Durandi De Sancto Porciano Scriptum Super IV Libros Sententiarum. Dd. 20-25 9789042942998, 9789042943001, 9042942991

Citation preview

Recherches de Théologie et Philosophie médiévales Bibliotheca 10.4.2/2

DVRANDI DE SANCTO PORCIANO SCRIPTVM SVPER IV LIBROS SENTENTIARVM Editioni curandae praesidet Andreas Speer Distinctiones 20-25 libri Quarti

ediderunt

Christoph Burdich et Massimo Perrone

PEETERS

DVRANDI DE SANCTO PORCIANO SCRIPTVM SVPER IV LIBROS SENTENTIARVM Buch IV, dd. 20-25

Recherches de Théologie et Philosophie médiévales

BIBLIOTHECA

Editorial Board

Russell L. FRIEDMAN, Wouter GORIS, Guy GULDENTOPS, Maarten HOENEN, Andreas SPEER, Carlos STEEL, David WIRMER

Bibliotheca is a series published by the editorial board of Recherches de Théologie et Philosophie médiévales. It contains studies on medieval thought and editions of medieval philosophical and theological texts. Umschlagbild: Nürnberg, Stadtbibliothek, Hs. Cent. III 79, f. 2r

Bibliotheca 10.4.2/2

Durandi de Sancto Porciano Scriptum super IV libros Sententiarum Buch IV, dd. 20-25

Herausgegeben von

Christoph Burdich und Massimo Perrone

PEETERS LEUVEN - PARIS - BRISTOL, CT 2020

All rights reserved. No part of this book may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior permission of the publisher. A catalogue record for this book is available from the Library of Congress. © 2020 – Peeters – Bondgenotenlaan 153, 3000 Leuven, Belgium. D/2020/0602/76 ISBN 978-90-429-4299-8 eISBN 978-90-429-4300-1

INHALT I. Vorwort von Andreas Speer ....................................................9* II. Einleitung von Massimo Perrone ..................................................11* 1. Handschriftliche Überlieferung ...........................................13* 2. Die handschriftlichen Verhältnisse .......................................14* 2.1 Die erste und die zweite Redaktion ........................14* 2.2 Die Familie der ersten Redaktion: ABKVZ (A) .......21* 2.3 Das Trio AKV (_) und das Paar BZ (`) ..................21* 3. Die Familie der zweiten Redaktion: ELMNaOP (B) ............28* 3.1 Die Gruppe ELMNa (¡) ........................................30* 3.2 Die Gruppe OP (b) ...............................................36* 4. Stemma codicum ..................................................................43* 5. Textkonstitution und Apparate ............................................45* 6. Abkürzungen .......................................................................46* 7. Zeichen ...............................................................................47* Tafel I. Erste und zweite Redaktion: Übersicht ........................48* Tafel II. Quästionenüberlieferung der einzelnen Handschriften ............................................................52* III. Quellen- und Literaturverzeichnis .....................................55* IV. Durandi de Sancto Porciano Scriptum super IV Libros Sententiarum. Redactiones A et B Distinctionum 20-25 libri Quarti Distinctio uigesima Questio prima: Vtrum ille qui implet penitentiam a sacerdote sibi iniunctam sit totaliter liberatus ............... 3 Questio secunda: Vtrum unus possit pro alio satisfacere .......................................................... 8 Questio tertia: Vtrum indulgentie tantum ualeant quantum sonant ........................................................... 15 Questio quarta: Quis possit dare indulgentias ............... 29

6*

INHALT

Distinctio uigesima prima Questio prima: Vtrum post hanc uitam aliqua peccata remittantur quoad culpam ............................................ 34 Questio secunda: Vtrum ueniale adiunctum mortali in dampnatis puniatur pena eterna ............................... 40 Questio tertia: Vtrum confessio generalis aliquid ualeat ................................................................ 44 Questio quarta: Vtrum in quolibet casu teneatur sacerdos celare peccata que audiuit in confessione.......... 49 Distinctio uigesima secunda Questio prima: Vtrum peccata dimissa per penitentiam redeant per sequentem culpam ............ 58 Questio secunda: De forma sacramenti penitentie, utrum hec sit conueniens: “Ego te absoluo” .................. 66 Distinctio uigesima tertia Questio prima: Vtrum extrema unctio sit sacramentum ........................................................... 73 Questio secunda: Vtrum oleum consecratum per episcopum sit conueniens materia huius sacramenti .......................................................... 80 Questio tertia: Vtrum sacerdos sit proprius minister huius sacramenti .......................................................... 84 Questio quarta: Vtrum hoc sacramentum debeat dari sanis ........................................................... 90 Distinctio uigesima quarta Questio prima: Vtrum ordo sit sacramentum ............... 96 Questio secunda: Vtrum sint tantum septem ordines ............................................................ 102 Questio tertia: Vtrum in singulis ordinibus imprimatur caracter .................................................... 114 Questio quarta: Vtrum corona sit ordo ....................... 124 Questio quinta: Vtrum in ecclesia sit aliqua potestas maior sacerdotali ........................................... 126 Questio sexta: Vtrum episcopatus sit ordo ................... 135 Distinctio uigesima quinta Questio prima: Vtrum omnis episcopus possit conferre ordines ................................................ 141 Questio secunda: Vtrum mulier uel puer possit ordinari ............................................................ 146

INHALT

7*

Questio tertia: Vtrum licitum sit spiritualia uendere uel emere pro pretio temporali ................................... 152 Questio quarta: Vtrum quicumque prelatus possit excusari a uitio symonie conferendo pro pecunia simplicem canonicatum uel simplex beneficium cui non sit annexa cura animarum uel sacer ordo ........ 166 V. Index nominum et operum ................................................ 177

VORWORT Der vorliegende Band führt uns in der Sequenz der erschienenen Editionsbände wieder in das vierte Buch des durandischen Sentenzenkommentars. Wir blicken somit auch erneut auf die Überlieferung dieses vierten Buches, das – so die Ausgangshypothese von Joseph Koch – wie das zweite Buch die beiden Pariser Redaktionen A und B bezeugen soll. Allerdings ist, wie bereits die beiden erschienenen Bände zum vierten Buch gezeigt haben, hier die Doppelredaktion weniger ausgeprägt als im zweiten Buch. Gleichwohl zeigt der vorliegende Band, der die Distinktionen 20 bis 25 des vierten Buches umfasst, deutliche Spuren einer redaktionellen Überarbeitung, die sich in unsere mehr und mehr erhärtende Gesamthypothese einfügen, dass die beiden Redaktionen verschiedene Autorfassungen bezeugen und nicht auf Abschriften eines Autographs zurückgehen. Dieses Autograph – so unsere Hypothese – muss vielmehr als ein Autorexemplar angesehen werden, an dem der Autor kontinuierlich weiterarbeitet, in dem er seine Änderungen und Streichungen vornimmt und in das er Ergänzungen einträgt, und das schließlich zu verschiedenen Phasen und bei verschiedenen Anlässen – autorisiert oder unautorisiert – kopiert worden ist. Insbesondere an sechs Stellen wird deutlich, dass es Durandus selbst war, der die nachweisbaren redaktionellen Änderungen vorgenommen hat. Zusätzliche Evidenzen bieten zum einen die indirekte Tradition – vor allem Durandellus und Petrus de Palude –, zum anderen die beiden bereits von Koch für seine Studien herangezogenen Irrtumslisten von 1314 und 1317. Die beiden Stemmata weisen zudem weitere Binnendifferenzierungen der beiden Redaktionen nach. Des Weiteren kommt es in Distinktion 25 zu einem Vorlagenwechsel. Der vorliegende Band führt uns auch in die Durandus-Kontroverse. Er zeigt, dass diese Kontroverse nicht nur auf dem kritischen Verhältnis des Durandus zu Thomas von Aquin beruht, dem er als zumeist ungenannten Gesprächspartner gerne widerspricht. Vielmehr lässt sich auch in diesen sechs Distinktionen, die thematisch um die Fragen des Ablasses und der letzten Ölung sowie um das Weihesakrament kreisen, die Lust des Durandus am eigenständigen Denken und an mitunter unorthodoxen Meinungen erkennen, auch wenn er sich damit an-

10*

VORWORT

greifbar macht. Das gilt insbesondere für sein Verständnis der Priesterund der Bischofsweihe, wobei er letztere nicht als ein Sakrament begreift, während der Priester alle Sakramente und Weihen spenden dürfe. Hierbei zeigt Durandus bereits in seinen Pariser Jahren – und nicht erst später als Bischof, wenn er mit diesen Fragen gleichsam von Berufs wegen befasst ist – ein großes Interesse an Rechtsquellen und juristischen Texten, die er neben den Kirchenvätern heranzieht. Das spiegelt auch der Quellenapparat wider, der somit einen hervorragenden Ausgangspunkt für die Rekonstruktion des geistesgeschichtlichen Panoramas der theologischen Debatten des 14. Jahrhunderts bietet, ohne diese vollständig abbilden zu können. Aber das ist ja bekanntlich auch nicht die Aufgabe einer kritischen Edition. Wir hoffen gleichwohl, dass auch dieser Band einen wichtigen Beitrag zur Untersuchung dieser Tradition und der in diesen sechs Distinktionen angesprochenen Fragen darstellt. Auch am Ende dieses Vorwortes gilt es Dank zu sagen: allen voran den beiden Editoren Christoph Burdich und Dr. Massimo Perrone, die diesen Band zu einem guten und überzeugenden Abschluss gebracht haben, sowie Dr. Antonio Punzi für seine Mitarbeit; ferner dem Durandus-Team, das über die Jahre mehr und mehr zusammengewachsen ist und eine besondere Konstellation bildet, die für das Gelingen eines solchen Langzeitprojekts unabdingbar ist. Neben den beiden genannten Editoren sind das vor allem Prof. Dr. Fiorella Retucci, PD Dr. Thomas Jeschke und Dr. Guy Guldentops, denen ich herzlich danken möchte. Ein Dank gilt zudem der Deutschen Forschungsgemeinschaft (DFG) für die langjährige Förderung dieses umfangreichen und mithin zeitintensiven Forschungsprojekts sowie dem Verlag Peeters für die Ausstattung dieses Bandes und für die stets gute Zusammenarbeit. Andreas Speer

EINLEITUNG* Die Distinktionen 20-25 des vierten Buchs des Sentenzenkommentars des Durandus von St.-Pourçain, die in diesem Band herausgegeben werden, schreiben die lange Behandlung der Sakramentenlehre fort, die den größten Teil des vierten Buchs (dist. 1-42) ausmacht und der nur noch die Fragen zur Eschatologie1 folgen (dist. 43-50). Im hier vorliegenden Teil der Edition werden insbesondere das Beichtsakrament2, die Letzte Ölung3 und das Weihesakrament4 behandelt, wobei einer Spannbreite an parallelen Themen breiter Diskussionsraum gewährt wird – darunter z. B. dem Wert der Indulgenzen für die Verringerung der Strafe, dem Beichtsiegel bzw. -geheimnis, zu dem der Beichtvater verpflichtet ist, und der Rechtmäßigkeit, das Weihesakrament Frauen oder Kindern zu spenden. Einige Positionen, die Durandus im Hinblick auf die Sakramente vertritt, wurden bereits in früheren Forschungen thematisiert5, auch mit Blick auf Durandus’ Neigung, Kritik an Thomas von Aquin zu * Dieser Band konnte nur dank der Hilfe und Mitarbeit von vielen Freunden entstehen. Unter ihnen möchten wir an dieser Stelle besonders Guy Guldentops, Thomas Jeschke, Fiorella Retucci und Antonio Punzi erwähnen. Wir danken schließlich Andreas Speer für die Möglichkeit, am Durandus-Projekt mitzuarbeiten, und für die freundschaftliche Aufnahme am Thomas-Institut der Universität zu Köln. 1 Der Eschatologietraktat liegt ediert vor in Durandi de Sancto Porciano Scriptum super IV libros Sententiarum. Editioni curandae praesidet A. Speer . Distinctiones 43-50 libri Quarti, ed. T. Jeschke, Leuven–Paris–Walpole, MA 2012 (Recherches de Théologie et Philosophie médiévales. Bibliotheca, Bd. 10.4.4). 2 Vgl. unten, IV, 20-22, S. 3-71. 3 Vgl. unten, IV, 23, S. 73-95. 4 Vgl. unten, IV, 24-25, S. 96-175. 5 Für eine Übersicht der Forschungsliteratur zur Sakramentologie des Durandus vgl. die Bibliographie in T. Jeschke, «Einleitung», Bd. 10.4.4, passim; G. Guldentops, «Einleitung», in Durandi de Sancto Porciano Scriptum super IV libros Sententiarum. Editioni curandae praesidet A. Speer . Distinctiones 1-7 libri Quarti, ed. G. Guldentops – G. Pellegrino, Bd. 10.4.1/1, Leuven–Paris–Walpole, MA 2014, S. 11*, Anm. 1. Siehe auch: L. Ott, Die Lehre des Durandus de S. Porciano O.P. vom Weihesakrament. Dargestellt nach den verschiedenen Redaktionen seines Sentenzenkommentars und nach der Diskussion der Dominikanertheologie des beginnenden 14. Jahrhunderts, München–Paderborn–Wien 1972; id., «Die Auseinandersetzung des Durandus de S. Porciano mit Thomas von Aquin in der Lehre vom Weihesakrament», in: W.P. Eckert (Hg.), Thomas von Aquino. Interpretation

12*

EINLEITUNG

äußeren, die sich auch im Fall der Sakramentologie deutlich zeigt. Darauf machen nicht nur die Artikel der zwei von Joseph Koch edierten Irrtumslisten aufmerksam, in denen Thesen aus Durandus’ Werk einer Zensur unterworfen werden6, sondern auch das breite ‚antidurandische‘ Schrifttum, angefangen bei den Evidentiae des Durandellus7 bis hin zu den Defensiones des Johannes Capreolus8. Zwei Thesen des Durandus dürften im vorliegenden Abschnitt des Sentenzenkommentars am umstrittensten sein und am weitesten von der opinio communis und dem Brauch der Kirche abweichen. Erstens behauptet Durandus, dass allein die Priesterweihe (Presbyterat) ein Sakrament sei, während die Bischofsweihe (Episkopat) oder die anderen Weihestufen nur Sakramentalien seien, die dem einzigen Sakrament des Priestertums vorausgehen oder ihm nachfolgen9. Zweitens meint Durandus zudem, dass jeder Priester alle Sakramente (einschließlich der Firmung) und alle Weihen spenden könne, weil die Superiorität des Bischofs über den Priester sich nur auf die richterliche Gewalt (potestas iurisdictionis) beschränke, nicht aber auf die Weihegewalt (potestas consecrationis)10 bezogen sei. Beide Thesen werden sowohl in der Irrtumsliste von 1314 als auch in der von 1317 aufgeführt11. Obwohl Thomas von Aquin

und Rezeption. Studien und Texte, Mainz 1974 (Walberberger Studien, Philosophische Reihe, Bd. 5), S. 519-558. Vgl. außerdem E. Marmursztejn, «Conflits de normes dans le débat scolastique sur le baptême forcé des enfants juifs (XIIIe-XIV e siècle)», in: Médiévales 71 (2016), S. 27-40; T. Jeschke, «Thomistic Sacramentology in a Commentary by Durandus of St.-Pourçain: Remarks on a Lectura secundum Durandum (MS Paris, BnF, lat. 12331)», in: Recherches de Théologie et Philosophie médiévales 80/2 (2013), S. 259-305; R. Arnau-Garcia, «La aportación de Durando de San Porciano O.P. a la teología del sacramento del orden», in: Escritos del Vedat 8 (1978), S. 95-121; G. Loreti, La dottrina della conversione e della presenza eucaristica in Durando di S. Porciano, Roma 1948. 6 Vgl. J. Koch, «Die Magister-Jahre des Durandus de S. Porciano O.P. und der Konflikt mit seinem Orden. Anhang: Die gegen Durandus gerichteten Irrtumslisten», in: Kleine Schriften, Bd. 2, Roma 1973 (Storia e letteratura, Bd. 128), S. 52-118, S. 53-72 und S. 72-118. 7 Durandellus (Nicolaus Medensis), Evidentiae contra Durandum, ed. P.T. Stella, 2 Bde., Tübingen–Basel 2003 (Corpus Philosophorum Medii Aevi. Opera Philosophica Mediae Aetatis Selecta, Bd. 3). 8 Iohannes Capreolus, Defensiones theologicae divi Thomae Aquinatis, de novo editae cura et studio C. Paban – T. Pègues, Bd. 6, Turonibus 1906 (ND Frankfurt a. M. 1967). 9 Vgl. unten, IV, 24, 1, ad 2, S. 101,93-100; IV, 24, 2, resp., S. 103,24-107,96. Siehe hierzu auch Ott, Die Lehre des Durandus, S. 51ff. 10 Vgl. unten, IV, 24, 5, resp., S. 129,58-133,118. 11 Vgl. Koch, «Die Magister-Jahre des Durandus», Irrtumsliste I, 78 (S. 68-69) und 80 (S. 69); Irrtumsliste II, 205 (S. 112) und 207 (S. 113).

EINLEITUNG

13*

in gleichsam allen Quästionen als ungenannter Gesprächspartner des Durandus fungiert, wird sein Name im Rahmen der gerade erwähnten zwei Thesen doch an drei Stellen12 explizit erwähnt. Die Frage, ob dem Bischof eine größere Weihegewalt zukommen müsse, schließt Durandus, indem er kritisch auf die Position des Thomas verweist: «Et hec opinio est communior, nescio si uerior». Was die verwendeten Quellen anbelangt, zeigt sich, dass sehr häufig juristische Texte zitiert werden. Über die gewohnten Autoritäten der Kirchenväter (Hieronymus, Augustinus, Leo der Große und Gregor der Große) und der Tradition (Bernhard) hinaus sind das sowohl Texte aus dem kanonischen Recht (Gratian, Gregor IX., Innozenz IV., Heinrich von Susa [Hostiensis]) als auch aus dem weltlichen Recht (Justinians Digesta und seine Novellae). Der hier edierte Teil zeigt darüber hinaus eindeutige Zeichen einer redaktionellen Überarbeitung, die sicher auf Durandus zurückgeht und die es erlaubt, hier von einer ersten und einer zweiten Redaktion des Textes zu sprechen. In der zweiten Redaktion lässt sich dabei eine leicht abgeschwächte Version der durandischen Kritik an den Thesen des Thomas konstatieren. Näheres dazu findet sich im Abschnitt zur Handschriftentradition (2.1).

1. Handschriftliche Überlieferung Die Distinktionen 20-25 des vierten Buchs des durandischen Sentenzenkommentars werden in folgenden Textzeugen überliefert13: A = Auxerre, Bibliothèque municipale, Ms. 26, ff. 143va-151va. B = Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Borgh. 247, ff. 38ra-40rb (dist. 20-23); ff. 46vb-48rb (dist. 24-25). E = Erlangen, Universitätsbibliothek, Ms. 256, ff. 37va-48ra. K = Klosterneuburg, Stiftsbibliothek, CCl 346, ff. 39va-51vb. 12 Vgl. unten, IV, 23, 1, resp., S. 77,88; 24, 2, resp., S. 107,80; 24, 6, resp., S. 136,33. Vgl. dazu den Variantenapparat, S. 107,93. 13 Für eine detaillierte Beschreibung der einzelnen Handschriften vgl. T. Jeschke, «Einleitung», S. 20*-30*.

14*

EINLEITUNG

L = Oxford, Bodleian Library, Ms. Laud. Misc. 737, ff. 36va-46vb. M = Melk, Stiftsbibliothek, Cod. 234 (637, L 65), ff. 248vb-274vb. Na = Napoli, Biblioteca Nazionale ‘Vittorio Emanuele III’, Ms. XIII A 17, ff. 100va-110rb. O = Saint-Omer, Bibliothèque de l’agglomération de Saint-Omer, Ms. 335, ff. 104va-184v. P = Paris, Bibliothèque nationale de France, Ms. lat. 12331, ff. 121va132ra14. V = Venezia, Biblioteca Nazionale Marciana, Cod. Marc. Lat. Z.104 (=2004), ff. 122vb-135ra. Z = Paris, Bibliothèque nationale de France, Ms. lat. 12330, ff. 179vb187vb.

2. Die handschriftlichen Verhältnisse 2.1 Die erste und die zweite Redaktion Die Spuren redaktioneller Überarbeitungen, die an bestimmten Punkten zu beobachten sind, erlauben es, deutlich zwei Gruppen an Textzeugen innerhalb der Handschriftentradition zu unterscheiden. Tatsächlich war es möglich, Textabschnitte, die nur von einigen Textzeugen überliefert werden, mit Sicherheit als von Durandus vorgenommene redaktionelle Änderungen zu identifizieren. Diese Abschnitte sind folgende:

14 Die Handschrift P überliefert im Rahmen von dist. 22 zwei Quästionen, die nicht auf Durandus zurückgehen, nämlich quaest. 2 (Vtrum ex ingratitudine recidentis consurgat tantus reatus quantus fuit precedentium peccatorum, f. 125rb-va) und quaest. 4 (Vtrum remissio peccatorum sit res huius sacramenti, f. 125vb-126rb). Diese beiden Fragen sind hauptsächlich aus parallelen Stellen im Sentenzenkommentar des Thomas von Aquin zusammengestellt, wie Thomas Jeschke gezeigt hat; vgl. id., «Thomistic Sacramentology», S. 281-292. Vgl. dazu J. Koch, «Jakob von Metz, O.P., der Lehrer des Durandus de S. Porciano, O.P.», in: Archives d’Histoire Doctrinale et Littéraire du Moyen Âge 4 (1929-30), S. 169-232, S. 173.

EINLEITUNG

15*

(1) dist. 20, quaest. 3, resp. (S. 21,95-22,119): Text, der nur von ABKOVZ überliefert wird; (2) dist. 20, quaest. 4, resp. (S. 32,55-33,68): Text, der nur von ABKOVZ überliefert wird; (3) dist. 23, quaest. 1, resp. (S. 77,87-91; 78,95-104): Text, der nur von ABKVZ überliefert wird; (4) dist. 24, quaest. 3, resp. (S. 115,24-34): Text, der nur von ABKVZ überliefert wird; (5) dist. 25, quaest. 2, resp. (S. 148,50-151,114): Text, der nur von ABKPVZ überliefert wird; (6) dist. 25, quaest. 4 (S. 166-175): Text, der nur von ABKVZ überliefert wird. Um zuallererst die Authentizität der nur von einem Teil der Handschriftentradition überlieferten Passagen zu ermitteln und um festzustellen, welcher Überarbeitungsphase (d. h. ob einer früheren oder einer späteren Phase) sie angehören, ist es zunächst einmal notwendig, den Inhalt dieser Textstellen zu betrachten, und sie dann mit der dritten Redaktion des Sentenzenkommentars sowie den zwei Irrtumslisten und der indirekten Tradition, also den antidurandischen Schriften zu vergleichen. Was den Inhalt anbelangt, enthalten die Abschnitte, die von ABKVZ (und in einem viel begrenzteren Umfang von OP) überliefert werden, viele gegen Thomas von Aquin gerichtete Argumentationen, auch wenn Thomas nie explizit erwähnt wird. Diese Kritiken werden nun von der zweiten Handschriftengruppe ELMNa(+OP) ausgelassen. Im letzten Fall (dist. 25, quaest. 4) lehnt der Text der ersten Handschriftengruppe eine alte Meinung ab, die von einigen Juristen bereits lange vor Thomas vertreten worden ist. Die zweite Handschriftengruppe überliefert die betreffende Quästion nicht. Diese ersten Beobachtungen sprechen dafür, dass es sich bei der Gruppe ABKVZ(+OP) um Textzeugen handelt, die einen älteren Text überliefern, d. h. den Text der ersten Redaktion, der dann von Durandus dadurch bereinigt wurde, dass er die Kritik gegen Thomas aus der Argumentation tilgte. Diese Hypothese wird dadurch erhärtet, dass drei der oben erwähnten sechs Abschnitte (im Wesentlichen in der gleichen Form) wiederum in der dritten Redaktion auftauchen. Die dritte Redaktion aber nimmt, wie bekannt, üblicherweise Textabschnitte aus der ersten Redaktion wieder auf, die aus der zweiten Redaktion getilgt wurden.

16*

EINLEITUNG

Konkret handelt es sich um folgende Korrespondenzen (die Passagen 1, 3 und 4 sind in der dritten Redaktion nicht vorhanden): 2) dist. 20, quaest. 4, resp. (S. 32,55-33,68) = C, dist. 20, quaest. 5, n. 6 (f. 354vb); 5) dist. 25, quaest. 2, resp. (S. 148,50-151,114) = C, dist. 25, quaest. 2, nn. 7-8 (f. 364va-b; nur teilweise S. 149,72-151,114); 6) dist. 25, quaest. 4 (S. 166-175) = C, dist. 25, quaest. 5 (f. 365vb366ra). Die indirekte Tradition und die zwei Irrtumslisten ermöglichen es darüber hinaus, unsere Ausgangshypothese, nach der die Handschriften ABKVZ(+OP) den älteren Text bezeugen, zu bestätigen. Es lassen sich insbesondere wörtliche Übereinstimmungen zwischen den Texten (1), (5) und (6) des Durandus und den von Durandellus und Petrus de Palude überlieferten Texten feststellen, wie die folgenden Tabellen zeigen. Durandus, Super Sent., IV, 20, 3, resp.

Durandellus, Evidentiae, IV, 25

(S. 21,95-22,119)

(ed. P. Stella, S. 1179,39-1180,50)

[A10-B10] Set si indulgentie ualerent ad Sed si indulgentiae valeant ad remissionem dimissionem talis pene, ut ponuntur ualere, talis poenae, ut ponitur, dimittunt talem dimitterent talem penam sine quocumque poenam sine sacramento. Quare videtur sacramento. Quare non uidetur quod uale- quod non valeant. ant, cum illud sit inconueniens.

Sed istud dubium solvit Doctor in solutio-

[A11] Ad istud respondetur communiter ne tertii argumenti eiusdem articuli, ubi sic, quia effectus sacramenti baptismi uel dicit quod effectus sacramentalis absolupenitentie est remissio reatus et hic effectus tionis est diminutio reatus; et hic effectus non inducitur per indulgentias, set faciens non inducitur per indulgentiam, sed faindulgentiam pro reo soluit penam quam ciens indulgentias solvit pro eo poenam, debeat; set istud non est bene clarum, quia quam debebat. Iste autem hanc solutionem reatus non est nisi obligatio ad penam ratio- reprobat, dicens quod hoc non est bene ne culpe; ergo reatus iste non minuitur. Ideo clarum, quia reatus non est nisi obligatio dicitur aliter quod per sacramentum dimit- ad poenam ratione culpae. Cum ergo culpa titur pena, quod non fit per indulgentias, non minuatur, nec reatus. set per eas soluitur. Set nec istud uidetur, quia pena que dimittitur per sacramentum baptismi uel penitentie dimittitur uirtute

EINLEITUNG

17*

passionis Christi, que in sacramentis nobis communicatur. Ergo nec omnino gratis dimittitur pena per sacramenta et per indulgentias, cuius oppositum dicebat precedens solutio. Posset ergo aliter dici

Posset secundum ipsum aliter dici, quod ad

[A11-B11] quod ad potestatem excellentie potestatem excellentiae pertinet conferre pertinet conferre principalem effectum sa- principalem effectum sacramenti sine sacramenti sine sacramento [...]

cramentis [...]

Petrus de Palude überliefert ebenfalls zwei Passagen: Die erste Passage entspricht dem Text in dist. 25, quaest. 2, wie ABKPVZ ihn überliefern. Das macht folgende Tabelle deutlich: Durandus, Super Sent., IV, 25, 2, resp. (S. 150,91-151,114)

Petrus de Palude, Super Sent., IV, 25, 3, resp. (ed. Venetiis 1493, f. 134va) Et ideo, licet pueri carentes usu rationis non possint habere executionem ordinum, possunt tamen potestatem recipere et processu temporis actus eorum exercere. Sed

[A9] Istud autem ultimum uidetur satis du- contra hoc arguunt quidam probabiliter bium, precipue si per paruulos intelligantur et subtiliter si per paruulos intelliguntur pueri qui omnino carent usu rationis: pri- pueri qui omnino carent usu rationis. Primo, quia satis uidetur absurdum quod talis mo, quia satis uidetur absurdum quod talis paruulus possit sacerdos fieri uel episcopus paruulus possit sacerdos fieri uel episcopus ordinari; secundo, quia ad susceptionem ordinari. Secundo, quia ad susceptionem cuiuslibet sacramenti requiritur intentio cuiuslibet sacramenti requiritur intentio suscipiendi, propria si sit adultus, inter- suscipiendi, propria si sit adultus uel interpretatiua si sit paruulus; set in paruulo, si pretatiua si sit paruulus; sed in paruulo, si ordinetur de facto, non potest esse propria ordinetur de facto, non potest esse propria uoluntas suscipiendi ordinem, cum non uoluntas suscipiendi ordinem, cum non habeat usum rationis, nec interpretatiua, habeat usum rationis, nec interpretatiua, quia licet uoluntas parentum uel eorum qui quia licet uoluntas parentum uel eorum qui uicem parentum gerunt possit esse inter- uicem gerunt parentum possit esse uolunpretatiua uoluntas paruulorum quantum tas interpretatiua paruulorum quantum ad ad ea que sunt de necessitate salutis paruu- ea que sunt de necessitate salutis paruulolorum corporalis uel spiritualis (propter rum corporalis uel spiritualis (propter quod quod intentio parentum eos offerentium ad intentio parentum eos offerentium ad bapbaptismum sufficit ad susceptionem baptis- tismum sufficit ad susceptionem baptismi salutaris), tamen uoluntas parentum mi salutaris), tamen uoluntas parentum

18*

EINLEITUNG

non uidetur sufficere ad hoc ut paruuli non uidetur sufficere ad hoc quod suscisuscipiant sacramentum ordinis, quod non piant ordinis sacramentum, quod non est est de necessitate salutis, set est superero- de necessitate salutis, sed est supererogagationis et constituit in gradu dignitatis, tionis et constituit in gradu dignitatis, quia quia quoad hoc non bene patet quomodo quoad hoc non bene patet quomodo uouoluntas parentum sit interpretatiua uo- luntas parentum sit interpretatiua paruuluntas paruulorum, cum paruuli talibus lorum, cum paruuli licite possint talibus licite possint dissentire postquam ad annos dissentire postquam ad annos discretionis discretionis peruenerint. Et iterum, quia peruenerint. Et iterum, quia baptismus baptismus ordinatur ad deletionem peccati ordinatur ad deletionem peccati originalis, originalis, quod contrahit paruulus ex actu quod contrahit paruulus ex actu parentum, parentum, congruum est quod uoluntas congruum est quod uoluntas parentum parentum sufficiat eis ad suscipiendum sufficiat eis ad suscipiendum baptismum; baptismum; set hec causa in aliis sacramen- sed hec causa in aliis [f. 134vb] sacramentis tis non habet locum.

non habet locum. Sed licet ista sint probabiliter dicta, communis tamen opinio theologorum et canonistarum est in contrarium.

Der zweite Text, den Petrus de Palude überliefert, ist Teil von dist. 25, quaest. 4 und wird nur von der Gruppe ABKVZ überliefert. Er wird in der folgenden Synopsis wiedergegeben: Durandus, Super Sent., IV, 25, 4, resp.

Petrus de Palude, Super Sent., IV, 25, 4,

(S. 170,115-172,153)

resp. (ed. Venetiis 1493, f. 135va)

[A9] Set hic est duplex deffectus. Primus est Quantum ad secundum dicunt quidam quia distinctio non est bona; secundus est quod distinctio non est uera ut ponitur, sequia conclusio non est uera. Primum patet cundo quod potest esse uera in aliquo senduabus rationibus et exemplo. Prima ratio su. Primum probatur quadrupliciter. Prima talis est: circa illud quod non est de se ma- ratio est talis: circa id quod non est de se lum, nisi quia prohibitum, non contingit malum, nisi quia prohibitum, non conuepeccare nisi peccato simplicis inobedien- nit (conuenit] lege: contingit) peccare nisi tie, quia in talibus tota ratio peccati est ex peccato simplicis inobedientie, quia in tatransgressione prohibitionis et non ex natu- libus tota ratio peccati est ex transgressione ra facti; transgressio autem prohibitionis est prohibitionis. Si ergo uenditio simplicis bepeccatum solius inobedientie; si ergo uen- neficii non sit de se simoniaca, impossibile ditio simplicis beneficii non sit de se symo- est quod ex prohibitione iuris sit ibi nisi niaca, impossibile est quod ex prohibitione sola inobedientia. Secunda ratio est talis:

EINLEITUNG

19*

iuris sit ibi nisi sola inobedientia. Secunda simonia est uenditio rei spiritualis pro temest talis: symonia est uenditio rei spiritua- porali; sed prohibitio iuris non mutat natulis pro temporali; set prohibitio iuris non ras rerum, ut de temporali faciat spirituale mutat naturas rerum, ut de temporali fa- aut econuerso; ergo ubi non est simonia ex ciat spirituale uel econuerso; ergo ubi non natura rei non potest esse ex prohibitione est symonia ex natura rei non potest esse iuris. Tertia est per exemplum, quia comeex prohibitione iuris. Hoc etiam patet per dere pluries in die non est de se illicitum, exempla: comedere enim pluries in die non sed ex prohibitione iuris quoad dies ieiuest de se illicitum, set ex prohibitione iuris niorum; sed non peccat tunc comedens quoad dies ieiuniorum; qui autem comedit pluries in die nisi peccato solius inobediebus ieiuniorum pluries in die non peccat dientie; ergo etc. Similiter quarto mennisi peccato solius inobedientie. Similiter tiri iocose est peccatum ueniale; si autem mentiri iocose non est nisi peccatum ue- additur preceptum prelati nisi (nisi] lege: niale; si autem addatur preceptum prelati ne) quis mentiatur, tunc mentiendo non ne quis mentiatur, tunc mentiendo non additur simplici mendacio nisi peccatum additur simplici mendacio nisi peccatum solius inobedientie. Et sic est in omnibus, solius inobedientie. Et sic est in omnibus, quod prohibitio hominis uel iuris non adquia prohibitio hominis uel iuris non ad- dit nisi peccatum simplicis inobedientie. dit nisi peccatum simplicis inobedientie. Secundo colorant istam distinctionem diQuia tamen predicta distinctio ponitur in centes quod quia ista distinctio ponitur iure, ideo ne totaliter uideatur reprobari in iure, ideo ne totaliter uideatur reprodictum iuristarum, potest exponi sic quod bari dictum iuristarum, potest exponi sic illud quod non est symoniacum de se est quod illud quod non est simoniacum de symoniacum ex prohibitione, non quidem se est simoniacum ex prohibitione, non quoad culpam, quia ibi non potest esse quoad culpam, quia ibi non potest esse culpa symonie, set inobedientie, ut dictum culpa simonie, sed inobedientie, ut dicest, set quoad penam, quia faciens contra tum est, sed quoad penam, quia faciens talem prohibitionem iuris simili pena pu- contra talem prohibitionem iuris simili nitur acsi esset uere symoniacus. Contin- pena punitur acsi esset uere simoniacus. git autem quandoque quod illa peccata Contingit autem quandoque quod peccasimili nomine censentur que simili pena ta illa simili nomine censentur que simili puniuntur, et hoc modo dicitur aliquid pena puniuntur, et hoc modo dicitur alisymoniacum, quia prohibitum, sicut per- quid simoniacum, quia prohibitum, sicut mutatio beneficiorum que fit sine aucto- permutatio beneficiorum que fit sine aucritate superioris non est de se symoniaca; toritate superioris non est de se simoniaca; posset enim quis licite permutare canonica- posset enim quis licite permutare canonicatum suum in canonicatum alterius, si hoc tum suum in canonicatum alterius, si hoc faceret ea intentione, ut proficeret magis faceret ea intentione, ut proficeret magis in alia ecclesia quam in ea quam habet, in ecclesia alia quam in ea quam habet,

20*

EINLEITUNG

nisi prohibitio iuris esset in contrarium; nisi prohibitio iuris esset in contrarium; propter quam hoc iudicatur symoniacum propter quam hoc iudicatur simoniacum nisi fiat auctoritate superioris cuius est iu- nisi fiat auctoritate superioris cuius est iudicare, ne quis transeat de ecclesia ad eccle- dicare, ne quis transeat de ecclesia ad ecclesiam cupiditate maioris lucri et non animo siam cupiditate maioris lucri et non animo magis proficiendi.

magis proficiendi.

Schließlich lesen wir in der ersten Irrtumsliste, Art. 82, folgendes Urteil der Zensoren: «D. 25 a. 2 probat multipliciter, quod pueri carentes usu racionis, si de facto ordinentur, non recipiunt maiores ordines ut sacerdocium; hoc autem communiter non invenitur in scriptis suis, sed quidam nostrum asserunt se hoc vidisse in quibusdam scriptis suis in loco allegato». Die Zensoren behaupten also, dass es zu diesem umstrittenen Punkt eine zweifache Redaktion des durandischen Kommentars gegeben habe. Da nun der beanstandete Textabschnitt nur von der Handschriftengruppe ABKVZ überliefert wird15, müssen wir also schließen, dass diese Gruppe den älteren Text, also die erste Redaktion (A) überliefert. Die beiden Handschriften OP hingegen können nicht als echte Zeugen der ersten Redaktion angesehen werden, weil ihre Zugehörigkeit zur Gruppe ABKVZ unbeständig ist. Stattdessen können sie als Gelegenheitszeugen oder gleichsam als akzidentelle Zeugen gelten – und das auch nur für begrenzte Textteile. Der in diesen Handschriften überlieferte Text der ersten Redaktion geht also entweder auf einen mechanischen Abschreibefehler zurück oder darauf, dass die Kopisten nicht wussten, welcher Text zu überliefern und welcher Text zu tilgen war. Die Entscheidung von P ist in diesem Zusammenhang interessant. Denn der Kopist der Handschrift, die nur das oben zitierte Fragment aus dist. 25, quaest. 2 überliefert, schreibt lediglich den ersten Teil des älteren Textabschnitts vollständig ab, den zweiten Teil gibt er stattdessen frei zusammengefasst wieder (vgl. S. 149,72-151,114). Im Folgenden werden wir die beiden Familien ABKVZ und ELMNaOP getrennt untersuchen.

15 Vgl. unten, IV, 25, 2, A9, S. 150,91-151,114.

EINLEITUNG

21*

2.2 Die Familie der ersten Redaktion: ABKVZ (A) Diese Handschriftengruppe überliefert zuverlässig den Text der ersten Redaktion und es scheint, dass alle Handschriften von einem Exemplar (t1) abhängen, wie folgende charakteristische Lesarten zeigen: *22,129: multiplex] duplex ABKVZ *29,8: indulgentias] indulg’ AKVZ om. B (vgl. dazu S. 30,20; 31,39; 33,72) *63,85: recidiuare] recidiuari ABKVZ *70,62: tui] om. ABKVZ *99,54: 25] 15 ABKVZ sed corr. V a.m. *105,52: uel2] non ABKVZ sed corr. V a.m. *173,182: ecclesiis] clericis ABVZ p.c. Ka.m.

2.3 Das Trio AKV (_) und das Paar BZ (`) Innerhalb der Gruppe ABKVZ lassen sich das Trio AKV und das Paar BZ unterscheiden. Das Trio AKV wird durch folgende Varianten charakterisiert, die es erlauben, auf eine gemeinsame Vorlage (_) zu schließen: *10,39: istos] eos AKV *13,94: equalis] om. AKV sed i.m. suppl. Ka.m. i.m. ante alterum suppl. V a.m. *13,103: ex] om. AKV sed s.u. suppl. K *14,117: quamuis] quam AKV *23,143: per indulgentias] om. AKV sed per indulgentiam post alicui i.m. suppl. V a.m. *24,155: eis] ei AKV *26,188: uel indirecte] om. (hom.) AKV *27,210: Christus] om. AKV sed i.m. suppl. Ka.m. *27,213: etiam] et praem. AKV *30,18: indulgentias] indulg’ AKV a.m. *33,70: ecclesie] om. AKV *38,67: alia] om. AKV sed i.m. suppl. Ka.m. *40,17: Iob] quia add. AKV

*46,45: aduertendum est] inu. AKV *47,47: grauia] om. AKV sed i.m. suppl. V *47,48: uenialia] om. AKV sed i.m. suppl. V *48,78-79: Ad … dimittuntur] om. AKV sed i.m. sup. suppl. Ka.m. *50,13: confessum] commissum AKV *54,78: Et ita] om. AKV sed i.m. suppl. Ka.m.V *77,73: debitam] om. AKV sed i.m. suppl. V a.m. *81,30: lenitur] alleuiatur AKV *82,51: populum] populis AKV *84,7: huius] istius AKV *87,49: solum] om. AKV *92,43-45: Item … infirmus] om. (hom.) AKV sed i.m. suppl. Ka.m. i.m. inf. suppl. V a.m.

22*

EINLEITUNG

*100,73: ordinatione] ordine AKV *102,112: per se] om. AKV sed i.m. suppl. Ka.m.V a.m. *117,64: illud] id AKV *127,23-25: inter … consecrationis] om. (hom.) AKV sed i.m. suppl. Ka.m.V a.m. *128,29: uni] et add. AKV *130,77: uniuerso] cuncto AKV *131,83: nunc] om. AKV sed s.u. suppl. V *131,85: episcopi] mei AK p.c. V *131,87: ordinatione] ordine AKV *132,103: eam] om. AKV sed i.m. suppl. Ka.m.V *132,108: 95] 15 AKV(sed corr.) *133,114: per] propter AKV *133,126: summi] om. AKV sed i.m. suppl. V *134,148: per] om. AKV sed i.m. suppl. Ka.m.V a.m. *135,17: et] om. AKV sed i.m. suppl. K et s.u. V

*142,30-31: consecratio … suprema] om. (hom.) AKV sed i.m. suppl. Ka.m.V a.m. *146,18: quare etc.] om. AKV sed i.m. suppl. Ka.m. *147,22: ordinis] ordinum AKV *148,47: secundum … eris] om. AKV sed i.m. suppl. Ka.m.V a.m. *152,126: est] om. AKV sed i.m. suppl. Ka.m.V a.m. *155,52: quia] quod AKV(sed corr.) *157,81: ideo] om. AKV sed i.m. suppl. V a.m. *159,118: etiam] om. AKV sed s.u. suppl. Ka.m.V *160,123: operas] opera AKV *163,182: per pecuniam] pecunia AKV(sed corr.) *167,32-33: in … spirituale] om. (hom.) AKV sed i.m. suppl. Ka.m.V a.m.

Innerhalb von AKV lässt sich wiederum eine gemeinsame Vorlage (a) von AK identifizieren: *4,18: pena] penitentia AK *4,28: esset] est AK *5,33: prout] ut AK *5,36: minor] pro maiori et maior pro minori add. AK *5,45: quam] quamuis AK sed -uis exp. K *6,46: homicidium] et ideo taxauerunt canones maiorem penam imponendam sacerdoti fornicanti quam persone priuate, scilicet layco homicide add. AK *7,66: maneat] remaneat AK *7,74: impositam] debitam AK sed exp. et i.m. suppl. Ka.m. *11,48: ei] huic AK

*13,89: sic fit] si sic cum restituitur fit AK sed in sic fit corr. K *14,119: Argumentum] Ad praem. AK sed exp. K *15,12: remotis] longe AK *16,18: ibit] post ecclesiam AK *16,25: indulgentiis] indulgentia AK *17,38: per] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. *17,44-48: autem … ualerent] non ualet, quia (quia] hoc add. A) est contra priuilegium Petri, cui dictum est: Quodcumque solueris super terram erit solutum et in celis (celis] celo A), et preterea AK (mit OP)

EINLEITUNG

*18,51: leuiorem] leuem AK *21,91: ualerent] ualent AK *22,131: ualerent] ualent AK *23,135: in] om. AK sed s.u. suppl. Ka.m. *23,143: hee] om. AK *24,151: cum] om. AK sed s.u. suppl. K *24,155: bene] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. *24,157: proportionem] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. *25,168: sit eius] sic est AK *25,171: quantam] quantum AK sed i.m. corr. Ka.m. *25,183: has] om. AK *26,190: indulgentiam] om. AK sed i.m. post recipere suppl. Ka.m. *27,203: et1 … et2] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. *28,225: octauam] octauas AK *30,13: ei] eis A ex eis corr. K *30,14: pape] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. *30,17: Pro … sunt] Prima testantur AK sed exp. et i.m. corr. Ka.m. *31,37: sunt] sumitur AK *32,51: pape … facere] papa communiter facit AK *32,55: sic] ita AK *32,56: singularis] om. AK *35,27: qua] quia AK *37,56: uenialis] ueniale AK *36,57: uenialis] ueniale AK *37,61: ponunt] dicunt AK *38,67: ideo] Item AK sed corr. Ka.m. *38,71: beatorum] saluatorum AK *38,77: citra] extra AK *39,81: confirmatum] firmatum AK *39,82: iam] om. AK *40,10: mortali] peccato praem. A peccato add. K

23*

*41,21: presenti] om. AK *41,29: dimittitur] dimittetur AK *42,39: temporali] et add. AK *42,42: liberabitur] liberatur AK *43,59: aliqui] om. AK *44,7: illis] istis AK *45,12: dimissionem] remissionem AK *46,36: in] om. AK *46,45: tamen] om. AK *47,49: ecclesia] que fit add. AK *47,53: primis] premissis AK *47,57: autem] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. *48,61: et contritio] om. AK *48,63: conteri] in speciali add. AK *48,69: excusabat] excusat AK sed corr. Ka.m. *49,9: peccato illo] inu. AK *50,15: pro caritate] propter caritatem AK *50,24: Extra] om. AK *51,32: est] procedit post diuino AK *51,32: patet sic] inu. AK *51,35: exterius] post ministrum AK *51,36: figurat] figuratur AK sed corr. K *52,43: confusionem] om. AK sed i.m. inf. suppl. Ka.m. *52,51: statim] om. AK *53,64: nec] potest add. AK *53,69: omnis] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. *53,74: confessionis] confessionum AK *54,87: cum] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. *54,88: loquatur] loquitur AK sed corr. Ka.m. *54,89: confessionem] confessiones AK *55,105: a fructu] effectum AK *55,107: confessionem] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m.

24*

EINLEITUNG

*55,108: obligatur] ad celandum add. AK sed exp. K *55, 108: suscipiens] confitens AK *59,33: in] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. *60,38: simile] similis AK sed corr. Ka.m. *60,46: hoc] quidem add. AK *60,49: recidiuet] recidiuent AK *60,49: culpam] culpa AK *62,71: homo] om. AK *62,73: peccata] om. AK *63,89: quam] qua AK *63,90: post penitentiam] penitens AK *64,111: reducitur] retruditur AK *64,114: non] nec AK *64,114: tamen] om. AK *65,127: reuocatur] renouatur AK *65,130: punietur] punitur AK *66,141: que] qui AK *67,14: ministri] sacerdotis AK *68,28: uel] an AK *68,34: si … significantia] om. AK *69,49: Idem] similiter AK *70,56: appositio] propositio AK sed corr. Ka.m. *71,75: sacramentalia] sacramenti AK *71,78: sola] solum AK *77,79: tum1] tam AK *77,79: tum2] quam AK *81,20: omnibus] om. AK *82,40: ordinatione] certo ordine AK

*82,46: episcopo] Christo AK *82,49: et que] que autem AK *83,55: sanctificata] consecrata AK *85,29: mere] maxime AK *93,72: cognitiua] cogitatiua AK *94,75: aures … auditum] om. AK *97,28: primo modo] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. *101,103: que requiruntur] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. *107,93: iterum] frater Thomas AK *119,99: et ponere] om. AK *121,130: manum] manus AK *132,108: presbyter] presbyteri AK *136,35-36: Cuius … est] om. AK *144,59: potestate] om. AK *147,31: Nec] nam AK *153,9: omelia] 4 add. A iiii add. sed exp. K *153,11: possunt … licite] om. AK sed i.m. inf. suppl. Ka.m. *155,48: compensari] comparari AK sed corr. K *160,124: ex1 … suo] post teneatur AK *165,203: libere] liberius AK *166,13: cui] ubi AK *166,14: de] per AK *167,29: tale beneficium] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. *169,91: 3] 13 AK

Ab dist. 25, quaest. 4 (S. 170,103) ändert die Handschrift K ihre Vorlage (a) und bildet nun mit Z ein Paar (e): *170,103: uel] in add. KZ *170,113: committit] committunt KZ *171,126: mutat] taxat KZ *172,145: dicitur aliquid] inu. KZ *172,161: modo] om. KZ

*172,162: prohibetur] prohibitur KZ *173,164: est] om. KZ *174,194: minoris] om. KZ *175,231: Iuliam] iuliani KZ

EINLEITUNG

25*

In Konsequenz bilden somit BKZ (`) ein Trio: *171,128: exemplo] per exempla BKZ *171,142: talem] om. BKZ *174,191: spirituali] spiritu BKZ sed s.u. corr. Ka.m.

Handschrift A dagegen bildet auch weiterhin ein Paar mit V: *172,147: se] om. AV sed s.u. suppl. V *173,186: et] om. AV sed i.m. suppl. V *173,188: Minor] maior AV *174,193: est] om. AV *174,205: cum] om. AV sed i.m. suppl. Va.m. *174,209: beneficium] officium AV sed corr. V Die Gruppe BZ (`), mit der O einige Varianten gemein hat (vgl. unten, S. 39*), wird von folgenden Fällen bestätigt: *9,33: quidem] om. BZ *10,42: alias] om. BZ *32,55: tamen est] inu. BZ *33,72: secundum] aliud BZ *35,27: qua … debemus] om. BZ *36,32: aut] om. BZ *41,25: remanet reatus] inu. BZ *57,126: lupus sit] inu. BZ *60,38: simile] si homo BZ *62,64: eam] ea BZ *64,104: illa] om. BZ *76,60: sufficienter delet] sufficit ad BZ *77,73: debitam displicentiam] inu. BZ *77,83: in] ad BZ *78,97: non bene] inu. BZ *78,110: sanabit] saluabit BZ *87,51: pertinet] solum add. BZ *90,17: est] om. BZ *94,79: illa] om. BZ *97,36: aliquem] aliquid BZ *99,61: uerbo] uel signo add. BZ

*104,27: sacramentalia] sacramenta BZ *108,115: potestas] gratia potestatis BZ *116,61: de] in BZ *119,110: principalem] principaliorem BZ *125,27: uero] uere BZ *131,86: 3] secundo BZ *132,108: cap.] om. BZ *134,128: in1] intrare BZ *134,128: ingredi] om. BZ *137,37: intelligatur] intelligitur BZ *138,56: spiritualem effectum] effectum specialem BZ *143,41: eius primos] inu. BZ *156,68: ad] om. BZ sed s.u. suppl. Z *169,91: 3] 4 BZ

26*

EINLEITUNG

Zugleich weist B viele gemeinsame Varianten mit der Gruppe ELMNaOP auf. In den meisten Fällen scheinen diese Varianten auf eine Kontamination mit der Vorlage von ELM (c) zurückzugehen. Fünf besondere Varianten jedoch erlauben es, den Ursprung dieser Kontamination von B genauer zu bestimmen, und zwar in der Vorlage von EM (d) (die auch für eine Kontamination mit Z verantwortlich ist; vgl. unten, S. 27*): *4,23: et … minor] om. BELMNaP *5,44: ut] om. BELMNaP *6,49: est] om. BELMNaP *10,38: et … disciplinam] om. BELMNaP *11,53: altero] alio BELM *11,55: impotens] non BELMNaOP *16,25: possunt dici] inu. BELMNaP *17,38: indulgentias] indulgentiam BELMNaP *17,39: uel1] om. BELMNaOP *19,75: plene remunerabitur] inu. BELMNaP *19,76: non] post illud BELM *23,142: igitur] ergo BELM *24,160: communis] communius BELMP *25,177: ualet indulgentia] ualent indulgentie BELMNaOP *38,71: beatorum] bonorum BELMNa *40,5: Et] om. BELMNaP *50,12: illud] om. BELMOP *54,81: igitur] ergo BELM *55,95: scire] nescire ABELM *59,23: igitur] ergo BELM *64,106: ita] sic BELMZ

*69,49: baptismo] in add. BELMOZ *74,29: est] om. BELMNaOP *75,50: suscitatio] resucitatio (sic) B resuscitatio ELMNaOPZ *79,112: dicendum] om. BELM *82,52: redundet] redundat BELM(sed corr.)OP *85,21: sit solus] inu. BELMNaOP *87,53: similiter] etiam BELM(s.u.)NaP *88,70: manu] manus BELM(sed corr.) *89,90: si fiat2] om. BELM *94,86: Quantum] om. BELM *106,70: hoc] om. BELMO *110,139: uino … aqua] aqua et uino BELMP aqua uino Na *111,162: minoribus] om. BELMZ *118,93: uinum … aquam] aquam et uinum BELMNaOP *133,125: et] om. BELMO *137,48: sunt] essent BELMNaOP *146,4: aliquem] om. BELMNaOP *155,51: quod dicitur] om. BELMNaOP *156,71: 4 cap.] inu. BELMNaP *158,90: cap.] om. BELMNaOP

B und eigentümliche Varianten von EM (d): *9,32: si fiat] om. BEM *35,22: hominem] homo BEMZ *43,52: quia] quod BEMNa

*80,10: sit] om. BEMO *91,30: obici] argui BEM

EINLEITUNG

27*

Auch Z ist mit der Gruppe ELMNaOP kontaminiert: *7,74: faciendum] dub. B faciendam ELMZ *7,77: maior] in duplo add. EKa.m.(i.m.) LMNaPZ *8,8: decedens] discedens ELMZ *14,120: alio] altero ELMNaZ *26,197: id] illud ELMZ *41,33: quis] aliquis ELMZ *47,55: est] om. ELMNaPZ *54,79: uel] om. AELMZ *56,117: eius grauitatem] inu. ELMZ *57,122: istud] illud ELMOPZ *64,106: ita] sic BELMZ *64,112-113: peccati2 … set1] ex actibus peccatorum precedentium, set solum (solum] om. Z) ex actu peccati (peccati] post sequentis P) ELMNaOPZ *74,19: enim] om. ELMNaZ *75,50: suscitatio] resucitatio (sic) B resuscitatio ELMNaOPZ *86,40: hoc … possit] post dyaconus (41) ELMNaOPZ *90,14: uobis] nobis ELMNaZ *91,32: igitur] ergo BELMZ *94,80: sunt] sint ELMNaOPZ *97,32: iste] ille ELMZ *101,94: et] om. ELMNaOPZ

*102,107: pertinent] pertinet ELM NaOZ *110,150: sacrum] sacramentum AELM NaOPZ *111,162: minoribus] om. BELMZ *113,202: superiores] ordines add. ELM NaOZ *116,54: poterant] poterat ELMNaOZ *119,99: ut] de se add. ELMNaOPZ *122,145: secundum iura] post quod ELMNaOZ *124,11: Videnda] dicenda ELMNaOPZ *128,40: de consuetudine] post hoc (41) ELMNaOPZ *129,51: descendat] descendit ELM NaOZ *141,4: etiam] om. ELMNaOPZ *147,30: eis dedit] inu. ELMNaOPZ *151,121: constituit] consistit ELMNa OPZ *152,132: presbiteram] presbiterissam ELMNaOPZ *157,74: licitum est] inu. ELMZ *157,79: probatur] patet ELMZ *161,144: dat] post spirituale (145) ELMNaOPZ

Offenbar geht, wie im Fall von B, der Ursprung der Kontamination in Z auf die Vorlage von EM (d) zurück: *35,22: hominem] homo BEMZ *40,11: equentur] equantur EMZ *54,90: autem] aut EMZ *62,62: prima] om. EMZ *62,62: pena] dampni add. E a.m.(i.m.)MZ *127,21-22: ad … potestates] om. (hom.) EMZ

28*

EINLEITUNG

3. Die Familie der zweiten Redaktion: ELMNaOP (B) Die Handschriftenfamilie, die die zweite Redaktion überliefert, geht auf ein gemeinsames Exemplar (t2) zurück: *4,22: est2] sit ELMNaOP *17,33: usus] modus ELMNaOP *18,61: multo] multa ELMNaOP *19,69: nobis pena] inu. ELMNaOP *24,157: ecclesie alicuius] inu. ELMNaOP *25,171: indulgentie] post ualent (172) ELMNaOP *27,210: misericors fuit] inu. ELMNaOP *31,40: curam habeat] inu. ELMNaOP *32,50: dicendi] om. ELMNaOP *33,73: cure] uel ratione add. ELMNaOP *34,6: aliqua peccata] inu. ELMNaOP *35,18: I ad] om. ELMNaOP *35,19: fenum stipulam] om. ELMNaOP *37,46: est] om. ELMNaOP *37,50: autem] tria add. ELMNaOP *37,58: suo actu] inu. ELMNaOP *38,67: uel] et ELMNaOPV a.m.(p.c.) *38,69: in1] peccato add. ELMNaOP *38,69: uel] et ELMNaOP *41,31: quandam] om. ELMNaOP *41,33: dictum fuit] inu. ELMOP fuit dicendum Na *42,42: pene talis] inu. ELMNaOP *45,16: habere peccatum] inu. ELM NaOP *48,58: oblitus est] inu. ELMNaOP *50,13: confessum] suum ELMNaOP *55,96: dicit1] dicat ELMNaOP *55,109: et] om. ELMNaOPV *61,52: sufficiens causa] post sunt AELM NaOP *69,46: instrumento] ministro AELM NaOP

*69,48: effectus] efficiens ELMNaOP *69,51: de se] post patet ELMNaOP *70,58: est] om. ELMNaOP *70,64: impositio manuum] inu. ELM NaOP *70,70: hiis] istis ELMNaOP *74,19: debet] deberet ELMNaOP *74,33: sensibilibus rebus] inu. ELM NaOP *76,68: cogitare possunt] inu. AELM NaOP *77,78: depressionem] oppressionem ELMNaOPV(p.c.) *78,92: eos] eum ELMNaOPV(p.c.) *81,32: lucidum] nitidum ELMNaOP V(p.c.) *81,34: dicunt quidam] dicendum ELM NaOP *81,35-39: quia … quod] cuius ratio est quia ELMNaOP *82,41: hoc] isto ELMNaOP *84,7: soli] sacerdoti add. ELMNaOP *91,26: hoc sacramentum] ipsum ELM NaOP *92,39: Potest … responderi] ad hoc potest dici ELMNaOP *93,73: ideo] in nobis add. ELMNaOP *94,74: scilicet] om. ELMNaOP *95,101: penitentiam] penitentie ELM NaOP *95,104: solutio] responsio ELMNaOP *96,4: sacre ordinationis] om. ELMNaOP *98,48: debet esse] post regulatus ELM NaOP

EINLEITUNG

*101,94: proprie … simpliciter] simpliciter et proprie ELMNaOP *102,108: populi] om. ELMNaOP *103,23: sacrum1] sacramentum ELM NaOP *104,28: sacramenta] sacramentum ELM NaOPV ex sacramenta corr. V *104,29: sacramentalia quedam] inu. ELMNaOP *105,52: solum] solummodo ELMNaOP V(i.m. p.c.) *105,56-57: considerando … effectum] om. ELMNaOP *106,76: aliis] autem add. ELMNaOP *106,78: sacramenta] proprie set quedam sacramentalia add. ELMNaOP proprie i.m. add. Va.m. *108,107: confertur] eis add. ELMNaOP ei i.m. add. Va.m. *109,127: Et … primum] om. ELMNaOP *111,169: diuinas illuminationes] diuinam illuminationem ELMNaOP *112,190: aliqua glossa] alique glosse ELMNaOPV ex aliqua glossa corr. V *113,192: Ad primam] om. ELMNaOP *116,51: poterant] poterat ELMNaOP *116,55: uel corporalem] om. ELMNaOP *116,56: prius2] poterat (precedat P) enim (dyaconus enim dyaconus ante add. P) euuangelium legere et sacerdoti ministrare, set (sacerdoti ministrare set add. P) non licebat add. ELMNaOPVa.m.(i.m.) *116,60: sacerdotio] et non in (aliis add. P) inferioribus ordinibus add. ELM NaOPVa.m.(i.m.) *117,75: sit … potestas] accipiatur secundo modo, scilicet pro (quod Na sola deputatione ad actum sacramenti uel pro add. O) potestate ELMNaOP

29*

*117,77: ut … opinio] om. ELMNaOP *126,39: ministerium] officium ELM NaOPV ex ministerium i.m. corr. Va.m. *132,99: igitur] ergo ELMNaOPV *133,115: sacramenta] sacra ELMNaOP *134,128: in anno] om. ELMNaOP *134,129: fit] sit ELMNaOPV *134,136: conferre] facere ELMNaOP *134,146: posset] potest ELMNaOP *134,146: primam opinionem] post tenere (147) ELMNaOP *135,3: Postea] Secundo ELMNaOP *140,98: quasi] quia ELMNaOP *141,4: si heretici] om. ELMNaOP *141,12: sacramentum ordinis] ordines ELMNaOP *145,91: que … haberi] om. ELMNaOP *146,3: uel etatis] om. ELMNaOP *148,43: statuto] institutione ELM NaOP uel institutione i.m. add. Va.m. *151,123: de … solutionis] om. ELM NaOP *152,6: pro] om. ELMNaOP *153,19: I] om. ELMNaOP *153,21: I ad] om. ELMNaOP *156,56: symonie] om. ELMNaOP *157,77: contractui] nature contractus ELMNaOPVa.m.(i.m. p.c.) *157,79: congruere] competere ELM NaOP *158,89: IV] om. ELMNaOP *158,92: opera] operationem ELMNaOP *160,134: illicitum] licitum ELM NaOPV(sed corr.) *161,144: temporali] corporali ELM NaOP

30*

EINLEITUNG

3.1 Die Gruppe ELMNa (¡) Innerhalb der Familie ELMNaOP können zwei Hauptgruppen identifiziert werden: ELMNa und OP. Folgende Varianten weisen auf eine gemeinsame Vorlage für ELMNa (¡) hin: *3,11-15: quam … penam] om. (hom.) ELMNa *4,20: sufficiat] sufficit ELMNa *7,68: quoad] ad ELMNa *7,78: exsolueret] exsolueretur ELMNa *8,13-16: In … satisfacere] om. (hom.) ELMNa sed i.m. suppl. Naa.m. *14,106: alteri] alii ELMNa *23,143: per indulgentias] indulgentia ELMNa *23,146: esse] om. ELMNa *27,209: propter] om. ELMNa *28,231: ueniens pluries] inu. ELMNa *29,236: scire] sciri AELMNa *38,71: beatorum] bonorum BELMNa *45,14: similiter] ita ELMNa *45,21: consuetudinem generalem] inu. ELMNa *49,81: canonica sua] om. ELMNa *49,83: mortali … ueniali] ueniali et mortali ELMNa *51,35: exterius] om. ELMNa *53,72: dicere sacerdoti] inu. ELMNa *54,78: habebitur] habetur ELMNa *54,91: alii] alteri ELMNa *60,47: prius] om. ELMNa *62,69: 2 cap.] om. ELMNa *63,77: prius dimissa] inu. ELMNa *66,5: Et] om. ELMNa *67,13: sacramentis1] om. ELMNa *73,5: Et] om. ELMNa *83,55: sicut] om. ELMNa sed i.m. suppl. M *86,35: ille] om. ELMNa

*86,35: qui] que ELM(sed corr.)Na *103,18: scilicet] om. ELMNa *109,135: per] propter ELMNa *110,143: scilicet] om. ELMNa *110,150: Quantum ad] Quoad ELMNa *110,151: anthonomastice] auctoritate ELMNa sed i.m. corr. M *112,174: in una] om. ELMNa *115,40: possumus] om. ELMNa sed i.m. suppl. M *121,133: actus] om. ELMNa *137,44: ergo] per add. ELMNa sed exp. M *138,48: igitur] ergo ELMNa *146,14: quia] quod ELMNa *147,26: est] om. ELMNa sed s.u. suppl. M *148,43: est] om. ELMNa *152,6: Et] om. ELMNa

EINLEITUNG

31*

Innerhalb dieser Untergruppe hat das Trio ELM eine bedeutende Anzahl an Varianten gemeinsam. In einigen Fällen handelt es sich sogar um Fehler, die auf das Vorhandensein einer gemeinsamen Vorlage (c) schließen lassen: Textbeispiele: *Super Sent. IV, 20, 3 (18,59-60) [...] est (cum ELM) autem in ecclesia thesaurus (chorus ELM sed i.m. sit thesaurus add. Ma.m.) spiritualis ex merito passionis Christi et sanctorum [...] *Super Sent. IV, 21, 4 (50,18-21) [...] militaret autem contra caritatem nisi in aliquo casu reuelari posset quod est auditum in confessione, sicut cum aliquis in confessione scit aliquem hereticum (irretitum ELM heresi i.m. add. Ma.m.) quem non potest inducere ad hoc ut desistat a corruptione plebis. *Super Sent. IV, 21, 4 (57,124-125) Potest tamen sacerdos (cum satis ELM) sine reuelatione confessionis dicere prelato quod diligenter inuigilet super gregem suum ne forte lupus sit inter oues.

Bisweilen haben sowohl in E als auch in M spätere Hände hier und dort die der Gruppe ELM gemeinsamen Fehler korrigiert. Im Folgenden finden sich die Varianten und Fehler des Trios ELM aufgelistet: *4,22: qualiter] quomodo ELM *4,25: sciendum] est add. ELM *5,43: est magis] maius est ELM sed maius in magis s.u. corr. Ma.m. *6,46: non est] post communitate (47) ELM *6,50: solutione] absolutione ELM *6,58: imponit] ponit ELM sed i.m. corr. M *6,59: a … agenda] ab agenda penitentia ELM *6,60: infirmitatem] debilitatem ELM *7,71: peccator] quod add. ELM sed eras. M *7,77: exigat] sit ELM *7,77: decederet] decedit ELM

*8,10: idem] deo ELM *9,28: ab] pro peccato ELM *10,41: potens1] suscipere eam et add. ELM *10,43: qui] quia ELM *11,49: ille sit] inu. ELM *11,49: satisfaciendum] satisfactionem ELM *12,74: possit] potest ELM *12,79: soluere] reddere ELM *12,83: uero] ergo ELM *12,86: quatinus] quatenus ELM *13,93: alterum] alium ELM *13,95: articulum ipsius] eius articulum ELM

32*

EINLEITUNG

*13,95: licet] hec ELM *13,97 propter … eius] om. ELM *14,112: expletum] expleta ELM *14,113: iste] ille ELM *14,113: puniatur] purgatur ELM *14,116: faciat] faciet ELM *14,119: uniuersaliter] multum ELM *15,3: indulgentiis] penitentiis ELM *15,7: ualent] ualerent ELM *15,9: tertio tertium] inu. ELM *16,16: homo] om. ELM *16,18: ibit] illic ELM *16,19: eodem die] post indulgentiam ELM *16,19: habebit] talem add. ELM *16,20: facillime] om. ELM *17,33: ergo] autem ELM *17,40: presenti] hac ELM *17,44: possit] posset ELM *17,46: ut] et ELM *17,48: essent dicende] inu. ELM *18,51: penam] culpam ELM sed eras. et i.m. corr. Ma.m. *18,52: purgatorii] ad purgatorium ELM *18,53: immo] modo ELM *18,53: sed] immo ELM *18,53-54: cum … eiusdem] seu augmentatio ELM *18,59: est] cum ELM *18,60: spiritualis] in ecclesia ELM *19,62: thesauro] triumpho ELM *19,64: thesauro] triumpho ELM *19,65: indulgentias] indulgentiam ELM *19,69: soluitur] soluatur ELM *19,70: meritum] merita ELM *19,71: thesaurum] triumphum ELM *19,72: remunerabitur] remuneratur ELM *19,73: set] om. ELM

*19,74: id] om. ELM *19,74: meruerunt] etiam add. ELM *19,74: est] post plene1 ELM *20,77: thesauro] triumpho ELM *20,79: thesaurum] triumphum ELM *20,80: mundi] om. ELM *20,81: efficaciam] efficacia ELM *20,82: Meritum … Christi] Christi ergo meritum ELM *20,82: thesaurum] triumphum ELM *20,87: pertinet] parti nec ELM sed del. Ma.m. *21,91: dimissionem] remissionem ELM *21,93: non] post quod ELM *22,121: conferre potest] inu. ELM *22,133: igitur] ergo ELM *23,136: quacumque] alia add. ELM *23,137: indulgentie ualent] indulgentia ualet ELM *24,152: illis] hiis ELM *24,163: secunda] opinio add. ELM *25,178: donum] quia praem. ELM *26,187: facit indulgentiam] eam facit ELM *26,190: potest2] om. ELM *26,197: quatinus] qōs ELM sed i.m. corr. Ma.m. *26,197: qui] om. ELM *26,201: indulgentia] om. ELM *27,202: auxilium dat] inu. ELM *27,218: thesaurum] triumphum ELM *28,223: semel … die] post aliquam (222) ELM *28,224: indulgentiis] indulgentia ELM *28,224: talem] om. ELM *28,224: tali] illo ELM *28,225: dicitur] om. ELM *29,236: per certitudinem] ex certitudine ELM

EINLEITUNG

*29,7: dispensare] post ecclesie ELM *29,7: thesaurum] triumphum ELM *30,15: thesaurum] triumphum ELM *30,18: uero] autem ELM *30,21: satisfactoria] satisfactoriam ELM *30,24: ecclesie uniuersalis] inu. ELM *30,25: thesauri] triumphi ELM *31,26: quia] om. ELM *31,29-30: passionem … communicando] om. (hom.) ELM *31,31: culpe] pene ELM *31,31: ille] om. ELM *31,32-33: uirtutem … communicare] om. (hom.) ELM *31,37: thesauro] triumpho ELM *32,42: quantum] inquantum ELM *33,72: pape conuenit] inu. ELM *33,74: preter ipsum] post facere ELM *34,6: post … uitam] post uitam istam post remittantur ELM *34,9: resurgere] om. ELM sed i.m. suppl. Ma.m. *34,12: qualis] duas ELM sed exp. et s.u. corr. M *34,12: exibit] exiuit ELM *34,13: apparebit] uidebit ELM uidebitur p.c. M *35,21: fuit] est ELM *35,31-32: nullum … est] post penitere (32) ELM *36,33: saluabitur] saluetur ELM saluatur p.c. Ea.m. *36,37: de eo2] om. ELM *36,38: talis uidetur] inu. ELM *36,40: etiam] om. ELM *36,41: nec] om. ELM *36,41: differtur] differretur ELM *37,55: culpa] pena ELM *37,61: ergo non] alio modo ELM

33*

*38,65: moris] mortis ELM sed corr. EM *38,76-77: set … caritate] cum sint in caritate post culpam (78) ELM *39,82: sunt iam] inu. ELM *39,86: qualitate] caritate ELM sed i.m. alias qualitate corr. Ea.m. i.m. corr. Ma.m. *40,7: utraque] utrumque ELM sed corr. M *40,9: pro] peccatis add. ELM *40,13: si] om. ELM sed s.u. suppl. Ma.m. *41,24: pena] om. ELM *41,25: semper] om. ELM *41,28: pene] culpe ELM pene s.u. add. sed del. M *41,28: culpa1] pena ELM *41,34: quando] quandoque ELM *42,44: cum] pro ELM *42,50: ergo] non ELM sed exp. et aut i.m. add. M *43,52: pro2 … uenialibus] ueniali sine mortali ELM sed del. et pro ueniali sine mortali i.m. add. Ea.m. *43,54: esset] post eis ELM *43,56: uenialia] post dimissa ELM *43,63: ueniali] om. ELM *43,65: et] om. ELM *44,66: debita] pro add. ELM *44,68: debita … ueniali] ueniali debita ELM *44,8: generalis] om. ELM sed s.u. talis suppl. Ma.m. *45,17: 1] om. ELM *46,33: homo] homini ELM sed corr. M *46,35: aliquo] facto uel de aliquo add. ELM *46,44: ad dimissionem] pro dimissione ELM *47,50: remittendi] dimittendi ELM *47,50: et] uel ELM

34*

EINLEITUNG

*47,56: peccator] peccatum ELM sed i.m. corr. Ma.m. *47,57: particulari] personali ELM sed i.m. corr. Ma.m. *47,59: ab homine] post plus (60) ELM *48,63: oblito … de] om. ELM *50,14: idem] illud ELM *50,18: reuelari] reuelare ELM *50,19: in confessione] om. ELM *50,20: inducere] reducere ELM *50,20: ad hoc] om. ELM *50,22: potest reuelari] post confessio ELM *50,26: aliquatenus] om. ELM *51,34: precedentibus] uisum est add. ELM *51,36: et] quod ELM *52,43: aliquam] alteram ELM *53,64: bene] esse add. ELM *53,70: peccato … confessione] peccatis ELM *53,71: quia] quod ELM sed corr. M *53,74: confessionis] peccati ELM *53,74: aliquem] aliquid ELM *54,78: amplius] amplior ELM *54,80: grauis] om. ELM *54,81: ualet] ualeat ELM *54,88: nisi] om. ELM *54,92: uel] et ELM *55,100: dando] ei add. ELM *55,104: alia] aliter ELM *55,105: ipsum] eum ELM *56,113-114: ut … corruptionem] et fit ad aliorum corruptionem ut peccatum heresis ELM *56,117: potest esse] est ELM *56,118: peccatum est] inu. ELM *56,119: et] est ELM sed corr. M *59,20: peccatum mortale] inu. ELM

*59,24: eis] magis ELM sed s.u. corr. Ma.m. *59,29: ergo … redeunt] om. ELM *59,31: recedit] procedit ELM *60,38: licet] set ELM sed i.m. corr. M *60,40: per hominem] om. ELM *61,52: nobis] om. ELM *63,78: ei … debetur] non debebatur ei ELM *64,110: set1 … noua] post priore ELM *64,110: set2] et ELM *65,122: debitam] de add. ELM sed exp. M *65,125: debita] om. ELM sed i.m. suppl. Ma.m. *66,142: in] om. ELM sed s.u. suppl. M *66,5: forma est] inu. ELM *67,15: baptizo te] inu. ELM *68,34: cum] ut est ELM *68,39: potest dici] inu. ELM *69,48: causa1] om. ELM *69,53: in fine] post addatur ELM *70,59: est intelligendum] inu. ELM *70,64: sacramentis] om. ELM *70,67: tantum] om. ELM *71,77: applicari] applicare ELM *73,10: premittit] preter ELM *79,120: postquam fecerit] quando facit ELM *91,23: representari] reiterari ELM sed s.u. corr. M *94,80: organis] membris ELM *95,102: remedio] ratione ELM *103,10: Psalmista] pars ELM *108,112: immediate] sunt mediate ELM sed corr. M *111,171: sensibilium] naturalium ELM *117,69: ordinatione] ordine ELM *129,45: denique] in quibus ELM *137,41: susceptionem] dispositionem ELM

EINLEITUNG

*139,72: dependentiam] dispensam ELM sed corr. M *147,33: accepit] recepit ELM

35*

*163,169: intuitu dignitatis] monitu dignitati ELM

Da L in vielen Fällen die Fehler von EM nicht aufweist, können die letzten beiden Textzeugen einer Vorlage (d) zugeordnet werden: *6,61: euitet] uitet EM *7,78: celum nec] hoc EM *9,33: ille] iste EM *10,46: sufficit1] sufficiat EM *11,52: satisfacit] satisfecit EM *11,66: satisfaciendum] faciendum EM *12,70: facit] fecit EM *19,68: per modum] om. EM *21,92: pene] culpe EM *32,45: haberi] om. EM sed i.m. suppl. Ma.m. *35,22: hominem] homo EM *36,44: primo] ergo EM *45,21: fiat] fiet EM sed corr. M *50,14: facere] post sacerdotem EM *51,42: possit] posset EM *52,50: nec] non EM *54,91: nichil] nec EM *55,100: ei] om. EM sed s.u. add. E *55,109: tegitur] om. EM *56,113: sit2] est EM *58,18: per eam] om. EM

*62,62: prima] om. EM *62,64: priuatur homo] inu. EM *65,127: sit] sint EM *66,137: ibi totaliter] inu. EM *67,10: illa] ista EM *68,29: dicendum] sciendum EM *68,40: antecedenter … consequenter] antecedentis et consequentis EM *69,55: Ecclesiastice] celestis EM *70,61: illa] ista EM *70,67: quam] quas EM *86,40: non2] om. EM sed s.u. suppl. M *89,85: sacramenti] sacramentali EM *94,77: a quibusdam] om. EM *98,45: utroque] utrorumque EM *110,141: offerre] conferre EM *118,79: ratione] relatione EM sed s.u. corr. M *122,155: baptizato] ordinato EM *134,142: ordines] orationes EM *154,38: spiritualia] temporalia EM sed i.m. corr. M

In einigen Fällen weisen EL gemeinsame Fehler auf, die in M nicht zu finden sind. Diese Fehler gehen vermutlich auf die gemeinsame Vorlage von ELM zurück, aber M konnte sie entweder selbständig oder im Rückgriff auf einen externen Textzeugen korrigieren, der eine bessere Textqualität besaß16.

16 Vgl. Guldentops, «Einleitung», S.36*-37*.

36*

EINLEITUNG

Viele der unten aufgeführten Fehler waren so auffällig, dass sie in E entweder durch den Kopisten selbst oder eine andere Hand behoben werden konnten: *12,69: imponens] opponens EL sed i.m. corr. Ea.m. *12,72: articulum] set add. EL sed del. E *13,89: sic] si EL sed exp. E *14,106: satisfactio] sacerdos EL sed exp. et i.m. corr. Ea.m. *17,47: si] om. EL sed s.u. suppl. Ea.m. *18,58: quando] autem EL sed exp. et i.m. corr. Ea.m. *20,84: Christi] om. EL sed i.m. add. Ea.m. *23,149: causa pro] inu. EL sed pro del. E *24,161: non] ideo EL sed i.m. corr. Ea.m. ideo praem. sed exp. M *25,166: Dei] om. EL sed s.u. suppl. et et add. Ea.m. *28,230: potest] om. EL sed i.m. suppl. Ea.m.

*30,18: potestatem] potest EL sed exp. et i.m. corr. Ea.m. *32,42: a] om. EL sed s.u. suppl. Ea.m. *37,58: obstinata] obstinato EL sed corr. Ea.m. *47,53: non1] est add. EL sed exp. E *51,42: quod2] ut EL *60,36: quia si] quasi EL sed s.u. corr. E *60,37: homine2] hom EL sed corr. E *88,71: commendari] communem dari EL sed corr. E *94,76: pulpis] puppis EL *96,4: Nunc] Sunt EL *148,46: infirmitatem] infinitatem EL

3.2 Die Gruppe OP (b) Von der Gruppe ELMNa unterscheidet sich das Paar OP, das, wie gesehen, in Einzelfällen Textabschnitte aus der ersten Redaktion überliefert. Das scheint über die oben (S. 15*-16*) erwähnten Fälle hinaus auch im folgenden Fall zu geschehen, in dem der Text nur von AK und OP überliefert wird. *Super Sent IV, 20, 3 (S. 17,44-48) Istud autem etsi possit fieri per ecclesiam, Istud autem non ualet, quia (quia] hoc quia si sacerdos qui penitentiam iniunxit add. A) est (est] directe ut uidetur add. potest partem penitentie ex causa remittere P) contra priuilegium Petri (Petri] daut non teneatur penitens eam facere uel pe- tum Petro P), cui dictum (dictum] danitentiam quam imposuit potest in aliam tum O) est: Quodcumque (Quodcumque commutare, fortiori ratione hoc potest … solutum] quod que absolueret in

EINLEITUNG

37*

papa; set si ad hoc ualerent indulgentie, ma- terris, essent soluta P) solueris super gis essent dicende obesse quam prodesse. terram erit (erit … celis] etc. O) solutum et in celis (celis] celo A), et preterea (preterea] secundum hoc add. P) AKOP

Da sich dieses Kontraargument als Argument auch bei Thomas in Super Sent., IV, 20, 1, 3, qc. 1, resp. (1026) findet und es generell in scholastischen Diskussionen vorkommt, gibt es keine triftigen Gründe, seine Authentizität anzuzweifeln. Sein ausschließliches Vorkommen in AKOP ist möglicherweise dadurch zu erklären, dass der Text hier auf ein sehr frühes Stadium zurückgeht und von Durandus sehr bald, noch in der ersten Redaktion getilgt worden ist. Die Vorlagen von AK und OP überlieferten den Abschnitt dennoch weiterhin – möglicherweise wurde die Tilgung schlicht übersehen. Im Folgenden findet sich eine Übersicht einiger Lesarten, die OP (b) gemeinsam sind: *8,16: potest unus] inu. OP *9,26: concupiscentiis] concupiscentie OP *10,34: eam exsolueret] inu. OP *10,37: ipso] eo OP *11,66: impotens] non BOP *12,70: qui] quam OP *15,4: ualeant] ualent OP *19,70: duo] om. OP sed s.u. suppl. P *28,232: indulgentiam] indulgentias OP *32,44: cum] hoc add. OP *36,38: sue glorie] inu. OP *38,69: statim sunt] inu. OP *41,28: presenti] uita add. OP *45,20: nisi] si OP *50,12: etiam] om. OP *51,34: celatio] eius add. OP *57,126: inuigilet] uigilet OP *58,5: supra … assertum] om. BOPZ *66,141: est] om. OP *68,34: si autem] om. OP

*80,15: sacerdote] sacerdoti OP *82,51: ipso] eo OP *92,50: grauibus] grauiter OP *110,150: sciendum] dicendum OP *117,68: ideo] ratio OP *120,125: imprimitur] dyacono add. OP *127,15: administrationem] ministrationem OP *142,19: 13] 12 OP *148,39: preiudicium] preiudiciale OP

38*

EINLEITUNG

In vielen Fällen entzieht O sich darüber hinaus den Varianten seiner Gruppe. Auffällig ist, dass sich diese Fälle auf die S. 3-70 (dist. 20, quaest. 1 – dist. 22, quaest. 2) in der Edition konzentrieren: *3,6: a sacerdote] post sibi ELMNaP *3,7: Et] om. ELMNaP *4,23: et … minor] om. BELMNaP *5,44: ut] om. BELMNaP *6,49: est] om. BELMNaP *7,76: minus digna] minor ELMNaP *7,77: maior] in duplo add. EKa.m.(i.m.) LMNaPZ *8,3: Et arguitur] om. B uidetur ELM NaP *9,18: penitenti imponitur] inu. ELM NaP *9,19: consideretur pena] inu. ELMNaP *9,32: tunc] om. ELMNaP *10,38: et … disciplinam] om. BELM NaP *10,41: sufficit] ualeret ELMNaP V a.m.(i.m.) *10,44: facere] soluere ELMNaP *11,54: alteri] alii ELMNaP post debitam P *11,61: si] ipse add. ELMNaP *12,72: tangetur] dicetur AELMNaP *12,73: fiat] sit ELMNaP *12,85: liberetur] liberatur ELMNaP *13,94: facta … alterum] alterius ELM NaP *14,105: datur gratia] inu. ELMNaP *15,4: Et] om. ELMNaP *15,13: ualet] ualeret ELMNaP *16,25: possunt dici] inu. BELMNaP *16,30: Hylarius Ambrosius] inu. ELM NaP *17,38: indulgentias] indulgentiam BEL MNaP

*17,48: obesse] nociue ELMNaP *17,48: prodesse] proficue ELMNaP *18,58: alio] et add. ELMNaP s.u. add. V a.m. *18,61: meruissent] meruerunt ELMNaP remissent sed exp. et i.m. meruerunt corr. V a.m. *19,71: enim] om. ELMNaP *19,75: plene remunerabitur] inu. BELM NaP *20,86: excellencie] ecclesie ELMNaP sed del. et i.m. corr. Naa.m. *20,88: culpe debite] inu. ELMNaP *23,146: non ualent] post indulgentie ELMNaP *24,153: eis] om. ELMNaP *24,154: autem] om. ELMNaP *24,156: et] om. ELMNaPV *25,166: honor] ad honorem ELMNaP *25,182: seu … tale] om. ELMNaP *26,185: sua] om. ELMNaP *27,211: passionem] post nobis ELMNaP *27,211: uirtute cuius] inu. ELMNaP *28,229: dies] uel sic add. ELM NaPV a.m.(i.m.) *29,234-236: opinio … quia] om. ELM NaP *29,236: hoc] om. ELMNaP *29,236: nullus] non AELMNaP *29,3: Et] om. ELMNaP *29,5: dispositio] disponere ELMNaP *33,73: uniuersalis] iurisdictionis ecclesie add. ELMNaP iurisdictionis add. BV a.m.(i.m.) *34,7: a peccato] post resurgere ELMNaP

EINLEITUNG

*37,60: in1] cum ELMNaP *39,89: debet intelligi] est intelligendum ELMNaP *40,5: Et] om. BELMNaP *40,10: mortali] mortalibus ELMNaPV ex mortali corr. Va.m. *41,32: potest] possit ELMNaP *42,50: proportionem habet] inu. ELM NaP *43,60: set] est add. ELMNaPV a.m.(s.u.) *44,66: in oppositum] post adducta ELMNaP *45,12: conteri et] om. AELMNaP *45,13: ualet] ualeret ELMNaPV ex ualet i.m. corr. V a.m. *46,40: confessione … contritione] contritione et confessione ELMNaP *47,47: sacerdoti] om. ELMNaP exp. V a.m. *47,55: est] om. ELMNaPZ *47,58: oblitus est] inu. ELMNaP

39*

*50,13: alterum] alium ELMNaP *50,19: cum] quando ELMNaPV ex cum corr. V a.m. *53,68: audisti] post confessione (69) ELMNaP *55,97: enim] autem ELMNaP *55,108: suscipiens … impenitens] impenitens sit suscipiens ELMNaP *59,28: tale peccatum] inu. ELMNaP *60,49: ut] si ELMNaPV a.m.(p.c.) *61,57: ea] eas ELMNaP *64,112: sit seruus] inu. ELMNaP *66,145: impunita] inordinata ELM NaPV ex impunita i.m. corr. V a.m. *67,8: nequit obtineri] inu. ELMNaP *70,68: confitendo] confitens ELMNaPV ex confitendo corr. V a.m. *113,203: quos] quod ELMNaPV *143,47: qui] om. ELMNaP

In den oben erwähnten Beispielen springen auch viele Fälle ins Auge, in denen eine spätere Hand (oder vielleicht auch mehr als eine Hand) den Text von V kontaminiert hat, indem sie den Text mit Lesarten korrigierte, die der Gruppe ELMNaP eigen sind und die wohl später am Rand in V hinzugefügt wurden. Zugleich bietet O gemeinsame Lesarten sowohl mit BZ (oder mit B allein) als auch mit AKV (oder mit V allein). Mit BZ sind folgende Lesarten gemeinsam: *16,27-28: et … ligaueris] om. BOZ *41,34: et] etiam BOZ *47,52: solum] om. BOZ *54,83: penitens] om. BOZ *54,85: Ad argumenta] om. BOZ *55,110: quoad] quantum ad BOZ *56,118: eque2] tam BOZ *58,5: supra … assertum] om. BOZ

*58,8: que committitur2] om. BOZ *59,34: dupliciter] scilicet add. BOZ *65,123: merita] post mortificantur BOZ *68,38: etc.] om. BOZ *77,82: Et] om. BOZ *92,48: uti possunt] inu. BOZ *159,117: scientia] scientie BOZ

40*

EINLEITUNG

Mit B allein sind folgende Lesarten gemeinsam: *4,25: a pena] om. BO *9,18: penitenti] om. BO *11,48: ei] om. BO *13,95: articulum] argumentum BO *14,112: idem] illud BO *17,38: tantum] om. BO *19,70: an] utrum BO *19,71: Videtur enim] et uidetur BO *23,143: ualet] ualent BO *25,173: est] om. BO *27,204: paupertatis sue] inu. BO *30,16: communem ecclesie] inu. BO *31,38: iam] om. BO *38,78: remitti] dimitti BO *39,81: est2] om. BO

*47,52: oratione] ordine BO *53,76: dat] det BO *54,86: inducitur] inducatur B indicatur O *54,92: cogitur] cogatur BO *63,92: ei] eis BO *66,145: debita] om. BO *68,36: manifesta est] etiam patet BO *74,36: in peccatis] post sit BO *77,75: peccatum] om. BO *99,62: sensibilibus] a sensu BO *105,58: Domini] Christi BO *110,142: sanguinem] om. BO *118,86: imprimitur caracter] om. BO *120,126: ministerium] misterium BO *129,49: Politicorum] politice BO

Einige Varianten die O und B gemeinsam haben, werden auch von anderen Hss. geteilt: *10,38: deliquit] delinquit BO (mit MP) *11,65: altero] alio BO (mit NaP) *11,66: impotens] non BO (mit P) *23,144: indulgentia] indulgentie BO (mit P)

*27,212: uicarius] uicinus BO (mit Na) *32, 47: et] uel BO (mit A) *36,38: quod2] quia BO (mit Na)

Bis ungefähr S. 70 lässt sich eine Nähe von O zu AKV beobachten (die dann aber verschwindet): *4,23: semper] om. AKOV *8,4: ad] secundum AKOV *9,17: satisfactoria] om. AKOV sed i.m. suppl. Ka.m.V a.m. *10,38: quando] quod AKOV *10,41: Si … potens] om. AKOV sed i.m. suppl. Ka.m.

*10,41: tunc] enim add. AKOV sed exp. Ka.m.V a.m. *26,187: idem] om. AKOV sed i.m. suppl. Ka.m.

EINLEITUNG

41*

Einige Varianten die O und AKV gemeinsam haben, werden auch von anderen Hss. geteilt: *7,65: contra] om. AKOV sed i.m. suppl. Ka.m. (mit EM) *10,38: discipulus] qui add. AKOV (mit Z) *22,125: que] qui AKOV (mit Z) om. B *28,229: prorogatur] prolongatur AKOV (mit Z) sed corr. Ka.m.

