬اس ک‪５‬دو چ＂کتﻴا ډ‪４‬ره ﻟﻮړه ده؟ أﻳا پﻪ دې ﻟﻮ＊‪３‬‬ ‫ک‪ ３‬د ب‪７‬اس ﻓشار ډ‪４‬ر زﻳات دی؟ وﻟ‪３‬؟‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻧﻪ ت‪＋‬تﻴدوﻧکﻲ ﻣﻮاد پﻪ ﻣاﻳع حﻞ ک‪５‬دوﻧکﻲ ک‪ ３‬حﻞ شﻲ‪ ،‬تﻞ د ﻣاﻳع پﻪ سطحﻪ ک‪ ３‬د حﻞ شﻮوﻣﻮادو‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ذرې د حﻞ کﻮوﻧکﻮ ﻣﻮادو د ذرو ‪＄‬اى ﻧﻴسﻲ‪ ،‬دا عﻤﻞ د حﻞ کﻮوﻧکﻮ د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ د شﻤ‪５‬رو د ﻟ‪８‬واﻟﻲ‬ ‫‪٢٢‬‬

‫ﻻﻣﻞ پﻪ پﻮرتﻨ‪９‬سطحﻪ ک‪－ ３‬ر‪＄‬ﻲ او د ﻫﻐﻪ د ب‪７‬اس چ＂کتﻴا ！ﻴ＂ﻮي‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ د ﻣاﻳع د ب‪７‬اس ﻓشار ﻫﻢ ！ﻴ＂ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ‪ Raoult‬پﻪ ﻧﻮم عاﻟﻢ کﻠﻪ چ‪ ３‬د حﻞ کﻮوﻧکﻲ د ب‪７‬اس ﻓشار د حﻞ شﻮي ﻣادې پﻪ شتﻮن ک‪ ３‬پﻪ ﻧري ﻧﻪ‬ ‫ت‪＋‬تﻴدوﻧکﻲ ﻣحﻠﻮﻟﻲ ﻣﻮادو ک‪ ３‬د ＇ﻴ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې وﻧﻴﻮل؛ ﻧﻮ پﻪ ﻻس ﻳ‪ ３‬راوړل چ‪ ３‬د ﻣحﻠﻞ د ب‪７‬اس ﻓشار د ﻧﻪ‬ ‫ت‪＋‬تﻴدوﻧکﻲ ﻣادې پﻪ شتﻮن ک‪ ３‬پﻪ ﻣستﻘﻴﻢ د حﻞ کﻮوﻧک‪ ３‬ﻣادې پﻪ غﻠظت پﻮرې اړه ﻟري‪:‬‬ ‫‪P=P N‬‬ ‫‪o 1‬‬

‫پﻪ پﻮرتﻨ‪ ９‬ﻣعادﻟ‪ ３‬ک‪ P ３‬د حﻞ کﻮوﻧک‪ ３‬ﻣادې د ب‪７‬اس ﻓشارد حﻞ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻣادې پﻪ شتﻮن ک‪ p o ،３‬د خاﻟص‬ ‫حﻞ کﻮوﻧکﻲ د ب‪７‬اس ﻓشار او ‪ N `1‬حﻞ کﻮوﻧک‪ ３‬ﻣﻮﻟﻲ برخﻪ ده‪ ،‬دا چ‪ N1 + N 2 = 1 ３‬ده؛ ﻧﻮ ‪N1 = 1 N 2‬‬ ‫‪p p‬‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟﻴکﻠﻰ شﻮ چ‪:３‬‬ ‫) ‪p = p (1 N‬‬ ‫= ‪N‬‬ ‫‪o‬‬

‫‪2‬‬

‫‪2‬‬

‫‪po‬‬ ‫‪p= p‬‬ ‫‪p‬‬ ‫= ‪N2‬‬ ‫‪po‬‬

‫‪o‬‬

‫‪p = p po N 2‬‬ ‫‪po N 2 = po p‬‬

‫‪po‬‬

‫‪o‬‬

‫پﻮرتﻨی ﻓﻮرﻣﻮل د راوﻟت د ﻗاﻧﻮن ＇ر‪－‬ﻨدوﻧکی دی او داس‪ ３‬وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ :‬د حﻞ کﻮوﻧکﻲ ﻧسبﻲ ب‪７‬اس د‬ ‫ﻓشار ！ﻴ＀ واﻟﻰ (د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ب‪７‬اس د ﻓشار) د حﻞ شﻮې ﻣادې پﻪ شتﻮن ک‪ ３‬د حﻞ شﻮې ﻣادې ﻟﻪ ﻣﻮﻟﻲ برخ‪３‬‬ ‫(ﻣﻮﻟﻲ سﻬﻢ )سره ﻣساوي دی‪.‬‬ ‫فعاليت‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬پﻪ پﻪ درې ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻟﻮ＊ﻮک‪ ３‬پﻪ وار سره خاﻟص‪ ３‬اوبﻪ‪،‬‬ ‫د بﻮرﻳﻮ ﻳﻮ ﻣﻮﻟره او د بﻮرې دوه ﻣﻮﻟره ﻣحﻠﻮل شتﻮن ﻟري‪ .‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د‬ ‫ب‪７‬اس چ＂کتﻴا او د ﻫر ﻳﻮ د ب‪７‬اس ﻓشارﻻستﻪ راوړئ‪.‬‬ ‫ب‪ -‬پﻪ ﻻﻧدې شکﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬خاﻟص‪ ３‬اوبﻪ او د ﻣاﻟگ‪ ３‬ﻣحﻠﻮل پﻪ ت‪７‬ﻟﻲ‬ ‫ﻣحﻴط او پﻪ ثابتﻪ تﻮدوخﻪ ک‪ ３‬شتﻪ‪ ،‬د وخت پﻪ ت‪５‬رﻳدو سره کﻮم بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ‬ ‫بﻪ د دوی د اوبﻮ پﻪ کچﻪ ک‪ ３‬وﻟﻴدل شﻲ؟‬

