Englische Verfassungsurkunden des 12. und 13. Jahrhunderts [Reprint 2020 ed.] 9783111352305, 9783110997361


172 47 4MB

German, Latin, French Pages 61 [76] Year 1926

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD PDF FILE

Recommend Papers

Englische Verfassungsurkunden des 12. und 13. Jahrhunderts [Reprint 2020 ed.]
 9783111352305, 9783110997361

  • 0 0 0
  • Like this paper and download? You can publish your own PDF file online for free in a few minutes! Sign Up
File loading please wait...
Citation preview

K L E I N E T E X T E F Ü R VORLESUNGEN UND ÜBUNGEN HERAUSGEGEBEN

VON H A N S

L1ETZMANN

155

ENGLISCHE VERFASSUNGSURKUNDEN DES 12. UND 13. JAHRHUNDERTS

HERAUSGEGEBEN VON

LUDWIG

RIESS

BONN A. MARCUS & E. WEBER'S VERLAG

1926

ABKÜRZUNGEN. C h a r l e s B é m o n t , Chartes des Libertés anglaises 1100—1305. Paris 1892. In „Collection de textes" vol. 12. (Bémont Chartes) W i l l i a m B l a c k s t o n e , The great charter and charter of the forest, to which is prefixed the history of the charters. Oford 1759. (Blackstone) English historical Review (E.H.R.) C h a r l e s G r o s s , The Sources and Literature of English History from the earliest times to about 1485. (Gross) Historische Zeitschrift (Hist. Ztschr.) F. L i e b e r m a n n , Die Gesetze der Angelsachsen. Bd. 1, Halle 1913. Bd. 3, Halle 1916. (Liebermann G.D.A.) W i l l i a m S h a r p M c K e c h n i e , Magna Carta. A Commentary on the Great Charter of King John. 2. Aufl. Glasgow 1914. (McKechnie M.C.) W i l l i a m S t u b b s , Select Charters and other Illustrations of English constitutional History. Oxford Clarendon Press, viele übereinstimmende Auflagen. (Stubbs Sel. Ch.) A l e x a n d r e T e u l e t , Layettes du trésor des chartes. 4°. Paris 1863. (Teulet) R i c h a r d T h o m s o n , An historical essay on the magna charta of King John. London 1829. (Thomson Magna Carta) F e l i x L i e b e r m a n n , Quadripartitus, ein englisches Rechtsbuch von 1114. Halle 1892. (Quadr.) The so-called „Unknown Charter of Liberties" p. 6. (U. Ch.)

ALLE

RECHTE

.1 KCiLICIIKH

VORBEHALTEN

NACHDRUCK

VERBOTEN

I. C H A R T A H E N R I C I I. C O R O N A T I . (5. August n o o ) 1 . Henricus Dei gratia rex Anglorum omnibus baronibus et fidelibus suis tarn Francigenis quam Anglis salutem 2 . 1 Da von den zahlreichen OriginalausfertigungeD der Krönungscharter von 1100 nicht eine einzige erhalten geblieben ist, musste F. Liebermann den Text in Gesetze der Angelsachsen Bd. 1, 52 Ibis 523, und Bd. 2, 293—299 mühsam aus Rechtsbüchern, Urkundensammlungen und Chronisten des 12. und 13. Jhdts. herstellen. Die älteste Abschrift findet sich in der Sammlung angelsächsischer Gesetze und anglo-normannischer Urkunden von einem unbekannten Schreiber, der zu seiner Arbeit von dem Rischof Ernulf von Rochester (1115—1124) angeregt wurde, aber nach Liebermann die Arbeit erst 1140—1150 ausgeführt hat. Sie erhielt von ihrem Herausgeber Thomas Hearne (Oxford 1720) die Bezeichnung: Textus Roffensis (Gross 2446). Auf ihr allein beruht der Text der Krönungscharter in dem berühmten Buche von William Blackstone „The great charter and charter of the forest, to which is prefixed the history of the charters" (Oxford 1759, 4°). Sie ist wieder abgedruckt in Stubbs, „Select Charters" (p. 100—102), obwohl dort, [Benjamin Thorpe] „Ancient laws and institutes of England" (London 1840) als Quelle angegeben ist. Der Zeit nach am nächsten stehen dem Textus Roffensis die beiden Sammlungen eines unbekannten Verfassers, die von Liebermann unter den Titeln „Quadripartitus, ein englisches Rechtsbuch von 1114" (Halle 1892) und „Über das englische Rechtsbuch 'Leges Henrici'" (Halle 1901) der Rechtsgeschichte erschlossen worden sind. Doch beziehen sich ihre Wiedergaben der Krönungscharter Heinrichs I. vielmehr auf die Erneuerung vom Juli 1101 (s. unten). Im Londoner Staatsarchiv befinden sich in „Red book of the Exchequer" zwei Abschriften, die um 1230 angesetzt werden können. Die eine von ihnen geht auf den Quadripartitus zurück; die andere, von Liebermann Sc 2 benannt, enthält beachtenswerte Lesarten, die von Bémont in seinen „Chartes des libertés anglaises" (Paris 1892) p. 3—0 als Fussnoten aufgeführt werden. Aber auch diese Handschrift kommt zunächst nur für die Erneuerung der Krönungscharter im Juli 1101 in Betracht. Weitere Abschriften führt Liebcrmann in seinen Fussnoten und Erklärungen zu Charta Henrici I coronati (a. a. O.) auf.

Zur Wiederherstellung des Textes am wichtigsten ist die erst Anfang dieses Jhdts. in Manchesler aufgefundene Handschrift Rylands (von Liebermann Rs bezeichnet). Ihre Varianten sind in unserem Abdrucke grösstenteils berücksichtigt worden. Sie stammt wahrscheinlich aus dem Jahre 1201. (E.H.R. X X V I I I p. 732—745. 1913.) * Die Gruss/ormel war in den verschiedenen, an die Grafschaften und die Kathedralen zu schneller Bekanntgabe ausgefertigten Exemplaren je nach den in Betracht kommenden Persönlichkeiten variiert. Liebermann (G. d. A. I, 521 und II, 293) gibt dafür Beispiele. Im obigen Text ist die allgemeiner gehaltene Grussformel des wahrscheinlich für das Staatsarchiv in Winchester bestimmten Exemplars wiedergegeben. 1*

4

F.NGLISCHE V E R F A S S U N G S U R K U N D F . N D E S 1 2 . U. 1 3 . J H .

1. Sciatis me Dei misericordia et communi Consilio et assensu baronum regni Anglie ejusdem regni regem coronatimi esse. E t quia regnum oppressum erat injustis occasionibus et exactionibus, ego, respectu Dei et amore quem erga vos omnes habeo, sanctam Dei ecclesiam imprimis liberam facio: ita quod nec vendam nec ad firmam ponam nec, mortuo archiepiscopo sive episcopo sive abbate, aliquid accipiam de dominio ecclesie vel de hominibus ejus, donee successor in earn ingrediatur. E t omnes malas consuetudines, quibus regnum Anglie injuste opprimebatur, inde aufero ; quas malas consuetudines ex parte suppono. 2. Si quis baronum meorum, comitum, sive aliorum qui de me tenent, mortuus fuerit, heres suus non redimet terram suam sicut faciebat tempore fratris mei, sed legitima et justa relevatione relevabit earn. Similiter et homines baronum meorum legitima et justa relevatione relevabunt terras suas de dominis suis. (Vgl. U. Ch. 2.) 3. Et si quis baronum vel aliorum hominum meorum filiam suam nuptum tradere voluerit, sive sororem, sive neptem, sive cognatam, mecum inde loquatur. Sed neque ego aliquid de suo pro hac licentia accipiam, neque defendam ei quin eam det, excepto si eam vellet jungere inimico meo. E t si, mortuo barone vel alio homine meo, filia heres remanserit, illam dabo Consilio baronum meorum cum terra sua. Et si, mortuo marito, uxor ejus remanserit et sine liberis fuerit, dotem suam et maritationem habebit; et eam non dabo marito, nisi secundum velie suum. (Vgl. U. Ch. 6 u. M. C. 7.) 4. Si vero uxor cum liberis remanserit, dotem quidem et maritationem suam habebit, dum corpus suum legitime servaverit; et eam non dabo, nisi secundum velie suum. E t terre et liberorum custos erit sive uxor sive alius propinquorum, qui justius esse debebit. E t precipio ut barones mei similiter se contineant erga filios et filias vel uxores hominum suorum. 5. Monetagium commune quod capiebatur per civitates et comitatus, quod non fuit tempore regis Eadwardi, hoc ne amodo sit, omnino defendo. Si quis captus fuerit, sive monetarius sive alius, cum falsa moneta, justicia recta inde fiat. 6. Omnia placita et omnia debita, que fratri meo debebantur, condono exceptis rectis firmis meis et exceptis illis que pacta erant pro aliorum hereditatibus, vel pro eis rebus, que justius aliis contingebant. E t si quis pro hereditate sua aliquid pepigerat, illud condono, et omnes relevationes, que pro rectis hereditatibus pacte erant.

I. C H A R T A

HENRICI I.

CORONATI.

5

7. E t si quis b a r o n u m vel h o m i n u m m e o r u m infirmabitur, sicut ipse d a b i t vel d a r e d i s p o n e t p e c u n i a m s u a m , ita d a t a m esse c o n c e d o . Q u o d s i ipse, p r e v e n t u s vel armis vel infirmitate, p e c u n i a m s u a m n o n d e d e r i t n e c d a r e disposuerit u x o r sua sive liberi aut p a r e n t e s aut legitimi h o m i n e s ejus earn p r o a n i m a ejus dividant, sicut eis melius visum fuerit. ( V g l . U . C h . 5.) 8. Si quis b a r o n u m vel h o m i n u m m e o r u m forisfecerit, n o n d a b i t v a d i u m in m i s e r i c o r d i a p e c u n i e sue, sicut f a c i e b a t t e m p o r e patris m e i vel fratris mei, sed s e c u n d u m m o d u m forisfacti ita e m e n d a b i t , sicut e m e n d a s s e t retro a t e m p o r e patris mei, in t e m p o r e aliorum a n t e c e s s o r u m m e o r u m . Q u o d s i perfidie v e l sceleris c o n v i c t u s fuerit, sicut j u s t u m fuerit, sic e m e n d e t . ( V g l . M . C . 20.) 9. M u r d r a etiam retro a b ilia die, q u a in r e g e m c o r o n a t u s f u i , o m n i a c o n d o n o ; et e a , q u e a m o d o f a c t a fuerint, juste e m e n d e n t u r s e c u n d u m l a g a m regis E a d w a r d i . 10. F o r e s t a s c o m m u n i c o n s e n s u b a r o n u m m e o r u m in m a n u m e a retinui, sicut p a t e r m e u s e a s habuit. 1 1 . Militibus qui p e r loricas terras suas d e s e r v i u n t terras d o m i n i c a r u m c a r r u c a r u m s u a r u m quietas a b o m n i b u s geldis et a b o m n i opere, p r o p r i o d o n o m e o , c o n c e d o , ut sicut b e n i g n i t a s m e a p r o p e n s i o r est in e i s , ita mihi fideles s i n t , et sicut a tam m a g n o g r a v a m i n e alleviati sunt, ita equis et armis se b e n e instruant, ut apti et parati sint ad servitium m e u m et a d d e f e n s i o n e m regni mei. 12. P a c e m f i r m a m i n toto r e g n o m e o p o n o et teneri a m o d o precipio. 1 3 . L a g a m regis E a d w a r d i v o b i s r e d d o c u m illis e m e n dationibus, q u i b u s p a t e r m e u s e a m e m e n d a v i t Consilio b a r o n u m suorum. 14. Si quis aliquid d e m e o vel d e rebus alicujus p o s t o b i t u m regis W i l l e l m i , fratris mei, cepit, totum cito r e d d a t u r absque emendatione. E t si quis i n d e aliquid retinuerit, ille, super q u e m i n v e n t u m fuerit, graviter michi e m e n d a b i t . T e s t i b u s 1 Mauricio Lundonie episcopo, et G u n d o l f o e p i s c o p o , et W i l l e l m o electo e p i s c o p o , et H e n r i c o comite, et S i m o n e comite, et W a l t e r o G i f f a r d o comite, et R o d b e r t o d e M o n f o r t , et R o g e r o B i g o t o , et H e n r i c o d e P o r t u . A p u d W e s t m o n a s t e r i u m , q u a n d o c o r o n a t u s fui. V a l e t e ! 1 Dass in unserer Überlieferung die aufgeführten Zeugen nicht übereinstimmen, erklärt ¡¡ich aus der auch sonst im 12. Jhdt. üblichen Gepflogenheit, wie sie 1913 E. L. Poole für Stephans Freibrief von 1136 nachgewiesen hat (E.H.ß. X X V I I I p. 445—448), oder ans Einfügungen späterer Abschreiber. Wir geben die Zeugenliste nach dem Textus Roffensis.

6

E N G L I S C H E V E R F A S S U N G S U R K U N D E N DES 1 2 . U. 1 3 . J H .

II. E R N E U E R U N G D E R K R Ö N U N G S C H A R T E R H E I N R I C H S I. (Juli I I O I ) . (Charta, per quam Henricus, communi baronum Consilio rex coronatus, eisdem et prelatis regni Angliae plurima privilégia concedit.) 1 1 Der von der Krönungscharter nur wenig abweichende Text ergibt sich aus der Übereinstimmung der oben erwähnten Abschrift im Quadripartitus mit der im französischen Archiv befindlichen, von einem französischen Amtsschreiber aus dem ersten Viertel des 13. Jhdts. herrührenden Exemplar, das die in Klammern wiedergegebene Überschrift trägt und auf demselben Pergamentblatt mit entsprechender Überleitung die 12 Paragraphen gibt, die jetzt als „Unknown Charter of Liberties" bezeichnet werden und unten folgen. Vergleicht man den Abdruck bei Alexandre Teulet „Layettes de Trésor des chartes" (Paris 1863) p. 34—35 mit den Varianten, die Liebermann für die Krönungscharter vermerkt, so ist zunächst bemerkenswert, daß übereinstimmend der Paragraph 12 fehlt : „Pacem firmam in toto regno meo pono et teneri amodo preeipio." Der passte wohl für den Regierungsantritt des Königs drei Tage nach dem Jagdunfall Wilhelms II., aber nicht mehr, nachdem im Jahre darauf sein älterer Bruder Robert von der Pilgerfahrt nach der Normandie zurückgekehrt war und nach seiner Landung in England mit Hilfe der mitgebrachten Truppen und der aufständischen Barone die ihm zustehende Krone erobern wollte. Merkt Liebermann am Eingang des 3. Paragraphen den Ausfall des Wortes „aliorum" an, so fehlt dieses Wort auch bei Teulet; ebenso findet sich die veränderte Wortstellung des Quadripartitus „dotem et maritationem suam" auch bei Teulet. Im Paragraph 5 findet sich die gleiche Variante ,,fiat" statt ,,sit". Im Paragraph 7 fehlt übereinstimmend das Wort „eam". Dagegen ist im Paragraph 8 das von Liebermann als überflüssig erklärte Wort ,,tot.ius" beidemal hinzugefügt ; ebenso nach „patris mei" die drei Worte ,,et fratris mei", was Liebermann für eine falsche Hinzufügung erklärt. Irrtümlich bezeiehnet Liebermann die Worte ,,sicut benignitas mea propensior est in eis, ita mihi fideles sint' - als eine Interpolation des Quadr. ; sie finden sich ebenso bei Teulet. Im 14. Paragraphen lassen beide Texte ,,regis" weg und machen die Umstellung .,fratris mei Willelmi" ; auch schreiben sie „reddat" statt „reddatur". Sehr beanstaüdenswert findet Liebermann die Zeugenbezeichnung im Quadr.: „Testibus archiepiscopis, episcopis, comitibus. baronibus, vicecomitibus et optimatibus totius regni Anglie". Er erklärl das f ü r eine Erfindung des Verfassers des Quadr. Aber genau so (mit Auslassung von comitibus) findet sich die Zeugenangabe bei Teulet.

Diese durchgängige Übereinstimmung kann nicht auf Zufall beruhen, sondern erklärt sich am einfachsten daraus, dass beiden Texten die Archivkopie von 1101 zugrunde gelegen hat. Ja, sogar ein Manko in der Grussformel des von Teulet abgedruckten Textes weist darauf hin, dass diesem dieselbe Vorlage zugrunde gelegen hat, wie dem Quadr. Denn zu ,,fidelibus suis" macht der Quadr. den Zusatz „tarn Francis quam Anglis". Das fehlt bei Teulet. Wie sollte auch ein französischer Abschreiber einen englischen König von seinen französischen Getreuen 1, reden lassen? In der Krönungscharter steht

III. HAEC EST CARTA

HENRICI

ETC.

7

H e n r i c u s , Dei gratia rex A n g l o r u m , o m n i b u s baronibus et fidelibus suis tarn F r a n c i s quam Anglis salutem. i bis I i wie oben. 1 2 fehlt. 1 3 u n d 1 4 wie oben. T e s t i b u s archiepiscopis, episcopis, baronibus, vicecomitibus et optimatibus totius regni Anglie. A p u d Westmonasterium, q u a n d o coronatus fui. III. H A E C E S T C A R T A H E N R I C I P E R Q U A M B A R O N E S QUERUNT LIBERTATES, ET HEC CONSEQUENTIA CONCEDIT REX JOHANNES ( » T h e unknown C h a r t e r of Liberties«.) 1 . C o n c e d i t rex J o h a n n e s q u o d a b s q u e judicio, nec aliquid accipiet justitiam faciet.

n o n capiet h o m i n e m pro justifia, nec in-

an der betreffenden Stelle „Franoigenis", was nicht anstössig gewesen wäre. Wir müssen annehmen, dass in der gemeinsamen Vorlage des Quadr. und der im französischen Archiv befindlichen Abschrift in der Tat „Francis" gestanden hat. Die von Liebermann (G. d. A. I I I 293) beanstandete Behauptung bei Matthaeus Paris, daß Heinrich I. die meisten Exemplare seiner Krönungscharte zurückgezogen habe, erklärt sich doch wohl daraus, dass während des Kampfes mit dem Prätendenten Robert 1101 diese Erneuerung erfolgte, die seitdem als die gültige Form gelten musste und daher auch 1214 in Abschrift dem König Johann nach Poitou hinübergesandt wurde, so dass sie auch für das französische Staatsarchiv (Teulet p. 34) benutzt werden konnte. In E.H.R. 1906 p. 506 macht Stevenson unter dem Titel „An inedited Charter of King Henry I. " eine vermeintlich im J u n i oder Juli ausgestellte, im Original erhaltene kurze Urkunde bekannt, die aber nur als ein an die Grafschafft Lincoln ergangenes Writ zu betrachten ist, das in der Grafschaftsversammlung verlesen werden sollte, um an die durch die Krönungscharter erfolgten Zugeständnisse („lagas et rectitudines") zu erinnern und dadurch Stimmung für den im Kampfe gegen seinen Bruder Robert stehenden König zu machen. 1 Mit der Überschrift „An unkown Charter of Liberties" hat J . H. Round in der English Historical Revier Vol. VIII 1893 dieses schon 1863 von Alexandre Teulet in seinen „Layettes du Trésor des Chartes" p. 423 abgedruckte Aktenstück aus einer Abschrift, die sich unter den Record Commission Transcripts im Public Record Office befindet, herausgegeben. Er vermutete darin die Abschrift einer von König Johann 1213 den Baronen Nordenglands ausgestellten Charte. Dieser Theorie widersprachen 1894 in Vol. I X derselben Zeitschrift G. W. Prothero und Hubert Hall. Der erstere sah darin überhaupt keine Charter, sondern ein erfolgloses Angebot von Konzessionen, das König Johann 1215 den Baronen machte. Hubert Hall erklärte das Aktenstück für eine auf den Namen des bereits verstorbenen Königs Johann vermutlich zwischen

III. HAEC EST CARTA

HENRICI

ETC.

7

H e n r i c u s , Dei gratia rex A n g l o r u m , o m n i b u s baronibus et fidelibus suis tarn F r a n c i s quam Anglis salutem. i bis I i wie oben. 1 2 fehlt. 1 3 u n d 1 4 wie oben. T e s t i b u s archiepiscopis, episcopis, baronibus, vicecomitibus et optimatibus totius regni Anglie. A p u d Westmonasterium, q u a n d o coronatus fui. III. H A E C E S T C A R T A H E N R I C I P E R Q U A M B A R O N E S QUERUNT LIBERTATES, ET HEC CONSEQUENTIA CONCEDIT REX JOHANNES ( » T h e unknown C h a r t e r of Liberties«.) 1 . C o n c e d i t rex J o h a n n e s q u o d a b s q u e judicio, nec aliquid accipiet justitiam faciet.

n o n capiet h o m i n e m pro justifia, nec in-

an der betreffenden Stelle „Franoigenis", was nicht anstössig gewesen wäre. Wir müssen annehmen, dass in der gemeinsamen Vorlage des Quadr. und der im französischen Archiv befindlichen Abschrift in der Tat „Francis" gestanden hat. Die von Liebermann (G. d. A. I I I 293) beanstandete Behauptung bei Matthaeus Paris, daß Heinrich I. die meisten Exemplare seiner Krönungscharte zurückgezogen habe, erklärt sich doch wohl daraus, dass während des Kampfes mit dem Prätendenten Robert 1101 diese Erneuerung erfolgte, die seitdem als die gültige Form gelten musste und daher auch 1214 in Abschrift dem König Johann nach Poitou hinübergesandt wurde, so dass sie auch für das französische Staatsarchiv (Teulet p. 34) benutzt werden konnte. In E.H.R. 1906 p. 506 macht Stevenson unter dem Titel „An inedited Charter of King Henry I. " eine vermeintlich im J u n i oder Juli ausgestellte, im Original erhaltene kurze Urkunde bekannt, die aber nur als ein an die Grafschafft Lincoln ergangenes Writ zu betrachten ist, das in der Grafschaftsversammlung verlesen werden sollte, um an die durch die Krönungscharter erfolgten Zugeständnisse („lagas et rectitudines") zu erinnern und dadurch Stimmung für den im Kampfe gegen seinen Bruder Robert stehenden König zu machen. 1 Mit der Überschrift „An unkown Charter of Liberties" hat J . H. Round in der English Historical Revier Vol. VIII 1893 dieses schon 1863 von Alexandre Teulet in seinen „Layettes du Trésor des Chartes" p. 423 abgedruckte Aktenstück aus einer Abschrift, die sich unter den Record Commission Transcripts im Public Record Office befindet, herausgegeben. Er vermutete darin die Abschrift einer von König Johann 1213 den Baronen Nordenglands ausgestellten Charte. Dieser Theorie widersprachen 1894 in Vol. I X derselben Zeitschrift G. W. Prothero und Hubert Hall. Der erstere sah darin überhaupt keine Charter, sondern ein erfolgloses Angebot von Konzessionen, das König Johann 1215 den Baronen machte. Hubert Hall erklärte das Aktenstück für eine auf den Namen des bereits verstorbenen Königs Johann vermutlich zwischen

8

ENGLISCHE V E R F A S S U N G S U R K U N D E N DES 1 2 . U. I ß . J H .

2. E t si contingat quod meus baro vel h o m o meus moriatur et heres suus sit in etate, terram suam debeo ei reddere per rectum relevium absque magis capiendi. (Vgl. M. C. 2.) 2. E t si ita quod heres sit infra etatem, debeo quattuor militibus de legalioribus feodi terram bajulare in custodia, et illi cum m e o famulo debent mihi reddere exitus terrae sine venditione nemorum ; et tunc sine redemptione hominum et sine destructione parci et vivarii, q u a n d o ille heres erit in etate, terram ei reddam quietam. (Vgl. M. C. 3 u. 4.) 4. Si femina sit heres terre, debeo eam maritare, sed consilio generis sui, ita quod non sit disparagiat.i. E t si una vice eam dedero, amplius eam dare non possum, sed se maritabit ad libitum s u u m , sed non inimicis meis. (Vgl. M. C. 6 u. 8.) 5. Si contingat quod baro aut h o m o meus moriatur, c o n c e d o , ut pecunia sua dividatur sicut ipse diviserit; et si preoccupatus fuerit aut armis aut infirmitate improvisa, u x o r ejus aut liberi aut parentes et amici propinquiores pro ejus anima dividant. (Vgl. M. C. 26 u. 27.) 6. E t uxor ejus non abibit de hospitio infra X L . dies, et donec dotem suam decenter habuerit, et maritagium habebit. (Vgl. M. C. 7.) November 1216 und März 1217 von einem französischen Schreiber für König Philipp von Frankreich fabrizierte Krönungscharte. In der ersten Auflage seines Kommentars der Magna Charta (Glasgow 1905, p. 204 f.) wollte William Sharp McKechnie darin „vielleicht" den ersten Entwurf der am 15. Juni von König Johann besiegelten Articles of the Barons sehen und als Abfassungszeit etwa den 27. April 1215 vermuten. Etwa gleichzeitig trat H. W. C. Davin in der E.H.R. Vol. XX, 719 ff. (1905) mit der Behauptung hervor, dass die „unknown Charter" überhaupt kein Aktenstück, sondern eine flüchtige Aufzeichnung eines Privatmannes über Verhandlungen sei, die zwischen der Besiegelung der Artikel der Barone und der Abfassung der Magna Charta (also 15—19 Juni 1215) noch gepflogen wurden. Dem schloß sich im wesentlichen der französische Forscher Charles Petit-Dutaillis („Studies and Notes supplementary to Stubbs' Constitutional History", translated by W. E. Rhodes, Manchester 1908) an ; doch schliesst er aus dem Umständen, dass der Aufzeichner ein Agent des Königs Philipp August von Frankreich war. In der „Historischen Vierteljahrsschrift" 1910 (S. 450—458) stellte Ludwig Riess eine Hypothese auf, die zugleich die seltsame Form, die Verbindung mit der Krönungscharte Heinrichs I auf einem Blatte, das Vorhandensein der einzigen gleichzeitigen Abschrift im Trésor des Chartes zu Paris, die sensationelle Wirkung der Vorweisung dieser „Krönungscharte" und die Anklänge an die Artikel der Barone erklären soll. In seiner zweiten Auflage des Kommentars zur Magna Carta (1914) 'hat McKechnie (p. 174 f.) diese Lösung des Problems angenommen.

IV. DIE

ARTIKEL

DER

BARONE.

9

7. Adhuc hominibus meis concedo, ne eant in exercitu extra Angliam nisi in Normanniam et in Britanniam, et hoc decenter; quod si aliquis debet inde servitium decem militum, consilio baronum meorum alleviabitur. 8. Et si scutagium evenerit in terra, una marca argenti capietur de feodo militis; et si gravamen 1 exercitus contigerit, amplius caperetur consilio baronum regni. 9. Adhuc concedo, ut omnes forestas quas pater meus et frater meus et ego afforestavimus, desafforesto. (Vgl. M. C. 47 u. 53.) 10. Adhuc concedo, ut milites qui in antiquis forestis meis habebant suum nemus, habeant nemus amodo ad herbergagia sua et ad ardendum; et habeant foresterium suum; et ego tantum modo unum qui servet pecudes meas. 11. Et si aliquis hominum meorum moriatur, qui Judeis debeat, debitum non usurabit, quamdiu heres ejus sit infra etatem. (Vgl. M. C. 10.) 12. Et concedo ne homo perdat pro pecude vitam neque membrum. (Vgl. Charta de Foresta 10.) IV. D I E A R T I K E L D E R ISTA

SUNT

CAPITULA,

QUAE REX

BARONES

BARONE«. PETUNT

ET

DOMINUS

CONCEDIT.

