Geography 11 [11]

Citation preview

‫جغرافیـه‬ ‫ﻳﻮولسﻢ ！ﻮلگی‬

‫جغرافﻴﻪ ‪ -‬ﻳﻮولسﻢ ！ﻮلگی‬ ‫‪1398‬‬

‫ﻫـ ‪ .‬ش‬

‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‬

‫ملي سرود‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ ３‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ ３‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پ‪＋‬ـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه ‪４‬ان‬

‫دا هيــــــواد به تل ځلي‪８‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ ３‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‬

‫جﻐراﻓﻴﻪ‬ ‫يوولسم ！ولگى‬

‫د چاپ کال‪ 1398 :‬ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬‬ ‫‪1‬اﻟف‬

‫د تاب ان ت او‬

‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫مضمون جغراف ه‬

‫ديپار نت د در‬

‫مؤلف ن د تعل مي نصاب د جغراف‬

‫تابونو مؤلف‬

‫ا يټ وون ي د پ تو ب د اډيټ د پار نت غړي‬ ‫ټول‬

‫دم‬

‫وولسم‬

‫به پ تو‬

‫ان شاف ور وون‬

‫خ روون‬

‫د اپ ال‬ ‫د اپ ا‬ ‫اپخونه‬

‫بر نال‬

‫د تعل مي نصاب د پراخت ا او در‬

‫تابونو د تأل ف لو ر است‬

‫د پوهن وزارت د اړ و او عامه پوهاوي ر است‬ ‫هجري شم‬ ‫ابل‬ ‫ته ‪[email protected]‬‬

‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫تابونو د چاپ و ش او پلورلو حق د افغانستان اس مي جمهور ت د پوهن‬ ‫د در‬ ‫پلورل او پ رودل منع دي له غړوون و ه‬ ‫وزارت ه محفوظ د په بازار‬ ‫قانو‬

‫ب‬

‫چلند‬

‫ي‬

‫د وهن د وزير يغام‬ ‫اقرأ باسم رب‬ ‫مو ته ي وند راب ل او د لوست او لي‬ ‫ش ر ه ا وو‬ ‫د لو او ب ون خدا‬ ‫اله‬ ‫له نعمت خه ي برخمن ي يو او د الله تعال ر وروست غم محمد مصطف‬ ‫لوم ن غام ورته لوستل و درود وايو‬ ‫هجري ريز ال د وهن د ال ه نامه ونومول شو له د امله به‬ ‫ولو ته اره ده‬ ‫رن ه‬ ‫اداره‬ ‫تاب وون‬ ‫زده وون‬ ‫د ران ه واد وونيز نظام د ورو بدلونونو شاهد وي وون‬ ‫د ه واد د وون‬ ‫او د والدينو شورا ان د ه واد د وهنيز نظام ش و بنس يز عنا بلل ي ي‬ ‫او روزن ه راختيا او رمختيا مهم رول لري ه داس مهم وخت د افغانستان د وهن وزارت‬ ‫د م تابه مقام د ه واد ه وونيز نظام د ود او راخت ا ه لور بنس يزو بدلونونو ته من د‬ ‫له همد امله د وونيز نصاب اص ح او راختيا د وهن وزارت له مهمو لوم يتوبونو خه دي همدارن ه‬ ‫وونيزو تأسيساتو د در تابونو محتوا يفيت او‬ ‫ه وون يو مدرسو او ولو دولت او خصو‬ ‫د با يفيته در‬ ‫ا لري مو ه د باور يو‬ ‫توز ع ته املرنه د وهن وزارت د ارو ه‬ ‫تابونو له شتون رته د وون او روزن اسا اهدافو ته رس دل نشو‬ ‫ورتنيو موخو ته د رس دو او د اغ زنا وونيز نظام د رامن ته ولو ل اره د راتلون نسل د روزون و‬ ‫ه تو ه د ه واد له ولو ز ه سواندو وون و استادانو او مسل مديرانو خه ه درناوي هيله وم‬ ‫تابونو ه تدريس او د محتوا ه ل دولو هي ول ه ه او هاند‬ ‫د ه واد ب يانو ته د د در‬ ‫زيار او و‬ ‫ونه س موي او د يوه فعال او ه دين م او انتقادي تف ر سمبال نسل ه روزنه‬ ‫ه ه د نيت لوست ل ي‬ ‫و ي هره ور د من ه نوي ولو او د مسؤوليت ه در‬ ‫ران زده وون به سبا د يوه رمختل افغانستان مع ران او د ولن متمدن او ور‬ ‫د نن ور‬ ‫اوس دون وي‬ ‫د ه واد ارز تنا ه ان ه ده غو تنه لرم و له هر فرصت‬ ‫همدا راز له خو و زده وون و خه‬ ‫و او فعالو ونوالو ه تو ه او وون و ته ه‬ ‫ه روسه د‬ ‫خه ه ورته ي او د زده‬ ‫درناوي ه له تدر س خه ه او اغ زنا ه استفاده و ي‬ ‫د‬ ‫د وون او روزن له ولو وهانو او د وونيز نصاب له مسل هم ارانو خه‬ ‫ه ا‬ ‫دي مننه وم او د لو‬ ‫دون هل ل‬ ‫د تاب ه لي لو او متو ولو ي نه ست‬ ‫بريا غوا م‬ ‫له دربار خه دو ته ه د س ي ل او انسان جو وون ه‬ ‫خدا‬ ‫و ي خ لوا وه او‬ ‫وونيز نظام او د داس ودان افغانستان ه ه له‬ ‫د معياري او رمختل‬ ‫سو اله وي‬ ‫د وهن وزير‬ ‫د تور محمد م ويس بلخ‬ ‫ج‬

‫ل‪ ７‬لﻴک‬ ‫سرلﻴکونه‬

‫گ‪２‬ه‬

‫‪١‬‬

‫د اﻓغاﻧستان برخﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ＇پرکﻰ‬ ‫کرﻧﻪ او ﻣاﻟداري‬ ‫‪٢‬‬ ‫د ＇پرکﻲ عﻤﻮﻣﻲ ﻫدﻓﻮﻧﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻟﻮست‬ ‫‪٤-٣‬‬ ‫‪ ١،١‬کرﻧﻪ او د ﻫغ‪ ３‬اﻗتصادي ارز＊ت‬ ‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪٦-٥‬‬ ‫‪ ٢.١‬د کرﻧ‪ ３‬ﻻرې چارې‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬پخﻮاﻧ‪ ９‬طرﻳﻘﻪ‬ ‫ب‪ .‬د کرﻧ‪ ３‬پر ﻣختﻠﻠ‪ ３‬او عصري طرﻳﻘﻪ‬ ‫درﻳﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪١٠-٧‬‬ ‫‪ ٣.١‬ﻣﻬﻢ کرﻧﻴز تﻮﻟﻴدات‬ ‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮست‬ ‫‪١١-١٢‬‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬جغراﻓﻴاﻳﻲ وﻳش‬ ‫پﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪١٦-١٣‬‬ ‫‪ ٤.١‬ﻣاﻟداري اودﻫغ‪ ３‬اﻗتصادي ارز＊ت‬ ‫شپ‪８‬م ﻟﻮست‬ ‫‪١٨-١٧‬‬ ‫‪ ٥.١‬د ﻣاﻟدارۍ ﻻرې چارې‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬او دودﻳزه طرﻳﻘﻪ( ﻻرې‪ ،‬چارې)‬ ‫ب‪ .‬عصري او پرﻣختﻠﻠ‪ ３‬طرﻳﻘﻪ‬ ‫اووم ﻟﻮست‬ ‫‪٢٠-١٩‬‬ ‫‪ ٦.١‬وحشﻲ ژوي‬ ‫اتﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪٢٤-٢١‬‬ ‫‪ ٧.١‬د کرﻧ‪ ３‬او ﻣاﻟدارۍ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟی‬ ‫دوﻳﻢ ＇پرکﻰ‬ ‫‪٢٥‬‬ ‫اﻧرژي او کاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫‪٢٦‬‬ ‫د ＇پرکﻲ عﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮخ‪３‬‬ ‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪٢٨-٢٧‬‬ ‫‪ ١.٢‬اﻧرژي او د ﻫغ‪ ３‬اﻫﻤﻴت‬ ‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪٣٠-٢٩‬‬ ‫‪ ٢.٢‬د اﻧرژۍ د ﻧﻮي کﻴدواوﻧﻪ ﻧﻮي کﻴدو وړسرچﻴﻨ‪３‬‬ ‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪٣٢-٣١‬‬ ‫‪ ٣.٢‬برﻳ‪＋‬ﻨا‬ ‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪٣٨-٣٣‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬د اوبﻮ برﻳ‪＋‬ﻨا‬ ‫دد‬

‫سرلﻴکونه‬ ‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫ب حرارتﻲ بر＊ﻨا‬ ‫＇ﻮارﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪ ٤.٢‬د ډبروسکاره او زﻣﻮږ پﻪ ﻫﻴﻮاد ک‪ ３‬د ﻫغﻮ کاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫پﻨ‪％‬ﻠسﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪ ٥.٢‬ﻧﻔت او گاز‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﻧﻔت‬ ‫ب‪ .‬گاز‬ ‫شپاړسﻢ ﻟﻮست‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬د ﻫﻴﻮاد ﻧﻔت ﻟروﻧک‪ ３‬حﻮزې‬ ‫اووﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪ ٦.٢‬ﻓﻠزات‬ ‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬ ‫د ﻓﻠزاتﻮ د کاﻧﻮﻧﻮ اﻗتصادي اﻫﻤﻴت‬ ‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪ ٧.٢‬دوداﻧ‪ ９‬د ډبرو کاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫شﻠﻢ ﻟﻮست ‪ ٨.٢‬گراﻧبﻴﻪ ډبرې‬ ‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪ ٨.٢‬د کاﻧﻮﻧﻮ او اﻧرژۍ د حاﻟت ＇ﻴ‪７‬ﻧﻪ‬ ‫درﻳﻢ ＇پرکﻰ‬ ‫صﻨاﻳع او سﻮداگري‬ ‫د ＇پرکﻲ عﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮخ‪３‬‬ ‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬صﻨاﻳع او د ﻫغﻮ اﻫﻤﻴت‬ ‫دروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع‬ ‫ب‪ .‬ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳع‬ ‫ج‪ .‬د ﻣاشﻴﻨﻲ تﻮﻟﻴداتﻮ احصاﻳﻴﻪ‬ ‫＇ﻠروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪ ٢.٣‬تﻮرﻳزم او د ﻫغﻪ اﻗتصادي اﻫﻤﻴت‬ ‫پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬د ﻫﻴﻮاد گر‪＄‬ﻨدوﻳﻲ سﻴﻤ‪３‬‬ ‫ب‪ .‬د گر‪＄‬ﻨدوى احصاﻳﻴﻪ‬ ‫شپ‪８‬وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪ ٣.٣‬سﻮداگري او اﻫﻤﻴت ﻳ‪３‬‬

‫گ‪２‬ه‬ ‫‪٤٢-٣٩‬‬ ‫‪٤٦-٤٣‬‬ ‫‪٥٠-٤٧‬‬

‫‪٥٢-٥١‬‬ ‫‪٥٦-٥٣‬‬ ‫‪٥٨-٥٧‬‬ ‫‪٦٠-٥٩‬‬ ‫‪٦٤-٦١‬‬ ‫‪٦٨-٦٥‬‬ ‫‪٦٩‬‬ ‫‪٧٠‬‬ ‫‪٧٢-٧١‬‬ ‫‪٧٦-٧٣‬‬

‫‪٧٨-٧٧‬‬ ‫‪٨٢-٧٩‬‬

‫‪٨٤-٨٣‬‬

‫سرلﻴکونه‬

‫گ‪２‬ه‬

‫اووه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪٨٨-٨٥‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬کﻮرﻧ‪ ９‬سﻮداگري‬ ‫ب‪ .‬بﻬرﻧ‪ ９‬سﻮداگري‬ ‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪٩٢- ٨٩‬‬ ‫ج‪ .‬د ﻫﻴﻮاد د وارداتﻮ او صادراتﻮ اﻧ‪６‬ول(ﻣﻴزان)‬ ‫ﻧﻬﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪٩٦-٩٣‬‬ ‫‪ ٤.٣‬باﻧک‬ ‫دﻳرشﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪١٠٠-٩٧‬‬ ‫باﻧک د چارو د پرﻣخت‪＇ ，‬رﻧگﻮاﻟﻰ‬ ‫ﻳﻮد ﻳرشﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪١٠٤-١٠١‬‬ ‫‪ ٣.٥‬د صﻨاﻳعﻮ او سﻮداگرۍ د حاﻟت ＇ﻴ‪７‬ل‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ برخﻪ‬ ‫‪١٠٥‬‬ ‫＇ﻠﻮرم ＇پرکﻰ‬ ‫او بﻪ او کرﻧﻪ‬ ‫‪١٠٦‬‬ ‫د ＇پرکﻲ عﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮخ‪３‬‬ ‫دوه دﻳرشﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪١٠٨-١٠٧‬‬ ‫‪ ١.٤‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬او بﻪ او پﻪ ﻫغﻮ پاﻧگﻪ اچﻮﻧﻪ‬ ‫درې دﻳرشﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪١١٢-١٠٩‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬د اوبﻮ ﻟگﻮﻟﻮ ﻟﻮﻳ‪ ３‬پروژې‬ ‫ب‪ .‬د اوبﻮ چا‪１‬ﻮل(تصﻔﻴﻪ)‬ ‫＇ﻠﻮردﻳرشﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪١١٦-١١٣‬‬ ‫‪ ٢.٤‬کرﻧﻪ او د ﻫغ‪ ３‬ﻧﻮې ﻻرې‪ ،‬چارې‬ ‫پﻨ‪％‬ﻪ دﻳرشﻢ ﻟﻮست‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ پر ﻣختﻠﻠﻮ ﻫﻴﻮادو ک‪ ３‬د کرﻧﻴزو تﻮﻟﻴداتﻮ د بﻴﻼبﻴﻠﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ‬ ‫‪١٢٠-١١٧‬‬ ‫کچﻪ‬ ‫پﻨ‪％‬ﻢ ＇پرکﻰ‬ ‫‪١٢١‬‬ ‫اﻧرژي‬ ‫‪١٢٢‬‬ ‫د ＇پرکﻲ عﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮخ‪３‬‬ ‫شپ‪ ８‬دﻳرشﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪١٢٤-١٢٣‬‬ ‫‪ ١.٥‬اﻧرژي او پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬اﻫﻤﻴت‬ ‫اووه دﻳرشﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪١٣٠-١٢٥‬‬ ‫‪ ٢.٥‬د اﻧرژۍ ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫اتﻪ دﻳرشﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪١٣٤-١٣١‬‬ ‫پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻧﻔت‬ ‫ﻧﻬﻪ دﻳرشﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪١٣٨-١٣٥‬‬ ‫ج‪ .‬طبﻴعﻲ گاز‬

‫سرلﻴکونه‬ ‫＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮست‬ ‫د‪ .‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ډبرو سکاره‬ ‫ﻳﻮ ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪ ٣.٥‬د اﻧرژي د ﻣﻨابعﻮ جغراﻓﻴاﻳﻲ وﻳش‬ ‫شپ‪８‬م ＇پرکی‪ :‬کاﻧﻮﻧﻪ او صﻨاﻳع‬ ‫د ＇پرکﻲ عﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮخ‪:３‬‬ ‫دوه ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪ ١.٦‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬کاﻧﻮﻧﻪ او د ﻫغﻮ اﻫﻤﻴت‬ ‫درې ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪ ٢.٦‬د کاﻧﻮﻧﻮ داﻳستﻠﻮ ﻻرې‪-‬چارې‬ ‫＇ﻠﻮر＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮست‬ ‫پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬صﻨاﻳع‪ ،‬د ﻫغﻮ ارز＊ت او ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫پﻨ‪％‬ﻪ ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪ ٣.٦‬د صﻨاﻳعﻮ پﻪ پرﻣخت‪ ，‬ک‪ ３‬اغﻴزﻣﻦ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ (عﻮاﻣﻞ)‬ ‫اووم ＇پرکﻰ‬ ‫سﻮداگري او گر‪＄‬ﻨدوﻳﻲ‬ ‫د ＇پرکﻲ عﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮخ‪３‬‬ ‫شپ‪＇８‬ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪ ١.٧‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ سﻮداگري او د ﻫغ‪ ３‬اﻫﻤﻴت‬ ‫اوه ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮست‪ ٢.٧ :‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ سﻮداگري‬ ‫اﻟﻒ‪.‬د سﻮداگرﻳزو راک‪７‬و ورک‪７‬و حجﻢ‬ ‫اتﻪ ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮست‬ ‫ب‪ .‬د سﻮداگرﻳزې سﻴﻤﻰ او د ﻫغﻮ ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫ﻧﻬﻪ ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮست‬ ‫د‪ .‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮداگرۍ سازﻣان‬ ‫پﻨ‪％‬ﻮسﻢ ﻟﻮست‬ ‫گر‪＄‬ﻨدوﻳﻲ(تﻮرﻳزم) او ﻧ‪７‬ﻳﻮال اﻫﻤﻴت ﻳ‪３‬‬ ‫ﻳﻮپﻨ‪％‬ﻮسﻢ ﻟﻮست‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻣﻬﻤ‪ ３‬گر‪＄‬ﻨدوى(تﻮرﻳستﻲ) سﻴﻤ‪ ３‬او ﻫﻴﻮادوﻧﻪ‬

‫دوه پﻨ‪％‬ﻮسﻢ ﻟﻮست‬ ‫ب‪ .‬د تﻮرﻳزم د را＊کﻮن(جذب) سرچﻴﻨ‪３‬‬ ‫درې پﻨ‪％‬ﻮسﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪ ٤.٧‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال حﻤﻞ او ﻧﻘﻞ او د ﻫغﻪ اﻫﻤﻴت‬ ‫＇ﻠﻮرپﻨ‪％‬ﻮسﻢ ﻟﻮست‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬د حﻤﻞ او ﻧﻘﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫ب‪.‬سﻴاﻟﻲ(رﻗابتﻮﻧﻪ)‬

‫گ‪２‬ه‬ ‫‪١٤٢-١٣٩‬‬ ‫‪١٤٦-١٤٣‬‬ ‫‪١٤٦‬‬ ‫‪١٤٦‬‬ ‫‪١٥٠-١٤٧‬‬ ‫‪١٥٢-١٥١‬‬ ‫‪١٥٦-١٥٣‬‬ ‫‪١٦٠-١٥٧‬‬ ‫‪١٦١‬‬ ‫‪١٦٢‬‬ ‫‪١٦٤-١٦٣‬‬ ‫‪١٦٨-١٦٥‬‬ ‫‪١٧٠-١٦٩‬‬ ‫‪١٧٢-١٧١‬‬ ‫‪١٧٤-١٧٣‬‬ ‫‪١٧٨-١٧٥‬‬

‫‪١٨٠-١٧٩‬‬ ‫‪١٨٤-١٨١‬‬

‫‪١٨٧-١٨٥‬‬

‫هه‬

‫دافغانستان برخه‬ ‫لومړى څپرکى‬ ‫کرنه او مالداري‬

‫په دې څپر کي کې لولو‪:‬‬ ‫کرﻧﻪ او ﻣاﻟداري‬ ‫کرﻧﻪ او د ﻫغ‪ ３‬اقتصادي ارز＊ت‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬ﻻرې چارې‬ ‫_ پخﻮاﻧ‪ ９‬طرﻳق‪３‬‬ ‫_ د کرﻧ‪ ３‬پرﻣختﻠﻠ‪ ３‬او عصري طرﻳقﻪ‬ ‫_ ﻣﻬﻢ کرﻧﻴز تﻮﻟﻴدات‬ ‫_ د کرﻧ‪ ３‬جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش‬ ‫د ﻣاﻟدارۍ او د ﻫغ‪ ３‬اقتصادي ارز＊ت‬ ‫د ﻣاﻟدارۍ ﻻرې چارې‬ ‫_ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬او دودﻳزې طرﻳق‪( ３‬ﻻرې _ چارې)‬ ‫_ عصري او پرﻣختﻠﻠ‪ ３‬طرﻳق‪３‬‬ ‫وحشﻲ ژوي‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬او ﻣاﻟدارۍ د حاﻟت کتﻨﻪ‬

‫‪1‬‬

‫د څپرکي عمومي موخې‪:‬‬ ‫زده کوونکي به د دغه څپرکي په لوستلو سره الندېنيو پوهنيزو موخوته ورسي‪８‬ي‪:‬‬

‫د کرﻧ‪ ３‬پﻪ اقتصادي ارز＊ت بﻪ وپﻮﻫﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬ﻻرې چارې بﻪ بﻴان ک‪７‬ای شﻲ‪.‬‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬د ﻧﻮو ﻻرو چارو پﻪ اغﻴزﻣﻨتﻮب بﻪ پﻮه شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د کرﻧﻴزو تﻮﻟﻴداتﻮ ﻟﻪ اﻧدازې ＇خﻪ بﻪ خبر شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د کرﻧ‪ ３‬پﻪ جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش بﻪ وپﻮﻫﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣاﻟدارۍ پر اقتصادي اﻫﻤﻴت بﻪ وپﻮﻫﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ کﻮرﻧﻴﻮ ＇اروﻳﻮ او د ﻫغﻮ ﻟﻪ و‪４‬ش ＇خﻪ بﻪ خبر او ﻧﻮرو تﻪ بﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ای‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫زده کوونکي به د دغه څپرکي په لوستلو سره الندېنيو مهارتي موخو ته ورسي‪８‬ي‪:‬‬

‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د کرﻧ‪ ３‬اقتصادي اﻫﻤﻴت بﻪ بﻴان ک‪７‬ای شﻲ‪.‬‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬ﻻرې چارې بﻪ تشرﻳح ک‪７‬ای شﻲ‪.‬‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬د ﻧﻮﻳﻮ ﻻرو چارو د اغﻴزﻣﻨتﻮب دﻻﻳل بﻪ ووﻳﻼى شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻣاﻟدارۍ اقتصادي اﻫﻤﻴت بﻪ بﻴان ک‪７‬ای شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د کﻮرﻧﻴﻮ ＇اروﻳﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ بﻪ بﻴان ک‪７‬ای شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻧقش‪ ３‬پرﻣخ د کرﻧﻴزو بﻴﻼبﻴﻠﻮ وﻧﻮ‪ ،‬بﻮ！ﻮ (ﻧباتاتﻮ) د کرﻧ‪ ３‬ساح‪ ３‬بﻪ و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫د ﻧقش‪ ３‬پرﻣخ د ﻫ‪５‬ﻮاد د کﻮرﻧﻴﻮ ＇اروﻳﻮ د ساتﻨ‪ ３‬ساح‪ ３‬بﻪ تثبﻴت ک‪７‬ای شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻣاﻟدارۍ ستﻮﻧزې بﻪ ﻧﻮرو تﻪ ووﻳﻼی شﻲ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫لومړى لوست‬

‫‪ ١،١‬کرنه او د هغې اقتصادي ارزښت‬

‫‪ -١‬شکل‬

‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د کﻮﻟب‪( ３‬ﻳﻮې) او کرﻧ‪ ３‬عﻨعﻨﻮي ﻻرې چارې‬

‫د کرﻧ‪ ３‬د حﻴاتﻲ او اقتصادي ارز＊ت پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻮﻣره پﻮﻫﻴ‪８‬ئ؟‬ ‫کرﻧﻪ‪ :‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻣﻠﻲ اقتصاد ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ او بﻨس＂ﻲ برخﻪ ده او د ﻫغ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬حاصﻼت‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ﻣ‪５‬ﻮې‪ ،‬زعفران او ﻧﻮر د صادراتﻮ او عاﻳداتﻮ ﻟﻮﻳﻪ سرچﻴﻨﻪ جﻮړوي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ تارﻳخﻲ پﻠﻮه د کرﻧ‪ ３‬خﻮراکﻲ تﻮکﻲ ﻟﻪ ډﻳر پخﻮا ＇خﻪ د اﻧساﻧاﻧﻮ د استفادې وړ ‪－‬ر‪５＄‬دﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫کرﻧﻪ او ﻣاﻟداري زﻣﻮږ د زﻳاتره خﻠکﻮ کار او دﻧده ده‪ .‬کرﻧﻴز حاصﻼت ﻧﻪ ﻳﻮازې دا چ‪ ３‬د و‪７－‬و د‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ اړتﻴاوو پﻪ پﻮره کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ارز＊ت ﻟري‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د سپکﻮ صﻨاﻳعﻮ او خﻮراکﻲ تﻮکﻮ پﻪ پرﻣختﻴا‬ ‫او د ﻣﻠﻲ اقتصاد پﻪ پﻴاورړتﻴا ک‪ ３‬ور＇خﻪ استفاده کﻴ‪８‬ي‪ .‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ کرﻧﻴزو حاصﻼتﻮ ﻟﻪ خر＇ﻼو ＇خﻪ‬ ‫د ﻳﻮشﻤ‪５‬ر اړتﻴاوو د پﻮره کﻮﻟﻮ پﻪ خاطر د پﻴسﻮ عﻮاﻳد ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫کرﻧﻪ د حبﻮباتﻮ‪ ،‬سبزﻳجاتﻮ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻧباتﻲ ﻣﻮادو د تخﻤﻮﻧﻮ د کرﻟﻮ او شﻴﻨدﻟﻮ ﻟپاره د‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫تﻴاروﻟﻮ ＇خﻪ عبارت دى چ‪ ３‬ﻟﻪ اقﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻣساعدو اوبﻮ او خاورې سره پﻪ تﻮافق د دودﻳزې او ﻳا‬ ‫ﻣعاصرې تکﻨاﻟﻮژۍ د وساﻳﻠﻮ پﻪ واسطﻪ پﻪ أبﻲ او ﻟﻠﻤﻲ ډول سرتﻪ رسﻴ‪８‬ي او د کال پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ‬ ‫فصﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ﻤک‪＇ ３‬خﻪ ﻣطﻠﻮب حاصﻼت اخﻠﻲ‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ کرﻧﻴز ﻫ‪５‬ﻮاد افغاﻧستان ک‪ ３‬ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪３‬‬ ‫‪3‬‬

‫غﻠ‪ ３‬داﻧ‪ ،３‬ډول ډول ﻣ‪５‬ﻮې‪ ،‬صﻨعتﻲ او غﻮړﻟروﻧکﻲ بﻮ！ﻲ‪ ،‬بﻴﻼبﻴل سابﻪ‪ ،‬وا＊ﻪ (شﻮتﻠﻪ او رﻳشقﻪ)‪،‬‬ ‫ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر طبﻲ بﻮ！ﻲ ﻟکﻪ زعفران او ﻧﻮر کرل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د کرﻧﻴزو تﻮﻟﻴداتﻮ پﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ باﻧدې اغ‪５‬زه ﻟري‪ ،‬فزﻳکﻲ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴز‪ ،‬اقتصادي او‬ ‫سﻴاسﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ دي‪ .‬د خاورې ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻰ‪ ،‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬جﻮړ＊ت او ب‪２‬ﻪ‪ ،‬اقﻠﻴﻢ او د اوبﻮ سرچﻴﻨ‪３‬‬ ‫فزﻳکﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ بﻠل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د کرﻧﻴزو حاصﻼتﻮ پﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ او ＇ﻮﻣره واﻟﻲ پﻮره اغﻴزه ﻟري‪.‬‬ ‫د ژﻣ‪ ３‬د واورې اور＊ت او پسرﻟﻨﻲ باراﻧﻮﻧﻪ د ﻟﻮړو سﻴﻤﻮ او د غروﻧﻮ د ﻟﻤﻨﻮ د خاورو ﻟروﻧکﻮ طبقﻮ پﻪ‬ ‫ﻟﻨده بل ک‪＂－ ３‬ﻮر او د وﻧﻮ ـ بﻮ！ﻮ پﻪ وده او د ﻫغﻮ د ر‪＋４‬ﻮ پﻪ پﻴاوړتﻴا پﻪ ت‪５‬ره د ﻟﻠﻤﻲ غﻨﻤﻮ پﻪ زﻳاتﻮاﻟﻲ‬ ‫ک‪ ３‬اغﻴزه ﻟري‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان د کرﻧﻲ ﻳﻮه برخﻪ دودﻳزه او بﻠﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬پرﻣختﻠﻠ‪ ３‬ب‪２‬ﻪ ﻟري‪ .‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻴزه تﻮ‪－‬ﻪ د افغاﻧستان‬ ‫د ！ﻮﻟ‪ ３‬کرﻧﻴزې ‪＄‬ﻤک‪ ٧.٩ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻫکتاره ‪＄‬ﻤکﻪ تر کرﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې ده‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬جﻤﻠ‪３‬‬ ‫＇خﻪ ‪ ٥.٣‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ﻫکتاره ﻳ‪ ３‬د خ‪７‬وبﻮﻟﻮ وړتﻴا ﻟري‪ ،‬خﻮ د اوبﻮ د کﻤ‪＋‬ت ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻫر کال د ﻫغﻮ‬ ‫ﻳﻮازې‪ ٢.٦‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻫکتاره خ‪７‬وبﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې دوه ډﻟ‪ ３‬شﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د کرﻧﻴزو بﻮ！ﻮ او د ﻫغﻮ د حﻴاتﻲ ‪＂－‬ﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ او دوﻳﻤﻪ‬ ‫ډﻟﻪ دې زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬د اقتصادي ارز＊ت پﻪ ﻫکﻠﻪ بحث وک‪７‬ي او د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازى‬ ‫بﻪ د خپل کار پاﻳﻠﻪ پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬

‫؟‬ ‫پوښتنې‬ ‫‪١‬ـ کرﻧﻪ ＇ﻪ ډول فعاﻟﻴت دى تعرﻳف ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ کرﻧﻪ ＇ﻪ اقتصادي اﻫﻤﻴت ﻟري؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ غﻨﻢ ＇ﻮ ډوﻟﻪ کرل کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ کتابتﻮن ﻳا کﻮﻣ‪ ３‬بﻠ‪ ３‬عﻠﻤﻲ سرچﻴﻨ‪＇ ３‬خﻪ پﻪ استفادې د خپل ﻫ‪５‬ﻮاد د کرﻧ‪ ３‬د‬ ‫اقتصادي ارز＊ت پﻪ اړه ﻳﻮه پا‪１‬ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات را！ﻮل او خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫دو يم لوست‬

‫‪ ٢،١‬د کرنې الرې چارې‬

‫‪ -٢‬شکل‬

‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻤکﻮ اوبﻪ کﻮﻟﻮ ﻻری‪ -‬چارې چ‪ ３‬زﻳاتره پﻪ غﻴر فﻨﻲ او ﻧا ﻣﻨظﻤﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ترسره ک‪８５‬ي‬

‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬ﻻرې چارې پﻪ ＇ﻪ ډول دي؟‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻟﻪ ډﻳر پخﻮا راﻫﻴس‪ ３‬کرﻧﻪ پﻪ دودﻳز ډول‪ ،‬پﻪ ＇اروﻳﻮ باﻧدې ﻳﻮې کﻮل غ‪５‬ر فﻨﻲ او دراﻧﻪ کاروﻧﻪ‬ ‫د بز‪－‬ر پﻪ ﻣ＀ پر ﻣخ وړل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ د ﻫغ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬حاصل زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د ورځ پﻪ ورځ زﻳات‪５‬دوﻧکﻲ ﻧفﻮس‬ ‫ﻟ‪＋／‬ت ﻧﻪ پﻮره کﻮي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ﻫر کال ﻳﻮه زﻳاتﻪ اﻧدازه غﻠﻪ ﻟﻪ بﻬر ＇خﻪ واردﻳ‪８‬ي‪ .‬د افغاﻧستان کرﻧﻪ پﻪ عﻤﻮﻣﻲ‬ ‫تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ او ﻧﻮو طرﻳقﻮ او ﻻرو چارو ترسره کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول ﻳ‪ ３‬تﻮضﻴح کﻮو‪:‬‬ ‫الف ـ پخوان‪ ９‬طريقه‪:‬‬

‫د افغاﻧستان دغﻪ ډول کرﻧﻪ زﻳاتره دودﻳزه کرﻧﻪ ده چ‪ ３‬ﻣﻮخﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮازې د بز‪－‬راﻧﻮ د اړتﻴا پﻮره کﻮل دي‪.‬‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ دودﻳزه کرﻧﻪ ک‪ ３‬د بز‪－‬ر د کﻮرﻧ‪ ９‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ خﻮراکﻲ تﻮکﻮ چﻤتﻮ کﻮل د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ اړتﻴاوو ＇خﻪ‬ ‫‪２－‬ل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ددې ﻣﻮخ‪ ３‬ﻟپاره پﻪ سﻠﻮک‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ ٦٠‬خﻪ تر ‪ ٨٠‬پﻮرې ‪＄‬ﻤک‪ ３‬او کار د غﻠ‪ ３‬ـ داﻧ‪ ３‬د حاصل‬ ‫ﻟپاره ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې شﻮې دي پﻪ دودﻳزه کرﻧﻪ ک‪＄ ３‬ﻤکﻪ‪ ،‬د کار ‪＄‬ﻮاک‪ ،‬کرﻧﻴز وساﻳل او تخﻢ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ب‪２‬ﻪ وي‬ ‫چ‪！ ３‬ﻮل د بز‪－‬راﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا چﻤتﻮ کﻴ‪８‬ي‪ .‬بز‪－‬ران خپل ډﻳره ﻟ‪８‬ه اﻧدازه تﻮﻟﻴد شﻮى حاصل بازار تﻪ وړاﻧدې کﻮي‬ ‫چ‪ ３‬د ﻫغﻮ پﻪ پﻴسﻮ خپﻠ‪ ３‬اړتﻴاوې پﻮره کﻮي‪ .‬عﻨعﻨﻮي بز‪－‬ران پﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻴزه تﻮ‪－‬ﻪ د خپﻠﻮ تﻮﻟﻴداتﻮ پﻪ سﻠﻮ ک‪３‬‬ ‫تر ‪ ٥٠‬پﻮرې پﻪ بازار ک‪ ３‬پﻠﻮري‪.‬‬ ‫د دوﻟتﻲ احصائﻴﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د غذاﻳﻲ تﻮکﻮ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ﻫر افغان و‪７－‬ي د غﻨﻤﻮ ﻟ‪＋／‬ت پﻪ ﻳﻮه کال ک‪ ١٦٢ ３‬کﻴﻠﻮ‬ ‫‪－‬راﻣﻮتﻪ رسﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د غﻠ‪ ３‬حاصﻼت د خﻠکﻮ اړتﻴا ﻧﻪ پﻮر ه کﻮي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ‬ ‫وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کچاﻟﻮ د غﻠ‪＄ ３‬اى ﻧﻴسﻲ چ‪ ３‬د تﻮﻟﻴد اﻧدازه ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪！ ٥٠٠‬ﻨﻮ ＇خﻪ تر ‪！ ٢٥٠٠٠‬ﻨﻮ پﻮرې زﻳاتﻪ‬ ‫شﻮې ده‪ ،‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ﻳﻮه زﻳاتﻪ اﻧدازه غﻠﻪ ﻟﻪ بﻬر ＇خﻪ واردﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ب ـ د کرنې پرمختللې او عصري طريقه‪:‬‬

‫پﻪ پرﻣختﻠﻠ‪ ３‬او عصري کرﻧﻪ باﻧدې د وروستﻪ پات‪ ３‬عﻨعﻨﻮي کرﻧ‪ ３‬د بدﻟﻮﻟﻮ ﻟپاره د شراﻳطﻮ او اساﻧتﻴاوو‬ ‫‪5‬‬

‫عنعنوي (دوديزه) کرنه‬

‫عصري (پرمختللې ) کرنه‬

‫د برابروﻟﻮ پﻪ خاطر ﻻﻧدې اﻣکاﻧات بﻨس＂ﻲ رول ﻟري‪:‬‬ ‫ﻣﻮاصﻼتﻲ کر＊‪ ３‬او د ﻟ‪８５‬د را ﻟ‪８５‬د وساﻳل‪ ،‬بر‪＋４‬ﻨا‪ ،‬د‬ ‫د تﻮﻟﻴد ﻟﻪ ﻧﻮې تکﻨاﻟﻮژۍ ＇خﻪ پﻪ‬ ‫ﻟﻪ تﻮﻟﻴدي دودﻳزو وساﻳﻠﻮ کار اخ‪５‬ستل‬ ‫اوبﻮ ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ سﻴستﻢ‪ ،‬بازار ﻣﻮﻧدﻧﻪ‪ ،‬اړﻳکﻲ‪ ،‬کرﻧﻴز اصﻼح‬ ‫پراخﻪ تﻮ‪－‬ﻪ کار اخ‪５‬ستل‬ ‫ﻟﻪ ﻣارکﻴ＀‪ ،‬تﻮﻟﻴد او تﻮﻟﻴدي‬ ‫ﻟﻪ ﻣارکﻴتﻮ تﻮﻟﻴدي عﻮاﻣﻠﻮ او د تﻮﻟﻴد ﻟﻪ‬ ‫شﻮي تخﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬سره‪ ،‬د وﻧﻮ ـ بﻮ！ﻮ د ﻧاروغﻴﻮ او افاتﻮ ضد‬ ‫حاصﻼتﻮ سره ژورې او پﻮره اړﻳک‪３‬‬ ‫حاصل سره ډﻳرې کﻤزورې اړﻳک‪３‬‬ ‫زړورتﻴا او تاوان ﻣﻨل‬ ‫دارو‪ ،‬کرﻧﻴز ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻪ‪ ،‬د ＇‪７５‬ﻧﻮ‪ ،‬تروﻳج او د ﻧباتاتﻮ د ساتﻨ‪ ３‬ﻟﻪ تکﻨاﻟﻮژۍ ＇خﻪ پﻪ کار اخ‪５‬ستﻮ ک‪３‬‬ ‫‪＄‬ان ساتﻨﻪ‬ ‫خدﻣتﻮﻧﻪ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫د غﻠﻮ ‪ -‬داﻧﻮ ﻫغﻪ ډ‪４‬ر ﻟ‪ ８‬حاصل چ‪ ３‬د پﻮره اﻧدازه تﻮﻟﻴدات اود اړتﻴا بسﻴا‬ ‫کﻴدل‬ ‫و‪７－‬و اړتﻴا ﻧﻪ پﻮره کﻮي‪.‬‬ ‫د عصري او پرﻣختﻠﻠ‪ ３‬کرﻧ‪ ３‬ﻧﻮرې ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې دا دي‬ ‫پﻪ تراکتﻮر سره تر ‪ ٢٠‬ساﻧتﻲ ﻣترو‬ ‫د شﻮدﻳارې تر ‪ ١٠‬ساﻧتﻲ ﻣترو پﻮرې‬ ‫چ‪ ３‬کرﻧﻴزه ＊ﻴگ‪２‬ﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻮي او ﻟﻪ ﻟ‪８‬ې ‪＄‬ﻤک‪３‬‬ ‫پﻮرې د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬کﻮﻟبﻪ کﻮل چ‪ ３‬د‬ ‫کﻮﻟبﻪ کﻮل چ‪ ３‬د بﻮ！ﻮ رﻳ‪ ３＋‬پﻪ ک‪３‬‬ ‫بﻮ！ﻮ رﻳ‪ ３＋‬پﻪ ک‪ ３‬پﻮره وده کﻮي‬ ‫‪＊.‬ﻪ وده وکﻮﻻى شﻲ‬ ‫＇خﻪ ډﻳر حاصل پﻪ ﻻس راوړي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ خپﻠسرو (ﻫرزه) بﻮ！ﻮ سره د تخﻢ کر چ‪ ３‬د پاک تخﻢ کرل چ‪ ３‬د خاورې‬ ‫د عصري کرﻧ‪ ３‬پﻪ ﻻرو ـ چارو ک‪ ３‬کرﻧﻴز ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻪ پﻪ کار ﻟﻪ اصﻠﻲ بﻮ！ﻮ ＇خﻪ خپﻠسروي (ﻫرزه) وا＊ﻪ ！ﻮل غذاﻳﻲ تﻮکﻲ اصﻠﻲ ﻧبات تﻪ‬ ‫رسﻴ‪８‬ي‬ ‫ﻟﻪ خاورې زﻳات غذاﻳﻲ تﻮکﻲ اخﻠﻲ‬ ‫ک‪ ３‬اساﻧتﻴا راوﻟﻲ او د تﻮﻟﻴد اﻧدازه ﻟﻮړوي‪.‬‬ ‫د بﻨدوﻧﻮ جﻮړول او د وﻳاﻟﻮ کﻴﻨدل‪ ،‬د ژورو ＇ا‪－‬اﻧﻮ اﻳستل او د پراخﻮ شاړو ‪＄‬ﻤکﻮ تر کرﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې راوستل د‬ ‫تﻮﻟﻴداتﻮ د زﻳاتﻴدو او پﻪ خپل ‪＄‬ان د ﻫ‪５‬ﻮاد د بسﻴا کﻴدو ﻻﻣل کﻴدای شﻲ‪.‬‬ ‫د عصري پرﻣختﻠﻠ‪ ３‬او دودﻳزې وروستﻪ پات‪ ３‬کرﻧ‪ ３‬د ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوو ﻟﻨ‪６‬ﻳز پﻪ جدول ک‪＊ ３‬ﻮدل شﻮی دی‪:‬‬ ‫ﻳﻮازې د کﻮرﻧ‪ ９‬د اړتﻴا وړ ﻟ‪＋／‬تﻮﻧﻮ‬ ‫بشپ‪７‬وﻧکی ده‬

‫پﻪ ﻣارکﻴ＀ ک‪ ３‬د حاصﻼتﻮ د خر＇ﻼو‬ ‫ﻟﻪ ﻻرې د ‪ ３＂－‬ﻟﻮړ حد تﻪ رس‪５‬دل‬

‫د ټولگي د ننه فعاليت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ گروپﻮﻧﻮ ک‪ ３‬تﻨظﻴﻢ شﻲ ﻟﻪ خبرو اترو وروستﻪ دې ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫بﻴا د ﻫر گروپ استازي دې د خپل گروپ د کار پﻪ ﻫکﻠﻪ د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ پﻪ ﻣخک‪ ３‬ﻧﻮرو زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ‪ :‬ستره ﻣﻮخﻪ پﻪ عﻨعﻨﻮي کرﻧﻪ ک‪＇ ３‬ﻪ ده؟‬ ‫دو‪４‬ﻤﻪ ډﻟﻪ‪ :‬ستره ﻣﻮخﻪ پﻪ عصري او پر ﻣختﻠﻠ‪ ３‬کرﻧﻪ ک‪＇ ３‬ﻪ ده؟‬ ‫درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ‪ :‬د عﻨعﻨﻮي او عصري کرﻧ‪ ３‬دوه دوه ﻣثاﻟﻮﻧﻪ وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫پﻮ＊تﻨ‪ ３‬پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟئ دسﻢ ‪＄‬ﻮاب ﻣخ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪(３‬ص) او د غﻠط ‪＄‬ﻮاب ﻣخ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪( ３‬غ) وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ -١‬پﻪ عﻨعﻨﻮي کرﻧﻪ ک‪ ３‬تﻮﻟﻴدات او کرﻧﻴز حاصﻼت ډﻳرﻳ‪８‬ي( ) ( )‬ ‫‪ -٢‬پﻪ عصري او ﻣاشﻴﻨﻰ کرﻧﻪ ک‪ ３‬تﻮﻟﻴدات او حاصل ﻟ‪ ８‬او د ﻳاد وﻟﻮ وړﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫‪ -٣‬اقﻠﻴﻤﻲ شراﻳط ﻫﻢ د کرﻧ‪ ３‬پﻪ تﻮﻟﻴداتﻮ اغﻴز ﻟري( ) ( )‬ ‫له ټولگي څخه د باندې فعاليتونه‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬د غ‪７‬و سره ﻟﻪ ﻣشﻮرې ＇خﻪ وروستﻪ دﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮاب وﻟﻴکﻲ او پﻪ‬ ‫راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻣاشﻴﻨﻲ کرﻧﻪ بﻪ زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ عﻨعﻨﻮي کرﻧﻪ ک‪＇ ３‬ﻪ ډول ‪＄‬اى وﻧﻴسﻲ؟‬ ‫‪6‬‬

‫دريم لوست‬ ‫‪٣،١‬مهم کرنيز توليدات‬

‫‪ -٣‬شکل پﻪ ﻳﻮه کروﻧده ک‪ ３‬د پﻨب‪ ３‬د ﻣحصﻮﻻتﻮ را！ﻮﻟﻮل‬

‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد طبﻴعﻲ شراﻳط د کﻮﻣﻮ کرﻧﻴزو بﻮ！ﻮ کرﻟﻮتﻪ برابر دي؟‬ ‫افغاﻧستان چ‪ ３‬ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬اقﻠﻴﻤﻲ سﻴﻤ‪ ３‬ﻟري د بﻴﻼبﻴﻠﻮ وﻧﻮ او بﻮ！ﻮ د کرﻟﻮ وړتﻴا ﻟري‪＇ .‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫افغاﻧستان پﻪ سﻠﻮک‪＄ ٨٠ ３‬ﻤکﻪ غروﻧﻪ‪ ،‬د＊ت‪ ３‬او ډا‪－‬ﻮﻧﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮازې پﻪ سﻠﻮک‪＄ ١٥ ３‬ﻤک‪ ３‬د‬ ‫کرﻧ‪ ３‬وړ دي چ‪ ３‬اوس ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ کرل کﻴ‪８‬ي‪ .‬د افغاﻧستان د ！ﻮﻟﻮ کرﻧﻴزو ‪＄‬ﻤکﻮ پراخﻮاﻟﻰ‬ ‫‪ ٢٨‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ﻫک＂اره کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ ‪ ٨،٧‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻫک＂اره د کرﻧ‪ ３‬وړ ده‪ ،‬خﻮ ﻫر کال ﻳﻮازې‬ ‫پﻪ ‪ ٥،٤‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ﻫک＂اره ک‪ ３‬کرﻧﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ زﻳات کرﻧﻴز تﻮﻟﻴدات غﻠ‪ _ ３‬داﻧ‪( ３‬غﻨﻢ‪ ،‬ورﻳج‪ ،３‬جﻮار او وربش‪ )３‬دي چ‪３‬‬ ‫پﻪ پراخﻪ کرﻧﻴزه ساحﻪ ک‪ ３‬کرل کﻴ‪８‬ي او ﻟﻮړ ارز＊ت ﻟري‪ .‬دغﻪ غﻠﻪ د کرﻧ‪ ３‬وړ پﻪ سﻠﻮک‪٨٣ ３‬‬ ‫أبﻲ ‪＄‬ﻤکﻪ او ﻧﻮره ﻟﻠﻤﻲ ‪＄‬ﻤکﻪ ﻧﻴسﻲ‪ .‬ﻧﻮرې وﻧ‪ ３‬او بﻮ！ﻲ ﻟکﻪ ﻣ‪５‬ﻮې‪ ،‬سابﻪ او صﻨعتﻲ بﻮ！ﻲ ﻟکﻪ‬ ‫چغﻨدر‪ ،‬پﻨبﻪ‪ ،‬د ＇اروﻳﻮ ﻟپاره وا＊ﻪ او ﻧﻮر پﻪ ‪ ٤٣٠‬زره ﻫک＂اره أبﻲ کرﻧﻴزه ‪＄‬ﻤکﻪ ک‪ ３‬کرل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ـ زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ کرﻧﻴزو تﻮﻟﻴداتﻮ پرتﻠﻪ ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬د و‪７－‬و غذاﻳﻲ اړتﻴا پﻮره کﻮي‪ ،‬غﻨﻢ‬ ‫دي‪ ،‬چ‪ ３‬زﻣﻮږ د خﻠکﻮ د خﻮراک بﻨس＂ﻲ تﻮکﻲ دي‪.‬‬ ‫غﻨﻢ تر ډﻳره پﻮرې پﻪ جغرافﻴاﻳﻲ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻴﻮ عرض اﻟبﻠدوﻧﻮ ک‪ ３‬وده کﻮي چ‪ ３‬ﻟﻪ دې پﻠﻮه افغاﻧستان د‬ ‫غﻨﻤﻮ د کرﻟﻮ او ودې تر ！ﻮﻟﻮ غﻮره طبﻴعﻲ شراﻳط ﻟري‪ .‬غﻨﻢ د افغاﻧستان ﻟﻪ ‪＇ ٣٠٠٠‬خﻪ تر ‪٣٣٠٠‬‬ ‫ﻣترو پﻮرې پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ ﻟﻮړو سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬کرل کﻴ‪８‬ي او د افغاﻧستان پﻪ سﻠﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ (‪＇ ٥٠‬خﻪ تر ‪)٦٠‬‬ ‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬دي‪ ،‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬وړ ‪＄‬ﻤکﻮ پﻪ سﻠﻮک‪ ٩٠ ３‬برخﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟ‪３‬‬ ‫ده‪.‬‬ ‫‪7‬‬

‫زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد د پستﻮ ﻳا پﻪ ﻣﻨﻲ ک‪ ３‬د کرل ک‪５‬دوﻧکﻮ غﻨﻤﻮ او کﻠکﻮ ﻳا پسرﻟﻨﻴﻮ غﻨﻤﻮ د بﻴﻼبﻴﻠﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ‬ ‫د ﻟرﻟﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ‪＄‬اى ﻟري‪.‬‬ ‫د روسﻲ عاﻟﻢ (واﻳﻮﻟﻮف) د ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د افغاﻧستان شﻤال سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ آسﻴا ک‪ ３‬د پستﻮ غﻨﻤﻮ د‬ ‫ودې ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻣرکز دى چ‪ ３‬د غﻨﻤﻮ پﻪ سﻠﻮک‪ ３‬د ‪ ٥٧‬ډوﻟﻮﻧﻮ پﻪ ﻟرﻟﻮ سره پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ‪＄‬اى‬ ‫ﻟري‪ .‬دغﻪ ډول غﻨﻢ پﻪ ﻣﻨﻲ ک‪ ３‬پﻪ ابﻲ ‪＄‬ﻤکﻮ ک‪ ３‬کرل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د غﻨﻤﻮ ډﻳره برخﻪ پﻪ ابﻲ ‪＄‬ﻤکﻮ ک‪ ３‬کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د ﻟﻠﻤﻲ پرتﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د حاصل اﻧدازه‬ ‫ډﻳره زﻳاتﻪ ده‪ .‬د افغاﻧستان د کرﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې ‪＄‬ﻤکﻮ پﻪ سﻠﻮ ک‪ ٥٦ ３‬ﻳ‪ ３‬آبﻲ او ‪ ٤٤‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻠﻤﻲ دي‪ .‬د‬ ‫غﻨﻤﻮ ﻟﻪ دوه پر درﻳﻤ‪ ３‬برخ‪＇ ３‬خﻪ زﻳات ﻳ‪ ３‬ب‪５‬رتﻪ پﻪ تﻮﻟﻴدووﻧکﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬خﻮړل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻳﻮازې‬ ‫درﻳﻤﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد دﻧﻨﻪ ﻣارکﻴ＂ﻮﻧﻮ تﻪ د پﻠﻮرﻟﻮ ﻟپاره وړل کﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻟﻠﻤﻲ غﻨﻤﻮ د کرﻟﻮ ډﻳرې پراخ‪３‬‬ ‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤال ک‪ ３‬دي‪ ،‬خﻮ پﻪ آبﻲ تﻮ‪－‬ﻪ غﻨﻢ پﻪ جﻨﻮبﻲ‪ ،‬ﻣرکزي او جﻨﻮب ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻮ سﻴﻤﻮ‬ ‫ک‪ ３‬کرل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ـ ﻟﻪ غﻨﻤﻮ ＇خﻪ وروستﻪ ورﻳج‪ ３‬د افغاﻧستان ﻣﻬﻤﻪ غﻠﻪ او د خﻠکﻮ د خﻮراک ﻣﻬﻢ تﻮکﻰ دى‪.‬‬ ‫ورﻳج‪ ３‬زﻳاتره پﻪ ﻫغﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮک‪ ３‬کرل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬تﻮده ﻫﻮا او ډﻳرې اوبﻪ وﻟري‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫ورﻳج‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ！ﻴ＂ﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬تﻮده ﻫﻮا او پرﻳﻤاﻧﻪ اوبﻪ ﻟري‪ ،‬کرل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬دوه ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫ﻧرۍ ورﻳج‪ ３‬او غ＂‪ ３‬ورﻳج‪.３‬‬ ‫د غ＂ﻮ ورﻳجﻮ پرتﻠﻪ د ﻧرﻳﻮ ورﻳجﻮ بﻴﻪ‪ ،‬د تﻮﻟﻴداتﻮ اﻧدازه او ﻟ‪＋／‬ت زﻳات دى‪ .‬ﻧرۍ ورﻳج‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫پﻪ ختﻴ‪％‬ﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ﻳعﻨ‪ ３‬ﻟغﻤان‪ ،‬کﻮﻧ‪ ７‬او ﻧﻨ‪／‬رﻫار اوپﻪ شﻤاﻟﻲ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ﻟکﻪ بغﻼن‪ ،‬کﻨدوز او تخار‬ ‫ﻣعﻤﻮﻻ پﻪ ﻣﻴدان وردګ‪ ،‬ﻟﻮ‪－‬ر‪ ،‬بغﻼن او تخار وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کرل‬ ‫ک‪ ３‬ډﻳرې کرل کﻴ‪８‬ي‪ .‬غ＂‪ ３‬ورﻳج‪３‬‬ ‫اً‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ـ جﻮار ﻫﻢ پﻪ تﻮدو او اوبﻪ ﻟروﻧکﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬کرل کﻴ‪８‬ي‪ .‬د جﻮارو تﻮﻟﻴدات‪ ،‬پخﻮا پﻪ ډﻳرو وﻻﻳتﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻣصرفﻴدل او د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر خﻠکﻮ خﻮراکﻲ تﻮکﻲ بﻠل کﻴدل‪ ،‬خﻮپﻪ دې وروستﻴﻮ ک‪ ３‬دﻫغﻮ د کرﻟﻮ‬ ‫ساحﻪ کﻮچﻨ‪ ９‬شﻮې ده او د خﻠکﻮ د خﻮراکﻲ تﻮکﻮ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ور＇خﻪ ډﻳر کار ﻧﻪ اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫جﻮار پﻪ پکتﻴا‪ ،‬پکتﻴکا‪ ،‬ﻧﻨ‪／‬رﻫار او ﻟﻮ‪－‬ر ک‪ ３‬ډﻳر کرل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ـ وربش‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ تﻮدو او اوبﻪ ﻟروﻧکﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬کرل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ د غﻨﻤﻮ پرتﻠﻪ پﻪ س‪７‬و سﻴﻤﻮ ک‪＊ ３‬ﻪ‬ ‫وده کﻮي‪ .‬وربش‪ ３‬زﻳاتره ＇اروﻳﻮ تﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ‪ ０－‬شﻤ‪５‬ر سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرې غﻠ‪ ３‬ـ داﻧ‪ ３‬ﻟکﻪ ﻣ‪ ،９‬ﻟﻮبﻴا‪ ،‬ﻧخﻮد‪ ،‬ﻣشﻨ‪ ，‬او‬ ‫باقﻠﻲ ﻫﻢ کرل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ـ سابﻪ ﻫﻢ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻣﻬﻢ خﻮراکﻲ تﻮکﻲ دي‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻣﻬﻢ کرل ک‪５‬دوﻧکﻲ سابﻪ‬ ‫دادي‪ :‬کچاﻟﻮ (پ＂ا！‪ )３‬تﻮر باﻧجان‪ ،‬روﻣﻲ باﻧجان‪－ ،‬ازرې‪ ،‬شﻠغﻢ (！ﻴپر) پاﻟک‪ ،‬کدو‪－ ،‬ﻠپﻲ‪ ،‬تﻮراﻳﻲ‪،‬‬ ‫‪8‬‬

‫ﻣرچک‪ ،‬ﻟﻴ‪７‬و (بﻴﻨ‪６‬ۍ)‪ ،‬کاﻫﻮ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫ـ ﻣ‪５‬ﻮې ﻫﻢ زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد غﻮره کرﻧﻴز تﻮﻟﻴدات دي‪ .‬د د ﻣحصﻮﻻتﻮډول ‪١٣٧٩ ١٣٧٨ ١٣٧٧‬‬ ‫پﻪ ！ﻦ‬ ‫افغاﻧستان طبﻴعﻲ شراﻳط د ﻣﻴﻮه ﻟروﻧکﻮ بﻴﻼبﻴﻠﻮ وﻧﻮ دودې‬ ‫‪٤٩٦،١ ٤٩٩،٢ ٨٣٤،٢‬‬ ‫غﻨﻢ‬ ‫او روزﻧ‪ ３‬ﻟپاره ډﻳر غﻮره دي‪ .‬ﻣ‪５‬ﻮې د کﻮرﻧﻴﻮ اړتﻴاوو ﻟﻪ پﻮره‬ ‫‪٢٣٣‬‬ ‫‪٤٢٠ ٤٥٠‬‬ ‫ورﻳج‪３‬‬ ‫کﻮﻟﻮ سرب‪５‬ره بﻬر تﻪ ﻫﻢ صادرﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪٧٤‬‬ ‫‪٢١٦ ٢٤٠‬‬ ‫وربش‪３‬‬ ‫افغاﻧستان د بﻴﻼبﻴﻠﻮ پا‪１‬رﻳژو او ستروس ﻣ‪５‬ﻮو د ﻟرﻟﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫‪١١٥‬‬ ‫‪٢٤٠ ٣٣٠‬‬ ‫جﻮار‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮال ﻧﻮم ﻟري چ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻪ تازه اﻧ‪／‬ﻮرو‪ ،‬ﻣ‪２‬ﻮ‪ ،‬خ＂کﻴﻮ‪،‬‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫ږدن‬ ‫‪٢٣٥‬‬ ‫ﻫﻨدوا‪１‬ﻮ‪ ،‬اﻧارو‪ ،‬ﻧاکﻮ‪ ،‬بﻬﻲ او ﻧﻮرو اوﻫﻢ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ وچﻮ ﻟکﻪ کچاﻟﻮ (پ＂ا！‪٢٣٥ ٢٣٥ )３‬‬ ‫‪٥٠‬‬ ‫‪٥٠‬‬ ‫‪٥٠‬‬ ‫باداﻣﻮ‪ ،‬ﻣﻤﻴزو‪ ،‬پست‪ ،３‬غﻮزاﻧﻮ او ﻧﻮرو ＇خﻪ استفاده کﻴ‪８‬ي داﻧ‪( ３‬ﻟﻮبﻴا‪،‬‬ ‫ﻧخﻮد او ﻧﻮر)‬ ‫او بﻬرتﻪ ﻫﻢ ﻟﻴ‪８‬ل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪٢٤‬‬ ‫‪٢٤‬‬ ‫‪٢٤‬‬ ‫ـ صﻨعتﻲ بﻮ！ﻲ ﻫﻢ ﻟکﻪ ‪－‬ﻨﻲ‪ ،‬چغﻨدراو پﻨبﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ کﻨ‪％‬ﻠ‪３‬‬ ‫‪٦٦‬‬ ‫‪٦٦ ٦٦‬‬ ‫پﻮﻣبﻪ داﻧﻪ‬ ‫سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬کرل کﻴ‪８‬ي‪ .‬افغاﻧستان پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د پﻨب‪ ３‬د کرﻟﻮ‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫ﻣاﻟﻮچ‬ ‫سﻴﻤﻪ ده‪ ،‬ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬تﻮده ﻫﻮا اوپﻮره اوبﻪ وﻟري د پﻨب‪３‬‬ ‫‪٥٤٠‬‬ ‫‪٥٤٠ ٥٢٠‬‬ ‫سابﻪ‬ ‫ﻟپاره غﻮره برﻳ‪＋‬ﻲ‪ .‬د ﻫغ‪ ３‬کرل د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤال‪ ،‬ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬او‬ ‫‪٩٠‬‬ ‫‪٩٠‬‬ ‫‪٩٠‬‬ ‫ﻫﻨدوا‪３１‬‬ ‫ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬رواج ﻟري‪.‬‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫خ＂کﻲ‬ ‫چغﻨدر ﻫﻢ ﻟﻪ پخﻮا ＇خﻪ زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬کرل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ پخﻮا‬ ‫‪٣٣٠‬‬ ‫‪٣٣٠ ٣٣٠‬‬ ‫اﻧ‪／‬ﻮر‬ ‫کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ کﻨدوز او بغﻼن ک‪ ３‬کرل زﻳات رواج و او د بغﻼن‬ ‫‪٣٨‬‬ ‫‪٣٨ ٣٨‬‬ ‫‪２－‬ﻲ‬ ‫د بﻮرې (شکرې) پﻪ فابرﻳکﻪ ک‪ ３‬ور ＇خﻪ استفاده کﻴده‪.‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬ ‫چغﻨدر‬ ‫‪١٨‬‬ ‫‪١٨‬‬ ‫‪١٨‬‬ ‫‪－‬ﻨﻲ د ﻧﻨ‪／‬رﻫار‪ ،‬کﻮﻧ‪ ،７‬ﻟغﻤان او پکتﻴا وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ﻣ‪３２‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫ﻣحدوده ساحﻪ ک‪ ３‬کرل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د جﻼل آباد شاوخﻮا ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬شفتاﻟﻮ‬ ‫‪٣٥‬‬ ‫‪٣٥‬‬ ‫‪٣٥‬‬ ‫کرﻧﻪ ډﻳره رواج ده چ‪ ３‬د ‪－‬ﻮړې پﻪ جﻮړوﻟﻮ ک‪ ３‬ور＇خﻪ کار اﻟﻮ‬ ‫‪١٢‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫ستروس‬ ‫اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪٣٨‬‬ ‫‪٣٨ ٣٨‬‬ ‫ـ زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬بﻴﻼبﻴل طبﻲ بﻮ！ﻲ ﻫﻢ زرداﻟﻮ‬ ‫‪١٦٨‬‬ ‫‪١٦٨ ١٦٨‬‬ ‫وده کﻮي چ‪ ３‬زﻣﻮږ خﻠک ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ ﻟﻪ ډﻳر پخﻮا راﻫﻴس‪ ３‬ﻧﻮرې ﻣ‪５‬ﻮې‬ ‫پﻪ ډﻳرو ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ب‪２‬ﻮ کار اخﻠﻲ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر دغﻪ بﻮ！ﻲ بﻬرتﻪ ﻫﻢ‬ ‫استﻮل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻫغﻪ بﻮ！ﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮﻧاﻧﻲ طب ک‪ ３‬ور＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي او ﻳاﻫﻢ د ﻣعاصر درﻣل‬ ‫جﻮړوﻧ‪ ３‬پﻪ صﻨعت ک‪ ３‬کارول کﻴ‪８‬ي دادي‪ :‬زعفران خﻮږه وﻟ‪ ،３‬شﻤکﻰ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬غﻮړ ﻟروﻧکﻲ بﻮ！ﻲ ﻟکﻪ زغر‪ ،‬ش‪７‬شﻢ‪ ،‬کُﻨ‪％‬ﻠﻰ‪ ،‬ﻟﻤر‪－‬ﻠﻰ او ﻧﻮر ﻫﻢ‬ ‫کرل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪9‬‬

‫( ‪ ) ٢‬جدول‪ :‬د ‪ ١٣٨٠‬ـ ‪ ١٣٨٣‬کﻠﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ ترڅ ک‪ ３‬د افغاﻧستان ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر اصﻠﻲ‬ ‫کرﻧﻴزو ﻣحصﻮﻻتﻮ د تﻮﻟﻴداتﻮ اﻧدازې‬ ‫(ارقام پﻪ ！ﻨﻮ)‬

‫ﻣحصﻮﻻت‬

‫‪1380‬‬

‫غﻨﻢ‬

‫‪2/884/000 3/480/000 2/686/000 1/597/000‬‬

‫‪1381‬‬

‫‪1382‬‬

‫‪1383‬‬

‫ورﻳج‪３‬‬

‫‪242/000‬‬

‫‪388/000‬‬

‫‪325/000 260/000‬‬

‫وربش‪３‬‬

‫‪87/000‬‬

‫‪345/000‬‬

‫‪337/000 240/000‬‬

‫جﻮار‬

‫‪160/000‬‬

‫‪298/000‬‬

‫‪315/000 210/000‬‬

‫ږدن‬

‫‪220/000‬‬

‫‪20/000‬‬

‫‪17/000‬‬

‫‪269/000‬‬

‫‪339/000 434/000‬‬

‫کچاﻟﻮ او چغﻨدر ‪274/000‬‬ ‫‪２－‬ﻲ‬

‫‪38/000‬‬

‫‪22/000‬‬

‫‪38/000‬‬

‫‪38/000‬‬

‫‪38/000‬‬

‫‪1/000‬‬

‫‪1/000‬‬

‫‪1/000‬‬

‫وچﻪ ﻣﻴﻮه‬

‫‪68/700‬‬

‫‪68/900‬‬

‫‪58/400‬‬

‫‪74/900‬‬

‫ﻟﻮبﻴا‪ ،‬ﻧخﻮد‬ ‫او ﻧﻮر‬ ‫د بادام بﻴﻼبﻴل‬ ‫ډوﻟﻮﻧﻪ‬

‫‪50/000‬‬

‫‪50/000‬‬

‫‪42/100‬‬

‫‪50/000‬‬

‫‪9/000‬‬

‫‪9/000‬‬

‫‪7/000‬‬

‫‪15/000‬‬

‫غﻮزان‬ ‫پستﻪ‬

‫‪5/000‬‬

‫‪5/000‬‬

‫‪3/900‬‬

‫‪5/000‬‬

‫‪2/800‬‬

‫‪2/800‬‬

‫‪2/200‬‬

‫‪3/000‬‬

‫＊ﻮون‬

‫‪900‬‬

‫‪1/100‬‬

‫‪2/400‬‬

‫‪900‬‬

‫د شکرې چغﻨدر ‪1/000‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻮ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى دې د ﻧﻮي ﻟﻮست ﻣتﻦ ﻟﻪ ‪＄‬ان سره وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬بﻴا دې د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻳﻮ‬ ‫ډول کرﻧﻴزو تﻮﻟﻴداتﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ بحث وک‪７‬ي او د ډﻟی استازی د خپل بحث پاﻳﻠﻪ دې خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫؟‬ ‫پوښتنې‬ ‫‪ ١‬ـ کﻮم ډول کرﻧﻴز بﻮ！ﻲ زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬پﻪ پراخﻪ اﻧدازه کرل کﻴ‪８‬ي؟ د ﻫغﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ تﻮضﻴحات‬ ‫ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ورﻳج‪ ３‬پﻪ ＇ﻮ ډوﻟﻪ دي او د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬او پﻪ ＇ﻪ ډول طبﻴعﻲ شراﻳطﻮ ک‪ ３‬کرل کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ ٣‬ـ د ﻫ‪５‬ﻮاد ＇ﻮ ډوﻟﻪ ﻣ‪５‬ﻮې پﻴژﻧئ‪ ،‬د ﻫغﻮ د ارز＊ت پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ صﻨعتﻲ بﻮ！ﻲ ﻳعﻨ‪＇ ３‬ﻪ او＇ﻮ ډوﻟﻪ ﻳ‪ ３‬پﻴژﻧئ‪ ،‬ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬

‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‬ ‫ستاس‪ ３‬د اوسﻴدﻟﻮ ﻟﻪ سﻴﻤ‪＇ ３‬خﻪ کﻮم ډول کرﻧﻴز ﻣحصﻮﻻت ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د ﻫغﻮ پﻪ کرﻟﻮ ک‪ ３‬کﻮﻣ‪３‬‬ ‫ستﻮﻧزې تر ستر‪－‬ﻮ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ستاس‪ ３‬د سﻴﻤ‪ ３‬کرﻧﻪ بﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ پرﻣخت‪ ，‬وک‪７‬ي چ‪ ３‬د بز‪－‬راﻧﻮ او د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫اقتصاد ﻣﻮ پﻴاوړى شﻲ‪ .‬پﻪ دې ﻫکﻠﻪ پﻪ ﻳﻮه پا‪１‬ﻪ ک‪ ３‬ﻟﻴکﻨﻪ وک‪７‬ئ او پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې‬ ‫وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪10‬‬

‫څلورم لوست‬

‫د کرنې جغرافيايي وېش‬

‫غﻠ‪ ３‬داﻧ‪３‬‬

‫غﻨﻢ‬ ‫وربش‪３‬‬

‫ﻫره ﻧ‪＋‬ﻪ ‪！ ٥٠٠٠‬ﻨﻪ ＊کاره کﻮي‬

‫ﻧﻴ＂ﻪ ‪١٩٧٧‬‬

‫‪ -٤‬شکل‬ ‫تاس‪ ３‬پﻮﻫﻴ‪８‬ئ چ‪ ３‬د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر وﻧﻮ ـ بﻮ！ﻮ (ﻧباتاتﻮ) کرل پﻪ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬اﻣکان ﻟري؟‬

‫ﻧقش‪ I ﾢ‬غﻠ‪ ３‬داﻧ‪３‬‬

‫د کرﻧ‪ ３‬جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش دا＇رگﻨدوي چ‪ ３‬د وﻧﻮ‪ ،‬بﻮ！ﻮ بﻴﻼبﻴل ډوﻟﻮﻧﻪ او غﻠ‪ ،３‬داﻧ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮک‪ ３‬او‬ ‫تر＇ﻪ ډول اقﻠﻴﻤی شراﻳطﻮ ﻻﻧدې پﻪ کﻮم ډول ‪＄‬ﻤکﻮ ک‪ ３‬کرل کﻴ‪８‬ی او تﻮﻟﻴد ﻳ‪ ３‬ﻟﻮړواﻟی ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻣخک‪５‬ﻨﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬ووﻳل شﻮل‪ ،‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد غرﻧﻰ وضعﻴت ددې ﻻﻣل شﻮى دى چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫پﻪ ډﻳرو سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ره پﻪ غرﻧﻴﻮ او د＊تﻲ سﻴﻤﻮک‪ ３‬کرﻧﻪ وﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کرﻧﻴزو سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬غﻠ‪ ３‬داﻧ‪ ،３‬سابﻪ او ﻣ‪５‬ﻮې کرل کﻴ‪８‬ي‪.‬چ‪ ３‬ستﻴپ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬او د وﻳاﻟﻮ غاړې دي‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻳﻮه برخﻪ طبﻴعﻲ ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ او ＇‪＄７‬اﻳﻮﻧﻮ ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬ده‪ .‬ﻟکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ (‪ ) I‬ﻧقشﻪ ک‪＊ ３‬کاري غﻨﻢ او‬ ‫وربش‪＇ ３‬ﻪ ﻧا＇ﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ！ﻮﻟﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬کرل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ (‪ )I I‬ﻧقش‪ ３‬تﻪ وکتل شﻲ‪ ،‬جﻮار زﻳاتره د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ختﻴ‪ ＃‬او پﻪ ﻟ‪ ８‬شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬کرل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ‬ ‫ورﻳج‪ ３‬زﻳاتره پﻪ ختﻴ‪ ＃‬او شﻤال ک‪３‬‬ ‫کرل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٥‬شکل‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ پخﻮاﻧﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻫﻢ غﻠ‪ ３‬داﻧ‪３‬‬ ‫وﻟﻮستل شﻮل او د صﻨعتﻲ بﻮ！ﻮ پﻪ ﻧقشﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ﻫﻢ ＊کاري‪ ،‬پﻨبﻪ د شﻤال‪ ،‬ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪＃‬‬ ‫او جﻨﻮب ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ‪،‬‬ ‫‪－‬ﻨﻲ پﻪ ختﻴ‪ ＃‬او چغﻨدر زﻳاتره پﻪ کﻨدز‬ ‫او بغﻼن ک‪ ３‬کرل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻧﻴ＂ﻪ ‪١٩٧٧‬‬ ‫ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر صﻨعتﻲ بﻮ！ﻲ ﻟکﻪ ﻟﻤر‪－‬ﻠﻲ‪،‬‬ ‫کﻨ‪％‬ﻠ‪ ３‬او زغر د ﻫ‪５‬ﻮاد بﻴﻼبﻴﻠﻮ سﻴﻤﻮ‬ ‫جﻮار‬

‫ورﻳجی‬

‫ږدن او‬ ‫طبﻴعی‬ ‫بﻮ！ی‬ ‫ﻫره ﻧ‪＋‬ﻪ ‪！ ٥٠٠٠‬ﻨﻪ ＊کاره کﻮي‬

‫‪11‬‬

‫ک‪＄ ３‬اى ‪＄‬اى کرل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د باغﻮﻧﻮ او تاکستاﻧﻮﻧﻮ پﻪ ﻧقشﻪ ک‪３‬‬ ‫＊کاري چ‪ ３‬پ＂ا！‪ ３‬او ﻧﻮر سابﻪ پﻪ ختﻴ‪％‬ﻮ‬ ‫سﻴﻤﻮ‪ ،‬شﻤال‪ ،‬ﻫرات او کﻨدﻫار ک‪ ３‬ډﻳر‬ ‫کرل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻣ‪５‬ﻮې‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا اﻧ‪／‬ﻮر پﻪ‬ ‫کﻨدﻫار‪ ،‬پروان‪ ،‬ﻫرات‪ ،‬کابل او کاپﻴسا‪،‬‬ ‫ستروس (ﻟکﻪ ﻧارﻧج‪ ،‬ﻟﻴﻤﻮ) ز‪４‬تﻮن او ﻧﻮر‬ ‫پﻪ ختﻴ‪ ＃‬او خ＂کﻲ او ﻫﻨدوا‪ ３１‬پﻪ شﻤاﻟﻲ‬ ‫وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬رواج دي‪.‬‬

‫‪ -٦‬شکل‬ ‫صﻨعتﻲ بﻮ！ﻲ‬ ‫پﻨبﻪ‬ ‫جغﻨدر‬ ‫‪－‬ﻨﻲ‬ ‫زغر‬ ‫ک（ﻠی‬ ‫ﻟﻤر ‪－‬ﻠی‬

‫ﻫره ﻧ‪＋‬ﻪ ‪！ ٥٠٠٠‬ﻨﻪ ＊کاره کﻮي‬

‫ﻫره ﻧ‪＋‬ﻪ ‪！ ١٠٠‬ﻨﻪ ＊کاره کﻮي‬

‫ﻧﻴ＂ﻪ ‪ ١٩٧٧‬کال‬

‫‪ -٧‬شکل‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ＇ﻠﻮر ډﻟ‪ ３‬شﻲ‪ ،‬ﻻﻧدې‬ ‫کاروﻧﻪ دې ترسره او د ﻫغﻮ پاﻳﻠ‪ ３‬دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ‬ ‫ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ـ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ بﻪ د غﻠﻮـ داﻧﻮ د ‪١‬ﻧقش‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫او د ﻣخک‪５‬ﻨﻲ ﻟﻮست سره سﻢ‪ ،‬د غﻨﻤﻮ او‬ ‫وربشﻮ د کرﻟﻮ سﻴﻤ‪ ３‬و＊ﻴﻲ او دا بﻪ ＇ر‪－‬ﻨده‬ ‫ک‪７‬ي چ‪ ３‬پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬ﻫره ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې ﻧ‪＋‬ﻪ د ＇ﻮ زره ！ﻨﻪ تﻮﻟﻴداتﻮ ＊ﻮدﻧﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫ـ دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ بﻪ د ورﻳجﻮ او جﻮارو د کرﻟﻮ سﻴﻤ‪ ３‬د غﻠﻮ ـ داﻧﻮ پﻪ درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ بﻪ د صﻨعتﻲ بﻮ！ﻮ د کرﻟﻮ سﻴﻤ‪ ３‬د‬ ‫صﻨعتﻲ ﻧباتاتﻮ او ＇ﻠﻮرﻣﻪ ډﻟﻪ بﻪ د باغﻮﻧﻮ او تاکستاﻧﻮﻧﻮ پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬د باغﻮﻧﻮ او تاکستاﻧﻮﻧﻮ سﻴﻤ‪ ３‬او د سبﻮ او ﻣﻴﻮو‬ ‫د تﻮﻟﻴد سﻴﻤ‪ ３‬و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫باغﻮﻧﻪ او تاکستاﻧﻮﻧﻪ‬

‫سابﻪ سبزﻳجات‬

‫ﻣ‪５‬ﻮې‬

‫کچاﻟﻮ‬

‫اﻧ‪／‬ﻮر‬

‫ﻧﻮر سابﻪ‬

‫ﻫﻨدوا‪１‬ی او خ＂کی‬ ‫ستروس‬

‫ﻫره ﻧ‪＋‬ﻪ ‪！ ٥٠٠٠‬ﻨﻪ ＊کاره کﻮي‬

‫ﻧﻴ＂ﻪ ‪ ١٩٧٧‬کال‬

‫؟‬ ‫پوښتنې‬ ‫‪ ١‬ـ د کرﻧ‪ ３‬جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش ＇ﻪ ﻣفﻬﻮم ﻟري؟‬ ‫‪ ٢‬ـ وﻟ‪ ３‬غﻨﻢ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ！ﻮﻟﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬کرل کﻴ‪８‬ي؟ ﻳﻮازې دوه ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬وواﻳئ‪.‬‬ ‫‪ ٣‬ـ وﻟ‪ ３‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر کرﻧﻴز بﻮ！ﻲ او د ﻫغﻮ د تﻮﻟﻴد اﻧدازه ﻟ‪８‬ه ده؟ د ﻫغﻪ ﻻﻣل‬ ‫(عﻠت) ＇ﻪ دى؟‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‬ ‫تاس‪ ３‬ﻫرﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ ډول کرﻧﻴز بﻮ！ﻲ غﻮره او د درس ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه وﻻﻳت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د کﻠﻨﻲ تﻮﻟﻴد اﻧدازه ا！کل‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫پنځم لوست‬

‫‪ ٤،١‬مالداري او د هغې اقتصادي ارزښت‬

‫‪ -٨‬شکل د افغاﻧستان د دوه بﻮکاﻧﻮ ﻟروﻧکﻮ او＊اﻧﻮ تصﻮﻳر‬

‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ＇اروﻳﻮ ساتﻨﻪ او روزﻧﻪ پﻪ ＇ﻪ ډول پرﻣخ وړل کﻴ‪８‬ي؟‬

‫د ＇اروﻳﻮ روزﻧﻪ او ساتﻨﻪ زﻣﻮږ د خﻠکﻮ پﻪ ژوﻧد کﻲ ＇ﻮﻣره ارز＊ت ﻟري؟‬ ‫ﻣاﻟداري او د ＇اروﻳﻮ روزﻧﻪ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ډﻳر ﻟرغﻮﻧتﻮب ﻟري‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د ＇اروﻳﻮ ＊کار کﻮل ﻣخ‬ ‫پﻪ کﻤ‪＋‬ت شﻮل اوﻳا بشپ‪ ７‬ودرﻳدل‪ .‬خﻠکﻮ ﻳﻮ ﻧﻮى ډول ژوﻧد پﻴل ک‪ ７‬او د ＇اروﻳﻮ پﻪ ساتﻨﻪ او روزﻧﻪ‬ ‫بﻮخت شﻮل‪ .‬ﻟﻪ ﻫغﻪ وختﻪ تر اوسﻪ پﻮرې پﻴ‪７‬ۍ ت‪５‬رې شﻮي دي او خﻠکﻮ ﻫﻤدغﻪ ډول ژوﻧد تﻪ دوام‬ ‫ورک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ！ﻮﻟﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د غروﻧﻮ ﻟﻤﻨﻮ او خاورﻳﻨﻮ غﻮﻧ‪６‬ﻳﻮ د ＇اروﻳﻮ روزﻧ‪ ３‬او ساتﻨ‪ ３‬تﻪ ډﻳر‬ ‫غﻮره شراﻳط چﻤتﻮ ک‪７‬ي دي او تر اوسﻪ پﻮرې ﻳ‪ ３‬زﻣﻮږ ﻳﻮ زﻳات شﻤ‪５‬ر و‪７－‬ي د ژوﻧد پﻪ زﻳاتﻪ ﻣﻮده ک‪３‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدغﻪ ډول بﻮخت ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬پﻪ سﻠﻮک‪ ３‬د ‪ ٨٠‬پﻪ شاوخﻮا و‪７－‬ي پﻪ کرﻧﻪ بﻮخت دي‪ ،‬ﻫﻴ＆ داس‪ ３‬ﻳﻮ بز‪－‬ر ﻧشتﻪ چ‪３‬‬ ‫د ＇اروﻳﻮ پﻪ ساتﻨﻪ بﻮخت ﻧﻪ وي‪ ،‬سرب‪５‬ره پﻪ دې‪ ،‬زﻣﻮږ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر خﻠک‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا کﻮچﻴان پﻪ بشپ‪７‬‬ ‫ډول د ＇اروﻳﻮ پﻪ ساتﻨﻪ بﻮخت دي او ﻫﻤداﻳ‪ ３‬د ژوﻧد اړتﻴاوې پﻮره کﻮي‪.‬‬ ‫د ＇ﻮﻣره واﻟﻲ او ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ ﻟﻪ پﻠﻮه د ＇اروﻳﻮ د روزﻧ‪ ３‬ﻳا ﻣاﻟدارۍ ارز＊ت پﻪ دې ک‪ ３‬دى چ‪ ３‬زﻣﻮږ‬ ‫د خﻠکﻮ د اقتصاد پﻪ پرﻣختﻴا ک‪ ３‬ﻣﻬﻢ رول ﻟري‪.‬‬ ‫د ＇اروﻳﻮ د تﻮﻟﻴداتﻮ ارز＊ت د ﻣﻠﻲ ﻧا خاﻟص عاﻳد پﻪ سﻠﻮک‪ ٧ ３‬ـ ‪ ١٠‬پﻮرې برخﻪ جﻮړوي‪ .‬سرب‪５‬ره‬ ‫پردې خﻠک د ＇اروﻳﻮ ＇خﻪ د کار ‪＄‬ﻮاک د تﻮﻟﻴد‪ ،‬باروړﻟﻮ‪ ،‬د پﻮستکﻲ د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ‪ ،‬وړﻳﻮ او ﻧﻮرو‬ ‫‪13‬‬

‫‪ -٩‬شکل‬ ‫＇اروي‬

‫غﻮا‪－‬اﻧ‪３‬‬ ‫خره‬ ‫اسﻮﻧﻪ‬ ‫او＊ان‬

‫ﻫره ﻧ‪＋‬ﻪ ‪！ ١٠٠٠‬ﻨﻪ ＊کاره کﻮي‬

‫ﻧﻴ＂ﻪ ‪١٩٧٧‬‬

‫ﻟپاره ﻫﻢ کار اخﻠﻲ‪ .‬د ＇اروﻳﻮ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻣحصﻮﻻت ﻟکﻪ وړۍ‪ ،‬د پسﻮﻧﻮ او غﻮﻳاﻧﻮ پﻮستکﻲ‪ ،‬قره قل‬ ‫پﻮستکﻲ او کﻮﻟﻤ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬بﻴ‪ ３‬ﻟﻪ پﻠﻮه د ﻫ‪５‬ﻮاد د صادراتﻮ پﻪ سﻠﻮک‪ ١٠ ３‬ـ ‪ ٢٠‬برخ‪ ３‬جﻮړوي‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د غاﻟﻴﻮ صادرات او د وړﻳﻮ صﻨاﻳع‪ ،‬پﻮستﻴﻦ باب او د پﻮستکﻮ صﻨاﻳع ﻫﻢ د افغاﻧستان پﻪ‬ ‫صادراتﻮ ک‪ ３‬د پام وړ برخﻪ ﻟري‪ .‬ﻟﻪ دې پرتﻪ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د اړتﻴا وړ غﻮ＊ﻪ او شﻴدې چ‪ ３‬اﻧدازه ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮه کال ک‪ ３‬د ﻫر و‪７－‬ي ﻟپاره پﻪ ترتﻴب سره ﻟﻪ ‪ ١١.٥‬تر ‪ ٦٠‬کﻴﻠﻮ‪－‬رام ا！کل شﻮې ده‪ ،‬ﻟﻪ کﻮرﻧﻴﻮ‬ ‫سرچﻴﻨﻮ چﻤتﻮ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ﻳادوﻟﻮ وړ ده چ‪＇ ３‬ﻠﻮ‪＋４‬ت کﻠﻨﻮ ج‪７／‬و او وچکاﻟ‪ ９‬ﻣاﻟداراﻧﻮ او د ＇اروﻳﻮ ساتﻨ‪ ３‬تﻪ ﻫﻢ زﻳان اړوﻟی‪،‬‬ ‫ددې تر＇ﻨ‪ ，‬د کال پﻪ س‪７‬و شپﻮ ـ ور‪＄‬ﻮ ک‪ ３‬د غﻮره غﻮجﻠﻮ ﻧشتﻮاﻟﻰ او د بسﻴا پاکﻮ اوبﻮ کﻤ‪＋‬ـت ﻫﻢ‬ ‫د ＇اروﻳﻮ پﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨﻪ اغﻴزه ﻟري چ‪ ３‬اﻧدازه ﻳ‪ ３‬ﻫر کال پﻪ سﻠﻮک‪ ٣٠ ３‬تﻪ رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ورنيو ارويو ولونه او د هغو جغرافيايي و ش‬ ‫ﻫغﻪ کﻮرﻧﻲ ＇اروي چ‪ ３‬بز‪－‬ران او ﻣاﻟداران ﻳ‪ ３‬ساتﻲ دادي‪ :‬پسﻮﻧﻪ‪ ،‬غﻮاوې‪ ،‬وزې‪ ،‬خره‪ ،‬او＊ان‪ ،‬اس‪،‬‬ ‫کچرې او کﻮرﻧﻲ چر‪－‬ان‪ .‬د کﻮرﻧﻴﻮ ＇اروﻳﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ زﻳات قره قل پسﻮﻧﻪ او عادي پسﻮﻧﻪ د‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ اقتصاد ک‪ ３‬ډﻳر غﻮره ارز＊ت ﻟري او د ＇اروﻳﻮ د ﻣحصﻮﻻتﻮ پﻪ صادراتﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬برخﻪ ډﻳره‬ ‫ده‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ چ‪ ３‬د ＇اروﻳﻮ روزﻧ‪ ３‬پﻪ (‪ )I‬ﻧقشﻪ ک‪＊ ３‬کاري‪ ،‬د پسﻮﻧﻮ روزﻧﻪ ＇ﻪ ﻧا＇ﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ！ﻮﻟﻮ برخﻮ‬ ‫‪14‬‬

‫ک‪ ３‬ترستر‪－‬ﻮ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ قره قل پسﻮﻧﻪ ﻳﻮازې پﻪ شﻤاﻟﻲ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ بدخشان ＇خﻪ تر ﻫرات پﻮرې‬ ‫پراختﻴا ﻟري‪ .‬وزې ﻫﻢ پﻪ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬روزل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ چﻴرې د ＇اروﻳﻮ روزﻧ‪ )I I( ３‬ﻧقش‪ ３‬تﻪ ‪＄‬ﻴر شﻮ‪ ،‬ﻧﻮر ＇اروي ﻟکﻪ غﻮا‪－‬اﻧ‪ ،３‬خره‪ ،‬اسﻮﻧﻪ او او＊ان‬ ‫＇ﻪ ﻧا＇ﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ！ﻮﻟﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬روزل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫＇اروي‬

‫غﻮا‪－‬اﻧ‪３‬‬ ‫خره‬ ‫اسﻮﻧﻪ‬ ‫او＊ان‬

‫ﻫره ﻧ‪＋‬ﻪ ‪！ ١٠٠٠‬ﻨﻪ ＊کاره کﻮي‬

‫‪ -١٠‬شکل‬

‫‪15‬‬

‫ﻧﻴ＂ﻪ ‪١٩٧٧‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬ﻻﻧدې دﻧدې دې پرﻣخ بﻮ‪＄‬ﻲ او د ﻫغﻮ پاﻳﻠ‪ ３‬دې د ډﻟ‪ ３‬استازۍ‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪ .١‬د ﻧﻮي ﻟﻮست ﻣتﻦ دې ورو وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې د ﻣاﻟدارۍ پﻪ ارز＊ت خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ .٢‬د ﻟﻮست ﻣتﻦ او د ＇اروﻳﻮ روزﻧ‪ )I( ３‬ﻧقش‪ ３‬تﻪ دې و‪－‬ﻮري‪ ،‬د پسﻮﻧﻮ‪ ،‬قره قل پسﻮﻧﻮ او د وزو د‬ ‫روزﻧ‪ ３‬د جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش پﻪ ﻫکﻠﻪ دې ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ .٣‬د ﻧﻮي ﻟﻮست ﻣتﻦ او د ＇اروﻳﻮ د روزﻧ‪ )I I( ３‬ﻧقشﻪ دې و‪－‬ﻮري د غﻮا‪－‬اﻧﻮ‪ ،‬خرو‪ ،‬أسﻮﻧﻮ او او＊اﻧﻮ‬ ‫د روزﻧ‪ ３‬او ساتﻨ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬ ‫پوښتنې‬ ‫‪ .١‬ﻣاﻟداري زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮادواﻟﻮ پﻪ ژوﻧد او اقتصاد ک‪＇ ３‬ﻪ ارز＊ت ﻟري؟ ＇ر‪－‬ﻨد ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪.٢‬د کﻮم ډول کﻮرﻧﻴﻮ ＇اروﻳﻮ روزﻧﻪ او ساتﻨﻪ زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬دود ده؟ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪.٣‬ﻟﻪ ﻣحصﻮﻻتﻮ پرتﻪ د کﻮﻣﻮ ＇اروﻳﻮ ﻟﻪ ‪＄‬ﻮاک ＇خﻪ د کﻮﻣﻮ کاروﻧﻮ پﻪ ترسره کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬کار اخ‪５‬ستل‬ ‫کﻴ‪８‬ي؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪.٤‬ﻫغﻪ ﻣحصﻮﻻت چ‪ ３‬ﻟﻪ ＇اروﻳﻮ ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻮم دي؟ ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ پﻪ ＇ﻪ شﻲ ک‪ ３‬کار اخ‪５‬ستل‬ ‫کﻴ‪８‬ي او ﻟﻪ صﻨعتﻲ ک‪５‬دﻟﻮ ＇خﻪ وروستﻪ د ＇اروﻳﻮ د کﻮم ﻣحصﻮل ارز＊ـت اوچتﻴدﻻى شﻲ؟‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‬ ‫ﻟﻪ سرچﻴﻨﻮ ﻧﻪ پﻪ کار اخ‪５‬ستﻠﻮ سره د کﻮچﻴاﻧﻮ د ژوﻧد‪ ،‬کار‪ ،‬د ﻫغﻮى د ＇اروﻳﻮ روزﻧ‪ ３‬او د ﻫغﻮى د‬ ‫ستﻮﻧزو پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳﻮه ﻣقاﻟﻪ وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫شپ‪８‬م لوست‬

‫‪ ٥،١‬د مالدارۍ الرې چارې‬

‫‪ -١١‬شکل‪ :‬دﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤال ک‪ ３‬سﻴﻨد تﻪ ﻧ‪ ８‬دې د ＇اروﻳﻮ ﻳﻮه رﻣﻪ‬

‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ＇اروﻳﻮ ساتﻨﻪ او روزﻧﻪ پﻪ ＇ﻪ ډول پرﻣخ وړل کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫الف ـ لرغونې او دوديزه طريقه (الرې چارې)‬

‫ﻟکﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬ﻣخک‪ ３‬ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ د ﻣاﻟدارۍ د ارز＊ت پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ل‪ ،‬زﻣﻮږ‬ ‫ﻳﻮ زﻳات شﻤ‪５‬ر ﻫ‪５‬ﻮادوال د ＇اروﻳﻮ د ساتﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې خپل ژوﻧد پرﻣخ بﻴاﻳﻲ‪ ،‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د ＇اروﻳﻮ‬ ‫ساتل د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻮﻳﻪ عاﻳداتﻲ سرچﻴﻨﻪ ده‪ .‬ﻣاﻟداري پﻪ دودﻳزه او عﻨعﻨﻮي ب‪２‬ﻪ ﻟﻪ ډﻳر پخﻮا راﻫﻴس‪ ３‬زﻣﻮږ‬ ‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬رواج ده‪ .‬کﻮچﻲ ﻣاﻟداران د ډﻳرو زﻳاتﻮ ک‪７‬اووﻧﻮ پﻪ ‪－‬اﻟﻠﻮ سره د کال پﻪ اوږدو ک‪ ３‬د خپﻠﻮ‬ ‫＇اروﻳﻮ د ＇روﻟﻮ پﻪ خاطر ﻟﻪ ﻳﻮه ＇‪＄７‬اى ＇خﻪ تر بل پﻮرې د ت‪ ，‬پﻪ حال ک‪ ３‬وي او پﻪ وا＊ﻪ ﻟروﻧکﻮ‬ ‫پراخﻮ ＇‪＄ ７‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ دودﻳز ډول د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ برخﻮ ک‪ ３‬د ＇اروﻳﻮ پﻪ ساتﻨﻪ بﻮخت وي‪.‬‬ ‫د دودﻳزې ﻣاﻟدارۍ ﻟﻮﻳ‪ ３‬ستﻮﻧزې دادي‪ :‬وچکاﻟﻲ‪ ،‬د ＇‪＋‬ﻠﻮ د اوبﻮ کﻤ‪＋‬ت‪ ،‬د ﻧاپاکﻪ اوبﻮ ＇‪＋‬ل‪،‬‬ ‫پﻪ ژﻣﻲ ک‪ ３‬د سرپﻨا ﻧﻪ ﻟرل‪ ،‬د حﻴﻮاﻧﻲ ﻧاروغﻴﻮ پﻪ وړاﻧدې د ＇اروﻳﻮ ﻧﻪ ساتل‪ ،‬د وقاﻳ‪ ３‬پﻪ خاطر ﻟﻪ‬ ‫حﻴﻮاﻧﻲ کﻠ‪５‬ﻨﻴکﻮﻧﻮ او فارﻣﻮﻧﻮ سره د دوى د اړﻳکﻮ ﻧشتﻮاﻟﻰ‪ ،‬د ﻧاروغﻮ ＇اروﻳﻮ پﻪ درﻣﻠﻨﻪ ک‪ ３‬ستﻮﻧزې‬ ‫او د اصﻼح شﻮو ﻧسﻠﻮﻧﻮ خﻮاتﻪ ﻧﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ او ﻧﻮرې ستﻮﻧزې‪.‬‬ ‫ب ـ عصري او پرمختللې طريقه‬

‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬پﻪ عصري او فﻨﻲ ډول د ＇اروﻳﻮ روزﻧﻪ او تکثﻴر پﻪ ‪ ١٣١٢‬ﻫـ ل کال ک‪ ３‬پﻴل شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ ١٣١٥‬ﻫـ ل کال د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ل ﻟپاره پﻪ کابل ک‪ ３‬د ﻧاروغﻮ ＇اروﻳﻮ د درﻣﻠﻨ‪ ３‬ﻟپاره ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ حﻴﻮاﻧﻲ‬ ‫کﻠ‪５‬ﻨﻴک جﻮړ شﻮ چ‪ ３‬ﻣﻮخﻪ ﻳ‪ ３‬د دوﻟتﻲ ＇اروﻳﻮ پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د عسکري قطعاتﻮ اسﻮﻧﻮ او د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫‪17‬‬

‫ﻣراجعﻴﻨﻮ د ＇اروﻳﻮ درﻣﻠﻨﻪ وه‪ .‬پﻪ ‪ ١٣٢٣‬ﻫـ ل کال ک‪ ３‬پﻪ بدخشان او د ﻫغﻪ وخت د قطغﻦ پﻪ‬ ‫وﻻﻳت ک‪ ３‬پﻪ غﻮا‪－‬اﻧﻮ ک‪ ３‬وژوﻧک‪ ３‬ﻧاروغﻲ خپره شﻮه چ‪ ３‬ډﻳر زﻳات زﻳان ﻳ‪ ３‬اړوﻟی و‪ .‬ﻟﻪ ﻫغﻪ ﻣﻬال‬ ‫را وروستﻪ د وترﻧرۍ خدﻣتﻮﻧﻮ د پراختﻴا ﻟﻮري تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وشﻮه او د ‪ ١٣٤٥‬ﻫـ ل کال ترپاى پﻮرې‬ ‫پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻧﻬﻪ کﻠ‪５‬ﻨﻴکﻮﻧﻪ جﻮړ شﻮل او پﻪ ‪ ١٣٥٣‬ﻫـ ل ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬شﻤ‪５‬ر ‪ ١٦‬تﻪ ﻟﻮړ شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د وترﻧري عﻠﻮﻣﻮ پﻮﻫﻨ‪％‬ﻴﻮ شﻤ‪５‬ر زﻳات شﻮى دى او د حﻴﻮاﻧﻲ‬ ‫کﻠ‪５‬ﻨﻴکﻮﻧﻮ جﻮړوﻟﻮتﻪ ﻫﻢ پاﻣﻠرﻧﻪ ډﻳره شﻮې ده‪ ،‬خﻮ بﻴاﻫﻢ د پرسﻮﻧل او ﻻزﻣﻮ وساﻳﻠﻮ د ﻧشتﻮاﻟﻲ ﻟﻪ‬ ‫کبﻠﻪ ستﻮﻧزې شتﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ د ＇اروﻳﻮ د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬شﻤ‪５‬ر ﻫﻢ ډﻳر دى‪.‬‬ ‫د عصري او پرﻣختﻠﻠ‪ ３‬ﻣاﻟدارۍ او د ＇اروﻳﻮ د ﻣحصﻮﻻتﻮ د زﻳاتﻮﻟﻮ ﻣﻬﻢ ！کﻲ دادي‪:‬‬ ‫د پﻮره اﻧدازې و＊ﻮ چﻤتﻮ کﻮل او د ＇اروﻳﻮ‬ ‫خﻮراک تﻪ ＊ﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ‪.‬‬ ‫د حﻴﻮاﻧﻲ ﻧاروغﻴﻮ پﻪ وړاﻧدې د ＇اروﻳﻮ ساتﻨﻪ‪.‬‬ ‫د زراعتﻲ اصﻼح شﻮو ﻧسﻠﻮﻧﻮ تروﻳج او‬ ‫ډﻳر＊ت‪.‬‬ ‫د حﻴﻮاﻧﻲ کﻠ‪５‬ﻨﻴکﻮﻧﻮ او فارﻣﻮﻧﻮ تاسﻴس او زﻳاتﻮل‪.‬‬ ‫د ﻣﻨظﻤ‪ ３‬ادارې او غﻮره ﻣﻨجﻤﻨت شتﻮواﻟﻰ‪.‬‬ ‫‪ -١٢‬شکل‬ ‫د ټولګي دننه فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د ﻧﻮي ﻟﻮست د ﻣتﻦ او تصﻮﻳروﻧﻮ پﻪ کتﻠﻮ‬ ‫سره د دودﻳزې او پخﻮاﻧ‪ ９‬ﻣاﻟدارۍ پﻪ اړه او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻣاﻟدارۍ د ﻧﻮې او پرﻣختﻠﻠ‪ ３‬ب‪ ３２‬پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ خبرې وک‪７‬ي او د خپﻠﻮ خبرو پاﻳﻠﻪ دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬د خپﻠﻮ ！ﻮﻟﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تر ﻣخ‪ ３‬تشرﻳح‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ .١‬د دودﻳزې ﻣاﻟدارۍ ستﻮتزې کﻮﻣ‪ ３‬دي؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬د ＇اروﻳﻮ د روزﻧ‪ ３‬عصري او فﻨﻲ ب‪２‬ﻪ کﻮﻣﻪ ﻳﻮه ده‪ ،‬ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬کﻮم ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ (عﻠتﻮﻧﻪ) د ﻣاﻟدارۍ د پرﻣخت‪ ，‬او د ﻣحصﻮﻻتﻮ د زﻳاتﻴدو سبب کﻴداى شﻲ؟ ﻧﻮم‬ ‫ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‬

‫د ﻳﻮه ＇اروي اوﻳاﻫﻢ د ﻳﻮه حﻴﻮاﻧﻲ کﻠ‪５‬ﻨﻴک تصﻮﻳر چﻤتﻮ ک‪７‬ئ او پﻪ بل ساعت ک‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫خبرې وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪18‬‬

‫اووم لوست‬

‫‪ ٦،١‬وحشي ژوي‬

‫وا＊ﻪ خﻮړوﻧکﻲ ژوي‬

‫صحراﻳﻲ ژوي‬

‫کبرغان (تبرغان)‬ ‫کﻮډه بﻠﻰ (ﻣﻮشپران)‬ ‫غر＇ﻪ ‪-‬ﻫﻮس‪９‬‬ ‫غرﻧ‪ ９‬وزه‬ ‫دﻣارکﻮپﻮﻟﻮ ﻫﻮس‪９‬‬

‫‪ -١٣‬شکل‪:‬‬

‫وا＊ﻪ خﻮړوﻧکﻲ ژوي‬

‫د وحشﻲ ژوﻳﻮ ﻧقش‪ ３‬تﻪ و‪－‬ﻮرئ زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬کﻮم ډول وا＊ﻪ خﻮړوﻧکﻲ او غﻮ＊ﻪ خﻮړوﻧکﻲ ژوي شتﻪ؟‬

‫ژوي د چاپ‪５‬رﻳال د ﻳﻮې ﻣﻬﻤ‪ ３‬ارز＊تﻤﻨ‪＊ ３‬کارﻧدې (پدﻳدې) پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ طبﻴعﻲ بﻴارغاوﻧﻪ باﻧدې‬ ‫ژوره اغﻴزه ﻟري‪ .‬پﻪ طبﻴعت ک‪ ،３‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا پﻪ ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬بﻴﻼبﻴل ژوي ژوﻧد کﻮي چ‪ ３‬ﻫرﻳﻮ‬ ‫ﻳ‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ې اﻫﻤﻴت ﻟري‪ .‬د ﻫغﻮ ژوﻳﻮ ارز＊ت چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ او ＇‪＄７‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬اوسﻴ‪８‬ي‪ ،‬د‬ ‫‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ (تﻮرﻳستاﻧﻮ ﻳا سﻴﻼﻧﻴاﻧﻮ) د رابﻠﻠﻮ‪＊ ،‬کارکﻮﻟﻮ‪ ،‬د ﻫغﻮى د پﻮستکﻲ د ارز＊ت او د‬ ‫طبﻴعت د تﻮازن ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ډﻳر اوچت دى‪ .‬ددغﻮ ژوﻳﻮ پﻪ ژوﻧد او پاﻳ‪＋‬ت ک‪ ３‬د اﻧساﻧاﻧﻮ د فعاﻟﻴت اغ‪５‬زه‬ ‫ډﻳره ژوره ده او د ﻫغﻮى ＊کارکﻮل او پﻪ پ＂ﻨ‪％‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻻس وﻫﻨﻪ د ﻫغﻮى ژوﻧد ﻟﻪ خطر سره‬ ‫ﻣخاﻣخ کﻮي‪ .‬اﻧسان د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ پﻪ وﻫﻠﻮ‪ ،‬د کﻮرﻧﻴﻮ ＇اروﻳﻮ پﻪ ＇روﻟﻮ‪ ،‬د و＊ﻮ او د سﻮ‪＄‬ﻮﻟﻮ پﻪ خاطر‬ ‫د وﻧﻮ بﻮ！ﻮ پﻪ پرې کﻮﻟﻮ سره وحشﻲ ژوﻳﻮ تﻪ ‪－‬ﻮاښ پﻴ‪＋‬ﻮي‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان طبﻴعﻲ جﻮړ＊ت چ‪ ３‬ډﻳره برخﻪ ﻳ‪ ３‬غروﻧﻪ دي‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د ﻫﻨدوکش ﻟ‪７‬ۍ چ‪ ３‬زﻳات‪３‬‬ ‫ﻟﻮړې ـ ژورې او ش‪／‬ﻠﻨ‪ ３‬ﻟﻤﻨ‪ ３‬او ډا‪－‬ﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬د ژوﻳﻮ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬جغرافﻴاﻳﻲ ارز＊ت راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ى‬ ‫دى او د ژوﻧد او ژوﻳﻮ ډول ډول واﻟﻰ ﻳ‪ ３‬پﻴاوړى ک‪７‬ى دى‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د جﻮړ＊ت‪،‬‬ ‫اقﻠﻴﻤﻲ شراﻳطﻮ او خﻮراکﻲ تﻮکﻮ د پﻴداک‪５‬دو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د بﻴﻼبﻴﻠﻮ ژوﻳﻮ او اﻟﻮتﻮﻧکﻮ ﻟپاره د ژوﻧد غﻮره‬ ‫چاپ‪５‬رﻳاﻟﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي دي چ‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬دادي‪:‬‬ ‫ـ ذوحﻴاتﻴﻦ او ＇‪＋‬ﻴدوﻧکﻲ ﻟکﻪ‪＇ :‬رﻣ‪＋‬ک‪ ،９‬سﻤس‪５‬ره‪ ،‬چﻨ‪／‬اښ‪ ،‬ﻣار او ﻧﻮر‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪３‬‬ ‫ﻳﻮازې د ﻣار ‪ ٢٧‬ډوﻟﻮﻧﻪ پﻴژﻧدل شﻮي دي‪ .‬اووه ډوﻟﻪ ﻳ‪ ３‬زﻫري دي چ‪ ３‬دوه ډوﻟﻪ ﻳ‪ ３‬کبرا او پﻨ‪％‬ﻪ‬ ‫ډوﻟﻪ ﻳ‪ ３‬افعﻲ ﻣاران دي‪.‬‬ ‫ـ تﻲ ﻟروﻧکﻲ ژوي‪ :‬چ‪ ١٢٠ ３‬ډوﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬پﻴژﻧدل شﻮي‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ زﻳات شﻤ‪５‬ر‬ ‫‪19‬‬

