Durandi de Sancto Porciano Scriptum Super IV Libros Sententiarum. Buch I, DD. 18-35 9789042939820, 9789042939837, 9042939826

Citation preview

Recherches de Théologie et Philosophie médiévales Bibliotheca 10.1.3

DVRANDI DE SANCTO PORCIANO SCRIPTVM SVPER IV LIBROS SENTENTIARVM Editioni curandae praesidet Andreas Speer Distinctiones 18-35 libri Primi

Ediderunt

Massimo Perrone et Fiorella Retucci

PEETERS

DVRANDI DE SANCTO PORCIANO SCRIPTVM SVPER IV LIBROS SENTENTIARVM Buch I, dd. 18-35

Recherches de Théologie et Philosophie médiévales

BIBLIOTHECA

Editorial Board

Russell L. Friedman, Wouter Goris, Guy Guldentops, Maarten Hoenen, Andreas Speer, Carlos Steel, David Wirmer

Bibliotheca is a series published by the editorial board of Recherches de Théologie et Philosophie médiévales. It contains studies on medieval thought and editions of medieval philosophical and theological texts. Umschlagbild: Nürnberg, Stadtbibliothek, Hs. Cent. III 79, f. 2r

Bibliotheca 10.1.3

Durandi de Sancto Porciano Scriptum super IV libros Sententiarum Buch I, dd. 18-35

Herausgegeben von

Massimo Perrone und Fiorella Retucci

PEETERS LEUVEN - PARIS - BRISTOL, CT 2019

All rights reserved. No part of this book may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior permission of the publisher. A catalogue record for this book is available from the Library of Congress. © 2019 – Peeters – Bondgenotenlaan 153, 3000 Leuven, Belgium. D/2019/0602/48 ISBN 978-90-429-3982-0 eISBN 978-90-429-3983-7

INHALT I. Vorwort von Andreas Speer .........................................................9* II. Einleitung von Massimo Perrone und Fiorella Retucci ..................13* 1. Handschriftliche Überlieferung ...........................................15* Tafel I. Handschriften O und Om: Inhalt ....................22* 2. Die handschriftlichen Verhältnisse .......................................28* 2.1 Gemeinsame Fehler von AN: Rekonstruktion der Textvorlage a ...............................42* 2.1.1 Die Randkorrekturen in Hs. N ..................44* 2.2 Gemeinsame Fehler von FMYZ: Rekonstruktion der Textvorlage b ................................45* 2.3 Gemeinsame Fehler von FM: Rekonstruktion der Textvorlage g ................................48* 2.3.1 Die Randkorrekturen in Hs. F ..................50* 2.4 Gemeinsame Fehler von YZ: Rekonstruktion der Textvorlage d ................................50* 2.5 Die Handschriften O und Om ...............................54* 2.6 Stemma codicum ....................................................58* 3. Technische Erläuterungen ....................................................59* 3.1 Textkonstitution ....................................................59* 3.2 Zum Variantenapparat ..........................................59* 3.3 Bemerkungen zum Quellenapparat .......................59* 3.4 Orthographie ........................................................60* 4. Abkürzungen .......................................................................61* 5. Zeichen ...............................................................................62* Tafel II. Zweite (B) und dritte (C) Redaktion: Übersicht ........63* Tafel III. Quaestionenüberlieferung der einzelnen Handschriften ........................................73* III. Quellen- und Literaturverzeichnis .....................................75*

6*

INHALT

IV. Durandi de Sancto Porciano Scriptum super IV Libros Sententiarum. Redactio B Distinctionum 18-35 libri Primi Distinctio octaua decima Questio unica: Vtrum donum in diuinis sit aliquid essentiale uel notionale ................................... 3 Distinctio nona decima Questio prima: Vtrum inter Personas diuinas sit equalitas .................................................................... 8 Questio secunda: Vtrum in diuinis sit circumincessio ... 13 Questio tertia: Vtrum ueritas sit in rebus uel in anima ................................................................. 16 Questio quarta: Vtrum in diuinis sit totum et pars ....... 25 Distinctio uigesima Questio unica: Vtrum Filius sit omnipotens sicut Pater ................................................. 34 Distinctio uigesima prima Questio unica: Vtrum dictio exclusiua possit uere addi termino essentiali respectu predicati personalis ............. 44 Distinctio uigesima secunda Questio prima: Vtrum aliquod nomen proprie Deo conueniat ................................................. 54 Questio secunda: Vtrum nomina dicta de Deo dicantur de eo secundum substantiam .......................... 61 Distinctio uigesima tertia Questio unica: Vtrum Persona significet substantiam uel relationem ........................................... 67 Distinctio uigesima quarta Questio prima: Vtrum termini numerales ponant aliquid in diuinis .............................................. 75 Questio secunda: Vtrum unum de genere quantitatis addat aliquid super ens et unum quod conuertitur cum ente ........................................... 81 Distinctio uigesima quinta Questio unica: Vtrum nomen ‘persone’ dicatur uniuoce de Deo et creaturis .......................................... 92 Distinctio uigesima sexta Questio prima: Vtrum omnes Persone diuine distinguantur per relationes .......................................... 98

INHALT

7*

Questio secunda: Vtrum relationes constituentes Personas sint reales ................................ 114 Distinctio uigesima septima Questio prima: Vtrum actus notionales sint priores relationibus ............................................. 121 Questio secunda: Vtrum Verbum dicatur in diuinis essentialiter uel personaliter ......................... 128 Distinctio uigesima octaua Questio prima: Vtrum ingenitum uel innascibile sit notio Patris ............................................................ 148 Questio secunda: Vtrum ingenitum seu innascibilitas sit proprietas constitutiua Patris .................................. 156 Questio tertia: Vtrum ymago dicatur in diuinis essentialiter uel personaliter ........................................ 166 Distinctio uigesima nona Questio prima: Vtrum una Persona possit dici principium alterius .............................................. 171 Questio secunda: Vtrum Pater et Filius sint unum principium Spiritus Sancti ............................... 178 Questio tertia: Vtrum Pater et Filius possint dici plures spiratores ................................................... 184 Distinctio trigesima Questio prima: Vtrum aliquid dicatur de Deo ex tempore ..................................................... 189 Questio secunda: Vtrum relationes que dicuntur de Deo ex tempore sint reales ...................................... 192 Distinctio trigesima prima Questio prima: Vtrum equalitas sit realis relatio in diuinis ................................................ 208 Questio secunda: Vtrum equalitas dicatur positiue uel priuatiue in diuinis .................................. 215 Questio tertia: Vtrum essentialia attributa debeant appropriari diuinis Personis ........................... 218 Distinctio trigesima secunda Questio unica: Vtrum Filius sit sapiens sapientia genita ............................................... 222 Distinctio trigesima tertia Questio prima: Vtrum proprietas relatiua sit idem realiter cum essentia ................................................... 225

8*

INHALT

Questio secunda: Vtrum proprietates relatiue sint in essentia et in Personis ............................................. 237 Distinctio trigesima quarta Questio prima: Vtrum Persona sit idem quod essentia ..................................................... 242 Questio secunda: Vtrum conuenienter dicatur quod sint tres Persone unius essentie .......................... 256 Questio tertia: Vtrum aliqua nomina conuenienter dicantur de Deo translatiue ........................................ 259 Distinctio trigesima quinta Questio prima: Vtrum Deus cognoscat se tantum uel etiam alia a se ....................................................... 263 Questio secunda: Vtrum Deus habeat propriam et distinctam cognitionem de aliis a se ........................ 270 V. Index nominum et operum ................................................ 287

VORWORT Dieser dritte Teilband des ersten Buches des Sentenzenkommentars des Durandus von St. Pourçain ist eine nahtlose Fortsetzung des zweiten Teilbandes. Das gilt zum einen für die in den Distinktionen 18-35 behandelten Fragen im Ausgang von der Trinitätstheologie. Dort werden Fragen zu den Eigenschaften und Attributen ebenso wie zu den göttlichen Namen und Prädikationsweisen behandelt, ferner die viel diskutierte Frage der Relationen in Hinblick auf die einzelnen göttlichen Personen. Die vorliegenden Distinktionen zeigen Durandus nicht nur als einen höchst scharfsinnigen Denker auf der Höhe der Debatten seiner Zeit, sondern geben auch einen Einblick, welche Quellen Durandus benutzt hat und wer seine vorzüglichen Gesprächspartner waren, allen voran Thomas von Aquin sowie seine dominikanischen Mitbrüder Hervaeus Natalis und Wilhelm Petri de Godino, darüber hinaus aber auch Gottfried von Fontaines, Petrus von Auvergne und Johannes Duns Scotus sowie der Karmelit Gerhard von Bologna, mit dem Durandus zwischen 1309 und 1311 eine pointierte Debatte zur Frage der Relationen geführt hat. Die Belege hierfür finden sich in der Einleitung sowie im Quellenapparat. Zum anderen knüpft der vorliegende Band in konzeptioneller und methodischer Hinsicht an den zweiten Teilband des ersten Buches des durandischen Sentenzenkommentars an. Das gilt insbesondere für die komplexe Problematik der Textüberlieferung und der Zuordnung des ersten Buches zu den drei Hauptredaktionen des Sentenzenkommentars. Denn dass diese auf Joseph Koch zurückgehende Hypothese einer Präzisierung und Modifizierung bedarf, haben die bisher erschienenen Editionsbände nachdrücklich belegt. So muss man innerhalb der drei Redaktionen noch einmal verschiedene Entwicklungsphasen in Betracht ziehen. Dies gilt für alle bislang untersuchten Bücher und betrifft vor allem die Pariser Redaktionen. Dabei bietet die Überlieferung für jedes Buch von Durandus’ Sentenzenkommentar ganz unterschiedliche Problemlagen, wie ein Vergleich der bereits veröffentlichten Editionen zum ersten, zweiten und zum vierten Buch zeigt.

10*

VORWORT

Diese neuen Einsichten sind das Ergebnis eines akribischen und detaillierten Studiums der gesamten handschriftlichen Überlieferung. Die Beobachtungen, die nicht nur die textlichen Besonderheiten und Varianten betreffen, sondern auch Vorlagenwechsel in den Handschriften und ein intertextuelles Verweissystem einschließen, bestätigen die Hypothese einer konstanten Überarbeitung des Textes durch den Autor in einem Autormanuskript womöglich bis zur finalen C-Redaktion. Diese Überarbeitungen führen über die drei großen Redaktionsphasen hinaus zur Annahme weiterer kleinerer, mitunter partieller Redaktionsphasen. Diese mögen mit den unterschiedlich intensiven Debatten zu tun haben, von denen bereits die Rede war, wie auch mit den von Durandus beklagten unautorisierten Teilabschriften unterschiedlicher Textfassungen. Im Vergleich mit den vielschichtigen Redaktionsprozessen zwischen der ersten und der zweiten Pariser Fassung des Sentenzkommentars, zwischen dem scriptum novum und dem scriptum antiquum, die sich besonders deutlich für das zweite Buch rekonstruieren lassen, stellt das erste Buch eine besondere Herausforderung dar, da es weniger redaktionelle Bearbeitungsspuren aufweist. Doch diejenigen Spuren, die sich auch in dem vorliegenden Teilband finden lassen, bestätigen die in der Einleitung zum zweiten Teilband vorgelegte Hypothese, dass die Überlieferung des ersten Buches die zweite Redaktion (B) dieses Buches bezeugt mit einigen Hinweisen auf die erste Redaktion (A). Auch der von Guy Guldentops herausgegebene, parallel im Druck erscheinende erste Teilband des ersten Buches des durandischen Sentenzenkommentars bestätigt diese Hypothese. Der vorliegende Band gibt somit in kritischer Edition den Text der zweiten Redaktion des ersten Buches in der Revisionsphase wieder, die der ersten Redaktion am nächsten kommt. Die Zuordnung des ersten Buches von Durandus’ Sentenzenkommentar zur B-Redaktion ist Teil der auch die Bücher 2 und 4 einschließenden weiterreichenderen Hypothese zur Entstehung und Eigenart des vorliegenden Sentenzenkommentars. Die Untersuchungen zur Textüberlieferung des vorliegenden dritten Teilband des ersten Buches liefern eine Reihe neuer Indizien, dass Durandus fortlaufend am Text seines Kommentars gearbeitet hat. Dazu zählen auch die internen Verweise, von denen einige sich in den Handschriften der vorliegenden B-Redaktion nicht wiederfinden lassen, wohl aber in der C-Redaktion, die bekanntlich eine größere Nähe zur A-Redaktion aufweist. Von wenigen Ausnahmen vornehmlich im vierten Buch abgesehen,

11*

VORWORT

lassen sich mithin verschiedene Überarbeitungsphasen nachweisen, die den Übergang von der Erstfassung zur Letztfassung dokumentieren. Dies führt innerhalb derselben Redaktion, wie auch der vorliegende Band belegt, zu verschiedenen Redaktionsphasen. Bei den vorliegenden inhaltlichen oder stilistischen Varianten handelt es sich zudem um eine vom Autor intendierte systematische Textvarianz. Man muss daher von einer fortlaufenden Autorrevision sprechen, die zu unterschiedlichen Zeitpunkten und, so darf man vermuten, abhängig von Bedarf und Interesse erfolgt ist. Auch wenn wir kein Autograph des Durandus besitzen, so führt uns die sorgfältige Rekonstruktion der vorhandenen Textzeugen doch bis an das Schreibpult des Autors. Wir werden Zeugen, wie dieser seinen Text revidiert und fortschreibt. Ein solch differenzierter Einblick in die Textgeschichte stellt nicht nur eine methodische Herausforderung dar. Vor allem setzt sie eine vollständige und nicht nur auszugsweise Untersuchung und Kollationierung aller Handschriften voraus. Diese Aufgabe setzt angesichts des Umfangs des durandischen Sentenzenkommentars einTeam exzellenter Editorinnen und Editoren voraus, die über Jahre hinweg eng zusammenarbeiten konnten. Zu diesem Editoren-Team zählen die beiden Editoren dieses Bandes Dr. Fiorella Retucci und Dr. Massimo Perrone, denen ich ebenso wie Dr. Guy Guldentops und Dr. Thomas Jeschke meine besondere Anerkennung aussprechen möchte. Sodann setzt eine solche komplexe wissenschaftliche Arbeit die entsprechenden Ressourcen voraus. Diese sind uns durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG) zur Verfügung gestellt worden. Hierfür und für den damit einhergehenden Vertrauensvorschuss möchte ich an dieser Stelle auch im Namen des gesamten Durandus-Teams herzlich danken. Ein weiterer Dank gilt schließlich dem Verlag Peeters für die hervorragende Ausstattung dieses Bandes und für die wie stets gute Zusammenarbeit. Andreas Speer

EINLEITUNG* Die Distinktionen 18-35 des ersten Buchs des Sentenzenkommentars des Durandus von St.-Pourçain, die hier kritisch ediert wurden, knüpfen an die unmittelbar vorhergehenden Distinktionen an, in denen die Behandlung der Trinitätstheologie begonnen worden ist1. Hier werden insbesondere der Begriff der Gabe (donum) mit Blick auf den Heiligen Geist2 untersucht, die Gleichheit der göttlichen Personen3, die Allmacht Gottes4 sowie die Weisen, auf die das Adjektiv „allein“ (solus)5 und die Namen von Gott6 prädiziert werden. Viel Platz wird wiederum den göttlichen Relationen eingeräumt. Es wird untersucht, ob die Personen sich durch die Relationen unterscheiden, ob die Rela-

* Wir danken Guy Guldentops für die vollständige Durchsicht und Korrektur des Editionstextes. Durch seine Hilfe konnte der Quellenapparat an verschiedenen Stellen stark erweitert werden. Wir danken zudem Thomas Jeschke, der die Einleitung sprachlich überprüft hat. Wir danken schließlich Andreas Speer für die Möglichkeit, am Durandus-Projekt mitzuarbeiten und für die freundschaftliche Aufnahme am Thomas-Institut der Universität zu Köln. 1 Vgl. Durandus de Sancto Porciano, Scriptum super IV libros Sententiarum, Distinctiones 4-17 libri Primi, ed. M. Perrone – F. Retucci, Leuven–Paris–Walpole, MA 2017 (Recherches de Théologie et Philosophie médiévales. Bibliotheca, Bd. 10.1.2). 2 Vgl. dist. 18, quaest. unica: Vtrum donum in diuinis sit aliquid essentiale uel notionale, S. 3-7. 3 Vgl. dist. 19, quaest. 1: Vtrum inter Personas diuinas sit equalitas, S. 8-12; quaest. 2: Vtrum in diuinis sit circumincessio, S. 13-16; quaest. 4: Vtrum in diuinis sit totum et pars, S. 25-33. 4 Vgl. dist. 20, quaest. unica: Vtrum Filius sit omnipotens sicut Pater, S. 34-43; dist. 31, quaest. 1: Vtrum equalitas sit realis relatio in diuinis, S. 208-215; quaest. 2: Vtrum equalitas dicatur positiue uel priuatiue in diuinis, S. 215-217; quaest. 3: Vtrum essentialia attributa debeant appropriari diuinis Personis, S. 218-221. 5 Vgl. dist. 21, quaest. unica: Vtrum dictio exclusiua possit uere addi termino essentiali respectu predicati personalis, S. 44-53. 6 Vgl. dist. 22, quaest. 1: Vtrum aliquod nomen proprie Deo conueniat, S. 54-60; quaest. 2: Vtrum nomina dicta de Deo dicantur de eo secundum substantiam, S. 61-66; dist. 23, quaest. unica: Vtrum Persona significet substantiam uel relationem, S. 67-74; dist. 24, quaest. 1: Vtrum termini numerales ponant aliquid in diuinis, S. 75-81; quaest. 2: Vtrum unum de genere quantitatis addat aliquid super ens et unum quod conuertitur cum ente, S. 81-91; dist. 25, quaest. unica: Vtrum nomen ‘persone’ dicatur uniuoce de Deo et creaturis, S. 92-97; dist. 30, quaest. 1: Vtrum aliquid dicatur de Deo ex tempore, S. 189-192; quaest. 2: Vtrum relationes que dicuntur de Deo ex tempore sint reales, S. 192-207.

14*

EINLEITUNG

tionen real sind7, ob die notionalen Akte den Relationen vorausgehen8 und ob die Relationen mit dem Wesen Gottes zusammenfallen9. Es wird eine detaillierte Analyse unternommen sowohl mit Blick auf die einzelnen göttlichen Personen (das Wort10, den Vater11 und die Relation beider zum Heiligen Geist12) als auch hinsichtlich ihres Verhältnisses zum göttlichen Wesen13. Die 35. Distinktion schließlich eröffnet die Untersuchung der göttlichen Attribute und beginnt mit dem göttlichen Wissen14. Neben diesen genuin theologischen Quaestionen stellt Durandus in der 19. Distinktion einen langen, rein philosophischen Exkurs, in dem er die Frage, ob die Wahrheit in den Dingen oder in der Seele sei, untersucht15 und sich polemisch mit Thomas von Aquin16 auseinandersetzt. Die Forschung hat sich bereits mit vielen dieser Themen beschäftigt; die Studien werden an entsprechender Stelle im Apparat der kritischen Edition angeführt17. Bezüglich der von Durandus benutzten direkten

7 Vgl. dist. 26, quaest. 1: Vtrum omnes Persone diuine distinguantur per relationes, S. 98-113; quaest. 2: Vtrum relationes constituentes Personas sint reales, S. 114-120. 8 Vgl. dist. 27, quaest. 1: Vtrum actus notionales sint priores relationibus, S. 121-127. 9 Vgl. dist. 33, quaest. 1: Vtrum proprietas relatiua sit idem realiter cum essentia, S. 225237; quaest. 2: Vtrum proprietates relatiue sint in essentia et in Personis, S. 237-241. 10 Vgl. dist. 27, quaest. 2: Vtrum Verbum dicatur in diuinis essentialiter uel personaliter, S. 128-147; dist. 32, quaest. unica: Vtrum Filius sit sapiens sapientia genita, S. 222-224. 11 Vgl. dist. 28, quaest. 1: Vtrum ingenitum uel innascibile sit notio Patris, S. 148-156; quaest. 2: Vtrum ingenitum seu innascibilitas sit proprietas constitutiua Patris, S. 156-165; quaest. 3: Vtrum ymago dicatur in diuinis essentialiter uel personaliter, S. 166-170. 12 Vgl. dist. 29, quaest. 1: Vtrum una Persona possit dici principium alterius, S. 171-178; quaest. 2: Vtrum Pater et Filius sint unum principium Spiritus Sancti, S. 178-183; quaest. 3: Vtrum Pater et Filius possint dici plures spiratores, S. 184-188. 13 Vgl. dist. 34, quaest. 1: Vtrum Persona sit idem quod essentia, S. 242-256; quaest. 2: Vtrum conuenienter dicatur quod sint tres Persone unius essentie, S. 256-258; quaest. 3: Vtrum aliqua nomina conuenienter dicantur de Deo translatiue, S. 259-262. 14 Vgl. dist. 35, quaest. quaest. 1: Vtrum Deus cognoscat se tantum uel etiam alia a se, S. 263-270; quaest. 2: Vtrum Deus habeat propriam et distinctam cognitionem de aliis a se, S. 270-285. 15 Vgl. dist. 19, quaest. 3: Vtrum ueritas sit in rebus uel in anima, S. 16-25; in M. von Perger, «Der Wahrheitsbegriff nach Durandus von Saint-Pourçain. Mit der Quaestio “Utrum veritas sit in rebus vel in anima” aus In Sent. I, Fassung A, und darauf bezogenen Texten», in: Archivum Fratrum Praedicatorum 74 (2004), S. 127-224. 16 Vgl. dist. 19, quaest. 3 (vgl. unten, S. 17,29ff.). 17 Vgl. die Studien, die im vorhergehenden Band aufgelistet wurden: M. Perrone – F. Retucci, «Einleitung», in: Durandus de Sancto Porciano, Scriptum super IV libros Sententiarum, Distinctiones 4-17 libri Primi, ed. M. Perrone – F. Retucci, Bd. 10.1.2, S. 16*, Anm. 11.

EINLEITUNG

15*

Quellen, aus denen der Autor in unterschiedlicher Länge exzerpiert hat, stechen besonders die Werke des Thomas von Aquin (der auch explizit genannt wird18) und des Hervaeus Natalis hervor sowie die Lectura Thomasina des Wilhelm Petri de Godino. Darüber hinaus werden viele Meinungen anderer berühmter Denker diskutiert, u. a. von Gottfried von Fontaines19, Petrus von Auvergne20 und Duns Scotus21. Eine harte Auseinandersetzung hat Durandus mit dem Karmeliten Gerhard von Bologna geführt. Er scheint Gerhards Quodlibet III, quaest. 7, das zwischen 1309 und 1311 in Paris disputiert worden ist, gekannt zu haben22. Gerhard wiederum zitiert in seinem Quodlibet IV, quaest. 1 (nach dem Advent 1312 in Avignon disputiert) ebenfalls Durandus, allerdings nur implizit23. Der hier edierte Text könnte zukünftiger Forschung ein Fundament für eine detailliertere Rekonstruktion der theologischen und philosophischen Debatten zu Beginn des 14. Jahrhunderts bieten. 1. Handschriftliche Überlieferung Die Distinktionen 18-35 des ersten Buches des durandischen Sentenzenkommentars werden in folgenden Handschriften überliefert: A = Auxerre, Bibliothèque municipale, Ms. 26, ff. 24vb-38va24. Pergament, 174 Bl.; 267×183 mm (einige Blätter jedoch kleiner). 14. Jh. (ca. 1340). Zwei unterschiedliche Systeme der Paginierung: 1. am rechten oberen Rand mit schwarzer Tinte (wohl 18. Jh.); 2. ebenfalls rechts oben mit brauner Tinte (14. oder 15. Jh.). Fo18 Thomas wird dreimal als „frater Thomas“ explizit genannt: vgl. dist. 29, quaest. 1 (vgl. unten, S. 177,143) und dist. 34, quaest. 1 (vgl. unten, S. 251,216; 252,228). 19 Vgl. dist. 34, quaest. 1 (vgl. unten, S. 244,47ff.). 20 Vgl. dist. 27, quaest. 2 (vgl. unten, S. 130,58ff.). 21 Vgl. dist. 26, quaest. 2 (vgl. unten, S. 116,69ff.). 22 Vgl. dist. 8, quaest. 5, in: Durandus de Sancto Porciano, Scriptum super IV libros Sententiarum, Distinctiones 4-17 libri Primi, S. 74,66-70). 23 Vgl. unten, S. 32*-35*. Zu Gerhard von Bologna vgl. C. Schabel, «Carmelite Quodlibeta», in: id., Theological Quodlibeta in the Middle Ages. The Fourteenth Century, Leiden–Boston 2007 (Brill’s Companions to the Christian Tradition, Bd. 7), S. 493-543, bes. S. 505-514. 24 Vgl. Catalogue général des Manuscrits des Bibliothèques publiques de France, Départements VI, Paris 1887; F. Retucci, «Einleitung», Bd. 10.2.1, S. 26*. Gedankt sei an dieser Stelle Dr. Ilya Dines, der den Codex mit Erlaubnis der Bibliothek fotografierte und eine Handschriftenbeschreibung anfertigte.

16*

EINLEITUNG

liierung: f. 52 wird in 53 korrigiert, 53 in 54, 54 in 55, ab 56 fortlaufend. Lagen: 4 VI48 + II52 + 3 VI88 + V98 + VII112 + 3 VIII160 + VII174. Schriftraum 200×135 mm. 2 Spalten. 58 Zeilen. Inhalt: – ff. 1ra-51ra: Durandus de Sancto Porciano, Commentarius in Librum I Sententiarum Petri Lombardi. f. 1ra: Incipit: Circa primum Sententiarum queritur utrum theologia sit scientia. – f. 51ra: Explicit primus Sententiarum secundum lecturam fratris Durandi de Sancto Porciano ordinis fratrum predicatorum. Amen; – f. 51ra-51rb: Quaestionenverzeichnis des ersten Buches. f. 51ra: Vtrum theologia sit scientia. – f. 51rb: Vtrum teneamur conformare uoluntatem nostram uoluntati diuine in uolito; – ff. 53ra-87ra: Durandus de Sancto Porciano, Commentarius in Librum II Sententiarum Petri Lombardi. f. 53ra: Incipit: Circa secundum Sententiarum librum queritur primo utrum deus potuerit aliquid creare ab eterno. – f. 87ra: ... set ultimus finis est unus et idem, scilicet ipse deus, qui est benedictus in secula. Amen; – f. 87ra-87va: Quaestionenverzeichnis. f. 87ra: Incipiunt tituli questionum supra secundum Sententiarum fratris Durandi. – f. 87va: Expliciunt tituli secundi Sententiarum Durandi; – ff. 89ra-126ra: Durandus de Sancto Porciano, Commentarius in Librum III Sententiarum Petri Lombardi. f. 89ra: Incipit: Circa primam distinctionem tertii libri primo queritur utrum incarnatio sit possibilis. – f. 126ra: Explicit tertius Durandi super Sententias; – f. 126rb-126vb: Quaestionenverzeichnis des dritten Buches. f. 126rb: Vtrum incarnatio sit possibilis. – f. 126vb: Vtrum lex uetus cohibeat animum uel solum manum; – ff. 129ra-174vb: Durandus de Sancto Porciano, Commentarius in Librum IV Sententiarum Petri Lombardi, dist. 10 quaest. 3 § 1 (unvollständig) – dist. 45 quaest. 2 § 1325. f. 129ra: Incipit: ... altari ubi prius erat et incipit esse in hore hominis ubi prius non erat ... – f. 174vb: ... ante illum iudicis iusti conspectum orationes sue merito quassari refugiunt. Ad primum (Ende mitten im Text). 25 Vgl. T. Jeschke, «Einleitung», in: Durandus de Sancto Porciano, Scriptum super IV libros Sententiarum, Distinctiones 43-50 libri Quarti, ed. T. Jeschke, Leuven–Paris– Walpole, MA 2012 (Recherches de Théologie et Philosophie médiévales. Bibliotheca, Bd. 10.4.4), S. 19* und 106*-107*.

EINLEITUNG

17*

F = Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Cod. San Marco 440, ff. 36rb-60va26. Pergament, I + 148 Bl. + I (ff. 87-88 leer); 303×227 mm. Ende 14. Jh. Lagen: 7 V184 + IV88 + 5 VI148. Schriftraum 228×160 mm. 2 Spalten. 50 Zeilen, ab f. 89r 54 Zeilen. Zwei verschiedene Schreiber: 1. ff. 1r-86v; 2. ff. 89r-148v. Viele Korrekturen am Rand von derselben Hand. Inhalt: – ff. 1ra-86vb: Durandus de Sancto Porciano, Commentarius in Librum I Sententiarum Petri Lombardi. f. 1ra: Incipit: Circa primum Sententiarum primo queritur utrum theologia sit scientia. – f. 86vb: Explicit primus liber Sententiarum secundum fratrem Durandum de ordine fratrum predicatorum (fratrem ... predicatorum von späterer Hand auf Rasur); – ff. 89ra-148va: Durandus de Sancto Porciano, Commentarius in Librum II Sententiarum Petri Lombardi. f. 89ra: Incipit: Circa secundum librum Sententiarum queritur primo utrum deus potuerit aliquid creare. – f. 148va: ... set ultimus finis est unus et idem, scilicet ipse deus, qui est benedictus in secula. Amen. Explicit secundus (es folgt eine Rasur und eine kurze Tabula, die mit der ersten Quaestio der dritten Distinktion von Buch I endet: Vtrum deus sit cognoscibilis a nobis ex creaturis). M = Melk, Stiftsbibliothek, Codex Mellicensis 611 (130 C 8), ff. 81vb138va27. Papierhandschrift, 313 Bl. (ff. 189-193 und 312 leer); 295×215 mm. 5. Jahrzehnt 15. Jh. ff. 1-26 Foliierung des 15. Jhs., fortgesetzt mit moderner Bleistiftfoliierung mit zahlreichen Fehlern: nach ff. 47, 52, 145, 166, 167, 245 und 284 jeweils ein Blatt unfoliiert, jetzt bezeichnet mit 47a, 52a, etc.; ff. 79, 252 und 295 in der Zählung übersprungen. Lagen: III6 + 26 VI313. Schriftraum 210-220×142-146 mm. 2 Spalten. 40 Zeilen. 2 Haupthände: Hand 1 schreibt Buch 1 (ff. 7-188), 41-48 Zeilen; 26 Vgl. D. Frioli, Catalogo di manoscritti filosofici nelle Biblioteche italiane, Bd. 2, Firenze 1981; F. Retucci, «Einleitung», Bd. 10.2.1, S. 27*-28*. 27 Für die Beschreibung der Hs. sind wir Dr. Christine Glaßner (Österreichische Akademie der Wissenschaften) und Bernadette Kalteis (Stiftsbibliothek Melk) dankbar. Vgl. dazu J. Koch, Durandus de S. Porciano, S. 50ff. V. Staufer, Catalogus codicum manu scriptorum, qui in bibliotheca monasterii Mellicensis O.S.B. servantur, Bd. 1, Wien 1889, S. 198; F. Retucci, «Einleitung», Bd. 10.2.1, S. 28*.

18*

EINLEITUNG

die ersten fünf Zeilen von einer anderen, sorgfältiger schreibenden Hand. – Hand 2 schreibt Buch 2 (ff. 194-311), 39-42 Zeilen; die ersten 20 Zeilen von einer anderen, sorgfältiger schreibenden Hand. Quaestionenzählung und möglicherweise einige wenige Korrekturen von anderer Hand; zahlreiche weitere Korrekturen einer späteren Melker Hand, die wohl auch den Vermerk auf f. 1r unten schrieb: Liber iste est incorrectus ex uicio siue ignorantia scriptoris. Inhalt: – ff. 1r-6r: leer; – ff. 7ra-188rb: Durandus de Sancto Porciano, Commentarius in Librum I Sententiarum Petri Lombardi. f. 7ra: Incipit: Circa primum Sententiarum primo queritur utrum theologia sit scientia. – f. 188rb: Explicit primus Sententiarum secundum lecturam fratris Durandi de Sancto Porciano ordinis fratrum predicatorum; – ff. 194ra-311va: Durandus de Sancto Porciano, Commentarius in Librum II Sententiarum Petri Lombardi. f. 194ra: Incipit: Circa secundum Sententiarum queritur primo utrum Deus potuerit aliquid creare ab eterno. – f. 311va: ... set ultimus est unus et idem, scilicet ipse deus, qui est benedictus in secula. Amen etcetera. N = Nürnberg, Stadtbibliothek, Hs. Cent. III 79 , ff. 33rb-51va28. Pergament, 130 Bl. (22 Bl. fehlen29); 343×250 mm. 14. Jh. Neue Blattzählung. Lagen: 2 VI25 + 3 (VI-4)49 + (VI-6)55 + (VI-4)63 + II67 + 5 VI127 + II, letztes Bl. Spiegel. Schriftraum 232-235×166172 mm. 2 Spalten. 51 Zeilen. Inhalt: – ff. 2ra-66rb: Durandus de Sancto Porciano, Commentarius in Librum I Sententiarum Petri Lombardi. f. 2ra: Incipit: Circa 28 Vgl. K. Schneider, Die Handschriften der Stadtbibliothek Nürnberg, Band II: Die lateinischen mittelalterlichen Handschriften, Teil 1: Theologische Handschriften, Wiesbaden 1967, S. 230; F. Retucci, «Einleitung», Bd. 10.2.1, S. 29*-30*. 29 Was den vorliegenden Text anbelangt, fehlen in der Handschrift zwei Doppelblätter, die Folgendes hätten enthalten sollen: (1) den Text von dist. 22, quaest. 1 (Edition, S. 59,112 beginnend mit «conuenientem») bis zu dist. 26, quaest. 1 (Edition, S. 102,96 bis «excludit»); (2) den Text von dist. 29, quaest. 3 (Edition, S. 185,31 beginnend mit «plurificatur») bis zu dist. 33, quaest. 1 (Edition, S. 229,90 bis «coniunctas»).

EINLEITUNG

19*

primum librum Sententiarum primo queritur utrum theologia sit scientia. – f. 66rb: Explicit primus Sententiarum secundum lecturam fratris Durandi de Sancto Porciano ordinis predicatorum scriptus pro fratre Galthero de Haylles per manus Bricij de Pleseio Britonis, quorum anime requiescant in pace. Amen; – f. 66rb-66vb: Erstes Inhaltsverzeichnis zum ersten Buch. f. 66rb: Incipit Tabula. Vtrum theologia sit scientia. – f. 66vb: Das Inhaltsverzeichnis ist unvollständig und endet mit der zweiten Quaestio der Distinktion 30 von Buch I: Vtrum relationes que dicuntur de Deo ex tempore sint reales. Vtrum (Ende mitten im Text); – ff. 66vb-67va: Zweites Inhaltsverzeichnis zum ersten Buch. f. 66vb: Incipiunt tituli super primum Sententiarum fratris Durandi de Sancto Porciano ordinis predicatorum. Questio prima. Vtrum theologia sit scientia. – f. 67va: Das Verzeichnis ist vollständig und endet mit der zweiten Quaestio der Distinktion 48: Vtrum omnes teneantur ad conformandum uoluntatem suam uoluntati diuine et maxime quantum ad uolitum. Expliciunt tituli primi Sententiarum fratris [...] ordinis predicatorum; – ff. 68ra-128rb: Durandus de Sancto Porciano, Commentarius in Librum II Sententiarum Petri Lombardi. f. 68ra: Incipit: Circa secundum librum Sententiarum queritur primo utrum deus potuerit aliquid creare ab eterno. – f. 128rb: ... set ultimus finis est unus et idem, scilicet ipse deus, qui est benedictus in secula. Amen. Explicit secundus super Sententias compilatus [...] (einige Zeilen radiert). Schreibervermerk: Et si volez savoer le non (sic!) demandez Brichet le Breton; – ff. 128va-129ra: Quaestionenverzeichnis des zweiten Buches. f. 128va: Incipiunt tituli super secundum fratris Durandi de Sancto Porciano ordinis fratrum predicatorum. – f. 129ra: Explicit. O = Saint-Omer, Bibliothèque de l’agglomération de Saint-Omer, Ms. 332 (ursprünglich der Abtei St. Bertin gehörend), ff. 101v-128r30. Papierhandschrift in quarto, I + 129 + II Bl.; 225×160 mm. 15. Jh. Foliierung des 19. Jhs. Lagen: 9 VI108 + (VI-1)119 + (VI-2)129. 1 Spalte. 33 Zeilen.

30 Vgl. Catalogue général des Manuscrits des Bibliothèques publiques de France, Départements III, Paris 1861, S. 164; J. Koch, Durandus de S. Porciano, S. 54.

20*

EINLEITUNG

Inhalt: – ff. 1r-128r: Durandus de Sancto Porciano, Commentarius in Librum I Sententiarum Petri Lombardi. f. 1r: Incipit: Circa primum librum Sententiarum primo queritur utrum theologia sit scientia. – f. 128r: Et hec dicta de distinctione diuinarum personarum sufficiant; – f. 129r-v: Quaestionenverzeichnis des ersten Buches. f. 129r: Vtrum theologia sit scientia f. 1°. – f. 129v: Vtrum angelus moueatur localiter f. (ohne Nummerierung). Om = Saint-Omer, Bibliothèque de l’agglomération de Saint-Omer, Ms. 338 (ursprünglich der Abtei St. Bertin gehörend), ff. 36v-93v31. Papierhandschrift in quarto, II + 251 Bl.; 217×144 mm. 15 Jh. Foliierung des 19. Jhs. Lagen: 4 VI48 + (VI+I)61 + 12 VI205 + V215 + 2 VI239 + 2 III251. 1 Spalte. 22-28 Zeilen. Inhalt: – ff. 1r-244v: Durandus de Sancto Porciano, Commentarius in Librum I Sententiarum Petri Lombardi. f. 1r: Incipit: [ill.] – f. 244v: … qui non uult illud quod Deus uult, scilicet eum uelle; – f. 129r-v: Quaestionenverzeichnis des ersten Buches. f. 245r: Vtrum nomen Persone dicatur uniuoce de Deo et creaturis. – f. 245v: Vtrum omnes teneantur ad conformandum uoluntatem uoluntati diuine et maxime quantum ad uolitum. Die Handschrift Om überliefert nur einige Distinktionen des ersten Buchs und darüber hinaus überliefert sie sie in einer falschen Ordnung: – ff. 1r-36v: dist. 25-29. Die Hs. überliefert den Text von dist. 25, quaest. unica (f. 1r: Vtrum nomen Persone dicatur uniuoce de Deo et creaturis; vgl. unten, S. 92,4-97,135) bis zum Beginn von dist. 26, quaest. 2 (f. 12v; vgl. unten, S. 116,75). Es fehlt der Text vom Ende von dist. 26, quaest. 2 (beginnend mit «productione», vgl. unten, S. 116,75) bis zum Beginn von dist. 27, quaest. 2. Diese Lücke ist dem Verlust eines

31 Für die Beschreibung der Hs. sind wir Rémy Cordonnier (Bibliothèque d’Agglomération du Pays de Saint-Omer) und Sébastien Baret (Institut de recherche et d’histoire des textes) dankbar. Vgl. dazu Catalogue général des Manuscrits des Bibliothèques publiques de France, Départements III, Paris 1861, S. 166; J. Koch, Durandus de S. Porciano, S. 54.

EINLEITUNG

21*

Faszikels geschuldet, wie aus den Wortreklamanten am Ende eines jeden Faszikels hervorgeht. Von f. 13r bis f. 36v überliefert der Codex die zweite Hälfte von dist. 27, quaest. 2 (ab «dictum», vgl. unten, S. 140,300) und die Distinktionen 28 und 29. – ff. 36v-70v: dist. 19, quaest. 4 – dist. 24, quaest. 2. Auf Blatt 36v, folgt auf dist. 29, quaest. 3 unmittelbar dist. 19, quaest. 4 (vgl. unten, S. 25,3). Der Text wird ohne Lücke weitergeführt bis dist. 24, quaest. 2 (f. 70v; vgl. unten, S. 91,252). Blatt 49r-v ist falsch, nämlich als erste statt als letzte Seite des Faszikels, eingefügt. Blatt 51r-v enthält einen Text, der von anderer Hand hinzugefügt wurde. f. 51r: Incipit: An quilibet existens in peccato confessione salutari possit secundum leges communes absolui de quolibet a quolibet sacerdote. Arguitur quod sic. Sacerdotium noui testamenti perfectius quam sacerdotium ueteris testamenti […] In oppositum pro parte negatiua. Iudicium ecclesie in foro penitentie non debet esse minus ordinatum quam iudicium seculare. […] Prima conclusio, quod homo tenetur inquantum in se est confessionem peccatorum facere sacerdoti. […] – f. 51v: Contra, probo quod talis potestas iuredictionis [sic] non debet inpediri nec restringi, quia circa remedium generale non debet fieri restrinctio nec debet aliquid restringi; set sacramentum … – ff. 70v-81r: dist. 30. Von Blatt 70v (unmittelbar nach Ende von dist. 24, quaest. 2) bis Blatt 81r wird der Text von dist. 30, quaest. 1-2 (S. 189,4-207,338) kopiert. – ff. 81r-93v: dist. 35. Auf den Blättern 81r-93v wird der Text von dist. 35, quaest. 1-2 überliefert. Die Unordnung in der Überlieferung der Quaestionen in Hs. Om geht allerdings nicht auf ein falsches Binden des Codex zurück, sondern auf den Akt des Kopierens selbst. Dafür sprechen jedenfalls folgende Tatsachen: – der Text vom dist. 19, quaest. 4 wird unmittelbar nach dem Text von dist. 29 quaest. 3 auf Blatt 36v kopiert; – der Text von dist. 30, quaest. 1, wird unmittelbar nach dem von dist. 24 quaest. 2 auf Blatt 70v kopiert; – das Inhaltsverzeichnis der Quaestionen auf ff. 245r-v, das von derselben Hand des Hauptkopisten stammt, gibt die Quaestionentitel in der Reihenfolge wieder, in der sie auch in die Handschrift kopiert worden sind und korrespondiert also nicht mit der ursprünglichen Ordnung des Textes. Die Distinktionen 18,1-19,3 und 31,1-34,3, werden nicht von der Hs. 338, sondern von Hs. 332 überliefert, die heute ebenfalls in derselben Bibliothek aufbewahrt wird.

22*

EINLEITUNG

In der folgenden Tabelle werden die unterschiedlichen Qaestionen in den beiden Hss. aus Saint-Omer überblicksartig aufgeführt. Tafel I. Handschriften O und Om: Inhalt

Dist. 18 q. un.: Vtrum donum in diuinis sit aliquid essentiale uel notionale Dist. 19 q. 1: Vtrum inter Personas diuinas sit equalitas Dist. 19 q. 2: Vtrum in diuinis sit circumincessio Dist. 19 q. 3: Vtrum ueritas sit in rebus uel in anima Dist. 19 q. 4: Vtrum in diuinis sit totum et pars Dist. 20 q. un.: Vtrum Filius sit omnipotens sicut Pater Dist. 21 q. un.: Vtrum dictio exclusiua possit uere addi termino essentiali respectu predicati personalis Dist. 22 q. 1: Vtrum aliquod nomen proprie Deo conueniat

Hs. Saint-Omer 332 (O) ff. 101v-102r

Hs. Saint-Omer 338 (Om)

Vorliegende Edition 3,4-7,96

ff. 102r-103r

8,4-12,97

ff. 103r-104r

13,3-16,75

ff. 104r-106v

16,3-25,196

ff. 36v-40r

25,3-33,163

ff. 40v-45r

34,4-43,198

ff. 45r-48v f. 50r-v f. 52r-v

44,5-50,145 50,145-52,186 52,187-53,204

ff. 52v-55v

54,4-60,140

23*

EINLEITUNG

Hs. Saint-Omer 332 (O) Dist. 22 q. 2: Vtrum nomina dicta de Deo dicantur de eo secundum substantiam Dist. 23 q. un.: Vtrum Persona significet substantiam uel relationem Dist. 24 q. 1: Vtrum termini numerales ponant aliquid in diuinis Dist. 24 q. 2: Vtrum unum de genere quantitatis addat aliquid super ens et unum quod conuertitur cum ente Dist. 25 q. un.: Vtrum nomen ‘persone’ dicatur uniuoce de Deo et creaturis Dist. 26 q. 1: Vtrum omnes Persone diuine distinguantur per relationes Dist. 26 q. 2: Vtrum relationes constituentes Personas sint reales Dist. 27 q. 1: Vtrum actus notionales sint priores relationibus

def.

Hs. Saint-Omer 338 (Om) ff. 55v-58v

Vorliegende Edition 61,4-66,123

ff. 58v-61v f. 49r-v

67,4-73,134 73,134-74,161

f. 49v ff. 62r-64v

75,4-16 75,16-81,144

ff. 65r-70v

81,4-91,252

ff. 1r-3v

92,4-97,135

ff. 3v-11r

98,4-113,372

ff. 11r-12v def.

114,3-116,75 116,75-120,158

def.

121,4-127,157

24*

Dist. 27 q. 2: Vtrum Verbum dicatur in diuinis essentialiter uel personaliter Dist. 28 q. 1: Vtrum ingenitum uel innascibile sit notio Patris Dist. 28 q. 2: Vtrum ingenitum seu innascibilitas sit proprietas constitutiua Patris Dist. 28 q. 3: Vtrum ymago dicatur in diuinis essentialiter uel personaliter Dist. 29 q. 1: Vtrum una Persona possit dici principium alterius Dist. 29 q. 2: Vtrum Pater et Filius sint unum principium Spiritus Sancti Dist. 29 q. 3: Vtrum Pater et Filius possint dici plures spiratores Dist. 30 q. 1: Vtrum aliquid dicatur de Deo ex tempore Dist. 30 q. 2: Vtrum relationes que dicuntur de Deo ex tempore sint reales

EINLEITUNG

Hs. Saint-Omer 332 (O) def.

Hs. Saint-Omer 338 (Om) def. ff. 13r-16v

Vorliegende Edition 128,4-140,300 140,300-147,455

ff. 16v-20v

148,4-156,173

ff. 20v-25v

156,4-165,219

ff. 25v-27v

166,4-170,85

ff. 27v-31r

171,4-178,153

ff. 31r-34r

178,3-183,113

ff. 34r-36v

184,3-188,103

ff. 70v-72r

189,4-192,66

ff. 72r-81r

192,3-207,338

EINLEITUNG

Dist. 31 q. 1: Vtrum equalitas sit realis relatio in diuinis Dist. 31 q. 2: Vtrum equalitas dicatur positiue uel priuatiue in diuinis Dist. 31 q. 3: Vtrum essentialia attributa debeant appropriari diuinis Personis Dist. 32 q. un.: Vtrum Filius sit sapiens sapientia genita Dist. 33 q. 1: Vtrum proprietas relatiua sit idem realiter cum essentia Dist. 33 q. 2: Vtrum proprietates relatiue sint in essentia et in Personis Dist. 34 q. 1: Vtrum Persona sit idem quod essentia Dist. 34 q. 2: Vtrum conuenienter dicatur quod sint tres Persone unius essentie Dist. 34 q. 3: Vtrum aliqua nomina conuenienter dicantur de Deo translatiue

Hs. Saint-Omer 332 (O) ff. 106v-108r

Hs. Saint-Omer 338 (Om)

25* Vorliegende Edition 208,4-215,150

ff. 108r-109r

215,3-217,54

f. 109r-v

218,4-221,66

ff. 109v-110r

222,4-224,47

ff. 110r-113v

225,4-237,280

ff. 113v-114v

237,3-241,95

ff. 115r-119r

242,4-256,331

f. 119r-v

256,4-258,41

ff. 127v-128r

259,4-262,71

26*

EINLEITUNG

Hs. Saint-Omer 332 (O) Dist. 35 q. 1: Vtrum Deus cognoscat se tantum uel etiam alia a se Dist. 35 q. 2: Vtrum Deus habeat propriam et distinctam cognitionem de aliis a se

Hs. Saint-Omer 338 (Om) ff. 81r-85r

Vorliegende Edition 263,4-270,162

ff. 85r-93v

270,4-285,329

Y = Paris, Bibliothèque nationale de France, Ms. Lat. 14454, ff. 62vb88vb32. Pergament, 138 Bl.; aus drei Teilen zusammengesetzt (der erste Teil wiederum zusammengesetzt aus zwei Autographen des Philippe de Mézières), die Ende des 15. Jh. zusammengebunden wurden. Alte Foliierung. – Teil 1.1: ff. 1r-18v; 300×230 mm. 14. Jh. (ca. 1375). 1.2: ff. 19r-30v; 305×230 mm. 14. Jh. – Teil 2: ff. 31r-115v; 315×230 mm. 14. Jh. 2 Spalten; viele verschiedene Hände. – Teil 3: ff. 116r-137; 315×230 mm. 14. Jh. 2 Spalten. Inhalt: – f. 1r: Tabula contentorum: De solempnitate presentationis beate Marie in templo et nouitate ipsius festi ad partes occidentales ubi et habetur officium ecclesiasticum eius festi cum nota. Tractatus quidam de beata Maria concernens ecclesiam Ambianensem. Primus domini Durandi super Sententias de prima eius lectura. Quedam alie questiones theologice; – ff. 2r-17r: Epistula de solempnitate Presentationis beate Marie in Templo et officium ecclesiasticum eius festi cum nota. f. 2r:

32 Vgl. G. Ouy, Les Manuscrits de l’abbaye de Saint-Victor. Catalogue établi sur la base du répertoire de Claude de Grandrue (1514). Tome 2: Texte, Turnhout 1999 (Bibliotheca Victorina, Bd. 10), S. 75. Vgl. auch W.E. Coleman, «Introduction», in: id., Philippe de Mézières’ Campaign for the Feast of Mary’s Presentation, Toronto 1981, S. 21.

EINLEITUNG

27*

Incipit: Vniuersis in domino fidelibus maxime christianis occidentalibus. – f. 17r: Explicit: ... tibi sacrificium iugiter immolauit per dominum; – f. 18r: Diploma Caroli regis V ad magistros et scholares domus Nauarrice: f. 18r: Incipit: Karolus dei gratia francorum rex. – Explicit: Datum apud Meledunum decima die nouembris anno lxxiiii et regni nostri xio; – ff. 19r-30v: Tractatus de beata Maria concernens ecclesiam Ambianensem . f. 19r: Incipit: De laudibus beate Marie virginis super Salve sancta parens. – f. 30v: Explicit: Quidem peregrinus filius tuus condam modici regni orientalis cancellarius et nunc in fine dierum parisius in orto celestinorum humilis solitarius; – f. 31r-114v: Durandus de Sancto Porciano, Commentarius in Librum I Sententiarum Petri Lombardi. f. 31ra: Incipit: Primus domini Durandi super Sententias de prima eius lectura. – f. 114vb: Explicit primus Durandi super Sententias. – f. 115r-v: Quaestionenverzeichnis des ersten Buches. f. 115r: Vtrum theologia sit scientia. – f. 115v: Vtrum omnes teneantur conformare uoluntatem suam diuine uoluntati; – f. 116r-137v: Questiones theologice . f. 116r: Incipit: II Cor. 12: Scio hominem raptum usque ad tertium celum etc. – f. 137v: ... quoad actualitatem preteriti quoad impertransitionem futuri ... (unvollständig). – f. 138r: Primus Bone Venture super Sententias quem emit J. de Turre Cremada Parisius. Z = Paris, Bibliothèque nationale de France, Ms. Lat. 12330, ff. 24vb41ra33 (alte Signatur: St. Germain-des-Prés 341). Pergament, 228 Bl.; 332×225 mm. 14. Jh. (ca. 1340). Schriftraum 270×180 mm. Alte Foliierung. 2 Spalten, 55-57 Zeilen. Inhalt: – ff. 1ra-55vb: Durandus de Sancto Porciano, Commentarius in Librum I Sententiarum Petri Lombardi. f. 1ra: Incipit: Circa

33 Vgl. L. Delisle, Inventaire des Manuscrits latins de Saint-Germain-des-Prés conservés à la Bibliothèque Nationale sous les numéros 11504-14231, Paris 1868 (ND Hildesheim–New York 1974), S. 48; F. Retucci, «Einleitung», Bd. 10.2.1, S. 30*.

28*

EINLEITUNG

primum librum Sententiarum primo queritur utrum theologia sit scientia. – f. 55vb: Explicit primus Sententiarum secundum lecturam fratris Durandi de Sancto Porciano ordinis fratrum predicatorum; – ff. 56ra-101va: Durandus de Sancto Porciano, Commentarius in Librum II Sententiarum Petri Lombardi. f. 56ra: Incipit: Circa secundum librum Sententiarum queritur primo utrum deus potuerit aliquid creare ab eterno. – f. 101vb: ... set ultimus finis est unus et idem, scilicet ipse deus, qui est benedictus in secula amen. Explicit secundus supra Sententias compilatus a fratre Durando de Sancto Porciano ordinis predicatorum. Benedictus deus; – ff. 102ra-149vb: Durandus de Sancto Porciano, Commentarius in Librum III Sententiarum Petri Lombardi. f. 102ra: Incipit: Circa tertium librum Sententiarum primo queritur utrum incarnatio sit possibilis. – f. 149vb: Explicit lectura fratris Durandi de Sancto Porciano ordinis fratrum predicatorum super tertium librum Sententiarum. Vinum scriptori debetur ex meliori. Finit. Amen. Finit. Qui scripsit paradysum adibit; – ff. 150ra-224va: Durandus de Sancto Porciano, Commentarius in Librum IV Sententiarum Petri Lombardi. f. 150ra: Incipit: Circa quartum librum Sententiarum primo queritur de sacramentis in generali, deinde in speciali. – f. 224va: Explicit lectura super quartum Sententiarum compilata a fratre Durando de Sancto Porciano ordinis predicatorum. Finit. Amen. Finit. Rogerus nomine scripsit. Vinum scriptori debetur de meliori; – ff. 225va-227va: Quaestionenverzeichnis zu allen vier Büchern. f. 225va: Vtrum theologia sit scientia. – f. 227vb: Vtrum beati uideant penas dampnatorum a. 25. 2. Die handschriftlichen Verhältnisse Die Studien der letzten Jahre zur Handschriftentradition des Sentenzenkommentars des Durandus de Sancto Porciano haben zu unerwarteten Ergebnissen geführt: a. Der Text des ersten Buches des durandischen Sentenzenkommentars, den die auf uns gekommenen Handschriften bezeugen, ist das Resultat einer umfassenden Autorrevision, die den ursprünglich längeren Text kürzte.

EINLEITUNG

29*

b. Durandus arbeitete fortlaufend am Text seines Kommentars. Zusätzlich zur dreifachen Redaktion ist es daher notwendig, von verschiedenen Entwicklungsphasen einer jeden Redaktion zu sprechen. Die Änderungen, die Durandus im Übergang von der einen zur anderen Redaktion vornahm, wurden in einem einzigen Manuskript ausgeführt. Die Handschriften geben oft einen Text wieder, der sowohl eine frühere als auch eine spätere Redaktion ohne jede Unterscheidung enthält. c. Die Handschriftentradition eines jeden Buches zeigt sich alles andere als uniform. Es gibt immer wieder Vorlagenwechsel bei einzelnen Handschriften, und die Abhängigkeit einer Handschrift von verschiedenen Redaktionsphasen ist sehr häufig34. Exemplarisch können alle Probleme am vorliegenden Textabschnitt nachgewiesen werden. a. Die kritische Edition der Distinktionen 18-35 bietet weitere Bestätigungen für die Hypothese, dass der Text der auf uns gekommenen Handschriften einer überarbeiteten und damit späteren als der ersten Redaktion entspricht (diese bezeichnen wir als «zweite Redaktion» oder «Redaktion B»). (1) Im Text finden sich viele interne Verweise auf Passagen, die in den Handschriften AFMNO(Om)YZ nicht überliefert sind, die sich aber in der dritten Redaktion wiederfinden. In dist. 27, quaest. 1 (Vtrum actus notionales sint priores relationibus) verweist Durandus auf dist. 9 (S. 125,92: «sicut dictum fuit supra dist. 9»). Das Argument, auf das Durandus dabei anspielt, findet sich nicht in dist. 9 des kritisch edierten Texts (vgl. Bd. 10.1.2, S. 101,3-106,51), wohl aber in dist. 9, quaest. 2 der dritten Redaktion (Vtrum Pater sit prior Filio), wo es dazu verwendet wird, die Position zu kritisieren, mit der Thomas von Aquin in seiner Quaestio de potentia 8, art. 3, ad 7 die Relation als Relation von der Relation als konstitutiver Proprietät unterscheidet:

34 Vgl. M. Perrone – F. Retucci, «Einleitung», in Bd. 10.1.2, S. 34*-59*.

30*

EINLEITUNG

Super Sent. (C) I, 9, 2, 7 (40vb-41ra) Hec autem distinctio non uidetur habere locum in proposito, quia si illud quod constituit Personam Patris aut Filii consideretur ut proprietas constitutiua, et non ut relatio, non potest esse nisi duobus modis: uno modo sicut consideratur absolutum sine relatione, quod in proposito esse non potest, quia tunc intelligeretur suppositum diuinum constitutum per absolutum et talis intellectus esset falsus; alio modo sicut consideratur commune absque minus communi, ut animal absque rationali uel irrationali. Et hoc modo, cum proprietas constitutiua sit in plus quam relatio constituens, proprietas constitutiua potest intelligi absque intellectu relationis et absque intellectu forme absolute, set istud non habet locum in proposito. Primo, quia licet commune sumptum sub nomine et ratione communi possit intelligi non intellecta ratione particulari sub ipso contenta, ut anima sine homine uel asino particulari, tamen sub hoc proprio nomine et propria ratione acceptum et retentum non potest intelligi sine communi quod inest ei per se primo modo, sicut homo non potest intelligi sine animali.

Eine Erklärung für dieses Phänomen könnte wie folgt lauten: bei der Überarbeitung der dist. 9 von der ersten zur zweiten Redaktion hat Durandus wahrscheinlich das Argument herausgestrichen, das er in der ersten Redaktion gegen Thomas verwendet hatte. Bei der Überarbeitung des Textes von dist. 27, quaest. 1 hat er dann vergessen, den internen Verweis auf dist. 9 zu streichen, der deshalb in der überarbeiteten Fassung ohne entsprechenden Textbezug geblieben ist. Weitere Beispiele für interne Verweise, bei denen der Textbezug fehlt, die aber eine Textentsprechung in der dritten Redaktion haben, sind folgende: – S. 138,236: «sicut prius arguebatur»35; – S. 147,450: «ut dictum fuit supra dist. 6»; – S. 153,115-116: «ut dictum fuit supra dist. 16»; – S. 154,145: «sicut dictum fuit supra dist. 13»; – S. 166,17: «de primo dictum fuit supra dist. 3»; – S. 274,86-87: «ut dictum fuit supra dist. 13».

35 Die Notwendigkeit, diesen internen Verweis zu tilgen, wurde allerdings von den Kopisten von F und M bemerkt: vgl. S. 138 den kritischen Apparat zu Zeile 236.

EINLEITUNG

31*

Besondere Aufmerksamkeit verdient schließlich ein interner Verweis, der sich in dist. 31, quaest. 1 (Vtrum equalitas sit realis relatio in diuinis) findet. Durandus führt hier vier Positionen an. Alle vier stimmen zwar in der Konklusion überein, dass die Relation der Gleichheit innerhalb der Trinität nur eine gedachte bzw. logische Relation sei («solum relatio rationis»), dennoch unterscheiden sie sich jeweils in ihrer Argumentation für eben diese Konklusion. Durandus zeigt sich besonders polemisch gegenüber den Argumenten der Verteidiger der zweiten Position. Hier zitiert Durandus implizit Aegidius Romanus (Ord., I, 31, princ. 1, 1, resp., f. 160rbF-H), den er allerdings wörtlich aus der zweiten Fassung des Sentenzenkommentars des Jakob von Metz übernimmt (dist. 1, quaest. unic., resp., f. 27vb). Nach Durandus ist Aegidius’ Ausgangspunkt falsch: Aegidius nämlich fordert – und zwar ohne einen Nachweis –, dass die Relationen der Gleichheit und der Ähnlichkeit in den Geschöpfen reale Relationen seien und nicht nur gedachte. Für Durandus hingegen sind die Relationen in den Geschöpfen nur gedachte oder logische Relationen, wie er zuvor bewiesen zu haben erklärt: Super Sent. I, 31, 1, 6 (S. 211,63-65) Tertio, quia relationes equalitatis et similitudinis in creaturis non sunt reales, set rationis tantum, ut prius ostensum fuit, cuius contrarium assumunt sine ulla probatione.

Der interne Verweis («ut prius ostensum fuit») findet diesmal eine echte Entsprechung, und zwar in dist. 30, quaest. 2 (Vtrum relationes que dicuntur de Deo ex tempore sint reales). Dort erwähnt Durandus die Meinung einiger (secundum quosdam), denen zufolge die Relationen der Ähnlichkeit und der Gleichheit niemals reale Relationen sind, weder in Gott noch in den Geschöpfen. Der Autor verschiebt die Diskussion über die innergöttlichen Relationen, um sich auf die Relationen in den Geschöpfen zu konzentrieren. Es werden dann verschiedene Argumente für und gegen die These der nicht näher identifizierten quidam angeführt, die kategorisch ausschließen, dass die Relationen der Gleichheit und der Ähnlichkeit in den Geschöpfen auf irgendeine Weise real sind (vgl. S. 202,218-205,269). Hier tritt Durandus jedoch offen in Distanz zu der Position, die er – wie gesehen – im Rahmen von dist. 31, quaest. 1 nicht nur verteidigte, sondern sogar bewiesen zu haben erklärte. In dist. 30, quaest. 1 be-

32*

EINLEITUNG

schränkt sich unser Autor auf den Verweis auf eine Position unbekannter Autoren, ohne sie allerdings zu teilen: Super Sent. I, 30, 2, 17 (S. 202,218-220) Et dicendum ad primum quod secundum quosdam (quod tamen non assero) relatio similitudinis et equalitatis nusquam sunt reales relationes, nec in Deo nec in creaturis.

Wir haben es hier mit einem internen Verweis zu tun, der zwar eine textliche Entsprechung aufweist, aber keine inhaltliche. In zwei unterschiedlichen Kontexten – aber in unmittelbarer Nähe (in unserer Edition befinden sich zwischen beiden Stellen nur wenige Seiten) – verteidigt Durandus zwei vollkommen gegensätzliche Positionen: in dist. 30, quaest. 2 erklärt er ausdrücklich, dass er der These nicht zustimmt, dass die Relationen der Gleichheit und Ähnlichkeit in den Geschöpfen nur gedanklich seien. In dist. 31, quaest. 1, behauptet er – und hält es für zuvor hinreichend bewiesen –, dass die Relationen in den Geschöpfen niemals real sein könnten, sondern eben nur gedanklich. Gerhard von Bologna hat in seinem Quodlibet IV, 1, das in der Handschrift Paris, BnF, Lat. 17485 (f. 177rb-va)36 überliefert ist und wahrscheinlich in Avignon nach dem Advent 1312 disputiert wurde, einen Text, der nahezu wörtlich identisch ist mit Durandus’ Text37, wie die folgende Synopse zeigt: Durandus, Super Sent. I, 30, 2, 17-19 (S. 202,218-205,269)

Gerardus de Bononia, Quodl. IV, 1, resp. (177rb-va)

(1) Et dicendum ad primum quod secundum qvosdam (quod tamen non assero) relatio similitudinis et equalitatis nusquam sunt reales relationes nec

(1) Circa primum quod aliqvi dicunt equalitatem et similitudinem in creaturis esse relationes rationis, quod probant sic:

36 Das Quodlibet, das in Handschrift Bibliothèque nationale de France, Ms. lat. 17485 die Ordnungszahl vier trägt, wird in der Handschrift Firenze, Biblioteca Nazionale Centrale, II.II.280 als fünftes gezählt. Die Quodlibeta Gerhards von Bologna haben zwei redaktionale Phasen durch den Autor erfahren, der auch die innere Ordnung des Textes verändert hat. Vgl. C. Schabel, «Carmelite Quodlibeta», S. 505-513. 37 Gerhard änderte, obwohl er einen Text hatte, der sehr nah an dem des Durandus war, dennoch die Anordnung der Argumente. In der Synopse wird die Anordnung des durandischen Textes aufrecht erhalten. Die Anordnung im Quodlibet Gerhards kann mithilfe der Nummern in Klammern vor jedem Argument rekonstruiert werden.

EINLEITUNG

in Deo nec in creaturis. De Deo patebit postea. De creaturis patet sic. Primo, quia, cum huiusmodi relationes fundentur super unum, tales sunt quale est illud unum; set unum in quantitate in duobus equalibus et unum in qualitate in duobus similibus non est unum secundum rem, set secundum rationem: est enim unum secundum speciem tantum; unitas autem speciei et cuiuslibet uniuersalis est unitas solius rationis, sicut entitas (intellectus enim facit uniuersalitatem in rebus); ergo tales relationes sunt relationes secundum rationem et non secundum rem. (3) Set ad hoc dicunt qvidam quod similitudo et equalitas non fundantur super unitatem speciei, que est unitas rationis in diuersis, set fundatur similitudo Sortis ad Platonem super albedinem Sortis et similitudo Platonis ad Sortem super albedinem Platonis, quorum quodlibet est res et non ratio; et ideo argumentum falsum supponit. (4) Set istud non ualet. Primo, quia est directe contra dictum Aristotelis V Metaphisice, ubi dicit quod equalitas et similitudo fundantur super unitatem in quantitate et qualitate, que in duobus solum est unitas rationis. (5) Secundo, quia similitudo duorum alborum non potest fundari super albedinem alicuius illorum inquantum est albedo huius uel illius , quia sic inter duos nigros non esset similitudo, set fundatur super albedinem huius uel illius inquantum sunt qualitates unius speciei. Propter quod ubicumque inuenitur hec uni-

33*

equalitas et similitudo fundantur super unum; quale ergo est illud unum, tales sunt predicte relationes; set illud unum est unum secundum speciem quod est unum secundum rationem. Nam unitas speciei et cuiuscumque (177va) uniuersalis est unitas rationis, non autem rei; ergo ille rationes erunt relationes rationis et non rei.

(2) Consequenter autem remouent isti duas instantias contra hoc. Prima est hec: equalitas et similitudo non fundantur super unitatem rationis, set similitudo Sortis ad Platonem fundatur super albedinem Sortis et similitudo Platonis ad Sortem super albedinem Platonis.

(4) Ad primum dicimus quod expresse est contra Philosophvm V Metaphisice, ubi dicit quod equalitas et similitudo fundantur super unitatem in qualitate et quantitate que est in duobus est unitas rationis tantum. (5) Et preterea similitudo duorum alborum non potest fundari super albedinem alicuius illorum inquantum est albedo huius uel illius, quia sic inter duos nigros non esset similitudo, set fundatur super albedinem huius uel illius inquantum sunt qualitates unius speciei. Unde ubicumque inuenitur hec unitas, inuenitur

34*

EINLEITUNG

tas, inuenitur et similitudo, et ubi non inuenitur hec unitas, nec similitudo. (6) Alio modo dicitur quod fundamentum similitudinis inter duo alba est albedo in unoquoque, non secundum quod albedo, set secundum quod conformis alteri albedini, et non secundum quod est una specie cum altera. (7) Set istud non ualet, quia relatio non est fundamentum relationis, nec idem sui ipsius; set conformitas est relatio sicut et similitudo: quemadmodum enim nichil dicitur simile sibi ipsi, ita nec conforme, quinimmo conformitas est similitudo et similitudo est conformitas; ergo unum non est fundamentalis ratio alterius; quare patet quod fundamentum similitudinis et equalitatis quantum ad formalem rationem fundamenti est unitas speciei, que est unitas rationis; quare relationes super hoc fundate non sunt reales.

similitudo, et ubi non inuenitur hec unitas, nec similitudo. (3) Secunda instantia est secundum fundamentum similitudinis inter duo alba est albedo in utroque eorum non secundum quod est una specie nec secundum quod albedo, set secundum quod una est conformis alteri. (6) Ad aliam dicunt quod relatio non est fundamentum relationis nec idem est fundamentum sui ipsius; conformitas autem quedam relatio est; ideo non potest esse fundamentum similitudinis quinimmo conformitas est similitudo et similitudo conformitas; ergo sui ipsius fundamentum esse non potest.

(7) Set hec positio stare non potest, primo quidem quia similitudo qua Sor est similis Platoni uel Plato Sorti est singularis et indiuidua siue in Sorte uel in Platone, quorum uterque est quoddam indiuiduum et quod est in indiuiduo indiuiduum est; relatio autem singularis et indiuidua non potest habere fundamentum commune et uniuersale, ut ex se patet; ergo etc. (8) Ad primam autem instantiam non bene soluunt. Quod enim dicunt eam esse expresse contra Philosophvm V Metaphisice, qui dicit relationes illas fundari super unitate que est in duobus et illa est rationis tantum (cf. Dur., n. 4), non est uerum. […]

EINLEITUNG

35*

(9) Quod autem addunt quod similitudo non fundatur super albedine huius uel illius inquantum huius uel illius, quia sic non esset similitudo duorum nigrorum (cf. Dur., n. 5), non ualet. […]

Gerhard gibt die Identität des Autors, dem er seine polemische Antwort entgegensetzt, zwar nicht preis, aber sein Text weist eine eindeutige Abhängigkeit von dem des Durandus auf. Mehr noch: Durandus scheint die direkte Quelle für Gerhard gewesen zu sein (und nicht umgekehrt, also Gerhard die Quelle für Durandus, wie es bei Quodlibet III, das 1308 entstanden ist, der Fall gewesen sein dürfte38): Der Karmelit gibt tatsächlich wörtlich die Position wieder, die Durandus gewissen quidam zuschreibt und kritisiert sie Punkt für Punkt. Auch Gerhards Mitbruder Guido Terreni kritisiert einige (nicht näher spezifizierte) Autoren, die vorgegeben hatten, die Nichtrealität der Relationen der Gleichheit und der Ähnlichkeit in den Geschöpfen bewiesen zu haben. Der Text aus seinem Quodlibet II, das zwischen 1313 und 1318 zu datieren ist39 und in einer einzigen Handschrift der Biblioteca Apostolica Vaticana, Burgh. 39, überliefert wird, zeigt ebenfalls eine eindeutige Nähe zum Text des Durandus: Guido Terrena, Quodl. II, 4 (ff. 76vb-77ra) (1) Accipiamus igitur de similitudine utrum sit realis. Et uidetur aliqvibus quod non. Nam realitatem suam trahit relatio a realitate fundamenti: cuius igitur fundamentum non est reale, nec relatio; set similitudo fundatur super unum, quod est unum rationis, quia in duobus numero subiectis non potest esse unum reale, set tantum rationis, quia unum secundum species; ergo non est relatio realis. […] (2) Set dices quod fundamentum non est reale, quia albedo secundum unitatem specificam est fundamentum similitudinis qua habentia albedinem dicuntur similia, albedo autem secundum unitatem specificam non est ens reale, set rationis tantum.

38 Vgl. «Einleitung», Bd. 10.1.2, S. 18*. 39 Vgl. C. Schabel, «Carmelite Quodlibeta», S. 518.

36*

EINLEITUNG

(3) Dicendum quod supposito quod unitas secundum esse specificum, puta albedo in Sorte et Platone, non aliquam realitatem unam extra conceptum rationis, quod multi negant, adhuc talis similitudo est realis, quia sicut albedo que est (77ra) in Sorte est realis et albedo que est in Platone est realis, sic similitudo que est in Sorte fundatur in albedine Sortis et similitudo que est in Platone fundatur in albedine Platonis; igitur fundamentum utriusque similitudinis est reale et per consequens relatio. Unde sicut unitas albedinis communis Sorti et Platoni est unitas secundum rationem, sic similitudo communis similitudini que est in Sorte et similitudini que est in Platone est rationis, cum singulares similitudines etiam uere reales , sicut et singulares albedines. Unde fundamentum huiusmodi similitudini non est forma albedinis secundum esse specificum, quia si ratio formalis fundandi similitudinem esset unitas speciei, tunc hec non esset unitas speciei non esset similitudo. Hoc falsum quia in diuinis est similitudo et equalitas; ergo etc. (4) Et ideo dico quod primo et per se fundamentum similitudinis est forma a pluribus distinctis realiter participata secundum quam oritur conformitas realis inter habentia talem formam, que si una numero posset esse in pluribus habentibus eam, tanto esset maior similitudo, que si non, tanto minor inter illa. […] (5) Preterea inter que est realis conformitas inter illa est relatio realis, quia conformitas est relatio; set inter duo similia, puta habentia albedinem, est realis mutua conformitas: nam realiter hoc est conforme illi et econverso, dato quod nullus esset intellectus et realiter album et nigrum sunt difformia(?); ergo sunt relationes reales.

Obwohl Gerhard von Bologna und Guido Terreni den Text des Durandus zitieren, geben sie keinen Hinweis auf die Identität der Befürworter der Position, die Durandus in dist. 30, quaest. 2 kritisiert, der er hingegen in dist. 31, quaest. 1 zustimmt. Diese Position wird später von Petrus de Palude (allerdings nur implizit) zitiert40. Petrus 40 Petrus de Palude, Super Sent., I, 30, 3, resp. (Basel, Universitätsbibliothek, B II 21, f. 159rb-va): «Et dicendum ad primum quod relatio similitudinis seu equalitatis unquam sunt reales relationes, nec in diuinis nec in creaturis. De Deo patebit postea. De creaturis patet sic primo, quia cum huiusmodi relationes fundentur super unum tales sunt quale est illud unum; set unum in quantitate in duobus equalibus et unum in qualitate in duobus similibus non est unum secundum rem, set solum secundum rationem: est enim unum secundum speciem tantum; unitas speciei et cuiuslibet uniuersalis est unitas solius rationis, sicut et entitas (intellectus enim facit uniuersalitatem in rebus); ergo tales relationes sunt relationes secundum rationem et non secundum rem. Set ad hoc dicunt quidam quod similitudo et equalitas non fundantur super unitatem speciei, que est unitas rationis in diuersis, set fundatur similitudo Sortis ad Platonem super albedinem Sortis et similitudo Platonis ad Sortem super albedinem Platonis, quorum quodlibet est res et non ratio; et ideo argumentum falsum supponit. Set istud non ualet. Primo, quia est directe contra dictum Aristotelis V Metaphisice, ubi dicit quod equalitas et similitudo fundantur super unitatem

EINLEITUNG

37*

Aureoli41, Johannes Capreolus42 und Thomas von Straßburg43 schreiben übereinstimmend diese Lehre Durandus selbst zu. in quantitate et qualitate, que in duobus solum est unitas rationis. Secundo, quia similitudo duorum alborum non potest fundari super albedinem inquantum albedo huius uel illius, quia sic inter duos nigros non esset similitudo, set fundatur super albedinem huius uel illius inquantum sunt qualitates unius speciei. Propter quod ubicumque inuenitur hec unitas, ibi inuenitur similitudo, et ubi non inuenitur hec unitas, nec similitudo. Quare patet quod fundamentum similitudinis et equalitatis quantum ad formalem rationem fundamenti est unitas speciei, que est unitas rationis; quare relationes super eam fundate non sunt reales. Alio modo dicitur quod fundamentum similitudinis inter duo alba sunt albedo in unoquoque, non secundum quod albedo, set secundum quod conformis alteri albedini, et non secundum quod est una specie cum altera. Set istud non ualet, quia relatio non est fundamentum relationis, nec idem sui ipsius; set conformitas est relatio sicut et similitudo: quemadmodum enim nichil dicitur simile sibi ipsi, nec ita conforme, quinimmo conformitas est similitudo et dissimilitudo est conformitas; ergo unum non est fundamentalis ratio alterius. Ad secundum argumentum dicendum quod relationes que fundantur super potentiam actiuam et passiuam sunt reales utrobique, quia una coexigit aliam et econuerso; unde in diffinitione unius ponitur alia et econuerso: est enim potentia actiua principium transmutandi alterum, scilicet habens potentiam passiuam, et potentia passiua est principium transmutandi ab altero, scilicet ab habente potentiam actiuam. Relationes uero mensure ad mensurabile, ut scientie ad scibile uel scibilis ad scientiam, sunt partim reales, partim uero secundum rationem, quia ex una parte est coexigentia, ex alia uero non. Et secundum hoc Philosophus V Metaphisice assignans modos relationum qui dicti sunt tangit omnem modum relationis. Primus est relationis secundum rationem, earum scilicet que fundantur super unum et super numerum; secundus est relationum ex utraque parte realium, earum scilicet que fundantur super potentiam actiuam et passiuam; tertius est relationum ex una parte realium, earum scilicet sunt inter mensuram et mensurabile». 41 Petrus Aureoli, Super Sent., I, 31, 2 (713bC): «Opinio Durandi I Sentent. distinctione 31 q. prima. Dixerunt vero alii quod non sunt reales habitudines in creaturis, tum quia fundantur super unitate specifica, que solum est ens rationis, tum quia non est magis realis similitudo vel equalitas quam identitas fundata in substantia; communiter autem conceditur quod identitas non sit relatio realis, tum quia fundamenta similitudinis aut equalitatis non dependent ad invicem secundum esse absolutum, quod tamen requiritur ad hoc, quod relatio sit realis; tum quia Philosophus V Metaphisice enumerans relationes reales nullam mentionem facit de istis; sic ergo non sunt relationes reales, sed rationis tantum secundum istos». 42 Iohannes Capreolus, Defensiones theologiae, I, 31, 1, 2 (320a): «Argumenta Durandi et Aureoli: Contra eandem partem conclusionis arguit Durandus (apud Aureolum, ibid.), probando quod similitudo et aequalitas non sint relationes reales in creaturis. Primo. Quia illa relatio non est realis, cuius fundamentum est ens rationis. Sed fundamentum istarum relationum est ens rationis. Patet: nam fundantur super unitate specifica qualitatis vel quantitatis; constat autem illam unitatem non esse realem, sed rationis. Secundo. Quia similitudo non est quid magis reale quam sit identitas fundata in substantia. Sed, secundum communiter opinantes, identitas illa non est relatio realis. Igitur nec aequalitas aut similitudo. Tertio. Quia fundamenta aequalitatis aut similitudinis non dependent ad invicem, secundum esse absolutum; quod tamen requiritur, ad hoc quod relatio sit realis. Quarto. Quia Philosophus V Metaphisice enumerans relationes reales nullam mentionem facit de istis. Igitur non sunt reales in creaturis». 43 Thomas de Argentina, Super Sent., I, 31, 1, 1, resp. (95b): «Sed quidam (Durandus i.m.) oppositum istius arguit sic. Relationes modo unius tales sunt, quale est illud unum,

38*

EINLEITUNG

Ein solches Phänomen lässt sich wie folgt erklären: In der ersten Redaktion seines Sentenzenkommentars, dist. 30, quaest. 2, hatte Durandus gegen Aegidius Romanus argumentiert, dass die Relationen der Gleichheit und der Ähnlichkeit in den Geschöpfen auf keinen Fall real sein können. Auf diese Position hatte er dann im Laufe von dist. 31, quaest. 1 verwiesen. In einer späteren Redaktionsphase wollte der Autor jedoch Distanz zu dieser Doktrin einnehmen, die er einerseits weiterhin ausführt, aber andererseits unbekannten Autoren zuschreibt, mit denen er nicht übereinstimmen will. Dies bewerkstelligte er durch eine kurze Hinzufügung («secundum quosdam – quod tamen non assero»), die den Kopisten unserer Handschriften nicht wenige Probleme bereitete – allen voran der Hs. O, die die komplette Hinzufügung ausließ. Wie in den Fällen zuvor wurde auch in diesem Fall der interne Verweis «ut prius ostensum fuit» der folgenden Distinktion versehentlich vom Autor beibehalten. Die internen Verweise, die keine (textliche oder inhaltliche) Entsprechung innerhalb des hier vorgelegten Textes finden, können daher als Elemente einer vorhergehenden Redaktion angesehen werden. Sie haben irrtümlicherweise die Revisionsphase des Textes durch seinen Autor ‚überlebt‘. (2) Spuren einer dem hier vorgelegten Text vorausgegangenen Redaktion sind vergleichsweise häufig in den auf uns gekommen Handschriften des ersten Buchs überliefert. Ein Fall, der gesonderter Aufmerksamkeit bedarf, ist ein Textabschnitt aus dist. 31, quaest. 1 (Vtrum equalitas sit realis relatio in diuinis), der nur von den Handschriften FM bezeugt wird und in den anderen Handschriften des ersten Buches (ANOYZ) fehlt: Super Sent. I, 31, 1 (S. 213, Apparat zu Zeile 116) Contra illum modum suppletionis posset sic argui, quod non ualeret, quia nichil est extremum alicuius relationis, nisi secundum quod participat fundamentum; unde sicut Pater et Filius non referuntur equalitate aut similitudine, nisi prout communi-

super quod fundatur; sed unum super quo fundatur aequalitas in creaturis est solum unum secundum rationem; ergo equalitas fundata super eo erit solum relatio secundum rationem. Maiorem praesupponit; minorem probat: quia duae quantitates in duabus rebus aequalibus existentes, in quibus consistit aequalitas, non sunt unum nisi secundum rationem, cum sint distinctae realiter et subiective».

EINLEITUNG

39*

cant in essentia diuina accepta sub ratione quantitatis uel qualitatis, sic non referuntur ratione originis, nisi inquantum communicant in natura dante et accepta; set Pater et Filius ut commmunicantes hoc modo in natura non plus differunt realiter quam ut communicantes in ea accepta sub ratione unius quantitatis uel qualitatis; ergo si extrema ut extrema, hoc est ut participantia fundamentum relationum, oportet esse distincta, sequitur quod relationes originis non plus erunt reales quam relationes equalitatis et similitudinis.

Unmittelbar nach dem Argument wird von derselben Hand des jeweiligen Hauptkopisten der Hss. F und M ein Vermerk hinzugefügt, der besagt, dass dieser Text nicht dieser Redaktion zugehöre. Dieser Vermerk findet sich in den genannten Hss. im Textkorpus und lautet wie folgt: «Hoc non est de reportationibus istis». In der Handschrift F, tilgt eine spätere Hand das gesamte Argument durch die Hinzufügung eines ua- cat am Rand der Handschrift. Dieses Argument, das nur von den Handschriften FM überliefert wird, findet keine Entsprechung in der finalen dritten Redaktion des Sentenzenkommentars. Nichtsdestotrotz ist dieser Text wahrscheinlich Durandus selbst zuzusprechen und geht nicht auf einen späteren Redaktor zurück, der dem Text des Durandus inauthentische Abschnitte hinzugefügt hätte. Dass der Text sicher Durandus zuzuschreiben ist, war jedenfalls seinen Zeitgenossen klar. Das beweist die indirekte Tradition, in diesem Fall der Sentenzenkommentar des Petrus de Palude. Auf Blatt 165ra seines Kommentars zitiert Palude wörtlich das Argument des Durandus: Petrus de Palude, Super Sent. I, 31, 1, resp. (Basel, Universitätsbibliothek, B II 21, f. 165ra) Set istud non uidetur ualere, quia nichil est extremum alicuius relationis nisi secundum quod participat fundamentum eius, unde sicut Pater et Filius non referuntur equalitate uel similitudine, nisi prout communicant in essentia diuina accepta sub ratione qualitatis uel quantitatis, sic non referuntur relatione originis, nisi inquantum communicant in natura dante et accepta; set Pater et Filius ut commmunicantes hoc modo in natura non plus differunt realiter quam ut communicantes in ea accepta sub ratione qualitatis uel quantitatis; ergo si extrema ut extrema, hoc est ut participantia fundamentum relationum, oportet esse distincta, sequitur quod relationes originis non plus erunt reales quam relationes equalitatis et similitudinis.

40*

EINLEITUNG

Das bei Petrus de Palude überlieferte Argument ist offensichtlich fast identisch mit dem Text, der nur in den Handschriften FM enthalten ist und sowohl in den restlichen Handschriften der zweiten Redaktion (ANOYZ) als auch in der dritten Redaktion des durandischen Kommentars fehlt. Die Handschriften FM überliefern also ein Argument, das in einer früheren Redaktion von dist. 31, quaest. 1 enthalten gewesen sein musste und das wahrscheinlich in einer zweiten Revisionsphase von Durandus aus dem Text gestrichen worden ist. Petrus de Palude ist in diesem Fall also indirekter Zeuge für das ursprüngliche Argument, bevor dieses in einer zweiten Redaktionsphase gestrichen wurde. Dieser Fall ist durchaus nicht einzigartig, sondern passt gut zu Beobachtungen an anderen Stellen im ersten Buch (vgl. Bd. 10.1.2, S. 85, Apparat zu Zeile 321) und zu vielen Fällen im zweiten Buch (vgl. Bd. 10.2.4, S. 8,14-9,49; 29,43-54; 38,7-44,165; 151,85-153,161; 163,65-164,108; 165,118-166,147). b. Es ist also deutlich, dass umfängliche Textstücke der ersten Redaktion in einigen Textzeugen der zweiten Redaktion «überlebt» haben, indem sie irrtümlich von den Schreibern mit kopiert worden sind. Das ist gleichbedeutend mit der Aussage, dass die Handschriften oft eine Mischfassung wiedergeben oder besser einen Text, der in höchstem Maße dahingehend kontaminiert ist, dass er sowohl die erste als auch die zweite Redaktion ohne jede Unterscheidung enthält. Zu ähnlichen Ergebnissen kommt eine rezente Studie von Russell L. Friedman und Thomas Jeschke über eine von Michael von Massa diskutierte Quaestio im ersten Sentenzenbuch, die den seligen Genuss (fruitio)44 betrifft. Friedman und Jeschke schließen daraus, dass Durandus in seinem Autorenexemplar nicht nur die Redaktion A und B verfasste, sondern auch seine Überarbeitung zur Fassung C vornahm.

44 Vgl. R.L. Friedman – T. Jeschke, «Michael of Massa and the Reaction to Durand of St. Pourçain on the Object of Fruition», in: W.O. Duba – R.L. Friedman – C. Schabel (Hgg.), Studies in Later Medieval Intellectual History in Honor of William J. Courtenay, Leuven–Paris–Bristol, CT 2017 (Recherches de Théologie et Philosophie Médiévales. Bibliotheca, Bd. 14), S. 285-355, hier S. 319.

EINLEITUNG

41*

Bestätigungen für diese These von Friedman und Jeschke wurden bereits in der Einleitung zur kritischen Edition der Distinktionen 4-17 des ersten Buchs angeführt. Einige Handschriften (OYZ) haben in der Tat Textabweichungen, die sich nicht auf rein mechanische Abschreibefehler unbeholfener Kopisten zurückführen lassen, sondern als redaktionelle Varianten angesehen werden müssen. Diese Abweichungen weisen Charakteristiken einer finalen Überarbeitungsphase der zweiten Redaktion auf, die sich immer mehr der dritten Redaktion annähert. Viele dieser redaktionellen Änderungen sind allein in der Handschrift Z überliefert, die in vielen Fällen einen Text präsentiert, der sehr nahe an der dritten Redaktion ist (vgl. Bd. 10.1.2, S. 51*-53*). Folgendes passiert in dist. 30, quaest. 2 (S. 193, kritischer Apparat zu Zeile 12). Dort bezeugt die Handschrift Z allein in einem Vermerk am Rand durch eine spätere Hand ein drittes Argument für die These, dass die Relationen, die von Gott von der Zeit her ausgesagt werden, real sind (Vtrum relationes que dicuntur de Deo ex tempore sint reales). Z beschränkt sich nicht darauf, das Argument anzuführen, sondern überliefert auch die Antwort des Durandus. Eine spätere Hand unterstreicht, dass das Argument und die Antwort des Durandus aus der dritten Redaktion stammen («de tertio opere»). Super Sent. I, 30, 2 (S. 193, Apparat zu Zeile 12) De tertio opere. Item quod relatio Dei ad creaturam ex tempore non sit realis, hoc est uel ad uitandum mutationem uel compositionem in Deo. Non ad uitandum compositionem, quia secundum Philosophvm V Phisicorum relatio realis aduenit alicui de nouo sine eius mutatione. Nec ad uitandum compositionem, quia nichil potest de nouo esse compositum sine mutatione facta circa ipsum: tale enim habet se nunc aliter quam prius et hoc est mutatum esse. Cum igitur realis mutatio adueniat alicui sine mutatione, ut dictum est, patet quod ipsa non facit compositionem. Responsio. Dicendum quod nos non negamus quin Deo conueniat realis denominatio relatiua sumpta ex pluribus: talis enim potest aduenire alicui sine mutatione eius et compositione, sicut patet de similitudine et equalitate, et de hiis est uerum dictum Aristotelis V Phisicorum; set realis respectus per se consequens fundamentum suum non potest de nouo alicui aduenire sine eius mutatione nec respectus accidentalis conuenit alicui de nouo quin ponat in eo nouum modum essendi; et propter hoc nullus predictorum respectuum potest Deo conuenire ex tempore.

42*

EINLEITUNG

Dieser Text wird von keiner der anderen Handschriften der zweiten Redaktion überliefert, findet sich aber nahezu identisch in der dritten Redaktion (vgl. C, ff. 85rb-86ra). (c) In diesem Textabschnitt scheinen die Handschriftenverhältnisse zu gelten, die in den Textabschnitten unmittelbar vor dem hier edierten Text identifiziert wurden (vgl. Bd. 10.1.2, von dist. 4,1, S. 3, bis dist. 8,2, S. 51, und dist. 17,4, S. 251-263). Anders als im vorhergehenden Band haben wir es hier mit Blick auf die Handschrift O (vgl. Bd. 10.1.2, S. 34*, 43*) nicht mit einem Vorlagenwechsel zu tun. Die Handschriften O – für dist. 18-19 und 31-34 – und Om – für dist. 20-30 und 35 – wechseln die Zugehörigkeit zum Zweig ihrer Überlieferung nicht, sondern scheinen durchgehend einer unabhängigen Tradition zuzugehören und dabei von beiden Familien, also AN und FMYZ, kontaminiert zu werden. Die Textzeugen lassen sich daher in folgender Weise anordnen: – Die Handschriften AFMNO(Om)YZ teilen eine Reihe an gemeinsamen Fehlern, die in den meisten Fällen in der Handschrift F von einer späteren Hand saniert werden (vgl. § 2.3.1). – Auf der einen Seite findet sich der Überlieferungszweig, der durch die Handschriften AN repräsentiert wird, auf der anderen derjenige, dem die Handschriften FMYZ zugehören. – Die Handschriften O und Om scheinen einer unabhängigen Texttradition zuzugehören und repräsentieren somit einen dritten Überlieferungszweig. 2.1 Gemeinsame Fehler von AN: Rekonstruktion der Textvorlage a Eine beträchtliche Anzahl an gemeinsamen Fehlern zeigt, dass A und N demselben Zweig der handschriftlichen Überlieferung angehören müssen, und lässt es geboten erscheinen, von einer Textvorlage a auszugehen, der die AN gemeinsamen Fehler zuzuschreiben sind (vgl. Bd. 10.1.2, S. 35*-37*; Bd. 10.2.1, S. 53*-56*). Die Handschriften AN weisen über den ganzen Text hinweg Bindefehler auf.

EINLEITUNG

43*

Textbeispiele * Super Sent. I, 26, 1 (110,296-297) … set distingui est communius et in plus quam sic distingui (quam … distingui] om. AN), scilicet relatiue. * Super Sent. I, 26, 1 (111,303-303) … quia non uidetur aliquibus quod possit formari (formari] aliquis add. AN) unus conceptus communis rebus diuersorum predicamentorum … * Super Sent. I, 33, 2 (241,83-85) ... ideo etc. Nota quod si relatio cum suo fundamento adueniret supposito iam constituto, ut in creaturis, tunc relatio prius esset in fundamento quam in supposito (Nota … supposito] om. AN) … * Super Sent. I, 35, 2 (280,209-210) Hec opinio in multis defficit. Primo, quia a nonnulis firmiter (firmiter] sicut Auicenna A secundum Auicennam N) tenetur quod esse et essentia sint idem realiter in creatura.

Die folgende Liste bietet alle gemeinsamen Fehler von A und N, die ebenfalls für die Vorlage a charakteristisch sind: Beispiele * 6,63: patet2] probatur AN * 6,75: dicitur] arguitur AN * 8,9: quantitas] tamen add. AN * 10,52: modo] quantitas add. AN * 22,132: tantum] solum AN * 38,97: quod aliquid] om. AN * 38,100: inconueniens est] om. AN * 42,192: assumpta] om. AN * 47,72: ergo … 73 Non] non sequitur ergo AN * 57,68: nomen] om. AN * 57,77: impositionis] propositionis AN * 102,108: distinguerentur] condistinguerentur AN * 104,138: Personas] diuinas add. AN * 105,173: suppositis] om. AN * 106,194: I] lac. A om. N * 109,253: constituendum] distinguendum AN

44*

EINLEITUNG

* 109,273: proprietatibus uel] om. AN * 112,325: uel2 … puta] om. AN * 122,31: tempus] ipsos AN * 122,40: suppositis] premissis AN * 123,60: non] om. AN * 123,63: precedit … ipsam] prior est se ipsa AN * 127,146: ostendere] om. AN * 131,78: fere] pene AN * 131,78: manifestationes] manuductiones AN * 133,117: probant] probatum est A probatum N * 135,168: aliquid constituitur] bene constituitur aliquid AN * 136,178: quod esset] om. AN * 138,244: ab initio] a principio AN * 139,273: que est] om. AN * 144,388: sicut … amor] om. AN * 145,420: uocaliter] totaliter sed corr. A totaliter sed del. et i.m. corr. N a.m. * 146,424: personale] om. AN sed i.m. suppl. N a.m. * 148,11: habet] Pater add. AN * 157,29: aliud] reliquum AN * 171,11: set … principium] om. AN * 173,46: conceptum] communem add. A commune add. N * 177,134: idem] est add. AN * 181,75: etiam] autem AN * 246,97: aliquid] om. AN * 250,194: obliquo] concreto AN sed corr. N * 251,207: humanitatem] om. AN sed i.m. suppl. N a.m. * 252,230: et2 … uniuersali] et in tali A etiam in tali sed exp. N * 254,270: et2 alia2] om. AN * 267,90: Quantum] autem add. AN * 277,152: diuina] om. AN * 278,176: diuina] om. AN * 283,289: cap.] idest add. AN

2.1.1 Die Randkorrekturen in Hs. N Nachdem der Kopist von N seine Kopiertätigkeit beendet hatte, hat er (oder ein späterer Korrektor) sehr wahrscheinlich den Text noch einmal kontrolliert und Korrekturen angeführt, die er mithilfe eines Manuskripts erstellte, das nicht mit der Vorlage identisch war (und

EINLEITUNG

45*

das N oft der Vorlage von FM annähert). Beweis hierfür sind die verschiedenen Korrekturen, die N am Rande verzeichnet, die den Text der Vorlage ergänzen oder verbessern45. Beispiele * 5,39: intendunt] querunt FM intendunt sed del. et i.m. querunt scr. N a.m. * 6,67: scilicet] om. AN sed s.u. suppl. N * 7,91: principi] om. AN sed i.m. suppl. N * 10,33: re … ratione] om. AN sed i.m. suppl. N * 145,420: uocaliter] totaliter sed corr. A totaliter sed del. et i.m. corr. N a.m. * 146,424: personale] om. AN sed i.m. suppl. N a.m. * 229,103: non] del. et sicut i.m. scr. FN a.m. * 232,164: bene] unde AMN sed del. et s.u. corr. M et i.m. N * 241,82: compositum … 83 intelligendo] om. (hom.) AN sed i.m. suppl. N a.m. * 250,194: obliquo] concreto AN sed corr. N * 251,207: humanitatem] om. AN sed i.m. suppl. N a.m.

2.2 Gemeinsame Fehler von FMYZ: Rekonstruktion der Textvorlage b Einige Fehler, die den Handschriften FMYZ gemeinsam sind, lassen es geboten erscheinen, eine Vorlage b anzunehmen, von der FMYZ abstammen. Textbeispiele * Super Sent. I, 21, q. unica (44,5) Hic oritur questio (questio] quomodo add. FMZ questio (dub.) add. Y) etc. * Super Sent. I, 30, 2 (198,133-199,135) Ad cuius intellectum premittendum est quod respectus est in plus quam relatio, quia omnis relatio est respectus, set non omnis respectus est relatio (omnis … relatio] om. FMYZ); sex enim (enim] om. FMYZ) ultima predicamenta consistunt in respectu.

45 Die Tatsache, dass N von einer späteren Hand korrigiert wurde, wird zudem durch einige Marginalien bezeugt, die in N am unteren Rand angefügt wurden und in denen von späterer Hand geschrieben steht: ista questio non est perfecte co (f. 107va); nec ista est bene corecta (f. 108va).

46*

EINLEITUNG

* Super Sent. I, 30, 2 (204,258-259) … et potentia passiua est principium transmutandi ab altero (altero] inquantum alterum add. FMYZ), scilicet ab habente potentiam actiuam.

Im Folgenden eine Liste der FMYZ gemeinsamen Fehler, die für die Vorlage b charakteristisch sind: Beispiele * 15,55: bene] sequitur et bene add. FM sequitur et est bona add. Y sequitur et habentem add. Z * 26,14: primo] prius FMYZ * 45,30: Quantum ad] Circa FMYZ * 45,30: est] om. FMYZ * 45,37: autem] uero FMYZ * 46,53: inductione] per inductionem FMYZ * 49,115: uel] ex parte add. FMYZ * 49,115: predicati] Et add. FMYZ * 50,140: habet] has add. FMYZ(s.u.) * 55,26: ipsum] eum FMYZ * 56,41: proprium] nomen add. FMYZ sed del. F * 63,61: esse] om. FMYZ * 63,63: Dei] om. FMYZ * 70,75: est] dicitur FMYZ * 71,100: intentioni] om. FMYZ * 77,51: propriissime] conuenit uel add. FMYZ * 82,25: intellectus] communis add. FMYZ * 85,90: ergo] et add. FMYZ * 95,97: indiuiduationis] indiuisionis FMYZ * 101,86: dicente Augustino] ut (om. FM) dicit (dicit] beatus add. Y) Augustinus FMYZ * 115,27: relata] om. FMYZ

* 121,4: Circa … istam] 27 distinctio circa quam FMYZ * 122,29: secundum3 rem2] om. FMYZ * 124,75: autem] uero FMYZ * 125,109: Persone] diuine add. FMYZ * 126,125: comparatur] ad personam ipsa add. FMZ sed del. F ipsa add. Y * 130,58: patet] apparet FMYZ * 134,152: quia] scilicet quod FMYZ * 141,311: cogitandi] intelligendi uel praem. FMZ intelligendi uel cognoscendi Y * 142,349: cognitionis] intellectionis seu praem. FMYZ * 147,449: processio] spiratio FMYZ * 153,112: uniuersalis] primi principi siue praem. FMYZ * 153,113: et2] uel FMYZ * 156,10: multipliciter] om. FMYZ * 158,42: arguitur] est FMYZ * 159,77: prima] est add. FMYZ * 160,106: tantum] om. FMYZ * 164,189: uniuersaliter] totaliter FMYZ * 165,207: autem] uero FMYZ * 166,6: diuinis] om. FMYZ * 167,30: quamuis] licet FMYZ * 170,83: beatus] om. FMYZ * 171,5: alterius] Persone add. FMYZ * 173,49: aliena] natura praem. FMYZ * 176,123: alterius] et hoc add. FMYZ

EINLEITUNG

* 178,10: unitatem] unius add. FMYZ * 179,20: censetur] consequitur FMYZ sed i.m. corr. F a.m. * 179,31: sunt] sint FMYZ * 180,32: autem] uero FMYZ * 182,94: spiratiuam] generatiuam FMYZ * 182,95: generatiuam] spiratiuam FMYZ * 183,103: generatiua] spiratiua FMYZ * 188,92: forte] om. FMYZ sed i.m. suppl. F a.m. * 189,4: ex tempore] om. FMYZ * 194,41: defficit] uel deest add. FYZ et deest add. M * 195,51: primum] sciendum est quod add. FMYZ * 195,64: ordinis] rationis FMYZ sed del. et i.m. corr. F a.m. * 196,81: est limitata] illimitata est FMYZ * 196,82: creature … Deum] Dei ad creaturam FMY ei ad creaturam Z * 196,82: illimitata] limitata FMYZ * 196,83: Dei … creaturam] creature ad Deum FMYZ * 196,83: secundum rem] realis FMZY * 197,89: sapientia] creature uel add. FMYZ * 197,103: quod] non add. FMYZ sed del. M * 198,127: creatore] Deo uel in praem. FYZ Deo uel praem. M * 199,135: enim] om. FMYZ * 199,140: actorem] libri add. FMYZ * 202,218: quod2] om. FMYZ * 204,265: scilicet] om. FMYZ * 205,282: actu] uel patiens in actu add. FMYZ * 209,22: solum] om. FMYZ

47*

* 209,23: modus] om. FMYZ * 211,62: secundum rationem] rationis FMYZ * 214,139: nature] diuine add. FMYZ * 214,144: est] om. FMYZ * 216,24: formale significatum] principale significatum et formale FMYZ * 219,36: appropriatis] attributis FMYZ * 220,53: duorum] om. FMYZ * 221,62: artifex agit2] agens agit uel artifex FMYZ * 225,4: etc.] uero FMYZ * 227,65: respectiuum] relatum uel praem. FMYZ * 238,10: essentia] diuina add. FMYZ * 238,17: Responsio] Circa questionem istam add. FMYZ * 238,21: dicendum] scilicet FMY secundum Z * 249,150: Nichilominus] tamen add. FMYZ * 251,203: propter quod] ideo FMYZ * 252,228: in … 229 sensu] questionem istam sub hoc sensu in libris theologicis FMYZ * 254,280: sunt] duo add. FMYZ * 254,281: unius] eiusdem FMYZ * 258,26: alius] dicat add. FMYZ * 258,35: oppositum] est add. FMYZ * 258,39: designandum] significandum FYZ signandum M * 259,4: nomina conuenienter] om. FMYZ * 259,9: auctoritas] sacre add. FMYZ * 260,22: illud] omne praem. FMYZ * 260,31: inter Deum et creaturas] in Deo et creaturis uel inter Deum et creaturas FMZ in Deo et creaturis Y

48*

EINLEITUNG

* 263,15: eius] ad quem nobis sermo add. FMYZ * 266,70: omnia] om. FMYZ * 266,77: uirtutes] potentias FMYZ * 267,100: cognoscendi … 101 modus] om. FMYZ sed i.m. suppl. F a.m. * 268,128: est ipsi] sit FMYZ * 271,22: a se] om. FMYZ * 272,40: ueritatem] hanc add. FMYZ * 272,47: quasdam … particulari] in particulari nouit quasdam res FMYZ

* 274,70: intelligere] et sentire add. FMYZ * 277,150: representandi] intelligendi FMYZ * 280,215: ualet] aliquid praem. FMYZ * 281,233: particularis particularem] singularis singularem uel praem. FYZ singularis singularem M * 284,294: potest accipi] sumi potest FMYZ

2.3 Gemeinsame Fehler von FM: Rekonstruktion der Textvorlage g F und M stimmen in einer beträchtlichen Anzahl an Varianten überein, die es erlauben, auf eine gemeinsame Vorlage (g) zu schließen. Dennoch ist die Qualität beider Textzeugen nicht identisch. Obwohl der Kopist von F in der Tat sehr ungenau ist, werden gleichsam alle Fehler von erster Hand korrigiert, und der finale Text ist – abgesehen von einigen missglückten Konjekturen – sehr zuverlässig. Die Situation in M stellt sich hingegen völlig gegensätzlich dar: die Handschrift weist nicht nur eine erhöhte Anzahl an singulären Fehlern auf, sondern einige authentische Lesarten werden sogar von einem schlechten Korrektor durch falsche «Korrekturen» am Rand ersetzt. Textbeispiele * Super Sent. I, 19, 3 (17,19-20) … aduertendum est quod non est intelligendum de adequatione uel conformitate (conformitate] conformitatione FM sed corr. M) intellectus et rei … * Super Sent. I, 19, 3 (20,75) … et falsa per oppositum (oppositum] ut habetur V (V] I M) Metaphisice, capitulo de falso add. F a.m.(i.m.)M). * Super Sent. I, 31, 1 (210,40-41) Et hee relationes dissimilium nominum proportionabiliter se habent (proportionabiliter … habent] proportionantur FM) ad illas …

EINLEITUNG

49*

* Super Sent. I, 34, 2 (258,27-28) … sicut cum dicitur “iste est homo consilii”, intelligitur magni consilii uel uir uirtutis, idest uir (idest uir] intelligitur FM) magne uirtutis, et sic de aliis.

Zum Nachweis der «Familienähnlichkeit» zwischen F und M geben wir im Folgenden eine Liste der bedeutsamsten gemeinsamen Varianten: Beispiele * 12,97: sunt] in proposito add. FM * 18,32: subiectiue] om. FM * 18,37: est] quandoque add. F a.m.(i.m.) M * 18,46: speciem] uel actum add. F a.m.(i.m.)M * 19,68: patet] set add. FM * 69,48: ipsum] om. FM * 71,90: patet] om. FM * 78,74: Primum est] primo FM * 79,96: totam] essentiam uel FM * 82,24: conuertitur] om. FM sed idem est s.u. add. M * 98,13: refertur] igitur relatio presupponit esse Persone que refertur add. F(i.m.)M * 101,64: ergo] in eis add. F(s.u.)M * 105,177: et passionis] om. FM * 105,177: et generari] om. FM * 134,152: cause2] om. FM sed i.m. suppl. F a.m. * 138,239: ut prius] per simile FM * 144,386: set] intelligere est habere in se intellectionem et dicere add. F(i.m.)M * 146,431: rationem] quare etc. add. F(i.m.)M * 152,88: est1] a add. FM * 158,46: per2] om. FM * 159,70: omnino] immo add. sed exp. FM

* 178,149: de2] om. FM * 182,85: et] uis add. AFM * 190,22: dicitur1] quod add. FM * 198,122: dici … 123 dictis] om. FM sed i.m. suppl. F a.m. * 199,143: ex … 144 quod] om. FM sed i.m. suppl. F a.m. * 199,148: prope] om. FM sed i.m. suppl. F a.m. * 200,168: enim] sumptum add. FM * 216,31: aliquid1] om. FM * 219,30: utilis] uniuersalis FM sed del. et i.m. corr. F a.m. * 223,20: quod] sic add. FM sed del. F * 226,32: siue … primum] om. FM * 230,106: Vnde] tamen FM * 230,108: sunt] habent FM sed i.m. corr. M * 231,141: modo] om. FM * 239,38: terrenorum … 39 diuina] diuinorum ad terrena FM * 243,25: proprietate] relatione uel praem. FM * 245,71: sumpta] considerata FM * 246,84: et humanitas] humanitas uero FM * 246,95: Hoc enim] quod FM * 247,108: preter formam] nisi forma FM * 266,62: a casu] om. FM sed suppl. F

50*

EINLEITUNG

* 274,83: diceretur … 84 sua] om. FM sed i.m. suppl. F

* 282,267: hoc … forme2] om. (hom.) FM sed i.m. suppl. F a.m.

Die Handschriften FM wurden von der gemeinsamen Vorlage unabhängig voneinander kopiert. M wurde tatsächlich später als F geschrieben; F weist gegenüber M eine Vielzahl an einzelnen Fehlern auf, die der Kopist der Hs. M unmöglich durch Konjektur saniert haben kann. 2.3.1 Die Randkorrekturen in Hs. F Die Handschrift F hat eine Reihe von Fehlern mit dem Rest der Überlieferung gemeinsam, d. h. mit den Handschriften AMNO(Om)YZ. Diese Fehler werden jedoch in F durch eine spätere Hand saniert. Beispiele * 173,54: et … natura] om. AFMNOmYZ sed i.m. suppl. F a.m. * 181,68: fecunda] tantum add. AFMNOmYZ sed del. F a.m. * 265,55: autem] om. AFMNOmYZ sed s.u. suppl. F a.m. * 273,60: Deus] om. AFMNOmYZ sed i.m. suppl. F a.m. * 279,203: set … 207 actuale] om. (hom) AFMNOmYZ sed i.m. suppl. F a.m.

2.4 Gemeinsame Fehler von YZ Rekonstruktion der Textvorlage d Die Verwandtschaft zwischen Y und Z erscheint ziemlich evident, allerdings gilt auch in diesem Fall, dass die Qualität der beiden Textzeugen unterschiedlich ist. Y ist stark verdorben, und die hohe Anzahl an singulären Fehlern legt die Annahme nahe, dass zwischen der Vorlage (d) und der Handschrift mindestens ein Zwischenglied (das wir mit ε bezeichnen wollen) liegen muss (vgl. dazu Bd. 10.1.2, S. 45*-47*). Textbeispiele * Super Sent. I, 19, 2 (14,40-41) … alioquin non esset ratio quare (ratio quare] om. YZ) una Persona esset (esset] om. YZ) in alia.

EINLEITUNG

51*

* Super Sent. I, 22, 2 (65,98-88) … licet enim de ui uocis (de … uocis] in creaturis YZ) idem importetur per nomen ‘Patris’ et ‘paternitatis’ …. * Super Sent. I, 24, 1 (80,117-119) … et ideo de uirtute uocabuli, ut quidam dicunt, uel saltem ex accomodatione (accomodatione] aliquo moderamine YZ) usus, ut uerius credo …

Hier also die bedeutsamsten Varianten, die Y und Z (d) gemeinsam sind: * 5,39: intendunt] om. YZ * 5,51: eque] ita YZ * 6,58: Filium natura] de necessitate Filium Y ex necessitate nature Filium Z * 6,63: Minor] etiam add. YZ * 6,73: uel … 74 uoluntatis] om. YZ * 8,7: quantitatis] om. YZ * 9,19: quod dicit] om. YZ * 9,28: ipsi] realiter YZ * 10,38: alioquin] enim add. YZ * 11,53: multa] omnia YZ * 11,58: realius] essentialius Y essentialibus Z * 11,75-76: Adequatio autem addit super equalitatem imitationem (imitationem] quia add YZ): quod enim (enim] om. YZ) alteri adequatur fit ad eius imitationem * 12,79: Hiis] autem add. YZ * 12,93: communem] commensurationem YZ * 13,11-12: Item Aristoteles (Aristoteles] om. YZ) IV Phisicorum assignat modos essendi (essendi] Philosophus add. YZ) in (in] om. YZ) * 14,30: nisi quod] ubi YZ * 14,39: una] Persona add. YZ * 16,66: in aliquo] om. YZ

* 16,6: rebus] magis add. YZ * 16,8: sic] ita esse YZ * 17,16: sit2] subiectiue add. YZ * 17,31: ad] secundum YZ * 18,38: uel immaterialis] om. YZ * 18,46: quantum ad] secundum YZ * 22,128: habitudinibus] habitibus YZ * 22,139: et diuidente] om. YZ * 27,40: an] utrum YZ * 31,112: singularibus] Personis add. YZ * 32,137: partem] intentionalem et add. YZ * 32,144: secundum] enim add. YZ * 34,5: sicut Pater] om. YZ * 36,56: quod] habet potentiam et add. YZ * 37,67: sit] cum praem. YZ * 39,114: set quando] si autem YZ * 39,123: sicut Pater] om. YZ * 43,196: uideretur] posset YZ * 46,58: integrali] intelligibili non YZ * 52,185: minus] post add. YZ * 52,188: fit … 189 diuinitatis] om. YZ * 54,9: eundem] ubi add. YZ * 55,30: nomina] om. YZ * 56,60: conuenit ei] om. YZ * 61,16: Augustinus] idest add. YZ

52*

EINLEITUNG

* 62,25: immutabilis] inuisibilis YZ * 65,96: quelibet … relatio] filiatio YZ * 65,100: accomodatur] aliquo modo datur YZ * 65,103: sicut … 104 predicamenta] ut predicata creata Y sub sine (ut s.u. add. alia lectio) creata predicata Z * 67,11: multiplicat] om. YZ * 68,30: suppositi] indiuidui YZ * 73,154: dicitur] om. YZ * 76,26: uel priuatiua] om. YZ * 77,53: ad] esse add. YZ * 78,86: sibi … sit] sit opposita scilicet YZ * 80,138: hoc … dicuntur] quod dicitur YZ * 85,95: principio] corpore YZ * 87,150: sumpta] simpliciter et YZ * 88,184: constitutiua] alicuius add. YZ * 92,7: et diffinitio] om. YZ * 96,108: realis … 109 Deum] realiter ut dictum est YZ * 100,59: supposito] relato et add. YZ * 101,84: aliud] unum ponit in numerum cum alio add. YZ * 104,142: per quas] Personas YZ * 108,247: descensus] detensus sed corr. YZ * 111,304: quod] de non ente add. Y de ente add. Z * 111,321: quid] et in abstracto add. Y abstracto ex corr. Z * 112,341: sic … set] fit YZ * 114,5: Pater] naturalis add. YZ * 118,99: et1] filiationem et add. YZ * 119,146: res2 … uoluntate] intellectum et uoluntatem YZ * 121,8: quasi] om. YZ * 122,31: secundum1 tempus] om. YZ

* 123,59: actum … precedit] actus notionales non precedunt YZ * 123,64: antecedentis] minoris YZ * 124,78: intellectu] om. YZ * 124,87: ratione constituente] persona constituta Y persone constitute Z * 124,91: autem] lac. Y om. Z * 125,96: diuidentium] differentium YZ * 125,104: intelligitur] om. YZ * 127,142: secundum] que YZ * 127,144: secundum] aliud YZ * 127,151: set conuertibilitatem] om. YZ * 127,154: non … 155 originis] quod non constituitur relatione set non de illo quod constituitur (per relationem i.m. add. Za.m.) origine (originis Z) YZ * 129,19: tripliciter] quadrupliciter YZ * 129,22: dicitur loqui] loquitur YZ * 129,27: concipimus] actum uel add. Y actum add. Z * 129,29: conceptum intellectus] intellectionem Y intellectum Z * 129,34: figuratiue] significatiue YZ * 132,97: in actu] om. YZ * 134,132: intellecta] significatur add. YZ * 134,152: inuicem] in uitio YZ * 136,203: commune] om. YZ * 137,226: disputamus] dubitamus YZ * 139,259: uidentur] intenditur YZ * 139,273: simul et] sicut est YZ * 141,313: loquitur] om. YZ sed manifestat s.u. add. Za.m. * 142,342: attribuitur] om. YZ * 148,13: Personam] om. YZ * 149,35: ingenitum] tantum add. YZ * 151,66: queritur] est questio YZ

EINLEITUNG

* 152,86: dari] ratio add. YZ * 162,131: Dicendum] dico YZ * 162,132: sumpta] om. YZ * 163,168: iam dictam] om. YZ * 164,184: esse] personali add. YZ * 164,196: quod … 197 set] om. YZ * 167,22: conuenit] diuinis add. YZ * 168,79: sibi similis] similis sibi ipsi YZ * 169,69: ad … ymaginis] nature potest dici ymago illius YZ * 172,29: et1 … causatum] om. YZ * 172,30: sequens] esse add. YZ * 174,57: Persona] om. YZ * 174,80: secundum quid] om. YZ * 175,94: respectu] persone quam respectu YZ * 175,99: cause2] et principio add. Y principatio (dub.) add. Z * 176,108: quod … principium] om. YZ * 177,134: idem nomen] om. YZ * 177,143: conclusione] questione YZ * 179,17: formam] perfectionem YZ * 179,21: dicente Philosopho] ut dicit Philosophus YZ * 179,27: suppositum] principium YZ * 182,87: non … essentie] sit essentia YZ * 182,95: diuersa] duo YZ * 186,46: predicandi] significandi YZ * 186,47: hoc modo] om. YZ * 187,72: substantiua] uerbalia YZ * 187,74: ducentibus] trahentibus YZ * 187,82: non … 83 poneremus] si non esset nisi YZ * 189,15: nec … quia] om. YZ * 192,60: condiuisam substantie] esse diuersam a substantia Y esse diuersam substantie Z

53*

* 195,58: terminus] respectus YZ * 196,86: potest … 87 set] om. YZ * 197,91: ita … sapientia] sic et sapientia increata YZ * 197,112: realem relationem] realitatem relationis YZ * 199,145: uno] intrinsece add. YZ * 199,147: esse] in loco add. YZ * 206,311: generalis] realis YZ * 206,317: et qualitatem] om. YZ * 208,8: habent] est YZ * 213,116: quales] plures YZ * 216,20: equalitatis] om. YZ * 217,45: fundamenti] om. YZ * 218,9: similitudinem] assimilationem YZ * 219,33: distinctio] iter. YZ * 221,14: quod … 15 sapiens] om. YZ * 222,16: ablatiuus] sapientia add. YZ * 223,32: uel … 33 materia] om. YZ * 225,15: distinguantur] differunt YZ * 226,20: sunt] aliquid add. YZ * 226,23: breuiter] dupliciter YZ * 227,51: ubi … sic] om. YZ * 229,104: intelligentia] intellectu YZ * 231,128: realis] non sunt omnino idem realiter add. YZ * 232,159: Secundum etiam] set etiam contra secundam YZ * 232,164: bene] lac. YZ * 234,203: omni modo] unum numero YZ * 236,263: utriusque] alterius YZ * 237,278: creatam] uel increatum add. YZ * 238,22: De Personis] om. YZ * 239,39: modus … 40 qui] om. YZ sed modi essendi s.u. add. Y a.m.

54*

EINLEITUNG

* 241,73: habito] aliquo add. YZ * 241,94: characteristice] trancheristie Y tancheristie Z * 241,95: non … essentie] om. YZ * 245,61: in1 … materie] om. YZ * 246,86: in creaturis] om. YZ * 248,132: completiuus] completiua ratio YZ * 249,153: aliud] aliquid diuersum realiter YZ * 250,188: concretum] tamen add. YZ * 252,228: tractata est] tractatur nunc YZ * 254,270: quod arguitur] om. YZ * 255,317: Persona] sicut in Filio est essentia in quo non est Persona add. YZ * 256,329: esse essentiam] om. YZ * 257,7: hominis] simpliciter add. YZ * 259,7: uel lapidem] om. YZ

* 261,47: lucere] sicut donate add. sed del. Y sicut donde add. Z * 264,33: patet] probatur YZ * 266,77: inter] omnes add. YZ * 267,84: communissima] et conuenientissima YZ * 268,116: contingere] esse YZ * 272,34: opinio] omnino uerum YZ * 274,76: in1 singulari] particulari YZ * 277,139: ex] per YZ * 277,151: hoc] non est add. YZ * 278,184: talium] omnium YZ * 279,191: ex progressu] expressa YZ * 280,212: hec] enim add. YZ * 281,244: uel tali] om. YZ * 282,251: nondum] non dicitur quod YZ * 282,262: calore] natura YZ * 283,276: nondum] mundum YZ

2.5 Die Handschriften O und Om Die Handschriften O – für die Distinktionen 18-19 und 31-34 – und Om – für die Distinktionen 20-30 und 35 – nehmen eine Sonderstellung ein, zum einen, weil sie die Bindefehler der Hss. AN und FMYZ nicht teilen (sodass sie einer unabhängigen Texttradition zu folgen scheinen: vgl. z.B. S. 152 Apparat zu Zeile 83), zum anderen, weil sie nicht nur mit a, sondern auch mit d verwandt zu sein scheinen. Die Verwandtschaft mit a Textbeispiele * Super Sent. I, 19, 4 (27,45-46) Totum essentiale est quod continet plura realiter constituentia unam essentiam (unam essentiam] ipsum unum ANOm) per modum actus et potentie, sicut est compositum ex materia et forma; totum uero integrale est quod continet plura realiter constituentia ipsum, non per modum actus et potentie (sicut … potentie] om. (hom.) ANOm), set per modum continuationis …

EINLEITUNG

55*

* Super Sent. I, 26, 1 (105,175-178) Set ulterius, cum relatio possit dupliciter nominari, uno modo (uno modo] scilicet ANOm) per modum proprietatis, ut paternitas et filiatio, alio modo (et … modo] uel ANOm) per modum actionis et passionis, ut generare et generari, et spirare et spirari, et ideo (et … ideo] om. ANOm) uidendum est sub qua ratione distinguant …

Weitere Beispiele * 7,92: omnibus2] Personis add. NO sed del. N * 49,130: has] om. AOm * 54,4: disserendum] uidetur etc. add. NOm * 55,36: ceteris] aliis AOm * 58,97: illud] aliquid NOm * 59,104: nomina] proprie add. ANOm * 103,124: et] etiam add. ANOm * 112,328: aliorum] predicamentorum add. AOm * 113,366: cum] quando ANOm * 141,315: ipsi] om. ANOm * 154,127: est2] om. ANOm * 161,114: reductio uel] om. AOm * 232,169: unum] secundum add. A non secundum add. O * 236,243: a] suo add. AO * 260,23: uel metaphorice] om. AO * 265,40: cognitionem] uoluntatem AOm

O und Om weisen darüber hinaus auch dort eine Nähe zur Handschrift A auf, wo aufgrund des Verlusts eines Faszikels (vgl. oben, 18*), Stellen in der Hs. N, die zusammen mit A ein Zeuge der Familie a ist, nicht überliefert werden. Textbeispiel * Super Sent. I, 31, 1 (209,27-30) Set istud non ualet, quia licet in diuinis non sit quantitas molis, est tamen ibi quantitas uirtutis uel perfectionis realiter, que quidem quantitas perfectionis (quantitas … perfectionis] realiter quantitas perfectionis que AO) est de transcendentibus et reperitur in pluribus generibus.

Weitere Beispiele * 59,113: talia] hec AOm * 71,108: quid] enim add. AOm

56*

EINLEITUNG

* 72,121: patet] hoc dicit Thomas in questionibus disputatis, licet aliud dicat in Summa p. 1 q. 21 ar. 4 i.m. adn. A * 72,130: Persone] hoc dicit Thomas in quod disset (!) aliud dicit in Summa p. p. q. 29 art. 4 add. Om * 84,89: terminus2] om. AOm * 188,97: multiplicari] plurificari AOm * 190,31: aduenire] conuenire AOm * 193,22: alicuius] rei add. AOm * 198,119: Item … non] Nec AOm * 200,179: sub] pro AOm * 202,217: illius] rationis add. AOm * 211,65: ut … fuit] ut fuit prius probatum AO * 212,97: diuinarum] om. AO * 212,101: substantia] scilicet add. A scilicet praem. O * 212,104: Et idcirco] ideo AO

Die Verwandtschaft mit d Textbeispiele * Super Sent. I, 29, 1 (174,75-77) Si primo modo accipiatur principium, sic dicendum quod per prius competit principio (principio] ratio principi OmYZ) et potentie creandi (creandi] respectu creaturarum add. OmYZ). * Super Sent. I, 30, 2 (192,7) … et tamen hec dicuntur de Deo relatiue ex tempore (et … tempore] om. OmYZ); ergo etc. (etc.] tales rationes sunt reales OmYZ). * Super Sent. I, 35, 2 (271,12-13) In contrarium est quia agens per intellectum distincta producens (producens] secundum speciem et secundum numerum in eadem specie distincte add. OmYZ) cognoscit ea distincte.

Weitere Beispiele * 4,35: aliquo] quolibet OY * 5,41: uel] de add. F(s.u.)OYZ * 16,8: sic] ita se habet O ita esse YZ * 20,97: prius2] conuenit add. OYZ * 21,108: est] om. OYZ

EINLEITUNG

57*

* 21,115: est] in add. OYZ * 25,3: pars] et add. OYZ * 29,85: probatur] patet OmY * 33,161: dicit] dicunt OmYZ * 36,41: passiuam] potentiam OmYZ * 39,107: ubi ergo] uerbi gratia MOmZ * 52,200: simpliciter] om. OmYZ * 57,72: quasi] om. OY cum Z * 73,145: accomodantur] in add. OmYZ * 75,18: sciendum] est add. OmYZ * 82,38: sicut] set FMOmYZ * 88,173: et dicitur] quod est Om idest Y * 94,48: uniuocum1] unius OmY * 180,36: plura] duo OmYZ * 182,89: responsio] ratio OmYZ * 182,91: realem] om. OmYZ * 192,61: dicitur] per add. OmYZ * 206,296: actu] om. FMOmYZ * 208,9: diuina] om. FMOYZ * 214,145: in … 146 quod1] om. (hom.) FMOYZ * 222,16: ablatiuus] sapientia genita add. O sapientia add. YZ * 223,37: genita] om. OYZ * 227,58: a] suo add. OYZ * 228,71: michi] om. OYZ * 230,124: filiatio] in filio OYZ * 236,242: simpliciter] absolute OYZ * 237,274: oportet] ibi add. OYZ * 241,75: unum] om. OYZ * 242,6: realiter] om. OYZ * 245,76: suppositum … 77 natura] natura et suppositum differunt realiter O suppositum et natura differunt realiter Y suppositum et natura realiter differant Z * 250,20: per] secundum FMOYZ * 250,185: resoluendo] per add. OYZ * 255,303: qua] nunc add. OYZ * 260,22: illud] omne illud FMYZ omne id O * 261,48: anagogice] om. OYZ * 270,8: rerum] om. OmYZ * 273,52: condicionem] cognitionem OmYZ * 275,104: per quam] a qua OmYZ

58*

EINLEITUNG

* 277,156: habet] om. OmYZ * 278,183: acti] passi OmYZ * 279,185: acti] passi OmYZ * 279,185: intelligens] intellectus OmYZ

Trotz einiger Einflüsse von a und d gehören O und Om einer anderen Tradition zu. Dies zeigen die oben aufgeführten Fehler, die AN, FMYZ, FM und YZ eigentümlich sind und in O und Om nicht auftreten. 2.6 Stemma codicum Aufgrund der vorausgehenden Gruppierungen lässt sich die handschriftliche Überlieferung des ersten Buches (dd. 18-35) im folgenden Stemma schematisieren: A

B

C

a

b

g 14. Jh.