1. Post decessum antecessorum haeredes plenae aetatis habebunt haereditatem suam per antiquum relevium exprimendum in carta. (M. C. 2.) 2. Haeredes qui infra aetatem sunt et fuerint in custodia, cum ad aetatem pervenerint habebunt haereditatem suam sine relevio et fine. (M. C. 3.) 1 Die von Hubert Hall vorgeschlagene Veränderung von „gravamen" in „allevamen" ist unannehmbar. Vielmehr bedeutet „gravamen exercitus" eine Notlage, wie sie durch die Schlacht bei Bouvines (27. Juli 1214) tatsächlich eingetreten war. Auch sonst ist der Text bei Teulet genauer abgedruckt als bei McKechnie „Magna Carta" 2 p. 483 f. 2 In dem erhaltenen, untersiegelten Original der „Artikel" der Barone (jetzt im British Museum) beginnt mit jedem neuen Gegenstand eine neue Zeile. Dagegen läuft der Text aller erhaltenen Abschriften der Magna Charta (die Hauptausfertigung ist verloren) ununterbrochen bis zum Zeilenrand fort. Zur Bequemlichkeit der Benutzer sind alle modernen Abdrucke sowohl der Artikel der Barone als auch der Magna Carta in Absätze mit fortlaufenden Ziffern geteilt. Es wird deshalb durch Verweisungen in Klammern von jedem Artikel der Barone auf den entsprechenden § der M. C. und umgekehrt bei der Magna Carta auf die Artikel der Barone (A. B.) verwiesen. Schon in der Wiedergabe der „Unknown Charter" ist von dieser Verweisung Gebrauch gemacht.

IV. DIE

ARTIKEL

DER

BARONE.

9

7. Adhuc hominibus meis concedo, ne eant in exercitu extra Angliam nisi in Normanniam et in Britanniam, et hoc decenter; quod si aliquis debet inde servitium decem militum, consilio baronum meorum alleviabitur. 8. Et si scutagium evenerit in terra, una marca argenti capietur de feodo militis; et si gravamen 1 exercitus contigerit, amplius caperetur consilio baronum regni. 9. Adhuc concedo, ut omnes forestas quas pater meus et frater meus et ego afforestavimus, desafforesto. (Vgl. M. C. 47 u. 53.) 10. Adhuc concedo, ut milites qui in antiquis forestis meis habebant suum nemus, habeant nemus amodo ad herbergagia sua et ad ardendum; et habeant foresterium suum; et ego tantum modo unum qui servet pecudes meas. 11. Et si aliquis hominum meorum moriatur, qui Judeis debeat, debitum non usurabit, quamdiu heres ejus sit infra etatem. (Vgl. M. C. 10.) 12. Et concedo ne homo perdat pro pecude vitam neque membrum. (Vgl. Charta de Foresta 10.) IV. D I E A R T I K E L D E R ISTA

SUNT

CAPITULA,

QUAE REX

BARONES

BARONE«. PETUNT

ET

DOMINUS

CONCEDIT.

1. Post decessum antecessorum haeredes plenae aetatis habebunt haereditatem suam per antiquum relevium exprimendum in carta. (M. C. 2.) 2. Haeredes qui infra aetatem sunt et fuerint in custodia, cum ad aetatem pervenerint habebunt haereditatem suam sine relevio et fine. (M. C. 3.) 1 Die von Hubert Hall vorgeschlagene Veränderung von „gravamen" in „allevamen" ist unannehmbar. Vielmehr bedeutet „gravamen exercitus" eine Notlage, wie sie durch die Schlacht bei Bouvines (27. Juli 1214) tatsächlich eingetreten war. Auch sonst ist der Text bei Teulet genauer abgedruckt als bei McKechnie „Magna Carta" 2 p. 483 f. 2 In dem erhaltenen, untersiegelten Original der „Artikel" der Barone (jetzt im British Museum) beginnt mit jedem neuen Gegenstand eine neue Zeile. Dagegen läuft der Text aller erhaltenen Abschriften der Magna Charta (die Hauptausfertigung ist verloren) ununterbrochen bis zum Zeilenrand fort. Zur Bequemlichkeit der Benutzer sind alle modernen Abdrucke sowohl der Artikel der Barone als auch der Magna Carta in Absätze mit fortlaufenden Ziffern geteilt. Es wird deshalb durch Verweisungen in Klammern von jedem Artikel der Barone auf den entsprechenden § der M. C. und umgekehrt bei der Magna Carta auf die Artikel der Barone (A. B.) verwiesen. Schon in der Wiedergabe der „Unknown Charter" ist von dieser Verweisung Gebrauch gemacht.

JO

E N G L I S C H E V E R F A S S U N G S U R K U N D E N DES 1 2 . U. 1 3 . JH.

j

3. Custos terrae haeredis capiat rationabiles exitus, c o n suetudines, et servitia, sine destructione et vasto hominum et rerum suarum, et si custos terrae fecerit destructionem et vastum, amittat custodiam; et custos sustentabit domos, parcos, vivaria, stagna, molendina et cetera, ad terram illam pertinentia, de exitibus terrae e j u s d e m ; et ut haeredes ita maritentur ne disparagentur et per consilium propinquorum de consanguinitate sua. (M. C . 4, 5, 6.) 4. N e vidua det aliquid pro dote sua, ve] maritagio, post decessum mariti s u i , set maneat in d o m o sua per xl. dies post mortem ipsius, et infra terminum ilium assignetur ei dos; et maritagium statim habeat et haereditatemsuam. ( M . C . 7 . ) 5. R e x vel ballivus n o n saisiet terram aliquam pro debito dum catalla debitoris sufficiunt; nec plegii debitoris distringantur, dum capitalis debitor sufficit ad solutionem; si vero capitalis debitor defecerit in solutione, si plegii voluerint, h a b e a n t terras debitoris d o n e e debitum illud persolvatur plene, nisi capitalis debitor monstrare poterit se esse inde quietum erga plegios. (M. C. 9.) 5. R e x n o n c o n c e d e t alicui baroni q u o d capiat auxilium de liberis hominibus suis, nisi ad corpus suum redimendum, et ad faciendum primogenitum filium suum militem, et ad primogenitam filiam suam semel maritandam, et h o c faciet per rationabile auxilium. (M. C. 15.) 7. N e aliquis majus servitium faciat de f e o d o militis quam inde debetur. (M. C. 16.) 8. U t c o m m u n i a placita non sequantur curiam domini regis sed assignentur in aliquo certo l o c o ; et ut recognitiones capiantur in eisdem comitatibus, in hunc m o d u m ; ut rex mittat duos justiciarios per quattuor vices in anno, qui cum quattuor militibus ejusdem comitatus electis per comitatum. capiant assisas de n o v a dissaisina, morte antecessoris, et ultima praesentatione, nec aliquis ob h o c sit summonitus nisi juratores et duae partes. (M. C. 17. 18.) 9. U t liber h o m o amercietur pro p a r v o delicto secundum m o d u m delicti, et pro m a g n o delicto secundum magnitudinem delicti, salvo continemento s u o ; villanus etiam e o d e m m o d o amercietur, salvo w a y n a g i o s u o ; et mercator e o d e m modo, salva marcandisa, per sacramentum proborum hominum dc visneto. (M. C. 20.) 10. U t clericus amercietur de laico f e o d o suo secundum m o d u m aliorum praedictorum, et non secundum beneficium ecclesiasticum. (M. C. 22.)

IV. DIK

ARTIKEL

DER

BARONE.

1 1 . N e aliqua villa amercietur pro pontibus faciendis ad riparias, nisi ubi de jure antiquitus esse solebant. (M. C. 23.) 12. U t mensura vini, bladi, et latitudines pannorum et rerum aliarum, e m e n d e t u r ; et ita de ponderibus. (M. C. 35.) 13. U t assisae de n o v a dissaisina et de morte antecessoris abbrevientur; et similiter de aliis assisis. 14. U t nullus vicecomes intromittat se de placitis ad c o r o n a m pertinentibus sine coronatoribus; et ut comitatus et hundreda sint ad antiquas firmas absque nullo incremento, exceptis dominicis maneriis regis. (M. C. 24. 25.) 15. Si aliquis tenens de rege moriatur, licebit vicecomiti vel alii ballivo regis seisire et imbreviare catallum ipsius per visum legalium hominum, ita tamen q u o d nihil inde amoveatur, d o n e e plenius sciatur si debeat aliquod liquidum debitum d o m i n o r e g i ; et tunc debitum regis persolvatur, residuum vero relinquatur executoribus ad faciendum testamentum d e f u n c t i ; et si nihil regi debetur omnia catalla c e d a n t defuncto. (M. C. 26.) 16. Si aliquis liber h o m o intestatus decesserit, b o n a sua per m a n u m proximorum parentum suorum et amicorum et per visum ecclesiae distribuantur. (M. C. 27.) 1 7 . N e viduae distringantur ad se m a r i t a n d u m , dum voluerint sine marito v i v e r e ; ita tamen q u o d securitatem facient q u o d n o n maritabunt se sine assensu regis, si d e rege teneant, vel dominorum suorum de quibus tenent. (M. C. 8.) 18. N e constabularius vel alius ballivus capiat blada vel alia catalla, nisi statim denarios inde reddat, nisi respectum habere possit de voluntate venditoris. (M. C. 28.) i g . N e constabularius possit distringere aliquem, militem ad d a n d u m denarios pro custodia castri, si voluerit facere custodiam illam in propria persona vel per alium probum hominem, si ipse earn facere non possit per rationabilem c a u s a m ; et si rex eum duxerit in exercitum, sit quietus de custodia secundum quantitatem temporis. (M. C. 29.) 20. N e vicecomes, vel ballivus regis, vel aliquis alius, capiat equos vel carettas alicujus liberi hominis pro cariagio faciendo, nisi ex voluntate ipsius. (M. C. 30.) 21. N e rex vel ballivus suus capiat alienum boscum ad castra vel ad alia agenda sua, nisi per voluntatem ipsius cujus boscus ille fuerit. (M. C. 31.) 22. N e rex teneat terram eorum qui fuerint convicti de felonia, nisi per unum annum et u n u m diem, sed tunc reddatur domino feodi. (M. C. 32.)

12

ENGLISCHE VKRFASSUNGSURKUNDEN DES 1 2. U. I 3. JH

23. U t omnes kidelli de cetero penitus deponantur de Tamisia et Medewaye et per totam Angliam. (M. C. 33.) 24. N e breve, quod vocatur praecipe, de cetero fiat alicui de aliquo tenemento unde liber homo amittat curiam suam. (M. C. 34.) 25. Si quis fuerit disseisitus vel prolongatus per regem sine judicio de terris, libertatibus, et jure suo, statim ei restituatur; et si contentio super hoc orta fuerit, tunc inde disponatur per judicium X X V . baronum; et ut illi qui fuerint dissaisiti per patrem vel fratrem regis r e c t u s habeant sine dilatione per judicium parium suorum in curia regis; et si rex debeat habere terminum aliorum cruce signatorum, tunc archiepiscopus et episcopi faciant inde judicium ad certum diem, appellatione remota. (M. C. 52.) 26 N e aliquid detur pro brevi inquisitionis de vita ve) membris, sed libere concedatur sine pretio et non negetur. (M. C. 36.) 27. Si aliquis tenet de rege per feodi firmam, per sokagium, vel per burgagium, et de alio per servitium militis, dominus rex non habebit custodiam militum de feodo alterius, occasione burgagii vel sokagii, nec debet habere custodiam burgagii, sokagii, vel feodi firmae; et quod liber homo non amittat militam suam occasione parvarum sergantisarum, sicuti de illis qui tenent aliquod tenementum reddendo inde cuttellos vel sagittas vel hujusmodi. (M. C. 37.) 28. N e aliquis ballivus possit ponere aliquem ad legem simplici loquela sua sine testibus fidelibus. (M. C. 38.) 29. N e corpus liberi hominis capiatur, nec imprisonetur, nec dissaisietur, nec utlagetur, nec exuletur, nec aliquo modo destruatur, nec rex eat vel mittat super eum vi, nisi per judicium parium suorum vel per legem terrae. (M. C. 3Q.) 30. N e jus vendatur vel differatur vel vetitum sit. (M. C. 40.) 3 1 . Quod mercatores habeant salvum ire et venire ad emendum vel vendendum, sine omnibus malis toltis per antiquas et rectas consuetudines. (M. C. 4 1 . ) 32. N e scutagium vel auxilium ponatur in regno, nisi per commune consilium regni, nisi ad corpus regis redimendum, et primogenitum filium suum militem faciendum, et filiam suam primogenitam semel maritandam; 6t ad hoc fiat rationabile auxilium. Simili modo fiat de taillagiis et auxiliis de civitate

IV. DIE A R T I K E L

DER

BARONE.

13

Londonarium, et de aliis civitalibus quae inde habent libertates ; et ut civitas Londonarium piene habeat antiquas libertates et liberas consuetudines suas, tam per aquas, quam per terras. (M. C. 12. 1 3 . ) 1 33. U t liceat unicuique exire de regno et redire, salva fide domini regis, nisi tempore werrae per aliquod breve tempus propter communem utilitatem regni. (M. C. 42.) 34. Si quis mutuo aliquid acceperit a Judaeis plus vel minus, et moriatur antequam debitum illud solvatur, debitum non usurabit quamdiu haeres fuerit infra aetatem, de quocumque teneat; et si debitum illud incident in manum regis, rex non capiet nisi catallum quod continetur in carta. (M. C. 10.) 35. Si quis moriatur et debitum debeat Judaeis, uxor ejus habeat dotem suam; et si liberi remanserint, provideantur eis necessaria secundum tenementum; et de residuo solvatur debitum salvo servitio dominorum ; simili modo fiat de aliis debitis; et ut custos terrae reddat haeredi, cum ad plenam aetatem pervenerit, terram suam instauratam secundum quod rationabiliter poterit sustinere de exitibus terrae ejusdem de carucis et wainnagiis. (M. C. 11.) 36. Si quis tenuerit de aliqua eskaeta, sicut de honore Walingefordiae, Notingeham, Bononiae, et Lankastriae, et de aliis eskaetis quae sunt in manu regis et sunt baroniae, et obierit, haeres ejus non dabit aliud relevium vèl faciet regi aliud servitium quam faceret baroni ; et ut rex eodem modo eam teneat quo baro earn tenuit. (M. C. 43.) 37. U t fines facti sunt pro dotibus, maritagiis, haereditatibus, et americiamentis, injuste et contra legem terrae, omnino condonentur ; vel fiat inde per judicium X X V . baronum, vel per judicium majoris partis eorundem, una cum archiepiscopo et aliis quos secum vocare voluerit, ita quod, si aliquis vel aliqui de X X V . fuerint in simili querela, amoveantur et alii loco illorum per residuos de X X V . substituantur. (M. C. 55.) 38. Q u o d obsides et cartae reddantur, quae liberatae fuerunt regi in securitatem. (M. C. 49.) 39. U t illi, qui fuerint extra forestam, non veniant coram justiciariis de foresta per communes summonitiones, nisi sint 1 Mary Bateson „A. London Municipal Collection of the Reign of John" (E.H.R. XVII p. 726) hat 1902 u. a. eine „List of nine articles" herausgegeben. Sie sind z. T. durch die für London ausgestellte Charter vom 9. Mai 1215 (Stubbs Select Charters 314 f.) gewährt worden. Nicht aber Art. 3 : „De omnibus tallagiis delendis nisi per communem consensum regni et civitatis".

14

ENGLISCHE VERFASSUNGSURKUNDEN DES 12. U. I 3. JH.

in placito vel plegii fuerint; et ut pravae consuetudines de forestis et de forestariis, et warenniis, et vicecomitibus, et rivariis, emendentur per X I I . milites de quolibet comitatu, qui debent eligi per probos homines ejusdem comitatus. (M. C. 44.) 40. Ut rex amoveat penitus de balliva parentes et totam sequelam Gerardi de A t y e s ; quod de cetero balliam non habeant; scilicet Engelardum, Andream, Petrum et Gyonem de Cancellis, G y o n e m de Cygoniis, Matthaeum de Martiny, et fratres ejus; et Galfridum nepotem ejus et Philippum Mark. (M. C. 50.) 4 1 . Et ut rex amoveat alienigenas milites stipendiaries balistarios, et ruttarios, et servientes qui veniunt cum equis et armis ad nocumentum regni. (M. C. 5 1 . ) 42. Ut rex faciat justiciarios, constabularios, vicecomites, et ballivos, de talibus qui sciant legem terrae et earn bene velint observare. (M. C. 45.) 43. Ut barones qui fundaverunt abbatias, unde habent cartas regum vel antiquam tenuram, habeant custodiam earum cum vacaverint. (M. C. 46.) 44. Si rex Walenses dissaisierit vel elongaverit de terris vel libertatibus, vel de rebus aliis in Anglia vel in Wallia, eis statim sine placito reddantur; et si fuerint dissaisiti vel elongati de ^tenementis suis Angliae per patrem vel fratrem regis sine judicio parium suorum, rex eis sine dilatione justiciam exhibebit, eo modo quo exhibet Anglicis justiciam de tenementis suis Angliae secundum legem Angliae, et de tenementis Walliae secundum legem Walliae, et de tenementis marchiae secundum legem marchiae: idem facient Walenses regi et suis. (M. C. 56.) 45. U t rex reddat filium Lewelini et nisi aliter esse depraeterea omnes obsides de Wallia, et beat per cartas quas cartas quae ei liberatae fuerunt in securirex habet, per juditatem pacis, (M. C. 58) >icum archiepiscopi 46. Ut rex faciat regi Scottorum de et aliorum quos seobsidibus reddendis, et de libertatibus cum vocare volsuis, et jure suo, secundum formam quam uerit facit baronibus Angliae, (M. C. 59) 47. Et omnes forestae quae sunt aforestatae per regem tempore suo deafforestentur, et ita fiat de ripariis quae per ipsum regem sunt in defenso. (M. C. 47.) 1 Die mit Strichen auf Art. 45 und 46 bezogenen Zusätze sind offenbar später und etwas flüchtig beigeschrieben.

IV. DIE A R T I K E L

DER

BARONE.

15

48. O m n e s a u t e m istas c o n s u e t u d i n e s et libertates q u a s rex c o n c e s s i t r e g n o t e n e n d a s q u a n t u m a d se p e r t i n e t erga suos, o m n e s d e r e g n o tarn clerici q u a m laici o b s e r v a b u n t q u a n t u m a d se pertinet e r g a suos. ( M . C. 60.) 4 g . H a e c 1 est f o r m a securitatis ad o b s e r v a n d u m p a c e m et libertates inter r e g e m et r e g n u m . B a r o n e s eligent X X V . b a r o n e s d e r e g n o q u o s voluerint, qui d e b e n t p r o totis viribus suis o b s e r v a r e , t e n e r e et f a c e r e observari, p a c e m et libertates q u a s d o m i n u s r e x eis concessit et carta sua c o n f i r m a v i t ; ita videlicet q u o d si rex, vel justiciarius, vel ballivi regis, vel aliquis d e ministris suis, in aliquo e r g a a l i q u e m deliquerit, v e l a l i q u e m articulorum pacis aut securitatis transgressus fuerit, et delictum ostensum fuerit quattuor b a r o n i b u s d e praedictis XXV. baronibus, illi quattuor b a r o n e s a c c e d e n t ad d o m i n u m r e g e m , vel ad justiciarium suum, si r e x fuerit e x t r a r e g n u m , p r o p o n e n t e s ei e x c e s s u m ; petent ut e x c e s s u m ilium sine dilatione faciat e m e n d a r i ; et si rex vel justiciarius ejus illud n o n e m e n d a v e r i t , si rex fuerit extra r e g n u m , infra rationabile t e m p u s d e t e r m i n a n d u m in carta, praedicti q u a t t u o r r e f e r e n t c a u s a m illam ad residuos de illis X X V . b a r o n i b u s , et illi X X V . c u m c o m m u n a totius terrae distringent et g r a v a b u n t r e g e m m o d i s o m n i b u s q u i b u s poterunt, scilicet p e r c a p t i o n e m castrorum, terrarum, p o s s e s s i o n u m , et aliis m o d i s q u i b u s poterunt, d o n e e fuerit e m e n d a t u m s e c u n d u m arbitrium e o r u m , s a l v a p e r s o n a d o m i n i regis et r e g i n a e et l i b e r o r u m s u o r u m ; et, c u m fuerit e m e n d a t u m , i n t e n d a n t d o m i n o regi sicut prius: et q u i c u m q u e voluerit de terra j u r a b i t se ad p r a e d i c t a e x s e q u e n d a pariturum m a n d a t i s p r a e d i c t o r u m X X V . b a r o n u m , et g r a v a t u r u m r e g e m p r o p o s s e suo c u m ipsis; et r e x p u b l i c e et libere d a b i t licentiam j u r a n d i cuilibet qui j u r a r e voluerit, et nulli u m q u a t n j u r a r e p r o h i b e b i t ; o m n e s a u t e m illos d e terra qui s p o n t e sua et p e r se noluerint j u r a r e X X V . b a r o n i b u s de d i s t r i n g e n d o et g r a v a n d o r e g e m c u m eis, r e x faciet j u r a r e e o s d e m d e m a n d a t o suo sicut p r a e d i c t u m est. I t e m si aliquis d e praedictis X X V . b a r o n i b u s decesserit, vel a terra recesserit, vel a l i q u o m o d o alio i m p e d i t u s fuerit, q u o m i n u s ista p r a e d i c t a possint e x s e q u i , qui residui fuerint d e X X V . eligent alium l o c o ipsius p r o arbitrio suo, qui simili m o d o erit j u r a t u s q u o 1 Zwischen Art. 48 und 49 ist ein breiter Zwischenraum. Auch ist die Schrift von Art. 49 kleiner. Offenbar ist also die Sicherheitsklausel erst einige Zeit nach Herstellung der dem Könige übergebenen Reinschrift noch hinzugekommen. Das Faksimile ist im British Museum für 2 sh 6 d käuflich.

l6

E N G L I S C H E V E R F A S S U N G S U R K U N D E N D E S 1 2 . U. 1 3 . J H .

et ceteri. I n omnibus autem quae istis X X V , comittuntur exequenda, si forte ipsi X X V praesentes fuerint et inter se super re aliqui discordaverint, vel aliqua ex eis vocati nolint vel nequeant interesse, ratum habebitur et firmum quod major pars ex eis providerit vel praeceperit, ac si omnes X X V . in hoc consensissent; et praedicti X X V . jurabunt quod omnia antedicta fideliter observabunt et pro toto posse suo facient observari. Praeterea rex faciet eos securos per cartas archiepiscopi et episcoporum et magistri Pandulfi, quod nihil impetrabit a domino p a p a per quod aliqua istarum conventionum revocetur vel minuatur, et, si aliquid tale impetraverit, reputetur irritum et inane et nunquam eo utatur. (M. C. 6 1 . ) V. M A G N A C H A R T A !. (Runnymede 1 5 . Juni 1 2 1 5 . ) J o h a n n e s D e i gratia rex Angliae, dominus H y b e r n i a e , dux N o r m a n n i a e et Aquitanniae, et comes A n d e g a v i a e , archiepiscopis, episcopis, abbatibus, comitibus, baronibus, justiciariis, forestariis, vicecomitibus, praepositis, ministris et omnibus ballivis et fidelibus suis salutem. Sciatis nos intuitu Dei et pro salute animae nostrae et omnium antecessorum et haeredum nostrorum, ad honorem Dei et exaltationem sanctae ecclesiae, et emendationem regni nostri, per consilium venerabilium patrum nostrorum, Stephani Cantuariensis archiepiscopi totius Angliae primatis et sanctae R o m a n a e ecclesiae cardinalis, 1 Über die noch erhaltenen vier Originalausfertigungen der Magna Charta gibt William Sharp McKechnie „Magna Carta, a commentary on the great Charter of King John" (2. Aufl. Glasgow 1914, p. 165—170) nähere Mitteilungen. Im British Museum befinden sich davon zwei: Cotton Charters X I I I 31a, durch das Feuer von 1731 hart mitgenommen, und das sehr gut erhaltene Exemplar Cotton Augustus II 106, von dem ein Faksimile für 2 sh 6 d im British Museum erhältlich ist. Eine besonders sorgfältig ausgeführte originale Ausfertigung befindet sieh in der Kathedrale von Lincoln; sie ist von der Recordkommission in ihrer Ausgabe der Statutes of the Realm (1810) und der Neuausgabe von Rymers Foedera (1816) durch den Graveur James Basire faksimiliert worden. Die von Blackstone 1759 vergeblich gesuchte Ausfertigung in der Kathedrale von Salisbury ist erst zwischen 1806 und 1814 wiedergefunden worden und jetzt öffentlicher Besichtigung zugänglich. Die in den Kathedralen von Lincoln und Salisbury niedergelegten Exemplare zeichnen sich durch sorgfältigere Herstellung aus. [Nähere Angaben über den handschriftlichen Befund in Richard Thomson „Historical Essay on the Magna Charta of King John" (London 1829, p. 423—430).] Die genaue Übereinstimmung aller Abschriften beweist die Sorgfalt, mit der sie einst hergestellt wurden. Die Namen der 25 gewählten Barone, die Stubbs Select Charters p. 306 aus Matthaeus Paris übernimmt, finden sich als späterer Zusatz auch in der Abschrift British Museum Harleian Ms. 746.

l6

E N G L I S C H E V E R F A S S U N G S U R K U N D E N D E S 1 2 . U. 1 3 . J H .

et ceteri. I n omnibus autem quae istis X X V , comittuntur exequenda, si forte ipsi X X V praesentes fuerint et inter se super re aliqui discordaverint, vel aliqua ex eis vocati nolint vel nequeant interesse, ratum habebitur et firmum quod major pars ex eis providerit vel praeceperit, ac si omnes X X V . in hoc consensissent; et praedicti X X V . jurabunt quod omnia antedicta fideliter observabunt et pro toto posse suo facient observari. Praeterea rex faciet eos securos per cartas archiepiscopi et episcoporum et magistri Pandulfi, quod nihil impetrabit a domino p a p a per quod aliqua istarum conventionum revocetur vel minuatur, et, si aliquid tale impetraverit, reputetur irritum et inane et nunquam eo utatur. (M. C. 6 1 . ) V. M A G N A C H A R T A !. (Runnymede 1 5 . Juni 1 2 1 5 . ) J o h a n n e s D e i gratia rex Angliae, dominus H y b e r n i a e , dux N o r m a n n i a e et Aquitanniae, et comes A n d e g a v i a e , archiepiscopis, episcopis, abbatibus, comitibus, baronibus, justiciariis, forestariis, vicecomitibus, praepositis, ministris et omnibus ballivis et fidelibus suis salutem. Sciatis nos intuitu Dei et pro salute animae nostrae et omnium antecessorum et haeredum nostrorum, ad honorem Dei et exaltationem sanctae ecclesiae, et emendationem regni nostri, per consilium venerabilium patrum nostrorum, Stephani Cantuariensis archiepiscopi totius Angliae primatis et sanctae R o m a n a e ecclesiae cardinalis, 1 Über die noch erhaltenen vier Originalausfertigungen der Magna Charta gibt William Sharp McKechnie „Magna Carta, a commentary on the great Charter of King John" (2. Aufl. Glasgow 1914, p. 165—170) nähere Mitteilungen. Im British Museum befinden sich davon zwei: Cotton Charters X I I I 31a, durch das Feuer von 1731 hart mitgenommen, und das sehr gut erhaltene Exemplar Cotton Augustus II 106, von dem ein Faksimile für 2 sh 6 d im British Museum erhältlich ist. Eine besonders sorgfältig ausgeführte originale Ausfertigung befindet sieh in der Kathedrale von Lincoln; sie ist von der Recordkommission in ihrer Ausgabe der Statutes of the Realm (1810) und der Neuausgabe von Rymers Foedera (1816) durch den Graveur James Basire faksimiliert worden. Die von Blackstone 1759 vergeblich gesuchte Ausfertigung in der Kathedrale von Salisbury ist erst zwischen 1806 und 1814 wiedergefunden worden und jetzt öffentlicher Besichtigung zugänglich. Die in den Kathedralen von Lincoln und Salisbury niedergelegten Exemplare zeichnen sich durch sorgfältigere Herstellung aus. [Nähere Angaben über den handschriftlichen Befund in Richard Thomson „Historical Essay on the Magna Charta of King John" (London 1829, p. 423—430).] Die genaue Übereinstimmung aller Abschriften beweist die Sorgfalt, mit der sie einst hergestellt wurden. Die Namen der 25 gewählten Barone, die Stubbs Select Charters p. 306 aus Matthaeus Paris übernimmt, finden sich als späterer Zusatz auch in der Abschrift British Museum Harleian Ms. 746.