‫ﻳ‪ ３‬اوس د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻮ پﻪ حال ک‪ ３‬دي ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ـ پ‪７‬اﻧ‪ ，‬چ‪ ３‬د پاﻣﻴر پﻪ ﻟﻮړو درو او ﻣرغاب‬ ‫صحراﻳﻲ ژوي‬ ‫ک‪ ３‬ﻟﻴدل شﻮی و‪.‬‬ ‫ـ سﻮرﻟﻨ‪６‬ﻳان چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻣرکزي سﻴﻤﻮ ک‪３‬‬ ‫ژوﻧد کﻮي‪.‬‬ ‫وا＊ﻪ خﻮړوﻧکﻲ ژوي‬ ‫ـ ﻟﻴﻮان‪ ،‬سرې ‪－‬ﻴدړې‪ ،‬غرﻧ‪ ９‬پﻴشﻮ‪－‬اﻧ‪ ３‬او‬ ‫‪＄‬ﻨگﻠﻲ پﻴشﻮ‬ ‫کﻮچﻨ‪ ９‬وحشﻲ پﻴشﻮ‪－‬اﻧ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫پ‪７‬اﻧگ‬ ‫قرقل پشﻮ‬ ‫خط ﻟروﻧکﻲ کفتار‬ ‫ک‪ ３‬شتﻪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮش پ‪７‬اﻧگ‬ ‫سﻮر ﻟﻨ‪６‬ي‬ ‫سپﻴﻦ پ‪７‬اﻧگ‬ ‫ﻧصﻮارى رﻧ‪／‬ﻪ ﻳ‪８‬ه‬ ‫ـ ﻳ‪８‬ې چ‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ غرﻧﻴﻮ سﻴﻤﻮ او ﻫﻢ پﻪ‬ ‫‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬اوسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ـ ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د ﻣارکﻮپﻮﻟﻮ پسﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻮس‪ ،９‬ﻣارخﻮر وزې او ﻧﻮر چ‪ ３‬ﻫرﻳﻮ ﻳ‪ ３‬د ﻳادوﻟﻮ وړ دي او د‬ ‫افغاﻧستان پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪.‬‬ ‫ﻳﻮه سروې چ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ترسره شﻮې وه‪ ،‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫اﻟﻮتﻮﻧکﻮ ‪ ٣٠٠‬بﻴﻼبﻴل ډوﻟﻮﻧﻪ پﻴژﻧدل شﻮي وو چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬د د＊تﻮ‪＄ ،‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ او اوبﻮ بﻴﻼبﻴل‬ ‫اﻟﻮتﻮﻧکﻲ ﻳادوﻻى شﻮ چ‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ ﻧاﻣتﻮ ﻳ‪ ３‬زا‪１‬ﻪ‪ ،‬ډﻧ‪ ،，‬ﻣارغﻪ‪،‬طﻮطﻲ‪ ،‬کارغﻪ‪ ،‬با＊ﻪ‪ ،‬تﻮتک‪،９‬‬ ‫چ‪２‬چﻨ‪ ،３‬پتکﻪ او ﻧﻮردي‪.‬‬ ‫‪ -١٤‬شکل‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬ ‫ﻻﻧدې جدول پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬د ﻟﻮست ﻟﻪ ﻣتﻦ او ﻧقشﻮ ＇خﻪ بشپ‪ ７‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫وا＊ﻪ خﻮړوﻧکﻲ ژوي‬

‫غرﻧ‪ ９‬وزې‬

‫غﻮ＊ﻪ خﻮړوﻧکﻲ ژوي‬

‫پ‪７‬اﻧ‪，‬‬

‫؟‬ ‫پوښتنې‪:‬‬ ‫‪ ١‬ـ د وحشﻲ ژوﻳﻮ ژوﻧد او شتﻮاﻟﻰ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ ‪－‬ﻮا＊ﻮﻧﻮ سره ﻣخاﻣخ دى؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ ٢‬ـ ＇ﻮ ډوﻟﻪ اﻟﻮتﻮﻧکﻲ‪ ،‬تﻲ ﻟروﻧکﻲ او ＇‪＋‬ﻴدوﻧکﻲ ژوي چ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧئ‪ ،‬ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫پﻪ طبﻴعت ک‪ ３‬د اﻟﻮتﻮﻧکﻮ او وحشﻲ ژوﻳﻮ د ارز＊ت پﻪ ﻫکﻠﻪ او ﻫغﻪ ‪－‬ﻮاښ چ‪ ３‬دوى ورسره ﻣخاﻣخ‬ ‫دي او داچ‪＇ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ باﻳد د ﻫغﻮ ساتﻨﻪ او ＇ارﻧﻪ وشﻲ ﻳﻮه ﻣقاﻟﻪ پرې وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪20‬‬

‫اتم لوست‬

‫‪ ٧،١‬د کرنې او مالدارۍ څرنګوالی‬

‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬او ﻣاﻟدارۍ وضعﻴت ＇ﻪ ډول دى؟‬

‫‪ 15‬شکل‬

‫ددغﻪ ＇پرکﻲ پﻪ ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬تاس‪ ３‬د افغاﻧستان ﻟﻪ کرﻧ‪ ３‬او ﻣاﻟدارۍ سره آشﻨا شﻮئ‪.‬‬ ‫ددې ＇پرکﻲ پﻪ پاى ک‪ ３‬غﻮاړو چ‪ ３‬پﻪ خپل ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬او ﻣاﻟدارۍ پر وضعﻴت ﻳﻮه کتﻨﻪ‬ ‫وک‪７‬و‪:‬‬ ‫ﻼ ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬زﻳات شﻤ‪５‬ر خﻠک ﻳ‪ ３‬پﻪ کرﻧﻪ بﻮخت دي‪،‬‬ ‫افغاﻧستان ﻳﻮ کرﻧﻴز ﻫ‪５‬ﻮاد دى‪ .‬اص اً‬ ‫پرﻣختﻠﻠﻲ ﻧﻪ بﻠل کﻴ‪８‬ي‪ .‬افغاﻧستان چ‪ ３‬ﻳﻮ پرﻣختﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد دى‪ ،‬زﻳاتره و‪７－‬ي ﻳ‪ ３‬پﻪ سﻴده او ＇‪ ﾢ‬ﻫﻢ‬ ‫پﻪ ﻧاسﻴده تﻮ‪－‬ﻪ خپﻠ‪ ３‬د ژوﻧد اړتﻴاوې ﻟﻪ کرﻧ‪ ３‬او ﻣاﻟدارۍ ＇خﻪ پﻮره کﻮي‪.‬‬ ‫سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬د افغاﻧستان اقتصاد پﻪ ＇ﻮ وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪＊ ３‬ﻪ شﻮى او وده ﻳ‪ ３‬ﻣﻮﻧدﻟ‪ ،３‬خﻮبﻴاﻫﻢ‬ ‫دغ‪ ３‬ودې ﻟﻮږه او بﻴﻮزﻟﻲ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻧﻪ دي وړي‪ .‬پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬شپ‪８‬ﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ و‪７－‬ي ﻧﻪ شﻲ‬ ‫کﻮﻻى خپﻠ‪ ３‬ور‪＄‬ﻨ‪ ９‬ډﻳري ﻟ‪８‬ى خﻮراکﻲ اړتﻴاوې پﻮره ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ سﻠﻮک‪ ٢٤ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬ﻫره ورځ ډﻳر ﻟ‪ ８‬خﻮراکﻲ ﻟ‪＋／‬ت ﻟري او د ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سﻠﻮک‪ ٣٠ ３‬ﻧفﻮس‬ ‫د خپﻠ‪ ３‬اړتﻴا ＇خﻪ ﻟ‪ ８‬خﻮراکﻲ تﻮکﻲ ﻣصرفﻮي‪ .‬پﻪ سﻠﻮک‪ ٤٠ ３‬ﻟﻪ درې کﻠﻨ‪＇ ９‬خﻪ د ！ﻴ＀ عﻤر‬ ‫ﻣاشﻮﻣان د وزن پﻪ کﻤ‪＋‬ت (خﻮار‪＄‬ﻮاک‪ )９‬باﻧدې اختﻪ دي او پﻪ سﻠﻮک‪ ٦.٧ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ‬ ‫ﻣري‪ .‬پﻪ ！ﻮﻟﻴزه تﻮ‪－‬ﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سﻠﻮک‪ ٤٤ ３‬و‪７－‬ي پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ کچﻮ د خﻮراکﻲ تﻮکﻮ ستﻮﻧزه ﻟري‪.‬‬ ‫کﻪ چﻴرې د افغاﻧستان ﻟﻪ اوبﻮ او ‪＄‬ﻤک‪＇ ３‬خﻪ سﻤﻪ ‪＂－‬ﻪ واخ‪５‬ستل شﻲ‪ ،‬زﻣﻮږ د کرﻧ‪ ３‬او د ＇اروﻳﻮ‬ ‫ﻣحصﻮﻻت بﻪ ＇ﻮ ＇ﻮ ‪＄‬ﻠﻪ اوچت شﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﻳﻮازې دا چ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬اړتﻴاوې بﻪ ﻣﻮ بشپ‪７‬ې شﻲ‪ ،‬بﻠک‪３‬‬ ‫‪21‬‬

‫د کرﻧﻴزو ﻣحصﻮﻻتﻮ د صﻨاﻳعﻮ او د‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد د صادراتﻮ پﻪ وده ک‪ ３‬بﻪ ﻫﻢ‬ ‫بﻨس＂ﻲ رول ترسره ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ (عﻮاﻣل) چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬او ﻣاﻟدارۍ د چارو پﻪ‬ ‫پرﻣخت‪ ،，‬پراختﻴا او ﻳا ﻫﻢ د ﻫغﻮ‬ ‫پﻪ ﻣحدودﻳت اغﻴزه ﻟري‪ ،‬ﻫغﻪ طبﻴعﻲ‬ ‫(ﻟکﻪ اقﻠﻴﻢ‪ ،‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬جﻮړ＊ت او‬ ‫خاوره)‪ ،‬بشري (ﻟکﻪ‪ ،‬کار‪＄‬ﻮاک او‬ ‫د کار‪－‬راﻧﻮ تخﻨﻴکﻲ کچﻪ‪ ،‬فﻨﻲ او‬ ‫د بزگراﻧﻮ خبرتﻴا او پﻮﻫﻪ) اقتصادي‬ ‫(ﻟکﻪ پاﻧ‪／‬ﻪ‪ ،‬د خر＇ﻼو بازار‪ ،‬حﻤل‬ ‫او ﻧقل او ﻧﻮر) او پﻪ پاى ک‪ ３‬سﻴاسﻲ‬ ‫ﻻﻣل ﻳعﻨ‪ ３‬د حکﻮﻣت سﻴاست دى‪.‬‬ ‫ﻟﻪ طبﻴعﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮﻫﻢ اقﻠﻴﻢ‬ ‫دی چ‪ ３‬د کرﻧﻴزو تﻮکﻮ پﻪ ＇ﻮﻣره‬ ‫‪ -١٦‬شکل‪ :‬پﻪ اﻧ‪％‬ﻮر ک‪ ３‬ﻳﻮ س‪７‬ى ﻟﻴدل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬غﻨﻢ رﻳبﻲ‬ ‫واﻟﻲ او ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ سﻴده اغﻴزه ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻫﻮا د سﻮړواﻟﻲ او اوږده ژﻣﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻟﻮړو سﻴﻤﻮ ﻟکﻪ پﻪ کابل‪－ ،‬رد‪４‬ز‪ ،‬غزﻧﻲ او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻣرکزي وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کرﻧﻪ ﻳﻮازې‬ ‫پﻪ ﻳﻮ فصل ک‪ ３‬کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د اور＊ت کﻤ‪＋‬ت او د اوبﻮ ﻧشتﻮاﻟﻰ ﻫﻢ د ﻫ‪５‬ﻮاد کرﻧ‪ ３‬تﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬وخت ډﻳر زﻳان اړوي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د اوبﻮﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ سﻴستﻢ ＊ﻪ پرﻣخت‪ ，‬ﻧﻪ دى ک‪７‬ى‪ ،‬د افغاﻧستان د سﻴﻨدوﻧﻮ د اوبﻮ جرﻳان‬ ‫پﻪ کره تﻮ‪－‬ﻪ ﻧﻪ دى ＇ﻴ‪７‬ل شﻮى او ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻪ اوبﻮ ＇خﻪ سﻤﻪ استفاده کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د اوبﻮ‬ ‫ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ ډﻳرې أساﻧتﻴاوې ﻳا د بز‪－‬ر پﻪ ﻣ＀ ﻳاﻫﻢ د سﻴﻤﻪ ﻳﻴزو ﻣﻮادو پﻪ واسطﻪ ترسره کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پاﻧ‪／‬ﻪ اچﻮﻧﻪ ﻫﻢ کﻤزورې ده او تر اوسﻪ پﻮرې دﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ډﻳرو ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ ک‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬کرﻧﻪ ﻳ‪ ３‬اوبﻮ ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮتﻪ اړتﻴا ﻟري‪ ،‬د اوبﻮ ذخﻴره کﻮﻟﻮ بﻨدوﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻟري او د پام وړ وﻳاﻟﻮ جﻮړوﻟﻮ‬ ‫او د کاﻧاﻟﻮﻧﻮ کﻴﻨدﻟﻮتﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ ده شﻮې‪.‬‬ ‫‪22‬‬

‫بز‪－‬ران او ﻣاﻟداران ﻫﻢ داس‪ ３‬پﻮره پاﻧ‪／‬ﻪ ﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬ﻣاﻟدارۍ او کرﻧ‪ ３‬ب‪２‬ﻪ ＊ﻪ او عصري‬ ‫ک‪７‬ي او اصﻼح شﻮي کرﻧﻴز تخﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻧاروغﻴﻮ او افاتﻮ ضد درﻣل‪ ،‬کﻴﻤﻴاوي سرې او کرﻧﻴز ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻪ‬ ‫ورباﻧدې واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟﻴزه تﻮ‪－‬ﻪ وﻳﻼى شﻮ چ‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬کرﻧﻪ او ﻣاﻟداري تر ډﻳره پﻮرې پﻪ دودﻳزه ب‪２‬ﻪ پرﻣخ وړل‬ ‫کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د کرﻧﻴزو چارو ﻟﻮﻳﻪ ﻣﻮخﻪ ﻳﻮازې د بز‪－‬ر د کﻮرﻧ‪ ９‬د اړتﻴا بشپ‪７‬ول دي‪.‬‬ ‫پﻪ کار ده چ‪ ３‬کرﻧﻪ او ﻣاﻟداري پﻪ عصري او پرﻣختﻠﻠ‪ ３‬ب‪２‬ﻪ ترسره شﻲ‪ ،‬د اوبﻮ ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ سﻴستﻢ باﻳد‬ ‫ﻣﻨظﻢ شﻲ او د ﻫغﻪ ﻧﻮر پرﻣخت‪ ，‬او ＊ﻪ واﻟﻰ ﻫﻢ پﻪ پام ک‪ ３‬وﻧﻴﻮل شﻲ‪ ،‬باﻳد د کرﻧ‪ ３‬او ﻣاﻟدارۍ‬ ‫فارﻣﻮﻧﻪ او د ＇اروﻳﻮ روغتﻴاﻳﻲ کﻠ‪５‬ﻨﻴکﻮﻧﻪ پراخﻪ شﻲ‪ ،‬د کروﻧدې او ﻣارکﻴ＀ ترﻣﻨ‪ ＃‬غ‪５％‬دﻟ‪ ３‬ﻻرې‬ ‫جﻮړې او فابرﻳک‪ ３‬او صﻨعتﻲ ﻣرکزوﻧﻪ باﻳد کرﻧﻴز تﻮکﻲ پﻪ صﻨعتﻲ ﻣحصﻮﻻتﻮ واړوي او د تﻮکﻮ‬ ‫ارز＊ت او کﻴفﻴت ＊ﻪ ک‪７‬ي او دې ډول صﻨعتﻲ ﻣرکزوﻧﻮ تﻪ پراختﻴا ورک‪７‬ل شﻲ‪ .‬ﻟﻪ دې پرتﻪ د کرﻧ‪３‬‬ ‫او ﻣاﻟدارۍ برخ‪ ３‬تﻪ د پاﻧ‪ ３／‬اچﻮﻧ‪ ３‬د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬د را اړوﻟﻮ پﻪ خاطر باﻳد د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬او اوږدې ﻣﻮدې‬ ‫پرﻣختﻴاﻳﻲ پﻼﻧﻮﻧﻪ عﻤﻠﻲ شﻲ‪ ،‬طبﻴعﻲ سرچﻴﻨ‪＄７＇ ،３‬اﻳﻮﻧﻪ او ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻪ باﻳد وساتل شﻲ او ﻟﻪ ﻫغﻮ‬ ‫＇خﻪ پﻪ داﻳﻤﻲ او ﻣعقﻮﻟﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ‪＂－‬ﻪ واخ‪５‬ستل شﻲ‪.‬‬ ‫‪ -١٧‬شکل‬

‫‪23‬‬

‫‪ -١٨‬شکل‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې دوه ډﻟ‪ ３‬شﻲ او د ＊اغﻠﻲ ＊ﻮوﻧکﻲ د ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬سره سﻢ دې د کرﻧ‪ ３‬او ﻣاﻟدارۍ‬ ‫د ستﻮﻧزو پﻪ ﻫکﻠﻪ او دا چ‪ ３‬پﻪ ＇ﻪ ډول باﻳد دغﻪ ستﻮﻧزې ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮړل شﻲ‪ ،‬بحث وک‪７‬ي او د ډﻟ‪３‬‬ ‫استازی د خپل بحث پاﻳﻠﻪ دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوښتنې‬ ‫؟‬ ‫‪ ١‬ـ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬کﻮم ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د کرﻧ‪ ３‬او ﻣاﻟدارۍ د پرﻣخت‪ ，‬خﻨ‪－ ６‬ر‪＄‬ﻴدﻟﻲ‪ ،‬ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ＇رﻧ‪／‬ﻪ کﻮﻻى شﻮ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬او ﻣاﻟدارۍ حاﻟت ＊ﻪ ک‪７‬و‪ ،‬تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ＇پرکﻲ ﻣﻬﻢ ！کﻲ او ﻟﻨ‪６‬ﻳز وﻟﻴکئ او بﻴا ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟ‪／‬ﻲ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪24‬‬

‫دويم څپرکى‬ ‫انرژي او کانونه‬ ‫په دې څپرکي کې لولو‪:‬‬

‫اﻧرژي او د ﻫغ‪ ３‬اﻫﻤﻴت‬ ‫د اﻧرژۍ د ﻧﻮي ک‪５‬دو او ﻧﻪ ﻧﻮي ک‪５‬دو وړ سرچﻴﻨ‪.３‬‬ ‫بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫_ د اوبﻮ بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫_ حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫د ډبرو سکاره او زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻫغﻮ کاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫_ د صﻮف درى د ډبرو سکرو کان‬ ‫_ د أشپشت‪ ３‬د ډبرو سکرو کان‬ ‫_ د کرکر د ډبرو سکرو کان‬ ‫_ د ﻫرات د سبزک د ﻣسجد چﻮبﻲ د ډبرو سکرو کان‬ ‫ﻧفت او ‪－‬از‬ ‫_ ﻧفت‬ ‫_ ‪－‬از‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧفت ﻟروﻧک‪ ３‬حﻮزې‬ ‫فﻠزات‬ ‫د فﻠزاتﻮ د کاﻧﻮﻧﻮ اقتصادي اﻫﻤﻴت‬ ‫د وداﻧ‪ ９‬د ډبرو کاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫قﻴﻤتﻲ ډبرې‬ ‫_ اﻟﻤاس‬ ‫_ ﻻجﻮرد‬ ‫_ ﻟعل‬ ‫_ زﻣرد‬ ‫د کاﻧﻮﻧﻮ او اﻧرژۍ د حاﻟت ＇‪７５‬ﻧﻪ‬

‫‪25‬‬

‫د څپرکي عمومي هدفونه‬

‫زده کوونکي به د دغه څپرکي په لوستلو سره الندېنيو پوهنيزو موخوته ورسې‪８‬ي‪:‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ بﻪ د بشر پﻪ ژوﻧد ک‪ ３‬د اﻧرژۍ پﻪ اﻫﻤﻴت پﻮه شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د اﻧرژۍ ﻟﻪ ﻣﻨابعﻮ او د ﻫغﻮ ﻟﻪ اﻧدازې ＇خﻪ بﻪ خبر شﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ اقتصادي برخﻪ ک‪ ３‬بﻪ د فﻠزاتﻮ پر اﻫﻤﻴت وپﻮﻫﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د فﻠزاتﻮ او کاﻧﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ بﻪ ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د وداﻧﻴﻮ جﻮړوﻟﻮ د ډبرو د کاﻧﻮﻧﻮ او د ﻫغﻮ د اقتصادي اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ بﻪ پﻮه شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد کرﻳﻤﻪ احجار (قﻴﻤتﻲ ډبرې) کاﻧﻮﻧﻪ او د ﻫغﻮ اقتصادي ارز＊ت بﻪ وپﻴژﻧﻲ‪.‬‬ ‫زده کوونکي به د دغه څپرکي په لوستلو سره الندېنيو مهارتي موخو ته ورسي‪８‬ي‪:‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ بﻪ وکﻮﻻى شﻲ چ‪ ３‬د اﻧرژۍ اﻫﻤﻴت بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د اﻧرژۍ د ډوﻟﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ بﻪ واخ‪５‬ستﻼى شﻲ‪.‬‬ ‫د فﻠزاتﻮ اقتصادي اﻫﻤﻴت بﻪ بﻴان او د ﻫغﻮ د کاروﻟﻮ ﻣﻬﻢ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ بﻪ تﻮضﻴح ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د فﻠزاتﻮ ﻣﻬﻢ کاﻧﻮﻧﻪ بﻪ د ﻧقش‪ ３‬پرﻣخ و＊ﻮدﻻى شﻲ‪.‬‬ ‫د وداﻧﻴﻮ او ‪－‬راﻧبﻴﻪ تﻴ‪８‬و کاﻧﻮﻧﻪ بﻪ وپﻴژﻧدﻻى شﻲ‪.‬‬ ‫د وداﻧﻴﻮ د تﻴ‪８‬و اقتصادي اﻫﻤﻴت بﻪ تﻮضﻴح ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬ ‫‪ ١،٢‬انرژي او د هغې اهميت‬

‫‪ -١٩‬شکل‪ :‬د ﻟﻤرﻳز اوبﻪ تﻮدووﻧکﻲ (کﻠکتﻮر) اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫د اﻧرژۍ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫﻴ‪８‬ئ؟‬ ‫اﻧرژي ﻫغﻪ ‪＄‬ﻮاک ﻳا قﻮت دى چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ وسﻴﻠﻪ پﻪ صﻨاﻳعﻮ‪ ،‬ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻮ او صﻨعتﻲ تﻮﻟﻴداتﻮ ک‪３‬‬ ‫خﻮ‪＋＄‬ت را ﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد افغاﻧستان ک‪ ３‬د اﻧرژۍ زﻳات‪ ３‬سرچﻴﻨ‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پرﻣخ او تر ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻻﻧدې‬ ‫ﻣﻮﻧدل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬د افغاﻧستان صﻨاﻳع اﻧرژۍ تﻪ اړتﻴا ﻟري‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻮى او کﻮچﻨﻲ ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻪ و‪－‬ر‪＄‬ﻮي‪.‬‬ ‫د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د پرﻣخت‪ ，‬ﻟپاره اﻧرژي ډ‪４‬ر اﻫﻤﻴت ﻟري‪ ،‬سﻮدا‪－‬ري‪ ،‬صﻨعت‪ ،‬ﻟ‪８５‬د او را ﻟ‪８５‬د او ﻧﻮرې‬ ‫حﻴاتﻲ چارې ﻧ‪５‬غ پﻪ ﻧ‪５‬غﻪ پﻪ اﻧرژۍ پﻮرې ت‪７‬ﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫د اﻧرژۍ ﻣﻬﻤ‪ ３‬سرچﻴﻨ‪ ３‬د ډبرو سکاره‪ ،‬ﻧفت‪－ ،‬از‪ ،‬اوبﻪ ‪ ،‬باد‪ ،‬ﻟﻤر او ﻧﻮرې دي‪.‬‬ ‫ـ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ډبروسکاره پﻪ ت‪５‬ره بﻴا پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬اﻧرژۍ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ سرچﻴﻨﻪ ده‪ ،‬او د‬ ‫اﻧرژۍ ﻧﻮرې سرچﻴﻨ‪ ３‬ﻟکﻪ ﻧفت او ‪－‬از قﻴﻤتﻲ دي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ د ډبرو سکاره د اﻧرژۍ د ﻳﻮې ﻧسبتا ارزاﻧﻪ‬ ‫سرچﻴﻨ‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ارز＊ت وړ دي‪.‬‬ ‫د ډبرو سکرو ﻳﻮه برخﻪ پﻪ صﻨعت ک‪ ３‬او ﻧﻮرې برخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د سﻮن تﻮکﻮ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ کارﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﻧفت ﻫﻢ زﻣﻮږ‬ ‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د اﻧرژۍ د تﻮﻟﻴد د ﻳﻮې سرچﻴﻨ‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي ارز＊ت ﻟري‪.‬‬ ‫ـ ﻫغﻪ ＇ﻴ‪７‬ﻧ‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻧفتﻮ د پﻠ＂ﻨ‪ ３‬پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ١٣١٥‬ﻫـ ل کال ＇خﻪ راپدې خﻮا د افغاﻧﻲ او بﻬرﻧﻴﻮ جﻴﻮﻟﻮجﻴستاﻧﻮ‬ ‫ﻟﻪ خﻮا ترسره شﻮي دي‪ ،‬پﻪ ډا‪－‬ﻪ کﻮي چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ډﻳرو سﻴﻤﻮ پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی تﻮ‪－‬ﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د شﻤال پﻪ برخﻮ‪ ،‬ﻟﻮﻳدﻳ‪＃‬‬ ‫او جﻨﻮب ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ زﻳرﻣ‪ ３‬شتﻪ‪.‬‬ ‫ـ د اﻧرژۍ د تﻮﻟﻴد ﻳﻮه بﻠﻪ سرچﻴﻨﻪ طبﻴعﻲ ‪－‬از دى‪ .‬طبﻴعﻲ ‪－‬از پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻬﻤﻮ زﻳرﻣﻮ ＇خﻪ شﻤ‪５‬رل‬ ‫‪27‬‬

‫کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬دﻧﻨﻪ د ﻟ‪＋／‬ت او بﻬرتﻪ‬ ‫د صادروﻟﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟﻮړ ارز＊ت ﻟري‪ .‬د کﻮروﻧﻮ‬ ‫ﻟﻪ رو＊اﻧﻮﻟﻮ او تﻮدوﻟﻮ پرتﻪ پﻪ پخﻠﻲ او د صﻨعتﻲ‬ ‫کار‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ پﻪ کار اچﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ اﻫﻤﻴت ﻟري‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د اوبﻮ ﻟﻪ سرچﻴﻨﻮ د بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫اﻧرژي ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ د کﻮروﻧﻮ‬ ‫پﻪ رو＊اﻧﻪ کﻮﻟﻮ‪ ،‬پخﻠﻲ او د برقﻲ وساﻳﻠﻮ پﻪ‬ ‫کار اچﻮﻟﻮ ک‪ ３‬کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د اﻧرژۍ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر ډوﻟﻮﻧﻪ ﻫﻢ‬ ‫شتﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ کار‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ور＇خﻪ کار‬ ‫اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻣﻤکﻦ پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ک‪ ３‬بﻪ پﻪ‬ ‫‪ -٢٠‬شکل‪ :‬د سﻮﻟر اﻧرژۍ اﻧ‪％‬ﻮر چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ سره د ﻟﻤر اﻧرژي زﻳرﻣﻪ کﻴ‪８‬ي‬ ‫！ﻮل افغاﻧستان ک‪ ３‬دود شﻲ ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫د ﻟﻤرﻳزې بر‪＋４‬ﻨا ‪Solar Energy‬‬ ‫دستگاوې ﻟﻤرﻳز پﻤپﻮﻧﻪ‪ ،‬د اوبﻮ ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ ﻟﻤرﻳز پﻤپﻮﻧﻪ او ﻟﻤرﻳز ＇راغﻮﻧﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻟﻤر ﻟﻪ اﻧرژۍ ＇خﻪ کار‬ ‫اخﻠﻲ‪ .‬د اوبﻮ او اﻧرژي وزارت پﻪ پام ک‪ ３‬ﻟري چ‪ ３‬د اقتصادي اﻣکاﻧاتﻮ پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ سره د کﻮﻧ‪ ７‬او‬ ‫کﻮکچ‪ ３‬پﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ باﻧدې د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا بﻨدوﻧﻪ جﻮړ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬اﻧرژۍ ＇خﻪ د کار اخ‪５‬ستﻠﻮ اغﻴزﻣﻨتﻮب چ‪ ３‬طبﻴعﻲ ﻧﻮې کﻴدوﻧک‪ ３‬سرچﻴﻨ‪ ３‬ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ‬ ‫ﻟﻤر‪ ،‬اوبﻪ او باد د سکرو او تﻴﻠﻮ د ﻟ‪＋／‬ت پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬سپﻤا راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫د ټولګي دننه فعاليت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې دوه ډﻟ‪ ３‬شﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د اﻧرژۍ او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې پﻪ ور‪＄‬ﻨﻲ ژوﻧد ک‪ ３‬د اﻧرژۍ د‬ ‫اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې وک‪７‬ي او د ډﻟ‪ ３‬استازی دې د خپﻠﻮ خبرو پاﻳﻠﻪ بﻪ ﻧﻮروتﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫پوښتنې‬ ‫؟‬ ‫‪ .١‬اﻧرژي تعرﻳف ک‪７‬ئ او دﻫغ‪ ３‬ﻣﻬﻤ‪ ３‬سرچﻴﻨ‪ ３‬و＊ﻴئ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬وﻟ‪ ３‬د ډبرو سکاره د اﻧرژۍ ﻟﻪ ﻣﻬﻤﻮ تﻮکﻴﻮ ＇خﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ .٣‬د بر‪＋４‬ﻨا د اﻧرژۍ پﻪ تﻮﻟﻴد ک‪ ３‬د اوبﻮ د اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .٤‬د اﻧرژۍ اﻫﻤﻴت ＇ر‪－‬ﻨد ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‬ ‫تاس‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ره شپﻪ _ ورځ ک‪ ３‬ﻟﻪ کﻮم ډول اﻧرژۍ ＇خﻪ کار اخ‪５‬ستﻰ دى‪ ،‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ چ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫کﻮﻣ‪ ３‬سرچﻴﻨ‪＇ ３‬خﻪ ترﻻسﻪ‪ ،‬چﻴرتﻪ تﻮﻟﻴد او پﻪ ＇ﻪ ډول ستاسﻮ پﻪ واک ک‪ ３‬راغﻠ‪ ،３‬پﻪ ﻳﻮه پا‪１‬ﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪28‬‬

‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫‪ ٢،٢‬د انرژۍ د نوي کيدو او نه نوي کيدو وړ سرچينې (منابع)‬

‫‪ -٢١‬شکل‪ :‬د سﻮﻟر اﻧرژي ﻳا ﻟﻤرﻳ‪ ８‬ې بر‪＋４‬ﻨا ﻳﻮ اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫د اﻧرژۍ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ پﻮﻫﻴ‪８‬ي؟‬ ‫د اﻧرژۍ د ﻧﻮي کﻴدو او ﻧﻪ ﻧﻮي کﻴدو وړ سرچﻴﻨ‪＇ ３‬ﻪ ﻣفﻬﻮم ﻟري؟‬ ‫پﻪ طبﻴعت ک‪ ３‬د اﻧرژۍ دوه ډوﻟﻪ سرچﻴﻨ‪ ３‬شتﻪ‪ :‬د اﻧرژۍ ﻫغﻪ ﻣﻨابع (سرچﻴﻨ‪ )３‬چ‪ ３‬ﻧﻮې کﻴ‪８‬ي او د اﻧرژۍ‬ ‫ﻫغﻪ سرچﻴﻨ‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻧﻮي کﻴدو وړتﻴا ﻧﻪ ﻟري‪ .‬دﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬دواړه ډوﻟﻮﻧﻪ پﻪ تفصﻴل سره ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫د اﻧرژۍ د تﻮﻟﻴد د ﻧﻮي کﻴدو وړ سرچﻴﻨ‪ ３‬ﻫغﻮ سرچﻴﻨﻮتﻪ وﻳل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬پﻪ طبﻴعت ک‪ ３‬پﻪ پﻮره اﻧدازې‬ ‫سره ﻣﻮﻧدل کﻴ‪８‬ي ﻟکﻪ اوبﻪ‪ ،‬باد او ﻟﻤر چ‪ ３‬تل زﻣﻮږ پﻪ چاپ‪５‬رﻳال ک‪ ３‬شتﻪ‪ ،‬پاى تﻪ ﻧﻪ رس‪５‬دوﻧک‪ ３‬دي او‬ ‫بﻴا ﻧﻮي کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د اﻧرژۍ ﻧﻪ ﻧﻮي کﻴدوﻧک‪ ３‬ﻣﻨابع ﻳا سرچﻴﻨ‪ ３‬ﻫغﻮ سرچﻴﻨﻮتﻪ وﻳل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬وروستﻪ تر ﻳﻮې ﻣﻮدې د ﻫغﻮ‬ ‫زﻳرﻣ‪ ３‬پاى تﻪ رسﻴ‪８‬ي ﻟکﻪ د ډبرو د سکرو‪ ،‬ﻧفتﻮ‪ ،‬او ‪－‬ازو زﻳرﻣ‪ ،３‬چ‪ ３‬وروستﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې ﻣﻮدې ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫کاﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬زﻳرﻣ‪ ３‬پاى تﻪ رسﻴ‪８‬ي او اﻧسان ﻧﻪ شﻲ کﻮﻻى چ‪ ３‬تل او پرﻟﻪ پس‪ ３‬تﻮ‪－‬ﻪ ور＇خﻪ کار واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫حرارتﻲ اﻧرژۍ چ‪ ３‬د ډبرو سکرو‪ ،‬ﻧفتﻮ او ‪－‬ازو ﻟﻪ سﻮ‪＄‬ﻮﻟﻮ ＇خﻪ ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د چاپ‪５‬رﻳال د کک‪７‬تﻴا او‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ډﻳرو تﻮدﻳدو ﻻﻣل ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫﻴﻮا د ک‪ ３‬د اﻧرژۍ دغﻪ دواړه ډوﻟﻪ سرچﻴﻨ‪ ３‬ﻟکﻪ ﻧﻮې کﻴدوﻧک‪ ３‬او ﻧﻪ ﻧﻮې کﻴدوﻧک‪ ３‬تر کار‬ ‫ﻻﻧدې دي‪.‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ددې تر＇ﻨ‪ ，‬چ‪ ３‬د ډبرو د سکرو‪ ،‬ﻧفتﻮ او ‪－‬ازو ﻟﻪ ﻧﻪ ﻧﻮي کﻴدوﻧکﻮ سرچﻴﻨﻮ ＇خﻪ کار‬ ‫اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د اﻧرژۍ د ﻧﻮي کﻴدوﻧکﻮ سرچﻴﻨﻮ ＇خﻪ ﻫﻢ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬پﻪ دې ک‪ ３‬ﻳﻮﻫﻢ اوبﻪ‬ ‫د اﻧرژۍ د ﻧﻮى کﻴدوﻧکﻮ سرچﻴﻨﻮ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ سرچﻴﻨﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬ﻣخ پﻪ ‪＄‬ﻮړ دي‪ ،‬د بر‪＋４‬ﻨا د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره ډﻳرې غﻮره سرچﻴﻨ‪ ３‬شﻤ‪７５‬ل کﻴ‪８‬ي چ‪３‬‬ ‫د بﻨدوﻧﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ او د تﻮربﻴﻦ پﻪ ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ سره ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ بر‪＋４‬ﻨا ترﻻسﻪ کﻮﻻى شﻮ‪.‬‬ ‫‪29‬‬

‫ﻟﻪ اوبﻮ ＇خﻪ ترﻻسﻪ کﻴدوﻧک‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨا د‬ ‫ډبرو ﻟﻪ سکرو‪ ،‬ﻧفتﻮ او ‪－‬ازو ＇خﻪ ارزاﻧﻪ‬ ‫ده‪ .‬د اوبﻮ بر‪＋４‬ﻨا ‪＄‬کﻪ ارزاﻧﻪ پﻪ ﻻس‬ ‫را‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬د اوبﻮ د داﻳﻤﻲ جرﻳان ＇خﻪ‬ ‫تﻮﻟﻴدﻳ‪８‬ي‪ .‬د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد بﻠﻪ سرچﻴﻨﻪ باد‬ ‫دى‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫باد ＇خﻪ پﻪ ازﻣاﻳ‪＋‬تﻲ ب‪２‬ﻪ د بر‪＋４‬ﻨا ترﻻسﻪ‬ ‫کﻮل پﻴل شﻮي دي‪ ،‬ﻣﻤکﻦ پﻪ راتﻠﻮﻧک‪３‬‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬پراختﻴا وﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬ ‫د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد بﻠﻪ سرچﻴﻨﻪ ﻟﻤر دى‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬ﻟﻤرﻳز کﻮﻟکتﻮروﻧﻪ‬ ‫د ﻟﻤرﻳز دﻳ‪／‬ﻲ اﻧ‪％‬ﻮر‬ ‫‪ -٢٢‬شکل‬ ‫(اوبﻪ ا‪４‬شﻮوﻧک‪ ،)３‬ﻟﻤرﻳز ＇راغﻮﻧﻪ‪ ،‬د‬ ‫پخﻠﻲ دﻳ‪／‬ﻮﻧﻪ او ﻧﻮر ﻳادوﻻى شﻮ‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ﻟﻤر ＇خﻪ پﻪ کار اخ‪５‬ستﻮ سره ﻳ‪ ３‬ډﻳرې غﻮره پاﻳﻠ‪ ３‬ترﻻسﻪ شﻮي دي‪ .‬د ﻟﻤرﻳزو کﻮﻟکتﻮروﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ‬ ‫کار اخ‪５‬ستﻠﻮ سره زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻫﻢ د بر‪＋４‬ﻨا پﻪ ﻟ‪＋／‬ت ک‪ ３‬سپﻤا کﻴ‪８‬ي او ﻫﻢ د چاپ‪５‬رﻳال د کک‪７‬تﻴا‬ ‫ﻣخﻪ ﻧﻴﻮل کﻴ‪８‬ي‪ :‬پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻟﻤر ﻟﻪ اﻧرژۍ ＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل‬ ‫پﻴل شﻮي دي او کار ورباﻧدې روان دى‪.‬‬ ‫د ټولګي دننه فعاليت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې دوه ډﻟ‪ ３‬شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د اﻧرژۍ پﻪ ﻧﻮي کﻴدوﻧکﻮ سرچﻴﻨﻮ او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د اﻧرژۍ‬ ‫پﻪ ﻧﻪ ﻧﻮي کﻴدوﻧکﻮ سرچﻴﻨﻮ باﻧدې خبرې وک‪７‬ي او د ډﻟ‪ ９‬استازی دې د خپﻠﻮ خبرو پاﻳﻠﻪ ﻧﻮروتﻪ ﻫﻢ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫پوښتنې‬ ‫؟‬ ‫‪ .١‬د ډبرو سکرو‪ ،‬ﻧفتﻮ او ‪－‬ازو سرچﻴﻨﻮتﻪ وﻟ‪ ３‬د اﻧرژۍ ﻧﻪ ﻧﻮى کﻴدوﻧک‪ ３‬سرچﻴﻨ‪ ３‬واﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬د اﻧرژۍ د بﻴﻼبﻴﻠﻮ سرچﻴﻨﻮ ﻧﻮم واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬د اﻧرژۍ کﻮﻣﻮ سرچﻴﻨﻮتﻪ ﻧﻪ ﻧﻮې کﻴدوﻧک‪ ３‬سرچﻴﻨ‪ ３‬واﻳﻲ ﻧاسﻢ ‪＄‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د‪ .‬ﻟﻤر‬ ‫ج‪ .‬باد‬ ‫اﻟف‪ .‬اوبﻪ ب‪ .‬د ډبرو سکاره‬ ‫‪ .٤‬ﻧﻮې کﻴدوﻧکی او ﻧﻪ ﻧﻮې کﻴدوﻧکی اﻧرژي ﻳﻮ بل سره ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‬ ‫کﻪ چﻴرې ستاس‪ ３‬د اوسﻴدو پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د اﻧرژۍ د ﻧﻮې کﻴدو وړ سرچﻴﻨ‪＇ ３‬خﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د‬ ‫ﻫغ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ چ‪ ３‬تﻮﻟﻴد شﻮې اﻧرژي ﻟﻪ کﻮﻣ‪ ３‬سرچﻴﻨ‪＇ ３‬خﻪ ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي او ＇رﻧ‪／‬ﻪ تﻮﻟﻴدﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫را！ﻮل ک‪７‬ئ او خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ ﻳ‪ ３‬وواﻳاست‪.‬‬ ‫‪30‬‬

‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫‪ ٣،٢‬برېښنا‬

‫‪ -٢٣‬شکل‬

‫د سروبﻲ د بر‪＋４‬ﻨا د فابرﻳک‪ ３‬تصﻮﻳر‬

‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻟﻪ بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ د کﻮﻣ‪ ３‬ﻣﻮخ‪ ３‬ﻟپاره کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫ﻟﻪ بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ د ﻣﻬﻤ‪ ３‬سرچﻴﻨ‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ صﻨعتﻲ او اقتصادي چارو‪ ،‬د ＊اروﻧﻮ او کﻮروﻧﻮ پﻪ رو＊اﻧﻪ‬ ‫کﻮﻟﻮ او برقﻲ وساﻳﻠﻮ ک‪ ３‬کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻟﻪ بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل د شﻠﻤ‪ ３‬پﻴ‪７‬ۍ ﻟﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ＇خﻪ پﻴل شﻮی دی او پﻪ صﻨعت او ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ژور بدﻟﻮن راوستﻰ دى‪.‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ‪＄‬ل د اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان د سﻠطﻨت پرﻣﻬال د بر‪＋４‬ﻨا ﻳﻮې کﻮچﻨ‪ ９‬کارخاﻧ‪３‬‬ ‫پﻪ کار پﻴل وک‪ ７‬چ‪ ３‬د ﻳﻮې ډﻳﻨﻤﻮ پﻪ ب‪２‬ﻪ وه او ﻳﻮازې ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬ت ＇راغﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬رو＊اﻧﻪ کﻮل‪ .‬دغ‪ ３‬ډاﻳﻨﻤﻮ پﻪ‬ ‫‪ ١٢٧٢‬ﻫـ ‪ .‬ل کال پﻪ کار پﻴل وک‪ ７‬او د ارګ د رو＊اﻧﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره ور＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴده‪.‬‬ ‫ورپس‪ ３‬پﻪ ‪ ١٢٧٧ – ١٢٧٥‬ﻫـ ‪ .‬ل ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرې د بر‪＋４‬ﻨا کﻮچﻨ‪ ９‬دست‪／‬اوې چ‪ ３‬د ب‪７‬اس پﻪ‬ ‫اﻧرژۍ ﻳ‪ ３‬کار کاوه‪ ،‬ﻳﻮ پﻪ بل پس‪ ３‬پﻪ کار وﻟﻮﻳدې‪ .‬پﻪ ‪ ١٢٩٠‬ﻫـ ‪ .‬ل ک‪ ３‬پﻪ جﻼل آباد ک‪ ３‬د ‪ ١٩‬کﻴﻠﻮوا！ﻮ‬ ‫پﻪ قدرت د بر‪＋４‬ﻨا ﻳﻮ ﻣاشﻴﻦ د ب‪７‬اس پﻪ واسطﻪ پﻪ کار پﻴل وک‪ ７‬او ورپس‪ ３‬پﻪ پغﻤان ک‪ ３‬پﻪ ‪ ١٢٩٦‬ﻫـ ‪ .‬ل‬ ‫کال ک‪ ３‬د ‪ ١٥‬کﻴﻠﻮوا！ﻮ پﻪ وړ تﻴا ﻟﻪ ب‪７‬اس ＇خﻪ د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد ﻳﻮه کﻮچﻨ‪ ９‬دست‪／‬اه پﻪ کار واچﻮل شﻮه‪.‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره د بر‪＋４‬ﻨا ﻟﻪ بﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ ﻫﻢ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬د بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫ﻫغﻪ بﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬جﻮړ شﻮي دي‪ ،‬ﻟﻪ ＇ﻠﻮ‪＋４‬تﻮ کﻠﻮﻧﻮ را پﻪ دې خﻮا ﻳ‪ ３‬کﻮم پرﻣخت‪ ，‬ﻧﻪ دى‬ ‫ک‪７‬ى‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد اوسﻨ‪ ９‬اړتﻴا ﻧﻪ شﻲ پﻮره کﻮﻻى‪.‬‬ ‫پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ＊اروﻧﻮ ﻧفﻮس دﻳر زﻳات شﻮى دى‪ .‬بر‪＋４‬ﻨا تﻪ د خﻠکﻮ ورځ پﻪ ورځ زﻳات‪５‬دوﻧک‪３‬‬ ‫اړتﻴا ﻫﻢ ډﻳره شﻮې ده‪ .‬د بر‪＋４‬ﻨا د ﻣاستر پﻼن ﻟﻪ ﻣخ‪ ،３‬افغاﻧستان د ‪ ٢٤٠٠٠‬ﻣﻴ‪／‬اوا！ﻪ بر‪＋４‬ﻨا وړتﻴا ﻟري‪،‬‬ ‫‪31‬‬

‫چ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ٢٣٠٠٠ ３‬ﻣﻴ‪／‬اوا！ﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫اوبﻮ بر‪＋４‬ﻨا او پات‪ ３‬ﻧﻮره ﻳ‪ ３‬حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫ده چ‪ ３‬د طبﻴعﻲ ‪－‬از‪ ،‬د ډبرو سکرو او ﻧفتﻮ‬ ‫ﻟﻪ سرچﻴﻨﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ترﻻسﻪ کﻮل پﻪ پام ک‪３‬‬ ‫ﻧﻴﻮل شﻮي دي‪ .‬د ﻫغ‪ ３‬تﻮﻟﻴدول او پرﻣخت‪，‬‬ ‫ډﻳرې زﻳات‪ ３‬پاﻧ‪ ３／‬تﻪ اړتﻴا ﻟري‪ .‬افغاﻧستان‬ ‫د بر‪＋４‬ﻨا د اﻧرژۍ د تﻮﻟﻴد د چ＂کﻮاﻟﻲ سره‬ ‫سره‪ ،‬د ﻧ‪７‬ۍ او ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮادو پرتﻠﻪ وروستﻪ‬ ‫د سروبﻲ د بر‪＋４‬ﻨا دفابرﻳک‪ ３‬تصﻮﻳر‬ ‫پات‪ ３‬دى‪.‬‬ ‫‪ -٢٤‬شکل‬ ‫پﻪ ‪ ١٩٧٦‬م کال ک‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪９‬‬ ‫تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا د س‪７‬ي سر تﻮﻟﻴد اﻧدازه ‪ ١٧١٤‬کﻴﻠﻮوا！ﻪ وه‪ ،‬پﻪ ﻫﻤدې کال ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻫرتﻦ ﻟپاره د بر‪＋４‬ﻨا د اﻧرژۍ تﻮﻟﻴد پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪ ٤١ ３‬کﻴﻠﻮوا！ﻪ و‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پرتﻠﻪ‬ ‫‪＄ ٤٢‬ﻠﻪ کﻢ ‪２－‬ل کﻴ‪８‬ي‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د اوبﻮ بر‪＋４‬ﻨا اﻧرژي د بر‪＋４‬ﻨا د بﻨدوﻧﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ سره ترﻻسﻪ‬ ‫کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر پروژې ﻳ‪ ３‬دادي‪ :‬د ﻧغﻠﻮ د بر‪＋４‬ﻨا بﻨد‪ ،‬د سروبﻲ د بر‪＋４‬ﻨا بﻨد‪ ،‬د ﻣاﻫﻴپر د بر‪＋４‬ﻨا بﻨد‪ ،‬د‬ ‫دروﻧ＂‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا بﻨد‪ ،‬د کجکﻲ او جبل اﻟسراج د بر‪＋４‬ﻨا بﻨد چ‪ ３‬وروستﻪ بﻪ پﻮره خبرې ورباﻧدې وشﻲ‪.‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻮ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې پﻪ ور‪＄‬ﻨﻲ ژوﻧدک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا د اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫خبرې وک‪７‬ي او د خپﻠﻮ خبرو پاﻳﻠﻪ دې د ډﻟ‪ ９‬استازی ﻧﻮروتﻪ واوروي‪.‬‬ ‫؟‬ ‫پوښتنې‬ ‫‪ .١‬د بر‪＋４‬ﻨا ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬دست‪／‬اه د کﻮم پاچا پرﻣﻬال او پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬جﻮړه شﻮه؟‬ ‫‪ .٢‬ﻟﻪ بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ پﻪ کﻮﻣﻮ چاروک‪ ３‬کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ .٣‬افغاﻧستان د ＇ﻮﻣره ﻣﻴ‪／‬اوا！ﻪ اوبﻮ بر‪＋４‬ﻨا وړتﻴا ﻟري او پات‪ ３‬د اړتﻴا وړ بر‪＋４‬ﻨا بﻪ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻟﻪ کﻮﻣﻮ‬ ‫سرچﻴﻨﻮ ＇خﻪ ترﻻسﻪ شﻲ؟‬ ‫‪ .٤‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻧاﻣتﻮ بﻨدوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‬ ‫ستاس‪ ３‬پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ او کﻮر ک‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨا شتﻪ کﻪ ﻧﻪ؟ کﻪ وي‪ ،‬ﻟﻪ کﻮﻣ‪ ３‬سرچﻴﻨ‪＇ ３‬خﻪ ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د ﻫغ‪３‬‬ ‫ﻣﻴاشتﻨﻰ ﻟ‪＋／‬ت اوبﻴﻪ ＇ﻮﻣره ده‪ ،‬ﻫغ‪ ３‬پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات را！ﻮل او پﻪ بل راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ‬ ‫اړه خبرې وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪32‬‬

‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫الف _ د اوبو برېښنا‬

‫‪ -٢٥‬شکل‪ :‬د ﻧغﻠﻮ د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد فابرﻳکﻪ‬

‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا بﻨدوﻧﻪ پرکﻮﻣﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ جﻮړ شﻮي او زﻣﻮږ د خﻠکﻮ پر اقتصادي‬ ‫ژوﻧد باﻧدې کﻮﻣ‪ ３‬اغﻴزې ﻟري؟‬ ‫د شﻠﻤ‪ ３‬پﻴ‪７‬ۍ ﻟﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ را وروستﻪ پﻪ صﻨعت او د بشرﻳت د ژوﻧد پﻪ ﻧﻮرو برخﻮ ک‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨا د اﻧرژۍ‬ ‫د ﻳﻮې ﻣﻬﻤ‪ ３‬سرچﻴﻨ‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻴژﻧدل شﻮې ده او د ﻫغ‪ ３‬ترﻻسﻪ کﻮل او ﻟ‪／‬ﻮل پﻪ چ＂ک‪ ９‬پرﻣخ‬ ‫تﻠﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫د بر‪＋４‬ﻨا د ورځ پﻪ ورځ زﻳاتﻴدوﻧکﻲ ارز＊ت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬دافغاﻧستان د رواﻧﻮ اوبﻮ سروې ترسره شﻮې ده‬ ‫او داس‪ ３‬وﻳل شﻮي دي چ‪ ３‬افغاﻧستان د سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ بﻬﻴر ک‪５‬د زﻳاتﻮ ‪＄‬ﻮړوﻧﻮ د ﻟرﻟﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ‪＇ ،‬ﻪ ﻧا＇ﻪ‬ ‫پر ﻫرﻳﻮه سﻴﻨد باﻧدې د بر‪＋４‬ﻨا د بﻨدوﻧﻮ د جﻮړوﻟﻮ ډﻳر＊ﻪ اﻣکاﻧات ﻟري‪ .‬پﻪ حقﻴقت ک‪ ３‬د افغاﻧستان‬ ‫سﻴﻨدوﻧﻪ د بر‪＋４‬ﻨا د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره تر ！ﻮﻟﻮ اقتصادي سرچﻴﻨ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫د ﻫغﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ سروې ‪－‬اﻧﻮ او ＇‪７５‬ﻧﻮ د پاﻳﻠ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬چ‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ترسره شﻮي‪،‬‬ ‫داس‪＊ ３‬کاري چ‪ ３‬د افغاﻧستان ﻟﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ ﻫر ساعت ک‪ ٢.٥ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ کﻴﻠﻮوا！ﻪ بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫ترﻻسﻪ کﻴداى شﻲ‪ ،‬خﻮ اوس دغﻪ سرچﻴﻨ‪ ３‬ډﻳرې ﻟ‪ ８‬تر کار ﻻﻧدې دي‪ .‬پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫ﻧﻪ ﻳﻮازې ﻟﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ بﻠک‪ ３‬ﻟﻪ حرارتﻲ سرچﻴﻨﻮ ﻟکﻪ د ډبرو ﻟﻪ سکرو‪ ،‬ﻧفتﻮ او ‪－‬ازو ＇خﻪ ﻫﻢ‬ ‫ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪ .‬افغاﻧستان د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬دست‪／‬اوې ﻟري چ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې تﻮ‪－‬ﻪ دي‪:‬‬

‫‪33‬‬

‫‪)١‬د جبل السراج د برېښنا فابريکه‬ ‫د جبل اﻟسراج د بر‪＋４‬ﻨا دست‪／‬اه د ساﻟﻨ‪ ，‬پر سﻴﻨد باﻧدې جﻮړه شﻮې ده‪ ،‬ﻟﻪ تﻮربﻴﻦ سره ﻳﻮ‪＄‬اى ﻳ‪３‬‬ ‫ﻟﻮړواﻟﻰ ‪ ٣٧‬ﻣتره دى‪ .‬ﻫغﻪ اوبﻪ چ‪ ３‬پﻪ تﻮربﻴﻦ باﻧدې را‪＄‬ﻲ پﻪ ﻳﻮه ثاﻧﻴﻪ ک‪ ３‬ﻟس ﻣتره ﻣکعبﻪ دي‪ .‬د‬ ‫جبل اﻟسراج ددست‪／‬اه د جﻮړوﻟﻮ کار پﻪ ‪ ١٢٩٤‬ﻫـ ‪ .‬ل‪ .‬کال ک‪ ３‬پﻴل اوپﻪ ‪ ١٢٩٩‬ﻫـ ‪ .‬ل‪ .‬ک‪ ３‬بشپ‪７‬‬ ‫شﻮ‪ .‬درې تﻮربﻴﻨﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬ﻣجﻤﻮعﻲ ظرفﻴت ﻳ‪ ١٥٠٠ ３‬کﻴﻠﻮوا！ﻪ دى‪ .‬ددغ‪ ３‬دست‪／‬اه استﻬﻼکﻲ‬ ‫دوره پﻮره شﻮې د ه او بﻴارغاوﻧ‪ ３‬تﻪ اړتﻴا ﻟري‪ ،‬خﻮ بﻴاﻫﻢ دوه تﻮربﻴﻨﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬کارکﻮي‪ .‬د جبل اﻟسراج‬ ‫ﻟﻪ بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ د جبل اﻟسراج او چارﻳکارو د ＊اروﻧﻮ پﻪ رو＊اﻧﻪ کﻮﻟﻮ او د ‪－‬ﻠبﻬار د فابرﻳک‪ ３‬پﻪ کار‬ ‫اچﻮﻟﻮ ک‪ ３‬کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪-٢‬د وردگو د چک د برېښنا بند‬ ‫د چک د بر‪＋４‬ﻨا بﻨد د جﻮړوﻟﻮ کار پﻪ ‪ ١٣١٦‬ﻫـ‪.‬ل کال د غﻮاﻳﻲ پﻪ ﻣﻴاشت ک‪ ３‬د ‪ ١٥‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ افغاﻧﻴﻮ‬ ‫پﻪ ﻟ‪＋／‬ت سرتﻪ ورسﻴد‪ .‬دا بﻨد ‪ ٣٠٠‬ﻣتره اوږدواﻟﻰ ‪ ١٣‬ﻣتره پﻨ‪６‬واﻟﻰ اوپﻪ ک‪＋‬تﻨ‪ ９‬برخﻪ ک‪ ٩ ３‬ﻣتره‬ ‫جگﻮاﻟﻰ او د شرشرې جگﻮاﻟی ﻳ‪ ٢٧ ３‬ﻣتره دى چ‪ ٤٠٠٠ ３‬ﻣتره اوږده ﻧﻬر ＇خﻪ پﻪ گ＂ﻪ اخ‪５‬ستﻨﻪ‬ ‫‪ ١٧‬ﻣتره ﻣکعبﻪ اوبﻪ پﻪ ثاﻧﻴﻪ کﻰ درى تﻮربﻴﻨﻮﻧﻪ چ‪ ٣٣٠٠ ３‬کﻴﻠﻮا！ﻪ تﻮان ﻟرى فعاﻟﻮي‪ .‬ﻻس تﻪ‬ ‫راغﻠ‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨا د ﻫﻮاﻳﻲ سﻴﻢ پﻪ وسﻴﻠﻪ د ‪ ٥٥‬کﻴﻠﻮ ﻣترو پﻪ اوږداﻟﻰ او د ‪ ٥٥‬ستﻨﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ کابل تﻪ‬ ‫ﻟﻴ‪８‬دول شﻮى و‪ .‬باﻳد ووﻳل شﻲ چ‪ ３‬د ﻧﻮﻣﻮړې دستگاه د بر‪＋４‬ﻨا ﻻس تﻪ راوړﻧﻪ ﻧظر د اوبﻮ اﻧدازى‬ ‫تﻪ فرق کﻮي‪.‬‬ ‫‪ )٣‬د پلخمري د برېښنا بند‬ ‫دغﻪ بﻨد پﻪ ‪ ١٣٢٠‬ﻫـ ‪ .‬ل کال د کﻨدز پر سﻴﻨد باﻧدی جﻮړ شﻮې چ‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا ﻟﻮړ ظرفﻴت ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻳﻮه ساعت ک‪ ٤٨٠٠ ３‬کﻴﻠﻮوا！ﻪ دى‪ .‬پﻪ ‪ ١٣٣٦‬ﻫـ ‪ .‬ل‪ .‬ک‪ ３‬د پﻠخﻤري ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ او دوﻳﻤﻪ دوه ﻧﻮرې‬ ‫دست‪／‬اوې ﻫﻢ پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪ ３‬د ‪ ٩٠٠٠‬کﻴﻠﻮ وا！ﻪ ظرفﻴت پﻪ ﻟرﻟﻮ سره د پخﻮاﻧﻲ شﻮروي اتحاد‬ ‫د ﻣتخصصﻴﻨﻮ ﻟﻪ خﻮا جﻮړې او پﻪ ‪ ١٣٤١‬ﻫـ ‪ .‬ل‪ .‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ کار پﻴل وک‪ .７‬پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬د‬ ‫پﻠخﻤري د بر‪＋４‬ﻨا د بﻨد تﻮربﻴﻨﻮﻧﻪ بﻴارغﻮل شﻮي دي او تر گ＂‪ ３‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬ﻻﻧدې دي‪ .‬د ﻫغﻪ ﻟﻪ بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫＇خﻪ د بغﻼن د ﻧساجﻲ پﻪ فابرﻳک‪ ،３‬سﻴﻠﻮ‪ ،‬د ﻣﻮ！رو د ترﻣﻴﻢ پﻪ فابرﻳک‪ ３‬او د پﻠخﻤري او بغﻼن ＊ار‬ ‫پﻪ رو＊اﻧﻪ کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ )٤‬د کجکي د برېښنا بند‬ ‫د ﻫﻠﻤﻨد د وﻻﻳت د کجکﻲ پﻪ وﻟسﻮاﻟ‪ ９‬ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ دست‪／‬اه ده چ‪ ３‬ﻟﻪ کﻨدﻫار‬ ‫＊ار＇خﻪ ‪ ١٥٠‬کﻴﻠﻮﻣتره شﻤال ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬ده‪ .‬پﻪ دغ‪ ３‬وﻟسﻮاﻟ‪ ９‬ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د بر‪＋４‬ﻨا تر ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻳﻪ‬ ‫دست‪／‬اه پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮل شﻮې وه چ‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد ظرفﻴت ﻳ‪ ١٢٠٠٠٠ ３‬کﻴﻠﻮ وا！ﻪ ا！کل شﻮی‬ ‫و‪ .‬د جﻮړوﻟﻮ کار ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٣٣٠‬ﻫـ ‪ .‬ل‪ .‬ک‪ ３‬پﻴل اوپﻪ ‪ ١٣٣٢‬ﻫـ ‪ .‬ل‪ .‬ک‪ ３‬بشپ‪ ７‬شﻮ‪ .‬پﻪ کجکﻲ‬ ‫‪34‬‬

‫ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد اوسﻨ‪ ９‬دست‪／‬اه پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪ ٣٣٠٠٠ ３‬کﻴﻠﻮوا！ﻪ بر‪＋４‬ﻨا تﻮﻟﻴدوﻻى شﻲ چ‪３‬‬ ‫د کﻨدﻫار ＊ار‪ ،‬ﻫﻠﻤﻨد‪ ،‬ﻟ‪＋‬کر‪－‬اه ＊ار او ‪－‬رشک‪ ،‬سﻨ‪／‬ﻴﻦ‪ ،‬کجکﻲ او د ﻣﻮسﻰ کﻼ وﻟسﻮاﻟﻴﻮ او د‬ ‫ﻫﻤدغﻮ سﻴﻤﻮپﻪ صﻨعتﻲ تاسﻴساتﻮ ک‪ ３‬ﻟ‪／‬ﻮل کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻟﻪ دې کبﻠﻪ چ‪ ３‬ډﻳر کﻠﻮﻧﻪ ور＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل‬ ‫شﻮى دى‪ ،‬تﻮربﻴﻨﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬استﻬﻼک شﻮي دي خﻮ پﻪ دې وروستﻴﻮ ک‪ ３‬د اﻣرﻳک‪ ３‬د ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ د‬ ‫پرﻣختﻴاﻳﻲ ادارې پﻪ ﻣرستﻪ بﻴارغﻮل شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ )٥‬د سروبي د اوبو د برېښنا بند‬ ‫د سروبﻲ د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا دست‪／‬اه پﻪ سروبﻲ ک‪ ３‬د کابل د سﻴﻨد د پاسﻪ‪ ،‬د کابل سﻴﻨد سره د پﻨجشﻴر‬ ‫د سﻴﻨد د ﻳﻮ ‪＄‬اى کﻴدو پﻪ ‪ ١٥‬کﻴﻠﻮﻣتري وا！ﻦ ک‪ ،３‬د سﻤﻨدر ﻟﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ د ‪ ١٥٩٦‬ﻣترو پﻪ‬ ‫ﻟﻮړواﻟﻲ ک‪ ３‬جﻮړه شﻮى ده‪ .‬دغﻪ دست‪／‬اه دوه تﻮربﻴﻨﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬د ﻫر تﻮربﻴﻦ د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد اﻧدازه‬ ‫پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪( ١١٠٠٠ ３‬د دواړو ﻳ‪ )٢٢٠٠٠ ３‬کﻴﻠﻮوا！ﻪ کﻴ‪８‬ي‪ .‬د جﻮړوﻟﻮ کارﻳ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٣٣٠‬ﻫـ ‪.‬ل‪.‬‬ ‫کال ک‪ ３‬پﻴل اوپﻪ ‪ ١٣٣٦‬ﻫـ ‪.‬ل‪ .‬کال ک‪ ３‬پاى تﻪ ورسﻴد‪ .‬د سروبﻲ د بر‪＋４‬ﻨا دست‪／‬اه دوه ＊ﻴگ‪ ３２‬ﻟري‪:‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى داچ‪ ３‬د کابل ＊ار او صﻨعتﻲ ﻣرکزوﻧﻮتﻪ ﻧژدې ده او بل داچ‪ ３‬د ورﻳ‪＋‬ﻤﻮ د تﻨ‪／‬ﻲ پﻪ برخﻪ ک‪３‬‬ ‫د کابل پر سﻴﻨد باﻧدې جﻮړه شﻮې ده چ‪ ３‬پﻪ پﻮره اﻧدازه اوږدواﻟﻰ او ‪＄‬ﻮړﻟري چ‪ ３‬د دغ‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬تﻴا‬ ‫پﻪ ﻟرﻟﻮ سره پﻪ ﻫر ＇ﻮ کﻴﻠﻮﻣتره وا！ﻦ ک‪ ３‬طبﻴعﻲ ‪＄‬ﻮړ جﻮړوي او د ور‪＋４‬ﻤﻮ د تﻨ‪／‬ﻲ پﻪ برخﻪ ک‪３‬‬ ‫ور＇خﻪ ډﻳر کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د اوسﻨﻲ وخت پﻪ پسرﻟﻲ د سروبﻲ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د کابل د سﻴﻨد دبت پﻪ پسرﻟﻲ ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ثاﻧﻴﻪ ک‪３‬‬ ‫‪ ٧٤‬ﻣتر ﻣکعبﻪ اوبﻪ دي‪ .‬سربﻴره پر دې دغﻪ سﻴﻨد پﻪ کال ک‪ ３‬اووه ﻣﻴاشت‪ ３‬پﻮره اﻧدازه اوبﻪ ﻟري‪ ،‬خﻮ‬ ‫پﻪ پﻨ‪％‬ﻮ ﻧﻮرو ﻣﻴاشتﻮ ﻳعﻨ‪ ３‬ﻟﻪ تﻠ‪＇ ３‬خﻪ تر کب ﻣﻴاشت‪ ３‬پﻮرې د کابل د سﻴﻨد اوبﻪ کﻤﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې‬ ‫اﻣﻠﻪ د سروبﻲ ددغ‪ ３‬دست‪／‬اه اوسﻨ‪ ９‬وړتﻴا پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪ ٢٢٠٠٠ ３‬کﻴﻠﻮوا！ﻪ ده‪ .‬د سروبﻲ د اوبﻮ د‬ ‫بر‪＋４‬ﻨا د تﻮربﻴﻦ د بﻴارغﻮﻧ‪ ３‬قرار داد ﻟﻪ جرﻣﻨﻲ زﻳﻤﻨس کﻤپﻨ‪ ９‬سره شﻮى کارﻳ‪ ３‬بشپ‪ ７‬او تر استفادې‬ ‫ﻻﻧدې دى‪ .‬د سروبﻲ ﻟﻪ بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ د کابل ＊ار د رو＊اﻧﻪ کﻮﻟﻮ‪ ،‬د ‪－‬ﻠبﻬار د فابرﻳک‪ ３‬او د ﻣرکز د ﻳﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرو صﻨعتﻲ ﻣؤسسﻮ د فعاﻟﻴت پﻪ خاطر کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ )٦‬د ماهيپر د برېښنا فابريکه‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړې فابرﻳکﻪ د کابل ＊ار ختﻴ‪ ＃‬تﻪ پﻪ ‪ ٤٠‬کﻴﻠﻮﻣتره وا！ﻦ ک‪ ３‬د درﻳﻮ تﻮربﻴﻨﻮﻧﻮ پﻪ ﻟرﻟﻮ سره د کابل‬ ‫پر سﻴﻨد جﻮړه شﻮې چ‪ ３‬ﻫر تﻮربﻴﻦ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪！( ٢٢٠٠٠ ３‬ﻮل ‪ )٦٦٠٠٠‬کﻴﻠﻮوا！ﻪ د بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫تﻮﻟﻴد ﻟري‪ .‬د جﻮړوﻟﻮ کارﻳ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٣٣١‬ﻫـ ‪ .‬کال‪ .‬پﻴل او پﻪ ‪ ١٣٤٥‬ﻫـ ‪ .‬کال‪ .‬ک‪ ３‬بشپ‪ ７‬شﻮ او ‪３＂－‬‬ ‫اخ‪５‬ستل ور＇خﻪ پﻴل شﻮل‪ .‬دا ﻳﻮه ﻣﻮسﻤﻲ فابرﻳکﻪ ده‪ .‬د اوبﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ پرﻣﻬال فعاﻟﻪ‪ ،‬خﻮ د اوبﻮ د‬ ‫کﻤ‪＋‬ت پرﻣﻬال وﻻړه وي‪ .‬دغﻪ فابرﻳکﻪ د اوبﻮ را‪－‬ر‪＄‬ﻮﻟﻮ بﻨد ﻟري خﻮ د اوبﻮ زﻳرﻣﻪ ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫اوړي ک‪ ３‬دسﻴﻨد اوبﻪ ﻟ‪８‬ې شﻲ‪ ،‬دغﻪ فابرﻳکﻪ پرچاوﻳ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ پﻪ ژﻣﻲ او پسرﻟﻲ ک‪ ３‬بﻴرتﻪ پﻪ کارباﻧدې‬ ‫‪35‬‬

‫پﻴل کﻮي‪ .‬د دغ‪ ３‬فابرﻳک‪ ３‬د بﻴارغاووﻧ‪ ３‬قرار داد د جرﻣﻨﻲ د زﻳﻤﻨس کﻤپﻨ‪ ９‬سره ﻻسﻠﻴک شﻮى‬ ‫او اوس تر ‪ ３＂－‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬ﻻﻧدې ده‪.‬‬ ‫ﻟﻪ بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬د کابل پﻪ ＊ار ک‪ ３‬استفاده کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ )٧‬د درونټې د برېښنا فابريکه‬ ‫د ﻧﻨ‪／‬رﻫار پﻪ وﻻﻳت ک‪ ３‬ددغ‪ ３‬فابرﻳک‪ ３‬د جﻮړوﻟﻮ کار پﻪ ‪ ١٣٣٩‬ﻫـ ‪.‬ل‪ .‬کال پﻴل او پﻪ ‪١٣٤٣‬‬ ‫ﻫـ ‪.‬ل‪ .‬ک‪ ３‬بشپ‪ ７‬او ‪＂－‬ﻪ اخ‪５‬ستﻨﻪ ﻳ‪ ３‬پﻴل شﻮه‪ .‬دغﻪ فابرﻳکﻪ درې تﻮربﻴﻨﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد‬ ‫！ﻮل ظرفﻴت ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪ ١٢٠٠٠ ３‬کﻴﻠﻮوا！ﻪ دى‪ .‬اوس ﻳ‪ ３‬د استﻬﻼک دوره بشپ‪７‬ه شﻮې‪،‬‬ ‫خﻮ بﻴاﻫﻢ د اقتصادي ﻣﻮجﻮد حاﻟت ﻟﻪ کبﻠﻪ کار ور＇خﻪ اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ .‬تخﻨﻴکﻲ وضعﻴت ﻳ‪ ３‬د‬ ‫اضافﻲ پرزو د ﻧشتﻮاﻟﻲ ﻟﻪ کبﻠﻪ د اﻧدﻳ‪＋‬ﻨ‪ ３‬وړدی‪ ،‬خﻮ د فابرﻳک‪ ３‬عادي سﻤﻮن کﻠﻪ کﻠﻪ ترسره کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د جﻼل أباد پﻪ ＊ارک‪ ０－ ３‬شﻤ‪５‬ر کﻮرﻧ‪ ９‬ترې کار اخﻠﻲ‪ .‬پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬چ‪ ３‬د جﻼل اباد د ＊ار‬ ‫ﻧفﻮس ورځ پﻪ ورځ ﻣخ پﻪ زﻳاتﻴدو دى‪ ،‬ﻣﻮجﻮده بر‪＋４‬ﻨا ﻳﻮازې پﻪ سﻠﻮک‪ ٣٠ ３‬و‪７－‬و او صﻨاﻳعﻮ تﻪ بسﻴا‬ ‫ده‪ .‬خﻮ پاتی خﻠک ﻟﻪ وارداتﻲ بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫ددغ‪ ３‬فابرﻳک‪ ３‬ﻟﻪ تﻮﻟﻴد شﻮې بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ د جﻼل أباد ＊ار د رو＊اﻧﻪ کﻮﻟﻮ‪ ،‬صﻨعتﻲ ﻣﻮسسﻮ او د‬ ‫‪ ٣٢٥٠٠‬جرﻳبﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د اوبﻮ د پﻤپ کﻮﻟﻮ ﻟپاره کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ )٨‬د نغلو د برېښنا د بند فابريکه‬ ‫د ﻧغﻠﻮ د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد فابرﻳکﻪ د افغاﻧستان د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد تر ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻳﻪ فابرﻳکﻪ ده چ‪ ３‬د کابل‬ ‫＊ار ختﻴ‪ ＃‬تﻪ د ‪ ٧٠‬کﻴﻠﻮﻣترو پﻪ وا！ﻦ ک‪ ３‬جﻮړه شﻮې او ＇ﻠﻮر تﻮربﻴﻨﻮﻧﻪ ﻟري چ‪！ ３‬ﻮﻟﻪ وړتﻴا ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻳﻮه ساعت ک‪ ١٠٠٠٠٠ ３‬کﻴﻠﻮوا！ﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧﻮﻣﻮړي بﻨد د جﻮړوﻟﻮ کار پﻪ ‪ ١٣٣٩‬ﻫـ ‪ .‬ل‪ .‬کال پﻴل او پﻪ ‪ ١٣٤٦‬ﻫـ ‪ .‬ل‪ .‬کال بشپ‪ ７‬او د ‪３＂－‬‬ ‫اخ‪５‬ستﻮ وړ و‪－‬ر‪＄‬ﻴد‪.‬‬ ‫د دغ‪ ３‬پروژې بﻨس＂ﻲ ﻣﻮخﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا د سروبﻲ د اوسﻨﻴﻮ او ﻧﻮرو وروستﻴﻮ فابرﻳکﻮ ﻟپاره د اړتﻴا وړ‬ ‫اوبﻮ زﻳرﻣﻪ کﻮل اوو‪４‬شل اوﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا د کابل د حﻮزې ﻟپاره د بر‪＋４‬ﻨا تﻮﻟﻴد و‪ .‬د ﻧغﻠﻮ د اوبﻮ اصﻠﻲ‬ ‫سرچﻴﻨﻪ د کابل او پﻨجشﻴر سﻴﻨدوﻧﻪ دي‪ .‬د زﻳاتﻮ کﻠﻮﻧﻮ پﻪ ت‪５‬رﻳدو سره د ﻧغﻠﻮ د بر‪＋４‬ﻨا د بﻨد د فابرﻳک‪３‬‬ ‫وساﻳل زاړه شﻮي دي‪ ،‬د ﻫغ‪ ３‬د بﻴا رغﻮﻧ‪ ３‬د کار پرﻣخ بﻴﻮل ﻟﻪ ﻳﻮې روسﻲ کﻤپﻨ‪ ９‬سره ﻻسﻠﻴک‬ ‫شﻮي او پرﻣخ روان دى‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫د ازبکستان د برېښنا شبکه‬ ‫د ازبکستان د بر‪＋４‬ﻨا د پروژې غ‪％‬ﻮل پﻪ ‪ ١٣٨٦‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال ک‪ ３‬پﻴل‪ ،‬وروستﻪ کابل ＊ار او ‪＄‬ﻴﻨﻮ‬ ‫ﻧﻮرو وﻻﻳتﻮﻧﻮتﻪ وشﻮل‪ ،‬فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪.‬‬ ‫اﻟف‪ -١ :‬ﻟﻪ ازبکستان ＇خﻪ تر حﻴرتاﻧﻮ پﻮرې د ‪ ٥٣‬کﻴﻠﻮ ﻣترو پﻪ اوږدواﻟﻲ د ‪ ٢٢٠‬کﻴﻠﻮ واتﻮ ډ بل‬ ‫سرکت ﻣزي غ‪％‬ﻮل او د بر‪＋４‬ﻨا ﻟﻴ‪８‬دول‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د ﻣزار شرﻳف ﻟﻪ ﻧاﻳب آباد ＇خﻪ ‪ ٢٢٠‬کﻴﻠﻮ واتﻪ ډ بل سرکت ﻣزي د ‪ ٢٣‬کﻴﻠﻮ ﻣترو پﻪ‬ ‫اوږدواﻟﻲ غ‪％‬ﻮل او د بر‪＋４‬ﻨا ﻟﻴ‪８‬دول‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ﻟﻪ ﻧاﻳب أباد ＇خﻪ تر پﻠخﻤري پﻮرې د ‪ ١٦٤‬کﻴﻠﻮ ﻣترو پﻪ اوږدواﻟﻲ ‪ ٢٢٠‬کﻴﻠﻮ وا！ﻪ بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫ﻣزي غ‪％‬ﻮل او دبر‪＋４‬ﻨا ﻟﻴ‪８‬دول چ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٣٨٧‬ﻫـ‪.‬ش کال ک‪ ３‬بشپ‪ ７‬شﻮل او ‪ ٣٠٠‬ﻣﻴگا وا！ﻪ بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫ﻟري‪.‬‬ ‫ب‪ -١ :‬ﻟﻪ پﻠخﻤري ＇خﻪ کابل تﻪ د ‪ ٢٠٢‬کﻴﻠﻮ ﻣترو پﻪ اوږدواﻟﻲ د ‪ ٢٢٠‬کﻴﻠﻮ وا！ﻮ د ډبل سرکت د‬ ‫بر‪＋４‬ﻨا د ﻣزي غ‪％‬ﻮل او د بر‪＋４‬ﻨا ﻟﻴ‪８‬دول‪ ،‬د چﻤتﻠ‪ ３‬د＊تﻪ ک‪ ３‬د ‪ ٣٢٠‬ﻣﻴگا وا！ﻪ اﻣپﻴر پﻪ ظرفﻴت د‬ ‫‪ ٢٢٠/١١٠‬کﻴﻠﻮ وا！ﻮ سب ستﻴشﻦ دوداﻧ‪ ９‬جﻮړﻳدل‪.‬‬ ‫ﻟﻪ حﻴرتاﻧﻮ ＇خﻪ تر کابﻠﻪ پﻮرې د ﻧﻮﻣﻮړي ﻣزي پﻪ غ‪％‬ﻮﻟﻮ ک‪ )١٣٨٣( ３‬اوسپﻨ‪５‬زې کتاره ﻟروﻧک‪３‬‬ ‫پاﻳ‪( ３‬ستﻨ‪ )３‬کارول شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ ساﻟﻨگﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ستﻨ‪ ٣٨٠٠ ３‬ﻣتره د بحر ﻟﻪ سطح‪ ３‬ﻟﻮړې درول شﻮي دي‪ .‬چ‪ ３‬تر ﻳﻮه‬ ‫برﻳده پﻮرې پﻪ کابل ＊ارک‪ ３‬د خﻠکﻮ اړتﻴا بشپ‪７‬وي‪.‬‬ ‫ﻻﻧدﻳﻨ‪ ９‬جدول د ډﻳزﻟﻲ‪ ،‬أبﻲ او حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد او تﻮرﻳد اﻧدازه ＊ﻴﻲ (پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪３‬‬ ‫‪ ١٠٠٠‬کﻴﻠﻮوا！ﻪ)‬ ‫کلونه‬

‫‪37‬‬

‫د اوبﻮ برېښنا حرارتي برېښنا ډيزلي برېښنا له بهر څخه وارديدونکې‬ ‫برېښنا‬

‫‪١٣٨٢‬‬

‫‪٦٣١،٧‬‬

‫‪١٩٤،٠‬‬

‫‪٠،٠١‬‬

‫ــــــ‬

‫‪١٣٨٣‬‬

‫‪٥٦٤،٥‬‬

‫‪٢١٥،١‬‬

‫‪٣،١‬‬

‫ــــــ‬

‫‪١٣٨٤‬‬

‫‪٦٧١،٣‬‬

‫‪٢٣٥،١‬‬

‫‪١،٠‬‬

‫‪١٣٦،٥‬‬

‫‪١٣٨٥‬‬

‫‪٦٤٥،٩‬‬

‫‪٢٦٧،٣‬‬

‫‪٤،٠‬‬

‫‪٥٩٤،١‬‬

‫‪١٣٨٦‬‬

‫‪٦٨٣،٨‬‬

‫‪٢٦٦،٥‬‬

‫‪٥٧،٠‬‬

‫‪٧٨٤،٧‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ :‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د ﻧغﻠﻮ او سروبﻲ او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې د دروﻧ＂‪ ３‬او‬ ‫ﻣاﻫﻴپر او درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د جبل اﻟسراج او پﻠخﻤري د بر‪＋４‬ﻨا د بﻨد د ازر＊ت پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې وک‪７‬ي‬ ‫او پاﻳﻠﻪ دې خپﻠﻮ ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫؟‬ ‫پوښتنې‬ ‫‪ .١‬د افغاﻧستان تر ！ﻮﻟﻮ پخﻮاﻧ‪ ９‬د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد فابرﻳکﻪ کﻮﻣﻪ ﻳﻮه ده او کﻠﻨﻰ ظرفﻴت ﻳ‪＇ ３‬ﻮﻣره‬ ‫دى؟‬ ‫‪ .٢‬د سروبﻲ او ﻣاﻫﻴپر پﻪ فابرﻳکﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ تﻮﻟﻴد شﻮې بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ چﻴرتﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ .٣‬د ﻧغﻠﻮ د پروژې اساسﻲ ﻣﻮخ‪ ３‬او ﻫدفﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .٤‬د افغاﻧستان ﻟﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ د ترﻻسﻪ کﻴدوﻧک‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨا اﻧدازه ＇ﻮﻣره ا！کل شﻮې ده؟‬ ‫‪ .٥‬د ازبکستان د بر‪＋４‬ﻨا ﻣزي پﻪ ＇ﻪ وخت بشپ‪ ７‬او ＇ﻮﻣره ﻣﻴگاوا！ﻪ ظرفﻴت بﻪ وﻟري؟‬ ‫پﻪ ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ ＇ﻠﻮرو ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬سﻢ ‪＄‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ب‪ .‬پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪ ٢،٥ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮن کﻴﻠﻮوا！ﻪ‬ ‫اﻟف‪ .‬پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪ ١،٨ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮن کﻴﻠﻮوا！ﻪ‬ ‫د‪ .‬پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪ ١،٥ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮن کﻴﻠﻮوا！ﻪ‬ ‫ج‪ .‬پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪ ٣،٥ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮن کﻴﻠﻮوا！ﻪ‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‬ ‫ﻻﻧدﻧﻰ جدول پﻪ ترتﻴب سره پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬بشپ‪ ７‬ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫د سابق‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬

‫د ظرفﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬

‫د جبل اﻟسراج د بر‪＋４‬ﻨا فابرﻳکﻪ‬

‫ﻧغﻠﻮ‬

‫‪38‬‬

‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫ب ـ حرارتي برېښنا‬

‫أﻳا پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻟﻪ حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي؟‬

‫‪ -٢٦‬شکل‪ :‬د کابل پﻪ ＊ارک‪ ３‬د حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا د فابرﻳک‪ ３‬ﻳﻮ تصﻮﻳر‬

‫حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا چ‪ ３‬ﻣعﻤﻮ اًﻻ د ډبرو سکرو‪ ،‬ﻧفتﻮ او ‪－‬ازوﻧﻮ ﻟﻪ سﻮ‪＄‬ﻮﻟﻮ ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ افغاﻧستان ک‪３‬‬ ‫د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد ＊ﻪ سرچﻴﻨﻪ ده چ‪ ３‬د اوبﻮ ﻟﻪ بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ وروستﻪ پﻪ دوﻳﻤﻪ درجﻪ ک‪ ３‬د استفادې وړ‬ ‫ده‪.‬‬ ‫د ډﻳزﻟﻲ بر‪＋４‬ﻨا ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬فابرﻳکﻪ پﻪ ‪ ١٣٥١‬ﻫـ ‪ .‬ل کال پﻪ کابل ک‪ ３‬جﻮړه شﻮه‪ ،‬ﻳﻮ کال وروستﻪ بﻴا ﻳﻮه بﻠﻪ‬ ‫کﻮچﻨ‪ ９‬فابرﻳکﻪ پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪ ３‬د ‪ ٣٠٠‬کﻴﻠﻮ وا！ﻮ پﻪ ظرفﻴت د کﻨدﻫار د وړۍ اوبدﻟﻮ د فابرﻳک‪ ３‬ﻟپاره‬ ‫جﻮړه شﻮه‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ پﻪ ‪ ١٣٣١‬ﻫـ ‪ .‬ل کال ک‪ ３‬د ډﻳزﻟﻲ بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد دوه ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻪ د ‪ ٥٠٠‬کﻴﻠﻮوا！ﻮ‬ ‫پﻪ ظرفﻴت د ﻫرات پﻪ ＊ار ک‪ ３‬پﻪ کار اچﻮل شﻮي وو‪ .‬د اﻧرژۍ او اوبﻮ د وزارت د ‪١٣٨٥‬ﻫـ ‪ .‬ل کال‬ ‫د راپﻮر ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د افغاﻧستان د حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا د ！ﻮﻟﻮ فابرﻳکﻮ ظرفﻴت پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪ ٤٢.٧ ３‬زره‬ ‫کﻴﻠﻮوا！ﻮ تﻪ رسﻴده چ‪ ３‬د ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد د بر‪＋４‬ﻨا فابرﻳکﻮ پﻪ سﻠﻮک‪ ١٢.٥ ３‬ﻳ‪ ３‬جﻮړاوه‪ .‬پﻪ اوسﻨﻲ وخت‬ ‫ک‪ ３‬کﻮچﻨ‪ ９‬ډﻳزﻟﻲ فابرﻳک‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ＊اروﻧﻮ او وﻻﻳتﻮﻧﻮ ﻟکﻪ پﻪ ﻣزارشرﻳف‪ ،‬شبرغان‪ ،‬تخار‪ ،‬ﻫرات‪،‬‬ ‫غزﻧﻲ او کابل ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا ﻣﻬﻤ‪ ３‬وسﻴﻠ‪ ３‬شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪ .‬چ‪ ３‬د سﻮن تﻮکﻲ ﻳ‪ ３‬تﻴل او پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪－ ３‬از دي دﻟتﻪ بﻪ دافغاﻧستان د حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا پﻪ فابرﻳکﻮ باﻧدې خبرې وشﻲ‪.‬‬ ‫‪ _١‬د مزارشريف د حرارتي برېښنا فابريکه‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا تر ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻳﻪ فابرﻳکﻪ ده چ‪ ３‬د ﻣزارشرﻳف د ＊ار د ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬پﻪ ‪ ٢٠‬کﻴﻠﻮﻣتري وا！ﻦ‬ ‫ک‪ ３‬ﻣﻮقعﻴت ﻟري او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬ﻫغﻪ ‪－‬از سﻮ‪＄‬ﻮل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د جﻮزجان ＇خﻪ پﻪ ﻧل ﻟﻴکﻪ ک‪ ３‬راﻟﻴ‪８‬دول‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ .‬دغﻪ فابرﻳکﻪ پﻪ ‪ ١٣٤٣‬ﻫـ ‪ .‬ل کال ک‪ ３‬د ﻳﻮه روسﻲ اﻧستﻴتﻮت ﻟﻪ خﻮا د ﻫغﻪ وخت د کاﻧﻮ او‬ ‫‪39‬‬

‫صﻨاﻳعﻮ وزارت پﻪ غﻮ＊تﻨﻪ جﻮړه شﻮه‪.‬‬ ‫د ﻧﻮﻣﻮړې دست‪／‬اه ظرفﻴت پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪ ٣٦ ３‬زره کﻴﻠﻮ وا！ﻪ دى چ‪ ３‬د طبﻴعﻲ ‪－‬ازو درې تﻮربﻴﻨﻮﻧﻪ‬ ‫ﻟري او تر ‪ ٤٨‬زره کﻴﻠﻮوا！ﻮ پﻮرې د زﻳاتﻮﻟﻮ وړتﻴا ﻫﻢ ﻟري‪ .‬ددغ‪ ３‬فابرﻳک‪ ٢٤ ３‬زره کﻴﻠﻮوا！ﻪ بر‪＋４‬ﻨا د‬ ‫کﻴﻤﻴاوي سرې د فابرﻳک‪ ３‬ﻟپاره او ‪ ١٢٠٠٠‬کﻴﻠﻮوا！ﻪ ﻧﻮره بر‪＋４‬ﻨا ﻳ‪ ３‬د ﻣزارشرﻳف د ＊ار د رو＊اﻧﻪ کﻮﻟﻮ‬ ‫ﻟپاره پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮل شﻮې وه‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ د هرات او کندهار د ښارونو د حرارتي برېښنا فابريکې‬ ‫د کﻨدﻫار پﻪ ＊ار ک‪ ３‬د ‪ ٣٠٠٠‬کﻴﻠﻮوا！ﻮ پﻪ ظرفﻴت د حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا فابرﻳک‪ ３‬پﻪ کار پﻴل ک‪７‬ى و چ‪３‬‬ ‫اوس ﻳ‪ ３‬ظرفﻴت ‪ ١٢٠٠٠‬کﻴﻠﻮوا！ﻪ دى او پﻪ راتﻠﻮﻧک‪ ３‬ک‪ ３‬بﻪ ﻧﻮرﻫﻢ ﻟﻮړ شﻲ‪ .‬د ﻫرات د بر‪＋４‬ﻨا حرارتﻲ‬ ‫دست‪／‬اه پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪ ١٢٠٠٠ ３‬کﻴﻠﻮوا！ﻪ ظرفﻴت ﻟري چ‪ ３‬ﻟﻪ ډﻳزﻟﻮ پرتﻪ پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د ډبروسکاره‬ ‫ﻫﻢ سﻮ‪＄‬ﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ د کابل د برېښنا حرارتي فابريکه‬ ‫دغﻪ فابرﻳکﻪ د کابل د ＊ار پﻪ شﻤاﻟﻲ برخﻪ ک‪ ３‬د خﻴرخاﻧ‪ ３‬ﻣﻴﻨ‪ ３‬د غا＊ﻲ تر＇ﻨ‪ ，‬جﻮړه شﻮې ده‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫دې اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬د کابل پﻪ حﻮزه ک‪ ３‬د اوبﻮ کﻤ‪＋‬ت تر ستر‪－‬ﻮ کﻴده ﻧﻮ د دغ‪ ３‬فابرﻳک‪ ３‬د جﻮړوﻟﻮ کار پﻪ‬ ‫‪١٣٥٥‬ﻫـ ‪ .‬ل‪ .‬کال پﻴل او پﻪ ‪١٣٥٧‬ﻫـ ‪ .‬ل کال ک‪ ３‬بشپ‪ ７‬شﻮ‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړې فابرﻳکﻪ د ‪ ٤٥‬زرو کﻴﻠﻮوا！ﻮ‬ ‫پﻪ ظرفﻴت سره د ﻧ‪７‬ﻳﻮال باﻧک پﻪ ﻣاﻟﻲ ﻣرستﻪ بﻴا ورغﻮل شﻮه چ‪ ３‬د کابل ＊ار پﻪ سﻠﻮک‪ ٤٠ ３‬بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫بشپ‪７‬وي‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ ازبکستان ＇خﻪ د واردې شﻮې بر‪＋４‬ﻨا پﻪ رات‪ ，‬سره دغﻪ فابرﻳکﻪ پرچاوه شﻮې ده چ‪３‬‬ ‫دوه تﻮربﻴﻨﻮﻧﻪ ﻟري او د سﻮن تﻮکﻲ ﻳ‪ ３‬ډﻳزل دي‪.‬‬ ‫د کابل د ＊ار ختﻴ‪ ＃‬تﻪ د ﻫﻮدخﻴﻠﻮ پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا ﻳﻮه بﻠﻪ حرارتﻲ فابرﻳکﻪ پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪ ３‬د‬ ‫‪ ٤٣،٦‬زره کﻴﻠﻮوا！ﻮ پﻪ ظرفﻴت جﻮړه شﻮې وه‪ ،‬خﻮ د کﻮرﻧﻴﻮ ج‪７／‬و ﻟﻪ کبﻠﻪ وﻳجاړه شﻮې وه‪ ،‬د ﻫغ‪３‬‬ ‫د سﻤﻮن اوبﻴارغﻮﻧ‪ ３‬قرارداد د سﻮﻳزرﻟﻨ‪ ６‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ ‪ Alston‬کﻤپﻨ‪ ９‬سره شﻮى چ‪ ３‬د درﻳﻢ او ＇ﻠﻮرم‬ ‫تﻮربﻴﻦ جﻮړول ﻳ‪ ３‬پﻪ پام ک‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫باﻳد ووﻳل شﻲ چ‪ ３‬د حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرې پروژې ﻫﻢ زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬ﻧﻴﻮل شﻮي‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟ‪７‬ک‪ ３‬د شبرغان د تﻮربﻴﻦ د ‪－‬ازوﻧﻮ د تﻮﻟﻴد پروژه ﻳادوﻻى شﻮ‪.‬‬ ‫دغﻪ پروژه بﻪ د اﻣرﻳک‪ ３‬د ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ د پرﻣختﻴاﻳﻲ ادارې پﻪ ﻣاﻟﻲ ﻣرستﻪ د ‪١٠٠‬ـ‪ ١٥٠‬ﻣﻴ‪／‬اوا！ﻮ پﻪ‬ ‫ظرفﻴت پﻪ راتﻠﻮﻧک‪ ３‬ک‪ ３‬جﻮړه شﻲ‪.‬‬ ‫‪40‬‬

‫مرستندوى اضافي معلومات‬

‫( ‪ ) ٣‬جدول‪ :‬پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ حﻮزو ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد د ظرفﻴتﻮ‪４‬شﻨﻪ‬ ‫ﻧاصبﻪ ظرفﻴت (پﻪ زروکﻴﻠﻮوا！ﻮ)‬

‫سﻠﻨﻪ‬

‫‪２－‬ﻪ‬ ‫‪1‬‬

‫ﻛابﻞ‬

‫‪249.2‬‬

‫‪62.9‬‬

‫‪2‬‬

‫ﻧﻨﮕرﻫار‬

‫‪13.96‬‬

‫‪3.5‬‬

‫‪3‬‬

‫پﻠخﻤري ـ بﻐﻼن اوﻛﻨدوز‬

‫‪22.67‬‬

‫‪5.9‬‬

‫‪4‬‬

‫ﻣزارشرﻳﻒ ـ بﻠخ‬

‫‪42.82‬‬

‫‪10.8‬‬

‫‪5‬‬

‫شبرﻏان‬

‫‪2.08‬‬

‫‪0.5‬‬

‫‪6‬‬

‫ﻫرات‬

‫‪5.39‬‬

‫‪1.3‬‬

‫‪7‬‬

‫ﻛﻨدﻫار ـ ﻫﻠﻤﻨد‬

‫‪43.70‬‬

‫‪11‬‬

‫‪8‬‬

‫ﻏزﻧﻲ‬

‫‪1.04‬‬

‫‪0.3‬‬

‫‪9‬‬

‫ﻧﻮرې حﻮزې‬

‫‪14.9‬‬

‫‪3.8‬‬

‫！ﻮل‬

‫‪395.9‬‬

‫‪100‬‬

‫حﻮزه‬

‫سرچينې‪ :‬د اوبﻮ او اﻧرژۍ د وزارت راپﻮر‪ ،‬د ‪ ١٣٨٥‬کال د تﻠ‪ ３‬ﻣﻴاشت‪ ٣٧ ،‬ﻣخ‬

‫‪41‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا پﻪ اﻫﻤﻴت او د ﻳﻮې فابرﻳک‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫خبرې وک‪７‬ي او دخپﻠﻮ خبرو پاﻳﻠ‪ ３‬دې ﻧﻮروتﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ .١‬د افغاﻧستان د حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا تر ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻳﻪ فابرﻳکﻪ چﻴرې ده او ﻟﻪ بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ .٢‬پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬د افغاﻧستان د ډﻳزﻟﻲ بر‪＋４‬ﻨا د کﻮچﻨﻴﻮ فابرﻳکﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬د کابل د حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا فعاﻟﻪ فابرﻳکﻪ چﻴرې او پﻪ کﻮم ظرفﻴت فعاﻟﻴت ﻟري او د کابل د بر‪＋４‬ﻨا ！ﻮﻟﻪ‬ ‫＇ﻮﻣره برخﻪ بشپ‪７‬وي؟‬ ‫‪.٤‬د کابل د ختﻴ‪ ＃‬د حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا پﻪ ﻫکﻠﻪ خپل ﻣعﻠﻮﻣات وواﻳاست‪.‬‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‬ ‫وﻟ‪ ３‬د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا پر‪＄‬اى ﻟﻪ حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ کار اخﻠﻲ او د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا او د حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫＊ﻴ‪ ３２／‬ﻟﻪ ﻳﻮ بل سره پرتﻠﻪ ک‪７‬ئ خپل ﻣعﻠﻮﻣات پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪！ ３‬ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ وواﻳاست‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫څوارلسم لوست‬

‫‪ ٤،٢‬د ډبرو سکاره او زموږ په هېواد کې دهغو کانونه‬

‫کاﻧﻲ سرچﻴﻨ‪３‬‬ ‫‪١ : ٦٠٠٠٠٠٠‬‬

‫د کاﻧﻲ سرچﻴﻨﻮ ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪３‬‬ ‫پﻪ برﻣﻪ کﻮﻟﻮ سره تثبﻴت شﻮي دی‪:‬‬ ‫د ډبرو سکاره‬ ‫خام ﻧفت‬ ‫طبﻴعی ‪－‬از‬ ‫اوسپﻨ‪ ３‬ﻟروﻧکﻲ ‪＂－‬ﻮر تﻮکﻲ‬ ‫کروم‬ ‫ﻣس‬ ‫جست او سرپ‬ ‫بﻮکسﻴت‬ ‫ﻟﻴتﻴﻢ‬ ‫برﻳﻠﻴﻢ‬ ‫سره زر‬ ‫د ﻣاﻟ‪ ３／‬ډبرې‬ ‫سﻠفر (‪－‬ﻮ‪)７－‬‬ ‫فﻠﻮراﻳت‬ ‫بﻴراﻳت‬ ‫ابرک (شﻮکا‪１‬ی)‬ ‫سﻨ‪ ，‬رﻳشﻪ‬ ‫تاﻟک‬ ‫‪－‬رافﻴت‬ ‫ﻻجﻮر (ﻻجبر)‬ ‫‪－‬راﻧبﻴﻪ تﻴ‪８‬ي‬ ‫اﻫک(دچﻮﻧ‪３‬ډبرې)‪،‬دوﻟﻮﻣﻴتﻮﻧﻪاوﻣرﻣرخ＂‪３‬‬ ‫ش‪ ３／‬او وړې تﻴ‪８‬ي‬

‫منرالي چينې‬

‫ﻟﻴترﻳک‬ ‫سﻠفﻮرﻳک‬ ‫کاربﻮﻧﻴک‬ ‫سﻠﻴکاﻧﻲ‬

‫ﻧﻴ＂ﻪ ‪ ١٩٧٦‬کال‬

‫د افغاﻧستان د کاﻧﻲ سرچﻴﻨﻮ (ﻣﻨابعﻮ) ﻧقشﻪ و‪－‬ﻮرئ‪.‬‬

‫‪ -٢٧‬شکل‪ :‬د کاﻧ‪ ３‬ﻣﻨابعﻮ (سرچﻴﻨﻮ) ﻳﻮتصﻮﻳر‬

‫د ډبرو سکرو زﻳرﻣ‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬دي؟‬ ‫د ډبرو سکاره د اﻧرژۍ د تﻮﻟﻴد ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ سرچﻴﻨﻪ ده پﻪ ت‪５‬ره بﻴا پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻧفتﻮ او ‪－‬ازو‬ ‫بﻴ‪ ３‬ﻣخ پﻪ ﻟﻮړﻳدو دي‪ ،‬ډبرو سکاره د اﻧرژۍ د تﻮﻟﻴدووﻧک‪ ３‬سرچﻴﻨ‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻳﻮ＇ﻪ ارزاﻧﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ‪＄‬کﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬اﻫﻤﻴت زﻳات دى‪.‬د ډبرو سکرو را اﻳستل ﻟﻪ ډﻳر پخﻮا ＇خﻪ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻣعﻤﻮل و‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان د ډبرو سکرو د زﻳرﻣﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ‪＄‬ل پﻪ ‪ ١٣٢٠‬ﻫـ ‪ .‬ل کال د ﻫﻨدي‬ ‫جﻴﻮﻟﻮجﻴستاﻧﻮ د ﻫﻴئات ﻟﻪ خﻮا د کﻬﻤرد‪ ،‬اشپشت‪ ،３‬صﻮف درې او تاﻟﻪ او برفک پﻪ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬وشﻮې‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤاغﻪ وخت ＇خﻪ وروستﻪ د ډبرو سکرو کارول ورو ورو پﻴل شﻮل خﻮ ﻟﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬ج‪７／‬ې‬ ‫＇خﻪ وروستﻪ ترې کار اخ‪５‬ستل ډﻳر پراخﻪ شﻮل او کاﻟﻨی تﻮﻟﻴد ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ ١٢٠‬خﻪ تر ‪ ١٦٠‬زرو ！ﻨﻮ‬ ‫پﻮرې ﻟﻮړ شﻮ‪.‬‬ ‫پرتﻪ ﻟﻪ دې چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ سﻴﻤﻮک‪ ３‬د ډبرو سکرو کﻮچﻨ‪ ９‬زﻳرﻣ‪ ３‬شتﻪ‪ ،‬پﻪ شﻤال ک‪ ３‬د ډبرو‬ ‫سکرو ډﻳرې ﻟﻮﻳ‪ ３‬زﻳرﻣ‪ ３‬دي چ‪ ３‬پراخﻪ سﻴﻤﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬ده‪ .‬دغﻪ سﻴﻤﻪ ﻟﻪ تخار ＇خﻪ تر ﻫرات پﻮرې‬ ‫غ‪％‬ﻴدﻟ‪ ３‬چ‪ ٣٥ ３‬زره کﻴﻠﻮﻣتره ﻣربع کﻴ‪８‬ى‪ .‬د افغاﻧستان د ډبرو سکرو ﻫغﻪ اﻧدازه چﻲ پﻪ اشپشتﻪ‪،‬‬ ‫کرکر‪ ،‬بﻨ‪／‬ﻲ (د خان اباد د ＊ار د جﻨﻮب پﻪ ﻟس ﻣﻴﻠﻲ ک‪ ،)３‬کرخ‪ ،‬سبزکﻮ او صﻮف دره ک‪ ３‬تثبﻴت‬ ‫شﻮي دي‪ ٢٠٠ ،‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ ！ﻨﻮتﻪ رسﻴ‪８‬ي‪ .‬د افغاﻧستان د ډبرو سکاره ډﻳر غﻮره کﻴفﻴت ﻟري او ډﻳر کار‬ ‫ور＇خﻪ اخ‪５‬ستل کﻴداى شﻲ‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻟﻪ کاﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ د ډبرو سکرو د را اﻳستﻠﻮ کار د سﻴﻤﻮ‬ ‫‪43‬‬