A

d

N

ε Y F

15. Jh.

O/Om

M

Z

EINLEITUNG

59*

3. Technische Erläuterungen 3.1 Textkonstitution Die Komplexität der Handschriftentradition verbietet es, zur Textkonstitution eine Handschrift als Leithandschrift heranzuziehen. Der Text, der hier in kritischer Edition zur Verfügung gestellt wird, gibt die zweite Redaktion des ersten Buches wieder, und zwar in der Revisionsphase, die der ersten Redaktion am nächsten kommt. Die Elemente, die für die erste oder dritte Redaktion charakteristisch sind, sind im Apparat aufgeführt. Bei der Textkonstitution haben wir auch die Varianten der C-Handschrift (Paris, BnF, Lat. 15785) mit einbezogen. Angesichts der problematischen Lage im Hinblick auf Buch I des Sentenzenkommentars des Petrus de Palude (es ist nicht klar, welche Phase Petrus’ Text bezeugt) verweisen wir auch nicht auf die Handschriften zu diesem Kommentar46, die zudem nur begrenzte Textteile aus Durandus überliefern. 3.2 Zum Variantenapparat Der Variantenapparat ist ein negativer. Darin werden Hinzufügungen am Rande gekennzeichnet. Unberücksichtigt bleiben im Apparat jedoch die Zählung von Thesen, Definitionen und Argumenten sowie die orthographischen Varianten. Bei gleichwertigen Varianten wurde eine Entscheidung aufgrund allgemeiner Prinzipien der Textkonstitution gefällt, also mittels lectio difficilior, usus scribendi oder durch Konjektur. 3.3 Bemerkungen zum Quellenapparat Der Quellenapparat verweist auf Zitate aus klassischen, biblischen, patristischen und mittelalterlichen Werken. Zu den besonders wichtigen und oft verbatim zitierten scholastischen Quellen des Durandus zählen Autoren wie Thomas von Aquin, Herveus Natalis, Alexander von Alexandria, Gottfried von Fontaines, Aegidius Romanus, Jakob von Metz und Wilhelm Petri de Godino.

46 Für die Handschriften des Petrus, die Buch I seines Sentenzenkommentars überliefern, vgl. T. Käppeli, Scriptores Ordinis Praedicatorum Medii Aevi, Bd. 3, Roma 1980, S. 245.

60*

EINLEITUNG

Wie zu dieser Zeit üblich, werden die Namen der Zeitgenossen nicht genannt. Stattdessen werden Indefinitpronomen wie aliqui, quidam usw. angeführt. Natürlich kann unser Apparat nicht als erschöpfend angesehen werden. Er soll vielmehr als Ausgangspunkt für die Rekonstruktion des intellektuellen Panoramas im Paris des beginnenden 14. Jahrhunderts dienen. Einen Überblick über die von Durandus mit Sicherheit verwendeten Autoritäten gibt der Index nominum et operum, der am Ende dieser Edition beigefügt ist. Bei Quellen, die in kritischer Edition vorliegen, werden die Seitenund Zeilennummern der relevanten Edition in runden Klammern (...) angefügt. Bei Frühdrucken und Handschriften werden in Klammern Blatt und Spalte angegeben. Die im Quellenapparat benutzten und in abgekürzter Weise zitierten Editionen werden im Literaturverzeichnis mit vollständigen Angaben angeführt. Den Quellennachweisen werden in der Regel die neuesten kritischen Editionen zugrunde gelegt. Das «cf.» weist darauf hin, dass ein Zitat im Text nicht wörtlich und/oder ausdrücklich vom Verfasser angegeben wurde. Wörtliche Zitate oder Teile von Zitaten, die dem Wortlaut der Quelle genau entsprechen, werden kursiviert. Was griechische Texte angeht, so wird sowohl die Originalausgabe angegeben als auch nach Möglichkeit die lateinische Übersetzung, die Durandus benutzt hat. 3.4 Orthographie und Interpunktion Die Orthographie wurde zwar nicht klassizisiert, jedoch normalisiert und vereinheitlicht. Dabei wurde die Schreibweise der einzelnen Handschriften berücksichtigt; allerdings wurden einzelne orthographische Varianten nicht gekennzeichnet. Im Übrigen sei auf die Bemerkungen in Bd. 10.2.1 verwiesen47.

47 Siehe F. Retucci, «Einleitung», Bd. 10.2.1, S. 81*-83*.

EINLEITUNG

4. Abkürzungen A a add. adn. a.m. ap. B b C cf. codd. coni. corr. del. dub. e.g. eras. exp. hom. illeg. i.m. inf. inu. iter. i.u. lac. lect. inc. litt. om. praem. ps.ras. resp. rescr. scr. secl. sol.

redactio prima prima columna addidit (-erunt etc.) adnotauit, adnotatio (-nes etc.) alia manu apud redactio secunda secunda columna redactio tertia conferatur (confer) codices conieci correxit (correxi), correctio (-nem) deleuit, deletum dubium exempli gratia erasit expunxit homoeoteleuton illegibilis (-le) in margine inferior, inferius inuertit iterauit infra uersum lacuna lectio incerta litteram (-as) omisit (-erunt) praemisit (-erunt) pseudorasura (-am) responsio rescripsit idest clarius scripsit scripsit (scripsi, -erunt) seclusi solutio

61*

62*

EINLEITUNG

sqq. sup. suppl. s.u. transl. transp. u.

sequentes supra, superior, superius suppleuit (suppleui, -erunt) supra uersum translatio transposuit uersus

5. Zeichen |

Beginn einer neuen Spalte oder Seite der Handschrift, die am Rande angeführt wird.

Hinzufügung eines Textes, der von den Editoren als notwendig erachtet wird.

[...]

Auslassung von Text, der von den Editoren als entbehrlich oder als den Sinn entstellend angesehen wird.

63*

EINLEITUNG

Tafel II. Zweite (B) und dritte (C) Redaktion: Übersicht48 Zweite Redaktion (B) Distinctio decima

octaua Quest. un.: Vtrum donum in diuinis sit aliquid essentiale uel notionale †

Dritte Redaktion (C)

Vorliegende Edition

Quest. 1: Vtrum in 3,4-7,96 diuinis donum sit aliquid essentiale an notionale Quest. 2: Vtrum Spiritus Sanctus eo sit donum quo Deus Quest. 3: Vtrum conuenienter dicatur Spiritus Sanctus noster

Distinctio nona decima

Quest. 1: Vtrum Quest. 1: Vtrum 8,4-12,97 inter Personas diui- inter Personas diuinas sit equalitas nas sit equalitas 1-3 4 5-9

1-3 4-6 7-11

8,4-9,20 9,21-11,61 11,62-12,97

Quest. 2: Vtrum esse eternum conueniat Deo

48 Der einfache Asterisk (*) bezeichnet Stellen, auf die die Irrtumsliste von 1314 Bezug nimmt, das Kreuz (†) hingegen Stellen, auf die sich die Irrtumsliste von 1317 bezieht. Für den Text der Irrtumslisten vgl. J. Koch, Kleine Schriften, Bd. 2, S. 53-72 (1314) und S. 72-118 (1317).

64*

EINLEITUNG

Zweite Redaktion (B)

Dritte Redaktion (C)

Vorliegende Edition

Quest. 2: Vtrum in Quest. 3: Vtrum in 13,3-16,75 diuinis sit circum- diuinis sit circumincessio incessio Quest. 4: Vtrum in Quest. 4: Vtrum in 25,3-33,163 diuinis sit totum et diuinis sit dare totum et partem pars † Quest. 3: Vtrum Quest. 5: Vtrum 16,3-25,196 ueritas sit in rebus ueritas sit ens reale an rationis uel in anima * 5-7

8-11

17,15-18,46

Quest. 3: Vtrum Quest. 6: Vtrum ueritas sit in rebus ueritas sit in rebus an in intellectu uel in anima * 16,3-17,14

1-4 1-13

18,50-25,196

8-17

Distinctio uigesima Quest. un.: Vtrum Quest. 1: Vtrum 34,4-43,198 Filius sit omnipo- Filius sit omnipotens sicut Pater tens sicut Pater † Quest. 2: Vtrum in diuinis sit ordo nature Distinctio uigesima Quest. un.: Vtrum prima dictio exclusiua possit uere addi termino essentiali respectu predicati personalis

Quest. 1: Vtrum 44,5-53,204 dictio exclusiua addita uni correlatiuorum excludat reliquum

65*

EINLEITUNG

Zweite Redaktion (B)

Dritte Redaktion (C)

Vorliegende Edition

5-6 Quest. un.: Vtrum dictio exclusiua possit uere addi termino essentiali respectu predicati personalis

4-5 45,30-49,113 Quest. 2: Vtrum dictio exclusiua possit addi termino essentiali in ordine ad terminum personalem

1-3 4 7-11

1-3 4-7

44,5-45,25 45,26-29 49,114-53,204

Distinctio uigesima Quest. 1: Vtrum secunda aliquod nomen proprie Deo conueniat

Quest. 1: Vtrum 54,4-60,140 aliquod nomen conueniat proprie Deo

Quest. 2: Vtrum nomina dicta de Deo dicantur de eo secundum substantiam

Quest. 2: Vtrum 61,4-66,123 nomina de Deo dicta dicantur de eo secundum substantiam

1-5 6 7-14

1-4

Distinctio uigesima Quest. un.: Vtrum tertia Persona significet substantiam uel relationem † 1-8 9-10

5-12

61,4-62,38 62,39-44 62,45-66,123

Quest. 1: Vtrum 67,4-74,161 Persona significet substantiam an relationem 1-8 8 9-10

67,4-69,65 70,66-81

66*

EINLEITUNG

Zweite Redaktion (B) 11-13 14-17

Dritte Redaktion (C) 12-15 17-20

Vorliegende Edition 70,82-72,130 73,131-74,161

Quest. 2: Vtrum hec nomina substantia, subsistentia, essentia et persona sint in diuinis Distinctio uigesima Quest. 1: Vtrum quarta termini numerales ponant aliquid in diuinis

Quest. 1: Vtrum 75,4-81,144 termini numerales ponant aliquid in diuinis

Quest. 2: Vtrum unum de genere quantitatis addat aliquid super ens et unum quod conuertitur cum ente

Quest. 2: Vtrum 81,4-91,252 unum de genere quantitatis addat aliquid ultra unum quod conuertitur cum ente et quid sit illud

Distinctio uigesima Quest. un.: Vtrum quinta nomen ‘persone’ dicatur uniuoce de Deo et creaturis

Quest. 1: Vtrum 92,4-97,135 Persona dicatur uniuoce de Deo et creatura

1-7 8 9-10

1-7 8-9 Quest. 2: Vtrum Persona sit aliquid commune in diuinis

92,4-95,84 95,85-96-113 96,114-97,135

67*

EINLEITUNG

Zweite Redaktion (B) Distinctio uigesima Quest. 1: Vtrum sexta omnes Persone diuine distinguantur per relationes

Dritte Redaktion (C)

Vorliegende Edition

Quest. 1: Vtrum 98,4-113,372 omnes Persone diuine distinguantur per relationes

1-18 19-21 22 23 24-25

1-17

Quest. 2: Vtrum relationes constituentes Personas sint reales

Quest. 2: Vtrum re- 114,3-120,158 lationes constituentes Personas sint reales

20 18-19

98,4-109,259 109,260-112,331 112,332-339 112,340-113,355 113,356-113,372

Distinctio uigesima Quest. 1: Vtrum ac- Quest. 1: Vtrum ac- 121,4-127,157 septima tus notionales sint tus notionales sint priores relationibus† priores relationibus Quest. 2: Vtrum Quest. 2: Quid est 128,4-147,455 Verbum dicatur in uerbum in nobis diuinis essentialiter uel personaliter 128,4-129,18

1-4 5-10 11-13 14 15-16 17 * 18-19

1-6 7-12 13-18 19c 20-22 23 24-25

129,19-135,164 135,165-137,210 137,211-227 137,228-138,239 138,240-247 138,248-139,276

68*

EINLEITUNG

Zweite Redaktion (B)

Dritte Redaktion (C)

20-21

26-27

Quest. 2: Vtrum Verbum dicatur in diuinis essentialiter uel personaliter

Quest. 3: Vtrum uerbum in diuinis dicatur essentialiter an personaliter

22-29

3-10

Vorliegende Edition 139,277-141,316

141,317-147,453

Distinctio uigesima Quest. 1: Vtrum octaua ingenitum uel innascibile sit notio Patris

Quest. 1: Vtrum 148,4-156,173 ingenitum uel innascibile sit notio Patris

Quest. 2: Vtrum ingenitum seu innascibilitas sit proprietas constitutiua Patris

Quest. 2: Vtrum in- 156,4-165,219 genitum sit proprietas Patris constitutiua

Quest. 3: Vtrum ymago dicatur in diuinis essentialiter uel personaliter * †

Quest. 3: Vtrum 166,4-170,85 ymago dicatur in diuinis essentialiter an personaliter

Distinctio uigesima Quest. 1: Vtrum Quest. 1: Vtrum 171,4-178,153 nona una Persona possit Persona possit dici dici principium al- principium alterius terius 1-13 171,4-177,130 177,131-178,153 1-13 14-16 14-16 Quest. 2: Vtrum Pater et Filius sint unum principium Spiritus Sancti * †

Quest. 2: Vtrum 178,3-183,113 Pater et Filius sint unum principium Spiritus Sancti

69*

EINLEITUNG

Zweite Redaktion (B) Quest. 3: Vtrum Pater et Filius possint dici plures spiratores * †

Dritte Redaktion (C)

Vorliegende Edition

Quest. 3: Vtrum 184,3-188,103 Pater et Filius possint dici plures spiratores

Distinctio trigesima Quest. 1: Vtrum Quest. 1: Vtrum 189,4-192,66 aliquid dicatur de aliquid dicatur de Deo ex tempore Deo ex tempore Quest. 2: Vtrum in creaturis relatio differat realiter a suo fundamento Quest. 2: Vtrum relationes que dicuntur de Deo ex tempore sint reales

Quest. 3: Vtrum 192,3-207,338 relationes que dicuntur de Deo ex tempore sint reales

1-2

1-2 3 4-9

3-9 10-22 23 24

10-12 13

192,3-193,12 193,13-197,95 197,96-207,330 207,331-334 207,335-338

14-15 Distinctio trigesima Quest. 1: Vtrum Quest. 1: Vtrum 208,4-215,150 prima equalitas sit realis equalitas in diuinis sit relatio realis relatio in diuinis Quest. 2: Vtrum equalitas dicatur positiue uel priuatiue in diuinis

Quest. 2: Vtrum 215,3-217,54 equalitas dicatur positiue an priuatiue in diuinis

70*

EINLEITUNG

Zweite Redaktion (B)

Dritte Redaktion (C)

Vorliegende Edition

Quest. 3: Vtrum essentialia attributa debeant appropriari diuinis Personis

Quest. 3: Vtrum 218,4-221,66 essentialia attributa debeant appropriari diuinis Personis

1-9

1-9 10-11

Distinctio trigesima secunda

218,4-221,66

Quest. 1: Vtrum Pater et Filius diligant se Spiritu Sancto Quest. un.: Vtrum Quest. 2: Vtrum 222,4-224,47 Filius sit sapiens sa- Filius sit sapiens sapientia genita pientia genita

Distinctio trigesima tertia

Quest. 1: Vtrum in diuinis essentia et relatio differant aliquo modo realiter Quest. 1: Vtrum proprietas relatiua sit idem realiter cum essentia * † Quest. 2: Vtrum proprietates relatiue sint in essentia et in Personis

225,4-237,280

Quest. 2: Vtrum 237,3-241,95 proprietates relatiue sint in essentia et in Personis

Distinctio trigesima Quest. 1: Vtrum Quest. 1: Vtrum 242,4-256,331 quarta Persona sit idem suppositum et natura differant realiquod essentia ter in creaturis

71*

EINLEITUNG

Zweite Redaktion (B)

Dritte Redaktion (C)

Vorliegende Edition

1-4 4-6 7 8-18 19 20 21 22-23 24-25

5 6-7 8-18 19-25 26 27-28

242,14-243,36 243,37-244,46 244,47-251,215 251,216-252,244 253,245-251 253,252-256 253,257-255,312 255,313-256,331

Quest. 1: Vtrum Quest. 2: Vtrum 242,4-256,331 Persona sit idem Persona in diuinis sit idem quod esquod essentia sentia 242,4-9 242,10-12 242,13

1 2 3

3 1 2

Quest. 2: Vtrum conuenienter dicatur quod sint tres Persone unius essentie

Quest. 3: Vtrum 256,4-258,41 conuenienter dicatur quod sint tres Persone unius essentie

Quest. 3: Vtrum aliqua nomina conuenienter dicantur de Deo translatiue

Quest. 4: Vtrum 259,4-262,71 aliqua nomina conuenienter dicantur de Deo translatiue

Distinctio trigesima Quest. 1: Vtrum quinta Deus cognoscat se tantum uel etiam alia a se

Quest. 1: Vtrum 263,4-270,162 Deus cognoscat se tantum an etiam alia a se

72*

EINLEITUNG

Zweite Redaktion (B)

Dritte Redaktion (C)

Vorliegende Edition

Quest. 2: Vtrum Deus habeat propriam et distinctam cognitionem de aliis a se

Quest. 2:Vtrum 270,4-285,329 Deus habeat propriam et distinctam et perfectam cognitionem de aliis a se

1-13

1-13 14-15 16-19 20-21

14-17 25-26

270,4-276,117 276,118-278,177 284,293-285,329

Quest. 2: Vtrum Quest. 3: Vtrum 270,4-285,329 Deus habeat pro- Deus cognoscat dipriam et distinctam stincte singularia cognitionem de aliis a se 18-24 8-14 Quest. 4: Vtrum scientia Dei sit uniuersalis an particularis

278,178-283,292

29ra

29va

30rb

30va

31ra

32ra

32va

25,1

26,2

27,1

27,2

28,1

28,2

28va

26,1

28rb

24,1

24,2

22,1

27va

27rb

21,1

27vb

26vb

20,1

22,2

26rb

19,4

23,1

25rb

25vb

19,3

25ra

25rb

19,2

24vb

18,1

19,1

A

Quaestio

49rb

48vb

46vb

46ra

45va

44ra

43rb

42va

41vb

41rb

40vb

40rb

39va

38vb

38ra

37rb

37ra

36vb

36rb

F

112rb

110va

106ra

104va

103ra

99va

98rb

96ra

94vb

93rb

92rb

91ra

89ra

87rb

86ra

84ra

83va

82va

81vb

M

43rb

42va

40va

39vb

39ra

38ra

def.

def.

def.

def.

def.

37va

36va

35vb

35rb

34va

34ra

33vb

33rb

N

-

-

-

def.

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

104r

103r

102r

101v

O

20v

17r

13r

def.

11r

3v

1r

64v

49v

58v

55v

52v

45r

40v

36v

-

-

-

-

Om

77rb

76va

74va

73va

72vb

71rb

70va

69va

69ra

68rb

67vb

67rb

66rb

65rb

64vb

63vb

63va

63rb

62vb

Y

33vb

33va

32ra

31vb

31rb

30rb

29vb

29rb

28vb

28rb

28ra

27vb

27ra

26va

26ra

25va

25rb

25ra

24vb

Z

156

148

128

121

114

98

92

81

75

67

61

54

44

34

25

16

13

8

3

Vorliegende Edition, S.

EINLEITUNG

73*

Tafel III. Quaestionenüberlieferung der einzelnen Handschriften

35va

36rb

36va

37rb

37rb

37va

37vb

33,2

34,1

34,2

34,3

35,1

35,2

35va

35vb

35rb

31,2

31,3

32,1

35ra

31,1

33,1

34ra

34rb

30,1

30,2

33va

33vb

29,3

29,1

29,2

33ra

33rb

28,3

A

Quaestio

59rb

58va

58rb

58ra

56vb

56rb

55ra

55ra

54vb

54va

53vb

52rb

52ra

51va

51ra

50va

50rb

F

135rb

133vb

133ra

132vb

129va

128va

125vb

125rb

124va

124ra

122va

119rb

118vb

117vb

116va

115rb

114rb

M

49vb

49ra

48vb

48va

47rb

46vb

46ra

def.

def.

def.

def.

def.

def.

45vb

45rb

44va

44rb

N

-

-

127v

119r

115r

113v

110r

109v

109r

108r

106v

-

-

-

-

-

-

O

85r

81r

-

-

-

-

-

-

-

-

-

72r

70v

34r

31r

27v

25v

Om

87rb

86vb

86va

86rb

84vb

84va

83va

83rb

83ra

82vb

82rb

80vb

80va

79vb

79rb

78va

78rb

Y

40ra

39vb

39va

39rb

38va

38rb

37va

37va

37rb

37ra

36vb

35vb

35vb

35rb

35ra

34vb

34va

Z

270

263

259

256

242

237

225

222

218

215

208

192

189

184

178

171

166

Vorliegende Edition, S.

74* EINLEITUNG

QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS 1. Handschriften Auxerre, Bibliothèque municipale, Ms. 26 (A): Durandus de S. Porciano, Scriptum super Libros Sententiarum Petri Lombardi. Recensio secunda. Basel, Universitätsbibliothek, B II 21: Petrus de Palude, Scriptum super primum Sententiarum Petri Lombardi. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Burgh. 39, ff. 14ra-241vb: Guido Terrena, Quodlibeta. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Burgh. 122 (Vb): Iacobus Metensis, Scriptum super Libros Sententiarum Petri Lombardi. Recensio secunda. Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Cod. San Marco 440 (F): Durandus de S. Porciano, Scriptum super Libros Sententiarum Petri Lombardi. Recensio secunda. Graz, Universitätsbibliothek, Ms. 475: Guillelmus Petri de Godino, Lectura Thomasina. Melk, Stiftsbibliothek, Codex Mellicensis 611 (130 C 8) (M): Durandus de S. Porciano, Scriptum super Libros Sententiarum Petri Lombardi. Recensio secunda. Nürnberg, Stadtbibliothek, Hs. Cent. III 79 (N): Durandus de S. Porciano, Scriptum super Libros Sententiarum Petri Lombardi. Recensio secunda. Paris, Bibliothèque nationale de France, Ms. Lat. 12330 (Z): Durandus de S. Porciano, Scriptum super Libros Sententiarum Petri Lombardi. Recensio secunda. Paris, Bibliothèque nationale de France, Ms. Lat. 14454 (Y): Durandus de S. Porciano, Scriptum super Librum I Sententiarum Petri Lombardi. Paris, Bibliothèque nationale de France, Ms. Lat. 15859: Alexander de Alexandria, Commentarium in I Sententiarum. Redactio posterior.

76*

QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS

Paris, Bibliothèque nationale de France, Ms. Lat. 15875 (C): Durandus de S. Porciano, Scriptum super Libros Sententiarum Petri Lombardi. Recensio tertia. Paris, Bibliothèque nationale de France, Ms. Lat. 17485, ff. 85ra188rb: Gerardus Bononiensis, Quodlibeta. Saint-Omer, Bibliothèque municipale de l’agglomération de SaintOmer, Ms. 332 (O): Durandus de S. Porciano, Scriptum super Libros Sententiarum Petri Lombardi. Recensio secunda. Saint-Omer, Bibliothèque municipale de l’agglomération de SaintOmer, Ms. 338 (O): Durandus de S. Porciano, Scriptum super Libros Sententiarum Petri Lombardi. Recensio secunda. Troyes, Bibliothèque municipale, Ms. 992, ff. 7ra-25vb (T): Iacobus Metensis, Scriptum super Libros Sententiarum Petri Lombardi. Additiones ad Commentarium in primum librum Sententiarum. Troyes, Bibliothèque municipale, Ms. 992, ff. 34va-133vb (T ): Iacobus Metensis, Scriptum super Libros Sententiarum Petri Lombardi. Recensio prima. 2. Frühdrucke Aegidius Romanus, (Ordinatio) In Primum librum Sententiarum, Venetiis 1521 (ND Frankfurt a. M. 1968); – Quodlibeta, Lovanii 1646 (ND Frankfurt a.M. 1966). Averroes, Aristotelis Opera cum Averrois commentariis, Venetiis 15621574 (ND Frankfurt a. M. 1962). Durandus a Sancto Porciano, In Petri Lombardi Sententias Theologicas Commentariorum libri IIII, Venetiis 1571 (ND Ridgewood, New Jersey 1964). Henricus de Gandavo, Quodlibeta, Parisiis 1518 (ND Louvain 1961); – Summa quaestionum ordinariarum, 2 Bde., Parisiis 1520 (ND St. Bonaventure, New York 1953). Hervaeus Natalis, In quatuor Libros Sententiarum Commentaria, Parisiis 1647 (ND Farnborough 1966); – Quodlibeta, Venetiis 1513, ff. 1r-186v (ND Ridgewood, New Jersey 1966); – Tractatus de uerbo, Venetiis 1513, ff. 10r-24r (ND Ridgewood, New Jersey 1966).

QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS

77*

Iohannes Balbus, Summa quae vocatur Catholicon, Argentinae 1470. Moses Maimonides, Dux seu Director dubitantium aut perplexorum, Parisiis 1520 (ND Frankfurt a.M. 1964). Petrus Aureoli, Commentarium in primum librum Sententiarum, Romae 1596. Petrus de Tarantasia, In IV libros Sententiarum Commentaria, Tolosae 1649 (ND Ridgewood, New Jersey 1964). Richardus de Mediavilla, Quodlibeta, Brixiae 1591; – Super Quatuor Libros Sententiarum Petri Lombardi, Tomus primus, Brixiae 1591 (ND Frankfurt a. M. 1963). Thomas de Argentina, Commentaria in IIII libros Sententiarum, Venetiis 1564 (ND Ridgewood, New Jersey 1965). 3. Kritische Editionen und moderne Ausgaben Alanus de Insulis, Regulae caelestis iuris, ed. N.M. Häring, in: Archives d’histoire doctrinale et littéraire du Moyen Age 48 (1981), S. 121-226. Albertus Magnus, Commentarii in I Sententiarum (Dist. I-XXV), ed. S.C.A. Borgnet, Paris 1893 (B. Alberti Magni Opera Omnia, Bd. 25); – Commentarii in I Sententiarum (Dist. XXVI-XLVIII), ed. S.C.A. Borgnet, Paris 1893 (B. Alberti Magni Opera Omnia, Bd. 26); – De causis et processu universitatis a prima causa, ed. W. Fauser, Münster i.W. 1993 (Alberti Magni Opera omnia, Editio Coloniensis, Bd. 17,2); – Physica, Pars I, Libri 1-4, ed. P. Hossfeld, Münster i.W. 1987 (Alberti Magni Opera omnia, Editio Coloniensis, Bd. 4); – Summa theologiae sive de mirabili scientia Dei. Libri I Pars I. Quaestiones 1-50A, ed. D. Siedler – W. Kübel – H.G. Vogels, Münster i.W. 1978 (Alberti Magni Opera omnia, Editio Coloniensis, Bd. 34,1). Alexander Halensis, Glossa in quatuor libros Sententiarum, In librum primum, Ad Claras Aquas (Quaracchi) 1951 (Bibliotheca Franciscana Scholastica Medii Aevi, Bd. 12); – Summa theologica, studio et cura PP. Collegii S. Bonaventurae, Bd. 1, Ad Claras Aquas (Quaracchi) 1924.

78*

QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS

Ambrosiaster, Quaestiones Veteris et Novi Testamenti CXXVII, ed. A. Souter, Wien–Leipzig 1908 (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Bd. 50). Ambrosius Mediolanensis, De incarnationis dominicae sacramento, ed. O. Faller, Wien 1964 (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Bd. 79, S. 223-281); – De Spiritu Sancto, ed. O. Faller, Wien 1964 (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Bd. 79, S. 1-222). Anselmus, Monologion, ed. F.S. Schmitt, Stuttgart–Bad Cannstatt 1968 (S. Anselmi Cantuariensis Archiepiscopi Opera omnia, Bd. 1, S. 1-87). Aristoteles, Aristotelis Opera, ex recensione I. Bekkeri, ed. Academia Regia Borussica, ed. altera quam curauit O. Gigon, Berlin 1960. Les Auctoritates Aristotelis, ed. J. Hamesse, Louvain–Paris 1975 (Philosophes Médiévaux, Bd. 17). Augustinus, De diuersis quaestionibus octoginta tribus, ed. A. Mutzenbecher, Turnhout 1975 (Corpus Christianorum. Series Latina, Bd. 44A, S. 1-249); – De doctrina christiana, ed. J. Martin, Turnhout 1962 (Corpus Christianorum. Series Latina, Bd. 32, S. 1-167); – Enarrationes in Psalmos I-L, ed. D.E. Dekkers – I. Fraipont, Turnhout 1956 (Corpus Christianorum. Series Latina, Bd. 38); – Contra Maximinum haereticum Arianorum episcopum, Paris 1865 (PL 42, Sp. 743-814); – Soliloquiorum libri duo, ed. W. Hörmann, Wien 1986 (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Bd. 89, S. 3-98); – De Trinitate, ed. W.J. Mountain – F. Glorie, Turnhout 1968 (Corpus Christianorum. Series Latina, Bde. 50-50A). Ps.-Augustinus, Dialogus quaestionum LXV, Paris 1865 (PL 40, Sp. 733-752). Averroes, Commentarium magnum in Aristotelis De anima libros, ed. F.S. Crawford, Cambridge, Mass. 1953 (Corpus Commentariorum Averrois in Aristotelem, versionum Latinarum Bd. 6,1); – Commentum magnum super libro De celo et mundo Aristotelis, ed. F.J. Carmody – R. Arnzen, Leuven 2003 (Recherches de Théologie et Philosophie médiévales. Bibliotheca, Bde. 4.1.1-2); – Das neunte Buch des lateinischen grossen Metaphysik-Kommentars von Averroes, ed. B. Bürke, Bern 1969 (Scritti pubblicati sotto gli auspici della Società Svizzera di Scienze morali, Bd. 10).

QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS

79*

Avicenna, Liber de philosophia prima sive scientia divina (Metaphysica), ed. S. Van Riet, 2 Bde., Leuven–Leiden 1977-1980. Biblia Sacra iuxta Vulgatam versionem, ed. R. Weber (adiuvantibus B. Fischer – I. Gribomont – H.F.D. Sparks – W. Thiele). Editionem quintam emendatam retractatam praeparavit R. Gryson, Stuttgart 2007. Boethius, De consolatione Philosophiae. Opuscula theologica, ed. C. Moreschini, München–Leipzig 2000 (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana); – In Ciceronis Topica, ed. I.C. Orellius – I.G. Baiterus, in: M. Tullii Ciceronis Opera omnia, Zürich 1833 (Bd. 5,1, S. 269388); – In Isagogen Porphyrii commenta, ed. S. Brandt, Wien–Leipzig 1906 (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Bd. 48,1); – In librum Aristotelis Perihermeneias I-II, ed. C. Meiser, Leipzig 1877-1880. Bonaventura, Commentaria in quatuor libros Sententiarum magistri Petri Lombardi, In librum I, Ad Claras Aquas (Quaracchi) 1882 (Opera omnia, Bd. 1). Corpus praefationum. Textus (Q-V), ed. E.E. Moeller, Turnhout 1980 (Corpus Christianorum. Series Latina, Bd. 161C). Le Correctorium Corruptorii “Sciendum”, ed. P. Glorieux, Paris 1956 (Bibliothèque Thomiste, Bd. 31). Decretalium D. Gregorii papae IX compilatio, in: Corpus iuris canonici, Editio Lipsiensis secunda post Æ.L. Richteri curas recognovit et adnotatione critica instruxit Æ. Friedberg, Pars secunda, Leipzig 1879, Sp. 1-928 (ND Graz 1959). Denzinger, H., Enchiridion symbolorum, definitionum et declarationum de rebus fidei et morum, Quod emendavit, auxit, in linguam germanicam transtulit et adiuvante H. Hoping edidit P. Hünermann, 42. Aufl., Freiburg–Basel–Wien 2009. Ps.-Dionysius Areopagita, Dionysiaca, Recueil donnant l’ensemble des traductions latines des ouvrages attribués au Denys de l’Aréopage, ed. Ph. Chevallier, 2 Bde., Bruges 1937. Euclides, Elementa, ed. I.L. Heiberg, Lipsiae 1883-1888 (Euclidis Opera omnia I-V); – Elementa. Transl. Adelardi, versio I: The first Latin translation of Euclid’s Elements commonly ascribed to Adelard of Bath. Books

80*

QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS

I-VIII and Books X.36-XV.2, ed. H.L.L. Busard, Toronto 1983 (Studies and Texts 64). Fulgentius Ruspensis, De fide ad Petrum seu de regula fidei, ed. J. Fraipont, Turnhout 1968 (Corpus Christianorum. Series Latina, Bd. 91A, S. 709-760). Godefridus de Fontibus, Quodlibet VII, in: Les Quodlibet cinq, six et sept de Godefroid de Fontaines, ed. M. De Wulf – J. Hoffmans, Louvain 1914 (Les Philosophes Belges. Textes et Études, Bd. 3); – Quodlibet X, in: Le huitième Quodlibet, Le neuvième Quodlibet, Le dixième Quodlibet de Godefroid de Fontaines, ed. J. Hoffmans, Louvain 1924, 1928, 1931 (Les Philosophes Belges. Textes et Études, Bd. 4,1-3). Gregorius Magnus, Liber sacramentorum, Paris 1895 (PL 78, Sp. 9-637). Guillelmus de La Mare, Scriptum in I librum Sententiarum, ed. H. Kraml, München 1989 (Bayerische Akademie der Wissenschaften. Veröffentlichungen der Kommission für die Herausgabe ungedruckter Texte aus der mittelalterlichen Geisteswelt, Bd. 15). Henricus de Gandavo, Quodlibet IV, ed. G.A. Wilson – G.J. Etzkorn, Leuven 2011 (Henrici de Gandavo Opera omnia, Bd. 8); – Quodlibet VII, ed. G.A. Wilson, Leuven 1991 (Henrici de Gandavo Opera omnia, Bd. 11); – Quodlibet IX, ed. R. Macken, Leuven 1983 (Henrici de Gandavo Opera omnia, Bd. 13); – Summa (Quaestiones ordinariae), art. XXXV-XL, ed. G.A. Wilson, Leuven 1994 (Henrici de Gandavo Opera omnia, Bd. 28); – Summa (Quaestiones ordinariae), art. LIII-LV, ed. G.A. Wilson – G.J. Etzkorn, Leuven 2014 (Henrici de Gandavo Opera omnia, Bd. 31). Hilarius Pictaviensis, De Trinitate, ed. P. Smulders, Turnhout 19791980 (Corpus Christianorum. Series Latina, Bde. 62-62A). Hugo de Sancto Victore, De sacramentis Christiane fidei, ed. R. Berndt, Münster i.W. 2008 (Corpus Victorinum. Textus historici, Bd. 1). Iacobus de Viterbio, Disputatio tertia de quolibet, ed. E. Ypma, Würzburg 1973 (Cassiciacum, Supplementband 3); – Quaestiones de divinis praedicamentis, ed. E. Ypma, Roma 1983-1986 (Corpus Scriptorum Augustinianorum, Bde. 5,1-2). Iohannes Capreolus, Defensiones theologicae divi Thomae Aquinatis,

QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS

81*

de novo editae cura et studio C. Paban – T. Pègues, Bd. 2, Turonibus 1900 (ND Frankfurt a.M. 1967). Iohannes Damascenus, De fide orthodoxa. Versions of Burgundio and Cerbanus, ed. E.M. Buytaert, St. Bonaventure, N.Y.–Louvain– Paderborn 1955 (Franciscan Institute Publications. Text series, Bd. 8). Iohannes Duns Scotus, Lectura in librum primum Sententiarum, a distinctione octava ad quadragesimam quintam, Città del Vaticano 1966 (Ioannis Duns Scoti Opera Omnia, Bd. 17); – Ordinatio, Liber primus a distinctione vigesima sexta ad quadragesimam octavam, Città del Vaticano 1963 (Ioannis Duns Scoti Opera Omnia, Bd. 6); – Ordinatio, Liber secundus a distinctione prima ad tertiam, Città del Vaticano 1973 (Ioannis Duns Scoti Opera omnia, Bd. 7); – Quaestiones quodlibetales I-XIII, Parisiis 1895 (Opera Omnia, Bd. 25); – Reportata Parisiensia, Liber primus. Dist. I-XLVIII – Liber secundus. Dist. I-XI, Parisiis 1894 (Opera Omnia, Bd. 22). Iohannes Parisiensis (Jean Quidort), Commentaire sur les Sentences, Reportation, Livre I, ed. J.-P. Müller, Roma 1961 (Studia Anselmiana, Bd. 47). Iohannes Philoponus, Commentaire sur le De anima d’Aristote. Traduction de Guillaume de Moerbeke, ed. G. Verbeke, Louvain 1966 (Corpus Latinum Commentariorum in Aristotelem Graecorum, Bd. 3). Liber de causis, ed. A. Pattin, in: Tijdschrift voor filosofie 28 (1966), S. 134-203. Liber sex principiorum, ed. L. Minio-Paluello – B.G. Dod, Bruges– Paris 1966 (Aristoteles Latinus, Bd. 1,6-7; Categoriarum Supplementa, S. 33-59). Nicolaus Ambianensis, Ars fidei catholicae, ed. M. Dreyer, Münster 1993 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters. Neue Folge, Bd. 37, S. 76-106). Origenes, Commentaria in epistulam ad Romanos, Parisiis 1862 (PG 14, Sp. 833-1292). Petrus Abaelardus, Theologia christiana, ed. E.M. Buytaert, Turnhout 1969 (Corpus Christianorum. Continuatio Mediaeualis, Bd. 12, S. 69-372);

82*

QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS

– Theologia ‘Summi boni’, ed. E.M. Buytaert – C.J. Mews, Turnhout 1987 (Corpus Christianorum. Continuatio Mediaeualis, Bd. 13, S. 83-201). Petrus de Alvernia, Quodlibet I, 20, ed. G. Cannizzo, in: I «Quodlibeta» di Pietro d’Auvergne, in: Rivista di Filosofia Neo-Scolastica 57 (1965), S. 72-80. Petrus Lombardus, Sententiae in IV libris distinctae, ed. I. Brady, ed. tertia ad fidem codicum antiquiorum restituta, Grottaferrata 1971-1981 (Spicilegium Bonaventurianum, Bde. 4-5). Porphyrius, Isagoge, ed. L.M.-Paluello – B.G. Dod, Bruges–Paris 1966 (Aristoteles Latinus, Bd. 1,6-7; Categoriarum Supplementa, S. 5-31). Priscianus, Institutiones grammaticae, ed. M. Hertz, in: Prisciani grammatici Caesariensis Institutionum grammaticarum libri XVIII, 2 Bde., Leipzig 1855-1859 (Grammatici Latini ex recensione H. Keilii II-III, ND Hildesheim 1961). Richardus de Sancto Victore, De Trinitate, ed. J. Ribaillier, Paris 1958 (Textes Philosophiques du Moyen Âge, Bd. 6). Simplicius, Commentaire sur les Catégories d’Aristote. Traduction de Guillaume de Moerbeke, ed. A. Pattin, 2 Bde., Louvain–Paris 1971-1975 (Corpus Latinum Commentariorum in Aristotelem Graecorum, Bd. 5,1-2). Thomas de Aquino, Expositio libri Peryermenias, ed. R.-A. Gauthier, Roma–Paris 1989 (Opera omnia, Editio Leonina, Bd. 1*,1); – Expositio libri Posteriorum, ed. R.-A. Gauthier, Roma–Paris 1989 (Opera omnia, Editio Leonina, Bd. 1*,2); – In Aristotelis libros De caelo et mundo, De generatione et corruptione, Meteorologicorum expositio, cura et studio R.M. Spiazzi, Torino–Roma 1952; – In duodecim libros Metaphysicorum Aristotelis expositio, cura et studio M.-R. Cathala – R.M. Spiazzi, Torino–Roma 1964; – In librum Beati Dionysii De divinis nominibus expositio, cura et studio C. Pera – P. Caramello – C. Mazzantini, Torino– Roma 1950; – In octo libros Physicorum Aristotelis expositio, cura et studio P.M. Maggiòlo, Torino–Roma 1965; – Lectura Romana in primum Sententiarum Petri Lombardi, ed. L.E. Boyle – J.F. Boyle, Toronto 2006 (Studies and Textes, Bd. 152);

QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS

83*

– Quaestiones de quolibet, ed. R.-A. Gauthier, Roma–Paris 1996 (Opera omnia, Editio Leonina, Bd. 25,1-2); – Quaestiones disputatae de malo, ed. P.-M. Gils, Roma–Paris 1982 (Opera omnia, Editio Leonina, Bd. 23); – Quaestiones disputatae de potentia, cura et studio P.-M. Pession, Torino–Roma 1949 (S. Thomae Aquinatis Quaestiones disputatae, Bd. 2, S. 1-276); – Quaestiones disputatae de veritate, ed. A. Dondaine, Roma 1970-1976 (Opera omnia, Editio Leonina, Bd. 22); – Scriptum super libros Sententiarum Petri Lombardi, I-IV, ed. P. Mandonnet – M.F. Moos, Paris 1929-1947. – Sentencia libri De anima, ed. R.-A. Gauthier, Roma 1984 (Opera omnia, Editio Leonina, Bd. 45,1); – Summa contra Gentiles, cura et studio P. Marc – C. Pera – P. Caramello, Torino–Roma 1961-1967; – Summa theologiae (I, I-II, II-II, III), cura et studio P. Caramello, cum textu ex recensione Leonina, Torino–Roma 19521956; Ps.-Thomas de Aquino, Summa totius Logicae Aristotelis, Parma 1865 (S. Thomae Aquinatis Opera omnia, Bd. 17, S. 54-117). 4. Literatur Catalogue général des Manuscrits des Bibliothèques publiques de France, Départements III, Paris 1861. Catalogue général des Manuscrits des Bibliothèques publiques de France, Départements VI, Paris 1887. Coleman, W.E., Philippe de Mézières. Campaign for the Feast of Mary’s Presentation, Toronto 1981. Decker, B., Die Gotteslehre des Jakob von Metz. Untersuchungen zur Dominikanertheologie zu Beginn des 14. Jahrhunderts, Münster i.W. 1967 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters. Texte und Untersuchungen, Bd. 42,1). Delisle, L., Inventaire des Manuscrits latins de Saint-Germain-des-Prés conservés à la Bibliothèque Nationale sous les numéros 1150414231, Paris 1868 (ND Hildesheim–New York 1974). Flores, J.C., Henry of Ghent: Metaphysics and the Trinity. With a critical edition of question six of article fifty-five of the Summa Quae-

84*

QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS

stionum Ordinariarum, Leuven 2006 (Ancient and Medieval Philosophy, Series I, Bd. 36), S. 203-217. Friedman, R.L., Intellectual Traditions at the Medieval University. The Use of Philosophical Psychology in Trinitarian Theology among the Franciscans and Dominicans, 1250-1350, 2 Bde., Leiden–Boston 2013 (Studien und Texte zur Geistesgeschichte des Mittelalters, Bde. 108,1-2). Friedman, R.L. – Jeschke, T., «Michael of Massa and the Reaction to Durand of St. Pourçain on the Object of Fruition», in: W.O. Duba – R.L. Friedman – C. Schabel (eds.), Studies in Fourteenth-Century Intellectual History in Honor of William J. Courtenay, Leuven–Paris–Bristol, CT 2017 (Recherches de Théologie et Philosophie Médiévales. Bibliotheca 14), S. 283-353. Frioli, D., Catalogo di manoscritti filosofici nelle Biblioteche italiane, Bd. 2, Firenze 1981. Henninger, M., «James of Viterbo on the Ontological Status of Real Relations», in: A. Côté – M. Pickavé (eds.), A Companion to James of Viterbo, Leiden–Boston 2018, S. 97-126. Jeschke, T., «Einleitung», in: Durandus de Sancto Porciano, Scriptum super IV libros Sententiarum, Distinctiones 43-50 libri Quarti, ed. T. Jeschke, Leuven–Paris–Walpole, MA 2012 (Recherches de Théologie et Philosophie médiévales. Bibliotheca, Bd. 10.4.4), S. 13*-131*. Käppeli, T., Scriptores Ordinis Praedicatorum Medii Aevi, Bd. 3, Roma 1980. Koch, J., Durandus de S. Porciano O.P. Forschungen zum Streit um Thomas von Aquin zu Beginn des 14. Jahrhunderts. Erster Teil: Literargeschichtliche Grundlegung, Münster i.W. 1927 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters. Texte und Untersuchungen, Bd. 26); – «Die Magister-Jahre des Durandus de S. Porciano O.P. und der Konflikt mit seinem Orden. Anhang: Die gegen Durandus gerichteten Irrtumslisten», in: Kleine Schriften, Bd. 2, Roma 1973 (Storia e letteratura, Bd. 128), S. 52-118. Marmo, C., «Radulphus Brito on Relations in his Questions on the Sentences», in: J. Leth Fink – H. Hansen – A.M. MoraMárquez (eds.), Logic and Language in the Middle Ages. A Volume in Honour of Sten Ebbesen, Leiden–Boston 2013, S. 373388.

QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS

85*

Ouy, G., Les Manuscrits de l’abbaye de Saint-Victor. Catalogue établi sur la base du répertoire de Claude de Grandrue (1514). Tome 2: Texte, Turnhout 1999 (Bibliotheca Victorina, Bd. 10). Perrone, M., «Einleitung», in: Durandus de Sancto Porciano, Scriptum super IV libros Sententiarum, Distinctiones 39-44 libri Secundi, ed. M. Perrone, Leuven–Paris–Walpole, MA 2014 (Recherches de Théologie et Philosophie médiévales. Bibliotheca, Bd. 10.2.4), S. 11*-94*. – «Alcune osservazioni sulle fasi redazionali del Commento al I libro delle Sentenze di Durando di Saint-Pourçain (1270/751334)», in: Studi filosofici 39 (2016), S. 49-68. Perrone, M., Retucci, F., «Einleitung», in: Durandus de Sancto Porciano, Scriptum super IV libros Sententiarum, Distinctiones 4-17 libri Primi, ed. M. Perrone – F. Retucci, Leuven–Paris–Walpole, MA 2017 (Recherches de Théologie et Philosophie médiévales. Bibliotheca, Bd. 10.1.2), S. 15*-75*. Retucci, F., «Einleitung», in: Durandus de Sancto Porciano, Scriptum super IV libros Sententiarum, Distinctiones 1-5 libri Secundi, ed. F. Retucci, Leuven–Paris–Walpole, MA 2012 (Recherches de Théologie et Philosophie médiévales. Bibliotheca, Bd. 10.2.1), S. 13*-115*; – «Einleitung», in: Durandus de Sancto Porciano, Scriptum super IV libros Sententiarum, Distinctiones 22-38 libri Secundi, edd. F. Retucci – M. Perrone, Leuven–Paris–Walpole, MA 2013 (Recherches de Théologie et Philosophie médiévales. Bibliotheca, Bd. 10.2.3), S. 15*-105*. – «Selected Problems in Books I-II of Durand’s Sentences Commentary», in: A. Speer – F. Retucci – T. Jeschke – G. Guldentops (eds.), Durand of Saint-Pourçain and His Sentences Commentary, Leuven–Paris–Walpole, MA 2014 (Recherches de Théologie et Philosophie médiévales. Bibliotheca, Bd. 9), S. 7196. Schabel, C., «Carmelite Quodlibeta», in: id., Theological Quodlibeta in the Middle Ages. The Fourteenth Century, Leiden–Boston 2007 (Brill’s Companions to the Christian Tradition, Bd. 7), S. 493-543. Schneider, K., Die Handschriften der Stadtbibliothek Nürnberg, Band II: Die lateinischen mittelalterlichen Handschriften, Teil 1: Theologische Handschriften, Wiesbaden 1967.

86*

QUELLEN- UND LITERATURVERZEICHNIS

Schönberger, R., Relation als Vergleich. Die Relationstheorie des Johannes Buridan im Kontext seines Denkens und der Scholastik, Leiden–New York–Köln 1994 (Studien und Texte zur Geistesgeschichte des Mittelalters, Bd. 43). Staufer, V., Catalogus codicum manu scriptorum, qui in bibliotheca monasterii Mellicensis O.S.B. servantur, Bd. 1, Wien 1889. Valente, L., «Alla ricerca dell’autorità perduta: “Quidquid est in Deo, Deus est”», in: Medioevo 25 (1999-2000), S. 713-738. von Perger, M., «Der Wahrheitsbegriff nach Durandus von SaintPourçain. Mit der Quästion “Utrum veritas sit in rebus vel in anima” aus In Sent. I, Fassung A, und darauf bezogenen Texten», in: Archivum Fratrum Praedicatorum 74 (2004), S. 127-224.

DVRANDI DE SANCTO PORCIANO

SCRIPTVM SVPER IV LIBROS SENTENTIARVM

Redactionem B Distinctionum 18-26 libri Primi edidit Massimo Perrone

Redactionem B Distinctionum 27-35 libri Primi edidit Fiorella Retucci



5

10

15

[1] Hic queritur. Circa distinctionem istam primo queritur utrum donum in diuinis sit aliquid essentiale uel notionale. Et uidetur quod sit essentiale, quia nullum notionale conuenit essentie; set esse donum conuenit essentie secundum Hilarivm VIII D e Tr i n i t a t e , qui dicit quod essentia est donum quod a Patre datur Filio; quare etc. [2] Item quidquid intelligitur in diuinis exclusa distinctione Personarum est essentiale; set donum intelligitur esse in diuinis exclusa distinctione Personarum, quia si non esset nisi una Persona in diuinis, adhuc illa posset dare se ipsam, sicut prius dictum fuit | de Patre; ergo etc. [3] Item omne nomen dicens respectum ad creaturam est commune tribus Personis et essentiale; set donum dicit respectum ad creaturam cui | datur; ergo etc. [4] In contrarium est quod dicit Avgvstinvs VII D e Tr i n i t a t e , quod Verbum non dicitur nisi Filius, nec donum | nisi Spiritus Sanc-

4 Hic queritur] Lomb., Sent., I, 18, 1 (152,16) 8 essentia … Filio] rectius Hilar., De Trin., IX, 54 (432,6-13; 432,24-433,36); ex Thom., S.th., I, 38, 1, arg. 2 12 prius] cf. supra, I, 15, 1, 6 (188,58-189,68) 18 Verbum … Sanctus] rectius Aug., De Trin., XV, 17, 29 (503,54-55) 4 queritur1] etc. add. AO | Circa … istam] Distinctio 18 circa quam FMYZ | istam] 18 A | primo] om. AO 5 donum] domum F om. O | in] diuitiis add. sed del. F | aliquid] quid YZ | notionale] accidentale F ipsum donum add. O 6 sit] aliquid add. O | nullum notionale] illud est essentiale quod O | set … 7 essentie] om. (hom.) Z | esse] omne MO | donum] domum F 7 VIII] om. O primo YZ 8 essentia] id add. O | Patre] procedit add. O | datur] in add. O 10 intelligitur … 11 Personarum] est huiusmodi ergo etc. Probo minorem O | esse] post diuinis YZ | exclusa] om. sed i.m. suppl. (partim ill.) A 11 in diuinis] om. O | diuinis] ergo add. sed del. M 12 illa] om. O | dictum fuit] inu. FMYZ 13 ergo] om. O 14 nomen] om. AYZ sed s.u. suppl. Y 15 Personis] om. sed s.u. suppl. N | dicit] om. sed i.m. suppl. N 16 datur] tradatur sed corr. M 17 VII] 15 ex corr. s.u. N | Trinitate] cap. 7 s.u. add. N 18 nisi Filius] inu. sed corr. O

Y63ra

N33va M82ra

4 F36va

DVRANDI SVPER SENT. I

tus; set illud quod competit | solum uni Persone est notionale et non essentiale; ergo etc. [5] Responsio. Ad sciendum ueritatem omnium talium questionum que fiunt in diuinis de significatis nominum ‘doni’ et ‘Persone’ et aliorum, notandum quod significatum dictionis et ratio significandi non mutatur ex hoc quod res significata per nomen inuenitur in alio et alio genere entium. Siue enim illud quod donatur sit bos uel asinus, sit naturale uel supernaturale, creatum uel increatum, nomen tamen ‘doni’ idem significat, scilicet illud quod per diffinitionem importatur. Diffinitio enim est ratio quam significat nomen, ut dicitur IV M e t a p h i s i c e . Diffinitio autem doni est quod donum est aliquid alteri liberaliter communicatum, sicut Philosophvs dicit, quod donum est datio irreddibilis. Quod autem illud sit absolutum uel relatum, essentiale uel notionale, totum accidit et est extra significatum et rationem significandi doni. Et ideo querenti quid significat donum in diuinis, utrum significet essentiale uel notionale, responderi debet quod nullum eorum significat, licet de aliquo eorum dicatur, sicut pretium non significat denarium uel nummum uel solidum uel obolum, licet 23 significatum … 25 entium] cf. Thom., Super Sent., I, 18, 1, 2, ad 3 (440) 28 Diffinitio … nomen] Arist., Metaph., IV, 7, 1012a23-24: transl. Scoti; ap. Auerr., Metaph., IV, 28 (97vK); cf. Thom., Exp. Libr. Peryerm., I, 2 (13,230-231 cum adn.); Exp. Libr. Post., I, 4 (19,111); De uer., 2, 1, ad 11 (42,339-340); 16, 1, arg. 8 (502,50); In Metaph., IV, 16, 733 (202b); Auct. Ar., 1, 116 (124,82) 29 donum … 30 communicatum] cf. Thom., Super Sent., I, 18, 1, 2, sol. (439); III, 34, 1, 1, sol. (1115) 30 donum … 31 irreddibilis] Arist., Top., IV, 4, 125a18; Auct. Ar., 36, 61 (326,77); cf. Thom., Super Sent., I, 18, 1, 2, sol. (439); S.th., I, 38, 2, resp. 19 solum] om. M post Persone O 20 ergo] igitur O 22 de significatis] designatis MO | nominum] Dei add. sed del. F | doni] Dei M | et] om. AN 23 notandum] sciendum O | dictionis] distinctionis sed corr. N dōis Y 24 res] recipitur M 25 entium] om. A | illud] hoc O | donatur] domatur sed corr. M | sit] sicut M 26 sit] siue AYZ om. O | uel1] siue A | supernaturale] innaturale O | tamen] respectu Y 27 doni] om. O | idem significat] inu. A | illud] id O | quod] quo sed corr. Y 28 significat nomen] inu. AO | IV] 7 O 29 Diffinitio … est1] est autem ratio quam significat nomen doni Y | autem] est ratio quam significat nomen add. Z | alteri] alicui M om. O 30 Philosophus dicit] inu. O 31 illud] id FNO sed corr. N 32 significatum … 33 significandi] rationem signifi33 significat] signat M sit O | donum] don cati et significatum O | et2] uel Y M 34 significet] om. A | essentiale … notionale] notionale uel essentiale OYZ | responderi] potest et add. A | nullum] neutrum O 35 eorum1] om. FYZ sed i.m. suppl. F | licet] hoc Z | licet … 36 significat] iter. sed del. N | aliquo] quolibet OY | eorum2] om. MYZ 36 significat] signat M | uel obolum] om. sed i.m. suppl. N | obolum] oblum M

20

25

30

35

DISTINCTIO XVIII QVESTIO VNICA

40

45

50

55

5

de quolibet eorum dicatur, set eius significatum et ratio significandi abstrahit ab omnibus hiis. Si uero queratur, sicut credo, quod communiter intendunt mouentes hanc questionem (licet uerba questionis aliud pretendant), non de significato uel ratione significandi, set de suppositis uel hiis de quibus predicatur, ut sit sensus quid est illud in diuinis de quo donum predicatur, si est essentiale uel notionale, uidendum est quid sit de ratione doni; quo uiso apparebit quod queritur. [6] Videtur autem quod donum importet tria, scilicet respectum ad dantem et ad illum cui datur et modum liberalitatis quo datur: donum enim est dantis et fit accipientis per | liberalem communicationem. Hoc supposito dicenda sunt duo. Primum est quod in diuinis respectu diuinorum nichil est cui competat ratio doni, neque essentiale neque notionale. Secundum est quod ratio doni inuenitur in diuinis | respectu creaturarum et conuenit eque proprie essentialibus sicut personalibus, uel essentie sicut Personis, licet appropriate competat soli Persone Spiritus Sancti. [7] Primum patet sic: illud quod non communicatur libere alteri non habet rationem doni; set in diuinis nichil est quod communicetur libere, set quidquid communicatur in diuinis communicatur ex 45 donum … 53 Sancti] cf. Heru. Nat., Super Sent., I, 18, 1, resp. (100bD-101aA) 48 in … 53 Sancti] cf. in contrarium Alex. Hal., S.th., I, n.430, ad 1-4 (623a-b); Alb., Super Sent., I, 18, D, 3, sol. (495a); S.th., I, 8, 36, 2, sol. (279,85-93); Thom., Super Sent., I, 18, 1, 1, sol. (437); S.th., I, 38, 1, resp.; Bonau., Super Sent., I, 18, art. unic., 5, resp. (328b); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 18, 2, 1, resp. (153b); Aeg. Rom., Ord., I, 18, princ. 1, 1, resp. (100vaM-bQ); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 18, art. unic., 1, resp. (172a); Ioh. Paris., Super Sent., I, 18, 1, resp. (220,8-221,15); Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 18, 1, resp. (14rb) 37 quolibet] quo F | eorum] iter. sed eorum1 del. F | eius significatum] inu. O 38 abstrahit] abstrahitur M | omnibus hiis] inu. A | hiis] illis YZ | uero] autem O | communiter] om. O 39 intendunt] querunt FM intendunt sed del. et i.m. que41 uel] de runt corr. N a.m. querunt aliqui O om. YZ | questionem] quorum add. O add. F(s.u.)OYZ | predicatur] predicantur A | illud] id iter. sed exp. O 42 est] om. YZ sed s.u. suppl. Y 43 apparebit] patebit O 45 importet] importat MOYZ | tria scilicet] comparationem uel Y causam Z 46 dantem] ex corr. F 47 enim] om. sed s.u. suppl. F | fit] sic MOY 49 neque] nec Y 50 neque] nec YZ | notionale] accidentale FNYZ | ratio … 51 creaturarum] in diuinis respectu creaturarum inuenitur ratio doni A 51 respectu] et tamen O | eque] ita YZ 52 uel] et O | competat] conueniat O 53 soli] om. O 54 sic] sicut M om. O | illud] id O | alteri] set quidquid add. sed del. N 55 diuinis] donis F 56 communicatur1] post libere (57) A om. sed i.m. suppl. N

M82rb

O102r

6

A25ra

Z25ra

M82va N33vb

DVRANDI SVPER SENT. I

necessitate nature et non libere, ut dictum fuit cum quereretur dist. 6 utrum Pater genuerit Filium natura; ergo in diuinis respectu diuinorum nichil habet rationem doni. [8] Secundum patet, quia donum est | aliquid alteri liberaliter communicatum seu exhibitum; set istud eque conuenit essentie et essentialibus sicut Persone uel personalibus respectu creaturarum; ergo etc. Maior patet ex ratione doni. Minor patet, quia nichil diuinum datur creature ut habeatur | ab ipsa subiectiue, set tantum obiectiue, ut cognitum et amatum, seu per modum specialis rectoris et directoris, ut dictum fuit supra dist. 14, cum ageretur de processione temporali; set hoc modo eque datur creature essentia diuina sicut Persona, scilicet sub ratione obiecti cogniti et amati et per modum specialis rectoris et directoris, tam in donis gratie quam glorie; ergo etc. Nichilominus per modum cuiusdam appropriationis esse donum competit maxime Spiritui Sancto, quia omnis liberalis communicatio, que ad donum exigitur, procedit ex radice amoris, qui est actus uoluntatis, et ideo illi Persone conuenit appropriate esse donum que procedit ut amor uel per modum uoluntatis; set talis est Persona Spiritus Sancti; ergo etc. [9] Ad argumenta patet solutio. Cum enim primo dicitur de Hilario, qui dicit quod essentia est donum | quod a Patre datur Filio, | et ita donum uidetur esse in diuinis respectu diuinorum, quod est contra 57 ut … dist. 6] cf. supra, I, 6, q. unic., 6 (24,62-80); 10, q. unic., 12 (112,109113,125) 66 ut … dist. 14] cf. supra, I, 14, q. unic., 4 (179,48) 76 essentia … Filio] cf. supra, u. 8 57 et non] et tamen O | fuit … quereretur] est supra O | 6] 7 O 5 YZ sed corr. (?) Y 58 genuerit] genuit FMOY | Filium natura] de necessitate Filium Y ex necessitate nature Filium Z | natura] necessitate A i.m. N etc. add. O | ergo] om. sed i.m. suppl. F 60 aliquid] quid F | liberaliter] liberabiliter N 61 communicatum … exhibitum] datum uel communicatum O | istud] illud MY | essentie] esse sed del. et i.m. corr. F 62 Persone] personis O | uel] et MOYZ 63 Minor] etiam add. YZ | patet2] probatur AN 64 ab] in YZ | ipsa] ea N 65 cognitum … amatum] amatum et cognitum O 66 14] 9 ANY sed corr. N 17 O | cum] non sed del. et i.m. corr. F | ageretur] post temporali O 67 Persona] pars sed corr. N | scilicet] om. AN sed s.u. suppl. N Spiritus Santi O 68 obiecti] om. O et add. YZ | specialis] substantialis F 69 et] om. A 70 esse] omne O | competit] conuenit O | maxime] om. MO 72 ex] a O libere s.u. add. Z 73 conuenit] competit YZ | esse] om. O | ut] om. sed s.u. suppl. M uel sed corr. N | uel] et O | uel … 74 uoluntatis] om. YZ 74 modum] amoris uel add. A | talis] om. Y | est] om. sed s.u. post Persona suppl. F 75 argumenta] argumentum M | solutio] om. O | primo dicitur] inu. O | dicitur] arguitur AN 76 qui] quod Y | quod2] quia A

60

65

70

75

DISTINCTIO XVIII QVESTIO VNICA

80

85

90

95

7

dicta, dicendum quod donum accipitur ibi large pro eo quod communicatur alteri etiam ex necessitate nature, per quem modum dicitur quod omne generans dat formam. Nos autem non loquimur nunc de dono ita large, set stricte, scilicet prout dicit aliquid alteri liberaliter communicatum, quod non conuenit alicui in diuinis respectu diuinorum. [10] Secundum argumentum probat quod esse donum competit cuilibet | Persone respectu creaturarum, quod concessum est. [11] Idem probat tertium argumentum, quamuis deffectuose, quia non omne quod importat respectum ad creaturam est commune tribus Personis, ut patet in hoc quod est incarnatus, quod competit soli Filio, et tamen dicit respectum ad creaturam uel creature ad Deum, quia iste respectus est in ratione termini, qui potest conuenire uni Persone et non alii, set respectus principii effectiui necessario communis est omnibus Personis, quia fundatur super potentiam que est omnibus communis. [12] Ad argumentum alterius partis dicendum quod solus Filius dicitur Verbum et solus Spiritus Sanctus dicitur donum, non per exclusionem aliorum, set per appropriationem, ut dictum fuit.

80 generans … formam] Auerr., Phys., VIII, 32 (370G); Auct. Ar., 2, 235 (159,83); cf. Thom., S.th., I, 18, 1, ad 2; De malo, 2, 11, resp. (60,159-160) 96 ut … fuit] cf. supra, uu. 70-74 78 dicta] om. sed i.m. suppl. F | accipitur ibi] inu. AN 79 etiam] om. O 80 nunc] om. O post dono (81) Y 81 scilicet] om. O | liberaliter communicatum] inu. O 82 in] patet sed del. et s.u. corr. F | diuinis] om. AN sed i.m. suppl. et iter. in N 84 esse] omne FMYZ sed del. et i.m. corr. F | competit] conuenit O 86 deffectuose] ex corr. i.m. F 87 tribus] omnibus O 88 quod2] quia M | competit] conuenit O 89 respectum] Dei add. O 90 iste] ille MOYZ | in] homine add. Y | ratione] om. sed s.u. suppl. Y | termini] del. et i.m. rescr. N | conuenire] om. O 91 principii] om. AN sed i.m. suppl. N | effectiui] effectus A 95 Ver92 est2] post communis (93) O | omnibus2] Personis add. NO sed del. N bum] non oportet illa esse intentio sancti Augustini i.m. adn. M | dicitur2] om. YZ 96 ut … fuit] om. A | fuit] est O

F36vb Y63rb



O102v

M82vb

[1] Nunc, postquam coeternitatem etc. Circa distinctionem istam queritur utrum inter Personas diuinas sit equalitas. Videtur quod non, quia ubi est equalitas, ibi est duorum in quantitate commensuratio; set in diuinis non est commensuratio | quantitatis, tum quia non est ibi quantitas (est enim Deus sine quantitate magnus secundum Avgvstinvm), tum quia, si sit ibi quantitas, infinita est et ei repugnat mensurari; quare etc. [2] Item si in diuinis sit equalitas, aut ipsa attenderetur secundum essentiam aut secundum relationem; non secundum essentiam uel essentialia, tum quia | essentia uel substantia magis est fundamentum ydemptitatis quam equalitatis, ut patet ex V M e t a p h i s i c e , tum quia ubi est equalitas, ibi est distinctio; nulla autem est distinctio in diuinis quoad essentialia; ergo etc.; nec attenditur equalitas secundum 4 Nunc … coeternitatem] Lomb., Sent., I, 19, 1 (159,9) 8 sine … magnus] Aug., De Trin., V, 1, 2 (207,40-41) 13 substantia … 14 equalitatis] Arist., Metaph., V, 9, 1018a5-7; cf. etiam ps.-Thom., Summa tot. Log. Arist., III, 8 (70a) 15 ubi … distinctio1] cf. Thom., Super Sent., I, 19, 1, 1, ad 2 (462); De uer., 10, 13, arg. 5 (343,54-55) 16 nec … 17 distinctionis] cf. Aug., Contra Maxim., II, 18, n.3 (786); ap. Lomb., Sent., I, 20, 3, n.7 (174,9-13); Aug., De Trin., VI, 9, 10 (240,47-49); ap. Lomb., Sent., I, 20, 3, n.8 (174,21-22); cf. etiam Thom., Super Sent., I, 20, diu. text. (503) 4 postquam] coni.: post codd. | coeternitatem] eternitatem O | etc.] om. N | Circa … istam] Distinctio 19 circa quam FMYZ | istam] 19 A 5 equalitas] et add. A 7 in diuinis] inter Personas diuinas O | est] potest esse O | quantitatis] om. 8 sine … magnus] post AugustiYZ | tum] tamen Z | non est2] post ibi (8) Y num (9) O | quantitate] qualitate F 9 tum] tamen Z | quia] om. Z | quantitas] tamen add. AN | ei repugnat] inu. O 11 si in] ex corr. F | sit] om. O | aut ipsa] illa O | attenderetur] attendetur AM 12 uel … 13 tum] om. sed i.m. suppl. N 13 tum] tamen Z | tum quia] cum ipsa O | substantia] una est equalitas autem ibi est (est] i.m.) ubi est distinctio nulla unitas (unitas] s.u.) autem add. M | magis est] inu. M sit magis O 14 ex] om. O | tum] tamen Z 15 ubi] ibi O | autem 16 equalitas] qualitas sed corr. M est] inu. AN | est distinctio2] inu. YZ

5

10

15

DISTINCTIO XIX QVESTIO I

20

25

30

9

relatiua, ut dicit Avgvstinvs in fine sequentis distinctionis; ergo in diuinis nullo modo est equalitas. [3] In contrarium est quod dicit Athanasivs in S y m b o l o : Tres Persone coeterne sibi sunt et coequales. [4] Responsio. Dicenda sunt tria. Primum est quod in diuinis est equalitas; secundum est quod est ibi equalitas conuersiua; tertium est quod non est ibi adequatio conuersiua. Primum patet sic: ubicumque sunt plura extrema distincta realiter participantia uel habentia eandem quantitatem non secundum magis et minus, ibi est equalitas; set in diuinis est sic; ergo etc. Maior patet. In hoc enim differt ydemptitas a similitudine et equalitate quod eius extrema sunt unum numero re, differentia solum ratione, sicut Sortes est idem sibi ipsi, extrema uero relationis similitudinis et equalitatis oportet esse realiter distincta: nichil enim est sibi simile uel equale. Item in hoc quod fundamentum ydemptitatis, licet sit primo et principaliter substantia, tamen potest

19 Tres … 20 coequales] Symb. ‘Quicumque’, n.26 (42) 21 Responsio … 26 etc.] cf. Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 19, 1, resp. (14va) 21 in … 22 equalitas1] cf. Thom., Super Sent., I, 19, 1, 1, sol. (461); S.th., I, 42, 1, resp.; cf. etiam Alb., Super Sent., I, 19, A, 1, sol. (512a); S.th., I, 11, 47, 1, sol. (365,19-22); Bonau., Super Sent., I, 19, pars 1, art. unic., 1, resp. (342b-343a) et 2, resp. (344b-345a); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 19, 1, 1, resp. (163b); Aeg. Rom., Ord., I, 19, princ. 1, 1, resp. (104rbF-vaM); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 19, 1, 1, resp. (181b-182a); Iac. Met., Super Sent. (B), I, 19, 1, resp. (Vb19rb-va) 22 est2 … 23 conuersiua] cf. Thom., Super Sent., I, 19, 1, 2, resp. (464); S.th., I, 42, 1, ad 3; Bonau., Super Sent., I, 19, pars 1, art. unic., 3, resp. (347a-b); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 19, 1, 3, resp. (165a); Aeg. Rom., Ord., I, 19, princ. 1, 2, resp. (104vbQ-105rbE); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 19, 1, 2, resp. (182b); Iac. Met., Super Sent. (B), I, 19, 1, resp. (Vb19va) 30 nichil … equale] cf. Lomb., Sent., I, 31, 1, n.1 (223,16-17); Hilar., De Trin., III, 23 (95,19-96,20); cf. etiam Boeth., In Cic. Top., II, 11 (294,5) 17 relatiua] relata O | sequentis distinctionis] de et lac. add. O 19 quod dicit] om. YZ 20 et] om. sed s.u. suppl. YZ | coequales] equales O 21 Primum … 22 secundum] secundo O | secundum … quod] primo quia O | est2] om. Z equalitas] om. (hom.) sed i.m. suppl. F | est1] om. NO | est ibi] inu. AN in diuinis est O | tertium est] tertio O 23 non est] post ibi N | est] nisi add. sed del. F | ubicumque] ubi O 24 distincta] om. N 25 quantitatem] et naturam add. O | magis] maius FZ 26 In … enim] quia in hoc O 27 quod eius] eius quia O | numero] non YZ | re] de sed corr. N om. YZ | re … 28 ipsi] om. FMO sed i.m. suppl. F 28 differentia] nisi add. Y | ipsi] realiter YZ 30 hoc] i.m. et differt ydemptitas ab aliis i.m. add. Y | quod] quia ex corr. Y | quod … 31 licet] quia licet fundamentum ydemptitatis O 31 sit] post principaliter A | primo] idem Z

10

M83ra

N34ra

Y63va

DVRANDI SVPER SENT. I

esse res cuiuscumque alterius generis (sicut enim Sortes est idem sibi ipsi re, differens solum ratione, sic albedo et linea), fundamentum autem similitudinis est qualitas, equalitatis autem quantitas, set differenter, quia ad similitudinem sufficit participatio eiusdem qualitatis secundum speciem (que enim sunt alba sunt similia), ad equalitatem autem non sufficit participatio eiusdem quantitatis secundum speciem (alioquin omnes linee essent equales, cum sint unius speciei), | set requiritur quod non participetur secundum magis et minus, dicente Philosopho X M e t a p h i s i c e quod equale dicitur secundum priuationem maioris et minoris. Ex quibus apparet clare maior propositio, quod ubicumque sunt plura extrema realiter distincta habentia eandem quantitatem non secundum magis et minus, ibi est equalitas. Minor similiter patet. In diuinis enim sunt plures Persone realiter distincte habentes eandem quantitatem non secundum magis et minus. Quantitas enim dupliciter accipitur: | uno modo pro magnitudine molis habente partem extra partem, et sic pertinet ad secundum predicamentum, et est prior et notior acceptio quantitatis. Secundo modo accipitur pro magnitudine perfectionis in quacumque natura, sicut dicitur quod iste est magnus | medicus uel magnus dominus. Primo modo quantitas non est in diuinis, set tantum in corporalibus; secundo modo reperitur tam in corporalibus quam in spiritualibus: hoc enim 33 fundamentum … 34 quantitas] cf. Heru. Nat., Super Sent., I, 19, 1, resp. (101bA-C) 40 equale … 41 minoris] Arist., Metaph., X, 5, 1056a15-22; cf. Thom., S.th., I, 42, 1, resp. 46 Quantitas … 49 perfectionis] ps.-Thom., Summa tot. Log. Arist., III, 8 (69b) 47 habente … partem2] cf. Alb., Phys., III, 2, 18 (198,50-51); De caus. et proc. uniu., II, 2, 38 (131,40) 32 res] respectu ex corr. M cuiuslibet add. sed exp. O | cuiuscumque] cuiuslibet F 33 re … ratione] om. AN sed i.m. suppl. N | linea] luna sed corr. F 34 est] et sed corr. M | qualitas] qualitatis sed corr. N | equalitatis autem] aut A | autem] est add. O | differenter] differunt YZ 35 eiusdem] quantitatis add. sed del. O om. Z | qualitatis] quantitatis AY sed corr. Y 37 autem] om. Y 38 alioquin] enim add. YZ | linee] lune sed corr. F | set] non add. sed del. N 39 magis] maius AF 40 X] 8 O 41 et] uel A | apparet clare] clare patet O 42 quod] et sed corr. N quia OY 43 quantitatem] non add. sed del. N | plura extrema] inu. O | habentia] huia Z | magis] maius ANZ 44 similiter] om. O 45 magis] maius AFN | et] uel A 46 enim] dicitur add. sed del. N 47 secundum] 2m s.u. scr. M argumentum add. sed exp. O | secundum predicamentum] genus quantitatis Y 48 predicamentum] predicatum Z | est] om. A 49 natura] materia Y 50 iste] ille M | modo] om. M 51 quantitas] magnitudo N | tantum] om. YZ | corporalibus] corporibus O 52 modo] quantitas add. AN | reperitur] recipitur FM | corporalibus] corpalibus (sic) M corporibus NOY

35

40

45

50

DISTINCTIO XIX QVESTIO I

55

60

65

70

75

11

modo uidetur esse transcendens multa genera, sicut et perfectum, et est potissime in diuinis, | sicut ratio perfectionis, nec est in eis secundum maius et minus, cum sit una numero in omnibus, que se ipsam excedere non potest; quare etc. Et si qvis diceret quod quantitas hoc modo accepta solum est secundum rationem, non est uerum, quia ratio perfecti uerius est et realius est in Deo quam in creaturis, et si sit | ita, non obstat quia et equalitas in diuinis est solum relatio rationis, ut | infra patebit; tali autem relationi sufficit tale fundamentum. Sic igitur patet primum. [5] Quantum ad secundum sciendum est quod licet equalitas que attenditur secundum quantitatem molis non requirat similitudinem nec econuerso (possunt enim equales quantitate esse dissimiles qualitate et similes qualitate esse | inequales quantitate), tamen ubicumque equalitas attenditur secundum quantitatem perfectionis uel uirtutis, ibi necessario equalitas supponit similitudinem et non econuerso, sicut que sunt equaliter alba necessario sunt alba, set non econuerso; propter quod in | diuinis, ubi non est magnitudo molis, set uirtutis et perfectionis, equalitas supponit similitudinem et addit super eam paritatem gradus uel magis priuationem excessus et deffectus. Vnde ista se habent per ordinem: similitudo, equalitas et adequatio. Equalitas enim super similitudinem addit priuationem intensionis et remissionis, sicut equaliter sunt alba que participant albedinem non secundum magis et minus. Adequatio autem addit super equalitatem imitationem: quod 59 infra] cf. infra, I, 31, 1, 10 (213,117-214,134) 62 Quantum … 81 conuersiua] cf. Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 19, 1, resp. (14va) 69 in … 75 minus] cf. Alb., S.th., I, 11, 47, 1, ad 2 (365,32-44); Thom., Super Sent., I, 19, 1, 1, ad 3 (462); Bonau., Super Sent., I, 19, pars 1, art. unic., 1, resp. (343a) 70 equalitas … 75 imitationem] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 19, princ. 1, 2, resp. (105raB-C) 53 esse] om. Y | multa] omnia YZ 54 potissime] et maxime add. O | sicut] et add. N | in eis] ibi O 55 maius] magis NOY | ipsam] ipsum M | excedere] extendere sed corr. N 56 quis diceret] aliquis dicat O | quod] om. AN sed s.u. suppl. N 58 est1] om. AYZ et uerius add. sed del. N | realius] perfectius O essen62 est] om. OY 63 molis] licet tialius Y essentialibus Z | est2] exp. N om. O add. F | requirat] requirit AM | similitudinem] similem sed corr. M 64 quantitate] quantitates O | dissimiles] in add. O 65 similes … quantitate] econuerso O | qualitate] quantitate add. sed del. F 67 ibi] ideo sed corr. M in praem. sed exp. O 68 sicut] illa add. O 72 adequatio] equatio AMN 73 super] supra O supponit Y | similitudinem] et add. Y | intensionis] intensioris AFNZ sed s.u. corr. F | remissionis] remissioris ANZ gradus add. O | sicut] quia illa O 75 super] supra O | imitationem] quia add. YZ

O103r

Z25rb F37ra

M83rb

A25rb

12

M83va

DVRANDI SVPER SENT. I

enim alteri adequatur fit ad eius imitationem. Vnde Avgvstinvs dicit quod ymago, si perfecte implet illud cuius est ymago, coequatur ei et non econuerso. [6] Hiis uisis patet faciliter secundum propositum sic: omnis relatio equiparantie est mutua et conuersiua; set equalitas est relatio equiparantie; ergo ubicumque est, ipsa est mutua et conuersiua. [7] Tertium patet ex eodem sic: omnis adequatio est alicuius se habentis ad aliud per modum ymaginis ad exemplar, sicut ymago Herculis fit ad ymitationem Herculis, et non econuerso; cum igitur nichil unum et idem respectu eiusdem possit esse exemplar et ymago, patet quod adequatio numquam recipit conuersionem; unde in diuinis Filius adequatur Patri, et non Pater Filio, et Spiritus Sanctus adequatur utrique, et non econuerso. [8] Ad primum argumentum dicendum quod de ratione equalitatis non est commensuratio, set priuatio maioris et minoris, ut patet ex X M e t a p h i s i c e , licet tamen talis priuatio non possit esse sine commensuratione in quantis finitis; in diuinis ergo est equalitas non | ponendo communem terminum, set priuando excessum. [9] Ad secundum dicendum quod equalitas attenditur secundum essentiam et essentialia, ut habent rationem quantitatis uirtualis uel perfectionalis; nec oportet fundamentum esse distinctum, licet extrema relationis oporteat esse distincta, sicut et sunt. 77 ymago1 … ei] Aug., De Trin., VI, 10, 11 (241,10-12) 89 de … 90 minoris] Arist., Metaph., X, 5, 1056a15-22 92 in2 … 93 excessum] cf. Alex. Hal., S.th., I, n.328, ad 3 (483b) 76 enim] non O om. YZ 77 quod] om. YZ | illud] istud O | est] om. sed s.u. suppl. Y | coequatur] adequatur O 78 econuerso] et add. O 79 Hiis] autem add. YZ | secundum] om. O | propositum] suppositum YZ | faciliter] post sic FMOYZ 80 equiparantie1] equiparentie (sic) YZ sed corr. Y | equiparantie2] equiparentie (sic) Z 81 ubicumque] ipsa add. O | est ipsa] inu. F | est2] om. sed s.u. suppl. F 82 sic] sicut O 83 ad aliud] om. O | exemplar] ex corr. et id est add. Y 84 fit] sit N | ymitationem] ymaginem NYZ sed corr. Y exemplar O | igitur] om. O 85 idem] et add. A | exemplar … imago] imago et exemplar A 87 adequatur1] equatur AFN | adequatur2] equatur FNZ om. A 88 et] set O 90 et] uel O 91 tamen] del. F om. O | esse] om. sed i.m. suppl. Y 92 commensuratione] fundata add. Y | quantis] quantitatis MNZ quantitate ex corr. Y | finitis] om. Y | in diuinis] om. Z | ergo] autem i.u. add. (alia lectio) M | non] iter. M 93 communem] commensurationem YZ | communem terminum] inu. O | terminum] termini YZ | priuando] negando O ut (s.u.) priuat Y 95 et] uel MY | ut] patet add. sed exp. N | habent rationem] habet ratione O 96 perfectionalis] perfectionis YZ | perfectionalis nec] perfectionis neque O 97 sunt] in proposito add. FM

80

85

90

95

DISTINCTIO XIX QVESTIO II

13

5

10

15

[1] Deinde queritur utrum in diuinis sit circumincessio (uoco autem ‘circumincessionem’ quod una Persona sit in alia). Et uidetur quod non, quia si Pater est in Filio et Filius in Patre, sequitur quod Pater sit in se ipso; consequens est falsum; ergo et | antecedens. Probatio consequentie, quia si Sortes est similis Platoni et Plato similis Martino, sequitur quod Sortes sit similis Martino, et eodem modo est in proposito, ut uidetur; falsitas consequentis apparet, quia nichil potest esse in se ipso, ut dicitur IV P h i s i c o r u m . [2] Item Aristoteles IV P h i s i c o r u m assignat | modos essendi in; set secundum nullum eorum una Persona potest esse in alia, ut patet discurrendo per singulos; ergo etc. [3] In contrarium est quod dicitur I o h . 14: Ego in Patre et Pater in me est. [4] Responsio. Dicendum quod in diuinis est circumincessio, quia Pater est in Filio et Filius in Patre et quelibet Persona in alia. Qualiter autem hoc sit, sciendum quod una Persona non potest esse in alia ratione totius constituti ex essentia et relatione, ita quod quelibet sit 9 nichil … 10 ipso] Arist., Phys., IV, 3, 210b22; Auct. Ar., 2, 124 (150,8); ap. Thom., S.th., III, 81, 1, arg. 2 11 modos … 12 in1] Arist., Phys., IV, 3, 210a14-24; Auct. Ar., 2, 123 (150,1-7); cf. infra, I, 33, 2, 1 (237,6) 14 Ego … 15 est] Ioh., 14,10 16 Dicendum ... 17 alia] cf. Thom., Super Sent., I, 19, 3, 2, sol. (475); S.th., I, 42, 5, resp.; Bonau., Super Sent., I, 19, pars 1, art. unic., 4 (347a-350b); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 19, 1, 4, qcc. 1-2 (165a-166a); Aeg. Rom., Ord., I, 19, princ. 3, 2, resp. (107vbP108rbF); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 19, 2, 3, resp. (186a); Ioh. Paris., Super Sent., I, 19, 2, resp. (225,7-24); Henr. de Gand., Summa, 53, 10, sol. (118-128) 3 circumincessio] circumcessio AFMNYZ sed s.u. corr. MN circoncessio O | uoco] uoto YZ ex toto corr. Y 4 circumincessionem] circumcessionem AFMNYZ sed corr. MN circoncessionem O 5 est] sit O esset YZ | sequitur] sequeretur N 6 ipso] om. ANY 7 Martino] Petro O 8 sit] est O | Martino] Petro O | modo] om. FM sed s.u. suppl. M | est] om. O 9 ut] et Z | ut uidetur] et N | quia] et sed del. et s.u. corr. N 11 Aristoteles] om. YZ | IV Phisicorum] post assignat O | essendi] Philosophus add. YZ 12 in1] om. YZ | nullum] modum add. A | eorum] illorum AN | una … potest] potest dici una Persona O | potest esse] inu. AN | ut] ergo sed del. et s.u. corr. M 16 Dicendum] dico O est add. Y | circumincessio] circumcessio AFMNYZ sed s.u. corr. MN circoncessio O 17 est] om. sed s.u. suppl. F 18 sit] fit Z | sciendum] est add. AY intelligendum est O

O103v

N34rb Y63vb

14

M83vb

F37rb

DVRANDI SVPER SENT. I

continens et contenta ratione totius, potest tamen ratione alterius partis (nec fiat uis in nomine ‘totius’ et ‘partis’, quia sic oportet loqui, licet in diuinis non sit proprie totum et pars). Primum patet sic: esse in alio et in quo aliud opponuntur secundum proprias rationes, sicut esse ab alio et a quo aliud; set nichil unum et idem secundum idem et respectu eiusdem potest esse ab alio et a quo aliud; ergo nichil unum et idem secundum idem et respectu eiusdem est in alio et in quo aliud; set istud | sequeretur si Pater esset in Filio et econuerso, quilibet ratione totius constituti; quare etc. [5] Secundum patet, scilicet quod una Persona potest esse in alia ratione partis, nisi quod preintelligendum est quod secundum nostrum modum intelligendi Persona diuina est constituta quasi ex duabus partibus, scilicet ex essentia et relatione; una autem Persona non proprie dicitur esse in alia ratione | relationis, licet per eam sit de intellectu alterius, quia ut ad quem et ut in quo sunt diuerse habitudines; set habitudo Persone ad Personam secundum relationes est habitudo ut ad quem tantum; ergo ratione relationis una Persona non est in alia. [6] Item illud per quod una Persona distinguitur ab alia non est ratio quare una sit in alia, quia illud per quod una est in alia est commune utrique et est in utraque, alioquin non esset ratio quare una Persona esset in alia; set relationes quibus Persone distinguuntur non sunt communes Personis; ergo secundum eas una non dicitur esse in alia.

20 et] per sed s.u. corr. M | potest … partis] ratione tamen partis alterius potest O 21 nec … uis] om. sed i.m. suppl. (partim ill.) Y | fiat] iter. N | partis quia] om. N 22 licet … proprie] in diuinis licet proprie ibi non sit O | sic] quia O 23 alio] aliquo Y | et] esse add. F(s.u.)M | in] a ex in s.u. corr. N | opponuntur … 24 aliud] om. (hom.) N 24 set … 25 aliud] om. (hom.) AFMNOYZ sed i.m. suppl. F a.m. 26 et2] om. YZ | eiusdem] est in alio add. sed exp. et potest esse ab alio et a quo aliud; ergo nichil unum et idem secundum idem et respectu eiusdem add. M | alio] aliis sed s.u. corr. N 27 istud] illud Y | sequeretur] sequitur FY | econuerso] Filius in Patre O 28 totius] om. O 29 scilicet] om. sed s.u. suppl. F 30 nisi quod] ubi YZ 31 nostrum] om. O | nostrum modum] inu. A 33 proprie dicitur] inu. O 34 quem] quam MO aliquid Y quid Z 35 secundum] diuersas add. O 36 ut … tantum] ad terminum ad quem O 38 illud] id O | Persona … 39 una2] om. (hom.) F 39 una1] Persona add. YZ | sit] est YZ | illud] id O | in alia2] om. A | in2 … est] om. (hom.) N | est2] om. sed s.u. suppl. F | est commune] et commune est O 40 utraque] utroque O | ratio quare] om. YZ 41 esset] om. YZ | Persone] diuine add. O 42 communes] omnibus add. O | una] Persona add. O post dicitur YZ

20

25

30

35

40

DISTINCTIO XIX QVESTIO II

45

50

55

60

65

15

[7] Restat ergo quod una Persona sit in alia ratione essentie, que una numero est in omnibus Personis; set Persona non est ut in qua est alia ratione solius essentie, quia tunc per idem conueniret Persone esse in alio et in quo aliud, quod reprobatum est; set conuenit Persone ut in ipsa sit alia ratione totius constituti, et similiter in aliis. Et hoc uidetur rationabile. Illud enim in quo est aliud debet excedere | uel esse in plus quam illud quod est in ipso; set Pater ratione totius constituti se habet aliquo modo in plus quam Filius ratione solius essentie, et similiter econuerso; quare etc. [8] Ad primum argumentum, cum dicitur: “Si Pater est in Filio et Filius in Patre” etc., dicendum | quod consequentia non tenet, quia ‘esse in’ est proprietas distincti; eiusdem autem ad se ipsum non est distinctio. Et ideo procedendo in rectum bene tenet consequentia, set non reflectendo, sicut in exemplo quod adducitur: “Si Sortes est similis Platoni et Plato similis Martino, bene sequitur quod Sortes sit similis Martino”; reflectendo autem non tenet, quia reflexio tollit distinctionem; unde non sequitur: “Sortes est similis Platoni et Plato similis Sorti; ergo Sortes est similis sibi ipsi”. Eodem modo sequitur in proposito: “Spiritus Sanctus est in Filio et Filius in Patre; ergo Spiritus Sanctus est in Patre”; non tamen sequitur reflectendo: “Pater est in Filio et Filius in Patre; ergo Pater est in se ipso”. Vel dicendum quod forte sequeretur si quelibet Persona esset in alia ratione totius constituti et esset in qua alia respectu eiusdem; set non est ita, ut uisum est. 43 Restat … 51 econuerso] cf. Henr. de Gand., Summa, 53, 10, sol. (126,309-127,320) 52 Si … 53 Patre] cf. supra, u. 5 55 procedendo … 60 ipsi] cf. Ioh. Paris., Super Sent., I, 19, 2, ad 1 (225,25-226,37) 43 quod] om. sed i.m. suppl. F | ratione] solius add. O | que … 44 est1] quia ipsa est una numero O 44 una] in add. M | ut] om. sed s.u. suppl. O 45 tunc] om. O | conueniret] conuenit et AN 46 Persone] esse in se (se] dub.) ipsa uel ut sit in se ipsa alia ratione add. sed uerbo ua- cat s.u. adiuncto del. A 47 in1] i.m. F om. O post sit YZ | sit] in add. sed del. F in qua add. O 48 Illud] id O 49 illud] id F aliud O | est] om. Y 50 modo] om. Y | similiter] om. F 52 est] esset Y | Filio] filo M 53 dicendum] est add. A 54 in est] om. sed in alio est i.m. suppl. N | distincti] distincta O 55 rectum] rectam Z | bene] sequitur et bene add. FM sequitur et est bona add. Y sequitur et habentem add. Z | tenet] om. YZ 56 reflectendo] reflectitur YZ | adducitur] adducit N 57 et Plato] om. sed i.m. et Plato est suppl. F | Martino] Petro O 58 similis] simile N | Martino] Petro O set s.u. add. Z | autem] quod YZ sed corr. Y 59 distinctionem] distinctum O 60 ipsi] om. M 61 et Filius] om. sed i.m. suppl. Y | Filius] est add. MO | ergo] etc. add. sed exp. F | ergo … 62 Patre] om. (hom.) sed i.m. suppl. YZ | ergo … 63 Patre] om. (hom.) O 62 sequitur] om. YZ sed s.u. suppl. Y 63 ergo] et add. N | dicendum] dicendo M 64 si] quod M | esset] est F esse MO 65 uisum] habitum O

O104r Z25va

M84ra

16

N34va

DVRANDI SVPER SENT. I

[9] Ad secundum dicendum quod non omnes modi essendi in aliquo continentur in illis quos ponit Aristoteles IV P h i s i c o r u m , nisi forte per quandam remotam reductionem, sicut esse in tempore reducitur ad illum modum quo aliquid est in loco, quia utrumque est sicut mensuratum in mensura; et eodem modo potest hic inueniri aliqua reductio. Pater enim est in Filio ratione essentie; essentia autem est in Filio modo quo natura communis est in supposito et reducitur ad modum quo genus est in specie uel species in indiuiduo, licet essentia non habeat proprie rationem generis uel speciei respectu Personarum, ut | postea patebit.

70

75

M84rb Y64ra A25va

[1] Postea queritur utrum ueritas sit in rebus uel in anima. Videtur quod sit in rebus extra animam, quia sicut dicit Avgvstinvs libro S o l i l o q u i o r u m uerum est id quod est; set esse uerius competit rebus prout sunt extra animam | quam prout sunt in anima; ergo etc. [2] Item Philosophvs dicit II M e t a p h i s i c e quod sicut unumquodque se habet ad esse, sic ad | ueritatem; | ex quo sequitur idem quod prius. 66 non … 75 patebit] Thom., Super Sent., I, 19, 3, 2, ad 1 (475-476) 75 postea] cf. infra, I, 19, 4, 11 (30,110-111) 2 Vtrum … anima] cf. M. von Perger, Der Wahrheitsbegriff, 180-190 5 uerum … est2] Aug., Sol., II, 5, 8 (56,14-15); cf. Thom., Super Sent., I, 19, 5, 1, arg. 1 (485); S.th., I, 16, 1, resp.; De uer., 1, 1, arg. 1 (3,5 cum adn.) 7 sicut … 8 ueritatem] Arist., Metaph., II, 1, 993b30-31: transl. Iacobi; cf. Thom., Super Sent., IV, 44, 1, 2, 4, sol. (1078a); De uer., 2, 12, arg. 8 (82,75-76); 2, 15, arg. 2 (93,9-10); In Metaph., II, 2, 298 (85a-b) 66 dicendum] est add. A om. N | in aliquo] om. YZ | aliquo] alio O 67 illis] modis add. O illos Z | Aristoteles] Aristotelis M 68 quandam] quanda (sic) O quendam sed corr. Y | in] amore add. sed del. N 69 ad] aliud Z | illum] alium M 70 eodem modo] hoc modo etiam O | hic] om. om. YZ | est1] post loco YZ O 72 est1] post Filio O om. YZ | natura communis] dictum sed del. et i.m. corr. N 73 in2] om. N | indiuiduo] indiuiduis YZ 74 non habeat] post proprie YZ | habeat] habet M | proprie] propriam O 75 postea] om. A 4 sicut … Augustinus] secundum Augustinum O 5 Soliloquiorum] sollioquirum (sic) F silliloquiorum Y | id] illud MNYZ | uerius] om. YZ | competit] appetit N 6 rebus] magis 7 II] 7 AMN 5 O 8 sic] siue AN ita se habet add. YZ | prout1] ut O ut add. Y O ita esse YZ | idem] illud N id O

5

DISTINCTIO XIX QVESTIO III 10

15

20

25

30

17

[3] In contrarium est quod dicitur VI M e t a p h i s i c e , quod bonum et malum sunt in rebus, uerum autem et falsum sunt in anima. [4] Item contingit uerum dicere de eo quod non est in re extra nec esse potest, sicut quod chimera est chimera; set hoc non contingeret si ueritas non esset in anima, set tantum in re extra; ergo etc. [5] Responsio. Circa questionem istam uidenda sunt | duo. Primum est quid sit ueritas, secundum est in quo sit. Quantum ad primum sciendum est quod ueritas, ut communiter dicitur, est adequatio uel conformitas rei ad intellectum, uel potius intellectus ad rem. Qualiter autem hoc sit intelligendum, aduertendum est quod non est intelligendum de adequatione uel conformitate intellectus et rei secundum id quod sunt essentialiter, quia intellectus, secundum id quod est, aut non habet aliquam conformitatem uel adequationem cum re extra, immo magnam difformitatem, cum res extra sit quandoque corpus, intellectus autem non, set spiritus, aut si sit aliqua conformitas, in illa non consistit ueritas, quia, cum illa attendatur secundum naturas rerum, equaliter potest esse inter intellectum et res quas numquam intelliget uel intellexit, sicut inter intellectum et res quas intelligit; ueritas autem non est sine cognitione; quare etc. [6] Restat ergo quod talis conformitas attendatur secundum aliquid quod est in intellectu subiectiue uel obiectiue. Et primum quidem dicunt aliqvi, scilicet quod conformitas intellectus ad rem atten11 bonum … anima] Arist., Metaph., VI, 4, 1027b25-27; cf. etiam Thom., Super Sent., I, 30, 1, 3, ad 3 (708); S.th., I, 16, 1, sed contra; De uer., 1, 2, resp. (9,75-77); De malo, 1, 1, arg. 20 (5,143-145) 17 adequatio … 18 rem] cf. Thom., Super Sent., I, 19, 5, 1, sol. (487); S.th., I, 16, 1, resp. et 2, arg. 2; De uer., 1, 1, resp. (6,186-187); etiam ps.-Thom., Summa tot. Log. Arist., VI, 4 (85b) 31 aliqui] cf. Thom., Super Sent., I, 19, 5, 1, sol. (486) 10 dicitur] dicit Y | VI] 8 praem. sed del. Y 11 bonum … malum] malum et 13 set] et YZ 14 ergo] quare bonum YZ | sunt2] om. AY in intellectu uel O YZ 15 istam] illam YZ 16 est1] om. sed s.u. suppl. O | secundum] scilicet Z 17 commu| est2] om. YZ | sit2] subiectiue add. YZ | Quantum ad] circa YZ 19 aduertenniter dicitur] inu. O 18 uel2 … 19 intelligendum] om. (hom.) N dum] om. O 20 uel] om. O | conformitate] conformitatione (sic) FM sed corr. M om. O conformatione YZ 21 id] illud FMYZ | sunt] est F(i.m.)M | essentialiter] equaliter Y | quia] in add. N | id] illud Y 22 aut] autem O om. YZ | re] ad add. O 23 immo] quandam add. O | sit] sint YZ 24 autem] aut YZ 25 cum] tamen N | attendatur] attenditur Y | naturas] naturam YZ 27 uel] aut O | intellexit] intellegit O 28 est] om. Y 29 attendatur] attenditur Y 30 quidem] quidam N 31 ad] secundum YZ

O104v

18

F37va M84va

DVRANDI SVPER SENT. I

ditur secundum id quod est subiectiue in intellectu, quod est species rei, que est eius similitudo, uel, secundum negantes species, ipse actus | intelligendi, qui est etiam similitudo rei. [7] Set istud non uidetur, quia talis conformitas uel esset in essendo | uel in representando. Non in essendo, quia omne quod est subiectiue in intellectu est accidens; res autem exterior est substantia materialis uel immaterialis; inter hec autem non potest esse similitudo uel conformitas in essendo, cum sint diuersorum generum; quare etc. Nec potest attendi conformitas in qua consistit ueritas in representando, quia representatio rei apud intellectum precedit saltem ordine nature actum intelligendi (prius enim ordine nature est obiectum presens seu representatum potentie quam sequatur cognitio); ueritas autem aut simul est secundum naturam cum actu intelligendi aut posterior; ergo ueritas non consistit in adequatione uel conformitate que est inter speciem et rem quantum ad representationem. Et sic non attenditur ueritas quantum ad adequationem que sit inter rem et intellectum per aliquid quod sit in intellectu subiectiue; relinquitur ergo quod attendatur quantum ad id quod est in intellectu solum obiectiue. [8] Circa quod notandum est quod ueritas non est aliqua conformitas que sit primo et immediate inter intellectum uel actum intelligendi uel speciem et rem intellectam, set est conformitas rei, ut intellecta est, ad se ipsam secundum id quod est. In hoc enim primo

33 secundum … species] cf. Henr. de Gand., Quodl., IV, 7, sol. (33,126-43,373); V, 14, sol. (174rV-179vG) 32 id] illud ANZ | quod1 … intellectu] om. sed i.m. suppl. F | est subiectiue] inu. Y | subiectiue] om. FM 33 est] om. sed i.m. suppl. F | eius similitudo] inu. YZ 34 qui] quidem actus intelligendi add. O | est etiam] inu. FMYZ | etiam] tantum AN | similitudo] est praem. N 35 Set] simili add. sed del. F | istud] illud M id O | quia] quod N 36 uel] et praem. sed del. M | in1] om. O | Non] est add. YZ | 38 uel omne] id O 37 est2] quandoque add. F a.m.(i.m.)M | materialis] malis O immaterialis] om. YZ 39 cum] tamen N | quare] ergo O 42 presens] iter. N | seu] siue O 43 representatum] presentatum AM representant N | quam] qua Y | sequatur] sequitur Y | autem aut] ante autem Y | aut] om. O 44 posterior] posterius N | ergo] igitur F 46 speciem] uel actum add. F a.m.(i.m.)M | quantum ad] secundum YZ 47 quantum] quam N | adequationem] equationem FNYZ sed s.u. corr. F | sit] fit N est YZ 48 sit] fit N | in] om. sed s.u. suppl. M | attendatur] attenditur OY 49 quantum] iter. N | id] illud YZ | in] om. F | 51 immediate] mediate N | solum] om. O 50 Circa … est1] et est notandum O inter] in sed s.u. corr. Z | uel] et MOYZ 52 et] uel M 53 id] illud NYZ

35

40

45

50

DISTINCTIO XIX QVESTIO III

55

60

65

70

19

consistit ueritas, quod res sic apprehenditur sicut est in natura rei, et per oppositum falsitas consistit in difformitate rei ut est apprehensa ad se ipsam | ut est in natura, sicut cum aliquid de re apprehenditur quod non conuenit sue nature, ita quod ueritas non est nisi relatio rationis eiusdem ad se ipsum secundum aliud et aliud esse, scilicet secundum esse intellectum et secundum esse reale. Et quod ita sit, patet sic: quando aliquod nomen conuenit pluribus, ita quod per unum illorum conuenit ceteris, per prius | conuenit illi uni quam ceteris; sicut | esse sanum conuenit urine, diete, medicine et animali; set quia ceteris conuenit per habitudinem | ad sanitatem animalis, ideo animali primo conuenit esse sanum. Nunc est ita, quod esse uerum conuenit pluribus, scilicet propositioni, intellectui et rei extra et rei ut intellecta, ita quod intellectui et propositioni et rei extra conuenit esse uerum ratione rei ut intellecta. Ergo rei intellecte per prius conuenit ueritas. Maior iam patet. Minor declaratur, quia esse uerum non conuenit propositioni nisi sicut signo (est autem signum rei | intellecte ut intellecta), nec intellectui uel actui intelligendi competit esse uerum, nisi quia est de uero obiecto (intellectus enim non dicitur uerus, nisi quia apprehendit uerum, nec actus intelligendi dicitur uerus, nisi quia est apprehensio alicuius ueri); res etiam extra secundum illud esse non dicitur uera, nisi quia nata est apud intellectum causare apprehen-

60 quando … 64 sanum] cf. Arist., Metaph., IV, 2, 1003a33-b17 54 ueritas] scilicet add. F(s.u.)M | res] ueritas Z | apprehenditur] apprehendatur Z | sicut] ut O 56 cum] om. AN | de] om. sed s.u. suppl. F 57 conuenit] competit O | sue nature] inu. A | nisi relatio] in relatione M 58 se] ipsam add. sed del. F | ipsum] ipsam Z | et] om. F | scilicet] quod add. Y 59 intellectum] intellectu M | secundum] om. Y 60 quando] quod M | nomen] non sed exp. M 61 conue62 conuenit] om. YZ | urine … medicine] in nit1] competit FMN | uni] om. O urina et in dieta medicina Y | diete] om. A dcē N | medicine] om. O 63 sanita65 pluribus] et per unum istorum conuenit ceteris tem] om. O 64 esse2] est N add. O | propositioni] et add. O | intellecta] est add. O 66 et rei] om. sed i.m. 67 ut] est add. F(s.u.)MO(post intellecta) | per] om. sed i.m. suppl. A | suppl. F a.m. ueritas] esse uerum O 68 iam] om. FMO | patet] set add. FM 69 signo] significato A ut s.u. add. M signata N | autem] enim F(ex corr.?)O del. M | intellecta] est add. O 70 competit] conuenit O 71 obiecto] om. O | enim] autem A | dici73 illud] id O | esse] quod tur] detur N om. sed est i.m. suppl. Y | quia2] iter. F habet ipsa in re (ipsa add. sed del.) extra add. O 74 quia] apta add. O | apud] ap9 Y | causare] creare YZ

O105r

Z25vb M84vb N34vb

Y64rb

20

M85ra

F37vb O105v

DVRANDI SVPER SENT. I

sionem conformem sue entitati, et falsa per oppositum; igitur propositioni, intellectui et rei extra ut sic competit ueritas ratione rei intellecte; sequitur ergo quod ueritas primo et simpliciter conueniat rei intellecte, non quia intellecta solum (alioquin omne intellectum esset uerum), set quia est intellecta conformiter ad se ipsam ut est in sua natura, ita quod hec conformitas primo est rei ad se ipsam secundum aliud et aliud esse, et inde deriuatur ad intellectum, qui dicitur uerus inquantum apprehendit rem conformiter ad naturam eius; ultimo uero est propositionis significantis rem sic conformiter apprehensam. [9] Sed hic est unum dubium, quia rei non competit esse ueram nisi prout est intellecta; set quod sit intellecta habet ab intellectu; ergo et quod sit uera; ergo ut uidetur, esse uerum | non conuenit intellectui per rem intellectam, set potius econuerso rei per intellectum. Et dicendum ad hoc quod non conuenit rei esse ueram nisi ut est intellecta conformiter ad se ipsam, nec tamen propter hoc sequitur quod intellectus per prius sit uerus quam res intellecta, qualitercumque se habeat intellectus ad rem intellectam ut intellecta est, siue ut cognoscens tantum, siue ut efficiens, quia non oportet quod proprietas que non potest conuenire rei nisi per alterius actionem uel supposita seu concurrente alterius actione, | quod per prius insit illi alteri. Verbi gratia non conuenit aeri quod sit calidus nisi per solem, nec homini quod sit | sanus nisi per medicinam, et tamen esse calidum non conuenit per prius soli quam aeri, nec esse sanum per prius medicine quam homini. Similiter esse speciem non conuenit homini nisi prout est intellectus,

75 falsa … oppositum] cf. Arist., Metaph., V, 29, 1024b21-24 75 oppositum] ut habetur V (V] I M) Metaphisice, capitulo de falso add. F a.m.(i.m.) M | igitur] ergo O 76 intellectui] om. N | et] om. A | competit] conuenit O 78 omne] esse OYZ in add. Y | esset] iter. O 79 ut] nec sed del. et s.u. corr. M 80 hec] om. YZ | ad] a Y | ipsam] ipsa Y 81 qui] quod Y 83 significantis] signantis M 84 hic] hoc Y | competit] conuenit O | esse] omne sed corr. M | ueram] uerum O 85 prout] ut O | set … intellecta] om. (hom.) N | ab intellectu] ad intellectum N 86 et] om. sed s.u. suppl. F | sit uera] fit natura Z | ut] om. sed quod s.u. post uidetur suppl. Y | conuenit] competit YZ | intellectui] om. O 87 Et] om. O 88 ad hoc] om. Y | ueram] uera YZ 89 tamen] om. O 90 se habeat] post intellectus (91) AN 91 intellectus] om. YZ 92 efficiens] se habeat ad rem intellectam u add. sed del. N 93 seu] uel O 96 non conuenit] post 97 nec] set homini Z | prius2] conuenit add. OYZ | medicine … prius1 (97) O 98 non homini] homini quam medicine sed corr. Z | quam2] aeri add. sed exp. A conuenit] post homini Y | homini] om. sed i.m. suppl. Z | est] om. sed s.u. suppl. F

75

80

85

90

95

DISTINCTIO XIX QVESTIO III

100

105

110

115

120

21

nec tamen per prius conuenit ratio speciei intellectui quam homini intellecto. Hec enim, scilicet esse speciem uel genus, licet formentur per actum intellectus qui facit uniuersalitatem in rebus, tamen sunt proprietates rei intellecte et non ipsius intelligentis. Et eodem modo est in proposito, quia, licet esse uerum non conueniat rei nisi intellecte, tamen quia est proprietas rei intellecte et non ipsius intellectus, ideo res intellecta | per prius dicitur uera quam intellectus. Et sic patet primum, scilicet quid sit ueritas, quia ueritas est adequatio uel conformitas rei ut intellecta est ad se ipsam in natura sua. [10] In quo autem sit ueritas, dicendum est quod esse in aliquo potest dici dupliciter ad presens, scilicet subiectiue et obiectiue. Si queratur in quo sit ueritas subiectiue, dicendum est quod nusquam est. Cuius | ratio est quia omne quod est alicubi subiectiue, siue in re extra siue in anima, est uera res et non ratio tantum; set ueritas non est res, set ratio tantum; ergo ueritas nusquam est subiectiue nec in re extra nec in anima. Maior patet, quia eque uera res est anima sicut res corporea, immo uerior et nobilior et perfectior; propter quod si illa que sunt subiectiue in re corporea sunt uere res, fortiori ratione et illa que sunt in anima subiectiue sunt uere res. Quod autem est ratio tantum, sicut uniuersale, genus, species, nusquam est subiectiue; non in re extra, ut de se patet, nec in anima: esset enim aliqua uera forma a rebus intellectis realiter distincta, quod esse non potest, tum | quia uniuersale,

101 per … rebus] cf. Auerr., De an., I, 8 (12,21-26); Auct. Ar., 6, 27 (176,27) 99 tamen] tantum Z | conuenit] competit AFMN 100 formentur] conformentur O 102 intelligentis] uel intellectus add. O | est] om. O 103 nisi] ut add. O 104 est] om. N | intellecte] est add. A | et] i.m. F | ipsius] intelligentis uel add. 107 natura sua] inu. OY | sua] quantum ad secundum O 106 ueritas2] om. O scilicet add. O 108 autem] om. O | sit] fit N | est] om. OYZ | aliquo] hoc add. Y 109 potest dici] dicitur O | dici] esse MY | scilicet] om. O | subiectiue … obiectiue] obiectiue et subiectiue Z 110 est] om. MN 111 quia] quod A | omne] om. O | alicubi] alicui A 112 in] om. F 113 ergo] secundo M 114 nec] om. sed i.m. suppl. F 115 eque] ueritas add. sed del. N | res1] om. M | est] in add. OYZ | res corporea] in corpore Y 116 propter] om. Y 117 fortiori … 118 res] om. (hom.) O 118 Quod] quasi O 119 uniuersale] post species O | genus] et add. A | nusquam] numquam Z 120 uera] res add. sed exp. N | uera forma] inu. O 121 realiter] om. A ueraciter abstracta uel O | tum] tamen Z | uniuersale … 122 species] genus species et uniuersale O

A25vb

M85rb

N35ra

22

Y64va

O106r

M85va

DVRANDI SVPER SENT. I

genus, species sunt proprietates rei intellecte et non ipsius intellectus, cuius contrarium esset si hec essent quedam forme in anima, tum quia per actum intra manentem, sicut est intelligere, nichil constituitur, ut dicitur IX M e t a p h i s i c e ; iste autem intentiones fiunt | per solam operationem intellectus; ergo non sunt aliquid subiectiue in anima, quod uerum est, set sunt solum in ea obiectiue, inquantum res apprehenduntur sub talibus habitudinibus, puta quod est dici de pluribus specie uel numero differentibus, et sic dicitur esse species uel genus. Et sic patet maior. Minor probatur, scilicet quod ueritas sit ratio tantum, quia illud quod competit rei tantum secundum esse intellectum, non est res, set ratio tantum; set ueritas competit rei intellecte solum secundum esse intellectum; ergo non est res, set ratio tantum. Vtraque premissarum patet ex precedentibus. Est ergo ueritas relatio rationis, cum | sit conformitas rei ut intellecta est ad se ipsam ut ens, uel ut est nata esse. Et sic patet quod ueritas in nullo est subiectiue. [11] In quo | autem sit obiectiue, dicendum est quod ueritas est tam in intellectu simplici quam in componente et diuidente; falsitas autem non est in intellectu simplici; utrumque tamen uerius et perfectius est in intellectu componente. [12] Quod ueritas sit in intellectu simplici, patet, quia ueritas est conformitas rei, ut intellecta est, ad se ipsam secundum suam naturam; set intellectus simplex potest apprehendere rem attingendo ad

124 per … constituitur] Arist., Metaph., IX, 8, 1050a34-b1 122 genus] et add. A | intellectus] om. N 123 hec] hoc M om. YZ | forme] forma O | tum] tamen Z 124 actum] actionem FO | intra manentem] immanentem O | intelligere] ex corr. i.m. F 125 autem] intendentes add. sed del. F | fiunt] fuerit F 126 sunt] om. sed est s.u. suppl. M 127 sunt solum] inu. OY 128 apprehenduntur] comprehenditur F | habitudinibus] habitibus YZ 129 specie … differentibus] differentibus numero uel specie O 130 maior] set add. O 131 probatur] declaratur O | illud] id O 132 tantum] solum AN om. MO | esse] in add. M 133 intellecte] om. O 136 rei] om. O | intellecta est] inu. O | 138 sit] om. O | est1] om. ens] est YZ | est2] om. OYZ | nata] est add. A OYZ 139 tam] causa sed exp. et s.u. corr. M | in2] om. O | et] quam O | et diuidente] om. YZ 140 uerius … perfectius] post est (141) O 141 in] om. sed i.m. suppl. F | componente] et add. O 142 in] om. M | quia] quod N 143 suam naturam] inu. O 144 rem] om. YZ

125

130

135

140

DISTINCTIO XIX QVESTIO III 145

150

155

160

23

cognitionem | nature rei absque hoc quod aliquid alterum attribuat sibi; ergo talis apprehensio, licet sit simplex, est uera. [13] Falsitas autem consistit in difformitate rei intellecte ad se ipsam secundum id quod est. Talis autem difformitas non potest esse in actu simplici ipsius intellectus, quia aut actus simplex attingit naturam rei aut non attingit; si attingit, uerus est; si non attingit, ignorat; set non est ibi proprie difformitas rei intellecte ad eius naturam, quia nec talis res est intellecta, set aliqua alia; et ideo non est ibi falsitas, que proprie importat deceptionem et non solam ignorantiam. Igitur circa quod quid est et omnem indiuisibilem intelligentiam est quidem uerum attingere et representare, falsum autem non est, ut apparet ex fine IX M e t a p h i s i c e . Propter quod signanter dicit Philosophvs III D e a n i m a , quod indiuisibilium | intelligentia est in hiis circa que non est falsum. Non dicit “circa que non est uerum” secundum ueram litteram, propter causam predictam, sicut exponit Iohannes Grammaticvs. [14] Vtrumque autem, scilicet ueritas et falsitas, sunt in intellectu componente et diuidente, et perfectius quam sit ueritas in intellectu simplici. Quod patet dupliciter. Primo sic: sicut se habent ueritas et falsitas ad uocem ut ad signum, sic se habent ad intellectum ut ad 153 non … ignorantiam] cf. Thom., In Metaph., IX, 11, 1915 (458a) 154 circa … 156 Metaphisice] Arist., Metaph., IX, 10, 1051b17-32 157 indiuisibilium … 158 falsum] Arist., De an., III, 6, 430a26-27: transl. Guillelmi; ap. Thom., Sent. De an., III, 5 (224) 158 circa … uerum] cf. Thom., De uer., 1, 3, sed contra 2 (10,20-22) 159 Iohannes Grammaticus] Ioh. Philop., In De an., III, 6 (68,47-69,53) 145 rei] sue O | hoc quod] om. sed i.m. suppl. M | aliquid] om. O | alterum] alteri sed i.m. corr. M | attribuat] attribuit ei set ipsa Y attribuatur ei Z | attribuat sibi] inu. AO 146 sit simplex] inu. O | est uera] uera tamen est O 147 autem] quod sed del. et s.u. corr. M om. Y 148 id] illud NYZ 149 ipsius] illius O | aut] autem OY 152 aliqua] om. 150 aut] autem Y | attingit2] attingat O | attingit3] attingat O O | ideo] ibi add. O 153 importat] deportat sed s.u. corr. M | et] om. YZ | solam] solum MOYZ | Igitur] ergo O 154 quod … et] om. Y | omnem] omnium 155 appaM | indiuisibilem] dissimilem sed in s.u. add. Z | est2] om. OY ret] appararet M 156 signanter] figura N 157 quod] om. Y 158 falsum] falsa Y | ueram] unam O 159 predictam] dictam O 161 Vtrumque] utrum O ex uerum corr. Z | scilicet] om. O dub. Z | et] om. sed i.m. suppl. F | sunt] sint O | in] om. F 162 et1] in add. sed exp. Z | quam … ueritas] ueritas quam sit O | intellectu] intellecti M 163 simplici] dicendum quod sic add. O | dupliciter] om. Y | habent] habet O 164 uocem] se inuicem Z | ut1] et sed exp. et s.u. corr. M | ad2] a sed s.u. corr. M | ut2] nec sed s.u. corr. M | ad4] om. OYZ

Z26ra

F38ra

24 M85vb

O106v Y64vb

N35rb

DVRANDI SVPER SENT. I

apprehensiuum; set ueritas et falsitas non sunt | proprie in uoce incomplexa ut in signo, set in uoce complexa, puta in enuntiatione; ergo similiter est circa intellectum. Secundo, quia cum ueritas se habeat obiectiue ad intellectum, in illo est ueritas perfecte et completiue qui potest ueritatem cognoscere (obiectum enim et circumstantie obiecti sunt cognoscibiles a potentia); set ueritas non potest ab intellectu apprehendi per actum simplicem, set solum per actum componentem et diuidentem; quare etc. Minor patet, quia apprehendere ueritatem est apprehendere conformitatem rei intellecte ut sic ad se ipsam secundum suam naturam; hoc autem fit comparando unum alteri uel idem ad se ipsum secundum aliud et aliud esse, quod non potest fieri per actum simplicem; quare etc. [15] Ad primum argumentum dicendum quod AVGVSTINVS loquitur de ueritate quantum ad id quod est ibi materiale uel quantum ad id ad quod ueritas dicitur, quia ad entitatem rei, cum sit conformitas ad ipsam. [16] Ad primum argumentum alterius partis, dicendum quod uerum et falsum | sunt in anima solum obiectiue, quatinus sunt quedam entia rationis que conueniunt rebus intellectis | solum secundum esse intellectum, bonum autem et malum sunt condiciones rebus conuenientes exclusa omni operatione intellectus. Et sic est intelligendum dictum Aristotelis VI | M e t a p h i s i c e , scilicet quod uerum et falsum sunt in anima, non quidem subiectiue, set obiectiue modo quo dictum est.

177 Augustinus … 178 materiale] Heru. Nat., Super Sent., I, 19, 3, ad 1 (107aA) 186 uerum … 187 anima] Arist., Metaph., VI, 4, 1027b25-27 166 set] secundum sed s.u. corr. M | puta] ut O | enuntiatione] annuntiatione N 168 completiue] complete OY 171 solum] post diuidentem (172) O 172 quare] ergo O | Minor] maior A | Minor patet] om. YZ | apprehendere] ex corr. M 173 ipsam] ipsum F 174 suam naturam] inu. AO | hoc] hec O | fit comparando] sit comparare O | alteri] alter O | uel] et YZ 175 secundum] set Z | quod] om. O | fieri] esse O 177 Augustinus] alius O 178 id1] illud YZ | 179 ad1] om. AMNOY sed s.u. suppl. ibi materiale] materiale illi O | id2] illud YZ Y | quia] qua O | conformitas] formitas sed s.u. corr. F 181 primum] om. O | dicendum] dicitur O 182 uerum] est add. Y | solum obiectiue] inu. OY | quati183 solum] post intellectum nus] qqa F tamquam M quibus N quia O quomodo YZ (184) O 184 sunt] quedam add. O 185 est intelligendum] inu. O | intelligendum] intellectum Y 186 scilicet] om. F 187 quidem] quod O

165

170

175

180

185

DISTINCTIO XIX QVESTIO IV

190

195

25

[17] Ad secundum dicendum quod licet nomen rei et nature proprie et simpliciter conueniat solum hiis que habent esse positiuum extra animam, secundum quid tamen et secundario conuenit priuationibus et negationibus et etiam intentionibus formatis per intellectum; et quia intellectus ex habitibus cognoscit priuationes et ex affirmationibus negationes, est | etiam reflexiuus super intentiones quas format; ideo de omnibus dicit uerum et semper ueritas est conformitas rei ut intellecta est ad naturam quam habet, qualiscumque sit illa.

5

[1] Deinde queritur utrum in diuinis sit totum et pars. Videtur quod non, quia ubicumque est dare totum et partem, ibi est dare maius et minus, quia omne totum est maius sua parte; set in diuinis non est dare maius et minus, cum ibi sit summa equalitas; ergo etc. [2] Item omne quod habet rationem partis habet rationem imperfecti; set in Deo nichil potest esse imperfectum; ergo nec pars, quare nec totum, cum totum et pars correlatiue dicantur.

193 ex1 … priuationes] cf. Auct. Ar., 6, 154 (187,64) 2 Vtrum … pars] cf. Thom., Super Sent., I, 19, 4, 1, sol. (481) et 2, sol. (483) 189 secundum] argumentum add. Y | dicendum] est add. F | et] nomen add. O 190 conueniat] conueniant O | solum] totum sed del. Y | esse] om. M | positiuum] poīuū sed del. Y 191 quid] om. sed s.u. suppl. M | tamen] tantum 192 et1] om. N | et2 N | priuationibus] p9nob3 Y prenominibus (p’noīb9) Z … intentionibus] om. (hom.) N | etiam] om. O 193 cognoscit] cognoscunt M | priuationes] priuationem Y 194 negationes] negationis N | est] et M istam add. sed exp. N | super] supra YZ 195 ideo] non AN | rei] om. sed s.u. suppl. Y 196 qualiscumque] qualitercumque N | sit illa] inu. Y 3 pars] et add. OmYZ 4 maius] magis Y 5 est maius] inu. OmYZ 6 maius] magis Y | ibi sit] inu. Om 7 partis … rationem] om. (hom.) sed i.m. suppl. F 9 cum totum] om. (hom.) N | totum … pars] om. A pars et totum Om | correlatiue] se habent add. sed del. N relatiue Om

M86ra

26

Om37r

A26ra

F38rb

DVRANDI SVPER SENT. I

[3] In contrarium est quia totum et perfectum idem sunt, ut dicitur III P h i s i c o r u m ; set in Deo maxime reperitur ratio perfecti; ergo et ratio totius et per consequens ratio partis | propter rationem prius tactam. [4] Responsio. Videndum est primo de ratione totius in generali qualiter conueniat diuinis, et secundo uidebitur de specialibus rationibus | totius huius uel illius, puta totius uniuersalis et totius integralis, et sic de ceteris, an similiter competant diuinis. [5] Quantum ad primum sciendum quod, sicut dicitur I C e l i e t m u n d i , omne, totum et perfectum non differunt secundum speciem, set secundum naturam in qua reperiuntur. Completio enim que importatur absolute per nomen ‘perfecti’ contrahitur per omne et totum, quia utrumque importat complementum contentiuum plurium: de eo enim quod est unum tantum actu et potentia nec includit nisi unum non potest dici totum neque omne, perfectum tamen dici potest, ut hec natura huius angeli potest dici naturaliter perfecta, set non potest dici proprie tota uel omnis. Rursus omne in natura cui conuenit requirit quod contineat plura de quibus nomen importans illam naturam | dicatur; et ideo solum additur termino communi quem distribuit pro illis solum de quibus 10 totum … sunt] Arist., Phys., III, 6, 207a13-14; hic secundum litteram Thomae, In Phys., III, 6, 385 (189a); cf. etiam S.th., I, 10, 1, arg. 5; II-II, 44, 4, arg. 3 19 omne … 20 naturam] Arist., De caelo, I, 1, 268a20-22; ap. Thom., In De caelo, I, 1, 9 (8a) 10 quia] quod MOm | et perfectum] om. sed i.m. suppl. N | perfectum] pars sed s.u. corr. Z | idem sunt] inu. YZ | sunt] om. FM sed i.m. suppl. M | ut dicitur] om. Om 11 set … maxime] om. AN sed i.m. suppl. (partim ill.) A | maxime reperitur] inu. YZ | reperitur] inuenitur Om | ergo et] et sic YZ 12 ratio2] et Om 13 tactam] dictam YZ 14 Videndum] uidenda sed corr. N | Videndum est] post primo Om | primo] prius FMYZ 15 conueniat] om. YZ sed i.m. suppl. Y | et] om. Om | specialibus rationibus] inu. AOm | rationibus] om. sed i.m. suppl. F 16 uel] et M | puta] scilicet Om | et totius] uel Om 17 et … ceteris] om. N | similiter] competit add. sed del. F | competant] conueniant Om 18 sciendum] est s.u. add. Y 19 mundi] mondi Y 20 naturam] materiam A 21 per nomen] nomine Om | et] per add. Om 22 plurium] ex corr. N | eo] deo sed corr. Om 23 quod] om. N | est] om. AN | unum tantum] tantum unum ens Om | tantum] in add. A | et] uel Om | potentia] tantum add. Om | nec] uel Om | unum2] unde Om 24 neque] nec YZ | tamen] cum N | dici potest] inu. 26 proprie tota] inu. A | ut] uel N 25 potest1] om. Y | potest2 dici] inu. Z YZ 27 Rursus] Quia M | omne] iter. M 28 importans … naturam] importatur numerum illam Om 29 communi] comminui F om. YZ | pro illis] post solum A | pro … solum] solum per illis Om

10

15

20

25

DISTINCTIO XIX QVESTIO IV 30

35

40

45

50

27

dicitur. Totum uero reperitur in illis que continent plura de quibus dici non potest sicut dicitur tota domus, que | habet omnes partes domus, de quibus tamen non predicatur. Cum igitur constet quod esse perfectum potissime conueniat diuinis, dubium est | de toto et omni, quorum utrumque importat perfectionem contentiuam plurium. Tamen si hec continentia sit plurium secundum rationem, adhuc uidetur quod possit reperiri in diuinis. Constat enim quod in Deo sunt plura ratione differentia: pelagus enim perfectionis diuine includit multas perfectiones attributales aliquo modo, sicut totum partes. Si uero | talis continentia sit plurium differentium secundum rem, tunc magis est dubium an sit in diuinis. De hoc tamen statim apparebit in secundo articulo. [6] Quantum ad secundum sciendum est quod totum includens realiter multa actu uel potentia uidetur ad presens esse in quadruplici differentia, scilicet essentiale, integrale et uniuersale et numerale. Totum essentiale est quod continet plura realiter constituentia unam essentiam per modum actus et potentie, sicut est compositum ex materia et forma; totum uero integrale est quod continet plura realiter constituentia ipsum, non per modum actus et potentie, set per modum continuationis, ut in toto continuo, uel per | modum colligationis, ut in domo, archa uel lecto; totum uero uniuersale continet

37 pelagus … diuine] cf. Ioh. Dam., De fide orth., I, 9, 2 (49,17) 42 totum … 44 numerale] cf. Thom., S.th., I, 76, 8, resp. 30 uero] uerius Y 31 dici] post potest Y | potest] possunt AFMN | dicitur] om. Om | que] quia YZ 32 predicatur] ponitur Om 33 esse] omne NY | potissime] perfectissime Z | conueniat] in add. Om | et] de add. Om 35 Tamen … plurium] om. (hom.) sed i.m. inf. suppl. Y a.m. | hec] hoc Om | sit plurium] plurium fit Om | plurium] om. Y 37 Deo … plura] diuinis plura sunt Om | enim] rationis add. sed exp. M 38 aliquo modo] om. Y | totum] et add. Y 39 Si] om. Om | sit] est Om 40 an] utrum YZ 41 in … articulo] om. A 42 est] om. YZ 43 actu uel] actuali sed s.u. corr. Om | presens] id add. Om | esse] post differentia (44) Y 44 differentia] dicitur sed s.u. corr. Om | scilicet] totum add. Om | essentiale] et add. MYZ | essentiale … numerale] integrale essentiale uniuersale materiale Om | et1] om. AYZ | et2] materiale add. sed del. F om. M | numerale] naturale A 45 plura] multa Om | unam essentiam] ipsum non ANOm 46 sicut … 48 potentie] om. (hom.) ANOm 47 forma] realiter constituentia unam essentiam per modum actus et potentie, sicut est compositum ex materia et forma iter. sed del. F | uero] om. A | plura realiter] inu. Om 49 ut] nec sed corr. M | colligationis] actus Om 50 ut] nec sed corr. M | uel] de add. sed exp. F

M86rb Om37v

Z26rb

Y65ra

28

Om38r N35va

M86va

DVRANDI SVPER SENT. I

actu uel aptitudine plura non constituentia aliquid unum realiter, set discreta inter se de quorum quolibet predicatur, in quo differt a toto essentiali et integrali, quorum neutrum predicatur de suis partibus; totum uero numerale non est | aliud quam numerus comprehendens pluralitatem aliquorum, sicut duodenarius numerus dicit numerum Apostolorum et, ut uidetur michi, | hec non est ratio totius nisi nimis abusiue, quia totum comprehendit plura ut aliquo modo sunt unum uel saltem unita, set numerus dicit solum plura non ut unum, set eque uerificatur numerus quicumque de illis que nullo modo sunt unum nec | unita, neque compositione, ut in toto essentiali, neque continuatione uel colligatione, ut in toto integrali, nec conceptione intellectus, ut in toto uniuersali; quare non uidetur quod sit totum nisi nimis improprie, et ideo ad presens dimittatur, quia inferius inquiretur utrum sit numerus in diuinis. [7] De toto autem essentiali, utrum sit in diuinis, dicendum quod non. Primo, quia omne totum essentiale continet plures essentias imperfectas constituentes unam essentiam perfectam: ex hoc enim dicitur totum essentiale, quia continet plures essentias imperfectas et partiales; set in diuinis nullo modo sunt plures essentie; ergo nec totum essentiale.