‫حﻞ ﻛﻮوﻧﻜﻲ‬

‫غﻠﻴظ ﻣحﻠﻮل‬

‫حﻞ شﻮي‬

‫(‪ )7 - 2‬شکﻞ‪ :‬د خاﻟص حﻞ کﻮوﻧکﻲ او د ﻫﻐﻪ دﻣحﻠﻮل د‬ ‫ب‪７‬اس د ﻓشار پرتﻠﻪ‬

‫زده ي‪ ３‬ک‪７‬ئ‬ ‫د خﻮړو د ﻣاﻟگ‪ ３‬دوه سﻠﻨﻪ ﻣحﻠﻮل بﻪ د کﻮم ب‪７‬اس ﻓشار ﻟروﻧکی وي؟ کﻪ چ‪５‬رې د ﻫﻐ‪ ３‬حﻞ کﻮوﻧک‪ ３‬ﻣاده اوبﻪ وي‪ ،‬د خﻮړو‬ ‫د ﻣاﻟگ‪) NaCl (３‬ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ کتﻠ‪ 58.5 ３‬وي‪.‬‬

‫حﻞ‪ :‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي سرک‪ ３‬د حﻞ کﻮوﻧکﻲ ﻳاد حﻞ شﻮې ﻣادې ﻣﻮﻟﻲ برخﻪ پﻴدا کﻮو‬ ‫‪m/M‬‬ ‫‪2g/58.5g mol 1‬‬ ‫=‬ ‫‪m/M + m/M 2g/58.5g mol 1 +98g/18g mol 1‬‬

‫=‬

‫‪NaCl‬‬

‫‪N‬‬

‫‪0.0342mol‬‬ ‫‪0.034m0l‬‬ ‫=‬ ‫‪=0.0062‬‬ ‫‪0.034mol +5.44mol 5.478mol‬‬ ‫‪p‬‬ ‫= ‪N NaCl‬‬ ‫‪p= N NaClp0 =0.0062 101.3kpa =0.628kpa‬‬ ‫‪p0‬‬ ‫= ‪N NaCl‬‬

‫‪p,101.3kpa 0.628kpa = 100.672‬‬

‫‪p, p‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪p=p‬‬

‫‪W% = 2%‬‬ ‫‪m NaCl = 2g‬‬ ‫‪m H O =98g‬‬ ‫‪2‬‬ ‫?=‪P‬‬

‫‪٢٣‬‬

‫‪ :3 - 1 - 2‬د محلولونو د ايشيدو د درج‪ ３‬لوړ‪４‬دل‬ ‫د حﻞ کﻮوﻧکﻲ او د ﻫﻐﻪ د ﻣحﻠﻮل د اﻳشﻴدو د درج‪ ３‬کﻤﻴت را＊ﻴﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬دخاﻟـــــــــص حﻞ کﻮوﻧکﻲ د‬ ‫اﻳشﻴدو درجﻪ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﻧﻪ ت‪＋‬تﻴدوﻧکﻲ ﻣادې سره د جﻮړ شﻮي ﻣحﻠﻮل اﻳشﻴدو ﻟﻪ درج‪＇ ３‬خﻪ ډ‪４‬ره ＊کتﻪ ده‪.‬‬ ‫د دې بدﻟﻮن ﻻﻣﻞ ＇ﻪ شی دی؟ د دې پﻮ＊تﻨ‪ ３‬د سﻢ ‪＄‬ﻮاب د ﻻستﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره باﻳد ＇ر‪－‬ﻨده شﻲ چ‪＇ ３‬ﻪ‬ ‫وخت ﻳﻮه ﻣاده پﻪ اﻳشﻴدو را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د حﻞ کﻮوﻧکﻲ د ﻧسبﻲ ب‪７‬اس ﻓشار ！ﻴ＂ﻴدل چ‪ ３‬حﻞ شﻮې ﻣاده ﻳ‪ ３‬ﻻﻣﻞ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬د ﻫﻐﻮى دﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د‬ ‫اﻳشﻴدو پﻪ درج‪ ３‬باﻧدې ﻫﻢ اغ‪５‬زه ﻟري‪ .‬ﻳﻮه ﻣاده ﻫﻐﻪ وخت پﻪ اﻳشﻴدو را‪＄‬ﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫﻐ‪ ３‬د ﻧﻨﻨ‪ ３‬ب‪７‬اس ﻓشار‬ ‫د باﻧدﻧ‪ ３‬ﻓشار ﻳعﻨ‪ ３‬اتﻤﻮسﻔﻴر ﻟﻪ ﻓشار سره ﻣساوي شﻲ‪ .‬اوبﻪ پﻪ ﻳﻮ اتﻤﻮسﻔﻴر ﻓشار ک‪ ３‬د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ‪100o C‬‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ اﻳشﻴدو را‪＄‬ﻲ‪ .‬د بﻮرې او د اوبﻮ د ﻣحﻠﻮل د ب‪７‬اس ﻓشار د خاﻟصﻮ اوبﻮ د ب‪７‬اس ﻟﻪ ﻓشار ＇خﻪ ！ﻴ＀ دی‪،‬‬ ‫ﻧﻮﻟﻪ دې کبﻠﻪ چ‪ ３‬د ب‪７‬اس ﻓشار ﻳﻮ اتﻤﻮسﻘﻴر تﻪ ورسﻴ‪８‬ي‪ ،‬باﻳد د اوبﻮ د ﻻﻧدﻧ‪ ９‬برخ‪ ３‬ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ پﻮرتﻨ‪ ９‬برخ‪３‬‬ ‫تﻪ وﻟﻴ‪８‬ل شﻲ؛ ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬دا ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ د ډ‪４‬رې ﻟ‪８‬ې اﻧرژ ۍ ﻟروﻧکﻲ دي؛ ﻧﻮ باﻳد ﻫﻐﻮى تﻪ اﻧرژي ورک‪７‬ل شﻲ‬ ‫تر＇ﻮ پﻮرتﻨ‪ ９‬سطح‪ ３‬تﻪ راشﻲ او ب‪７‬اس وک‪７‬ي‪ ،‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬د خاﻟص ﻣحﻠﻞ د اﻳشﻴدو درجﻪ د ﻫﻐﻪ د‬ ‫ﻣحﻠﻮل پﻪ پرتﻠﻪ ＊کتﻪ ده‪ ،‬دﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮد ب‪７‬اس ﻓشار ！ﻴ＂ﻴدل‪ ،‬ددې ﻻﻣﻞ گر‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ تﻪ دوﻣره تﻮدوخﻪ‬ ‫ورکﻮل شﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮى د ذرو ترﻣﻨ‪ ＃‬دﻧﻨﻪ ﻓشار ﻟﻪ باﻧدﻧﻲ ﻓشار سره ﻣساوي شﻲ‪.‬‬