*36,37: aut2] quia add. AKOV (mit Z) sed exp. V *64,110: eandem] eadem AKOV (mit BZ) *69,50: cum] om. AKOV sed i.m. suppl. V a.m. (mit B)

Mit V allein lassen sich insbesondere folgende Lesarten anführen: *9,33: ualet] ualeret OV *20,82: ergo] igitur OV *36,38: dilationem] dilectionem OV sed s.u. corr. Oa.m. i.m. corr. V *37,47: scilicet] om. OV sed s.u. suppl. V

*38,71: paradysus] est add. OV(i.m. inf.) *56,113: sit2] om. OV sed i.m. suppl. V *59,33: id] idem OV *68,36: significat] significant OV sed corr. V

Diese Beobachtungen zeigen, dass O an einigen Stellen des Textes von der ersten Redaktion kontaminiert ist, insbesondere durch die Zweige von B und V. Auch P weist einige Zeichen von Kontamination sowohl durch den Zweig von B als auch durch den von ELM auf. Fälle einer Kontamination von P durch den Zweig von B: *9,21: exsoluat penam] satisfaciat BP *9,22: bene] om. BP *11,49: ille] om. BP *13,99: adimit] de uoluntario add. BP *19,67: unde] et sic BP *19,73: pene] om. BP *23,146: falsam esse] inu. BP *32,45: haberi] post commissione BP *32,47: facere indulgentias] inu. BP *36,43: est] om. BP *38,71: extremus terminus] om. BP

*45,14: similiter] eadem ratione BP *46,42: ad … peccati] om. BP *50,18: reuelari] reuelaret BP *51,33: a] de BP *61,53: uel1] et BP *64,111: penitentiam] om. BP *74,21: ecclesie] om. BP *85,13: minister] illius add. BP *86,36: beatus] om. BP *89,87: argumentum] primum BP *99,67: acceptus] om. BP

42*

EINLEITUNG

Kontamination von P durch den Zweig ELM (c): *3,10: miserandum] miserendum ELMP *14,111: expleta] completa ELMP *15,13: sequeretur] uideretur ELMP *17,44: Istud] illud ELMP *25,178: factum] post condicione ELMP *36,44: uidendo] uidendum ELMP *41,31: istud] illud ELMP *48,72: istud] illud ELMP *52,60: modum] om. ELMP sed i.m. suppl. Ma.m. *59,33: id] illud ELMP *71,72: super] supra ELMP

*88,76: illud] id ELMP *88,80: deprecatiuam] deprecatiua ELMP *100,71: uel] et ELMP *112,176: multiplicationem] multitudinem ELMP *112,183: aliquid] om. ELMP *112,189: simpliciter] simplex ELMP *113,205: fuit dictum] inu. ELMP *117,78: quia] et ELMP *121,129: 23 dist.] inu. ELMP *121,143: supponit] presupponit ELMP *140,92: in2] die add. ELMP

Zeichen einer Kontamination weist auch die Handschrift Na auf, die, wie O und P, verschiedene Lesarten mit der Handschrift B teilt: *7,78: sola] om. BNa *13,102: et] om. BNa *32,51: quod1] om. BNa *35,26: tunc] om. BNa *39,91: Glossam illam] inu. BNa *51,40: uerecundiam] et add. BNa

*68,27: est] om. BNa *68,29: est] om. BNa *76,56: ordinatur] ordinetur BNa *99,64: uocatur proprie] inu. BNa *110,142: consecratam] consecrationem BNa

Mit anderen Handschriften weist Na folgende gemeinsame Lesarten auf: *10,42: possibile] et add. ABNa *11,65: altero] alio BNaOP *27,205: det] dat ABNaO *27,212: uicarius] uicinus BNaO *36,38: quod2] quia BNaO *39,86: que] qui ABNaZ *44,68: culpe1] om. BNaP

*81,24: est] om. BNaP *104,38: ministrorum] om. BNaO *118,82: est] om. BNaO *121,140: est] om. BNaO *154,36: potest uendi] inu. BNaO *162,155: hic] om. BNaPZ

43*

EINLEITUNG

4. Stemma codicum Auf Grundlage der einzelnen Gruppenbildungen lassen sich die Handschriftenverhältnisse in diesem Textabschnitt (dist. 20-25) schematisch in den zwei folgenden Stemmata darstellen. Das erste Stemma betrifft dist. 20, quaest. 1 – dist. 25, quaest. 4 (S. 3-170):

A

B

t _

`

aJ

ca. 1315

C







t





b



¡









c dNa

A

1350

K

Z

15. Jh.

V

P

O

E

L

M

44*

EINLEITUNG

Das zweite Stemma betrifft nach dem Vorlagenwechsel von K die dist. 25, quaest. 4 (ungefähr ab S. 170,103):

A

B

t _

`

aJ

ca. 1315



C





t



b



¡







c



e

dNa

A

K

1350

Z

15. Jh.

V

P

O

E

L

M

EINLEITUNG

45*

5. Textkonstitution und Apparate Der Text wird durch die Handschriften der ersten Redaktion (ABKVZ) bestimmt. Die Lesarten, die allen Textzeugen der zweiten Redaktion (ELMNaOP sowie ELMNaP) gemeinsam sind und die in vielen Fällen durch Abgleich mit der Handschrift Paris, BnF, Lat. 1587717 (C) als redaktionelle Varianten der Redaktion B erkennbar sind, werden im Variantenapparat belassen und im Text mit einem Asterisk gekennzeichnet. Textabschnitte, die in zwei verschiedenen Fassungen überliefert sind, werden in zwei Spalten gedruckt: In der linken Spalte wird der Text der ersten Redaktion präsentiert, in der rechten Spalte derjenige der zweiten. Die Abschnitte, die nur in der ersten Redaktion überliefert sind, werden mit einer Linie am rechten Rand gekennzeichnet und mit dem Hinweis deest B versehen. Konjekturen werden selten vorgenommen. Im Unterschied zu anderen Bänden dieser Edition war es nicht nötig, auf die dritte Redaktion oder die indirekte Tradition zurückzugreifen, um problematische Stellen des Textes zu verbessern. Der Variantenapparat ist ein negativer. Dort, wo sich die Redaktionen in ihrem Textgehalt substantiell voneinander unterscheiden, werden mehrere Variantenapparate geführt. In diesen Fällen versammelt der oberste Variantenapparat der jeweiligen Seite (direkt unter dem Quellenapparat) die Lesarten der Handschriften der ersten Redaktion (ABKVZ und OP). In Abschnitten mit zweifacher Redaktion, die in Spalten dargestellt werden, folgt unter dem Variantenapparat der ersten Redaktion ein weiterer Apparat für die Handschriften der zweiten Redaktion (ELMNaOP). Bemerkungen am Rand der Handschriften und Nummerierungen werden genauso wenig in die Apparate aufgenommen wie rein orthographische Varianten. Der Quellenapparat identifiziert die expliziten Zitate und versucht auch anzugeben, welche Autoren mit den damals üblichen Bezeichnungen aliqui oder quidam gemeint sein könnten. Sowohl die expliziten Zitate als auch die impliziten Zitate (die fast alle von Thomas von Aquin stammen) werden im Text kursiv gedruckt. Der Quellenapparat ist nicht erschöpfend, sondern dient lediglich als Ausgangspunkt für 17 Es handelt sich dabei um diejenige Handschrift der dritten Redaktion, die Durandus der Sorbonne überlassen hat. Vgl. J. Quétif – J. Échard, Scriptores ordinis praedicatorum recensiti, Bd. 1, Paris 1719, S. 586b.

46*

EINLEITUNG

eine Rekonstruktion des geistesgeschichtlichen Panoramas der theologischen Debatten im Paris des frühen 14. Jahrhunderts. Quellen, die in kritischer Edition vorliegen, werden mit Seitenzahl und Zeilennummer in runden Klammern angegeben. Frühdrucke und Handschriften werden mit Verweis auf Blatt- und Spaltenangabe zitiert. Die Abkürzung «cf.» verweist auf ein nicht wörtliches Zitat oder auf Zitate, die nicht ausdrücklich von Durandus als Zitate gekennzeichnet worden sind. Die Abkürzung «ap.» deutet an, dass die angeführte Meinung von Dritten überliefert ist und ihre genaue Herkunft nicht eindeutig zu bestimmen ist. Die Orthographie wurde nicht klassizisiert, sondern normalisiert; die Interpunktion wurde modernisiert. Die Quästionentitel (in spitzen Klammern < ... >) und die Nummerierung der Paragraphen wurden von den Editoren hinzugefügt und finden sich so nicht in den Handschriften.

6. Abkürzungen A a add. adn. a.m. ap. B b C cf. codd. coni. corr. del. dub. e.g. eras. exp. hom. illeg.

redactio prima prima columna addidit (-erunt etc.) adnotauit, adnotatio (-nes etc.) alia manu apud redactio secunda secunda columna redactio tertia conferatur (confer) codices conieci correxit (correxi), correctio (-nem) deleuit, deletum dubium exempli gratia erasit expunxit homoeoteleuton illegibilis (-le)

EINLEITUNG

i.m. inf. inu. iter. i.u. lac. litt. om. praem. ps.ras. resp. sol. sqq. sup. suppl. s.u. u.

47*

in margine inferior, inferius inuertit iterauit infra uersum lacuna litteram (-as) omisit (-erunt) praemisit (-erunt) pseudorasura (-am) responsio solutio sequentes supra, superior, superius suppleuit (suppleui, -erunt) supra uersum uersus

7. Zeichen |

[...]

Beginn einer neuen Spalte oder Seite der Handschrift, die am Rande angeführt wird. Hinzufügung eines Textes, der von den Editoren als notwendig erachtet wird. Auslassung von Text, der von den Editoren als entbehrlich oder als den Sinn entstellend angesehen wird.

48*

EINLEITUNG

Tafel I. Erste und zweite Redaktion: Übersicht Erste Redaktion (A)

Zweite Redaktion (B)

Vorliegende Edition

Quest. 1: Vtrum 3,5-7,79 ille qui implet penitentiam a sacerdote sibi iniunctam sit totaliter liberatus

Distinctio uigesima

Quest. 2: Vtrum 8,3-15,123 unus possit pro alio satisfacere† Quest. 3: Vtrum indulgentie tantum ualeant quantum sonant*† A11

Quest. 3: Vtrum 15,3-29,237 indulgentie tantum ualeant quantum sonant*† 21,95-22,119

Quest. 4: Quis possit Quest. 4: Quis possit 29,3-33,74 dare indulgentias*† dare indulgentias*† A8 32,55-33,68 Distinctio uigesima prima

Quest. 1: Vtrum 34,5-39,93 post hanc uitam aliqua peccata remittantur quoad culpam Quest. 2: Vtrum 40,4-44,69 ueniale adiunctum mortali in dampnatis puniatur pena eterna

Der Asterisk (*) bezeichnet Stellen, auf die die Irrtumsliste von 1314 Bezug nimmt, das Kreuz (†) hingegen Stellen, auf die sich die Irrtumsliste von 1317 bezieht. Für den Text der Irrtumslisten vgl. Koch, «Die Magister-Jahre des Durandus», S. 53-72 (1314) und S. 72-118 (1317).

49*

EINLEITUNG

Erste Redaktion (A)

Zweite Redaktion (B)

Vorliegende Edition

Quest. 3: Vtrum 44,3-49,84 confessio generalis aliquid ualeat Quest. 4: Vtrum in 49,4-57,126 quolibet casu teneatur sacerdos celare peccata que audiuit in confessione Distinctio uigesima secunda

Quest. 1: Vtrum 58,5-66,146 peccata dimissa per penitentiam redeant per sequentem culpam Quest. 2: De forma 66,4-71,81 sacramenti penitentie, utrum hec sit conueniens: “Ego te absoluo”

Distinctio uigesima tertia

Quest. 1: Vtrum 73,4-79,127 extrema unctio sit sacramentum† Quest. 2: Vtrum 80,4-84,76 oleum consecratum per episcopum sit conueniens materia huius sacramenti† Quest. 3: Vtrum 84,3-89,98 sacerdos sit proprius minister huius sacramenti†

50*

EINLEITUNG

Erste Redaktion (A)

Zweite Redaktion (B)

Vorliegende Edition

Quest. 4: Vtrum 90,3-95,105 hoc sacramentum debeat dari sanis Distinctio uigesima quarta

Quest. 1: Vtrum 96,4-102,118 ordo sit sacramentum*† Quest. 2: Vtrum 102,3-113,208 sint tantum septem ordines Quest. 3: Vtrum in 114,3-123,178 singulis ordinibus imprimatur caracter*† Quest. 4: Vtrum 124,3-126,44 corona sit ordo Quest. 5: Vtrum in 126,3-135,150 ecclesia sit aliqua potestas maior sacerdotali*† Quest. 6: Vtrum 135,3-140,101 episcopatus sit ordo*†

Distinctio uigesima quinta

Quest. 1: Vtrum 141,4-145,91 omnis episcopus possit conferre ordines

51*

EINLEITUNG

Erste Redaktion (A)

Zweite Redaktion (B)

Vorliegende Edition

Quest. 2: Vtrum Quest. 2: Vtrum 146,3-152,134 mulier uel puer mulier uel puer possit ordinari*† possit ordinari*† 148,50-151,114 A7-A9 Quest. 3: Vtrum li- 152,4-165,215 citum sit spiritualia uendere uel emere pro pretio temporali*† Quest. 4: Vtrum quicumque prelatus possit excusari a uitio symonie conferendo pro pecunia simplicem canonicatum uel simplex beneficium cui non sit annexa cura animarum uel sacer ordo

166,5-175,234

146va

23,1

148ra

148va

149ra

149rb

24,3

24,4

24,5

24,1

24,2

147va

147vb

23,4

147ra

146rb

22,2

147rb

146ra

22,1

23,3

145va

21,4

23,2

145ra

145rb

21,3

144vb

21,1

21,2

144ra

144vb

20,4

20,2

20,3

143va

143vb

20,1

A

Quaestio

47rb

47rb

47ra

46vb

46vb

40ra

40ra

39vb

39vb

39va

39rb

39ra

39ra

38vb

38vb

38va

38rb

38ra

38ra

B

45va

45rb

44va

43vb

43rb

42vb

42rb

42ra

41va

41rb

40va

40ra

39vb

39va

39ra

39ra

38rb

37vb

37va

E

48ra

47vb

47ra

46rb

45vb

45va

45ra

44vb

44rb

43vb

43rb

42vb

42rb

42ra

41vb

41va

40va

40ra

39va

K

44rb

44ra

43va

42vb

42rb

41vb

41rb

41ra

40vb

40rb

39vb

39rb

39ra

38va

38rb

38ra

37rb

36vb

36va

L

268vb

268rb

266vb

264va

263rb

262rb

261rb

260va

259va

258va

257ra

255vb

255ra

254rb

253rb

252vb

250vb

249va

248vb

M

108va

108va

107vb

107ra

106va

106ra

105vb

105va

105ra

104va

104ra

103va

103rb

102vb

102va

102rb

101rb

100vb

100va

Na

164v

163r

158r

151r

147r

144r

141v

139v

136r

133r

129r

125r

123r

121r

118r

116r

110r

106v

104v

O

129va

129va

128vb

128ra

127va

127rb

126vb

126vb

126rb

125va

124vb

124rb

124ra

123vb

123rb

123rb

122rb

121vb

121va

P

131ra

131ra

130rb

129vb

129ra

128va

128ra

127vb

127rb

127ra

126rb

125vb

125va

125rb

124vb

124va

123va

123ra

122vb

V

185rb

185ra

184va

184ra

183vb

183rb

183ra

183ra

182va

182rb

182ra

181va

181rb

181rb

181ra

180vb

180rb

179vb

179vb

Z

126,3

124,3

114,3

102,3

96,4

90,3

84,3

80,4

73,4

66,4

58,5

49,4

44,3

40,4

34,5

29,3

15,3

8,3

3,5

Vorliegende Edition

52* EINLEITUNG

Tafel II. Quästionenüberlieferung der einzelnen Handschriften

A

149va

149vb

150ra

150rb

151ra

Quaestio

24,6

25,1

25,2

25,3

25,4(A)

48ra

47vb

47va

47va

47va

B

49vb 50vb

deest

49rb

49ra

48va

K

47rb

46vb

46va

46ra

E

deest

45vb

45va

45rb

44vb

L

deest

272vb

272rb

271rb

270rb

M

deest

110rb

110ra

109vb

109rb

Na

deest

177v

175v

172v

169v

O

deest

131rb

131ra

130va

130rb

P

134ra

133ra

132va

132rb

131vb

V

187rb

186va

186rb

185vb

185va

Z

166,5

152,4

146,3

141,4

135,3

Vorliegende Edition

EINLEITUNG

53*

QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS

1. Handschriften Auxerre, Bibliothèque municipale, Hs. 26 (A), Durandus de S. Porciano, Commentarius in Librum IV Sententiarum Petri Lombardi. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Burgh. 122 (Vb): Iacobus Metensis, Scriptum super Libros Sententiarum Petri Lombardi. Recensio secunda. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Borgh. 247 (B), Durandus de S. Porciano, Commentarius in Librum IV Sententiarum Petri Lombardi. Erlangen, Universitätsbibliothek Erlangen-Nürnberg, Hs. 256 (E ), Durandus de S. Porciano, Commentarius in Librum IV Sententiarum Petri Lombardi. Graz, Universitätsbibliothek, Hs. 475, Guillelmus Petri de Godino, Lectura Thomasina. Klosterneuburg, Stiftsbibliothek, CCl 346 (K ), Durandus de S. Porciano, Commentarius in Librum IV Sententiarum Petri Lombardi. Melk, Stiftsbibliothek, Hs. 234 (637, L 65) (M ), Durandus de S. Porciano, Commentarius in Librum IV Sententiarum Petri Lombardi. Napoli, Biblioteca Nazionale ‘Vittorio Emanuele III’, Ms. XIII A 17 (Na), Durandus de S. Porciano, Commentarius in Librum IV Sententiarum Petri Lombardi. Oxford, Bodleian Library, Ms. Laud. Misc. 737 (L), Durandus de S. Porciano, Commentarius in Librum IV Sententiarum Petri Lombardi. Paris, Bibliothèque nationale de France, Ms. lat. 12330 (Z ), Durandus de S. Porciano, Commentarius in Librum IV Sententiarum Petri Lombardi.

56*

QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS

Paris, Bibliothèque nationale de France, Ms. lat. 12331 (P), Durandus de S. Porciano, Commentarius in Librum IV Sententiarum Petri Lombardi. Paris, Bibliothèque nationale de France, Ms. lat. 15875 (C), Durandus de S. Porciano, Commentarius in Librum IV Sententiarum Petri Lombardi. Redactio tertia. Saint-Omer, Bibliothèque de l’agglomération de Saint-Omer, Hs. 335 (O), Durandus de S. Porciano, Commentarius in Librum IV Sententiarum Petri Lombardi. Venezia, Biblioteca Nazionale Marciana, Cod. Marc. Lat. Z.104 (=2004) (V ), Durandus de S. Porciano, Commentarius in Librum IV Sententiarum Petri Lombardi.

2. Frühdrucke Alexander Halensis, Summa theologica, Pars Quarta, Venetiis 1575. Biblia latina cum glossa ordinaria. Facsimile Reprint of the Editio Princeps, Adolph Rusch of Strassburg 1480/81, ed. K. Froehlich – M.T. Gibson, Turnhout 1992. Decretales D. Gregorii Papae IX suae integritati una cum Glossis restitutae, Romae 1582. Durandus a Sancto Porciano, In Petri Lombardi Sententias Theologicas Commentariorum libri IIII, Venetiis 1571 (ND Ridgewood, New Jersey 1964). Henricus de Segusio (Hostiensis), Lectura siue apparatus domini Hostiensis super quinque libris Decretalium, Argentinae 1512; – Summa aurea, ed. Venetiis 1574. Innocentius IV, In quinque libros Decretalium commentaria, ed. Francofurti ad Moenum 1570. Petrus de Palude, In quartum Sententiarum, Venetiis 1493. Petrus de Tarantasia, In IV libros Sententiarum Commentaria, Tolosae 1649 (ND Ridgewood, New Jersey 1964). Quétif, J. – Échard, J., Scriptores ordinis praedicatorum recensiti, Bd. 1, Paris 1719. Richardus de Mediavilla, Super Quatuor Libros Sententiarum Petri Lombardi, Tomus quartus, Brixiae 1591 (ND Frankfurt a. M. 1963).

QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS

57*

3. Kritische Editionen und moderne Ausgaben Albertus Magnus, Commentarii in IV Sententiarum (dist. I-XXII), ed. S.C.A. Borgnet, Parisiis 1894 (B. Alberti Magni Opera Omnia, Bd. 29); – Commentarii in IV Sententiarum (dist. XXIII-L), ed. S.C.A. Borgnet, Parisiis 1904 (B. Alberti Magni Opera Omnia, Bd. 30). Alexander Halensis, Summa theologica, studio et cura PP. Collegii S. Bonaventurae, Bd. 3, Ad Claras Aquas (Quaracchi) 1930. Anselm von Laon, Systematische Sentenzen, ed. F.Pl. Bliemetzrieder, Bd. I, Texte, Münster i. W. 1919 (Beiträge, Bd. 18). Aristoteles, Aristotelis Opera, ex recensione I. Bekkeri, ed. Academia Regia Borussica, ed. altera quam curauit O. Gigon, Berlin 1960. Les Auctoritates Aristotelis, ed. J. Hamesse, Louvain–Paris 1975 (Philosophes Médiévaux, Bd. 17). Augustinus, Contra epistulam Parmeniani, ed. M. Petschenig, Wien–Leipzig 1908 (CSEL, Bd. 51, S. 17-141); – Contra Faustum, ed. J. Zycha, Prag–Wien–Leipzig 1891 (CSEL, Bd. 25, S. 251-797); – De ciuitate Dei, ed. B. Dombart – A. Kalb, Turnhout 1955 (CCSL, Bde. 47-48); – De diuersis quaestionibus octoginta tribus, ed. A. Mutzenbecher, Turnhout 1975 (CCSL, Bd. 44A); – De libero arbitrio, ed. W.M. Green, Turnhout 1970 (CCSL, Bd. 29, S. 205-321); – Sermones de uetere Testamento, ed. C. Lambot, Turnhout 1961 (CCSL, Bd. 41). Beda Venerabilis, In Epistolas septem Catholicas, ed. D. Hurst, in: Opera exegetica, Bd. 2,4, Turnhout 1983 (CCSL, Bd. 121, S. 179-342). Bernardus Claraevallensis, De praecepto et dispensatione, ed. J. Leclercq – H.M. Rochais, Roma 1963 (S. Bernardi Opera, Bd. 3, S. 241-294). Biblia Sacra iuxta Vulgatam versionem, ed. R. Weber (adiuvantibus B. Fischer – I. Gribomont – H.F.D. Sparks – W. Thiele). Editionem quintam emendatam retractatam praeparavit R. Gryson, Stuttgart 2007.

58*

QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS

Boethius, De consolatione Philosophiae. Opuscula theologica, ed. C. Moreschini, München–Leipzig 2000 (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana). Bonaventura, Commentaria in quatuor libros Sententiarum magistri Petri Lombardi, In librum IV, Ad Claras Aquas (Quaracchi) 1889 (Opera omnia, Bd. 4). Corpus antiphonalium officii, vol. IV (Responsoria, versus, hymni et varia), ed. R.-J. Hesbert, Roma 1970 (Rerum Ecclesiasticarum Documenta. Series Maior. Fontes, Bd. 10). Cyprianus, Epistularium (Ep. 58-81), ed. G.F. Diercks, Turnhout 1960 (CCSL, Bd. 3C). Decretalium D. Gregorii papae IX compilatio, in: Corpus iuris canonici, Editio Lipsiensis secunda. Post Æ.L. Richteri curas recognovit et adnotatione critica instruxit Æ. Friedberg, Pars secunda, Leipzig 1881, Sp. 1-928 (ND Graz 1959). Ps.-Dionysius Areopagita, Dionysiaca, Recueil donnant l’ensemble des traductions latines des ouvrages attribués au Denys de l’Aréopage, ed. Ph. Chevallier, 2 Bde., Bruges 1937. Durandellus (Nicolaus Medensis), Evidentiae contra Durandum, ed. P.T. Stella, 2 Bde., Tübingen–Basel 2003 (Corpus Philosophorum Medii Aevi. Opera Philosophica Mediae Aetatis Selecta, Bd. 3). Durandi de Sancto Porciano Scriptum super IV libros Sententiarum. Editioni curandae praesidet A. Speer. Distinctiones 1-7 libri Quarti, ed. G. Guldentops – G. Pellegrino, Leuven–Paris– Walpole, MA 2014 (Recherches de Théologie et Philosophie médiévales. Bibliotheca, Bd. 10.4.1/1). Gratianus, Decretum, in: Corpus iuris canonici. Editio Lipsiensis secunda. Post Æ.L. Richteri curas recognovit et adnotatione critica instruxit Æ. Friedberg. Pars prior, Leipzig 1879 (ND Graz 1959). Gregorius Magnus, Dialogues, Tome III (Livre IV), éd. A. de Vogüé et trad. P. Antin, Paris 1980 (Sources chrétiennes, Bd. 265); – Homiliae in Euangelia, ed. R. Étaix, Turnhout 1999 (CCSL, Bd. 141); – Liber sacramentorum, Paris 1895 (PL 78, Sp. 9-637); – Moralia in Iob, Libri XI-XXII, ed. M. Adriaen, Turnhout 1979 (CCSL, Bd. 143A). Guillelmus Altissiodorensis, Summa aurea, IV, cura et studio J.

QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS

59*

Ribaillier, Paris–Grottaferrata 1985 (Spicilegium Bonaventurianum, Bd. 19). Guillelmus Duranti, Rationale diuinorum officiorum, I-IV, ed. A. Davril – T.M. Thibodeau, Turnhout 1995 (CCCM, Bd. 140). Hieronymus, Commentarii in Epistulas Pauli Apostoli Ad Titum et Ad Philemonem, ed. F. Bucchi, in: Pars I, Opera exegetica 8, Turnhout 2003 (CCSL, Bd. 77C); – Epistulae. Pars III: Epistulae CXXI-CLIV, ed. I. Hilberg. Editio altera, Wien 1996 (CSEL, Bd. 56,1); – In Michaeam, ed. M. Adriaen, in: Pars I, Opera exegetica 6, Turnhout 1969 (CCSL, Bd. 76, S. 421-524). Hugo de Sancto Victore, De sacramentis Christiane fidei, ed. R. Berndt, Münster i. W. 2008 (Corpus Victorinum. Textus historici, Bd. 1). Iacobus de Voragine, Legenda aurea, ed. G.P. Maggioni, Firenze 2007. Iohannes Capreolus, Defensiones theologicae divi Thomae Aquinatis, de novo editae cura et studio C. Paban – T. Pègues, Bd. 6, Turonibus 1906 (ND Frankfurt a. M. 1967). Iohannes Duns Scotus, Ordinatio, Liber quartus a distinctione decima quarta ad quadragesimam secundam, Città del Vaticano 2011 (Ioannis Duns Scoti Opera Omnia, Bd. 13). Isidorus Hispalensis, Etymologiarum sive Originum libri XX, ed. W.M. Lindsay, Oxford 1911. Iustinianus, Digesta, in: Corpus Iuris Civilis, I, ed. T. Mommsen – P. Krueger, Berlin 1963 (ND Hildesheim 2000); – Novellae, in: Corpus Iuris Civilis, III, ed. R. Schoell – G. Kroll, Berlin 1895. Leo Magnus, Epistolae, Parisiis 1846 (PL 54, Sp. 551-1218). Petrus Iohannis Olivi, Quodlibeta quinque, ed. S. Defraia, Grottaferrata 2002 (Collectio Oliviana, Bd. 7). Petrus Lombardus, Collectanea in omnes D. Pauli Apostoli epistolas, Parisiis 1854-55 (PL 191-192); – Sententiae in IV libris distinctae, ed. I. Brady, ed. tertia ad fidem codicum antiquiorum restituta, Grottaferrata 1971-1981 (Spicilegium Bonaventurianum, Bde. 4-5). Petrus Pictaviensis, Sententiae, Parisiis 1855 (PL 211, Sp. 783-1280). Pontificale secundum consuetudinem et usum Romanae Curiae, ed. M. Andrieu, Città del Vaticano 1940 (Studi e Testi, Bd. 87).

60*

QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS

Porphyrius, Isagoge, ed. L. Minio-Paluello – B.G. Dod, Bruges–Paris 1966 (Aristoteles Latinus, Bd. 1,6-7; Categoriarum Supplementa, S. 5-31). Prosper Aquitanus, Responsiones ad Capitula Objectionum Gallorum Calumniantium, Parisiis 1861 (PL 51, Sp. 155-170). Raimundus de Pennaforte, Summa de paenitentia, ed. X. Ochoa – A. Diez, Roma 1976 (Universa Bibliotheca Iuris, Bd. 1B). Thomas de Aquino, Contra impugnantes Dei cultum et religionem, ed. H.-F. Dondaine, Roma 1970 (Opera omnia, Editio Leonina, Bd. 41); – De articulis fidei et ecclesiae sacramentis, ed. H.-F. Dondaine, Roma 1979 (Opera omnia, Editio Leonina, Bd. 42); – De forma absolutionis, ed. H.-F. Dondaine, Roma 1968 (Opera omnia, Editio Leonina, Bd. 40C); – In duodecim libros Metaphysicorum Aristotelis expositio, cura et studio M.-R. Cathala – R.M. Spiazzi, Torino–Roma 1964; – In octo libros Physicorum Aristotelis expositio, cura et studio P.M. Maggiòlo, Torino–Roma 1965; – Quaestio disputata de spiritualibus creaturis, ed. J. Cos, Roma– Paris 2000 (Opera omnia, Editio Leonina, Bd. 24,2); – Quaestiones de quolibet, ed. R.-A. Gauthier, Roma–Paris 1996 (Opera omnia, Editio Leonina, Bd. 25,1-2); – Quaestiones disputatae de malo, ed. P.-M. Gils, Roma–Paris 1982 (Opera omnia, Editio Leonina, Bd. 23); – Quaestiones disputatae de veritate, ed. A. Dondaine, Roma 1970-1976 (Opera omnia, Editio Leonina, Bd. 22); – Scriptum super libros Sententiarum Petri Lombardi, I-IV, ed. P. Mandonnet – M.F. Moos, Paris 1929-1947; – Scriptum super libros Sententiarum Petri Lombardi, IV, dist. 23-50, studio ac labore S.E. Fretté, XI, Parisiis 1874 (Opera omnia, Bd. 11); – Summa contra Gentiles, cura et studio P. Marc – C. Pera – P. Caramello, Torino–Roma 1961-1967; – Summa theologiae (I, I-II, II-II, III), cura et studio P. Caramello, cum textu ex recensione Leonina, Torino–Roma 1952-1956; – Super Evangelium S. Ioannis lectura, cura R. Cai, Torino– Roma 1952. Ps.-Thomas de Aquino, Summa totius Logicae Aristotelis, Parma 1865 (S. Thomae Aquinatis Opera omnia, Bd. 17, S. 54-117).

QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS

61*

4. Sekundärliteratur Guldentops, G., «Einleitung», in: Durandi de Sancto Porciano Scriptum super IV libros Sententiarum. Editioni curandae praesidet A. Speer. Distinctiones 1-7 libri Quarti, ed. G. Guldentops – G. Pellegrino, Leuven–Paris–Walpole, MA 2014 (Recherches de Théologie et Philosophie médiévales. Bibliotheca, Bd. 10.4.1/1), S. 11*-53*. Jeschke, T., «Einleitung», in: Durandi de Sancto Porciano Scriptum super IV libros Sententiarum. Editioni curandae praesidet A. Speer. Distinctiones 43-50 libri Quarti, ed. T. Jeschke, Leuven– Paris–Walpole, MA 2012 (Recherches de Théologie et Philosophie médiévales. Bibliotheca, Bd. 10.4.4), S. 13*-105; – «Thomistic Sacramentology in a Commentary by Durandus of St.-Pourçain: Remarks on a Lectura secundum Durandum (MS Paris, BNF, Lat. 12331)», in: Recherches de théologie et philosophie médiévales 80/2 (2013), S. 259-305. Koch, J., «Die Magister-Jahre des Durandus de S. Porciano O.P. und der Konflikt mit seinem Orden. Anhang: Die gegen Durandus gerichteten Irrtumslisten», in: Kleine Schriften, Bd. 2, Roma 1973 (Storia e letteratura, Bd. 128), S. 52-118; – «Jakob von Metz, O.P., der Lehrer des Durandus de S. Porciano, O.P.», in: Archives d’Histoire Doctrinale et Littéraire du Moyen Âge 4 (1929-30), S. 169-232. Ott, L., Die Lehre des Durandus de S. Porciano O.P. vom Weihesakrament. Dargestellt nach den verschiedenen Redaktionen seines Sentenzenkommentars und nach der Diskussion der Dominikanertheologie des beginnenden 14. Jahrhunderts, München–Paderborn–Wien 1972 (Veröffentlichungen des Grabmann-Institutes zur Erforschung der mittelalterlichen Theologie und Philosophie, NF 17); – «Die Auseinandersetzung des Durandus de S. Porciano mit Thomas von Aquin in der Lehre vom Weihesakrament», in: W.P. Eckert (Hg.), Thomas von Aquino. Interpretation und Rezeption. Studien und Texte, Mainz 1974 (Walberberger Studien, Philosophische Reihe, Bd. 5), S. 519-558.

DVRANDI DE SANCTO PORCIANO

SCRIPTVM SVPER IV LIBROS SENTENTIARVM

Redactiones A et B Distinctionum 20-22 libri Quarti edidit Christoph Burdich

Redactiones A et B Distinctionum 23-25 libri Quarti edidit Massimo Perrone

5

10

[1] Sciendum est etc. Circa distinctionem istam primo queritur utrum ille qui implet penitentiam a sacerdote sibi iniunctam sit totaliter liberatus. *Et* arguitur quod sic, quia sacerdos est arbiter inter penitentem et Deum; ergo sicut penitens debet stare taxationi pene per sacerdotem, ita uidetur quod Deus debeat illa taxatione esse contentus. [2] Item pronior est Deus ad miserandum quam ad condempnandum; set si sacerdos imponeret peccatori maiorem penitentiam quam debeatur culpe, peccator teneretur ad faciendum eam; | ergo similiter, si iniungat minorem, uidetur quod faciendo eam sit totaliter liberatus. 5 Sciendum est] Lomb., Sent., IV, 20, 1, n.1 (371,14) 7 sacerdos … 8 Deum] cf. Alex. Hal., S.th., IV, 17, 3, 1, resp. (313ra); Bonau., Super Sent., IV, 17, pars 2, 1, 2, resp. (439b); 19, 2, 2, resp. (506a); 20, pars 2, dub. 1, arg. 2 (541a); Duns Scot., Ord., IV, 18-19, 1, resp. (222,650-651) 5 Sciendum] Videndum P | Sciendum … queritur] om. B | est] om. P | etc.] etiam V | Circa … istam] di. xxa. Circa quam O | istam] xxam A 6 ille] om. P | implet] implent sed corr. K | a sacerdote] post sibi ELMNaP | sibi] om. B | totaliter] om. B | liberatus] a pena i.m. add. Na 7 Et] om. ELMNaP | Et arguitur] om. B | sic] iter. B | arbiter] om. B 8 debet … 9 contentus] tenetur facere quod ipse taxat, ita deus acceptare B | sacerdotem] sibi imposite add. P 9 ita] et sed exp. et i.m. corr. Ea.m. | illa] in sed exp. et i.m. corr. Ea.m. ista M | illa taxatione] inu. Na post quod P | contentus] contemptus A 10 pronior] pronus B | miserandum] miserendum ELMP quod ei proprium add. P | condempnandum] contempnandum LNaOV quod est ei quasi alienum quia facit hoc peccatis nostris exigentibus add. P 11 si] om. sed s.u. suppl. V | peccatori] om. P | maiorem … 12 peccator] om. (hom.) sed i.m. suppl. Ka.m. | quam … 13 liberatus] pro minori culpa, deus tamen in pena purgatorii non istam exigit, set penitens ante peractam penitentiam decedat, set solum condignam peccato, ergo econtrario, si sacerdos imponat minorem, uidetur quod deus de sua misericordia istam acceptet a penitente eam hoc faciente (faciente] coni.: facite cod.) nec exigat ulteriorem. Item sicut (sicut] coni.: si cod.) laico imponitur penitentia septennis pro homicidio, ita sacerdoti imponitur pena decem annorum pro fornicatione, licet homicidium sit grauius peccatum quam fornicatio; ergo uidetur quod secundum quantitatem culpe non oportet imponi penitentiam, set magis secundum arbitrium sacerdotis P | quam … 15 penam] om. (hom.) ELMNa 12 teneretur] tenetur B | ad … eam] eam facere B | similiter … 14 arguitur] si minorem, debet a deo acceptari B 13 iniungat] immergat praem. sed del. et exp. O | minorem] minore K

O104vb

4

K39vb

P121vb O105r

DVRANDI SVPER SENT. IV

[3] In contrarium arguitur quia Deus pro maiori culpa exigit maiorem penam | et pro minori minorem, cum hoc habeat ordo iustitie; set sacerdotes et etiam canones imponunt quandoque maiorem penam pro minori culpa et econuerso, sicut layco imponitur penitentia septennis pro homicidio, sacerdoti uero pena decennis pro fornicatione, licet homicidium sit maius peccatum quam fornicatio; ergo uidetur quod apud Deum non sufficiat talis taxatio. [4] Responsio. Videnda sunt duo que tanguntur in argumentis. Primum est qualiter pena *est* a sacerdote taxanda, an scilicet pro maiori culpa sit semper imponenda maior pena *et pro minori minor*. Secundum est, supposito quod sacerdos districte taxet penam, utrum faciens eam sit a pena totaliter liberatus. Quantum ad primum sciendum quod pena taxatur in confessione propter duo, *scilicet* propter debitum soluendum | et propter remedium prestandum contra recidiuum. Quantum ad primam condicionem semper esset imponenda maior pena pro maiori culpa. Cuius ratio est quia pena soluitur ut | inequalitas iniustitie commisse per culpam reducatur ad equalitatem iustitie 17 sicut … 19 fornicatio] cf. Thom., Super Sent., IV, 20, 1, 2, qc. 1, arg. 3 (1017) 26 pena … 48 culpa] cf. Thom., Super Sent., IV, 20, 1, 2, qc. 1, resp. (1019-1020) 14 In … arguitur] contra B | Deus … 20 taxatio] secundum quantitatem delicti debet esse plagarum modus secundum legem, ergo si sacerdos iniungit minorem penitentiam a penitente in purgatorio exigetur P | exigit maiorem] inu. B 15 maiorem penam] om. sed i.u. suppl. Ka.m. | et … cum] quia B | minori] minore O | habeat] habet B 16 sacerdotes] sacerdos O | et … canones] quandoque B | imponunt quandoque] inu. O 17 pro] om. B | minori] minore O | culpa] peccato B | et … penitentia] om. Na | imponitur penitentia] om. B | penitentia] pena V 18 septennis] post homicidio B sepconis (dub.) sed corr. Na | septennis … homicidio] septem annorum O | uero] dub. sed eras. V imponitur add. NaPZ | uero pena] om. B | pena] penitentia AK om. ELMO | decennis] decem annorum O 19 licet … 20 taxatio] ergo etc. B | peccatum] om. K 20 sufficiat] sufficit ELMNa sed. s.u. corr. Naa.m. 21 Responsio] om. B | Videnda … duo] duo sunt uidenda B | que … argumentis] om. B | argumentis] dub. Na | Primum est] Prima B 22 qualiter] quomodo ELM | est2] sit ELMNaOP post sacerdote P | an scilicet] inu. O | scilicet] om. B 23 culpa sit] inu. Na | sit … pena] maior B | semper] om. AKOV | et … minor] om. BELMNaP | minori] minore O | Secundum … 24 penam] Secundo B 24 est] utrum add. P | supposito] dato Z | taxet] taxat Na taxauerit O | utrum] utraque V 25 eam] penitentiam a sacerdote iniunctam B | sit] sic AB | a pena] post totaliter A om. BO post liberatus P | Quantum … sciendum] De primo dicendum B | sciendum] est add. ELM 26 pena] penitentia O | taxatur] post confessione O | duo … propter] om. (hom.) P | scilicet] om. AEKLMNaO sed s.u. suppl. K 27 recidiuum] retitiuum L remedium sed del. et s.u. corr. O 28 Quantum … 29 maiori] om. sed i.m. suppl. V a.m. | esset] est AK | esset … 29 culpa] propter maiorem culpam maior pena est iniungenda B 30 iniustitie … 31 inequalitas] om. (hom.) O | iniustitie] ex iustitie s.u. corr. ANa | commisse] commissa Na

15

20

25

30

DISTINCTIO XX QVESTIO I

35

40

45

5

per solutionem pene; set maior inequalitas iniustitie committitur per maiorem culpam; ergo non reducitur ad equalitatem iustitie | nisi per maiorem penam. Si autem consideretur pena prout prestat remedium contra recidiuum in peccatore et contra scandalum quod oritur in plebe, sic non semper imponenda est maior pena pro maiori culpa, set quandoque minor. Cuius ratio est quia pena prestat remedium contra recidiuum et scandalum inquantum cohibet pronitatem ad peccandum; ubi est ergo maior pronitas ad peccandum, ibi requiritur maius retractiuum; set in eo qui committit minorem culpam quandoque est maior pronitas ad recidiuum, sicut in iuuene fornicante maior est pronitas quam in sene; ergo indiget maiori pena ipsum retrahente quam senex, licet minus peccet, quia maius incentiuum habet. Eadem ratio est de scandalo, quia minus peccatum | quandoque est | magis scandalizatiuum et magis trahitur in exemplum, *ut* in persona que debet esse maioris edificationis, sicut est fornicatio in sacerdote, quam sit maius

31 solutionem] absolutionem Z | iniustitie] om. B dub. P 32 culpam] om. P | non … 33 penam] etc. B | iustitie] om. P 33 Si … 36 minor] quantum ad secundam condictionem non sic, set quandoque minor pro maiori et econuerso B | consideretur] taxetur P | prout] ut AK 34 recidiuum] recitiuum L | quod oritur] post plebe (35) P | quod … 37 scandalum] om. (hom.) Z 35 pena] penitentia A 36 minor] pro maiori et maior pro minori add. AK imponenda est pro maiori culpa, quandoque autem econuerso maior pena imponitur pro minori culpa add. P | pena … 38 peccandum] ubi est maius incentiuum et pronitas ad recidiuum et scandalum P 37 recidiuum] recitiuum L | cohibet] prohibit E prohibet LMNa | pronitatem] impeccans add. sed exp. V 38 ubi est] post ergo B | ibi] ubi P 39 committit] committi A | quandoque] quando Z 40 ad] peccandum seu ad add. P | recidiuum] recitiuum L | fornicante] ubi add. P | maior est] inu. P | maior2 … pronitas] om. B | est] om. Na | pronitas2] ad fornicationem add. P 41 sene] propter maius incentiuum et tamen in iuuene minus peccatum propter passionem inclinantem maiorem add. P | ergo … 42 senex] om. B | indiget] mari add. sed exp. M 42 licet … habet] om. AP | minus peccet] minor culpa B | peccet] om. sed i.m. suppl. Ea.m. | maius incentiuum] maiorem pronitatem Na | ratio] ex rationem corr. V | ratio est] inu. B 43 quandoque … 44 magis] est in priuata persona quam in publica quia B | est magis] maius est ELM sed maius in magis s.u. corr. Ma.m. | magis] maius Z | scandalizatiuum] scandalum KOZ 44 ut] om. BELMNaP | persona que] publica sicut in sacerdote qui B 45 maioris] magis et i.m. exemplum add. Naa.m. | sicut] ideo B | est] post sacerdote B | sacerdote] que i.m. add. Naa.m. est maius peccatum add. O | quam] quamuis AK sed -uis exp. K | quam … 46 peccatum] maius peccatum fornicatio quam B | quam … 47 primum] est minus peccatum quam in persona priuata homicidium; propter scandalum tamen sequitur de fornicatione sacerdotis, canones taxauerunt maiorem penam imponendam sacerdoti fornicanti quam persone priuate, scilicet layco homicide, et precipue quia non est in occidente tanta pronitas ad hoc peccatum; et sic patet solutio ad argumentum tertium et patet quod primo fuit propositum, scilicet qualiter sit taxanda pena pro culpa P | sit] nis praem. sed exp. K est Na | maius] magnum Z

M249ra

V123ra Na100vb

6

O105v

M249rb

O106r

E37vb

DVRANDI SVPER SENT. IV

peccatum in priuata persona, puta homicidium, et precipue quia non | est in communitate tanta pronitas ad hoc peccatum. Et sic patet primum, qualiter est taxanda pena pro culpa. [5] Quantum ad secundum dicendum est quod si pena imposita a sacerdote non sit condigna pro solutione pene debite culpe, tunc exsoluens talem penam non est simpliciter liberatus, set faciet residuum in purgatorio. Cuius ratio est quia error sacerdotis seu qualiscumque indispositio penitentis non debet mutare iustitiam diuinam quoad punitionem | peccatoris; set quod imponatur pena non condigna culpe prouenit uel ex errore sacerdotis nescientis ponderare quantitatem culpe uel saltem ex eius nescientia, quia non potest eam perfecte cognoscere nec contritionem penitentis, uel dato quod sciat, ex industria imponit minorem penam propter condicionem penitentis, qui forte magnitudine pene posset a penitentia agenda impediri propter debilitatem corporis uel infirmitatem | mentis, et ideo eligit minus dampnum ut maius euitet; ergo propter hoc non debet impediri iustitia diuina quin peccator puniatur pena condigna peccato; quod est intelligendum | de pena que soluitur per modum debiti, non autem

46 peccatum] om. sed i.m. suppl. Naa.m. | priuata persona] inu. O | puta] om. B | homicidium] et ideo taxauerunt canones maiorem penam imponendam sacerdoti fornicanti quam persone priuate, scilicet layco homicide add. AK | precipue] spiritualiter B | quia] om. Z | non] i.m. p.c. O a.m. | non est] post communitate (47) ELM 47 pronitas] iter. sed pronitas2 exp. Na | hoc] om. Na | hoc … 48 culpa] homicidium sicut ad fornicationem B | peccatum] et ideo taxauerunt canones maiorem penam imponendam sacerdoti fornicanti quam persone priuate scilicet layco homicide add. O | primum] scilicet add. O 48 qualiter … culpa] om. Z | est] sit P | est taxanda] inu. AO 49 est] om. BELMNaP | pena imposita] inu. P | pena … 51 penam] penitentia non est sufficiens quam sacerdos iniungit tunc illam soluens B | imposita] posita O | a sacerdote] om. A 50 solutione] absolutione ELM colōne Na | pene] bene L 51 penam] dub. A | non est] post simpliciter A | faciet] facit Na faciens V | residuum] residiuum sed corr. (?) Na 52 seu] uel P 53 mutare iustitiam] inu. Na | quoad] dub. A 54 peccatoris] peccatorum EO | imponatur] imponitur LP ponatur Z 55 uel] om. B 56 eius nescientia] inu. P | potest] om. sed i.m suppl. V | eam] ita Na | eam perfecte] inu. P 57 uel … 58 industria] aliquando etiam meliori consideratio ex proposito P | quod] quam Na | sciat] tamen i.m. add. M | ex] de Na quod V 58 imponit] ponit ELM sed i.m. corr. M iniungit P | penam] penitentiam sacerdos P | condicionem] paruitatem uirtutis P | penitentis] post forte (59) sed corr. B penitenti L 59 forte] om. P | magnitudine] magnitudinem Na | magnitudine pene] dignus pene magne A | posset] possit O | a] om. Na ab P | a … agenda] ab agenda penitentia ELM | penitentia agenda] inu. LNaP | impediri] uel retrahi uel etiam add. P 60 debilitatem corporis] inu. A | uel … mentis] om. P | infirmitatem] debilitatem ELM | infirmitatem mentis] inu. A | et … 61 euitet] om. sed i.m. suppl. A | eligit] eliget K relig’ Na 61 euitet] uitet EM deuitet P | propter hoc] om. A post debet P 62 pena] penatur P

50

55

60

DISTINCTIO XX QVESTIO I

65

70

75

7

de illa que imponitur ad remedium recidiui, quia in purgatorio solum exigitur pena ad soluendum debitum et non ad preseruandum contra | recidiuum, | cum non maneat ulterius locus aut tempus peccandi. [6] Ad primum argumentum dicendum quod licet sacerdos sit arbiter, habet tamen limitatam potestatem, scilicet quoad remissionem culpe et dimissionem pene uirtute clauium quantum exigit contritio penitentis, non autem quoad taxationem uel dimissionem pene pro arbitrio uoluntatis, nisi quod peccator si plus non faciat in hac uita quam sit ei taxatum, non imputatur ei ad transgressionem. [7] Ad secundum dicendum quod quoad forum ecclesie obligatur peccator ad faciendam penam sibi impositam et liberatur faciendo eam, siue sit condigna siue non, set quoad | forum Dei non sufficit *minus digna* nec exigitur | amplior quam condigna; unde si | peccator cui *imponitur* pena maior * quam exigat sua culpa decederet peracta sola medietate penitentie, euolaret ad celum, nec exsolueret residuum in purgatorio.

64 imponitur] iniungitur P ponitur Z | quia] cum B | in] om. LM sed s.u. suppl. M | solum … 66 recidiuum] non timeatur de recidiuo B 65 et] om. AEKLMNa sed s.u. suppl. Ka.m. | ad2] om. KOPV sed i.u. suppl. Ka.m. | contra] om. AEKMOV sed i.m. suppl. Ka.m. | contra recidiuum] a recidiuo P 66 recidiuum] recitiuum L | maneat] remaneat AK | ulterius] om. NaV | aut … peccandi] ad peccandum Z 67 primum] om. A | argumentum] om. B | dicendum] est add. OZ | sacerdos sit] sic B 68 habet] non praem. sed del. V | habet tamen] inu. P | limitatam] limitatem BK | scilicet] om. O | quoad] ad ELMNa 69 culpe] pene P 70 uel … pene] om. B 71 uoluntatis] sue add. P | nisi] nichil Z | quod … non] in hoc quod si peccator non plus B | peccator] quod add. ELM sed eras. M | hac uita] hoc modo B 72 ei1] peccatum add. sed exp. P | ei taxatum] iniunctum ei B | imputatur … transgressionem] reputatur propter hoc transgressor nisi forte si aduerteret simplicitatem seu errorem sacerdotis ex industria, esset ista penitentia non condigna contentus P 73 ecclesie] ex penitentie corr. B eidem Z 74 peccator] om. B | faciendam] dub. B faciendum AKNaOPV | penam] penitentiam B | penam sibi] inu. Z | impositam] debitam AK sed exp. et i.m. suppl. Ka.m. 75 eam] om. P | siue1] om. sed i.m. suppl. Naa.m. | set] non add. B si Na | Dei] om. sed i.m. suppl. V a.m. | non2 … 76 condigna] om. B 76 minus digna] minor ELMNaP | nec … condigna] om. (hom.) sed i.m. suppl. Ka.m. | unde] p.c. Na | peccator … 77 maior] peccatori inponatur maior penitentia B 77 cui] cum P | imponitur] imposita est Z | imponitur pena] pena est imposita ELMNa est ei imposita penitentia P | imponitur … maior] imposita sit maior pena O | pena] penitentia A | maior] in duplo add. EKa.m.(i.m.)LMNaPZ | exigat] sit ELM exgat K exigit NaP | exigat … culpa] culpa exigat si B | decederet] dicideret B decedit ELM decedat NaP 78 sola] solum A om. BNa | medietate penitentie] penitentia O | penitentie] dub. Z | euolaret] euolat P | ad … nec] in antequam i.m. corr. Ma.m. | celum nec] hoc EM | exsolueret] exsolueretur ELMNa exsoluet penitentie P 79 residuum] residiuum Na | purgatorio] secundum diuinam iustitiam et sic est econtrario si minor imponitur. Ad tertium patet ex dictis add. P

K40ra L36vb

A143vb M249va O106v

8

DVRANDI SVPER SENT. IV

P122ra

Z180ra

[1] Secundo queritur utrum unus possit pro alio satisfacere. *Et* arguitur quod non, quia contritio, confessio et satisfactio ad se inuicem ordinantur et sibi inuicem | correspondent; set unus non potest pro alio conteri aut confiteri; ergo nec satisfacere. [2] Item quando aliquis suscipit satisfactionem pro altero, si ille decedens moriatur antequam ille satisfactionem expleat, aut punitur pro peccatis illis aut non. Si non, ergo ante satisfactionem debitam glorificatur; si sic, cum alius postea satisfaciat, idem peccatum bis punitur; utrumque autem istorum | est inconueniens; ergo *et* illud ex quo sequitur, scilicet quod aliquis possit pro alio satisfacere. [3] In contrarium arguitur quia plus ualet caritas apud Deum quam apud homines; set apud homines unus potest ex amore pro alio debitum soluere; ergo fortiori ratione apud Deum potest unus ex caritate pro alio satisfacere.

3 Secundo queritur] om. B | possit] posset Z | pro] ab P | pro alio] post satisfacere O | alio] altero Na | Et arguitur] om. B uidetur ELMNaP 4 contritio confessio] inu. O | et] om. ELMNaVZ sed s.u. suppl. Ma.m. | ad] secundum AKOV 5 ordinantur] coordinantur AKO | et … correspondent] om. B | correspondent] ordinantur praem. sed del. P | pro alio] aliud sed. i.m. corr. V a.m. 6 aut] a B nec OPZ 7 quando … suscipit] del. et in si unus potest corr. P | suscipit satisfactionem] satisfacit B | satisfactionem] satisfacere P | altero] aliquo ABK alio L | si … 9 ergo] ergo ex quo unus suscipit sibi debitum pene, alius statim a debito liberatur, ergo moriatur plusquam tota pena sibi debita ab alio suscepta est statim euolabit quod est inconueniens quia P 8 decedens] discedens ELMZ descendens K dub. Na | decedens … 10 peccatum] pro quo satisfacit moritur aut euolat quod non potest esse quia non soluta pena non debet recipi in gloria si autem recipiatur in purgatorio et soluat ibi et alter similiter in mundo pro ipso, tunc B | ille] iste ELM 9 illis] om. sed s.u. suppl. Ka.m. 10 glorificatur] glorificetur P | si … 12 satisfacere] uel si ad hoc puniatur duplex pena reddetur pro eodem peccato quod est inconueniens P | postea] post ea V | satisfaciat] satisfacit O | idem] deo ELM illud Z 11 utrumque … istorum] quod B | inconueniens] relinquitur add. B | et] om. ELMNaO | et … 12 scilicet] om. B 12 quo] alio Z | possit … satisfacere] non potest satisfacere pro alio B 13 In … arguitur] Contra B | In … caritas] contra caritas magis potest P | In … 16 satisfacere] om. (hom.) ELMNa sed i.m. suppl. Naa.m. | arguitur] sic add. V | apud] propter V 14 quam] amor carnalis add. B amicitia ciuilis add. Na amor ciuilis add. Z | apud1] proximum add. sed del. B | apud homines2] post potest P | potest] post amore B | ex] om. P | amore] ante debitum (15) P | pro] lac. V | alio] alterius P 15 debitum] alterius add. P debita V | debitum soluere] satisfacere B | fortiori ratione] multo magis P | fortiori … 16 satisfacere] etc. B | apud Deum] post potest Na | potest unus] inu. OP | ex caritate] om. P

5

10

15

DISTINCTIO XX QVESTIO II

20

25

30

9

[4] Responsio. Sicut patet ex precedenti questione pena satisfactoria que *penitenti imponitur* ualet | ad duo, scilicet ad solutionem debiti et ad prestandum remedium contra recidiuum. Si ergo *consideretur pena* prout prestat remedium contra recidiuum, sic impossibile est quod unus exsoluat penam pro altero. Cuius ratio est quia pena non prestat remedium contra recidiuum, nisi quia bene | disponit hominem ad melius resistendum | occasionibus recidiui; set ex hoc quod unus sustinet penam pro alio, ille alius in nullo melius disponitur, sicut ex ieiunio unius non maceratur caro alterius ad melius resistendum concupiscentiis carnis, et sic est in omnibus | aliis (quilibet enim bene uel male disponitur actu proprio et non alieno); ergo pena que sustinetur ab uno in nullo prestat remedium contra recidiuum alterius. [5] Si autem pena consideretur ut est solutio debiti, sic est triplex opinio an unus possit satisfacere pro alio. Qvidam enim dicunt quod si peccator possit satisfacere pro se ipso, tunc non ualet ei satisfactio si fiat per alium; si autem non possit, ualet quidem, set oportet quod ille

17 ex … questione] cf. supra, IV, 20, 1, 4 (4,25-27) 17 pena … 29 alterius] cf. Thom., Super Sent., IV, 20, 1, 2, qc. 3, resp. (1021-1022) 31 Quidam] cf. Alex. Hal., S.th., IV, 23, 1, 2, resp (350ra); Bonau., Super Sent., IV, 20, pars 2, art. unic., 1, resp. (531a); Rich. de Mediau., Super Sent., IV, 20, 1, 3, resp. (325b) 17 Sicut] ut B sic V | ex] in P | satisfactoria] om. AKOV sed i.m. suppl. Ka.m.V a.m. 18 penitenti] om. BO | penitenti imponitur] inu. ELMNaP | ualet] om. B uadi sed corr. M ex uellet corr. Na | ad1] propter B | ad2] propter B 19 ad] propter et praem. B | remedium] debitum sed del. et i.m. corr. Naa.m. | contra] iter. L | consideretur pena] inu. ELMNaP 20 contra recidiuum] om. B | recidiuum] resitium L 21 exsoluat] resoluat V | exsoluat penam] satisfaciat BP et fi- praem. sed exp. P | altero] alio BL 22 bene] om. BP 23 hominem] homines O bonum add. P | occasionibus] actionibus A | recidiui] peccatorum B 24 ille] om. AV sed i.m. suppl. V a.m. iste B | alius] post nullo A | melius disponitur] inu. P 25 non maceratur] post alterius B | maceratur] macat P | alterius] nec disponitur add. P | ad … 29 alterius] ergo etc. B | melius] om. P 26 concupiscentiis] concupiscentie OP | concupiscentiis carnis] contempnis contra uis Na | quilibet … 27 alieno] om. A 27 enim bene] om. P | bene] om. O 28 ab] pro peccato ELM | uno] alterius i.m. add. M | prestat] prestabit P 30 autem] uero P | pena consideretur] sumatur B | est1] esse V | debiti] debite P | triplex] duplex Na 31 an … dicunt] om. B | possit] potest K | satisfacere] post alio P | enim] dub. Na 32 peccator] om. B penitens P | possit] potest B | pro] alio quidam enim dicunt quod si peccator possit satisfacere pro add. O | ipso] om. B | tunc] om. ELMNaP | ualet] ualeret O | si fiat] om. BEM 33 per alium] pro alio BL | autem] om. B | possit] potest B posset O | ualet] ualeret OV | quidem] om. BZ | set] si P | ille] iste EM | ille … 34 penam] illa pena si maior in alio B

O107r

V123rb Na101ra

M249vb

10 O107v

K40rb

DVRANDI SVPER SENT. IV

alius exsoluat | maiorem penam quam si ipse in propria persona eam exsolueret. Ratio primi est quia iustum est ut ille idem qui peccauit puniatur et non alius pro ipso, si tamen potens sit in soluendo. Vnde sicut magistro non sufficeret, quando discipulus deliquit et meruit disciplinam, quod alius disciplinaretur pro eo, ita secundum istos non sufficit Deo si pro eo qui peccauit alius sustineat penam, si tamen ille qui peccauit sit potens sustinere. Si autem non sit potens, tunc sufficit, cum Deus non petat ultra illud quod est possibile. Confirmatur hoc, quia alias bonum forum haberent diuites, qui per pauperes de familia possent ieiunia sibi imposita facere et peregrinationes explere. Ratio secundi est quia plus satisfacit pena propria | quam aliena, quia plus adimit. Ergo ad hoc quod sufficit pena propria, non sufficit aliena, nisi aliquantulum plus addatur.

34 maiorem] aliorem sed del. et s.u. corr. O a.m. | ipse] om. O penitens P | in] exp. Na | in … 35 exsolueret] faceret B | eam] om. A | eam exsolueret] inu. OP 35 exsolueret] exsoluerit Na 36 ut] quod B | idem] om. B | peccauit] peccata ut V 37 ipso] se praem. Na eo OP | potens sit] inu. O | in soluendo] resoluendo Na | Vnde] Nam B | sicut magistro] dicit magister A | magistro] magistri Na 38 quando] quod AKOV sed in quando corr. V a.m. filius add. Na | discipulus] puer B qui add. AKOVZ | deliquit] delinquit BMOP | et] uel Z | et … disciplinam] om. BELMNaP | meruit] penam uel add. A 39 disciplinaretur] disciplinetur AK(p.c.) disciplinatur V disciplineretur O | disciplinaretur … eo] uerbaretur B | eo] ipso ELMNaZ | secundum] n add. sed. exp. Na | istos] eos AKV secundum add. sed del. M s add. sed del. Na iustitiam O 40 si1] quod aliquis sustineat B | alius … peccauit] om. (hom.) BEM sed i.m. alius suscipiat penam, si qui ulciat add. Ma.m. | alius sustineat] inu. P | sustineat] sustinit L 41 sit potens1] inu. KVZ | sit1 … sustinere] om. B | potens1] suscipere eam et add. ELM | Si … potens] om. AKOV sed i.m. suppl. Ka.m.V a.m. | sit2] esset ELMNaV a.m.(i.m.) | sit potens2] posset P | tunc] enim add. AKOV sed exp. Ka.m.V a.m. | sufficit] ualeret ELMNaPV a.m.(i.m.) | cum] quia B 42 non] om. sed i.m. suppl. V a.m. | petat] petit B | ultra] nisi ABK om. sed i.m. suppl. Naa.m. | illud] id AOP om. BK | est] ei add. B ultra add. sed exp. Na | possibile] et add. ABNa | Con43 bonum … diuifirmatur] ex firmatur corr. Naa.m. | hoc] om. A | alias] om. BZ tes] diuites tunc haberent bonum forum B | qui] quia ELM | qui per] que sed del. et i.m. pro quibus suppl. Na pro quibus V | qui … 44 et] cum possent inuenire pauperes qui possent per eis satisfacere sicut ieiunare et alia opera penalia facere sicut B | per pauperes] inu. L 44 ieiunia] post imposita ELMNa | ieiunia … imposita] sibi debita et ieiunia P | facere] soluere ELMNaP | et] om. sed s.u. suppl. Za.m. | explere] etc. add. B 45 Ratio] postea praem. O | quia] quod K cum add. P | satisfacit] ualet B satisfaciat P | propria … 46 propria] om. P | aliena] alia B 46 quia … propria] om. O | ad … 47 addatur] requiritur quod maior sit in alio B | hoc] ad add. NaVZ | sufficit1] sufficiat EM 47 aliena] om. O

35

40

45

DISTINCTIO XX QVESTIO II

50

55

60

65

11

[6] Secunda opinio est totaliter ei contraria. Dicit enim quod unus potest satisfacere pro alio, quantumcumque ille sit potens ad satisfaciendum, dummodo uterque sit in caritate, alias opera non essent | satisfactoria; nec oportet quod maior pena imponatur ei qui pro alio | satisfacit quam imponeretur | principali. Ratio primi est quia ad satisfaciendum pro altero sufficit penam debitam soluere supposita caritate; set unus potest penam alteri debitam soluere, siue ille sit potens ad soluendum siue impotens; ergo si eam faciat, satisfacit pro eo. Ratio secundi est quia pena habet uim satisfaciendi ratione caritatis per quam a Deo acceptatur; set maior caritas apparet in hoc quod | aliquis pro alio satisfacit quam si ille satisfaceret pro se ipso; ergo non solum tanta, set etiam minor pena requiritur cum aliquis satisfacit pro altero quam si satisfaceret pro se ipso. [7] Tertia opinio est quod satisfactio quam quis facit pro alio uel procedit | ex auctoritate imponentis penitentiam uel ex sola uoluntate illius qui satisfacit et eius pro quo satisfacit. Si ex auctoritate imponentis, certum est quod unus potest satisfacere pro altero, siue ille sit potens ad satisfaciendum siue impotens. Cuius ratio est quia nullus

48 Secunda opinio] cf. Thom., Super Sent., IV, 20, 1, 2, qc. 3, resp. (1022) 62 Tertia opinio] Haec opinio aperte Durando attributa est; cf. Durandellus, Evidentiae, IV, 24 (1170,29-1173,62) 48 totaliter ei] inu. Na | ei] huic AK om. BO 49 satisfacere … alio] de alio satisfacere P | quantumcumque] quantocumque Na | ille] om. BP | ille sit] inu. ELM | sit potens] inu. KVZ | potens] petens P | satisfaciendum] satisfactionem ELM 50 alias] opera praem. set exp. P | alias … 51 satisfactoria] om. B 51 nec] neque O | oportet] importat (dub.) L | pena] om. P | pro … 52 satisfacit] facit pro alio B 52 satisfacit] satisfecit EM | imponeretur principali] illi qui faceret pro se B 53 altero] alio BELM 54 soluere] om. V | supposita] supposito M subposita Z | alteri] alii ELMNaP post debitam P 55 potens] penitens Na | impotens] non BELMNaOP 56 satisfacit … eo] pro eo satisfactum est P 58 maior] magis P | in] ex B | hoc] eo Na 59 alio] aliquo O | satisfacit] satisfecit Na satisfaceret P | ille] iste B | satisfaceret] faceret B | pro2 … ipso] per se ipsum Na 60 tanta] maior sed exp. et i.m. corr. V | minor] maior sed del. et s.u. corr. O | cum] si EM nec L tamen Z | cum aliquis] sufficit in illo qui B 61 altero] alio B | si] ipse add. ELMNaP 62 Tertia] Tertio P | quam … facit] om. B | quis] aliquis VZ 63 procedit] procedat Na 64 qui] quis E | satisfacit1] satisfecit O | et … satisfacit] om. (hom.) P | eius] illius B est Na cuius O | satisfacit2] satisfecit O | imponentis] impossibilitatis E 65 certum … quod] om. B | est] om. sed i.m. suppl. Na | altero] alio BNaOP | siue] cum Z | ille] pro quo satisfacit add. B 66 potens] sic add. V | ad satisfaciendum] om. B | satisfaciendum] faciendum EMV | impotens] non BOP

M250ra O108r L37ra

E38ra

B38rb

12

O108v

M250rb

V123va P122rb Na101rb A144ra O109r

DVRANDI SVPER SENT. IV

tenetur ad penitentiam sibi impositam nisi secundum modum quo est sibi imposita. Si ergo imponens determinet | quod penitentia fiat per alium, liberatus est a penitentia qui facit per alium, siue illud sit ieiunium siue peregrinatio siue quodcumque aliud. Et in hoc sensu procedit secunda opinio quoad primum articulum, quia de secundo postea tangetur. Si uero non fiat de auctoritate imponentis, tunc non uidetur quod extra casum necessitatis unus possit pro alio satisfacere. Cuius ratio est quia non est satisfactio pro offensa | maxime quoad Deum nisi sit accepta. In hoc enim, sicut prius dictum fuit, differt satisfactio pro offensa a restitutione, quia ad restitutionem rei habite sufficit reddere equale, siue acceptetur siue non, set | ad satisfactionem | pro offensa non sufficit soluere penam nisi restituatur amicitia per quam pena | sit accepta; set mutatio pene imposite que non sit ex auctoritate imponentis expressa uel presumpta (expressa si hoc dicat, presumpta si casus impotentie uel | necessitatis occurrat), numquam debet esse iudici imponenti accepta; ergo non est satisfactoria. In casu uero necessitatis, etsi unus possit | satisfacere pro alio, uidetur tamen quod per equalem penam non ita liberetur, acsi ipsemet faceret eam. Cuius ratio est quia pena quatinus plus adimit de propria uoluntate quod cedit 72 postea] cf. infra, uu. 94-99 76 prius … fuit] cf. supra, IV, 15, 1, 5 (330va-b) 67 ad] om. P | nisi … 68 sibi] aliter quam sit ei B | est sibi] inu. O 69 Si] om. O | imponens] opponens EL sed i.m. corr. Ea.m. impotens NaO | penitentia] om. B sic add. P | per alium] om. P 70 a … facit] si fiat B | penitentia] pena Na | qui] quia A quam OP | facit] fecit EM | illud] om. B ille Na 71 peregrinatio siue] om. B | procedit] procedebat P 72 quoad] quod ad EVZ quantum ad O | primum articulum] inu. A | articulum] set add. EL sed del. E | quia] om. MV | de] om. sed s.u. suppl. E | tangetur] dicetur AELMNaP 73 non1] nec Z | fiat] sit ELMNaP | de] ex A om. P | imponentis] impossibilitatis E | uidetur] tenetur sed corr. L | quod] ecclesia add. Na quia Z 74 casum] capitulum E | necessitatis unus] intentionis minus Na | possit] potest ELM 75 quia] om. B | est] ualet P | quoad] quod ad P | nisi] non E 76 sicut … fuit] post differt P | prius] post fuit A om. O | dictum fuit] om. B | fuit] est ELMV om. sed i.m. suppl. Ka.m. sicut add. V 77 a] et V | restitutione quia] restitudine Na 78 equale … 79 soluere] om. (hom.) sed i.m. suppl. Ea.m. | acceptetur] acceptum A sit acceptum O 79 soluere] reddere ELM 80 sit1] fit P | mutatio] iniunctio O | sit2] fit BLM | sit ex] fit P 81 imponentis] uel add. P | uel] ex i.m. add. V a.m. | dicat] uel add. B dicatur Na 82 occurrat] aliquis i.m. add. Ma.m. | debet] uel potest add. P 83 accepta] ut add. Na | satisfactoria] satisfactio ABP | uero] tamen B ergo ELM om. sed s.u. suppl. P 84 unus] uim et V 85 penam] om. B | liberetur] liberatur ELMNaP | acsi] at si BE ut Na | ipsemet] ipse B | faceret] feceret E | eam] om. B 86 pena] penam Na | quatinus] qq9 B quatenus ELM quantum O | adimit] adiunxit Na | quod] quia NaV

70

75

80

85

DISTINCTIO XX QVESTIO II

90

95

100

13

in honorem Dei, plus satisfacit: sicut enim fuit inequalitas iniustitie in peccando, quia peccator plus habuit de uoluntario quam debuit, et Deo subtractum est de honore ultra debitum, sic fit equalitas iustitie quando subtrahitur de uoluntate peccatoris, de qua nimis habuit, et exhibetur ad honorem Dei, cui aliquid peccando subtractum fuit. Set pena quam quis per se ipsum sustinet plus subtrahit de uoluntate quam si fieret per alterum. Ergo magis satisfacit. Non ergo ad tantum satisfaciendum sufficit equalis pena facta per alterum. Nec ratio alterius opinionis quoad secundum articulum ipsius cogit, quia licet penitentia facta pro altero ratione caritatis, | que maior apparet, magis acceptetur a Deo quoad meritum facientis propter caritatem eius, non tamen magis acceptatur | ut magis satisfactoria pro alio a quo minus adimit. [8] Ad primum argumentum dicendum quod non est simile de contritione, confessione et satisfactione, quia contritio | ordinatur ad dimissionem culpe que pertinet ad dispositionem hominis, | et quia unus non disponitur ex actu alterius, ut dictum est prius, ideo unus non potest conteri pro alio. Similiter confessio fit propter absolu103 ut … prius] cf. supra, uu. 21-27 87 in] ad P | honorem Dei] hominem Na | Dei] tanto add. P | fuit] siue E om. V facit Z | iniustitie] iustitie sed s.u. corr. A 88 peccando] fuit add. V | quia] in hoc quod P | peccator] tum add. V | peccator plus] inu. A | uoluntario] inuoluntario sed in- exp. B uoluntate K(p.c.)OZ 89 Deo] dicitur Na | sic] si ELNaO sed exp. E | sic fit] si sic cum restituitur fit AK sed in sic fit corr. K si fit ei B si sit Z | fit] om. MP sed i.m. suppl. Ma.m. | equalitas] in praem. sed del. O | iustitie] restituitur add. P 90 peccatoris] peccatoris add. sed exp. L peccatori M | qua] quo ELM | nimis] minus ANaZ plus O nis sed exp. et i.m. corr. V a.m. 91 aliquid peccando] inu. P | subtractum] detractum NaVZ | fuit] est B 92 quam] qua B | per … ipsum] om. B post sustinet O | plus] om. O | uoluntate] uoluntario B inquantum non est uoluntaria simpliciter immo est inuoluntaria simpliciter add. P 93 quam] quod Z | alterum] alium ELM | satisfacit] expleta per principalem add. P | Non … 95 alterius] om. B | ergo] tantum add. i.m. V a.m. | tantum] om. P | tantum satisfaciendum] inu. O 94 satisfaciendum] pro altero add. P | equalis] om. AKV sed i.m. suppl. Ka.m. i.m. ante alterum suppl. V a.m. | equalis pena] inu. O | facta] exp. V | facta … alterum] alterius ELMNaP per alterum facta O 95 opinionis] scilicet add. P | quoad] quam ad B | articulum] sensum uel praem. A argumentum BO | articulum ipsius] eius articulum ELM | ipsius] om. ABK sed s.u. suppl. Ka.m. cuius Na eius P | licet] hec ELM s praem. sed del. M 96 que] quia P qui V | maior] magis sed s.u. corr. M 97 acceptetur] acceptatur Na | propter … eius] om. ELM 98 alio] altero P | a quo] quia B 99 adimit] de uoluntario add. BP propter caritatem eius add. E 100 argumentum] om. P 101 confessione] om. B | ordinatur] om. O 102 dimissionem] dīssilem sed i.m. corr. P remissionem V | et] om. BNa 103 disponitur] dispositus EKVZ | ex] om. AKV sed s.u. suppl. K | ut … prius] om. B 104 Similiter] etiam B om. P i.m. corr. V a.m.

M250va O109v

Z180rb K40va

14

L37rb

O110r

M250vb

DVRANDI SVPER SENT. IV

tionem per quam *datur gratia* uel data augetur ipsi confitenti, et ideo confessio facta ab uno non ualet alteri. Set satisfactio ordinatur ad solutionem pene debite quam unus potest pro alio soluere in certis casibus. Et ideo unus potest pro alio satisfacere modis quibus dictum est prius. [9] Ad secundum dicendum quod ille qui decedit antequam satisfactio quam alius pro eo suscepit sit expleta, punietur in purgatorio pro eo quod | non est expletum; nec tamen idem peccatum punietur bis, quia si iste puniatur in purgatorio plene antequam satisfactio que pro eo debuit fieri sit inchoata, tunc si ille qui eam faciendam suscepit postea eam faciat, cedet ad satisfactionem propriorum delictorum, et non | illius qui iam expeditus est. Si uero eam non faciat, punietur pro ea tamquam pro promisso non expleto. Et sic pro alio punietur, quamuis principalis sit punitus in purgatorio. [10] Argumentum alterius partis non concludit uniuersaliter, quia etsi apud homines unus possit *satisfacere* pro *alio* potente uel impotente quoad rem debitam, non | tamen quoad iniuriam illatam,

105 datur gratia] inu. ELMNaP | uel] ut Na | augetur ipsi] agetur B | et] om. B | et ideo] om. sed i.m. suppl. V a.m. | ideo] indulgentia uel sed exp. A 106 confessio] om. B | alteri] alii ELMNa | satisfactio] sacerdos EL sed exp. et i.m. corr. Ea.m. | ordinatur] ondatur sed del. O 107 solutionem] satisfactionem sed del. et solutionem post debite suppl. B absolutionem O | potest] post soluere B | in … 109 prius] om. B 108 ideo] sic P | pro alio] om. sed i.m. post satisfacere suppl. Ka.m. | alio] altero P 110 ille … 111 expleta] om. B | decedit] discedit P | satisfactio] penitentia Z 111 suscepit] suscipit ALM acceperat P | expleta] completa ELMP non add. P | punietur] puniretur O | in … 112 punietur] om. (hom.) P 112 expletum] expleta ELM eximpletum Na | nec] nec tamen idem peccatum punietur in purgatorio pro eo quod non est expletum praem. sed del. K | idem] id M illud BO | punietur] puniretur O 113 bis] pro eodem peccato add. P | iste] ille ELM om. sed i.m. suppl. V a.m. | puniatur] purgatur ELM om. P | plene … satisfactio] om. sed i.m. suppl. V a.m. 114 sit] om. sed s.u. suppl. V a.m. | inchoata tunc] expleta et P | inchoata … 115 cedet] illa ualebit B | si] om. PV 115 postea] iter. P | eam] om. A | faciat] facit NaO | cedet] cadat EL cedit MNa | propriorum delictorum] inu. B | et] facientis B 116 expeditus est] expedit L purgatus P | eam] qui promisit B | faciat] faciet ELM 117 ea … pro1] om. (hom.) B | pro1] om. Z | Et … 118 purgatorio] om. B | punietur] puniretur O | punietur … 118 principalis] quam principalis P | quamuis] quam AKV quia Na 118 principalis] principaliter A | principalis sit] sit principaliter EL inu. M | punitus] punitur P 119 Argumentum] Ad praem. AK sed exp. K | alterius] iter. B | concludit … quia] procedit quoniam B | uniuersaliter] multum ELM naturaliter K uniformiter Na om. O 120 apud … alio] quoniam etsi homo potest satisfacere pro homine B | unus] minus Z | possit] posset O | satisfacere] post alio AP post impotente (121) ELMNaO | alio] altero ELMNaZ 121 impotente] non potente O | debitam] apud homines add. B

105

110

115

120

DISTINCTIO XX QVESTIO III

15

nisi procedat de uoluntate iudicis uel partis; et similiter est in proposito, cum agatur de penitentia que imponitur pro offensa diuina.

5

10

15

[A1-B1] Postea queritur de indulgentiis per quas pene dimittuntur et primo utrum indulgentie tantum ualeant quantum sonant. Et uidetur quod non, quia quandoque datur indulgentia quod qui prebet auxilium ad fabricam alicuius ecclesie consequatur tertiam partem remissionis peccatorum; si ergo indulgentie tantum ualent quantum sonant, tunc qui daret primo unum denarium et secundo alium et tertio tertium consequeretur plenam absolutionem ab omni pena peccatis suis debita, quod uidetur absurdum. [A2-B2] Item | quandoque datur indulgentia | euntibus ad aliquam ecclesiam non distinguendo an ueniant de remotis uel | de prope; si ergo indulgentia tantum *ualet* quantum sonat, *sequeretur* quod tantum ualeret illi qui est iuxta ecclesiam quantum illi qui ueniret a remotis partibus, quod non uidetur equum.

122 de] ex A | et similiter] Sic B | in proposito] improposito M 123 cum … diuina] om. B | diuina] et sic patet presens questio add. O 3 Postea … 4 primo] om. B | indulgentiis] penitentiis ELM indulgentia Z 4 tantum] tamen E | ualeant] ualent OP | Et] quia per eas pene dimittuntur B om. ELMNaP | uidetur] om. B 5 prebet auxilium] dederit B 6 ad] a A | consequatur] consequetur E | tertiam … 7 remissionis] indulgentiam tertie partis B 7 remissionis] remissionum O | si ergo] inu. B | indulgentie] indulgentia Na | indulgentie … 8 qui] sic esset quod aliquis B | ualent] ualeant A ualerent ELM | quantum] sicut Z 8 unum denarium] unam diem Na | et1 … 9 consequeretur] haberet illam indulgentiam, deinde daret aliud denarium lucraretur item illam indulgentiam, deinde tertium denarium tantum et sic posset consequi B | secundo] postea P 9 tertio tertium] inu. ELM | tertium] alium A om. Z | consequeretur] consequitur V | plenam] om. Z | absolutionem] indulgentiam B remissionem O | ab omni] om. V | ab … 10 debita] om. B 10 peccatis] peccati Z | peccatis … debita] debita peccato O 11 quandoque] quando B | euntibus ad] omnibus uisitantibus B 12 non … 15 partibus] tunc tantum uideretur accipere qui est prope sicut qui uenit a lunge B | an] utrum O | ueniant] ueniat Z | remotis] longe AK | uel] an P 13 ualet] ualeret ELMNaP | sequeretur] uideretur ELMP uidentur Na 14 quantum] quam tum Na 15 remotis] remotissimis ELM reotissimis P | non] q add. sed exp. Na | equum] equale P

E38rb

V123vb Na101va O110v

16

P122va

M251ra

O111r

DVRANDI SVPER SENT. IV

[A3-B3] Adhuc ad talem ecclesiam potest homo ire pluries in die; set forma indulgentie non dicit nisi quod euntes ad ecclesiam participant talem indulgentiam; ergo quotiens aliquis ibit ad ecclesiam, eodem die totiens habebit indulgentiam, et ita uno die poterit consequi facillime | expiationem totius pene sibi debite, quod non uidetur conueniens. [A4-B4] In contrarium arguitur, quia ecclesia non decipit filios suos; set deciperet nisi indulgentie tantum ualerent quantum sonant; ergo etc. [A5-B5] Responsio. De indulgentiis pauca *possunt dici* | per certitudinem, quia nec Scriptura expresse de eis loquitur. Quod enim dictum est Petro M a t t h . 1 6 : Tibi dabo claues regni celorum et quodcumque ligaueris etc. intelligitur de potestate ei data in foro penitentie. De collatione autem indulgentiarum non est clarum quod debeat intelligi. Sancti etiam antiqui *Hylarivs, Ambrosivs*, Avgvstinvs, Hieronymvs minime loquuntur de indulgentiis; | Gregorivs tamen loquitur, qui indulgentias Rome instituit in stationibus. Et ideo 27 Tibi … 28 ligaueris] Matth., 16,19 32 qui … stationibus] cf. Thom., Super Sent., IV, 20, 3, 2, resp. (1028) 16 Adhuc] hoc ad post talem Na | Adhuc … 21 conueniens] Item posset totiens in die uisitare quia est prope quod perfectam consequeretur indulgentiam quod uidetur absurdum B | potest] prout Z | homo] om. ELM | ire] ine Na om. sed i.m. ante homo suppl. V a.m. | in die] om. P 17 participant] participat Na participent O 18 aliquis] homo P | aliquis ibit] inu. O | ibit] post ecclesiam AK illic ELM sed i.m. corr. Ma.m. ibi V 19 eodem die] post indulgentiam ELM om. Na | habebit] talem add. ELM | ita] in add. ELM in Na om. Z | die2] om. ELM sed i.m. suppl. Ma.m. | poterit] dub. A ponat Na | consequi] quis P 20 facillime] om. ELM facilem O facere con add. P | sibi] om. sed i.m. suppl. V a.m. | non] om. ELMO 21 conueniens] inconueniens ELMO 22 In … arguitur] contrarium est B | quia] quod Na | non] iter. Na | filios suos] inu. O | filios … 23 tantum] fideles quod faceret nisi B 23 nisi] si P | indulgentie] non add. P | sonant] sonat P 24 ergo etc.] om. B 25 indulgentiis] indulgentia AK | possunt dici] inu. BELMNaP post certitudinem (26) B 26 expresse] om. A | expresse … loquitur] aliquid de ipsis dicit B 27 dictum est] dicitur B | Petro] post Matth. add. B primo M | 16] 18 O | et … 28 ligaueris] om. BOZ 28 etc.] om. B | de … data] post penitentie B | ei] illi B eis P | ei data] sibi debita O 29 De … 30 intelligi] ad absoluendum B | indulgentiarum] indulgentie AKVZ | quod] quid LM | debeat] debeant Z 30 etiam antiqui] et E | antiqui] om. LMNaP sed ut i.m. add. Ma.m. | Hylarius Ambrosius] inu. ELMNaP | Ambrosius] Augustinus O | Augustinus] et praem. ELM et add. ELMO Ambrosius O | Augustinus Hieronymus] dub. P 31 minime … indulgentiis] nichil de hoc dixerunt preter B | tamen loquitur] om. B 32 qui] et add. Na etiam add. BPZ | qui indulgentias] quia eas O | indulgentias Rome] inu. B | Rome] ratione sed i.m. corr. Naa.m. | in … Et] om. B | ideo] in add. KVZ

20

25

30

DISTINCTIO XX QVESTIO III

35

40

45

17

loquendo de eis sequendus est *usus* communis. Inquiretur ergo primo an indulgentie aliquid ualeant et unde ualorem habent; secundo an tantum ualeant quantum sonant; tertio quibus ualeant. [A6-B6] Quantum ad primum dicunt qvidam quod cum sit duplex iudicium, ecclesie scilicet et Dei, indulgentie ualent in foro ecclesie tantum quantum sonant, non in foro Dei, quia per indulgentias absoluitur quis a penis taxatis uel | a iure uel a sacerdote ut non teneatur eas facere in presenti uita, set non absoluitur a pena culpe debita | secundum iudicium Dei quin eam totam exsoluat in purgatorio, quamuis per indulgentiam ecclesie non teneatur eam facere in hoc mundo. [A7-B7] Istud autem etsi possit fieri per ecclesiam, quia si sacerdos qui penitentiam iniunxit potest partem penitentie ex causa remittere ut non teneatur penitens eam facere uel penitentiam quam imposuit potest in aliam commutare, fortiori ratione hoc potest papa; set si ad hoc ualerent indulgentie, magis essent dicende obesse quam prodesse. 36 quidam] ap. Thom., Super Sent., IV, 20, 1, 3, qc. 1, resp. (1026); Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 20, 3, 1, resp. (231a); Rich. de Mediau., Super Sent., IV, 20, 3, 1, resp. (328b) 44 Istud … 50 nocumentum] cf. Thom., Super Sent., IV, 20, 1, 3, qc. 1, resp. (1026) 33 de eis] iter. sed del. Na | eis] ipsis B | sequendus] tenendus O | usus] modus ELMNaOP | Inquiretur … 34 primo] Et ideo circa hoc tria uidenda sunt primum erit B | ergo] autem ELM 34 primo] om. P | an] utrum O | aliquid] tantum sed del. et s.u. corr. B | ualeant] quantum sonant secundo add. sed del. B | et] om. Na | ualorem habent] habeant ualorem P | habent] habeant B | secundo] Et et autem add. sed del. O 35 tantum] om. A an sed del. et i.m. corr. Naa.m. | ualeant1] ualent O 36 cum] tamen V | cum sit] non sit sed corr. Na 37 scilicet … 38 ecclesie] om. (hom.) Na 38 tantum] om. BO ualent add. Na | non] om. Na autem add. AOP | per] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. | indulgentias] indulgentiis A indulgentiam BELMNaP indulg’ KV non add. sed exp. K 39 quis] aliquis KV | quis a] aliquis in Z | uel1] om. BELMNaOP | a3] om. Na | ut] uel NaV sed s.u. corr. Naa.m. 40 teneatur] tenentur V | in] om. sed s.u. suppl. Ka.m. | presenti] hac ELM | set] quia add. sed del. O | a … 41 iudicium] in foro B 41 eam] eas B | totam] totaliter et ab add. sed exp. B | exsoluat] soluit Na exsoluet P 42 quamuis … 43 mundo] om. B sed P 44 Istud] illud ELMP | autem] om. B | autem … 48 ualerent] non ualet, quia (quia] hoc add. A) est (est] directe ut uidetur add. P) contra priuilegium Petri (Petri] datum Petro P), cui dictum (dictum] datum O) est: Quodcumque (Quodcumque … solutum] quod que absolueret in terris, essent soluta P) solueris super terram erit (erit … celis] etc. O) solutum et in celis (celis] celo A), et preterea (preterea] secundum hoc add. P) AKOP | possit] posset ELM | quia] qui Z | si] om. Na 45 iniunxit] iniungit Na | partem … causa] medietatem relaxare uel eam B 46 ut] taliter quod iste amplius B et ELM sed s.u. corr. Ma.m. | teneatur … eam] tenetur hic ea B | uel] ut V 47 aliam] alium ELM sed corr. M | potest] om. Na | si] om. EL sed s.u. suppl. Ea.m. 48 hoc] solum add. ELMNa d’ V | magis essent] inu. AP | essent dicende] om. B inu. ELM | obesse] obessent B nociue ELMNaP | prodesse] prodessent B proficue ELMNaP

K40vb A144rb

18 M251rb O111v L37va

DVRANDI SVPER SENT. IV

Cuius ratio est quia remittere minorem | penam et transmittere ad grauiorem non est alleuiatio, set nocumentum; set si indulgentie | ualerent solum primo modo, tunc remitterent leuiorem penam, scilicet | huius uite, et transmitterent ad grauiorem, scilicet purgatorii; immo non esset ibi aliqua remissio pene, sed dilatatio cum augmento eiusdem; ergo indulgentie non ualerent, set potius nocerent, quod non est dicendum. [A8-B8] Et ideo dicitur communiter quod indulgentie ualent ad remissionem pene tam in foro ecclesie quam in foro Dei, quod declaratur sic: unus potest satisfacere pro alio * maxime quando procedit ex auctoritate superioris, ut patet ex precedentibus; est autem in ecclesia thesaurus spiritualis ex merito passionis Christi et sanctorum, qui multo plura sustinuerunt tormenta quam meruissent peccata eorum; 51 tunc … 52 purgatorii] cf. Rich. de Mediau., Super Sent., IV, 20, 3, 1, resp. (328b) 56 Et … 57 Dei] cf. Thom., Super Sent., IV, 20, 1, 3, qc. 1, resp. (1026) 59 ut … precedentibus] cf. supra, IV, 20, 2, 7 (11,62-12,68) istud autem etsi possit fieri per ecclesiam, quia si sacerdos qui penitentiam iniunxit potest partem penitentie ex causa remittere ut non teneatur penitens eam facere uel penitentiam quam imposuit potest in aliam commutare, fortiori ratione hoc potest papa; set si ad hoc ualerent indulgentie, magis essent dicende obesse quam prodesse add. i.m. et adn. si uis dicas sic Ka.m. 49 transmittere] transmutare B 50 grauiorem] maiorem siue praem. O | set1] immo P | set2 … 53 immo] om. B 51 ualerent] quantum add. A | ualerent solum] inu. et tantum quantum sonant add. P | modo] scilicet secundum iudicium ecclesie add. P | tunc] cum A om. sed i.m. suppl. V a.m. | leuiorem] leuem AK leuitatem sed corr. V a.m. | leuiorem penam] leuitatem peccatorum Na | penam] culpam ELM sed eras. et i.m. corr. Ma.m. 52 grauiorem] penam add. O | scilicet] ad add. Na | purgatorii] ad purgatorium ELM purgatori sed s.u. purgatorium corr. Naa.m. 53 immo] modo ELM | non] nec B | ibi] uel sed i.m. corr. Naa.m. om. P | remissio] alliuiatio B | sed] immo ELM | cum … 54 eiusdem] seu augmentatio ELM | augmento] aumento B 54 indulgentie … potius] magis B | nocerent] nominant sed i.m. corr. Naa.m. 55 est] uidetur uerum B | dicendum] post ideo (56) et ut add. B uerum. Probatio minoris, scilicet quod remitterent leuiorem penitentiam etc., quia quidquid potest simplex sacerdos potest et papa; set sacerdos potest et papa, set sacerdos potest de penitentia quam iniunxit partem ex causa remittere ut non teneatur eam penitens in hoc mundo facere, uel penitentiam quam iniunxit potest in aliam commutare; set si decedat penitens, tenetur eam in purgatorio explere; ergo fortiori ratione potest hoc papa faciens indulgentias, et si sic, indulgentie transmitterent ad penam grauiorem purgatorii P 56 Et] om. B | dicitur communiter] inu. B | indulgentie] om. B 57 pene] satisfactione add. P | tam] tamen P | ecclesie … Dei] Dei quam in foro ecclesie B | quam] quantum E | quod] quam V | quod … 58 sic] et ratio est quia ut uisum est supra B | declaratur] dub. Z 58 alio] et add. ELMNaP s.u. add. V a.m. | maxime] autem add. O | quando] autem EL sed exp. et i.m. corr. Ea.m. | procedit] fit B 59 ut … precedentibus] om. B | est] cum ELM | autem] enim Na 60 thesaurus] chorus ELM sed i.m. sit thesaurus add. Ma.m. | spiritualis] in ecclesia ELM 61 multo] om. B multa ELMNaOP | sustinuerunt] sustinuerit P sustinerunt V

50

55

60

DISTINCTIO XX QVESTIO III

65

70

75

19

et ideo ecclesia de hoc thesauro potest communicare alicui uel aliquibus quod sufficit ad satisfaciendum pro eorum peccatis in parte uel in toto, secundum quod placet ecclesie de hoc thesauro plus uel minus communicare; hoc autem fit per indulgentias, que non sunt aliud quam communicatio pene Christi et sanctorum que fit nobis ad satisfaciendum pro peccatis nostris; unde indulgentie secundum hanc uiam ualent per modum | solutionis quatinus per Christum et sanctos | soluitur *nobis pena* debita. [A9-B9] Hic autem sunt duo dubia. Primum est an meritum passionis sanctorum pertineat ad thesaurum | ecclesie. Videtur enim quod non, quia illud quod est plene remuneratum uel postea remunerabitur non uidetur | quod sit pro alio satisfactorium; set | quidquid pene sustinuerunt sancti martires ultra id quod peccata eorum meruerunt est eis plene remuneratum uel resumpto corpore *plene remunerabitur*; ergo non uidetur quod illud possit | nobis cedere ad satisfactionem. Set | meruissent] meruerint A meruerunt ELMNaP remissent sed exp. et i.m. meruerunt corr. V a.m. 62 thesauro] triumpho ELM | alicui] alteri Na 63 eorum] om. B ecclesia Na | eorum peccatis] inu. O | in … 64 toto] uel secundum totum uel secundum partem B 64 thesauro] triumpho ELM 65 autem] om. Z | fit] est P | indulgentias] indulgentiam ELM indulg’ KVZ | sunt] fuit M 66 quam] quedam add. A indulgentia quid sit i.m. Ea.m. quod L | pene] penitentie sed i.m. corr. Ma.m. | fit] communicatur ABKP sit Na 67 pro … nostris] om. B | nostris] et si forte merita supererogationis sanctorum non sufficiunt ad satisfaciendum, tamen meritum passionis Christi, quod est infiniti uigoris, sufficit ad satisfaciendum pro peccatis omnium. Iterum dato quod ista prout agit in sacramentis ecclesie sit finita sicut est limitata et determinata in usu clauium uirtute quarum remittitur aliquid de pena satisfactoria secundum dispositionem et contritionem penitentis, tamen Deus suam uirtutem non allegauit sacramentis, unde (unde] coni.: non cod.) potest uirtute passionis sue omnem penam debitam relaxare add. P | unde] et sic BP | indulgentie] post uiam (68) P | indulgentie … 68 uiam] om. B | hanc] istam P 68 ualent] uadunt O | per modum] om. EM | quatinus] quatenus E quantum O | quatinus … 69 debita] pene B 69 soluitur] pro add. AV soluatur ELM iter. P | nobis pena] inu. ELMNaOP | pena] penitentia M 70 Hic autem] Set hic B | autem] om. Z | duo] om. OP sed s.u. suppl. P | Primum] dubium primum i.m. add. Ea.m. | an] utrum BO | meritum] merita ELM 71 pertineat] iter. B pertineant ELM pertineiat sed corr. Na | thesaurum] triumphum ELM | Videtur enim] et uidetur BO | enim] om. ELMNaP 72 quia] quod Na | quod] om. sed i.m. suppl. V a.m. | remunerabitur] resumpto caso s.u. add. B remuneratur ELM remunerabile Na 73 pro] passio praem. sed del. M | set] om. ELM | quidquid] aut s.u. add. Ma.m. | pene] om. BP | sustinuerunt] om. B sustinerunt L sustinuerint OZ 74 martires] et add. Na | ultra … eorum] om. B | id] om. ELM | id quod] om. Na | eorum] om. P | 75 plene1] bene A meruerunt] etiam add. ELM om. Na | est] post plene1 (75) ELM om. B pene K | uel] plus uel add. B | resumpto] resumptorum Na | resumpto corpore] resumptis corporibus B | plene2] om. A | plene remunerabitur] inu. BELMNaP | remunerabitur] remunerabiliter Na 76 non] post illud BELM | non uidetur] inu. sed corr. Na | illud] om. B alias sed exp. et aliquid passionis eorum suppl. P