63 inferius … 64 diuinis] cf. infra, I, 24, 1 (75-81) 51 actu uel] actualis Om | plura … constituentia] non constituentia habitudine plura Om | unum] unde Om | set] om. Z 52 discreta] distincta OmYZ secundum conceptionem intellectus et add. Y | se] om. Om 53 essentiali] ex corr. i.m. F | essentiali … integrali] integrale et essentiali Om | quorum] unum add. N 54 uero numerale] materiale Om | est] om. Om | aliud] aliquid M | comprehendens] apprehendens N 55 pluralitatem] plurium uel add. A | sicut … 56 Apostolorum] om. (hom.) Om 56 uidetur michi] inu. Om | hec] hic AN hoc M | nimis] minus N 57 quia] quod Om | comprehendit] apprehendit N | ut] nec M | unum] unde Om 58 solum] om. YZ | solum plura] inu. Om | unum] unde Y | set2] quia Om 59 quicumque] om. Om | que] de quibus A quo N qui YZ 60 nec] uel FMOm | neque1] nec YZ | toto] tota M | neque2] nec YZ 61 toto] et add. Z | nec] a add. FM neque Om 62 ut] nec sed s.u. corr. M | non … quod] ubi non Om | nisi] om. sed i.m. suppl. F 63 nimis] minus N | nimis improprie] inu. Om | inquiretur] queretur Om inquiritur Y 64 sit numerus] inu. Om 65 autem] ergo AN | utrum … 66 essentiale] om. (hom.) Om | dicendum] est add. A 67 imperfectas … 69 et] om. (hom.) AN | constituentes … 68 imperfectas] om. (hom.) YZ | essentiam] om. FMOm | ex … 69 partiales] om. Om 69 nullo modo] non A | sunt] possunt esse Om | nec] om. N

55

60

65

70

DISTINCTIO XIX QVESTIO IV

75

80

85

90

29

[8] Secundo, quia si in diuinis esset totum essentiale, hoc esset Persona repectu essentie et relationis, ex quibus constituitur: nichil enim est in diuinis quod ex pluribus constituatur nisi Persona; set Persona non potest esse totum essentiale; ergo etc. Probatio minoris: illa ex quibus constituitur totum essentiale reale sunt realiter unum actus et reliquum potentia; set essentia et relatio, ex quibus Persona constituitur, non sunt actus et potentia, set sunt actus absolutus et relatus; ergo essentia et relatio non constituunt aliquid quod sit totum essentiale; et nichil aliud est in diuinis quod possit habere | rationem totius essentialis, ut dictum est; ergo in diuinis nullo modo est totum essentiale. [9] Item nec totum integrale, quia totum integrale proprie consistit ex partibus quantitatis quantitate molis, que possunt constituere totum per modum continuationis uel contiguationis uel colligationis; set in diuinis nichil est quantum quantitate molis; ergo etc. | Maior probatur, quia omne totum integrale habet partem extra partem, quod competit solum quantis. Minor de se patet. Item si esset aliquod totum integrale in diuinis, illud esset Persona, quia, sicut prius dictum est, nichil est in diuinis ex pluribus constitutum | nisi Persona; set Persona non est totum integrale; ergo etc. Probatio minoris: totum integrale est perfectius qualibet sua parte (sicut enim totum habet rationem

81 nec … integrale1] cf. Thom., Super Sent., I, 19, 4, 1, sol. (481); Bonau., Super Sent., I, 19, pars 2, 1, resp. (356a); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 19, 3, 1, resp. (168b); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 19, 3, 1, resp. (187b); Ioh. Paris., Super Sent., I, 19, 3, resp. (228,9-30); Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 19, 4, resp. (15rb); Guill. de la Mare, Super Sent., I, 19, pars 2, 1 (238-239) 87 prius] cf. supra, uu. 72-73 71 quia] quod F | si] om. sed s.u. suppl. M 73 set] scilicet N 74 ergo] quare Om 75 constituitur] om. Om | reale] est add. Om om. YZ | sunt] unum i.m. add. M | sunt … unum] sunt unum realiter sed del. et i.m. et reale sunt realiter plura quorum unum est actus add. (partim ill.) Y 76 ex … constituitur] om. Om 77 set sunt] licet sint Om | ergo] etc. add. sed del. F et add. M 78 constituunt] constituit F constituuntur N 79 essentialis] uniuersalis Om 81 totum1] in add. N | quia … integrale] om. (hom.) sed i.m. suppl. F | quia … proprie] om. Om 82 quantitatis] quantis M quantitatiuis YZ | molis que] mobilis qua YZ 83 contiguationis uel] om. (hom.) Om 84 est] om. N | molis] mobilis YZ 85 probatur] patet OmY | omne] om. N 86 competit] conuenit Om | solum quantis] solis quantitatis N soli quantitati molis Om | quantis] quantitatibus Y quantitatiuis Z | Item] secundo Om 87 illud] id Om | prius] om. Om 88 est] om. Y post diuinis Z | consti89 ergo] om. MOm sed tutum] constitutis N | Persona2] om. FYZ sed i.m. suppl. F s.u. suppl. M 90 qualibet] post parte Om

Om38v

F38va

M86vb

30

Om39r

Y65rb

DVRANDI SVPER SENT. I

integri, sic quelibet pars habet rationem diminuti); set Persona non est aliquid perfectius quam sola essentia (tota enim perfectio in diuinis est ab essentia et non a relatione, alioquin aliquid perfectionis esset in una Persona quod non esset in alia, sicut et aliquid relationis); ergo Persona non est aliquid perfectius quam sola essentia, nec per consequens est totum integrale ad ipsam et ad relationem. [10] De toto autem uniuersali dicendum quod ea que sunt in diuinis possunt considerari secundum esse quod habent secundum se in re extra uel secundum esse quod habent in anima. Si primo modo, sic in diuinis nichil est uniuersale. Quod patet primo, quia eidem et secundum idem | impossibile est quod conueniat ratio uniuersalitatis et singularitatis; set omni rei, siue in creaturis siue in diuinis, conuenit ratio singularitatis secundum esse quod habet in re extra: sic enim uerum est uerbum Boetii quod omne quod est ideo est, quia unum numero est; ergo nulli rei, neque in diuinis neque in creaturis, conuenit ratio uniuersalitatis secundum esse quod habet in re extra. [11] Secundo, quia si aliquid quod sit in diuinis haberet rationem uniuersalis, hoc potissime esset essentia, que reperitur | in pluribus Personis et de pluribus predicatur, que uidetur esse condicio uniuersalis; set essentia non habet rationem uniuersalis ad Personas secundum esse quod habet in re extra; ergo etc. Minor probatur, tum quia unitas 99 in2 … 100 uniuersale] cf. Thom., Super Sent., I, 19, 4, 2, sol. (483); Bonau., Super Sent., I, 19, pars 2, 2, resp. (358b); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 19, 3, 2, resp. (169a); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 19, 3, 2, resp. (188b-189a); Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 19, 4, resp. (15rb); Guill. de la Mare, Super Sent., I, 19, pars 2, 2, resp. (240,21241,35) 104 omne … 105 est] Boeth., In Isag. (II), I, 10 (162,2-3) 91 quelibet] autem YZ sed eras. Y | habet] om. F | est] om. sed s.u. suppl. F 92 sola essentia] inu. Om | enim] autem YZ 93 ab] a sola Om | a] ab A | alioquin] quia si esset YZ | perfectionis] a relatione aliquid perfectionis add. Z | esset] est F esse Om 94 quod] quam N | non esset] post alia AN | esset] est 97 toto] tota M | Y 96 integrale] intelligibile Y | et] i.m. A | ad2] om. A dicendum] est add. AOm 98 secundum se] om. Y 99 extra] essentia F | uel] et F | sic] sit Om 100 nichil] non Om | primo] om. Om sic add. Y 101 impossibile … conueniat] non potest competere Om | uniuersalitatis] uniuersitatis MNYZ 102 set omni] secundum esse (esse] ex omne corr.) M | rei] re sed s.u. corr. F lac. Om | creaturis] diuinis Om | diuinis] creaturis Om | conuenit] autem i.m. add. M 104 omne] id add. Om | quia] quod AFN | unum] est add. N in add. Z 105 neque1] etiam Om | neque2 … creaturis] om. Om | conuenit] iter. Om 106 uniuersalitatis] pluralitatis M uniuersalitas N uniuersitatis YZ sed corr. Z 107 aliquid] aliquod FMYZ 108 potissime esset] inu. Om 109 uidetur] dicitur Om | condicio] contradictio F post uniuersalis Om 111 habet] om. N habent Om

95

100

105

110

DISTINCTIO XIX QVESTIO IV

115

120

125

130

135

31

uniuersalis in singularibus non est unitas rei, set tantum rationis, sicut et entitas, unitas autem essentie in Personis est unitas rei, non rationis; tum quia uniuersale dicit in communi quidquid pertinet ad rationem suppositi, | essentia autem non, quia non dicit relationem que est suppositi constitutiua; ergo essentia non habet rationem uniuersalis ad Personas. Cum enim ratio uniuersalis consistat in esse communicabile pluribus et in esse plurificabile in eis (propter quod eius unitas est a solo | intellectu et non a natura rei), et primum | quidem pertinet ad perfectionem, secundum autem ad imperfectionem, natura diuina primum habet, secundum autem non habet, propter quod defficit a ratione uniuersalis. [12] Si uero ea que sunt in diuinis considerentur | secundum esse quod habent in anima, sic in eis potest inueniri totum uniuersale: sic enim Persona in communi est aliquid uniuersale ad Patrem et Filium et Spiritum Sanctum, et relatio in communi ad paternitatem, filiationem et spirationem, tam actiuam | quam passiuam. Quod patet per propriam rationem uniuersalis: uniuersale enim est quod dicitur de multis per se et realiter plurificatur in eis et dicit in communi totam naturam singularium; set hoc modo se habet Persona in communi accepta ad Patrem et Filium et Spiritum Sanctum, et relatio in communi accepta ad paternitatem et filiationem et spirationem et processionem, ut de se patet; ergo etc. Non sic autem potest dici de essentia qualitercumque accepta aut de relatione respectu Personarum, quia nullum istorum dicit quidquid est de constitutione Persone. 117 ratio … 118 pluribus] cf. Boeth., In Periherm. (II), II, 7 (139,16-20) 128 uniuersale … 129 multis] cf. Auct. Ar., 32, 10 (305,42) 112 singularibus] Personis add. YZ | rei] realis Om | tantum rationis] inu. Om | 113 et] est Om om. Y | entitas] et add. sed exp. F | unitas1] om. AN ueritas sed i.m. corr. Z | autem] om. A 114 communi] congruum sed i.m. corr. M 116 constitutiua] constituta Y | ergo] autem 115 non1] om. sed s.u. suppl. Om A | uniuersalis] utilis N om. Om 117 consistat] constat add. Om consistit YZ | communicabile] communicabilem sed corr. F 118 quod] om. sed s.u. suppl. F | unitas] uniuersalitas sed corr. Z | a] in M 120 perfectionem] perfectam N | autem] om. sed s.u. suppl. F uero Om | imperfectionem] perfectionem sed s.u. corr. F | natura] essentia autem Om 121 primum habet] inu. Om 125 aliquid] aliquod M | ad … 128 uniuersale] om. (hom.) AFNYZ sed i.m. suppl. FZ 126 communi] est aliquid add. Om | paternitatem] et add. Om 127 tam] om. Om | quam] et Om 128 est] om. A 129 realiter] et add. Om 130 naturam … set] numerum singula134 qualiterris et Om 132 et1] om. AN | et2] rationem add. Om | et3] ac N cumque] qualiter sed s.u. corr. F 135 istorum] illorum YZ

M87ra

A26rb N35vb

Om39v

Z26va

32

Om40r M87rb

F38vb

DVRANDI SVPER SENT. I

[13] Ad primum argumentum dicendum quod ubicumque est dare totum et partem integralem, ibi est dare maius et minus quantitatiue, quod non ponitur in diuinis; ubi autem est dare totum et partem uniuersalem, ibi est dare maius et minus secundum ambitum continentie predicabilis, quia plura continet et de pluribus predicatur totum uniuersale quam pars eius subiectiua. Et istud maius et minus, licet non sit in diuinis secundum realem actum essendi, est tamen in eis secundum rationem considerandi, | ut dictum est. [14] Ad secundum | patet per idem. Illud enim quod habet rationem partis essentialis uel integralis habet rationem imperfecti, et totum rationem perfecti: in hiis enim pars est aliquid totius et non totum secundum rem; set illud quod habet rationem partis subiectiue respectu totius uniuersalis non oportet quod habeat rationem imperfecti, cum recipiat essentialem predicationem totius et sit realiter ipsum totum, nisi quod secundum modum intelligendi est minoris ambitus et continentie quam totum, et sic secundum | nostrum modum intelligendi aliqualiter minus perfectum quod non repugnat diuinis, quia secundum nostrum modum intelligendi aliquid est in diuinis quod est maioris ambitus in predicando quam aliud, et aliquid quod dicit minorem perfectionem quam aliud, sicut sapientia dicit aliquid minus perfectum secundum nostrum modum intelligendi quam pelagus perfectionis diuine, ut supra dictum fuit.

143 ut … est] cf. supra, uu. 123-133 157 ut … fuit] cf. supra, uu. 36-39 136 dicendum] est add. F 137 dare1] et add. Z | totum … partem] partem et totum Om | partem] intentionalem et add. YZ | integralem] realem Y | ibi] ras. Y om. Z | maius … 138 dare] om. (hom.) YZ | quantitatiue] secundum (s.u.) quantitatem M 138 et] om. A 139 ambitum] habitum Z 141 istud] illud Om | maius] magis M 142 sit] sint Om | est] et Om 143 est] fuit YZ 144 secundum] enim add. YZ | Illud] id Om | habet] om. sed s.u. suppl. Y 145 uel] et F | integralis] intentionalis sed i.m. corr. Z 146 totum] tenet Om | perfecti] imperfecti sed corr. F | pars] totius add. sed del. Y | aliquid] aliquod F | totius] om. Z 147 set] secundum Z | illud] id Om 148 non] set Z | habeat] habet Om 149 essentialem predicationem] inu. Om | sit] sic YZ | realiter] est add. YZ 150 secundum] an nostrum supplendum? 151 nostrum] om. NYZ | nostrum modum] inu. A 152 aliqualiter] equaliter Om | non] om. Z 153 quia] ex corr. s.u. F | quia … 154 diuinis] in quibus est ad modum intelligendi Om | nostrum] om. F | nostrum modum] inu. A | intelligendi] om. M 154 quod] non add. Z | aliquid] quid F 157 supra … fuit] dictum est supra Om

140

145

150

155

DISTINCTIO XIX QVESTIO IV

160

33

[15] Ad argumentum alterius partis dicendum quod totum et perfectum, licet sint idem in formali significato, quia utrumque importat complementum, differunt tamen in hoc quod perfectum est in plus, eo quod omne et totum dicit complementum contentiuum plurium, ratione cuius perfectum potest dici de aliquo de quo non dicitur nec omne nec totum, ut deductum est.

159 formali significato] inu. Om 160 complementum] 9pleme3 Y | plus] quam omne et totum add. Om 161 dicit] dicunt OmYZ | contentiuum] contentium Om 163 est] etc. add. Om 162 potest] pa F

Om40v

Y65va

M87va

[1] Nunc ostendere restat. Circa distinctionem istam queritur utrum Filius sit omnipotens sicut Pater. Videtur quod non, quia illud quod est omnipotens potest in omnem actum (potentia enim dicitur respectu actus); set Filius non potest in omnem actum sicut Pater, quia non | potest generare; ergo non est omnipotens. [2] Si dicatur quod posse generare non est posse aliquid, set ad aliquid, et ita dato quod Filius non possit generare, potest tamen quidquid est possibile, contra: qui omne dicit nichil excipit, set omnia includit, et que dicunt quid et que dicunt ad aliquid; set omnipotentia dicit potentiam ad omnia; ergo ad ea que dicunt quid uel ad aliquid. [3] Item secundum Avgvstinvm in littera, si Pater non potuit generare Filium sibi equalem, non fuit | omnipotens; ergo secundum ipsum omnipotentia se extendit ad generationem Filii; set hanc non habet Filius; ergo etc. 4 Nunc … restat] Lomb., Sent., I, 20, 1, n.1 (172,4) 6 potentia … 7 actus] cf. Thom., S.th., I, 54, 3, resp.; S.c.g., I, 20, 175 (29a); De malo, 6, arg. 19 (147,177); In Metaph., V, 13, 952 (253a-b); IX, 4, 1816 (434a) et 5, 1824 (437a); Sent. De an., II, 5 (88,44); Auct. Ar., 6, 56 (179,88) 11 qui … excipit] cf. Thom., Super Sent., I, 42, 2, 2, arg. 5 (990); Bonau., Super Sent., I, 20, 1, 1, arg. 3 (368b) 15 si … 16 omnipotens] Aug., Contra Maxim., II, 7 (762); ap. Lomb., Sent., I, 20, 3, n.4 (173,22) 4 ostendere restat] inu. FMOmYZ etc. add. Om | restat] etc. add. A | Circa … istam] Distinctio 20 circa quam (quam] om. F ) FMYZ | istam] 20 A 5 sicut Pater] om. YZ | Videtur] et praem. YZ | illud] id Om 6 potentia … 7 actum] om. (hom.) sed set Filius non potest in omnem actum sicut Pater i.m. post Pater (7) suppl. 8 non2 … omnipotens] etc. Om 9 Si] Et praem. Om | aliquid1] om. Ma.m. Om 10 ita] ideo Om 11 omne] totum N | nichil] uel Om | excipit] excludit 12 incluN existit (exit) Y | set] commune add. Om | omnia] dicit et add. Om dit] excludit sed s.u. corr. M omnia absolute add. Om | et1] om. Om | quid] om. sed i.m. suppl. N aliquid YZ | que dicunt2] inu. Y | set … 14 aliquid] om. (hom.) Om 13 quid] om. A 16 Filium … equalem] sibi similem Filium Om 17 omnipotentia] sic add. YZ | set] secundum sed del. et s.u. corr. N 18 ergo] quare Y

5

10

15

DISTINCTIO XX QVESTIO VNICA

20

25

30

35

35

[4] In contrarium est quod dicit Athanasivs in S y m b o l o : Omnipotens Pater, omnipotens Filius etc. [5] Responsio. Cum potentia dicatur per comparationem ad actum, ut assumptum est in arguendo, actuum autem diuinorum quidam sunt essentiales et transeunt in creaturam, ut creare, quidam uero notionales, nec transeunt in creaturam, ut generare | et spirare, de potentia que est respectu primorum actuum nulla est dubitatio quin secundum illam eque sit potens | una Persona sicut alia; et ad hanc solam forte respicientes Sancti dixerunt quod eque omnipotens est Filius sicut Pater et Spiritus Sanctus sicut Pater et Filius. [6] De potentia uero que est respectu actuum notionalium est tota dubitatio utrum secundum eam possit Filius dici eque omnipotens sicut Pater, cum non possit in actum in quem potest Pater. Et sunt hic plures modi dicendi. Vnus est satis superficialis, scilicet quod omnipotentia dicitur solum respectu possibilium; que autem implicant contradictionem omnino non sunt possibilia; propter quod si aliquis non potest ea que implicant contradictionem, non propter hoc sequitur quod non sit omnipotens; Filium autem generare implicat contradictionem, scilicet quod esset et non esset Filius, quia cum in diuinis non possint esse plures filii, nec plures patres, si Filius generaret, iam 20 Omnipotens … Filius] Symb. ‘Quicumque’, n.13 (41) 22 ut … arguendo] cf. supra, uu. 6-7 27 Sancti] cf. Ambr., De Spir. Sanc., III, 169 (221,35-40); Aug., De Trin., V, 8, 9 (216,31-33); VIII, 1, 1 (268,8-10) 32 Vnus … 44 omnipotens] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 20, princ. 1, 1, resp. (114rbG-H); ap. Heru. Nat., Super Sent., I, 20, 1, resp. (107aC-bA) 19 Athanasius] om. sed i.m. suppl. F 20 Filius] ergo add. Om 21 Cum] om. sed s.u. suppl. Z | potentia] omnipotentia YZ 22 assumptum est] assumitur Om | actuum] actum sed corr. M | diuinorum] diuinarum Om 23 ut … 24 creaturam] om. (hom.) sed quidam sunt notionales i.m. suppl. Ma.m. | creare] creature Om 24 uero] om. Om | notionales] rationales Om | quidam2] om. sed i.m. suppl. Y | nec] non F 25 nulla … dubitatio] nullum est dubium Om 26 eque] ita YZ | potens] Pater sicut Filius et add. Om omnipotens YZ | ad hanc] aliud habeat N 27 solam] om. AFOm sed solum i.m. suppl. F solum MN | Sancti] om. sed i.m. suppl. F | omnipotens … 28 Filius2] est omnipotens Pater Filius et Spiritus Sanctus Om 29 uero] qui autem Om | respectu] om. sed s.u. suppl. Y 30 possit … eque] om. Y | Filius dici] inu. Om 31 sicut Pater] sic Filius ex corr. Y | cum] tum N | cum … Pater] om. (hom.) Om | actum] actu N | in quem] inquantum Y | potest] om. FYZ | potest Pater] inu. M | hic] hoc F 32 dicendi] om. N 33 dicitur] est Om | solum] om. F | respectu] om. YZ 34 contradictionem] contractionem F 36 implicat] implicant FYZ 37 et] quod add. Om | cum] tum N 38 possint] possit Om | possint esse] sint YZ | iam] tunc YZ

N36ra Om41r

36

M87vb Om41v

Z26vb

F39ra Y65vb

DVRANDI SVPER SENT. I

esset Pater et non Filius, nisi ponerentur plures filii, scilicet ipse et alius qui esset ab eo genitus, quod est impossibile; igitur esset Filius per passiuam et non esset Filius set Pater per actiuam generationem, quod implicat contradictoria. Et ideo, si Filius non generat, non est dicendus minus potens, set Pater, si non posset generare, non esset omnipotens. [7] Istud autem satis friuolum est, quia licet | non posse ea que simpliciter implicant contradictionem | non deroget omnipotentie, quia talia nullo modo habent rationem possibilis, tamen non posse ea que non implicant contradictionem simpliciter set quoad istum derogat omnipotentie, quia talia cadunt sub ratione possibilis simpliciter; alioquin omne agens posset dici omnipotens, quia potest in omnia que non implicant contradictionem quoad ipsum: quodlibet enim agens potest in omnia preterquam in illa quorum non habet potentiam. Posse autem in illa quorum quis non habet potentiam implicat | contradictionem quoad ipsum: ex hoc enim dicitur aliquis aliquid posse, quia habet potentiam ad illud; quare, si potest, habet potentiam; et tv dicis quod non habet potentiam; ergo habet potentiam et non habet potentiam, quod est contradictio; igitur non posse illa que non implicant contradictionem simpliciter set quoad istum derogat omnipotentie. Generare autem Filium in diuinis non implicat | contradictionem simpliciter, alioquin esset impossibile Patri; ergo qui non potest generare Filium non est simpliciter | omnipotens.

39 esset] filius add. YZ | Pater] et Filius add. Om | ponerentur] poneretur F | ipse] pater N 40 igitur] ergo Om 41 passiuam] positionem AFMN potentiam OmYZ sed corr. Y | Filius] per positionem et non esset Filius add. (iter.) N | 42 quod implicat] que implicant F | contradictoria] contradicper2] propter AN 43 dicendus] om. F | tionem F(i.m.)OmY | non1] om. FMN sed s.u. suppl. FM potens] omnipotens Y | posset generare] generaret A 45 satis] om. Om dictum Y | non] posset add. sed del. F 46 simpliciter] om. Om 47 quia] iter. N | talia] om. Om 50 dici] simpliciter add. A | potest] dici add. sed del. M 51 que] quo Om | implicant] important YZ | enim agens] inu. YZ sed corr. Y 52 quorum] quis add. Y | habet] habent Om 53 Posse … potentiam] om. (hom.) Y | autem … potentiam] om. Om | in] om. AN 54 ex] om. Om | enim] om. YZ | aliquid] om. Om 55 ad illud] om. FYZ sed i.m. suppl. F | ad … potentiam] om. (hom.) Om 56 quod] habet potentiam et add. YZ | ergo … 57 potentiam] om. (hom.) FYZ sed i.m. suppl. F et non potentiam Om 58 implicant] implicat N | derogat] potentie uel add. A 59 Generare autem] set generare Om 61 non1] om. AN sed i.m. suppl. A | potest] om. sed s.u. suppl. Om | Filium] in diuinis add. Om

40

45

50

55

60

DISTINCTIO XX QVESTIO VNICA

65

70

75

80

37

[8] Alius modus dicendi est quod Filius habet omnipotentiam et omne posse et est omnipotens, dato quod non possit generare. Dicunt enim isti quod potentia generandi non est relatio nec relationem includit intrinsece, licet coexigat eam, set est essentia diuina, que potest in omne illud quod habet rationem possibilis uel producibilis; | et ideo, cum eadem essentia diuina sit in Patre et Filio et Spiritu Sancto, in eis est eadem omnipotentia, | licet in eis non sit eadem relatio. Et propter hanc omnipotentiam quelibet Persona dicitur omnipotens, licet non possit generare, quia ex hoc non dicitur aliquid omnipotens in diuinis, quia habeat essentiam diuinam sub omni respectu nato fundari in ea, quia Pater | non esset omnipotens, cum non habeat essentiam diuinam cum relatione filiationis, set ex hoc solo dicitur aliquid omnipotens, quia habet essentiam diuinam que sola est omnipotentia. Hanc autem habet quelibet Persona diuina, et ideo quelibet est simpliciter omnipotens; et tamen non quelibet potest generare, set solum Pater, quia potentia generandi ad explendum actum generationis coexigit relationem paternitatis constituentem primam Personam, licet eam intrinsece non includat, sicut declaratum fuit supra dist. 7. Hanc autem non habet nisi in supposito Patris; ideo solus Pater potest generare et non alie Persone, licet habeant eandem omnipotentiam quam et Pater.

62 Alius … omnipotens] cf. Lomb., Sent., I, 7, 2, n.1 (93,22-23); Alb., S.th., I, 11, 47, 3, ad 3 (368,76-92); Thom., Super Sent., I, 20, 1, 1, sol. (504-505); S.th., I, 41, 5, resp.; S.c.g., IV, 7, 3421 (255a); Ioh. Paris., Super Sent., I, 20, 1, resp. (230,11-231,19); Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 20, 1, resp. (15rb-va) 64 potentia … 68 omnipotentia] Heru. Nat., Super Sent., I, 20, 1, resp. (108aB-C) 79 supra] cf. supra, I, 7, q. unic., ad 1 (39,276-280) 63 omne … et] om. (hom.) Om 64 isti] om. A | relationem includit] inu. Om 65 coexigat] coexigit M | est] om. YZ | que … 67 diuina] om. (hom.) YZ | potest] om. sed i.m. suppl. F esse add. sed del. M 66 illud] id add. Om 69 quelibet Per67 eadem] om. Om | sit] cum praem. YZ 68 eadem1] om. YZ sona] Filius Om 70 possit] posset M possint Y | non … aliquid] aliquis non dicitur Om | aliquid] aliquis Y 71 quia] quod FMYZ 72 quia Pater] iter. sed exp. M 73 aliquid] aliquis OmY 74 quia] qui M quod Om 75 autem | non2] om. Z habet] inu. sed corr. Y | ideo] om. Y 76 solum] potest add. sed del. M om. Om 78 constituentem] constitute sed s.u. corr. M | primam] om. 77 coexigit] coexit Y YZ | licet] set Om 79 declaratum fuit] inu. Om | fuit] est Y | supra] om. Om | dist.] de M | Hanc] habent Om 80 Patris] et add. Om | potest] Pater M 81 habeant] habeat M | omnipotentiam] potentiam M 82 et] om. MY

Om42r A26va

M88ra

38

Om42v N36rb

M88rb

DVRANDI SVPER SENT. I

[9] Hic autem modus, licet sit probabilis, habet tamen quedam dubia. Primum est quia assumit quod potentia generandi nichil dicit intrinsece nisi essentiam diuinam, quod non omnes concedunt, ut patuit supra dist. 7. [10] Secundum est quia uidetur inconueniens quod aliquid dicatur habere aliquod posse quod nullo modo potest poni inesse; | set potentia et posse quam habet Pater nullo modo possunt poni inesse in Filio; non | ergo habet omnipotentiam quam habet Pater. [11] Ad hoc dicunt aliqvi quod potentia generandi et posse in Filio possunt poni inesse, scilicet quod Filius generetur et non quod generet, quia eadem potentia et idem posse est quo Filius potest generari et quo Pater potest generare. [12] Set contra. Potentia pertinens ad omnipotentiam est actiua; ergo debet poni inesse per modum potentie actiue; set potentia que ponitur inesse ut aliquid generetur uel quod aliquid sit genitum non ponitur inesse per modum potentie actiue, set potius per modum potentie passiue; ergo etc. [13] Tertium inconueniens | est quia si idem lumen uel simile quod est in sole ad illuminandum et calefaciendum esset in alio ad illuminandum et non ad calefaciendum uel econuerso, illud non diceretur eque potens sicut sol; ergo similiter licet in Filio sit eadem essentia que sola est potentia sicut in Patre, tamen quia in Patre est ad plures actus quam in Filio, Filius non potest dici eque potens sicut Pater.

86 supra] cf. supra, I, 7, q. unic., 9-14 (30,63-32,125) 87 uidetur … 90 Pater] cf. Thom., Super Sent., I, 20, 1, 1, arg. 1 (503-504); S.th., I, 42, 6, arg. 3 91 aliqui] cf. Thom., Super Sent., I, 20, 1, 1, ad 1 (505); S.th., I, 42, 6, ad 3 83 Hic] hoc Y | tamen] cum F 84 quia] quod YZ 85 omnes] ex corr. i.m. N | ut] quod A 87 quia] quod YZ | aliquid] aliquis AN 88 aliquod] aliquid Om | set … 89 inesse] om. (hom.) Y 89 possunt] potest Om | inesse] post Filio A | in] om. OmYZ | Filio] Filius Y 90 non ergo] inu. A nullo ergo modo Om | ergo habet] inu. N 92 poni] in Filio add. A 93 est] om. A | quo] quod YZ sed corr. Y 94 quo] quod YZ sed corr. Y | potest] om. sed i.m. suppl. F 95 pertinens] pertinet Om | est actiua] inu. A 97 quod aliquid] om. AN | sit genitum] inu. AN 98 potius] ponitur YZ 100 Tertium] Tertio AN | inconueniens est] om. AN inu. Y | est] om. M | quia] quod AOm 101 est] post sole A | et] ad add. Om | alio] aliquo Y aliquod Z 102 ad] om. MOmYZ | illud] id N 103 similiter] sequitur Om | similiter licet] inu. Y 104 sola] solum M | sicut] om. A

85

90

95

100

105

DISTINCTIO XX QVESTIO VNICA

110

115

120

125

39

[14] Quarto quia potentia numquam dicit essentiam absolute, set ut est principium actus; ubi ergo est eadem essentia in pluribus, sic quod in uno eorum potest aliquem actum principiare, in alio autem non potest, non propter aliquod | impedimentum, set quia talis est natura essentie, in illis potest dici esse eadem essentia, set non eadem potentia, quia potentia dicit principium actus. Dico autem quando non est ex impedimento, set ex natura talis essentie, quia si non posset principiare actum propter aliquod impedimentum, nichilominus diceretur potentia, quamuis impedita; set quando est ex natura rei quod non possit talem actum principiare, tunc nullo modo habet rationem potentie. Nunc est ita quod essentia diuina in Filio non potest in actum in quem potest in Patre non propter aliquod impedimentum (absit enim aliquid tale existimare in diuinis), set hoc habet natura essentie diuine in Filio ex hoc quod non est in eo nisi expleta sua prima fecunditate, que est ad actum generandi, ut supra patuit dist. 7; ergo licet in Filio sit omnis essentia que est in Patre, tamen in eo non est omnis potentia que est in Patre, nec per consequens debet dici omnipotens sicut Pater. [15] Tertius modus dicendi est quod potentia que est ad actus notionales, sicut sunt generare et spirare, non cadit sub omnipotentia. Et ideo habere potentiam ad tales actus | uel carere ea non auget uel 106 potentia … 107 actus] cf. Thom., Super Sent., II, 26, 1, 3, arg. 2 (673); Arist., Metaph., IX, 1, 1046a9-11 120 supra] cf. supra, I, 7, q. unic., 20 (35,192-36,198) 124 Tertius … dicendi] Haec opinio Durando attributa est: cf. Petr. Aur., Super Sent., I, 20, 1 (500bC) 106 Quarto] Quartum M sic est in proposito Y Probatio Z | potentia numquam] inu. Om 107 ubi ergo] uerbi gratia MOmZ | est2] om. Om | eadem essentia] inu. Om | sic] sit M 108 uno] numero Om | eorum] om. N | principiare] priuare 110 esse] om. Y | esse sed i.m. corr. M | alio] alia M 109 non2] om. Om eadem] inu. OmZ | essentia] illis add. sed del. F in illis add. Y illis Z 111 quando] quod Y 112 talis] actus sed del. et i.m. corr. F 114 diceretur] et eadem add. Y | impedita] impedimenta FN sed corr. F sicut uidemus si sint duo lapides eque graues, quorum unus impeditur ne descendat, alter uero non, dicitur tamen in ipsis equalis potentia ad descendendum; set si circumscripto omni impedimento unus non eque descenderet sicut alter, non esset in eo equalis potentia. Et sic est in proposito, quod Filius [66ra] non (non … habet] iter. sed del.) generat et tamen nullum est impediens, quia non habet eandem potentiam, licet habeat eandem essentiam add. Y | set quando] si autem YZ | ex] om. Om 115 principiare] actum propter aliquod impedimentum add. sed del. F 116 rationem] eiusdem add. Y 117 in quem] inquam M 118 enim] autem AN | hoc habet] ex Y 119 diuine] om. F 120 prima] om. Om | actum] modum Z 123 sicut Pater] om. YZ 125 et] om. A

Om43r

M88va

40

F39rb Om43v

Z27ra Om44r

DVRANDI SVPER SENT. I

minuit omnipotentiam. Cuius ratio est duplex. Prima est quia Deus non dicitur potens a potentia passiua, set | ab actiua, | et omnipotens ab omnipotentia actiua; potentia autem actiua non est actiua per comparationem ad esse eius cuius est potentia actiua, quia ipsa iam est entis in actu, set dicitur actiua quia potest aliud agere, ut sic dicatur aliquid potens per potentiam actiuam, non quia potest esse, set quia potest agere, et omnipotens, non quia possit omnia esse, set quia potest omnia agere; igitur si sit aliquod agere quod sit realiter ipsum esse agentis, tale agere non respicitur a potentia uere actiua nec cadit sub omnipotentia. Tale autem est generare in diuinis respectu Patris, quia omnino idem est realiter generare et esse Patrem. Et ideo sicut non posse esse Patrem non arguit impotentiam in Filio, sic non posse generare non arguit impotentiam uel diminutionem potentie in eo. [16] Set contra rationem istam obicitur sic: spirare non est aliquod agere quod sit realiter ipsum esse agentis: per spirare enim nullum suppositum diuinum constituitur in esse suppositi; igitur ad posse spirare directe ordinatur potentia uere actiua, cuius deffectus arguit diminutionem omnipotentie; set Spiritus Sanctus non potest spirare; ergo non est omnipotens, quod est eque inconueniens sicut de Filio. [17] Et dicendum quod spirare est aliquod agere | quod est ipsum esse agentis, scilicet Patris | et Filii; sicut enim dictum fuit supra dist. 11, suppositum habens plures proprietates relatiuas, ut Pater et Filius,

147 supra] cf. supra, I, 11, 2, 21 (133,246-134,249) 127 minuit] minuet M | omnipotentiam] potentiam F omnipotentia NZ 129 ab omnipotentia] a potentia sed s.u. corr. Y | actiua1] set s.u. add. Y | autem actiua] om. Y | non est] om. sed s.u. suppl. Y 130 ad] illud i.m. add. Z | esse] om. sed i.m. suppl. F | eius] om. Z | iam] post entis (131) Om | iam est] esset iam A 131 est] om. N | aliud] om. sed s.u. suppl. F aliquid YZ | aliud agere] inu. A 132 potens] agens Om | potest] an possit scribendum? 133 quia1] om. Om 134 potest omnia] inu. N | igitur] et ideo Y | igitur … agere] om. (hom.) Z 135 esse agentis] inu. OmY | tale] alia sed exp. et s.u. corr. M | respicitur] recipitur Om | uere actiua] inu. A 136 autem] om. Z | est] a add. M | est generare] post diuinis Om | generare] agere Y 137 realiter] om. Om 138 esse] om. sed i.m. suppl. F | in … 139 impotentiam] om. (hom.) AN sed i.m. suppl. A | sic] sicut Om 139 impotentiam] in essentiam add. M | potentie] post eo Om 140 rationem istam] inu. A illam rationem Y | istam] illam Z | obicitur] arguitur Om | non] om. AFNZ sed s.u. suppl. F post quod (141) Y 141 sit] est AYZ 142 igitur] set Om 143 cuius] eius Om ergo Y | deffectus] eius add. Y non add. Z 144 diminutionem] potentie add. Om | omnipotentie] potentie YZ 145 non] nec YZ | est2] post inconueniens Om 146 Et] om. Om | aliquod] aliquid AN 147 sicut] sic M 148 11] 9 Y

130

135

140

145

DISTINCTIO XX QVESTIO VNICA

150

155

160

165

170

41

per unam earum non distinguitur ab omnibus aliis, set per omnes, nec per unam tantum constituitur in esse suppositi incommunicabili et distincto, set per omnes; licet per unam | primo et illa dicitur personalis, cetere tamen concurrunt quasi secundario ad perfectam constitutionem suppositi. Et istud plenius fuit declaratum prius. Vnde ratio falsum assumit, quia per spirare constituuntur in esse suppositi tam Pater quam Filius, ut distinguuntur secundum suppositum a Spiritu Sancto, licet neutrum eorum | primo constituatur in esse suppositi per spirare. [18] Secunda ratio talis est: potentia que est uere et proprie actiua est transmutatiua uel productiua eius quod est uere et proprie aliud uel alterum (hoc patet ex propria ratione potentie actiue, que ponitur V M e t a p h i s i c e ); set potentia generandi uel spirandi non est transmutatiua uel productiua alicuius quod sit uere uel proprie aliud uel alterum; ergo ipsa non est uere et proprie actiua. Maior patet, set minor probatur, quia sola relatio non facit proprie aliud, set essentia uel substantia, nec alterum, set | qualitas; cum ergo supposita diuina differant sola relatione, patet quod inter ipsa non est | proprie aliud uel alterum nisi secundum quid et cum determinatione, scilicet aliud suppositum relatum. Igitur in uno non est uere | et proprie potentia actiua respectu alterius, et sic potentia generandi et spirandi non continentur proprie sub potentia actiua, nec per consequens sub omnipotentia; carere ergo tali potentia non derogat omnipotentie. 153 prius] cf. supra, I, 11, 2, 21 (133,235-134,262) 160 ex … actiue] Arist., Metaph., V, 12, 1019a15-20; 1020a4-6 162 aliud … 163 alterum] cf. Porph., Isag., 8,22-9,6; Thom., S.th., III, 17, 1, arg. 7 149 nec … 151 omnes] om. (hom.) N 151 set] om. sed s.u. suppl. M | illa] ista Om 152 tamen] autem sed del. et s.u. corr. N | secundario ad] secundum alia Z 153 istud] illud MYZ | plenius fuit] inu. YZ | fuit declaratum] inu. Om | prius] superius Om | Vnde] ubi Om 154 constituuntur] constituitur Om 155 ut] unde M | distinguuntur] distinguitur Om 156 licet] set AN primo] post esse Om | constituatur] constituitur A 158 est1] om. sed s.u. suppl. Y | uere … proprie] proprie et uere Z 159 est2] post proprie A | aliud … 160 alterum] alterum uel aliud Om 160 ratione] om. sed i.m. suppl. Z 161 uel] et A 162 ali163 ipsa] illa cuius] om. N | uere … proprie] proprie uel uere Y | uel2] et Om YZ | et proprie] om. YZ 164 minor] declaratur add. sed del. F 165 nec] ut Om | qualitas] equalitas sed corr. (ras.) F 166 differant] differunt sed corr. Om | relatione] ratione sed del. et i.m. corr. F om. sed i.m. suppl. Ma.m. | est] uere et add. Om | aliud] om. M 167 uel] uere add. M nec Om | quid] quid’ N | aliud] ad OmY 168 Igitur] ergo Om 170 nec] et Om | consequens] nec add. Om 171 carere] creare sed corr. Y | omnipotentie] omnipotentia Om

M88vb

N36va

Y66rb Om44v A26vb

42

M89ra

Om45r

F39va

DVRANDI SVPER SENT. I

[19] Ad primum argumentum dicendum quod potentia actiua est proprie respectu actus per quem producitur id quod est uere et proprie alterum uel aliud, et non est ipsum esse agentis; generare autem est id ipsum quod esse Patrem, nec est actus quo producatur id quod est uere et proprie aliud siue alterum; propter quod respectu talis actus non est proprie potentia actiua. Vnde bene | dicunt illi qui dicunt quod posse generare non est posse quid, set ad aliquid, quia obiectum talis potentie non cadit proprie sub obiecto potentie actiue. [20] Ad illud quod contra hoc obicitur: “Qui omne dicit nichil excipit”, uerum est eorum que continentur sub termino distributo; modo omnipotentia dicit potentiam ad omnia non simpliciter, set que sunt alia uel altera; talia autem non sunt ea que differunt sola relatione; propter quod non cadunt sub distributione. [21] Ad illud quod dicit Avgvstinvs, quod Pater non esset omnipotens si non posset generare Filium sibi equalem, | dicendum quod secundum ueritatem Avgvstinvs dicit hoc non determinando, set disputando contra Maximinum hereticum, ut apparet in littera; in disputando autem frequenter assumit concessa ab aliis uel ea que in creaturis apparent ad probandum quod intendit, quamuis illa que assumit non sint omnino secundum mentem suam; et sic forte facit in auctoritate assumpta. Vel dicendum quod beatus Avgvstinvs non dicit quod potentia generandi cadat sub omnipotentia, | nec dicit quod Pater non 177 illi] cf. Alex. Hal., S.th., I, n.138, ad 2 (214b); Heru. Nat., Super Sent., I, 20, 1, resp. (108bA) 180 Qui … 181 excipit] cf. supra, u. 11 185 Pater … 186 equalem] cf. supra, uu. 15-16 173 respectu] alterius respectu scilicet add. Om | respectu … proprie] om. (hom.) 174 alterum] ad praem. Y | alterum YZ | id] illud Om | est] post proprie2 A … aliud] aliud siue alterum Om | et] om. sed i.m. suppl. F | non] in add. M | 175 id1] ad Z | quod1] est add. OmY | id2] illud YZ ad add. Y est1] ad add. Y 176 aliud … 177 proprie] om. (hom.) YZ | siue] seu AN 177 dicunt1] et add. YZ 180 illud] aliud Om | hoc] om. Om | obicitur] sic add. Om | Qui] totum uel add. Om | nichil] uel Om 181 excipit] exit Y | continentur] continetur F 182 omnipotentia] omnipotentem A omnipotente N 183 uel] aut YZ | ea] om. 185 illud] aliud A illa YZ 184 cadunt] cadit M | distributione] distne Y OmY 186 posset] possit Om | sibi] similem add. sed del. N sic Z 188 Maximinum] nicheanium Y 189 autem] aut Om | uel] que add. sed exp. F | ea] eam sed corr. F 190 ad probandum] approbandum sed s.u. corr. M | illa] ea N 191 sint] fuit N | omnino] omni sed corr. F | secundum] intensionem et add. Om | et] om. Om 192 assumpta] om. AN | Vel] Responsio N | Vel dicendum] respondendum A | dicendum] aliter add. Om | beatus] om. Om

175

180

185

190

DISTINCTIO XX QVESTIO VNICA

195

43

esset omnipotens, si non posset Filium generare, set supposito quod caderet et Pater Filium generaret, Pater non esset omnipotens, nisi posset generare Filium sibi equalem, quia hoc uideretur procedere ex imperfectione potentie generatiue; quod concedendum est, quia non est contra propositum.

194 Filium generare] inu. FMYZ 195 caderet] sub omnipotentia add. Ma.m.(i.m.)Om | Filium] non s.u. add. M | esset] est FM sed corr. M 196 sibi] ex corr. i.m. F | hoc] om. Y | hoc uideretur] hec uidentur F | uideretur] posset YZ 197 imperfectione] deffectu Om | generatiue] generare Om | quia] quod A 198 propositum] positum Y



M89rb Om45v

[1] Hic oritur questio etc. Circa distinctionem istam queritur utrum dictio exclusiua possit uere addi termino essentiali respectu predicati personalis, ut dicendo: “Solus Deus est Pater”. Et uidetur quod non, quia si ista esset uera: “Solus Deus est Pater”, ergo a simplici conuersa ista esset uera: “Solus Pater est Deus”. Consequens est falsum, quia sequeretur quod Filius non | esset Deus. Probatio consequentie. Hec: “Solus Deus est Pater” ualet has duas: “Deus est Pater” et “Nullus alius a Deo est Pater”; set utraque istarum habet conuerti simpliciter; | ergo et prima. [2] Item illud quod reperitur in alio non potest soli Deo conuenire; set esse patrem reperitur in creaturis; ergo non competit soli Deo; igitur hec est falsa: “Solus Deus est Pater”. [3] In contrarium arguitur quia de quocumque sumpto cum precisione predicatur commune de eo predicatur et proprium (sequitur enim: “Solum corpus est coloratum; ergo solum corpus est album”); set in diuinis predicata essentialia se habent ad personalia sicut communia ad propria; ergo cum uerificentur propositiones in quibus 5 Hic … questio] Lomb., Sent., I, 21, 1, n.1 (174,28) 5 questio] quomodo add. FMZ om. Om questio add. Y | Circa … istam] Distinctio 21 (Distinctio 21] s.u. inu. YZ) circa quam FMYZ | istam] 21 A 6 exclusiua] ex clausula sed corr. F | addi termino] addicio Om 7 Solus] Filius sed del. et i.m. corr. F 8 ista] illa MYZ | esset] om. sed i.m. suppl. F essent Om | est] esset Om | ergo] om. Om | a] om. Y cum Z | a … conuersa] per simplicem conuersionem Om | simplici] simili A | conuersa] conuersione Y 9 ista] illa YZ | esset] essent Om 12 istarum] illarum YZ | habet 10 sequeretur] sequitur Y 11 Deus2] om. AN conuerti] conuertitur Y est falsa Z 14 illud] id N istud Om | alio] aliquo sed corr. N | conuenire] communicare Om 15 Deo] conuenire set esse patrem reperitur in creaturis ergo non competit soli Deo add. (iter.) N 17 quia] om. Y | quocumque] quolibet M | sumpto] supposito Om 19 enim] quod add. Om | Solum] om. sed s.u. suppl. 20 predicata] predicamenta Z 21 ad] de F | ergo] i.m. Om Y | est1] om. Y

5

10

15

20

DISTINCTIO XXI QVESTIO VNICA

25

30

35

40

45

additur dictio | exclusiua termino essentiali respectu predicati essentialis, ut dicendo: “Solus Deus est Deus”, necesse est et alias uerificari in quibus exclusio additur subiecto respectu predicati personalis, ut dicendo: “Solus Deus est Pater”. [4] Responsio. Videnda sunt duo circa questionem istam. Primum est de exclusione quam facit dictio exclusiua; secundum est de uerificatione propositionum in quibus ipsa ponitur siue a parte subiecti siue a parte predicati. [5] Quantum ad primum sciendum est quod secundum Philosophvm libro E l e n c h o r u m solus idem est quod non | cum alio; ‘aliud’ autem importat diuersitatem, ‘cum’ simultatem uel associationem, ‘non’ uero negationem; igitur ‘solum’ importat negationem | associationis cuiuslibet diuersi ab incluso uel absolute uel respectu tertii. Et si quidem importet priuationem associationis absolute, sic dicit solitudinem, nec recipitur in diuinis, quia nichil est ibi solitarium, et sic solet dici quod ‘solum’ est dictio categorematica. Si autem dicat priuationem associationis non absolute, set respectu tertii, sic accipitur syncategorematice, et tunc denotat | excludi omne diuersum a subiecto cui additur non absolute, | set respectu tertii; propter quod in omni propositione in qua ponitur dictio exclusiua predicatum diuer-

30 Quantum … 47 additur] cf. Thom., Super Sent., I, 21, 1, 1, 1, sol. (516-517); S.th., I, 31, 3, resp. 31 solus … alio] Arist., Soph. el., 22, 178a39-b1: transl. Boethii; ap. Thom., Super Sent., I, 21, 1, 1, 1, sol. (516-517); S.th., I, 31, 3, arg. 1 37 dictio … 39 syncategorematice] cf. Thom., S.th., I, 31, 4, resp.; Exp. Libr. Peryerm., I, 6 (32,32-34 cum adn. ad u. 32) 22 termino] subiecto Y non Z | essentiali] essentialia Z 23 dicendo] dicendum F | necesse] necessarium A necessario YZ 24 exclusio] dictio exclusiua A | respectu] respectum N 25 dicendo] dicendum Om | est] Deus add. sed exp. M 26 Videnda … duo] duo sunt uidenda Om | duo] om. sed i.m. suppl. F | istam] illam Y 27 exclusione] conclusione prima Om 28 a] ex YZ 29 a] ex YZ 30 Quantum ad] Circa FMYZ | primum] principium M | est] om. FMYZ 31 idem est] inu. A | est] om. Om 32 autem] om. Om quod Z | cum] non A importat add. FMOm | simultatem] similitudinem Om simultate YZ | uel] et MOm | associationem] associatione YZ 33 uero] om. AN importat add. Om uere Z | solum] solus Om | importat] diuersitatem add. sed exp. A 34 incluso] excluso M 35 si … absolute] sicut quidam priuationum associationis absolute importat Om | importet] importent N 36 nichil est] post ibi Om | ibi] om. ANY sed s.u. suppl. Y 37 solum] solus Om | categorematica] i.m. rescr. M | autem] uero FMYZ | dicat] om. Om 39 denotat] denominat Z | excludi omne] exclusione sed corr. F

N36vb

Y66va Om46r

M89va Z27rb

46

Om46v

F39vb

DVRANDI SVPER SENT. I

simode comparatur ad inclusum et ad exclusum, quia ad inclusum affirmatiue, ad exclusum uero negatiue. Vnde omnis talis propositio habet duas alias exponentes, unam affirmatiuam et aliam negatiuam, ut “Solus Sortes currit” habet has duas: “Sortes currit” et “Nullus alius a Sorte currit”. Patet ergo quod dictio exclusiua excludit a participatione predicati omne diuersum a subiecto uel ab eo cui additur. [6] Quid autem uocetur hic ‘diuersum’? Dicendum quod omne illud quod non est unum per essentiam cum incluso uel saltem subiecto seu supposito: tale enim simpliciter est ‘diuersum’. Illud uero quod pertinet ad essentiam inclusi uel econuerso uel cum quo inclusum est unum subiecto, cum non sit simpliciter ab eo diuersum, non excluditur. Hoc autem patet inductione: includitur | enim diffinitio in diffinito et omnia superiora in inferioribus, tamquam pertinentia ad eorum essentiam; in toto etiam integrali pars includitur tamquam aliquid de essentia totius. Et ideo dictio exclusiua addita diffinito non excludit diffinitionem, | nec addita inferiori excludit superius, nec addita toti integrali excludit partem, immo potius hec omnia includuntur et inferuntur; sequitur enim: “Solus homo currit; ergo animal currit; ergo rationale currit”. Et similiter sequitur: “Sola domus est; ergo paries est”. Et ratio est quia, cum superiora predicentur essentialiter de inferioribus, quidquid realiter conuenit inferiori, conuenit etiam cuilibet eius superiori; similiter, cum pars integralis sit realiter de constitutione totius, ad esse totius requiritur esse partis. Et ideo respectu huius predicati quod est esse totum sumptum cum dictione 42 et … 43 uero] om. Om | ad3] om. sed s.u. suppl. M 43 exclusum] quia ad inclusum affirmatiue ad exclusum add. (iter.) N | Vnde] v’ Om 44 et … negatiuam] om. (hom.) Om 45 has] om. AMN 46 ergo] om. Om | a2] om. A de N 47 omne] omnem Om | eo] alio F 48 Quid] Quod FM | autem] aut Om | hic] hoc sed corr. M | Dicendum] est add. AN 49 illud] om. FOm | cum] tamen Om 51 inclusi] inclusum M | inclusum] diuersum album uero quod pertinet ad essentiam inclusi uel econuerso uel cum quo inclusum diuersum add. sed del. F 53 autem] apparet add. sed del. F enim Om | inductione] per inductionem FMYZ 55 etiam] igitur M 54 in diffinito] om. Om | omnia] omnino F | in2] om. Om 56 essentia] esse Om | diffinito … 58 addita] om. (hom.) | integrali] inteli YZ YZ 58 toti] toto M | integrali] intelligibili non YZ | hec] om. Y 59 animal … 60 ergo] om. (hom.) Om 60 Et similiter] similiter etiam A 61 Et … est] Ratio quod huius est quia cum inferiora decipiat predicationem essentialiter de superioribus Om om. (hom.) YZ | cum] om. Om | predicentur] predicantur M | predicentur essen63 intetialiter] essentialiter predicantur Om 62 conuenit1] om. sed i.m. suppl. F 64 totius2] om. sed i.m. suppl. F | requiritur] sequitur gralis] integrale Om intelis Y A | ideo] sequitur Y 65 predicati] predicamenti N | quod … 66 predicati] om. (hom.) Z | est] om. Om | totum … 66 partem] om. Y

45

50

55

60

65

DISTINCTIO XXI QVESTIO VNICA

70

75

80

85

47

exclusiua infert | partem, non autem respectu alterius predicati; non enim sequitur: “Sola domus est alba; ergo paries est albus”, quia tale predicatum potest conuenire toti non per talem partem. Numquam tamen respectu cuiuscumque predicati dictio exclusiua addita inferiori excludit superius, nec addita toti integrali | excludit partem, nisi predicatum pertineret | ad eorum differentiam; tunc enim fieret exclusio, sicut dicendo: “Solus homo est species specialissima”, ergo sequitur: “Non animal aut substantia”; similiter: “Tota domus est totum constitutum ex pariete, tecto et fundamento”, sequitur: “Non ergo paries”, quia respectu talium non sunt idem, set diuersa. Simili modo dictio exclusiua addita superiori non excludit inferius, nisi respectu predicati quod pertinet ad eorum differentiam; non enim sequitur: “Solus homo currit; ergo Sortes non currit”, | nec tamen infert: “Ergo Sortes currit”. Et ratio est quia dictio exclusiua addita termino communi uel singulari non mutat eius naturam. Et ideo, sicut sub termino communi indefinite sumpto non fit descensus, set est fallacia consequentis, sic sub ipso sumpto indefinite cum dictione exclusiua non licet descendere, nec affirmatiue nec negatiue. Que autem faciunt unum subiecto cum incluso non excluduntur, sicut patet in accidentibus concretis; exclusio enim | addita tali accidenti non excludit subiectum, nec econ82 sub … 83 negatiue] cf. Heru. Nat., Super Sent., I, 21, 1, resp. (109bC) 83 Que … 90 susceptibili] cf. Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 21, 1, resp. (15vb) 66 autem] tamen Y | predicati] predicamenti et quod est esse totum sumptum add. 67 est2] alba add. sed (iter.) sed del. N om. Y | non2] om. sed i.m. suppl. F si Z del. F 68 potest conuenire] competit A | potest … non] non potest toti N | conuenire toti] inu. Om 69 cuiuscumque] cuiuslibet Om 70 toti] Deo Om | integrali] inteli YZ | partem] om. sed s.u. suppl. A | predicatum] predicamentum N 71 pertineret] pertinet OmY 72 sicut] sic Z | Solus] totus Z | specialissima] sequitur add. sed del. F | ergo] post Non (73) Om | ergo sequitur] inu. YZ | ergo … 73 Non] non sequitur ergo AN 73 aut] uel OmYZ non add. Y | Tota] sola F | totum] quod s.u. add. M | constitutum] constituitur M 74 pariete] et add. Om | Non] om. sed ante sequitur i.m. suppl. M om. Om del. et post ergo s.u. scr. Y | ergo] enim praem. M quod add. Om 75 talium] talem Om | dictio exclusiua] inu. A 76 inferius] nec includit add. Y | predicati] predicamenti N 78 ergo … currit] om. (hom.) FZ sed i.m. suppl. F | non … 79 currit] currit uel non currit Y | nec … 79 currit] om. (hom.) F | tamen] cum N 79 Et ratio] ratio huius Om | uel] om. YZ 80 singulari] om. Y | naturam] numerum Om | communi] uel singulari non mutat eius naturam et ideo sicut sub termino communi add. (iter.) M 81 indefinite] infinite sed s.u. corr. F | fit] sit NZ | est] om. Y | fallacia] falsa MOm 82 indefinite] infinite sed s.u. corr. F indefinito N | cum] a Z 83 affirmatiue] aufferre M | subiecto cum] inu. YZ 84 accidentibus] actibus Om 85 exclusio] excluso sed corr. M | tali] tamen Om om. Y

M89vb

A27ra Om47r

N37ra

Y66vb

48

M90ra Om47v

Om48r

DVRANDI SVPER SENT. I

uerso; non enim sequitur: “Solus edificator edificat; ergo Sortes non edificat”, nec econuerso: “Solus Sortes edificat; ergo edificator non edificat” uel “Ergo album non edificat”. Vnde I P h i s i c o r u m dicitur quod si accipiantur sola alba, albo | significante unum multa sunt, quia aliud erit albo esse et susceptibili. | Dico autem hoc quando subiectum et accidens significantur in concreto, quia sic significantur ut unum subiecto; secus est si utrumque significetur in abstracto; tunc enim fit exclusio, ut si dicatur: “Tantum albedo est”, sequitur: “Ergo substantia non est”. Et causa est quia abstracta significant essentias rerum ut distinctas et non ut aliquo modo sunt unum; unde I P h i s i c o r u m dicitur quod si illud quod ponitur tantum unum sit accidens, sequitur quod accidens sit separabile a subiecto; ideo dictio exclusiua addita accidenti excludit subiectum quod intelligitur de accidente in abstracto. Ex hiis patet quod dictio exclusiua addita uni relatiuorum excludit aliud, quia illud quod non facit cum incluso unum per essentiam uel per inherentiam cadit sub exclusione; set unum relatiuorum non facit cum alio unum per essentiam nec unum per inherentiam, set sunt distincta supposito, maxime in diuinis, de quibus nunc agitur; ergo etc. Vtraque premissarum patet ex precedentibus. Idem etiam patet ex I P h i s i c o r u m , ubi dicit Philosophvs contra Parmenidem et Mellissum quod si sit tantum unum et illud sit principium, principiatum non erit; et tamen principium et principiatum dicuntur relatiue; uerumptamen quia relatiua sunt simul natura, si principiatum |

89 si … 90 susceptibili] Arist., Phys., I, 3, 186a26-29: transl. Guillelmi; ap. Thom., In Phys., I, 3 (23a) 96 si … 97 subiecto] Arist., Phys., I, 2, 185a29-32; Thom., In Phys., I, 3, 21 (14a) 106 si … 107 erit] Arist., Phys., I, 2, 185a3-5 87 Sortes] non add. sed del. M 86 ergo … 87 edificat1] om. (hom.) sed s.u. suppl. Y 88 Ergo] solum sed del. Y | Vnde] v’ Om 90 aliud erit] aderit AMN adderit F | erit] est YZ | albo] om. N | esse] est AN | hoc] om. Y | quando] quandoque F 91 in … significantur] om. (hom.) Y | ut] nec sed s.u. corr. M | unum] unus AN 92 subiecto] om. YZ | secus] set praem. Y sint praem. Z | est] enim Om 93 fit] sit N 94 Et … est] om. (hom.) Om 95 et] om. AN | non ut] inu. AN et ut add. N 99 abstracto] abstracte Om 100 quod] om. sed s.u. suppl. Y | per essentiam] in essentia Om 103 supposito] supposita MOm | nunc] non sed del. et i.m. corr. F 104 etc.] etiam Om | etiam] igitur FYZ ergo M 105 ubi … Philosophus] om. Y | Parmenidem] menidem sed s.u. corr. F dub. N p(ar)m eundem Om 106 Mellissum] mellisum ANOmYZ | quod] quia Om | principiatum] om. sed i.m. suppl. F 107 erit] est YZ

90

95

100

105

DISTINCTIO XXI QVESTIO VNICA

110

115

120

125

130

49

non est, principium non erit; excluditur ergo relatiuum, quia aliud, et tamen ponitur, quia est de intellectu alterius; et ideo omnis talis propositio includit contradictoria: “Tantum Pater est” uel “Tantum principium est” et huiusmodi, quia idem includitur et excluditur propter aliam et aliam rationem. Et sic patet primum. [7] Quantum ad secundum, scilicet qualiter uerificentur propositiones in quibus dictio exclusiua ponitur ex parte subiecti uel predicati, | primo uidendum | est de ueritate earum prout ponitur ex parte subiecti, deinde prout ponitur ex parte predicati. [8] Quantum ad primum sciendum est quod uel loquimur de uerificatione talium propositionum quantum est ex uirtute sermonis uel quantum est de benigna interpretatione dictorum S c r i p t u r e et Sanctorvm. | Si primo modo, sic est regula generalis quod cum propositio in qua ponitur dictio exclusiua ex parte subiecti habeat duas exponentes ipsam, scilicet unam affirmatiuam et aliam negatiuam, ut prius dictum est, si exponentes sunt uere, et ipsa est uera; si autem exponentes sunt false uel altera earum, et ipsa est falsa. Quod potest uideri inducendo in omnibus; potest enim dictio exclusiua addi termino essentiali respectu predicati essentialis uel personalis, ut dicendo: “Solus Deus | est Deus” uel “Solus Deus est Pater”. Et de qualibet earum statim patet an sit uera per regulam supradictam; prima enim habet has duas exponentes: “Deus est Deus” et “Nullus alius a Deo est Deus”, quarum quelibet est uera, quare et illa: “Solus Deus est Deus”; secunda uero habet has duas exponentes: “Deus est Pater” et “Nul124 prius] cf. supra, uu. 43-44 109 erit] est YZ | aliud] ad sed corr. F est add. Om 110 omnis] om. A 111 includit contradictoria] excludit contradictione M | contradictoria] contradictionem OmY | est] om. YZ 112 et huiusmodi] om. Om | huiusmodi] huius NY sed corr. Y 113 et aliam] om. (hom.) sed i.m. suppl. F 114 scilicet] om. A | uerificentur] uerificetur N uerificantur YZ 115 quibus] quo Om | ponitur] post predicati A om. N | uel] ex parte add. FMYZ | predicati] Et add. FMYZ 116 est] om. Y 117 subiecti] et add. AN 118 est] om. FMZ | quod uel] inu. A | uel] nichil Om aliter Y 119 talium] om. YZ | ex] de FMYZ | uirtute] ueritate NOm 121 regula] respectu N | generalis] om. F | cum] om. YZ 122 habeat] habet 125 est] om. FMYZ sed i.m. erit suppl. F Y 124 est2] erit Om | autem] om. Om 126 uideri] uidere Om | inducendo] ex corr. i.m. F post omnibus Y 127 ut] om. YZ 129 an] quod Y aut 128 Deus2] om. Y | uel] et F | qualibet] quarumque Om sed corr. Z | uera] natura sed corr. Z | per regulam] predicati sed i.m. corr. Z | regulam] relationem Om 130 has] om. AOm | has duas] inu. MYZ 132 uero] uera M enim N | has] om. AOmYZ | exponentes] similiter A om. N | Deus] solus add. sed exp. A

F40ra M90rb

Z27va

Om48v

50

N37rb

Y67ra M90va Om50r

DVRANDI SVPER SENT. I

lus alius a Deo est Pater”, quarum prima est uera et secunda similiter dummodo Pater stet pro Persona diuina, et sic procedit argumentum pro parte ista. Si autem stat pro | forma paternitatis que communicabilis est etiam creaturis, tunc est falsa, et sic procedit secundum argumentum prius adductum. Similiter patet idem quando dictio exclusiua additur termino personali respectu predicati essentialis uel personalis, ut dicendo: “Solus Pater est Deus” uel “Solus Pater est Pater”; prima enim habet duas exponentes: “Pater est Deus” et “Nullus alius a Patre est Deus”, quarum secunda est falsa, quia tunc Filius, qui est alius a Patre, non esset Deus, | ergo et ipsa est falsa; | secunda uero habet duas exponentes, scilicet: “Pater est Pater” et istam: “Nullus alius a Patre est Pater”, quarum utraque est uera, ergo et illa. Et simili modo potest iudicari de omnibus | consimilibus propositionibus an sint uere uel false de uirtute sermonis. [9] Quantum autem est de benigna interpretatione dictorum S c r i p t u r e et Sanctorvm, aliud est dicendum, quia ad uerificandum dicta S c r i p t u r e et Sanctorvm oportet quod exclusio quandoque non fiat respectu principalis predicati, set respectu forme subiecti ratione subintellecte implicationis, et sic ista posset uerificari: “Solus Pater est Deus” uel “Solus Pater est tantus quantum sunt tres Persone simul” sub hoc sensu: “Ille qui est Pater, et nullus alius ab ipso est Pater, est Deus, uel est tantus quantum tres Persone simul”. Et sic loquitur beatus Avgvstinvs in principio distinctionis et per hunc modum dictio exclusiua non excludit correlatiuum a participatione 155 Augustinus] Aug., De Trin., VI, 7, 9 (237,10-238,18); 9, 10 (239,4-10); ap. Lomb., Sent., I, 21, 1, n.2 (175,7-23) 134 Pater] est add. sed exp. F | pro] sub N 135 parte ista] inu. Y | autem] quod Om | communicabilis] incommunicabilis sed corr. M 136 etiam] om. AYZ | tunc] ratio Y | est falsa] inu. Y | secundum argumentum] inu. YZ 137 idem] autem add. Z 139 prima] Persona Om 140 habet] has add. FMYZ(s.u.) 141 secunda] post falsa Om 142 esset] om. sed i.m. suppl. F | et] om. Y | habet] has add. FN 143 scilicet] om. AN | istam] om. AN 145 iudicari de] uideri in Om | consimilibus] similibus Om | an] sit cui add. N 146 false] et add. sed exp. F | uirtute] ueritate YZ 147 Quantum] secundum Om | autem] quod add. Om | dictorum] sacre add. A 148 aliud est] restat Om 149 exclusio] conclusio Om 151 ista] illa Y 152 tantus] tantum A creatus sed corr. YZ | quantum] quante Om 153 simul] om. F | sub] om. OmY | Ille] iste Om | Pater] est s.u. add. M | et … 154 Pater] om. (hom.) OmY 154 ipso] qui add. M | est1] iter. N | tantus] creatus YZ sed corr. Z | quantum] quante sunt Om | simul] hoc sensu iste qui est Pater est Deus uel est tantus quante sunt tres Persone simul add. (iter.) Om

135

140

145

150

155

DISTINCTIO XXI QVESTIO VNICA

160

165

170

175

180

51

principalis predicati, set a participatione forme subiecti ratione subintellecte implicationis. Et multa similia occurrunt in dictis S c r i p t u r e et Sanctorvm, in quibus semper uidetur esse aliqua improprietas. Et sic patet quomodo uerificentur propositiones quando dictio exclusiua ponitur ex parte subiecti. [10] Si autem ponatur ex parte predicati et sumatur categorematice, sic est falsa omnis propositio in diuinis, quia secundum Hilarivm non est confitendum in diuinis aliquid esse solitarium. Si autem sumatur syncategorematice, sic potest addi termino substantiali uel personali in predicato posito dupliciter, scilicet per se uel cum alio termino numerali uel partitiuo | uel expressiuo, sicut cum hoc termino ‘unus’ uel ‘uerus’. Si addatur termino substantiali per se posito in predicato, ut dicendo: “Pater uel Trinitas est solus Deus”, sic talis propositio est omnino | impropria et indiget | expositione, immo frequenter magna extorsione in qua varii uaria dicunt; omnes tamen improprie dicunt, sicut apparet intuentibus dicta eorvm. Et causa est quia hec dictio ‘solus’ syncategorematice accepta semper facit exclusionem aliorum ab eo cui additur respectu alicuius tertii accepti in ratione predicati explicite uel implicite, ut prius dictum est. Quando autem ‘solus’ ponitur ex parte predicati cum unico termino, tunc non directe et explicite facit exclusionem aliorum a subiecto respectu principalis predicati, quia non additur subiecto respectu predicati, set additur predicato, nec proprie potest subintelligi aliqua implicatio circa unicum terminum in predicato positum; | propter quod omnis talis proposi164 non … solitarium] Hilar., De Trin., IV, 18 (121,3-4) 175 ut … est] cf. supra, uu. 37-40 157 principalis predicati] om. Om 158 occurrunt] concurrunt Om | dictis] sacre add. Om 159 semper] om. YZ | semper uidetur] inu. M | aliqua] om. F | improprietas] in proprietate Om 160 quomodo] quod Om | uerificentur] uerificuntur M uerificantur YZ 161 subiecti … 162 parte] om. (hom.) sed i.m. suppl. F 162 autem] quod Om 164 confitendum] considerandum (dub.) Z 165 sumatur] om. Om | termino] essentiali add. Om 166 uel] et MOm 167 expressiuo] expressum Om 168 Si] autem add. Om | addatur] post substantiali Om | posito] om. YZ | posito in] imposito Om 169 talis propositio] inu. Om 170 est omnino] inu. FMZ 171 uarii] om. FOm sed i.m. suppl. F | uaria] uana Om 172 dicunt] dicuntur Om | est] om. sed s.u. suppl. F 174 alicuius] alterius Om | in … predicati] om. Om | predicati] predicamenti N 175 solus ponitur] inu. Om 176 unico] unito Om 177 principalis] principali Om | predicati] predicamenti N 179 subintelligi] intelligi Om | aliqua] alia YZ | unicum] unicus YZ | unicum terminum] unum tantum Om 180 propter quod] quia YZ

Om50v

M90vb A27rb

F40rb

52

Om52r

Y67rb N37va M91ra

Z27vb

DVRANDI SVPER SENT. I

tio est impropria. Quando uero additur termino substantiali posito in predicato cum termino numerali uel expressiuo, ut dicendo: “Trinitas est unus solus uerus Deus”, sic adhuc est impropria, quia non fertur exclusio ad principalem compositionem predicati cum subiecto, tamen minus quam prius, quia implicatio cum minori extorsione fit circa plures terminos quam circa unicum, ex quacumque parte fiat, | siue ex parte predicati, siue ex parte subiecti; et tunc in predicta propositione: “Trinitas est solus uerus Deus” fit exclusio aliorum a Deo ab unitate et ueritate diuinitatis sub hoc sensu: “Trinitas est Deus, qui Deus est unus et uerus, et nullus alius ab eo est unus et uerus Deus”, et hoc modo utitur ea S c r i p t u r a et Avgvstinvs C o n t r a M a x i m i n u m . Sic enim habet ueritatem, licet cum quadam improprietate, ut patet consideranti. [11] Ad argumenta patet solutio ex dictis preterquam ad primum, ad quod dicendum quod hec: “Solus | Pater est Deus” est falsa de uirtute sermonis, nec est conuersa huius: “Solus Deus est Pater”, | quia ista: “Solus Deus | est Pater” habet intellectum affirmatiuum, scilicet: “Deus est Pater”, et hec conuertitur simpliciter dicendo: “Pater est Deus”; habet etiam intellectum negatiuum, scilicet quod nullus alius a Deo est Pater; set hec non conuertitur | simpliciter in hanc: “Nullus alius a Patre est Deus”, quia tunc bene inferretur ista: “Solus Pater

191 Scriptura] ex. gr. I Tim., 1,17; 6,15-16; Rom., 16,27; ap. Lomb., Sent., I, 21, 2, n.4 (176,20-24) 191 Augustinus … Maximinum] Aug., Contra Maxim., II, 13, n.1 (769); ap. Lomb., Sent., I, 21, 2, nn.4-5 (176,25-30) 181 Quando] Quomodo N | uero] autem Y non Z | posito] om. Om 183 uerus] solus add. Y | uerus Deus] inu. Om | sic] om. Om 184 cum] termino scilicet add. A 185 tamen] cum N | minus] post add. YZ | fit] sit N 187 siue2] et YZ 186 circa1] om. sed s.u. suppl. Z | unicum] unum OmZ(ex corr.) | ex parte2] om. A 188 uerus Deus] inu. F | Deus] om. YZ | fit] sic N | fit … 189 diuinitatis] om. YZ | a Deo] om. sed i.m. suppl. M 189 ueritate] in add. Om | est] et add. Z | qui Deus] om. (hom.) YZ 190 est1] om. Y | unus1 … uerus1] uerus et unus M | et1] est Z | uerus et] om. (hom.) Y | unus2 … uerus] uerus et unus 192 quadam] qualibet Y 194 arguM 191 et1] om. YZ | ea] sacra add. Om menta] argumentum Om | preterquam] preter Y 195 quod1] hoc N | uirtu198 Pater1] quia ista te] ueritate YZ 196 quia … 198 Pater1] om. (hom.) Om solus Deus est Pater add. (iter.) Y | hec] hoc Om | conuertitur] conuertetur YZ | simpliciter] summus N | dicendo] om. ANY a Deo Z 199 etiam] et YZ | nullus] om. AN 200 hec] hoc Om | simpliciter] om. OmYZ 201 quia] qui Om | bene] unum Om

185

190

195

200

DISTINCTIO XXI QVESTIO VNICA

53

est Deus”, set conuertitur in hanc: “Nichil quod est Pater est aliud a Deo”. Ex qua propositione cum prima, que dicit quod “Pater est Deus”, numquam inferretur ista: “Solus Pater est Deus”.

202 conuertitur] conuertatur Y | aliud] alius Om 203 a Deo] ab eo Z | qua] alia Y 204 inferretur] inferetur Y | Deus2] Aliter dicendum quod ista: “Solus Pater est Deus” est falsa de uirtute sermonis, non est conuersa huius: “Solus Deus est Pater”, quia ista: “Solus Deus est Pater” habet intellectum negatiuum, scilicet quod nullus alius a Deo est Pater, et hec simpliciter non conuertitur [52v] in hanc: “Nullus alius a Patre est Deus”, set in hanc: “Nichil quod est Pater est aliud a Deo” add. Om

[1] Post predicta nobis disserendum. Circa distinctionem istam primo queritur utrum aliquod nomen proprie Deo conueniat. Et uidetur quod non, quia secundum Dyonisivm quecumque dicuntur de Deo uerius negantur quam affirmentur; set talia non uidentur dici proprie, set potius translatiue; ergo etc. [2] Item secundum evndem non est nisi duplex theologia, scilicet mistica et symbolica; set secundum utramque Deus translatiue nominatur, quia secundum misticam a nominibus creaturarum spiritualium, secundum uero symbolicam a nominibus creaturarum corporalium; ergo omnis nominatio Dei est translatiua. [3] In contrarium est quia que per prius sunt in aliquo transferuntur ab illo in alia et non econuerso; set sapientia et bonitas et huiusmodi per prius sunt in Deo quam in creaturis; ergo hec nomina transferuntur a Deo ad creaturas et non econuerso. Quod etiam uidetur dicere Apostolvs E p h . 4: A quo omnis paternitas in celo et in terra nominatur. 4 Post … disserendum] Lomb., Sent., I, 22, 1, n.1 (178,3-4) 6 quecumque … 7 affirmentur] ps.-Dionys., De cael. hier., 2 (758d-759c); ap. Thom., Super Sent., I, 22, 1, 2, arg. 1 (534) 9 secundum … 10 symbolica] ps.-Dionys., Epist., 9 (637a-d) 18 A … 19 nominatur] Eph., 3,15 4 Post … disserendum] Postea uero disserendum est A | disserendum] uidetur etc. add. NOm | Circa … istam] Distinctio 22 circa quam FMYZ | istam] 22 A 5 Deo] Domini F | Deo conueniat] inu. YZ 6 secundum] beatum add. Om 7 affirmentur] affirmantur OmYZ | dici proprie] inu. Y 9 eundem] ubi add. YZ | scilicet] si sed i.m. corr. N 10 symbolica] symbola AN | utramque] utrumque FOmYZ | Deus] est add. F | translatiue] om. Om | translatiue nominatur] denominatur translatiue Y 11 spiritualium … 12 creaturarum] om. (hom.) Om 12 symbolicam] symbolam (sic) A 14 est quia] arguitur Om | que] post aliquo A om. FN sed i.m. suppl. F | per] om. Om 15 et2] om. A | huiusmodi] huius ANY 16 prius] post F 17 Quod] et M | Quod … 19 nominatur] om. Om 18 A] in YZ

5

10

15

DISTINCTIO XXII QVESTIO I 20

25

30

35

40

55

[4] Responsio. Dicenda sunt duo: primum est quod Deus potest ex creaturis multipliciter nominari; secundum est quod illorum nominum quedam conueniunt Deo proprie. Primum patet sic: sic nominamus unumquodque sicut intelligimus (intellectus enim est qui imponit nomina rebus quas intelligit et sicut intelligit); set Deum intelligimus ex creaturis multis modis et quantum ad multas condiciones; ergo possumus | ipsum nominare multis nominibus. Minor patet. Cognoscimus enim Deum | ex creaturis tripliciter secundum Dyonisivm, scilicet per causalitatem, remotionem et eminentiam, et quolibet istorum modorum potest Deus nominari pluribus nominibus. Si enim nominetur per causalitatem, multa sunt nomina, quia multi sunt eius actus et effectus, scilicet creare, gubernare, iustificare, glorificare, et sic de aliis ex quibus omnibus nominatur. Si uero nominetur per remotionem, multa sunt nomina, quia multa remouentur a Deo, omnes scilicet imperfectiones, et secundum hoc nominatur Deus pluribus nominibus, ut ‘increatus’, ‘infinitus’, ‘immensus’, ‘incommutabilis’, et sic de ceteris. Si autem nominetur per eminentiam, multa sunt nomina, quia multe sunt perfectiones in creaturis que eminentius sunt in Deo, sicut sunt ille quas simpliciter melius est habere quam carere, ut esse bonum, cognoscentem, potentem, a quibus omnibus et consimilibus nominatur. Et sic patet primum.

22 nominamus … 23 intelligimus] cf. Thom., Super Sent., I, 22, 1, 1, sol. (532); S.th., I, 13, 1, resp; 32, 2, resp.; Corr. Corrupt. ‘Sciendum’, II-II, 1 (226); cf. Arist., De interpr., 1, 16a3-4 27 Cognoscimus … 28 eminentiam] ps.-Dionys., De diu. nom., 7 (402c-404a), cum expositione Thomae, In De diu. nom., VII, 4, 729 (274b) 20 potest] om. Om post creaturis (21) Y 21 ex] a M | nominari] nominatur Om 23 sicut] si add. N | quod] quid N | illorum] istorum Om 22 sic2] om. M | intelligimus] intellectus Om 24 imponit] ponit Om 25 quantum ad] per Om 26 possumus] potius Om | ipsum] eum FMYZ om. Om 27 secundum] beatum 29 istorum] illorum Y | istorum modorum] inu. add. Om 28 et1] om. YZ F | nominibus] om. Om 30 nomina] om. YZ 31 creare] creature Om | creare gubernare] inu. FMYZ | iustificare] et add. Om et praem. YZ 32 glorificare] gubernare Y | quibus] quo Om 33 nomina] om. Y 34 omnes] om. Y | nominatur] a Deo omnes scilicet imperfectiones et secundum hoc nominatur iter. N 35 increatus] in creaturis Om | incommutabilis] incommunicabilis Om 36 ceteris] aliis AOm etc. add. Om | nominetur] nominatur NOm 38 sunt2] om. OmY | simpliciter] est add. M om. Om 39 carere] non habere A | quibus] quibusdam sed corr. N | omnibus] nominibus Om

M91rb Om53r

56 F40va

Om53v

N37vb Y67va M91va

DVRANDI SVPER SENT. I

[5] Quantum ad secundum | sciendum est quod proprium diuiditur contra commune et contra metaphoricum uel translatum, ut dictum fuit prius 8 dist.; nomen autem non conuenit rei nisi sicut signum significato; et ideo nomen aliquod conuenire Deo proprie potest intelligi dupliciter. Vno modo, quod significet diuinam essentiam secundum propriam et perfectam eius naturam, quasi diffinitiue, sicut ‘animal rationale’ | significat hominem, et sic dicendum est quod nullum nomen proprie Deo conuenit. Cuius ratio est quia Deum nominamus sicut eum intelligimus; set pro statu uie non intelligimus Deum secundum eius propriam et, ut ita dicam, specificam rationem; ergo nullum nomen a nobis Deo impositum significat ipsum secundum eius propriam et omnino determinatam rationem. Ad hunc sensum loquitur beatus Dyonisivs 1 cap. D e d i u i n i s | n o m i n i b u s | dicens sic: Omnibus autem uniuersaliter incomprehensibilis est et neque sensus eius est, neque fantasia, | neque opinio, neque nomen, neque sermo, et VI propositione D e c a u s i s dicitur quod causa prima superior est omni narratione, quia nullum nomen est quod perfecte diuinam naturam exprimat. [6] Alio modo potest dici nomen proprie conuenire Deo, quia non conuenit ei metaphorice uel transumptiue et sic queritur nunc. Circa 43 prius] cf. supra, I, 8, 1, 4 (49,26-27) 54 Omnibus … 55 sermo] ps.-Dionys., De diu. nom., 1 (35b-d): transl. Sarraceni; ap. Thom., Super Sent., I, 22, 1, 1, arg. 1 (531) 56 causa … 57 narratione] Lib. de causis, 5, 57 (59,22); Auct. Ar., 11, 5 (231,83); ap. Thom., Super Sent., I, 22, 1, 1, arg. 1 (531) 41 proprium] nomen add. FMYZ sed del. F 42 contra2] circa N | metaphoricum] mathematicum sed corr. M | uel] et Om 43 fuit] similiter add. Y | prius] supra Om | 8 dist.] inu. AOmY | sicut] om. AN sed i.m. suppl. A 44 significato] signato MN | conuenire] habere M communicare Om 45 intelligi] om. A | modo] secundum add. Om | significet] significat Om 46 naturam] rationem sed corr. F numerum Om | quasi] quod Om 47 significat] signat N | est] om. YZ 48 Deo conuenit] inu. YZ 49 eum] ipsum Om | non intelligimus] post Deum (50) FMYZ 50 eius] post specificam A | propriam] naturam add. Om | et] om. F | dicam] dicta et (et] s.u.) F 51 a nobis] post impositum YZ 52 eius propriam] inu. FMYZ 53 beatus] om. Om Augustinus add. sed del. Y | cap.] om. Om 54 autem] aut Om | est] om. FM sed s.u. suppl. F | et] om. OmYZ 55 eius 56 et VI] in 6a etiam Om | est] inu. MY | neque2] omni neque add. sed del. F VI] 5 Y om. Z 57 narratione] ratione sed i.m. corr. N | nomen] om. FOm sed i.m. suppl. F | quod perfecte] perfectum Om | diuinam naturam] inu. YZ 58 exprimat] exprimens Om 59 nomen proprie] inu. Om | conuenire] communicare Om | quia] et YZ 60 conuenit] est M | conuenit ei] om. YZ | ei] eius M | queritur] sumitur Y

45

50

55

60

DISTINCTIO XXII QVESTIO I

65

70

75

80

57

quod uidendum est quid est significare proprie et quid significare metaphorice uel transumptiue. Et ex hoc apparebit illud quod principaliter queritur. Sciendum est igitur quod nomen dicitur proprie alicui conuenire quando in eo est res ad quam significandam nomen est primo et directe impositum, sicut ‘ridere’ est directe et primo impositum ad significandum determinatum actum qui in solo homine inuenitur; nomen autem dicitur metaphorice uel transumptiue alicui | conuenire quando non est res in illo ad quam significandam nomen est directe et primo impositum, set solum aliqua eius similitudo uel proportio, sicut in prato non est actus ad quem significandum est ridere primo et directe impositum, set est in eo tantum quedam similitudo uel proportio, quia floritio prati pretendit quasi quamdam iocunditatem, sicut risus in homine signum est iocunditatis. Ex quo patet quod nomen non dicitur conuenire alicui rei metaphorice uel transumptiue ex hoc quod res significata per nomen prius nota est nobis in alio quam in isto, quia hoc non facit nisi ad ordinem cognitionis et impositionis nominis ad significandum, set ex hoc quod statim dictum est. [7] Ex hoc ad propositum sciendum est quod nomina possunt considerari quantum | ad rem significatam uel quantum ad modum 72 floritio … 73 iocunditatis] cf. Thom., Super Sent., I, 22, 1, 2, ad 3 (536); Heru. Nat., Super Sent., I, 22, 1, resp. (110bD); Iac. Met., Super Sent. (A), I, 22, 1, resp. (T49rb); Super Sent. (B), I, 22, 1, resp. (Vb21va) 61 est1] nunc add. A | quid est] scilicet Om | est2] sit YZ | significare2] om. YZ | significare metaphorice] inu. Om 62 uel] et M | Et] om. Om | apparebit] apparet N | illud] id FM om. Om 63 igitur] ergo Om | dicitur proprie] inu. M | proprie alicui] inu. A | alicui] om. Z | alicui conuenire] inu. Y 64 est1] es Om | quam] quem Om | significandam] signandam M | est2 … 65 imposi65 est] post impositum2 Om | directe2 tum1] directe et primo impositum est Om … primo] primo et directe YZ 66 determinatum] determinat M | actum] et is add. N oris add. C (an recte?) | qui in] ex habens que A 67 inuenitur] inueniuntur A | uel] et Om | alicui conuenire] inu. YZ 68 conuenire] om. sed i.m. suppl. F communicare Om | significandam] signandam M significanda N | nomen] om. AN 69 est] post primo A | set] et M | aliqua] ad quam M | eius] om. YZ | uel] et FMYZ 70 prato] predicato sed corr. N | est2 … 71 directe] ridere est directe et primo Y 71 ridere] recte N | impositum … 72 floritio] om. Om | est] post eo A | est in] autem sed corr. N 72 prati] predicati sed corr. N | quasi] om. OmY cum Z | quamdam] quemdam Y 73 signum … 74 rei] om. Om | est iocunditatis] inu. M 74 nomen non] nullum nomen Y nichilominus nomen Z 75 est] in add. sed exp. A 76 nobis] quam add. sed exp. A | ad] per M 77 et] non i.m. add. Y | impositionis] propositionis AN | nominis] nominibus M 79 est] om. Om

Om54r

A27va

58

M91vb

Z28ra

Om54v

DVRANDI SVPER SENT. I

significandi. Si quantum ad significatum, sic ad presens sunt quatuor genera nominum. Primum est eorum que solam imperfectionem important in suo | formali significato, sicut ‘esse creatum’, ‘esse finitum’, ‘esse corruptibile’, et similia, et hec nullo modo Deo conueniunt‚ nec proprie, nec metaphorice. [8] Secundum genus nominum est eorum que significant exclusionem imperfectionis creaturarum, sicut | ‘infinitus’ excludit limitationem potentie, ‘immutabilis’ dependentiam nature, uel que important perfectionem in tali gradu qui nullo modo conuenit creature, sicut ‘omnipotens’ et ‘eternus’, et hec soli Deo conueniunt proprie, non | metaphorice uel transumptiue. Quod patet dupliciter: primo, quia quod conuenit alicui metaphorice uel transumptiue conuenit alii proprie a quo transumitur; set talia nomina nulli alii a Deo conueniunt; ergo non conueniunt Deo transumptiue uel metaphorice, set proprie. Secundo, quia illud nomen conuenit Deo proprie quod est impositum directe et primo ad significandum illud quod est in Deo; set talia nomina directe et primo sunt imposita ad significandum illud quod est in Deo, siue sit remotio imperfectionis siue consummatio perfectionis; ergo etc. [9] Tertium genus nominum est eorum que imponuntur ad significandum perfectionem absolute et non secundum aliquem determinatum modum quo est in Deo tantum uel in creatura tantum, sicut

81 quatuor … 82 nominum] cf. Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 22, 2, resp. (16rb); Iac. Met., Super Sent. (A), I, 22, 1, resp. (T49rb); Super Sent. (B), I, 22, 1, resp. (Vb21va) 100 Tertium … 109 conueniunt] cf. Thom., Super Sent., I, 22, 1, 2, sol. (535); Heru. Nat., Super Sent., I, 22, 1, resp. (111aA) 81 Si] sit FM sed corr. F | significatum] rem significatam A | quatuor] ad Om 82 genera nominum] inu. sed corr. N 83 important] importat Om | formali significato] inu. Om 84 esse] est Om | Deo conueniunt] inu. YZ 85 nec1] om. M 86 eorum] om. YZ | que] quod Z 88 important] importat Y 89 qui] que M 90 hec] hoc Om | conueniunt proprie] inu. Om 91 non] et praem. Om | uel] et YZ 92 quia] sic Om om. Y | transumptiue] transumpte N | alii] alicui YZ 93 nulli alii] inu. Y | a2] om. Y nisi Z | a2 … conueniunt] conueniunt nisi Deo 94 transumptiue] transumpte N | transumptiue … M | Deo] non s.u. add. Y a.m. metaphorice] metaphorice uel transumptiue Om 95 quia] quod Om | nomen] lac. Y 96 impositum] in propositum Z | directe … primo] primo directe Om om. YZ 97 directe] directo F | illud] id AFM aliquid NOm 98 consummatio] confirmatio ex corr. Y 100 genus] ergo Z | est] om. sed i.m. suppl. Y 101 aliquem] aliquod Om | determinatum modum] inu. Y 102 quo] qui MYZ que Om | creatura] aliis ex corr. Y

85

90

95

100

DISTINCTIO XXII QVESTIO I

105

110

115

120

59

‘esse’ uel ‘cognoscere’, et talia conueniunt Deo proprie, quod patet per rationem statim | factam, quia res significata per talia nomina inuenitur in Deo: oportet enim ponere in Deo omne illud quod dicit perfectionem absolute quam melius est habere quam non habere; set talia sunt huiusmodi nomina (simpliciter enim melius est esse quam non esse et esse cognoscentem quam non cognoscentem); quare talia nomina proprie Deo conueniunt. [10] Est preterea quartum genus nominum, eorum scilicet que important aliquam perfectionem, tamen secundum modum creaturis conuenientem, ut ‘sentire’, ‘leo’, ‘agnus’ et talia non conueniunt Deo | proprie, set transumptiue, quia res proprie significata per talia nomina non est in Deo, set aliqua eius similitudo, scilicet cognitio singularium, fortitudo, mansuetudo; propter quod huiusmodi nomina transferuntur | a creaturis ad Deum. [11] Si uero nomina que conueniunt Deo proprie quantum ad rem significatam considerentur quantum ad modum significandi, non ita proprie attribuuntur Deo, quia talia uel sunt abstracta uel sunt concreta; abstracta autem significant ut quo aliquid est uel simpliciter uel aliquid tale, sicut ‘humanitas’, ‘iustitia’, ‘bonitas’, et non ut quod 105 oportet … 109 conueniunt] cf. Ans., Monol., 15 (29,29-31); ap. Thom., Super Sent., I, 22, 1, 2, sol. (535) 107 melius … 108 esse1] cf. Auct. Ar., 4, 48 (170,12); Arist., De gen. et corr., II, 10, 336b28-29; Ambrosiaster, Lib. quaest., II, 1 (17,21); Ans., Monol., 15 (29,1-3) 110 Est … 116 Deum] cf. Thom., Super Sent., I, 22, 1, 2, sol. (535); Heru. Nat., Super Sent., I, 22, 1, resp. (111aA) 117 Si … 129 significatur] cf. Heru. Nat., Super Sent., I, 22, 1, resp. (111aC-bA); Iac. Met., Super Sent. (A), I, 22, 1, resp. (T49rb); Super Sent. (B), I, 22, 1, resp. (Vb21va) 118 quantum … 123 humanitatem] cf. ps.-Thom., Summa tot. Log. Arist., IV, 6 (72b) 103 conueniunt Deo] inu. Y | Deo proprie] inu. A | per rationem] post statim (104) Y 104 significata] significate YZ | per] tale nomen siue per add. Om | nomina] proprie add. ANOm | inuenitur] inueniuntur YZ 105 ponere … Deo] in Deo ponere esse A | omne illud] inu. sed corr. N 107 huiusmodi] huius ANY 110 preterea] postea Y | quartum] 8m Om | nomi108 non2] esse add. FYZ num] om. N 111 important] importat Om | aliquam] aliqua F aliquid Om | tamen] ex corr. i.m. Z 112 non] om. sed s.u. suppl. F 113 proprie2] om. F | talia] hec AOm 114 eius] om. Om 115 fortitudo] et add. A | huiusmodi] huius AY 116 ad] in OmYZ 117 quantum … 119 proprie] om. (hom.) Z | quantum … 119 Deo] attribuuntur Deo quantum ad modum significandi sic non competunt sibi proprie Y 118 considerentur] considerantur M 119 sunt1] attributa add. A om. 2 Om | sunt ] om. AYZ 120 significant] signant M | aliquid] aliud YZ | est] om. Z | est … 121 aliquid] om. (hom.) Om | uel] om. Y 121 sicut] ut quo aliquid est uel simpliciter uel aliquid tale sicut iter. sed exp. M | ut] om. YZ

F40vb

M92ra Om55r

Y67vb

60

Om55v

M92rb

DVRANDI SVPER SENT. I

est; concretum autem significat ut quod est habens, ut ‘homo’ habens humanitatem, ‘iustus’ habens iustitiam, et hec semper differunt secundum modum intelligendi, quandoque autem secundum rem; in Deo autem non differt quod habet et quod habetur realiter, ideo talia nomina quoad modum significandi non ita proprie Deo conueniunt; improprietas tamen non falsificat propositionem, quia ueritas non consistit in hoc quod res sit conformis ipsi modo significandi, set ei quod de ipsa dicitur uel significatur. [12] Ad primum argumentum dicendum quod nomina dicta de Deo uerius negantur quam affirmantur, si consideretur modus significandi, quia quamplura significantur per modum accidentis abstracti uel alteri inherentis | que non competunt Deo, res tamen significata proprie inuenitur in Deo. [13] Ad secundum dicendum quod mistica theologia, quamuis nominet Deum per creaturas spirituales, tamen hoc non facit solum propter rerum similitudines, | sicut fit in metaphoricis locutionibus, set quia ex creaturis spiritualibus deuenit in cognitionem eorum que Deo proprie conueniunt, quibus et nomen imponit quod proprie Deo conuenit, sicut et res per nomen significata.

122 est1] uel quod habet add. Y ut quod est add. Z | significat] signat M | homo] om. sed i.m. suppl. F hoc Om ut add. YZ 123 iustus] homo praem. Om 125 differt] differunt YZ | differt quod] differunt autem Om | et quod] autem Om | habe128 res tur] habet Y 127 non1] om. sed i.m. suppl. A | falsificat] plurificat Om sit] inu. Om | significandi] intelligendi A 129 ipsa] ipso M 130 primum] ergo add. A 131 affirmantur] affirmentur A 132 significantur] significant sed corr. F | accidentis] om. A | abstracti] abstracta Om 133 inherentis] dub. Om | que] cum Om autem Z | significata] significate Om 134 inuenitur] inueniuntur Om 135 mistica] misticia sed corr. F iustitia Om | quamuis] quamquam YZ 137 metaphoricis] mathematicis MOm sed corr. M 138 que] in add. sed exp. F 140 et] om. YZ 139 Deo1] habent add. Om | proprie1] om. F | et] etiam YZ

125

130

135

140

DISTINCTIO XXII QVESTIO II

61

5

10

15

20

[1] Secundo queritur utrum nomina dicta de Deo dicantur de eo secundum substantiam. Videtur quod non. Dicit enim Damascenvs: Oportet singulum eorum que de Deo dicuntur non quid est secundum substantiam significare, set quid non est ostendere, aut habitudinem quamdam, aut quid eorum que assequuntur naturam uel operationem. [2] Item Avgvstinvs V D e Tr i n i t a t e dicit quod ea que dicuntur ad aliquid non dicuntur substantialiter de Deo, set secundum relationem; set multa sunt talia in diuinis, ut nomina Personarum et proprietatum; ergo non omnia dicuntur de Deo secundum substantiam. [3] In contrarium est quia nomina dicta de Deo aut sunt absoluta aut sunt relatiua; set tam absoluta quam relatiua dicuntur de Deo secundum substantiam; ergo omnia. Probatio minoris, primo quantum ad nomina absoluta. Dicit enim Avgvstinvs V D e Tr i n i t a t e : Illud precipue teneamus, quidquid ad se dicitur prestantissima illa et diuina sublimitas substantialiter dici. De relatiuis etiam patet idem sic: quidquid | conuenienter respondetur ad interrogationem factam per quid dicitur secundum substantiam; set nomina relatiua conuenienter respondentur ad questionem factam per quid (dicit enim Avgvstinvs D e d o c t r i n a c h r i s t i a n a : Si queratur quid est Deus, conuenienter respondetur: “Pater et Filius et Spiritus Sanctus”); quare etc.

6 Oportet … 8 operationem] Ioh. Dam., De fide orth., I, 9, 1 (48,8-12); ap. Thom., S.th., I, 13, 2, arg. 1 9 ea … 10 relationem] Aug., De Trin., V, 8, 9 (215,3-4) 17 Illud … 18 dici] Aug., De Trin., V, 8, 9 (215,1-3) 22 Si … 23 Sanctus] Aug., De doctr. chr., I, 5, 5 (9,4-8) 4 de eo] Deo Om 5 substantiam] et add. Om 6 de] in sed corr. F | dicuntur] dicantur Om | quid est] quidem FMYZ sed corr. F quidam Om | secundum] om. Om 8 quamdam] quantam Y | que] om. Om | naturam] numerum Om | uel] et sed corr. M 9 ea] om. YZ 13 quia] quod Y | sunt] om. AOmZ 15 primo] probatio Om 16 Augustinus] idest add. YZ 17 ad] aliud sed corr. Y 18 sublimitas] substantialitas Y | etiam] autem Om 19 quidquid] dub. Om 20 conuenienter respondentur] inu. A respondentur communiter Om 21 respondentur] respondetur FYZ | questionem] interrogationem M | quid] dicitur secundum substantiam set nomina relatiua conuenienter respondentur ad questionem factam per quid add. (iter.) sed uerbo ua- cat i.m. adiuncto exp. M

Om56r

62

M92va F41ra

Om56v Y68ra

Z28rb

DVRANDI SVPER SENT. I

[4] Responsio. Nominum quedam dicuntur de Deo pure negatiue, ut ‘increatus’, ‘immutabilis’ et huiusmodi, quedam uero positiue. De pure negatiuis clarum est quia non dicuntur de Deo secundum substantiam, | set important remotionem alicuius imperfectionis ab ipso: quod enim dicitur secundum substantiam positiue dicitur. Eorum autem que positiue dicuntur, quedam conueniunt | Deo solum in habitudine ad creaturas, ut ‘dominus’, ‘creator’, quedam uero absque habitudine ad creaturas. [5] Rursus eorum que conueniunt Deo in habitudine ad creaturas, quedam dicunt ipsam habitudinem, ut ‘dominus’, et talia nomina dicta de Deo non dicunt substantiam, set solam habitudinem rationis. Quod patet, quia semper importatur idem per abstractum et concretum, licet sub alio modo significandi; set abstracta talium nominum et negatiuorum, de quibus statim dictum est, important solam habitudinem relatiuam uel solam negationem; quare et concreta. [6] Alia uero | sunt nomina | que non dicunt ipsam habitudinem de suo principali significato, licet dent eam intelligere, set significant fundamentum habitudinis, ut ‘creator’ dicitur a potentia creandi, et de talibus est idem iudicium quoad propositum sicut de hiis que dicuntur de Deo absolute et intrinsece, ut ‘bonus’, ‘sapiens’ et huiusmodi, ut postea patebit. [7] Illorum autem que dicuntur de Deo absque habitudine ad creaturas, quedam dicuntur ad se et absolute, ut ‘bonus’, ‘sapiens’, quedam uero ad aliud et relatiue. | De absolutis dicunt QVID AM quod licet affir-

47 quidam … 51 aliis] Thom., S.th., I, 13, 2, resp.; cf. etiam Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 22, 3, resp. (16rb) 47 quidam] cf. Maimon., Dux neutr., I, 58 (22v); ap. Thom., Super Sent., I, 2, 1, 3, sol. (67); S.th., I, 13, 2, resp.; De pot., 7, 5, resp. (198a); cf. etiam Ioh. Paris., Super Sent., I, 22, 3, resp. (242,9-12) 24 Nominum] nomina Y 25 immutabilis] inuisibilis YZ | huiusmodi] huius AY 26 pure] puris Om | quia] quod AMOm 27 important] importat F aliquam add. Om 28 enim] non Om 30 ad] aliquid F | ut … 31 creaturas] om. (hom.) sed i.m. sup. suppl. F | dominus] Deus Om 32 Rursus] autem add. A 33 dicunt … habitudinem] dicuntur ipse habitudines Y 34 solam] solum OmYZ 35 quia] quod Y | semper] om. F | concretum] conuenienter sed corr. Y 37 negatiuorum] negatiuarum M 42 est idem] inu. OmYZ | dicuntur] post Deo (43) Om 45 Illorum] Alio43 et2 … 46 sapiens] om. (hom.) YZ | huiusmodi] huius Om rum Om | dicuntur] post Deo A 46 dicuntur] post absolute Om | bonus] om. F | quedam uero] que non Y 47 et] om. Om | relatiue] dicuntur Y

25

30

35

40

45

DISTINCTIO XXII QVESTIO II

50

55

60

65

63

matiue dicantur de Deo quantum ad uocem, magis tamen inuenta sunt ad remouendum aliquid a Deo quam ad ponendum; unde dicunt quod cum dicimus Deum esse uiuentem, significamus quod Deus non hoc modo est sicut res inanimata, et similiter in aliis. Hoc autem non est uerum. Primo, quia omnis propositio negatiua uera habet aliquam affirmatiuam priorem se, et ideo non potest probari | negatiua nisi assumpta aliqua affirmatiua (ex puris enim negatiuis nichil sequitur); igitur si uerificatur aliquid de Deo negatiue | et proprie, necesse est quod uerificetur aliquid de Deo | affirmatiue et proprie. Secundo, quia si predicata affirmatiua dicuntur de Deo solum per negationem oppositorum, cum omnis res includat in se oppositionem ad aliquid quod Deo non conuenit, puta lapis includit non-hominem et leo non-asinum, que uere negantur de Deo, sequitur quod uere poterimus dicere de Deo quod sit lapis uel leo, sicut dicimus eum esse sapientem uel bonum, quod est absurdum. [8] ALII dixerunt quod huiusmodi nomina inuenta sunt ad denotandum habitudinem Dei ad creaturas, ut Deus dicatur ‘bonus’ uel ‘sapiens’, quia est causa bonitatis uel sapientie in creaturis. Quod non potest esse uerum. Primo, quia hoc modo possemus dicere Deum esse corpus, quia est causa corporum, et Deum esse quodlibet ens, quia est causa cuiuslibet entis. Secundo, quia iste sensus est contra intentionem communiter loquentium. Aliud enim intendunt cum dicunt Deum uiuentem quam quod sit causa uite nostre, et similiter de aliis.

52 quia … 93 substantie] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 22, 3, resp. (16rb-va) 62 Alii … 69 aliis] cf. Thom., S.th., I, 13, 2, resp. 62 Alii] cf. Alan. de Ins., Reg. cael. iuris, 21 (138) et 26 (142); Nic. Amb., Ars cath. fidei., I, 19 (84,14-24); cf. etiam Orig, In epist. ad Rom., X, 43 (1292A-B) et Aug., Enarr. in Ps., 43, 22, 20 (489,1-490,26), ut refert Thom., De uer., 2, 1, resp. (39,133-134 cum adn.) 48 ad] om. sed s.u. suppl. F | sunt] om. sed s.u. suppl. F 50 cum dicimus] concedimus Z | uiuentem] uenientem Om | significamus] signamus MOm | hoc 52 propositio] om. M | uera] om. YZ 53 priomodo] post est1 (51) Om rem] priore M | priorem … 54 affirmatiua] om. (hom.) Y | ideo] om. A | aliqua] om. sed i.m. suppl. F 54 igitur] ergo Om 56 Deo] eo AYZ negatiue et proprie necesse est quod uerificetur aliquid de Deo add. (iter.) Om | proprie] etc. add. Om | Secundo] Quarto Om 57 Deo] eo Y | cum omnis] communis Om 58 includat] includit M | quod] de add. FMY sed del. FM 59 et] om. Om 60 uere] om. Om 61 dicimus] in diuinis Om | esse] om. FMYZ omne Om 62 huiusmodi] huius AY 63 Dei] om. FMYZ 64 quia] que A | uel] et Om 66 est 67 iste] ille MOmYZ | sensus] secundo sed i.m. sermo corr. M causa2] inu. Om | est] om. Y | contra … 68 loquentium] communiter loquentium intentionem Om 68 Deum] esse add. Y 69 quam] uel Om

A27vb M92vb Om57r

64

Om57v

M93ra

F41rb Y68rb

DVRANDI SVPER SENT. I

[9] Propter quod est dicendum aliter, quod questio potest intelligi dupliciter: uno modo utrum talia nomina dicta de Deo predicent eius essentiam. Et dicendum quod sic. Omnes enim perfectiones que sunt in creaturis sunt etiam in Deo, | set eminentius, quia que sunt in creaturis diuisim et particulariter et per modum compositionis accidentis cum subiecto sunt in Deo summatim et uniuersaliter et per modum summe unitatis, ita quod non est alia res Deus et diuina perfectio, set sunt una substantia; propter quod talia nomina, licet in creaturis dicant aliquid additum essentie, tamen in diuinis dicunt ipsammet essentiam uel substantiam. [10] Alio modo potest intelligi questio, dato quod talia nomina dicant diuinam essentiam uel substantiam, utrum dicant eam substantialiter, | et sic questio non est de re, set de modo. Et hic dicendum est quod quedam sic et quedam non, quia licet in diuinis omnia predicata essentialia sint unum realiter, tamen differunt ratione. Et hec ratio uariatur secundum omnia genera predicamentorum; nam quedam significant et predicant per modum substantie, ut ‘Deus’, quedam per modum quantitatis, ut ‘magnus’, quedam per modum qualitatis, ut ‘bonus’; et similiter ea que important fundamentum relationis ad creaturas dicunt ipsam essentiam diuinam sub modo potentie uel actus tendentis | in creaturam, ut ‘creator’ uel ‘creans’, et hoc est quia illa summa | et simplicissima essentia comprehendit in se perfectiones omnium generum; quodlibet ergo talium nominum diuinam substantiam significat, set non quodlibet eam significat per modum substantie. 85 quedam … 93 substantie] cf. Bonau., Super Sent., I, 22, art. unic., 4, resp. (398a-b); Guill. de la Mare, Super Sent., I, 22, 5, resp. (269,28-270,32) 70 quod1] hoc Om | est] om. sed post dicendum i.m. suppl. Y | est dicendum] post 71 utrum] om. aliter A | dicendum aliter] inu. Om | quod2] om. sed s.u. suppl. F sed quod s.u. suppl. M | predicent] predicant Z 72 dicendum] est i.m. add. Y 73 etiam] om. Om | que] om. Om quedam Z 75 sunt] autem add. Om 76 et] est Om 78 ipsammet] ipsam Y | ipsammet essentiam] essentiam ipsam Om 80 questio] quo FM 81 diuinam … substantiam] substantiam diuinam Om | substantialiter] similiter Z 82 et sic] ut sit A | est1] om. A | hic] hoc sed 83 et] om. A | non] om. Om | omnia] anima corr. M om. Om | est2] om. Y Om 84 unum] idem Om 85 omnia] a Om | predicamentorum] predicatorum YZ 86 quantitatis] qualitatis sed corr. YZ 88 relationis] rationis Om | ipsam] ipsum Om illam YZ 89 uel] et Om | tendentis] ex corr. F 90 est] om. Om 91 perfectiones] perfectionem Y | quodlibet] quolibet Y | ergo] autem A 92 nominum] om. sed i.m. suppl. F | substantiam] essentiam Om | significat] signat M significant Om | non] om. Om | eam significat] inu. A 93 significat] signat M significant Om

70

75

80

85

90

DISTINCTIO XXII QVESTIO II

95

100

105

110

115

65

[11] Eorum uero que dicuntur de Deo relatiue absque habitudine | ad creaturas, quedam dicunt solam relationem, ut ‘paternitas’ et quelibet alia relatio, quedam uero cum relatione dicunt essentiam, ut ‘Pater’, quod est nomen Persone, que in sua ratione includit substantiam cum relatione: licet enim de ui uocis idem importetur per nomen ‘Patris’ et ‘paternitatis’, cum se habeant sicut concretum et abstractum, tamen ut nomen ‘Patris’ accomodatur diuinis, plus importat ‘Pater’ quam ‘paternitas’, scilicet essentiam cum relatione. Illa ergo que dicunt solam relationem non predicant substantiam nec per modum substantie; relatio enim in diuinis non transit in substantiam sicut cetera predicamenta; quamuis enim Deus sit sine quantitate magnus et sine qualitate bonus, non est tamen sine relatione Pater. Relatio autem licet non faciat compositionem cum essentia, differt tamen aliquo modo realiter ab ea, ut infra patebit. Illa uero que includunt substantiam cum relatione, ut ‘Pater’ et | ‘Filius’ predicant utrumque, set per modum relationis, que est formalis in significato talium. [12] Ad primum argumentum dicendum quod nomina negatiua non dicunt quid est Deus, set quid non est, relatiua uero dicunt eius habitudinem ad creaturas, absoluta uero dicuntur non significare quid est, quia nullum eorum | exprimit totam perfectionem diuinam. [13] Ad secundum patet solutio ex iam dictis. [14] Argumentum in oppositum concedatur pro quanto dicit quod nomina absoluta in diuinis dicunt diuinam essentiam uel substantiam, licet non omnia dicant eam per modum substantie. Quod autem subditur de relatiuis, quod conuenienter respondeantur ad 104 Deus … 105 bonus] cf. Aug., De Trin., V, 1, 2 (207,39-41) 107 ut ... patebit] cf. infra, I, 33, 1, 13 (233,175sqq.) 94 dicuntur] post Deo Om 96 quelibet … relatio] filiatio YZ | relatio] ratio sed corr. F relatiua Om 97 ut] om. Z 98 de … uocis] in creaturis YZ | per 100 accomodatur] accomodetur Om aliquo nomen] nomine Om 99 et2] ad M modo datur YZ 101 scilicet] om. A 102 solam relationem] inu. FMYZ 103 relatio … transit] relationum diuinis enim fuit Om | sicut … 104 predicamenta] ut predicata creata Y sub sine (ut s.u. add. alia lectio) creata predicata Z 104 sine] sub sed corr. Z | magnus … 105 qualitate] om. F 105 et] om. A | Relatio … 106 licet] licet relatio YZ 106 differt] post modo (107) Om dent Y 111 uero] non YZ sed corr. Y 112 uero] autem Om | non] enim sed corr. Om 113 nullum] nomen sed corr. Om 115 Argumentum] autem add. A | oppositum] contrarium Y | concedatur] conceditur Om | quanto] tanto quia Om 116 dicunt] dicant M | essentiam uel] om. A 117 dicant] dicunt sed corr. F 118 autem] om. F

Om58r

M93rb

Om58v

66

DVRANDI SVPER SENT. I

interrogationem factam per quid, potest dici quod uerum est de illis que non solum includunt relationem, set essentiam, ut sunt nomina Personarum, licet sit ibi quedam improprietas, quia non significant solam substantiam nec per modum substantie; de aliis autem non est uerum.