‫فعاليت‬ ‫د محلولونو د ايشيدو د ټکي موندل‪:‬‬ ‫د اړتيا وړ سامان او لوازم‪ :‬پﻴپت‪ ،‬د ＊ﻮروﻟﻮ ﻣﻴﻠﻪ‪！ ،‬ست تﻴﻮب‪ ،‬ﻓﻠزي ﻧﻴﻮﻧک‪ ３‬پاﻳﻪ‪ ،‬اﻟکﻮﻟﻲ ＇راغ ﻳا د بﻨسﻦ ＇راغ‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫اوبﻮ ＇خﻪ ډک ﻟﻮ＊ی‪ ،‬ﻣاﻳع پاراﻓﻴﻦ‪ ،‬د بﻮرې ﻳﻮ ﻣﻮﻟره ﻣحﻠﻮل‪ KNO3 ، CaCl 2 ،‬او ‪NaCl‬‬ ‫ک‪７‬نالره‪:‬‬ ‫‪ - 1‬د ﻣاﻳع ﻳﻮه ﻧﻤﻮﻧﻪ او د ＊ﻮروﻟﻮ ﻳﻮه ﻣﻴﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻫﻐ‪ ３‬ﻳﻮ سر ﻳ‪ ３‬ت‪７‬ﻟﻰ وي‪ ،‬واخﻠئ او ﻫﻐﻪ پﻪ ﻳﻮ ！ست تﻴﻮب ک‪ ３‬داس‪ ３‬ک‪８５‬دئ‬ ‫چ‪ ３‬ت‪７‬ﻟ‪ ３‬برخﻪ ﻳ‪ ３‬پﻮرتﻪ خﻮا تﻪ وي‪.‬‬ ‫‪ - 2‬د ﻳﻮ پﻴپت پﻪ واسط‪ ﾢ‬د تجرب‪ ３‬تر ﻻﻧدې ﻣاﻳع د درې ﻣﻠﻲ ﻟﻴترو پﻪ کچﻪ پﻪ ！س＀ تﻴﻮب ک‪ ３‬ورزﻳاتﻪ ک‪７‬ئ او د پﻼستﻴکﻲ‬ ‫تار پﻪ ﻣرستﻪ ترﻣاﻣتر ﻟﻪ ＊ﻴ‪＋‬ﻪ ﻳﻲ ！ست تﻴﻮب سره داس‪ ３‬وت‪７‬ئ چ‪ ３‬د ترﻣاﻣترد سﻴﻤابﻮ وروستی ！کی د ！ست تﻴﻮب د ﻧﻨﻪ ﻣاﻳع‬ ‫د اخري سطح‪ ３‬سره ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه سطحﻪ ک‪＄ ３‬اى وﻧﻴسﻲ‪ .‬دغﻪ‬ ‫ﻣﻮاد د ترﻣاﻣتر ﻟﻪ ﻻرې د ﻳﻮ ستﻴﻨد ﻳا پاې سره ！ﻴﻨگ وت‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ترﻣاﻣتر او‬ ‫‪ - 3‬ﻳﻮ بﻴکرد پاراﻓﻴﻦ ﻟﻪ ﻣاﻳع ＇خﻪ ﻧﻴﻢ ډک ک‪７‬ئ د ازﻣاﻳ‪＋‬تﻰ‬ ‫تست تﻴﻮب‬ ‫ﻣاﻳع‪！ ،‬ست تﻴﻮب او ترﻣاﻣتر ！ﻮل پﻪ پاراﻓﻴﻦ ﻟروﻧک‪ ３‬بﻴکر‬ ‫ﻫﻐﻪ ﻧري ﻣﻴﻠﻪ‬ ‫چﻲ ﻳﻮ سرﻳﻲ‬ ‫پﻼستﻴکی‬ ‫ک‪ ３‬وردﻧﻨﻪ ک‪７‬ئ او ﻫﻐﻮى تﻪ د تﻮدوخ‪ ３‬د سرچﻴﻨﻲ پﻪ واسطﻪ‬ ‫ت‪７‬ﻟی دى‬ ‫تار‬ ‫‪ 30 40 o C‬پﻮرې تﻮدوخﻪ ور ک‪７‬ئ‪ ،‬د پاراﻓﻴﻨﻮ تﻮدوﻟﻮ تﻪ دوام‬ ‫د تﻮدوخﻲ‬ ‫آزﻣاﻳ‪＋‬تﻰ ﻣاﻳع‬ ‫ترﻣاﻣتر‬ ‫بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ‬ ‫ﻟروﻧﻜﻰ ！ست‬ ‫ورک‪７‬ئ‪ ،‬تر ﻫﻐﻪ چ‪ ３‬ثابتﻰ پﻮکا‪ ３１‬د ﻣﻴﻠ‪ ３‬ﻟﻪ خﻼص سر ＇خﻪ‬ ‫ﻣﻨﻘﻞ‬ ‫تﻴﻮپ‬ ‫وو‪＄‬ﻲ‪ ،‬د ！ست تﻴﻮب دﻧﻨﻪ ﻣﻮاد پﻪ پرﻟﻪ پس‪ ３‬ډول و＊ﻮروئ‪.‬‬ ‫(‪ )8 - 2‬شکﻞ د ﻣاﻳعاتﻮ د اﻳشﻴدﻟﻮ د درج‪ ３‬د ！اکﻠﻮ دستگاه‬