O112r V124ra Na101vb E38va M251va Z180va

20

P122vb

O112v

DVRANDI SVPER SENT. IV

de thesauro ecclesie datur nobis per indulgentiam unde satisfaciamus secundum hanc opinionem. Ergo pene quas sustinuerunt sancti non pertinent ad thesaurum ecclesie, set solum passio Christi, que excedit penam | omnibus peccatis mundi debitam, que etsi in sacramentis nobis communicetur, tamen sua infinitate efficaciam sacramentorum excedit. Meritum ergo Christi sufficit ad thesaurum ecclesie. Et quidquid sit de hoc, tamen in nullo positio procedens propter hoc impeditur, cum solum meritum Christi sufficiat ad thesaurum ecclesie, et hoc potest concedi. [A10-B10] Secundum dubium est quia ad | potestatem excellentie que soli Christo competit pertinet ut effectus sacramentorum detur sine sacramentis; set dimissio pene culpe debite secundum totum uel partem est effectus sacramenti baptismi et penitentie, ut patet ex precedentibus; ergo uidetur quod sine sacramentis non possit eam remit89 ut … precedentibus] cf. supra, IV, 4, 6, 6 (149,62-69) 77 de … 82 Et] om. B | thesauro] triumpho ELM | datur] donatur P | indulgentiam] indulgentias O 78 sancti] martires add. A 79 thesaurum] triumphum ELM | excedit] extendit L uirtute add. P 80 mundi] om. ELM | etsi] et sed s.u. corr. Ka.m. est si Na | in sacramentis] sacramenta Z 81 nobis] post etsi (80) AM | communicetur] ut dictum est ut limitata add. P | tamen] sine A | tamen sua] mensura Na | sua infinitate] inu. O | infinitate] ex finitate s.u. corr. P | efficaciam] efficacia ELM effectiua merita P | sacramentorum] sanctorum P 82 excedit] excedat O | Meritum … Christi] Christi ergo meritum ELM Christi igitur meritum NaP | ergo] igitur OV | Christi] om. sed i.m. post excedit suppl. V a.m. | sufficit] fuit A | sufficit ad] quod facit sed i.m. corr. V a.m. | thesaurum] triumphum ELM | Et] hoc potest concedi add. sed exp. V | Et … 84 ecclesie] om. (hom.) AK sed i.m. suppl. Ka.m. ad hoc dicendum est quod sicut merita (merita] coni: immerita cod.) sanctorum non obstante quod remunerationem eternam perceperunt ualent ad remissionem peccatorum meritorie saltem, ita cedunt in locum satisfactionis pro peccatis totius ecclesie, et per consequens pertinent ad thesaurum ecclesie, ut cantat ecclesia: “Adiuuent nos eorum merita quos propria impediunt scelera”, etc.; nec ideo minus possunt in satisfaciendo pro aliis, quia remunerata sunt a Deo, immo magis possunt, quia sunt Deo maxime accepta quamquam remunerata, et ideo cum satisfactio (satisfactio] coni.: satisfacit cod.) que fit Deo maxime consistat in acceptatione diuina, ut patet ex precedentibus, quia Deo equiualens reddere, ideo maxime merita sanctorum possunt satisfacere P 83 hoc1] conclusione sed exp. et i.m. corr. V a.m. | tamen] om. B | in nullo] post positio B | positio] primo sed exp. et i.m. corr. E potest LNa | procedens … 85 concedi] impeditur, quia saltem passio Christi uel meritum eius quod est infinitum erit in thesauro et poterit applicari, ut dictum est B | propter hoc] om. sed i.m. suppl. V a.m. 84 Christi] om. EL sed i.m. add. Ea.m. | thesaurum] triumphum ELM | et … 85 concedi] om. V 86 est] quod add. O | quia] quod AB per et add. O quomodo P | excellentie] ecclesie ELMNaP sed del. et i.m. corr. Naa.m. 87 que] aut EM sed exp. et i.m. non pertinet sed add. Ma.m. autem L | soli] in solo B | competit] est B | pertinet] parti nec ELM sed del. Ma.m. | ut] est add. sed del. Ma.m. ad P | ut effectus] dare effectum B | detur] iter. A om. B 88 culpe debite] inu. ELMNaP 89 partem] eius add. P | sacramenti] om. PV 90 uidetur] om. Na | sine] non sed exp. et i.m. corr. V a.m. | non] om. Na | remittere] eremittere sed corr. Na

80

85

90

DISTINCTIO XX QVESTIO III

95

100

105

110

21

tere nisi Christus. Set si indulgentie ualerent ad dimissionem talis pene, ut ponuntur ualere, dimitterent talem penam sine quocumque sacramento. Quare non uidetur quod ualeant, cum illud sit inconueniens. [B11] Ad hoc dicendum est [A11] Ad istud respondetur communiter sic, quia effectus sacramenti baptismi uel penitentie est remissio reatus et hic effectus non inducitur per indulgentias, set faciens indulgentiam pro reo soluit penam quam debeat; set istud non est bene clarum, quia reatus non est nisi obligatio ad penam ratione culpe; ergo reatus iste non minuitur. Ideo dicitur aliter quod per sacramentum dimittitur pena, quod non fit per indulgentias, set per eas soluitur. Set nec istud uidetur, | quia pena que dimittitur | per sacramentum baptismi uel penitentie dimittitur uirtute passionis Christi, que in sacramentis nobis communicatur. Ergo nec

95 respondetur … 101 debeat] cf. Thom., Super Sent., IV, 20, 1, 3, qc. 1, ad 3 (1027) 95 istud] hoc B 96 quia] quod K 97 sacramenti] om. A 98 est remissio] diminutio V | reatus] dub. B om. Z 99 inducitur] indulgetur O | indulgentias] indulgentiam B indulg’ OVZ 100 indulgentiam] indulgentias A indulg’ K 101 debeat] debebat A 102 istud] illud O 103 reatus] ratus Z | nisi] om. VZ 105 iste] ille OZ | minuitur] mutatur B meruitur Z 106 dicitur aliter] inu. B | aliter] om. O | quod] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. | sacramentum] sacramenta AV 107 dimittitur] remittitur O | pena] pene A 108 eas] ea et V 109 istud] idem Z 110 quia] quod Z | dimittitur] diminuitur O 112 passionis] Ihesu add. O 113 sacramentis] sacramento O 91 Set … 93 inconueniens] et B | si] cum Na | ualerent] ualent AK | dimissionem] remissionem ELM | talis] om. P 92 pene] culpe EMP | ut] uel AV ne sicut P | dimitterent] remitterent Na | talem] om. Na totam O | quocumque sacramento] sacramentis A 93 Quare] quia L | non] post quod ELM | quod] indulgentie add. P | cum … inconueniens] post Quare P | sit] dub. Na om. P

K41ra B38va

22 O113r

M251vb

DVRANDI SVPER SENT. IV

omnino gratis dimittitur | pena per sacramenta et per indulgentias, cuius oppositum dicebat precedens solutio. Posset ergo aliter dici quod ad potestatem excellentie pertinet conferre principalem effectum sacramenti sine sacramento; set secundarium effectum conferre potest ille qui non habet potestatem excellentie; ideo remissionem culpe, que est principalis effectus penitentie, non potest conferre sine | sacramento nisi Christus, apud quem residet potestas excellentie; set remissionem pene, que est secundarius effectus, potest facere alius a Christo, utpote quilibet satisfaciens pro alio. Hoc igitur supponatur. Et sic patet primum. [A12-B12] Quantum ad secundum, scilicet an indulgentie tantum ualeant quantum sonant, est multiplex modus dicendi. Primus est quod ualent solum secundum mensuram deuotionis suscipientis et non quantum sonant. Set istud non ualet, quia si indulgentie ualerent solum secundum deuotionem suscipientis, tunc indulgentie inniterentur merito suscipientis et non cuicumque facto; igitur ex sola deuotione posset aliquis consequi indulgentiam etiam si non faceret condi-

129 Primus … 131 sonant] ap. Thom., Super Sent., IV, 20, 3, 2, resp. (1027) 116 sacramenta] sacramentum B

118 solutio] responsio Z

120 excellentie] non s.u. add. Ma.m. 121 sacramenti] om. B | sacramenti … sacramento] om. P | sine] non sed del. et i.m. corr. Naa.m. | sine sacramento] om. O | secundarium] secundum B | conferre potest] inu. ELM 122 non … potestatem] hanc potestatem non habet B | excellentie] et B 123 que] qui O | que … 125 effectus] conferre potest solus Christus sine sacramento, qui est primus effectus, set secundum effectum, scilicet remissionem pene B | principalis effectus] inu. Na | non potest] post conferre Z 124 potestas] auctoritas P 125 pene] om. sed i.m. suppl. Naa.m. | que] qui AKOVZ | facere] om. B 126 utpote] ut potest A ut puta O nec potest V | alio] etiam add. B et ideo indulgentie que cedunt in locum satisfactionis in uirtute passionis Christi possunt sine sacramentis ualere ad remissionem pene satisfactorie add. P | igitur] ergo A om. B | supponatur] supponitur ELMO | supponatur … 127 primum] supposita B 128 tantum] om. NaP 129 ualeant] ualent NaV | multiplex] duplex ABKVZ quadruplex O | dicendi] Quantum ad secundum dicendum est multiplex modus dicendi add. P 130 secundum] est add. sed del. O | mensuram deuotionis] deuotionem B 131 istud] illud ELMOP | ualerent] ualent AK om. B ualeant O 132 tunc] et non cuicumque sancto praem. sed del. O | indulgentie] dub. Z | inniterentur] innituntur AEKLMNaOVZ 133 non … igitur] tunc B | cuicumque] cuilibet A | igitur] ergo ELM 134 aliquis] quis O | etiam] et BK | etiam … 135 indulgentia] om. (hom.) NaOZ

115

120

125

130

DISTINCTIO XX QVESTIO III 135

140

145

150

23

cionem positam in indulgentia, que est de peregrinatione uel dono uel quacumque elemosina, quod non tenetur. [A13-B13] Secundus modus est quod indulgentie ualent secundum mensuram rei date | uel facte, prout in forma indulgentie exprimitur aliquid dandum uel faciendum. Set istud non ualet, quia hoc non esset indulgentia, set commutatio, et etiam commutatio non necessaria: elemosina enim uel peregrinatio est secundum se satisfactoria. Si igitur pro elemosina data uel peregrinatione facta non | datur per indulgentias alicui nisi quantum hee ponderant‚ tunc non *ualet* indulgentia aliquid, quia secundum se tantum ualeret elemosina uel peregrinatio facta, et iterum uterque istorum modorum ponit doctrinam | ecclesie falsam esse, ex quo *non ualent* indulgentie quantum sonant. [A14-B14] Tertius modus est quod indulgentie ualent quantum sonant | si causa pro qua fit indulgentia est condigna quantitati indulgentie. Verbi gratia, si accipientibus crucem transmarinam detur 137 Secundus … 139 faciendum] ap. Thom., Super Sent., IV, 20, 3, 2, resp. (1027-1028) 148 Tertius … 150 indulgentie] ap. Thom., Super Sent., IV, 20, 3, 2, resp. (1028) 135 in] om. AK sed s.u. suppl. Ka.m. | que] non add. sed del. B | de] om. E in add. M | uel] et P 136 quacumque] quantumcumque E alia add. ELM 137 Secundus] Secundum ELM sed corr. M | modus] om. ELM | indulgentie ualent] indulgentia ualet ELM 138 in] om. sed s.u. suppl. A 139 aliquid] ad A d add. sed exp. M | dandum] ad s.u. praem. V | dandum … faciendum] faciendum uel dandum B | uel faciendum] om. P | istud] illud ELMOP | non] om. sed i.m. suppl. V a.m. | quia] quod Na | hoc] hic A istud B om. P 140 esset] est B | indulgentia] indulgentie Na | et … commutatio] om. (hom.) AKVZ sed i.m. suppl. Ka.m. et commutatio i.m. suppl. V a.m. | etiam] cum Na om. P 141 necessaria] dub. Na | satisfactoria] satisfactio P 142 igitur] ergo BELM | datur] daretur P 143 per indulgentias] om. AKV sed per indulgentiam post alicui i.m. suppl. V a.m. indulgentia ELMNa post alicui O per indulgentiam P | alicui] aliquid praem. B | quantum] post ponderant L om. Na | hee] om. AK | hee ponderant] inu. O | non] om. Z | ualet] ualent BO ualeret ELMNa sed i.m. ualeret corr. V a.m. ualerent P 144 indulgentia] indulgentie BOP | secundum se] om. B | ualeret] ualet AKNa indulgentia add. sed del. B | elemosina … 145 peregrinatio] peregrinatio uel elemosina B 145 facta] sine ipsis B | iterum] om. O | uterque] utrumque OZ 146 falsam esse] inu. BP | esse] om. ELMNa | ex … indulgentie] om. B | non ualent] post indulgentie ELMNaP | ualent] ualerent P | quantum] tantum praem. P 148 Tertius … 149 sonant] Ideo est tertius modus dicendi, quod quantitas indulgentie est misuranda secundum causam pro qua indulgentia datur ex qua reputatur dignus ut talem indulgentiam consequatur; unde secundum quod accedit ad causam illam, scilicet secundum hoc, consequitur remissionem indulgentie uel in toto uel in parte, unde ualor indulgentie secundum istum modum est causatus quantus predicatus P | modus] dicendi add. A | indulgentie] tantum add. AO 149 causa pro] inu. EL sed pro del. E | est] et Na | quantitati] quantitate O 150 transmarinam] transmare Na

O113v

L37vb

V124rb A144va M252ra

24

O114r

Na102ra

DVRANDI SVPER SENT. IV

indulgentia plenaria, uidetur sufficiens causa, quia cum mors tollerata pro Christo expiet omnem penam, illis qui uadunt ultra mare, cum exponant se morti pro Christo, uidetur iustum esse quod detur *eis* indulgentia plenaria; in aliis *autem* similiter est considerandum an causa indulgentie sit eis proportionata. Hec autem opinio bene | est probabilis *et* tamen non est totaliter concors consuetudini ecclesie, que non obseruat hanc proportionem, set pro uisitatione *ecclesie alicuius* certo die dat magnam indulgentiam, quandoque | uiginti annorum, et pro eadem causa dat quandoque maiorem, quandoque minorem. [A15-B15] Ideo est quartus modus, qui tenetur communis, scilicet quod indulgentie tantum ualent quantum sonant non ex deuotione suscipientis, ut dicit prima opinio, nec ex quantitate rei date, ut dicit secunda, nec ex proportione ad causam indulgentie, ut dicit tertia, set ex abundantia meritorum Christi, supposito quod in dante sit auctoritas, in suscipiente ydoneitas, de qua dicetur in tertio articulo, in causa

160 quartus … communis] cf. Thom., Super Sent., IV, 20, 3, 2, resp. (1028-1029) 164 supposito … 166 ecclesie] cf. Thom., Super Sent., IV, 20, 3, 2, resp. (1029) 165 de ... articulo] cf. infra, uu. 173sqq. 151 plenaria] omnium peccatorum add. P | sufficiens causa] inu. NaO | cum] om. AK sed s.u. suppl. K 152 pro Christo] per Christum O | expiet] expiat A exuperet P | illis] hiis ELM | uadunt] cadunt Na | cum] tum Na 153 Christo] eo A | esse] est K | quod] iustum add. Na | detur] datur sed i.m. corr. et quia add. V a.m. | eis] om. ELMNaP ei O 154 plenaria] om. Na | autem] om. ELMNaP | similiter] super B 155 causa indulgentie] talis indulgentia B | eis] ei AKV | Hec] Ista V | bene] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. 156 et] rationabilis add. A om. ELMNaPV rationalis add. K sed et rationalis exp. Ka.m. | tamen] totaliter add. V | totaliter concors] inu. O | que] qui B 157 proportionem] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. | set] papa add. P | pro uisitatione] per uisitationem A | ecclesie alicuius] inu. ELMNaOP 158 quandoque] puta P | annorum] annos P | et … 159 causa] om. O 159 dat] om. B debeat sed corr. K | dat quandoque] inu. AP | maiorem quandoque] om. P | maiorem … minorem] minorem quandoque maiorem A | quandoque2] uel B 160 Ideo] Et praem. P | modus] dicendi add. O | tenetur] requiritur L | communis] ab omnibus A communius BELMP | scilicet] om. B 161 quod] om. sed s.u. suppl. Na | non] ideo EL sed i.m. corr. Ea.m. ideo praem. sed exp. M 162 nec] non P | quantitate] Dei add. sed exp. Na | quantitate … 163 ex] om. (hom.) AK | rei] n add. sed exp. V 163 secunda] opinio add. ELM | indulgentie] om. Na | tertia] opinio add. AO nec ex proportione add. A 164 meritorum] ut dicit add. B | meritorum Christi] thesauri ecclesie collecti ex merito passionis Christi et meritis sanctorum [P123ra] ut dictum est P | Christi] ut dicit add. sed del. B | supposito] supponendo B | auctoritas] et add. B 165 in1 … ydoneitas] om. (hom.) AK sed i.m. suppl. Ka.m. | dicetur] dicit sed s.u. corr. B | tertio] secundo E | articulo] et add. B | in3] et P | in3 … 166 ecclesie] om. O

155

160

165

DISTINCTIO XX QVESTIO III

170

175

180

25

sit pietas, scilicet *honor* Dei et *utilitas* ecclesie. Quod probatur sic: meritum Christi sufficiens est ad expiationem omnis pene; si ergo per | indulgentiam applicatur alicui qui sit eius capax et per illum in quo est auctoritas et pro causa pia in qua est honor Dei et ecclesie utilitas, ad que ordinantur merita Christi, patet quod tantum de pena expiatur ad quantam expiandam | applicatur, et hoc modo *indulgentie* tantum ualent quantum sonant. Et sic patet secundum. [A16-B16] Quantum ad tertium dicendum est quod indulgentie non ualent existentibus in peccato | mortali nec illis qui sunt in caritate nisi expleant condicionem indulgentie. Primum patet, quia indulgentie ordinantur | ad expiationem pene; set pena non expiatur nisi culpa dimissa; ergo perseuerantibus in culpa mortali non *ualet indulgentia*. Secundum sic patet: donum factum sub condicione non ualet nisi implenti condicionem; set omnes indulgentie dantur sub condicione alicuius spiritualis operis faciendi uel corporalis propter spirituale, ut est elemosina data ad fabricam ecclesie uel uisitatio liminum sanctorum uel expugnatio hostium fidei seu aliquid tale; ergo qui non implet has condiciones non habet indulgentiam. Et ideo

166 sit] post suscipiente (165) V | sit … scilicet] subsit scilicet pietas ut sit P | honor] ad honorem ELMNaP | Dei] om. EL sed s.u. suppl. et et add. Ea.m. | et … ecclesie] ecclesie et ad utilitatem EL sed et exp. Ea.m. | utilitas ecclesie] ecclesie ad utilitatem et ad exp. M utilitatem ecclesie NaP | utilitas … 169 et2] om. (hom.) B 167 meritum] passionis add. P | meritum Christi] inu. K | Christi] om. A | sufficiens est] inu. O 168 indulgentiam] indulgentias O | sit eius] sic est AK | eius] est K om. V 169 auctoritas] ex auctas i.m. corr. Naa.m. | pia] om. A | est2] sit AKO fit V | ecclesie utilitas] inu. AO | utilitas] uoluntas L 170 ordinantur] ordinentur B 171 quantam] quantum AK sed i.m. corr. Ka.m. | expiandam] expiationem sed s.u. corr. B | applicatur] ampliatur B | indulgentie] post ualent (172) ELMNaOP 172 Et … secundum] om. B 173 est] om. BO 174 non ualent] om. sed i.m. suppl. V a.m. | peccato] om. B | peccato mortali] inu. Na | nec] uel P | illis] hiis B eis OZ 176 non] om. sed i.m. suppl. V a.m. 177 culpa dimissa] inu. A | culpa2] peccato O | ualet indulgentia] ualent indulgentie BELMNaOP 178 sic patet] inu. ELM | donum] quia praem. ELM | factum] post condicione ELMP 179 nisi] impleta condicione etiam add. EM sed etiam exp. M impleta condicione et add. L impleta condicione add. V | implenti] explenti illam A | implenti condicionem] exp. M om. V | omnes … dantur] omnis indulgentia datur B | sub] super A 180 spiritualis operis] inu. A | faciendi] faciendum B | corporalis] om. Na | propter spirituale] spiritualis B 181 est] om. P | ad fabricam] pro fabrica O 182 sanctorum] om. B subiectorum Na | expugnatio] ex expurgatio corr. K | expugnatio … 183 condiciones] peregrinatio uel aliquid huiusmodi, ergo non explens condicionem hanc P | seu] uel B | seu … tale] om. ELMNaP 183 implet] post condiciones Na | has] om. AK | indulgentiam] continetur add. sed exp. K indulgentias O | Et ideo] licet sit in caritate unde P

E38vb

M252rb

O114v K41rb

26

Z180vb

O115r

M252va

DVRANDI SVPER SENT. IV

pauper uel religiosus qui non dat id quod in indulgentia continetur, licet possit habere meritum ex deuotione sua, tamen non consequitur indulgentiam. Quicumque autem est in caritate, si faciat illud | pro quo datur indulgentia, consequitur eam, etiam ille idem qui facit indulgentiam, quia, licet nullus possit excommunicare se directe uel indirecte, eo quod excommunicatio profertur per modum sententie, et nullus potest esse iudex sui ipsius, indulgentiam tamen potest recipere a se ipso, cum fiat per modum | dispensationis qua quilibet potest uti ad se et ad alium. [A17-B17] Per idem patet quod indulgentie non ualent existentibus in purgatorio directe, quamuis ipsi sint in caritate, quia non possunt | facere illud pro quo datur indulgentia, et iterum non sunt de foro ecclesie. Possunt tamen eis indirecte ualere per modum suffragii, quatinus aliquis qui indulgentiam recipit faciendo id pro quo datur indulgentia, ex intentione transfert eam in satisfactionem eius qui est in purgatorio. [A18-B18] Ad primum argumentum dicendum quod quando datur sic indulgentia quod qui dat auxilium ad fabricam ecclesie

184 id] illud ELM | quod] quantum Z | in] om. AKLNaZ sed s.u. suppl. Ka.m.Naa.m. | indulgentia] indulgentiis O forma indulgentie P | continetur] continet A 185 sua] om. ELMNaP | tamen non] inu. P 186 indulgentiam] indulg’ BKV indulgentias P | est] om. O | faciat] facit P | illud] id NaP | illud … 187 indulgentia] quod in indulgentia continetur B 187 pro] tamen A | quo] dub. Na | consequitur eam] inu. B | eam etiam] inu. Na | etiam] et P | idem] om. AKOV sed i.m. suppl. Ka.m. id Na | facit indulgentiam] eam facit ELM 188 excommunicare se] inu. ABK | uel indirecte] om. (hom.) AKV 189 excommunicatio profertur] sententia excommunicationis fertur O | profertur] confertur Na | modum] medium Na | sententie] finem sed i.m. iudicem corr. Naa.m. 190 indulgentiam] om. AK sed i.m. post recipere suppl. Ka.m. potest i.m. add. Ma.m. | potest2] om. ELM 191 uti] et add. BE 192 ad1] ex a s.u. corr. Ka.m. | alium] alterum B 193 Per] Propter A Ad P | Per … 194 purgatorio] om. sed i.m. suppl. Ka.m. | indulgentie] pt add. B | indulgentie … ualent] indulgentia non ualet P 194 ipsi] illi V 195 illud] id KNaOP | datur indulgentia] dantur indulgentie Na | et iterum] qui A | iterum] etiam B om. sed i.m. suppl. Ka.m. quia O | non] nisi V 196 eis] om. AKP | ualere] om. B 197 quatinus] qōs ELM sed i.m. corr. Ma.m. quantum O ut si P | qui] om. ELM | indulgentiam] indulgentias AO | faciendo] faciendum Na | faciendo … 198 indulgentia] om. B | id] illud ELMZ | datur indulgentia] inu. P 198 indulgentia] indulg’ A et add. s.u. Ma.m. | transfert] proferat A transferat P | eam] p.c. Na | eius] ei B 200 quando … 202 etc.] om. B 201 datur] dicitur LM | datur sic] inu. O | sic] om. NaZ | indulgentia] om. ELM | quod] om. P | qui] quicumque P | fabricam] alicuius add. O

185

190

195

200

DISTINCTIO XX QVESTIO III

205

210

215

27

etc., intelligitur de auxilio quod est conueniens ei qui auxilium dat et negotio pro quo dat; et ideo, cum pauper dans unum denarium ad fabricam ecclesie det conuenienter secundum condicionem paupertatis | sue, diues autem dans denarium non det conuenienter secundum condicionem diuitiarum suarum, patet quod pauper consequitur totam indulgentiam quam | diues non consequitur; et si pauper consequatur remissionem omnium peccatorum pro tribus | denariis, non est propter hoc nimis magnum forum de misericordia Dei, dummodo sit debita causa hoc faciendi, quia multo plus *misericors fuit* Christus sustinendo *passionem* pro nobis, *uirtute cuius* fit indulgentia. [A19-B19] Ad secundum dicendum quod ille qui est uicarius ecclesie, etiam sacerdotes et clerici seculares et religiosi officiantes ecclesiam, *tantam indulgentiam* consequuntur sicut illi qui ueniunt a multis dietis, | set non tantum meritum, quia secundum quantitatem deuotionis et laboris est quantitas meriti essentialis et accidentalis; nec est in hoc aliqua iniustitia, cum indulgentie non dentur ex debito, set ex beneplacito illius qui habet thesaurum ecclesie dispensare suppo-

202 intelligitur] intelligit Na | quod … conueniens] om. B | conueniens] inconueniens Na | auxilium] om. B | auxilium dat] inu. ELM | dat] conuenienti add. B 203 et1 … et2] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. | negotio] negotium O | dat] datur Na | cum] om. B | dans] dat Na | denarium] dub. Na 204 ad fabricam] om. Na | ad … ecclesie] om. B | det] dant B dat EMOV | secundum] decentiam et add. B | paupertatis] dub. L | paupertatis sue] inu. BO 205 diues] et consequitur indulgentiam praem. B | det] dat ABNaO in dat i.m. corr. Ma.m. 206 diuitiarum suarum] suam idest secundum diuitias suas add. O | patet … 207 non] nec indulgentiam add. B | quod] igitur Na 207 diues] post consequitur AKZ om. sed i.m. suppl. V a.m. | non consequitur] inu. V | consequitur] sequitur Na | pauper] talis add. P | consequatur] consequitur ABP consequuntur Na 208 omnium peccatorum] inu. K totius pene debite pro omnibus peccatis suis P | peccatorum] suorum add. ELMO | est] post hoc (209) et hoc add. P 209 propter] om. ELMNa tamen praem. O | nimis] mi sed s.u. corr. B a.m. 210 causa … faciendi] om. B | hoc faciendi] satisfaciendi Z | quia] quod Z | misericors fuit] inu. ELMNaOP | Christus] om. 211 passionem] post nobis ELMNaP | uirtute cuius] inu. AKV sed i.m. suppl. Ka.m. ELMNaP | cuius] eius P | fit indulgentia] fiunt indulgentie ABV ualent indulgentie P 212 ille … est] om. B | uicarius] uicinus BNaO 213 etiam] et praem. AKV om. B et P | et1 … seculares] monachi sed del. B | clerici] et add. Na | et2 … ecclesiam] uel quicumque officientes ecclesiam siue religiosi siue alii B | officiantes] illam add. O 214 tantam] totam Na | tantam indulgentiam] om. B post consequuntur ELMNaP | ueniunt] conuenerunt A post dietis (215) B uenerunt K | a] om. Na 216 meriti] ex meritis corr. P | accidentalis] actualis Z 217 hoc] om. sed i.m. suppl. V a.m. | dentur] debetur EL debentur M dantur O 218 thesaurum] triumphum ELM | supposita] supponitur O

V124va L38ra O115v

Na102rb

28 M252vb

O116r

DVRANDI SVPER SENT. IV

sita legitima causa; et ideo licet ei quod uult facere sine preiudicio | cuiuscumque. [A20-B20] Ad tertium dicendum quod forma indulgentie uidetur sonare quod uadens ad ecclesiam aliquam solum habeat indulgentiam semel pro uno die, etiam si pluries uadat illo die: dicitur enim communiter in indulgentiis quod qui uisitauerit talem ecclesiam tali die uel aliquo die infra octauam habeat indulgentiam, non dicitur tali hora uel singulis horis. Vtrum autem indulgentiis datis ad aliquod magnum | tempus uadens singulis diebus consequatur eam quotiens uadit, dicunt aliqvi quod quando indulgentia data est ad determinatum tempus, puta ad octo dies *, tunc non percipitur nisi semel; prorogatur autem tempus hac sola de causa, ut qui non potest uenire uno die, ueniat alio, et non ut aliquis *ueniens pluries*, pluries consequatur indulgentiam; quando uero datur ad semper, ut in ecclesia beati Petri, tunc ut dicunt, singulis diebus potest homo habere indulgen228 aliqui] cf. Thom., Super Sent., IV, 20, 3, 2, ad 4 (1030) 219 legitima] i.m. p.c. V a.m. | legitima causa] inu. P | quod] bene add. sed exp. P | facere] benefacere post ei P 221 dicendum] om. B | forma … 228 aliqui] solum ualent semel in die quacumque hora hoc fecerit et non pluribus uicibus ut patet per formam indulgentie, ubi dicitur quod quicumque tali die uel omni die infra octauas uisitauerit non omni hora. Nondum tamen quod quid dicunt B | indulgentie] om. P 222 uadens] uidens Na | solum] semel A om. O 223 semel] om. P | semel … die] post aliquam (222) ELM | uno] illo P | etiam] et KNaZ | dicitur enim] iter. P | enim] illo die sed illo exp. et enim s.u. suppl. ante die P | communiter] om. P 224 in] om. KNaVZ sed s.u. suppl. Ka.m. | indulgentiis] indulgentia ELM litteris indulgentiarum P | quod … 226 indulgentiis] om. (hom.) O | talem] om. ELM | tali] illo ELM | tali die] om. P 225 octauam] octauas AK ecclesiam Na | habeat] habet Na | indulgentiam] indulgentias P | dicitur] om. ELM 226 ad] quod O 227 consequatur] consequitur V | eam] om. P | quotiens] consequatur quotiens add. P quolibet die Z 228 uadit] uadat Na | quod] om. P 229 tempus] magnum add. sed del. B | puta] puto L ponitur Na | octo] quatuor Na | dies] uel sic add. ELMNaPV a.m.(i.m.) | percipitur] perticipatur Na percipiet P | semel] dato quod singulis diebus ueniret s.u. add. B | prorogatur] prolongatur AKOVZ sed corr. Ka.m. prorogam L probangatur sed in procelatur i.m. corr. Naa.m. 230 autem] aut AL | tempus] om. P | hac … causa] om. B | de] om. OVZ sed s.u. suppl. V a.m. | qui … 231 aliquis] om. A | potest] om. EL sed i.m. suppl. Ea.m. | uenire] necessitate sed exp. et i.m. corr. V a.m. | uenire … 231 die] prima uel secunda die uenire B 231 alio] die add. P | alio … 232 indulgentiam] saltem infra illud tempus B | et] om. O | aliquis] om. K | ueniens pluries] inu. ELMNa om. sed i.m. post pluries2 suppl. V a.m. | pluries2] ante quando (232) O om. P | consequatur] sequatur Na 232 indulgentiam] indulgentias OP | uero] autem B | ut] nec Na | ut … 233 Petri] om. B | beati] sancti P 233 Petri] in urbe add. O | ut] non Na | ut dicunt] om. B | diebus] et quotiens uenit add. P | potest … 235 dimittere] recipitur hec autem opinio non fulcitur aliqua ratione. Ideo potest teneri uel non teneri quia B | homo] om. P | indulgentiam] indulgentias O

220

225

230

DISTINCTIO XX QVESTIO IV

235

29

tiam. *Hec* autem *opinio, cum non fulciatur aliqua ratione sufficienti, | qui uult potest | eam tenere, qui non uult potest eam dimittere, quia* utrum *hoc* sit uerum *uel* non, *nullus* potest scire per certitudinem, nisi papa hoc determinet.

A144vb K41va

5

10

[A1-B1] Secundo queritur quis possit dare indulgentias. *Et* uidetur quod quilibet episcopus *possit eas dare* sicut papa, quia ad sponsum pertinet *dispositio* de rebus sponse; set quilibet episcopus est sponsus ecclesie; unde et in consecratione sua recipit annulum tamquam sponsus; | ergo potest dispensare thesaurum ecclesie; set hoc est facere indulgentias; ergo etc. [A2-B2] Item aut pape conuenit facere indulgentias ratione ordinis aut iurisdictionis; non ratione iurisdictionis, quia iurisdictio | pertinet ad forum contentiosum; indulgentie autem magis respiciunt forum

6 recipit … 7 sponsus] cf. Thom., Super Sent., IV, 20, 4, 1, resp. (1033) 234 Hec] hoc ELMP licet Na | opinio … 236 quia] om. ELMNaP | cum] quia O | fulciatur] fulcitur O 235 eam tenere] inu. A | tenere … eam] om. (hom.) KV 236 hoc] om. ELMNaP | sit] sic B om. Na | uel] aut ELM | uel … 237 determinet] nulli certum est nisi quantum ex forma indulgentie uel conferentis potest constare B | nullus] non AELMNaP | potest scire] habetur P | scire] sciri AELMNa | per certitudinem] ex certitudine ELM 237 papa] papam Na | hoc] in persona sua add. O 3 Secundo … 4 quod] Vtrum B | queritur] utrum add. sed del. V | possit] potest Na | indulgentias] indulg’ AKNaVZ indulgentiam ELMP | Et] om. ELMNaP 4 possit … dare] dare possit ENaP dare non possit L | eas] om. M | eas dare] dare indulgentias B inu. K | papa] quod sic add. B | ad … 5 rebus] sponsus potest dispensare bona B 5 dispositio] disponere ELMNaP dispensatio O 6 et] om. P | in] om. Na | consecratione] sacratione Z | consecratione sua] eius consecratione B | sua] om. KVZ | recipit … 7 sponsus] traditur ei annulus tamquam sponso B 7 ergo … 8 etc.] om. B | potest] posset O | dispensare] post ecclesie ELM | thesaurum] triumphum ELM thesauros O 8 indulgentias] indulg’ AKVZ indulgentiam ELMNa | ergo etc.] om. P | ergo … 9 indulgentias] om. (hom.) sed i.m. suppl. Ka.m. 9 aut] om. Na | conuenit] contra Na | indulgentias] indulg’ ABKa.m.VZ indulgentiam ELM indug’ Na 10 aut] uel B ratione add. P | non … iurisdictionis] om. (hom.) NaZ | quia … 11 autem] quod hoc B 11 respiciunt] respicit B inspiciunt Z | forum2] contentiosum indulgentie uero forum add. B conscientie siue add. P

E39ra P123rb

O116v

M253ra

30

O117r

DVRANDI SVPER SENT. IV

penitentie, cum ordinentur ad relaxationem pene satisfactorie; ergo conuenit ei ratione ordinis; set in ordine parificatur quilibet episcopus pape; ergo potest facere indulgentias sicut papa. [A3-B3] In contrarium est quia ille solus potest dispensare thesaurum communem ecclesie qui preest toti ecclesie; set hic est solus papa; ergo etc. Pro hoc sunt iura, que dicunt potestatem pape illimitatam quoad indulgentias, potestatem uero episcoporum limitatam. [A4-B4] Responsio. Sicut patet ex precedentibus, indulgentie ualent inquantum merita Christi applicantur per illum qui dat indulgentias alicui ut satisfactoria pro pena sibi debita. Quo supposito est duplex modus dicendi. Vnus est quod duo uidentur pertinere ad illum qui dat indulgentias: unum est potestas | ordinis per quam est iudex in foro penitentie, aliud est cura ecclesie uniuersalis, ratione cuius pertinet ad ipsum custodia et dispensatio thesauri ecclesie.

15 ille … 16 papa] cf. Thom., Super Sent., IV, 20, 4, 3, arg. 1 (1032) 17 iura … 18 limitatam] cf. Greg. IX, Decretal., V, 31, 12 (840-841) et 38, 14 (889) 19 patet … precedentibus] cf. supra, IV, 20, 3, 15 (24,160-25,172) 22 Vnus … 25 ecclesie] cf. Alex. Hal., S.th., IV, 23, 3, resp. (351ra); Bonau., Super Sent., IV, 20, pars 2, art. unic., 3, resp. (534b-535a) 12 penitentie] magis B | cum … pene] om. A | satisfactorie] om. B satisfactione M 13 conuenit] post ratione V | conuenit ei] om. B | ei] eis A ex eis corr. K om. O | ordine] hoc B | parificatur] perficitur Na 14 pape] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. | ergo … papa] quare etc. B | indulgentias] indulg’ AKNaPVZ indulgentiam ELM 15 est] om. Na | quia] quod AP | thesaurum] triumphum ELM 16 communem ecclesie] inu. BO | qui] que Z | set] om. Z | set … papa] om. B | papa] om. V 17 Pro] Prima ad P | Pro … sunt] Prima testantur AK sed exp. et i.m. corr. Ka.m. Preterea hoc attestantur O | Pro … 18 limitatam] om. B | potestatem pape] inu. O | illimitatam] illuminatam LNa 18 quoad … limitatam] om. (hom.) sed i.m. suppl. V a.m. | indulgentias] indulg’ AKV a.m. indulgen. Na indulgentiam ELMP | potestatem] potest EL sed exp. et i.m. corr. Ea.m. | uero] autem ELM non add. sed exp. E uero add. L non Na | limitatam] unde papa potest facere indulgentiam quoad plenariam remissionem totius pene et respectu omnium in ecclesia fidelium; episcopi uero non possunt nisi facere indulgentias partiales et de commissione pape nec respectu omnium, set solum in sua dyocesi; in aliis autem dyocesibus non possunt nisi accedat assensus dyocesanorum P 19 Responsio … 20 inquantum] Supposito quod dictum est, scilicet quod indulgentie quia B 20 inquantum] quantum O | merita] meritum AB merito O | Christi] om. P | Christi applicantur] inu. Z | applicantur] applicatur AB post inquantum O | indulgentias] indulg’ ABKVZ indulgentiam ELMP indulgentia Na 21 satisfactoria] satisfactoriam ELM satisfactorias O satisfactio P | pro pena] om. P | sibi] ipsi E om. O | Quo] hoc B 22 illum] eum B 23 indulgentias] indulg’ AKNaVZ indulgentiam ELMP | unum] unus P | est1] quod add. V | quam] quem PZ 24 foro] conscientie et add. A | ecclesie uniuersalis] inu. ELM | ratione cuius] inu. O 25 thesauri] triumphi ELM | ecclesie] om. B

15

20

25

DISTINCTIO XX QVESTIO IV

30

35

40

31

[A5-B5] Ratio primi | est quia cum ex merito passionis Christi consequamur remissionem pene et culpe in toto uel in parte, secundum quod applicatur nobis uirtus eius in diuersis sacramentis, non uidetur quod aliquis habeat potestatem in communicando passionem Christi ad dimissionem pene nisi ille qui habet potestatem in communicando eam ad dimissionem culpe; set solus ille qui habet potestatem ordinis potest communicare uirtutem passionis Christi ad dimissionem culpe; ergo solus potest eam communicare ad dimissionem pene; hoc autem fit per indulgentias; ergo etc. [A6-B6] Ratio secundi est illa que tacta est in arguendo, quia ad illum qui habet curam communitatis pertinet dispensare bona communia; indulgentie autem sunt de communi thesauro ecclesie; ex hiis patet quod solus papa | iam consecratus uel saltem in sacerdotem ordinatus | potest ex auctoritate sua indulgentias facere, cum ipse solus *curam habeat* uniuersalis ecclesie; episcopi autem, cum habeant ordinem parem, | set non curam, quia solum sunt assumpti in partem

35 illa … arguendo] cf. supra, uu. 15-16 40 episcopi … 43 committitur] cf. Thom., Super Sent., IV, 20, 4, 3, resp. (1034); Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 20, 3, 2, qc. 1, resp. (232a) 26 quia] om. ELM | passionis] om. B 27 pene … culpe] culpe uel pene P | uel] et Na 28 applicatur] ex ampliatur corr. B applicantur L | nobis] in praem. B | eius] passionis P | non] ergo add. P 29 aliquis] habeat dare indulgentiam nisi i.m. add. Ma.m. | potestatem] peccatum sed exp. et i.m. corr. Ea.m. | passionem … 30 dimissionem] passionem ad (dub.) sed exp. et i.m. eam ad dimissionem corr. V a.m. | passionem … 30 communicando] om. (hom.) ELM 30 dimissionem] diminutionem AO | in … 31 potestatem] om. (hom.) O 31 eam] causa Na | dimissionem] diminutionem A | culpe] pene ELM | solus ille] status iste B | ille] om. ELM | habet] plenarie add. V 32 uirtutem] unitatem Na | uirtutem passionis] passionem P | uirtutem … 33 communicare] om. (hom.) ELM | dimissionem] dub. Na | dimissionem … 33 dimissionem] diminutionem A 33 solus] ille add. P 34 indulgentias] indulg’ ABVZ indulgentiam ELMNaP 35 Ratio] autem add. A | est1] om. V | illa] ista EM | est2] om. sed s.u. suppl. Ka.m.V a.m. | ad] id add. sed exp. P 36 communia] communitatis sed P 37 indulgentie] indulgentia AKLVZ | autem] dub. Na om. P | sunt] sumitur AK suscipiuntur B fuit VZ | de … ecclesie] om. B | thesauro] triumpho ELM | ecclesie] ergo etc. add. AKO ergo ad eum qui habet curam et iurisdictionem pertinet huiusmodi thesaurum dispensare add. P 38 iam] om. BO | uel] ut Na | saltem] om. P | sacerdotem] sacerdote E 39 auctoritate] necessitate V | indulgentias] indulg’ ABKVZ indulgentiarum Na indulgentiam ELM | facere] ferre sed exp. et i.m. corr. V a.m. 40 curam habeat] inu. ELMNaOP | autem] uero O | cum] non s.u. add. A 41 ordinem parem] curam P | ordinem … 42 sollicitudinis] curam uniuersalem licet habeant ordinem parem quia assumpti sunt in sollicitudinem A | curam] non possunt add. B uniuersalis ecclesie P | solum] om. P | sunt assumpti] uocati sunt B inu. P

V124vb

L38rb M253rb O117v

32 Na102va B38vb

Z181ra

DVRANDI SVPER SENT. IV

sollicitudinis, ex se non possunt facere indulgentias nisi | quantum eis a papa committitur; | ceteri uero, maxime non sacerdotes, non possunt indulgentias facere, etiam ex commissione, cum requirat ordinem, qui ex commissione non potest haberi. Quod ergo cardinales non sacerdotes uel electi in episcopos nondum ad sacerdotium promoti dicuntur ex commissione pape et iure facere indulgentias, exponendum est quod faciunt, idest denuntiant factas per papam, ut sint potius denuntiatores quam datores. [A7-B7] Alius modus *dicendi* est tenens eandem conclusionem, nisi quod dicit quod pape conuenit facere indulgentias ratione | solius iurisdictionis et non ratione alicuius ordinis; unde papa electus, antequam sit sacerdos, potest dare indulgentias. Et iste modus est conuenientior. [A8] Aduertendum tamen est quod licet sic sentiendum sit de indulgentiis, cum unaqueque persona singularis possit merita sua alteri applicare ad satisfaciendum pro eo, et eodem modo uidetur qvibvsdam quod ille qui preest alicui congrega-

50 Alius … 52 ordinis] cf. Thom., Super Sent., IV, 20, 4, 2, resp. (1034) 58 quibusdam] cf. Thom., Super Sent., IV, 20, 4, 1, resp. (1032-1033) 55 tamen est] inu. BZ | sic] ita AK post sit B 56 indulgentiis] indulg’ AVZ indulgen’ K | cum] tamen sed exp. et s.u. corr. B | singularis] om. AK 57 alteri] alii B 58 ille] iste B 42 ex se] post possunt P | ex … indulgentias] om. B | indulgentias] indulgen’ A indulgentiam ELM indulg’ KVPZ indulgēn Na | nisi … 44 facere] om. O | quantum] inquantum ELM | eis] post papa (43) B 43 a] om. EL sed s.u. suppl. Ea.m. | a papa] post committitur P | committitur] permittitur uel praem. sed exp. B | ceteri] decem EM sed i.m. corr. Ma.m. decere L et liceret si consecrati sunt ad parem ordinem cum papa praem. P 44 indulgentias] indulg’ AKNaPVZ indulgentiam ELM | indulgentias facere] inu. A | facere] dub. Na post cum et indulg’ add. V | etiam] est Na | cum] eum K hoc add. OP 45 qui] om. sed s.u. suppl. O | haberi] post commissione BP om. EM sed i.m. suppl. Ma.m. | ergo] autem O 46 uel] et P aut V | electi] clerici Na | episcopos] episcopis Na | nondum] consecrati uel add. P 47 et] uel ABO | iure] iuris AKO iuri B dub. Na | facere indulgentias] inu. BP | indulgentias] indulg’ AKNaVZ indulgentiam ELM 48 est] om. V | denuntiant] determinant O | per papam] om. O | ut … 49 potius] et tales potius sunt B 49 quam] factores uel add. P 50 dicendi] om. ELMNaOP | est] om. B | tenens] tenentium P 51 nisi] set B lac. Z | quod1] om. BNa | dicit] dicunt P | dicit quod] om. Z | pape … facere] papa communiter facit AK p.c. V | conuenit] competit P | indulgentias] indulg’ ABKNaPVZ indulgentiam ELM 52 et] om. B | ratione alicuius] om. B | papa] om. sed i.m. suppl. Ea.m. 53 sit] om. sed s.u. suppl. Ka.m. | indulgentias] indulgentiam ELM indulg’ KNaVZ

45

50

deest B

DISTINCTIO XX QVESTIO IV

60

65

70

33

tioni, ut abbas in monasterio, potest bona sue | congregationis alteri applicare et | forte idem est de episcopo in sua diocesi et papa in tota ecclesia (quod non assero nisi procedat de uoluntate personarum singularium), si tamen hoc sit possibile, talis applicatio non habet rationem indulgentie proprie loquendo, quia nec in una persona nec in congregatione aliqua nec in tota ecclesia est tanta copia meritorum ut sufficiant ad satisfaciendum pro penis debitis omnibus quibus applicari possunt; propter quod numquam est certum quantum ualent sicut de indulgentiis. [A9-B8] Ad primum argumentum dicendum quod episcopus est sponsus ecclesie sibi commisse, non autem uniuersalis ecclesie, set solus papa. [A10-B9] Ad secundum dicendum quod pape conuenit dare indulgentias ratione ordinis et cure uniuersalis, quam nullus habet nisi ipse; et ideo nullus episcopus preter ipsum potest ipsas facere ex auctoritate.

59 in] om. B | sue … 60 alteri] sua alteri congregationi B | congregationis] potest add. A 60 alteri applicare] inu. O 61 de] coni. cum C | quod] tamen add. B 62 uoluntate] bonitate B | personarum singularium] inu. O | hoc sit] sic B 63 indulgentie] indulg’ AKZ 64 congregatione aliqua] una congregatione A | aliqua] om. B 65 sufficiant] post possunt (66) O 66 satisfaciendum] satisfactionem AO | pro] aliis add. sed del. B | penis] peccatis BZ | debitis] aliis add. sed exp. B 67 quod] quam V | numquam] non B | sicut] nec add. O | sicut … 68 indulgentiis] om. B 68 indulgentiis] indulg’ AV 69 primum] ad p add. P | dicendum quod] om. B 70 sibi] om. V | ecclesie] om. AKV 72 secundum] aliud BZ | dicendum] om. B est add. O | pape] proprie Na ipsi Z | pape conuenit] inu. ELM | dare indulgentias] om. B | indulgentias] indulg’ AKVZ indulgentiam ELMNaP 73 ordinis et] om. sed s.u. suppl. B | cure] om. sed i.m. suppl. Ka.m. communis uel add. B uel ratione add. ELMNaOPV a.m.(i.m.) iurisdictionis add. O | uniuersalis] iurisdictionis add. BV a.m.(i.m.) iurisdictionis ecclesie add. ELMNaP ecclesie add. O | quam … 74 auctoritate] om. B | nullus] unus Na 74 nullus] non Na | episcopus] om. NaPV sed i.m. suppl. V a.m. | preter] om. Na | preter ipsum] post facere ELM | ipsum potest] inu. Na | auctoritate] sua et hoc de ista questione add. O

deest B K41vb O118r



O118v M253va

E39rb P123va A145ra

[1] Solet etiam queri etc. Circa distinctionem istam primo queritur utrum post hanc uitam aliqua peccata remittantur quoad culpam. Et uidetur quod non, quia facilius est | peccare quam *a peccato* resurgere; set existentes | in purgatorio de cetero non possunt peccare; ergo non possunt a peccato resurgere et fortiori ratione nec illi qui sunt in inferno. [2] Item | GREGORIVS dicit quod talis in iudicio quisque futurus est qualis de corpore exibit; | si ergo aliquis de hac uita exit cum ueniali, in iudicio apparebit cum ueniali, et ita non purgabitur. [3] Ad idem est quod dicit G l o s s a super illud I o h . 5: Est peccatum ad mortem, quod in hac uita non corrigitur, frustra post hanc uitam uenia postulatur. 5 Solet … queri] Lomb., Sent., IV, 21, 1 (379,8) 7 facilius … 10 inferno] cf. Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 21, 2, 2, qc. 1, arg. 5 (239ab); Rich. de Mediau., Super Sent., IV, 21, 2, 1, arg. 2 (336b) 11 Gregorius … 13 purgabitur] Thom., Super Sent., IV, 21, 1, 3, qc. 1, arg. 3 (1057) 11 talis … 12 exibit] Greg., Dialog., IV, 41, 3 (148,11-12) 14 dicit … 16 postulatur] Thom., Super Sent., IV, 21, 1, 3, qc. 1, arg. 1 (1056) 14 Est … 15 mortem] I Ioh., 5,16 15 in … 16 postulatur] Glossa interl., I Ioh., 5,16 (IV, 542b); ex Greg., Moralia, XVI, 68, 5 Solet … queritur] om. B | etiam] om. Na autem OPV | etc.] dist. 21 add. O om. VZ | istam] xxi A illam Z 6 post … uitam] ante culpam B post uitam istam post remittantur ELM | aliqua] om. B | aliqua peccata] inu. ELMNaOP | remittantur] dimittantur AB possint dimitti V | quoad culpam] om. NaV | Et] om. P | Et uidetur] om. B 7 peccare] om. sed i.m. suppl. V a.m. | a peccato] post resurgere ELMNaP 8 set … peccare] om. sed i.m. suppl. V a.m. | existentes] existens B | de cetero] om. OPZ | possunt] potest B 9 non possunt] nec B | resurgere] om. ELM sed i.m. suppl. 11 in iudicio] post quisque AP | futurus est] futuro apparebit Ma.m. | et] quare P P | est] om. sed s.u. suppl. Ka.m. 12 qualis] duas ELM sed exp. et s.u. corr. M est cum (cum] s.u. a.m.) add. O hinc add. P | exibit] exiuit ELM Eccl. xi lignum ubicumque ceciderit, ibi erit (cf. Eccl., 11,3) add. P | exit] existit P | ueniali] ueniat ELM sed corr. M 13 apparebit] uidebit ELM uidebitur p.c. M | ita] ueniale V | purgabitur] purgatur O a ueniali add. P 14 est] illud add. NaO id add. P | dicit] dicitur in B | super illud] om. AB p.c. Ka.m. | illud] illo uerbo O uerbum add. V | Ioh. 5] prima Io. vi A p.c. Ka.m. 15 mortem] pro eo i.m. add. L | quod] et Z | corrigitur] et add. O

5

10

15

DISTINCTIO XXI QVESTIO I

20

25

30

35

[4] In contrarium est Gregorivs IV D y a l o g o r u m et Avgvstinvs in littera pertractans illud Apostoli *I a d * C o r . 3: Si quis edificat | lignum etc. [5] Responsio. Qvibvsdam uisum fuit quod nullum peccatum etiam ueniale remittitur post hanc uitam. Qvorvm ratio fuit quia in fine uite aut penitet hominem de peccato ueniali aut non; si penitet, culpa remittitur ei, set pena in purgatorio soluitur; si uero non penitet, peccat mortaliter, ut dicunt, quia, cum culpa uenialis retardet a consecutione glorie et post mortem | tempus sit perueniendi ad gloriam, qui de culpa ueniali tunc non penitet, uidetur diligere retardationem sue glorie; hoc autem uidetur esse contra caritatem, qua summe debemus uelle frui Deo; ergo tunc peccat mortaliter. [6] Set istud non ualet, quia contingit aliquem in caritate existentem cum multis uenialibus obdormire et dormiendo mori; in tali autem non penitere de peccato ueniali nullum nouum peccatum 82 (847,7-8); cf. etiam Beda, In I Ioh., 5,16 (326,257-260) 17 Gregorius … Dyalogorum] Greg., Dialog., IV, 41, 1-6 (146,1-150,47); ap. Thom., Super Sent., IV, 21, 1, 3, qc. 1, sed contra 1 (1057) 17 Augustinus … 18 littera] Aug., De ciu. Dei, XXI, 26 (798,103-799,113); ap. Lomb., Sent., IV, 21, 2 (380,5-11) 18 Si … 19 lignum] I Cor., 3,12; ap. Thom., Super Sent., IV, 21, 1, 3, qc. 1, sed contra 2 (1057) 20 Quibusdam] cf. Alex. Hal., S.th., II-II, n.285, sol. (299a); ad 1 (299b); ap. Thom., Super Sent., IV, 21, 1, 3, qc. 1, resp. (1058) 29 contingit … 32 penitere] cf. Thom., Super Sent., IV, 21, 1, 3, qc. 1, resp. (1059); Rich. de Mediau., Super Sent., IV, 21, 2, 1, resp. (337a) 18 I ad] om. ELMNaOP | ad] om. B | Cor. 3] inu. Na | edificat] enim superedificat P 19 lignum] fenum (et add. B) stipulam add. ABKVZ | etc.] om. B 20 Quibusdam] quoddam P | nullum] om. Z 21 etiam] om. P | etiam ueniale] om. B | remittitur] remittatur P | fuit] est ELM | quia] quod B 22 hominem] homo BEMZ 23 remittitur] remittetur P | ei] om. AEKLMV sed i.m. suppl. V | in] igne add. B | soluitur] om. EL sed i.m. post set suppl. Ea.m. post set M 24 cum] om. B | retardet] retardat B | a] consuetudine add. sed exp. Na | a consecutione] consequtionem (sic) P | consecutione] consuetudine sed del. et secutione post glorie add. V 25 post … gloriam] ideo B | tempus sit] inu.O sit facultas P | perueniendi] preueniendi P ueniendi Z | qui] in sed del. et s.u. corr. O a.m. 26 de … ueniali] de ueniali post penitet B | tunc] om. BNa | penitet] peniteret i.m. p.c. Naa.m. penitent O | diligere] post glorie (27) Na | sue glorie] inu. P 27 qua] quia AK | qua … debemus] om. BZ 29 istud] illud ELMOP | contingit] conuenit V | caritate] caritatem K 30 existentem] om. P | cum] om. B | cum … uenialibus] om. A | dormiendo] obdormiendo O 31 penitere] penitente BV p.c. V a.m. | de] in P | nullum … 32 est] post penitere (32) ELM | nouum] om. NaP | nouum peccatum] inu. O | peccatum] uanum (dub.) add. Na | peccatum est] inu. P

V125ra

O119r

36

M253vb

O119v

DVRANDI SVPER SENT. IV

est, cum pro tunc non sit in potestate eius penitere; ergo aut talis dampnabitur aut saluabitur; non dampnabitur, cum sit in caritate, nec saluabitur nisi dimissa culpa | ueniali quam secum portauit; ergo necesse est quod culpa uenialis post hanc uitam *possit remitti*. Nec ratio aliorvm cogit, quia qui in fine non penitet de peccato ueniali, aut quia de eo non recolit aut si de eo recolat, non oportet quod peccet mortaliter. Et quod probatur, quod talis uidetur uelle dilationem sue glorie, non est uerum, quia etsi dilatio glorie sequatur ad commissionem | culpe uenialis, non tamen oportet quod sit uolita uel etiam cogitata. Item nec propter hoc differtur gloria, quia in purgatorio simul cum solutione pene potest culpa dimitti, et ita tantum retardat sola pena, quantum simul culpa et pena. Dicendum est ergo aliter, uidendo primo quid sit peccatum dimitti quoad culpam, et secundo uidebitur que culpa possit dimitti post hanc uitam.

32 eius] om. O | aut] om. BZ | talis] non i.m. add. B 33 dampnabitur1 … saluabitur] saluabitur aut dampnabitur P | aut … dampnabitur] om. (hom.) B | saluabitur] saluetur ELM saluatur p.c. Ea.m. 34 nec] non AKNa ergo P 35 culpa uenialis] post uitam P | possit remitti] inu. ELMOP remitti possunt Na 36 ratio] om. sed i.m. suppl. V a.m. | aliorum] eorum AO | qui] om. B | fine] uel add. sed exp. Na | penitet] de ueniali nullum nouum peccatum est cum pro tunc non sit in potestate eius penitere, ergo talis d. add. (iter.) sed uerbo ua- cat s.u. adiuncto del. B | de] om. sed s.u. suppl. Na | de … ueniali] om. B | ueniali] non peccat add. O 37 quia] om. EKLMNaP sed i.m. suppl. Ka.m. exp. V | de eo1] om. B post recolit P | eo1] quod i.m. add. V | non recolit] del. Na | aut] quia add. AKOVZ sed exp. V | aut … recolat] om. (hom.) sed i.m. recolit aut non si non recolit add. Naa.m. | de eo2] om. ELM | eo2] non add. sed exp. K | recolat] recolit AELM om. P 38 Et] si non penitet A om. O | quod1] quando B | quod2] quia BNaO | talis uidetur] inu. ELM | dilationem] dilatationem sed corr. M dilectionem OV sed s.u. corr. O a.m. i.m. corr. V | sue glorie] inu. OP 39 glorie2] sue add. O om. sed i.m. suppl. V | commissionem] retentionem AKP uel commissionem i.m. add. Ka.m. 40 etiam] om. ELM 41 cogitata] cognita ABK p.c. V | nec] om. ELM | differtur] differretur ELM 42 solutione] absolutione AELM p.c. Ka.m. | dimitti] remanere P remitti Z | ita] om. NaV sed i.m. suppl. V | tantum] uanum sed del. et i.m. corr. Naa.m. 43 culpa … pena] pena et culpa V | pena2] Item quod forte possent arguere, quod tali placet peccatum ueniale, nullum autem peccatum a Deo est ueniale nisi fiat mortale dum placet, ergo uidetur quod talis peccet (peccet] coni.: peccatum cod.) mortaliter non penitens de peccato ueniali, dicendum quod non quelibet placentia peccati uenialis facit peccatum mortale, set quando placet ita quod finis in eo constituatur quod est de peccato frui, in quo peruersitas hominum consistit secundum Augustinum (cf. Aug., De diu. quaest. 83, 30 [38,12-14]; ap. Thom., Super Sent., IV, 21, 1, 3, qc. 1, resp. [1059]) add. P | Dicendum est] utrum Na | est] om. BP 44 uidendo] uidendum ELMP | primo] om. B ergo EM | quoad … et] om. V | quoad … 45 dimitti] om. (hom.) AK sed i.m. inf. suppl. Ka.m. | et] om. O 45 uidebitur] om. B | uidebitur … culpa] cuius peccatum sed exp. et i.m. corr. V | que] quod O | post] secundum sed exp. et i.m. corr. M

35

40

45

DISTINCTIO XXI QVESTIO I

50

55

60

37

[7] Quantum ad primum sciendum *est* quod in peccato saltem | mortali sunt | tria, ut patuit supra dist. 16, scilicet deordinatio actus, in qua consistit macula (sicut in deordinatione membri corporalis consistit turpitudo corporis), priuatio gratie, que dicitur offensa, et reatus pene. Hec autem * sunt in peccato ueniali preter priuationem | gratie. Dicitur ergo peccatum remitti quoad culpam uel maculam quando reordinatur actus uoluntatis per debitam displicentiam; quoad offensam quando gratia restituitur; set quoad reatum pene quando pena uel condonatur uel soluitur. [8] Dicendum ergo quoad secundum quod culpa mortalis nullo modo potest dimitti post hanc uitam, nec uenialis si sit | cum mortali; uenialis tamen si sit sine mortali potest post hanc uitam dimitti. Primum patet sic. Voluntas | in malo obstinata non potest in *suo actu* reordinari, ita ut uelit bonum et bene; set uoluntas decedentis *in* peccato mortali est in malo obstinata, tam in hominibus quam in angelis, ut communiter ponunt doctores; ergo non potest reordinari,

47 supra] cf. supra, IV, 16, 2, 6 (336vb) 61 ut … doctores] cf. Thom., Super Sent., II, 7, 1, 2, sol. (184-185); S.th., I, 64, 2, resp.; Suppl., 98, 1-2, resp.; De uer., 24, 10, resp. (705,196-707,332); De malo, 16, 5, resp. (304,192-306,340) 46 Quantum … primum] ad quod A | est] om. ELMNaOP | saltem] post quod Na 47 patuit supra] prius uisum est O | supra] scilicet V | supra … 16] contra dist. secundi B | dist.] om. sed s.u. suppl. V | scilicet] om. OV sed s.u. suppl. V | deordinatio] deordinatione sed corr. V 48 in2] om. V | deordinatione] ordinatione sed s.u. corr. Na 49 consistit] om. P | gratie] om. sed s.u. suppl. B | que] ergo praem. B | et] uel A 50 Hec] om. P | autem] etiam BKPZ tria add. ELMNaOP | sunt] tria i.m. add. V | peccato] mortali add. sed exp. O | peccato ueniali] inu. P | preter] propter sed del. et s.u. corr. O a.m. | gratie] Dei add. P 51 remitti] dimitti B | culpam … maculam] maculam uel culpam P 52 reordinatur] recordatur sed s.u. corr. B | offensam quando] offensatus sine Na 53 gratia] igitur O | restituitur] consti praem. sed exp. L | uel] om. P | uel … 54 uel] om. B 54 condonatur] condatur sed i.m. corr. Ea.m. condempnatur Na | uel] aut P 55 ergo] igitur P | culpa] pena ELM 56 nec] set B | nec … 57 uitam] om. (hom.) P | uenialis] ueniale AK potest add. B | si … 57 uenialis] om. (hom.) Na | si … 57 dimitti] om. B 57 uenialis] ueniale AK | potest] post dimitti O | post] om. E 58 sic] om. A | in malo] post obstinata P | obstinata] obstinato EL sed corr. Ea.m. | suo actu] inu. ELMNaOP 59 reordinari] recordari sed del. et s.u. corr. O a.m. | et] obstinata add. sed exp. Na | deceden61 ponunt] dicunt AK tis] discedentis P 60 in1] cum ELMNaP | est] om. P | doctores] quia quod in angelis est casus, hoc in hominibus est mors, secundum Damascenum (Ioh. Dam., De fide orth., II, 4 [77,38-39]) add. P | ergo non] alio modo ELM | non … 62 bene] etc. B | potest] uoluntas dampnati add. P

L38va Na102vb

K42ra

O120r M254ra

38

O120v

E39va V125rb Z181rb P123vb

DVRANDI SVPER SENT. IV

ita ut uelit bonum et bene; set aliter non dimittitur peccatum quoad culpam nisi quia uoluntas reordinatur; ergo etc. Et quia aliqvi dicunt quod uoluntas dampnatorum hominum et angelorum potest uelle bonum moris ex genere et circumstantiis, licet tale uelle non possit esse meritorium propter statum in quo sunt, ut tactum fuit libro II, ideo adducenda est alia ratio talis: ille qui est in suo fine *uel* termino non potest facere aliquid quod ordinetur ad consecutionem finis uel termini; set decedentes in mortali statim sunt in suo fine *uel* termino, scilicet in inferno, qui est extremus terminus dampnatorum, sicut paradysus extremus terminus beatorum; ergo | non possunt facere aliquid quod ordinetur ad consecutionem finis; set dimissio culpe ad hoc ordinatur; ergo etc. [9] Ratio secundi est | quia ad dimissionem | culpe uenialis sufficit reordinatio uoluntatis per debitam displicentiam; set hanc possunt habere existentes in purgatorio, cum non sint obstinati | in malo, set sint in caritate, nec sint totaliter in termino, set citra; ergo in eis potest remitti peccatum ueniale quoad culpam.

63 aliqui] Haec opinio Durando attributa est; cf. Koch, Kleine Schriften, II, Art. in quibus, n.67 (86); Durandellus, Evidentiae, II, 7 (452-455) 66 ut … II] cf. supra, II, 7, 2, 12 (145vb) 63 quia1] om. B quando Na | uoluntas] om. P | reordinatur] reordinetur B deordinatur sed s.u. corr. Naa.m. ordinatur PV 64 dampnatorum hominum] inu. A 65 moris] mortis ELM sed corr. EM | ex] et sed s.u. ex add. Naa.m. | genere] gratia sed del. et s.u. corr. O a.m. 66 statum] statutum sed corr. Na | fuit] supra add. A | libro II] inu. A in secundo libro supra O in secundo libro P 67 ideo] Item AK sed corr. Ka.m. | ideo … est1] Item ad hoc aducitur B | adducenda] ad conducenda sed corr. Na addenda P | alia] om. AKV sed i.m. suppl. Ka.m. | ille] om. P | suo fine] inu. O | uel] et ELMNaOPV a.m.(p.c.) 68 facere] fr’e sed exp. et i.m. corr. V | consecutionem] constitutionem O | uel] et AP p.c. Ka.m. 69 termini] terminum Na | in1] peccato add. ELMNaOP | statim] statu Z | statim sunt] inu. OP | suo … termino] termino et in fine O | uel] et ELMNaOP 70 terminus] finis B maiorum add. P | dampnatorum] uiatorum V | sicut … 71 beatorum] om. (hom.) sed i.m. inf. suppl. V 71 paradysus] est add. ELMNaOV | extremus] extremorum sed corr. Na | extremus terminus] om. BP | beatorum] saluatorum AK bonorum BELMNa | non … 73 ergo] om. (hom.) B | possunt] possit P | facere] fr’e sed exp. et i.m. corr. V 72 finis] exp. V | set dimissio] dimissio autem P | ad2 … 73 etc.] ordinatur ad huius consequutionem, ergo culpa talibus non dimittitur P 74 quia] quod BV | culpe] om. A 75 reordinatio] deordinatio O 76 sint] ab instanti add. sed del. V | set] cum A | set … 77 caritate] cum sint in caritate post culpam (78) ELM 77 sint1] sicut 2 NaOP | sint ] sunt O | set] licet O | citra] extra AK circa terminum O | in3] om. P 78 remitti] dimitti BO

65

70

75

DISTINCTIO XXI QVESTIO I

80

85

90

39

[10] Ad primum argumentum dicendum quod facilius est peccare quam resurgere a peccato quamdiu liberum arbitrium flexibile est ad utrumque, set quando iam confirmatum est in bono, ut est in illis qui sunt iam in purgatorio, impossibile | est peccare, set facile est peccatum detestari, * in qua detestatione consistit reordinatio uoluntatis et dimissio peccati uenialis quoad culpam. [11] Ad secundum dicendum quod dictum Gregorii intelligendum est de qualitate in qua consistit status, que non mutatur nisi mutetur status, et talis est gratia uel culpa mortalis: | qualis enim quis exit de corpore, talis in iudicio apparebit secundum has qualitates; non autem *debet intelligi* de ea que non mutat statum, ut est culpa uenialis. [12] Per idem patet ad G l o s s a m illam, quia intelligenda est de peccato mortali, sicut et textus quem exponit, qui expresse loquitur de peccato ad mortem, quod non potest esse ueniale.

85 dictum Gregorii] cf. supra, uu. 11-12 91 ad Glossam] cf. supra, uu. 14-16 79 argumentum] om. P | dicendum] om. B | quod] om. Na | facilius] uerum B | peccare] a peccato add. sed del. P | peccare … 80 peccato] om. B 80 resurgere] post peccato O | a peccato] om. VZ | flexibile] om. sed i.m. suppl. V a.m. 81 confirmatum] firmatum AK | est1] om. B | ut] sicut P | est2] om. BO | qui … 82 in] de B 82 sunt iam] inu. ELM | iam] om. AK | purgatorio] ubi add. M | peccatum] om. Na 83 detestari] cum hoc sit bonum add. EKa.m.(i.m.)LMNaOPV a.m.(i.m.)Z | in] ita K 86 qualitate] caritate ELM sed i.m. alias qualitate corr. Ea.m. i.m. corr. Ma.m. | que] qui ABNaZ 87 gratia] gloria P | mortalis] uenialis sed corr. M 88 exit] exi89 debet bit B | talis] qualis sed exp. et s.u. corr. O a.m. | secundum] quantum ad B intelligi] est intelligendum ELMNaP | ea … 90 uenialis] ueniali per quem status non immutatur B | est] talis add. sed exp. P 91 patet] om. B | Glossam illam] inu. BNa | illam] illius O | intelligenda] intelligendum V | intelligenda … 92 mortali] solum intelligit B 92 mortali] om. Z | et] om. B | quem] quam A | quem … loquitur] sonat B | qui] om. P | de peccato] est enim peccatum P 93 peccato] mortali add. sed exp. L | quod] que Z | quod … ueniale] tale autem est mortale, non ueniale B

M254rb

O121r

40

DVRANDI SVPER SENT. IV

A145rb

Na103ra

L38vb O121v

M254va

[1] Secundo queritur utrum ueniale adiunctum mortali in dampnatis puniatur pena eterna. Et uidetur quod non, quia pena debita | multis uenialibus potest equari secundum intensionem pene debite peccato mortali, cum utraque sit finita intensiue; si ergo propter peccata uenialia punirentur dampnati pena eterna secundum durationem, sequeretur quod dampnati tantum punirentur pro peccatis uenialibus sicut pro *mortali*, | quod est inconueniens, cum peccata uenialia quantumcumque multiplicata non equentur peccato mortali. [2] Item Deus non est acceptor personarum, ut habetur A c t . 10; set | uideretur acceptor personarum si pro eadem culpa unum puniret plus et alium | minus; cum ergo nunc et in purgatorio non puniatur peccatum ueniale nisi pena temporali, uidetur quod non puniatur in dampnatis pena eterna. [3] In contrarium est quod dicit I o b : In inferno nulla est redemptio; set si peccatum | ueniale non puniretur pena eterna in dampnatis, in inferno esset aliqua redemptio. 12 Deus … personarum] Act., 10,34 17 Iob … redemptio] Iob, 14,13; cf. Corpus antiphon., IV, n.7368 (342); ap. Thom., Super 4 Secundo queritur] om. B | adiunctum] ad coniunctum Na 5 Et] om. BELMNaP | uidetur] om. B 6 uenialibus] non add. B | equari] adequari sed corr. V | secundum intensionem] om. B | intensionem] intentionem ELM 7 peccato] om. B | utraque] utrumque ELM sed corr. M uterque sed corr. V | finita] infinita P finite sed corr. V | peccata] om. P 8 punirentur] punientur Na | dampnati] dampnat p.c. L 9 sequeretur] sequetur A | dampnati] ipsi B | tantum] om. B | tantum punirentur] inu. P | punirentur] puniantur A | pro] peccatis add. ELM 10 mortali] peccato praem. A peccato add. K mortalibus ELMNaPV ex mortali corr. V a.m. | est] om. A | cum] est Na | peccata] tam add. B 11 quantumcumque] quecumque K | equentur] equantur EMZ equiparentur V | mortali] immo distant in infinitum add. P 12 Item] set A | habetur] dicitur A | Act. … 13 personarum] om. sed i.m. inf. suppl. Ka.m. | 10] 4 P 13 set] Item A | uideretur] uidetur OZ | si] om. ELM sed s.u. suppl. Ma.m. | pro] om. sed i.m. suppl. V | eadem culpa] eodem peccato B | unum puniret] inu. P | puniret] penitet Na | puniret … 14 minus] minus et alium plus puniret B 14 plus … minus] minus et alium plus P | nunc] in presenti B | et2] om. AKOP sed s.u. suppl. K est V | non … 16 eterna] puniantur minus quare etc. B 17 In1 … Iob] Contra in Iob dicitur B | dicit] dicitur NaP | Iob] quia add. AKV quod add. O 18 peccatum] om. A | non] om. sed s.u. suppl. B | non … 20 ueniale] om. (hom.) sed i.m. suppl. Ea.m. | puniretur] punitur KVZ sed i.m. corr. V | dampnatis] ipsis B 19 in inferno] om. B | aliqua] om. A | aliqua redemptio] inu. KVZ | redemptio] ergo etc.] add. AKOV

5

10

15

DISTINCTIO XXI QVESTIO II 20

25

30

41

[4] Responsio. Peccatum ueniale pro quo aliquis punitur in inferno uel fuit dimissum quoad culpam in presenti uita uel non; si non fuit dimissum, tenetur communiter quod punitur in inferno pena eterna quoad durationem, quia pena numquam expiatur manente reatu pene, alioquin sequeretur quod aliquis reus pene non pateretur penam, quod esset contra iustitiam; set in dampnatis semper remanet reatus pene debite peccato ueniali quod non fuit expiatum in uita presenti; ergo semper remanet pena. | Maior patet. Minor probatur, quia reatus pene est ex culpa; culpa autem que non est in presenti dimissa non dimittitur in inferno, cum non sint in statu uie, | set sint simpliciter in termino; semper ergo manet in eis culpa et per consequens reatus pene. Nec istud est contra opinionem *quandam* prius positam dist. 16, scilicet quod peccatum ueniale potest dimitti sine mortali, quia illud *dictum fuit* pro statu presenti, qui est status uie, in quo potest quis expiare culpam quamlibet et unam sine alia quando connexionem non

Sent., IV, 22, 1, 1, arg. 5 (1080); Alb., Super Sent., IV, 21, A, 4, sed contra 1 (865b-866a); Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 21, 2, 2, qc. 2, sed contra (239b) 21 si … 25 iustitiam] cf. Thom., Super Sent., IV, 21, 1, 2, qc. 3, resp. (1056); cf. etiam Alb., Super Sent., IV, 21, D, 8, resp. (873b); Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 21, 2, 2, qc. 2, resp. (240a); Rich. de Mediau., Super Sent., IV, 21, 2, 3, resp. (337b) 31 prius … dist. 16] cf. supra, IV, 16, 2, 6 (336vb) 20 Peccatum] om. B | pro] ali add. sed exp. P | punitur] punietur P | in inferno] om. B 21 uel1] aut ex ut corr. Na nec sed corr. V | quoad culpam] om. ABK | quoad … 22 dimissum] om. (hom.) sed in presenti uita quoad culpam uel non si non fuit dimissum i.m. add. V | presenti] om. AK | uel2] exp. Ea.m. | non] om. sed uel non i.m. add. Ea.m. uel add. sed exp. M | fuit2] fuerit O | fuit dimissum2] om. B 22 tenetur] om. sed i.m. suppl. V 23 durationem] dampnationem B | quia] et probatur hoc sicut P | pena] eterna add. B om. ELM | pene] scilicet culpa add. P 25 quod esset] om. Na | semper] om. ELM | remanet reatus] inu. BZ semper reatus remanet add. (iter.) B 26 quod … 27 pena] ergo etc. P 28 pene] culpe ELM pene s.u. add. sed del. M | est1] om. Na | est1 … autem] scilicet culpa P | culpa1] pena ELM | culpa2] culpa s.u. add. sed del. M om. Na | culpa autem] om. B | presenti] uita add. OP | non2] nec B 29 dimittitur] dimittetur AK | inferno] dampnatis add. P dampnati add. V | cum] tamen Na | sint1] sit B fuit Na | statu] d add. sed exp. L | set] si sed corr. V | sint2] sit B si fuit Na 30 semper ergo] inu. O | manet] remanet P | in eis] mors Na | culpa] etiam (s.u.) uenialis add. P | pene] om. A et add. ELM 31 istud] illud ELMP | quandam] quendam B om. ELMNaOP quam dant sed corr. V | 16] 18 P 32 scilicet] om. B | ueniale] ueniali B | potest] possit ELMNaP | dimitti] remitti A | sine] siue Na | quia] quod B | illud] ideo B id Na sicut O 33 dictum] quod add. sed exp. K | dictum fuit] inu. ELMOP fuit dicendum Na | quis] aliquis ELMZ 34 et] etiam BOZ | quando] quandoque ELM | connexionem] conuexionem Na

K42rb

B39ra O122r

42

V125va M254vb

E39vb

DVRANDI SVPER SENT. IV

habent; hoc autem quod nunc dicitur locum habet in dampnatis, qui sunt in termino nec possunt expiare quamcumque culpam. [5] Si uero peccatum ueniale fuit in presenti uita expiatum quoad culpam et punitur in inferno quoad penam, potest probabiliter teneri quod puniatur solum pena temporali intensiue et extensiue, quia sufficit soluere penam taxatam; set pena debita peccato ueniali iam dimisso taxata | est quoad Deum, ut sit finita intensione et duratione; ergo ea soluta liberabitur qui est | debitor *pene talis*. [6] Ad primum argumentum dicendum quod pena per se debita peccato ueniali proportionem habet cum pena debita peccato mortali quoad intensionem pene, cum | quelibet sit finita et cuiuslibet finiti ad finitum sit aliqua proportio; et etiam quoad extensionem, si utraque sit dimissa, propter eandem rationem habet etiam proportionem, immo equalitatem quoad extensionem; si neutra culpa sit dimissa, quia manente qualibet culpa manet pena sibi debita, et sic est in dampnatis, quare ergo dicitur quod peccatum ueniale nullam pro-

35 habent] ad inuicem add. P | nunc dicitur] modo dicetur P | locum] non add. B 36 possunt … culpam] culpam aliquam possunt expiare B | quamcumque] quodcumque L quamlibet Z 37 fuit] fuerit BPZ | in … uita] post expiatum B 38 et punitur] om. A | et … penam] om. B | punitur] penitur Na 39 puniatur] punietur P | temporali] et add. AK finita et P 40 set] similiter sed exp. et s.u. corr. B 41 taxata est] inu. O | ut sit] et sic P | intensione] intentione ELMOZ 42 ergo] quoad sed corr. V | ea] om. Na cum fuerit P | liberabitur] liberatur AK | pene talis] inu. ELMNaOP | talis] quoad penam talem liberabitur add. P 43 argumentum] om. B | per] secundum P | per se] om. B 44 ueniali … peccato] om. (hom.) AKNaPZ sed i.m. suppl. Ka.m. | proportionem … mortali] post intensionem (45) B | cum] pro ELM | peccato2] om. B | peccato2 … 51 debita2] om. (hom.) O 45 intensionem] intensione K intentionem VZ sed corr. V | pene] om. B | cum … 50 ergo] sensus est finita, cum illa intensio acerbitatis pene debeatur mortali propter inordinatam conuersionem ad bonum commutabile, set quoad durationem est infinita, set pena debita peccatis uenialibus secundum se est infinita et intensiue et contentiue, per accidens autem puniuntur in dampnatis pena eterna secundum durationem et habent proportionem immo equalitatem ad inuicem culpa mortalis et uenialis quoad pene extensionem, si neutra culpa sit dimissa propter eandem rationem scilicet ratione status manente (manente] coni.: manere cod.) culpa manet et pena, et quia culpa in dampnatis [P124ra] semper manet et pena, et quia culpa in dampnatis semper manet, ideo et pena expiari non potest. Et quod P | cuiuslibet] om. B 46 finiti] fiteri Na | ad finitum] tanti A p.c. Ka.m. om. sed i.m. suppl. V | finitum … aliqua] infinitum est B | sit] est Z | extensionem] extentionem Z | extensionem … 47 utraque] durationem dum tamen quelibet B 47 utraque … 48 si] om. (hom.) M | propter] per B | eandem] eadem KZ | habet … 48 extensionem] set B 48 neutra] om. B | culpa] pars A | sit] non est B 49 quia] quod V | manente] maior sed corr. V | qualibet] om. B tor praem. sed exp. V | culpa] semper add. B | sibi] ei B | debita] debite sed corr. V 50 ergo] non ELM sed exp. et aut i.m. add. M | peccatum] om. B | proportionem habet] inu. ELMNaP

35

40

45

50

DISTINCTIO XXI QVESTIO II

55

60

65

43

portionem habet cum mortali nec pena debita uni cum pena debita alteri? Puto quod pro tanto | dicitur, quia pro solo mortali sine uenialibus aliquis dampnaretur ad penam eternam, set pro uenialibus quantumcumque multiplicatis, nisi esset cum eis aliquod mortale, nullus dampnaretur ad penam eternam; non est ergo inconueniens si multa peccata uenialia hic non dimissa puniuntur in dampnatis equaliter sicut unum peccatum mortale. [7] Ad secundum dicendum quod non est acceptio personarum quando pro diuersis causis et inequalibus puniuntur aliqui inequaliter, set * iustitia. Si ergo iusti pro peccato ueniali sibi dimisso hic uel in purgatorio puniuntur temporaliter et dampnati pro peccato sibi non dimisso puniuntur eternaliter, nulla est iniustitia; esset autem si dampnati pro peccato ueniali sibi dimisso punirentur eternaliter et iusti hic uel in purgatorio temporaliter. Et ideo dictum fuit quod pro peccato hic dimisso puniuntur dampnati pena finita sicut et alii.

51 cum1] dampnatis add. sed exp. B | nec] ex add. ELM in etiam corr. M | debita1] om. B | uni … debita] om. (hom.) sed i.m. suppl. Z | cum2] est P | pena debita2] inu. sed corr. M 52 alteri] alterius V | Puto] Puta EO | quod] iter. P | dicitur] om. L | quia] quod BEMNa non pro solo i.m. add. Ma.m. | pro2 … uenialibus] ueniali sine mortali ELM sed del. et pro ueniali sine mortali i.m. add. Ea.m. | solo] dicitur add. sed exp. K | uenialibus] ueniali P 53 aliquis] exp. M | aliquis … uenialibus] om. (hom.) B | dampnaretur] dampnatur O | set] nec s.u. add. M | set … 55 eternam] om. (hom.) Na | quantumcumque] iter. P 54 multiplicatis] multis Z | esset] post eis ELM post aliquod P | cum eis] om. P | nullus] numquam B exp. M 55 non … 57 mortale] om. B | ergo] igitur P 56 uenialia] post dimissa ELM | hic] licet P | puniuntur] puniantur ANaOZ 57 peccatum mortale] inu. et set si sunt uenialia hic dimissa et pena eis debita sit in inferno exsoluenda, dico quod nullam proportionem habent ad inuicem pena debita peccato mortali et pena debita peccato ueniali dimisso, quia una infinita et altera finita add. P 58 dicendum] om. B | personarum] apud Deum add. A 59 pro] in O | causis] om. B corporibus Na casibus O | inequalibus] et in diuersis statibus add. P | puniuntur] post inequaliter B | aliqui] om. AK | inequaliter] non equaliter V 60 set] est add. ELMNaPV a.m.(s.u.) in add. Na | Si ergo] modo B | pro … dimisso] post temporaliter (61) B | ueniali] om. B | sibi] eis B | uel] et B 61 puniuntur] punitur A | puniuntur temporaliter] puniretur pena temporali O | et dampnati] set mali in inferno B | pro … 62 dimisso] post eternaliter (62) B | sibi] om. B | non] om. NaO 62 puniuntur] om. B | nulla … 65 alii] om. B | autem] iniustitia ut uidetur add. P | dampnati] condempnati AV sed i.m. corr. V p.c. Ka.m. 63 ueniali] om. ELM post dimisso P | dimisso] dimissio sed corr. V | punirentur] penitentur Na 64 purgatorio] eternaliter add. sed exp. L | fuit] supra add. O est praem. sed exp. P 65 puniuntur dampnati] inu. P | sicut … alii] secundum aliquos P | et] om. ELM aliquando add. sed del. O exp. V

O122v

44

Na103rb M255ra O123r

DVRANDI SVPER SENT. IV

[8] Auctoritas Iob *in oppositum* adducta loquitur de pena debita per se peccato mortali, | cui | per se debetur | infernus, non autem de pena debita *culpe* ueniali, nisi quatinus adiungitur culpe mortali non dimisse, quod concessum est.

L39ra

Z181va

[1] Tertio queritur utrum confessio generalis aliquid ualeat. Videtur quod non, quia ad hoc ordinatur confessio, ut per eam peccata confitentis manifestentur sacerdoti, cuius iudicio se supponit; set per generalem confessionem non manifestantur peccata confitentis, immo | remanent adeo occulta sicut prius, quia in illis que in confessione generali dicuntur non est aliquis qui non peccet; ergo generalis confessio nichil ualet.