119 factam] perfectam Om | potest dici] inu. Om | dici] om. sed i.m. suppl. F | quod] om. YZ 120 sunt] om. A 121 improprietas] proprietas YZ | non] om. YZ | significant] signant M 122 non] iter. A

120



5

10

15

20

[1] Predictis tamen adiciendum est etc. Circa dist. 23 queritur de hoc nomine ‘Persona’, utrum significet substantiam uel relationem. Et uidetur quod significet relationem: primo per Boetivm libro D e Tr i n i t a t e , qui dicit | quod omne nomen ad Personas pertinens significat relationem; set nullum nomen magis pertinet ad Personas quam hoc nomen ‘Persona’; quare etc. [2] Preterea quidquid plurificatur in diuinis pertinet ad relationes, quia secundum Boetivm essentia continet unitatem, relatio uero multiplicat Trinitatem; set Persona plurificatur in diuinis: dicimus enim tres esse Personas; ergo etc. [3] Set contra Avgvstinvs dicit | VII D e Tr i n i t a t e : Cum dicimus “Personam Patris”, non aliud dicimus quam substantiam Patris; ad se quippe dicitur Persona, non ad Filium uel Spiritum Sanctum, sicut ad se dicitur Deus; igitur Persona significat essentiam. [4] Responsio. Videnda sunt duo: primum est an ‘persona’ | sit nomen rei uel intentionis; secundum est quid significet in diuinis, utrum substantiam uel relationem. Quantum ad primum est duplex 3 Vtrum … relationem] cf. L.M. de Rijk, Giraldus Odonis O.F.M., Opera Philosophica, II, 635-642 4 Predictis … est] Lomb., Sent., I, 23, 1, n.1 (181,4-5) 7 omne … 8 relationem] Boeth., De Trin., 5 (178,310-179,316) 11 essentia … 12 Trinitatem] Boeth., De Trin., 6 (180,339-340) 14 Cum … 15 Patris2] Aug., De Trin., VII, 6, 11 (262,18-20) 4 Predictis] Credictis (sic) Z | Circa … 23] Distinctio 23 circa quam FMYZ | 23] istam Om 5 Persona] Persone MYZ 7 nomen] quod significet relationem primo add. (iter.) sed del. F om. Om 8 nullum] om. Om 10 Preterea] propterea M | relationes] relationem Om 11 essentia] essentiam sed corr. F | uero] om. Om | multiplicat] et add. Om om. YZ 12 Trinitatem] unitatem F | tres esse] inu. OmY 14 Set contra] contrarium Om | Augustinus dicit] est Augustinus A inu. Om | Trinitate] sic add. Om 15 aliud] ad sed corr. F 16 uel] set sed corr. M | Spiritum Sanctum] Spiritus Sanctus Om 17 igitur] ergo Om | significat essentiam] signat substantiam Om 18 an] utrum YZ 19 intentionis] inuentionis Y | est] se Om | quid] quod Y

Z28va

Om59r

M93va

68

Y68va Om59v A28ra F41va

DVRANDI SVPER SENT. I

modus dicendi. Primus est quod nomen ‘persone’ significat intentionem, quod probatur dupliciter. Primo sic: illud quod dicit indiuiduum in omni genere et suppositum in genere substantie dicit persona in genere intellectualis nature; set indiuiduum et suppositum sunt nomina intentionum et non rerum; ergo et persona. [5] Secundo sic: omnia nomina significantia res aliquas sunt in predicamento sub aliqua intentione, sicut ‘substantia’ sub intentione generis, ‘homo’ sub intentione speciei, ‘Sortes’ sub intentione indiuidui uel suppositi; set ‘persona’ non est res sub intentione generis uel speciei uel suppositi; ergo etc. Minor probatur. Quod enim non sit res sub intentione generis uel speciei, patet, quia de ratione rei cui conuenit esse genus uel speciem, est quod sit pluribus communicabilis, ut patet ex diffinitionibus generis et speciei, que sunt esse | predicabile de pluribus differentibus specie uel numero; | set de ratione | ‘persone’ est quod sit incommunicabilis, ut patet ex diffinitione eius quam | ponit Boetivs; ergo ‘persona’ non est nomen rei cui conueniat esse genus uel speciem. Nec dicit rem sub intentione suppositi, quia illa uni soli conuenit, ut ‘Sortes’, ‘persona’ autem pluribus. Quare ‘persona’ non est nomen rei sub aliqua intentione, set est nomen intentionis eius cuius est suppositum, non tamen in omni natura, set in intellectuali tantum; est enim ‘persona’ rationalis nature indiuidua substantia secundum Boetivm. 24 indiuiduum … 25 rerum] cf. Thom., S.th., I, 29, 1, arg. 3 et ad 3; De pot., 9, 2, ad 2 (228b) 32 ex … 34 numero] cf. Arist., Top., I, 5, 102a31-32; Porph., Isag., 2,15-16; 4,11-12 35 ex … Boetius] Boeth., Contra Eut., 3 (214,171-172) 41 rationalis … substantia] Boeth., Contra Eut., 3 (214,171-172) 21 Primus est] post Om | significat] signat M | intentionem] inuentionem Y 23 in1 … genere1] om. Z | genere1] natura Y | dicit] om. M | persona] personam Om 24 indiuiduum] ex corr. i.m. F 25 intentionum] intentionis YZ | 26 predicamento] predicato OmYZ | sub1] sunt rerum] rei YZ | et2] om. YZ Z | intentione1] uel add. Y | sicut … intentione] om. (hom.) YZ | substantia] ani27 generis] ut animal add. Y 29 res] om. mal Om | intentione2] ratione Om 30 suppositi] indiuidui YZ | enim] om. YZ | uel1] om. Om | uel2] nec Om Om | sit] sic F | res] om. Y 31 uel] et Om | speciei] uel suppositi add. sed del. F | patet … 33 speciei] om. (hom.) Y | rei] eius Om 32 genus uel] ergo et Om | sit] de pluribus predicabilis et add. A 33 et] om. Z | que sunt] quod YZ | predicabile] communicabile uel praem. Y 34 specie … numero] numero uel specie Y | set] om. sed s.u. suppl. M 36 cui] cum Om | genus] ergo Om | uel speciem] om. AFYZ sed i.m. suppl. F 37 intentione] intellectione Om | illa … soli] illi soli uni Om 38 pluribus] conuenit add. Om 39 aliqua intentione] inu. 40 omni] om. Om | in2] om. Y | intentione] intellectione A | est2] om. Om FOmYZ 41 rationalis nature] inu. FMYZ

25

30

35

40

DISTINCTIO XXIII QVESTIO VNICA

45

50

55

60

65

69

Accipitur autem hic ‘intentio’ non pro ratione quam format intellectus circa rem, ut sunt ‘genus’, ‘species’ et huiusmodi, quia indiuiduatio et singularitas non fiunt in rebus per intellectum, set ex | natura rei, set uocantur hic ‘intentiones’ large condiciones rei ex opposito correspondentes intentionibus uniuersalibus proprie dictis, ut ‘singularitas’, ‘indiuiduatio’, ‘suppositatio’, ‘personalitas’, que contrahunt speciem sicut species ipsum genus. [6] Alius modus dicendi est quod ‘persona’ significat non intentionem, set rem subiectam intentioni. Dicunt enim isti quod sicut ‘homo’ significat non intentionem speciei, set rem subiectam intentioni, et ‘aliquis homo’ significat rem subiectam intentioni que est indiuiduum uagum in natura humana specialiter, ita ‘persona’ significat | naturam subiectam intentioni que est indiuiduum uagum in natura intellectuali generaliter et non ipsam intentionem. Quod probatur dupliciter. [7] Primo sic: hoc nomen ‘persona’ impositum est ad significandum suppositum nature intellectualis secundum quod quamdam dignitatem importat; intentiones autem non important aliquam dignitatem, set res subiecte intentionibus: ‘uniuersalitas’ enim non importat maiorem dignitatem in homine quam in equo; ergo etc. [8] Secundo sic: nomen ‘persone’ impositum est ad significandum aliquid dignum laude; intentiones autem non dicunt aliquid dignum laude uel uituperio: hoc enim conuenit soli rei habenti dominium sui actus; ergo etc. 49 Alius … 56 dupliciter] cf. Thom., Super Sent., I, 25, 1, 3, sol. (609-610); S.th., I, 30, 4, resp.; ap. Heru. Nat., Super Sent., I, 23, 1, resp. (112aC) 57 hoc … 59 importat] cf. Thom., Super Sent., I, 23, 1, 1, sol. (557); 26, 1, 1, sol. (623) 57 hoc … 65 etc.] Heru. Nat., Super Sent., I, 23, 1, resp. (112aD) 42 Accipitur] accii Y 43 rem] res Y | genus] et add. A | huiusmodi] huius AY 44 singularitas] simtas Y | fiunt] sint F sunt OmY sumit Z | intellectum] intentionem M 45 correspondentes] respondentes Om 46 intentionibus uniuersalibus] inu. FM | uniuersalibus] om. YZ | singularitas] simtas Y 47 suppositatio] suppositio Om | que contrahunt] om. sed i.m. suppl. F 48 ipsum] om. FM 49 significat] signat M | intentionem] speciei add. AFYZ sed del. F 50 subiectam] speciei add. Y | intentioni] intentionem Om | enim] om. FM 51 significat non] inu. MOm 53 significat] signat M 54 naturam] substantiam ex corr. M | subiectam] subiectiuam Om 58 suppositum … intellectualis] intellectualis nature suppositum Om | intellectualis] et add. Y | quod] om. YZ | quamdam dignitatem] inu. M 59 aliquam dignitatem] inu. Om 60 uniuersalitas] uniuersitas sed corr. Om 61 in2] om. sed s.u. suppl. F | ergo etc.] om. F 62 sic] sicut sed corr. Om | significandum] signandum M 63 non] om. Z | dignum2] post uituperio (64) Z

M93vb

Om60r

70

M94ra Om60v

DVRANDI SVPER SENT. I

[9] Quidquid sit de principali conclusione, ista tamen non ualent. Impossibile enim est quod ‘persona’ dicat solum rem subiectam intentioni que est indiuiduum uagum. Cuius ratio est quia res subiecta intentioni que est indiuiduum uagum, de natura sua est communicabilis pluribus, et tot sicut natura subiecta speciei: de tot enim predicatur aliquis homo sicut homo; set res cui conuenit esse personam uel res que est persona non est communicabilis, immo incommunicabilis, ut | dicit diffinitio persone, quod persona est intellectualis nature incommunicabilis | substantia; ergo etc. [10] Item res subiecta intentioni que est indiuiduum uagum importatur per terminum significantem naturam generis uel speciei addito signo particulari, ut ‘aliquod animal’ uel ‘aliquis homo’. Res ergo subiecta intentioni indiuidui uagi in natura intellectuali bene potest designari per hec nomina, que sunt scilicet quedam natura intellectualis, quidam angelus, quidam homo. Quod autem significetur per hoc nomen ‘persona’ ualde extraneum est. [11] Quod autem isti arguunt pro se ualde facile est soluere, dicendo ad primum quod nomen ‘persone’ impositum est ad significandum intentionem suppositi non absolute, set tantum in natura intellectuali, que super alias dignitatem importat, et ob hoc solum est nomen ad dignitatem pertinens non ratione formalis significati, que utrobique est una, scilicet intentio singularitatis, set ratione nature subiecte: suppositum enim dicit indiuiduum non quodcumque, set subsistens et completum. 73 persona … 74 incommunicabilis] Rich. de S. Victore, De Trin., IV, 22 (188,21-23); 23 (188,9-11); cf. Thom., Super Sent., I, 25, 1, 1, ad 8 (606); S.th., I, 29, 3, ad 4; De pot., 9, 3, ad 1 (230a); Duns Scot., Ord., I, 23, q. unic., resp. (356,1) 66 Quidquid] Quid Y Quod quid Z | principali] principii Om | principali conclusione] inu. FMYZ | tamen] om. Om 67 enim] om. sed s.u. post est suppl. Y | enim est] inu. FM | solum] solam MY 68 Cuius … 69 uagum] om. (hom.) YZ 69 de] que praem. YZ | communicabilis] incommunicabilis sed corr. F 70 et … 71 uel] om. Y | sicut] sunt Om | sicut … 71 cui] om. Z | subiecta] intentioni add. AMOm 71 sicut] similiter Om 72 res] set praem. Y | que] quem Om | immo] est add. A | incommunicabilis] communicans Om 73 quod] iter. F quia 77 uel] om. A AY 75 est] dicitur FMYZ 76 naturam] mmr Om | uel] et M | aliquis] aliquid sed corr. Y | Res] iter. Om 79 quedam] quidam F 80 angelus] angulus F | quidam homo] om. A | autem] si Om 81 est] om. FM sed s.u. ante extraneum suppl. M 82 est] respondere et add. Om om. YZ sed s.u. ante facile suppl. Y 83 dicendo] dicendum Om 85 et ob] que ab Om | ob hoc] sic Y 86 significati] signati sed corr. F | que] quia YZ 87 una] uia substantia (sba) Z Y | singularitatis] singularis Om | nature subiecte] nomine subiectiue M 88 subiecte] subiectiue Om

70

75

80

85

DISTINCTIO XXIII QVESTIO VNICA 90

95

100

105

110

71

[12] Per idem patet ad secundum, quod tamen includit quoddam satis friuolum, scilicet quod ‘persona’ importat aliquid dignum laude; constat autem quod laude nullus est dignus nisi uirtuosus. Si igitur ‘persona’ significat aliquid dignum laude, sequitur quod non omne suppositum intellectualis nature dicetur persona, set solum uirtuosus, quod est absurdum. | Licet enim | origo nominis ‘persone’ fuerit a representatione laudis cum fictione cuiusdam larue tractum, est tamen ad significandum suppositum intellectualis nature. Puto quod utimur nomine ‘persone’ equiuoce, quandoque scilicet pro intentione, et sic diffinitur a Boetio et Richardo, quandoque uero pro re subiecta intentioni, ut | cum dicimus quod talis est ‘bona persona’, que equiuocatio est causa diuersitatis opinionum. Hoc de primo. [13] Quantum ad secundum sciendum quod si prima opinio de significato ‘persone’ uera est, scilicet quod ‘persona’ non significet rem, set intentionem, tunc patet quod | ‘persona’ nec in diuinis nec in creaturis significat substantiam uel relationem; si uero significet rem intentioni subiectam, ut dicit secunda opinio, adhuc dicendum est quod nomen ‘persone’ non significat substantiam nec relationem, set abstrahit ab utroque. Quod patet sic: quid unumquodque nomen significet accipere oportet ex eius diffinitione; idem enim significant diffinitio et diffinitum, et diffinitio est ratio quam significat nomen, ut dicitur IV 95 origo … 96 tractum] cf. Boeth., Contra Eut., 3 (214,173-215,176); ap. Thom., Super Sent., I, 23, 1, 1, sol. (557); cf. etiam Heru. Nat., Super Sent., I, 23, 1, resp. (112aA) 99 Boetio] Boeth., Contra Eut., 3 (214,171-172) 99 Richardo] Rich. de S. Victore, De Trin., IV, 22 (188,21-23); 23 (188,9-11) 110 diffinitio … nomen] Arist., Metaph., IV, 7, 1012a23-24: transl. Scoti; ap. Auerr., 90 patet] om. FM | tamen] om. Y | includit] adducit Y 91 friuolum] lac. Om | importat] important F 92 igitur] ergo MOm 93 omne] esse sed corr. M 94 dicetur] diceretur Om 95 enim] om. Om | fuerit] post larue (96) A | a representatione] ad representationem Y 96 laudis] ludis sed corr. M | cum] tamen YZ | larue] arue (sic) Om laue Y 97 significandum] impositum add. A | intellectualis nature] inu. A | nature] et ideo add. Om | Puto] tamen add. A propter Y (an recte?) Puta Z 98 equiuoce] tamen add. Y 99 Richardo] cach’ Om 100 intentioni] om. FMYZ | que] est add. Om | que … 101 primo] om. M | equiuocatio] euocatio sed corr. Y equocatio (sic) Z 102 sciendum] est add. YZ 103 significato] significando Om | uera est] inu. FMYZ 104 tunc] om. Om 105 significat] signat Om | uel] per sed corr. M | intentioni subiectam] inu. A 106 adhuc] ad hunc Om | est] om. YZ 107 nec] neque A uel Om | abstrahit] abstrahitur M abstracta hic Om 108 patet sic] inu. M | quid] enim add. AOm | unumquodque … significet] significet unumquodque nomen (nomen] i.m.) A 109 accipere oportet] inu. Om | ex] om. Y | diffinitione] diffinitionem Y 110 et2] quia Om | significat] signat M | dicitur IV] supra 8 Om

Om61r Y68vb

M94rb F41vb Z28vb

72

Om61v

M94va

DVRANDI SVPER SENT. I

M e t a p h i s i c e . Ex hoc sic arguitur: a quocumque abstrahit intellectus et significatum diffinitionis, ab eodem abstrahit intellectus et significatum diffiniti; set formalis intellectus et significatio diffinitionis ‘persone’ abstrahit ab essentia et relatione, licet materialiter et in obliquo includat essentiam | uel substantiam; ergo etc. Minor patet per diffinitionem persone quam ponit Boetivs, scilicet quod persona est rationalis nature indiuidua substantia, quod idem est acsi diceretur: “Persona est suppositum”; ibi enim ponitur substantia indiuidua pro hypostasi uel supposito (est, inquam, suppositum nature intellectualis); extra autem significatum et intellectum huius diffinitionis est essentia et relatio, ut de se patet. Si enim in diuinis non esset nisi unum suppositum essentiale, ut gentiles ymaginantur, illi uere competeret ratio ‘persone’. Et si in creaturis constitueretur suppositum per relationem, sicut fit in diuinis, illud uere haberet rationem ‘persone’, quod non esset si in formali significato rationis ‘persone’ includeretur essentia uel relatio uel utrumque. Sunt ergo extra formale significatum ‘persone’ et sue diffinitionis, materialiter | tamen et in obliquo includitur essentia, quia ‘persona’ dicit suppositum in tali natura solum, scilicet intellectuali. Set quod illud sit absolutum uel relatum, totum est extra significatum ‘persone’. Metaph., IV, 6 (97vK); cf. Thom., S.th., I, 13, 6, resp.; De uer., 2, 1, ad 11 (42,339-340); 16, 1, arg. 8 (502,50); De pot., 9, 4, arg. 7 (231a); Exp. Libr. Peryerm., I, 2 (13,230-231); Exp. Libr. Post., I, 4 (19,111) 116 persona … 117 substantia] Boeth., Contra Eut., 3 (214,171-172) 129 Set … 130 persone] cf. in contrarium Thom., De pot., 9, 4, resp. (233a); S.th., I, 29, 4, resp.; Heru. Nat., Super Sent., I, 23, 1, resp. (113bB-C) 113 dif111 abstrahit] subtrahit Z 112 et1] om. M | et2] om. sed s.u. suppl. M finiti] om. sed i.m. suppl. F | formalis] formaliter YZ | et significatio] om. Y | significatio] significatum Z 114 persone] om. Z | persone abstrahit] inu. M | 115 obliquo] aliquo Om oblito Y materialiter] naturaliter Y | et2] ei add. Om | includat] includit F 116 scilicet] om. Om 117 nature] om. sed i.m. suppl. M 118 substantia indiuidua] inu. Om 119 pro] per Y | hypostasi] yppostasi (sic) M | est inquam] inquantum est Om | inquam] est add. Y 120 extra] quam Z | autem] ad M | intellectum] in (i.m.) intellectu M 121 essentia] extra F | essentia … relatio] relatio et essentia Y | patet] hoc dicit Thomas in questionibus disputatis, licet aliud dicat in Summa p. 1 q. 21 ar. 4 i.m. adn. A | in diuinis] om. Y 122 uere] uero Om | competeret] competerit F oporteret Om potest (s.u.) competere Y 123 constitueretur] constituetur F 124 sicut] non add. sed del. FY nomen add. Z | fit] nunc A 126 uel2] extra add. Y | extra formale] ex formalem Om 129 scilicet] in add. AM 130 persone] hoc dicit Thomas in quod disset (!) aliud dicit in Summa p. p. q. 29 art. 4 add. Om (cf. supra, adn. ad u. 121)

115

120

125

130

DISTINCTIO XXIII QVESTIO VNICA

135

140

145

150

73

[14] Si autem queratur non de significato, set de eo de quo nomen ‘persone’ dicitur (nomen enim de multis dicitur que tamen per nomen non significantur, sicut ‘homo’ predicatur de Sorte et Platone, et tamen neutrum significat), ut sit sensus | questionis quid est illud in diuinis de quo nomen ‘persone’ predicatur, sic dicendum est quod illud non est relatio tantum, nec essentia tantum, set constitutum ex essentia et relatione. Quod probatur sic: illud de cuius ratione est quod sit subsistens, distinctum et incommunicabile includit in se illud per quod subsistit et illud per quod est distinctum et incommunicabile; set ‘persona’ est huiusmodi; quare etc.; set in diuinis quidquid subsistit, subsistit per essentiam uel substantiam, quidquid distinguitur et est incommunicabile, hoc habet per proprietatem relatiuam; ergo illud de quo persona dicitur in diuinis includit essentiam | et relationem siue proprietatem relatiuam, ut Pater et Filius et huiusmodi, que etsi imponantur ad significandum a sola relatione, tamen ut accomodantur diuinis, important totum constitutum ex relatione et essentia. [15] Ad primum argumentum dicendum quod omne nomen pertinens ad Personas importat relationem, uel tamquam illud quod formaliter significatur, ut Pater et Filius, uel tamquam illud de quo dicitur, et sic nomen ‘persone’ importat relationem, quia de relatiuo predicatur, set relationem non significat. [16] Ad secundum dicendum per idem, quia illud quod plurificatur in diuinis pertinet | ad relationes quantum ad ea in que plurificatur et de quibus dicitur, set non oportet quod hoc sit quantum ad forma-

131 autem] uero FMYZ 132 persone] persona Om 133 significantur] signifi134 sit sensus] inu. M | quid] quod Om catur Y | et1] de add. A | et2] set M 136 non] nec Om 137 sic illud] sicut aliud Om | est] om. sed s.u. suppl. F | quod sit] om. YZ 138 includit … 139 incommunicabile] om. (hom.) sed est constitutum ex essentia et relatione i.m. suppl. M | in se] om. Om 139 distinctum] diffinitum 140 huiusmodi] huius A 141 substantiam] et add. YZ | Om | et2] om. YZ et] uel Om 142 habet] est ex corr. i.m. Y | per] relationem uel add. A om. M | ergo … 144 relatiuam] om. (hom.) Om 143 persona dicitur] predicatur persona Y | relationem siue] om. A 144 huiusmodi] huius AY Spiritus Sanctus Om | que] et praem. Y | etsi] si Om 145 significandum] signandum M | accomodantur] accomodatur Y in add. OmYZ 146 essentia] significatur ut Filius uel tamquam illud de quo dicitur et sic nomen persone importat relationem quia de relatione predicatur add. Y 147 quod] secundum s.u. add. Y 148 illud] id FM 149 significatur] signatur M | ut … 151 predicatur] om. (hom.) Y | Pater et] om. Z 150 quia … relatiuo] om. Om | de] om. sed s.u. suppl. F 151 significat] signat M 152 secundum] aliud Om | per] illud add. sed exp. M | quia] quod OmYZ | plurificatur] plurificetur Om 153 plurificatur] plurificantur Y 154 dicitur] om. YZ | non] nomen F

Om49r

A28rb

Y69ra

74 Om49v M94vb

DVRANDI SVPER SENT. I

lem rationem significandi, quia sicut dictum est, | significatum communis nominis non includit in se rationem illorum de quibus dicitur. [17] Ad aliud | in oppositum dicendum quod Avgvstinvs accipit ibi substantiam pro hypostasi uel supposito et non pro essentia solum, et bene concessum est quod nomen ‘persone’ suppositum significat; uel hoc dicit pro tanto quia illud de quo dicitur persona non solum includit relationem, set etiam cum relatione essentiam.

155 est] ibi M 157 dicendum] est add. Om | accipit ibi] inu. Om 158 hypostasi] appostasi (sic) M | essentia] essentiam sed corr. M 159 bene] unde Om | est] om. F | significat] signat M 160 uel] et OmYZ | quia] quod YZ | dicitur] dicit M

155

160



5

10

15

20

[1] Hic diligenter inquiri oportet etc. Circa distinctionem istam primo queritur utrum termini numerales ponant aliquid in diuinis. Videtur quod non, quia si ponerent aliquid, non ponerent nisi rem sui generis; set illam non ponunt, cum quantitas non sit in diuinis secundum suum genus; ergo etc. Ad idem est quod dicunt Hilarivs et Magister in littera. [2] Set contra. Si termini numerales nichil ponant in diuinis, set solum inducantur ad remouendum ut per unitatem remoueatur pluralitas et per pluralitatem unitas, tunc erit remotio | remotionis et quedam circulatio; quod est inconueniens; quare etc. [3] Responsio. Hic uidenda sunt tria: primum est utrum tales termini ponant aliquid in diuinis; secundum est, dato quod sic modo quo exponetur, utrum dicant substantiam | uel relationem; tertium est qualia dictorum nominum debeant recipi in diuinis. [4] Quantum ad primum sciendum quod non est intentionis querere utrum tales termini ponant in diuinis aliquid quod sit realiter diuersum ab essentia diuina, quia certum est quod non, alias in diuinis esset compositio, maxime si illud additum esset absolutum. Nec est sensus questionis utrum tales termini includant aliquid positiuum, 4 Hic … oportet] Lomb., Sent., I, 24, cap. unic., n.1 (187,5) 8 Hilarius … 9 littera] Hilar., De Trin., IV, 17 (119,1-120,25); ap. Lomb., Sent., I, 24, cap. unic., n.5 (188,10-16) 4 Hic] Sic Y | Circa … istam] 24 circa quam F 24 (34 Y ) distinctio circa quam MYZ | istam] 24 A 5 numerales] numerabiles F | aliquid] om. Om 6 rem] rationem Y ratione Z 8 est] om. sed s.u. suppl. F | dicunt] dicit A 10 numerales] numerabiles F 11 inducantur] iudicantur Om | remoueatur] remouetur Y 13 circulatio] relatio Om 12 et1] om. Y | per] om. Om | erit] esset Om est YZ | quare] ergo Om 15 ponant] ponat Z | aliquid] quid sed corr. F 16 quo] om. sed s.u. suppl. F | exponetur] exponitur Om | dicant] dicat Y | dicant substantiam] inu. FMZ | uel] aut FMZ 18 primum] est add. A | sciendum] est add. OmYZ | est] mere add. A 22 questionis] querere add. YZ | includant] includunt Om | positiuum] positum Om

F42ra

Om62r

76

M95ra

Z29ra Om62v

DVRANDI SVPER SENT. I

quia certum est quod sic, saltem denominatiue; includunt enim denominatiue entitates rerum super quas fundantur: ‘unum’ enim dicit ens indiuisum et ‘multa’ entia diuisa uel | distincta. Set est questio utrum formalis ratio istorum nominum sit positiua uel priuatiua. Et quantum ad hoc aliud est dicendum de ‘uno’ et aliud de ‘multo’. [5] De ‘uno’ enim, prout recipitur in diuinis, dicendum est quod ratio eius est priuatiua. Non enim recipitur in diuinis unum quod est principium numeri in quantitate, quia sicut in Deo non est quantitas, prout dicit speciale predicamentum, sic nec unum in quantitate, quod est principium numeri, set est ibi tantum unum quod conuertitur cum ente, cuius ratio est priuatiua, quia consistit in indiuisione, quod patet ex X M e t a p h i s i c e , ubi dicitur quod unum quod conuertitur cum ente et multitudo ei correspondens opponuntur priuatiue, sicut indiuisibile diuisibili uel indiuisum diuiso. [6] Ad cuius declarationem sciendum est quod unum quod conuertitur | cum ente nullam naturam potest addere super ens | que sit alia realiter ab ente, quia ens omnia includit. Et ideo quidquid est preter ens est non ens seu nichil. Nec item potest dicere aliquam specialem naturam sub ente, quia tunc non conuerteretur cum ente: speciale enim non conuertitur cum communi. Nec potest dicere solum id ipsum quod ens, quia esset nugatio dicendo “ens unum”, quod non est uerum. Necesse est ergo quod dicat aliquam rationem circa ens. Et 24 unum … 25 distincta] cf. Arist., Metaph., X, 3, 1054a20-23; Thom., In Metaph., X, 4, 1984-1985 (475a) 34 unum … 36 diuiso] Arist., Metaph., X, 6, 1057a4-7; Thom., In Metaph., X, 8, 2090 (492b-493a) 23 est] om. FOm sed s.u. suppl. F | sic] sit Om 24 entitates] entitatem Om | super] supra YZ | fundantur] fundatur YZ | unum] unde Om 25 indiuisum] indiuisim Om indiuiduum YZ | entia] essentia sed corr. M | uel] et FM(iter.) | est] querit Om 26 formalis] significatio uel add. A | istorum] illorum YZ | uel priuatiua] om. YZ 27 de1 … 28 dicendum] om. (hom.) M | uno] om. sed s.u. suppl. Om | et] om. AOm | de2] om. sed s.u. suppl. Om 28 enim] om. Om | dicendum … 29 diuinis] om. (hom.) Om | est] om. M 29 unum] unde Om 31 predicamentum] predicatum OmYZ 32 unum] om. Om 33 priuatiua] priuatio ex corr. M | in] om. FM sed s.u. suppl. F | indiuisione] diuisione Y 34 X] 4 OmYZ sed corr. Y | unum] unde Om 36 uel] et Om | indiuisum] diuisum AOm | diuiso] indiuiso A 37 declarationem] euidentiam Om 38 cum] contra Om | super] supra Om | ens] dub. YZ | que … 39 ens] om. (hom.) A 39 omnia] enim add. A 40 ens2] est Om | seu] ex corr. F set est M uel OmY set Z | item] unum ex iterum s.u. corr. M | specialem naturam] inu. Om 42 solum … ipsum] illud solum 44 Et] om. YZ Om 43 quod1] est add. A ipsum add. Om | quia] tunc add. Om

25

30

35

40

DISTINCTIO XXIV QVESTIO I 45

50

55

60

65

77

illa est ratio indiuisionis, que est ratio priuatiua; unde ‘unum’ idem est quod ‘ens indiuisum’. Quod autem dicitur, quod unum non addit super ens nisi rationem, non est intelligendum de ratione quam format solus intellectus, ut sunt secunde intentiones, set de | ratione que est condicio per se concomitans quamlibet naturam rei uel entis; talis enim ratio est indiuisio importata per unum, quia ab eodem habet res esse et esse unum seu indiuisum. Et hoc modo unum propriissime competit Deo, quia, sicut dictum est, sicut unumquodque se habet ad esse, ita ad unum; set Deo maxime competit esse; ergo et esse unum. [7] De ‘multo’ autem et aliis nominibus, sicut sunt ‘tres’, ‘quatuor’ et huiusmodi, est notandum quod sicut est duplex unitas, una que est principium numeri, que non reperitur in diuinis, alia que consequitur ens, quam in diuinis recipimus, sic etiam est duplex multitudo. | Vna materialis, que fit secundum diuisionem continui, et hec est numerus qui est de genere quantitatis, sicut et unum quod est eius principium, nec reperitur in diuinis propter duo. Primum est, quia omnis talis multitudo maior est qualibet sui parte, etiam in perfectionibus essentialibus, sicut et continuum, ex cuius diuisione causatur; secundo, quia unitates talis multitudinis differunt essentialiter sicut partes continui. [8] Alia est multitudo que est de transcendentibus, et reperitur in diuinis, sicut et unum quod conuertitur cum ente. Et de hac dicunt qvidam quod eius formalis ratio est priuatiua. Dicunt enim quod sicut formalis ratio ‘unius’ completur per indiuisionem circa rem que dici52 sicut1 … est] cf. supra, uu. 24-25 57 duplex … 60 diuinis] cf. Thom., S.th., I, 30, 3, resp. 67 quidam] cf. Thom., Super Sent., I, 24, 1, 3, ad 1 (583); S.th., I, 11, 2, ad 4; 30, 3, resp.; De pot., 9, 7, resp. (243a) 46 ens] om. Y est Z 45 illa] ista Om | est ratio1] inu. A | ratio2] om. Y 47 super] supra Om | non … ratione] de ratione hac (hac] hoc Z) non est intelligendum YZ 49 naturam] numerum Om 50 quia … 53 unum1] om. (hom.) M 51 res esse] inu. A | seu] siue Om om. YZ | indiuisum] indiuiduum Y | propriissime] que s.u. add. M proprie YZ conuenit uel add. FMYZ 53 esse1] essentia Y | ad] esse add. YZ | maxime competit] inu. A | esse3] om. Om 54 et] de Om etiam add. Y | quatuor] 8 Om 55 et huiusmodi] etc. A om. Om | huiusmodi] huius Y | que] om. YZ 57 recipimus] recepimus F accipimus M 58 hec] hoc Om 59 eius principium] inu. Y 60 nec] om. sed i.m. suppl. F | diuinis] Deo Y 61 qualibet] quelibet F quamlibet MOm sed corr. M | sui] sua Om 62 continuum] continui YZ 63 unitates] unitas Y | unitates talis] talis unitas talis Deo Om | multitudinis] unitatis sed corr. F ipsa i.m. add. Y a.m. 65 reperitur] recipitur Om 66 quod] del. Y | hac] hoc FMOm 67 priuatiua] priuatio Y | Dicunt enim] ita Om 68 unius] perficitur et add. Om

Y69rb

M95rb

Om63r

78

F42rb

Om63v

M95va

DVRANDI SVPER SENT. I

tur una, ita ratio ‘multi’ completur per rationem ‘indiuisionis’ circa unamquamque earum rerum que dicuntur multe, et per rationem ‘negationis’ per quam una dicitur non esse altera, ita ut ratio ‘indiuisionis’ circa unamquamque partem multitudinis et ratio ‘negationis’, ut una non sit alia, compleant rationem ‘multitudinis’. [9] Istud autem non uidetur bene dictum propter duo. Primum est, quia quecumque opponuntur ad inuicem | oppositione priuatiua necesse est rationem unius esse positiuam et alterius priuatiuam; set unum quod conuertitur cum ente et multitudo ei correspondens opponuntur priuatiue, | ut patet ex X M e t a p h i s i c e ; ergo cum ratio ‘unius’ sit priuatiua, oportet quod ratio ‘multitudinis’ sit positiua; alioquin non opponerentur sicut habitus et priuatio. [10] Secundo, quia non est uerum quod assumitur, scilicet | quod ratio ‘multitudinis’ consistat in ratione indiuisionis circa ea que dicuntur multa, immo consistit in ratione ‘diuisionis’ uel ‘distinctionis’ eorum que dicuntur multa: oppositorum enim opposite sunt rationes. Si ergo ratio ‘unius’ est ratio ‘indiuisi’ uel ‘indistincti’, oportet quod ratio ‘multi’ sibi oppositi sit ratio ‘diuisi’ uel ‘distincti’; unde non per hoc sunt aliqua multa formaliter quod quodlibet eorum est unum uel indiuisum, set per hoc quod habent distinctionem ad inuicem; ad quod sequitur quedam negatio, scilicet quod unum non est aliud, que non est formalis ratio ‘multitudinis’, set quoddam consequens. Et sic patet primum. 77 unum … 78 priuatiue] Arist., Metaph., X, 3, 1054a20-26; Auerr., Metaph., X, 9 (258raC-bD); Thom., Super Sent., I, 24, 1, 3, sed contra 1 (580); Quodl., X, 1, 1, sed contra 2 (123,35-124,40 cum adn.); cf. etiam Arist., Metaph., IV, 2, 1004a9-17 cum expositione Thomae, In Metaph., IV, 3, 566 (158a) 69 multi] multa Om 70 earum] indiuisionem A om. YZ 71 una] res add. Om 72 partem multitudinis] inu. AY 73 compleant] compleat MYZ ex compleant corr. M 74 bene] om. sed i.m. suppl. F | Primum est] primo FM 75 quia] om. YZ | ad … priuatiua] priuatiue ad inuicem Y | oppositione priuatiua] om. Z 76 necesse] om. Z | necesse est] oportet Y | necesse … priuatiuam] om. (hom.) Om 78 X] 4 OmY sed corr. Y 8 add. Om 80 opponerentur] opponuntur F opponeretur 82 indiuisionis] in Z 81 quia] quod Y | scilicet] om. FOm | quod2] quia M diuinis Om | circa … 83 diuisionis] om. (hom.) M | circa … 83 distinctionis] om. (hom.) Om 83 consistit] constituitur Y | uel] in add. M 84 multa] immo consistit (consistit] consistunt Om) in ratione diuisionis uel distinctionis eorum que dicuntur multa add. (iter.) MOm 85 uel indistincti] et indistincta Om 86 ratio1] om. Y | sibi] sicut A sit sed corr. F | sibi … sit] sit opposita (opposita] ex oppositi corr. Y oppositi Z) scilicet YZ | uel … 87 quod] om. Om 87 uel] et Om 89 quedam] om. A 90 est] ibi add. A | formalis] formaliter YZ | quoddam] quiddam F

70

75

80

85

90

DISTINCTIO XXIV QVESTIO I

95

100

105

110

115

79

[11] Quantum ad secundum sciendum est quod uel queritur de significato uel de hiis quibus significatum conuenit et de quibus dicitur. Si de significato, sic patet quod hec nomina non significant nec essentiam nec relationem, set solum important distinctionem | uel indistinctionem circa totam naturam entis, substantie et accidentis, ut statim dictum est. Si uero queratur de hiis de quibus nomina predicantur, sic dicendum est quod in diuinis ‘unum’ predicatur tam de substantia quam de relationibus, ‘multum’ autem et omne nomen ad multitudinem pertinens non dicitur realiter nisi de relationibus et de hiis que relationem includunt. [12] De ‘uno’ patet | sic, quia cuicumque conuenit esse indiuisum, eidem conuenit esse unum; set tam essentie quam relationi conuenit esse indiuisum: sicut enim essentia diuina est indiuisa in se, ita et paternitas; ergo tam essentie quam relationi conuenit esse unam. De ‘multo’ autem et de aliis nominibus ad multitudinem pertinentibus, sicut ‘tria’, ‘quatuor’ et huiusmodi, quod solum dicantur de relationibus et relationem importantibus, similiter patet, quia omnia talia distinctionem important; set in diuinis non est distinctio quoad | essentiam, set solum quoad relationes uel ea que relationem important; quare etc. | Et sic patet secundum. [13] Quantum ad tertium sciendum est quod cum in diuinis sit unitas essentie et pluralitas Personarum, ideo illa nomina cauenda sunt in diuinis que distinguunt essentiam uel confundunt Personarum distinctionem; illa autem nomina que important diuersitatem et pluralitatem consequuntur ens; ‘ens’ autem dicitur de omnibus entibus

92 est] om. Om | uel] om. Om 94 Si] se Om | sic] om. Y | non] om. Om | significant] significat M 96 totam] essentiam uel (uel] s.u.) FM essentiam Om 97 est] om. YZ 98 unum] unde Om | predicatur] om. sed s.u. dicitur ante unum add. Y 99 substantia] relationibus Om | de] om. F | relationibus] substantia Om | autem] uero Om | ad multitudinem] post pertinens (100) Om 102 patet] om. Z | conuenit] competit Om 103 conuenit1] competit Om | tam] tamen sed corr. Y 104 indiuisum] unum Om | enim] om. Y | essentia … indiuisa] indiuisa est esse (sic) diuina Om 105 et] om. Om | tam] tamen sed corr. Y | conuenit] competit Om | unam] unum Om 106 multo] et add. sed exp. F | de] om. AOm 107 sicut] sunt add. F(s.u.)Om | quatuor] 8 Om 108 relationem] relationum Om | quia] quod Z 110 quoad] ad sed corr. Y 112 sciendum est] dicendum M | est] om. AZ | cum] om. sed s.u. suppl. F | in] creaturis add. sed del. F 114 uel] et Om | Personarum distinctionem] inu. Om 115 illa] ista AMOm | et] uel Y

A28va

Om64r

M95vb Y69va

80

Om64v

Z29rb M96ra F42va

DVRANDI SVPER SENT. I

per attributionem ad primum ens, quod est substantia; et ideo de uirtute uocabuli, ut qvidam dicunt, uel saltem ex accomodatione usus, ut uerius credo, ens per se sumptum dicitur de substantia solum, de aliis autem dicitur cum determinatione ad hoc pertinente. Et eodem modo dicendum est in illis que consequuntur ens, sicut ‘multum’ et nomina ad multitudinem pertinentia, siue in speciali, ut | ‘tria’, ‘quatuor’, siue in generali, ut ‘distinctum’, ‘diuisum’ et similia. Hec enim per se sumpta dicunt ex accomodatione usus multitudinem in substantia, set cum determinatione dicunt multitudinem pertinentem ad illud genus ad quod est determinatio; propter quod hec nomina per se sumpta non deberent recipi in diuinis cum dicant multitudinem in substantia, cum determinatione autem possunt recipi, ut dicendo “multa supposita” uel “tres Persone”, “aliud suppositum” uel “alia Persona”, et sic de aliis. [14] Ad primum argumentum dicendum quod termini numerales pertinentes ad genus quantitatis non recipiuntur in diuinis, quia nulla res est ibi de genere quantitatis; set termini importantes multitudinem | que est de transcendentibus, que non addit aliquam rem super ens, bene recipiuntur in diuinis, nec ponunt aliquid super diuinam essentiam | et diuinas Personas et relationes nisi rationem distinctionis talis uel talis, que est ratio positiua, licet non sit alia res. Per idem patet ad | auctoritatem Hilarii et Magistri in littera; propter hoc enim dicuntur negatiue, quia non ponunt rem aliquam super id de quo dicuntur, ratio tamen significandi eorum est positiua.

117 primum … substantia] cf. Auct. Ar., 1, 89 (122,37); Arist., Metaph., IV, 2, 1003b16-18 118 quidam] cf. Thom., In Phys., I, 6, 42 (24b-25a); Quodl., IX, 2, 2, resp. (94,47-59) 117 et … de] om. YZ 118 accomodatione] aliquo moderamine YZ 120 Et] om. YZ 121 est … illis] de hiis Om | consequuntur] sequuntur Y | et nomina] nomina autem YZ 122 speciali] spirituali Om | ut] duo add. A | tria quatuor] 38 Om 123 distinctum … Hec] diuisum distinctum etiam hic Om | diuisum] diuersum A | similia] consimilia A | Hec] hic Om | enim] autem YZ 124 substantia] substantiam Om 125 set] om. OmY | dicunt … 128 determinatione] om. (hom.) Om 126 est] et F ex corr. M 128 autem] aut Z 129 uel1] om. Om | uel2] om. Om 131 numerales] numerabiles sed corr. F 133 termini] non Y 135 ponunt aliquid] inu. Om | diuinam essentiam] inu. Om 136 diuinas Personas] in diuinis Om 137 alia] aliqua Y 138 auctoritatem] auctoritates Om | hoc … dicuntur] quod dicitur YZ 139 quia] qui Om | id] illud OmYZ 140 significandi] om. Y | eorum] om. FOm sed i.m. suppl. F

120

125

130

135

140

DISTINCTIO XXIV QVESTIO II

81

[15] Argumentum in oppositum bene concludit, cum secundum Philosophvm X M e t a p h i s i c e ‘unum’ et ‘multa’ priuatiue opponantur; et ideo, si quodlibet diceretur priuatiue, quodlibet priuaret suum oppositum et per consequens se ipsum, et esset circulatio.

5

10

15

[1] Secundo queritur de uno quod est principium numeri, qui est de genere quantitatis, utrum addat | aliquid super ens et unum quod conuertitur cum ente. Et uidetur quod addat rationem ‘mensure’: primo per Aristotelem X M e t a p h i s i c e , qui dicit quod unum quod est principium numeri et numerus opponuntur sicut mensura et mensuratum; igitur in ratione ‘unius’ quod est principium numeri includitur ratio ‘mensure’. [2] Item sicut se habet numerus qui est in genere quantitatis ad multitudinem que est de transcendentibus, ita se habet unum in quantitate ad unum quod conuertitur cum ente; set numerus de genere quantitatis addit supra multitudinem que est de transcendentibus rationem ‘mensurati’: est enim numerus multitudo mensurata per unum, ut patet ex X M e t a p h i s i c e ; ergo unum quod est principium numeri addit super unum quod conuertitur cum ente rationem ‘mensure’. 142 unum … 143 opponantur] cf. supra, uu. 34-35 7 unum … 9 mensuratum] Arist., Metaph., X, 6, 1056b32-33; 1057a5-6 15 est … 16 unum1] Arist., Metaph., X, 6, 1057a3-4; cf. Thom., Super Sent., I, 24, 1, 2, arg. 4 (577-578); S.th., I, 11, 2, resp. 141 cum] tamen Om quod Y set Z 142 X] 4 YZ sed corr. Y | priuatiue opponantur] opponuntur priuatiue Om 143 opponantur] opponuntur Y | diceretur] dicetur Om 4 Secundo] Deinde A | qui] quod YZ | qui … 5 quantitatis] om. sed s.u. suppl. A 5 super] supra Om | ens et] om. A 6 addat] addit sed corr. Y 7 primo] om. YZ | per] om. F | per Aristotelem] dub. Om | X] om. sed i.m. suppl. F 4 Om 8 numerus] minus Om 9 igitur] ideo YZ | unius] om. sed i.m. suppl. F 10 ratio] ratione Om 11 numerus qui] minus que Om 12 unum] quod est add. 16 X] 4 Om 17 super] supra Om | Om 15 mensurata] post unum1 (16) YZ quod] om. sed s.u. suppl. F

Om65r

82

M96rb

Y69vb Om65v

DVRANDI SVPER SENT. I

[3] Contra. Mensura est in genere relationis; set unum quod est principium numeri non est in genere relationis, set quantitatis; ergo unum quod est principium numeri non addit per se super unum quod conuertitur cum ente rationem ‘mensure’. Consequentia patet, quia unum quod est principium numeri non addit per se super unum quod conuertitur cum ente nisi rem sui generis. [4] Responsio. Primo dandus est intellectus questionis et postea procedetur ad eius discussionem. | Quantum ad primum sciendum est quod intellectus questionis non potest esse ille quem uerba questionis pretendunt, scilicet quid addat unum quod est principium numeri super ens et unum quod conuertitur cum ente, quia | nec tale unum nec quodcumque aliud potest aliquam rem | addere super ens, ut dictum fuit; set iste est intellectus, scilicet quid dicat unum quod est principium numeri sub ente. Et istud quandoque uocatur ‘additio’, sicut dicimus quod ‘homo’ addit ‘rationale’ super ‘animal’. [5] Hoc supposito est multiplex modus dicendi circa questionem propositam. Vnus est quod unum quod est principium numeri non contrahit directe unum quod conuertitur cum ente, set contrahit ipsum ens, sicut album uel homo: unum enim quod est principium numeri non dicitur priuatiue, sicut unum quod conuertitur cum ente (propter quod non directe contrahit ipsum), set dicitur positiue. Est enim quoddam speciale ens sub ente communi, et hoc est ipsum quantum. Dicunt enim isti quod quantitas dupliciter perficit suum subiectum etiam positiue: uno modo secundum se et absolute, et sic 30 ut … 31 fuit] cf. supra, I, 24, 1, 6 (76,37-39) 35 Vnus … 49 indirecte] ap. Heru. Nat., Super Sent., I, 24, 1, resp. (115aC-bB) 41 quantitas … 49 indirecte] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 24, princ. 1, 2, resp. (130raC) 20 non … 21 numeri] om. (hom.) A | quantitatis] quantitates Om 21 addit] om. sed i.m. suppl. F | super] supra Om 22 conuertitur … mensure] om. sed i.m. suppl. F 23 est … quod] om. (hom.) Om 24 conuertitur] om. FM sed idem est s.u. add. M | rem] rationem M 25 est] hic add. A | intellectus] communis add. FMYZ sed del. F 26 procedetur] proceditur OmYZ | discussionem] dissolutionem Om | sciendum est] inu. A 27 ille] ex corr. F iste Om 28 pretendunt] precedunt Om 29 super] supra Om | conuertitur] post ente Z 30 super] supra Om 31 fuit] supra add. Y | iste] ille post intellectus YZ | iste est] inu. AFM | intellectus] questionis add. Om | dicat] illud scilicet add. Y 32 numeri] om. sed i.m. suppl. A 33 super] supra Om 34 circa] ad hanc Om 35 propo37 homo] huius Y 38 sicut] set sitam] om. Om | est1] quidem add. M FMOmYZ 39 non] unum Om | positiue] posite sed corr. Y 40 ipsum] om. FYZ sed i.m. suppl. F 42 sic] sicut Om

20

25

30

35

40

DISTINCTIO XXIV QVESTIO II

45

50

55

60

65

83

quantitas dicitur ‘unitas’ et quantum ‘unum’; alio modo perficit ipsum per comparationem ad partes, et sic dicitur ‘continuum’, ita quod ratio ‘unius’ quod est principium numeri non consistit in indiuisione, set in esse tale, scilicet in esse quantum absolute; propter quod est ratio positiua sub ente, quia ratio ‘quanti’ directe contrahit ens commune, et non unum quod cum ente conuertitur, nisi per consequens et indirecte. [6] Set ista positio defficit. Primo, quia absque ulla probatione assumit quod unum quod est principium numeri sit ipsum quantum secundum absolutam rationem ‘quanti’ et econuerso: hoc enim non uidetur, tum quia esset nugatio dicendo “unum quantum”, quia essent nomina penitus | synonyma significantia penitus idem re et ratione, quod non est uerum, tum quia | quantitas non dat esse multa, nisi quia diuisa; ergo non dat esse unum nisi inquantum indiuisa; igitur quantum secundum se et absolute non habet rationem ‘unius’, set quia indiuisum. Secundo defficit in hoc, quod dicit quod quantum potest perficere suum subiectum per se et absolute uel in ordine ad partes: impossibile est enim quod quantum sic perficiat suum subiectum absolute quod hoc sit absque ordine ad partes. Quod probatur sic: illud quod non potest | intelligi absque ordine ad partes non potest aliud perficere circumscripto hoc ordine; set quantum non potest intelligi sine ordine ad partes cum hoc sit de sua formali et diffinitiua ratione, dicente Philosopho V M e t a p h i s i c e quod quantum est quod est diuisibile in ea que insunt, et hec sunt partes eius, sine quibus 65 quantum … 66 insunt] Arist., Metaph., V, 13, 1020a7: transl. Guillelmi; Auct. Ar., 1, 137 (126,23) 43 unum] unus Om | perficit] subiectum add. Y 44 per comparationem] post partes Om 45 in] tali add. sed exp. M | indiuisione] lac. Om diuisione Y 46 set 47 positiua] ponen… esse1] super omne Z | tale] tali M | esse2] tale add. Y da Z | quia] est s.u. add. A | quanti] quantitatem A quantitatis Y quantitati Z | contrahit] contrahens AMYZ est i.m. praem. Y 48 cum ente] post conuertitur Om 50 positio] ratio Y | quia] om. Y 51 unum] illud Y 53 tum] tamen OmY | dicendo] dicendum AY 54 synonyma] si nonoa Om | significantia] signantia M post idem Om 55 tum] tamen OmY 56 inquantum] post quantum (57) M | 59 per igitur] ergo Om 58 quod1] quia MOm | quod2] om. sed i.m. suppl. F se] om. Om | et] om. FOm 60 est enim] inu. A 61 quod] quia Z | sit] fit OmZ | absque … partes] om. M 62 potest1] om. sed i.m. suppl. F | absque] sine YZ 63 aliud] aliquid YZ | hoc ordine] inu. Om 64 sit] sic add. A | et diffinitiua] post ratione (65) A 66 quod est] om. (hom.) Om | diuisibile] indiuisibile Z | sunt] om. Z | sine] sint ex sine corr. Z

Om66r M96va

F42vb

84

A28vb

Om66v M96vb Z29va Y70ra

DVRANDI SVPER SENT. I

impossibile est quantum intelligi; quare etc. Vnde probabilius diceretur quod quantum secundum quod continuum est unum, quam quod sit unum | secundum quod quantum absolute, quia quecumque sunt sibi inuicem continua sunt unum, non autem quecumque sunt quanta, quia possunt esse inter se diuisa et sic plura et non unum. Verumptamen nec illud esset simpliciter bene dictum, quia licet omne continuum sit unum et econuerso, prout nunc loquimur de uno, tamen ex alio formaliter dicitur ‘continuum’, scilicet quia partes eius copulantur ad unum terminum, et hec est ratio positiua; et ex alio dicitur ‘unum’, ex hoc scilicet quod partes eius non sunt diuise uel sunt indiuise, que est ratio priuatiua. [7] Alius modus dicendi est quod unum quod est principium numeri addit super unum quod conuertitur cum ente aliquid realiter diuersum. Quod declaratur sic, quia, ut isti dicunt, in rebus materialibus | est duplex terminatio, scilicet essentialis, que est per formam substantialem secundum quam res sic est hec (puta homo uel asinus) quod | non sit alia, et accidentalis, que est per quantitatem, secundum quam terminationem res dicitur tanta, ita quod non maior aut minor secundum primam terminationem attenditur unitas | que conuertitur cum ente, set secundum aliam attenditur | unitas que est principium numeri. Ex quo arguitur sic: sicut se habet terminus essentialis ad terminum accidentalem, ita se habet unum quod conuertitur cum ente ad unum quod est principium numeri; set terminus essentialis et terminus accidentalis 78 Alius … 90 quantitas] Heru. Nat., Super Sent., I, 24, 1, resp. (115bB-C) 80 isti] cf. Henr. de Gand., Quodl., IV, 5, sol. (19,18-21,66); Summa, 25, 1, ad 3 (148rH) 67 Vnde … 71 unum] om. Om | diceretur] quereretur sed poneretur i.m. corr. Z 68 quod quantum] om. Y | quod2] om. M | quam] quod Z | quod3] om. Y 72 esset] est YZ | esset simpliciter] similiter esset Om | omne] esse OmY | continuum] continui Om 73 sit … 74 continuum] om. (hom.) Om 74 continuum] enim dicitur ex hoc add. Y | quia] quod YZ | eius] om. F | copulantur] copulentur Y 75 terminum] numeri sed corr. Y | hec] hoc Om | ratio positiua] inu. Om 76 quod] quia A | uel] set Om | uel … indiuise] om. (hom.) Y 79 super] supra Om 80 diuersum] diuisum Om | ut] om. YZ | isti dicunt] inu. Om 81 formam] perfectionem formalem Y 82 hec] om. YZ | homo uel] om. Y 83 sit] om. AFM est Om | sit alia] est aliud Y est aliqua Z | et] om. Om 84 tanta] creata A | tanta … minor] maior Om | ita] om. A | ita quod] om. FYZ sed i.m. suppl. F | non] est add. A 86 set] licet Z | attenditur] acciditur Om attendatur Z | unitas] alia praem. Y 87 arguitur sic] inu. A | terminus] res M 89 set … 91 numeri] om. (hom.) sed set s.u. suppl. Y | essentialis] substantialis Om | terminus2] om. AOm res M

70

75

80

85

DISTINCTIO XXIV QVESTIO II 90

95

100

105

110

85

differunt realiter, puta substantia et quantitas; ergo unum quod conuertitur cum ente et unum quod est principium numeri differunt realiter propter quantitatem quam addit unum quod est principium numeri super substantiam. [8] Set nec istud est bene dictum, quia impossibile est, ut dictum fuit in principio solutionis, quod super ens uel unum quod conuertitur cum ente aliquid addat quamcumque naturam realiter ab uno differentem uel diuersam uel etiam ab ente. Quod patet sic, quia quandocumque aliqua se habent sicut superius et inferius per se et essentialiter ordinata, quidquid importatur per inferius totum clauditur in ambitu superioris; set omne quod est natura aliqua, siue substantia siue accidens, se habet ad ens et ad unum quod conuertitur | cum ente, sicut inferius ordinatum per se et essentialiter ad suum superius; ergo quidquid importatur per quamcumque naturam substantie uel accidentis, totum clauditur per se in ambitu unius et entis. Et ita non addit nouam naturam, set communem determinat. [9] Nec ualet ratio quam adducunt: fundatur enim super falsum, scilicet quod unitas que conuertitur cum ente solum attendatur secundum terminationem et indiuisionem que | est secundum formam substantialem. Hoc enim non est uerum, quia sicut ens non dicitur solum de substantia, set etiam de accidentibus, sic indiuisio in natura entis importata per unum se extendit ad terminationem et indiuisionem in quacumque natura substantie uel accidentis. Quod 94 Set … 124 superiori] cf. Heru. Nat., Super Sent., I, 24, 1, resp. (115bC-116aA) 94 ut … 95 solutionis] cf. supra, uu. 28-30 90 ergo] et add. FMYZ 92 addit] addat M | principium numeri] inu. Y 94 istud] illud si Om | quia] quod Z 95 fuit] est A | principio] corpore YZ | solutionis] questionis i.m. add. M | ens uel] om. Om 96 ente] uel super ens add. Om | addat] addit F | quamcumque] aliquam Om | realiter] uel add. Om | uno] uel ente add. Om 97 differentem … ente] et ente diuersa A | diuersam] diuersum Z | uel … ente] om. Om | sic quia] sicut Om 98 quandocumque] quandoque FOmZ | per … 99 ordinata] essentialiter ordinata et per se Om 99 clauditur] claudatur FMZ ex corr.Y 100 in] ab Om | omne] esse MY sed corr. Y | substantia] accidens A 101 accidens] substantia A 102 ordinatum] oportet diuidatur Y ordinatur Z | essentialiter] realiter Om 103 quidquid] aliquid Om 104 clauditur] post se Om | et entis] quod conuertitur cum ente Om 106 ualet ratio] ratio eorum ualet Om 107 attendatur] attenditur AOm 108 secundum1] set Om | terminationem] determinationem F | et indiuisionem] uel diuisionem YZ 109 ens] om. Om 110 solum] totum Y | substantia] ipsum ens add. Om 111 se extendit] inu. OmYZ | terminationem] interminationem Om ex determinationem corr. Z 112 natura] siue add. Om | uel] et A siue Om

Om67r

M97ra

86

Om67v

F43ra

M97rb

DVRANDI SVPER SENT. I

ergo dicitur quod sicut se habet terminus essentialis ad accidentalem, ita se habet unum etc., dicendum quod si accipiatur essentiale pro essentia substantie uel forme substantialis, falsum est, quia non sic se habet unum in quantitate quod est principium numeri ad unum quod conuertitur cum ente, sicut se habet accidens ad substantiam, ad quam se habet ut quoddam ens ab ea essentialiter distinctum, set sicut se habet accidens ad ens communiter sumptum. In illo sensu tamen procedit ratio, ut apparet ex sumptione | minoris propositionis, propter quod non ualet. Si autem sumatur essentiale pro essentia communiter dicta, tunc maior est uera, set minor falsa, quia terminus accidentalis non differt ab essentiali communiter sumpto, set includitur in ipso sicut inferius in suo superiori. [10] Alius est modus dicendi quod unum quod est principium numeri non addit super ens et unum quod conuertitur cum ente rem aliquam, set rationem duplicem, priuatiuam | et positiuam: priuatiuam, quia sicut unum communiter dictum dicit priuationem diuisionis generaliter in quacumque materia, sic unum quod est principium numeri dicit indiuisionem in quantitate continua; et ulterius addit rationem positiuam ratione fundamenti huius priuationis, scilicet ratione quantitatis, et est illa ratio ratio ‘mensure’. Quod probatur primo per Aristotelem X M e t a p h i s i c e , qui dicit quod numerus et unum quod est principium numeri opponuntur sicut mensura et mensuratum; | secundo, quia cum queritur quot sunt homines et respondetur unus, 113 sicut … 114 unum] cf. supra, uu. 87-88 125 Alius … 132 mensure] Heru. Nat., Super Sent., I, 24, 1, resp. (116aA-B); cf. Thom., Super Sent., I, 24, 1, 3, sol. (581-582) 132 Quod … 139 discrete] cf. Heru. Nat., Super Sent., I, 24, 1, resp. (116bC) 133 numerus … 134 mensuratum] Arist., Metaph., X, 6, 1056b32-33; 1057a5-6 113 quod] om. Om | terminus] res M | essentialis] substantialis Om | ad] terminum add. Om 114 si] sicut Om | accipiatur] accipitur Y 115 essentia] essentiam A | substantialis] quod add. YZ | sic] post habet (116) Om 116 unum1] om. Om 118 quam] quod Om 119 illo] om. Om 120 tamen] tantum MYZ terminum Om | procedit] om. Om | ratio] om. sed s.u. suppl. F | sumptione] assumptione YZ | propositionis] om. Om 121 sumatur essentiale] inu. A essentiale accipiatur Om 122 tunc] circa Om | minor] est add. MYZ 123 differt] differret YZ 124 sicut] om. Z | inferius … superiori] superius in inferiori 127 duplicem] secundum add. Om | priuaA 125 est1] om. sed s.u. suppl. Z tiuam … priuatiuam] positiuam et priuatiuam Om | et … priuatiuam] om. (hom.) A 128 generaliter] post materia (129) Om 129 sic] sit Om 131 scilicet] secundum 132 est] post ratio AOm | ratio2] del. M | proYZ | ratione2] rationem MY batur] sic add. YZ 133 X] 4 Om 2 Y | numerus et] et numeris post numeri (134) Om 135 cum] quando A | et] om. YZ | respondetur] om. sed i.m. in domo add. Y

115

120

125

130

135

DISTINCTIO XXIV QVESTIO II

140

145

150

155

160

87

non est sensus tantum quod homo qui est ibi sit indiuisus, immo ly ‘unus’ dicit discretam mensuram secundum quam aliqua mensurantur, ut sunt tot sicut queritur per quot; unum ergo quod est principium numeri | addit rationem ‘mensure discrete’. [11] Hec autem opinio dicit duo, quorum unum est satis clarum, aliud autem est multum dubium. Clarum est quod unum quod est principium numeri qui est de genere quantitatis dicit indiuisionem | in quantitate specialiter, sicut unum quod conuertitur cum ente dicit indiuisionem in natura entis uniuersaliter. Quod patet, quia ratio superioris saluatur in quolibet inferiori, set contracta; set unum quod conuertitur cum ente est superius ad unum quod est solum in quantitate, sicut ens est superius ad quantitatem: ut enim tale ens, scilicet quantitas, se habet ad ens commune, sic unum in quantitate ad unum in ente; ergo ratio ‘unius’ in ente saluatur in ratione ‘unius’ in quantitate, set contracta. Eadem ergo indiuisio que sumpta uniuersaliter est formalis ratio ‘unius’ quod conuertitur cum ente, ipsa sumpta specialiter in tali natura, scilicet in quantitate, est ratio ‘unius’ quod est principium numeri. [12] Set tunc est dubitatio quare indiuisio in quantitate facit speciale unum sub ente et secundum speciale nomen quia dicitur unum quod est principium numeri, in aliis autem generibus, puta in substantia, qualitate et aliis, indiuisio non facit speciale unum et secundum speciale nomen. Et dicendum quod indiuisio in quolibet genere facit speciale unum sub uno quod conuertitur cum ente, set non sortitur speciale nomen secundum communem usum loquendi, set solum unum in quantitate. Cuius ratio est quia omnis unitas opponitur multitudini; | propter quod in illo genere in quo inuenitur ultra alia

154 dubitatio … 158 nomen] cf. Heru. Nat., Super Sent., I, 24, 1, resp. (117aB) 136 quod homo] quia hoc Om | ly] si Om 137 discretam] districtam M 138 ut] sicut add. Om | per] pro YZ 139 discrete] districte M 140 dicit duo] inu. A 141 autem] om. YZ 142 qui] quod AYZ 143 in … 144 indiuisionem] om. (hom.) Om 145 set] licet Om 147 quantitatem] et ideo sicut ens add. Y | enim] est Y 150 sumpta] simpliciter et YZ 152 ratio unius] inu. Om 154 tunc] circa Om | quare] quia Om 155 et secundum] om. Om | quia] qui 156 numeri] om. sed i.m. suppl. F | autem] om. FM sed Om | unum2] om. YZ 157 qualitate] quantitate Z s.u. suppl. F | in2] om. Om | substantia] uel add. A 158 dicen| et aliis] om. A | et2] om. YZ | et2 … 159 unum] om. (hom.) Om dum] est s.u. add. Y

Om68r

Y70rb

Om68v

88

M97va

A29ra Z29vb

Om69r

DVRANDI SVPER SENT. I

genera specialis ratio ‘multitudinis’ rationabile est quod inueniatur specialis | ratio ‘unitatis’; set in genere quantitatis inuenitur specialis ratio ‘multitudinis’ ultra alia genera; ergo etc. Maior patet, set minor probatur, quia in aliis generibus a quantitate, exclusa quantitate, non esset multitudo nisi differentium secundum speciem, que est multitudo formalis, saltem in hiis que fiunt per causas naturales, quidquid sit de hiis que immediate possunt fieri a solo Deo, ut angeli, de quibus queretur in II libro dist. 3. In quantitate autem et in materialibus ratione quantitatis inuenitur noua multitudo sub eadem specie eorum que solo numero | differunt; propter quod unum in quantitate sortitur speciale nomen et dicitur ‘unum’ quod est principium numeri. [13] Secundum autem quod | ponitur in hac opinione, scilicet quod unum quod est principium numeri addit super unum quod conuertitur cum ente rationem ‘mensure’, potest intelligi dupliciter: uno modo quod ratio ‘mensure’ essentialiter et intrinsece pertineat ad rationem ‘unius’ quod est principium numeri; alio modo quod sit quedam proprietas uel habitudo consequens tale unum et fundata in ipso. Si primo modo, sicut isti | uidentur intelligere, sic non potest esse uerum. Quod probatur sic: illud quod est relatiuum secundum esse, et non solum secundum dici, non potest esse constitutiuum alicuius absoluti; set mensura uel ratio ‘mensure’ est relatiuum secundum esse, et non solum secundum dici; ergo non potest esse constitutiua unius quod est principium numeri, quod est quiddam realiter absolutum in

167 multitudo2 … 169 angeli] cf. Heru. Nat., Super Sent., I, 24, 1, resp. (117aB-C) 169 angeli … 170 dist. 3] cf. infra, II, 3, 3 (128-138) 174 Secundum … 179 ipso] cf. Heru. Nat., Super Sent., I, 24, 1, resp. (117aA-B) 163 specialis] om. Z | specialis ratio] inu. Y | ratio] om. sed s.u. suppl. Z | rationabile] rationale Om | est] om. Om | quod] in ipso add. Om | inueniatur] inuenitur Z 165 alia] nomina add. sed del. F | set] om. A 166 a] in sed corr. M 167 secundum] om. A | secundum speciem] specie Om | est] om. sed post 168 fiunt] fuit F 169 immediate] mediate sed s.u. corr. M multitudo2 suppl. Y 171 inuenitur] om. sed i.m. inf. post multitudo post fieri Om 170 in3] om. AOm suppl. A 173 speciale nomen] inu. YZ | et dicitur] quod est Om idest Y | numeri] om. Z 174 autem] aut Om | hac] ista Om 175 numeri] om. sed i.m. suppl. F 176 potest … 177 mensure] om. (hom.) sed i.m. suppl. Z | potest intelligi] post dupliciter Z 177 ratio mensure] om. Y 180 modo] sic add. Om 181 uerum … 182 esse] om. (hom.) Om 182 non1] om. sed s.u. suppl. Y | solum] om. YZ 184 constitutiua] alicuius add. YZ 185 quiddam] quid AY quoddam Om

165

170

175

180

185

DISTINCTIO XXIV QVESTIO II

190

195

200

205

89

genere quantitatis. Maior patet, quia relatiuum secundum esse est ipsemet respectus uel relatio que pertinent ad genus relationis, et ideo non possunt intrinsece et essentialiter pertinere ad rem alterius generis; set relatiuum secundum dici non est ipse respectus, set est fundamentum eius, et ideo potest pertinere ad aliud genus, ut patet de | scientia, que refertur ad scibile, et tamen est in genere qualitatis. Minor similiter patet, scilicet quod mensura dicit relatiuum secundum esse et non secundum dici, quia illa nomina ad que ultimo fit | status et resolutio in querendo de relationibus sunt nomina relationum uel relatiuorum secundum esse. Verbi gratia si queratur quomodo refertur album ad album, respondebitur quod sicut simile simili; set si ulterius queratur quomodo refertur simile simili, respondebitur quod quia est simile et ratione similitudinis, et hic est status, quia similitudo est essentialiter relatio et simile est relatiuum secundum esse; si enim essent | nomina relatiuorum secundum dici, adhuc ulterius posset queri de rationibus referendi; set ad mensuram | et ad mensurabile fit resolutio et status in querendo de relationibus. Si enim queratur quare scientia refertur ad scibile, respondebitur quod pro eo quod scientia mensuratur scibili et scibile est mensura scientie; set si ulterius queratur quare mensura et mensurabile ad inuicem referantur, nulla alia ratio est qua formaliter referantur, nisi illa que per nomina importatur, et in illa est status. Similiter in proposito, si queratur quare unum quod est principium 190 scientia … 191 scibile] cf. Arist., Metaph., V, 15, 1020b31-32; X, 6, 1056b35-36 187 uel] siue Om 189 secundum] om. Om | est1] essentialiter add. Om | 191 in] de A | qualitatis] ex quantiipse] ille YZ | set] nec Z | est2] om. YZ tatis corr. Y | similiter] scilicet sed del. M etiam Om om. YZ | similiter patet] inu. A 192 relatiuum] relationem Om | non] solum add. Om 193 fit] facit Om 194 in querendo] inquirendo MYZ | relationum uel] om. Om 195 Verbi gratia] dub. Om 196 quod] om. Om | sicut] om. A | sicut … ulterius] similiter si hoc (set hoc add. sed del.) ultimo Y | set si] om. Om 197 quomodo refertur] post simili Om | simile1] similis Y | simili] sibi sed corr. F | quod] om. Y | quod quia] quodque Om 198 ratione] ratio YZ | similitudinis] est similitudo Y 199 nomina relatiuorum] om. Om 200 rationibus] relationibus Z 201 referendi] referendis Om | set] sunt YZ | et1] om. sed s.u. suppl. M | ad2] om. AOm | fit] mensura add. Om | status] in add. Om | in querendo] inquirendo FMOmYZ 202 queratur] inquiratur Om 203 pro] de sed corr. M 204 scibile … scientie] mensura scientie est ipsum scibile Om 205 ad inuicem] om. Y | referantur] referuntur Om | nulla … 206 referantur] om. (hom.) sed non est ratio i.m. suppl. Y | ratio] relatio Om 206 referantur] om. M referuntur Om | importatur] importantur sed corr. Y | 207 Similiter] est add. Om in] om. FY sed s.u. suppl. F | illa2] ipsa A ista ex corr. Y | queratur] queritur Om

M97vb

F43rb

Y70va Om69v

90

M98ra Om70r

DVRANDI SVPER SENT. I

numeri refertur ad multa, respondebitur quod unum est mensura et aliud mensurabile; set si ulterius queratur quare mensura et mensurabile referantur, non est dare aliam formalem rationem nisi illam que importatur per nomina, que est essentialiter quedam habitudo uel relatio; quare etc. [14] Si autem intelligatur secundo modo, scilicet quod esse mensuram est quedam proprietas uel habitudo consequens unum et fundata in ipso, sic habet ueritatem, quia per unum habet mensurari multitudo quantitatis discrete, inquantum unum aliquotiens sumptum reddit totam | multitudinem, et hec est proprietas consequens unum, non constituens ipsum; et ad | hunc sensum loquitur Philosophvs X M e t a p h i s i c e quod unum et multa in genere quantitatis opponuntur sicut mensura et mensurabile, et non quod esse mensuram uel mensurabile sint de ratione intrinseca unius et multitudinis. [15] Et per hoc patet responsio ad illud per quod isti primo probant suum propositum. Ad illud quod dicunt secundo, scilicet quod quando queritur quot sunt homines in domo et respondetur quod unus, non est sensus tantum quod homo qui est ibi sit indiuisus, immo ly ‘unus’ dicit discretam mensuram secundum quam aliqua mensurantur ut sunt tot, dicendum quod ly ‘unus’ de principali significato non dicit mensuram, set solum notat eam tamquam rationem concomitantem. Quod patet sic, quia si respondeatur quod sint tres, ly ‘tres’ 219 unum … 220 mensurabile] Arist., Metaph., X, 6, 1056b32-33; 1057a5-6 224 quando … 227 tot] cf. Heru. Nat., Super Sent., I, 24, 1, resp. (116bC); cf. supra, uu. 135-138 208 refertur] referatur Om | quod] quia AYZ 209 mensura … mensurabile] mensurabile et mensura Om | et mensurabile] om. YZ 210 referantur] referatur YZ | aliam] aliquam Y | formalem rationem] inu. AOm | illam] illa YZ 211 importatur] importantur sed corr. Y 213 intelligatur] om. sed i.m. suppl. F | mensuram] mensura Y 215 quia] qui Om 216 discrete] distincte ex districte corr. M districte Om | unum] om. Om | aliquotiens] totiens Y 217 reddit] reddat Om habet YZ | totam] mensurare Y 218 hunc sensum] hoc YZ | sensum] secundum Om | X] 4 Om 220 mensurabile] mensuratum Y | et2] om. YZ | non quod] om. sed i.m. suppl. Z | esse … 221 mensurabile] om. YZ | uel] et Om 221 sint] sunt FMOm 222 Et per] Ex Y | illud] om. Om | per2] om. AOm | isti] dicunt quando add. Om | isti primo] inu. Y | primo] om. A 223 scilicet] om. F | scilicet quod] om. Om 224 quot sunt] quod sint Om | quod] om. Om 226 ly] si Om 227 dicendum] dicendo M | ly] om. Y licet Z 228 dicit] significat Om | notat] connotat Y | eam] om. AFMYZ sed i.m. suppl. F illam Om 229 si] om. YZ | respondeatur] responderetur F | sint] sunt Om | ly] si Om | ly tres] om. (hom.) AFYZ sed i.m. suppl. F

210

215

220

225

DISTINCTIO XXIV QVESTIO II 230

235

240

245

250

91

dicit aliquid cui competit esse mensuratum uel esse mensurabile, set tamen neutrum horum includitur in significato huius quod est ‘tres’: solum enim significatur quoti sunt; quotum enim per se et essentialiter inest numero, qui est quantitas discreta, sicut quantum continuo, quod est quantitas prima; tamen ex consequenti datur intelligi quod sunt mensurabiles uel mensurati: non enim sunt idem quotum et mensurabile nisi sicut fundamentum et relatio consequens. Et eodem modo ly ‘unus’, cum respondetur | ad questionem factam de numero, importat quod sit aliquid multitudinis, et in hoc dicit aliquid positiuum cui competit ratio mensure respectu multitudinis, set tamen non est de significato eius: non enim sunt idem esse aliquid numeri et esse mensuram eius, nisi sicut fundamentum et relatio sequens. [16] Patet ergo quid dicit unum quod est principium numeri sub uno quod conuertitur cum ente, quia dicit specialem indiuisionem in natura quantitatis, et ultra hoc dicit aliquid numeri, et in hoc dicit aliquid positiuum, quod competit | ei ratione sui fundamenti, rationem autem mensure non importat nisi extrinsece. [17] Ad primum argumentum dicendum quod licet unum quod est principium numeri sit mensura, tamen in hoc non consistit ratio ‘unius’, set est proprietas consequens ipsum, ut dictum est. [18] Ad secundum dicendum quod esse mensuratum non dicit differentiam essentialem numeri, set eam circumloquitur, cum sit quedam proprietas consequens.

233 numero … 234 prima] cf. Auct. Ar., 2, 111 (148,78); 31, 18 (303,87); Thom., In Phys., III, 12, 393 (193b); ps.-Thom., Summa tot. Log. Arist., III, 8 (69a) 249 ut … est] cf. supra, uu. 213-221 230 dicit] dicunt Om 231 horum] eorum FMYZ 232 solum] iter. sed exp. Z | significatur] signatur M | quoti] quot FMY ex quod corr. M | quotum] quot FM 235 quoex quod corr. M 233 continuo] continue YZ 234 quod1] que Y tum] quot FOm quod M 236 mensurabile] mensurabiles Om 237 cum] tamen YZ 238 importat] important YZ 240 significato] signato M | non2 … 241 eius] om. (hom.) sed i.m. suppl. A | aliquid … 241 esse] unum uel ad numerum et Om 242 ergo] igitur Y | dicit] dicat Om addit Y 243 indiuisionem] diui245 positiuum] positum sionem Om 244 et1] om. Y | aliquid1] aliquod Z Om 246 extrinsece] intrinsece sed corr. M 247 licet] post numeri (248) Om om. sed s.u. suppl. Z 248 numeri] om. sed s.u. suppl. Y | ratio] om. Om 249 est1] om. Y 250 secundum] argumentum add. Y 251 circumloquitur] cum cum loquitur Om | quedam] quidam Om 252 consequens] etc. add. Om

Om70v

M98rb

Om1r

F43va

Y70vb

Z30ra

[1] Preterea considerandum est etc. Circa distinctionem istam queritur primo utrum nomen ‘persone’ dicatur uniuoce de Deo et creaturis. Et uidetur quod sic, quia si non diceretur uniuoce, aut diceretur equiuoce aut analogice; non equiuoce, quia partes | diffinitionis ‘persone’ et diffinitio non uidetur equiuoce dici de Deo et creaturis, siue sint res siue intentiones; nec analogice, quia ubi est analogia inter Deum et creaturam | nomen illud per prius conuenit Deo quam creaturis, ut patet in substantia, ente et huiusmodi; set nomen ‘persone’ per prius conuenit creaturis quam Deo, quia creaturis prius fuit impositum et translatum a creaturis ad Deum; ergo etc. Relinquitur ergo quod dicatur uniuoce. [2] In contrarium est quia que non conueniunt in uno genere generalissimo non habent aliquid commune uniuocum, quia suprema uniuocatio est in genere generalissimo, quia nichil est communius nisi ens, quod non est uniuocum; set Deus et creatura non conueniunt | in genere generalissimo, eo quod Deus est extra omne genus; ergo etc. [3] Responsio. Qvidam dicunt quod nomen ‘persone’ conuenit uniuoce Deo et creaturis ratione negationis uel priuationis que importatur per nomen ‘persone’: ratio enim ‘persone’ consistit in incom-

4 Preterea … est] Lomb., Sent., I, 25, 1, n.1 (190,4) 19 Quidam] cf. Henr. de Gand., Summa, 53, 3, sol. (30,102-32,166) 4 etc.] om. AFM | Circa … 5 primo] Distinctio 25 circa quam primo queritur FM 25 distinctio circa quam primo queritur YZ | istam] 24 A 6 diceretur2] om. sed 7 et diffinitio] om. YZ 8 uidetur] uidentur A | dici] om. i.m. suppl. Y a.m. 9 creaturam] creaturas Om sed ante equiuoce s.u. suppl. Y | siue2] sint add. M 10 Deo] om. sed i.m. suppl. Z 13 ad] in YZ | ad … etc.] om. Om 14 est] om. FM sed s.u. suppl. F | genere] om. YZ 15 aliquid] aliquod AOm 16 communius] eo add. Y 17 ens] eo add. AYZ 18 genere] om. sed i.m. suppl. F 19 Quidam] quidem AYZ sed corr. Y 20 negationis … priuationis] priuationis et negationis FMYZ | importatur] importantur Y 21 consistit] post incommunicabilitate A | incommunicabilitate] que est quedam negatio i.m. add. Z

5

10

15

20

DISTINCTIO XXV QVESTIO VNICA

25

30

35

40

45

93

municabilitate; negatio autem dicitur uniuoce de omnibus in quibus reperitur, sicut homo et asinus dicuntur uniuoce non-lapis; ergo nomen ‘persone’ dicitur | uniuoce de omnibus in quibus reperitur. [4] Set istud non ualet propter duo. Primum est quia negatio non includitur in formali significato ‘persone’: licet enim rationem ‘persone’ circumloquamur per esse indiuiduum uel incommunicabile, | tamen neutrum significat, set formaliter significat hoc aliquid subsistens in intellectuali natura, ad quod bene sequitur quod sit indiuiduum et incommunicabile, quia uniuersalia que sunt communicabilia secundum se non subsistunt. De nomine autem iudicandum est secundum illud quod per nomen formaliter significatur uel importatur, et non secundum illud | quod sequitur ad significatum. [5] Secundo, quia non est uerum quod negatio dicatur uniuoce de omnibus de quibus dicitur, nisi illud quod negatur uniuoce diceretur, quia ratio negationis sumitur ab affirmatione, sicut ratio priuationis ab habitu. Et ideo si predicata affirmatiua et positiua non dicuntur uniuoce de omnibus de quibus dicuntur, sequitur quod nec negatiua uel priuatiua. Si enim unum oppositorum dicitur multipliciter, et reliquum, unde esse non-canem dicitur equiuoce, sicut esse canem. Et Philosophvs V M e t a p h i s i c e distinguit multa nomina priuatiua tamquam multipliciter et non uniuoce dicta. [6] Ideo dicendum est aliter quod nomen ‘persone’ uel est nomen rei uel intentionis. Si sit nomen rei, sic dicendum est quod nomen ‘persone’ non dicitur uniuoce de Deo et creaturis. Quod patet sic: plus distat Deus a creatura quam res unius predicamenti a re alterius predi-

41 distinguit … 42 dicta] Arist., Metaph., V, passim 22 autem] enim Om | autem dicitur] dicitur autem sic Z 23 reperitur] inuenitur Om | sicut … 24 reperitur] om. (hom.) YZ 24 in quibus] om. sed i.m. suppl. F 25 istud] illud OmY | quia] quod Z 26 formali] om. A 27 indiuiduum] indiuinum F | incommunicabile] esse in communi abile Om 28 hoc aliquid] hoc quid sed corr. F 30 quia] et A 31 se] esse A | iudicandum] uidendum YZ 32 illud] id F | formaliter] forma sed corr. Z et add. YZ | significatur uel] om. A | uel] et Y 34 dicatur] om. sed i.m. suppl. F | dicatur uniuoce] inu. OmYZ 37 affirmatiua] affirmata FMZ 38 omnibus de] om. (hom.) YZ | de2] om. sed s.u. suppl. F 39 oppositorum] om. Y 40 non-canem] non add. YZ | equiuoce] uniuoce YZ | sicut] set tamen M 41 nomina] om. YZ 42 multipliciter] om. sed equiuoce i.m. add. M 44 est] om. YZ 45 patet] om. sed s.u. suppl. Y a.m. 46 creatura] creaturis Y | predicamenti1] predicati Om | predicamenti2] predicati OmZ

M98va

Om1v

A29rb

94

Om2r M98vb

F43vb

DVRANDI SVPER SENT. I

camenti; set rebus diuersorum predicamentorum nichil est commune uniuocum, quia illud non esset nisi ens, quod non ponitur uniuocum, set analogum; quare etc. Minor iam patet, set maior probatur, quia plus distat a re cuiuslibet predicamenti, uel saltem tantum, illud quod subterfugit omne predicamentum, quam res unius predicamenti a re alterius; set Deus subterfugit omne predicamentum; quare etc. [7] Si autem nomen ‘persone’ sit nomen | intentionis, | sic posset uideri alicvi quod nomen ‘persone’ diceretur uniuoce de Deo et de creaturis. Ad cuius intellectum sciendum est quod intentio fundatur super rem iuxta proprietatem in ea repertam, sicut supra hominem fundatur intentio speciei, secundum quod consideramus quod ‘homo’ potest predicari de pluribus numero differentibus et intentionem suppositi uel persone fundamus super Sortem uel Platonem, quia est hoc aliquid subsistens in genere intellectualis nature. Necesse est igitur intentionem diuersificari secundum diuersitatem formalem rationis uel proprietatis iuxta quam in re fundatur; sicut si dicamus Deum esse speciem, quia natura diuina nata est conuenire pluribus suppositis, scilicet Patri et Filio et Spiritui Sancto, et hominem esse speciem, quia natura humana nata est conuenire pluribus suppositis, scilicet Sorti et Platoni et ceteris, non est hoc uniuoce, quia alia est unitas nature diuine | in pluribus suppositis de quibus dicitur, et alia est unitas nature humane in suis suppositis: prima enim unitas est unitas secundum rem, set secunda unitas est solum unitas secundum rationem. Propter quod unitas speciei in Deo respectu diuinarum Personarum et in homine respectu suorum suppositorum non est unius rationis, nec per consequens ratio ‘speciei’, cum species sit unum in multis et dic47 predicamentorum] predicatorum OmZ | commune] esse Z 48 uniuo49 Minor] maior M | maior] minor M | quia] quare Z cum1] unius OmY 50 tantum] om. Om plus distat a re alicuius predicamenti i.m. add. Za.m. | illud] id AOm 52 alterius] predicamenti add. Om | quare] ergo Om 53 autem] per add. A | sit] significetur A | nomen intentionis] intentio A 54 de1] in A | 55 sciendum est] inu. A 56 super] supra (dub.) A | in de2] in A om. OmMYZ ea] post repertam Y | supra] super OmM 58 potest] possit Om | numero diffe60 genere] et add. Om rentibus] inu. AOm 59 uel2] et M | hoc] quod add. Z | Necesse] om. YZ | est] conuenit Y | igitur] ergo Om 61 diuersitatem] post rationis A 62 proprietatis] improprietatis Z | sicut si] si ergo Y | si] om. Z 63 est] om. A 64 scilicet … 65 suppositis] om. (hom.) YZ 65 conuenire] communicare Om | scilicet] sicut homo conuenit Y 66 et ceteris] etc. A | ceteris] aliis Om | non est] post hoc YZ | unitas … 67 pluribus] nature unitas in diuinis A 67 alia est] inu. FMYZ 68 est unitas] inu. M | unitas2] om. YZ 69 unitas1] om. Y | est] om. YZ | solum] om. Om | unitas2] om. A uni solis Om

50

55

60

65

70

DISTINCTIO XXV QVESTIO VNICA

75

80

85

90

95

100

95

tum de multis. | Set cum dicimus quod ‘homo’ est species et ‘albedo’ est species, nomen ‘speciei’ uidetur utrobique uniuoce acceptum, quia esse unum in multis et de multis equaliter utrique conuenit. Proprietas autem supra quam fundatur intentio ‘persone’ est esse hoc aliquid subsistens | in natura intellectuali; hec autem proprietas, ut est fundamentum intentionis ‘persone’, uidetur consimiliter competere | creature et diuinis suppositis, quia extra formalem rationem huius proprietatis, ut est fundamentum intentionis, est quod talis subsistentia sit creata uel increata, absoluta uel relata; propter quod uariatio secundum ista non uariat illam proprietatem secundum illud quod dicit formaliter, nec per consequens, ut uidetur, uariat intentionem fundatam super talem proprietatem, quin reperiatur uniuoce hic et ibi. [8] Set hoc non obstante dicendum quod nomen ‘persone’ acceptum pro intentione non dicitur uniuoce in diuinis et in creaturis. Cuius ratio est quia si ‘persona’ dicit intentionem, non dicit aliam quam suppositum, licet dicat eam in materia magis contracta; intentio autem ‘suppositi’ non conuenit Deo et creaturis uniuoce; ergo etc. Minor probatur, quia singularitas et indiuiduatio secundum se non dicunt secundam intentionem (que non habet esse nisi per intellectum; hec autem rebus conueniunt circumscripto omni intellectu), set sortiuntur rationem intentionis prout conueniunt rei ut sub alia existenti, sicut propria sub communi, ut Sortes sub homine. Cum enim hoc non possit esse nisi concurrente actione intellectus, a quo est unitas communitatis hominis ad Sortem et Platonem, ideo ratio singularitatis et indiuiduationis non secundum se et absolute, set prout subsunt rationi | uniuersalitatis, sortiuntur nomen ‘intentionis logice’. Hec autem ratio potissime insinuatur per nomen ‘suppositi’: dicitur enim ‘suppositum’ quasi ‘sub alio positum’, sicut ponitur ‘singulare’

74 utrobique] utrolibet Om 75 esse] om. Om | utrique] uterque sed corr. M 76 autem] aut Om 78 competere] et communiter praem. Om | creature] creaturis A 79 extra … rationem] iuxta rationem formalem Om | huius] unius FOm 80 intentionis] persone add. A | sit] est sed corr. M | creata] creatura YZ | uel increata] om. YZ 81 uel relata] om. Y | ista] illa YZ 83 ut] om. F | uariat] uariare 88 dicat] dicit F 85 dicendum] est add. OmY(s.u.) 87 dicit1] dicat Om Om 90 indiuiduatio] indiuiduo sed corr. Y 91 per] om. Om 92 hec] licet Om | circumscripto … intellectu] om. Y | circumscripto … 93 conueniunt] om. (hom.) Z 93 sortiuntur … intentionis] dicunt intentionem Y | prout] ut MY 96 communitatis] commutati Om 97 indiuiduationis] indiuisionis FMYZ 100 quasi] quod OmY

Y71ra

Om2v M99ra

Om3r

96

M99rb

Z30rb

Om3v

Y71rb

DVRANDI SVPER SENT. I

sub ‘communi’. Ex hoc sic arguitur: ubi non est eadem ratio superpositionis, ibi non est eadem ratio suppositionis, nec per consequens eadem ratio ‘suppositi’ ut dicit intentionem logicam; set in creaturis et diuinis non est eadem ratio superpositionis in hiis que sunt communia suppositis creatis et increatis; ergo | non est eadem ratio suppositionis, nec per consequens suppositorum ut nominant intentionem fundatam super hiis. Maior satis patet, minor declaratur, quia ratio superpositionis eorum que sunt communia suppositis increatis est unitas realis, ut esse Deum commune est Patri et Filio et Spiritui Sancto et nulla alia communitas inuenitur ad | supposita quoad terminos res significantes; set ratio superpositionis eorum que sunt communia suppositis creatis est sola unitas rationis, et hee rationes non sunt uniuoce, ut de se patet; ergo nec ratio suppositionis et suppositorum. [9] Ad argumentum in oppositum dicendum quod nomen ‘persone’, si sit nomen rei, dicitur analogice in Deo et in creaturis et conuenit Deo per prius quam creaturis quantum ad rem significatam, licet quantum ad impositionem factam a nobis prius sit nomen ‘persone’ impositum creaturis quam Deo, et sic est in omnibus que proprie conueniunt Deo et creaturis, quia quoad id quod significant per prius Deo conueniunt, set impositio facta est primo ex hiis que uidemus in creaturis. Si autem nomen ‘persone’ sit nomen intentionis, adhuc dicitur non uniuoce, | cum dicitur: “Sortes est persona uel suppositum”, et cum dicitur in diuinis quod Pater est suppositum uel persona, ut statim dictum est. [10] Argumentum alterius partis posset concedi ratione conclusionis, tamen assumit quod nichil est commune uniuocum hiis que dif101 ubi] ibi M | superpositionis] suppositionis MOmYZ 102 ibi … suppositionis] om. (hom.) OmM | suppositionis] suppositationis i.m. add. Z | per consequens] om. A 103 eadem] om. Y 104 superpositionis] suppositionis MOmYZ | in … 105 suppositionis] om. (hom.) Om 106 nec … suppositorum] om. sed i.m. suppl. F | nominant] nominat OmYZ sed corr. Y 107 declaratur] probatur Om | superpositionis] suppositionis AMOmYZ 108 realis … 109 Deum] realiter ut dictum est YZ 109 commune] quod essentia communis Y | Sancto] om. M 111 superpositionis] suppositionis MOmYZ 112 est] communitas uel add. A | sola unitas] inu. A | de se] post patet (113) M 113 suppositionis] suppositis MY 115 in2] om. AOm 116 per prius] proprius M | significatam] significantem Om 118 persone] om. Om 119 proprie] quidem (dub.) Y quippe Z | id] illud YZ | significant] significatum est A significat Om 120 Deo conueniunt] inu. Y 122 dicitur non] inu. Y 123 suppositum2 … 124 persona] persona uel suppositum A 125 Argumentum] Ad praem. Y | posset] potest Y 126 tamen] cum AYZ | uniuocum] uniuoce Z

105

110

115

120

125

DISTINCTIO XXV QVESTIO VNICA

130

135

97

ferunt secundum genus generalissimum, quod est uerum de rebus, set non de intentionibus, quia inter | illa que sunt in uno predicamento inuenitur similis habitudo ad fundandum secundas intentiones, sicut inter illa que sunt in alio predicamento, ut dictum fuit de albedine respectu huius et illius albedinis et de homine respectu huius et illius hominis; propter quod talibus | conueniunt intentiones unius rationis, scilicet esse speciem, et idem est de aliis intentionibus. Quelibet etiam res dicitur uniuoce intellecta, quia esse intellectum non dicit circa obiectum rem, set intentionem.

128 quia] sicut s.u. add. Za.m. | predicamento] predicato Om 129 fundandum] ex corr. F fundandam M ex fundatum corr. YZ | sicut] sic Z 130 illa] alia AFMOm alba Y | sunt] om. Om | alio] aliquo Om 131 et1] uel AOm | et3] uel AOm | 133 etiam] om. Om enim YZ illius2] alterius Om

F44ra

M99va

A29va

Om4r

[1] Nunc de proprietatibus Personarum etc. Circa distinctionem istam primo queritur utrum omnes Persone diuine distinguantur per relationes. Et uidetur quod non, quia nulla forma distinguit nisi secundum suum genus; set Persona uel hypostasis importat indiuiduum in genere substantie; ergo quoad esse personale uel hypostaticum non fit distinctio per relationes. [2] Item illud quo circumscripto remanent Persone distincte non distinguit Personas; set relatio est huiusmodi; ergo etc. Probatio minoris, quia prius est esse quam referri; omnis ergo relatio presupponit esse eius quod refertur, et per consequens ea circumscripta manet Persona in esse suo ab alia distincta; quare etc. [3] In contrarium est quia illud quod est causa multiplicationis est causa distinctionis; set relatio est causa multiplicationis Personarum dicente Boetio libro D e Tr i n i t a t e | quod relatio multiplicat Trinitatem; ergo est causa distinctionis.

3 Vtrum … relationes] cf. B. Decker, Die Gotteslehre des Jakob von Metz, 475-479; R.L. Friedman, Intellectual Traditions, I, 454-458 4 Nunc … Personarum] Lomb., Sent., I, 26, 1, n.1 (196,26) 12 prius … referri] cf. Bonau., Super Sent., I, 27, pars 1, art. unic., 2, arg. 2 (468b-469a) 17 relatio … Trinitatem] Boeth., De Trin., 6 (180,340) 4 Nunc de] Vnde Om | Personarum] primarum Y | Circa … istam] Distinctio 26 circa quam FYZ 26 distinctio circa quam M | istam] 26 A 5 diuine] om. Om | distinguantur] distinguuntur YZ | relationes] relationem Y 7 uel] om. sed s.u. suppl. F 8 substantie] om. M 10 Item] preterea A | illud] id FOm | Persone] diuine add. Om 11 distinguit] distinguunt A | est huiusmodi] huius est Y | huiusmodi] huius A 13 refertur] igitur relatio presupponit esse Persone que refertur add. F(i.m.)M | manet … 14 distincta] om. Om | Persona] om. A 14 esse suo] inu. A 15 est1] om. YZ sed s.u. suppl. Y a.m. | multiplicationis] personarum add. M | est3 … 16 multiplicationis] om. (hom.) sed i.m. suppl. F 17 Boetio] in add. Om | De Trinitate] decretalium Om 18 ergo] etc. add. sed del. F

5

10

15

DISTINCTIO XXVI QVESTIO I

20

25

30

35

40

99

[4] Responsio. Videnda sunt hic duo principaliter que tanguntur in questione et in argumentis. Primum est utrum Persone diuine distinguantur relationibus et sub qua ratione, utrum sub ratione originis uel relationis uel proprietatis. Secundum est quod tangitur in quodam argumento, scilicet utrum circumscriptis relationibus remaneant Persone distincte. [5] Quantum ad primum sciendum est quod non omnes Personas distingui per relationes contingere posset dupliciter: uno modo, si non omnes Persone | essent relatiue, set, preter Personas relatiuas quas ponit fides, esset in diuinis aliqua Persona seu suppositum absolutum; alio modo, si tantum essent tres Persone relatiue et non constituerentur per relationes, set per aliquid absolutum, quia per illud distinguerentur; et de utroque est opinio, si tamen dici debeat opinio et non error. [6] Quantum enim ad primum dicunt aliqvi quod in diuinis, preter Personas relatiuas quas ponit fides, est aliquod suppositum absolutum, nec istud est contra determinationem Ecclesie. Primum probant sic: sequitur “Deus creat; ergo Persona creat”, et est locus ab inferiori ad superius, quod patet mutando predicatum: sequitur enim “Deus est; ergo Persona est”, set non econuerso “Persona est; ergo Deus est”, nisi gratia materie; hoc autem non esset nisi Persona esset in plus. Tunc arguunt ulterius: ab inferiori ad superius tenet consequentia

33 aliqui] ap. Thom. de Arg., Super Sent., I, 26, 1, 4, sol. (87vb) legitur aliquos antiquitus istam opinionem tenuisse 40 ab … 46 absoluta] ap. Thom. de Arg., Super Sent., I, 26, 1, 4, sol. (87vb-88ra) 19 hic] om. YZ | principaliter que] inu. Om 20 questione] conclusione Z | et] om. Z 21 utrum … ratione] om. (hom.) Y 23 scilicet utrum] utrum scilicet si Om | remaneant] et add. YZ 25 sciendum] dicendum Om | omnes] om. sed i.m. suppl. F alia lectio diuinas i.m. add. M dicimus Z 26 contingere posset] possent contingere Om | contingere … dupliciter] dupliciter posset contingere A 27 relatiuas] relatas A dub. F 28 esset] post absolutum A | seu] siue Om 29 alio] quo 30 quia] et Om | distinOm | constituerentur] ex constituentur corr. Y a.m. 31 dici debeat] inu. Om 33 enim] om. guerentur] ex distinguentur corr. Y a.m. Om | aliqui] Scotus i.m. adn. F 34 relatiuas] relatas AF | aliquod] aliquid Om | suppositum absolutum] inu. YZ 35 istud] illud Om | est] om. sed s.u. suppl. F | determinationem] sancte add. A | probant] om. Om 36 est] ibi add. A 37 mutando] numerando Y | predicatum] predicamentum Z 38 econuerso] quod non esset add. sed exp. Y 39 hoc autem] quod Y om. Z | non esset] om. Z 40 arguunt] arguit M arguitur Y argumentum Z

M99vb

100

Om4v

M100ra Y71va

F44rb

DVRANDI SVPER SENT. I

cum exclusione: sequitur enim “unus solus homo currit; ergo unum solum animal currit”; | similiter, ut uidetur, sequitur “unus solus Deus creat; ergo una sola Persona creat”. Antecedens est uerum; ergo et consequens; set consequens non potest esse uerum pro aliqua Persona relata, quia non solus Pater creat, nec solus Filius creat, nec solus Spiritus Sanctus; ergo uerificatur pro Persona absoluta. [7] Quod autem non sit contra determinationem Ecclesie, declarant, quia istud suppositum absolutum non ponit in numerum cum tribus, set est commune tribus, sicut et essentia ab aliis ponitur communis et non ponens in numerum cum eis; D e c r e t a l i s autem tantummodo negat quartam rem ponentem in numerum cum tribus Personis, quod patet manifeste per textum. Nam respondendo ad rationem Ioachim, | qua uoluit concludere contra Magistrvm ex dicto proprio quod dixit | quod essentia neque generat neque generatur aut procedit, ergo non est Pater nec Filius nec Spiritus Sanctus, set quarta res, respondet Papa quod non sequitur, quia ista res summa, etsi non generat ut Pater, nec generetur ut Filius, nec spiretur ut Spiritus Sanctus, est tamen Pater et Filius et Spiritus Sanctus, et eodem modo potest dici de supposito absoluto. [8] Istud autem defficit in utroque, quia nec est ponere suppositum absolutum, et si poneretur, poneret cum aliis in numerum. Primum patet, quia suppositum proprie dictum est quid subsistens, completum | ultima completione in illa natura et incommunicabile; set

47 Quod … 59 absoluto] cf. Duns Scot., Ord., I, 26, q. unic., resp. (28,24-29,5) 50 Decretalis] Greg. IX, Decretal., I, 1, 2 (6-7) 41 cum] i.m. F | cum exclusione] om. A | exclusione] ex conclusione F conclusione Om | enim] om. Om | homo … 42 solus] om. (hom.) YZ 42 currit] ergo add. A | similiter … uidetur] om. Om | Deus] om. sed i.m. suppl. F 44 set consequens] om. (hom.) Y | Persona] om. sed i.m. suppl. F 45 creat2] om. AOm 46 Sanctus] om. F creat add. YZ 48 quia] quod M | ponit] potest YZ sed corr. Y 49 commune] cum add. YZ 50 ponens] ponitur M est penes Om 51 tantummodo negat] negat tamen modo Om 52 respondendo] respondetur Y 53 Ioachim] iothaim Om | qua] qui FYZ 54 neque1] nec OmYZ | neque2] nec 56 res1] om. OmYZ 55 aut] nec OmYZ | nec1] aut Om | set] om. Om A | respondet Papa] respondeat propter A | quia] quod sed corr. M 57 generetur] generatur OmYZ | spiretur] spiratur OmYZ 59 supposito] relato et add. YZ 60 in] del. Y | utroque] utrobique Y | nec] non YZ 61 poneretur] ponetur M | cum aliis] post numerum Om 62 patet] om. M | quia] quod Y | est] om. sed s.u. 63 illa natura] inu. YZ | et] om. YZ | incommusuppl. Y a.m. | quid] quod Om nicabile] incommunicabili M incommunicabilem Om

45

50

55

60

DISTINCTIO XXVI QVESTIO I

65

70

75

80

85

101

in diuinis nullum absolutum potest esse tale; ergo nullum potest esse suppositum absolutum. Maior patet. Per hoc enim suppositum differt a singulari uel indiuiduo, quia suppositum non est nisi illud quod per se subsistit (unde natura humana in Christo non dicitur suppositum, quia non per se subsistit), singulare autem et indiuiduum dicuntur tam de per se subsistentibus quam de aliis. | Item suppositum est completum ultima completione possibili in illa natura: importat enim quid completissimum propter quod significat ut habens, non ut res habita. | Est etiam incommunicabile, quia suppositum est sic sub alio positum quod sub ipso non est aliud positum, omne autem quod est communicabile pluribus habet aliquid sub se positum, et ideo non est proprie et simpliciter suppositum. Et sic patet quod suppositum includit illa tria. Minor declaratur, quia licet de essentia diuina possit dici aliquo modo quod sit subsistens, tamen ipsa absolute sumpta non habet ultimum | complementum possibile sibi, cum illud sit per relationem uel relatio est etiam communicabilis pluribus; quare etc. [9] Secundum patet, scilicet quod si esset tale suppositum, poneret cum aliis in numerum, quia quando de aliquibus uerum est dicere de quolibet quod est suppositum, et alio formaliter est unum suppositum, et alio aliud, uerum est dicere quod ibi sunt plura supposita, quorum unum non est aliud; set de Patre et de Deo uerum est secundum istos dicere de quolibet quod est suppositum, alio autem est Pater suppositum, alio autem Deus (dicente Avgvstino quod Pater 86 Pater2 … 87 Deus1] Aug., De Trin., VII, 6, 11 (262,20-27) 64 ergo] in eis add. F(s.u.)M 65 suppositum absolutum] absolutum suppositum in 66 indiuiduo] ab eis Om | absolutum] om. FYZ sed i.m. suppl. F s.u. suppl. Y a.m. praem. ex corr. YZ | illud] id Om 67 unde … 68 subsistit] om. (hom.) YZ | natura humana] inu. Om 68 et] om. Om | dicuntur] dicunt Om 69 per] om. sed s.u. suppl. Z 70 in] et praem. sed exp. F 71 completissimum] completum Y 72 Est 74 alietiam] om. Om 73 quod1] quia YZ | ipso] illo M | autem] om. Om quid] aliquod M 75 proprie] propria sed corr. Z 76 includit] includat Z | de] om. Om | possit] posset M 78 illud] id Om 79 uel relatio] uel relationem sed del. Y | relatio] ratione cuius add. A | etiam] om. A | communicabilis] incommunicabilis A communicabile Om ex corr.Y | pluribus … etc.] om. YZ | quare] ergo F om. M 80 tale] ponere add. A | poneret] ponet Om 81 cum aliis] post numerum A | numerum] materia Om 82 de … 83 dicere] om. (hom.) YZ | unum] unde Om 83 alio] aliud sed corr. A om. FM | aliud] om. Om | uerum … 84 aliud] om. (hom.) sed i.m. uerum est dicere quod ibi sunt plura suppl. A | ibi] illa Y 84 aliud] unum ponit in numerum cum alio add. YZ | secundum istos] post 86 alio] alius dicere (85) AOm 85 alio] aliud Y | est2] om. sed i.m. suppl. M Y | Deus] ut add. YZ | dicente] dicit FMYZ beatus add. Y enim add. Z | Augustino] Augustinus FMYZ

Om5r

Z30va

M100rb

102

Om5v N38ra

A29vb M100va

DVRANDI SVPER SENT. I

non est eo Pater quo Deus); ergo uerum est dicere quod Pater et Deus sunt plura supposita, quorum unum non est aliud, et sic suppositum absolutum ponit in numerum cum relatis. [10] Ad rationem eorvm dicendum quod ab inferiori ad superius, licet teneat argumentum in creaturis cum exclusione et termino numerali (ut “unus solus homo currit; ergo unum solum animal currit”), tamen non tenet in diuinis. Et causa diuersitatis est quia in creaturis numquam est aliquid unum numero in distinctis suppositis; et ideo plurificatis suppositis plurificantur omnia que sunt in eis; propter quod quidquid excludit unum suppositum | excludit | quidquid est in supposito, cum sit aliud natura et supposito; set in diuinis inuenitur aliquid unum et idem numero, puta essentia diuina communis pluribus suppositis; et illi potest imponi nomen quod importat indiuiduum uagum, quod sub se continet plura supposita, sicut est hoc nomen ‘Deus’; propter quod aliquid potest dici de eo cum additione numeri partitiui, ut est ‘unum’, et exclusione, ut est ‘solus’, dicendo “unus solus Deus creat”, quod non potest dici de contentis | sub ipso cum simili additione dicendo “una sola Persona creat”; | igitur non est aliquod suppositum absolutum in diuinis ratione cuius oporteat ponere quod non omnes Persone diuine constituantur relationibus. [11] Alia causa propter quam posset poni quod Persone diuine non distinguerentur relationibus posset esse si Persone diuine, quantumcumque relate, constituerentur per modos absolutos qui presupponerentur relationibus, ut qvidam dicunt, nec probant directe

110 quidam] cf. Iac. de Vit., Quodl., III, 7, resp. (94,32-125,966) 87 est eo] inu. AF | eo] quid add. Y est add. Z | quo] est add. Om om. Z | 88 sunt] dicunt Om 89 relatis] relatiuis MYZ Pater2 … Deus] Deus et Pater Z 90 dicendum] est add. F 91 licet] om. sed i.m. post quod (90) suppl. A | in creaturis] om. AFYZ sed i.m. suppl. F increatis post numerali (92) Om | termino numera93 Et] del. Y 94 est] om. sed li] inu. Om 92 currit1] sit Y | currit2] sit Y s.u. suppl. F | aliquid] aliquod M 95 que sunt] om. Om 96 excludit2] om. A | in] alio add. A 97 cum] non add. YZ | et] a YZ 98 puta] pura F 101 aliquid potest] potest aliquod nomen Y inu. Z | eo] deo Om 102 exclusione] exclusiuus Y exclusiue Z 103 ipso] eo Om 104 cum] om. sed s.u. suppl. F | igitur] ergo Om 105 aliquod] aliquid Z | suppositum absolutum] inu. M | absolutum] om. N 107 Alia] autem add. AYZ est add. sed del. Y | poni] dici Y 108 distinguerentur] condistinguerentur AN constituerentur Om | relationibus … 109 constituerentur] om. (hom.) sed i.m. suppl. F | diuine] om. F | quantumcumque] quantum que Om 110 probant] probat N

90

95

100

105

110

DISTINCTIO XXVI QVESTIO I

115

120

125

130

103

conclusionem istam, set solum indirecte, dicentes quod eadem inconuenientia que sequuntur ad positionem istam sequuntur ad illam que ponit Personas distingui per relationes, | et consimiliter euaduntur. Nos enim ponimus Personas diuinas distingui relationibus ad euadendum compositionem in diuinis que esset absoluti cum absoluto et ad euadendum distinctionem essentie diuine propter hoc, quia opposite relationes possunt esse in diuina essentia tamquam in fundamento propter eius infinitam fecunditatem. Omnino autem simile potest dici de modis | absolutis, quia, cum sint modi rerum et non quidditates, non faciunt compositionem cum essentia. Rursus plures tales modi possunt fundari in una essentia, sicut plures relationes; quare per tales modos Persone diuine possunt constitui et distingui. [12] Istud autem est expresse contra intentionem Sanctorvm et contra determinationem Ecclesie et contra rationem. Contra intentionem Sanctorvm, quia Avgvstinvs dicit V D e Tr i n i t a t e quod illa que sunt propria Personis dicuntur relatiue; set | nichil magis est proprium Personis quam illa per que constituuntur et distinguuntur; ergo illa sunt relatiua, non modi absoluti. Item Avgvstinvs ibidem dicit quod quidquid dicitur ad se secundum substantiam dicitur, et de omnibus Personis predicatur singulariter et | non pluraliter; set modus absolutus ad se dicitur ex quo absolutus est; ergo si quis talis est in diuinis, dicitur secundum substantiam et predicatur de omnibus Personis simul sumptis singulariter, et non pluraliter; per nichil autem tale possunt distingui Persone; quare etc. Item Damascenvs libro I 126 illa … relatiue] Aug., De Trin., V, 5, 6 (211,19-22) 129 quidquid … 130 singulariter] Aug., De Trin., V, 8, 9 (215,1-6) 111 indirecte] directe sed s.u. corr. F 112 ad1 … sequuntur] om. (hom.) Y | illam] aliam Om 116 quia] quod OmYZ 117 esse] est F | tamquam … fundamento] om. A | fundamento] fundamenta sed corr. M 118 infinitam] finitam sed corr. Y | Omnino] omne AN | simile] similiter Y 120 cum] in Y | tales] tes sed exp. M | tales … 121 plures] om. (hom.) N 121 tales] plures Y 122 diuine] Dei Y 123 est expresse] inu. A | intentionem] mentem A | intentionem … 124 Ecclesie] determinationem Ecclesie et Sancti uel (dub.) intentionem Om | et … 125 Sanctorum] om. (hom.) sed i.m. suppl. F 124 contra1] om. AN | determinationem] Sanctorum et determinationem add. N | et] etiam add. ANOm | et … rationem] om. YZ | intentionem Sanctorum] inu. Om 125 Augustinus dicit] inu. Om | quod] quia M 126 magis est] inu. Om 127 constituuntur] constituitur Z | distinguuntur] distinguitur YZ 129 quod] om. F | dicitur1] om. YZ 131 dicitur] absolutus add. Y 132 predicatur] ponitur Om 133 autem] aut Om om. sed s.u. suppl. Z 134 Persone] diuine add. A om. Y | Damascenus … 135 2] post dicit (135) FMYZ

Y71vb

Om6r

F44va

M100vb

104

Om6v

N38rb M101ra

DVRANDI SVPER SENT. I

cap. 2 dicit quod in diuinis omnia sunt unum preter ingenerationem, generationem et processionem; ergo per modos absolutos non est distinctio. Determinatio etiam Ecclesie idem habet, que dicit expresse Personas distingui solum relationibus. Item hec positio est contra rationem: primo, quia isti qui ponunt per tales modos Personas distingui deberent illos modos in speciali nominare, ut sciremus quid sunt et qualiter uocantur, sicut nos qui ponimus eas distingui | per relationes expresse dicimus per quas, scilicet per paternitatem, filiationem et processionem, quod tamen non faciunt; unde uidetur esse purum figmentum ponere tales modos. Item si per tales modos absolutos Persone constituerentur et distinguerentur, aut isti modi differrent secundum speciem aut secundum numerum solum; non secundum speciem, quia omnis talis differentia, si sit incompossibilis, in eodem supposito includit oppositionem; nulla autem oppositio potest esse in diuinis nisi oppositio relationis; ergo si isti modi differunt specifice, necesse est quod differant solum relatiue et non absolute. [13] Quod autem nulla oppositio possit esse in diuinis preter relatiuam, patet, quia in omni alia oppositione alterum extremum est imperfectius altero, ut in contradictione negatio est imperfectior affirmatione et priuatio imperfectior habitu et in contrarietate unum contrariorum est imperfectius altero; in sola autem relatiua | oppositione | extrema possunt esse equaliter perfecta. Cum igitur in diuinis non sit dare aliquid imperfectius altero, sequitur quod in eis non 135 omnia … 136 processionem] Ioh. Dam., De fide orth., I, 2, 2 (14,22-24) 135 2] 1 Om | ingenerationem] om. A 136 generationem] om. N 137 etiam] autem AY | etiam Ecclesie] inu. Om 138 Personas] diuinas add. AN | solum] solis Om 139 modos] malos Om 140 nominare] denominare M | quid] qui ANOm 141 qualiter] equaliter sed corr. Z | sicut] dub. M 142 per quas] personas YZ 143 tamen] cum AFMN tamen sed corr. F | faciunt] faciant AFMN | unde] om. AN del. F ideo Om 144 figmentum] figuratum sed corr. YZ 145 constituerentur] constituentur Y | et] aut AN | distinguerentur] distinguentur Y 147 talis] tali sed corr. Y | differentia si] dicitur cum Om | incompossibilis] impossibilis Om 148 oppositionem] suppositum Om opinionem Y | autem] aut Om | oppositio] opinio F 149 differunt] differrent OmYZ 150 differant] differunt MOm different YZ | non] om. Om 151 possit] potest Om | preter relatiuam] nisi oppositio relatiua Om 152 quia] quod Y 153 imperfectius] perfectius sed corr. F | altero] om. Om | negatio … 154 contrarietate] om. N 154 priuatio] est add. M uero add. YZ sed del. (ras.) Y | et2] set sed del. et s.u. corr. F uel YZ | contrarietate] contrariis Om 155 contrariorum] om. Om | imperfectius] perfectius Om | altero] et in disparatis quia talia differunt specie quarum una est 156 igitur] ergo Om 157 imperfectius] perfectius imperfectior alia i.m. add. F a.m. M | altero] alio YZ

135

140

145

150

155

DISTINCTIO XXVI QVESTIO I

160

165

170

175

180

105

potest esse oppositio nisi relatiua. Igitur si illi modi differunt secundum speciem, necesse est quod differant solum relatiue. Si autem dicatur quod differunt secundum | numerum, contra: illud quod de se est plurificatum non est unum secundum speciem; in hoc enim differt species a genere, quia licet forma specifica possit per aliud plurificari, tamen ipsa de se non est plurificata; forma autem generis de se est plures nec tota potest in uno inueniri, sicut forma speciei; quidquid autem est plurificatum in diuinis, de se est plurificatum | et non per aliud, et maxime prima distinguentia, | ut sunt illa que constituunt Personas et distinguunt; ergo tales modi, si sint, cum sint plures, non sunt unius speciei differentes solum secundum numerum. Nullo ergo modo possunt Persone diuine distingui uel constitui per modos absolutos. Quod concedendum est, quia secundum Avgvstinvm et omnes Sanctos qui usque nunc fuerunt in diuinis non sunt nisi duo, scilicet essentia et relatio; set distinctio Personarum non potest esse per essentiam, que est una numero in omnibus suppositis; ergo necesse est quod fiat per relationes. [14] Set ulterius, cum relatio possit dupliciter nominari, uno modo per modum proprietatis, ut paternitas et filiatio, alio modo per modum actionis et passionis, ut generare et generari et spirare et spirari, et ideo uidendum est sub qua ratione distinguant, utrum sub ratione proprietatis uel utrum sub ratione originum. Et quidquid horum detur, non est differentia in re, cum sint omnino idem realiter paternitas et generare, filiatio | et generari, set in proprietate locutionis est differentia. 180 non … differentia] cf. Thom., S.th., I, 40, 2, resp. 158 Igitur] ergo Om 159 differant] differunt FN | solum relatiue] inu. Om 162 quia] quod 160 differunt] differant AMN | de se] post est1 (161) ANOm YZ | specifica] specificata Om | per aliud] post plurificari Y | aliud] illud Om 164 inueniri] reperiri A conueniri Om 165 autem] om. FOm 163 se2] om. F sed i.m. suppl. F | est plurificatum1] plurificatur M | se] non add. M om. Om 166 et] om. Om | prima] persona Om om. YZ | | est plurificatum2] inu. Y 167 sint cum] sic tamen Z 169 posdistinguentia] distina Y | sunt] iter. N sunt] post diuine A | distingui … constitui] constitui et distingui N | uel] et AOm 175 dupli172 distinctio] diffinitio Om 173 est1] om. F | suppositis] om. AN citer nominari] inu. Y | uno modo] scilicet ANOm 176 et … modo] uel ANOm 177 et passionis] om. FM | et generari] om. FM | et3 … 178 ideo] om. ANOm 179 proprietatis] proprietatum FNOm | utrum] om. 178 et1 … et2] om. FM ANOmY | ratione2] proprietatum uel sub ratione add. N | originum] originis ex originum corr. Y 180 est] om. sed i.m. suppl. F 181 generare] et add. MY | in proprietate] improprie ex corr. Y

Z30vb

Y72ra Om7r

M101rb

106

F44vb

Om7v

A30ra

DVRANDI SVPER SENT. I

[15] Quantum ergo ad hoc est duplex modus dicendi. Qvidam dicunt quod distinctio Personarum est per origines et non per relationes sub ratione relationum. Quorum ratio talis est: relationes secundum modum intelligendi sequuntur suum fundamentum; set paternitas et filiatio fundantur super origines: | ex eo enim aliquis est pater quia genuit, et filius quia genitus; ergo distinctio relationum sequitur distinctionem originum. Per prius ergo intelliguntur Persone distincte per origines quam per relationes uel proprietates. Huic sententie uidetur concordare Avgvstinvs | D e f i d e a d P e t r u m circa principium, ubi dicit quod quia aliud est genuisse quam natum esse, et aliud natum esse quam processisse, manifestum est quoniam alius est Pater, alius Filius et alius Spiritus Sanctus. Et Damascenvs libro I cap. 2 dicit quod in diuinis omnia sunt communia preter ingenerationem, generationem et processionem. [16] Alii dicunt quod magis proprie debet dici quod Persone diuine distinguuntur et constituuntur per proprietates et relationes quam per origines. Et hoc uidetur probabilius. Cuius ratio est quia constitutio rei in se et eius distinctio ab alia re debet fieri per aliquid quod sit rei intrinsecum, sicut in creaturis fit | per formam; set origines non significantur ut intrinsece Personis, set potius ut actus progrediens a Persona in Personam, quasi uia media, sicut generatio

183 Quidam … 184 origines] cf. Rich. de S. Victore, De Trin., IV, 15 (177,16-178,35), ut referunt Thom., De pot., 8, 3, arg. 13 (220a) et Bonau., Super Sent., I, 26, art. unic., 2, arg. 3 (455a); 3, arg. 2 (456b-457a); cf. R.L. Friedman, Intellectual Traditions, I, 455 192 quia … 194 Sanctus] cf. rectius Fulg., De fide ad Petr., 6 (716,144-147) 195 omnia … 196 processionem] Ioh. Dam., De fide orth., I, 2, 2 (14,22-24) 197 Alii … 199 origines] cf. Thom., Super Sent., I, 26, 2, 2, sol. (633-634); S.th., I, 40, 2, resp.; De pot., 8, 3, resp. (220b-221a) 183 ergo] autem Om | hoc] quod add. Z | Quidam] enim add. A 184 distinctio] diffinitio Om | et] om. Z 185 relationum] relationis YZ 187 fundantur] fundatur YZ | eo] om. A 188 quia1] quod Y | genitus] est add. OmYZ | distinctio] diffinitio Om 189 distinctionem] diffinitionem Om | ergo] autem M | intelliguntur] intelligitur N 190 Huic sententie] ex corr. Y hunc finem Z | sententie] finem N 191 circa principium] in principio Om | principium] primum 193 quoniam] quod Y quin Z | Pater] et add. Y 192 aliud2] ad F est add. YZ F 194 et] om. ANY | I] lac. A om. N | 2] 9 AN 195 in diuinis] om. A | 197 Alii] opinio communior i.m. adn. Z generationem] om. NYZ sed s.u. suppl. Za.m. | debet] om. A 198 distinguuntur] distinguantur NOm | constituuntur] constituantur FMNOm 199 per origines] Personas Om 201 sit] fit N | fit] fuit N | formam] formas Y 202 ut1] om. N

185

190

195

200

DISTINCTIO XXVI QVESTIO I

205

210

215

220

225

107

significatur ut uia uel actus procedens a generante in genitum; ergo per origines non debent dici Persone constitui uel distingui, set per illa que sunt in Personis tamquam forme intrinsece et immanentes. | Et hee sunt relationes uel proprietates, que se habent ad Personas aliquo modo sicut forme ad totum constitutum; quare etc. Avgvstinvs autem et Damascenvs in preallegatis auctoritatibus dicunt Personas distingui per origines attendentes ad rem et non ad proprietatem locutionis. [17] Set adhuc restat dubium, cum paternitas uel filiatio possit considerari ut proprietas uel ut relatio, sub qua ratione habent constituere et distinguere, utrum sub ratione relationis uel sub ratione proprietatis. | Et uidetur qvibvsdam quod sub ratione proprietatis | et nullo modo sub ratione relationis, tum quia relatio ut relatio supponit suum fundamentum, ut prius arguebatur, et sic relationes diuine supponunt origines et per consequens Personas distinctas, tum quia relatio ut relatio non habet nisi referre illud cuius est relatio et non constituere, set hoc habet inquantum est proprietas, et sic preintelligitur emanationibus. [18] Set istud non uidetur bene dictum, | quia ratio relationis et ratio proprietatis uel distinguuntur ex opposito uel se habent sicut superius et inferius. Si distinguuntur ex opposito, tunc falsum est dicere quod Persona diuina constituatur per aliquid sub ratione proprietatis, quia si ratio proprietatis opponitur rationi relationis, ratio proprietatis est ratio absoluta; set impossibile est intelligere uere quod 215 quibusdam] cf. Thom., Super Sent., I, 27, 1, 2, sol. (651-652); S.th., I, 40, 4, resp.; De pot., 8, 3, ad 7 (221b); 10, 3, resp. (263a-b) 217 prius] cf. supra, uu. 185-186 222 istud … 259 supposito] cf. R.L. Friedman, Intellectual Traditions, I, 456, n.56 204 uia] media add. A 205 debent] differunt Z | dici] om. Om | constitui … distingui] distingui uel constitui OmY 206 Personis] Persona M 207 uel] et A om. YZ | aliquo] alio Om 209 preallegatis auctoritatibus] actibus preallegatis Om 210 attendentes] ad tendentes M accedentes N | ad1] a sed corr. Y | et] om. Om | ad2] om. A 212 Set adhuc] om. A | uel] et MOm 214 et] uel OmY | relationis 215 quod] om. Y 217 relauel] om. sed i.m. suppl. F | sub ratione2] om. AF tiones] relatio sed corr. Y 218 tum] tamen sed corr. Om 219 referre] nisi add. Om | illud] id MOm | et] set M 220 habet] fit YZ | est] om. FM | preintelligitur] intelligitur M 221 emanationibus] de i.m. praem. M 223 distinguuntur] distinguitur Y | uel2 … 224 opposito] om. (hom.) N 224 distinguuntur] distin227 ratio] om. Y | guantur Om distinguitur Y 226 ratio2] om. sed i.m. suppl. F intelligere uere] inu. ANOm

M101va

Om8r N38va

Y72rb

108

M101vb Om8v

F45ra

DVRANDI SVPER SENT. I

suppositum diuinum sit constitutum per aliquid sub ratione absoluta; ergo etc. Si uero se habent sicut superius et inferius, ita scilicet quod ‘proprietas’ dicat aliquid commune ad formam absolutam et relatam, sic iterum falsum est dicere quod ratio proprietatis sit ratio constitutiua et non ratio relationis, quia superius, licet non includat actu suum inferius, tamen non excludit ipsum, sicut esse animal, licet non includat esse rationale, tamen non excludit. Si ergo ratio proprietatis sit aliquid commune ad rationem | relationis | et ad rationem forme absolute, ponendo quod ratio proprietatis sit ratio constitutiua, non excluditur per hoc quod ratio relationis non sit constitutiua. Excluditur autem per hoc quod dicitur quod relatio sub ratione proprietatis est constitutiua Persone et non sub ratione relationis; ergo male. Item in creaturis non fit distinctio hec quod rationale uel quecumque forma absoluta sit constitutiua alicuius rei ut proprietas, et non ut forma absoluta, et si fieret, falsa esset; ergo in diuinis non debet dici de paternitate uel quacumque relatione quod sit constitutiua Persone inquantum proprietas et non inquantum relatio; et si fiat, falsa est. Probatur consequentia, quia proprietas est quid commune ad relationem et ad formam absolutam; propter quod eque debet fieri descensus sub ipsa ad utrumlibet siue | affirmando siue negando. Item secundum Philosophvm II P h i s i c o r u m , sicut effectus communis requirit causam communem, sic effectus particularis causam particularem, et hoc secundum omne genus cause. In diuinis autem licet non sit proprie causa et effectus, est tamen ibi principium et quod est ex 248 sicut … 249 particularem] Arist., Phys., II, 3, 195b25-27 228 diuinum] om. Om 229 habent] habeat FM habeant ANYZ 230 rela232 superius licet] inu. Om | inclutam] relatiuam Om 231 ratio2] om. A dat] in add. YZ 233 excludit] includit Om | esse] om. A est N | esse animal] post 234 esse] om. A | rationale] relatiue Om | licet Y | licet] om. sed s.u. suppl. Za.m. tamen] cum N | excludit] ipsum add. A 235 relationis … rationem] om. (hom.) 236 absolute] et relate i.m. add. Za.m. | ponendo] posito Om YZ | ad2] om. Om 237 non excluditur] excluditur autem Om | ratio] relatio et sub | ratio2] om. A 239 ratione relatioratione i.m. add. Y a.m. | ratio … 238 quod1] om. (hom.) Om nis] relatione YZ 240 fit] sit NOm hec add. YZ | distinctio] per add. M(i.m.)Om | hec] hoc MY om. Z 241 sit] sicut Om 243 constitutiua Persone] constituta 246 ad2] om. Om Persona Om 245 est1] et add. AMNOm | quid] aliquid YZ | debet] deberet Om 247 descensus] detensus sed corr. YZ | sub] super Om | utrumlibet] utrumque ANOm 248 II] quinto Om 249 particularis] particularem Om 250 cause] esse Om | non] om. sed s.u. suppl. Y a.m. | non sit] post proprie (251) A

230

235

240

245

250

DISTINCTIO XXVI QVESTIO I

255

260

265

270

275

109

principio, constituens formale et constitutum. Igitur sicut se habet proprietas in communi ad constituendum suppositum, sic talis proprietas ad constituendum tale suppositum. Si ergo ratio proprietatis est ratio constitutiua suppositi, | oportet quod ratio proprietatis absolute, ut absoluta est, sit constitutiua suppositi absoluti, et quod ratio proprietatis relatiue, ut relatiua est, sit constitutiua suppositi relati. Et ita relatio sub ratione relationis habet aliquod suppositum constituere et per consequens distinguere ab alio supposito. [19] Ad rationes alterius opinionis patebit solutio in fine questionis. [20] Quantum ad secundum sciendum quod si hec questio esset de re, non haberet aliquam difficultatem; ut si quereretur an Persone distinguerentur si non essent relationes in diuinis, certum est quod non, quia non remaneret nisi essentia, que non potest distinguere nec distingui; set hoc non querit questio, set querit de modo intelligendi, utrum circumscriptis per intellectum proprietatibus relatiuis possimus uero intellectu intelligere Personas distinctas. Et dicendum quod aliquid potest circumscribi ab alio per intellectum dupliciter: uno modo quod intelligatur esse sine alio, alio modo quod intelligatur non intellecto altero, sicut intelligitur coruus non intellecta sua nigredine. Primo modo impossibile est uere intelligere | distinctionem Personarum circumscriptis per intellectum proprietatibus uel relationibus, quia intellectus intelligens esse quod non est, est falsus; set intellectus intelligens distinctionem Personarum esse sine relationibus intelligit esse quod non est; ergo talis intellectus est falsus; non potest ergo sic 269 aliquid … 302 communi] cf. Iac. Met., Super Sent. (A), I, 26, 2, resp. (T51vb52ra); B. Decker, Die Gotteslehre des Jakob von Metz, 465-467 252 formale … constitutum] et constitutum utrumque formale Om | Igitur] ergo Om | sicut] sic Z 253 constituendum] distinguendum AN 254 ratio proprietatis] proprietatum Om 255 absolute … 257 proprietatis] om. (hom.) Om 257 ut … est] post constitutiua Om | est] om. YZ | relati] relatiui Om 258 relatio] ratio sed corr. F 262 sciendum] intelligendum Om est add. Y 263 aliquam] om. YZ | an] utrum Y ill. (eras.) Z 264 distinguerentur] distinguentur YZ | est] enim 266 hoc] om. YZ | queadd. F(s.u.)M om. Z 265 non1] om. sed i.m. suppl. F 267 possimus] possumus NYZ 269 ab alio] post intellectum rit2] qualiter Om Om 270 alio2] om. sed i.m. suppl. F | non intellecto] post altero (271) ANOm 271 nigredine] albedine A 273 proprietatibus uel] om. AN | proprietatibus … relationibus] relationibus uel proprietatibus Om 274 esse] om. FM sed s.u. suppl. F | 276 intellectus] om. Om | est2 … 277 intellectus] om. est2] om. sed s.u. suppl. F (hom.) N

Z31ra

Om9r M102ra

N38vb

110

Y72va Om9v

M102rb

DVRANDI SVPER SENT. I

circumscribi intellectus relationum a distinctione Personarum. Set utrum possint circumscribi secundo modo, ita scilicet quod intelligantur Persone diuine distincte non intellectis proprietatibus relatiuis, aduertendum est quod Persone diuine et earum distinctio possunt intelligi dupliciter: uno modo in speciali secundum suam specialem rationem et nomen, ut Pater et Filius et Spiritus Sanctus; alio modo in generali tantum, ut | intelligendo quod in diuinis sunt tres Persone. Primo modo | impossibile est circumscribere per intellectum relationes a Personis et a distinctione earum. Cuius ratio est quia de intellectu formali Personarum acceptarum secundum suam specialem | rationem et nomen sunt relationes secundum specialem rationem. Nam de intellectu Patris est paternitas et de intellectu Filii est filiatio, sicut de intellectu hominis est rationale; propter quod unum non potest intelligi altero non intellecto. Si uero Persone et earum distinctio accipiantur tantum in generali, ut intelligendo quod in diuinis sunt plures Persone, sic dicunt qvidam quod Persone possunt intelligi distincte non intellectis proprietatibus relatiuis. Quod probatur sic: intellectus potest per operationem suam concipere illud quod est communius et in plus non concipiendo illud quod est speciale et in minus, sicut potest concipere animal non concipiendo rationale; set distingui est communius et in plus quam sic distingui, scilicet relatiue; ergo intellectus potest uere intelligere Personas diuinas distingui absque hoc quod intelligat eas distingui per proprietates relatiuas, immo omnino non intellectis relationibus, cum non sint de formali intellectu Personarum diuinarum nec distinctionis ipsarum, accipiendo utraque in communi. 292 quidam] cf. Heru. Nat., Super Sent., I, 25, 1, resp. (120aA-B) 277 a distinctione] ad distinctionem Y 278 possint] possit OmYZ | circumscribi] cum scribi F | ita] om. YZ | intelligantur] intelligatur FM 279 diuine] om. Om | non] iter. Om 280 distinctio] diffinitio Om 281 speciali] et add. 283 sunt] sint Om | suam] om. Om 282 et nomen] om. YZ | et2] om. AN NOm 284 est] om. YZ sed ante impossibile s.u. suppl. Y 285 a2] om. MOm | earum] Personarum FMYZ 287 secundum] suam add. Y 288 est2] om. A 289 de] om. sed s.u. suppl. F | est] om. A 290 distinctio] diffinitio Om 292 plures] tres Om 294 communius] inconueniens praem. sed del. F conueniens MOm sed corr. M 295 et1] om. Om | concipiendo] accipiendo Om | speciale] substantiale N | speciale et] om. Om | minus] lac. N modo Om 296 concipiendo] intelligendo Om | rationale] ex rationalem corr. M 297 communius … plus] in plus et communius Om | quam … distingui] om. AN | scilicet] om. Om 298 potest uere] uere poterit AN inu. Om | distingui] om. Om 300 relationibus] rationibus Om | non2] omnino Om

280

285

290

295

300

DISTINCTIO XXVI QVESTIO I

305

310

315

320

111

[21] Set circa hoc est unum dubium, quia non uidetur aliqvibvs quod possit formari unus conceptus communis rebus diuersorum predicamentorum; unde nec de ente nec de quocumque alio communi ad plura predicamenta potest formari aliquis unus conceptus, immo quicumque intelligit de aliquo quod sit ens, intelligit determinate quod sit substantia uel quod est accidens et non | est | aliquid quod se habeat ut commune et indifferens ad substantiam et accidens, alioquin ens esset uniuocum ad decem predicamenta; set absolutum et relatum necessario | pertinent ad diuersa predicamenta; ergo non potest formari unus conceptus communis istis, set necessario cum aliquid intelligitur, mox intelligitur determinate quod sit absolutum uel relatum. Igitur cum Persone | diuine intelliguntur distincte, intelliguntur necessario distincte per aliquid; ergo determinate per aliquid absolutum uel relatum et non per aliquid indifferens ad ista. Si autem intelligantur distincte per absoluta, falsus est intellectus; si per relationes, tunc relationes non circumscribuntur; ergo nullo modo possunt diuine Persone intelligi distincte circumscriptis relationibus. Si diceretur quod rebus diuersorum predicamentorum non potest esse unus conceptus communis qui predicetur de eis in quid, tamen non est uerum de conceptu denominatiuo, ut est opponi, distingui et huiusmodi, non ualet, quia idem argumentum habetur sic: impossibile est quod Persone intelligantur distincte nisi per aliquid, tunc fiat descensus essentialis et in quid, sic