‫‪٢٤‬‬

‫کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره ﻣﻮ د ﻣاﻳع پﻮکا‪ ９１‬وﻟﻴدې‪ ،‬د تﻮدوخ‪ ３‬درجﻪ ﻳادداشت ک‪７‬ئ او پاراﻓﻴﻦ ﻧﻮر ﻣﻪ گرﻣﻮئ‪ ،‬تر＇ﻮ‬ ‫چ‪ ３‬د پﻮکا‪１‬ﻴﻮ جﻮړﻳدل ودر‪８４‬ي‪ ،‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ﻨ‪＇ ６‬خﻪ پرتﻪ د ترﻣاﻣتر درجﻪ وﻟﻮﻟئ او ﻳادداشت ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪ ،‬خپﻠ‪３‬‬ ‫ﻟﻴدﻧ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وواﻳئ‪.‬‬ ‫پﻪ ترﻣﻮډﻳﻨاﻣﻴکﻲ ﻻرو ثابتﻪ شﻮې ده‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﻳش‪５‬دو د درجﻮ د بدﻟﻮن‪ ،‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﻣﻮﻻر！ﻲ او ﻳا ﻣﻮﻻﻟﻲ‬ ‫غﻠظت سره ﻣستﻘﻴﻤﻪ اړﻳک‪ ３‬ﻟري‪.‬‬

‫‪Tb = ECM‬‬ ‫‪Tb = ECm‬‬

‫پﻪ دې ﻣعادﻟﻮ ک‪ E ３‬د اﻳبﻠﻮسکﻮپﻴک ثابت دی‪.‬‬

‫د اﻟکتروﻟﻴت د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻟپاره ‪Tb = iECM‬‬ ‫‪Tb = iECm‬‬

‫ﻣثال‪ :‬د گﻠﻮکﻮز دوه ﻣﻮﻟره ﻣحﻠﻮل د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ کﻮﻣ‪ ３‬درج‪ ３‬ک‪ ３‬پﻪ اﻳشﻴدو را‪＄‬ﻲ؟ د اوبﻮد اﻳبﻠﻴﻮ سکﻮپﻴک‬ ‫ثابت ‪ 0.52 L. C‬دی‪.‬‬ ‫‪mol‬‬ ‫‪Tb = ECM‬‬ ‫حﻞ‪:‬‬ ‫‪o‬‬ ‫‪o‬‬

‫‪0.52L C m ol‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪= 1.040 C‬‬ ‫‪m ol‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪Tb = 1.04o C‬‬ ‫‪Tb = T2 T1‬‬ ‫‪T2 = Tb + T1 = 1.04o C + 100o C = 101.04o C‬‬ ‫= ‪Tb‬‬