66 Iob … oppositum] cf. supra, u. 17 4 ad … 9 ualet] cf. Thom., Super Sent., IV, 21, 2, 1, arg. 2 (1062) 66 Auctoritas] autem add. AO | in oppositum] post adducta ELMNaP | in … loquitur] intelligenda est B | de pena] om. sed i.m. suppl. V | debita] post mortali (67) B pro add. ELM in post debita add. sed exp. L 67 per se1] post mortali AELM | mortali] necessarium sed exp. et i.m. corr. V | infernus] pena inferni infinita P 68 pena] non add. sed exp. B | debita … ueniali] ueniali debita ELM | culpe1] om. BNaP peccato O | quatinus] quatenus EMV qat9 L quantum O peccatum ueniale add. P | adiungitur] coniunctum B adiungeretur O adiungetur Z | culpe2] om. B peccato O 69 non dimisse] nec dimissum B | dimisse] dimisso O dimissum in hac uita P | quod … est] om. B | concessum est] conceditur A 3 Tertio queritur] om. B | generalis] que fit in prima et ante completorium add. P | aliquid ualeat] inu. AP | ualeat] et add. OZ | Videtur] om. B 4 hoc] si add. sed del. Na 5 confitentis manifestentur] confitentur O | manifestentur sacerdoti] confessori innotescant B | cuius] sicut in Na | iudicio] suo add. Na | se] om. sed s.u. suppl. Naa.m. | supponit] exponit O 6 non] om. sed s.u. suppl. P | manifestantur] manifestabantur sed corr. Na | peccata confitentis] om. B 7 adeo] ita A om. O | quia … illis] illa P | illis] istis AK hiis B | confessione generali] inu. AB 8 non1 … aliquis] cum sit aliquis homo P | aliquis] adultus add. B | peccet] uel cogitacione uel loquucione uel opere uel obmissione add. P | ergo … 9 ualet] quare etc. B | generalis] om. ELM sed s.u. talis suppl. Ma.m. uenialis sed del. et i.m. corr. V a.m. | generalis confessio] inu. NaOP 9 nichil] non AEKLMNa ad praem. P

5

DISTINCTIO XXI QVESTIO III 10

15

20

25

45

[2] Item si generalis confessio ualeret, hoc esset ad dimissionem peccatorum uenialium, quia de singulis mortalibus oportet singulariter *conteri et* confiteri; set non ualet ad dimissionem uenialium; ergo etc. Probatio minoris, quia qua ratione confessio generalis *ualet* ad dimissionem unius uenialis, *similiter* et alterius; ergo omnium uel nullius; non omnium, quia post talem confessionem posset confitens dicere se nullum habere peccatum, quod est contra illud I I o h . 1: Si dixerimus quod peccatum non habemus etc.; ergo non ualet | ad dimissionem alicuius. [3] In contrarium est quia consuetudo generalis ecclesie non est inanis; esset autem inanis nisi confessio generalis aliquid ualeret, cum secundum consuetudinem generalem ecclesie fiat in prima et in completorio; sacerdos etiam accedens ad celebrandum facit confessionem generalem ut purior accedat; ergo etc. [4] Responsio. Dicenda sunt tria: primum est quod confessio generalis ualet ad meritum; secundum est quod ualet ad dimissionem pec-

17 Si … habemus] I Ioh., 1,8 19 consuetudo … 23 accedat] cf. Thom., Super Sent., IV, 21, 2, 1, sed contra 1-2 (1062) 10 generalis confessio] om. B 11 peccatorum] om. B | peccatorum uenialium] inu. P | singulis] uenialibus add. sed del. B uenialibus sicut de singulis add. P | mortalibus] non add. P 12 conteri et] om. AELMNaP | conteri … confiteri] confiteri et conteri B | dimissionem] remissionem AK 13 etc.] non ualet simpliciter P | Probatio minoris] probo minorem B | minoris] om. V | quia] om. AB | qua] om. sed s.u. suppl. Ka.m. | ualet] ualeret ELMNaPV ex ualet i.m. corr. V a.m. 14 ad dimissionem] iter. P | dimissionem] peccatorum add. sed del. V | similiter] ita ELMNa eadem ratione BP | ergo] uel s.u. add. M et ita uel ualet ad dimissionem P | omnium] omnis sed corr. V uenialium add. P 15 omnium] omnis sed corr. V confessionum add. sed del. Z | posset] potest O | confitens] quis B 16 se nullum] non B | habere peccatum] inu. ELMNaOP | quod est] iter. P | contra] qua A 17 1] om. ELM | quod] quia EKMPV om. O | peccatum] peccata Na | non habemus] om. K | ergo] om. sed post non s.u. suppl. Naa.m. | ergo non] inu. O | non2] nec L etiam P | ad … 18 alicuius] om. B 18 alicuius] uenialis i.m. p.c. Naa.m. 19 In … quia] Contra B | est1] om. A | quia] iter. Na om. P quod V | generalis] om. B | generalis ecclesie] inu. A | ecclesie] que add. P 20 inanis1] p.c. Ea.m.M maius L ita aliis sed i.m. corr. Naa.m. | inanis2] maius L in omnibus sed i.m. corr. Naa.m. | nisi] si OP | confessio] s.u. p.c. P | generalis] om. B | aliquid … cum] que P 21 secundum … ecclesie] om. B | consuetudinem generalem] inu. ELMNa | generalem] om. A generalis O | ecclesie] om. P | fiat] fiet EM sed corr. M fit P | completorio] et quando add. P 22 sacerdos … 23 etc.] om. B | etiam … 23 etc.] accedet ad altare esset nullius efficacie uel ualoris P | accedens] accidens sed i.m. corr. Naa.m. | celebrandum] celebrandam Na 24 Dicenda … tria] tria sunt dicenda B | tria] duo P | primum] Primo Na | est] om. V | confessio generalis] inu. K 25 est] om. B | peccatorum] om. AP mortalium oblitorum sed exp. K

K42va

O123v

46 A145va M255rb

V125vb O124r

E40ra P124rb

DVRANDI SVPER SENT. IV

catorum uenialium; | tertium | est quod ualet ad dimissionem mortalium oblitorum. [5] Primum patet, quia omnis actus uirtutis caritate informatus est meritorius; set confessio generalis est actus uirtutis, quia humilitatis; supposito ergo quod sit informatus caritate, sequitur quod sit meritorius. [6] Quantum ad secundum dicendum quod per confessionem generalem aut uenit homo in specialem notitiam aliquorum peccatorum uenialium et displicentiam eorum, sicut frequenter contingit quod loquendo | in generali de aliquo loco uel tempore recordamur de dictis et factis pro tunc, et in hoc casu constat quod confessio generalis ualet ad remissionem | talium peccatorum, cum ad hoc sufficiat displicentia uoluntatis, que actualiter habetur de eis, et confessio superaddita aliquid diminuit de pena debita, aut statur solum in generali confessione et contritione, et adhuc uidetur quod tunc dimittantur peccata uenialia, quia minus sufficit ad dimissionem peccati uenialis quam ad | dimissionem peccati mortalis; set contritio specialis et confessio sufficiunt ad dimissionem peccati | mortalis; ergo minus sufficit ad dimissionem peccati uenialis, quod non esset nisi contritio et confessio generalis sufficeret; quare etc. Hic tamen aduertendum est

26 uenialium] est et add. P | uenialium … dimissionem] om. O | tertium est] tertio B | ualet] om. B | ad] a P 27 oblitorum] peccatorum Na 28 actus] caritatis uel add. P 29 generalis] om. P | humilitatis] humilitas B 30 supposito] supponit Na | ergo] om. Z | informatus] in add. KV sed exp. K | informatus caritate] caritatiue informatus O 32 secundum] primum sed i.m. corr. M 33 aut] om. Z | uenit] conuenit sed corr. L | homo] homini ELM sed corr. M | aliquorum … 34 uenialium] uenialium aliquorum B 34 displicentiam] displicentia A disciplinam sed s.u. corr. Ea.m. | eorum] ipsorum B | frequenter] preter add. P frequentes sed corr. V | frequenter contingit] inu. O | contingit] euenit M 35 quod] in add. O om. V | de aliquo] om. P | aliquo] facto uel de aliquo add. ELM | uel] et AEM | tempore] persona P | recordamur] recordantur Na recordatis O 36 dictis … factis] factis et dictis O | in] om. AK 37 peccatorum] uenialium add. O | hoc] displiciat add. sed exp. L | sufficiat] post uoluntatis (38) P aliqua add. V 38 displicentia] generalis add. sed exp. L | uoluntatis] iter. P | que] tunc add. P | actualiter] actualis P | habetur] post eis O | confessio] si sed del. B 39 diminuit] dirimit O diminuitur V | debita] eis add. B determinata Z 40 confessione … contritione] contritione et confessione ELMNaP | et2] om. V 41 ad] delectionem seu add. P | uenialis … 42 peccati] om. (hom.) Na 42 ad … peccati] om. BP | specialis] spiritualis O post confessio (43) sed corr. P | et] om. sed s.u. suppl. V 43 mortalis … 44 peccati] om. (hom.) OZ | minus] generalis B 44 ad dimissionem] pro dimissione ELM | peccati] om. B 45 quare] ergo AELM | quare etc.] om. P | tamen] om. AK | aduertendum] aduertandum B | aduertendum est] inu. AKV | est] om. Z

30

35

40

45

DISTINCTIO XXI QVESTIO III

50

55

47

quod duplex est confessio generalis: una sacramentalis, quando aliquis confitetur in secreto sacerdoti peccata grauia quorum meminit et alia uenialia in generali; alia est non sacramentalis, que fit coram omnibus in ecclesia in prima et completorio. Prima confessio ex quatuor habet uirtutem remittendi peccata uenialia quoad culpam | et penam in toto uel in parte, scilicet ex contritione confitentis et humilitate confessionis et ex oratione absoluentis et ex ui clauium; set secunda solum habet uirtutem ex tribus primis, set non ex quarto, quia | illi confessioni non adiungitur absolutio sacerdotis, set solum oratio. [7] Quantum ad tertium sciendum est quod peccatum mortale uel est totaliter oblitum eo quod peccator non recordatur se commisisse aliquid mortale uel est oblitum in particulari, non autem in generali, quia recordatur se commisisse * mortale, set oblitus est quale fuerit. In primo casu sufficit confessio generalis, quia Deus non requirit ab 46 duplex … 54 oratio] Thom., Super Sent., IV, 21, 2, 1, ad 1 (1063); cf. etiam Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 21, 3, 1, qc. 1, resp. (240b); Rich. de Mediau., Super Sent., IV, 21, 3, 1, resp. (338b) 59 In … generalis] cf. Thom., Super Sent., IV, 21, 2, 2, resp. (1065); Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 21, 3, 1, qc. 2, resp. (240b); Rich. de Mediau., Super Sent., IV, 21, 3, 3, resp. (339b) 59 Deus … 60 possibile] cf. Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 21, 3, 1, qc. 2, resp. (240b); Rich. de Mediau., Super Sent., IV, 21, 3, 3, resp. (339b) 46 sacramentalis] sacramenta uel P | quando] qua B 47 sacerdoti] om. ELMNaP exp. V a.m. | grauia] om. AKV sed i.m. suppl. V | quorum] meritum add. sed exp. Na | quorum meminit] om. B | et] dub. V 48 uenialia] om. AKV sed i.m. suppl. V | in generali] om. O | alia] secunda K | est] om. B | fit] sit Na 49 ecclesia] que fit add. AK | ecclesia in] om. B | in … completorio] sicut dictum est P | et] in add. AZ | confessio] om. B | habet uirtutem] uirtutibus Na 50 remittendi] dimittendi ELM | peccata] om. B | uenialia] primo add. B | et] uel ELM | penam] uel add. P 51 contritione] confessione P | et] hoc immediate confessionis et add. A | confessionis] ex confessoris corr. B 52 et1] om. BOVZ | et1 … absoluentis] om. sed i.m. suppl. Ka.m. | ex1] om. A | oratione] ordine BO sed s.u. corr. B | et2] om. BZ | solum] om. BOZ 53 primis] premissis AK | set] del. B | non1] est add. EL sed exp. E | illi] isti Na | illi confessioni] ei B 54 absolutio sacerdotis] absoluto B | sacerdotis] sacerdotalis P | solum] om. B | solum oratio] inu. O 55 sciendum … quod] a B | est] om. ELMNaPZ | quod] quia sed corr. Z | uel] om. BK 56 peccator] peccatum ELM sed i.m. corr. Ma.m. | commisisse] comisse V 57 aliquid] aliquod AKP om. sed i.m. suppl. V | mortale] peccatum add. P | est] om. V | oblitum] oblictum B oblitus P | in1 … 58 oblitus] om. sed i.m. suppl. V | particulari] parte B personali ELM sed i.m. corr. Ma.m. | non autem] nam B | autem] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. 58 quia] om. B et EL p.c. M set in generali P | recordatur] recolit B | se] om. O | commisisse] aliquid add. B peccatum add. ELMNaV | mortale] peccatum add. P | oblitus] peccatum praem. sed exp. P | oblitus est] inu. ELMNaP | fuerit] fuit P 59 primo] enim add. Na | sufficit] contrictio et add. A cum praem. sed exp. Na | ab homine] post plus (60) ELM

M255va

O124v

48

Na103va

L39rb K42vb O125r

M255vb

DVRANDI SVPER SENT. IV

homine plus quam sit ei possibile; set ei qui totaliter oblitus est peccatum mortale | in generali et in speciali non est possibilis confessio et contritio nisi in generali; ergo illa sufficit. In secundo autem casu non sufficit generalis confessio et contritio, set debet conteri de peccato oblito tamquam de mortali, ex quo recolit illud fuisse mortale quoad genus peccati, et nichilominus dolere de negligentia propter quam oblitus est peccatum commissum; si tamen ad notitiam illius | qui oblitus est peccatum suum mortale | quocumque dictorum modorum ueniat peccatum commissum, confitendum est in speciali‚ quia cessat ignorantia que excusabat eum | a speciali confessione peccati. [8] Ad primum argumentum dicendum quod sola sacramentalis confessio fit ut per eam innotescat conscientia confitentis sacerdoti. Et istud debet fieri quotienscumque est possibile quoad peccata mortalia, set quoad uenialia numquam est necessarium, quia nec ipsa ex necessitate cadunt sub sacramento confessionis. Confessio autem generalis | que fit in ecclesia a multis in prima et in completorio non est sacramentalis; unde ei non adiungitur absolutio; ualet tamen ad dimissionem uenialium modis quibus dictum est. [9] Ad secundum dicendum quod per contritionem et confessionem generalem dimittuntur omnia peccata uenialia nisi forte aliqua

78 per … 81 generalis] cf. Thom., Super Sent., IV, 21, 2, 1, ad 3 (1063) 60 set ei] ab eo P | oblitus est] inu. ELMNaOP 61 in1] et P | in2] om. B | speciali] est add. P | et contritio] om. AK 62 sufficit] etiam add. sed exp. V | autem] om. K | casu] om. B 63 conteri] in speciali add. AK confiteri P 64 oblito] om. P | oblito … de] om. ELM | illud] aliquid P 65 peccati] debet add. A | peccati et] potest P | et] etiam A om. sed s.u. suppl. Ka.m. | nichilominus] debet add. Ka.m.(i.m.)OZ | quam] om. Na 66 peccatum] suum mortale add. A | commissum … 67 peccatum] om. (hom.) Z | si] set O | ad] in Na | ad … 68 commissum] postea ueniret in memoria B 68 ueniat peccatum] inu. AKOZ | est] esset B | quia] tunc add. V | cessat] causa propter quam add. B dub. Na 69 ignorantia] cessat add. V | que] prius B | excusabat] excusat AK sed corr. Ka.m. excusauit P | eum] eos AEKLM(p.c.)NaZ ipsum O | eum … peccati] om. B | a] in A 70 dicendum … 77 est] uerum est de sacramentali cui adiungitur absolutio B 71 confessio] contritio Na | conscientia] post confitentis A 72 istud] illud ELMP | est possibile] inu. A | peccata mortalia] peccatum mortale A 73 uenialia] ueniale A 74 cadunt] cadit V 75 fit] sit Z | prima] primo Na | in3] om. AEKMO | completorio] completoria P 76 unde] cum O | adiungitur] adiungatur O | tamen] tam Na 78 Ad … 79 dimittuntur] om. AKV sed i.m. sup. suppl. Ka.m. quod sed exp. et i.m. inf. suppl. V | dicendum … 79 uenialia] quod omnia uenialia remittuntur B | et] om. Na 79 omnia] uel ad A

60

65

70

75

DISTINCTIO XXI QVESTIO IV 80

49

retineantur in affectu confitentis et tunc non est simpliciter contritio et confessio generalis; nec istud est contra dictum Iohannis I *c a n o n i c a sua*, quia non intendit dicere quin sit aliquod momentum quo homo possit esse sine peccato mortali et ueniali, set quod uita ista a nullo sic agitur quin quandoque incidat in aliquod ueniale.

5

10

[1] Quarto queritur utrum in quolibet casu teneatur sacerdos celare peccata que audiuit in confessione. Et uidetur quod non, | quia quilibet plus tenetur conscientiam suam seruare illesam quam famam alterius, quia caritas ordinata est; set sacerdos si semper celaret peccatum quod audiuit in confessione, incurreret dampnum proprie conscientie, sicut cum adducitur in testem pro peccato illo et cogitur iurare de ueritate dicenda; ergo uidetur quod in hoc casu liceat peccatum confessum reuelare.

81 Iohannis … 82 sua] cf. supra, uu. 16-17 82 non … 84 ueniale] cf. Thom., Super Sent., IV, 21, 2, 1, ad 4 (1063) 5 quilibet … 11 reuelare] cf. Thom., Super Sent., IV, 21, 3, 1, qc. 1, arg. 3 (1068) 80 retineantur] teneantur Na | confitentis] conuertentis Na | simpliciter] similiter Z | contritio et] om. P 81 et … generalis] om. B | istud] illud ELMOP | dictum] I add. P | I] om. O | I … 82 sua] om. B | canonica sua] om. ELMNa si dixerimus etc. P 82 sua] scilicet A | quia] quod Z | momentum] in i.m. add. V 83 mortali … ueniali] ueniali et mortali ELMNa | mortali et] om. sed aut mortali i.m. add. V | et ueniali] om. OZ | uita ista] inu. K | a nullo] om. sed s.u. suppl. B 84 sic] sit E | in] om. B 4 Quarto queritur] om. B | in … teneatur] post sacerdos O | teneatur] homo confiteri add. sed exp. B tenetur O 5 Et] om. AEKLMP | quia] iter. Na | quilibet] om. P 6 plus tenetur] inu. NaO | tenetur] ad add. B | suam] om. Na | seruare] conseruare PZ ex seruare s.u. corr. P 7 peccatum] om. V 8 quod … confessione] om. B | proprie] om. B | conscientie] om. P 9 sicut cum] quando B | adducitur] adducatur P | pro … iurare] et iurat B | peccato illo] inu. AK | iurare] om. Z 10 ueritate dicenda] necessitate danda sed del. et i.m. corr. Naa.m. | uidetur … 11 confessum] si petatur de tali peccato per iuramentum tenetur B | hoc] om. O 11 confessum] confessionis O | reuelare] ergo idem potest facere add. sed del. A

O125v

50

V126ra

E40rb M256ra

Z181vb O126r

DVRANDI SVPER SENT. IV

[2] Item illud quod quis potest facere per se ipsum, potest etiam facere per alterum; set confitens potest per se ipsum peccatum confessum reuelare; ergo idem potest facere | per sacerdotem internuntium. [3] Item quod pro caritate institutum est contra caritatem militare non debet, ut dicit beatus BERNARDVS; set celatio confessionis introducta est pro caritate, ut ex hoc homines | magis alliciantur ad confessionem faciendam: militaret autem contra caritatem | nisi in aliquo casu reuelari posset quod est auditum *in confessione*, sicut quando aliquis in confessione scit aliquem hereticum quem non potest inducere ad hoc ut desistat a corruptione plebis (bonum enim | plebis ex caritate preferendum est bono persone singularis); ergo in hoc casu potest | reuelari confessio. [4] In contrarium est quod habetur in littera et illud quod dicit Innocentivs E x t r a , ‘De penitentiis et remissionibus’, cap. Omnis utriusque sexus : Caueat sacerdos ne uerbo uel signo uel alio quouis modo prodat aliquatenus peccatorem. 12 15 15 23 25

illud … 14 internuntium] Thom., Super Sent., IV, 21, 3, 2, sed contra 2 (1072) quod … 22 confessio] Thom., Super Sent., IV, 21, 3, 1, qc. 1, arg. 1 (1067-1068) quod … 16 debet] Bern. Clar., De praec. et disp., II, 5 (257,7-9) in littera] Lomb., Sent., IV, 21, 9, n.1 (385,9-14) Caueat … 26 peccatorem] Greg. IX, Decretal., V, 38, 12 (888); ap. Raim. de Pennaf.,

12 illud] om. BELMOP | quod] ad add. sed exp. K | quis] aliquis EKLM | quis potest] potest aliquis A inu. B | etiam] et NaVZ om. OP 13 alterum] alium ELMNaP alteram V | confitens] penitens B | potest] post ipsum A facere add. O ante reuelare Z | per … ipsum] post confessum B | confessum] commissum AKV suum ELMNaOP confessionis add. O 14 idem] illud ELM | potest facere] inu. V | facere] post sacerdotem EM | internuntium] intermedium ABKOZ inter et a.m. -pretare ergo etc. add. Na inter irancium P 15 quod] om. P | pro caritate] propter caritatem AK | est] non debet add. sed exp. B | militare] militate KNa militarem P 16 introducta] inducta P 17 alliciantur] allicientur B alliciuntur Na 18 militaret] militares V | autem] om. sed s.u. suppl. Na | reuelari] reuelaret BP reuelare ELM 19 posset … 20 aliquem] quod audiuit in confessione sicut si audiret B | est auditum] inu. O | auditum] uel confessum i.m. add. V | in confessione] uel confessum ELMNa et confessum P | quando] cum AKOVZ sed corr. V a.m. | aliquis] om. O | in confessione] om. ELM | confessione] plebis add. B 20 scit] fit sed corr. Na sit LV sed s.u. corr. V | aliquem] esse add. O | hereticum] irretitum ELM heresi i.m. add. Ma.m. | quem … potest] nec potest eum O | potest inducere] posset adducere B | inducere] reducere ELM | ad hoc] om. ELM | desistat … 21 caritate] om. sed i.m. suppl. V 21 corruptione] correctione sed del. et i.m. corr. Naa.m. | est] om. P 22 persone singularis] inu. AKO | persone … confessio] singulari B | hoc] om. O | potest] debet P | potest reuelari] post confessio ELM | reuelari confessio] inu. NaOP 23 quod … in] om. B | illud] id V | quod dicit] om. B | dicit] dicitur L 24 Innocentius … 25 sexus] om. sed i.m. suppl. V | Extra] om. AK 25 utriusque sexus] om. O | signo uel] om. (hom.) A | uel alio] om. K | quouis] i.m. p.c. Ea.m. 26 prodat] prodat E prodeat P procedat sed corr. V | aliquatenus] om. ELM aliquatinus P

15

20

25

DISTINCTIO XXI QVESTIO IV

30

35

40

51

[5] Responsio. Videnda sunt tria: primum est quo iure teneatur sacerdos ad celandum | confessionem; secundum est an in hoc possit per aliquem dispensari; tertium est an saltem de licentia confitentis possit sacerdos dicere quod in confessione audiuit. [6] Quantum ad primum dicendum est quod celatio confessionis est ex iure diuino. Quod patet sic: ex eodem iure procedit institutio confessionis et celatio eius; set institutio confessionis mere est a iure diuino; ergo et celatio. Minor patet ex precedentibus. Set maior probatur, quia in sacramentis illud quod geritur exterius per ministrum significat et figurat illud quod geritur interius per Christum, quia sacramenta efficiunt quod figurant et minister sacramenti gerit uicem Christi; set in sacramento confessionis Christus peccatum illius qui subicitur per confessionem sic tegit ut ex | hoc non possit ei cedere in uerecundiam, confusionem uel quamcumque penam; ergo | ex ipsa natura sacramenti | minister qui gerit exterius uicem Christi tenetur celare quod audiuit in confessione, taliter quod confitenti non | pos-

Summa de paenit., III, 61 (866); Thom., Super Sent., IV, 21, 3, 1, qc. 1, sed contra 1 (1068); Bonau., Super Sent., IV, 21, pars 2, 2, 1, arg. 2 (566a) 35 in … 45 confessione] cf. Thom., Super Sent., IV, 21, 3, 1, qc. 1, resp. (1069); Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 21, 4, 1, qc. 1, resp. (242a) 37 sacramenta … figurant] cf. Lomb., Sent., IV, 4, 1, n.2 (252,2-3) 27 teneatur … 28 celandum] peccator teneatur ad B 28 confessionem] suam add. sed exp. B | est] om. B | possit] post aliquem (29) P 29 est] om. BM sed s.u. suppl. M 30 quod] ab eo add. B 31 Quantum] om. Na | dicendum] sciendum A | est] om. B 32 est] procedit post diuino AK | ex1] de P | iure1] dub. Na procedit institutio confessionis add. sed del. et de iure iter. P | Quod] om. sed s.u. suppl. E p.c. Ka.m. | patet sic] inu. AK | sic … 33 confessionis1] om. sed i.m. suppl. V 33 eius] om. P | mere] nostre A p.c. K dub. Na et celatio set institutio confessionis P | a] de BP 34 et] om. ELMO | celatio] eius add. OP | Minor] similiter praem. P | patet] quia add. L | precedentibus] uisum est add. ELM | Set] om. P | probatur] declaratur sic P 35 quia] om. B | in sacramentis] post quod Na | illud] id ELM | exterius] post ministrum AK om. ELMNa sed i.m. suppl. Naa.m. | ministrum] ministerium V 36 et] quod ELM | et figurat] om. NaO | figurat] figuratur AK sed corr. K | illud] id BPV scilicet i.m. praem. M | geritur] gerit B generat sed del. et i.m. corr. Naa.m. 37 figurant] figurat L | sacramenti] om. A sacerdos O 38 Christus … 39 confessionem] om. sed i.m. suppl. V 39 subicitur] sacerdoti add. P | subicitur … confessionem] confitetur B | tegit] tetigit sed corr. Z | ex … non] nec hoc P | ei cedere] inu. P | cedere] credere sed corr. O 40 uerecundiam] uel add. A et add. BNa | quamcumque penam] penam aliquam O | ex] om. A 41 sacramenti] sacerdos O | minister] sacramenti add. A | exterius] om. B 42 audiuit] audit B | quod2] ut EL | non] nullo modo sed corr. V | possit] posset EM

P124va

A145vb Na103vb O126v M256rb

52 K43ra

B39rb

L39va

O127r

DVRANDI SVPER SENT. IV

sit cedere in confusionem, uerecundiam uel penam aliquam; | hoc autem non posset esse nisi totaliter teneretur secretum quod auditur in confessione; ergo etc. [7] Ex hoc patet secundum, scilicet quod nullus | potest dispensare quod reuelentur ea que audita sunt in confessione, quia ecclesia non potest mutare ea que pertinent ad ueritatem articulorum uel sacramentorum, cum prelati ecclesie non | sint domini, set ministri, nec fundatores, set executores, ut prius dictum fuit; set ad celationem confessionis tenetur minister ex natura sacramenti, ut statim dictum est; ergo in hoc non potest per aliquem dispensari. [8] Quantum ad tertium, scilicet an de licentia confitentis possit sacerdos dicere illud quod audiuit in confessione, dicitur communiter quod non, quia si non ualet licentia pape nec licentia totius ecclesie, multo minus licentia priuate persone, maxime cum celatio confessionis sit de iure diuino. Verumptamen confitens potest facere quod illud quod sacerdos scit per confessionem sciat per alium modum, et sic posset reuelare absque reuelatione confessionis | exprimendo alium modum per quem scit. Ad hoc autem quod sacerdos sciat per alium

50 prius] cf. supra, IV, 2, 1, 6 (77,40-41) 57 Verumptamen … 62 audiuit] cf. Thom., Super Sent., IV, 21, 3, 2, resp. (1072) 43 cedere] esse sed exp. et i.m. corr. V | in] ad B | confusionem] om. AK sed i.m. inf. suppl. Ka.m. confessionem sed s.u. corr. Naa.m. | confusionem uerecundiam] inu. O | uerecundiam] uerecundia Na | aliquam] alteram ELM in Na 44 autem] om. A | posset] possit LO sed corr. O | totaliter teneretur] inu. A | teneretur] celetur O | secretum] in secreto ELMV ex secretum corr. V in sacramento NaP sed in secreto i.m. corr. Naa.m. | auditur] etiam cum auditur add. B audiuit M 46 scilicet] om. A | potest] possit Na 47 reuelentur] relentur sed s.u. -ue- suppl. Na | quia] quod V 49 ecclesie] ecclesiarum B | sint] sunt KV sed corr. V | ministri] ecclesie add. Na 50 nec] non EMP | executores] executiones sed corr. Na | set2 … 52 est] om. O | celationem] reuelationem K 51 tenetur] om. sed i.m. suppl. Naa.m. | tenetur minister] tenentur ministri A | statim] om. AK 52 non] om. sed s.u. suppl. P | potest] om. LV sed i.m. suppl. V a.m. | per aliquem] om. B 53 Quantum] om. P | tertium] secundum V | scilicet] om. O | scilicet an] articulum dicendum sed dicendum exp. P | scilicet … 54 confessione] om. B | de … 54 confessione] post quod (55) P | possit] non potest P 54 illud] id E | dicitur communiter] inu. B 55 non1] om. 2 P | si] ad hoc B | nec … ecclesie] ergo B | licentia ] post ecclesie P 56 licentia priuate] singularis B | priuate persone] inu. O | maxime] cum totius ecclesie nec pape ualeat B | celatio] scelatio L | confessionis] om. B 58 illud … confessionem] confessor B | quod] om. P | scit] sit Na | alium] ex aliud corr. Na 59 posset] possit AKOPV | exprimendo] per add. Na explicando O 60 modum] om. ELMP sed i.m. suppl. Ma.m.

45

50

55

60

DISTINCTIO XXI QVESTIO IV

65

70

75

53

modum, sufficit, ut dicunt, quod confitens licentiet eum ad dicendum quod in confessione audiuit. [9] Primum istorum licet sit uerum, secundum tamen non uidetur bene dictum nec stare cum primo, quia si licentia confitentis non sufficit ad dicendum illud quod auditum est in confessione nisi habeatur noua notitia, tunc non sufficiunt uerba per que non habetur de peccato noua notitia, set solum de precedente notitia datur licentia; | set per hec uerba: “Licentio te ad dicendum illud quod *audisti* a me in confessione” non datur aliqua noua notitia, alioquin omnis audiens hec uerba acciperet de peccato dicto in confessione notitiam, set solum datur licentia, quia nec plus uerba sonant; ergo per illam numquam est licitum dicere sacerdoti quod audiuit in confessione. [10] Item si talis licentia sufficeret, esset uia ad reuelationem confessionis et suspicionem criminum, quia iudex habens aliquem suspectum de aliquo crimine poterit ei dicere: “Da sacerdoti | licentiam dicendi quod a te audiuit”. Si dat licentiam et data ualeat, habebit testem contra se; | si non dat et dare possit, ut ponit hec opinio, merito

61 ut] quod ipsi O | ut dicunt] om. B | dicunt] dicit Na quidam add. NaV | licentiet] licentiat MNa 63 uidetur] esse add. B 64 bene] esse add. ELM | nec] potest add. AK posse add. P | quia] quod V | si] om. B | confitentis] confessionis Na | sufficit] sufficere V 65 illud] om. B id PZ | nisi] non sed s.u. corr. Na | habeatur] non habeatur add. sed exp. E audiatur P 66 tunc … uerba] et ideo non sufficit licentia quod B | tunc … 67 notitia] post licentia (67) A om. (hom.) sed i.m. suppl. Ka.m. | que] ipsam B | habetur … peccato] habeatur B uidetur O | de peccato] om. AB 67 precedente] precedenti AO ex precedente corr. O datur noua add. sed del. B | notitia2] del. B | datur] iter. A | licentia] del. sed i.m. suppl. Naa.m. | set2 … 72 confessione] ergo etc. B 68 per] propter A | illud] id P | audisti] audiuisti LP post confessione (69) ELMNaP 69 omnis] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. | omnis audiens] omnes audientes P 70 uerba] a sacerdote uel confitente add. P | acciperet] accipiet Na reciperent P dub. V | peccato … confessione] peccatis ELM | confessione] in add. V | notitiam] quod non est uerum add. P 71 solum] ueniunt in notitiam illius scilicet quod add. P | quia] quod ELM sed corr. M | illam] illa AOVZ sed corr. V licentiam add. P | numquam] non P 72 est licitum] inu. A | dicere sacerdoti] inu. ELMNa | quod] que A quid L | audiuit] audiret O | confessione] nisi notificetur ei alio modo quod scit in confessione add. P 73 licentia sufficeret] uia susciperetur EM uia susciperet L uia sufficeret Na 74 confessionis] confessionum AK peccati ELM | et suspicionem] in suspicione P | suspicionem] susceptionem AO sed s.u. corr. O suspicionis Na suspicionum Z | criminum] criminis P | iudex] uidens Na | habens] om. O habet sed corr. V | aliquem] aliquid ELM 75 poterit] dedit V 76 dat] det BO | licentiam] licentia B | et] om. B | ualeat] om. B 77 si] uero add. B | dat] det B om. O | et] cum B om. V | ut … opinio] om. B | ponit] posuit O potuit P | merito habebitur] inu. B

M256va

E40va O127v

54 V126rb

M256vb O128r P124vb

DVRANDI SVPER SENT. IV

habebitur amplius suspectus. | Et ita non erit usquequaque secretum quod dictum erat in confessione, cum oporteat uel talem licentiam dare ad reuelationem confessionis uel incurrere notam grauis suspicionis. Melius est igitur ut dicatur quod talis licentia non ualet, nec uerba predicta que sonant in talem licentiam sufficiunt, set oportet quod penitens dicat sacerdoti extra confessionem in generali uel in speciali peccatum quod uult alteri reuelari. [11] Ad argumenta. Ad primum dicendum quod sciens aliquid per confessionem, si inducitur in testem et cogitur iurare de ueritate dicenda, potest sine scrupulo conscientie dicere se nescire, quia cum loquatur ut subditus, quia coactus, non tenetur respondere nisi de hiis que scit ut subditus. Et quia sacerdos audiens confessionem nulli est subditus nisi Christo, cuius uicem gerit, ut subditus autem cuicumque *alii* | nichil scit de pertinentibus ad confessionem; ideo potest secure dicere se nescire. Si autem non cogitur, set sponte testificatur uel in communi locutione dicit se nichil scire, | mentitur, quia licet nesciat | ut subditus homini, propter quod excusatur cum cogitur, scit tamen 85 sciens … 92 nescire] cf. Petr. Ioh. Oliui, Quodl., IV, 9, resp. (231,27-232,56) 78 habebitur] habetur ELMNa | amplius] om. B amplior ELM | Et ita] om. AKV sed i.m. suppl. Ka.m.V | non] nec APV sed corr. V | usquequaque] om. B usquequam LO | secretum] om. sed s.u. suppl. V 79 quod] ut P | erat] est V | uel] om. 80 dare] licentiam add. AELMZ om. sed s.u. suppl. Ka.m. ex ut corr. V | talem] om. O sed exp. Na | reuelationem confessionis] confessionis remissionem Na | uel] ut Na | notam] noue add. sed exp. B | grauis] om. ELM 81 Melius … igitur] est igitur melius P | est] om. B | igitur] ergo BELM | ut dicatur] dicitur B | ualet] ualeat ELM | nec] licentia add. sed exp. K | nec … 82 sufficiunt] om. B 82 predicta] illa A | in] om. A | licentiam] non add. A 83 penitens] om. BOZ | uel] ut Na | in2] om. B 84 alteri] altri O | reuelari] reuelare MNa 85 Ad argumenta] om. BOZ | primum] argumentum add. OZ | dicendum] est add. P | sciens … 86 confessionem] om. B 86 inducitur] inducatur B indicatur O | in testem] intencionem Na | et] om. KV non O | et … 87 potest] potest iurare B 87 dicere] om. B | cum] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. 88 loquatur] loquitur AK sed corr. Ka.m. | ut subditus] om. B | nisi] om. ELM 89 que] non s.u. add. Ma.m. | scit] sit V | Et] om. Na | Et … confessionem] om. B | confessionem] confessiones AK | nulli] autem in hoc casu add. B | est subditus] inu. B 90 Christo] Christus P | cuius … 92 nescire] quare etc. B | autem] aut EMZ om. sed i.m. post cuicumque suppl. Naa.m. ut add. sed exp. K | cuicumque alii] cuiuscumque alterius P 91 alii] om. A alteri ELMNa | nichil] nec EM quod praem. s.u. Naa.m. nisi Z | de] om. V | ideo] non Na | secure] secrete sed i.m. corr. M scire P om. Z 92 Si autem] Verumptamen si B | cogitur] cogatur BO | set] si Na | sponte … uel] om. B | uel] et ELM 93 locutione] absque interrogatione add. B | dicit] dicat B | nichil scire] nescire B | licet] hoc Na | nesciat] nescit O 94 quod] quem Na | cum cogitur] om. O | cogitur] ex cogitat corr. Na

80

85

90

DISTINCTIO XXI QVESTIO IV 95

100

105

110

55

et ideo negans absolute se scire mentitur. Quod patet, quia si diceret: “Scio”, uerum diceret; ergo si *dicit*: “Nescio”, falsum dicit: impossibile est enim quod utraque pars contradictionis sit uera relata ad idem. [12] Ad | secundum dicendum quod sicut confitens potest per se ipsum reuelare peccatum quod dixit in confessione, ita potest per sacerdotem si dicat ei extra confessionem; set non dando | solam licentiam, cum hoc sit in preiudicium sacramenti. [13] Ad tertium dicunt qvidam quod sacerdos non tenetur celare nisi peccata de quibus penitens emendationem promittit, quia nec Deus, cuius sacerdos est minister, alia celat. Set istud non ualet, quia fictio suscipientis sacramentum, licet impediat ipsum a fructu sacramenti, tamen non euacuat sacramentum quin sit uerum. Et ideo, cum sacerdos obligetur ad celandum confessionem ex natura sacramenti, patet quod ad hoc obligatur, quantumcumque suscipiens sit impenitens | uel fictus, quia et apud Deum peccatum sic confessum | tegitur saltem quoad hoc quod ex tali confessione numquam punietur uel uerecundabitur.

102 quidam] ap. Alex. Hal., S.th., IV, 19, 2, 2, resp. (331rb); Thom., Super Sent., IV, 21, 3, 1, qc. 1, ad 1 (1069); Bonau., Super Sent., IV, 21, pars 2, 2, 1, resp. (566b) 95 et] ut Deus P | se] nichil add. O | scire] nescire ABELM | patet] ex hoc add. B | quia] om. A | diceret] diceretur A 96 diceret] dicit O | si dicit] dicens B | dicit1] dicat ELMNaOP | Nescio] mentitur uel add. B | impossibile] in potestate Na | impossibile … 97 idem] om. B 97 est enim] inu. KVZ | enim] autem ELMNaP | relata] reuelata sed corr. V 98 sicut … 100 confessionem] uerum est B | potest] om. P 99 ipsum] iter. Na | dixit] dicit V 100 ei] om. EMPZ sed s.u. add. E | set] si NaV | dando] ei add. ELM | solam] solum B 101 sacramenti] sacerdotis O 102 dicunt quidam] dicendum O | tenetur] tenentur Na | celare] relaxare Na peccatum add. Z 103 nisi peccata] peccatum nisi Z | peccata] illa B | de] om. sed i.m. suppl. V | de quibus] om. Z | penitens] peccator B | promittit] promittat Z | nec] om. B non Na 104 sacerdos] om. B | est minister] iter. P | alia] non add. B aliter ELM | istud] om. B illud ELMOP 105 fictio] non add. B om. P | sacramentum] om. O | impediat] impedit Na | ipsum] eum ELM | a fructu] effectum AK 106 sacramentum] licet add. sed exp. L 107 confessionem] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. confessiones P | ex] extra P 108 patet] propter B | quod] quia V | obligatur] ad celandum add. AK sed exp. K | suscipiens] confitens AK | suscipiens … impenitens] impenitens sit suscipiens ELMNaP | sit impenitens] inu. O | impenitens] penitens A 109 uel] uere P | fictus] fletus Na | et] om. ELMNaOPV | sic] sit p.c. M | sic confessum] inu. P | confessum] concessum MNa | tegitur] om. EM cogitur Na 110 saltem … hoc] lac. P | quoad] quantum ad BOZ | quod] quia B | ex] om. sed s.u. suppl. Ka.m. | ex … confessione] talis confessio A | punietur] puniretur O | uel] uituperabitur uel etiam add. B 111 uerecundabitur] uere condonabitur O

N104ra K43rb

L39vb O128v

56

Z182ra M257ra

DVRANDI SVPER SENT. IV

[14] Alii dicunt quod omne peccatum auditum in confessione, si sit contra mores, | celandum est, si autem sit contra fidem, ut peccatum heresis, et cedat in aliorum corruptionem, non est celandum. Vnde uersus: Est heresis crimen quod nec confessio | celat. Set istud non est uerum, quia quod crimen heresis non debeat celari sicut alia peccata, non potest esse propter eius grauitatem, quia quedam alia inueniuntur eque grauia, ut blasphemia, et iterum eque graue peccatum est infidelitas, siue promittatur de ea correctio siue non, et tamen si promitteretur correctio, deberet celari; nec quia infectiuum aliorum, quia multa alia peccata sunt infectiua, sicut sollicitatio mulierum.

112 Alii] cf. Guill. Altissiod., Summa aurea, IV, 10, 3, 2, resp. (257,59-64); Raim. de Pennaf., Summa de paenit., III, 62 (866-867) 115 Est … celat] ap. Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 21, 4, 1, qc. 1, resp. (242a); Rich. de Mediau., Super Sent., IV, 21, 4, 2, resp. (341a); Duns Scot., Ord., IV, 21, 2, ad 2 (266,685267,686) 112 omne] esse Na | auditum] post confessione B | si] ubi B 113 mores] fidem B | celandum est] inu. B | si … 114 celandum] quia heretici celandi non sunt B | sit2] est EM om. OV sed i.m. suppl. V | ut … 114 corruptionem] et fit ad aliorum corruptionem ut peccatum heresis ELM 114 aliorum] sanorum O 115 Vnde] om. O | uersus est] nisi Na | nec] non MO | istud] hoc B illud ELMOP 116 est] om. EL sed s.u. suppl. Ea.m. | uerum] om. Z | quia] om. B | quod] cum O | crimen heresis] hoc crimen B | non debeat] post celari B | sicut … 117 esse] quia aut hoc esset B | alia peccata] aliqua peccata alia A | alia … 117 non] Abel pocerit nec Na 117 potest esse] est ELM post grauitatem Na | eius grauitatem] inu. ELMZ | grauitatem] quod non est uerum add. B | quia] que Z | alia] om. B 118 grauia] grauiora B | ut] uel Na | eque2] tam BOZ | peccatum est] inu. ELM 119 infidelitas] peccatum infidelitatis A | de ea] om. P | et] est ELM sed corr. M | si] non add. P 120 promitteretur] secundum istos add. B | nec] istud est contra caritatem nec add. B om. P | infectiuum] i.m. p.c. Na | infectiuum … 121 multa] om. P 121 multa] multo M | infectiua] infactiua sed corr. Na | sollicitatio] sollicitudo E sollempnitatem Na

115

120

DISTINCTIO XXI QVESTIO IV

125

57

Cum ergo hec celentur, et illud debet celari, nec istud est contra caritatem, quia caritas non requirit quod apponatur remedium contra peccatum modo indebito, quod fieret si reuelaretur confessio. Potest tamen sacerdos sine reuelatione | confessionis dicere prelato quod diligenter inuigilet super gregem suum ne forte lupus sit inter oues.

126 lupus … oues] cf. Luc., 10,3; Thom., Super Sent., IV, 17, 3, 1, qc. 3, resp. (891); Super Ioh., 18,1, n.2276 (428a) 122 ergo] igitur P | hec] hoc BELMNaV om. Z | celentur] celaretur B celetur ELMNaV celeretur Z | illud] istud O | debet] deberet B | istud] illud ELMOPZ | istud est] inu. A | est … caritatem] includit contrarietatem B 123 non requirit] om. Na | apponatur] opponatur sed corr. V 124 Potest … 125 sacerdos] cum satis ELM 125 tamen] om. P | tamen sacerdos] etiam satis Na | sacerdos] iter. et non reuelaretur confessio add. sed exp. P | quod] ut Z 126 inuigilet] dub. B uigilet OP | super] et usitet P | lupus] om. sed lupi i.m. post sit suppl. V a.m. | lupus sit] inu. BZ | lupus … oues] scandalizetur O | oues] Notandum autem quod si sacerdos sciat aliquod peccatum in confessione et extra confessionem, licet debeat zelare summe extra casum necessitatis, tamen in casu necessitatis seu utilitatis potest illud quod scit extra confessionem dicere, siue ante confessionem sciat siue post, ut quando adducitur in testem et quando cogitur iurare de ueritate dicenda et similiter quando celatio uergeret in nocumentum siue corporale siue spirituale communitatis aut persone; si enim non posset sacerdos dicere quod scit extra confessionem, multotiens sineret (sineret] coni.: fieret cod.) correctionem, quod (quod] coni.: quid cod.) est contra caritatem add. P

A146ra

Na104ra

E40vb V126va

M257rb

[1] Cumque multis auctoritatibus supra sit assertum etc. Circa distinctionem istam primo queritur utrum peccata dimissa per penitentiam redeant per sequentem culpam. Et uidetur quod sic, quia maior est culpa que committitur in Deum quam que committitur in hominem; set seruus manumissus per culpam quam committit in dominum suum merito reducitur in seruitutem pristinam; ergo multo | fortius peccator a seruitute peccati liberatus per culpam | in quam recidiuat, per quam peccat in Deum merito reducitur in seruitutem pristinam peccatorum; et sic peccata dimissa redeunt. [2] Item sicut per penitentiam dimittuntur peccata, ita per peccatum mortale mortificantur precedentia merita; set penitentia que tollit peccatum uiuificat merita mortificata | per ipsum; ergo peccatum quod mortificat precedentem penitentiam uiuificat peccata dimissa per eam.

5 Cumque … assertum] Lomb., Sent., IV, 22, 1, n.1 (386,6-7) 7 maior … 13 redeunt] cf. Thom., Super Sent., IV, 22, 1, 1, arg. 4 (1079-1080) 14 sicut … 18 eam] cf. Thom., Super Sent., IV, 22, 1, 1, arg. 6 (1080) 5 Cumque] Iam B Denique Na Cum O | supra … assertum] om. BOPZ | assertum] om. ELMNa | etc.] distinctio 22 add. O | distinctionem … 6 primo] hanc distinctionem B | distinctionem istam] inu. O 6 istam] xxii A illam Z | per penitentiam] om. sed i.m. suppl. B 7 Et uidetur] om. B 8 culpa] pena Z | in1] hominem add. sed del. M | in1 … committitur] om. (hom.) sed i.m. suppl. Ea.m. | Deum … in] om. (hom.) L | quam] quem A quamquam E | que committitur2] om. BOZ 9 set] seruis add. P | per] propter P | culpam] inquantum rediit add. sed del. B | committit] commisit B committat sed corr. V 11 peccator] autem add. sed exp. K | per … 13 peccatorum] om. B | recidiuat] reordinatur Na et add. NaPV rediit OZ 13 dimissa] om. B 14 peccatum] om. B 15 precedentia] bona opera siue add. P | set … 16 merita] om. (hom.) sed i.m. suppl. Ea.m.V a.m. 16 merita … 17 uiuificat] om. (hom.) B | ipsum] Christum Na 17 precedentem] questionem add. sed exp. P | uiuificat] uiuifica A 18 per eam] om. EM | eam] ipsam O

5

10

15

DISTINCTIO XXII QVESTIO I

20

25

30

35

59

[3] Item peccator contritus de peccatis et confessus qui cadit in peccatum mortale et in eo moritur antequam fecerit de peccatis preteritis penitentiam, constat quod pro eis punietur in inferno; punietur autem pena eterna, cum in inferno nulla sit redemptio; ergo tantum punietur acsi numquam penituisset; | igitur per sequentem culpam redeunt peccata, saltem quoad penam eis debitam. [4] In contrarium arguitur quia eodem peccato et equali unus non meretur maiorem penam quam alius; set contingit innocentem et penitentem peccare eodem peccato et equali; ergo penitens non fit deterior per tale peccatum quam innocens; fieret autem si peccata dimissa redirent; ergo non redeunt. [5] Ad idem est quod dicit Avgvstinvs libro D e r e s p o n s i o n i b u s P r o s p e r i : Qui recedit a Christo | et alienatur a gratia uiuit, si quidem secundum hanc uitam, quid nisi in perditionem uadit? Set non in id quod dimissum est redit. [6] Responsio. Peccata redire potest intelligi dupliciter: secundum se uel secundum penam eis debitam. Secundum se redire non possunt

19 peccator … 24 debitam] cf. Thom., Super Sent., IV, 22, 1, 1, arg. 5 (1080) 22 in … redemptio] cf. Corpus antiphon., IV, n.7368 (342); cf. etiam supra, IV, 21, 2, sed contra (40,17-18) 25 eodem … 29 redeunt] Thom., Super Sent., IV, 22, 1, 1, sed contra 2 (1080) 31 Qui … 33 redit] rectius Prosp. Aquit., Resp. ad Cap. Gallorum, 2 (158B); ap. Thom., Super Sent., IV, 22, 1, 1, sed contra 1 (1080); S.th., III, 88, 1, ad 1; Gratian., Decr., II, 33, 3, 14 (1235-1236) 19 de peccatis] om. P | et … 20 peccatis] om. (hom.) O | confessus] confessis Na | cadit] cecidit P 20 peccatum mortale] inu. ELM | moritur] morietur Na | de] in Na | preteritis] dimissis P 21 in … punietur] om. (hom.) P | punietur autem] om. B 22 autem] aut P | cum] quia P | sit] est P 23 igitur] ergo BELM sibi Na 24 redeunt peccata] peccata dimissa redeunt P | peccata] statum add. sed exp. Na peccato V | eis] magis ELM sed s.u. corr. Ma.m. 25 In … arguitur] contra B 26 penam] om. P | set] cum O | contingit] contingat O | et penitentem] om. P 27 peccare] post equali O | peccare … peccato] eodem genere peccati peccare B | eodem peccato] inu. V | peccato] modo O | per … 28 peccatum] om. B 28 tale peccatum] inu. ELMNaP | autem] lac. Z 29 ergo … redeunt] om. ELM 30 est] om. Na | est … dicit] om. B | dicit Augustinus] inu. A | libro] om. sed in libro s.u. add. B | De responsionibus] sententiarum A 31 Qui] iam B | recedit] procedit ELM | et] om. P | alienatur] gratia add. sed exp. L | si] om. AO 32 quidem] quid L | secundum] per P | quid] que O | Set] si sed corr. V | non] post est (33) P 33 in] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. | id] illud ELMP idem OV | redit] nec originali dampnabitur; ergo peccata dimissa non redeunt add. P 34 dupliciter] scilicet add. BOZ 35 se1 … secundum] et secundum se post debitam O | se2] autem add. A etiam add. B

O129v

P125ra

60 Na104rb K43va

O130r M257va

L40ra

DVRANDI SVPER SENT. IV

etiam si dimissa non essent. | Cuius ratio est quia si redirent aut Deo | actore aut homine; non homine, quia per hominem non potest fieri quod idem numero reparetur, licet simile secundum speciem possit iterum fieri; set actus precedentium peccatorum transierunt; ergo non possunt idem numero per hominem reparari. | Nec per Deum reparantur in homine recidiuante, quia tunc homo se haberet ad ea | passiue, Deus autem actiue, et sic essent peccata Dei, non hominis, quia peccatum uel culpa est malum quod facimus, pena uero est malum quod patimur. Restat ergo quod peccata secundum se redire non possunt, quod si aliquo modo redeant, hoc fit quoad penam eis debitam. [7] Et hoc dixerunt aliqvi quod per sequentem culpam peccator efficitur debitor totius pene peccatis *prius* dimissis debite: dicebant enim quod Deus penam eternam debitam peccatis | mortalibus non dimittit nisi sub condicione, hac scilicet, *ut* non recidiuet in culpam. Set istud non ualet, quia si causa sufficiens ponitur absolute, et effec-

43 peccatum … 44 patimur] cf. Thom., De malo, 1, 4, resp. (20,185-189); 4, 1, arg. 5 (103,37-40); Aug., De lib. arb., I, 1, 1 (211,4-6) 46 aliqui] cf. Ans. Laud., Sent., VIII (122-123); Hug. de S. Victore, De sacram., II, 14, 9 (543,7-22); Petr. Pictau., Sent., III, 12 (1066B-C); Gratian., Decr., II, 33, 3, 4, 1-24 (12291238); ap. Thom., Super Sent., IV, 22, 1, 1, resp. (1081); S.th., III, 88, 1, resp.; Guill. Petr. de God., Lect. Thom., IV, 22, 1, resp. (89vb) 50 si … 54 recipientium] cf. Thom., Super Sent., IV, 22, 1, 1, resp. (1082) 36 essent] esset P | Cuius … est] om. B eius tunc est sed del. et s.u. corr. Naa.m. | quia si] quasi EL sed s.u. corr. E | redirent] redierent O 37 non homine] om. (hom.) sed i.m. suppl. V a.m. | homine2] hom EL sed corr. E | non2 … fieri] om. B 38 licet] set ELM sed i.m. corr. M | simile] similis AK sed corr. Ka.m. si homo BZ sed si del. (ras.) Z idem P | speciem] si add. B 39 precedentium peccatorum] inu. BVZ 40 possunt] in add. Na | idem numero] post hominem K | idem … hominem] per hominem eadem numero A | per hominem] om. ELM iter. P | reparari] reperiri EKL sed corr. Ea.m. | reparantur] reparatur B 41 se haberet] post ea K | ea] solum add. A eam B 42 autem] aut P | Dei] et add. O | quia] secundum Augustinum add. P 43 facimus] fecimus O 44 patimur] portantur sed del. et i.m. corr. Naa.m. | quod] cum ELMV ex quod corr. V | secundum] om. Na | possunt] possint PV 45 quod] que Z | redeant] redeunt P 46 Et] secundum add. P de add. V | hoc] quidem add. AK | aliqui] scilicet add. O | quod] om. sed i.m. suppl. V a.m. | peccator efficitur] homo fit B 47 debitor] deterior praem. sed exp. B | peccatis … debite] debite dimissis peccatis P | prius] om. ELMNa | prius dimissis] post debite sed exp. et dimissis ante debite i.m. add. V a.m. | debite] debitor sed corr. B | dicebant … 48 mortalibus] om. sed i.m. suppl. V a.m. 48 Deus] post dimittit (49) O | peccatis] penis sed corr. Na.m. 49 dimittit] dimittunt sed corr. M | scilicet] om. P | ut] quod A si ELMNaPV a.m.(p.c.) | recidiuet] recidiuent AK redeat O rediret Z | culpam] culpa AK 50 istud] illud ELMOP | sufficiens] efficiens AP | et … 51 set] om. B | effectus eius] inu. A

40

45

50

DISTINCTIO XXII QVESTIO I

55

61

tus eius ponitur absolute; set gratia sacramentalis et uirtus passionis Christi nobis communicate in sacramentis *sufficiens causa* sunt remissionis peccatorum quoad culpam uel penam in toto uel in parte secundum dispositionem recipientium; ergo cum exhibeantur absolute et absque aliqua condicione respiciente futurum, ut patet ex formis | sacramentorum que numquam sunt condicionate, sequitur quod per ea fiat absoluta remissio peccatorum, quod concedendum est. [8] Dicendum est ergo aliter quod duplex est pena peccato debita: una que dicitur pena dampni, que consistit in sola carentia glorie et 51 passionis] et uirtus passionis add. (iter.) B 52 nobis] om. ELM | communicate] communitate E communicare V | sacramentis] est add. B | sufficiens causa] post sunt AELMNaOP | sunt] om. B 53 uel1] et BP | penam] uel add. P 54 recipientium] recipientis P | exhibeantur] exhibeatur AKP 55 et] om. sed s.u. suppl. V | absque] om. B sine P | aliqua condicione] inu. P | respiciente] recipiente B 56 sunt] nec fiunt add. P | condicionate] sub condicione P 57 ea] eas ELMNaP | fiat] fit BO detur P | quod … est] om. P 58 Dicendum] Dicendo Z | Dicendum … 107 ingratitudinem] Et ideo alii dixerunt quod peccata dimissa redeunt quoad maculam, non quidem sic quod actus idem numero qui decidit, reparetur, set sicut peccati actus impedit gratiam Dei ne possit in anima relucere, licet actus peccati transierit, ita dicuntur et peccata dimissa redire, quia prestant obstaculum ipsi gratie Dei ne animam illuminet et hoc propter recidiuum peccati, sicut in corporalibus lumen solis impedit obstaculum positum inter solem et corpus illuminandum. Set nec illud stare potest, quia ad causandum tenebras utrumque per se sufficit, scilicet et indispositio recipientis lumen et obstaculum positum inter solem et corpus illuminandum; et ideo ad causandam (causandam] coni.: accusandam cod.) illuminationem oportet utrumque amoueri, scilicet et indispositionem et obstaculum; sicut igitur per penitentiam remouetur indispositio ex parte anime, ita amouetur obstaculum ex parte actus, aliter numquam anima penitentis lumen gratie reciperet; nec potest prestari gratie Dei obstaculum per illum actum nisi idem numero redeat, quod, cum sit impossibile, impossibile est quod in recidiuante actus peccati dimissi prius prestet obstaculum seu impedimentum gratie Dei; et per consequens peccata dimissa quoad maculam redire non possunt. Vnde alii, uidentes absurdum esse quod peccata omnia dimissa recidiuante quocumque peccato, dixerunt quod non redeunt nisi in quatuor peccatis, scilicet in apostasia a fide et in odio fraterno et contemptu confessionis et in penitudine (penitudine] coni.: plenitudine cod.) de penitentia facta; unde fecerunt uersus: “Fratres odit, apostata fit, spernitque fateri, penituisse piget, pristina culpa redit”. Set nec illud ualet, quia non potest assignari ratio quare propter ista peccata potius debeant redire dimissa peccata quoad maculam quam propter alia, cum multa alia peccata inueniantur grauiora quam ista, sunt uel saltem habent tantam grauitatem quantam ista, et propter hoc non redeunt plus propter ista quam propter alia, maxime quantum ad maculam. Et ideo dicendum est aliter, scilicet quod peccata dimissa non redeunt secundum se, cuius ratio prius tacta est, nec redeunt quantum ad penam totam eis debitam, cuius etiam ratio (est add. sed exp.) prius dicta est, set redeunt in suo effectu, inquantum ex peccatis dimissis relinquitur aliquid in sequentibus; ex hoc enim quod homo recidiuat peccatum iterando actus sequentis peccati, acquirit deformitatem cuiusdam ingratitudinis, et hoc est quod dicitur communiter quod redeunt quantum ad ingratitudinem. Sciendum tamen quod licet per quodlibet peccatum mortale sequens redeant peccata dimissa quantum ad ingratitudinem, dicuntur tamen redire specialiter propter quatuor peccata prius enumerata que continentur in hiis

O130v

62

M257vb

V126vb B39va E41ra O131r

DVRANDI SVPER SENT. IV

gratie, alia est pena sensus, que includit dolorem mentalem de amissione uisionis diuine, que uocatur uermis conscientie, et penam ignis gehenne. Loquendo de prima pena, dicendum quod per sequentem culpam redeunt omnia peccata prius | dimissa quoad penam dampni eis debitam, quia per eam eque priuatur homo gratia et gloria sicut per omnia precedentia peccata: omnia enim peccata mortalia in hoc habent connexionem quod auertunt a Deo, et per consequens priuant gratiam; propter quod equalis est effectus unius sicut omnium quantum ad articulum istum. Et sic loquitur beatus Iacobvs in c a n o n i c a sua 2 cap. dicens quod qui offenderit in uno factus est omnium reus. Loquendo autem de pena | sensus, quoad eam non redeunt | peccata dimissa prius | nisi secundum quid, quia homo non est debitor tante pene | ut prius, est tamen debitor aliquantulum maioris pene quam si peccata precedentia non fuissent dimissa propter ingratitudinem 65 omnia2 … 66 Deo] cf. e.g. Thom., S.th., I-II, 87, 3, resp.; 102, 3, arg. 11; II-II, 20, 3, resp.; 125, 3, arg. 2 69 qui … reus] Iac., 2,10; cf. Thom., S.th., III, 88, 1, resp. 73 propter … 74 sequenti] cf. Thom., Super Sent., IV, 22, 1, 1, resp. (1082) uersibus: “Fratres odit” etc., non quidem propter maiorem grauitatem istorum peccatorum, set quia cum alia peccata sint contra remittentem peccata, scilicet Deum, ista cum hoc sunt contra remedium quo peccata remittebantur; remissio enim peccatorum primo attribuitur fidei, secundo caritati, tertio penitentie, et ideo apostasia a fide, que opponitur fidei, et odium fraternum, quod opponitur caritati, [P125rb] et alia duo ultima, que opponuntur penitentie, dicuntur acquirere quandam spiritualem deformitatem ingratitudinis secundum quam peccata dimissa redire dicuntur, et quia ista ingratitudo aggrauat peccatum sequens, ideo etsi non redeant peccata illis modis quibus dictum est, tamen relinquunt reatum maiorem quantum ad penam in actibus sequentibus peccatorum, set quantum uidebitur in alia questione sequenti (cf. Thom., Super Sent., IV, 22, 1, 1, resp. [1081]) | est] om. B | est ergo] inu. K | ergo] quod Na | aliter] om. Na scilicet add. O 59 una] quedam Z | que dicitur] om. sed i.m. suppl. V a.m. | dampni] alia que dicitur pena sensus add. sed del. B | glorie … 60 gratie] gratie et glorie L 60 alia] secunda K 61 diuine] ras. V | que] qui BLNaV sed corr. V | uermis] uirtutis sed i.m. corr. Naa.m. | penam] pena ABKMNaOVZ ex penam corr. MV 62 Loquendo] ergo add. A | prima] om. EMZ | pena] dampni add. Ea.m.(i.m.)MZ 64 eam] ea BZ | priuatur] priuatus Na | priuatur homo] inu. EM | sicut … 66 quod] quia in hoc habent omnia mortalia connexionem quia B 65 precedentia peccata] inu. OV | in hoc] adeo O 66 quod] quia B que sed corr. K | auertunt] aduertunt sed corr. V post Deo Z 67 gratiam] gratia B p.c. Ka.m. ex ergo corr. V | propter … 68 istum] om. B | equalis] qualis O | quantum … 68 istum] del. E om. M 68 istum] illud EL 69 sua 2] om. B | 2 cap.] om. ELMNa | dicens] lac. B dicit sic O | quod] om. A | offenderit] offendit OZ 71 dimissa prius] inu. O | quid] quod B om. Z | quia] om. B | homo] om. AK | tante] om. sed i.m. suppl. V a.m. 72 ut] sicut A | est tamen] inu. B | tamen] cum sed s.u. corr. Ea.m. et non Na | aliquantulum] aliquantum Na aliquam culpam Z 73 peccata] om. AK | ingratitudinem] magnitudinem Na

60

65

70

DISTINCTIO XXII QVESTIO I

75

80

85

90

95

63

que est in peccato sequenti. Cuius ratio est quia secundum quantitatem culpe taxatur apud Deum quantitas pene; set culpa in quam aliquis recidiuat non semper est eque grauis ut fuerunt | omnia peccata *prius dimissa*; est tamen aliquantulum grauior propter circumstantiam ingratitudinis quam esset secundum se; ergo ei non debetur tanta pena quanta debebatur omnibus precedentibus peccatis antequam essent dimissa, debetur tamen sibi maior pena ratione ingratitudinis quam fuisset ei alias debita. Maior patet. Minor declaratur, quia quantitas culpe in quam aliquis recidiuat non potest pensari nisi ex | sua specie uel ex circumstantia aggrauante; ex sua autem specie non semper habet tantam grauitatem ut peccata prius dimissa, cum contingat aliquem recidiuare per simplex | furtum qui forte prius commisit adulterium uel homicidium, que sunt ex sua specie furto grauiora. Nec ex circumstantia aggrauante, quia cum talis | grauitas non trahat peccatum extra suam speciem, non attingit ad grauitatem altioris speciei; cum ergo ingratitudo sit circumstantia culpe in quam aliquis post penitentiam recidiuat, ratione ipsius debetur maior pena illi culpe quam fuisset debita secundum se, et quoad hoc dicuntur precedentia delicta redire, set non debetur ei tanta pena sicut debebatur omnibus precedentibus peccatis, | et ideo non dicuntur redire simpliciter quoad talem penam. Quod autem consueuit dici, quod tanta est ingratitudo quantum fuit beneficium dimissionis, et beneficium tantum quanta fuit quantitas peccatorum dimissorum, ergo a primo ad 74 sequenti] sequente O 75 pene] culpe sed del. et i.m. corr. Naa.m. | in quam] inquantum NaO 76 recidiuat] recidiuiuat B 77 prius dimissa] inu. ELMNa | circumstantiam] tristitiam Na 78 quam] quia Na que Z | ei] post debetur Na | ei … debetur] non debebatur ei ELM | debetur] ex debebatur corr. E 79 quanta] om. B | debebatur] debeatur sed corr. Ka.m. debetur Na | debebatur omnibus] inu. B | precedentibus peccatis] om. B 80 essent] esset Na | tamen sibi] inu. O | pena] om. B | ingratitudinis] magnitudinis Na 81 quam] que Na | fuisset] ab s.u. add. V a.m. | ei] eis BV ex ei corr. V ex eis corr. Na | alias] dimissa add. Z 82 aliquis] om. Z 83 ex2] om. Na 84 cum] om. ENa sed i.m. suppl. Ea.m. 85 recidiuare] recidiuari ABKVZ | simplex] duplex O | prius] om. Z | prius commisit] inu. K 86 commisit] om. B | uel] et B | sunt] ex sunt add. sed del. L post specie O | sua specie] se B 87 grauiora] gratuiora V | quia] om. B 88 trahat peccatum] peccatum trahitur Na | non … 89 speciei] om. B | attingit] attingat sed corr. V 89 altioris] alterius A | culpe] om. Na | quam] qua AK 90 post penitentiam] penitens AK | maior] culpa add. sed exp. B 91 illi … se] aliquantulum B | illi … 92 pena] om. (hom.) Z 92 delicta] peccata AB | ei] eis BO | debebatur] debetur A | debebatur omnibus] inu. B 93 precedentibus peccatis] om. B 94 quoad … penam] om. B 95 quantum … 97 ingratitudo] om. (hom.) O | tantum] causat Na tamen sed corr. V 96 quanta] quantum B

Z182rb

A146rb M258ra O131v

K43vb

64 Na104va

O132r L40rb M258rb

DVRANDI SVPER SENT. IV

ultimum | tanta est ingratitudo quanta fuerunt peccata prius dimissa, non ualet, quia ingratitudo non est tanta quantum est beneficium de quo aliquis est ingratus, ut fiat comparatio unius ad alterum, set comparando ingratitudinem unam alteri et beneficium unum alteri, ut sicut se habet beneficium ad beneficium, ita ingratitudo ad ingratitudinem: illa enim ingratitudo est maior que est respectu maioris beneficii et minor que est respectu minoris. Et hoc est quod aliqvi dicunt, quod illa proportio est intelligenda non secundum equalitatem quantitatis inter ingratitudinem et beneficium, set secundum equalitatem proportionis, quia sicut se habet beneficium | ad beneficium, ita ingratitudo ad ingratitudinem. [9] Ad primum argumentum dicendum quod seruus manumissus propter ingratitudinem retruditur in seruitutem, non tamen ex causa precedente, set ex noua, nec in eandem cum priore, set in similem. Et eodem modo per culpam sequentem penitentiam reducitur homo in seruitutem peccati, non tamen ut sit seruus *peccati precedentis, set* sequentis; nec est eadem seruitus numero cum precedente, set alia huic similis, non oportet tamen quod tanta nec quoad culpam nec quoad penam sensus. 103 aliqui] cf. Thom., Super Sent., IV, 22, 1, 2, qc. 3, resp. (1086-1087); S.th., III, 88, 3, resp.; Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 22, 1, 4, qc. 2, ad 1 (246b); Guill. Petr. de God., Lect. Thom., IV, 22, 1, resp. (89vb) 108 seruus … 110 noua] cf. Thom., Super Sent., IV, 22, 1, 1, ad 4 (1082) 97 quanta … 98 ingratitudo] om. (hom.) sed i.m. suppl. V a.m. | fuerunt] fuerit O 98 quia] quod Z | est1] om. V | de … 101 beneficium1] om. (hom.) Na 99 aliquis est] inu. V 100 et … alteri] om. (hom.) B | beneficium unum] inu. O 101 beneficium1 … ingratitudinem] ingratitudo ad ingratitudinem sic beneficium ad beneficium et econuerso B | ita] sic se habet O | ingratitudinem] gratitudinem Z 102 illa] nulla Na 103 minor … Et] om. (hom.) B | minoris] beneficii add. O | est2] om. V 104 illa] om. BZ | proportio] propositio BM | non] om. sed s.u. suppl. Na 105 ingratitudinem] gratitudinem Z 106 sicut] secundum sed exp. et i.m. corr. V a.m. | ita] sic BELMZ | ingratitudo … 107 ingratitudinem] gratitudo ad gratitudinem Z 107 ingratitudinem] magnitudinem Na 108 argumentum] om. B 109 retruditur] reconditur Na reducitur ex retucitur corr. O a.m. 110 set1 … noua] post priore ELM | noua] et non ex eadem numero cum priore set ex simili causa add. P | eandem] eadem ABKOVZ seruitutem add. P | set2] et ELM licet Na | in similem] ex simili P | similem] simili Na 111 eodem] eandem L | penitentiam] om. BP del. Z | reducitur] retruditur AK reditur Na | homo] post seruitutem (112) sed corr. K 112 non … 115 sensus] ut uisum est B | sit seruus] inu. ELMNaP | peccati2 … 113 set1] ex actibus peccatorum precedentium, set solum (solum] om. Z) ex actu peccati (peccati] post sequentis P) ELMNaOPZ 114 similis] om. Z | non] nec AK | tamen] om. AK autem P | quod] sit add. P 115 sensus] ut patebit melius in sequenti (questione add. sed exp.) articulo P

100

105

110

115

DISTINCTIO XXII QVESTIO I

120

125

130

135

65

[10] Ad secundum dicendum quod non est simile de bonis mortificatis per peccatum quod reuiuiscant per penitentiam et de peccatis dimissis per penitentiam quod redeant per sequentem culpam nisi loquendo de reditu actuum bonorum uel malorum secundum se: sic enim nec bona mortificata reuiuiscunt nec peccata dimissa redeunt, quia actus qui transit tam bonus quam malus non redit idem numero. Set quoad premium debitum meritis et quoad penam | debitam peccatis est dissimilitudo, quia merita non mortificantur per peccatum, nisi quia prestatur impedimentum quo durante non consequitur premium, et ideo eo amoto habent ualorem | suum; set pena debita peccatis non solum impeditur per ueram penitentiam, set uere remittitur, et ideo per sequentem culpam non reuocatur, | cum sit simpliciter dimissa et non solum impedita. [11] Ad tertium dicendum quod recidiuans in aliquam culpam si in ea moriatur non punietur in inferno | pro peccatis prius dimissis pena eterna, set temporali; nec propter hoc sequitur quod in inferno sit proprie redemptio, quia ad penam inferni non pertinet per se nisi pena debita peccato mortali non dimisso, et hec totaliter non soluitur nec redimitur. Pena uero que debetur peccato mortali iam dimisso, cum sit temporalis ex taxatione diuina, non pertinet per se ad penam inferni, set per accidens, inquantum debitor eius pro alio peccato

123 merita … 124 premium] cf. Thom., Super Sent., IV, 22, 1, 1, ad 6 (1083); Rich. de Mediau., Super Sent., IV, 22, 1, 1, ad 3 (349a) 116 de … 123 dissimilitudo] om. B 117 quod] que O | reuiuiscant] reuiuiscunt O 118 nisi] non s.u. p.c. Ma.m. 119 uel] et P | sic] similiter A 120 reuiuiscunt] reuiuiscant Z | dimissa] remissa O 121 redit] in add. sed exp. KV 122 Set] licet Na | premium] primum sed i.m. corr. Ka.m. | debitam] de add. ELM sed exp. M | debitam peccatis] inu. A | peccatis] non add. O 123 dissimilitudo] similitudo O | merita] post mortificantur BOZ 124 prestatur] eis add. P | consequitur] sequitur A sequatur K consequeretur ELMOZ sequeretur Na consequentur P consequntur V | premium] primum sed exp. et i.m. corr. V a.m. 125 et … suum] om. B | eo] in eo impedimento P | eo amoto] ego amoueo Na | habent] habeant O 126 set … 127 simpliciter] om. Z | remit| debita] om. ELM sed i.m. suppl. Ma.m. titur] redimittitur V 127 culpam] om. B | reuocatur] renouatur AK | sit] sint EM 129 dicendum] om. B | aliquam] aliam P 130 ea] om. sed i.m. suppl. V a.m. | punietur] punitur AK | peccatis] suis add. P 131 set] om. P sit sed i.m. corr. V a.m. | temporali] temporaliter K | sequitur] sequentur Na | in … 132 sit] post proprie (132) Na 132 sit proprie] inu. P | proprie] propria O | quia] om. P | penam] enim add. P 133 hec] hoc BNaOPV hc M 134 redimitur] diminuitur A remittitur NaP | Pena … 137 soluitur] om. B | debetur] pro add. P 135 ex] et Na 136 eius] om. Na | pro] aliquo add. P | alio] aliquo p.c. Ma.m. mortali add. P

O132v

E41rb V127ra

M258va

66 O133r

DVRANDI SVPER SENT. IV

punitur in inferno, et hec ibi totaliter | soluitur; nec est inconueniens quod quantum ad aliquid accidentale pena inferni minuatur usque ad diem iudicii. Alii tamen dicunt quod illa pena ratione fori in quo punitur erit eterna, quamuis hic fuisset temporalis si peccato dimisso pena expleta fuisset, sicut est de peccatis uenialibus que in inferno puniuntur pena eterna et in purgatorio pena temporali. Set hoc non est simile, quia ueniale ideo in inferno eternaliter punitur, quia semper manet culpa, cum ibi deleri non possit, et per consequens debet manere pena ne culpa remaneat *impunita*. Nos autem loquimur de pena debita culpe prius dimisse, que eo ipso quod soluitur expiatur.

140

145

[1] Secundo queritur de forma sacramenti penitentie, utrum hec sit conueniens: “Ego te absoluo”. *Et* uidetur quod non, quia hec forma est indicatiua; set forma sacramenti penitentie debet esse optatiua, ut 137 nec … 139 iudicii] Thom., Super Sent., IV, 22, 1, 1, ad 5 (1083) 139 Alii … 146 expiatur] Thom., Super Sent., IV, 22, 1, 1, ad 5 (1083) 137 hec] hc A hoc MNaO sed corr. M | ibi totaliter] inu. EM | soluitur] et finitur add. P 138 aliquid] aliquod O | minuatur] imitatur Na uel augeatur add. P 139 tamen] autem O | dicunt] dixerunt B | pena] inferni usque ad diem add. Na | fori] sui P 140 erit] punitur pena B | hic] hc O hec Z | temporalis] eterna B | si … 141 fuisset] om. B | pena] illa add. P 141 fuisset] om. V | est] om. OP | est … 142 temporali] dictum fuit de ueniali B | que] qui AK 142 et] om. OPZ | in] om. ELM sed s.u. suppl. M | purgatorio] autem add. O | hoc] om. B 143 ideo] non Na post inferno O om. Z | in] om. sed s.u. suppl. Na | eternaliter punitur] inu. O punitur pena eterna P | manet] maneat KNa 144 deleri non] dilexi que Na | pena] om. O 145 ne] nec V | ne … impunita] om. B | impunita] inordinata ELMNaPV ex impunita i.m. corr. V a.m. | Nos] hic B | debita] om. BO 146 que … expiatur] om. B | eo] ex Na | expiatur] et ita non est simile quod est notandum add. O 4 Secundo] Tertio P | Secundo … de] om. B | forma … penitentie] post hec B | hec] hoc KV ex Na 5 conueniens] cum dicitur add. B forma add. P | te absoluo] inu. ABKM | Et] om. ELMNa | Et uidetur] om. B | quia … forma] hec omnino P | forma est] inu. ELM 6 est] om. A | sacramenti] om. O | sacramenti penitentie] absolutionis P | optatiua … 7 probabitur] supplicatiua que fit magis per imperatiuum uel optatiuum modum P

5

DISTINCTIO XXII QVESTIO II

10

15

20

67

probabitur; ergo etc. | Probatio minoris: LEO papa dicit quod indulgentia Dei nisi precibus | sacerdotis *nequit obtineri*; loquitur autem de indulgentia que impetratur penitentibus; | set illa fit instrumentaliter uirtute uerborum absolutionis; ergo illa uerba debent esse supplicatiua. [2] Item uerba sacerdotis in hoc sacramento | non sunt minoris efficacie quam in aliis sacramentis; set in aliis sacramentis non sufficiunt uerba ministri, nisi exerceat aliquem actum circa penitentem, sicut in baptismo cum hoc quod dicit baptizans: “Ego baptizo te” etc., | requiritur corporalis ablutio; ergo similiter cum hoc quod dicit sacerdos: “Ego absoluo te”, requiritur quod exerceat aliquem actum circa penitentem uel imponendo manus ad recipiendum Spiritum Sanctum ad remissionem peccatorum uel aliquid aliud faciendo; non ergo in illis uerbis precise consistit forma sacramenti. [3] In contrarium est quia sicut Dominus dixit discipulis M a t t h . ultimo: Docete omnes gentes etc., ita dixit Petro M a t t h . 16: Quodcumque | solueris etc.; | set sacerdos auctoritate illorum uerborum Christi 7 Leo … 9 penitentibus] Thom., S.th., III, 84, 3, arg. 2; cf. Super Sent., IV, 22, 2, 2, qc. 3, arg. 1 (1099) 7 indulgentia … 8 obtineri] Leo, Epist., 108,2 (1011B); ap. Gratian., Decr. II, 33, 3, 1, 49 (1170) 21 sicut … 25 te] Thom., S.th., III, 84, 3, sed contra 22 Docete … gentes] Matth., 28,19 22 Quodcumque solueris] Matth.,16,19 7 probabitur] probatur EKLM | minoris] om. KV sed i.m. suppl. Ka.m.V a.m. 8 nisi] non sed corr. E | sacerdotis] peccatoris B | nequit] nequid B | nequit obtineri] inu. ELMNaP | autem] aut P 9 impetratur] inpetrat B importatur Na | illa] non add. sed exp. V | fit] sit KV sed corr. V | instrumentaliter] ibi sacramentaliter P 10 uerborum] orationis add. sed exp. B | illa] ista EM | esse] est K om. P | supplicatiua] simplicia Z 12 uerba] uerbo Na | sacramento] faciendo B | minoris] maioris P 13 quam] quem P | sacramentis1] om. ELMNa | set … sacramentis] om. (hom.) P | aliis2] nullis Na 14 ministri] sacerdotis AK | nisi] non Na | exerceat] exercea (sic) P | circa penitentem] om. B | penitentem] recipientem sed exp. et i.m. corr. V a.m. 15 cum] cui V | cum … baptizans] non sufficit B | baptizo te] inu. ELM | etc. requiritur] nisi sit B 16 requiritur] om. A | similiter … 17 te] in hoc sacramento B | hoc] om. V | quod] d add. sed del. M | quod … 18 penitentem] propter uerba aliquis actus sicut B 18 imponendo] impositio B ei add. P | manus] manum P | ad … 19 peccatorum] om. B 19 aliquid] om. P | aliud] om. sed i.m. suppl. V a.m. | faciendo] faciendi O om. P | faciendo … 20 sacramenti] om. B 20 forma] huius add. O 21 est … discipulis] om. B | quia] dub. A quod KNaZ | Dominus] Christus Na | dixit] dicit AKNaV | discipulis] suis add. O 22 gentes] baptizantes eos add. P | ita … 23 etc.] om. (hom.) B | 16] 15 P 23 solueris] super terram add. O | Christi] om. BP

K44ra O133v M258vb

Na104vb

A146va

P125vb

68 L40va O134r Z182va

M259ra

E41va O134v

DVRANDI SVPER SENT. IV

fretus | dicit: “Ego baptizo te”, nec oportet quod imponat manus; ergo simili auctoritate debet dicere in sacramento penitentie: “Ego absoluo te”. [4] Responsio. Videnda sunt duo. Primum est an illa uerba: “Absoluo te” sint de forma sacramenti; secundum est an precise consistat in eis uel oporteat aliquid plus addere. [5] Quantum ad primum dicendum est quod premissa uerba sunt de forma sacramenti. Cuius ratio est quia illa uerba per se pertinent ad formam sacramenti que directe significant eius effectum; set premissa uerba directe significant effectum sacramenti penitentie; ergo etc. Maior patet, quia sicut in naturalibus efficientia | attribuitur forme, sic et in sacramentis; si autem efficientia, et significantia, cum sacramenta significent quod efficiunt; et ideo forma uerborum principaliter significat effectum sacramenti quem efficit. Minor manifesta est: cum enim effectus sacramenti penitentie sit remissio peccatorum, directe significatur per hec uerba: “Absoluo te a peccatis tuis” etc. [6] Quantum ad secundum potest dici probabiliter quod predictis | uerbis oportet aliquid addere antecedenter uel consequenter quod per33 efficientia … forme] cf. Thom., Super Sent., IV, 5, 1, 2, arg. 4 (203); 24, 1, 1, qc. 4, arg. 1 (23a-b); De uer., 14, 5, sed contra 4 (452,109-110) 34 sacramenta … 35 efficiunt] cf. e.g. Thom., Super Sent., IV, 1, 1, 4, qc. 1, sed contra 1 (27); 11, 2, 1, qc. 1, resp. (460); S.th., III, 62, 1, ad 1; 84, 3, resp. 24 fretus] lac. Na docete etc. O | dicit] dixit Na | baptizo te] inu. P | te] etc. add. AMNaO | nec] om. Na | ergo] igitur O 25 simili … dicere] similiter sufficit B | dicere] dici Z | penitentie] quod dicat add. B | te] etc. add. AO 26 an] om. A | uerba] ego add. AO est add. Na 27 sint] fuit B | est] om. BNa 28 uel] an AK | addere] om. P 29 dicendum] sciendum EM | est] om. BNa 30 sacramenti cuius] et B | quia] dub. A | per … pertinent] pertinent per se B 31 sacramenti] penitentie add. ANaP | que … 32 penitentie] om. Na sed i.m. que effectum sacramenti efficiunt sed ista tria sunt hec add. Naa.m. | directe significant] inu. A | eius] om. sed i.m. suppl. V a.m. | eius effectum] effectum sacramenti penitentie P | set] et B | set … 32 effectum] om. (hom.) sed i.m. suppl. Ka.m.V a.m. | premissa] predicta P 32 significant] eius effectum set premissa uerba directe significant add. B | penitentie] om. B 33 quia] dub. A | sicut] om. Na 34 sic] om. sed i.m. suppl. V a.m. | et1] om. B est O | in] om. V | si autem] om. OP | si … significantia] om. AK | si … sacramenta] om. sed i.m. inf. suppl. V a.m. | significantia] dub. E debet attribui forme sacramenti add. P | cum] ut est ELM | cum sacramenta] om. Na 35 significent] iter. sed corr. E 36 significat] significant OV sed corr. V | quem] quam A quod Z | efficit] efficiat sed corr. V | manifesta est] etiam patet BO 37 effectus] istius add. B | penitentie] om. BP | sit] fit p.c. Naa.m. | remissio] missio sed s.u. corr. Naa.m. 38 uerba] ego add. A | tuis] om. O | etc.] om. BOZ 39 secundum] secundum add. P | potest dici] dicendum B inu. ELM dici potest ex dicendi potest corr. Na 40 aliquid addere] inu. AP | antecedenter] uel praem. P | antecedenter … consequenter] antecedentis et consequentis EM

25

30

35

40

DISTINCTIO XXII QVESTIO II

45

50

55

69

tineat ad inuocationem diuini nominis. Cuius ratio est quia in omni sacramento in cuius forma exprimitur actus | ministri, debet fieri aliqua expressio principalis agentis; set in forma absolutionis exprimitur actus ministri; ergo debet apponi aliqua expressio principalis agentis. Maior patet ratione et inductione. Ratione, quia actus non attribuitur instrumento, set principali agenti, et potissime in sacramentis, in quibus secundum unam opinionem nec minister nec forma uel materia sunt causa effectus nisi per accidens et sicut causa sine qua non. Idem patet inducendo in baptismo, confirmatione, ordine, extrema unctione, in quibus cum *exprimitur* actus ministri, additur inuocatio nominis Christi uel Trinitatis. Minor *de se* patet. Videtur ergo quod predictis uerbis uel premittendum sit: “Absoluo te auctoritate Dei” uel “Christi”, uel quod *in fine* addatur: “In nomine Patris” etc. uel “Christi” uel aliquid huiusmodi sicut in ceteris sacramentis, sicut dicit Dyonisivs 3 cap. E c c l e s i s t i c e i e r a r c h i e . Quia tamen non est 45 actus … 48 non] cf. Thom., Super Sent., IV, 1, 1, 1, qc. 4, resp. (15), ad 3 (15); 1, 1, 4, qc. 1, resp. (32); S.th., III, 62, 1, resp.; 64, 1-2, resp.; De malo, 7, 6, resp. (175,70-72); De uer., 27, 4, resp. (805,305-343) 55 Dyonisius] rectius ps.-Dionys., De cael. hier., 13 (972b-973c); cf. etiam Thom., De forma absol., 1 (C33,31-39) 55 Quia … 57 sacerdotis] Thom., S.th., III, 84, 3, ad 3 41 diuini nominis] inu. A 42 actus] iter. V | fieri] esse P | fieri … 44 debet] om. (hom.) BOZ | aliqua] dub. M 43 expressio] premissio sed corr. M | set] in sacramento isto add. P | in … absolutionis] post ministri (44) P | forma absolutionis] sacramento isto P 44 debet … agentis] etc. P | agentis] et add. Na scilicet Dei add. V 45 patet] probetur Na | ratione … inductione] inductione et ratione Na | et] om. sed i.m. suppl. V a.m. | Ratione] ratio est BVZ sic add. O 46 instrumento] ministro AELMNaOP | et … sacramentis] iter. B 47 minister] ministrum P | forma … materia] materia uel forma O | uel materia] om. AKP sed i.m. suppl. Ka.m. 48 causa1] om. ELM | effectus] efficiens ELMNaOP | sicut] sic E 49 Idem] similiter AK | inducendo] inductione AKO | baptismo] in add. BELMOZ et add. P | confirmatione] in add. O et s.u. add. V a.m. | ordine] et in add. O ordines P 50 cum] om. ABKOV sed i.m. suppl. V a.m. tamen LNa | exprimitur] post ministri ELMNa exprimatur post ministri P | ministri] et add. AKO | additur] adducitur O addatur P 51 nominis Christi] Domini sed del. et i.m. corr. V a.m. | Trinitatis] et add. A | de se] post patet ELMNaOP | quod] om. sed i.m. suppl. V a.m. 52 predictis] hiis B ex praem. V | uel] om. ABO | premittendum] pretermittendum sed corr. E | premittendum sit] inu. A | Absoluo] ego praem. A | Absoluo te] om. B post Christi (53) P | Dei] om. P 53 uel1] om. sed s.u. suppl. P | uel quod] et B talis Na | in fine] post addatur ELM | in … addatur] addatur minime Na addendum sit in fine P | addatur] additur B | nomine] dub. Na | etc.] om. P | etc. … 55 ierarchie] et Filii et Spiritus Sanctus sic dicendo actoritate Dei ego absoluo te in nomine Patris etc. B 54 aliquid] aliquod O 55 Dyonisius] in add. A | 3 cap.] inu. O | Ecclesiastice] celestis EM | non] om. P | non est] post determinatum (56) B | est determinatum] inu. P

V127rb

70 O135r

M259rb

K44rb O135v

DVRANDI SVPER SENT. IV

determinatum | qualis debeat esse illa appositio, ideo relinquitur arbitrio sacerdotis. [7] Ad primum argumentum dicendum *est* quod uerbum Leonis pape est intelligendum | non de forma absolutionis, que est indicatiua, set de uerbis deprecatiuis que sacerdos premittit, ne propter aliquam indispositionem penitentis effectus sacramenti impediatur; illa enim sunt supplicatoria, ut cum premittitur: “Misereatur tui” etc. [8] Ad secundum dicendum quod ad hoc sacramentum non est necessaria *impositio manuum*: talis enim fit solum in illis sacramentis per que suscipiens deputatur ad aliquem sollempnem actum, eo quod manus est potissimum organum operationis; illa autem sacramenta sunt tantum duo, scilicet confirmatio, per quam aliquis efficitur quasi miles fidei, audacter *confitendo* fidem coram persecutore, et ordo, maxime dyaconatus et supra, per quos ordines | homo efficitur quasi dux et rector populi Christiani. Et ideo in hiis duobus sacramentis fit impositio manuum. Per susceptionem autem baptismi, | penitentie, 58 uerbum … 61 impediatur] cf. Thom., Super Sent., IV, 22, 2, 2, qc. 3, resp. (1100); S.th., III, 84, 3, ad 2 62 ut … tui] cf. Thom., S.th., III, 84, 3, ad 1 66 manus … operationis] cf. Arist., De an., III, 8, 432a1-2; Auct. Ar., 6, 164 (188,77) 56 qualis] qualiter P | debeat] debet B | esse] uel fieri add. P | illa] talis P | appositio] propositio AK sed corr. Ka.m. compositio O om. V 58 argumentum] om. B | est] om. ELMNaOP | est … 62 etc.] quod debet esse indicatiua sicut in ceteris sacramentis; ne tamen impediatur effectus sacramenti, debent a sacerdote aliqua uerba suplicantia ut indispositio, si qua sit in penitente, admoneatur ut misereatur, uel aliquid aliud per modum deprecatiuum B 59 est intelligendum] inu. ELM | non] est praem. sed exp. Na 60 deprecatiuis] deprecationis A | que] quia A est add. Na | aliquam] aliquem A 61 indispositionem] dispositionem sed s.u. corr. Z | penitentis] precedentis O exp. V | illa] ista EM uerba O 62 supplicatoria] supplicatiua AKPVZ | premittitur] exprimitur Na | Misereatur] miseriatur O miseratur PVZ sed s.u. corr. V | tui] om. AKVZ uestri O 63 secundum] tertium Z | dicendum] om. BL est add. Z | ad … sacramentum] hic B | hoc] quod ad add. E quod add. L quod aliquid add. sed exp. M 64 impositio manuum] inu. ELMNaOP | solum] post sacramentis O | sacramentis] om. ELM 65 aliquem] aliquam Z | actum] effectum praem. sed del. P eo add. sed exp. V | eo] et Na 66 operationis] operis Na | autem] enim Z 67 tantum] om. ELM | duo] om. V | quam] quas EM | aliquis] eis Na aliquid V 68 miles] Christi uel add. O et pugil add. P | fidei] om. B | audacter] audaciter Na | confitendo] confitens ELMNaPV ex confitendo corr. V a.m. | fidem] nomen Christi B ante ordo Na | persecutore] executore Na similiter add. P | ordo] et add. P 69 maxime] om. B ordo add. P | et supra] etc. O | supra] sacerdotium A similiter P | quos] quas Na | homo] uero Z 70 et rector] om. P | populi] spirituali dub. Na | hiis] istis ELMNaOP | duobus sacramentis] inu. P | fit] sit LP 71 susceptionem] sumptionem V | autem] uero B aut Na | baptismi] baptismum P | baptismi … 72 unctionis] aliorum B

60

65

70

DISTINCTIO XXII QVESTIO II

75

80

71

eucharistie seu extreme unctionis non acquiritur aliquis gradus super communem populum, et ideo ad hoc sacramentum non requiritur impositio manuum. Verumptamen in duobus eorum, scilicet baptismo | et extrema unctione, preter uerba sacramentalia requiritur aliquis actus ministri ratione materie extrinsecus adiuncte, quam oportet applicari suscipienti per actum ministri. Set quia in sacramento penitentie nulla est talis materia, set sola uerba penitentis, ideo non requiritur aliquis talis actus; nec similiter in sacramento eucharistie, quia non consistit in applicatione materie ad suscipientem, | set in sola consecratione materie per uerba prolata super materiam.

72 seu] et P | aliquis] communis add. O | super] supra ELMP 73 communem] omnem B om. Z | communem populum] proprium communem O | et] om. B | ad … sacramentum] om. B | hoc sacramentum] hec sacramenta P 74 impositio manuum] inu. P | duobus … scilicet] om. B | eorum] om. Na | scilicet] in add. A 75 sacramentalia] sacramenti AK exercetur uel add. V | aliquis actus] actus alicuius O 76 actus] ratio add. sed exp. B | extrinsecus] extrinsece O | adiuncte] apposite A | quam] quem B quantum sed exp. et s.u. corr. Ma.m. 77 applicari] applicare ELM approbari Na 78 sola] solum AK | uerba] om. B | ideo] om. B | non] om. sed s.u. suppl. M 80 non] nec P | consistit] consistat V | applicatione] talis add. B | materie] ministri sed corr. M 81 consecratione materie] inu. A | super] illam add. O | materiam] sequitur distinctio add. M Et hec de predicto penitentie sacramento dicta sufficiunt, sequitur uidere de alio sacramento, scilicet de extrema unctione add. O

Na105ra

B39vb



5

10

15

[1] Preter premissa est et aliud sacramentum. Circa distinctionem istam primo queritur utrum extrema unctio sit sacramentum. Et uidetur quod non, quia principalis effectus sacramenti debet esse spiritualis, cum sacramentum sit spirituale remedium; set principalis effectus extreme unctionis non est spiritualis, set corporalis; ergo etc. Probatio minoris, quia beatus Iacobvs loquens de extrema unctione in c a n o n i c a sua 5 cap. premittit effectum curationis corporalis dicens: Alleuiabit eum Dominus. [2] Item quod non est unum sacramentum, non est sacramentum, sicut qui non est unus homo, non est homo; set extrema unctio non est unum sacramentum, ergo etc. Probatio minoris, quia unitas sacramenti uidetur requirere unitatem ministri cum unitate materie et forme; set in extrema | unctione non est una forma numero, set pluries replicatur, nec una materia, set plures; potest etiam exhiberi | a pluri-

4 Preter … sacramentum] Lomb., Sent., IV, 23, 1 (390,7-8) 11 Alleuaibit … Dominus] Iac., 5,15 13 qui … homo2] cf. Arist., Metaph., IV, 2, 1003b26-27; Auct. Ar., 1, 91 (122,39) 13 extrema … 17 plures] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 1, qc. 2, arg. 1 (3a) 17 potest … 20 sacramentum] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 1, qc. 2, arg. 3 (3a) 4 Preter] Preterea sed corr. B | premissa] dist. XXIII add. B pretermissa Z | est … 5 queritur] om. B | et] om. Z | aliud] ad Z | sacramentum] etc. add. AKP | Circa … istam] dist. XXIII circa quam O | istam] xxiiii A illam Z 5 sit] om. P | Et] om. ELMNa | Et uidetur] om. B 6 quia … effectus] iter. B | sacramenti … 7 effectus] om. (hom.) O | spiritualis] specialis ELM(sed corr.) 7 spirituale] speciale EM(sed corr.) | principalis] spiritualis B 8 ergo etc.] om. B 9 minoris … 10 dicens] Iacobus B | Iacobus] Io. Na 10 sua] om. A scilicet V | cap.] om. A | premittit] preter ELM pretermittit Z | curationis] corruptionis sed exp. et i.m. corr. V | dicens … 11 Dominus] effectum curationis spiritualis scilicet remissioni peccatorum dicens infirmatur quis in uobis etc. et oratio alleuiabit infirmum et si in peccatis est dimittetur ei P 11 Alleuiabit] infirmum add. B 12 unum sacramentum] inu. O | non … sacramentum] om. (hom.) sed i.m. suppl. E 13 non2 … homo] om. (hom.) sed s.u. suppl. O 14 sacramentum … minoris] om. B | minoris] maioris O 15 requirere] relinquere O exquirere P 16 in] om. Z | in … unctione] ibi B | unctione] unctio Z | una forma] inu. O | numero] om. B | set2] plures quia add. A | pluries] ples (sic) B eadem add. P 17 replicatur] iteratur ELM | nec] aut sed corr. (ras.) V | nec … plures] om. B | plures] pluries ELM(sed corr.) | potest … exhiberi] prima exhibetur A | etiam] om. sed s.u. suppl. Na | exhiberi] adhiberi Na

M259va

A146vb E41vb

74

O136v

V127va

M259vb Z182vb

DVRANDI SVPER SENT. IV

bus ministris, sicut si primus post primam uel secundam inunctionem factam moreretur, | tunc enim alius sacerdos *debet* ulterius procedere; ergo extrema unctio non est unum sacramentum. [3] Set contra. Sacramenta ecclesie conuenienter subueniunt deffectibus hominum secundum quemlibet statum; set exeuntibus de hoc mundo | non subuenit aliud quam extrema unctio; ergo ipsa est sacramentum. [4] Item sicut se habet immersio ad baptismum, ita se habet unctio ad hoc sacramentum; set plures immersiones concurrunt ad unum baptismum; ergo plures unctiones possunt concurrere ad hoc sacramentum. [5] Responsio. Videnda sunt duo: primum est | an extrema unctio sit sacramentum; secundum *est* quis sit eius effectus, quia istud est in hac questione | potissime dubium. [6] Quantum ad primum patet quod extrema unctio est sacramentum, quia omne remedium ordinatum in subsidium uite spiritualis sub *sensibilibus rebus* appositum est sacramentum; set extrema unctio est huiusmodi; ergo etc. Maior patet ex hiis que dicta sunt dist. 1. Minor patet per beatum Iacobvm in c a n o n i c a sua 5 cap., ubi loquens de extrema unctione dicit quod si infirmus in peccatis sit, dimittentur ei.