‫د غرﻧﻲ حاﻟت او د ﻻرو د ﻧشتﻮاﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳﻮ＇ﻪ ستﻮﻧزﻣﻦ او پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ پ‪７‬اووﻧﻮ ک‪ ３‬دي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫را اﻳستل او بﻴﻪ ‪－‬راﻧﻪ پرﻳﻮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬خﻮ سره ﻟﻪ ﻫغﻪ ﻫﻢ د ډبرو سکاره د سﻮن تﻮکﻮ پﻪ ！ﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻮړ ارز＊ت‬ ‫ﻟري‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان د ډبرو سکرو تﻮﻟﻴدات زﻳاتره د کرکر او اشپشتﻲ ﻟﻪ کاﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ دي چ‪ ３‬د ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ‬ ‫سﻠﻮ ک‪ ٩٠ ３‬برخﻪ جﻮړوي‪ .‬د تﻮﻟﻴد شﻮو ډبرو سکرو ＇خﻪ پﻪ سﻠﻮ ک‪ ٧٧ ３‬پﻪ صﻨعتﻲ کار‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫د سﻮن او پات‪ ３‬ﻧﻮر ﻳ‪ ３‬د کﻮروﻧﻮ د تﻮدوﻟﻮ ﻟپاره پﻪ کارﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د‬ ‫ډبرو سکرو بﻴﻼبﻴل‬ ‫ډوﻟﻮﻧﻪ شتﻪ چ‪３‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻻﻧدې تﻮ‪－‬ﻪ ＊ﻮدل‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪:‬‬ ‫‪ -٢٨‬شکل‬

‫د ډبرو د سکرو د کان ﻳﻮ اﻧ‪％‬ﻮر‬ ‫الف ـ د صوف درې د دبرو سکرو کان‬

‫د صﻮف درې کان د ﻟرغﻮﻧتﻮب او خپﻠﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د افغاﻧستان د ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ پرتﻠﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳتﻮب‬ ‫ﻟري او پﻪ سﻤﻨ‪／‬اﻧﻮ وﻻﻳت ک‪ ３‬د ډبرو سکرو ﻳﻮ ډﻳر ﻟﻮى کان ‪２－‬ل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬زﻳرﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ٧٤ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ ！ﻨﻮ تﻪ‬ ‫رسﻴ‪８‬ي‪ .‬ددغ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د ډبرو سکرو کان ﻟﻮړ جﻨسﻴت ﻟري‪ ،‬تﻮدوخﻴزه اﻧرژي ﻳ‪ ３‬ډﻳره او د کاربﻦ سﻠﻨﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟﻮړه ده‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دغﻮ کاﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻟکﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ کار ده‪＂－ ،‬ﻪ ﻧﻪ ده اخ‪５‬ستل شﻮې‪ ،‬ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬دادي چ‪ ３‬ﻳﻮ خﻮ‬ ‫ﻟﻪ صﻨعتﻲ ﻣرکزوﻧﻮ ＇خﻪ ﻟرې دي او بل دا چ‪ ３‬د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ وساﻳل ﻣحدود او اﻣکاﻧات پﻪ واک ک‪ ３‬ﻧشتﻪ‬ ‫دي‪.‬‬ ‫ددغﻪ کان ﻳﻮه اﻧدازه سکاره کابل تﻪ ﻟﻴ‪８‬دول کﻴ‪８‬ي او پات‪ ３‬ﻧﻮر ﻳ‪ ３‬د بﻠخ وﻻﻳت تﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪44‬‬

‫ب ـ د آشپشتې د ډبرو سکروکان‬

‫دغﻪ کان د پﻠخﻤري د صﻨعتﻲ ＊ار جﻨﻮب تﻪ پﻪ ‪ ١١٠‬کﻴﻠﻮﻣتره وا！ﻦ ک‪ ３‬د بغﻼن وﻻﻳت د سﻴغان پﻪ‬ ‫دره ک‪ ３‬واقع دى‪ .‬ﻟﻪ دو آب او ﻣﻴخ زرﻳﻦ ＇خﻪ ‪ ٢٠‬کﻴﻠﻮﻣتره وا！ﻦ ﻟري‪ .‬ددغﻪ کان د ډبرو سکاره‬ ‫د کﻤﻴت او کﻴفﻴت ﻟﻪ پﻠﻮه ډﻳر ارز＊ت ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬دا‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬د طبﻴعﻲ جﻮړ＊ت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻴچﻠﻲ او‬ ‫د ﻫغﻮ د را اﻳستﻠﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ستﻮﻧزې شتﻪ‪ .‬ددغﻪ کان د سکرو زﻳرﻣ‪ ３‬د ‪ ٥٠٠‬زرو ！ﻨﻮ پﻪ شاوخﻮا‬ ‫ک‪ ３‬ا！کل شﻮې دي‪ ،‬خﻮبﻴاﻫﻢ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬دغﻪ کان د ＊کاري درې د پخﻮاﻧﻲ س‪７‬ک تر＇ﻨ‪，‬‬ ‫و‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ﻟﻪ ډﻳرې ﻣﻮدې راﻫﻴس‪ ３‬کار ور＇خﻪ اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ .‬ددغﻪ کان د ډبرو ﻟﻪ سکرو ＇خﻪ‬ ‫د دوﻟتﻲ ادارو‪ ،‬روغتﻮﻧﻮﻧﻮ او کابل ＊ار ﻟپاره کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ج ـ د کرکر د ډبرو سکرو کان‬

‫د کرکرو کان د پﻠخﻤري ＊ار ＇خﻪ ﻟس کﻴﻠﻮﻣتره ﻟﻴرې جﻨﻮب ختﻴ‪ ＃‬تﻪ د کرکر ﻟﻪ غره سره پروت‬ ‫دى‪ .‬ددغﻪ کان د ډبرو سکرو ！ﻮﻟﻪ اﻧدازه چ‪ ３‬ﻫر پﻮړ ﻳ‪ ３‬دوه ﻳا درې ﻣتره پرﻳ‪７‬واﻟﻰ ﻟري ‪ ١٥‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ‬ ‫！ﻨﻪ ＊ﻮدل شﻮې ده‪ .‬د سکرو جﻨسﻴت ﻳ‪＊ ３‬ﻪ او د کار اخ‪５‬ستﻮ وړ دى‪ .‬دغﻪ کان پﻪ ‪ ١٣٨٥‬ﻫـ ‪.‬ل‬ ‫کال ک‪ ３‬د غﻮري سﻤﻨ＂ﻮ ﻟﻪ فابرﻳکﻮ سره ﻳﻮ‪＄‬اى خصﻮصﻲ سکتﻮر تﻪ ورک‪７‬ل شﻮ چ‪ ３‬ﻟﻪ دغﻮ سکرو‬ ‫＇خﻪ د غﻮري سﻤﻨ＂ﻮ د تﻮﻟﻴد ﻟپاره کار واخ‪５‬ستل شﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ ١٣٨٧‬ﻫـ ‪ .‬ل کال ک‪ ３‬د دغﻪ کان ﻟﻪ ‪！ ٣٨٠٠‬ﻨﻮ ＇خﻪ زﻳات سکاره اﻳستل شﻮي دي‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړى‬ ‫کان د پﻠخﻤري صﻨعتﻲ ﻣرکزوﻧﻮتﻪ ﻧژدې دى او ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا د کابل ـ کﻨدوز د ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې پﻪ خﻮاک‪３‬‬ ‫دى‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ﻳ‪ ３‬اﻫﻤﻴت زﻳات دى او د ﻫرې ور‪ ３＄‬تﻮﻟﻴدات ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬تﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻪ ‪＇ ٣٠٠‬خﻪ تر‬ ‫‪！ ٤٠٠‬ﻨﻮ پﻮرې کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دغﻪ کان ＇خﻪ اﻳستل شﻮي سکاره د پﻠخﻤري د سﻤﻨ＂ﻮ جﻮړوﻟﻮ پﻪ فابرﻳکﻪ‪ ،‬ب＂ﻴﻮ او پﻪ کابل ک‪３‬‬ ‫کارول کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ـ د هرات د سبزک د مسجد چوبي د ډبرو سکرو کان‬

‫دغﻪ کان د ﻫرات وﻻﻳت شﻤال ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ‪ ١١٠‬کﻴﻠﻮﻣترو پﻪ وا！ﻦ د سبزک غا＊ﻲ ＇خﻪ ﻻﻧدې د‬ ‫کرخ دسﻴﻨد پﻮرتﻪ خﻮاتﻪ ﻣﻮقعﻴت ﻟري‪ ،‬اکتشافﻲ او ساختﻤاﻧﻲ چارې ﻳ‪ ３‬د چکﻲ ﻣتخصصﻴﻨﻮ پﻪ‬ ‫ﻣرستﻪ ترسره شﻮي‪ ،‬زﻳرﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ٩،٥ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ！ﻨﻪ ＊ﻮدل شﻮي دي‪ .‬دغﻪ کان پﻪ ‪١٣٨٦‬ﻫـ ‪ .‬ل ک‪３‬‬ ‫خصﻮصﻲ سکتﻮر تﻪ وسپارل شﻮ‪ ،‬کﻠﻨ‪ ９‬تﻮﻟﻴد ﻳ‪ ٤٠ ３‬زره ！ﻨﻪ او کﻠﻨﻲ عﻮاﻳد ﻳ‪ ٢٠ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ افغاﻧ‪９‬‬ ‫دي‪ .‬ﻫﻤدا اوس فعال او تر ‪ ３＂－‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬ﻻﻧدې دي‪ .‬د دغ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د ډبرو سکرو جﻨسﻴت غﻮره‬ ‫او ﻟﻮړه تﻮدوخﻴزه (حرارتﻲ) اﻧرژي ﻟري‪ .‬ددغﻪ کان د ډبرو ﻟﻪ سکرو ＇خﻪ د ﻫرات ＊ارواﻟﻲ او فرقﻪ‬ ‫کار اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﻤدا اوس د افغاﻧستان د کاﻧﻮﻧﻮ د وزارت پﻪ پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬سره دسبزک د چﻮبﻲ ﻣسجد د ډبرو سکرو‬ ‫ﻟﻪ کان ＇خﻪ دﻳﻮې خصﻮصﻲ کﻤپﻨ‪ ９‬پﻪ ﻣرستﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬قرار داد ﻳ‪ ３‬د ﻟسﻮ کاﻟﻮﻧﻮ‬ ‫ﻟپاره اعتبار ﻟري‪.‬‬ ‫‪45‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د ﻫغﻮ ＇‪７５‬ﻧﻮ او ﻣطاﻟعﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې وک‪７‬ي‬ ‫چ‪ ３‬ﻫﻨدي جﻴﻮﻟﻮجﻴستاﻧﻮ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ل ﻟپاره پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ډبرو سکرو پﻪ ﻫکﻠﻪ ترسره ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ډبرو سکرو د ﻣﻮجﻮده زﻳرﻣﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې وک‪７‬ي او پاﻳﻠﻪ دې د ډﻟی استازي خپﻠﻮ‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬ ‫پوښتنې‬ ‫‪ .١‬د افغاﻧستان د ډبرو سکرو د تثبﻴت شﻮو سﻴﻤﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬د اشپشت‪ ３‬د ډبرو سکرو د ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوو پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬د کرکر د ډبرو سکرو د کان ﻣﻮقعﻴت ﻟﻪ جغرافﻴاﻳﻲ پﻠﻮه ＇ﻪ اﻫﻤﻴت ﻟري؟‬ ‫‪ .٤‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ډبرو سکرو ﻫغﻪ تﻮﻟﻴدات چ‪ ３‬ﻟﻮړه سﻠﻨﻪ ﻟري ﻟﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮ ＇خﻪ ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‬ ‫سﻢ ‪＄‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫اﻟف ‪ .‬کرکر او اشپشتﻪ ب‪ .‬د ﻫرات سبزک ج‪ .‬د صﻮف درې کان د‪ .‬د ﻫرات د کرخ کان‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ډبرو سکرو د را اﻳستﻠﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د ستﻮﻧزو پﻪ اړه او داچ‪ ３‬دغﻪ ستﻮﻧزې او‬ ‫خﻨ‪６‬وﻧﻪ پﻪ ＇ﻪ ډول باﻳد ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮوړل شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ﻣقاﻟﻪ وﻟﻴکئ او ﻧﻮروتﻪ ﻳ‪ ３‬واوروئ‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫پنځلسم لوست‬ ‫‪ ٥ ،٢‬نفت او گاز‬

‫‪ -٢٩‬شکل‪ :‬د جﻮز جان پﻪ وﻻﻳت ک‪ ３‬د ﻳتﻴﻢ تاق او جرقدوق د کاﻧﻮﻧﻮ د ‪－‬ازي ＇ا‪－‬اﻧﻮ د ازﻣ‪＋５‬ت او چﻤتﻮ کﻮﻟﻮ پراﻧ‪５‬ستﻨﻪ‬

‫ﻟﻪ ﻧفتﻮ او گازو ＇خﻪ ＇ﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي؟‬

‫ﻧفت اوگازد تﻮ دو خ‪ ３‬او اﻧرژۍ د تﻮﻟﻴد او سﻮن تﻮکﻲ دي‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ سﻴﻤﻮک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫زﻳرﻣ‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې تﻮگﻪ تر بحث ﻻﻧدې ﻧﻴﻮل کﻴ‪８‬ي‪:‬‬ ‫الف) نفت‬ ‫ﻧفت د سﻮ‪＄‬ﻴدو وړ ﻣاﻳع ده چ‪ ３‬تر ‪ ١٨٠٠‬ﻣترو پﻮرى د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ ژورو برخﻮک‪ ３‬ﻣﻮﻧدل کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬وختﻮﻧﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻻﻧدې فشار اوتﻮ دو خ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ پﻮرتﻪ خﻮاتﻪ را ‪＄‬ﻲ او د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻣخ تﻪ‬ ‫را رسﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻮ کاﻟﻪ ﻣخک‪ ３‬د ژوﻧدﻳﻮ ژوﻳﻮ او عضﻮي تﻮکﻮ پات‪ ３‬شﻮﻧ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه سﻴﻤﻪ ک‪３‬‬ ‫پراتﻪ وو‪ ،‬ورو ورو د کﻠﻮﻧﻮ پﻪ ت‪５‬رﻳدو سره تر خاورو او رسﻮبﻲ پﻮړوﻧﻮ ﻻﻧدې راغﻠﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬د فشار او‬ ‫تﻮ دو خ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د وخت پﻪ ت‪５‬رﻳدو سره ب‪２‬ﻪ بدﻟﻪ شﻮې او ﻧفت ور＇خﻪ جﻮړ شﻮي دي‪ .‬د ﻧفتﻮ‬ ‫د را اﻳستﻠﻮ ﻟپاره ژورې ＇اگاﻧﻰ کﻴﻨدل کﻴ‪８‬ي او ډﻳرې پرﻳ‪７‬ې ﻧل ﻟﻴکﻲ د ﻧفتﻮ ＇اگاﻧﻮ تﻪ ورﻧﻨﻪ باسﻲ‪،‬‬ ‫پﻪ دې تﻮگﻪ خام ﻧفت پﻮرتﻪ خﻮاتﻪ را و‪＄‬ﻲ ﻳا د پﻤپ پﻪ واسطﻪ را اﻳستل کﻴ‪８‬ي‪ .‬خام ﻧفت تﻮر رﻧگ‬ ‫ﻟري‪ ،‬خﻮ وروستﻪ تر چا‪１‬ﻮﻟﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ چ‪％２‬اى ک‪ ３‬رﻧگ بﻨفش شﻲ او اساﻧﻪ سﻮ‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ډﻳرو سﻴﻤﻮک‪ ３‬د ﻧفتﻮ زﻳرﻣ‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬شﻤال‪ ،‬ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬او جﻨﻮب ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬برخ‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫ﻧﻴﻮﻟﻲ دي او ﻣﻬﻢ وﻻﻳتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬تخار‪ ،‬کﻨدز‪ ،‬ﻣزار شرﻳف‪ ،‬جﻮزجان‪ ،‬فارﻳاب‪ ،‬بادغﻴس‪ ،‬ﻫرات او‬ ‫‪47‬‬

‫ﻧﻮردي‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د ﻫﻠﻤﻨد پﻪ وادي او پﻪ پکتﻴکا ک‪ ３‬ﻫﻢ د ﻧفتﻮ د زﻳرﻣﻮ ا！کل شﻮى دى‪.‬‬ ‫ﻧفت پﻪ ډﻳرو ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کارول کﻴ‪８‬ي‪ .‬دکﻮروﻧﻮ پﻪ رو＊اﻧﻪ کﻮﻟﻮ‪ ،‬د حﻤل وﻧقل پﻪ وساﻳﻠﻮ‪ ،‬پﻪ صﻨعتﻲ‬ ‫ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻮ‪ ،‬کﻴﻤﻴاوي صﻨاﻳعﻮ او گ‪ ０‬شﻤ‪５‬رﻧﻮرو ﻣرکبﻮﻧﻮ ﻟکﻪ ﻣصﻨﻮعﻲ رب‪ ７‬جﻮړوﻟﻮاو ﻧﻮروک‪ ３‬ور＇خﻪ‬ ‫استفاده کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ﻫغﻮ ﻟﻪ فرعﻲ ﻣشتقاتﻮ ＇خﻪ د پﻼستﻴک پﻪ جﻮړوﻟﻮ د عطروﻧﻮ‪ ،‬رﻧگﻮﻧﻮ او ان دا چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ‬ ‫خﻮراکﻲ تﻮکﻮ ﻟکﻪ ﻣارگرﻳﻦ غﻮړﻳﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ ک‪ ３‬کار تر‪４‬ﻨﻪ اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ب) گاز‬ ‫د گازوﻧﻮ را ﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴدل ﻫﻢ ﻟکﻪ د ﻧفتﻮ پﻪ شان د ژوﻧدﻳﻮ ژوﻳﻮ د پات‪ ３‬شﻮﻧﻮ ＇خﻪ د عضﻮي ﻣﻮادو‬ ‫د ترسب او د تﻮدوخ‪ ３‬او فشار ﻟﻪ اﻣﻠﻪ او ﻫغﻮتﻪ د ﻫﻮا د ﻧﻪ رسﻴدﻟﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ دي چ‪ ３‬ب‪ ３２‬ﻳ‪ ３‬بدﻟﻮن‬ ‫ﻣﻮﻧدﻟﻰ او پﻪ گاز بدل شﻮي دي‪.‬‬ ‫گاز د افغاﻧستان ﻳﻮه ډﻳره ارز＊تﻤﻨﻪ سر چﻴﻨﻪ ده‪ .‬دﻫغﻮ ﻟﻮﻳ‪ ３‬زﻳر ﻣ‪ ３‬ﻫﻢ دﻫ‪５‬ﻮاد دﻧﻨﻪ د ﻟگ‪＋‬ت ﻟپاره‬ ‫او ﻫﻢ بﻬر تﻪ د صادروﻟﻮ ﻟپاره ﻟﻮړ ارز＊ت ﻟري‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ سﻴﻤﻮک‪３‬‬ ‫د گازوﻧﻮ د پﻴدا کﻴدو اﻣکاﻧات شتﻪ‪ ،‬پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬زﻳرﻣ‪ ３‬پﻪ خﻮاجﻪ گﻮگردک‪ ،‬ﻳتﻴﻢ‬ ‫تاق‪ ،‬خﻮاجﻪ بﻮﻻن او جرقدوق ک‪ ３‬ﻣﻮﻧدل شﻮي دي او ﻫﻤدا اوس ترگ＂‪ ３‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬ﻻﻧدې دي چ‪３‬‬ ‫دﻟتﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻮ حﻮزې پﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول د ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪.‬‬ ‫‪ .١‬د خواجه گوگردک د گازو کان‬ ‫دغﻪ ز‪４‬رﻣﻪ د شبرغان د＊ار شﻤال ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬تﻪ د ‪ ٢٣‬کﻴﻠﻮ ﻣتروپﻪ وا！ﻦ پرتﻪ ده‪ ،‬د کﻴﻨدل شﻮو ＇اگاﻧﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬رﻳ‪ ٥٢ ３‬دى‪！ .‬ﻮﻟﻪ زﻳرﻣﻪ ﻳ‪ ٤٦،٨ ３‬ﻣﻴﻠﻴارده ﻣکعب ﻣتره گاز ا！کل شﻮى چ‪ ３‬تر اوسﻪ پﻮرې‬ ‫ﻳ‪ ٤٤ ３‬ﻣﻴﻠﻴارده ﻣکعب ﻣتره را اﻳستل شﻮى دى‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ پﻪ دغﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ١٠ ３‬ﻣﻴﻠﻴارده ﻣکعب‬ ‫ﻣتره ترﻳﻮ (سﻠفر ﻟروﻧکﻰ) گاز ﻫﻢ ﻣﻮﻧدل شﻮى دى‪.‬‬ ‫‪ .٢‬د يتيم تاق د گازو کان‬ ‫دغﻪ ز‪４‬رﻣﻪ د شبرغان ﻟﻪ ＊ار ＇خﻪ ‪ ١٨‬کﻴﻠﻮ ﻣتره ﻟرې ختﻴ‪ ＃‬تﻪ پرتﻪ ده‪ .‬دﻫغﻪ تثبﻴت شﻮې زﻳرﻣﻪ‬ ‫‪ ٢٠،٨‬ﻣﻴﻠﻴارده ﻣکعب ﻣتره ＊ﻮدل شﻮې ده‪.‬‬ ‫پﻪ ‪١٣٤١‬ﻫـ ل کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د برﻣﻪ کﻮﻟﻮ پﻪ حال ک‪ ３‬پﻪ ＇ﻠﻮرﻣﻪ ＇اه ک‪ ３‬اور وﻟگﻴد چ‪ ３‬د درﻳﻮکﻠﻮﻧﻮ‬ ‫سﻮ‪５＄‬دﻟﻮ پﻪ ترځ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻪ ﻣکعب ﻣتره گاز وسﻮ‪＄‬ﻴدل‪.‬‬ ‫‪48‬‬

‫‪ .٣‬د جرقدوق د گازو کان‬ ‫دغﻪ زﻳرﻣﻪ د شبرغان ﻟﻪ ＊ار ＇خﻪ ‪ ١٥‬کﻴﻠﻮ ﻣتره ﻟﻴرې جﻨﻮب ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪＇ ٣٣ ،‬اگاﻧ‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫‪ ٢٢٠٠‬ﻣتره پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ژورواﻟﻲ کﻴﻨدل شﻮي دي‪ ،‬گاز ﻳ‪ ３‬ترﻳﻮ دى‪！ ،‬ﻮﻟﻪ ز‪４‬رﻣﻪ ﻳ‪ ٢٦ ３‬ﻣﻴﻠﻴارده‬ ‫ﻣکعب ﻣتره ＊ﻮدل شﻮې چ‪ ３‬تر اوسﻪ پﻮرې ﻳ‪ ١٥،٣٦٢ ３‬ﻣﻴﻠﻴارده ﻣکعب ﻣتره را اﻳستل شﻮې‬ ‫ده‪.‬‬ ‫‪ .٤‬د خواجه بوالن د گازو کان‬ ‫د شبرغان د ＊ار پﻪ ‪ ٣٠‬کﻴﻠﻮﻣتره ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬دى‪ ،‬د برﻣﻪ کﻮﻟﻮ چارې ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪١٣٤٢‬ﻫـ ک‪ ３‬پﻴل شﻮي‬ ‫دي‪ ،‬تر ﻳﻮگاز ﻟري او زﻳرﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ٢،٥３‬ﻣﻴﻠﻴارده ﻣکعب ﻣتره دي‪.‬‬ ‫پﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ سﻴﻤﻮک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ‪－‬ازوﻧﻮ ！ﻮﻟ‪ ３‬زﻳرﻣ‪ ١٢٠ ３‬ﻣﻴﻠﻴارده ﻣکعب ﻣتره تثبﻴت شﻮي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ‬ ‫＇خﻪ ﻳ‪ ٤٠ ３‬ﻣﻴﻠﻴارده ﻣکعب ﻣتره خﻮږ گاز او پات‪ ３‬ﻧﻮر ﻳ‪ ３‬ترﻳﻮ ﻳا سﻠفر ﻟروﻧکﻰ گاز دى‪ .‬د گازو د‬ ‫صادرو ﻟﻮ ﻟپاره د پخﻮاﻧﻲ شﻮروي اتحاد تر پﻮﻟﻮ پﻮرې د ‪ ٣٢‬اﻧچﻮ پﻪ قطر اود ‪ ٩٧.٥‬کﻴﻠﻮ ﻣترو پﻪ‬ ‫اوږدواﻟﻲ ﻳﻮه ﻧل ﻟﻴکﻪ جﻮړه شﻮې وه‪ .‬ﻳﻮه بﻠﻪ ﻧل ﻟﻴکﻪ د شبرغان ﻟﻪ ＊ار ＇خﻪ د ﻣزار شرﻳف د سرې‬ ‫او بر‪＋４‬ﻨا تر فابرﻳک‪ ３‬پﻮرې اﻳستل شﻮې وه چ‪ ٥٥ ３‬کﻴﻠﻮﻣتره اوږ دواﻟﻰ او ‪ ١٢‬اﻧچﻪ قطر ﻳ‪ ３‬درﻟﻮد‪،‬‬ ‫دﻟﻴ‪ ８‬دوﻟﻮ وړتﻴا ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه کال ک‪ ٥٠٠ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ﻣکعب ﻣتره وه‪.‬‬ ‫ﻣزارشرﻳف تﻪ ﻳ‪ ３‬دﻟﻴ‪ ８‬دوﻟﻮ ﻣﻮخﻪ د ﻣزارشرﻳف دسرې او بر‪＋４‬ﻨا ﻟﻪ فابرﻳک‪＇ ３‬خﻪ کار اخ‪５‬ستل‬ ‫وه چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ١٠٥ ３‬زره ！ﻨﻪ ﻳﻮرﻳا سره تﻮﻟﻴدوﻟﻪ او ﻫﻤدارﻧگﻪ د ﻣزارشرﻳف د بر‪＋４‬ﻨا د‬ ‫فابرﻳک‪ ３‬پﻪ کار اچﻮل و چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ٣٦ ３‬زره کﻴﻠﻮ وا！ﻪ بر‪＋４‬ﻨا تﻮﻟﻴدوﻟﻪ‪ .‬داﻫﻢ باﻳد‬ ‫ووﻳل شﻲ چ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٣٥٤‬ﻫـ ل‪ .‬کال پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د درې ﻣﻴﻠﻴاردو ﻣکعب ﻣترو شاوخﻮا گاز‬ ‫تﻮﻟﻴد شﻮى و چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ ‪ ٢٨٥٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ﻣکعب ﻣتره ﻳ‪ ３‬بﻬر تﻪ صادر شﻮى او ‪ ١٥٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬ ‫ﻣکعب ﻣتره ﻳ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻧﻨﻪ ﻟگﻮل شﻮى و‪ .‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د گاز ﻟﻪ صادروﻟﻮ ＇خﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫پﻪ سﻠﻮک‪ ٤٠ ３‬د صادراتﻮ ！ﻮل ارز＊ت تر ﻻسﻪ کﻴده چ‪ ３‬د افغاﻧستان دتادﻳاتﻮ د بﻴﻼﻧس پﻪ برخﻪ ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻮره اﻫﻤﻴت درﻟﻮد‪ ،‬ﻫﻤدارﻧگﻪ پﻪ پام ک‪ ３‬وه چ‪ ３‬د سﻠفرو د جﻼ کﻮﻟﻮ پﻪ پروژه ک‪ ３‬د جرقدوق‬ ‫پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د سﻠفر ﻟروﻧکﻲ گاز ﻟﻪ ‪ ٢٦‬ﻣﻴﻠﻴارده ﻣکعب ﻣترو ＇خﻪ ﻫﻢ استفاده وشﻲ‪ .‬ﻟﻪ طبﻴعﻲ‬ ‫گاز ＇خﻪ پﻪ ډﻳرو ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ دې پرتﻪ چ‪ ３‬پﻪ پخﻠﻲ او د کﻮروﻧﻮ پﻪ تﻮدوﻟﻮ ک‪３‬‬ ‫کار ورکﻮي‪ ،‬د ﻳﻮشﻤ‪５‬ر کﻴﻤﻴاﻳﻲ ﻣرکبﻮﻧﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ ‪＂－‬ﻮر دی او د بر‪＋４‬ﻨا د اﻧرژي د تﻮﻟﻴد‬ ‫ﻟپاره ﻫﻢ ﻳﻮه ډﻳره ＊ﻪ سرچﻴﻨﻪ ده‪.‬‬

‫‪49‬‬

‫(‪ )٤‬جدول‪ :‬پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ‪ ،‬گاز او د ډبرو سکرو د اﻳستﻠﻮ اﻧدازې‬ ‫ﻧفت(پﻪ ！ﻦ)‬

‫کﻠﻮﻧﻪ‬

‫گاز(پﻪ ﻣکعب ﻣترو)‬

‫د ډﻳرو سکاره(پﻪ ！ﻨﻮ)‬

‫‪1382‬‬

‫‪850‬‬

‫‪242620‬‬

‫‪35100‬‬

‫‪1383‬‬

‫‪14690‬‬

‫‪119121‬‬

‫‪33730‬‬

‫‪1384‬‬

‫ـــــ‬

‫‪172337‬‬

‫‪33110‬‬

‫‪1385‬‬

‫ـــــ‬

‫‪171925‬‬

‫‪34920‬‬

‫‪1386‬‬

‫ــــــ‬

‫‪161440‬‬

‫‪242700‬‬

‫دټولگي دننه فعاليت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې دوه ډﻟ‪ ３‬شﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د افغاﻧستان د ﻧفتﻮ د ز‪４‬ر ﻣﻮ او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د‬ ‫طبﻴعﻲ گاز پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې وک‪７‬ي او د خپﻠﻮ خبرو پاﻳﻠﻪ دې ﻧﻮروتﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ .١‬ﻧفت ＇ﻪ دي؟‬ ‫‪ .٢‬د گاز د پﻴداکﻴدو دسرچﻴﻨﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬ﻧفت چﻴرتﻪ پﻪ کارﻳ‪８‬ي؟‬ ‫‪ .٤‬د افغاﻧستان د گاز د ﻣﻬﻤﻮ حﻮزو ﻧﻮم واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ .٥‬د ﻧفتﻮ ز‪４‬رﻣ‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮک‪ ３‬تثبﻴت شﻮي دي؟‬ ‫‪ .٦‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د طبﻴعﻲ گاز عﻤﻮﻣﻲ ز‪４‬رﻣ‪ ３‬پﻪ ＇ﻮﻣره اﻧدازه تثبﻴت شﻮي دي؟‬ ‫‪ .٧‬سﻢ ‪＄‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫ب) ‪ ١٢٠‬ﻣﻴﻠﻴارده ﻣکعب ﻣتره‬ ‫اﻟف) ‪ ١٣٥‬ﻣﻴﻠﻴارده ﻣکعب ﻣتره‬ ‫ج) ‪ ١١٠‬ﻣﻴﻠﻴارده ﻣکعب ﻣتره‬

‫د) ‪ ١٨٠‬ﻣﻴﻠﻴارده ﻣکعب ﻣتره‪.‬‬

‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬ ‫د افغاﻧستان د کاﻧﻲ سرچﻴﻨﻮ د ﻧقش‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳﻮه ﻧقشﻪ رسﻢ ک‪７‬ئ او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د گاز او ﻧفتﻮ‬ ‫سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬و ﻧ‪＋‬ﻮ سره و＊ﻴئ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮتﻪ وړاﻧدې‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪50‬‬

‫شپاړسم لوست‬

‫الف) د هېواد نفت لرونکې حوزې‬

‫‪ -٣٠‬شکل‪ :‬د جﻮزجان وﻻﻳت د ﻧفت او گاز دچا‪１‬ﻮﻟﻮ د فابرﻳک‪ ３‬ﻳﻮ اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫دﻧفتﻮ زﻳرﻣ‪ ３‬زﻣﻮږ د ﻫﻴﻮا پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮک‪ ３‬شتﻪ دي؟‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ د زﻳر ﻣﻮ د تثبﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬پﻪ کﻤﻪ اﻧدازه پﻪ ‪ ١٣١٤‬ﻫـ ل‪ .‬د افغاﻧﻲ او‬ ‫بﻬرﻧﻴﻮ جﻴﻮﻟﻮجست ﻟﻪ خﻮا د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ سﻴﻤﻮ ﻟکﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤال‪ ،‬ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪ ،＃‬جﻨﻮب ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪＃‬‬ ‫او جﻨﻮبﻲ ک‪ ３‬پﻴل شﻮې‪ .‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ل ﻟپاره پﻪ ‪ ١٣١٥‬ﻫـ ل‪ .‬کال ﻳﻮې اﻣرﻳکاﻳﻲ کﻤپﻨ‪ ９‬د افغاﻧستان‬ ‫پﻪ شﻤال ک‪ ３‬ﻧفت ﻟروﻧک‪ ３‬شﻴل طبق‪ ( ３‬د خ＂ﻮ او شگﻮ ﻟﻪ کﻴﻨاستﻮ ＇خﻪ جﻮړﻳ‪８‬ي) وﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬او‬ ‫وروستﻪ بﻴا د ﻫغﻮ ﻻزﻳات‪ ３‬زﻳرﻣ‪ ３‬پﻪ پکتﻴکا او د ﻫﻠﻤﻨد پﻪ وادي او د افغاﻧستان پﻪ سﻬﻴل (جﻨﻮب)‬ ‫ک‪ ３‬ﻫﻢ وﻣﻮﻧدل شﻮې‪ .‬پﻪ ‪١٣٣٣‬ﻫـ ل‪ .‬کال ک‪ ３‬ﻳﻮې سﻮﻳ‪６‬ﻧﻲ کﻤپﻨ‪ ９‬د ﻧفتﻮ د پﻠ＂ﻨ‪ ３‬چارې پﻪ‬ ‫ﻣﻨظﻤﻪ تﻮگﻪ د سرپل پﻪ وﻻﻳت ک‪ ３‬پﻴل او دپام وړ برﻳاﻟﻴتﻮبﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ترﻻسﻪ ک‪７‬ل‪ ،‬خﻮﻟﻪ ‪ ١٣٣٨‬ﻫـ‬ ‫ل‪ .‬کال ＇خﻪ وروستﻪ د ﻫغﻪ ﻣﻮافقﻪ ﻟﻴک ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻤدې اړه ﻟﻪ دې ＇خﻪ دوه کاﻟﻪ ﻣخک‪３‬‬ ‫پﻪ ﻣسکﻮک‪ ３‬ﻻسﻠﻴک شﻮى و‪ ،‬د پخﻮاﻧﻲ شﻮروي اتحاد د ﻣتخصصﻴﻨﻮ پﻪ ﻣرستﻪ د ﻣزارشرﻳف او‬ ‫اﻧدخﻮى ترﻣﻨ‪ ＃‬د افغاﻧستان پﻪ شﻤال ک‪ ３‬پﻪ ‪ ٤٦٠٠‬ﻣربع ﻣﻴﻠﻪ ساحﻪ ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ د پﻠ＂ﻨ‪ ３‬چارې پﻴل‬ ‫شﻮې‪ .‬ددغﻮ ＇‪７５‬ﻧﻮ پاﻳﻠﻮ و＊ﻮده چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤال ک‪ ３‬د تخار ﻟﻪ وﻻﻳت ＇خﻪ د اﻳران ترپﻮﻟﻮ‬ ‫پﻮرې د ﻧفتﻮ د زﻳرﻣﻮ د شتﻮاﻟﻲ پراخﻪ اﻣکاﻧات شتﻪ او د ﻫغﻪ پﻪ دوام د ﻫ‪５‬ﻮاد د جﻨﻮب پﻪ پکتﻴکا او‬ ‫ترﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬پﻮرې ﻳ‪ ３‬دقﻠعﻪ ﻧﻮ‪ .‬ﻫرات‪ ،‬شبرغان‪،‬ﻣﻴﻤﻨ‪ ،３‬کﻨدز‪ ،‬تاﻟقان‪ ،‬ﻣزارشرﻳف او ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫ﻧفتﻮ زﻳرﻣ‪ ３‬ترسترگﻮ شﻮې‪ .‬دﻫﻠﻤﻨد پﻪ وادي‪ ،‬پکتﻴکا او د افغاﻧستان پﻪ جﻨﻮبﻲ سﻴﻤﻮک‪ ３‬ﻫﻢ د ﻧفتﻮ‬ ‫زﻳرﻣ‪ ３‬ا！کل شﻮي‪ ،‬خﻮ د پﻮره پاﻧگ‪ ３‬او د تجربﻪ ﻟروﻧکﻮ فﻨﻲ پرسﻮﻧﻠﻮ د ﻧشتﻮاﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﻫغﻮ ﻣﻨظﻢ‬ ‫را اﻳستل تر اوسﻪ پﻮرې ﻧﻪ دي تر سره شﻮي‪ .‬د ﻧفتﻮ ﻳﻮازﻳﻨ‪ ９‬تثبﻴت شﻮې زﻳرﻣﻪ پﻪ جﻮزجان ک‪ ３‬ده پﻪ‬ ‫دې ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬د اﻧگﻮت زﻳرﻣﻪ دﻳادوﻟﻮ وړ ده‪.‬‬ ‫‪51‬‬

‫دﻟتﻪ د اﻧگﻮت پﻪ گ‪６‬ون د ﻧفتﻮ ﻳﻮ＇ﻮ کاﻧﻮﻧﻪ در پﻴژﻧدل کﻴ‪８‬ي‪:‬‬ ‫‪ .١‬د انگوت د نفتو زيرمه‬

‫د سرپل د＊ار ＇خﻪ پﻨ‪％‬ﻪ کﻴﻠﻮﻣتره ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬دى چ‪ ３‬د ﻧفتﻮ طبق‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ ١١٠٠‬خﻪ تر ‪ ١٢٠٠‬ﻣتروپﻮرې دي‪.‬‬ ‫جﻴﻮﻟﻮژﻳکﻲ زﻳرﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ٧،١ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ！ﻨﻪ اود اﻳستل کﻴدو وړ زﻳر ﻣﻲ ﻳ‪ ٢،٠٦ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ！ﻨﻪ ＊ﻮدل شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ .٢‬د آق دريا دنفتو زيرمه‪ :‬د سرپل ＇خﻪ ﻟس کﻴﻠﻮﻣتره ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬ده‪！ ،‬ﻮﻟ‪ ３‬زﻳرﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ١٢ ３‬ﻣﻴﻠﻮﻧﻪ ！ﻨﻪ دي‪ .‬ثابت‪３‬‬ ‫اود گ＂‪ ３‬اخ‪５‬ستﻮ وړ زﻳرﻣﻲ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ＇ﻠﻮر ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ ！ﻨﻮ ＇خﻪ زﻳاتﻰ ا！کل شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ .٣‬د قشقري دنفتو زيرمه‪ :‬د سرپل جﻨﻮب ختﻴ‪ ＃‬تﻪ پﻪ ‪ ١٢‬کﻴﻠﻮﻣتره وا！ﻦ ک‪ ３‬پروت کان دى جﻴﻮﻟﻮژﻳکﻲ زﻳر‬ ‫ﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ١٩،٦ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ！ﻨﻪ ‪ ،‬د اﻳستﻠﻮ وړ زﻳر ﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ٦،٣٨١ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ！ﻨﻪ ﻧفت ＊ﻮدل شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ .٤‬د زمرد ساى د نفتوزيرمه‪ :‬د شبرغان د＊ار د جﻨﻮب ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬پﻪ ‪ ٦٠‬کﻴﻠﻮ ﻣترۍ ک‪ ３‬پروت دى‪ .‬زﻳر ﻣ‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫‪ ٩،١٩‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ！ﻨﻪ اود اﻳستل کﻴدو وړ زﻳر ﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ٣،٤ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ！ﻨﻪ اوﻣﻪ ﻧفت دي‪.‬‬ ‫پﻪ ‪١٣٥١‬ﻫـ ل‪ .‬کال ک‪ ３‬وپت‪５‬ل شﻮه چ‪ ３‬پﻪ دغﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ کﻮچﻨﻰ د ﻧفتﻮ چ‪％２‬اى جﻮړشﻲ‪،‬خﻮ کﻠﻪ چ‪ ３‬د آق درﻳا‬ ‫د زﻳرﻣﻮ تﻮﻟﻴدي ظرفﻴت ﻧﻮرﻫﻢ زﻳات شﻮ‪ ،‬ددغﻪ چ‪％２‬اى ظرفﻴت ﻫﻢ ‪ ٢٠٠‬زرو ！ﻨﻮ تﻪ ﻟﻮړشﻮ‪ .‬اﻟبتﻪ د ﻫغﻪ د وداﻧ‪ ９‬د‬ ‫کارﻟﻪ بشپ‪７‬ﻳدو وروستﻪ بﻪ پﻪ راتﻠﻮﻧک‪ ３‬ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ تﻮﻟﻴدي ظرفﻴت ﻧﻮر ﻟﻮړشﻲ چ‪ ３‬پرتﻪ ﻟﻪ شکﻪ بﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد دﻧﻨﻪ د ﻳﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر اړتﻴاوو د پﻮره کﻴدو سرب‪５‬ره بﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد د تادﻳاتﻮ پﻪ بﻴﻼﻧس ک‪ ３‬ﻫﻢ ارز＊ت وﻟري‪.‬‬

‫پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬د افغاﻧستان د ﻧفتﻮ اړتﻴاوې ﻟﻪ بﻬر ＇خﻪ د ﻫغﻮ پﻪ واردوﻟﻮ سره بشپ‪７‬ﻳ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ ﻫﻤدې ترڅ‬ ‫ک‪ ３‬ﻧفتﻮتﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد اړتﻴا ورځ پﻪ ورځ زﻳاتﻴ‪８‬ي‪ ،‬او د ﻫغﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬بﻴ‪ ３‬ﻫﻢ ﻣخ پﻪ زﻳاتﻴدو دي‪.‬‬

‫د ټولگي دننه فعاليت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوه کسﻴزو ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬د افغاﻧستان د کاﻧﻲ سرچﻴﻨﻮ د ﻧقش‪ ３‬او د ﻟﻮست د ﻣتﻦ‬ ‫＇خﻪ پﻪ کار اخ‪５‬ستﻮ دې ﻻﻧدﻳﻨﻰ فعاﻟﻴت تر سره ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪ .١‬ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ دﻧفتﻮ زﻳر ﻣ‪ ３‬شتﻪ پﻪ ترتﻴب سره دې ﻟﻪ شﻤال ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ ترجﻨﻮب ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬پﻮرې‬ ‫ﻟ‪５‬ست ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ودې واﻳﻲ چ‪ ３‬کﻮﻣﻮ کﻤپﻨﻴﻮ‪ ،‬پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮک‪＇ ،３‬ﻪ وخت د ﻧفتﻮ د زﻳرﻣﻮ د تثبﻴت ﻟپاره ＇‪７５‬ﻧ‪３‬‬ ‫تر سره ک‪７‬ي؟‬ ‫پوښتنې‬ ‫؟‬ ‫‪ .١‬وﻟ‪ ３‬تر اوسﻪ پﻮرې د افغاﻧستان ﻧفت پﻪ پراخﻪ او ﻣﻨظﻤﻪ تﻮگﻪ ﻧﻪ دي را اﻳستل شﻮي؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬د ﻧفتﻮ زﻳر ﻣ‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮک‪ ３‬دي‪ ،‬ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬د ﻧفتﻮ ﻳﻮازﻳﻨ‪ ９‬ثبت شﻮې زﻳرﻣﻪ ＇ﻪ ﻧﻮﻣﻴ‪８‬ي او چﻴرتﻪ ده؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬ ‫‪－‬راﻧﻮ زده کﻮوﻧکﻮ ﻳﻮه ور‪＄‬پا‪１‬ﻪ‪ ،‬ﻣجﻠﻪ‪ ،‬کتاب ﻳا اﻧ＂رﻧ＂ﻲ پا‪１‬ﻪ چ‪ ３‬د افغاﻧستان دﻧفتﻮ د زﻳر ﻣﻮ د پﻠت‪ ３２‬ﻳا سﻮداگرۍ پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات وﻟري‪ ،‬وﻟﻮﻟئ او د ﻫغ‪ ３‬اخ‪ ＃‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬خپل ＊اغﻠﻲ ＊ﻮوﻧکﻲ تﻪ ＊کاره ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪52‬‬

‫اوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫‪ ٦،٢‬فلزات‬

‫‪ -٣١‬شکل‪ :‬پﻪ ﻳﻮه ډبره ک‪ ３‬د ﻣسﻮ أثار چ‪ ３‬د ﻟﻮگر ﻟﻪ عﻴﻨک ＇خﻪ ترﻻسﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫د فﻠزاتﻮ زﻳر ﻣ‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮک‪ ３‬دي؟‬

‫اﻧساﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ډﻳر پخﻮا ＇خﻪ فﻠزات پﻴژﻧدل او ﻫغﻪ ﻳ‪ ３‬کارول ‪ ،‬خﻮپخﻮا ﻳ‪ ３‬کارول ﻣحدود و‪ .‬دﻫغﻮ ﻧ‪＋‬ﻮ‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ دې برخﻮک‪ ３‬شتﻪ‪ ،‬داس‪＇ ３‬رگﻨدﻳ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ فﻠز چ‪ ３‬اﻧساﻧاﻧﻮ وپﻴژاﻧد‪،‬‬ ‫ﻣس او بﻴا وروستﻪ اوسپﻨﻪ وه‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮادک‪ ３‬د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر فﻠزاتﻮ ﻟکﻪ ﻣسﻮ‪ ،‬اوسپﻨ‪ ３‬سربﻮ‪ ،‬کروﻣﻮ‪،‬‬ ‫جستﻮ او گراﻧبﻴﻪ فﻠزاتﻮ ﻟکﻪ د سرو زرو او سپﻴﻨﻮ زرو زﻳر ﻣ‪ ３‬او سر چﻴﻨ‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬د ﻫرﻳﻮه پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫ﻟﻨ‪ ６‬ﻣعﻠﻮﻣات ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪:‬‬ ‫اوسپنه‪ :‬د اوسپﻨ‪ ３‬زﻳرﻣ‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ برخﻮ او سﻴﻤﻮک‪ ３‬شتﻪ دي‪:‬‬ ‫ د کﻨدﻫار پﻪ خاکرﻳز ک‪ ３‬چ‪ ３‬د زﻳرﻣﻮاﻧدازه ﻳ‪ ٨،٢٣ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ！ﻨﻪ ＊ﻮدل شﻮى ده او د حاجﻴگ‪，‬‬‫کان‪.‬‬ ‫ دﻫرات دغﻮر ﻳاﻧﻮ کان چ‪ ３‬پﻪ ‪١٣٨٨‬ﻫـ ل کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮې اﻳراﻧﻲ کﻤپﻨ‪ ９‬سره د پﻠ＂ﻨ‪ ３‬ت‪７‬ون‬‫شﻮى و‪.‬‬ ‫ د بدخشان د سﻴاه درې کان چ‪ ３‬ا！کﻠﻲ زﻳرﻣﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ٤٠‬تر ‪ ٤٥‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ！ﻨﻪ ده‪.‬‬‫ د پغﻤان د وﻟسﻮاﻟ‪ ９‬د اوسپﻨ‪ ３‬کان چ‪ ３‬زﻳر ﻣﻪ ﻳ‪ ١،٣٨ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ！ﻨﻮ تﻪ رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬‫ دجبل اﻟسراج د اوسپﻨ‪ ３‬کان چ‪ ３‬د زﻳر ﻣﻮ اﻧدازه ﻳ‪ ３‬اتﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ ！ﻨﻮ تﻪ رسﻴ‪８‬ي او د اوسپﻨ‪ ３‬اﻧدازه‬‫ﻳ‪ ３‬پﻪ سﻠﻮک‪＊ ٤٥ ３‬ﻮدل شﻮې ده‪.‬‬ ‫‪53‬‬

‫ د حاجي گک د اوسپنې کان‪ :‬د باﻣﻴان د جﻨﻮب ختﻴ‪ ＃‬پﻪ ‪ ٤٥‬کﻴﻠﻮ ﻣتره وا！ﻦ ک‪ ３‬پروت‬‫دى چ‪ ３‬د خپل کﻴفﻴت اوزﻳرﻣﻮ ﻟﻪ پﻠﻮه د سﻴﻤ‪ ３‬ﻳﻮ ډﻳر ﻟﻮى او ﻣﻬﻢ کان شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪ .‬د اوسپﻨ‪ ３‬زﻳر‬ ‫ﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ١،٨ ３‬ﻣﻴﻠﻴارده ！ﻨﻪ ＊ﻮدل شﻮې دي او د اوسپﻨ‪ ３‬سﻠﻨﻪ ﻳ‪＊ ٦٣،٥ ３‬ﻮدل شﻮې ده‪ .‬د کاﻧﻮﻧﻮ د‬ ‫وزارت ﻧﻮې شﻤ‪５‬رې د دغﻪ کان ثبت شﻮې زﻳرﻣ‪ ١١٠ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ！ﻨﻪ او ا！کل شﻮې زﻳرﻣ‪ ３‬ﻳ‪٢٠٧٠ ３‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ！ﻨﻪ ＊ﻮدﻟ‪ ３‬دي‪ .‬د حاجﻲ گک د کان ﻟﻪ زﻳرﻣﻮ ＇خﻪ د گ＂‪ ３‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬اﻣکان شتﻪ‪ ،‬خﻮ د‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړو کاﻧﻮﻧﻮ را اﻳستل زﻳات‪ ３‬پاﻧگ‪ ３‬تﻪ اړتﻴا ﻟري‪ .‬پﻪ پام ک‪ ３‬وه چ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٣٨٨‬ﻫـ ل‪ .‬کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬گ＂ﻪ‬ ‫اخ‪５‬ستﻨﻪ خصﻮصﻲ سکتﻮرتﻪ وسپارل شﻲ چ‪ ３‬د راتﻠﻮﻧکﻮ کﻠﻮﻧﻮ پﻪ ترڅ ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬چارې بشپ‪７‬ې او‬ ‫پﻪ کال ک‪ ３‬بﻪ ﻳﻮﻣﻴﻠﻴﻮن ！ﻨﻪ پﻮﻻد ور＇خﻪ تﻮﻟﻴد او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻫ‪５‬ﻮادو اﻟﻮتﻪ بﻪ د کار زﻣﻴﻨﻪ برابره شﻲ‪.‬‬ ‫مس‪ :‬د افغاﻧستان پﻪ ﻟسﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻣسﻮ د کاﻧﻮﻧﻮ ‪ ١٢‬زﻳر ﻣ‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ پروان ＇خﻪ‬ ‫تر فراه او کﻨدﻫار پﻮرې ﻳ‪ ３‬پراخﻪ ساحﻪ ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬ده‪ .‬پﻪ دې ک‪ ３‬د کجکﻲ ترﻣﻨ‪ ＃‬سﻴﻤ‪ ３‬ډﻳرې‬ ‫ﻣﻬﻤ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫ د ﻣسﻮ د طبقﻮ کاﻧﻮﻧﻪ پﻪ ！غر‪ ،‬خﻮرد کابل او ان د چﻬﻠستﻮن پﻪ غروﻧﻮ ک‪ ３‬تر سترگﻮ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬‫ د کابل پﻪ دربﻨدک‪ ( ３‬د عﻴﻨک ﻟﻪ کان ＇خﻪ ‪ ٩-٨‬کﻴﻠﻮ ﻣتره ﻟرې پﻪ خطﻲ ب‪２‬ﻪ د ﻣسﻮ کان پروت‬‫دى‪ ،‬د ﻣسﻮ اﻧدازه ﻳ‪ ３‬پﻪ سﻠﻮک‪ ١،٥٥ – ٠،٥٨ ３‬پﻮرې ده‪ .‬د زابل وﻻﻳت د ﻣسﻮکان د کﻨدﻻن پﻪ‬ ‫سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ثبت شﻮى دى چ‪ ３‬د ﻣسﻮ اﻧدازه ﻳ‪ ３‬پﻪ سﻠﻮک‪＇ ٠،٦٢ ３‬خﻪ تر ‪ ١،٢‬پﻮرې ده‪！ ،‬ﻮﻟﻪ زﻳرﻣﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ٥‬تر ‪ ٨‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ！ﻨﻮ پﻮرې ا！کل شﻮې ده‪.‬‬ ‫د لوگر د عينک د مسو کان‪ :‬د کابل ＊ار پﻪ جﻨﻮب ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬دى‪ ،‬ا！کﻠﻲ زﻳرﻣ‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫＇ﻠﻮر ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ！ﻨﻪ او پﻪ دغﻪ کان ک‪ ３‬د ﻣسﻮ اﻧدازه پﻪ سﻠﻮک‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ١،٢‬تر ‪ ١،٥‬پﻮرې ＊ﻮدل شﻮې‬ ‫ده‪ .‬پﻪ عﻴﻨک کان ک‪ ３‬د ﻣسﻮ ا！کل شﻮې زﻳر ﻣ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ٦‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ ！ﻨﻮ ＇خﻪ زﻳات‪＊ ３‬ﻮدل شﻮي دي‪.‬‬ ‫دکاﻧﻮﻧﻮ د وزارت ﻧﻮو شﻤ‪５‬رو دﻫغﻮ تثبﻴت شﻮې زﻳر ﻣ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ١١‬تر ‪ ١٣‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ ！ﻨﻮ ﻣسﻮ پﻮرې‬ ‫＊ﻮدﻟﻲ دي د داوطﻠب‪ ９‬ﻟﻪ چارو وروستﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪١٣٨٧‬ﻫـ ل‪ .‬کال ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮې چﻴﻨاﻳﻲ کﻤپﻨ‪９‬‬ ‫سره قرارداد ﻻسﻠﻴک ډ‪４‬ر ژر بﻪ پﻪ گ＂ﻪ اخ‪５‬ستﻨﻪ پﻴل وک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻫر کال بﻪ تقرﻳبااً ‪ ٢٠٠‬زره ！ﻨﻪ‬ ‫خاﻟص ﻣس تﻮﻟﻴد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ د ﻣسﻮ دکان زﻳرﻣ‪ ３‬دﻫرات پﻪ شﻴدا‪ ،‬بادغﻴس‪ ،‬فراه‪ ،‬ﻫﻠﻤﻨد‪ ،‬کابل‪ ،‬غزﻧﻲ‪ ،‬باﻣﻴاﻧﻮ‪ ،‬غﻮربﻨد‪،‬‬‫اﻧدراب بغﻼن او سرپل ک‪ ３‬ﻫﻢ د ارز＊ت وړ دي‪.‬‬

‫‪54‬‬

‫سره زر‪ :‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬سره زر د ﻫﻨدوکش دوو خﻮاووتﻪ پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ سﻴﻤﻮک‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮه‬ ‫پراخﻪ ساحﻪ ﻳ‪ ３‬د فﻴض آباد ﻟﻪ شﻤال ＇خﻪ پﻪ جﻨﻮب ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬تر کﻨدﻫار پﻮرې ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬ده‪ .‬ﻣﻬﻢ‬ ‫کاﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د بدخشان پﻪ ﻳفتل او د غزﻧﻲ پﻪ ﻣقر ک‪ ３‬شتﻪ‪ .‬د ﻳفتل پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د سرو زرو او کﻮارتز‬ ‫د ډبرو ＇ﻠﻮر رگﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ ﻫر ！ﻦ کاﻧﻲ تﻮ کﻮک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ ＇خﻪ تر ‪ ٨٥‬گراﻣﻮ پﻮرې سره زرشتﻪ‬ ‫دي‪.‬‬ ‫ د سروزرو ﻧﻮرې زﻳر ﻣ‪ ３‬د قﻼت پﻪ زر کشاﻧﻮ ک‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬د سرو زرو اﻧدازه ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫر ！ﻦ کاﻧﻲ‬‫تﻮکﻲ ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ ٠.٥‬خﻪ تر ‪ ١١‬گراﻣﻮ پﻮرې ده‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ د کﻮکچ‪ ３‬د سﻴﻨد او د ﻫغﻪ د ﻣرستﻴاﻻﻧﻮ پﻪ ت‪／‬ﻠﻮري ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه پراخﻪ ساحﻪ ک‪３‬‬ ‫سره زر شتﻪ چ‪ ３‬د سرو زرو اﻧدازه ﻳ‪ ３‬د شگ‪ ３‬پﻪ ﻫر ﻣکعب ﻣتر ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬تﻮگﻪ تر ‪٣٩٤‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻲ گراﻣﻮ پﻮرې ﻣحاسبﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫سپين زر‪ :‬د سپﻴﻨﻮ زرو زﻳر ﻣ‪ ３‬د پﻨجشﻴر (ﻟﻪ عﻤرز ＇خﻪ تر خاواک پﻮرې)‪ ،‬دﻫرات سﻴﻢ کﻮه‬ ‫او د بﻲ بﻲ گﻮﻫر پﻪ سﻴﻤﻪ او د کﻨدﻫار پﻪ خاکرﻳز ک‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬پخﻮا بﻪ پﻪ ﻧافﻨﻲ تﻮگﻪ اﻳستل کﻴدې‪،‬‬ ‫خﻮ اوس ور ＇خﻪ کار ﻧﻪ اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د سربو او جستوکانونه‪ :‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد افغاﻧستان ک‪ ３‬د سربﻮ او جستﻮ کاﻧﻮﻧﻪ ﻫﻢ شتﻪ‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮک‪ ３‬د کﻨدﻫار د بﻲ بﻲ گﻮﻫر د سربﻮ او جستﻮ د کان ﻧﻮم اخ‪５‬ستﻼى شﻮ چ‪ ３‬زﻳر ﻣ‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫‪！ ٢١١٠٠‬ﻨﻪ جست او ‪！ ٥٥٠٠‬ﻨﻪ سرب ＊ﻮدل شﻮي دي چ‪ ３‬د ﻫرات د چشت پﻪ سﻴﻤﻪ او د ﻫزاره‬ ‫جاتﻮ د تﻮﻟک او د غﻮربﻨد د فرﻧجل سﻴﻤ‪ ３‬ک‪ ３‬ﻫﻢ شتﻪ دي‪.‬‬ ‫د کروم د ډبرو کانونه‪ :‬د کروم د ډبرو دشتﻮاﻟﻲ ﻧ‪ ３＋‬د خﻮست‪ ،‬ﻣﻴدان وردگﻮ‪ ،‬د ﻟﻮگر‬ ‫د ﻣحﻤد اغ‪ ３‬او کﻠﻨگار او کﻨدﻫار پﻪ سﻴﻤﻮک‪ ３‬دﻳا دوﻧ‪ ３‬وړدي‪ .‬د کاﻧﻮﻧﻮ د وزارت ﻧﻮې شﻤ‪５‬رې د‬ ‫خﻮست د کروﻣﻮ د ډبرو د اﻳستﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬کﻠﻨ‪ ９‬اﻧدازه ‪！ ٧٣٠٠٠‬ﻨﻪ ＊ﻮدﻟﻰ ده چ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٣٨٦‬ﻫـ‬ ‫ل‪ .‬کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮې کﻤپﻨ‪ ９‬سره قرار داد شﻮى و خﻮ اوس د اﻣﻨﻴتﻲ حاﻟت د خرابﻮاﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻧﻪ‬ ‫اﻳستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣﻴدان وردگ وﻻﻳت دکروﻣاﻳت د کان ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬کﻠﻨ‪ ９‬اﻧدازه ﻟﻪ ‪！ ٤٠٠٠٠‬ﻨﻮ ＇خﻪ زﻳاتﻪ ＊ﻮدل شﻮې‬ ‫ده‪.‬‬

‫‪55‬‬

‫‪ -٣٢‬شکل‬

‫دټولگي دننه فعاليت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ پﻨ‪％‬ﻮ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬د ﻟﻮست د ﻣتﻦ او دافغاﻧستان د کاﻧﻮﻧﻮ د ﻧقش‪ ３‬پﻪ ﻟﻮستﻠﻮ‬ ‫دې ﻻﻧدې فعاﻟﻴت تر سره ک‪７‬ي او دخپل کار پاﻳﻠﻪ دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ ‪ :‬د اوسپﻨ‪ ３‬دکاﻧﻮﻧﻮ د سﻴﻤﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ او د ﻧقش‪ ３‬پر ﻣخ ﻳ‪ ３‬و＊ﻴئ‪.‬‬ ‫دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ ‪ :‬د سروزرو د کاﻧﻮﻧﻮ د سﻴﻤﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ او دﻧقش‪ ３‬پر ﻣخ ﻳ‪ ３‬و＊ﻴئ‪.‬‬ ‫درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ ‪ :‬د سپﻨﻮ زرو د کاﻧﻮﻧﻮ د سﻴﻤﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ او دﻧقش‪ ３‬پر ﻣخ ﻳ‪ ３‬و＊ﻴئ‪.‬‬ ‫＇ﻠﻮرﻣﻪ ډﻟﻪ ‪ :‬د ﻣسﻮ دکاﻧﻮﻧﻮ د سﻴﻤﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ او دﻧقش‪ ３‬پر ﻣخ ﻳ‪ ３‬و＊ﻴئ‪.‬‬ ‫پﻨ‪％‬ﻤﻪ ډﻟﻪ ‪ :‬د سربﻮ د کاﻧﻮﻧﻮ د سﻴﻤﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ او دﻧقش‪ ３‬پر ﻣخ ﻳ‪ ３‬و＊ﻴئ‪.‬‬

‫؟‬ ‫پوښتنې‬ ‫‪ -١‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪＇ ３‬ﻮ ډوﻟﻪ فﻠزات شتﻪ؟ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د اوسپﻨ‪ ３‬کاﻧﻮﻧﻪ د افغاﻧستان پﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮک‪ ３‬دي او د ﻫغﻮ ډﻳر ﻣﻬﻢ کان کﻮم ﻳﻮدى؟‬ ‫‪ -٣‬د ﻟﻮگر عﻴﻨک د ﻣسﻮ دکان پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬د سربﻮ او جستﻮ زﻳرﻣ‪ ３‬زﻣﻮږ دﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮک‪ ３‬دي؟ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د سپﻴﻨﻮ زرو زﻳرﻣ‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮک‪ ３‬تثبﻴت شﻮي دي؟ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬ ‫د فﻠزاتﻮ د ﻟﻮست ﻣتﻦ او د کاﻧﻮﻧﻮ ﻧقشﻪ وﻟﻮﻟئ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻫغﻮ د ﻣﻬﻤﻮ ！کﻮ پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪56‬‬

‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫دفلزاتو دکانونو اقتصادي اهميت‬

‫ﻟﻪ فﻠزاتﻮ ＇خﻪ ＇ﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي؟‬

‫‪ -٣٣‬شکل‪ :‬د عﻴﻨک د ﻣﻴسﻮ د کان د پروژې پراﻧﻴستل‬

‫ﻟکﻪ ＇رﻧگﻪ ﻣﻮچ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬وﻟﻮستل او جﻴﻮﻟﻮژﻳکﻲ ＇‪７５‬ﻧﻮ ＊ﻮدﻟ‪ ３‬ده‪ ،‬زﻣﻮږ دﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ډﻳرو‬ ‫برخﻮ ک‪ ،３‬د فﻠزاتﻮ کاﻧﻮﻧﻪ شتﻪ‪ .‬دغﻪ کاﻧﻮﻧﻪ دﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ اقصاد ک‪ ３‬د اﻫﻤﻴت وړدي‪ .‬افغاﻧستان د فﻠزى‬ ‫زﻳرﻣﻮ دﻟرﻟﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳﻮ ب‪６‬اى ﻫ‪５‬ﻮاد گ‪２‬ل کﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮاد فﻠزي زﻳرﻣ‪ ３‬د پاﻧگ‪ ３‬اچﻮﻧ‪ ،３‬د تخﻨﻴکﻲ‬ ‫وساﻳﻠﻮ‪ ،‬د فﻨﻲ پرسﻮﻧل او ﻫ‪５‬ﻮاد دﻧﻨﻪ او بﻬر د خر＇ﻼو د بازار پﻪ چﻤتﻮ کﻴدو سره پﻪ پراخﻪ اﻧدازه‬ ‫را اﻳستل کﻴداى شﻲ‪.‬‬ ‫فﻠزات ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى اقتصادي ارز＊ت ﻟري‪ .‬د کرﻧ‪ ،３‬سﻮداگرۍ‪ ،‬تخﻨﻴک او د ژوﻧد دﻧﻮرو چارو پﻪ‬ ‫برخﻮک‪ ３‬د اقتصادي فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ پر ﻣختگﻮﻧﻪ‪ ،‬د فﻠزي صﻨاﻳعﻮ ﻟﻪ پر ﻣختﻴا سره اړه ﻟري‪ .‬فﻠزي زﻳرﻣ‪３‬‬ ‫دﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد دصﻨعتﻲ کﻴدو‪ ،‬د خﻠکﻮ د ژوﻧد دکچ‪ ３‬دﻟﻮړﻳدو او داقتصادي پر ﻣختﻴا ﻟپاره ﻳﻮ ﻣﻬﻢ‬ ‫ضرورت دى‪＊ .‬کاره خبره ده چ‪ ３‬دﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد د صﻨاﻳعﻮ بﻨس＀ د فﻠزاتﻮ پﻪ زﻳرﻣﻮ او د اوسپﻨ‪ ３‬وﻳﻠﻲ‬ ‫کﻮﻟﻮ پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬د اوسپﻨ‪ ３‬د وﻳﻠﻲ کﻮﻟﻮ فابرﻳک‪ ３‬ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬باﻳد د ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻮ د‬ ‫پﻴرودﻟﻮ ﻟپاره زﻳات‪ ３‬پﻴسﻲ وﻟگﻮي‪ ،‬ﻧﻮﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ب＂ﻴﻮ او د اوسپﻨ‪ ３‬دوﻳﻠ‪ ３‬کﻮﻟﻮ د فابرﻳکﻮ جﻮړول‬ ‫دﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد د اقتصاد ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ جﻮړوي‪ .‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ باﻳد دفﻠزي صﻨاﻳعﻮ د راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻫﻠ‪３‬‬ ‫‪＄‬ﻠ‪ ３‬وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪57‬‬

‫دافغاﻧستان پﻪ شان دﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟپاره د فابرﻳکﻮ جﻮړول چ‪ ３‬پﻮره اﻧدازه خام تﻮکﻲ ﻟري‪ ،‬ﻳﻮ اقتصادي‬ ‫او ﻣﻬﻢ کار او د ﻫ‪５‬ﻮاد داقتصادي بﻨس＀ پﻪ پﻴاوړي کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ډﻳرگ＂ﻮر دي‪.‬‬ ‫د فﻠزاتﻮ ‪＄‬اﻧگ‪ ７‬تﻴاوې ﻟﻪ اقتصادي پﻠﻮه ارز＊ت ﻟري چ‪ ３‬پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ برخﻮک‪ ３‬ور＇خﻪ کار اخﻴستل‬ ‫کﻴداى شﻲ‪＄ :‬ﻴﻨ‪ ３‬فﻠزات د زﻧگ ضد ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴا وﻟري ﻟکﻪ قﻠعﻲ‪ ،‬سرب او ﻧکل‪ .‬ﻟﻪ سرو زرو ＇خﻪ‬ ‫د گا‪１‬ﻮ او پﻮﻟﻲ واحد د ﻣﻼت‪ ７‬پﻪ تﻮگﻪ پﻪ باﻧکﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ترې کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻟﻪ سپﻴﻨﻮ زرو ＇خﻪ پﻪ‬ ‫ﻧقره ﻳ‪ ３‬ﻣسکﻮکاتﻮ او گا‪１‬ﻮک‪ ３‬کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ .‬اوسپﻨﻪ د تخﻨﻴکﻲ وساﻳﻠﻮ د جﻮړوﻟﻮ او ﻧﻮر فﻠزات‬ ‫ﻟکﻪ ﻣس‪ ،‬سپﻴﻦ زر او اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ چ‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا او تﻮدوخ‪ ３‬دﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ وړتﻴاﻟري‪＄ ،‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮرﻟﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫ﻧﻮرو فﻠزاتﻮ سره د ترکﻴب کﻴدو ‪＄‬اﻧگ‪ ７‬تﻴا ﻟري‪ ،‬د بﻴﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ د ﻣسﻮ او جستﻮ ﻟﻪ گ‪６‬وﻟﻮ ＇خﻪ‬ ‫بروﻧز تر ﻻسﻪ کﻮي او دسﻤاواروﻧﻮ‪ ،‬چﻠﻤچﻲ گاﻧﻮ‪ ،‬د دروازو پﻪ دست‪／‬ﻴروﻧﻮ او د ﻧﻮرو بروﻧزي وساﻳﻠﻮ‬ ‫پﻪ جﻮړوﻟﻮ ک‪ ３‬ور ＇خﻪ کار اخﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ فﻠزات ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى اﻫﻤﻴت ﻟري او د دروازو‪ ،‬ک‪７‬کﻴﻮ‪،‬‬ ‫ک＂ﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻣ‪５‬زوﻧﻮ‪＇ ،‬ﻮکﻴﻮ‪ ،‬د ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻮ پﻪ پرزو‪ ،‬د فابرﻳکﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ او دﻟﻮ＊ﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ ک‪ ３‬ور＇خﻪ‬ ‫کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ټولگي دننه فعاليت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ＇ﻮ ډﻟ‪ ３‬شﻲ‪ :‬ﻫره ډﻟﻪ دې دفﻠزاتﻮ پﻪ اقتصادي ارز＊ت خبرې وک‪７‬ي او د خپﻠﻮ‬ ‫خبرو پاﻳﻠ‪ ３‬دې ﻧﻮروتﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫؟‬ ‫پوښتنې‬ ‫‪ -١‬وﻟ‪ ３‬فﻠزات زﻳات اﻫﻤﻴت ﻟري؟‬ ‫‪ -٢‬سره زر د ﻧﻮرو فﻠزاتﻮ پﻪ پرتﻠﻪ کﻮﻣﻪ ＊ﻴگ‪２‬ﻪ ﻟري؟‬ ‫‪ -٣‬ﻟﻪ فﻠزاتﻮ ＇خﻪ د＇ﻪ ډول وساﻳﻠﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ ک‪ ３‬کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬ ‫د ﻟﻮست دﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮستﻠﻮ سره دفﻠزاتﻮ د اقتصادي اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ فکر وک‪７‬ئ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ﻟﻮست‬ ‫ک‪ ３‬دﻫغﻮ پﻪ اړه خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮتﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪58‬‬

‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫‪ ٧،٢‬د ودان‪ ９‬د ډبرو کانونه‬

‫د کابل پﻪ ＊ارکﻰ ﻳﻮ کارکﻮوﻧکﻰ د ﻣرﻣرﻳﻨﻮ ډبرو د تﻮږﻟﻮ پﻪ حال کﻰ‬

‫‪ -٣٤‬شکل‪:‬‬

‫د گراﻧﻴت د ډبرې ﻳﻮ تصﻮﻳر‬

‫د وداﻧﻴﻮ د ډبرو کاﻧﻮﻧﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کﻮﻣﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬دی؟‬ ‫افغاﻧستان ﻳﻮ غرﻧی ﻫ‪５‬ﻮاد دى‪ ،‬د تعﻤﻴراتﻲ ډبرو د ﻣﻨابعﻮ ﻟﻪ پﻠﻮه ډﻳر غﻨﻲ دى‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ډﻳرې پخﻮا‬ ‫زﻣاﻧ‪ ３‬راﻫس‪ ３‬پﻪ وداﻧﻴﻮ ک‪ ３‬کارول کﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ ﻻﻧدې ډوﻟﻪ دي‪:‬‬ ‫الف‪ :‬د گرانيت ‪( Granite‬خارا) ډبرې‬

‫دا ډول ډبرې د‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ ژورو برخﻮک‪ ３‬ﻟﻪ اورغﻮر ‪＄‬ﻮوﻧکﻮ تﻮکﻮ ＇خﻪ ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠی دي‪ .‬دا‬ ‫ډبرې ﻟﻪ درو ﻣختﻠﻮ ﻣﻨراﻟﻮﻧﻮ جﻮړې شﻮﻳدي فﻠد سپار‪،‬ﻣاﻳکا او کﻮارتز‪ ،‬چ‪ ３＊ ３‬ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دده داﻧا‬ ‫تر ＇ﻨگ غروﻧﻮ او ﻧﻮرو غرﻧﻴﻮ سﻴﻤﻮ ډبرو ﻟکﻪ ساﻟﻨگﻮﻧﻮ ک‪ ３‬تر ﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪ .‬دا ډبرې د تراکﻢ او‬ ‫سختﻮاﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د وداﻧﻴﻮ پﻪ زﻳﻨﻮ‪ ،‬تﻬدابﻮﻧﻮ ﻳا بﻨس＂ﻮﻧﻮ او د س‪７‬کﻮﻧﻮ پﻪ فرش ک‪ ３‬کارول کﻴ‪８‬ى‪.‬‬ ‫ب ‪ :‬بزلت ‪Basalt‬‬

‫دا ډبری د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻣخ تﻪ داور غﻮر ‪＄‬ﻮﻧکﻮد ﻻ وا ﻣﻮادو پات‪ ３‬شﻮې ډبرې دي‪ ،‬چ‪ ３‬د اورغﻮر‪＄‬ﻮوﻧکﻮ‬ ‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ ﻳعﻨ‪ ３‬د آتشفشان غروﻧﻮ پﻪ ﻟﻤﻨﻮ ک‪ ３‬شتﻮن ﻟري‪ .‬د افغاﻧستان پﻪ زﻳاترو غرﻧﻴﻮ سﻴﻤﻮ ک‪３‬‬ ‫پرﻳﻤاﻧﻪ پﻴداکﻴ‪８‬ي‪ .‬ددې ډول ډبرو ﻣﻬﻢ ﻣﻨراﻟﻮﻧﻪ عبارت دي ﻟﻪ‪ :‬پﻴروکسﻴﻦ‪ ،‬فﻠد سپار‪ ،‬اﻟﻴﻮﻳﻦ او‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬فﻠزي ﻣﻨراﻟﻮﻧﻪ دي‪ .‬دا ډبرې پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي أب او ﻫﻮا ک‪ ３‬پر ﻟﻮﻳﻮ او وړو ！ﻮ！ﻮ ﻣاتﻴ‪８‬ي او دوداﻧﻴﻮ‬ ‫پﻪ تﻬدابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کارول کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ج‪ :‬متحوله ډبرې‪ :‬چ‪ ３‬پﻪ درﻳابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ رسﻮب او آﻫکﻲ ډبرو ＇خﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻴ‪８‬ي‪ .‬د وخت پﻪ‬ ‫ت‪５‬رﻳدو فشار او تﻮدو خ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ پﻪ ﻣرﻣرو بدﻟﻴ‪８‬ي‪ ،‬ددې ډبرو ذخﻴرې زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ډﻳرې دي‪،‬‬ ‫دش‪／‬ﻮ او رسﻮبﻲ ډبرې د وخت پﻪ ت‪５‬رﻳدو سره پﻪ کﻠکﻮ تختﻪ ﻳ‪ ３‬ډبرو بدﻟﻴ‪８‬ي‪ .‬چ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻫﻢ پﻪ زﻳاتﻪ‬ ‫کچﻪ کارول کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪59‬‬

‫د‪ :‬د رخام او مرمرو ډبرې‪Marble:‬‬

‫دا ﻫغﻪ تغﻴر ﻣﻨﻮﻧک‪ ３‬أﻫکﻲ ډبرې دي چ‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ او＊کﻠﻮ رﻧگﻮﻧﻮ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬پﻴداکﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫خاﻟص ﻣرﻣر سپﻴﻦ رﻧگ ﻟري‪ ،‬ﻣرﻣر ډبرې اﻫک‪ ３‬ډبرې دي چ‪ ３‬دفشار او تﻮدو خ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ب‪２‬ﻪ‬ ‫بدﻟﻮن کﻮي‪ ،‬دپرې کﻴدو او تخﻨﻴکﻲ پاﻟش پﻪ واسطﻪ ‪＄‬ﻼ او ＊کﻼ پﻴداکﻮي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ دا ډبري‬ ‫دو داﻧﻴﻮ پﻪ ＊کﻼ‪ ،‬دچاى خﻮړﻟﻮ ﻣ‪５‬زوﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻮ＊ﻮ‪ ،‬د زﻳارتﻮﻧﻮ پﻪ ﻟﻮحﻮ او أن د ﻣجسﻤﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ ک‪３‬‬ ‫ور＇خﻪ گ＂ﻪ اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣرﻣر ډبرې پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ډ‪４‬رې پﻴداکﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻟﻪ دې جﻤﻠ‪ ３‬کﻮﻻى شﻮ د ﻧﻨگرﻫار د خﻮږﻳا‪１‬ﻮ او د‬ ‫اچﻴﻦ سﻴﻤﻪ‪ ،‬د ﻫرات وﻻﻳت د چشت پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬او د ﻣﻴدان وردگ د کﻮ！ﻪ عشرو پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د‬ ‫ﻣرﻣر ډبرې پﻴداکﻴ‪８‬ي د کابل پﻪ وﻻﻳت ک‪ ３‬کﻮﻻي شﻮ چﻪ د بادام باغ‪ ،‬رﻳشخﻮر‪ ،‬قرغ‪ ３‬او تره خﻴﻠﻮ‬ ‫＇خﻪ ﻳادوﻧﻪ وک‪７‬و‪.‬‬ ‫د وداﻧﻴﻮ د ډبرو تر ＇ﻨگ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬دو داﻧﻴﻮ ﻧﻮر تﻮکﻲ ﻫﻢ پﻴدا کﻴ‪８‬ى ﻟکﻪ چﻮﻧﻪ‪ ،‬گچ چ‪ ３‬پﻪ زﻳاتﻪ‬ ‫کچﻪ دو داﻧﻴﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ ک‪ ３‬کارول کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫أﻫکﻲ ﻣﻮاد ﻟﻪ تخﻨﻴکﻲ عﻤﻠﻴ‪ ３‬وروستﻪ پﻪ سﻤﻨتﻮ بدﻟﻴ‪８‬ي‪ ،‬د بﻴﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول‪ ،‬غﻮري سﻤﻨت‪ ،‬جبل‬ ‫اﻟسراج د سﻤﻨتﻮ د تﻮﻟﻴدوﻧکﻮ ﻟﻪ ارز＊تﻨاکﻮ او ﻣﻬﻤﻮ ﻣرکزوﻧﻮ ＇خﻪ دي‪ ،‬چ‪ ３‬ﻫﻤدا اوس ﻳ‪ ３‬د تﻮﻟﻴد‬ ‫کچﻪ پﻪ بدﻟﻮن ک‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫په ټولگي کې فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پر ＇ﻠﻮرو ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې دﻟﻮست ﻟﻪ ﻣتﻦ ＇خﻪ د گ＂‪ ３‬اخ‪５‬ستﻨ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻟﻮست ﻟﻪ ﻣتﻦ ＇خﻪ پﻪ گ＂‪ ３‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬سره د ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ د ﻣرﻣر ډبرې ډﻳرې‬ ‫پﻴداکﻴ‪８‬ي ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻟﻮست ﻟﻪ ﻣتﻦ ＇خﻪ پﻪ گ＂‪ ３‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬سره د بازاﻟت ډبرو پﻪ ﻫکﻠﻪ او ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ د‬ ‫گ＂‪ ３‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬پﻪ باب ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫＇ﻠﻮرﻣﻪ ډﻟﻪ دې ﻟﻪ ش‪／‬ﻮ ＇خﻪ د جﻮړوشﻮو ډبرو د ‪＄‬اﻧگرتﻴاوو او د رسﻮبﻲ ډبرو او تغﻴﻴر ﻣﻨﻮﻧکﻮ ډبرو‬ ‫پﻪ باب ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -١‬د گراﻧﻴت ﻟﻪ ډبرو ＇خﻪ پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ -٢‬درخام او ﻣرﻣر ډبرې د ﻧﻮرو ډبرو پﻪ پرتﻠﻪ ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري‪ ،‬ﻟﻨ‪ ６‬ﻳ‪ ３‬تشرﻳح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د کابل پﻪ کﻮﻣﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د ﻣرﻣر ډبرې پﻴداکﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ -٤‬د سﻤﻨتﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ＇ﻪ ډول خاﻣﻮ ﻣﻮادو ＇خﻪ گ＂ﻪ اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د ﻫغ‪ ３‬ﻣﻬﻤ‪ ３‬فابرﻳک‪３‬‬ ‫پﻪ کﻮﻣﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د وداﻧﻴﻮ د ﻳﻮ ډول کاﻧﻲ ډبرو ﻧﻮم واخﻠئ‪ ،‬د ﻫغ‪ ３‬د ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴا وو او اﻫﻤﻴت پر باب پﻨ‪％‬ﻪ کر＊‪３‬‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات برابر ک‪７‬ئ‪.‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪60‬‬

‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬

‫‪ ٨،٢‬قيمتي ډبرې‬ ‫ازبﻜستان‬ ‫تاجﻜستان‬

‫ترﻛﻤﻨستان‬

‫سرسﻨﮓ‬ ‫د پﻨجشﻴر دره‬ ‫جﮕدﻟﻚ‬

‫ﻛابﻞ‬

‫ﻫرات‬

‫ﻻجﻮرد‬ ‫زﻣرد‬ ‫ﻳاﻗﻮت‬ ‫بﻴراﻳت‬ ‫ﻛﻬربا‬ ‫ﻧﻮر شﻴان‬

‫اﻳران‬

‫ﻛﻨدﻫار‬

‫پاﻛستان‬

‫‪ -٣٥‬شکل‬ ‫د افغاﻧستان د ‪－‬راﻧبﻴﻪ تﻴ‪８‬و ﻣﻬﻤ‪ ３‬سﻴﻤ‪３‬‬

‫‪ ٨،٢‬گراﻧبﻴﻪ ډبرې ＇ﻪ ډول ډبرى دي او دافغاﻧستان پﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮک‪ ３‬ﻣﻮﻧدل کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫قﻴﻤتﻲ تﻴ‪８‬ي اﻟﻤاس‪ ،‬ﻻجﻮرد ﻟعل(ﻻل) ﻳاقﻮت او زﻣرد دي چ‪ ３‬دﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ سﻴﻤﻮک‪ ３‬شتﻪ ﻟﻪ‬ ‫دې جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ اﻟﻤاس‪ ،‬ﻳاقﻮت‪ ،‬زﻣرد او ﻟعل قﻴﻤتﻲ تﻴ‪８‬ې او ﻻجﻮرد اﻣﻴتﻴست او ﻧﻮرې ﻟ‪ ８‬قﻴﻤتﻲ‬ ‫دي چ‪ ３‬دﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ خبرې کﻮو‪:‬‬ ‫الف) الماس‬ ‫اﻟﻤاس د ﻧﻮرو تﻴ‪８‬و پﻪ پرتﻠﻪ ډﻳر کﻠکﻮاﻟﻰ‪！ ،‬ﻴﻨگﻮاﻟﻰ او روڼ رﻧگ ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ دی چ‪３‬‬ ‫د‪＄‬ﻴﻨﻮ شﻴاﻧﻮ پﻪ پرې کﻮﻟﻮ او ترا شﻠﻮک‪ ３‬ور＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ .‬سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬تر اوسﻪ پﻮرې‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬اﻟﻤاس ﻧﻪ دي ﻣﻮﻧدل شﻮي‪ ،‬خﻮ دجﻴﻮﻟﻮژي پﻮﻫان واﻳﻲ چ‪ ３‬د بدخشان‪ ،‬پﻪ ﻣرکزي‬ ‫سﻴﻤﻮ‪ ،‬ﻟﻮگر او غﻮربﻨد ک‪ ３‬د اﻟﻤاسﻮ د پﻴداکﻴدو اﻣکان شتﻪ دى‪.‬‬ ‫‪61‬‬

‫ب) الجورد‬ ‫ﻟ‪８‬ه گراﻧبﻴﻪ تﻴ‪８‬ه ده ﻟﻪ ډﻳر پخﻮا ﻳعﻨ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫＇ﻠﻮر زره ﻳا پﻨ‪％‬ﻪ زره کاﻟﻪ پخﻮا ＇خﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫دبدخشان د جرم د وﻟسﻮاﻟ‪ ９‬د حضرت‬ ‫سعﻴد پﻪ کﻠﻲ ک‪ ３‬اﻳستل پﻴل شﻮى وو‪،‬‬ ‫خﻮ پﻪ اوسﻨ‪ ９‬ب‪２‬ﻪ ﻳ‪ ３‬تﻮﻟﻴد ﻟﻪ ‪ ١٩٣٤‬م ‪.‬‬ ‫کال ＇خﻪ را پﻴل شﻮی دی‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان پﻪ شﻤال ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د‬

‫‪ -٣٦‬شکل‬ ‫(ﻻجﻮردو) د تﻴ‪８‬ي ﻳﻮاﻧ‪％‬ﻮر‬

‫ﻻجﻮردو د ‪ ٢٧‬سﻴﻤﻮ اوزﻳرﻣﻮ ＇‪７５‬ﻧﻪ‬ ‫تر سره شﻮې ده چ‪ ３‬پﻪ دې ک‪ ３‬د بدخشان وﻻﻳت د جرم د وﻟسﻮاﻟ‪ ９‬اړوﻧد د سرسﻨگ کان د‬ ‫ﻟﻮړ اﻫﻤﻴت ﻟروﻧکﻰ او ترگ＂‪ ３‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬ﻻﻧدې دى‪ .‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ زﻳرﻣﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻻجﻮردو اﻧدازه‬ ‫‪！ ١٢٩٠‬ﻨﻪ ده‪ .‬د سرسﻨگ پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮاز ﻳتﻮب سره ‪！ ١٤١‬ﻨﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ درجﻪ ﻻجﻮرد او‬ ‫‪！ ٦٥‬ﻨﻪ دوﻳﻤﻪ درجﻪ تثبﻴت شﻮي دي‪ .‬ﻫغﻪ ﻻجﻮرد چ‪ ３‬دﻟﻨدن پﻪ ﻣﻮزﻳﻢ ک‪ ３‬اﻳ‪＋‬ﻮدل شﻮي دي‪،‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻻجﻮرد دي چ‪ ٣٨٠٠ ３‬کاﻟﻪ ﻣخک‪ ３‬اﻳستل شﻮي دي‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻫر کال‬ ‫‪ ٥‬ﻧﻪ تر ‪！ ١٠‬ﻨﻮ پﻮرې ﻻجﻮرد اﻳستل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ډﻳره برخﻪ ﻳ‪ ３‬بﻴﻼبﻴﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ صادرﻳزي او ﻟﻪ‬ ‫ډﻳرې ﻟ‪８‬ې برخ‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ پﻪ ﻣرکزوﻧﻮ ک‪ ３‬کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻻجﻮرد د جﻨﻴست ﻟﻪ پﻠﻮه‪ ،‬د رﻧگﻮﻧﻮ د ډوﻟﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻧرم واﻟ‪ ３‬او رو‪１‬ﻮاﻟﻲ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻧﻮرو‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟﻪ ﻻجﻮردو ＇خﻪ اﻣتﻴاز او ﻟﻮړتﻴا ﻟري چ‪ ３‬پﻪ تﻮره ابﻲ‪ ،‬رو＊اﻧﻪ ابﻲ‪ ،‬ډ‪４‬ر رو＊اﻧﻪ ابﻲ او‬ ‫شﻨﻪ رو＊اﻧﻪ رﻧگﻮﻧﻮ باﻧدې ﻣﻮﻧدل کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻻجﻮرد د تﻴ‪８‬و پﻴژﻧدﻧ‪ ３‬او سﻮداگرﻳز بازار ﻟﻪ پﻠﻮه پﻨ‪％‬ﻪ‬ ‫ډوﻟﻪ دي‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ‪ ،‬دوﻳﻤﻪ‪ ،‬درﻳﻤﻪ‪＇ ،‬ﻠﻮرﻣﻪ‪ ،‬او پﻨ‪％‬ﻤﻪ درجﻪ ﻻجﻮرد‪.‬‬ ‫ﻻجﻮرد تخﻨﻴکﻲ استعﻤال ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻳﻮازې پﻪ گا‪１‬ﻮ او زﻳﻨتﻲ وساﻳﻠﻮ ک‪ ３‬کارول کﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻻجﻮردو‬ ‫اﻳستﻨﻪ پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ پرﻟﻪ پسﻲ تﻮگﻪ پر ﻣخ رواﻧﻪ وه‪ ،‬خﻮ د اﻣﻨﻴتﻲ حاﻻتﻮ د خراب‪ ９‬ﻟﻪ‬ ‫کبﻠﻪ ﻳ‪ ３‬اﻳستل ‪＄‬ﻨ‪４６‬دﻟﻲ دي‪ ،‬خﻮ د ﻧاﻣسؤوﻟﻮ خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا ﻳ‪ ３‬پﻪ غﻴر ﻣجاز او ﻧاقاﻧﻮﻧﻪ ب‪２‬ﻪ اﻳستل‬ ‫‪62‬‬

‫روان دي چ‪ ３‬د کاﻧﻮﻧﻮ د وﻳجاړﻳدو او دوﻟت تﻪ دﻧﻪ جبران ک‪５‬دوﻧکﻲ زﻳان ﻻﻣل شﻮي چ‪ ３‬ددغﻮ‬ ‫کاﻧﻮﻧﻮ بﻴارغاوﻧ‪ ３‬تﻪ بﻪ پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ک‪ ３‬ډ‪４‬رې پاﻧگ‪ ３‬تﻪ اړتﻴا وي‪.‬‬ ‫ج) لعل‬ ‫د ﻟعل کاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬د بدخشان پﻪ‬ ‫اشکاشﻢ او د سروبﻲ پﻪ جگدﻟک‬ ‫ک‪ ３‬دي او د پﻴازي ﻟعل کاﻧﻮﻧﻪ د‬ ‫کﻨدﻫار پﻪ خاکرﻳز ک‪ ３‬شتﻪ‪ .‬ﻟعل‬ ‫ﻟﻮړه درجﻪ کﻠکﻮاﻟﻰ ﻟري او سﻮر‪،‬‬ ‫بﻨفش ډوﻟﻪ‪ ،‬شﻴﻦ تﻪ ورتﻪ أبﻲ‪ ،‬ژﻳ‪ -٣٧ ７‬شکل‬

‫ﻳا تﻮر رﻧگﻮﻧﻪ ﻟري‪.‬‬

‫د ﻟعل د تﻴ‪８‬ې ﻳﻮ اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫د) ياقوت‬ ‫د ﻣﻬﻤﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوو ﻟروﻧکی دی‪ .‬د‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟ‪ ３‬ﻟﻪ جﻮاﻫراتﻮ ＇خﻪ شﻤ‪５‬رل‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د پا‪ ３１‬ک‪５‬دﻟﻮ وړتﻴا ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫درجﻪ ﻳ‪ ３‬سختﻪ ده‪ .‬د رو＊اﻧﻪ سﻮر‬ ‫اﻧاري رﻧگ ﻟروﻧکی او ‪＄‬ﻼ ﻳ‪＊ ３‬ﻴ‪３＋‬‬ ‫تﻪ ورتﻪ ده‪ ،‬ﻳاقﻮت د سروبﻲ وﻟسﻮاﻟ‪９‬‬ ‫د ج‪／‬دﻟ‪ ，‬پﻪ س‪５‬ﻤﻪ ک‪ ３‬پﻪ سﻮر او‬ ‫گﻼبﻲ رﻧ‪／‬ﻮﻧﻮ پﻴدا ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪ -٣٨‬شکل‬ ‫د کان پﻪ تﻴ‪８‬ه ک‪ ３‬د سرو ﻳاقﻮتﻮ ﻳﻮ اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫‪63‬‬

‫هـ) زمرد‬ ‫د زﻣردو کاﻧﻮﻧﻪ د پﻨجشﻴر د خﻨج‪،‬‬ ‫بزﻣال او ﻣکﻨﻲ پﻪ سﻴﻤﻮ او دکﻮﻧ‪ ７‬پﻪ‬ ‫باډﻳل دره ک‪ ３‬شتﻪ دي‪ .‬د پﻨجشﻴر زﻣرد‬ ‫زﻣردي شﻴﻦ رﻧگ او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬وخت ابﻲ‬ ‫ډوﻟﻪ رگﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬زﻳرﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ٤٤٠ ３‬کﻴﻠﻮ‬ ‫گراﻣﻪ ا！کل شﻮي دي تر اوسﻪ پﻮرې پﻪ‬ ‫افغاﻧستان ک‪ ３‬د گراﻧبﻴﻪ تﻴ‪８‬و زﻳرﻣ‪ ３‬پﻪ‬ ‫فﻨﻲ او عصري ب‪２‬ﻪ تر استفادې ﻻﻧدې‬ ‫ﻧﻪ دي راغﻠﻲ‪.‬‬

‫‪ -٣٩‬شکل‬

‫پﻪ کاﻧﻲ تﻴ‪８‬و ک‪ ３‬د زﻣردو ﻳﻮاﻧ‪％‬ﻮر‬

‫دټولگي دننه فعاليت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬دﻟﻮست د ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮستﻠﻮ سره دې دﻻجﻮردو او ﻧﻮرو‬ ‫قﻴﻤتﻲ ډبرو زﻳرﻣ‪ ３‬ﻟروﻧکﻰ سﻴﻤ‪ ３‬د افغاﻧستان د کاﻧﻮﻧﻮ پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوښتنې‬ ‫؟‬ ‫‪ -١‬گراﻧبﻴﻪ ډبرې کﻮﻣﻮ ډبرو تﻪ وﻳل کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ -٢‬دجﻴﻮﻟﻮژي دپﻮﻫاﻧﻮ پﻪ عقﻴده د اﻟﻤاسﻮ دپﻴداکﻴدو سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬چﻴرې ا！کل شﻮي دي؟‬ ‫‪ -٣‬ﻻل د افغاﻧستان پﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮک‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻮ رﻧگﻮﻧﻮ سره ﻣﻮﻧدل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٤‬ډﻳر ＊کﻠﻲ ﻳاقﻮت د افغاﻧستان پﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮک‪ ３‬ﻣﻮﻧدل کﻴ‪８‬ي او کﻮم رﻧگ ﻳ‪ ３‬ډﻳر ﻧﻮم‬ ‫ﻟري‪.‬‬ ‫‪ -٥‬زﻣرد د افغاﻧستان پﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮک‪ ３‬شتﻪ‪ ،‬ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫ﻳﻮه قﻴﻤتﻲ تﻴ‪８‬ه چ‪ ３‬پﻪ گا‪１‬ﻮ ک‪ ３‬ور＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬غﻮره ک‪７‬ئ د ﻫغ‪ ３‬د اﻫﻤﻴت‪ ،‬ارز＊ت‬ ‫او جﻨسﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻪ راتﻠﻮﻧک‪ ３‬درسﻲ ساعت ک‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮ اﻟﻮتﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪64‬‬

‫يووېشتم لوست‬

‫‪ ٨،٢‬د کانونو او انرژي د حالت څېړنه‬

‫‪ -٤٠‬شکل‬ ‫د ﻣزار شرﻳف د ﻧفتﻮ او ‪－‬ازو د تصدۍ‬ ‫اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د اﻧرژۍ او کاﻧﻮﻧﻮ صﻨعت ＇ﻨ‪／‬ﻪ دى؟‬

‫ﻟکﻪ ＇رﻧگﻪ ﻣﻮ چ‪ ３‬وﻟﻮستل د اﻧرژۍ ﻣﻬﻤ‪ ３‬سرچﻴﻨ‪ ３‬د ډبروسکاره‪ ،‬ﻧفت‪ ،‬گاز‪ ،‬اوبﻪ‪ ،‬باد‪ ،‬ﻟﻤر‬ ‫او ﻧﻮر دي‪ .‬چ‪ ３‬دﻟتﻪ دﻫرې ﻳﻮې حاﻟت ＇‪７５‬و‪:‬‬ ‫دډبرو سکاره‪ :‬زﻣﻮږ دﻫ‪５‬ﻮاد د ډبروسکاره د دره صﻮف‪ ،‬اشپشت‪ ،３‬کرکر او دﻫرات د سبزک ﻟﻪ‬ ‫ﻣسجد چﻮبﻲ کاﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ تر ﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ډبرو سکرو ﻟﻮﻳﻮ زﻳرﻣﻮ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤال او ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻳﻮه پراخﻪ ساحﻪ ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬ده چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫرات‬ ‫＇خﻪ ﻳ‪ ３‬تر تخار پﻮرې پراخﻮاﻟی ﻟري او د ډبرو سکرو ډﻳره برخﻪ د اشپشت‪ ３‬او کرکر ﻟﻪ کان‬ ‫＇خﻪ رااﻳستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫نفت‪ :‬د ﻧفتﻮ جﻴﻮﻟﻮژﻳکﻲ ＇‪７５‬ﻧﻮ ＊ﻮدﻟ‪ ３‬ده چ‪ ３‬د ﻧفتﻮ د زﻳرﻣﻮ د شتﻮاﻟﻲ پراخﻪ اﻣکاﻧات دﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫پﻪ شﻤال ک‪ ３‬ﻟﻪ تخار ＇خﻪ داﻳران تر پﻮﻟﻮ پﻮرې او دﻫغﻮ پﻪ دوام پﻪ جﻨﻮب او ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬تر‬ ‫پکتﻴکا پﻮرې پراخﻮاﻟی ﻟري‪ .‬د ﻧفتﻮ ﻳﻮازﻳﻨ‪ ９‬ثبت شﻮې زﻳرﻣﻪ پﻪ جﻮزجان ک‪ ３‬ده چ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪３‬‬ ‫ک‪ ３‬د اﻧگﻮت‪ ،‬اق درﻳا‪ ،‬قشقري او زﻣردساې کاﻧﻮﻧﻪ د ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪.‬‬

‫‪65‬‬

‫گاز ‪ :‬د گازوﻧﻮ د زﻳرﻣﻮ د شتﻮاﻟﻲ اﻣکاﻧات د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬شتﻪ‪ .‬پﻪ اوسﻨﻲ وخت‬ ‫ک‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻳﻮ＇ﻪ ﻟﻮﻳ‪ ３‬زﻳرﻣ‪ ３‬د خﻮاجﻪ گﻮگردک‪ ،‬ﻳتﻴﻢ تاق‪ ،‬خﻮاجﻪ بﻮﻻن او دجرقدوق پﻪ سﻴﻤﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د جﻮزجان پﻪ وﻻﻳت ک‪ ３‬ﻣﻮﻧدل شﻮي دي چ‪ ３‬پخﻮاﻳ‪ ３‬را اﻳستل پﻴل شﻮي وو‪ .‬دﻫغﻮ ډﻳره‬ ‫برخﻪ دخﻮاجﻪ گﻮگردک او جرقدوق ﻟﻪ سﻴﻤﻮ ＇خﻪ را اﻳستل کﻴده او پخﻮاﻧﻲ شﻮروي اتحادتﻪ‬ ‫صادرﻳدل‪ .‬ﻧﻮرپات‪ ３‬گاز د ﻣزارشرﻳف د سرې او بر‪＋４‬ﻨا پﻪ فابرﻳک‪ ３‬ک‪ ３‬اود بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد ﻟپاره د‬ ‫＇ﻠﻮ ﻳ‪＋‬تﻮ کﻠﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻮده ک‪ ３‬کارول شﻮي دي چ‪ ３‬اوس ډﻳره ﻟ‪８‬ه استفاده ور ＇خﻪ کﻴ‪８‬ى‪ .‬د کاﻧﻮﻧﻮ‬ ‫د وزارت پﻼن دا ＊کاره کﻮي چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻧفتﻮ ﻳﻮ کان اود گازوﻧﻮ ﻳﻮکان خصﻮصﻲ سکتﻮر تﻪ‬ ‫ورک‪７‬ل شﻮى اود ‪ ٤-٣‬کﻠﻮﻧﻮ پﻪ ترڅ ک‪ ３‬بﻪ گ＂‪ ３‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬تﻪ چﻤتﻮ شﻲ‪.‬‬ ‫اوبه‪ :‬د افغاﻧستان سﻴﻨدوﻧﻪ د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ډﻳرې ＊‪ ３‬سر چﻴﻨ‪ ３‬دي‪ ،‬ﻟﻪ دې پﻠﻮه ﻳﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر ﻫغﻪ بﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬پخﻮا د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد ﻟپاره جﻮړ شﻮي وو‪ ،‬کافﻲ ﻧﻪ دي او باﻳد چ‪ ３‬دبر‪＋４‬ﻨا‬ ‫د اﻧرژۍ دتﻮﻟﻴد ﻟپاره ﻟﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ ﻻزﻳاتﻪ گ＂ﻪ واخ‪５‬ستل شﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻫغﻪ تﻮر بﻴﻨﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د اوږدو کﻠﻮﻧﻮ پﻪ ترڅ ک‪ ３‬ور＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل شﻮى‪ ،‬وﻳجاړ او‬ ‫استﻬﻼک شﻮي او د بﻨد کاس‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻪ رسﻮبﻲ ﻣﻮادو ＇خﻪ ډک‪ ３‬شﻮې دي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ بﻴارغاوﻧ‪３‬‬ ‫تﻪ کﻠکﻪ اړتﻴا ﻟري‪.‬‬ ‫باد‪ :‬دﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد ﻟپاره د باد ﻟﻪ اﻧرژۍ ＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل شﻮى‬ ‫دى‪ ،‬خﻮ ډﻳر ﻟ‪،８‬حال داچ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ډﻳر ﻣﻮسﻤﻲ بادوﻧﻪ ﻟگﻴ‪８‬ي ﻟکﻪ دﻫرات ‪ ١٢٠‬ور‪＄‬ﻨﻲ‬ ‫بادوﻧﻪ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫کﻪ چﻴرې پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د باد ﻟﻪ اﻧرژۍ ＇خﻪ د استفادې ﻻزﻳات اﻣکاﻧات برابر شﻲ‪ ،‬د باد ﻟﻪ اﻧرژۍ‬ ‫＇خﻪ بﻪ ﻻزﻳاتﻪ بر‪＋４‬ﻨا تر ﻻسﻪ شﻲ او بر‪＋４‬ﻨا تﻪ بﻪ دﻫ‪５‬ﻮاد اړتﻴاوې پﻮره شﻲ‪.‬‬ ‫لمر‪ :‬دﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮک‪ ３‬د ﻟﻤر ﻟﻪ اﻧرژۍ ＇خﻪ ډﻳر ﻟ‪ ８‬کار اخ‪５‬ستل شﻮى‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟ‪７‬ک‪３‬‬ ‫د پخﻠﻲ د دﻳ‪／‬ﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻤرﻳز و＇راغﻮﻧﻮ او کﻠکتﻮروﻧﻮ (د اوبﻮ تﻮدووﻧکﻮ) او ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ اخ‪５‬ستﻼى‬ ‫شﻮ‪.‬‬ ‫＊ﻪ بﻪ وي چ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻟﻤر ﻟﻪ اﻧرژۍ ＇خﻪ د کار اخ‪５‬ستﻮ پراخﻪ زﻣﻴﻨﻪ برابره شﻲ‪.‬‬