‫فکر وک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫د ﻣحﻠﻮل د اﻳشﻴدو ！کﻰ د ﻫﻐﻪ د ﻣحﻠﻞ پﻪ پرتﻠﻪ ﻟﻮړ او ثابت ﻧﻪ دی‪ ،‬د وخت پﻪ ت‪５‬رﻳدو سره زﻳات‪８５‬ي‪ ،‬وﻟ‪３‬؟ د ﻫﻐﻪ ﻻﻣﻞ‬ ‫پﻴدا ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪ :4 -1 - 2‬د محلولونو د کنگل ک‪５‬دو د درج‪ ３‬ټيټ‪５‬دل‬ ‫خاﻟص‪ ３‬اوبﻪ پﻪ ﻳﻮ اتﻤﻮسﻔﻴر ﻓشار ک‪ ３‬پﻪ ‪ 0 o C‬ک‪ ３‬کﻨگﻞ ک‪８５‬ي؛ خﻮ ﻣحﻠﻮل ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ صﻔر ＇خﻪ پﻪ ！ﻴ＂ﻮدرجﻮ‬ ‫ک‪ ３‬کﻨگﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ دې خاصﻴت ＇خﻪ پﻪ ژﻣﻲ ک‪ ３‬د سرکﻮﻧﻮ د ﻳخ د وﻳﻠﻰ ک‪５‬دﻟﻮ د چ＂کتﻴا ﻟپاره‬ ‫گ＂ﻪ اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬د ﻳخ د وﻳﻠ‪ ３‬ک‪５‬دﻟﻮ د چ＂کتﻴا ﻟپاره پﻪ سرکﻮﻧﻮ باﻧدې د ﻣاﻟگ‪ ３‬پﻮډر شﻴﻨدي‪ .‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ‬ ‫ډول د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ دکﻨگﻞ ک‪５‬دو درجﻪ د ﻫﻐﻪ د خاﻟص‬ ‫ﻣحﻠﻞ د کﻨگﻞ ک‪５‬دو د درج‪ ３‬پﻪ پرتﻠﻪ ډ‪４‬ره ！ﻴ＂ﻪ ده د‬ ‫ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ب‪７‬اس د ﻓشار ！ﻴ＂ﻴدل د دې ﻻﻣﻞ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ باﻧدې باﻧدﻧی ﻓشار دوﻣره وي چ‪ ３‬د‬ ‫ذرو ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻟﻪ د ﻧﻨﻨ‪ ３‬ﻓشار سره ﻣساوي وي او ﻣحﻠﻮل‬ ‫جاﻣد حاﻟت ‪＄‬اﻧتﻪ غﻮره ک‪７‬ي؛ ﻳعﻨ‪ ３‬د اتﻤﻮسﻔﻴر د ﻓشار‬ ‫پﻪ کچﻪ ورباﻧدي ﻓشار وارد شﻲ‪.‬‬ ‫د ترﻣﻮډﻳﻨاﻣﻴکﻲ ﻻرو پر بﻨس＀ تر ﻻسﻪ شﻮې ده‬ ‫چ‪ ３‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د کﻨگﻞ ک‪５‬دو د تﻮدوخﻮ د درجﻮ‬ ‫(‪ )2-9‬شکﻞ پﻪ وا！ﻮﻧﻮ او سرکﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د سﻮدﻳﻢ کﻠﻮراﻳد شﻴﻨدﻧﻪ‬ ‫بدﻟﻮن د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﻣﻮﻻرﻳ＂ﻲ او ﻳا ﻣــــﻮﻻﻟﻴ＂ﻲ غﻠظت‬ ‫‪٢٥‬‬

‫سره ﻣستﻘﻴﻢ تﻨاسب ﻟري ﻳعﻨ‪:３‬‬ ‫‪= K CM‬‬ ‫‪= K Cm‬‬ ‫‪= iK CM‬‬ ‫‪= iK Cm‬‬ ‫پﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ ﻣعادﻟﻮ ک‪ K ３‬د کرﻳﻮسکﻮپﻴک ثابت ＊ﻴﻲ‪ ،‬ﻳعﻨﻰ‪ :‬د کﻨگﻞ ک‪５‬دو د درجﻮ ثابت دی‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨﻪ‪ :‬د گﻠﻮکﻮز دوه ﻣﻮﻟره ﻣحﻠﻮل بﻪ د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻪ درجﻪ ک‪ ３‬پﻪ اﻳشﻴدو راشﻲ؟ د اوبﻮ اﻳبﻠﻴﻮسکﻮپﻴک‬ ‫‪o‬‬ ‫ثابت ‪ 0.52 L. C‬دی‪.‬‬

‫‪Tf‬‬ ‫‪Tf‬‬ ‫‪Tf‬‬ ‫‪Tf‬‬

‫‪mol‬‬

‫فعاليت‬ ‫د اغﻴزﻣﻨﻮ عﻮاﻣﻠﻮ د ﻻستﻪ راوړﻧ‪ ３‬ﻟپاره د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﻳشﻴدو د ！ک‪ ３‬د زﻳاتﻮاﻟﻲ سطحﻪ او د ﻫﻐﻮى د کﻨگﻞ ک‪５‬دﻟﻮ ！ﻴ＂ﻴدل د‬ ‫خاﻟص حﻞ کﻮوﻧکﻲ پﻪ پرتﻠﻪ‪ ،‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې جدول پﻪ شان ＇ﻮ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ جﻮړ اود ﻫﻐﻮى د اﻳشﻴدو او کﻨگﻞ ک‪５‬دو‬ ‫د درجﻮ کچﻪ دې ﻻستﻪ راوړي‪ .‬پﻪ دې تجرب‪ ３‬ک‪ ３‬دې د ﻣحﻴطﻲ ﻓشار ﻳﻮ اتﻤﻮسﻔﻴر پﻪ پام ک‪ ３‬وﻧﻴسﻲ‬ ‫د ﻣﻨحﻠﻪ ﻣادې ډول‬

‫بﻮره‬

‫بﻮره‬

‫سﻮدﻳﻢ کﻠﻮراﻳد‬

‫پﻮتاشﻴﻢ ﻧاﻳترﻳت‬

‫کﻠسﻴﻢ کﻠﻮراﻳد‬

‫غﻠظت پﻪ ﻣﻮﻟﻞ‬

‫‪1‬‬

‫‪2‬‬

‫‪1‬‬

‫‪1‬‬

‫‪1‬‬

‫د اﻳشﻴدو د درج‪３‬‬ ‫‪0‬‬ ‫شروع ‪C‬‬

‫‪100.52‬‬

‫‪101.03‬‬

‫‪101.04‬‬

‫‪101.04‬‬

‫‪101.56‬‬

‫‪- 1.85‬‬

‫‪-3.71‬‬

‫‪-3.71‬‬

‫‪-3.71‬‬

‫‪-5.55‬‬

‫د کﻨگﻞ ک‪５‬دو د‬ ‫درج‪ ３‬شروع ‪C‬‬

‫‪0‬‬

‫د ﻣﻨحﻠﻪ ﻣادې د‬ ‫ذرو د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ شﻤﻴر‬