21 24 34 35

Set … 23 sacramentum] Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 1, qc. 1, sed contra 1 (3a) sicut … 26 sacramentum] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 1, qc. 2, sed contra 1 (3a) dist. 1] cf. supra, IV, 1, 2, 5-6 (13,25-15,65) in … 5 cap.] Iac., 5,15

18 primus] prius O sacerdos P | post … 20 sacramentum] una unctione facta moritur, alter non reiterat quod factum est, set supplet quod deest B | primam] unctionem add. P | inunctionem] unctionem AE(sed corr.)NaO om. P 19 enim] om. ELMNaZ | debet] deberet ELMNaOP 21 Set] om. B | ecclesie] om. BP ecclesiastica AKO | conuenienter] sufficienter A 22 exeuntibus] existentibus sed corr. O 23 non] nichilo P | subuenit aliud] inu. ABKVZ | aliud] aliquod Na | quam] nisi AELMO | ipsa] om. BV 24 immersio] intentio sed corr. Na mersio V | se habet2] om. B 25 plures] pluries LNa(sed corr.) 26 ergo] et add. P | plures … sacramentum] etc. B | hoc] unum O om. V 28 Videnda] dicenda O 29 est] om. BELMNaOP | quis] quid AKNaPV | eius effectus] inu. AZ | quia … 30 dubium] om. B | istud] illud ELMOP 30 hac] ista O | potissime] potissimum P 31 Quantum] autem add. ELM | extrema … sacramentum] sic B 33 sensibilibus rebus] inu. ELMNaOP | appositum] oculis subpositum P 34 sunt] supra add. A | dist. 1] deī EM de ia L | dist. … 36 unctione] in prima distinctione et minor canonica Iacobi V ubi B 35 sua] om. A | 5 cap.] om. K inu. OV | cap.] om. A 36 dicit] om. Z | si … sit] infirmatur quis in uobis etc. et sequitur ungentes (sic) cum oleo et sequitur quodam interpositis et si in peccatis est scilicet infirmus add. P | in peccatis] post sit BO | sit] sibi L om. NaV sed i.m. suppl. Va.m. | dimittentur] dimittuntur O

20

25

30

35

DISTINCTIO XXIII QVESTIO I

40

45

50

75

[7] Quantum ad secundum, scilicet quis sit effectus eius, oportet dicere quod dimissio culpe, non solum propter auctoritatem iam allegatam, set propter rationem, que talis est: sacramenta illud efficiunt quod significant; set per formam huius sacramenti directe significatur dimissio peccati; est enim talis forma: “Per istam unctionem et piissimam misericordiam suam indulgeat tibi Dominus quidquid deliquisti per uisum”, et sic de ceteris; ergo per hoc sacramentum fit dimissio peccatorum. Set quia | peccatum potest dimitti quoad culpam uel quoad penam ei debitam seu quamlibet aliam sequelam, ideo adhuc est dubium secundum quod istorum dicatur dimitti peccatum. Si enim dicatur dimitti quoad culpam, cum duplex sit culpa, mortalis scilicet et uenialis, impossibile est quod per hoc sacramentum dimittatur culpa mortalis, quia sicut baptismus est spiritualis regeneratio et penitentia spiritualis suscitatio, sic extrema unctio est spiritualis sanatio uel medicatio; unde *et* exhibetur per modum medicationis; in pluribus enim infirmitatibus | utuntur medici unctione; set sanatio non est nisi habentis uitam; ergo extrema | unctio, cum sit spiritualis sanatio, sup39 sacramenta … 40 significant] cf. Thom., Super Sent., IV, 2, 1, 4, qc. 4, sed contra 1 (76-77); 11, 1, 3, qc. 2, ad 1 (447); S.th., III, 84, 3, ad 5 39 sacramenta … 41 peccati] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 1, qc. 1, sol. (3b) 41 Per … 43 uisum] cf. Pontificale secundum consuetudinem et usum Romanae Curiae, XLIX, nn. 7-11 (491-492); ap. Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 4, qc. 2, sed contra 1 (10b); De eccl. sacram. (256,330-333) 49 sicut … 51 medicatio] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 2, qc. 1, sol. (6b) 50 extrema … 51 medicatio] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 1, qc. 1, sed contra 2 (3a) 52 set … 54 uitam] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 2, qc. 1, sol. (6b) 37 scilicet … 38 quod] dicendum quod effectus eius est B | quis] quid A | effectus eius] inu. O 38 iam] om. O 39 est] om. sed s.u. ante talis suppl. Na | illud] istud P id V | illud efficiunt] inu. A 40 significant] figurant AOP | per] propter sed del. B | directe] om. Z | significatur] figuratur O 41 peccati] culpe AP | istam] illam Z | piissimam … 42 suam] per suam piissimam misericordiam P 42 deliquisti] delinquisti O(sed corr.)V 43 per2 … 44 peccatorum] etc. B 44 quia] contra V | peccatum] om. P | dimitti] uel add. V 45 ei] sibi O eis P | ei debitam] om. A | ei … quamlibet] uel quoad quemlibet B | seu] siue ELM secundum Na | quamlibet] quamcumque O | sequelam] sequentem sed corr. P | adhuc est] inu. O 46 dicatur … peccatum] debeat dimitti dicatur B | dimitti peccatum] inu. O 47 duplex] dupliciter Na | duplex sit] inu. P | mortalis scilicet] inu. NaP 48 scilicet] om. ELM | scilicet … 49 mortalis] om. (hom.) sed i.m. suppl. Ka.m. | hoc] illud O 49 et] in sed corr. B ita s.u. add. Na 50 spiritualis1] quedam add. P | suscitatio] resucitatio (sic) B resuscitatio ELMNaOPZ | est] om. V 51 uel] et A | et] om. AELMNaOP | medicationis] mediationis V | in … 52 enim] nam in pluribus B 52 enim] autem Na | utuntur] uniuntur Na | utuntur medici] inu. B | nisi] uiuentis uel add. B 53 habentis] habentibus sed corr. Z

O137r

P126va

M260ra O137v

76 K44va

Na105rb

L41ra

O138r E42ra

DVRANDI SVPER SENT. IV

ponit spiritualem uitam; | set in eo in quo est peccatum mortale non est uita spiritualis; ergo extrema unctio non ordinatur ad dimissionem peccati mortalis quoad culpam; si ergo ordinatur ad dimissionem alicuius peccati quoad culpam, oportet quod illud | sit ueniale, quod est quedam infirmitas in uita spirituali. [8] Set nec istud uidetur qvibvsdam, quia contra unum deffectum sufficit unum remedium; set sacramentum penitentie sufficienter delet omne peccatum | ueniale quoad culpam; ergo ad hoc non ordinatur aliquod aliud sacramentum. [9] Ad hoc tamen posset dici quod uerum est quando illud unum remedium est sufficiens quantum ad omnem statum; penitentia autem, etsi sit sufficiens remedium pro sanis corpore qui possunt liberius conteri et penitere, infirmi tamen, precipue in statu in quo timetur de morte propter grauitatem infirmitatis et debilitatem nature, non ita libere cogitare possunt de peccatis suis, nec conteri aut confiteri de eis; et ideo pro statu illo non uidetur quod penitentia sit conueniens remedium contra uenialia peccata; | propter quod non est inconueniens si pro statu illo aliud remedium ad ea tollenda ordinetur. | Set quia nullum peccatum dimittitur quoad culpam nisi uoluntas 59 quibusdam] cf. Thom., Super Sent., IV, 2, 1, 1, qc. 4, resp. (79-80); De malo, 7, 11, ad 14 (189,376-382) 54 spiritualem uitam] inu. P | in1] extrema unctione in add. ELM 55 uita spiritualis] inu. AO | extrema] est sed exp. et i.m. corr. V a.m. | dimissionem] alicuius add. O 56 peccati] culpe B | quoad culpam] om. B | si ergo] inu. B | si … 57 culpam] om. (hom.) O | ordinatur] ordinetur BNa 57 peccati … culpam] culpe B | illud] om. B idem sed corr. Na | ueniale] uenialis B | quod] que B | est] quasi add. BOPV a.m.(i.m.)Z 58 quedam] om. O 59 nec istud] illud nec sed postea inu. P | istud … quia] illud quibusdam uidetur quod (quod] sed corr. M) ELM | uidetur quibusdam] inu. Na | quibusdam] om. O | quia] qua ratione add. Na | contra] om. sed i.m. suppl. Na | unum] om. P 60 remedium] eadem ratione contra alium deffectum aliud remedium est i.m. add. Na | sufficienter delet] sufficit ad BZ inu. O 61 delet] debet sed corr. Na | delet omne] debet esse L | ueniale] uenialis L 62 aliquod] om. B | aliud] ad sed s.u. corr. V 63 tamen] om. ELM autem P | posset] potest AB | est] quod add. sed eras. K | unum] om. NaO exp. V 64 omnem] communem ELM 65 etsi] que si Na | remedium] om. P | possunt] sunt L 66 conteri] confiteri P | infirmi] infirmis p.c. Na | infirmi tamen] in infirmitate et B | tamen] autem V | precipue] post statu O | in2] om. AKVZ sed s.u. suppl. Va.m. 67 infirmitatis] om. Na | nature] qui s.u. add. Na 68 non] nisi Z | cogitare possunt] inu. AELMNaOP | possunt] possit sed corr. Na | suis] om. B | conteri] confiteri P | aut] nec AKO 69 eis] non sufficit i.m. add. Na | conueniens] sufficiens AO uel sufficiens add. P 70 remedium] uel conueniens add. O | uenialia peccata] inu. A ueniale peccatum P | inconueniens] conueniens E(sed corr.)P 71 illo] om. sed i.m. suppl. Va.m. | aliud] ad OPV(sed corr.) | ad … ordinetur] adhibeatur EL exhibeatur M adhibeatur ad ea tollenda NaOP 72 Set] om. Z | quia] p.c. Za.m. | nullum] nullus L nullius EM | dimittitur] nisi restituatur ablatum add. sed uerbo ua- cat s.u. adiuncto del. B

55

60

65

70

DISTINCTIO XXIII QVESTIO I

75

80

85

90

77

que fuit deordinata per eam reordinetur per debitam displicentiam, adhuc est dubium quomodo per extremam unctionem dimittatur ueniale peccatum, cum non appareat quid ipsa operetur ad talem | displicentiam. Potest tamen dici quod hoc modo operatur extrema unctio ad dimissionem peccati uenialis, quia per eam datur digne suscipienti quedam spiritualis hylaritas mentis contra *depressionem* quam infirmus tunc patitur, tum ex debilitate corporis, tum ex memoria precedentium peccatorum, propter que posset facilius | in desperationem cadere; quam hylaritatem mentis forte uocat beatus Iacobvs ‘alleuiationem’ cum dicit: Et alleuiabit eum Dominus. Ad hanc autem sequitur conuersio mentis in Deum et generalis displicentia omnium delictorum, que sufficit ad deletionem peccatorum uenialium. Et ideo postquam beatus Iacobvs dixit: Et alleuiabit eum Dominus, subiunxit: | Et si in peccatis sit, dimittentur ei. [10B] Et hoc est quod uide[10A] Qvibvsdam tamen uitur hic dicere frater Thomas detur quod non ordinatur ad quod extrema unctio ordinatur dimissionem peccatorum ueniaad tollendum lium nec quoad culpam nec quoad penam, set quoad 76 hoc … 81 cadere] cf. Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 23, 1, 6, qcc. 1-3, resp. (253a) 82 Et … Dominus] Iac., 5,15 85 Et … 86 ei] Iac., 5,15 87 Quibusdam] cf. e.g. Alb., Super Sent., IV, 23, A, 2, sol. (4b); Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 2, qc. 1, sol. (6b); Guill. Petr. de God., Lect. Thom., IV, 23, 1, 4, resp. (90ra) 87 Quibusdam ... 91 quoad2] uerbo ua- cat s.u. adiuncto del. et hoc est quod uidetur hic dicere frater Thomas, scilicet quod extrema unctio ordinatur ad tollendum i.m. inf. add. Va.m. | tamen uidetur] inu. K 73 que] qui Z | deordinata] ordinata sed corr. B inordinata O exordinata V | per eam] om. A | eam] peccatum P | debitam] om. AKV sed i.m. suppl. Va.m. | debitam displicentiam] inu. BZ 75 peccatum] om. BO | non] quo Na | quid] quod B quomodo AKP | ipsa] om. A ipse BV(sed corr.)Z | operetur] operatur P 76 dici] ad hoc add. P 77 peccati uenialis] om. B | quia] quod O 78 depressionem] oppressionem ELMNaOPV(p.c.) 79 quam] qua B | tunc] om. O | tum1] tamen B tam AK cum LP(sed corr.) | debilitate] debilitatione NaO ex deliberatione i.m. corr. Na | tum2] quam AK tam B etiam add. P 80 precedentium] precidentium K prudentium P | propter que] ne B | que] quod A | in … 81 cadere] desperare B 81 quam] om. sed s.u. suppl. Za.m. | mentis] om. P | uocat] uacat P | beatus] om. B 82 alleuiationem] om. B | cum] dum AK | Et] om. BOZ 83 sequitur] consequitur ELM dicitur sed exp. et i.m. corr. Va.m. | in] ad BZ | generalis] quedam add. P | omnium delictorum] om. Z 84 delictorum] peccatorum O | deletionem] dilectionem B | peccatorum uenialium] inu. P 85 beatus] om. O | dixit] dicit NaV | Et] om. BO | eum Dominus] etc. O | subiunxit] subiungit dicens O 86 sit] fuerit A est P om. sed i.m. suppl. Va.m. | dimittentur] dimittetur P dimitteretur Z 88 Thomas] scilicet add. NaO

M260rb

V127vb

O138v

78

A147ra

M260va

DVRANDI SVPER SENT. IV

reliquias culpe remanentes, que secundum *eos* non sunt dispositiones ex actibus peccatorum relicte, uelut quidam habitus inchoati, set sunt quedam spiritualis debilitas in mente existens ad perficiendos actus gratie. Hec autem debilitas quid sit, nisi Quod autem sit talis debilitas, ex illa grauedo mentis quam infirquo non est dispositio ex actibus mus patitur in illo statu ex causis relicta, non bene uideo, nisi sit supradictis, non uideo. ipsamet infirmitas nature, per quam sine gratia non possumus in actus gratie; set ista infirmitas non est in eo qui digne recipit extremam unctionem, que supponit | uitam spiritualem que est per gratiam, ut dictum est. [11] Ad primum argumentum dicendum quod principalis effectus extreme unctionis non est sanitas corporis, set ultimus et accidentalis, qui non sequitur nisi expediat sanitati mentis. Nec obstat quod primo nominatur, quia non semper principalius intenduntur que dicuntur prius. Forte etiam beatus Iacobvs non intendit loqui de sanitate corporis quando dicit: Et oratio fidei sanabit | infirmum, set de salute mentis subiungens modum predictum: Et alleuiabit eum Dominus, etc. 92 non … 94 existens] Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 2, qc. 1, ad 2 (7a) 104 ut … est] cf. supra, uu. 53-54 105 principalis … 107 mentis] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 2, qc. 2, sol. (7a-b); Bonau., Super Sent., IV, 23, 1, 1, resp. (589a); Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 23, 1, 1, qc. 1, ad 3 (251a); Rich. de Mediau., Super Sent., IV, 23, 1, 6, resp. (358a) 110 Et … infirmum] Iac., 5,15 111 Et … Dominus] Iac., 5,15 95 Quod … 104 est] uerbo ua- cat s.u. adiuncto del. et hec autem debilitas quis sit, nisi illa grauedo mentis quam infirmus patitur in illo statu ex causis supradictis, non uideo i.m. inf. add. Va.m. 96 est] al’ add. B 97 non bene] inu. BZ | bene] unde B | uideo] uidendo V 99 sine] om. sed s.u. suppl. Za.m. 104 est] fuit KV 92 remanentes] manentes sed corr. E om. P | eos] eum ELMNaOPV(p.c.) | ex] ab A 93 quidam … inchoati] quedam habilitas inchoata P | sunt] sicut B est PZa.m. 94 spiritualis] om. sed i.m. suppl. E | ad perficiendos] retardans Za.m. | perficiendos] perficientes B proficiendos L perficiendum P | actus] habitus O 95 Hec] secundum Na om. sed i.m. suppl. P | debilitas] debilitatio O 96 illa] om. O | grauedo] grauitudo O 105 dicendum] est add. AV 106 extreme unctionis] om. B | non … corporis] om. sed i.m. suppl. P | corporis] corporalis O | set] nisi B est effectus eius add. P | ultimus] minimus P | accidentalis] actualis A 107 qui] que V | qui … mentis] om. B | primo] primus B 108 nominatur] ordinatur sed corr. M | dicuntur prius] inu. P 109 etiam] enim O | loqui … 110 quando] de sanitate corporis loqui set mentis cum B 110 quando] nec P | Et] om. B | sanabit] saluabit BZ ex alleuiabit corr. B ex saluabit corr. V | set] intendens add. P scilicet V | set …

95

100

105

110

DISTINCTIO XXIII QVESTIO I

115

120

125

79

[12] Ad secundum dicendum quod sacramentum non est unum indiuisibilitate, | ut punctus, nec continuitate, ut linea, nec supposito, ut composita substantialia uel accidentalia, set perfectione ex concursu omnium que faciunt ad consequendum effectum uel finem ad quem ordinatur, sicut est de domo. Et quia ad effectum uel ad finem extreme unctionis debite consequendum faciunt | plures unctiones cum pluribus replicationibus uerborum, ut postea dicetur, | ideo ex concursu omnium illorum efficitur unum sacramentum unitate perfectionis. De ministro autem aduertendum est quod si sacerdos, postquam fecerit unam uel duas unctiones, moriatur, alius non debet a capite incipere, quia unctio in eadem | parte iterata tantum ualet ac si bis consecraretur eadem hostia, quod nullo modo est faciendum, set debet procedere ad ceteras unctiones faciendas. Nec tamen pluralitas ministrorum tollit unitatem sacramenti, cum non operentur nisi instrumentaliter; mutatio autem instrumentorum quibus fabricatur domus | non tollit unitatem eius.

112 sacramentum … 119 perfectionis] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 1, qc. 2, sol. (4a); Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 23, 1, 1, qc. 3, resp. (251a); Iac. Met., Super Sent. (B), IV, 23, 1, resp. (Vb102vb) 118 dicetur] cf. infra, IV, 23, 4, 9 (94,86-95,96) 120 si … 127 eius] Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 1, qc. 2, ad 3 (4b) 111 mentis] om. B 111 subiungens] subiungit P | predictum] per quem B dicens i.m. add. Va.m. | Dominus] om. B | etc.] om. O 112 dicendum] om. BELM | sacramentum] om. B 113 indiuisibilitate] indiuisibile Na | continuitate] unum B continente sed corr. Na | ut2] nec Na 114 composita] componendo O | set] est unum i.m. add. Na | ex] om. O | concursu] cursu sed corr. Na 115 uel] ad add. B | finem] extreme unctionis add. sed uerbo ua- cat s.u. adiuncto del. B 116 ordinatur] ordinantur A | uel … finem] om. B | ad] om. ELMNaOP | finem] post unctionis (117) Na 117 debite … faciunt] plura requiruntur scilicet B 118 ideo] et praem. A | concursu] consensu sed corr. Na 119 perfectionis] functionis uel ordinis B 120 ministro] uino Na | autem] ulterius est add. sed exp. Na om. P | aduertendum … quod] est aduertendum quia P | si] ante moriatur (121) ELM | postquam] om. Na post Z | postquam fecerit] quando facit ELM | fecerit] facit A fecit KNaOP om. Z 121 unctiones] om. B si add. AK fiendas add. P | a capite] in eadem parte A p.c. Ka.m. ab eadem parte sed exp. et i.m. corr. Va.m. 122 unctio in] unctioni B | tantum] non A | ac] om. sed i.m. suppl. Na | bis consecraretur] post hostia (123) P 123 eadem hostia] eandem hostiam Z | set … 124 faciendas] om. B 124 ceteras] alias P | unctiones faciendas] partes inungendas A | faciendas] om. Na | Nec] non P | tamen] cum L om. V 125 operentur] operetur BELZ | instrumentaliter] pluralitas autem instrumentorum non tollit unitatem effectus sicut nec pluralitas uel (pluralitas uel] om. P) add. AKP sicut s.u. add. Za.m. | mutatio] merito sed corr. O siue pluralitas add. P 126 autem] om. AKPZ enim V | instrumentorum] ministrorum O | tollit] om. sed i.m. suppl. Za.m. 127 eius] et sic est soluta obiectio illa add. O domus P

O139r

Z183ra K44vb

P126vb

Na105va

80

DVRANDI SVPER SENT. IV

O139v

L41rb M260vb E42rb

[1] Secundo queritur utrum oleum consecratum per episcopum sit conueniens materia huius sacramenti. Videtur quod non, quia istud sacramentum immediate ordinat hominem ad gloriam incorruptionis; set incorruptio magis representatur per balsamum, qui cum oleo in crismate ponitur, quam per simplex oleum; ergo crisma esset conuenientior materia. [2] Item dignius sacramentum | est baptismus quam sit extrema unctio; set ad baptismum non requiritur materia consecrata; ergo nec ad hoc sacramentum requiritur | oleum consecratum. [3] Item superior non preparat materiam inferiori, set econuerso, ut patet in artibus; dignior enim est nauigatiua | quam nauifactiua, que preparat materiam; set episcopus est dignior simplici sacerdote; ergo non preparat materiam qua simplex sacerdos utitur in extrema unctione; ergo non requiritur ad eam oleum consecratum per episcopum.

5 Videtur … 9 materia] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 3, qc. 1, arg. 1 (7b-8a) 10 dignius … 12 consecratum] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 3, qc. 2, arg. 3 (8a) 13 superior … 17 episcopum] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 3, qc. 3, arg. 2 (8b) 14 dignior … nauifactiua] cf. Arist., Phys., II, 2, 194a33-b7; Thom., In Phys., II, lect. 4, n.173 (87b-88a) 4 Secundo queritur] om. B 5 conueniens] communis sed corr. Na | conueniens materia] inu. O | sacramenti] et add. O | istud] illud ELMNaOP 7 balsamum] baptismum praem. sed exp. B baptismum LM(sed corr.)Na | qui] quod P 8 per] om. B | oleum] hominum P | crisma] siue oleum balsamatum add. P | crisma … 9 materia] etc. B | conuenientior] magis conueniens P 10 sacramentum est] inu. AZ | baptismus] baptismi AZ baptisma B | sit] om. BEMO post unctio (11) P 11 requiritur] p.c. Na 12 ad … consecratum] hic B | hoc sacramentum] inu. A 13 materiam] materia Na | econuerso] etiam Na econtra O 14 dignior … 15 materiam] ut patet in nauigatiua cui ut digniori nauifactiua materiam preparat B | enim] est Na | enim est] inu. AO | est] ars add. K om. sed i.m. suppl. P | nauigatiua quam] ars nauifactiua, dolatiua et nauigatiua A | nauifactiua] nauicula E(sed corr.)LM(sed corr.) manifactiua p.c. Na 15 est … 17 episcopum] dignior est sacerdote simplici quoniam etc. B | dignior] omni add. V | sacerdote] sacerdoti OP 16 materiam] consecrando add. P | qua] quam V 17 ergo] igitur AK

5

10

15

DISTINCTIO XXIII QVESTIO II

20

25

30

35

81

[4] In contrarium est quod dicitur I a c . 5: Vngentes eum oleo etc. Et hoc oleum debet esse per episcopum benedictum, sicut in omnibus aliis benedictionibus materia per episcopum consecratur. [5] Responsio. Dicenda sunt | tria: primum est quod oleum est conueniens materia huius sacramenti; secundum est quod illud debet esse consecratum; tertium est quod illa consecratio debet fieri per episcopum. [6] Ratio primi est quia | illud est conueniens materia huius sacramenti quod habet maximam conuenientiam cum eius effectu; set tale est oleum respectu effectus extreme | unctionis; ergo etc. Probatio minoris, quia effectus istius sacramenti est spiritualis hylaritas mentis, per quam mens lenitur a grauedine et depressione quam communiter tunc homines patiuntur; huic autem maxime conuenit oleum oliuarum, quod proprie dicitur oleum: est enim *lucidum* et lenitiuum; ideo etc. [7] Quantum ad secundum dicunt qvidam quod oportet illud oleum esse consecratum, quia oportet omnem materiam sacramenti quam Christus sibi non applicauit consecrari; et quia Christus non fuit 19 Vngentes … oleo] Iac., 5,14 26 Ratio … 32 lenitiuum] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 3, qc. 1, sol. (8b); Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 23, 1, 3, resp. (252a); Rich. de Mediau., Super Sent., IV, 23, 1, 3, resp. (356b); Guill. Petr. de God., Lect. Thom., IV, 23, 1, 2, resp. (90ra) 29 effectus … mentis] cf. supra, IV, 23, 1, 9 (77,76-82) 31 oleum … 32 lucidum] cf. Leu., 24,2 34 quidam] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 3, qc. 2, sol. (9a) 19 In] Item O | est] illud add. NaP | Iac. … 20 per] om. sed i.m. suppl. V a.m. | Vngentes] ungens NaO | eum] om. AB | oleo] sancto add. AP 20 Et] om. BPV | Et … 21 consecratur] om. O | debet esse] oportet P | benedictum] consecratum B benedici P | omnibus] om. AK 21 benedictionibus] benedictoribus sed corr. K | per episcopum] om. Na 23 conueniens materia] inu. O | illud] om. NaP | debet] oportet B 24 esse] om. sed s.u. suppl. Na | est] om. BNaP | quod] etiam add. V 26 Ratio] Responsio NaPV | quia] quod (dub.) B | huius sacramenti] inu. EL 27 eius effectu] inu. A 28 oleum] obiectum sed corr. Na | effectus] om. ELM 29 istius] eius B | sacramenti] om. B | est] i.m. K a.m. 30 per] om. sed s.u. suppl. E | lenitur] alleuiatur AKV | a grauedine] om. P | grauedine] grauamine B | quam communiter] om. P 31 tunc homines] inu. O | homines patiuntur] inu. B | huic] hoc p.c. Na | autem] om. B effectui add. P quod V | maxime conuenit] inu. Na | conuenit] competit ELM 32 est enim] inu. P | lucidum] uiride B nitidum ELMNaOPV(p.c.) | et lenitiuum] etc. O | lenitiuum] etc. add. AK sed exp. K 33 ideo etc.] om. B 34 dicunt quidam] dicendum ELMNaOP | illud] om. P 35 oleum esse] inu. P | esse consecratum] inu. BZ | quia … 39 quod] cuius ratio est quia ELMNaOP | sacramenti] in add. V 36 applicauit] applicuit V

B40ra

O140r V128ra

82

M261ra

O140v

DVRANDI SVPER SENT. IV

usus unctionibus corporalibus, ideo necessarium est omnem materiam sacramenti pertinentem ad unctionem consecrari; set istud reprobatum fuit supra dist. 7; dicendum est ergo, ut ibi tactum fuit, quod ubi minister est determinatus certa ordinatione, materia qua minister utitur debet esse consecrata certa benedictione; set in hoc sacramento minister est determinatus certa ordinatione, scilicet sacerdotali, ut postea patebit; ergo materia debet esse consecrata certa benedictione. [8] Ratio tertii est quia ex eodem a quo dependet ordinatio ministri et consecratio | materie, cum sibi inuicem correspondeant; set ordinatio ministri huius sacramenti dependet a solo episcopo; ergo et consecratio materie. Et hoc etiam est rationabile, quia cum minister propria uirtute non inducat effectum sacramenti, set Christus, inquantum | Deus, est principalis actor, et inquantum homo causa meritoria, et que a Deo sunt, ordinata sunt, ut dicitur R o m . 13, congruit ut, sicut ab ipso redundat gratia sacramentalis in populum mediantibus ministris qui sacramenta dispensant, sic redundet auctoritas dispensandi sacramenta in ministros inferiores mediantibus superioribus, qui materiam 39 42 47 49

dist. 7] cf. supra, IV, 7, 2, 8 (197,58-68) ut … 43 patebit] cf. infra, IV, 23, 3, 5 (85,27sqq.) cum … 56 materie] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 3, qc. 3, sol. (9a-b) que … 50 sunt2] Rom., 13,1

37 unctionibus corporalibus] unctione corporali A 38 reprobatum fuit] inu. A 39 ibi] om. Z | fuit2] cuius ratio est i.m. add. Va.m. | quod] quia ex quod corr. V 40 ubi] ibi B quando O | certa ordinatione] certo ordine ABKZ | materia … 41 consecrata] oportet materiam qua minister utitur esse consecratam P | minister2] om. O 41 certa] om. P | hoc] isto ELMNaOP 42 minister] post determinatus O | certa ordinatione] certo ordine AK certe ordinationi B | ordinatione] determinatione ELM(sed corr.) 43 certa] om. APV | benedictione] episcopi add. A 44 Ratio] Responsio NaPVZ | tertii] tertia sed corr. Na | quia] post eodem ABK(sed corr.)V(sed corr.) quod PZ quare Na om. O | dependet] debet sed corr. Na | ordinatio] deordinatio sed corr. (ras.) P | ministri] dependet add. P 45 correspondeant] respondeant B correspondent O | ordinatio] ordinato K 46 ministri] et add. Na | ministri huius] inu. B | huius sacramenti] om. sed i.m. suppl. Va.m. | sacramenti] om. B | dependet] dependent Na | episcopo] Christo AK | et] om. O | consecratio] huius add. A 47 Et] om. P | etiam] om. BO | etiam est] inu. A | rationabile] rationale KNa | propria uirtute] om. B 48 inducat] proprie add. B | effectum] huius add. P | set] et O | Christus] qui add. BKV 49 est] sit O | est principalis] inu. BKVZ | homo] est add. AP | et que] que autem AK que tamen V 50 sunt2] om. EKLMP sed s.u. suppl. M | Rom.] Io. E | 13] unde add. V | sicut] sic Na | ab] iter. Z 51 ipso] Christo p.c. A eo OP ipsa sed s.u. corr. V | gratia sacramentalis] om. B | populum] populis AKV episcopum ex proprium i.m. corr. O 52 sacramenta1] sacramentum AK in populum add. B | dispensant] ministrant praem. sed exp. B | sic] sicut Na | redundet] redundat BELM(sed corr.)OP respondet Z 53 in] et P

40

45

50

DISTINCTIO XXIII QVESTIO II

55

60

65

70

83

sanctificant et ministros ordinant; et ideo in omnibus sacramentis que indigent | materia sanctificata, sicut fit ordinatio ministri per episcopum, sic et sanctificatio materie. [9] Ad primum argumentum dicendum quod incorruptio glorie non est res contenta in hoc sacramento nec per sacramentum immediate facta; et ideo non oportet quod significatio materie ei correspondeat; propter quod non oportet balsamum apponi in materia huius sacramenti, quia balsamus propter odorem designat claritatem fame, qua non indigent exeuntes de hoc mundo, set solum nitore conscientie, qui sufficienter designatur per oleum. [10] Ad secundum dicendum quod non est simile de baptismo et extrema unctione, quia sicut non est de necessitate baptismi quod minister sit ordinatus, ita consecratio materie non est de necessitate baptismi; econtrario autem est in sacramento extreme unctionis, ut dictum est. [11] Ad tertium dicendum quod preparatio materie per quam nulla uirtus | actiua materie | acquiritur pertinet ad inferiorem artificem et usus ad superiorem, ut dictum est de materia | quam inferior ars preparat superiori; set quando per preparationem acquiritur uirtus 57 incorruptio … 63 oleum] Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 3, qc. 1, ad 1 (8b) 61 balsamus … 63 oleum] cf. Thom., De eccl. sacram. (254,182-185) 72 quando … 76 ordinationem] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 3, qc. 3, ad 2 (9b-10a) 54 sanctificant] consecrant ex significant i.m. corr. Na | omnibus] talibus A | que] quibus ELM(sed corr.) 55 sanctificata] consecrata AK | sicut] om. ELMNa sed i.m. suppl. M | ministri] materie P 56 et] om. P 57 argumentum] om. Z | quod] ad add. sed exp. B | incorruptio] corruptio P | glorie] ecclesie sed corr. Na 58 non … res] est B | nec] non B ut sed s.u. corr. V 59 significatio] coni. cum C: sanctificatio codd. | materie] om. O | correspondeat] respondeat V 60 oportet] oporteat sed corr. K | apponi] poni B | in] om. V 61 balsamus] balsamum B balsamo sed s.u. corr. V | designat] significat uel praem. B significat ELM | claritatem] ex caritatem corr. V 62 exeuntes] iter. B ex existentes i.m. corr. V post mundo Z | solum] indigent add. P | nitore] tutore A nitorem ELM(sed corr.)NaVZ | qui] coni.: que codd. | sufficienter designatur] significatur sufficienter P 63 designatur] denominatur ELM designant Na 64 secundum] iter. P | dicendum] om. B 65 et] de add. ELM | quia … 67 unctionis] om. O | sicut] om. Z | necessitate] sacramenti add. A | baptismi] om. sed i.m. suppl. A salutis B | quod] om. A 66 sit] om. A | ordinatus] determinatus B | consecratio … 68 est] nec quod materia sit consecrata set econtrario est in hoc sacramento B 67 econtrario autem] econuerso aut P | autem] om. B | in] de NaP | sacramento … unctionis] extrema unctione P 69 dicendum] om. B est add. KNa(p.c.?)Z | quod] quando per s.u. add. O | preparatio] preparationem p.c. O | per quam] quod sed del. O 70 materie acquiritur] inu. BP | acquiritur] requiritur ELM 71 ut … 72 superiori] om. (hom.) B 72 preparationem] materie i.m. add. M | acquiritur] aliqua add. P | uirtus actiua] post materie1 (73) AKZ | uirtus … 73 materie1] materie uirtus B

K45ra

O141r A147rb M261rb

84

Na105vb

DVRANDI SVPER SENT. IV

actiua materie equalis uirtuti artificis, tunc usus materie non est potior | preparatione materie, cum tanta sit uirtus materie sicut utentis; et sic est in proposito, quia per sanctificationem materie tanta uirtus ei acquiritur sicut ministro per suam ordinationem.

75

P127ra E42va L41va

O141v

[1] Tertio queritur utrum sacerdos sit proprius minister huius sacramenti. *Et* uidetur quod non, quia proprium est quod conuenit omni et soli; set ministrare hoc sacramentum non conuenit omni sacerdoti et soli; ergo etc. Probatio minoris. Primo, quod conueniat non sacerdoti, | et ita non soli *, quia forma huius sacramenti est deprecatiua, ut patet ex uerbis beati I a c . : | Orent super eum etc.; set plus ualet deprecatio boni layci quam mali sacerdotis; ergo bonus | laycus magis potest ministrare hoc sacramentum quam sacerdos malus. [2] Item probatio quod conueniat soli episcopo, et ita non omni sacerdoti, quia | sicut solus episcopus consecrat crisma, ita ipse solus

4 proprium … 5 soli] cf. Porph., Isag. (12,17-18); Auct. Ar., 30, 21 (301,49-52); ps.-Thom., Summa tot. Log. Arist., I, 6 (58b) et 7 (59b) 8 Orent … eum] Iac., 5,14 73 equalis] aut maior aut praem. P | uirtuti] uirtutis V 74 et … 76 ordinationem] quoniam etc. sic est hic B 75 per sanctificationem] in preparatione ex imperfectionem i.m. corr. Na | ei] om. Na 3 Tertio queritur] om. B | sacramenti] sacerdoti P 4 Et] om. ELMNaP | Et uidetur] om. B 5 soli] et semper add. EM spirituali L | ministrare … 7 est] non conuenit soli cum forma eius sit B | hoc sacramentum] extremam unctionem V | sacerdoti] sacramento sed corr. Na post soli (6) P | sacerdoti … 6 soli] nec soli sacerdoti V 6 et] non ELM sed et s.u. add. M | soli … 7 et] om. (hom.) Na | ergo etc.] om. V | Primo … sacerdoti] quod non conueniat soli sacerdoti quia potest conuenire layco bono P | quod] quia sed corr. V | conueniat] conuenit O communicat sed corr. V 7 ita] ideo O | soli] sacerdoti add. ELMNaOP | quia] probatio praem. P | huius] istius AKV ipsius O | ut] sicut AK | ut … 8 etc.] om. B 8 ex] de ELM | beati] om. P | Iac.] 5 add. P | Orent] diceret O | eum] etiam add. sed exp. V 9 boni] uiri add. A | layci … mali] om. B | magis] om. B plus E(i.m.)LM | magis potest] inu. O 10 quam] quod L | quam … malus] om. B | sacerdos malus] inu. OP 11 probatio] om. B minoris scilicet add. O | conueniat] conuenit B communicat V | et … 12 sacerdoti] om. B | omni] soli O om. P 12 crisma … 13 consecrat] om. (hom.) OP | ipse solus] inu. ELM

5

10

DISTINCTIO XXIII QVESTIO III

15

20

25

30

85

consecrat oleum extreme unctionis; set solus episcopus est minister sacramenti | ad quod crisma consecratum requiritur; ergo ipse solus est minister extreme unctionis, ad quam requiritur oleum per ipsum consecratum. [3] In contrarium arguitur per illud quod dicit beatus I a c . : Inducat presbyteros ecclesie. Ex | quo etiam potest specialiter argui quia minister huius sacramenti inducendus est ad eum qui suscipit sacramentum; set episcopus non posset conuenienter induci ad omnes infirmos sue dyocesis; ergo non est conueniens quod ipse *sit solus* minister. [4] Responsio. | Videnda sunt tria: primum est an aliquis non sacerdos possit esse dispensator huius sacramenti; secundum est utrum omnis sacerdos uel solus episcopus; tertium est quali forma debeat uti minister huius sacramenti. [5] Quantum ad primum dicendum est quod nullus laycus potest hoc sacramentum dispensare nec clericus nisi sit sacerdos. De layco patet sic, quia nullum sacramentum nisi sit mere necessitatis potest dispensari nisi ab illo qui habet aliquem gradum superioritatis in ecclesia; set | laycus non habet aliquem talem gradum; ergo non potest esse 17 Inducat … 18 ecclesie] Iac., 5,14 19 minister … 22 minister] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 2, 1, qc. 3, sed contra (12b) 27 nullus … 28 sacerdos] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 2, 1, qcc. 1-3, sol. (12b-13a) 13 set] ita O | minister] illius add. BP 14 sacramenti] om. ELM | crisma] oleum O | consecratum] per ipsum add. P | consecratum … 16 consecratum] ordinatur puta ergo et istius sacramenti ad quod oleum ab ipso sanctificatum ordinatur B | requiritur] om. sed i.m. suppl. V a.m. | ergo] etiam add. P | ipse solus] inu. Na 15 quam] quod A | per] se add. sed exp. V | ipsum consecratum] ipsam consecratam Na 17 arguitur … beatus] om. B | illud] id ELMV idem K | quod] om. Na | dicit] dicitur A post Iac. Na | beatus] om. A | Iac.] V add. A 18 ecclesie] etc. B etc. add. O | Ex … argui] et arguitur ratione B | specialiter] om. O 19 eum] Deum sed corr. P | suscipit] hoc add. A suscepit E(sed corr.)L 20 episcopus] ipse Na | posset] potest P | conuenienter] sufficienter A | induci] duci ELM 21 non … conueniens] est inconueniens O | sit solus] inu. BELMNaOP 23 primum] primo P | est] om. NaP 24 possit … dispensator] sit minister O | est … 25 uel] an O 25 solus] solum B | tertium] tantum L | est] om. O quelibet add. sed del. V 26 huius] om. sed i.m. suppl. Ka.m. 27 est] om. BELMNaO 28 hoc sacramentum] post dispensare ELM | dispensare] ministrare O | sit] om. AEKLMV 29 sic] om. AB | sit] om. P | mere] maxime AK om. B uere ELM 30 dispensari] conferre B | ab illo] ille B | aliquem gradum] inu. EM gradum aliquam L 31 laycus] lacus sed corr. M | | in] ab O | in ecclesia] om. sed i.m. suppl. Va.m. aliquem talem] inu. O | aliquem … 34 patet] ergo etc.; extrema autem unctio non est sacramentum necessitatis nec cetera sacramenta preter baptismum. Minor plana est B | talem] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. | talem gradum] inu. P

Z183rb

V128rb

M261va

O142r

86

K45rb

O142v

DVRANDI SVPER SENT. IV

dispensator alicuius sacramenti, nisi illud sit extreme necessitatis, sicut baptismus; unctio autem extrema non est tale sacramentum; ergo etc. Minor de se patet, set probatio maioris, quia in omni communitate ille qui ordinatur ad aliquod officium recipit super alios aliquem gradum, et hoc est quod dicit beatus Dyonisivs in E c c l e s i a s t i c a I e r a r c h i a , quod sunt quidam exercentes actiones hierarchicas et quidam recipientes tantum, et hii sunt layci nisi in *sacramento* necessitatis, puta baptismo, ut nulli desit facultas spiritualis regenerationis. Quod etiam clericus non sacerdos *hoc non possit*, puta subdyaconus uel dyaconus, persuadetur sic, quia nullus potest exercere actum qui est ad dimissionem peccatorum, cui non est hoc collatum | per suam ordinationem; set nulli ministro infra sacerdotem est per suam ordinationem collatum exercere actum qui sit ad remissionem peccatorum; ergo nullus clericus non sacerdos | potest hoc sacramentum ministrare, cum ordinetur ad remissionem peccatorum saltem uenialium.

37 sunt … 38 layci] ps.-Dionys., De eccl. hier., 5 (1315b-d); ex Thom., Super Sent., IV, 23, 2, 1, qc. 3, sol. (12b) 32 illud sit] sit sacramentum P | sicut] est add. P 33 autem] aut P | sacramentum] argumentum sed corr. M 34 Minor] maior Na | set] om. P | probatio] probo B | maioris] minoris et Na minoris sed corr. V | omni] om. P 35 ille] om. ELMNa | qui] que ELM(sed corr.)Na | aliquod officium] aliquem effectum OZ | officium] exercendum in ipsa communitate add. P | aliquem gradum] inu. Na aliquam dignitatem O | gradum] set dispensatores sacramentorum ordinantur ad dispensandum sacramenta fidelibus; ergo recipiunt aliquem gradum superioritatis sicut est ordo sacerdotalis maxime add. P 36 beatus] om. BP 37 actiones] om. sed i.m. suppl. Va.m. | hierarchicas] ut dyaconi, qui habent purgare, sacerdotes, quorum est illuminare, et episcopi, qui habent alios perficere add. P | et] om. P | quidam2] quedam O sunt add. P 38 recipientes tantum] tantum unam B | tantum] quando Na | hii] qui add. O om. P | nisi] om. B | sacramento] sacramentis ELMNaP 39 puta] scilicet in B ut puta in P | baptismo … nulli] baptismus et nulla Na | regenerationis] et hoc confirmatur per dicta beati dyonisii in ecclesiastica ierarchia add. O 40 Quod] quia Z | clericus] om. ELMNaO | hoc … possit] post dyaconus (41) ELMNaOPZ | non2] om. EM sed s.u. suppl. M | puta] patet B | subdyaconus … 41 dyaconus] dyaconus uel subdyaconus AO | subdyaconus … 41 sic] om. B 41 uel dyaconus] om. Na | dyaconus] om. sed diaconus hoc non possit i.m. suppl. Va.m. | persuadetur] potest persuadere Na | quia] quod K | nullus] unus Na ex non corr. V | actum] actus NaO | qui est] in quo uel qui ordinatur B 42 est1] sunt O | peccatorum] sacramentorum A | hoc] dimissum uel add. B om. V | collatum] est add. sed exp. V | per … 43 ordinationem] in sua ordinatione B 43 set … ordinationem] om. (hom.) sed i.m. suppl. Va.m. | nulli … 46 uenialium] clerico non sacerdoti non est hoc commissum in sua ordinatione ergo etc. B 44 collatum] collatam NaV(sed corr.) | sit] est OP an fit legendum? | remissionem] remissitionem K dimissionem O 45 ergo … 46 ordinetur] om. sed i.m. suppl. Va.m. 46 cum] om. sed s.u. suppl. K | ordinetur] ordinaretur Na exercitium add. V

35

40

45

DISTINCTIO XXIII QVESTIO III

50

55

60

65

87

[6] Secundum principale patet sic. Episcopo non reseruatur administratio sacramentorum nisi | tantum illorum que constituunt suscipientem in aliquo gradu super communem populum; set talia solum sunt ordo et confirmatio; ergo ista sola reseruantur episcopo. Maior patet, quia ad illum qui preest in aliqua communitate non pertinet actus singulorum officiorum exercere, set ordinare de singulis qui presunt communitati in specialibus gradibus et officiis. Minor *similiter* patet, quia confirmatio constituit hominem quasi militem in exercitu ecclesie, ordo autem quasi rectorem et ducem, baptismus autem et sumptio eucharistie, penitentia *et* extrema unctio et coniugium non constituunt hominem in aliquo gradu super communem populum; propter quod illa duo tantum reseruantur episcopo, cetera uero non. Et sic patet secundum principale. [7] Circa tertium, scilicet que sit conueniens forma huius sacramenti, tenetur | communiter quod *hec* est forma: “Per istam unctionem et suam piissimam misericordiam indulgeat tibi Dominus quidquid deliquisti per uisum”, et sic de ceteris sensibus. Et | differt hec forma a formis ceterorum sacramentorum, quia cetere forme sunt indicatiue, ista *autem* est deprecatiua. Cuius ratio assignatur triplex. Prima est ex uerbis beati Iacobi, qui loquens de ea uocat eam ‘ora-

47 Secundum] tertium Na | principale] om. B | patet sic] inu. A sic patet scilicet quod non solus episcopus set quilibet sacerdos possit hoc sacramentum conferre P | administratio] aliquorum add. B ministratio O 48 que] qui BEKO(sed corr.)V | suscipientem] recipientem P 49 aliquo] communi add. V | communem] omnem P | solum] om. AKV sed s.u. post sunt (50) suppl. Va.m. | solum sunt] inu. BM(sed corr.)O 50 ista] illa ELM 51 in] om. P | aliqua communitate] inu. B | communitate] communicatione P | pertinet] solus add. AK sed exp. K solum add. BZ 52 qui] illis aliis A que ELM(sed corr.)O | presunt] toti add. B presint K possunt M(sed corr.)Na sunt O 53 communitati] communitatis O communicati P om. V | specialibus] spiritualibus NaOP | specialibus gradibus] inu. ELM | similiter] etiam BELM(s.u.)NaP om. O 54 militem] militantem O 55 quasi] om. O 56 sumptio] ecclesie add. B sacramentum P | et1] om. ELMNaOP | coniugium] ex iugium s.u. corr. V 57 constituunt] constituit B 58 quod] om. Na | tantum] om. EM | episcopo] et add. Z | cetera] alia B | uero] om. B 59 Et] om. V | Et … principale] om. B | principale] om. P 60 scilicet … sacramenti] om. B 61 tenetur] dicitur B | hec] ista EMNaOP illa L | est] om. sed s.u. ante hec suppl. Za.m. | istam] illam Z | unctionem] om. P 62 Dominus] Deus P 63 deliquisti] delinquisti sed corr. O post uisum P | sensibus et] om. sed i.m. suppl. Va.m. 64 hec] ista Na hoc sacramentum in hac O | ceterorum] regeneratorum Na aliorum P | sacramentorum] om. V | forme] om. B 65 ista] hec BVZ | autem] uero LNaOV(p.c.) forma add. Na non add. sed exp. P | est] om. BO | ratio … triplex] triplex est ratio B | assignatur] assignat Na 66 ex] om. A quod Na | loquens … ea] om. B | eam] om. P

M261vb

O143r Na106ra

88

E42vb

M262ra L41vb

O143v P127rb V128va A147va

DVRANDI SVPER SENT. IV

tionem’ dicens: Et orent super eum etc. Secunda est quia suscipiens hoc | sacramentum est propriis uiribus destitutus, unde indiget aliorum orationibus subleuari. Tertia est quia datur exeuntibus de hoc mundo, qui iam desinunt esse de foro ecclesie et in manu solius Dei relinquuntur et ideo debent ei per orationem commendari. Quedam | tamen ecclesie | utuntur uerbis indicatiuis dicendo: “Vngo hos oculos oleo sanctificato in nomine Patris” etc. Nichilominus tamen adiungunt, ut dicitur, aliam formam, dicendo: “Per istam unctionem” etc. Quod si uerum est, tunc forma sacramenti uidetur consistere in oratione deprecatiua | et non indicatiua, | quia apud omnes ecclesias debet obseruari illud quod est de necessitate forme sacramenti. Omnes autem ecclesie obseruant | formam deprecatiuam, non autem indicatiuam; ergo in uerbis deprecatiuis consistit forma sacramenti. Si uero alique ecclesie sic utantur forma indicatiua quod non addant deprecatiuam, tunc est | magis dubium que sit forma sacramenti. Et si qvis uellet tenere quod forma indicatiua, qua dicitur usus fuisse beatus Ambrosivs, qui fuit 67 Et … eum] Iac., 5,14 67 quia … 71 commendari] Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 4, qc. 2, sol. (11b); cf. etiam Guill. Petr. de God., Lect. Thom., IV, 23, 1, 3, resp. (90ra) 71 Quedam … 73 etc.] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 4, qc. 2, arg. 3 (10b) 73 Nichilominus … 74 etc.] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 1, 4, qc. 2, ad 2 (11b) 82 qua … Ambrosius] ut referunt Bonau., Super Sent., IV, 23, 1, 4, sed contra 2 (594b) et Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 23, 1, 4, qc. 2 (252b); cf. etiam Alb., Super Sent., IV, 23, A, 4, 2, arg. 4 (9b) 67 super] si per B | eum] ungentes add. P | Secunda] secundo ELM(sed corr.) | est] om. ELMOP | hoc sacramentum] eam P 68 est] et Na | uiribus] naturalibus ex materialibus corr. Na | destitutus] distinctus sed corr. Na | aliorum] aliis B | orationibus] adiuuari et add. A rationibus O 69 est] om. ELNaO | exeuntibus] existentibus V 70 iam desinunt] inu. P | manu] manus BELM(sed corr.) | Dei] om. P | relinquuntur] relinquantur L relinquatur Na relinquentur P 71 debent] debet NaV ex debent (ras.) corr. V | commendari] communem dari EL sed corr. E | Quedam] quod P | tamen] alique add. P 72 uerbis indicatiuis] inu. P 73 Patris] et filii add. B | Nichilominus] nullius sed exp. et i.m. corr. Va.m. | ut dicitur] om. B post formam (74) OZ 74 aliam] amar M | dicendo] post add. B | istam] illam Z | etc.] sicut prius add. P 75 forma] huius add. A | oratione] forma B 76 et … indicatiua] om. B | non] in add. EKa.m.(s.u.)LM | quia] que B | debet] uidetur B | illud] id ELMP | illud … 79 sacramenti] om. B 77 est] post sacramenti K | forme] om. A | autem] om. O 78 indicatiuam] communiter add. O indicatiua P 79 forma] huius add. PV | sic … 80 indicatiua] utantur sic uerbis indicatiuis pro forma P 80 utantur] utuntur B | addant] addunt simul B om. ELM addent Na | deprecatiuam] deprecatiua ELMP | tunc] non add. ELM sed exp. M ut V | tunc est] i.m. p.c. Za.m. 81 magis] magnum O | forma] huius add. BOV | uellet … 82 indicatiua] indicatiuam teneret B | tenere] dicere O 82 forma] expressa per uerba add. P | beatus] iacobus uel add. A

70

75

80

DISTINCTIO XXIII QVESTIO III

85

90

95

89

de primitiuis doctoribus, posset respondere ad rationes alterius partis; beatus enim Iacobvs loquens de oratione forte non intendit de forma | sacramenti, set de supplicatione que fit per orationes precedentes aut sequentes, per quas apud Deum subleuatur et ei recommendatur. [8] Ad argumentum in oppositum dicendum quod ministrare hoc sacramentum competit soli sacerdoti, non layco. Et cum dicitur quod oratio boni layci etc., dicendum quod oratio priuata innititur meritis persone, et melior est si fiat | a bono layco quam si fiat a malo sacerdote. Set oratio publica, que fit a ministro ecclesie et innititur communibus meritis ecclesie, melior est quam oratio priuata cuiuscumque persone, dato quod minister sit malus in se. [9] Ad aliud dicendum quod usus | crismatis in confirmatione pertinet ad solum episcopum, quia per confirmationem acquiritur gradus super communem populum; set per usum olei in extrema unctione non acquiritur talis gradus; et ideo eius dispensatio conuenit omni sacerdoti et non soli episcopo.

83 primitiuis] primis B precipuis O | posset respondere] post partis ELM | respondere] responderi ELM | partis] opinionis ad primam B 84 enim] om. B | loquens … forte] om. B | intendit] intendebat B 85 sacramenti] sacramentali EM 87 argumentum] primum BP argumenta O primum add. Z | dicendum … 88 sacerdoti] uisum est quod soli sacerdoti competit B 88 competit] post sacerdoti Na | sacerdoti] et add. AKZ | Et] set V 89 etc.] preualet orationi mali sacerdotis B 90 si fiat1] om. B | si fiat2] om. BELM 91 et] om. Na 93 dato] etiam add. P 94 dicendum] om. B | in … 95 episcopum] ad solum episcopum pertinet in confirmatione B 95 per confirmationem] in confirmatione ELM | confirmationem] hoc B | acquiritur] acquirit ita sed corr. V 96 set] non B | extrema … 98 episcopo] hoc sacramento ut uisum est B 97 non] om. sed i.m. suppl. Va.m. | non acquiritur] om. sed i.m. post gradus suppl. P | eius] est quod Na

B40rb

O144r

M262rb

90

DVRANDI SVPER SENT. IV

K45va

Z183va O144v

[1] Quarto queritur utrum hoc sacramentum debeat dari sanis. *Et* uidetur quod sic, quia sicut baptismus est sacramentum intrantium ecclesiam, sic extrema unctio est sacramentum exeuntium; set baptismus datur omnibus intrantibus ecclesiam sanis et infirmis; ergo extrema unctio debet dari omnibus exituris; set aliqui sani cito sunt exituri, sicut illi qui sunt decapitandi; ergo etc. [2] Item si hoc sacramentum non debet dari nisi infirmis, saltem uidetur quod debeat dari omnibus infirmis; set pueri, amentes | et frenetici quandoque infirmantur ad mortem; ergo eis est conferendum hoc sacramentum. [3] In contrarium est quod dicit beatus I a c . : Infirmatur quis in uobis etc. [4] Responsio. Videnda sunt tria: primum est an hoc sacramentum sit conferendum omnibus infirmis; secundum est utrum sit eis conferendum in determinatis partibus corporis; tertium est an debeat aliquando reiterari.

4 sicut … 8 decapitandi] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 2, 2, qc. 1, arg. 2 (13b) 9 si … 11 mortem] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 2, 2, qc. 3, arg. 1 (13b) 13 Infirmatur … 14 uobis] Iac., 5,14 3 Quarto] Secundo sed i.m. corr. Na | Quarto … 4 uidetur] utrum debeat dari sanis B | Et] om. ELMNaOP 4 sicut] om. Na | sicut baptismus] inu. P | est] om. sed s.u. suppl. P | est … intrantium] datur omnibus intrantibus B 5 ecclesiam] om. O | sic] ita O | extrema … exeuntium] hoc sacramentum debet dari exeuntibus B | exeuntium] existentium NaV(sed corr.) 6 ergo] et add. B igitur Na 7 debet dari] om. B | set] si ELM | cito] de hoc (sacramento add. sed del.) mundo P | cito sunt] inu. Na | exituri] excituri Na 8 illi] illud Na | decapitandi] etc. add. O 9 hoc sacramentum] om. B | non] om. sed s.u. suppl. Na | debet] deberet B | nisi] solis add. B | saltem] om. Na | saltem … 10 infirmis] om. (hom.) sed i.m. suppl. Va.m. 10 uidetur quod] om. B | debeat … 11 quandoque] deberet dari omnibus (s.u.) pueris infirmis amentibus freneticis qui B | pueri] pure A | amentes … frenetici] frenetici et amentes P 11 quandoque] post mortem O | eis … 12 sacramentum] etc. B | est conferendum] inu. V | conferendum] offerendum Z 13 est … beatus] om. B | quod dicit] om. A | quod … Iac.] beatus Iacobus dicens P | quis] alias Z | in] om. O 14 uobis] nobis ELMNaZ 15 Responsio] om. B | est] om. B 16 conferendum] offerendum Z | est … 17 conferendum] an B | sit eis] inu. P 17 determinatis … corporis] omnibus partibus corporis uel solum in determinatis P | est] om. BZ | an] sit eis conferendum et add. ELM 18 aliquando] quandoque O om. P | reiterari] iterari BNaOV sed ex reiterari corr. V

5

10

15

DISTINCTIO XXIII QVESTIO IV

20

25

30

35

91

[5] Quantum ad primum tenetur communiter quod hoc sacramentum non est dandum nisi infirmis; cuius rationem aliqvi assignant dicentes quod ea que in sacramentis geruntur interius debent representari per ea que geruntur exterius; set effectus interior huius sacramenti est sanatio spiritualis; | ergo debet representari exterius per sanationem corporalem; set nullus est illius sanationis susceptiuus nisi sit actu infirmus; quare de necessitate huius sacramenti est quod suscipiens *hoc sacramentum* sit infirmus, quia in sacramentis quidquid est essentialiter de necessitate significationis est essentialiter de necessitate sacramenti, | cum sacramenta inquantum sacramenta sint essentialiter quedam signa. [6] Set contra hoc posset sic obici: sicut extrema unctio est spiritualis sanatio, sic | penitentia est spiritualis resuscitatio et baptismus spiritualis ablutio; | igitur, si spiritualem sanationem necesse est significari per corporalem, ita ut necesse sit quod suscipiens sit infirmus corporaliter, similiter, ut uidetur, necesse *est* spiritualem resuscitationem, que fit in penitentia, significari per corporalem, ita ut suscipiens eam esset corporaliter mortuus, et ablutionem spiritualem, que fit in baptismo,

20 aliqui] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 2, 2, qc. 1, sol. (14a) 19 Quantum … tenetur] de primo dicitur B | quod] ad sed del. et i.m. corr. P | hoc] istud O | hoc sacramentum] om. B 20 dandum] conferendum O | nisi] solis add. B | infirmis] infirmitas sed corr. Na | cuius … 21 quod] et huius ratio ab aliquibus assignatur talis quia B | rationem] rationes V 21 in sacramentis] post geruntur Z 22 representari … exterius] exterius significari per ea que exterius significantur B | interior] om. B 23 est] interius add. B | representari] reiterari ELM sed s.u. corr. M 24 corporalem] spiritualem praem. sed exp. B | illius] huius B 25 sit actu] qui est O | quare … 29 signa] ergo etc. B | quod] om. sed s.u. suppl. Na 26 hoc] om. KZ | hoc sacramentum] ipsum ELMNaOP | in sacramentis] post quidquid O 27 est essentialiter1] inu. P | essentialiter1] om. A | significationis est] om. sed i.m. suppl. O | de necessitate2] om. sed i.m. ante essentialiter2 suppl. O 28 sint] sunt Na | sint essentialiter] inu. P | essentialiter] om. O 30 contra] om. E | hoc] om. M | sic obici] inu. P | obici] argui BEM | est spiritualis] inu. P 31 baptismus] etiam add. O om. Z 32 igitur] ergo BELMZ om. Na | si] set Na | si … 38 primum] si in isto sacramento requiritur corporalis infirmitas ita in conficente mors actualis et in baptizando immunditia corporalis que omnia falsa sunt B | sanationem] ablutionem ELM sed i.m. corr. M non s.u. add. Na om. P 33 ita] ergo ELM sed s.u. corr. M | ut] quod Na | sit1] est ELM 34 similiter … uidetur] uidetur similiter quod P | uidetur] non s.u. add. Na | est] esset ELMPV esse Na | resuscitationem] suscitationem K iustificationem O | que] sic add. O 35 fit] sit Na | significari] significati Na om. Z | esset] sit O uel add. P 36 ablutionem] absolutionem O | spiritualem] corporalem K | fit] sit Na

M262va

Na106rb

O145r E43ra

92

L42ra V128vb

O145v M262vb P127va

DVRANDI SVPER SENT. IV

necesse esset significari per corporalem, ita ut baptizandus esset corporaliter immundus; hoc autem non est necessarium; ergo nec primum. [7] *Potest ad hoc responderi* quod non est simile de | penitentia et baptismo, quia licet penitentia sit spiritualis resuscitatio, non tamen datur per | modum resuscitationis sicut extrema unctio per modum medicationis. Et ideo non oportet penitentem esse mortuum sicut oportet illum qui inungitur esse infirmum. Item corporalis ablutionis susceptiuus est non solum immundus, set mundus, set curationis non est susceptiuus nisi infirmus. Potest etiam alia | ratio assignari, quia extrema unctio est quasi ad supplementum | penitentie, ut qui non possunt congrue uti *penitentia* tamquam medicina grauiori, utantur hoc sacramento tamquam medicina leuiori; set sani uti possunt | penitentia; ergo pro eis non est institutum hoc sacramentum, set solum pro infirmis grauibus, de quorum exitu probabiliter timetur propter aggrauationem infirmitatis; nec tamen omnibus infirmis, quantumcumque grauiter infirmentur, competit hoc remedium, quia non pueris: primo, quia eo non indigent, cum ordinetur ad dimissionem peccatorum uenialium, que pueri antequam sint capaces rationis

53 primo … 55 possunt] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 2, 2, qc. 4, sed contra (14a) 37 esset1] est NaO | significari … esset] om. (hom.) sed i.m. suppl. Va.m. 38 autem] aut P | est] esset A sit sed corr. O | nec primum] et primum non est necessarium A 39 Potest … responderi] ad hoc potest dici ELMNaOP | ad hoc] tamen B | penitentia … 40 baptismo] baptismo penitentia et extrema unctione B 40 baptismo] et de extrema unctione i.m. add. Ka.m.Z de praem. O ex una parte et extrema unctione ex altera add. P | sit] om. P 41 unctio] datur add. O 42 medicationis] meditionis (sic) Na | Et] om. B | oportet] om. P 43 oportet illum] om. B | inungitur] ungitur KNa(sed corr.) | Item … 45 infirmus] om. (hom.) AKV sed i.m. suppl. Ka.m. i.m. inf. suppl. Va.m. 44 est … mundus] solum est mundus set immundus et conuerso B | set1] etiam add. O | mundus set] om. (hom.) ELMP | non2] om. sed s.u. suppl. E 45 est] om. Z | nisi] solus add. P | etiam] ergo AV tamen B igitur K ibi Na et P | alia] illa Na | assignari] quare extrema unctio confert solum infirmis add. P 46 quasi] om. P | ad] om. O 47 congrue uti] congruenti AK(sed corr.) | penitentia] medicina penitentie ELMNaOPZ | tamquam] ut O | medicina] corporali add. sed exp. B | utantur] in add. A 48 medicina] spirituali add. B | sani] nati Na | uti possunt] inu. BOZ | penitentia] medicina O 49 institutum] instituendum A 50 pro] de ELM | infirmis grauibus] inu. B | grauibus] grauiter OP 51 tamen] om. Na | infirmis … 52 remedium] om. B 52 quia] quod O | quia … 53 pueris] post primo (53) ELM 53 primo] om. B | eo] om. ELM post indigent NaOP | eo non] inu. AK | cum] et praem. ELM sed exp. M | ordinetur] ordinentur sed corr. V | dimissionem] deletionem B remissionem P 54 peccatorum] om. B | que] qui P | pueri] puai Na | capaces … 55 committere] doli capaces et antequam habeant usum liberi arbitrii peccare P

40

45

50

DISTINCTIO XXIII QVESTIO IV 55

60

65

70

93

committere non possunt; secundo, quia hoc sacramentum plurimum ualet ex deuotione suscipientis, et ideo illis pueris qui non possunt hoc sacramentum recognoscere et cum deuotione suscipere, dari non debet. Similiter nec furiosis et amentibus, nisi habuerint lucida interualla in quibus *hoc sacramentum* petierunt, et nisi credatur quod non faciant irreuerentiam sacramento. [8] Quantum ad secundum dicendum quod totum corpus non debet inungi, set solum determinate partes eius, scilicet organa sensuum, pedes et renes. Cuius ratio est, quia hoc sacramentum exhibetur per modum curationis. Ex quo potest sic argui: sicut est in curatione corporali, sic suo modo debet esse in spirituali; set in curatione corporali non oportet quod medicina curans totum morbum adhibeatur toti corpori, set sufficit quod adhibeatur illis partibus in quibus est radix morbi; ergo similiter debet | esse in extrema unctione, que est sanatio spiritualis, quod non debet adhiberi toti corpori, set illis partibus in quibus sunt | principia et radices peccati uenialis; tales autem sunt partes prius nominate, quia radix et principium peccandi in nobis est primo uis cognitiua, secundo uis appetitiua, tertio uis motiua uel executiua. Vis autem cognitiua in nobis ortum habet a sensu, et ideo * 55 58 63 71

secundo … 58 debet] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 2, 2, qc. 4, sol. (14b) Similiter … 60 sacramento] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 2, 2, qc. 3, sol. (14b) hoc … 70 uenialis] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 2, 3, qc. 1, sol. (15b) radix … 80 omnibus] Thom., Super Sent., IV, 23, 2, 3, qc. 2, sol. (16a)

55 possunt] potest sed corr. V possum Z 56 et … illis] quam non habent B | illis] cum Na 57 recognoscere et] cognoscere nec B | cum deuotione] deuote P | suscipere] ideo eis add. B | dari] dare Na 58 et] om. AKNa nec B | amentibus] eadem ratione secunda add. B | nisi] ab add. sed exp. K qui (p.c.) et non i.m. add. Va.m. 59 hoc] om. Z | hoc sacramentum] om. B inu. ELMNaOV | petierunt] petierit B petierint ELM | nisi] ubi B non sed corr. V 60 faciant] facient AK 61 dicendum] est add. VZ | totum] tamen sed corr. Na 62 determinate] i.m. p.c. Na | eius] om. BP eis Na | sensuum] scilicet nares manus os oculi aures et add. P 63 exhibetur] datur B 64 potest] patet P | in] de A 65 sic … esse] suo modo sic est uel esse debet B | debet esse] est O | in1] curatione add. O | curatione corporali] inu. AK 66 medicina] corporalis add. B | curans … morbum] om. B | morbum] morbus sed corr. M | adhibeatur] adhibetur sed corr. V 67 toti] toto ELM | sufficit … adhibeatur] om. B 68 similiter … 69 set] sic in hoc sacramento solum in B | in] om. sed s.u. suppl. Ka.m. 69 quod] que Na | non] post adhiberi ELM | toti] toto M | set] solum add. O 70 in quibus] iter. A | radices] radix ex rediens i.m. corr. Na 71 partes] radices B om. P | prius] om. A om. P | peccandi] post nobis B 72 est primo] inu. V | primo] om. AO | uis1] uix B | cognitiua] cogitatiua AK | secundo … 73 executiua] om. (hom.) Na | uis2] uix B | uis3] om. V | uel] et B 73 executiua] exequentia P | cognitiua] cognoscitiua ELM | ortum habet] inu. A | habet] habent L | ideo] in nobis add. ELMNaOP

O146r

M263ra K45vb

94 A147vb O146v

E43rb Na106va

DVRANDI SVPER SENT. IV

debent inungi | loca quinque sensuum, *scilicet* oculi propter uisum, aures propter auditum, nares propter odoratum, os propter gustum, manus propter tactum | qui in pulpis digitorum maxime uiget. Set propter uim appetitiuam inunguntur a quibusdam renes, propter motiuam pedes. Set quia primum principium actuum nostrorum est uis cognoscitiua, ideo illa unctio que fit in organis sensuum est de necessitate sacramenti et seruatur ab omnibus. Quod si aliqui *sunt* mutilati in aliquibus organis sensuum debent inungi quanto propinquius possunt ad partes illas in quibus unctio fieri debuit. Alie uero unctiones non uidentur sic esse de necessitate sacramenti, quia uis appetitiua et motiua sunt secundaria principia actuum nostrorum, et ideo aliqui illas non obseruant, aliqui uero *illam obseruant* | que est ad pedes, non illam que est ad renes. [9] Quantum ad tertium dicendum *est* quod hoc sacramentum | potest iterari, quia omne sacramentum quod non imprimit effectum indelebilem est iterabile; set extrema unctio cum non imprimat caracterem ut baptismus, confirmatio uel ordo, non imprimit effectum

80 si … 82 debuit] Thom., Super Sent., IV, 23, 2, 3, qc. 3, sol. (16b) 82 Alie … 85 renes] Thom., Super Sent., IV, 23, 2, 3, qc. 2, sol. (16a) 86 hoc … 90 indelebilem] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 2, 4, qc. 1, sol. (17a) et ad 1 (17a) 74 inungi] sensus sumi add. ELM iniungi Na | scilicet] om. ELMNaOP | oculi] del’i Na 75 aures … auditum] om. AK | odoratum] odorem O 76 qui] om. B | pulpis] pubbi A puppis EL puplis K principiis p.c. Na pupis sed corr. O | digitorum] ubi add. B digi Z | uiget] indiget sed corr. Na | Set] si E 77 inunguntur] post quibusdam B | a] om. AK sed s.u. suppl. K | a quibusdam] om. EM | renes] et add. B | motiuam] uero s.u. add. Ka.m. 78 quia] om. NaO | actuum] actuorum (sic) Na | actuum nostrorum] inu. P | cognoscitiua] cognitiua AKP 79 illa] om. BZ ista EM | illa unctio] inu. O | unctio] inunctio ELM | sensuum] sufficit et B | est] uidetur esse V | sacramenti] sacramentorum V 80 seruatur … 81 sensuum] ideo organa sensuum sed exp. et i.m. corr. Va.m. | ab] in A | sunt] sint ELMNaOPZ | in aliquibus] om. NaOV | aliquibus organis] inu. P | aliquibus … 81 sensuum] illis partibus B | organis] membris ELM 81 quanto] qin V 82 unctio] inunctio ELMO hec praem. P | fieri debuit] inu. KVZ | debuit] debet B | uero] autem B nota Na | sic] om. AO | sic esse] inu. EKLMV 83 sacramenti] salutis sed corr. B | et] om. B 84 illas] eas ABK illos Na | aliqui2] alii A | aliqui2 … 85 obseruant] illam EM sed aliqui ante illam i.m. add. M | aliqui2 … 85 renes] que ad renes et pedes B 85 illam obseruant] inu. LNaOP | pedes] et add. ELMNaZ | pedes … ad] om. (hom.) O | non] autem add. P | est2] om. NaZ 86 Quantum] om. BELM autem add. Na | tertium] secundum L | est] om. BELMNaOP | hoc sacramentum] om. B 87 non] om. sed s.u. suppl. M | imprimit] impedit E(sed corr.)L caracterem siue add. O | effectum indelebilem] inu. Z 89 ut] sicut O | uel] et AOP | non] om. Z | imprimit] imprimunt O imprimat V | effectum] om. V

75

80

85

DISTINCTIO XXIII QVESTIO IV 90

95

100

105

95

indelebilem; ergo potest iterari non solum in diuersis infirmitatibus | quando in singulis timetur | de periculo mortis, set etiam in eadem infirmitate quando est diuturna ut ethica uel ydropisis quotiens ex tali infirmitate deducitur homo ad periculum mortis. Extrema enim unctio non respicit | infirmitatem absolute, set statum infirmitatis, qui quotiens iteratur siue in eadem infirmitate siue in diuersis, potest et unctio iterari. [10] Ad primum argumentum dicendum quod intrantes statum ecclesie non habent aliud remedium nisi baptismum, et ideo debet esse communis omnibus, tam sanis quam | infirmis, | tam adultis quam paruulis. Set exituri de hoc mundo si sint sani habent aliud remedium, scilicet *penitentiam*, et ideo non indigent extrema unctione, que est quasi in supplementum penitentie; infirmi uero indigent tali remedio; ideo eis solum est conferendum. [11] Ad secundum patet *solutio* ex iam dictis in corpore questionis.

90 non … 96 iterari] cf. Thom., Super Sent., IV, 23, 2, 4, qc. 2, sol. (17a) 90 potest iterari] est iterabile Na | iterari] est P | diuersis] in add. A 91 quando] quia P | singulis] ipsis A | de] om. Na 92 quando est] om. B | ut] sicut est B | ydropisis] ydrophisis V | quotiens] quotienscumque Z 93 deducitur … 94 infirmitatem] om. (hom.) ELM | homo] om. P 94 set] secundum ELM scilicet Na | statum infirmitatis] inu. P 95 iteratur … potest] om. sed i.m. suppl. Va.m. 96 et] etiam ABEKM 97 argumentum] om. P 98 aliud] aliquid O 99 communis] conueniens O | communis omnibus] inu. A | omnibus] om. sed i.m. suppl. Va.m. | sanis … infirmis] infirmis quam sanis A | tam2] quando Na 100 paruulis] particulis Na | si] non Na | sint] sunt BP 101 penitentiam] penitentie ELMNaOP | extrema … 102 remedio] tali remedio infirmi autem quia se penitentia congrue tunc remediare non possunt indigent hoc remedio tamquam ultimo quo ecclesia eos in illo statu iuuare potest et P 102 in] om. BV sui O | penitentie] ut dictum est add. B om. sed i.m. suppl. Va.m. | uero] non Na | remedio] ratione ELM 103 eis solum] solum ei Na | solum] solis K 104 secundum] tertium BKZ | solutio] om. B responsio ELMNaOP | in … 104 questionis] om. et hic deficit de sacramento ordinis et matrimonii que requiras post in sequenti sexterno ad tale signum | R | i.m. inf. adn. B | questionis] solutionis A

M263rb O147r Z183vb

L42rb V129ra

B46vb O147v

P127vb

M263va

[1] Nunc ad considerationem sacre ordinationis etc. Circa distinctionem istam queritur de duobus in generali: primum est de ordine, secundum est de | hiis que ordini sunt annexa. Quantum ad primum primo queritur utrum ordo sit sacramentum. *Et* arguitur quod non, quia sacramentum est spirituale medicamentum, ut dictum fuit supra dist. 1; set ordo | non est medicamentum, cum debeat conferri sanis et non infirmis; ergo non est sacramentum. [2] Item quod non est unum sacramentum non est sacramentum, sicut qui non est unus homo non est homo; set ordo non est unum sacramentum; ergo etc. Minor probatur, quia si ordo est sacramentum, plures ordines sunt plura sacramenta; sunt autem plures ordines et non unus tantum; ergo etc. [3] In contrarium est quia illud per quod homo efficitur | dispensator sacramentorum est sacramentum, quia causa non est deterior effectu; set per ordinem homo efficitur dispensator sacramentorum; ergo ordo est sacramentum. 4 Nunc … ordinationis] Lomb., Sent., IV, 24, 1, n.1 (393,13-14) 8 supra] cf. supra, IV, 1, 1, 5 (4,26sqq.) 12 qui … homo2] cf. Auct. Ar., 1, 91 (122,39); Arist., Metaph., IV, 2, 1003b26-27 4 Nunc] Sunt EL Tunc K hunc V | sacre ordinationis] om. ELMNaOP | etc.] om. B | Circa … 5 queritur] dist. 24. Circa quam agitur O 5 istam] xxiiiiam A illam Z | queritur] post generali EMNa om. LV sed i.m. suppl. Va.m. | queritur … primum] om. B 6 ordini] post annexa Z | ordini sunt] inu. M | annexa] annexei (sic) P 7 primo] questio Na om. O | primo queritur] inu. B | ordo sit] inu. P | Et] om. ELMNaP | Et … 20 istam] om. B | arguitur] uidetur NaO 8 fuit] est A | supra] om. sed i.m. suppl. Va.m. 9 conferri] ferri sed i.m. corr. Va.m. 10 non1] om. O 11 est1] tantum add. Na | unum] om. sed i.m. suppl. Na om. sed i.m. suppl. Va.m. 12 qui] quod EL | est3] om. sed s.u. suppl. Na | unum sacramentum] inu. P 13 Minor probatur] probatio minoris P 14 plures1] pluries Na | sunt … ordines] om. (hom.) sed i.m. suppl. Ka.m. | plura sacramenta] inu. EM | ordines2] om. sed i.m. suppl. Va.m. 15 et] om. Z | non] om. P | ergo] quare O 16 quia] om. ELM quod Na | homo efficitur] inu. P 17 est1 … 18 sacramentorum] om. (hom.) P | sacramentum] om. sed i.m. suppl. Va.m. | deterior] suo add. AO

5

10

15

DISTINCTIO XXIV QVESTIO I 20

25

30

35

97

[4] Responsio. Circa questionem istam uidenda sunt tria: primum est quid sit ordo, prout nunc loquimur; secundum est an debeat esse in ecclesia; tertium est utrum | sit sacramentum. [5] Quantum ad primum *notandum* est quod ordo tripliciter accipitur: uno modo pro relatione uel habitudine ordinatorum, et sic loquitur de ipso beatus Avgvstinvs libro D e c i u i t a t e D e i , quod ordo est parium dispariumque rerum sua loca cuique tribuens dispositio. Et hoc modo non loquimur hic de ordine. Alio modo accipitur ordo pro gradu qui ordinem primo modo acceptum facit: cum enim ratio ordinis prout est relatio plura requirat (unius enim solius non est ordo), ideo ubi primo | occurrit aliquid additum alteri, ibi incipit ordo, ita quod secundum additum primo complet rationem ordinis, et ideo gradus iste secundus ordo dicitur, quia constitutum in tali gradu primo dicitur ordinatum. Et si sit ibi gradus inferioritatis et superioritatis, gradus superioritatis additus communi statui dicitur ordo, et constitutus in eo dicitur ordinatus, siue in statu seculari siue ecclesiastico. Tertio modo accipitur ordo pro eo quod exterius sensibiliter geritur circa aliquem,

24 uno … 35 ecclesiastico] cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 1, 1, qc. 2, ad 4 (25a) 26 ordo … dispositio] Aug., De ciu. Dei, XIX, 13 (679,11-12) 36 ordo … 44 nostrum] cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 1, 1, qc. 2, ad 1 (24b) 20 istam] om. A 21 prout … loquimur] om. B | nunc] de eo add. P nos Z | secundum] secundo B | est2] om. BV | debeat] debeant P 22 est] om. B | utrum] an V 23 Quantum … quod] De primo B | notandum] sciendum AELMNaP dicendum O | est] om. A | tripliciter] uel O 25 de … beatus] om. P | Dei] dicens add. O 26 parium] et add. MOV | dispariumque] disparium BELMV sed i.m. corr. Va.m. disparium que KNa disparium quia sed quia exp. O | rerum] om. sed i.m. suppl. Va.m. 27 Et … ordine] de hoc hic nichil ad presens B | non loquimur] post hic A | loquimur] loquitur O | Alio] secundo A | accipitur] hic add. V | ordo] om. B 28 primo modo] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. | acceptum] acceptam B | ratio] positio ELM | ratio ordinis] ordo B 29 prout] potest P | prout est] potest esse Z | relatio] nichilo Na ratio V | enim] om. K 30 ubi] om. B nisi EL ibi ex ubi corr. (ras.) V | primo] post ELM | occurrit] concurrit V | ibi] iter. B | incipit] esse add. AP 31 primo] post B | primo complet] inu. O | complet … ordinis] facit ordinem ELM | et] om. B 32 iste] ille ELMZ | ordo] om. O | quia constitutum] et quod stat O | tali gradu] inu. AK | primo] om. Na | primo … 35 ordinatus] om. B 33 et … 34 superioritatis] om. Na | gradus superioritatis] om. (hom.) AKPVZ sed i.m. suppl. Ka.m. gradus i.m. suppl. Va.m. 34 superioritatis] superioris O | communi statui] circumstantia P | ordo] om. Na | ordo et] inu. P 35 ordinatus] inordinatus EM(sed corr.) | siue1] om. ELM | in statu] om. sed i.m. suppl. Ka.m. | statu] om. A | statu … ecclesiastico] gradu ecclesiastico uel seculari B | siue2] uel ELM in add. P | modo] dicitur add. sed del. V 36 accipitur ordo] inu. V | aliquem] aliquid BZ

O148r

K46ra

98 O148v

M263vb

E43va

Na106vb

O149r

DVRANDI SVPER SENT. IV

ut in aliquo gradu super alios constituatur, sicut alicui traditur calix | cum pane et uino sub prescripta forma uerborum, ut constituatur in gradu sacerdotii super populum, et hoc magis proprie deberet uocari ordinatio quam ordo; sic tamen accipit Magister ordinem in littera | et diffinit dicens quod ordo est signaculum quoddam ecclesie (accipiens signaculum pro eo quod exterius sensibiliter geritur) per quod spiritualis potestas traditur ordinato et officium. Hiis duobus ultimis modis pertinet | ordo ad propositum nostrum. [6] Quantum ad secundum dicendum est quod ordo utroque dictorum modorum acceptus debet esse et est in ecclesia. Quod patet primo de ordine prout dicit gradum superioritatis in potestate uel officio, quia eque uel magis *debet esse* regulatus processus ecclesie | ordinatus ad esse gratie, sicut processus nature ordinatus ad esse naturale; set in processu nature est ordo quo quedam sunt aliis superiora et eis habent influere; ergo similiter in ecclesia debet esse ordo quo quidam sint aliis superiores potestate et officio | et habeant aliis influere dispensando sacramenta gratie. Item ecclesia militans exemplata est a

41 ordo … 43 officium] Lomb., Sent., IV, 24, 13, n.1 (405,14-15); cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 1, 1, qc. 2, arg. 1 (22b) 45 Quantum … 49 gratie] cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 1, 1, qc. 1, sol. (24a) et ad 3 (24a-b) 37 sicut] ut cum B | sicut … traditur] om. Na | calix … 38 forma] panis cum uino cum forma prescripta B 38 sub prescripta] subscripta E(sed corr.)Na | ut] iude add. sed exp. V | ut constituatur] om. P | ut … 39 populum] om. Na 39 proprie] post ordinatio (40) B | deberet] debet AK 40 quam] quod V | tamen] nunc P cum V | accipit Magister] inu. M | ordinem … littera] om. B | in … 41 et] et bene cum P 41 quod] om. ELM | quoddam ecclesie] om. B inu. sed corr. L 42 sensibiliter] om. Na | per] propter EM 43 ordinato … officium] et effectum ordinato ELM | et … 44 nostrum] et hoc modo accipitur hic B | ultimis modis] inu. ANa 44 nostrum] om. P 45 Quantum … 47 prout] De secundo dicendum quod est in ecclesia et primo inquantum B | est] om. NaO | utroque] utrorumque EM | dictorum] istorum ELM | dictorum modorum] inu. Na 47 dicit gradum] dicitur gradus O 48 debet esse] post regulatus ELMNaOP | processus … 49 ordinatus] uel ordinatus processus ecclesie B | ecclesie] esse Na 49 gratie] spirituale O | processus … ordinatus] esse nature B 50 quo] quod O | quo … 53 gratie] ergo etc. quia quedam superiora sunt quoad gradum nature et inferioribus influunt B | sunt] sint L | superiora] superiores sed corr. L | et] pro Na in add. V 51 eis] om. P | habent] aliis add. P | influere] om. Na sicut corpora supercelestia influunt inferioribus add. P | similiter] sic A 52 sint] sunt AKP | et2] ut AK | habeant] habent O 53 dispensando] disponendo ELM(sed corr.) | gratie] ecclesie O | exemplata] extracta ELM | est] om. P | a] ab ecclesia ELM

40

45

50

DISTINCTIO XXIV QVESTIO I

55

60

65

70

99

triumphante secundum illud E x o d . 25: Inspice et fac secundum exemplar quod tibi in monte monstratum est ; set in ecclesia triumphante est ordo quo quidam angeli sunt aliis superiores et | habent eis influere diuinas illuminationes; ergo similiter in ecclesia militante | debet esse | gradus superioritatis in quibusdam qui habeant aliis diuina ministrare. Idem patet de ordine tertio modo sumpto, quia potestas ecclesie per quam quidam habent aliis ministrare diuina debet esse nota ecclesie; set non esset nota nisi traderetur sub aliquo sensibili uerbo uel signo uel utroque simul, cum omnis nostra cognitio ortum habeat | ex sensibilibus; ergo potestas dispensandi diuina debet in ecclesia tradi sub aliquibus signis sensibilibus, et talis traditio uocatur proprie ordinatio. [7] Ex hiis patet faciliter tertium principale, scilicet an ordo sit sacramentum, quia ordo primo modo acceptus est sola relatio, | secundo autem modo est spiritualis potestas uel deputatio ad dispensationem sacramentorum, et neutro istorum modorum est sacramentum, ut de se patet. Set tertio modo est sacramentum, quod patet sic: 54 Inspice … 55 est1] Exod., 25,40 62 omnis … 63 sensibilibus] cf. Arist., Anal. post., II, 19, 100a3-9; Metaph., I, 1, 981a3; ap. Thom., De uer., 10, 6, sed contra 2 (311,87-89); 10, 13, resp. (345,135-136); S.th., I, 84, 6, sed contra 1 70 tertio … 73 actus] cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 1, 1, qc. 3, sol. (25a) 54 secundum1] super V | Exod. 25] om. O | 25] 15 ABKVZ sed corr. V a.m. om. P | exemplar] exemplum B 55 monstratum] monasterium Na | est1] om. P 56 quo] quia B | quidam] quidem EM | sunt aliis] post superiores B | sunt … superiores] om. sed i.m. suppl. (ill.) P | habent … 58 ministrare] illis influunt ergo etc. B 57 militante] om. V 58 diuina ministrare] inu. M 59 Idem] Item NaZ | Idem … 60 quidam] Item potestas ecclesie per quam aliqui B | sumpto] accepto A | quia] quod AEK(sed corr.)MNa sic O | ecclesie] om. OP 60 quidam] quidem Na | habent aliis] inu. NaO | ministrare diuina] inu. P | debet] debent LV sed exp. et i.m. corr. Va.m. | nota ecclesie] inu. Na 61 set] si P | esset] ei add. B essent ELM | nota] ecclesie add. NaP sed exp. P | traderetur] traderentur ELM(sed corr.) tradetur V | sub] om. B | aliquo] signo add. codd. (sed cf. C, fol. 74va) | sensibili] scilicet add. B 62 uel signo] signo uel facto ELMOP signo sensibi (sic) uerbo, signo uel facto Na | signo] facto (sensibili uerbo uel signo add. sed del.) K uel facto add. Z | uel] facto uel add. B | simul] modo B simili Z | ortum habeat] inu. ELM 63 ex] a AKNaP | ex sensibilibus] a sensu BO a sensibus ELM | ergo … 64 sensibilibus] om. (hom.) B | potestas] preces sed del. et i.m. corr. Na a.m. | dispensandi] dispensanda P | debet] post ecclesia ELM debetur Na | in ecclesia] post tradi A 64 uocatur proprie] inu. BNa 65 ordinatio] quare etc. add. B 66 Ex … 67 sacramentum] De tertio patet ex dictis B | patet faciliter] inu. P | faciliter] om. O | scilicet an] inu. A 67 acceptus] om. BP | sola] solum V 68 autem] om. B | est] om. B | spiritualis … 69 sacramentum] uerbo ua- cat s.u. adiuncto del. B 69 et] nec EM(sed corr.) ut L | istorum] horum AKV illorum Z 70 ut … patet] om. B | est … sic] quia B

V129rb A148ra L42va

M264ra

O149v

100

P128ra

O150r Z184ra

DVRANDI SVPER SENT. IV

ubicumque sub uelamento rerum sensibilium confertur sanctitas uel mancipatio ad aliquid sacrum, ibi est uerum sacramentum; set in ordinatione confertur sanctitas et mancipatio ad | sacros actus; ergo etc. Maior patet ex dictis supra, dist. 1. Minor similiter patet quantum ad alterum membrum, scilicet quod per ordinationem traditur potestas et mancipatio ad actus sacros sub uelamento quorundam signorum sensibilium (hoc enim patet ex secundo membro); set quod conferatur sanctitas per gratiam nisi suscipiens ponat obicem, patet, quia cuicumque datur potestas aliqua seu officium diuinitus *dantur* et illa sine quibus executio illius potestatis uel officii non potest congrue fieri (Deus enim non defficit in necessariis); set per ordinem confertur potestas seu officium ministrandi diuina que sine gratia congrue ministrari non possunt, | ut probatum fuit supra; ergo in ordine confertur gratia uel potius augetur, quia ad sacros ordines nullus debet accedere | cum conscientia peccati mortalis, alioquin peccat mortaliter. Et sic patet minor.

74 ex … supra] cf. supra, IV, 1, 2, 6 (14,48-15,65) 81 Deus … necessariis] cf. Auct. Ar., 6, 168 (188,83); Thom., De spir. creat., 5, arg. 3 (55,15-56,17 cum adn.) 83 ut … supra] cf. supra, uu. 41-65 71 ubicumque] ubi B | uelamento] exteriorum add. A | rerum sensibilium] inu. ELM | confertur] om. B | uel] et ELMP 72 mancipatio] fit add. B mancipatum Na et add. P | aliquid] om. P | aliquid sacrum] aliquod sacramentum ELMO(sed corr.)Z | sacrum] sacramentum P | ibi] illud Na | ibi est] om. sed i.m. suppl. O | ibi … sacramentum] om. (hom.) Z | uerum sacramentum] inu. AKO | in] om. Z 73 ordinatione] ordine AKV | et] uel O | et mancipatio] om. B | mancipatio] confirmatio Na | ad] aliquos add. O | sacros actus] aliquod sacrum sed actus sacros s.u. add. B | actus] sub uelamento rerum sensibilium add. P | ergo] om. sed i.m. suppl. Va.m. 74 ex dictis] om. B | supra] scilicet AV | similiter … 75 membrum] patet per secundum hic (ill.) B 75 alterum] ultimum P | scilicet] set Z | scilicet … 118 adiunctis] om. B | traditur] confertur O 76 et] uel O | quorundam] quorum ELMO sed aliquorum p.c. M | quorundam … 77 sensibilium] rerum sensibilium siue quorundam signorum P | signorum] significatione Na 77 secundo] tertio ELM | secundo membro] symbolo Na 78 gratiam] ordinem O | quia] quod Na 79 cuicumque] cuilibet Na | seu] siue AKO | diuinitus] p.c. E d’umir L diminuitur sed diminui a ministrandi i.m. corr. Na a.m. diuinum O | dantur] donantur ELMP donatur Na datur ex dantur corr. V 80 uel] seu ELM et V | potest] possunt P | congrue fieri] sibi congruere O 81 fieri] exerceri A 82 seu] siue O et P | que] qua P 83 ministrari] ministrare ELNa(sed corr.) 84 debet accedere] inu. P 85 cum] in Na | peccati mortalis] inu. P | alioquin peccat] quin peccet Na 86 Et … minor] om. sed i.m. suppl. O | patet] primum add. L | minor] primum EM om. P

75

80

85

DISTINCTIO XXIV QVESTIO I

90

95

100

101

[8] Ad primum argumentum dicendum quod sacramentum ordinis est spirituale medicamentum, non illius qui ordinem suscipit, quia iam debet esse sanus, | set communitatis, quia per ordinem efficitur homo dispensator sacramentorum per que confertur spiritualis sanitas, ut sunt baptismus et penitentia, uel confortatur et augetur, ut eucharistia etc. [9] Ad secundum respondetur dupliciter. Vno modo quod ordo proprie et simpliciter dictus et qui est sacramentum est solum sacerdotium, cetera autem dicuntur ordines secundum quid, nec sunt sacramenta, set potius quedam sacramentalia antecedentia ad sacerdotium, ut minores ordines subdyaconatus et dyaconatus, et consequentia, ut episcopatus, quemadmodum ad sacramentum baptismi quedam antecedunt et quedam consequuntur. Et si hoc esset uerum, tunc non esset nisi | unum sacramentum. De hoc tamen magis infra dicetur. Alio modo potest | dici quod ordo est unum sacramentum non unitate indiuisibilitatis, ut punctus, aut continuitatis, ut linea, set unitate perfectionis, quando concurrunt omnia que requiruntur ad perfectam consecutionem finis ad quem res | ordinatur; sacramentum autem

100 infra dicetur] cf. infra, IV, 24, 2, 6 (103,24sqq.) 101 unitate … 104 ordinatur] cf. Thom., Super Sent., IV, 8, 1, 1, qc. 2, resp. (309); S.th., III, 73, 2, resp.; cf. etiam Arist., Metaph., V, 6, 1016b1-13; Thom., In Metaph., V, 8, 870 (235b) 87 argumentum] om. A 89 communitatis] cui ordinatus preficitur add. P | per ordinem] post efficitur O 90 per] om. sed i.m. suppl. Va.m. | que] quem O 91 et1] om. A | confortatur] conformatur O confertur P | et2] uel AP 92 eucharistia] ergo i.m. add. Va.m. | etc.] om. O 93 modo] sic add. P | quod] quia AK(sed corr.) oportet dicere quod add. O 94 proprie … simpliciter] simpliciter et proprie ELMNaOP | dictus] dictis Na | et] om. ELMNaOPZ 95 ordines] ordinationes ELM 96 quedam] om. Z | quedam sacramentalia] inu. ELM | sacramentalia] uel add. P | sacerdotium] sacramentum P 97 ordines] et add. Na om. P | et1] uel ELM | et dyaconatus] om. (hom.) KNa sed i.m. suppl. Ka.m. | et2] om. A uel EKa.m.(p.c.)LMNaOP | consequentia] autem add. A ad ipsum add. P conu’sia V 98 ut] om. V | quemadmodum] quam admodum A | ad] om. P | quedam] enim add. V 99 antecedunt] accidunt O | et] ei Na | consequuntur] sequuntur A | tunc] om. ELM 100 nisi] om. EM sed s.u. suppl. M ibi L | nisi … sacramentum] unus ordo sacramenti scilicet sacerdotium P 101 unitate] propter unitatem sed corr. V 102 indiuisibilitatis] indiuidualitatis ELM | aut] uel A nec P | continuitatis] continuationis KZ 103 perfectionis] que est s.u. add. Ka.m. quod est add. Z | quando] inquantum A | omnia] diuina Na | omnia … requiruntur] om. P | que requiruntur] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. | requiruntur] requiritur Na concurrunt O 104 quem] quam NaP | autem … 105 sacramentum] om. (hom.) P

M264rb K46rb

O150v E43vb

Na107ra

102

M264va

O151r V129va

DVRANDI SVPER SENT. IV

ordinis ordinatur ad sacramentum eucharistie ministrandum, ad quod requiritur eius confectio, que pertinet ad sacerdotem, et preparatio materie et eius oblatio, que *pertinent* ad dyaconum et subdyaconum, et dispositio populi, que pertinet ad minores ordines, ut postea dicetur, et ordinatio ministrorum, que pertinet ad episcopum; propter quod omnes ordines sunt unum sacramentum | unitate perfectionis et unus ordo unitate attributionis. Et hoc sufficit et redit in idem, quoniam tunc quilibet ordo per se non est nec debet dici sacramentum, set omnes simul unum sacramentum sunt; propter quod quilibet ordo aut equaliter pertinet | ad rationem sacramenti ordinis, sicut consecratio uini equaliter pertinet ad sacramentum | eucharistie sicut consecratio panis et econuerso, quod nullus dicit, uel in uno tantum consistit ratio sacramenti, scilicet in sacerdotio, in aliis autem concomitatiue tamquam in sacramentalibus adiunctis.