‫‪66‬‬

‫اوسپنه‪ :‬پﻪ دې ﻟ‪７‬ک‪ ３‬د باﻣﻴاﻧﻮ د حاجﻲ گک د اوسپﻨ‪ ３‬کان‪ ،‬دکﻨدﻫار د خاکرﻳز زﻳرﻣ‪ ،３‬دﻫرات‬ ‫غﻮرﻳان‪ ،‬دبدخشان سﻴاه دره او دجبل اﻟسراج او پغﻤان د اوسپﻨ‪ ３‬زﻳرﻣ‪ ３‬دﻳادوﻧ‪ ３‬وړدي‪ .‬دحاجﻲ‬ ‫گک دکان زﻳرﻣ‪ ３‬دﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻮ برخﻮ ＇خﻪ زﻳات‪ ３‬دي‪ ،‬د ﻫغﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻴ‪７‬ﻧ‪ ３‬رواﻧ‪ ３‬دي‪،‬‬ ‫پﻪ راتﻠﻮﻧک‪ ３‬ک‪ ３‬بﻪ ترکارﻻﻧدې وﻧﻴﻮل شﻲ او پﻪ کال ک‪ ３‬بﻪ پﻪ ا！کﻠﻲ تﻮگﻪ ﻳﻮﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ！ﻨﻪ پﻮﻻد‬ ‫ور＇خﻪ ترﻻسﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫مس‪ :‬دﻣسﻮ زﻳرﻣ‪ ３‬د زابل پﻪ کﻨدﻻن‪ ،‬دکابل پﻪ دربﻨد‪ ،‬د ﻟﻮگر پﻪ عﻴﻨک او د ﻫرات پﻪ شﻴدا سﻴﻤﻪ‬ ‫ک‪ ３‬دي چ‪ ３‬ﻟﻪ پخﻮا وختﻮﻧﻮ ور＇خﻪ ډﻳره ﻟ‪８‬ه او پﻪ سﻴﻤﻪ ﻳﻴزه ب‪２‬ﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴده‪.‬‬ ‫دﻟﻮگر د عﻴﻨک دﻣسﻮ کان چ‪ ３‬دﻫ‪５‬ﻮاد ﻳﻮ ډﻳر ﻣﻬﻢ کان دى‪ .‬پﻪ دې وروستﻴﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮې چﻴﻨاﻳﻲ‬ ‫کﻤپﻨ‪ ９‬سره قرار داد شﻮى دى او زﻣﻮږ ﻳﻮشﻤ‪５‬ر ﻫ‪５‬ﻮاد واﻟﻮ تﻪ بﻪ دکار زﻣﻴﻨﻪ برابره ک‪７‬ي او ډﻳر عاﻳد‬ ‫بﻪ ور＇خﻪ ترﻻسﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫سرب او جست‪ :‬دﻫ‪５‬ﻮاد د سربﻮ او جستﻮ زﻳرﻣ‪ ３‬دکﻨدﻫار پﻪ بﻲ بﻲ گﻮﻫر‪ ،‬دﻫرات پﻪ چشت‪،‬‬ ‫د ﻫزاره جاتﻮ پﻪ تﻮﻟک او د غﻮربﻨد پﻪ فرﻳﻨجل ک‪ ３‬دي‪ ،‬چ‪ ３‬دﻫغﻮ د زﻳرﻣﻮ را اﻳستل پﻪ پراخﻪ‬ ‫اﻧدازه ﻧﻪ دي تر سره شﻮي‪.‬‬ ‫کروم‪ :‬دخﻮست‪ ،‬ﻣﻴدان وردګ‪ ،‬د ﻟﻮگر د ﻣحﻤد اغ‪ ３‬او کﻠﻨگار د کروﻣﻮ د کاﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ زﻳرﻣﻮ‬ ‫＇خﻪ ﻳﻮه اﻧدازه کار اخ‪５‬ستل شﻮى دى‪ .‬د خﻮست د کروم د کان تﻮﻟﻴدات د اﻣﻨﻴت د ﻧشتﻮاﻟﻲ‬ ‫ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻧﻪ دي پﻴل شﻮي چ‪ ３‬د ﻻزﻣﻮ اﻣکاﻧاتﻮ پﻪ چﻤتﻮ ک‪５‬دو سره بﻪ د ﻫغﻮ د را اﻳستﻠﻮ چارې‬ ‫تر سره شﻲ‪.‬‬ ‫گرانبيه ډبرې‪ :‬د اﻟﻤاسﻮ شتﻮاﻟﻰ پﻪ بدخشان‪ ،‬ﻣرکزي افغاﻧستان او غﻮربﻨد ک‪ ３‬ا！کل شﻮى دى او‬ ‫دﻻجﻮردو زﻳرﻣ‪ ３‬د بدخشان پﻪ جرم ک‪ ３‬او د ﻻل زﻳرﻣ‪ ３‬د بدخشان پﻪ اشکاشﻢ ک‪ ３‬شتﻪ‪.‬‬ ‫دﻳاقﻮتﻮ زﻳرﻣ‪ ３‬د سروبﻲ پﻪ جگدﻟک‪ ،‬زﻣرد د پﻨجشﻴر د درې د خﻨج‪ ،‬بزﻣال او ﻣکﻨﻲ پﻪ سﻴﻤﻮ‬ ‫او د کﻮﻧ‪ ７‬د باډﻳل پﻪ دره ک‪ ３‬شتﻪ دي‪.‬‬ ‫د قﻴﻤتﻲ فﻠزاتﻮ کاﻧﻮﻧﻪ او پﻪ دې ﻟ‪７‬ک‪ ３‬دسروزرو کان د بدخشان پﻪ ﻳفتل‪ ،‬دغزﻧﻲ پﻪ ﻣقر‪ ،‬دکﻼت‬ ‫پﻪ زرکشاﻧﻮ او د کﻮکچ‪ ３‬د سﻴﻨد پﻪ بسترک‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬پراخﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫د سپﻴﻨﻮ زرو زﻳرﻣ‪ ３‬پﻪ پﻨجشﻴر‪ ،‬د ﻫرات پﻪ سﻴﻢ کﻮه او د کﻨدﻫار پﻪ خاکرﻳز ک‪ ３‬تثبﻴت شﻮي دي‪.‬‬ ‫تر اوسﻪ پﻮرې د گراﻧبﻴﻪ ډبرواو قﻴﻤتﻲ فﻠزاتﻮ ﻟﻪ زﻳرﻣﻮ ＇خﻪ پﻪ فﻨﻲ تﻮکﻪ گ＂ﻪ ﻧﻪ ده اخ‪５‬ستل شﻮې‬ ‫‪67‬‬

‫د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ کاﻧﻮﻧﻮ او د اﻧرژۍ ﻟﻪ سرچﻴﻨﻮ ＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل ﻟﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ستﻮﻧزو سره ﻣخاﻣخ دي‬ ‫ﻟکﻪ د تراﻧسپﻮرتﻲ ﻻرو ﻧشتﻮاﻟﻰ‪ ،‬د فﻨﻲ پرسﻮﻧل کﻤ‪＋‬ت‪ ،‬د تخﻨﻴکﻲ وساﻳﻠﻮ او د پﻮره پاﻧگ‪３‬‬ ‫ﻧشتﻮاﻟﻰ او ﻧﻮر ‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ جگ‪７‬ې او ﻧا اﻣﻨ‪ ９‬او پﻪ خپل سر او غﻴر فﻨﻲ تﻮگﻪ‬ ‫د کاﻧﻮﻧﻮ اﻳستل ﻫﻢ دستﻮﻧزو پﻪ ﻟ‪７‬ک‪ ３‬شﻤ‪５‬رل کﻴداى شﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬دوﻟت تﻪ د ﻧﻪ جبران کﻴدوﻧکﻮ‬ ‫زﻳاﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ پرتﻪ دکاﻧﻮﻧﻮ د وﻳجاړﻳدو ﻻﻣل ﻫﻢ شﻮې دي‪ ،‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ بﻬر تﻪ دﻫغﻮ‬ ‫قاچاق کﻮل ﻫﻢ داﻧدﻳ‪＋‬ﻨ‪ ３‬وړدي‪ .‬کﻪ چﻴرې پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د اﻧرژۍ ﻟﻪ سرچﻴﻨﻮ او کاﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫تخﻨﻴکﻲ او فﻨﻲ گ＂ﻪ واخ‪５‬ستل شﻲ او پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬پاﻧگﻮﻧﻪ وشﻲ‪ ،‬ﻫرکال بﻪ دپام وړ عﻮاﻳد ﻟﻪ‬ ‫دې ﻻرې ترﻻسﻪ او ﻫ‪５‬ﻮاد واﻟﻮتﻪ بﻪ دکار زﻣﻴﻨﻪ ﻫﻢ برابره شﻲ‪.‬‬

‫د ټولگي دننه فعاليت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې دوه ډﻟ‪ ３‬شﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې دﻟﻮست دﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮستﻠﻮ د اﻧرژۍ د سرچﻴﻨﻮ او د‬ ‫ﻫغﻮ د تﻮﻟﻴد پﻪ ﻫکﻠﻪ او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻫ‪５‬ﻮاد د کاﻧﻮﻧﻮ د حاﻟت اوﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ دکار اخ‪５‬ستﻮ پﻪ‬ ‫اړه خبرې وک‪７‬ي او د ډﻟ‪ ３‬استازۍ دخپل بحث پاﻳﻠ‪ ３‬دې ﻧﻮروتﻪ وړاﻧدى ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬ ‫پوښتنې‪:‬‬ ‫‪ -١‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د اﻧرژۍ کﻮﻣ‪ ３‬سرچﻴﻨ‪ ３‬شتﻪ او دﻫغﻮ ﻟﻪ ＇ﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ تر اوسﻪ پﻮرې کار‬ ‫اخ‪５‬ستل شﻮى دى؟‬ ‫‪ -٢‬دﻫ‪５‬ﻮاد د اوبﻮ ﻟﻪ سرچﻴﻨﻮ ＇خﻪ پﻪ ＇ﻪ ډول د بر‪＋４‬ﻨا د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره ＊ﻪ او اعظﻤﻲ استفاده‬ ‫کﻮﻻى شﻮ؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬کﻮم ډول فﻠزات او گراﻧبﻴﻪ ډبرې پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬شتﻪ‪ ،‬ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮادک‪ ３‬وروستﻴﻮ جگ‪７‬و او ﻧا اﻣﻨﻴﻮ د کاﻧﻮﻧﻮ او د اﻧرژۍ ﻟﻪ سر چﻴﻨﻮ ＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل ﻟﻪ‬ ‫کﻮﻣﻮ ستﻮﻧزو سره ﻣخاﻣخ ک‪７‬ي دي؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬دکروم د ډبرو زﻳرﻣ‪ ３‬دﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮ ک‪ ３‬تثبﻴت شﻮي دي؟ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫د دوﻳﻢ ＇پرکﻲ د افغاﻧستان دکاﻧﻮﻧﻮ او اﻧرژۍ برخﻪ وﻟﻮﻟئ دﻫغ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ﻳز پﻪ ﻳﻮه پا‪１‬ﻪ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ او‬ ‫پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬دﻫغﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮتﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‬

‫‪68‬‬

‫درېيم څپرکى‬

‫صنايع او سوداګري‬ ‫تاس‪ ３‬پﻪ دوﻳﻢ ＇پرکﻲ ک‪ ３‬د افغاﻧستان د کاﻧﻮﻧﻮ او اﻧرژۍ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ دغﻪ‬ ‫＇پرکﻲ ک‪ ３‬بﻪ د افغاﻧستان ﻟﻪ صﻨاﻳعﻮ او سﻮدا‪－‬رۍ سره أشﻨا شئ‪.‬‬ ‫_ په دې څپرکي کې لولو‪:‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬صﻨاﻳع او د ﻫغﻮ اﻫﻤﻴت‬ ‫_ ﻻسﻲ صﻨاﻳع‬ ‫_ ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳع‬ ‫تﻮرﻳزم او د ﻫغﻪ اقتصادي اﻫﻤﻴت‬ ‫_ د ﻫ‪５‬ﻮاد ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳ‪ ３‬سﻴﻤ‪３‬‬ ‫_ د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى احصائﻴﻪ‬ ‫سﻮدا‪－‬ري او اﻫﻤﻴت ﻳ‪３‬‬ ‫_ کﻮرﻧ‪ ９‬سﻮدا‪－‬ري‬ ‫_ بﻬرﻧ‪ ９‬سﻮدا‪－‬ري‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د وارداتﻮ او صادراتﻮ اﻧ‪６‬ول‬ ‫باﻧک‬ ‫_ ﻣرکزي باﻧکﻮﻧﻪ‬ ‫_ سﻮدا‪－‬رﻳز باﻧکﻮﻧﻪ‬ ‫د باﻧک د چارو د پرﻣخت‪＇ ，‬رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻰ‬ ‫د صﻨاﻳعﻮ او سﻮدا‪－‬رۍ د حاﻟت ＇‪７５‬ل‬

‫‪69‬‬

‫د څپرکي عمومي هدفونه‪:‬‬ ‫زده کوونکی به د دغه څپرکي په لوستلو سره الندېنيو پوهنيزو موخوته ورسي‪８‬ي‪:‬‬

‫سﻮدا‪－‬ري بﻪ و پ‪５‬ژﻧﻲ‪.‬‬ ‫د سﻮدا‪－‬رۍ بﻴﻼبﻴل ډوﻟﻮﻧﻪ بﻪ وپ‪５‬ژﻧﻲ‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د صادراتﻮ او وارداتﻮ پر اﻧدازې او اﻧ‪６‬ول پﻪ پﻮه شﻲ‪.‬‬ ‫د صﻨاﻳعﻮ پر اقتصادي اﻫﻤﻴت بﻪ پﻮه شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د صﻨاﻳعﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ بﻪ و پ‪５‬ژﻧﻲ‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د صﻨاﻳعﻮ پر ستﻮﻧزو او خﻨ‪６‬وﻧﻮ بﻪ پﻮه شﻲ‪.‬‬ ‫باﻧک بﻪ و پﻴژﻧﻲ‪.‬‬ ‫د باﻧک د کار پﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ بﻪ وپﻮﻫﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى (تﻮرﻳزم) پﻪ اقتصادي او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ اﻫﻤﻴت بﻪ پﻮه شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد تﻮرﻳستﻲ سﻴﻤ‪ ３‬بﻪ وپ‪５‬ژﻧﻲ‪.‬‬ ‫زده کوونکی به ددغه څپرکي په لوستلو سره الندېنيو مهارتي هدفونوته ورسي‪８‬ي‪:‬‬

‫سﻮدا‪－‬ري بﻪ تعرﻳف ک‪７‬ی شﻲ‪.‬‬ ‫د سﻮدا‪－‬رۍ ډوﻟﻮﻧﻪ بﻪ فﻬرست ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د وارداتﻮ او صادراتﻮ اﻧدازه بﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د صﻨاﻳعﻮ اقتصادي اﻫﻤﻴت بﻪ تﻮضﻴح ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د صﻨاﻳعﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ بﻪ فﻬرست ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د صﻨاﻳعﻮ ستﻮﻧزې او خﻨ‪６‬وﻧﻪ بﻪ وشﻤ‪５‬ري‪.‬‬ ‫باﻧک او د ﻫغﻪ د کارکﻮﻟﻮ ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻰ بﻪ تﻮضﻴح ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د تﻮرﻳزم ﻣعﻨا بﻪ ووﻳﻼى شﻲ‪.‬‬ ‫د تﻮرﻳزم اقتصادي اﻫﻤﻴت بﻪ تﻮضﻴح ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د تﻮرﻳستﻲ سﻴﻤﻮ ﻧﻮم بﻪ واخ‪５‬ستﻼى شﻲ او ﻫغﻪ بﻪ د ﻧقش‪ ３‬پرﻣخ تثبﻴت او و＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫‪70‬‬

‫دوه وېشتم لوست‬ ‫په افغانستان کې صنايع او د هغو اهميت‬ ‫‪ -٤١‬شکل‬

‫تاس‪ ３‬پﻮﻫﻴ‪８‬ئ چ‪ ３‬صﻨعتﻲ فعاﻟﻴت د تﻮکﻮ ارز＊ت‪ ،‬کﻴفﻴت او ‪＂－‬ﻮرتﻮب ﻟﻮړوي؟‬

‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د غاﻟ‪ ９‬اوبدﻟﻮ‬ ‫صﻨعت‬

‫صﻨعت ﻳﻮ تﻮﻟﻴدي فعاﻟﻴت دى چ‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ ترڅ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻳا خاﻣﻮ تﻮکﻮ ﻟکﻪ طبﻴعﻲ‪ ،‬کرﻧﻴزه‪،‬‬ ‫کﻴﻤﻴاوي او حﻴﻮاﻧﻲ تﻮکﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي د کار وړ شﻴان او اجﻨاس جﻮړﻳ‪８‬ي او د‬ ‫بشري ！ﻮﻟﻨﻮ اړتﻴاوې ورباﻧدې بشپ‪７‬ﻳ‪８‬ي‪.‬صﻨعت ﻫﻢ د ﻻس او ﻫﻢ د ﻣاشﻴﻦ پﻪ واسطﻪ پر ﻣخ تﻼی شﻲ‪.‬‬ ‫صﻨعتﻲ فعاﻟﻴت چ‪ ３‬د ارز＊ت‪ ،‬کﻴفﻴت او ‪＂－‬ﻮرتﻮب د ﻟﻮړوﻟﻮ پﻪ خاطر د تﻮکﻮ د ب‪ ３２‬د بدﻟﻮن عﻤﻠﻴﻪ ده‪،‬‬ ‫د بشرﻳت پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬اوږده سابقﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫صﻨعتﻲ اﻧقﻼب چ‪ ３‬د اتﻠﻤس‪ ３‬پﻴ‪７‬ۍ پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ک‪ ３‬پﻪ اروپا ک‪ ３‬پﻴل شﻮ‪ ،‬پﻪ پاى ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬بشري ！ﻮﻟﻨ‪３‬‬ ‫تﻪ ژور بدﻟﻮن ورک‪ ７‬او د خﻠکﻮ ژوﻧد تﻪ ﻳ‪ ３‬بﻠﻪ ب‪２‬ﻪ ورک‪７‬ه‪.‬‬ ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻳا خاﻣﻮ تﻮکﻮ ﻟکﻪ د کاﻧﻲ تﻮکﻮ‪ ،‬کرﻧﻴزو تﻮﻟﻴداتﻮ او ﻧﻮرو د ب‪ ３２‬بدﻟﻮن تر＇ﻮ پﻪ وروستﻴﻮ صﻨعتﻲ‬ ‫پخﻮ اجﻨاسﻮ واړول شﻲ‪ ،‬بﻴﻼبﻴل صﻨعتﻲ پ‪７‬اووﻧﻪ ت‪５‬روي‪ ،‬د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‪:‬‬ ‫کﻪ چﻴرې تاس‪ ３‬ﻫغﻪ ﻣحصﻮﻻت او اجﻨاس کتﻠﻲ وي چ‪ ３‬پﻪ پﻠﻮرﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻴرئ‪ ،‬ﻟﻴدﻟﻲ بﻪ ﻣﻮ وي چ‪３‬‬ ‫پﻴرودل شﻮى جﻨس دوﻣره ﻫﻢ اساﻧﻪ پﻪ ﻻس ﻧﻪ دى راغﻠﻰ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬بﻴﻼبﻴل صﻨعتﻲ پ‪７‬اووﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ت‪５‬ر ک‪７‬ي‬ ‫تر＇ﻮ چ‪ ３‬پﻠﻮرﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬د پﻠﻮرل کﻴدو وړ ‪－‬ر‪＄‬ﻴدﻟی دی‪ .‬ﻣﻮږ کﻮﻻى شﻮ د ﻣﻮضﻮع د ﻻ رو＊اﻧﻪ کﻮﻟﻮ پﻪ‬ ‫خاطر ﻳﻮ کتاب چ‪ ３‬پﻪ کتاب پﻠﻮرﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬پﻠﻮرل کﻴ‪８‬ي د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻳاد ک‪７‬و‪ .‬دغﻪ کتاب چ‪ ３‬پﻠﻮرل‬ ‫کﻴ‪８‬ي کارﻳ‪ ３‬د ﻳﻮه ﻧﻴاﻟ‪／‬ﻲ ﻟﻪ کﻴﻨﻮﻟﻮ ＇خﻪ پﻴل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻧﻴاﻟ‪／‬ﻴﻮ ＊ﻪ وده وک‪７‬ه او ﻟﻮﻳ‪ ３‬وﻧ‪ ３‬ور＇خﻪ‬ ‫جﻮړې شﻮې‪ ،‬پرې شﻮي ﻟر‪－‬ﻲ ﻳ‪ ３‬فابرﻳک‪ ３‬تﻪ وړل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻫﻠتﻪ ور＇خﻪ کاغذ جﻮړﻳ‪８‬ي‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬کاغذ‬ ‫جﻮړشﻮ‪ ،‬ﻣطبع‪ ３‬تﻪ ﻟﻴ‪８‬ل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخک‪ ３‬کﻮم کتاب چ‪ ３‬تاﻟﻴف شﻮي وي ﻫغﻪ طرحﻪ او پﻪ‬ ‫‪71‬‬

‫کﻤپﻴﻮ！ر ﻳا کﻮم بل شکل باﻧدې ډﻳزاﻳﻦ شﻮي‪ ،‬پﻪ کاغذ باﻧدې چاپ او د صحاف‪ ９‬ﻟﻪ پ‪７‬او ＇خﻪ وروستﻪ‬ ‫د کتاب پﻪ ب‪２‬ﻪ چﻤتﻮ کﻴ‪８‬ي او د خر＇ﻼو ﻟپاره کتاب پﻠﻮرﻧ‪％‬ﻲ تﻪ راوړل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې تﻮ‪－‬ﻪ کﻪ چﻴرې ﻣﻮږ ‪＄‬ﻴر شﻮ ！ﻮل صﻨعتﻲ ﻣحصﻮﻻت د کار بﻴﻼبﻴل پ‪７‬اووﻧﻪ ت‪５‬روي او بﻴا د‬ ‫استفادې وړ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د صﻨاﻳعﻮ‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳعﻮ ارز＊ت پﻪ دې ک‪ ３‬دى چ‪ ３‬پﻪ ﻟ‪ ８‬وخت ک‪ ３‬ډﻳرو ﻣﻮادوتﻪ د ب‪３２‬‬ ‫بدﻟﻮن ورکﻮي‪ ،‬د ﻫغﻮ پﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ او بﻴﻪ ک‪ ３‬ﻟﻮړواﻟﻰ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ خﻠک ﻟﻪ ډﻳر پخﻮا ＇خﻪ پﻪ کﻮچﻨﻴﻮ ﻻسﻲ دست‪／‬اوو ک‪ ３‬پﻪ ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ بﻮخت وو‪ .‬فرش‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫غاﻟ‪ ،９‬ﻟﻤ（ﻰ‪！ ،‬غروﻧﻪ او ﻧﻮر د اړتﻴا وړ وساﻳل ﻳ‪＄ ３‬ان تﻪ جﻮړول‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد دبﻴﻼبﻴﻠﻮ او ډﻳرو کاﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬کرﻧﻴزو ډول ډول ﻣحصﻮﻻتﻮ او د پﻮره کار ‪＄‬ﻮاک پﻪ ﻟرﻟﻮ سره‬ ‫صﻨاﻳعﻮ او د ﻫغﻮ ودې تﻪ ډﻳره ＊ﻪ زﻣﻴﻨﻪ چﻤتﻮ کﻮﻻى شﻲ‪ .‬کﻪ چﻴرې حکﻮﻣت وکﻮﻻى شﻲ چ‪ ３‬د‬ ‫ﻣﻠﻲ صﻨاﻳعﻮ د ﻣﻼت‪ ７‬ﻟپاره ﻟﻪ ﻳﻮې غﻮره اقتصادي پاﻟﻴس‪＇ ９‬خﻪ کار واخﻠﻲ ‪ ،‬د فابرﻳکﻮ او کار‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ‬ ‫جﻮړوﻟﻮ تﻪ شراﻳط برابر ک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ زﻳات شﻤ‪５‬ر ضروري اجﻨاس او ﻣاﻟﻮﻧﻪ بﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد دﻧﻨﻪ تﻮﻟﻴد او ﻣﻠﻲ‬ ‫عاﻳد بﻪ ﻻ اوچت شﻲ‪.‬‬ ‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې درې ډﻟ‪ ３‬شﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﻣتﻦ‪ ،‬تصﻮﻳروﻧﻮ او د ﻟﻮست ﻟﻪ بﻴﻠ‪／‬ﻮ ＇خﻪ دې کار واخﻠﻲ‪ ،‬ﻻﻧدې‬ ‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ دې ترسره او بﻴا دې د خپل کار پاﻳﻠﻪ خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ‪ :‬د خپﻠﻮ جاﻣﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې وک‪７‬ئ چ‪ ３‬پﻪ ＇ﻪ ډول جﻮړې شﻮي او کﻮم صﻨعتﻲ پ‪７‬اووﻧﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ت‪５‬ر ک‪７‬ي دي؟‬ ‫دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ‪ :‬د خپل ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ د ﻣﻴزوﻧﻮ او ＇ﻮکﻴﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ بحث وک‪７‬ئ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ خام صعﻨتﻲ شﻮي‬ ‫د ﻫغﻮ صﻨعتﻲ پ‪７‬اووﻧﻪ او چﻤتﻮ کﻮل تﻮضﻴح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫تﻮکﻲ تﻮکﻲ‬ ‫درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ‪ :‬د خپل ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ د وداﻧ‪ ９‬پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې وک‪７‬ئ چ‪ ３‬ﻟﻪ کﻮﻣﻮ‬ ‫پﻨبﻪ‬ ‫تﻮکﻮ ＇خﻪ جﻮړه او کﻮم صﻨعتﻲ پ‪７‬اووﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ت‪５‬ر ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫پوښتنې‪:‬‬ ‫؟‬ ‫‪ ١‬ـ صﻨعت ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ ٢‬ـ د صﻨاﻳعﻮ د ارز＊ت پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬

‫غاﻟ‪９‬‬

‫‪－‬ﻨﻲ‬ ‫ډوډۍ‬ ‫ﻟر‪－‬ﻲ‬

‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬

‫د ﻻﻧدې جدول پﻪ تشﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻳا خاﻣﻮ تﻮکﻮ او صﻨعتﻲ شﻮو‬ ‫اجﻨاسﻮ (ﻣاﻟﻮﻧﻮ) ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ خپﻠﻪ کتابچﻪ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫بﻮ！ان‬ ‫غﻮړي‬ ‫اوسپﻨﻪ‬

‫خﻴدک (پﻨﻴر)‬ ‫‪72‬‬

‫دروېشتم لوست‬ ‫الف ـ السي صنايع‬

‫‪ -٤٢‬شکل‬ ‫پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬د صﻨاﻳعﻮ او د ﻫغﻮ د اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ بحث وشﻮ‪ ،‬پﻪ دغﻪ ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫ﻣاشﻴﻨﻲ او ﻻسﻲ صﻨاﻳع وپﻴژﻧﻮ‪.‬‬ ‫کﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ اقتصادي وده او پرﻣختﻴا ک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻴزو او طبﻴعﻲ بﻴﻼبﻴﻠﻮ عﻮاﻣﻠﻮ اغﻴزه پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د‬ ‫صﻨاﻳعﻮ پﻪ وده او پرﻣخت‪ ，‬ک‪ ３‬و＇‪７５‬و‪ ،‬وبﻪ ﻟﻴدل شﻲ چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د صﻨعتﻲ کﻴدو ﻟپاره ډﻳره ＊ﻪ‬ ‫زﻣﻴﻨﻪ شتﻪ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫ‪５‬ﻮاد صﻨاﻳع پﻪ ﻻسﻲ او ﻣاشﻴﻨﻲ برخﻮ ک‪＇ ３‬ﻴ‪７‬و‪:‬‬ ‫د افغاﻧستان خﻠکﻮ ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧﻮ زﻣاﻧﻮ راﻫﻴس‪ ３‬د کﻮرﻧﻴﻮ اړتﻴاوو او بﻬرﻧ‪ ９‬سﻮدا‪－‬رۍ ﻟپاره پﻪ خپل ﻻس‬ ‫جﻮړشﻮو دست‪／‬اوو باﻧدې د اړتﻴا وړ شﻴان جﻮړول او خپﻠ‪ ３‬اړتﻴاوې ﻳ‪ ３‬پﻮره کﻮﻟ‪.３‬‬ ‫کﻠﻴﻮاﻟﻲ صﻨعت کاراﻧﻮ بﻪ پﻪ خپﻠﻮ ډﻳرو ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ وساﻳﻠﻮ سره د صﻨعتﻲ اجﻨاسﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ ﻻس پﻮرې‬ ‫کاوه‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ سرچﻴﻨﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬کار اخ‪５‬ست‪:‬‬ ‫‪ .١‬ﻟﻪ ＇اروﻳﻮ ＇خﻪ تر ﻻسﻪ کﻴدوﻧکﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ تﻮکﻮ ﻟکﻪ وړﻳﻮ‪ ،‬وﻳ‪＋‬تاﻧﻮ او د ورﻳ‪＋‬ﻤﻮ د چﻨجﻴﻮ ﻟﻪ تاروﻧﻮ‬ ‫او ﻧﻮرو ＇خﻪ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ﻟﻪ ﻧباتﻲ سرچﻴﻨﻮ ﻟکﻪ پﻨب‪ ،３‬کتان‪ ،‬سﻨ‪６‬و او ﻧﻮرو ＇خﻪ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬کاﻧﻲ تﻮکﻮ ﻟکﻪ اوسپﻨ‪ ،３‬ﻣس‪ ،‬سرو او سپﻨﻴﻮ زرو او ﻟﻪ خ＂ﻮ او ﻧﻮرو ＇خﻪ‪.‬‬ ‫ـ ﻫغﻪ د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ ﻣحصﻮﻻت چ‪ ３‬د ＇اروﻳﻮ ﻟﻪ اﻟﻴافﻮ ＇خﻪ جﻮړﻳ‪８‬ي ﻣشﻬﻮرﻳ‪ ３‬غاﻟ‪ ،９‬ﻟﻴﻤ（ی‪،‬‬ ‫برک‪！ ،‬غر‪ ،‬ش‪７‬ۍ او ﻧﻮر دي‪.‬‬ ‫‪73‬‬

‫د غاﻟ‪ ９‬اوبدﻟﻮ صﻨعت د افغاﻧستان ﻳﻮ ډﻳر ﻣﻬﻢ ﻻسﻲ صﻨعت او غاﻟ‪ ９‬صادراتﻲ ﻣﻬﻢ قﻠﻢ او ﻻسﻲ‬ ‫صﻨعت دى چ‪ ３‬زﻳاتره پﻪ شﻤال‪ ،‬شﻤال ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬او ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬تﻮﻟﻴدﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ـ د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ ﻫغﻪ ﻣحصﻮﻻت چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣاﻟﻮچﻮ ＇خﻪ جﻮړﻳ‪８‬ي دادي‪ :‬خﻤتاﻳﻲ رختﻮﻧﻪ‪ ،‬کشﻤ‪５‬ره‪،‬‬ ‫پ＂ﻮ‪ ،‬ﻟﻮﻧ‪ ،９／‬سطرﻧجﻲ اوﻧﻮر‪ .‬پخﻮابﻪ چ‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻨبﻪ ډﻳره کرل کﻴدﻟﻪ‪،‬‬ ‫ﻫﻠتﻪ بﻪ کﻠﻴﻮاﻟﻮ پﻨبﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳا ﻧخﻲ رختﻮﻧﻪ ور＇خﻪ جﻮړول‪.‬‬ ‫ـ زر‪－‬ران ‪ ،‬ﻣس‪／‬ران او پ‪＋‬ان ﻟﻪ فﻠزاتﻮ ＇خﻪ د کار وړ شﻴان ﻟکﻪ ﻳﻮم‪ ،‬تبر‪ ،‬تﻴشﻪ (تر＊‪ ،)＃‬چاقﻮ‪ ،‬چاړه‬ ‫او ﻣسﻲ ﻟﻮ＊ﻲ ﻟکﻪ دﻳ‪／‬ﻮﻧﻪ او ﻧﻮر‪ ،‬او ‪－‬ا‪ ３１‬ﻟﻪ سرو اوسپﻴﻨﻮ زرو او قﻴﻤتﻲ ډبرو ﻟکﻪ ﻻجﻮردو او ﻳاقﻮتﻮ‬ ‫＇خﻪ جﻮړوي‪.‬‬ ‫ب ـ ماشيني صنايع‪ :‬د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وخت ﻧﻮي ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳع او عصري فابرﻳک‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ل ﻟپاره د‬ ‫اﻣﻴر شﻴرعﻠﻲ خان د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وخت او ﻟ‪ ８‬وروستﻪ بﻴا پﻪ ﻳﻮ＇ﻪ پرﻣختﻠﻠ‪ ３‬ب‪２‬ﻪ د اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان‬ ‫د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وخت د ﻧﻮﻟسﻤ‪ ３‬پﻴ‪７‬ۍ پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬عصري فابرﻳکﻪ د‬ ‫کابل ﻣاشﻴﻦ خاﻧ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮم تاسﻴس شﻮه‪ ،‬پﻪ دغ‪ ３‬فابرﻳک‪ ３‬ک‪ ３‬د تﻮپ‪！ ،‬ﻮپک او حربﻲ ﻣﻬﻤاتﻮ او س‪７‬ې‬ ‫او تﻮدې وسﻠ‪ ３‬پﻪ ‪６－‬ون حربﻲ ﻣﻬﻤات تﻮﻟﻴد او جﻮړﻳدل‪ .‬وروستﻪ بﻴا ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳعﻮ ﻳﻮ＇ﻪ وده وک‪７‬ه‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ ١٣٦٥‬ﻫـ ل کال ک‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ٣٩١ ３‬صﻨعتﻲ ﻣﻮسس‪ ３‬فعاﻟ‪ ３‬او پﻪ کار بﻮخت‪ ３‬وې چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ‬ ‫＇خﻪ ﻳ‪ ٢٧٤ ３‬د خصﻮصﻲ سکتﻮر او پات‪ ١١٧ ３‬ﻳ‪ ３‬د دوﻟتﻲ او ﻣختﻠط سکتﻮر وې‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳعﻮ پﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻴدو او وده ک‪＇ ３‬ر خﻮوﻧکﻰ ‪＄‬ﻮاک ﻳا اﻧرژي ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪９‬‬ ‫اړتﻴا بﻠل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ‪＄‬کﻪ پﻪ ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨا او ‪ ０－‬خﻠک وي ﻟکﻪ پﻪ کابل‪ ،‬کﻨدﻫار‪ ،‬ﻫرات‪،‬‬ ‫ﻣزارشرﻳف‪ ،‬کﻨدز او جﻼل أباد کﻲ‪ ،‬صﻨاﻳع ‪＄‬اى پر‪＄‬اى راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮي دي‪.‬‬ ‫دا ﻫﻢ باﻳد ووﻳل شﻲ چ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ‪ ٤٠‬کﻠﻨﻮ ج‪７／‬و پرﻣﻬال‪ ،‬زﻳات شﻤ‪５‬ر صﻨعتﻲ تاسﻴسات‬ ‫زﻳاﻧﻤﻦ شﻮل او ﻫغﻮى تﻪ ﻟﻮى زﻳان واو＊ت‪ ،‬اوس ﻳ‪ ３‬بﻴارغاوﻧﻪ او بﻴرتﻪ جﻮړول پرﻣخ ‪＄‬ﻲ او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫کﻮرﻧﻴﻮ او بﻬرﻧﻴﻮ پاﻧ‪／‬ﻮاﻟﻮ د ﻧﻮﻳﻮ صﻨعتﻲ ﻣﻮسساتﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ ﻫﻢ ﻻس پﻮرې ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫ج ـ د ماشيني توليداتو احصائيه‪ :‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬ﻣخک‪ ３‬ووﻳل شﻮل‪ ،‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳع‬ ‫اوږده سابقﻪ ﻟري‪ ،‬خﻮ پﻪ دې وروستﻴﻮ ک‪ ３‬د ﻧاوړه سﻴاسﻲ شراﻳطﻮ‪ ،‬ج‪７／‬و او ﻟ‪８‬ې پاﻧ‪ ３／‬اچﻮﻧ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫کبﻠﻪ ‪＄‬ﻨ‪ ６‬او خﻨ‪ ６‬سره ﻣخاﻣخ شﻮي‪ ،‬بﻴاﻫﻢ ﻫغﻪ ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳع چ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬شتﻪ او ﻳا پخﻮا وې‪،‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫغﻮسره پﻪ ﻻﻧدﻳﻨﻲ جدول ک‪ ３‬د اضافﻲ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ أشﻨاشئ‪.‬‬ ‫‪74‬‬

‫‪２－‬ﻪ‬

‫‪75‬‬

‫د تﻮﻟﻴد ډول‬

‫تﻮﻟﻴدي ﻧاصبﻪ ظرفﻴت‬

‫اوسﻨﻲ چﻤتﻮ ظرفﻴت‬

‫اوسﻨﻰ‬ ‫حقﻮقﻲ‬ ‫شخصﻴت‬

‫ﻣاشﻴﻨﻲ تﻮﻟﻴدي صﻨاﻳع‬

‫‪١‬‬

‫د ب‪／‬راﻣ‪ ９‬ﻧساجﻲ‬

‫تاري ！ﻮکران‬

‫‪ ١٦‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ﻣتره‬

‫فعاﻟﻪ ﻧﻪ ده‬

‫پروژه‬

‫‪٢‬‬

‫د کﻨدﻫار ﻧخﻲ ﻧساجﻲ‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫تصدي‬

‫‪//‬‬

‫‪// ٤٠‬‬

‫‪//‬‬

‫‪٣‬‬

‫د کﻨدﻫار وړى اوبدل‬

‫ورﻳ‪＋‬ﻤﻴﻦ رخت‬

‫ﻳﻮ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ﻣتره‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪٤‬‬

‫د ﻫرات ﻧخﻲ ﻧساجﻲ‬

‫تاري ！ﻮکران‬

‫‪ ١٢.٥‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ﻣتر‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫پروژه‬

‫‪٥‬‬

‫د بﻠخ ﻧساجﻲ‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪ ٢٢‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ﻣتره‬

‫پﻪ کال ک‪！ ٣٠ ３‬ﻨﻪ تجارتﻲ تصدي‬ ‫تار‬

‫‪٦‬‬

‫د گﻠبﻬار ﻧساجﻲ‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪ ٥٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ﻣتره‬

‫فعاﻟﻪ ﻧﻪ ده‬

‫سﻬاﻣﻲ‬ ‫شرکت‬

‫‪٧‬‬

‫کابل ﻧساجﻲ‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫ﻳﻮ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ﻣتره‬

‫‪//‬‬

‫‪٨‬‬

‫د پﻠخﻤري ﻧساجﻲ‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪ ٢٤‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ﻣتره‬

‫پﻪ سﻠﻮ ک‪ %٥٠ ３‬فعاﻟﻪ ده‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪٩‬‬

‫د ﻣزار د سرې او بر‪＋４‬ﻨا فابرﻳکﻪ‬

‫د ﻳﻮرﻳا سره‬

‫پﻪ کال ک‪ ١٠٥ ３‬زره ！ﻨﻪ‬

‫پﻪ ‪ ٢٤‬ساعتﻮﻧﻮ ک‪！ ١٠٠ ３‬ﻨﻪ‬

‫تصدي‬

‫‪١٠‬‬

‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى غﻮري سﻤﻨ＀‬

‫سﻤﻨ＀‬

‫پﻪ کال ک‪！ ١٢٠٠٠٠ ３‬ﻨﻪ‬

‫ﻳﻮه شپﻪ ورځ ک‪！ ٤٠٠ ３‬ﻨﻪ‬

‫خصﻮصﻲ‬

‫‪١١‬‬

‫دوﻳﻢ غﻮري سﻤﻨ＀‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫پﻪ کال ک‪！ ٣١٠٠٠٠ ３‬ﻨﻪ‬

‫ﻳﻮه شپﻪ ورځ ک‪！ ١٠٣٣ ３‬ﻨﻪ‬

‫‪//‬‬

‫‪١٢‬‬

‫د ﻫرات سﻤﻨ＀‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫پﻪ کال ک‪！ ٢١٠٠٠٠ ３‬ﻨﻪ‬

‫ﻳﻮه شپﻪ ورځ ک‪！ ٧٠٠ ３‬ﻨﻪ‬

‫دوﻟتﻲ پروژه‬

‫‪١٣‬‬

‫د کابل د تار اوبدﻟﻮ دست‪／‬اه تار‬

‫پﻪ کال ک‪！ ٥٥٠ ３‬ﻨﻪ‬

‫غﻴر فعاﻟﻪ ده‬

‫خصﻮصﻲ‬

‫‪١٤‬‬

‫د کابل د اوبدﻟﻮ فابرﻳکﻪ‬

‫رخت‬

‫پﻪ کال ک‪ ١.٨٣ ３‬ﻣﻠﻴﻮﻧﻪ ﻣتره‬

‫غﻴر فعاﻟﻪ‬

‫خصﻮصﻲ‬

‫‪١٥‬‬

‫د کﻨدوز سپﻴﻦ زر‬

‫ﻣحﻠﻮج‪( ،‬ﻣاﻟﻮچ) او‬ ‫غﻮړي‬

‫پﻪ کال ک‪！ ١١٠٠٠٠ ３‬ﻨﻪ‬

‫ﻟ‪ ８‬ې فعاﻟﻪ شﻮې پﻪ اجاره‬ ‫ورک‪７‬ل شﻮې‬

‫دوﻟتﻲ‬ ‫تصدي‬

‫‪١٦‬‬

‫د بﻠخ جﻦ او پرس فابرﻳکﻪ ‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪ ٤٠٠٠٠‬داﻧﻪ ﻟروﻧک‪ ３‬پﻨبﻪ (پﻮﻣبﻪ)‬

‫‪//‬‬

‫‪١٧‬‬

‫بست تصدي‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫پﻪ کال ک‪！ ٢٥٠٠٠ ３‬ﻨﻪ‬

‫پﻪ کال ک‪！ ٨٥٠٠ ３‬ﻨﻪ‬

‫تصدي‬

‫‪١٨‬‬

‫د ﻫرات د ﻣاﻟﻮچﻮ‬ ‫شرکت‬

‫پﻨبﻪ‪ ،‬ﻣاﻟﻮچ‪ ،‬غﻮړي او‬ ‫صابﻮن‬

‫پﻪ کال ک‪！ ١٠٨٠٠ ３‬ﻨﻪ‬

‫ﻳﻮ＇ﻪ فعاﻟﻪ‬

‫‪//‬‬ ‫‪//‬‬

‫‪١٩‬‬

‫ﻣرکزي سﻴﻠﻮ‬

‫ډوډۍ او اوړه‬

‫‪ ٥٠‬زره ！ﻨﻪ ذخﻴره‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪２－‬ﻪ‬

‫د تﻮﻟﻴد ډول‬

‫ﻣاشﻴﻨﻲ تﻮﻟﻴدي صﻨاﻳع‬

‫‪٢٠‬‬

‫پﻠخﻤري سﻴﻠﻮ‬

‫‪//‬‬

‫‪٢١‬‬

‫د کﻨدﻫار سﻴﻠﻮ‬

‫د غﻨﻤﻮ ذخﻴره‬

‫‪٢٢‬‬

‫د بﻠخ سﻴﻠﻮ‬

‫ډوډۍ او اوړه‬

‫‪//‬‬

‫اوسﻨ‪ ９‬چﻤتﻮ ظرفﻴت‬

‫تﻮﻟﻴدي ﻧاصبﻪ ظرفﻴت‬

‫اوسﻨﻰ حقﻮقﻲ‬

‫شخصﻴت‬

‫‪ ٢٠‬زره ！ﻨﻪ ذخﻴره‬

‫فعاﻟﻪ ده‬

‫‪//‬‬ ‫‪//‬‬

‫پﻪاوړه‪٢٤‬کﻮلساعتﻮﻧﻮ ک‪！ ٦٠ ３‬ﻨﻪ‬

‫غﻴر فعاﻟﻪ‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫دوﻟتﻲ‬ ‫تصدي ده‬

‫فعاﻟﻪ ده‬

‫‪٢٣‬‬

‫د ﻫرات سﻴﻠﻮ‬

‫د غﻨﻤﻮ ذخﻴره‬

‫پﻪ کال ک‪ ٢٠ ３‬زره ！ﻨﻪ غﻨﻢ‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬ ‫‪//‬‬

‫‪٢٤‬‬

‫د بغﻼن د شکرې پروژه‬

‫شکره‬

‫پﻪ کال ک‪ ١٠ ３‬زره ！ﻨﻪ‬

‫‪//‬‬

‫‪//‬‬

‫دوﻟتﻲ‬ ‫پروژه ده‬

‫‪٢٥‬‬

‫د ﻫﻠﻤﻨد حجاري او‬ ‫ﻧجاري‬

‫ﻣرﻣر‪ ،‬ﻣﻮبل او‬ ‫فرﻧﻴچر‬

‫بﻴارغﻮل شﻮې خﻮ فعاﻟﻪ‬ ‫ﻧﻪ ده‬

‫‪ ６－‬شرکت‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬ ‫پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ﻻﻧدې جدول پﻪ ﻣﻨاسبﻮ‬ ‫صﻨعتﻲ شﻮي‬ ‫کاﻧﻲ ﻣﻨابع‬ ‫صﻨعتﻲ شﻮي ﻣﻮاد ﻧباتﻲ ﻣﻨابع صﻨعتﻲ شﻮي‬ ‫حﻴﻮاﻧﻲ ﻣﻨابع‬ ‫تﻮکﻲ‬ ‫ﻣﻮاد‬ ‫(سرچﻴﻨ‪)３‬‬ ‫کﻠﻤاتﻮ سره د ﻟﻮست د ﻣتﻦ او تصﻮﻳروﻧﻮ پﻪ کتﻠﻮ‬ ‫دﻳ‪／‬ﻲ‪،‬‬ ‫ﻣس‬ ‫پ＂ﻮ‪ ،‬جراب‪ ،３‬چغﻨدر شکره‬ ‫او د ورک‪７‬ل شﻮې بﻴﻠ‪＇ ３／‬خﻪ پﻪ استفادې ډک کرک (د وزو‬ ‫کﻮزه او‬ ‫(دستکشﻰ)‬ ‫ﻟﻪ وزغﻨﻮ‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫چﻠﻤچﻲ‬ ‫جﻮړﻳ‪８‬ي)‬ ‫پوښتنې‬ ‫؟‬ ‫‪ ١‬ـ ستاستﻮ ﻟﻪ ﻧظره د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ کﻮم ډول‬ ‫تﻮﻟﻴدات ډﻳر ارز＊ت ﻟري او وﻟ‪３‬؟‬ ‫‪٢‬ـ ستاسﻮ ﻟﻪ ﻧظره تر اوسﻪ پﻮرې پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪３‬‬ ‫کﻮم ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ (عﻮاﻣل) د ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳعﻮ د ودې‬ ‫خﻨ‪－ ６‬ر‪＄‬ﻴدﻟی وو؟‬ ‫‪٣‬ـ پ‪＋‬ان‪ ،‬ﻣس‪／‬ران‪ ،‬او زر‪－‬ران ﻟﻪ کﻮﻣﻮ ﻣﻨابعﻮ ＇خﻪ پﻪ ＇ﻪ ډول کار اخﻠﻲ او کﻮم شﻴان جﻮړوي؟‬ ‫‪٤‬ـ ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳع زﻳاتره پﻪ کﻮﻣﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬را！ﻮﻟ‪ ３‬شﻮې دي او وﻟ‪３‬؟‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫د ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳعﻮ د ﻣؤسساتﻮ د ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوو جدول و‪－‬ﻮرئ د ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ و ﻣﻮﻣئ او‬ ‫د خپل کار پاﻳﻠﻪ پﻪ بل ﻟﻮست ک‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .١‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د اوبدﻟﻮ ＇ﻮ فابرﻳک‪ ３‬شتﻪ؟ کﻮﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬فعاﻟ‪ ３‬او کﻮﻣ‪ ３‬ﻧﻪ دي فعاﻟ‪３‬؟‬ ‫‪ .٢‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د خﻮراکﻲ تﻮکﻮ ＇ﻮ فابرﻳک‪ ３‬شتﻪ او کﻮﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډﻳر تﻮﻟﻴدات ﻟري؟‬ ‫‪ .٣‬ستاسﻮ ﻟﻪ ﻧظره ستاس‪ ３‬پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬کﻮﻣﻪ فابرﻳکﻪ شتﻪ چ‪ ３‬ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬پﻪ دغﻪ جدول ک‪ ３‬ﻧﻪ ﻟﻴدل کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪76‬‬

‫څلروېشتم لوست‬

‫‪ ٢،٣‬توريزم او د هغه اقتصادي اهميت‪:‬‬ ‫‪ -٤٣‬شکل‬

‫پﻪ ﻫرات ک‪ ３‬تارﻳخﻲ او ﻟرغﻮﻧﻲ آثار چ‪ ３‬ﻟﻪ کﻠتﻮري پﻠﻮه تﻮرﻳستاﻧﻮ تﻪ ډﻳر اﻫﻤﻴت ﻟري‪.‬‬

‫تﻮرﻳزم ‪ Tourism‬ﻳا ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوی ﻳﻮ ډول ﻣسافرت او ‪－‬ر‪＄‬ﻴدل دي چ‪ ３‬ﻣﻮخﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د بﻴﻼبﻴﻠﻮ سﻴﻤﻮ‬ ‫عﻠﻤﻲ ＇‪７５‬ﻧﻪ‪ ،‬کتﻨﻪ‪ ،‬تفرﻳح‪ ،‬سﻴل او سﻴاحت دى‪.‬‬ ‫تﻮرﻳستﻲ سفروﻧﻪ ﻣعﻤﻮﻻ کاري او تفرﻳحﻲ ﻣﻮخ‪ ３‬ﻟري‪ ،‬ﻳﻮ ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ﻫغﻪ ＇ﻮک دى چ‪ ３‬د خپل اوس‪５‬دو‬ ‫‪＄‬اى ＇خﻪ بﻬر ﻧﻮروسﻴﻤﻮ‪＊ ،‬اروﻧﻮ او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ داس‪ ３‬ﻳﻮ سفر کﻮي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮې شپ‪ ３‬ور‪ ３＄‬کﻢ ﻧﻪ وي‬ ‫او ﻟﻪ ﻳﻮه کال ＇خﻪ زﻳات ﻧﻪ وي‪－ .‬ر‪＄‬ﻨدوﻳان ﻣعﻤﻮ اًﻻ د ﻳﻮې تﻮرﻳستﻲ سﻴﻤ‪ ３‬د طبﻴعت ﻳا کﻠتﻮر سره ﻣﻴﻨﻪ‬ ‫او ﻫغﻪ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ ﻟري‪ .‬شتﻤﻨﻮ خﻠکﻮ بﻪ ﻟﻪ ډﻳر پخﻮا ＇خﻪ ﻟﻴرې سﻴﻤﻮ تﻪ سفروﻧﻪ کﻮل چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪＊ ３‬کﻠﻲ او تارﻳخﻲ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ او وداﻧ‪ ９‬و‪－‬ﻮري او د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ طبﻴعﻲ او کﻠتﻮري شتﻤﻨﻴﻮ ＇خﻪ خبرشﻲ‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻧﻦ ورځ تﻮرﻳزم ﻳا ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د اقتصادي ودې پﻪ ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ سرچﻴﻨﻪ او＊تﻰ دى‪ .‬او‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ډﻳرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ او سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ﻣﻬﻤﻪ عاﻳداتﻲ سرچﻴﻨﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻧﻦ ورځ زﻳاتره ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫ（ﻪ‬ ‫کﻮي چ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادو ﻧﻮک‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى د ودې او پراختﻴا ﻟپاره اﻣکاﻧات چﻤتﻮ او پراخ ک‪７‬ي‪ ،‬دا ‪＄‬کﻪ‬ ‫چ‪－ ３‬ر‪＄‬ﻨدوى د عﻮاﻳدو د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻳﻮه ﻻره ده‪.‬‬ ‫افغاﻧستان پﻪ اسﻴا ک‪ ３‬د ﻳﻮه ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي جغرافﻴاﻳﻲ ﻣﻮقعﻴت‪ ،‬تارﻳخﻲ ﻟرغﻮﻧتﻮب‪ ،‬پخﻮاﻧﻴﻮ وداﻧﻴﻮ‪＊ ،‬کﻠﻲ‬ ‫طبﻴعت‪ ،‬غﻮره ﻫﻮا او د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳﻲ سﻴﻤﻮ پﻪ ﻟرﻟﻮ سره پﻪ ډﻳرو پخﻮاﻧﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ورﻳ‪＋‬ﻤﻮ د کارواﻧﻮﻧﻮ د‬ ‫سﻮدا‪－‬رﻳزو اﻧ‪６‬ﻳﻮ د وړﻟﻮ او راوړﻟﻮ ﻻره وه‪ .‬بﻮداﻳاﻧﻮ او کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې ﻻرې ﻟﻪ چﻴﻦ ＇خﻪ د اروپا تر‬ ‫ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬پﻮرې ت‪ ，‬رات‪ ，‬کاوه‪ .‬دغﻪ ت‪ _ ，‬رات‪ ，‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د بﻮداﻳﻲ راﻫباﻧﻮ پام دې خﻮاتﻪ‬ ‫راواړاوه او د باﻣﻴاﻧﻮ ﻟﻪ اسرارو ډکﻪ سﻴﻤﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻧﻤاﻧ‪％‬ﻨ‪ ３‬د ‪＄‬اى پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ غﻮره او ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ ３‬د بﻮدا ﻟﻮﻳ‪ ３‬او ﻧاﻣتﻮ‬ ‫ﻣجﻤس‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪77‬‬

‫د بﻮدﻳزم ﻻروﻳان او ﻧﻮر ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳان د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ﻫر ‪－‬ﻮټ ＇خﻪ ﻣخ پﻪ دې خﻮا راﻣات شﻮل‪ ،‬دﻫ‪５‬ﻮاد ﻫﻤدا‬ ‫تارﻳخﻲ اثار او د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى وړ سﻴﻤ‪ ３‬وې چ‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ د پام وړ ‪－‬ر‪＄‬ﻴدﻟ‪ ３‬وې‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان دوﻟت پﻪ ‪ ١٣٣٧‬ﻫـ ل کال ک‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ﻣؤسسﻪ (اوسﻨﻰ افغان تﻮر) پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬د‬ ‫اساﻧتﻴاوو د راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮﻟﻮ پﻪ خاطر جﻮړه اوپﻪ ‪ ١٣٤٤‬ﻫـ ل‪ .‬کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى د ﻧ‪７‬ﻳﻮال سازﻣان‬ ‫غ‪７‬ﻳتﻮب ترﻻسﻪ ک‪.７‬‬ ‫پﻪ ت‪５‬رو ＇ﻮ ﻟسﻴزو ک‪ ３‬تﻮرﻳزم ﻳا ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوي پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د عاﻳداتﻮ ﻳﻮه سرچﻴﻨﻪ وه‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪３‬‬ ‫ډﻳر ﻟرغﻮﻧﻲ أثار او تارﻳخﻲ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ ﻟکﻪ پﻪ باﻣﻴاﻧﻮ ک‪ ３‬د بﻮدا ﻣجسﻤ‪ ３‬او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر تارﻳخﻲ أثار‪ ،‬د بﻠخ‬ ‫د ﻟرغﻮﻧﻲ ＊ار أثار‪ ،‬خﻴبر دره‪ ،‬پﻪ ﻫرات ک‪ ３‬زﻳات شﻤ‪５‬ر تارﻳخﻲ اثار او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ پﻪ کﻨدﻫار‪ ،‬غزﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﻨ‪／‬رﻫار او ﻧﻮرو ک‪ ３‬شتﻪ‪ .‬د ج‪７／‬و پر ﻣﻬال پﻪ افغاﻧستان ک‪－ ３‬ر‪＄‬ﻨدوﻳﻲ تﻪ ﻫﻢ ډﻳر زﻳان واو＊ت‪ ،‬ﻳﻮازې‬ ‫د ‪－‬ﻮتﻮ پﻪ شﻤار خبرﻳاﻻﻧﻮ افغاﻧستان تﻪ ت‪ ，‬رات‪ ，‬درﻟﻮد‪ .‬پﻪ دې وروستﻴﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬اﻣﻨﻴتﻲ شراﻳط ﻳﻮ＇ﻪ‬ ‫＊ﻪ شﻮي دي او کﻪ د ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سراسر ک‪ ３‬ډاډﻣﻨﻪ سﻮﻟﻪ راشﻲ او دوﻟت د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى پﻪ ﻫکﻠﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې‬ ‫پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻫﻮ！ﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬د وړﻟﻮ راوړﻟﻮ وساﻳل او ﻧﻮر اﻣکاﻧات برابر ک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ افغاﻧستان بﻪ ﻳﻮ ‪＄‬ل بﻴا‬ ‫د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ ﻟپاره ﻳﻮ پﻪ زړه پﻮرې ﻫ‪５‬ﻮاد شﻲ‪ .‬د افغاستان‪ ،‬ﻫغﻪ عﻮاﻳد چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدو ‪ ９‬سﻴﻤﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ترﻻسﻪ شﻮي وو او پﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ډاﻟرو ﻣحاسبﻪ شﻮي چ‪３‬‬ ‫‪1978 1977 1976 1975 1974 1973‬‬ ‫پﻪ ﻻﻧدﻳﻨﻲ جدول ک‪＊ ３‬ﻮدل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪7 28 12 12 11‬‬ ‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د ﻣتﻦ تصﻮﻳروﻧﻮ او ﻧقشﻮ پﻪ کتﻠﻮ سره د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى‬ ‫(تﻮرﻳست) او ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳﻲ (تﻮرﻳزم) پﻪ ﻫکﻠﻪ او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻟﻮست د ﻧقشﻮ ﻣتﻦ او اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻮ پﻪ کتﻠﻮ سره‬ ‫د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى د اقتصادي اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ بحث خبرې او اترې وک‪７‬ي‪ ،‬وروستﻪ دې د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازي د‬ ‫خپﻠﻮ خبرو اترو پاﻳﻠﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ وړاﻧدي ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‪:‬‬

‫‪١‬ـ ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى (تﻮرﻳست) ＇ﻮک دى؟‬ ‫‪٢‬ـ اﻳا د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى‪ ،‬سﻴاح او تﻮرﻳست ترﻣﻨ‪ ＃‬تﻮپﻴر شتﻪ؟ پﻪ دې ﻫکﻠﻪ تﻮضﻴح ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳﻲ (تﻮرﻳزم) اقتصادي اﻫﻤﻴت بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درې کسﻴزو ډﻟﻮ ک‪ ３‬د افغاﻧستان د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى او (افغان تﻮر) د ﻣﻮسسﻮ د فعاﻟﻴت پﻪ‬ ‫اړه او د دغﻮ ﻣﻮسسﻮ د خپروﻧﻮ او ＇اﻧ‪／‬ﻮ ﻟﻪ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ＇خﻪ پﻪ ‪ ３＂－‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬سره د ﻫ‪５‬ﻮاد د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوی‬ ‫پﻪ اړه د پﻪ زړه پﻮرې سﻴﻤﻮ د تصﻮﻳروﻧﻮ پﻪ ﻟرﻟﻮ سره پﻪ دوه پا‪１‬ﻮ ک‪ ３‬ﻣطﻠب وﻟﻴکﻲ او خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ‬ ‫دې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪78‬‬

‫پنځهوېشتم لوست‬

‫الف ـ د هېواد ګرځندويي سيمې‬ ‫‪ -٤٤‬شکل‬ ‫تﻮرﻳزم‬

‫د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ ﻟپاره د ﻟﻴدﻟﻮ ﻣﻬﻤ‪ ３‬سﻴﻤ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ تارﻳخ ＇خﻪ ﻣخکی دورې ﻣرکزوﻧﻪ‬ ‫ﻟﻪ اسﻼم ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬دورې ﻣرکزوﻧﻪ‬ ‫د تارﻳخی او ﻟرغﻮﻧﻮ وداﻧﻴﻮ د ﻳاد‪－‬اروﻧﻮ ﻟروﻧکﻲ اسﻼﻣﻲ ﻣرکزوﻧﻪ‬

‫جﻮﻣاتﻮﻧﻪ او زﻳارتﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻪ‬ ‫د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ بازاروﻧﻪ‬ ‫د وزﻟﻮب‪ ３‬ډ‪－‬روﻧﻪ‬ ‫سﻴﻤﻪ ﻳﻴزی عﻨعﻨﻮی وداﻧ‪( ９‬د ﻟر‪－‬ﻴﻮ کﻮروﻧﻪ)‬ ‫د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوی د خدﻣاتﻮ ﻣرکزوﻧﻪ‬ ‫پﻪ زړه پﻮرې او د ﻟﻴدﻟﻮ وړ طبﻴعی ﻣﻨظرې‬ ‫تﻮرﻳستکی سﻴﻤی او د ﻟﻴدﻟﻮ وړ طبﻴعی ﻣﻨظرې‬ ‫‪＄ ６－‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻪ‬ ‫د پستی ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻪ‬ ‫د کب ﻧ‪５‬ﻮﻟﻮ سﻴﻤ‪３‬‬ ‫＊کار ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻠی پارکﻮﻧﻪ ‪＄ -‬اﻧ‪７／‬ی شﻮی سﻴﻤﻲ او سپﻴ（ﻠی ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ‬ ‫پﻼن ﻻﻧدې ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې شﻮې سﻴﻤ‪３‬‬ ‫سﻴﻨدوﻧﻪ‬

‫سرحدی بﻨدروﻧﻪ‬ ‫د سﻴﻨدوﻧﻮ بﻨدروﻧﻪ‬ ‫ﻫﻮاﻳﻲ ﻧ‪７‬ﻳﻮال ډ‪－‬روﻧﻪ‬ ‫سﻴﻤﻪ ﻳﻴز ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬روﻧﻪ‬ ‫ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې‬ ‫ﻧﻮرې ﻻرې‬ ‫تﻮﻧﻠﻮﻧﻪ‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬پﻮﻟ‪３‬‬ ‫د وﻻﻳتﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬پﻮﻟ‪３‬‬ ‫د ﻧفﻮسﻮ ﻟروﻧک‪ ３‬سﻴﻤ‪:３‬‬

‫بﻨدوﻧﻪ او د اوبﻮ زﻳرﻣ‪３‬‬ ‫غروﻧﻪ‬ ‫ﻣاﻟ‪／‬ﻴﻦ غروﻧﻪ‬ ‫ﻟﻮړواﻟﻲ پﻪ ﻣترو‬

‫ﻟﻪ‪＇ ٥٠٠٠٠٠‬خﻪ زﻳات ﻧفﻮس ﻟروﻧکی سﻴﻤ‪３‬‬ ‫‪100000-200000‬‬ ‫‪50000-100000‬‬ ‫‪10000-50000‬‬ ‫‪2000-10000‬‬

‫ﻟﻪ ‪＇ ٢٠٠٠‬خﻪ ﻟ‪ ８‬و‪７－‬ی‬

‫تاس‪ ３‬پﻪ ﻣخک‪ ３‬ﻟﻮست ک‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳﻲ او د ﻫغ‪ ３‬د اقتصادي اﻫﻤﻴت پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ‬ ‫دغﻪ ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳ‪ ３‬سﻴﻤﻮ او احصائﻴﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻮه شئ‪.‬‬ ‫ـ اﻳا تاس‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد کﻮﻣﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳﻲ (تﻮرﻳستﻲ) سﻴﻤﻪ ﻟﻴدﻟ‪ ３‬ده؟‬ ‫کﻪ ستاس‪＄ ３‬ﻮاب ﻫﻮ وي کﻮﻣﻪ سﻴﻤﻪ‪ ،‬کﻠﻪ‪ ،‬ﻫﻠتﻪ ﻣﻮ＇ﻪ ﻟﻴدﻟﻲ او ﻫﻠتﻪ ﻣﻮ ＇ﻪ وک‪７‬ل؟‬ ‫د افغاﻧستان ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳﻲ سﻴﻤ‪ ３‬زﻳاتره طبﻴعﻲ ＊کﻠﻲ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ (＊اﻳستﻪ شرشرې‪ ،‬د سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ زړه پﻮرې‬ ‫غاړې‪ ،‬وﻻړې اوبﻪ‪ ،‬غروﻧﻪ او ﻧﻮر او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ کﻠتﻮري سﻴﻤ‪ ３‬او اثار ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣذﻫبﻲ او تارﻳخﻲ وداﻧ‪９‬‬ ‫او د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ بازاروﻧﻪ او ﻧﻮر) وي‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ﻣﻬﻢ ＊اروﻧﻪ او سﻴﻤ‪ ３‬دادي‪:‬‬ ‫باﻣﻴان‪ ،‬بﻠخ‪ ،‬سﻤﻨ‪／‬ان‪ ،‬ﻫرات‪ ،‬غﻮر‪ ،‬غزﻧﻲ‪ ،‬کﻨدﻫار‪ ،‬کابل‪ ،‬جﻼل أباد‪ ،‬ﻟ‪＋‬کر‪－‬اه او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫پﻪ باﻣﻴاﻧﻮ ک‪ ３‬تﻮږل شﻮې سﻤ（‪ ،３‬ﻣجسﻤ‪ ３‬او بﻨد اﻣﻴر پﻪ بﻠخ وﻻﻳت ک‪ ３‬د روض‪ ３‬ﻣبارک‪ ３‬زﻳارت‪ .‬پﻪ‬ ‫‪79‬‬

‫ﻫرات ک‪ ３‬تارﻳخﻲ ＇ﻠﻲ‪ ،‬د خﻮاجﻪ عبداهلل اﻧصاري زﻳارت‪ ،‬خﻮاجﻪ غﻠتان ‪،‬عﻴاران ＇ﻠﻰ‪ ،‬اختﻴاراﻟدﻳﻦ‬ ‫کﻼ‪.‬‬ ‫پﻪ غﻮر ک‪ ３‬جام ﻣﻨار‪ ،‬پﻪ غزﻧﻲ ک‪ ３‬تارﻳخﻲ ＇ﻠﻲ‪ ،‬د سردار غﻮﻧ‪６‬ۍ‪ ،‬باﻻحصار او پﻪ ﻧﻨ‪／‬رﻫار ک‪ ３‬تارﻳخﻲ‬ ‫أثار اوﻟﻪ ﻫغی جﻤﻠﻲ ＇خﻪ ﻫ‪６‬ه او ﻧﻮر د ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪.‬‬ ‫پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ＊اروﻧﻮ ﻟکﻪ ﻫرات ک‪ ３‬ﻟرغﻮﻧﻲ أثار دوﻣره ډﻳر دي چ‪ ３‬ﻳﻮﻧسکﻮ دغﻪ ډول سﻴﻤ‪ ３‬د خپل پﻮ＊）‬ ‫ﻻﻧدې غﻮره ک‪７‬ي دي‪ .‬پﻪ دې وروستﻴﻮک‪ ３‬غزﻧی د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر پخﻮاﻧﻴﻮ زﻳارتﻮﻧﻮ او وداﻧﻴﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د اسﻼﻣﻲ‬ ‫تﻤدن د ﻳﻮه ﻣرکز او تﻮرﻳست‪＊ ３‬ار پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻴژﻧدل شﻮی دی‪.‬‬ ‫‪ -٤٦‬شکل‬ ‫‪ -٤٥‬شکل‬

‫د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ زﻳارت چ‪－ ３‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ تﻪ کﻠتﻮري او‬ ‫تارﻳخ‪ ３‬ارز＊ت ﻟري‪.‬‬

‫د جام ﻣﻨار ﻫﻢ ﻟکﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻧﻮرو ﻟس‪／‬ﻮﻧﻮ اثارو پﻪ شان‬ ‫‪＄‬اﻧ‪７／‬ی تارﻳخ‪ ３‬او کﻠتﻮري ارز＊ت ﻟري‬

‫دا ﻫﻢ باﻳد ووﻳل شﻲ چ‪ ３‬افغاﻧستان ډﻳر غﻮره د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوی طبﻴعﻲ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ او پارکﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻟري چ‪ ３‬د بﻴﻠ‪３／‬‬ ‫پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‪ ،‬د پاﻣﻴر ﻟﻮى او کﻮچﻨﻲ غروﻧﻪ‪ ،‬پﻪ ﻧﻮرستان ک‪ ３‬د ﻟﻴدﻟﻮ وړ طبﻴعﻲ سﻴﻤ‪ ،３‬پﻪ کابل ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫پارکﻮﻧﻪ او باغﻮﻧﻪ‪ ،‬د جﻼل اباد ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر سﻴﻤ‪ ،３‬ﻫرات‪ ،‬کﻨدﻫار‪ ،‬ﻣزارشرﻳف‪ ،‬د قرغ‪ ３‬بﻨد او پﻪ کابل ک‪３‬‬ ‫د پغﻤان دره او پﻪ ﻧﻮرو بﻴﻼبﻴﻠﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر طبﻴعﻲ ساح‪ ３‬چ‪ ３‬د افغاﻧستان د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى پﻪ ﻧقشﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬کتﻼى شئ‪.‬‬ ‫ب ـ د ګرځندوى احصائيه‪:‬‬

‫ﻟکﻪ چ‪ ３‬ﻣخک‪ ３‬ووﻳل شﻮل‪ ،‬پﻪ ت‪５‬رو ﻟسﻴزوک‪ ０－ ３‬شﻤ‪５‬ر ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳان زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ راتﻠل او د عاﻳداتﻮ ﻟﻮﻳﻪ‬ ‫سرچﻴﻨﻪ ﻳ‪ ３‬جﻮړوﻟﻪ‪ ،‬خﻮ پﻪ ＇ﻠﻮرو ﻟسﻴزو ج‪７／‬و ک‪ ３‬چ‪ ３‬اﻣﻨﻴتﻲ ستﻮﻧزې راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮې‪－ ،‬ر‪＄‬ﻨدوى تﻪ‬ ‫ډﻳر زﻳان واو＊ت او افغاﻧستان تﻪ د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ ت‪ ，‬رات‪ ，‬ﻟ‪ ８‬شﻮ چ‪ ３‬دغﻪ شﻤ‪５‬رﻧ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې جدول ک‪３‬‬ ‫پرتﻠﻪ شﻮي دي‪:‬‬ ‫‪80‬‬

‫( ‪ ) ٥‬جدول‪ :‬د ﻫغﻮ ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ شﻤ‪５‬ر چ‪ ３‬پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬افغاﻧستان تﻪ راغﻠﻲ دي‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻮم‬

‫‪1975‬‬

‫‪1976‬‬

‫‪1977‬‬

‫‪1978‬‬

‫‪1979‬‬

‫‪1980‬‬

‫ﻟﻮﻳدﻳز اﻟﻤان‬

‫‪8649‬‬

‫‪8907‬‬

‫‪9085‬‬

‫‪7496‬‬

‫‪1817‬‬

‫‪285‬‬

‫فراﻧسﻪ‬

‫‪9431‬‬

‫‪7794‬‬

‫‪6779‬‬

‫‪4781‬‬

‫‪1153‬‬

‫‪234‬‬

‫استراﻟﻴا‬

‫‪1094‬‬

‫‪1055‬‬

‫‪4397‬‬

‫‪3070‬‬

‫‪967‬‬

‫‪28‬‬

‫د اﻣرﻳکا ﻣتحده‬ ‫اﻳاﻻت‬

‫‪9401‬‬

‫‪8950‬‬

‫‪9011‬‬

‫‪6389‬‬

‫‪1039‬‬

‫‪79‬‬

‫ﻫﻨد‬

‫‪8717‬‬

‫‪8521‬‬

‫‪11185‬‬

‫‪9744‬‬

‫‪4350‬‬

‫‪992‬‬

‫اﻧگﻠستان‬

‫‪9777‬‬

‫‪10108‬‬

‫‪11526‬‬

‫‪9102‬‬

‫‪1850‬‬

‫‪128‬‬

‫پاکستان‬

‫‪13648‬‬

‫‪2013‬‬

‫‪35105‬‬

‫‪10126 23663‬‬

‫‪2466‬‬

‫ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪30077‬‬

‫‪24478‬‬

‫‪31720‬‬

‫‪8902‬‬

‫‪2438‬‬

‫！ﻮل‬

‫‪90894‬‬

‫‪118360 93026‬‬

‫‪27744‬‬

‫‪30204 91989‬‬

‫‪6623‬‬

‫( ‪ ) ٦‬جدول‪ :‬پﻪ ＇ﻮ وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ شﻤ‪５‬ر او ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ ترﻻسﻪ شﻮي عﻮاﻳد‬ ‫شاخصﻮﻧﻪ‬

‫‪1995‬‬

‫‪1997 1996‬‬

‫‪1998‬‬

‫د گر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ شﻤ‪５‬ر (پﻪ زروتﻨﻮ)‬

‫‪4‬‬

‫‪4‬‬

‫‪4‬‬

‫‪4‬‬

‫ترﻻسﻪ شﻮي عﻮاﻳد (پﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ډاﻟرو)‬

‫‪1‬‬

‫‪1‬‬

‫‪1‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ -٤٧‬شکل‬ ‫‪81‬‬

‫د باﻣﻴان د وﻻﻳت د اﻣﻴر بﻨد ﻳﻮه ＇ﻨ‪６‬ه‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ پﻨ‪％‬ﻮ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د افغاﻧستان د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ﻧقشﻪ و‪－‬ﻮري‪ ،‬ﻻﻧدې‬ ‫دﻧدې دې ترسره ک‪７‬ي او بﻴا دې د خپل کار پاﻳﻠﻪ پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ـ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ډﻟﻪ دې د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ﻣﻬﻢ ＊اروﻧﻪ او سﻴﻤ‪ ３‬ﻟ‪５‬ست ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ـ دو‪４‬ﻤﻪ ډﻟﻪ دې ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬ﻟ‪５‬ست ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ اسﻼﻣﻲ عبادت ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ او زﻳارتﻮﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫ـ درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ بازاروﻧﻪ ﻟ‪５‬ست ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ـ ＇ﻠﻮرﻣﻪ ډﻟﻪ دې د طبﻴعﻲ ＊کﻠﻮ ﻣﻨظرو ﻟروﻧک‪ ،３‬پﻪ زړه پﻮرې او د ﻟﻴدﻟﻮ وړ سﻴﻤ‪ ３‬ﻟ‪５‬ست ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ـ پﻨ‪％‬ﻤﻪ ډﻟﻪ دې ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬و＊ﻴﻲ او ﻟ‪５‬ست ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى د خدﻣاتﻮ ＇اﻧ‪ ３／‬شتﻪ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‪:‬‬

‫‪١‬ـ د افغاﻧستان د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ﻣشﻬﻮرو سﻴﻤﻮ ﻧﻮم واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ د افغاﻧستان کﻮﻣﻪ تﻮرﻳستﻲ ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳﻲ ﻣﻮسسﻪ اوس د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى خدﻣات ترسره کﻮي او ستاسﻮ پﻪ فکر‬ ‫دغﻪ ﻣﻮسسﻪ کﻮم ډول خدﻣتﻮﻧﻪ ترسره کﻮي؟‬ ‫‪٣‬ـ وﻟ‪ ３‬پﻪ دې وروستﻴﻮ ک‪ ３‬ډﻳر ﻟ‪－ ８‬ر‪＄‬ﻨدوﻳان افغاﻧستان تﻪ را‪＄‬ﻲ؟ ستاسﻮ پﻪ ﻧظر افغاﻧستان باﻳد د‬ ‫‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ د پام را اړوﻟﻮ پﻪ خاطر ＇ﻪ وک‪７‬ي؟‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليتونه‪:‬‬

‫د ﻧﻮي ﻟﻮست د ﻣتﻦ او د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى د ﻧقشﻮ پﻪ کتﻨ‪ ３‬سره ﻻﻧدﻳﻨﻰ جدول پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ډک ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪２－‬ﻪ‬

‫ﻫغﻪ طبﻴعﻲ را＊کﻮن چ‪ ３‬د‬ ‫‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى پاﻣﻠرﻧﻪ ‪＄‬اﻧتﻪ را اړوي‬ ‫‪ 1‬د اﻣﻴر بﻨد‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪２－‬ﻪ‬

‫ﻫغﻪ کﻠتﻮري او ﻣذﻫبﻲ پﻪ زړه پﻮرې‬ ‫واﻟﻰ چ‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ دي‬ ‫‪ 1‬د ﻛابﻞ ﻣﻮزﻳﻢ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪82‬‬

‫شپ‪８‬وېشتم لوست‬

‫‪ ٣،٣‬سوداګري او اهميت يې‪:‬‬

‫‪ -٤٨‬شکل‬

‫تاس‪ ３‬پﻮﻫﻴ‪８‬ئ چ‪ ３‬زﻣﻮږ خﻠک ﻟﻪ ډﻳر پخﻮا پﻪ سﻮدا‪－‬رۍ بﻮخت وو؟‬ ‫سﻮدا‪－‬ري پﻪ حقﻴقت ک‪ ３‬د شﻴاﻧﻮ او خدﻣاتﻮ تبادﻟﻪ کﻮل دي‪ .‬چ‪ ３‬د پﻴرودوﻧکﻲ او پﻠﻮروﻧکﻲ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د پﻮﻟﻲ‬ ‫کرﻳدﻳت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮه ＇خﻪ بل تﻪ سپارل کﻴ‪８‬ي ‪.‬کﻠﻪ چ‪ ３‬تﻮﻟﻴد شﻮي اضافﻲ اجﻨاس او خدﻣات د تبادﻟ‪３‬‬ ‫ﻟپاره وړاﻧدې شﻲ‪ ،‬سﻮدا‪－‬ري ورتﻪ وﻳل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د سﻮدا‪－‬رۍ اصﻠﻲ ب‪２‬ﻪ د ﻣاﻟﻮﻧﻮ سﻴده راک‪７‬ه ورک‪７‬ه ده چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بل سره تبادﻟﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ د ﻧﻦ ور‪３＄‬‬ ‫پرﻣختﻠﻠ‪ ３‬سﻮدا‪－‬ري د پﻴسﻮ پﻪ وړاﻧدې ترسره کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ډﻳرو پخﻮا وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ خپﻠﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د اضافﻲ شﻴاﻧﻮ پﻪ تبادﻟﻪ ﻻس پﻮرې ک‪７‬ی و‪ ،‬وروستﻪ بﻴا‬ ‫سﻮدا‪－‬ري شاوخﻮا سﻴﻤﻮ او وروستﻪ ﻟﻴرې سﻴﻤﻮتﻪ پراخﻪ شﻮه‪.‬‬ ‫اجﻨاس او خدﻣات ﻫغﻪ وخت تبادﻟﻪ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻻﻧد‪４‬ﻨﻲ شراﻳط چﻤتﻮ شﻲ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ د اجﻨاسﻮ اضافﻲ تﻮﻟﻴد ترسره شﻮى وي‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ پﻪ ！اکﻠ‪ ３‬کسب او ＇اﻧ‪／‬ﻪ ک‪ ３‬تخصص راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮى وي‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ تﻮﻟﻴد د کار دو‪４‬ش پ‪７‬او تﻪ رسﻴدﻟﻰ وي (د کارو‪４‬ش ترستر‪－‬ﻮشﻲ)‬ ‫‪٤‬ـ د دوو سﻴﻤﻮ د تﻮﻟﻴداتﻮ د ډوﻟﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬تﻮپﻴر وﻟﻴدل شﻲ‪.‬‬ ‫‪٥‬ـ سﻴاسﻲ‪ ،‬کﻠتﻮري او ‪－‬ﻤرکﻲ خﻨ‪６‬وﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫‪٦‬ـ د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ د دوو سﻴﻤﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬بﻪ وساﻳل او ﻻرې او د اړﻳکﻮ ！ﻴﻨ‪／‬ﻮﻟﻮ پﻪ خاطر ډﻳرې ＊‪ ３‬ﻻرې چارې چﻤتﻮ وي‪.‬‬ ‫‪٧‬ـ د دواړو سﻴﻤﻮ و‪７－‬ي ﻳﻮ د بل اجﻨاسﻮتﻪ اړتﻴا او ﻟﻴﻮاﻟتﻴا وﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮ‪－‬ﻪ پﻮرتﻨﻲ شراﻳط پﻪ ！ﻮﻟﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪＇ ３‬ﻪ ﻧا＇ﻪ د سﻮدا‪－‬رۍ ﻟپاره ﻻره اواروي‪ ،‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د بﻬرﻧ‪９‬‬ ‫سﻮدا‪－‬رۍ د راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻴدو ﻳﻮ ﻟﻮى ﻻﻣل د طبﻴعﻲ سرچﻴﻨﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬تﻮپﻴر او د پرﻣختﻴا پﻪ اړه ﻟﻪ تخﻨﻴک ＇خﻪ‬ ‫‪83‬‬

‫د خﻠکﻮ د کار اخ‪５‬ستﻮ پﻪ استعداد ک‪ ３‬د تﻮپﻴر تر ستر‪－‬ﻮ کﻴدل دي‪ ،‬پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا خﻠک ‪＄‬کﻪ پﻪ سﻮدا‪－‬رۍ ﻻس‬ ‫پﻮرې کﻮي چ‪ ３‬غﻮاړي خپل تﻮﻟﻴد ک‪７‬ي اجﻨاس پﻪ ﻟﻮړه بﻴﻪ ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬وپﻠﻮري او ﻳاﻫﻢ ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬دوى‬ ‫ﻳ‪ ３‬خپﻠﻪ ﻧﻪ شﻲ تﻮﻟﻴدوﻻى او ﻳاﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د تﻮﻟﻴد شﻮې بﻴ‪ ３‬پرتﻠﻪ پﻪ ارزاﻧﻪ ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫پﻴرودﻻى شﻲ‪ ،‬ترﻻسﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان (ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬ارﻳاﻧا) ک‪ ３‬ﻟﻪ ډﻳر پخﻮا ＇خﻪ د ﻫغﻪ د جغرافﻴاﻳﻲ اﻫﻤﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ دغﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬درﻟﻮد‬ ‫او دا چ‪ ３‬د ﻫغﻪ وخت د تﻤدن پﻪ ＇ﻠﻮر ﻻره ک‪ ３‬پروت و‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬ختﻴ‪ ＃‬تﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫﻨد او چﻴﻦ تﻤدن او ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬تﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ﻳﻮﻧان او روم تﻤدن و‪ ،‬ﻧﻮ اضافﻲ تﻮﻟﻴد دﻟتﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻴده او ددې ﻫ‪５‬ﻮاد و‪７－‬و سﻮدا‪－‬ري او راک‪７‬ه ورک‪７‬ه کﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫ﻣخک‪ ３‬تر دې چ‪ ３‬سﻤﻨدري ﻻرې وپﻴژﻧدل شﻲ‪ ،‬د سﻮدا‪－‬رﻳزو تﻮکﻮ او ﻣاﻟﻮﻧﻮ وړل راوړل ！ﻮل د وچ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې‬ ‫پﻪ کارواﻧﻮﻧﻮ ترسره کﻴدل‪ .‬ﻫغﻪ ﻣﻬال د ﻣاﻟﻮﻧﻮ تبادﻟﻪ او ﻟﻴ‪８‬دول د کارواﻧﻮﻧﻮ پﻪ واسطﻪ د ختﻴ‪ ＃‬او ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ترﻣﻨ‪＃‬‬ ‫ﻳعﻨ‪ ３‬د ﻣدﻳتراﻧ‪ ３‬د سﻤﻨدر‪－‬ﻲ د ختﻴ‪％‬ﻮ غاړو ＇خﻪ تر چﻴﻦ پﻮرې ترسره کﻴدل او افغاﻧستان د ﻳﻮې ﻣﻬﻤ‪３‬‬ ‫تراﻧزﻳ＂ﻲ سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻫغﻪ وخت د ډﻳر اﻫﻤﻴت وړ و‪.‬‬ ‫وروستﻪ بﻴا دغﻪ ﻻره د ورﻳ‪＋‬ﻤﻮ د ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې پﻪ ﻧﻮم ﻳاده شﻮه‪ ،‬دا‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬ﻫغﻪ وخت ډﻳر ‪－‬راﻧبﻴﻪ ﻣاﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ورﻳ‪＋‬ﻤﻴﻦ ！ﻮکران‪ ،‬درﻣل او ﻧﻮر ﻟﻪ ﻫﻤدې ﻻرې ＇خﻪ ت‪５‬ر‪４‬دل را ت‪５‬رﻳدل‪.‬‬ ‫پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬ﻫﻢ د افغاﻧستان خﻠکﻮتﻪ سﻮدا‪－‬ري ‪＄‬اﻧ‪７／‬ى ارز＊ت ﻟري‪ .‬افغاﻧستان کﻮﻻى شﻲ د ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳﻮ‬ ‫ترﻣﻨ‪ ＃‬د ﻳﻮې ＇ﻠﻮرﻻرې پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻪ خپل ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي جغرافﻴاﻳﻲ ﻣﻮقعﻴت ＇خﻪ پﻮره ‪＂－‬ﻪ واخﻠﻲ او د خپل ﻣﻠﻲ‬ ‫عاﻳد د زﻳاتﻮﻟﻮ‪ ،‬د کار ﻣﻮﻧدﻟﻮ او اړﻳکﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬اغﻴزﻣﻦ ‪－‬اﻣﻮﻧﻪ اوچت ک‪７‬ي‪ ،‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬افغاﻧستان د خپﻠﻮ‬ ‫ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو ＇خﻪ د زر‪－‬ﻮﻧﻮ ！ﻨﻮ سﻮدا‪－‬رﻳزو ﻣاﻟﻮﻧﻮ‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د تراﻧزﻳ＂ﻲ اجﻨاسﻮ د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ وړتﻴا ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ده‪ ،‬چ‪ ３‬افغاﻧستان د بﻬرﻧﻲ سﻮداگرو بﻴﻼﻧس تﻮازن ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬دوارداتﻮ ﻟﻪ کچ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د صادراتﻮ کچﻪ‬ ‫＇ﻮ واري زﻳاتﻪ ده‪ ،‬چ‪ ３‬ډپر ﻟ‪ ８‬کﻮرﻧﻲ تﻮﻟﻴدات ﻟﻪ کﻤزورې اقتصاد ﻧﻪ ＇رگﻨدوﻧﻪ کﻮي‪ ،‬ددې ！کﻲ عﻤده عاﻣل‬ ‫＇ﻮ کﻠﻨﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬جگ‪７‬ه ده‪ .‬د افغاﻧستان د صادراتﻮ وارداتﻮ‪،‬د کﻮرﻧ‪ ９‬او بﻬرﻧ‪ ９‬سﻮداگرۍ د کچ‪ ３‬پﻪ باب بﻪ‬ ‫راتﻠﻮﻧکﻮ ﻟﻮستﻮﻧﻮک‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻستﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫په ټولگي کې فعاليتونه‬ ‫دوه دوه زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻮﻣ‪７‬ی د ﻟﻮست ﻣتﻦ او اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻪ پﻪ پﻮره ‪＄‬ﻴرتﻴا وﻟﻮﻟﻲ او د ﻟﻮست پر ﻣﻬﻤﻮ！کﻮ دې پﻪ خپل ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫ک‪ ３‬خبرې اترې وک‪７‬ي‪ ،‬وروستﻪ دې خپل ﻧظروﻧﻪ د سﻮداگرۍ او د ﻫغ‪ ３‬د اﻫﻤﻴت پﻪ باب ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوښتنې‪:‬‬ ‫؟‬ ‫‪ -١‬وﻟ‪ ３‬خﻠک سﻮداگرۍ تﻪ ﻣخﻪ کﻮي؟‬ ‫‪ -٢‬زﻣﻮږ پﻪ اقتصاد ک‪ ３‬سﻮداگرى ＇ﻪ رول او اﻫﻤﻴت ﻟري؟ خپل ﻣعﻠﻮﻣات پﻪ دوو بﻴﻠگﻮ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬افغاﻧستان پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ ＇ﻪ ډول تراﻧزﻳ＂ﻲ ﻣﻮقعﻴت ＇خﻪ برخﻤﻦ دى؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫ﻳﻮ کتاب‪ ،‬ﻣجﻠﻪ او ﻳا ور‪＄‬ﻴاﻧﻪ چ‪ ３‬د افغاﻧستان د سﻮداگرۍ پﻪ باب ﻣعﻠﻮﻣات وﻟري وﻟﻮﻟئ‪ ،‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻫغﻪ‬ ‫＊ﻮوﻧکﻲ تﻪ تشرﻳح ک‪７‬ئ‪ ،‬د ﻣﻬﻤﻮ ！کﻮ پر اړوﻧد ﻳ‪ ３‬خبرې اترى وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪84‬‬

‫اووهوېشتم لوست‬

‫الف ـ کورن‪ ９‬سوداګري‪:‬‬ ‫‪ -٤٩‬شکل‬ ‫بازاروﻧﻪ او ﻻسﻲ صﻨاﻳع‬

‫د صادراتﻮ او تﻮرﻳستاﻧﻮ ﻟپاره‬ ‫تﻮﻟﻴدي ﻣﻬﻢ ﻣرکزوﻧﻪ‪:‬‬ ‫غاﻟی او ！غر‬ ‫پﻮستﻴﻦ‬ ‫جﻮاﻫرات‬ ‫خ＂ﻴﻦ ﻟﻮ＊ﻲ‬ ‫فﻠزات‬ ‫چاقﻮ جﻮړول‬

‫بازاروﻧﻪ او ﻫ＂ﻴﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫کابل ﻟﻪ ‪＇ ٢٣٠٠‬خﻪ زﻳات‬

‫＊ﻴ‪＋‬ﻪ جﻮړول‬

‫‪－‬ردﻳز ﻟﻪ ‪ ٤٠٠‬تر ‪٢٣٠٠‬‬

‫چکﻦ او ‪－‬ﻨ‪６‬ل‬

‫زرﻧج ﻟﻪ ‪＇ ٤٠٠‬خﻪ کﻢ‬

‫‪ ١٩٧٧‬کال‬

‫(‪－‬ﻠدوزي)‬

‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬کﻮﻣﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ (عﻮاﻣﻠﻮ) د سﻮدا‪－‬رۍ پﻪ پرﻣختﻴا او وروستﻪ پاتﻴﻮاﻟﻲ اغﻴزه‬ ‫درﻟﻮده او ﻟري ﻳ‪３‬؟‬ ‫ﻟکﻪ چ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ووﻳل شﻮل‪ ،‬د افغاﻧستان خﻠک ﻟﻪ ډﻳر پخﻮا راﻫﻴس‪ ３‬پﻪ سﻮدا‪－‬رۍ بﻮخت‬ ‫وو‪ .‬ﻧﻦ ورځ د افغاﻧستان دﻧﻨﻪ سﻮدا‪－‬ري ＊ﻪ پراخﻪ ده چ‪ ３‬عﻠت ﻳ‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ ډﻳرواﻟﻰ‪ ،‬د ژوﻧد د کچ‪３‬‬ ‫ﻧسبﻲ ﻟﻮړﻳدل او خﻮراکﻲ تﻮکﻮ‪ ،‬صﻨعتﻲ او خدﻣاتﻲ اجﻨاسﻮ او وساﻳﻠﻮ تﻪ د خﻠکﻮ ورځ پﻪ ورځ د اړتﻴا‬ ‫زﻳاتﻮاﻟﻰ دى‪ .‬افغاﻧستان چ‪ ３‬ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬اقﻠﻴﻤﻲ سﻴﻤ‪ ３‬ﻟري‪ ،‬د بﻴﻼبﻴﻠﻮ وﻧﻮ ـ بﻮ！ﻮ کرﻧ‪ ３‬او تﻮﻟﻴد تﻪ ﻳ‪＊ ３‬ﻪ‬ ‫ﻻره ﻫﻮاره ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫بز‪－‬ران او ‪＄‬ﻤکﻮال سرب‪５‬ره پردې چ‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬اړتﻴاوې پﻮره کﻮي‪ .‬کرﻧﻴز ﻣحصﻮﻻت بازار تﻪ ﻫﻢ وړاﻧدې‬ ‫کﻮي او پﻠﻮري ﻳ‪ .３‬د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬ورﻳج‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬تﻮده ﻫﻮا او پﻮره اوبﻪ ﻟري ﻟکﻪ پﻪ‬ ‫ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻧﻨ‪／‬رﻫار‪ ،‬ﻟغﻤان‪ ،‬کﻮﻧ‪ ７‬او د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤال ﻟکﻪ کﻨدوز‪ ،‬بغﻼن او تخار ک‪ ３‬ډﻳرې کرل کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫‪85‬‬

‫چ‪ ３‬طبعااً د ﻫغﻮ اضافﻲ تﻮﻟﻴدات د ﻫ‪５‬ﻮاد دﻧﻨﻪ ﻫغﻮﻧﻮرو سﻴﻤﻮتﻪ چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ ورﻳج‪ ３‬ﻧﻪ کرل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟ‪８５‬ل‬ ‫او پﻠﻮرل کﻴ‪８‬ي‪ .‬ددې ﻳﻮه بﻠﻪ بﻴﻠ‪／‬ﻪ غاﻟ‪ ９‬دي چ‪ ３‬زﻳاتره د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤاﻟﻲ برخﻮ ک‪ ３‬تﻮﻟﻴدﻳ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻧﻪ‬ ‫ﻳﻮازې د ﻫ‪５‬ﻮاد دﻧﻨﻪ بازاروﻧﻮ ک‪ ３‬پﻠﻮرل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﻬﻢ صادراتﻲ قﻠﻢ ﻫﻢ دى‪ .‬پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ ！ﻮل‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د داخﻠﻲ او واردشﻮو ﻣحصﻮﻻتﻮ خر＇ﻼو د سﻮدا‪－‬رو پﻪ ﻻس برابرﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬کرﻧﻴز ﻣحصﻮﻻت وروستﻪ تر پروسس او صﻨعتﻲ کﻴدو ＇خﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد دﻧﻨﻪ بازاروﻧﻮ ک‪ ３‬پﻠﻮرل‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ده چ‪ ３‬پﻪ وروستﻴﻮ ＇ﻠﻮ‪＋４‬ت کﻠﻨﻮ ج‪７／‬و ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ！ﻮل اقتصادي‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴز‪ ،‬اداري او‬ ‫سﻴاسﻲ بﻨس＂ﻮﻧﻪ وﻳجاړ او سﻮدا‪－‬رۍ تﻪ ﻫﻢ زﻳات زﻳان واو＊ت او ﻫﻢ افغاﻧان تر پخﻮا زﻳات وارداتﻲ‬ ‫ﻣاﻟﻮﻧﻮ او اجﻨاسﻮتﻪ اړ شﻮل‪ .‬ﻟﻪ ﻧﻴکﻪ ﻣرغﻪ پﻪ دې وروستﻴﻮ ک‪ ３‬د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻣؤسسﻮ د بﻴارغﻮﻧ‪ ３‬کار پﻴل‬ ‫شﻮى دى‪ ،‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬خصﻮصﻲ سکتﻮر تﻪ ورک‪７‬ل شﻮي دي او بﻴاﻳ‪ ３‬پﻪ فعاﻟﻴت باﻧدې پﻴل ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د ﻣﻮاصﻼتﻲ کر＊ﻮ او س‪７‬کﻮﻧﻮ بﻴارغاوﻧﻪ ﻫﻢ پﻴل شﻮې ده‪ .‬سﻮدا‪－‬رﻳز ﻧﻮى سﻴاست او قﻮاﻧﻴﻦ‬ ‫راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮي چ‪ ３‬دا ！ﻮل بﻪ د کﻮرﻧ‪ ９‬سﻮدا‪－‬رۍ د پرﻣخت‪ ，‬ﻻﻣل شﻲ‪.‬‬ ‫ب ـ بهرن‪ ９‬سوداګري‪:‬‬

‫افغاﻧستان د أسﻴا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ﻳﻮه ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي ﻣﻮقعﻴت پﻪ ﻟرﻟﻮ سره ﻟﻪ ډﻳر پخﻮا ＇خﻪ د‬ ‫تراﻧزﻳ＂ﻲ او ﻣﻬﻢ سﻮدا‪－‬رﻳز ﻣرکز پﻪ ﻧﻮم پﻴژﻧدل شﻮى دى او کاﻧﻲ او کرﻧﻴز ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي تﻮﻟﻴدات ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ډﻳر‬ ‫پخﻮا ＇خﻪ پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ بازاروﻧﻮ ک‪ ３‬پﻠﻮرل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٥٠‬شکل‬

‫‪ 250‬واردات‬

‫‪ 276‬صادرات‬

‫جاﻣ‪ ،３‬غاﻟ‪ ９‬او بﻮ！ان‬

‫سﻮن تﻮکﻲ‬

‫＇رﻣﻦ‬

‫ﻣاشﻴﻨﻲ وساﻳل‬

‫غذاﻳﻲ تﻮکﻲ‬

‫تراﻧسپﻮرتﻲ وساﻳل‬

‫کﻴﻤﻴاﻳﻲ تﻮکﻲ‬

‫پﻪ ‪ ١٩٧٦‬م ‪ .‬کال ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن اﻣرﻳکاﻳﻲ ډاﻟرو‬

‫‪86‬‬

‫د افغاﻧستان بﻬرﻧ‪ ９‬سﻮدا‪－‬ري پخﻮا پﻪ ﻻﻧدې درﻳﻮ حﻮزو ک‪ ３‬وه‪:‬‬ ‫د بارترسﻮدا‪－‬رﻳزه حﻮزه‪ :‬جﻨس د جﻨس پﻪ وړاﻧدې تبادﻟ‪ ３‬تﻪ بارتروﻳل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬دغﻪ ډول سﻮدا‪－‬ري‬ ‫د ﻣاﻟﻮﻧﻮ د بدﻟﻮﻟﻮ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پخﻮا د افغاﻧستان او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر سﻮسﻴاﻟستﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟکﻪ پخﻮاﻧﻲ شﻮروي‬ ‫اتحاد‪ ،‬پﻮﻟﻨ‪ ،６‬چکﻮسﻠﻮاکﻴا‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬بﻠغارﻳا او ﻧﻮرو سره وه‪.‬‬ ‫ازاده حﻮزه‪ :‬چ‪ ３‬ﻟﻮﻳدﻳ‪ ３％‬اروپا‪ ،‬د اﻣرﻳک‪ ３‬ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻮ او جاپان سره وه‪.‬‬ ‫د ﻫﻨد د ﻧﻴﻤ‪ ３‬وچ‪ ３‬سره د سﻮدا‪－‬رۍ حﻮزه‪ :‬د ﻫﻨد د ﻧﻴﻤ‪ ３‬وچ‪ ３‬سره د افغاﻧستان سﻮدا‪－‬ري ډﻳره‬ ‫اوږده تارﻳخﻲ رﻳ‪＋‬ﻪ ﻟري‪ ،‬چ‪ ３‬دوخت پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو سره ﻳ‪ ３‬پراختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫د پخﻮاﻧﻲ شﻮروي اتحاد ﻟﻪ ړﻧ‪／‬ﻴدو وروستﻪ‪ ،‬پﻪ ختﻴ‪％‬ﻪ اروپا ک‪ ３‬د سﻴاسﻲ رژﻳﻤﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻮ او د‬ ‫افغاﻧستان د بﻬرﻧﻲ‪ ،‬اقتصادي او سﻮدا‪－‬رﻳز ﻧﻮي سﻴاست ﻟﻪ پﻴل کﻴدو وروستﻪ‪ ،‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د سﻮدا‪－‬رۍ پﻪ‬ ‫سﻴستﻢ ک‪ ３‬بدﻟﻮن راغﻰ‪.‬‬ ‫اوس د افغاﻧستان دوﻟت د سﻮدا‪－‬رﻳزو ﻧﻮو قﻮاﻧﻴﻨﻮ پر بﻨس＀‪ ،‬کﻮرﻧﻴﻮ او بﻬرﻧﻴﻮ سﻮدا‪－‬رو او پاﻧ‪／‬ﻮاﻟﻮ تﻪ د‬ ‫پاﻧ‪ ３／‬اچﻮﻧ‪ ３‬او د خصﻮصﻲ باﻧکﻮﻧﻮ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴدوتﻪ ﻻره ﻫﻮاره ک‪７‬ې ده او د ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳﻮ او ﻧﻮرو پرﻣختﻠﻠﻮ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره سﻮدا‪－‬ري د پراختﻴا پﻪ حال ک‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻣﻬﻢ صادراتﻲ تﻮکﻲ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر خﻮراکﻲ او خام تﻮکﻲ ﻟکﻪ وچ‪ ３‬او تازه ﻣ‪５‬ﻮې‪ ،‬ﻣاﻟﻮچ‪ ،‬د‬ ‫＇اروﻳﻮ ﻣحصﻮﻻت ﻟکﻪ‪ ،‬وړۍ او وزغﻨ‪ ،３‬پﻮستکﻲ‪ ،‬قره قل او کﻮﻟﻤ‪ ３‬او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر صﻨعتﻲ تﻮکﻲ‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬غاﻟ‪ ９‬او ！غروﻧﻪ‪ ،‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع او ‪－‬راﻧبﻴﻪ ډبرې دي‪ .‬د افغاﻧستان د صادراتﻮ پرتﻠﻪ د وارداتﻲ ﻣاﻟﻮﻧﻮ‬ ‫حجﻢ او ډوﻟﻮﻧﻪ ډﻳر زﻳات دي‪ ،‬چ‪ ３‬دا د افغاﻧستان د اقتصاد کﻤزوري ＊کاره کﻮي‪ .‬ﻫغﻪ ﻣاﻟﻮﻧﻪ چ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ بﻬر ＇خﻪ افغاﻧستان تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬زﻳاتره ﻳ‪ ３‬استﻬﻼکﻲ ﻣاﻟﻮﻧﻪ او ﻧﻮر دي ﻟکﻪ تراﻧسپﻮرتﻲ وساﻳط او‬ ‫ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧفتﻲ ﻣﻮاد او روغﻨﻴات‪ ،‬کﻴﻤﻴاوي ﻣﻮاد خﻮراکﻲ تﻮکﻲ ﻟکﻪ غﻨﻢ‪ ،‬بﻮره‪ ،‬چاى‪ ،‬غﻮړي او‬ ‫ﻣﻨسﻮجات ﻟکﻪ جاﻣ‪ ،３‬درﻣل او ﻧﻮر‪.‬‬

‫‪87‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوه کسﻴزو ډﻟﻮ ک‪ ３‬ﻻﻧدې فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ ترسره او پاﻳﻠﻪ دې خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې‬ ‫ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ـ د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ او بازاروﻧﻮ ﻧقشﻪ و‪－‬ﻮرئ ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮتﻪ ‪＄‬ﻮاب وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫ ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ أبﻲ‪ ،‬شﻨﻪ او ژ‪ ７４‬رﻧ‪＊ ，‬ﻮدل شﻮی دی ＇ﻪ ﻣفﻬﻮم ﻟري؟‬‫ د ＇ﻠﻮرو ＊اروﻧﻮ ﻧﻮم وﻟﻴکئ چ‪ ٢٣٠٠ ３‬ﻫ＂ﻴﻮ ＇خﻪ زﻳات پﻪ ک‪ ３‬فعاﻟﻴت کﻮي‪.‬‬‫‪ -‬د صادراتﻮ او تﻮرﻳستﻲ سﻴﻤﻮ د ＇ﻮ عﻤده ﻣرکزوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‪:‬‬