‫‪6,02 10 23‬‬

‫‪6,02 10 23‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬د سﻮدﻳﻢ کﻠﻮراﻳد او پﻮتاشﻴﻢ ﻧاﻳترﻳت د ﻳﻮ‬ ‫ﻣﻮﻟره ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﻳشﻴدو ！کﻲ سره پرتﻠﻪ ک‪７‬ئ او پاﻳﻠ‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫ب‪ -‬د سﻮدﻳﻢ کﻠﻮراﻳد د ﻳﻮ ﻣﻮﻟره او د بﻮرې دوه‬ ‫ﻣﻮﻟره ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﻳشﻴدو ！کﻲ سره پرتﻠﻪ ک‪７‬ئ او پاﻳﻠ‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫ج‪ -‬د سﻮدﻳﻢ کﻠﻮراﻳد د ﻳﻮ ﻣﻮﻟره او بﻮرې دوه ﻣﻮﻟره‬ ‫ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﻳشﻴدو ！کﻲ سره پرتﻠﻪ ک‪７‬ي او پاﻳﻠ‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪٢٦‬‬

‫‪2 6,02 10 23‬‬

‫‪6,02 10 23‬‬

‫‪6,02 10 23‬‬

‫(‪ )10- 2‬شکﻞ د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﻳشﻴدو او کﻨگﻞ ک‪５‬دو د درجﻮ اود‬ ‫غﻠظت تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ت‪７‬ون گراف‬

‫د‪ -‬د سﻮدﻳﻢ کﻠﻮراﻳد او پﻮتاشﻴﻢ ﻧاﻳترﻳت د کﻨگﻞ ک‪５‬دو د ！کﻲ د ！ﻴ＂ﻴدو سطحﻪ او د بﻮرې ﻳﻮ ﻣﻮﻟره ﻣحﻠﻮل‬ ‫د خاﻟصﻮ اوبﻮ د کﻨگﻞ ک‪５‬دو د ！کﻲ دبدﻟﻮن سطح ＇رﻧ‪／‬ﻪ ده؟ ﻫﻐﻪ و＇‪７５‬ئ او پاﻳﻠﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکئ؟‬ ‫ﻫـ ‪ -‬ﻻس تﻪ راغﻠ‪ ３‬پاﻳﻠ‪ ３‬د ﻳﻮ ﻳا ＇ﻮ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ＇ر‪－‬ﻨدې ک‪７‬ئ او ﻫﻢ وواﻳاست چ‪ ３‬دا ﻗاﻧﻮن پﻪ ﻧﻮرو‬ ‫ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ کار وړﻟی شئ کﻪ ﻧﻪ؟‬ ‫(‪ )2-2‬جدول د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣحﻠﻠﻮ د ‪ E‬او ‪ K‬ثابتﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣحﻠﻞ‬

‫) ‪ K f (°C L / mol ) Eb (°C L / mol‬د اﻳشﻴدو درجﻪ )‪( o C‬‬

‫د کﻨگﻞ ک‪５‬دو‬ ‫درجﻪ )‪( o C‬‬

‫اوبﻪ‬

‫‪0.51‬‬

‫‪1.86‬‬

‫‪100‬‬

‫‪0‬‬

‫‪CCl 4‬‬

‫‪5.03‬‬

‫‪30‬‬

‫‪76.5‬‬

‫‪-22.99‬‬

‫‪CHCl 3‬‬

‫‪3.63‬‬

‫‪4.70‬‬

‫‪61.2‬‬

‫‪-63.5‬‬

‫‪C6 H 6‬‬

‫‪2.53‬‬

‫‪5.12‬‬

‫‪80.1‬‬

‫‪5.5‬‬

‫‪CS2‬‬

‫‪2.34‬‬

‫‪3.83‬‬

‫‪46.2‬‬

‫‪-111.5‬‬

‫‪C 4 H 10 O‬‬

‫‪2.02‬‬

‫‪1.79‬‬

‫‪34.5‬‬

‫‪-116.2‬‬

‫‪C10 H16O‬‬

‫‪5.95‬‬

‫‪40‬‬

‫‪208.0‬‬

‫‪179.8‬‬

‫د اﻳبﻠﻴﻮ سکﻮپﻴک او کرﻳﻮسکﻮپﻴک پﻪ طرﻳﻘﻮ کﻮﻻی شئ چ‪ ３‬د ﻣﻨحﻠﻪ ﻣادې ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ کتﻠﻪ پﻴدا ک‪７‬ئ‪،‬‬ ‫＇رﻧگﻪ چ‪ T f = KCm ３‬او ‪ C m = m.1000M.gm.molal‬دی ﻧﻮ‪:‬‬ ‫‪lal‬‬ ‫‪Tf = K. m.1000g.mo‬‬ ‫‪m.M‬‬ ‫‪molal‬‬ ‫‪M = k.m.1000g.‬‬ ‫‪T .m‬‬ ‫‪f‬‬

‫ﻣثال‪:‬د حﻞ شﻮې ﻣادې ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ کتﻠﻪ پﻪ ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل ک‪ ３‬پﻴداک‪７‬ئ‪ ،‬کﻮم چ‪ 5.12 ３‬گراﻣﻪ حﻞ شﻮې ﻣاده پﻪ‬ ‫‪ 100‬گراﻣﻪ حﻞ کﻮوﻧکﻲ ک‪ ３‬حﻞ او د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ‪ 0.280 o C‬درجﻮ ک‪ ３‬کﻨگﻞ شﻮې وي‪( K = 1.86) .‬‬ ‫حﻞ‪:‬‬ ‫‪KEm.1000 g .molal‬‬ ‫‪T f .m‬‬