V.

MAGNA

CHARTA

17

Henrici Dublinensis archiepiscopi, Willelmi Londoniensis, Petri Wintoniensis, joscelini Bathoniensis et Glastoniensis, Hugonis Lincolniensis, Walteri Wygornensis, Willelmi Coventrensis, et Benedicti Roffensis episcoporum ; magistri Pandulfi domini papae subdiaconi et familiaris, fratris Aymerici magistri militae templi in Anglia; et nobilium virorum Willelmi Mariscalli comitis Penbrociae, Willelmi comitis Saresberiae, Willelmi comitis Warenniae, Willelmi comitis Arundelliae, Alani de Galweya constabularii Scottiae, Warini filii Geroldi, Petri filii Hereberti, Huberti de Burgo senescalli Pictaviae, Hugonis de Nevilla, Mathei filii Hereberti, T h o m a e Basset, Alani Basset, Philippi de Albiniaco, Roberti de Roppelay, Johannis Mariscalli, Johannis filii Hugonis et aliorum fidelium nostrorum ; 1 . In primis concessisse Deo et hac praesenti carta nostra confirmasse, pro nobis et haeredibus nostris in perpetuum, quod Anglicana ecclesia libera sit, et habeat jura sua integra, et libertates suas illaesas ; et ita volumus observari ; quod apparet ex eo quod libertatem electionum quae maxima et magis necessaria reputatur ecclesiae Anglicanae, mera et spontanea voluntate, ante discordiam inter nos et barones nostros motam, concessimus et carta nostra confirmavimus, et eam optinuimus a domino papa Innocentio tertio confirmari; quam et nos observabimus et ab haeredibus nostris in perpetuum bona fide volumus observari. Concessismus etiam omnibus liberis hominibus regni nostri, pro nobis et haeredibus nostris in pepetuum, omnes libertates subscriptas, habendas et tenendas, eis et haeredibus suis, de nobis et haeredibus nostris. 2. Si quis comitum vel baronum nostrorum, si ve aliorum tenendum de nobis in capite per servitium militare, mortuus fuerit, et cum decesserit haeres suus plenae aetatis fuerit et relevium debeat, habeat haereditatem suam per antiquum relevium; scilicet haeres vel haeredes comitis de baronia comitis integra per centum libras; haeres vel haeredes baronis de baronia integra per centum libras ; haeres vel haeredes militis de feodo militis integro per centum solidos ad plus ; et qui minus debuerit minus det secundum antiquam consuetudinem feodorum. (A. B. 1.) 3. Si autem haeres alicujus talium fuerit infra aetatem et fuerit in custodia, cum ad aetatem pervenerit, habeat haereditatem suam sine relevio et sine fine. (A. B. 2.) 4. Custos terrae husjusmodi haeredis qui infra aetatem fuerit, non capiat de terra haeredis nisi rationabiles exitus, et R i e s s , Englische Verfassungsurkunden des 12. u. 1 3 . J a h r h .

2

l8

ENOLISCH1-. V K R F A S S U N G S U R K U N D I ' N DES 1 2 . U.

I3.JH.

rationabiles consuetudines, et rationabilia servitia, et hoc sine destructione et vasto hominum vel rerum; et si nos commiserimus custodiam alicujus talis terrae vicecomiti vel alicui alii qui de exitibus illius nobis respondere debeat, et ille destructionem de custodia fecerit vel vastum, nos ab illo capiemus emendam, et terra committatur duobus legalibus et discretis hominibus de feodo illo, qui de exitibus respondeant nobis vel ei cui eos assignaverimus; et si dederimus vel vendiderim us alicui custodiam alicujus talis terrae, et ille destructionem inde fecerit vel vastum, amittat ipsam custodiam, et tradatur duobus legalibus et discretis hominibus de feodo illo qui similiter nobis respondeant sicut praedictum est. (A. B. 3.) 5. Custos autem, quamdiu custodiam terrae habuerit, sustentet domos, parcos, vivaria, stagna, molendina, et cetera ad terram illam pertinentia, de exitibus terrae ejusdem; et reddat haeredi, cum ad plenam aetatem pervenerit, terram suam totam instauratam de carrucis et wainnagiis secundum quod tempus wainnagii exiget et exitus terrae rationabiliter poterunt sustinere. (A. B. 3.) 6. Haeredes maritentur absque disparagatione, ita tamen quod, antequam contrahatur matrimonium, ostendatur propinquis de consanguinitate ipsius haeredis. (A. B. 3.) 7. Vidua post mortem mariti sui statim et sine difficultate habeat maritagium et haereditatem suam, nec aliquid det pro dote sua, vel pro maritagio suo, vel haereditate sua quam haereditatem maritus suus et ipsa tenuerint die obitus ipsius mariti, et maneat in domo mariti sui per quadraginta dies post mortem ipsius infra quos assignetur ei dos sua. (A. B. 4 . ) 8. Nulla vidua distringatur ad se maritandum dum voluerit vivere sine marito, ita tamen quod securitatem faciat quod se non maritabit sine assensu nostro, si de nobis tenuerit, vel sine assensu domini sui de quo tenuerit, si de alio tenuerit. (A. B. 17.) 9. N e c nos nec ballivi nostri seisiemus terram aliquam nec redditum pro debito aliquo, quamdiu catalla debitoris sufficiunt ad debitum reddendum; nec pleggii ipsius debitoris distringantur quamdiu ipse capitalis debitor defecerit in solutione debiti, non habens unde solvat, pleggii respondeant de debito; et, si voluerint, habeant terras et redditus debitoris donee sit eis satisfactum de debito quod ante pro eo solverint, nisi capitalis debitor monstraverit se esse quietum inde versus eosdem pleggios. (A. B. 5.)

V. M A G N A

CHARTA

19

10. Si quis mutuo ceperit aliquid a Judaeis, plus vel minus, et moriatur antequam debitum ilium solvatur, debitum non usuret quamdiu haeres fuerit infra aetatem, de quocumque teneat; et si debitum illud incident in manus nostras, nos non capiemus nisi catallum contentum in carta. (A. B. 34.) 11. Et si quis moriatur, et debitum debeat Judaeis, uxor ejus habeat dotem suam, et nihil reddat de debito illo; et si liberi ipsius defuncti qui fuerint infra aetatem remanserint, provideantur eis necessaria secundum tenementum quod fuerit defuncti, et de residuo solvatur debitum, salvo servitio dominorum; simili modo fiat de debitis quae debentur aliis quam Judaeis. (A. B. 35.) 12. Nullum scutagium vel auxilium ponatur in regno nostra, nisi per commune consilium regni nostri, nisi ad corpus nostrum redimendum, et primogenitum filium nostrum militem faciendum, et ad filiam nostram primogenitam semel maritandam, et ad haec non fiat nisi rationabile auxilium: simili modo fiat de auxiliis de civitate Londonarium. (A. B. 32.) 13. Et civitas Londonarium habeat omnes antiquas libertates et liberas consuetudines suas, tam per terras, quam per aquas. Praeterea volumus et concedimus quod omnes aliae civitates, et burgi, et villae, et portus, habeant omnes libertates et liberas consuetudines suas. (A. B. 32.) 14. Et ad habendum commune consilium regni, de auxilio assidendo aliter quam in tribus casibus praedictis, vel de scutagio assidendo, summoneri faciemus archiepiscopos, episcopos, abbates, comites, et majores barones, sigillatim per litteras nostras; et praeterea faciemus summoneri in generali, per vicecomites et ballivos nostros, omnes illos qui de nobis tenent in capite; ad certum diem, scilicet ad terminum quadraginta dierum ad minus, et ad certum locum; et in omnibus litteris illius summonitionis causam summonitionis exprimemus; et sic facta summonitione negotium ad diem assignatum procedat secundum consilium illorum qui praesentes fuerint, quamvis non omnes summoniti venerint. 15. Nos non concedemus de cetera alicui quod capiat auxilium de liberis hominibus suis, nisi ad corpus suum redimendum, et ad faciendum primogenitum filium suum militem et ad primogenitam filiam suam semel maritandam, et ad haec non fiat nisi rationabile auxilium. (A. B. 6.) 16. Nullus distringatur ad faciendum majus servitium de feodo militis, nec de alio libero tenemento, quam inde debetur. (A. B. 7.) 2*

2O

ENGLISCHE V E R F A S S U N G S U R K U N D K N DES 1 2 . U. I 3. JH.

17. Communia placita non sequantur curiam nostram sed teneantur in aliquo loco certo. (A. B. 8.) 18. Recognitiones de nova dissaisina, de morte antecessoris, et de ultima praesentatione, non capiantur nisi in suis comitatibus et hoc modo; nos, vel si extra regnum fuerimus, capitalis justiciarius noster, mittemus duos justiciarios per unumquemque comitatum per quatuor vices in anno, qui, cum quatuor militibus cujuslibet comitatus electis per comitatum, capiant in comitatu et in die et loco comitatus assisas praedictas. (A. B. 8.) 19. Et si in die comitatus assisae praedictae capi non possint, tot milites et libere tenentes remaneant de illis qui interfuerint comitatui die illo, per quos possint judicia sufficienter fieri, secundum quod negotium fuerit majus vel minus. 20. Liber homo non amercietur pro parvo delicto, nisi secundum modum delicti; et pro magno delicto amercietur secundum magnitudinem delicti, salvo contenemento suo; et mercator eodem modo salva mercandisa sua; et villanus eodem modo americetur salvo wainnagio suo, si inciderint in misericordiam nostram; et nulla praedictarum miseri cordiarum ponatur, nisi per sacramentum proborum hominum de visneto. (A. B. 90 _ . 21. Comites et barones non amercientur nisi per pares suos, et non nisi secundum modum delicti. 22. Nullus clericus amercietur de laico tenemento suo, nisi secundum modum aliorum praedictorum, et non secundum quantitatem beneficii sui ecclesiastici. (A. B. 10.) 23. Nec villa nec homo distringatur facere pontes ad riparias, nisi qui ab antiquo et de jure facere debent. (A. B. 11.) 24. Nullus vicecomes, constabularius, coronatores, vel alii ballivi nostri, teneant placita coronae nostrae. (A. B. 14.) 25. Omnes comitatus, hundredi, wapentakii, et trethingii, sint ad antiquas firmas absque ullo incremento, exceptis dominicis maneriis nostris. (A. B. 14.) 26. Si aliquis tenens de nobis laicum feodum moriatur, et vicecomes vel ballivus noster ostendat litteras nostras patentes de summonitione nostra de debito quod defunctus nobis debuit, liceat vicecomiti vel ballivo nostro attachiare et inbreviare catalla defuncti inventa in laico feodo, ad valentiam illius debiti, per visum legalium hominum, ita tamen quod nihil inde amoveatur, donee persolvatur nobis debitum quod clarum fuerit: et residuum relinquaturexecutoribus ad faciendum testamentum defuncti; et, si nihil nobis debeatur ab ipso,

V. M A G N A

CHARTA

21

omnia catalla cedant defuncto, salvis uxori ipsius et pueris rationabilibus partibus suis. (A. B. 15.) 27. Si aliquis liber h o m o intestatus decesserit, catalla sua per manus propinquorum parentum et amicorum suorum, per visum ecclesiae distribuantur, salvis unicuique debitis q u a e defunctus ei debebat. (A. B. 16.) 28. Nullus constabularius, vel alius ballivus noster, capiat biada vel alia catalla alicujus, nisi statini inde reddat denarios, aut respectum inde habere possit de voluntate venditoris. i A . B. 18.Ì 29. Nullus constabularius distringat aliquem militem ad danclum denarios pro custodia castri, si facere voluerit custodiam illam in propria persona sua, vel ver alium probum hominem, si ipse earn facere non possit propter rationabilem causam ; et si nos duxerimus vel miserimus eum in exercitum, erit quietus de custodia, secundum quantitatem temporis quo per nos fuerit in exercitu. (A. B. 19.Ì 30. Nullus vicecomes, vel ballivus noster, vel aliquis alius, capiat equos vel caretas alicujus liberi hominis pro cariagio iaciendo, nisi de voluntate ipsius liberi hominis. (A. B. 20.) 31. N e c nos nec ballivi nostri capiemus alienum boscum ad castra, vel alia a g e n d a nostra, nisi per voluntatem ipsius cujus boscus ille fuerit. (A. B. 21.) 32. N o s non tenebimus terras illorum qui con vieti fuerint d e felonia, nisi per unum annum et unum diem, et tunc reddantur terrae dominis feodorum, (A. B. 22.1 33. O m n e s kydelli de cetero deponantur penitus de T h a misia, et de M e d e w a y e , et per totam Angliam, nisi per costeram maris. (A. B. 23.) 34. B r e v e q u o d vocatur Praecipe de cetero n o n fiat alicui de aliquo tenemento unde liber h o m o amittere possit curiam suam. (A. B. 24.) 35. U n a mensura vini sit per totum regnum nostrum, et una mensura cervisiae, et una mensura biadi, scilicet quarterium Londoniense, et una latitudo p a n n o r u m tinctorum et russettorum et halbergettorum, scilicet duae ulnae infra listas; de ponderibus autem sit ut de mensuris. (A. B. 12.) 36. Nihil detur vel capiatur de cetero pro brevi inquisitionis de vita vel membris, sed gratis concedatur et n o n negetur. (A.;B. 26.) 37. Si aliquis teneat de nobis per feodifirmam, vel per sokagium, vel per burgagium, et de alio terram teneat per

22

KNGLISCHK VERFASSUNCxSURKUNDEN DES 1 2 . U. 1 3 . JH.

servitium militare, nos non habebimus custodiam haeredis n e c terrae suae quae est de feodo alterius, occasione illius feodifirmae, vel burgagii; nec habebimus custodiam illius feodifirmae, vel sokagii, vel burgagii, nisi ipsa feodifirma debeat servitium militare. Nos non habebimus custodiam haeredis vel terrae alicujus, quam tenet de alio per servitium militare, occasione alicujus parvae sergenteriae quam tenet de nobis per servitium reddendi nobis cultellos, vel sagittas, vel hujusmodi. (A. B. 27.) 38. Nullus ballivus ponat de cetero aliquem ad legem simplici loquela sua, sine testibus fidelibus ad hoc inductis. (A. B. 28.) 39. Nullus liber homo capiatur, vel imprisonetur, aut disseisiatur, aut utlagetur, aut exuletur, aut aliquo modo destruatur,? nec super eum ibimus, nec super eum mittemus, nisi per legale judicium parium suorum vel per legem terrae. (A. B. 2q. 1 40. Nulli vendemus, nulli negabimus, aut differemus, rectum aut justiciam. (A. B. 30.) 41. Omnes mercatores habeant et salvum et securum exire de Anglia, et venire in Angliam, et morari et ire per Angliam, tam per terram quam per aquam, ad emendum et vendendum, sine omnibus malis toltis, per antiquas et rectas consuetudines, praeterquam in tempore gwerrae, et si sint de terra contra nos gwerrina; et si tales inveniantur in terra nostra in principio gwerrae, attachientur sine dampno corporum et rerum, donee sciatur a nobis vel capitali justiciario nostro quomodo mercatores terrae nostrae tractentur, qui tunc invenientur in terra contra nos gwerrina; et si nostri salvi sint ibi, alii salvi sint in terra nostra. (A. B. 31.) 42. Liceat unicuique de cetero exire de regno nostro, et redire, salvo et secure, per terram et per aquam, salva fide nostra, nisi tempore gwerrae per aliquod breve tempus, propter communem utilitatem regni, exceptis imprisonatis et utlagatis secundum legem regni, et gente de terra contra nos gwerrina, et mercatoribus de quibus fiat sicut praedictum est. (A. B. 33.) 43. Si quis tenuerit de aliqua eskaeta, sicut de honore Walingeford, Notingeham, Bononiae, Lainkastriae, vel de aliis eskaetis, quae sunt in manu nostra, et sunt baroniae, et obierit, haeres ejus non det aliud relevium, nec faciat nobis aliud servitium quam faceret baroni si baronia illa esset in manu baronis; et nos eodem modo eam tenebimus quo baro eam tenuit. (A. B. 36.) 44. Homines qui manent extra forestam non veniant de

V. M A G N A

CHARTA

23

cetero coram justiciariis nostris de foresta per communes summonitiones-, nisi sint in placito, vel plegii alicujus vel aliquorum, qui attachiati sint pro foresta. (A. B. 39.). 45. Nos non faciemus justicíanos, constabularios, vicecomites, vel ballivos, nisi de talibus qui sciant legem regni et earn bene velint obseware. (A. B. 42.) 46. Omnes barones qui fundaverunt abbatias, unde habent cartas regum Angliae, vel antiquam tenuram, habeant earum custodiam cum vacaverint, sicut habere debent. (A. B. 43.) 47. Omnes forestae quae aforestatae sunt tempore nostro, statim deafforestentur ; et ita fiat de ripariis quae per nos tempore nostro positae sunt in defenso. (A. B. 47.) 48. Omnes malae consuetudines de forestis et warennis, et de forestariis et warennariis, vicecomitibus et eorum ministris, ripariis et earum custodibus, statim inquirantur in quolibet comitatu per duodecim milites juratos de eodem comitatu, qui debent eligi per probos homines ejusdem comitatus, et infra quadraginta dies post inquisitionem factam, penitus, ita quod numquam revocentur, deleantur, per eosdem, ita quod nos hoc sciamus prius, vel justiciarius noster, si in Anglia non fuerimus. (A. B. 39.^ 49. Omnes obsides et cartas statim reddemus quae liberatae fuerunt nobis ab Anglicis in securitatem pacis vel fidelis servitii. (A. B. 38.) 50. Nos amovebimus penitus de balliis parentes Gerardi de Athyes, quod de cetero nullam habeant balliam in Anglia ; Engelardum de Cygoniis, Andream, Petrum et Cyonem de Cancellis, G y o n e m de Cygoniis, Galfridum de Martyni et fratres ejus, Philippum Mark et fratres ejus, et Galfridum nepotem ejus, et totam sequelam eorumdem. (A. B. 40.) 5 1 . Et statim post pacis reformationem amovebimus de regno omnes alienígenas milites, balistarios, servientes, stipendiaries, qui venerint cum equis et armis ad nocumentum regni. (A. B . 4 1 . ) 52. Si quis fuerit disseisitus vel elongatus per nos sine legali judicio parium suorum, de terris, castellis, libertatibus, vel jure suo, statim ea ei restituemus ; et si contentio super hoc orta fuerit, tunc inde fiat per judicium vigintiquinque baronum, de quibus fit mentio inferius in securitate pacis ; de omnibus autem illis de quibus aliquis disseisitus fuerit vel elongatus sine legali judicio parium suorum, per Henricum regem patrem nostrum vel per Ricardum regem fratrem nostrum, quae in manu nostra habemus, vel quae allii tenent, quae nos oporteat

24

ENGLISCHE V E R F A S S U N G S U R K U N D E N DES 1 2 . U. I 3 . JH.

warantizare, respectum habebimus usque ad c o m m u n e m terminum crucesignatorum ; exceptis illis de quibus placitum motum fuit vel inquisitio facta per praeceptum nostrum, ante susceptionem crucis nostrae ; cum autem redierimus de peregrinatione nostra, vel si forte remanserimus a peregrinatione nostra, statini inde plenam justiciam exhibebimus. (A. B. 25.) 53. E u n d e m autem respectum h a b e b i m u s , et e o d e m modo, de justicia e x h i b e n d a de forestis deafforestandis vel remansuris forestis, quas Henricus pater noster vel Ricardus frater noster afforestaverunt, et de custodiis terrarum quae sunt de alieno feodo, cujusmodi custodias hucusque habuimus occasione feodi q u o d aliquis de nobis tenuit per servitium militare, et de abbatiis quae fundatae fuerint in f e o d o alterius quam nostro, in quibus dominus feodi dixerit se jus habere ; et cum redierimus, vel si remanserimus a peregrinatione nostra, super hiis conquerentibus plenam justiciam statim exhibebimus. 54._ Nullus capiatur nec imprisonetur propter appellum foeminae de morte alterius quam viri sui. 55. O m n e s fines qui injuste et contra legem terrae facti sunt nobiscum, et omnia americiamenta facta injuste et contra legem terrae, omnino condonentur, vel fiat inde per judicium viginti quinque baronum de quibus fit mentio inferius in securitate pacis, vel per judicium majoris partis eorundem, una cum praedicto S t e p h a n o Cantuariensi archiepiscopo, si interesse poterit, et aliis quos secum ad hoc vocare voluerit; et si interesse n o n poterit, nihilominus procedat negotium sine eo, ita quod, si aliquis vel aliqui de praedictis viginti quinque baronibus fuerint in simili querela, amoveantur quantum ad h o c judicium, et alii loco illorum per residuos de eisdem viginti quinque, tantum ad h o c faciendum electi et jurati substituantur. (A. B. 37.) 56. Si nos dissaisivimus vel elongavimus W a l e n s e s de terris vel libertatibus vel rebus aliis, sine legali judicio parium suorum, in A n g l i a vel in Wallia, eis statim r e d d a n t u r ; et si contentio super h o c orta fuerit, tunc inde fiat in marchia per judicium parium suorum, de tenementis A n g l i a e secundum legem Angliae, d e tenementis W a l l i a e secundum legem Walliae, de tenementis marchiae secundum legem marchiae. Idem facient W a l e n s e s nobis et nostris. (A. B . 44.) 57. D e omnibus autem illis de quibus aliquis W a l e n s i u m dissaisitus fuerit vel elongatus sine legali judicio parium suorum, per H e n r i c u m regem patrem nostrum vel R i c a r d u m regem fratrem nostrum, quae nos in manu nostra habemus, vel quae

V. M A G N A

CHARTA

25

alii tenent quae nos oporteat warantizare, respectum habebimus usque ad communem terminum crucesignatorum, illis exceptis de quibus placitum motum fuit vel inquisitio facta per praeceptum nostrum ante susceptionem crucis nostrae; cum autem redierimus, vel si forte remanserimus a peregrinatione nostra, statim eis inde plenam justiciam exhibebimus, secundum leges Walensium et partes praedictas. 58. Nos reddemus filium Lewelini statim, et omnes obsides de Wallia, et cartas quae nobis liberatae fuerunt in securitatem pacis. (A. B. 45.) 59. Nos faciemus Allexandro regi Scottorum de sororibus suis, et obsidibus reddendis, et libertatibus suis, et jure suo, secundum formam in qua faciemus aliis baronibus nostris Angliae, nisi aliter esse debeat per cartas quas habemus de Willelmo patre ipsius, quondam rege Scottorum ; et hoc erit per judicium parium suorum in curia nostra. (A. B. 46.) 60. Omnes autem istas consuetudines praedictas et libertates quas nos concessimus in regno nostro tenendas quantum ad nos pertinet erga nostros, omnes de regno nostro, tam clerici quam laici, observent quantum ad se pertinet erga suos. (A. B. 48.) 61. Cum autem pro Deo, et ad emendationem regni nostri, et ad melius sopiendam discordiam inter nos et barones nostros ortam, haec omnia praedicta concesserimus, volentes ea integra et firma stabilitate gaudere in perpetuum, facimus et concedimus eis securitatem subscriptam ; videlicet quod barones eligant viginti quinque barones de regno quos voluerint, qui debeant pro totis viribus suis observare, tenere, et facere observari, pacem et libertates quas eis concessimus, et hac praesenti carta nostra confirmavimus, ita scilicet quod, si nos, vel justiciarius noster, vel ballivi nostri, vel aliquis de ministris nostris, in aliquo erga aliquem deliquerimus, vel aliquem articulorum pacis aut securitatis transgressi fuerimus, et delictum ostensum fuerit quatuor baronibus de praedictis viginti quinque baronibus, illi quator barones accedant ad nos vel ad justiciarium nostrum, si fuerimus extra regnum, proponentes nobis excessum; petent ut excessum ilium sine dilatione faciamus emendari. Et si nos excessum non emendaverimus vel, si fuerimus extra regnum, justiciarius noster non emendaverit infra tempus quadraginta dierum computandum a tempore quo monstratum fuerit nobis vel justiciario nostro si extra regnum fuerimus, praedicti quatuor barones referant causam illam ad residuos de viginti

20

ENGLISCHE VERFASSUNGSURKUNDEN DES 1 2 . U. 1 3 . J H .

quinqué baronibus et illi viginti quinqué barones cum communa totius terrae distringent et gravabunt nos modis omnibus quibus poterunt, scilicet per captionem castrorum, terrarum, possessionum, et aliis modis quibus poterunt, doñee fuerit emendatum secundum arbitrium eorum, salva persona nostra et reginae nostrae et liberorum nostrorum; et cum fuerit emendatum intendent nobis sicut prius fecerunt. Et quicumque voluerit de terra juret quod ad praedicta omnia exsequenda parebit mandatis praedictorum viginti quinqué baronum, et quod gravabit nos pro posse suo cum ipsis, et nos publice et libere damus licentiam jurandi cuilibet qui jurare voluerit, et nulli umquam jurare prohibebimus. Omnes autem illos de terra qui per se et sponte sua noluerint jurare viginti quinqué baronibus, de distringendo et gravando nos cum eis, faciemus jurare eosdem de mandato nostro, sicut praedictum est. Et si aliquis de viginti quinqué baronibus decesserit, vel a terra recesserit, vel aliquo alio modo impeditus fuerit, quo minus ista praedicta possent exsequi, qui residui fuerint de praedictis viginti quinqué baronibus eligant alium loco ipsius, pro arbitrio suo, qui simili modo erit juratus quo et ceteri. In ómnibus autem quae istis viginti quinqué baronibus committuntur exsequenda, si forte ipsi viginti quinqué praesentes fuerint, et inter se super re aliqua discordaverint, vel aliqui ex eis summoniti nolint vel nequeant interesse, ratum habeatur et firmum quod major pars eorum qui praesentes fuerint providerit, vel praeceperit, ac si omnes viginti quinqué in hoc consensissent; et praedicti viginti quinqué jurent quod omnia antedicta fideliter observabunt, et pro toto posse suo facient observari. E t nos nihil impetrabimus ab aliquo, per nos nec per alium, per quod aliqua istarum concessionum et libertatum revocetur vel minuatur; et, si aliquid tale impetratum fuerit, irritum sit et inane et numquam eo utemur per nos nec per alium. (A. B. 49.) 1 62. Et omnes malas voluntates, indignationes, et rancores, ortos inter nos et homines nostros, clericos et laicos, a tem1 Dieser Sicherheitsklausel entspricht in der ungarischen goldenen Bulle vom 1222 der folgende Passus des Artikels 31 : „Statuimus etiam, quod si nos, vel aliquis successorum nostrorum aliquo unquam tempore huic dispositioni contraire voluerit, liberam habeant harum auetoritate, sine nota alieuius infidelitatis, tarn Episcopi, quam alii Jobagiones ac Nobiles Regni nostri, universi et singuli, praesentes et futuri posterique, resistendi et contradicendi nobis et nostris snccessoribus in perpetuum facultatem". (Corpus Juris Hungarici, ed. Markus 1902.)