105

110

115

L42vb

[1] Secundo queritur utrum sint tantum septem ordines. *Et* uidetur quod debeant esse plures, quia ierarchia ecclesiastica exemplata est a celesti; set in celesti sunt nouem ordines secundum Dyonisivm; ergo totidem debent esse in ecclesiastica. 108 postea] cf. infra, IV, 24, 2, 14 (109,130-110,149) 5 secundum Dyonisium] ps.-Dionys., De cael. hier., 6 (830c-831b) 105 ordinis] om. sed i.m. suppl. Va.m. | ministrandum] ministrando P 106 requiritur] reducitur M om. V | que … 107 materie] om. O 107 et1] ac ELM | eius] om. P | pertinent] pertinet ELMNaOZ | et2] uel M | et subdyaconum] om. (hom.) sed i.m. suppl. Va.m. 108 populi] om. ELMNaOP | pertinet] pertinent Na ad pertinet add. sed del. Z | minores] inferiores O 110 omnes] om. Na | unitate] ex praem. KV sed del. K unitatem P 111 et … 118 adiunctis] om. P | quoniam] quia Z 112 per se] om. AKV sed i.m. suppl. Ka.m.V a.m. | non] nec ex non corr. V | est nec] om. O 113 quod] om. O | ordo] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. 114 pertinet] om. sed i.m. inf. suppl. Va.m. 116 nullus] unus Na | uel] al’ Na quia O | uno] per se i.m. add. Ka.m. 117 in1] om. Na | concomitatiue] communicatiue EKMNaOZ 3 Secundo … 20 Responsio] utrum sint tantum vii ordines B | queritur] om. O | Et] om. ELMNaP 4 exemplata] exemplificata M 5 set] om. P 6 esse] ordines add. A ecclesie Na | ecclesiastica] ierarchia add. O ecclesia Z

5

DISTINCTIO XXIV QVESTIO II

10

15

20

25

103

[2] Item prophetia psalmorum est nobilior inter alias prophetias; set ad pronuntiandum alias prophetias est unus ordo, scilicet lectoratus; ergo ad pronuntiandum psalmos debet esse alius ordo, scilicet psalmistatus, quod confirmatur per illud quod habetur 23 dist. ‘Psalmista’; ergo sunt plures ordines quam septem. [3] In contrarium arguitur quod sint pauciores, quia de ritu et | numero sacramentorum debemus sequi traditionem Apostolorum, qui immediate a Christo acceperunt; set apostolica doctrina solum facit mentionem de tribus ordinibus, scilicet episcopo, presbytero et dyacono; ergo non debemus plures ordines ponere. [4] Item ordines distinguuntur secundum actus ordinum; set actus ordinum secundum Dyonisivm sunt tantum | tres, scilicet purgare, perficere et illuminare; ergo et ordines debent esse tantum tres. [5] Responsio. Videnda sunt tria: primum est qualis sit diuisio ordinis communiter accepti in ordines specialiter dictos; secundum est de numero et sufficientia ordinum; tertium est de quadam diuisione quasi accidentali que est per sacrum et non sacrum. [6] Quantum ad primum uidetur *qvibvsdam*, sicut tactum fuit supra in solutione secundi argumenti, quod ordo in generali acceptus 7 prophetia … 10 Psalmista] Thom., Super Sent., IV, 24, 2, 1, qc. 2, sed contra 2 (34a) 10 Psalmista] Gratian., Decr., I, 23, 20 (85) 18 secundum Dyonisium] ps.-Dionys., De eccl. hier., 5 (1325b-1327b) 24 quibusdam] Haec opinio aperte Durando attributa est; cf. Ioh. Capr., Defens. theol., IV, 24, 1, 1 (466b-468a) 25 supra] cf. supra, IV, 24, 1, ad 2 (101,93-102,118) 7 psalmorum] plasmorum O | inter] in Z | alias] omnes O 8 scilicet] om. sed s.u. suppl. E 9 pronuntiandum] prenuntiandum Z | alius] unus ELMNaO om. P unus ex alius corr. V 10 quod1] que Na | illud] id EKLMNa | 23] xiiii A | Psalmista] pars ELM 11 ordines] om. VZ 12 sint] om. sed i.m. post pauciores suppl. Va.m. | quia] quam V | de] in P 15 et] om. P 16 plures ordines] post ponere AK | ponere] facere O 17 Item ordines] om. (hom.) sed i.m. suppl. Ka.m. | set … 18 ordinum] om. (hom.) KNaO sed i.m. suppl. Ka.m. angelorum qui V | actus ordinum] om. A 18 secundum] om. O | secundum Dyonisium] post tres P | sunt … tres] set sunt tres tantum O | tantum] om. KLVP | scilicet] om. ELMNa | scilicet … 19 tres] om. (hom.) Z | purgare] purgate Na 19 perficere … illuminare] illuminare et perficere AP | debent esse] post tantum P | esse tantum] inu. V 20 Videnda sunt] post tria B | tria] duo sed corr. B | primum est] primo O | qualis sit] om. B 21 ordinis] om. V | communiter] generaliter V | in … dictos] om. B | dictos] acceptos A | secundum est] secundo O | est] om. ELM 22 numero et] om. B | tertium est] tertio O | est] om. B | quadam … 23 accidentali] diuisione quadam accidentale quasi P 23 sacrum1] sacramentum ELMNaOP | non] per add. Na | sacrum2] sacramentum ELMNaO 24 Quantum … primum] De primo B | quibusdam] aliquibus ELMOP in aliquibus Na | sicut … 25 argumenti] om. B 25 secundi argumenti] cuiusdam argumenti scilicet secundi O | argumenti] articuli A

O151v

M264vb

104

A148rb O152r P128rb

K46va

O152v

DVRANDI SVPER SENT. IV

non diuiditur in speciales ordines sicut in *plura* sacramenta, set sicut in sacramentum et sacramentalia, ita quod solum sacerdotium est ordo et sacramentum, cetera uero sunt | ordines, | non tamen sacramenta, set solum *sacramentalia quedam*. Et hoc probatur tripliciter. [7] Primo sic: quando plures actiones ordinantur ad unum spiritualem effectum, ita quod una attingit ipsum, alie uero solum | disponunt, illa sola que principaliter attingit est sacramentum, cetere uero sunt sacramentales tantum, sicut patet de cathecismo et exorcismo respectu ablutionis sub determinata forma uerborum; quia enim omnes iste actiones ordinantur ad ablutionem peccati originalis | et ad hanc attingit sola ablutio, cetere uero tantum disponunt, ideo sola ablutio est sacramentum, exorcizatio uero et cathezizatio sunt sacramentales tantum; nunc est ita, quod omnes ordinationes ministrorum ecclesie sunt principaliter propter sacramentum eucharistie conficiendum et ministrandum; ad hoc autem attingit potestas ordinis sacerdotalis, cetere uero solum disponunt, quedam a remotis et alie de propinquo; ergo sola ordinatio sacerdotalis | est sacramentum, cetere uero sunt sacramentales tantum.

38 omnes … 40 ministrandum] cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 2, 1, qc. 2, sol. (35b) 26 non] om. Z | sicut1] om. O | in2 … sicut] om. (hom.) P | plura] om. ELMNaO 27 in] om. AKLNaOP exp. V | sacramentum] om. EM | et] in AELNaOP om. M in ex et corr. V | sacramentalia] sacramenta BZ | ordo … 29 probatur] sacramentum et ordo alii autem ordines quidem sunt set non sacramenta, quod probant B 28 non tamen] set non A et non P | tamen] om. ELMNaO exp. V | sacramenta] sacramentum ELMNaOPV ex sacramenta corr. V 29 sacramentalia quedam] inu. ELMNaOP 30 spiritualem] specialem ABKZ 31 una] om. sed i.m. suppl. Va.m. | attingit] contingit B | ipsum … 32 attingit] om. (hom.) ELM sed tunc illa i.m. suppl. M 32 sola] uero Z | principaliter] om. B | attingit] effectum add. B ad effectum add. P 33 sunt … tantum] non set solum sacramentales B | sicut] ut B | cathecismo] catecismo BO cathetismo Z 34 ablutionis] absolutionis sed corr. V | determinata] debita B | uerborum … 38 omnes] om. B | enim] om. P 35 iste] ille AZ | ablutionem] ablationem sed corr. (?) O absolutionem V | et] set P | hanc] hoc O 36 ablutio1] exterior add. P absolutio sed corr. V | tantum] solum AK | ablutio2] absolutio NaV(sed corr.) 37 exorcizatio] exorzizatio ELMP exorcisatio OV exortizatio Z | uero] autem NaOP | uero … cathezizatio] om. (hom.) ELM | sacramentales] sacramentalia O 38 nunc] non sed corr. V | est ita] inu. NaO | ordinationes] set praem. B ordines MO | ministrorum] om. BNaO 39 principaliter] solum B | et] ad P 40 ad … 43 tantum] ergo etc. B | ad … sacerdotalis] om. P | sacerdotalis] sacramentalis Na 41 solum] om. ELM 42 sola ordinatio] solus ordo O | sacerdotalis] sacerdotum P sacramentalis Z | sacramentum] ecclesie add. sed exp. V | cetere] ceteri O | sunt] om. OP 43 tantum] om. PV sed s.u. suppl. V

30

35

40

DISTINCTIO XXIV QVESTIO II

45

50

55

60

105

[8] Secundo sic: sicut potestas que datur in baptismo est ad suscipiendum | sacramenta, sic potestas ordinis, ut est sacramentum, est ad conficiendum uel conferendum ea: correspondent enim sibi inuicem sicut potentia actiua et passiua; set in ordinibus sub sacerdotio non confertur aliqua potestas ad conficiendum uel conferendum sacramenta; unde dyaconus, qui superior | est inter illos, ex ordine non habet aliquod sacramentum conficere uel conferre, quamuis sacramentum eucharistie confectum a sacerdote habeat mediante uase portare uel dispensare, portando *solum* uel offerendo; ergo nullus ordo sub sacerdotio est proprie sacramentum. [9] Tertio, quia in ordinatione sacerdotis confertur potestas uel deputatio per quam ordinatus potest aliquid facere quod non poterat prius etiam quoad genus facti, *considerando ipsum quoad spiritualem | effectum*, sicut ordinatus in sacerdotem potest conficere corpus Domini | *et* absoluere in foro penitentie, quod non poterat ante ordinationem; set in ordinibus inferioribus sacerdotio nulla potestas uel deputatio confertur ordinato per quam possit aliquid quod non pote-

44 sic] om. Na | sicut] om. V | que datur] quedam V 45 sacramenta] sacramentum A | sic] sicut NaV(p.c.) | ut] nec ELM | ut … sacramentum] om. Z | ut … est2] om. B | est2] om. ELMP 46 uel] et B | ea] om. B | sibi] ad add. Na | inuicem] om. B 47 sicut] ut B | in] aliis add. P | sub] preter B a P 48 conficiendum … conferendum] conferendum uel conficiendum O | sacramenta] om. Na 49 superior est] inu. B | illos] alios B | ex ordine] om. sed i.m. suppl. V a.m. | ex … 50 conferre] non habet ex ordinatione conficere uel conferre aliquod sacramentum B 50 sacramentum1] eukaristie uel add. P | uel conferre] om. Na 51 habeat] habet post uase A om. sed s.u. suppl. Ka.m. | mediante] thece LM sed i.m. corr. M a.m. | mediante uase] post portare B | portare] om. sed i.m. suppl. Ka.m. | portare uel] om. A 52 dispensare] dispensatore sed corr. K | solum] solummodo ELMNaOPV(i.m. p.c.) | uel2] non ABKVZ sed corr. V a.m. | offerendo] conferendo ELM | nullus … 53 sacramentum] etc. B 53 proprie sacramentum] inu. sed corr. M 54 Tertio] sic add. AB | quia] om. B | ordinatione] ordine M | sacerdotis] om. ELM | confertur] sacerdoti add. B | uel deputatio] om. B 55 deputatio] disputatio V | quam] quem O | ordinatus] p.c. A om. B ordinatur Na | aliquid … 56 quoad1] quod prius non poterat et quoad genus facti et quantum ad B | aliquid facere] inu. P | facere] ferre sed exp. et i.m. corr. Va.m. 56 prius] ergo add. A | considerando … 57 effectum] om. ELMNaOP | spiritualem] specialem AB principalem V 57 in] ad ELM | sacerdotem] sacerdotio V | potest] non Na 58 Domini] Christi BO | et] om. ELMNaP | poterat] potuit P | ante] suam add. P | ordinationem] om. B 59 inferioribus] sub add. O om. sed a i.m. suppl. Va.m. | inferioribus sacerdotio] a sacerdotio scilicet inferioribus P | sacerdotio] om. B sacerdotis Na | uel deputatio] om. B 60 confertur] om. ELM sed i.m. post nulla (59) suppl. M | ordinato] om. BELM | quam] quem O | possit aliquid] inu. P

E44ra M265ra

Na107rb

V129vb O153r

106

Z184rb

M265rb L43ra O153v

DVRANDI SVPER SENT. IV

rat prius, set solum per quam licet facere quod non licebat prius; quidquid enim potest dyaconus ordinatus, puta legere euangelium, ministrare sacerdoti etc., totum poterat facere prius, set non licebat ei, et similiter est in inferioribus ordinibus; ergo, cum potestas sit ad posse et non ad licere, potestas que confertur in aliis ordinibus a | sacerdotio non est potestas simpliciter, set secundum quid; nec illi ordines sunt ordines simpliciter, cum ordo sit signaculum ecclesie mediante quo spiritualis potestas traditur ordinato, ut dictum fuit prius, quare *non* sunt sacramenta | simpliciter, set secundum quid, siue quedam sacramentalia. Et | confirmatur hoc per commune dictum doctorvm. Dicunt enim communiter quod distinctio ordinum | non est totius integralis in suas partes, nec totius uniuersalis in partes subiectiuas, set totius potestatiui, cuius hec est natura quod totum secundum completam rationem est in uno, in aliis autem est aliqua participatio ipsius, et ita est hic. Tota enim plenitudo huius sacramenti est in uno ordine, scilicet in sacerdotio, *set* in aliis * est quedam participatio ordinis. [10] Ex quo ergo “tota plenitudo sacramenti est in sacerdotio, in aliis autem est solum quedam participatio”, patet quod non sunt sacramenta *. Nec uideo quare hoc non possit teneri probabiliter, immo non uidetur

68 prius] cf. supra, IV, 24, 1, 5 (98,41-42) 71 distinctio … 76 ordinis] Thom., Super Sent., IV, 24, 2, 1, qc. 1, ad 2 (34b) 61 solum] sola Na | quam] quem O | facere] om. B | quod] om. V | non licebat] post prius B | quidquid … 70 sacramentalia] ergo etc. B 62 enim] om. Na | potest] preter O | dyaconus] dignus L | ordinatus] om. A ut add. P 63 sacerdoti] sacramentum AKP | poterat facere] inu. P | facere] om. O | ei] om. AKVZ sed s.u. suppl. Va.m. | et] sic ELM ergo OP | et similiter] ergo sic Na 64 est] om. V | ordinibus] om. P | ad] aliquid V 65 licere] lutere Na | a] cum Na 66 set … 67 simpliciter] om. (hom.) Z | nec] ut sed s.u. corr. V 67 sunt ordines] om. (hom.) Na | signaculum] signatum sed s.u. corr. V 68 spiritualis] specialis Z | spiritualis potestas] inu. O | prius] supra P 69 non] nec ELMNaO om. sed nec i.m. suppl. Va.m. 70 hoc] om. BELMO | commune] communem O 71 Dicunt … communiter] discentium B | est] distinctio add. B 72 suas partes] inu. B | nec … partes] om. (hom.) OZ 73 potestatiui] potestatiuis sed corr. V potestati Z | hec] om. B | est natura] inu. B 74 rationem] om. B | uno] et add. NaVa.m.(i.m.) | autem] aut Na | est2] om. B | aliqua] om. Z | aliqua participatio] inu. ELM participatio quedam P | ipsius] illius totius P | ipsius … 95 tantum] om. B 75 hic] hoc Na | huius sacramenti] inu. ELM 76 set] om. ELMNaOP | aliis] autem add. ELMNaOP | ordinis … 78 participatio] om. (hom.) O 77 ergo] enim EL p.c. M om. Z | in2 … 78 participatio] om. Z 78 est] om. NaP | solum] om. AK | quedam participatio] inu. EM | sacramenta] proprie, set quedam sacramentalia add. ELMNaOP proprie i.m. add. Va.m. 79 teneri] dici A | teneri … 80 possit] om. (hom.) sed i.m. inf. suppl. Va.m. | immo] enim add. A | non2] nec P

65

70

75

DISTINCTIO XXIV QVESTIO II 80

85

90

95

107

quod aliter possit saluari dictum fratris Thome, cuius sunt uerba precedentia, quia si quilibet ordo est per se et simpliciter sacramentum, tunc plures ordines sunt plura sacramenta et non unum tantum, ut ipse dicit, et iterum ordo erit totum uniuersale ad speciales ordines, et sacramentum similiter, et speciales ordines erunt eius partes subiectiue, quia ille sunt partes subiectiue que per se et simpliciter recipiunt predicationem totius, et sic esset in proposito si quilibet ordo esset per se et simpliciter sacramentum, quod iterum ipse negat. | Si uero omnes ordines faciant unum sacramentum ut partes eius, quemadmodum consecratio panis et consecratio uini faciunt unum completum sacramentum eucharistie, sequeretur | quod speciales ordines essent partes integrales unius sacramenti ordinis, quemadmodum in sacramento eucharistie consecratio panis et uini sunt partes integrales eius; hoc autem iterum negat. Non restat ergo quod possit saluari eius intentio nisi supradicto modo, scilicet quod | sacerdotium sit per se et simpliciter ordo et sacramentum, cetera uero sunt sacramentalia tantum. [11] Posset tamen aliqvis sic instare: omne illud in quo confertur gratia ex opere operato | est sacramentum; set in *aliis ordinibus

82 ut … 83 dicit] cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 2, 1, qc. 1, arg. 2 (33b) 81 si] etsi O | ordo] om. Na 82 ut] et L 83 iterum] item P | erit] om. P est sed corr. V | ad … ordines] om. A 84 et1 … ordines] om. (hom.) Na | eius] om. Z 85 quia] quod A | quia … subiectiue] om. (hom.) KO sed i.m. suppl. Ka.m. | que] om. Na 86 totius] om. O | et] set A | si] set NaV et sic O | esset2] post simpliciter (87) O 87 et] om. AK sed s.u. suppl. Ka.m. ideo add. sed exp. V | quod] et Na | Si] siue M 88 faciant] faciunt AKNaO | ut … 90 sacramentum] om. (hom.) AKVZ sed i.m. suppl. Va.m. | eius] om. P 89 panis … consecratio] om. (hom.) Na | completum] om. P 90 eucharistie] om. sed i.m. ante completum (89) suppl. V | speciales] plures O 91 unius] cuius V | ordinis] quemadmodum in sacramento eucharistie consecratio panis et uini sunt partes integrales unius sacramenti ordinis add. sed del. K | quemadmodum] quamadmodum A 92 et] consecratio add. O 93 eius1] om. Z | iterum] frater Thomas AK | Non] nec A | saluari] post intentio (94) O 94 modo] tali add. AK | sit] fit Na | per … 95 simpliciter] simpliciter et per se ELM | et] om. V 95 cetera] ceteri P | sunt] sint P | sacramentalia] quedam add. P | tantum … 97 aliquis] tamen posset aliquis tantum EM sed corr. M tamen posset tantum aliquis L 97 Posset … instare] qui teneret istam uiam posset instari contra sic B | Posset … sic] tamen posset (possit sed corr.) sic quis Na | tamen] autem P | sic instare] inu. AP | omne] essentialiter predicta p.c. Na | illud] quod add. sed exp. V | confertur] conferatur sed corr. V 98 est … 99 operato] om. (hom.) P | aliis … 99 sacerdotio] ordinatione (ordine M) dyaconi uel (uel] et O) subdyaconi ELMO in ordinatione diaconi Na

O154r

M265va

K46vb

P128va

108

E44rb

O154v

Na107va

M265vb

A148va V130ra O155r

DVRANDI SVPER SENT. IV

a sacerdotio* confertur gratia ex opere operato; ergo sunt sacramenta. Minor probatur ut prius sic: quicumque deputatur | diuinitus ad aliquod officium cuius executio non potest congrue fieri sine gratia, illi datur gratia cum collatione officii, quia Deus non deficit in necessariis; set dyaconus | et subdyaconus in sua ordinatione deputantur ad officia que congrue sine gratia exequi non possunt. Deputantur enim ad sacra tractanda, que immundis tangere nephas est secundum Dyonisivm 1 cap. E c c l e s i a s t i c e I e r a r c h i e ; ergo in eorum ordinatione confertur * gratia; *sunt ergo* sacramenta. [12] Et dicendum * ad hoc quod maior propositio est uera in illis operibus que directe et immediate | ordinantur ad tollendum peccatum, quia cum peccatum non tollatur nisi per gratiam, actio per quam confertur gratia est ibi principalissima, et ideo est sacramentum, sicut est ablutio in baptismo. In operibus autem que | immediate non ordinantur contra peccatum, set ad conferendum potestatem seu officium propter aliquem finem, illa sola operatio est sacramentum per quam confertur potestas que directe et immediate ordinatur ad finem intentum, quia illa sola est principalis, cetere uero, etsi in eis conferatur gratia, sunt | adminiculatiue, et ideo solum sunt sacramentales, | non autem sacramenta; sic | autem est in ordinibus, ut declaratum fuit prius; ideo etc.

102 non … necessariis] Auct. Ar., 6, 168 (188,83) 105 immundis … est] ps.-Dionys., De eccl. hier., 1 (1100a) 99 ergo … sacramenta] quare etc. B 100 ut prius] om. O | diuinitus] om. sed i.m. suppl. V a.m. 101 cuius] eius A 102 collatione] gratia add. P 104 officia … possunt] aliquod officium diuinitus cuius executio non potest congrue fieri sine gratia B | congrue … possunt] non possunt sine gratia congrue exequi O | gratia] exequantur add. P | Deputantur] deputatur AV(sed corr.) 105 sacra] sacramenta AEKLMNaZ de add. sed exp. K | immundis] immundus Na p.c. Va.m | immundis tangere] inu. ELM 106 in … 107 sacramenta] etc. B | eorum] om. P 107 ordinatione] ordine M | confertur] eis add. ELMNaOP ei i.m. add. Va.m. | sunt ergo] inu. ELMNaOP 108 Et] om. BELMNaOP | dicendum] est add. ELMNaOP | dicendum … hoc] ad hoc est dicendum A | ad hoc] om. B | hoc] om. O 109 que] qui E 111 ibi] enim Na 112 immediate] sunt mediate ELM sed corr. M | immediate non] inu. O 114 propter] per P | operatio] opinio ELM sed actio i.m. corr. M 115 potestas] gratia potestatis BZ | ordinatur] ordinantur AKNaV(p.c.) 116 principalis] principaliter B | uero] non PV | etsi] etiam si V 117 gratia] ut add. P | sunt1] tamen add. AB | adminiculatiue] admiraculatiue P | sunt2] om. V | sacramentales] sacramentalia O 118 autem1] om. B | sacramenta] sacramentum AK | sic … 119 etc.] om. B | ordinibus] operibus P | fuit] est P 119 prius] om. A

100

105

110

115

DISTINCTIO XXIV QVESTIO II 120

125

130

135

109

[13] Rursus si dicatur quod sacramentum et sacramentalia simul debent conferri, cum sacerdotio autem non simul conferuntur reliqui ordines, non ualet, quia non oportet sacramentalia simul conferri cum sacramento. Nam in primitiua ecclesia prius multis diebus et quandoque pluribus annis cathezizabantur aliqui priusquam baptizarentur, sicut legimus de beato Martino. Et eodem modo prius tempore promouetur quis ad minores ordines gradatim antequam fiat sacerdos, ut probato in minoribus maiora committantur. Et sic patet primum. [14] Quantum ad secundum, scilicet de numero et sufficientia ordinum, sciendum est quod omnis ordo ordinatur ad eucharistie sacramentum. Ordo enim ministrorum ecclesie, qui sunt mediatores inter Christum et populum, est ad faciendum unionem populi cum Christo; hoc autem fit maxime per sacramentum eucharistie, in quo Christus continetur realiter et a nobis sumitur; unde dicitur sacramentum unionis. Hec autem unio fit duplici actu, scilicet per sacramenti confectionem | et per | populi dignam preparationem. In primo actu | deseruiunt quatuor ordines, scilicet acolitatus, subdyaconatus, dya125 de … Martino] cf. Iac. de Vorag., Legenda aurea, 162 (1133-1136) 129 omnis … 149 contentas] cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 2, 1, qc. 2, sol. (35b-36a); Guill. Petr. de God., Lect. Thom., IV, 24, 1, 1, resp. (90rb) 120 Rursus] Respondeo sic Z | Rursus si] Si autem O | Rursus … 127 primum] Item si dicatur quod ceteri ordines simul deberent conferri cum sacerdotio non ualet, non enim oportet quod dispositio semper conferatur simul cum principali, sicut patet in primitiua ecclesia in qua quidam per multos dies uel annos ante recipiebant cathecismum et exorcismum, que sunt dispositiones baptismi ante baptismum, sicut legitur de beato martino, sic gradus in ordinibus fieri debet usque ad sacerdotium ut probatis in minoribus maiora committantur B | simul debent] inu. ELM | simul … 121 conferri] debent conferre simul P 121 autem] aut AELM(sed corr.)NaP antecedens Z | non … 122 ordines] del. Z | simul conferuntur] inu. ELMOP confertur simul Na 123 quandoque … 124 annis] multis annis quandoque ELM 124 pluribus] multis O | priusquam] quem O | baptizarentur] baptizentur Na baptizabantur P 125 legimus] legitur Na | tempore … 126 quis] temporalis mouetur aliquis Z 126 quis] quid P | ordines] om. O | gradatim antequam] inu. ELM 127 probato] probat Na probatis Z | minoribus] iunioribus Na | committantur] comitantur E communicentur P | Et … primum] om. ELMNaOP 128 Quantum ad] Quoad ELMNaO Quod P | Quantum … 129 ordinum] De secundo B 129 est] om. BO | omnis] omnium ELM ei Na 130 ministrorum ecclesie] inu. B 131 Christum] Deum B | est] om. Na | faciendum … populi] satisfaciendum pacem P | unionem] minorem sed del. et i.m. corr. Na 132 autem] om. O | fit maxime] inu. AO 133 unde] et add. B 134 duplici] dupliciter AV | scilicet] om. O 135 per] propter ELMNa om. O | populi] om. Na | actu] om. O 136 ordines] om. Na | acolitatus] acolitus AV(sed corr.) acholitatus P | subdyaconatus] et add. EM | dyaconatus … 137 acolitus] om. (hom.) O

O155v L43rb

110 M266ra

B47ra

O156r

K47ra

DVRANDI SVPER SENT. IV

conatus et sacerdotium, set differenter, quia acolitus habet materiam consecrandam preparare in uasis non sacris (ipse enim, ut in littera dicitur, urceolum cum *uino et aqua* preparat, et tradit subdyacono); subdyaconus uero habet eam ponere in uasis sacris, in quibus fit consecratio; dyaconus uero habet eam offerre sacerdoti ad consecrandum, et consecratam dispensare saltem sanguinem mediante uase; consecratio autem pertinet ad sacerdotem. In secundo autem actu, scilicet in preparatione populi, deseruiunt | alii tres ordines, set differenter, quia duo eorum disponunt remouendo prohibens uel malum hominem, ut hostiarius, uel malum demonem, ut exorcista; tertius uero, scilicet lector, preparat conferendo bonam dispositionem quoad cognitionem ueri et dilectionem boni, quod fit legendo prophetias de Christo in Veteri Testamento contentas. [15] Quantum ad tertium sciendum est quod sacrum | dicitur aliquid dupliciter, scilicet absolute et anthonomastice: absolute loquendo omnes ordines sunt sacri, cum sint quoddam sacramentum uel sacramentale; set anthonomastice, idest excellenter, | tres dicuntur sacri‚ scilicet sacerdotium, dyaconatus et subdyaconatus, duplici ratione: primo ratione materie circa quam habent *suos actus*. Habent enim

138 ipse … 139 preparat] Lomb., Sent., IV, 24, 8, n.2 (399,11-12) 150 sacrum … 165 tres] cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 2, 1, qc. 3, sol. (36b) 153 anthonomastice … excellenter] cf. Thom., S.th., II-II, 186, 1, resp.; III, 73, 4, ad 2 137 et] om. BPZ | acolitus] acolitatus AK 138 ut] dicit V | ut … 139 dicitur] om. B 139 urceolum] urcereolum B p.c. Ea.m. uaceolum Na urcetam (dub.) Z | uino] unio Z | uino … aqua] aqua et uino BELMP aqua uino Na 140 subdyaconus] dyaconus sed corr. E | uero] autem O om. Z | eam] om. P | ponere] portare O componere P | in2] om. sed s.u. suppl. M 141 eam] om. P | offerre] conferre EM 142 consecratam] consecrationem BNa consecratum P | sanguinem] om. BO 143 autem] solum add. P | actu] om. P | scilicet] om. ELMNa 144 deseruiunt] seruiunt AK(sed corr.) | tres ordines] inu. V | ordines] om. B 146 uero] om. B 147 conferendo] post dispositionem O | cognitionem] congregationem O 148 ueri] om. NaO | dilectionem] delectationem P | in] et sed exp. et s.u. corr. V 150 Quantum ad] Quoad ELMNa | sciendum] dicendum OP | est] om. BELMO | sacrum] sacramentum AELMNaOPZ | sacrum … 151 anthonomastice] om. B | aliquid] om. Z 151 et] uel A | anthonomastice] auctoritate ELMNa sed i.m. corr. M anate O | absolute loquendo] post sacri (152) B 152 sacri] quod add. A | uel] sed sed del. et i.m. corr. V 153 anthonomastice] antonomatice LM | idest] et Na | tres] ordines add. O 154 et] om. AB 155 primo ratione] om. (hom.) NaP | habent] habet Z | suos actus] inu. AELMNaOP | Habent … 156 suos] om. (hom.) EM sed quia i.m. suppl. M | enim] om. A

140

145

150

155

DISTINCTIO XXIV QVESTIO II

160

165

170

111

actus suos circa materiam consecratam; nam subdyaconus habet uasa sacra tangere et in eis materiam eucharistie preparare; dyaconus uero preparatam | in eisdem uasis sacerdoti offerre; sacerdos autem habet eam in eis consecrare et consecratam | immediate tractare quantum ad corpus Domini. Secundo ratione continentie annexe hiis ordinibus quantum ad clericos occidentales: uotum enim continentie reddit nos quasi Deo consecratos. Nichil autem horum est in quatuor minoribus ordinibus, quia nec actus eorum sunt immediate circa aliquid consecratum nec eis | est continentia annexa; et ideo non dicuntur sic sacri, ut alii tres. [16] Ad primum argumentum dicendum quod licet ierarchia ecclesiastica sit exemplata a celesti, non tamen potest eam imitari in omnibus. In angelis enim sunt plures ierarchie propter plures modos recipiendi *diuinas illuminationes*, in ecclesia autem est una tantum, quia est tantum unus modus quo omnes homines pro statu uie recipiunt illuminationes diuinas, scilicet per similitudines | rerum sensibilium. Sicut ergo in hominibus non sunt tot ierarchie quot sunt in | angelis, sic nec oportet quod sint tot ordines quot sunt in illis, nec

168 In … 171 sensibilium] cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 2, 1, qc. 2, ad 4 (36b) 156 actus suos] inu. BZ | consecratam] consecrandam A | uasa sacra] inu. O 157 sacra] sancta A sacrata BKVZ | preparare] ministrare B | uero … 159 eis] in eisdem uasis materiam preparatam sacerdoti offerre et sacerdos in eisdem materiam B 158 eisdem] eis Z | sacerdoti … 159 eis] om. sed i.m. suppl. Ea.m. | autem] uero AP om. sed i.m. suppl. Ka.m. 159 eis] eisdem M | consecratam] in eis add. P consecrata Z | immediate] immediatam ELM sed corr. M | tractare] tangere AK et i.m. uel tractare add. Ka.m. 160 Domini] Christi B 161 enim] ecclesie add. EM | reddit] om. Na | nos] eos P 162 quasi] tanquam B | consecratos] sacratos KV sed exp. et i.m. corr. Va.m. | horum] eorum ELM | minoribus] om. BELMZ | minoribus ordinibus] inu. P 163 quia … 164 annexa] om. B | immediate … consecratum] circa materiam consecratam immediate P | consecratum] consecrandum A 164 nec] in add. P | est] om. PV | ideo] om. EM | sic] om. B 165 ut] sicut A | ut … 208 ordines] om. B 166 licet] hec P | ierarchia ecclesiastica] inu. AKO 167 ecclesiastica] om. sed i.m. suppl. Va.m. | sit] quamuis praem. P 168 angelis] aliis P | ierarchie … plures] om. (hom.) sed i.m. suppl. Va.m. 169 diuinas illuminationes] diuinam illuminationem ELMNaOP | ecclesia] ecclesiastica A | est] om. EMV sed s.u. suppl. V | una] unus sed corr. V 170 est tantum] inu. OV | quo] quoad Na | omnes homines] inu. A | uie] uite O 171 illuminationes diuinas] illuminationem diuinam O | sensibilium] naturalium ELM 172 ergo] enim Na | quot] quod P | sunt2] post angelis (173) V 173 nec1] non ELMO | sint] post ordines ELM sunt sed corr. V | sint tot] inu. P | ordines] in ecclesia add. P | quot] quod P | sunt] om. P

E44va Z184va M266rb

O156v

P128vb Na107vb

112

O157r V130rb

M266va

DVRANDI SVPER SENT. IV

tamen ita pauci, quot sunt in una ierarchia angelica, quia cum distinctio ordinum in ecclesia sumatur in comparatione ad eucharistie sacramentum, oportet eos multiplicari secundum multiplicationem actuum concurrentium ad ipsius confectionem uel propter preparationem modo quo dictum est. [17] Ad secundum dicendum quod | psalmistatus non est ordo, tum quia | actus cuiuslibet ordinis spectat ad singularem personam, canere autem psalmos spectat ad totum chorum, tum quia ordo non confertur sine aliqua consecratione, cum omnis ordo sit sacramentum | uel aliquid sacramentale, psalmistatus autem sola iussione presbyteri suscipitur; est tamen officium, quod innuit canon superius allegatus. Nam postquam in precedentibus capitulis dictum est: Presbyter cum ordinatur etc., Dyaconus cum ordinatur, et sic de singulis, subiungit: Psalmista seu cantor, quia psalmi canendo dicuntur, potest absque licentia episcopi sola iussione presbyteri officium suscipere; non dicit ‘cum ordinatur’ sicut de aliis dixerat, set uocat simpliciter ‘officium’, et si *aliqua glossa* uel textus *psalmistatum uocent* ordinem, improprie accipiunt nomen ordinis pro officio.

179 184 185 186 187

psalmistatus … 184 officium] cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 2, 1, qc. 2, ad 5 (36b) superius] cf. supra, u. 10 Presbyter … 186 ordinatur] Gratian., Decr., I, 23, 8 (82) Dyaconus … ordinatur] Gratian., Decr., I, 23, 11 (83) Psalmista … 188 suscipere] Gratian., Decr., I, 23, 20 (85)

174 pauci] sunt add. O | quot] sicut P | in] om. sed s.u. suppl. V | in una] om. ELMNa | ierarchia angelica] ierarchie angelice Na | distinctio] dispositio O 175 eucharistie sacramentum] inu. P 176 multiplicationem] multitudinem ELMP 177 ad … confectionem] om. Na | ipsius confectionem] consecrationem ipsius O | propter] materie O om. PV 179 dicendum] est add. ELM | non … ordo] om. sed i.m. suppl. E 180 tum] om. AK sed s.u. suppl. Ka.m. | cuiuslibet] om. O | spectat] pertinet O 181 psalmos] in psalmis P | spectat] pertinet OZ ad totam ecclesiam uel add. O | ad] om. O 182 cum] tum quia O | sit] est O 183 uel] aut ELM | aliquid] aliquod A om. ELMP | aliquid sacramentale] inu. K | psalmistatus] salmistatus P | iussione] missione Na 184 suscipitur] suscipit EL | innuit] subiungit O | allegatus] 33 q. d. pis add. Na 185 Nam] om. Na | Presbyter … 186 ordinatur] presbyteri dum ordinantur O 186 etc.] om. ELM | Dyaconus … ordinatur] om. (hom.) P | cum] non Na | subiungit] subiungitur O 187 Psalmista] pis Na | psalmi] pis AKNa om. P psalmis V a add. Z | canendo] cauendo Na precinendo P | potest] preter Na | licentia] om. V 188 iussione] uisione Na 189 dixerat] dixit P | simpliciter] simplex ELMP | officium] om. P | et] om. sed i.m. suppl. Va.m. | si] om. O 190 aliqua glossa] alique glosse ELMNaOPV ex aliqua glossa corr. V | psalmistatum uocent] inu. ELMNaOP | uocent] noceret Z

175

180

185

190

DISTINCTIO XXIV QVESTIO II

195

200

205

113

[18] Ad rationes alterius partis similiter respondendum est. *Ad primam* quod in primitiua ecclesia propter paucitatem ministrorum omnes actus | inferiorum ordinum committebantur dyacono, et ideo Apostolvs sub dyaconatu comprehendit inferiores ordines, nichilominus distincti erant inter se; unde * Onesimvs dicitur tunc temporis fuisse acolitus, ut patet ex argumento in secundam epistolam ad Thessalonicenses. [19] Ad secundum dicendum quod secundum illos actus qui sunt purgare, illuminare et perficere, non | distinguuntur ordines nec angelici, cum *omnes* illi tres actus conueniant omnibus ordinibus respectu inferiorum (omnes enim superiores * purgant, illuminant et perficiunt inferiores), neque ordines ecclesiastici, set per actus secundum quos ordinantur ad eucharistie sacramentum, qui sunt plures, ut frequenter fuit dictum. Beatus tamen Dyonisivs illos tres actus appropriat tribus, scilicet episcopatui, sacerdotio et dyaconatui, attribuens episcopo omnes tres, sacerdoti duos, dyacono tantum unum, sub quo comprehendit | minores ordines.

197 ut … 198 Thessalonicenses] cf. Lomb., In II ad Thess., arg. (311B) 205 Beatus … 208 ordines] cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 2, 1, qc. 2, ad 1 (36a) 192 similiter] post est ELMO om. Z | respondendum est] inu. A | Ad primam] om. ELMNaOP 193 primitiua ecclesia] prima O | ministrorum] et add. Z 194 omnes] om. sed s.u. suppl. Ka.m. | dyacono] dyaconis O | et] om. NaOP | et ideo] unde ELM 195 dyaconatu] dyacono A dyaconato K dyaconatum Z | comprehendit] omnes add. EM | nichilominus] tamen add. A 196 distincti] distanter (dub.) Na | unde] et add. ELMNaPV | tunc temporis] post fuisse (197) ELM 197 ex] in ELMNaOP | in] super AK | secundam epistolam] secunda epistula Z 199 secundum] argumentum add. AK om. EL sed per s.u. suppl. E per M 200 purgare illuminare] inu. Z | illuminare] om. ELM et purgare add. P | nec] neque VZ 201 omnes] om. ELMNaOP | conueniant] conueniunt Na 202 superiores] ordines add. ELMNaOZ 203 neque] nec AELMNaOP | ordines] om. AKO | ordines ecclesiastici] inu. P | ecclesiastici] per (secundum P) hos actus distinguuntur add. AKP | quos] quod ELMNaPV 204 ordinantur] ordinatur EM | ut … 205 fuit] om. O | frequenter] om. ELMNaP 205 fuit dictum] inu. ELMP | illos … actus] post appropriat P | tres] ordinis add. A om. O | actus] om. Z 206 scilicet] om. A | dyaconatui] subdyaconatui A set tamen add. P | attribuens] attribuit P 207 duos] duo Na | tantum unum] inu. O | sub] om. P

O157v

L43va

M266vb

114

DVRANDI SVPER SENT. IV

O158r A148vb K47rb

E44vb

O158v

[1] Tertio queritur utrum in singulis ordinibus | imprimatur caracter. *Et* uidetur quod | non, quia plura eiusdem speciei uel generis proximi | non possunt simul esse in eodem, sicut plures albedines uel plures colores non possunt simul esse in eodem subiecto; set si in singulis ordinibus imprimeretur caracter, illi caracteres non differrent nisi solo numero aut specie et non genere, *sicut ordines non differunt genere*; ergo non possent esse in eodem et sic nullus posset omnibus ordinibus ordinari; hoc autem est falsum; ergo etc. [2] Item unius sacramenti est unus effectus; set omnes ordines constituunt unum sacramentum, ut prius dictum est; ergo causant unum effectum tantum; set ille non potest esse nisi unus caracter; ergo etc. [3] In contrarium est quia illud quod non imprimit caracterem est iterabile; set nullus ordo est iterabilis; ergo singuli ordines imprimunt caracterem. [4] Responsio. Videnda sunt tria: primum est utrum in singulis ordinibus imprimatur | caracter; secundum est, dato quod sic secundum unam acceptionem caracteris, in quo imprimatur caracter in unoquoque ordine; tertium est utrum caracter unius ordinis supponat caracterem alterius.

12 prius] cf. supra, IV, 24, 2, 6 (103,24-107-96) 3 Tertio queritur] om. B 4 Et] om. ELMNaOP | Et … 18 Responsio] om. B | eiusdem] eccē P | speciei … proximi] generis proximi uel speciei O | proximi] Christi Na 5 simul] om. O | eodem] subiecto add. O | sicut … 6 eodem] om. (hom.) NaP | uel] om. Z | plures2] om. VZ sed i.m. suppl. Va.m. 6 si] om. AEL sed s.u. suppl. E 7 imprimeretur] imprimitur P | differrent] different O dicerent sed corr. P 8 specie] speciei O | et] om. P | sicut … genere] om. ELMNaOP 9 possent] possunt EM | eodem] subiecto add. P | sic] om. Na | omnibus ordinibus] pluribus ordinibus omnibus P 10 hoc autem] set hoc O | hoc … falsum] om. ELM | est falsum] inu. ANaP 11 est unus] inu. AKMNaP 12 ut … est] om. Z 13 potest esse] est A 15 illud] id K sacramentum add. O 16 iterabile] iterabilis ELM rationabile sed corr. Na 18 primum … 19 caracter] primo quod queritur B 19 imprimatur] imprimantur V | secundum est] secundo B | sic] sit Na 20 unam] quam A | acceptionem] acceptione O | caracteris] uidendum est add. V | in quo] om. A | quo] ordinato add. P | caracter] om. sed i.m. suppl. Va.m. 21 unoquoque] utroque Na quoque P | supponat] suppleat EM supponit O presupponat P 22 alterius] ordinis add. AP

5

10

15

20

DISTINCTIO XXIV QVESTIO III

25

30

35

40

45

115

[5] Quantum ad primum sciendum est quod cum caracter sit potestas per sicut dictum fuit supra dist. 4 de quam homo operatur diuinas caractere quid sit, est duplex opiactiones, sicut aliquid habet nio: una quod caracter est spiridupliciter rationem potestatis, tualis potestas per quam homo ita et rationem caracteris: potesoperatur diuinas actiones; alia tas enim proprie et simpliciter est quod caracter est sola depudicitur per quam possumus in tatio ad aliquem actum sacrum. actum in quem alias non posseSecundum primam opinionem mus; set potestas secundum quid uidetur dicendum quod caracter dicitur per quam licite possumus non imprimitur nisi in sacerdoquod alias poteramus, | set non tio et in episcopatu. licite; sic et caracter simpliciter dicitur potestas per quam possumus in actum in quem prius non poteramus; set caracter secundum quid dicitur potestas per quam licite possumus in actum in quem prius poteramus, set non licite; accipiendo ergo caracterem pro potestate simpliciter dicta, sic caracter non imprimitur nisi in sacerdotio, non autem in inferioribus ordinibus. 24 dist. 4] cf. supra, IV, 4, 1, A5-A9 (114,32-118,137) 26 una ... 28 actiones] cf. Thom., Super Sent., IV, 4, 1, 1, resp. (151); 4, 1, 4, qc. 1, resp. (163); S.th., III, 63, 2, resp.; Guill. Petr. de God., Lect. Thom., IV, 24, 1, 2, resp. (90rb) 28 alia ... 30 sacrum] cf. Durand., Super Sent. (C), IV, 24, 3, n.5 (362ra) 24 sicut … 34 episcopatu] uerbo ua- cat s.u. adiuncto del. Va.m. | supra] prius A scilicet K 25 est duplex] inu. A 26 quod] quia Z 28 alia] secunda K 30 sacrum] sanctum B sacramentum K 32 uidetur] om. V | dicendum] om. B 23 Quantum … 24 sit] de primo sciendum sicut supra dist. iiii dictum fuit quid sit caracter B | sciendum est] inu. P 24 cum ... 46 ordinibus] i.m. inf. add. Va.m. 25 homo] quis O 26 actiones] uel operationes add. EM operationes L | aliquid] aliquis P 29 proprie ... simpliciter] simpliciter et proprie ELM 30 dicitur] om. O 31 alias] aliter ELMO | possemus] possumus in actum in quem alias non possumus P 33 quam] quod ELM om. O 34 quod] per quam sed corr. V 35 sic] sicut ELM sed exp. M | sic et] inu. M similiter O 36 per quam] qua O 37 actum] id O | quem] quod O 39 dicitur] est O 40 possumus] om. ELMNa sed i.m. suppl. M 41 quem] alias add. O 46 ordinibus] om. P

M267ra

116 Na108ra O159r P129ra V130va

Z184vb

O159v

DVRANDI SVPER SENT. IV

Cuius | ratio est quia cuicumque confertur | aliqua spiritualis potestas simpliciter, talis potest in spiritualem effectum in quem non poterat prius, quia omnis potestas ordinatur ad aliquem effectum et spiritualis ad spiritualem; set solus episcopus et sacerdos | post | ordinationem suam possunt in spiritualem effectum in quem prius non poterant, quia sacerdos potest conficere sacramentum eucharistie et absoluere in foro penitentie, et episcopus potest ordines conferre, quod prius non poterant; dyaconus uero et ceteri inferiores post ordinationem suam non possunt in aliquem spiritualem actum | uel corporalem in quem non possent prius, quamuis liceat eis nunc quod non licebat prius; ergo in sola ordinatione sacerdotis et episcopi confertur spiritualis potestas simpliciter dicta, non autem in ordinatione inferiorum. Si ergo caracter est spiritualis potestas, sequitur quod caracter proprie et simpliciter dictus solum imprimatur in episcopatu et sacerdotio. Nec est instantia nisi de exorcista, qui uidetur in sua ordinatione accipere potestatem ad spiritualem effectum, scilicet | ad impediendum potestatem demonis.

47 Cuius … 50 sacerdos] post demonis (62) B 48 simpliciter] dicta add. B | spiritualem] aliquem A specialem B spirituale K | non … 51 quem] om. (hom.) ELM | poterat] poterit Na 49 prius] ut patet ex dictis add. NaOP ut patet ex predictis i.m. add. V | quia … 50 spiritualem] om. NaOP | ad] in B | spiritualis … 50 spiritualem] specialis in specialem B specialis ad specialem Z 50 solus] om. B | solus … et] om. NaOP | post] ordinem add. sed exp. V | post … 60 sacerdotio] om. sed sunt huiusmodi, ergo etc. post sacerdos suppl. B | ordinationem suam] inu. NaOP 51 suam] om. A | possunt] potest NaOP | in spiritualem] simpliciter in A | spiritualem] simplicem AK spiritualibus P specialem Z | poterant] poterat ELMNaOP 52 quia … 54 poterant] om. (hom.) P | et … 53 conferre] om. ELMNaO | et … 54 poterant] exp. et i.m. quod prius non poterat add. Va.m. 53 ordines conferre] inu. A 54 poterant] poterat ELMNaOZ | dyaconus] diaconum O dyacones P | uero] ideo Na | et] om. Na | inferiores] ordines add. A | post … suam] om. O | ordinationem suam] ordinem suum M | suam] suum E 55 spiritualem] om. ELMNaOP specialem Z | uel corporalem] om. ELMNaOP 56 non possent] post prius1 ELM non poterant post prius1 O | possent] posset Na possunt P | eis nunc] inu. P | prius2] tunc O poterat (precedat P) enim (dyaconus enim dyaconus ante add. P) euuangelium legere et sacerdoti ministrare, set (sacerdoti ministrare set add. P) non licebat add. ELMNaOPVa.m.(i.m.) 57 sola] om. ELMNaOP | ordinatione] ordine O | et episcopi] om. ELMNaOP | spiritualis] specialis Z 58 autem] etiam Na om. V | ordinatione] ordine M | ergo] autem ELMO 59 est] om. Na | spiritualis] specialis Z | potestas] dicitur add. Na 60 solum] om. ELMNaOP | imprimatur] imprimitur KNa | episcopatu et] om. ELMNaOP | sacerdotio] et non in (aliis add. P) inferioribus ordinibus add. ELMNaOPVa.m.(i.m.) 61 nisi] om. O non Z | de] in BZ om. P | exorcista] episcopatu praem. sed exp. B | sua] suo EM ex sua corr. E | ordinatione] ordine M 62 spiritualem] specialem BZ | effectum] actum V | impediendum] et recipiendum add. P | potestatem demonis] inu. A | demonis] deicionis Na

50

55

60

DISTINCTIO XXIV QVESTIO III

65

70

75

117

Set istud secundum Cyprianvm non cogit, quia ipse ponit quod exorcismus nichil facit, set tantum significat illud quod postea in baptismo efficitur. Dicit enim sic: Scias dyaboli nequitiam permanere usque ad aquam salutarem, in baptismo autem omnem | nequitiam amittere. Et ita secundum ipsvm exorcista non habet potestatem super demonem. Set quia contrarium dictum fuit prius, ideo potest concedi quod in ordinatione exorciste imprimitur caracter, nec tamen propter hoc est dignior ceteris ordinibus, quia quamuis in hoc excedat, tamen in alio exceditur, in hoc scilicet quod actus aliorum ordinum magis de propinquo se habent ad sacramentum eucharistie quam actus exorciste, | qui immediate ordinatur ad tollendum impedimentum baptismi et mediante baptismo ad eucharistie sacramentum. [6] Si uero caracter sit sola deputatio ad actum sacrum uel potestas per quam possumus in actum sacrum in quem | prius poteramus set non licite, ut dicit alia opinio, sic dicendum est quod in omnibus ordinibus imprimitur caracter, quia per quemlibet ordinem deputa-

65 Scias … 66 amittere] Cypr., Epist., 69, 15, 1 (493,330-331); hic secundum litteram Thomae, Super Sent., IV, 6, 2, 3, qc. 2, arg. 4 (254); S.th., III, 71, 3, resp. 68 prius] cf. supra, IV, 24, 2, 14 (110,146) 75 Si ... 78 caracter] cf. supra, uu. 28-30 63 Set … ponit] De exorcista secundum Ciprianum dicendum B | istud] illud ELMOP | cogit] cognoscit (dub.) Z | ponit quod] ponitur Z 64 illud] id AKV | postea] post efficitur (65) ELM post baptismo NaO | in … 65 efficitur] fit in baptismo B 65 dyaboli] dyabolis ELM 66 aquam salutarem] aliquem saltem O 67 ita] ideo Z | ipsum] istum EM opinionem Na eum V | non] nullam B | super demonem] om. B 68 dictum] post prius B | dictum … prius] communius tenetur ELM tenetur communius NaP tenetur consequens O | prius] ideo dicendum d. 8 add. B dupliciter 6 (6] exp.) add. V d. 8 add. Z | ideo] ratio OP 69 ordinatione] ordine ELM | imprimitur] imprimatur ELMNaOP | nec] non O 70 dignior] dignius O | ceteris] aliis P | quia quamuis] quamuis enim P | in hoc] nichil V | excedat] concedat Na | tamen … alio] in aliis tamen Z | tamen … 74 sacramentum] alios exceditur tamen quia actus aliorum magis de propinquo accedunt ad sacramentum eucharistie B | alio] aliis ELM 71 exceditur] excedatur O | scilicet] om. A si O 73 qui] que O | ordinatur] ordinantur Z | ad tollendum] intelligendum P | impedimentum baptismi] baptismum impedimentum O 74 baptismo] ordinatur add. P | eucharistie sacramentum] inu. OP 75 sit … potestas] accipiatur secundo modo, scilicet pro (quod Na sola deputatione ad actum sacramenti uel pro add. O) potestate ELMNaOP | sacrum] sanctum B 76 per] om. O | quam] quem AK qua O licite add. ELMNaOP | sacrum] sanctum B | quem] quam B 77 ut … opinio] om. ELMNaOP | alia] secunda A | dicendum … quod] om. B 78 imprimitur] imprimatur O | quia] et ELMP | quemlibet] quamlibet B

M267rb

L43vb

O160r

118

K47va

E45ra

M267va O160v

DVRANDI SVPER SENT. IV

tur ordinatus ad actum sacrum, qui est sacer uel ratione materie circa quam est uel etiam sacer ex relatione quam habet ad eucharistie sacramentum, ut prius dictum | fuit. Et sic patet primum. [7] Quantum ad secundum sciendum est quod aliquorum ordinum est tantum unus actus, aliquorum autem plures, quorum tamen unus est alio principialior. In ordinibus quorum est tantum unus actus, caracter imprimitur in traditione instrumenti pertinentis ad actum illum, sicut hostiario imprimitur caracter in traditione clauium, lectori in traditione libri prophetarum, exorciste in traditione libri exorcismorum, | cum forma uerborum singulis correspondente. In ordinibus autem quorum sunt plures actus, caracter imprimitur in traditione instrumenti pertinentis ad principaliorem actum; ille autem actus est principalior | qui immediatius ordinatur ad eucharistie | sacramentum; cum igitur acoliti sint duo actus, scilicet portare cereum et suggerere *uinum et aquam* in urceolis ob sacramentum eucharistie, quorum secundus est principalior primo per rationem statim dictam, ideo caracter acolitatus imprimitur in traditione urceoli, quam81 ut … fuit] cf. supra, uu. 71-74 90 ille … 92 sacramentum] cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 2, 2, sol. (37b) 79 ad] aliquem add. P | sacrum] sanctum B om. ELMNaOP | sacer uel] inu. VZ | ratione] relatione EM sed s.u. corr. M | circa] contra Na | circa … 81 primum] uel ratione relationis ad eucharistie sacramentum B 80 quam1] quem AO | est] om. P | est … sacer] om. ELM sed uel s.u. add. M | etiam] est A om. Z | etiam sacer] om. NaOP | quam2] quem AK | quam habet] om. P | eucharistie sacramentum] inu. ELMNaOP 81 ut] sicut O | prius] post fuit OV 82 Quantum … secundum] De secundo B | est] om. BNaO 83 actus] om. sed i.m. suppl. Va.m. | aliquorum] aliorum AK | autem] uero B sunt O om. P aut Z 84 unus1] om. Na actus aliquorum aut plures add. sed del. Z | alio principialior] inu. B | ordinibus] autem add. Z | est tantum] inu. O tantus est P | tantum] om. A | unus2] unius Na 85 actus] unus tantum add. O | caracter] caracteri V | traditione] illius add. A | instrumenti] ministri Na 86 actum illum] inu. BO | sicut] om. O | sicut … 87 lectori] om. Na | imprimitur caracter] om. BO 87 lectori] lectoris B lectorum L | prophetarum] prophetiarum ELMNaVZ sed ex prophetarum corr. V | prophetarum … libri] om. (hom.) O 88 correspondente] correspondentes V 89 autem] uero B | quorum] om. Na | caracter] om. B | traditione] illius add. A 90 instrumenti] ministri Na | ille] iste B 91 immediatius] immediate sed s.u. corr. B 92 igitur] ergo AELM | scilicet] om. Z | cereum] cererim L ceterum Na 93 suggerere] parare AV subministrare B suggere ELM(sed corr.) fugere Na ministrare O fundere P subgerere Z | uinum … aquam] aquam et uinum BELMNaOP | in] uasis non sacris uel add. B et EM | urceolis] urcheolis L uitriolis Na urceolum EMP | ob] ad BV om. ELM sed ad i.m. suppl. Ma.m. pro P | ob sacramentum] obsecram Z | sacramentum] sacramenta Na sacramento P | sacramentum eucharistie] inu. B 94 secundus] secunda EL | primo] om. BO prime EL quam primus P | per] propter ELMNaOP | statim] iam O 95 acolitatus] accolitus Na acolito V statim add. AK | urceoli] urcioli B uitrioli Na

80

85

90

95

DISTINCTIO XXIV QVESTIO III

100

105

110

119

uis denominetur ab alio actu, quia est magis patens et frequentior: nomen enim acoliti cerei deportationem significat. *Similiter subdyaconus* *duos actus* habet, scilicet legere epistolam et materiam eucharistie ordinare et ponere in sacris uasis, et ut * patet, secundus actus est principalior primo, quia sacramento eucharistie immediatior; propter quod caracter subdyaconatus imprimitur in traditione calicis et patene. De dyacono autem | est magis dubium; habet enim duos actus: unus est legere euangelium, alius est dispensare sacramentum mediantibus uasis; habet enim *corpus Domini* portare in patena et dispensare sanguinem cum calice; | nec est dubium quod actus secundus est principalior primo, et tamen dyaconus | in sua ordinatione non recipit aliquod instrumentum pertinens ad hunc actum; propter quod de impressione caracteris in dyaconatu est duplex opinio. [8] Vna * quod imprimitur in traditione libri euangeliorum, quia deputatio eius ad suum principalem actum non potuit exprimi per traditionem alicuius rei corporalis; cum enim dyaconus habeat potestatem super corpus et sanguinem contenta in uasis, | non potuit hec

97 nomen … significat] cf. Isidor., Etymol., VII, 12, 29; Gratian., Decr., I, 21, 1 (69); Lomb., Sent., IV, 24, 8, n.2 (399,11); Thom., Super Sent., IV, 24, 2, 3, arg. 6 (39a) 109 Vna … 117 euangeliorum] cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 2, 3, ad 5 (40a); Guill. Petr. de God., Lect. Thom., IV, 24, 1, 3, resp. (90va) 96 denominetur] ordo ille add. P | quia] qui AELMOPZ(p.c.) quo Na 97 nomen … significat] om. B | acoliti] acolitus P | Similiter] quam sed exp. V | Similiter subdyaconus] inu. BZ subdyaconus etiam ELMNaOP 98 duos actus] post habet ELMNaOP 99 ordinare et] om. B | et ponere] om. AK | ponere] om. sed i.m. suppl. Va.m. | sacris uasis] inu. ELM | et2] om. MOVZ sed s.u. suppl. M | ut] de se add. ELMNaOPZ | secundus] secundo P 100 actus] eius praem. A eius add. sed exp. V om. Z | est] exp. V | immediatior] est add. Na 101 propter … subdyaconatus] et ideo B | subdyaconatus] super dyaconatus Na | calicis] uacui add. P 102 autem] om. A tamen P | magis] maius ELM 103 unus est] scilicet B | alius] aliud BO | est2] om. Na 104 mediantibus] in A casis add. sed exp. B | uasis] sacris add. AB | corpus Domini] post portare ELMNaOP | patena] om. P 105 cum] in B | nec] non AV | est] om. BZ etiam add. O | quod] quin P quia Z | actus secundus] inu. A 106 est] sit dignior et P | est principalior] inu. B | et] om. B | tamen] om. ELM sed quia s.u. add. M | in … 107 actum] nullum recipit instrumentum pertinens ad hunc actum in sua ordinatione A 107 instrumentum] institutionem Na 108 dyaconatu] dyaconis A dyaconato ELM dyacono P 109 Vna] est add. ELMNaOP que dicit add. V | euangeliorum] euuangelii ELMNaO et hoc add. AKV 110 suum] post actum P | suum principalem] inu. V | principalem] principaliorem BZ principale Na | principalem actum] inu. AELM 111 dyaconus] om. B 112 contenta] contentum EM contentos O | non … 113 potestas] hec autem potestas non potuit B | non … 113 uasis] om. (hom.) ELM | hec] om. P

V130vb

O161r Na108rb

A149ra

120 P129rb M267vb

O161v

Z185ra

DVRANDI SVPER SENT. IV

potestas exprimi per dationem uasis tantum, quia super uasa | subdyaconus habet potestatem, | nec per dationem materie consecrate, quia non habet eam immediate tangere; et ideo oportuit quod ordinaretur per traditionem instrumenti pertinentis ad actum secundarium, hoc est per traditionem libri euangeliorum. [9] Set contra hoc posset dici quod potestas dyaconi ad principalem actum potuit exprimi per traditionem uasorum cum sacramento contento. Et ad hoc posset dici quod potestas dyaconi non | debuit exprimi per traditionem nobilioris rei quam potestas sacerdotalis; hoc tamen fieret si traderentur ei uasa cum sacramento, quia sacerdoti traduntur uasa cum materia non consecrata; quare illud idem non debuit fieri. [10] Alia opinio est quod caracter imprimitur in impositione manuum, per quam datur intelligi quod applicatur ad magnum ministerium, eo quod manus est organum organorum; dyaconus autem | per excellentiam dicitur minister, et huic uidetur C a n o n concordare 125 Alia … 126 manuum] cf. Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 24, 3, 3, resp. (268b); Bonau., Super Sent., IV, 24, pars 2, 1, 4, resp. (627b) 127 manus … organorum] cf. Arist., De an., III, 8, 432a1-2; De part. anim., II, 10, 687a19-20; Auct. Ar., 6, 164 (188,77) 128 Canon] cf. Gratian., Decr., I, 23, 11 (83) 113 exprimi] imprimi AEKLM post potuit (112) P | dationem] traditionem AB | uasis] uasorum B | quia] cum B | uasa] etiam add. B | subdyaconus … 114 potestatem] dyaconus potestatem habet A | subdyaconus … 114 dationem] om. O 114 habet] habeat B | dationem] traditionem B 115 tangere] tractare B | quod] haberet add. sed exp. B | ordinaretur] exprimeretur B ordinentur O 116 traditionem instrumenti] inu. P | instrumenti] ministri Na | instrumenti … 117 traditionem] om. (hom.) sed i.m. suppl. V a.m. | pertinentis … secundarium] ad secundum actum pertinentis B | secundarium] et add. ELM secundum P | hoc est] scilicet B 117 euangeliorum] euuangelii ELMNaO 118 Set … 120 dici] Et si dicatur quod potestas eius ad principalem actum potest exprimi per materiam consecratam in uasis dicendum B | posset] possunt Z | dici] argui P | quod] quia O | dyaconi] quantum add. P 119 potuit exprimi] est O | uasorum] uasarum Z | sacramento] tamen add. Na 120 contento] om. P | Et] om. V | ad] ex Z | posset] potest AO | non] nec M | debuit] potuit Na 121 exprimi] tradi per nobiliorem formam uel B | per traditionem] om. P | nobilioris] nobiliorem ELM | rei … potestas] om. Na | sacerdotalis] sacerdotis EM | hoc tamen] quod B 122 tamen] autem OP | traderentur] traderetur B tradentur K | ei … 124 fieri] illo modo B 123 quare] quia P | idem] dyacono P om. Z | non2] om. ELM sed s.u. suppl. M 125 opinio est] inu. B | quod] quia NaV | caracter] om. B | imprimitur] dyacono add. OP | in] om. NaO exp. V 126 quam] quod O | ministerium] misterium BO 127 autem] om. A etiam K 128 per excellentiam] post dicitur A | excellentiam] est uel add. B | dicitur] uocatur O

115

120

125

DISTINCTIO XXIV QVESTIO III

130

135

140

121

23 dist., ubi dicitur quod cum ordinatur dyaconus, solus episcopus ei manum imponit, eo quod ad ministerium applicetur. Sacerdos similiter habet plures actus, set principalior inter omnes est consecrare corpus *Christi* et sanguinem, absoluere autem in foro penitentie est eius actus secundarius; et ideo in datione calicis et patene cum materia imposita imprimitur caracter sacerdotalis; | unde Dominus hanc potestatem primo dedit discipulis in cena, quando tradens corpus suum et sanguinem in calice dixit: | Hoc facite in meam commemorationem. Set post resurrectionem dedit eis potestatem ad actum secundarium quando dixit: Quorum remiseritis peccata, | remittuntur eis etc. Et sic patet secundum. [11] Quantum ad tertium dicendum est quod unus ordo alium non *supponit* | ex necessitate, set de congruitate solum. Quod patet sic: sicut se habet actus ad actum, sic potentia ad potentiam; set actus unius ordinis non supponit de necessitate actum alterius, ut de se patet; ergo nec potestas seu caracter unius ordinis supponit ex necessi-

130 Sacerdos … 138 eis] cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 2, 3, sol. (39b) et ad 2 (39b) 136 Hoc … commemorationem] Luc., 22,19; I Cor., 11,24 138 Quorum … eis] Ioh., 20,23 142 sicut … potentiam] cf. Thom., De malo, 6, arg. 19 (147,177-179) et ad 19 (152,666667) 129 23] xx Z | 23 dist.] inu. ELMP | ubi dicitur] om. Na | quod] om. P | cum] eum Na | ordinatur] ordinata O 130 manum] manus AK | eo quod] quia sed del. et s.u. corr. B | ad] magnum add. sed exp. B | ministerium] misterium BO | applicetur] magnum add. A om. B 131 habet] habens ELM | inter omnes] om. B post est Z | est] om. B 132 Christi] om. ELMNaOP | penitentie] conscientie O 133 eius actus] om. B inu. O | actus] effectus A om. ELMNa | ideo] om. ELMNaO sed s.u. suppl. M | in] om. P | et2] in Z | cum] om. B | materia] uidetur V 134 imposita] ibi posita O non consecrata add. P | imprimitur] ei add. EM | sacerdotalis] cum prescripta uerborum forma add. P | unde … 135 discipulis] quam primo Christus discipulis tradidit B 135 quando] quia Na | tradens] eis add. B 136 meam] mea E 137 resurrectionem] rationem K responsionem Na | eis] om. O 138 peccata … eis] om. O | remittuntur … 139 secundum] etc. B | etc.] om. K 140 Quantum … tertium] De tertio dicunt quidam sed dicunt quidam del. B | dicendum] sciendum Na | est] om. BNaO | unus ordo] inu. A | ordo] homo EM sed i.m. corr. M | alium … 141 supponit] non presupponit alterum P 141 supponit] presupponit ELMNaOV a.m.(i.m. p.c.) | ex] de B | necessitate] sacramenti add. P | de] ex O 143 supponit] presupponit ELMP | actum alterius] inu. K | ut … 145 quod] sicut conficere eukaristie sacramentum non presupponit de necessitate legere euuangelium; ergo neque potestas potestatem neque caracter caracterem, cum caracter sit potestas quedam spiritualis. Et inde est quod clericus P 144 nec … 145 alterius] etc. B | unius ordinis] inu. A | ex] de AO

O162r L44ra M268ra

K47vb

122

E45rb O162v

B47rb

V131ra

DVRANDI SVPER SENT. IV

tate caracterem alterius; inde est *secundum iura* quod promotus per saltum non | reordinatur, set suppletur quod est omissum, ut habetur 52 dist. ‘Sollicitudo’ et E x t r a , V libro ‘De clerico per saltum promoto’, cap. Tue littere. Congruum tamen est ut non promoueatur | ad maiores ordines qui prius in minoribus se non humiliauit; omnes tamen ordines supponunt ex necessitate baptismum, quia baptismus est ianua sacramentorum; propter quod ante baptismum nullus est susceptiuus alicuius sacramenti, et ideo | si de facto aliquis ordinaretur non baptizatus, nichil reciperet, set esset baptizandus et totaliter reordinandus, sicut expresse habetur E x t r a , III ‘De presbytero non baptizato’, cap. primo et ultimo. [12] Ad primum argumentum dicendum quod si caracter est sola deputatio ad actus sacros, tot caracteres dicetur aliquis habere quot actibus faciendis simul uel successiue poterit deputari, siue actus illi differant specie siue genere; nec propter hoc erunt | plura eiusdem speciei *aut generis* in eodem subiecto, quia caracter sic acceptus non est

146 ut … 147 Sollicitudo] Gratian., Decr., I, 52, 1 (205) 147 Extra] Greg. IX, Decretal., V, 29, cap. unic. (833) 150 baptismus ... 151 sacramentorum] cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 1, 2, qc. 3, sed contra (27); S.th., III, 62, 6, arg. 3; 63, 6, resp. 154 Extra] Greg. IX, Decretal., III, 43, 1 et 3 (648) 145 alterius] om. sed i.m. suppl. Va.m. | inde] Ad idem O | inde est] unde B | secundum iura] post quod ELMNaOZ | quod] om. B 146 est omissum] inu. A 147 52] 32 ELM 4 P | V libro] om. O | saltum] om. sed sal s.u. suppl. O | promoto] om. P 148 cap. … littere] om. B | Tue] due ELM tunc (dub.) Na | ut] quod Z 149 ordines … humiliauit] qui in minoribus probatus non est B | qui] que V | prius] om. ELM | non] om. ELM sed s.u. suppl. M habet add. sed exp. V 150 supponunt] supponent EM ex supponens corr. E supponens L om. P | ex] de OP | baptismum] baptismi NaV | quia … 152 sacramenti] om. B 151 nullus] non Na | est2] om. P 152 alicuius] alterius Na | sacramenti] est quia oportet aliquid prius habere esse antequam suscipiat uel agat aliquid et quia per baptismum aliquis consequitur spirituale esse, ideo baptismus ab omnibus aliis sacramentis que uel ordinantur ad aliquod sacramentum percipiendum uel agendum add. P | de facto] defectus L | aliquis] de facto add. Z 153 non baptizatus] ante baptismum P | reciperet] fieret B | set … 154 expresse] ut B 154 reordinandus] om. P preordinandus Z | sicut expresse] ut P | III] om. ELMOV libro add. P 155 baptizato] ordinato EM 156 Ad … 178 caracter] om. B | dicendum] om. Na 157 sacros] factos Na | tot] om. P | dicetur] diceretur Na | aliquis] quis AK | quot] quod P 158 actus illi] isti actus ELM 159 differant] differunt NaZ | specie … genere] genere siue specie Na | genere] non P | nec] ut ELM sed i.m. corr. M | propter] per EM | erunt] essent ELM | plura] plena Na 160 aut] uel A | aut generis] om. ELMNaOP | eodem] uno P

145

150

155

160

DISTINCTIO XXIV QVESTIO III

165

170

175

123

nisi relatio rationis, entia autem rationis nusquam sunt subiectiue. Si uero caracter | sit spiritualis potestas existens subiectiue in ordinato, tunc in tribus ordinibus solum imprimitur caracter, | scilicet episcopatu, sacerdotio et exorcista, et hee | potestates differunt genere proximo sicut actus earum. [13] Ad secundum dicendum quod unius sacramenti est unus effectus principalis, et sic caracter sacerdotii est principalis effectus sacramenti ordinis; possunt tamen esse multi effectus minus principales ordinati ad principalem actum eius, et sic sunt multi caracteres multorum ordinum, qui omnes ordinantur ad caracterem sacerdotii et ad actum eius. [14] Ad argumentum alterius partis dicendum quod non solum sacramentum non est iterabile, quia imprimit aliquam potestatem existentem subiectiue in suscipiente sacramentum, set quia per ipsum deputatur quis ad actum sacrum, sicut benedictio calicis non iteratur, quia per eam deputatur ad actus sacros, quamuis nichil fiat subiectiue in calice per benedictionem, et similiter potest esse in ordinibus, que tamen deputatio | large dicitur caracter.

161 nisi] om. P | entia autem] et entia O | sunt] habet Na habent esse O | Si … 162 subiectiue] om. (hom.) sed i.m. suppl. V a.m. 162 spiritualis] specialis ELM 163 tribus] duobus P talibus Z | solum] om. P | scilicet] in add. A | episcopatu] et add. K om. P 164 exorcista] exorcistatu P | potestates] potestas K | differunt] dicunt sed i.m. corr. M 165 sicut] et add. A | earum] eorum ELMNaV 166 secundum] argumentum add. Z | sacramenti] om. sed i.m. suppl. E 167 effectus1] scilicet add. P | principalis1] principaliter V | sacerdotii] sacerdotalis P 168 sacramenti] om. A | esse multi] inu. Z | multi] infiniti Na | effectus … principales] non principales seu minus principales effectus P | minus] non O 169 ad] unum add. O | principalem] et ad add. AKVZ sed exp. V | et sic] sicut O | sic] quia add. V | sunt] om. sed post multi s.u. suppl. K 171 actum] om. P 172 argumentum] argumenta O | dicendum] est add. Z | solum] propter hoc O 173 iterabile] reiterabile K | quia] quod Na | imprimit] imprimat NaOVZ | aliquam] aliquem L 174 in suscipiente] et susceptiue Na | sacramentum] om. Na 175 quis] aliquis OZ | sacrum] secundarium A om. Na | iteratur] reiteratur A 176 eam] eum E | actus sacros] actum siue usum sacrum P | fiat] faciat AV | fiat subiectiue] inu. P | subiectiue] om. NaO 177 in calice] om. ELM

M268rb Na108va O163r

P129va

124

DVRANDI SVPER SENT. IV

O163v

M268va

O164r

[1] Deinde queritur de hiis que sunt ordinibus annexa, que sunt corona | et episcopatus. Et primo queritur de corona, utrum sit ordo. *Et* uidetur quod sic, quia illud est ordo per quod aliquis ponitur in gradu super communem populum; set per coronam ponitur homo in gradu super laycos; ergo est ordo. [2] In contrarium est quia secundum ritum ecclesie nullus ordo datur sine celebratione misse; set corona datur | preter missam et omni die; ergo non est ordo. [3] Responsio. Videnda sunt tria: primum est quod corona non est ordo; secundum est quod est dispositio congrua ad ordines; tertium est quod non est dispositio necessario presupposita ab ordinibus. [4] Primum patet sic: per omnem ordinem confertur ordinato potestas uel deputatio ad aliquem actum sacrum, ut patet ex precedentibus; set per coronam nichil horum confertur; ex hoc enim solo quod aliquis tonsuratur, nulli actui nulli officio deputatur; ergo non est ordo. [5] Secundum sic patet: in omni transitu de statu ad statum conuenienter interponitur aliqua media dispositio, sicut nouitiatus | 15 ut … precedentibus] cf. supra, IV, 24, 1, 7 (100,71-73) 19 in … 31 diuinum] cf. Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 24, 1, 1, qc. 1, resp. (261a-b) 3 Deinde … 11 Responsio] utrum corona sit ordo B | hiis que] om. P | que1] qui V | sunt ordinibus] inu. P | que2] sicut ELM 4 et] om. OZ | episcopatus] Et primo que sunt corona et episcopatus add. sed exp. V | queritur] queretur V | sit] fit Na 5 Et] om. ELMNaP | illud] id Na | ordo] et ut uidetur quia illud est ordo add. sed quia … ordo exp. V | aliquis] aliquid V 6 ponitur homo] homo efficitur O | in gradu] post laycos (7) ELM 7 super] communem populum scilicet add. P | est ordo] etc. P 8 ritum ecclesie] ecclesie consuetudinem P | nullus ordo] inu. KV sed corr. K 9 misse] et omnibus (dub.) diebus add. P | et] in AELM 11 Responsio … 12 ordo] om. (hom.) sed i.m. suppl. Va.m. | Videnda] dicenda ELMNaOPZ | non … 12 ordo] om. V 12 secundum est] secundo B | quod est] om. Z | tertium est] tertio B 13 est2] om. L | dispositio] om. B | necessario] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. | presupposita] supposita NaOV | ab] ceteris B 14 Primum … 15 sacrum] De primo patet sic: in omni ordine datur potestas per quam ordinatus potest in aliquem actum sacrum in quem prius non poterat uel saltem licite non poterat B | omnem] communem Z | ordinato] ordinata NaV 15 sacrum] om. Na 16 nichil] nullum O | ex … 18 ordo] ergo etc. B | solo] solum O 17 aliquis] quis NaO | tonsuratur] coronatur ELMOZ | actui] uel add. O | nulli] etiam add. A nullo EM 18 est] om. sed i.m. suppl. Va.m. 19 Secundum … patet] De secundo patet quia B | sic patet] inu. MNaOP 20 interponitur] ponitur O | media dispositio] inu. BO

5

10

15

20

DISTINCTIO XXIV QVESTIO IV

25

30

125

est media dispositio inter statum secularem et religiosum; igitur inter statum laycorum et ministrorum ecclesie conuenienter ponitur media dispositio; hec autem est tonsura clericalis, per quam | illi qui tonsurantur separantur a statu laycorum et preparantur ad statum ministrorum; quare etc. Et quia separantur a statu laycorum, ideo deponunt capillos et tondentur in signum depositionis superflue cure temporalium, quia uero preparantur ad ministerium Dei, cui seruire regnare est, ideo raduntur | in modum corone, que est signum regale; religiosi uero non clerici tondentur quidem, quia a statu secularium separantur, set non in | modum corone, quia non applicantur ad ministerium diuinum. [6] Tertium patet sic: essentialius se habet ordo prior ad sequentem quam tonsura ad aliquem ordinem; set ad sequentem ordinem | non preexigitur ex necessitate prior | ordo, ut patuit prius; ergo nec ad | 27 cui … 28 est1] cf. Greg., Liber sacram., Missa pro pace (206A); cf. etiam Lomb., Sent., IV, 24, 4, n.1 (395,3-4 cum adn.); Thom., Super Sent., IV, 24, 3, 1, qc. 1, sed contra 1 (40b) 32 essentialius … 36 congruitate] cf. Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 24, 1, 1, qc. 2, sed contra 2 (261a) 34 ut … prius] cf. supra, IV, 24, 3, 11 (121,140-122,155) 21 est … dispositio] om. B | statum] om. ELM | religiosum] set de statu laycorum est quidam transitus ad statum ministerii siue cultus diuini add. P | igitur] ergo ELMPV 22 laycorum] laycalem B | conuenienter … 23 clericalis] corona tamquam media dispositio B | ponitur] interponitur A 23 quam] quem O | tonsurantur] tonsorantur AKNaP tonsuranti p.c. B 24 separantur] separentur B iter. P om. V | et … 25 laycorum] om. (hom.) ABKV sed i.m. inf. suppl. Ka.m.Va.m. | preparantur] appropinquantur O | ministrorum] ecclesie add. P Dei add. Z 25 quare] om. P | ideo … 26 capillos] om. B 26 tondentur] tonduntur BO | depositionis] dispositionis B | superflue cure] inu. B superfluitatis Na | cure] om. OZ 27 quia] qui Na | uero] uere BZ 28 est1] om. PV sed s.u. suppl. P i.m. suppl. Va.m. et add. V | ideo] et P | raduntur] post corone B | que] quod B qui P | regale] et sic corona ista per denudationem capitis a parte superiori ut per hoc significetur quod mens eorum qui deputantur ad cultum diuinum debet esse eleuata ad contemplationem celestium et diuinorum add. P | religiosi … 31 diuinum] om. B 29 uero] quidem A om. P | tondentur] raduntur AO | quia … separantur] om. sed i.m. inf. suppl. Ka.m. 30 corone] om. P 32 Tertium … sic] De tertio patet quia B | patet sic] inu. A | sic] quia add. O | essentialius] essentialis P 33 quam tonsura] tonsuram quam Na | tonsura] tonsuram P | tonsura … 36 congruitate] corona set unus ordo non supponit alium de necessitate ut dictum fuit supra; ergo etc. B | set … 36 congruitate] quia prioris ordinis actus ordinatur ad actum ordinis sequentis sicut uisum est; set ordo prior non preexigitur ex necessitate sacramenti ad susceptionem ordinis sequentis ut supra patuit, set solum de congruitate; ergo ad susceptionem ordinum non preexigitur tonsura de necessitate, set tantum de congruitate quem satis apparet per predicta P | non] om. Na nec V 34 preexigitur] exigitur O | ex] de AELM | prior … 35 necessitate] om. (hom.) L | ordo … prius] om. EM | ut] nec Na | nec] om. sed i.m. suppl. Va.m. ad … 35 tonsura] tonsura ad priorem tonsura EM

L44rb

E45va K48ra

A149rb M268vb

126 O164v Z185rb

DVRANDI SVPER SENT. IV

recipiendum quemcumque ordinem preexigitur ex | necessitate tonsura, set tantum de congruitate. [7] Ad argumentum in oppositum dicendum quod illud per quod aliquis ponitur in gradu super communem statum absque potestate seu deputatione ad diuinum *ministerium* potest esse ordo uiuendi, sicut est ordo monachorum uel quorumcumque religiosorum, et sic tonsura posset dici ordo clericalis, quia aliter debent uiuere clerici quam layci et statum priuilegiatum habent. Set non est ordo ministerii ecclesiastici ex quo non est ibi *aliqua deputatio* ad aliquod sacrum ministerium, de quo ordine intendimus ad presens.