‫=‪M‬‬

‫‪5.12 g .1000 g molal 1.86‬‬ ‫‪0.2800‬‬ ‫‪M = 340 g / mol‬‬ ‫‪M = 340 amu‬‬ ‫=‪M‬‬

‫‪m = 5.12g‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪= 100g‬‬ ‫‪Sol‬‬ ‫‪T = 0.280 C‬‬ ‫‪f‬‬ ‫?=‪M‬‬

‫‪ :2-2‬الکتروليت او غير الکتروليت محلولونه‬ ‫ﻟﻪ تﻴرو ！ﻮﻟگﻴﻮ ＇خﻪ پﻪ ﻳاد ﻟرئ چ‪ ３‬د آﻳﻮﻧﻲ ﻣﻮادو اوبﻠﻦ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ د بر‪＋４‬ﻨا تﻴرووﻧکﻲ او خاﻟص‪ ３‬اوبﻪ‬ ‫ډ‪４‬رې ﻟ‪８‬ې د بر‪＋４‬ﻨا ﻫادي دي‪ ،‬د ‪ NH 3 , HCl, NaCl‬او ‪ HF‬ﻣرکبﻮﻧﻮد ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ ﻫداﻳت دخاﻟصﻮ‬ ‫‪٢٧‬‬

‫اوبﻮ پﻪ پرتﻠﻪ زﻳات دی‪ ،‬دا رﻧ‪／‬ﻪ ﻣﻮاد چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮى اوبﻠﻦ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ بر‪＋４‬ﻨا ت‪５‬روﻧکﻲ دي ‪،‬د اﻟکتروﻟﻴتﻲ ﻣﻮادو‬ ‫پﻪ ﻧﻮم او د ﻫﻐﻮى ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ د اﻟکتروﻟﻴتﻮ ﻣحﻠﻮﻟﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬اﻟکتروﻟﻴتﻲ ﻣﻮاد پﻪ اﻟکتروﻟﻴت ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫پﻪ ﻟ‪８‬ه کچﻪ او ﻳا پﻪ زﻳاتﻪ کچﻪ پﻪ آﻳﻮﻧﻮﻧﻮ سره ！ﻮ！ﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫فکر وک‪７‬ئ‬ ‫پﻪ اﻟﻒ‪ ،‬ب او ج شکﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ＇ﻮ اوبﻠﻨﻮ اﻟکتروﻟﻴتﻮ او غﻴر اﻟکتروﻟﻴتﻮ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ ﻫداﻳت ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره پرتﻠﻪ شﻮي‬ ‫دي‪ ،‬اﻟکتروﻟﻴت او غﻴر اﻟکتروﻟﻴت ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ＇خﻪ جﻼ او د ﻫﻐﻮى بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ تﻴروﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ＇خﻪ تﻮپﻴرک‪７‬ئ‪.‬‬

‫ب‬

‫اﻟﻒ‬

‫(‪ )2-11‬شکﻞ اﻟﻒ‪ -‬اﻣﻮﻧﻴا اوبﻠﻦ ﻣحﻠﻮل ب‪5 H 2O -‬‬

‫ج‬ ‫‪ CuSO4‬ﻣحﻠﻮل ج‪ -‬بﻮرې ﻣحﻠﻮل پﻪ اوبﻮ ک‪３‬‬

‫کﻮم اﻳﻮدﻳﻦ او اﻟکﻮﻟﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا تﻴرووﻧکﻲ ﻧﻪ دي ﻧﻮ د غﻴر اﻟکتروﻟﻴت پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي او ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل د‬ ‫غﻴر اﻟکتروﻟﻴت ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻧﻮم ﻳادوي چ‪ ３‬پﻪ اوبﻮﻛ‪ ３‬د غﻴر ﻗطبﻲ ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ ﻣرکبﻮﻧﻮ ﻟﻪ حﻞ ک‪５‬دﻟﻮ ＇خﻪ او ﻳا‬ ‫ﻟﻪ غﻴر ﻗطبﻲ ﻣحﻠﻞ ＇خﻪ حاصﻞ شﻲ‪ ،‬او د غﻴر اﻟکتروﻟﻴت پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي؛ ‪＄‬کﻪ پﻪ ﻫﻤداس‪ ３‬ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫اﻳﻮﻧﻮﻧﻪ ﻧﻪ جﻮړﻳ‪８‬ي او د بر‪＋４‬ﻨا جرﻳان ﻣﻨ‪％‬تﻪ ﻧﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ :1 - 2-2‬ضعيف او قوي الکتروليت محلولونه‬ ‫پﻪ ‪ 1887‬کال ک‪ ３‬د ارﻫﻴﻨﻮس ‪ Arrhenus‬پﻪ ﻧﻮم عاﻟﻢ د اﻟکتروﻟﻴت او غﻴر اﻟکتروﻟﻴتﻮ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د‬ ‫کﻮﻟﻴگاتﻴﻔﻮ خﻮاصﻮ تﻮپﻴر د اﻟکتروﻟﻴتﻴکﻲ ！ﻮ！ﻪ ک‪５‬دو د تﻴﻮري پربﻨس＀ چ‪ ３‬خپﻠﻪ ﻳ‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ې ده‪ ،‬رو＊اﻧﻪ‬ ‫ک‪７‬ه‪ ،‬د دې ﻧظرﻳﻲ بﻨس＂ﻴز ！ک‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪:‬‬ ‫‪ - 1‬ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد اﻟکتروﻟﻴت دي چ‪ ３‬د حﻞ ک‪５‬دﻟﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬پﻪ چارج ﻟروﻧکﻮ اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ شﻲ‪ ،‬د‬ ‫اﻳﻮﻧﻮﻧﻮکﻤﻴت او چارج د اﻟکتروﻟﻴتﻲ او ！ﻮ！ﻪ شﻮ ﻣﻮادو خﻮاصﻮ پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫‪ - 2‬ک‪５‬دای شﻲ چ‪ ３‬اﻟکتروﻟﻴت ﻣﻮاد ！ﻮل پﻪ اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ ﻧﻪ شﻲ‪ ،‬د ﻫﻐﻮى ﻟﻪ ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫！ﻮ！ﻪ شﻲ‪ ،‬خﻮ د ﻫﻐﻮى ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮر ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ ﻧﻪ ！ﻮ！ﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬د ！ﻮ！ﻪ ک‪５‬دو درجﻪ ) ( د اﻟکتروﻟﻴت ﻣﻮادو کﻴﻔﻴت‬ ‫او ＇رﻧگﻮاﻟی را ＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫د ！ﻮ！ﻪ ک‪５‬دو درجﻪ د ！ﻮ！ﻪ شﻮو ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ د شﻤ‪５‬رو و‪４‬شﻞ‪ ،‬پر اﻟکتروﻟﻴتﻲ ﻣادې د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ پﻪ ！ﻮﻟﻮ‬ ‫‪N‬‬ ‫شﻤ‪５‬رو باﻧدې ＊ﻴﻲ‪= i :‬‬ ‫‪N‬‬