303 circa] contra YZ | hoc] om. F | est] om. sed s.u. suppl. Y a.m. 304 quod] de non ente add. Y de ente add. Z | possit] possint Om | formari] aliquis add. AN | conceptus] contentus F | diuersorum] diuersarum FOm 305 unde] unum Om om. YZ | quocumque] quolibet Y | quocumque … communi] aliquo communi quoque Om 306 plura predicamenta] inu. Om | quicumque] qui continet Om 307 intelligit determinate] inu. Om | sit2] est AN 308 quod est] om. A | est1] sit 309 et1] nec Y om. Om | est2] om. F | quod2 … habeat] om. YZ | ut] om. Y Z 310 relatum] relatiuum FMOm sed corr. F 312 istis] istius N 313 determinate] determinare Z | relatum] relatiuum Om 314 diuine] om. M | intelliguntur1] intelligantur A | intelliguntur2] intelligentur A | necessario] necessarie M 315 ergo determinate] inu. sed corr. F | ergo … aliquid] om. (hom.) Om | 316 indifferens] differens Om | aliquid2] aliquod N | uel] per aliquid add. N intelligantur] intelliguntur F | distincte] distincta Om 317 absoluta] absolutum 318 circumscriAN | relationes1] relationem Y | tunc relationes] om. (hom.) Om buntur] circumscribentur Y | diuine Persone] inu. Om 319 relationibus] set add. Om 320 conceptus communis] inu. YZ 321 in] om. Y | quid] et in abstracto add. Y abstracto ex corr. Z 322 huiusmodi] huius AN | idem] illud OmYZ 323 argumentum] om. Om | habetur] sumetur Y | intelligantur] intelliguntur F 324 descensus] detensus YZ sed corr.Y | et] om. YZ | quid] et in omnibus add. Y et in quibus add. Z | sic] sit Om

Om10r A30rb F45rb

M102va

112

N39ra Om10v

M102vb Y72vb Z31rb

DVRANDI SVPER SENT. I

illud uel intelligitur substantia uel accidens, puta quantitas, qualitas, relatio et huiusmodi, uel aliquid commune; non aliquid commune, ut ipsi concedunt; ergo uel substantia uel relatio uel aliquod aliorum predicamentorum; non substantia, nec aliquod aliorum a relatione; | ergo necessario intelligitur fieri talis distinctio per relationes; et istud uidetur uerum, nisi rebus diuersorum | predicamentorum possit inueniri unus conceptus communis qui etiam predicetur de eis in quid. [22] Ad principales rationes respondendum est. Ad primam, cum dicitur quod nulla forma distinguit nisi secundum suum genus, dicendum quod res unius generis bene potest esse distinctiua rei alterius generis; unde quantitas et qualitas distinguunt substantiam, set numquam distinguunt nisi secundum suum genus, quantitas quidem quantitatiue, qualitas uero qualitatiue, et eodem modo relatio distinguit supposita substantie, set non distinguit ea substantialiter, set tantum relatiue. [23] Ad secundum dicendum ad maiorem quod aut intelligitur de circumscriptione secundum rem, et sic est uera, set minor est falsa; et cum probatur quod prius est esse | quam referri, uerum est de esse absoluto, set illud non distinguit Personas diuinas, set non est uerum de esse relato, quia tale esse non est | aliud quam referri, et tale est personale in diuinis. Si uero intelligatur de circumscriptione que est solum | secundum rationem intelligendi, sic dicendum quod illud non distinguit Personas diuinas quo totaliter circumscripto in uniuersali 333 nulla … genus] cf. supra, uu. 6-7 342 prius …referri] cf. supra, u. 12 325 uel intelligitur] inu. Om | intelligitur] est Y | substantia] om. Z | uel2 … puta] om. AN | quantitas] om. YZ | qualitas] om. AN 326 huiusmodi] huius AN | huiusmodi … commune1] huius et Y | non … commune] om. (hom.) Z 327 ergo] erit add. Y | uel1] om. FMYZ | uel2] et sed corr. M | aliquod] aliquid Om (an recte?) 328 aliquod] aliquid Om (an recte?) | aliorum] predicamentorum add. AOm 329 relationes] relationem Y | istud] illud MOm non add. Y 330 nisi] quin in Y non Z 332 respondendum est] om. Y | 333 secundum] esse add. sed del. Y 334 bene] om. Ad2 … 333 dicitur] om. Om Om | distinctiua] distincta N 335 qualitas] quantitas sed corr. Y | distinguunt] distinguit N 336 numquam] inquantum Om | distinguunt] distinguit N | nisi] non Om | suum genus] inu. Z | quidem] om. Om quid Y 337 quantitatiue] et add. AN | uero] om. AMNOm 338 ea] om. Om | tantum relatiue] inu. Om 340 dicendum] argumentum Y om. Z | aut] autem Om 341 et] om. 342 est1] om. AFMNYZ sed s.u. suppl. F | sic … set] fit YZ | est2] om. OmY sed s.u. suppl. Y a.m. | referri] ex referre corr. M | est2] om. Om | esse2] om. AN 344 tale esse] inu. Om | est1] esse add. Om | quam] esse relatiuum uel add. Om 345 diuinis] set non est aliud quam esse relatum uel referri et tale est personale in diuinis iter. Om 346 dicendum] est add. AY 347 in] et N

325

330

335

340

345

DISTINCTIO XXVI QVESTIO I

350

355

360

365

370

113

et particulari remanent Persone distincte, et tunc minor est falsa, quia distinctio Personarum secundum propriam rationem et nomen, utpote Patris et Filii et Spiritus Sancti, non potest intelligi sine relationibus propriis paternitatis, filiationis et processionis, nec distinctio Personarum diuinarum sic in communi acceptarum sine intellectu relationum in communi, ut declaratum fuit, | licet possit intelligi sine intellectu relationum in speciali; set hoc non excludit quin realiter fiat distinctio per eas. [24] Ad rationes alterius opinionis, que ponit quod ratio ‘relationis’ non potest esse constitutiua, respondendum est. Cum enim primo dicitur quod relatio supponit suum fundamentum, concedatur. Et cum dicitur quod origines sunt fundamentum relationum diuinarum, dicendum quod falsum est, et qvi hoc intelligit falsum intelligit: origines enim non sunt nisi ipsemet relationes, a quo aliud et quod ab alio, et non fundamentum earum; illud enim est essentia fecunda. Vnde qvi preintelligit Personas originibus aut origines relationibus male intelligit; set simul intelligenda est Persona constituta cum sua relatione et origine. [25] Ad aliud cum dicitur quod relatio inquantum relatio non habet nisi referre, concedatur. Et cum dicitur: “Ergo non habet constituere in esse”, uerum est nisi illud esse sit referri; set si est referri, | qua ratione habet referre, eadem ratione habet dare tale esse, scilicet relatum; esse autem personale in diuinis est relatum; et ideo relatio sub ratione relationis potest constituere Personam diuinam in esse personali. 358 relatio … fundamentum] cf. supra, uu. 216-217 362 essentia fecunda] cf. R.L. Friedman, Intellectual Traditions, I, 454-455 366 relatio1 … 367 referre] cf. supra, u. 219 348 et1] in add. FMY | remanent] remanerent YZ | minor] maior YZ 349 quia] tunc add. Om | Personarum] om. Om | secundum] suam add. sed del. F 351 distinctio] diffinitio Om 352 diuinarum] om. Y 353 relationum] relationis Y | possit] posset FM sed corr. F possint YZ | possit intelligi] inu. Om 354 set] non add. Om | realiter] post distinctio (355) OmYZ | fiat] fiet M 356 opinionis] oppositionis Om 357 est] negatiue i.m. add. M om. YZ | primo] prius Om 358 concedatur] cum cedatur sed corr. N conceditur Y 359 origines] origenes sed corr. M | relationum diuinarum] inu. ANOm 360 hoc intelligit] sic intendit Y 361 ipsemet] ipsimet Om | ipsemet sic intelligit Z | intelligit2] intendit Y relationes] ipsamet relatio YZ 362 earum] eorum FM sed corr. F 363 preintelligit] intelligit YZ | Personas] diuersis add. Y | aut] et Y 364 intelligit] intendit Y 365 relatione … origine] origine et relatione ANOm 366 cum] quando ANOm 367 concedatur] conceditur FY | cum] quod NOm | ergo] quod Y 368 set] et AN 369 tale esse] inu. Om

Om11r

M103ra

114

DVRANDI SVPER SENT. I

F45va

Om11v

N39rb

[1] Deinde queritur de relationibus constituentibus Personas, utrum sint reales. Et uidetur quod non, quia sicut Deus Pater est Pater Filii per generationem, ita est Pater noster per creationem, D e u t . 32: Numquid non ipse est Pater tuus etc.; set paternitas in Deo respectu nostri | non ponitur esse relatio realis; ergo nec paternitas in Deo respectu Filii geniti erit relatio realis. [2] Item relationes que sequuntur operationem anime sunt tantum relationes rationis; set omnes relationes diuine sequuntur operationem anime, intellectus et uoluntatis, quia omnes processiones diuine sunt per modum intellectus uel per modum uoluntatis; ergo etc. [3] Item Boetivs dicit in libello suo D e Tr i n i t a t e quod relatio Patris ad Filium et utriusque ad Spiritum Sanctum est sicut relatio eiusdem ad se ipsum; set hec est relatio rationis tantum; ergo et illa. [4] In contrarium est quia distinctio in diuinis non est nisi per relationes; si igitur in diuinis non essent | relationes reales, sequeretur quod non esset ibi realis distinctio, quod est heresis Sabelliana. [5] Responsio. Videnda sunt duo: primum est de realitate relationum diuinarum; secundum est de numero et sufficientia notionum, relationum, proprietatum Persone et proprietatum personalium. [6] Quantum ad primum patet quod relationes diuine sunt reales, et hoc sic: ubicumque ex natura fundamenti est mutua et necessa6 Numquid … tuus] Deut., 32,6 13 relatio … 15 ipsum] Boeth., De Trin., 6 (180,350-352) 22 relationes … reales] cf. Thom., Super Sent., I, 26, 2, 1, sol. (630-631); S.th., I, 28, 1, resp. 4 reales] relationes Om | Et] om. YZ | est] om. N | Pater2] om. AN 5 Pater] naturalis add. YZ | noster] om. OmZ | creationem] omnium rerum unde add. Om | 32] 22 N 2 Om capitulo add. Y 6 ipse est] inu. YZ | est] om. FN | etc.] qui creauit Om 7 relatio realis] inu. Om 8 erit] est YZ | relatio] om. YZ 9 operationem] operationes AOm | anime] intellectus et uoluntatis uidelicet add. A | tantum] tamen sed corr. F 11 anime] scilicet add. Y | intellectus … uoluntatis] ergo etc. A om. Om | uoluntatis] ergo etc. add. N | quia] quare A 12 uel] aut 14 utriusque] ulterius YZ Y et Z | per modum2] om. AOm | ergo etc.] om. Y 15 eiusdem … relatio] om. (hom.) Y | hec est] inu. F | est relatio] inu. Om | ergo … illa] igitur etc. Om | et] om. sed s.u. suppl. F 16 est quia] arguitur quod Om | 17 relationes1] relationem Y | si] set Y | igitur] ergo est2] om. sed s.u. suppl. Y Om | essent] nisi add. sed del. F 18 non … distinctio] ibi non esset distinctio realis Om 19 est] om. sed s.u. suppl. M 21 relationum] et add. Y | Persone] om. A f Y fe Z 22 sunt] relationes add. Om 23 sic] sicut Om | ex] est ANZ | natura] dub. N | mutua] ex minima s.u. corr. Y

5

10

15

20

DISTINCTIO XXVI QVESTIO II

25

30

35

40

45

115

ria habitudo exigentie inter extrema relata, ibi est realis relatio | ex utraque parte (hoc supponatur nunc, quia probabitur infra dist. 30); set in diuinis ex natura fundamenti, scilicet essentie diuine fecunde, est mutua et necessaria habitudo coexigentie inter extrema relata, et hanc tenemus fide; ergo in diuinis sunt relationes reales ex utraque parte. Non plus de hoc modo, | quia infra declarabitur unde habet relatio quod sit realis, et tunc plenius patebit quod nunc dicitur. [7] Quantum ad secundum sciendum est quod idem secundum rem, ut paternitas, potest dici notio, relatio, proprietas Persone et | proprietas personalis, diuersis tamen rationibus. Dicitur enim notio inquantum est principium deueniendi in notitiam Patris; relatio autem dicitur inquantum Pater per eam dicitur respectiue ad Filium; proprietas uero Persone inquantum uni Persone tantum conuenit; proprietas autem personalis dicitur inquantum est constitutiua Persone Patris. [8] Hiis suppositis sciendum est quod quinque sunt notiones, quatuor relationes, quatuor proprietates Persone et tres proprietates personales. Notiones sunt hee: ingenitum uel innascibilitas, paternitas, filiatio, communis spiratio et processio. Quarum sufficientia potest haberi hoc modo. Ad hoc enim quod aliquid dicatur notio, tria requiruntur: unum est quod dicat aliquid speciale tantum uni Persone conueniens uel duabus, ita quod non tribus, quia per ea que omnibus Personis conueniunt, nulla Persona potest quantum ad personalia sufficienter notificari; secundum est quod pertineat ad originem, quia Persone distinguuntur relationibus originis; tertium est quod pertineat ad digni25 infra] cf. infra, I, 30, 2 (192sqq.) 29 infra] cf. infra, I, 30, 2, 15 (199,150-151) 39 quinque … 68 enumeratas] cf. Thom., Super Sent., I, 26, 2, 3, sol. (637-638); S.th., I, 32, 3, resp. 24 exigentie] existentie ex corr. M | realis relatio] inu. Om 25 supponatur] supponitur FOm | probabitur] probatur FY 27 coexigentie] coexistentie s.u. add. (alia lectio) M exigentie OmYZ | relata] om. FMYZ 28 reales] om. N 30 realis] realiter AN 31 est] om. Om 35 dicitur1] om. AM | inquantum … eam] quia et (et] s.u.) per eam Pater Om | dicitur respectiue] refertur A | respectiue] relatiue Om | Filium] siue respectiue add. Om 36 uero Persone] Persone uero dicitur Om | inquantum … Persone] om. (hom.) Y | tantum conuenit] inu. Om 37 autem] om. A | autem personalis] inu. Om | dicitur] om. A 39 quatuor] aut Om 40 relationes quatuor] om. (hom.) YZ | quatuor] aut Om 41 Notiones] autem add. A | sunt hee] autem hee sunt M | uel] per Y et Z | paternitas] et add. YZ 42 et] om. A 44 tantum] om. Om 47 pertineat] ex corr. Y pertineant Z 48 pertineat] ex corr. Y pertineant Z

M103rb

Om12r

Y73ra

116

M103va Om12v A30va

F45vb

Z31va

N39va

DVRANDI SVPER SENT. I

tatem, quia Persona est hypostasis distincta proprietate ad dignitatem pertinente. Notio igitur, cum pertineat ad originem, potest significari affirmatiue | uel negatiue. Si affirmatiue, uel dicitur secundum rationem principii | ut a quo | aliud, uel secundum rationem eius quod est a principio, ut quod ab alio, et utrumque horum dupliciter, secundum quod sunt due origines in diuinis, scilicet per modum nature et per modum uoluntatis. Notio ergo que dicitur secundum rationem principii in origine per modum nature est paternitas; que autem dicitur secundum rationem eius quod est a principio est filiatio. Similiter in origine que est per modum uoluntatis, notio que dicitur secundum rationem principii uocatur communis spiratio; que autem secundum rationem eius quod est a principio uocatur processio. Si autem significetur negatiue, uel negatur ratio principii uel ratio eius quod est a principio. Si negatur ratio principii, non pertinet ad dignitatem: | non enim est alicuius dignitatis non esse principium alterius, et ideo non potest esse notio; propter quod Spiritus Sanctus non habet aliquam notionem qua dicatur non esse principium alterius Persone. Si autem negatur ratio eius quod est a principio, sic est notio Patris, quam dicimus ingenitum uel innascibilitatem, et sic habemus quinque notiones prius enumeratas. [9] Addunt autem qvidam sextam notionem, scilicet inspiratum quod est notio Filii. Quod probant sic: dignitatis | est in omni Persona non produci illa productione per quam aliam producit; set Filius per spirationem producit Spiritum Sanctum; ergo esse inspiratum in Filio pertinet ad dignitatem et sic est eius notio. Minor patet, set maior probatur, quia ingenitum ideo est dignitatis in Patre et eius notio, | quia negat eum produci quacumque productione, eo quod Pater producit 69 quidam] cf. Duns Scot., Ord., I, 28, 1, ad 3 (124,8-125,15) 49 distincta] a i.m. add. M 50 igitur] ergo Om | significari] significare Om 51 uel2] aut FMYZ 53 quod] quis est Om | alio] eo YZ | dupliciter] dicitur Om dicitur add. Y 54 due] duo F | et … 56 nature] om. (hom.) N 57 est2] dicitur Om 59 principii] principium Y | autem] est add. Z 60 autem] uero FMYZ 65 alterius] alicuius A 66 Si] sicut 62 negatur] negetur A 63 non1] nunc Z Om | negatur] negetur A 67 quam] qua FM | dicimus] Patrem add. F(i.m.)M | innascibilitatem] innascibilem M | et] om. sed s.u. suppl. Z 68 enumeratas] numeratas M 69 autem] om. Y 70 quod] que Y | Quod] et Om | sic] sicut sed corr. Om 71 per quam] qua Om | aliam producit] inu. AOm 73 eius] cuius N | set] om. YZ | probatur] declaratur Om 74 ideo] ratio Z | ideo est] est ratio M habet relationem Y | et] quia est A est add. Y | quia2] que Om

50

55

60

65

70

75

DISTINCTIO XXVI QVESTIO II

80

85

90

95

117

omni productione: ingenitum enim prout est notio Patris est idem quod non esse ab alio, ut patet per Avgvstinvm XV D e Tr i n i t a t e et A d O r o s i u m cap. 2 et habetur dist. 13. Nec est inconueniens, ut dicunt, addere | sextam notionem, quia ab initio non assignabantur quinque. Ingenitum enim non fuit inuentum tempore Ambrosii, ut patet ex dist. 28 cap. 4, nec spiratio actio tempore Magistri Sententiarum, ut patet ex dist. 29 cap. ultimo. Et pari ratione posset nunc sexta notio addi propter causam que dicta est. [10] Set istud | non uidetur, quia cum nichil producat se ipsum, ut dicitur I D e Tr i n i t a t e , in hoc quod est producere uel esse producentem includitur non esse productum illa productione nec est alterius dignitatis non esse productum tali uel tali productione quam esse producentem secundum illam, ubi hec concurrunt. Et ideo non est alia notio. Et quod dicitur de ingenito quod est notio Patris, uerum est, set ingenitum non dicit Patrem non esse productum illis productionibus quibus producit, quia tunc ingenitum idem esset quod non esse a se ipso, set dicit non esse productum ab aliqua priore Persona et priore productione, et sic dicitur Pater ingenitus, quia non est ab alio. [11] Quod etiam patet ex alio, quia de ratione ‘primi’ sunt duo, scilicet post quod alia et ante quod nichil; Pater igitur secundum quod est prima Persona potest notificari hiis duobus modis, scilicet positiue, quia ab ipso sunt alia et sic quasi post ipsum, quia in diuinis

76 ingenitum … 77 alio] Aug., De Trin., XV, 26, 47 (528,110-529,115); ps.-Aug., Dialog. quaest., 2 (734); Lomb., Sent., I, 13, 4 (124,4-18) 80 ‘Ingenitum’ … Ambrosii] Lomb., Sent., I, 28, 4, nn.1-2 (212,7-26); Ambr., De incarn. domin. sacram., 8, 79-80 (264,1-265,19) 81 nec … Sententiarum] Lomb., Sent., I, 29, 4, nn.1-2 (219,1-18) 81 spiratio actio] cf. R.L. Friedman, Intellectual Traditions, I, 386, n.129; 825, n.166 84 nichil … ipsum] Aug., De Trin., I, 1, 1 (28,35-36) 97 in … 98 posterius] cf. Symb. ‘Quicumque’, n.25 (42) 76 omni productione] et non producitur Y | productione] producende Z | notio] om. sed i.m. suppl. F 77 XV] 3 M 78 et1] om. AN | et2] om. sed s.u. suppl. F | 13] 12 YZ | inconueniens] quod i.m. add. Z 79 assignabantur] nisi add. Z 81 actio] om. MN actiua YZ 82 ex] om. F | dist. … cap.] om. sed i.m. suppl. F | 29] 21 Y 83 notio] ratio N 84 quia] om. AFMNYZ sed i.m. suppl. F 85 dicitur] habetur AN | hoc] enim add. YZ 86 est] om. YZ sed s.u. suppl. Y 88 secundum] per F | hec] hoc M | est] om. sed s.u. suppl. Y 87 tali1] talis Z 89 est] iter. F 92 esse2] est YZ | productum] om. N | priore Persona] prima Y 94 Quod … alio] quia etiam Pater ex ipso alia Y | ratione] rationem A 95 scilicet] primum YZ 96 notificari] et add. YZ 97 quasi] quod Y

M103vb

Y73rb

118

M104ra

F46ra

DVRANDI SVPER SENT. I

non est prius et posterius proprie, et sic notificatur per paternitatem et spirationem actiuam. Alio modo, quia non est ab alia Persona, et sic notificatur quasi per hoc quod nichil est ante ipsum; igitur nulla notio est Persone producentis quod non sit producta illa productione qua producit. | Quod etiam probatur aliter, quia per idem est aliquid id quod est et non est suum oppositum, sicut per idem est aliquid album et non est nigrum; set producens et productum secundum unam et eandem productionem opponuntur relatiue; ergo per idem notificatur ut producens et ut non productum, et non per aliud uel alia notione. [12] Quod autem dicitur quod ingenitum non fuit notio tempore Ambrosii, dicendum quod falsum est, set Ambrosivs nolebat uti propter calumpniam hereticorum, uel dato quod non esset inuentum, res tamen nominis erat sufficiens ratio distincte notionis, non sic autem est de inspirato. Per idem respondendum est ad illud de communi spiratione, quia res nominis erat sufficiens ratio notionis quam etiam Magister circumloquitur per hoc quod dicit Patrem et Filium esse unum principium Spiritus Sancti. Sunt ergo solum quinque notiones; harum autem quatuor tantum sunt relationes, scilicet paternitas, filiatio, communis spiratio et processio. Innascibilitas enim non est relatio nisi per reductionem eo modo quo negatio ad affirmationem reducitur. [13] Sufficientia autem istarum relationum iam patet ex dictis, quia cum non sint in diuinis nisi due origines et secundum quamlibet sunt tantum due relationes, scilicet principii et | eius quod est a principio, consequens est quod non sint nisi quatuor relationes, ille scilicet que dicte sunt. 107 ingenitum … 108 Ambrosii] cf. supra, u. 80 108 nolebat … 109 hereticorum] cf. Lomb., Sent., I, 28, 4, n.2 (212,23-24) 98 et1] nec Y 99 et1] filiationem et add. YZ 100 quasi] om. YZ | quod] om. sed s.u. suppl. F | est] om. sed s.u. suppl. F om. YZ | notio] om. YZ 101 est] dignitas add. YZ(i.m.) | illa] ipsa YZ 102 Quod etiam] Hoc autem Y | quia] quod N | id] illud A 104 unam] unum M 105 notificatur] notificantur Y 106 ut non] non ut sed corr. A non praem. sed exp. N inu. Y | per] om. sed i.m. suppl. F | uel] et AN om. M 107 quod] om. YZ | notio] om. YZ 108 dicendum] est s.u. add. Y 111 illud] id N 114 solum] om. Y 115 quatuor tantum] inu. M 116 paternitas] et add. Y | et] om. A 117 ad] de sed corr. F 119 iam] non sed corr. N | dictis] predictis F 120 quia] om. AYZ | cum] om. N 121 scilicet] sunt N | principii] principio A principium YZ 122 sint] sit A | scilicet] om. YZ

100

105

110

115

120

DISTINCTIO XXVI QVESTIO II

125

130

135

140

145

150

119

[14] Sunt etiam quatuor proprietates Personarum, uidelicet innascibilitas, paternitas, filiatio et processio. Communis enim spiratio non dicitur proprietas Persone, quia conuenit pluribus Personis, scilicet Patri et Filio, set proprietates personales sunt tantum tres, scilicet paternitas, filiatio et processio. Innascibilitas enim, ut | infra patebit, licet conueniat soli Persone Patris, tamen non est eius constitutiua; propter quod non dicitur proprietas personalis. [15] Ad primum argumentum dicendum quod non est simile de paternitate per creationem et de paternitate per generationem, quia essentia diuina, ut est fundamentum paternitatis per creationem uel aliud, quodcumque sit illud, non ponit in Deo necessariam habitudinem coexigendi | creaturam, et ideo non est realis relatio ex parte Dei; set essentia diuina ex natura sue fecunditatis ponit in Patre necessariam et naturalem habitudinem coexigendi Filium; propter quod est realis relatio paternitatis respectu Filii et non respectu creaturarum. [16] Ad secundum dicendum quod argumentum procedit ex falsa ymaginatione, scilicet quod Filius procedat per actum intellectus et Spiritus Sanctus per actum uoluntatis, quod non est uerum, ut probatum fuit supra dist. 6. Set esto quod sic esset, adhuc | non ualet argumentum, quia licet relationes que sequuntur operationes anime circa res intellectas aut uolitas sint relationes rationis tantum, quia eas ratio adinuenit, tamen relationes que sequuntur operationem anime non inter res intellectas aut uolitas, set inter res in intellectu et in uoluntate existentes, sicut inter Verbum et illud a quo procedit et inter amorem et illud a quo procedit, eque reales sunt, sicut quecumque alie que fundantur in natura producentis et producti, et tales essent relationes diuine. 128 infra] cf. infra, I, 28, 2, 4 (159,69sqq.) 142 supra] cf. rectius supra, I, 10, q. unic., 5 (108,21sqq.) 124 etiam] autem Y 125 paternitas] paternita (sic) A 126 dicitur] iter. Z | proprietas] propria A 127 Filio] etc. add. sed exp. F 129 Persone Patris] om. sed i.m. suppl. F | tamen non] inu. FMYZ 130 quod] om. F 132 per1 … generationem] et creatione N 133 ut] non AFMNZ sed del. F 134 aliud] aliquid AN | non] om. sed s.u. suppl. F 135 coexigendi] coexistendi i.m. add. (alia lectio) M | Dei] om. sed patris i.m. add. M 136 necessariam … 137 naturalem] naturalem et necessariam AN 137 coexigendi] coexistendi ex corr. M | Filium] filiationem 139 secundum] argumentum add. Y | falsa] mala M 138 respectu2] om. YZ Y 140 procedat] procedit F prodat sed corr. M 142 fuit] est A 145 anime] ex corr. i.m. F 146 set] et Z | res2 … uoluntate] intellectum et uoluntatem YZ 147 illud] id AN | et … 148 procedit] om. (hom.) YZ 148 illud] id AN | reales] realiter Y | sicut] sic N

M104rb

N39vb

Y73va

120

M104va Z31vb

DVRANDI SVPER SENT. I

[17] Ad tertium dicendum quod dictum Boetii quantum ad hoc ueritatem habet, quod sicut in relatione eiusdem ad se ipsum non plurificatur fundamentum, sic nec in relationibus diuinis, quantumcumque oppositis uel disparatis; set dissimilitudo est, quia extrema relationum diuinarum sunt diuersa realiter et necessariam habitudinem coexigentie habent inter se, propter quod sunt reales; in relatione autem | eiusdem ad se ipsum non est primum, nec per consequens secundum, quia idem non | coexigit proprie se ipsum.

151 dictum Boetii] cf. supra, uu. 13-15 151 dicendum] est add. Y 152 ueritatem habet] inu. A 153 sic] si N 154 uel] et Y | quia] quod FMNZ 156 coexigentie] exigentie ANY alia lectio co157 autem] om. Y 158 proprie … ipsum] inu. M existentie s.u. add. M a.m.

155



5

10

15

[1] Hic queri potest etc. Circa distinctionem istam queruntur duo: primum est de comparatione proprietatum relatiuarum ad actus notionales, quid eorum sit prius secundum rationem intelligendi. Et uidetur quod actus notionales, quia uia preintelligitur termino; set generatio est quasi uia ad genitum; ergo precedit ipsum, quare et proprietatem relatiuam constituentem genitum. [2] Item Magister dicit in littera et accipit ab Avgvstino quod Pater est Pater quia genuit, quod non esset, nisi genuisse secundum rationem precederet paternitatem; ergo etc. [3] In contrarium est quia suppositum preintelligitur actui ab ipso procedenti; set generare est actus procedens a supposito Patris; ergo suppositum Patris preintelligitur constitutum antequam generet; constituitur autem per paternitatem; ergo etc. [4] Responsio. Primo ponende sunt quedam distinctiones necessarie ad propositum et deinde secundum illas procedetur ad solutionem questionis.

4 Hic … potest] Lomb., Sent., I, 27, 1, n.1 (203,16) 7 generatio … 8 genitum] cf. Arist., Phys., II, 1, 193b13 10 Magister … 12 etc.] cf. Thom., S.th., I, 40, 4, arg. 1; Super Sent., I, 27, 1, 2, arg. 1 (650); De pot., 10, 3, arg. 1 (262b); Ioh. Paris., Super Sent., I, 27, 1, arg. 1 (281,5-6); Aeg. Rom., Ord., I, 27, princ. 1, 2, arg. 1 (145rbF); arg. 3 (145rbG) 11 Pater1 … genuit] Lomb., Sent., I, 27, 1, n.1 (203,18-20); 26, 2, n.2 (198,1-3); ex Aug., De Trin., V, 14, 15 (222,1-3) 13 In … 16 etc.] cf. Thom., S.th., I, 40, 5, sed contra; Super Sent., I, 27, 1, 2, sed contra 2 (651); Ioh. Paris., Super Sent., I, 27, 1, sed contra (281,11-13) 4 Hic] Sic Y | queri potest] inu. A | Circa … istam] 27 Distinctio circa quam FMYZ | istam] 27 A | queruntur duo] inu. AN 5 proprietatum] proprietatis N 8 quasi] om. YZ | precedit] procedit FYZ sed corr. F 11 Pater2] om. sed 2 12 precei.m. suppl. F | Pater quia] inu. Y | quod] quod praem. sed del. F deret] ex procederet corr. F 14 procedenti] precedenti M | est] post procedens A 15 generet] generaret dub. Z 18 illas] eas A | procedetur] proceditur MYZ

A30vb

122

F46rb

M104vb

N40ra

DVRANDI SVPER SENT. I

[5] Quantum ad primum sciendum est quod aliquid preintelligi alteri potest esse dupliciter: uno modo, quia potest intelligi altero non intellecto, set non econuerso, sicut animal potest intelligi non intellecto homine, set homo non potest intelligi non intellecto animali; et hoc modo, quando aliquid preintelligitur alteri, actus intelligendi cadit solum super unum, quod tamen dicitur preintelligi secundum illum modum quo dicitur quod illud est prius a quo non conuertitur consequentia. Alio modo dicitur aliquid preintelligi alteri, quando actus intellectus cadit super utrumque et dicit unum | esse prius altero uel secundum rem uel secundum rationem: secundum rem, sicut intelligimus substantiam esse priorem natura suo accidente uel iuuentutem esse priorem secundum tempus senectute; secundum rationem | uero, sicut dicimus in Deo intellectum precedere uoluntatem. Et hec sit prima distinctio. [6] Secunda est quod proprietas relatiua potest considerari ut constitutiua et ut relatiua. Tertia est quod istud potest esse uel in generali, sicut cum intelligimus in generali diuinum suppositum constitutum per aliquam proprietatem ipsum constituentem, uel in speciali, sicut intelligendo Patrem esse constitutum per paternitatem, que est eius proprietas constitutiua et nichilominus relatiua. [7] Hiis suppositis dico ad questionem: cum | queritur utrum actus notionales preintelligantur proprietatibus relatiuis uel econuerso, aut queritur de prioritate primo modo, scilicet utrum aliquid istorum possit intelligi altero non intellecto et non econuerso, et tunc dico quod

26 prius … 27 consequentia] Arist., Cat., 12, 14a34-35: transl. Boethii 34 Secunda … 35 relatiua] cf. Thom., S.th., I, 40, 4, resp.; De pot., 10, 3, resp. (263a-b); Ioh. Paris., Super Sent., I, 27, 1, resp. (282,42-283,44); Iac. Met., Super Sent. (A), I, 27, 2, resp. (T52vb); Super Sent. (B), I, 27, 2, resp. (Vb25ra) 20 est] om. YZ sed i.m. suppl. Y 22 animal] ex anima corr. N 23 homo] om. sed 24 preini.m. suppl. F | homo … animali] non econuerso A | non2] nisi N | prius] primum M telligitur] ex intelligitur s.u. corr. F 26 quo1] quod N 28 intellectus] intelligendi M | uel] et M 29 rem1] rationem F | uel] om. F 30 iuuentutem] iuuentute | rationem] rem F | secundum3 rem2] om. FMYZ 35 Tertia] tertium N 31 secundum1 tempus] om. YZ | tempus] ipsos AN FM | istud] illud YZ | uel] om. sed s.u. suppl. F 36 intelligimus] dicimus N 39 eius] post constitutiua F | eius proprietas] inu. AN 40 suppositis] premissis AN | actus notionales] notiones F 41 preintelligantur] preintelliguntur Y 42 possit] posset M 43 intelligi] om. sed i.m. suppl. F

20

25

30

35

40

DISTINCTIO XXVII QVESTIO I

45

50

55

60

65

123

proprietas considerata ut constitutiua in generali prior est secundum intellectum actibus notionalibus et se ipsa ut est relatio. Cuius ratio est quia, ut dictum fuit prius, | illud quod est commune et in plus potest intelligi sine eo quod est speciale et in minus; set esse constitutum in esse personali est communius et in plus quam esse constitutum per relationem et quam esse constitutum producens uel constitutum productum; ergo aliquid in diuinis potest intelligi ut constitutum in esse suppositi absque eo quod intelligatur producens uel productum uel relatum; hoc autem est preintelligi secundum primum modum; ergo proprietates ut constitutiue precedunt secundum intellectum actus notionales et se ipsas ut relatiue sunt. Et in hoc sensu intelligo uera esse dicta doctorum fratris Thome et aliorvm, qui dicunt quod proprietates ut constitutiue precedunt secundum intellectum actus notionales et se ipsas ut sunt | relationes. Si autem proprietas accipiatur in speciali, ut paternitas, sic dicendum est quod paternitas ut relatio precedit se ipsam ut constitutiua, set actum notionalem non precedit. Primum patet, quia paternitas non potest intelligi absque ratione relationis, potest autem intelligi absque ratione proprietatis constituentis; ergo paternitas ut relatio precedit se ipsam ut constitutiua. Consequentia patet, quia hoc uocatur prius a quo non conuertitur consequentia. Probatio antecedentis, quia nichil potest intelligi sine eo quod est de ratione sua indicante quid est et quod conuenit ei in primo modo dicendi per se: talia enim sunt de intellectu rei, sicut animal de intellectu hominis; set 44 proprietas … 45 relatio] cf. Thom., S.th., I, 40, 4, resp. 55 fratris Thome] Thom., S.th., I, 40, 4, resp.; Super Sent., I, 27, 1, 2, sol. (651-652); De pot., 8, 3, resp. (220a-b); 10, 3, resp. (263b); etiam ap. Iac. Met., Super Sent. (A), I, 27, 2, resp. (T52vb); Super Sent. (B), I, 27, 2, resp. (Vb25ra) 55 aliorum] cf. Ioh. Paris., Super Sent., I, 27, 1, resp. (283,45-48) 58 paternitas2 … 59 constitutiua] cf. supra, I, 9, 2, 5 (103,49-50) 63 prius … consequentia] Arist., Cat., 12, 14a34-35: transl. Boethii 44 est] om. sed s.u. suppl. Y 46 fuit] supra uel add. Y 47 constitutum] constitutiuum A 48 personali] om. Y pua Z | est] prius sumi add. A | communius … plus] in plus et communius A 49 relationem] et quam esse constitutum per relationem add. sed exp. M | et] om. Y | producens … constitutum] om. (hom.) YZ | productum] uel producens add. Y 51 productum] productio N 53 proprietates] non add. A 54 ut] om. sed s.u. suppl. M | intelligo] ex intelligendo s.u. corr. M 57 speciali] ex speciale s.u. corr. N 58 ut2] et M | se ipsam] se ipsum F 59 actum … precedit] actus notionales non precedunt YZ | precedit] procedit M 60 non] om. AN 61 autem] etiam A | absque] om. N 62 precedit … ipsam] prior est se ipsa AN 63 quia] quod Y | hoc] hic AN 64 antecedentis] minoris YZ | est] post sua N

Y73vb

M105ra

124

M105rb

F46va

Z32ra

DVRANDI SVPER SENT. I

de ratione paternitatis est relatio et conuenit ei in primo modo dicendi per se, esse autem constitutiuum suppositi non est de ratione paternitatis nec conuenit ei per se, quia non conuenit omni; ergo impossibile est intelligere paternitatem in aliquo nisi intelligendo rationem relationis, set bene contingit intelligere paternitatem in aliquo non intelligendo quod constituat suppositum; quare etc. Nichilominus tamen paternitas non precedit secundum intellectum generationem nec econuerso, quia unum non potest intelligi alio non intellecto. [8] Si autem queratur de prioritate secundo modo, scilicet utrum intellectus possit uere intelligere quod proprietates precedant secundum rationem actus notionales uel econuerso, sic uidetur esse dicendum quod non, quia Persona nullo modo potest uero intellectu intelligi prius constituta quam producens et relata, ita quod actus intelligendi cadat super utrumque dicendo unum esse prius secundum rationem et reliquum posterius. | Quod patet sic: intellectus apprehendens Personam prius esse constitutam quam producentem uel relatam apprehendit eam esse constitutam per rationem absolutam; set hec apprehensio est falsa; ergo etc. Minor de se patet. Probatio maioris, quia intellectus apprehendens rem prius esse | constitutam quam relatam excludit a constitutione Persone rationem relatam, quia dicit eam esse posteriorem ratione constituente et rationem constituentem esse priorem; ratio autem prioris excludit formaliter rationem posterioris et econuerso; set qui excludit | rationem relatam ponit rationem absolutam; ergo per exclusionem rationis relate ponitur formaliter intellectus rationis absolute. Quod autem excludens rationem relatam ponat in-

67 ei] om. sed s.u. suppl. M 68 est] esse sed s.u. corr. M 71 contingit] possibile 74 quia] qui M | alio] altero AN est A om. FMN sed possumus i.m. add. F a.m. 75 autem] uero FMYZ 76 precedant] precedunt FMYZ 77 uidetur] uidebitur F 78 nullo modo] post potest M | uero] uere YZ | intellectu] intellectum N om. YZ 80 et] om. N 81 apprehendens] apprehens sed del. et i.m. corr. F a.m. 82 prius] ex corr. M | apprehendit] apprehendat Z 83 hec] om. FYZ sed talis i.m. add. F talis M 84 de se] post patet Y | Probatio maioris] maior probatur A 86 relatam] relatiuam AFMNY 87 ratione constituente] persona constituta Y persone constitute Z | ratione … et] om. M | constituentem] constitutam YZ 88 prioris] prius N | non] suppl. cum C: om. codd. 89 relatam] relatiuam Y 90 formaliter] formalis Y 91 autem] lac. Y om. Z

70

75

80

85

90

DISTINCTIO XXVII QVESTIO I

95

100

105

110

115

125

tellectum rationis absolute patet quia, sicut dictum fuit supra dist. 9, licet aliquid possit intelligi sub ratione communi non intellecta ratione particulari sub ipso contenta, sicut aliquid potest intelligi esse animal non intellecto quod sit rationale uel irrationale, tamen ex quo sub communi unum diuidentium excluditur formaliter et expresse, aliud includitur formaliter et expresse: qui enim intelligit aliquid | esse animal et non irrationale, formaliter intelligit | illud esse animal rationale. Cum ergo ratio proprietatis constituentis sit in plus quam ratio absoluta uel relata, ac per hoc, ut qvibvsdam uidetur, possit intelligi aliquid constitutum non intellecto quod per absolutum uel relatum constituatur, tamen ex quo intelligitur constitutum et non per relationem, ita quod actus intelligendi cadat super relationem excludendo eam a constitutione suppositi, necessario intelligitur suppositum constitutum per rationem absolutam. Patet | ergo consequentia, scilicet quod qui intelligit Personam diuinam prius constitutam quam relatam intelligit eam constitutam per proprietatem absolutam, qui intellectus est falsus; propter quod dicunt isti quod nullo uero intellectu possunt preintelligi Persone constitute, deinde relate actu intelligendi | cadente super utrumque et dicente unum esse prius secundum rationem quam alterum. [9] Ex quo patet quod non possunt preintelligi relationes emanationibus, quia neque ut relationes, ut de se patet, neque ut constitutiue Personarum, quia, ut iam probatum est, Persona non potest intelligi prius constituta quam relata; ergo si relatio ut relatio non precedit 92 dictum … supra] Hoc argumentum non invenitur in redactione ista, sed tantum in tertia: cf. C, I, 9, 2, 7 (40vb-41ra) 108 isti] cf. Iac. Met., Super Sent. (Add.), I, 26, q. unic., resp. (T18va-b); Super Sent. (B), I, 26, q. unic., resp. (Vb23va-b); cf. etiam B. Decker, Die Gotteslehre, 467-468 92 sicut] om. M 93 aliquid] quid M | possit] posset Y | non] natura Y nisi Z 95 uel] nec Y 96 diuidentium] differentium YZ | aliud … 97 expresse] om. (hom.) NY 97 includitur] intelligitur F | qui enim] quin N | aliquid] iter. N 98 formaliter intelligit] inu. Y | rationale] iter. sed del. F 100 ac] aut N | possit] posset M esse add. sed del. N | intelligi aliquid] inu. A | aliquid] aliquod Y 101 constituatur] om. FMNYZ 104 intelligitur] om. YZ | suppositum] est add. YZ | suppositum constitutum] inu. N | constitutum] constitutum F et non per relationem, ita quod actus intelligendi add. sed del. N 106 prius] praem. sed del. F 108 uero] modo YZ 109 preintelligi] intelligi Y | Persone] diuine add. FMYZ | constitute] constituenti AN 110 secundum rationem] post alterum (111) Y 114 pro112 preintelligi] ex intelligi s.u. corr. Y 113 ut1] om. A | se] om. F batum est] inu. N | intelligi] pre s.u. praem. Y 115 ergo] igitur N | ut relatio2] om. F

N40rb Y74ra

M105va

A31ra

126

M105vb

DVRANDI SVPER SENT. I

emanationes, consequens est quod ipsa non precedit ut constituens; igitur relationes nullo modo precedunt emanationes. [10] Item nec emanationes possunt preintelligi relationibus. Et hoc clarum est comparando emanationem ad Personam a qua est, ut generare est a Patre, quia generare non potest preintelligi constitutioni Persone generantis, quia generare non potest esse nisi entis in actu; ergo generare non potest preintelligi proprietati constituenti; set proprietas constituens non potest preintelligi relationi ut relatio, sicut probatum fuit; ergo generare non precedit proprietatem Patris, neque ut est constituens neque ut est relatio. Si autem comparetur emanatio ad Personam ad quam terminatur, ut generari ad Filium, sic patet idem, quia generari non potest preintelligi ei quod est generare, set simul sunt secundum intellectum; generare autem simul est cum paternitate, ut probatum est, paternitas autem simul est cum filiatione, cum sint relationes | opposite; ergo a primo ad ultimum: generari simul est cum filiatione ut relatio, nec potest preintelligi ei, et fortiori ratione non potest ei preintelligi ut est proprietas constitutiua, quia Persona non potest prius intelligi relata quam constituta. Et ideo quod non preintelligitur relationi non preintelligitur constitutioni; igitur secundum istos nec emanationes possunt preintelligi relationibus, nec rela-

123 sicut … 124 fuit] cf. supra, uu. 75-81 129 paternitas … 130 opposite] cf. supra, I, 9, 2, 4 (102,27-30) 135 istos] cf. Iac. Met., Super Sent. (Add.), I, 26, q. unic., resp. (T18vb); Super Sent. (B), I, 26, q. unic., resp. (Vb23vb); cf. etiam B. Decker, Die Gotteslehre, 470 116 ipsa] om. Y | non precedit] om. A | precedit] procedit Z 117 nullo … pre120 quia cedunt] non precedunt aliquo modo Y 119 est2] om. sed s.u. suppl. M generare] om. N | preintelligi] intelligi FM sed del. et i.m. corr. F s.u. corr. M 121 non potest] post esse Y | esse … 122 potest] om. (hom.) A | esse … 123 potest] om. (hom.) N 122 constituenti] constituti MZ sed corr. M 123 ut] om. sed s.u. suppl. F sicut M | ut relatio] om. Y | relatio] om. Z | sicut] ut Y 124 fuit] est Y | ergo] om. sed s.u. suppl. F | neque] nec Y 125 est2 relatio] inu. Y | comparetur] comparatur YZ ad personam ipsa add. FMZ sed del. F ipsa add. Y | ad] cum N | 126 quam] quidem ad Personam] om. MZ | ad … 126 quam] ex corr. (ras.) F a.m. personam add. MYZ | idem] om. sed s.u. suppl. F quod generari non potest preintelligi 129 est1] fuit YZ | est2] om. YZ 130 ergo] om. sed filiationi i.m. adn. Za.m. i.m. suppl. Y | est] om. YZ 131 ut relatio] om. Y | relatio] ex relatione corr. (ras.) F | preintelligi ei] inu. N | ei] om. A | et] set M 132 non] nec AN | ei] illi N | ut … 133 intelligi] om. (hom.) N 133 prius] om. Y | intelligi] preintelligi ex intelligi s.u. corr. Y 135 preintelligi] intelligi F

120

125

130

135

DISTINCTIO XXVII QVESTIO I

140

145

150

155

127

tiones emanationibus. Nec Persona potest uero intellectu intelligi prius constituta quam producens et relata, set simul intelligenda est Persona constituta cum sua origine et relatione. [11] Ad primum argumentum dicendum quod in diuinis generare et generari, cum non sint per motum medium, non debent intelligi ut uia quedam inter generantem et genitum, set ut | relationes habendi eandem naturam, secundum quod sunt a quo aliud et quod ab alio, et hee non possunt preintelligi Personis habentibus eas. [12] Ad secundum dicendum quod non fuit intentio Avgvstini quod genuisse sit prior ratione quam esse Patrem, set potius uoluit identitatem ostendere inter ista, quia consimili modo dicit quod “Filius ideo est Filius, quia genitus”, sicut “Pater est Pater quia genuit”; dicendo autem quod “Filius est Filius, quia genitus” non intendit dare causalitatem, set conuertibilitatem eo quod econuerso dicit “quia Filius, utique genitus”; ergo | eodem modo inter esse Patrem et genuisse non intendit dare causalitatem uel ordinem, set conuertibilitatem. [13] Ad illud quod est in oppositum, cum dicitur quod “suppositum preintelligitur actui ab ipso procedenti”, | dicendum quod uerum est de supposito absoluto, non autem de supposito quod constituitur relatione originis, ut est suppositum diuinum: tale enim simul debet intelligi constitutum et originans uel originatum et relatum, et non | unum prius quam alterum.

139 in … 142 alio] cf. supra, I, 13, q. unic. (162,35-38) 144 non … 151 conuertibilitatem] cf. Thom., Super Sent., I, 27, 1, ad 1 (652) 152 suppositum … 153 procedenti] cf. supra, uu. 13-14 136 potest uero] inu. Y | intellectu] ex intellecti corr. Z | intelligi] om. A 137 intelligenda est] inu. A | Persona] per N 138 sua] suo M 139 dicendum] est s.u. add. Y 140 motum] modum (dub.) FYZ | medium] medii YZ | ut] cum AN sed corr. A 142 secundum] que YZ | secundum … sunt] ut A | quod] om. FN sed s.u. suppl. F quidem Y | 143 eas] om. YZ 144 secundum] aliud YZ | dicendum] est add. Y om. Z 145 ratione] ratio FMNYZ 146 ostendere] om. AN | ista] esse add. A 147 genitus] non intendit add. sed del. N | sicut] om. A 148 quia] om. N | genitus] est add. A 149 set] om. Y | conuertibilitatem] conuertibilitem (sic) F conuertibilem Y | quia] quod YZ sed corr. Y 150 utique] est s.u. add. M 151 causalitatem] causabilitatem F | uel ordinem] iter. N | set conuertibilitatem] om. YZ | conuertibilitatem] conuerbilitatem (sic) F 152 est] om. sed s.u. suppl. Y | cum] quod M 153 ab] om. sed i.m. suppl. Y | dicendum] om. AN 154 est] om. N | non … 155 originis] quod non constituitur relatione set non de illo quod constituitur (per relationem i.m. add. Za.m.) origine (originis 156 et3 non] iter. N Z) YZ | supposito2] absoluto add. sed del. N

F46vb

Y74rb

M106ra

N40va

128

DVRANDI SVPER SENT. I

[1] Deinde queritur de Verbo utrum dicatur in diuinis essentialiter uel personaliter. Et uidetur quod essentialiter, quia secundum AVGVSTINVM I X D e Tr i n i t a t e cap. 10 Verbum est cum amore notitia; set notitia dicitur essentialiter; ergo et Verbum. [2] Item sicut in diuinis inuenitur Verbum, quod pertinet ad intellectum, ita amor, qui pertinet ad uoluntatem; set amor dicitur essentialiter; ergo et Verbum. [3] In contrarium est quod dicit Avgvstinvs X V D e Tr i n i t a t e cap. 17, quod in hac Trinitate non dicitur Verbum nisi Filius, nec donum nisi Spiritus Sanctus; set illud quod conuenit uni soli Persone non dicitur essentialiter, set notionaliter; ergo etc.

5 Et … 7 Verbum] Aeg. Rom., Ord., I, 27, princ. 2, 2, arg. 3 (146rbF); Thom., Super Sent., I, 27, 2, 2, arg. 1 (656); S.th., I, 34, 1, arg. 2; De uer., 4, 1, sed contra 1 (119,114117); 4, 2, arg. 2 (122,11-17); cf. etiam Bonau., Super Sent., I, 27, pars 2, art. unic., 1, sed contra 1 (481b); Guill. de la Mare, Super Sent., I, 27, 5, sed contra 1 (319,13-14); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 27, 2, 2, arg. 1 (226a); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 27, 2, 2, arg. 1 (248b); Ioh. Paris., Super Sent., I, 27, 4, arg. 1 (302,3-5); Alex. de Alex., Super Sent., I, 27, 7, arg. 1 (121ra); Iac. Met., Super Sent. (A), I, 27, 3, arg. 1 (T53rb); Super Sent. (B), I, 27, 3, arg. 1 (Vb25va); cf. R.L. Friedman, Intellectual traditions, 187sqq. 6 Verbum … notitia1] Aug., De Trin., IX, 10, 15 (307,29-30) 8 sicut … 10 Verbum] Thom., De uer., 4, 2, arg. 7 (123,46-49); Aeg. Rom., Ord., I, 27, princ. 2, 2, arg. 5 (146rbF) 11 In … 14 etc.] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 27, princ. 2, 2, sed contra 1 (146rbF); cf. etiam Thom., Super Sent., I, 27, 2, 2, quest. 2, sed contra (657-658); Bonau., Super Sent., I, 27, pars 2, art. unic., 1, arg. 2 (481a); Guill. de la Mare, Super Sent., I, 27, 5, arg. 1 (319,7-8); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 27, 2, 2, sed contra 1 (226a); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 27, 2, 2, sed contra 1 (248b); Alex. de Alex., Super Sent., I, 27, 7, sed contra (121ra) 12 in … 13 Sanctus] Aug., De Trin., XV, 17, 29 (503,54-55) 4 Deinde … 5 personaliter] Prima parte q. 34 art. 5 i.m. adn. Aa.m. 6 10] 4 Z 7 Verbum] est cum amore add. sed del. N 11 XV] 5 Y 12 nec] neque A 13 Persone] non dicitur Verbum nisi Filius nec donum nisi Spiritus Sanctus, set illud quod conuenit uni soli Persone add. sed uerbo ua- cat s.u. adiuncto del. F

5

10

DISTINCTIO XXVII QVESTIO II 15

20

25

30

35

129

[4] Responsio. Videnda sunt tria: primum est quot modis dicitur uerbum et secundum quam acceptionem reperitur in diuinis; secundum est quid sit uerbum; et ex hiis duobus apparebit tertium, scilicet utrum dicatur essentialiter uel notionaliter. [5] Quantum ad primum sciendum est quod uerbum dicitur tripliciter: uno modo illud quod est exterius prolatum, quod est significatiuum eius quod ab intellectu concipitur, secundum quod homo dicitur loqui alteri; alio modo dicitur uerbum conceptus intellectus, secundum quem conceptum dicimus hominem cogitantem loqui sibi ipsi, et istud dicitur uerbum mentis, sicut primum dicitur uerbum uocis; set quia uolens formare | uerbum exterius preconcipit illud per ymaginationem, ideo dicitur tertio modo uerbum actus | ymaginationis quo concipimus uocem exteriorem sic uel sic formari, antequam eam formemus. Inter hec autem uerbum mentis propriissime dicitur uerbum: uox enim exterior non dicitur uerbum, nisi quia significat conceptum intellectus uel rem per intellectum conceptam, unde et uocem non significatiuam non dicimus uerbum; uerbum etiam ymaginationis dicitur uerbum per habitudinem ad uerbum exterius prolatum; et ideo a primo ad ultimum, uerbum ymaginationis habet attributionem ad uerbum mentis. Quarto autem modo dicitur uerbum figuratiue, scilicet illud quod per uerbum significatur, ut in P s . : Ignis, grando etc., que faciunt uerbum eius. In diuinis autem non est uerbum uocis nec uerbum ymaginationis, set uerbum quod est conceptus mentis. Vnde 19 uerbum … 41 Verbum] Thom., S.th., I, 34, 1, resp.; cf. etiam Super Sent., I, 27, 2, 1, sol. (654-655); De uer., 4, 1, resp. (119,170-120,207); Iac. Met., Super Sent. (A), I, 27, 3, resp. (T53rb-53va); Super Sent. (B), I, 27, 3, resp. (Vb25va); Ioh. Paris., Super Sent., I, 27, 2, resp. (284,18-26 et 40-42) 29 uox … 30 intellectus] cf. Arist., De interpr., 1, 16a3-4 35 Ignis grando] Ps., 148,8 16 quam] om. N 17 est] om. Z | scilicet] est Y 18 notionaliter] personaliter N 19 tripliciter] quadrupliciter YZ 21 concipitur] om. sed i.m. suppl. F a.m. 22 dicitur loqui] loquitur YZ 24 ipsi] om. YZ | istud] uerbum add. A illud M | sicut] sic Z 25 quia] que sed corr. Y 27 quo] que N | concipimus] actum uel add. Y actum add. Z | exteriorem] exterius FMYZ | formari] formare YZ 28 autem] om. N 29 significat] signat M | conceptum intellectus] intellectionem Y intellectum Z 30 intellectus] mentis A 31 etiam … 32 uerbum1] om. (hom.) Z | etiam … 32 prolatum] uero ymaginatum habet habitudinem ad uerbum uocis et uerbum uocis ad uerbum mentis Y 32 prolatum] prohibitum sed del. et 33 attributionem] habitudinem i.m. corr. F a.m. probatum N | et ideo] ergo Y Y 34 autem] om. AY | modo dicitur] inu. F | figuratiue] significatiue YZ 35 quod per] inu. N | significatur] significat Z | Ps.] personis Z | Ignis] et add. Y | grando] nix add. A 37 ymaginationis] om. sed i.m. suppl. N

Z32rb M106rb

130

F47ra

M106va Y74va

A31rb N40vb

DVRANDI SVPER SENT. I

Avgvstinvs X V D e Tr i n i t a t e dicit sic: Quisquis potest intelligere uerbum non solum antequam sonet, uerum etiam antequam sonorum ymagines cogitatione inuoluantur, iam potest uidere aliquam illius Verbi similitudinem, de quo dictum est: ‘In principio erat Verbum’. Set notandum quod conceptus mentis non habet rationem uerbi, nisi prout induit rationem manifestatiui: uerbum enim est quo quis loquitur sibi uel alteri ad manifestandum aliquid. Et sic patet primum. [6] Circa secundum, scilicet quid sit uerbum, difficile est uidere. Et ad hoc sciendum primo inuestigabitur quid sit uerbum nostrum interius, quod est uerbum mentis, ut melius possit apparere quid sit Verbum in diuinis. Prima autem facie duo | uidentur esse de ratione uerbi nostri mentalis, ut per ipsum manuducimur in cognitionem Verbi diuini: unum est quod sit aliquid in intellectu existens, aliud est quod sit ab altero procedens. Ex primo | arguimus Filium, qui est Verbum, | esse eundem cum Patre essentialiter, quia scilicet uerbum est in intellectu: quidquid enim est in Deo est Deus; Verbum autem diuinum est in Deo, cum non exeat intellectum diuinum; ergo est Deus. Ex secundo, scilicet quia | est aliquid procedens, arguimus | Filium esse distinctum a Patre personaliter, eo quod nichil a se ipso procedit aut se ipsum producit ut sit, sicut dicit beatus Avgvstinvs I D e Tr i n i t a t e . Ex quo patet quod illi insufficienter dicunt qui dicunt quod uerbum est ipsamet quidditas rei intellecta modo diffinitiuo, que se habet 38 Quisquis … 41 Verbum] Aug., De Trin., XV, 10, 19 (485,64-71) 41 In … Verbum] Ioh., 1,1 41 notandum … 44 aliquid] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 27, princ. 2, 1, resp. (146raB-C) 53 quidquid … Deus] Alan. de Ins., Reg. cael. iuris, 9 (133); cf. L. Valente, Alla ricerca, 713-738 56 nichil … 57 sit] Aug., De Trin., I, 1, 1 (28,35-36) 58 illi] cf. Petr. de Alu., Quodl., I, 21 (74,16-18); ap. Heru. Nat., Tract. de uerbo, 1, 3, arg. 3 (11va); resp. (11va); cf. etiam J. Koch, Durandus, 64; B. Decker, Die Gotteslehre, 83 38 XV … Trinitate] post dicit A | sic] si A | Quisquis] quis AFNZ sed i.m. corr. 39 etiam] et Z 40 ymagines] ymaginationes Z | F a.m. qui ex quis corr. (ras.) Y 43 est] om. A | est quo] om. illius] om. YZ 41 notandum] est s.u. add. Y a.m. sed s.u. suppl. F | quis] aliquis YZ 44 aliquid] est ordinatum A 45 scilicet] om. sed s.u. suppl. F | Et … 46 sciendum] om. AFNYZ sed i.m. suppl. F a.m. 48 facie] om. sed i.m. suppl. A 49 manuducimur] manuducamur M manuducitur YZ 50 in] om. sed s.u. suppl. FM 51 primo] quo YZ | qui] quod YZ 55 quia] quod FMYZ 56 procedit] procedat M 57 sit] sic 53 est3] iter. A Y | sicut … Augustinus] ut Augustinus dicit A 58 patet] apparet FMYZ | insufficienter dicunt] om. sed i.m. ante illi suppl. A 59 est] om. sed s.u. suppl. F | diffinitiuo] distinctio Y | se] om. sed s.u. suppl. F

40

45

50

55

DISTINCTIO XXVII QVESTIO II 60

65

70

75

80

131

ad intellectum solum obiectiue, nec est in intellectu subiectiue, ita scilicet quod sicut esse uniuersale competit rei per hoc quod intelligitur absque condicionibus indiuiduantibus et non per aliquid quod sit in ipsa re subiectiue, ita uerbum esse conuenit rei per hoc quod intelligitur modo expresso uel diffinitiuo. Istud enim non uidetur conueniens, tum quia manifeste est contra dictum beati Avgvstini X V D e Tr i n i t a t e , qui dicit quod uerbum est formata cogitatio (formata autem cogitatio non est res extra obiectiue intellecta, set est aliquid subiectiue existens in intellectu), tum quia tollit formationem uerbi, quia quod formatur est aliquid, aut ergo in re extra aut in anima. Non in re extra, quia intellectus noster nichil potest causare quod sit extra, neque per se subsistens neque in aliquo subiectiue existens; ergo oportet quod sit in anima non obiectiue tantum, quia circa illud quod est tantum obiectum intellectus nichil reale potest formari per intellectum, set solum ratio uel intentio ut uniuersale uel genus uel species uel aliquid huiusmodi; uerbum autem non est ratio tantum uel intentio, set est res quedam; ergo | uerbum non est tantum in anima obiectiue, set subiectiue. Et qui hoc tollit tollit realem entitatem uerbi et realem formationem et fere omnes manifestationes quas habemus de Verbo diuino per uerbum nostrum, precipue quantum ad Personarum distinctionem et essentie unitatem. Tenendum est ergo quod uerbum pertinet ad intellectum non obiectiue tantum, set sicut illud cuius entitas tota est in intellectu subiectiue. Et si qua auctoritas Avgvstini inueniatur hoc sonare, sicut illa quod uerbum exterius significat uerbum interius,

64 Istud … 69 aliquid] cf. Heru. Nat., Tract. de uerbo, 1, 3, resp. (11va) 66 uerbum … cogitatio] Aug., De Trin., XV, 10, 19 (486,76-77) 83 uerbum1 … interius] Aug., De Trin., XV, 11, 20 (486,1-2) 60 ad] in add. F 61 intelligitur] intellectus A 62 indiuiduantibus] considerat i.m. add. A 63 uerbum esse] nec esse uerbum A inu. N | esse] om. Y 64 expresso] expressio Y | diffinitiuo] distinctio Y | enim] om. A autem YZ | non … 65 manifeste 65 Trinitate] om. sed i.m. suppl. F a.m. | conueniens] esse add. Y est] inu. F | dictum beati] uerbum MYZ | dictum … Augustini] beatum Augusti70 causare] creanum F 68 tum quia1] et qui hac tollit (tollit] i.m.) ex corr. Y a.m. re M | neque] nec Y 72 illud] id AN 73 formari] formare N 74 ut] uel AN | uniuersale] reale (dub.) Z 75 huiusmodi] huius ANY | tantum] post 78 fere] pene AN | manifestatiointentio Y 77 tollit2] om. sed i.m. suppl. F nes] manuductiones AN | diuino] habemus s.u. add. M 79 Personarum] personalem Y 80 ergo] igitur FMYZ | pertinet] pertinent N 82 in] om. sed s.u. suppl. N | si] om. sed s.u. suppl. F 83 sonare] ex sanare corr. M

M106vb

132

M107ra

Y74vb F47rb

DVRANDI SVPER SENT. I

constat autem quod illud quod significatur per uerbum exterius est res extra obiectiue intellecta, et ita uidetur quod ipsa sit uerbum, exponenda est, quia, sicut Aristoteles dicit I P e r y h e r m e n e i a s , uoces sunt signa passionum que sunt in anima, et tamen uoces significant res, non passiones, set hoc pro tanto dicitur, quia res non significatur per uocem, nisi prout primo apprehenditur ab anima, sic Avgvstinvs dicit quod uerbum exterius significat uerbum interius, quia res exterior non significatur per uerbum exterius, nisi prout declaratur apud intellectum per uerbum interius. Patet ergo quod uerbum pertinet ad intellectum subiectiue uel quasi subiectiue. [7] Cum ergo in intellectu sint secundum omnes habitus et actus et preter hoc sit ibi secundum qvosdam duplex forma, una que imprimitur intellectui, scilicet species intelligibilis, que precedit omnem actum intelligendi, alia quam intellectus iam factus in actu format de re intellecta, siue formando conceptum diffinitiuum siue enuntiatiuum, inquirendum est quid horum sit uerbum. Et patet statim | quod uerbum non est habitus aut species intelligibilis impressa, quia tam habitus quam species intelligibilis secundum ponentes ipsas manent apud intellectum dum actu non considerat; uerbum autem non est nisi in intellectu actu considerante; | ergo uerbum nec est habitus nec est species intelligibilis impressa. Restat ergo quod sit actus intelligendi uel forma quam intellectus in actu format de re intellecta, que | deinceps uocetur forma expressa.

86 uoces … 87 anima] Arist., De interpr., 1, 16a3-4; Auct. Ar., 32, 1 (304,27-29); ap. Heru. Nat., Tract. de uerbo, 1, 1, sed contra 4 (10rb) 90 uerbum1 … interius] Aug., De Trin., XV, 11, 20 (486,1-2) 95 una … 98 enuntiatiuum] Heru. Nat., Tract. de uerbo, 1, 1, resp. (10rb) 86 est] om. sed s.u. suppl. F | 84 autem] ergo YZ | quod2] om. sed s.u. suppl. Y quia] quod F | I] uel F | Peryhermeneias] quod i.m. add. F 89 sic] sicut YZ 90 significat] signat M | exterior] exterius YZ 91 exterius] ex corr. Y interius Z 94 in] om. sed 93 subiectiue1] sensitiue N | uel … subiectiue2] om. (hom.) YZ s.u. suppl. M 95 preter] potest Z | sit ibi] post quosdam FM fuit ibi post quosdam Y fit ibi post quosdam Z | forma] iter. sed del. F | que] om. YZ 97 alia] aliam A | in actu] om. YZ 99 est] autem add. Y | quid] om. sed i.m. suppl. Y a.m. quod Z 101 manent] manerent Z 102 actu] actum Z | in] om. MN sed s.u. 104 impressuppl. M 103 actu] om. A | nec1] non YZ | est2] om. AY sa] expressa Y | forma] secundum s.u. add. M 105 intellectus] factus add. M intelligendo add. Y | que] om. YZ

85

90

95

100

105

DISTINCTIO XXVII QVESTIO II

110

115

120

125

130

133

[8] Et secundum hoc sunt due opiniones: una que ponit | quod uerbum est forma | expressa et non actus intelligendi. Ad cuius opinionis intelligentiam sciendum est quod secundum istos duo sunt de ratione uerbi: unum est quod sit representatiuum rei principaliter intellecte; aliud est quod sit per actum dicendi productum; dicere autem est actus intelligentis secundum quod intelligens; propter quod uerbum est aliquid productum per actum intelligentis, quod est representatiuum rei principaliter intellecte. Ex hoc sic arguitur: uerbum est aliquid per actum intelligentis productum, quod est rei intellecte principaliter representatiuum; hoc autem non potest esse aliquis actus intelligendi, ut probant; ergo est aliqua forma per actum intelligentis producta. Quod autem non possit esse aliquis actus intelligendi, probant sic: illud quod est obiectum intellectus secundum rectam cognitionem et non reflexam non potest esse actus intelligendi siue ipsum intelligere (et hoc statim patet, quia intellectus non intelligit suum actum primo et directe, set solum actu reflexo); set uerbum est obiectum intellectus secundum rectam cognitionem et non reflexam; ergo etc. Minor declaratur, quia illud quod est ratio cognoscendi alterum, | sicut ymago uel forma specularis, se habet ad intellectum sicut obiectum, licet non principale ut in quo sistit intellectus, set sicut aliquid cognitum ducens ulterius in cognitionem alterius principaliter intellecti; set uerbum est huiusmodi: propter hoc enim formatur uerbum in nobis, ut in ipso tamquam in forma speculari uel ymagine expresse rem representante intellectus intueatur rem cuius est uerbum; ergo uerbum est obiectum intellectus in actu recto; non 107 una … 144 confuse] Heru. Nat., Tract. de uerbo, 1, 2, resp. (11ra-b); cf. etiam Thom., De pot., 8, 1, resp. (215a); S.th., I, 34, 1, ad 2; Iac. Met., Super Sent. (A), I, 27, 3, resp. (T53vb); Super Sent. (Add.), I, 27, 3, resp. (T19va); Super Sent. (B), I, 27, 3, resp. (Vb25vb-26ra) 107 Et … 108 expressa] om. (hom.) sed i.m. suppl. F a.m. 108 et … intelligendi] om. 109 intelligentiam] intellectum Y | quod] om. FM sed AFNYZ sed i.m. suppl. F a.m. s.u. suppl. F et i.m. ante duo suppl. M post istos Z | istos] Herueus Brito i.m. adn. F a.m. quod add. Y 111 sit] om. sed s.u. suppl. F 112 intelligentis] intelligibilis M | intelligens] est add. F(i.m.)M intellectus N 113 quod] quia Z 115 actum] uerbum Z | actum intelligentis] intellectum Y 116 aliquis] aliquid Y 117 probant] probatum est A probatum N | per] pro A | intelligentis] intelligendi A 118 possit] potest YZ | aliquis] ex aliquid corr. N | probant] probatur A 120 intelligere] intelligibile N 122 reflexo] ex reflexio corr. F 123 quia] ex quod corr. M 125 obiectum] rectum add. Y 126 aliquid] ad N | ducens] dicens N 127 intellecti] intellectum Y | huiusmodi] huius ANY 129 intueatur] intuatur 130 est2] om. F YZ sed corr. Y a.m.

Z32va N41ra

M107rb

134

M107va

Y75ra

DVRANDI SVPER SENT. I

est ergo actus intelligendi, set forma per actum intelligentis producta, in qua res principaliter intellecta representatur et per quam cognoscitur. Necessitas autem ponendi talem formam, que dicitur uerbum secundum istos, est ut res intelligatur perfecte et expresse modo diffinitiuo uel enuntiatiuo: propter intelligere enim confusum et simplex, antequam formetur de re diffinitio uel enuntiatio, non oportet ponere uerbum, quia ad hoc sufficit representatio per speciem intelligibilem uel in fantasmate cum actione intellectus agentis, set propter intelligere expressum et perfectum requiritur uerbum, quia ad causandum tale intelligere intellectus agens cum specie non sufficit sine cooperatione uerbi, ita quod uerbum non solum est obiecti principalis representatiuum, set est causa uel concausa intellectionis expresse, sicut species intelligibilis ponitur a qvibvsdam causa uel concausa prime intellectionis confuse. [9] Hec est opinio que in summa ponit tria: primum est quod uerbum est quedam forma que non est aliquis actus intelligendi, set est producta per actum intelligentis, qui est dicere; secundum est quod uerbum est obiectum intellectus, licet non principale, set sicut forma specularis uel ymago principalis | obiecti representatiua; tertium est quod uerbum est finaliter propter cognitionem perfectam et expressam habendam de re, cuius tamen uerbum est causa uel concausa effectiue; et hec bene compatiuntur se, quia cause sunt sibi inuicem cause, scilicet finis efficienti et econuerso, ut patet ex I I | P h i s i c o r u m . 145 primum … 147 dicere] cf. Heru. Nat., Tract. de uerbo, 1, 1, resp. (10va) 147 secundum … 149 representatiua] cf. Heru. Nat., Tract. de uerbo, 1, 1, ad 3 (10vb); 1, 2, resp. (11ra-b); 1, 3, resp. (11vb); cf. etiam Petr. de Alu., Quodl., I, 21 (76,25-27) 149 tertium … 151 effectiue] cf. Heru. Nat., Tract. de uerbo, 2, 4, resp. (18va-b); 2, 5, resp. (19ra) 152 cause1 ... 153 econuerso] Arist., Phys., II, 7, 198a24-26 131 per] pro A | intelligentis] intelligendi AYZ 132 intellecta] significatur add. YZ 134 est ut] inu. Y | ut] om. sed s.u. suppl. F | intelligatur] intellecta (dub.) Y | et] uel M | diffinitiuo … 135 enuntiatiuo] distinctionem enuntiatiuam Y 135 intelligere enim] inu. A | et] est sed s.u. corr. M 137 intelligibilem] intellectualem Y 138 uel] existentem A om. YZ 139 causandum] creandum YZ 140 cooperatione] ex operatione s.u. corr. F comparatione YZ 141 solum est] inu. Y 142 set] sicut Z | est] etiam add. A | uel] om. sed i.m. suppl. M | intellectionis] perfecte et add. Y | expresse … 144 intellectionis] om. (hom.) Z | sicut … 144 confuse] om. Y 145 est1] autem sed exp. et s.u. corr. Z 146 aliquis] om. A 149 representatiua] representatiuum YZ 150 finaliter] formaliter F 151 tamen] om. YZ | est] om. sed i.m. suppl. F | uel] om. sed s.u. suppl. M | et] per add. sed del. Y 152 hec] hoc M | quia] scilicet quod FMYZ | inuicem] in uitio YZ sed corr. Y | cause2] om. FM sed i.m. 153 efficienti] efficientis YZ suppl. F a.m. | scilicet] om. N

135

140

145

150

DISTINCTIO XXVII QVESTIO II

155

160

165

170

175

135

[10] Primum istorum non puto esse uerum, scilicet quod per | quemcumque actum intelligentis, siue ille actus sit intelligere siue dicere siue qualitercumque aliter nominetur, producatur aliqua forma in intellectu que non sit actus intelligendi. Quod patet primo ex natura operationis manentis intra sic: per operationem intra manentem nichil constituitur uel producitur; set intelligere et dicere intellectuale sunt operationes intra manentes; ergo per eas nichil constituitur uel producitur. Maior patet ex I X M e t a p h i s i c e , ubi Philosophvs ponit hanc differentiam inter operationes | intra manentes et illas que transeunt extra, quia per transeuntes extra semper aliquid constituitur, set per intra manentes nichil. Minor de se patet; quare etc. [11] Si dicatur quod Philosophvs non intendit simpliciter dicere quod per operationem intra manentem nichil omnino constituatur, set solum quod per eam nichil extra constituitur, tamen intra operantem aliquid constituitur, non ualet. Primo, quia absurdum fuisset illud docere circa quod nullus potest dubitare; set quod per operationem intra manentem nichil extra constituatur, nullus umquam potuit dubitare (oportet enim quod operatio attingat suum productum; quod autem intra manet non attingit quod extra est); ergo non fuit intentio Aristotelis tantum docere quod per operationem intra manentem nichil extra constituatur, set quod omnino per eam nichil constituitur, nec extra nec intra. Item textus contradicit huic expositioni. Dicit enim | Philosophvs ibidem quod operatio intra manens ipsa est finis, et idem dicitur in principio E t h i c o r u m ; set constat quod si per eam 161 Philosophus ... 164 nichil] Arist., Metaph., IX, 8, 1050a30-b1; Auct. Ar., 1, 226 (134,96-99); cf. etiam Thom., In Metaph., IX, 8, 1862-1865 (447b-448a) 165 Philosophus … 168 constituitur] cf. Thom., In Metaph., IX, 8, 1865 (448a) 176 operatio … finis] Arist., Metaph., IX, 8, 1050a20-21; cf. etiam Auerr., Metaph., IX, 16 (60,49-61,54) 177 idem … Ethicorum] Arist., Eth. Nic., I, 1, 1094a3-5 154 uerum] om. N 155 ille] iste N 158 manentem] manente F 159 uel] ni161 IX] X M 162 hanc diffechil YZ 160 nichil] om. sed i.m. suppl. F a.m. rentiam] inu. A 163 transeunt] in materiam add. A | per] om. sed s.u. suppl. AN 166 constituatur] constituitur A 167 constituitur] constitua| extra2] om. N tur Y 168 aliquid constituitur] bene constituitur aliquid AN | non ualet] om. M | illud] id AN | docere] dicere YZ 169 quod2] om. YZ sed s.u. suppl. Y a.m. 170 potuit dubitare] inu. N 171 attingat] attingit Y | quod2] del. et operatio i.m. scr. Y 172 manet] manens Y | extra est] inu. A 174 constituatur] constituitur A 175 textus] tectus praem. sed del. M | expositioni] opinioni FYZ sed del. et i.m. 176 ipsa] om. AYZ 177 in … Ethicorum] I Ethicorum corr. F a.m. exceptioni N in principio FM

A31va

N41rb

F47va

M107vb

136

Z32vb

M108ra

DVRANDI SVPER SENT. I

aliquid constitueretur quod esset terminus intra, operatio non esset finis, set potius res producta per eam; operatio enim est propter rem operatam; ergo etc. [12] Secundo, quia principium productiuum uerbi aut est sola species aut species cum intellectione confusa. Non sola species, quia terminus productionis non est perfectior principio productiuo; set uerbum est perfectius specie intelligibili, eo quod perfectius rem representat; ergo principium productiuum eius non potest esse sola species. Item nec species cum intellectione confusa, | quia aut ista manerent simul cum uerbo producto aut non. Non potest dici quod non maneant simul, quia cessante entitate principii actiui cessat suum agere; si igitur intellectio confusa cessaret esse ante entitatem uerbi, cessaret et agere; set cessante agente et actione ante terminum actionis impossibile est terminum esse; ergo nullo modo esset uerbum, nisi cum eo simul esset species et intellectio confusa, si hec sint principia eius productiua; hoc autem esse non potest, quia uerbum non est sine notitia expressa et perfecta; set notitia confusa non stat cum notitia expressa et perfecta; ergo etc. [13] Tertio patet idem ex comparatione intellectus ad sensum sic: per actum sentiendi nichil constituitur intra sentientem; ergo nec per actum intellectus aliquid constituitur intra intelligentem. Antecedens supponitur ex communi dicto. Probatio consequentie, quia omnes operationes extra transeuntes, quamuis alique sint aliis perfectiores, omnes tamen habent hoc commune, quod per eas aliquid constituitur; | ergo similiter omnes operationes intra manentes, quamuis alique sint aliis perfectiores, omnes tamen debent hoc habere commune, quod per nullam aut per omnes aliquid producatur. Differentia enim secundum perfectum et imperfectum non facit per se quod unum sit producti-

178 aliquid constitueretur] constitueretur aliquis A inu. N | quod esset] om. AN | terminus] terminatio Z 179 est] om. Z 181 Secundo] set Z 182 aut | cum] in add. sed del. (ras.) Z 186 aut] om. YZ species1] om. (hom.) N | maneant] manerent YZ 189 ante] om. sed i.m. suppl. 187 Non2] om. Z 194 set … perfecta2] om. (hom.) sed i.m. suppl. A 196 comparatione] senF a.m. sus ad intellectum add. Y 197 sentientem … 198 intra] om. (hom.) sed sentientem ergo etc. i.m. suppl. M | nec] non N neque Y 198 intelligentem] intellectionem Y 199 communi dicto] inu. Y | Probatio consequentie] consequentie probatio est YZ 201 eas] has YZ 202 similiter] simpliciter YZ | aliis perfectiores] inu. Y 203 tamen] non debent habere add. sed del. F | commune] om. YZ 204 aut] ex autem corr. M | Differentia enim] lac. Y | secundum] esse Y om. sed s.u. suppl. Za.m.

180

185

190

195

200

205

DISTINCTIO XXVII QVESTIO II

210

215

220

225

230

137

uum et aliud non, set facit quod productum, si quod est, sit magis uel minus perfectum; propter quod si uisus est imperfectior quam intellectus, non propter hoc potest dici | quod per nullum actum uisus aliquid producatur, per actum autem intellectus aliquid; nulla autem potest esse alia causa; ergo etc. [14] Secundum quod ponit hec opinio est quod uerbum est obiectum intellectus, non quidem principale, set sicut forma specularis uel ymago representatiua principalis obiecti, et istud non uidetur uerum. Primo, quia illud quod est primo cognitum et ratio cognoscendi alterum tale uidetur esse magis cognitum uel saltem non minus quam illud quod representatur et cognoscitur per ipsum (et istud apparet in exemplo quod adducunt de forma speculari | et | de ymagine); set si uerbum sit talis forma qualis ab istis ponitur, non est magis cognitum quam res principaliter intellecta, immo minus, quin potius totaliter ignoratum, ergo uerbum non est in nobis tamquam forma specularis uel ymago obiecta intellectui et principalis obiecti representatiua. Minor patet, quia omnes experimur nos cognoscere rem que est principale obiectum, puta hominem esse animal rationale mortale, que dicitur esse cognitio per uerbum; set quod in nobis sit aliqua forma in qua et per quam sicut per ymaginem cognoscimus hominem esse animal rationale mortale, | nullus experitur, immo de hoc disputamus et querimus nec umquam clare inuenimus; quare etc. [15] Secundo patet idem sic: nos experimur quod intellectus noster nec se nec suos habitus nec suos actus nec species, si quas habet, nec alia que ponuntur in ipso subiectiue potest cognoscere, nisi per actum reflexum; si enim per actum rectum cognosceret aliquid eorum que sunt

211 Secundum … 213 obiecti] cf. supra, uu. 147-149 216 exemplo … 217 ymagine] cf. Heru. Nat., Tract. de uerbo, 1, 2, resp. (11ra) 206 et] om. A | quod2 est] est aliquod A 210 ergo] quare Y 211 hec] om. 213 istud] illud M 215 esse magis] inu. A | est1] om. AFN sed s.u. suppl. F N | illud] om. sed s.u. suppl. F 216 quod] om. sed s.u. suppl. Y 217 ymagine] ymaginatione M | si] om. N | si uerbum] inu. A 218 forma] forme FM 219 minus] unus N | potius] potimus N | totaliter] quasi praem. N 220 ergo … specularis] om. N 224 cognitio] cognitum Y | quod] quia Z | et] uel Y 225 per] om. Y | cognoscimus] cognoscamus AN | animal] om. sed s.u. suppl. F 226 de hoc] om. A | disputamus] dubitamus YZ 227 nec] et Y a.m. | umquam] nonquam Y numquam Z 229 habet] habeat AN | alia] aliqua Y 231 rectum] ex regnum s.u. corr. N | cognosceret] cognouerit Y | aliquid] aliquod FYZ

Y75rb

N41va F47vb

M108rb

138

M108va

DVRANDI SVPER SENT. I

subiectiue in ipso, intelligeret et se ipsum actu recto, quia alia intueretur in se, quod est falsum; si ergo uerbum est aliqua forma in intellectu subiectiue existens, impossibile est quod ipsa sit aliquo modo obiectum intellectus secundum actum rectum, cuius oppositum isti dicunt. [16] Tertio, quia, sicut prius arguebatur, in uoluntate non est aliqua forma que sit primo obiectiue dilecta et ratio diligendi alterum; ergo in intellectu non est aliqua forma que sit primo obiectiue intellecta et ratio intelligendi alterum. Consequentia patet ut prius. [17] Tertium quod ponit hec opinio est quod uerbum est finaliter propter habendam perfectam et expressam cognitionem de re, quia propter confusam non oportet ponere uerbum, ut dicunt, et istud non uidetur uerum. Primo, quia uerbum uocis supponit uerbum mentis, ut dictum fuit ab initio; set rei, quantumcumque confuso modo intellecte, competit uerbum uocis ipsam exterius manifestantis; ergo eidem competit uerbum mentis quo manifestetur interius; non ergo propter solam cognitionem expressam oportet ponere uerbum. [18] Secundo, quia illud quod immediatius exprimitur a re aliqua expressius eam representat; set species intelligibilis, si qua sit in intellectu, uel illa que est in fantasia immediatius exprimitur a re intellecta quam uerbum | secundum istos, quia ipsa est aliquo modo causa uel concausa uerbi; ergo ipsa expressius representat rem quam uerbum, et per consequens sufficit ad expressiorem cognitionem de re habendam, nec propter hanc oportet ponere uerbum. 235 isti] cf. Heru. Nat., Tract. de uerbo, 1, 2, resp. (11ra) 236 sicut … arguebatur] non invenitur in hac redactione, sed tantum in tertia: cf. C, I, 27, 2, 22 (78rb) 240 Tertium … 241 re] cf. supra, uu. 149-151 242 ut dicunt] cf. Heru. Nat., Tract. de uerbo, 2, 2, resp. (17va); 2, 3, ad 1 (18ra); 2, 4, resp. (18va); cf. supra, uu. 135-136 244 ut … initio] cf. supra, uu. 28-34 232 subiectiue] obiectiue Z 233 est1 falsum] inu. Y | ergo] falsum add. sed del. 235 isti] ipsi YZ 236 sicut … arguebaN | in2 intellectu] intelligibilis Y tur] del. F om. M | arguebatur] arguitur Y 237 diligendi] dicendi Z 239 ut prius] per simile FM 240 est1] om. AFN sed s.u. suppl. F | est2] om. sed s.u. suppl. Y 243 uidetur] est A 244 ab initio] a principio AN | confuso] ex confusio corr. N 245 manifestantis] manifestans FM 246 quo manifestetur] quod manifestatur YZ 248 quod] om. AN sed i.m. post aliqua suppl. A | immediatius] ex immediatus corr. Y 250 uel] in add. YZ | illa … in] alia potentia sicut Y | est] sunt Z | exprimitur] exprimuntur Z 253 expressiorem] perfectiorem N expressam Y expressionem Z | habendam] habenda N 254 propter] per N

235

240

245

250

DISTINCTIO XXVII QVESTIO II 255

260

265

270

275

139

[19] Tertio, quia sequitur secundum istos quod uerbum quandoque formetur ad habendum cognitionem minus perfectam, quia secundum eos beati uidentes diuinam essentiam non formant uerbum | syllogisticum de ea, propter quod assentiant alicui enuntiationi de qua contingat dubitare (quia quantum ad ea que uidentur | in Deo non conuenit eos dubitare), nec formant uerbum de ea per quod uideant clare quod prius uidebant obscure, quia in uisione beata non est processus de confuso uel imperfecto ad clarum et perfectum, nec ut uideant aliquam rationem quam prius non uidebant, quia a principio unusquisque uidet uisione beata quantum uisurus est in perpetuum, set formant uerbum ut illa que uidentur simul, tamen perfecte et sub distinctis rationibus, ut sunt attributa diuina, possint diuisim considerare considerando unum non considerando aliud, secundum quem modum beati uidentes Deum quidam laudant eum ut sapientiam, quidam ut misericordiam, quidam ut iustitiam, et sic de aliis attributis, quod non possent facere per solam uisionem beatam per quam simul uident et distincte omnia attributa diuina. | Constat autem quod illa cognitio per quam consideramus tantum unum | attributum | diuinum est imperfectior quam beata uisio, que est cognitio per quam consideramus simul et nichilominus perfecte et distincte omnia diuina attributa; et tamen propter illam oportet formare uerbum, ut isti dicunt; ergo uerbum formatur necessario ad habendum cognitionem | imperfectam, quod est contra eos. [20] Alius modus dicendi est quod uerbum in nobis est ipsemet actus intelligendi. Quod patet ratione et auctoritate. Ratio talis est: 257 beati … 271 diuina] cf. Heru. Nat., Tract. de uerbo, 3, 4, resp. (21ra-b) 275 isti] cf. Heru. Nat., Tract. de uerbo, 3, 4, resp. (21ra-b) 276 eos] cf. Heru. Nat., Tract. de uerbo, 2, 2, resp. (17va); 2, 3, ad 1 (18ra); 2, 4, resp. (18va) 277 Alius … 278 intelligendi] cf. Iac. Met., Super Sent. (A), I, 27, 3, resp. (T53va); Super Sent. (Add.), I, 27, 3, resp. (T19va); Super Sent. (B), I, 27, 3, resp. (Vb25vb); cf. etiam God. de Font., Quodl., X, 12, resp. (359-360) 256 habendum] habendam Y 257 non] om. YZ 258 ea] set non formant uerbum add. Y | propter] per AN | enuntiationi] ex corr. M | contingat] contingit F eos add. Y 259 dubitare] nec formant add. sed del. Z | quia] ex quod corr. Y | uidentur] intenditur YZ | conuenit] contingit M 262 uideant] uidetur M | aliquam] aut praem. sed habent s.u. add. M 263 unusquisque uidet] inu. YZ 264 quantum] quid Y | uisurus] ex usurus corr. M | ut] nec s.u. (alia lectio) add. M 266 considerare] consistere N | considerando] om. F 267 aliud] alterum Y 270 et] in s.u. add. Y 272 tantum] om. A ante N | imperfectior] perfectior Z | beata uisio] inu. YZ 273 que est] om. AN | cognitio] om. A | simul et] sicut est YZ 274 tamen] non add. YZ sed del. (ras.) Y | illam] hoc YZ 277 est1] om. N

Y75va A31vb

Z33ra N41vb F48ra

M108vb

140

Om13r M109ra

DVRANDI SVPER SENT. I

uerbum est aliquid ad intellectum pertinens et in intellectu existens; set non est species nec habitus nec forma per actum intellectus producta, ut probatum est; relinquitur ergo per locum a sufficienti diuisione quod sit actus intelligendi. Auctoritas Anselmi est ad hoc, qui dicit in M o n o l o g i o n quod dicere mentale nichil aliud est quam cogitando intueri; dicere ergo non est producere aliquam formam in qua res uideatur et que sit uerbum intellectuale, set est ipsum cogitare uel intueri, quod nominat actum intelligendi. Et per consequens ipsum uerbum est actus intelligendi, quia dicere est habere uerbum de re. Si ergo dicere est cogitare uel intueri rem, sequitur quod habere uerbum de re non est aliud quam habere cogitationem uel intuitum de re, et hoc uidetur rationabile. Cum enim nichil habeat rationem uerbi nisi prout induit rationem manifestatiui, nec sit processus in infinitum, oportet quod primum uerbum non sit manifestatiuum ut signum, sicut uerbum uocis, nec ut species uel ymago, ut alii ponunt, set per essentiam, ita scilicet quod ipsa manifestatio rei apud intellectum est uerbum; manifestatio autem rei est eius cognitio, neque enim est manifesta, nisi quia cognita; ideo etc. [21] Et confirmatur, quia omne quod dicitur tale denominatione extrinseca ut signum uel causa reducitur ad aliquid quod est tale per essentiam, sicut sanum dictum de urina ut signo et de medicina ut de causa reducitur | ad sanum dictum de animali quod sanum | est per essentiam, ita quod sanitas animalis est sanitas per essentiam et non signum uel causa sanitatis. Similiter in proposito manifestatiuum dictum de uerbo uocis ut signo et de specie uel ymagine ut causa 281 ut … est] cf. supra, uu. 99-210 283 dicere … 284 intueri] Ans., Monol., 63 (73,10-11); etiam ap. Bonau., Super Sent., I, 27, pars 2, art. unic., 1, sed contra 4 (482a); Guill. de la Mare, Super Sent., I, 27, 5, sed contra 2 (319,15-16); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 27, 2, 2, arg. 6 (226a) 293 alii] cf. Heru. Nat., Tract. de uerbo, 1, 3, ad 1 (11vb) 297 omne … 302 sanitatis] cf. ps.-Thom., Summa tot. Log. Arist., V, c. unic. (75a-b); Thom., De uer., 21, 4, ad 2 (602,225-603,242) 279 ad] om. NZ sed s.u. suppl. Za.m. 281 relinquitur] om. A | diuisione] oportet add. A 282 qui] quod Y 284 intueri] interius M 285 ipsum] ipsam YZ | intueri] intelligere rem s.u. (alia lectio) add. M 286 quod] que AFMN | nominat] nominant F 287 Si] ex secundum corr. M 288 intueri] intelligere s.u. (alia lectio) add. M 289 aliud] om. sed i.m. suppl. N 290 rationabile] rationale NYZ 292 primum] prius YZ | non] om. YZ 293 nec] neque AN 294 ipsa] illa YZ 295 manifesta] manifestatio Z 298 reducitur] iter. A | ad] in A | quod est] om. Y 299 dictum] om. N est add. YZ 300 reducitur] deducitur N 301 est1] sanum add. AFNOm 302 non] om. Z 303 ut] uel M | signo] significatur Y

280

285

290

295

300

DISTINCTIO XXVII QVESTIO II

305

310

315

320

325

141

uel qualitercumque aliter reducitur ad manifestatiuum per essentiam, quod | est ipsa cognitio rei, que ob hoc habet rationem primi uerbi. Est tamen hic notandum quod licet omnis actus intelligendi tam confusus quam expressus, tam directus quam reflexus, possit dici uerbum, tamen expressus magis quam confusus, quia magis est rei manifestatiuus. Vnde Avgvstinvs X V D e Tr i n i t a t e dicit quod formata cogitatio est uerbum, uocans formatam cogitationem non formam aliquam per actum cogitandi productam, sicut qvidam extorte exponunt, set ipsum actum cogitandi expressum. Et rursus actus reflexus magis dicitur uerbum quam rectus, quia intellectus per actum reflexum magis loquitur sibi ipsi de re quam per actum rectum: per actum enim rectum solum intelligit rem, set per actum reflexum quasi loquens sibi ipsi dicit se intelligere rem; sic igitur patet quid sit uerbum in nobis. [22] Et perinde apparet quid sit uerbum in diuinis, quia est actus intelligendi quo Deus dicit se et alia. Quod patet, quia uerbum est aliquid pertinens ad intellectum ut intelligens est intellectione quacumque uel saltem intellectione expressa et perfecta; set in diuinis non est intellectio nisi expressa et perfecta, cuius sufficientissima ratio est essentia diuina, ita quod in cognitione diuina | non sunt nisi hec tria, | que sunt | unum re, licet differant ratione, scilicet intellectus diuinus et essentia eius, que est primum obiectum eius sufficientissime representatiuum sui et omnium aliorum, et ipsum intelligere perfectissimum; 309 formata … 310 uerbum] Aug., De Trin., XV, 10, 19 (486,76-77) 311 quidam] cf. Heru. Nat., Tract. de uerbo, 1, 4, resp. (12rb) 304 reducitur] redditur Z 305 quod] que Y | est1 ipsa] inu. Y | cogni306 hic] hoc MZ est tio] cogitatio F | primi uerbi] inu. AN | Est2] Et YZ i.m. add. Y a.m. | omnis] omnes Om | intelligendi] qualitercumque add. Om | tam] causa sed s.u. corr. M tamen Om 307 tam] quam Y | tam … 308 expressus] om. (hom.) Om | directus] rectus FM sed ex directus corr. F 308 est] om. 309 XV] 12 Om 5 YZ sed s.u. suppl. Y a.m. | manifestatiuus] manifestatio YZ 311 cogitandi] intelligendi uel praem. FMZ intelligendi uel cognoscendi Y 312 cogitandi] cogitando Om | cogitandi expressum] intelligendi expressum siue cogitandi A | magis dicitur] inu. FMYZ 313 loquitur] om. YZ sed manifestat s.u. add. Za.m. 314 ipsi] facit notitiam add. Y | quam] quod Om | rectum] et sed del. et i.m. 315 ipsi] om. ANOm 316 igitur] om. A corr. Za.m. | per2 actum2] om. Om 317 Et] om. Om | perinde] per idem OmYZ | | quid] ex quod corr. Y a.m.Za.m. apparet quid] patet quod Om 318 Deus … alia] intellectus et alia se et alia intelligit Om | alia] aliud Y alius Z 319 pertinens] perficiens post intellectum Om | ut] nec M | intelligens] intelligimus YZ 323 differant] differunt Om | et] om. Om 324 eius1] cuius Om | eius2] om. Om | sufficientissime] probatum add. sed del. F 325 omnium aliorum] inu. N | intelligere] intellectum Y

Y75vb

N42ra M109rb Om13v

142 F48rb

Om14r

M109va

DVRANDI SVPER SENT. I

quidquid autem aliud ponitur non pertinet ad intellectum ut | intelligens est, quia dato quod nulla emanatio esset in diuinis, adhuc Deus ita perfecte intelligeret se tunc sicut nunc; propter quod oportet quod Verbum sit alterum trium predictorum; constat autem quod non est intellectus uel obiectum ut sub hac ratione; ergo est ipse actus intelligendi. Quod etiam potest haberi ex dictis aliorvm: dicunt enim quod emanatio Verbi, quod ponunt quiddam productum, non est propter aliquam necessitatem intelligendi, set solum propter naturalem quandam consequentiam. [23] Ex quo possumus contra eos arguere dupliciter. Primo sic: hec naturalis consequentia uerbi producti aut est in omni intellectione perfecta et expressa aut solum in diuina. Non in omni intellectione expressa et perfecta, quia si prima cognitio quam habet intellectus noster de re sibi representata per speciem uel in fantasmate esset adeo perfecta quod nec perfectiorem nec aliam habere posset, procul dubio in nostro intellectu nichil ultra produceretur, et si fieret, frustra fieret: propter hoc enim attribuitur intellectui formare uerbum secundum istos, ut habeat aliquam cognitionem uel considerationem quam | a principio non habuit. Si uero hec naturalis consequentia sit solum in cognitione diuina, que a principio fuit perfectissima nec aliam habere potest, mirum est unde hoc habetur, cum in nobis uideatur oppositum, ut dictum est. Concluditur enim hoc idem ex oppositis et opposita ex eodem: idem ex oppositis, quia concluditur formatio | uerbi in nobis ex imperfectione nostre prime cognitionis, et idem concluditur in Deo 327 quia … 328 nunc] Heru. Nat., Tract. de uerbo, 4, 1, ad 1 (22va) 332 emanatio … 334 consequentiam] Heru. Nat., Tract. de uerbo, 4, 1, ad 1 (22va); ad 2 (22va) 326 pertinet] pertinens Om | intelligens] intellectus AOmY 327 adhuc] ad hec Om 330 hac] ex ac s.u. corr. F | est] om. F | est ipse] ipsemet est Y inu. Z 331 potest haberi] inu. FMYZ 332 quod ponunt] que ponit A | quiddam] quidam OmYZ 333 aliquam] aliqua post intelligendi Om | intelligendi] om. F | solum] solus YZ 335 contra eos] post arguere Om | hec] om. Y 336 est] om. sed s.u. suppl. F | est … omni] emanationi Om 337 et] aut Om | aut] autem est Om | Non] est add. Om 338 habet] om. Om 339 representata] presentata 340 nec2 aliam] aliquam Y 341 produOm | fantasmate] fanste Y fasmaste Z ceretur] producere Om procederetur YZ 342 enim] nullus Y | attribuitur] om. YZ | formare] formale N 343 habeat] om. Om | a] in Y 345 potest] possunt Om 346 habetur] om. Om | cum … uideatur] communi nobis uideamus Om 347 oppositis] ex positis s.u. corr. N 348 idem] item YZ 349 nostre] om. Y | prime] persone Z | cognitionis] intellectionis seu praem. FMYZ | et … 350 cognitionis] om. (hom.) A | concluditur] excluditur Om

330

335

340

345

DISTINCTIO XXVII QVESTIO II 350

355

360

365

370

143

ex perfectione cognitionis. Similiter concluduntur opposita ex eodem, quia si non possemus habere aliquam cognitionem de re, nisi illam quam habemus a principio, non formaremus uerbum; Deus autem, qui talem habet, format uerbum; ergo opposita concluduntur ex eodem, scilicet formare uerbum et non formare; tales autem conclusiones | sunt manifeste inconuenientes; quare etc. [24] Secundo, quia si Verbum | est in diuinis propter naturalem consequentiam emanationis et non propter aliquam necessitatem | intelligendi, quia sine eo esset perfecta intellectio et nunc etiam preintelligitur emanationi Verbi, sequitur quod tale emanans non est Verbum, quia illud quo excluso Deus eque perfecte diceret se et alia non est Verbum, quia dicere non est sine uerbo; set excluso omni emanante realiter adhuc Deus diceret se et alia eque perfecte; ergo nichil emanans realiter est Verbum. Minor patet ex dicto aliorvm, quia quod eque perfecte intelligit se et alia eque perfecte dicit se et | alia; set Deus eque perfecte intelligeret se et alia, si nichil esset realiter productum in diuinis, sicut nunc intelligit et nunc etiam non perfectius intelligit Pater, quia producit aliud ex se etiam secundum istos, quia illud productum non est, ut dicunt, propter aliquam necessitatem intelligendi, quasi Pater sine illo producto non intelligeret aut non ita perfecte, set tantum propter naturalem consequentiam, unde et perfecta cognitio preintelligitur huic emanationi; ergo etc. Patet ergo secundum principale, scilicet quid sit uerbum mentale tam in nobis quam in Deo, quia est ipsemet | actus intelligendi.

350 Similiter] aut (dub.) Om | concluduntur] concluditur FOm 352 principio] et in principio add. Om | formaremus] formaretur YZ 353 talem] non 354 uerbum … conclusiones] tales autem add. Y | habet] om. sed s.u. suppl. Za.m. cognitiones Om 356 est] esset Om 357 et] om. Y 358 sine eo] siue ea Om | perfecta] ex corr. Z | perfecta intellectio] perfectio intellectionis Y 359 emanationi] emanatio Om | Verbi] unde add. Z | tale] ex tales corr. N | emanans] emanens (sic) A 361 excluso] exclusa AYZ | emanante] manente M emanatione YZ 362 alia] et add. Y | ergo] igitur M | emanans] emanens (sic) AZ 363 realiter] rationaliter Y 364 eque1] et add. YZ | alia1] et add. Y | eque2] et add. Z 365 intelligeret] intelligit YZ 366 nunc1] et add. Y | nunc2] om. 1 ] inu. Y | aliud] aliquid M | ex] a Om Om | non] nunc Z 367 Pater quia | etiam] om. F 368 non est] post dicunt FMYZ | aliquam necessitatem] inu. FMYZ aliam necessitatem Om 369 quasi] quia Om quin Y | sine] om. sed s.u. suppl. F | illo] filio A | intelligeret] intelliget Om | perfecte] ex perfectione corr. Z 370 consequentiam] conuenientiam Om 373 est] om. Om

Z33rb Y76ra A32ra

Om14v

M109vb

144

N42rb

F48va Om15r

M110ra

DVRANDI SVPER SENT. I

[25] Ex hoc iam patet tertium, scilicet utrum Verbum dicatur essentialiter uel personaliter in diuinis. Dico enim quod uerbum de ui uocis et proprie dicit aliquid essentiale et non personale, ex appropriatione tamen trahitur ad personale sicut sapientia. Primum patet, quia illud quod non importat aliquam | realem emanationem nec actiue nec passiue, set tantum secundum rationem, non est aliquid personale; set Verbum in diuinis est huiusmodi; ergo etc. Maior patet, quia Persone et omnia personalia pertinent ad emanationes. Minor etiam patet, quia uerbum, ut uisum est prius, est actus intelligendi, emanatio autem actus intelligendi ab intelligente et uerbi a dicente, quod idem est, non est realis emanatio, set tantum secundum rationem: intelligere enim non est producere intellectionem, et dicere non est producere | uerbum realiter distinctum, | set est habere in se uerbum, et hec in Deo nullam distinctionem realem habent; quare patet quod uerbum de ui uocis et proprie non dicit aliquid personale, set potius essentiale, sicut et amor. [26] Item dicere non est actus personalis; ergo uerbum non est aliquid personale. Consequentia patet, quia uerbum et dicere correspondent sibi uel tamquam idem uel sicut actio et productum per actionem. Probatio antecedentis, quia nullus actus personalis conuenit tribus Personis aut cadit super creaturam uel reflectitur super Personam a qua est uel cuius est ut agentis; set dicere conuenit omnibus Personis, cadit etiam super creaturam sicut super Personam diuinam, reflectitur etiam super Personam dicentem: | quelibet enim Persona dicit se et creaturam; ergo etc. Maior patet, quia omnis actus personalis est actus quo producitur Persona et non creatura; et quia nulla Persona 375 uerbum … 376 personale] cf. in contrarium Thom., S.th., I, 34, 1, resp. 382 ut … prius] cf. supra, uu. 277-334 375 Dico] dato Om 376 aliquid] quid M 377 tamen] uero Y | sicut] ut Om 378 non] om. sed s.u. suppl. Om | importat] important F ex importatur corr. 379 aliquid] quid F 380 huiusmoOm | nec2 passiue] om. sed i.m. suppl. F di] huius AN | ergo] igitur M 381 omnia] nomina A uerba Z | pertinent] post emanationes Om | ad] reales add. Y 382 emanatio … 383 intelligendi] actus intelligendi est (est] s.u.) emanatio Y | autem] om. sed s.u. suppl. FZa.m. est s.u. add. M 383 est] om. FY sed ante idem suppl. F 384 est] om. sed s.u. suppl. F 385 pro386 set] om. sed i.m. suppl. F et intelligere est habere in se ducere2 uerbum] inu. Y intellectionem et dicere add. F(i.m.)M | hec] ex hoc corr. N 388 aliquid] om. Om | sicut … amor] om. AN | et] om. Om 389 personalis] om. Om 393 cadit] cadat F | super1] om. 391 tamquam] illud add. Y | uel2] om. Z sed s.u. suppl. N supra YZ | uel] aut YZ 395 sicut] similiter A | sicut … diuinam] om. Om 396 etiam] et AN sed corr. N 398 Persona1] quam Om

375

380

385

390

395

DISTINCTIO XXVII QVESTIO II

400

405

410

415

420

145

a se ipsa producitur, ideo actus personalis non potest conuenire Persone que nichil producit, nec potest cadere super creaturam, que per eum non producitur, nec super Personam a qua est, | quia illa se ipsam non producit. Minor patet, quia cuilibet Persone conuenit dicere mentale respectu sui et creature: quelibet enim dicit se et creaturam, ut dictum est; sequitur ergo conclusio. [27] Set ad hoc dicunt qvidam quod dicere dupliciter sumitur. Vno modo, prout dicere est idem quod uerbum producere, et sic est actus notionalis nec competit cuilibet Persone, set tantum Patri, nec illi competit sic dicere respectu sui uel creature, set solum respectu Filii, qui est Verbum: hoc enim modo Pater dicit Verbum, idest producit Filium, non autem dicit se uel creaturam; et huic dicere | respondet Verbum tamquam terminus productus et utrumque dicitur personaliter. Alio modo dicere sumitur pro eo quod est manifestare per uerbum uel in uerbo, et sic dicere est actus essentialis et competit cuilibet Persone respectu sui et aliorum: quelibet enim Persona manifestat se et alia in Verbo; et huic dicere non respondet Verbum tamquam idem uel tamquam terminus per ipsum productus, set est forma, ut sic loquar, per primum dicere producta, in qua relucent et manifestantur omnia. Ideo non ualet argumentum. [28] Set istud non uidetur bene dictum. Primo, quia sicut nullus dicit uocaliter accipiendo dicere pro manifestare nisi per uerbum suum uocale, | et non per uerbum uocale ab alio prolatum, ita uidetur quod nullus dicat mentaliter nisi per uerbum suum mentale a se mentaliter prolatum, et non per uerbum mentale ab alio prolatum. Si ergo Ver-

405 quidam] cf. Heru. Nat., Tract. de uerbo, 4, 3, ad 2 (23ra) 405 dicere … 406 producere] Rich. de Mediau., Super Sent., I, 27, 2, 2, resp. (249a) 399 se ipsa] se Om 401 non1] om. Om | se ipsam] se ipsum M semetipsam Om ex se ipsa corr. Y 402 Persone] proprie Y 403 et1] iter. A | creature] ille Om | dicit] de add. Om 404 ergo] et add. Om 405 quidam] aliqui Om 407 nec1] et non Om | competit1] conuenit AOm | competit2] conuenit Om 409 dicit Ver408 sic dicere] sicut habere Z | respectu1] ex raptum s.u. corr. Om 410 uel] et A | respondet] correspondet bum2] inu. Y | idest] quia Y quasi Z 411 tamquam] uerbum add. M | terminus productus] terex debet i.m. corr. Y a.m. minis productis Om 412 dicere sumitur] inu. Om | manifestare] intelligere 416 tamquam] om. A | Y 413 et1] om. Om | competit] conuenit Om loquar] loquitur OmYZ 417 in … relucent] relucet in qua Om 419 istud] illud Om 420 uocaliter] totaliter sed corr. A totaliter sed del. et i.m. corr. N a.m. uocalis Om 421 alio] eo Z 422 nullus] non Om | suum] om. OmY

Y76rb

Om15v

M110rb

146

Om16r N42va

Z33va M110va F48vb

DVRANDI SVPER SENT. I

bum in diuinis sit tantum personale, puta Filius, sequitur quod in tali Verbo uel per tale Verbum non dicet uel non manifestabit se nisi Pater; constat autem quod quelibet Persona dicit se et alia proprie accipiendo dicere pro manifestare; ergo dicunt se et alia alio uerbo quam sit Verbum a Patre productum; illud autem non potest esse nisi uerbum essentialiter sumptum, quod est ipse actus intelligendi, qui est uerbum a qualibet Persona dicente prolatum, que prolatio est non secundum rem, set secundum rationem. Secundo, quia in Verbo | sumpto pro Filio nichil manifestatur nisi | ratione essentie, et non ratione proprietatis personalis; set nichil habet rationem uerbi proprie, nisi ut habet rationem manifestatiui; ergo Filius non habet rationem Verbi nisi ratione essentie uel alicuius essentialis et non secundum aliquid personale. Patet ergo quod uerbum de ui uocis et proprie est aliquid essentiale. [29] Secundum patet, scilicet quod ex appropriatione trahitur ad personale sicut sapientia. Nos enim deuenimus in cognitionem diuinorum ex creaturis, et ideo sicut uidemus in trinitate creata, que attenditur secundum memoriam, intelligentiam et uoluntatem, quod primum procedens est actualis notitia, que est uerbum, ultimum autem procedens | est amor, sic prime Persone procedenti in diuinis appropriamus nomen Verbi, Persone autem ultimo procedenti appropriamus nomen amoris, licet tam uerbum quam | amor essentialiter dicantur. Nullus ergo debet ymaginari quod Filius procedat a | Patre per actum dicendi mentalis, et ideo sit Verbum proprie, et Spiritus Sanctus a Patre et Filio per actum uoluntatis qui est spirare, et ideo sit amor proprie, quia cir433 set … 434 manifestatiui] cf. supra, uu. 42-43 439 in … 440 uoluntatem] cf. Aug., De Trin., XIV, 7, 10 (434,42-48) 447 circumscriptis … 450 fecunditatem] de hoc cf. rectius supra, I, 10, q. unic., 8 424 personale] om. AN sed i.m. suppl. N a.m. | puta] om. A ex principia s.u. corr. Om 426 et] om. sed s.u. suppl. F 425 Verbum] om. Z | uel2] quod M | non2] om. Y 427 se] om. sed s.u. suppl. Y | alio] alio M 428 Verbum1] om. Y | a] solo add. AOm | autem] ex quod s.u. corr. Om 429 ipse] esse Y ille Z | qui] que Z 430 qualibet] quelibet Om | dicente] dicunt Om directe YZ | que] ut YZ | est non] inu. Y 431 rationem] quare etc. add. F(i.m.)M 433 uerbi] post proprie FMYZ 435 aliquid] quid M 437 Secundum] secundo Om | ex] om. AN | 439 et] om. F | ideo] om. A trahitur] om. sed i.m. suppl. F a.m. | ad] om. M 440 secundum] sui Z | intelligentiam] intelligentia Z | primum] unum Om 442 sic] sit Y | prime] om. sed i.m. suppl. A | prime Persone] inu. FY | procedenti] diuine praem. A ex producendi i.m. corr. N 443 autem] aut M | autem 446 sit] sicut N | ultimo] inu. Om 444 Nullus] non ex nullo i.m. corr. Y a.m. 447 qui] que YZ | quia] et MN sed s.u. corr. M Patre et3] om. N

425

430

435

440

445

DISTINCTIO XXVII QVESTIO II

450

455

147

cumscriptis omnibus actibus intellectus et uoluntatis adhuc essent in diuinis generatio Filii et processio Spiritus Sancti per actus competentes nature propter suam fecunditatem, ut dictum fuit supra dist. 6; set talia nomina eis aptantur propter illa que uidemus in trinitate creata. | Secundum hunc sensum accipiendum est quod dicit Avgvstinvs quod in Trinitate non dicitur Verbum nisi Filius. [30] Per hoc | patet ad argumentum in oppositum. [31] Argumenta prima concedantur, quia sunt pro parte nostra.

(110,78-111,82); attamen idem textus in tertia redactione invenitur in sexta distinctione: cf. C, I, 6, 2, 10-11 (31va) 453 in … Filius] Aug., De Trin., VII, 6, 12 (266,130-131) 448 omnibus] iter. Z | adhuc] ad hec Om | essent] esset YZ 449 processio] spiratio FMYZ | competentes] componentes N 450 fecunditatem] formi452 sensum] modum Om | accipiendum ditem (sic) Om | 6] 2 Om 10 Y 4 Z est] inu. Om | est] om. N 454 patet] post oppositum FMYZ sed corr. F | ad] om. Om 455 concedantur] conceduntur FM | parte] ista et add. A

Y76va

Om16v

A32rb

M110vb

[1] Preterea considerari oportet etc. Circa distinctionem istam primo queritur de proprietate ingeniti uel innascibilitatis, secundo de ymagine. Circa primum queruntur duo: primum est utrum ingenitum uel innascibile sit notio Patris; secundum est utrum innascibilitas sit proprietas constitutiua Persone Patris. Ad primum sic proceditur. Et uidetur quod ingenitum uel innascibile non sit notio Patris, quia sicut Pater est principium Persone genite, ita est principium Persone procedentis; igitur si propter oppositionem quam habet ad Personam genitam ipse Pater propria notio Patris dicitur esse ingenitum, eodem modo propter oppositionem quam habet ad Personam procedentem proprietas eius deberet esse quod diceretur improcessibilis; set hoc non ponitur; ergo nec alia debet poni. [2] Item notio Patris non debet alii conuenire; set ingenitum uel innascibile conuenit | alii quam Patri, scilicet essentie et Spiritui Sancto; ergo non est notio Patris.

4 Preterea … oportet] Lomb., Sent., I, 28, 1, n.1 (209,10-11) 8 Et … 15 poni] Thom., S.th., I, 33, 4, arg. 5; cf. etiam Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 28, 1, arg. 2 (18va) 16 notio … 18 Patris] Heru. Nat., Super Sent., I, 28, 1, arg. 1 (122bB); cf. etiam Thom., S.th., I, 33, 4, arg. 2 4 considerari] considerare Om | considerari oportet] oportet considerandum Y | etc.] om. FYZ | Circa ... istam] Distinctio 28 circa quam FMYZ | istam] 28 A | primo queritur] inu. Om 5 innascibilitatis] innascibilis Om 6 est] om. FM sed 7 notio] dub. Y 8 Persone] om. Om s.u. suppl. F | utrum] hoc add. Za.m. 11 igitur] ergo Om 10 Persone2] om. Y | procedentis] producentis sed i.m. corr. M | si] om. FNZ sed s.u. suppl. F | oppositionem] opinionem MN | habet] Pater add. AN | ipse Pater] om. AN 12 notio] notione M | esse] om. Om | ingenitum] ingeniti Om | eodem modo] inu. M 13 Personam] om. YZ | procedentem] precedentem F 14 deberet] notio add. Y 15 nec alia] alia non Om | alia] illa Y 16 notio] om. sed i.m. suppl. F | conuenire] communicare Om 18 est] om. 17 Spiritui Sancto] Spiritus Sanctus Om | ergo] om. sed i.m. suppl. F a.m. sed s.u. suppl. F

5

10

15

DISTINCTIO XXVIII QVESTIO I

20

25

30

35

40

149

[3] Set in contrarium est quod dicit HILARIVS I V D e Tr i n i t a t e , quod est unus ab uno, scilicet ab ingenito genitus, proprietate uidelicet in unoquoque innascibilitatis et originis. [4] Responsio. Videnda sunt tria: primum est quid importatur per innascibile uel ingenitum; secundum est, supposito quod illud sit priuatio, super quid fundatur; tertium erit illud quod queritur, utrum scilicet ingenitum uel innascibile sit notio Patris. [5] Quantum ad primum | sciendum quod innascibile seu ingenitum non important formaliter aliquid positiuum. Quod patet, quia illud esset absolutum uel relatum. Non absolutum, quia absoluta conueniunt omnibus Personis; ingenitum autem non conuenit Filio; ergo non dicit aliquid positiuum absolutum. Item nec relatum, quia omnis relatio diuina realis est relatio principii uel principiati; set ingenitum non est relatio principii, tum quia secundum unam acceptionem conuenit Spiritui Sancto, qui non est alicuius Persone principium, tum quia si non esset nec esse posset nisi unum tantum, illud esset ingenitum et tamen non esset principium; nec est relatio principiati, quia conuenit Patri, cui tamen non conuenit esse principiatum; ergo ingenitum non dicit formaliter aliquid positiuum absolutum uel relatum. Item | nec dicit puram negationem, quia pura negatio potest competere enti et non-enti, sicut non-lapis et non-homo potest dici de asino uel chimera; set esse ingenitum non potest competere nisi

19 Set … 21 originis] Thom., S.th., I, 33, 4, sed contra; cf. etiam Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 28, 1, sed contra (18va); Henr. de Gand., Summa, 57, 1, sed contra (117vL); Alex. de Alex., Super Sent., I, 28, 1, sed contra (121va) 20 est … uno] Hilar., De Trin., IV, 33 (136,14); ap. Lomb., Sent., I, 28, 3 (211,18-20) 19 Set] om. Om | IV] 8 Om 20 uno] una Z | genitus] om. N | proprietate] proprie YZ | uidelicet] ex corr. s.u. Y 21 innascibilitatis] nascibilitatis YZ 22 primum est] primo Om | importatur] portatur Z 23 innascibile … ingenitum] ingenitum uel innascibile Y | uel] et M siue Om | secundum est] secundo Om 24 super] supra YZ | erit] et dicit Om est YZ | illud] om. YZ 26 sciendum] est add. ANY(s.u.) | innascibile] innabile sed del. et i.m. corr. F 27 important] portant N | formaliter] post positiuum Y 28 Non absolutum2] om. sed i.m. suppl. a.m. 29 autem] enim YZ 30 Item] om. Y 32 tum] tamen Z | quia] om. Y sed s.u. suppl. F 33 qui] que Z 34 tum] tamen YZ | esset] ex essent corr. Z | tantum] suppositum add. M(i.m.)Om tamen YZ 35 ingenitum] tantum add. YZ 36 quia] non add. sed exp. A 37 positiuum] positum Om 38 relatum] relatiuum Om | quia] om. YZ sed s.u. suppl. Y 39 et2] om. A | homo potest] inu. Z | potest] quod praem. Y quia praem. Z uere add. Y | dici] post asino (40) sed corr. N 40 uel] de add. YZ | nisi] non YZ

Om17r

N42vb

150

M111ra

Om17v

Y76vb F49ra

DVRANDI SVPER SENT. I

enti; ergo non dicit puram negationem. Relinquitur ergo quod formaliter importet solam priuationem | eius quod formaliter importatur per genitum, sicut incorruptibile importat formaliter solam priuationem eius quod formaliter importatur per corruptibile. Dico autem formaliter, quia ratione denominationis importat quasi materialiter subiectum uel suppositum cui conuenit talis priuatio. Qualiter autem nomen priuatiuum | possit esse in diuinis, cum priuatio sit remotio alicuius a subiecto apto nato, (nichil autem aptum natum est esse in diuinis quod ab ipsis possit remoueri), aduertendum est quod, sicut dicitur V M e t a p h i s i c e , aliquid dicitur priuatum tripliciter: uno modo quando caret aliquo quod natum est habere secundum suam speciem propter deffectum | aliquem incidentem, sicut homo cecus dicitur priuatus uisu et | hoc modo proprie accipitur priuatio, nec reperitur in diuinis, sicut ratio allegata tangit. Secundo modo dicitur aliquid priuatum, quia caret aliquo quod natum est haberi non quidem ab ipso nec ab aliquo sue speciei, set ab aliquo sui generis, et sic talpa dicitur priuari uisu, quia licet secundum suam speciem non sit nata habere uisum, sub genere tamen animalis multa sunt quibus competit uisum 41 Relinquitur … 46 priuatio] cf. Heru. Nat., Super Sent., I, 28, 1, resp. (123aB-C) 46 Qualiter … 47 diuinis] cf. C, I, 13, 3, 4-7 (49rb-va) 47 priuatio … 48 subiecto] cf. Auct. Ar., 1, 94 (122,45); ex Arist., Metaph., IV, 2, 1004a15-16 49 sicut … 50 Metaphisice] Arist., Metaph., V, 22, 1022b22-31; Thom., In Metaph., V, 20, 1070-1071 (278a-b) 50 aliquid … 61 uisu] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 28, princ. 1, 1, resp. (149vaK-L); cf. etiam Thom., Super Sent., I, 28, 1, ad 2 (674); S.th., I, 33, 4, ad 2; In Metaph., V, 20, 1071 (278b); Henr. de Gand., Summa, 57, 1, ad 3 (118vT); Duns Scot., Ord., I, 28, 1, resp. (112,6-14) 54 sicut … tangit] cf. supra, uu. 48-49 42 importet] importat Om | solam priuationem] inu. FMOm priuationem solum YZ | importatur] importat Om 43 genitum … 44 per] om. (hom.) AYZ | importat] om. M | priuationem] priuatio F 44 corruptibile] corporale (dub.) Om hoc quod est esse ab alio Y 45 quia] quod Om | denominationis] deuotionis N demonstrationis Om | quasi] quod Om 47 priuatiuum] priuationem importans Y 48 a] om. Om | nato] et s.u. add. Y | autem] ex corr. Om om. Y | aptum natum] post est Om 49 ab ipsis] post possit Om | possit] posset M | aduertendum] auertendum A | est] om. Om | dicitur] om. Om 50 V] 2 Om | priuatum] priuatiuum Y | tripliciter] dupliciter Om 53 proprie accipitur] inu. Om 54 sicut] sic A | ratio] om. sed i.m. post tangit suppl. Y 55 priuatum] ex priuati corr. Y priuatiuum Y | quia] quod OmY | aliquo] aliquod Z | haberi] habere Om 56 nec] set ex corr. Y | ab1] om. AN | sue … aliquo2] om. (hom.) Y | talpa] culpa sed corr. YZ(i.m.) 57 nata] nota YZ sed corr. Y 58 tamen] om. Y tum Z | competit] conuenit OmYZ | uisum habere] inu. Om

45

50

55

DISTINCTIO XXVIII QVESTIO I

60

65

70

75

80

151

habere. Tertio modo dicitur aliquid priuatum, quia caret aliquo quod natum est haberi non ab aliquo sue speciei nec sui generis propinqui, set ab aliquo generis remoti, et sic planta dicitur priuari uisu. Et hoc tertio modo non est aliquid priuatiuum in diuinis, set solum secundo modo, quia esse genitum natum est haberi et habetur ab aliquo suppositorum diuinorum, scilicet a Filio, quo tamen caret Pater. Et sic patet primum. [6] De secundo uero, scilicet super quid fundatur | talis priuatio, sciendum quod non queritur de subiecto uel supposito, cui conuenit talis priuatio (hoc enim est suppositum Patris | secundum omne illud quod est positiuum in ipso, ut postea dicetur: omne enim quod est in Patre, ut in Patre, est ingenitum), set queritur de ratione uel proprietate per quam conuenit Patri et hiis que in Patre sunt esse ingenitum. Et hanc oportet dare in omni priuatione, ut uidetur, quia omnis negatio reducitur ad affirmationem et omnis priuatio ad habitum. [7] Et de hoc dicunt qvidam quod ingenitum fundatur super essentiam ut non ab alio; unde dato quod in diuinis non esset distinctio Personarum, set tantum unum suppositum, illud esset ingenitum, quia haberet essentiam non ab alio. Set istud improbatur ab aliis et rationabiliter, quia idem non est fundamentum sui ipsius; nunc autem ingenitum, ut nunc de ipso loquimur, nichil aliud est formaliter quam | esse non ab alio; ergo esse non ab alio non est fundamentum uel ratio quare aliquid sit ingenitum.

61 Et … 64 Pater] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 28, princ. 1, 1, resp. (149vaL-M) 68 ut … dicetur] cf. infra, I, 28, 2, 4 (159,69-160,87); 8 (163,157-173) 71 omnis … 72 habitum] cf. Thom., Super Sent., I, 28, 1, ad 3 (674) 73 quidam] ap. Heru. Nat., Super Sent., I, 28, 1, resp. (123aC); ex Henr. de Gand., Summa, 57, 1, sol. (118rP) 77 idem … 80 ingenitum] Heru. Nat., Super Sent., I, 28, 1, resp. (123aC-D) 59 quia] quod OmY non add. Y non s.u. praem. Z | quod … 60 aliquo] om. (hom.) YZ 61 generis] sui YZ 62 priuatiuum] priuatum OmZ | secundo] ex corr. F 63 esse] om. Om 64 tamen] tum Z 65 sciprimo M | modo2] om. N licet] om. Om 66 queritur] est questio YZ 67 enim] non Om | secundum] set Z 68 ipso] eo YZ | omne] esse M 69 ut] est add. Om | inge71 ut] et Z | quia] quod Z nitum] ex genitum s.u. corr. F 70 et1] in add. M 72 omnis] om. Om 73 quidam] Godefridus i.m. adn. F a.m. | essentiam] esse ex corr. Z 74 ut] om. Z 76 essentiam] esse ex corr. Z | improbatur] et add. sed exp. N post aliis Om | et] om. YZ | rationabiliter] rationaliter Om 77 sui] generis add. sed del. F superius add. sed exp. Y | nunc … 78 loquimur] de ipso loquimur nunc FM de ipso nunc loquimur YZ 78 quam] quod Om 79 fundamentum] fundatum M | quare] qualiter Om

M111rb Om18r

Z33vb

152

Om18v

M111va N43ra

A32va Y77ra

DVRANDI SVPER SENT. I

[8] Propter hoc dicendum est aliter, quod ratio per quam priuatio aliqua conuenit alicui est illa per quam repugnat ei oppositus habitus; unde ratio per quam conuenit alicui esse ingenitum est illa per quam repugnat ei esse genitum; ratio autem per quam repugnat alicui esse genitum uel esse ab alio, quia sic accipimus nunc genitum, forte non potest dari communis et uniuoca pro absolutis et relatis, quia esse ab alio sicut a causa, prout competit absolutis, et esse ab alio sicut a principio | quod non est causa, prout est in diuinis sola relatione distinctis, non dicitur uniuoce, proportionaliter tamen potest reddi ratio hinc inde: in absolutis enim ratio quare competit alicui esse ingenitum uel innascibile est esse omnimode perfectum; per hoc enim repugnat cuilibet | absoluto esse ab alio. Cuius ratio est quia in absolutis distinctis per essentiam quidquid est uel esse potest ab alio habet essentiam dependentem ab alio in fieri uel in | esse uel in utroque simul, quod est imperfectionis, et per oppositum quod est omniquaque perfectum non est ab alio dependens nec in fieri nec in esse, propter quod non est ab alio tamquam absolutum ab absoluto. Proportionaliter | autem potest dici in relatiuis sola relatione originis distinctis, ut sunt Persone diuine, quia in aliis relatiuis | questio hec non habet locum pro eo quod in creaturis relatiuum non est a relatiuo, nisi quia absolutum est ab absoluto: supposita enim creata quorum est generare uel generari sunt distincta per naturas absolutas. Et dictum est qualiter talibus potest competere ingenitum, et propter quam rationem.