V I , ZUR A U S F Ü H R U N G DES ART. 4 8 DER M A G N A C H A R T A

27

pore discordiae, piene omnibus remisimus et condonavimus. Praeterea omnes transgressiones factas occasione ejusdem discordiae, a P a s c h a anno regni nostri sextodecimo usque ad pacem reformatam, piene remisimus omnibus, d e n t i s et laicis, et quantum ad nos pertinet piene condonavimus. E t insuper fecimus eis fieri litteras testimoniales patentes domini Stephani Cantuariensis archiepiscopi, domini Henrici Dublinensis archiepiscopi, et episcoporum praedictorum, et magistri Pandulfi, super securitate ista et concessionibus praefatis 6 3 . Quare volumus et firmiter praecipimus quod A n g l i c a n a ecclesia libera sit et quod homines in regno nostro habeant et teneant omnes praefatas libertates, jura, et concessiones, bene et in pace, libere et quiete, piene et integro, sibi et haeredibus suis, de nobis et haeredibus nostris, in omnibus rebus et locis, in perpetuum, sicut praedictum est. Juratum est autem tam ex parte nostra quam ex parte baronum, quod haec omnia supradicta bona fide et sine malo ingenio observabuntur. Testibus supradictis et multis aliis. D a t a per m a n u m nostram in prato quod vocatur R u n i n g m e d e , inter Windelesorum et Stanes, quinto decimo die Junii, anno regni nostri septimo decimo VI. Z U R A U S F Ü H R U N G D E S A R T . DER MAGNA CHARTA. A. R U N D S C H R E I B E N

AN

ALLE

(19. Juni

48

GRAFSCHAFTSBEAMTEN

1215).

R e x vicecomiti, forestariis, warennariis, custodibus ripariarum et omnibus baillivis suis in eodem comitatu, salutem. Sciatis p a c e m firmam esse reformatam per Dei gratiam inter nos et barones et liberos homines regni nostri, sicut audire poteritis et videre per cartam nostram quam inde fieri fecimus, quam etiam legi publice precepimus per totam bailliam vestram et firmiter teneri ; volentes et districte precipientes quod tu vicecomes omnes de baillia tua secundum formam carte predicte jurare facias X X V . baronibus de quibus mentio fit in carta predicta, ad mandatum eorundum vel majoris partis eorum, coram ipsis vel illis quos ad hoc atornaverint per litteras suas patentes, et ad diem et locum quos ad hoc faciendum pre1 Die Fertigstellung der Magna Charta erfolgte erst am Freitag, dem 19. Juni 1215. Sie wurde aber nach dem „actum", d. h. nach der Besiegelung der Artikel der Barone datiert. (McKechnie, 2. Aufl. S. 37—41.)

V I , ZUR A U S F Ü H R U N G DES ART. 4 8 DER M A G N A C H A R T A

27

pore discordiae, piene omnibus remisimus et condonavimus. Praeterea omnes transgressiones factas occasione ejusdem discordiae, a P a s c h a anno regni nostri sextodecimo usque ad pacem reformatam, piene remisimus omnibus, d e n t i s et laicis, et quantum ad nos pertinet piene condonavimus. E t insuper fecimus eis fieri litteras testimoniales patentes domini Stephani Cantuariensis archiepiscopi, domini Henrici Dublinensis archiepiscopi, et episcoporum praedictorum, et magistri Pandulfi, super securitate ista et concessionibus praefatis 6 3 . Quare volumus et firmiter praecipimus quod A n g l i c a n a ecclesia libera sit et quod homines in regno nostro habeant et teneant omnes praefatas libertates, jura, et concessiones, bene et in pace, libere et quiete, piene et integro, sibi et haeredibus suis, de nobis et haeredibus nostris, in omnibus rebus et locis, in perpetuum, sicut praedictum est. Juratum est autem tam ex parte nostra quam ex parte baronum, quod haec omnia supradicta bona fide et sine malo ingenio observabuntur. Testibus supradictis et multis aliis. D a t a per m a n u m nostram in prato quod vocatur R u n i n g m e d e , inter Windelesorum et Stanes, quinto decimo die Junii, anno regni nostri septimo decimo VI. Z U R A U S F Ü H R U N G D E S A R T . DER MAGNA CHARTA. A. R U N D S C H R E I B E N

AN

ALLE

(19. Juni

48

GRAFSCHAFTSBEAMTEN

1215).

R e x vicecomiti, forestariis, warennariis, custodibus ripariarum et omnibus baillivis suis in eodem comitatu, salutem. Sciatis p a c e m firmam esse reformatam per Dei gratiam inter nos et barones et liberos homines regni nostri, sicut audire poteritis et videre per cartam nostram quam inde fieri fecimus, quam etiam legi publice precepimus per totam bailliam vestram et firmiter teneri ; volentes et districte precipientes quod tu vicecomes omnes de baillia tua secundum formam carte predicte jurare facias X X V . baronibus de quibus mentio fit in carta predicta, ad mandatum eorundum vel majoris partis eorum, coram ipsis vel illis quos ad hoc atornaverint per litteras suas patentes, et ad diem et locum quos ad hoc faciendum pre1 Die Fertigstellung der Magna Charta erfolgte erst am Freitag, dem 19. Juni 1215. Sie wurde aber nach dem „actum", d. h. nach der Besiegelung der Artikel der Barone datiert. (McKechnie, 2. Aufl. S. 37—41.)

28

E N G L I S C H E V E R F A S S U N G S U R K U N D E N DES 1 2 . U. I 3 . J H .

fixerint predicti barones vel atornati ab eis ad hoc. Volumus etiam et precipimus quod X I I milites de comitatu tuo, qui eligentur de ipso comitatu in primo comitatu qui tenebitur post susceptionem litterarum istarum in partibus tuis, jurent de inquirendis pravis consuetudinibus tam de vicecomitibus quam eorum ministris, forestis, forestariis, warennis et warennariis, ripariis et earum custodibus, et eis delendis, sicut in ipsa carta continetur. Vos igitur omnes, sicut nos et honorem nostrum diligitis et pacem regni nostri, omnia in carta contenta inviolabiliter observetis et ab omnibus observari faciatis, ne pro defectu vestri, aut per excessum vestrum, pacem regni nostri, quod Deus avertat, iterum turbari contingat. Et tu, vicecomes, pacem nostram per totam bailliam tuam clamari facias et firmiter teneri precipias. Et in hujus, etc. vobis mittimus. Teste me ipso apud Runimede, X I X . die Junii, anno regni nostri X V I I mo B. A U S D E R UND

DUBLIN

ERKLÄRUNG UND

SECHS

Ü B E R DIE A U S L E G U N G

D E R E R Z B I S C H Ö F E VON C A N T E R B U R Y ANDERER

ENGLISCHER

BISCHÖFE

VON A R T I K E L 4 8 D E R M A G N A C H I R T A .

(Rotuli Clausarum 1 7 Johann m. 27 d.) Universitati vestre notum fieri volumus, quod iste ita intellectus fuit ex utraque parte, quum de tabatur, et expressus, quod omnes consuetudines ille debent, sine quibus foreste servari non possint: et sentibus litteris protestamur 2.

articulus eo tracremanere hoc pre-

VII. B U L L E D E S P A P S T E S I N N O C E N Z III. Z U R ANNULLIERUNG DER MAGNA CHARTA. (Anagni, 24. August 1 2 1 5 ) 3 Innocentius episcopus, servus servorum Dei. Universis Christi fidelibus hanc paginam inspecturis, salutem et apostolicam benedictionem. 1 A u s dem A b d r u c k in der neuen A u s g a b e von E y m e r F o e d e r a I 134 und Rotuli L i t t e r a r u m Patentium I 134 wiedergegeben bei McKechnie M a g n a Carta, A p p e n d i x S . 494. ' N u r der S c h l u s s des bei McKechnie S. 4 9 6 nach R y m e r F o e d e r a und Rotuli Litterarum Clausarum wiedergegebenen „ P r o t e s t e s " ist wiederholt. 8 „ B u l l a r i u m R o m a n u m " I I I 2 9 8 — 3 0 0 . Potthast Regesta Pontificum N r . 4990. Wir geben den T e x t wieder, den Bémont in „ C h a r t e s des Libertés A n g l a i s e s " S . 4 1 — 4 4 nach d e m gesiegelten Original (Cotton Cleopatra E 1-) a b g e d r u c k t hat. N u r an wenigen Stellen sind bessere Lesarten des B . R . eingesetzt.

28

E N G L I S C H E V E R F A S S U N G S U R K U N D E N DES 1 2 . U. I 3 . J H .

fixerint predicti barones vel atornati ab eis ad hoc. Volumus etiam et precipimus quod X I I milites de comitatu tuo, qui eligentur de ipso comitatu in primo comitatu qui tenebitur post susceptionem litterarum istarum in partibus tuis, jurent de inquirendis pravis consuetudinibus tam de vicecomitibus quam eorum ministris, forestis, forestariis, warennis et warennariis, ripariis et earum custodibus, et eis delendis, sicut in ipsa carta continetur. Vos igitur omnes, sicut nos et honorem nostrum diligitis et pacem regni nostri, omnia in carta contenta inviolabiliter observetis et ab omnibus observari faciatis, ne pro defectu vestri, aut per excessum vestrum, pacem regni nostri, quod Deus avertat, iterum turbari contingat. Et tu, vicecomes, pacem nostram per totam bailliam tuam clamari facias et firmiter teneri precipias. Et in hujus, etc. vobis mittimus. Teste me ipso apud Runimede, X I X . die Junii, anno regni nostri X V I I mo B. A U S D E R UND

DUBLIN

ERKLÄRUNG UND

SECHS

Ü B E R DIE A U S L E G U N G

D E R E R Z B I S C H Ö F E VON C A N T E R B U R Y ANDERER

ENGLISCHER

BISCHÖFE

VON A R T I K E L 4 8 D E R M A G N A C H I R T A .

(Rotuli Clausarum 1 7 Johann m. 27 d.) Universitati vestre notum fieri volumus, quod iste ita intellectus fuit ex utraque parte, quum de tabatur, et expressus, quod omnes consuetudines ille debent, sine quibus foreste servari non possint: et sentibus litteris protestamur 2.

articulus eo tracremanere hoc pre-

VII. B U L L E D E S P A P S T E S I N N O C E N Z III. Z U R ANNULLIERUNG DER MAGNA CHARTA. (Anagni, 24. August 1 2 1 5 ) 3 Innocentius episcopus, servus servorum Dei. Universis Christi fidelibus hanc paginam inspecturis, salutem et apostolicam benedictionem. 1 A u s dem A b d r u c k in der neuen A u s g a b e von E y m e r F o e d e r a I 134 und Rotuli L i t t e r a r u m Patentium I 134 wiedergegeben bei McKechnie M a g n a Carta, A p p e n d i x S . 494. ' N u r der S c h l u s s des bei McKechnie S. 4 9 6 nach R y m e r F o e d e r a und Rotuli Litterarum Clausarum wiedergegebenen „ P r o t e s t e s " ist wiederholt. 8 „ B u l l a r i u m R o m a n u m " I I I 2 9 8 — 3 0 0 . Potthast Regesta Pontificum N r . 4990. Wir geben den T e x t wieder, den Bémont in „ C h a r t e s des Libertés A n g l a i s e s " S . 4 1 — 4 4 nach d e m gesiegelten Original (Cotton Cleopatra E 1-) a b g e d r u c k t hat. N u r an wenigen Stellen sind bessere Lesarten des B . R . eingesetzt.

VII. BULLE

DES PAPSTES INNOCENZ III. ETC.

2Q

E t s i k a r i s s i m u s in Christo filius noster Johannes, rex Anglorum illustris, Deum et ecclesiam vehementer offenderit, unde nos eum excommunicationis vinculo innodavimus et regnum ejus ecclesiastico subjecimus interdicto, ipse tarnen, (ilio misericorditer inspirante qui non vult mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat) tandem conversus ad cor, Deo et ecclesie humiliter satisfecit in tantum quod non solum recompensationem pro dampnis et restitutionem exhibuit pro ablatis, verum etiam plenariam libertatem contulit ecclesie anglicane ; quin immo utraque sententia relaxata regnum suum tam Anglie quam Ybernie beato Petro et ecclesie romane concessit, recipiens illud a nobis in feudum sub annuo censu mille marcarum, fidelitatis nobis inde prestito juramento, sicut per Privilegium ejus apparet aurea bulla munitum Adhuc autem omnipotenti Deo amplius piacere desiderans, Signum vivifice crucis reverenter assumpsit, profecturus in subsidium terre sancte, ad quod se magnifice preparabat. Sed humani generis inimicus, qui semper consuevit bonis actibus invidere suis callidis artibus, adversus eum barones Anglie concitavit ita ut ordine perverso in illum insurgèrent, postquam conversus ecclesie satisfecit, qui assistebant eidem quando ecclesiam offendebat. Orta siquidem inter eos dissensionis materia, cum plures dies statuti fuissent ad tractandum de pace utrinque, interim sollempnes nuntii ad nostram fuerunt presentiam destinati, cum quibus, habito diligenti tractatu, post plenam deliberationem scripsimus per eoscìem Stephano Cantabriensi archiepiscopo et episcopis anglicanis, precipiendo mandantes, ut ad reformandum inter utrosque veram et plenam concordiam diligens impenderent Studium et operam efficacem, omnes conjurationes et conspirationes, si quae fuerant, forte presumpte a tempore suborte discordie inter regnum et sacerdotium, apostolica denunciantes auctoritate cassatas et per excommunicationis sententiam inhibentes, ne talia decetero presumerentur a quoquam, magnates et nobiles Anglie m o n e n d o prudenter et eis efficaciter injungendo, ut per manifesta devotionis et humilitatis inditia ipsum regem sibi placare studerent, ac deinde, si quid ab eo ducerent 1 Die Übergabe seines Königtums an den durch den Legaten Pandulf vertretenen Papst war bereits am 15. Mai 1213 erfolgt. Sie wurde aber durch eine Urkunde mit goldener Siegelbulle in Gegenwart des päpstlichen Legaten Nikolas, Bischofs von Tusculum, am 3. Oktober 1213 in London bekräftigt.

30

ENGLISCHE VERFASSUNGSURKUNDEN DES 1 2 . U. I j . J H .

postulandum, non insolenter sed humiliter implorarent, regalem ei conservantes honorem et exhibentes servitia consueta, que ipsi et predecessores eorum sibi et suis predecessoribus impenderunt, cum ab eis ipse rex non deberet absque juditio spoliari, ut sic quod intenderent possent facilius obtinere. Nos enim eundem regem per litteras nostras rogavimus et monuimus, et per prefatos sarchiepiscopum et episcopos nichilominus rogari et moneri mandavimus, in remissionem sibi peccaminum injungentes quatinus predictos magnates et nobiles benigne tractaret et justas petitiones eorum clementer admitteret, ut et ipsi congaudendo cognoscerent eum in meliorem statum divina gratia esse mutatum, ac per hoc ipse et heredes eorum sibi et heredibus suis deberent promptius et devotius famulari, plena eis in veniendo, morando et recedendo securitate concessa; ita quod, si forte nequiret inter eos concordia provenire, in curia sua per partes eorum secundum legem et consuetudines regni suborta dissensio sopiretur. Verum, antequam nuntii cum hoc provido et justo mandato rediissent, illi, juramento fidelitatis omnino contempto, cum, et si rex eos injuste gravasset, ipsi tamen non debuissent sic agere contra eum ut in causa sua iidem judices et exequutores existerent, vassali contra dominum et milites contra Regem publice conjurantes, non solum cum aliis sed cum ejus manifestissimis inimicis, presumpserunt contra eum arma movere, occupantes et dévastantes terras ipsius ita quod civitatem quoque Londoniensem, que sedes est regni, proditorie sibi traditam invaserunt. Interim autem, prefatis nuntiis revertentibus, Rex obtulit eis secundum formam mandati nostri justitie plenitudinem exhibere, quam ipsi omnino spernentes ceperunt manus extendere ad pejora. Unde Rex ipse ad audientiam nostrani appellans obtulit eis exhibere justitiam coram nobis, ad quos hujus cause juditium ratione dominii pertinebat, quod ipsi sunt penitus aspernati. Deinde obtulit illis ut tarn ab ipso quam ab illis eligerentur quatuor viri prudentes qui una nobiscum subortam inter eos discordiam terminarent, promittens quod ante omnia revocaret universos abusus quicumque fuissent in Angliam suo tempore introducti ; sed nec hoc illi dignati sunt acceptare. Tandem Rex illis proposuit quod, cum regni dominium ad romanam ecclesiam pertineret, ipse nec poterat nec debebat absque nostro spetiali mandato quicquam de ilio in nostrum prejuditium immutare, unde rursus ad nostram audientiam appellavit, se ipsum ac Regnum cum omni honore ac jure suo apostolice protectioni

VIII. E R N E U E R U N G D. MAGNA C H A R T A UNT. HEINRICH III.

31

supponens. Sed, cum nullo modo proficeret, postulavit ab archiepiscopo et episcopis, ut ipse nostrum exequerentur mandatum, jus ecclesie romane defenderent, ac tuerentur eundem, secundum formam privilegii crucesignatis indulti. Porro, cum ipsi nichil horum facere voluisent, videns se omni pene consilo et auxilio destitutum, quicquid illi ausi sunt petere non est ausus ipse negare. U n d e conpulsus est per vim et metum, qui cadere poterat in virum etiam constantissimum, compositionem inire cum ipsis non solum vilem et turpem, verum etiam illicitam et iniquam, in nimiam diminutionem et derogationem sui juris pariter et honoris. Quia vero nobis a D o m i n o dictum est in propheta: „constitui te super gentes et regna ut evellas et destruas et edifices et plantes 1 ; itemque per alium : „dissolve colligationem impietatis, solve fasciculos deprimentes" 2 , N o s tante malignitatis audaciam dissimulare nolentes, in apostolice sedis contemptum, regalis juris dispendium, anglicane gentis opprobrium et grave periculum tocius negotii crucifixi quod utique immineret, nisi per auctoritatem nostrani revocarentur omnino que a tanto principe crucesignato taliter sunt extorta, etiam ipso volente illa servari, ex parte D e i omnipotentis patris et filii et Spiritus sancti, auctoritate quoque beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus ac nostra, de communi fratrum nostrorum Consilio, compositionem hujusmodi reprobamus penitus et dampnamus, sub iuterminatione anathematis prohibentes, ne dictus R e x earn observare presumat, aut barones cum complicibus suis ipsam exigant observari, tam cartam quam obligationes seu cautiones quecumque pro ipsa vel de ipsa sunt facte, irritantes penitus et cassantes, ut nullo unquam tempore aliquam habeant firmitatem. Nulli ergo hominum liceat hanc paginam cassationis et prohibitions infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum A n a g n i e V i l i j. kal. septembr. pontificatus nostri anno octavodecimo. Vili. ERSTE

ERNEUERUNG DER MAGNA U N T E R H E I N R I C H III. (12. N o v e m b e r 1216.)

CHARTA

Sie besteht aus 4 2 Artikeln, von denen die meisten mit den entsprechenden der Magna Charta Johanns übereinstimmen. 1 2

Jeremia 1, 9—10. Jesaias 58, 6.

VIII. E R N E U E R U N G D. MAGNA C H A R T A UNT. HEINRICH III.

31

supponens. Sed, cum nullo modo proficeret, postulavit ab archiepiscopo et episcopis, ut ipse nostrum exequerentur mandatum, jus ecclesie romane defenderent, ac tuerentur eundem, secundum formam privilegii crucesignatis indulti. Porro, cum ipsi nichil horum facere voluisent, videns se omni pene consilo et auxilio destitutum, quicquid illi ausi sunt petere non est ausus ipse negare. U n d e conpulsus est per vim et metum, qui cadere poterat in virum etiam constantissimum, compositionem inire cum ipsis non solum vilem et turpem, verum etiam illicitam et iniquam, in nimiam diminutionem et derogationem sui juris pariter et honoris. Quia vero nobis a D o m i n o dictum est in propheta: „constitui te super gentes et regna ut evellas et destruas et edifices et plantes 1 ; itemque per alium : „dissolve colligationem impietatis, solve fasciculos deprimentes" 2 , N o s tante malignitatis audaciam dissimulare nolentes, in apostolice sedis contemptum, regalis juris dispendium, anglicane gentis opprobrium et grave periculum tocius negotii crucifixi quod utique immineret, nisi per auctoritatem nostrani revocarentur omnino que a tanto principe crucesignato taliter sunt extorta, etiam ipso volente illa servari, ex parte D e i omnipotentis patris et filii et Spiritus sancti, auctoritate quoque beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus ac nostra, de communi fratrum nostrorum Consilio, compositionem hujusmodi reprobamus penitus et dampnamus, sub iuterminatione anathematis prohibentes, ne dictus R e x earn observare presumat, aut barones cum complicibus suis ipsam exigant observari, tam cartam quam obligationes seu cautiones quecumque pro ipsa vel de ipsa sunt facte, irritantes penitus et cassantes, ut nullo unquam tempore aliquam habeant firmitatem. Nulli ergo hominum liceat hanc paginam cassationis et prohibitions infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum A n a g n i e V i l i j. kal. septembr. pontificatus nostri anno octavodecimo. Vili. ERSTE

ERNEUERUNG DER MAGNA U N T E R H E I N R I C H III. (12. N o v e m b e r 1216.)

CHARTA

Sie besteht aus 4 2 Artikeln, von denen die meisten mit den entsprechenden der Magna Charta Johanns übereinstimmen. 1 2

Jeremia 1, 9—10. Jesaias 58, 6.

32

ENGLISCHE V E R F A S S U N G S U R K U N D E N DES 1 2 . U. 1 3 . J H .

Ausgelassen sind die Artikel 1 0 , u , 1 2 , 1 4 , 1 5 , 2 5 , 2 7 , 42, 45, 4 8 — 5 3 , 5 5 , 57 — 59 und 6 1 — 6 3 . Als Artikel 42 folgt: Quia vero quaedam capitula in priore carta continebantur, quae gravia et dubitabilia videbantur, scilicet de scutagiis et auxiliis assidendis, de debitis J u d a e o r u m et aliorum, et de liberiate exeundi de regno nostro vel redeundi in regnum, et de forestis et forestariis, warennis et warennariis, et de consuetudinibus comitatuum et de ripariis et earum custodibus, placuit supradictis et magnatibus ea esse in respectu quousque plenius consilium habuerimus, et tunc faciemus pienissime tarn de hiis quam de aliis, quae occurrerint, emendanda, quae ad communem omnium utilitatem pertinuerint et p a c e m et statum nostrum et regni nostri. Quia vero sigillum n o n d u m habuimus, praesentem cartam sigillis venerabilis patris nostri domini Gualonis, tituli Sancta Martini presbyteri cardinalis, apostolicae sedis legati, et Willelmi Mariscalli, comitis P e n brokiae, rectoris nostri et regni nostri fecimus sigillari IX.

ZWEITE ERNEUERUNG DER MAGNA U N T E R H E I N R I C H III. (1217.)

CHARTA

Sie stimmt im wesentlichen mit dem Wortlaut der dritten Erneuerung ( 1 2 2 5 ) überein, die als die endgültige weiter unten vollständig abgedruckt wird. Eigentümlich sind ihr die letzten beiden Artikel (46 und 4 7 ) : 46. Salvis archiepiscopis, episcopis, abbatibus, prioribus, Templariis, Hospitalariis, comitibus, baronibus et omnibus aliis tam ecclesiasticis personis quam saecularibus, libertatibus et liberis consuetudinibus quas prius habuerunt. 47. Statuimus etiam de communi Consilio totius regni nostri quod omnia castra adulterina, videlicet ea quae a principio guerrae motae inter dominum J o h a n n e m patrem nostrum et barones suos Angliae constructa fuerint vel reaedificata, statim diruantur. Quia vero nondum habuimus sigillum hanc (cartam) sigillis domini legati praedicti et comitis Willelmi Mariscalli rectoris nostri et regni nostri fecimus sigillari. 1 In der bei Stubbs, Select Charters p. 340—343 wiedergegebenen Fassung sind als Ratgeber aufgeführt: der Legat Gualo, 11 englische Bischöfe, 4 Grafen, der Justiciar Hubert de Bürge, 19 Barone und andere „unsere Getreuen".

32

ENGLISCHE V E R F A S S U N G S U R K U N D E N DES 1 2 . U. 1 3 . J H .

Ausgelassen sind die Artikel 1 0 , u , 1 2 , 1 4 , 1 5 , 2 5 , 2 7 , 42, 45, 4 8 — 5 3 , 5 5 , 57 — 59 und 6 1 — 6 3 . Als Artikel 42 folgt: Quia vero quaedam capitula in priore carta continebantur, quae gravia et dubitabilia videbantur, scilicet de scutagiis et auxiliis assidendis, de debitis J u d a e o r u m et aliorum, et de liberiate exeundi de regno nostro vel redeundi in regnum, et de forestis et forestariis, warennis et warennariis, et de consuetudinibus comitatuum et de ripariis et earum custodibus, placuit supradictis et magnatibus ea esse in respectu quousque plenius consilium habuerimus, et tunc faciemus pienissime tarn de hiis quam de aliis, quae occurrerint, emendanda, quae ad communem omnium utilitatem pertinuerint et p a c e m et statum nostrum et regni nostri. Quia vero sigillum n o n d u m habuimus, praesentem cartam sigillis venerabilis patris nostri domini Gualonis, tituli Sancta Martini presbyteri cardinalis, apostolicae sedis legati, et Willelmi Mariscalli, comitis P e n brokiae, rectoris nostri et regni nostri fecimus sigillari IX.

ZWEITE ERNEUERUNG DER MAGNA U N T E R H E I N R I C H III. (1217.)