‫‪ .١‬کﻮم عﻮاﻣل پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د سﻮدا‪－‬رۍ د پرﻣخت‪ ，‬سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬د افغاﻧستان واردات کﻮم دي؟ ستاسﻮ ﻟﻪ ﻧظره ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ کﻮم ﻳ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد دﻧﻨﻪ جﻮړوﻟﻰ شﻮ؟‬ ‫‪ .٣‬د افغاﻧستان صادرات کﻮم دي؟‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬

‫د ﻳﻮ ＇ﻮ قﻠﻤﻪ ﻫغﻮ جﻨسﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ بﻬر ＇خﻪ واردﻳ‪８‬ي او تاس‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ ور＇خﻪ کار اخ‪５‬ستﻰ وي‪،‬‬ ‫وﻟﻴکئ او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ﻳ‪ ３‬جﻮړووﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻣعرفﻲ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪88‬‬

‫اتهوېشتم لوست‬

‫ج ـ د هېواد د وارداتو او صادراتو انډول (کچه)‬

‫واردات‬

‫صادرات‬

‫‪ -٥١‬شکل‬

‫ﻫﻨد ‪% ٢٢.٨‬‬

‫پاکستان ‪% ٣٧،٩‬‬

‫پاکستان ‪% ٢١.٨‬‬

‫د اﻣرﻳک‪ ３‬ﻣتحده اﻳاﻻت‪%١٢‬‬

‫جرﻣﻨﻲ ‪%٧.٢‬‬

‫د اﻣرﻳک‪ ３‬ﻣتحده اﻳاﻻت‪%١٥.٢‬‬

‫ﻫﻨد ‪% ٥.١‬‬

‫اﻧگﻠستان ‪% ٦.٥‬‬ ‫فﻨﻠﻨد ‪% ٤.٤‬‬

‫پﻪ ‪ ١٣٨٥‬ﻫـ‪.‬ل‪.‬کال ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادو سره د افغاﻧستان سﻮداگري‪.‬‬ ‫شکل و‪－‬ﻮرئ او وﻟﻴکئ چ‪ ３‬ﻟﻪ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ د افغاﻧستان واردات ډﻳر زﻳات دي؟‬ ‫ﻟکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ووﻳل شﻮل د افغاﻧستان صادرات د وارداتﻮ پرتﻠﻪ ډﻳر ﻟ‪ ８‬دي‪ ،‬خﻮ ﻫﻴﻠﻪ‬ ‫کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد دﻧﻨﻪ کﻮرﻧﻲ تﻮﻟﻴدات زﻳات شﻲ او د صادراتﻲ اقﻼﻣﻮ ډول او شﻤ‪５‬ر ﻫﻢ زﻳات شﻲ‪،‬‬ ‫د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ دوو وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د صادراتﻮ ！ﻮﻟﻪ بﻴﻪ د ﻧﻮرو ت‪５‬رو کﻠﻮﻧﻮ پﻪ پرتﻠﻪ زﻳاتﻪ‬ ‫شﻮې‪ ،‬خﻮ بﻴاﻫﻢ پﻪ ﻫﻴ＆ تﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻪ بﻬر ＇خﻪ د وارداتﻮ سره د پرتﻠ‪ ３‬وړ ﻧﻪ دي‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې جدول ک‪３‬‬ ‫＊ﻮول شﻮي دي‪:‬‬ ‫( ‪ ) ٧‬جدول‪ :‬ﻟﻪ ‪＇ ١٣٨١‬خﻪ تر ‪ ١٣٨٦‬ﻫـ ل کال پﻮرې د افغاﻧستان د بﻬرﻧ‪ ９‬سﻮدا‪－‬رى بﻴﻼﻧس‬ ‫(ارقام پﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ډاﻟرو)‬

‫‪89‬‬

‫ﻛال‬

‫واردات‬

‫صادرات‬

‫تﻮپﻴر‬

‫‪1381‬‬

‫‪2452‬‬

‫‪100.1‬‬

‫‪2351.9‬‬

‫‪1382‬‬

‫‪1870‬‬

‫‪144‬‬

‫‪1726‬‬

‫‪1383‬‬

‫‪2176‬‬

‫‪306‬‬

‫‪1870‬‬

‫‪1384‬‬

‫‪2471‬‬

‫‪384‬‬

‫‪2087‬‬

‫‪1385‬‬

‫‪2744‬‬

‫‪416‬‬

‫‪2328‬‬

‫‪1386‬‬

‫‪3022‬‬

‫‪454‬‬

‫‪2568‬‬

‫‪١٧٦.٢٦‬‬

‫‪٥٣٦.٨‬‬

‫‪٣٦١٧.٨٨‬‬

‫ﻧﻮر ！ﻮل شﻴان‬

‫قاﻟﻴﻨ‪ ３‬او ！غر پﻪ ﻣتر‬ ‫ﻣربع سره‬ ‫‪٠‬‬

‫‪١٩٨٥.٨‬‬

‫وچ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﻮې پﻪ ！ﻦ سره ‪٤٣.٦١‬‬

‫تازه ﻣ‪５‬ﻮې پﻪ ！ﻦ سره‬

‫‪٤١.٨‬‬

‫طبﻲ ﻧباتات پﻪ ！ﻦ سره ‪٧.٢٥‬‬

‫غﻮړ ﻟروﻧکﻰ حبﻮبات ‪٩.٣‬‬ ‫پﻪ ！ﻦ سره‬

‫کﻮﻟﻤ‪ ３‬پﻪ حﻠقﻪ سره‬

‫دقره قل پﻮستکﻰ پﻪ‬ ‫تختﻪ سره‬

‫پﻮستکﻲ پﻪ ！ﻮکﻪ‬

‫وړۍ پﻪ ！ﻦ سره‬

‫ﻣاﻟﻮچ پﻪ ！ﻦ سره‬

‫‪٠،٣١‬‬ ‫‪٢.٤٢‬‬

‫د！ﻮﻟﻮ صادراتﻮ ﻣجﻤﻮع پﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن داﻟرو سره‬

‫‪١١‬‬

‫‪١٠‬‬

‫‪٩‬‬

‫‪٨‬‬

‫‪٧‬‬

‫‪٦‬‬

‫‪٥‬‬

‫‪٤‬‬

‫‪٣‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪١‬‬

‫شﻤاره‬

‫د جﻨس ﻧﻮم‬ ‫ﻣقدار پﻪ زرو ！ﻨﻮ‬

‫د اضافي معلوماتو جدول‬

‫اﻟﻤان‪ ،‬پاکستان او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫دگ‪６‬وگ＂ﻮ ﻟروﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻨدوستان‬ ‫پاکستان‪ ،‬اﻳران ‪،‬عربستان او ﻧﻮر‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫دگ‪６‬وگ＂ﻮ ﻟروﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻨدوستان‬ ‫پاکستان‪ ،‬ﻳران ‪،‬عربستان او ﻧﻮر‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫دگ‪６‬وگ＂ﻮ ﻟروﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻨدوستان‬ ‫پاکستان‪ ،‬ﻳران ‪،‬عربستان او ﻧﻮر‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫ﻣشترک اﻟﻤﻨافع ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻨدوستان‬ ‫پاکستان‪ ،‬اﻳران‪،‬عربستان او ﻧﻮر‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫پاکستان او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫دﻧﻤارک او فﻨﻠﻨد‬

‫اﻟﻤان‪،‬پاکستان‪،‬عربستان او ﻧﻮر‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫پﻪ گ‪６‬و گ＂ﻮ ک‪ ３‬شرﻳک ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪،‬‬ ‫چﻴﻦ‪ ،‬اﻟﻤان‪،‬پاکستان‪ ،‬اﻳران‪ ،‬عربستان‬ ‫‪...‬او‬

‫پاکستان‪،‬عربستان او ﻧﻮر ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪٣٧٣.٧٢‬‬

‫‪ ٢٦.٦٤‬دگ‪６‬وگ＂ﻮ ﻟروﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻨدوستان‬ ‫پاکستان‪ ،‬اﻳران ‪،‬عربستان او ﻧﻮر‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪٢٠٦.٩٤‬‬

‫‪٨٦.٨٨‬‬

‫‪١٧.٢٣‬‬

‫‪٤.٦٧‬‬

‫‪٤.٨٥‬‬

‫‪٠.١٦‬‬

‫‪٦.٢‬‬

‫‪٢٤.٥٢‬‬

‫‪٥.٠٣‬‬

‫ارز＊ت پﻪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ډاﻟرو‬ ‫‪٠،٦‬‬

‫‪ ٨٤‬کال‬ ‫واردووﻧکی ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪٢٠٢٤.٣٧‬‬

‫‪١١١.١٦‬‬

‫‪٧٠.٣٥‬‬

‫‪١٤.١‬‬

‫ﻣشترک اﻟﻤﻨافع ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻨدوستان‪،‬پاکستان او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫ﻣشترک اﻟﻤﻨافع اﻟﻤان‪،‬ﻫﻨدوستان‪ ،‬پاکستان او ﻧﻮر ﻫﻴدواوﻧﻪ‬

‫ﻣشترک اﻟﻤﻨافع اﻟﻤان‪ ،‬ﻫﻨدوستان‪ ،‬پاکستان او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫ﻣشترک اﻟﻤﻨافع ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻨدوستان‪ ،‬پاکستان‪ ،‬اﻳران ‪،‬عربستان او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫ﻣشترک اﻟﻤﻨافع ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻨدوستان‪ ،‬پاکستان‪،‬اﻳران‪،‬عربستان او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪٤١٦.٤٦‬‬

‫‪١٥.٤٣‬‬

‫‪١٨٦.٥٣‬‬

‫‪١٢٦.١٢‬‬

‫‪٣٩.٠٣‬‬

‫‪١٠.٣٣‬‬

‫‪٠.٤‬‬

‫‪١٠١.١٧‬‬ ‫‪١٣.٨٦‬‬

‫‪٨.٠٨‬‬

‫پاکستان او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫اﻟﻤان‪،‬پاکستان او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪٢٢٨٨.٢٤‬‬

‫ﻣشترک اﻟﻤﻨافع ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ ،‬پاکستان‪ ،‬اﻳران‪ ،‬عربستان او ﻧﻮر ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪١٠٤٤.٦١‬‬

‫‪٩.٣٤‬‬

‫‪١٤.١‬‬

‫ﻣشترک اﻟﻤﻨافع ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨدوستان او پاکستان‬

‫‪١.٥٦‬‬

‫‪٤.٤٧‬‬

‫‪٢،٦٣‬‬

‫د ﻫﻨدوستان‪ ،‬پاکستان‪،‬اﻳران او ﻧﻮر ﻫﻴﻮادوﻧﻪ‬

‫‪٢،٧٨‬‬

‫‪ ٨٥‬کال‬

‫واردووﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫ﻣشترک اﻟﻤﻨافع ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟکﻪ چﻴﻦ‪ ،‬اﻟﻤان‪ ،‬پاکستان‪،‬اﻳران‪،‬عربستان او ﻧﻮر‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫ﻣقدار پﻪ زرو ！ﻨﻮ‬

‫ارز＊ت پﻪ ﻣﻠﻴﻮن ډاﻟرو‬

‫د افغانستان صادرات‬

‫‪90‬‬

‫‪٦٦١.٤٥‬‬

‫‪٣٥٨‬‬

‫ﻧﻮر ！ﻮل شﻴان‬

‫قاﻟﻴﻨﻰ او ！غر پﻪ ﻣتر‬ ‫ﻣربعﻲ سره‬

‫‪٨٤.٩١‬‬

‫وچ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﻮې پﻪ ！ﻦ سره ‪٨٤.٩١‬‬

‫تازه ﻣ‪５‬ﻮې پﻪ ！ﻦ سره‬

‫‪١٢٧.٨٣‬‬

‫طبﻲ ﻧباتات پﻪ ！ﻦ سره ‪٢٢.٥٩‬‬

‫کﻮﻟﻤ‪ ３‬پﻪ حﻠقﻪ‬

‫‪٤٥٤.٠٥‬‬

‫‪ ٢٦.٠٧‬د ﻣشترکﻮگ＂ﻮ ﻟروﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻨدوستان‬ ‫پاکستان‪ ،‬اﻳران ‪،‬عربستان او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪٤١٦.٤٦‬‬

‫‪٥٥.٨٦‬‬

‫‪١٠٨.٧‬‬

‫‪١٧٠.٩٧‬‬

‫‪٣٥.٧‬‬

‫‪١٩.٠٥‬‬

‫‪٠.١٥‬‬

‫‪٥.٩‬‬

‫‪٨.٢‬‬

‫د گ‪６‬و او ﻣشترکﻮ ‪＂－‬ﻮ ﻟروﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پاکستان‪ ،‬اﻳران‪ ،‬عربستان‪،‬‬ ‫اﻟﻤان‪ ،‬ﻫﻨدوستان او ﻧﻮر ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫د گ‪６‬و او ﻣشترکﻮ گ＂ﻮ ﻟروﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻨدوستان‪،‬پاکستان‪،‬چﻴﻦ او‬ ‫ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫د گ‪６‬و او ﻣشترکﻮ گ＂ﻮ ﻟروﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻨدوستان‪،‬پاکستان‪،‬اﻳران‪،‬‬ ‫عربستان او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫دگ‪６‬واو ﻣشترکﻮ گ＂ﻮ ﻟروﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻨدوستان‪،‬‬ ‫اﻳران‪،‬عربستان‪ ،‬پاکستان او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫چﻴﻦ‪،‬ﻫﻨدوستان‪ ،‬پاکستان‪ ،‬اﻳران‪ ،‬عربستان او ﻧﻮر ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫اﻳران‪ ،‬عربستان او ﻧﻮر ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫د گ‪６‬و او ﻣشترکﻮ گ＂ﻮ ﻟروﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ فﻨﻠﻨد‪ ،‬او دﻧﻤارک‬

‫د ﻣشترکﻮگ＂ﻮ ﻟروﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻨدوستان‬ ‫پاکستان‪ ،‬اﻳران ‪،‬عربستان او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫د ﻣشترکﻮگ＂ﻮ ﻟروﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻨدوستان‬ ‫پاکستان‪ ،‬اﻳران ‪،‬عربستان او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫پاکستان او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫د ﻣشترکﻮگ＂ﻮ ﻟروﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻨدوستان‬ ‫پاکستان‪ ،‬اﻳران ‪،‬عربستان او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪ ٢١١.٧٦‬د و ﻣشترکﻮگ＂ﻮ ﻟروﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻨدوستان‬ ‫پاکستان‪ ،‬اﻳران ‪،‬عربستان او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪ ١١٧.٤٨‬د ﻣشترکﻮگ＂ﻮ ﻟروﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻨدوستان‬ ‫پاکستان‪،‬ا ﻳران ‪،‬عربستان او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪٤١.٣٨‬‬

‫‪٢٠.٢٢‬‬

‫‪٠.٤٣‬‬

‫‪١١.٤٥‬‬

‫‪٨.٤٦‬‬

‫اﻟﻤان او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫د ﻣشترکﻮگ＂ﻮ ﻟروﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻨدوستان‬ ‫پاکستان‪ ،‬اﻳران ‪،‬عربستان او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪١١٧١.٨‬‬

‫‪١٤٤.١٨‬‬

‫‪٦٠.٧٧‬‬

‫‪٢٢.٥٦‬‬

‫‪٧٢.١‬‬

‫‪٨‬‬

‫‪٧٥٨.٩‬‬

‫‪٩٧٣‬‬

‫‪١٢.٦٨‬‬

‫ﻫﻨدوستان‪ ،‬پاکستان‪،‬اﻳران او ﻧﻮر ﻫﻴﻴﻮادوﻧﻪ‬

‫دگ‪６‬و او ﻣشترکﻮگ＂ﻮ ﻟروﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پاکستان‪ ،‬چﻴﻦ او ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪٦.٢‬‬

‫د ﻣشترکﻮگ＂ﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬اﻟﻤان‪،‬پاکستان‪،‬‬ ‫‪...‬اﻳران‪ ،‬عربستان او‬

‫‪٠.٧٥‬‬

‫‪٠‬‬

‫‪٠‬‬

‫ﻣقدار پﻪ زرو ！ﻨﻮ ارز＊ت پﻪ‬ ‫ﻣﻠﻴﻨﻮ ډاﻟرو‬

‫واردووﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪٣.٦٦‬‬

‫ﻫﻨدوستان‪ ،‬پاکستان‬

‫‪ ٨٤‬کال‬ ‫واردووﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪ ٨٥‬کال‬

‫پاکستان‪ ،‬ﻫﻨدوستان‪ ،‬عربستان‪ ،‬اﻳران او ﻧﻮرﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪١.٣٦‬‬

‫ارز＊ت پﻪ‬ ‫ﻣﻠﻴﻨﻮ ډاﻟرو‬

‫‪٩.٢٤ ١٤٣٩.٦٧‬‬

‫‪٥.١٩‬‬

‫‪١.١‬‬

‫ﻣقدار پﻪ‬ ‫زرو ！‪２‬ﻮ‬

‫غﻮړ ﻟروﻧکﻲ حبﻮبات ‪١٩.٢٣‬‬ ‫پﻪ ！ﻦ سره‬

‫دقره قل پﻮستکﻰ پﻪ‬ ‫تختﻪ سره‬

‫پﻮستکﻲ پﻪ تختﻪ‬

‫پﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻮ سره د ！ﻮﻟﻮ صادراتﻮ‬

‫‪١١‬‬

‫‪١٠‬‬

‫‪٩‬‬

‫‪٨‬‬

‫‪٧‬‬

‫‪٦‬‬

‫‪٥‬‬

‫‪٤‬‬

‫‪٣‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪١‬‬

‫وړۍ پﻪ ！ﻦ سره‬

‫ﻣاﻟﻮچ پﻪ ！ﻦ سره‬

‫شﻤاره د جﻨس ﻧﻮم‬

‫د اضافي معلوماتو جدول‬

‫‪91‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬د ﻣتﻦ‪ ،‬شکﻠﻮﻧﻮ او د ﻟﻮست د جدوﻟﻮﻧﻮ پﻪ کتﻨﻪ دې ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ‬ ‫پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ .١‬پﻪ دې وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د افغاﻧستان بﻬرﻧ‪ ９‬سﻮدا‪－‬ري کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره زﻳاتﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫‪ .٢‬پﻪ ‪ ١٣٨٤‬ﻫـ ل کال ک‪ ３‬کﻮم ﻣحصﻮل ﻟﻪ ‪ ٢١١‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ډاﻟرو ＇خﻪ زﻳات بﻬرتﻪ صادر شﻮى دى؟‬ ‫‪ .٣‬د افغاﻧستان وچ‪ ３‬اوتازه ﻣ‪５‬ﻮې زﻳاتره د ﻧ‪７‬ۍ کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ صادرﻳ‪８‬ي؟‬ ‫‪ .٤‬پﻪ ‪ ١٣٨٥‬ﻫـ ل کال ک‪ ３‬کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ پﻪ سﻠﻮک‪ ٢٢.٨ ３‬صادرات وو؟‬

‫؟‬

‫پوښتنې‪:‬‬

‫‪ .١‬پﻪ ت‪５‬رو کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د افغاﻧستان د بﻬرﻧ‪ ９‬سﻮدا‪－‬رۍ بﻴﻼﻧس ﻣثبت و کﻪ ﻣﻨفﻲ؟ د ﻫغ‪ ３‬ﻻﻣل (عﻠت)‬ ‫＇ﻪ و؟‬ ‫‪ .٢‬افغاﻧستان پﻪ کﻮم کال ک‪ ３‬ډﻳر زﻳات صادرات او واردات ﻟرل‪ ،‬وﻟ‪３‬؟ د ﻫغ‪ ３‬ﻻﻣل ＇ﻪ و؟‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬

‫د خپﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮه سﻮدا‪－‬ر‪ ،‬ﻣاﻟدار ﻳا ﻫ＂ﻴﻮال سره ﻣرکﻪ وک‪７‬ئ ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ئ چ‪ ３‬خپﻠﻪ‬ ‫سﻮدا‪－‬ري پﻪ ＇ﻪ ډول پرﻣخ بﻴاﻳﻲ‪ ،‬ﻣاﻟﻮﻧﻪ او اجﻨاس پﻪ ＇ﻪ ډول چﻤتﻮ کﻮي بﻴا ﻫغﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ پﻠﻮري او‬ ‫کﻮﻣ‪ ３‬ستﻮﻧزې ﻟري‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ستاسﻮ پﻪ ﻧظر بﻪ دغﻪ ستﻮﻧزې پﻪ ＇ﻪ ډول حل شﻲ‪ ،‬را ！ﻮل شﻮي‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ﻣﻮ پﻪ ﻳﻮه پا‪１‬ﻪ ک‪ ３‬ترتﻴب‪ ،‬تﻨظﻴﻢ او وﻟﻴکئ او ﻫغﻪ خپل ＊ﻮوﻧکﻲ او ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ وړاﻧدې‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪92‬‬

‫نههوېشتم لوست‬

‫‪ ٤،٣‬بانک‬ ‫‪ -٥٢‬شکل‬

‫باﻧک ＇ﻪ شﻰ دى او کﻮم فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ ترسره کﻮي؟‬ ‫باﻧک ﻳﻮه پخﻮاﻧ‪ ９‬کﻠﻤﻪ ده چ‪ ３‬د اﻟﻤاﻧﻲ ژب‪ ３‬د (‪ )Bank‬ﻟﻪ اصطﻼح ＇خﻪ اخ‪５‬ستل شﻮې ده او د ﻳﻮ‬ ‫ډول شرکت ﻣعﻨا ورکﻮي‪ ،‬خﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬پﻮﻫان واﻳﻲ چ‪ ３‬باﻧک د اﻳ＂اﻟﻮي ژب‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ Banco‬خﻪ اخ‪５‬ستل‬ ‫شﻮې ده چ‪ ３‬د ＇ﻮک‪ ９‬ﻣعﻨا ورکﻮي‪ Banco .‬ﻫغﻪ کﻮچﻨ‪＇ ９‬ﻮک‪ ９‬وه چ‪ ３‬پخﻮاﻧﻲ صرافان بﻪ پﻪ ﻫغ‪３‬‬ ‫باﻧدې کﻴﻨاستل او صرافﻲ کاروﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬پرﻣخ وړل‪.‬‬ ‫د ﻫغﻪ وخت د صرافﻲ ﻣﻮسس‪ ３‬ﻳا باﻧکﻮﻧﻮ پﻪ ﻫﻤاغﻪ پخﻮاﻧﻲ ﻧﻮم او ﻻرو چارو باﻧدې ورو ورو پرﻣخت‪，‬‬ ‫وک‪＊ ،７‬ﻪ واﻟﻰ ﻳ‪ ３‬وﻣﻮﻧد او د ﻧﻦ ور‪ ３＄‬د ！ﻮﻟﻮ اعتباري او پﻮﻟﻲ ﻣعاﻣﻼتﻮا وفعاﻟﻴتﻮﻧﻮ ﻣرکز و‪－‬ر‪５＄‬د‪.‬‬ ‫باﻧک بﻴﻼبﻴل تعرﻳفﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬د افغاﻧستان د باﻧکﻲ چارو قاﻧﻮن‪ ،‬باﻧک داس‪ ３‬تعرﻳف ک‪７‬ى دى‪:‬‬ ‫باﻧک ﻫغﻪ اداره ﻳا حقﻮقﻲ شخصﻴت دى چ‪ ３‬ﻟﻪ عاﻣﻮ خﻠکﻮاو دوﻟتﻲ ارگاﻧﻮ ﻧﻮ ＇خﻪ پﻴس‪ ３‬اخﻠﻲ‪،‬‬ ‫ساتﻲ ﻳ‪ ،３‬پﻪ دوران ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اچﻮي‪ .‬او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ بﻴرتﻪ پﻮروﻧﻪ ورکﻮي‪ .‬داس‪ ３‬ﻫﻢ وﻳﻼى شﻮ چ‪ ３‬باﻧک‬ ‫ﻫغﻪ اقتصادي واحد دى چ‪ ３‬پﻪ پرﻟﻪ پس‪ ３‬تﻮ‪－‬ﻪ اعتبار ترﻻسﻪ کﻮي او ب‪５‬رتﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ورکﻮي‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ باﻧکﻲ او سﻮدا‪－‬رﻳز قﻮاﻧﻴﻦ د باﻧکﻮﻧﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ تﻪ اجازه ورکﻮي‪ ،‬خﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫ﻧﻮر غﻴر ﻣجاز بﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬د حکﻮﻣتﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري د باﻧکﻮﻧﻮ ‪＄‬ﻴﻨﻮ فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ تﻪ پﻮﻟ‪！ ３‬اکل شﻮي دي‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫وﻳﻼى شﻮ چ‪:３‬‬ ‫‪93‬‬

‫باﻧک ﻫغﻪ ﻣؤسسﻪ ده چ‪ ３‬د ﻳﻮه سﻬاﻣﻲ شرکت پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ او د ﻫر ﻫ‪５‬ﻮاد د باﻧکﻲ او سﻮدا‪－‬رﻳز‬ ‫قاﻧﻮن ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬چارې پرﻣخ بﻴاﻳﻲ‪.‬‬ ‫ﻧﻮ وﻳﻼى شﻮ چ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻣؤسسﻪ باﻧک بﻠل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬پﻮﻟﻲ‪ ،‬اعتباري او ﻣاﻟﻲ چارې پرﻣخ بﻴاﻳﻲ‪.‬‬ ‫باﻧکﻮﻧﻪ د ﻫغﻮى د عﻤﻠﻴاتﻮ او د کاروﻧﻮ د ډول ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬بﻴﻼبﻴل دي‪ ،‬خﻮ د ډﻳرو پﻮﻫاﻧﻮ پﻪ وﻳﻨا باﻧک پﻪ‬ ‫عﻤﻮﻣﻲ تﻮ‪－‬ﻪ درې ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫ـ ﻣرکزي باﻧکﻮﻧﻪ‬ ‫ـ سﻮدا‪－‬رﻳز باﻧکﻮﻧﻪ‬ ‫ـ تخصصﻲ باﻧکﻮﻧﻪ‬ ‫مرکزي بانکونه‬

‫پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣرکزي باﻧک د باﻧکﻲ فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ اصﻠﻲ سازﻣان ورکﻮوﻧکﻰ او خﻮ‪＄‬ﻮوﻧکﻰ دى‬ ‫چ‪ ３‬زﻳاتره د دوﻟتﻲ باﻧک پﻪ ب‪２‬ﻪ کارکﻮي او پﻪ اﻧتفاعﻲ تﻮ‪－‬ﻪ خپﻠ‪ ３‬چارې پرﻣخ بﻴاﻳﻲ‪ .‬ﻣرکزي باﻧک د‬ ‫باﻧکﻮﻧﻮ د ﻣﻮر پﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳادﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬خﻠک ﻫغﻪ تﻪ د باﻧکﻮﻧﻮ باﻧک ﻫﻢ واﻳﻲ‪ ،‬دا ‪＄‬کﻪ‬ ‫چ‪ ３‬ددغﻪ ډول باﻧک ﻳﻮه دﻧده د ﻧﻮرو باﻧکﻮﻧﻮ ＇ارﻧﻪ او کﻨترول کﻮل دي‪.‬‬

‫‪ -٥٣‬شکل‬

‫‪94‬‬

‫پﻪ افغاﻧستان ک‪( ３‬د افغاﻧستان باﻧک) ﻣرکزي باﻧک دى چ‪ ３‬د ‪ ١٣١٨‬ﻫـ ل‪ .‬کال‪ .‬د وري پﻪ ﻣﻴاشت‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ‪ ١٢٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ افغاﻧﻴﻮ پﻪ ارز＊ت پﻪ کار پﻴل وک‪.７‬‬ ‫پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮ‪－‬ﻪ ﻣرکزي باﻧکﻮﻧﻪ ﻻﻧدﻳﻨ‪ ９‬دﻧدې ﻟري‪:‬‬ ‫ـ د باﻧک ﻧﻮ！ﻮﻧﻮ خپرول‬ ‫ـ د اسعارو کﻨترول‬ ‫ـ د ﻧﻮرو باﻧکﻮﻧﻮ ＇ارﻧﻪ‬ ‫ـ د بﻬرﻧﻴﻮ اسعارو پﻪ وړاﻧدې د داخﻠﻲ ﻳا ﻣﻠﻲ پﻴسﻮ د ارز＊ت ثابت ساتل‪.‬‬ ‫ـ پﻪ غﻮره تﻮ‪－‬ﻪ د استخدام ﻟﻮري تﻪ د اقتصاد ﻻر＊ﻮوﻧﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮرې دﻧدې‪.‬‬ ‫سوداګريز بانکونه‪:‬‬

‫پﻪ زﻳاترو ﻫ‪５‬ﻮادو ک‪ ３‬سﻮدا‪－‬رﻳز باﻧکﻮﻧﻪ ﻫغﻮ باﻧکﻮﻧﻮ تﻪ وﻳل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د ﻟﻨ‪６‬ې ﻣﻮدې عﻤﻠﻴات او د‬ ‫اﻣاﻧتﻮﻧﻮ دﻧدې پرﻣخ بﻴاﻳﻲ‪ .‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ وختﻮﻧﻮک‪ ３‬چ‪ ３‬کﻠﻪ سﻮدا‪－‬رﻳزو باﻧکﻮﻧﻮ ﻧﻮى پﻪ کار پﻴل وک‪！ ،７‬ﻮﻟ‪３‬‬ ‫ﻫغﻪ دﻧدې چ‪ ３‬ﻧﻮر باﻧکﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ترسره کﻮي‪ ،‬سﻮدا‪－‬رﻳزو باﻧکﻮﻧﻮ ﻫﻢ ترسره کﻮﻟ‪ ３‬ﻳعﻨ‪ ３‬دوى پﻪ صﻨعت‪،‬‬ ‫کرﻧﻪ‪ ،‬د وداﻧﻴﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ او ﻧﻮرو چاروک‪ ３‬د پاﻧ‪ ３／‬اچﻮﻧ‪ ３‬دﻧدې ﻫﻢ پرﻣخ بﻴﻮﻟ‪ ،３‬خﻮ وروستﻪ ﻟﻪ دې‬ ‫‪ -٥٤‬شکل‬

‫‪95‬‬

‫چ‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ي باﻧکﻮﻧﻪ ﻟکﻪ‪ ،‬کرﻧﻴز باﻧک‪ ،‬رﻫﻨﻲ باﻧک او ﻧﻮر جﻮړ شﻮل‪ ،‬د سﻮدا‪－‬رﻳزو باﻧکﻮﻧﻮ فعاﻟﻴت‬ ‫ﻣحدود شﻮ‪.‬‬ ‫تخصصي بانکونه‪:‬‬

‫دغﻪ باﻧکﻮﻧﻪ ﻟکﻪ د سﻮدا‪－‬رﻳزو باﻧکﻮﻧﻮ پﻪ شان عادي فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ او چارې پرﻣخ ﻧﻪ بﻴاﻳﻲ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬پﻪ بشپ‪７‬ه‬ ‫تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬و برخﻮ ﻟکﻪ پﻪ صﻨعت‪ ،‬کرﻧﻪ او ﻧﻮرو ک‪ ３‬فعاﻟﻴت کﻮي او پﻪ ﻫﻤدغﻮ برخﻮ ک‪ ３‬دﻧدې پرﻣخ‬ ‫بﻴاﻳﻲ چ‪ ３＊ ３‬بﻴﻠ‪ ３／‬ﻳ‪ ３‬صﻨعتﻲ باﻧک‪ ،‬کرﻧﻴز باﻧک او رﻫﻨﻲ باﻧکﻮﻧﻪ دي‪.‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻮ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ او د ﻧﻮي ﻟﻮست د ﻣتﻦ او تصﻮﻳروﻧﻮ پﻪ کتﻨ‪ ３‬سره دې ﻻﻧدﻳﻨ‪９‬‬ ‫دﻧدې ترسره ک‪７‬ي اود خپﻠﻮ دﻧدو پاﻳﻠﻪ دې د ډﻟ‪ ３‬استازي ﻟﻪ خﻮا ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ـ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د باﻧک د کﻠﻤ‪ ،３‬تعرﻳفﻮﻧﻮ او دﻧدو پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ـ دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻣرکزي باﻧک دﻧدې وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫ـ در‪４‬ﻤﻪ ډﻟﻪ دې د سﻮدا‪－‬رﻳزو او ‪＄‬اﻧ‪７／‬و تخصصﻲ باﻧکﻮﻧﻮ دﻧدې اوبﻴﻠ‪ ３／‬تﻮضﻴح ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‪:‬‬

‫‪ .١‬د افغاﻧستان باﻧک ＇ﻪ ډول باﻧک دى‪ ،‬پر کﻮم کال تاسﻴس او کﻮﻣ‪ ３‬دﻧدې ترسره کﻮي؟‬ ‫‪ .٢‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮ‪－‬ﻪ باﻧکﻮﻧﻪ ＇ﻮ ډوﻟﻪ دي؟ د ﻫغﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣثال سره وواﻳاست‪.‬‬ ‫‪ .٣‬د ﻣرکزي‪ ،‬سﻮدا‪－‬رﻳزو او شخصﻲ باﻧکﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪＇ ＃‬ﻪ ورتﻪ واﻟﻰ او کﻮم تﻮپﻴروﻧﻪ شتﻪ؟ تﻮضﻴح ﻳ‪３‬‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬

‫کﻪ چﻴرې ﻣﻮ ﻣﻮر او پﻼر ﻳا کﻮم خپﻠﻮان پﻪ باﻧک ک‪ ３‬حساب وﻟري‪ ،‬ﻫغﻮى سره خبرې وک‪７‬ئ چ‪ ３‬ﻟﻪ ＇ﻪ‬ ‫وخت راﻫﻴس‪ ،３‬کﻮم باﻧک سره پﻪ ＇ﻪ ډول ﻣعاﻣﻠﻪ ﻟري‪＇ ،‬ﻪ ‪＂－‬ﻪ ترﻻسﻪ کﻮي او ﻟﻪ اړوﻧد باﻧک سره د‬ ‫خپﻠﻮ اړﻳکﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ خﻮښ دي کﻪ ﻧﻪ؟ خپل ﻣعﻠﻮﻣات پﻪ بل ساعت ک‪ ３‬د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣﻠ‪／‬روتﻪ وواﻳاست‪.‬‬

‫‪96‬‬

‫ديرشم لوست‬

‫د بانک د چارو د پرمخ بيولو څرنګوالى‬

‫‪ -٥٥‬شکل‬ ‫ﻟکﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬تاس‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬باﻧک او زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬دﻫغﻪ دﻧدې وپﻴژﻧدﻟ‪ .３‬پﻪ دغﻪ‬ ‫ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د باﻧکﻲ چارو د ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ او اﻧ‪６‬ول پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬باﻧکﻲ چارې ﻧظر ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ ډﻳرې ﻧﻮې دي‪ ،‬د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻪ ‪١٣٠٩‬ﻫـ‬ ‫ل‪ .‬کال ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬د باﻧکﻮﻧﻮ ！ﻮﻟ‪ ３‬چارې صرافاﻧﻮ پرﻣخ بﻴﻮﻟ‪ ،３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ل ﻟپاره پﻪ ‪١٣٠٩‬‬ ‫ﻫـ ل‪ .‬کال ک‪( ３‬د افغاﻧستان سﻬاﻣﻲ شرکت) د ﻳﻮه سﻬاﻣﻲ شرکت پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ جﻮړشﻮ چ‪ ３‬پﻪ ‪١٣١٢‬‬ ‫ﻫـ ل ‪.‬کال ک‪ ３‬د اتﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ افغاﻧﻴﻮ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬پاﻧ‪／‬ﻪ د ﻫغﻪ وخت د اړتﻴا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د (ﻣﻠﻲ باﻧک) پﻪ‬ ‫ﻧﻮم د ﻳﻮه باﻧک پﻪ ب‪２‬ﻪ واو＊ت او د افغاﻧستان باﻧک ﻟﻪ جﻮړﻳدو ﻣخک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻣرکزي باﻧک دﻧدې‬ ‫تر سره کﻮﻟ‪ .３‬وروستﻪ بﻴا پﻪ ‪ ١٣١٨‬ﻫـ ل‪ .‬کال ک‪ ３‬د ﻫغﻪ وخت د اړتﻴا سره سﻢ (د افغاﻧستان باﻧک)‬ ‫د ‪ ١٢٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ افغاﻧﻴﻮ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬پاﻧ‪ ３／‬سره جﻮړ شﻮ چ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ د ﻫغﻪ د دﻧدو پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات حاصل ک‪７‬ل‪ .‬ورپس‪ ３‬بﻴا ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر سﻮدا‪－‬رﻳز او دوﻟتﻲ تخصصﻲ باﻧکﻮﻧﻪ ﻳﻮ پﻪ‬ ‫بل پس‪ ３‬جﻮړ شﻮل ﻟکﻪ رﻫﻨﻲ او تعﻤﻴراتﻲ باﻧک‪ ،‬کرﻧﻴز باﻧک‪ ،‬پ‪＋‬تﻨ‪ ３‬تجارتﻲ باﻧک‪ ،‬د صﻨعتﻲ‬ ‫پراختﻴا باﻧک‪ ،‬صادراتﻲ باﻧک او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړو باﻧکﻮﻧﻮ ﻫر ﻳﻮه پﻪ خپل وار د اﻣﻨﻴت پﻪ شراﻳطﻮ ک‪ ３‬د پام وړ چارې پرﻣخ بﻴﻮﻟﻲ او د سﻮدا‪－‬ري‪،‬‬ ‫‪97‬‬

‫صﻨعت‪ ،‬کرﻧ‪ ３‬او د صادراتﻮ د پراختﻴا پﻪ برخﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻮى خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪７‬ي او د ﻫغﻮ جﻮړﻳدل پﻪ‬ ‫ﻫﻤاغﻪ وخت ک‪ ３‬پرتﻪ ﻟﻪ شکﻪ د اقتصادي پرﻣختﻴا او سﻮکاﻟ‪ ９‬پﻪ ﻟﻮر د ت‪ ，‬پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ډﻳر اغﻴزﻣﻦ‬ ‫کارو‪ ،‬خﻮ د کﻮرﻧﻴﻮ ج‪７／‬و پﻪ ترڅ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ددې ﻫ‪５‬ﻮاد ！ﻮﻟﻪ شتﻤﻨﻲ او زﻳر بﻨا ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړه‪،‬‬ ‫ﻫﻤداس‪ ３‬ﻫﻢ دغﻪ باﻧکﻮﻧﻪ د سقﻮط حاﻟت تﻪ ﻧ‪８‬دې شﻮل‪ ،‬خﻮ پﻪ دې وروستﻴﻮ ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ باﻧکﻲ‬ ‫چاروک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر د پام وړ پرﻣختﻴاوې ترستر‪－‬ﻮ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ چ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬وﻟﻮستل شﻮل‪ ،‬د باﻧکﻮﻧﻮ چارې ﻟﻪ ﻳﻮ بل سره تﻮپﻴر ﻟري‪ ،‬او د ﻫغﻮى د‬ ‫دﻧدو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬سرﻫﻮ‪４‬شل کﻴ‪８‬ي د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‪:‬‬ ‫ـ (د افغاﻧستان باﻧک) ﻟکﻪ د ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ شان د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻣرکزي باﻧک دى چ‪！ ３‬اکﻠ‪ ３‬دﻧدې‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫د پﻴسﻮ خپرول‪ ،‬د اسعارو کﻨترول‪ ،‬د ﻧﻮرو باﻧکﻮﻧﻮ ＇ارﻧﻪ‪ ،‬د اسعارو پﻪ وړاﻧدې د ﻣﻠﻲ پﻴسﻮ د بﻴ‪ ３‬د‬ ‫ثبات ساتل او د ﻣطﻠﻮب ﻫدف خﻮاتﻪ د اقتصاد رﻫﻨﻤاﻳﻲ پﻪ غاړه ﻟري‪.‬‬ ‫ـ سﻮدا‪－‬رﻳز باﻧکﻮﻧﻪ پﻪ ډﻳرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮک‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ي فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟ‪７‬ک‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان ک‪３‬‬ ‫ﻫﻢ د ﻟﻨ‪６‬ې ﻣﻮدې عﻤﻠﻴات او د ﻣﻴعادي اﻣاﻧتﻮﻧﻮ دﻧده ترسره کﻮي‪.‬‬ ‫ـ خصﻮصﻲ باﻧکﻮﻧﻪ چ‪ ３‬اوس ﻳ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻟغﻮه شﻮي ﻳا فعاﻟﻴت ﻧﻪ ﻟري عادي‬ ‫چارې پرﻣخ ﻧﻪ بﻴاﻳﻲ بﻠک‪ ３‬پﻪ بشپ‪ ７‬ډول پﻪ تخصصﻲ ډ‪－‬روﻧﻮ ﻟکﻪ صﻨعت‪ ،‬کرﻧﻪ‪ ،‬او ﻧﻮرو ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫کار بﻮخت وو‪ .‬پﻪ دې وروستﻴﻮ ک‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د خصﻮصﻲ باﻧکﻮﻧﻮ د باﻧکﻲ چارو ﻧﻮى قاﻧﻮن‬ ‫ﻧافذ شﻮى دى او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر غﻴر دوﻟتﻲ باﻧکﻮﻧﻪ ﻳا خصﻮصﻲ باﻧکﻮﻧﻪ جﻮړشﻮي دي چ‪ ３‬ﻣعﻤﻮ اًﻻ د‬ ‫سﻮدا‪－‬رۍ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬فعاﻟﻴت کﻮي‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د خصﻮصﻲ باﻧکﻮﻧﻮ ﻣﻬﻢ فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ دادي‪:‬‬ ‫ـ د اﻣاﻧاتﻮ ﻣﻨل‬ ‫ـ د جاري حسابﻮﻧﻮ پراﻧﻴستل‬ ‫ـ د کرﻳدت ﻳا پﻮروﻧﻮ ورک‪７‬ه‬ ‫ـ پﻮﻟﻲ اﻧتقاﻻت‬ ‫ـ د قﻴﻤتﻲ اجﻨاسﻮ او ‪－‬ا‪１‬ﻮ ساتل‬ ‫ـ د اسعاري ﻣعاﻣﻠﻮ ترسره کﻮل‬ ‫ـ دوﻟت تﻪ د باﻧکﻲ خدﻣتﻮﻧﻮ ترسره کﻮل‬

‫‪98‬‬

‫اضافﻲ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د باﻧکﻮﻧﻮ ﻟ‪５‬ست‬ ‫ګڼه‬

‫‪99‬‬

‫بانک‬

‫د بانک ډول‬

‫د جوړيدو نيټه‬

‫حالت‬

‫‪1‬‬

‫افغان ﻣﻠﻲ باﻧک‬

‫دوﻟتﻲ‬

‫‪ 1312‬ﻫـ ش‬

‫فعال‬

‫‪2‬‬

‫د افغاﻧستان باﻧک‬

‫ﻣرکزي‬

‫‪ 1318‬ﻫـ ش‬

‫فعال‬

‫‪3‬‬

‫رﻫﻨﻲ او تعﻤﻴراتﻲ باﻧک‬

‫دوﻟتﻲ‬

‫‪ 1326‬ﻫـ ش ﻟغﻮ شﻮی‬ ‫دی‬

‫‪4‬‬

‫د کرﻧ‪ ３‬د پراختﻴا باﻧک‬

‫دوﻟتﻲ‬

‫‪ 1333‬ﻫـ ش‬

‫‪//‬‬

‫‪5‬‬

‫پ‪＋‬تﻨ‪ ３‬باﻧک‬

‫دوﻟتﻲ‬

‫‪ 1333‬ﻫـ ش‬

‫فعال‬

‫‪6‬‬

‫د صﻨعتﻲ پرﻣختﻴا باﻧک‬

‫دوﻟتﻲ‬

‫‪ 1337‬ﻫـ ش‬

‫ﻟغﻮ‬

‫‪7‬‬

‫د صادراتﻮ د پراختﻴا باﻧک‬

‫دوﻟتﻲ‬

‫‪ 1355‬ﻫـ ﻟغﻮ شﻮی‬ ‫دی‬

‫‪8‬‬

‫ستﻨدرد چارتر باﻧک‬

‫(د بﻬرﻧﻴﻮ باﻧکﻮﻧﻮ (＇اﻧ‪／‬ﻪ‬

‫‪1382‬ﻫـ ش‬

‫فعال‬

‫‪9‬‬

‫د پاکستان ﻧشﻨل باﻧک‬

‫(د بﻬرﻧﻴﻮ باﻧکﻮﻧﻮ (＇اﻧ‪／‬ﻪ‬

‫‪1382‬ﻫـ ش‬

‫فعال‬

‫‪10‬‬

‫حبﻴب باﻧک ﻟﻤ＂‪６‬‬

‫(د بﻬرﻧﻴﻮ باﻧکﻮﻧﻮ (＇اﻧ‪／‬ﻪ‬

‫‪1382‬ﻫـ ش‬

‫فعال‬

‫‪11‬‬

‫پﻨجاب ﻧشﻨل باﻧک‬

‫(د بﻬرﻧﻴﻮ باﻧکﻮﻧﻮ ＇اﻧ‪／‬ﻪ)‬

‫‪1382‬ﻫـ ش‬

‫فعال‬

‫‪12‬‬

‫باﻧک اﻟفﻼح ﻟﻤ＂‪６‬‬

‫(د بﻬرﻧﻴﻮ باﻧکﻮﻧﻮ ＇اﻧ‪／‬ﻪ)‬

‫‪1382‬ﻫـ ش‬

‫فعال‬

‫‪13‬‬

‫کابل باﻧک‬

‫ﻧﻮى جﻮړ شﻮى‬

‫‪1383‬ﻫـ ش‬

‫فعال‬

‫‪14‬‬

‫افغاﻧستان ﻧ‪７‬ﻳﻮال باﻧک‬

‫ﻧﻮى جﻮړ شﻮى‬

‫‪1383‬ﻫـ ش‬

‫فعال‬

‫‪15‬‬

‫ارﻳﻦ باﻧک‬

‫ﻧﻮى جﻮړ شﻮى‬

‫‪1383‬ﻫـ ش‬

‫فعال‬

‫‪16‬‬

‫د کﻮچﻨﻴﻮ پﻮروﻧﻮ د تﻤﻮﻳل‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی باﻧک ﻳا فﻴرست ﻣاﻳکرو‬ ‫فاﻳﻨﻨس باﻧک‬

‫ﻧﻮى جﻮړ شﻮى‬

‫‪1382‬ﻫـ ش‬

‫فعال‬

‫‪17‬‬

‫عزﻳزي باﻧک‬

‫ﻧﻮى جﻮړ شﻮى‬

‫‪1385‬ﻫـ ش‬

‫فعال‬

‫‪18‬‬

‫برک باﻧک‬

‫ﻧﻮى جﻮړ شﻮى‬

‫‪1385‬ﻫـ ش‬

‫فعال‬

‫‪19‬‬

‫د افغاﻧستان پرﻣختﻴاﻳﻲ باﻧک‬

‫ﻧﻮى جﻮړ شﻮى‬

‫‪1385‬ﻫـ ش‬

‫فعال‬

‫‪20‬‬

‫افغان ﻳﻮﻧاﻳ＂‪ ６‬باﻧک‬

‫ﻧﻮى جﻮړ شﻮى‬

‫‪1386‬ﻫـ ش‬

‫ﻓعال‬

‫‪21‬‬

‫ﻣﻴﻮﻧد باﻧک‬

‫ﻧﻮى جﻮړ شﻮى‬

‫‪1387‬ﻫـ ش‬

‫ﻓعال‬

‫‪22‬‬

‫برکت باﻧک ان فارﻣﻴشﻦ‬

‫ﻧﻮى جﻮړ شﻮى‬

‫‪1386‬ﻫـ ش‬

‫ﻓعال‬

‫‪1980‬‬

‫‪1981‬‬

‫‪1982‬‬

‫‪1983‬‬

‫‪1984‬‬

‫‪1985‬‬

‫‪39/779‬‬

‫‪45/665‬‬

‫‪52/973‬‬

‫‪55/691‬‬

‫‪68/707‬‬

‫‪74/424‬‬

‫‪1988‬‬

‫‪1989‬‬

‫‪1986‬‬

‫‪1987‬‬

‫‪174/867 128/089 82/956‬‬

‫‪18/861‬‬

‫پﻪ ‪ ٢٠٠٥‬زﻳ‪８‬دﻳز کال ک‪ ３‬د افغاﻧستان د بﻬرﻧﻴﻮ پﻴسﻮ ز‪４‬رﻣﻪ ‪ ١.٣‬ﻣﻴﻠﻴارده ډاﻟره وه‪.‬‬ ‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ او ددغﻪ ﻟﻮست او پخﻮاﻧﻲ ﻟﻮست د ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮستﻠﻮ سره‬ ‫دې ﻻﻧدﻳﻨ‪ ９‬دﻧدې ترسره ک‪７‬ي او د خپل فعاﻟﻴت پاﻳﻠﻪ دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪ .١‬د افغاﻧستان باﻧک دﻧدې او د کار＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻰ ﻣشخص او وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د تخصصﻲ باﻧکﻮﻧﻮ دﻧدې او د کار＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻰ ﻣشخص او وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬د خصﻮصﻲ او سﻮدا‪－‬رﻳزو باﻧکﻮﻧﻮد کار ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻰ او دﻧدې ＇ر‪－‬ﻨدې او وﻳ‪ ３‬ﻟﻴکئ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‪:‬‬

‫‪ .١‬د افغاﻧستان باﻧک کﻮﻣ‪ ３‬ﻣﻬﻤ‪ ３‬دﻧدې ترسره کﻮي؟ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬خصﻮصﻲ باﻧکﻮﻧﻪ کﻮﻣ‪ ３‬دﻧدې پرﻣخ بﻴاﻳﻲ؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬کﻮﻣﻮ تخصصﻲ باﻧکﻮﻧﻮ فعاﻟﻴت کاوه‪ ،‬کﻮم ﻳ‪ ３‬اوس فعال دي او کﻮم ﻳ‪ ３‬اوس‬ ‫غﻴر فعال دي؟ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬

‫اتﻬﻮ‪４‬شتﻢ او ﻧﻬﻬﻮ‪４‬شتﻢ ﻟﻮستﻮﻧﻪ وﻟﻮﻟئ او د ﻫغﻮ د ﻣﻬﻤﻮ ！کﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪３‬‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪100‬‬

‫يو ديرشم لوست‬

‫‪ ٣،٥‬د صنايعو او سوداګرۍ د حالت څيړل‬ ‫‪ -٥٦‬شکل‬

‫‪-٥٦‬شکل‪ :‬د ﻳﻮې صﻨعتﻲ د ستگاه اﻧ‪％‬ﻮر‪.‬‬

‫د ﻫ‪５‬ﻮاد صﻨاﻳع او سﻮدا‪－‬ري پﻪ کﻮم حاﻟت ک‪ ３‬ده؟‬

‫تاس‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ دې ＇پرکﻲ ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ صﻨعتﻲ او سﻮدا‪－‬رﻳزو چاروسره اشﻨا شﻮئ‪＊ .‬ﻪ بﻪ دا وي‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د صﻨاﻳعﻮ او سﻮدا‪－‬رۍ حاﻟت و＇‪７５‬و‪ ،‬ستﻮﻧزې او خﻨ‪６‬وﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬وپﻴژﻧﻮ او ﻫغﻪ اساﻧتﻴاوې او ﻻرې ـ چارې چ‪ ３‬د صﻨاﻳعﻮ او سﻮدا‪－‬رۍ د ودې پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬شتﻪ‬ ‫رابرسﻴره او شﻨﻨﻪ ﻳ‪ ３‬وک‪７‬و‪.‬‬ ‫کﻪ چﻴرې د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻫغﻪ طبﻴعﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴز شراﻳط او ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ چ‪ ３‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد اقتصادي ودې او پرﻣخت‪，‬‬ ‫تﻪ ضروري دي‪ ،‬وکتل شﻲ‪ ،‬دې پاﻳﻠ‪ ３‬تﻪ رسﻴ‪８‬و چ‪ ３‬افغاﻧستان د خپﻠ‪＄ ３‬ﻤک‪ ３‬د جﻮړ＊ت او ب‪،３２‬‬ ‫کاﻧﻲ زﻳرﻣﻮ ﻳا تر‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻻﻧدې سرچﻴﻨﻮ‪ ،‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻣخ سرچﻴﻨﻮ ﻳعﻨ‪ ３‬د ﻧباتﻲ او ＇اروﻳﻮ د ﻣﻨابعﻮ‪،‬‬ ‫پﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ ک‪ ３‬د رواﻧﻮ اوبﻮ بﻬﻴر‪ ،‬د ﻫﻮا د برابرواﻟﻲ اوﻧﻮرو طبﻴعﻲ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬او د پﻮره‬ ‫بشري ‪＄‬ﻮاک د شتﻮاﻟﻲ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻧﻦ ور‪ ３＄‬د صﻨاﻳعﻮ د پرﻣخت‪ ，‬او پراختﻴا ﻟپاره ډﻳر غﻮره اﻣکاﻧات‬ ‫ﻟري‪ ،‬خﻮ ﻫغﻪ ﻧاوړه سﻴاسﻲ‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬او ！ﻮﻟﻨﻴز شراﻳط چ‪ ３‬د ‪ ١٨‬ـ ‪ ١٩‬او ‪ ٢٠‬ﻣ‪ ３‬پﻴ‪７‬ۍ تر ﻧﻴﻤاﻳﻲ‬ ‫‪101‬‬

‫پﻮرې ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻫ‪５‬ﻮادوک‪ ،３‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا پﻪ أسﻴا‪ ،‬افرﻳقا او ﻻتﻴﻨﻪ اﻣرﻳکا ک‪ ３‬او ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ پﻪ‬ ‫افغاﻧستان باﻧدې واکﻤﻦ وو‪ ،‬پﻪ دغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادو ک‪ ３‬د اقتصادي پرﻣختﻴا خﻨ‪ ６‬شﻮي وو‪.‬‬ ‫پﻪ ت‪５‬رو وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د زبر‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬سﻴاﻟﻲ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻳﻮې اوږدې ﻣﻮدې پﻪ ترڅ ک‪ ３‬د‬ ‫پاﻧ‪ ３／‬اچﻮﻧ‪ ３‬پﻪ ﻣخﻪ ک‪ ３‬خﻨ‪－ ６‬ر‪＄‬ﻴدﻟ‪ ３‬وه‪ ،‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ وچﻪ ک‪３‬‬ ‫اﻳسارو‪ ،‬دې ډول جغرافﻴاﻳﻲ ﻣﻮقعﻴت ﻫﻢ د صﻨعت او سﻮدا‪－‬رۍ د پرﻣختﻴا پﻪ ﻻر ک‪ ３‬خﻨ‪ ６‬پﻴ）‬ ‫ک‪７‬ى دى‪ .‬ددې تر＇ﻨ‪ ，‬کﻮرﻧﻴﻮ ج‪７／‬و ﻧﻪ ﻳﻮازې داچ‪ ３‬ددغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد بشري ‪＄‬ﻮاک تﻪ زﻳان واړاوه‪ ،‬پﻪ‬ ‫افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻮ و‪７－‬و د ！پﻲ کﻴدو‪ ،‬ﻣعﻴﻮب کﻴدو او ﻣﻬاجرکﻴدو ﻻﻣل شﻮ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬روزﻧﻴز‬ ‫ﻣرکزوﻧﻪ ﻫﻢ وت‪７‬ل شﻮل او زﻣﻮږ خﻠک ﻟﻪ ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪＇ ３‬خﻪ پات‪ ３‬شﻮل‪ ،‬پﻮره اﻧدازه فﻨﻲ او‬ ‫ﻣسﻠکﻲ پرسﻮﻧل وﻧﻪ روزل شﻮل او زﻳات شﻤ‪５‬ر صﻨعتﻲ تآسﻴسات او فابرﻳک‪ ３‬پﻪ ！پﻪ ودرﻳدې‪،‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ﻻرو او ﻣﻮاصﻼتﻲ کر＊ﻮ تﻪ چ‪ ３‬د صﻨعت او سﻮدا‪－‬رۍ پﻪ پرﻣختﻴا ک‪ ３‬ډﻳر اﻫﻤﻴت ﻟري‬ ‫ﻟﻮى زﻳان واو＊ت ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬صﻨعت او سﻮدا‪－‬رى ＊ﻪ حاﻟت ﻧﻪ ﻟري او‬ ‫تقرﻳبا اً پﻪ سﻠﻮک‪ ３‬ﻟس فعال اقتصادي ﻧفﻮس د صﻨعت پﻪ سکتﻮر ک‪ ３‬او ＇ﻪ ﻧا＇ﻪ پﻪ سﻠﻮک‪ ３‬ﻟس پﻪ‬ ‫خدﻣاتﻮ او پﻪ ‪＄‬اﻧ‪／‬ري ډول پﻪ سﻮدا‪－‬رۍ ک‪ ３‬بﻮخت دي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد واردات د صادراتﻮ پﻪ پرتﻠﻪ ＇ﻮ ＇ﻮ ‪＄‬ﻠﻪ زﻳات دي او ﻳﻮ بشپ‪ ７‬ﻣﻨفﻲ بﻴﻼﻧس چ‪ ３‬د‬ ‫بﻴﻮزﻟﻪ اقتصاد ﻧ‪＋‬ﻪ ده‪＊ ،‬کاره کﻮي‪ .‬تاس‪ ３‬د افغاﻧستان د سﻮدا‪－‬رۍ د بﻴﻼﻧس پﻪ جدول ک‪ ３‬وﻟﻴدل‬ ‫چ‪ ３‬افغاﻧستان پﻪ ‪١٣٨٦‬ﻫـ ل‪ .‬کال ک‪ ３‬د ‪ ٣٠٢٢‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ ډاﻟرو پﻪ ارز＊ت واردات درﻟﻮدل‪،‬‬ ‫خﻮ صادرات ﻳ‪ ３‬ﻳﻮازې ‪ ٤٥٤‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ډاﻟره وو‪ ،‬چ‪ ٢٥٦٨ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ډاﻟره تﻮپﻴر ﻳا ﻣﻨفﻲ بﻴﻼﻧس‬ ‫＇ر‪－‬ﻨدوي‪ .‬افغاﻧستان چ‪ ３‬ډﻳرې غﻮره د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى سﻴﻤ‪ ３‬ﻟري‪ ،‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ﻟپاره ﻫﻢ پﻮره اساﻧتﻴاوې‬ ‫ﻧﻪ دې برابرې شﻮي او د ﻧا اﻣﻨ‪ ９‬ﻟﻪ کبﻠﻪ د بﻬرﻧﻴﻮ ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ رات‪ ，‬ډﻳر ﻟ‪ ８‬دى‪ .‬پﻪ ﻫر حال‪ ،‬کﻪ چﻴرې‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻳﻮ ساﻟﻢ اقتصادي سﻴاست و کارول شﻲ‪ ،‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ تراﻧزﻳ＂ﻲ ارز＊ت او کﻮرﻧﻴﻮ‬ ‫ﻣﻨابعﻮ ＇خﻪ سﻢ کار واخ‪５‬ستل شﻲ‪ ،‬د ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو او ﻣﻮاصﻼتﻲ کر＊ﻮ حاﻟت بﻪ ＊ﻪ شﻲ‪ ،‬د ﻣﻠﻲ‬ ‫صﻨاﻳعﻮ او ﻣﻠﻲ سﻮدا‪－‬رو ﻣﻼت‪ ７‬بﻪ وشﻲ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬بﻪ د صﻨعت او سﻮدا‪－‬رۍ د پرﻣخت‪ ，‬ﻟپاره‬ ‫ډﻳر غﻮره اﻣکان برابر شﻲ‪ .‬د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ده چ‪ ３‬پﻪ دې ＇ﻮ وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ برخﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ ﻣرستﻪ د بﻴا رغاوﻧ‪ ３‬چارې ترسره شﻮي دي‪ ،‬س‪７‬کﻮﻧﻪ بﻴا رغﻮل شﻮي‪ ،‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪３‬‬ ‫‪102‬‬

‫باﻧکﻲ چارې ب‪５‬رتﻪ فعاﻟ‪ ３‬شﻮي او پراختﻴا ﻳ‪ ３‬ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬ده او کﻪ چﻴرې پﻪ راتﻠﻮﻧکﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد ﻟﻮى بﻨدوﻧﻪ جﻮړ شﻲ‪ ،‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د اوبﻮ سرچﻴﻨﻮ ＇خﻪ پﻪ پﻮره پﻴﻤاﻧﻪ استفاده‬ ‫وشﻲ‪ ،‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻻسﻲ صﻨاﻳع وﻫ（ﻮل شﻲ او د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ خاﻣﻮ تﻮکﻮ د صﻨعتﻲ کﻴدو ﻟپاره فابرﻳک‪３‬‬ ‫جﻮړې شﻲ‪ ،‬غﻮره سﻮدا‪－‬رﻳزې اساﻧتﻴاوې چﻤتﻮ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫ‪５‬ﻮاد خﻠک بﻪ د صﻨعت او خدﻣاتﻮ پﻪ‬ ‫برخﻮ ک‪ ３‬ﻻزﻳات بﻮخت شﻲ او پﻪ ﻫ‪５‬ﻮادک‪ ３‬بﻪ اقتصادي ودې تﻪ ډﻳره ＊ﻪ ﻻره ﻫﻮاره شﻲ‪.‬‬

‫‪ -٥٧‬شکل‬ ‫د افغاﻧستان د صادرووﻧکﻮ ﻣﻴﻮو اﻧ‪％‬ﻮر‪.‬‬ ‫‪103‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ＊اغﻠﻲ ＊ﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻪ پﻪ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪３‬‬ ‫د صﻨعت د پرﻣخت‪ ，‬او ﻧﻪ پرﻣخت‪ ，‬ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ وشﻤ‪５‬ري‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د سﻮدا‪－‬رۍ د‬ ‫پرﻣختﻴا او ﻧﻪ پرﻣختﻴا پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې وک‪７‬ي او د خپل بحث پاﻳﻠﻪ دې ﻧﻮرو تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‪:‬‬

‫پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬د سﻢ ‪＄‬ﻮاب ﻟﻪ تﻮري ＇خﻪ ک‪７‬ۍ تاوک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪١‬ـ ﻫغﻪ ﻟﻮﻳﻪ برخﻪ ﻳا سکتﻮر چ‪ ３‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد ډﻳر و‪７－‬ي پﻪ ک‪ ３‬بﻮخت دي کﻮم ﻳﻮ دى؟‬ ‫اﻟف‪ .‬صﻨعت‬

‫ج‪ .‬خدﻣات‬

‫ب‪ .‬کرﻧﻪ‬

‫د‪ .‬ﻳﻮﻫﻢ ﻧﻪ‬

‫‪٢‬ـ ﻫغﻪ طبﻴعﻲ عﻮاﻣل چ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د صﻨعت د پرﻣختﻴا ﻟپاره ﻻره اواروي کﻮم ﻳﻮ دي؟‬ ‫اﻟف‪ .‬کاﻧﻲ سرچﻴﻨ‪ ３‬ب‪ .‬د ﻧباتاتﻮ او ＇اروﻳﻮ تﻮﻟﻴدات‬

‫ج‪ .‬غاﻟ‪！ ،９‬غر د‪ .‬درې واړه سﻢ دي‪.‬‬

‫‪٣‬ـ د افغاﻧستان ډﻳر ﻣﻬﻢ صادراتﻲ ﻣحصﻮﻻت کﻮم دي؟‬ ‫اﻟف‪－ .‬راﻧبﻴﻪ ډبرې ب‪ .‬د ﻧباتاتﻮ او ＇اروﻳﻮ تﻮﻟﻴدات‬

‫ج‪ .‬اقﻠﻴﻢ د‪ .‬درې واړه سﻢ دي‬

‫‪٤‬ـ د افغاﻧستان زﻳات واردات دا جﻮتﻮي چ‪:３‬‬ ‫اﻟف‪ .‬افغاﻧستان ډﻳرې پﻴس‪ ３‬ﻟري‬

‫ب‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬تﻮکﻲ او ﻣحصﻮﻻت ﻟ‪ ８‬تﻮﻟﻴدﻳ‪８‬ي‬

‫ج‪ .‬افغاﻧستان کﻤزورى اقتصاد ﻟري‬

‫د‪ .‬ب او ج ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ سﻢ دي‪.‬‬

‫کورن‪ ９‬دنده‬

‫درﻳﻢ ＇پرکی ﻣطاﻟعﻪ کرئ د افغاﻧستان د سﻮاد‪－‬رۍ اوصﻨاﻳعﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻪ شفاﻫی تﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫ورک‪７‬ئ‬

‫‪104‬‬

‫د نړۍ برخه‬ ‫څلورم څپرکى‬ ‫اوبه او کرنه‬

‫په دې څپرکي کې لولو‪:‬‬ ‫پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬اوبﻪ او پﻪ ﻫغﻮ باﻧدې پاﻧ‪／‬ﻪ اچﻮﻧﻪ‬ ‫_ د اوبﻮ ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻳ‪ ３‬پروژې‬ ‫_ د اوبﻮ چا‪１‬ﻮل (تصفﻴﻪ)‬ ‫کرﻧﻪ او د ﻫغ‪ ３‬ﻧﻮې ﻻرې چارې‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ پر ﻣختﻠفﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د کرﻧﻴزو تﻮﻟﻴداتﻮ د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ اﻧدازه‬ ‫_ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د غﻨﻤﻮ تﻮﻟﻴدات‬ ‫_ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ورﻳجﻮ تﻮﻟﻴدات‬ ‫_ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د جﻮارو تﻮﻟﻴدات‬ ‫_ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د کچاﻟﻮ تﻮﻟﻴدات‬ ‫_ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د غﻮ＊‪ ３‬تﻮﻟﻴدات‬

‫‪105‬‬

‫د څپرکي عمومي موخې‪:‬‬ ‫زده کوونکي به ددغه څپرکي په لوستلو سره الندېنيو پوهنيزو موخوته ورسي‪８‬ي‪:‬‬

‫پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬بﻪ د اوبﻮ ﻣﻬﻤ‪ ３‬پروژې وپﻴژﻧﻲ‪.‬‬ ‫د اوبﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬بﻪ د پرﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د پاﻧ‪ ３／‬اچﻮﻧ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻮﻫﻪ ترﻻسﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د اوبﻮ د چا‪１‬ﻮﻟﻮ ﻟﻪ پرﻣختﻠﻠﻮ ﻻرو چارو سره بﻪ أشﻨا شﻲ‪.‬‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬پﻪ پرﻣختﻠﻠﻮ ﻻرو چارو (ﻟکﻪ پﻪ ﻧل ﻟﻴکﻮ(پاﻳپ ﻟﻴﻨﻮﻧﻮ) خ‪７‬وبﻮﻟﻮ‪ ،‬سﻴفﻮن او ﻧﻮرو)‬ ‫باﻧدې بﻪ پﻮه شﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ پرﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬بﻪ د کرﻧﻴزو ﻣحصﻮﻻتﻮ د تﻮﻟﻴد پﻪ اﻧدازه و پﻮﻫﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫زده کوونکي به ددغه څپرکي په لوستلو سره الندېنيو مهارتي هدفونوته ورسي‪８‬ي‪:‬‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ د اوبﻮ ﻟﻮﻳ‪ ３‬پروژې بﻪ ﻣعرفﻲ ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫د اوبﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬بﻪ د پاﻧ‪ ３／‬اچﻮﻧ‪ ３‬اﻫﻤﻴت تشرﻳح ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫د اوبﻮ د چاڼ پرﻣختﻠﻠ‪ ３‬ﻻرې ـ چارې بﻪ تﻮضﻴح ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ خپﻠﻮ باغچﻮ ک‪ ３‬بﻪ د کرﻧ‪ ３‬ﻟﻪ پرﻣختﻠﻠﻮ ﻻرو چارو ＇خﻪ کار واخ‪５‬ستﻼی شﻲ‪.‬‬

‫‪106‬‬

‫دوه ديرشم لوست‬

‫‪١،٤‬په نړۍ کې اوبه او په هغو باندې پانګه اچونه‬

‫ﻳا زﻳاتره ‪%75‬‬

‫احصاﻳ‪３‬ﻧشتﻮاﻟﻲ‬

‫ﻫغﻪ خﻠک چ‪ ３‬د ＇‪＋‬ﻠﻮ پاک‪ ３‬اوبﻪ پﻪ واک ک‪ ３‬ﻟري‬ ‫‪ %95‬ﻳا زﻳاتره‬ ‫‪%95 -% 75‬‬

‫أﻳا د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پرﻣخ پﻮره اﻧدازه اوبﻪ شتﻪ‪٤‬‬ ‫اوبﻪ زﻣﻮږ پﻪ ژوﻧد ک‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ى ارز＊ت ﻟري‪ .‬پرتﻪ ﻟﻪ اوبﻮ＇خﻪ وﻧ‪ ،３‬بﻮ！ﻲ‪＇ ،‬اروي او اﻧساﻧان ژوﻧدي ﻧﻪ‬ ‫شﻲ پات‪ ３‬کﻴداى‪ .‬اوبﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ باﻧدې ﻳﻮشان او برابر‪４‬ﻮ‪４‬شل شﻮي ﻧﻪ دي‪ .‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻣخ پﻪ سﻠﻮک‪３‬‬ ‫‪ ٧٠‬برخ‪ ３‬اوبﻮ ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ اوبﻮ ＇خﻪ پﻪ سﻠﻮک‪ ٩٧ ３‬برخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ سﻤﻨدروﻧﻮ او سﻤﻨدر‪－‬ﻴﻮ ک‪ ３‬دي‬ ‫چ‪ ３‬ﻣاﻟ‪／‬ﻴﻨ‪ ３‬دي ﻳعﻨﻲ ＇‪＋‬ﻠﻮ‪ ،‬کرﻧ‪ ３‬او صﻨعت تﻪ برابرې ﻧﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ د چا‪１‬ﻮﻟﻮ غﻮ＊تﻨﻪ کﻮي‪ ،‬پات‪ ３‬پﻪ سﻠﻮک‪３‬‬ ‫درې برخ‪ ３‬اوبﻪ خﻮږې او تازه اوبﻪ دي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ ﻳﻮازې پﻪ سﻠﻮک‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ ﻳ‪ ３‬سﻴﻨدوﻧﻮ‪ ،‬د ‪＄‬ﻤک‪３‬‬ ‫ﻻﻧدې اوبﻪ او پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ډﻧ‪６‬وﻧﻪ (جﻬﻴﻠﻮﻧﻪ) دي چ‪ ３‬اﻧسان پﻪ ﻫغﻮ باﻧدې ﻻسبرى ﻟري‪ .‬د خﻮږو اوبﻮ پات‪ ３‬پﻪ‬ ‫سﻠﻮک‪ ３‬دوه برخ‪ ３‬د غروﻧﻮ او قطبﻮﻧﻮ داﻳﻤﻲ کﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻪ او واورى دي‪ ،‬چ‪ ３‬د ‪＂－‬ﻲ اخ‪５‬ستﻮ وړ ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ بﻪ د ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کچﻪ د اوبﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ارقام او حقاﻳق بﻴان ک‪７‬و‪:‬‬ ‫ـ اوبﻪ د ژوﻧد تر ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬اړتﻴا ده‪ ،‬پرتﻪ ﻟﻪ اوبﻮ ＇خﻪ اﻧسان پﻪ درﻳﻮ ور‪＄‬ﻮک‪ ３‬ﻣري‪.‬‬ ‫ـ پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ شپ‪８‬و ﻣﻴﻠﻴاردو و‪７－‬و ＇خﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ ﻣﻴﻠﻴارد تﻨﻮ ＇خﻪ زﻳات خﻠک خﻮږې او‬ ‫پاک‪ ３‬اوبﻪ ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫ـ پﻪ پرﻣختﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوک‪ ３‬پﻪ اتﻴا سﻠﻨﻪ ﻧاروغ‪ ９‬د کک‪７‬و او ﻧا پاکﻮ اوبﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ دي‪.‬‬ ‫ـ پﻪ سﻠﻮک‪ ３‬اوﻳا برخ‪ ３‬اوبﻪ پﻪ کرﻧﻪ ک‪ ３‬ﻟ‪／‬ﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ـ د کرﻧ‪ ３‬پﻪ سﻠﻮک‪ ٣٦ ３‬ﻣحصﻮﻻت ﻟﻪ خ‪７‬وبﻮﻟﻮ ＇خﻪ وروستﻪ ترﻻسﻪ کﻴداى شﻲ‪.‬‬ ‫ـ دا ا！کل ﻟﻪ ﻣخی پﻪ ‪ ٢٠٥٠‬م کال ک‪ ３‬بﻪ د ﻧ‪７‬ۍ ﻧفﻮس ‪ ٩.٣‬ﻣﻴﻠﻴارده تﻨﻪ وي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ ‪٢.٣‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴارده بﻪ ﻳ‪ ３‬د ＇‪＋‬ﻠﻮ د اوبﻮ ﻟﻪ کﻤ‪＋‬ت سره ﻣخاﻣخ وي‪.‬‬ ‫ـ ت‪５‬رو پﻨ‪％‬ﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ ٥٠٧‬خﻪ زﻳات‪ ３‬شخ‪７‬ې او ج‪７／‬ې د اوبﻮ پرسر پﻴ‪ ３＋‬شﻮي دي‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ٢١ ３‬وسﻠﻮاﻟ‪ ３‬ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬وې‪.‬‬ ‫‪ -٥٨‬شکل دﻧ‪７‬ۍ پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادو ﻧﻮک‪ ３‬د ＇‪＋‬ﻠﻮ د اوبﻮ کﻴفﻴت‪.‬‬

‫‪107‬‬

‫ﻟکﻪ چ‪ ３‬ﻣخک‪ ３‬ووﻳل شﻮل‪ ،‬اﻧسان د خپﻠﻮ کاروﻧﻮ د پرﻣخ بﻴﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻫغﻮ خﻮږو اوبﻮتﻪ اړتﻴا ﻟري چ‪３‬‬ ‫ﻣاﻟ‪／‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ډﻳره ﻟ‪８‬ه وي‪ .‬د ﻟﻮﻳﻮ سﻤﻨدروﻧﻮ او سﻤﻨدر‪－‬ﻴﻮ اوبﻪ ﻣاﻟ‪／‬ﻴﻨ‪ ３‬دي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ د ‪＂－‬ﻮ اخ‪５‬ستﻮ‬ ‫پﻪ خاطر باﻳد ﻫغﻪ پاک‪ ３‬اوچاڼ شﻲ‪ ،‬د اوبﻮ د چا‪１‬ﻮﻟﻮ پﻪ خاطر باﻳد د خﻮږو اوبﻮ د تآسﻴساتﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ پاﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫وﻟ‪／‬ﻮل شﻲ‪.‬‬ ‫ﻳﻮزﻳات شﻤ‪５‬ر پرﻣختﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا پﻪ أسﻴا او افرﻳقا ک‪ ３‬د ＇‪＋‬ﻠﻮ د پاکﻮ اوبﻮ ﻟﻪ کﻤ‪＋‬ت سره ﻣخاﻣخ‬ ‫دي‪ .‬د ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ختﻴ‪ ＃‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ ،‬د اوبﻮ د اړتﻴا د پﻮره کﻮﻟﻮ ﻟپاره ډﻳرې زﻳات‪ ３‬پﻴس‪ ３‬ﻟ‪／‬ﻮي‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫زﻳات ﻧفﻮس ﻟروﻧکﻮ سﻴﻤﻮ او ﻟﻮﻳﻮ ＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬د سﻴﻨدوﻧﻮ طبﻴعﻲ سرچﻴﻨ‪ ３‬او ＇ا‪－‬اﻧ‪ ３‬کافﻲ ﻧﻪ بﻠل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د‬ ‫بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ﻣکسﻴکﻮ پﻪ ＊ارک‪ ３‬اوبﻪ د ‪ ١٢٥‬کﻴﻠﻮﻣترو پﻪ وا！ﻦ پﻪ ﻧل ﻟﻴکﻪ ک‪ ３‬ﻟﻴ‪８‬دول کﻴ‪８‬ي او د ‪١٢٠٠‬‬ ‫ﻣترو ﻟﻮړو غروﻧﻮ ＇خﻪ ﻫاخﻮا اړول کﻴ‪８‬ي او د پﻤپ پﻪ واسطﻪ اړو سﻴﻤﻮ تﻪ رسﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮ‪－‬ﻪ وﻳل کﻴداى شﻲ ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬د پاکﻮ او‬ ‫د ﻳﻮه تﻦ د اوبﻮ ور‪＄‬ﻴﻨ‪ ９‬ﻟگ‪＋‬ت‬ ‫ﻣﻨاسبﻮ اوبﻮ د چﻤتﻮ کﻮﻟﻮ ﻟپاره باﻳد ترسره شﻲ‪ ،‬پﻪ ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ‬ ‫د اوبﻮو‪４‬شل‬ ‫واوره او ﻳخچال‬ ‫برخﻮ ک‪ ３‬پاﻧ‪ ３／‬اچﻮﻧ‪ ３‬تﻪ اړتﻴا ﻟري‪:‬‬ ‫( قطبﻮﻧﻪ او ﻟﻮړ غروﻧﻪ)‬ ‫د ＇‪＋‬ﻠﻮ اوبﻪ‪.‬‬ ‫د اوبﻮ د ﻫغﻮ سرچﻴﻨﻮ پﻴژﻧدل او رابرسﻴره کﻮل چ‪ ３‬د خﻠکﻮ‬ ‫تر ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻻﻧدې اوبﻪ‪.‬‬ ‫د ＇‪＋‬اک اوﻧﻮرو اړتﻴاوو ﻟپاره پﻪ کار دي‪.‬‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻣخ د اوبﻮ را！ﻮﻟﻮل او د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻻﻧدې اوبﻮ‬ ‫تروش‪ ３‬اوبﻪ‬ ‫بحﻴره بحروﻧﻪ‬ ‫＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخ‪５‬ستل‪.‬‬ ‫‪ -٥٩‬شکل‬ ‫د اوبﻮ سر چﻴﻨ‪ ３‬اوﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ گ＂ﻪ کﻮل‪.‬‬ ‫د احتﻤاﻟﻲ کک‪７‬واﻟﻲ د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ د اوبﻮ‬ ‫چا‪１‬ﻮل‪.‬‬ ‫ﻟﻪ چا‪％１‬اى ＇خﻪ د ﻟ‪＋／‬ت ترسﻴﻤﻮ پﻮرې د اوبﻮ ﻟﻴ‪８‬دول‪.‬‬ ‫د اوبﻮ د ﻟﻴ‪８‬د د ﻧل ﻟﻴکﻮ‪ ،‬کاﻧاﻟﻮﻧﻮ او تاسﻴساتﻮ ＇ارﻧﻪ‪.‬‬ ‫پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ د اوبﻮ د چﻤتﻮ کﻮﻟﻮ‪ ،‬چا‪１‬ﻮل او رسﻮل د ډﻳر ﻟ‪＋／‬ت غﻮ＊تﻨﻪ کﻮي او باﻳد ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ د کار‬ ‫اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬پرﻣﻬال ډﻳر پام وشﻲ‪.‬‬ ‫د ټولګي دننه فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬ﻻﻧدﻳﻨﻲ فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ دې ترسره ک‪７‬ي او د خپل کار پاﻳﻠﻪ دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪３‬‬ ‫وړاﻧدې ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ـ د ﻟﻮست ﻧقش‪ ３‬تﻪ و‪－‬ﻮرئ او ＇ر‪－‬ﻨده ک‪７‬ئ چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻣخ کﻮﻣ‪ ３‬برخ‪ ３‬پﻪ سﻠﻮک‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ٩٥‬او کﻮﻣ‪ ３‬برخ‪ ３‬پﻪ‬ ‫سﻠﻮک‪＇ ٧٥ ３‬خﻪ ﻟ‪８‬ې د ＇‪＋‬ﻠﻮ او پاک‪ ３‬اوبﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫ـ د اوبﻮ د سرچﻴﻨﻮ اوﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ د کار اخ‪５‬ستﻠﻮ شکل ﻣطاﻟعﻪ او واضحﻪ ک‪７‬ئ چ‪ ３‬کﻮم ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫره ورځ تر ！ﻮﻟﻮ زﻳات‪３‬‬ ‫اوبﻪ ﻟ‪／‬ﻮي او کﻮم ﻳ‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ ﻟ‪８‬ې‪ ،‬ستاس‪ ３‬ﻟﻪ ﻧظره ددې ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬

‫؟‬

‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬

‫د ﻟﻮست ﻣتﻦ‪ ،‬ﻧقشﻪ او شکل و‪－‬ﻮرئ او ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ پﻪ استفادې سره پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د اوبﻮ د ستﻮﻧزو او اﻣکاﻧاتﻮ پﻪ اړه‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‬ ‫‪108‬‬

‫دري ديرشم لوست‬

‫الف ـ د اوبو لګولو لويې پروژې‬ ‫پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د اوبﻮ پروژې‬

‫اﻧﻘره‬

‫تﻬران‬ ‫بﻐداد‬

‫بﻨﻐازى‬

‫عﻤان‬ ‫ﻗاﻫره‬

‫سارﻳر‬

‫ﻣسﻘط‬

‫رﻳاض‬

‫ﻛﻔره تازربﻮ‬ ‫جده‬

‫د اوبﻮ بﻨد‬ ‫د اوبﻮ پﻼن شﻮی بﻨد‬ ‫د سﻤﻨدر‪－‬ﻲ د اوبﻮ د چا‪１‬ﻮﻟﻮ او ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ‬ ‫تاسﻴسات‬

‫اسﻨا‬

‫خرطﻮم‬

‫عدن‬

‫تر‪＄‬ﻤک‪３‬ﻻﻧدېخﻮږواوبﻮ＇خﻪکاراخﻴستﻨﻪ‬

‫د اوبﻮ پﻼن شﻮی تراﻧسپﻮرت‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻻﻧدې اوبﻮ زﻳرﻣ‪３‬‬

‫‪ -٦٠‬شکل‪ :‬ﻟﻪ اوبﻮ ＇خﻪ باﻳد ＇ﻪ ډول ＊ﻪ ‪＂－‬ﻪ واخﻠﻮ؟‬

‫پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬پﻪ دې حقﻴقت باﻧدې و پﻮﻫﻴدئ چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پرﻣخ ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ اوبﻮ ＇خﻪ ﻳﻮازې درې‬ ‫سﻠﻨﻪ خﻮږې اوبﻪ دي او و‪７－‬ي ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ ﻳﻮازې ﻳﻮه سﻠﻨﻪ برخﻪ د ＇‪＋‬ﻠﻮ‪ ،‬د کرﻧﻴزو ‪＄‬ﻤکﻮ د خ‪７‬وبﻮﻟﻮ‬ ‫او صﻨعت ﻟپاره کاروي‪ .‬د ﻟﻮﻳﻮ سﻤﻨدروﻧﻮ او سﻤﻨدر‪－‬ﻴﻮ اوبﻪ تروې (ﻣاﻟ‪／‬ﻴﻨ‪ )３‬دي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ د کار‬ ‫اخ‪５‬ستﻮ پﻪ خاطر باﻳد ﻫغﻪ چاڼ او تصفﻴﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫د شﻠﻤ‪ ３‬پﻴ‪７‬ۍ د ﻧﻮﻳﻴﻤﻮ کﻠﻨﻮ پﻪ پاى ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کچﻪ احساس شﻮه چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پرﻣخ د اوبﻮ‬ ‫کﻤ‪＋‬ت ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ ستﻮﻧزه ده‪ .‬پﻪ ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ د اوبﻮ کﻤ‪＋‬ت ترستر‪－‬ﻮ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻠک ﻟﻪ‬ ‫بﻴﻼبﻴﻠﻮ ﻻروچارو ＇خﻪ پﻪ کار اخ‪５‬ستﻮ سره خپﻠ‪ ３‬اړتﻴاوې پﻮره کﻮي‪.‬‬ ‫‪109‬‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ اور＊ت ＇ﻪ ﻧا＇ﻪ کافﻲ دى او اﻧدازه ﻳ‪ ３‬پﻪ کال ک‪ ３‬تر ‪ ٤٥٠‬ﻣﻴﻠﻲ‬ ‫ﻣترو پﻮرې رسﻴ‪８‬ي‪ ،‬د اور＊ت پﻪ ﻟﻨده بل سره کرﻧﻪ کﻴداى شﻲ‪ ،‬خﻮ د ﻟ‪ ８‬باران ﻟروﻧکﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬باﻳد‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬د پرﻣخ بﻴﻮﻟﻮ ﻟپاره وﻧﻮـ بﻮ！ﻮ تﻪ اوبﻪ ورسﻮل شﻲ او ‪＄‬ﻤک‪ ３‬خ‪７‬وب‪ ３‬شﻲ‪.‬‬ ‫＇‪７５‬ﻧﻮ ＊ﻮدﻟ‪ ３‬ده چ‪ ３‬کرﻧﻪ د ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کچﻪ پﻪ سﻠﻮ ک‪ ３‬اوﻳا برخ‪ ３‬اوبﻪ ﻟ‪／‬ﻮي‪ .‬د کرﻧ‪ ３‬پﻪ سﻠﻮک‪３‬‬ ‫‪ ٣٦‬ﻣحصﻮﻻت د کرﻧﻴزو ‪＄‬ﻤکﻮ پﻪ خ‪７‬وبﻮﻟﻮ سره ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ډﻳرو برخﻮ‬ ‫ک‪ ３‬اوبﻪ ﻟ‪／‬ﻮل پﻪ فﻨﻲ ب‪２‬ﻪ ﻧﻪ ترسره کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د ﻧاسﻤﻮ اوبﻮ ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ پﻪ سﻠﻮک‪ ٦٠ ３‬اوبﻪ ﻟﻪ ﻻسﻪ و‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ ﻫﻤدا حاﻟت پﻪ خپل ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻴدﻻى شﻮ‪.‬‬ ‫‪ ０－‬ﻣ‪５‬شتﻪ او کرﻧﻴزې ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د خ‪７‬وبﻮﻟﻮ ﻟپاره ډﻳرو اوبﻮتﻪ اړتﻴا ﻟري‪ ،‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻳﻮ کﻴﻠﻮ‪－‬رام غﻠ‪３‬‬ ‫د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ پﻪ خاطر زرو ﻟﻴترو اوبﻮتﻪ اړتﻴا ده‪ .‬ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ اور＊ت ﻟ‪８‬وي‪ ،‬باﻳد د کرﻧﻴزو‬ ‫ﻣحصﻮﻻتﻮ د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره ‪＄‬ﻤک‪ ３‬خ‪７‬وبﻪ شﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬دا کار د کاﻧاﻟﻮﻧﻮ د کﻴﻨدﻟﻮ‪ ،‬د بﻨدوﻧﻮ د‬ ‫جﻮړوﻟﻮ‪ ،‬د اوبﻮ ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ د ﻟﻮﻳﻮ پروژو او د ＇ا‪－‬اﻧﻮ کﻴﻨدﻟﻮتﻪ اړتﻴا پﻴ‪＋‬ﻮي‪ .‬د اسﻴا پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮ ﻟکﻪ پﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ختﻴ‪ ،＃‬د افرﻳق‪＄ ３‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮ‪ ،‬د اﻣرﻳک‪ ３‬ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ او ان داچ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ خپل ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪３‬‬ ‫د کرﻧﻴزو ‪＄‬ﻤکﻮ د خ‪７‬وبﻮﻟﻮ ﻟپاره ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬ﻻرې چارې کارول کﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻟکﻪ‬ ‫اسرائﻴل د اوبﻮ ﻟﻪ زﻳات کﻤ‪＋‬ت سره ﻣخاﻣخ دي‪ ،‬ددې ﻟپاره چ‪ ３‬ددې اوبﻮ ﻟﻪ ﻻسﻪ ورکﻮﻟﻮ او ب‪７‬اس‬ ‫کﻴدو ＇خﻪ ﻣخﻨﻴﻮى وک‪７‬ي‪ ،‬د پاﻳپ (ﻧل) پﻪ واسطﻪ د ﻫر جﻼ جﻼ بﻮ！ﻲ رﻳ‪＋‬ﻮتﻪ اوبﻪ ور رسﻮي‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړى ﻫ‪５‬ﻮاد د اړتﻴا وړ خپﻠ‪ ３‬اوبﻪ ﻟﻪ ترکﻴ‪＇ ３‬خﻪ چ‪ ３‬ډﻳرې اوبﻪ ﻟري‪ ،‬د ﻧل ﻟﻴکﻮ پﻪ واسطﻪ ﻟﻴ‪８‬دوي‪.‬‬ ‫پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ ﻣﻮﻧ‪ ８‬وﻳﻼى شﻮ چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻫغﻪ شﻤ‪５‬ر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ چ‪ ３‬پﻮره اور＊ت ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬د خپﻠﻮ کرﻧﻴزو‬ ‫‪＄‬ﻤکﻮ د خ‪７‬وبﻮﻟﻮ ﻟپاره د اوبﻮ ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ بﻴﻼبﻴل سﻴستﻤﻮﻧﻪ جﻮړ ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫ﻫﻮا ورﻛﻮل‬

‫ﻣستﻬﻠکﻴﻨﻮ تﻪ‬ ‫د ＇‪＋‬ﻠﻮ د اوبﻮ‬ ‫ﻟﻴ‪８‬دول‬

‫‪ -٦١‬شکل‬

‫پﻤپ‬

‫د ﻣاﻟ‪ ３／‬او‬ ‫ترﻳﻮواﻟی ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ‬ ‫وړل‬

‫د ش‪／‬ﻮ فﻠتر‬

‫سﻮړ فعال‬ ‫فﻠتر‬

‫پﻤپ‬ ‫تر ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻻﻧدې اوبﻪ‬

‫ش‪／‬ﻪ‬

‫د اوبﻮ د چا‪１‬ﻮﻟﻮ شکل‬

‫‪110‬‬

‫ب ـ د اوبو چاڼول (تصفيه)‪:‬‬

‫اوبﻪ وﻟ‪ ３‬او ＇رﻧ‪／‬ﻪ باﻳد چا‪ ３１‬شﻲ؟‬ ‫پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻳﻮازې داوبﻮ کﻤ‪＋‬ت ﻳﻮه‬ ‫ﻟﻮﻳﻪ ستﻮﻧزه ﻧﻪ ده‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ‬ ‫ﻧاسﻤﻪ استفاده ﻫﻢ ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ ستﻮﻧزه ده‬ ‫چ‪ ３‬د اوبﻮ د ضاﻳع کﻴدﻟﻮ سبب‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ .‬سرب‪５‬ره پر دې اﻧساﻧان د خپﻠﻮ‬ ‫ب‪ ３‬سﻨجشﻪ عﻤﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د اوبﻮ د‬ ‫کک‪７‬تﻴا ﻻﻣل کﻴ‪８‬ي‪ .‬د اوبﻮ‪ ،‬کک‪７‬تﻴا‬ ‫ﻳعﻨ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬فزﻳکﻲ‪ ،‬کﻴﻤﻴاوي‬ ‫او ﻣﻴکروبﻲ بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ‬ ‫پﻪ پﻴ‪＋‬ﻴدو سره اﻧسان ﻧﻪ شﻲ کﻮﻻى‬ ‫ﻟﻪ اوبﻮ ＇خﻪ سﻤﻪ او روغتﻴاﻳﻲ ‪＂－‬ﻪ‬ ‫واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ کﻮروﻧﻮ او صﻨعتﻲ تاسﻴساتﻮ ＇خﻪ ‪ -٦٢‬شکل‪ :‬د پاشﻠﻮ پﻪ ب‪２‬ﻪ د اوبﻮ ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ ﻳﻮ ډول چ‪ ３‬پﻪ پاﻳپ سره ترسره کﻴ‪８‬ی‬ ‫پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬د ﻧاپاکﻴﻮ ور اچﻮل‪ ،‬د‬ ‫صﻨعتﻲ فاضﻠﻪ اوبﻮ‪ ،‬ور‪６－‬ول‪ ،‬د روغتﻮﻧﻮﻧﻮ او کﻮروﻧﻮ ＇خﻪ د ﻧاپاکﻮ اوبﻮ ور‪６－‬ول او ﻫغﻪ تﻮدوخﻪ چ‪３‬‬ ‫د کارخاﻧﻮ د ﻣاشﻴﻨﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ پﻪ اوبﻮ ور زغﻤل کﻴ‪８‬ي او داس‪ ３‬ﻧﻮر ！ﻮل ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د اوبﻮ‪ ،‬د کک‪７‬تﻴا او تﻮدﻳدو‬ ‫سبپ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬دا ！ﻮل وﻻړو اوبﻮ او د سﻴﻨدوﻧﻮ ژوﻧدﻳﻮ ژووو تﻪ زﻳان رسﻮي‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د وﻧﻮ ـ بﻮ！ﻮ‬ ‫د ﻧاروغﻴﻮ ضد درﻣل او کﻴﻤﻴاﻳﻲ سرې چ‪ ３‬پﻪ کرﻧﻴزو ‪＄‬ﻤکﻮ ک‪ ３‬کارول کﻴ‪８‬ي ﻫﻢ د اوبﻮ د خاورې د‬ ‫کک‪７‬تﻴا ﻻﻣل ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ﻫغﻪ اوبﻪ چ‪ ３‬پﻪ کرﻧﻪ‪ ،‬صﻨعت او د کﻮر پﻪ چارو ک‪ ３‬پﻪ کارﻳ‪８‬ي‪ ،‬باﻳد‬ ‫پاک‪ ３‬او خﻮږې وي او وروستﻪ تر استعﻤال ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ دې چ‪ ３‬ﻟﻪ جﻬﻴﻠﻮﻧﻮ او سﻴﻨدوﻧﻮ سره ‪６－‬ې‬ ‫شﻲ باﻳد ﻟﻪ کﻴﻤﻴاوي او فزﻳکﻲ پﻠﻮه چاڼ شﻲ‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ﻣخک‪ ３‬تردې چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻣخ ﻟﻪ اوبﻮ‬ ‫＇خﻪ د ＇‪＋‬ﻠﻮ د اوبﻮ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ کار واخﻠﻮ باﻳد چاڼ شﻲ‪.‬‬ ‫تاس‪ ３‬د اوبﻮ د چا‪１‬ﻮﻟﻮ پﻪ شکل ک‪ ３‬وﻟﻴدل چ‪ ３‬اوبﻪ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د چا‪１‬ﻮﻟﻮ بﻴﻼبﻴل پ‪７‬اووﻧﻪ ت‪５‬روي‪،‬‬ ‫‪111‬‬

‫تر ＇ﻮ چ‪ ３‬د ＇‪＋‬ﻠﻮ وړ و‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻳاﻫﻢ پرتﻪ د کﻮﻣ‪ ３‬ستﻮﻧزې ﻟﻪ پﻴداکﻮﻟﻮ ＇خﻪ د ژوﻧد پﻪ چاپ‪５‬رﻳال ک‪３‬‬ ‫وبﻬﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻣخ اوبﻪ د ﻫرې ور‪ ３＄‬پﻪ ت‪５‬رﻳدو سره کک‪７‬ﻳ‪８‬ي‪ ،‬د اوبﻮ د چارو شرکتﻮﻧﻮ‬ ‫تﻪ دا ستﻮﻧزﻣﻨﻪ ده چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کچﻪ پاک‪ ３‬او روغتﻴاﻳﻲ اوبﻪ تﻮﻟﻴد ک‪７‬ي‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ډﻳرو برخﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻻﻧدې پاکﻮ اوبﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬ﻣعﻤﻮﻻ پاک‪ ３‬دي ﻳاﻫﻢ ډﻳر ﻟ‪ ８‬او عادي چا‪１‬ﻮل غﻮاړي‪ ،‬د ＇‪＋‬ﻠﻮ ﻟپاره‬ ‫کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻧاوﻟﻮ اوبﻮ فاضﻼبﻮﻧﻮ ＇خﻪ د بﻴا دوران ( ‪)Recycle‬‬ ‫پﻪ ب‪２‬ﻪ د ＇‪＋‬ﻠﻮ اوبﻪ ترﻻسﻪ کﻮي چ‪ ３‬د جﻼچ‪＄ ０‬ای پﻪ واسطﻪ د ＇ﻮ＇ﻮ پ‪７‬اووﻧﻮ پﻪ ترڅ ک‪＊ ３‬ارﻳاﻧﻮ تﻪ‬ ‫بﻴا د استفادې وړ گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬

‫د اوبﻮ د پروژو ﻧقشﻪ و‪－‬ﻮرئ‪ ،‬ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب وواﻳئ؟‬ ‫‪١‬ـ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد تر ！ﻮﻟﻮ زﻳات د اوبﻮ بﻨدوﻧﻪ ﻟري؟ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ د سﻮډان ﻫ‪５‬ﻮاد د سﻤﻨدري اوبﻮ‪ ،‬د چا‪１‬ﻮﻟﻮ ＇ﻮ چا‪％１‬اﻳﻮﻧﻪ ﻟري او د کﻮم سﻤﻨدر‪－‬ﻲ اوبﻪ چا‪１‬ﻮي او‬ ‫کار ور＇خﻪ اخﻠﻲ؟‬ ‫‪٣‬ـ د ﻧﻴل د سﻴﻨد او د ﻫغﻪ پر ﻣرستﻴاﻻﻧﻮ باﻧدې ＇ﻮ بﻨدوﻧﻪ جﻮړشﻮي دي او د ＇ﻮ ﻧﻮرو بﻨدوﻧﻮ د جﻮړوﻟﻮ‬ ‫پﻼﻧﻮﻧﻪ ﻟري؟‬ ‫‪٤‬ـ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ تر ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻻﻧدې اوبﻮ ＇خﻪ کار اخﻠﻲ؟‬

‫؟‬

‫پوښتنې‪:‬‬

‫‪١‬ـ د ﻧ‪７‬ۍ د کرﻧﻴزو ﻣحصﻮﻻتﻮ پﻪ سﻠﻮک‪＇ ３‬ﻮ برخ‪ ３‬د کرﻧﻴزو ‪＄‬ﻤکﻮ پﻪ خ‪７‬وبﻮﻟﻮ سره ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪٢‬ـ ＇（ﻮل (قطره ﻳﻲ) ﻳاد ﻧل ﻟﻴکﻮ پﻪ واسطﻪ خ‪７‬وبﻮل وﻟ‪ ３‬او ＇رﻧ‪／‬ﻪ ترسره کﻴ‪８‬ي؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ اوب‪＇ ﾢ‬رﻧ‪／‬ﻪ کک‪７‬ﻳ‪８‬ي او د کک‪７‬و اوبﻮ چا‪１‬ﻮل ＇رﻧ‪／‬ﻪ کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪٤‬ـ د سﻤﻨدروﻧﻮ او سﻤﻨدر‪－‬ﻴﻮ ﻟﻪ اوبﻮ ＇خﻪ وﻟ‪ ３‬ډﻳر ﻟ‪８‬کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬

‫د اوبﻮ اړوﻧد ﻟﻮستﻮﻧﻪ و‪－‬ﻮرئ‪ ،‬د اوبﻮ ارز＊ت‪ ،‬د ﻫغﻮ د ستﻮﻧزو ﻟکﻪ کﻤ‪＋‬ت‪ ،‬کک‪７‬تﻴا‪ ،‬ﻧاسﻤﻮ کاروﻟﻮ او‬ ‫چا‪１‬ﻮﻟﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ او د اوبﻮ د اغﻴزﻣﻨ‪ ３‬کاروﻧ‪ ３‬پﻪ اړه پﻪ شفاﻫﻲ تﻮ‪－‬ﻪ خبرې وک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪112‬‬

‫څلور دېرشم لوست‬

‫‪ ٢،٤‬کرنه او د هغې نوې الرې ـ چارې‬ ‫‪ -٦٣‬شکل پﻪ ﻫاﻟﻨ‪ ６‬ک‪ ３‬ﻣﻴکاﻧﻴزه کرﻧﻪ‬

‫د ﻟﻮست تصﻮﻳروﻧﻪ و‪－‬ﻮرئ!‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬ﻧﻮې ﻻرې چارې پﻪ کﻮم تصﻮﻳر ک‪ ３‬د کﻮﻣﻮ ﻧ‪＋‬ﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟﻴدل کﻴ‪８‬ي؟‬

‫کرﻧﻪ د اﻧسان د ﻟﻮﻣ‪７‬ى ډول فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪ .‬اﻧساﻧان د خپﻠﻮ اړتﻴا وړ شﻴاﻧﻮ ﻟکﻪ خﻮراک‪،‬‬ ‫کﻮر‪ ،‬پﻮ＊اک او د ژوﻧد د پرﻣخ بﻴﻮﻟﻮ وساﻳﻠﻮ او د سﻮن تﻮکﻮ د چﻤتﻮکﻮﻟﻮ ﻟپاره پﻪ طبﻴعﻲ چاپ‪５‬رﻳال پﻮرې‬ ‫ت‪７‬ﻟﻲ دي‪ .‬چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬کرﻧﻪ د اﻧساﻧاﻧﻮ تر ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬اړتﻴا ده‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ بشري ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬تل د طبﻴعﻲ‬ ‫چاپ‪５‬رﻳال د ب‪ ３２‬پﻪ بدﻟﻮن او تﻮﻟﻴد ﻻس پﻮرې کﻮي‪ .‬اﻧسان د خاورې‪ ،‬طبﻴعﻲ غﻮره اوبﻮ او ﻫﻮا او د خپل‬ ‫‪＄‬ﻮاک او ﻧﻮرو اﻣکاﻧاتﻮ ﻟکﻪ د تخﻢ کرل‪ ،‬سرې‪ ،‬پاﻧ‪ ３／‬او د کرﻧﻴزو وساﻳﻠﻮ ＇خﻪ کار اخ‪５‬ستﻠﻮ سره ﻟﻪ ډﻳر‬ ‫پخﻮا ＇خﻪ کرﻧﻴزې چارې پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ ب‪２‬ﻮ پرﻣخ بﻴﻮﻟ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬د ﻧﻮو اوپر ﻣختﻠﻠﻮ کرﻧﻴزو ﻻرو ـ چارو پﻪ غﻮره کﻮﻟﻮ او د عصري تخﻨﻴکﻮﻧﻮ او وساﻳﻠﻮ ＇خﻪ‬ ‫پﻪ کار اخ‪５‬ستﻮ سره کرﻧ‪ ３‬د پام وړ پرﻣخت‪ ，‬ک‪７‬ى‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا پﻪ پرﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬ډﻳره‬ ‫پرﻣختﻴا شﻮې ده‪ ،‬خﻮبﻴاﻫﻢ پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ٨٠٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ تﻨﻮ ＇خﻪ زﻳات خﻠک پﻪ‬ ‫خﻮار ‪＄‬ﻮاک‪ ９‬باﻧدې اختﻪ دي او ﻟﻪ دوه ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ ＇خﻪ زﻳات و‪７－‬ي د خﻮراکﻲ تﻮکﻮ ﻟﻪ کﻤ‪＋‬ت سره ﻣخاﻣخ‬ ‫دي‪.‬‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬ﻻرې چارې او سﻴستﻤﻮﻧﻪ ﻫﻢ پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻳﻮشان ﻧﻪ دي‪ ،‬ﻟکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬د سﻴستﻤﻮﻧﻮ‬ ‫د ﻣﻬﻤﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ پﻪ ﻧقشﻪ ک‪＊ ３‬کاري‪ ،‬ﻣﻮږ کﻮﻻى شﻮ پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬دوه ډوﻟﻪ ﻣﻬﻢ سﻴستﻤﻮﻧﻪ سره‬ ‫بﻴل ک‪７‬و‪:‬‬ ‫عنعنوي يا دوديز سيستم‪ :‬پﻪ دودﻳز کرﻧﻴز سﻴستﻢ ک‪ ３‬د اﻧساﻧﻲ ‪＄‬ﻮاک او وروستﻪ پات‪３‬‬ ‫‪113‬‬

‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮوساﻳﻠﻮ＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻧﻮبتﻲ کرﻧﻪ د ＇اروﻳﻮ د رﻣﻮ ساتﻨﻪ او د آسﻴا پﻪ جﻨﻮب‬ ‫خﻴت‪ ＃‬ک‪ ３‬پﻪ ﻣرطﻮبﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د ورﻳجﻮ کرل د ﻫغﻪ بﻴﻠ‪／‬ﻪ ده‪ .‬پﻪ د غﻪ ډول کرﻧﻴز سﻴستﻢ ک‪ ３‬د‬ ‫تﻮﻟﻴد اﻧدازه او اقتصادي ‪＂－‬ﻪ ډﻳره ﻟ‪ ８‬ه ده او کﻮم کرﻧﻴز ﻣحصﻮﻻت چ‪ ３‬تر ﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻳﻮازې د بز‪－‬ر‬ ‫د کﻮرﻧ‪ ９‬اړتﻴا پﻮره کﻮﻻى شﻲ‪ .‬دغﻪ ډول کرﻧﻪ د پرﻣختﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ ډﻳرو برخﻮ ک‪ ３‬ﻟﻴدل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫تجارتي يا ميکانيزه سيستم‪ :‬پﻪ دغﻪ سﻴستﻢ ک‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬ﻟﻪ پرﻣختﻠﻠﻮ ﻻرو ـ چارو او ﻧﻮو وساﻳﻠﻮ ﻟکﻪ‬ ‫تراکتﻮر‪ ،‬کﻤپاﻳﻦ‪ ،‬اصﻼح شﻮو تخﻤﻮﻧﻮ او کﻴﻤﻴاوي سرې ＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ .‬کرﻧﻴزې کروﻧدې پراخﻪ‬ ‫وي او د تﻮﻟﻴد اﻧدازه پﻮره زﻳاتﻪ وي‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د کرﻧﻴزو تﻮکﻮ تﻮﻟﻴد د صادراتﻮ د خر＇ﻼو ﻟپاره وي‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړى‬ ‫پرﻣختﻠﻠﻰ سﻴستﻢ ﻣعﻤﻮ اًﻻ پﻪ صﻨعتﻲ او پرﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوک‪ ３‬ترستر‪－‬ﻮ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻧفﻮس پﻪ ت‪５‬ره بﻴا پﻪ پرﻣختﻴاﻳﻲ او کرﻧﻴزو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣخ پﻪ زﻳاتﻴدو دى او دوى د‬ ‫کرﻧﻴزو تﻮﻟﻴداتﻮ زﻳاتﻮاﻟﻲ تﻪ زﻳاتﻪ اړتﻴا ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ دا ددې غﻮ＊تﻨﻪ کﻮي چ‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬ﻧﻮې ﻻرې چارې د چاپ‪５‬رﻳال‬ ‫ساتﻨ‪ ３‬سره ﻳﻮ‪＄‬اى وي‪ .‬کرﻧ‪ ３‬تﻪ باﻳد دواﻣدار کار وشﻲ او ﻟﻪ خاورو او اوبﻮ ＇خﻪ ﻣعقﻮﻟﻪ او غﻮره استفاده‬ ‫وشﻲ‪.‬‬ ‫خاوره چ‪ ３‬د وﻧﻮ ـ بﻮ！ﻮ د کرﻟﻮ ﻟپاره ‪＄‬اﻧ‪７／‬ى ارز＊ت ﻟري‪ ،‬باﻳد ﻟﻪ ش‪７‬ﻳدﻟﻮ‪ ،‬وﻳجاړﻳدو او شاړې پات‪ ３‬کﻴدو‬ ‫＇خﻪ وساتل شﻲ‪ ،‬باﻳد د ﻫغ‪ ３‬د کک‪７‬تﻴا ﻣخﻪ وﻧﻴﻮل شﻲ اوپﻪ پرﻣختﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوک‪ ３‬باﻳد د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ د پرې‬ ‫کﻮﻟﻮ چ‪ ３‬د خاورې ساتﻨﻪ کﻮي ﻣخﻪ وﻧﻴﻮل شﻲ‪ ،‬باﻳد د اوبﻪ خﻮر او خ‪７‬وبﻮﻟﻮ تخﻨﻴک ＊ﻪ شﻲ‪ ،‬د خاورې‬ ‫د ب‪６‬اﻳﻪ کﻴدو پﻪ خاطر باﻳد پﻪ کروﻧده ک‪ ３‬بﻴﻼبﻴل بﻮ！ﻲ وکرل شﻲ‪ ،‬داوبﻮ د زﻳرﻣﻪ کﻮﻟﻮ او اﻳساروﻟﻮ ﻟپاره باﻳد‬ ‫‪ -٦٤‬شکل‬

‫پﻪ اروپا ک‪ ３‬د ﻳﻮې کروﻧدې اﻧ‪％‬ﻮر چ‪ ３‬د ﻣﻴکاﻧﻴزه او پرﻣختﻠﻠ‪ ３‬کرﻧ‪ ３‬ﻳﻮه بﻴﻠ‪／‬ﻪ ده‬

‫‪114‬‬

‫ذخﻴرﻳﻲ او د اوبﻮ بﻨدوﻟﻮ بﻨدوﻧﻪ جﻮړ شﻲ‪.‬‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬ﻳﻮه ﻧﻮې ﻻره ﻫﻤدا ده چ‪ ３‬ﻟﻪ اوبﻮ ＇خﻪ غﻮره استفاده وشﻲ‪ .‬ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬د ﻫغﻮ کرﻧﻴز تﻮﻟﻴدات‬ ‫پﻪ اوبﻮ پﻮرې ت‪７‬ﻟﻲ دي او د اوبﻮ ﻟﻪ کﻤ‪＋‬ت سره ﻣخاﻣخ دي‪ ،‬ﻫ（ﻪ کﻮي چ‪ ３‬ﻟﻪ اوبﻮ ＇خﻪ اغﻴزﻣﻨﻪ ‪＂－‬ﻪ واخﻠﻲ‬ ‫چ‪ ３‬ﻳﻮه بﻴﻠ‪／‬ﻪ ﻳ‪ ３‬قطره ﻳﻲ ﻳا پﻪ ﻧل ﻟﻴکﻮ ک‪ ３‬د اوبﻮ رسﻮل دي چ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ور＇خﻪ ﻳادوﻧﻪ شﻮې ده‪ .‬د‬ ‫کرﻧ‪ ３‬د پرﻣخت‪ ，‬ﻟپاره داﻫﻢ اړﻳﻨﻪ ده چ‪ ３‬د کرﻧﻴزو ﻣحصﻮﻻتﻮ ﻟپاره د خر＇ﻼو ＊ﻪ بازار و ﻣﻮﻧدل شﻲ‪＄ .‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫پرﻣختﻠﻠﻲ صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ او پﻪ دې ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬د اروپا د اتحادﻳ‪ ３‬غ‪７‬ي ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د بز‪－‬راﻧﻮ د ﻣﻼت‪ ７‬ﻟپاره سبساﻳدې او‬ ‫ﻣاﻟﻲ ﻣرست‪ ３‬ﻫﻢ کﻮي او د کﻮرﻧﻴﻮ ﻣحصﻮﻻتﻮ د پﻴاوړتﻴا پﻪ خاطر ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ‪ ６－‬کرﻧﻴز سﻴاست غﻮره ک‪７‬ى دى‪ .‬ددې‬ ‫ﻣﻮخ‪ ３‬ﻟپاره دوى ﻟﻪ پرﻣختﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ د کرﻧﻴزو ﻣحصﻮﻻتﻮ د واردوﻟﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻟﻮړې ‪－‬ﻤرکﻲ تعرف‪３‬‬ ‫وضع کﻮي او پﻪ حقﻴقت ک‪ ３‬د ازادې سﻴاﻟ‪ ９‬ﻣخﻪ ﻧﻴسﻲ‪ ،‬د دوى دغﻪ سﻴاست د سﻮدا‪－‬رۍ د ﻧ‪７‬ﻳﻮال سازﻣان ﻟﻪ‬ ‫ﻣخاﻟفت سره ﻣخاﻣخ شﻮى ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړى سازﻣان د ازاد او ب‪ ３‬قﻴد او شرطﻪ سﻮدا‪－‬رۍ پﻠﻮي د ى‪.‬‬

‫داﻳرة ﻗطبﻲ‬

‫خط سرطان‬ ‫خط استﻮا‬ ‫خط جدي‬

‫د ＊کارسﻴﻤﻪ‬

‫‪5000km‬‬ ‫پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬د سﻴستﻢ ستر ډوﻟﻮﻧﻪ‬

‫‪0‬‬

‫ﻣثال‪:‬‬

‫د حﻴﻮاﻧاتﻮ ساتل‬

‫استراﻟﻴا‬ ‫ﻛﻴﻨﻴا‬

‫ﻧﻮبتی کرﻧﻪ‬

‫د اﻣازون حﻮزه‬

‫د‪＄‬اﻧ‪７／‬وغﻠﻮ کرﻧﻪ‬

‫پﻪ برازﻳل ک‪ ３‬قﻬﻮه‬

‫ﻳﻮه ﻣحصﻮﻟﻪ کرﻧﻪ‬ ‫پﻪ کروﻧدو ک‪ ３‬د ＇اروﻳﻮ روزﻧﻪ‬ ‫د سﻮدا ‪－‬رﻳزه غﻠﻮ کرﻧﻪ‬ ‫د ﻣدﻳتراﻧﻪ ﻳ‪ ３‬سﻴﻤﻮ کرﻧﻪ‬

‫ﻫاﻟﻴﻨد‬ ‫د اﻳتاﻟﻲ سﻮﻳل‬

‫د اوبﻮ ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ سﻴستﻢ‬

‫د ﻧﻴل دره‬

‫شاړې ‪＄‬ﻤک‪３‬‬

‫د افرﻳقا سارا‬

‫ﻣختﻠفی کروﻧدې‬

‫‪ -٦٥‬شکل‬ ‫‪115‬‬

‫د پاﻣپا د ＇‪ ７‬سﻴﻤ‪３‬‬ ‫دروسﻴ‪ ３‬او کاﻧادا ستپ سﻴﻤ‪３‬‬

‫‪ -٦٦‬شکل‪ :‬د فراﻧس‪ ３‬پﻪ شﻤال ک‪ ３‬د صﻨعتﻲ بﻮ！ﻮ د کروﻧدې اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬

‫پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬د ﻣﻬﻤﻮ سﻴستﻤﻮﻧﻮ د ﻧقش‪ ３‬پﻪ کتﻠﻮ سره ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮتﻪ پﻪ ＇ﻠﻮر کسﻴزو ډﻟﻮ ک‪＄ ３‬ﻮاب‬ ‫ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ .١‬ﻧﻮ＊تﻲ کرﻧﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ ډول دودﻳزه کرﻧﻪ ده‪ ،‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮ‪－‬ﻪ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮ ک‪ ３‬رواج ده؟‬ ‫‪.٢‬سﻮدا ‪－‬رﻳزې کرﻧ‪６－( ３‬ک‪＋‬ت) د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮ او سﻴﻤﻮک‪ ３‬پراختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬ده؟‬ ‫‪ .٣‬د کرﻧ‪ ３‬ﻟپاره ﻧا ﻣﻨاسب‪＄ ３‬ﻤک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮ ک‪ ３‬دي او ستاس‪ ３‬ﻟﻪ ﻧظره وﻟ‪ ３‬کرﻧ‪ ３‬تﻪ ﻣﻨاسب‪３‬‬ ‫ﻧﻪ دي؟‬

‫؟‬

‫پوښتنې‪:‬‬

‫‪＇ .١‬ﻮ ډوﻟﻪ کرﻧﻴز سﻴستﻢ ﻳا کرﻧﻴزې ﻻرې چارې شتﻪ؟ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬قطره ﻳﻲ اوبﻪ ﻟ‪／‬ﻮل ＇ﻪ ډول دي او ﻣﻮخﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ ده؟‬ ‫‪ .٣‬د کرﻧ‪ ３‬ﻟپاره ﻧاﻣﻨاسب‪＄ ３‬ﻤک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮ ک‪ ３‬دي او ستاس‪ ３‬ﻟﻪ ﻧظره وﻟ‪ ３‬کرﻧ‪ ３‬تﻪ ﻣﻨاسب‪ ３‬ﻧﻪ‬ ‫دي؟‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬

‫د ﻟﻮست ﻣتﻦ‪ ،‬تصﻮﻳروﻧﻪ او ﻧقش‪ ３‬و‪－‬ﻮرئ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬د ﻫغﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪116‬‬

‫پنځه ديرشم لوست‬

‫د نړۍ په پرمختللو هېوادونو کې د کرنيزو توليداتو د بيالبيلو ډولونو اندازه‬

‫اﻟف) پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د غﻨﻤﻮ تﻮﻟﻴدات ‪ ٢٠٠٥‬کال‬ ‫！ﻮل تﻮﻟﻴدات ‪！ ٦٢٨١٠١٠٣٥‬ﻨﻪ‬ ‫(د ﻫر ﻫ‪５‬ﻮاد د تﻮﻟﻴداتﻮ سﻠﻨﻪ (فﻴصدي‬

‫ب) پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ورﻳجﻮ تﻮﻟﻴدات ‪ ٢٠٠٥‬کال‬ ‫！ﻮل تﻮﻟﻴدات ‪！ ٦١٨٥٣٤٩٨٩‬ﻨﻪ‬ ‫(د ﻫر ﻫ‪５‬ﻮاد د تﻮﻟﻴداتﻮ سﻠﻨﻪ (فﻴصدي‬

‫‪١‬ـ چﻴﻦ‬

‫‪١٥.٩‬‬

‫‪١‬ـ چﻴﻦ‬

‫‪٢‬ـ ﻫﻨدوستان‬

‫‪١٢.٥‬‬

‫‪٢‬ـ ﻫﻨدوستان‬

‫‪٣‬ـ د اﻣرﻳک‪ ３‬ﻣتحده اﻳاﻻت‬

‫‪٩.١‬‬

‫‪٣٠.٠‬‬ ‫‪٢٠.٩‬‬

‫‪٣‬ـ اﻧدوﻧﻴزﻳا‬

‫‪٨.٧‬‬

‫‪٤‬ـ روسﻴﻪ‬

‫‪٧.٥‬‬

‫‪٤‬ـ بﻨ‪／‬ﻠﻪ دﻳش‬

‫‪٦.٥‬‬

‫‪٥‬ـ فراﻧسﻪ‬

‫‪٥.٩‬‬

‫‪٥‬ـ وﻳتﻨام‬

‫‪٥.٩‬‬

‫‪٦‬ـ کاﻧاډا‬

‫‪٤.١‬‬

‫‪٦‬ـ تاﻳﻠﻨد‬

‫‪٤.٤‬‬

‫‪٧‬ـ استراﻟﻴا‬

‫‪٣.٨‬‬

‫‪٧‬ـ ﻣﻴاﻧﻤار(برﻣا)‬

‫‪٤.٠‬‬

‫‪٨‬ـ اﻟﻤان‬

‫‪٣.٨‬‬

‫‪٨‬ـ فﻠپﻴﻦ‬

‫‪٢.٤‬‬

‫‪٩‬ـ پاکستان‬

‫‪٣.٤‬‬

‫‪٩‬ـ برازﻳل‬

‫‪٢.١‬‬

‫‪١٠‬ـ ترکﻴﻪ‬

‫‪٣.٣‬‬

‫‪١١‬ـ ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪٣٢.٢‬‬

‫‪١٠‬ـ جاپان‬

‫‪١.٨‬‬

‫‪١١‬ـ ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ‪١٣.٣‬‬

‫‪ -٦٧‬شکل‬

‫پﻪ ‪ ٢٠٠٥‬م کال ک‪ ３‬کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ډﻳر زﻳات غﻨﻢ‪ ،‬ورﻳج‪ ３‬او جﻮار تﻮﻟﻴد ک‪７‬ي وو؟‬ ‫ددغﻪ ﻟﻮست شکﻠﻮﻧﻪ و‪－‬ﻮرئ‪ .‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬پﻪ (اﻟف) شکل ک‪＊ ３‬کاري‪ ،‬پﻪ ‪ ٢٠٠٥‬م کال ک‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫ک‪！ ٦٢٨١٠١٠٣٥ ３‬ﻨﻪ غﻨﻢ تﻮﻟﻴدشﻮي دي چ‪ ３‬پﻪ سﻠﻮ ک‪ ١٥.٩ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ چﻴﻦ ک‪ ３‬تﻮﻟﻴد شﻮي‬ ‫دي‪ .‬ﻟﻪ چﻴﻦ ＇خﻪ وروستﻪ پﻪ ترتﻴب سره پﻪ سﻠﻮک‪ ١٢.٥ ３‬پﻪ ﻫﻨدوستان ک‪ ،３‬پﻪ سﻠﻮک‪ ٩.١ ３‬د‬ ‫اﻣرﻳک‪ ３‬پﻪ ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ ک‪ ،３‬پﻪ سﻠﻮک‪ ٧.٥ ３‬پﻪ روسﻴﻪ ک‪ ،３‬پﻪ سﻠﻮک‪ ٥.٩ ３‬پﻪ فراﻧسﻪ ک‪ ،３‬پﻪ‬ ‫سﻠﻮک‪ ٤.١ ３‬پﻪ کاﻧاډا ک‪ ،３‬پﻪ سﻠﻮک‪ ٣.٨ ３‬پﻪ استراﻟﻴا ک‪ ،３‬پات‪ ３‬پﻪ سﻠﻮک‪ ٣٢.٢ ３‬غﻨﻢ پﻪ دغﻪ کال‬ ‫ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬پﻪ (ب) او (ج) تصﻮﻳروﻧﻮ ک‪ ３‬د ورﻳجﻮ‪ ،‬جﻮارو‪ ،‬کچاﻟﻮ‬ ‫او د غﻮ＊‪ ３‬تﻮﻟﻴدات پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪＊ ３‬ﻮول شﻮي دي‪:‬‬

‫‪117‬‬

‫ج) پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د جﻮارو تﻮﻟﻴدات ‪ ٢٠٠٥‬کال‬ ‫！ﻮل تﻮﻟﻴدات ‪！ ٦٩٤٥٧٥٥٥٢‬ﻨﻪ‬ ‫(د ﻫر ﻫ‪５‬ﻮاد تﻮﻟﻴداتﻮ سﻠﻨﻪ (فﻴصدي‬ ‫‪١‬ـ د اﻣرﻳک‪ ３‬ﻣتحده اﻳاﻻت‬

‫د) پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د کچاﻟﻮ تﻮﻟﻴدات ‪ ٢٠٠٥‬کال‬ ‫！ﻮل تﻮﻟﻴدات ‪！ ٣٢١٠٦٠٨٥٢‬ﻨﻪ‬ ‫(د ﻫر ﻫ‪５‬ﻮاد تﻮﻟﻴداتﻮ سﻠﻨﻪ (فﻴصدي‬

‫‪٤٠.٣‬‬

‫‪١‬ـ چﻴﻦ‬

‫‪٢٢.٧‬‬

‫‪٢‬ـ چﻴﻦ‬

‫‪١٩.١‬‬

‫‪٢‬ـ روسﻴﻪ‬

‫‪١١.٣‬‬

‫‪٣‬ـ برازﻳل‬

‫‪٥.٠‬‬

‫‪٣‬ـ ؟‬

‫‪٧.٨‬‬

‫‪٤‬ـ ﻣکسﻴکﻮ‬

‫‪٣.٠‬‬

‫‪٤‬ـ اوکراﻳﻦ‬

‫‪٦.١‬‬

‫‪٥‬ـ ارجﻨتاﻳﻦ‬

‫‪٢.٨‬‬

‫‪٥‬ـ د اﻣرﻳک‪ ３‬ﻣتحده اﻳاﻻت‬

‫‪٦.٠‬‬

‫‪٦‬ـ ؟‬

‫‪٢.١‬‬

‫‪٦‬ـ اﻟﻤان‬

‫‪٣.٥‬‬

‫‪٧‬ـ فراﻧسﻪ‬

‫‪١.٩‬‬

‫‪٧‬ـ پﻮﻟﻨ‪６‬‬

‫‪٣.٤‬‬

‫‪٨‬ـ اﻧدوﻧﻴزﻳا‬

‫‪١.٧‬‬

‫‪٨‬ـ بﻴﻼروسﻴﻪ (سپﻴﻨﻪ روسﻴﻪ)‬

‫‪٢.٥‬‬

‫‪٩‬ـ سﻬﻴﻠﻲ افرﻳقا‬

‫‪١.٧‬‬

‫‪٩‬ـ ﻫاﻟﻨ‪６‬‬

‫‪٢.١‬‬

‫‪١٠‬ـ اﻳ＂اﻟﻴا‬

‫‪١.٥‬‬

‫‪١٠‬ـ فراﻧسﻪ‬

‫‪٢.٠‬‬

‫‪١١‬ـ ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪٢٠.٩‬‬

‫‪١١‬ـ ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪٣٢.٦‬‬

‫‪ -٦٨‬شکل‬

‫ﻫـ ‪ .‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د غﻮ＊‪ ３‬تﻮﻟﻴدات ‪٢٠٠٥‬م کال‬ ‫！ﻮل تﻮﻟﻴدات ‪！ ٢٦٥١٠٥٩٤٠‬ﻨﻪ‬ ‫د ﻫر ﻫ‪５‬ﻮاد د تﻮﻟﻴداتﻮ سﻠﻨﻪ‬ ‫‪١‬ـ چﻴﻦ‬

‫‪٢٠.٩‬‬

‫‪٢‬ـ د اﻣرﻳک‪ ３‬ﻣتحده اﻳاﻻت‬

‫‪١٤.٩‬‬

‫‪٣‬ـ برازﻳل‬

‫‪٧.٥‬‬

‫‪٤‬ـ أﻟﻤان‬

‫‪٢.٦‬‬

‫‪٥‬ـ ﻫﻨد‬

‫‪٢.٤‬‬

‫‪٦‬ـ فراﻧسﻪ‬

‫‪٢.٣‬‬

‫‪٧‬ـ ﻫسپاﻧﻴﻪ‬

‫‪٢.٢‬‬

‫‪٨‬ـ ﻣکسﻴکﻮ‬

‫‪١.٩‬‬

‫‪٩‬ـ روسﻴﻪ‬

‫‪١.٨‬‬

‫‪١٠‬ـ کاﻧاډا‬

‫‪١.٨‬‬

‫‪١١‬ـ ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫‪٣٣.٣‬‬

‫‪ -٦٩‬شکل‬

‫‪118‬‬

‫‪ -٧٠‬شکل‪ :‬ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻣدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ اقﻠﻴﻢ ﻟري‪ ،‬د غﻠﻮ ‪ -‬داﻧﻮ تر＇ﻨ‪ ，‬پﻪ ک‪ ３‬د زﻳتﻮﻧﻮ او اﻧ‪／‬ﻮرو‬ ‫بﻮ！ﻲ ﻫﻢ ډﻳر ﻟﻴدل کﻴ‪８‬ي‬

‫‪119‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ＊ﻮوﻧکﻲ تر ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې پﻪ ＇ﻠﻮر کسﻴزو ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬د ﻟﻮست شکﻠﻮﻧﻪ دې‬ ‫و‪－‬ﻮري او ﻻﻧدﻳﻨﻲ فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ دې ترسره او د خپﻠﻮ فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ پاﻳﻠ‪ ３‬دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪١‬ـ د شکل ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ‪ ٢٠٠٥‬م کال ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد د ورﻳجﻮ ډﻳر زﻳات تﻮﻟﻴدات درﻟﻮدل او تﻮﻟﻴدات‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ سﻠﻮک‪＇ ３‬ﻮﻣره وو؟ وﻳ‪ ３‬ﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ د ﻫﻤدې ﻟﻮست د شکﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د اﻣرﻳک‪ ３‬پﻪ ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻮ‪ ،‬روسﻴ‪ ،３‬ﻫﻨد‪ ،‬أﻟﻤان او د فراﻧس‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د ورﻳجﻮ‪ ،‬جﻮارو‪ ،‬کچاﻟﻮ او غﻮ＊‪ ３‬د تﻮﻟﻴداتﻮ سﻠﻨﻪ (فﻴصدي) ＊کاره ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‪:‬‬

‫پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬د پﻮ＊تﻨﻮ سﻢ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪١‬ـ ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد چ‪ ３‬پﻪ ‪ ٢٠٠٥‬م کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د غﻨﻤﻮ‪ ،‬ورﻳجﻮ‪ ،‬کچاﻟﻮ او غﻮ＊‪ ３‬ډﻳر زﻳات تﻮﻟﻴدات درﻟﻮدل‬ ‫دا و‪:‬‬ ‫د‪ .‬روسﻴﻪ‬ ‫ج‪ .‬چﻴﻦ‬ ‫اﻟف‪ .‬د اﻣرﻳکا ﻣتحده اﻳاﻻت ب‪ .‬ﻫﻨد‬ ‫‪٢‬ـ ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد چ‪ ３‬پﻪ ‪ ٢٠٠٥‬کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د غﻨﻤﻮ او ورﻳجﻮ پﻪ تﻮﻟﻴد ک‪ ３‬دوﻳﻢ ‪＄‬اى ﻧﻴﻮﻟﻰ و دادى‪:‬‬ ‫ج‪ .‬د اﻣرﻳک‪ ３‬ﻣتحده اﻳاﻻت د‪ .‬فراﻧسﻪ‬ ‫ب‪ .‬ﻫﻨد‬ ‫اﻟف‪ .‬چﻴﻦ‬ ‫‪٣‬ـ ﻫغﻮدوو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮازﻳتﻮب سره ﻳ‪ ３‬د ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ پﻪ سﻠﻮک‪ ３‬ﻟﻪ پﻨ‪％‬ﻮسﻮ ＇خﻪ زﻳات جﻮار تﻮﻟﻴد‬ ‫ک‪７‬ي وو دادي‪:‬‬ ‫اﻟف‪ .‬فراﻧسﻪ او أﻟﻤان ب‪ .‬روسﻴﻪ او ﻫاﻟﻨ‪ ６‬ج‪ .‬چﻴﻦ او برازﻳل د‪ .‬چﻴﻦ او د اﻣرﻳک‪ ３‬ﻣتحده‬ ‫اﻳاﻻت‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬

‫د ﻟﻮست د شکﻠﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو سرچﻴﻨﻮ پﻪ کتﻠﻮسره د ﻧ‪７‬ۍ د ﻫغﻮ پﻨ‪％‬ﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ چ‪ ３‬د کرﻧ‪３‬‬ ‫تر ！ﻮﻟﻮ زﻳات تﻮﻟﻴدات ﻳ‪ ３‬ﻟرل‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ خپل ﻧظر وﻟﻴکئ چ‪ ３‬وﻟ‪ ３‬پﻪ دغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬تﻮﻟﻴدات‬ ‫زﻳات دي‪ ،‬پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکئ او پﻪ بل ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪120‬‬

‫پنځم څپرکى‬ ‫انرژي‬

‫په دې څپرکي کې لولو‪:‬‬ ‫اﻧرژي او پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬اﻫﻤﻴت‬ ‫د اﻧرژۍ ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫_ د اوبﻮ بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫_ بادي بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫_ د ﻟﻤر اﻧرژي‬ ‫_ ﻫستﻪ ﻳﻲ بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫_ حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻧفت‬ ‫طبﻴعﻲ ‪－‬از‬ ‫پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ډبرو سکاره‬ ‫د اﻧرژۍ د ﻣﻨابعﻮ جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش‬

‫‪121‬‬

‫د څپرکي عمومي هدفونه‪:‬‬ ‫زده کوونکي به ددغه څپرکي په لوستلو سره الندېنيو پوهنيزو موخوته ورسې‪８‬ي‪:‬‬

‫پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬بﻪ د استفادې وړ اﻧرژۍ پﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ پﻮه شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ د اﻧرژۍ د ﻟ‪＋／‬ت پﻪ اﻧدازه بﻪ وپﻮﻫﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ د اﻧرژۍ د ﻣﻨابعﻮ اﻧدازه بﻪ وپ‪５‬ژﻧﻲ‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ د اﻧرژۍ د سرچﻴﻨﻮ پﻪ جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش باﻧدې بﻪ وپﻮﻫ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫زده کوونکي به د دغه څپرکي په لوستلو سره الندېنيو مهارتي هدفونوته ورسي‪８‬ي‪:‬‬

‫د اﻧرژۍ ډوﻟﻮﻧﻪ بﻪ فﻬرست ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کچﻪ بﻪ د اﻧرژۍ د ډوﻟﻮﻧﻮ د ﻟ‪＋／‬ت اﻧدازه تﻮضﻴح ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬اﻧرژۍ د سرچﻴﻨﻮ اﻧدازه بﻪ ووﻳﻼى شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻧقش‪ ３‬پر ﻣخ بﻪ د اﻧرژۍ د سرچﻴﻨﻮ ﻟروﻧک‪ ３‬ﻣﻬﻤ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬و＊ﻮدﻻى شﻲ‪.‬‬

‫‪122‬‬

‫شپ‪ ８‬ديرشم لوست‬

‫‪ ١،٥‬انرژي او په نړۍ کې دهغى اهميت‬

‫‪ -٧١‬شکل‬ ‫پﻪ کاﻟﻴفﻮرﻧﻴا ک‪ ３‬د بادي جﻨراتﻮروﻧﻮ اﻧ‪％‬ﻮر چ‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا د اﻧرژۍ د تﻮﻟﻴد ﻟپاره ور＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫ﻫر ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬د کار کﻮﻟﻮ وړتﻴا وﻟري اﻧرژي (‪ )Energy‬ﻟري‪ .‬پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا‪ :‬د کار کﻮﻟﻮ تﻮان تﻪ اﻧرژي وﻳل‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ .‬د اﻧسان وجﻮد اﻧرژي ﻟري‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د کارکﻮﻟﻮ استعداد پﻪ ک‪ ３‬شتﻪ‪ ،‬پﻪ ور‪＄‬ﻨ‪ ９‬اصطﻼح‬ ‫ک‪ ３‬اﻧرژي ډﻳره کارول کﻴ‪８‬ي‪ .‬د بﻴﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‪ ،‬ﻫغﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬ډﻳر کار کﻮي ﻫغﻪ تﻪ د ډﻳرې اﻧرژۍ‬ ‫ﻟروﻧکﻰ وﻳل کﻴ‪８‬ي‪ .‬زﻣﻮږ شاوخﻮا شﻴان خپﻠﻪ اﻧرژي ﻟري‪ .‬کﻪ ﻳﻮ فﻠزي غﻮﻧ‪６‬ارى پﻪ ‪＄‬ﻮړ ﻟروﻧک‪３‬‬ ‫سطح باﻧدې ورغ‪７‬ي ＇ﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻣخﻪ ورشﻲ ﻫغﻪ ب‪％５‬اﻳﻪ کﻮي‪ ،‬ﻧﻮ دغﻪ غﻮﻧ‪６‬اري ﻳﻮ کار وک‪ ،７‬ﻧﻮ ﻫر‬ ‫ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬د کارکﻮﻟﻮ وړتﻴا وﻟري‪ ،‬اﻧرژي ﻫﻢ ﻟري‪ .‬اﻧرژي پﻪ حقﻴقت ک‪ ３‬خﻮ‪＋＄‬ت‪ ،‬غﻮر‪＄‬ﻨگ‬ ‫او تحرک دى چ‪ ３‬دغﻪ خﻮ‪＋＄‬ت اوحرکت د سﻮداگرۍ‪ ،‬صﻨاﻳعﻮ‪ ،‬تراﻧسپﻮرت او اقتصادي‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزو‬ ‫او کﻠتﻮري فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ پراخﻪ برخﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دې پﻠﻮه اﻧرژي او پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬دﻫغ‪ ３‬سر چﻴﻨ‪ ３‬غﻮره اقتصادي اﻫﻤﻴت ﻟري‪ .‬اﻧساﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ډﻳر پخﻮا‬ ‫راﻫﻴس‪ ３‬اﻧرژي پﻴژﻧدﻟﻪ او ﻟﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪ ３‬ډول‪ ،‬ډول استفاده کﻮﻟﻪ‪ ،‬دﻫغ‪ ３‬ﻟﻪ تﻮدو خ‪ ３‬او ر‪１‬ا ＇خﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬د پخﻠﻲ‪ ،‬دکﻮروﻧﻮ درو＊اﻧﻪ کﻮﻟﻮ او تﻮدوﻟﻮ ﻟپاره کار اخ‪５‬ست‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻴﻮ پﻴ‪７‬ﻳﻮک‪ ３‬د اﻧرژي ﻟﻪ سرچﻴﻨﻮ ＇خﻪ کار اخ‪５‬ستﻠﻮ زﻳات اﻫﻤﻴت وﻣﻮﻧد‪ ،‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪３‬‬ ‫اﻧساﻧاﻧﻮ د باد او ﻟﻪ اوبﻮ د اﻧرژۍ ﻟﻪ سرچﻴﻨﻮ ＇خﻪ پﻪ کار اخ‪５‬ستﻠﻮ سره بادي او د اوبﻮ ژرﻧدې جﻮړې‬ ‫ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫‪123‬‬

‫پﻪ اتﻠسﻤﻪ پﻴ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د بخار ﻣاشﻴﻦ پﻪ جﻮړﻳدو سره او د صﻨعتﻲ اﻧقﻼب ﻟﻪ پ‪５＋５‬دو وروستﻪ پﻪ‬ ‫صﻨاﻳعﻮ ک‪ ３‬بشرﻳت تﻪ ﻟﻮى برﻳاﻟﻴتﻮب او بدﻟﻮن ورپﻪ برخﻪ شﻮ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬پﻪ کار خاﻧﻮک‪ ３‬د کارگر‬ ‫د ﻣ＀ اوﻻس د ‪＄‬ﻮاک پر‪＄‬اى ﻟﻪ ﻣاشﻴﻦ ＇خﻪ کار واخ‪５‬ستل شﻮ او پﻪ صﻨاﻳعﻮ ک‪ ３‬د ډبرو سکرو‬ ‫استعﻤاﻟﻮﻟﻮ پرﻣختﻴا وک‪７‬ه‪ .‬دغﻪ ﻣحرکﻪ ‪＄‬ﻮاک پﻪ صﻨاﻳعﻮ ک‪ ３‬بدﻟﻮﻧﻮ ﻧﻪ راوستل او پﻪ ﻟﻨ‪ ６‬وخت ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬د ﻫرډول اقتصادي او صﻨعتﻲ چارو د پﻴاوړتﻴا ﻻره ﻫﻮاره ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫دشﻠﻤ‪ ３‬پﻴ‪７‬ۍ پﻪ ﻧﻴﻤا ﻳﻲ ک‪ ３‬د گاز او ﻧفتﻮ د اﻧرژۍ سر چﻴﻨﻮ چ＂ک پرﻣخت‪ ，‬وک‪ ،７‬اﻧرژي ﻻزﻳات‬ ‫ارز＊ت وﻣﻮﻧد چ‪ ３‬دې کار د فابرﻳکﻮ او کار‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ پﻪ جﻮړﻳدو او پرﻣخت‪ ，‬ک‪ ３‬ژوره اغ‪５‬زه درﻟﻮده‬ ‫او بشر د اﻧرژۍ ﻟﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ د اقتصاد پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ برخﻮک‪ ３‬گ＂ﻪ واخ‪５‬ستﻪ‪.‬‬ ‫د اﻧرژۍ د تﻮﻟﻴد ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬سر چﻴﻨ‪ ３‬دادي‪ :‬د ډبرو سکاره‪ ،‬ﻧفت‪ ،‬گاز‪ ،‬اوبﻪ اوﻧﻮر چ‪ ３‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻮ‬ ‫ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬بﻪ د ﻫرې ﻳﻮې پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې وشﻲ‪.‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻮ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د اﻧرژۍ د اﻫﻤﻴت او ارز＊ت پﻪ ﻫکﻠﻪ خبري‬ ‫وک‪７‬ي او دخپﻠﻮ خبرو پاﻳﻠﻪ دې ﻧﻮروتﻪ وړاﻧدى ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوښتنې‪:‬‬ ‫؟‬ ‫‪ -١‬اﻧرژي ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ او بشري ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ورتﻪ ＇ﻪ اړتﻴا ﻟري؟‬ ‫‪ -٢‬د اﻧرژۍ ﻣﻬﻤ‪ ３‬سر چﻴﻨ‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬دي؟ ﻧﻮم ﻳﻰ واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬اﻧرژي پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮک‪ ３‬ډﻳر اﻫﻤﻴت ﻟري؟ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫دغﻪ ﻟﻮست او د اﻧرژۍ اړوﻧد ﻟﻮستﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پخﻮا تاس‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻟﻮستﻲ وو‪ ،‬ﻳﻮ‪＄‬ل‬ ‫بﻴا وﻟﻮﻟئ او ‪＄‬ان ور سره أشﻨا ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪124‬‬

‫اووه ديرشم لوست‬

‫‪ ٢،٥‬د انرژۍ ډولونه‬ ‫سﻮﻳ‪６‬ن‬

‫ﻣﻨﮕﻮﻟﻴا‬

‫ﻗزاﻗستان‬

‫ﻓﻨﻠﻨد‬ ‫روسﻴﻪ‬ ‫ﻟﻴتﻮاﻧﻰ‬ ‫اوﻛراﻳﻦ چﻚ‬

‫ازبﻜستان‬

‫جاپــان‬ ‫‪ 237‬جﻨﻮبﻰ ﻛﻮرﻳا‬

‫تاﻳﻮان‬

‫پاﻛستان‬

‫چﻴﻦ‬

‫سﻠﻮاﻛﻴا‬ ‫بﻠﻐارﻳا‬ ‫ترﻛﻴﻪ ﻫﻨﮕرى‬

‫اترﻳش‬

‫وﻳتﻨــام‬

‫ﻗطبﻰ داﻳره‬

‫ﻧاروى‬

‫آﻟﻤان‬

‫کاﻧاډا‬

‫اﻧﮕﻠستان‬ ‫بﻠجﻴﻢ‬

‫سﻮﻳس‬

‫ﻓراﻧسﻪ‬ ‫ﻫسپاﻧﻴﻪ‬

‫د اﻣرﻳﻜا ﻣتحده اﻳاﻻت‬

‫اﻳتاﻟﻴا‬

‫ﻣﻜسﻴﻜﻮ‬

‫ﻧاﻳجر‬

‫ﻫﻨــد‬

‫وﻳﻨزوﻳﻼ‬ ‫ﮔابﻮن‬

‫ﻛﻠﻤبﻴا‬

‫استراﻟﻴا‬

‫جﻨﻮبﻲ اﻓرﻳﻘاى‬ ‫ﻧﻴﻮزﻳﻼﻧد‬ ‫د اوبﻮ بر‪＋４‬ﻨا پﻪ ﻳﻮ ساعت ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻴﻠﻴارد کﻴﻠﻮ وا！ﻮ (‪ ٢٠٠٣( )KW/h‬م)‬ ‫اتﻮﻣﻲ اﻧرژي پﻪ ﻳﻮ ساعت ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻴﻠﻴارد کﻴﻠﻮ وا！ﻮ (‪ ٢٠٠٣‬م ‪).‬‬ ‫د ﻳﻮراﻧﻴﻤﻮ ﻣحصﻮﻻت پﻪ ！ﻦ (‪ ٢٠٠٣‬م‪).‬‬

‫استﻮا کر＊ﻪ‬

‫برازﻳﻞ‬ ‫پاراﮔﻮاى‬

‫ﻧاﻣﻴبﻴا‬

‫سرطان کر＊ﻪ‬

‫جدی کر＊ﻪ‬ ‫چﻴﻠﻲ‬

‫ارجﻨ＂اﻳﻦ‬

‫د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا او اتﻮﻣﻲ اﻧرژۍ ﻧقشﻪ‬

‫‪ -٧٢‬شکل‬ ‫د اﻧرژۍ ＇ﻮ ډوﻟﻪ سرچﻴﻨ‪ ３‬پﻴژﻧئ؟‬ ‫پﻪ ﻣخک‪５‬ﻨﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د اﻧرژۍ او د ﻫغ‪ ３‬د اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې شﻮل‬ ‫پﻪ دغﻪ ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د اﻧرژۍ بﻴﻼبﻴل ډوﻟﻮﻧﻪ وپﻴژﻧئ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬اﻧرژۍ شتﻪ چ‪ ３‬اﻧساﻧاﻧﻮ د ﻫغﻮ ﻟﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ＇خﻪ ﻟﻪ ډﻳرپخﻮا ＇خﻪ کار اخ‪５‬ست‪،‬‬ ‫پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د باد او اوبﻮ ﻟﻪ ‪＄‬ﻮاک ＇خﻪ ډﻳر کار اخ‪５‬ستل شﻮى دى چ‪ ３‬غﻮره بﻴﻠ‪ ３／‬ﻳ‪ ３‬بادي او د‬ ‫اوبﻮ ژرﻧدې دي ﻟکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ وﻟﻮستل شﻮل‪ ،‬اﻧرژي بﻴﻼبﻴل ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫ﻟري او ﻟﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ سرچﻴﻨﻮ ﻟکﻪ باد‪ ،‬ﻟﻤر او اوبﻮ ＇خﻪ ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ﻫستﻪ ﻳﻲ او حرارتﻲ‬ ‫اﻧرژې ﻫﻢ شتﻪ‪.‬‬ ‫برېښنا‬ ‫د بر‪＋４‬ﻨا اﻧرژي ﻟﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ سرچﻴﻨﻮ ＇خﻪ تر ﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬کﻮﻻى شﻮ د اوبﻮ‪ ،‬باد‪ ،‬ﻟﻤرﻳزې‬ ‫ﻫستﻪ ﻳﻲ او حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا ﻧﻮم واخﻠﻮ چ‪ ３‬د ﻫرې ﻳﻮې پﻪ ﻫکﻠﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات درک‪７‬ل شﻲ‪:‬‬ ‫ـ د اوبﻮ بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫اوبﻪ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د تﻮﻟﻴد ارزاﻧﻪ او ډﻳره ﻟﻮﻳﻪ سرچﻴﻨﻪ ده‪ .‬ﻧﻦ ورځ د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴدووﻧکﻮ تﻮربﻴﻨﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ سره د اوبﻮ ﻟﻪ ‪＄‬ﻮاک ＇خﻪ بر‪＋４‬ﻨا تﻮﻟﻴدﻳ‪８‬ي‪ ،‬د بر‪＋４‬ﻨا زﻳاتره تﻮربﻴﻨﻮﻧﻪ د بﻨدوﻧﻮ پﻪ ﻻﻧدﻳﻨ‪９‬‬ ‫‪125‬‬

‫برخﻪ ک‪ ３‬وي چ‪ ３‬اوبﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې ﻟﻮړې ارتفاع ＇خﻪ ورباﻧدې ور‪＄‬ﻲ او ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ بر‪＋４‬ﻨا تﻮﻟﻴدﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ عﻮاﻣل چ‪ ３‬د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا پﻪ تﻮﻟﻴد ک‪ ３‬ﻣﻬﻢ رول ﻟري ﻫغﻪ دادي‪:‬‬ ‫‪١‬ـ د سﻴﻨد د اوبﻮ زﻳاتﻮاﻟﻰ‪ ،‬داﻳﻤﻲ واﻟﻰ او جاري تﻮب‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ د سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ ت‪／‬ﻠﻮري ک‪ ３‬د پﻮره ‪＄‬ﻮړوﻧﻮ شتﻮاﻟﻰ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ د سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ ت‪／‬ﻠﻮري ک‪ ３‬د ﻟﻮړو برخﻮ شتﻮاﻟﻰ‪.‬‬ ‫د بر‪＋４‬ﻨا ﻟ‪８５‬دول ﻟﻪ ﻳﻮې سﻴﻤ‪ ３‬تر بﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪( ３‬د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻣرکزوﻧﻮ ＇خﻪ د ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ تر سﻴﻤﻮ) پﻮرې‬ ‫پﻪ ډﻳر ‪７－‬ﻧدﻳتﻮب ترسره کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ د بر‪＋４‬ﻨا ﻟﻮﻳﻪ ﻧﻴﻤ‪７／‬تﻴا ﻫﻤدا ده چ‪ ３‬وروستﻪ تر تﻮﻟﻴد ＇خﻪ زﻳرﻣﻪ‬ ‫کﻴداى ﻧﻪ شﻲ او ﻟﻪ تﻮﻟﻴد سره ﻳﻮ‪＄‬اى ﻣصرفﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻫغﻪ پﻨ‪％‬ﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ زﻳات د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا پرﻣختﻠﻠﻰ ‪＄‬ﻮاک ﻟري دادي‪ :‬پﻪ‬ ‫اروپا ک‪ ３‬ﻟﻮﻳدﻳ‪ ３％‬جﻨﻮبﻲ او ﻣرکزي سﻴﻤ‪ ،３‬پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬جاپان او پﻪ اﻣرﻳک‪ ３‬ک‪ ３‬د اﻣرﻳکا ﻣتحده‬ ‫اﻳاﻟتﻮﻧﻪ‪ .‬ﻫغﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرې سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ دې پﻠﻮه ډﻳر اﻫﻤﻴت ﻟري د روسﻴ‪ ３‬اروپاﻳﻲ برخﻪ او د‬ ‫برازﻳل دختﻴ‪ ＃‬غرﻧ‪ ９‬سﻴﻤ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫پﻪ اروپا ک‪ ３‬ﻫغﻪ غروﻧﻪ چ‪ ３‬تل پﻪ ﻫغﻮ باﻧدې واورې ورﻳ‪８‬ي ﻟکﻪ پﻪ شﻤال ک‪ ３‬د سکﻨدﻧﻴﻮا غروﻧﻪ‪ ،‬پﻪ‬ ‫ﻣرکزي سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د اﻟپ غروﻧﻪ او پﻪ جﻨﻮب ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬پﻴرﻧ‪ ３‬غروﻧﻪ د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد ﻟپاره ډﻳر غﻮره‬ ‫دي‪ .‬پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬جاپان زﻳاتﻪ اﻧدازه بر‪＋４‬ﻨا تﻮﻟﻴدوي‪.‬‬ ‫د اﻣرﻳکا ﻣتحده اﻳاﻻت د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا ﻟﻮى تﻮﻟﻴدووﻧکﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى چ‪ ３‬د کﻮﻟﻤبﻴا او کﻠﻮراډو ﻟﻪ‬ ‫سﻴﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ترﻻسﻪ کﻮي‪ .‬دغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سﻠﻮک‪ ١٣ ３‬د اوبﻮ ﻟﻪ بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ کار اخﻠﻲ‪ .‬پﻪ شﻤاﻟﻲ‬ ‫اﻣرﻳکا ک‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا پﻪ کاﻧاډا ک‪ ３‬د ！ﻮﻟ‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨا دوه پر درﻳﻤﻪ برخﻪ ﻟﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ بشپ‪７‬ﻳ‪８‬ي‪ .‬ددغﻪ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬کارخاﻧﻪ د ﻧﻴا‪－‬ارا پﻪ شرشره باﻧدې جﻮړه شﻮې وه‪.‬‬ ‫ﻧﻦ ورځ کاﻧاډا د ﻧ‪７‬ۍ د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا ﻳﻮ ﻟﻮى تﻮﻟﻴدووﻧکﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى‪ .‬پﻪ روسﻴﻪ او اوکراﻳﻦ ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫صﻨاﻳع پﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ باﻧدې جﻮړشﻮي چ‪ ３‬د واﻟ‪／‬ا پرسﻴﻨد باﻧدې د ﻧ‪７‬ۍ د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا دوه ستر بﻨدوﻧﻪ‬ ‫جﻮړ شﻮي دي‪ .‬ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ اروپا ک‪ ３‬د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا زﻳات ‪＄‬ﻮاک ﻟري‪ ،‬ﻧاروې‪ ،‬سﻮﻳ‪６‬ن او‬ ‫فراﻧسﻪ دي‪ .‬پﻪ دغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د اوبﻮ بر‪＋４‬ﻨا دوﻣره پراختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬ددغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ صﻨعت تﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ډﻳره پرﻣختﻴا ورک‪７‬ې ده‪ .‬پﻪ اﻳ＂اﻟﻴا ک‪ ３‬ددغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ！ﻮﻟ‪ ３‬د اوسپﻨ‪ ３‬د پ＂ﻠﻴﻮ ﻻر د پﻮ د سﻴﻨد د اوبﻮ‬ ‫پﻪ بر‪＋４‬ﻨا چﻠﻴ‪８‬ي‪ .‬د سﻮﻳ‪６‬ن پﻪ سﻠﻮک‪ ٩٠ ３‬بر‪＋４‬ﻨا اوبﻮ ﻟﻪ بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪126‬‬

‫ـ بادي برېښنا‬ ‫ﻧﻦ ورځ د بادي جﻨراتﻮروﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ کار اخ‪５‬ستﻮ سره چ‪ ３‬پﻪ باد باﻧدې چﻠﻴ‪８‬ي د بر‪＋４‬ﻨا اﻧرژي ترﻻسﻪ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ .‬د باد ﻟﻪ اﻧرژۍ ＇خﻪ استفاده د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد ډﻳره ‪７－‬ﻧدۍ ﻻره ده‪ .‬بادي تﻮربﻴﻨﻮﻧﻪ او ﻫغﻮ تﻪ ورتﻪ‬ ‫ﻧﻮر وساﻳل ډﻳره اﻧدازه او ډﻳر کار ورکﻮي‪ .‬د اروپا دوه پر درﻳﻤﻪ برخﻪ ترﻻسﻪ کﻴدوﻧک‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨا د باد ﻟﻪ‬ ‫اﻧرژۍ ＇خﻪ ده‪ ،‬وروستﻪ ورپس‪ ３‬بﻴا شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا پﻪ دوﻳﻤﻪ درجﻪ ک‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣجﻤﻮع ک‪ ３‬اروپا پﻪ سﻠﻮک‪ ،٦٥ ３‬شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا پﻪ سﻠﻮک‪ ،٢٢ ３‬اسﻴا پﻪ سﻠﻮک‪ ١٢ ３‬او ﻧﻮر‬ ‫براعظﻤﻮﻧﻪ پﻪ سﻠﻮک‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ بادي بر‪＋４‬ﻨا تﻮﻟﻴدوي‪.‬‬

‫‪ -٧٣‬شکل‪ :‬د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد د ﻳﻮی فابرﻳکﻲ اﻧ‪％‬ﻮر چ‪ ３‬د ډبرو د سکرو پﻪ سﻮ‪＄‬ﻴدو سره د ډبرو سکرو اﻧرژي پﻪ بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ‬ ‫(اﻟکترﻳکﻲ) اﻧرژۍ باﻧدې اړوي‪.‬‬

‫د لمر انرژي (‪)Solar Energy‬‬ ‫ﻟﻤر د اﻧرژۍ ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ ﻣﻨبع ده چ‪ ３‬د وړاﻧ‪／‬ﻮ او تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ب‪２‬ﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬کرې تﻪ رارسﻴ‪８‬ي‪ ،‬دا ﻳﻮه د‬ ‫وړاﻧ‪ ３／‬پﻪ ب‪２‬ﻪ خپرﻳدوﻧک‪ ３‬اﻧرژي ده چ‪ ３‬د ＇پﻮ بﻪ ب‪２‬ﻪ ﻟﻴ‪８‬ل کﻴ‪８‬ي او ر‪１‬ا او تﻮدوخﻪ تﻮﻟﻴدوي‪.‬‬ ‫د ﻟﻤر اﻧرژي د ‪＄‬اﻧ‪７／‬و صفحﻮ او ﻫﻴﻨدارو پﻪ واسطﻪ زﻳرﻣﻪ کﻴداى شﻲ او بﻴا د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد او د‬ ‫تﻮدوخ‪ ３‬د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره ور＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ .‬تر اوسﻪ پﻮرې د ﻟﻤر ﻟﻪ اﻧرژۍ ＇خﻪ تل‬ ‫او زﻳات کار ﻧﻪ اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬ﻳﻮازې کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻟﻤر وړاﻧ‪ ３／‬وي استفاده ور＇خﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫بﻠ‪ ３‬خﻮا ﻟﻤرﻳز سﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻟ‪８‬ه بر‪＋４‬ﻨا تﻮﻟﻴدوي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ﻟﻪ ﻟﻤر ＇خﻪ ترﻻسﻪ کﻴدوﻧک‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨا د ډبرو‬ ‫‪127‬‬

‫د سکرو او د ﻧفتﻮ د بر‪＋４‬ﻨا پﻪ پرتﻠﻪ ‪－‬راﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫هسته يي برېښنا‬ ‫ﻫستﻪ ﻳﻲ بر‪＋４‬ﻨا ﻫغﻪ ‪＄‬ﻮاک دى چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ تر ！ﻮﻟﻮ کﻮچﻨﻴﻮ او پر‪４‬ﻤاﻧﻪ ذرو ﻳعﻨ‪ ３‬اتﻮﻣﻮﻧﻮ ک‪ ３‬شتﻪ‪ .‬د‬ ‫ﻫستﻪ ﻳﻲ اﻧرژۍ د سﻮن تﻮکﻲ چ‪ ３‬پﻪ ذروي رﻳکتﻮروﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ کار‪８４‬ي‪ ،‬ډﻳره زﻳاتﻪ اﻧرژي تﻮﻟﻴدوي‪ .‬د‬ ‫ﻫستﻪ ﻳﻲ اﻧرژۍ ﻳﻮ ﻟﻮى خطر د رادﻳﻮ اکتﻴف (ﻫستﻪ ﻳﻲ وړاﻧ‪／‬ﻮ) ازادﻳدل دي‪ .‬دغﻪ تﻮکﻲ کﻴداى شﻲ‬ ‫پﻪ ﻫﻮا‪ ،‬اوبﻮ او سﻤﻨدروﻧﻮ ک‪ ３‬خپاره شﻲ اوپﻪ زر‪－‬ﻮﻧﻮ ﻣتره ‪＄‬اى وﻧﻴسﻲ‪ .‬ددغﻮ تﻮکﻮ ډﻳره ﻟ‪８‬ه اﻧدازه د‬ ‫وحشﻲ ژوﻳﻮ‪ ،‬وﻧﻮ‪ ،‬بﻮ！ﻮ او د اﻧساﻧاﻧﻮ ژوﻧد تﻪ زﻳان رسﻮي او زﻳاتﻪ اﻧدازه ﻳ‪ ３‬د ﻣرګ ﻻﻣل ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د ﻫستﻪ ﻳﻲ اﻧرژۍ ＊ﻴ‪／‬ﻨﻪ داده چ‪ ３‬د ﻟ‪８‬سﻮن تﻮکﻮ پﻪ سﻮ‪＄‬ﻴدو سره ډﻳره زﻳاتﻪ اﻧدازه اﻧرژي تﻮﻟﻴدوي‪.‬‬ ‫دﻫستﻪ ﻳﻲ اﻧرژۍ سﻮن تﻮکﻲ د ډبرو سکرو‪ ،‬ﻧفتﻮ او ‪－‬ازوﻧﻮ پﻪ پرتﻠﻪ ډﻳر دوام ﻟري‪ .‬فﻮسﻴﻠﻲ تﻮکﻲ‬ ‫ﻫﻢ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻫﻮا تﻮدوي او ﻫﻢ کﻴﻤﻴاوي کک‪７‬تﻴا راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻮي‪ ،‬خﻮ ﻫستﻮي اﻧرژي دا ستﻮﻧزې ﻧﻪ‬ ‫پﻴداکﻮي‪ ،‬خﻮ ﻫستﻮي اﻧرژي ډﻳر ضاﻳعات ﻟري‪ .‬دغﻪ ضاﻳعات چ‪ ３‬د رادﻳﻮ اکتﻴف شﻴان دي‪ ،‬دوﻣره‬ ‫خطرﻧاک دي چ‪ ３‬پﻪ سﻠ‪／‬ﻮﻧﻮ زره کﻠﻮﻧﻪ دوام کﻮﻻى شﻲ‪ .‬پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬ﻫستﻪ ﻳﻲ ضاﻳعات‬ ‫ډﻳران کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ ﻫﻴ（ﻮک ﻧﻪ پﻮﻫﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻫغﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ب‪ ３‬خطره ک‪７‬ي او ﻳاﻫﻢ پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ک‪ ３‬ﻫغﻪ‬ ‫پﻪ کﻮم ﻣﻨاسب ‪＄‬اى ک‪＊ ３‬خ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ پرﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د اتﻮﻣﻲ بر‪＋４‬ﻨا کارخاﻧ‪ ３‬جﻮړې شﻮي دي‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ دوى ک‪ ３‬د اﻣرﻳکا ﻣتحده اﻳاﻻت ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣقام‪ ،‬فراﻧسﻪ دوﻳﻢ ﻣقام‪ ،‬جاپان درﻳﻢ ﻣقام او روسﻴﻪ‬ ‫＇ﻠﻮرم ﻣقام ﻟري‪ .‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻟکﻪ اﻧ‪／‬ﻠستان‪ ،‬جﻨﻮبﻲ کﻮرﻳا‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨد‪ ،‬اﻟﻤان او کاﻧاډا ﻫﻢ‬ ‫د اتﻮﻣﻲ بر‪＋４‬ﻨا کارخاﻧ‪ ３‬ﻟري‪.‬‬ ‫حرارتي برېښنا‬ ‫حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا د صﻨعتﻲ کارخاﻧﻮ پﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻴدو او پرﻣختﻴا ک‪ ３‬ډﻳر ﻟﻮى بدﻟﻮن راوست‪ ،‬دا ﻫغﻪ‬ ‫ﻧﻮى پرﻣخت‪ ，‬دى چ‪ ３‬د بشر پﻪ برخﻪ شﻮى دى‪ .‬حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا د ډﻳزﻟﻮ‪ ،‬ﻧفتﻮ‪－ ،‬ازو او د ډبرو‬ ‫سکرو ﻟﻪ سﻮ‪＄‬ﻮﻟﻮ ＇خﻪ ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي ‪ .‬پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬د حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد د فابرﻳکﻮ‬ ‫برخﻪ ﻣخ پﻪ زﻳاتﻴدو ده‪ .‬د حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا ډﻳره ﻣﻬﻤﻪ ﻣﻨبع د ډبرو سکاره دي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ پﻪ‬ ‫سﻠﻮک‪ ３‬پﻨ‪％‬ﻮس برخ‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨا ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪ .‬د حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا پﻪ ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬زﻳاتره ﻟﻪ ﻧرﻣﻮ ﻳا‬ ‫‪128‬‬

‫قﻴر ډوﻟﻪ ډبرو سکرو ＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬داﻫﻢ ارزاﻧﻪ دي او ﻫﻢ ډﻳره تﻮدوخﻪ‬ ‫ﻟري‪ .‬کﻪ ﻳﻮ کﻴﻠﻮ او ＇ﻠﻮرسﻮه او پﻨ‪％‬ﻮس ‪－‬راﻣﻪ د ډبروسکرو تﻪ تر اووه زره کاﻟﻮرﻳﻮ پﻮرې تﻮدوخﻪ‬ ‫ورک‪７‬ل شﻲ ﻳﻮ کﻴﻠﻮواټ بر‪＋４‬ﻨا تﻮﻟﻴدوي‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ د ！ﻮﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ واک ک‪ ３‬چ‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬سرچﻴﻨ‪３‬‬ ‫دي‪ ،‬ور＇خﻪ حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا تﻮﻟﻴدوي‪ ،‬د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د اﻣرﻳکا پﻪ ﻣتحده اﻳاﻻتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ تﻮﻟﻴد‬ ‫شﻮې ！ﻮﻟ‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ پﻪ سﻠﻮک‪ ٥٠ ３‬د ډبرو سکرو ＇خﻪ‪ ،‬پﻪ سﻠﻮک‪ ١٤ ３‬ﻟﻪ طبﻴعﻲ ‪－‬ازو او پﻪ‬ ‫سﻠﻮک‪ ١١ ３‬ﻟﻪ ﻧفتﻮ ＇خﻪ ترﻻسﻪ کﻮي‪ .‬پﻪ عربﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟکﻪ‪ :‬سعﻮدي عربستان‪ ،‬کﻮﻳ＀‪ ،‬قطر‪،‬‬ ‫اردن‪ ،‬بحرﻳﻦ او ﻧﻮرو ک‪ ３‬زﻳاتره حرارتﻲ بر‪＋４‬ﻨا د ﻧفتﻮ ﻟﻪ سﻮ‪＄‬ﻮﻟﻮ ＇خﻪ ترﻻسﻪ کﻮي‪.‬‬

‫‪ -٧٤‬شکل‬

‫‪129‬‬

‫د اتﻮﻣﻲ بر‪＋４‬ﻨا د تﻮﻟﻴد ﻳﻮه کار خاﻧﻪ‪.‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا او اتﻮﻣﻲ اﻧرژۍ ﻧقشﻪ دې و‪－‬ﻮري‪،‬‬ ‫ﻻﻧدﻳﻨی فعاﻟﻴت دې ترسره ک‪７‬ي او د خپل فعاﻟﻴت پاﻳﻠﻪ دې پﻪ ！ﻮﻟ‪ ３／‬ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪١‬ـ پﻪ سپﻴﻨﻮ‪ ،‬خ‪７‬و او ابﻲ رﻧ‪／‬ﻮﻧﻮ باﻧدې ﻧ‪ ３＋‬او سﻤبﻮﻟﻮﻧﻪ پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬د ＇ﻪ شﻲ ﻣفﻬﻮم ﻟري؟‬ ‫‪٢‬ـ د ﻫﻤدغ‪ ３‬ﻧقش‪ ３‬د ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ پر بﻨس＀ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ زﻳات د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫تﻮﻟﻴدات ﻟري اوپﻪ ‪ ٢٠٠٣‬م کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬تﻮﻟﻴدات پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪＇ ３‬ﻮ ﻣﻴﻠﻴارده کﻴﻠﻮوا！ﻪ وو؟‬ ‫‪٣‬ـ د ﻫﻤدغ‪ ３‬ﻧقش‪ ３‬د ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ پر بﻨس＀ د ﻧ‪７‬ۍ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد د اتﻮﻣﻲ اﻧرژۍ ډﻳرزﻳات تﻮﻟﻴدات ﻟري‬ ‫اوپﻪ ‪ ٢٠٠٣‬م کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬تﻮﻟﻴدات پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪＇ ３‬ﻮ ﻣﻴﻠﻴارده کﻴﻠﻮوا！ﻪ وو؟‬ ‫‪٤‬ـ د ﻫﻤدغ‪ ３‬ﻧقش‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د درې ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻮم وﻟﻴکئ چ‪ ３‬د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا او د اتﻮﻣﻲ‬ ‫اﻧرژۍ زﻳات تﻮﻟﻴدات ﻟري‪.‬‬

‫؟‬ ‫پوښتنې‪:‬‬ ‫د ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮ ډﻳر سﻢ ‪＄‬ﻮاب غﻮره او پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪١‬ـ ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد چ‪ ３‬د اوبﻮ دبر‪＋４‬ﻨا پﻪ تﻮﻟﻴد ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣقام ﻟري دادى‪:‬‬ ‫د‪ .‬چﻴﻦ‬ ‫ج‪ .‬برازﻳل‬ ‫ب‪ .‬کاﻧاډا‬ ‫اﻟف‪ .‬روسﻴﻪ‬ ‫‪٢‬ـ ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬د اتﻮﻣﻲ بر‪＋４‬ﻨا پﻪ تﻮﻟﻴد ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى او دوﻳﻢ ﻣقام ﻟري دادي‪:‬‬ ‫ب‪ .‬جﻨﻮبﻲ کﻮرﻳا او روسﻴﻪ‬ ‫اﻟف‪ .‬اﻧ‪／‬ﻠستان او چﻴﻦ‬ ‫د‪ .‬جاپان او ﻧاروې‬ ‫ج‪ .‬فراﻧسﻪ او داﻣرﻳک‪ ３‬ﻣتحده اﻳاﻻت‬ ‫‪٣‬ـ ﻫستﻪ ﻳ‪ ３‬وړاﻧ‪ ３／‬کﻮم خطروﻧﻪ او ＇ﻪ ضاﻳعات ﻟري؟ پﻪ دې ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫د ﻟﻮست د ﻣتﻦ‪ ،‬تصﻮﻳروﻧﻮ او ﻧقشﻮ پﻪ ﻟﻮستﻠﻮ سره د اﻧرژۍ او د ﻫغ‪ ３‬د ډوﻟﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ‬ ‫ﻟﻮست ک‪ ３‬پﻪ شفاﻫﻲ تﻮ‪－‬ﻪ خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪130‬‬

‫اته ديرشم لوست‬

‫په نړۍ کې نفت‬

‫‪ -٧٥‬شکل‪ :‬د فراﻧس‪ ３‬پﻪ جﻨﻮب ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ د ﻳﻮه چا‪％１‬ای اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫د ﻧفتﻮ زﻳرﻣ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ډﻳرې دي؟‬ ‫ﻟکﻪ چ‪ ３‬پﻪ دوﻳﻢ ＇پرکﻲ ک‪ ３‬ﻣﻮ د افغاﻧستان پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د افغاﻧستان د ﻧفتﻮ او د ﻫغﻮ د حﻮزو‬ ‫پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ دغﻪ ＇پرکﻲ ک‪ ３‬بﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د ﻧفتﻮ او د ﻫغﻮ د حﻮزو پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات درک‪７‬ل شﻲ‪.‬‬ ‫نفت‪ :‬د وﻧﻮ ـ بﻮ！ﻮ او ژوو ﻫغﻪ پات‪ ３‬شﻮﻧ‪ ３‬دي چ‪ ３‬د جﻴﻮﻟﻮجﻲ پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ دورو ک‪ ３‬د وخت پﻪ ت‪５‬رﻳدو‬ ‫سره تر رسﻮبﻲ طبقﻮ ﻻﻧدې را！ﻮﻟ‪ ،３‬د خﻤﻴره کﻴدو‪ ،‬فشار او تﻮدوخ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﻧفتﻮ د جﻮړﻳدو سبب‬ ‫شﻮي دي‪.‬‬ ‫ﻧفت پﻪ ﻳﻮه کﻠﻲ ﻣفﻬﻮم سره د ﻫاﻳدروکاربﻦ د جاﻣد‪ ،‬ﻣاﻳع او ‪－‬از ﻳﻮ ﻣخﻠﻮط دى چ‪ ３‬زﻳاتﻪ برخﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣاﻳع ب‪２‬ﻪ وي او پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ درجﻮسره د ﻫاﻳدروجﻦ او کاربﻦ ﻟروﻧکﻲ وي‪ ،‬ﻧاخاﻟص تﻮکﻲ ﻟکﻪ‬ ‫سﻠفر او ﻧاﻳتروجﻦ ﻫﻢ پﻪ ک‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫پﻪ اوسﻨ‪ ９‬ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻧفت ‪＄‬اﻧ‪７／‬ى اقتصادي اﻫﻤﻴت ﻟري‪ .‬د ﻣﻮ！رو‪ ،‬اور ‪－‬اډو‪！ ،‬اﻧکﻮﻧﻮ او اﻟﻮتکﻮ‬ ‫‪－‬ر‪＄‬ﻴدل پﻪ ﻧفتﻮ پﻮرې ت‪７‬ﻟﻲ دي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ دي او د تﻮﻟﻴد اﻧدازه ﻳ‪ ３‬ﻫر کال‬ ‫‪131‬‬

‫ﻣخ پﻪ زﻳاتﻴدو ده‪ .‬د ﻧﻮﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ د صﻨعت ډﻳره پرﻣختﻴا‪ ،‬ﻫغﻮتﻪ د تقاضا د‬ ‫زﻳاتﻮاﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ وه چ‪ ３‬پﻪ اروپا ک‪ ３‬د ر‪１‬ا ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ ﻣﻨبع وه‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ ﻣﻴﻼدي ‪ ١٩٠٠‬او ‪ ١٩١٠‬کﻠﻮﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ وروستﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ﻣﻮ！ر جﻮړوﻟﻮ صﻨعت ډﻳر پرﻣخ وﻻړ او ﻧفت د کباﻧﻮ د ＊کار کﻮﻟﻮ‬ ‫پﻪ بﻴ‪７‬ﻳﻮ او اور‪－‬اډو ک‪ ３‬پﻪ کارشﻮل‪ ،‬د ﻫغﻮ اﻫﻤﻴت ﻧﻮرﻫﻢ زﻳات شﻮ‪ ،‬دا‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬ﻧفتﻲ ب‪７５‬ﻳﻮ کﻮﻻى‬ ‫شﻮل تر ‪ ٥٣‬ور‪＄‬ﻮ پﻮرې ﻳاﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ زﻳات پﻪ سﻤﻨدرک‪ ３‬پات‪ ３‬شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ د سﻮدا‪－‬رﻳزو‪،‬‬ ‫ﻣسافري او جﻨ‪／‬ﻲ ب‪７５‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر زﻳات او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ﻫغﻪ ﻣحصﻮﻻت چ‪ ３‬د ﻧفتﻮ ﻟﻪ ﻣشتقاتﻮ ＇خﻪ‬ ‫ترﻻسﻪ کﻴدل‪ ،‬پﻪ صﻨعت ک‪ ３‬د ﻟﻮړ اﻫﻤﻴت ﻟروﻧکﻲ شﻮل‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ده چ‪ ３‬صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د‬ ‫خپﻠﻮ ‪＂－‬ﻮ ﻟپاره ﻳﻮ ﻟﻪ بل سره پﻪ سﻴاﻟ‪ ９‬او ک‪７‬کﻴچ ک‪ ３‬دي او ان ﻳﻮبل سره ج‪７／‬ې کﻮي چ‪ ３‬دغﻪ ډﻳره‬ ‫‪－‬راﻧبﻴﻪ شتﻤﻨﻲ ﻟﻮټ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ ١٩٩٠‬م‪ .‬ک‪ ３‬عراق پﻪ خپل کﻮچﻨﻲ ‪－‬اوﻧ‪６‬ي ﻫ‪５‬ﻮاد کﻮﻳ＀ باﻧدې ﻳرغل وک‪ ７‬او ﻫ（ﻪ ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ه چ‪３‬‬ ‫ﻧفتﻲ حﻮزې ﻳ‪ ３‬د خپل واک ﻻﻧدې راوﻟﻲ‪ ،‬د ج‪７／‬ې پﻪ ترڅ ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ ډﻳرو ＇ا‪－‬اﻧﻮ اور واخ‪５‬ست‬ ‫د ﻧفتﻮ غﻮړ سﻤﻨدروﻧﻮتﻪ ورغﻠل او د ژوﻧد چاپ‪５‬رﻳال تﻪ ﻳ‪ ３‬ډﻳر غ＀ زﻳان واړاوه‪.‬‬ ‫جﻴﻮﻟﻮجﻴکﻲ ＇‪７５‬ﻧﻮ ＊ﻮدﻟ‪ ３‬ده چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻧفت وي‪ ،‬ﻫﻠتﻪ د زر‪－‬ﻮﻧﻮ ﻣترو پﻪ‬ ‫ژورواﻟﻲ ＇ا‪－‬اﻧ‪ ３‬اﻳستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪＇ ９‬اه چ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٨٩٥‬م کال ک‪ ３‬د اﻣرﻳک‪ ３‬پﻪ پﻨسﻠﻮاﻧﻴا ک‪ ３‬وکﻴﻨدل شﻮه ژورواﻟﻰ ﻳ‪３‬‬ ‫‪ ٢٠‬ﻣتره و چ‪ ３‬ﻫره ورځ ﻟﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ ＇ﻠﻮر ﻣکعب ﻣتره ﻧفت اﻳستل کﻴدل‪ .‬ورو ورو پﻨسﻠﻮاﻧﻴا د‬ ‫ﻧفتﻮ د ﻧﻮي صﻨعت ﻣﻬﻢ ﻣرکز شﻮ‪ ،‬خﻮ ﻫغﻪ ＇ا‪－‬اﻧ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻧﻦ ورځ کﻴﻨدل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ډﻳرې ژورې دي‪ ،‬د‬ ‫بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د اﻣرﻳک‪ ３‬پﻪ واﻳﻮﻣﻴﻨ‪ ，‬سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د ＇ا‪－‬اﻧﻮ ژورواﻟﻰ ‪ ٦٠٠٠‬ﻣترو پﻮرې رسﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻫغﻪ‬ ‫ﻧفت چ‪ ３‬ﻟﻪ ＇ا‪－‬اﻧﻮ ＇خﻪ را اﻳستل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬تﻮر رﻧ‪ ，‬ﻟري چ‪ ３‬د کارﻧﻪ وي‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ چاڼ کﻮﻟﻮ ＇خﻪ‬ ‫وروستﻪ بﻨفش رﻧ‪ ，‬غﻮره کﻮي او پﻪ أساﻧ‪ ９‬سره سﻮ‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻧفت ﻟري دادي‪:‬‬ ‫پﻪ أسﻴاک‪ :３‬سعﻮدي عربستان‪ ،‬عراق‪ ،‬کﻮﻳ＀‪ ،‬عربﻲ ﻣتحده اﻣارات‪ ،‬قطر ‪ ،‬روسﻴﻪ‪ ،‬اﻳران‪ ،‬افغاﻧستان‪،‬‬ ‫اﻧدوﻧﻴزﻳا او ﻧﻮر‪ .‬پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ ډﻳرې ﻟﻮﻳ‪ ３‬او شتﻤﻨ‪ ３‬ﻧفتﻲ حﻮزې او سﻴﻤ‪ ３‬شتﻪ چ‪３‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ سﻠﻮ ک‪ ٦٥ ３‬ﻧفت ﻟري‪.‬‬ ‫عربستان د ﻧفتﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ تﻮﻟﻴدووﻧکی ﻫ‪５‬ﻮاد او د ﻧفتﻮ ﻟﻮى صادرووﻧکﻰ دى چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮازﻳتﻮب سره د‬ ‫ﻧ‪７‬ۍ د ﻧفتﻮ ＇ﻠﻮرﻣﻪ برخﻪ ﻧفت ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ اروپا ک‪ :３‬بﻠژﻳک‪ ،‬اﻧ‪／‬ﻠستان‪ ،‬اﻟﻤان‪ ،‬فراﻧسﻪ‪ ،‬اﻳ＂اﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻧاروې او ﻫاﻟﻨ‪.６‬‬ ‫‪132‬‬

‫پﻪ اﻣرﻳکا ک‪ :３‬ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻪ د ﻧفتﻮ ﻟﻮى تﻮﻟﻴدووﻧکﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى او پﻪ عﻴﻦ وخت ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ ﻟﻮى‬ ‫ﻣصرف کﻮوﻧکﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻫﻢ دى ‪ ،‬د ﻧفتﻮ ډﻳره برخﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣکزﻳک خﻠﻴج ساحﻠﻲ سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ تکزاس‬ ‫اﻳاﻟت ‪ ،‬ﻟﻮئﻴزﻳاﻧا او اﻻسکا ک‪ ３‬تﻮﻟﻴدﻳ‪８‬ي‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د کاﻟﻴفﻮرﻧﻴا‪ ،‬اوﻫاﻳﻮ‪ ،‬اوکﻼﻫاﻣا‪ ،‬ارکاﻧزاس‬ ‫او ﻣسﻲ سﻲ پﻲ پﻪ اﻳاﻟتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻧفت شتﻪ‪ .‬ددغ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د ﻧفتﻮ زﻳرﻣ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ تر ！ﻮﻟﻮ شتﻤﻨ‪３‬‬ ‫زﻳرﻣ‪ ３‬بﻠل شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻻتﻴﻨﻪ اﻣرﻳکا ک‪ ،３‬وﻳﻨزوﻳﻼ او اکﻮادور د ﻧفتﻮ ﻟﻮﻳ‪ ３‬زﻳرﻣ‪ ３‬ﻟري‪ .‬پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬دﻧفتﻮ زﻳرﻣ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬دي‪:‬‬ ‫ﻟﻴبﻴا‪ ،‬اﻟجزاﻳر‪ ،‬ﻧاﻳجرﻳا او ‪－‬ابﻮن‪ .‬او ﻧاﻳجرﻳﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د ﻧفتﻮ ﻟﻮى تﻮﻟﻴدووﻧکﻲ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ اﻣرﻳکا ＇خﻪ وروستﻪ جاپان د ﻧفتﻮ ﻣﻬﻢ واردووﻧکﻰ دى چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ورځ ک‪٤ ３‬ـ‪ ٥‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ بشکﻮ‬ ‫پﻮرې ﻧفت پﻴري‪ .‬د ﻟﻮﻳدﻳ‪ ３％‬اروپا د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬اﻟﻤان‪ ،‬اﻳ＂اﻟﻴا او فراﻧسﻪ ﻟﻪ ﻧﻮرو ＇خﻪ‬ ‫زﻳات ﻧفت واردوي‪ .‬اﻧ‪／‬ﻠستان ﻫﻢ تر دغﻮ وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ پﻮرې د ﻧفتﻮ ﻣﻬﻢ واردووﻧکﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫و‪ ،‬خﻮ د شﻤال پﻪ سﻤﻨدر‪－‬ﻲ ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ‬ ‫پﻪ را اﻳستﻠﻮ سره اوس دغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد پر‪＄‬ان‬ ‫ﻣتکﻲ شﻮی دى‪.‬‬ ‫ﻧفت پﻪ ﻧﻨﻨ‪ ９‬ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د استعﻤال زﻳات‬ ‫‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ﻧفتﻲ ﻣحصﻮﻻتﻮ ＇خﻪ‬ ‫د ﻣصﻨﻮعﻲ اﻟﻴافﻮ‪ ،‬جاﻣﻮ او رختﻮﻧﻮ‪ ،‬د‬ ‫ﻣصﻨﻮعﻲ پﻼستﻴک‪ ،‬عطرو‪ ،‬صابﻮﻧﻮﻧﻮ‪،‬‬ ‫رﻧ‪／‬ﻮﻧﻮ‪ ،‬د پﻼستﻴک د بﻴﻼبﻴﻠﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ‪،‬‬ ‫کﻴﻤﻴاﻳﻲ صﻨاﻳعﻮ‪ ،‬ﻣاشﻴﻦ اﻻتﻮ او ﻧﻮرو‬ ‫وساﻳﻠﻮ ضرورﻳاتﻮ ﻟکﻪ ﻣصﻨﻮعﻲ رب‪７‬و‪،‬‬ ‫درﻣﻠﻮ‪ ،‬ﻣصﻨﻮعﻲ سرې‪ ،‬حشره وژوﻧکﻮ‬ ‫‪ -٧٦‬شکل د ﻧفتﻮ د ﻳﻮې ＇ا کﻴﻨدل‬ ‫او د ﻣﻴﻨ‪％‬ﻠﻮ پﻪ ﻣﻮادوک‪ ３‬کار اخ‪５‬ستل‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪133‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ د ﻟﻮست د ﻣتﻦ او شکﻠﻮﻧﻮ پﻪ کتﻨﻪ دې پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ ﻟﻮى‬ ‫تﻮﻟﻴدووﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻳاد داشت او پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬دې و＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‪:‬‬

‫‪ ١‬ـ د ﻧفتﻮ د پﻴداکﻴدو ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻰ واضح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ وﻟ‪ ３‬د اروپا د ﻧفتﻮ صﻨعت پﻪ چ＂ک‪ ９‬سره پرﻣخ وﻻړ؟ عﻠت ﻳ‪ ３‬تﻮضﻴح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ د اسﻴا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ﻧفتﻮ د تﻮﻟﻴد د ﻣﻬﻤﻮ ﻣرکزوﻧﻮ ﻧﻮم واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ پﻪ ﻻتﻴﻨﻪ اﻣرﻳکا ک‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ زﻳرﻣ‪ ３‬شتﻪ؟ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ سﻢ ‪＄‬ﻮابﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ک‪７‬ۍ تاو ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪٥‬ـ د ﻧفتﻮ ﻟﻮى صادرووﻧکﻲ‪:‬‬ ‫د‪ .‬کﻮﻳ＀‪.‬‬ ‫ج‪ .‬قطر‬ ‫اﻟف‪ .‬عربﻲ ﻣتحده اﻣارات ب‪ .‬عربستان‬ ‫‪٦‬ـ د افرﻳقا دوه ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د ﻧفتﻮ ﻟﻮى تﻮﻟﻴدووﻧکﻲ دي دادي‪:‬‬ ‫د‪ .‬ﻳﻮﻫﻢ ﻧﻪ‬ ‫ج‪ .‬کاﻧ‪／‬ﻮ‬ ‫ب‪ .‬ﻟﻴبﻴا‪ ،‬ﻧاﻳجرﻳا‬ ‫اﻟف‪ .‬ﻟﻴبﻴا‪ ،‬اﻟجزاﻳر‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬

‫پﻪ ﻻﻧدې جدول ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ تﻮﻟﻴدووﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ براعظﻤﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ترتﻴب سره پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫اﻣرﻳکا‬

‫افرﻳقا‬

‫اروپا‬

‫اسﻴا‬

‫د اﻣرﻳکا ﻣتحده اﻳاﻻت‬

‫‪134‬‬

‫نهه ديرشم لوست‬

‫ج ـ طبيعي ګاز‬

‫‪ -٧٧‬شکل‪ :‬ﻳﻮه طبﻴعﻰ گاز سﻴﻤﻪ د سﻮ‪５＄‬دو پروخت ک‪３‬‬ ‫د طبﻴعﻲ ‪－‬ازو زﻳرﻣ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮ ک‪ ３‬دي؟‬ ‫ﻫغﻪ ‪－‬ازوﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ طبﻴعﻲ ب‪２‬ﻪ تر ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻻﻧدې پﻪ ژورو برخﻮ ک‪ ３‬دي‪ ،‬اکثر ا اً ﻟﻪ ﻧفتﻮ سره‬ ‫‪ ６－‬دي‪ ،‬خﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬وخت پﻪ جﻼ ډول ﻫﻢ ﻣﻮﻧدل کﻴ‪８‬ي‪ .‬دغﻪ تﻮکﻲ د ډﻳرو ﻟﻮﻳﻮ ژوﻳﻮ ﻟﻪ‬ ‫فﻮسﻴﻠﻮﻧﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻪ کاﻟﻪ ﻣخک‪ ３‬تر رسﻮبﻲ طبقﻮ ﻻﻧدې راغﻠﻲ او د زﻳات فشار‬ ‫او تﻮدوخ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﻫﻮا پﻪ ﻧشتﻮاﻟﻲ ک‪ ３‬پﻪ اوږده ﻣﻮده ک‪ ３‬د ب‪ ３２‬بدﻟﻮن سره ﻣخاﻣخ شﻮي‬ ‫او پﻪ ‪－‬از بدل شﻮي دي‪.‬‬ ‫طبﻴعﻲ ‪－‬از ﻟﻪ چاڼ کﻮﻟﻮ ＇خﻪ وروستﻪ د سﻮن او د تﻮدوخ‪ ３‬د تﻮﻟﻴد ﻟپاره کارول کﻴ‪８‬ي او‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ پﻪ خام ډول پﻪ پتروشﻴﻤﻲ کارخاﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرو ډول ډول ﻣﻮادو باﻧدې‬ ‫اړول کﻴ‪８‬ي‪ .‬د طبﻴعﻲ ‪－‬ازو ﻣﻨابع اکثرا د ﻧفتﻲ زﻳرﻣﻮ ＇خﻪ پﻮرتﻪ طبقﻪ ک‪ ３‬وي‪ .‬د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ‬ ‫تﻮ‪－‬ﻪ کﻠﻪ‪ :‬چ‪ ３‬د ﻧفتﻮ ＇ا‪－‬اﻧ‪ ３‬کﻴﻨدل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻧفتﻮ ＇خﻪ ﻣخک‪－ ３‬از او بﻴا ورپس‪ ３‬ﻧفت‬ ‫راو‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫغﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ د طبﻴعﻲ ‪－‬ازو زﻳرﻣ‪ ３‬وي‪ ،‬ﻫﻠتﻪ طبﻴعﻲ ‪－‬از د استحصال ﻟﻪ‬ ‫ﻣرکزوﻧﻮ ＇خﻪ د استﻬﻼک او ﻟ‪＋／‬ت ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ تﻪ پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬و ﻧل ﻟﻴکﻮ ک‪ ３‬ﻟﻴ‪８‬دوي‪.‬‬ ‫‪135‬‬

‫طبﻴعﻲ ‪－‬از د اﻧرژۍ د تﻮﻟﻴد ﻳﻮه ډﻳره ＊ﻪ سرچﻴﻨﻪ ده ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ د ﻳﻮې ﻣﻬﻤ‪ ３‬او‬ ‫ارز＊تﻤﻨ‪ ３‬صﻨعتﻲ او اقتصادي ﻣادې پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻪ‬ ‫ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ استفاده ورځ پﻪ ورځ پﻪ چ＂ک‪ ９‬سره ﻣخ پﻪ زﻳاتﻴدو ده‪ .‬ﻧﻦ ورځ طبﻴعﻲ‬ ‫‪－‬از ﻳﻮه حﻴاتﻲ ﻣاده بﻠل شﻮې‪ ،‬ﻧﻪ ﻳﻮازې دا چ‪ ３‬د اﻧرژۍ د تﻮﻟﻴد ﻟپاره‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د تﻮدوخ‪،３‬‬ ‫ر‪１‬ا او پخﻠﻲ ﻟپاره ﻫﻢ ور＇خﻪ کار اخﻠﻲ او د ‪ ０－‬شﻤ‪５‬ر کﻴﻤﻴاوي ﻣرکبﻮﻧﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ ک‪３‬‬ ‫ور＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ‪－‬ازوﻧﻮ د تﻮﻟﻴد ﻣﻬﻢ ﻣرکزوﻧﻪ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬دي‪:‬‬ ‫أسﻴاﻳﻲ روسﻴﻪ‪ ،‬قطر‪ ،‬سعﻮدي عربستان‪ ،‬عربﻲ ﻣتحده اﻣاراتﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻳران‪ ،‬افغاﻧستان‪ ،‬ازبکستان‬ ‫او ترکﻤﻨستان‪.‬‬ ‫روسﻴﻪ ﻫغﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى چ‪ ３‬د طبﻴعﻲ ‪－‬ازوﻧﻮ پﻪ تﻮﻟﻴد ک‪ ３‬ﻣﻬﻤﻪ وﻧ‪６‬ه ﻟري‪ .‬ددغﻪ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد د طبﻴعﻲ ‪－‬ازوﻧﻮ ﻟﻮﻳ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د واﻟ‪／‬ا د سﻴﻨد شاوخﻮا‪ ،‬ساراتﻮف او ﻣسکﻮ ک‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫روسﻴﻪ د ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ پﻪ سﻠﻮک‪ ٣٣ ３‬طبﻴعﻲ ‪－‬از ﻟري‪.‬‬ ‫ـ د اﻣرﻳکا پﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د اﻣرﻳک‪ ３‬ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻪ او کاﻧاډا د طبﻴعﻲ ‪－‬ازوﻧﻮ زﻳرﻣ‪ ３‬ﻟري‪.‬‬ ‫د اﻣرﻳکا ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ ﻟﻮى تﻮﻟﻴدووﻧکﻰ او ﻣصرفﻮوﻧکﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد بﻠل‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬د تکزاس او ﻧﻴﻮﻳارک ترﻣﻨ‪ ＃‬د ‪－‬ازوﻧﻮ ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ ﻧل ﻟﻴکﻪ د اﻣرﻳک‪ ３‬د ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻮ‬ ‫د ‪－‬ازوﻧﻮ ډﻳره ﻣﻬﻤﻪ ﻧل ﻟﻴکﻪ ده‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د اﻣرﻳک‪ ３‬ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻮ د ‪－‬ازوﻧﻮ د تﻮﻟﻴداتﻮ‬ ‫ﻟﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ＇خﻪ زﻳاتﻪ برخﻪ پﻪ تﻮﻟﻴدي سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ﻟ‪／‬ﻮل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬پات‪ ３‬ﻧﻮرو ＇خﻪ د اﻣرﻳک‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ـ پﻪ کاﻧاډا ک‪ ３‬د طبﻴعﻲ ‪－‬ازوﻧﻮ ﻧل ﻟﻴکﻪ ﻟﻪ اﻟبرتا (د کاﻧاډا ﻟﻮﻳدﻳ‪ )＃‬او شاوخﻮا برخﻮ ＇خﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻫغﻮ سﻴﻤﻮتﻪ غ‪％‬ﻮل شﻮې چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ کار ور＇خﻪ اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د اﻣرﻳکا ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻮ او کاﻧاډا ＇خﻪ وروســتﻪ وﻳﻨزوﻳﻼ د طبﻴعﻲ ‪－‬ازوﻧﻮ ﻳﻮ ﻟﻮى تﻮﻟﻴدووﻧکﻰ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد دى‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬تﻮﻟﻴدي ﻣرکزوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د ســﻮدا‪－‬رۍ ﻟﻪ بازاروﻧﻮ ＇خﻪ ﻟرې دي‪،‬‬ ‫د ﻫغﻮ ډﻳره ﻟ‪８‬ه اﻧدازه بﻬرتﻪ صادرﻳ‪８‬ي ﻟﻪ پات‪ ３‬ﻧﻮرو ＇خﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد دﻧﻨﻪ د ﻧفتﻮ د زﻳرﻣﻮ د فشــار‬ ‫د تﻮﻟﻴد ﻟپاره کار اخ‪５‬ســتل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪136‬‬

‫ـ پﻪ اروپا ک‪ ３‬د اﻳ＂اﻟﻴا د ‪－‬ازوﻧﻮ تﻮﻟﻴدات د پرﻣخت‪ ，‬پﻪ حال ک‪ ３‬دي‪ ،‬د اﻳ＂اﻟﻴا ﻟ‪８‬ه اﻧدازه‬ ‫تﻮﻟﻴدي ‪－‬از د ﻧل ﻟﻴکﻮ ﻟﻪ ﻻرې د فراﻧس‪ ３‬د تﻮﻟﻮز او بﻮردو ＊اروﻧﻮ تﻪ ﻟﻴ‪８‬دول کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ـ پﻪ فراﻧسﻪ ک‪ ３‬طبﻴعﻲ ‪－‬از ددغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ جﻨﻮب ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬د ﻻک ‪ Lacq‬پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪３‬‬ ‫تﻮﻟﻴدﻳ‪８‬ي‪ .‬ددغ‪ ３‬سﻴﻤ‪－ ３‬از دوﻣره زﻳات ‪－‬ﻮ‪( ،７－‬سﻠفر) او ﻟﻮړه تﻮدوخﻪ ﻟري چ‪ ３‬پﻮﻻدي‬ ‫ﻧل ﻟﻴک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ ‪＄‬ﻮاک ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ دې ډول سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬باﻳد د ‪－‬ازوﻧﻮ ﻧل ﻟﻴکﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي اﻟﻴاژ ＇خﻪ جﻮړه شﻲ چ‪ ３‬پﻮره‬ ‫کﻠک‪ ３‬وي او د ‪－‬ازوﻧﻮ پﻪ ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ ک‪ ３‬ستﻮﻧزې راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ﻧﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ‪－‬ازوﻧﻮ ﻣﻬﻢ واردووﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ دادي‪ :‬اﻳ＂اﻟﻴا‪ ،‬فراﻧسﻪ‪ ،‬جاپان او ارجﻨ＂اﻳﻦ‪.‬‬ ‫د ‪－‬ازوﻧﻮ د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻣﻬﻤﻪ ﻣﻮضﻮع ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ ﻟﻮﻳدﻳ‪ ３％‬اروپا تﻪ د‬ ‫ﻫغﻮ ﻟﻴ‪８‬دول دي‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻪ اروپا پﻪ زﻳاتﻪ کچﻪ طبﻴعﻲ ‪－‬ازوتﻪ اړتﻴا ﻟري چ‪ ３‬غﻮاړي د وﻳﻨزوﻳﻼ او د فارس د‬ ‫خﻠﻴج د شاوخﻮا سﻴﻤﻮ ﻟﻪ ‪－‬ازو ＇خﻪ کار واخﻠﻲ‪ ،‬خﻮ ﻟﻮﻳﻪ ستﻮﻧزه پﻪ ارزاﻧﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻣصرف‬ ‫کﻮوﻧکﻮ سﻴﻤﻮتﻪ د ﻫغﻮ ﻟﻴ‪８‬دول دي‪.‬‬ ‫د سﻤﻨدر ﻟﻪ ﻻرې ‪－‬از پﻪ ﻫغﻮ ب‪７５‬ﻳﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻫﻤدې ﻟپاره جﻮړې شﻮي ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ختﻴ‪＃‬‬ ‫＇خﻪ اروپا تﻪ ﻟﻴ‪８‬دول کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ غﻮره ﻻرې ﻳ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻧل ﻟﻴک‪ ３‬دي چ‪ ３‬ﻟﻮى قطر وﻟري‬ ‫او د ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ختﻴ‪ ＃‬اضافﻲ ‪－‬از بﻪ د ترکﻴ‪ ،３‬ﻳﻮﻧان‪ ،‬ﻳﻮ‪－‬ﻮسﻼوﻳا‪ ،‬اترﻳش او أﻟﻤان ﻟﻪ ﻻرې‬ ‫ﻟﻮﻳدﻳ‪ ３％‬اروپا تﻪ وﻟﻴ‪８‬دول شﻲ‪ ،‬ددې تر＇ﻨ‪ ，‬ﻟﻪ دغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ بﻪ د ت‪５‬رﻳدو پر ﻣﻬال‬ ‫د ﻫغﻮى اړتﻴا ﻫﻢ بشپ‪７‬ه شﻲ‪ .‬اﻟبتﻪ تر اوسﻪ پﻮرې اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ددې اﻧدازې ‪－‬ازو د‬ ‫چﻤتﻮ کﻮﻟﻮ وساﻳل ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻟﻪ دې پرتﻪ د ﻫغﻮ ！ﻮﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻣﻮافقﻪ ﻫﻢ ﻧﻪ ده ترﻻسﻪ شﻮې‬ ‫چ‪ ３‬دغﻪ ﻧل ﻟﻴکﻪ بﻪ ور＇خﻪ ت‪５‬رﻳ‪８‬ي‪ .‬پﻪ دې وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر أسﻴاﻳﻲ او ﻧﻮو‬ ‫أزادو شﻮو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟکﻪ ترکﻤﻨستان او د ﻟﻮﻳدﻳ‪ ３％‬اروپا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ت‪７‬وﻧﻮﻧﻪ‬ ‫شﻮي چ‪ ３‬طبﻴعﻲ ‪－‬از بﻪ پﻪ ﻧل ﻟﻴکﻮ ک‪ ３‬ﻫغﻮى تﻪ صادرﻳ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪137‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮووﻳشل شﻲ‪ ،‬د ﻟﻮست د ﻣتﻦ او د طبﻴعﻲ ‪－‬ازوﻧﻮ د ﻧقش‪ ３‬پﻪ‬ ‫استفادې سره دې ﻻﻧدې فعاﻟﻴت ترسره او د خپل فعاﻟﻴت پاﻳﻠﻪ دې ﻧﻮروتﻪ ﻫﻢ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د أسﻴا د طبﻴعﻲ ‪－‬ازوﻧﻮ تﻮﻟﻴدووﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پﻪ ﻧقش‪ ３‬باﻧدې و＊ﻴﻲ او د‬ ‫ﻫغﻮ د تﻮﻟﻴد اﻧدازه دې پﻪ ‪ ٢٠٠٠‬م کال ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې‪ :‬د اﻣرﻳک‪ ３‬د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د طبﻴعﻲ ‪－‬ازوﻧﻮ تﻮﻟﻴدي سﻴﻤ‪ ３‬د ﻧقش‪ ３‬پرﻣخ و＊ﻴﻲ‬ ‫او دﻫغﻮ د تﻮﻟﻴد اﻧدازه دې پﻪ ‪ ٢٠٠٠‬م کال ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې‪ :‬د اروپا د طبﻴعﻲ ‪－‬ازوﻧﻮ تﻮﻟﻴدي سﻴﻤ‪ ３‬د ﻧقش‪ ３‬پرﻣخ و＊ﻴﻲ او دﻫغﻮ د تﻮﻟﻴد‬ ‫اﻧدازه دې پﻪ ‪ ٢٠٠٠‬م کال ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‪:‬‬

‫سﻢ ‪＄‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ د اﻣرﻳک‪ ３‬د ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻮ د دوو اﻳاﻟتﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬تر ！ﻮﻟﻮ اوږده ﻧل ﻟﻴکﻪ کﻮﻣﻪ ﻳﻮه ده؟‬ ‫ب‪ .‬د تکزاس او کﻠﻴفﻮرﻧﻴا ترﻣﻨ‪＃‬‬ ‫اﻟف‪ .‬د تکزاس او ﻧﻴﻮﻳارک تر ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫د‪ .‬ﻳﻮ ﻫﻢ ﻧﻪ‬ ‫ج‪ .‬د ﻧﻴﻮﻳارک او کﻠﻮرادو ترﻣﻨ‪＃‬‬ ‫‪٢‬ـ د ﻧ‪７‬ۍ تر ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى د طبﻴعﻲ ‪－‬ازوﻧﻮ تﻮﻟﻴدووﻧکﻰ او ﻣصرف کﻮوﻧکﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد کﻮم دى؟‬ ‫ج‪ .‬کاﻧاډا د‪ .‬وﻳﻨزوﻳﻼ‬ ‫ب‪ .‬د اﻣرﻳک‪ ３‬ﻣتحده اﻳاﻻت‬ ‫اﻟف‪ .‬روسﻴﻪ‬ ‫‪٣‬ـ د ‪－‬از ﻫغﻪ سﻠﻨﻪ (فﻴصدي) چ‪ ３‬روسﻴﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟري ＇ﻮﻣره ده؟‬ ‫ج‪ .‬پﻪ سﻠﻮک‪٥٠ ３‬‬ ‫ب‪ .‬پﻪ سﻠﻮک‪٣٣ ３‬‬ ‫اﻟف‪ .‬پﻪ سﻠﻮک‪٤٠ ３‬‬ ‫د‪ .‬درې واړه ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ سﻢ دي‬ ‫‪٤‬ـ د أسﻴا د طبﻴعﻲ ‪－‬ازوﻧﻮ د ﻣﻬﻤﻮ ﻣرکزوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ د ﻧفتﻮ او ‪－‬ازوﻧﻮ ﻟﻮستﻮﻧﻪ وﻟﻮﻟئ او د ﻫغﻮ ﻣﻬﻢ ！کﻲ پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬خپﻠﻮ‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ وواﻳئ‪.‬‬

‫‪138‬‬

‫څلويښتم لوست‬

‫د ‪ .‬په نړۍ کې د ډبرو سکاره‬

‫‪ -٧٨‬شکل د اﻟﻤان دﻫ‪５‬ﻮاد د رور(‪ )Ruhr‬صﻨعتﻲ سﻴﻤﻪ‪ ،‬چ‪ %٣٠ ３‬سکاره او ‪ %٢٠‬د اروپا فﻮﻻد پﻪ دې فابرﻳکﻪ ک‪ ３‬تﻮﻟﻴدﻳ‪８‬ي‪.‬‬

‫د ډبرو سکاره د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮ ک‪ ３‬شتﻪ دي؟‬ ‫تاس‪ ３‬پﻪ دوﻳﻢ ＇پرکﻲ ک‪ ３‬د افغاﻧستان د ډبرو سکرو او د ﻫغﻮ د سﻴﻤﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ‬ ‫ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ دغﻪ درس ک‪ ３‬بﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د ډبرو سکرو پﻪ ﻫکﻠﻪ او د ﻫغﻮ د سﻴﻤﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د ډبرو سکاره د وﻧﻮ او بﻮ！ﻮ ډبرﻳﻨ‪ ３‬پات‪ ３‬شﻮﻧ‪ ３‬دي چ‪ ３‬د جﻴﻮﻟﻮجﻴکﻲ دورو ﻟﻪ بدﻟﻮﻧﻮﻧﻮ سره ﻳﻮ‪＄‬اى‬ ‫د خاورو تر رسﻮباتﻮ او طبقﻮ ﻻﻧدې شﻮي اود اوږدې ﻣﻮدې پﻪ ت‪５‬رﻳدو سره ﻳ‪ ３‬د ډﻳر فشار او ﻟﻮړې‬ ‫تﻮدوخ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ب‪２‬ﻪ بدﻟﻪ او پﻪ ډبرو سکرو بدل شﻮي دي‪.‬‬ ‫د ډبرو سکاره د ﻧ‪７‬ۍ د اﻧرژۍ تﻮﻟﻴدووﻧکﻮ ﻣﻬﻤﻮ سرچﻴﻨﻮ ＇خﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬اﻧساﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ډﻳر پخﻮا‬ ‫＇خﻪ د ډبرو سکرو ﻟﻪ اﻧرژۍ ＇ﻪ کار اخ‪５‬ست‪ ،‬خﻮ د ډبرو سکرو اقتصادي ارز＊ت ﻟﻪ اتﻠسﻤ‪３‬‬ ‫پ‪７５‬ۍ ＇خﻪ وروستﻪ کﻠﻪ چ‪ ３‬د ب‪７‬اس اﻧرژي پﻪ صﻨاﻳعﻮ ک‪ ３‬رواج شﻮه‪ ،‬اوچت شﻮ او د اوسﻨﻲ عصر‬ ‫پﻪ صﻨعت ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻮى اﻫﻤﻴت ﻟري‪ .‬د ډبرو سکاره بﻴﻼبﻴل ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬دﻟتﻪ ﻳ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫تر بحث ﻻﻧدې ﻧﻴسﻮ‪:‬‬ ‫الف‪ .‬وچ سکاره يا انتراسيت ‪:Anthracite‬‬

‫دغﻪ ډول د ډبرو سکاره تﻮر ﻳا اﻳره رﻧ‪／‬ﻪ تﻮر وي او پﻪ سﻠﻮک‪＇ ٨٧ ３‬خﻪ تر ‪ ٩٤‬پﻮرې کاربﻦ ﻟري‪.‬‬ ‫ډﻳره تﻮدوخﻪ ﻟري او د ﻟﻮ‪－‬ﻲ او اﻳرو اﻧدازه ﻳ‪ ３‬کﻤﻪ وي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د بر‪＋４‬ﻨا پﻪ تﻮﻟﻴد او د ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻴدو ک‪ ３‬ور＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪139‬‬