81 hoc] quod OmY | dicendum] iter. N | per] ex propter s.u. corr. M 82 aliqua conuenit] ista habet Y | illa] ita Om | ei] alicui Om | oppositus] et add. Om | 83 unde] et ideo oppositus … 84 ei] om. (hom.) AFMNYZ sed i.m. sup. suppl. F a.m. F | alicui] cuique Om | illa] ratio F 84 esse1] omne Om | esse2] om. M 85 nunc] esse add. Om 86 dari] poni A om. N ratio add. YZ | uniuoca] uniuocum Om | uniuoca … relatis] unica ad (ad] per Z) absolutum et relatum YZ | relatis] relatiuis Om 87 a1 … sicut2] om. (hom.) AN sed i.m. suppl. A | prout] om. FZ quod Y | competit] concepit sed s.u. corr. M conuenit Om 88 est1] a add. FM 89 hinc] et i.m. add. F huic YZ 90 inde] tantum Y cum Z | enim] tamen Om | quare] qualiter Om 91 omnimode] omnimodum M 92 Cuius … 93 alio] quia quod est ab alio in absolutis Y om. (hom.) Z 93 quidquid] quid M | dependentem 95 et] om. … 94 alio] om. Om 94 in3] om. YZ | simul] similem dub. Z YZ | omniquaque] circumquaque Om 98 dici] de sed dici s.u. add. M | diui100 est1] distincne] distincte Z 99 hec] om. A | in2] relatiuis add. sed del. N 101 est] in add. sed tum s.u. add. Y a.m. | a relatiuo] relatio NZ | quia] quod Z exp. A | uel generari] om. N 102 naturas] creatas add. A

85

90

95

100

DISTINCTIO XXVIII QVESTIO I

105

110

115

120

125

153

[9] Set in diuinis habet specialem difficultatem. Videtur tamen quod ratio per quam conuenit Persone diuine quod sit ingenita uel innascibilis est auctoritas uniuersalis principii uel primi principii, nec est idem fundamentum sui ipsius, quia non esse ab alio non est intrinsece de ratione primi, ut | postea patebit. Per hoc enim repugnat tali Persone esse a quocumque alio, quia si esset ab alio, non esset principium illius, set econuerso, nec a se esse potest, quia nulla rei natura hoc patitur ut aliquid se ipsum producat; ergo per hoc quod inter Personas diuinas aliqua habet auctoritatem uniuersalis principii conuenit ei quod non sit ab aliquo, et ita sit ingenita et innascibilis, et hec auctoritas uidetur importare quasi omnimodam perfectionem, licet secundum ueritatem auctoritas originis non importet maioritatem perfectionis, ut dictum fuit supra dist. 16. [10] Contra | hoc tamen uidetur esse dictum Avgvstini V D e Tr i n i t a t e , qui dicit quod si Pater Filium non genuisset, nichil prohiberet eum ingenitum dicere; set si Filium non genuisset, non habuisset auctoritatem uniuersalis principii; ergo talis auctoritas | non est ratio quod Pater dicatur ingenitus. [11] Et dicendum ad hoc quod intentio Avgvstini solum est ibi quod paternitas et ingenitum non sunt formaliter una notio, nec esse Patrem est formaliter esse ingenitum, quod uerum est, licet paternitas, si nominet uniuersale principium, sit ratio quare Patri conueniat

105 ratio … 114 perfectionem] ap. Thom., S.th., I, 33, 4, ad 1; cf. etiam Heru. Nat., Super Sent., I, 28, 1, resp. (123aD-bC) 108 ut … patebit] cf. infra, I, 28, 2, 4 (159,69-160,87); I, 28, 2, 8 (163,157-167) 115 ut … 116 dist. 16] non invenitur in hac redactione, sed tantum in tertia: cf. C, I, 16, 4, 4 (54rb) 118 si … 119 dicere] Aug., De Trin., V, 6, 7 (211,4-6); ap. Lomb., Sent., I, 28, 1, n.1 (209,21-24) 107 non2 est] post intrinsece YZ | intrinsece] non est add. FN sed del. F nec est add. M 108 primi] om. Y 109 esse] om. A 110 rei] res YZ uel add. Y | rei natura] inu. Om 111 diuinas] om. N 112 aliqua] aliquam sed aliquid s.u. add. | M | uniuersalis] primi principi siue praem. FMYZ 113 et2] uel FMYZ uidetur] om. sed est i.m. add. M 114 licet] uel Y 115 importet] importat Om 116 16] 18 Om 117 hoc] illum Y secundum Z | V] 2 Om 118 nichil] om. Om 121 quod] quare A | dicatur] dicat N 122 solum est] post ibi FMYZ 123 et] est ex corr. M | non … 126 ingenitum] om. (hom.) MN sed i.m. suppl. N | formaliter] idem add. Om 124 est1] ex esse corr. (ras.) F | ingenitum] ex genitum s.u. corr. Y | quod … 126 ingenitum] om. (hom.) YZ | est2] om. Om 125 sit] ex set s.u. corr. M | quare] qualiter Om | Patri conueniat] inu. Om

Om19r

M111vb

F49rb

154

Om19v

M112ra

DVRANDI SVPER SENT. I

esse ingenitum; set quia, quidquid ipse intendat, ex dictis suis potest concludi contrarium, ut argutum est, ideo dicendum est quod paternitas uel auctoritas uniuersalis principii non est in omnibus ratio quod aliquid sit ingenitum, quia non in absolutis: in illis enim aliquid potest dici ingenitum, etiam si nullius sit principium, sicut si poneremus unum suppositum diuinum absolutum tantum et nichil omnino esse | aut posse esse preter illud, certe illud esset ingenitum, et tamen nullius esset principium. Et sic procedit dictum Avgvstini, scilicet quod si Pater non genuisset Filium uel non produxisset Spiritum Sanctum, nichilominus esset ingenitus, set certe tunc non esset Pater, quia non genuisset nec esset Persona distincta relatione originis ab alia, set esset tantum unum suppositum absolutum quod esset ingenitum ex eo quod haberet omnimodam perfectionem, que esset possibilis stante hypothesi. Set supposito quod sint plures Persone diuine solum distincte relationibus originis, ita quod necesse est quod quelibet earum sit producens uel producta uel utrumque simul, ratio quare alicui earum conueniat esse ingenitam est ratio uniuersalis principii, nec hac ratione exclusa Pater esset ingenitus, quia omnino non esset, cum constituatur in esse per | relationem principii primi. Sic igitur patet secundum. [12] De tertio sciendum quod, sicut dictum fuit supra dist. 13, ingenitum potest aliquid dici dupliciter: uno modo, quia est ab alio,

145 sicut … dist. 13] non invenitur in ista redactione, sed tantum in tertia: cf. C, I, 13, 3, 4-7 (49rb-va) 126 quia] om. YZ | quidquid] est add. Z | intendat] intendit MY | suis] sanc129 sit] om. sed s.u. suppl. tis Z 127 concludi] concedi Y | est2] om. ANOm Y | quia … 130 ingenitum] om. (hom.) N | non] est add. YZ | aliquid] om. 131 esse] esset Y | aliquid potest] inu. Z 130 si2] om. AFN sed s.u. suppl. F FOm quid add. Om 132 aut] om. Om | posse] posset F | posse esse] esse posset Om | illud2] del. M | tamen] tantum Om | tamen nullius] inu. A | nullius] ullius F 134 Filium … 136 genuisset] om. (hom.) sed post alia (136) suppl. Y | uel ] om. Y 135 nichilominus] non N | non1] iter. N | Pater] scilicet add. Y 136 esset] om. Om | alia] aliis Om set esse add. Y 137 quod] om. sed i.m. suppl. F 138 esset possibilis] possibilis est Y 139 hypothesi] ypostasi M 140 necesse] necessitate Y | est] om. sed sit s.u. suppl. F 141 producens] producta A | utrumque] utraque ex corr. F | quare] qualiter Om | alicui] altera sed dub. corr. M 142 conueniat] om. M | esse] esset M | ingenitam] ingenitum FMYZ 143 ingenitus] genitus Z 144 Sic igitur] et sic YZ | patet] primum add. sed del. N | secundum] om. sed i.m. suppl. F 145 sciendum] est add. FMOm | dictum] om. sed i.m. suppl. Y | dictum fuit] inu. F 146 potest] om. M | aliquid dici] inu. A accipi N | dici dupliciter] inu. YZ | quia] quod Y | ab] iter. A

130

135

140

145

DISTINCTIO XXVIII QVESTIO I

150

155

160

165

155

set non per generationem, et sic ingenitum non est notio Patris nec ei conuenit, quia a nullo est, | set conuenit Spiritui Sancto, licet non sit proprie eius notio, quia talis negatio non importat dignitatem; alio modo dicitur | aliquid ingenitum, quia omnino non est ab alio, et sic est notio Patris, | quia inter omnes Personas diuinas soli Patri conuenit non esse ab alio. Et ita secundum doctores sunt due proprie notiones Patris, qui est principium non de principio: una qua dicitur principium, et hec est paternitas; alia secundum quod non est ab alio principio, et hec est ingenitum uel innascibilitas. Et confirmatur tali persuasione: illud non potest proprie dici ingenitum quod per generationem procedit aut quod generationem supponit uel quod per generationem communicatur; Filius autem per generationem procedit; processio uero Spiritus Sancti generationem supponit; essentia uero per generationem communicatur Filio; et ideo nichil horum potest dici proprie ingenitum. Pater autem non gignitur, ut Filius, nec generationem supponit, ut Spiritus Sanctus, nec per generationem communicatur, ut essentia in Filio; propter quod Pater potest proprie dici ingenitus. [13] Ad primum argumentum dicendum quod ingenitum, prout conuenit Patri tamquam notio, includit in se improcessibile: dicitur enim ingenitus, quia est non ab alio per quemcumque modum, scilicet nec genitus nec procedens; propter quod in ingenito includitur improcessibile. 152 doctores] cf. e.g. Thom., Super Sent., I, 28, 1, 1, sol. (673); S.th., I, 33, 4, resp.; Heru. Nat., Super Sent., I, 28, 1, resp. (124aB); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 28, 2, 2, resp. (232b) 153 principium1 … principio] Aug., Contra Maxim., II, 17, n.4 (784); ap. Thom., Super Sent., I, 28, 1, 1, sol. (673); S.th., I, 33, 4, resp. 155 Et … 163 ingenitus] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 28, 1, resp. (18va); cf. etiam Aeg. Rom., Ord., I, 28, princ. 1, 1, resp. (149vaM-vbN); Thom., Super Sent., I, 28, 1, ad 4 (675) 164 ingenitum … 168 improcessibile] cf. Bonau., Super Sent., I, 28, art. unc., 4, resp. (503a-b) 148 licet] om. Om 149 negatio] notio YZ 150 ab] om. A 152 proprie] om. F 156 proprie dici] inu. OmYZ 153 qui] que Z | non] est add. N 154 est1] om. N 157 generationem1] generatione F | uel quod2] set quod sed exp. et aut s.u. corr. A | 158 autem … generationem2] procedit add. sed del. N | communicatur] set add. A procedit] om. sed i.m. suppl. A | uero] om. Om 159 uero] autem YZ 160 potest dici] post proprie FMYZ | dici proprie] inu. A | autem] quod sed s.u. corr. Om 163 potest proprie] inu. Om 165 improcessibile] processibilem Y improcessibilem Z 166 est non] inu. OmYZ | scilicet] puta Y secundum Z 167 in] om. Z | in … includitur] ingenitum includit A 168 improcessibile] inprocessibilitas Y

Om20r N43rb Y77rb

156

Om20v M112rb

DVRANDI SVPER SENT. I

[14] Ad secundum dicendum quod nec essentie nec Spiritui Sancto | conuenit esse ingenitum, ut ponitur notio | Patris: Spiritus enim Sanctus est ab alio; essentia etiam diuina, licet absolute non sit ab alio, tamem ut in Filio est, est in ipso per generationem, non quidem producta, set communicata.

170

Z34ra

F49va

[1] Ad secundum sic proceditur. Videtur quod ingenitum seu innascibilitas sit proprietas constitutiua Patris, quia prima Persona constituitur per primam proprietatem; set Pater est prima Persona, innascibilitas | uero est prima proprietas; ergo etc. Maior patet, set minor probatur quantum ad hanc partem quod innascibilitas sit prima proprietas: alia enim pars plana est, scilicet quod Pater sit prima Persona. Quod autem innascibilitas sit prima proprietas probatur multipliciter. Primo sic: illud quod est ultimum in resolutione est primum in compositione; set innascibilitas est ultimum in resolutione, quia perueniendo ad innascibilitatem statur; innascibile enim est quod non est ab alio priore; perueniendo autem ad paternitatem non statur, quia dato quod Pater esset ab alio, non propter hoc desineret esse Pater; | ergo innascibilitas est ultimum in resolutione, quare oportet quod sit prima 171 essentia … 173 communicata] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 28, princ. 1, 1, ad 1 (149vbN); ad 2 (149vbN); Heru. Nat., Super Sent., I, 28, 1, resp. (123aC) 4 ingenitum … 7 etc.] ap. Duns Scot., Report. Paris., I, 28, 2, resp. (346a-b) 11 illud … 12 compositionem] Thom., In Metaph., V, 4, 799 (219a) 169 Spiritui Sancto] Spiritus Sanctus Om 171 est] om. F | etiam] autem A enim NYZ in2] Patre add. sed del. N | ipso] est add. Om 172 est1] om. FYZ | est2] esse Z 4 Ad secundum] I parte q. 33 art. 4 i.m. adn. A | seu] uel A 5 quia] om. Om 6 est] i.m. F 7 est] om. Om | est prima] inu. YZ | set] om. A et Om 9 alia … 10 proprietas] om. (hom.) M | sit] om. Om | sit … 12 innascibilitas] om. (hom.) Om | proprietas] persona N | multipliciter] om. FMYZ 11 Primo sic] inu. FMYZ uno modo N 12 perueniendo] proueniendo MZ procedendo Y 13 innascibilitatem] nascibilitatem F | statur] in innascibile add. A ex feratur corr. Z 14 perueniendo] proueniendo YZ | ad] perfectionem add. sed del. N 15 quod] iter. N | desineret] deseruiet Om | ergo innascibilitas] inu. YZ 16 resolutione] relatione Om | quare] qualiter Om

5

10

15

DISTINCTIO XXVIII QVESTIO II

20

25

30

35

157

in compositione. Secundo sic: si innascibilitas esset posterior paternitate, esset etiam posterior filiatione, quia paternitas et filiatio tamquam correlatiua sunt simul natura et intellectu; hoc autem non potest esse, quia omne quod est posterius filiatione communicatur Filio; innascibilitas autem non | potest communicari Filio; ergo non est posterior filiatione nec paternitate; ergo est prior, et sic idem quod prius. Item si innascibilitas esset posterior filiatione, dependeret ab ea; hoc autem est falsum; ergo etc. Tertio sic: si innascibilitas esset posterior filiatione et paternitate, aut esset medium inter filiationem et communem spirationem aut in eodem gradu cum spiratione actiua aut posterior; | non potest dici quod sit medium, quia tunc communis spiratio conueniret Filio per innascibilitatem, quod falsum est; nec sunt in eodem gradu, cum unum sit affirmatiuum et aliud priuatiuum, que non possunt esse eiusdem gradus; nec est posterior spiratione actiua, quia esset posterior spiratione passiua, cum dicantur relatiue et sint simul; | hoc autem est absurdum, scilicet quod innascibilitas, que est proprietas solius Patris, sit posterior proprietate Spiritus Sancti; ergo innascibilitas nullo | modo sequitur filiationem aut paternitatem; precedit ergo; et sic est prima proprietas. Quarto, quia illud est prius quod plus habet de ratione primi; set innascibilitas | plus habet de ratione primi quam paternitas; ergo etc. Minor probatur, quia plus est de ratione primi quod non sit ab alio quam quod ab ipso sit aliud, quia Christus dicitur primogenitus Matris (M a t t h . 1 et L u c . 2 ), ex eo quod ante eum

38 Christus … 39 Matris] Matth., 1,25; Lc., 2,7 17 paternitate] ex paternitas corr. Y 18 etiam] et F 19 correlatiua] correlata F relatiua M | sunt simul] inu. Om 20 communicatur … 22 filiatione] om. (hom.) 21 potest … Filio] communicatur Filio nec communicari potest sed i.m. suppl. F a.m. F communicatur Filio nec potest ei communicari Om | est] om. Om 22 filiatione … paternitate] paternitate et filiatione Om | ergo est] inu. AN | est] om. Om | idem] patet add. Y 23 si] om. sed s.u. suppl. Y | dependeret … 24 filiatione] om. 26 aut2] at Z (hom.) N 24 esset] post filiatione sed corr. F 25 et1] aut AN 28 innascibilitatem] innabilitatem (sic) F 29 et] om. Om | aliud] reliquum AN alterum negatiuum uel Om 30 eiusdem gradus] in eodem gradu Om | est] om. 31 sint] sunt Y | actiua … 31 spiratione] om. (hom.) sed i.m. suppl. F a.m. Y 32 absurdum] adsurdum Y 33 posterior] prior sed del. et i.m. corr. F a.m. 34 aut] ergo Y | paternitatem precedit] inu. YZ | precedit] autem add. sed del. M | ergo] non add. sed eras. Z | et sic] om. YZ 35 sic] si Om | est1] om. Om | Quarto] alio Om 36 set … 37 primi] om. (hom.) Om 37 Minor] maior M | primi] est add. A om. N 38 quod1] ex quam corr. M | quia] sicut Y set Z | Christus] prout Z 39 1] 2 Y | et] om. Om | 2] 1 Om

Om21r

M112va

Y77va

N43va A32vb

158 Om21v

M112vb

Om22r

DVRANDI SVPER SENT. I

non fuit alius, et non quia post ipsum fuerit alius; ergo etc. | Sic igitur probata est minor. [2] In contrarium arguitur quia Persone diuine constituuntur per se relationibus; set paternitas est relatio per se, innascibilitas uero non est relatio nisi per reductionem, sicut reducitur negatio ad affirmationem uel priuatio ad habitum; ergo Pater prius et magis per se constituitur per paternitatem quam per innascibilitatem. [3] Responsio. Qvidam dicunt quod Pater per prius constituitur in esse personali per innascibilitatem quam per paternitatem. Quorum una ratio est illa que posita est in arguendo. Sunt etiam alie plures ad idem. Prima talis est: sicut se habet habere esse ad communicare, ita modus habendi ad modum communicandi; set habere esse prius | est quam communicare esse; ergo modus habendi prior est quam modus communicandi; set innascibilitas dicit modum quo Pater habet esse, scilicet non ab alio, paternitas uero dicit modum communicandi esse, scilicet per generationem; ergo prior est innascibilitas quam paternitas; set per primam proprietatem constituitur prima Persona; ergo etc. Secunda talis est: illud quod est alteri ratio essendi est prius illo; set innascibilitas est Patri ratio generandi et per consequens ratio paternitatis; ergo innascibilitas est prior paternitate et sic idem quod prius. Minor probatur dupliciter: primo, quia sicut se habet genitus ad non-generare, ita non-genitus | ad generare; set Filius, quia genitus, 44 sicut … 45 habitum] cf. Thom., Super Sent., I, 28, 1, ad 3 (674) 47 Quidam] cf. Hilar., De Trin., IV, 33 (136,10-137,20); cf. etiam Alex. Hal., Glossa, I, 28, n.4 (272,21-273,2); Duns Scot., Ord., I, 28, 1, resp. (120,6-12); Report. Paris., I, 28, 2, resp. (346a); Alex. de Alex., Super Sent., I, 28, 4, resp. (124ra-b) 50 sicut … 57 etc.] ap. Henr. de Gand., Summa, 57, 4, arg. 3 (122vA); Duns Scot., Ord., I, 28, 1, arg. 4 (110,11-12); Report. Paris., I, 28, 2, arg. 4 (345b); Alex. de Alex., Super Sent., I, 28, 4, arg. 4 (124ra) 40 post] prius Om | igitur] ergo Om 42 arguitur] est FMYZ | per se ] om. Om 44 reductionem] ductionem F 43 uero] autem A | est2] per se add. sed del. M 47 per] om. Om 45 Pater] et add. N | et] ex est corr. A 46 per2] om. FM 49 una] post est1 Om | ratio] non add. N | est1 … posita] tacta 48 per1] et N Y est cum tacta Z | illa que] om. Om | posita est2] inu. N | est2] om. OmZ sed s.u. suppl. Z | arguendo] argumento MZ | etiam] autem FOm 50 communicare] esse add. Om(s.u.)YZ 51 modum] ex medium s.u. corr. Om | prius est] inu. A 53 Pater habet] potest habere Y 54 modum] medium Om 55 scilicet] quia F 56 primam] personam F 57 Secunda] tertia Y 58 Patri ratio1] inu. Om | 60 quia] qui Om ratio1] om. sed s.u. suppl. M | consequens] est s.u. add. M | non-generare … generare] generare ita pater ad ingenitum A | non-generare … ad2] om. (hom.) N | quia] non add. Om

40

45

50

55

60

DISTINCTIO XXVIII QVESTIO II

65

70

75

80

159

non generat; ergo Pater, quia ingenitus, generat. Secundo, quia sicut se habet non-spiratus ad spirare, ita ingenitus ad generare; set Filius, quia non-spiratus, spirat; ergo Pater, quia non-genitus, generat. Et hec fuit minor. Tertia talis est: illa que sunt in Deo perfectiora minus possunt communicari creaturis; set paternitas communicatur creaturis, non autem innascibilitas; ergo innascibilitas est perfectior quam paternitas; set per proprietatem perfectiorem primo constituitur Persona; ergo etc. [4] Alii dicunt quod innascibilitas non primo constituit Personam Patris, immo omnino non constituit. Et hoc michi uidetur uerius. Cuius ratio est quia illud quod de se nichil ponit, set supponit, non potest constituere primam Personam in diuinis; set innascibilitas nichil ponit, set supponit; ergo etc. Maior patet, quia positiuum oportet constitui aliquo positiuo et primum primo; quod autem nichil ponit non | est positiuum, quod uero supponit aliud non est primum; ergo quod nichil ponit, set supponit, | non potest constituere primam Personam in diuinis, tum quia positiua est, tum quia prima. Minor etiam clara est ex ratione termini: innascibilitas enim uel est negatio uel priuatio; neutro autem modo ponit aliquid, set supponit subiectum uel aliquam proprietatem per quam conuenit subiecto; quare etc. Et uidetur hec ratio sufficienter | concludere quod innascibilitas non | solum non constituit primo Personam Patris, quia non est prima proprietas, immo omnino nichil facit ad eius constitutionem, quia non est proprietas positiua: ad

69 Alii] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 28, princ. 1, 3, resp. (150vbP); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 28, 2, 4, resp. (233b); cf. etiam Henr. de Gand., Summa, 57, 4, sol. (122vB); Alex. de Alex., Super Sent., I, 28, 4, resp. (124va) 80 Et … 83 positiua] cf. Duns Scot., Report. Paris., I, 28, 2, resp. (347b) 62 ergo] etc. add. sed del. F | ingenitus] non add. N | generat2] ergo Pater quia ingenitus add. (iter.) N | Secundo] ex corr. i.m. M 64 non-genitus] ingenitus Y 65 Tertia] quarta Y 66 autem] om. FM sed s.u. suppl. F 67 est perfectior] inu. MYZ 68 per] om. sed s.u. suppl. Y | primo] om. A quo N prima Y 69 quod] quia Z | primo constituit] inu. Om 70 omnino] immo add. sed exp. FM quod add. Om | michi] modi Om | michi uidetur] inu. Y 71 illud] id N | de] per Om 72 primam] om. Y | primam Personam] inu. AOm 73 positiuum] positum N 74 aliquo] om. YZ | primum] ipsum Y | quod … 75 primum] om. Om 77 positiua] prima YZ | prima] positiua YZ est add. FMYZ | 78 termini] terminum Om | enim] autem clara] lac. Om | clara est2] inu. Y sed s.u. enim (alia lectio) add. M 80 quare] qualiter Om 82 primo] post Patris Om | est] om. Om 83 constitutionem] ex corr. s.u. M | quia … 84 constitutionem] om. (hom.) Om | proprietas positiua] inu. AN

F49vb M113ra

Om22v Y77vb

160

N43vb

Z34rb

M113rb Om23r

DVRANDI SVPER SENT. I

constitutionem enim positiui nichil facit nisi illud quod est positiuum; unde sicut ad constitutionem Spiritus Sancti nichil facit quod ab ipso non est alius, ita ad constitutionem Patris nichil facit quod ipse non est ab alio, quod est ipsum esse innascibilem uel ingenitum. [5] Ad primum argumentum principale | dicendum per interemptionem minoris, quia innascibilitas non est prima proprietas. Et cum probatur quod “illud quod est ultimum in resolutione est primum in compositione”, concedatur tunc ad minorem per interemptionem, quia innascibilitas non est ultimum in resolutione, immo nec est aliquid eorum que sunt in resolutione, quia nec est aliquid eorum que sunt in compositione: negatio enim et priuatio, licet possint consequi ad ea | que intrant compositionem, numquam tamen sunt de compositione rei, nec per consequens fit in ea resolutio per se. Et quod probatur ulterius, quia illud est ultimum in resolutione in quo statur nec contingit ulterius querere, dicendum quod ista resolutio aut intelligitur de | resolutione prime Persone in ea que ipsam constituunt, aut de resolutione | Personarum diuinarum in primam, que resolutio fit secundum rationem producentis et producti, in qua resolutione fit status in primo producente. Si intelligatur de prima resolutione, que est prime Persone in constituentia ipsam, sic nullo modo fit resolutio in innascibilitatem, nec in ipsa statur, quia non cedit in constitutionem, ut prius dictum est‚ set fit resolutio in paternitatem et in ipsa statur, quia licet paternitas secundum communem rationem nominis dicat tantum relationem fundatam super potentiam uel actum generandi, tamen, ut in diuinis accipitur, dicit plus, scilicet relationem fundatam super uniuersalita104 ut … 105 est] cf. supra, uu. 80-84 84 enim positiui] cum positiuum Om 85 Spiritus … 86 constitutionem] om. (hom.) sed i.m. suppl. A 86 alius] aliud Y | facit] om. Y | ipse] ille YZ 88 dicendum] quod add. Z 89 minoris] minorum Om maioris YZ | quia] quod NZ 91 concedatur] etc. add. F | tunc] om. Om | interemptio90 quod1] quia Om nem] intemptionem F 92 nec] non YZ 93 quia … 94 compositione] om. (hom.) M 94 sunt … compositione] fiunt impositione Om | possint] possunt Om 96 fit] sicut N | quod] om. sed cum s.u. add. Y 97 quia] quod YZ | contingit] conuenit Om 98 dicendum] om. sed s.u. post quod suppl. F 99 que] in add. Om 100 in] ad A | primam] personam Om personas Y | fit] sit NZ | secundum] om. N 101 fit] sit N | primo] prima M 102 Si] set Z | prime Persone] inu. AY 103 constituentia] constituendo M constituentur N | fit] sit N 104 prius … 105 est] dictum fuit prius Y 105 est] fuit om. Om | in2] om. N Z | fit] sic N | resolutio] relatio Om 106 tantum] om. FMYZ 108 scilicet] secundum Z | uniuersalitatem] uniuersitatem ANOm

85

90

95

100

105

DISTINCTIO XXVIII QVESTIO II

110

115

120

125

161

tem principii uel super primitatem principii omnium originum diuinarum. In primo autem et uniuersali principio semper est status: non enim esset principium omnium, si in eo non staretur, set esset ab alio; propter quod in paternitate sic accepta statur sicut in prima proprietate constituente Personam, non autem in innascibilitate. Si uero fiat reductio uel resolutio diuinarum Personarum in primam, sic statur in Patre. Set de hoc nichil ad propositum, nisi diceretur quod in Patre est status quatinus innascibilis et non quatinus Pater. Set hoc exclusum est per hoc quod dictum est quod paternitas dicit proprietatem fundatam super uniuersalitatem principii, in qua ratione statur, nec est ulterius | querere in diuinis. Set licet in innascibili sit status, non tamen ratione innascibilitatis, quia potest ultra queri quare sit innascibilis, quia omnis priuatio causam habet; causa autem uel ratio innascibilitatis | est uniuersalitas principii et non econuerso, quia negatio uel priuatio nullius positiui est per se ratio uel causa, set econuerso. [6] Ad secundam probationem eiusdem minoris, cum dicitur “si innascibilitas esset posterior paternitate” etc., dicendum quod in diuinis non est prius et posterius secundum rem, licet sit ibi ordo originis quo unum est ab alio. Est tamen in diuinis dare prius et posterius secundum modum intelligendi, et hic ordo est inter illa quorum intellectus unius supponit intellectum alterius: hec est enim ratio eorum 124 si … 125 paternitate] cf. supra, u. 17 109 super] supra Y 110 et] in add. M om. YZ | uniuersali] utili N 111 enim] om. 112 paternitaN | esset1] et sed del. et i.m. corr. F | staretur] statueretur Om te] paternitatem Y | sic] sit Om | accepta] acceptam Y | in2] om. sed i.u. suppl. Y | prima] ipsa Y 113 constituente] constitute N | autem] om. FYZ quod Om | in] om. N | innascibilitate] nascibilitate FZ sed corr. F 114 reductio uel] om. AOm | resolutio] relatio Om | diuinarum Personarum] inu. YZ | primam] personam OmYZ 115 Set] om. YZ 116 quatinus1] quodquod F quod sed quia s.u. (alia lectio) add. M ratione Om | innascibilis] innascibilitas N innascibilitatis Om | quatinus2] quodquod A(dub.)F quod sed quia s.u. (alia lectio) add. M | est] om. sed s.u. suppl. Y 118 uniuersalitatem] uniuersitatem AN(dub.) 119 Set] et 120 innascibilitaFMYZ | licet] si YZ | in2] om. NOm | tamen] cum N tis] innascibilis MYZ | sit] om. Om 122 uniuersalitas] utilitas N | negatio … priuatio] priuatio uel negatio Om | uel] et M 123 positiui] positiuum Om | set] uel YZ 124 eiusdem] eius sed s.u. corr. F 125 etc.] et cuius Om | etc. … 126 posterius] om. Z | dicendum … 126 ordo] om. Om | in … 126 rem] om. Y 126 ibi] in diuinis Y 127 alio] non add. Y | in diuinis] post dare OmYZ | posterius] nisi add. Y dicendum quod in diuinis non est prius et posterius nisi add. Z 128 modum] rationem Om | ordo est] inu. A | intellectus unius] inu. A 129 est enim] inu. Om

Om23v M113va

162

Y78ra F50ra A33ra

Om24r

N44ra M113vb

DVRANDI SVPER SENT. I

que se habent secundum prius et posterius quod posterius supponit suum prius. Dicendum ergo quod paternitas et innascibilitas generaliter sumpta non habent inter se ordinem, ita ut | unum sit | prius altero, quia quodlibet potest inueniri sine altero: aliquis enim est pater qui non est innascibilis, ut in hominibus, et innascibile posset alicui conuenire sine paternitate, | sicut si esset in diuinis unum suppositum absolutum. Vnde intellectus unius non supponit intellectum alterius; propter quod non habent inter se aliquem ordinem prioris et posterioris. Tamen ista, ut conueniunt | diuinis, habent inter se ordinem: paternitas enim hoc modo prior est innascibilitate, quia paternitas dicit primam relationem fundatam super auctoritatem principii uniuersalis, innascibilitas uero dicit priuationem essendi ab alio; per prius autem et essentialius conuenit uniuersali principio esse principium primi producti quam non esse ab alio. Et ideo paternitas est prior innascibilitate. Et tv dicis: | “Ergo similiter filiatio erit prior”, concedatur; et cum subditur: “Omne quod est posterius filiatione est communicabile Filio”, uerum est in | positiuis, non autem in negatiuis uel priuatiuis, quia negatio uel priuatio non potest communicari, nisi ratio per quam inest subiecto sit communicabilis. Et quia auctoritas principii uniuersalis super quam fundatur innascibilitas non est communicabilis Filio, ideo nec innascibilitas. [7] Quod dicitur tertio “si innascibilitas esset posterior filiatione” etc., dicendum quod innascibilitas non est media inter filiationem et spirationem, nec est simul cum spiratione, nec posterior ea, quia etsi ipsa possit habere aliquem ordinem ad filiationem ratione paternitatis, 145 Omne … Filio] cf. supra, u. 20 151 si … filiatione] cf. supra, u. 24 130 secundum] om. Z | quod] quia FMYZ 131 Dicendum] est add. Om Dico YZ 132 sumpta] om. YZ | inter se] om. Om post ordinem Y | sit] per se i.m. 134 posset] possit Om potest YZ | add. F 133 quia … altero2] om. (hom.) YZ alicui] alteri Om 135 in] om. sed s.u. suppl. Y 137 aliquem] om. Om | aliquem ordinem] inu. YZ 138 ista] illa YZ | ut] om. Om | conueniunt] in add. M 140 primam] prima M | relationem] ex resolutionem corr. N 141 autem] om. N 142 esse] iter. sed exp. N 143 quam] ex quamquam corr. M | est prior] inu. Om 144 filiatio] filio Om filius Y | erit] est Om 145 est1] om. N | posterius] supe146 autem in2] om. Om rius sed del. et s.u. corr. Ma.m. | Filio] dico quod Om | uel priuatiuis] om. Om 147 uel] et Om 148 subiecto] substantie YZ | uniuersalis] utilis N 149 est] om. sed s.u. suppl. F 151 dicitur tertio] inu. A | si] quod Om | posterior] prior ANYZ 152 non] nec Om 153 spiratione] filiatione N

130

135

140

145

150

DISTINCTIO XXVIII QVESTIO II 155

160

165

170

175

163

cum qua filiatio est simul, tamen nullum omnino ordinem habet ad spirationem actiuam uel passiuam. [8] Ad illud quod quarto dicitur quod “innascibilitas plus habet de ratione primi quam paternitas” dicendum quod falsum est, quia ratio primi non consistit | in non-esse ab alio, tum quia ratio positiui totaliter consistit in eo quod positiuum est, primum autem dicit quid positiuum, et ideo non-esse ab alio nullo modo est intrinsece de ratione primi, tum quia si esset unum tantum, illud esset innascibile uel non ab alio, non tamen primum. In quo ergo consistit ratio primi? Dicendum quod cum primum sit nomen ordinis, primum est ex quo uel post quod sunt omnia alia. Et uerum est quod ad hoc sequitur quod sit a nullo, set hoc non est intrinsece de ratione primi, set est proprietas concomitans. Constat autem quod paternitas, que est proprietas originis respectu alterius, magis participat rationem primi iam dictam quam innascibilitas. Et cum dicitur ulterius quod “Christus dicitur primogenitus” etc., dicendum quod S c r i p t u r a | non semper obseruat proprium modum loquendi. Et iterum licet non fuerit post Christum alius a Matre genitus, potuit tamen esse quantum fuit ex cursu nature; et hoc minuit improprietatem modi loquendi. [9] Ad rationes contrarie opinionis. Ad primam concedo totum usque ibi: “Innascibilitas dicit modum habendi esse, paternitas uero modum communicandi”. Et istud est negandum: innascibilitas enim non dicit formaliter modum habendi esse, set modum non habendi, 157 innascibilitas … 158 paternitas] cf. supra, uu. 36-37 169 Christus … primogenitus] cf. supra, uu. 38-39 175 Innascibilitas … 176 communicandi] cf. supra, uu. 53-54 155 filiatio] filio Om 156 uel] et M 157 quarto dicitur] inu. YZ 158 est] om. N 159 ab … tum] absolutum N 160 totaliter] post eo M | positiuum] positum Om | positiuum est] inu. YZ | quid positiuum] quod positum Om 161 intrinsece] om. Om 162 primi] in trinitate add. Om | tum] aliquid i.m. add. sed ill. M | unum] suppositum add. Om | uel] et F 163 non2 tamen] inu. M | tamen] esset add. AF(i.m.) | primum] om. N | Dicendum] est s.u. add. Y 164 primum1] om. Om | nomen] nullum Om respectu Y ullum Z | ex] a AN 166 sit … nullo] a nullo fit YZ | a] ab sed corr. 165 quod3] autem add. Z 167 concomitans] concomitas Z | A | set1 hoc] hoc tamen Y hoc dictum Z Constat] stat YZ sed corr. Y | que] om. sed s.u. suppl. Y 168 alterius] alicuius M | rationem ] respectum YZ | iam dictam] om. YZ 170 obseruat] serbauat Y 171 non fuerit] post Christum A 172 potuit] ponit F 173 minuit] innuit OmY imminuit Z | improprietatem] ex proprietatem corr. A | modi] modo M 174 concedo] concedendo FMNOm 175 esse] om. Y 176 modum] om. Z | communicandi] esse add. A | istud] illud Om

Om24v

M114ra

164

Z34va Om25r

Y78rb

F50rb

M114rb

Om25v

DVRANDI SVPER SENT. I

paternitas uero non dicit modum communicandi, set proprietatem Persone communicantis. Set uniuersalitas | principii dicit modum habendi esse, scilicet ut in fonte, et ideo hoc secundum modum intelligendi | precedit utrumque, scilicet paternitatem et innascibilitatem, tamquam fundamentum utriusque. Posset etiam dici quod in absolutis prius est habere esse et modus habendi quam communicare esse et modus communicandi, set in hiis que constituuntur in esse per communicare esse, sicut sunt | Persone diuine, que constituuntur in esse personali per dare esse et accipere esse, non est uerum, set simul sunt secundum intellectum uerum habere esse et communicare esse, modus habendi et modus communicandi. Vnde preter falsitatem minoris, maior etiam non est uniuersaliter uera. [10] Ad secundum dicendum per interemptionem minoris, quia innascibilitas non est paternitati ratio essendi. Ad probationem, cum dicitur “sicut se habet genitus ad non-generare, ita ingenitus ad generare”, dicendum quod falsum est, quia affirmatio potest esse | causa negationis et non econuerso; unde esse genitum potest esse ratio non generandi: ex eo enim quod aliquid est genitum habet quod non sit uniuersale principium, et per consequens quod | non sit Pater, prout paternitas sumitur in diuinis modo superius dicto; set ingenitum inquantum huiusmodi nullius affirmatiui est causa seu ratio, set solum negat esse ab alio. Quod dicitur postea “Filius, quia non spiratus, spirat; ergo Pater, quia non genitus, generat”, dicendum quod antecedens falsum est: Filius enim spirat, quia habet uirtutem spirandi, | et non 192 sicut … generare] cf. supra, uu. 63-64 199 Filius … 200 generat] cf. supra, uu. 63-64 179 habendi esse] om. Om 180 fonte] ex forte corr. F | ideo] om. Om 181 pre184 concedit] procedit M 182 in] om. Om 183 esse2] om. Om eius Z stituuntur] constituitur M | esse] personali add. YZ | per] om. sed i.m. suppl. 186 personali] om. N | dare] commuZ | per … 185 esse2] om. (hom.) M nicare sed del. et i.m. corr. N a.m. | esse1] om. Om | uerum] uera Om | simul sunt] inu. Y 187 secundum] om. Om | uerum] om. Y | habere] om. sed i.m. 188 habendi] communicandi A suppl. N | esse1] om. Y | esse2] et add. Om | communicandi] habendi A | preter] propter YZ | minoris] non ualet add. Y 189 etiam] om. Om et YZ | uniuersaliter] totaliter FMYZ 191 paternitati] patri YZ | ratio] om. sed i.m. suppl. F 192 non-generare] generandum ex genitum corr. Y 194 potest] prout Z 196 uniuersale] utile N | quod … 197 set] om. YZ 197 ingenitum] om. Z 198 huiusmodi] huius ANY | solum] subiectum Y 200 non] est add. Z | antecedens] om. YZ 201 falsum est] inu. MOmZ | est] om. sed i.m. suppl. F 202 et … 203 negatiuam] om. (hom.) YZ

180

185

190

195

200

DISTINCTIO XXVIII QVESTIO II

205

210

215

165

quia non est spiratus; oportet enim positiui esse causam positiuam et non negatiuam tantum. [11] Ad tertium dicendum quod sola positiua | directe et formaliter important perfectionem, et ideo inter positiua que Deo conueniunt illa sunt perfectiora que minus possunt communicari creaturis, sicut omnipotentia perfectior est quam sapientia. Si autem alterum sit positiuum et communicabile, alterum uero sit priuatiuum et incommunicabile, non propter hoc illud negatiuum, quantum ad illud quod dicit formaliter, erit perfectius positiuo, quia negatio nullam perfectionem ponit, licet forte supponat aliquid perfectius illo positiuo. Et hoc modo ingenitum uel innascibilitas supponit uniuersalitatem principii, que est incommunicabilis et est aliquid perfectius uel quasi perfectius secundum modum intelligendi quam paternitas absolute dicta; ipsa tamen innascibilitas, quantum ad illud quod dicit formaliter, non est perfectior paternitate, set econuerso. Item cum dicitur in minori quod “paternitas est communicabilis”, uerum est secundum generalem rationem nominis, set prout est proprietas fundata super auctoritatem primi et uniuersalis principii, non potest communicari sicut nec innascibilitas.

216 paternitas … communicabilis] cf. supra, u. 66 204 dicendum] est s.u. add. Y | directe] recte YZ 205 important] importat Om 206 sicut] quia Z 207 perfectior] perfectiorem Om | quam] om. FMYZ | autem] uero FMYZ 208 alterum … incommunicabile] om. (hom.) N | incom210 erit] est YZ | permunicabile] incommunicabilem Om 209 illud2] id N fectionem] imperfectionem Om 211 supponat] supponit YZ 212 uniuersalitatem] uniuersitatem N | incommunicabilis] ex communicabilis corr. A 213 et] uel 214 quam] qua Om | tamen] cum N YZ | uel … perfectius2] om. (hom.) Om | tamen innascibilitas] enim cum nascibilitas A 215 illud] id Om | non] in Z 216 dicitur] quod add. F | communicabilis] incommunicabilis Om 218 proprietas] pietas A | principii] et add. AN

N44rb

166

DVRANDI SVPER SENT. I

Om26r M114va

[1] Postea queritur de ymagine utrum dicatur in diuinis essentialiter uel personaliter. | Videtur quod essentialiter, quia illud quod conuenit | tribus Personis diuinis est essentiale; set esse ymaginem conuenit tribus Personis; ergo etc. Minor probatur per illud quod dicitur G e n . 1 : Faciamus hominem ad ymaginem et similitudinem nostram; et Avgvstinvs dicit D e f i d e a d P e t r u m quod una est sancte Trinitatis diuinitas et ymago ad quam factus est homo; quare etc. [2] In contrarium est quod dicit AVGVSTINVS: Quid absurdius quam ymaginem ad se dici? Ergo dicitur relatiue; set relatiua in diuinis sunt personalia; ergo etc. [3] Responsio. Videnda sunt tria: primum est quid sit de ratione ymaginis; secundum utrum conueniat diuinis; tertium an sit proprium Filii. [4] De primo dictum fuit supra dist. 3, scilicet quod de ratione ymaginis sunt duo: unum est quod illud quod dicitur ymago sit illi

8 Faciamus … nostram] Gen., 1,25; ap. Petr. de Tarant., Super Sent., I, 28, 3, 1, sed contra 1 (234a); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 28, 3, 1, arg. 3 (257b); Alex. de Alex., Super Sent., I, 28, 5, arg. 4 (124vb) 9 una … 10 homo] rectius Fulg., De fide ad Petr., 5 (715,126-131); ap. Lomb., Sent., I, 28, 7 (215,1-2); cf. etiam Thom., S.th., I, 35, 1, arg. 1; I, 93, 5, arg. 1; Aeg. Rom., Ord., I, 28, princ. 2, 2, sed contra 1 (151vaI); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 28, 3, 1, sed contra 3 (234a); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 28, 3, 1, arg. 1 (257b) 11 In … 13 etc.] Thom., S.th., I, 35, 1, sed contra; cf. etiam Thom., Super Sent., I, 28, 2, 2, arg. 1 (679); Aeg. Rom., Ord., I, 28, princ. 2, 2, arg. 1 (151rbH); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 28, 3, 1, arg. 1 (234a); Alex. de Alex., Super Sent., I, 28, 5, sed contra (125ra) 11 Quid … 12 dici] Aug., De Trin., VII, 1, 2 (247,89) 17 de2 … 20 exemplariter] haec questio non invenitur in hac redactione, sed tantum in tertia: cf. C, I, 3, 2, 1, 5-6 (23rb-va) 6 diuinis] om. FMYZ | 4 essentialiter uel] om. Om 5 quod2] om. Om conuenit] cum dicit Om 7 Personis] diuinis add. A | Minor probatur] om. Om 9 dicit] om. Om 11 absurdius] surdius Y 14 quid] quod Om 15 secundum] est add. OmY | tertium] autem add. ANZ est add. Om | an] utrum AY om. NZ 17 dictum fuit] inu. FMYZ | dist.] de M | scilicet] om. YZ | quod] om. sed s.u. suppl. F 18 unum] unde Om | est] om. OmY | illud] id FMOm | quod2] om. sed s.u. suppl. F

5

10

15

DISTINCTIO XXVIII QVESTIO III

20

25

30

35

40

167

simile cuius est ymago; aliud est quod sit productum ab eo effectiue uel exemplariter, ut plenius deductum fuit prius. [5] Quantum ad secundum uidetur esse dicendum quod ymago non conueniat proprie diuinis; prout tamen conuenit, dicitur personaliter et non essentialiter. Primum patet, quia si esse ymaginem conueniret diuinis proprie, aut conueniret Deo respectu creature aut uni Persone diuine respectu alterius. | Non primo modo, quia ymago est aliquid productum ad imitationem alterius cuius est ymago; set nichil diuinum est productum ad imitationem creature, set potius econuerso creatura producta est ad imitationem diuine nature; ergo Deus non est | ymago creature, set potius creatura est ymago Dei. Verumptamen sicut exemplar uocamus quandoque nomine exemplati, quamuis improprie, sic illud cuius est ymago uocamus quandoque nomine ymaginis, et hoc modo sumitur ymago G e n . 1 et ab Avgvstino libro D e f i d e a d P e t r u m in auctoritate | prius | allegata. [6] Item nec una Persona potest proprie esse ymago alterius Persone diuine, quia ymago importat similitudinem ad illud cuius est ymago: ubi ergo non est propria et realis similitudo, non est ibi proprie et realiter ymago; set in una Persona respectu alterius non est propria et realis similitudo; ergo etc. Probatio minoris, quia propria et realis similitudo non est inter Personas diuinas quoad relationes | originis, quia secundum Avgvstinvm quis de quo sit non est questio equalitatis aut simi25 ymago … 26 alterius] Thom., S.th., I, 93, 1, resp.; Super Sent., I, 28, 2, 1, arg. 1 (677) 29 Verumptamen … 32 Gen. 1] cf. Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 28, 2, resp. (18va); cf. etiam Rich. de Mediau., Super Sent., I, 28, 3, 1, ad arg. (258a) 33 auctoritate … allegata] cf. supra, uu. 9-10 35 ymago1 … similitudinem] Thom., S.th., I, 93, 8, resp. 40 quis … sit] Aug., De Trin., II, 1, 3 (84,61) 19 effectiue] affectiue Om 21 quod] om. Om 22 non] iter. N | conueniat] conuenit N | conuenit] diuinis add. YZ 23 patet] essentialiter add. sed del. F | ymaginem] ymaginis Z | conueniret] competeret Om 27 est productum] inu. FM | set potius] om. sed i.m. suppl. F | set … 28 nature] om. (hom.) YZ 28 producta est] inu. Om | diuine nature] inu. Om 29 Verumptamen] nisi multum improprie Y ubi multum Z 30 exemplar] verius (dub.) add. sed del. N | quandoque … exemplati] nomine exempli quandoque FM nomine exemplati quandoque YZ | exemplati] exempli N | quamuis] licet FMYZ 31 sic] sit MOm | uocamus] om. YZ 32 ab] om. A 33 Petrum] et add. A 34 nec] om. YZ sed 35 illud] id Om s.u. suppl. Y a.m. | Persona] non add. Z | proprie esse] inu. Om 36 propria … realis] realis et propria Om | ibi] om. Y 37 Persona] datur add. Om 38 ergo] quare Y | propria] propria praem. sed del. M | et] om. sed s.u. suppl. F 39 relationes] relationem Y 40 quis] quid ex quidquid corr. F qui M | questio] quo MOmZ sed corr. Z nec add. Y | aut] uel NYZ

A33rb

Om26v

Y78va M114vb

F50va

168

N44va

Om27r

Z34vb

M115ra

DVRANDI SVPER SENT. I

litudinis, set oportet quod attendatur secundum essentiam acceptam sub ratione qualitatis. Istud autem non potest esse, quia aliqua in eo in quo proprie sunt idem non sunt proprie similia: similitudo enim proprie dicta differt ab ydemptitate proprie dicta; set Persone diuine sunt proprie idem in essentia; ergo in ea uel secundum eam non sunt | proprie similes. Et causa istius est quia unum supra quod fundatur proprie ydemptitas est unum numero; set unum super quod fundatur similitudo proprie non est unum numero, set specie, in cuius signum nichil dicitur sibi ipsi simile, dicitur tamen idem propter realem distinctionem quam requirit similitudo | in suis extremis. Si autem unum numero et ut unum posset esse fundamentum similitudinis, similitudo talem distinctionem non requireret, quia relatio in nullo respicit extrema nisi ratione sui fundamenti; propter quod si fundamentum relationis, sub ratione | qua fundamentum est, non requirit distinctionem extremorum, nec ipsa relatio hoc requiret. De essentia autem diuina qualiter requirat distinctionem extremorum, ut est fundamentum relationum originis, dicetur infra. Patet ergo | quod una Persona non est proprie alii similis, quare nec ymago, propter eandem rationem quam etiam innuit Hylarivs, ubi dicit quod ymago non est sibi similis. Large tamen accipiendo ymaginem et similitudinem pro summa conuenientia in una forma uel natura inuenitur in diuinis ymago et similitudo, et sic dicitur solum personaliter, idest solum de Persona, non tamen includit 46 unum … 48 specie] cf. Thom., In Metaph., X, 4, 2009 (477a); cf. etiam V, 11, 912 (245a-b) 57 infra] cf. infra, I, 31, 1, 8sqq. (212,92sqq.) 59 ymago … similis] Hilar., De Trin., III, 23 (95,19-96,20) 41 attendatur] attenditur Y attendantur Z 42 Istud] id Om | non] est add. sed 44 differt] differret (dub.) Z | del. F 43 sunt2] om. Om | proprie2] om. N set] om. YZ 45 ea] essentia F | uel] om. sed ut s.u. add. F | eam] eum Om | non sunt] iter. N 46 similes] similitudines Z | istius] huius YZ | est] potest esse Y | unum] unde Om | fundatur] fundatus F | fundatur proprie] inu. Om 47 ydemptitas … 48 proprie] om. (hom.) Y | est … 48 proprie] om. Z | similitudo proprie] inu. FMY 48 cuius] minus N 49 ipsi] om. OmY | simile] om. sed i.m. ante sibi suppl. M | propter] pater Om 51 similitudo talem] om. Om | talem] realem Y 52 requireret] requiret Y 53 sui] om. F 54 qua] que Y | requirit] requireret Om 55 requiret] requireret FZ | diuina] om. N 56 est] om. F | relationum] ex relationem corr. F relationis YZ 57 est] i.m. F 58 alii] filio sed alteri s.u. (alia lectio) add. M aliis Om alteri YZ | etiam] om. Om 59 sibi similis] similis sibi ipsi YZ | similis] ipsi AFN ipsa Om | tamen] autem N 60 accipiendo] dub. A | pro] per Y 61 inuenitur] post diuinis FMYZ | ymago et1] lac. Y

45

50

55

60

DISTINCTIO XXVIII QVESTIO III

65

70

75

80

169

Personam in suo formali significato. Et quod ita sit, patet quia ymago est aliquid productum ad alterius imitationem; set esse productum non conuenit nisi Persone; ergo etc. Et sic patet secundum. [7] Circa tertium notandum quod esse ymaginem conuenit tam Filio quam Spiritui Sancto, Filio tamen magis competit per appropriationem. Primum patet sic: omne productum in similitudine et equalitate ad alterum est eius ymago: in hoc enim consistit ratio ymaginis; set Spiritus Sanctus producitur in similitudine et equalitate ad Patrem sicut Filius; ergo quilibet | potest dici ymago Patris, unus sicut alius. Et hoc expresse dicit Damascenvs et doctores Greci. Secundum patet, scilicet quod solus Filius per appropriationem dicitur ymago, quia etsi Spiritus Sanctus sit similis Patri ut Filius, tamen Filius ex ipsa ratione nominis habet quod sit similis Patri et quod producatur in similitudinem Patris: dicitur enim Filius, quia fit ut ille; Spiritus autem Sanctus non habet hoc ex ratione sui nominis, ut de se patet; nec ex modo sue processionis, cum non procedat per modum nature, qui est modus assimilationis in generatione perfectorum, set per modum uoluntatis; per uoluntatem autem producitur non quale est producens, | set qualem uult producere. Et ideo solus Filius per quandam appropriationem dicitur ymago, non autem Spiritus Sanctus. Et sic loquitur Scriptura 63 ymago … 64 imitationem] cf. supra, uu. 25-26 66 esse … 84 Patris] cf. Iac. Met., Super Sent. (A), I, 28, 1, resp. (T55va); B. Decker, Die Gotteslehre, 543-546 71 ergo … 72 Greci] cf. Ioh. Dam., De fide orth., I, 13 (61,88); ap. Thom. S.th., I, 35, 2, resp.; Aeg. Rom., Ord., I, 28, princ. 2, 3, ad 4 (152raD); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 28, 3, 2, ad 1 (258b); Alex. de Alex., Super Sent., I, 28, 5, arg. 2 (124vb) 76 dicitur … ille] Ioh. Balbus, Summa, s.v. Filius (98); cf. etiam A.M. Landgraf, Dogmengeschichte, II, 42 77 nec … 79 uoluntatis] cf. Thom., Super Sent., I, 28, 2, 3, sol. (682); S.th., I, 35, 2, 63 quod] om. sed s.u. suppl. F | quia] quod N 65 Persone] producte i.m. add. Z | secundum] tertium sed corr. Y 66 notandum] modum Om est add. Y 67 Filio2] post appropriationem YZ(i.m.) | competit] conuenit YZ | per] pro N | per appropriationem] propriationem sed i.m. corr. F 68 Primum] prius Y | omne productum] iter. sed del. F | similitudine] simile N 69 ad … ymaginis] nature potest dici ymago illius YZ | alterum] altram (sic) Om 70 set] si Z | similitudine] simile N | similitudine … equalitate] equalitate et similitudine YZ 71 sicut1] et add. YZ | quilibet] quelibet Y 72 Secundum] Tertium Y | patet] sic add. Om 73 etsi] si MYZ 74 tamen] cum Om | ex] om. A 76 quia] quod A | fit] sit AN | ut ille] idem Om | autem Sanctus] Sanctus ille autem Om inu. YZ 77 non habet] om. sed s.u. suppl. F | ex1] om. Om | nominis] ipsius Om | modo] ratione Om 80 per] ex corr. F | qualem] quale ex corr. F

Om27v

M115rb

170

DVRANDI SVPER SENT. I

de Filio C o l . 1 : Qui est ymago inuisibilis Dei, et beatus Avgvstinvs V I I D e Tr i n i t a t e , qui dicit quod solus Filius est ymago Patris. [8] Ad argumentum patet solutio per predicta.

resp.; cf. etiam Aeg. Rom., Ord., I, 28, princ. 2, 3, resp. (152raB-C); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 28, 3, 2, resp. (234b) 83 Qui … Dei] Col., 1,15; ap. Thom., S.th., I, 35, 2, resp.; Rich. de Mediau., Super Sent., I, 28, 3, 2, ad 2 (258b) 84 solus … Patris] rectius Aug., De Trin., VI, 2, 3 (230,24-25); ap. Thom., S.th., I, 35, 2, sed contra; 93, 5, arg. 4; Aeg. Rom., Ord., I, 28, princ. 2, 3, sed contra 1 (151vbP); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 28, 3, 2, sed contra 1 (234b); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 28, 3, 2, sed contra 1 (258a) 83 inuisibilis] in nichil Om

|

beatus] om. FMYZ

85 predicta] dicta N

85



5

10

15

[1] Est preterea aliud nomen etc. Circa distinctionem istam primo queritur utrum una Persona possit dici principium alterius. Et uidetur quod non, quia principium et causa idem sunt, ut dicitur V M e t a p h i s i c e ; set una Persona non est causa alterius, quia in diuinis nichil est causatum; | ergo etc. [2] Item sicut | Deo conuenit esse principium, ita et esse finem secundum illud A p o c . 1 : Ego sum alpha et omega, principium et finis; set una Persona non est finis alterius; ergo nec principium. [3] In contrarium est quod dicit Avgvstinvs I V D e Tr i n i t a t e , quod Pater est principium totius diuinitatis. [4] Responsio. Videnda sunt duo: primum est an ratio principii reperiatur in diuinis respectu diuinorum; secundum est utrum ratio

4 Est … nomen] Lomb., Sent., I, 29, 1, n.1 (215,11) 6 principium … sunt] Arist., Metaph., V, 1, 1013a17 6 principium … 8 etc.] Thom., Super Sent., I, 29, 1, 1, arg. 2 (689); S.th., I, 33, 1, arg. 1; Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 29, 1, arg. 1 (18va-b); cf. etiam Aeg. Rom., Ord., I, 29, princ. 1, 1, arg. 2 et arg. 3 (153rbF); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 29, q. unic., 1, arg. 2 (237a); Guill. de la Mare, Super Sent., I, 29, 1, sed contra 2 (333,15-17) 9 sicut … 11 principium] Guill. de la Mare, Super Sent., I, 29, 1, sed contra 3 (333,1819); cf. etiam Petr. de Tarant., Super Sent., I, 29, q. unic., 1, arg. 4 (237a) 10 Ego … omega] Apoc., 1,8 12 In contrarium … 13 diuinitatis] Thom., Super Sent., I, 29, 1, 1, sed contra 1 (689); S.th., I, 33, 1, sed contra; Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 29, 1, sed contra (18vb); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 29, q. unic., 1, sed contra 2 (237a) 13 Pater … diuinitatis] Aug., De Trin., IV, 20, 29 (200,121-122) 4 preterea] Persona AMNYZ sed del. et i.m. corr. M | aliud] ad YZ | nomen] notandum Om | Circa … istam] Distinctio 29 circa quam FMYZ | istam] 29 A 5 dici] esse ex corr. i.m. M de sed exp. et s.u. corr. Om | alterius] Persone add. FMYZ 6 et] est sed corr. Om | sunt] om. FNOmYZ sed s.u. suppl. Om | dicitur] dicit Om | V] 2 Om 8 causatum] creatum FOmYZ 10 sum] sunt N 11 set … principium] om. AN 12 In … 13 principium] om. (hom.) sed i.m. suppl. F a.m. | IV] 8 Om 13 diuinitatis] deitatis MOm 14 est] om. M 15 reperiatur] inueniatur Om

Y78vb Om28r

172

N44vb

F50vb

M115va

Om28v

DVRANDI SVPER SENT. I

principii sit uniuoca, cum dicitur Pater esse principium Filii et cum dicitur quod Deus est principium creaturarum. [5] Quantum ad primum sciendum est quod, cum uoces sint | signa rerum, in diuinis autem est unitas essentie et pluralitas Personarum, ideo cauenda sunt nomina que tollunt unitatem essentie aut distinctionem Personarum. Quo supposito dicendum est quod in diuinis est principium respectu diuinorum, | non autem causa. Primum patet, quia secundum Philosophvm V M e t a p h i s i c e principium est unde est aliquid; set in diuinis una Persona est ab alia; ergo una Persona est principium alterius. Secundum patet, quia causa et causatum distinguuntur per essentiam; set in diuinis nulla est distinctio per essentiam; ergo in diuinis non est causa neque | causatum. Minor de se patet, set maior probatur, quia causa est ad cuius esse sequitur aliud; ergo ubi est uera causa et uerum causatum, ibi est uere esse precedens et esse sequens, saltem secundum naturam, quia esse effectus sequitur ordine nature esse cause, ut dicit ratio cause; set ubi est unitas | essentie, ibi non potest esse duplex esse, unum precedens et aliud sequens, quia esse absolutum non est nisi unum, esse uero relata non precedunt se aliquo modo, set sunt simul natura et intellectu; ergo ubi est unitas essentie, ibi non potest esse proprie causa et causatum, set solum in distinctis per essentiam. Et hec fuit maior; sequitur ergo conclusio. Et sic patet primum principale. 18 uoces … 36 conclusio] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 29, 1, resp. (18vb); cf. etiam Thom., De pot., 10, 1, ad 9 (256a); Super Sent., I, 29, 1, 1, sol. (689-690); S.th., I, 33, 1, ad 1; Petr. de Tarant., Super Sent., I, 29, q. unic., 1, resp. (237a); Guill. de la Mare, Super Sent., I, 29, 1, ad 2 (334,47-61) 23 principium … 24 aliquid] Arist., Metaph., V, 1, 1013a18 16 uniuoca] unica sed corr. FYZ | Pater esse] inu. Om | esse] est MYZ 17 quod] om. Om | est] esse Om 18 cum] om. Y | sint] sunt YZ 19 et] Persone add. sed exp. N 22 autem] tamen N 23 V] 2 Om | princi25 alterius] et pium] primum sed i.m. corr. F 24 est3] om. sed s.u. suppl. Om add. MYZ 27 neque] et Y nec Z | de se] post patet Y 28 set] om. Om | est] om. sed s.u. suppl. F | ad] om. sed s.u. suppl. Om | sequitur] scitur dub. A | 29 uera] uere Om | et1 … ergo] om. AFMN sed i.m. suppl. F post est1 (29) YZ causatum] om. YZ | uerum] uere ANOm | causatum] creatum AF | uere] om. Y | uere … precedens] pretendens uere Z | esse1 precedens] inu. Y | et2] est uere Om 30 sequens] esse add. YZ | saltem] ante quia YZ | naturam] numerum Om esse add. Z | esse] om. N | ordine] secundum ordinem A 31 cause1] omne sed del. et i.m. corr. F | ratio] aut s.u. add. M esse YZ | ubi] ibi A 33 relata] relatiua Om 35 proprie] om. Om | causatum] creatum F 36 hec] hoc Om | maior] minor ANOm

20

25

30

35

DISTINCTIO XXIX QVESTIO I

40

45

50

55

173

[6] Quantum ad secundum dicunt qvidam quod nomen ‘principii’ dicitur uniuoce, cum dicimus quod Deus est principium creaturarum et cum dicimus quod una Persona est principium alterius. Quod probant sic: illud quod non uariat conceptum minus communem, nec magis communem: que enim sunt unus triangulus sunt una figura, set non econuerso, ut patet ex V M e t a p h i s i c e capitulo de uno; set causa est minus commune quam principium (nam omnis causa est principium, set non econuerso); ergo quod non uariat conceptum cause, nec principii; set causare in aliena natura et in propria non uariat conceptum cause (nam causa equiuoca et uniuoca pertinent ad idem genus cause et uniuoce, scilicet ad genus cause efficientis); ergo principiare in natura sua, ut in diuinis, et in aliena, ut respectu creaturarum, non uariat conceptum principii quin sit hinc inde uniuocus. [7] Set istud non ualet, quia principiare in natura sua uel aliena, dummodo utraque differat secundum numerum, non uariat rationem cause uel principii, tamen principiare in natura sua eadem secundum numerum et principiare in aliena natura uariat rationem | principii uariatione que est secundum quid et simpliciter, ut patebit.

38 quidam] cf. Duns Scot., Report. Paris., I, 29, q. unic., resp. (366b-368a); cf. etiam Thom., Super Sent., I, 29, 1, 2, arg. 1 et arg. 2 (690-691); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 29, q. unic., 2, arg. 1 (237b) 41 illud … 50 uniuocus] cf. Duns Scot., Report. Paris., I, 29, q. unic., sed contra (365b) 42 que … 43 econuerso] Arist., Metaph., V, 6, 1016a31-32: transl. Guillelmi 44 omnis … 45 econuerso] cf. Thom., Super Sent., I, 29, 1, 1, ad 2 (690); S.th., I, 33, 1, ad 1; Aeg. Rom., Ord., I, 29, princ. 1, 1, ad 3 (153vbN); ex Auerr., Metaph., V, 4 (83,3334) 38 quidam] quidem sed corr. Y Scotus i.m. adn. F a.m. qui dicunt praem. sed del. N 40 cum dicimus] om. Om | 39 creaturarum] causarum sed exp. et s.u. corr. Om a.m. probant] probat Om 41 sic] om. M 42 communem] est idem add. A | set] et F 43 ex] om. Om 45 cause] ex esse corr. Y 46 principii] principium N | causare] causate Om creare Z | conceptum] communem add. A commune add. N 47 cause] ex corr. A a N ex esse corr. Y nec principium add. sed del. Z | nam] om. AN | causa] om. YZ | pertinent] enim add. A | idem] illud N 48 cause1] esse Y 49 natura sua] propria natura Om | aliena] natura praem. FMYZ | ut2] om. Om 50 hinc] et add. OmY(s.u.) | uniuocus] uniuocum YZ 51 istud] illud MOm | uel] in add. N 52 utraque] utrumque Y | differat] differant A differatur Om | numerum] substantiam Y naturam Z | numerum … 53 secundum] om. (hom.) M 53 cause uel] om. Om | tamen] cum sed corr. AN 54 numerum] naturam MZ substantiam Y | et … natura] om. AFMNOmYZ sed i.m. suppl. F a.m. | et] om. M

Om29r

174 M115vb

Y79ra A33va

Z35ra

N45ra Om29v

DVRANDI SVPER SENT. I

[8] Dicendum | ergo quod nomen ‘principii’, cum dicitur Deus esse principium creaturarum et cum dicitur quod una Persona est principium alterius, non dicitur uniuoce, set analogice. Quod patet sic: potentia absolute dicit rationem principii, ut patet ex eius diffinitione que ponitur V M e t a p h i s i c e , que est quod potentia est principium transmutandi alterum uel transmutandi ab altero: | sic igitur est iudicandum de principio respectu diuinorum et respectu creaturarum, | sicut de potentia generandi uel spirandi, que est in diuinis respectu diuinorum, et de potentia creandi, que est in Deo respectu creaturarum; set potentia non dicitur uniuoce de potentia generandi et de potentia creandi, alioquin potentia generandi contineretur sub omnipotentia, sicut potentia creandi, cuius oppositum ostensum fuit supra dist. 20; ergo principium non dicitur uniuoce de principio generandi uel spirandi, quod est intrinsece in diuinis respectu diuinorum, | et de principio creandi, quod est respectu creaturarum, set dicitur analogice secundum prius et posterius. [9] Cui autem competat per prius ratio principii et potentie, sciendum est quod principium potest dupliciter accipi: uno modo pro eo quod | est ratio productiua, alio modo pro actuali habitudine uel relatione producentis ad productum. | Si primo modo accipiatur principium, sic dicendum quod per prius competit principio et potentie creandi. Cuius ratio est quia ibi per prius inuenitur ratio potentie et principii productiui, ubi per potentiam uel principium producitur simpliciter aliud uel alterum. Quod patet ex duobus, scilicet ex eo quod simpliciter precedit secundum quid, et ex eo quod tam potentia 56 nomen … 58 analogice] cf. Petr. de Tarant., Super Sent., I, 29, q. unic., 2, resp. (237b); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 29, 2, art. unic., resp. (262b) 59 potentia … 61 altero] Arist., Metaph., V, 12, 1019a15-20 66 alioquin … 68 dist. 20] cf. supra, I, 20, q. unic., 5-18 (35,21-41,171); cf. etiam Thom., Super Sent., I, 7, 1, 2, sol. (177); I, 20, 1, 1, sol. (504-505) 80 simpliciter … quid] cf. Thom., In Metaph., VII, 1, 1248 (316a) 56 Dicendum] dico Y dicendo Z | quod] om. sed i.m. suppl. F a.m. | esse] est AOmYZ 57 quod] om. FNOm | Persona] om. YZ | est] esse FN 59 rationem principii] inu. Om 60 que1] absoluti add. Z | quod] om. Om | est2] et Om 61 igitur] ergo Om 67 ostensum fuit] inu. A 72 competat] competit FYZ conuenit M 73 est] om. Om | dupliciter accipi] inu. Y 74 uel] om. Y 75 modo] om. N 76 dicendum] est add. Y | competit] conuenit Om | principio] ratio principii OmYZ | et] ratio add. Om om. YZ 77 creandi] respectu creaturarum add. OmYZ 78 producitur] producetur N 80 quod1] a principio uel potentia aliud add. Y | simpliciter … quod2] om. (hom.) N | precedit] procedit OmYZ | secundum quid] om. YZ | et] om. sed i.u. suppl. Y | potentia … 81 pro-

60

65

70

75

80

DISTINCTIO XXIX QVESTIO I

85

90

95

100

175

quam principium productiuum dicitur ad aliud, ut patet ex diffinitionibus eorum; set in productione creaturarum a Deo | producitur simpliciter aliud per potentiam seu principium creandi, ut de se patet, in productione uero Persone a Persona non producitur simpliciter aliud per potentiam seu principium generandi uel spirandi; ergo principium et potentia per prius dicuntur de principio et potentia creandi respectu creaturarum quam de principio uel potentia generandi uel spirandi respectu diuinorum. [10] Set contra hoc uidentur esse duo. Primum est quia illa que sonant in perfectionem per prius conueniunt Deo quam creaturis (perfectiones enim deriuantur a Deo in creaturas, et non econuerso); set esse principium sonat in perfectionem; ergo per prius conuenit Deo quam | creaturis; igitur principium in diuinis respectu diuinorum per prius dicitur principium quam respectu creaturarum. Secundo, quia esse principium respectu Persone reperitur in Deo ab eterno, | esse autem principium creature conuenit Deo ex tempore; set ea que conueniunt Deo ab eterno per prius conueniunt ei quam ea que conueniunt ei ex tempore, sicut eternitas precedit tempus; ergo etc. Tertio, quia idem nomen competens cause et effectui per prius competit cause quam effectui; set principiatio in diuinis est causa principiationis

81 ut … 82 eorum] cf. Thom., In Metaph., V, 14, 955-956 (256a-b) 100 principiatio … 101 creaturarum] cf. Rich. de Mediau., Super Sent., I, 29, 2, art. unic., resp. (262b) ductiuum] principii productum quam potentia Om 81 diffinitionibus] distinctionibus Z 82 eorum] earum NOmZ | set] si N | creaturarum] causarum Om | producitur simpliciter] inu. Om 83 seu] siue Om 84 a] per add. N | Persona] prima Y | producitur] a persona add. sed del. N 85 spirandi] aliquid add. sed legi non potuit Y | ergo … 88 diuinorum] om. sed i.m. suppl. Y 86 dicuntur] dicitur AY | dicuntur … principio] om. N | principio et2] om. A | principio … 87 creaturarum] causarum Z | potentia2] potentia et principio Om | et2] uel Z 89 uidentur] uidetur principio … potentia] potentia uel principio A | uel1] et YZ OmY | esse] om. A 90 in perfectionem] imperfectionem AFMOm perfectionem ex imperfectionem corr. N 91 a Deo] om. M 92 in perfectionem] imperfectionem FOm perfectionem ex imperfectionem corr. MN 93 igitur] ergo M 94 quam] om. YZ | respectu] persone quam respectu add. YZ | creaturarum] igitur principium in diuinis add. sed del. N | quia] que Y 95 Persone] diuine add. Y 97 conueniunt ei] om. Om 98 ei] om. Y | eternitas] paternitas M 99 quia] sic Y | competit] conuenit Om | cause2] et principio add. Y principiatio (dub.) add. Z 100 principiatio] principium Y ex corr. Z | principiationis] principiatis sed s.u. corr. Om ex priuationis corr. Z | principiationis creaturarum] inu. Y

M116ra

F51ra Om30r

176

M116rb

Om30v Y79rb

DVRANDI SVPER SENT. I

creaturarum; ergo principium et principiatio per prius competit Deo respectu diuinorum quam respectu creaturarum. [11] Et dicendum ad primum quod ratio non plus concludit nisi quod ratio principii per prius et uerius conuenit Deo quam creaturis. Et istud uerum est, quia per prius et uerius dicitur Deus principium creaturarum quam una creatura dicatur principium alterius; set ex hoc non debet concludi quod una Persona uerius dicatur principium alterius Persone quam quod Deus dicatur principium creature, quia etsi principium uerius dicatur de Deo quam | de creaturis, non tamen respectu diuinorum, quia si principium sonat in perfectionem, ut arguitur, principiatum sonat in deffectum, qui nullo modo est in diuinis. [12] Ad aliud dicendum quod dato quod Persona sit a Persona ab eterno, creatura autem non sit a Deo nisi ex tempore, non tamen sequitur quod principium uerius uel per prius dicatur de Persona respectu Persone quam de Deo respectu creature. Cuius ratio est quia nos non querimus de priori et posteriori secundum durationem, | set secundum proprietatem participationis eius quod importatur per nomen. Et isto modo nichil prohibet quod illud quod est | posterius duratione sit prius participatione nominis, sicut Sortes, qui fuit heri, uerius et per prius dicitur ens quam motus celi, qui fuit a principio mundi. Similiter nichil prohibet quod ratio principii uerius et sic per prius conueniat Deo ex tempore respectu creature quam conueniat uni Persone respectu alterius ab eterno. [13] Ad tertium dicendum quod maior est falsa. Sanum enim dicitur de medicina et de animali et calidum de sole et igne sicut de causa et effectu, et tamen per prius dicitur animal sanum quam medicina et

124 Sanum … 127 inuenitur] cf. Arist., Metaph., IV, 2, 1003a34-b3 101 et principiatio] om. Om | principiatio] ex priuatio corr. Z | competit] conuenit Om 103 Et … primum] Ad primum dicendum Om | dicendum] est s.u. add. Y | concludit] concludat Om 105 uerum est] inu. FM (ex corr. s.u.) | per] om. AN 106 creatura] creaturarum Om 107 uerius dicatur] inu. FMYZ 108 quod] om. N | quod … principium] om. YZ 109 etsi] si sed s.u. corr. A 110 in perfectionem] imperfectionem FMNOm | ut] nec M | arguitur] tamen add. Om 111 principiatum] principatum N | qui] quod A 112 a Persona2] om. Y 114 uel] et M 117 participationis] principiationis M 119 Sortes qui] forma qui Om 120 mundi] mondi Y | Similiter] simpliciter Z 121 principii] sit add. YZ 123 alterius] et hoc 122 creature] creaturarum A | respectu2] om. sed s.u. suppl. Y add. FMYZ 125 de2] om. Om | animali] essentiali N | et3] de add. Om

105

110

115

120

125

DISTINCTIO XXIX QVESTIO I

130

135

140

145

177

ignis calidus quam sol, quia res nominis in eis uerius inuenitur. Minor etiam est dubia et forte falsa, quia Deus est principium creaturarum | secundum illud quod est commune Personis et esset in diuinis circumscripta productione Personarum. [14] Si autem principium accipiatur pro actuali habitudine seu relatione producentis ad productum, sic principium per prius dicitur in diuinis respectu diuinorum quam respectu creaturarum. Cuius ratio est quia idem nomen dictum de pluribus, de uno secundum rem, de alio autem secundum rationem, per prius | dicitur de illo cui conuenit secundum rem et per posterius de eo cui conuenit secundum rationem; set principium, ut dicit | actualem relationem, dicitur in diuinis secundum rem, prout una Persona dicitur principium alterius, quia relatio Persone ad Personam realis est, set per comparationem ad creaturam dicitur Deus principium solum secundum rationem; ergo nomen ‘principii’ acceptum pro relatione actuali per prius dicitur de una Persona respectu alterius quam de Deo respectu creaturarum. Et hanc distinctionem cum eadem conclusione tangit breuiter frater Thomas in S c r i p t o hac eadem distinctione. [15] Ad primum argumentum principale dicendum quod principium et causa sunt idem sicut superius et inferius: omnis enim causa est principium et non econuerso; et ideo alicubi inuenitur ratio principii, ubi non inuenitur ratio cause, ut in diuinis respectu diuinorum.

142 Et … 144 distinctione] cf. Thom., Super Sent., I, 29, 1, 2, quest. 2, sol. (692); cf. etiam Petr. de Tarant., Super Sent., I, 29, q. unic., 3, resp. (238a); Aeg. Rom., Ord., I, 29, princ. 2, 1, resp. (155raA-B) 145 principium … 148 diuinorum] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 29, 1, ad 1 (18vb); cf. etiam Aeg. Rom., Ord., I, 29, princ. 1, 1, ad 3 (153vbN); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 29, q. unic., 1, resp. (237a) 127 uerius] om. Y 128 est1] om. OmY sed s.u. suppl. Y | est1 dubia] inu. N 129 illud] id Om 131 principium accipiatur] inu. Om | relatione] diuinorum scilicet add. Y diuinorum add. Z 134 est] om. sed s.u. suppl. F | idem] est add. AN | idem nomen] om. YZ | rem] et add. Om 135 autem] om. Om 136 et … 138 rem] om. (hom.) YZ 137 actualem] habitudinem seu relationem producentis ad productum i.m. add. A 138 quia] quod F 139 Personam] re add. N | est] om. Om | comparationem] compositionem Z 141 principii] om. AN | relatione] relatiuo A relatio N | una Persona] inu. ANOm 142 hanc distinctionem] habent diffinitionem Om 143 conclusione] ratione F conuersione Om questione YZ | breuiter] om. OmY 145 argumentum] om. A | dicendum] est s.u. add. Y 146 sicut] om. sed i.m. suppl. F | et2] ad M | est] om. sed s.u. suppl. M 147 alicubi] aliter ubi AN

N45rb

M116va Om31r

178

DVRANDI SVPER SENT. I

[16] Ad secundum dicendum quod non est simile de fine et de principio, quia principium dicit solum ordinem originis, qui est in diuinis, set finis importat preeminentiam bonitatis, que non est in diuinis respectu diuinorum, set solum respectu creaturarum, quarum Deus est principium et finis secundum auctoritatem preallegatam.

150

Om31v F51rb

M116vb

[1] Secundo queritur utrum Pater et Filius sint unum principium Spiritus Sancti. Et uidetur quod non, quia non possunt esse unum principium nisi ratione essentie uel proprietatis; non ratione essentie, quia eodem modo Spiritus Sanctus posset dici principium sui ipsius, | cum sit unum in essentia cum Patre et Filio; | nec ratione proprietatis, puta communis spirationis, quia cum proprietas sit suppositi, non uidetur possibile quod duorum suppositorum sit una proprietas. [2] Item si propter unitatem proprietatis Pater et Filius dicantur unum principium, per oppositum ubi erunt plures proprietates, ibi erunt plura principia; set in Patre sunt plures | proprietates realiter differentes, scilicet paternitas et spiratio actiua, ut prius ostensum fuit; ergo Pater posset dici plura principia; set hoc non dicimus; ergo nec aliud.

150 principium … originis] Thom., Super Sent., I, 29, 1, 1, sol. (690); S.th., I, 33, 1, ad 3; cf. etiam De pot., 10, 1, ad 10 (256b) 4 non2 … 9 proprietas] cf. Thom., S.th., I, 36, 4, arg. 1; cf. etiam Petr. de Tarant., Super Sent., I, 29, q. unic., 5, arg. 2 (238b); Guill. de la Mare, Super Sent., I, 29, 4, sed contra 1 (339,13-15); Alex. de Alex., Super Sent., I, 29, 5, arg. 1 (129rb); etiam ap. Alb., Super Sent., I, 29, B, 4, sed contra 3 (79a) 10 si … 14 aliud] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 29, 2, arg. 1 (18vb); cf. etiam Thom., S.th., I, 36, 4, arg. 2; Alex. de Alex., Super Sent., I, 29, 5, arg. 1 (129rb) 13 ut … fuit] cf. supra, I, 13, q. unic., 29-32 (173,280-175,324) 149 de2] om. FM 150 dicit solum] inu. Om | ordinem originis] originem Y 151 preeminentiam] eminentiam YZ 153 et] om. Om 5 essentie1] esse nature Om | non] om. sed s.u. suppl. M 9 sit] fit Z | una] om. N 10 unitatem] unius add. FMYZ | dicantur] diceretur YZ 11 proprietates] proprietas sed s.u. corr. F 13 scilicet] iter. Z 14 posset] possit Om

5

10

DISTINCTIO XXIX QVESTIO II 15

20

25

30

179

[3] In contrarium est quod dicit AVGVSTINVS V I D e Tr i n i t a t e quod Pater et Filius non sunt duo principia Spiritus Sancti, set unum. [4] Responsio. Omne agens agit per formam aliquam per quam est actu et que est sibi ratio agendi. Et ideo omne productum comparatur ad duo, scilicet ad agentem et ad formam, | que est principium actionis; et utrumque censetur nomine principii: principium enim quandoque uocatur ipsum agens dicente Philosopho V M e t a p h i s i c e quod principatus et potestates principia dicuntur et pater et mater dicuntur principia filii; forma etiam per quam agens agit dicitur principium, sicut in eodem V dicitur quod potentia est principium transmutandi alterum. Ob hanc ergo | nominis multiplicitatem oportet uario modo dicere. Si enim | nomen ‘principii’ accipiatur primo modo, scilicet pro eo quod agit, cum illud sit suppositum, Pater autem et Filius non sint unum suppositum, set plura, necesse est dicere quod Pater et Filius sint plura principia Spiritus Sancti; set quia agens magis proprie dicitur principians quam principium, ideo licet communiter dicatur quod Pater et Filius sunt duo principiantes, usus tamen communis non recipit

15 dicit … 16 unum] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 29, 2, sed contra (18vb); Thom., S.th., I, 36, 4, sed contra; cf. etiam Petr. de Tarant., Super Sent., I, 29, q. unic., 5, sed contra 1 (239a) 16 Pater … unum] Aug., De Trin., V, 14, 15 (223,32-35) 17 Omne … 18 agendi] cf. Auct. Ar., 6, 251 (194,13); cf. etiam Henr. de Gand., Summa, 60, 7, sol. (170rG) 22 principatus… 23 filii] Arist., Metaph., V, 1, 1013a7-13 24 potentia… 25 alterum] Arist., Metaph., V, 12, 1019a15-16; Auct. Ar., 1, 219 (133,85) 26 Si … 32 principia] cf. Thom., S.th., I, 36, 4, ad 1; Henr. de Gand., Summa, 60, 7, sol. (170rG-H) 30 communiter … 31 principiantes] cf. Thom., S.th., I, 36, 4, ad 7; cf. etiam Alb., Super Sent., I, 29, B, 5, sol. (81a-b); Aeg. Rom., Ord., I, 29, princ. 1, 3, ad 4 (154vaM) 31 usus … 32 principia] cf. e.g. Bonau., Super Sent., I, 29, 2, 2, resp. (516a) 17 formam] perfectionem YZ 18 sibi] om. Y 19 duo] aliquod Y | scilicet] om. Om | agentem] agens Y 20 censetur] consequitur FMYZ sed del. et i.m. 21 ipsum] om. Om | dicente Phicorr. F a.m. causetur Om | nomine] nomen YZ losopho] ut dicit philosophus YZ 22 potestates] potestas YZ | dicuntur] dicunt Z 23 principia] principium YZ | filii] in add. N | etiam] autem M 24 sicut] ut ex corr. F | principium] principia F 25 nominis] modis M | multiplicitatem] multitudinem Om 27 cum] et Om | suppositum] principium YZ | sint] sit YZ 28 dicere] om. Y 29 Sancti] Sanctus Om 30 quam] quod Om | communiter] conuenienter M 31 sunt] sint FMYZ | principiantes] principiates F primitates sed expl. et i.m. corr. Ma.m. principia YZ | usus … 32 dicantur] non tamen dicitur communiter quod sint Om

Y79va

Z35rb Om32r

180 N45va A33vb

M117ra

Om32v

DVRANDI SVPER SENT. I

quod dicantur | duo principia. Si autem nomen ‘principii’ sumatur non pro | agente, set pro eo quo agens agit, sic Pater et Filius non poterunt proprie dici unum principium uel duo principia. Cuius ratio est quia illud quod non dicitur proprie et formaliter principium non potest proprie et formaliter dici unum principium uel plura principia, quia predicatio nominis cum additione unitatis et pluralitatis | supponit predicationem eiusdem nominis secundum se et absolute; set Pater et Filius non recipiunt proprie et formaliter predicationem principii quo producunt Spiritum Sanctum (illud enim est uis spiratiua, que proprie et formaliter non predicatur, nec de Patre nec de Filio); ergo accipiendo principium pro eo quo agens agit, Pater et Filius non possunt dici proprie unum uel plura principia, immo nec principium nec principia. Et hoc quantum est de proprietate locutionis. Set debet dici quod est in Patre et Filio unum principium quo producunt Spiritum Sanctum | et illud est uis spiratiua; Pater uero et Filius sunt duo principiantes, licet per unum principium. Et eodem modo potest dici quod in Patre sunt duo principia, scilicet uis generatiua et uis spiratiua, si tamen hec differant realiter, alias non; ipse uero Pater est unum principians. Verumptamen quia in communi usu loquendi non semper seruatur proprietas locutionis, effectus autem omnis essentialius respicit formam per quam agens agit quam suppositum quod agit (nam si diuerse sunt forme in uno supposito, diuerse erunt actiones et effectus non obstante unitate suppositi), uis autem spiratiua, que est ratio producendi Spiritum Sanctum, est una in Patre et Filio, ideo concedendum est Patrem et Filium esse unum principium Spiritus Sancti non obstante plura44 Set … 48 spiratiua] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 29, princ. 1, 3, ad 1 (154vaL) 49 Verumptamen … 57 spirant] cf. Thom., Super Sent., I, 29, 1, 4, sol. (695) 54 uis … 55 Filio] cf. supra, I, 13, 3, 4 (136,23-25) 32 autem] uero FMYZ | sumatur] summatur M sumantur N 33 quo] quod N | agit] om. Om | poterunt] del. et possunt i.m. scr. F 36 proprie … dici] dici formaliter et proprie Y dici proprie et formaliter OmZ | plura] duo OmYZ | quia] si add. Y 37 cum … 38 nominis] om. (hom.) YZ 38 absolute] negatur ab aliquo negatur cum determinatione que est unum uel duo add. Y 42 dici pro39 quo] primo N 41 et formaliter] om. Om | nec1] om. A 45 et] in add. prie] inu. MYZ 44 est2] om. A exp. et post Filio (45) s.u. scr. F Y | Filio] est add. AN | producunt] producit YZ 48 generatiua] spiratiua Om | et … 49 non] om. Y | spiratiua] generatiua Om alias add. Z | tamen hec] inu. Z 49 differant] differunt MOm | realiter] om. A | alias] alios NZ | principians] principium M 50 usu loquendi] uisu loquendo Om | semper] post locutionis (51) FMYZ 51 autem] quidem Y quod Z 52 sunt forme] inu. YZ 54 est ratio] inu. Om 56 unum principium] inu. YZ

35

40

45

50

55

DISTINCTIO XXIX QVESTIO II

60

65

70

75

181

litate suppositorum propter unitatem principii quo spirant. Extensa tamen est locutio et improprietatem habet. Sub eodem sensu concedendum est quod Pater et Filius sunt idem principium Spiritus Sancti: relatiuum enim facit de re secundam notitiam respectu eius quod significat antecedens; set hec “Pater et Filius sunt principium Spiritus Sancti” antecedit ad hanc “Pater | et Filius sunt idem principium Spiritus Sancti”; ergo per ly ‘idem’ non significatur ydemptitas in suppositis, ut qvidam dixerunt, set in ratione principii, quod est uerum. [5] Ad primum argumentum | dicendum quod Pater et Filius dicuntur | unum principium Spiritus Sancti ratione unius uirtutis spiratiue existentis in ambobus; uis autem spiratiua uel est sola essentia | ut fecunda ad producendum tantum unam Personam, que ut sic non est in Spiritu Sancto, uel est essentia cum proprietate relatiua, que est una numero in Patre et Filio non obstante pluralitate suppositorum: quando enim supposita distinguuntur per naturas absolutas, impossibile est aliquid unum numero absolutum uel relatum esse in pluribus suppositis; ubi autem distinguuntur solum relationibus, possibile est in diuersis suppositis esse aliquid unum numero, non solum absolutum, set etiam relatum, exceptis dumtaxat relationibus quibus distinguuntur; sic autem est in diuinis; ideo etc.

60 relatiuum … notitiam] Thom., Super Sent., I, 4, 1, 3, arg. 4 (136); ex Prisc., Inst. gramm., XVII, 4, n.27 (124,14-125,6); cf. etiam Petr. de Tarant., Super Sent., I, 29, q. unic., 6, sed contra 2 (239b); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 29, 1, 1, sed contra 1 (261a) 63 per … 64 uerum] cf. Thom., Super Sent., I, 29, 1, 4, ad 3 (696); S.th., I, 36, 4, resp.; etiam ap. Rich. de Mediau., Super Sent., I, 29, 1, 1, resp. (261a) 64 quidam] cf. Alex. Hal., S.th., I, n.492, ad 1 (694b-695a); cf. etiam Bonau., Super Sent., I, 29, 2, 2, resp. (516a); ad 4 (516b); Alb., Super Sent., I, 29, C, 6, sol. (83a); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 29, q. unic., 6, resp. (239b); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 29, 1, 1, resp. (261b) 57 quo] primo N quod Z | spirant] quo add. Z | Extensa] excessa Om | Extensa tamen] extensatur (dub.) N 58 improprietatem] in proprietatem Om 59 est] om. Y 60 facit] post re A | facit … notitiam] idem facit secundam notitiam de re Om | quod] cuius M | significat] signat A signum est ex signat s.u. corr. M 61 principium] post Sancti A 63 per] iter. Y | significatur] signatur M 67 existentis] om. YZ | uis] om. sed s.u. suppl. M 68 ut1] est add. Om | fecunda] tantum add. AFMNOmYZ sed del. F a.m. | producendum] producens sed s.u. corr. M | tantum] del. M om. Om | unam] tantum add. M | ut2] om. AN 69 essentia cum] a Om 70 una] unus Om 72 numero absolutum] inu. Y | relatum] relatiuum Om 73 distinguuntur] distinguitur Y 75 etiam] om. AN | relatum] relatiuum Om | distinguuntur] distinguitur YZ 76 sic autem] sicut YZ | ideo] ergo OmY

M117rb

F51va Om33r Y79vb

182

Om33v N45vb M117va

DVRANDI SVPER SENT. I

[6] Ad aliud dicunt qvidam quod, licet Pater et Filius dicantur unum principium propter unitatem uirtutis spiratiue, Pater tamen non dicitur duo principia ex hoc quod in ipso est uis spiratiua et uis generatiua, quia implicaretur pluralitas suppositorum in Patre. Set istud non ualet, quia si dicendo Patrem esse duo principia implicatur pluralitas suppositorum, ita dicendo Patrem et Filium esse unum principium implicatur unitas suppositi; quare si unum non dicitur, nec aliud. Ideo dicunt alii quod Pater non potest dici duo principia, quia uis generatiua et spiratiua in Patre non sunt | duo principia realiter distincta, quia potentia generandi et similiter potentia spirandi dicit essentiam cum proprietate; igitur cum in Patre non sint due essentie cum | duabus | proprietatibus, non possumus dicere quod illa sint in Patre duo principia, et multo minus quod Pater sit duo principia. Set ista responsio minus ualet quam prima, quia sicut secundum istos uis generatiua includit essentiam et proprietatem, sic et Persona; set per solam realem relationum differentiam, dato quod sit una numero essentia, dicimus Personas differre realiter; ergo similiter ex sola diuersitate relationum non obstante unitate essentie debemus dicere has uires, scilicet uim spiratiuam et uim generatiuam, differre realiter et esse diuersa principia. [7] Dicendum ergo aliter quod si nomen ‘principii’ accipiatur pro eo quod agit, sic Pater est unum principium, Pater autem et Filius 77 quidam] cf. Bonau., Super Sent., I, 29, 2, 2, resp. (516a); cf. etiam Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 29, 2, ad arg. (19ra i.m. inf.) 84 alii] cf. Thom., S.th., I, 36, 4, ad 1 90 istos] cf. Thom., S.th., I, 41, 5, resp.; Super Sent., I, 7, 1, 2, ad 2 (177); De pot., 2, 2, resp. (28b) 77 dicantur] ex dicuntur s.u. corr. F dicatur Y 78 tamen] cum Om 79 dicitur] dies Om | ex] om. Y | hoc] eo AYZ 80 pluralitas] pluraritas (sic) N | istud] illud Om 81 si] sic Om sicut YZ | dicendo Patrem] dicendum paternitatem et spirationem Om | esse] om. M 82 ita] in Om 83 quare] ergo YZ | si] ut ex nec s.u. corr. M | nec] ne Om | Ideo] item MYZ 84 generatiua … 85 spiratiua] spiratiua et generatiua Y 85 et] uis add. AFM | non] om. Y | realiter] om. Om 86 essentiam] enim Om 87 non … essentie] sit essentia YZ | sint] sunt Om 88 duo] iter. N 89 et] om. Z | et … principia] om. (hom.) Y | multo minus] nichilominus sed del. et i.m. corr. F dub. Z | sit] dicit Z | principia] et multo minus quod pater sit duo principia iter. N | responsio] ratio OmYZ 90 prima] alia YZ | sicut] similiter Z | istos] istas YZ 91 solam] solum YZ | realem] post differentiam (92) A post relationum (92) F om. OmYZ | realem relationum] relationem et (et] s.u.) realem M 92 relationum differentiam] inu. NOm | sit] specie sed del. et s.u. corr. F 94 dicere has] inu. Y | spiratiuam] generatiuam FMYZ 95 generatiuam] spiratiuam FMYZ | diuersa] duo YZ 96 accipiatur] accipiantur N

80

85

90

95

DISTINCTIO XXIX QVESTIO II

100

105

110

183

sunt duo principia. Si autem accipiatur principium pro eo quo agens agit, sic, sicut dictum est, Pater et Filius non possunt proprie dici duo principia nec unum principium, set est dicendum quod in Patre et Filio respectu Spiritus Sancti est unum principium, scilicet uis spiratiua, in Patre autem respectu Filii et Spiritus Sancti sunt duo principia, scilicet uis generatiua et uis spiratiua, si tamen hec | includant intrinsece relationes. Si autem dicatur quod Pater et Filius respectu Spiritus Sancti sunt unum principium, improprie dicitur. Et non uideo quare sub eadem improprietate non possit dici quod Pater sit duo principia respectu Filii et Spiritus Sancti, nisi teneretur alia opinio, scilicet quod uis generatiua et spiratiua dicunt solam essentiam intrinsece, quia tunc uis generatiua et spiratiua non essent duo principia, set unum tantum quo producerentur Filius et Spiritus Sanctus ordine quodam, propter quod sortitur diuersa nomina, ut plene deductum fuit supra dist. 7. Et tunc Pater nullo modo posset dici plura principia, qualitercumque sumeretur | principium.

99 sicut … est] cf. supra, uu. 32-46 107 alia opinio] cf. supra, uu. 83-87 111 ut … dist. 7] cf. supra, I, 7, q. unic., 17-23 (33,150-37,230) 98 autem] uero FMYZ | principium] om. Y | quo] quod MN sed del. et s.u. corr. M 99 sic] sit Om | sicut] om. Y | est] quod add. Y | proprie dici] inu. Om 100 est] etiam add. Om 101 scilicet] set sed del. et i.m. corr. M 102 in … 103 spiratiua] om. (hom.) M 103 generatiua] spiratiua FMYZ | uis2] om. YZ | spiratiua] generatiua FMYZ | si] set M | hec] hic Om 104 autem] uero FMYZ 105 quare] qualiter Om 106 improprietate] proprietate YZ 107 respectu] om. YZ | opinio] ratione praem. sed del. F oppositio Om 108 generatiua] spiratiua praem. sed del. F spiratiua OmY | et] uis add. FMYZ | spiratiua] generatiua OmY | dicunt … 109 spiratiua] om. (hom.) YZ 109 generatiua] om. sed i.m. suppl. F | et] om. F uis add. M | non] om. sed s.u. suppl. F | tantum] om. YZ 110 Sanctus] scilicet add. Om 111 plene] plane Om | 7] quia F 112 posset] potest Om 113 sumeretur] sumerentur sed corr. M sumatur Om

Om34r

M117vb

184

DVRANDI SVPER SENT. I

Z35va Y80ra F51vb

Om34v

[1] Tertio queritur utrum Pater et Filius possint dici plures spiratores. Et | uidetur quod non‚ quia sicut omnes Persone conueniunt in actu creandi, ita Pater et Filius in actu spirandi; set tres Persone non dicuntur tres creatores, set unus creator; ergo Pater et Filius | non debent dici duo spiratores, set unus spirator. [2] Item si unum | relatiuorum dicitur multipliciter, et reliquum; set spirator et spiratus dicuntur correlatiue; ergo si dicuntur plures spiratores, dicentur plures spirati; set istud non est uerum; ergo nec illud. [3] In contrarium | est quod dicit Hilarivs I I D e Tr i n i t a t e cap. 2: Spiritum Sanctum ab auctoribus esse confitendum est, et eadem ratione a spiratoribus: non enim est a Patre et Filio alia actione quam spiratione. [4] Item quicumque spirant sunt spiratores et spirantes: omne enim uerbum resoluitur in uerbum substantiuum et suum participium et nomen uerbale; set Pater et Filius spirant; ergo possunt dici spirantes et spiratores. [5] Responsio. Hec questio non est de re, set de modo loquendi. Et quia loquendum est ut plures, ideo quilibet modus loquendi cum 4 sicut … 7 spirator] cf. Thom., Super Sent., I, 11, 1, 4, arg. 2 (284); cf. etiam Alex. Hal., S.th., I, n.493, arg. 1 (695a); Bonau., Super Sent., I, 29, 2, 2, arg. 2 (515a); Aeg. Rom., Ord., I, 11, princ. 2, 4, arg. 1 (67raB); Henr. de Gand., Summa, 60, 6, arg. 2 (169vA) 8 si … 10 illud] cf. Henr. de Gand., Summa, 60, 6, arg. 1 (169vA) 12 Spiritum … est] Hilar., De Trin., II, 29 (64,3-4); ap. Thom., S.th., I, 36, 4, arg. 3 15 quicumque … 18 spiratores] Thom., Super Sent., I, 11, 1, 4, sed contra (284); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 11, 5, arg. 1 (114b); cf. etiam Alex. Hal., S.th., I, n.493, sed contra 2 (695a-b) 15 omne … 17 uerbale] cf. Alb., Super Sent., I, 29, B, 4, sol. (81a) 20 loquendum … plures] Auct. Ar., 36, 36 (323,26) 3 possint] possunt Om possent YZ | spiratores] spirantes Om 4 in actu] om. sed i.m. suppl. F 5 creandi] causandi Y 7 set … spirator] om. A 8 unum] om. N 9 set] om. Om | correlatiue … dicuntur2] om. (hom.) N | dicuntur2] dicentur Om 10 dicentur] dicerentur OmYZ | istud] hoc Om | est] om. sed s.u. suppl. F | ergo] om. N | illud] aliud YZ 11 quod] quia AN | dicit Hilarius] inu. Z 12 auctoribus] auctoritatibus AN affectibus Y 14 spiratione] spirare YZ 15 spirant] spirat Om | spiratores] spirationes Y | et spirantes] om. Om | 16 uerbum1] participium A omne] esse YZ sed i.m. corr. Za.m. | enim] tantum Om 17 spirantes … spiratores] spiratores et spirantes A 19 questio] quo Om 20 Et … loquendi] om. (hom.) YZ | loquendi] om. M

5

10

15

20

DISTINCTIO XXIX QVESTIO III

25

30

35

40

185

probabilitate dictus tollerandus est. Dicunt ergo qvidam quod Pater et Filius debent dici unus spirator. Quorum motiuum est quia hec est differentia inter nomina substantiua et adiectiua, quia nomen adiectiuum, cum dicat rem suam in adiacentia ad alterum, trahit | numerum ab hiis quibus adiacet, esto quod forma per ipsum importata non plurificetur; substantiuum autem, cum non dicat rem suam ut alteri adiacentem, non trahit ab altero | numerum nisi ex sola plurificatione forme importate per ipsum, ut dictum fuit supra dist. 9. Ex hoc sic: nomen substantiuum non plurificatur nisi forma uel res importata per ipsum plurificetur; set ‘spirator’ est nomen substantiuum et res importata per ipsum non plurificatur: | est enim tantum unus actus spirandi qui nominaliter importatur nomine ‘spiratoris’; ergo nullo modo possunt dici plures spiratores. [6] Secundum istum modum respondetur ad rationes in oppositum: ad auctoritatem Hilarii quod Hilarivs locutus est extensiue accipiens substantiuum pro adiectiuo; ad aliud dicendum quod quicumque spirant sunt spirantes, non dicuntur autem spiratores. Licet enim uerbum resoluatur in suum participium et in nomen uerbale, tamen in participium resoluitur secundum eundem numerum, quia utrumque, tam uerbum quam participium, est adiectiuum, set in nomen uerbale, quando est substantiuum, non oportet quod resoluatur secundum eundem numerum, nisi res importata per utrumque pluri21 quidam] cf. Thom., S.th., I, 36, 4, ad 7; ap. Rich. de Mediau., Super Sent., I, 11, 5, resp. (115a) 28 ut … dist. 9] cf. supra, I, 9, 3, 5 (104,20-105,27); cf. etiam Thom., Super Sent., I, 9, 1, 2, sol. (248-249); S.th., I, 36, 4, ad 7; Petr. de Tarant., Super Sent., I, 9, 3, 2, resp. (87a) 35 ad … 36 adiectiuo] Thom., S.th., I, 36, 4, ad 7; ap. etiam Rich. de Mediau., Super Sent., I, 11, 5, resp. (115a) 36 ad … 44 spiratores] cf. Thom., S.th., I, 36, 4, ad 7 21 probabilitate] pluralitate NYZ 22 motiuum] notionum (dub.) Y | est1] om. 23 substantiua … adiectiua] adiectiua sed s.u. suppl. M | est2] om. sed i.m. suppl. F et substantiua YZ | et adiectiua] om. A 24 trahit] trahet M 25 ab] ad M | ipsum] ipsa YZ 26 dicat] dicunt sed del. et i.m. corr. F 28 importate] importare F | Ex] et praem. Y | sic] arguitur add. YZ 29 plurificatur] plurificatum Om 30 nomen substantiuum] inu. YZ 31 plurificatur] plurificetur Y | enim] om. sed est s.u. add. M | tantum] tamen Om 32 spiratoris] spirationis Z 33 spiratores] spirationes Y 35 Hilarii] dicitur s.u. add. M dicendum add. Om | quod] quia Z | extensiue] extensione sed corr. F 36 quicumque] quecumque M 37 dicuntur autem] inu. Om | spiratores] spirantes Y 38 suum participium] inu. Y 39 in … 41 uerbale] om. Om | numerum] modum YZ 40 utrumque] scilicet add. A | in] etiam Y ex corr. (ras.) Z 41 quando] quia Y

A34ra

M118ra

Om35r

186

Om35v M118rb Y80rb

F52ra

DVRANDI SVPER SENT. I

ficetur, quod non est in proposito. Et ideo Pater et Filius dicuntur duo spirantes, non autem duo spiratores. [7] Alius modus dicendi est quod Pater et Filius possunt dici duo spiratores. Et isti de modo predicandi adiectiuorum nominum dicunt sicut alii; de substantiuis autem probabiliter distingunt hoc modo quod substantiua aut significant in abstracto aut in concreto. Si in abstracto, tunc numquam predicantur pluraliter, nisi res importata per ea plurificetur, quia talia rem suam important absque habitudine ad suppositum. Si in concreto, hoc potest esse dupliciter, quia uel illud concretum est nomen substantie, ut ‘homo’, ‘asinus’ et huiusmodi, et in hiis est idem quod in abstractis, quia in hiis forte suppositum | importatum | per concretum et natura importata per abstractum | sunt idem, et ideo unum non dicitur pluraliter quin pluraliter dicatur reliquum, unde non sunt plures homines, nisi sint plures humanitates; uel illud concretum est nomen actus, sicut omne nomen uerbale, ut ‘doctor’, ‘cursor’ et similia. Et quia actus intelligitur ut egrediens a supposito, ideo tale nomen semper predicatur de pluribus suppositis pluraliter, sicut uerbum et participium. Pro hac opinione est ratio et exemplum. Ratio, quia omne nomen uerbale degenerat in adiectiuum, et ideo sequitur modum predicandi adiectiuorum. Quod autem degeneret | in adiectiuum, patet ex hoc quod uere substantiua numquam proprie sibi inuicem coniunguntur ex eadem parte enuntiationis sine coniunctione media: non enim bene dicitur: “Sortes Plato currunt”, set “Sortes et Plato currunt”; et idem est in omnibus. Nomina autem adiectiua abs45 Alius … 46 spiratores] ap. Thom., S.th., I, 36, 4, ad 7; cf. Alex. Hal., S.th., I, n.493, ad 2 (695b-696a); Bonau., Super Sent., I, 29, 2, 2, resp. (515b-516a); Alb., Super Sent., I, 29, B, 5, sol. (81a); Thom., Super Sent., I, 11, 1, 4, sol. (284); I, 29, 1, 4, ad 2 (695-696); Henr. de Gand., Summa, 60, 6, sol. (169vC) 44 non autem] et non YZ 45 Alius … 43 Et1] om. Om | et2] om. A 46 spiratores] om. (hom.) M | dici] om. sed i.m. suppl. A 46 predicandi] significandi YZ 47 hoc modo] om. YZ | modo] om. Om 48 quod] quia YZ | significant] signant M 49 tunc] tum M om. Y | res] om. A 50 ea] s.u. F eas Z | plurificetur] plurificentur A | important] importat Om 51 Si] set YZ 53 est idem] relatiue M | abstractis] abstracto M 54 et … abstractum] om. Om 57 actus … nomen2] om. (hom.) Om | 55 pluraliter2 dicatur] post reliquum Om ut] iter. Om 58 ut] om. Om | a] cum Z 60 opinione] exp. et oppositione scr. Om | est] et Om | exemplum] est add. Om 61 degenerat in] designat nomen Y | et] om. Om 62 degeneret in] designent Y 63 ex … quod] hoc modo quia Om | sibi] similiter Y 65 Sortes1] et add. sed eras. Z | Plato currunt] uel Plato Y 66 et] om. YZ

45

50

55

60

65

DISTINCTIO XXIX QVESTIO III

70

75

80

85

187

que coniunctione adduntur substantiuis, ut dicendo: “Sortes musicus cantat”, nec diceretur conuenienter: “Sortes et musicus”. Nunc autem nomina uerbalia adduntur uere substantiuis sine coniunctione media, ut dicendo: “Petrus scriptor uenit”, et inconuenienter ualde interponeretur coniunctio dicendo: “Petrus et scriptor”, referendo ad idem suppositum; et ideo nomina uerbalia induunt modum adiectiuorum, et ideo non est mirum si semper de pluribus suppositis predicantur pluraliter more adiectiuorum. | Exemplum est ad hoc, quia pluribus ducentibus nauem unus est actus quo nauis ducitur, scilicet motus eius, et tamen dicuntur plures esse ductores sicut plures ducentes; ergo similiter pluribus spirantibus Spiritum Sanctum, licet sit tantum unus | actus quo spiratur, possunt tamen dici plures spiratores et plures spirantes. [8] Secundum hunc modum respondetur ad rationes in oppositum. Ad primam, cum dicitur quod “omnes Persone conueniunt in uno actu creandi, ideo dicuntur unus creator et non plures creatores”, dicendum quod non est omnino simile quod adducitur pro simili, quia si poneremus unum suppositum absolutum in diuinis, sicut ponunt Iudei aut Gentiles, adhuc ei competeret creare. Et ideo creatio non solum egreditur ab omnibus Personis, ut sunt unum, set omnino uidetur esse extra rationem actus creandi quod sit a pluribus Personis. Set actus spirandi, licet sit a Patre et Filio ut sunt unum in potentia spiratiua, tamen necessario supponit pluralitatem illorum, qua non posita | nullo modo esset iste actus in diuinis, ut probatum fuit supra; propter quod magis 74 pluribus … 76 ducentes] cf. Thom., S.th., I, 76, 2, resp.; In Metaph., V, 8, 868 (235a) 82 non … 91 creatores] ap. Thom., S.th., I, 36, 4, ad 7; cf. Bonau., Super Sent., I, 29, 2, 2, ad 2 (516b); Alb., Super Sent., I, 29, B, 5, ad 1 (81b); Thom., Super Sent., I, 29, 1, 4, ad 2 (695-696); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 11, 5, resp. (115b); Aeg. Rom., Ord., I, 11, princ. 2, 4, resp. (67raD); Henr. de Gand., Summa, 60, 6, ad 2 (170rE) 89 ut … supra] cf. supra, I, 29, 2, 5 (180,44-181,64) 67 adduntur] adducuntur sed corr. F 68 cantat] c(um)tat M cantant Om 69 adduntur] adducuntur FY sed corr. F | substantiuis] om. YZ 71 coniunctio dicendo] inu. Y | scriptor] uenit add. Om | idem] illud M 72 ideo] om. sed i.m. suppl. F | uerbalia] om. M substantiua YZ sed i.m. corr. Za.m. 74 est] om. Om | 77 sit tanquia] quod A | ducentibus] trahentibus YZ 76 plures1 esse] inu. A 2 79 modum] om. sed i.m. suppl. F | oppotum] inu. Om 78 plures ] om. Om situm] oppositiones Om 80 quod] quia i.m. add. F 82 non … 83 poneremus] si non esset (ex essent corr. Y) nisi YZ | omnino simile] inu. A | adducitur] additur F 83 absolutum] om. YZ 84 ei competeret] inu. Om | non] om. YZ 85 sunt] super Y | omnino] non add. Y 86 esse] om. sed i.m. suppl. M post rationem Y | quod] quem Y 87 potentia spiratiua] inu. YZ 88 illorum] earum Om 89 quod] non add. Y

Om36r

M118va

Z35vb

188

Om36v

Y80va M118vb

DVRANDI SVPER SENT. I

conuenit dicere quod Pater et Filius sunt plures spiratores quam quod Pater et Filius et Spiritus Sanctus sint plures creatores. Set et istud forte posset dici quantum est de uirtute sermonis, set non est consuetum ne male intelligentibus sit occasio erroris, | scilicet ponendi plures deos. [9] Ad aliud dicendum quod si unum relatiuorum dicitur multipliciter multiplicitate rationum specificarum, oportet alterum multipliciter dici. Si autem unum plurificetur secundum numerum solum, non oportet alterum similiter multiplicari: unus enim pater refertur ad multos filios; similiter in proposito unus spiratus potest referri ad plures spiratores, quia illa pluralitas est solum secundum numerum suppositorum | et non secundum diuersitatem specificam relationum, immo nec secundum numerum relationum, quia una sola relatio est in Patre et | Filio per quam referuntur ad Spiritum Sanctum, sicut spiratores ad spiratum; ideo non ualet.

90 quod] iter. Y | sunt … 91 Filius] om. (hom.) YZ 91 et3] om. OmYZ | a.m. 1 92 quantum est ] om. Om | uirtute] ueritate forte] om. FMYZ sed i.m. suppl. F YZ 93 intelligentibus] in talibus Y | scilicet] om. FMYZ | ponendi] ponendo M 94 dicitur] om. F | multipliciter] materialiter Om | multipliciter multiplicitate] materialiter in simplicitate Z 95 rationum] relationum Om | multipliciter] materialiter Om om. YZ 97 similiter] om. YZ | multiplicari] plurificari AOm | refertur] referetur A 98 referri] inferri Om 99 spiratores] spirantes Om 102 sicut] et A ut Om | spiratores] spi100 secundum] om. sed i.m. suppl. F a.m. rantes Om 103 ideo … ualet] etc. Y | ualet] etc. add. Om

90

95

100



5

10

15

[1] Sunt enim quedam que ex tempore de Deo etc. Circa distinctionem istam queruntur duo: primum est utrum aliquid dicatur de Deo ex tempore. Videtur quod non, quia uoces sunt signa rerum; set in Deo nichil est ex tempore, set totum ab eterno; ergo nullum nomen potest dici de Deo ex tempore. [2] Item de re temporali nichil potest dici ab eterno, ut uidetur; ergo de re | eterna nichil potest dici ex tempore; set Deus est eternus; ergo etc. [3] Item si aliquid diceretur de Deo ex tempore, aut diceretur necessario aut contingenter; non necessario, quia que necessario insunt semper insunt, que autem ex tempore insunt non semper infuerunt; nec contingenter, quia que contingenter insunt insunt per accidens, in Deo autem nullum est accidens; quare etc.

4 Sunt … Deo] Lomb., Sent., I, 30, 1, n.1 (220,4-5) 6 Videtur … 8 tempore] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 30, 1, arg. 1 (19ra) 6 uoces … rerum] ap. Thom., De pot., 7, 10, arg. 10 (209b) 9 Item … 11 etc.] cf. Bonau., Super Sent., I, 30, art. unic., 1, arg. 3 (521b); Duns Scot., Ord., I, 30, 1, arg. 2 (169,9-10); Lect., I, 30, 1, arg. 2 (397,12-15); Alex. de Alex., Super Sent., I, 30, 1, arg. 2 (130ra) 12 Item … 16 etc.] cf. Thom., Super Sent., I, 30, 1, 1, arg. 2 (701); arg. 4 (701); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 30, q. unic., 1, arg. 4 (242b) 15 in … 16 accidens] cf. Aug., De Trin., V, 5, 6 (210,1) 4 Sunt] Nunc AOmY | quedam que] quidam qui F | que] om. YZ | ex tempore] om. FMYZ | de Deo] om. Om | Circa … 5 duo] 30 Distinctio circa quam duo queruntur FMYZ 5 istam] 30 A | aliquid] om. A | de] a M 6 tempore] et add. A | quia] quod Z 7 est] om. M post tempore Z | totum] post eterno Om | potest dici] dicitur post tempore (8) YZ | dici] om. M 10 ergo] nec add. Om | nichil potest] potest aliquid Om 12 diceretur1] dicatur F 13 que] om. sed s.u. suppl. F | insunt] sunt Om 14 autem] om. sed i.m. suppl. F | infuerunt] inferunt A insunt OmYZ 15 nec … quia] om. YZ | que] om. A | 16 quare] ergo Om insunt2] om. A

Om71r

190

F52rb

M119ra Om71v

DVRANDI SVPER SENT. I

[4] In contrarium est Avgvstinvs et Magister in littera. [5] Responsio. Eorum que predicantur de aliquo quedam dicuntur absolute, quedam relatiue. Dicendum est | igitur quod nichil absolute dictum predicatur de Deo ex tempore, secundo quod aliquid dictum relatiue potest dici de Deo ex tempore. Primum patet sic: omne quod dicitur de Deo absolute dicitur de eo essentialiter, sicut homo de Sorte uel animal de homine (cuius ratio est quia omnia predicata diuina uertuntur in substantiam excepta relatione secundum omnes doctores); set predicatum essentiale semper dicitur de re et, ut dicatur sine calumpnia, saltem re existente; ergo omnia absoluta dicta de Deo semper et ab eterno dicuntur de eo; ergo non ex tempore solum, ut nunc loquimur. Item nullum absolutum potest de nouo aduenire alicui | sine eius mutatione; set Deo repugnat omnis mutatio; ergo nichil absolutum potest aduenire Deo de nouo seu ex tempore. Minor de se patet. | Probatio maioris per Philosophvm V P h i s i c o r u m , qui attribuit solis relationibus quod possint alicui aduenire de nouo nulla mutatione facta in ipso; quod etiam forte ueritatem habet solum in relationibus rationis uel in quibusdam denominationibus relatiuis, ut postea patebit; abso17 In1 … littera] cf. Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 30, 1, sed contra (19ra); cf. etiam Thom., Super Sent., I, 30, 1, 1, sed contra (701); S.th., I, 13, 7, sed contra; Aeg. Rom., Ord., I, 30, princ. unic., 1, sed contra 1 (156raC); Duns Scot., Ord., I, 30, 1, sed contra (169,14); Alex. de Alex., Super Sent., I, 30, 1, sed contra (130ra) 17 Augustinus] Aug., De Trin., V, 13, 14 (221,11-12); 16, 17 (224,1-225,15) 17 Magister] Lomb., Sent., I, 30, 1, n.1 (220,8-19) 20 aliquid … 21 tempore] cf. Ioh. Paris., Super Sent., I, 30, 1, resp. (313,10-13) 29 nullum … 37 etc.] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 30, 1, resp. (19ra) 32 attribuit … 34 ipso] Arist., Phys., V, 2, 225b11-13 35 ut … patebit] cf. infra, uu. 48-58 18 aliquo] Deo A | dicuntur] predicantur A 19 relatiue] respectiue Om | est] om. A | igitur] ergo A 20 secundo] secundum YZ | secundo … 21 tem21 potest dici] predicatur pore] om. (hom.) A | dictum2 relatiue] inu. Om Om | ex … 22 eo] om. (hom.) Z | patet] dupliciter primo add. Y | sic] illud potest dici add. sed exp. Y | omne … 22 eo] de Deo omne absolutum dictum dicitur 23 uel] om. Y 22 dicitur1] quod add. FM | essentialiter] dicitur realiter Z Y | predicata] predicamenta A 24 omnes] om. F 25 set] omne add. Om | predicatum] predicamentum A | dicitur] predicatur Om 27 eo] deo MOm 29 mutatione] intentione Z 30 nichil] nullum Om 31 aduenire] conuenire AOm | de1] om. sed s.u. suppl. M | ex] om. Y | Minor] maior Om | se] om. sed s.u. suppl. F 32 maioris] minoris Om quia add. Z | per Philosophum] om. M | solis] solum Om 33 possint] possunt Om 34 ipso] specie M 35 uel] et M | relatiuis] om. F

20

25

30

35

DISTINCTIO XXX QVESTIO I

40

45

50

55

191

luta ergo nullo modo adueniunt alicui de nouo nisi per mutationem factam in ipso; | mutatio autem non potest Deo conuenire; ergo etc. Et sic patet primum. [6] Secundum sic patet. Omnis relatio uel relatiua denominatio requirit duo extrema secundum rem uel secundum rationem: natura enim relationis est quod sit inter duo uel accepta ut duo; ubi ergo alteri relatiuorum competit referri solum ex tempore, oportet quod suo correlatiuo competat solum referri ex tempore, alias esset dare relationem que non haberet nisi unum extremum. Nunc est ita quod aliqua nomina importantia relationem creature ad Deum conueniunt creature ex tempore, ut esse seruum, esse creatum; ergo nomina predictis correspondentia conueniunt | Deo solum ex tempore, ut esse dominum, esse creantem et similia. [7] Ad primum argumentum dicendum quod uoces absolute significant res que sunt in Deo, ut bonus, sapiens et huiusmodi, et tales non dicuntur de Deo ex tempore; uoces autem relatiue non significant res in Deo existentes, set habitudines eius ad creaturas: habitudines | dico non rei, set rationis, ut postea patebit, et tales possunt dici de Deo ex tempore, quia non ponunt aliquid reale in ipso. [8] Ad secundum dicendum quod de re temporali bene predicatur uel potest predicari aliquid ab eterno, illud scilicet quod dicit relationem | rationis, sicut esse intellectum, unde creatura fuit ab eterno intellecta a Deo; et similiter ea que dicunt relationem rationis possunt ex tempore dici de Deo.

39 Omnis … 40 extrema] cf. Thom., Super Sent., I, 30, 1, 1, sol. (702); S.th., I, 13, 7, resp. 39 Omnis … 47 similia] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 30, 1, resp. (19ra-b); cf. etiam Rich. de Mediau., Super Sent., I, 30, 1, 1, resp. (265b) 52 ut … patebit] cf. infra, I, 30, 2, 22 (206,311-207,330) 37 Deo conuenire] inu. FMYZ 39 sic patet] inu. OmY | relatiua denominatio] inu. A 40 secundum1 rem] om. Z | secundum2] om. A | enim relatio42 competit] conuenis] inu. YZ 41 duo1] extrema add. Y | alteri] om. Om nit Om | solum] post tempore A | correlatiuo] relatiuo Om 44 Nunc] autem 47 dominum] Deum add. Y | quod] quia A 45 creature2] creare Om Om | creantem] creatorem A | similia] filium A 48 argumentum] ergo Om | significant] signant M 49 bonus] et add. Om 50 significant] signant M 51 eius] om. YZ | dico] Deo Y 54 quod] om. sed s.u. suppl. F | re] om. Y 55 aliquid] om. A | illud] id A 56 intellectum] intellectiuum Om | creatura] creata Om | eterno] extremo F 57 similiter] si Y sic Z | dicunt] dicuntur Y

A34rb

Y80vb

Om72r

M119rb

192

DVRANDI SVPER SENT. I

[9] Ad tertium dicendum quod accidens dicitur dupliciter: uno modo prout nominat naturam condiuisam substantie, et sic nichil dicitur de Deo per accidens; alio modo dicitur accidens quod conuenit alicui per aliud, et hoc modo nichil prohibet quin Deo conueniat per accidens, hoc est per aliud, aliqua habitudo rationis. Ex hoc enim quod Deus intelligitur ut terminus habitudinis realis creature ad ipsum consurgit secundum nostrum modum intelligendi quedam habitudo, saltem rationis, Dei ad creaturam.