CHARTA

Sie stimmt im wesentlichen mit dem Wortlaut der dritten Erneuerung ( 1 2 2 5 ) überein, die als die endgültige weiter unten vollständig abgedruckt wird. Eigentümlich sind ihr die letzten beiden Artikel (46 und 4 7 ) : 46. Salvis archiepiscopis, episcopis, abbatibus, prioribus, Templariis, Hospitalariis, comitibus, baronibus et omnibus aliis tam ecclesiasticis personis quam saecularibus, libertatibus et liberis consuetudinibus quas prius habuerunt. 47. Statuimus etiam de communi Consilio totius regni nostri quod omnia castra adulterina, videlicet ea quae a principio guerrae motae inter dominum J o h a n n e m patrem nostrum et barones suos Angliae constructa fuerint vel reaedificata, statim diruantur. Quia vero nondum habuimus sigillum hanc (cartam) sigillis domini legati praedicti et comitis Willelmi Mariscalli rectoris nostri et regni nostri fecimus sigillari. 1 In der bei Stubbs, Select Charters p. 340—343 wiedergegebenen Fassung sind als Ratgeber aufgeführt: der Legat Gualo, 11 englische Bischöfe, 4 Grafen, der Justiciar Hubert de Bürge, 19 Barone und andere „unsere Getreuen".

X.

CHARTA

DE

FORESTA

33

X. C H A R T A D E F O R E S T A . (6. N o v e m b e r 1 2 1 7 . ) 1 Henricus Dei gratia rex Angliae, dominus Hiberniae, dux Normanniae, Aquitaniae, et comes A n d e g a v i a e , archiepiscopis, abbatibus, prioribus, comitibus, baronibus, justitiariis, forestariis, vicecomitibus, praepositis, ministris, et omnibus ballivis et fidelibus suis -, salutem. Sciatis quod intuitu D e i et pro salute animae nostrae et animarum antecessorum et successorum nostrorum, ad exaltationem Sanctae Ecclesiae et emendationem regni nostri, c o n c e s s i m u s J et hac praesenti carta confirmavimus pro nobis et haeredibus nostris in perpetuum, de Consilio venerabilis patris nostri Gualonis tituli sancti Martini presbiteri cardinalis et apostolicae sedis legati, domini Walteri Eboracensis archiepiscopi, Willelmi L o n d o niensis episcopi, et aliorum episcoporum Angliae, et Willelmi Marescalli comitis Penbrociae, rectoris nostri et regni nostri, et aliorum fidelium comitum et baronum nostrorum Angliae, has libertates subscriptas tenendas in regno nostro Angliae, in perpetuum. 1. I n primis omnes forestae, quas Henricus rex avus noster afforestavit, videantur per bonos et legales homines, et, si boscum aliquem alium quam suum dominicum afforestaverit ad d a m p n u m illius cujus boscus fuerit, deafforestentur. E t si boscum suum proprium afforestaverit, remaneat foresta, salva c o m m u n a de herbagio et aliis in eadem foresta illis, qui earn prius habere consueverunt. 2. H o m i n e s qui manent extra forestam non veniant de cetero coram justitiariis nostris de foresta per communes summonitiones, nisi sint in placito, vel plegii alicujus vel aliquorum qui attachiati sunt propter forestam. 3. Omnes autem bosci qui fuerunt afforestati per regem Ricardum avunculum nostrum, vel per regem J o h a n n e m patrem 1 Der Text von „Statutes of the Realm" I 20—21 ist yon Bémont in Chartes des Libertes Anglaises p. 64—70 wiedergegeben und in Fussnoten mit den Abweichungen der neuen Ausfertigung von 1226 bereichert worden. Das Inspeximus Eduards I. von 1300 ist in den Statutes of the Realm I 42 und bei Blackstone The Great Charter abgedruckt. 2 Die Erneueruug von 1227 setzt hinzu: „Presentem cartam inspeeturis". 3 Die Erneuerung von 1225 lässt die Intervenienten fort, erweitert aber dafür die Konzessionsformel in folgender Gestalt: „Spontanea et bona volúntate nostra dedimus et concessimus archiepiscopis, episcopis, comitibus, baronibus et ómnibus de regno nostro", woran sich dann schliesst „has libertates subscriptas" wie im obigen Text.

R i e s s , E n g l i s c h e Verfassungsurkunden des 1 2 . u. 1 3 . J a b r h .

3

34

E N G L I S C H E V E R F A S S U N G S U R K U N D E N DES 1 2 . U. I 3 . J H .

nostrum usque ad primam coronationem nostram, statim deafforestentur, nisi fuerit dominicus boscus noster. 4. Archiepiscopi, episcopi, abbates, priores, comites et barones et milites et libere tenentes, qui boscos suos habent in forestis, habeant boscos suos sicut eos habuerunt tempore primae coronationis praedicti regis Henrici avi nostri, ita quod quieti sint in perpetuum de omnibus purpresturis, vastis et assartis factis in illis boscis, post illud tempus usque ad principium secundi anni coronationis nostrae. E t qui de cetero vastum, purpresturam, vel assartum sine licentia nostra in illis fecerint, de vastis et assartis respondeant. 5. Reguardores nostri eant per forestas ad faciendum reguardum sicut fieri consuevit tempore primae coronationis praedicti regis Henrici avi nostri, et non aliter. 6. Inquisitio, vel visus de expeditatione canum existentium in foresta, de cetero fiat quando debet fieri reguardum, scilicet de tertio anno in tertium annum; et tunc fiat per visum et testimonium legalium hominum et non aliter. E t ille, cujus canis inventus fuerit tunc non expeditatus, det pro misericordia tres solidos ; et de cetero nullus bos capiatur pro expeditatione. Talis autem sit expeditatio per assisam communiter quod tres ortilli abscidantur sine pelota de pede anteriori; nec expeditentur canes de cetero nisi in locis ubi consueverunt expeditari tempore primae coronationis regis Henrici avi nostri. 7. Nullus forestarius vel bedellus de cetero faciat scotale, vel colligat garbas vel avenam vel bladum aliud vel agnos vel porcellos, nec aliquam collectam faciant; et per visum et sacramentum duodecim reguardorum, quando facient reguardum, tot forestarii ponantur ad forestas custodiendas, quod ad illas custodiendas rationabiliter viderint sufficere. 8. Nullum suanimotum 1 de cetero teneatur in regno nostro nisi ter in anno ; videlicet in principio quindecim dierum ante festum Sancti Michaelis quando agistatores conveniunt ad agistandum dominicos boscos nostros ; et circa festum Sancti Martini quando agistatores nostri debent recipere pannaginm nostrum ; et ad ista duo suanimota conveniant forestarii, viridarii et agistatores, et nullus alius per districtionem; et tertium suanimotum teneatur in initio quindecim dierum ante festum Sancti Johannis Baptistae, pro feonatione bestiarum nostiarum, et ad istud suanimotum conveniant 1 In der Erneuerung yon 1225 Inspeximus von 1300 „Swainimotum".

steht

„Swanimotum",

in

dem

X. C H A R T A

DE

35

FORESTA

forestarii et viridarii et nulli alii p e r districtionem. Et praet e r e a singulis q u a d r a g i n t a d i e b u s p e r t o t u m a n n u m c o n v e n i a n t viridarii et forestarii ad v i d e n d u m a t t a c h i a m e n t a d e foresta, tam d e viridi, q u a m d e v e n a t i o n e , p e r p r a e s e n t a t i o n e m i p s o r u m f o r e s t a r i o r u m , et c o r a m ipsis attachiatis. Praedicta autem s u a n i m o t a n o n t e n e a n t u r nisi in comitatibus, in q u i b u s teneri consueverunt. g. U n u s q u i s q u e liber h o m o agistet b o s c u m s u u m in foresta p r o v o l ú n t a t e sua et h a b e a t p a n n a g i u m suum. Conc e d i m u s etiam q u o d u n u s q u i s q u e liber h o m o possit d u c e r e p o r c o s suos p e r d o m i n i c u m b o s c u m nostrum, libere et sine i m p e d i m e n t o , ad a g i s t a n d u m e o s in boscis suis propriis vel alibi ubi voluerit. E t si p o r c i alicujus liberi h o m i n i s u n a n o c t e p e r n o c t a v e r i n t in foresta nostra, n o n i n d e o c c a s i o n e t u r ita q u o d aliquid d e suo p e r d a t . 10. N u l l u s d e c e t e r o amittat vitam vel m e m b r a p r o v e n a t i o n e nostra 1 ; sed si aliquis c a p t u s fuerit et c o n v i c t u s d e c a p t i o n e venationis, graviter redimatur, si h a b e a t u n d e redimi possit ; et si n o n h a b e a t u n d e redimi possit, j a c e a t in prisona nostra p e r u n u m a n n u m et u n u m d i e m ; et, si post u n u m a n n u m et u n u m d i e m p l e g i o s i n v e n i r e possit, e x e a t a prisona ; sin autem, a b j u r e t r e g n u m A n g l i a e . 1 1 . Q u i c u n q u e archiepiscopus, episcopus, c o m e s vel b a r o t r a n s i e n t p e r f o r e s t a m nostrani, liceat ei c a p e r e u n a m vel d u a s bestias p e r v i s u m forestarii, si p r a e s e n s f u e r i t ; sin autem, faci at c o m a r i , n e v i d e a t u r furtive h o c f acere. 12. U n u s q u i s q u e liber h o m o d e c e t e r o sine o c c a s i o n e faciat in b o s c o suo, vel i n terra sua q u a m h a b e a t in foresta, m o l e n d i n u m , vivarium, s t a g n u m , marleram, fossatum, vel terram a r a b i l e m e x t r a c o o p e r a t u m 2 in terra arabili, ita q u o d n o n sit a d n o c u m e n t u m alicujus vicini. 1 3 . U n u s q u i s q u e liber h o m o h a b e a t in boscis suis aereas accipitrum et s p e r u a r i o r u m et f a l c o n u m , aquilarum, et d e heyrinis, et h a b e a n t similiter mei q u o d i n v e n t u m fuerit in b o s c i s suis. 14. N u l l u s forestarius d e cetero, qui n o n sit forestarius de f e u d o r e d d e n s n o b i s f i r m a m p r o b a l l i v a sua, c a p i a t c h i m i n a g i u m a l i q u o d in b a l l i v a s u a ; forestarius a u t e m d e f e u d o f i r m a m n o b i s r e d d e n s p r o b a l l i v a sua c a p i a t c h i m i n a g i u m ; videlicet p r o c a r e t a p e r d i m i d i u m a n n u m d u o s denarios, et ' Vgl. „Unknown Charter of Liberties" 12. Statt cooperatum steht 1225 „coopertum".

2

3*

36

E N G L I S C H E V E R F A S S U N G S U R K U N D E N DES 1 2 . U. 1 3 . J H .

per alium dimidium annum duos denarios, et pro equo, qui portat sumagium, per dimidium annum unum obolum, et per alium dimidium annum obolum, et non nisi de illis qui extra ballivam suam, tanquam mercatores, veniunt per licentiam suam in ballivam suam ad buscam, meremum, corticem vel carbonem emendum, et alias ducendum ad vendendum ubi voluerint; et de nulla alia careta vel sumagio aliquod chiminagium capiatur ; et non capiatur chiminagium nisi in locis ubi antiquitus capi solebat et debuit. I Hi autem qui portant super dorsum suum buscam, corticem, vel carbonem, ad vendendum, quamvis inde vivant, nullum de cetero dent chiminagium. D e boscis autem aliorum nullum detur chiminagium forestariis nostris, praeterquam de dominicis boscis nostris. 1 5 . Omnes utlagati pro foresta tantum, a tempore regis Henrici avi nostri usque ad primam coronationem nostram, veniant ad pacem nostram sine impedimento, et salvos plegios inveniant quod de cetero non forisfaciant nobis de foresta nostra. 16. Nullus castellanus vel alius teneat placita de foresta sive de viridi sive de venatione, sed quilibet forestarius de feudo attachiet placita de foresta tam de viridi quam de venatione, et ea praesentet viridariis provinciarum, et cum irrotulata fuerint et sub sigillis viridariorum inclusa, praesententur capitali forestario cum in partes illas venerit ad tenendum placita forestae, et coram eo terminentur. 1 7 . Has autem libertates de forestis concessimus omnibus, salvis archiepiscopis, episcopis, abbatibus, prioribus, comitibus, baronibus, rnilitibus et aliis tam personis ecclesiasticis quam saecularibus, Templariis et Hospitalariis, libertatibus et liberis consuetudinibus in forestis et extra, in warenniis et aliis, quas prius habuerunt. Omnes autem istas consuetudines praedictas et libertates, quas concessimus in regno nostro tenendas quantum ad nos pertinet erga nostros, omnes de regno nostro tam clerici quam laici observent quantum ad se pertinet erga s u o s 1 . Quia vero sigillum nondum habuimus, praesentem 1 Die Erneuerung von 1225 hat hier im Art. 60 den folgenden Zusatz : ,,Pro hac igitur concessione et donacione libertatum istarum et aliarum libertatum contentarum in majori carta nostra de aliis libertatibus, archiepiscopi, episcopi, abbates, priores, comites, barones, milites, libere tenentes, et omnes de regno nostro, dederunt nobis quintamdecimam partem omnium mobilium suorum. Concessimus eciam eisdem pro nobis et heredibus nostris quod nec nos nee heredes nostri aliquid perquiremus per quod libertates in hac carta contente infringantur y e l infirmentur; et, si ab aliquo aliquid contra hoc perquisitum fuerit, nichil valeat et pro nullo habeatur".

XI.

DRITTE

ERNEUERUNG

DER

MAGNA

CHARTA

ETC.

37

c a r t a m sigillis venerabilis patris nostri d o m i n i G u a l o n i s tituli Sancti Martini p r e s b y t e r i cardinalis, a p o s t o l i c a e sedis legati, et W i l l e l m i M a r e s c a l l i comitis P e n b r o k i a e , rectoris nostri et regni nostri, f e c i m u s sigillari. T e s t i b u s p r a e n o m i n a t i s et aliis multis. D a t u m p e r m a n u s p r a e d i c t o r u m d o m i n i legati et Willelmi Marescalli apud Sanctum Paulum, Londoniis, sexto die N o v e m b r i s , a n n o regni nostri s e c u n d o . XI.

DRITTE MAGNA

(ENDGÜLTIGE) ERNEUERUNG DER C H A R T A D U R C H H E I N R I C H III. (ix. Februar 1 2 2 5 . ) 1

H e n r i c u s D e i gratia r e x A n g l i e , d o m i n u s H i b e r n i e , d u x N o r m a n n i e , A q u i t a n i e , et c o m e s A n d e g a v i e , archiepiscopis, episcopis, a b b a t i b u s , prioribus, comitibus, b a r o n i b u s , v i c e comitibus, prepositis, ministris et o m n i b u s ballivis et fidelibus suis p r e s e n t e m c a r t a m inspecturis, salutem. Sciatis q u o d nos, intuitu D e i et p r o salute a n i m e nostre et a n i m a r u m a n t e c e s s o r u m et s u c c e s s o r u m n o s t r o r u m , ad e x a l t a t i o n e m sancte ecclesie et e m e n d a t i o n e m regni nostri, s p o n t a n e a et b o n a v o l u n t a t e nostra, d e d i m u s et c o n c e s s i m u s archiepiscopis, episcopis, abbatibus, prioribus, comitibus, b a r o n i b u s et o m n i b u s d e r e g n o nostro has libertates subscriptas t e n e n d a s in r e g n o n o s t r o A n g l i e in p e r p e t u u m . 1 C i ) . I n primis c o n c e s s i m u s D e o et h a c presenti earta nostra c o n f i r m a v i m u s p r o n o b i s et h e r e d i b u s nostiis in perp e t u u m q u o d a n g l i c a n a ecclesia l i b e r a sit, et h a b e a t o m n i a j u r a sua integra et libertates suas illesas. C o n c e s s i m u s etiam o m n i b u s liberis h o m i n i b u s regni nostri p r o n o b i s et h e r e d i b u s nostris in p e r p e t u u m o m n e s libertates subscriptas, h a b e n d a s et t e n e n d a s eis et h e r e d i b u s suis d e n o b i s et h e r e d i b u s n o stris in p e r p e t u u m . 2 (2V Si quis c o m i t u m vel b a r o n u m n o s t r o r u m sive aliorum t e n e n c i u m d e n o b i s in capite p e r s e r v i c i u m militare m o r t u u s fuerit, et, c u m decesserit, h e r e s ejus p i e n e etatis fuerit et r e l e v i u m d e b e a t , h a b e a t h e r e d i t a t e m s u a m p e r antiq u u m relevium, scilicet h e r e s vel h e r e d e s comitis d e b a r o n i a comitis i n t e g r a p e r c e n t u m libras heres vel heredes baronis 1 Nach der Ausgabe in Statutes of the Realm I 22—25 abgedruckt und mit Textvergleichungen versehen in McKechnie „Magna Charta" 2."Aufl. p. 497—508. Die in Klammern beigefügten Zahlen beziehen sich auf die M. C. von 1215. 2 In den „Inspeximus" Eduards I. von 1297 steht statt „libras" „marcas", was eine Herabsetzung um ein Drittel bedeutet.

XI.

DRITTE

ERNEUERUNG

DER

MAGNA

CHARTA

ETC.

37

c a r t a m sigillis venerabilis patris nostri d o m i n i G u a l o n i s tituli Sancti Martini p r e s b y t e r i cardinalis, a p o s t o l i c a e sedis legati, et W i l l e l m i M a r e s c a l l i comitis P e n b r o k i a e , rectoris nostri et regni nostri, f e c i m u s sigillari. T e s t i b u s p r a e n o m i n a t i s et aliis multis. D a t u m p e r m a n u s p r a e d i c t o r u m d o m i n i legati et Willelmi Marescalli apud Sanctum Paulum, Londoniis, sexto die N o v e m b r i s , a n n o regni nostri s e c u n d o . XI.

DRITTE MAGNA

(ENDGÜLTIGE) ERNEUERUNG DER C H A R T A D U R C H H E I N R I C H III. (ix. Februar 1 2 2 5 . ) 1

H e n r i c u s D e i gratia r e x A n g l i e , d o m i n u s H i b e r n i e , d u x N o r m a n n i e , A q u i t a n i e , et c o m e s A n d e g a v i e , archiepiscopis, episcopis, a b b a t i b u s , prioribus, comitibus, b a r o n i b u s , v i c e comitibus, prepositis, ministris et o m n i b u s ballivis et fidelibus suis p r e s e n t e m c a r t a m inspecturis, salutem. Sciatis q u o d nos, intuitu D e i et p r o salute a n i m e nostre et a n i m a r u m a n t e c e s s o r u m et s u c c e s s o r u m n o s t r o r u m , ad e x a l t a t i o n e m sancte ecclesie et e m e n d a t i o n e m regni nostri, s p o n t a n e a et b o n a v o l u n t a t e nostra, d e d i m u s et c o n c e s s i m u s archiepiscopis, episcopis, abbatibus, prioribus, comitibus, b a r o n i b u s et o m n i b u s d e r e g n o nostro has libertates subscriptas t e n e n d a s in r e g n o n o s t r o A n g l i e in p e r p e t u u m . 1 C i ) . I n primis c o n c e s s i m u s D e o et h a c presenti earta nostra c o n f i r m a v i m u s p r o n o b i s et h e r e d i b u s nostiis in perp e t u u m q u o d a n g l i c a n a ecclesia l i b e r a sit, et h a b e a t o m n i a j u r a sua integra et libertates suas illesas. C o n c e s s i m u s etiam o m n i b u s liberis h o m i n i b u s regni nostri p r o n o b i s et h e r e d i b u s nostris in p e r p e t u u m o m n e s libertates subscriptas, h a b e n d a s et t e n e n d a s eis et h e r e d i b u s suis d e n o b i s et h e r e d i b u s n o stris in p e r p e t u u m . 2 (2V Si quis c o m i t u m vel b a r o n u m n o s t r o r u m sive aliorum t e n e n c i u m d e n o b i s in capite p e r s e r v i c i u m militare m o r t u u s fuerit, et, c u m decesserit, h e r e s ejus p i e n e etatis fuerit et r e l e v i u m d e b e a t , h a b e a t h e r e d i t a t e m s u a m p e r antiq u u m relevium, scilicet h e r e s vel h e r e d e s comitis d e b a r o n i a comitis i n t e g r a p e r c e n t u m libras heres vel heredes baronis 1 Nach der Ausgabe in Statutes of the Realm I 22—25 abgedruckt und mit Textvergleichungen versehen in McKechnie „Magna Charta" 2."Aufl. p. 497—508. Die in Klammern beigefügten Zahlen beziehen sich auf die M. C. von 1215. 2 In den „Inspeximus" Eduards I. von 1297 steht statt „libras" „marcas", was eine Herabsetzung um ein Drittel bedeutet.

¿8

ENGLISCHE V E R F A S S U N G S U R K U N D E N DES

1 2 . U. 1 3 .

JH.

de baronia integra per centum libras, heres vel heredes militis de feodo militis integro per centum solidos ad plus; et qui minus debuerit minus det secundum antiquam consuetudinem feodorum. 3 (3). Si autem heres alicujus talium fuerit infra etatem, dominus ejus non habeat custodiam ejus nec terre sue antequam homagium ejus ceperit; et, postquam talis heres fuerit in custodia, cum ad etatem pervenerit, scilicet viginti et unius anni, habeat hereditatem suam sine relevio et sine fine, ita tamen quod, si ipse, dum infra etatem fuerit, fiat miles, nichilominus terra remaneat in custodia dominorum suorum usque ad terminum predictum. 4 (4). Custos terre hujusmodi heredis qui infra etatem fuerit non capiat de terra heredis nisi rationabiles exitus et rationabiles consuetudines et rationabilia servicia, et hoc sine destructione et vasto hominum vel rerum; et si nos coramiserimus custodiam alicujus talis terre vicecomiti vel alicui alii qui de exitibus terre illius nobis debeat respondere, et ille destructionem de custodia fecerit vel vastum, nos ab illo capiemus emendam, et terra committetur duobus legalibus et discretis hominibus de feodo illo qui de exitibus nobis respondeant vel ei cui eos assignaverimus; et si dederimus vel vendiderimus alicui custodiam alicujus talis terre, et ille destructionem inde fecerit vel vastum, amittat ipsam custodiam et tradatur duobus legalibus et discretis hominibus de feodo illo qui similiter nobis respondeant, sicut predictum est. 5 15). Custos autem, quamdiu custodiam terre habuerit, sustentet domos, parcos, vivaria, stagna, molendina et cetera ad terram illam pertinencia de exitibus terre ejusdem, et reddat heredi, cum ad plenam etatem pervenerit, terram suam totam instauratam de carucis et omnibus aliis rebus, ad minus secundum quod illam recepit. H e c omnia observentur de custodiis archiepiscopatuum, episcopatuum, abbatiarum, prioratuum, ecclesiarum et dignitatum vacancium que ad nos pertinent, excepto quod hujusmodi custodie vendi non debent. 6 (6). Heredes maritentur absque disparagatione. 7 (7). Vidua post mortem mariti sui statim et sine difficultate aliqua habeat maritagium suum et hereditatem suam, nec aliquid det pro dote sua vel pro maritagio suo vel pro hereditate sua, quam hereditatum maritus suus et ipsa tenuerunt die obitus ipsius mariti, et maneat in capitali mesagio mariti sui per quadraginta dies post obitum ipsius mariti sui, infra quos assignetur ei dos sua, nisi prius ei fuerit

XI

DRITTE

ERNEUERUNG

DER

MAGNA

CHARTA

ETC.

39

assignata, vel nisi domus ilia sit castrum; et si de castro recesserit, statim provideatur ei domus competens in qua possit honeste morari, quousque dos sua ei assignetur secundum quod predictum est, et habeat rationabile estoverium suum interim de communi. Assignetur autem ei pro dote sua tercia pars tocius terre mariti sui que sua fuit in vita sua, nisi de minori dotata fuerit ad hostium ecclesie. (8). Nulla vidua distringatur ad se maritandam, dum vivere voluerit sine marito, ita tamen quod securitatem faciet quod se non maritabit sine assensu nostro, si de nobis tenuerit, vel sine assensu domini sui, si de alio tenuerit. 8 (9). Nos vero vel ballivi nostri non seisiemus terram aliquam nec redditum pro debito aliquo quamdiu catalla debitoris presencia sufficiant ad debitum reddendum et ipse debitor paratus sit inde satisfacere ; nec plegii ipsius debitoris distringantur quamdiu ipse capitalis debitor sufficiat ad solutionem debiti; et, si capitalis debitor defecerit in solutione debiti, non habens unde reddat aut reddere nolit cum possit, plegii respondeant pro debito ; et, si voluerint, habeant terras et redditus debitoris quousque sit eis satisfactum de debito quod ante pro eo solverunt, nisi capitalis debitor monstraverit se inde esse quietum versus eosdem plegios. 9 (13). Civitas Londonie habear omnes antiquas libertates et liberas consuetudines suas. Preterea volumus et concedimus quod omnes alie civitates, et burgi, et ville, et barones de quinque portubus, et omnes portus, habeant omnes libertates et liberas consuetudines suas. 1 0 (16). Nullus distringatur ad faciendum majus servicium de feodo militis -nec de alio libero tenemento quam inde debetur. 1 1 (17). Communia placita non sequantur curiam nostrani, set teneantur in aliquo loco certo. 1 2 (18). Recognitiones de n o v a disseisina et de morte antecessoris non capiantur :nisi in suis comitatibus, et hoc modo ; nos, vel si extra regnum fuerimus, capitalis justiciarius noster, mittemus justiciarios per unumquemque comitatum semel in anno, qui cum militibus comitatuum capiant in comitatibus assisas predictas. Et ea que in ilio adventu suo in comitatu per justiciarios predictos ad dictas assisas capiendas missos terminari non possunt, per eosdem terminentur alibi in itinere suo; et ea que per eosdem propter difficultatem aliquorum articulorum terminari non possunt, referantur ad justiciarios nostros de banco, et ibi terminentur.

40

K N G L I S C H E V I 5 R F A S S U N G S U R K U N O E N J>ES I 2 . U. 1 3 . J H .