‫ب‪ .‬قيري د ډبرو سکاره ‪: Bituminous Coal‬‬ ‫قﻴري ﻳا تﻮر د ډبرو سکاره د کﻮک د جﻮړوﻟﻮ ﻟپاره ډﻳر ＊ﻪ ډول سکاره دي‪ .‬کﻮک ﻫغﻪ سکاره دي‬ ‫چ‪ ３‬پرتﻪ ﻟﻪ ﻟﻮ‪－‬ﻲ ＇خﻪ سﻮ‪＄‬ﻲ او ډﻳره تﻮدوخﻪ تﻮﻟﻴدوي‪ .‬پﻪ پرﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬قﻴري سکاره‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ د ډبرو سکرو پﻪ سﻠﻮک‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ٥٠‬برخﻮ＇خﻪ زﻳات دي‪ .‬پﻪ صﻨعت ک‪ ３‬ډﻳر ﻟ‪／‬ﻮل کﻴ‪８‬ي او د‬ ‫کاربﻦ اﻧدازه ﻳ‪ ３‬پﻪ سﻠﻮک‪ ٤٨ ３‬ده‪.‬‬ ‫ج‪ .‬محجر يا لګنيت ‪ Lignite‬سکاره‪:‬‬ ‫دغﻪ سکاره د ﻧﻮرو پﻪ پرتﻠﻪ سپک دي‪ ،‬دا ﻫغﻪ ډول د بﻮ！ﻮ او د ﻟرگﻴﻮ پات‪ ３‬شﻮﻧ‪ ３‬دي چ‪ ３‬پﻪ بشپ‪７‬‬ ‫ډول ﻻپﻪ کاربﻦ باﻧدې ﻧﻪ دى او＊تﻲ‪ ،‬رطﻮبت ﻳ‪ ３‬زﻳات او تﻮدوخﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟ‪８‬ه وي‪ .‬دغﻪ ډول سکاره چ‪３‬‬ ‫خام ﻫﻢ بﻠل کﻴ‪８‬ي ډﻳر ＊ﻪ اوژر سﻮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬رﻧ‪ ，‬ﻳ‪ ３‬ژﻳ‪ ７‬ﻳا خرﻣاﻳﻲ دى‪ ،‬ﻧﻮ د قﻬﻮه ﻳﻲ‬ ‫سکرو پﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳادﻳ‪８‬ي‪ .‬پﻪ سﻠﻮک‪ ١٥ ３‬ﻫغﻪ سکاره چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬را اﻳستل کﻴ‪８‬ي ﻟ‪／‬ﻨﻴت دي‪.‬‬ ‫د ‪ .‬د تورب ‪ Taurbe‬د ډبرو سکاره‪:‬‬ ‫د ډبرو دغﻪ ډول سکاره قﻬﻮه ﻳﻲ ﻳا خاﻣﻮ سکرو تﻪ ډﻳر ورتﻪ دي‪ ،‬تﻮدوخﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟ‪８‬ه او د عﻤر ﻟﻪ پﻠﻮه‬ ‫خام او تازه ＊کاري‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ د ډبرو سکرو د تﻮﻟﻴد ﻣﻬﻢ ﻣرکزوﻧﻪ دادي‪:‬‬ ‫‪ .١‬اروپا‪:‬‬ ‫د اروپا د ډبرو سکرو ！ﻮﻟ‪ ３‬زﻳرﻣ‪ ３‬د فراﻧس‪ ３‬پﻪ شﻤال‪ ،‬بﻠژﻳک‪ ،‬ﻫاﻟﻨ‪ ،６‬أﻟﻤان‪ ،‬اﻧ‪／‬ﻠستان او پﻮﻟﻨ‪６‬‬ ‫ک‪ ３‬دي‪ .‬ددغﻮ سﻴﻤﻮ زﻳرﻣ‪ ３‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻪ پخﻮا راﻫﻴس‪ ３‬اﻳستل شﻮي دي او د ډبرو سکرو د‬ ‫ر‪－‬ﻮﻧﻮ د پاى تﻪ رسﻴدو ﻧ‪ ３＋‬ﻟﻪ وراﻳﻪ ‪＄‬ر‪－‬ﻨدې شﻮې دي‪ .‬روسﻴﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ډبرو سکرو ﻟﻮى‬ ‫تﻮﻟﻴدووﻧکﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى چ‪ ３‬د ډبرو سکرو زﻳرﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ کﻮزﻧتسک ﻳا کﻮزباس ＇خﻪ ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫ﻟﻪ دې پرتﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ ﻟکﻪ کار ا‪－‬ﻨده (د باﻟکاش د جﻬﻴل شﻤال تﻪ) او ﻣسکﻮتﻪ ﻧژدې د‬ ‫تﻮﻟﻪ ‪ Tula‬ﻟﻪ سﻴﻤﻮ ＇خﻪ ﻫﻢ د ډبرو سکاره ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ أﻟﻤان ک‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد د ډبرو سکرو د اﻳستﻠﻮ سﻴﻤ‪ ３‬دور‪ ،‬ﻟﻴﻨت او د سار سﻴﻤﻪ ده چ‪ ３‬د رور‬ ‫سﻴﻤﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻪ اروپا ک‪ ３‬د ډبرو سکرو ﻣﻬﻤﻪ سﻴﻤﻪ ده‪.‬‬ ‫د اﻧ‪／‬ﻠستان د ډبرو سکرو د اﻳستﻠﻮ سﻴﻤ‪ ３‬دادي‪ :‬سکاتﻠﻨ‪ ،６‬ﻣﻨدﻟﻨدز‪ ،‬جﻨﻮبﻲ وﻳﻠز او ﻧﻴﻮکاستل‪ .‬ﻳﻮ‬ ‫وخت د اﻧ‪／‬ﻠستان د ډبرو سکاره د ﻧ‪７‬ۍ د صﻨاﻳعﻮ ﻟپاره د اﻧرژۍ د تﻮﻟﻴد ﻟﻮﻳﻪ ﻣﻨبع ‪２－‬ل کﻴده‪ ،‬خﻮ پﻪ‬ ‫اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬د اﻧ‪／‬ﻠستان د ډبرو سکرو پﻴرﻳدﻟﻮتﻪ تقاضا ډﻳره کﻤﻪ شﻮې ده‪ ،‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬زﻳاتره‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻟﻪ خپﻠﻮ کاﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ کار اخﻠﻲ‪ .‬د ډبرو سکرو د کاﻧﻮﻧﻮ اﻳستل پﻪ فراﻧس‪ ،３‬اﻟﻤان او داﻣرﻳکا‬ ‫ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻮ سره ترسره کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ د اﻧ‪／‬ﻠستان د ډبرو سکرو خپل پخﻮاﻧﻰ‬ ‫ارز＊ت ﻟﻪ ﻻسﻪ ورک‪７‬ی دی‪.‬‬ ‫‪140‬‬

‫‪ .٢‬شمالي امريکا‪:‬‬

‫پﻪ دغﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د ډبرو سکرو د کاﻧﻮﻧﻮ پراختﻴا ډﻳره زﻳاتﻪ ده‪ .‬پﻪ اﻣرﻳک‪ ３‬ک‪ ３‬د ډبرو سکرو د اﻳستﻠﻮ‬ ‫ﻟﻮﻳ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬شتﻪ‪ ،‬خﻮ تر اوسﻪ پﻮرې ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ سﻴﻤﻮ ＇خﻪ را اﻳستل شﻮي ﻧﻪ دي‪ .‬د اﻣرﻳکا ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻪ‬ ‫د ډبرو سکرو د ﻧ‪７‬ۍ تر ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻳ‪ ３‬زﻳرﻣ‪ ３‬ﻟري او د ﻫغﻮ ﻳﻮ ﻟﻮى صادرووﻧکﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى‪.‬‬ ‫د شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳک‪ ３‬د ډبرو سکرو د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ډﻳر ﻟﻮى صﻨاﻳع پﻪ ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ ＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬دي‪:‬‬ ‫ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻪ وﻳرجﻴﻨﻴا‪ ،‬پﻨسﻠﻮاﻧﻴا‪ ،‬اﻟﻴﻨاﻳز‪ ،‬کﻨتاکﻲ‪ ،‬اوﻫاﻳﻮ‪ ،‬اﻧدﻳاﻧا‪ ،‬کﻠﻮرادو او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ .٣‬آسيا‪:‬‬

‫ددغ‪ ３‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ډبرو سکرو زﻳرﻣ‪ ３‬ډﻳرې ﻟ‪８‬ې پ‪５‬ژﻧدل شﻮي دي‪ .‬کﻮم ＇ﻪ چ‪ ３‬پﻪ ډاډ سره ！اکل شﻮي‬ ‫دي‪ ،‬ﻫغﻪ کاﻧﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬د ساﻳبرﻳا د اوسپﻨ‪ ３‬د پ＂ﻠ‪ ９‬پﻪ اوږدوک‪ ３‬او ددغﻮ سﻴﻤﻮ پﻪ غروﻧﻮ ک‪ ３‬پ‪５‬ژﻧدل‬ ‫شﻮي دي‪ .‬پﻪ جاپان‪ ،‬وﻳتﻨام‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨد‪ ،‬اﻳران او افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻫﻢ د ډبرو سکرو کاﻧﻮﻧﻪ شتﻪ‪.‬‬ ‫چﻴﻦ پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬د ډبرو سکرو د اﻳستﻠﻮ ډﻳره ﻟﻮﻳﻪ سﻴﻤﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻮاﻧ‪／‬ﻬﻮ ＇خﻪ ﻧﻴﻮﻟﻲ د‬ ‫ﻣﻨچﻮرﻳا تر جﻨﻮب پﻮرې دغﻪ ډول کاﻧﻮﻧﻪ اﻳستل کﻴ‪８‬ي‪ .‬جاپان ﻫﻢ ﻳﻮه اﻧدازه د ډبرو سکاره ﻟري چ‪ ３‬د‬ ‫اوسپﻨ‪ ３‬د وﻳﻠ‪ ３‬کﻮﻟﻮ پﻪ کارخاﻧﻮ ک‪ ３‬ور＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ .٤‬په جنوبي نيمه کره کې د ډبرو سکرو سرچينې‪:‬‬

‫کﻪ چﻴرې د جﻨﻮبﻲ ﻧﻴﻤ‪ ３‬کرې د ډبرو سکرو کاﻧﻮﻧﻪ د شﻤال ﻧﻴﻤ‪ ３‬کرې سره پرتﻠﻪ ک‪７‬و‪ ،‬پﻪ جﻨﻮبﻲ ﻧﻴﻤﻪ‬ ‫کره ک‪ ３‬دغﻪ سرچﻴﻨ‪ ３‬ﻟ‪８‬ې دي‪ ،‬داس‪ ３‬چ‪ ３‬د جﻨﻮبﻲ د ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻧﻴﻤ‪ ３‬کرې د ډبرو سکرو کاﻧﻮﻧﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د را‬ ‫اﻳستل شﻮو ډبرو سکرو پﻪ سﻠﻮ ک‪ ３‬پﻨ‪％‬ﻪ برخ‪ ３‬جﻮړوي‪ .‬ددغﻮ ﻣﻨابعﻮ ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ پﻪ استراﻟﻴا ک‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د افرﻳق‪ ３‬پﻪ جﻨﻮب ختﻴ‪ ＃‬او پﻪ جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا ک‪ ،３‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا پﻪ چﻴﻠﻲ ک‪ ３‬د ډبرو سکاره‬ ‫پ‪５‬ژﻧدل شﻮي دي د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬ج‪７／‬ې ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬د ډبرو سکرو ﻣﻬﻢ صادرووﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬ ‫اﻟﻤان او اﻧ‪／‬ﻠستان وو‪ ،‬خﻮ وروستﻪ تر ﻫغﻪ د ډبرو سکرو د صادروﻟﻮ پﻪ بازاروﻧﻮ ک‪ ３‬بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ او اﻧقﻼبﻮﻧﻪ‬ ‫راغﻠل او د دوى حاﻟت ﻳ‪ ３‬بدل ک‪ .７‬شﻤ‪５‬رې ＊کاره کﻮي چ‪ ３‬ﻟﻮى تﻮﻟﻴدووﻧکﻲ اساسااً د ډبرو سکاره‬ ‫‪＄‬ان تﻪ تﻮﻟﻴدوي‪ ،‬صادروﻟﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ دوﻳﻤﻪ درجﻪ اﻫﻤﻴت ورکﻮي‪.‬‬ ‫د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د اﻣرﻳک‪ ３‬ﻣتحده اﻳاﻻت خپل د ډبرو سکاره ﻟﻮﻳدﻳ‪ ３％‬اروپا او کاﻧاډا تﻪ صادروي‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ پﻮﻟﻨ‪ ６‬خپل د ډبرو سکاره روسﻴ‪ ،３‬چکﻮسﻠﻮاکﻴا‪ ،‬سﻮﻳ‪６‬ن او اﻳ＂اﻟﻴا تﻪ صادروي‪ .‬استراﻟﻴا ډﻳره‬ ‫برخﻪ د ډبروسکاره جاپان او جﻨﻮبﻲ کﻮرﻳا تﻪ صادروي‪ .‬أﻟﻤان خپل د ډبرو سکاره ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫تﻪ ﻟﻴ‪８‬ي‪ .‬فراﻧسﻪ خپﻠﻪ زﻳاتﻪ اﻧدازه د ډبرو سکاره د اﻟﻤان د رور او سار ﻟﻪ سﻴﻤﻮ ＇خﻪ واردوي‪.‬‬ ‫‪141‬‬

‫د ډبرو سکاره پﻪ ډﻳرو زﻳاتﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کارول کﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬ﻧﻪ ﻳﻮازې داچ‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫پﻪ فابرﻳکﻮ ک‪ ،３‬د کﻮروﻧﻮ پﻪ تﻮدوﻟﻮ او پخﻠﻲ ک‪ ３‬او پﻪ اور‪－‬اډو ک‪ ３‬کارول کﻴ‪８‬ي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬پﻪ کﻴﻤﻴاوي‬ ‫صﻨاﻳعﻮ ﻟکﻪ ﻧﻴﻠﻮن‪ ،‬پﻼستﻴک‪ ،‬عطر‪ ،‬درﻣﻠﻮ او د ترکﻴبﻲ شﻴاﻧﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ ور＇خﻪ کار‬ ‫اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻫغﻪ دوﻳﻤﻪ درجﻪ ﻣحصﻮﻻت چ‪ ３‬ور＇خﻪ جﻮړﻳ‪８‬ي ﻟکﻪ قﻴر‪ ،‬رﻧ‪／‬ﻪ ﻣﻮاد‪ ،‬سﻠفاﻳد‪،‬‬ ‫اﻣﻮﻧﻴا‪ ،‬ﻣصﻨﻮعﻲ ﻧفت‪ ،‬ﻣصﻨﻮعﻲ رب‪ ７‬او ﻧﻮر دي‪.‬‬ ‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې درې ډﻟ‪ ３‬شﻲ د ﻟﻮست پﻪ کتاب ک‪ ３‬دې د ﻧ‪７‬ۍ د ډبرو سکرو ﻟﻪ ﻧقش‪＇ ３‬خﻪ پﻪ‬ ‫استفادې سره ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬د ډبرو سکرو زﻳرﻣ‪ ３‬ﻟري پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ـ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د أسﻴا د ډبرو سکرو د سﻴﻤﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ او پﻪ ﻧقشﻪ باﻧدې دي و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫ـ دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د اروپا د ډبرو سکرو سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ ﻧقشﻪ باﻧدې و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫ـ در‪４‬ﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ډبرو سکرو د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻫغﻪ ﻟﻮﻳ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا ک‪ ３‬دي‪ ،‬پﻪ‬ ‫ﻧقشﻪ باﻧدې و＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‪:‬‬

‫پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬د سﻢ ‪＄‬ﻮاب ﻟﻪ تﻮري ک‪７‬ۍ راتاو ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪١‬ـ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ډبرو سکرو د اﻧرژۍ ډﻳر ﻟﻮى تﻮﻟﻴدووﻧکﻰ‪:‬‬ ‫د‪ .‬ﻫﻨد دى‬ ‫ج‪.‬جاپان‬ ‫اﻟف‪ .‬اﻣرﻳکا ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻪ ب‪ .‬روسﻴﻪ‬ ‫‪٢‬ـ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬ج‪７／‬ې ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬د ډبرو سکرو صادرووﻧکﻲ دا وو‪:‬‬ ‫اﻟف‪ .‬اﻧ‪／‬ﻠستان او اﻟﻤان ب‪ .‬فراﻧسﻪ او اﻟﻤان ج‪ .‬سﻮﻳ‪６‬ن او اﻳ＂اﻟﻴا د‪ .‬روسﻴﻪ او کاﻧاډا‬ ‫‪٣‬ـ ﻫغﻪ دوه ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬استراﻟﻴا خپل د ډبرو سکاره ورتﻪ صادروي‪:‬‬ ‫اﻟف‪ .‬پﻮﻟﻨ‪ ،６‬اﻳ＂اﻟﻴا ب‪ .‬جاپان او جﻨﻮبﻲ کﻮرﻳا ج‪ .‬روسﻴﻪ او ﻣتحده اﻳاﻻت‬ ‫د‪ .‬سﻮﻳ‪６‬ن او چک دي‬ ‫‪٤‬ـ د اﻟﻤان د ډبرو سکرو د سﻴﻤﻮ ﻧﻮم واخﻠئ‪ ،‬وواﻳئ چ‪ ３‬کﻮﻣﻪ سﻴﻤﻪ ﻳ‪ ３‬زﻳات اﻫﻤﻴت ﻟري؟‬ ‫‪٥‬ـ د کﻮک سکاره د ﻧﻮرو پرتﻠﻪ ＇ﻪ ＊ﻴ‪２／‬ﻪ ﻟري‪ ،‬تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٦‬ـ د ډبرو سکرو د کاروﻟﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪٧‬ـ پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬چﻴﻦ خپل د ډبرو سکاره د خپل ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮ ＇خﻪ ترﻻسﻪ کﻮي؟‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬

‫د ﻟﻮست ﻟﻪ ﻣتﻦ ＇خﻪ پﻪ استفادې سره د ﻧ‪７‬ۍ د ډبرو سکرو د حﻮزو او ﻣﻬﻤﻮ ﻣرکزوﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻪ‬ ‫راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪142‬‬

‫يو څلويښتم لوست‬

‫‪٣،٥‬د انرژۍ د منابعو جغرافيايي وېش‬

‫ﻧفتﻲ زﻳرﻣ‪ ３‬ﻳا ﻣﻴداﻧﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻬﻢ چا‪％１‬اﻳﻮﻧﻪ‬

‫‪ -٧٩‬شکل د ﻧ‪７‬ۍ د ﻧفتﻮ زﻳرﻣ‪３‬‬

‫د اﻧرژۍ ﻣﻨابع د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬دي؟‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د اﻧرژۍ ﻣﻨابع ﻳﻮشان او پﻪ برابر ډول ﻧﻪ دي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫شﻴﻨدﻟﻲ ډول ﻣﻮﻧدل کﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ډﻳرو برخﻮ ک‪ ３‬د اﻧرژي سرچﻴﻨ‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬اﻧساﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ډﻳر پخﻮا‬ ‫＇خﻪ ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ کار اخ‪５‬ست‪ .‬ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬د اﻧرژۍ ﻣﻨابع ﻟکﻪ د ډبرو سکاره‪ ،‬ﻧفت‪－ ،‬از او‬ ‫اوبﻪ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬پﻪ پرا‪－‬ﻨده ډول سره ﻟري‪ .‬د ډبرو سکرو زﻳرﻣ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻟﻮﻳﻮ وچﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫اروپا‪ ،‬أسﻴا‪ ،‬اﻣرﻳکا او جﻨﻮبﻲ ﻧﻴﻤ‪ ３‬کرې پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮ ک‪５‬ﻮ‪４‬شﻠﻲ دي ﻟکﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ اروپا ک‪ ３‬د‬ ‫فراﻧس‪ ،３‬بﻠژﻳک‪ ،‬ﻫاﻟﻨ‪ ،６‬اﻟﻤان او پﻮﻟﻨ‪ ６‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د ډبرو سکرو زﻳرﻣ‪ ３‬شتﻪ‪.‬‬ ‫ـ پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬پﻪ جاپان‪ ،‬د وﻳتﻨام پﻪ شﻤال‪،‬چﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨد‪ ،‬اﻳران او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د ساﻳبرﻳا د کر＊‪ ３‬پﻪ اوږدو او‬ ‫د ﻫغ‪ ３‬پﻪ غروﻧﻮ ک‪ ３‬د ډبرو سکرو زﻳرﻣ‪ ３‬ﻣﻮﻧدل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ جﻨﻮبﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره ک‪ ３‬د ډبرو سکرو ﻣﻨابع د شﻤاﻟﻲ ﻧﻴﻤ‪ ３‬کرې پرتﻠﻪ ﻟ‪８‬ې دي‪ .‬ﻳﻮازې د ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ د را‬ ‫اﻳستل شﻮو زﻳرﻣﻮ پﻪ سﻠﻮک‪ ３‬پﻨ‪％‬ﻪ برخ‪ ３‬جﻮړوي‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ پﻪ ﻧﻮرو ﻟﻮﻳﻮ وچﻮ ﻟکﻪ استراﻟﻴا‪ ،‬د افرﻳق‪ ３‬پﻪ جﻨﻮب ختﻴ‪ ＃‬او جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا ک‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا‬ ‫پﻪ چﻠﻲ ک‪ ３‬د ډبرو سکاره ﻣﻮﻧدل شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا او د اﻣرﻳک‪ ３‬پﻪ ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ډبرو سکرو ﻟﻮﻳ‪ ３‬زﻳرﻣ‪ ３‬شتﻪ‪ .‬داﻣرﻳکا ﻣتحده‬ ‫اﻳاﻟتﻮﻧﻪ د ډبرو سکرو ﻣﻬﻢ تﻮﻟﻴدووﻧکﻲ دي‪.‬‬ ‫ﻧفت د اروپا پﻪ بﻠژﻳک‪ ،‬اﻧ‪／‬ﻠستان‪ ،‬اﻟﻤان‪ ،‬فراﻧس‪ ،３‬اﻳ＂اﻟﻴا اوﻫاﻟﻨ‪ ６‬ک‪ ３‬شتﻪ‪.‬‬ ‫‪143‬‬

‫ـ پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ زﻳرﻣ‪ ３‬پﻪ روسﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ختﻴ‪ ،＃‬عراق‪ ،‬اﻳران‪ ،‬سعﻮدي عربستان‪ ،‬عربﻲ ﻣتحده‬ ‫اﻣاراتﻮ‪ ،‬قطر او کﻮﻳ＀ ک‪ ３‬ﻣتﻤرکز دي‪.‬‬ ‫ـ د اﻣرﻳکا پﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د اﻣرﻳک‪ ３‬ﻣتحده اﻳاﻻت پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ ﻳﻮ ﻣﻬﻢ تﻮﻟﻴدووﻧکﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى‪،‬‬ ‫خﻮ بﻴاﻫﻢ د ﻟ‪＋／‬ت ＇ﻪ ﻧا＇ﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ﻧفت ﻟﻪ بﻬر ＇خﻪ واردوي‪.‬‬ ‫ﻣکسﻴکﻮ ﻫﻢ د ﻧفتﻮ تﻮﻟﻴدووﻧکﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى چ‪ ３‬د خپﻠﻮ تﻮﻟﻴداتﻮزﻳاتﻪ برخﻪ صادروي‪.‬‬ ‫پﻪ جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا ک‪ ３‬وﻳﻨزوﻳﻼ او اکﻮادور د ﻧفتﻮ زﻳرﻣ‪ ３‬ﻟري چ‪ ３‬دواړه ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ دﻧفتﻮ د صادراتﻮ ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ ３‬زﻳات اﻫﻤﻴت ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ‪－‬ازوﻧﻮ جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش‪ :‬پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬روسﻴﻪ او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮي خپﻠﻮاک شﻮي ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻟکﻪ‬ ‫ترکﻤﻨستان پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ‪－‬ازوﻧﻮ تر ！ﻮﻟﻮ زﻳات‪ ３‬زﻳرﻣ‪ ３‬ﻟري‪ .‬اﻳران ﻫﻢ د طبﻴعﻲ ‪－‬ازوﻧﻮ پﻪ ﻟرﻟﻮ سره د‬ ‫ﻧ‪７‬ۍ ﻳﻮ ب‪６‬اى ﻫ‪５‬ﻮاد دى‪.‬‬ ‫پﻪ اﻣرﻳکا ک‪ ３‬پﻪ ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ او کاﻧاډا ک‪ ３‬زﻳاتﻪ اﻧدازه طبﻴعﻲ ‪－‬از تﻮﻟﻴدﻳ‪８‬ي‪ .‬د اﻣرﻳکا ﻣتحده اﻳاﻻت‬ ‫د طبﻴعﻲ ‪－‬ازوﻧﻮ ﻳﻮ ﻣﻬﻢ تﻮﻟﻴدووﻧکﻰ او ﻣصرفﻮوﻧکﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى‪ .‬د ﻧفتﻮ صادرووﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د ‪－‬ازو‬ ‫زﻳرﻣ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟري‪ .‬وﻳﻨزوﻳﻼ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د طبﻴعﻲ ‪－‬ازوﻧﻮ ﻟﻮى تﻮﻟﻴدووﻧکﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى‪.‬‬ ‫په نړۍ کې د اوبو جغرافيايي‬

‫وېش‪ :‬پﻪ ﻫغﻮ پﻨ‪％‬ﻮ ﻧاحﻴﻮ ک‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا ډﻳر پرﻣختﻠﻠﻰ‬ ‫‪＄‬ﻮاک ﻟري دادي‪:‬‬ ‫ پﻪ اروپا ک‪ ３‬ﻟﻮﻳدﻳ‪ ３％‬جﻨﻮبﻲ او‬‫ﻣرکزي سﻴﻤ‪３‬‬ ‫ داﻣرﻳکا پﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د‬‫اﻣرﻳک‪ ３‬ﻣتحده اﻳاﻻت‬ ‫ پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬جاپان‬‫ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرې ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪３‬‬‫ﻟﻪ دې پﻠﻮه زﻳات اﻫﻤﻴت ﻟري د‬ ‫روسﻴ‪ ３‬اروپاﻳﻲ برخ‪ ３‬او د برازﻳل‬ ‫ختﻴ‪ ３％‬غرﻧ‪ ９‬سﻴﻤ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫‪ -٨٠‬شکل‪ :‬د ﻧفتﻮ د تصفﻴﻪ کﻮﻟﻮ دستگاه‬ ‫‪144‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ＇ﻠﻮر ډﻟ‪ ３‬شﻲ‪:‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې دﻧ‪７‬ۍ د ډبرو سکرو جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش او ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ د ډبرو سکرو زﻳرﻣ‪３‬‬ ‫شتﻪ پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش او ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ د ﻧفتﻮ زﻳرﻣ‪ ３‬شتﻪ د ﻧقش‪３‬‬ ‫پرﻣخ و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫در‪４‬ﻤﻪ ډﻟﻪ بﻪ د‪－‬ازوﻧﻮ جغرافﻴاﻳﻲ و‪４‬ش اوﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ د ‪－‬ازوﻧﻮ زﻳات‪ ３‬زﻳرﻣ‪ ３‬شتﻪ پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫＇ﻠﻮرﻣﻪ ډﻟﻪ دې د ﻧ‪７‬ۍ ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا ‪＄‬ﻮاک پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬پرﻣخ تﻠﻠی پﻪ ﻧقشﻪ ک‪３‬‬ ‫و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫پوښتنې‪:‬‬ ‫؟‬ ‫پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬سﻢ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .١‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ تﻮﻟﻴدووﻧکﻰ او صادرووﻧکﻰ أسﻴاﻳﻲ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد‪:‬‬ ‫د‪ .‬سعﻮدي عربستان دى‪.‬‬ ‫ج‪ .‬عراق‬ ‫ب‪ .‬اﻳران‬ ‫اﻟف‪ .‬قطر‬ ‫‪ .٢‬پﻪ جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا ک‪ ３‬دﻧفتﻮ دوه تﻮﻟﻴدووﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪:‬‬ ‫اﻟف‪ .‬وﻳﻨزوﻳﻼ او اکﻮادور ب‪ .‬کاﻧاډا او ﻣتحده اﻳاﻻت ج‪ .‬ﻣکسﻴکﻮ او برازﻳل د‪ .‬ﻳﻮﻫﻢ ﻧﻪ دى‪.‬‬ ‫‪ .٣‬د اروپا دﻫغﻮ سﻴﻤﻮ ﻧﻮم واخﻠئ چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا ډﻳره اﻧرژي وي‪.‬‬ ‫‪ .٤‬پﻪ اسﻴا ک‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د طبﻴعﻲ ‪－‬ازو ب‪６‬اﻳ‪ ３‬زﻳرﻣ‪ ３‬ﻟري؟‬ ‫‪ .٥‬دا روپا د ډبرو سکرو ﻣﻨابع پﻪ کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬دي‪ ،‬ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬

‫د ﻟﻮست د ﻣتﻦ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻻﻧدې جدول چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د اﻧرژۍ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬ﻣﻨابعﻮ‪４‬شل شﻮي‬ ‫دي پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ډک ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ه وادونه‬

‫اروپا‬

‫د ډبرو سکاره‬

‫ﻓراﻧسﻪ ‪ ،‬بﻠژﻳﻚ‪ ،‬ﻫاﻟﻨ‪ ،６‬اﻟﻤان‪ ،‬اﻧﮕﻠستان‪،‬‬

‫پﻮﻟﻨ‪６‬‬

‫ﻧﻔت‬ ‫ﮔاز‬ ‫اوبﻪ‬ ‫‪145‬‬

‫آسﻴا اﻓرﻳﻘا اﻣرﻳﻜا استراﻟﻴا‬

‫شپ‪８‬م څپرکى‬

‫کانونه او صنايع‬ ‫په دې څپرکي ک لولو‬ ‫پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬کاﻧﻮﻧﻪ او د ﻫغﻮ اﻫﻤﻴت‪،‬‬ ‫د کاﻧﻮﻧﻮ د ا‪４‬ستﻠﻮ ﻻرې چارې‬ ‫پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬صﻨاﻳع‪ ،‬د ﻫغﻮ ارز＊ت او ډوﻟﻮﻧﻪ‬

‫_ د صﻨاﻳعﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫_ سپک صﻨاﻳع‬ ‫_ دراﻧﻪ صﻨاﻳع‬

‫شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا‬ ‫اروپا‬ ‫د أسﻴا ختﻴ‪ ＃‬او سﻬﻴل ختﻴ‪＃‬‬

‫د صﻨاﻳعﻮ پﻪ پرﻣخت‪ ，‬ک‪ ３‬اغ‪５‬زﻣﻦ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ‬ ‫_ طبﻴعﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ‬ ‫_ بشري ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ‬

‫د څپرکي عمومي موخې‪:‬‬ ‫زده کوونکي به د دغه څپرکي په لوستلو سره الندېنيو پوهنيزو موخوته ورسي‪８‬ي‪:‬‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ اقتصاد ک‪ ３‬بﻪ د کاﻧﻮﻧﻮ پر اﻫﻤﻴت پﻮه شﻲ‪.‬‬ ‫د کاﻧﻮﻧﻮ د را اﻳستﻠﻮ پﻪ ﻧﻮو ﻻرو چارو بﻪ پﻮه شﻲ‪.‬‬ ‫د صﻨاﻳعﻮ پﻪ اقتصادي اﻫﻤﻴت بﻪ پﻮه شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ﻣﻬﻢ صﻨاﻳع بﻪ وپﻴژﻧﻲ‪.‬‬ ‫د صﻨاﻳعﻮ پﻪ پرﻣختﻴا ک‪ ３‬اغﻴزﻣﻦ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ بﻪ وپﻴژﻧﻲ‪.‬‬ ‫زده کوونکي به د دغه څپرکي په لوستلو سره الندېنيو مهارتي هدفونوته ورسي‪８‬ي‪:‬‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کچﻪ بﻪ د کاﻧﻮﻧﻮ اقتصادي اﻫﻤﻴت بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د کاﻧﻮﻧﻮ د را اﻳستﻠﻮ ﻧﻮې ﻻرې چارې بﻪ تﻮضﻴح ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د صﻨاﻳعﻮ اقتصادي اﻫﻤﻴت بﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ﻣﻬﻢ صﻨاﻳع او د ﻫغﻮ اقتصادي ارز＊ت بﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د صﻨاﻳعﻮ د پرﻣختﻴا ﻣﻬﻢ عﻮاﻣل بﻪ تﻮضﻴح ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧقش‪ ３‬پر ﻣخ بﻪ صﻨعتﻲ ﻣﻬﻢ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ او سﻴﻤ‪ ３‬و＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫‪146‬‬

‫دوه څلويښتم لوست‬ ‫‪ ١،٦‬په نړۍ کې کانونه او د هغو اهميت‬ ‫ﻗطبﻲ داﻳره‬

‫‪ -٨١‬شکل‬

‫استﻮﻧﻰ‬ ‫روسﻴﻪ‬ ‫ﻗزاﻗستان‬

‫شﻤاﻟﻰ ﻛﻮرﻳا‬

‫پﻮﻟﻨد‬

‫اوﻛراﻳﻦ چﻚ‬ ‫روﻣاﻧﻴا‬ ‫بﻠﻐارﻳا‬ ‫ترﻛﻴﻪ‬

‫چﻴﻦ‬ ‫تاﻳﻠﻨد‬

‫آﻟﻤان‬ ‫اﻧﮕﻠستان‬ ‫سﻴروﻳا‬

‫کا اډا‬ ‫د اﻣرﻳﻜا ﻣتحده اﻳاﻻت‬

‫ﻫسپاﻧﻴﻪ‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬

‫ﻳﻮﻧان‬

‫ﻫﻨــد‬

‫ﻛﻮﻟﻤبﻴا‬

‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫اﻧدوﻧﻴزﻳا‬

‫د جدي کر＊ﻪ‬ ‫استراﻟﻴا‬

‫جﻨﻮبﻰ اﻓرﻳﻘا‬

‫د ډبرو سکرو ﻟﻴ‪８‬دول (‪٢٠٠٤‬م)‬

‫پﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣترﻳک ！ﻨﻮ باﻧدې د ډبرو سکرو تﻮﻟﻴدات (‪ ٢٠٠٤‬م )‬ ‫پﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣترﻳک ！ﻨﻮ باﻧدې د قﻬﻮﻳ‪ ３‬سکرو (ﻟ‪／‬ﻨﻴت) تﻮﻟﻴدات (‪ ٢٠٠٢‬م)‬

‫د ډبرو سکاره او قﻬﻮه ﻳﻲ سکاره (ﻟ‪／‬ﻨﻴت)‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ خﻠک ﻟﻪ کﻮﻣﻮ کاﻧﻲ تﻮکﻮ ＇خﻪ کار اخﻠﻲ؟‬ ‫تاس‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د کاﻧﻮﻧﻮ او د ﻫغﻮ د اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻪ ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د کاﻧﻮﻧﻮ او د ﻫغﻮ ﻟﻪ اﻫﻤﻴت سره أشﻨا شئ‪.‬‬ ‫کاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻳﻮازې زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د بشري ！ﻮﻟﻨﻮ د‬ ‫ﻫﻮساﻳﻨ‪ ３‬او اقتصادي پرﻣخت‪ ，‬ﻟپاره ‪＄‬اﻧ‪７／‬ى ارز＊ت ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ پرﻣختﻠﻠﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻟﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ کاﻧﻲ تﻮکﻮ ﻟکﻪ‪ :‬سﻮن تﻮکﻮ‪ ،‬وداﻧﻴزو تﻮکﻮ‪ ،‬ﻣﻨراﻟﻮﻧﻮ‪،‬‬ ‫بﻴﻼبﻴﻠﻮ فﻠزاتﻮ او ﻧﻮرو ＇خﻪ پﻪ ‪＂－‬ﻮره تﻮ‪－‬ﻪ کار اخﻠﻲ چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬خبرې‬ ‫وک‪７‬و‪:‬‬ ‫د ﻫغﻮ کاﻧﻲ تﻮکﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د اﻧسان ژوﻧد تﻪ ﻳ‪ ３‬پﻮره بدﻟﻮن ورک‪ ７‬او د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴزې او اقتصادي پرﻣختﻴا پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻟﻮړ ارز＊ت ﻟري‪ ،‬ﻳﻮﻫﻢ د سﻮن تﻮکﻲ دي ﻟکﻪ‬ ‫ﻧفت‪－ ،‬از او د ډبرو سکاره‪.‬‬ ‫ﻧاچاڼ شﻮي ﻧفت ﻫ‪（５‬کﻠﻪ د اور اخ‪５‬ستﻮ وړ ﻧﻪ وي‪ ،‬خﻮ پﻪ پتروﻟﻲ او کﻴﻤﻴاﻳﻲ تاسﻴساتﻮ ک‪３‬‬ ‫چاڼ او بﻴا ور＇خﻪ د سﻮن وړ تﻮکﻲ او ﻧﻮر بﻴﻼبﻴل ﻣصﻨﻮعﻲ ﻣﻮاد جﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪－‬ازﻫﻢ د سﻮن ﻳﻮ ﻣﻬﻢ تﻮکﻰ دى چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ کاﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ اوبﻠﻦ او گاز ډول شتﻪ‪.‬‬ ‫ﻳادوﻧﻪ‪ :‬گاز وروستﻪ تر چاڼ کﻮﻟﻮ ＇خﻪ کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ تاﻧکر ﻳا باﻟﻮن ک‪ ３‬پﻪ فشار سره اچﻮل کﻴ‪８‬ی‪ ،‬ﻧﻮ ﻣاﻳع گاز‬ ‫بﻠل کﻴ‪８‬ی‪ ،‬خﻮ د کاروﻟﻮ پر ﻣﻬال ب‪５‬رتﻪ پﻪ گاز بدﻟﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪147‬‬

‫اوبﻠﻦ ‪－‬از ﻣعﻤﻮ اًﻻ د ﻧفتﻮ ﻟﻪ طبق‪＇ ３‬خﻪ پﻮرتﻪ او ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ ﻧﻦ ورځ ډﻳر کار اخ‪５‬ستل‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ډبرو سکاره ﻫﻢ ﻳﻮه د اﻧرژۍ ﻣﻬﻤﻪ سرچﻴﻨﻪ او داس‪ ３‬د سﻮن ﻣاده ده چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫پراخﻪ اﻧدازه سﻮ‪＄‬ﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ډبرو سکاره چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د اﻧرژۍ د تﻮﻟﻴد ﻟﻮﻳﻪ سرچﻴﻨﻪ ده‪ ،‬د بر‪＋４‬ﻨا پﻪ تﻮﻟﻴد‪ ،‬د کﻮروﻧﻮ‬ ‫پﻪ تﻮدوﻟﻮ‪ ،‬پخﻠﻲ‪ ،‬د اور‪－‬اډو پﻪ کار اخ‪５‬ستﻠﻮ او ﻧﻮرو ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ور＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي‬ ‫او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ پﻪ کﻴﻤﻴاﻳﻲ صﻨاﻳعﻮ ﻟکﻪ د ﻧﻴﻠﻮن پﻪ جﻮړوﻟﻮ‪ ،‬پﻼستﻴک جﻮړوﻟﻮ او ﻧﻮرو‬ ‫چاروک‪ ３‬ﻫﻢ کار ورکﻮي‪ .‬ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬د ډبرو سکاره ډﻳر کارول کﻴ‪８‬ي او‬ ‫ﻟﻮﻳ‪ ３‬زﻳرﻣ‪ ３‬ﻟري ددې درس پﻪ ﻧقشﻪ ک‪＊ ３‬ﻮدل شﻮي دي‪.‬‬ ‫ﻳﻮ بل ډول د سﻮن تﻮکﻲ چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ‪＄‬ﻴﻨﻮ پرﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ استفاده ک‪７‬ې‬ ‫ده‪ ،‬د سﻮن ﻫستﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ دي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ د کﻴﻤﻴاﻳﻲ عکس اﻟعﻤل پربﻨس＀ ﻧﻪ‪،‬‬ ‫بﻠک‪ ３‬د ﻫستﻪ ﻳﻲ عکس اﻟعﻤل پربﻨس＀ اﻧرژي ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻫغﻮ ډﻳره ＊ﻪ بﻴﻠ‪／‬ﻪ ﻳﻮراﻧﻴﻢ‬ ‫او پﻠﻮتﻮﻧﻴﻢ دي‪.‬‬ ‫د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ده چ‪ ３‬د سﻮن تﻮکﻲ د اﻧرژۍ ﻳﻮه ډﻳره ﻣﻬﻤﻪ ﻣﻨبع ده او ﻟﻪ اﻧرژۍ ＇خﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫کﻮﻻى شﻮ د ر‪１‬ا‪ ،‬تﻮدوخ‪ ３‬او ‪－‬ر‪＄‬ﻮوﻧکﻲ ‪＄‬ﻮاک پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ کار واخﻠﻮ‪.‬‬ ‫فﻠزات د کاﻧﻲ تﻮکﻮ ﻳﻮه بﻠﻪ برخﻪ ده چ‪ ３‬ﻣﻮږ دافغاﻧستان پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ د ﻫغﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫ډوﻟﻮﻧﻪ وپﻴژﻧدل‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ وساﻳﻠﻮ پر‪＄‬اى فﻠزي ساﻣاﻧﻮﻧﻪ او وساﻳل جﻮړ شﻮل‪ ،‬اﻧسان د تﻤدن پﻪ ډ‪－‬ر‬ ‫ک‪－ ３‬ام کﻴ‪＋‬ﻮد‪ ،‬ددې ﻣعﻨا داده‪ :‬کﻠﻪ چ‪ ３‬اﻧسان د فﻠز پﻪ کﻠکﻮاﻟﻲ‪ ،‬د ب‪ ３２‬د بدﻟﻮن د وړتﻴا‬ ‫او د ！ﻴﻨ‪／‬ﻮاﻟﻲ پﻪ ارز＊ت باﻧدې و پﻮﻫﻴد‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ فﻠز ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬د ج‪７／‬ې او ＊کار د وساﻳﻠﻮ پﻪ‬ ‫جﻮړوﻟﻮ‪ ،‬د بﻴ‪７‬ۍ چﻠﻮﻟﻮ او وداﻧﻴﻮ پﻪ صﻨعت او د ﻧﻮرو وساﻳﻠﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ ک‪ ３‬کار واخ‪５‬ست‬ ‫او خپل ‪＄‬ﻮاک ﻳ‪ ３‬پﻪ طبﻴعت باﻧدې پﻪ واکﻤﻦ کﻴدو ک‪＇ ３‬ﻮ ‪＄‬ﻠﻪ اوچت ک‪ ،７‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا ﻟﻪ‬ ‫صﻨعتﻲ اﻧقﻼب ＇خﻪ وروستﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ زﻳات کار اخ‪５‬ستل پﻴل ک‪７‬ل‪ ،‬پﻪ حقﻴقت ک‪３‬‬ ‫د فﻠزاتﻮ صﻨاﻳعﻮ د ﻧﻮرو صﻨاﻳعﻮ د پرﻣختﻴا ﻻره ﻫﻮاره ک‪７‬ه‪ .‬باﻳد ووﻳل شﻲ چ‪ ３‬د اقتصادي‬ ‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ‪ ،‬سﻮدا‪－‬رۍ‪ ،‬تخﻨﻴک او ﻧﻮرو چارو پرﻣخت‪ ，‬تر ډﻳره برﻳده پﻮرې د فﻠزي صﻨاﻳعﻮ‬ ‫پﻪ پرﻣخت‪ ，‬پﻮرې ت‪７‬ﻟﻰ دى پﻪ ت‪５‬ره بﻴا پﻪ ！ﻮﻟﻮ فﻠزاتﻮ ک‪ ３‬اوسپﻨﻪ او اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ ډﻳر اوچت‬ ‫ارز＊ت ﻟري‪ .‬اﻧساﻧاﻧﻮ ﻟﻪ پخﻮا ＇خﻪ ﻟﻪ اوسپﻨ‪＇ ３‬خﻪ کار اخ‪５‬ستﻰ دى او ﻟﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫د خپﻠ‪ ３‬اړتﻴا وړ وساﻳل جﻮړول‪ ،‬ﻣس ﻫﻢ ﻟﻪ پخﻮا وختﻮﻧﻮ استعﻤاﻟﻴدل او ‪－‬راﻧبﻴﻪ فﻠزات‬ ‫ﻟکﻪ سره زر او سپﻴﻦ زر ﻫﻢ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ى ارز＊ت ﻟري‪.‬‬ ‫‪148‬‬

‫پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬ﻟﻪ فﻠزاتﻮ ＇خﻪ پﻪ ت‪５‬ره بﻴا ﻟﻪ اوسپﻨ‪＇ ３‬خﻪ زﻳات کار اخ‪５‬ستل کﻴ‪８‬ي او‬ ‫د اوسپﻨ‪ ３‬د وﻳﻠ‪ ３‬کﻮﻟﻮ پﻪ ب＂ﻴﻮ ک‪ ３‬د ډﻳرې زﻳات‪ ３‬تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ورکﻮﻟﻮ سره وﻳﻠ‪ ３‬او ﻟﻪ ﻫغ‪３‬‬ ‫＇خﻪ بﻴﻼبﻴل فﻠزي وساﻳل‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا پﻮﻻد جﻮړوي‪.‬‬

‫کاربﻦ ﻟروﻧکﻲ ډﻧ‪６‬وﻧﻪ‬ ‫د‬

‫ﻧباتاتﻮ د و‬

‫رستﻴدو ﻟﻪ‬

‫ﻣﻮ سکرو‬

‫اﻣﻠﻪ د خا‬

‫جﻮړ‪４‬دل‬

‫د ډبرو سکرو‬ ‫جﻮړﻳدل‬ ‫خام سکاره‬

‫د خام سکاره‬

‫د ډبرو سکاره‬

‫د خاﻣﻮ سکرو پر طبقﻪ‬ ‫باﻧدې د زﻳات فشار ﻟﻪ‬ ‫اﻣﻠﻪ د ﻟ‪／‬ﻨﻴت سکرو‬ ‫جﻮړﻳدل‬

‫د ډبرو د سکرو د‬ ‫رګ جﻮړﻳدل‬

‫‪ -٨٢‬شکل د ډبرو سکرو د جﻮړﻳدو د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ پ‪７‬اووﻧﻮ اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫‪149‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وړو ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬د ډبرو د سکرو او ﻟ‪／‬ﻨﻴت ﻧقشﻪ دې و‪－‬ﻮري‬ ‫ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ دې ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ چﻴﻦ پﻪ ‪ ٢٠٠٤‬م کال ک‪＇ ３‬ﻮ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ﻣترﻳک ！ﻨﻪ د ډبرو سکرو تﻮﻟﻴدات ﻟرل؟‬ ‫‪٢‬ـ پﻪ ﻫﻤدې کال ک‪ ３‬وروستﻪ تر چﻴﻦ ＇خﻪ کﻮم بل ﻫ‪５‬ﻮاد د ډبرو سکرو زﻳات تﻮﻟﻴد‬ ‫درﻟﻮد؟‬ ‫‪٣‬ـ د درﻳﻮ ﻧﻮرو ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ترتﻴب سره واخﻠئ چ‪ ３‬د ډبروسکرو ﻟﻮړ تﻮﻟﻴد ﻳ‪３‬‬ ‫درﻟﻮد‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ د ﻫﻤدغ‪ ３‬ﻧقش‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ پﻮرتﻨﻲ کال ک‪ ３‬د قﻬﻮه ﻳﻲ رﻧ‪／‬ﻪ ډبرو‬ ‫سکرو (ﻟ‪／‬ﻨﻴت) ډﻳر زﻳات تﻮﻟﻴدات ﻟري؟‬

‫؟‬ ‫پوښتنې‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ＇ﻮ ډوﻟﻪ کاﻧﻲ تﻮکﻲ پﻴژﻧئ‪ ،‬ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ فﻠزات د خﻠکﻮ د ژوﻧد پﻪ ＊ﻪ کﻮﻟﻮ او د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د اقتصادي ودې پﻪ اوچتﻮﻟﻮ ک‪＇ ３‬ﻪ‬ ‫اﻫﻤﻴت ﻟري؟ بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ د سﻮن تﻮکﻲ‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا ﻧفت‪－ ،‬از او د ډبرو سکاره د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کچﻪ ＇ﻪ اﻫﻤﻴت ﻟري؟‬ ‫تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫دغﻪ ﻟﻮست او پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د کاﻧﻮﻧﻮ او د ﻫغﻮ د اﻫﻤﻴت ﻟﻮست وﻟﻮﻟئ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ‬ ‫ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ورتﻪ واﻟﻰ‪ ،‬تﻮپﻴروﻧﻪ او ﻣﻬﻢ ！کﻲ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪150‬‬

‫دري څلويښتم لوست‬

‫‪ ٢،٦‬د کانونو د ايستلو الرې ـ چارې‬

‫‪ -٨٣‬شکل د ﻧ‪７‬ۍ د سرو زرو تر ！ﻮﻟﻮ د ﻟﻮی کان اﻧ‪％‬ﻮر چ‪ ３‬پﻪ پاپﻮاﻧﻴﻮ‪－‬ﻴﻨﻲ ک‪ ３‬ﻣﻮقعﻴت ﻟري‬

‫د کاﻧﻮﻧﻮ پﻪ اﻳستﻠﻮ ک‪ ３‬کﻮم ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ اغﻴزﻣﻦ دي؟‬ ‫د کاﻧﻲ تﻮکﻮ را اﻳستل او ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل د ﻫغﻮ ﻟﻪ اﻧدازې‪ ،‬جغرافﻴاﻳﻲ ﻣﻮقعﻴت‪ ،‬ارز＊ت‬ ‫د را！ﻮﻟﻴدو د ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ او جﻴﻮﻟﻮجﻴکﻲ حاﻟت سره سﻴده اړﻳک‪ ３‬ﻟري‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سﻴاسﻲ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴز او اقتصادي ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ د ﻫغﻮ پﻪ را اﻳستﻠﻮ ک‪ ３‬اغ‪５‬زه ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣجﻤﻮع ک‪ ３‬د کاﻧﻲ تﻮکﻮ را اﻳستل او ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل بﻴﻼبﻴل پ‪７‬اووﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻟﻪ پﻠ＂ﻨ‪３‬‬ ‫او جﻴﻮﻟﻮجﻴکﻲ ＇‪７５‬ﻧﻮ ＇خﻪ ﻧﻴﻮﻟﻲ د زﻳرﻣﻮ تر کﻤﻴت‪ ،‬کﻴفﻴت‪ ،‬تثبﻴت او ارز＊ت تر ！اکﻠﻮ پﻮرې‬ ‫باﻳد کار وشﻲ‪ .‬پﻪ ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻮ برﻣﻪ کﻮل‪ ،‬کﻴﻨدل او د تﻮکﻮ را！ﻮﻟﻮل‪ ،‬د ﻣسﻠکﻲ کساﻧﻮ پﻪ کار ‪－‬ﻮﻣارل‪،‬‬ ‫د ﻣاﻫرو کار‪－‬رو ﻣﻮﻧدل او ترپاﻧ‪ ３／‬اچﻮﻧ‪ ،３‬بازار ﻣﻮﻧدﻧ‪ ،３‬د ﻣﻮاصﻼتﻮ ﻻروچارو او تراﻧسپﻮرتﻲ‬ ‫اساﻧتﻴاوو برابروﻟﻮ پﻮرې ！ﻮﻟ‪ ３‬چارې د کاﻧﻮﻧﻮ د را اﻳستﻠﻮ ﻟپاره پﻪ کار دي‪.‬‬ ‫د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ﻧفتﻮ پﻪ را اﻳستﻠﻮ ک‪ ３‬تر ﻫر＇ﻪ د ﻣخﻪ باﻳد د جﻴﻮﻟﻮجﻴکﻲ (‪＄‬ﻤکپﻮﻫﻨ‪ )３‬ﻟﻪ‬ ‫پﻮﻫﻨ‪＇ ３‬خﻪ پﻪ کار اخ‪５‬ستﻮ سره د ﻧفتﻮ ﻟروﻧک‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬وپﻴژﻧدل شﻲ او پﻪ ﻫغﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬دغﻪ‬ ‫ډول تﻮکﻲ ترستر‪－‬ﻮ شﻲ‪ ،‬ﻫﻠتﻪ ژورې ＇ا‪－‬اﻧ‪ ３‬چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬وختﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ژورواﻟﻰ زر‪－‬ﻮﻧﻪ ﻣتره وي‪،‬‬ ‫کﻴﻨدل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬دارﻧ‪／‬ﻪ د اﻣرﻳک‪ ３‬د ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ د کﻠﻴفﻮرﻧﻴا پﻪ اﻳاﻟت ک‪ ３‬د ‪ ٤٥٠٠‬ﻣترو پﻪ‬ ‫ژور واﻟﻲ او پﻪ روﻣاﻧﻴا ک‪ ３‬د ‪ ١٢٠٠‬ﻣترو پﻪ ژورواﻟﻲ ＇ا‪－‬اﻧ‪ ３‬کﻴﻨدل شﻮي دي‪.‬‬ ‫د ﻧفتﻮ د ترﻻسﻪ کﻴدو ！ﻮﻟﻪ بﻴﻪ پﻪ سﻴده تﻮ‪－‬ﻪ د ＇ا‪－‬اﻧﻮ پﻪ ژورتﻴا‪ ،‬برﻣﻪ کﻮﻟﻮ او ﻟﻪ ＇ا‪－‬اﻧﻮ ＇خﻪ د ﻧفتﻮ‬ ‫د را اﻳستﻠﻮ ﻟﻪ فشار سره اړﻳکﻪ ﻟري‪ .‬پﻪ ﻫغﻮ حﻮزو ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ ﻧفت پﻪ طبﻴعﻲ ب‪２‬ﻪ ﻳا د ‪－‬ازي فشار‬ ‫‪151‬‬

‫پﻪ ب‪２‬ﻪ او ﻳا ﻫﻢ د ﻧفتﻮ پﻪ زﻳرﻣﻮک‪ ３‬د اوبﻮ د ﻧﻨﻮتﻠﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ پﻪ خپﻠﻪ راو‪＄‬ﻲ د ﻫغﻮ تﻤاﻣﻪ شﻮې بﻴﻪ‬ ‫ډﻳره ارزاﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ اﻳستﻠﻮ او ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ کار ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬ب‪ ３２‬ﻟري‪ ،‬د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‪:‬‬ ‫د اﻣرﻳک‪ ３‬پﻪ ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫرې ＇ا ＇خﻪ پﻪ ورځ ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬تﻮ‪－‬ﻪ ‪ ١٣‬بﻴرﻟﻪ ﻧفت‪ ،‬پﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ٥٣٠٠ ３‬بﻴﻠره ‪ ،‬پﻪ وﻳﻨزوﻳﻼ ک‪ ٢٤٠ ３‬او پﻪ کاﻧاډا ک‪ ٤٦ ３‬بﻴرﻟﻪ ﻧفت ترﻻسﻪ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ .‬ددې ﻟپاره چ‪ ３‬ﻧاخاﻟص ﻳا خام ﻧفت پﻪ خاﻟص ﻳا چاڼ شﻮو ﻧفتﻮ واړول شﻲ‪ ،‬باﻳد ﻧﻮر‬ ‫بﻴﻼبﻴل پ‪７‬اووﻧﻪ پﻪ چا‪％１‬اى ک‪ ３‬ورباﻧدې ت‪５‬ر شﻲ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې تﻮ‪－‬ﻪ ﻧﻮر ！ﻮل کاﻧﻲ تﻮکﻲ بﻴﻼبﻴل‬ ‫پ‪７‬اووﻧﻪ ت‪５‬روي او پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ ب‪２‬ﻮ را اﻳستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ د ډبرو سکرو د را اﻳستﻠﻮ ﻳﻮه بﻴﻠکﻪ ﻫﻢ راوړو‪:‬‬ ‫پﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟکﻪ د اﻣرﻳک‪ ３‬پﻪ ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ او چﻴﻦ ک‪ ３‬د ډبرو سکرو زﻳرﻣ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪３‬‬ ‫پﻪ ژور تل او ！ﻴ＂ﻪ پﻮړۍ ک‪ ３‬دي او پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮه پﻮړۍ پﻪ بﻠﻪ باﻧدې پﻪ ﻣات شﻮي او‬ ‫ﻧاﻣﻨظﻢ ډول باﻧدې وي چ‪ ３‬ددې ډول کان را اﻳستل پﻪ رﻳ‪＋‬تﻴا ﻫﻢ ستﻮﻧزﻣﻦ او زﻳات ﻟ‪＋／‬ت‬ ‫غﻮاړي‪ ،‬خﻮ پﻪ سکاتﻠﻨد ک‪ ３‬د ډبرو سکرو پﻮړۍ‪ ،‬د ﻫغﻮ پرﻳ‪７‬واﻟﻰ او اوږدواﻟﻰ غﻮره برﻳ‪＋‬ﻲ‪.‬‬ ‫د ډبرو سکرو د را اﻳستﻠﻮ ﻟپاره ﻣعﻤﻮ اًﻻ ＇ا‪－‬اﻧ‪ ３‬او سﻤ（‪ ３‬کﻴﻨدل کﻴ‪８‬ي چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬وختﻮﻧﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ژور واﻟﻰ تر ‪ ٢٠٠٠‬ﻣترو پﻮرې رسﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ دغﻮ سﻤ（ﻮ او ＇ا‪－‬اﻧﻮ ک‪ ３‬کارکﻮوﻧکﻲ او د کار‬ ‫وساﻳل د کان بﻴﻼبﻴﻠﻮ ژورو ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ تﻪ پﻪ ﻟف＀ ک‪ ３‬ورکﻮزﻳ‪８‬ي او بﻴا پﻪ ﻫﻤدغﻮ ﻟف＂ﻮﻧﻮ ک‪ ３‬سکاره‬ ‫راباسﻲ‪.‬‬ ‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬او د ＊اغﻠﻲ ＊ﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻪ بﻪ د ﻫغﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ﻳا‬ ‫عﻮاﻣﻠﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ چ‪ ３‬د کاﻧﻮﻧﻮ پﻪ را اﻳستﻠﻮ ک‪ ３‬اغﻴزه ﻟري او ﻫﻢ د کاﻧﻮﻧﻮ د را اﻳستﻠﻮ د بﻴﻼبﻴﻠﻮ‬ ‫ډوﻟﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ بحث او خبرې وک‪７‬ي او د خپﻠﻮ بحثﻮﻧﻮ پاﻳﻠﻪ دې خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ وړاﻧدې‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوښتنې‪:‬‬ ‫؟‬ ‫‪١‬ـ د کاﻧﻲ تﻮکﻮ را اﻳستل او ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ کار اخ‪５‬ستل کﻮﻣﻮ شراﻳطﻮ او ＇ﻪ شﻲ تﻪ اړتﻴا ﻟري؟‬ ‫تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ د کاﻧﻲ تﻮکﻮ را اﻳستل باﻳد کﻮم پ‪７‬اووﻧﻪ ت‪５‬ر ک‪７‬ي؟ بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫د ﻟﻮست د تصﻮﻳروﻧﻮ‪ ،‬ﻣتﻦ او ﻧﻮرو سرچﻴﻨﻮ پﻪ کتﻨﻪ د کاﻧﻮﻧﻮ د را اﻳستﻠﻮ د ﻻرو چارو پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫خپل ﻧظر وﻟﻴکئ او پﻪ بل ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وواﻳاست‪.‬‬ ‫‪152‬‬

‫څلور څلويښم لوست‬

‫په نړۍ کې صنايع‪ ،‬د هغو ارزښت او ډولونه يې‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪23‬‬

‫‪0‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪23‬‬

‫سرطان کر＊ﻪ‬

‫استﻮا کر＊ﻪ‬

‫جدي کر＊ﻪ‬ ‫د ﻧفﻮسﻮ ﻫغﻪ سﻠﻨﻪ (فﻴصدی) چ‪ ３‬پﻪ کاﻧﻮﻧﻮ او‬ ‫صﻨاﻳعﻮ ک‪ ３‬پﻪ کار بﻮخت دي (‪ ٢٠٠١‬م‪).‬‬ ‫د احصائﻴﻮ ﻧشتﻮاﻟی‬

‫‪30-24‬‬ ‫‪ 30‬او ﻳا زﻳات‬

‫ﻟﻪ ‪＇ ١٢‬خﻪ ﻟ‪８‬‬

‫‪18-12‬‬ ‫‪24-18‬‬

‫پﻪ صﻨاﻳعﻮ ک‪ ３‬د کار ﻧقشﻪ‬

‫‪ -٨٤‬شکل‪ :‬تاس‪＇ ３‬ﻮ ډوﻟﻪ صﻨاﻳع پﻴژﻧئ او د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻮﻳ‪ ３‬صﻨعتﻲ سﻴﻤ‪ ３‬چﻴری دي؟‬ ‫ﻟکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ وﻟﻮستل شﻮل‪ ،‬صﻨعت ﻳﻮ تﻮﻟﻴدي فعاﻟﻴت دى چ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫خاﻣﻮ ﻳا ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ تﻮکﻮ ＇خﻪ پﻪ کار ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ او فابرﻳکﻮ ک‪ ３‬د ب‪ ３２‬پﻪ بدﻟﻮن سره صﻨعتﻲ جﻨسﻮﻧﻪ جﻮړ او‬ ‫خام تﻮکﻲ د کار وړ شﻴاﻧﻮ باﻧدې بدﻟﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د صﻨاﻳعﻮ ارز＊ت پﻪ دې ک‪ ３‬دى چ‪ ３‬د خاﻣﻮ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻣﻮادو ب‪２‬ﻪ بدﻟﻮي‪ ،‬د ﻫغﻮ ‪＂－‬ﻮرتﻮب‪ ،‬کﻴفﻴت او‬ ‫ارز＊ت ﻟﻮړوي‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻫغﻪ شﻤ‪５‬ر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ چ‪ ３‬ﻟﻪ صﻨعتﻲ اﻧقﻼب ＇خﻪ وروستﻪ ﻳ‪ ３‬د خپﻠﻮ صﻨاﻳعﻮ‬ ‫ودې او پرﻣختﻴا تﻪ کار ک‪７‬ى‪ ،‬ﻧﻦ ورځ د ﻧ‪７‬ۍ پرﻣختﻠﻠﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ بﻠل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟﻴزه تﻮ‪－‬ﻪ د ﻳﻮه صﻨعتﻲ‬ ‫فعاﻟﻴت د ترسره کﻮﻟﻮ ﻟپاره باﻳد‬ ‫ﻻﻧدﻳﻨﻲ شراﻳط او اﻣکاﻧات‬ ‫برابرشﻲ‪:‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ تﻮکﻲ‪ ،‬اﻧرژي‪ ،‬د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ‬ ‫وساﻳل‪ ،‬ﻣﻮاصﻼتﻲ کر＊‪،３‬‬ ‫‪＄‬ﻤکﻪ‪ ،‬کار ‪＄‬ﻮاک‪ ،‬پاﻧ‪／‬ﻪ‪،‬‬ ‫د ﻟ‪＋／‬ت بازار او فﻨﻮﻧﻪ ﻳا‬ ‫ﻣﻬارتﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ تﻮﻟﻴد شﻮي اجﻨاس‬ ‫چ‪ ３‬وروستﻪ تر تﻮﻟﻴد ＇خﻪ د ‪ -٨٥‬شکل‪ :‬د اﻣرﻳک‪ ３‬پﻪ ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ ک‪ ３‬د اﻟﻮتکﻮ جﻮړوﻟﻮ د صﻨعت ﻳﻮ اﻧ‪％‬ﻮر‬ ‫‪153‬‬

‫اﻧسان پﻪ واک ک‪ ３‬ورکﻮل کﻴ‪８‬ي دادي‪ :‬اﻟﻮتک‪،３‬‬ ‫ب‪７５‬ۍ‪ ،‬کاغذ‪ ،‬تﻠﻮﻳزﻳﻮن‪ ،‬غﻮړي‪ ،‬رخت ‪ ،‬ﻣﻮ！ر او‬ ‫پﻪ سﻠ‪／‬ﻮﻧﻮ ﻧﻮر‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻧقشﻪ ک‪＊ ３‬کاري د ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫ﻣﻬﻤ‪ ３‬صﻨعتﻲ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ ډﻳر صﻨاﻳع‬ ‫راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮي دي دادي‪ :‬شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا‪ ،‬اروپا‪،‬‬ ‫د أسﻴا ختﻴ‪ ＃‬او جﻨﻮب ختﻴ‪ ３％‬سﻴﻤ‪ .３‬ﻧﻮﻣﻮړې‬ ‫سﻴﻤ‪ ３‬دﻟتﻪ پﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول چ‪ ３‬ﻟﻪ کﻤﻲ او کﻴفﻲ‬ ‫پﻠﻮه د ﻧ‪７‬ۍ بﻴﻼبﻴل صﻨعتﻲ اجﻨاس تﻮﻟﻴد او پﻮره‬ ‫کﻮي‪ ،‬در پﻴژﻧﻮ‪:‬‬ ‫شمالي امريکا‪ :‬د شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳک‪ ３‬صﻨعتﻲ‬ ‫سﻴﻤ‪ ３‬د کاﻧاډا او ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ پﻪ دواړو‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ترستر‪－‬ﻮ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د اﻣرﻳک‪ ３‬د‬ ‫ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ صﻨعتﻲ سﻴﻤ‪ ３‬ﻟکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻧقشﻪ ک‪＊ ３‬کاري ددغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤال ختﻴ‪＃‬‬ ‫ک‪ ３‬د اپﻼش ﻟﻪ غروﻧﻮ ＇خﻪ پﻴل او تر پﻨ‪％‬ﻪ ‪－‬ﻮﻧﻮ‬ ‫خﻠﻴجﻮﻧﻮ پﻮرې پرت‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫اروپا‪ :‬د اروپا ډﻳرې ﻣﻬﻤ‪ ３‬صﻨعتﻲ سﻴﻤ‪３‬‬ ‫ددغ‪ ３‬وچ‪＄( ３‬ﻤک‪ )３‬پﻪ ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬دي‪ .‬پﻪ‬ ‫أﻟﻤان ک‪ ３‬د رور ﻧاحﻴﻪ او د اﻧ‪／‬ﻠستان‪ ،‬فراﻧسﻲ‬ ‫صﻨعتﻲ سﻴﻤ‪ ３‬او د اﻳ＂اﻟﻴا شﻤال سﻴﻤ‪ ３‬د اروپا‬ ‫ډﻳرې ﻣﻬﻤ‪ ３‬صﻨعتﻲ برخ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫د أسيا ختيځ او جنوب ختيځ‪ :‬د جاپان ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ دغﻪ برخﻪ ک‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ غﻮره صﻨعتﻲ‬ ‫سﻴﻤﻪ ده‪ .‬د جاپان صﻨعتﻲ پ＂اره ﻟﻪ تﻮکﻴﻮ ＇خﻪ‬ ‫تر کﻴﻮشﻮ پﻮرې ده‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ﻫاﻧ‪ ，‬کاﻧ‪ ،，‬پﻨبﻪ‪ :‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣحصﻮل ＇خﻪ بﻴا تر وروستﻲ‬ ‫صﻨعتﻲ شﻮي ﻣحصﻮل پﻮرې‬ ‫ﻣاﻟﻴزﻳا‪ ،‬تاﻳﻮان‪ ،‬جﻨﻮبﻲ کﻮرﻳا او سﻨ‪／‬اپﻮر پﻪ دغﻮ‬ ‫دوو وروستﻴﻮ ﻟسﻴزو ک‪ ３‬د صﻨعت پﻪ برخﻪ ک‪３‬‬ ‫پﻮره پرﻣخت‪／‬ﻮﻧﻪ ک‪７‬ي دي او دصﻨعتﻲ اجﻨاسﻮ صادرووﻧکﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ‪２－‬ل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬خپل جﻨسﻮﻧﻪ‬ ‫او ﻣاﻟﻮﻧﻪ د ﻧ‪７‬ۍ ﻧﻮرو برخﻮتﻪ ﻟ‪８５‬ي‪ .‬باﻳد ووﻳل شﻲ چ‪ ３‬ددغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ صﻨعتﻲ کﻴدو ک‪ ３‬د بﻬرﻧﻴﻮ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادو‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د جاپان پاﻧ‪／‬ﻪ ډﻳره اغﻴزه ﻟري‪.‬‬ ‫‪ -٨٦‬شکل‬

‫‪154‬‬

‫د صنايعو ډولونه‪:‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟﻴزه تﻮ‪－‬ﻪ صﻨاﻳع پﻪ دوو برخﻮو‪４‬شل کﻴ‪８‬ي‪ :‬سپک صﻨاﻳع او دراﻧﻪ صﻨاﻳع‪.‬‬ ‫سپ صنايع‪ :‬ﻫغﻪ صﻨاﻳع دي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ بﻨس＀ پﻪ ﻧﻴﻤﻪ صﻨعتﻲ ﻣحصﻮﻻتﻮ ﻳا د ﻫغﻮ پﻪ اجزاوو باﻧدې‬ ‫وﻻړ وي او کﻮم وروستﻲ تﻮﻟﻴدات چ‪ ３‬ور＇خﻪ ترﻻسﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ سﻴده تﻮ‪－‬ﻪ د خر＇ﻼو بازارتﻪ وړاﻧدې‬ ‫کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ ＊ﻪ بﻴﻠ‪／‬ﻪ د خﻮراکﻲ تﻮکﻮ‪ ،‬ﻧساجﻲ او ﻟباس‪ ،‬د＇رﻣﻨﻰ او ﻧﻮر صﻨاﻳع دي‪.‬‬ ‫درانه صنايع‪ :‬ﻫغﻪ دي‬ ‫چ‪ ３‬د ﻫغﻮ بﻨس＀ پﻪ ډﻳرو‬ ‫کاﻧﻲ ﻳا ‪＄‬ﻤکﻨﻴﻮ خاﻣﻮ‬ ‫ساﻟت ﻟﻴک ＊ار‬ ‫تﻮکﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ډبرو سکاره‪،‬‬ ‫شﻴﻜاﮔﻮ‬ ‫ﻧﻴﻮ ﻳارك‬ ‫ساﻧﻔراﻧسسﻜﻮ‬ ‫دﻧﻮر‬ ‫سﻨت ﻟﻮئﻴس‬ ‫فﻠزات او اوﻣﻪ ﻧفتﻮ باﻧدې‬ ‫ﻻس اﻧجﻠس‬ ‫ﻣعﻤﻮﻻ ﻧﻴﻤﻪ‬ ‫وﻻړ وي او‬ ‫اً‬ ‫صﻨعتﻲ تﻮﻟﻴدات ﻟري چ‪３‬‬ ‫ﻧﻴﻮ اورﻟﻴاﻧس‬ ‫د ﻣﻮ！ر جﻮړوﻟﻮ صﻨاﻳع‬ ‫غﻨﻢ‬ ‫بﻴاوروستﻪ د ﻧﻮرو شرکتﻮﻧﻮ‬ ‫ﻫﻮستﻮن‬ ‫بﻴ‪７‬ۍ جﻮړول‬ ‫پﻨبﻪ‬ ‫د اﻟﻮتکﻮ جﻮړوﻟﻮ صﻨاﻳع‬ ‫جﻮار‬ ‫د بر‪＋４‬ﻨا ﻳﻲ وساﻳﻠﻮ صﻨاﻳع‬ ‫پﻪ وسﻴﻠﻪ ور‪＄‬ﻨ‪ ３‬پﻮره پاخﻪ‬ ‫سابﻪ ‪ /‬ﻣ‪５‬ﻮې‬ ‫صﻨعتﻲ سﻴﻤ‪３‬‬ ‫تﻨباکﻮ‬ ‫او صﻨعتﻲ تﻮکﻲ جﻮړﻳ‪８‬ي ‪ -٨٧‬شکل‪ :‬د اﻣرﻳکا د ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ د تﻮﻟﻴداتﻮ ﻫغﻪ ډوﻟﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ دغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬زﻳات تﻮﻟﻴدﻳ‪８‬ی‬ ‫ﻟکﻪ د پﻮﻻدو جﻮړوﻟﻮ‬ ‫صﻨعت‪ ،‬د ﻧفت چاڼ او د کﻴﻤﻴاﻳﻲ تﻮکﻮ صﻨاﻳع‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر سپکﻮ او درﻧﻮ صﻨاﻳعﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ اخﻠﻮ‪:‬‬ ‫ـ د ﻧفتﻮ او د ډبرو سکرو صﻨاﻳع‬ ‫ـ د خﻮراکﻲ تﻮکﻮ صﻨاﻳع‬ ‫ـ د کﻴﻤﻴاﻳﻲ ﻣحصﻮﻻتﻮ صﻨاﻳع‬ ‫ـ د جاﻣﻮ او اوبدﻟﻮ صﻨاﻳع‬ ‫ـ د رب‪ ７‬او ﻧﻮرو ﻣحصﻮﻻتﻮ صﻨاﻳع‬ ‫ـ د ＇رﻣﻨﻮ صﻨعت‬ ‫ـ د ＊ﻴ‪３＋‬جﻮړوﻟﻮ‪،‬سﻤﻨ＂ﻮاوﻧﻮروﻣحصﻮﻻتﻮ صﻨاﻳع‬ ‫ـ د ﻟر‪－‬ﻴﻮ او د ﻫغﻮ اړوﻧدو ＇اﻧ‪／‬ﻮصﻨاﻳع‬ ‫ـ د فﻠزاتﻮ صﻨاﻳع‬ ‫ـ کاغذ جﻮړول او د ﻫغﻮ اړوﻧد ﻣحصﻮﻻت‬ ‫ـ د ﻣﻮ！ر‪ ،‬اﻟﻮتک‪ ،３‬بﻴ‪７‬ۍ جﻮړوﻟﻮ او ﻧﻮرې صﻨاﻳع‬ ‫ـ د ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻮ صﻨاﻳع‬ ‫ـ ﻣﻮبل صﻨاﻳع او ﻧﻮر‬ ‫ـ د بر‪＋４‬ﻨا د وساﻳﻠﻮ صﻨاﻳع‬ ‫‪155‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوه کسﻴزو ډﻟﻮ ک‪ ３‬د ﻟﻮست د ﻣتﻦ‪ ،‬ﻧقشﻮ او تصﻮﻳروﻧﻮ پﻪ کتﻨ‪ ３‬سره ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮ‬ ‫تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ د صﻨعت پﻪ سکتﻮرک‪ ３‬د کار ﻧقشﻪ و‪－‬ﻮرئ‪ ،‬ووﻳاست چ‪:３‬‬ ‫اﻟف‪ .‬پﻪ ‪ ٢٠٠١‬م کال ک‪ ３‬پﻪ اﻟﻤان‪ ،‬اترﻳش‪ ،‬اﻳ＂اﻟﻴا‪ ،‬ﻫسپاﻧﻴ‪ ،３‬ﻣراکش‪ ،‬د سﻬﻴﻠﻲ افرﻳقا ﻫ‪５‬ﻮاد او جاپان‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ سﻠﻮک‪＇ ３‬ﻮﻣره و‪７－‬ي د کاﻧﻮﻧﻮ او صﻨعت پﻪ سکتﻮر ک‪ ３‬پﻪ کار بﻮخت وو؟‬ ‫ب‪ .‬د ﻫﻤدې ﻧقش‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ روسﻴﻪ‪ ،‬ﻣکسﻴکﻮ‪ ،‬او ارجﻨ＂اﻳﻦ ک‪ ３‬پﻪ سﻠﻮک‪＇ ３‬ﻮﻣره و‪７－‬ي د صﻨعت‬ ‫او کاﻧﻮﻧﻮ پﻪ سکتﻮر ک‪ ３‬پﻪ کار بﻮخت وو؟‬ ‫ج‪ .‬د ﻫﻤدې ﻧقش‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ روسﻴﻪ‪ ،‬ﻣکسﻴکﻮ او ارجﻨ＂اﻳﻦ ک‪ ３‬پﻪ سﻠﻮک‪＇ ３‬ﻮﻣره و‪７－‬ي د صﻨعت او‬ ‫کاﻧﻮﻧﻮ پﻪ سکتﻮر ک‪ ３‬پﻪ کار بﻮخت وو؟‬ ‫‪٢‬ـ د اﻣرﻳک‪ ３‬د ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ د ﻣحصﻮﻻتﻮ ﻧقشﻪ و ‪－‬ﻮرئ‪ ،‬کﻪ ﻻﻧدﻳﻨ‪ ９‬پﻮ＊تﻨ‪ ３‬سﻤ‪ ３‬وي د (س) پﻪ‬ ‫تﻮري او کﻪ ﻧاسﻤ‪ ３‬وي د(ن) پﻪ تﻮري ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫)‪.‬‬ ‫اﻟف‪ .‬د اﻣرﻳک‪ ３‬پﻪ ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ ک‪ ３‬د اﻟﻮتکﻮ جﻮړوﻟﻮ اووه کار خاﻧ‪ ３‬شتﻪ (‬ ‫ب‪ .‬د ب‪７５‬ۍ جﻮړوﻟﻮ ！ﻮل کار‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ او کارخاﻧ‪ ،３‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﻫ‪５‬ﻮاد د سﻤﻨدروﻧﻮ پﻪ غاړه جﻮړ شﻮي‬ ‫دي‪) (.‬‬ ‫)‬ ‫ج‪ .‬د اﻣرﻳک‪ ３‬پﻪ ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ ک‪ ３‬د ﻣﻮ！ر جﻮړوﻟﻮ پﻨ‪％‬ﻪ کار‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ شتﻪ‪( .‬‬

‫؟‬ ‫پوښتنې‪:‬‬ ‫‪١‬ـ د صﻨاﻳعﻮ ارز＊ت تﻮضﻴح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ سپک صﻨاﻳع کﻮم دي؟ پﻪ ﻳﻮې بﻴﻠ‪ ３／‬سره ﻳ‪ ３‬واضح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ دراﻧﻪ صﻨاﻳع کﻮم دي؟ د ﻫغﻮ ﻳﻮه بﻴﻠ‪／‬ﻪ ﻫﻢ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫د ورک‪７‬ل شﻮې بﻴﻠ‪＇ ３／‬خﻪ پﻪ کار اخ‪５‬ستﻠﻮ سره ﻫغﻪ جﻤﻠ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬سره اړﻳک‪ ３‬ﻟري پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫کتابچﻮ ک‪ ３‬سره وﻧ‪＋‬ﻠﻮئ‪:‬‬ ‫اﻟف‪ .‬د ‪－‬ﻨ‪６‬ﻟﻮ ﻣاشﻴﻦ‬ ‫‪ .١‬د خﻮراکﻲ تﻮکﻮ صﻨاﻳع‬ ‫ب‪ .‬د پراستاﻣﻮل ‪－‬ﻮﻟ‪９‬‬ ‫‪ .٢‬د جاﻣﻮ اوبدﻟﻮ صﻨاﻳع‬ ‫ج‪ .‬شکره‬ ‫‪ .٣‬د فﻠزاتﻮ صﻨاﻳع‬ ‫د‪ .‬د ＇رﻣﻨ‪ ３‬بﻮ！ان‬ ‫‪ .٤‬د کاغذ او د ﻫغﻪ اړوﻧده ﻣحصﻮﻻتﻮ صﻨاﻳع‬ ‫ﻫـ ‪ .‬د ﻟﻮست کتابﻮﻧﻪ‬ ‫‪ .٥‬کﻴﻤﻴاوي صﻨاﻳع‬ ‫و‪ .‬د کﻮ！‪ ３‬ﻟپاره کﻮچ او ＇ﻮک‪９‬‬ ‫‪ .٦‬د ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻮ صﻨاﻳع‬ ‫ز‪ .‬جاﻣ‪３‬‬ ‫‪ .٧‬د ＇رﻣﻨﻮ صﻨاﻳع‬ ‫ح‪ .‬د اوسپﻨ‪－ ３‬ﻮل سﻴخان‬ ‫‪ .٨‬د ﻣﻮبل صﻨاﻳع‬ ‫‪156‬‬

‫پنځه څلويښتم لوست‬

‫‪ ٣،٦‬د صنايعو په پرمختګ کې اغيزمن الملونه (عوامل)‬

‫‪ -٨٨‬شکل‪ :‬د ﻣکسﻴکﻮ د خﻠﻴج د ساحل تصﻮﻳر چ‪ ３‬د کﻴﻤﻴاوې صﻨاﻳعﻮ د ساحل پﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳادﻳ‪８‬ي‪.‬‬

‫کﻮم ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د صﻨاﻳعﻮ پﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻴدو او د ﻫغﻮ پﻪ پرﻣخت‪ ，‬ک‪ ３‬اغﻴزﻣﻦ دي؟‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬ددغﻪ ﻟﻮست او ت‪５‬ر ﻟﻮست پﻪ تصﻮﻳروﻧﻮ ک‪＊ ３‬کاري‪ ،‬کﻴفﻴت ﻟروﻧکﻲ صﻨعتﻲ ﻣحصﻮﻻت ﻟﻪ‬ ‫بﻴﻼبﻴﻠﻮ کرﻧﻴزو‪＇ ،‬اروﻳﻮ او ﻟﻪ کاﻧﻲ ﻣحصﻮﻻتﻮ او ﻧﻮرو ＇خﻪ جﻮړﻳ‪８‬ي‪ .‬پﻪ دې وروستﻴﻮ ک‪ ３‬د صﻨعت پﻪ‬ ‫ډ‪－‬ر ک‪ ３‬د تکﻨاﻟﻮژۍ پﻪ پرﻣخت‪ ，‬سره ‪７－‬ﻧدۍ وده راغﻠ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫ډﻳر داس‪ ３‬ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ شتﻪ چ‪ ３‬د صﻨاﻳعﻮ پﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴدو او د ﻫغﻮ پﻪ پرﻣخت‪ ，‬باﻧدې اغ‪５‬زه ﻟري‪ ،‬ﻣخک‪３‬‬ ‫ﻟﻪ دې ＇خﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮه فابرﻳکﻪ او کار‪＄‬اى کارخاﻧﻪ جﻮړه شﻲ‪ ،‬باﻳد د ﻫغ‪ ３‬خاوﻧد ﻳا جﻮړووﻧکﻰ دغﻪ ډول‬ ‫ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ و＇‪７５‬ي او پﻪ پام ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻧﻴسﻲ چ‪ ３‬وکﻮﻻى شﻲ خپل کارخاﻧ‪ ３‬او فابرﻳک‪ ３‬تﻪ ډﻳر ＊ﻪ ‪＄‬اى غﻮره‬ ‫ک‪７‬اى شﻲ او دﻫغ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮرو پرﻣخت‪／‬ﻮﻧﻮ ＇خﻪ ډاډﻣﻦ شﻲ‪.‬‬ ‫د صنايعو د رامنځ ته کيدو او پرمختيا اغيزمن الملونه‬

‫‪ -٨٩‬شکل‬ ‫بشري‬

‫طبﻴعﻲ‬

‫ﻟﻴ‪８‬د او را ﻟﻴ‪８‬د‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻣﻮاد‬ ‫‪157‬‬

‫اﻧرژي‬

‫‪＄‬ﻤکﻪ‬

‫د کار ‪＄‬ﻮاک پاﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫د پﻠﻮرﻟﻮ بازار‬

‫ﻟکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ تصﻮﻳر ک‪＊ ３‬کاري‪ ،‬ﻫغﻪ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د صﻨاﻳعﻮ پﻪ ‪＄‬اى پر‪＄‬اى کﻴدو او پرﻣخت‪，‬‬ ‫ک‪ ３‬اغﻴزه ﻟري‪ ،‬دوه ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪ :‬طبﻴعﻲ او بشري‪.‬‬ ‫‪ )١‬طبيعي الملونه‪ :‬ﻫغﻪ طبﻴعﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د صﻨاﻳعﻮ پﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴدو او پرﻣخت‪ ，‬باﻧدې اغﻴزه ﻟري‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ تﻮکﻲ‪ ،‬اﻧرژي او ‪＄‬ﻤکﻪ ده چ‪ ３‬دﻟتﻪ پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳز سره تﻮضﻴح کﻴ‪８‬ي‪:‬‬ ‫لومړني توکي‪ :‬د صﻨاﻳعﻮ پﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮﻟﻮ او د ﻫغﻮ د راتﻠﻮﻧک‪ ３‬پرﻣختﻴاو ﻟپاره ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ تﻮکﻲ د ﻟﻮړ‬ ‫ارز＊ت ﻟروﻧکﻲ دي‪ ،‬خﻮ د ﻳﻮې فابرﻳک‪ ３‬د ‪＄‬اى پﻪ غﻮره کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬د ﻫغﻮ اغﻴزﻣﻨتﻮب را ！ﻴ＀ شﻮى‬ ‫دى‪ ،‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬ﻫغﻪ صﻨاﻳع چ‪ ３‬پخﻮا بﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻣﻮادو سرچﻴﻨﻮ تﻪ ﻧژدې جﻮړﻳدې‪ ،‬ﻧﻦ ورځ د حﻤل‬ ‫او ﻧقل د وساﻳﻠﻮ پﻪ پرﻣخت‪ ，‬سره ﻫغﻮ تﻪ ﻧژدې ﻧﻪ جﻮړﻳ‪８‬ي او دا ﻻﻣل ﻫروﻣرو پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻪ ﻧﻴﻮل کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫خﻮ بﻴاﻫﻢ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر صﻨاﻳع ﻟکﻪ د اوسپﻨ‪ ３‬د وﻳﻠﻲ کﻮﻟﻮ صﻨاﻳع د ﻫغﻮ د دروﻧدواﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ او دخﻮراکﻲ‬ ‫تﻮکﻮ صﻨاﻳع او د ﻫغﻮ د ژر خرابﻴدو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ کاﻧﻮﻧﻮ او کروﻧدو تﻪ ﻧژدې جﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫انرژي‪ :‬ﻳﻮ بل ﻫغﻪ ﻻﻣل چ‪ ３‬د صﻨاﻳعﻮ پﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻴدو او پرﻣختﻴا ک‪ ３‬اغﻴزه ﻟري ﻫغﻪ اﻧرژي ده‪.‬‬ ‫پخﻮا بﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر صﻨعتﻲ ﻣﻮسسات پﻪ ﻫغﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬جﻮړﻳدل چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ بﻪ د ډبرو سکاره ﻳا رواﻧ‪ ３‬اوبﻪ‬ ‫وې‪ ،‬ﻟکﻪ د اﻧ‪／‬ﻠستان پﻪ ﻻﻧکشاﻳر او ﻳﻮرکشاﻳر ک‪ ３‬د رخت اوبدﻟﻮ صﻨاﻳع‪ ،‬خﻮ وروستﻪ بﻴا د ډبرو سکرو‬ ‫‪＄‬اى چ‪ ３‬دراﻧﻪ وو او د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ ﻟ‪＋／‬تﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ډﻳر اوچت وو د ﻧفت او ‪－‬ازوﻧﻮ اﻧرژي وﻧﻴﻮو‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫د بر‪＋４‬ﻨا اﻧرژي راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮه چ‪ ３‬د اﻧرژۍ ﻳﻮ ډﻳر ﻣﻬﻢ ډول دى او د صﻨعتﻲ ﻣﻮسساتﻮ د ‪＄‬اى پﻪ غﻮره‬ ‫کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډﻳره اساﻧﻲ راوستﻠﻪ‪ ،‬دا ‪＄‬کﻪ‬ ‫چ‪ ３‬ﻟرې پرتﻮ صﻨعتﻲ کار ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ د‬ ‫بر‪＋４‬ﻨا ﻟﻴ‪８‬دول کﻴداى شﻲ‪.‬‬ ‫ځمکه‪ :‬د ﻳﻮه صﻨعتﻲ کار‪＄‬اى د جﻮړوﻟﻮ‬ ‫ﻟپاره باﻳد ‪＄‬ﻤکﻪ وﻟرو‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬فابرﻳک‪ ３‬بﻪ‬ ‫ﻣعﻤﻮﻻ پﻪ کﻮچﻨﻴﻮ ！ﻮ！ﻮ او اوارو ‪＄‬ﻤکﻮ‬ ‫ک‪ ３‬جﻮړﻳدﻟ‪ ،３‬خﻮ د فابرﻳکﻮ پﻪ پرﻣختﻴا او‬ ‫پراخﻮاﻟﻲ سره او د ﻫغﻮ د شﻤ‪５‬ر پﻪ زﻳاتﻴدو‬ ‫سره ﻫﻮاره او پراخﻮ ‪＄‬ﻤکﻮتﻪ اړتﻴا ﻻزﻳاتﻪ‬ ‫شﻮه‪ .‬د ﻳﻮې فابرﻳک‪ ３‬د ‪＄‬اى پﻪ غﻮره کﻮﻟﻮ‬ ‫ک‪ ３‬بﻪ ＊ﻪ وي چ‪ ３‬د شاړو او ﻧاکرﻧﻴزو‬ ‫‪＄‬ﻤکﻮ ＇خﻪ کار واخ‪５‬ستل شﻲ ‪＄‬کﻪ‬ ‫چ‪ ３‬ارزاﻧﻪ وي او کرﻧﻪ پﻪ ک‪ ３‬ﻧﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٩٠‬شکل د غﻮ＊‪ ３‬د صﻨاﻳعﻮ د فابرﻳک‪ ３‬ﻳﻮ تصﻮﻳر‬ ‫‪158‬‬

‫‪ )٢‬بشري الملونه‪ :‬کاري ‪＄‬ﻮاک‪ ،‬پاﻧ‪／‬ﻪ‪ ،‬د خر＇ﻼو بازار او حﻤل او ﻧقل ﻫغﻪ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬د‬ ‫صﻨاﻳعﻮ پﻪ ‪＄‬اى پر‪＄‬اى کﻴدو او پرﻣختﻴا ک‪ ３‬اغﻴزه ﻟري چ‪ ３‬دﻟتﻪ د ﻫرﻳﻮه پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې کﻮو‪:‬‬ ‫وا ‪＊ :‬کاره خبره ده چ‪ ３‬کار ‪＄‬ﻮاک د صﻨعت د راﻣﻨ‪＃‬تﻪ کﻴدو‪＄ ،‬اى غﻮره کﻮﻟﻮ او‬ ‫ار‬ ‫پرﻣختﻴا ﻟپاره ﻳﻮ ﻣﻬﻢ عاﻣل دى او ﻟﻪ دوو خﻮاوو ﻳعﻨ‪ ３‬د کﻤﻴت (د کار‪－‬راﻧﻮ د شﻤ‪５‬ر) او کﻴفﻴت (ﻣﻬارت‬ ‫او تخصص) ﻟﻪ پﻠﻮه ارز＊ت ﻟري‪ .‬پخﻮا بﻪ د کار‪－‬راﻧﻮ شﻤ‪５‬ر ډﻳر ارز＊ت درﻟﻮد‪ ،‬خﻮ ﻧﻦ ورځ د صﻨاﻳعﻮ‬ ‫پﻪ ﻣاشﻴﻨﻲ کﻮﻟﻮ سره‪ ،‬کار‪－‬راﻧﻮتﻪ اړتﻴا ورځ پﻪ ورځ کﻤﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ د ﻫغﻮى ﻣﻬارت او تخصص ﻟﻮړ‬ ‫ارز＊ت پﻴداکﻮي‪.‬‬ ‫پان ه‪ :‬د ﻳﻮه صﻨعتﻲ کار‪＄‬اى ﻟپاره د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د اخ‪５‬ستﻮ‪ ،‬د ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ تﻮکﻮ‪ ،‬د کار‪－‬راﻧﻮ د حق‬ ‫طرح‪ ３‬او ﻧﻮرو ﻟ‪＋／‬تﻮﻧﻮ د پﻮره کﻮﻟﻮ پﻪ خاطر باﻳد پﻮره پﻴس‪ ３‬وي‪ .‬پخﻮا وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬بﻪ خﻠکﻮ شخصا‬ ‫د صﻨعتﻲ کار‪＄‬اى (کارخاﻧ‪ )３‬پﻪ جﻮړوﻟﻮ ﻻس پﻮرې کاوه‪ ،‬خﻮ ﻧﻦ ورځ باﻧکﻮﻧﻪ او دوﻟت پﻮر ورکﻮي‬ ‫او د ﻫغﻮى ﻟپاره پاﻧ‪／‬ﻪ برابروي‪.‬‬ ‫د خر و بازار‪ :‬داﻫﻢ د صﻨعتﻲ تﻮﻟﻴداتﻮ د پﻠﻮرﻟﻮ ﻟپاره ﻳﻮ ﻣﻬﻢ ﻻﻣل دى چ‪ ３‬د صﻨاﻳعﻮ پﻪ‬ ‫پرﻣخت‪ ，‬ک‪ ３‬ارز＊ت ﻟري‪ .‬ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د ‪ ３＂－‬د اﻧدازې‪ ،‬د ﻣاﻟﻮﻧﻮ دبﻴﻮ‪ ،‬د خر＇ﻼو د اﻧدازې‬ ‫او اجﻨاسﻮ او ﻣاﻟﻮﻧﻮ تﻪ د اړتﻴا ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بل سره تﻮپﻴر ﻟري‪.‬‬ ‫صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫ（ﻪ کﻮي چ‪３‬‬ ‫د خپﻠﻮ تﻮﻟﻴداتﻮ ﻟپاره زﻳات او‬ ‫پراخﻪ بازاروﻧﻪ وﻣﻮﻣﻲ او پﻪ دې‬ ‫تﻮ‪－‬ﻪ زﻳاتﻪ ‪＂－‬ﻪ ترﻻسﻪ ک‪７‬ي‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د صﻨاﻳعﻮ خاوﻧدان د‬ ‫ﻣشترﻳاﻧﻮ د ﻣﻮﻧدﻟﻮ پﻪ خاطر او د‬ ‫خر＇ﻼو پﻪ بازار د ﻻسبري ﻟپاره‬ ‫سﻮدا‪－‬رﻳز اعﻼﻧﻮﻧﻪ او تبﻠﻴغات‬ ‫پرﻣخ بﻴاﻳﻲ‪.‬‬ ‫حمل او نقل‪ :‬د صﻨعتﻲ ﻟﻴ‪８‬د‬ ‫راﻟﻴ‪８‬د ﻣﻮسسﻮ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ اړتﻴا وړ ‪ -٩١‬شکل‪ :‬د اﻣرﻳکا د ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ پﻪ د تروﻳت ＊ار ک‪ ３‬د ﻣﻮ！ر جﻮړوﻟﻮ تصﻮﻳر‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻪ ＊ار ک‪ ３‬د ﻣﻮ！ر جﻮړوﻟﻮ ﻟﻮﻳ‪ ３‬کارخاﻧ‪ ３‬ﻟکﻪ فﻮرډ او جﻨرال ﻫﻢ شتﻪ دي‪.‬‬

‫‪159‬‬

‫تﻮکﻮ د ډاډﻣﻦ کﻴدوپﻪ خاطر او د خر＇ﻼو‬ ‫بازار تﻪ د تﻮﻟﻴد شﻮو تﻮکﻮ د رسﻮﻟﻮ ﻟپاره‬ ‫ﻣﻮاصﻼتﻲ ﻻرې او د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ وساﻳﻠﻮتﻪ اړتﻴا‬ ‫ده چ‪ ３‬دا د صﻨاﻳعﻮ پﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴدو او‬ ‫پرﻣختﻴا ک‪ ３‬ډﻳر ﻣﻬﻢ ارز＊ت ﻟري‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ چ‪ ３‬ووﻳل شﻮل‪ ،‬د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ د وساﻳﻠﻮ‬ ‫غﻮره کﻮل د اجﻨاسﻮ ﻳا ﻣاﻟﻮﻧﻮ پﻪ دروﻧدواﻟﻲ‪،‬‬ ‫د ﻻرې اوږدواﻟﻰ‪ ،‬د ﻣاﻟﻮﻧﻮ د زﻳاﻧﻤﻦ کﻴدو‬ ‫او ﻧﻮرو پﻮرې ت‪７‬ﻟ‪ ３‬ده‪.‬‬

‫‪ -٩٢‬شکل‪ :‬پﻪ کﻠﻴفﻮرﻧﻴا ک‪ ３‬د سﻴﻠﻴکان د ﻧاوې (وادي) تصﻮﻳر چ‪３‬‬ ‫زﻳاتره سپک صﻨاﻳع ﻟري‪ .‬ﻟکﻪ د بر‪＋４‬ﻨا صﻨاﻳع‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ د خپل ＊اغﻠﻲ ＊ﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻪ دې د ﻫغﻮ طبﻴعﻲ او بشري‬ ‫ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې وک‪７‬ي چ‪ ３‬د صﻨاﻳعﻮ پﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴدو او پرﻣختﻴا ک‪ ３‬اغ‪５‬زﻣﻦ دي او د خپﻠﻮ‬ ‫خبرو پاﻳﻠﻪ دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬

‫؟‬ ‫پوښتنې‪:‬‬ ‫‪١‬ـ کﻮم طبﻴعﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د ﻳﻮې فابرﻳک‪ ３‬د جﻮړوﻟﻮ د ‪＄‬اى پﻪ غﻮره کﻮﻟﻮ او د صﻨعت پﻪ پرﻣختﻴا اغ‪５‬زه‬ ‫ﻟري؟ د ﻫغﻮ اغﻴزې د ﻳﻮې بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ وړاﻧدې کﻮﻟﻮ سره تﻮضﻴح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ د صﻨاﻳعﻮ پﻪ پرﻣختﻴا ک‪ ３‬د بشري ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ﻟکﻪ د کار‪＄‬ﻮاک‪ ،‬پاﻧ‪ ،３／‬د خر＇ﻼوبازار او ﻟ‪８５‬د را ﻟ‪８５‬د‬ ‫رول تﻮضﻴح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫د اﻣکان پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬دﻳﻮې فابرﻳک‪ ３‬ﻟﻪ خاوﻧد سره ﻳﻮه ﻣرکﻪ وک‪７‬ئ او د ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ‬ ‫را！ﻮل‪ ،‬ﻫغﻪ و＇‪７５‬ئ او بﻴاﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ د فابرﻳک‪＄ ３‬اى (ﻣﻮقعﻴت) د کﻮﻣﻮ ！اکﻮﻧکﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬غﻮره شﻮى دى؟‬ ‫‪٢‬ـ د دغﻪ صﻨعتﻲ کار‪＄‬اى خام ﻳا ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ تﻮکﻲ ﻟﻪ کﻮﻣﻪ کﻴ‪８‬ي او ＇رﻧ‪／‬ﻪ راﻟﻴ‪８‬دول کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪٣‬ـ د فابرﻳک‪ ３‬پاﻧ‪／‬ﻪ او کار‪＄‬ﻮاک پﻪ ＇ﻪ ډول چﻤتﻮ شﻮى دى؟‬ ‫‪٤‬ـ تﻮﻟﻴد شﻮي اجﻨاس چﻴرتﻪ پﻠﻮرل کﻴ‪８‬ي او دﻫغﻮ د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ اساﻧتﻴا ＇رﻧ‪／‬ﻪ ده؟‬ ‫‪٥‬ـ د خپﻠ‪ ３‬فابرﻳک‪ ３‬ﻟﻪ کار ＇خﻪ خﻮښ ﻳاست؟ د خپﻠ‪ ３‬خﻮ＊‪ ９‬ﻳا ﻧاخﻮ＊‪ ９‬ﻻﻣل ＇ر‪－‬ﻨد ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪160‬‬

‫اووم څپرکى‬

‫سوداګري او ګرځندويي‬

‫په دې څپرکي کې لولو‪:‬‬

‫ﻧ‪４７‬ﻮاﻟﻪ سﻮدا‪－‬ري او د ﻫغ‪ ３‬اﻫﻤﻴت‬ ‫ﻧ‪４７‬ﻮاﻟﻪ سﻮدا‪－‬ري‬ ‫_ د سﻮدا‪－‬رﻳزو راک‪７‬و ورک‪７‬و حجﻢ‬ ‫_ أزادې سﻮدا‪－‬رﻳزې سﻴﻤ‪ ３‬او د ﻫغﻮ ﻣفﻬﻮم‬ ‫_ د ﻧ‪４７‬ﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ سازﻣان‬ ‫‪－‬ر‪＄‬ﻨدوی (تﻮرﻳزم) او ﻧ‪７‬ﻳﻮال اﻫﻤﻴت ﻳ‪３‬‬ ‫_ د ﻧ‪７‬ۍ ﻣﻬﻤ‪－ ３‬ر‪＄‬ﻨدوﻳﻲ سﻴﻤ‪ ３‬او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬ ‫_ د تﻮرﻳزم د را＊کﻮن (جذب) سرچﻴﻨ‪３‬‬ ‫_ د تﻮرﻳزم ﻧ‪７‬ﻳﻮال سازﻣان‬ ‫_ د ﻟ‪８５‬د را ﻟ‪８５‬د ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫_ سﻴاﻟﻲ (رقابتﻮﻧﻪ)‬ ‫‪ -‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال ﻟ‪８５‬د را ﻟ‪８５‬د او دﻫغﻪ اﻫﻤﻴت‬

‫‪161‬‬

‫د څپرکى عمومي هدفونه‪:‬‬

‫زده کوونکي به د دغه څپرکي په لوستلو سره الندېنيو پوهنيزو موخوته ورسي‪８‬ي‪:‬‬

‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ پﻪ اﻫﻤﻴت بﻪ وپﻮﻫﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کچﻪ د جﻨسﻮﻧﻮ او ﻣاﻟﻮﻧﻮ د سﻮدا‪－‬رۍ ﻣﻬﻤ‪ ３‬ﻻرې بﻪ وپﻴژﻧﻲ او بﻴان بﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د سﻮدا‪－‬رۍ أزادې سﻴﻤ‪ ３‬بﻪ وپﻴژﻧﻲ‪.‬‬ ‫د سﻮدا‪－‬رۍ ﻟﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮال سازﻣان او ک‪７‬ﻧﻮ سره بﻪ بﻠد شﻲ‪.‬‬ ‫‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى او د ﻫغﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮال اﻫﻤﻴت بﻪ وپﻴژﻧﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻢ تﻮرﻳستﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ او سﻴﻤ‪ ３‬بﻪ وپﻴژﻧﻲ‪.‬‬ ‫د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى د جذبﻮﻟﻮ ﻻرې چارې بﻪ وپﻴژﻧﻲ‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کچﻪ ﻟ‪８５‬د را ﻟ‪８５‬د او دﻫغﻪ ﻣﻬﻢ وساﻳل بﻪ وپﻴژﻧﻲ‪.‬‬ ‫زده کوونکي به د دغه څپرکي په لوستلو سره الندېنيو مهارتي موخو ته ورسي‪８‬ي‪:‬‬

‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ اﻫﻤﻴت بﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د سﻮدا‪－‬رۍ ﻻرې (ت‪ ，‬ﻻرې) بﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫د سﻮدا‪－‬رۍ ازادې سﻴﻤ‪ ３‬بﻪ وپﻴژﻧدﻻى شﻲ‪.‬‬ ‫د سﻮدا‪－‬رۍ ﻧ‪７‬ﻳﻮال سازﻣان او د ﻫغﻪ دﻧدې بﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى اقتصادي اﻫﻤﻴت بﻪ ووﻳﻼى شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ﻣﻬﻢ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ او سﻴﻤ‪ ３‬بﻪ و＊ﻮدﻻى شﻲ‪.‬‬ ‫د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ د جذبﻮﻟﻮ ﻣﻬﻤ‪ ３‬ﻻرې ـ چارې بﻪ و＊ﻮدﻻى شﻲ‪.‬‬ ‫ددغﻪ ＇پرکﻲ ﻟﻪ ﻧقشﻮ ＇خﻪ بﻪ ډﻳر غﻮره کار واخ‪５‬ستﻼى شﻲ‪.‬‬

‫‪162‬‬

‫شپ‪８‬څلويښتم لوست‬

‫‪ ١،٧‬نړيواله سوداګري او د هغې اهميت‬

‫‪ -٩٣‬شکل‪ :‬چﻴﻦ د کار‪－‬راﻧﻮ د ！ﻴ＀ ﻣزد او د خر＇ﻼو د ﻟﻮی بازار ﻟﻪ اﻣﻠﻪ وک‪７‬ای شﻮل چ‪ ３‬د زﻳات شﻤ‪５‬ر ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ شرکتﻮﻧﻮ د‬ ‫＇اﻧ‪／‬ﻮ پاﻣﻠرﻧﻪ را واړوي‪.‬‬