35

40

Na108vb V131rb O165r

[1] * Vtrum in ecclesia sit aliqua potestas maior sacerdotali. Videtur quod non, quia potestates distinguuntur secundum actus; | set actu sacerdotali, qui est consecrare corpus Christi, nullus *alius actus | potest esse* maior; ergo nec aliqua potestas est maior sacerdotali. [2] Item sacerdos in | offerendo gerit figuram Christi, qui se ipsum obtulit; set nullus est maior Christo, qui est caput ecclesie; ergo nec sacerdote. 4 potestates … actus] cf. Auct. Ar., 6, 56 (179,88) 35 ex] de A 37 Ad] primum add. P | Ad … 44 presens] om. B | argumentum] argumenta A | illud] id ELM 38 aliquis] quis Na | aliquis ponitur] inu. AKV | communem] omnem V | statum] populum AEKLM populum siue statum P 39 seu] et P | deputatione] depuratione Na | ministerium] officium ELMNaOPV ex ministerium i.m. corr. Va.m. 41 posset] potest O | debent uiuere] inu. VZ | clerici] om. VZ sed i.m. suppl. Va.m. 42 quam] religiosi uel add. A quem O | et] quia A | ministerii] ministri AK 43 ecclesiastici] om. A | ibi] post deputatio A | aliqua deputatio] inu. ELMNaOP 44 de] ex P | intendimus] post presens A | ad presens] cum pones Na 3 Vtrum] Postea queritur de episcopatu et primo praem. ELMNaOPZ Postea queritur de episcopatu i.m. inf. praem. Va.m. | in … sacerdotali] aliqua potestas maior sacerdotali sit in ecclesia A | sacerdotali] sacerdotio B | Videtur] et praem. AOZ | Videtur … 12 Responsio] om. B 4 quia] om. P | potestates distinguuntur] potestas distinguitur Na | set actu] om. Na 5 sacerdotali] sacerdotalis Na | alius … 6 esse] est actus ELMNa est OP est alius actus Z | actus] om. A 6 nec aliqua] nulla EM | potestas] om. P 7 figuram] uicem ANa | qui] om. Z

5

DISTINCTIO XXIV QVESTIO V 10

15

20

25

127

[3] In contrarium est Dyonisivs, qui episcopum collocat super sacerdotem, sicut sacerdotem super dyaconum seu ministrum. [4] Responsio. Distinguendum est primo de potestate, quia quedam est iurisdictionis, quedam consecrationis: potestas iurisdictionis est ad regendum populum, potestas autem consecrationis est ad confectionem et administrationem sacramentorum, et harum duarum potestatum, si quelibet precise consideretur et comparetur | una alteri, dignior est secunda quam prima: | ordinatur enim prima ad secundam. Ad hoc enim est potestas iurisdictionis ut populus sic arceatur a malis et exercitetur in bonis quod dignus sit participare diuinis sacramentis. Cum ergo querimus utrum sit aliqua potestas maior sacerdotali, non intendimus comparare dictas duas potestates ad inuicem, que earum sit maior, set intendimus comparare potestates | iurisdictionis inter se, et consecrationis inter se et habentes eas, querendo scilicet utrum aliquis sit maior sacerdote quoad potestatem iurisdictionis uel quoad potestatem consecrationis. [5] Et procedetur sic, quia primo ostendetur quod in ecclesia sunt multi maiores simplici sacerdote quoad potestatem iurisdictionis, et secundo inquiretur an consimiliter sit de potestate consecrationis. Pri10 episcopum … 11 ministrum] ps.-Dionys., De eccl. hier., 5 (1344d-1345c); ap. Thom., Super Sent., IV, 24, 3, 2, qc. 1, sed contra (42a) 10 Dyonisius] om. P 11 sicut sacerdotem] om. (hom.) Na | super] supra Na | seu] uel P 12 primo] om. ABP | quia quedam] quedam enim P 13 est] om. AV sed i.m. suppl. V a.m. | quedam consecrationis] om. Na | consecrationis] ad add. sed exp. B | potestas iurisdictionis] om. P | iurisdictionis est] om. Na 14 potestas … 25 consecrationis] et ista ordinatur ad potestate (sic) consecrationis tanquam ad digniorem, hoc uiso queritur utrum in ecclesia sit maior potestas iuridictionis potestate iurisdictionis simplicis sacerdotis et secundo utrum potestate consecrationis sacerdotis sit potestas consecrationis maior in ecclesia B | autem] om. O 15 confectionem] consecrationem Z | administrationem] ministrationem OP | duarum] om. P 16 potestatum] set add. Na | precise] om. O | comparetur] consideretur O 17 prima2 … secundam] secunda ad primam ELM sed exp. et s.u. corr. M 18 est] om. PV sed s.u. suppl. P | est potestas] inu. Z | sic arceatur] inu. O | arceatur] accecatur Na 19 et] om. sed i.m. suppl. Va.m. | exercitetur] excitetur OZ | quod … sacramentis] om. Z 21 comparare] om. P | duas] om. ELM illas sed exp. et i.m. corr. Va.m. | ad … 22 potestates] om. (hom.) EMZ 22 comparare potestates] inu. O 23 et1] potestates add. P | inter … 25 consecrationis] om. (hom.) AKV sed i.m. suppl. Ka.m.Va.m. | et2] per consequens add. P | eas] has AKP potestates comparare intendimus ad inuicem add. P | querendo] inquirendo Z 24 aliquis sit] inu. EM 26 procedetur] proceditur ALNaZ | quia] quod P | ostendetur] ostenditur ANa | sunt] sint O 27 multi] tales O | maiores] ordines add. A | iurisdictionis] om. P | et] om. O 28 inquiretur] queretur ELM | consimiliter] similiter ELMO hoc simile P | Primum … 29 sic] De primo patet quia B

P129vb M269ra

O165v

128

O166r

M269rb L44va E45vb

DVRANDI SVPER SENT. IV

mum patet sic: potestas que tota data est uni in suo fonte non est in aliis nisi deriuata et limitata pro illius uoluntate; set potestas iurisdictionis, que est ad regendum populum, tota et in suo fonte data fuit soli Petro et in eo successoribus eius quando cura *totius* ecclesie sibi soli commissa *est*, dicente Domino I o h . ultimo: Pasce oues meas (hoc enim nulli aliorum Apostolorum dictum est, nec tunc aut prius aut postea); ergo *talis potestas solum est plena et perfecta | in successore* Petri, qui ob hoc papa dicitur, quia *est* pater patrum. In aliis autem non est nisi deriuata et limitata, prout pape placet, inter quos *infimum gradum* tenent simplices sacerdotes, quibus de iure cuius papa est conditor aut nulla iurisdictio competit aut minima, ut excommunicare pro furtis notoriis et huiusmodi in locis ubi *de consuetudine* hoc obtinent. Supra simplices autem sacerdotes sunt episcopi, qui habent | iurisdictionem ordinariam super totam dyocesim. Super hos autem sunt archiepiscopi, | qui non solum habent iurisdictionem in sua dyocesi, set super | totam prouinciam in quibusdam casibus. Super

33 Pasce … meas] Ioh., 21,17 36 papa … patrum] cf. Lomb., Sent., IV, 24, 11, 4 (404,15); Guill. Dur., Ration. diu. off., II, 1, 17 (126,215) 29 sic] om. O | tota] om. sed i.m. suppl. PVa.m. | uni] et add. AKV | suo] sua L | non] om. B | non … 31 fonte] om. (hom.) AK sed i.m. inf. suppl. Ka.m. 30 nisi] om. B | deriuata] determinata NaO | illius] ipsius O | iurisdictionis] om. Na 31 et] om. NaV sed s.u. suppl. Va.m. | suo] sua L | fuit] est OP ut fuit add. P 32 in eo] lac. Z | eius] est ELM scilicet s.u. add. M suis O | cura … 33 est] sibi soli fuit ei cura ecclesie commissa B | totius] om. ELMNaOP 33 est] fuit ELMNaOP | hoc] om. B 34 enim nulli] nulli autem B | aliorum] om. P | nec … 36 dicitur] om. B | aut1] nec AKOV | aut prius] om. Na | aut2] nec AO 35 talis … successore] talem potestatem plenam et (et] aut O atque P) perfectam (et perfectam] om. Na) habet solus successor ELMNaOP totalis K | successore] successoribus V 36 quia] quod NaOP | quia … patrum] unde et pater patrum dictus est B | est] om. ELMNaOP facta in successore add. sed del. K 37 non … limitata] deriuatur secundum maius et minus B | est] om. O | est … 38 gradum] idem sed exp. et i.m. corr. Va.m. | deriuata] determinata Na | limitata] limitate Na | pape] ipse O illeg. V | inter] in sed corr. E | infimum gradum] inu. ELMNaV gradus infimum O statum infimum P 38 quibus] cum add. Na | cuius] om. Na | papa] ipsa O 39 aut1] om. B | minima] risiua A 40 furtis] factis Z | furtis notoriis] furto notorio P | notoriis … 41 hoc] manifestis in aliquibus locis ex consuetudine B | in] om. Na | de consuetudine] post hoc (41) ELMNaOPZ 41 Supra] super ELM | simplices … sunt] quos B | autem] etiam O 42 ordinariam] om. B ordinatam ELM | super … 43 sunt] in tota dyocesi supra quos B | hos] episcopos Z 43 non solum] inu. ELM sed corr. M | non … iurisdictionem] habent non solum B 44 set] om. sed s.u. suppl. Z | super] om. Na | super … 45 collocatur] in tota prouincia, saltem in aliquibus casibus, deinde papa est super omnes B | quibusdam] omnibus Na quibus V | Super] om. Na Circa O

30

35

40

DISTINCTIO XXIV QVESTIO V 45

50

55

60

129

omnes denique papa collocatur, penes quem residet plenitudo et primitas huius potestatis, et hoc est rationabile, quia optimum regimen unius multitudinis est quando regitur per unum supremum, a quo descendit auctoritas regendi in medios | et usque ad infimos, et propter hoc regnum est optima politia secundum Philosophvm II P o l i t i c o r u m ; | set regnum ecclesie *a Christo optime institutum est*; ergo in tota ecclesia debet esse unus uniuersalis rector a quo descendat auctoritas regendi in medios usque ad rectores infimos, et hic est papa. Et propter hoc stat unitas ecclesie, propter hoc quod omnia membra sunt sub uno capite; qua de causa illi qui hanc potestatem negant scismatici dicuntur, quasi unitatis ecclesie diuisores. Et sic patet primum, scilicet quod multi sunt maiores simplici sacerdote quoad potestatem iurisdictionis. [6] De potestate autem consecrationis uel ordinis est magnum dubium. Qvidam enim uidentur sensisse quod summa potestas consecrationis *seu* ordinis erat potestas | sacerdotalis, ita quod omnis 46 optimum … 47 supremum] cf. Auct. Ar., 1, 279 (138,78-79) 49 regnum … politia] rectius Arist., Pol., III, 14, 1284b36-37; Auct. Ar., 12, 155 (243,15); Eth. Nic., VIII, 12, 1160a35-36 53 omnia … 55 diuisores] cf. I Cor., 12,25 59 Quidam] cf. Hier., Epist., 146, 1 (310,5-13); Gratian., Decr., I, 93, 24 (328); uide infra, u. 107; cf. etiam Koch, Kleine Schriften, II, Art. 93, n.80 (69); Art. in quibus, n.207 (113); Durandellus, Evidentiae, IV, 32 (1211-1215) 45 omnes] om. NaP | denique] in quibus ELM sed exp. et autem s.u. add. M deinde O | papa collocatur] est papa collocatus A | penes] om. sed i.m. suppl. Va.m. | quem] quam B | et primitas] om. Z | et … 46 huius] om. B 46 rationabile] rationale KNaV | optimum] ultimum LNa | regimen] regnum EKLM(sed corr.)OP 47 unius] om. Na uniuscuiusque P | quando] qua EL quo M | supremum a] supplementum Na | supremum … 48 et2] om. B 48 auctoritas] auctoritatis V | et1] per medios add. AKP | infimos] ultimos P 49 hoc] quod B | regnum] regimen NaOZ | secundum Philosophum] ut patet B super populum Z | Philosophum] in add. P | Politicorum] politice BO 50 set … 57 iurisdictionis] et quia ecclesia est optima politia, ideo unus scilicet papa superior est a quo potestas iuridictionis ad infimos per medios deriuatur B | regnum] regimen NaOVZ | a Christo] post optime V | a … institutum] post est A | a … est] optime (optimum O) est a Christo institutum ELMNaOP institutum est optime a Christo Z 51 debet esse] est Z | unus] om. ELMNaO | unus uniuersalis] principalis et unus P | descendat] descendit ELMNaOZ 52 rectores] om. O | et … papa] post ecclesie (53) ELM | hic] hoc OP 53 Et] om. P | stat] post ecclesie P | ecclesie] om. O | propter] per P | hoc2] om. NaO 54 sub] ab Na om. O | capite] sunt add. O | hanc] habent Na | scismatici dicuntur] inu. A 55 quasi] idest O om. P quia V quod Z | ecclesie] ecclesiastice K | Et] om. Z | sic] si Na 58 autem] om. BP | consecrationis] iurisdictionis sed del. et i.m. corr. Na | uel ordinis] om. Na | est magnum] inu. OP | est … 59 dubium] om. B 59 Quidam … 68 consecrationis] dicunt aliqui quod episcopus non erat maior simplici sacerdote B | potestas] om. P 60 seu] siue ELMNaO | erat] est M

O166v K48rb

Na109ra

130

O167r V131va M269va

Z185va O167v

DVRANDI SVPER SENT. IV

sacerdos quantum est de potestate sacerdotali potest omnia sacramenta ministrare, confirmationem, omnes ordines, | omnes benedictiones et omnes consecrationes facere; set propter periculum scismatis | *ordinatum fuit* ut sacerdotes unum ex se ipsis eligerent | qui diceretur episcopus quasi super alios intendens, cui obedirent et cui reseruatum est ordines facere et huiusmodi que *nunc* faciunt * soli episcopi; episcopus ergo maior est sacerdote quantum ad potestatem iurisdictionis, set non quoad potestatem ordinis uel consecrationis, set sunt pares, quamuis ex ordinatione ecclesie aliqua sint reseruata episcopis et prohibita presbyteris. [7] Et quod ita sit, probatur multipliciter, ostendendo quod Scriptura eosdem uocat presbyteros quos episcopos et econuerso, non distinguens inter eos ubi loquitur de hiis que sunt ordinis et consecrationis. Apostolvs enim scribens ad Philippenses I cap. dicit: Cum episcopis et dyaconibus, per episcopos intelligens presbyteros, cum in una ciuitate ut est Philippis plures episcopi esse non debeant. Rursus A c t . 20 dicit idem: Attendite uobis et | uniuerso | gregi in quo | Spiritus *Sanctus* posuit uos episcopos, et loquebatur illis de sola ciuitate

65 episcopus … intendens] cf. Matth., 24,45 74 Cum … 75 dyaconibus] Phil., 1,1 77 Attendite … 78 episcopos] Act., 20,28 61 sacerdotali] sacerdotii P 62 ministrare] scilicet add. AK | confirmationem] confirmationis Na et add. O confirmare V | omnes2] tam Na om. OV 63 facere] om. P | scismatis] crismatis Na 64 ordinatum fuit] inu. ELMOP | unum] post ipsis Na | se] om. ELM | se ipsis] eis O 65 diceretur] diceret P | quasi … alios] om. Na | alios] om. P | obedirent] obicerent Na 66 que] qui O | nunc] non ELMOPV ex nunc corr. Va.m. om. Na | faciunt] nisi add. ELMNaOPVa.m.(i.m.) 67 episcopus] om. Na | ergo] autem A om. sed i.m. suppl. Va.m. | est] om. ELM sed s.u. ante maior suppl. M 68 iurisdictionis … potestatem] om. (hom.) Na | ordinis … consecrationis] consecrationis uel ordinis P 69 ordinatione] ordine Z | sint] fiant Na | sint reseruata] inu. ELM 70 et] ut Na 71 Et … 72 episcopos] et probant per scripturam que episcopos uocat presbyteros B | probatur] probabitur M | ostendendo] ostendo M 72 eosdem uocat] inu. A uocas eos O | quos] uocat add. O 73 distinguens] distinguendo B | ubi … de] in B | de hiis] iter. E | et] uel B 74 Apostolus … dicit] primo per apostolum scribentem ad Philipenses primo capitulo B | scribens] om. P | Philippenses] Philemonem A | I cap.] inu. P 76 una] eadem B | ut … debeant] non sint plures episcopi B | Philippis] philippio ELM sed corr. M philippo Na | non] om. Na | Rursus] Rursum EMO 77 20] 24 ELM secundo NaOP | dicit idem] om. B | idem] om. O | Attendite] ostendite Na | et] in Na | uniuerso] cuncto AKV | Spiritus] spiritu ELM sed spiritus corr. M post posuit P 78 Sanctus] om. ELMNaOP | illis] eis O

65

70

75

DISTINCTIO XXIV QVESTIO V

80

85

90

95

131

Ephesina. Expressius autem patet a d T i t . I, ubi dicitur sic: Huius rei gratia reliqui te Crete, ut que desunt corrigas et constituas presbyteros per ciuitates, sicut ego tibi mandaui, si quis sine crimine est, unius uxoris uir. Et statim subdit: Oportet enim episcopum sine crimine esse. Ecce quem prius dixit presbyterum nunc uocat episcopum. Et I a d T i m . 4 dicit: Noli negligere gratiam Dei que data est tibi per impositionem manuum presbyteri, idest episcopi, et uocat se Pavlvs presbyterum, cum esset episcopus qui eum ordinauerat. Et in eadem epistola, 3 cap., loquens de ordinatione episcopi et dyaconi, de | presbyteris reticet, eosdem intelligens presbyteros quos episcopos in hiis que ad ordinationem pertinent. [8] Idem uidetur posse probari per rationem, quia nulla potestas ordinis uel consecrationis fuit in | Apostolis, in quorum locum successerunt episcopi, nisi a Christo; set Christus non ordinauit eos nisi ordinatione sacerdotali, ut probabitur; ergo nec Apostoli prius nec episcopi modo habent potestatem ordinis nisi sacerdotalem. Probatio minoris: Christus enim solum uidetur ordinasse Apostolos in cena

79 Huius … 81 uir] Tit., 1,5 82 Oportet … esse] Tit., 1,6 84 Noli … 85 presbyteri] I Tim., 4,14 79 Expressius] expressiue Na | autem patet] om. B | patet] adhuc add. L hoc add. OVZ | ad] secundum add. Na | ad Tit.] act’ EM actuum L sed i.m. corr. M et hoc P | I] om. OP | ubi … 80 ut] om. B | rei] om. O 80 reliqui te] relinquite OZ | Crete] om. sed i.m. suppl. Va.m. 81 sicut] sic B | ego] eo O | tibi mandaui] inu. A | est unius] om. ELM sed s.u. suppl. M | uir] om. Na 82 enim] om. EMO | sine crimine] post esse ELM | esse] om. V | Ecce] om. AEKM sed i.m. suppl. Ka.m. p.c. V ecclesie L | quem] om. NaOV quam Z 83 dixit] dixerat ABO | nunc] om. AKV sed s.u. suppl. V non L | nunc … episcopum] episcopum non (non] modo p.c. M) uocat EM | episcopum] om. sed i.m. suppl. V | Et] om. Na iterum i.m. add. Va.m. | I] om. ELMNaOP | ad] om. B | Tim.] tit’ O | 4] decimo O 84 dicit] om. P | Dei] om. OV 85 episcopi] mei AK p.c. V | et] om. O 86 cum] non Z | cum … episcopus] om. B | eum] cum Z | Et] om. Na | 3] secundo BZ 87 ordinatione] ordine AKV orde E orne L ordine M | dyaconi] et add. V | de presbyteris] om. O | reticet] recitat B(sed corr.)KO recitet NaPVZ 88 quos] alios O | ordina90 Idem] Item NaVZ Quod P | uidetur … tionem] ordem E ornem L ordinem M rationem] probatur ratione B 91 ordinis … consecrationis] om. B | in2] om. NaO | in2 … successerunt] quibus succedunt B | locum] loco O | successerunt] apostoli add. A 93 ordinatione] ordine BM | sacerdotali] sacramentali O | ut … 94 sacerdotalem] ergo etc. B | probabitur] probatur AKV | Apostoli] apostolus Na 95 enim … ordinasse] solum ordinauit B | solum uidetur] inu. O | uidetur] dicitur ELM om. sed s.u. suppl. P | Apostolos] om. Z

P130ra

M269vb

O168r

132 A149va

E46ra

L44vb O168v

K48va

M270ra

DVRANDI SVPER SENT. IV

quando tradens eis corpus et sanguinem suum dixit: | Hoc facite in meam commemorationem. Et iterum post resurrectionem quando dixit: Accipite Spiritum Sanctum; quorum remiseritis peccata etc. Vtraque autem ordinatio est simplicis sacerdotis; quare etc. Sic *igitur* dicunt qvidam quod episcopus et presbyter olim fuerunt nomina synonima, et etiam administratio communis, quia communi consilio | sacerdotum regebantur ecclesie, set in remedium scismatis ne unusquisque ad se trahens ecclesiam rumperet eam, ordinatum est ut unus preesset, et quoad nomen, ut ille solus episcopus diceretur, | et quoad administrationem aliquorum sacramentorum et sacramentalium, *que* sibi | reseruarentur de consuetudine et institutione ecclesie. Et hoc expresse uult Hieronymvs 93 dist. cap. Legimus in Ysaia, et super E p i s t o l a m a d T i t u m , | et recitatur 95 dist. cap. Olim presbyter etc. Consuetudo autem et institutio ecclesie potest dare iurisdictionem, set non potestatem ordinis aut consecrationis; quare etc. Nec obstat huic sententie nisi unum, hoc scilicet quod frustra fieret specialis | consecratio epi96 Hoc … 97 commemorationem] I Cor., 11,25 98 Accipite … peccata] Ioh., 20,22-23 100 quidam] cf. supra, u. 59 107 Legimus … Ysaia] Gratian., Decr., I, 93, 24 (327-328) 107 super … 108 Titum] Hier., Ad Titum, 1,5b (14,244-251); ap. Gratian., Decr., I, 95, 5 (332-333); cf. etiam Thom., S.th., II-II, 184, 6, arg. 1; Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 24, 4, 1, resp. (269b) 108 Olim presbyter] Gratian., Decr., I, 95, 5 (332) 96 suum] om. BO 97 post resurrectionem] post quando O | resurrectionem] suam add. P | quando] om. B 98 peccata] om. O remittuntur eis add. KVZ | Vtraque … 99 est] utrumque autem pertinet ad ordinationem B 99 autem] enim AEM | sacerdotis] ut patet ex predictis add. P | Sic … 106 ecclesie] set de ordinatione ecclesie fuit quod unus presbyter preesset pluribus et uocaretur episcopus et sibi reseruaretur administratio aliquorum sacramentorum et aliquorum sacramentalium B | igitur] ergo ELMNaOPV 100 presbyter] presbyteri A sacerdos EM 101 etiam] esse Na fuit add. P | communi] om. Z | consilio] concilio O | sacerdotum] per sacerdotes P 102 scismatis] scismatum O 103 se] ipsum add. ELM | rumperet] corrumperet Z | eam] om. AKV sed i.m. suppl. Ka.m.V | ordinatum] factum A p.c. Ka.m.V | ut] om. 105 aliquorum] aliorum A etiam ELM 104 quoad2] quo NaOPV(sed corr.)Z add. Z | et] om. Na | que] et ELMNaP ut O | sibi] similiter Na 106 de] om. Na | expresse uult] uidetur uelle B expressit innuit O 107 Hieronymus] Io. P | 93] p.c. V 14 BK 23 ELMOP 13 Na 24 Z | 93 dist.] dist. 14 A | dist.] de O | Legimus] benignus O | Epistolam … 108 Titum] epōtiti ELMNa | ad Titum] communiter P 108 95] 15 AKV(sed corr.) 25 Z | cap.] om. BZ | presbyter] presbyteri AK | etc.] om. B 109 et] om. EM | potest dare] inu. B 110 ordinis aut] ordinationis uel B | aut] uel O | quare etc.] om. B | obstat] constat K | sententie] om. B 111 unum … scilicet] om. B | frustra fieret] inu. P | fieret] fieri ELM | specialis] om. BO spiritualis Na | consecratio] consecrationis P

100

105

110

DISTINCTIO XXIV QVESTIO V

115

120

125

133

scopi, nisi per consecrationem conferretur ei aliqua spiritualis potestas. Ad quod posset dici quod non fit frustra, quia sicut sacerdotibus nulla potestas confertur per manuum unctionem, set solum significatur quod ordinantur ad sacramenta tractanda, sic episcopo nulla confertur potestas per capitis unctionem, set significatur quod rite et secundum instituta ecclesie ab ipso tamquam a capite constituto debent ceteri ad diuina officia mancipari. [9] Alii | dicunt | quod potestas ordinis uel consecrationis est maior in episcopo quam in simplici sacerdote non solum ex ordinatione ecclesie, set ex natura ordinis et consecrationis secundum diuinam institutionem. | Cuius ratio est quia ea que sunt in noua lege figurata fuerunt per ea que fuerunt in ueteri. Nunc est ita quod in ueteri lege episcopus seu summus sacerdos ex diuina ordinatione consecrabatur speciali consecratione et ad specialem actum ultra simplices sacerdotes: nam, ut habetur L e u . 8, caput solius summi sacerdotis, qui habebat alios in suis officiis ordinare et cui soli *licitum erat*

119 Alii] cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 3, 2, qc. 2, ad 2 et ad 3 (44a) 122 ea … 123 ueteri] cf. Thom., S.th., I-II, 91, 5, resp.; 102, 5, ad 3; 107, 2, resp. 126 ut … 8] Leu., 8,12 112 per] om. sed i.m. suppl. Va.m. | per … potestas] ei daretur aliqua potestas spiritualis B | conferretur] conferetur KZ confertur Na | conferretur ei] ei conferreretur (sic) O | ei] eis P | aliqua] aliquas O om. P | spiritualis] specialis KZ | spiritualis potestas] inu. A 113 quod1] om. O | posset] possit Na potest O | fit] sit ELMNaO | sacerdotibus] om. Na 114 confertur] om. Na | per] propter AKV 115 quod] et Na quo K | ordinantur] ordinatur ABKNa | sacramenta] sacra ELMNaOP 116 potestas] om. B | set] solum add. B | significatur] signatur M | rite] uite Na | rite et] om. P | rite … secundum] per B 117 ipso] episcopo AKZ | constituto] instituto ELMO constitute NaV | ceteri] alii B | ad … 118 officia] a diuino officio O 118 officia] om. B 119 Alii] autem add. B | dicunt … potestas] om. sed i.m. suppl. O | ordinis] exp. et consecrationis s.u. add. B | uel] siue O | uel consecrationis] om. B 120 maior] nobilior sed exp. et s.u. corr. Va.m. | sacerdote] set add. sed del. B | non] ordinis add. sed del. B | ex] quod ELM sed s.u. corr. M | ordinatione] orde E ordine LM sed s.u. corr. M 121 ecclesie] om. A | ex … consecrationis] om. B | natura] traditione V | et] uel ELM 122 quia ea] om. sed i.m. suppl. Ka.m.Va.m. | ea] om. A | que] fuerunt add. sed exp. B 123 figurata] significata Na | figurata fuerunt] inu. B | fuerunt1] sunt V | per … fuerunt] om. (hom.) A | ueteri] lege add. AOZ testamento add. P | Nunc] nec Z | Nunc … 124 ueteri] om. (hom.) Na | Nunc … quod] set B 124 seu] siue NaO | summus] om. Na | ordinatione] om. sed i.m. suppl. Va.m. 125 speciali] spirituali Z | et] om. BELMO | ad … actum] post sacerdotes (126) ELM | actum] statum O ut add. P 126 Leu.] om. ELM | summi] om. AKV sed i.m. suppl. V 127 in suis] inferius ELM sed corr. M | et] om. sed i.m. suppl. Va.m. | soli] solum ELM | licitum erat] inu. ELMNaOP

O169r V131vb Na109rb

134

O169v

M270rb P130rb

DVRANDI SVPER SENT. IV

in sancta sanctorum semel *in anno* ingredi, ungebatur oleo sacre unctionis; ergo similiter uidetur quod ex diuina ordinatione fit ut caput episcopi, qui est summus sacerdos, consecretur unctione crismatis ad specialem actum qui ei soli competit, sicut est ministros ordinare et huiusmodi que solis episcopis conueniunt. Et hec opinio est communior, nescio | si uerior. [10] Ad primum argumentum dicendum quod nullus actus non includens actum consecrandi est maior eo; set consecrare et ordines *conferre* est maius | quam alterum solum; cum igitur potestas episcopalis | hec duo includat necessario ut in sequenti questione patebit, manifestum est quod ipsa est maior potestate sacerdotali, que includit solum alterum. [11] Ad secundum dicendum quod sicut sacerdos celebrando representat Christum ut se ipsum obtulit, ita episcopus celebrando et ordines faciendo representat eundem ut se ipsum obtulit et ut ecclesiam fundauit et ministros instituit, quod est maius quam primum, et sic perfectius representatur Christus per episcopum quam per sacerdotem. [12] Ad argumentum in oppositum posset dicere, qui uellet primam opinionem tenere, quod Dyonisivs prefert episcopum sacerdoti loquens secundum institutionem et consuetudinem ecclesie, per quam 137 ut … patebit] cf. infra, IV, 24, 6, 6 (136,27-32) 128 in1] intrare BZ | semel] de lege O | in anno] om. ELMNaOP | ingredi] om. BZ | sacre] sancte A | sacre unctionis] inu. O 129 ergo … uidetur] om. Na | similiter uidetur] inu. A | similiter … 132 Et] etc. B | quod] in noua lege add. P | fit] sit ELMNaOPV 130 caput] ecclesie add. sed exp. V | caput episcopi] inu. Na | consecretur] consecratur ELZ consacretur L 131 actum qui] actionem que A 132 solis] solum PZ | conueniunt] consueuerunt Na | opinio est] inu. O 133 nescio] tamen add. A | si] sit add. P 134 Ad … 150 ordinis] om. B | argumentum] om. ELM | nullus … non] actus sacerdotalis ut P 135 est … eo] om. ELM | est … set] et ordinandi alios est maior eo actu qui est pure sacerdotalis, scilicet corpus et sanguinem Christi et absoluere eo quod P 136 conferre] facere ELMNaOP simul add. P | quam] quem O | igitur] ergo ELMO 137 hec] hic M | necessario] om. AK 138 manifestum] quantum Na 139 solum alterum] alterum tantum O 140 dicendum] om. P | sicut] nunc Na 141 representat] om. sed i.m. suppl. V 142 ordines] orationes EM | faciendo] om. sed i.m. suppl. V a.m. | eundem] ipsum AO | ut2] om. 144 ChriPZ 143 quod] et Na | quam primum] om. OV sed i.m. suppl. Va.m. stus] Christum O episcopus P | quam] quem O 146 posset] potest ELMNaOP | dicere] coni.: di codd. | uellet] uult A | primam opinionem] post tenere (147) ELMNaOP 147 tenere] teneret Na | Dyonisius] dyaconus E(sed corr.)LV sed ex dyonisius corr. V | prefert] preter Na 148 institutionem … consuetudinem] consuetudinem et institutionem ELMNaOP | per] om. AKV sed i.m. suppl. Ka.m.Va.m. | quam] qua A

130

135

140

145

DISTINCTIO XXIV QVESTIO VI

150

135

reseruata sunt quedam episcopis et prohibita presbyteris, quamuis essent pares in potestate ordinis.

5

10

15

[1] *Postea* queritur de episcopatu utrum | sit ordo. *Et* uidetur quod non, quia unus ordo non dependet *ab* alio quantum ad necessitatem, ut dictum est prius; set episcopatus dependet a sacerdotio de necessitate (nullus enim potest ordinari in episcopum nisi prius fuerit sacerdos); ergo episcopatus non est ordo. [2] Item maiores ordines non conferuntur nisi in sabbatis; set episcopatus confertur in dominicis; ergo non est ordo. [3] Item communiter non ponuntur esse nisi septem ordines; set si episcopatus esset ordo, tunc essent octo; quare etc. [4] In contrarium est Dyonisivs, qui tractans de ordinibus specialiter nominat tres, scilicet episcopatum, sacerdotium et dyaconatum. [5] Et arguitur per rationem, quia ordo non est aliud | nisi gradus potestatis uel ministerii in spiritualibus | dispensandis; set episcopi possunt dispensare aliqua sacramenta que non possunt dispensari per simplices sacerdotes, sicut confirmationem et ordinem sacrum; ergo episcopatus est ordo. 5 ut … prius] cf. supra, IV, 24, 3, 11 (121,140-122,155) 12 qui … 13 dyaconatum] ps.-Dionys., De eccl. hier., 5 (1344d-1345c); ap. Thom., Super Sent., IV, 24, 3, 2, qc. 2, arg. 1 (42b) 14 ordo … 18 ordo] cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 3, 2, qc. 2, arg. 2 (42b) 149 episcopis] ipsis M | quamuis] quam nisi Na quando P 150 essent pares] inu. ELMNaOP 3 Postea] Secundo ELMNaOP Post hoc K | Postea … ordo] utrum episcopatus sit ordo B | de … ordo] utrum episcopatus sit ordo A | utrum] episcopatus add. Z | Et] om. ELMNaP | Et … 19 Responsio] om. B 4 quod] quia Na | ab] ex ELMNaOP 5 ut … 6 necessitate] om. (hom.) AK sed i.m. suppl. K 6 nullus enim] inu. P | fuerit] om. P 8 conferuntur] confertur Na 9 dominicis] diebus add. P | non] om. A 10 ponuntur] ponitur V componuntur Z | esse] om. ELMNaOP 11 octo] ordines add. K | quare] ergo A om. P 12 tractans] specialiter add. Z | ordinibus specialiter] diuinis nominibus ELM 14 gradus] uel add. Z 15 in … dispensandis] om. Na | spiritualibus] sacramentis O 16 aliqua … dispensari] om. (hom.) Na | que … per] ad que non sufficiunt P 17 sicut] sic K | et] om. AKV sed i.m. suppl. K et s.u. V

B47va O170r

E46rb M270va Z185vb

136

O170v K48vb L45ra

V132ra

DVRANDI SVPER SENT. IV

[6] Responsio. Qvidam distinguunt de ordine dicentes quod ordo potest dupliciter accipi: uno modo prout est sacramentum, alio modo ut nominat solum gradum potestatis | respectu quarumcumque sacrarum actionum uel officiorum. Primo modo episcopatus non est ordo, | ut dicunt, quia ordo ut est sacramentum ordinatur ad sacramentum eucharistie; set episcopus per ordinationem episcopalem non accipit aliam aut | maiorem potestatem super sacramentum eucharistie quam simplex sacerdos; ergo episcopatus uel potius ordinatio episcopalis non est sacramentum. Secundo autem modo episcopatus est ordo: habet enim episcopus ex sua ordinatione ampliorem potestatem in collatione sacramentorum et executione sacrarum actionum quam sacerdos simplex: potest enim omnes ordines conferre, consecrare alium in episcopum, confirmare, ecclesias dedicare, moniales benedicere et multa alia que non conueniunt simplici sacerdoti; | quare etc. [7] Istud est dictum fratris Thome, quod credo uerum esse, set credo quod non potest uerificari nisi modo prius tacto, scilicet quod ordines inferiores sacerdotio non sunt proprie sacramenta. Cuius ratio est quia si ordo sacramentum importat habitudinem ad sacramen-

19 Quidam … 32 sacerdoti] cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 3, 2, qc. 2, sol. (44a) 34 prius] cf. supra, IV, 24, 2, 6 (104,27-29) 19 dicentes] distō Na | quod] quia A 20 potest dupliciter] inu. K | dupliciter accipi] inu. O | accipi] om. P | prout] ut ELM 21 ut nominat] prout O | potestatis] om. sed i.m. suppl. Va.m. nominat add. O | quarumcumque] quarumdam A aliorum quia P | quarumcumque sacrarum] quorumcumque sacramentorum V | sacrarum] sacramentorum Na om. O | sacrarum actionum] inu. ELM 22 uel] et P | officiorum] officio ELM sed corr. M 23 ut dicunt] om. B | est] om. B 24 ordinationem] ordinem AKM | episcopalem] specialem O 25 super] supra ELM | quam] quem O 26 episcopatus] episcopus O | episcopatus … 27 sacramentum] etc. B | uel … episcopalis] om. A 27 autem] om. BPZ | autem modo] inu. V 29 executione] executionem A om. P | sacerdos simplex] inu. A 30 simplex] simpliciter PV | enim] etiam B | omnes ordines] inu. B | conferre] et add. AK om. ELM sed i.m. suppl. M 31 in] om. ELMNaO sacerdotem add. sed exp. B | episcopum] et add. V | ecclesias] consecrare et add. V | ecclesias dedicare] om. B | dedicare] consecrare AZ dedicatas Na i.m. V et add. EKLNaPZ | moniales benedicere] inu. B 32 alia] talia AKVZ | non conueniunt] post sacerdoti B | quare] om. B | etc.] Quicquid sit de conclusione, ratio tamen istorum non bene concludit add. sed uerbo ua- cat s.u. adiuncto del. K 33 Istud] Illud ELM | quod … esse] om. B | set] et O 34 potest] possit EM | modo] om. O | scilicet quod] set et Na | quod2] om. A 35 sacerdotio] sacerdotis Na | sunt] sint ELM | sunt … sacramenta] proprie sint sacramenta (sint sacramenta] i.m. a.m.) V | proprie] uera O | Cuius … 36 est] om. AK 36 ordo] proprie est add. sed proprie del. B

20

25

30

35

DISTINCTIO XXIV QVESTIO VI

40

45

137

tum eucharistie, si intelligatur in consecratione tantum, contra eos est quia minores ordines nullam talem habitudinem habent, et tamen secundum eos sunt sacramenta; si autem intelligatur | hec habitudo in consecrando uel disponendo ad consecrationem seu consecrati susceptionem, iterum est contra eos, quia sicut potestas minorum ordinum est ad disponendum populum ad sacramenti eucharistie susceptionem, sic potestas episcopalis est ad ordinandum ministrum ad *eius* consecrationem uel confectionem; sicut ergo propinquiorem et nobiliorem habitudinem ad sacramentum eucharistie habet consecrans quam recipiens, sic nobiliorem et propinquiorem habitudinem habet ad idem sacramentum potestas episcopalis quam potestas minorum ordinum; igitur si minores ordines sunt sacramenta secundum istos, sequitur quod ordinatio episcopalis fortiori ratione erit sacramentum.

37 eucharistie] aut hec habitudo intelligitur in consecrando [O171r] tantum, et sic (sic] tunc O) solum sacerdotium erit per se et simpliciter [Na109va] sacramentum add. AELMNaOPV | si] item praem. A | si … 39 sacramenta] om. ELMNaOPV | intelligatur] intelligitur BZ 38 quia] quod K 39 intelligatur] intelligeretur ELMNaP | intelligatur … habitudo] intelligant hanc habitudinem (habitudinem] ex potestatem s.u. corr.) B | habitudo] non add. P 40 uel] et O set in P | disponendo] aliquid add. O dispensando Z | consecrationem] eukaristie add. P | consecrati] sacramenti eukaristie add. P 41 susceptionem] dispositionem ELM tunc add. P ratio (ideo Na) non concluderet quin (quin] quando O) episcopatus esset uere ordo et sacramentum add. ELMNaOP ratio non concludit quin episcopatus esset uere (uere] i.m.) ordo et sacramentum. Quidquid sit de conclusione, ratio tamen istorum fundamentorum non bene concludit secundum mentem eorum. Cum enim dicunt quod ordo ut sacramentum importat habitudinem ad sacramentum eucharistie, si intelligatur in consecrando tantum, est contra eos, quia minores ordines nullam talem habitudinem habent et tamen secundum eos sunt sacramenta; si autem intelligatur hec habitudo in consecrando uel disponendo ad consecrationem seu consecrari susceptionem add. V | iterum] om. A | iterum … eos] om. ELMNaOP | sicut] si A 42 ad1] suscipiendum add. sed exp. B | disponendum populum] inu. et populi add. sed exp. B | sacramenti] sacramentum et Na sacramentum O | sacramenti … susceptionem] sumptionem sacramenti eucharistie B | susceptionem] suscipiendum O 43 episcopalis] episcopi P | ad2] et MNa 44 eius] eiusdem sacramenti ELMNaOPVa.m.(i.m. p.c.) eiusdem Z | consecrationem uel] om. ELMNaOP | uel] seu B | sicut] sic NaZ | sicut … 48 ordinum] om. B | ergo] per add. ELMNa sed exp. M 45 ad … eucharistie] post habet AK om. ELMO 46 quam] quem O 48 igitur] et sic B ergo ELMNa | igitur si] inu. A | ordines] propter (per P) istam (illam LNaP aliam O) habitudinem add. ELMNaOP propter illam habitudinem i.m. add. Va.m. | sunt] essent BELMNaOP | secundum … 49 episcopalis] om. B | secundum … 49 erit] fortiori (ergo praem. EM) ratione ordinatio episcopalis esset ELMNaOP 49 sequitur] tenetur V | erit … 53 sacramentum] episcopatus, cum nobiliorem habitudinem habeat ad sacramentum eucharistie et propinquiorem quam (sacramenta add. sed exp.) minores ordines, et uere mirabile esset quod acolitus, ad quem pertinet portare cereum uel urceolum, sit sacramentum et episcopus non, a quo dependet totus ordo ecclesiasticus B

M270vb

138

O171v

P130va A149vb

M271ra

O172r

DVRANDI SVPER SENT. IV

Et sine dubio satis uideretur mirabile quod ordinatio acoliti, qui debet portare candelabrum et in urceolis aquam et uinum, esset sacramentum, et ordinatio episcopalis, a qua dependet totus ordo ecclesiasticus, non esset sacramentum. [8] Dicendum ergo, tenendo quod non est sacramentum per rationem que prius facta fuit, quia quando plures actiones ordinantur ad unum spiritualem effectum et una attingit ipsum, cetere uero tantum disponunt, illa sola que attingit est sacramentum, cetere uero sunt sacramentales tantum. Nunc est ita, quod omnes ordines ordinantur ad eucharistie sacramentum | conficiendum et ministrandum, ad quod attingit solus ordo | sacerdotalis, ceteri uero disponunt tantum uel ordinando ministrum, ut episcopus, uel preparando materiam uel disponendo populum, ut ordines inferiores sacerdotio; ergo solum sacerdotium est sacramentum, episcopatus uero et ceteri ordines | sunt quedam sacramentalia tantum. Imprimit autem episcopatus caracterem, cum per ordinationem episcopalem conferatur potestas per quam ordinatus potest in spirituales actus in quos prius non poterat secundum opinionem communiorem, nisi strictissime accipiatur caracter pro potestate principali respectu sacramenti eucharistie, quia sic in solo sacerdotio imprimitur caracter. [9] Ad primum | argumentum dicendum quod ceteri ordines non habent inter se necessariam colligantiam, quia actus eorum non habent

50 uideretur] est A uidetur ELMO p.c. Ka.m. i.m. p.c. V a.m. | qui] qua O 51 portare] om. P | candelabrum] candelarum O | in urceolis] urceolum EM | urceolis] urceolum P | uinum] fundere add. P 52 et] om. sed s.u. suppl. V | qua] quo Na 53 esset] est AK 54 Dicendum … 55 fuit] tenendo ergo quod episcopatus non sit sacramentum per rationem superius dictam, idem dicendum de minoribus B | ergo … quod] est quod episcopatus ELM est (om. O) ergo quod episcopatus NaOP 55 facta] dicta NaO | quia] quod A 56 spiritualem] om. ELM specialem V | spiritualem effectum] effectum specialem BZ | et] in P 57 sola] solum ELM post attingit P | attingit] attingunt Na 58 tantum] om. O | Nunc … 62 sacerdotio] om. B | ordinantur] om. sed i.m. suppl. Va.m. 59 et] ad NaP 60 quod] om. sed i.m. suppl. Va.m. | attingit] contingit EM | sacerdotalis] om. sed i.m. suppl. Va.m. | tantum] solum ELMNaPZ om. O 61 ut] ad NaV 62 sacerdotio] sacerdotium uero attingit ad illud sacramentum O | solum] post est (63) B 63 ceteri ordines] quidam ordines alii O | ceteri … 64 tantum] ordines inferiores non set solum sacramentalia B 64 tantum] om. ELM | Imprimit] imprimunt Na | autem] ergo A est V 65 cum] quia O | conferatur] confertur O | per2 … 66 ordinatus] om. ELM sed qua i.m. suppl. M 66 spirituales] speciales KZ | quos] quo EM sed corr. M | poterat] peccat Z 67 opinionem communiorem] inu. BO 68 quia] et A 70 Ad … 101 numerum] om. B | non habent] post se (71) AK om. sed i.m. suppl. V a.m. 71 colligantiam] om. P | quia … 72 dependentiam] om. sed i.m. suppl. Va.m.

50

55

60

65

70

DISTINCTIO XXIV QVESTIO VI

75

80

85

90

139

inter se necessariam | dependentiam; secus autem est de episcopatu et sacerdotio, quia cum episcopi sit consecrare sacerdotem et non econuerso, oportet potestatem episcopalem esse maiorem et digniorem sacerdotali; non autem esset maior nisi eam includeret, quia *nobilior actus* est consecrare corpus Christi, quod pertinet ad sacerdotem, quam ordinatio ministri, quod pertinet ad episcopum: nam secundus est propter primum. Si ergo episcopus non esset sacerdos, iam potestas episcopalis esset inferior sacerdotali et per consequens non posset ordinare sacerdotem; ideo oportet omnem episcopum esse sacerdotem: nam episcopatus est completum sacerdotium, unde et episcopus in ueteri lege dicebatur | summus sacerdos. [10] Ad secundum dicendum quod determinatio temporis in conferendis ordinibus non est de necessitate ordinum, set ex statuto ecclesie; ordinauit autem ecclesia | quod episcopus *consecraretur* in dominica, ut habetur 75 dist. cap. 1, forte propter maiorem sollempnitatem | que fit in consecratione episcopali, ad quam confert sollempnitas diei, uel quia episcopatus est completum sacerdotium, | et ideo postquam sabbato collatum est sacerdotium, ad complementum eius additur | in dominica ordinatio episcopalis, uel quia episcopus ordinatur sponsus ecclesie loco Christi, et ideo ad modum nuptiarum debet

82 in … sacerdos] cf. e.g. I Mach., 10,20; 12,3; II Mach., 15,12 86 ut … 1] Gratian., Decr., I, 75, 1 (265) 90 episcopus … 91 Christi] cf. Thom., Super Sent., IV, 24, 3, 2, qc. 1, ad 3 (43b); Contra impugnantes, 4, 14 (A83,1325-1346) 72 inter … necessariam] necessariam ad inuicem P | dependentiam] dispensam ELM sed corr. M | est] om. V 73 cum] om. ELM | episcopi sit] episcopus possit P | sit] est ELM 74 oportet] ergo i.m. add. M | potestatem] om. P 75 autem esset] inu. A | eam] sacerdotalem P | includeret] quod non esset nisi episcopus esset sacerdos quod autem (esset add. sed exp.) potestas sacerdotalis per se accepta sit maior quam episcopalis patet add. P | nobilior actus] inu. ELMNaP actus maior et nobilior O 76 sacerdotem … 77 ad] om. (hom.) Na 77 quod] que ELMOZ | secundus] secundum AK 78 propter] post Z | primum] populum Na | potestas] pena Na 80 omnem] om. ELMOV 81 et] om. AK 84 ordinum] ordinis P | ex] de ELMNaOP 85 autem] enim O | quod] ut ELM | consecraretur] consecretur ELMNaP consecratur O 86 75] 55 Na 22 O 25 P | dist.] de O | 1] om. Na | forte] post sollempnitatem O | propter] om. sed i.m. suppl. Va.m. 87 ad] om. sed i.m. suppl. Va.m. | quam] quod A quem K 88 diei] die V | et] om. AKV sed i.m. suppl. Va.m. | ideo … 89 sacerdotium] om. (hom.) sed i.m. suppl. Va.m. 89 collatum est] inu. A | est] in add. L 90 additur] adducitur O | dominica] die add. P | ordinatio] ordinato K | ordinatur] ordinatus est P 91 modum] mouendum Na

E46va

K49ra

V132rb O172v L45rb M271rb

140

Na109vb

DVRANDI SVPER SENT. IV

ordinari in die sollempni, et maxime in dominica, que a Domino nomen accepit; possent etiam alie congruitates inueniri. [11] Ad tertium dicendum quod communiter non dicuntur esse nisi septem ordines, quia communiter non loquimur nisi de ordinibus quibus communes ministri ordinantur, et illi sunt tantum septem; et sic episcopatus non includitur, quia episcopus non est de communibus ministris, set est supremus quasi dux et princeps aliorum, uel sub sacerdotio | includitur episcopatus eo quod est sacerdotium perfectum, unde *et* summus sacerdos dicitur, propter quod secundum communem modum loquendi non ponit in numerum.

100 summus sacerdos] cf. supra, u. 82 92 in2] die add. ELMP | dominica] dominico KVZ | que] qui AKZ quia V | que a] quia O | Domino] domini O 93 accepit] accipit K | possent] possunt NaO posset Z | alie congruitates] inu. NaOP 94 communiter] conuenienter Na communi textu Z | dicuntur esse] ponuntur O 95 nisi1 … ordines] plures ordines quam 7 P | communiter] post loquimur O | nisi2] om. KV | de] 7 add. O 96 sunt tantum] inu. A | tantum] om. P 97 communibus] omnibus Na 98 est supremus] inu. P | quasi] quia ELMNaOP | et] uel P | sub] om. sed i.m. suppl. V 99 includitur] includatur Na 100 et] om. ELMNaOP | propter quod] papa Na 101 ponit] potest sed corr. M possunt O potuit V | in numerum] om. O numerum] meritum Na cum sacerdotio add. P

95

100



5

10

15

[1] Solet etiam queri si heretici etc. Circa distinctionem istam primo queritur | utrum omnis episcopus possit conferre ordines. Et arguitur quod non, quia agens instrumentale non agit nisi sit coniunctum principali agenti; set minister sacramentorum est agens | instrumentale respectu Christi, qui est institutor eorum; ergo nullus minister potest conferre sacramenta nisi sit coniunctus Christo; set hereticus non coniungitur Christo neque per fidem propriam, cum sit infidelis, nec per fidem ecclesie, cum sit ab ea precisus; ergo episcopus, si sit hereticus et precisus ab ecclesia, non potest *sacramentum ordinis* conferre. [2] Item plus est aliquem promouere ad ordines quam absoluere a peccatis uel a sententiis iuris; set episcopus, si sit hereticus uel ab ecclesia precisus, non potest aliquem absoluere a peccatis uel a sententiis; ergo nec ordinare.

4 Solet … heretici] Lomb., Sent., IV, 25, 1, n.1 (408,8) 6 agens … 7 agenti] cf. Thom., Super Sent., IV, 19, 1, 2, qc. 1, resp. (978); S.c.g., II, 21, n.975 (130a) 4 Solet … 24 duo] Vtrum quilibet episcopus possit conferre ordines duo dicenda sunt B | etiam] om. ELMNaOPZ | si] an V | si heretici] om. ELMNaOP | distinctionem … 5 queritur] istam distinctionem queritur primo O | istam] xxv A illam Z 5 omnis … possit] omnes episcopi possint (possunt O) ELMNaOP 6 sit] om. AKV sed i.m. suppl. V a.m. 7 agenti] agente O 8 qui] om. sed i.m. suppl. V a.m. | ergo] quo P | nullus] unus A p.c. Ka.m. | minister] non add. AEKLM sed exp. EKM post sit (9) P 9 sacramenta] sacramentum AK | set … 10 coniungitur] quod non potest dici de heretico uel huiusmodi quia neque coniunctus est P | set … 10 Christo] om. (hom.) OZ 10 coniungitur] est coniunctus A continuatur sed uel coniungitur i.m. add. Ka.m. continuatur sed corr. V | neque] nec O om. P | per] propter A | cum] tamen O | nec] neque MNaP 11 per] propter A | ea] ecclesia ELMNaO | ergo … 12 precisus] om. (hom.) EM | si] cum O 12 et] uel P | precisus] post ecclesia L | ab ecclesia] om. EM sed igitur i.m. add. M | sacramentum ordinis] ordines ELMNaOP post conferre O 13 est] om. sed s.u. suppl. P | aliquem promouere] inu. Na 14 uel1] et ELM | a] om. AEKMO | a … iuris] ascendenciis uiris Na | iuris] om. AKV sed i.m. suppl. Va.m. | set … 15 sententiis] om. (hom.) VZ sed i.m. suppl. Va.m. 15 absoluere] nec add. A | uel] nec A | sententiis] iuris add. AKOP sed del. O 16 nec] non M

O173r Z186ra

142 M271va

O173v

P130vb

DVRANDI SVPER SENT. IV

[3] In contrarium arguitur, quia sacerdos, | quantumcumque sit hereticus uel ab ecclesia precisus, potest conficere sacramentum eucharistie, ut patuit supra dist. 13; ergo episcopus, quantumcumque sit hereticus et ab ecclesia precisus, potest ordines conferre. Probatio consequentie, quia sicut consecratio sacerdotalis | ordinatur ad confectionem sacramenti eucharistie, sic episcopalis ad ordinationem ministrorum ecclesie. [4] Responsio. Circa questionem istam uidenda sunt duo: | primum est quod omnis episcopus potest conferre omnes ordines; secundum est quod solus episcopus potest eos conferre, saltem maiores. Primum patet. Episcopus enim ex ordinatione episcopali habet ex officio administrationem omnium sacramentorum; in habentibus enim ordinem potestas superior potest quidquid inferior et adhuc amplius; cum ergo consecratio episcopalis sit suprema consecratio que sit in ecclesia, potestas data per eam est suprema respectu omnium aliarum; et ideo episcopus potest quidquid possunt inferiores in ministrando sacramenta et adhuc amplius; plenitudo ergo administrationis sacramen19 ut … dist. 13] cf. supra, IV, 13, 1, 8 (324vb-325ra) 28 in … 29 inferior] cf. Thom., De uer., 2, 6, arg. 4 (65,30-31) et 10, 5, arg. 5 (308,27-28), ubi sententia Boethio attribuitur: cf. De cons. Phil., V, 31 (149,89-90), et 11, 3, sed contra 2 (358,174-175), ubi ps.-Dionysio attribuitur: cf. De cael. hier., 12 (935b-c); cf. etiam Super Sent., II, 9, 1, 3, ad 1 (237); IV, 5, 2, 1, qc. 2, resp. (214); S.th., I, 110, 2, arg. 2 17 arguitur] est V | quia] quam P | sacerdos quantumcumque] si sacerdos V 18 sit] om. ELM | potest] preter K 19 dist.] de O | 13] 28 ELM secunda Na 12 OP 20 sit] om. O | et] uel NaO aut P | ab ecclesia] post precisus P 21 quia] hoc add. sed exp. V | consecratio sacerdotalis] inu. Na | sacerdotalis] sacramentalis MV 22 sacramenti] om. Z | sic] ordinatio add. A | ordinationem] ordinem M 23 ecclesie] sacramenti eukaristie P 24 questionem istam] inu. EM illam questionem L | uidenda] dicenda Z | uidenda sunt] inu. Na 25 est] om. B | potest] conficere add. sed del. V | omnes] om. sed i.m. post ordines suppl. V | secundum est] secundo B 26 eos] eas sed corr. B om. O | eos conferre] inu. Z 27 patet] sic add. ELM | Episcopus] om. PV sed i.m. suppl. V | ex1] om. O | ordinatione] ordine NaOZ orne PV | episcopali habet] ex episcopalibus corr. V a.m. 28 enim] ergo B 29 potestas] potest A | superior] superioris P | quidquid] potest add. ANaPZ | et] om. Na | adhuc] om. B | cum … 34 arguitur] ergo potestas episcopalis sit superior que sit in ecclesia ergo etc. Item B 30 ergo] igitur NaOP | sit1] nec Na superior uel add. P | consecratio … 31 suprema] om. (hom.) AKV sed i.m. suppl. Ka.m.Va.m. | 31 respectu] om. O | omnium] om. Z | et] om. sed s.u. suppl. sit2] fit ELMPZ Ka.m. | et ideo] ergo A 32 potest quidquid] om. sed i.m. suppl. Va.m. | quidquid] alii add. P 33 et] om. Na | amplius] cum igitur inferiores ordines possint in administrationem quorundam sacramentorum ut uisum est constat quod ordo episcopalis potest in administrationem omnium add. P | ergo] autem AELMNaV | administrationis] ministrationis O | sacramentorum] sacrorum P

20

25

30

DISTINCTIO XXV QVESTIO I

35

40

45

50

143

torum residet apud episcopum. Ex quo sic arguitur: si non omnis episcopus posset omnes ordines conferre, hoc esset uel propter demeritum | uite, quia esset malus, uel propter deffectum in fide, quia esset hereticus, uel propter sententiam ecclesie, quia esset excommunicatus uel suspensus seu alias precisus, uel propter depositionem ab ordine, quia esset degradatus; | set neutrum istorum impedit quin omnis episcopus possit ueros ordines conferre; ergo etc. Minor probatur. Primo quantum ad duos | eius *primos* articulos, scilicet quod demeritum uite et deffectus in fide non impediat quin possit ueros ordines conferre, quia illud quod habet efficaciam ex opere operato non frustratur ex demerito operantis, dummodo concurrant ea que sunt | de necessitate operis; set sacramentum ordinis efficaciam habet ex opere operato; ergo malitia uite et deffectus in fide personali, que pertinent ad demeritum operantis, non impediunt | quin episcopus, qui ex sua consecratione est minister omnium ordinum, ut declaratum est, possit ueros ordines conferre, dummodo seruet debitam formam et materiam que sunt de necessitate sacramenti. Item ad eliciendum aliquem actum numquam est necessarius habitus, qui solum ponit modum, set sufficit potentia per quam | quilibet potest exire in actum, ut sonat nomen potentie; set gratia et fides, per quam est bona uita, sunt quidam habitus; ergo non | requiruntur ad hoc ut episcopus possit conferre ordines, set solum

35 esset] om. B 36 esset2] om. B 38 seu] uel O | alias] aliis Na alius O 39 neutrum] nullum B | quin] quando O | quin … 40 conferre] om. B | omnis episcopus] inu. ELM 40 possit] potest O | ueros] omnes AKNa nos sed corr. Na iter. Z | conferre] et uere add. O | quantum ad] quoad O 41 duos eius] inu. K | duos … quod] primum scilicet quantum ad A | eius primos] inu. BZ | primos] om. ELMNaOPV | et] om. V 42 deffectus] deffectum AV eius add. P | non impediat] scilicet quod non impediatur A | impediat] impediant AKO | quin] quando O | quin … conferre] om. B | possit] posset O | ueros] omnes KZ 43 illud] id ELM | ex2] om. BELM 44 concurrant] concurrunt NaV(sed corr.) | ea] omnia AK 45 efficaciam habet] inu. AP | habet] om. sed i.m. suppl. Va.m. 46 malitia … 50 sacramenti] etc. sola autem forma et materia sunt de necessitate B | pertinent] pertinet ANa 47 operantis] uite P | qui] om. ELMNaP 48 est2] prius add. AK et s.u. add. M cum add. Na 49 conferre] conferret Na | materiam] et intentionem faciendi quod facit ecclesia add. P 50 necessitate] ordinis add. V | numquam] non B 51 necessarius] aliquis add. B | sufficit] quod add. Z | potentia] ponitur O persona Na 52 quam] quem O | potest exire] om. sed i.m. suppl. Va.m. | exire] om. AK | ut] om. sed i.m. suppl. Za.m. | potentie] potentia O 53 et] om. Na | quam] quem A | bona] tota O | uita] fides M | quidam] quedam O | non … 55 conferat] etc. B 54 requiruntur] requiritur ELM | ut] quod A | possit conferre] potest conseruare O | set] om. P

E46vb

O174r M271vb

K49rb

V132va

L45va O174v

144

Na110ra M272ra

A150ra

O175r

DVRANDI SVPER SENT. IV

ad hoc ut rite et licite conferat. Secundo patet eadem minor quantum ad alios duos articulos, scilicet quod episcopus excommunicatus uel degradatus possit ueros ordines conferre, quia si non posset, hoc esset uel quia esset priuatus potestate uel executione non solum iuris, set facti. Non potest dici quod sit priuatus potestate, quia que dantur per consecrationem semper manent manente re consecrata; set potestas conferendi ordines datur episcopo in sua consecratione; ergo semper | manet, nec amitti potest. | Item nec priuatur executione facti, quia executio facti correspondet potestati, quia potestas est per quam possumus, executio autem iuris ultra potestatem requirit licitum usum. Cum ergo per excommunicationem et degradationem non priuetur episcopus potestate conferendi ordines, | non priuatur executione facti quin ueros ordines conferat; priuatus est tamen executione iuris, quia illicite confert * ad dampnationem sui et illius qui scienter recipit, et hoc est expresse | determinatum ab Avgvstino in littera et habetur I quest., 1 cap.: Quod quidam. [5] Secundum patet, scilicet quod solus episcopus potest ordines conferre precipue maiores, quia non minus est in exercitu duces pre69 in littera] Lomb., Sent., IV, 25, 1, n.9 (411,6-8); ex Aug., Contra epist. Parmen., II, 13, 28 (79,3-80,5) 72 non … 76 ordinis] Petr. de Tarant., Super Sent., IV, 25, 1, 1, sed contra 2 (274a) 55 ad hoc] om. V | rite … licite] licite et rite EM | et licite] om. AK | minor] minorum Na 56 alios] om. sed i.m. suppl. Va.m. | alios duos] inu. K | duos articulos] inu. P | articulos] om. NaO | uel] et ELM 57 degradatus] non s.u. add. Na | possit] potest B | ueros] om. B | si] hoc add. A 58 uel1] om. B | uel1 … esset] om. (hom.) Va.m. | uel2] et ELM | uel2 … 59 potestate] om. (hom.) sed i.m. inf. suppl. Na | set] etiam add. ANaO 59 potestate] om. AK | que] om. P | per consecrationem] in consecratione ELM 60 semper] durant et add. B om. ELMNaOP | manent] post consecrata O | semper … 62 potest] etc. B 62 amitti potest] inu. AO | potest] etc. add. M | nec2] ut V | priuatur] priuatus A 63 correspondet] respondet A | potestas] potentia A | est] om. sed s.u. suppl. V | quam] quem O 64 autem iuris] aut uir P 65 ergo] om. V | excommunicationem] executionem A | et degradationem] om. O 66 episcopus] om. B | potestate … facti] executione facti, ergo nec potestate conferendi ordines ELM | conferendi … priuatur] nec B 67 quin] quando O | quin … tamen] licet priuetur B | est tamen] inu. Z 68 confert] et add. ELMNaOP | ad] in P | sui] om. P | illius … 70 cap.] hoc habetur in littera ab augustino et 1 q. 1 B | scienter] a tali ordines add. P | recipit] recepit O | et2] om. V 69 determinatum] declaratum P | ab Augustino] om. Na | et] ut 70 1] secundo ELM | 1 cap.] inu. ELM | I quest.] om. sed i.m. suppl. Ka.m. in P V | Quod] et Na | Quod quidam] Quemadmodum O | quidam] quidem P 71 Secundum] de secundo B | Secundum patet] unde patet secundum P | scilicet … 72 maiores] om. B 72 precipue] precipe P | maiores] om. sed i.m. suppl. Va.m. | in] de P | duces] ducem AK

55

60

65

70

DISTINCTIO XXV QVESTIO I

75

80

85

90

145

ponere quam milites ascribere; set ad solum episcopum pertinet in exercitu ecclesie militantis ascribere milites per sacramentum confirmationis, ut patuit supra dist. 7; ergo multo fortius ad ipsum solum pertinet in ecclesia preponere duces, quod fit per sacramentum ordinis, precipue quoad ordines maiores. [6] Ad primum argumentum dicendum quod episcopus quantumcumque malus, hereticus et precisus et etiam degradatus continuatur in administratione sacramentorum Christo ut principali agenti ratione potestatis ministerialis quam accepit in consecratione, et ratione fidei ecclesie si intendat facere quod facit ecclesia, quamuis illud ualere non credat. [7] Ad secundum dicendum quod non est simile de ordinatione et absolutione | a peccatis, quia in absolutione non est alius effectus quam remissio peccatorum, que fit per gratiam, et quia subiciens | se scienter heretico peccat nec est capax gratie, idcirco non potest ab eo absolui. In ordinatione uero primus effectus est potestas ordinis, secundarius uero est gratia; scienter | ergo ordinatus ab heretico uel preciso non suscipit gratiam propter dictam causam, recipit tamen caracterem uel potestatem ordinis, que sine gratia potest haberi.

75 ut … dist. 7] cf. supra, IV, 7, 1, 5 (192,52-55) 73 milites] miles P | solum episcopum] inu. Z solos episcopos AK | in … 74 militantis] om. P | in … 77 maiores] per confirmationem milites ascribere, ut patet supra d. vii, ergo etc. B 74 militantis] om. A | ascribere milites] inu. A 75 patuit] patui A | multo fortius] fortiori ratione A | solum] om. Na 76 preponere] ponere A | ordinis] et add. K | precipue] precise O precipere P 77 quoad … maiores] quod fit quoad maiores ordines A | ordines] om. ELM | ordines maiores] inu. PZ 78 Ad … 91 haberi] om. B 79 precisus] ab ecclesia add. Na | et2] uel ELM | etiam] om. Z | continuatur] committitur Na seu coniungitur add. P 80 in … sacramentorum] post Christo ELM 81 accepit] accipit KP 82 intendat] intendebat NaO 83 credat] credit P 84 dicendum] est add. Na 85 a … quia] om. P | absolutione] enim add. P 86 quam] quem O | et] om. Na 87 peccat] mortaliter add. A | nec] non ELMV et ideo non P | gratie] om. sed i.m. suppl. Va.m. | idcirco] ideo certe Na 88 ordinatione] ex ordine corr. Ka.m. | uero] autem A 89 secundarius] et rarius O tertius P | scienter] scientis scienter (scienter] i.m. E) EM | ab] a O | uel] et AK 90 suscipit] recipit NaO sufficit P | dictam causam] inu. AKO 91 ordinis] et ita non est simile add. O | que … haberi] om. ELMNaOP | potest haberi] inu. A

P131ra O175v

M272rb

146

DVRANDI SVPER SENT. IV

Z186rb E47ra

K49va O176r V132vb

[A1-B1] Secundo queritur utrum deffectus nature, puta sexus uel etatis, impediat | aliquem a susceptione ordinis, quod est querere utrum mulier uel puer possit ordinari. Et arguitur quod sic, quia simile uidetur de ordine et aliis sacramentis; set tam uir quam mulier, tam adultus quam paruulus possunt alia sacramenta suscipere, ut baptismum, eucharistiam et huiusmodi; ergo et ordines. [A2-B2] Item ea que sunt eiusdem speciei possunt recipere actiones eiusdem agentis; set uir et mulier, adultus et paruulus, sunt eiusdem speciei; ergo possunt ab episcopo equaliter ordinari. [A3-B3] Ad idem est quod dicitur 27, quest. 1 de dyaconissa, cap. Dyaconissa, et 32 dist., cap. Presbyter. [A4-B4] In contrarium est quia ordinibus annexum est officium docendi; set pueris et mulieribus non *competit* docere: pueris quidem | propter deffectum rationis, mulieribus propter interdictum | Apostoli | *I a d * T i m . 2: Mulierem docere in ecclesia non permitto, neque dominari in uirum; quare etc.

12 27 … 13 Dyaconissa] Gratian., Decr., II, 27, 1, 23 (1055) 13 32 dist. … Presbyter] Gratian., Decr., I, 32, 18 (122) 17 Mulierem … 18 uirum] I Tim., 2,12; hic sec. litt. Thomae, Super Sent., IV, 25, 2, 1, qc. 1, sed contra 1 (52a) 3 Secundo … etatis] Vtrum defectus sexus uel etatis B | uel etatis] om. ELMNaOP 4 aliquem] om. BELMNaOP aliquam V | quod … 21 ordinanda] om. B 5 uel puer] om. ELMNaOP | possit] possint Z | Et] om. KNaPZ | arguitur] uidetur AV | uidetur] est ELMNaO om. P esse add. KV 6 et] de add. AO | tam2 … 7 paruulus] om. ELMNaOP 7 possunt] potest EMNaOP | alia] talia A | alia sacramenta] post suscipere ELMNaOP | suscipere] accipere O | baptismum] et add. O 8 ordines] ordinem P 9 recipere] suscipere O | actiones] actionem VZ 10 eiusdem1] eius K | mulier] et add. V | adultus … paruulus] om. AEKLMNaOP 11 possunt] sunt Na | episcopo] eo P | ordinari] ordinati Na 12 27] 17 O | quest. … 13 32] om. sed i.m. (ill.) suppl. Ea.m. | 1] om. sed s.u. suppl. M | de] om. P | de dyaconissa] om. Na | dyaconissa] dyaconis secundo A | cap. Dyaconissa] om. P | cap. … 13 Presbyter] om. O 13 Dyaconissa] dyaconissam K | et] 8 M om. V | dist.] om. NaP | cap.] om. P | Presbyter] presbyteri A presbytera uel presbyterissa P 14 quia] quod ELMNa in add. AK | annexum est] inu. AZ 15 pueris et] om. ELMNaOP | competit] conuenit ELMNaOP | pueris2 … 16 mulieribus] om. ELMNaOP 17 I] om. ELMNaO | ad] om. ELMNaOP a K | 2] 4 P | Mulierem] mulieri V | docere] post ecclesia NaP | permitto] permitte OV 18 dominari] determinari Na | quare etc.] om. AKV sed i.m. suppl. Ka.m.

5

10

15

DISTINCTIO XXV QVESTIO II

20

25

30

147

[A5-B5] Item ordinatis competit sacra uasa tangere; set hoc non est licitum mulieribus, ut habetur 23 dist., cap. Sacratas; ergo mulier non est ordinanda. [A6-B6] Responsio. A susceptione ordinis potest aliquid impedire, quia oppositum est de necessitate sacramenti uel de necessitate precepti uel de congruitate et honestate suscipiendi. Primo modo impedit sexus muliebris a susceptione ordinis, quia sexus uirilis est de necessitate sacramenti, cuius causa principalis est institutio Christi, cuius fuit instituere sacramenta tam quoad ministrantes quam ad suscipientes. Christus autem non ordinauit nisi uiros tantum in cena, | quando potestatem consecrandi eis tribuit, et post resurrectionem, quando Spiritum Sanctum *eis dedit* | dicens: Quorum remiseritis peccata etc. Nec matrem suam, quamuis omnium mulierum sanctissimam, ad aliquem gradum ordinis promouit. Apostolvs | etiam, qui tradidit nobis quod a Domino accepit, ut habetur *I a d * C o r . 11, innuit mulieres non debere ordinari, nec habere gradum doctrine in

20 28 30 33

23 dist. … Sacratas] Gratian., Decr., I, 23, 25 (86) Christus … cena] cf. Luc., 22,19; I Cor., 11,23-25 Quorum … 31 peccata] Ioh., 20,23 ut … 11] I Cor., 11,5-6.23-25

19 Item] preterea P | ordinatis] ordinato p.c. Z | competit] conuenit O | sacra] sancta AKV | uasa] mala Na 20 ut habetur] om. P | 23] 33 O 22 P | dist.] de O | cap.] om. ELM 2 add. P | Sacratas] sacras AKNa | ergo] et add. V 22 Responsio] dicendum quod B | A susceptione] ad susceptionem A | ordinis] ordinum AKV sacramenti O | aliquid] aliquem P | impedire] uel add. P 23 oppositum] eius add. B | sacramenti … necessitate] om. (hom.) sed i.m. suppl. Ka.m. | de necessitate2] om. AB 24 congruitate et] om. B | impedit] impeditur ELM 25 muliebris] mulieris O | a … ordinis] om. B | sexus uirilis] inu. P | est] om. sed s.u. suppl. V 26 causa] om. P | principalis est] inu. O | est] om. ELMNa sed s.u. suppl. M post institutio P | est … Christi] institutio est a Christo P | cuius2] om. EKLM sed s.u. suppl. Ka.m. qui habuit E(i.m.)M(post fuit) | cuius2 … 28 tantum] qui solum uiros ordinauit B 27 instituere sacramenta] inu. P | sacramenta] sacramentum EM | tam] om. ELMO | quoad] ad i.m. add. Ka.m. ad Na | quam] et ELMO 28 tantum] tam P 29 quando | ad] quoad ELMO om. sed quoad i.m. suppl. K a.m. potestatem] daret (dub.) Na | consecrandi] dedit add. sed del. V | eis tribuit] inu. O | tribuit] dedit B | et] ut Na quam P | resurrectionem] rationem K 30 Sanctum] scilicet add. V | eis] eius K | eis dedit] inu. ELMNaOPZ | dicens] dominus praem. EM 31 peccata] om. O | Nec] nam AK | quamuis … mulierum] quantumcumque B | omnium mulierum] omnem mulierem O | sanctissimam] sanctissima MP 32 ad] om. sed i.m. suppl. Va.m. | ordinis] non add. AK | etiam] autem A 33 tradidit nobis] nobis tradit post accepit B | accepit] recepit ELM | I ad] om. ELMNaOP | 11] 9 ELM 34 innuit] inuenit ELM sed i.m. corr. M

L45vb M272va O176v

148

B47vb Na110rb

O177r

DVRANDI SVPER SENT. IV

ecclesia, qui competit ordinatis, ut tactum est in arguendo. Nec potest dici quod istud *solum sit* ex ordinatione | apostolorum et non ex | statuto Christi, quia auferre alicui dignitatem sibi utilem ad salutem et concessam a Christo non potest esse sine preiudicio, quia *hoc etiam* esset preiudicium in rebus temporalibus; set dignitas ordinis utilis est ad promotionem salutis in recte utentibus; ergo si *concessum fuisset* a Christo quod mulieres potuissent ordinari, istud non potuisset eis sine preiudicio auferri. Tenendum est ergo quod mulieres non possunt ordinari ex Christi *statuto*. Ratio autem congruentie est quia per ordinem ponitur aliquis in gradu excellentie super alios non ordinatos; set talis gradus non competit mulieribus super uiros, set potius status subiectionis propter infirmitatem | corporis et imperfectionem rationis secundum illud G e n . 3: Sub uiri potestate eris; ergo etc. Sic ergo sexus muliebris impedit a susceptione ordinis, quia oppositum est de necessitate sacramenti. [A7] Secundo autem modo impedit aliquem a susceptione ordinis et maxime sacramenti quodcumque canonicum impe47 Sub … eris] Gen., 3,16 50 autem … 53 contracta] inpeditur aliquis de necessitate precepti inpedimentum canonicum scilicet excommunicatio irregularitas B 51 sacramenti] om. A sacri K sacri ordinis P 35 ut … arguendo] om. B | tactum] tantum O | arguendo] argumento O 36 istud] illud ELMOP | solum sit] inu. AELMNaO | ex1] om. V | et … 37 Christi] om. B 37 dignitatem] auctoritatem B | utilem] utile P | ad salutem] om. sed i.m. suppl. M | salutem] subiectum O | et] om. B 38 hoc] om. P | hoc etiam] inu. ELMNa et hoc O | etiam] om. V 39 preiudicium] preiudiciale OP | in] om. Na | dignitas] potestas ELM | utilis est] inu. A | est] et Na in rebus temporalibus add. sed del. B 40 recte] ratione EP | utentibus] unientibus O | si … 43 statuto] etc. quare autem mulieres ordinari non debent B | concessum fuisset] inu. ELMNaOP 41 potuissent] possent AEKLMP potuisset Na | istud] illud ELM om. O | non … 42 auferri] sine preiudicio eis aufferri non posset O | potuisset] posset ELM | eis] post preiudicio (42) ELMP om. Na 42 sine preiudicio] post auferri A | auferri] speciali praem. P | ergo] igitur P | non] om. sed s.u. suppl. P | possunt] possint P 43 Christi statuto] inu. A | statuto] institutione ELMNaOP uel institutione i.m. add. Va.m. | Ratio] Responsio K tamen Z | autem] om. B | congruentie] huius probationis P | est] om. ELMNa hoc add. P 44 ponitur aliquis] inu. Z | aliquis] quis O | non ordinatos] om. sed s.u. suppl. B 45 set1 … 46 subiectionis] quod mulieribus concedi non debet quia B | uiros] om. O | potius] debetur eis add. P 46 infirmitatem] infinitatem EL | imperfectionem] imperfectionis Na | rationis] subici debent add. B om. Na 47 secundum] set L | secundum … eris] om. AKV sed i.m. suppl. Ka.m.Va.m. | 3] lac. B om. KZ | uiri potestate] inu. B | eris] erit E | ergo … 49 sacramenti] om. B 48 sexus] sextus Na | muliebris] mulieris NaZ | quia] ut add. ELM sed exp. M eius add. OP

35

40

45

deest B

DISTINCTIO XXV QVESTIO II

55

60

65

70

149

dimentum, siue excommunicatio siue irregularitas quomodocumque contracta, et generaliter omne mortale peccatum, insuper ignorantia illorum que requiruntur ad executionem officii sui, et multa alia, quorum quedam sunt prohibita ab ecclesia quia mala, quedam autem sunt prohibita quia continebant quandam indecentiam et deformitatem; ista igitur impediunt a susceptione sacramenti ordinis de necessitate precepti, non autem de necessitate sacramenti. Cuius ratio est quia omnes tales, si ordinentur in forma ecclesie, recipiunt caracterem, cum ad hoc non requiratur bonitas uite nec ex parte ordinatorum nec ex parte ordinantium, set non recipiunt ordinis sui executionem sine dispensatione, quia ordinantur contra preceptum ecclesie; set in hac dispensatione est differentia in hoc quod si aliquis recipit in mortali peccato scienter ordinem, non potest exsequi officium suum antequam conteratur et confiteatur, et ille qui potest eum a peccato absoluere potest cum eo dispensare ut possit exsequi officium suum; si autem sit excommunicatus uel irregularis uel aliud impedimentum habuerit, indiget dispensatione sedis apostolice | uel episcopi, ubi papa huiusmodi dispensationem sibi non reseruat. [A8] Etas autem puerilis impedit a susceptione maiorum ordinum, quia oppositum est de necessitate precepti, set non

52 siue1] hoc sit add. P | quomodocumque] quocumque modo Z 53 mortale peccatum] inu. AB | insuper] et B 54 illorum … 71 reseruat] et in istis primis duobus amittit executionem ordinis de iure nec potest cum eo dispensare nisi papa, scilicet forte illis cuius preceptum contempnendo incurrit talia, in duobus ultimis potest dispensare quicumque a mortali peccato talem absoluere potest B 57 igitur] non add. AK sed exp. K omnia add. P 58 sacramenti] om. A sacri P | ordinis] nisi add. A 60 ordinentur] ordinantur Z | recipiunt] suscipiunt Z 61 non] om. sed s.u. suppl. P | ordinatorum] ordinantis P 62 nec … ordinantium] om. KZ | ordinantium] ordinatorum P 63 contra] cum sed corr. K 65 in … ordinem] ordinem scienter in aliquo peccato mortali A 68 sit] om. P 69 impedimentum] lac. add. K canonicum add. P | habuerit] habuit Z 70 ubi] si A nisi Z | huiusmodi dispensationem] post sibi (71) K 72 Etas … 114 locum] Tertio modo impedit aliquem a susceptione ordinis defectus etatis; de congruitate enim suscipiendi sacros ordines requiritur ut suscipiens peruenerit ad annos discretionis, non solum quia isti ordines immediate ordinantur ad sacramentum eukaristie, set quia habent uotum continentie annexum, set et hoc forte non solum est de congruitate, set de necessitate precepti; minores autem ordines possunt recipere pueri ante plenum usum rationis, quamuis de congruitate requiratur etiam ibi usus rationis P | autem] tamen Z | impedit] post susceptione V 73 set … 85 profectus] quantum ad maiores quia nullus secundum statum ecclesie promoueri ad maiores ante annos discretionis B

deest B

P131rb

150 A150rb

K49vb

Z186va

DVRANDI SVPER SENT. IV

a susceptione minorum, nisi de congruitate | tantum. Ratio primi est quia maioribus ordinibus est annexum uotum continentie ex statuto ecclesie; set ad illud nullus potest se obligare nisi habens usum rationis et discretionis; ergo nullus debet secundum statutum ecclesie ad maiores ordines promoueri ante annos discretionis. Ratio secundi est quia congruum est ut nulli | detur gradus cuius actum exercere non potest; set actus quorumcumque ordinum, etiam minorum, non potest debite exerceri nisi ab habentibus usum rationis et discretionis; ergo non est congruum quod ante hoc tempus aliqui promoueantur etiam ad minores ordines, nisi forte adsit necessitas et spes profectus. Verumptamen etas puerilis non impedit a susceptione ordinis quantum est de necessitate sacramenti, ut uidetur qvibvsdam, quia aliquis potest habere potestatem cuius non habet usum; et ideo licet pueri carentes usu rationis non possint habere executionem ordinis, possunt | tamen potestatem recipere et processu temporis actum eius exercere. [A9] Istud autem ultimum uidetur satis dubium, precipue si per paruulos intelligantur pueri qui omnino carent usu rationis: primo, quia satis uidetur absurdum quod talis paruulus possit sacerdos fieri uel episcopus ordinari; secundo, quia ad susceptionem cuiuslibet sacramenti requiritur intentio suscipiendi, propria si sit adultus, interpretatiua si sit paruulus; set in paruulo, si ordinetur de facto, non potest esse propria uoluntas suscipiendi ordinem, cum non habeat usum rationis, nec interpretatiua, quia licet uoluntas parentum uel eorum qui uicem

84 adsit … 85 profectus] cf. Thom., Super Sent., IV, 25, 2, 1, qc. 2, sol. (53a); Bonau., Super Sent., IV, 25, 2, 2, resp. (652a-b) 87 quibusdam] cf. Thom., Super Sent., IV, 25, 2, 1, qc. 2, sol. (53a) 74 tantum] om. sed i.m. suppl. V a.m. 77 nisi] non Z | et] om. sed s.u. suppl. V a.m. 83 hoc 79 ut] quod A 80 actum] actus Z 81 etiam] om. sed s.u. suppl. Va.m. tempus] inu. AK | aliqui] om. sed i.m. suppl. Va.m. 85 profectus] perfectus K | etas puerilis] om. B | a … 86 est] om. B 86 ut … 87 quibusdam] om. B 87 aliquis] bene add. B 88 et … 94 ordinari] set hoc uidetur absurdum, primo quia puerulus B 89 potestatem] ordinis add. V a.m.(i.m.)Z 92 per] om. sed i.m. suppl. Va.m. 93 satis uidetur] inu. A 95 suscipiendi] om. B 96 adultus] uel add. B | sit2] om. B | in] tali i.m. add. Va.m. 97 si … facto] om. B 98 suscipiendi … rationis] quia usum rationis non habet B 99 licet … 114 locum] ista solum suficit in sacramento quod est de necessitate salutis scilicet baptismi B

deest B 75

80

85

90

95

DISTINCTIO XXV QVESTIO II 100

105

110

115

120

151

parentum gerunt possit esse interpretatiua | uoluntas paruulorum quantum ad ea que sunt de necessitate salutis paruulorum corporalis uel spiritualis (propter quod intentio parentum eos offerentium ad baptismum sufficit ad susceptionem baptismi salutaris), tamen uoluntas parentum non uidetur sufficere ad hoc ut paruuli suscipiant sacramentum ordinis, quod non est de necessitate salutis, set est supererogationis et constituit in gradu dignitatis, quia quoad hoc non bene patet quomodo uoluntas parentum sit interpretatiua uoluntas paruulorum, cum paruuli talibus licite possint dissentire postquam ad annos discretionis peruenerint. Et iterum, quia baptismus ordinatur ad deletionem peccati originalis, quod contrahit paruulus ex actu parentum, congruum est quod uoluntas parentum sufficiat eis ad suscipiendum baptismum; set hec causa in aliis sacramentis non habet locum. [A10-B7] Ad argumenta in oppositum. Ad primum dicendum quod non est simile de ordine et *sacramentis aliis*, potissime quantum ad mulieres, quia alia sacramenta ordinantur contra deffectum communem uiris et mulieribus, ut baptismus et eucharistia, penitentia *et* extrema unctio, uel ad actum communem utrisque, ut confirmatio, que ordinatur ad confessionem fidei, ad quam tenentur tam uiri quam mulieres, sacramentum autem ordinis constituit in gradu excellentie super alios | et doctrine, qui non competit mulieribus, ut dictum est; de pueris autem dictum est in corpore solutionis. 122 ut … 123 est1] cf. supra, uu. 34-35 123 in … solutionis] cf. supra, uu. 72-114 100 parentum gerunt] inu. A | uoluntas] om. sed i.m. suppl. Va.m. 101 quantum … paruulorum] om. (hom.) sed i.m. sup. suppl. Va.m. 102 quod] om. A | intentio] intentione Z 104 tamen uoluntas] inu. K 106 constituit] hominem i.m. add. V a.m. 108 uoluntas2] uoluntatis Z 109 talibus … possint] possint talibus licite A licite possint talibus V | licite possint] inu. Z 110 peruenerint] perueniunt Z | iterum] ideo Z 111 deletionem] electionem K dilectionem V 113 eis] om. Z | hec] est add. sed exp. V 115 Ad1 … oppositum] om. ELM | Ad1 … primum] Ad primum argumentum in oppositum O | Ad1 … 134 Mulieres] om. B | argumenta] argumentum VZ | oppositum] dicendum add. A | primum] argumentum add. ELM 116 et] de add. AP | sacramentis aliis] inu. ELMNaOP 117 alia sacramenta] inu. P 118 et1] om. Na | et2] om. NaOP | eucharistia] et add. Z 119 et] om. ELMNaOV | utrisque] utriusque NaOV | ut] et P 120 que] qua P | tenentur] ordinantur ELM 121 constituit] consistit ELMNaOPZ 122 super] omnes add. O | qui] que O 123 est1] om. V | de … est] om. (hom.) Z | de … solutionis] om. ELMNaOP

deest B V133ra

M272vb

152

O177v

E47rb

DVRANDI SVPER SENT. IV

[A11-B8] Ad secundum dicendum quod illud est uerum quando agens agit ex necessitate nature, non autem quando agit uoluntarie uel ut instrumentum agentis uoluntarii, sicut est de illo qui ministrat sacramenta, qui non agit nisi secundum formam impositam a principali agente. [A12-B9] Ad tertium dicendum quod canones uocant ‘dyaconissam’ non ab | ordine dyaconatus, set a benedictione, qua competit ei legere omeliam in matutinis, non autem *legere* euangelium in missa uel ministrare circa altare in missa, ut dyacono *competit*; ‘presbiteram’ uero | uocat canon uiduam que habet custodire res ecclesie, sicut apparet *in* sequenti capitulo: Mulieres.

125

130

[1] Deinde queritur de symonia, que est uitium contingens quandoque in collatione ordinum. Et primo utrum *licitum sit* spiritualia uendere uel emere *pro* pretio temporali. Et uidetur quod sic, primo quia nichil est magis spirituale quam regnum celorum et remissio

129 canones … 134 Mulieres] cf. Thom., Super Sent., IV, 25, 2, 1, qc. 1, sol. (53a) 134 in … Mulieres] Gratian., Decr., I, 32, 19 (122) 124 dicendum] est add. ELNaV | illud] om. P non add. sed exp. V | est uerum] inu. P 125 ex … agit] om. (hom.) sed i.m. suppl. Va.m. 126 uel] om. O | instrumentum] minister O | est] om. AKV sed i.m. suppl. Ka.m.Va.m. 129 dicendum] om. sed i.m. suppl. Va.m. 130 qua] quia A | ei] eis KV 131 omeliam] omelias ELM | omeliam … legere] om. (hom.) AK sed i.m. suppl. Ka.m. | legere2] om. ELMNaOP 132 uel … missa] om. (hom.) AK | competit] conuenit ELMNaV om. O | presbiteram] presbiterissam ELMNaOPZ 133 uero] autem ELM | uocat canon] inu. A | uiduam] illam sed uiduam i.m. add. Va.m. 134 in] ex ELMOP | in sequenti] exequenti Na | sequenti] consequenti P 4 Deinde … 6 temporali] utrum symonia, que quandoque contingit in collatione ordinum, sit peccatum; et primo u (ill.) utrum uendere spirituale pro temporali sit peccatum symonie (symonie] s.u.) B | contingens quandoque] inu. AK | quandoque] quando O 5 primo] queritur add. APV | licitum sit] inu. ELMOP 6 uendere … emere] emere uel uendere Na | pro] om. ELMNaOP | Et] om. ELMNa | Et … 27 Responsio] om. B | primo] om. ELMNaO 7 quam] quem O | quam regnum] regno A

5

DISTINCTIO XXV QVESTIO III

10

15

20

153

peccatorum; set ista licite possunt emi pretio temporali; dicit enim Gregorivs in o m e l i a : Regnum celorum tantum ualet quantum habes, et D a n . 4 dicitur: Peccata tua elemosinis redime; ergo multo fortius alia spiritualia possunt emi licite. [2] Item totum ecclesiasticum officium est spirituale | quoddam, maxime misse, deinde orationes publice et priuate; set pro hiis licite accipiuntur temporalia; assignantur enim redditus pro missis in capellis dicendis, pro anniuersariis celebrandis, | et elemosine dantur bonis uiris pro orationibus priuatis; ergo etc. [3] Item spiritualis actus est prophetare, predicare, uisitare et corrigere; set pro hiis licite accipiuntur temporalia; ergo etc. Probatio minoris: prophetis enim dabantur temporalia, | ut patet *I * R e g . 9 et I I I R e g . 14. Item predicatoribus licet accipere stipendia, ut patet *I a d * C o r . 9, et prelati etiam corrigentes et uisitantes accipiunt procurationes; quare etc. [4] In contrarium est quod dicit Gregorivs in R e g i s t r o et recitatur in decreto Paschalis, I, quest. 3, cap. Altare, ubi dicitur sic:

9 Regnum … habes] Greg., Hom. in euang., 5, 2 (34,34; 35,38-39); ap. Thom., Super Sent., IV, 25, 3, 2, qc. 1, arg. 1 (58a-b); S.th., II-II, 100, 1, arg. 3 10 Peccata … redime] Dan., 4,24 19 ut … 20 14] I Reg., 9,8; III Reg., 14,3; ap. Thom., Super Sent., IV, 25, 3, 2, qc. 2, arg. 3 (59a); S.th., II-II, 100, 3, arg. 1 20 ut … 21 9] I Cor., 9,4-14; ap. Thom., Super Sent., IV, 25, 3, 2, qc. 2, arg. 5 (59a) 23 Gregorius … 26 ignorat] Gratian., Decr., II, 1, 3, 14 (418); ap. Thom., Super Sent., IV, 25, 3, 1, qc. 2, arg. 1 (56a); S.th., II-II, 100, 1, sed contra 8 emi] post temporali P 9 omelia] 4 add. A iiii add. sed exp. K | Regnum] enim add. EM erit (et) add. L | Regnum … 10 Dan.] om. sed i.m. suppl. Va.m. 10 et] in P | dicitur] om. VZ sed s.u. suppl. Va.m. | fortius] om. Z 11 spiritualia] om. Z | possunt … licite] om. AK sed i.m. inf. suppl. Ka.m. 12 ecclesiasticum officium] inu. AOK | spirituale quoddam] inu. VZ | quoddam] quid A 13 misse] et add. OP 14 temporalia] om. P | missis … capellis] capellis et missis A | in] et Na | capellis] capelle V 15 dicendis] dicens Na | celebrandis] dicendis A celebrantis Z 17 prophetare predicare] inu. ELM | predicare] et add. P | et] om. NaO 18 licite] om. O | ergo … 19 temporalia] om. (hom.) OP 19 dabantur] dantur KZ ex dantur corr. Va.m. | patet] habetur A | I] om. ELMNaOP | Reg.] 23 Na | 9] 8 AKZ 4 P p.c. V | et] om. NaO 20 III] om. ELMOP 1a Na | Reg.] om. OP | 14] 19 ELM om. O | predicatoribus] predicantibus VZ | licet] i.m. K | patet] om. VZ sed i.m. suppl. Va.m. 21 I ad] om. ELMNaOP | 9] 8 AKZ 14 ELM p.c. V | etiam] om. AKO | corrigentes … uisitantes] uisitantes et corrigentes OP 22 quare] ergo K 24 decreto] decretis O | Paschalis] om. O | Paschalis … 25 Altare] om. sed i.m. suppl. Va.m. | 3 cap.] inu. P | ubi … 25 Altare] om. (hom.) P

K50ra

O178r

M273ra

154 L46ra

V133rb

Na110va O178v

Z186vb

DVRANDI SVPER SENT. IV

Altare et decimas *et* Spiritum Sanctum emere | uel uendere symoniacam heresim *esse* nullus fidelium ignorat. [5] Responsio. Videnda sunt duo: primum est an uenditio spiritualium pro temporalibus sit aliquo modo licita; secundum est, supposito | quod non, set semper sit in ea uitium symonie, quot modis committitur in tali uenditione symonia. Quantum ad primum sciendum est quod aliquid potest dici spirituale a Spiritu increato uel a spiritu creato. Si a Spiritu increato, hoc potest esse dupliciter, | quia uel est spirituale per essentiam, | ut gratia et cetera dona Spiritus Sancti, uel per attributionem, ut sacramenta, que sunt spiritualia per causam, et ad hoc antecedentia, concomitantia et consequentia. Spirituale per essentiam nullo modo potest uendi, nec de iure nec de facto. Cuius ratio est quia in omni uenditione res uendita potest transferri * in ementem de facto uel de iure; set gratia et cetera dona spiritualia per essentiam non possunt ab uno transferri | in alterum, nec de iure nec de facto; ergo

31 aliquid … 34 causam] cf. Thom., Super Sent., IV, 25, 3, 1, qc. 1, ad 3 (57a); Guill. Petr. de God., Lect. Thom., IV, 25, 1, 1, resp. (90va-b) 35 antecedentia … consequentia] cf. Rich. de Mediau., Super Sent., IV, 25, 3, 3, resp. (387b-388a) 25 et2] om. ELMNaO | uel] et AK | symoniacam] symoniacum Na 26 esse] om. AK post ignorat ELMNaOPVa.m.(s.u.) 27 Responsio] dicenda add. sed exp. K | Videnda … primum] duo uidenda sunt, primo quod queritur, secundo quot modis symonia committatur. De primo B | an] utrum O | spiritualium] om. sed i.m. inf. suppl. Va.m. Item si uoluntas parentum esset interpretatiua uoluntas paruulorum quoad susceptionem ordinis, uidetur quod similiter posset esse quoad contrahendum matrimonium; hoc autem est falsum, quia nec etiam sponsalia contracta inter parentes pro paruulis ualent nisi ipsimet postea consentiant; quare etc. i.m. inf. add. V a.m. 29 set] om. Na | sit] post ea O | quot] et i.m. praem. Na | quot modis] om. P 30 est] om. B 31 spirituale] uel add. V | increato] creato p.c. B | uel] et A | uel … 32 increato] om. (hom.) sed i.m. suppl. Ka.m. | a spiritu] om. B | creato] increato B 32 Si] om. A autem add. KZ | hoc … esse] om. A | dupliciter] om. O | quia uel] inu. O | uel] nichil Z | est] om. B 33 cetera] alia B 34 attributionem] actionem Z | et … 35 consequentia] uel est spirituale quasi antecedens uel concomitans uel consequens P 35 hoc] hec BM(p.c.) | antecedentia] et add. BK a.m.(s.u.)Z | concomitantia] communicantia Na | consequentia] sequentia AEKLM | Spirituale] primo modo scilicet add. P 36 potest uendi] inu. BNaO uendi uel emi potest P 37 transferri] a uendente add. ELMNaOVa.m.(i.m.) a uenditione add. P | in2] ad A et ad Na | ementem] emente P | de] uel s.u. praem. Va.m. | de … 38 iure] uel de iure uel de facto O 38 spiritualia] temporalia EM sed i.m. corr. M | per essentiam] om. O 39 ab … transferri] transferri de uno ELM | ab … 40 possunt] om. (hom.) sed i.m. suppl. Ka.m. | ab uno] post transferri AOP | nec … facto] om. B | ergo] etc. add. sed exp. B | ergo … 40 uendi] nullo modo uendi possunt O

25

30

35

DISTINCTIO XXV QVESTIO III 40

45

50

55

155

non possunt aliquo modo uendi; propter quod in uenditione talium spiritualium non potest committi symonia. [6] Sacramenta uero que sunt spiritualia per causam possunt quidem uendi de facto, set numquam de iure nec licite. Cuius ratio est triplex secundum tria que sunt in uenditione ad que res uendita habet comparationem, que sunt pretium, uendens et ipsa uenditio. Primo ergo patet propositum ex comparatione | rei uendite ad pretium sic: illa uenditio est de se illicita in qua res uendita non potest | per pretium compensari (hoc enim habet natura emptionis et uenditionis | quod res empta uel uendita compensetur per pretium); set res spiritualis non potest terreno uel temporali pretio compensari iuxta illud *quod dicitur* P r o u . 3 de sapientia et fortiori ratione ueritatem habet de gratia et spiritualibus pertinentibus ad gratiam, quia pretiosior est cunctis opibus et omnia que desiderantur huic non ualent comparari; ergo uenditio cuiuscumque spiritualis pro quocumque temporali est de se illicita. Hanc rationem tangit beatus Petrvs condempnans

43 Cuius … 85 uenditioni] cf. Thom., Super Sent., IV, 25, 3, 2, qc. 1, sol. (59b); S.th., II-II, 100, 1, resp. 48 hoc … 49 pretium] cf. Arist., Eth. Nic., IV, 1, 1119b26; ap. Thom., Super Sent., IV, 25, 3, 2, qc. 1, sol. (59b); S.th., II-II, 100, 2, resp. 52 pretiosior … 53 comparari] Prou., 3,15 40 possunt] potest Na | aliquo modo] om. B | propter quod] nec B 41 spiritualium] om. AB | non … committi] proprie non committitur B | committi symonia] inu. A 42 Sacramenta … sunt] set B 43 nec] uel AELMNaP om. sed s.u. suppl. Ka.m. p.c. V | nec licite] licito O 44 uendita habet] uendite habent AK 45 sunt] est Na | pretium] uenditionis add. ELM | uendens] ipse praem. EM om. L | et] ut sed exp. L | ipsa] om. P 46 ergo … sic] sic per comparationem ad pretium B | ex] ipsa uenditione add. A 47 illa] ista Z | illa uenditio] inu. Na | est] post se KV | de] om. sed s.u. suppl. O | res uendita] post potest O | non potest] post pretium A 48 compensari] comparari AK sed corr. K | emptionis … uenditionis] uenditionis et emptionis Na 49 quod] quia Na | compensetur] recompensetur O compensentur V 50 potest] habet O de add. P | uel temporali] om. EM | pretio] om. P 51 quod dicitur] om. BELMNaOP | fortiori … 52 et] multo magis de gratia et ceteris B | ueritatem] communitatem O 52 quia] quod AKV(sed corr.) om. B que Na 53 opibus] operibus LNaP(sed corr.)Z(sed corr.) | et] om. O | huic] post ualent P | huic … ualent] non possunt huic A | ualent] ualet ELM | comparari] operari Na 54 uenditio … 55 illicita] etc. B | cuiuscumque] om. sed i.m. suppl. Va.m. cuiuslibet Z 55 est] post se O | de se] om. Na | tangit] assignant O | beatus] om. sed i.m. suppl. Va.m. | condempnans … 56 symonie] in condempnatione symonis B

A150va

P131va M273rb O179r

156

E47va

O179v

K50rb

DVRANDI SVPER SENT. IV

Symonem primatem symonie A c t . 8 dicens: Pecunia tua tecum sit in perditione, quia existimasti donum Dei pecunia possideri. [7] Secundo patet idem comparando rem | uenditam ad uendentem sic: illa uenditio est de se illicita in qua uenditor non est dominus rei uendite, set tantum minister ad dispensandum et non ad uendendum; set prelatus ecclesiasticus constitutus est minister tantum spiritualium ad dispensandum, non ad uendendum; ergo, si uendantur, uenditio talis est de se illicita. Maior | patet de se et I, quest. 1, cap. Eos qui per pecuniam, ubi dicitur sic: Omnis enim dominus quod habet, si uult, uendit, siue seruum siue quid aliud eorum que possidet, et applicat ad casum nostrum de symonia. Minor probatur, scilicet quod prelatus non sit constitutus a Deo dominus spiritualium, set tantum minister et dispensator, primo per illud quod habetur *I a d * C o r . 4: Sic nos existimet homo ut ministros Christi et dispensatores ministeriorum Dei, et Petrvs | princeps apostolorum et uicarius Christi dicit I c a n o n i c a sua, *4 cap.*: Vnusquisque sicut accepit gratiam in alterutrum illam 56 Pecunia … 57 possideri] Act., 8,20 64 Omnis … 65 possidet] Gratian., Decr., II, 1, 1, 21 (365) 68 Sic … 69 Dei] I Cor., 4,1; cf. Thom., S.th., II-II, 100, 1, resp.; cf. etiam Lomb., In I ad Cor., 4, 1 (1564C) 71 Vnusquisque … 72 Dei] I Petr., 4,10 56 primatem] magum EM offerentem pecuniam pro tali spirituali P | symonie] om. ELMNaOP | 8] om. P 57 perditione] perditionem AP | existimasti] extimasti B estimasti KZ estimati V | existimasti … pecunia] pecunia estimasti donum Dei A | Dei] om. sed i.m. suppl. Va.m. 58 patet] hoc add. O | idem] illud Na | comparando … uenditam] per comparationem B 59 de se] om. AZ 60 minister] Dei add. ABK | dispensandum] set prelatus add. sed exp. K | et] om. B | ad2] om. P 61 constitutus … 63 illicita] est tantum minister ad dispensandum, ergo etc. B | minister tantum] inu. O | tantum] om. P | spiritualium] om. O 62 dispensandum] et add. ELMO dispendendum Na ea add. P | non] autem add. P | ad2] aliud L | ergo] sic Na | uendantur] uendatur OV(sed corr.)Z uendit P 63 talis] om. AP uenditio add. E | de se1] post illicita A | se1] om. L | et] in A p.c. K scilicet quod illa uenditio est illicita etc. dicitur enim P | 1 cap.] primo capitulo A 64 per] om. V | habet] uendit add. B | uult] iuste B 65 uendit] ex uendat corr. V | siue1] om. V | seruum] suum add. V suum Z | quid] quodlibet O | aliud] ad OZ 66 casum nostrum] causam nostram B capitulum utrum ELM | probatur] patet B | scilicet] om. AKV sed s.u. suppl. Va.m. | prelatus] minister Na 67 non] om. sed i.m. suppl. Na | constitutus] post Deo B | a Deo] ut P | tantum minister] inu. O | minister et] om. B 68 primo … habetur] om. B | illud] id ELM | quod habetur] om. P | I ad] om. ELMNaOP | ad] om. BZ sed s.u. suppl. Z | 4] x AB | Sic] si O 69 homo] non L | Christi] om. A | ministeriorum] ministrorum Na | Dei] om. sed i.m. suppl. Va.m. 70 princeps … dicit] om. B | Christi] Dei O | I] in A om. sed s.u. suppl. Ka.m. primo Na 71 4] decimo Z | 4 cap.] inu. BELMNaP om. O | sicut accepit] sic accipit Na | in] et Na | illam] om. EM ipsam O

60

65

70

DISTINCTIO XXV QVESTIO III

75

80

85

157

administrantes sicut boni dispensatores multiformis gratie Dei; acceperunt autem gratis non ex uenditione, | sicut Dominvs dixit M a t t h . 10: Gratis accepistis, gratis date; ergo nullo modo licitum est talia uendere. [8] Tertio patet *idem* ex comparatione rei uendite ad naturam uenditionis sic: ille contractus est illicitus in quo natura rei repugnat *contractui*; set sic est in *emptione et uenditione* rei spiritualis; ergo talis *uenditio* est simpliciter illicita. Maior patet de se, quia natura rei | debet *congruere* contractui et econuerso. | Minor probatur, quia accessorium sequitur naturam principalis; sacramenta autem accessoria sunt ad gratiam, et ideo sequuntur eius naturam. Natura autem gratie est quod gratis detur, alioquin non esset gratia, ut habetur R o m . 11; natura autem *uenditionis et emptionis* est quod sit contractus non gratuitus; igitur natura gratie et spiritualium annexorum repugnat emptioni et uenditioni. Patet igitur | ex hiis quod emptio et uenditio sacramentorum est de se illicita, et dicitur symonia a Symone, qui uoluit emere gratiam conferendi Spiritum Sanctum, quem uidit uisibiliter dari in sacramento confirmationis per impositionem manuum

74 Gratis … date] Matth., 10,8 82 ut … 11] Rom., 11,6; Matth., 10,8 86 dicitur … Symone] cf. Thom., Super Sent., IV, 25, 3, 1, qc. 1, arg. 4 (56a); S.th., II-II, 100, 1, arg. 4 72 sicut] sic Na set sed corr. Va.m. | multiformis … 73 dixit] et B | Dei … 73 Dominus] om. NaO 73 Dominus dixit] dicit Dominus P | dixit] dicit AKNa etiam add. O | 10] 4 AKP 74 accepistis] et add. A acceptis P | gratis] grate Na | nullo … uendere] etc. B | licitum] om. Na | licitum est] inu. ELMZ 75 patet idem] inu. A | idem] om. ELMNaO 76 est illicitus] om. B | in] ex A p.c. KV | quo] qua B 77 contractui] nature contractus ELMNaOPVa.m.(i.m. p.c.) | in … 78 illicita] ibi ergo etc. B | emptione … uenditione] uenditione et emptione ELMOP 78 uenditio] om. ELMNaOP | patet] post se VZ | de … 79 econuerso] om. B 79 congruere] competere ELMNaOP congrue Z | probatur] patet ELMZ | quia] om. O 80 sacramenta] sacramenti Na | accessoria sunt] inu. AB 81 gratiam] naturam gratie ELM | ideo] om. AKV sed i.m. suppl. Va.m. | sequuntur] consequuntur K | sequuntur eius] inu. V | eius] eis L | naturam] ad praem. sed del. V 82 quod] ut O | detur] datur NaPV | Rom.] om. P | 11] uel ix add. P 83 autem] contractus add. O | uenditionis … emptionis] emptionis et uenditionis AELMNaOP | et emptionis] om. B | quod] ut ELM | sit] fit Na | sit … 84 gratuitus] non contractus sit gratuitus P | non] om. sed i.m. suppl. E 84 igitur] ergo ELM | igitur … 86 illicita] quare etc. B | repugnat] repugnant O 85 et uenditioni] om. ELM | igitur] ergo ELM 86 symonia] symoniacus contractus B symoniaca VZ | qui] quod L 87 emere] om. sed i.m. suppl. Va.m. | gratiam] potestatem V | Spiritum Sanctum] donum spiritus sancti P | quem] que O | uidit] uidet O 88 in sacramento] om. Z | confirmationis] confirmatis ex confirmationis corr. Z

M273va

V133va O180r

L46rb

158 Na110vb

O180v

M273vb

DVRANDI SVPER SENT. IV

| apostolorum, ut habetur A c t . 8. Vendentes * proprie Gyezite dicuntur propter illud quod legitur de Gyezi I V R e g . , 4 *cap.*, quamuis omnes tam uendentes quam ementes possint dici symoniaci, quia Symon uoluit illam gratiam emere ut postea opera sua uenderet. [9] Et idem dicendum est de antecedentibus ad sacramenta, ut sunt uasa sacra et ius patronatus, quod est ius presentandi | aliquem ad beneficium ecclesiasticum. Vasa enim sacra nullo modo ratione consecrationis *uendenda sunt*, ut scilicet *pro consecratione* eorum aliquid plus exigatur, tamen in necessitate ecclesie uendi possunt quoad ualorem eius | quod est in eis pure corporale, ut materia auri uel argenti, et tunc si uendantur persone ecclesiastice, possunt integra uendi, si autem aliis et non ad usum ecclesie, debent prius frangi ne *tractentur sancta* ab aliis quam a ministris ecclesie. Ius uero patronatus

89 ut … Act. 8] Act., 8,18-19 89 Vendentes … 92 uenderet] cf. Thom., Super Sent., IV, 25, 3, 1, qc. 1, ad 4 (57a); S.th., II-II, 100, 1, ad 4 90 Gyezi … 4 cap.] rectius IV Reg., 5,20-27 93 de … 101 ecclesie] cf. Thom., Super Sent., IV, 25, 3, 2, qc. 3, sol. (61a) et ad 1 (61b); S.th., II-II, 100, 4, resp. et ad 2 100 debent … frangi] cf. Gratian., Decr., II, 12, 2, 70 (710); ap. Rich. de Mediau., Super Sent., IV, 25, 3, 3, resp. (387b) 101 Ius … 104 uniuersitate] cf. Thom., Super Sent., IV, 25, 3, 2, qc. 3, ad 3 (61b); S.th., II-II, 100, 4, ad 3; Alex. Hal., S.th., II-II, n.843 (806a-b) 89 Vendentes] uero add. EKa.m.(i.m.)LMNaOPZ | Gyezite] grece Na | Gyezite dicuntur] dicuntur geezite B inu. P 90 illud] om. sed i.m. suppl. Va.m. | quod … Gyezi] om. B | legitur] scribitur O | Gyezi] greci Na geizi O | IV] om. ELMNaOP | 4] x B 5 O | cap.] om. BELMNaOP 91 tam … dici] uocantur B | uendentes] uid’etes E | uendentes … ementes] ementes quam uendentes P | possint] possunt EMO 92 Symon] primo add. P | illam … sua] utrumque scilicet et emere gratiam ut postea B | opera] operationem ELMNaOP | sua] om. ELMNaOPV sed i.m. suppl. Va.m. 93 Et] istud add. O | idem dicendum] illud dictum Na | de] quod P | sacramenta] sacramentum P 94 aliquem] aliquod O 95 ad] aliquod add. AK | nullo modo] post consecrationis (96) O 96 consecrationis] plus add. B | uendenda sunt] inu. ELMNaOP | ut … 97 exigatur] om. B | pro consecratione] ratione consecrationis ELMNaOPVa.m.(p.c.) | consecratione eorum] inu. A 97 exigatur] accipiatur A | tamen] tantum sed corr. E om. sed i.m. suppl. Va.m. | in] pro B | uendi possunt] inu. KVZ | quoad … 99 uendi] quantum ualet materia et tunc ecclesie possunt uendi integra uel persone ecclesie B 98 eius quod] eorum qui P | in] om. sed s.u. suppl. M | pure] purum P | uel] et EM 99 uendantur] uenditur O uenduntur P | ecclesiastice] ecclesie V | integra] uite gratia Na | uendi] om. ELM sed manere i.m. add. M 100 et] om. P | et … ecclesie] om. B | prius] om. B | tractentur] tractantur B | tractentur sancta] inu. ELMNaOP 101 sancta] uasa add. A om. BZ | ministris ecclesie] personis ecclesiasticis B | uero] etiam P | patronatus] pater natus Na

90

95

100

DISTINCTIO XXV QVESTIO III

105

110

115

120

159

per se uendi non potest nec in feudum dari, set si uilla cui ius patronatus est annexum uendatur uel in feudum detur, ius patronatus transit cum uniuersitate, ut patet E x t r a , ‘De iure patronatus’, Cum seculum, nec propter ius patronatus debet uilla | uel castrum plus uendi. [10] Concomitantia uero, ut labor corporalis qui est in ministrando sacramenta uel in consecrando ecclesias, nullo modo uendi possunt, quia | numquam cadit sub uenditione labor operantis, set opus, | etiam in pure corporalibus. Quis enim umquam emeret laborem operantis nisi propter fructum operis? Nullus. Et ideo ridiculum est dicere quod minister possit laborem suum uendere ubi ipsum opus licite uendere non potest. Si quid ergo recipit minister ecclesiasticus dispensans sacramenta, | non recipit illud ut pretium operis uel laboris, set ut sustentationem ministri. Et idem dicendum est de officiis consequentibus ad sacramenta suscepta, | ut patebit in solutione argumentorum. [11] Eorum autem que dicuntur spiritualia a spiritu creato, quedam sunt spiritualia per essentiam, ut scientia et uirtutes acquisite, et hec nullo modo uendi possunt etiam de facto per eandem rationem que posita est prius de gratia et spiritualibus per essentiam; alia uero sunt spiritualia per attributionem, ut docere, consulere *et* testificari, 104 Extra] Greg. IX, Decretal., III, 38, 7 (611) et 13 (613-614) 115 ut … argumentorum] cf. infra, uu. 202-215 119 prius] cf. supra, uu. 32-42 102 per se] om. A | potest] debet A | in … dari] infeodari B | feudum] dub. O | si] om. sed s.u. suppl. EZ | uilla] om. EM sed quid i.m. add. M | uilla cui] om. P | uilla … ius] uillac9 L | cui ius] om. sed i.m. suppl. Va.m. 103 annexum] annexam B ad nexum VZ | in … detur] infeodetur ELM | feudum] eodem O 104 cum] tamen O quod Z | ut patet] om. B | Extra] om. Z | Cum seculum] om. sed i.m. suppl. Va.m. | seculum] dub. A semel p.c. K secundum NaOP 105 nec] tamen add. V | propter … patronatus] post uendi V | uilla] illa Na | plus] pluris P 106 Concomitantia] comitantia AK communicantia Na | ut] nec EL | in] om. KV sed s.u. suppl. Ka.m. 107 uendi] om. sed i.m. suppl. Ka.m. 108 cadit] post uenditione A | sub] in O | set opus] om. sed i.m. suppl. Va.m. | opus etiam] nec opus A 109 etiam] om. EMP | in] om. LP se add. Na | pure] puris Na | umquam] numquam Z 110 fructum] fructus P | dicere] dare O 111 minister … 112 potest] ministerium uendere potest P | possit] om. A | ipsum opus] opus suum ELMNaO 112 Si] set Na | ergo] uero Z | recipit] recipiat B magister add. sed exp. K 113 illud] id ELM | ut2] ad AK 114 sustentationem] sustentamentum B | dicendum] iudicium B 115 ut … argumentorum] om. B 116 Eorum] illa B | autem] etiam EM | a … creato] om. L 117 ut … 119 essentiam] iter. P | scientia] scientie BOZ 118 hec] etiam add. B | uendi possunt] inu. ELMO | etiam] om. AKV sed s.u. suppl. Ka.m.V et Na 119 posita] tacta B | est] fuit A | prius] supra B | gratia] 8 sed exp. M | et] exp. M | per] om. sed i.m. suppl. Va.m. 120 attributionem] actū uno3 Z | docere] et add. K | consulere] iudicare add. ELMNaOPVa.m.(i.m.) | et] om. EKLMNaOP sed s.u. suppl. Ka.m.