1 3 . Assise de ultima presentatione semper capiantur coram justiciaris nostris de banco et ibi terminentur. 1 4 (20). Liber homo non amercietur pro parvo delicto nisi secundum modum ipsius delicti, et pro magno delicto, secundum magnitudinem delicti, salvo contenemento suo; et mercator eodem modo salva mercandisa sua ; et villanus alterius quam noster eodem modo amercietur salvo wainagio suo, si incident in misericordiam nostram ; et nulla predictarum misericordiarum ponatur nisi per sacramentum proborum et legalium hominum de visneto. (21). Comites et barones non amercientur nisi per pares suos, et non nisi secundum modum delicti. (22). Nulla ecclesiastica persona amercietur secundum quantitatem beneficii sui ecclesiastici, set secundum laicum tenementum suum, et secundum quantitatem delicti. 1 5 (23). Nec villa, nec homo, distringatur facere pontes ad riparias nisi qui ex antiquo et de jure facere debet. 16. Nulla riparia decetero defendatur, nisi ille que fuerunt in defenso tempore regis Henrici avi nostri, per eadem loca et eosdem terminos sicut esse consueverunt tempore suo. 1 7 (24). Nullus vicecomes, constabularius, coronatores vel alii ballivi nostri teneant placita corone nostre. 1 8 (26). Si aliquis tenens de nobis laicum feodum moriatur, et vicecomes vel ballivus noster ostendat litteras nostras patentes de summonitione nostra de debito quod defunctus nobis debuit, liceat vicecomiti vel ballivo nostro attachiare et inbreviare catalla defuncti inventa in laico feodo ad valenciam illius debiti per visum legalium hominum, ita tamen quod nichil inde amoveatur donee persolvatur nobis debitum quod clarum fuerit, et residuum relinquatur executoribus ad faciendum testamentum defuncti; et si nichil nobis debeatur ab ipso, omnia catalla cedant defuncto, salvis uxori ipsius et pueris suis rationabilibus partibus suis. 1 9 (28). Nullus constabularius vel ejus ballivus capiat biada vel alia catalla alicujus qui non sit de villa ubi castrum situm est, nisi statim inde reddat denarios aut respectum inde habere possit de voluntate venditoris; si autem de villa ipsa fuerit, infra quadraginta dies precium reddat. 20 (29). Nullus constabularius distringat aliquem militem ad dandum denarios pro custodia castri, si ipse earn facere voluerit in propria persona sua, vel per alium probum hominem, si ipse earn facere non possit propter rationabilem causam, et, si nos duxerimus eum vel miserimus in exercitum, erit

XI. DRITTE

KRNEUERUNO

DER

MAGNA

CHARTA

ETC.

41

quietus de custodia secundum quantitatem temporis q u o per nos fuerit in exercitu de f e o d o pro quo fecit servicium in exercitu. 21 (30). Nullus vicecomes, vel ballivus noster, vel alius capiat equos vel carettas alicujus pro cariagio faciendo, nisi reddat liberationem antiquitus statutam, scilicet pro caretta ad duos equos decern denarios per diem, et pro caretta ad tres equos quaturodecim denarios per diem. Nulla caretta dominica alicujus ecclesiastice persone vel militis vel alicujus domine capiatur per ballivos predictos. (31). N e c nos nec ballivi nostri nec alii capiemus alienum boscum ad castra vel alia agenda nostra, nisi per voluntatem illius cujus boscus ille fuerit. 22 Ì32). N o s n o n tenebimus terras eorum qui convieti fiterint de felonia, nsi per unum annum et unum d i e m ; et tunc reddantur terre dominis feodorum. 2 3 (33)- O m n e s kidelli decetero deponantur penitus per T a m i s i a m et M e d e w e i a m et per totam Angliam, nisi per costeram maris. 24 (34). B r e v e q u o d vocatur Precipe decetero non fiat alicui de aliquo tenemento, unde liber h o m o perdat curiam suam. 25 (35). U n a mensura vini sit per totum regnum nostrum, et una mensura cervisie, et una mensura biadi, scilicet quarterium L o n d o n , et una latitudo pannorum tinctorum et russettorum et haubergettorum, scilicet due ulne infra listas; de ponderibus vero sit ut de mensuris. 26 (36). Nichil detur de cetero pro brevi inquisitionis ab eo qui inquisitionem petit de vita vel membris, set gratis concedatur et n o n negetur. 27 (37). Si aliquis teneat de nobis per feodifirmam vel soccagium, vel per burgagium, et de alio terram teneat per servicium militare, nos n o n h a b e b i m u s custodiam heredis nec terre sue que est de f e o d o alterius, occasione illius feodifirme, vel soccagii, vel burgagii, nec habebimus custodiam illius feodifirme vel soccagii vel burgagii, nisi ipsa feodifirma debeat servicium militare. N o s n o n habebimus custodiam heredis nec terre alicujus q u a m tenet de alio per servicium militare, occasione alicujus parve serjanterie quam tenet de nobis per servicium reddendi nobis cultellos, vel sagittas, vel hujusmodi. 28 (38). Nullus ballivus ponat decetero aliquem ad legem manifestam vel ad juramentum simplici loquela s u a , sine testibus fidelibus ad h o c inductis. 29 (39). Nullus liber h o m o decetero capiatur vel in-

42

ENGLISCHE V E R F A S S U N G S U R K U N D E N DES 1 2 . U. 1 3 . JH.

prisonetur aut disseisiatur de aliquo libero tenemento suo vel libertatibus vel liberis consuetudinibus suis, aut utlagetur, aut exuletur aut aliquo alio m o d o destruatur, nec super eum ibimus, nec super eum mittemus, nisi per legale judicium parium suorum, vel per legem terre. (40). Nulli vendemus, nulli negabimus aut differemus rectum vel justiciam. 30 (41). O m n e s mercatores, nisi publice antea prohibiti fuerint, h a b e a n t salvum et securum exire de Anglia, et venire in Angliam, et morari, et ire per Angliam tam per terram quam per aquam ad e m e n d u m vel v e n d e n d u m sine omnibus toltis malis per antiquas et rectas consuetudines, preterquam in tempore gwerre, et si sint de terra contra nos gwerrina ; et si tales inveniantur in terra nostra in principio gwerre, attachientur sine d a m p n o corporum vel rerum, donee sciatur a nobis vel a capitali justiciario nostro q u o m o d o mercatores terre nostre tractentur, qui tunc invenientur in terra contra nos gwerrina ; et, si nostri salvi sint ibi, alii salvi sint in terra nostra. 31 (43). Si quis tenuerit de aliqua escaeta, sicut d e honore Wallingefordie, Bolonie, N o t i n g e h a m , Lancastrie, vel de aliis que sunt in m a n u nostra, et sint baronie, et obierit, heres ejus n o n det aliud relevium nec faciat nobis aliud servicium q u a m faceret baroni, si ipsa esset in m a n u baronis ; et nos e o d e m m o d o earn tenebimus quo baro earn tenuit; nec nos, occasione talis baronie vel escaete, habebimus aliquam escaetam vel custodiam aliquorum hominum nostrorum, nisi alibi tenuerit de nobis in capite ille qui tenuit baroniam vel escaetam. 32. Nullus liber h o m o decetero det amplius alicui vel vendat de terra sua q u a m ut de residuo terre sue possit sufficienter fieri d o m i n o feodi servicium ei debitum q u o d pertinet ad f e o d u m illud. 33 (46). O m n e s patroni abbatiarum qui habent cartas regum A n g l i e de a d v o c a t i o n e , vel antiquam tenuram vel possessionem, h a b e a n t earum custodiam cum vacaverint, sicut habere debent, et sicut supra declaratum est. 34 (54). Nullus capiatur vel imprisonetur propter appellum femine de morte alterius quam viri sui. 35. Nullus comitatus decetero teneatur, nisi de mense in m e n s e m ; et, ubi major terminus esse solebat, major sit. N e c aliquis v i c e c o m e s vel ballivus faciat turnum suum per h u n d r e d u m 'nisi bis in anno et n o n nisi in loco debito et consueto, videlicet semel post P a s c h a et iterum post festum

XI.. D R I T T E

ERNEUERUNG

DER

MAGNA

CHARTA

ETC.

43

sancti Michaelis. E t visus de franco plegio tunc fiat ad illuni terniinum sancti Michaelis sine occasione, ita scilicet quod quilibet habeat libertates suas quas habuit et habere consuevit tempore regis Henrici avi nostri, vel quas postea perquisivit. Fiat autem visus de franco plegio sic, videlicet quod pax nostra teneatur, et quod tethinga integra sit sicut esse consuevit, et quod vicecomes non querat occasiones, et quod contentus sit eo quod vicecomes habere consuevit de visu suo faciendo tempore regis Henrici avi nostri. 36. N o n liceat alicui decetero dare terram suam alieni domui religiose, ita quod earn resumat tenendam de eadem domo, nec liceat alicui domui religiose terram alicujus sic accipere quod tradat ìllam ei a quo ipsam recepii tenendam. Si quis autem de cetero terram suam alicui domui religiose sic dederit, et super hoc convincatur, donum suum penitus cassetur, et terra illa domino suo illius feodi incurratur. 37. Scutagium decetero capiatur sicut capi solebat tempore regis Henrici avi nostri. Et salve sint archiepiscopis, episcopis, abbatibus, prioribus, templariis, hospitalariis, comitibus, baronibus et omnibus aliis tam ecclesiasticis quam secularibus personis libertates et libere consuetudines quas prius habuerunt. (60). Omnes autem istas consuetudines predictas et libertates quas concessimus in regno nostro tenendas quantum ad nos pertinet erga nostros, omnes de regno nostro tam clerici quam laici observent quantum ad se pertinet erga suos. Pro hac autem concessione et donatione libertatum istarum et aliarum contentarum in carta nostra de libertatibus foreste, archiepiscopi, episcopi, abbates, priores, comites, barones, milites, libere tenentes, et omnes de regno nostro dederunt nobis quintam decimam partem omnium mobilium suorum. Concessimus etiam eisdem pro nobis et heredibus nostris quod nec nos nec heredes nostri aliquid perquiremus per quod libertates in hec carta contente infringantur vel infirmentur; et, si de aliquo aliquid contra hoc perquisitum fuerit, nichil valeat et pro nullo habeatur. Hiis testibus domino Stephano Cantuariensi archiepiscopo, Eustachio Londoniensi, Jocelino Bathoniensi, Petro Wintoniensi, Hugoni Lincolniensi, Ricardo Sarrisberiensi, Benedicto Roffensi, Willelmo Wigorniensi, Johanne Eliensi, Hugone Herefordiensi, Radulpho Cicestriensi, Willelmo Exoniensi episcopis, abbate sancti Albani, abbate sancti Edmundi, abbate de Bello, abbate sancti Augustini Cantuariensis, abbate de Eveshamia, abbate de Westmonasterio, abbate de Burgo sancti Petri, abbate

44

E N G L I S C H E V E R F A S S U N G S U R K U N D E N DES 1 2 . U. 1 3 . J H .

Radingensi, abbate Abbendoniensi, abbate de Maumeburia, abbate de Winchecomba, abbate de Hida, abbate de Certeseia, abbate de Sireburnia, abbate de Cerne, abbate de Abbotebiria, abbate de Middletonia, abbate de Seleby, abbate de Wyteby, abbate de Circncestria, Huberto de Burgo justiciario, Ranulfo comite Cestrie et Lincolnie, Willelmo comite Sarrisberie, Willelmo comite Warennie, Gilberto de Clara comite Gloucestrie et Hertfordie, Willelmo de Ferrariis comite Derbeie, Willelmo de Mandevilla comite Essexie, Hugone Le Bigod comite Norfolcie, Willelmo comite Aubemarle, Hunfrido comite Heredordie, Johanne constabulario Cestrie, Roberto de Ros, Roberto filio Walteri, Roberto de Veteri ponte, Willielmo Brigwerre, Ricardo de Munfichet, Petro filio Herberti, Matheo filio Herberti, Willielmo de Albiniaco, Roberto Gresley, Reginaldo de Brahus, Johanne de Munemutha, Johanne filio Alani, Hugone de Mortuomari, Waltero de Bellocampo, Willielmo de sancto Johanne, Petro de Malalacu, Briano de Insula, Thoma de Muletonia, Ricardo de Argentein., Gaufrido de Nevilla, Willielmo Mauduit, Johanne de Baalun. Datum apud Westmonasterium undecimo die februarii anno regni nostri nono. XII. ANDROHUNG DER E X K O M M U N I K A T I O N DURCH DIE E N G L I S C H E N BISCHÖFE FÜR ALLE, DIE SICH G E G E N DIE MAGNA C H A R T A ODER G E G E N DIE CHARTA DE FORESTA VERGEHEN. (13. Mai 1 2 5 3 ! 1 Anno Domini m. cc. liii0, tercio idus mayi, in majori aula Regia Westmonasterii, sub presencia et assensu domini Henrici, Dei gracia Regis Anglie illustris, et dominorum Ricardi comitis Cornubie, fratris sui, Rogeri comitis Norfolchie et Suffolchie, marescalli Anglie, Hunfridi comitis Herefordie, Hugonis comitis Oxonie, Johannis comitis Warwyk et aliorum optimatum regni Anglie, nos Bonifacius divina miseracione Cantuariensis archiepiscopus, tocius Anglie primas, Fulco Londoniensis, Hugo Elyensis, Robertus Lincolniensis, Walterus Wygorniensis, Walterus Norwicensis, Petrus Herefordiensis, Willelmus Sarrisberiensis, Walterus Dunolmensis, Ricardus Exoniensis, Silvester Karliolensis, Willelmus Bathoniensis, Laurentius Roffensis, 1 Eine der originalen Ausfertigungen nebst Siegelresten hat sich in der-Kathedrale von Wells erhalten. Der Abdruck bei Bemont p. 71—73 ist genauer als der bei Stubbs p. 373 f.

44

E N G L I S C H E V E R F A S S U N G S U R K U N D E N DES 1 2 . U. 1 3 . J H .

Radingensi, abbate Abbendoniensi, abbate de Maumeburia, abbate de Winchecomba, abbate de Hida, abbate de Certeseia, abbate de Sireburnia, abbate de Cerne, abbate de Abbotebiria, abbate de Middletonia, abbate de Seleby, abbate de Wyteby, abbate de Circncestria, Huberto de Burgo justiciario, Ranulfo comite Cestrie et Lincolnie, Willelmo comite Sarrisberie, Willelmo comite Warennie, Gilberto de Clara comite Gloucestrie et Hertfordie, Willelmo de Ferrariis comite Derbeie, Willelmo de Mandevilla comite Essexie, Hugone Le Bigod comite Norfolcie, Willelmo comite Aubemarle, Hunfrido comite Heredordie, Johanne constabulario Cestrie, Roberto de Ros, Roberto filio Walteri, Roberto de Veteri ponte, Willielmo Brigwerre, Ricardo de Munfichet, Petro filio Herberti, Matheo filio Herberti, Willielmo de Albiniaco, Roberto Gresley, Reginaldo de Brahus, Johanne de Munemutha, Johanne filio Alani, Hugone de Mortuomari, Waltero de Bellocampo, Willielmo de sancto Johanne, Petro de Malalacu, Briano de Insula, Thoma de Muletonia, Ricardo de Argentein., Gaufrido de Nevilla, Willielmo Mauduit, Johanne de Baalun. Datum apud Westmonasterium undecimo die februarii anno regni nostri nono. XII. ANDROHUNG DER E X K O M M U N I K A T I O N DURCH DIE E N G L I S C H E N BISCHÖFE FÜR ALLE, DIE SICH G E G E N DIE MAGNA C H A R T A ODER G E G E N DIE CHARTA DE FORESTA VERGEHEN. (13. Mai 1 2 5 3 ! 1 Anno Domini m. cc. liii0, tercio idus mayi, in majori aula Regia Westmonasterii, sub presencia et assensu domini Henrici, Dei gracia Regis Anglie illustris, et dominorum Ricardi comitis Cornubie, fratris sui, Rogeri comitis Norfolchie et Suffolchie, marescalli Anglie, Hunfridi comitis Herefordie, Hugonis comitis Oxonie, Johannis comitis Warwyk et aliorum optimatum regni Anglie, nos Bonifacius divina miseracione Cantuariensis archiepiscopus, tocius Anglie primas, Fulco Londoniensis, Hugo Elyensis, Robertus Lincolniensis, Walterus Wygorniensis, Walterus Norwicensis, Petrus Herefordiensis, Willelmus Sarrisberiensis, Walterus Dunolmensis, Ricardus Exoniensis, Silvester Karliolensis, Willelmus Bathoniensis, Laurentius Roffensis, 1 Eine der originalen Ausfertigungen nebst Siegelresten hat sich in der-Kathedrale von Wells erhalten. Der Abdruck bei Bemont p. 71—73 ist genauer als der bei Stubbs p. 373 f.

XIII. AUS

„FORMA

RKGIMINIS

DOMINI R E G I S IiT R K G N l "

45

Thomas Menevensis episcopi, pontificalibus induti, candelis accensis, in transgressores libertatum ecclesiasticarum et libertatum seu liberarum consuetudinum regni Anglie, et precipue earum que continentur in carta communium libertatum regni et carta de foresta, excommunicacionis sentenciam solempniter tulimus sub hac forma: Auctoritate Dei omnipotentis patris, et filii, et Spiritus sancti, et gloriose Dei genitricis semperque virginis Marie, beatorum apostolorum Petri et Pauli, omniumque apostolorum, beati T h o m e archiepiscopi et martiris, omniumque martirum, confessorum beati Edwardi Regis A n g l i a e , omniumque et virginum, omniumque sanctorum Dei, excommunicamus et anatematizamus et a liminibus sancte matris Ecclesie sequestramus omnes illos qui amodo scienter et maliciose ecclesias privaverint vel spoliaverint suo jure ; item omnes illos qui ecclesiasticas libertates vel antiquas regni consuetudines approbatas, et precipue libertates et liberas consuetudines quae in cartis communium libertatum et de foresta continentur, concessis a domino R e g e archiepiscopis, episcopis et ceteris Anglie prelatis, comitibus, baronibus, militibus et libere tenentibus, quacumque arte vel ingenio violaverint, infregerint, diminuerint seu immutaverint, clam vel palam, facto, verbo vel Consilio, contra illas, vel earum aliquam in quocumque articulo temere veniendo; item omnes illos qui contra illas vel earum aliquam statuta ediderint vel edita servaverint, consuetudines introduxerint vel servaverint introductas, scriptores statutorum necnon consiliarios et executores qui secundum ea presumpserint judicare. Qui omnes et singuli superius memorati hanc sentenciam incursuros se noverint ipso facto, qui scienter aliquid commiserint de predictis. Qui vero ignoranter, nisi commoniti infra quindenam a tempore commonicionis se correxerint et arbitrio ordinariorum piene satisfecerint de commissis, extunc sint hac sentencia involuti. E a d e m eciam sentencia innodamus omnes illos, qui pacem Regis et regni presumpserint perturbare. In cujus rei memoriam sempiternam nos signa nostra presentibus duximus apponenda. XIII. AUS

„FORMA REGIMINIS DOMINI REGIS ET REGNI". (Juni 1 2 6 4 ) A d reformationem status regni Angliae eligantur et nominentur tres discreti et fideles de regno, qui habeant

XIII. AUS

„FORMA

RKGIMINIS

DOMINI R E G I S IiT R K G N l "

45

Thomas Menevensis episcopi, pontificalibus induti, candelis accensis, in transgressores libertatum ecclesiasticarum et libertatum seu liberarum consuetudinum regni Anglie, et precipue earum que continentur in carta communium libertatum regni et carta de foresta, excommunicacionis sentenciam solempniter tulimus sub hac forma: Auctoritate Dei omnipotentis patris, et filii, et Spiritus sancti, et gloriose Dei genitricis semperque virginis Marie, beatorum apostolorum Petri et Pauli, omniumque apostolorum, beati T h o m e archiepiscopi et martiris, omniumque martirum, confessorum beati Edwardi Regis A n g l i a e , omniumque et virginum, omniumque sanctorum Dei, excommunicamus et anatematizamus et a liminibus sancte matris Ecclesie sequestramus omnes illos qui amodo scienter et maliciose ecclesias privaverint vel spoliaverint suo jure ; item omnes illos qui ecclesiasticas libertates vel antiquas regni consuetudines approbatas, et precipue libertates et liberas consuetudines quae in cartis communium libertatum et de foresta continentur, concessis a domino R e g e archiepiscopis, episcopis et ceteris Anglie prelatis, comitibus, baronibus, militibus et libere tenentibus, quacumque arte vel ingenio violaverint, infregerint, diminuerint seu immutaverint, clam vel palam, facto, verbo vel Consilio, contra illas, vel earum aliquam in quocumque articulo temere veniendo; item omnes illos qui contra illas vel earum aliquam statuta ediderint vel edita servaverint, consuetudines introduxerint vel servaverint introductas, scriptores statutorum necnon consiliarios et executores qui secundum ea presumpserint judicare. Qui omnes et singuli superius memorati hanc sentenciam incursuros se noverint ipso facto, qui scienter aliquid commiserint de predictis. Qui vero ignoranter, nisi commoniti infra quindenam a tempore commonicionis se correxerint et arbitrio ordinariorum piene satisfecerint de commissis, extunc sint hac sentencia involuti. E a d e m eciam sentencia innodamus omnes illos, qui pacem Regis et regni presumpserint perturbare. In cujus rei memoriam sempiternam nos signa nostra presentibus duximus apponenda. XIII. AUS

„FORMA REGIMINIS DOMINI REGIS ET REGNI". (Juni 1 2 6 4 ) A d reformationem status regni Angliae eligantur et nominentur tres discreti et fideles de regno, qui habeant

46

ENGLISCHE V E R F A S S U N G S U R K U N D E N DES 1 2 . U. 1 3 . JH.

auctoritatem et potestatem a domino rege eligendi seu nominandi, vice domini regis, consiliarios n o v e m ; tres ad minus alternatim seu vicissim semper sint in curia p r a e s e n t e s 1 ; et domius rex per consilium eorundem novem, ordinet et disponat de custodia castrorum et omnibus aliis regni negotiis: praeficiat etiam dominus rex per consilium praedictorum novem, justitiarium, cancellarium, thesaurarium, et alios officiates majores et minores, in hiis quae spectant ad regimen curiae et regni . . . Actum in parliamento Londoniis, mense Junii A . D. M 0 C C ° L X 0 I V ° . 2 XIV. B E R U F U N G V O N V E R T R E T E R N DER GRAFS C H A F T E N U N D S T Ä D T E ZU E I N E R IM J A N U A R 1265 A B Z U H A L T E N D E N V E R S A M M L U N G D E R G E I S T LICHEN U N D W E T L I C H E N GROSSEN. (Simon de Montfort's Parlament.) Mandatum est singulis vicecomitibus per Angliam quod venire faciant duos milites de legalioribus, probioribus et discretioribus militibus singulorum comitatuum ad regem Londoniis in octavis praedictis in forma supradicta. Item in forma praedicta scribitur civibus Eboraci, civibus Lincolniae, et ceteris burgis Angliae, quod mittant in forma praedicta duos de discretioribus, legalioribus et probioribus tarn civibus quam burgensibus. Item in forma praedicta mandatum est baronibus et probis hominibus Quinque Portuum . . XV. AUS DEM „DICTUM DE KENILWORTH". (31. Oktober 1266) 1. Dicimus et providemus quod serenissimus princeps dominus Henricus rex Angliae illustris dominium suum, auctoritatem et regiam potestatem habeat, plenarie obtineat, et libere exerceat sine cujuscunque impedimento vel con1 Die drei Wähler, von welchen die neun Regenten bestimmt wurden, waren Stephan Berkstead, Bischof von Chichester, Simon von Montfort, Graf von Leicester, und Gilbert de Clare, Graf von Gloucester. 2 Weitere Dokumente der provisorischen Regierung Simons von Montfort in der Zeit vom Juni 1264 bis August 1265 sind in Stubbs Select Charters p. 406—418 zusammengestellt. 3 Der einzige urkundliche Beweis für die Berufung dieses Parlaments, dessen Zusammensetzung aus Vertretern von Grafschaftsrittern und Städtern dem Grafen Simon von Montfort im 19. Jh. den Ruhm eingetragen hat, „der Schöpfer des Hauses der Gemeinen" zu sein, ist uns in einer Eintragung auf den Close Rolls aus dem 49. Jahre Heinrichs III. (m. 11. d.) erhalten.

46

ENGLISCHE V E R F A S S U N G S U R K U N D E N DES 1 2 . U. 1 3 . JH.

auctoritatem et potestatem a domino rege eligendi seu nominandi, vice domini regis, consiliarios n o v e m ; tres ad minus alternatim seu vicissim semper sint in curia p r a e s e n t e s 1 ; et domius rex per consilium eorundem novem, ordinet et disponat de custodia castrorum et omnibus aliis regni negotiis: praeficiat etiam dominus rex per consilium praedictorum novem, justitiarium, cancellarium, thesaurarium, et alios officiates majores et minores, in hiis quae spectant ad regimen curiae et regni . . . Actum in parliamento Londoniis, mense Junii A . D. M 0 C C ° L X 0 I V ° . 2 XIV. B E R U F U N G V O N V E R T R E T E R N DER GRAFS C H A F T E N U N D S T Ä D T E ZU E I N E R IM J A N U A R 1265 A B Z U H A L T E N D E N V E R S A M M L U N G D E R G E I S T LICHEN U N D W E T L I C H E N GROSSEN. (Simon de Montfort's Parlament.) Mandatum est singulis vicecomitibus per Angliam quod venire faciant duos milites de legalioribus, probioribus et discretioribus militibus singulorum comitatuum ad regem Londoniis in octavis praedictis in forma supradicta. Item in forma praedicta scribitur civibus Eboraci, civibus Lincolniae, et ceteris burgis Angliae, quod mittant in forma praedicta duos de discretioribus, legalioribus et probioribus tarn civibus quam burgensibus. Item in forma praedicta mandatum est baronibus et probis hominibus Quinque Portuum . . XV. AUS DEM „DICTUM DE KENILWORTH". (31. Oktober 1266) 1. Dicimus et providemus quod serenissimus princeps dominus Henricus rex Angliae illustris dominium suum, auctoritatem et regiam potestatem habeat, plenarie obtineat, et libere exerceat sine cujuscunque impedimento vel con1 Die drei Wähler, von welchen die neun Regenten bestimmt wurden, waren Stephan Berkstead, Bischof von Chichester, Simon von Montfort, Graf von Leicester, und Gilbert de Clare, Graf von Gloucester. 2 Weitere Dokumente der provisorischen Regierung Simons von Montfort in der Zeit vom Juni 1264 bis August 1265 sind in Stubbs Select Charters p. 406—418 zusammengestellt. 3 Der einzige urkundliche Beweis für die Berufung dieses Parlaments, dessen Zusammensetzung aus Vertretern von Grafschaftsrittern und Städtern dem Grafen Simon von Montfort im 19. Jh. den Ruhm eingetragen hat, „der Schöpfer des Hauses der Gemeinen" zu sein, ist uns in einer Eintragung auf den Close Rolls aus dem 49. Jahre Heinrichs III. (m. 11. d.) erhalten.