‫ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ سﻮدا‪－‬ري د ﻧ‪７‬ۍ د و‪７－‬و د ژوﻧد د کچ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮړﻳدوک‪＇ ３‬ﻪ رول ﻟري؟‬ ‫تاس‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د سﻮدا‪－‬رۍ ﻟﻪ ﻣفﻬﻮم ＇خﻪ خبر شﻮئ‪ .‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬ووﻳل شﻮل سﻮدا‪－‬ري‬ ‫د اجﻨاسﻮ او خدﻣاتﻮ تبادﻟﻪ کﻮل دي چ‪ ３‬د دوو ﻟﻮرو (و‪７－‬و‪ ،‬ډﻟﻮ‪ ،‬ﻫﻴﻮداوﻧﻮ) ترﻣﻨ‪ ＃‬ترسره کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬دغﻪ سﻮدا‪－‬رﻳزې راک‪７‬ې ورک‪７‬ې ﻣعﻤﻮ اًﻻ پﻪ پﻴسﻮ تر سره کﻴ‪８‬ې‪.‬‬ ‫پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪＇ ３‬ﻠﻮر ！کﻲ د سﻮدا‪－‬رﻳزې او د ﻣاﻟﻮﻧﻮ د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻣﻬﻢ دي‪:‬‬ ‫‪ )١‬په نړۍ کې د ځمکنيو توکو وېش‪ :‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻟکﻪ جاپان‪ ،‬خام ﻳا ‪＄‬ﻤکﻨﻲ تﻮکﻲ ډﻳر ﻟ‪８‬‬ ‫ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ دوى باﻳد ﻫغﻪ د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ وارد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ )٢‬نژديوالى‪ :‬د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د افغاﻧستان سﻮدا‪－‬ري زﻳاتره ﻟﻪ ﻧژدې او ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره ده‪.‬‬ ‫‪ )٣‬د السبرۍ وړتيا‪ ３＊ :‬او غﻮره ﻻرې پﻪ ﻟﻮﻳﻮ سﻴﻤﻮ باﻧدې ﻻسبرى اساﻧﻪ کﻮي‪ .‬د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‪:‬‬ ‫د اﻧ‪／‬ﻠستان او فراﻧس‪ ３‬ترﻣﻨ‪ ＃‬تر اوبﻮ ﻻﻧدې د تﻮﻧل ﻟﻪ جﻮړوﻟﻮ وروستﻪ ﻳعﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ١٩٩٥‬م کال ＇خﻪ‬ ‫وروستﻪ د سﻮدا‪－‬رﻳزو اجﻨاسﻮ ﻟﻴ‪８‬دول ترپخﻮا زﻳات شﻮل‪.‬‬ ‫‪ )٤‬د پرمختيا د کچې درجه‪ :‬د سﻮدا‪－‬رﻳزو اجﻨاسﻮ ډﻳره زﻳاتﻪ راک‪７‬ه ورک‪７‬ه د پرﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫ترﻣﻨ‪ ＃‬ترسره کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ اجﻨاس او ﻣاﻟﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ سﻮدا‪－‬رۍ ک‪ ３‬ډﻳر ﻣﻬﻢ دي‪ ،‬ﻣعﻤﻮ اًﻻ درې ډوﻟﻪ دي‪:‬؛‬ ‫ځمکني توکي‪ :‬دا ﻫغﻪ ډول ﻣحصﻮﻻت دي چ‪ ３‬ﻻ صﻨعتﻲ شﻮي ﻧﻪ وي او خام تﻮکﻲ ﻫﻢ ورتﻪ‬ ‫وﻳل کﻴ‪８‬ي ﻟکﻪ ﻣاﻟﻮچ چ‪ ３‬پﻪ تصﻮﻳر ک‪＊ ３‬کاري‪.‬؛‬ ‫ﻧﻴﻢ صﻨعتﻲ شﻮي تﻮکﻲ‪ :‬ﻫغﻪ ‪＄‬ﻤکﻨﻲ تﻮکﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ باﻧدې کار شﻮي وي او ب‪ ３２‬او‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻰ ﻳ‪ ３‬بدﻟﻮن ﻣﻮﻧدﻟﻰ وي ﻟکﻪ رخت چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣاﻟﻮچﻮ ＇خﻪ جﻮړشﻮى دى‪.‬‬ ‫‪163‬‬

‫وروستﻰ ﻣحصﻮل ‪ :‬ﻫغﻪ ﻣﻮاد ﻳا ﻣحصﻮﻻت چ‪！ ３‬ﻮل صﻨعتﻲ او تﻮﻟﻴدي پ‪７‬اووﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ت‪５‬ر ک‪７‬ي وي‬ ‫ﻟکﻪ ﻫغﻪ دسﻤاﻟﻮﻧﻪ او جاﻣ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ！ﻮکر ＇خﻪ جﻮړ شﻮي دي او پﻪ اﻧ‪％‬ﻮر ک‪＊ ３‬کاري‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ شﻠﻤﻪ پﻴ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د اجﻨاسﻮ او ﻣحصﻮﻻتﻮ ﻟﻴ‪８‬دول د پخﻮا پﻪ پرتﻠﻪ ډﻳر ارزاﻧﻪ او اساﻧﻪ‬ ‫شﻮل‪ ،‬د ﻧ‪７‬ۍ د بﻴﻼبﻴﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬سﻮدا‪－‬ري ﻫﻢ ﻻزﻳات ارز＊ت ﻣﻮﻧدﻟﻰ دى چ‪ ３‬دا پﻪ خپﻠﻪ د‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮال کﻴدو ‪ Globalization‬ﻳﻮ ﻣﻬﻢ شکل دى‪.‬‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮال کﻴدل ﻳا ‪－‬ﻠﻮباﻟﻴزﻳشﻦ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ د پرﻣختﻴا او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ﻟﻪ أسﻴا ＇خﻪ د اروپا خﻮاتﻪ‬ ‫د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ د تراﻧسپﻮرت د زﻳاتﻴدو ﻻﻣل شﻮى ده‪ .‬پﻪ دې وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ سﻮدا‪－‬ري ډﻳره‬ ‫فعاﻟﻪ شﻮې ده‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د أسﻴا ﻟﻮﻳدﻳ‪ ３％‬ﻧ‪７‬ۍ ترﻣﻨ‪ ＃‬سﻮدا‪－‬ري ډﻳره پرﻣخ تﻠﻠ‪ ３‬ده‪ .‬ﻟکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪３‬‬ ‫پﻪ اﻧ‪％‬ﻮر ک‪＊ ３‬کاري د اسﻴا سﻮدا‪－‬ري بﻪ پﻪ راتﻠﻮﻧکﻰ ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻪ ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬سره ﻻزﻳاتﻪ شﻲ‪ ،‬دا ﻟﻪ دې‬ ‫کبﻠﻪ چ‪ ３‬اوس د اروپا پﻪ پرتﻠﻪ پﻪ اسﻴا ک‪ ３‬د کار‪－‬راﻧﻮ ﻣزد ډﻳر ﻟ‪８‬دى‪ ،‬ﻧﻮ‪＄‬کﻪ د زﻳاترو اروپاﻳﻲ شرکتﻮﻧﻮ‬ ‫＇اﻧ‪ ３／‬او استازي پﻪ أسﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬کارکﻮي او صﻨعتﻲ شﻮي ﻣحصﻮﻻت ﻟﻪ اسﻴا ＇خﻪ ﻟﻮﻳدﻳ‪３％‬‬ ‫ﻧ‪７‬ۍ تﻪ‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا اروپاتﻪ استﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫اوس ختﻴ‪％‬ﻪ اروپا ﻫﻢ د اقتصادي او د سﻮدا‪－‬رﻳزې ودې پﻪ حال ک‪ ３‬ده او ﻟﻪ أسﻴا ＇خﻪ بﻪ ډﻳر صادرات‬ ‫ترﻻسﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫سره د دې چ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ سﻮدا‪－‬ري د خﻠکﻮ داړتﻴاوو د پﻮره کﻴدو او د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د پرﻣخت‪ ，‬ﻻﻣل کﻴ‪８‬ي‬ ‫او د خﻠکﻮ د ژوﻧد د کچ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮړﻳدو ک‪ ３‬ﻣﻬﻢ ارز＊ت ﻟري‪ ،‬خﻮ د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮﻳﻮ ستﻮﻧزو د راپﻴداکﻴدﻟﻮ‬ ‫ﻻﻣل ﻫﻢ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ دغﻪ ستﻮﻧزو ＇خﻪ ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬د تراﻧسپﻮرت ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د چاپ‪５‬رﻳال کک‪７‬تﻴا ده د تراﻧسپﻮرت‬ ‫پﻪ زﻳاتﻴدو سره ورځ پﻪ ورځ د ژوﻧد چاپ‪５‬رﻳال اغﻴزﻣﻦ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د اقﻠﻴﻢ د بدﻟﻮن‪ ،‬د ترافﻴک د ډﻳرې ‪３２－‬‬ ‫‪－‬ﻮ‪ ３１‬او د ﻧاوړه غ‪ ８‬زوږ او شﻮر ﻣاشﻮر ﻻﻣل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮ‪－‬ﻪ وﻳﻼى شﻮ چ‪ ３‬سﻮدا‪－‬ري د و‪７－‬و او ！ﻮﻟﻨﻮ د اقتصاد پﻪ پﻴاوړتﻴا ک‪ ３‬ﻟﻮى ارز＊ت ﻟري او د در‪４‬ﻢ‬ ‫سکتﻮر ﻳعﻨ‪ ３‬خدﻣاتﻮ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪ .‬پﻪ ﻧﻨﻨ‪ ９‬ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د خﻠکﻮ د ژوﻧد کچﻪ اوچتﻪ ده چ‪３‬‬ ‫د ﻫغﻮ زﻳات شﻤ‪５‬ر و‪７－‬ي د خدﻣاتﻮ پﻪ سکتﻮر ک‪ ３‬بﻮخت دي‪ ،‬د ژوﻧد کچﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ اوچتﻪ ده‪.‬‬ ‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬

‫د ﻟﻮست ﻣتﻦ او تصﻮﻳروﻧﻪ ورو وﻟﻮﻟئ او د ستﻮﻧزﻣﻨﻮ ！کﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻟﻪ ＊ﻮوﻧکﻲ ＇خﻪ پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ئ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‪:‬‬

‫‪ .١‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال کﻴدل ﻳا ‪－‬ﻠﻮباﻟﻴزﻳشﻦ ﻟﻪ سﻮدا‪－‬رۍ سره ＇ﻪ اړﻳک‪ ３‬ﻟري؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ اﻫﻤﻴت پﻪ ＇ﻪ ک‪ ３‬دى؟‬ ‫‪ .٣‬ستاسﻮ ﻟﻪ ﻧظره کﻮم ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ سﻮدا‪－‬رۍ ک‪ ３‬ډﻳره برخﻪ ﻟري؟‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‬

‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ او د ﻧﻮﻣﻮړي ارز＊ت پﻪ ﻫکﻠﻪ د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ سرچﻴﻨﻮ ＇خﻪ پﻪ ‪ ３＂－‬اخﻴستﻨ‪ ３‬ﻳﻮ‬ ‫ﻣخﻴزه ﻣقاﻟﻪ وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪164‬‬

‫اووه څلويښتم لوست‬

‫‪ ٢،٧‬نړيواله سوداګري‬ ‫الف ـ د سوداګريزو راکړو ورکړو حجم‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬

‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫‪ -٩٤‬شکل‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫د جدي کر＊ﻪ‬

‫ﻧﻮم (ﻟﻨ‪６‬ﻳز) ‪ -‬د تاسﻴس کال‬ ‫اد ﻻتﻴﻨی اﻣرﻳک‪ ３‬د ‪６－‬و ﻣرستﻮ اتحادﻳﻪ‬ ‫(‪1980- )LAIA‬م‬

‫د اسﻴا ‪ -‬پاسفﻴک اقتصادي ‪ ６－‬کار‬ ‫(‪1989 )APEC‬م‬

‫د ﻣرکزی اﻣرﻳک‪ ６－ ３‬بازار (‪١٩٦٠ -)CACM‬م‬ ‫د اقتصادي ‪ ６－‬کار او د دې ﻟپاره سازﻣان (‪١٩٨٥ - )ECO‬م‬ ‫د اقتصادي ‪ ６－‬کار ﻟپاره سازﻣان (‪١٩٧٥ - )ECOWAS‬م‬ ‫(‪١٩٧٩ - )SADC‬م‬ ‫د ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻲ افرﻳقا اقتصادي ！ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫(‪ ١٩٧٩ - )SADC‬م‬ ‫د جﻨﻮبﻲ افرﻳقا پرﻣختﻴاﻳﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ‬

‫د گ‪ ６‬کار ﻧقشﻪ ‪II‬‬

‫د ﻟﻮست ﻧقشﻮ او تصﻮﻳروﻧﻮ تﻪ و‪－‬ﻮرئ د ﻧ‪７‬ۍ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ او کﻮﻣ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ سﻮدا‪－‬رۍ‬ ‫ک‪ ３‬ډﻳره برخﻪ ﻟري؟‬ ‫د سﻮدا‪－‬رﻳزو جﻨسﻮﻧﻮ ډﻳره زﻳاتﻪ راک‪７‬ه ورک‪７‬ه د پرﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ترسره کﻴ‪８‬ي‪ .‬داس‪ ３‬وﻳل کﻴ‪８‬ي‬ ‫چ‪＇ ３‬ﻮﻣره ﻳﻮه سﻴﻤﻪ پرﻣختﻠﻠ‪ ３‬وي‪ ،‬ﻫﻮﻣره ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ سﻮدا‪－‬رۍ او تراﻧسپﻮرت ک‪ ３‬وﻧ‪６‬ه زﻳاتﻪ وي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ شکل ک‪＊ ３‬کاري د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ سﻠﻮک‪ ٢٠ ３‬ب‪６‬اى ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ سﻠﻮک‪٧٥ ３‬‬ ‫عاﻳدات‪ ،‬پﻪ سﻠﻮک‪ ٨٥ ３‬صادرات او پﻪ سﻠﻮک‪ ٧٥ ３‬د تﻠﻴفﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﻴﻨﻮﻧﻪ پﻪ واک ک‪ ３‬ﻟري‪ ،‬پﻪ داس‪ ３‬حال‬ ‫ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ سﻠﻮک‪ ٢٠ ３‬ب‪５‬ﻮزﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د ﻧ‪７‬ۍ ﻳﻮازې پﻪ سﻠﻮک‪ ３‬ﻳﻮ عاﻳدات‪ ،‬پﻪ سﻠﻮک‪ ３‬ﻳﻮ صادرات‬ ‫او پﻪ سﻠﻮک‪ ١،٥ ３‬د ！ﻴﻠ‪５‬فﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﻴﻨﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ ب‪５‬ﻮزﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پخﻮا ﻳﻮازې د خاﻣﻮ ﻳا ‪＄‬ﻤکﻨﻴﻮ تﻮکﻮ ﻟﻪ‬ ‫صادروﻟﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ＇ﻪ پﻴس‪ ３‬ترﻻسﻪ کﻮﻟ‪ ،３‬خﻮ ب‪６‬اﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د صﻨعتﻲ ـ پخﻮ جﻨسﻮﻧﻮ ﻟﻪ پ‪５‬رودﻟﻮ ＇خﻪ‬ ‫‪＂－‬ﻪ ترﻻسﻪ کﻮﻟﻪ‪ ،‬خﻮ دغﻪ کار د ﻧ‪７‬ۍ د بﻴﻮزﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ زﻳان و دا‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬د خاﻣﻮ ﻳا ‪＄‬ﻤکﻨﻴﻮ تﻮکﻮ ﻟﻪ‬ ‫خر＇ﻼو ＇خﻪ ډﻳرې ﻟ‪８‬ې پﻴس‪ ３‬پﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ‪ .‬پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬پرﻣختﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻢ ﻫ（ﻪ کﻮي‬ ‫چ‪ ３‬د خپﻠﻮ صادراتﻲ ﻣاﻟﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر زﻳات ک‪７‬ي او اوس ﻳﻮ زﻳات شﻤ‪５‬ر پرﻣختﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ خپل صﻨعتﻲ‬ ‫ﻣحصﻮﻻت ﻟکﻪ جاﻣ‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا وساﻳل او ﻧﻮر صادروي‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ پرﻣختﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ داﻫ（ﻪ ﻫﻢ کﻮي‬ ‫چ‪ ３‬خپل ‪＄‬ﻤکﻨﻲ ﻳا خام تﻮکﻲ پﻪ خپﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬صﻨعتﻲ اوبﻴاﻳ‪ ３‬صادر ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪165‬‬

‫پﻪ سﻠﻮ ک‪ ٢٠ ３‬بﻴﻮزﻟﻮ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ وﻧ‪６‬ه‬

‫پﻪ سﻠﻮ ک‪ ３‬د ‪ ٢٠‬ب‪６‬اﻳﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫وﻧ‪６‬ه‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ اقتصاد ک‪３‬‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ صادراتﻮ ک‪３‬‬

‫د تﻴﻠفﻮن کر＊‪３‬‬

‫‪ -٩٥‬شکل‪ :‬پﻪ اقتصاد‪ ،‬صادراتﻮ او د تﻴﻠفﻮن پﻪ کر＊ﻮ ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د ب‪６‬اﻳﻮ او ب‪５‬ﻮزﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ وﻧ‪６‬ه‪.‬‬

‫‪166‬‬

‫‪ -٩٦‬شکل‪ :‬پﻪ بﻨگﻠﻪ دﻳش ک‪ ３‬د کﻨفﻮ بازار‬

‫‪ -٩٧‬شکل‬ ‫‪167‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬د ﻟﻮست ﻧقشﻪ دې پﻪ ‪＄‬ﻴر سره و‪－‬ﻮري او ﻻﻧدﻳﻨﻲ فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ دې ترسره‬ ‫ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪١‬ـ د ورﻳجﻮ پﻪ تﻮﻟﻴد او سﻮدا‪－‬رۍ ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ کﻮﻣ‪ ３‬دوه سﻴﻤ‪ ３‬ډﻳره برخﻪ ﻟري او پﻪ دغﻮ دوو سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫ورﻳجﻮ ！ﻮل تﻮﻟﻴد پﻪ ‪ ٢٠٠٥‬م کال ک‪＇ ３‬ﻮ ﻣﻴﻠﻴﻮن ！ﻨﻪ وو؟‬ ‫‪٢‬ـ کﻮﻣﻮ دوو سﻴﻤﻮ پﻪ ‪ ٢٠٠٥‬م کال ک‪ ３‬د غﻨﻤﻮ ﻳﻮ برابر تﻮﻟﻴد درﻟﻮد او د کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د ﻫغﻮ‬ ‫سﻮدا‪－‬ري د اوبﻮ ﻟﻪ ﻻرې ترسره کﻴده؟‬ ‫‪٣‬ـ پﻪ ﻫﻤدې کال ک‪ ３‬کﻮﻣﻮ دوو سﻴﻤﻮ ډﻳر زﻳات کبان تﻮﻟﻴد ک‪７‬ي وو او اﻧدازه ﻳ‪＇ ３‬ﻮﻣره وه؟‬ ‫‪٤‬ـ ستاس‪ ３‬پﻪ فکر د ﻧ‪７‬ۍ کﻮﻣﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ د خﻮراکﻲ تﻮکﻮ د تﻮﻟﻴد ﻟﻪ پﻠﻮه د ﻧ‪７‬ۍ تر ！ﻮﻟﻮ ب‪５‬ﻮزﻟﻪ سﻴﻤﻪ ده او‬ ‫ﻻﻣل ﻳ‪＇ ３‬ﻪ دى؟‬

‫؟‬

‫پوښتنې‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ب‪５‬ﻮزﻟﻮ ﻳا پرﻣختﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پخﻮا ＇ﻪ ډول تﻮکﻲ صادرول؟‬ ‫‪٢‬ـ ستاس‪ ３‬ﻟﻪ ﻧظره د ﻧ‪７‬ۍ کﻮم ب‪６‬اى ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پﻪ سﻮدا‪－‬رۍ ک‪ ３‬ډﻳره وﻧ‪６‬ه ﻟري؟‬ ‫‪٣‬ـ د کﻮم ډول ﻣحصﻮﻻتﻮ صادرول ډﻳره ‪＂－‬ﻪ ﻟري؟ خام کﻪ صﻨعتﻲ شﻮي تﻮکﻲ‪ ،‬وﻟ‪３‬؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫ددغﻪ ﻟﻮست ﻣتﻦ او ﻧقش‪ ３‬و‪－‬ﻮرئ‪ ،‬د ﻫغﻮ ﻣﻬﻢ ！کﻲ زده ک‪７‬ئ او کﻪ ستﻮﻧزې ﻳا پﻮ＊تﻨ‪ ３‬وي ﻫغﻪ پﻪ بل‬ ‫ساعت ک‪ ３‬ﻟﻪ خپل ＊اغﻠﻲ ＊ﻮوﻧکﻲ ＇خﻪ وپﻮ＊تئ‪.‬‬

‫‪168‬‬

‫اته څلويښتم لوست‬

‫ب ـ آزادې سوداګريزې سيمې او دهغو مفهوم‬ ‫‪ -٩٨‬شکل‬

‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ‪G٨‬‬

‫ﻟﻨ‪６‬ﻳز او د تاسﻴس کال‪١٩٨٥‬‬ ‫د اروپا اتحادﻳﻪ(‪١٩٧٥)E٤‬م‬ ‫د ‪ ACP‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ارز＊تﻤﻦ اړﻳک‪)E٤(３‬‬ ‫د کﻨفﻮ صادرووﻧکﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سازﻣان(‪)QpEC‬‬ ‫د سﻬﻴﻠﻲ اسﻴا د سﻴﻤﻪ ﻳﻴزې سرست‪ ３‬اتحادﻳﻪ(‪١٩٦٠)SAARC‬‬ ‫ﻟﻮدﻳ‪％‬ﻪ اتحادﻳﻪ(‪١٩٨٩ )Am٤‬‬ ‫د شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا د خپﻠﻮاک‪ ３‬سﻮداگرى ﻣﻮافقتاﻧﻤﻪ (‪١٩٤٤ )NAFTA‬‬

‫د گ‪ ６‬کار ﻧقشﻪ‬

‫د (‪６－‬کار) پﻪ ‪ I‬او ‪ I I‬ﻧقشﻮ ک‪ ３‬کﻮم سازﻣاﻧﻮﻧﻪ او اقتصادي ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬تر سترگﻮ کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬أزاده سﻮدا‪－‬ري ترسره کﻴ‪８‬ي او د أزاد بازار سﻮدا‪－‬رﻳز سﻴاست‬ ‫ﻳ‪ ３‬غﻮره ک‪７‬ى‪ ،‬د أزادو سﻮدا‪－‬رﻳزو سﻴﻤﻮ ﻣفﻬﻮم ﻟري‪ ،‬خﻮپﻪ حقﻴقت ک‪ ３‬ازاده سﻮدا‪－‬ري ﻫغﻪ سﻮدا‪－‬ري او‬ ‫راک‪７‬ه ورک‪７‬ه ده چ‪ ３‬پرتﻪ ﻟﻪ ﻫر ډول پﻮﻟ‪ ３‬او خﻨ‪＇ ６‬خﻪ ترسره شﻲ‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ کﻮرﻧ‪ ９‬سﻮدا‪－‬ري ﻣعﻤﻮﻻ اًپﻪ‬ ‫أزاد ډول پرﻣخ ‪＄‬ﻲ‪ ،‬خﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ سﻮدا‪－‬ري د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر خﻨ‪６‬وﻧﻮ اوپﻮﻟﻮ سره ﻣخاﻣخ ده ﻟکﻪ‪－ :‬ﻤرکﻲ ﻣاﻟﻴات‪،‬‬ ‫سرحدي ﻣقررات او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫د أزادې سﻮدا‪－‬رۍ ﻧظرﻳﻪ پر دې بﻨس＀ وﻻړه ده چ‪ ３‬سﻴاسﻲ او ﻧﻮر ﻧا طبﻴعﻲ ﻣقررات د ﻧ‪７‬ۍ د بﻴﻼبﻴﻠﻮ سﻴﻤﻮ‬ ‫ترﻣﻨ‪ ＃‬سﻮدا‪－‬ري او راک‪７‬ه ورک‪７‬ه ﻣحدوده ﻧﻪ ک‪７‬ي‪ ،‬ازاده سﻴاﻟﻲ وشﻲ‪ ،‬ﻫره سﻴﻤﻪ او برخﻪ دې د ﻫغﻮ جﻨسﻮﻧﻮ‬ ‫او ﻣاﻟﻮﻧﻮ پﻪ تﻮﻟﻴد ک‪ ３‬تخصص ترﻻسﻪ ک‪７‬ي کﻮم چ‪ ３‬دوى ﻳ‪ ３‬د ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ پرتﻠﻪ اساﻧﻪ او ارزاﻧﻪ تﻮﻟﻴدوﻻى‬ ‫شﻲ اوپﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ د تﻮﻟﻴدي سﻴﻤﻮ ﻳﻮ ډول طبﻴعﻲ غﻮره کﻮل او و‪４‬ش راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴ‪８‬ي او د جﻨسﻮﻧﻮ اخ‪５‬ستﻮﻧکﻲ‬ ‫کﻮﻻى شﻲ د خپﻠ‪ ３‬اړتﻴا وړ جﻨسﻮﻧﻪ ارزاﻧﻪ او پﻪ ＊ﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ترﻻسﻪ ک‪７‬ي‪،‬‬ ‫خﻮ د ﻧ‪７‬ۍ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د خپﻠﻮ ﻣﻠﻲ صﻨاﻳعﻮ د ﻣﻼت‪ ７‬او پﻴاوړتﻴا پﻪ خاطر او د خپﻠﻮ داخﻠﻲ تﻮﻟﻴداتﻮ د ＊ﻪ کﻮﻟﻮ پﻪ‬ ‫خاطر ﻳﻮ ډول ‪＄‬اﻧ‪７／‬ى ‪－‬ﻤرکﻲ ﻣاﻟﻲ او سﻮدا‪－‬رﻳز سﻴاست غﻮره کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ﻟکﻪ د اروپاﻳﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ شان د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د غ‪７‬و ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬سﻮدا‪－‬ري پرتﻪ ﻟﻪ ‪－‬ﻤرکﻲ‬ ‫او سرحدي ﻣحدودﻳتﻮﻧﻮ ＇خﻪ پرﻣخ ‪＄‬ﻲ‪:‬‬ ‫ج ـ د سوداګريزو سيمووېش‪:‬‬

‫ﻟکﻪ چ‪ ３‬ﻣخک‪ ３‬ﻫﻢ ووﻳل شﻮل‪ ،‬پﻪ شﻠﻤﻪ پﻴ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د سﻮدا‪－‬رﻳزو ﻣاﻟﻮﻧﻮ ﻟﻴ‪８‬دول أساﻧﻪ او ارزاﻧﻪ شﻮل‪ ،‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پﻪ سﻮدا‪－‬رﻳزو ！ﻮﻟﻨﻮ او سازﻣاﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ د بل تر＇ﻨ‪ ６－ ，‬کار کﻮي او ﻫغﻪ خﻨ‪６‬وﻧﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫‪169‬‬

‫سﻮدا‪－‬رۍ د پرﻣخت‪ ，‬ﻣخﻪ ﻧﻴسﻲ‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي‪ .‬سﻮدا‪－‬ري پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪３‬‬ ‫ﻟﻮړ ارز＊ت ﻣﻮﻣﻲ او ＇ﻪ ﻧا＇ﻪ د ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫！ﻮﻟ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬اوس پﻪ سﻮدا‪－‬رۍ ک‪３‬‬ ‫وﻧ‪６‬ه اخﻠﻲ‪ .‬خﻮ بﻴاﻫﻢ د ﻧ‪７‬ۍ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ سﻮدا‪－‬رۍ ک‪ ３‬د ﻧﻮرو‬ ‫پﻪ پرتﻠﻪ زﻳاتﻪ برخﻪ ﻟري چ‪ ３‬پﻪ دې‬ ‫ک‪ ３‬ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻪ اروپا‪ ،‬شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا‪ ،‬د‬ ‫اسﻴا ختﻴ‪ ＃‬او جﻨﻮب ختﻴ‪ ،＃‬فارس‬ ‫د خﻠﻴج ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ ،‬پخﻮاﻧﻰ شﻮروي‬ ‫‪ -٩٩‬شکل‬ ‫اتحاد او ختﻴ‪％‬ﻪ اروپا د ﻳادوﻟﻮ وړ‬ ‫ده چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ډﻳرې ﻟﻮﻳ‪ ３‬او ﻣﻬﻤ‪３‬‬ ‫سﻮدا‪－‬رﻳزې سﻴﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ي دي‪.‬‬

‫جﻨﻮب ختﻴ‪％‬ی‬ ‫آسﻴا‬

‫شﻤاﻟﻰ اﻣرﻳﻜا‬ ‫‪1173‬‬

‫ختﻴزه اروپا او پخﻮاﻧﻰ شﻮروى اتحاد‬

‫جﻨﻮبﻰ اﻣرﻳﻜا‪245‬‬ ‫ﻟﻮﻳ‪％‬ﻪ اروپا‬ ‫‪٥٣٧٢‬‬

‫د خﻠﻴج ﻫﻴﻮادوﻧﻪ‬ ‫‪346‬‬ ‫اﻓرﻳﻘا‬ ‫‪206‬‬

‫پﻪ ‪ ٢٠٠٣‬م کال ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻴﻠﻴارد ﻳﻮرو باﻧدې‬ ‫د تجارتﻲ ترافﻴک ﻣجﻤﻮعﻲ ارقام‬

‫‪4000‬‬ ‫د سﻴﻤﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬سﻮدا‪－‬رﻳز بﻬﻴر پﻪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴارد ﻳﻮرو‬ ‫‪10‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪500‬‬

‫‪2000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪200‬‬ ‫پﻪ تجارتﻲ ترافﻴک ک‪ ３‬وﻧ‪６‬ه‬ ‫پﻪ خپل زون ک‪ ３‬دﻧﻨﻪ‬ ‫ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ سره‬

‫د تجارتﻲ ترافﻴک ﻧقشﻪ‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ (د تجارتﻲ ترافﻴک) ﻧقشﻪ دې وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻻﻧدﻳﻨ‪ ９‬دﻧدې دې ترسره او د خپل کار‬ ‫پاﻳﻠ‪ ３‬دې ﻟﻪ خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ سره ‪６－‬ې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ .١‬پﻪ ﻧقشﻪ ک‪＇ ３‬ﻮ ﻣﻬﻤ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رﻳزې سﻴﻤ‪－ ３‬ﻮرئ؟ د ﻫغﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬پﻪ ‪ ٢٠٠٣‬م کال ک‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ډﻳر ﻟﻮى سﻮدا‪－‬رﻳز ترافﻴک ﻟﻴدل کﻴ‪８‬ي او ارز＊ت ﻳ‪＇ ３‬ﻮ ﻣﻠﻴارده‬ ‫ﻳﻮروتﻪ رسﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ .٣‬پﻪ ﻫﻤدې کال ک‪ ３‬د کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ډﻳر زﻳات سﻮدا‪－‬رﻳز ﻣاﻟﻮﻧﻪ وړل راوړل شﻮي دي او د ﻫغﻮ ！ﻮﻟﻪ بﻴﻪ ＇ﻮ‬ ‫ﻣﻠﻴارده ﻳﻮرو شﻮې وه؟‬ ‫‪٤‬ـ پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ سﻮدا‪－‬رۍ ک‪ ３‬د خﻠﻴج او افرﻳقاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ وﻧ‪６‬ه پرتﻠﻪ ک‪７‬ئ او د ﻫغﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬تﻮپﻴر تﻮضﻴح ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫؟‬ ‫پوښتنې‬ ‫‪١‬ـ د ﻳﻮ ＇ﻮ ﻣﻬﻤﻮ سﻮدا‪－‬رﻳزو سﻴﻤﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ د ﻧ‪７‬ۍ د کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ډﻳر زﻳات سﻮدا‪－‬رﻳز ﻣاﻟﻮﻧﻪ ﻟﻴ‪８‬دول کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪٣‬ـ وﻟ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ سﻮدا‪－‬رۍ ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پرﻣختﻠﻠﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻣﻬﻤﻪ وﻧ‪６‬ه ﻟري؟‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫د دغﻪ ﻟﻮست ‪ I‬او ‪ I I‬د ‪ ６－‬کار ﻧقش‪ ３‬وﻟﻮﻟئ‪ ،‬اقتصادي ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬او سازﻣاﻧﻮﻧﻪ د ﻫغﻮ ﻟﻪ اړوﻧده ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره ﻟ‪５‬ست‬ ‫ک‪７‬ئ او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ وﻟﻴکئ چ‪ ３‬افغاﻧستان د کﻮﻣﻮ اقتصادي سازﻣاﻧﻮﻧﻮ غ‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫‪170‬‬

‫نهه څلويښتم لوست‬

‫د ـ د نړيوالې سوداګرۍ سازمان‬

‫غ‪７‬ي‬

‫سازﻣان سره د ﻣرست‪ ３‬او پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬د غ‪７‬ﻳتﻮب ﻟپاره د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ رابﻠل‬ ‫پﻪ ‪ ٢٠٠٥‬م کال ک‪ ３‬فعاﻟ‪ ３‬خبری‬ ‫پﻪ ‪ ٢٠٠٣‬او ‪ ٢٠٠٤‬ک‪ ３‬د فعاﻟﻮ خبرو ﻧشتﻮاﻟی‬ ‫د خبرو ﻧشتﻮاﻟی ﻳا ﻟﻪ درﻳﻮ کاﻟﻮ ＇خﻪ خبرو‬

‫ﻟﻪ (‪ )WTO‬سره‬ ‫ﻣرستﻪ ﻧﻪ کﻮل‬

‫(تاسﻴس د ‪ ١٩٩٥‬م د جﻨﻮرۍ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧﻴ＂ﻪ‬ ‫د تاسﻴس ﻟﻪ وختﻪ پﻪ سازﻣان ک‪ ３‬غ‪７‬ﻳتﻮب‬ ‫ﻫغﻮی چ‪ ３‬وروستﻪ ﻳ‪ ３‬غ‪７‬ﻳتﻮب ﻣﻨﻠی دی‬

‫باﻳد زﻳات‪ ３‬خبری پﻴل شﻲ‬

‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮال سﻮدا‪－‬رۍ سازﻣان (‪)WTO‬‬

‫‪ -١٠٠‬شکل‬ ‫وﻟ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ د سازﻣان جﻮړوﻟﻮتﻪ اړتﻴا درﻟﻮده؟‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮال سﻮدا‪－‬رﻳز سازﻣان (‪ WTO( World Trade Organization‬د ‪ ١٩٩٥‬م کال د جﻨﻮري پﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧﻴ＂ﻪ جﻮړ او ﻣرکزي دفتر ﻳ‪ ３‬پﻪ ژﻳﻨﻮ ک‪ ３‬دى‪ .‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ سازﻣان (‪ )WTO‬ﻟﻪ جﻮړﻳدو ＇خﻪ‬ ‫ﻣخک‪ ３‬د ‪ )General Agreement on Tariffs and Trade )GATT‬ﻳاد سﻮدا‪－‬ري او ‪－‬ﻤرکﻲ‬ ‫تعرفﻮ د عﻤﻮﻣﻲ پرﻳک‪７‬ه ﻟﻴک پﻪ ﻧﻮم ﻳﻮ بل ﻣﻮافقﻪ ﻟﻴک پﻪ ‪١٩٤٧‬م ک‪ ３‬پﻪ ژﻳﻨﻮ ک‪ ３‬د ‪ ٢٣‬غ‪７‬ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟﻪ‬ ‫خﻮا ﻻسﻠﻴک شﻮى و چ‪ ３‬وروستﻪ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ سازﻣان د ﻫغﻪ ‪＄‬اى وﻧﻴﻮ‪ .‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ د سازﻣان‬ ‫دﻧدې ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ تﻪ پرﻣختﻴا ورکﻮل‪ ،‬د سﻮدا‪－‬رﻳزو ستﻮﻧزو حل کﻮل او د سﻮدا‪－‬رﻳزو خﻨ‪６‬وﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړل‬ ‫دي‪ .‬دغﻪ سازﻣان د ‪ ١٤٩‬غ‪７‬و او د ‪ ٣٠‬وﻳاړﻟﻲ غ‪７‬و پﻪ ﻟرﻟﻮ سره وکﻮﻻى شﻮل چ‪ ３‬پﻪ ‪٢٠٠٢‬م کال ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د‬ ‫！ﻮﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ پﻪ سﻠﻮک‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ٩٥‬برخﻮ ＇خﻪ استازﻳتﻮب وک‪７‬ي‪ .‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ سازﻣان ﻟﻪ خپﻠﻮ جﻮړﻳدو‬ ‫＇خﻪ شل ﻣﻴاشت‪ ３‬وروستﻪ ‪ ١٢٢‬غ‪７‬ي ﻟرل‪ ،‬خﻮ پﻪ ‪ ٢٠٠٧‬م کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د غ‪７‬و شﻤ‪５‬ر ‪ ١٥٠‬تﻪ ورسﻴد‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ د سازﻣان د جﻮړﻳدو اصﻠﻲ ﻣفکﻮره داده چ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ سﻮدا‪－‬ري د ﻧ‪７‬ۍ د سﻮکاﻟ‪ ９‬د پرﻣخت‪，‬‬ ‫ﻟپاره ﻳﻮه ډﻳره غﻮره ﻻره ده‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ باﻳد د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ ﻟﻪ ﻣخ‪！ ３‬ﻮل خﻨ‪６‬وﻧﻪ ﻟرې شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ پﻪ سازﻣان ک‪ ３‬ﻧﻪ ﻳﻮازې دا چ‪ ３‬د جﻨسﻮﻧﻮ او ﻣاﻟﻮﻧﻮ د سﻮدا‪－‬رۍ پﻪ اړه خبرې او پرﻳک‪７‬ې‬ ‫‪171‬‬

‫کﻴ‪８‬ي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د ﻣﻠکﻴتﻲ حقﻮﻧﻮ او خدﻣتﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻫﻢ خبرې او پرﻳک‪７‬ې کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ د سازﻣان پﻪ داخﻠﻲ جﻮړ＊ت ک‪ ،３‬ددغﻪ سازﻣان غ‪７‬ي د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ د ازادۍ او‬ ‫اساﻧتﻴاوو پﻪ اړه پرﻳک‪７‬ې کﻮي او تصﻤﻴﻢ ﻧﻴسﻲ چ‪ ３‬باﻳد پر ！ﻮﻟﻮ غ‪７‬و ﻳﻮشان تطبﻴق شﻲ‪ .‬ددغﻪ سازﻣان د دفتر‬ ‫تر＇ﻨ‪ ，‬چ‪ ３‬پﻪ ژﻳﻨﻮ ک‪ ３‬دى‪ ،‬ﻳﻮه بﻠﻪ شﻮرا ﻫﻢ شتﻪ چ‪ ３‬د عﻤﻮﻣﻲ شﻮرا (‪ )General Council‬پﻪ ﻧﻮم‬ ‫ﻳادﻳ‪８‬ي‪ .‬دغﻪ شﻮرا د غ‪７‬ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟﻪ سفﻴراﻧﻮ ﻳا استازﻳﻮ ＇خﻪ جﻮړه ده‪.‬ﻟﻪ دې پرتﻪ ＇ﻮ ﻧﻮرې کاري ډﻟ‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫ﻟري ﻟکﻪ د ﻣاﻟﻮﻧﻮ شﻮرا (‪ ،)Goods Council‬د خدﻣتﻮﻧﻮ شﻮرا (‪ )Services Council‬او د عﻠﻤﻲ‬ ‫ﻣﻠکﻴتﻮﻧﻮ شﻮرا (‪ )Intellectual Property Council‬چ‪ ３‬دا ！ﻮل تل پﻪ فعاﻟﻴت او خبرو اترو بﻮختﻲ‬ ‫وي او ددغﻪ سازﻣان د وزﻳراﻧﻮ کﻨفراﻧس تﻪ چ‪ ３‬ﻣعﻤﻮ اًﻻ پﻪ ﻫرو دوو کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ‪＄‬ل داﻳرﻳ‪８‬ي چﻤتﻮاﻟﻰ ﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ پﻪ سازﻣان باﻧدې ﻧﻴﻮک‪ ３‬ﻫﻢ شتﻪ او ﻫغﻪ داچ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬وخت ددغﻪ سازﻣان پرﻳک‪７‬ې د ！ﻮﻟﻮ‬ ‫غ‪７‬و ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ ‪＂－‬ﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا پرﻣختﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پﻪ ډﻳرو ستﻮﻧزو سره کﻮﻻى شﻲ چ‪ ３‬د ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻮ‬ ‫پرﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ بازاروﻧﻮ ک‪ ３‬د خپﻠﻮ ﻣاﻟﻮﻧﻮ د خر＇ﻼو اﻣکاﻧات برابر ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ د سازﻣان ﻧقشﻪ و‪－‬ﻮرئ‪ ،‬ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ د أسﻴا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ د سازﻣان ﻟﻪ جﻮړﻳدو سره سﻢ د ﻫغﻪ غ‪７‬ﻳتﻮب‬ ‫درﻟﻮد؟‬ ‫‪٢‬ـ د افغاﻧستان او د درﻳﻮ ﻧﻮرو ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ چ‪ ３‬پﻪ ژﻳ‪ ７‬رﻧ‪＊ ，‬ﻮدل شﻮي دي ﻧﻮم واخﻠئ او د ﻫغﻮئ درﻳ‪ ＃‬بﻴان‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫؟‬ ‫پوښتنې‪:‬‬ ‫‪١‬ـ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ سازﻣان پﻪ کﻮم کال جﻮړ شﻮ او دﻫغﻪ ﻣرکزي دفتر چﻴری دى؟‬ ‫‪٢‬ـ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ د سازﻣان ﻣﻬﻤ‪ ３‬دﻧدې کﻮﻣ‪ ３‬دي؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ د سازﻣان ﻣثبت او ﻣﻨفﻲ اړخﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫افغاﻧستان پﻪ دې وروستﻴﻮک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ د سازﻣان غ‪７‬ﻳتﻮب ترﻻسﻪ ک‪７‬ى کﻪ ﻧﻪ؟ کﻪ ﻳ‪ ３‬ترﻻسﻪ ک‪７‬ى دى‪،‬‬ ‫＇ﻪ وخت پﻪ کﻮﻣﻮ شراﻳطﻮ؟ پﻪ دې اړه ﻣعﻠﻮﻣات را！ﻮل او پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وواﻳاست‪.‬‬ ‫‪172‬‬

‫پنځوسم لوست‬

‫ګرځندويې (توريزم) او نړيوال اهميت يې‬

‫ﻛﻮرﻳا ‪6.2‬‬

‫اترﻳش ‪9.3‬‬

‫جاپان ‪31.9‬‬

‫تاﻳﻮان ‪ 6.4‬چﻴﻦ ‪ 13.1‬اﻳ＂اﻟﻴا ‪15.7‬‬

‫آﻟﻤان ‪47.8‬‬

‫سﻮﻳ‪６‬ن ‪٨‬‬

‫ﻫاﻟﻨد ‪12.2‬‬

‫بﻠجﻴﻢ او ﻟﻮﻛسﻤبﻮرگ‬ ‫‪10.2‬‬

‫اﻧﮕﻠستان ‪36.3‬‬

‫کاﻧاډا ‪12.1‬‬

‫پﻪ ‪ ٢٠٠٠‬م کال ک‪３‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر ( پﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن تﻨﻮ)‬ ‫‪10-1‬‬ ‫‪25-10‬‬ ‫‪50-25‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪77‬‬

‫سﻮﻳس ‪6.2‬‬

‫ﻓراﻧسﻪ ‪ 17.7‬د اﻣرﻳﻜا ﻣتحده اﻳاﻻت ‪64.5‬‬

‫پﻪ اﻣرﻳکاﻳﻲ ﻣﻴﻠﻴارد ډاﻟرو د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوی‬ ‫(تﻮرﻳزم) ﻟﻪ سرچﻴﻨﻮ ＇خﻪ تر ﻻسﻪ‬ ‫شﻮي عاﻳدات‬ ‫‪ ١٠‬ﻣﻴﻠﻴارده ډاﻟره‬

‫‪ -١٠١‬شکل‪ :‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ د جذب وړ ﻣﻬﻤ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬او پﻪ اﻣرﻳکاﻳﻲ ﻣﻴﻠﻴارد ډاﻟرو باﻧدې پﻪ ‪٢٠٠٢‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ تر ﻻسﻪ شﻮي عﻮاﻳد‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ﻧقش‪ ３‬تﻪ و‪－‬ﻮرئ او وواﻳئ چ‪ ３‬کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ‪ ٢٠٠٢‬م کال ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ＇خﻪ ډﻳر‬ ‫زﻳات عﻮاﻳد ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ وو؟‬ ‫！ﻮل ﻫغﻪ فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬خﻠک ﻳ‪ ３‬د وز‪－‬ارتﻴا پرﻣﻬال ترسره کﻮي او ﻟ‪ ８‬تر ﻟ‪８‬ه ﻟﻪ ﻳﻮې شپ‪ ３‬ور‪＇ ３＄‬خﻪ تر‬ ‫ﻳﻮ کال پﻮرې ﻟﻪ کﻮر＇خﻪ بﻬروي ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳﻲ بﻠل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى (تﻮرﻳست) ﻫغﻪ ＇ﻮک دى‬ ‫چ‪ ３‬د خپل اوسﻴدو ﻟﻪ ‪＄‬اى ＇خﻪ بﻬر کﻮم ＊ار ﻳا ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ کال ＇خﻪ کﻢ او ﻟﻪ ﻳﻮې شپ‪ ３‬ور‪＇ ３＄‬خﻪ‬ ‫د زﻳات وخت ﻟپاره وﻻړشﻲ او ﻣﻮخﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ وز‪－‬ار وخت ک‪ ３‬دﻣﻪ‪－ ،‬ر‪＄‬ﻴدل‪ ،‬سپﻮرت‪ ،‬ﻣذﻫبﻲ فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫عﻠﻤﻲ کتﻨ‪ ３‬او ﻧﻮر وي‪.‬‬ ‫ﻧﻦ ورځ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪－ ３‬ر‪＄‬ﻨدوﻳﻲ پﻪ ﻳﻮ ﻣﻬﻢ صﻨعت او＊تﻲ ده او ＇ﻪ ﻧا＇ﻪ پﻪ ﻫرو پﻨ‪％‬ﻠسﻮ تﻨﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ تﻦ د‬ ‫‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳﻲ پﻪ سکتﻮر ک‪ ３‬کار کﻮي‪ ،‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ﻫر کال پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ٧٠٠ ３‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ تﻨﻪ د خپﻠﻮ رخصتﻴﻮ د‬ ‫ت‪５‬روﻟﻮ پﻪ خاطر بﻬرﻧﻴﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ ‪＄‬ﻲ‪ .‬پﻪ دې وروستﻴﻮ ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ خﻠک پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د پرﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫خﻠک ﻟﻪ پخﻮا ＇خﻪ زﻳات ‪－‬ر‪＄‬ﻲ او د ﻧ‪７‬ۍ ډﻳرو ﻟ‪５‬رې سﻴﻤﻮتﻪ ور‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د ډﻳرو پﻴسﻮ ﻟرل‪ ،‬د‬ ‫ژوﻧد او د دﻣ‪ ３‬او تفرﻳح د وساﻳﻠﻮ ＊ﻪ کﻴدل او د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ د وساﻳﻠﻮ پرﻣخت‪ ，‬دى‪.‬‬ ‫‪173‬‬

‫ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳان ور‪＄‬ﻲ‪ ،‬باﻳد ‪＄‬اﻧ‪７／‬ى پﻪ زړه پﻮرې واﻟﻰ وﻟري او د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ ﻫﻴﻠ‪ ３‬پﻮره‬ ‫ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ زﻳاتره دوﻟتﻮﻧﻪ دا ﻫ（ﻪ کﻮي چ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳﻲ د پراختﻴا او ودې پﻪ‬ ‫خاطر اﻣکاﻧات برابر ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳﻲ عﻤﻮﻣااً اقتصادي او کﻠتﻮري اﻫﻤﻴت ﻟري‪ .‬د ﻫغ‪ ３‬اقتصادي ارز＊ت پﻪ دې ک‪ ３‬دى چ‪ ３‬کﻮﻻى‬ ‫شﻲ ﻟﻪ دوو ﻻرو ＇خﻪ د پرﻣختﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ اقتصادي ودې سره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ـ د عايداتو زياتوالى‪ :‬کﻠﻪ چ‪－ ３‬ر‪＄‬ﻨدوﻳان او سﻴﻼﻧﻴان ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮادتﻪ ور‪＄‬ﻲ‪ ،‬اړ دي چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ د خپﻠﻮ خﻮړو‬ ‫او اوسﻴدﻟﻮ پﻪ خاطر ﻫﻮ！ﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻣﻴﻠﻤستﻮﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬تراﻧسپﻮرت‪ ،‬د سﻴل ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬پارکﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻮ او ﻧﻮروتﻪ‬ ‫پﻴس‪ ３‬ورک‪７‬ي او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر سﻮغاتﻮﻧﻪ او ساﻣاﻧﻮﻧﻪ واخﻠﻲ چ‪ ３‬پرتﻪ ﻟﻪ شکﻪ دﻫﻤاغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ اقتصاد‬ ‫غﻮره اغﻴزه کﻮي‪.‬‬ ‫د کار او بوختيا چمتو کول‪ :‬ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮادتﻪ د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬او د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى د صﻨعت د پرﻣختﻴا‬ ‫پﻪ خاطر باﻳد ډﻳر ＊ﻪ اﻣکاﻧات ﻟکﻪ ﻣﻴﻠﻤستﻮﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻮ！ﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬د اوسﻴدو ‪＄‬اى او ﻧﻮر‪ ،‬د ژوﻧد اساﻧتﻴاوې ﻟکﻪ‬ ‫تراﻧسپﻮرت‪ ،‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻴدو وساﻳط او ﻧﻮر چﻤتﻮ شﻲ‪.‬‬ ‫ددې ﻟپاره چ‪ ３‬دوﻟتﻮﻧﻪ دغﻪ اﻣکاﻧات چﻤتﻮ ک‪７‬اى شﻲ باﻳد پﻪ دغﻮ ！ﻮﻟﻮ برخﻮ ک‪ ３‬کار وشﻲ چ‪ ３‬دا پﻪ خپﻠﻪ‬ ‫د کار د پﻴداکﻴدو ﻟپاره ﻻره اواروي‪.‬‬ ‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻠﻮرو ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د ﻧ‪７‬ۍ د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ﻧقشﻪ و‪－‬ﻮري او د اﻣرﻳک‪ ３‬د ﻟﻮﻳ‪３‬‬ ‫وچ‪ ３‬د ＇ﻠﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ شﻤ‪５‬ر او د ﻫغﻮ کﻠﻨﻲ عﻮاﻳد دې د ﻧقش‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬و！اکﻲ او و دې‬ ‫ﻟﻴکﻲ‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې پﻪ أسﻴاﻳﻲ ＇ﻠﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې پﻪ افرﻳقا او ＇ﻠﻮرﻣﻪ ډﻟﻪ دې پﻪ اروپا ک‪＇ ３‬ﻠﻮر داس‪３‬‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬ﻧ‪ ３＋‬ﻳ‪ ３‬پﻮرتﻪ و＊ﻮول شﻮې وﻟﻴکﻲ او ﻫره ډﻟﻪ دې د خپل کار پاﻳﻠﻪ پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوښتنې‪:‬‬ ‫؟‬ ‫‪١‬ـ کﻮم ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬ﻧﻦ ورځ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬خﻠک ﻟ‪５‬رې ﻟ‪５‬رې سﻴﻤﻮتﻪ تﻮرﻳستﻲ سفر کﻮي او د ﻫغﻮئ شﻤ‪５‬ر تر‬ ‫پخﻮا زﻳات شﻮى دى؟‬ ‫‪٢‬ـ د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى اقتصادي ارز＊ت تﻮضﻴح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدو ﻲ کﻠتﻮري اﻫﻤﻴت پﻪ ＇‪ ﾢ‬ک‪ ３‬دى ؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫ﻟﻪ کتابتﻮن او اﻧ＂رﻧ＀ ＇خﻪ پﻪ کار اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬سره د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ﻣثبت او ﻣﻨفﻲ اړخﻮﻧﻪ پﻪ ﻳﻮه پا‪１‬ﻪ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪174‬‬

‫يو پنځوسم لوست‬

‫الف ـ د نړۍ مهمې ګرځندوى (توريستي) سيمې او هېوادونه‬

‫‪ -١٠٢‬شکل‪ :‬د پارﻳس د ＊ار ﻳﻮه ＇ﻨ‪６‬ه چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ تﻪ ﻟﻪ کﻠتﻮري پﻠﻮه ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی ارز＊ت ﻟري‪.‬‬

‫‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ﻫغ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻳا ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ ور‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ ﻳﻮ＇ﻪ وي چ‪ ３‬د دوى پﻪ خپﻠﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ﻧﻪ وي‪ .‬ﻟﻪ دې‬ ‫اﻣﻠﻪ چ‪！ ３‬ﻮل ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ او ！ﻮﻟ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ﻟپاره ﻳﻮشان او ک＀ ﻣ＀ شراﻳط ﻧﻪ ﻟري او بﻴﻼبﻴل اﻣکاﻧات‬ ‫ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻳﻮه سﻴﻤﻪ د بﻠ‪ ３‬ﻧﻴﻤ‪７／‬تﻴا بشپ‪７‬وي او ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳان ‪＄‬ان تﻪ رابﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ تر اوسﻪ تر ！ﻮﻟﻮ زﻳات ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳان ور‪＄‬ﻲ اروپا او شﻤاﻟﻲ اﻣرﻳکا ده‪.‬‬ ‫ﻳﻮه ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى تﻪ وا！ﻦ د ﻳﻮې تﻮرﻳستﻲ سﻴﻤ‪ ３‬د ！اکﻠﻮ ﻟپاره ډﻳر ﻣﻬﻢ دى‪＇ ،‬ﻮﻣره چ‪ ３‬د تﻮرﻳستﻲ سﻴﻤ‪３‬‬ ‫ﻣﻮقعﻴت ﻟﻴرې وي‪ ،‬ﻫﻮﻣره ﻫﻠتﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳان ﻟ‪ ８‬ور‪＄‬ﻲ‪ .‬زﻳاتره ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳان ﻟﻪ پرﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ وي او‬ ‫پرﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ سفر کﻮي‪ .‬اوس پﻪ پرﻣختﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ تﻮرﻳزم او ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى د پرﻣختﻴا پﻪ حال‬ ‫ک‪ ３‬دى چ‪ ３‬ﻻﻧدﻳﻨﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ورباﻧدې اغﻴزه ﻟري‪.‬‬ ‫‪ .١‬د حﻤل او ﻧقل وده او پراختﻴا‪.‬‬ ‫‪ .٢‬زﻳاتره وخت پرﻣختﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ تﻪ پﻪ زړه پﻮرې وي‪ ،‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬دغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ غﻮره ﻫﻮا‬ ‫او پﻪ زړه پﻮرې طبﻴعت ﻟري‪ ،‬ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا ﻳﻮ ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى پﻪ ﻟ‪ ８‬ﻟ‪＋／‬ت سره ﻫﻠتﻪ خپﻠ‪ ３‬ور‪ ３＄‬ت‪５‬روﻻى شﻲ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬د پرﻣختﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ دوﻟتﻮﻧﻪ ﻫ（ﻪ کﻮي چ‪ ３‬د خپﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د اقتصاد د ودې ﻟپاره پﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳﻲ‬ ‫‪175‬‬

‫سﻴﻤﻮ ک‪＊ ３‬ﻪ واﻟﻰ راوﻟﻲ او د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ پام ورتﻪ را واړوي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ تﻮرﻳستﻲ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬وﻟﻴدل شﻮل‪＊ ،‬کاري چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪３‬‬ ‫تﻮرﻳستﻲ سﻴﻤ‪ ３‬ډﻳرې زﻳات‪ ３‬ډول ډول او ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬دي چ‪ ３‬دﻟتﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮ سره أشﻨا شﻮ‪.‬‬ ‫اروپا‪ :‬ﻣرکزي‪ ،‬جﻨﻮبﻲ او جﻨﻮب ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻪ اروپا د ﻣدﻳتراﻧ‪ ３‬د سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ ‪６－‬ون د ﻧ‪７‬ۍ د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ډﻳرې‬ ‫ﻣﻬﻤ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬دي‪ .‬ددغ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫر کال ﻟﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ＇خﻪ زﻳات شﻤ‪５‬ر ‪ ３＂－‬او ﻟﻮړ عاﻳد ترﻻسﻪ‬ ‫کﻮي‪ .‬د ﻣدﻳتراﻧ‪ ３‬د سﻤﻨدر‪－‬ﻲ ﻟﻤر ﻟروﻧک‪ ３‬غاړې او پﻪ زړه پﻮرې ﻫﻮا پﻪ اوړي ک‪ ３‬د ﻻﻣبﻮ‪ ،‬ﻣﻮ！ر ‪＄‬غﻠﻮﻟﻮ‪،‬‬ ‫سپﻮرتﻲ راز راز ﻟﻮبﻮ او د أس ‪＄‬غﻠﻮﻟﻮ ﻟپاره ډﻳره غﻮره ده‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ﻟﻮى تارﻳخﻲ ＊اروﻧﻪ ﻟکﻪ پارﻳس‪ ،‬ﻟﻨدن‪،‬‬ ‫روم‪ ،‬ﻣادرﻳد او د أﻟﻤان او ﻫاﻟﻨ‪ ６‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ＊اروﻧﻪ او ﻧﻮر د تﻴاتروﻧﻮ‪ ،‬سﻴﻨﻤا‪－‬اﻧﻮ او ﻫﻨري ﻧﻨدارو‪ ،‬ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻮ‪،‬‬ ‫تارﻳخﻲ وداﻧﻴﻮ‪ ،‬پﻪ زړه پﻮرې پارکﻮﻧﻮ او د ﻣﻮسﻴقﻲ جشﻨﻮﻧﻮ ﻟﻪ پﻠﻮه‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا پﻪ اوړي ک‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ او‬ ‫سﻴﻼﻧﻴاﻧﻮ ﻟپاره ډﻳر پﻪ زړه پﻮرې دي او د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ﻫر ‪－‬ﻮټ ＇خﻪ ورتﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳان ور‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د اترﻳش او سﻮﻳس ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د اﻟپ د غروﻧﻮ پﻪ ﻟ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ژﻣﻨﻴﻮ سپﻮرتﻮﻧﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د ډﻳر غﻮره خدﻣتﻮﻧﻮ‬

‫‪ -١٠٣‬شکل‪ :‬پﻪ ﻳﻮه ساحل ک‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ او ﻫغﻮی تﻪ د اساﻧتﻴاوو تصﻮﻳر‬ ‫‪176‬‬

‫او اســاﻧتﻴاوو پﻪ ﻟرﻟﻮ ســره پﻪ اروپا‬ ‫کــ‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨــدوى ﻣﻬــﻢ ژﻣﻨــﻲ‬ ‫ﻣرکزوﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫آســيا‪ :‬دغــﻪ ﻟﻮﻳﻪ وچــﻪ چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫حقﻴقــت کــ‪ ３‬د ﻟﻮﻳــﻮ دﻳﻨﻮﻧــﻮ او‬ ‫تﻤدﻧﻮﻧــﻮ زاﻧ‪／‬ــﻮ د ه پــﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪３‬‬ ‫د ‪－‬ر‪＄‬ﻨــدوى ﻟپاره غﻮره ســﻴﻤ‪３‬‬ ‫ﻟــري‪ .‬ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬ختﻴــ‪ ＃‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪３‬‬ ‫ﻣذﻫبﻲ تﻮرﻳســتﻲ ﻟﻮﻳﻪ ســﻴﻤﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻣک‪ ３‬ﻣعظﻤ‪ ３‬تﻪ د حج پرﻣﻬال د‬ ‫ﻧ‪７‬ۍ ډﻳر زﻳات حاجﻴان او زﻳارت‬ ‫کﻮوﻧکﻲ ور‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ چﻴﻦ‪،‬‬ ‫ترکﻴﻪ‪ ،‬اﻧدوﻧﻴزﻳا‪ ،‬ﻫﻨد او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻢ د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى د پﻪ‬ ‫زړه پﻮرې ســﻴﻤﻮ پﻪ ﻟرﻟﻮ ســره ﻫر‬ ‫کال د ﻧــ‪７‬ۍ د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ پاﻣﻠرﻧﻪ‬ ‫‪ -١٠٤‬شکل‪ :‬پﻪ ﻳﻮه غرﻧ‪ ９‬سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ ﻳﻮه کﻮچﻨ‪ ９‬ډﻟﻪ‬ ‫‪＄‬ان تﻪ را اړوي‪.‬‬ ‫د ج‪７／‬و ﻟﻪ کﻠﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻣخک‪３‬‬ ‫زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ چ‪ ３‬د ډﻳرې غﻮره ﻫﻮا‪ ،‬ارز＊تﻤﻨﻮ کﻠتﻮري او تارﻳخﻲ أثارو‪ ،‬تارﻳخﻲ او ﻣذﻫبﻲ وداﻧﻴﻮ او‬ ‫ﻧﻮرو غﻮره طبﻴعﻲ ﻣﻨظرو ﻟروﻧکﻰ دي ‪ ０－‬شﻤ‪５‬ر ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳان ﻫﻢ راتﻠل چ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬رو ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬وﻟﻮستل‬ ‫شﻮل‪.‬‬ ‫شمالي امريکا‪ :‬د اﻣرﻳکا ﻣتحده اﻳاﻻت او کاﻧاډا د طبﻴعﻲ بﻴﻼبﻴﻠﻮ ﻣﻨظرو‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻣﻠﻲ پارکﻮﻧﻮ‪ ،‬ژوب‪２‬ﻮﻧﻮ‪،‬‬ ‫ﻟﻤر ﻟروﻧکﻮ تﻮدو سﻮاحﻠﻮ او کﻠتﻮري سﻴﻤﻮ‪ ،‬او ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻮ پﻪ ﻟرﻟﻮ سره د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ د پام وړ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬ ‫دي‪ .‬پﻪ دې وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣکسﻴکﻮ‪ ،‬د جﻨﻮبﻲ او ﻣرکزي اﻣرﻳک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻢ د ﻣﻠﻲ‬ ‫طبﻴعﻲ پارکﻮﻧﻮ او کﻠتﻮري ﻣرکز وﻧﻮ پﻪ ﻟرﻟﻮ سره د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ د پام وړ ‪－‬ر‪＄‬ﻴدﻟﻲ دي‪ .‬د ﻳادوﻟﻮ وړ ده چ‪３‬‬ ‫‪177‬‬

‫پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬ﻫﻢ د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ﻟپاره د پام وړ سﻴﻤ‪ ３‬او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ شتﻪ ﻟکﻪ د ﻣصرﻫ‪５‬ﻮاد چ‪ ３‬ﻣﻬﻢ تارﻳخﻲ‬ ‫أثار ﻟري او د کﻴﻨﻴا او جﻨﻮبﻲ افرﻳقا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻢ ﻳادوﻻى شﻮ‪.‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻠﻮرو ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬د ﻧقش‪ ３‬تصﻮﻳروﻧﻮ او د ﻟﻮست د ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮستﻠﻮ سره دې‬ ‫ﻻﻧدﻳﻨ‪ ９‬دﻧدې ترسره او د ﻫغﻮ پاﻳﻠ‪ ３‬دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ـ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د ﻧ‪７‬ۍ د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ﻣﻬﻤ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻟ‪５‬ست ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ـ دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬وﻟﻴکﻲ چ‪ ３‬ﻟﻤر ﻟروﻧکﻲ تاوده سﻮاحل ﻟري او د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ‬ ‫‪－‬ر‪＄‬ﻴدﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫ـ در‪４‬ﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ او سﻴﻤﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻲ چ‪ ３‬د ژﻣﻨﻴﻮ سپﻮرتﻮﻧﻮ ﻟپاره د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ د پام‬ ‫وړ دي‪.‬‬ ‫ـ ＇ﻠﻮرﻣﻪ ډﻟﻪ دې د ﻧ‪７‬ۍ د ﻫغﻮ ﻧاﻣتﻮ ＊اروﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻲ چ‪ ３‬تارﻳخﻲ او کﻠتﻮري ارز＊ت ﻟري او د‬ ‫‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫؟‬ ‫پوښتنې‪:‬‬ ‫ﻻﻧدﻳﻨ‪ ９‬جﻤﻠ‪ ３‬وﻟﻮﻟئ او تش ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻨاسبﻮ کﻠﻤﻮ ډک ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫) پﻪ غروﻧﻮ ک‪ ３‬د (‬ ‫‪ .١‬د ژﻣﻨﻴﻮ سپﻮرتﻮﻧﻮ ﻟپاره ډﻳر ＊ﻪ او ﻫﻮسا خدﻣاتﻲ اﻣکاﻧات د (‬ ‫( ) پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬شتﻪ‪.‬‬ ‫) پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ ﻣذﻫبﻲ تﻮرﻳستﻲ سﻴﻤﻪ ده‪.‬‬ ‫‪( .٢‬‬ ‫) ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫) ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ دى او (‬ ‫‪ .٣‬زﻳاتره ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳان د (‬ ‫‪ .٤‬ﻫغﻪ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ پرﻣختﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى (تﻮرﻳزم) د پرﻣخت‪ ，‬سبب کﻴ‪８‬ي (‬ ‫) دي‪.‬‬ ‫) او (‬ ‫(‬

‫) او‬

‫)‬

‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫ﻟﻪ ﻣجﻠﻮ‪ ،‬ور‪＄‬پا‪１‬ﻮ‪ ،‬ﻣسافري شرکتﻮﻧﻮ‪ ،‬خپﻠﻮ دوستاﻧﻮاو خپﻠﻮاﻧﻮ ‪＄‬خﻪ د‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى او ﻳا ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳ‪ ３‬سﻴﻤ‪３‬‬ ‫ﻳﻮ ډﻳر پﻪ زړه پﻮرې تصﻮﻳر ترﻻسﻪ او د ﻫغﻪ پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻪ بل راتﻠﻮﻧکﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮتﻪ‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪178‬‬

‫دوه پنځوسم لوست‬

‫ب ـ د توريزم د راښکون (جذب) سرچينې‬

‫‪ -١٠٥‬شکل‪ :‬پﻪ ﻫسپاﻧﻴا ک‪ ３‬کﻠتﻮري تﻮرﻳزم‬

‫کﻮﻣ‪ ３‬سرچﻴﻨ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ د جذب وړ کﻴداى شﻲ؟‬

‫ﻫغﻪ سرچﻴﻨ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د تﻮرﻳستاﻧﻮ د جذب ﻻﻣل ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻫغﻪ طبﻴعﻲ‪ ،‬کﻠتﻮري او تارﻳخﻲ‬ ‫سرچﻴﻨ‪ ３‬دي چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮ‪－‬ﻪ ﻳ‪ ３‬در پﻴژﻧﻮ‪:‬‬ ‫‪ .١‬طبيعي سرچينې‪ :‬د ﻧ‪７‬ۍ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ډﻳرې ساح‪ ３‬ﻟري چ‪ ３‬د تﻮرﻳست د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‬ ‫ﻟکﻪ پﻪ اوړي ک‪ ３‬اروپا‪ ،‬ﻣرکزي اﻣرﻳکا‪ ،‬جﻨﻮبﻲ اﻣرﻳکا‪ ،‬د جﻨﻮب ختﻴ‪ ３％‬أسﻴا او استراﻟﻴا د سﻴﻨدوﻧﻮ‪،‬‬ ‫جﻬﻴﻠﻮﻧﻮ او سﻤﻨدر‪－‬ﻴﻮ غاړي‪.‬‬ ‫غرﻧ‪ ９‬سﻴﻤ‪ ،３‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا ﻫغﻪ غروﻧﻪ چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ دژﻣﻨﻴﻮ ﻟﻮبﻮ او سپﻮرتﻮﻧﻮ اﻣکاﻧات شتﻪ ﻟکﻪ پﻪ اترﻳش او‬ ‫سﻮﻳس ک‪ ３‬اﻟپ او ﻧﻮرې ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬غﻮره طبﻴعﻲ ساح‪ ３‬ﻟري‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ پﻪ افرﻳق‪ ،３‬اﻣرﻳک‪３‬‬ ‫اوﻧﻮرو ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬طبﻴعﻲ پارکﻮﻧﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮتﻪ پﻪ زړه پﻮرې دي‪.‬‬ ‫‪ .٢‬تاريخي او کلتوري سرچينې‪ :‬ﻫغﻪ تارﻳخﻲ او کﻠتﻮري ＊اروﻧﻪ او سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬پخﻮاﻧ‪ ９‬وداﻧ‪ ،９‬پ‪８‬ي‬ ‫(تﻨ‪ ،３‬جسدوﻧﻪ) ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻨدارتﻮﻧﻮﻧﻪ او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ ﻣرکزوﻧﻪ ﻟري د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ پاﻣﻠرﻧﻪ ‪＄‬اﻧتﻪ اړوي ﻟکﻪ‬ ‫د اروپا‪ ،‬اﻣرﻳکا‪ ،‬اسﻴا او افرﻳق‪ ３‬ﻣشﻬﻮر او ﻧاﻣتﻮ ＊اروﻧﻪ‪.‬‬ ‫سپﻴ（ﻠﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ﻟکﻪ ﻣک‪ ３‬ﻣعظﻤ‪ ３‬تﻪ ﻫر کال ډﻳر زﻳات شﻤ‪５‬ر ﻣسﻠﻤان زﻳارت کﻮوﻧکﻲ د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ‬ ‫بﻴﻼبﻴﻠﻮ برخﻮ ＇خﻪ ور‪＄‬ﻲ او ﻫغﻮ زﻳارتﻮﻧﻮ او عبادت ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ ډﻳر ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳان ور‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫پﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ برخﻮ ک‪ ３‬شتﻪ دي‪.‬‬ ‫ج‪ .‬د توريزم نړيوال سازمان‪ :‬د تﻮرﻳزم ﻳا ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ﻧ‪７‬ﻳﻮال سازﻣان ‪The World Tourism‬‬ ‫‪ Organization‬چ‪ ３‬د ﻣﻠ‪／‬رو ﻣﻠتﻮﻧﻮ د سازﻣان پﻪ اډاﻧﻪ ک‪ ３‬کارکﻮي‪ ،‬ﻳﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ى سازﻣان دى چ‪３‬‬ ‫د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى پﻪ برخﻪ ک‪！ ３‬ﻮﻟ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬ستﻮﻧزې اواروي‪.‬‬ ‫د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى د ﻧ‪７‬ﻳﻮال سازﻣان ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﻟﻮﻳﻪ غﻮﻧ‪６‬ه د ﻫسپاﻧﻴ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ بﻠﻨﻪ د ‪ ١٩٧٥‬م کال د ﻣ‪ ９‬پﻪ‬ ‫ﻣﻴاشت ک‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻣادرﻳد پﻪ ＊ارک‪ ３‬جﻮړه شﻮه‪ ،‬او روبرت ﻟﻮﻧاتﻲ ‪ Robert Lonatie‬ددغﻪ‬ ‫سازﻣان ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ رئﻴس و！اکل شﻮ‪.‬‬ ‫‪179‬‬

‫د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ده چ‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ﻟﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮال سازﻣان ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر سازﻣاﻧﻮﻧﻪ او ！ﻮﻟﻨ‪３‬‬ ‫وې چ‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬کار کاوه او وروستﻪ بﻴا ﻧﻮﻣﻮړي سازﻣان د ﻫغﻮئ ‪＄‬اى وﻧﻴﻮ‪ .‬پﻪ‬ ‫اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ‪ ١٦١‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ او سﻴﻤ‪ ３‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى د ﻧ‪７‬ﻳﻮال سازﻣان غ‪７‬ﻳتﻮب ﻟري چ‪３‬‬ ‫‪ ٣٩٠‬ساحﻮي ﻣرکزوﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ دغﻪ سازﻣان شپ‪ ８‬سﻴﻤﻪ ﻳﻴز کﻤﻴسﻴﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬پﻪ افرﻳق‪،３‬‬ ‫اﻣرﻳک‪ ،３‬ختﻴ‪ ３％‬أسﻴا او پسفﻴک‪ ،‬اروپا‪ ،‬ﻣﻨ‪％‬ﻨﻰ ختﻴ‪ ＃‬او جﻨﻮبﻲ أسﻴا ک‪ ３‬فعاﻟﻴت کﻮي‪ ،‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮال سازﻣان ﻟﻮﻳﻪ ﻳا عﻤﻮﻣﻲ غﻮ‪１‬ده پﻪ ﻫرو دوو کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ‪＄‬ل جﻮړﻳ‪８‬ي او رئﻴس ﻳ‪ ３‬د ＇ﻠﻮرو کﻠﻮﻧﻮ‬ ‫ﻟپاره ！اکل کﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي سازﻣان رسﻤﻲ ژب‪ ３‬عربﻲ‪ ،‬اﻧ‪／‬ﻠﻴسﻲ‪ ،‬فراﻧسﻮي‪ ،‬روسﻲ او ﻫسپاﻧﻮي دي‪.‬‬ ‫افغاﻧستان پﻪ ‪١٩٧٥‬م کال د دغﻪ سازﻣان غ‪７‬ﻳتﻮب ترﻻسﻪ ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫د ټولګي دننه فعاليت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډﻟﻮووﻳشل شﻲ او د خپل ＊اغﻠﻲ ＊ﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬سره سﻢ دې د دوو‬ ‫ﻣﻮضﻮع‪／‬اﻧﻮ (د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى د جذب ﻳا را＊کﻮن سرچﻴﻨ‪ ３‬او ﻧ‪７‬ﻳﻮال ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى سازﻣان) پﻪ ﻫکﻠﻪ دې‬ ‫بحث وک‪７‬ي او د خپل بحث پاﻳﻠﻪ دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬ ‫پوښتنې‪:‬‬ ‫ـ ﻻﻧدﻳﻨ‪ ９‬پﻮ＊تﻨ‪ ３‬کﻪ صحﻴح وي پﻪ (س) او کﻪ غﻠط‪ ３‬وي پﻪ (ن) تﻮري پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ .١‬پﻪ اوړي ک‪ ３‬د جﻨﻮبﻲ اروپا او جﻨﻮب ﻟﻮﻳدﻳ‪ ３％‬اروپا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د ﻣدﻳتراﻧ‪ ３‬د سﻤﻨدر‪－‬ﻲ د تﻮدو او‬ ‫)‬ ‫ﻟﻤر ﻟروﻧکﻮ غاړو پﻪ ﻟرﻟﻮ سره د زﻳات شﻤ‪５‬ر ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ (‬ ‫‪ .٢‬پﻪ ژﻣﻲ ک‪ ３‬اترﻳش او سﻮﻳس د ﻫغﻮ کساﻧﻮ ﻟپاره چ‪ ３‬د اﻟپ پﻪ غروﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻟﻮبﻮ د ترسره کﻮﻟﻮ‬ ‫ﻟﻴﻮاﻟتﻴا ﻟري غﻮره ‪＄‬اى دى( )‬ ‫‪ .٣‬طبﻴعﻲ پارکﻮﻧﻪ د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬ﻳا جذب ﻟﻪ تارﻳخﻲ او کﻠتﻮري سرچﻴﻨﻮ ＇خﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي ( )‬ ‫‪ .٤‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬افغاﻧستان غﻮره کﻠتﻮري او طبﻴعﻲ سرچﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ تر اوسﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د زﻳات شﻤ‪５‬ر‬ ‫‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ ﻧﻪ دى ‪－‬ر‪＄‬ﻴدﻟﻰ‪) ( .‬‬ ‫‪ .٥‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ﻧ‪７‬ﻳﻮال سازﻣان د شپ‪８‬و کﻤﻴسﻴﻮﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ درې ﻳ‪ ３‬پﻪ اسﻴا ک‪ ３‬پﻪ کار بﻮخت دي ( )‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫د افغاﻧستان اوﻧ‪７‬ۍ د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻟﻮستﻮﻧﻪ وﻟﻮﻟئ د ﻫغﻮ د ﻣتﻦ‪ ،‬تصﻮﻳروﻧﻮ اوﻧقشﻮ ＇خﻪ پﻪ کار اخ‪５‬ستﻨ‪３‬‬ ‫سره ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .١‬د ﻧ‪７‬ۍ خﻠک وﻟ‪ ３‬پﻪ سﻴاحت (تﻮرﻳزم) باﻧدې ﻻس پﻮرې کﻮي؟‬ ‫‪ .٢‬پﻪ ترتﻴب سره د ﻧ‪７‬ۍ د ﻫغﻮ پﻨ‪％‬ﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻮم واخﻠئ چ‪ ３‬د (تﻮرﻳزم) ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ＇خﻪ تر ！ﻮﻟﻮ زﻳات عاﻳد‬ ‫ترﻻسﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ .٣‬د ﻧ‪７‬ۍ د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى د ﻧاﻣتﻮ او ﻣشﻬﻮرو سﻴﻤﻮﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ .٤‬د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوى ﻣثبت او ﻣﻨفﻲ اړخﻮﻧﻪ کﻮم دي‪.‬‬ ‫‪ .٥‬د درې طبﻴعﻲ او درې کﻠتﻮري سرچﻴﻨﻮﻧﻮم واخﻠئ چ‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬بﻪ د ‪－‬ر‪＄‬ﻨدوﻳاﻧﻮ د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬سبب‬ ‫شﻲ‪.‬‬

‫‪180‬‬

‫دري پنځوسم لوست‬

‫‪ ٤،٧‬نړيوال حمل اونقل او دهغه اهميت‬

‫‪ -١٠٦‬شکل‪ :‬پﻪ ﻫاﻟﻨ‪ ６‬ک‪ ３‬د روتردام ﻟﻮی سﻤﻨدري بﻨدر‬

‫د حﻤل او ﻧقل اصطﻼح ＇ﻪ ﻣفﻬﻮم ﻟري؟‬ ‫د خﻠکﻮ‪ ،‬اﻧرژي‪،‬ﻣاﻟﻮﻧﻮ او ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻟ‪８５‬دوﻟﻮتﻪ حﻤل او ﻧقل واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د دوو سﻴﻤﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د ﻣعﻠﻮﻣات ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮتﻪ اړﻳک‪ Communication ３‬وﻳل کﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ چﻴرې‬ ‫ﻳﻮازې د شﻴاﻧﻮ‪ ،‬ﻣاﻟﻮﻧﻮ او اﻧرژۍ ﻟ‪８５‬دول پﻪ پام ک‪ ３‬وي‪ ،‬ﻧﻮ دې تﻪ تراﻧسپﻮرت ‪ Transport‬وﻳل‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻫغﻪ ﻟﻴ‪８‬دووﻧکﻲ وساﻳط چ‪ ３‬خﻠک ﻧژدې ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮتﻪ وړې راوړي‪ ،‬پﻪ حقﻴقت ک‪ ３‬د خﻠکﻮ ﻳا‬ ‫د و‪７－‬و ﻟﻴ‪８‬دووﻧکﻲ ﻧقﻠﻴﻪ وساﻳل بﻠل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫أﻳا تاس‪ ３‬کﻠﻪ پﻪ خپل ژوﻧد ک‪ ３‬د ﻣاﻟﻮﻧﻮ دﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ د ارز＊ت پﻪ ﻫکﻠﻪ سﻮچ ک‪７‬ى دى؟‬ ‫ﻣخک‪ ３‬تر دې چ‪ ３‬ﻳﻮ جﻨس ستاسﻮ تر کﻮر پﻮرې ورسﻴ‪８‬ي‪ ،‬باﻳد ﻟﻪ ډﻳرو ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ＇خﻪ تر ډﻳرو ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ‬ ‫پﻮرې وﻟﻴ‪８‬دول شﻲ‪ .‬د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬کﻪ ﻳﻮ بﻮتل ﻳا دغﻮړﻳﻮ ﻳﻮ پﻴپ پﻪ پام ک‪ ３‬وﻧﻴسﻮ ﻫغﻪ تﻮکﻲ‬ ‫‪181‬‬

‫چ‪ ３‬بﻮتل او پﻴپ ور＇خﻪ جﻮړﻳ‪８‬ي او ﻫغﻪ بﻮ！ﻲ چ‪ ３‬غﻮړي ور＇خﻪ جﻮړﻳ‪８‬ي ﻟﻪ بﻴﻼبﻴﻠﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ راﻟﻴ‪８‬دول کﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬بﻮتل ﻳا پﻴپ ورتﻪ جﻮړشﻮ‪ ،‬بﻴا غﻮړي جﻮړﻳ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ ک‪ ３‬اچﻮل کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫ﻫغﻪ بﻴا پﻠﻮرﻧ‪％‬ﻴﻮ تﻪ ﻟﻴ‪８‬دول کﻴ‪８‬ي او وروستﻪ بﻴا باﻳد ستاس‪ ３‬کﻮرتﻪ وﻟﻴ‪８‬دول شﻲ‪ ،‬دا ！ﻮل د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ‬ ‫راﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮغﻮ＊تﻨﻪ کﻮي‪ .‬پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ وﻳﻼى شﻮ چ‪ ３‬ﻟﻴ‪８‬دول راﻟﻴ‪８‬دول د بشري ！ﻮﻟﻨﻮ د اړتﻴاوو پﻪ پﻮره‬ ‫کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻟﻮﻳﻪ وﻧ‪６‬ه ﻟري‪ .‬د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ده چ‪ ３‬حﻤل او ﻧقل پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬دخﻠکﻮ د ﻣﻴشت‬ ‫کﻴدو پر‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ‪ ،‬د فابرﻳکﻮ ﻟپاره د ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ پﻪ غﻮره کﻮﻟﻮ‪ ،‬د ﻣارکﻴ＂ﻮﻧﻮ د ‪＄‬اى پﻪ ！اکﻠﻮ‪ ،‬د شرکتﻮﻧﻮ‪،‬‬ ‫دفتروﻧﻮ‪ ،‬صﻨعتﻲ ﻣرکزوﻧﻮ او تاسﻴساتﻮ د ‪＄‬اﻳﻮ پﻪ غﻮره کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ډﻳره اغﻴزه ﻟري‪ .‬د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د‬ ‫تراﻧسپﻮرت د ډﻳرو زﻳاتﻮ ﻟ‪＋／‬تﻮﻧﻮ د ﻣخﻨﻴﻮي ﻟپاره ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬فابرﻳک‪ ３‬د خاﻣﻮ تﻮکﻮ ﻳا ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻣﻮادو تﻪ‬ ‫ﻧژدې ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬جﻮړﻳ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮرې د پﻠﻮرﻧ‪＄ ３‬اﻳﻮﻧﻮ او بازاروﻧﻮ تﻪ ﻧژدې جﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫حﻤل او ﻧقل پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د بﻴﻼبﻴﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳک‪ ３‬ډﻳرې پراخ‪３‬‬ ‫شﻮي دي‪ ،‬د پام وړ پراختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬ده‪ .‬ﻫغﻪ (عﻮاﻣل) چ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال حﻤل او ﻧقل تﻪ ﻳ‪ ３‬وده ورک‪７‬ې‬ ‫ده دادي‪:‬‬ ‫ـ د نفوسو زياتوالى‪ :‬زﻳات و‪７－‬ي د ‪ ０－‬او زﻳات تراﻧسپﻮرت غﻮ＊تﻨﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫ـ پﻪ بشري ！ﻮﻟﻨﻮ ک‪ ３‬پرﻣخت‪／‬ﻮﻧﻪ او بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ‪ :‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ گ‪ ０‬شﻤ‪５‬ر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د خﻠکﻮ غﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫ډﻳرې زﻳات‪ ３‬شﻮي او خﻠک د پخﻮا وختﻮﻧﻮ پرتﻠﻪ زﻳاتﻲ ور‪＄‬ﻨ‪ ９‬کاري او تفرﻳحﻲ بﻮختﻴاوې ﻟري او‬ ‫ﻟﻪ تراﻧسپﻮرت ＇خﻪ استفاده کﻮل زﻳات شﻮي دي‪.‬‬ ‫ـ داقتصاد وده‪ :‬د عاﻳداتﻮ زﻳاتﻮاﻟﻰ ددې ﻻﻣل شﻮى چ‪ ３‬تراﻧسپﻮرتﻲ وساﻳل زﻳات شﻲ‪ .‬پﻪ پرﻣختﻠﻠﻮ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬زﻳاتره خﻠک خپل شخصﻲ ﻣﻮ！ر ﻟري‪ ،‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د جﻨسﻮﻧﻮ ﻟﻴ‪８‬دول ـ راﻟﻴ‪８‬دول ﻫﻢ‬ ‫ډﻳر شﻮي دي‪.‬‬ ‫ـ سيمه ييز ه پرمختيا‪ :‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ بشري پرﻣختﻠﻠﻮ ！ﻮﻟﻨﻮ ک‪ ３‬خﻠک د خپل کار ﻟﻪ ساح‪＇ ３‬خﻪ ﻟرې ژوﻧد‬ ‫کﻮي چ‪ ３‬د ﻫغﻮى ت‪ ，‬رات‪ ，‬ﻫﻢ د تراﻧسپﻮرت د پرﻣختﻴا ﻻﻣل شﻮى دى‪.‬‬ ‫ـ د ترانسپورتي الرو او کرښو ښه کيدل‪ ３＊ :‬ﻻرې ﻟﻴ‪８‬دول را ﻟﻴ‪８‬دول اساﻧﻪ کﻮي‪ ،‬زﻳاتره ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫ﻫ（ﻪ ک‪７‬ې چ‪ ３‬ﻟﻮﻳﻮ ﻻرو او تراﻧسپﻮرتﻲ کر＊ﻮ تﻪ ＊ﻪ پرﻣختﻴا ورک‪７‬ي او پﻪ ﻫغﻮ ک‪＊ ３‬ﻪ واﻟﻰ راوﻟﻲ‬ ‫چ‪ ３‬داﻫﻢ د حﻤل او ﻧقل پﻪ زﻳاتﻴدو ک‪ ３‬اغﻴزه ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ده چ‪ ３‬زﻳات ﻟﻴ‪８‬دول ـ راﻟﻴ‪８‬دول ستﻮﻧزې ﻫﻢ ډﻳروي چ‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر دغﻪ ستﻮﻧزې پﻪ دې‬ ‫‪182‬‬

‫تﻮ‪－‬ﻪ دي‪:‬‬ ‫‪ .١‬د ژوﻧد د چاپ‪５‬رﻳال کک‪７‬تﻴا‪ :‬تراﻧسپﻮرتﻲ وساﻳل پﻪ خپﻠﻮ ﻟﻮ‪－‬ﻴﻮ‪ ،‬ﻟﻮخ‪７‬و او ‪－‬ازوﻧﻮ ﻟکﻪ ‪Nitrogen‬‬ ‫‪ Dioxide‬دوړو او خاورو باﻧدې ﻫﻮا کک‪７‬وي او د ژوﻧد چاپ‪５‬رﻳال بﻮﻳﻦ او ﻟﻪ غ‪ ８‬زوږ ＇خﻪ‬ ‫ډکﻮي‪.‬‬ ‫‪ .٢‬د زﻳاتﻮ وساﻳﻠﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬وخت ﻻرې بﻨدې او د تراﻧسپﻮرتﻲ وساﻳﻠﻮ ‪２－‬ﻪ ‪－‬ﻮ‪１‬ﻪ ددې ﻻﻣل کﻴ‪８‬ي‬ ‫چ‪ ３‬خﻠک او ﻣاﻟﻮﻧﻪ پﻪ وخت اړﻳﻨﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ تﻪ وﻧﻪ رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ .٣‬ﻧا اﻣﻨﻲ‪ :‬زﻳات ﻟﻴ‪８‬دول‪-‬راﻟﻴ‪８‬دول تر اوسﻪ ﻫﻢ د ترافﻴکﻲ ﻧاوړه پﻴ‪＋‬ﻮ ﻻﻣل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ‬ ‫ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر خﻠک خپل ژوﻧد ﻟﻪ ﻻسﻪ ورکﻮي‪.‬‬ ‫‪ .٤‬پﻪ تراﻧسپﻮرتﻲ ﻻرو او کر＊ﻮ باﻧدې ډﻳرې ＊‪ ３‬حاصل ورکﻮوﻧک‪＄ ３‬ﻤک‪ ３‬ﻧﻴﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪ -١٠٧‬شکل‪ :‬د تﻮکﻴﻮ پﻪ ＊ار ک‪ ３‬ﻳﻮه د اوسپﻨ‪ ３‬پ＂ﻠ‪.９‬‬ ‫‪183‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‬ ‫دوه دوه زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻳﻮ‪＄‬اى سره کار وک‪７‬ي‪ ،‬ﻳﻮ دې ﻟﻮست د ﻣتﻦ‪ ،‬تصﻮﻳروﻧﻮ او خپﻠﻮ شخصﻲ‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ＇خﻪ پﻪ ‪＂－‬ﻪ اخ‪５‬ستﻮ سره حﻤل او ﻧقل ﻣعرفﻲ ک‪７‬ي او پﻪ دې ﻫکﻠﻪ دې ﻣﻬﻢ ！کﻲ پﻪ ﻳﻮه‬ ‫پا‪１‬ﻪ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪ .‬دوﻳﻢ زده کﻮوﻧکﻰ دې د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ ـ راﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ‪ ،‬د ﻫغﻪ د اساﻧتﻴاوو او ﻫغﻮ ستﻮﻧزو پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ چ‪ ３‬د تراﻧسپﻮرتﻲ وساﻳﻠﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ پﻴداشﻮي دي پﻪ ﻳﻮه پا‪１‬ﻪ ک‪ ３‬ﻟﻴکﻨﻪ وک‪７‬ي او د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ پﻪ ﻣخ‬ ‫ک‪ ３‬دې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫؟‬ ‫پوښتنې‪:‬‬ ‫‪ .١‬کﻮم ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د ﻧ‪７‬ﻳﻮال د ﻟ‪８５‬د راﻟ‪８５‬د د پرﻣختﻴا ﻻﻣل شﻮي دي‪ ،‬ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ او تﻮضﻴح ﻳ‪３‬‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬ﻟﻴ‪８‬دول – راﻟﻴ‪８‬دول زﻣﻮږ پﻪ ژوﻧد ک‪ ３‬ډﻳر زﻳات اﻫﻤﻴت ﻟري‪ ،‬خﻮ کﻮﻣ‪ ３‬ستﻮﻧزې‬ ‫ﻳ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ي؟‬ ‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬د ＇ﻠﻮر ستﻮﻧﻮ ﻟروﻧکﻰ ﻳﻮ جدول رسﻢ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ .١‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ستﻮن ک‪ ３‬د ﻫغﻮ خﻮراکﻲ تﻮکﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وﻟﻴکئ چ‪ ３‬پرون ﻣﻮ خﻮړﻟﻲ وو‪.‬‬ ‫‪ .٢‬پﻪ دوﻳﻢ ستﻮن ک‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻮم وﻟﻴکئ چ‪ ３‬احتﻤاﻻ ﻧﻮﻣﻮړي خﻮراکﻲ تﻮکﻲ ور＇خﻪ وارد‬ ‫شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ .٣‬پﻪ درﻳﻢ ستﻮن ک‪ ３‬د اطﻠس ﻳا ﻧقش‪ ３‬پﻪ کتﻮ سره ﻫغﻪ ا！کﻠﻲ وا！ﻦ وﻟﻴکئ چ‪ ３‬ستاسﻮ ﻟﻪ خﻮا‬ ‫ﻟ‪／‬ﻮل شﻮي خﻮراکﻲ تﻮکﻲ ﻟﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬اﻳﻪ راﻟﻴ‪８‬دول شﻮي دي‪.‬‬

‫‪184‬‬

‫څلور پنځوسم لوست‬

‫الف ـ د حمل او نقل ډولونه‬

‫‪ -١٠٨‬شکل‪ :‬پﻪ سﻴﻨ‪／‬اپﻮر ک‪ ３‬د سﻤﻨدري تراﻧسپﻮرت اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫تاس‪＇ ３‬ﻮ ډوﻟﻪ تراﻧسپﻮرت پﻴژﻧئ او پﻪ خپﻠﻪ ﻣﻮ ﻟﻪ کﻮم ﻳﻮ ＇خﻪ کار اخ‪５‬ستﻰ دى؟‬ ‫ﻟ‪８５‬د را ﻟ‪８５‬د د ﻫﻮا ﻟﻪ ﻻرې پﻪ اﻟﻮتکﻰ‪ ،‬د اوبﻮ (سﻤﻨدروﻧﻮ‪ ،‬سﻤﻨدر‪－‬ﻴﻮ او سﻴﻨدوﻧﻮ) ﻟﻪ ﻻرې د ب‪７５‬ۍ‬ ‫او پﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د ﻣﻮ！ر او اور‪－‬اډي پﻪ وسﻴﻠﻪ ترسره کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻫر ډول تراﻧسپﻮرتﻲ وساﻳل او د ﻫغﻮ اړوﻧده‬ ‫کر＊‪ ３‬خپﻠ‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې ﻟري‪ .‬د ﻟ‪８５‬د را ﻟ‪８５‬د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر وساﻳل کﻮﻻى شﻲ ﻫر＇ﻪ وﻟﻴ‪８‬دوي‪ ،‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫ﻧﻮر ﻳﻮازې دﻳﻮ ＇ﻮ‪＄‬اﻧ‪７／‬و ﻣحصﻮﻻتﻮ د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ ﻟپاره غﻮره دي‪ .‬د حﻤل اوﻧقل د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر وساﻳﻠﻮ‬ ‫‪７－‬ﻧدﻳتﻮب ډﻳر ﻟ‪ ８‬خﻮ د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرو زﻳات دى‪ .‬د ﻫر ډول تراﻧسپﻮرتﻲ وساﻳﻠﻮ ﻟپاره ﻳﻮې زﻳربﻨا تﻪ اړتﻴا‬ ‫ده چ‪ ３‬ﻫغﻪ دادي‪ :‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې‪ ،‬پاخﻪ س‪７‬کﻮﻧﻪ‪ ،‬د اوسپﻨ‪ ３‬پ＂ﻠ‪ ،９‬ﻫﻮاﻳﻲ ډ‪－‬روﻧﻪ‪ .‬ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣ‪،９‬‬ ‫سﻤﻨدري بﻨدروﻧﻪ‪ ،‬ترﻣﻴﻨﻠﻮﻧﻪ‪ .‬ﻧل ﻟﻴک‪( ３‬پاﻳپ ﻻﻳﻨﻮﻧﻪ) اوﻧﻮر‪.‬‬ ‫کﻪ چﻴرې ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر سﻴﻤ‪ ３‬ﻳا ＊اروﻧﻪ د تراﻧسپﻮرتﻲ کر＊ﻮ پﻪ واسطﻪ سره وﻧ‪＋‬ﻠﻮل شﻲ‪ ،‬ﻳﻮ ډول‬ ‫تراﻧسپﻮرتﻲ سﻴستﻢ ﻳا د ﻟ‪８５‬د را ﻟ‪８５‬د سﻴستﻢ ور＇خﻪ جﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪185‬‬

‫ﻻﻧدﻳﻨﻰ جدول د ﻟ‪８５‬د را ﻟ‪８５‬د ډوﻟﻮﻧﻪ او بﻴﻼبﻴل سﻴستﻤﻮﻧﻪ ＊کاره کﻮي‪.‬‬ ‫( ‪ ) ٧‬جدول‪ :‬د ﻟ‪８５‬د را ﻟ‪８５‬د بﻴﻼبﻴل سﻴستﻤﻮﻧﻪ‬ ‫تراﻧسپﻮرتﻲ شبکﻪ‬ ‫د بر‪＋４‬ﻨا شبکﻪ‬

‫تراﻧسپﻮرتﻲ وسﻴﻠﻪ‬

‫ﻫغﻪ جﻨسﻮﻧﻪ چ‪ ３‬ﻟﻴ‪８‬دوي ﻳ‪３‬‬

‫اﻟکترون‬

‫د بر‪＋４‬ﻨا اﻧرژي‬

‫د اور‪－‬اډي کر＊‪３‬‬

‫اور‪－‬اډى (رﻳل)‬

‫ﻣاﻟﻮﻧﻪ او و‪７－‬ي‬

‫(د س‪７‬کﻮﻧﻮ (شبکﻪ‬

‫د سﻮرﻟﻴﻮ او باروړﻟﻮ ﻣﻮ！ر‬

‫ﻣاﻟﻮﻧﻪ او و‪７－‬ي‬

‫د اوبﻮ ﻻرې‬

‫ډول ډول بﻴ‪７‬ۍ‬

‫ﻣاﻟﻮﻧﻪ او و‪７－‬ي‬

‫ﻫﻮاﻳﻲ کر＊‪３‬‬

‫اﻟﻮتک‪３‬‬

‫ﻣاﻟﻮﻧﻪ او و‪７－‬ي‬

‫بد رفت سﻴستﻢ‬

‫بد رفت‬

‫ﻧاوﻟ‪ ３‬اوبﻪ (فاضﻼب)‬

‫د اوبﻮ د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ شبکﻪ‬

‫د اوبﻮ ﻧل ﻟﻴکﻪ (پاﻳپ ﻻﻳﻦ)‬

‫د ＇‪＋‬ﻠﻮ پاک‪ ３‬اوبﻪ‬

‫د ‪－‬از د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ شبکﻪ‬

‫د ‪－‬از ﻧل ﻟﻴکﻪ (پاﻳپ ﻻﻳﻦ)‬

‫‪－‬از‬

‫د ！ﻴﻠ‪５‬فﻮن شبکﻪ‬

‫اﻟکترون ﻳا پروتﻮن (اﻟکتروﻧﻴکﻲ‬ ‫＇پ‪ ،３‬ﻧﻮري او غ‪８‬ﻳزې ＇پ‪)３‬‬

‫غ‪８‬ﻳز پﻴغاﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬او اﻧ‪％‬ﻮرﻳز‬ ‫پﻴغاﻣﻮﻧﻪ‬

‫ﻣرکز گرﻣﻲ‬

‫د تﻮدوخ‪ ３‬د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ ﻧل ﻟﻴک‪３‬‬

‫تﻮدوخﻪ‬

‫ب ‪ .‬سيال‪( ９‬رقابتونه)‬ ‫د ﻳﻮې تراﻧسپﻮرتﻲ وسﻴﻠ‪ ３‬پﻪ غﻮره کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬بﻴﻼبﻴل ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ اغﻴزه ﻟري ﻟکﻪ بﻴﻪ‪ ،‬بارول‪ ،‬تشﻮل‪ ،‬وا！ﻦ‪،‬‬ ‫د ﻣاﻟﻮﻧﻮ اﻧدازه او دروﻧدواﻟﻰ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫پﻪ دې وروستﻴﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د تراﻧسپﻮرتﻲ وسﻴﻠ‪ ３‬پﻪ غﻮره کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬سﻴاﻟﻲ زﻳاتﻪ شﻮې او شرکتﻮﻧﻪ ﻟﻪ‬ ‫تراﻧسپﻮرت ＇خﻪ زﻳات‪ ３‬ﻫﻴﻠ‪ ３‬ﻟري‪.‬‬ ‫پخﻮا بﻪ د ﻳﻮې وسﻴﻠ‪ ３‬پﻪ غﻮره کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ بﻴ‪ ３‬ډﻳر ارز＊ت درﻟﻮد‪ ،‬خﻮ پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬د ﻳﻮې‬ ‫تراﻧسپﻮرتﻲ وسﻴﻠ‪ ３‬پﻪ غﻮره کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر ！کﻲ ﻟکﻪ ډاډﻣﻦ ﻟﻴ‪８‬دول‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳتﻮب ﻟري‪ ،‬خﻮ بﻴاﻫﻢ‬ ‫د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ بﻴﻪ اوس ﻫﻢ د وساﻳﻠﻮ پﻪ غﻮره کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻣﻬﻤﻪ ده‪ .‬د ﻣاﻟﻮﻧﻮ او جﻨسﻮﻧﻮ ډول ﻫﻢ د تراﻧسپﻮرتﻲ‬ ‫وسﻴﻠ‪ ３‬د ډول پﻪ غﻮره کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬اغﻴزه ﻟري‪ .‬د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻣحصﻮﻻتﻮ د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮﻟﻪ پاره‬ ‫‪186‬‬

‫چ‪ ３‬باﻳد د خر＇ﻼو ‪＄‬اى تﻪ پﻪ خپل وخت ورسﻮل شﻲ او د ﻫغﻮ د خرابﻴدو ﻣخﻨﻴﻮى وشﻲ د ‪７－‬ﻧدي‬ ‫تراﻧسپﻮرت غﻮره کﻮل ﻣﻬﻢ دي‪ .‬د قﻴﻤتﻲ او ＊کﻠﻮ شﻴاﻧﻮ د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ ﻟپاره د ﻟﻴ‪８‬دوﻟﻮ بﻴﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳتﻮب ﻧﻪ‬ ‫ﻟري‪ ،‬خﻮ پﻪ ډاډﻣﻨﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻳ‪ ３‬وړل‬ ‫‪ -١٠٩‬شکل‬ ‫ﻣﻬﻢ دي‪ .‬پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻴدل کﻴ‪８‬ي‬ ‫چ‪ ３‬د تراﻧسپﻮرت بﻴﻼبﻴل ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫ﻳﻮ ﻟﻪ بل سره پﻪ سﻴاﻟ‪ ９‬ک‪ ３‬دي او‬ ‫ﻣشترﻳان دا غﻮاړي چ‪ ３‬خپﻠ‪３‬‬ ‫ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬غﻮ＊تﻨ‪ ３‬د تراﻧسپﻮرتﻲ‬ ‫وسﻴﻠ‪ ３‬پﻪ غﻮره کﻮﻟﻮ سره ترﻻسﻪ‬ ‫او پﻪ پام ک‪ ３‬وﻧﻴسﻲ‪.‬‬

‫د ټولګي دننه فعاليت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬د ﻟﻮست د ﻣتﻦ‪ ،‬تصﻮﻳروﻧﻮ‪ ،‬او جدول پﻪ کتﻨ‪ ３‬سره دې‬ ‫ﻻﻧدﻳﻨ‪ ９‬دﻧدې ترسره او دخپل کار پاﻳﻠﻪ دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪ .١‬ﻫغﻪ تراﻧسپﻮرت چ‪ ３‬د ﻫﻮا ﻟﻪ ﻻرې ترسره کﻴ‪８‬ي پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د ﻟ‪８５‬د را ﻟ‪８５‬د کﻮم ډول وساﻳل او‬ ‫زﻳربﻨاﻳﻲ اړتﻴا بﻠل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ بﻴﻠ‪／‬ﻮ سره ﻳ‪ ３‬ﻟست ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ﻫغﻪ تراﻧسپﻮرت چ‪ ３‬د اوبﻮ ﻟﻪ ﻻرې ترسره کﻴ‪８‬ي د ﻟ‪８５‬د را ﻟ‪８５‬د کﻮم ډول وساﻳل او کﻮم ډول‬ ‫زﻳربﻨاﻳﻲ اﻣکاﻧات ورتﻪ اړﻳﻦ دي ﻟﻪ بﻴﻠ‪ ３／‬سره ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬ﻫغﻪ تراﻧسپﻮرت چ‪ ３‬پﻪ وچﻪ ترسره کﻴ‪８‬ي د کﻮﻣﻮ ﻧقﻠﻴﻪ وساﻳﻠﻮ او زﻳربﻨاﻳﻲ اﻣکاﻧاتﻮ ﻟروﻧکﻰ دي‬ ‫ﻟﻪ بﻴﻠ‪／‬ﻮ سره ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫پوښتنې‪:‬‬ ‫؟‬ ‫‪＇ .١‬ﻮ ډوﻟﻪ تراﻧسپﻮرتﻲ سﻴستﻤﻮﻧﻪ پﻴژﻧئ‪ ،‬ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬تراﻧسپﻮرت ﻟﻪ کﻮم ډول سﻴاﻟ‪ ９‬سره ﻣخاﻣخ دى او کﻮم ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د تراﻧسپﻮرت پﻪ غﻮره کﻮﻟﻮ ک‪３‬‬ ‫اغﻴزه ﻟري؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫له ټولګي څخه بهر فعاليت‪:‬‬ ‫ستاسﻲ ﻧظر د ﻟ‪８５‬د را ﻟ‪８５‬د د بﻴﻼبﻴﻠﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ او دﻫغﻮ د ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوو ﻟکﻪ ‪７－‬ﻧدﻳتﻮب‪ ،‬بﻴﻪ‪ ،‬وړتﻴا او ﻧﻮرو‬ ‫پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ دى‪ ،‬پﻪ ﻳﻮه پا‪１‬ﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکئ او خپل ＊ﻮوﻧکﻲ تﻪ ﻳ‪＊ ３‬کاره ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪187‬‬