P131vb

O181r B48ra

E47vb Z187ra

160

M274ra O181v A150vb K50va

V133vb

O182r

DVRANDI SVPER SENT. IV

et uendere talia non est symoniacum, set quandoque est aliud genus peccati, quandoque uero nullum. Quando enim aliquis | tenetur | tales operas exhibere, | uendere eas est iniustum; propter quod cum iudex ex officio suo teneatur iudicare et testis ex eo quod subditus est iudicio teneatur testificari, | *iudex* non potest absque iniustitia uendere suum iudicium, nec testis suum testimonium, licet possit expensas petere quas facit ueniendo ad locum iudicii et redeundo. Ex quo sequitur quod cum sigillum iudicis non sit nisi testimonium sui iudicii, non uideo quomodo *iudex possit* pro sigillo suo aliquid petere, nisi forte expensas cere et sigillatoris et clericorum ad hoc deputatorum. Quando autem aliquis non tenetur tales operas ex | officio exhibere, uendere eas non est illicitum; unde iurisperitus potest licite uendere suum consilium et aduocatus suum patrocinium. Et sic patet primum, scilicet qualiter uendere spiritualia sit illicitum et symoniacum. [12] Quantum ad secundum, scilicet quot modis committitur symonia, | dicitur communiter quod tribus modis quos Vrbanvs papa

121 est2] om. BKPV sed s.u. suppl. V | aliud] ad Na 122 quandoque] quando B | uero] om. O | Quando] quandoque BMNa | enim] uero M | tales] talia AK 123 operas] opera AKV operes B | exhibere] et tunc add. BM(s.u.) exhiberi P | uendere eas] inu. B | eas] om. A ea K | cum] om. O | cum iudex] inu. P | cum … 125 testificari] om. sed i.m. suppl. Va.m. 124 ex1 … suo] post teneatur AK | suo] om. BZ | teneatur] tenetur P | ex2] om. Na | est] ex Na | iudicio] iudici O 125 testificari] om. B instiri L | iudex] post potest ELMNaOP | absque] sine P 126 suum iudicium] inu. A | testis] testes P | possit] posset O possint P | expensas] suas add. AELMNaOP 127 quas] quam L | facit] fecit AELM faciunt P | redeundo] ueniendo Na Et hoc simpliciter (simpliciter] post est P) uerum est de teste; de iudice uero non habet ueritatem nisi sit iudex delegatus; nam iudex ordinarius tenetur uenire (in add. P) propriis expensis, cum ipse certos habeat (habeat … suo] redditus habeat pro seruitio suo de seruitute ei A) redditus deseruientes ei pro officio suo add. AKP 128 cum] om. KNa sed i.m. suppl. Ka.m. | sui iudicii] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. inu. P 129 iudex possit] post suo ELMNaOP | possit] om. B | suo] om. KV sed i.m. suppl. Va.m. | aliquid] debeat praem. B | aliquid petere] inu. A 130 forte] om. B | cere] tenetur ELM | sigillatoris] sigillatorum AEKLMO | ad] et Na 131 Quando] quandoque BL | aliquis] aliqui p.c. B post tenetur EM | tenetur] tenentur B | tales … officio] ex officio suas operas B | officio] suo add. O 132 uendere1 … uendere2] tunc uendere possunt ut peritus B | non] om. O | est] om. P | illicitum] licitum OZ | unde] uendere O | licite] om. O 133 consilium] iudicium O | et] om. B | patrocinium] iustum secundum augustinum add. P | primum scilicet] om. B 134 illicitum] peccatum B licitum ELMNaOPV(sed i.m. a.m. corr.) | et] qualiter add. O | symoniacum] et spiritualia non sit illicitum et symoniacum add. Na 135 Quantum … 136 symonia] De secundo B | scilicet] om. KV sed s.u. suppl. V | modis] om. P 136 quos] quas ELM | quos … 137 Decretis] committitur symonia et hoc determinat urbanus B

125

130

135

DISTINCTIO XXV QVESTIO III

140

145

150

161

determinat et habetur in D e c r e t i s , I, quest. 3, cap. Saluator, scilicet per munus a lingua et munus a manu et ab obsequio. Ratio *autem* huius est quia symonia consistit in emptione et uenditione | spiritualium; emptio autem et uenditio non solum consistunt in | datione et acceptione pecunie, set omnium eorum quorum pretium potest numismate mensurari; potest enim emi uinum soluendo pretium de blado uel quocumque alio temporali; set omnis rei temporalis pretium potest numismate mensurari; ergo quicumque pro aliqua re temporali uel commodo dat aliquid spirituale symoniam committit. [13] Commodum autem temporale potest aliquis *ab alio* expectare tripliciter: | uel ex parte anime, sicut est amicitia uel fauor aliquis, et quantum ad hoc est munus a lingua, quod consistit in precibus quas exaudiendo acquirit quis amicitiam uel fauorem; uel ex parte corporis, sicut aliquis | actus corporaliter exercitus, et quantum ad hoc est munus ab obsequio; uel est aliquid exteriorum bonorum, mobilium uel

138 per … obsequio] Gratian., Decr., II, 1, 3, 8 (413-414); cf. Thom., Super Sent., IV, 25, 3, 3, arg. 1 (62a); Guill. Petr. de God., Lect. Thom., IV, 24, 1, 2, resp. (90vb-91ra) 139 symonia … 152 manu] Thom., Super Sent., IV, 25, 3, 3, sol. (62b) 137 et] ut O | habetur] habentur P | Decretis] decreto P | I] 7 O | 3] tertio add. L | cap.] om. BV sed s.u. suppl. B et i.m. Va.m. 138 lingua … et2] manu munus a lingua munus B | et1] om. ANa per add. P | et2] munus add. AO per munus add. P | ab obsequio] absequio O | obsequio] et add. ELM | autem] om. AELMNaOP 139 consistit] et add. Z | spiritualium] set s.u. add. E 140 autem] om. EM sed i.m. suppl. M | uenditio] spiritualium add. ELM | consistunt] consistit ABKP | et2] uenditio sed del. O | et acceptione] post pecunie (141) A | acceptione] emptione sed corr. Va.m. 141 omnium] solum P | quorum] om. O | numismate mensurari] inu. O 142 potest … pretium] om. B | potest … 143 temporali] om. P | emi] uendi A p.c. Ka.m. om. Na | de … 143 pretium] om. (hom.) Na | uel] de add. Z 143 set … 145 committit] commodo, quare etc. B | pretium potest] inu. V | potest] om. Na | mensurari] numerari ELM 144 ergo] igitur Z | aliqua re] aliquo P | temporali] corporali ELMNaOP | uel] om. P | commodo] quomodo O dub. Z | dat] post spirituale (145) ELMNaOPZ | aliquid] ad Na om. O 145 committit] commisit Na 146 Commodum … expectare] potest autem aliquis ab alio expectare commodum temporale B | temporale] corporale Z | ab alio] ex alio O post expectare AELMNaOP | expectare] exponere Na 147 sicut] que ABZ p.c. K si autem Na | amicitia] animantia Na | aliquis] om. B | et] om. EM 148 a lingua] aliter alia L | quod] alia que EM sed alia exp. M 149 exaudiendo] ex auditu B | quis] aliquis AO om. P | fauorem] fauore B | uel2] est add. VZ sed exp. V 150 sicut] est add. EKa.m.(s.u.)LMNaOPVa.m.(i.m.) sic Na | sicut … corporaliter] quod est actus corporis B | aliquis] om. sed i.m. suppl. Va.m. | actus] labor P spiritualiter add. sed del. V | corporaliter] corporalis EMP | exercitus] om. P | quantum … hoc] sic B | ad] om. P 151 est … exteriorum] ex parte aliorum B | aliquid] ad EM | uel2] et EM | uel immobilium] om. Na

Na111ra L46va

M274rb

O182v

162

P132ra O183r E48ra

DVRANDI SVPER SENT. IV

immobilium, et sic est munus a manu; propter *hoc* hiis tribus modis *potest committi* symonia, cum pro aliquo eorum confertur aliquid spirituale uel spirituali annexum. [14] Est tamen aduertendum quod munus a manu uel est tale et tantum quod presumitur inclinare affectum ad collationem rei spiritualis, et tunc committitur symonia, aut est ita modicum quod non presumitur inclinare affectum, et tunc non est symonia, et hoc quidem uerum est quantum ad iudicium ecclesie, que ex exterioribus sic presumit‚ set quoad Deum et conscientiam semper est symonia, si propter munus magnum uel paruum conferatur quodcumque spirituale. [15] Similiter de munere a lingua, quod consistit in precibus, distinguitur, quia preces | uel fiunt pro digno uel fiunt pro indigno: si pro indigno, clare apparet quod nichil aliud mouet ad exaudiendum tales preces nisi fauor precantis, aut periculum quod timetur nisi preces | potentis exaudiantur, que preces dicuntur armate; et ideo in hoc casu semper est symonia, cum ad tales preces aliquid spirituale | datur. Si uero preces fiant pro digno quantum ad iudicium hominum, probabile 163 preces … 172 intendat] Thom., Super Sent., IV, 25, 3, 3, ad 4 (63a-b) 152 propter … 153 symonia] et B | hoc] quod ELMNaOPV(p.c.) | tribus] om. sed i.m. post modis suppl. V a.m. 153 potest committi] inu. ELMNaP committitur O | eorum] illorum O | eorum confertur] istorum datur B | aliquid] aliquod KP 154 spirituali annexum] inu. B 155 tamen] hic add. AEKLMO ad hoc add. V | uel … 156 quod] si non sit tantum quod non B 156 tantum quod] quandoque Na | affectum] effectum sed corr. E | ad … 159 est] tunc non est symonia B 157 et] om. sed i.m. suppl. Va.m. | committitur] conuertitur Na | aut … 158 symonia] om. (hom.) P | ita modicum] permodicum sic A 158 est] om. Na 159 que] om. B et add. Z | ex] de AKOP om. Na | sic presumit] om. B | presumit] presumunt Na 160 et] quoad add. O | si … 161 paruum] siue pro magno siue pro modico dono B | propter] quodcumque add. A 161 magnum … paruum] siue paruum siue magnum A | conferatur] aliquid add. P | quodcumque] aliquod A aliquid B | quodcumque spirituale] inu. P 162 Similiter] om. B set P | a lingua] aliena Na | quod … precibus] om. AB 163 digno … 167 aliquid] indigno et solum datur tali precibus precantis quia pre sunt armate uel alie, tunc planum est quod est symonia cum aliquod B | uel2 … indigno] om. (hom.) EM sed uel indigno i.m. suppl. M | fiunt2] om. AK fuit Z 164 apparet] patet AELM | quod] quia EMNa 165 nisi1] quam A om. sed s.u. suppl. Ka.m. | precantis] petentis AP p.c. KV potestatis Z | aut] quoad A ad Z | nisi2] tales add. O 166 potentis] petentis AELMNaP potentes O potestatis Z | exaudiantur] exaudiatur L | preces dicuntur] inu. O | hoc casu] casu illo V 167 aliquid] aliquos P | aliquid spirituale] post datur A 168 uero] om. sed s.u. suppl. E | uero … 172 intendat] pro digno sic dicunt quidam quod non est symonia, quia quantum ad iudicium hominum probabilius est quod magis intuitu dignitatis persone quam precum, set quantum ad Deum et conscientia, si magis intuitu precum alias non facturus, symonia est B | digno] condigno V

155

160

165

DISTINCTIO XXV QVESTIO III

170

175

180

163

est quod dans magis moueatur intuitu dignitatis persone quam fauore precum. Verumptamen si principaliter moueatur fauore precum uel timore rogantis, quantum ad diuinum iudicium symoniam committunt, et rogatus qui dat, et rogans | si hoc intendat. [16] Similiter dicendum est de obsequio, quia quantumcumque sit honestum, symonia est si pro eo detur ecclesiasticum beneficium. Alio enim modo potest episcopus clericum sibi seruientem remunerare. Si uero episcopus expertus est dignitatem clerici ex diuturnitate temporis quo ei seruiuit, potest ei licite conferre officium et beneficium ecclesiasticum, habendo oculum | ad dignitatem et non ad seruitium impensum. Dicit enim Gregorivs in R e g i s t r o : Ecclesiasticis utilitatibus deseruientes ecclesiastica dignum est remuneratione gaudere. Ratio | autem omnium predictorum *est talis*: idem est iudicium de pecunia et de omni pretio temporali quod potest per pecuniam comparari; set quodcumque munus a manu, magnum uel paruum, quodlibet obsequium quantumcumque honestum, fauor persone, est commodum 173 Similiter … 179 impensum] cf. Thom., Super Sent., IV, 25, 3, 3, ad 3 (63a) 179 Ecclesiasticis … 180 gaudere] Gratian., Decr., II, 12, 2, 67 (708); ap. Thom., Super Sent., IV, 25, 3, 3, arg. 3 (62a); S.th., II-II, 100, 5, arg. 1 169 moueatur] mouetur P | intuitu dignitatis] monitu dignitati ELM | persone] om. A | fauore] amore Z | precum] siue petentis add. P 170 Verumptamen … precum] om. (hom.) A | moueatur] moueantur EM 171 quantum] autem add. A | iudicium] om. Na | committunt] committit AOV(sed corr.)Z | et] rogans et add. V 172 qui … rogans] om. sed i.m. suppl. Va.m. | intendat] intendet et O 173 Similiter] post est K sic P | Similiter … 179 impensum] et idem dicendum de obsequio quantumcumque honesto, quia seruitium inpensum potest aliter remunerari quam per beneficium ecclesiasticum; uerumptamen si ex diuturnitate temporis prelatus est expertus dignitatem persone, potest ei licite beneficium, non habendo oculum ad seruitium, set ad bonitatem solum persone B | quia] om. B quod Z | quantumcumque] quantum Z | sit] fit P 174 est] om. A | ecclesiasticum beneficium] inu. ELMNaOP | Alio] licet praem. P 175 enim] om. NaOP | potest] possit P | clericum] om. AK 176 expertus est] exemptus Na 177 quo … seruiuit] om. ELM | ei1] enim Z | seruiuit] seruiunt O | ei licite] inu. Na | officium] effectu Na | officium … beneficium] beneficium et officium ELM | et] om. P 178 seruitium] sibi add. A seruitutem EM seruum O 179 impensum] impensam EM | Dicit … 180 gaudere] om. B 180 deseruientes] inseruientes P | dignum] dignus Na | remuneratione] remunerare O 181 autem] om. BO | predictorum … talis] istorum est quia B | est talis] inu. ELMNaOP | idem] enim add. A | est iudicium] inu. P | iudicium] om. Z | pecunia] ecclesia Na 182 de] om. O | de omni] cum Na | pretio] om. B peccato Z | per pecuniam] pecunia AKV(sed corr.) 183 quodcumque] quodlibet P | a manu] post paruum ELM | manu] manum B | magnum … paruum] paruum uel magnum B | quodlibet] om. B quodcumque p.c. K 184 honestum] quicumque add. O | fauor] et add. A fauore Na | est] et ELM om. KP sed s.u. suppl. Ka.m.

M274va

K50vb O183v

164

V134ra

Z187rb

O184r M274vb Na111rb L46vb

DVRANDI SVPER SENT. IV

temporale quod potest per pecuniam comparari; ergo sicut est peccatum symonie conferendo aliquid spirituale digno uel indigno *per pecuniam*, similiter est peccatum symonie si conferatur digno uel indigno aliquid spirituale pro | munere ab obsequio, a manu et a lingua, si ad hoc habeatur respectus; habetur autem respectus ad hoc, quando sine hiis non esset alias collaturus. [17] Ad primum argumentum dicendum quod regnum celorum proprie non uenditur, cum Deus nichil recipiat a nobis, set meremur illud bonis operibus, quod meritum Gregorivs uocat emptionem, et improprie. Per idem patet ad illud quod dicitur D a n . 4: Peccata tua elemosinis redime. [18] Ad secundum dicendum quod pro missa *uel* anniuersario, oratione quacumque, publica uel priuata, non est licitum accipere aliquid | temporale, ut pretium, set ut aliquid | ordinatum ad sustentationem ministri; unde super illud *I a d * T i m . : Qui bene presunt presbyteri dicit | Glossa Avgvstini: Accipiunt necessitatem sustentationis a populo, mercedem | autem dispensationis a Domino.

194 Peccata … 195 redime] Dan., 4,24 199 Qui … 200 presbyteri] I Tim., 5,17 200 Accipiunt … 201 Deo] Glossa marg., I Tim., 5 (IV, 411a); Lomb., In I ad Tim., 5, 17 (354C); ex Aug., Serm. de uetere Test., 46, 5 (533,114-115); ap. Thom., S.th., II-II, 100, 2, resp.; Quodl., II, 6, 2, resp. (231,24-26) 185 temporale] persone A | quod] om. EM quodcumque P | potest] patet O om. sed i.m. suppl. Va.m. | per pecuniam] pecunia A | sicut … 190 collaturus] etc. quod satis manifestum est si prelatus non esset sine hiis quantumcumque persona esset sufficiens beneficium daturus B 186 conferendo] si conferatur O | aliquid spirituale] om. O aliquod beneficium P | per pecuniam] pro pecunia ELMNaOV pro munere a manu P 187 pecuniam] pecunia V | simili| per … 188 pro] om. sed i.m. inf. suppl. Va.m. ter] sic P | peccatum symonie] symonia P | conferatur] conferat P | digno … 188 spirituale] om. P 188 aliquid] aliquod NaV | ab] uel Na | a manu] om. P | et] uel P 189 habeatur] oculus seu add. P | habetur … respectus] om. (hom.) AKPVZ sed i.m. suppl. Ka.m. i.m. sup. suppl. Va.m. | respectus2] post hoc2 K 190 quando] ita quod AP p.c. Ka.m. si ELM | non] om. P | non esset] post alias ELM | alias] alius O 191 Ad] om. sed s.u. suppl. Va.m. | Ad … 215 cupiditatis] om. B | argumentum] in oppositum add. P | dicendum] est add. A 192 recipiat] recipit ELM 193 illud] nobis add. AK | meritum] multum Na merito P | Gregorius uocat] inu. A | et] om. AP 194 improprie] proprie A | illud] id ELM | 4] om. Na | tua] om. Na 196 dicendum] om. A | uel] om. ELMNaOP | anniuersario] uel add. Ka.m.(s.u.) Z pro add. V 197 quacumque] quantumcumque Z | uel] siue Na | est] om. Na | accipere aliquid] inu. A | aliquid] aliquod OP 198 aliquid] om. A 199 I ad] om. ELMNaOP | bene presunt] inu. K(sed corr.)V | presunt] possunt P 200 presbyteri] om. O 201 dispensationis] om. Na | Domino] Deo AKVZ sed corr. Va.m.

185

190

195

200

DISTINCTIO XXV QVESTIO III

205

210

215

165

[19] Ad tertium dicendum quod munera exhibebantur bonis prophetis magis in sustentationem eorum, ut libere uacarent spiritualibus, quam ad emendum munera prophetie, sicut dicit IERONYMVS S u p e r M i c h e a m . Mali tamen prophete talia recipiebant ut munera | prophetie et peccabant. Similiter opus predicationis potest esse pro pecunia non tamquam pretio, set tamquam re de qua est predicatio; potest enim predicari ut pecunia detur ad fabricam ecclesie uel ad sustentationem pauperum, sicut de aliis operibus misericordie. Licitum est etiam eam accipere ad sustentationem predicantium. Per idem patet ad illud quod arguitur de uisitatione et correctione, quia procuratio que recipitur non est pretium correctionis uel uisitationis, set sustentatio ministri. Similiter cum quis absoluitur ab excommunicatione, pecunia quandoque recipitur non ut pretium absolutionis, | set ut pena delinquentis; in quo tamen casu multum esset cauenda nota cupiditatis.

202 munera … 205 Micheam] Thom., Super Sent., IV, 25, 3, 2, qc. 2, ad 3 (60b); cf. etiam S.th., II-II, 100, 3, ad 1 204 sicut … 205 Micheam] Hier., In Mich., I, 3, 9-12 (463,231-465,310) 202 exhibebantur] dabantur A exhibeantur O 203 magis] post spiritualibus O | in] ad O | sustentationem] sustentationibus V sustentatione Z | ut] magis add. A | libere] liberius AK | uacarent] uocarent NaP(sed corr.) 204 quam] quantum ELM | sicut] ut ELM | sicut … 205 prophetie] om. (hom.) O | dicit Ieronymus] inu. P 205 talia] om. Na | talia … prophetie] om. (hom.) sed i.m. suppl. Ka.m. 206 Similiter] set P sic Z | potest] poterat O 207 tamquam2] pro add. M(s.u.)P | re] om. Na | predicatio] pretio Na 208 ut] de add. O | ecclesie] om. P | ad2] om. NaO 209 sicut] est add. ELM 210 eam] ea AK om. NaV sed i.m. post accipere suppl. Va.m. | eam accipere] post predicantium O | predicantium] predicatorum AK similiter licitum allicere pauperes pecunia uel aliquo temporali ad orandum pro se, unde matth. facite uobis amicos de mammona iniquitatis add. P | idem] illud P 211 illud] id ELM | que … 212 est] non recipitur ut P 212 est] om. Na | correctionis … uisitationis] uisitationis uel correctionis O | uel] set A 213 Similiter cum] si tamen P | quis] aliquis OZ | pecunia] pro praem. P 214 quandoque] pecunia add. P | recipitur] accipitur Na | recipitur non] inu. P | pena] penam ELM(sed corr.) est in penam P 215 tamen] om. O | cupiditatis] Ad argumenta que possunt fieri de pecunia (pecunia] om. P) data pro receptione puellarum ad monasterium, similiter pro sepultura et huiusmodi, potest responderi per illud quod dicit (frater add. A) thomas in scripto (in scripto] om. A) super quartum (de eadem questione, unde uidetur quod possit ad presens supersederi add. P) add. AKP

A151ra

O184v

166

DVRANDI SVPER SENT. IV

[A1] Secundo queritur utrum quicumque prelatus, cuiuscumque gradus uel dignitatis existens, possit excusari a uitio symonie conferendo pro pecunia simplicem canonicatum uel simplex beneficium cui non sit annexa cura animarum uel sacer ordo. Et uidetur quod saltem papa uel inferiores prelati ex dispensatione pape possint in hoc casu excusari a peccato, quia quod non est symoniacum de se, nisi solum ex iuris prohibitione, non ligat papam nec inferiores cum quibus papa dispensat; set conferre simplicem canonicatum cui non est annexa cura animarum nec sacer ordo non est de se symoniacum, set solum ex prohibitione iuris; ergo etc. Maior patet, quia statuta canonum non ligant papam nec illum cum quo papa dispensat, sicut nec leges imperatorem. Probatur hoc ff., ‘De legibus’, Princeps, et IX, quest. 3, cap. Cuncta. Minor probatur primo per Hostiensem, qui dicit hoc expresse E x t r a , ‘De symonia’, super capitulo ultimo. Et probatur per rationem, quia non uidetur quod aliquid de se sit symoniacum nisi emptio uel uenditio sacramentorum, ut patet per illud quod legitur A c t . 8, unde radix symonie processisse uidetur. Symon enim, a quo symo-

17 ff. … 18 Princeps] Iustin., Digesta, I, 3, 31 (34b) 18 IX … Cuncta] Gratian., Decr., II, 9, 3, 17 (611) 19 Hostiensem] Henr. de Segusio, Lect. in Decretal., V, De symonia, cap. Mandato (269vb); cf. etiam Summa aurea, V, De symonia, cap. 15 (1505-1506) 22 Act. 8] Act., 8,18-20 23 Symon … 24 est] cf. Thom., Super Sent., IV, 25, 3, 1, qc. 1, arg. 4 (56a); S.th., II-II, 100, 1, arg. 4 5 Secundo queritur] om. B | quicumque] quilibet A | cuiuscumque … 6 possit] quantumcumque magnus excusari possit B 7 pro pecunia] post canonicatum B | canonicatum] canoiā B | uel … 69 Responsio] om. B 10 dispensatione] commissione p.c. V 12 inferiores] prelatos add. A 13 cui] ubi AK 14 de] per AK 16 ligant] obligant Z | illum] illos A | quo] quibus A 17 Probatur hoc] probantur hec V | legibus] lege Z 18 cap.] se add. sed exp. V | Cuncta … 19 expresse] om. sed i.m. suppl. Va.m. | primo] om. Z 20 capitulo ultimo] capitulum ultimum p.c. V | probatur] hoc add. A 21 de se] post sit AV | uel] et p.c. V 23 processisse uidetur] inu. AK | enim] om. V

deest B

10

15

20

DISTINCTIO XXV QVESTIO IV (A)

25

30

35

40

45

50

167

nia dicta est, uoluit pro pecunia emere | gratiam conferendi Spiritum Sanctum quem uidebat uisibiliter dari in sacramento confirmationis per impositionem manuum apostolorum; set in simplici canonicatu et beneficio sine cura et sacro ordine nulla est obligatio ad susceptionem uel administrationem sacramenti; ergo uendere uel emere tale beneficium non est de se symoniacum. [A2] Item quando spirituale et corporale sunt annexa, licitum est ex uenditione temporalis transferri spirituale in alterum, dummodo propter spirituale non augeatur pretium, ut patet in iure patronatus, quod transit uilla uendita, ut habetur E x t r a , ‘De iure patronatus’, cap. Consulis; set in simplici canonicatu sunt annexa spiritualia cum temporalibus, scilicet officium cum prebenda; ergo, cum prebenda possit uendi, uidetur quod cum ea transire possit canonicatus licite, | dummodo non plus uendatur prebenda propter canonicatum. [A3] Item non minus sunt spiritualia antecedentia ad sacramenta quam consequentia; set antecedentia ad sacramenta, ut uasa sacra, possunt licite uendi, dummodo non plus uendantur ratione consecrationis, ut dictum est in precedenti questione; ergo quodlibet beneficium ecclesiasticum, cum sit consequens ad sacramenta uel natum consequi, potest licite uendi, dummodo non plus uendatur ratione spiritualitatis. Et confirmatur, quia pure spirituale nullo modo licitum est uendere, temporale uero omnino potest uendi; ergo quod est partim spirituale et partim temporale, ut canonicatus cum prebenda, potest aliquo modo uendi.

34 Extra] rectius Greg. IX, Decretal., III, 38, 7 (611) et 13 (614) 43 ut … questione] cf. supra, IV, 25, 3, 9 (158,93-159,105) 27 et1] uel A 28 est] uenditio nec add. Z | administrationem] cuiuscumque add. Ka.m.(s.u.)V a.m.(i.m.) 29 tale beneficium] om. AK sed i.m. suppl. Ka.m. | de se] om. A 32 est] quod add. A | transferri] transferatur A | in … 33 spirituale] om. 33 non] si praem. A | non augeatur] post pre(hom.) AKV sed i.m. suppl. Ka.m.Va.m. tium V 35 Consulis] cōsecul’ V 38 transire possit] inu. Z 39 prebenda … canonicatum] propter prebendam canonicatus Z 40 non] nec V | ad] om. VZ | sacramenta] spiritualia Z 42 uasa sacra] inu. Z | uendantur] uendatur V 44 quodlibet] quodcumque V et omne Z 46 Et] om. V 47 temporale] spirituale Z 49 cum] om. V

deest B K51ra

V134rb

168

Z187va

DVRANDI SVPER SENT. IV

[A4] Item sicut ad imperatorem pertinet dispensatio magistratuum, sic ad papam dispensatio officiorum ecclesiasticorum, et sicut non licet ambire magistratum pro pecunia, set est uitium ambitus, sic non licet ambire beneficium ecclesiasticum pro pecunia, set est uitium symonie; set imperator uendendo magistratum pro pecunia non committit in legem Iuliam uitium ambitus, immo tenetur communiter quod in curia principis non potest committi uitium ambitus; ergo similiter cum papa confert beneficium ecclesiasticum non committit symoniam. [A5] In contrarium arguitur, quia magis est spirituale auctoritas officiandi ecclesiam quam auctoritas docendi quamcumque humanam scientiam; set auctoritas uel licentia docendi non potest sine peccato uendi, ut habetur E x t r a , ‘Ne pro licentia docendi aliquid exigatur’, quasi per totum; ergo fortiori ratione auctoritas officiandi ecclesiam nullo modo licite potest uendi; set in simplici canonicatu | est auctoritas officiandi ecclesiam; ergo etc. [A6] Responsio. Aliquem excusari a symonia in collatione simplicis beneficii potest intelligi dupliciter: uno modo quod non incurrat penam debitam symoniacis ex statuto iuris; alio modo quod nec culpam committat nec penam iuris incurrat. In primo casu clarum est quod papa uel ille cum quo papa dispensat non potest committere symoniam, quia sicut dictum fuit in 64 Extra] Greg. IX, Decretal., V, 5, 1-3 (768-769) 74 sicut … 75 arguendo] cf. supra, uu. 15-17 51 magistratuum] magnatuum (sic) A p.c. K magistrata Z | magistratuum … 52 dispensatio] om. (hom.) sed i.m. suppl. Va.m. 53 magistratum] magnatum A | set] non add. sed exp. V 56 magistratum] magnatum A | Iuliam] iuliani KZ 57 uitium] om. VZ 58 cum] cui Z 59 ecclesiasticum] non committit uitium ecclesiasticum add. sed exp. et pro pecunia i.m. add. Va.m. 61 est] om. sed i.m. post spirituale suppl. Va.m. | est spirituale] inu. A 63 scientiam] conscientiam KV(sed corr.) 64 peccato] symonie add. A 66 licite potest] inu. AK 69 Aliquem] dicendum quod praem. B | in … 70 beneficii] om. B 70 simplicis] om. A 71 symoniacis] symoniaco A | alio … 86 alius] et sic papa, qui est conditor iuris, et omnis cum quo dispensat non incurrit symoniam, quia sicut leges non ligant inperatorem, quia uendendo magistratum non committit in legem iuliam ambitus, sic nec canones papam, cum sit conditor canonum; quare etc. Alio modo potest intelligi utrum in casu isto possit excusari a culpa. Et dicendum sunt duo: primum papa potest committere culpam symonie sicut quicumque alter prelatus; secundo ostendetur in isto casu papa peccaret uitio symonie sicut quicumque alter B 72 nec1] non Z

deest B

55

60

65

70

DISTINCTIO XXV QVESTIO IV (A) 75

80

85

90

95

169

arguendo, sicut leges non ligant imperatorem, ita nec canones papam, set potius leges habent uim ex imperatore et canones ex auctoritate pape; propter quod papa uel ille cum quo dispensat non ligatur statuto canonum, ut incurrat penam a canone taxatam; | et in hoc articulo questio non est dubia. Si autem intelligatur secundo modo, an scilicet aliquis possit excusari ne in casu nostro committat culpam symonie, sic questio est dubitabilis, maxime de papa. Circa quam procedetur sic, quia primo ostendetur in generali quod papa potest committere culpam symonie sicut quicumque inferior prelatus. Secundo ostendetur specialiter quod in casu nostro papa peccaret uitio symonie sicut quicumque alius. [A7] Primum declaratur sic: omne peccatum est deuiatio ab aliqua lege naturali, humana uel diuina recte posita; unde Ambrosivs dicit quod peccatum est dictum uel factum uel concupitum contra legem. Quecumque autem lex loquitur, hiis qui sub lege sunt loquitur, ut dicitur R o m . 3. Ex quo potest sic argui: omnis homo faciens contra legem cui subiectus est | peccat; set omnis homo uendens temporale pro spirituali peccat contra legem naturalem et diuinam, cui omnes subiecti sunt, tam papa quam alii; ergo talis peccat non nisi peccato symonie; ergo etc. Maior patet ex hiis que dicta sunt statim; minor uero ex hiis que dicta sunt in precedenti questione.

87 omne … 88 posita] cf. Thom., Super Sent., I, 38, 1, 1, sol. (899); II, 39, diu. text. (983); S.th., I-II, 21, 2, ad 2; 91, 6, resp. 89 peccatum … 90 legem] rectius Aug., Contra Faust., XXII, 27 (621,12-13); hic sec. litt. Lomb., Sent., II, 35, 1, n.1 (529,8-9) 90 Quecumque … 91 loquitur] Rom., 3,19 76 papam … canones] om. (hom.) Z | habent uim] inu. V | et] sicut V 77 pape] om. V | quo] papa add. A 78 incurrat] incurrant KV 79 taxatam] statutam A | et in] per Z 80 an scilicet] inu. Z 81 committat] symoniam idest i.m. add. Va.m. | est dubitabilis] inu. Z 82 procedetur] proceditur Z 84 Secundo] autem add. A 85 nostro] isto K 86 alius] peccaret add. AK 87 Primum] autem add. V | declaratur] patet B | peccatum] om. sed i.m. suppl. V 88 uel] et B 89 Ambrosius] et etiam augustinus add. B | dicit quod] om. B | dictum … factum] factum uel dictum B 90 legem] Dei add. B | lex] legitur add. AKZ | loquitur] om. AKVZ sed i.m. suppl. Va.m. 91 ut dicitur] loquitur B | 3] 13 AK 4 BZ | sic] om. Z 93 temporale … spirituali] spirituali pro temporali B | spirituali] uel econuerso add. 95 peccat non] inu. B 96 Maior … A 94 tam … 95 ergo1] etiam papa set B 97 questione] om. B | statim … 97 sunt] om. (hom.) sed i.m. suppl. Va.m.

deest B

A151rb

K51rb

170

V134va

B48rb

DVRANDI SVPER SENT. IV

[A8] Quantum ad secundum sic proceditur, quia primo ponetur opinio aliorvm‚ dehinc quod uerius creditur. Primo ergo sciendum est quod qvidam distinguunt quod aliquid potest esse symoniacum dupliciter: uno modo | de se, et ideo prohibetur in iure; alio modo ex sola iuris prohibitione. De se sunt symoniaca que prohibentur uendi in Nouo uel Veteri Testamento, ut sacramenta, cetera uero sunt tantum symoniaca quia prohibita, et hec distinctio habetur E x t r a , ‘De officio iudicis delegati’, cap. Ex parte, in Glossa ordinaria, cui concordant Innocentivs et Hostiensis. Hoc supposito dicunt quod papa peccaret peccato symonie in omnibus que essent de se symoniaca, in aliis autem non; | uendere autem simplicem canonicatum aut simplex beneficium ecclesiasticum non est symoniacum, nisi quia prohibitum, ut in eadem Glossa dicitur; propter quod qui non ligatur aliqua prohibitione iuris positiui non committit uitium symonie in hoc casu etiam quoad culpam. [A9] Set hic est duplex deffectus. Primus est quia distinctio non est bona; secundus est quia conclusio non est uera. Primum patet duabus rationibus et exemplo. Prima ratio talis est: circa illud quod non est de se malum, nisi quia prohibitum,

100 quidam] cf. infra, uu. 105-107 105 Extra] Glossa super Decretal. Greg. IX, I, 29, 12 (335e) 107 Innocentius] Innoc. IV, In V libros Decretal., I, De officio et potestate iudicis delegati, cap. 12 (123ra) 107 Hostiensis] Henr. de Segusio, Lect. in Decretal., I, De officio et potestate iudicis delegati, cap. Ex parte N. (140rb); V, De symonia, cap. Mandato (269vb) 98 proceditur] procedetur K 99 aliorum] aliquorum B | dehinc] deinde B illud i.m. add. V 100 est] om. B 101 dupliciter … modo] om. B 102 prohibetur … iure] in iure prohibitum B | in] ex A | alio … iuris] om. sed i.m. alia ex sola iuris suppl. Va.m. | De … 105 et] primo modo sacramenta uendere, quia sunt in nouo et ueteri testamento quia sunt symoniaca, ideo sunt in iure prohibita, alia autem sunt symoniaca solum quia prohibita B 103 symoniaca] illa add. Z | uel] in add. KZ 104 tantum] om. A | symoniaca] om. sed i.m. suppl. V a.m. 106 cap. … 107 et] om. A 107 concordant] concordat BK | dicunt] quidam add. A 108 quod] quia A | 110 aut] uel V que] qui Z 109 autem1] om. K | simplicem … 110 aut] om. B 112 propter quod] ideo papa B | quod] papa add. V | ligatur] ligantur K 113 non … symonie] post casu B | committit] committunt KZ | etiam … 114 culpam] om. B 115 est2] om. B | quia] ista add. B quod K 116 est2] om. B 117 Prima … talis] primo sic B | talis est] inu. V

deest B 100

105

110

115

DISTINCTIO XXV QVESTIO IV (A)

120

125

130

135

140

171

non contingit peccare nisi peccato simplicis inobedientie, quia in talibus tota ratio peccati est ex transgressione prohibitionis et non ex natura facti; transgressio autem prohibitionis est peccatum solius inobedientie; si ergo uenditio simplicis beneficii non sit de se symoniaca, impossibile est quod ex prohibitione iuris sit ibi nisi sola inobedientia. Secunda est talis: symonia est uenditio rei spiritualis pro temporali; set prohibitio iuris non mutat naturas rerum, ut de temporali faciat spirituale uel econuerso; ergo ubi non est symonia ex natura rei non potest esse ex prohibitione iuris. Hoc etiam patet per exempla: comedere enim pluries in die non est de se illicitum, set ex prohibitione iuris quoad dies ieiuniorum; qui autem comedit diebus ieiuniorum pluries in die non peccat nisi peccato solius inobedientie. Similiter mentiri iocose non est nisi peccatum ueniale; si autem addatur preceptum prelati ne quis mentiatur, tunc mentiendo non additur simplici mendacio nisi peccatum solius inobedientie. Et sic est in omnibus, quia prohibitio hominis uel iuris non addit nisi peccatum simplicis inobedientie. Quia tamen predicta distinctio ponitur in iure, ideo ne totaliter uideatur reprobari dictum iuristarum, potest exponi sic quod illud quod non est symoniacum de se est symoniacum ex prohibitione, non quidem quoad culpam, quia ibi non potest esse culpa symonie, set inobedientie, ut dictum est, set quoad penam, quia faciens contra talem prohibitionem iuris simili pena punitur acsi esset

119 inobedientie] et non ex natura facti add. A 120 prohibitionis] quod add. sed exp. V 121 et] om. B | et … prohibitionis] om. (hom.) sed i.m. suppl. Va.m. | et … 122 inobedientie] om. A 123 symoniaca] symoniacum A 124 ibi] om. A | Secunda … talis] secundo sic B | est talis] inu. A 126 mutat] taxat KZ | faciat] fiat B 127 ex1] om. B 128 Hoc … patet] patet etiam B | per exempla] exemplo AV 129 enim] om. B | pluries] plures V | est] peccatum nec add. B 130 diebus … 131 die] pluries in diebus ieiuniorum B 132 Similiter] ergo A | Similiter … 134 inobedientie] om. (hom.) B | nisi peccatum] inu. A 134 solius inobedientie] inu. A | inobedientie] sicut etiam in mendacio iocoso, quod non est de se peccatum, si prelatus inhiberet, transgressor inobediens esset; quare etc. add. B 136 predicta] ista B 137 ideo] om. B | totaliter uideatur] inu. B | reprobari] om. sed i.m. suppl. Va.m. 138 potest] gloriari add. sed exp. B | exponi sic] inu. B | quod1] quia A | non] om. B 139 de … symoniacum] om. (hom.) sed i.m. suppl. Va.m. | de … quidem] quia prohibitum est quidem symoniacum non B | est] potest esse V | quidem] primo add. A quidam K 140 quia … 141 est] om. Z 141 dictum] uisum B | est] om. sed s.u. add. Ka.m. | set2] si sed corr. V 142 talem] om. BKZ | simili … punitur] punitur pena symoniaci B | esset uere] inu. B

deest B

172

K51va

Z187vb V134vb

DVRANDI SVPER SENT. IV

uere symoniacus. Contingit autem quandoque quod illa peccata simili nomine censentur que simili pena puniuntur, et hoc modo dicitur aliquid symoniacum, quia prohibitum, sicut permutatio beneficiorum que fit sine auctoritate superioris non est de se symoniaca; posset enim quis licite permutare canonicatum suum in canonicatum alterius, si hoc faceret ea intentione, ut proficeret magis in alia ecclesia quam in ea quam habet, nisi prohibitio iuris esset in contrarium; propter quam hoc iudicatur symoniacum nisi fiat auctoritate superioris cuius est iudicare, ne quis transeat de ecclesia ad ecclesiam cupiditate maioris lucri et non animo magis proficiendi. [A10] Conclusio etiam non est uera, quia uenditio beneficii ecclesiastici est de se symoniaca, ut postea | patebit, et est prohibita iure diuino in euangelio M a t t h . 10, non quidem in se, set in suo simili; non enim est minus spirituale auctoritas eligendi episcopum et officiandi ecclesiam quam auctoritas predicandi; set in simplici canonicatu est auctoritas eligendi episcopum et officiandi ecclesiam; cum ergo predicatio prohibeatur uendi M a t t h . 10, simili modo, immo | fortiori ratione prohibetur uendi auctoritas | eligendi episcopum siue officiandi ecclesiam que est in simplici canonicatu. 155 postea] cf. infra, uu. 164sqq. 156 in … Matth. 10] Matth., 10,8 143 uere] om. Z | autem] om. A | quod] que BK | illa … 144 puniuntur] simili pena puniuntur simili nomine censantur (sic) B 144 censentur] om. A causarentur sed corr. V | que] et A 145 dicitur aliquid] inu. KZ | aliquid] quid B 146 fit] om. B | est … 153 proficiendi] debet fieri quia prohibita, licet si non fuisset prohibita, nullum peccatum esset, maxime si permutantes intenderent magis proficere unus in loco alterius, modo ne cupiditate maioris lucri et non animo magis proficiendi fueret (sic) iura precipiunt quod superior iudicet B 147 se] om. AV sed s.u. suppl. V | quis] aliquis A 149 in2 … quam] om. (hom.) sed i.m. suppl. Va.m. 150 quam] quod A | hoc] om. sed s.u. suppl. Va.m. | hoc iudicatur] inu. Z 152 ne] nec V | quis] aliquis Z 154 etiam] om. 155 est1 … 169 ministri] non sed s.u. suppl. Va.m. | beneficii ecclesiastici] inu. B solum iure positiuo set diuino est prohibita, non in se set in suo simili, matth. x. Non enim actoritas eligendi episcopum et officiandi ecclesiam minus est spirituale quam predicandi actoritas; set in simplici canonicatu est actoritas eligendi et officiandi; ergo etc. Actoritas autem predicandi inhibetur uendi matth. x, et licet in simplici canonicatu sint duo, scilicet oficium et beneficium temporale ratione oficiandi, patet cum beneficium sit propter officium, cum officium uendi non possit, ita nec beneficium; et ideo in unum, scilicet officium (in ... officium] s.u.), pertinet ad institutionem prelati, qui habet iudicare de ydoneitate (prelat add. sed del.) officiantis B 158 quam … 160 ecclesiam] om. (hom.) sed i.m. suppl. Va.m. 161 modo] om. KZ | immo] et A om. sed i.m. inf. suppl. Va.m. 162 prohibetur] prohibitur KZ | auctoritas] auctoritates K | officiandi] officiendi Z

deest B 145

150

155

160

DISTINCTIO XXV QVESTIO IV (A)

165

170

175

180

185

190

173

[A11] Dicendum est ergo aliter quod conferre pro pecunia simplicem canonicatum est symoniacum de se et non solum ex iuris prohibitione. Quod patet sic: in simplici canonicatu sunt duo, scilicet officium ad quod quis mancipatur, et beneficium temporale quod inde percipitur; beneficium enim datur propter officium ad sustentationem ministri. Istud autem beneficium non est aliud quam quoddam emolumentum temporale datum a fundatoribus ecclesiarum et aliis deuotis personis loco et officio pro sustentatione ministri qui debet in loco officiare; instituere autem ministrum pro tali officio et pro tali loco pertinet ad prelatum cuius est iudicare de ydoneitate ministri; set quod institutus recipiat beneficium non est ex dono prelati, qui nichil iuris habet in beneficio quoad hoc, set ex dono fundatoris, qui tale beneficium dedit ministro seruituro in tali loco et in tali officio. Et hoc satis innuitur in A u t h e n t i c a , ‘De sanctissimis episcopis et clericis’, | Si quis oratorii domum, coll. IX, ubi expresse dicitur quod fundatores ecclesiarum debent expensas ministrare clericis; set clerici debent institui per episcopum, et instituti debent obseruare suis ecclesiis et adimplere ministerium ecclesiasticum. Ex quo sic arguitur: dare spirituale pro temporali est symoniacum et contra ius naturale et diuinum, ut patet ex precedenti questione; set uendere simplicem canonicatum est dare spirituale pro temporali; ergo est de se symoniacum et contra ius naturale et diuinum; set hic nullus potest excusari a peccato; ergo etc. Minor patet ex dictis, quia prelatus non dat aliquod beneficium, nisi quia instituit ministrum loco et officio; institutio autem ministri ad diuinum officium est pure spi180 fundatores … 183 ecclesiasticum] Iustin., Nou., 123, cap. 18 (608,6-16) 184 ut … 185 questione] cf. supra, IV, 25, 3, 5-9 (154,27-159,105) 164 est] om. KZ 165 simplicem] om. A | et] om. Z 168 temporale … beneficium] om. (hom.) sed i.m. suppl. Va.m. 169 Istud] idem A illud V 170 quoddam] quodam Z 171 personis] om. sed i.m. suppl. Va.m. 172 qui … officiare] pro tali loco officiando A 173 officio … tali] om. (hom.) A 175 quod] quia Z | recipiat] recipit K 177 seruituro … 178 officio] om. B 178 Authentica] actibus A actentica B auct’ V act’ Z 179 domum] dictum Z | IX] x A 182 obseruare] cum add. B obsecundare p.c. KV | ecclesiis] clericis ABVZ p.c. Ka.m. 184 est] de se i.m. add. Va.m. 186 dare] directe i.m. add. Ka.m.Va.m. | dare … et] om. Z | est2 … 188 ergo] om. (hom.) B | et] om. AV sed i.m. suppl. V 187 set hic] et sic AZ p.c. Ka.m.V a.m. 188 peccato] symonie add. V | Minor] maior AV | ex dictis] om. B | dictis] minor probatur add. V 190 spiritualis] spirituale A

deest B

A151va

174

DVRANDI SVPER SENT. IV

ritualis prout nunc loquimur de spirituali, quod de facto uendi potest; ergo etc. [A12] Ad primum argumentum dicendum est per interemptionem minoris et quod dicit Hostiensis non est necessarium sequi nisi quis uoluerit. Quod autem subditur, quod in Scriptura sacra non inuenitur aliquid dampnatum ut symoniacum nisi uenditio sacramentorum et operatio miraculorum, falsum est. M a t t h . enim 10 prohibentur uendi omnes actus spirituales, ad quorum aliquos simplex canonicus deputatur; in lege enim ueteri reprobatur quod aliquis fieret mininster per pecuniam, ut habetur I I I R e g . 13 quod quicumque uolebat, implebat manum suam et fiebat sacerdos. [A13] Ad secundum dicendum quod non est simile de iure patronatus et de collatione beneficiorum, quia ius patronatus, cum transit uendita uilla uel castro, non uenditur directe et primo, quia super ipsum non cadit uenditio, set super uillam uel castrum, nec uenditur etiam secundario, quia non plus uenditur uilla uel castrum propter ius patronatus annexum, alioquin esset symonia; set si uenderetur beneficium ecclesiasticum, uenditio directe caderet super illud quod esset spirituale, quia prelatus non habet aliter dare beneficium, nisi quia habet instituere ministrum ad officium. Et ideo si aliquid uenderet, hoc primo uenderet, et ratione huius quodcumque aliud temporale annexum, et sic caderet uenditio directe super illud quod esset spirituale, quod non posset esse sine uitio symonie. [A14] Ad tertium patet per idem, quia antecedentia ad sacramenta, ut uasa sacra, possunt uendi licite dummodo non uen-

198 Matth. … 10] Matth., 10,8 201 ut … Reg. 13] III Reg., 13,33 191 spirituali] spiritu BKZ sed s.u. corr. Ka.m. 193 Ad … 234 diuinam] om. B | est] om. AV 194 minoris] om. KZ 195 sequi] eum add. A | nisi] om. sed i.m. suppl. V a.m. | quis] qui A 198 enim] om. A 199 aliquos] aliquod AVZ 201 13] 14 Z | implebat] om. sed i.m. suppl. Ka.m. sed in alios corr. V p.c. Ka.m. 202 sacerdos] excelsorum i.m. add. Va.m. 204 et … patronatus] om. (hom.) sed i.m. suppl. Va.m. 205 cum] om. AV sed i.m. suppl. Va.m. | castro] om. A | uenditur] uendita A 207 uel] et A | nec] ut sed corr. V 209 beneficium] officium AV sed corr. V 210 illud] id V 211 aliter dare] inu. A 212 aliquid] aliquis A 213 hoc … uenderet] om. (hom.) AZ 214 illud] id V 215 esset] est V 216 quia] quod AKVZ sed corr. KV

deest B

195

200

205

210

215

DISTINCTIO XXV QVESTIO IV (A)

220

225

230

175

dantur plus ratione consecrationis, quia super illud quod est corporale cadit directe uenditio, set officium consequens ad sacramentum est secundum se spirituale, et ideo uendi non potest, nec ratione temporalis beneficii annexi consequentis, | cum non transferatur nisi prius translato officio; propter quod oportet uenditionem primo cadere | super officium, quod est spirituale. [A15] Per hoc patet ad sequentem confirmationem, quia quando aliquid est partim corporale et partim spirituale, potest aliquo modo uendi ratione corporalis, quando uendens directe et per se potest illud corporale in alterum transferre et non mediante spirituali, quod non est in proposito. [A16] Ad quartum dicendum quod imperator uendens magistratum, licet non peccet in legem Iuliam ambitus, peccat tamen in legem naturalem, cui subicitur. Similiter papa si uendat quodcumque officium ecclesiasticum, licet non peccet in canonem, cui non subicitur, peccat tamen in legem diuinam.

219 corporale] temporale Z | consequens] antecedens Z | ad sacramentum] beneficium A 222 transferatur] transferantur AKZ | translato] beneficii add. A | propter … 224 spirituale] om. A 223 oportet] om. sed s.u. suppl. V | quod] quia Z 226 et] om. V 231 magistratum] magnatum A | non] om. sed s.u. suppl. A | peccet] peccat Z | Iuliam] iuliani KZ 233 officium] beneficium Z 234 diuinam] cui subicitur i.m. add. Va.m.

deest B

V135ra K51vb

INDEX NOMINUM ET OPERUM Loci Sacrae Scripturae Genesis 3,16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148* Exodus 25,40 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99* Leuiticus 8,12 . . . . . . . . . . . . . . . . 133* 24,2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 I Regum 9,8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153* III Regum 13,33. . . . . . . . . . . . . . . 174* 14,3. . . . . . . . . . . . . . . . 153* IV Regum 5,20-27 . . . . . . . . . . . . . 158* Iob 14,13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40* Prouerbia 3,15 . . . . . . . . . . . . . . . . 155* Ecclesiastes 11,3 . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Daniel 4,24 . . . . . . . . . . . . . . 153*, 164* I Macchabaeorum 10,20 . . . . . . . . . . 139 12,3 . . . . . . . . . . . 139 II Macchabaeorum 15,12 . . . . . . . . . 139 Matthaeus 10,8 . . . . . . 157*, 172*, 174* 16,19 . . . . . . . . . . . . 16*, 67* 24,45 . . . . . . . . . . . . . . . 130 28,19 . . . . . . . . . . . . . . . 67* Lucas 10,3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 22,19 . . . . . . . . . . . . . . . 121, 147 Iohannes 20,22-23 . . . . . . . . . . . . . . 132 20,23. . . . . . . . . . . . . 121, 147 21,17. . . . . . . . . . . . . . . . 128* Actus Apostolorum 8,18-19 . . . . . . . 158* 8,18-20 . . . . . . . 166* 8,20. . . . . . . . . . 156* 10,34 . . . . . . . . . . 40* 20,28 . . . . . . . . . 130* Ad Romanos 3,19 . . . . . . . . . . . . . . 169* 11,6 . . . . . . . . . . . . . . 157* 13,1 . . . . . . . . . . . . . . . 82* I ad Corinthios 3,12 . . . . . . . . . . . . . 35* 4,1 . . . . . . . . . . . . . 156* 9,4-14 . . . . . . . . . . 153* 11,5-6 . . . . . . . . . . 147* 11,23-25 . . . . .147*, 147 11,24 . . . . . . . . . . . . 121 11,25 . . . . . . . . . . . . 132 12,25 . . . . . . . . . . . . 129 Ad Philippenses 1,1 . . . . . . . . . . . . . 130* I ad Timotheum 2,12 . . . . . . . . . . . 146* 4,14 . . . . . . . . . . . 131*

5,17 . . . . . . . . . . . . . . . . 164* Ad Titum 1,5 . . . . . . . . . . . . . . . . . 131* 1,6 . . . . . . . . . . . . . . . . . 131* Iacobi 2,10. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62* 5,14. . . . . .81*, 84*, 85*, 88*, 90* 5,15. . . . . . . . . 73*, 74*, 77*, 78* I Petri 4,10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156* I Iohannis 1,8. . . . . . . . . . . . . . . . . . 45* 5,16. . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Albertus Magnus Super Sententias IV 21 A 4 sed contra 1 (865b-866a) . 21 D 8 resp. (873b) . . . . . . . . . . . 23 A 2 sol. (4b) . . . . . . . . . . . . . . 23 A 4 2 arg. 4 (9b) . . . . . . . . . . .

40 41 77 88

Alexander Halensis Summa theologica II-II n.285 sol. (299a) . . . . . . . . . . . . 35 n.285 ad 1 (299b) . . . . . . . . . . . 35 n.843 (806a-b) . . . . . . . . . . . . . 158 IV 17 3 1 resp. (313ra) . . . . . . . . . . . . 3 19 2 2 resp. (331rb) . . . . . . . . . . . 55 23 1 2 resp (350ra) . . . . . . . . . . . . 9 23 3 resp. (351ra). . . . . . . . . . . . . 30 Anselmus Laudunensis Sententiae VIII (122-123) . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Aristoteles Analytica posteriora II 19 100a3-9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Physica II 2 194a33-b7 . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 De anima III 8 432a1-2 . . . . . . . . . . . . . . . 70, 120 De partibus animalium II 10 687a19-20 . . . . . . . . . . . . . . . 120

* Asterisco notantur auctoritates a Durando nominatim allatae.

178

DVRANDI SVPER SENT. IV

Metaphysica I 1 981a3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 IV 2 1003b26-27 . . . . . . . . . . . . 73, 96 V 6 1016b1-13 . . . . . . . . . . . . . . . 101 Ethica Nicomachea IV 1 1119b26 . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 VIII 12 1160a35-36 . . . . . . . . . . . . 129 Politica III 14 1284b36-37 . . . . . . . . . . . . 129* 1 1 6 6 6 12 30

Auctoritates Aristotelis 91 (122,39) . . . . . . . . . . . . . . 73, 96 279 (138,78-79) . . . . . . . . . . . . 129 56 (179,88) . . . . . . . . . . . . . . . . 126 164 (188,77) . . . . . . . . . . . . 70, 120 168 (188,83) . . . . . . . . . . . 100, 108 155 (243,15) . . . . . . . . . . . . . . . 129 21 (301,49-52) . . . . . . . . . . . . . . 84

Augustinus1 De ciuitate Dei XIX 13 (679,11-12). . . . . . . . . . . . . 97* XXI 26 (798,103-799,113) . . . . . . . . 35 De diuersis quaestionibus 83 30 (38,12-14) . . . . . . . . . . . . . . . . . 36* Contra epistulam Parmeniani II 13 28 (79,3-80,5) . . . . . . . . . . . 144* Contra Faustum XXII 27 (621,12-13) . . . . . . . . . . . . 169 De libero arbitrio I 1 1 (211,4-6). . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Sermones de uetere Testamento 46 5 (533,114-115) . . . . . . . . . . . . . 164 Beda Venerabilis In I Iohannis 5 16 (326,257-260) . . . . . . . . . . . . . . 34 Bernardus Claraevallensis De praecepto et dispensatione II 5 (257,7-9) . . . . . . . . . . . . . . . . . 50* Boethius De consolatione Philosophiae V 31 (149,89-90) . . . . . . . . . . . . . . 142 (1)

Bonaventura Super Sententias IV 17 pars 2 1 2 resp. (439b) . . . . . . . 3 19 2 2 resp. (506a). . . . . . . . . . . . . 3 20 pars 2 art. unic. 1 resp. (531a). . 9 20 pars 2 art. unic. 3 resp. (534b-535a) . . . . . . . . . . . . . . . . 30 20 pars 2 dub. 1 arg. 2 (541a) . . . . 3 21 pars 2 2 1 arg. 2 (566a) . . . . . . 50 21 pars 2 2 1 resp. (566b) . . . . . . 55 23 1 1 resp. (589a). . . . . . . . . . . . 78 23 1 4 sed contra 2 (594b) . . . . . . 88 24 pars 2 1 4 resp. (627b) . . . . . 120 25 2 2 resp. (652a-b) . . . . . . . . . 150 Corpus antiphonalium officii IV n.7368 (342) . . . . . . . . . . . . . 40, 59 Cyprianus Epistulae 69 15 1 (493,330-331) . . . . . . . . . 117* III III III III V V V V V

Decretales Gregorii IX 38 7 (611) . . . . . . . . . . . . 159*, 167* 38 13 (613-614) . . . . . . . 159*, 167* 43 1 (648) . . . . . . . . . . . . . . . . 122* 43 3 (648) . . . . . . . . . . . . . . . . 122* 5 1-3 (768-769) . . . . . . . . . . . . 168* 29 cap. unic. (833). . . . . . . . . . 122* 31 12 (840-841) . . . . . . . . . . . . . 30 38 12 (888) . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 38 14 (889) . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Dionysius ps.-Areopagita De caelesti hierarchia 6 (830c-831b). . . . . . . . . . . . . . . 102* 12 (935b-c). . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 13 (972b-973c). . . . . . . . . . . . . . . . 69* De ecclesiastica hierarchia 1 (1100a) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108* 5 (1315b-d) . . . . . . . . . . . . . . . . . 86* 5 (1325b-1327b) . . . . . . . . . . . . 103* 5 (1344d-1345c). . . . . . . . . . . . . 127* 5 (1344d-1345c). . . . . . . . . . . . . 135* Durandellus Evidentiae II 7 (452-455) . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 IV 24 (1170,29-1173,62) . . . . . . . . . 11 IV 32 (1211-1215) . . . . . . . . . . . . . 129

Opera ordine alphabetico enumerauimus (neglectis praepositionibus ‘De’, ‘Contra’).

INDEX NOMINVM ET OPERVM

179

Glossa ordinaria Glossa interlinearis super I Ioh. 5,16 (IV, 542b) . . . . . . . 34*

Guillelmus Duranti Rationale diuinorum officiorum II 1 17 (126,215). . . . . . . . . . . . . . . 128

Glossa marginalis super I Tim. 5 (IV, 411a) . . . . . . . . 164*

Guillelmus Petri de Godino Lectura Thomasina IV 22 1 resp. (89vb) . . . . . . . . . . 60, 64 23 1 2 resp. (90ra) . . . . . . . . . . . . 81 23 1 3 resp. (90ra) . . . . . . . . . . . . 88 23 1 4 resp. (90ra) . . . . . . . . . . . . 77 24 1 1 resp. (90rb) . . . . . . . . . . . 109 24 1 2 resp. (90rb) . . . . . . . 115, 117 24 1 2 resp. (90vb-91ra). . . . . . . 161 24 1 3 resp. (90va) . . . . . . . . . . . 119 25 1 1 resp. (90va-b) . . . . . . . . . 154

Glossa super Decretales Gregorii IX I 29 12 (335e) . . . . . . . . . . . . . . . . 170* Gratianus Decretum I 21 1 (69) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 23 8 (82) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 23 11 (83) . . . . . . . . . . . . .112, 120* 23 20 (85) . . . . . . . . . . . . . 103, 112 23 25 (86) . . . . . . . . . . . . . . . . 147* 32 18 (122) . . . . . . . . . . . . . . . 146* 32 19 (122) . . . . . . . . . . . . . . . 152* 52 1 (205) . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 75 1 (265) . . . . . . . . . . . . . . . . 139* 93 24 (327-328) . . . . . . . .129, 132* 95 5 (332-333) . . . . . . . . . . . . . 132 II 1 1 21 (365). . . . . . . . . . . . . . . 156* 1 3 8 (413-414) . . . . . . . . . . . . 161* 1 3 14 (418). . . . . . . . . . . . . . . 153* 9 3 17 (611). . . . . . . . . . . . . . . . 166 12 2 67 (708). . . . . . . . . . . . . . . 163 12 2 70 (710). . . . . . . . . . . . . . . 158 27 1 23 (1055). . . . . . . . . . . . . 146* 33 3 1 49 (1170) . . . . . . . . . . . . . 67 33 3 4 1-24 (1229-1238) . . . . . . . 60 33 3 14 (1235-1236) . . . . . . . . . . 59

Henricus de Segusio Lectura in Decretales Gregorii IX I De officio et potestate iudicis delegati (140rb) . . . . . . . . . . . . 170* V De symonia (269vb) . . . . 166*, 170* Summa aurea V De symonia 15 (1505-1506) . . . 166* Hieronymus Ad Titum 1,5b (14,244-251) . . . . . . . . . . . . . 132* Epistulae 146 1 (310,5-13) . . . . . . . . . . . . . . . 129 In Michaeam I 3 9-12 (463,231-465,310). . . . . . . 165

Gregorius Magnus Dialogi IV 41 1-6 (146,1-150,47) . . . . . . . . 35* 41 3 (148,11-12) . . . . . . . . . . . . 34*

Hugo de Sancto Victore De sacramentis II 14 9 (543,7-22) . . . . . . . . . . . . . . . 60

Homiliae in euangelia 5 2 (34,34) . . . . . . . . . . . . . . . . . 153* 5 2 (35,38-39) . . . . . . . . . . . . . . 153*

Iacobus Metensis Super Sententias Redactio secunda (B) IV 23 1 resp. (Vb102vb) . . . . . . . . . . 79

Liber sacramentorum Missa pro pace (206A) . . . . . . . . . . . 125 Moralia in Iob XVI 68 82 (847,7-8) . . . . . . . . . . . . . 34 Guillelmus Altissiodorensis Summa aurea IV 10 3 2 resp. (257,59-64) . . . . . . . . 56

Iacobus de Voragine Legenda aurea 162 (1133-1136) . . . . . . . . . . . . . . 109 Innocentius IV In V libros Decretalium I De officio et potestate iudicis delegati (123ra) . . . . . . . . . . . . 170*

180

DVRANDI SVPER SENT. IV

Iohannes Capreolus Defensiones theologicae IV 24 1 1 (466b-468a). . . . . . . . . . . 103

Petrus Pictaviensis Sententiae III 12 (1066B-C) . . . . . . . . . . . . . . . 60

Iohannes Duns Scotus Ordinatio IV 18-19 1 resp. (222,650-651) . . . . . 3 21 2 ad 2 (266,685-267,686) . . . . 56

Petrus de Tarantasia Super Sententias IV 20 3 1 resp. (231a). . . . . . . . . . . . 17 20 3 2 qc. 1 resp. (232a) . . . . . . . 31 21 2 2 qc. 1 arg. 5 (239a-b) . . . . . 34 21 2 2 qc. 2 sed contra (239b) . . . 40 21 2 2 qc. 2 resp. (240a) . . . . . . . 41 21 3 1 qc. 1 resp. (240b) . . . . . . . 47 21 3 1 qc. 2 resp. (240b) . . . . . . . 47 21 4 1 qc. 1 resp. (242a) . . . . 51, 56 22 1 4 qc. 2 ad 1 (246b). . . . . . . . 64 23 1 1 qc. 1 ad 3 (251a). . . . . . . . 78 23 1 1 qc. 3 resp. (251a) . . . . . . . 79 23 1 3 resp. (252a). . . . . . . . . . . . 81 23 1 4 qc. 2 (252b) . . . . . . . . . . . 88 23 1 6 qcc. 1-3 resp. (253a) . . . . . 77 24 1 1 qc. 1 resp. (261a-b) . . . . . 124 24 1 1 qc. 2 sed contra 2 (261a) . 125 24 3 3 resp. (268b) . . . . . . . . . . 120 24 4 1 resp. (269b) . . . . . . . . . . 132 25 1 1 sed contra 2 (274a) . . . . . 144

Isidorus Hispalensis Etymologiae VII 12 29 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 Iustinianus Digesta I 3 31 (34b) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166* Nouellae 123 cap. 18 (608,6-16) . . . . . . . . . 173* Leo Magnus Epistolae 108,2 (1011B) . . . . . . . . . . . . . . . . . 67* Petrus Iohannis Olivi Quodlibeta IV 9 resp. (231,27-232,56) . . . . . . . . 54 Petrus Lombardus In I ad Corinthios 4 1 (1564C). . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 In II ad Thessalonicenses arg. (311B) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 In I ad Timotheum 5 17 (354C). . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 Sententiae II 35 1 n.1 (529,8-9) . . . . . . . . . . . 169 IV 4 1 n.2 (252,2-3) . . . . . . . . . . . . . 51 20 1 n.1 (371,14). . . . . . . . . . . . . . 3 21 1 (379,8). . . . . . . . . . . . . . . . . 34 21 2 (380,5-11) . . . . . . . . . . . . . . 35 21 9 n.1 (385,9-14) . . . . . . . . . . . 50 22 1 n.1 (386,6-7) . . . . . . . . . . . . 58 23 1 (390,7-8) . . . . . . . . . . . . . . . 73 24 1 n.1 (393,13-14) . . . . . . . . . . 96 24 4 n.1 (395,3-4) . . . . . . . . . . . 125 24 8 n.2 (399,11-12) . . . . . 110, 119 24 11 4 (404,15) . . . . . . . . . . . . 128 24 13 n.1 (405,14-15) . . . . . . . . 98* 25 1 n.1 (408,8) . . . . . . . . . . . . 141 25 1 n.9 (411,6-8) . . . . . . . . . . 144*

Pontificale secundum consuetudinem et usum Romanae Curiae XLIX nn. 7-11 (491-492) . . . . . . . . . 75 Porphyrius Isagoge (12,17-18) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Prosper Aquitanus Responsiones ad Capitula Objectionum Gallorum Calumniantium 2 (158B) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Raimundus de Pennaforte Summa de paenitentia III 61 (866) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 III 62 (866-867) . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Richardus de Mediavilla Super Sententias IV 20 1 3 resp. (325b) . . . . . . . . . . . . 9 20 3 1 resp. (328b) . . . . . . . . 17, 18 21 2 1 arg. 2 (336b) . . . . . . . . . . . 34 21 2 1 resp. (337a). . . . . . . . . . . . 35 21 2 3 resp. (337b) . . . . . . . . . . . 41 21 3 1 resp. (338b) . . . . . . . . . . . 47

INDEX NOMINVM ET OPERVM

21 3 3 resp. (339b) . . . . . . . . . . . 47 21 4 2 resp. (341a). . . . . . . . . . . . 56 22 1 1 ad 3 (349a) . . . . . . . . . . . . 65 23 1 3 resp. (356b) . . . . . . . . . . . 81 23 1 6 resp. (358a). . . . . . . . . . . . 78 25 3 3 resp. (387b-388a) . . . . . . 154 25 3 3 resp. (387b) . . . . . . . . . . 158 Thomas de Aquino Contra impugnantes 4 14 (A83,1325-1346) . . . . . . . . . 139 De ecclesiae sacramentis (254,182-185) . . . . . . . . . . . . . . . 83 (256,330-333) . . . . . . . . . . . . . . . 75 De forma absolutionis 1 (C33,31-39) . . . . . . . . . . . . . . . . 69 De malo 1 4 resp. (20,185-189) . . . . . . . . . . 60 4 1 arg. 5 (103,37-40). . . . . . . . . . . 60 6 arg. 19 (147,177-179) . . . . . . . . 121 6 ad 19 (152,666- 667). . . . . . . . . 121 7 6 resp. (175,70-72) . . . . . . . . . . . 69 7 11 ad 14 (189,376-382). . . . . . . . 76 16 5 resp. (304,192-306,340) . . . . . . 37 De spiritualibus creaturis 5 arg. 3 (55,15-56,17). . . . . . . . . . 100 De ueritate 2 6 arg. 4 (65,30-31). . . . . . . . . . . 142 10 5 arg. 5 (308,27-28). . . . . . . . . . 142 10 6 sed contra 2 (311,87-89). . . . . . 99 10 13 resp. (345,135-136) . . . . . . . . 99 11 3 sed contra 2 (358,174-175). . . 142 14 5 sed contra 4 (452,109-110). . . . 68 24 10 resp. (705,196-707,332) . . . . . 37 27 4 resp. (805,305-343) . . . . . . . . . 69 In Metaphysicam V 8 870 (235b) . . . . . . . . . . . . . . . 101 In Physicam II lect. 4 n.173 (87b-88a) . . . . . . . . 80 Quodlibeta II 6 2 resp. (231,24-26) . . . . . . . . . 164 Summa contra gentiles II 21 n.975 (130a) . . . . . . . . . . . . . 141

181

Summa theologiae I 64 2 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 84 6 sed contra 1 . . . . . . . . . . . . . 99 110 2 arg. 2 . . . . . . . . . . . . . . . . 142 I-II 21 2 ad 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 87 3 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 91 5 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 91 6 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 102 3 arg. 11 . . . . . . . . . . . . . . . . 62 102 5 ad 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 107 2 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . 133 II-II 20 3 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 100 1 sed contra . . . . . . . . . . . . 153 100 1 arg. 3 . . . . . . . . . . . . . . . . 153 100 1 arg. 4 . . . . . . . . . . . . 157, 166 100 1 resp. . . . . . . . . . . . . 155, 156 100 1 ad 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 100 2 resp. . . . . . . . . . . . . 155, 164 100 3 arg. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . 153 100 3 ad 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 100 4 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . 158 100 4 ad 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 100 4 ad 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 100 5 arg. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . 163 125 3 arg. 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 184 6 arg. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . 132 186 1 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . 110 III 62 1 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 62 1 ad 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 62 6 arg. 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 63 2 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 63 6 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 64 1-2 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 71 3 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 73 2 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 73 4 ad 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 84 3 arg. 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 84 3 sed contra . . . . . . . . . . . . . . 67 84 3 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 84 3 ad 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 84 3 ad 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 84 3 ad 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 84 3 ad 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 88 1 resp. . . . . . . . . . . . . . . . 60, 62 88 1 ad 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 88 3 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Suppl. 98 1-2 resp. . . . . . . . . . . . . . . 37 Super Iohannem 18,1 n.2276 (428a). . . . . . . . . . . . . 57 Super Sententias I 38 1 1 sol. (899) . . . . . . . . . . . . 169

182

DVRANDI SVPER SENT. IV

II 7 1 2 sol. (184-185) . . . . . . . . . . . 37 9 1 3 ad 1 (237) . . . . . . . . . . . . . 142 39 diu. text. (983) . . . . . . . . . . . 169 IV 1 1 1 qc. 4 resp. (15) . . . . . . . . . . 69 1 1 1 qc. 4 ad 3 (15) . . . . . . . . . . 69 1 1 4 qc. 1 sed contra 1 (27) . . . . 68 1 1 4 qc. 1 resp. (32) . . . . . . . . . . 69 2 1 1 qc. 4 resp. (79-80). . . . . . . . 76 2 1 4 qc. 4 sed contra 1 (76-77) . . 75 4 1 1 resp. (151) . . . . . . . . . . . . 115 4 1 4 qc. 1 resp. (163) . . . . . . . . 115 5 1 2 arg. 4 (203). . . . . . . . . . . . . 68 5 2 1 qc. 2 resp. (214) . . . . . . . . 142 6 2 3 qc. 2 arg. 4 (254) . . . . . . . 117 8 1 1 qc. 2 resp. (309) . . . . . . . . 101 11 1 3 qc. 2 ad 1 (447) . . . . . . . . 75 11 2 1 qc. 1 resp. (460) . . . . . . . . 68 17 3 1 qc. 3 resp. (891) . . . . . . . . 57 19 1 2 qc. 1 resp. (978) . . . . . . . 141 20 1 2 qc. 1 arg. 3 (1017) . . . . . . . 4 20 1 2 qc. 1 resp. (1019-1020). . . . 4 20 1 2 qc. 3 resp. (1021-1022). 9, 11 20 1 3 qc. 1 resp. (1026) . . . . 17, 18 20 1 3 qc. 1 ad 3 (1027). . . . . . . . 21 20 3 2 resp. (1027-1028) . . . . 22, 23 20 3 2 resp. (1028-1029) . 16, 23, 24 20 3 2 ad 4 (1030) . . . . . . . . . . . . 28 20 4 1 resp. (1032-1033) . . . . 29, 32 20 4 2 resp. (1034) . . . . . . . . . . . 32 20 4 3 arg. 1 (1032) . . . . . . . . . . . 30 20 4 3 resp. (1034) . . . . . . . . . . . 31 21 1 2 qc. 3 resp. (1056) . . . . . . . 41 21 1 3 qc. 1 arg. 1 (1056) . . . . . . 34 21 1 3 qc. 1 arg. 3 (1057) . . . . . . 34 21 1 3 qc. 1 sed contra 1 (1057). . 35 21 1 3 qc. 1 sed contra 2 (1057). . 35 21 1 3 qc. 1 resp. (1058) . . . . . . . 35 21 1 3 qc. 1 resp. (1059) . . . . 35, 36 21 2 1 arg. 2 (1062) . . . . . . . . . . . 44 21 2 1 sed contra 1-2 (1062) . . . . 45 21 2 1 ad 1 (1063) . . . . . . . . . . . . 47 21 2 1 ad 3 (1063) . . . . . . . . . . . . 48 21 2 1 ad 4 (1063) . . . . . . . . . . . . 49 21 2 2 resp. (1065) . . . . . . . . . . . 47 21 3 1 qc. 1 arg. 1 (1067-1068) . . 50 21 3 1 qc. 1 arg. 3 (1068) . . . . . . 49 21 3 1 qc. 1 sed contra 1 (1068). . 50 21 3 1 qc. 1 resp. (1069) . . . . . . . 51 21 3 1 qc. 1 ad 1 (1069). . . . . . . . 55 21 3 2 resp. (1072) . . . . . . . . . . . 52 21 3 2 sed contra 2 (1072) . . . . . . 50 22 1 1 arg. 4 (1079-1080) . . . . . . 58 22 1 1 arg. 5 (1080) . . . . . . . . 40, 59

22 1 1 arg. 6 (1080) . . . . . . . . . . . 58 22 1 1 sed contra 1 (1080) . . . . . . 59 22 1 1 sed contra 2 (1080) . . . . . . 59 22 1 1 resp. (1081) . . . . . . . . 60, 62 22 1 1 resp. (1082) . . . . . . . . 60, 62 22 1 1 ad 4 (1082) . . . . . . . . . . . . 64 22 1 1 ad 5 (1083) . . . . . . . . . . . . 66 22 1 1 ad 6 (1083) . . . . . . . . . . . . 65 22 1 2 qc. 3 resp. (1086-1087). . . 64 22 2 2 qc. 3 arg. 1 (1099) . . . . . . 67 22 2 2 qc. 3 resp. (1100) . . . . . . . 70 23 1 1 qc. 1 sed contra 1 (3a). . . . 74 23 1 1 qc. 1 sed contra 2 (3a). . . . 75 23 1 1 qc. 1 sol. (3b) . . . . . . . . . . 75 23 1 1 qc. 2 arg. 1 (3a). . . . . . . . . 73 23 1 1 qc. 2 arg. 3 (3a). . . . . . . . . 73 23 1 1 qc. 2 sed contra 1 (3a). . . . 74 23 1 1 qc. 2 sol. (4a) . . . . . . . . . . 79 23 1 1 qc. 2 ad 3 (4b) . . . . . . . . . 79 23 1 2 qc. 1 sol. (6b) . . . . . . . 75, 77 23 1 2 qc. 1 ad 2 (7a). . . . . . . . . . 78 23 1 2 qc. 2 sol. (7a-b) . . . . . . . . . 78 23 1 3 qc. 1 arg. 1 (7b-8a) . . . . . . 80 23 1 3 qc. 1 sol. (8b) . . . . . . . . . . 81 23 1 3 qc. 1 ad 1 (8b) . . . . . . . . . 83 23 1 3 qc. 2 arg. 3 (8a). . . . . . . . . 80 23 1 3 qc. 2 sol. (9a) . . . . . . . . . . 81 23 1 3 qc. 3 arg. 2 (8b) . . . . . . . . 80 23 1 3 qc. 3 sol. (9a-b) . . . . . . . . . 82 23 1 3 qc. 3 ad 2 (9b-10a) . . . . . . 83 23 1 4 qc. 2 arg. 3 (10b) . . . . . . . 88 23 1 4 qc. 2 sed contra 1 (10b). . . 75 23 1 4 qc. 2 sol. (11b) . . . . . . . . . 88 23 1 4 qc. 2 ad 2 (11b) . . . . . . . . 88 23 2 1 qcc. 1-3 sol. (12b-13a) . . . 85 23 2 1 qc. 3 sed contra (12b) . . . . 85 23 2 1 qc. 3 sol. (12b) . . . . . . . . . 86 23 2 2 qc. 1 arg. 2 (13b) . . . . . . . 90 23 2 2 qc. 1 sol. (14a) . . . . . . . . . 91 23 2 2 qc. 3 arg. 1 (13b) . . . . . . . 90 23 2 2 qc. 3 sol. (14b) . . . . . . . . . 93 23 2 2 qc. 4 sed contra (14a) . . . . 92 23 2 2 qc. 4 sol. (14b) . . . . . . . . . 93 23 2 3 qc. 1 sol. (15b) . . . . . . . . . 93 23 2 3 qc. 2 sol. (16a) . . . . . . 93, 94 23 2 3 qc. 3 sol. (16b) . . . . . . . . . 94 23 2 4 qc. 1 sol. (17a) . . . . . . . . . 94 23 2 4 qc. 1 ad 1 (17a). . . . . . . . . 94 23 2 4 qc. 2 sol. (17a) . . . . . . . . . 95 24 1 1 qc. 1 sol. (24a) . . . . . . . . . 98 24 1 1 qc. 1 ad 3 (24a-b) . . . . . . . 98 24 1 1 qc. 2 arg. 1 (22b) . . . . . . . 98 24 1 1 qc. 2 ad 1 (24b) . . . . . . . . 97

INDEX NOMINVM ET OPERVM

24 1 1 qc. 2 ad 4 (25a). . . . . . . . . 97 24 1 1 qc. 3 sol. (25a) . . . . . . . . . 99 24 1 1 qc. 4 arg. 1 (23a-b) . . . . . . 68 24 1 2 qc. 3 sed contra (27) . . . . 122 24 2 1 qc. 1 arg. 2 (33b) . . . . . 107* 24 2 1 qc. 1 ad 2 (34b) . . . . . . . 106 24 2 1 qc. 2 sed contra 2 (34a) . . 103 24 2 1 qc. 2 sol. (35b-36a) . . . . . 109 24 2 1 qc. 2 sol. (35b) . . . . . . . . 104 24 2 1 qc. 2 ad 1 (36a). . . . . . . . 113 24 2 1 qc. 2 ad 4 (36b) . . . . . . . 111 24 2 1 qc. 2 ad 5 (36b) . . . . . . . 112 24 2 1 qc. 3 sol. (36b) . . . . . . . . 110 24 2 2 sol. (37b) . . . . . . . . . . . . 118 24 2 3 arg. 6 (39a) . . . . . . . . . . . 119 24 2 3 sol. (39b) . . . . . . . . . . . . 121 24 2 3 ad 2 (39b) . . . . . . . . . . . . 121 24 2 3 ad 5 (40a) . . . . . . . . . . . . 119 24 3 1 qc. 1 sed contra 1 (40b). . 125 24 3 2 qc. 1 sed contra (42a) . . . 127 24 3 2 qc. 1 ad 3 (43b) . . . . . . . 139 24 3 2 qc. 2 arg. 1 (42b) . . . . . . 135 24 3 2 qc. 2 arg. 2 (42b) . . . . . . 135 24 3 2 qc. 2 sol. (44a) . . . . . . . 136* 24 3 2 qc. 2 ad 2 (44a). . . . . . . . 133 24 3 2 qc. 2 ad 3 (44a). . . . . . . . 133 25 2 1 qc. 1 sed contra 1 (52a) . . 146 25 2 1 qc. 1 sol. (53a) . . . . . . . . 152 25 2 1 qc. 2 sol. (53a) . . . . . . . . 150 25 3 1 qc. 1 arg. 4 (56a). . . 157, 166 25 3 1 qc. 1 ad 3 (57a). . . . . . . . 154 25 3 1 qc. 1 ad 4 (57a). . . . . . . . 158 25 3 1 qc. 2 arg. 1 (56a). . . . . . . 153 25 3 2 qc. 1 arg. 1 (58a-b) . . . . . 153 25 3 2 qc. 1 sol. (59b) . . . . . . . . 155 25 3 2 qc. 2 arg. 3 (59a). . . . . . . 153 25 3 2 qc. 2 arg. 5 (59a). . . . . . . 153 25 3 2 qc. 2 ad 3 (60b) . . . . . . . 165 25 3 2 qc. 3 sol. (61a) . . . . . . . . 158 25 3 2 qc. 3 ad 1 (61b) . . . . . . . 158 25 3 2 qc. 3 ad 3 (61b) . . . . . . . 158 25 3 3 arg. 1 (62a) . . . . . . . . . . . 161 25 3 3 arg. 3 (62a) . . . . . . . . . . . 163 25 3 3 sol. (62b) . . . . . . . . . . . . 161 25 3 3 ad 3 (63a) . . . . . . . . . . . . 163 25 3 3 ad 4 (63a-b) . . . . . . . . . . 162 ps.-Thomas de Aquino Summa totius Logicae Aristotelis I 6 (58b) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 I 7 (59b) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

183