60

65

Om72v

[1] Secundo queritur utrum relationes que dicuntur de Deo ex tempore sint reales. Et uidetur quod sic, quia illud quod est secundum rationem tantum non manet cessante intellectu formante rationem; set cessante omni intellectu ratiocinante adhuc Deus esset dominus et creator, et tamen hec dicuntur de Deo relatiue ex tempore; ergo etc. [2] Item relationes que habent reale fundamentum et reale extremum sunt relationes reales; set relationes quibus Deus refertur | ad creaturam ex tempore sunt huiusmodi (habent enim reale extremum, 59 accidens … 63 rationis] Thom., Super Sent., I, 30, 1, 1, ad 2 (703) 4 illud … 7 etc.] Thom., Super Sent., I, 30, 1, 3, arg. 2 (707); De pot., 7, 11, arg. 4 (212a); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 30, q. unic., 4, arg. 3 (243b-244a); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 30, 1, 4, arg. 3 (268b); Alex. de Alex., Super Sent., I, 30, 3, arg. 3 (131rb); Iac. Met., Super Sent. (B), I, 30, q. unic., arg. 1 (Vb26va) 7 hec … tempore] cf. supra, I, 30, 1, 6 (191,39-47) 8 relationes … 12 etc.] cf. Iac. Met., Super Sent. (B), I, 30, q. unic., resp. (Vb26va) 59 dicendum] om. FM sed i.m. suppl. F | dicitur dupliciter] inu. FM 60 nominat] dicit A | condiuisam] ipsi add. A esse diuisam M | condiuisam substantie] esse diuersam a substantia Y esse diuersam substantie Z 61 dicitur] per add. OmYZ 63 hoc1] et M 62 alicui] om. sed i.m. suppl. F | conueniat] aliquid s.u. add. F a.m. | est] om. sed s.u. suppl. M autem Y | aliud] scilicet s.u. add. F 3 ex tempore] post reales (4) sed corr. M 4 sint] sit A | quia] om. Om 6 ratiocinante] om. Y mouente (dub.) Z 7 et … tempore] om. OmYZ | tamen] cum sed tamen s.u. scr. (alia lectio) M | relatiue] om. A | ex tempore] om. FM | etc.] tales relationes sunt reales OmYZ 8 relationes] om. Om 9 relationes1 reales] inu. AYZ | reales] om. sed i.m. suppl. F | refertur] fertur Y 10 huiusmodi] om. M tantum (dub.) add. Y res add. Z | habent enim] inu. YZ

5

10

DISTINCTIO XXX QVESTIO II

15

20

193

scilicet creaturam, et reale fundamentum: dominus enim fundatur super potestatem diuinam et creator super actionem); ergo etc. [3] In | contrarium est quia nichil est in Deo realiter quod non sit eternum; | set tales relationes non sunt eterne, set ex tempore; ergo non sunt realiter in Deo. Ad idem est quod dicit Avgvstinvs et Magister in littera, quod tales relationes sunt tantum appellationes relatiue. [4] Responsio. Hic sunt duo uidenda: primum est unde habeat relatio quod sit realis; secundum est illud quod queritur principaliter, scilicet utrum relationes que dicuntur de Deo ex tempore sint reales. [5] Quantum ad primum est duplex modus dicendi. Vnus est talis, scilicet quod quinque sunt que sunt de ratione | relationis realis. Primum est quod sit alicuius entis extra animam, quia non entis non 13 In1 … 15 Deo] Thom., Super Sent., I, 30, 1, 3, sed contra (707); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 30, 1, 4, sed contra 1 (268b); Alex. de Alex., Super Sent., I, 30, 3, sed contra 2 (131rb) 15 Ad … 16 relatiue] cf. Heru. Nat., Super Sent., I, 29, q. unic., sed contra (124bC) 15 Augustinus] Aug., De Trin., V, 16, 17 (224,4-225,6) 15 Magister] Lomb., Sent., I, 30, 1, n.1 (220,13-14) 20 Vnus … 47 Deum] ps.-Thom., Summa tot. Log. Arist., V, 1 (73a-b); etiam ap. Iac. Met., Super Sent. (B), I, 30, q. unic., resp. (Vb26vb-27ra); cf. etiam Heru. Nat., Super Sent., I, 29, q. unic., resp. (127aC-D); Radulph. Brito, Super Sent., I, 50 (28vb); cf. C. Marmo, Radulphus Brito on Relations, 377, adn. 18 22 non … 23 relatio] cf. Rich. de Mediau., Super Sent., I, 30, 1, 4, resp. (269a); cf. etiam Iac. de Vit., Quaest. de diu. praedic., 11, arg. 11 (6,131) 11 fundamentum] esse add. Y | dominus] coni.: dominium dub. AFM diuinum OmYZ | enim fundatur] inu. Y fundantur enim Z | super] supra Om 12 potestatem] potentiam A | etc.] De tertio opere. Item quod relatio Dei ad creaturam ex tempore non sit realis, hoc est uel ad uitandum mutationem uel compositionem in Deo. Non ad uitandum compositionem, quia secundum Philosophum V Phisicorum relatio realis aduenit alicui de nouo sine eius mutatione (cf. Arist., Phys., V, 2, 225b11-13). Nec ad uitandum compositionem, quia nichil potest de nouo esse compositum sine mutatione facta circa ipsum: tale enim habet se nunc aliter quam prius et hoc est mutatum esse. Cum igitur realis mutatio adueniat alicui sine mutatione, ut dictum est, patet quod ipsa non facit compositionem (cf. ed. Venetiis 1571, I, 30, 3, [85rb]). Responsio. Dicendum quod nos non negamus quin Deo conueniat realis denominatio relatiua sumpta ex pluribus: talis enim potest aduenire alicui sine mutatione eius et compositione, sicut patet de similitudine et equalitate, et de hiis est uerum dictum Aristotelis V Phisicorum; set realis respectus per se consequens fundamentum suum non potest de nouo alicui aduenire sine eius mutatione nec respectus accidentalis conuenit alicui de nouo quin ponat in eo nouum modum essendi; et propter hoc nullus predictorum respectuum potest Deo conuenire ex 13 realiter] reale tempore (cf. ed. Venetiis [C], I, 30, 3, 15 [86ra]) i.m. inf. add. Za.m. YZ 15 dicit Augustinus] inu. Om 16 quod] quia MOm 17 sunt duo] inu. Om 18 sit] fit F | est … 19 reales] utrum aliqua relatio Dei ad creaturam sit realis Y | illud] id F om. Om 19 scilicet] om. Om | de] in sed exp. et s.u. corr. M 21 scilicet] om. FMYZ | que] del. 20 Quantum] om. Y | est1 duplex] inu. F F | sunt] om. F 22 alicuius] rei add. AOm

F52va Z36ra

M119va

194

Om73r

Y81ra

Om73v

DVRANDI SVPER SENT. I

potest esse realis relatio: referri enim realiter supponit uel saltem coexigit esse reale. Secundum est quod in eo quod refertur sit ratio fundamentalis quare referatur, sicut in motiuo inquantum motiuum est aliquid, scilicet potentia actiua, in qua fundatur respectus eius ad mobile; et propter deffectum istius condicionis intellectum inquantum huiusmodi non refertur ad intelligentem, | quia intellectum inquantum intellectum denominatur ab actu intelligendi, qui nichil secundum rem ponit in intellecto, set solum in intelligente. Et hec duo sumuntur ex parte subiecti. Tertium est quod terminus ad quem est relatio sit res, quia ad nichil non est relatio realis. Quartum est quod sit distinctum realiter a suo correlatiuo, quia eiusdem ad se ipsum non est realis relatio: cum enim ratio relationis sit esse ad aliud, si non est aliud realiter, non est realis relatio. Et hec duo ultima sumuntur ex parte termini. Quintum quod requiritur ad relationem realem est quod extrema sint eiusdem ordinis. Quod sic exponunt, scilicet quod uel ambo sint extra genus, ut paternitas et filiatio | in diuinis, uel quod utrumque sit in genere, ita quod si una relatio sit species limitata et determinata in genere relationis, alia sit in eodem genere ex opposito sibi proportionaliter correspondens. Et quia istud defficit in relatione Dei ad creaturam, eo quod relatio creature ad Deum est limitata ad certum genus et ad certam speciem, relatio autem Dei ad creaturam non sic, immo per unum et idem re, quod est illimitatum ad genus et ad speciem, refertur ad omnia ad que natus est referri et secundum omnem modum quo natus est referri, | 33 eiusdem … relatio] cf. Rich. de Mediau., Super Sent., I, 30, 1, 4, resp. (269a) 34 ratio … aliud1] cf. Arist., Cat., 7, 8a31-32; ap. Thom., S.th., I, 32, 2, resp.; I, 40, 2, ad 4; S.c.g., II, 12, 913 (121b); De uer., 4, 5, arg. 8 (130,56); In Phys., III, 1, 280 (140b) 37 uel … 47 Deum] cf. Henr. de Gand., Quodl., IX, 1, ad 1 (16,13-26); etiam ap. Duns Scot., Lect., I, 30, 2, resp. (401,5-16) 23 realis relatio] inu. OmY | coexigit] coegit F 25 referatur] refertur Om 26 scilicet] in Om 28 non] om. F | refertur] an realiter cum ps.-Thoma supplendum est? 30 hec] post sumuntur Om | hec duo] hoc modo YZ | sumuntur] sumantur M sumitur Y 31 quem] om. sed i.m. suppl. F | est2] fit Om | sit] sint Om | res … 32 relatio] om. A | ad2] om. FM sed s.u. suppl. F realiter] om. M 33 ad] a Y 32 est1] om. sed s.u. suppl. F | est2] om. Om | 34 realis relatio] inu. Om 35 Quintum] est add. Om 36 requiritur … quod] om. (hom.) Om | relationem realem] inu. A 38 et] om. M | uel] et M | utrumque] utraque Om 39 in] uel Om 40 ex] om. Y 41 Et] cum M | istud] id Om illud Y | defficit] defuit MZ uel deest add. FYZ et deest add. M | 44 est illirelatio] om. sed i.m. suppl. F 42 ad2] om. AOm | certam] om. A mitatum] inu. FMYZ | illimitatum] ex corr. s.u. Y | omnia] refertur add. sed del. F 45 est1] om. sed s.u. suppl. F

25

30

35

40

45

DISTINCTIO XXX QVESTIO II

50

55

60

65

195

ideo Deus non | refertur ad creaturam realiter, licet creatura referatur realiter ad Deum. [6] Hec est opinio, circa quam primo uidendum est qualiter prima quatuor se habeant ad relationem et secundo specialiter uidebitur de quinto. [7] Quantum ad primum certum est quod illa quatuor concurrunt ad relationem realem, set quia querimus de causa realitatis, non est intelligendum quod ex omnibus illis quatuor dependeat sicut ex causis realitas relationis, maxime ex duobus ultimis, quia terminus relationis, qui est opposita relatio, non potest habere aliquam causalitatem super aliam relationem sibi ex opposito respondentem, quia pari ratione quelibet haberet eandem causalitatem super aliam conuersim, cum quelibet sit terminus alterius et econuerso, et sic esset circulatio, quod est inconueniens in causis eiusdem rationis. Si ergo aliquod ex illis quatuor sit causa realitatis relationis, oportet quod sint tantum duo prima uel alterum eorum. Quantum ad secundum, scilicet quod illud quintum requiratur quantum ad realitatem relationis, puta quod extrema sint eiusdem ordinis, exponendo sicut exponunt, non uidetur uerum, quia ipsum dictum uidetur sibi ipsi repugnare. Dicunt enim quod creatura refertur realiter ad Deum; set constat quod extrema istius relationis non sunt eiusdem ordinis; | ergo esse eiusdem ordinis non requiritur ad realitatem relationis.

46 ideo] et praem. Om | referatur realiter] inu. A 48 prima] illa FMYZ persona (dub.) Om 49 quatuor] eorum Om | habeant] habent Om | et secundo] om. Om | specialiter uidebitur] uidebitur realiter Om 51 primum] sciendum est quod add. FMYZ | illa] an prima scrib.? | quatuor] requiruntur uel i.m. add. F a.m. | concurrunt] requiruntur Om 52 relationem realem] totalem relationem Om | set] om. sed s.u. suppl. F | quia] om. YZ | realitatis] et add. Y 53 omnibus illis] inu. Om | quatuor] om. Om 54 realitas] ex corr. F realitatis MOmZ sed corr. M | duobus] duabus Y 55 qui] que YZ | aliquam causalitatem] inu. A 56 ex] om. YZ | opposito] oppositam YZ(ex corr.) | respondentem] diuidentem Om respondere Y respectiue Z 57 conuersim] conuersam A conuersionem Y conuersione Z 58 terminus] respectus YZ | sic] om. F 59 quod] que Om | aliquod] aliquid Om 60 quatuor] om. Om | relationis] rationis Om | tantum] post prima (61) A 61 prima] primo Om principia sed exp. et i.m. corr. Z | eorum] illorum Om 64 ordinis] rationis FMYZ sed del. et i.m. corr. F a.m. 65 ipsi] om. Om | enim] om. sed s.u. suppl. F 66 realiter] om. Om 67 ergo … ordinis2] om. (hom.) Y | esse ... ordinis2] om. A | non requiritur] post relationis (68) M 68 relationis] rationis Om

M119vb

Om74r

196

F52vb M120ra

Om74v A34va

DVRANDI SVPER SENT. I

[8] Si dicatur quod esse eiusdem ordinis non requiritur ad realitatem relationis, set ad hoc quod hinc inde sit mutuo realis relatio in utroque extremo, non ualet. | Primo, quia nos solum querimus quid est causa relationis realis, quo uiso facile erit uidere ubi erit mutuo | realis relatio, quia ubi erit mutuo, causa relationis realis ibi erit, et ubi non, non. Quero ergo utrum illa quatuor sine isto quinto sufficiant ad realitatem relationis uel non. Si sufficiant, ergo cum illa quatuor equaliter reperiantur in Deo respectu creature sicut in creatura respectu Dei, sequitur quod eque realis est relatio Dei ad creaturam sicut creature ad Deum, quod non dicitur communiter. Item ratio que assignatur de diuersitate ordinis inter Deum et creaturam non est sufficiens: dicitur enim quod, quia ambe relationes non sunt limitate ad genus et ad speciem uel ambe illimitate, set una est limitata, illa scilicet que est creature ad Deum, alia uero illimitata, scilicet illa que est Dei ad creaturam, ideo illa que est limitata est relatio secundum rem, illa uero que est illimitata | est relatio secundum rationem. [9] Istud | enim non uidetur conuenienter dictum, quia esse limitatum et illimitatum potest facere quod ea quibus hec conueniunt non 77 eque … 78 communiter] cf. e.g. Thom., Super Sent., I, 30, 1, 3, sol. (707); De pot., 7, 10, resp. (210a-b); Bonau., Super Sent., I, 30, art. unic., 3, resp. (526a); Aeg. Rom., Ord., I, 30, princ. unic., 2, resp. (157rbH); Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 30, 2, resp. (19rb); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 30, 1, 4, resp. (269a-b); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 30, q. unic., 4, resp. (244a); Duns Scot., Ord., I, 30, 2, resp. (178,20-179,2); Alex. de Alex., Super Sent., I, 30, 3, resp. (131va); Heru. Nat., Super Sent., I, 29, q. unic., resp. (127bA); Iac. Met., Super Sent. (B), I, 30, q. unic., resp. (Vb27va) 69 Si … 70 relationis] om. (hom.) Y | dicatur] dicamus Om | realitatem relationis] realem relationem A 70 relationis] rationis M | quod] om. A | hinc inde] om. YZ | mutuo] mutua AMOm | realis relatio] inu. Y 71 extremo] dub. A | quid] que Om 72 quo uiso] quomodo Z | erit1] esset Om est YZ | mutuo] mutua M 73 ubi1] ibi OmZ | mutuo] mutua M | realis] om. AF | 74 non] om. ibi erit2] om. A | erit2] est YZ | et … non] relatio realis tunc Y sed s.u. suppl. F | Quero ergo] inu. YZ | illa] an prima scrib.? | quatuor] 7 Om | isto] illo YZ | isto quinto] inu. Om | realitatem relationis] inu. sed corr. F 75 non] sufficiant Z | Si] om. FY sed i.m. suppl. F | sufficiant] sufficiunt AZ | cum … quatuor] illa 7 cum Om 77 est relatio] inu. Om 78 communiter] concedendum Om 79 ratio] responsio praem. sed del. F 81 est limitata] illimitata est FMYZ 82 illa] una praem. sed exp. F om. Om | illa scilicet1] scilicet quod Y | creature … Deum] Dei ad creaturam FMY ei ad creaturam Z | illimitata] limitata FMYZ 83 que1] quod Z | Dei … creaturam] creature ad Deum | scilicet2 illa] om. Om FMYZ | secundum rem] realis FMYZ 85 enim] autem A | uidetur] est Y | conuenienter dictum] ualere A | limitatum … 86 illimitatum] illimitatum et limitatum YZ 86 et illimitatum] om. F | potest … 87 set] om. YZ | hec] hoc Om

70

75

80

85

DISTINCTIO XXX QVESTIO II

90

95

100

105

110

197

dicantur uniuoce, set non potest facere quod differant sicut res et ratio. Verbi gratia: sapientia illimitata, que est sapientia diuina, et sapientia limitata, que est sapientia creata, non dicuntur uniuoce, set tamen non differunt sicut res et ratio, immo sicut sapientia creata est realis sapientia, ita immo uerius sapientia diuina est realis sapientia. Similiter in proposito relatio Dei illimitata et relatio creature limitata non dicuntur uniuoce, set propter hoc, ut uidetur, non differunt sicut res et ratio, immo sicut relatio creata est realis relatio, sic et uerius relatio diuina | erit realis relatio, quia illimitata. [10] Et ad hec duo respondent dicentes quod quatuor superius enumerata sine quinto sufficiunt ad realitatem relationis, set quintum requiritur ad hoc ut sit mutua relatio proportionaliter correspondens una alteri. Vnde concedunt quod sicut est realis relatio creature ad Deum, | ita est realis relatio Dei ad creaturam, quia sicut creatura ut creatura exigit creatorem, ita creator ut creator exigit aliud, scilicet creaturam. Verumptamen quia relatio creature ad Deum est in genere relationis, relatio uero Dei ad creaturam est extra genus, ideo negatur | quod sit realis relatio Dei ad creaturam, non quia non sit realis simpliciter, set quia non est de predicamento relationis sicut relatio creature. [11] Istud autem non est consonum | rationi nec dictis communibus Sanctorvm et aliorum Doctorvm. Rationi non est consonum, quia in Deo nichil ponitur realiter preter essentiam et quatuor relationes, que sunt paternitas, filiatio, spiratio et processio; nichil autem horum dicit relationem ad creaturam et maxime relationem ex tempore, de qua querimus, set sunt in Deo ab eterno; ergo non est rationabile ponere in Deo aliquam realem relationem per quam Deus referatur ad creaturam ex tempore. 87 dicantur] dicuntur Om | ratio] rei add. Om 88 diuina … 89 sapientia] om. (hom.) Om 89 sapientia] creature uel add. FMYZ | creata] creatura M 90 est realis] inu. A 91 ita … sapientia2] om. (hom.) Om sic et sapientia increata YZ | diuina] differentia F Dei sed i.m. corr. Ma.m. | Similiter] est add. Om | in proposito] om. F 94 creata] creature Om | est] iter. Om 95 erit] est YZ | realis relatio] inu. Om | quia] et sed exp. et s.u. corr. M 96 hec] hoc M | duo] alii i.m. add. (alia lectio) M | dicentes] om. Om | quatuor] 7 Om | superius] supra A om. YZ 97 sine quinto] post sufficiunt Om 98 ad hoc] om. Om | correspondens 103 ideo] sub una] inu. Om 99 Vnde] ut Om 100 ut creatura2] om. M sed del. et i.m. corr. Z | quod] non add. FMYZ sed del. M 105 creature] ad Deum add. A 106 non] nec MZ 108 realiter] reale Om 109 et] om. Om 110 horum dicit] inu. F 111 rationabile] rationale Om 112 realem relationem] realitatem relationis YZ | relationem] om. sed i.m. post Deo suppl. M

M120rb

Y81rb

Om75r

Z36rb

198

M120va Om75v

F53ra

DVRANDI SVPER SENT. I

[12] Item quidquid est in Deo realiter necesse est esse; set omnis relatio realis Dei ad quodcumque est in Deo realiter, ut patet ex secundo quod requiritur ad realem relationem etiam secundum istos; ergo omnis relatio realis Dei ad quodcumque est necesse esse; set tale non est ex tempore; ergo nulla realis relatio est in Deo ex tempore. [13] Item istud non consonat dictis sanctorvm, maxime Avgvstini V D e Tr i n i t a t e cap. 37, qui dicit quod Deus dicitur temporaliter, quod antea non dicebatur, et relatiue, non tamen secundum accidens, | quod ei aliquid acciderit, set plane secundum accidens eius ad quod dici incipit relatiue. Et Magister in littera ex dictis Avgvstini | hoc concludit quod appellatio qua creatura relatiue dicitur ad creatorem relatiua est et relationem notat que est in ipsa creatura; appellatio uero illa qua creator dicitur ad creaturam relatiua quidem est, set nullam notat relationem que sit in creatore. Doctor etiam noster et alii communiter dicunt quod Deus non refertur ex tempore ad creaturam, nisi quia creatura refertur ad ipsum, ut sic Deus solum dicatur relatiue non per aliquam | realem relationem que sit in ipso, set quia accipitur ut terminus relationis creature ad ipsum. [14] Propter hoc est alius modus, qui ponit quod in Deo respectu creature non est aliqua realis relatio. Ad cuius intellectum premittendum est quod respectus est in plus quam relatio, quia omnis relatio 115 ut … 116 istos] cf. supra, uu. 24-30 120 Deus … 123 relatiue] Aug., De Trin., V, 16, 17 (227,64-68) 124 appellatio … 127 creatore] Lomb., Sent., I, 30, 1, n.7 (222,22-25) 127 Doctor … noster] cf. Thom., Super Sent., I, 30, 1, 3, sol. (707); S.th., I, 13, 7, resp.; I, 13, 7, ad 4; De uer., 4, 5, resp. (131,112-125); De pot., 7, 10, resp. (210a-b) 127 alii] cf. e.g. Rich. de Mediau., Super Sent., I, 30, 1, 4, resp. (269b) 134 respectus … 135 relatio] cf. Henr. de Gand., Summa, 35, 8, sol. (81,54-82,59) 114 necesse] necessario Y | necesse est2] inu. Om | est2] om. sed post realiter (115) s.u. suppl. F 115 ex] capitulo A 116 quod] quia M | ergo] om. M 117 relatio realis] inu. A | est necesse] inu. Om | esse] om. sed s.u. suppl. F 118 realis] om. YZ | realis relatio] inu. Om 119 Item] om. Y | Item … non] Nec AOm 120 V] 75 A 15 FOm | 37] 31 F 27 YZ 122 aliquid] quod 123 ex … Augustini] om. A | Y | dici … 123 dictis] om. FM sed i.m. suppl. F a.m. hoc concludit] dicit A 124 quod] hec add. M | relatiue] om. Om | creatorem] creaturam Y 125 relationem] relationi Om 126 dicitur] dicit M 127 creatore] Deo uel in praem. FYZ Deo uel praem. M | etiam] enim YZ non add. Z | communiter dicunt] contradicunt Om 129 Deus solum] inu. AY | per] propter Om | realem relationem] inu. AY 132 Propter] Preter A | hoc] quod Y 133 aliqua] om. Om | realis] om. M | intellectum] intelligentiam Om | premittendum est] inu. Om 134 est1] om. F | respectus] uel denominatio respectiua i.m. add. F a.m. | omnis … 135 relatio] om. FMYZ

115

120

125

130

DISTINCTIO XXX QVESTIO II 135

140

145

150

155

199

est respectus, set non omnis respectus est relatio: sex enim ultima predicamenta consistunt in respectu; constat autem quod non pertinent ad predicamentum relationis, set sunt distincta predicamenta contra eam; igitur non omnis respectus est relatio, omnis tamen relatio est respectus. Qualiter autem differt relatio ab aliis respectibus dicendum secundum actorem S e x p r i n c i p i o r u m et alios quod sex ultima predicamenta sunt respectus extrinsecus aduenientes, relatio autem est respectus intrinsecus adueniens: | ubi enim est uere relatio, ibi relatiuum ex aliquo quod est in ipso intrinsece requirit aliud ad quod dicitur, ut patet de scientia respectu scibilis; set secundum alia predicamenta fit denominatio respectiua, non ex hoc quod in uno sit aliquid per quod exigat alterum, set quia alterum extrinsecus aduenit ei, sicut esse prope, quod pertinet ad predicamentum ubi: duorum enim existentium prope in nullo eorum est ratio | exigendi alterum, set concursus extrinsecus unius cum altero facit quod dicuntur prope. [15] Hoc supposito dicendum est quod relatio realis habet quod sit | realis a suo fundamento totaliter et precise. Voco autem reale fundamentum in unoquoque relatiuo quando relatiuum ex natura alicuius rei existentis in ipso coexigit aliud ad quod dicitur. Quod patet primo sic: esse in alio et esse ad aliud sunt modi essendi requirentes aliquod fundamentum. Que est ergo habitudo modi essendi in alio ad suum fundamentum, talis proportionaliter est habitudo modi essendi

140 secundum … principiorum] Liber sex princip., I, 14 (38,6-10) 140 alios] cf. Duns Scot., Report. Paris., I, 27, 1, resp. (325b) 147 prope … ubi] cf. Thom., In Phys., III, 5, 322 (150a) 150 relatio … 163 realis] ap. Heru. Nat., Super Sent., I, 29, q. unic., resp. (126bD127aA) 135 enim] om. FMYZ | ultima] om. A | predicamenta] in add. sed del. Om 137 distincta predicamenta] inu. Om 139 differt relatio] inu. M 140 actorem] libri add. FMYZ | alios quod] aliorum quia A | ultima] alia Y 141 extrinsecus] extrinsece Y | aduenientes] adueniens sed s.u. corr. F 142 respec143 ex … 144 quod] om. FM sed i.m. suppl. tus] om. Y | est2 uere] inu. A 144 alia] 6 YZ F a.m. | intrinsece] extrinsece Om | requirit] aliquid add. A 145 uno] intrinsece add. YZ 146 exigat] exigit Y | aduenit] adueniet M adueniat Om 147 esse] in loco add. YZ | prope] proprie MZ sed del. et i.m. corr. M | quod] om. YZ 148 enim] tamen YZ | prope] om. FM sed i.m. suppl. F a.m. proprie Z 149 prope] proprie Z 150 est] om. Om | relatio realis] inu. A 151 sit] fit M | realis] relatio add. Om om. Y 152 relatiuo] relato A relationem Om om. YZ | natura] sua uel add. A 153 rei] om. Om | coexigit] alio add. Om 154 modi] modo M

Om76r

Y81va

M120vb

200

Om76v

M121ra

Om77r

DVRANDI SVPER SENT. I

ad aliud ad suum fundamentum. Set modus essendi in alio habet pro fundamento rem coexigentem aliud ut in quo sit, et ex hoc quod natura rei in qua fundatur est talis modus essendi in alio, est realis; ergo similiter modus essendi ad aliud, | si sit realis, requirit pro fundamento rem cuius natura sit talis quod habens ipsam requirat aliud ad quod sit et ad quod dicatur, et ex hoc quod natura fundamenti est talis modus essendi ad aliud, qui est relatio, est realis. Secundo patet idem sic: realior est exigentia qua relatiuum secundum rem coexigit correlatiuum quam illa qua relatiuum secundum rationem coexigit suum correlatiuum; set relatiuum secundum rationem coexigit suum correlatiuum ratione solius respectus et sumptum sub respectu: scibile enim sub respectu scibilis coexigit scientiam in potentia, et scitum sumptum sub hoc respectu coexigit scientiam in actu, et uniuersaliter omne relatiuum sumptum sub respectu relatiuo coexigit correlatiuum; ergo in relatiuo secundum rem est maior coexigentia. Set non esset maior, nisi esset illa coexigentia non solum ex natura respectus, set etiam ex natura fundamenti, nec solum sumpto relatiuo sub nomine ‘respectus’, set sumpto sub nomine ‘fundamenti’. Vbi sic potest sumi, quod pro tanto dico, quia relatiuum secundum esse non potest sumi sine | nomine respectus. Et hoc etiam patet per exemplum: scientia enim secundum illud quod est quedam res coexigit rem scitam; set res scita secundum illud quod est lapis uel homo non coexigit scientiam, set solum prout sumitur sub respectu scibilis uel sciti, | quia in relatiuo secundum rem, ut est scientia, est coexigentia ratione

158 coexigentem] exigentem F | et] lac. Om | hoc quod] om. A 159 est1] om. 160 realis] realiter Z AOm eras. Z realis s.u. add. Y | est2] habet quod sit A 162 natura] om. Y 163 essendi] om. F 161 aliud ad] inu. Y | sit2] om. M 164 exigentia] pro add. Om | qua] om. sed que post relatiuum s.u. | est2] om. Y add. M | relatiuum] relatum A 165 coexigit] suum add. YZ | correlatiuum] ex corr. Y | quam … 167 correlatiuum] om. (hom.) Z | qua … 167 correlatiuum] que est Y 166 set … 167 correlatiuum] om. (hom.) Om 167 solius respectus] inu. A | respectus] om. Om | sumptum] sumpti Y 168 enim] sumptum add. FM 169 hoc respectu] respectu sciti YZ 170 omne relatiuum] post sumptum Y 171 ergo] om. Y | in relatiuo] relatio YZ 172 esset1] est FY | esset2] om. Om del. (ras.) Y | coexigentia] exigentia F | solum] esset add. Y 173 respectus … natura] om. (hom.) Z | etiam] om. Y | relatiuo] relatiue subiecto Y 175 esse] exp. et rationem i.m. corr. Z 174 nomine1] ratione Om | Vbi] nisi YZ 176 sine] sub YZ 177 scientia] scibile Y ex corr. Z | est] scilicet add. Y | quedam … 178 est] om. (hom.) YZ 178 illud] id F 179 prout] ut YZ | sub] pro AOm 180 quia] set Y | est2] om. Om

160

165

170

175

180

DISTINCTIO XXX QVESTIO II

185

190

195

200

201

fundamenti, set in relatiuo secundum rationem est solum coexigentia ratione respectus, ut dictum est de scibili. Sic igitur patet quod illud quod facit relationem esse realem est natura fundamenti talis quod per eam unum correlatiuum coexigit aliud, et hec est ratio communis fundamenti cuiuslibet realis relationis, siue in Deo siue in creaturis. Hec tamen est differentia hic et ibi, quia in creaturis, in quibus sunt distincta fundamenta relationum oppositarum, talis coexigentia est propter dependentiam fundamenti ad fundamentum, set in diuinis, in quibus | est unum fundamentum relationum oppositarum, coexigentia est propter fecunditatem fundamenti. Et quod ita sit in creaturis, sicut dictum est, patet simili ratione ut prius, quia sicut esse in alio in creaturis, in quibus iste modus | essendi solum est realis, requirit fundamentum dependens ad aliud ut in quo, sic in eisdem creaturis esse ad aliud requirit fundamentum ad aliud ut ad quod uel ut cuius uel qualitercumque aliter secundum modum relationis: numquam enim coexigeret unum fundamentum aliud, nisi propter aliquam dependentiam unius ad | alterum, ex quo sunt distincta fundamenta. | Set in diuinis, in quibus est unicum fundamentum, coexigentia correlatiuorum est non propter dependentiam fundamenti, que semper est ad aliud, set propter eius fecunditatem. Quia ergo in creaturis | talis coexigentia non est nisi ratione dependentie, ideo non male dicunt illi qui dicunt quod in creaturis realis relatio requirit dependentiam in relato, licet non assignent uniuersalem causam quare relatio sit realis. | Illa enim est coexigentia consurgens ex natura fundamenti, ut uisum est.

182 Sic … 190 fundamenti] cf. Iac. Met., Super Sent. (B), I, 30, q. unic., resp. (Vb27rb) 204 ut … est] cf. supra, uu. 180-181 181 relatiuo] relatione YZ | coexigentia] exigentia F 184 eam] eum M | hec] hoc Om | communis] cuiuslibet add. Om 185 fundamenti cuiuslibet] inu. Y | cuiuslibet] cuiuscumque ex cuius s.u. corr. F | realis relationis] inu. AY | creaturis] creatura Om 187 distincta] diuersa Om | relationum oppositarum] relatiuorum oppositorum OmYZ 189 relationum oppositarum] inu. Om relatiuorum oppositorum YZ 190 in creaturis] post est (191) Om 193 quo] sit add. Om | 195 alisic] sit MZ 194 ut1] om. YZ | cuius] totus M | uel2] ut add. YZ ter] om. Om 198 unicum] unum OmYZ | correlatiuorum] relationum Om 200 propter] semper sed s.u. corr. M | coexigentia] exigentia 199 est2] om. YZ Om 201 illi] om. Om 202 realis relatio] inu. Om | relato] relatiuo MOm 203 assignent] lac. et -gnent scr. Om | assignent uniuersalem] assignant talem Y | relatio … realis] realis sit relatio Om realis fit relatio YZ | est] om. Y

A34vb

F53rb

Y81vb Om77v M121rb

Z36va

202

Om78r

M121va

DVRANDI SVPER SENT. I

[16] Set contra hoc arguunt qvidam sic. Relatio similitudinis inter duos albos uel equalitas inter duo quanta commensurata est relatio realis, ut communiter ponitur, et tamen unum extremum non dependet ad aliud, nec unum sumptum sine respectu relatiuo coexigit aliud; ergo non est uerum quod in creaturis unum relatiuum reale dependet ad aliud et coexigit illud ratione sui fundamenti etiam sumptum sine respectu relatiuo. Secundo, quia relatio agentis in actu ad passum in actu habet pro fundamento potentiam actiuam agentis, et tamen illa potentia non coexigit passum in actu; ergo non omne relatiuum reale ex natura sui fundamenti requirit uel coexigit suum correlatiuum. Minor de se patet, set maior probatur, quia, cum relatio agentis ad passum sit realis, oportet quod eius fundamentum sit in agente; | set nichil quod sit in agente potest poni fundamentum illius, nisi potentia actiua; ergo etc. [17] Et dicendum ad primum quod secundum qvosdam (quod tamen non assero) relatio similitudinis et equalitatis nusquam sunt reales relationes, nec in Deo nec in creaturis. De Deo patebit postea. De creaturis patet sic. Primo, quia, cum huiusmodi relationes fundentur super unum, tales sunt quale est illud unum; set unum in quantitate in duobus equalibus et unum in qualitate in duobus similibus non est unum secundum rem, set secundum rationem: est enim unum | secundum speciem tantum; unitas autem speciei et cuiuslibet uniuersalis est unitas solius rationis, sicut entitas (intellectus enim facit uniuersalitatem 211 relatio … 212 agentis] Heru. Nat., Super Sent., I, 29, q. unic., resp. (127aB-C) 218 quosdam] ap. Guid. Terr., Quodl., II, 4, resp. (76va) 218 quod2 … 219 assero] Hec opinio a multis aperte Durando attributa est. Cf. e.g. Petr. Aur., Super Sent., I, 31, 2 (713bC); Ioh. Capr., Defens. theol., I, 31, 1, 2 (320a); Thom. de Arg., Super Sent., I, 31, 1, 1, sol. (95vb); cf. etiam Petr. de Pal., Super Sent., I, 30, 3, resp. (159rb-159va). De hoc, cf. Einleitung, 31*-38* 220 De1 … postea] cf. infra, I, 31, 1 (208-215) 226 intellectus … 227 rebus] Auct. Ar., 6, 27 (176,27); ex Auerr., De an., I, 8 (12,25-26) 205 similitudinis] est add. Om 206 duos albos] duo alba Y | equalitas] equalitas ex corr. s.u. F 207 extremum] eternum Y 208 respectu] om. Z | relatiuo] om. Y 209 reale] realiter Y | dependet] post aliud (210) M 210 et] om. sed i.m. suppl. Z | sui fundamenti] inu. Om | sine] sub YZ 211 in1 actu1] om. sed i.m. suppl. A 213 coexigit] exigit Y | omne] om. Y 214 sui] om. F | requirit uel] om. A 215 de se] post patet Y | set] om. Om 216 eius fundamentum] inu. Om 217 illius] rationis add. AOm 218 secundum … 219 asse219 et] uel Om | reales relationes] inu. Om ro] om. Om | quod2] om. FMYZ 220 patebit postea] inu. Y 221 patet] ergo add. Z | patet … Primo] patebit primo sic A | Primo] om. YZ | cum] om. YZ | fundentur] fundantur YZ 226 uniuersalitatem] unitatem ex uoluntatem 222 tales … unum2] om. (hom.) YZ i.m. corr. Ma.m. unitatem Y

205

210

215

220

225

DISTINCTIO XXX QVESTIO II

230

235

240

245

203

in rebus); ergo tales relationes sunt relationes secundum rationem et non secundum rem. [18] Set ad hoc dicunt qvidam quod similitudo et equalitas non fundantur super unitatem speciei, que est unitas rationis in diuersis, set fundatur similitudo Sortis ad Platonem super albedinem Sortis et similitudo Platonis ad Sortem super albedinem Platonis, quorum quodlibet est res et non ratio; et ideo argumentum falsum supponit. [19] Set istud non ualet. Primo, quia est directe contra dictum Aristotelis V M e t a p h i s i c e , ubi dicit quod equalitas et similitudo fundantur super unitatem in quantitate et qualitate, que in duobus solum est unitas rationis. Secundo, quia | similitudo duorum alborum non potest fundari super albedinem alicuius illorum inquantum est albedo huius uel illius, quia sic inter duos nigros non esset similitudo, set fundatur super albedinem huius uel illius inquantum sunt qualitates unius speciei. Propter quod ubicumque inuenitur hec unitas, inuenitur et similitudo, et ubi non inuenitur hec unitas, nec similitudo. Alio modo dicitur quod fundamentum similitudinis inter duo alba est albedo in unoquoque, non secundum quod albedo, set secundum quod conformis alteri albedini, et non secundum quod est una specie cum altera. Set istud non ualet, quia relatio non est fundamentum relationis nec idem sui ipsius; set conformitas est relatio sicut et similitudo: quem229 quidam] cf. Guid. Terr., Quodl., II, 4, resp. (76vb-77ra); cf. etiam Henr. de Gand., Quodl., VII, 1-2, ad 2 (24,89-97); ap. Gerard. Bonon., Quodl., IV, 1, resp. (177va) 234 directe … 237 rationis] ap. Gerard. Bonon., Quodl., IV, 1, resp. (177va) 235 equalitas … 236 qualitate] Arist., Metaph., V, 15, 1021a11-12; Auct. Ar., 1, 135 (125,19); cf. etiam Thom., Super Sent., I, 30, 3, ad 3 (709) 237 similitudo … 241 speciei] ap. Gerard. Bonon., Quodl., IV, 1, resp. (177va) 243 fundamentum … 245 albedini] ap. Gerard. Bonon., Quodl., IV, 1, resp. (177va) 247 relatio … 252 conformitas] ap. Gerard. Bonon., Quodl., IV, 1, resp. (177va) 227 secundum rationem] rationis A | rationem] tantum add. Om 228 secundum 230 fundantur] funrem] reales A 229 quidam] solutio Guidonis i.m. adn. Za.m. datur MY 231 ad] et Y 232 Sortem] fundatur add. Om | quorum] quarum Om 233 quodlibet] quelibet Om quolibet YZ sed corr. (dub.) Z | ratio] rationi Om 234 istud] illud Om 235 dicit … 236 in2] om. sed i.m. suppl. | et2] om. FM 236 et qualitate] om. YZ | que] ut est add. Y est add. Z 239 illius] set F a.m. add. Om | quia … 240 illius] om. (hom.) Om | sic] sicut Y 240 fundatur] fundantur M | huius … 241 unitas] om. sed i.m. suppl. F a.m. | uel] et F(i.m.)M | illius] om. sed s.u. (i.m.) suppl. F 242 et1 … hec] om. Y | et2 … similitudo2] om. (hom.) Om | hec] om. Z 243 similitudinis] similis M 244 unoquoque] et add. YZ 247 istud] illud Om | nec] ut M 248 relatio] res Om

Om78v

204

M121vb F53va

Y82ra Om79r

DVRANDI SVPER SENT. I

admodum enim nichil dicitur simile sibi ipsi, ita nec conforme, quinimmo conformitas est similitudo et similitudo est conformitas; ergo unum non est fundamentalis ratio alterius; quare patet quod fundamentum similitudinis et equalitatis quantum | ad formalem | rationem fundamenti est unitas speciei, que est unitas rationis; quare relationes super hoc fundate non sunt reales. Que autem fundantur super potentiam actiuam et passiuam sunt reales utrobique, quia una coexigit aliam et econuerso; unde in diffinitione unius ponitur altera et econuerso: | est enim potentia actiua principium transmutandi alterum, scilicet habens potentiam passiuam, et potentia passiua est principium transmutandi ab altero, | scilicet ab habente potentiam actiuam. Relationes uero mensure ad mensurabile, ut scientie ad scibile uel scibilis ad scientiam, sunt partim reales, partim uero secundum rationem, quia ex una parte est coexigentia, ex alia uero non. Et secundum hoc Philosophvs V M e t a p h i s i c e assignans modos relationum qui dicti sunt tangit omnem modum relationis. Primus est relationum secundum rationem, earum scilicet que fundantur super unum et super numerum; secundus est relationum ex utraque parte realium, earum 249 nichil … sibi] Lomb., Sent., I, 31, 1, n.1 (223,16) 257 potentia … alterum] Auct. Ar., 1, 219 (133,85) 258 potentia … 259 altero] Auct. Ar., 1, 220 (133,87) 259 Relationes … 261 rationem] cf. Arist., Metaph., V, 15, 1021a29-30; ap. Aeg. Rom., Ord., I, 30, princ. unic., 2, arg. 1 (157raB); cf. etiam Iac. Met., Super Sent. (B), I, 30, q. unic., resp. (Vb27ra) 262 Et … 269 mensurabile] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 30, princ. unic., 2, resp. (157rbE-F); cf. etiam Thom., Super Sent., I, 30, 1, 3, ad 3 (708); S.th., I, 13, 7, resp.; Henr. de Gand., Quodl., IX, 1, ad 2 (19,93-20,23); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 30, 1, 4, resp. (269a-b) 249 enim] om. Y | ipsi] om. F | ita nec] nec etiam A | quinimmo] quin in illo Y 251 unum] una YZ | non] ratio Z | fundamentalis] fontalis 250 est2] om. A YZ | quare] qualiter M 253 fundamenti] cum add. Om | speciei] rationis A | unitas2] unius speciei que est praem. sed del. F | rationis] speciei A | quare] qua256 aliam] alteram Om | liter sed i.m. corr. M | quare relationes] i.m. suppl. F a.m. ponitur] ex corr. i.m. M | altera] alterum Om 259 altero] inquantum alterum add. FMYZ 260 uero] actiue add. sed exp. Om | mensurabile] mensuratum Om | scien261 reales] et add. MYZ tie] scientia Om | ad2 scibile] ex corr. F a.m. ad scientiam M sed eras. Y | uero] om. Om 262 ex1] om. FM sed s.u. suppl. F | ex1 una] inu. Z | coexigentia] exigentia sed corr. F | ex2] s.u. F in M | alia] alio OmZ | uero] s.u. Y et Z | Et] om. YZ sed s.u. suppl. Y | hoc] om. YZ sed s.u. suppl. Y 263 Philosophus] philosophum YZ sed corr. Y | V] hoc Om | relationum] relationis YZ 264 relationum] relationis YZ | secundum rationem] om. FYZ 265 earum] eorum YZ | scilicet] om. FMYZ 266 ex … 268 relationum] om. (hom.) sed tertius est relationum ex utraque parte realium, earum scilicet que fundantur super potentiam actiuam et passiuam post mensurabile (269) suppl. Om | earum] eorum AFMYZ sed corr. F

250

255

260

265

DISTINCTIO XXX QVESTIO II

270

275

280

285

290

205

scilicet que fundantur super potentiam actiuam et passiuam; tertius est relationum ex una parte realium et ex alia parte secundum rationem, earum scilicet que sunt inter mensuram et mensurabile. [20] Ad aliud dicendum quod relatio uel relatiua appellatio agentis in actu ad passum in actu non fundatur super potentiam actiuam agentis, quia, si ex parte agentis fundaretur super potentiam actiuam, similiter ex parte passi fundaretur super potentiam passiuam: potentia enim actiua inquantum huiusmodi solum habet habitudinem ad passiuam. Set istud non potest esse, quia positis sufficientibus fundamentis relationum | in utroque extremo, oportet quod extrema ad inuicem referantur; set posita potentia actiua in aliquo et passiua in alio, non propter hoc referuntur ad inuicem, | sicut agens in actu ad passum in actu, set solum sicut actiuum ad passiuum; ergo etc. Et cum probatur quod relatio realis habet suum fundamentum in eo ad quod refertur, dicendum quod habitudo agentis in actu ad passum in actu non est proprie relatio realis, set est relatiua denominatio extrinsecus adueniens. Circa quod notandum quod, licet realis relatio sit unius ad alterum, quia nichil refertur realiter ad se ipsum, tamen non consurgit immediate in uno ex altero, set consurgit sufficienter in unoquoque ex natura alicuius intrinseci quod est eius fundamentum, et talis relatio in creaturis proprie pertinet ad predicamentum relationis; denominatio autem relatiua extrinsecus adueniens consurgit ex aliqua applicatione rerum quarum una extrinsecus aduenit alteri, et non ex aliquo quod sit in unaquaque earum, ratione cuius una exigat alteram. Verbi gratia in actione et passione: ex nullo enim quod sit intrinsecum cause effectiue potest | ipsa dici agens, set bene potest | dici actiua. Similiter ex nullo quod sit in causa materiali uel subiectiua 267 fundantur] fundatur F 268 parte1] est add. Om 269 earum] ea Om | scilicet] om. Om | inter … mensurabile] mensure ad mensurabile Y 270 dicendum] est 272 fundareadd. Y 271 in2 actu2] om. Y | potentiam] om. sed i.m. suppl. F a.m. tur] om. Y 273 fundaretur] om. A | potentiam] om. Z 275 istud] illud Om 76 relationum] relatiuorum YZ 277 actiua] accipitur Om | alio] aliquo Y 278 hoc] om. A | ad2 … 279 actu] om. (hom.) Om | in2 actu] om. sed i.m. suppl. M 279 actiuum … passiuum] passiuum ad actiuum A | ad] et Om 280 quod] quia Om 281 ad1] om. AFMOmYZ sed s.u. suppl. M | refertur] ad add. sed del. M | dicen282 actu] uel dum] est add. Y | in actu] om. A | ad2 … 282 actu] om. (hom.) Om patiens in actu add. FMYZ 283 quod1] uti add. sed del. F | notandum] est add. Y 284 realiter] om. F | ipsum] ipsam F 285 altero] alio YZ | consurgit2] surgit Y 286 alicuius] actus Z | intrinseci] extrinseci Om | est] om. sed s.u. suppl. Y 287 talis] realis Y 290 unaquaque] una quam sed s.u. corr. M | una] om. Om | exigat] coexigat YZ 291 enim] om. Om | enim … 293 nullo] om. (hom.) Y

M122ra Om79v

Z36vb A35ra

206

Om80r M122rb

F53vb

Om80v

DVRANDI SVPER SENT. I

ut sic potest ipsa dici patiens, set tantum passibilis uel passiua; set ex applicatione cause effectiue ad materialem uel subiectiuam, que est secundum formam ab uno in altero receptam, hoc dicitur agens actu | et illud actu patiens; et hec forma secundum quam fit talis applicatio et consurgit talis denominatio est extrinsecus adueniens tam actiuo | principio, quia non est in ipso, quam passiuo, quia, licet recipiatur in ipso, tamen ex ipsa absolute sumpta non dicitur esse patiens, set ut est in ipso ab alio. Vnde talis denominatio est extrinsecus adueniens et non pertinet proprie ad predicamentum relationis, set potius ad predicamentum actionis et passionis, et simile apparet in aliis predicamentis scienti deducere. [21] Ex hoc apparet secundum principale, scilicet | quod nulla relatio Dei ad creaturam est realis. Quod patet, quia in relatiuis distinctis per absoluta realis relatio exigit dependentiam in relato; set Deus et creatura differunt per absoluta et in Deo nulla est dependentia ad creaturam; ergo nec realis relatio. Maior fuit superius declarata. Minor est de se manifesta. [22] Item generalis ratio relatiuorum est coexigentia ratione fundamenti excluso respectu relatiuo, ubi potest excludi, sicut dictum fuit prius; set Deus non coexigit creaturam, neque secundum actum neque secundum potentiam que sit ipsius creature; ergo Deus non refertur realiter ad creaturam. Immo, ut ulterius dicatur, omnis respectus | Dei ad creaturam ex tempore pertinet ad actionem et non ad relationem: relatio enim fundatur aut super quantitatem et qualitatem, aut super 309 superius] cf. supra, uu. 186-200 312 sicut … 313 prius] cf. supra, uu. 164-176 294 sic] om. Y | tantum] tantummodo Om 295 est] om. sed s.u. suppl. F 296 ab … 297 forma] om. (hom.) Y | altero] alterum Om | actu] om. FMOmZ 297 actu] om. Z | hec] est add. Om | fit] om. Y 298 talis] om. Y | est] om. sed s.u. suppl. Y | extrinsecus] extrinsecum A | tam] cum Y | actiuo principio] inu. Om 299 est] om. FM sed i.m. suppl. F | quam] lac. Y | in2 ipso2] post dicitur (300) Om 300 esse] om. YZ | esse patiens] inu. FM 301 talis denominatio] inu. YZ | extrinsecus] ex Y 302 non] om. sed s.u. suppl. M | 305 appapertinet] pertinent YZ 303 et2] etiam Z | simile] similiter Om ret] afirmatur (sic) Y 306 ad] ad praem. sed exp. A | quia] quod A om. F 307 relato] dub. A relatiuo MOm 308 et] ideo add. Y 309 realis relatio] inu. Om 311 generalis] realis YZ | ratio relatiuorum] inu. F | coexigentia] exigentia sed s.u. corr. F 312 ubi] nisi Z | fuit] est Om 313 coexigit] exigit F | actum … 314 secundum] om. (hom.) YZ 314 Deus] om. F 315 ulterius] uerius Om 317 super1] semper F supra Om | et] aut supra Om | et qualitatem] om. YZ | super2] supra Om

295

300

305

310

315

DISTINCTIO XXX QVESTIO II

320

325

330

335

207

potentiam actiuam et passiuam, aut super rationem mensure et mensurabilis; respectus autem Dei ad creaturam non potest fundari super quantitatem aut qualitatem, ita ut Deus dicatur equalis creature uel inequalis, similis creature uel dissimilis, quia hec includunt comparationem, que non attenditur inter differentia secundum genus; nec fundatur super potentiam actiuam et passiuam, quia si quis | talis respectus sit Dei ad | creaturam, talis est eternus et non ex tempore: ab eterno enim Deus est creatiuus, licet ex tempore sit creans; creare autem, a quo quis creans dicitur, pertinet ad actionem; nec super rationem mensure et mensurabilis, quia si quis talis sit, eternus est et non ex tempore, licet mensurare dicatur de Deo ex tempore; set hoc pertinet ad predicamentum actionis; igitur omnes respectus qui dicuntur de Deo ex tempore magis ad actionem pertinent quam ad relationem. [23] Ad primum argumentum dicendum quod circumscripto omni actu rationis Deus est et creator et dominus, nec ista nomina dicunt relationem rationis, | set denominationem actionis extrinsecus aduenientem, que est realis, sicut et illud extrinsecus adueniens, unde oritur. [24] Ad secundum dicendum quod respectus Dei ad creaturam non habet in Deo fundamentum reale illa realitate que faciat relationem realem, quia non dependet ad creaturam, cum tamen Deus et creatura differant per absoluta.

320 Deus] dominus F | uel inequalis] aut Om 321 inequalis] uel add. YZ | uel] aut Om | includunt] concludunt Y 322 differentia] differt (dub.) Y | secundum] set F | nec] neque Om non Y 323 et] uel Y | quis] quisquam F 324 ex] quod Om 325 ab] sit praem. Om om. sed s.u. suppl. Y | est] om. Y | creatiuus] creaturus YZ 326 autem] om. sed i.m. suppl. F | quis … actionem] aliquis dicitur creans ad actionem pertinet Om | pertinet] post actionem A 327 sit] respectus add. Om om. sed est s.u. suppl. Y | eternus est] inu. Om | est] om. 328 dicatur] post Deo sed s.u. suppl. Y | et2 non] tamen FM sed s.u. corr. F Om | hoc] om. Om 329 actionis] et passionis add. Y | igitur] ergo OmY | omnes] omnis MOmY | dicuntur] dicitur Om 332 Deus est] actu rationis sed del. et i.m. corr. F | et1] om. Y | ista] ita Y | relationem rationis] inu. Om 333 aduenientem] aduenientis F 335 dicendum] est s.u. add. Y 336 illa … que] ita quod illa realitas Om 337 tamen] tantum Om

Y82rb M122va

Om81r



M122vb

[1] Preterea considerare oportet etc. Circa distinctionem 31 primo queritur utrum equalitas sit realis relatio in diuinis. Et uidetur quod sic, quia ille relationes que sic se habent quod earum est idem fundamentum et eadem extrema, si una est realis, et alia; set relationes originis habent idem fundamentum et eadem extrema cum relatione equalitatis: utrobique enim essentia diuina est fundamentum et Persone diuine sunt extrema; ergo cum relationes originis sint reales, uidetur quod relatio equalitatis sit realis. [2] Item sicut perfectio diuine essentie requirit quod ipsa a Patre communicetur Filio, ita requirit quod sit eadem in Patre et Filio; set propter primum Pater realiter refertur ad Filium relatione originis, quia scilicet habet essentiam a Patre; ergo propter | secundum Pater debet referri realiter ad Filium relatione equalitatis, quia scilicet habet unam essentiam cum Patre. [3] In contrarium arguitur, quia, si equalitas in diuinis esset realis relatio, tunc in diuinis essent plures relationes reales quam quatuor; hoc autem est inconueniens; ergo etc.

4 Preterea … oportet] Lomb., Sent., I, 31, 1, n.1 (223,12) 6 ille … 11 realis] Iac. Met., Super Sent. (B), I, 31, q. unic., arg. 1 (Vb27vb) 12 perfectio … 17 Patre] cf. Iac. Met., Super Sent. (B), I, 31, q. unic., arg. 2 (Vb27vb) 18 In1 … 20 etc.] Aeg. Rom., Ord., I, 31, princ. 1, 1, sed contra 2 (160rbF) 4 etc.] om. AFYZ et et creatura differant per absoluta add. F | Circa … 31] 31 (31] prima add. YZ) Distinctio circa quam FMYZ | Circa … primo] om. O 7 alia] altera O reliqua YZ | relationes] relationem Y relationum Z 8 habent] est YZ 9 diuina] om. FMOYZ 10 ergo] et add. sed exp. Z 12 perfectio] persona M 13 requirit] quod requirat M 14 relatione] ratione sed exp. et i.m. corr. Ma.m. 15 scilicet] filius YZ | propter] pater Z | Pater] om. O 16 debet] dicitur OY | referri realiter] inu. O 18 realis relatio] inu. Y 19 relationes reales] inu. AO | reales] om. sed i.m. suppl. F 20 ergo] quare O

5

10

15

20

DISTINCTIO XXXI QVESTIO I

25

30

35

209

[4] Responsio. Hic est quadruplex modus dicendi, concors tamen in conclusione hac, quod equalitas in diuinis est solum relatio rationis, set differens in modo probandi. Primus modus talis est: in diuinis non est realiter quantitas; ergo nec realiter equalitas. Consequentia patet, quia equalitas fundatur super quantitatem. Antecedens probatur per Avgvstinvm, qui dicit quod Deus est sine quantitate magnus. Set istud non ualet, quia licet in diuinis non sit quantitas molis, est tamen ibi quantitas uirtutis uel perfectionis realiter, que quidem quantitas perfectionis est de transcendentibus | et reperitur in pluribus generibus. Propter quod licet in diuinis non sit equalitas realis | relatio prout fundatur super quantitatem molis, quia nec talis est ibi, neque secundum rem neque secundum rationem, tamen non probatur quin sit ibi realis equalitas prout fundatur super quantitatem uel magnitudinem perfectionis et quin sit realis relatio, nisi plus dicatur. [5] Secundus modus talis est. Relationum quedam sunt similium nominum, sicut ille que fundantur super unum ut idem, simile et equale;

22 equalitas … rationis] cf. e.g. Thom., Super Sent., I, 31, 1, 1, sol. (719); Henr. de Gand., Summa, 50, 6, sol. (399,68-400,83); Aeg. Rom., Ord., I, 31, princ. 1, 1, resp. (160rbF-G); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 31, 1, 2, resp. (273b); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 31, 1, 1, resp. (248b); Iac. Met., Super Sent. (B), I, 31, q. unic., resp. (Vb27vb) 23 Primus … 26 magnus] cf. Henr. de Gand., Summa, 70, 1, sol. (238vB); etiam ap. Duns Scot., Report. Paris., I, 31, 3, resp. (378a-b) 25 equalitas … quantitatem] cf. Arist., Metaph., V, 15, 1021a11-12; Cat., 6, 6a34-35 26 Deus … magnus] Aug., De Trin., V, 1, 2 (207,40) 27 licet … 30 generibus] cf. Duns Scot., Report. Paris., I, 31, 3, resp. (381a); Quodl., 6, resp. (242a-b) 27 in … 28 uirtutis] Bonau., Super Sent., I, 19, pars. 1, art. unic., 1, resp. (343a); ex Aug., De Trin., VI, 7, 8 (237,1-4); cf. etiam Thom., S.th., I, 42, 1, ad 1; Henr. de Gand., Summa, 70, 1, ad 1 (239vI-L); Duns Scot., Report. Paris., I, 31, 3, resp. (381a); Quodl., 6, resp. (240b) 35 Relationum … 48 ydemptitas] ap. Iac. Met., Super Sent. (B), I, 31, q. unic., resp. 21 est] om. sed s.u. suppl. F | tamen in] cum O 22 hac] ista FMZ ita Y | quod] scilicet praem. O | equalitas] sit add. YZ | est] lac. Y | solum] om. FMYZ 23 differens] differunt Y | modus] om. FMYZ 25 super] secundum YZ | super quantitatem] in quantitate O | probatur] patet O 26 Augustinum] Super Genesim add. Y super add. Z 28 quantitas … 29 perfectionis] realiter quantitas perfectionis que AO | uel] et M | realiter] om. YZ | quidem] quidam Y 29 et] om. sed s.u. suppl. Y 31 super] supra O | molis] mobilis (dub.) M | nec talis] talis non YZ 32 rem] rationem Y | rationem] rem Y 33 realis] om. A | fundatur] sic add. Z 34 relatio] om. O | nisi] nichil O | plus] prius A | dicatur] aliquid plus add. A 35 est] om. FM sed s.u. suppl. F s.u. post modus suppl. M 36 fundantur] fundatur FYZ sed corr. Y

F54ra O107r

210

M123ra

Y82va

Z37ra

DVRANDI SVPER SENT. I

quedam uero sunt dissimilium nominum, et hee sunt in triplici differentia, quia quedam fundantur super numerum, ut duplum, subduplum, quedam super actionem et passionem, ut Pater et Filius; quedam autem referuntur ut mensura et mensuratum. Et hee relationes dissimilium | nominum proportionabiliter se habent ad illas que sunt similium nominum, et econuerso, ita quod sicut sunt duo modi reales relationum dissimilium nominum, scilicet illarum que fundantur super numerum et illarum que fundantur super actionem et passionem, tertius autem modus est relationum secundum rationem, scilicet mensure | ad mensurabile, sic in relationibus similium nominum duo sunt modi reales, in creaturis dumtaxat, scilicet equalitas et similitudo, tertius autem est secundum rationem, scilicet ydemptitas. Tunc dicunt isti ulterius quod sicut quantitas et qualitas in diuinis transeunt in substantiam, sic relationes fundate super quantitatem et qualitatem, ut equalitas et similitudo, transeunt in relationem fundatam super substantiam, que est ydemptitas; cum igitur ydemptitas semper sit relatio rationis, oportet quod equalitas et similitudo, ut sunt in diuinis, quia sic transeunt | in ydemptitatem, sint relationes rationis tantum. [6] Licet hec conclusio sit uera, tamen ratio probans eam multipliciter defficit. Primo, quia quod relationes dissimilium nominum proportionentur relationibus similium nominum, non est de se notum nec ipsi probant, set absque aliqua probatione assumunt. Secundo, quia dato quod proportionentur, ita ut relatio ydemptitatis respondeat (Vb27vb); ex Aeg. Rom., Ord., I, 31, princ. 1, 1, resp. (160rbF-H); cf. etiam ps.-Thom., Summa tot. Log. Arist., V, 3 (74b) 48 isti] Aeg. Rom., Ord., I, 31, princ. 1, 1, resp. (160rbG-160vaI) 49 sicut … 52 ydemptitas1] cf. Alex. Hal., S.th., I, n.328, sol. (483a) 55 Licet … 76 creaturis] cf. Iac. Met., Super Sent. (B), I, 31, q. unic., resp. (Vb27vb) 37 hee] om. F 39 ut] om. FM sed s.u. suppl. F | et2] om. A | autem] etiam O 40 mensuratum] mensurabile YZ 41 proportionabiliter … habent] proportionantur FM | ad] del. F | illas] illis F 42 et … 43 nominum] om. (hom.) O | relationum] relationes YZ 43 dissimilium] similium A | illarum] illorum FMYZ sed corr. F | fundantur] fundatur Y 44 illarum] earum YZ | tertius … 45 mensurabile] om. O | autem] om. FMYZ sed s.u. suppl. F 45 relationum] om. YZ | 46 duo sunt] inu. A scilicet … 48 rationem] om. (hom.) FM sed i.m. sup. suppl. F a.m. 47 autem] modus O | est] quasi add. cum lac. O 49 quantitas … qualitas] equalitas et quantitas O 50 quantitatem … qualitatem] eas Y | ut] sic A | et2] om. M 52 igitur] ergo OY | semper sit] inu. AO | rationis] secundum rationem O 53 et] om. YZ sed s.u. suppl. Y | ut] prout FMYZ | in ydemptitatem] om. O 55 hec] om. O | ratio] om. Z | probans eam] inu. Y 59 proportionentur] proportionarentur A

40

45

50

55

DISTINCTIO XXXI QVESTIO I 60

65

70

75

80

211

relationi mensure et mensurabilis, tunc deberent | dicere quod sicut relatio mensure et mensurabilis est relatio ex una parte realis et ex alia secundum rationem tantum, sic ydemptitas ex una parte erit relatio realis et ex alia relatio rationis tantum, quod est absurdum. Tertio, quia relationes equalitatis et similitudinis in creaturis non sunt reales, set rationis tantum, ut prius ostensum fuit, cuius contrarium assumunt sine ulla probatione. Quarto, quia applicatio ad propositum non est conueniens, scilicet quod si quantitas et qualitas in diuinis transeunt in substantiam, quod equalitas et | similitudo transeant in ydemptitatem, que sit relatio rationis. Possumus enim in diuinis accipere ydemptitatem dupliciter: uno modo, prout unaqueque Persona dicitur eadem sibi ipsi, et hec ydemptitas proculdubio est relatio rationis, quia est ad aliud secundum rationem tantum, et in hanc non transeunt similitudo et equalitas; alio modo possumus accipere ydemptitatem, prout una Persona dicitur eadem alteri | in essentia, et in hanc transeunt similitudo et equalitas. Set quod hic sit relatio rationis, non minus est dubium quam de similitudine aut equalitate, etiam in creaturis. Si enim aliqua duo participantia unum in specie quantitatis aut qualitatis referuntur ad se inuicem realiter, multo fortius ea que participant unum in specie substantie secundum illud unum debent referri ad se inuicem realiter. Eodem modo in diuinis, ubi plura supposita participant unum secundum numerum, siue illud unum accipiatur sub ratione substantie uel 65 ut … ostensum] cf. supra, I, 30, 2, 17 (202,218sqq.) 65 cuius … 66 probatione] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 31, princ. 1, 1, resp. (160vaI) 69 Possumus … 75 equalitas] cf. Duns Scot., Ord., I, 31, q. unic., resp. (211,6-20) 60 deberent] debent AMYZ oportet O 61 mensure … relatio2] om. (hom.) Y | men62 secunsurabilis] mensura FM sed corr. F | parte] est i.m. add. Y | et2] om. A dum rationem] rationis FMYZ | tantum] tamen sed del. F om. MYZ | erit] esset O est YZ 63 et] om. O 65 ut … fuit] ut fuit prius probatum AO 66 Quarto] ex corr. F 67 scilicet] om. sed s.u. suppl. Y | si] sunt add. Z | quantitas] quantitates Y | et qualitas] om. sed i.m. suppl. Y 68 in1 … transeant] om. (hom.) sed i.m. suppl. F | quod equalitas] et qualitas O | similitudo] in diuinis i.m. add. F | transeant] transeunt YZ sed corr. Y 70 prout] pro O | unaqueque] unaquaque OY | dicitur] iter. O 71 sibi ipsi] sibi Y 72 aliud] aliquid Y | hanc] hac YZ | similitudo … 73 equalitas] equalitas et similitudo FMYZ 73 una] unaqueque O 75 hic] hec O | hic … rela74 in1] et sed del. et s.u. corr. Y | hanc] hac YZ tio] erit hec relatio sed in hec relatio erit corr. Y | sit] eius add. Z | rationis] tantum 76 equalitate] qualitate F | etiam] om. AM erit O et i.m. add. Y a.m. | est] fit M 77 aut qualitatis] om. Y 78 ea] illa O sed del. Y | enim] om. sed i.m. suppl. Y a.m. 79 substantie] et add. A | secundum] set M | ad … realiter] realiter ad inuicem sed ad inuicem realiter ex corr. O 81 illud unum] inu. sed corr. O

A35rb

M123rb

O107v

212

F54rb

M123va

Y82vb

DVRANDI SVPER SENT. I

quantitatis uel qualitatis, eque dubium est, ex quo supposita relata sunt realiter distincta et fundamentum realiter unum, quod referantur secundum rationem tantum, fundamento accepto in ratione substantie, sicut eo accepto in ratione quantitatis aut qualitatis. [7] Tertius modus probandi eandem conclusionem est talis. De ratione relationis est quod per eam aliquid dicatur ad aliud se habere; set secundum equalitatem diuina Persona non se habet ad aliud secundum rem, quia Persona dicitur equalis Persone secundum essentiam | acceptam sub ratione quantitatis, una autem Persona est eadem alteri quoad essentiam; quare equalitas inter diuinas Personas non est relatio realis. [8] Set contra hoc arguitur, | quia licet de ratione relationis sit esse ad aliud quantum ad extrema relata, non tamen quoad fundamentum relationis, alioquin in diuinis non esset aliqua realis relatio, quia omnes relationes diuine fundantur super essentiam, que est una numero et indistincta in omnibus Personis; igitur unitas essentie diuine et Personarum diuinarum in essentia accepta sub ratione quantitatis non impedit quin equalitas sit realis relatio. Quod autem essentia, que est una numero, | sit fundamentum omnium relationum diuinarum, etiam originis, patet, quia in diuinis non sunt nisi duo predicamenta, substantia et relatio; set relatio non potest fundari super relationem, alioquin esset processus in infinitum; ergo fundatur super essentiam uel substantiam, quod est idem. [9] Et idcirco aliqvi supplent modum istum dicentes quod licet non sit necessarium ad realitatem relationum quod extrema habeant 86 Tertius … 91 realis] cf. Iac. Met., Super Sent. (B), I, 31, q. unic., resp. (Vb28ra) 86 De … 87 habere] cf. Arist., Cat., 7, 6a36-37 92 Set … 103 idem] cf. Iac. Met., Super Sent. (B), I, 31, q. unic., resp. (Vb28ra) 104 aliqui] ap. Iac. Met., Super Sent. (B), I, 31, q. unic., resp. (Vb28ra) 82 quantitatis … qualitatis] qualitatis uel quantitatis FMZ | qualitatis] equalitatis O 83 referantur] referatur O 84 substantie … 85 ratione] om. (hom.) YZ sed i.m. suppl. Y 85 quantitatis … qualitatis] qualitatis uel quantitatis A qualitatis aut quantitatis Y 86 est talis] inu. O 87 aliud] aliquid OY 88 equalitatem] qualitatem O | diuina] diuinam Y | diuina Persona] inu. AO | aliud] aliquid Y 89 quia … essentiam] om. O | equalis] equaliter YZ 91 quare] quia O | diuinas Personas] inu. O 92 arguitur] sic add. YZ | esse] post aliud (83) A 94 realis relatio] inu. YZ 95 omnes] reales add. YZ | est una] inu. Y 96 igitur] ergo OY 97 diuinarum] om. AO 100 etiam] et O 101 substantia] scilicet add. A scilicet praem. O | set relatio2] om. (hom.) sed i.m. suppl. F a.m. | potest fundari] fundatur Y 102 in] om. Y | fundatur] fundantur AM | essentiam … 103 substantiam] substantiam uel essentiam A 103 uel] et M 104 Et idcirco] ideo AO | modum istum] utrumque Y utum (sic) Z | dicentes] lac. Z | quod] quia O

85

90

95

100

105

DISTINCTIO XXXI QVESTIO I

110

115

120

213

distinctum fundamentum, tamen necessarium est quod extrema ut extrema sint realiter distincta; nunc est ita quod Persone diuine, licet sint realiter distincte ut sunt extrema relationum originis, non tamen ut sunt extrema relationis equalitatis uel similitudinis; propter quod relationes originis sunt reales, non autem relationes equalitatis uel similitudinis. Minor probatur, quia Pater et Filius de se dicunt extrema relationum originis et de se distinctionem habent; set Pater et Filius ut sic non sunt extrema relationum | equalitatis aut similitudinis, set ut quanta uel qualia: equalitas enim est relatio duorum quantorum et similitudo duorum qualium; Pater autem et Filius non distinguuntur ut quanti uel quales, set sunt penitus unum re; quare etc. [10] Ideo est quartus modus, qui michi uidetur uerior et magis consonat predictis, quod relationes equalitatis et similitudinis non sunt reales in diuinis, set tantum relationes originis, quia, sicut dictum fuit supra, relatiua realia ex natura sui fundamenti habent inter se necessariam exigentiam; nunc est ita quod Persone diuine non habent inter se

114 equalitas … 115 qualium] cf. Arist., Metaph., V, 15, 1021a11-12 119 sicut … 120 supra] cf. supra, I, 30, 2, 15 (200,180-201,181) 106 distinctum] om. Y | distinctum fundamentum] inu. A | necessarium] necesse O | ut extrema] om. (hom.) O 107 sint] sit A | est ita] inu. O 108 ut sunt] nec subsunt O | sunt] om. Y 109 sunt] om. Y | relationis] relationum O | uel] et O 110 originis … relationes2] om. (hom.) YZ | similitudinis] non sunt ibi reales add. Y 111 quia] quod M 113 sunt] om. sed s.u. suppl. Y | relationum] relatiuorum Z | set] scilicet A 114 uel] et OZ sed del. et aut s.u. scr. O | uel qualia] equalia Y | equalitas] equa M | enim … 115 similitudo] om. M | relatio] om. YZ 116 quanti uel] quantitas nec sunt Y | quales] plures YZ | etc.] Contra illum modum suppletionis (M123vb) posset sic argui, quod non ualeret, quia nichil est extremum (est extremum] inu. M) alicuius relationis, nisi (nisi] om. sed s.u. suppl. F non sed s.u. corr. M) secundum quod participat fundamentum; unde sicut Pater et Filius non referuntur equalitate aut similitudine, nisi prout communicant in essentia diuina accepta sub ratione quantitatis uel qualitatis, sic non referuntur ratione (ratione] rationes F) originis (originis] om. F), nisi inquantum communicant in natura dante et accepta; set Pater et Filius ut commmunicantes hoc modo in natura non plus differunt realiter quam ut communicantes in ea accepta sub ratione unius quantitatis uel qualitatis; ergo si extrema ut extrema, hoc est ut participantia fundamentum relationum, oportet esse distincta, sequitur quod relationes originis non plus erunt reales quam relationes equalitatis et (et] uel M) similitudinis. Hoc non est de reportationibus istis add. FM sed uerbo ua- cat i.m. adiuncto del. F 117 Ideo … 121 exigentiam] iter. sed uerbo ua- cat s.u. adiuncto del. F 118 predictis] scilicet add. O | et] uel YZ 119 dictum fuit] inu. FM 121 exigentiam] coexigentiam A | nunc … diuine] ratione fundamenti (s.u.) set extrema relata Y | nunc | inter se] om. Y … 122 exigentiam] om. (hom.) sed non habent i.m. add. Za.m.

O108r

214

M124ra F54va

DVRANDI SVPER SENT. I

necessariam exigentiam ratione essentie ut est fundamentum equalitatis et similitudinis, habent autem ut ipsa est fundamentum relationum originis; ergo sole relationes originis sunt reales, non autem relationes equalitatis aut similitudinis. Maior probata fuit prius. Minor declaratur, quia essentia diuina et est essentia una habens rationem quantitatis et qualitatis, et sic est fundamentum relationum equalitatis | et similitudinis, et est essentia fecunda, et sic est fundamentum relationum originis: ex fecunditate enim essentie diuine est quod in ipsa una | numero existente sint plures Persone, quarum una sit ab alia et tertia ab utraque; cum igitur essentia diuina, ut est una, non requirat quod sit in pluribus, set hoc requirit solum inquantum est fecunda et sub hac ratione solum est fundamentum relationum originis, patet quod ille sole sunt reales in diuinis. [11] Ad primum argumentum dicendum quod ille relationes que habent eadem extrema et idem fundamentum sub eadem reali ratione exigentie extremorum omnes sunt reales equaliter; nunc est ita quod in essentia diuina, ut est fundamentum relationum originis, est sufficiens ratio exigentie extremorum: hec enim est fecunditas nature, ut dictum est; set in ipsa, ut est fundamentum equalitatis et similitudinis, non est talis ratio exigentie: unitas enim essentie non requirit quod ipsa sit in pluribus suppositis; ideo etc. [12] Ad secundum dicendum quod perfectio essentie diuine, ut fecunda est, requirit quod sit a Patre in Filio; set perfectio essentie diuine, ut una est, non requirit quod in eis sit una, quia ut una est, non requirit quod sit in pluribus, et per consequens non requirit quod sit 122 exigentiam] coexigentiam A | ut] om. sed i.m. suppl. Y | est] om. O 123 et] uel A | autem] per ordinem add. O 124 non] om. sed s.u. suppl. M nam Z | autem] om. Y 125 aut] uel A 126 et] ut ex corr. M | est essentia2] inu. M 1 128 et1] om. sed s.u. suppl. M | rationem] essentiam A 127 et ] om. Y aut OZ 129 enim] om. O | in] om. Y | una] existente sint plures Persone quarum una sit ab alia et add. sed del. F 130 existente] om. F | sint] sunt O | una] om. sed s.u. suppl. M | sit] est O 131 utraque] non autem ex hoc quod una habens rationem quantitatis aut qualitatis habet quod sit in pluribus suppositis add. O | igitur] ergo OY | una] om. sed s.u. suppl. M | requirat] requirit O 132 requirit solum] inu. O 133 relationum] relatione sed corr. (dub.) Y | originis] et s.u. add. M et sic add. O | patet … 138 originis] om. (hom.) M 134 reales] relationes O 135 argumentum] ergo O 136 reali] om. O 137 omnes … 139 extremorum] om. (hom.) YZ 138 est2] et s.u. praem. M 139 exigensed si una est realis et alia i.m. add. Za.m. tie] om. M | est] om. Y | est fecunditas] inu. O | nature] diuine add. FMYZ 141 ratio] relatio YZ 144 est] om. FMYZ | a] in O | in] et O 145 una1 est1] inu. YZ | in … 146 quod1] om. (hom.) FMOYZ

125

130

135

140

145

DISTINCTIO XXXI QVESTIO II

150

215

una in pluribus; tota ergo necessitas exigentie est ex fecunditate nature, secundum quam ipsa est fundamentum relationum originis, et non ex eius unitate, secundum quam ipsa est fundamentum equalitatis et similitudinis.

5

10

15

[1] Secundo queritur utrum equalitas dicatur positiue uel priuatiue in diuinis. Et uidetur quod priuatiue, quia quecumque opponuntur priuatiue alterum dicitur positiue, | alterum uero priuatiue; set secundum | Philosophvm X M e t a p h i s i c e equale opponitur magno et paruo priuatiue; set magnum et paruum dicuntur positiue; ergo equale dicitur priuatiue. [2] In contrarium arguitur, quia equale et inequale opponuntur priuatiue; set inequale dicitur priuatiue; ergo equale dicitur positiue.
 [3] Responsio. In equalitate | et similitudine sunt tria consideranda: fundamentum relationis, quod est quantitas uel qualitas, extrema relationis, que dicuntur equalia aut similia, et ipsam habitudinem relatiuam equalitatis aut similitudinis. Nomen autem ‘equalitatis’ aut ‘similitudinis’ non significat primum, scilicet fundamentum: sic enim similitudo significaret albedinem, que est eius fundamentum inter duos albos, quod nullus diceret; mutaretur enim eius significatum, cum mu4 quecumque … 8 priuatiue] cf. Thom., Super Sent., I, 31, 1, 1, sed contra (719); Aeg. Rom., Ord., I, 31, princ. 1, 3, sed contra 1 (161raD) 6 equale … 7 priuatiue] Arist., Metaph., X, 5, 1056a22-24 12 fundamentum … 14 similitudinis1] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 31, princ. 1, 3, resp. (161rbE) 148 est] om. sed s.u. suppl. Y | relationum … 149 fundamentum] om. (hom.) M 4 uidetur] arguitur A | priuatiue quia] om. O 5 positiue … priuatiue2] priuatiue et alterum positiue FMYZ 6 X] 4 YZ 7 set magnum] magnum autem O 9 quia] quod F | et] uel YZ | | positiue] priuatiue sed del. et i.m. corr. F a.m. opponuntur] opponitur F 10 inequale] equale sed corr. Z 11 tria] om. YZ | consideranda] scilicet add. O 12 est] om. sed s.u. suppl. Y 13 equalia … similia] similia uel equalia FMZ similia et equalia Y | relatiuam] om. YZ 14 aut1] uel A 15 significat] signat MY 16 eius] om. A 17 enim] om. M | mutetur] mutaretur O

O108v Z37rb

M124rb

216 Y83ra A35va

M124va

DVRANDI SVPER SENT. I

tetur | frequenter similitudinis fundamentum; sunt enim aliqui | similes in nigredine sicut alii in albedine. Nec significat extrema relata, ut de se patet. Ergo nomen ‘equalitatis’ directe significat tertium, scilicet ipsam habitudinem relatiuam. Alia tamen duo dat intelligere non sicut significata, set sicut habentia habitudinem ad principale significatum. [4] Hoc supposito dicendum quod equalitas quantum ad suum formale significatum dicitur positiue. Quod patet sic: omne quod est directe in predicamento secundum rem uel rationem et non per aliquam reductionem est positiuum et non priuatiuum: priuationes enim et negationes sunt in predicamentis solum reductiue ratione habituum uel affirmationum; set equalitas est directe in predicamento relationis saltem secundum rationem, cum sit relatio, licet rationis in diuinis et forte in omnibus, ut dictum fuit prius; ergo equalitas formaliter dicit aliquid positiuum. Maior patet, quia esse relationem uel aliquid aliud pertinens ad predicamentum secundum rem uel secundum rationem non facit differentiam secundum positiuum et priuatiuum. Et ideo, sicut illud quod dicit relationem realem directe uel rem alterius predicamenti est formaliter aliquid positiuum, sic illud quod dicit directe relationem rationis uel rationem alterius predicamenti est formaliter aliquid positiuum; et idem est dicendum de extremo relationis sumpto concretiue sub nomine | ‘relationis’, ut equale, quia idem importatur formaliter per concretum et abstractum. Quantum autem ad fundamentum equalitatis dicendum est quod possumus ipsum considerare uel quantum ad id quod est, et sic est 23 equalitas … 24 positiue] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 31, princ. 1, 3, resp. (161rbE) 30 ut … prius] cf. supra, I, 31, 1, 4 (209,21-23) 41 possumus … 51 exceditur] cf. Thom., Super Sent., I, 31, 1, 1, sol. (719); cf. etiam 18 similitudinis fundamentum] inu. YZ | fundamentum] om. sed i.m. suppl. Za.m. | aliqui] alique M 19 sicut] om. sed i.m. suppl. F sunt M sunt add. YZ | alii] aliqui YZ | significat] signat M signant Y significant Z 20 se] om. F | equalitatis] om. YZ | significat] significant Y 21 tamen] om. sed i.m. suppl. F 23 dicendum] est add. Y 24 formale significatum] principale significatum et formale FMYZ 25 uel] et O secundum add. Y 26 non] om. sed s.u. suppl. Y 27 predicamentis] predicamento Y | predicamentis … 28 in] om. O 29 licet] saltem A om. OY sit add. FMYZ sed del. Y 30 prius … 31 positiuum] om. O 31 aliquid1] om. FM 33 dif| uel] ita Y 32 predicamentum] predicatiuum F | secundum2] om. A ferentiam] distantiam YZ | secundum] inter A | priuatiuum] illud add. sed del. O 34 dicit] dicunt praem. sed del. O | | Et2] om. O | ideo] illud praem. sed del. O relationem realem] inu. OYZ | uel] in Y 35 formaliter aliquid] inu. Y | sic … 37 positiuum] om. (hom.) O | illud] id Y 36 rationis] om. F 37 aliquid] om. A 38 importatur] importantur sed corr. Y 40 autem] om. FMY sed s.u. suppl. F | est] om. YZ 41 ipsum] eam M | et] om. M | est2] post positiuum (42) O

20

25

30

35

40

DISTINCTIO XXXI QVESTIO II

45

50

217

aliquid positiuum et positiue dictum, quia hoc est quantitas uel aliquid acceptum sub nomine ‘quantitatis’; uel | possumus ipsum considerare sub formali ratione fundamenti, et sic, cum formalis ratio fundamenti equalitatis sit ratio unius (super unum enim in quantitate fundatur equalitas), ratio autem unius est ratio priuatiua, patet quod equalitas et equale dicuntur priuatiue; set hoc non est formaliter, ut dictum est. Verumptamen in hoc sensu loquitur Philosophvs X M e t a p h i s i c e , quando dicit quod equale opponitur magno et paruo priuatiue: sic | etiam diffinitur, cum dicitur quod equale est quod positum iuxta alterum non excedit nec exceditur. [5] Per hoc patet responsio ad argumentum in oppositum. [6] Aliud autem argumentum probat quod equalitas quantum ad id quod dicit formaliter dicitur positiue, quod concedendum est.

Aeg. Rom., Ord., I, 31, princ. 1, 3, resp. (161rbE); Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 31, 1, resp. (19va) 45 super … 46 equalitas] cf. Arist., Metaph., V, 15, 1021a11-12 49 equale … priuatiue] Arist., Metaph., X, 5, 1056a22-24 50 equale … 51 exceditur] ap. Bonau., Super Sent., I, 31, pars 1, art. unic., 1, arg. 2 (533a); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 31, 1, 1, arg. 1 (272b); ex Euclid., Elem., I, 7 (115,74-75) 43 accep42 aliquid1] ad F | dictum] om. O | hoc] hec M | quantitas] om. Y tum] post quantitatis O | nomine] ratione A 44 formali ratione] inu. O | fundamenti1] equalitatis add. MYZ | et … fundamenti2] om. sed i.m. suppl. F | cum … 45 sit] sunt A est add. sed exp. F 45 equalitatis] om. M | fundamenti2] om. YZ est M | unum enim] inu. FMYZ 46 autem] om. sed s.u. suppl. Y | ratio2] om. AF 48 X] 4 YZ 49 quando] qui A | et] uel M 50 etiam] autem O enim YZ | diffinitur] differunt A | dicitur] dicit Y | quod1] om. O | positum] ponitur O positiuum YZ 51 alterum] et add. O | non] nec A | excedit nec] om. Y 52 Per] et praem. O | responsio] ratio Y | argumentum] argumenta M 53 id] illud M 54 dicit] dicitur MY | dicit formaliter] inu. O | concedendum est] inu. O

F54vb

O109r

218

DVRANDI SVPER SENT. I

M124vb

[1] Item queritur utrum essentialia attributa debeant appropriari diuinis Personis. Et uidetur quod non, quia eque communia sunt attributa essentialia in diuinis sicut essentia; set essentia nulli appropriatur; ergo nec essentialia. [2] Item prius est proprium quam appropriatum, quia appropriatum dicitur per similitudinem ad proprium; set propria Personarum non sunt priora essentialibus attributis, immo sunt secundum rationem posteriora; ergo essentialia attributa non possunt appropriari Personis.
 [3] In contrarium est quod dicit Avgvstinvs et Hilarivs in littera. [4] Responsio. Dicendum est primo quod appropriatio in diuinis est possibilis; | secundo quod est utilis; tertio reddetur ratio de appropriationibus diuersis. [5] Quod sit possibilis, patet. Non enim appropriatur nisi commune: est enim appropriatum de communi tractum ad proprium; ideo non omne commune appropriatur cuilibet, set illud quod habet aliquam conuenientiam cum proprio propter quam de communi trahitur ad proprium. Licet autem omnia attributa essentialia sint communia om8 prius … 12 Personis] cf. Thom., S.th., I, 39, 7, arg. 3; Super Sent., I, 31, 1, 2, arg. 3 (720); Aeg. Rom., Ord., I, 31, princ. 2, 1, arg. 3 (161vaK) 13 In1 … littera] cf. Thom., Super Sent., I, 31, 1, 2, sed contra 1 (721); Aeg. Rom., Ord., I, 31, princ. 2, 1, sed contra 1 et 2 (161vaK) 13 Augustinus] Aug., De Trin., VI, 10, 11-12 (241,1-243,62) 13 Hilarius] Hilar., De Trin., II, 1 (38,14-22) 13 in littera] cf. Lomb., Sent., I, 31, 2, nn.1-6 (225,12-227,19) 17 Quod … 21 proprium] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 31, 2, arg. 1 (19va) 21 Licet … 24 appropriari] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 31, 2, resp. (19va); 4 Item] Tertio Y | debeant] debent O | appropriari] appropriari diuinis praem. sed del. F 5 attributa essentialia] inu. O 7 nec] attributa add. A 8 quam] et Y | 9 similitudinem] assiquia appropriatum2] om. (hom.) Y | appropriatum2] om. O milationem YZ 10 priora] propria YZ | secundum] om. FY sed i.m. suppl. F a.m. | rationem] ratione ex corr. Y 11 posteriora] posteriorem sed corr. F posteria M 13 dicit] om. sed dicunt s.u. suppl. Y | et] om. sed i.m. suppl. Z 15 quod] om. M | utilis] uniuersalis sed del. et i.m. corr. F a.m. | reddetur] redditur O | ratio] causa Y | appropriationibus] proprietatibus Z 17 patet] om. O 18 tractum] tractu Y | ideo] item F 19 omne] esse O 20 quam] quod F 21 Licet autem] unde (ex corr.) licet Y inu. Z | autem] om. sed s.u. suppl. F | sint] sunt O

5

10

15

20

DISTINCTIO XXXI QVESTIO III

25

30

35

40

219

nibus Personis, tamen quedam habent maiorem conuenientiam cum proprio unius Persone quam alterius, propter quod illi Persone potest conuenienter appropriari. Et secundum hoc potentia, que nominat principium, appropriatur Patri, qui est primum principium; sapientia uero, que ad intellectum pertinet, appropriatur Filio, qui procedit per modum intellectus; bonitas autem appropriatur Spiritui Sancto, qui procedit per modum uoluntatis, cuius obiectum est bonum. Appropriatio ergo est possibilis et rationabilis. [6] Est etiam utilis, quia per appropriata aliqualiter manuducimur in cognitionem Personarum hoc modo: inuenitur enim distinctio in attributis et in Personis, set differenter, quia distinctio Personarum est realis, distinctio uero attributorum est secundum rationem et est nobis magis nota. Et quamuis per attributa sola ratione distincta non possimus sufficienter arguere distinctionem Personarum, tamen inspicimus in appropriatis aliquam similitudinem propriorum, et sic per appropriata aliqualiter manuducimur in notitiam Personarum.
 [7] Quantum ad tertium notandum quod alia est appropriatio secundum Hilarivm, alia secundum Avgvstinvm. Hilarivs enim appropriat eternitatem Patri, speciem Filio, usum Spiritui Sancto. Ratio autem | huius appropriationis est hec: eternitas enim, que est mensura cf. etiam Thom., Super Sent., I, 31, 1, 2, sol. (721); S.th., I, 39, 8, resp.; Aeg. Rom., Ord., I, 31, princ. 2, 1, resp. (161vaM) 24 potentia … 28 bonum] Thom., Super Sent., I, 31, 1, 2, sol. (721); cf. etiam S.th., I, 39, 8, resp.; Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 31, 2, resp. (19va); ex Hug. de S. Victore, De sacram., I, 2, 7 (63,21-28) 30 Est … 31 Personarum] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 31, princ. 2, 1, resp. (161vbN) 31 hoc … 36 propriorum] Thom., Super Sent., I, 31, 1, 2, sol. (721) 32 set … 34 nota] cf. Thom., S.th., I, 39, 7, resp. 39 Hilarius … 47 etc.] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 31, 2, resp. (19va); cf. etiam Thom., Super Sent., I, 31, 2, 1, sol. (723-725); S.th., I, 39, 8, resp.; Aeg. Rom., Ord., I, 31, princ. 2, 2, resp. (162raA-D) 39 Hilarius … 40 Sancto] Hilar., De Trin., II, 1 (38,20-22); etiam ap. Aug., De Trin., VI, 10, 11 (241,1-3) 22 tamen] om. sed s.u. suppl. Y 23 quam] quod Z | potest] possunt O | conuenienter] commune YZ 24 nominat] notat YZ 25 primum principium] inu. FY 27 autem] i.m. F | Sancto] om. Y 28 Appropriatio ergo] inu. O 29 possibilis] impossibilis Z | rationabilis] rationalis O 30 etiam] om. Z | utilis] uniuersalis FM sed del. et i.m. corr. F a.m. inutilis sed corr. Z | manuducimur] manuducimus F 32 et] om. Y | in] om. FM | et in] om. Z 31 enim] om. YZ | in2] ex Y 33 distinctio] iter. YZ | uero] ex corr. Y 34 possimus] possumus OYZ sed corr. Y 35 sufficienter] si praem. sed del. F 36 appropriatis] attributis FMYZ 38 notandum] om. O est add. Y 40 usum] uisum sed corr. F 41 enim] est O | est2 mensura] inu. O

Y83rb

220 M125ra O109v

Z37va

DVRANDI SVPER SENT. I

ex sua ratione | carens principio, appropriatur Patri, qui est principium non de principio; species autem appropriatur Filio, quia species quandoque sumitur pro ymagine, Filius autem est ymago Patris, ut | prius dictum fuit; usus autem appropriatur Spiritui Sancto, quia uti large accipiendo est assumere aliquid in facultatem uoluntatis; Spiritus autem Sanctus procedit per modum uoluntatis; ideo etc. [8] Beatus autem Avgvstinvs appropriat unitatem Patri, quia unitas est primum principium numeri, Pater autem est primum principium diuinarum originum; equalitatem autem appropriat Filio, quia equalitas importat unitatem respectu alterius: est enim equale quod habet unam quantitatem cum alio, et ideo appropriatur Filio, qui est secunda persona in Trinitate; connexio autem importat unionem duorum per tertium, et ideo appropriatur Spiritui Sancto, qui procedit a Patre et Filio ut sunt unum. [9] Secundum hunc modum | potest sumi illa appropriatio R o m . 11, si tamen Apostolvs intendat ibi facere aliquam appropriationem. Hec enim prepositio ‘ex’ quandoque importat habitudinem cause materialis, et sic non habet locum in diuinis; quandoque uero habitudinem cause efficientis, quod quidem conuenit Deo ratione sue potentie actiue, unde 42 principium … 43 principio] Aug., Contra Maxim., II, 17, n. 4 (784) 44 ut … 45 fuit] cf. supra, I, 28, 3, 7 (169,66-170,84) 45 uti … 46 uoluntatis] Aug., De Trin., X, 11, 17 (330,22-23) 48 Beatus … 55 unum] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 31, 2, resp. (19va-b); Thom., Super Sent., I, 31, 3, 1, sol. (726-727); S.th., I, 39, 8, resp.; Aeg. Rom., Ord., I, 31, princ. 2, 3, resp. (162vaI-bO) 48 Augustinus] Aug., De doctr. christ., I, 5, 5 (9,15-16) 48 unitas … 49 numeri] cf. Arist., Metaph., X, 6, 1056b32-33; 1057a5-6 51 est … 52 alio] cf. Arist., Metaph., V, 15, 1021a11-12; Auct. Ar., 1, 135 (125,19) 56 Secundum … 66 bonitas] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 31, 2, resp. (19vb); cf. etiam Thom., S.th., I, 39, 8, resp. 56 Rom. 11] Rom., 11,36; ap. Aug., De Trin., VI, 10, 12 (243,60-62) 43 Filio] om. O 44 dictum fuit] inu. FM 45 accipiendo] ex corr. F accipiendum M 46 assumere] sumere Y | facultatem] facultate F 47 ideo] ergo A autem add. Y | ideo etc.] om. O 48 autem] om. OY 49 est1] et Y | primum1] om. 50 diuinarum] personaYZ | numeri] numerorum F | principium2] om. O rum et add. A diuinorum O | autem] om. AY 51 equale] om. M 53 Trinitate] diuinis Y | autem] enim YZ | duorum] om. FMYZ 54 et] a add. A | et Filio] om. sed i.m. suppl. F | sunt] super Y | sunt unum] inu. O 56 illa] aliqua O 57 si] ex corr. F sic M om. Y | tamen] cum Y | intendat] intendit FM | intendat ibi] inu. O 58 enim] om. sed s.u. suppl. F | quandoque importat] inu. A 59 habet locum] accipitur A | uero] om. A | habitudinem] om. O 60 quod quidem] om. O | sue] om. F

45

50

55

60

DISTINCTIO XXXI QVESTIO III

65

221

appropriatur | Patri sicut et potentia. Hec autem prepositio ‘per’ denotat habitudinem forme per quam agens agit, sicut dicimus quod artifex agit per artem; unde sicut ars et sapientia appropriatur Filio, ita et hoc quod est ‘per ipsum’. Hec uero prepositio ‘in’ denotat continentiam; continet | autem Deus res, inquantum sua bonitate conseruat et gubernat; et ideo esse in quo appropriatur Spiritui Sancto, sicut et bonitas.

61 denotat] denominat F | denotat … 62 per] om. (hom.) A 64 uero] enim Y | artifex agit2] agens agit uel artifex FMYZ sua] om. YZ 66 quo] alio Y | sicut et] fuit M

62 forme] cause O 65 res] om. M |

F55ra

M125rb

[1] Hic oritur questio ex predictis etc. Circa istam distinctionem queritur utrum Filius sit sapiens sapientia genita. Videtur quod non, quia eadem est sapientia Patris et Filii; set sapientia Patris non est genita, quia Pater nichil habet genitum; ergo nec sapientia Filii est genita. [2] Item nichil essentiale in diuinis est genitum; set sapientia est aliquid essentiale; ergo non est genita; quare Filius non potest esse sapiens sapientia genita. [3] In contrarium est quia Filius est sapiens per se; set ipse est sapientia genita; quare etc. [4] Item Hilarivs dicit, et habitum fuit supra in littera dist. 5, quod Filius nichil habet nisi genitum uel natum; set Filius habet sapientiam, qua dicitur sapiens; ergo ipsa est genita uel nata. [5] Responsio. Dicitur sic communiter et bene quod iste ablatiuus notat aliquam habitudinem; potest ergo notare habitudinem principii 4 Hic … predictis] Lomb., Sent., I, 32, 1, n.1 (232,25) 6 eadem … 7 genita] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 32, princ. 2, 2, arg. 1 (168rbE-F) 11 In … 12 etc.] Thom., Super Sent., I, 32, 2, 2, sed contra (753); cf. etiam Guill. de la Mare, Super Sent., I, 32, 5, sed contra 1 (380,9-10); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 32, 2, 3, sed contra 2 (260b); Aeg. Rom., Ord., I, 32, princ. 2, 2, sed contra (168rbF); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 32, 2, 2, sed contra 1 (283a); Alex. de Alex., Super Sent., I, 32, 4, arg. 2 (139vb) 13 Hilarius … 15 nata] cf. Petr. de Tarant., Super Sent., I, 32, 2, 3, sed contra 1 (260b) 13 et … dist. 5] Lomb., Sent., I, 5, 1, n.9 (83,26) 14 Filius1 … natum] Hilar., De Trin., IV, 10 (111,7-8) 16 iste … 21 genita] cf. Thom., Super Sent., I, 32, 2, 2, sol. (754-755); Guill. de la Mare, 4 etc.] om. FMYZ | Circa … distinctionem] Distinctio 32 circa quam FMYZ | istam distinctionem] dist. 32 A 6 Patris1 … 7 sapientia] om. (hom.) Y | Patris2] et 7 ergo] om. O | nec] om. M | Filii add. sed del. F | est2] om. sed s.u. suppl. F Filii] non s.u. add. M | est] om. Y 9 sapiens] sapientia M 11 In … 12 genita] om. (hom.) O | quia] quod Y 12 quare] ergo FMYZ 13 in littera] om. O | dist. 5] de hoc Y 14 quod … 15 sapiens] om. YZ 15 qua … sapiens] om. O 16 Dicitur sic] sicut dicitur O dicendum est (est] s.u.) sic Y | iste] ille O | ablatiuus] sapientia genita add. O sapientia add. YZ 17 aliquam] aliqua F

5

10

15

DISTINCTIO XXXII QVESTIO VNICA

20

25

30

35

223

efficientis, et sic est falsa, quia nichil genitum efficit sapientiam in Filio. Et in eodem sensu posset concedi quod Filius est sapiens sapientia ingenita, quia Filius habet a Patre quod sit sapiens, Pater autem dicitur sapientia | ingenita, sicut Filius dicitur sapientia genita. Vel potest ablatiuus notare habitudinem principii formalis, sicut corpus dicitur coloratum albedine, et sic adhuc ista est falsa: “Filius est sapiens sapientia genita”, quia sapientia per quam Filius formaliter est sapiens | est sapientia essentialis, que non est genita, licet sit per generationem communicata, quia genitum proprie est illud quod per generationem producitur. Et sub hoc sensu posset adhuc concedi quod Filius sit sapiens sapientia ingenita, quia ingenitum aliquo modo potest conuenire essentie, et iste modus loquendi magis accedit ad proprietatem quam primus. Alio modo potest ablatiuus dicere habitudinem cause subiectiue seu materialis, sicut dicimus quod corpus est coloratum superficie uel superficies est colorata se ipsa. Licet autem in diuinis non sit proprie subiectum uel materia, tamen ponimus ibi Personam seu hypostasim, que secundum nostrum modum intelligendi se habet quasi subiectiue ad ea que sibi attribuuntur. Et sic licet uideatur aliqvibvs quod hec possit concedi: “Filius est sapiens sapientia genita, idest se ipso, qui est sapientia genita”, tamen hec est ualde improprie, tum quia Filius Super Sent., I, 32, 5, resp. (380,19-22); Alex. de Alex., Super Sent., I, 32, 4, resp. (139vb) 21 Vel … 30 primus] cf. Thom., Super Sent., I, 32, 2, 2, sol. (754-755); cf. etiam Rich. de Mediau., Super Sent., I, 32, 2, 2, resp. (283b); Alex. de Alex., Super Sent., I, 32, 4, resp. (139vb) 30 Alio … 35 attribuuntur] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 32, princ. 2, 2, resp. (168vaL-bN) 35 aliquibus] cf. Alb., S.th., I, 12, 50, 3, sol. (384,92-94); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 32, 2, 3, resp. (260b); Aeg. Rom., Ord., I, 32, princ. 2, 2, resp. (168vaM-bN) 18 efficientis] effectiui A 19 posset] om. sed potest i.m. suppl. F | sapiens] post ingenita (20) O 20 quia … 21 ingenita] Pater dicitur sapiens Y | Filius habet] inu. Z habet] post Patre O | quod] sic add. FM sed del. F | dicitur] sapiens add. Z 21 ingenita] om. sed i.m. suppl. F 22 dicitur] dicit Y 23 adhuc] hoc Y | ista] om. O | sapientia genita] inu. M 24 per] om. sed s.u. suppl. F | forma28 aliquo modo] post conueliter est] inu. O 25 est2] om. sed s.u. suppl. FM nire O | conuenire essentie] communicare esse Y 29 et] set O | iste] ille YZ 30 primus] prius Y 31 seu] siue FMYZ | materialis] materie Y | sicut] cum add. A | est] et Y 32 uel … 33 materia] om. YZ | proprie] proprium A 33 tamen] cum Y | ponimus ibi] inu. A | ibi] om. YZ | Personam … hypostasim] pro materia O 34 nostrum] unum Z 35 aliquibus] alicui A 36 hec] hoc FMO | possit] posset O | est] ex corr. Y autem Z | sapiens sapientia] inu. Y | qui] aut O quod YZ sed corr. Y 37 est1] om. sed s.u. suppl. Y | 2 genita] om. OYZ | hec] hoc O | est ] om. Y

A35vb

M125va O110r

224

Y83va

DVRANDI SVPER SENT. I

non est proprie sapientia genita, licet sit sapientia et sit genitus, quia non conuenit ei esse genitum secundum quod est sapientia, tum quia ly ‘sapientia genita’ uidetur esse determinatio predicati et non condicio subiecti, ut in isto sensu dicitur. [6] Sic enim procedit primum argumentum ad partem istam. [7] Ad aliud dicendum quod Filius nichil habet nisi genitum, idest quod non acceperit per generationem, et non quod | essentia uel essentialia sint genita, set solum per generationem communicata. [8] Alia argumenta bene probant quod formali predicatione hec est falsa: “Filius est sapiens sapientia genita”, quod concedimus.

38 est] om. FM sed s.u. suppl. F post proprie i.m. suppl. M | proprie] om. O | licet … genitus] om. O | quia] quod O 39 non] om. M | secundum] set F eo ex corr. Y 41 ut] et M | dicitur] conceditur i.m. (alia lectio) add. M dicit Y 42 enim] tamen F | partem istam] inu. O | istam] dub. F om. Y 44 acceperit] accepit MOYZ 45 sint] om. | per] nisi i.m. praem. M | et] per add. Y | non2 quod2] inu. Y O 46 Alia] autem add. O 47 sapiens] sapientia O

40

45



5

10

15

[1] Post supradicta etc. Circa distinctionem 33 primo queritur utrum proprietas relatiua sit idem realiter cum essentia. Et arguitur quod non, quia quecumque sunt unum et idem realiter plurificato uno, plurificatur et reliquum; set relationes diuine plurificantur non plurificata essentia; ergo non sunt idem realiter. Si dicatur quod hoc est quia relationes differunt ratione ab essentia, contra: relationes plurificantur prout differunt ab essentia, ut tv dicis; set non differunt ab ea nisi ratione, sicut tv ponis; ergo non plurificantur nisi secundum rationem, quod est falsum. [2] Preterea Persone differunt per illud solum quod relationes | addunt super essentiam, quia in essentia non distinguuntur; si igitur illud est ratio et non res, sequitur quod Persone solum distinguantur secundum rationem et non secundum rem, quod est erroneum. [3] In contrarium est quia omnis res que non est essentia diuina est creata; set relationes diuine non sunt create, quia per nichil creatum 4 Post supradicta] Lomb., Sent., I, 33, 1, n.1 (240,4) 6 quecumque … 8 realiter] Thom., S.th., I, 39, 1, arg. 1; cf. etiam Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 33, 1, arg. 1 (20ra); Heru. Nat., Super Sent., I, 31, 1, arg. 1 (130aA); Ioh. Paris., Super Sent., I, 33, 1, arg. 1 (334,4-7); Iac. Met., Super Sent. (A), I, 33, 1, arg. 1 (T57va); Super Sent. (B), I, 33, 1, arg. 1 (Vb28va) 17 In … 20 essentia] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 33, 1, sed contra (20ra); cf. etiam Thom., S.th., I, 28, 2, sed contra; Rich. de Mediau., Super Sent., I, 33, 2, 1, sed contra 1 (288b) 4 supradicta] supradictum O | etc.] uero FMYZ | Circa … 33] Dist. 33 circa quam FMYZ circam istam partem O 5 idem] eadem A om. FM sed i.m. idem post realiter suppl. M | realiter] om. O | cum … 6 realiter] om. (hom.) sed cum essentia. Videtur quod non, 6 non] sit add. O quia quando aliqua sunt idem realiter i.m. suppl. Y a.m. | Et] om. O | sunt] sint M | realiter] rationabiliter O 7 et] om. FMYZ sed i.m. suppl. M 9 contra] quia add. O | plurificantur] om. O 10 dicis] dis M | nisi ratione] nisi secundum rationem post ponis (11) YZ 11 ergo … rationem] om. (hom.) Y 13 Preterea] preterita (dub.) sed exp. et i.m. corr. M | differunt] diuine O | solum] om. A 14 super] supra O | igitur] ergo O | illud] id Y 15 solum] post rationem (16) O | distinguantur] differunt YZ 16 est] om. sed s.u. suppl. Y 17 est1] om. sed s.u. suppl. Y | quia] quod O 18 creata] creatura Y | create] creature Y

M125vb

F55rb

226

O110v

M126ra

DVRANDI SVPER SENT. I

constituuntur uel distinguuntur Persone diuine; ergo relationes diuine non sunt aliud realiter quam essentia. [4] Responsio. Circa questionem istam duo sunt uidenda. Primum est utrum relatio sit res aliqua; secundum est utrum sit alia res a suo fundamento. Quantum ad primum patet breuiter quod relatio est aliqua res | dupliciter. Primo sic: illud cuius entitas non dependet ab operatione intellectus est res et non solum ratio; set realis relatio est talis quod eius entitas non dependet ab operatione intellectus; ergo ipsa est res et non solum ratio. Secundo sic: omne | superius predicatur secundum aliquam sui acceptionem de quolibet inferiori; set ens reale quod diuiditur in decem predicamenta ab Aristotele V M e t a p h i s i c e est superius ad relationem, que est unum de decem predicamentis; ergo predicatur de relatione; ergo relatio secundum se est quoddam ens reale siue quedam res. Et sic patet primum. [5] Circa secundum sunt tres opiniones, quarum due prime tenent extrema, tertia uero ponit medium. Prima opinio est quod relatio est res diuersa a fundamento faciens cum eo compositionem, sicut albedo facit compositionem cum quantitate. Ratio huius opinionis talis est. Secundum Philosophvm V M e t a p h i s i c e diuisio entis in decem predicamenta est diuisio entis extra animam; set illa in que diuiditur ens extra animam sunt diuersa entia realia extra animam; ergo diuersa predicamenta sunt diuerse res extra animam; set relatio et suum funda29 Aristotele] Arist., Metaph., V, 7, 1017a22-27; Auct. Ar., 1, 131 (125,11) 34 Prima … 36 quantitate] ap. Iac. Met., Super Sent. (A), I, 26, 1, resp. (T54va); etiam ap. Iac. de Vit., Quaest. de diu. praedic., 11, resp. (19,443-21,483) cf. Duns Scot., Report. Paris., II, 1, 7, resp. (559b-563b); Ord., II, 1, 5, resp. (101,7-110,18); cf. M. Henninger, James of Viterbo, 106-109 36 Ratio … 43 etc.] ap. Iac. Met., Super Sent. (A), I, 26, 1, arg. 1 (T54va) 37 diuisio … 38 animam] Arist., Metaph., VI, 2, 1026a33-b2; VII, 1, 1028a10-15; 19 diuine] om. O 20 sunt] aliquid add. YZ | realiter] post essentia O 21 uidenda] consideranda O 22 res1 aliqua] inu. YZ | secundum] secundo Y | secundum … res2] om. (hom.) Z | est2] om. Y | alia res2] inu. Y | a] alia praem. Z | suo] om. F 23 patet] om. sed probatur i.m. suppl. Y a.m. | breuiter] dupliciter YZ | est] sit O | aliqua res] inu. AYZ 24 dupliciter] om. YZ | Primo] patet praem. O | sic] om. O | non] iter. sed exp. M 26 quod] om. A | eius] cuius A 27 secundum … 28 inferiori] de inferiori quolibet secundum aliquam acceptionem O 28 sui acceptionem] inu. Y | inferiori] inferiore FMYZ 29 in … predicamenta] post Aristotele O | V] in praem. M sexto Y 31 ergo2] et add. O | secundum se] post reale (32) O 32 reale] om. YZ | siue] ymmo YZ | siue … primum] om. FM 33 secundum] ex corr. F | sunt] om. F 35 diuersa] post fundamento O | | prime] om. O 34 est1] om. sed s.u. suppl. M a] suo add. A | cum eo] om. Y 36 quantitate] qualitate O | Ratio] et praem. O | talis est] inu. O 37 Secundum] enim add. A 38 set … 39 animam1] om. (hom.) sed ideo s.u. add. Y | ergo … 40 animam] om. (hom.) YZ | suum] om. YZ

20

25

30

35

40

DISTINCTIO XXXIII QVESTIO I

45

50

55

60

65

227

mentum pertinent ad diuersa predicamenta; ergo sunt diuerse res extra animam; tales autem res faciunt inter se ueram compositionem; ergo etc. Addunt tamen isti quod relatio potest alicui aduenire de nouo nulla facta mutatione in ipso secundum aliquid absolutum, set solum in alio, ut patet in | albo: si enim aliquis solus sit albus, ad nichil refertur; si autem de nouo alius fiat albus, ille quidem mutatur secundum duo, scilicet secundum albedinem et similitudinem, set primus mutabitur solum secundum similitudinem acquirendo respectum relatiuum quem prius non habebat – quod etiam uidetur dicere Philosophvs V P h i s i c o r u m et Simplicivs S u p e r l i b r u m P r e d i c a m e n t o r u m , ubi dicit sic, quod illud quod est ad alterum quodammodo est in diuersis uel diuersa exigit. Et ideo generatio et corruptio illorum adheret illis ad que aliquo modo | se habent. Et quamuis ipsa secundum se nichil patiantur, aliis tamen mutatis commutantur. Est ergo intentio istorvm quod relatio realis in creaturis dumtaxat differt realiter a suo fundamento et facit cum eo compositionem et nichilominus potest alicui aduenire per alterius mutationem. In diuinis autem dicunt quod relatio non differt realiter a fundamento nec facit cum eo compositionem sicut nec cetera predicamenta, que tamen faciunt compositionem in creaturis. [6] Istud autem non uidetur bene dictum. Primo, quia sicut distinctorum suppositorum sunt distincte | actiones, ita et distincte passiones seu receptiones; set duo relatiua supposito distincta sic habent distinctas actiones quod ex actione unius aliud nullo modo est agens, nec secundum aliquid absolutum nec secundum aliquid respectiuum; cf. etiam. Thom., In Metaph., VI, 4, 1241 (311b) 43 isti] cf. supra, adn. ad uu. 34-36 49 Philosophus] Arist., Phys., V, 2, 225b11-13 50 Simplicius] Simpl., In Praed., 7 (246,45-46); cf. etiam Iac. de Vit., Quaest. de diu. praedic., 11, resp. (13,311-315) 41 ergo … 42 animam] om. O 42 faciunt] post se O | se] om. sed s.u. suppl. Y | ueram compositionem] inu. O naturam compositionis YZ 43 alicui aduenire] inu. A 44 facta mutatione] inu. O | in ipso] om. sed in illo s.u. add. Y 46 alius] aliquis AMY | fiat albus] inu. YZ | ille quidem] om. O | mutatur] utatur sed corr. M lac. add. Y hoc add. Z 47 scilicet] om. O 48 acquirendo] accipiendo Y 49 quem] quam M | etiam] et sic O 50 Super] supra OY 51 ubi … sic] om. YZ | dicit sic] inu. O | quod1] om. O quia Y | illud] id O | est ad] adest sed corr. Y | quodammodo est] inu. O 52 Et1 … 53 ad] om. O | illorum] eorum FMYZ 53 ad que] atque sed exp. et i.m. corr. M | ipsa] ista post se (54) O om. Y 58 dicunt] om. M | realiter] om. Y | a] suo add. OYZ 59 tamen] non add. sed del. Y 63 seu receptiones] om. O | sic] om. O | habent distinctas] inu. O 65 aliquid1] aliud M | aliquid2] aliud M | respectiuum] relatum uel praem. FMYZ

Z37vb

M126rb

Y83vb

228

O111r

F55va

M126va

DVRANDI SVPER SENT. I

ergo similiter ex hoc quod unum patitur uel recipit uel mutatur, nullo modo aliud recipit aliquid | absolutum uel relatum uel qualitercumque patitur seu mutatur. Secundo, quia satis irrationabile est dicere, si ego sim solus albus et alius de nouo fiat albus ultra mare, quod propter hoc aliqua res reddens me compositiorem michi accrescat. Qualiter enim michi adueniret? Oportet enim quod agens uniatur passo siue subiecto; hec autem nulla est unio; ergo nulla receptio uel passio. Tertio, quia si in creaturis respectus facit realem compositionem cum fundamento, | uidetur quod similiter faciat in diuinis, cum utrobique ponamus realem respectum et reale fundamentum. Nec est simile de aliis predicamentis, quia secundum Boetivm et Avgvstinvm predicamenta absoluta transeunt in diuinam substantiam: Deus enim est sine quantitate magnus et sine qualitate bonus; | set relatio non sic transit: Deus enim non est sine relatione Pater; ergo aliud iudicium uidetur esse de relatione et aliud de aliis predicamentis. Ad rationem istorum patebit inferius responsio. [7] Secunda opinio tenet alterum extremum, scilicet quod relatio non dicit intrinsece aliud quam suum fundamentum, set idem realiter, extrinsece tamen connotat aliud quod non est ipsa, set ad quod est ipsa tamquam ad terminum. Primum probatur dupliciter. Primo sic: illa 68 satis … 71 adueniret] cf. Rich. de Mediau., Quodl., I, 9, arg. 1 (14a-b) 76 secundum … 80 predicamentis] Iac. Met., Super Sent. (A), I, 33, 1, resp. (T57vb); Super Sent. (B), I, 33, 1, resp. (Vb29rb-29va); cf. etiam Aeg. Rom., Ord., I, 33, princ. 1, 2, resp. (171raB); Rich. de Mediau., Quodl., I, 9, sed contra (14b) 76 Boetium] Boeth., De Trin., 4 (173,174-177,278) 77 Deus … 78 bonus] Aug., De Trin., V, 1, 2 (207,40-41) 82 Secunda … 85 terminum] cf. Thom., S.th., I, 28, 2, resp.; Super Sent., I, 33, 1, 1, sol. (764-765); Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 33, 1, resp. (20ra-b); Heru. Nat., Super 66 similiter] simpliciter Y | recipit] respicit sed i.m. corr. M 67 aliud] aliquid Z | aliquid] aliud M om. Y | uel2] et O om. YZ | qualitercumque] aliquid add. O 68 patitur] patiatur YZ | seu] uel OY | Secundo] sic add. Y | satis] om. Y sicut Z | irrationabile] irrationale Z | si] om. Z 69 sim] sum FOYZ | de nouo] post fiat Y | quod] om. sed s.u. suppl. Y 70 compositiorem] compositorem Y | enim] me sed del. et s.u. corr. O 71 michi] om. OYZ | adueniret] adueniet AO | subiecto] obiecto O 73 quia] quod Y | creaturis] om. sed creatis s.u. suppl. O | respectus] res sed i.m. corr. M | facit] faciat O | realem] om. O reale Z 74 faciat] facit Y 75 ponamus] ponimus O 78 sine1 … et] om. FYZ | qualitate] quantitate FYZ sed del et corr. F corr. Y | non] om. sed s.u. suppl. M 79 est] om. sed s.u. suppl. Y | sine relatione] post Pater YZ | aliud] est add. O | uidetur … 80 predicamentis] et de aliis predicamentis et relatione O 80 aliis] ceteris A | rationem] rationes Y 82 Secunda opinio] secunda opinio i.m. adn. M | scilicet quod] inu. Y | quod] om. Z 84 connotat] cum notat Z | aliud] aliquid Y | set] sit YZ et illud s.u. add. Y 85 ad terminum] om. sed ad rem i.m. add. M | illa] om. YZ

70

75

80

85

DISTINCTIO XXXIII QVESTIO I

90

95

100

105

229

que de se inuicem predicantur in abstracto sunt idem realiter; set hec est uera: “essentia est paternitas et paternitas est essentia”; ergo essentia diuina et paternitas sunt idem realiter. Et idem iudicium est de qualibet alia relatione respectu sui fundamenti. Secundo sic: impossibile est dare duas | diuersas | res coniunctas simul quin sit ibi uera compositio; set in diuinis essentia et relatio non faciunt compositionem; ergo non sunt diuerse res. Et par ratio est de aliis, ut dictum fuit. [8] Secundum declaratur, quia licet albedo Sortis et eius similitudo cum Platone albo non sint due res quantum ad illud quod intrinsece dicunt, immo per idem realiter et formaliter Sor sit albus et similis Platoni albo, tamen similitudo importat extrinsece aliquam rem ad quam est, scilicet conformem qualitatem in Platone, quam tamen non importat albedo, et similiter est in aliis. [9] Hec opinio est communior et eam tenet Magister in littera et uidetur concordare dictis Sanctorvm. Avgvstinvs et Hilarivs fere ubicumque loquuntur de hac materia, et tamen sunt contra eam tot difficultates ut Magister dicat in littera ex uerbis Hilarii quod istud non attingitur, non tenetur, uerborum significantiam | rei ipsius natura consumit. Et subiungit: Michi autem in sensu labes est, in intelligentia stupor est, in sermone uero non iam infirmitatem, set silentium confitebor. Sent., I, 31, 1, 3, resp. (132aC); cf. etiam Henr. de Gand., Quodl., V, 6, sol. (161vN); Aeg. Rom., Ord., I, 33, princ. 1, 2, resp. (171raB-F); Ioh. Paris., Super Sent., I, 26, 1, resp. (270,57-271,89); I, 33, 1, resp. (335,42-336,84) 99 Magister] Lomb., Sent., I, 33, 1, n.3 (241,10-17) 103 non1 … 105 confitebor] Hilar., De Trin., II, 5, 17-23 (41-42); ap. Lomb., Sent., I, 33, 1, n.8 (242,25-243,2) 86 se] om. FM sed i.m. suppl. F | idem realiter] inu. O 87 essentia1 … essentia2] paternitas est essentia et essentia est paternitas A | paternitas2 … essentia2] econuerso Y | es88 diuina] om. A | est] om. O | qualibet] quesentia3 … 88 paternitas] om. O cumque F quacumque MYZ 90 sit] post uera O 91 faciunt] facit A 92 res] om. M | fuit] supra add. A 94 sint] ex corr. Y sunt Z | illud] id FY 95 dicunt] sunt s.u. (alia lectio) M | Sor] Sortes AN | sit] fit M est O 96 Platoni] in add. O | extrinsece] intrinsece F 97 conformem] lac. add. O | qualitatem] quantitatem 98 est] post aliis A Z | quam2 … 98 albedo] om. O | tamen] om. YZ om. YZ 100 Sanctorum] ex corr. O | Augustinus] Augustini OY | Hilarius] Hilarii FN 101 ubicumque] ubique M | hac] ista O | materia] ut uidetur add. O | tamen] non Y | tot difficultates] inu. O 102 dicat] dicit FMYZ | uerbis] uerbo O | istud] illud MO 103 non2] del. et sicut i.m. scr. FNa.m. sic Y sicut Z | tenetur] debetur YZ | significantiam] significatio A significantia YZ 104 labes] labor 105 stuO | est] om. Y | in2] om. sed s.u. suppl. M | intelligentia] intellectu YZ por] stupore Z | est] om. YZ | non] est add. Z | iam] om. Y | infirmitatem] firmitatem A | set] et sed sed s.u. (alia lectio) add. M | confitebor] confiteor FO

A36ra N46ra

M126vb

230

O111v

M127ra

DVRANDI SVPER SENT. I

Vnde nec Magister soluit ad unam modicam rationem quam fecit, ad hanc, scilicet “Persone non distinguuntur per essentiam; distinguuntur autem per relationes; ergo relationes non sunt | omnino idem quod essentia”. Nec uidi nec audiui doctorem hanc materiam tractantem quin profiteatur quod impossibile est in hac materia intellectui satisfacere. Propter quod nec ego hoc intendo nec possum nec scio, set tango difficultates que sunt contra hanc positionem. Arguitur enim contra eam sic primo: illa quorum quodlibet est uera res et unum inuenitur realiter sine alio non simpliciter et omnimode sunt eadem res, set plures; essentia autem diuina et paternitas sunt huiusmodi, quia quodlibet est uera res et una inuenitur sine alia, quia essentia diuina est in Filio, in quo tamen non est paternitas, alioquin Filius esset Pater; ergo essentia et paternitas non sunt simpliciter et omnimode una res, etiam intrinsece. [10] Respondetur ad hoc: quod illa quorum unum inuenitur sine alio non sunt eadem res, uerum est adequate et conuertibiliter, sunt tamen idem realiter et sic paternitas et essentia sunt eadem res, set non conuertibiliter et adequate, quia licet essentia sit paternitas, essentia tamen est quedam res que non est paternitas, quia essentia est filiatio, paternitas autem non est filiatio. Istud autem non satisfacit intellectui, quia illa que non sunt eadem | res adequate et conuertibiliter non sunt omnibus modis idem realiter, quia non illo modo, scilicet adequate et

106 Vnde] tamen FM | unam modicam] inu. YZ | fecit] facit ex fecit s.u. corr. F 107 ad hanc] dub. Y adhuc Z | hanc] partem add. O | scilicet] om. MY | Persone] diuine add. A | non … 108 relationes1] nisi per relationes distinguuntur A | 108 ergo relationes2] om. distinguuntur1 … essentiam] om. (hom.) sed i.m. suppl. N (hom.) Y | sunt] habent FM sed del. et i.m. corr. M 109 doctorem] om. O | hanc materiam] inu. O 110 quin] qui non O | in … materia] post intellectui O | intellectui] intellectum Z 112 difficultates] difficultas sed s.u. corr. F | sunt] circa hanc materiam add. O | hanc] om. F 113 contra eam] post sic O | sic primo] inu. YZ | primo] persona M | uera] uere N | uera res] inu. A 114 alio] altero O | et] om. Y | omnimode] omnino NO 116 uera res] inu. YZ | res … una] om. sed i.m. res et unum add. F | una] unum O | alia] alio 118 sunt] om. sed s.u. post omniFO 117 est1] post Filio FM | tamen] om. O mode suppl. Y | omnimode] omnino O | res] om. Z 119 etiam] et O om. Y 121 uerum … 122 res] om. (hom.) Y 122 set] om. YZ 124 filiatio] in filio OYZ 125 est filiatio] om. Y | filiatio] in filio O | Istud] Item omne quod est simpliciter simplex cuicumque est idem realiter est ei omnimode idem; set tam essentia diuina quam proprietas relatiua est simpliciter simplex; ergo si aliquo modo sunt idem realiter, omnibus modis erunt idem realiter etiam equate et conuertibiliter i.m. inf. a.m. add. sed uerbo ua- cat adiuncto del. F 126 que] autem Y | res] om. A | non2 … 128 conuertibiliter] om. (hom.) YZ 127 quia] saltem i.m. add. F

110

115

120

125

DISTINCTIO XXXIII QVESTIO I

130

135

140

145

231

conuertibiliter, qui est quidam modus realis. Si ergo | essentia et paternitas non sunt eadem res adequate et conuertibiliter, sequitur quod non sunt omnibus modis | idem realiter; set que non sunt omnibus modis idem realiter, differunt aliquo modo realiter; ergo paternitas et essentia differunt aliquo modo realiter. Secundo sic: paternitas et filiatio differunt realiter; aut ergo realitate fundamenti aut alia. Non realitate fundamenti, quia in illa conueniunt; ergo differunt alia realitate; igitur preter realitatem fundamenti oportet in paternitate et filiatione ponere aliam realitatem, alioquin nullo modo differrent inter se realiter. Tertio sic: ultima probatio quam sciuit Philosophvs adducere ad probandum sillogismos fuit per sillogismum expositorium. Arguatur ergo sic: hec essentia diuina est hec paternitas et nullo modo ab ea differens realiter; hec essentia est filiatio nullo modo ab ea differens realiter; ergo hec filiatio est paternitas nullo modo ab ea realiter differens. Conclusio est falsa; ergo aliqua | premissarum, et qua ratione una, eadem ratione et altera; igitur paternitas uel filiatio non est idem realiter cum essentia quin aliquo modo ab ea realiter differat. Et iste rationes concludunt specialiter saltem secundum apparentiam in diuinis. [11] Preter has autem sunt alie que ingerunt difficultatem tenentibus | similitudinem esse realem relationem | in creaturis. Quarum 138 Philosophus] Arist., An. Pr., I, 8, 30a9-14 140 hec1 … 145 differat] cf. Thom., De pot., 8, 2, arg. 10 (217a); Duns Scot., Report. Paris., I, 33, 1, arg. 6 (392b) 147 tenentibus … 148 creaturis] cf. supra, I, 30, 2, 18 (203,229sqq.) 128 realis] non sunt omnino idem realiter add. YZ 129 sequitur quod] om. sed i.m. suppl. M autem add. sed eras. Y 131 modis] om. sed i.m. suppl. N | realiter2] om. O 132 aliquo modo] om. YZ | modo] om. N 133 Secundo … realiter] om. (hom.) YZ | differunt] aliquo modo add. O 134 quia] set sed exp. et s.u. corr. N 135 alia] aliqua Y | igitur] ergo O 136 in … filiatione] post ponere FMYZ 137 differrent] post realiter A post se O 138 Philosophus adducere] inu. O | adducere] adducit Z 139 fuit] om. YZ | sillogismum expositorium] sillogismos expositorios A similem expositionem Y(a.c.)Z | Arguatur] arguitur M 141 differens1 realiter1] inu. AN | est] hec add. FMYZ | filiatio] et add. FMYZ | modo] om. FM | ab ea] post dif142 ergo] hec essentia est filiatio nullo ferens2 FMYZ | differens2 realiter2] inu. NO modo ab ea realiter differens praem. O | hec] om. O | est] hec add. AN(i.m.) | ab … differens] differens ab ea realiter YZ | realiter differens] inu. FM 144 eadem ratione] om. O | et] om. Y | altera] alia A | igitur] ergo O | uel] et FM | uel fi145 essentia] diuina liatio] om. A | est] om. sed i.m. suppl. F a.m. | realiter] om. A add. F | quin] set ex corr. Y | realiter differat] differat realiter FM differunt realiter Y differant realiter Z | iste] om. sed s.u. suppl. M 146 saltem] om. O 147 has] om. sed i.m. suppl. F a.m. | sunt] alique add. A | ingerunt] om. sed habent (dub.) i.m. suppl. 148 similitudinem] non s.u. add. Z Y a.m. | difficultatem] non add. O

Y84ra F55vb

N46rb

O112r Z38ra

232 M127rb

DVRANDI SVPER SENT. I

una talis est: res | que aduenit alicui de nouo differt realiter ab omni eo quod erat prius in illo cui aduenit; set similitudo de nouo aduenit albo per hoc quod alius efficitur de nouo albus; ergo si similitudo est realis relatio et per consequens uera res, sequitur quod ipsa differt realiter ab albedine que prius erat in subiecto; cum igitur illa sit eius fundamentum, relatio et eius fundamentum differunt realiter. Item cuius essentia est relatio, eius esse est referri; set esse albedinis non est referri; ergo essentia albedinis non est relatio; differunt ergo realiter, cum tamen se habeant ut fundamentum et respectus. Iste sunt difficultates contra primam conclusionem. [12] Secundam etiam conclusionem difficile est intelligere, scilicet quod quando aliqua sunt eadem res, quod una connotet extrinsece aliquid quod non connotet altera, quia ista connotatio aut est ex parte nominis aut ex parte rei. Si ex parte nominis, nichil ad propositum, quia nos non agimus de ydemptitate uel diuersitate nominum: sic enim nomen similitudinis bene connotat aliquid quod non connotat nomen albedinis, set istud, ut dictum est, non est ad propositum. Si autem connotatio sit ex parte rei, sic uidetur impossibile quod eorum que sunt idem realiter unum connotet aliquid quod non connotet aliud, quia sicut se habent nomina ad connotandum significatiue, sic se habent res ad connotandum realiter; set que sunt unum nomen connotant idem significatiue, nec potest dici quod aliquid connotet unum 149 talis est] inu. FMZ | res] om. sed relatio s.u. suppl. Y a.m. 150 erat] fuit M | de nouo] post aduenit2 A 151 quod] om. sed s.u. suppl. Y | alius] albus M aliquis Y | si] om. FOY sed i.m. suppl. F | realis] realiter YZ 153 erat] om. sed s.u. suppl. Y | in] om. Y | igitur] ergo O | illa] lac. Y | sit … fundamentum] sint eiusdem fundamenti O 154 relatio … fundamentum] om. (hom.) NYZ | eius] suum O | differunt] differt FMYZ 155 esse2] essentia M | esse2 albedinis] inu. A 156 tamen] om. AN 157 Iste] ille O | difficultates] difficultate F 159 Secundam etiam] set etiam contra (contra] om. Z) secundam YZ | etiam] om. A autem O | conclusionem] difficultatem A 160 quod1] om. O | aliqua] aliqui O | sunt] sub Z | connotet] connotat O | aliquid quod] alioquin O 161 non] om. sed s.u. suppl. Y | connotet] connotat O | altera] alia res A | ista] om. Y | parte] per F 162 aut] est add. O 163 nos] om. A | uel] aut O | sic] sicut Y 164 enim] om. sed secundum i.m. add. Y a.m. | similitudinis] similis M | bene] unde AMN sed del. et s.u. corr. M del. et i.m. corr. N lac. YZ | connotat] similitudo praem. A | quod … 165 albedinis] om. O | non] om. sed s.u. suppl. F 165 nomen albedinis] inu. A | istud] om. A illud M post est1 NO | non] nichil 166 quod] quia O 167 connotet1] connotat OYZ A | est2] om. sed s.u. suppl. F connotet2] connotat OYZ | aliquid … connotet2] om. (hom.) sed i.m. suppl. N a.m. | 168 aliud] del. et alterum i.m. corr. N alterum O | nomina … 169 habent] om. (hom.) Y | connotandum] notandum O 169 res] ad esse ita i.m. add. Y | unum] secundum add. A non secundum add. O 170 idem] om. Y | connotet] connotat O | unum] om. sed s.u. suppl. Y | unum … 171 connotet] om. (hom.) sed i.m. suppl. F

150

155

160

165

170

DISTINCTIO XXXIII QVESTIO I

175

180

185

190

233

quod non connotet aliud, quia non est ibi unum nomen et aliud, set unum tantum; ergo que sunt eadem res connotant idem realiter, nec potest dici quod aliquid connotet una quod non connotet alia, quia non est ibi una et alia, set una tantum; | ideo etc. [13] Tertia opinio tenet mediam uiam, scilicet quod relatio est alia res a suo fundamento et tamen non facit compositionem cum ipso. Primum probatur primo ratione communi ad diuinas relationes et ad illas que sunt in creaturis sic: nos distinguimus in rebus triplicem modum essendi, scilicet essendi in se uel per se, essendi in alio, et essendi ad aliud. Primus modus conuenit substantiis completis, secundus conuenit omnibus formis, tertius conuenit omnibus relatiuis. Ex hoc sic arguitur: sicut se habent modi essendi in se et in alio ad ea in quibus fundantur, ita se habet modus essendi ad aliud ad illud in quo fundatur; set modus essendi in se et modus essendi in alio differunt realiter ab illis in quibus fundantur; ergo similiter modus | essendi ad aliud, qui est ipse | respectus relatiuus, differt realiter a suo fundamento. Maior de se patet, set minor probatur sic: illa que sic se habent quod unita possunt | separari, sic quod unum maneat in integritate nature sue sine alio, differunt realiter, si tamen utrumque sit res; set esse in se uel per se et esse in alio et ea in quibus hec fundantur sunt huiusmodi: fundatur enim modus 175 Tertia … 176 ipso] cf. Rich. de Mediau., Quodl., I, 9, resp. (14b); cf. etiam Duns Scot., Report. Paris., I, 33, 1, resp. (397a-b); Iac. Met., Super Sent. (A), I, 33, 1, resp. (T57vb) 178 nos … 186 fundamento] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 33, 1, resp. (20ra); cf. etiam Henr. de Gand., Quodl., V, 6, sol. (161vO); Iac. Met., Super Sent. (A), I, 33, 1, resp. (T57vb) 171 non1] om. Z | connotet aliud1] connotat alterum O | non2 est] post ibi A | 173 aliquid] aliud Z | connounum nomen] inu. Y | aliud2] aliquid Y tet1] connotat O | una … connotet2] om. (hom.) Y | connotet2] connotat O 174 ideo] ergo A 175 Tertia opinio] Tertia opinio i.m. adn. M | mediam uiam] inu. A 176 tamen] om. sed i.m. suppl. F | cum ipso] om. Y 178 illas] alias O | triplicem] duplicem sed s.u. corr. M 179 essendi2] esse A essentia sed del. et i.m. corr. N om. O 180 aliud] aliquid Y | uel] et AM | essendi3] esse A | essendi4] esse A 181 relatiuis] et add. YZ 182 modi] modus O | ad … fundantur] om. O 183 ita … 185 fundantur] om. (hom.) sed sic modus essendi ad aliud ad fundamentum suum, set illi differunt realiter a fundamentis i.m. (dub.) add. Y | ad1 … 184 essen184 essendi1] om. O | modus2 essendi2] om. Z di2] om. (hom.) sed i.m. suppl. N a.m. 185 quibus] sunt uel add. A | fundantur] fundatur F | aliud] aliquid Y 186 de se] post patet Y 187 set] om. YZ | sic1] om. O | se] om. sed s.u. suppl. Y 188 in] om. M | nature sue] inu. O | sine] om. sed s.u. suppl. F in add. N 189 si] set Z | utrumque] unum YZ | sit] fit Z | uel] et O | et … alio] om. AFMNYZ sed i.m. suppl. AF a.m.Za.m. et modus essendi in alio O 190 hec] om. O | fundantur] fundatur F | sunt … fundatur] om. (hom.) sed i.m. suppl. F | fundatur] fundantur sed corr. M

M127va

F56ra O112v A36rb

234

N46va M127vb Y84rb

DVRANDI SVPER SENT. I

essendi in se uel per se in substantia completa et modus essendi in alio in forma inherente, ut est accidens; uidemus autem quod utraque natura manet in sua integritate absque tali modo, sicut natura humana in Christo non per se existit et accidentia in sacramento non existunt in alio, saltem quantitas; ergo tales modi essendi differunt realiter ab hiis | in quibus fundantur. Et hec fuit minor. Sequitur ergo conclusio. Item sicut se habet relatio rationis ad suum fundamentum, ita relatio realis ad suum; | set relatio rationis differt secundum rationem a suo fundamento; ergo relatio realis differt realiter a suo | fundamento. Specialiter autem in diuinis probatur idem sic: quecumque uni et eidem numero sunt eadem inter se sunt eadem, saltem illo modo quo sunt idem in tertio, nec oppositum uidetur intelligibile; set paternitas et filiatio sunt idem cum essentia omni modo ydemptitatis realis secundum ponentes quod relatio et essentia nullo modo differunt realiter; ergo paternitas et filiatio erunt eadem inter se omni modo ydemptitatis realis, nec aliquo modo erunt diuerse res; hoc autem est impossibile; ergo etc. [14] Secundum probatur, scilicet quod relatio non faciat realem compositionem cum suo fundamento. Et hoc simili modo ut prius, quia sicut se habet esse in alio ad illud in quo fundatur, sic se habet esse ad aliud ad illud in quo fundatur; set esse in alio non facit compositionem cum eo in quo fundatur; ergo nec esse ad aliud facit compositionem cum suo fundamento. Minor probatur. Si enim esse in alio faceret compositionem cum accidente, puta cum albedine cui conuenit 200 quecumque … 201 eadem2] Auct. Ar., 2, 11 (140,17) 191 uel] et M om. sed s.u. suppl. Y 192 alio] altero YZ | inherente … 193 sicut] set hec ab inuicem separantur a Y | inherente … integritate] om. sed inherente et substantia et accidens possunt esse absque modo i.m. add. Za.m. | uidemus] uidetur M | autem] om. FM sed s.u. suppl. F enim NO 193 natura1] non O | tali] om. Z 194 existit] subsistit M | et accidentia] om. YZ sed s.u. post sacramento suppl. Za.m. | sacramento] altaris add. A uero add. Y | non2] om. sed ante in s.u. suppl. Y | 197 ita] sic O 198 suum] non2 existunt] om. O | existunt] existant F forme add. Y fundamentum add. O | relatio rationis] relationis sed s.u. corr. M 199 realiter] post 200 idem] om. O 202 nec] om. Y | uidetur intelligibile] est fundamento2 O impossibile Y est inintelligibile Z 203 cum] om. M | omni modo] unum numero YZ 204 relatio … essentia] esse et relatio O 208 scilicet] sic O 209 modo] medio NO 210 alio … fundatur] se et esse in alio ad ea in quo fundantur O | sic] ita A | sic … 211 fundatur] om. (hom.) sed i.m. suppl. N | se habet] om. A | habet] habent O 211 ad] et O | set … 212 fundatur] om. (hom.) sed set illud non facit compositionem cum fundamento i.m. add. Y a.m. | set] secundum sed del. et i.m. corr. N | set … 212 fundatur] om. (hom.) sed i.m. suppl. F 212 eo] illo F(i.m.) | ergo] om. sed i.m. suppl. N | nec] non post aliud scr. Y 213 esse] om. sed s.u. suppl. Y 214 conuenit] aduenit YZ

195

200

205

210

DISTINCTIO XXXIII QVESTIO I 215

220

225

230

235

240

235

et in qua fundatur, tunc esse in alio esset quedam res cui conueniret esse in alio realiter ab ipso primo differens, sicut albedini competit esse in alio realiter ab albedine differens, quia numquam esse in alio faceret compositionem cum albedine, nisi unum esset in alio, sicut nec albedo faceret compositionem cum quantitate, nisi unum eorum esset in alio; set ei quod est esse in alio non potest competere esse in alio realiter ab ipso differens, alioquin esset processus in infinitum, | quia secundo esse in alio competeret tertium esse in alio, et tertio | quartum, et sic semper, quod est inconueniens; ergo esse in alio non facit compositionem cum suo fundamento, et per eandem rationem nec esse ad aliud. Istud etiam declaratur in aliis modis essendi, quia esse stantem uel sedentem sunt reales modi qui differunt a subiecto realiter, eo quod subiectum potest ab eis separari, et tamen nullus diceret quod isti modi facerent cum subiecto compositionem; ergo nec de aliis modis est hoc dicendum, quamuis sint alia res a suo fundamento. Causa autem huius est secundum istos, quia res dicitur analogice de absoluto et de relato, set per prius et simpliciter de absoluto, per posterius autem et secundum quid de relato uel magis de relatione, que non est res nisi quia est realis modus essendi ad aliud; res ergo dicta per se, qualis est absoluta, facit compositionem cum re absoluta, set illud quod dicitur res secundario uel secundum quid cum nullo facit compositionem, nec cum absoluto, nec cum relato; unde nec opposite relationes diuine, que secundum omnes sunt diuerse res existentes in eodem fundamento, nec disparate relationes in eodem supposito, ut communis spiratio et paternitas in Patre, faciunt compositionem aliquam. Et per hoc soluunt isti ad rationem prime opinionis et ad secundam rationem | opinionis 215 et] om. sed s.u. suppl. F | qua] quo M 216 competit] conuenit OYZ 217 realiter] om. O 218 sicut] om. O | cum quantitate] auctoritate sed del. 220 alio2] illo F 221 esset] om. sed s.u. suppl. et cum subiecto i.m. scr. Y a.m. Y 224 et] semper add. Z | aliud] aliquid Y 225 etiam] autem OY | esse] ad O 227 eis] ex corr. Y eo Z 228 de] in A | modis] et add. MYZ sed del. Y | est hoc] inu. MYZ 229 sint] sit YZ 230 quia] quod Y | analogice] a nobilitate sed i.m. corr. Ma.m. | de] respectiuo siue add. O | relato] relatiuo Y 231 absoluto] et add. O | autem] om. O | et2] om. YZ | secundum quid] post relato FMYZ 232 relato] relatiuo Y | uel] et M | est2] om. FMYZ sed s.u. suppl. F 234 aliud] alium MOYZ 235 uel] om. AFMN sed s.u. suppl. N et s.u. add. F | cum] tantum ex corr. Y | nullo] modo add. Y 236 relato] relatiuo ex corr. Y | opposite relationes] inu. O | diuine] in diuinis A 237 sunt diuerse] inu. O | nec … 238 supposito] iter. O om. Y 238 disparate relationes] inu. A 240 isti] om. YZ | prime] om. sed i.m. suppl. N | prime opinionis1] inu. A | et … opinionis2] om. (hom.) Y | rationem2] om. FZ | opinionis2 secunde] inu. FMYZ

O113r M128ra

Z38rb

236 F56rb

M128rb

N46vb

O113v

Y84va

DVRANDI SVPER SENT. I

secunde, quia | non quecumque res faciunt compositionem, set solum absolute, que per prius et simpliciter dicuntur res. [15] Set contra hanc opinionem obicitur sic: si relatio differt a fundamento realiter sicut ab opposita relatione, tunc que est distinctio Persone a Persona ratione relationum, tanta erit distinctio relationis ab essentia et Persone ab essentia ratione relationis incluse in Persona. | Hoc autem est falsum, quia tunc differrent secundum suppositum; ergo et illud ex quo sequitur, scilicet quod relatio differat realiter ab essentia. Ad | hoc autem respondent dicentes quod differentia relationis a relatione, licet sit in eodem genere, est tamen per oppositionem, et ideo requirit distinctionem suppositorum; set differentia relationis a fundamento est secundum genus, et in hoc est maior aliquo modo quam alia, tamen non est secundum oppositionem, propter quod non requirit distinctionem secundum suppositum. Et est simile: albedo enim et nigredo, que differunt sub eodem genere, requirunt diuersa subiecta, set albedo | et quantitas, que differunt secundum genus, non requirunt diuersa subiecta, quia non habent oppositionem sicut albedo et nigredo, nec aliquam disparationem incompossibilem. Ista opinio, si esset uera, euitaret multas difficultates circa distinctionem Personarum; nichilominus tamen illud quod est maius in ea, scilicet quod diuerse res non faciant compositionem, non omnino uidetur efficaciter probatum. [16] Ad rationes utriusque partis potest aliqualiter responderi. Cum enim primo dicitur quod “illa que sunt idem realiter plurificato uno plurificatur aliud”, uerum est si sint idem conuertibiliter et adequate; essentia autem et relatio non sunt idem conuertibiliter et adequate. 241 quia] quod A 242 simpliciter] absolute OYZ res] om. M 243 sic] om. O | a] suo add. AO 244 sicut] sic Y(a.c.)Z | relatione] relatio O | que] quanta YZ | est] om. sed i.m. suppl. N 245 ratione relationum] om. N | tanta … 246 et … essentia2] om. (hom.) 246 Persone] om. sed i.m. suppl. Na.m. | erit] esset O 247 differrent] differret M differunt Y | F 246 ab2 essentia2] om. O | in] et Z suppositum] oppositum O 248 differat realiter] realiter differt O 250 autem] om. N | respondent] alii add. O | differentia] differentiam sed corr. F | a relatione] om. N 251 oppositionem] oppositum O 252 requirit] querit sed s.u. corr. F 254 est] om. | differentia] differentiam sed corr. F 253 est2 maior] post modo O AF 255 est simile] om. O 256 subiecta] substantia FMNYZ 257 set … 258 subiecta] om. (hom.) sed i.m. suppl. AN | et] albi add. O 258 subiecta] substantia FMZ dub. Y | habent] om. sed s.u. suppl. Y 259 incompossibilem] impossibilem O 261 illud] id O 262 faciant] faciunt OYZ | efficaciter probatum] esse probatum efficaciter O 263 utriusque] om. sed i.m. suppl. F alterius YZ 264 primo] om. FMYZ 265 aliud] reliquum O | idem] unum O 266 essentia … adequate] om. (hom.) Y | conuertibiliter … adequate] adequate et conuertibiliter AN

245

250

255

260

265

DISTINCTIO XXXIII QVESTIO II

270

275

280

237

[17] Ad secundum dicendum quod non propter hoc multiplicantur relationes, quia differunt ab essentia ratione, set quia non sunt idem cum ea adequate et quia aliquid connotat relatio saltem extrinsece quod non connotat essentia. Ad aliud dicendum per eundem modum. [18] Ad rationem alterius partis respondetur ab illis de ultima opinione sic: cum dicitur “omne quod non est essentia diuina est creatura”, dicunt quod oportet plus addere quod non sit essentia | nec proprietas essentie diuine. Cuius ratio est quia nec creatio nec quecumque actio in creaturis potest terminari immediate ad relationem, set mediante fundamento; et ideo quod relatio sit creata uel increata, iudicandum est ex fundamento, ratione cuius competit ei esse creatam uel creabilem; non solum ergo essentia diuina est increata, set omnis respectus realis in ea fundatus, siue sit realiter idem cum ipsa siue aliud.