46

ENGLISCHE V E R F A S S U N G S U R K U N D E N DES 1 2 . U. 1 3 . JH.

auctoritatem et potestatem a domino rege eligendi seu nominandi, vice domini regis, consiliarios n o v e m ; tres ad minus alternatim seu vicissim semper sint in curia p r a e s e n t e s 1 ; et domius rex per consilium eorundem novem, ordinet et disponat de custodia castrorum et omnibus aliis regni negotiis: praeficiat etiam dominus rex per consilium praedictorum novem, justitiarium, cancellarium, thesaurarium, et alios officiates majores et minores, in hiis quae spectant ad regimen curiae et regni . . . Actum in parliamento Londoniis, mense Junii A . D. M 0 C C ° L X 0 I V ° . 2 XIV. B E R U F U N G V O N V E R T R E T E R N DER GRAFS C H A F T E N U N D S T Ä D T E ZU E I N E R IM J A N U A R 1265 A B Z U H A L T E N D E N V E R S A M M L U N G D E R G E I S T LICHEN U N D W E T L I C H E N GROSSEN. (Simon de Montfort's Parlament.) Mandatum est singulis vicecomitibus per Angliam quod venire faciant duos milites de legalioribus, probioribus et discretioribus militibus singulorum comitatuum ad regem Londoniis in octavis praedictis in forma supradicta. Item in forma praedicta scribitur civibus Eboraci, civibus Lincolniae, et ceteris burgis Angliae, quod mittant in forma praedicta duos de discretioribus, legalioribus et probioribus tarn civibus quam burgensibus. Item in forma praedicta mandatum est baronibus et probis hominibus Quinque Portuum . . XV. AUS DEM „DICTUM DE KENILWORTH". (31. Oktober 1266) 1. Dicimus et providemus quod serenissimus princeps dominus Henricus rex Angliae illustris dominium suum, auctoritatem et regiam potestatem habeat, plenarie obtineat, et libere exerceat sine cujuscunque impedimento vel con1 Die drei Wähler, von welchen die neun Regenten bestimmt wurden, waren Stephan Berkstead, Bischof von Chichester, Simon von Montfort, Graf von Leicester, und Gilbert de Clare, Graf von Gloucester. 2 Weitere Dokumente der provisorischen Regierung Simons von Montfort in der Zeit vom Juni 1264 bis August 1265 sind in Stubbs Select Charters p. 406—418 zusammengestellt. 3 Der einzige urkundliche Beweis für die Berufung dieses Parlaments, dessen Zusammensetzung aus Vertretern von Grafschaftsrittern und Städtern dem Grafen Simon von Montfort im 19. Jh. den Ruhm eingetragen hat, „der Schöpfer des Hauses der Gemeinen" zu sein, ist uns in einer Eintragung auf den Close Rolls aus dem 49. Jahre Heinrichs III. (m. 11. d.) erhalten.

XV. AUS DEM „DICTUM DE KENILWORTH"

47

tradictione, p e r q u a m c o n t r a j u r a a p p r o b a t a et l e g e s ac regni c o n s u e t u d i n e s diu obtentas, dignitas regia o f f e n d a t u r ; a t q u e a b universi« et singulis m a j o r i b u s et m i n o r i b u s ipsius regni h o m i n i b u s , ipsi d o m i n o regi et m a n d a t i s ac p r a e c e p t i s suis licitis p i e n e o b e d i a t u r et humiliter intendatur. 2. E t o m n e s et singuli per b r e v i a ad c u r i a m d o m i n i regis justitiam p e t a n t et in justitia r e s p o n d e a n t , sicut ante t e m p u s hujus turbationis h a c t e n u s fieri c o n s u e v i t . . . . 3. R o g a m u s pariter et s u a d e m u s e i d e m d o m i n o regi ut libertates ecclesiasticas, cartas libertatum et forestae, quas s e r v a r e et custodire tenetur e x p r e s s e et p r o p r i o j u r a m e n t o , p i e n e c u s t o d i a t et o b s e r v e t . 4. P r o v i d e a t e t i a m d o m i n u s r e x q u o d c o n c e s s i o n e s quas fecit h a c t e n u s , s p o n t a n e u s n o n coactus, o b s e r v e n t u r , et alia n e c e s s a r i a q u a e p e r suos e x ejus b e n e p l a c i t o sunt e x c o g i t a t a , stabiliat duratura. E t etiam A n g l i c a n a ecclesia suis libertatibus et c o n s u e t u d i n i b u s , quas h a b u i t et h a b e r e d e b u i t ante t e m p u s h u j u s m o d i turbationis, p i e n e restituatur et eis uti libere permittatur. 5. D i c i m u s et p r o v i d e m u s ut, p r a e f a t u s d o m i n u s r e x universis et singulis qui, a b initio praesentis turbationis regni et o c c a s i o n e ipsius u s q u e ad h o c tempus, in i p s u m vel in c o r o n a m r e g i a m c o m m i s e r u n t injuriam q u a m l i b e t vel o f f e n s a m , et qui ad p a c e m ipsius v e n e r u n t infra xl. dies post p u b l i c a t i o n e m h u j u s m o d i n o s t r a e provisionis, o m n i n o remittat et p a r c a t ; ita q u o d nullo m o d o n u l l a q u e c a u s a vel o c c a s i o n e p r o p t e r h u j u s m o d i praeteritas injurias vel offensas, in e o s d e m o f f e n s o r e s u l l a m e x e r c e t u l t i o n e m ; aut ipsis p o e n a m vitae, m e m b r i , carceris vel exilii aut p e c u n i a e inferat vel v i n d i c t a m ; e x c e p t i s hiis qui in praesenti nostra p r o v i s i o n e inferius c o n tinentur. 6. D i c i m u s e t i a m et p r o v i d e m u s ut o m n i a loca, j u r a , res, et alia ad c o r o n a m r e g i a m pertinentia, ipsi c o r o n a e et d o m i n o regi restituantur, p e r eos qui e a d e t i n e n t o c c u p a t a , nisi o s t e n d a n t se illa p e r r a t i o n a b i l e m w a r a n t i a m a b ipso d o m i n o rege vel a suis antecessoribus p o s s i d e r e . 1 1 Dieses lange Aktenstück, das nach dem Abdruck in den Statutes of the Realm I 12—17 in Stubbs Select Charters p. 419—425 wiedergegeben ist, enthält die yon den dazu yom König und yon den Baronen bevollmächtigten drei Bisehöfen und acht Grossen festgesetzten Grundsätze des wiederhergestellten inneren Friedens, der dann bis 1297 ungestört blieb. Während die alten ßeichsgrundgesetze in Kraft bleiben sollen, werden im Artikel 7 „universa scripta, obligationes et instrumenta", die der König und sein Sohn gelegentlich der sogenannten „Provisions

48

ENGLISCHE V E R F A S S U N G S U R K U N D K N DES 1 2 . U. 1 3 . JH.

XVI. B E R U F U N G VON V E R T R E T E R N ALLER GRAFIM SCHAFTEN UND ALLER STÄDTE ZU EINEM NOVEMBER 1295 A B Z U H A L T E N D E N PARLAMENT. (3. Oktober 1 2 9 5 ) R e x vicecomiti . . . Quia cum comitibus, baronibus et ceteris proceribus regni nostri, super remediis contra pericula, quae eidem regno hiis diebus imminent, providendis colloquium habere volumus et tractatum, per quod eis mandavimus quod sint ad nos die Dominica proxima post festum Sancti Martini in h y e m e proxime futurum apud W e s t m o n a s t e r i u m , ad tractandum, ordinandum, et faciendum qualiter sit hujusmodi periculis o b v i a n d u m ; tibi praecipimus firmiter injungentes quod de comitatu praedicto duos milites et de qualibet civitate ejusdem comitatus duos cives, et de quolibet burgo duos burgenses, de discretioribus et ad laborandum potentioribus, sine dilatione eligi et eos ad nos ad praedictos diem et locum venire f a c i a s ; ita quod dicti milites plenam et sufficientem potestatem pro se et communitate comitatus praedicti et dicti cives et burgenses pro se et communitate civitatum et burgorum praedictorum divisim ab ipsis tunc ibidem habeant, ad faciendum quod tunc de communi consilio ordinabitur in praemissis; ita quod pro defectu hujusmodi potestatis negotium praedictum infectum non remaneat quoquo modo. E t habeas ibi nomina militum, civium et burgensium et hoc breve. T . R e g e apud Cantuariam I I I . die Octobris 1 . of Oxford" 1258 auf Veranlassung Simons von Moutfort und seiner Helfershelfer haben ergehen lassen, für null und nichtig erklärt („penitus adnihilentur et cassentur, et pro cassis et pro nullis penitus habeantur"). Damit war die Revolutionsperiode von 1258—1265 ebenso endgültig abgetan, wie der „Free State and Common Wealth" Cromwells durch die Restauration von 1060. 1 Von den verlorenen Wahlberichten dieses „Musterparlaments" haben sich Abschriften erhalten, aus denen die Namen der Vertreter von 29 Grafschaften und 111 Städten in den von F. Palgrave herausgegebenen „Parliamentary Writs" und in dem Blaubuch „Return, Members of Parliament" (1878) abgedruckt sind. In vielen Fällen, wo die Wahlberichte („Return of Writs 1 ') verloren gegangen sind, ergeben sich die Namen der Gewählten aus den Anweisungen über die von den Grafschaften und Städten zu zahlenden Diäten. Ausnahmsweise sind für das Parlament, das am 20. Mai 1300 eröffnet wurde, um die Durchführung der Charta de Foresta zu kontrollieren, von jeder Grafschaft, drei Ritter abgeordnet worden. Die Universitäten Oxford und Cambridge sind zum ersten Male in dem am 20. Januar 1301 in Lincoln eröffneten Parlament vertreten worden, da an die Kanzler derselben besondere Wahlausschreiben ergingen, für Oxford vier oder fünf und für Cambridge zwei oder drei Vertreter zu bestimmen, die „in dem geschriebenen Recht am besten

XVII.

XVII. ARTICULI Das

sogenannte 1.

nostras

Nullum de

voluntate

49

ARTICULI INSERTI IN MAGNA CHARTA INSERTI IN M A G N A CHARTA. „Statutum tallagium

cetero in

de

vel

Tallagio

auxilium

non

(1297)

concedendo"1 )

per nos

vel

haeredes

regno nostro imponatur seu levetur,

et assensu c o m m u n i a r c h i e p i s c o p o r u m ,

sine

episcoporum

et a l i o r u m p r a e l a t o r u m , c o m i t u m , b a r o n u m , militum, b u r g e n s i u m et a l i o r u m

liberorum

2. N u l l u s biada,

lanas,

voluntate 3.

coria,

Nihil

quod

sicut eas

praesenti

per

Et carta

antecessores

mus vacua

nostro.

aliqua

de

cetero,

alia

bona

fuerint hujusmodi nomine

capiat

cujuscunque,

sine

bona.

vel occasione

malae

etiam et c o n c e d i m u s p r o n o b i s et h a e r e d i b u s

«nines

consueverunt. in

regno

lanae. clerici

leges, libertates

et i n t e g r e

in

illius c u j u s

capiatur

4. V o l u m u s omnes

aut

et a s s e n s u

toltae d e sacco nostris,

hominum

minister noster vel h a e r e d u m nostrorum

aliquo si

et laici

et liberas

tempore

contra

contentum nostros,

et c o n c e d i m u s

quod

de regno

nostro

habeant

c o n s u e t u d i n e s suas ita libere plenius

illas vel

et m e l i u s

quemcunque

habere

articulum

statuta fuerint edita per nos vel

vel consuetudines introductae, hujusmodi

consuetudines

et

volustatuta

et nulla sint in p e r p e t u i m i . . .

versiert s i n d " . Zu d e m P a r l a m e n t vom F e b r u a r 1305 w u r d e n a u c h d i e Coroners d e r G r a f s c h a f t O x f o r d e n t b o t e n , d i e i h r e A k t e n m i t b r i n g e n sollten. Die W a h l a u s s c h r e i b e n f ü r 1301 gebieten d e n S h e r i f f s a u c h , öffentlich b e k a n n t z u g e b e n , dass alle I n d i v i d u e n , die sich d u r c h d i e vorgenommene perambulatio forestarum beschwert fühlen, im P a r l a m e n t e r s c h e i n e n sollen, u m d i e G r j i n d e i h r e r U n z u f r i e d e n h e i t d a r z u l e g e n . Als a b e r d e r K ö n i g 1303 eine B e s p r e c h u n g m i t den K a u f l e u t e n h a b e n wollte, u m i h r e Z u s t i m m u n g zu einer Z o l l e r h ö h u n g zu erlangen, liess e r d u r c h V e r m i t t l u n g d e r S h e r i f f s aus jeder S t a d t zwei oder drei B ü r g e r v o r sein S c h u t z a m t zu einer Zeit l a d e n , wo k e i n P a r l a m e n t s t a t t f a n d . 1 ( S t u b b s Sei. Ch. 497 f.) Dieses v e r m e i n t l i c h e lateinische Ä q u i v a l e n t d e r französischen C o n f i r m a t i o C a r t a r u m von 1297 f i n d e t sich n u r in der C h r o n i k W a l t e r s von H e m i n g b u r g h „ D e gestis r e g u m A n g l i a e " ( 1 0 4 8 — 1 3 4 6 ) cd. H . C. H a m i l t o n (2 Bde. L o n d o n 1848—49.), Jetzt s t i m m e n a l l e F o r s c h e r d a r i n ü b e r e i n , dass es sich d a b e i höchstens u m eine Petition h a n d e l t , die von den A u f s t ä n d i s c h e n d e m K ö n i g ü b e r s a n d t wurde. A b e r in d e r „ P e t i t i o n of K i g h t ' ' von 1628 w i r d auf dieses „ c o m m o n l y called S t a t u t u m d e T a l l a g i o non C o u c e d e n d o " z u r ü c k g e g r i f f e n , und die R i c h t e r in dem b e r ü h m t e n Prozess gegen J o h n H a m p d e n wegen Sehiffsgeld h a b e n den T e x t als d e n eines g ü l t i g e n S t a t u t s a n e r k a n n t . Ü b e r das W e s e n d e r T a l l a g e äussert sich M a c K e c h n i e in M a g n a C a r t a 2. A u f l . 2 3 5 — 2 3 9 , o h n e a b e r d e n S t r e i t p u n k t betreffs d e r „ a n t i q u a dom i n i c a " zu beachten. Das K o m p r o m i s s d a r ü b e r „ v o m J a h r e 1305 m i t t e l s spezieller V e r o r d n u n g e n bei R i e s s " U r s p r u n g des englischen U n t e r h a u s e s (Hist. Ztsch. N . F . Bd. 60 S. 21 ff. 1888). Der Sachverhalt

lässt sich f o l g e n d e r m a s s e n z u s a m m e n f a s s e n :

R i e s s , Englische Veriassungsurkunden des 12. u. 13. Jahrb.

4

Auf

50

E N G L I S C H E V E R F A S S U N G S U R K U N D E N D E S 1 2 . U. I 3 . J H .

XVIII. CONFIRMATIO CARTARUM (10. Oktober und 5. November 1 2 9 7 ) 1 1. Edward par la grâce de Dieu, Roy d'Engleterre, seygneur d'Irlaunde e duca d'Aquitaine, a toutz ceuz qui cestes présentes lettres verrount ou orrount, saluz. Sachiez nous a l'honeur de Dieu e de seinte Eglise e a profist de tout nicht lehnspflichtigem Boden, wozu besonders auch Städte und Dörfer gehörten, war es dem Grundherrn gestattet, Tallagia, d. h. Abgaben vom beweglichen Eigentum, das sich darauf fand, wem es auch immer gehören mochte, zu erheben, so oft es ihm beliebte. Ursprünglich war das ganze, nicht als Ritterlehen verliehene Gebiet durch Wilhelm den Eroberer und seine Nachfolger als Dominica von der Krone in Besitz genommen worden. Im Laufe der Zeit war aber ein grosser Teil davon der Kirche und dem Lehnsadel abgetreten worden, so dass sich in den Listen neben den Hundertschaften und Städten „in manu Regia existentibus" noch zahlreichere „in tenantia" eines namentlich angeführten Grossen oder einer kirchlichen Korporation befanden. Von diesen Parzellen erhoben die anerkannten Besitzer gewohnheitsmässig Tallagia, um daraus einen Teil der Unkosten zur Erfüllung ihrer Lehnspflichten zu beziehen. Namentlich unter der langen Regierung Heinrichs III. (1216—1272) waren sehr viele solcher der Lehnspflicht nicht unterworfenen Besitztümer aus der Hand des Königs in die der Grossen übergegangen. Eduard I. lies» daher im Jahre 1278 zugleich mit einer allgemeinen Landesaufnahme, die er in allen Hundertschaften vornehmen liess, auch feststellen, welche Teile der Dominica eist kürzlich dem Besitz der ICrone abhanden gekommen waren. In den Rotuli hundredorum, die in zwei Foliobänden von der Rekordkommission 1812—1818 grösstenteils herausgegeben worden sind, haben wir noch die entsprechenden Nachweisungen. Der König unterschied nun in dem Besitz seiner Vasallen ihr Lehnsgut von dem ihnen zugefallenen nicht lehnspflichtigen Gebiet. Letzteres beanspruchte er als antiqua Dominica zwar nicht mehr als der Krone gehöriges Gebiet; wohl aber legte er sich das Recht bei, dort Tallagia nach Gutdünken zu eigenem Vorteil zu erheben. Diese Benachteiligung wollten sich die davon Betroffenen nicht gefallen lassen. Aber trotz der Confirmatio Cartarum gab der König seinen Anspruch, überall, wo antiqua Dominica naehweisbar war, Tallagia für die Krone zu erheben, nicht auf. Erst im Parlament von 1305 erreichten es die Grossen durch eine gemeinsam dem Reichsrat übergebene Petition, dass der König ihnen gestattete, in der antiqua Dominica, unde sunt in tenantia, zu derselben Zeit und in dem gleichen Umfange Tallagia zu erheben, wie es der König in seiner ihm noch verbliebenen Dominica anordnete. Durch 87 Ausschreiben an die Sheriffs erhielten 43 Besitzer von antiqua Dominica Ausweise über das ihnen damit verliehene Recht. (Records of the parliament at Westminster in 1305, ed. F. W. Maitland. Rolls Series Nr. 98 London 1893, Petition Nr. 87.) 1 Das Original befindet sich im British Museum unter den Colton Charters ohne die Schlussbemerkung der Untersieglung durch den König in Gent, 26 Tage nach der Ausfertigung durch den Prinzen von Wales in London.

XVIII. CONFIRMATIO CARTARUM

51

nostre roiaume, avoir graunté pur nous et pur nos heyrs, ke la graunt chartre des fraunchises et la chartre de la foreste, les queles feurent faites par commun asent de tout le roiaume en le temps le Roi Hanry nostre pere, soient tenues en touz leur pointz, saunz nul blêmissement. E volums ke meismes celes Chartres desouz nostre seal soient envieez a noz justices, ausi bien de la forest sicume as autres, e a touz les viscountes des counteez, e a toutz nos autres ministres e a toutes noz cyteez par my la terre, ensemblement ove nos brefs, en les quieux serra countenu, k'il facent les avauntdites Chartres puplier, e ke il facent dire au pueple ke nous les avuns grauntées de tenir les en toutz leur pointz ; e a nos justices, viscountes, maires e autres ministres, qui la loy de la terre desoutz nous e par nous ount a guier, meismes les Chartres en toutz lur pointz en pledz devaunt eaux e en jugementz les facent alower; c'est a savoir la graunt chartre des fraunchises cume loi commune, e la chartre de la forest solounc l'asise de la forest, a l'amendement de nostre pueple. 2. E volums ke, si nuls jugementz soient donez desoremes encountre les pointz des Chartres avauntdites par justices e par nos autres ministres qui countre les pointz des Chartres tienent pledz devaunt eaux, soient defez e pur nyent tenuz. 3. E voloms ke meismes celes chartes desoutz nostre seal soient envieez as eglises cathedrales parmi nostre roiaume e la demoergent, e soient deus fiez par an lues devaunt le poeple. 4. E ke arceeveesques e evesques, doignent sentences du graunt escomenger countre touz ceaux qui countre les avauntdites Chartres vendrount ou en fait, ou en ayde, ou en conseil, ou nul poynt enfreindrent, ou encountre vendrount. E ke celes sentences soient denunciez e pupliez deux foyz par an par les avantditz prelas. E si meismes les prelas, evesques, ou nul d'eux soient necgligentz a la denunciaciun susdite faire, par les arceevesques de Caunterbire e de Everwyk, qui pur temps serrount, sicume covyent, soient repris e destreintz a meismes cele denunciaciun fere en la fourme avauntdite. 5. E pur eoe ke aukune gentz de nostre roiaume se doutent qe les aides e les mises, les queles il nous ount fait avaunt ces houres pur nos guerres e autres busoignes, de leur graunt e de leur bone volunté, en quele manere qe fez soient, peussent tourner en servage a eux et a leur heyrs, par eoe qu'il serroient autrefoytz trovez en roulle, e ausint 4*

52

ENGLISCHE VERFASSUNGSURKUNDRN DES 12. U. 13. JH

prises q e o u n t esté faites p a r m y le r o i a u m e p a r n o s ministres e n nostre n o u n , a v u n s g r a u n t é pur n o u s e p u r n o s h e y r s , q e m e s teles a y d e s , m i s e s , n e p r i s e s , n e trerroms a c o u s t u m e , p u r n u l e c h o s e q e soit f a y t e o u ke par roulle o u e n autre m a n e r e pust estre trovée. 6. E ausint a v u n s g r a u n t é pur n o u s e pur n o s h e y r s as a r c e e v e s q u e s , e v e s q u e s a b b é e s , priours, e as autre g e n t z d e seint eglise, e as c o u n t e s e b a r o u n s e a toute la c o m m u n a u t é d e la terre, q e m e s p u r n u l e b u s o i g n e tieu m a n e r e d e s a y d e s , m i s e s n e p r i s e s , d e nostre r o i a u m e n e p r e n d e r o n s , fors k e p a r c o m m u n assent d e tout le r o i a u m e e a c o m m u n profist d e m e i s m e s le roiaume, s a u v e les a i n c i e n e s a y d e s e p r i s e s dues e acoustumées. 7. E pur c o e k e tout le plus d e la c o m m u n a u t é del r o i a u m e se sentent d u r e m e n t g r e v e z d e l a m a i e t o u t e d e s 1 e y n e s , c'ect asaver d e c h e s c u n sac. d e l e y n e q u a r a n t e sous, e n o u s o u n t prié ke n o u s les vousissions relesser, n o u s a leur priere les a v u n s p l e i n e m e n t relessé; e a v u n s g r a u n t é q u e cele n e autre m e s m e p r e n d r o n s , sauntz leur c o m m u n assent e lur b o n e v o l e n t é ; s a u v e a n o u s e a n o s h e y r s la c o u s t u m e d e s l e y n e s , p e a u x e quirs a v a u n t g r a u n t e z par la c o m m u n a u t é d u r o i a u m e avauntdit. E n t e s m o i n a u n c e des q u i e u x c h o s e s n o u s a v u n s fait faire cestes n o s lettres overtes. Testmoigne E d w a r d nostre fitz a L o n d r e s le d i s m e j o u r d e O c t o b e r , lan d e n o s t r e r e g n e vintisme quynt. E fet a r e m e m b r e r q e m e i s m e ceste chartre suth m e i m e s les paroles, d e m o t e n mot, fust sele e n F l a u n d r e s , d e suth le g r a n t seal le rey, cest a s a v e r a G a u n t , le quint j o u r d e N o v e m b e r , lan del r e g n e l a v a n t d i t n o t r e seignur le rey vintisme quint, e e n v e e en E n g l e t e r r e 1 . 1 Über die Beschwerden und Verhandlungen, die der Confirmatio Cartarum vorausgingen, haben wir die interessanten Berichte in den Chroniken des Wilhelm von Rishanger (cd. H. T. Riley. Rools Series 1865) und des Walter von Hemingburgh (ed. Ii. C. Hamilton. English Historical Society, London 1848—49), aus denen die wichtigsten Stellen in Stubbs Select Charters p. 441—445 abgedruckt sind. Auch diesmal überreichten die Abgesandten der Barone eine Lisle ihrer Beschwerden schriftlich mit der Einführung: „Haec sunt nocumenta ' etc. Unter den fünf Beschwerdepunkten befinden sieh auch die beiden folgenden über allzu drückende Besteuerung. 2. ,, . . . nimis ¡ifflicti sunt per diversa tallagia, auxilin, prisas, videlicet, de frumento, avena, braseo, lanis, coriis, bobus, vaccis, carnibus saisis, sine solutione alieujus denarii, de quibus se debuerant sustentasse". 5. ,,Praeterea tota communitas sentit se gravatam de vectigali lanarum, quod nimis est onerosum, videlicet de quolibet sacco quadraginta solidos, et de lana fracta de quolibet sacco Septem marcas;

XIX.

ANNULIERUNGSBULLE

DES PAPSTES CLEMENS V.

XIX. A N N U L L I E R U N G S B U L L E DES C L E M E N S V.i (29. D e z e m b e r 1 3 0 5 ;

53

PAPSTES

C l e m e n s episcopus, servus s e r v o r u m Dei. C a r i s s i m o in C h r i s t o filio E., regi A n g l i e illustri, s a l u t e m e t a p o s t o l i c a m benedictionem. R e g a l i s d e v o t i o n i s integritas, q u e in e x e q u e n d i s votis a p o s t o l i c e s e d i s viget e t vigui't i n d e f e s s a , digne m e r e t u r ut sedes ipsa a te o b n o x i a a m p u t e t , abstergat i n c o m o d a , et f r u c t u o s a p r o c u r e t . S a n e n u p e r d i g n a r e l a t i o n e p e r c e p i m u s q u o d te o l i m in F l a n d r i a , e t a n t e q u a m illuc e t i a i n accessisses, p r o tui j u r i s t u i t i o n e c o n t r a n o n n u l l o s t u o s lana enim Angliae ascendit fere ad valorem medietatis totius terrae, et vectigal quod inde solvitur ascendit ad quintam partem valoris totius terrae. Noch unter Eduard I. wurden drei Erneuerungen der Confirmatio Cartarum erlassen. Bei der ersten vom 8. März 1299 ging es noch sehr stürmisch zu : „Articulos enim sie confirmaverat rex ut in fine adjiceret salvo jure coronae nostrae. Quod auditum displieuit, et recesserunt ad propria impacati. Consiliarii autem regia, timentes seditionem populi, tradiderunt utrasque cartas sie consignatas vicecomitibus Londoniensibus ut in publico legerentur : factumque est sie in coemeterio Sancti Pauli congregato populo universo: dumque viderentur imprimis cartae sie condignatae, benedixerunt Dominum et regem, sed audiio fine captioso, confestim improperantes, maledietionem pro benedictione intulerunt. Dissolutumque est consilium, et comités nostri ut conveniient iterato in quindenam Paschae ante oorum recessum diem reeeperunt. In quo quidem colloquio Lonodoniis celebrato rex quasi omnia petita concessit et votis eorum paruit." Eine zweite Erneuerung erfolgte am 6. März 1300. Sie ist unter dem Titel „Articuli super Cartas" in die Statutenrolle eingetragen, enthält aber trotz grosser Ausführlichkeit Punkt 6 und 7 der ursprünglischen Confirmation vom 10. Oktober 1297 nicht. Im Parlament zu Lincoln von 1301 bestätigte Eduard I. die Confirmatio Cartarum durch ein Patent, das seitdem als endgültige Form angesehen wurde. Regelmässige Bewilligungen der Steuerauflagen wurden nunmehr die Regel. Als der König Eduard III. im 22. Jahre seiner Regierung wegen des grossen Krieges um den Besitz der französischen Krone das volle Dreifache der bisherigen Auflage bewilligt erhielt, knüpften die Gemeinen daran die Bedingung, „dass künftig keine Auflage oder Zwangsanleihe oder sonst etwas derartiges auferlegt werde durch den Rat des Königs ohne Bewilligung und Zustimmung der Commons im Parlament und dass dies statutarisch ausgesprochen werde". Da der König darauf einging, so spricht man von diesem Parlamentsakt als dem eigentlichen „Statutum de tallagio". 1 Eduard I., der nach der Ausfertigung dieser Bulle nur noch 1'/, Jahre lebte und mit der Wiedereroberung Schottlands beschäftigt war, machte von dieser Annullation Gebrauch, um die 1301 durchgeführten Beschränkungen seiner Forstrechte für ungültig zu erklären. Eine ausserordentliche Zahlung von Hilfsgeldern verschaffte ihm 1306 der Ritterschlag seines Sohnes Eduard.