‫‪٢٨‬‬

‫‪ - 3‬د اﻟکتروﻟﻴتﻮﻧﻮ د ！ﻮ！ﻪ ک‪５‬دو ﻧظرﻳﻪ‪ ،‬د اﻟکتروﻟﻴتﻮﻧﻮ د ！ﻮ！ﻪ ک‪５‬دو درجﻪ ) ( د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻘداري‬ ‫تﻪ ﻧ‪８‬دي شﻲ‪ ،‬دا‬ ‫‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوو ＇خﻪ بﻮﻟﻲ‪ .‬کﻪ چ‪５‬ري ﻣاده اﻟکتروﻟﻴت ﻧﻪ وي‪ = 0 ،‬ده‪ .‬کﻠﻪ چ‪1 ３‬‬ ‫اﻟکتروﻟﻴتﻮﻧﻪ ﻗﻮي وي او کﻪ چ‪５‬ري اﻟکتروﻟﻴتﻲ ﻣﻮاد ضعﻴﻒ وي ‪ 0 < < 1‬ده‪.‬‬ ‫د اﻟکتروﻟﻴتﻲ ﻣﻮادو ﻧﻮرې ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې د ！ﻮ！ﻪ ک‪５‬دو ﻟﻪ ثابت ＇خﻪ عبارت دي‪ .‬د ！ﻮ！ﻪ ک‪５‬دو درجﻪ‪ ،‬د‬ ‫！ﻮ！ﻪ ک‪５‬دو د ثابت او د غﻠظت تر ﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳکﻪ‪ ،‬استﻮاﻟد ‪ Ostwald‬ﻻستﻪ راوړه‪ ،‬دغﻪ عاﻟﻢ ﻟﻪ اسﻴتﻴک اسﻴد‬ ‫) ‪＇ (CH 3COOH‬خﻪ پﻪ ‪＂－‬ﻪ اخﻴستﻮ د ！ﻮ！ﻪ ک‪５‬دو ﻣﻮضﻮع و＇ﻴ‪７‬ﻟﻪ او د ！ﻮ！ﻪ ک‪５‬دو ﻣعادﻟﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول‬ ‫ده‪:‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪CH 3 COO + H‬‬

‫د کتﻠ‪ ３‬د اغﻴزې ﻗاﻧﻮن پﻪ دې ﻣعادﻟ‪ ３‬باﻧدې ترسره کﻮو‪:‬‬

‫‪CH 3COOH‬‬

‫] ‪[H ][CH COO‬‬ ‫=‪K‬‬ ‫‪+‬‬

‫‪3‬‬

‫] ‪COOH‬‬

‫‪3‬‬

‫‪[CH‬‬

‫کﻪ چ‪５‬رې د ‪ CH 3 COOH‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ غﻠظت ‪ C‬او د اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ غﻠظت ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ C‬خﻪ عبارت وې‪ ،‬ﻧﻮ دا‬ ‫تﻴزاب پﻪ بشپ‪７‬ه تﻮ‪－‬ﻪ ！ﻮ！ﻪ شﻮی ﻧﻪ دي‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ‪ K a‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ‪:‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪1‬‬

‫=‬

‫‪2‬‬

‫)‬

‫‪C2‬‬ ‫‪C (1‬‬

‫=‬

‫‪C C‬‬ ‫‪C C‬‬

‫=‪K‬‬

‫پﻮرتﻨ‪ ９‬ﻣعادﻟﻪ د اﻟکتروﻟﻴتﻮ ﻣﻮادو د ！ﻮ！ﻪ ک‪５‬دو د ثابت‪ ،‬د ！ﻮ！ﻪ ک‪５‬دود درج‪ ３‬او غﻠظت ترﻣﻨ‪ ＃‬د اړﻳکﻮ‬ ‫ت‪７‬ون ＊ﻴﻲ‪＇ ،‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪ ،‬د ！ﻮ！ﻪ ک‪５‬دود درجﻪ ﻟﻪ غﻠظت سره ﻣعکﻮسﻪ اړﻳکﻪ ﻟري‪ ،‬د ضعﻴﻔﻮ‬ ‫اﻟکتروﻟﻴتﻮﻧﻮ د ！ﻮ！ﻪ ک‪５‬دو درجﻪ ‪