54

ENGLISCHE VERFASSUNGSURKUNDEN DES 1 2 . U.

I3.JH.

emulos et hostes agente, nonnulli regni tui magnates et nobiles alieque persone tuo nomini inimice, ex eo oportunitate captata quod extra regnum ipsum occupabaris, in opposito emulorum, nisi eisdem quasdam concessiones varias et iniquas, forestas, aliaque jura ad coronam et honorem tui culminis spectantia ab antiquo, que etiam, priusquam a dicto regno secederes, a te importune petebant, fecisses, contra te conspiraverant, concitabant populos et scandala plurima seminabant, tuque, prudenter illorum machinationem advertens ac volens tunc currentis temporis evitare pericula, concessiones hujusmodi plus coactus quam voluntarius perfecisti ; et tandem, in regnum tuum te postmodum revertente, licet nondum guerris sedatis eisdem, iidem magnates et alii concessiones hujusmodi per importunitatem et presumptuosam instantiam per te obtinuerunt etiam innovari, regalibus super hoc exhibitis litteris ut in omnes infrigentes concessiones prefatas bis annis singulis per omnes regni predicti cathedrales ecclesias excommunicationis sententia promulgaretur, sicut in eisdem litteris regio sigillo signatis plenius et seriosius continetur. Cum itaque sedes ipsa, que regnum prefatum diligit inter omnia regna mundi, et te ac ipsum gerit in visceribus caritatis, agnoscat concessiones easdem presumptas et factas in tui honoris dispendium et regalis excellentie detrimentum, concessiones easdem et vigorem ipsarum et quicquid per eas est quomodolibet subsecutum, ac etiam excommunicationum sententias que in eisdem ecclesiis vel alibi fuerunt prò illarum observatione forsitan promulgate vel etiam promulgande, auctoritate apostolica et de plenitudine potestatis, revocamus, anullamus, cassamus, cassas, nullas et irritas nuntiamus, litteras super illis confectas viribus vacuantes ac decernentens te et successores tuos Reges Anglie ad illarum observantiam de cetero non teneri, etiam si de observandis eisdem sacramentum forsitan prestitisses, presertim cum, quando coronationis tue snsceptisti sollempnia, de honore et juribus corone prefate servandis, sicut ex parte tua asseritur, prestiteris juramentum, aut si ad penas aliquas te propterea obligasses e quibus et reatu perjurii, siquem propterea incurristi, te etiam absolvimus; ad cautelam districtius inhibentes venerabilibus fratribus nostris archiepiscopis et episcopis ceterisque personis tam ecclesiasticis quam secularibus per regnum ipsum ubilibet constitutis, ne ipsi vel quivis ipsorum, (archiepiscopis et episcopis videlicet, sub pena suspentionis ab officiis et beneficiis, quam si per mensem substinuerint, sub excommunicationis, quam

XIX.

ANNULLIERUNGSBULLE

DES PAPSTES CLEMENS V.

55

eos extunc necnon omnes et singulos alios incurrere illieo volumus ipso facto) contra hujusmodi revocationis, anullationis, cassationis, irritationis et decreti nostri tenorem aliquid attentare presumant. Nos enim exnunc irritum decernimus et inane, si secus super hiis contigerit attentari. Per hoc autem non intendimus jus, siquod quibuscunque regnicolis dicti regni n premissis ante concessiones hujusmodi per te factas forsitan competebat, auferre. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre revocationis, anullationis, cassationis, irritationis et constitutionis infringere, vel ei ausu temerario contra ire. Siquis autem hoc attentare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli, apostolorum ejus, se noverit incursurum. Datum Lugduni, iiij. kal Januar. Pontificatus nostri anno primo.

56

ENGLISCHE VERFASSUNGSURKUNDEN DES 1 2 . U. 1 3 . J H .

GLOSSAR. (Die Ziffern beziehen sieh auf die Seiten.) a e r e a ( a e r i e ) : Brutplatz für Adler oder sonstige Raubvögel 35. a f f o r e s t a r e : offenes Land zu J a g d g r ü n d e n des Königs mit besonderer Jurisdiktion erklären. Die A u f h e b u n g der dadurch geschaffenen Bes c h r ä n k u n g liiess d e ( s ) a f f o r e s t a r e . 9. 14. 23. 24. 33. 34. a g i s t a r e : Wald oder Heide zur V i e h f ü t t e r u n g verwenden 34. a g - i s t a t o r : Viehtreiber 34. a i d e , a y d e : Hilfsgeld, das die Vasallen ihrem Lehnsherrn bei besonderen Gelegenheiten, gewohuheitsmässig zur Beschaffung des Lösegeldes im F a l l e seiner Gefangenschaft, zur Bestreitung der Unkosten beim Ritterschlag seines ältesten Sohnes u n d bei der ersten Verheiratung seiner ältesten Tochter zu leisten hatten. ( = auxilium) 51. 52. a l l e v i a r e : erleichtern 9. a m e r c i a r e : eine Geldstrafe auferlegen 10. 11. '20. 40. amerciamentnm: Busse zur W i e d e r g e w i n n u n g der königlichen Gnade 24. a p p e l l u m : eine Kriminalklage anstrengen 24. a s s a r t u m ( e s s a r t u m ) : W a l d l i c h t u n g , R o d u n g 34. a s s i s a ( a s s i z e ) : Sitzung f ü r gerichtliehe oder verwaltungsreehtliche Zwecke. Übertragen ,,Rechtsverfahren' 1 , „Gerichtshof", „Rechtsbescliluss". Besondere A n w e n d u n g e n : a s s i z e d e l a f o r e s t 51. a s s i s a d e n o v a d i s s a i s i n a 10. 20. 39. a s s i s a de u l t i m a praes e n t a t i o n e 40. a t t a c h i a r e : ergreifen von Personen oder Sachen 20. 22. 23. 35. 40. 42. a t t o r n a r e : einen Stellvertreter bestimmen 27. 28. a u x i l i u m s. a i d e 19. b a j u l a r e : beauftragen 8. b a l i s t a r i u s : Arnibrustsehütze 14. 23. b a l l i a ( b a i l l i a ) : Amtsbezirk 23. 27. b a l l i v u s : Unterbeamter, Exekutivorgan der Verwaltung 25. 27. 33. b a n e u s : Riehtersitz 39. 40. b e d e l l u s : Forstaufseher 34. b o s c u s : Gehölz 11. 21. 33. 34. 41. b r e v e ( = w r i t ) : Gerichtsverfügung 46. b r e v e i n q u i s i t i o n i s d e v i t a v e l m e i n b r i s : A n o r d n u n g persönlicher Rekognition 12. 21. b r e v e F r a e c i p e : königliche V e r o r d n u n g an den Sheriff, um Prozesse au die Zentralgerichtshöfe zu ziehen 12. 21 41. b u r g a g i u m : Besitzform an Grundstücken i n n e r h a l b u m m a u e r t e r Städte 12. c a n c e l l a r i u s : Chef des Schreibwesens am königlichen Hofe 46. c a p i t a l i s j u s t i t i a r i u s : Stellvertreter des Königs bei seiner Abwesenheit 20. 22. 25. 39. c a r e t t a ( c a r e t a ) : Arbeitswagen 11. 21. 36. 41. c a r i a g i u m : Wagenstellung 11. 21. 41. c a r r u c a : P f l u g 13. 18. c a r r u c a t u s : landwirtschaftlich bebaut 5. „ C a r r u c a t a " ein Flurmass, k l e i n e r als Inda und größer als virgata. c a s t r a a d u l t e r i n a : ohne Einverständnis des Königs gebaute Burgen 32.

GLOSSAR

57

c a t a l l u m (pl. c a t a l l a ) : bewegliche Güter 10. 11. 19. 20. 21. 23. 39. 40. chiminag'ium:

Passiergeld

c o l l o q u i u m : Parlament 48.

für Wagen

in k ö n i g l i c h e n F o r s t e n 35. 36.

c o m i t a t u s : sowohl G r a f s c h a f t als A d m i n i s t r a t i v b e z i r k s c h a f t s v e r s a m m l u n g 3 9 . 42. 46. 48.

als a u c h

Graf-

c o m m u n e c o n s i l i u m r e g n i : Reichsvcrsammlung 12. 19. c o m m u n i a p l a c i t a : Prozesse, die vor d i e c u r i a regis gezogen w a r e n , o h n e ilass f i s k a l i s c h e I n t e r e s s e n d a b e i m i t s p r a c h e n 10. 20. 39.

c o m m i m i t a s c o m i t a t u s , c i v i t a t u m , b u r g o r u m : Einwohnerschaft

einer Grafschaft, der Städte und Flecken 48. c o n s t a b u l a r i u s : m i l i t ä r i s c h e r B e a m t e r o d e r G e r i c h t s d i e n e r a u c h in Giai'scluilten, H u n d e r t s c h a f t e n u n d S t ä d t e n 11. 21. 40 (im „ D i a l o g u s de S c a e e n r i o " 1, V C : miles g r e g a r i u s q u e m c o n s t a b u l a r i u m d i e i m n s ) .

contenementum

(continementum):

Besitztum, das zum standes-

geniässen U n t e r l i a l t eines L e h n s m a n n e s u n e n t b e h r l i c h ist 10. 14. 20. 40. c o r n a r e : ein H o r n b l a s e n 3 5 . c o r o n a t o r : in e i n e r G r a f s c h a f t m i t d e r U n t e r s u c h u n g von T o d e s f ä l l e n u n d K ö r p e r v e r l e t z u n g e n e h r e n a m t l i c h b e a u f t r a g t e r R i t t e r 11. 40-

c o s t e r a : Seekiiste 41.

c u l t e l l u s : Messer oder Dolch 22.

c u s t o d i a : Vormundschaft 17. 38. de(s)afforestare s. afforestare. d i s p a r a g a t i o : Verlieiratung S t a n d e s 18. 38.

einer

Frau

mit

einem

Manne

niederen

d i s s a i s i n a n o v a : letzte Enteignung 20. 39. d i s s e i s i r e : enteignen 12. 14. 22. 23. 24. 42.

d o m i n i c a c a r r u c a : d e m G r u n d b e s i t z e r g e h ö r i g e r P f l u g 5. d o m i n i c u m m a n e r i u m : von L e h n s p f l i c h t e n f r e i e r G r u n d b e s i t z 20. d o m i n i c u s : n i c h t d e m L e h n s v e r b a n d a n g e h o r i g 5.

d o m i n i c u s b o s c u s : Wald in Privatbesitz 35. emendatio:

M o d i f i k a t i o n von Gesetzen 5.

escomeng-er: exkommunizieren 51.

e s k a e t a : E i n z i e h u n g eines L e h e n s d u r c h d e n O b e r h e r n ] . e i n g e z o g e n e L e h n s g u t 13. 22. 42.

A u c h d a s so

e s t o v e r i u m : Feuerholz 39.

e x i t u s : E r t r a g o d e r A u s n u t z u n g eines B e s i t z t u m s 17. 18. 38. e x p e d i t a t i o C a n u m : Abhauen der Vorderklauen der Privateigentümern g e h ö r e n d e n H u n d e i m k ö n i g l i c h e n J a g d g e b i e t 34. f e l o n i a : V e r b r e c h e n eines V a s a l l e n gegen die d e m H e r r n s c h u l d i g e T r e u e U . 21. 4 1 . f e o d i firma: A b l ö s u n g d e r L e h n s g e f ä l l e d u r c h f e s t s t e h e n d e j ä h r l i c h e Z a h l u n g e n 12. 4 1 . f e o n a t i o : Brunstzeit der Hirsche 34. f i n i s : P a u s c h a l s u m m e , die d e m E x c h e q u e r g e z a h l t w i r d , u m die Bee n d i g u n g eines R e c h t s s t r e i t e s o d e r die B e f r e i u n g von f i s k a l i s c h e n B e l ä s t i g u n g e n zu e r l a n g e n 13. 24. 3 8 .

firma

c o m i t a t u s , h u n d r e d i : der Jahresbetrag der in einer Grafschaft

o d e r H u n d e r t s c h a f t zu e r w a r t e n d e n G e f ä l l e 11. f o r e s t a : k ö n i g l i c h e r B a n n w a l d 5. 9. 13. 14. 22. 23. 2 4 . 28. 32. 5 4 . f o r e s t a r i u s : königlicher Forstbeamter mit weitgehender Strafgewalt 27. 28. 3 2 . 33.

58

ENGLISCHE VERFASSUNGSURKUNDEN DES 12. U. 13. J H .

foresterins 9 ( = forestarius). f o r i s f a c e r e : verwirken (eines Rechts) 5. 36. f o s s a t n m : ein Graben 35. f r a n c n s p l e g i u s : Freibürgschaft der Nachbarn Kontrolle 43.

zur

gegenseitigen

g a r b a (ags. „sceaf"): Garbe 34. g e l d a : Staatssteuer 5. g r a v a m e n : Härte 5. Unglücksfall 9. g r a v a r e : bedrücken 26. g " w e r r a : Krieg 42. h a l b e r g e t t u s : Material zur Herstellung von Panzerhemden 21. l i a u b e r g e t t u s 41. h e r b a g i u m : Weiderecht 33. h e y r i n u s : Beiher 35. h o m a g i u m : lehnsrechtlichcr Treuschwur 38. h u n d r e d u m : Hundertschaft als Unterabteilung der Grafschaft und Hundertschaftsversammlung 20. 42. i n b r e v i a r e : registrieren 40. i r e s u p e r e u m : gewaltsam einschreiten gegen ihn 22. j u s t i t i a r i n s : Richter 20. 46 (vgl. capitalis justitiarius). k i d e l l u s ( k y d e l l u s ) : ein Wasserwehr 12. 21. 41. l a g a ( l a g a ) : Recht 5. l a t i t u d o p a n n o r n m : gesetzliche Breite der Gewebe 11. l i s t a : Webekante 21. 41. l i t t e r a e p a t e n t e s ( l e t t r e o v e r t e ) : allgemeine und daher verschlossene königliche Ausschreiben 27. 40. 52. l o i c o m m u n e : Gewohnheitsrecht 51. l o q u e l a : Rechtsanspruch 12. 22. 41. l o r i c a t e r r a : Land zur Kriegsausrüstung an Stelle von Sold 5.

un-

m a l a t o l t a ( m a l e t o u t e ) : ungesetzlicher Zoll auf Wolle 12. 49. 52. m a r c h i a : Grenzlaml 24. m a r i t a g i u m : Einspruchsrecht des Oberherrn bei der Verheiratung der Witwen oder Töchter seiner Untergebenen. Auch Ablösungszahlung dafür 8. 10. 13. 18. 38. m a r i t a t i o : Recht und Übung der Heiratserlaubnis 4. m a r l e r a : Mergelgrube 35. m e r e m u m ( m e r e m i u m ) : Bauholz 36. m e s ( u ) a g i u m : Wohnhaus 38. m i s a ( m i s e ) : Geldzahlung 51. 52. m i t t e r e s u p e r e u m : gewaltsam gegen jemand vorgehen lassen 12. m o l e n d i n u m : Mühle 35. 38. m o n e t a g i u m : Ablösung der dem König durch Münzänderung zufliessenden Schlagschatzeinnahmen 4. m o r s a n t e c e s s o r i s ( m o r t d ' a n c e s t r e ) : Ausweis des Besitzrechtes eines Erben 10. 39. m u r d r u m : heimlicher Mord eines Nichtangelsachsen sowie der deshalb eingeleitete Strafprozess und die dem König vom Fundortsbezirke zu leistende Busse 5.

GLOSSAR

59

o b o l n a : ein halber Penny 36. o f f i c i a l i s : Ämtsperson 46. o r t i l l u s : die Klaue am Fuss eines Hundes 34. p a n n a g i u m : das Recht, die eigenen Schweine im königlichen Forst zu mästen 34. 35. p e c n s : Jagdwild 9. p e l o t a : Ballen am Fusse eines Hundes 34. p e r e g r i n a t i o : Wallfahrt 24. 25. p l e g i n s ( p l e g g i u s ) : Bürge f ü r das Erseheinen eines andern vor Gericht 10. 13. 18. 33. 35. 36. 39. p r a e s e n t a t i o : Recht der Ernennung eines Geistlichen für eine Pfründe 35. p r i s e : Wegnahme eines Teiles der Güterladung (bes. von Wein) für den Gebrauch des Königs 52. p n r p r e s t u r a : Eindringen in fremden Besitz 34. q u a r t e r i n m : Gewichtseinheit von 25 Pfund 21. 41. q u e r e l a : Beschwerde 24. q u i n t a decinxa p a r s m o b i l i n m : ein Fünfzehntel des abgeschätzten Wertes der beweglichen Güter als Abgabe 43. r e c o g n i t i o : gerichtliche Feststellung auf Grund einer Aussage von zwölf vereidigten Männern 10. 39. r e g u a r d o r : ein offizieller Teilnehmer an der Visitation der Forsten 34. r e g u a r d a m ( r e g u a r d a ) : Visitation der Forsten 34. r e l e v a t i o : sowohl das Verfahren zur Auflassung des Erben gegen die dem Lehnsherrn schultige Abgabe als auch diese Abgabe selbst 4. r e l e v i u m : Abgabe beim Mannfall 8. 9. 13. 17. 22. 37. r i p a r i a ( r i v a r i a ) : Flusslauf 14. 20. 23. 27. 28. 32. r u s s e t u s ( r u s s e t t u s ) : ordinärer Kleiderstoff 21. 41. r u t t a r i u s : Söldner 14. s a i s i r e ( s e i s i r e ) : iu Besitz nehmen 10. 11. 18. s c o t a l e : erzwungene Auflage bei Gelegenheit von Trinkgelagen 34. s c u t a g i u m : Schildgeld 9. 12. 19. 43. s e q u e l a : Anhängerschaft 14. s e q n e s t r a r e : fernhalten 45. s e r g a n t i a ( s e r g e n t e r i a ) : Landbesitz mit der Verpflichtung zu besonderem persönlichen Dienst für den Oberherrn 12. 22. 41. s i g i l l a t i m : einzeln 19. s o c a g i n m ( s o k a g i u m ) : Landbesitz mit bestimmten Verpflichtungen, besonders zum Erscheinen in der Gerichtsversammlung (soken) des Oberherrn 12. 21. 22. 41. s p e r u a r i n s : Taubenhabicht 35. s t a g n n m : Teich 18. 35 38. „ s t a t u t u m d e t a l l a g i o n o n c o n c e d e n d o " s. Anmerkung S. 49 f. s n a n i m o t u m ( s w a i n i m o t n m ) : Versammlung der in einem königlichen Forst lebenden Männer, die Weidegerechtigkeit haben 34. s u m a g i n m : Packlast (vgl. deutsches „Saumtier" und „Säumer") 36. t a ( i ) l l a g i n m : Umlage auf bewegliche Güter 12. 13. 49. t e n e m e n t n m : Besitztum unter Feudalrecht 12. 13. 14. 21. 40. 42. t e t h i n g a : Freibürgschaftsbezirk 43.

6o

ENGLISCHE V E R F A S S U N G S U R K U N D E N DES 1 2 . U. 1 3 . JH.

t h e s a u r a r i u s : S c h a t z m e i s t e r des Königs 46. t r e t h i n g ' i u s : ein D r i t t e l e i n e r G r a f s c h a f t = d e m s p ä t e r e n R i d i n g 20. t u r n n s v i c e c o m i t i s : die U m r e i s e des S h e r i f f s z u r A b h a l t u n g von L o k a l v e r s a m m l u n g e n 42. u s n r a r e : Zinsen t r a g e n 9. 13. 19. u t l a g a r e : a u ß e r h a l b des Schutzes

d e r Gesetze stellen 12. 22. 36. 42.

v a d i u m : P f a n d 5. v a s t u s : Ö d l a n d 10. 18. 34. 3 8 . v e n a t i o : J a g d r e c h t auf H o c h w i l d 35. v i r i d a r i u s : W e i d e h ü t e r i m k ö n i g l i c h e n F o r s t 34. 35. v i r i d i s : das R e c h t d e r H o l z n u t z u n g im k ö n i g l i c h e n F o r s t 36. v i v a r i u m : ein F i s c h t e i c h 8. 18. 35. 38. w a i n n a g i u m ( w a n n a g i u m , w a y n a g i n m ) : A u s s t a t t u n g des B a u e r n m i t P f l u g und A c k e r g e r ä t 10. 13. 18. 20. 40. w a r a n t i a : Rechtsbefugnis 47. w a r a n t i z a r e : a u t o r i s i e r e n 24. 25. w a r e n n ( i ) a : H a s e n g e h e g e 23. 28. 32. 36. w a r e n n a r i u s : A u f s e h e r eines H a s e n g e h e g e s 23. 28. 32. w e r r a : K r i e g 13.

INHALTSÜBERSICHT

6l

INHALTSÜBERSICHT Seite

I. II. III. IV. V.

Abkürzungen Charta Henrici I. Coronati E r n e u e r u n g der Krönungscharrer Heinrichs 1 H a e c est Carta Henrici per quam Barone? q u e r u n t Übel taten, et hee conscquentia concedit Rex J o h a n n e s (U. Ch.) . . . Die Artikel der Barone Magna Charta . •

2 3 6 7 9 16

VI. Zur A u s f ü h r u n g des Art. 48 der Magna Charta . . . . V I I . Bulle des Papstes Innocenz I I I . zur A n n u l l i e r u n g der Magna

27

Charta VIII. Erste E r n e u e r u n g der Magna Charta unter Heinrich III. . I X . Zweite E r n e u e r u n g der Magna Charta unter Heinrich III.

28 31

(1217) X . C h a r t a de Foresta XT. Dritte (endgültige) E r n e u c j u n g

32 33 der Magna C h a r t a

durch

Heinrich I I I X I I . A n d r o h u n g der E x k o m m u n i k a t i o n durch die englischen Bisehöfe f ü r alle, die sich gegen die Magna Charta oder gegen die Charta de Foresta vergehen

37

41

X I I I . Aus „ F o r m a Regiminis Domini Regis et, R e g n i " . . . .45 X I V . B.erufung von Vertretern der Grafschaften und Städte zu einer im J a n u a r 1265 abzuhaltenden V e r s a m m l u n g der geistlichen und weltlichen Großen 46 X V . Aus dem „Dictum de K e n i l w o r t h " ,46 X V I . B e r u f u n g von Vertretern aller Grafschaften und aller Städte zu einem im November 1295 abzuhaltenden P a r l a m e n t . . 48 X V I I . Articuli inserti in Magna Charta (1297) 49 X V I I I . Coufirmatio C h a r i a n i m X I X . Annullierungsbulle des Papstes Clemens V Glossar

Frommannsche Buchdruckerei (Hermann Fohle) in J e n a . ~

50 53 5t;

5404

Als 12. Heft der Studien zur Rheinischen Geschichte erschien:

Franz von Lassaulx Ein Stüek rheinischer Lebens- und Bildungsgesehiehte im Zeitalter der großen Revolution und Napoleons Von

Leo Just Mit einem Bildnis und Handschriftfaksimile X I I und 286 S.

Brosch. M. 11.40, geb. M. 13 —

Die knappen vier Jahrzehnte, die dieses Leben umspannt, sind das Zeitalter der Generation gewesen, von der Görres gesagt hat, es sei ihre Verdammnis, auf stürmischen Wellen getragen, nicht zu wissen, wo sie ihr Haupt hinlegen solle, weil jeder Gedanke jeden Augenblick einen neuen Herrn bekomme. Den rasenden Schritt der Zeit, die bunte verwirrende Fülle ihrer Fragen und Geschehnisse zu veranschaulichen, und zwar in den Ländern am Rhein, dem räumlichen Mittelpunkt der bewegten Kämpfe, und im Kähmen der Lebensbeschreibung einer höchst eigenartigen, bisher kaum dem Namen nach bekannten rheinischen Persönlichkeit: das ist die Aufgabe, die sich das Buch von Leo Just gestellt hat. Auf Grund einer Fülle von neuem Material, Aktenstücken, Briefen, Flugschriften usw., die mühsam aus Archiven und Bibliotheken zusammengetragen sind, wird ein allseitiges Bild der Verhältnisse gezeichnet, mit denen sich die Geschichtsforschung noch so wenig beschäftigt hat. Wie der Stoff es erheischt, sind alle Gebiete gleichmäßig berücksichtigt. Literatur und Politik stehen im Vordergrund; soziale Zustände, Verwaltung und Rechtswesen, Weltanschauung und Religion haben ihren Platz. Die großen bewegenden Themen: Aufklärung, Revolution und Romantik, der europäische Geistesaustausch der Wende des 18. und 19. Jahrhunderts geben den Grundton, viele bekannte und unbekannte Gestalten, wie Görres, Brentano, G. D. Arnold, Masson, Charles de Villers u. a. treten auf.

MARCUS & WEBER'S

VERLAG

IN

BONN

Studien zur rheinischen Geschichte Herausgegeben von Dr. jur. A L B E R T

Heft

AHN.

1: Bensei, Dr. Panl, Niederrheinisches Geistesleben im Spiegel klevischer Zeitschriften des achtzehnten Jahrhunderts. R M 6.—

,,

2 : Hemmerle, Dr. E., Die Rheinlande und die Preußische Verfassungsfrage auf dem ersten Vereinigten Landtag (1847). K M 6.—

,,

3 : Nathan, Dr. phil. Helene, Preußens Verfassung waltung im Urteile rheinischer Achtundvierziger.

,,

4 : Mönckmeier, Dr. phil. Friedrich, Die Rhein- und Moselzeitung. Ein Beitrag zur Entstehungsgeschichte der katholischen Presse und des politischen Katholizismus in den Rheinlanden. R M 4.—



5 : Vogel, Dr. phil. Panl, Beiträge zur Geschichte des Kölner Kirchenstreites von 1837. R M 3.—

,,

6 : Leyhausen, Dr. Wilhelm, Das höhere Schulwesen in der Stadt Köln zur französ. Zeit (1794-1814). R M 2.—

,,

7: Schagen, Dr. phil. Alfons, Josef Görres und die Anfänge der preuß. Volksschule am Rhein (1814-1816). R M 3.—

,,

8 : Kliding, Dr. Emil, Beiträge zur preußischen Finanzpolitik in den Rheinlanden während der Jahre 1815—1840. R M 3.80



9 : Enders, Dr. Carl, Gottfried Kinkel im Kreise seiner Kölner Jugendfreunde. Nach einer beigegebenen unbekannten Gedichtsammlung. R M 2.80

,,

10: Bollert, Dr. Martin, Gottfried Kinkels Kämpfe um Beruf und Weltanschauung bis zur Revolution. R M 3.60



11: Grosse-Freese, D r . Karl H., Beiträge zur Charakteristik der öffentlichen Meinung in der Rheinprovinz im Jahre 1859. R M 2.50



12: Just, Leo, Franz von Lassaulx. Ein Stück rheinischer Lebens- und Bildungsgeschichte im Zeitalter der großen Revolution und Napoleons. Brosch. R M 11.40, geb. 13.—

MARCUS & WEBER'S VERLAG

IN

und VerR M 3.60

BONN