5

[1] Secundo queritur utrum proprietates relatiue sint in essentia et in Personis. Et uidetur quod non, quia omne quod est in aliquo est in eo secundum aliquem modum essendi in; set nullus illorum modorum essendi in qui determinantur a PHILOSOPHO IV P h i s i c o r u m potest 4 omne … 5 essendi in] Aeg. Rom., Ord., I, 33, princ. 1, 4, arg. 5 (172vbQ); cf. etiam Thom., Super Sent., I, 33, 1, 3, arg. 4 (772) 5 set … 8 etc.] Thom., Super Sent., I, 33, 1, 3, arg. 4 (772); cf. etiam Aeg. Rom., Ord., I, 33, princ. 1, 4, arg. 5 (172vbQ) 5 illorum … 6 Phisicorum] Arist., Phys., IV, 3, 210a14-b31 268 set] om. sed s.u. suppl. M | quia] quod Z 269 cum ea] om. YZ | ea] eo O | quia] om. Y | saltem] solum O 270 essentia] om. sed i.m. suppl. N 272 rationem] rationes FMZ argumenta ex corr. Y | partis] om. F 273 omne] om. YZ 274 oportet] ibi add. OYZ | addere] scilicet s.u. add. F 277 quod] quia M | creata] creatura YZ | increata] increatum Y 278 ex] a YZ | esse … 279 omnis] om. M | creatam] creatum FMYZ uel increatum add. YZ | creabilem] increatam O 280 realis] relatiuus O | realiter idem] inu. O | aliud] alius AN 3 relatiue] in diuinis add. Y | et] uel Y 4 in1] om. O | Personis] persona O | est1] om. sed s.u. suppl. Y 5 in] om. Y | illorum] om. A istorum Y 6 in] om. sed s.u. suppl. Y | determinantur] declarantur AMN ex declaratur corr. M determinatur O datur Y dantur Z

M128va

238

O114r

F56va M128vb

DVRANDI SVPER SENT. I

assignari uel conuenire modo quo proprietates dicuntur esse in essentia uel in Personis; ergo etc. [2] Item omne illud in quo est relatio refertur; set essentia diuina non refertur; ergo ad minus in essentia non est relatio. [3] Set contra. Quod enim in Personis sint relationes, patet per auctoritatem Gregorii, qui dicit quod in Personis proprietas et in essentia unitas etc. Quod autem sint in essentia, probatur, quia in diuinis non sunt nisi duo predicamenta, scilicet substantia et relatio; cum igitur hec non sint seorsum, oportet quod uel substantia sit in relatione, quod esset absurdum dicere, uel quod relatio | sit in substantia uel in essentia. [4] Responsio. Videnda sunt tria: primum est quod proprietates sunt tam in essentia quam in Personis; secundum est per quem modum sunt in eis; tertium erit in quo sint per prius, utrum in essentia uel in Personis aut econuerso. [5] Quantum ad primum dicendum quod relationes sunt in Personis et in essentia. De Personis patet dupliciter. Primo sic: nichil | constituitur formaliter nisi per aliquid in eo existens; set Persone | con9 omne … 10 relatio] Alex. de Alex., Super Sent., I, 33, 1, arg. 1 (140rb); cf. etiam Thom., Super Sent., I, 33, 1, 3, arg. 2 (771); Aeg. Rom., Ord., I, 33, princ. 1, 4, arg. 1 (172vbO-P); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 33, 2, 2, arg. 1 (289a) 12 in … 13 unitas] Corpus Praefat., 879 (271,6); Greg., Liber sacram., 103 (116c); ap. Guill. de la Mare, Super Sent., I, 33, 3, sed contra 1 (387,12); Henr. de Gand., Summa, 55, 1, ad 3 (368,83); Duns Scot., Ord., I, 26, q. unic., resp. (3,18); cf. etiam Abael., Theol. ‘Summi boni’, II, 104 (151,978-979); Theol. Christ., III, 165 (256,1994-1995) 13 in … 14 relatio] cf. Boeth., De Trin., 4-5 (173,174-179,332) 21 relationes … 22 essentia] cf. Thom., Super Sent., I, 33, 1, 3, sol. (772); Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 33, 2, resp. (20va); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 33, 2, 1, resp. (265a); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 33, 2, 2, resp. (289a); Aeg. Rom., Ord., I, 33, princ. 1, 4, resp. (173raB); Guill. de la Mare, Super Sent., I, 33, 3, resp. (387,23-24) 22 nichil … 25 Personis] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 33, 2, resp. (20va) 9 omne] om. Y | non] om. sed s.u. suppl. FM 10 essentia] diuina add. FMYZ 11 sint] sunt O 12 Personis] persona M | et] om. O 13 etc.] om. O | autem sint] inu. Y 14 igitur] ergo OY | hec] hic O omnia praem. Y | hec non] del. et omnino hec i.m. corr. N omnino hec Z 15 sint] sunt O | seorsum] deorsum N 17 Responsio] 16 quod] om. O | substantia … in2] om. (hom.) M | in2] om. YZ Circa questionem istam add. FMYZ | Videnda sunt] inu. Y | primum est] om. sed s.u. suppl. O | quod] tam add. O | proprietates sunt] proprietates sint ex corr. Y proprietas sit Z 18 in2] om. sed s.u. suppl. Y | est] om. N 19 sunt] sint AN | erit] est OYZ | sint] sunt O | utrum] om. O 20 aut] uel Y | econuerso] econtrario O 21 dicendum] scilicet FMY secundum Z est add. N | quod] om. sed s.u. suppl. Y | sunt] sint FMYZ | in] om. sed s.u. suppl. Y | Personis … 22 essentia] essentia et in Personis FMYZ 22 De Personis] patet et primo i.m. add. F om. YZ | patet] potest sed del. F 23 nisi] non sed s.u. corr. M | constituuntur formaliter] inu. A

10

15

20

DISTINCTIO XXXIII QVESTIO II

25

30

35

40

45

239

stituuntur formaliter per relationes diuinas, ut probatum fuit supra; ergo relationes sunt in Personis. Secundo sic: nichil refertur realiter nisi per id quod est in ipso: quod | enim refertur solum per | id quod est in altero refertur tantum secundum rationem, ut patet de scibili; set Persone diuine referuntur realiter; ergo in ipsis sunt reales relationes. Et hec ratio probat generaliter de omnibus relationibus, set prima tantum de personalibus. Quod autem sint in essentia, patet sic: omnis relatio est in supposito relato mediante aliquo absoluto quod est fundamentum relationis: omnis enim modus essendi, siue in se siue in alio siue ad aliud, requirit naturam absolutam in qua fundetur et mediante qua conueniat cuicumque conuenit; set in supposito diuino nichil est absolutum nisi essentia; ergo relatio est in supposito diuino mediante essentia. Si sic, ergo est in essentia, quia est eius fundamentum. [6] Quantum ad secundum, scilicet ad quem modum essendi in reducantur, sciendum secundum HILARIVM quod comparatio terrenorum ad diuina nulla est. Vnde proprie loquendo modus quo relationes sunt in Personis et in essentia non est aliquis illorum qui enumerantur a Philosopho IV P h i s i c o r u m , tamen reduci potest secundum aliquam similitudinem sic: modus enim quo relatio est in essentia reduci potest ad illum modum quo sanitas est in calidis et frigidis: est enim in eis sicut in fundamento (dicit enim commensurationem eorum debitam), set in animali est sicut in subiecto. Potest etiam reduci ad illum 30 omnis … 36 fundamentum] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 33, 2, resp. (20va) 38 secundum … 49 dissimilitudine] Aeg. Rom., Ord., I, 33, princ. 1, 4, ad 5 (173raDbE); cf. etiam Thom., Super Sent., I, 33, 1, 3, ad 4 (773) 38 comparatio … 39 est] cf. Hilar., De Trin., I, 19 (19,3-4) 43 sanitas … 44 commensurationem] cf. Arist., Top., VI, 2, 139b20-21 24 fuit] est O 25 in] diuinis add. YZ | sic … 26 ipso] om. Y | realiter … 26 refertur] om. (hom.) Z 26 id1] illud O | ipso … 27 in] om. (hom.) O | enim] om. Y | solum] nisi add. Z | id2] illud YZ 27 est] om. sed s.u. suppl. F | refertur] post rationem Y om. Z | refertur tantum] inu. O 28 referuntur] feruntur sed s.u. corr. M | relationes] om. Y 29 hec] om. Y | ratio] om. Y 30 personalibus] pluribus Y 31 relato] om. O | aliquo] modo add. sed del. F 32 omnis] iter. O | ad] iter. N 33 naturam] materiam Y | et] om. O 34 conuenit] om. sed i.m. suppl. N | nichil] non FMY aliud add. sed exp. Z 35 Si] om. Y 36 sic] sit Y | quia] que F quod Y | 37 scilicet] om. sed s.u. suppl. F | in] om. Y 38 reducanest2] om. sed s.u. suppl. Y tur] reducatur Y | sciendum] est add. F quod add. O | terrenorum … 39 diuina] diuinorum ad terrena FM 39 loquendo] om. O | modus … 40 qui] om. YZ sed modi essendi in s.u. add. Y a.m. 40 enumerantur] numerantur YZ 41 reduci potest] inu. O | potest] possunt ad aliquem A | secundum] ad M | aliquam] quandam A 42 similitudinem] similem M | est] sit sed del. et s.u. corr. N | essentia] diuina add. O 43 est2] sicut sed s.u. corr. M

A36va N47ra

240 M129ra Y84vb

O114v Z38va

M129rb

DVRANDI SVPER SENT. I

modum quo forma est in materia | quantum ad aliquid, quia quandocumque | aliquid est constitutum ex pluribus, oportet quod unum eorum se habeat aliquo modo ad alterum sicut forma ad materiam; multum tamen est hic de dissimilitudine. [7] De modo autem quo relatio est in Persona sciendum quod quedam sunt relationes personales, sicut paternitas et filiatio et spiratio passiua seu processio, et hee sunt in Personis sicut rationale in homine et omnino differentia specifica in specie quam constituit (iste enim formaliter constituunt Personas et distinguunt); alie sunt proprietates relatiue, set non personales, ut spiratio communis | et innascibilitas, et hee sunt in Personis modo quo accidens dicitur esse in supposito, eo quod tales intelliguntur | aduenire suppositis iam constitutis, et in hoc habent aliquem modum accidentis, quod aduenit rei post suum completum esse. [8] Quantum ad tertium sciendum est quod relationes non sunt per prius in essentia quam in Personis diuinis, neque secundum rem neque secundum rationem. Non secundum rem, quia sic in diuinis nichil est prius aut posterius, neque secundum rationem uel secundum modum intelligendi, quia impossibile est principia intrinseca alicuius rei preintelligere ut unita ante constitutum ex talibus principiis, nec econuerso, quia constitutum dicit terminum unionis eorum ex quibus constituitur; impossibile est autem intelligere quod unio sit facta et terminus unionis non sit acquisitus, nec econuerso; set relatio et essentia sunt constituentia Personam; ergo impossibile est preintelligere relationem in essentia antequam intelligatur Persona | constituta, set necessario simul intelligitur utrumque. Vel potest sic formari ratio: im50 quedam … 58 esse] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 33, 2, resp. (20va); cf. etiam Thom., Super Sent., I, 33, 1, 3, sol. (772); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 33, 2, 1, resp. (265a) 46 quia] et M | quandocumque] quando OY quandoque Z 47 est] om. sed s.u. suppl. N 48 se habeat] inu. M | sicut] iter. O | forma … materiam] materia ad formam et econuerso A 49 est] om. Y | hic] om. O | de] om. Y 50 autem] om. Y | sciendum quod] om. O 51 spiratio] actiua et spiratio add. Z 52 Personis] perfectionis sed del. et s.u. corr. M 53 differentia] dicitur O | iste … constituunt] om. O 55 spiratio communis] inu. O 56 supposito] uel subiecto s.u. (alia lectio) add. M 58 accidentis] accedentis Z | rei] om. O | completum esse] inu. YZ 59 est] om. O 60 quam] quod Y | Personis diuinis] inu. NO 61 rationem] intentionem Y | quia] quod YZ | sic] om. F | in diuinis] post nichil Y 62 posterius] secun64 ante] aut AN | constitutum] constidum rem i.m. add. F a.m. | uel] aut OYZ tutionem ex corr. Y 65 dicit] ostendit Y | eorum … 67 unionis] om. (hom.) O | ex] de YZ | sit] sic O 68 preintelligere] intelligere F 69 intelligatur] in add. O 70 necessario] necesse O | utrumque] utraque Y | sic formari] inu. O

50

55

60

65

70

DISTINCTIO XXXIII QVESTIO II

75

80

85

90

95

241

possibile est quod aliqua intelligantur ut unita et non intelligatur ex eis factum aliquod unum, quia omnis unio tendit ad unum, propter quod non terminatur nisi habito uno; set quicumque intelligit relationem in essentia intelligit relationem et essentiam ut unita; ergo necessario simul intelligit aliquid unum constitutum ex eis; illud autem non est nisi Persona; quare etc. Et declaratur hoc per simile: sicut enim in materialibus suppositum dicit aliquid constitutum ex materia et forma, sic in diuinis Persona dicit aliquid constitutum ex essentia et proprietate relatiua quasi ex materia et forma; set impossibile est intelligere formam in materia nisi cointelligendo | constitutum, nec constitutum nisi cointelligendo partes in constituto; quare etc. Minor declaratur, quia impossibile est intelligere | compositionem nisi intelligendo compositum nec compositum nisi intelligendo in ipso partes quarum unione ipsum est compositum; ideo etc. Nota quod si relatio cum suo fundamento adueniret supposito iam constituto, ut in creaturis, tunc relatio prius esset in fundamento quam in supposito. [9] Ad primum argumentum patet solutio ex dictis. [10] Ad secundum dicendum quod omne illud in quo est relatio sicut in supposito relato illud refertur, non autem illud in quo est tantum ut in fundamento; relationes autem sunt in essentia sicut in fundamento solum, in Personis autem sunt sicut in suppositis; et ideo sole Persone referuntur et per consequens distinguuntur, non autem essentia. Et hoc est quod dicit Damascenvs, quod proprietates sunt characteristice, idest determinatiue et distinctiue, hypostaseos, idest Personarum, non autem essentie. 93 proprietates … 95 essentie] Aeg. Rom., Ord., I, 33, princ. 1, 4, resp. (173raC); ex Ioh. Dam., De fide orth., III, 6 (187,14-15); etiam ap. Lomb., Sent., I, 33, 1, n.10 (243,24-26) 94 idest determinatiue] Lomb., Sent., I, 33, 1, n.10 (243,25) 71 intelligatur] intelligantur M intelligitur O | ex] in O 72 factum] om. MY | aliquod] aliquid Y | ad unum2] om. sed i.m. suppl. M 73 habito] aliquo add. YZ | intelligit] intendit Y 74 intelligit] intendit Y | relationem … essentiam] et essentiam et relationem YZ | simul] om. YZ 75 intelligit] intendit Y | aliquid] aliquod OY | unum] om. OYZ | autem] om. YZ | est] om. sed i.m. suppl. Y 76 hoc] om. O sic YZ 77 aliquid] quid M 78 aliquid] quid N om. O 79 et] ex add. Y 80 cointelligendo] intelligendo O | nec] om. sed s.u. suppl. N | constitutum2 nisi2] om. O 81 cointelligendo] om. M intelligendo O | constituto] constituendo O | quare] ergo Y 82 com83 unione] unitio YZ positum … 83 intelligendo] om. (hom.) AN sed i.m. suppl. Na.m. 84 ipsum] om. YZ | Nota] notandum F | Nota … 86 supposito] om. AN 90 ut] sicut O 91 sunt] om. O 92 Persone] diuine add. A om. sed i.m. suppl. F 94 characteristice] caratheriste A karatheratice M cararchariste O trancheristie Y tancheristie Z | hypostaseos] ypotadeos Y ypotaseos Z 95 non … essentie] om. YZ | essentie] etc. add. M

N47rb F56vb

M129va O115r

[1] Predictis autem adiciendum etc. Circa distinctionem istam primo queritur utrum Persona sit idem quod essentia. Et arguitur quod non, quia impossibile est quod per idem conueniat aliquid cum alio realiter et differat ab eodem, quia eiusdem non sunt oppositi effectus; set Pater conuenit cum Filio in essentia, differt autem in Persona; ergo impossibile est quod Persona et essentia sint omnino idem re. [2] In contrarium est quia secundum Boetivm in diuinis idem est quod est et quo est; set quod est est suppositum uel Persona, quo est est essentia; ergo etc. [3] Ad idem est quod dicit Magister in littera. [4] Responsio. Cum Persona comparetur ad essentiam sicut suppositum ad naturam, primo inquiretur de comparatione Persone ad essentiam diuinam secundum ydemptitatem uel diuersitatem, secundo occasione huius inquiretur de comparatione suppositi ad naturam in rebus creatis.

4 Predictis … adiciendum] Lomb., Sent., I, 34, 1, n.1 (246,14) 10 In1 … 12 etc.] Thom., Super Sent., I, 34, 1, 1, sed contra (787-788); Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 34, 1, sed contra (20va); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 34, 1, 1, sed contra 1 (273b) 10 in2 … 11 est2] Boeth., De Trin., 2 (170,100-101); Quomodo subst., 7 (188,41-42) 13 Ad … littera] cf. Heru. Nat., Super Sent., I, 32, 1, sed contra (134aB) 13 Magister] Lomb., Sent., I, 34, 1, n.1 (246,14-17) 4 autem] om. FMO | adiciendum] est add. A | Circa … istam] Circa distinctionem 34 A Distinctio 34 circa quam FMYZ Dist. 34 praem. N 5 arguitur] uidetur Y 6 per idem] eidem O | per … conueniat] post aliquid Y | realiter] om. OYZ 7 set] quia A 8 differt] differunt Y 9 Persona … essentia] essentia et Persona O | omnino idem] inu. O | re] in praem. O 10 quia] quod N | idem est2] inu. 13 dicit O 11 et] lac. O | uel] in add. Z | est5] om. YZ sed s.u. suppl. Y Magister] inu. Y 14 Responsio] Primo uidendum est i.m. add. Ma.m. | Cum] quomodo M | comparetur] comparatur O | sicut … 16 essentiam] om. (hom.) M 16 uel] et AY 17 occasione] actione M

5

10

15

DISTINCTIO XXXIV QVESTIO I

20

25

30

35

243

[5] Quantum ad | primum aliter est dicendum a tenentibus tertiam opinionem superius positam de differentia relationis et essentie et aliter a tenentibus secundam. Tenentes enim tertiam opinionem necesse habent dicere quod Persona realiter differat ab essentia. Cuius ratio est quia illud quod est constitutum ex pluribus realiter differentibus differt realiter a quolibet illorum, saltem ratione alterius; set Persona diuina est constituta ex essentia et proprietate relatiua, quorum unum differt realiter ab alio secundum illam opinionem, licet non faciant inter se compositionem, si tamen hoc sit possibile; ergo Persona differt realiter ab essentia et proprietate relatiua. [6] Tenentes autem secundam opinionem, que est communior et famosior, necesse habent dicere | quod Persona et essentia sint idem realiter. Quod patet, quia, si Persona differret aliquo modo realiter ab essentia, hoc esset ratione relationis quam addit super essentiam; set propter illam non potest realiter differre ab essentia, cum relatio sit idem quod essentia secundum opinionem secundam; ergo necesse est tenentibus illam opinionem dicere quod Persona et essentia sint idem realiter. [7] Quantum ad secundum notandum quod suppositum et natura possunt accipi dupliciter. Vno modo accipiendo suppositum pro singulari,

21 Tenentes … opinionem] cf. supra, I, 33, 1, 13 (233,175sqq.) 29 Tenentes … opinionem] cf. supra, I, 33, 1, 7-9 (228,82sqq.) 29 Tenentes … 31 realiter] Thom., S.th., I, 39, 1, resp.; Super Sent., I, 34, 1, 1, sol. (788); cf. etiam Alb., S.th., I, 10, 44, 4, sol. (352,13-16); Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 34, 2, resp. (20vb); Heru. Nat., Super Sent., I, 32, 1, resp. (134bB); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 34, 1, 1, resp. (274a); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 34, 1, 1, resp. (294a) 37 suppositum … 45 nunc] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 34, 1, resp. (20va); cf. etiam God. de Font., Quodl., VII, 5, resp. (300-301) 37 suppositum … 45 humantitas] cf. Henr. de Gand., Quodl., IV, 4, sol. (11,18-12,36); Summa, 28, 5, sol. (168vB-C) 19 primum] articulum add. Y | aliter] om. sed post dicendum s.u. suppl. Y 20 opinionem … secundam] om. sed i.m. suppl. N 21 a] de O | enim] ex corr. (ras.) F autem MYZ | opinionem] qui i.m. add. M | necesse] om. OY 22 quod] quia O | realiter differat] inu. FMYZ 24 illorum] istorum Y | ratione] relatione add. Z 25 proprietate] relatione uel praem. FM | relatiua] et add. YZ sed eras. Y | differt realiter] inu. O 26 alio] altero AN | faciant] faciunt MO | se] om. A 27 hoc] om. Y | possibile] quod i.m. add. O | differt realiter] realiter differat O 28 et] om. AFMNO sed i.m. et a suppl. F 29 autem] om. O 30 sint] sunt OY 34 quod] cum s.u. (alia lectio) add. O 35 illam 31 realiter2] post essentia FMYZ opinionem] inu. A | sint] sunt FO 37 notandum] est add. Y 38 accipi dupliciter] inu. A | suppositum] om. O | pro] om. sed i.m. suppl. F

Y85ra

M129vb

244

O115v

N47va

M130ra

A36vb F57ra

DVRANDI SVPER SENT. I

ut hic homo uel hec humanitas, et naturam pro communi quod pertinet ad speciem, ut homo uel humanitas, et sic querere an suppositum sit idem quod natura uel addat aliquid super eam est querere de principio indiuiduationis, et hoc modo non tractabitur nunc questio, quia locum habet II libro dist. 3. Alio modo | possunt accipi suppositum et natura ut suppositum dicatur concretum etiam in uniuersali, ut homo, et natura dicatur abstractum, ut humanitas, et hoc modo tractabitur nunc. Circa quod sunt tres modi dicendi. [8] Primus est quod suppositum differt realiter a natura, non per hoc quod nomen ‘suppositi’ significet preter naturam aliquod accidens nature, quia sic non esset ens per se unius generis, nec significat solam naturam, quia tunc non differret realiter a natura, set | quia addit super naturam quendam modum quem contrahit natura ex hoc quod subest ipsi esse et reliquis accidentibus; qui modus, licet non sit alia res a natura, per ipsum tamen differt suppositum realiter a natura et natura cum modo, que ut sic est suppositum, a se ipsa | sine illo modo, que ut sic absolute est natura. Declarant autem hoc per simile, quia materia ex coniunctione sui cum quantitate contrahit quendam modum, scilicet quod sit | extensa, per quem differt realiter | a se ipsa non | extensa (extensum enim et non

Z38vb

43 II libro dist. 3] cf. II, 3, 2, A5-A15 (120,24-128,233) 47 Primus … 55 natura] God. de Font., Quodl., VII, 5, resp. (302); etiam ap. Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 34, 1, resp. (20va) 56 Declarant … 75 aliquam] God. de Font., Quodl., VII, 5, resp. (302-304); etiam ap. Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 34, 1, resp. (20va); Heru. Nat., Quodl., III, 6, resp. (75vb) 39 uel] om. O | et … 40 humanitas] om. (hom.) Y 40 uel] et sed uel s.u. (alia lectio) add. O | sic] hoc modo O | an] autem sed del. et s.u. corr. N 41 addat] addit MO | super] supra O 42 nunc] om. O 43 habet] in add. A | II libro] inu. FMYZ | possunt] potest Y 44 dicatur] sit M dicitur O | concretum] cum et lac. add. O | etiam] et O | uniuersali] et add. O | natura] non Z 45 dicatur] per add. A 46 quod] quam F 47 est] om. FMNO sed i.m. suppl. F | differt realiter] inu. OZ | non] om. Y | per] propter O 48 nomen suppositi] suppositum A | significet] om. sed i.m. suppl. F | preter] propter O 49 nature] om. M | esset] om. sed est s.u. suppl. Y | significat] signat M 50 quia … 51 naturam] om. (hom.) sed i.m. suppl. F | realiter] post natura O | super] supra O 51 quem] quam YZ sed corr. Y | contrahit] trahit FNYZ sed s.u. corr. N | natura] nam O 52 alia] aliqua ex corr. O 53 per … natura1] om. (hom.) sed i.m. per ipsum tamen differt suppositum naturaliter add. N a.m. | differt] differet Y differret Z | et natura2] om. (hom.) M | et … 54 suppositum] exp. N 54 modo1 que1] quomodo ex modo quo corr. M | ut1] nec O | sup55 natura] per suppositum realiter a se positum] differt add. A | modo2 que2] om. O ipsa sine illo modo add. O 56 hoc] sic add. A | per] circa Y 57 contrahit] trahit sed s.u. corr. N | sit] sint O 58 quem] quam O | differt realiter] inu. O

40

45

50

55

DISTINCTIO XXXIV QVESTIO I

60

65

70

75

80

245

extensum realiter differunt), et tamen materia extensa super materiam non addit aliquam rem nisi quantitatem, quia preter quantitatem est in essentia materie derelicta quedam extensio que, licet non sit in materia nisi ad presentiam quantitatis, tamen non est ipsa quantitas, set est quedam diuersificatio materie in essentia sua. Constat autem quod sub alia et alia parte quantitatis est alia et alia pars materie quoad essentiam materie; quod non esset, nisi preter essentiam quantitatis esset in materia quedam extensio secundum quam haberet partem et partem, ut sic secundum diuersas partes essentie posset subici diuersis partibus quantitatis. Cum igitur ille modus non sit quantitas et fortiori ratione non sit res alterius predicamenti, patet quod ille modus non addit super materiam aliquam rem, et tamen facit eam realiter differre a se ipsa absolute sumpta sine tali modo. Et similiter in omni natura relinquitur aliquis modus ex coniunctione eius ad sua accidentia, qui modus cum natura pertinet ad rationem suppositi et non ad rationem nature, ratione cuius differunt realiter suppositum et natura, licet ille modus non addat super naturam rem aliquam. Conclusionem autem principalem, scilicet quod suppositum differat realiter a natura, probant multipliciter. Primo sic: natura humana in Christo est realiter natura et non suppositum; set si sibi dimitteretur, esset suppositum, et non per aliquam | rem additam, set solum per realem modum; ergo suppositum et natura realiter differunt, non per 77 natura … 81 modum] cf. God. de Font., Quodl., VII, 5, resp. (301) 59 extensum] enim quid non extensum add. Y | realiter differunt] differens realiter Y | materiam] absolute add. A 60 aliquam] om. YZ | nisi] coni.: non codd. 61 in1 … materie] derelicta in materie essentia est O om. YZ | que licet] quelibet YZ 62 ad] per O | set] om. Y 63 autem] enim F | in2] om. sed s.u. suppl. O 65 quod] que YZ om. YZ 64 et2 alia4] om. O | quoad] ad sed s.u. corr. F 67 ut] et O | sic] om. FY | 66 quedam] que dicitur Y | et partem2] om. Y diuersas] diuersa F | subici] subdici sed corr. N 68 igitur] ergo O | et] etiam Y 69 patet] ergo add. Y | modus] om. O | super] supra O 70 materiam] naturam FM | aliquam rem] inu. A | rem] om. M | tamen] om. M 71 sumpta] considerata FM om. YZ | modo] medio O | Et similiter] om. Y | similiter] semper O 73 per72 ex … modus2] om. (hom.) sed i.m. suppl. N a.m. | accidentia] contracta Y tinet] pertinent YZ | non] om. sed s.u. suppl. F 74 differunt] differt FM | differunt realiter] realiter differt O | et] a FO sed corr. F 75 addat] addit FO sed s.u. corr. F | super] supra O | rem aliquam] inu. O 76 autem] om. sed s.u. suppl. F | suppositum … 77 natura] natura et suppositum differunt realiter O suppositum et natura differunt realiter Y suppositum et natura realiter differant Z 77 probant] potest sed del. 78 non] est add. O | suppositum] suppositiua A | set] om. O et i.m. corr. N a.m. | sibi dimitteretur] inu. Y 79 aliquam] aliam O 80 realiter differunt] inu. O

M130rb

246 O116r

Y85rb

DVRANDI SVPER SENT. I

rem aliquam, set per realem modum. Secundo sic: suppositi | est agere et non nature, quod non esset, nisi realiter differrent; quare etc. Tertio sic: suppositum et natura se habent sicut habens et habitum; homo enim significatur ut habens humanitatem et humanitas ut quod habetur; | set in solo Deo est idem quod habet et quod habetur, non autem in creaturis; ergo in creaturis non sunt idem suppositum et natura. Quedam alia possent adduci, set hec sufficiunt. [9] Hec autem positio defficit in multis. Primo, quia dicit suppositum differre realiter a natura et non per aliquam rem, quia sicut se habet differens ratione ad rationem, ita se habet differens realiter ad rem; set impossibile est quod aliquid differat ab alio ratione, nisi sit alia ratio uel includat aliam rationem; ergo impossibile est quod aliquid differat ab alio realiter, nisi sit alia res uel habens seu includens aliam rem. [10] Secundo defficit in hoc, quod ponit quod natura contrahit quendam modum ex unione sui cum accidentibus. Hoc enim non est uerum: aliter enim perficit agens suum passum et aliter forma suum subiectum. Agens enim perficit passum, non per se ipsum, set per aliquid immissum, quod est forma, que est terminus actionis; set forma perficit subiectum per se ipsam immediate et non per aliquid immissum: albedo enim perficit corpus per se ipsam, qua perfectione dicitur album, et preter ipsam nichil aliud redundat in subiecto, et similiter est in omnibus formis accidentalibus. Ex hoc sic arguitur: ex perfectione

81 suppositi … 82 etc.] God. de Font., Quodl., VII, 5, resp. (301) 83 suppositum … 86 natura] cf. God. de Font., Quodl., VII, 5, resp. (301-302) 88 Hec … 93 rem] cf. God. de Font., Quodl., VII, 5, resp. (304-305); cf. etiam Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 34, 1, resp. (20vb); Heru. Nat., Quodl., III, 6, resp. (75vb) 81 rem aliquam] inu. Y | et] om. O 82 differrent] differret unum ab alio FMYZ | quare] ergo FMYZ 83 sicut] ut O 84 significatur] signatur M | et huma85 solo Deo] inu. M nitas] humanitas uero FM | ut2] om. FM sed s.u. suppl. F | est idem] inu. O 86 ergo] om. YZ sed i.m. suppl. Y | in creaturis] om. YZ | Quedam] quod sed s.u. corr. Y 87 possent] possunt O 88 positio] potentia (dub.) 89 differre realiter] inu. O | habet] habens et add. Y sed del. et i.m. corr. Ma.m. 91 alio] aliquo M | ratione … 93 alio] om. (hom.) Y 92 includat] includit FO sed s.u. corr. F | est] om. M 93 nisi] non O | habens seu] om. O 94 natura] om. sed s.u. suppl. Y 95 sui] om. YZ | Hoc enim] quod FM | non] om. sed s.u. suppl. Y 96 et … 97 passum] om. (hom.) sed et forma quia agens i.m. add. Y a.m. 97 enim] om. O | ipsum] om. N | aliquid] om. AN aliud O ipsam praem. sed del. Y 98 terminus actionis] tantummodo accidens O 99 perficit] suum add. AY | ipsam] ipsum NYZ sed corr. Y | immediate] om. O 100 se ipsam] se ipsum N 101 album] om. sed i.m. suppl. FMN post preter YZ | et1] om. sed s.u. suppl. Y

85

90

95

100

DISTINCTIO XXXIV QVESTIO I

105

110

115

120

125

247

subiecti per formam nichil redundat preter formam; set natura perficitur suis accidentibus | tamquam subiectum per formas; ergo ex tali perfectione uel unione nichil redundat, nec res nec modus. Est tamen intelligendum quod ex unione forme substantialis cum materia bene redundant in composito qualitates et passiones; set in materia, que est subiectum forme, nichil | redundat preter formam. Et eodem modo in toto composito ex natura et suis accidentibus bene potest aliquid redundare quod non est condicio solius nature, set compositi ex natura et accidente, sicut esse figuratum redundat in natura ex quantitate; set illud non est immediata condicio nature, set quantitatis uel totius compositi; et sic uerum est uniuersaliter quod ex eo quod perficit ut forma nichil redundat preter formam quod sit condicio subiecti quod perficitur per formam quasi magis intrinsecum subiecto quam sit forma, ut isti ymaginantur | de quodam modo derelicto et causato in natura ex unione eius ad quantitatem et ad alia accidentia. [11] Tertio defficit in hoc, quod dicit quod talis modus pertinet ad rationem suppositi, quia prius est intelligere naturam subesse suis accidentibus quam sequatur talis modus, quia contrahitur | ex unione nature cum accidentibus; set suppositum in genere substantie uel natura subsistens, que non subsistit nisi in supposito, preintelligitur talis, scilicet subsistens, antequam intelligatur subesse suis accidentibus, quia subsistere competit sibi ex se; ergo suppositum uel natura subsistens preintelligitur illi modo qui contrahitur ex unione nature cum accidentibus; set posterius non est de ratione prioris; ergo talis modus non est de ratione suppositi. 118 Tertio … 127 suppositi] cf. God. de Font., Quodl., VII, 5, resp. (306) 103 preter] per YZ 104 formas] formam O 105 uel] et M 106 Est] Et YZ | tamen] est s.u. add. Y 107 bene … 108 materia] om. (hom.) O | qualitates] quantitates Y 108 est] om. sed post subiectum s.u. suppl. Y | preter formam] nisi forma FM preter formas Z 109 et] ex sed del. et s.u. corr. N 110 aliquid redundare] inu. Y | condicio] om. Y 111 figuratum] signatum YZ | in] ex O | natu112 illud] id Y | condicio] cum dicitur F | ra2] materia Y | ex2] et OY quantitatis] quantitas sed s.u. corr. N 113 uerum] unum sed s.u. corr. M | uerum 114 formam] om. M id Y illud Z | quod] quia N | est] om. O | quod1] om. O sit] fit M 115 quasi] quod Y | intrinsecum] intrinsecam M 116 sit forma] inu. Y | isti] sic N | quodam] quodem F 117 causato] creato sed del. et i.m. corr. F | quantitatem] qualitatem Y | alia] illa F 119 quia] quod OY 120 sequatur] sequitur O | quia] qui M(p.c.) qua sed del. et i.m. corr. N quod O 122 scilicet] om. sed s.u. suppl. N 123 quia … 125 accidentibus] om. (hom.) O 124 sibi] ei A 126 est] om. sed s.u. suppl. F | ergo] igitur O

M130va

N47vb

F57rb

O116v

248

M130vb

Y85va

DVRANDI SVPER SENT. I

[12] Quarto, quia illud quod est completiuum et formale in constitutione rei denominat rem illam, sicut a relatione | que est formalis et completiua in constitutione diuinorum suppositorum dicuntur supposita diuina relata; set secundum istos talis modus est formalis et completiuus in constitutione suppositorum creatorum; ergo omnia supposita creata debent denominari a tali modo modalia, quod est inconueniens. [13] Quinto, quia secundum istam opinionem sequitur quod humana natura in Christo sit suppositum, quia ipsa est affecta suis accidentibus; ex qua affectione resultat modus qui cum natura constituit rationem suppositi, ut dicunt; hoc autem est inconueniens; ergo etc. [14] Alius modus dicendi est quod suppositum differt realiter a natura, quia preter naturam includit modum realem, non quidem causatum ex unione nature | cum accidentibus, ut dicit precedens opinio, set modum qui competit nature ex se, si sibi relinquatur; et iste modus est modus per se subsistendi, qui includitur in ratione suppositi, et non in ratione nature: suppositum enim dicit quid per se subsistens, non autem natura. Et hic modus, si ponatur esse res iuxta illud quod dictum fuit in precedente distinctione, tunc hec opinio euadit omnia inconuenientia precedentis opinionis, excepto quarto, quod non est magnum. Dato enim quod supposita creata dicerentur modalia, non esset multum curandum, dummodo constaret de re.

139 Alius … 145 natura] ap. Heru. Nat., Quodl., III, 6, resp. (76ra) 146 dictum … distinctione] cf. supra, I, 33, 1, 4 (226,24-27) 128 completiuum] alicuius add. O 130 diuinorum suppositorum] inu. AN 132 et] uel 131 relata] relatiua N | istos] modos add. O | talis] iste Y a.m. YZ | completiuus] completiua ratio YZ 133 denominari] ex corr. Y a.m. | a] om. O | est] om. sed s.u. suppl. Y 135 Quinto quia] ad hoc argumentum Y(p.c.) | istam] illam YZ | humana natura] inu. O 136 est] om. Y | affecta] assumpta 137 modus qui] aliquid quod O | cum Y | suis] fuit cum s.u. praem. Y a.m. natura] om. YZ | constituit] consistit sed i.m. corr. M secundum add. Y 138 inconueniens] in contrahens Z 139 differt realiter] inu. O 140 quia] om. sed i.m. suppl. F | causatum] creatum FM sed corr. F tantum NOYZ 141 cum accidentibus] et accidentium O | dicit] uult post opinio O om. sed post opinio s.u. suppl. Y 142 set] secundum s.u. add. O secundum Z | si] om. sed s.u. suppl. Y | iste] ille OYZ 143 modus] om. YZ 144 in] om. YZ | quid] om. sed i.m. suppl. F 145 esse res] om. AN sed i.m. suppl. N | iuxta] om. O | illud] id FMNO 146 dictum] om. O | precedente] precedenti A | hec] om. YZ 147 quarto] decimo Y 148 Dato] dico M | modalia] moralia F 149 esset] esse M | curandum] creandum F | dummodo] dum a modo O

130

135

140

145

DISTINCTIO XXXIV QVESTIO I 150

155

160

165

170

249

[15] Nichilominus est alius modus dicendi, quem credo ueriorem, scilicet quod suppositum et natura, hoc est concretum et abstractum, siue accepta in uniuersali, ut homo et humanitas, siue in singulari, ut hic homo et hec humanitas, non important aliud de principali significato, set idem penitus; ex modo tamen significandi suppositum | seu concretum aliquid connotat quod non connotat natura. Primum patet dupliciter. Primo sic: non plus differunt concretum et abstractum in predicamento substantie quam in predicamento accidentis; set in predicamento accidentis concretum et abstractum penitus idem significant, ut album et albedo: album enim solam qualitatem significat, sicut albedo, ut dicitur in P r e d i c a m e n t i s ; ergo in predicamento substantie concretum et abstractum, | ut homo et humanitas, penitus idem | significant. Secunda ratio talis est: idem significatur per nomen et eius diffinitionem; set per diffinitionem hominis nichil importatur nisi quod pertinet ad naturam humanitatis, quia diffinitio est oratio indicans quid est res; nichil autem dicit quid rei nisi quod pertinet ad naturam (cetera enim dicunt quale uel quantum uel aliquid huiusmodi); ergo per nomen ‘hominis’ nichil importatur de principali significato nisi quod pertinet ad naturam humanitatis. Et sic patet primum. [16] Secundum patet, scilicet quod concretum seu suppositum de suo modo significandi aliquid connotet quod non connotat natura seu 151 suppositum … 155 natura] cf. Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 34, 2, resp. (20vb); Heru. Nat., Quodl., III, 6, resp. (76rb); cf. etiam Henr. de Gand., Summa, 28, 5, sol. (168vC-169rD); 55, 1, arg. 3 (364,16-17); Quodl., IV, 4, sol. (16,130-134; 17,146151) 159 album … 160 albedo] Arist., Cat., 8, 10a27-30; ap. Henr. de Gand., Summa, 55, 1, arg. 3 (365,18-19) 165 diffinitio … 166 res] Thom., In Phys., IV, 5, 447 (221a); ex Arist., Top., I, 5, 102a45; cf. etiam Auct. Ar., 36, 5 (322,92) 170 concretum … 186 albedinem] cf. Heru. Nat., Quodl., III, 6, resp. (76rb-va) 150 Nichilominus] tamen add. FMYZ | credo] esse add. O 151 quod] om. sed s.u. suppl. F | et] uel M 152 siue] om. O ut (i.m.) sunt Y | accepta] acceptum A | et] uel Y 153 aliud] aliquid diuersum realiter YZ 154 penitus] set s.u. add. Y | tamen] om. Y | significandi] signandi Y 155 connotat1] denotat YZ 160 sicut] et 159 significant] signant Y | album2 … 160 albedo] om. (hom.) Y 162 penitus … significant] om. O 163 est] om. M add. O 161 et2] om. Y | significatur] significant sed corr. N 166 quid] om. sed i.m. suppl. F | rei] uti sed del. et s.u. corr. N 170 seu] uel M siue Y 171 connotet] connotat OYZ | natura] seu nomen abstractum enim significat naturam secundum se quod non connotat natura seu nomen add. sed del. Y | seu … 172 abstractum1] om. Y

M131ra Z39ra

O117r N48ra

250

A37ra

F57va M131rb

Y85vb

DVRANDI SVPER SENT. I

nomen abstractum: abstractum enim significat naturam secundum se absque | habitudine ad aliquid aliud, et ideo ex suo modo significandi non connotat aliquid preter naturam; concretum autem significat per modum habentis naturam, ut homo habens humanitatem et album habens albedinem. Et quia habens naturam est quandoque diuersum realiter a natura, sicut homo habens albedinem est aliquid realiter diuersum ab albedine, sequitur | quod concretum ex suo modo significandi connotat aliquid quod quandoque est diuersum realiter a forma importata per abstractum, ut in exemplo posito | de albo, quandoque autem non, ut postea patebit, quia quandoque non est realiter diuersum quod habet et quod habetur; differenter autem importatur per concretum forma, que principaliter significatur, et habens formam, quod connotatur ex modo significandi, quia, ut patet resoluendo nomen concretum, habens formam importatur in recto, forma autem in obliquo, ut album habens albedinem. [17] Et ex hoc sequuntur duo: unum est quod in concretis accidentalibus, in quibus habens formam realiter differt a forma, concretum non potest predicari de suo abstracto, ut dicendo | “albedo est alba”, uel econuerso “album est albedo”. Cuius ratio est quia illud subicitur uel predicatur quod importatur per terminum in recto, non autem illud quod importatur in obliquo, set est determinatio subiecti uel predicati; set per concretum importatur habens formam in recto, forma autem in obliquo; ergo ubi terminus concretus subicitur uel predicatur, oportet quod directe uerificetur propositio pro habente formam; set in concretis accidentalibus habens formam non est idem realiter cum forma; 181 ut … patebit] cf. infra, uu. 199-215 172 nomen] nullum M | abstractum2] om. Z | significat] signat M | secundum se] uel rem Y 173 aliquid] ad add. N | aliud] om. Y 175 et] om. O 178 ab] om. sed 177 realiter1] post natura O | homo] om. YZ | aliquid] om. A i.m. suppl. N | modo] modi M 179 connotat] connotet FM | aliquid] quid sed s.u. corr. F | diuersum realiter] inu. O 180 importata] que forma importatur O 182 et quod] om. sed i.m. suppl. F | quod] om. O | importatur] importantur AMN 183 que] et M | significatur] signatur Y 184 quia] om. O | patet] om. O | resoluendo] per add. OYZ 186 album] albus Y 187 sequuntur] sequentur M | sequuntur duo] inu. O | est quod] inu. sed corr. Y | accidentalibus] accidentibus F accidentium O 188 in quibus] om. YZ | concretum] tamen add. 191 recto] concreto A | illud] id O YZ 190 est1] om. sed s.u. suppl. F 192 est] om. sed s.u. suppl. Y | subiecti … predicati] predicati uel subiecti FZ predicati et subiecti M 194 obliquo] concreto AN sed corr. N | concretus] concretis F 195 pro] om. Z 196 accidentalibus] accidentibus F accidentium O

175

180

185

190

195

DISTINCTIO XXXIV QVESTIO I

200

205

210

215

220

251

ergo in talibus abstractum, quod est nomen forme, non predicatur de concreto, quod est nomen habentis formam, nec econuerso. [18] Secundum quod sequitur est quod concretum directe supponat pro habente formam et non pro forma habita; illud autem quod habet rationem partis | uel inherentis uel alteri innitentis habet rationem habiti et non habentis; ideo tali non conuenit nomen concretum; propter quod natura humana in Christo, que est alteri innitens et habita, non dicitur homo, set humanitas, nec Filius Dei dicitur assumpsisse hominem, set humanitatem. | Hic etiam non predicatur concretum de abstracto nec econuerso: non enim bene dicitur demonstrato Christo: “Hic homo est sua humanitas”, quia habens humanitatem est realiter aliud ab humanitate, quia illud est suppositum diuinum; in Christo enim humanitas degenerat in accidens quantum ad hoc quod non constituit suppositum proprium, sicut nec accidentia. In suppositis autem creatis non apparet quomodo suppositum et natura siue concretum et abstractum ut homo et humanitas differant realiter, neque quantum ad significatum neque quantum ad connotatum ex modo significandi, quia in talibus habens naturam et natura habita, ut habens humanitatem et humanitas, non uidentur differre realiter. [19] Set numquid hoc est contrarium ei quod dicit frater Thomas in pluribus locis, scilicet quod suppositum et natura differunt realiter in creaturis, saltem in compositis ex materia et forma? Dicendum quod non propter duo. Primum est quia suppositum dicit ens subsistens in tali natura; natura autem non | dicit nisi solam essentiam. Nunc est 216 frater … 217 locis] cf. e.g. Thom., S.th., I, 3, 3, resp.; Super Sent., I, 34, 1, 1, sol. (788) 198 habentis] habens FO sed s.u. corr. F 199 est] i.m. Y | supponat] supponit AO 200 illud autem] lac. Y 201 uel1 … 202 habentis] om. Y | uel2] quam ex quod i.m. corr. M 202 non] om. O | ideo] et praem. O 203 propter quod] ideo FMYZ propter hoc O | natura] non Z 205 Hic etiam] hoc enim O | non] om. sed s.u. suppl. Y 206 bene] unde sed corr. Y 207 homo] om. YZ | humanitatem] om. AN sed i.m. suppl. N a.m. | est2 realiter] inu. FMYZ | realiter aliud] inu. O 208 est] om. sed s.u. suppl. Y 209 enim] uero A om. FM sed i.m. suppl. F ubi NOYZ | degenerat] designatur ex corr. Y | in] om. sed s.u. suppl. O ut Y | non] om. sed s.u. suppl. F 210 nec] om. O 211 quomodo] ex corr. i.m. F quando Y | et natura] creatura et creatum i.m. (alia lectio) add. M 212 differant] differunt O | neque] nisi sed del. et i.m. corr. F 216 hoc] om. AY | hoc est] inu. O | ei] om. Z 217 et] in Z | differunt] differant YZ 219 quia] quod O | dicit] dicitur FMYZ 220 natura2] om. YZ sed s.u. suppl. Y | non] om. O | nisi] ubi sed del. et s.u. corr. N om. O | Nunc] non sed s.u. corr. M

O117v

M131va

N48rb

252

M131vb

F57vb

O118r

DVRANDI SVPER SENT. I

ita, quod aliqua faciunt unum secundum subsistentiam, et in hoc pertinent ad suppositum, que non faciunt unum secundum essentiam, et tunc non pertinent ad naturam, et ratione illorum suppositum dicitur differre realiter a natura, quamuis non importentur directe per significatum suppositi, nec etiam ex modo significandi, set hac sola de causa, quia faciunt unum secundum subsistentiam cum supposito cui attribuitur subsistere. Secundum est quia frater Thomas non tractat in libris theologicis questionem istam sub hoc sensu in quo tractata est, scilicet accipiendo suppositum pro concreto et naturam pro abstracto et in uniuersali, set tractat | eam accipiendo naturam pro eo quod pertinet ad communem speciem et suppositum pro singulari uel indiuiduo. Quod patet in S c r i p t o hac eadem distinctione et questione, ubi in principio solutionis dicit sic: In illis in quibus essentia est aliud quam ypostasis uel suppositum oportet quod | sit aliquid materiale per quod natura communis indiuiduetur et determinetur ad hoc singulare. Et in S u m m a parte I questione 3 articulo 3 in principio solutionis dicit sic: In rebus compositis ex materia et forma necesse est quod differant natura uel essentia et suppositum, quia essentia uel natura comprehendit in se illa tantum que cadunt in diffinitione speciei, | set materia indiuidualis cum accidentibus omnibus indiuiduantibus ipsam non cadit in diffinitione speciei, includitur tamen in supposito. Ex quibus clare patet quod ipse accipit suppositum pro indiuiduo et singulari, in quo sensu non est tractata questio, sicut a principio dictum fuit; quare etc. 234 In … 236 singulare] Thom., Super Sent., I, 34, 1, 1, sol. (788) 237 In rebus … 241 speciei] Thom., S.th., I, 3, 3, resp. 244 sicut … fuit] cf. supra, uu. 38-43 221 subsistentiam] essentiam subiecti Y substantiam Z 222 que] quedam ex corr. s.u. Y | unum] om. N 223 tunc] ideo AN 224 differre realiter] inu. O | realiter] post natura A | quamuis] iter. sed del. N 225 significatum] signatum M | etiam] lac. O | hac] om. AN 226 quia] quod O 228 quia] quod O | in … 229 sensu] questionem istam (istam om. Y) sub hoc sensu in libris theologicis FMYZ | istam] om. AN | in] sub O | tractata est] tractatur nunc YZ 230 suppositum] supposito Y(ex corr.)Z | concreto] recto sed i.m. corr. M | et2 … uniuersali] et in tali A etiam in tali sed exp. N om. O 231 eam] om. O 233 distinctione … questione] questione et distinctione O 234 ypostasis] ypotasis F 236 determinetur] terminetur Y | singulare] significare (dub.) Y 237 sic] quod add. Y 239 uel natura] om. O | illa tantum] inu. FMYZ 241 omnibus] om. O | speciei] set materie indiuidualis add. sed del. N | includitur tamen] set includitur Y 243 et] uel Y | quo] isto YZ | tractata] tractanda O 244 dictum] om. YZ | dictum fuit] inu. FM

225

230

235

240

DISTINCTIO XXXIV QVESTIO I 245

250

255

260

265

253

[20] Ad rationes secunde opinionis dicendum est: ad primam quod natura humana in Christo est natura et non suppositum, non propter hoc quod natura et suppositum uel concretum et abstractum importent diuersa de principali significato, set quia concretum ex modo significandi intelligitur ut habens; quod autem innititur alteri non est habens ut sic, set potius habitum; propter quod natura humana in Christo, quia innititur alteri, non dicitur homo, set | humanitas. [21] Ad secundam dicendum quod suppositum dicitur agere et non natura, non propter realem diuersitatem suppositi et nature, set quia suppositum significatur ut quod est, natura autem ut quo est aliquid, et quia agere correspondet ei | quod est esse, ideo supposito attribuitur actio tamquam ei quod agit, set nature tamquam ei quo agens agit. [22] Ad tertiam dicendum quod in nulla creatura sunt idem uniuersaliter habens et quod habetur, quia in omni creatura preter suppositum et naturam sunt aliqua que realiter differunt ab utroque; nichil tamen prohibet quin in creatura sit aliquid habitum quod non differt realiter ab habente, sicut diximus de supposito et natura. [23] Ad illud quod dicunt de materia extensa quod differt realiter a se ipsa non extensa et tamen non includit aliam rem, set quendam modum contractum, dicendum quod falsum est: materia enim extensa dicit compositum ex materia et extensione, que est essentialiter quantitas, in quo composito materia est subiectum et quantitas est ipsa formalis extensio, ita quod non est alia extensio materie et quantitatis, set tantum una, quia extensio que est materie ut subiecti est quantitatis ut forme, que est essentialiter id ipsum. 262 de … 264 contractum] cf. supra, uu. 56-63 245 secunde] prime YZ | est] om. O 246 est natura2] inu. O | et] om. O | non2 … 247 suppositum] om. (hom.) Y non quod suppositum Z | non2 … 247 suppositum] iter. sed del. N 247 uel] et M licet ex corr. Y 252 dicendum] om. sed s.u. suppl. F est s.u. add. Y | et] om. O 253 realem diuersitatem] inu. YZ | quia] om. O 254 autem] aut MZ | est2] om. Y | est2 aliquid] inu. N | aliquid] om. O 255 est] om. sed s.u. suppl. Y 256 ei2] om. Y | quo] quod sed s.u. corr. M 257 dicendum] om. sed dicendum est s.u. suppl. Y | creatura] re creata O 259 aliqua] alique YZ | realiter differunt] inu. O 260 in] om. sed s.u. suppl. A 261 diximus] dicimus Y | natura] substantiali sibi declarata i.m. add. F 262 illud] id Y | quod2] om. O | differt realiter] inu. YZ | quod2 … 263 exten264 contracsa] iter. sed del. N 263 non2] om. O | aliam rem] om. O tum] concretum O 265 compositum] compositionem O | essentialiter] realiter YZ | quantitas] et add. Z 266 in … quantitas] om. (hom.) Y 268 quia] est F | quantitatis] quantitas sed s.u. corr. N 269 essentialiter] realiter Y | id ipsum] ad ipsam sed corr. Y ad ipsum Z

Y86ra Z39rb

M132ra

254

N48va

M132rb O118v

F58ra

DVRANDI SVPER SENT. I

Et quod arguitur contra hoc, quia “sub alia et alia parte quantitatis est alia et alia pars materie”, dicendum quod aut loquimur de materia que subest quantitati in diuersis secundum suppositum, aut de materia ut subest diuersis partibus eiusdem quantitatis secundum numerum. Si primo modo, sic dicendum est quod in | distinctis secundum suppositum alia materia est sub una quantitate et alia sub alia, neutra tamen habet extensionem preter illam que est sua quantitas: differunt enim hee due materie sicut duo indiuidua eiusdem speciei et non sicut partes | eiusdem materie secundum numerum. Et si uocentur partes materie, talis tamen partialitas non arguit aliquam extensionem in toto nec in partibus (alias due anime separate, que sunt indiuidua unius | speciei, sicut due materie sunt indiuidua unius speciei, essent extense, quod falsum est); et si esset natura materie quod posset esse sine quantitate, sicut anima, possent esse due materie non extense que essent partes unius materie, sicut duo indiuidua sunt partes unius speciei. Patet ergo quod materiam habere plures partes hoc modo quod subsint pluribus quantitatibus distinctis secundum suppositum non arguit in materia secundum se aliquam extensionem preter quantitatem que ei aduenit et est sua extensio. Si uero loquamur de materia ut subest diuersis partibus eiusdem quantitatis secundum numerum, adhuc non oportet quod preter quantitatem sit in materia aliqua extensio secundum quam habeat plures partes que subiciantur pluribus partibus quantitatis; immo secundum istos non est possibile, si bene consideretur dictum eorvm: quantitas enim non | preexigit in materia illud quod ipsa facit 270 sub … 271 materie] cf. supra, u. 64 270 quod arguitur] om. YZ | hoc] est s.u. add. Y | et2 alia2] om. AN 271 pars] quantitatis add. O | aut] aliter O | loquimur] loqui sed del. et i.m. corr. F 272 subest] est sed corr. Y 273 ut] que A 274 modo] om. M 275 alia1] aliud O | materia] natura O | materia est] inu. FMYZ | alia2] om. OY | neutra] neutrum O | tamen] om. sed i.m. suppl. N 276 est] om. sed s.u. suppl. Y | enim] tamen Y 277 due] om. FM | sicut … 278 materie1] om. (hom.) YZ | duo] om. N 279 tamen] autem Y 280 sunt] duo add. FMYZ | indiuidua] om. O 281 due] om. N | unius] eiusdem FMYZ 282 esset natura] essent due ex esset nature corr. Y essent nature Z | quod] que ex corr. Y | posset] possent Y | sine] om. sed s.u. suppl. M 283 anima] rationalis add. A 285 materiam] in materia M | quod2] que 284 materie … unius2] om. (hom.) O AN | subsint] subsunt ex subsint corr. N subsunt O 286 distinctis] discretis A | suppositum] suppositionem M 288 et] om. O | loquamur] loquimur M | subest] est add. Y 289 eiusdem] om. O | numerum] ex corr. Y materiam Z | adhuc] ad hoc sed corr. M 292 immo] unde YZ | dictum eorum] om. O

270

275

280

285

290

DISTINCTIO XXXIV QVESTIO I

295

300

305

310

315

255

aut quod ad ipsam consequitur. Set secundum istos illa extensio quam ponunt in materia preter quantitatem fit ex | quantitate uel sequitur ad quantitatem: contrahitur enim, ut dicunt, ex unione quantitatis ad materiam; ergo talis extensio in materia nullo modo exigitur a quantitate ut per eam materia habeat diuersas partes que subiciantur diuersis partibus quantitatis. Quid ergo? Numquid materia habet diuersas partes que subiciantur diuersis partibus eiusdem quantitatis secundum numerum? Dicendum quod non. Non enim loquimur de partialitate et | totalitate extensiua, quam non habet materia nisi includendo quantitatem que est extensio et totalitas uel partialitas de qua loquimur; materia ergo subest quantitati realiter a quantitate differens; set tota materia non subest toti quantitati nec partes materie partibus quantitatis, set potius materia cum totalitate quantitatis dicitur tota et cum parte uel partialitate quantitatis dicitur pars, quia totalitas et partialitas que est quantitatis essentialiter, est materie subiectiue et nulla alia, et sic sunt eedem partes quantitatis et materie et non alie, quia que sunt partes quantitatis in se sunt partes materie ut subiecti et materie quante ut aggregati | uel compositi. Et istud magis patet uocando quantitatem totalitatem uel partialitatem materie, sicut uere est. [24] Ad primum argumentum principalis conclusionis dicendum quod per idem adequate et conuertibiliter non potest aliquid conuenire cum alio et differre realiter ab eodem; Persona autem et essentia, etsi sint idem realiter, non tamen adequate et conuertibiliter, quia in aliquo est essentia in quo non est Persona Patris, et sic de qualibet alia; 294 quod] om. FYZ | illa] ista Y 295 fit] sit Z 296 ad1] om. O 297 modo] om. Z | a quantitate] om. O 298 materia] om. A | diuersis] om. YZ 299 Quid] Quod MYZ | numquid] numquam MY | habet] habeat MYZ 300 eiusdem] om. AO 301 Dicendum] est s.u. add. Y | Non2] nunc F | Non2 enim] om. Y 302 extensiua] extensa Y | non] om. O 303 uel] et M | qua] nunc add. OYZ 304 tota] om. YZ 305 non] om. FM sed i.m. suppl. F | partibus] om. O 306 materia] cum partibus quantitatis, set potius materia cum add. (iter.) O | uel] et M 307 quia] et N | et] uel ANO | partialitas] pars O 308 quantitatis] et materie add. O | sunt] sint O 309 eedem] due Z | et1 … 310 quantitatis] om. (hom.) Y 310 se] que s.u. add. Y | ut] om. sed s.u. suppl. F | quante] om. O quantitate Y(a.c.)Z 311 aggregati … compositi] aggregate uel composite O | istud] illud OY | quantitatem totalitatem] inu. sed corr. M 313 conclusionis] questionis M 314 per idem] eidem O | adequate] equate AFNOZ | non … 316 conuertibiliter] om. (hom.) sed i.m. suppl. N a.m. | conuenire] aduenire F 315 eodem] eadem FYZ sed corr. Y 316 etsi] si YZ | adequate] equate A 317 est2] lac. O | Persona] sicut in Filio est essentia in quo non est (om. Y) Persona add. YZ | alia] Persona add. A

A37rb

M132va

Y86rb

256

O119r

M132vb

DVRANDI SVPER SENT. I

propter quod Pater per unum istorum, scilicet per essentiam, potest conuenire cum aliquo, puta cum Filio, et secundum Personam differre ab eodem. [25] Ad argumentum alterius partis potest secundum alios responderi | sic, quod idem est quod est et quo est in diuinis quantum ad essentialia, que proprie dicunt quid est uel quo aliquid est; set quia Persona preter essentiam includit realem relationem que non dicit quid est uel quo est, set quo aliquid ad aliud est et que differt realiter ab essentia secundum istos, ideo Persona proprie loquendo non est essentia. Quod autem in littera dicitur contra hoc non dicitur secundum proprietatem locutionis, set ad excludendum | occasionem erroris ne negando Personam esse essentiam et dicendo “Pater non est essentia et Filius non est essentia” credatur quod Pater et Filius non sunt unum in essentia.

320

325

330

N48vb

[1] Secundo queritur utrum conuenienter dicatur quod sint tres Persone unius essentie. Et uidetur quod non, quia secundum ARISTOTELEM I E l e n c h o r u m | eadem est ratio unius solius et simpliciter, ut unius 5 secundum … 9 essentie] Aeg. Rom., Ord., I, 34, princ. 1, 3, arg. 3 (177raB); cf. etiam Thom., Super Sent., I, 34, 1, 2, arg. 4 (791); Alex. de Alex., Super Sent., I, 34, 1, arg. 3 (145ra); Iac. Met., Super Sent. (A), I, 34, 1, arg. 2 (T58ra) 6 eadem … 7 hominis] Arist., Soph. el., 6, 169a8-10; cf. etiam Auct. Ar., 37, 12 (332,5-6) 319 aliquo] alio O 321 Ad] aliud add. O | partis] om. AFMNY 322 quod2 … et] om. sed i.m. suppl. F 323 quid] quod YZ | aliquid] quid M 324 Persona] om. O 325 est1] om. YZ | quo1] aliquid est, set quia Persona preter essentiam includit relationem realem que non dicit quod est uel quo i.m. add. N a.m. | quo2] om. Y | ad aliud] post est A | que] quod YZ 327 in littera] post dicitur O | contra hoc] om. O | hoc] quod add. A | secundum] om. sed i.m. suppl. N 328 locutionis] loquendi O | ad excludendum] excludendo O | occasionem] occasiones M | ne] om. AMO sed s.u. suppl. A 329 esse] et O | esse essentiam] om. YZ 330 essentia] ne | essentia] diuina add. O | et2 … 330 essentia] om. (hom.) YZ add. O | sunt] sint AN 4 utrum] om. sed s.u. suppl. Y 5 uidetur] dicitur Y 6 unius1] et s.u. add. N | solius] Persone add. A | ut] om. sed s.u. suppl. F

5

DISTINCTIO XXXIV QVESTIO II

10

15

20

25

257

hominis et hominis, et similiter uidetur quod eadem sit ratio essentie et unius essentie; set non bene dicitur quod sint tres Persone essentie; ergo nec quod sint tres Persone unius essentie. [2] In contrarium est quod habetur in littera. [3] Responsio. Dicendum quod bene et conuenienter dicitur quod tres Persone sint unius essentie. Quod patet sic: illud bene et conuenienter dicitur quod dicitur uere et congrue; set quod tres Persone dicantur esse unius essentie, dicitur uere et congrue; ergo etc. Maior patet, quia in propositionibus, que sunt | signa rerum, tota bonitas est ex congruitate locutionis, que pertinet ad grammaticum, et ex ueritate, que pertinet ad logicum; et ideo illud dicitur conuenienter et bene quod dicitur congrue quoad grammaticum et uere quoad logicum. Et hec fuit maior. Minor probatur, quia congruitas est in constructione dicendo quod tres Persone sunt unius essentie, sicut est congruitas dicendo “ista mulier est egregie forme”, et uterque genitiuus construitur ex ui designationis essentie secundum grammaticos, quia per talem constructionem designatur aliqua proprietas secundum quam essentia uel natura quecumque habetur a supposito uno uel pluribus. Et ob hoc oportet quod sint plures | genitiui, quorum unus | dicat naturam

Z39va

F58rb M133ra

10 In1 … littera] Aeg. Rom., Ord., I, 34, princ. 1, sed contra 1 (177raC); cf. etiam Thom., Super Sent., I, 34, 1, 2, sed contra (791); Alex. de Alex., Super Sent., I, 34, 1, sed contra (145ra) 10 in2 littera] Lomb., Sent., I, 34, 2 (251,4-20) 19 congruitas … 22 essentie] cf. etiam Thom., Lect. Rom., I, 5, 2, 3, resp. (330,12-17) 21 ista … forme] cf. Thom., S.th., I, 39, 2, resp.; Aeg. Rom., Ord., I, 34, princ. 1, 3, resp. (177rbF); Lect. Rom., I, 5, 2, 3, ad 3 (330,26-28) 22 secundum grammaticos] cf. Prisc., Inst. gramm., XVIII, 1, n. 13 (214,8-10); ap. Aeg. Rom., Ord., I, 34, princ. 1, 3, resp. (177rbE) 25 oportet … 28 aliis] Aeg. Rom., Ord., I, 34, princ. 1, 3, resp. (177rbF); cf. etiam Thom., Super Sent., I, 34, 1, 2, ad 4 (793); S.th., I, 39, 2, ad 4; Lect. Rom., I, 5, 2, 3, resp. 8 et … 9 essentie] om. (hom.) sed i.m. suppl. Za.m. 7 hominis2] simpliciter add. YZ | quod] om. sed i.m. suppl. F 9 nec] om. sed s.u. suppl. F 12 sint] sunt O | patet sic] inu. O | bene] dicitur s.u. add. Y 13 dicitur1] om. Y | set … 114 congrue] om. (hom.) sed i.m. suppl. (partim ill.) N 14 dicantur esse] sint A | esse] om. NO | dicitur] et dicantur A | uere] om. sed i.m. suppl. F | congrue] conuenienter dicitur A 15 est] om. sed s.u. suppl. F 17 logicum] locus (dub.) Y | dicitur] post bene A 18 logicum] locutionem (dub.) Y 20 quod … 21 forme] mulier est egregie forme sicut est congruitas dicendo tres persone sunt unius essentie O | tres Persone] post sunt FMN 21 ista] om. O | est] om. Y 22 grammaticos] grammaticum O 23 essentia uel] essentialis Z 24 quecumque] quocumque O quicumque Z 25 quod] si s.u. add. Y | genitiui] ita add. O | quorum] ex corr. F quod AMNOYZ | dicat] dicatur N ex corr. Y

258

O119v

Y86va

DVRANDI SVPER SENT. I

et alius proprietatem nature, nisi ex aliquo usu unus genitiuus habeat uim plurium, sicut dicitur “iste est homo consilii”, intelligitur magni consilii uel uir uirtutis, idest uir magne uirtutis, et sic de aliis. Est etiam ueritas in propositione, quia per talem enuntiationem significatur quod essentia diuina habeatur a tribus ut indiuisa; hoc autem est uerum; ergo etc. Patet ergo | quod bene dicitur quod tres Persone sint unius essentie, non autem unius Dei, quia concretum non potest construi in ratione nature uel forme, set potius in ratione suppositi; et quia tres Persone non conueniunt in unitate suppositi, ideo non bene dicitur quod tres Persone sint unius Dei. [4] Ad argumentum in oppositum dicendum quod licet sit eadem ratio essentie et unius essentie, tamen quidam modus habendi essentiam designatur cum additur “unius”, qui non designatur absque eius additione; | et quia talis modus construendi est ad designandum proprietatem essentie habite, ideo primus modus recipitur cum additione “unius”, non autem secundus.

(330,13-14); Heru. Nat., Super Sent., I, 32, 2, resp. (136aC-D); Alex. de Alex., Super Sent., I, 34, 1, ad 3 (145rb) 31 Patet … 35 Dei] cf. Heru. Nat., Super Sent., I, 32, 2, resp. (135bC) 36 licet … 41 secundus] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 34, princ. 1, 3, ad 3 (177rbG) 26 et] om. O | alius] dicat add. FMYZ | nisi] om. M | usu] om. N | unus 29 talem] tale genitiuus] inu. AO 28 uel] ut M | idest uir2] intelligitur FM sed corr. Y | significatur] signatur M 30 a tribus] om. O | indiuisa] diuisa O | autem] aut O 31 est] om. sed s.u. suppl. Y | quod1] om. sed s.u. suppl. Y | Persone] om. Z 32 sint] sunt OY(s.u.) 33 construi] constitui Y(a.c.)Z | nature] materie YZ sed corr. Z | forme] sed potius in ratione materie et forme add. sed del. Y | suppositi] et quia tres Persone non conueniunt in ratione suppositi add. sed del. Y 34 non1] non praem. sed del. Y | non conueniunt] inu. O | suppositi] et add. O 35 quod] quia Y | sint] sunt O 36 oppositum] est add. FMYZ | quod] quia O | licet] hoc Y 37 essentiam] naturam O essent Y 38 unius] essentie add. A 39 designandum] significandum FYZ signandum M | proprietatem] proprietates Y 40 modus] om. MO | additione] additur M 41 autem] aut M

30

35

40

DISTINCTIO XXXIV QVESTIO III

259

5

10

15

20

[1] Tertio queritur utrum aliqua nomina conuenienter dicantur de Deo translatiue. Et uidetur quod non, quia illa non sunt dicenda de Deo que continent manifestam falsitatem; talia nomina sunt huiusmodi: manifeste enim falsum est dicere Deum esse agnum, leonem uel lapidem; quare etc. [2] In contrarium est auctoritas S c r i p t u r e , que in pluribus locis talia nomina Deo attribuit. [3] Responsio. Sciendum est quod non omnia nomina que attribuimus Deo ex creaturis dicuntur de Deo translatiue, quia nullum nomen attribuimus Deo nisi ex creaturis (non enim imponimus nomen nisi rei quam intelligimus, et quia non intelligimus | Deum nisi ex creaturis et tantum quantum concludimus ex creaturis, ideo nullum nomen imponimus Deo nisi ex creaturis et quantum ad illa que concludimus conuenire Deo ex creaturis); constat autem quod non omnia nomina que attribuimus Deo dicuntur de eo translatiue et metaphorice, set quedam proprie, scilicet omnia illa que attribuimus ipsi ut cognoscimus ipsum ex creaturis per uiam causalitatis, eminentie et remotionis, ut patuit supra dist. 22, quia talia nomina sunt imposita ad significandum 9 In1 … 10 attribuit] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 34, princ. 2, 1, sed contra 2 (177vaK) 9 auctoritas Scripture] cf. e.g. Dan., 2,34; Os., 5,14; Ioh., 1,29 11 non … 20 remotionis] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 34, princ. 2, 2, resp. (178raC); Heru. Nat., Super Sent., I, 32, 3, resp. (136bA) 20 ut … dist. 21] cf. supra, I, 22, 1, 8-9 (58,86-59,109) 4 aliqua … 5 Deo] de Deo aliqua dicantur Y | nomina conuenienter] om. FMZ 6 talia … huiusmodi] om. AFMN sed i.m. suppl. F set talia nomina sunt huiusmodi i.m. suppl. N | nomina] om. YZ 7 manifeste] manifestum FMOYZ etiam add. sed del. M | enim falsum] post est O | falsum est] inu. AZ | est] esset M | dicere] esse praem. Z | agnum] uel add. FYZ ut add. M | uel lapidem] om. YZ 9 auctoritas] sacre add. FMYZ | que] post locis AO 10 talia] om. M | Deo] om. sed s.u. suppl. F 11 est] om. O | nomina] om. O 12 dicuntur] post 13 Deo] i.m. F | enim imponimus] ita ponimus Z 14 et1] i.m. F | Deo2 O 15 tantum… 16 et] om. (hom.) nisi] non F | et2 … 15 creaturis] om. (hom.) YZ N | ex … 16 concludimus] om. (hom.) M | nullum] om. YZ | nomen] non s.u. add. Y 16 conuenire] om. A | conuenire Deo] contrarie Y cum et lac. add. O | 18 dicuntur] dicantur conuenire … 18 attribuimus] om. (hom.) sed i.m. suppl. N a.m. O | eo] deo YZ 19 ipsi] ei Y 20 per] secundum FMOYZ | causalitatis] et add. AO 21 patuit] patebit sed s.u. corr. N | 22] 55 O 2 Y | sunt] sint F | sunt imposita] inu. M | significandum] signandum M

O127v

M133rb

260

N49ra

M133va

DVRANDI SVPER SENT. I

illud quod est in Deo; solum autem illa nomina dicuntur de Deo translatiue uel metaphorice que significant speciales quidditates rerum creatarum uel perfectiones secundum modum creaturis conuenientem, ut leo, agnus, sentire et huiusmodi, quia res significata per hec nomina non est in Deo, set aliqua eius similitudo, ut fortitudo, mansuetudo | et cognitio singularium, que in nobis pertinet ad sensum. [4] Talis autem translatio est possibilis et utilis. Quod sit possibilis, patet, quia ibi translatio est possibilis, ubi inuenitur similitudo alicuius proprietatis: omnes enim transferentes secundum aliquam similitudinem se transferunt, ut dicitur VI To p i c o r u m ; set inter Deum et creaturas inuenitur similitudo alicuius proprietatis, ut patet in exemplis iam positis; quare etc. Similitudo autem que inuenitur inter Deum et creaturas, ratione cuius fit translatio, non est secundum participationem eiusdem qualitatis secundum speciem, set secundum proportionem, ut cum dicimus quod Deus est ignis, quia sicut se habet ignis ad calefaciendum corpora, sic Deus ad inflammandum corda per amorem, et simile est de aliis que de Deo dicuntur translatiue. [5] Est etiam utilis talis translatio propter tria. Primum est propter excellentiam diuine | nature, quia, cum intellectus noster se habeat ad 22 solum … 27 sensum] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 34, princ. 2, 1, ad 3 (177vbP); Heru. Nat., Super Sent., I, 32, 3, resp. (136bB); cf. supra, I, 22, 1, 10 (59,110-115) 30 omnes … 31 transferunt] Auct. Ar., 36, 87 (328,21-22); ex Arist., Top., VI, 2, 140a1011: transl. Boethii; etiam ap. Thom., Super Sent., I, 34, 3, 1, arg. 2 (796); Aeg. Rom., Ord., I, 34, princ. 2, 1, arg. 1 (177vaI); cf. etiam Petr. de Tarant., Super Sent., I, 34, 4, 1, arg. 2 (277b); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 34, 3, 1, arg. 2 (296a); Iac. Met., Super Sent. (A), I, 34, 2, resp. (T58rb) 36 Deus … ignis1] cf. Deut., 4,24 39 Primum … 48 circumuelatum] Aeg. Rom., Ord., I, 34, princ. 2, 1, resp. (177vaM-bN) 40 intellectus … 41 solis] Arist., Metaph., II, 1, 993b9-11: transl. Iacobi; cf. etiam Auct. Ar., 1, 35 (118,44-46) 22 illud] idem add. A omne praem. FMYZ idem praem. sed exp. N omne id O | autem] aut M 23 uel metaphorice] om. AO | significant] signant M 24 creatarum] creaturarum MY | perfectiones] earum i.m. add. F | conuenientem] conuenientes YZ 25 et huiusmodi] om. Y | significata] signata M | nomina] nomen sed del. F 26 eius] est O | ut] sicut FMYZ et N | fortitudo mansuetudo] inu. FMYZ 28 utilis] uniuersalis sed del. et i.m. corr. F 29 patet] om. sed i.m. suppl. Y a.m. | ibi] illa Y 30 similitudinem] similem sed i.m. corr. M 31 se] om. AN sed s.u. suppl. N del. FM | VI] 2 F 5 MNOYZ | inter] in Deo et creaturis uel praem. FMZ | inter … creaturas] in Deo et creaturis Y 34 ratione … translatio] om. O | fit] sit Y | secundum] per O 35 qualitatis] quantitatis YZ sed corr. Y | proportionem] proprietatem Y 37 inflammandum] inflandum Y 38 de2] om. sed s.u. suppl. Y | dicuntur translatiue] inu. AN 39 etiam] om. YZ sed s.u. suppl. Y | utilis] uniuersalis sed del. et i.m. corr. F | talis] om. YZ

25

30

35

40

DISTINCTIO XXXIV QVESTIO III

45

50

55

261

Deum sicut oculus noctue ad lumen solis, ut dicitur II M e t a p h i s i c e , non possumus ueritatem | diuinorum capere secundum modum suum, et ideo oportet quod proponantur nobis secundum modum nobis proportionatum; est autem nobis connaturale a sensibilibus ad intelligibilia conscendere; et ideo utile est | ut sub figuris rerum sensibilium diuina nobis intelligenda proponantur. Vnde Dyonisivs 1 cap. C e l e s t i s i e r a r c h i e dicit quod impossibile est aliter nobis lucere diuinum radium nisi uarietate sacrorum uelaminum | anagogice circumuelatum. [6] Secundum est quia in diuinis negationes sunt uere, affirmationes uero incompacte secundum Dyonisivm, et ideo de omnibus que Deo attribuuntur intelligendum est quod non eodem modo sibi conueniunt sicut in creaturis inueniuntur, set per altiorem modum; manifestius autem est perfectiones corporales Deo non conuenire quam spirituales; et ideo conueniens fuit rebus corporalibus diuina significari, ut hiis assuefacti disceremus nichil eorum que Deo attribuuntur conuenire ei secundum modum quo conueniunt creaturis.

42 non … 46 proponantur] Thom., Super Sent., I, 34, 3, 1, sol. (797); S.th., I, 1, 9, resp.; cf. etiam Petr. de Tarant., Super Sent., I, 34, 4, 1, resp. (277b); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 34, 3, 1, resp. (296b); Iac. Met., Super Sent. (A), I, 34, 2, resp. (T58rb-va) 47 impossibile … 48 circumuelatum] ps.-Dionys., De cael. hier., 1 (733a-c): transl. Eriugenae; ap. Thom., Super Sent., I, 34, 3, 1, sed contra (797); S.th., I, 1, 9, resp.; Petr. de Tarant., Super Sent., I, 34, 4, 1, sed contra 1 (277b); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 34, 3, 1, sed contra 2 (296b); Iac. Met., Super Sent. (A), I, 34, 2, sed contra (T58rb) 49 in … 50 incompacte] ps.-Dionys., De cael. hier., 2 (758d-759a): transl. Eriugenae 49 in … 56 creaturis] Thom., Super Sent., I, 34, 3, 1, sol. (797); S.th., I, 1, 9, ad 3; cf. etiam Aeg. Rom., Ord., I, 34, princ. 2, 2, resp. (178rbF); Iac. Met., Super Sent. (A), I, 34, 2, resp. (T58va) 41 II] 5 O 43 quod proponantur] om. sed i.m. suppl. F | proponantur] proportionantur M exponantur YZ 44 connaturale] naturale YZ 45 conscendere] ascendere YZ | est] nobis add. O 46 intelligenda] intelligibilia Y intelligentia sed corr. Z | intelligenda proponantur] inu. O | proponantur] proportionantur M proponitur sed corr. Y | Vnde] ut AO om. YZ | 1] 2 Y | Celestis ierarchie] de celesti ierarchia MN 47 quod] om. A | est] om. sed s.u. suppl. M | aliter nobis] inu. O | lucere] licere sed s.u. corr. M sicut donate add. sed del. Y sicut donde add. Z | diuinum] donum (dub.) sed del. et i.m. corr. N 48 sacrorum] om. O | anagogice] analogice A lucere add. sed del. F exp. N om. OYZ 49 Secundum] set O secunda Y | quia] quod O 50 incompacte] compacte N | de] ex corr. Y 52 manifestius] manifestum ex corr. M 53 perfectiones] per formas Y | corporales] set praem. sed del. Y | Deo] de s.u. praem. Y | non … 60 Deo] om. (hom.) Y | quam] tamquam s.u. (alia lectio) add. M 54 significari] designari ex assignari s.u. corr. M 55 nichil] non M | ei] om. O

F58va

O128r

A37va

262

Z39vb

M133vb Y86vb

DVRANDI SVPER SENT. I

[7] Tertia ratio est propter occultationem diuine ueritatis: profunda enim fidei occultanda sunt infidelibus ne irrideant, et simplicibus, ne occasionem erroris assumant; nullus autem est adeo infidelis aut | ydiota qui credat corporalia secundum proprietatem de Deo dici, puta quod sit leo aut agnus; et ideo ex talibus nullus infidelis aut simplex potest sumere occasionem irridendi uel errandi. Et ob hanc causam et aliam que immediate dicta est conuenientior fit translatio a rebus uilioribus quam a perfectioribus. | Et has causas assignat Dyonisivs 1 et 2 cap. Celestis ierarchie. [8] Ad argumentum | in oppositum dicendum quod tales propositiones non sunt false, si intelligantur debito modo, scilicet in sensu in quo fiunt, et non in sensu quem primo aspectu faciunt: sunt enim intelligende non secundum proprietatem, set secundum similitudinem et proportionem; et sic sunt uere sicut et parabolice locutiones. Et hec dicta de distinctione diuinarum Personarum sufficiant.

57 ratio … 65 ierarchie] Thom., Super Sent., I, 34, 3, 1, sol. (797-798); S.th., I, 1, 9, ad 3; cf. etiam Aeg. Rom., Ord., I, 34, princ. 2, 2, resp. (178rbE); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 34, 4, 1, resp. (277b); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 34, 3, 1, resp. (296b); Iac. Met., Super Sent. (A), I, 34, 2, resp. (T58va) 57 propter] per M 58 occultanda] occultata Z | irrideant … ne2] om. (hom.) O 59 autem] enim O | est] om. sed s.u. post infidelis suppl. F | est adeo] inu. O 60 credat] post dici O | proprietatem] dicendo add. sed del. M | puta] utputa M putat O 61 aut] uel AM | infidelis] infide Y | simplex] simpliciter Y 62 irridendi … errandi] errandi uel irridendi A | uel] aut O | hanc] om. sed illam s.u. suppl. Y 63 que] nunc add. FMZ | immediate] post dicta est FMZ | immediate … est] dicta est nunc immediate Y 64 a] om. sed s.u. suppl. Y | 2] 5 O | cap.] om. FOYZ sed s.u. suppl. F 65 Celestis] om. M de sed exp. et s.u. corr. N 69 intelligende] intel68 in1 … sensu] om. (hom.) N | sunt] om. sed s.u. suppl. F 71 diuinalecte YZ | similitudinem et] om. O 70 et1 proportionem] om. N rum] om. AY | sufficiant] sufficiunt M

60

65

70



5

10

15

[1] Cumque supra disseruerimus etc. Circa distinctionem istam primo queritur utrum Deus cognoscat se tantum uel alia a se. Et uidetur quod non cognoscat alia a se, quia quecumque sunt alia a Deo sunt extra ipsum; set secundum Avgvstinvm lib. L X X X I I I q u e s t i o n u m Deus nec quidquam extra se ipsum intuetur; ergo non cognoscit alia a se. [2] Item secundum ordinem obiectorum est ordo nobilitatis in operationibus, unde et PHILOSOPHVS X E t h i c o r u m felicitatem, que est nobilissima operatio, dicit esse respectu nobilissimi obiecti; set quidquid est aliud a Deo est uilius et imperfectius eo; ergo si Deus intelligeret alia a se, | intellectus eius uilesceret, quod est inconueniens; quare etc. [3] In contrarium est quod dicitur H e b r . 4: Omnia nuda et aperta sunt oculis eius; et Avgvstinvs XV D e Tr i n i t a t e 14 cap. dicit 4 Cumque … disseruerimus] Lomb., Sent., I, 35, 1, n.1 (254,17-18) 6 quecumque … 8 se2] Thom., S.th., I, 14, 5, arg. 1; De uer., 2, 3, arg. 10 (48,75-79); Rich. de Mediau., Super Sent., I, 35, 1, 3, arg. 3 (301b) 8 Deus … intuetur] Aug., De diu. quaest. 83, 46, 2 (72,55) 9 secundum … 13 etc.] Thom., Super Sent., I, 35, 1, 2, arg. 2 (813) 10 felicitatem … 11 obiecti] Arist., Eth. Nic., X, 4, 1174b16-23; 7, 1177a12-21 11 quidquid … 13 uilesceret] cf. Auerr., Metaph., XII, 51 (335vbK); ap. Aeg. Rom., Ord., I, 35, princ. 1, 3, arg. 1 (181raC); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 35, q. unic., 4, arg. 7 (283a); Ioh. Paris., Super Sent., I, 35, 3, arg. 1 (349,2-4) 14 In … 15 eius] Thom., Super Sent., I, 35, 1, 2, sed contra 1 (814); S.th., I, 14, 5, sed contra; De uer., 2, 3, sed contra 1 (50,160-161) 14 Omnia … 15 eius] Hebr., 4,13 4 Cumque] Deinde Y Denique Z | disseruerimus] disseruimus F asseruimus M discurrimus Om dixerimus YZ | Circa … istam] Distinctio 35 circa quam FMYZ | istam] 35 A 6 quia] et sed s.u. corr. M | alia] om. Om 7 set] om. Y | lib. … questionum] om. Om | LXXXIII questionum] ex corr. Z | questionum] quod sed s.u. corr. Y 8 Deus] nec Deus add. Om | nec] non YZ | quidquam] quod ex corr. Y quidquid OmZ | cognoscit] cognoscat Om 10 X] primo et praem. F(i.m.) YZ | felicitatem] fecitatem (sic) Z 11 respectu] om. F 12 aliud] om. FM sed i.m. suppl. F 13 intellectus] interius Om | uilesceret] uilisceret sed s.u. corr. F 14 et aperta] post sunt (15) Om 15 eius] ad quem nobis sermo add. FMYZ | 14] IX Y

Om81r

N49rb

264 Om81v

M134ra

F58vb

DVRANDI SVPER SENT. I

quod omnia nouit Pater in Filio, omnia nouit in | se ipso. Et arguitur ratione: nichil quod est perfectionis deest ei quod est perfectissimum; set Deus est perfectissimus; scire autem quodcumque scibile est perfectionis; ergo istud non deest Deo; scit ergo non solum se, set etiam alia. [4] Responsio. Circa questionem istam tres conclusiones per ordinem probabuntur: prima est | quod in Deo est ponere scientiam seu certam cognitionem; secunda est quod Deus cognoscit se et alia a se perfecte et comprehensiue; tertia est quod Deus cognoscit alia a se, set non per aliud a se. [5] Primum patet ex diuina causalitate supponendo Deum esse primam causam sic: prime cause competit nobilissimus modus causandi, sicut ipsa est nobilissima causa; set Deus est prima causa; nobilissimus autem modus causandi est per intellectum et uoluntatem; ergo Deus est causa rerum per intellectum et uoluntatem, quod non esset nisi cognosceret ea que causat; ergo etc. Maior patet. Minor etiam supponitur quantum ad primam partem, scilicet quod Deus sit prima causa; quantum autem ad alteram partem, scilicet quod nobilissimus modus causandi sit | per intellectum et uoluntatem, patet, quia nobilius est habere dominium sui actus quam agere ex necessitate; set sola illa que agunt per intellectum et uoluntatem habent dominium sui actus, cetera uero non habent, set agunt ex necessitate; ergo agere per intellectum

16 omnia … ipso] Aug., De Trin., XV, 14, 23 (496,18-19); ap. Aeg. Rom., Ord., I, 35, princ. 1, 3, sed contra 1 (181rbE) 16 ipso] Filius add. A 18 autem] aut Om | quodcumque] quod oportet Om 19 istud] illud Om | deest] Deus FM sed del. et i.m. corr. F s.u. corr. M | etiam] om. NOm | alia] a se add. A 20 questionem istam] inu. Om | questionem … conclusiones] istam questionem sunt tres conclusiones que A | istam] illam Y 21 probabuntur] ponentur Y | prima] conclusio add. M | est1] om. Om | quod] qui 22 secunda est] secundo Om 23 perfecte] perOm | est2] om. sed s.u. suppl. N fectissime A | est] om. FMOm | cognoscit] om. sed i.m. post se suppl. M | set … 24 se] om. (hom.) Om 25 diuina] om. YZ 26 causam] om. Om | sic] se Om | competit] conuenit Om | causandi] creandi YZ 28 autem] om. A | causandi] creandi YZ | ergo … 29 uoluntatem] om. (hom.) N 29 est] om. sed s.u. 31 primam] alteram Om | primam suppl. FY | causa] lac. sed i.m. suppl. Za.m. partem] primum FYZ | partem] om. sed s.u. suppl. M | quod] om. sed s.u. suppl. N 32 quantum] om. sed s.u. suppl. Y | autem] uero FMYZ | alteram] aliam YZ | partem] probatur add. Om 33 causandi] om. Y creandi Z | sit] est Om | et uoluntatem] om. Y | patet] om. Om probatur YZ | nobilius] nobilitas sed corr. M 34 habere] om. M | dominium] diuinum sed corr. M 35 agunt] lac. sed i.m. suppl. 36 ergo agere] om. sed i.m. igitur agere add. Y a.m. Za.m.

20

25

30

35

DISTINCTIO XXXV QVESTIO I

40

45

50

55

265

| et uoluntatem est nobilissimus modus agendi. Et hec fuit minor. Sequitur ergo conclusio. [6] Item omne agens prestituens sibi finem est agens per intellectum et cognitionem; set Deus est agens prestituens sibi finem; ergo etc. Minor probatur, quia maior de se patet, quia Deus aut producendo res agit a casu, quod est inconueniens, cum casus et fortuna sint cause per accidens; aut agit propter finem sibi prestitutum ab alio, quod similiter est inconueniens, quia tunc non esset primum agens, quia quod dirigitur ab alio habet rationem instrumenti, | sicut serra dirigitur a trahente et sagitta a sagittante; prestituens autem finem dirigit illum qui agit propter finem; quare agens propter finem prestitutum ab alio non potest esse primum, cum sit aliquo modo agens instrumentale; relinquitur ergo quod Deus, cum sit primum agens, agat prestituendo sibi finem. Et hec fuit minor. Sequitur ergo conclusio. [7] Et si dicatur quod una Persona producit aliam non a casu nec propter finem quem sibi prestituat uel sibi prestituatur ab alio, et idem potest dici de productione creaturarum a Deo, dicendum est quod non, tum quia actio et productio non dicitur hic et ibi uniuoce, tum quia ubi non est causa, non debemus querere finem (in diuinis autem respectu diuinorum non est causa), tum quia Persone producte non habent aliquid potius ad quod tamquam ad finem possint ordinari; | propter quod productio earum non est propter aliquem finem quem sibi prestituat Persona producens | uel qui sibi prestituatur ab alio; 39 omne … 50 finem] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 35, 1, resp. (21ra); cf. etiam Heru. Nat., Super Sent., I, 33, 1, 1, resp. (137bC) 42 casus … 43 accidens] cf. Auct. Ar., 2, 77 (146,32); ex Arist., Phys., II, 5, 197a5-6 51 Et … 63 alio] Heru. Nat., Super Sent., I, 33, 1, 1, resp. (137bC-D) 37 nobilissimus modus] inu. Om | Et2] om. YZ 38 ergo] om. Y 40 cognitionem] uoluntatem AOm 41 se] om. F | aut] post res (42) OmY(ex corr.) 42 est] om. sed s.u. suppl. Y | cum … 43 accidens] om. (hom.) Om | sint] sunt Y | cause] agentes s.u. add. (ex accidentis corr.) M om. YZ 43 accidens] agens sed s.u. corr. M 44 similiter] semper Om 45 dirigitur1] dirigatur A | serra] nauis Y ex corr. Z 47 quare] quia Om | prestitutum] prestitum sed s.u. corr. Y | ab] a M 49 agens] quod add. A 50 hec] om. sed s.u. suppl. F 51 si dicatur] cum dicitur Y 52 quem] quam Om | sibi2] si Om | sibi2 prestituatur] inu. FMZ prestituitur sibi Y | prestituatur] post alio Om 53 creaturarum] creature M causarum Z | est] om. AOm | non] est simile add. A 54 dicitur] om. sed i.m. suppl. Y | 55 autem] om. AFMNOmYZ sed s.u. suppl. F a.m. 56 tum] del. M quia2] om. Y | producte] diuine Om 57 possint] possunt OmYZ 58 earum] eorum Om | aliquem] aliquam Y | quem] om. sed s.u. suppl. N quam Y 59 Persona] om. F | qui] que M

Om82r

M134rb

Om82v Y87ra

266

N49va

M134va

Om83r

Z40ra

DVRANDI SVPER SENT. I

set productio creaturarum est eorum que habent aliquid melius se ad quod tamquam ad finem possunt ordinari; et ideo nisi producantur a casu, oportet quod producantur propter finem quem prestituat sibi agens uel qui prestituatur sibi ab alio. Et sic patet primum. [8] Secundum patet, scilicet quod Deus cognoscat se perfecte et comprehensiue et alia a se, quia potentia perfectissima tendit modo perfectissimo in omnia que cadunt sub ratione sui obiecti; set intellectus | diuinus est potentia cognoscitiua perfectissima, sub cuius obiecto cadunt omnia, Deus et creatura; modus autem cognoscendi perfectissimus est cognoscere comprehensiue; ergo intellectus diuinus cognoscit se et omnia alia comprehensiue. Maior patet: quelibet enim potentia, ex hoc quod potentia est, potest in omnia | que cadunt sub ratione sui obiecti, si sit perfecta, et tanto perfectius quanto est perfectior, et si sit perfectissima, perfectissimo modo tendit. Et istud patet deducendo in omnibus potentiis: in uisu respectu uisibilium et in ceteris. Minor habet tres partes. Quarum prima est per se nota, scilicet quod intellectus diuinus sit potentia cognoscitiua perfectissima, quia inter omnes uirtutes | cognoscitiuas perfectior est intellectus, et inter intellectus ille qui est supremus, et hic est diuinus. [9] Set quantum ad alias duas partes probatur. Et primo quod sub obiecto intellectus diuini cadant omnia, Deus et creatura, quia obiectum | intellectus est ens secundum rationem entis, unde et Philosophvs III D e a n i m a dicit quod intellectus est quo est omnia fieri, et Avicenna quod qui non intelligit ens nichil intelligit. Et ratio huius

82 intellectus … fieri] Auct. Ar., 6, 149 (186,50); ex Arist., De an., III, 5, 430a14-15 83 qui … intelligit2] cf. Auic., Metaph., I, 5 (34,51-54; 36,93-37,97); ap. Thom., De uer., 1, 1, resp. (5,100-102); ad 7 (7,264-267) 60 aliquid melius] inu. Y 61 possunt] possent Om 62 a casu] om. FM sed i.m. suppl. F 63 agens] agentes N | qui] quod YZ 66 perfectissimo] perfecto Om 67 cognoscitiua] cognitiua Om | perfectissima] perfectissimus Om | cuius] eius Om | obiecto] subiecto N 68 Deus] s add. Y | cognoscendi perfectissimus] inu. Y 69 intellectus … 70 comprehensiue] etc. Om 70 omnia] om. FMYZ 71 est] om. YZ | sui] om. Om | sit] per add. N 73 tendit] in illud add. Om 74 potentiis] ut add. Om | uisu] usu Om 75 prima] una N 76 cognoscitiua] cognitiua Om 77 uirtutes] potentias FMYZ | cognoscitiuas] cognosciuas F | inter] omnes add. YZ | ille] om. M 78 est2] om. FMYZ sed s.u. suppl. FM 79 duas partes] inu. Y 80 cadant] cadunt Om 81 secundum] communem i.m. add. F 82 quod] om. Om | est2] om. Om | fieri] facere Y | et Auicenna] et (ut s.u.) aiunt M 83 quod] om. Y | intelligit] intendit Y | ens] eos M

60

65

70

75

80

DISTINCTIO XXXV QVESTIO I

85

90

95

100

105

267

est quia potentie cognoscitiue | perfectissime respondet communissima ratio obiecti: quanto enim potentia est perfectior, tanto est minus limitata et ad plura se extendit; set inter omnes uirtutes cognoscitiuas perfectior est intellectiua et inter intellectiuas perfectissimus est intellectus diuinus; ergo ratio sui obiecti est communissima; hec autem est ratio entis, que conuenit Deo et creaturis; quare etc. [10] Quantum ad aliam partem, scilicet quod modus cognoscendi perfectissimus sit cognoscere | comprehensiue, patet eadem minor sic: cognoscere rem comprehensiue est cognoscere eam omni modo quo non plus potest cognosci: sicut enim in corporalibus res dicitur apprehendi quando aliquid eius attingitur, set dicitur comprehendi quando peruenitur ad terminum eius, ita quod perfectius uel amplius attingi | non potest, sic intelligendo res dicitur comprehendi quando peruenitur ad finem cognitionis | rei, quod est quando res ita perfecte cognoscitur quod nichil amplius de re cognosci potest, nec absolutum nec comparatum; constat autem quod iste est perfectissimus modus cognoscendi quamcumque rem, uel saltem sine hoc non est perfectissimus modus; ergo etc. Et sic probata est minor. Sequitur ergo conclusio, scilicet quod Deus cognoscit se et alia a se perfecte et comprehensiue. Comprehendit ergo non solum alia, set etiam se ipsum. [11] Nec tamen propter hoc finit essentiam suam, que infinita est, licet dicat Avgvstinvs quod illud quod comprehenditur intelligentis 96 intelligendo … 98 potest] Thom., S.th., I, 14, 3, resp. 102 Deus … 103 ipsum] cf. Thom., S.th., I, 14, 3, resp. 104 Nec … 112 est] cf. Thom., S.th., I, 14, 3, ad 1 105 illud … 106 finitur] Aug., De diu. quaest. 83, 15 (21,2-4) 84 est] om. FM sed s.u. suppl. F | cognoscitiue] cognitiue et OmYZ | communissima] conuenientissima M et conuenientissima add. YZ 85 minus] nimis Z 86 cognoscitiuas] cognitiuas YZ 87 perfectissimus] perfectissima YZ 88 obiecti] om. sed i.m. suppl. F | est1] debet esse A | communissima] conuenientissima M secundum quod est communissima add. sed del. N et conuenientissima add. YZ 90 Quantum] autem add. AN | scilicet] om. sed s.u. suppl. F 93 quo] quod Y | non] om. AFMNOmYZ sed s.u. suppl. M | plus] om. OmYZ | in] om. sed s.u. suppl. Y 94 aliquid … 95 quando] om. (hom.) YZ 95 peruenitur] deuenitur M uenitur Om | eius] per finem add. Om | uel] et Om 96 attingi] attingit Om | sic] in s.u. add. F si sed corr. N | dicitur] aliquid add. M 97 ad finem] om. sed i.m. suppl. Y | est] non est nisi Y | ita] om. M 99 iste] ille MYZ | est] om. Om 100 cognoscendi … 101 modus] om. (hom.) FMYZ sed i.m. suppl. F a.m. | sine hoc] post est F(i.m.) 101 modus] om. F | Et] om. sed s.u. suppl. F | Sequi102 scilicet] om. FM sed s.u. suppl. F | tur] om. sed s.u. suppl. F | ergo2] om. YZ 104 essentiam suam] inu. A | a se2] om. Om | perfecte] perfectissime FMYZ est] om. Om 105 illud] id Om

A37vb

F59ra

Om83v M134vb

268

Om84r

N49vb

M135ra

Y87rb

DVRANDI SVPER SENT. I

comprehensione finitur, quia uel illud intelligitur de comprehensione que fit per intellectum creatum, qui finitus est, uel, si intelligitur de comprehensione que est per quemcumque intellectum, tunc uerbum Avgvstini est intelligendum non positiue, ut scilicet intellectus diuinus sic finiat se ipsum ut ponat terminum, set negatiue, negando scilicet excessum, quia intellectus non exceditur ab intellecto, set intelligitur omni modo quo intelligibile est. Et sic patet secundum. [12] Tertium patet, scilicet quod Deus intelligit alia a se, tamen non per aliud a se, set per | essentiam suam. Ad quod sciendum est quod hoc, quod Deus non intelligeret alia a se per propriam essentiam suam, non posset contingere nisi altero duorum modorum: aut ex parte Dei intelligentis, quia potentia intellectiua in Deo non esset sua essentia, set aliquid additum, sicut ponitur in nobis, quod esse non potest, quia tunc esset compositio in Deo; aut ex parte rei intellecte, scilicet quia essentia diuina non esset representans alia, set representarentur | intellectui diuino per alium modum, quod etiam esse non potest, quia illud representatiuum rerum apud intellectum diuinum esset ipsemet res uel species | rerum impresse intellectui diuino. Ipse res esse non possunt, quia res secundum entitatem propriam non sunt ab eterno et tamen ab eterno sunt a Deo cognite. Nec rerum species, quia ipse species essent ab eterno uel per se existentes uel in intellectu diuino, | et ita in Deo esset compositio, que omnia sunt inconuenientia. Relinquitur ergo quod essentia diuina est ipsi Deo ratio cognoscendi alia tam ex parte cognoscentis quam ex parte cogniti. 113 Deus … 129 cogniti] cf. Thom., Super Sent., I, 35, 1, 2, sol. (815) 106 illud] om. A | intelligitur] intelligeret M | de] om. sed s.u. suppl. M 107 si] om. A illud Om | intelligitur] intelligatur F 108 de comprehensione] om. N | intellectum] creatum qui finitus est uel add. sed del. N et add. Om 110 finiat] format Om | ut] et OmYZ | negando scilicet] inu. Om 111 excessum] extensum N | set] si MZ | intelligitur] intelligatur FMZ sed corr. F 112 secun113 Tertium] secundum sed corr. Za.m. | intelligit] intelligat Om dum] ex corr. Za.m. 115 per 114 suam] om. Om | est] om. Om | quod2] ad s.u. add. M ad add. Om … 116 posset] om. sed i.m. suppl. Za.m. | propriam] om. YZ | essentiam suam] inu. YZ(i.m.) 116 contingere] esse YZ | nisi] om. sed s.u. suppl. Za.m. | altero] alio YZ 117 sua essentia] inu. Y 118 aliquid] ad Om 119 quia] quod MOmYZ sed corr. Z 120 esset] erit (dub.) Om | set] om. sed s.u. suppl. Y 121 illud] om. YZ | illud representatiuum] illa representatio Om 123 rerum] om. Om | esse] om. sed post possunt i.m. suppl. M 125 sunt … cognite] per se existentes uel in intellectu sed del. et i.m. corr. F | Deo] quo Om | quia] quod Z 126 uel1 … se] lac. Y | uel2] om. Z | uel2 in] om. Om | uel2 … intellectu] et etiam intellectui Y | diuino] inherentes add. Y 127 Relinquitur] relinquatur Y 128 est ipsi] sit FMYZ

110

115

120

125

DISTINCTIO XXXV QVESTIO I 130

135

140

145

150

269

[13] Idem patet secundo sic: sicut intellectus noster tenet infimum gradum in ordine intellectuum, sic intellectus diuinus tenet supremum; set intellectus noster propter suam imperfectionem et potentialitatem, | quia est intellectus cum sensu, primo intelligit alia a se que cadunt sub sensu, et per ea intelligit se; ergo econtrario intellectus diuinus propter suam perfectionem et purissimam actualitatem primo intelligit se et per se alia a se. [14] Tertio sic: impossibile est simul multa intelligere eque primo et principaliter una intellectione (alioquin una operatio terminaretur eque primo et principaliter pluribus terminis, quod est inconueniens); set Deus intelligit se et alia unica intellectione; ergo impossibile est quod hoc sit eque primo et principaliter; set si essentia diuina non esset ratio intelligendi alia, tunc alie res essent eque principale obiectum intellectus diuini, sicut sua essentia, et ita unius diuine intellectionis essent plura eque principalia obiecta; quare etc. [15] Ad primum argumentum dicendum quod Deus dicitur nichil intelligere extra se, quia quidquid intelligit intelligit per rationem intelligendi, que est ipse uel essentia sua; bene tamen intelligit alia que sunt extra se, non tamquam obiecta | principalia sue intellectionis, set tamquam obiecta secundaria. [16] Ad secundum dicendum quod secundum | ordinem nobilitatis obiectorum principalium et per se attenditur nobilitas uel ignobilitas in operatione, non autem secundum ordinem obiectorum secunda130 intellectus … 131 intellectuum] cf. Thom., S.th., I, 76, 5, resp.; I, 79, 2, resp. 145 Deus … 149 secundaria] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 35, princ. 1, 3, resp. (181rbG); cf. etiam Thom., S.th., I, 14, 5, ad 1 130 Idem] item YZ | sic] om. Y 131 ordine] ordinem Om | intellectuum] intelligibilium Y intellectualium Z 132 propter] potest sed del. et i.m. corr. N 133 est] om. YZ | est intellectus] inu. Om | intellectus] noster add. sed exp. N 134 cadunt] cadit M | et … ergo] om. Om | econtrario] est add. Om econuerso Y 137 sic] om. Y | 135 purissimam] actionem et add. Om 136 se2] et add. M est] intellectum add. YZ sed post simul Z 138 una1 … 139 principaliter] om. (hom.) Om 139 primo] om. YZ | principaliter] principale F 140 alia] a se add. A | unica] una Y 141 hoc] hic Y | sit] similiter M | eque] post et Y | essentia diuina] inu. A 142 principale] principaliter A 143 sua] om. AF | essentia] diuina add. A | unius] terminus Om | diuine intellectionis] inu. Om 145 dicitur nichil] inu. YZ | dicitur … 146 intelligere] intelligit nichil Om 146 intelligere] intueri A intelligit N | quia] set A | quidquid] quod YZ | intelligit] om. FOm sed i.m. suppl. F iter. Z 147 essentia sua] inu. AY | bene] unde Z | alia] illa Y 148 se] om. AN | tamquam] tamen Y | obiecta principalia] inu. FMYZ 149 tam151 uel] et Om quam] obiecta i.m. add. Za.m. | obiecta secundaria] inu. FMYZ

Om84v

M135rb F59rb

270

Om85r

DVRANDI SVPER SENT. I

riorum, alioquin eadem operatio simul esset nobilior et uilior, cum contingat eandem operationem simul esse respectu plurium, quorum unum est minus nobile altero; set tunc utrumque eorum | non potest esse principale obiectum, ut dictum est; quando autem utrumque est principale obiectum, impossibile est esse eandem operationem; propter quod intelligendo minus nobile impedimur ab intellectione rei magis nobilis, et sic uilescit intellectus; cum ergo diuina essentia et creatura non sint eque principalia obiecta intellectionis diuine, nec Deus intelligendo creaturas impediatur a cognitione sui, ideo intelligendo alia non uilescit intellectus eius in aliquo.

155

160

[1] Secundo queritur utrum Deus habeat propriam et distinctam cognitionem de aliis a se. Et uidetur quod non, quia per causam primam et remotam non potest haberi perfecta et distincta cognitio de rebus; set quidquid Deus cognoscit cognoscit per essentiam suam, que est causa rerum prima et remota; quare etc.

158 intelligendo … 159 nobilis] cf. Thom., S.th., I, 22, 3, ad 3 5 per … 8 etc.] Thom., Super Sent., I, 35, 1, 3, arg. 2 (816); cf. etiam Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 35, 1, arg. 2 (21ra); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 35, q. unic., 5, arg. 2 (283b) 153 simul esset] inu. Om | esset] essent sed corr. F | nobilior … uilior] nobiliorum et uiliorum Om | nobilior … 154 esse] om. YZ | cum] om. sed s.u. suppl. N | cum contingat] contingit tamen A 154 simul esse] inu. Om 156 ut … 157 obiectum] om. (hom.) sed i.m. suppl. N 157 esse] post operationem A om. Y 158 impedimur] impediuntur YZ 159 diuina] om. Om | diuina essentia] inu. FMYZ 160 sint] sunt Om | Deus] intellectus Om 161 non] om. Om 162 intellectus] intellectio Om | eius in] om. sed s.u. suppl. Z | aliquo] alio Om 4 Deus] om. AFN sed s.u. suppl. N 5 Et] om. YZ | primam … 6 remotam] remo7 cognoscit2] post suam A | essentam et primam A 6 et1] om. sed s.u. suppl. Z tiam suam] inu. Om | suam] om. sed s.u. suppl. Za.m. | est] om. sed i.m. post causa suppl. Y 8 rerum] om. OmYZ

5

DISTINCTIO XXXV QVESTIO II

10

15

20

25

271

[2] Item Deus non cognoscit alia a se nisi secundum quod preexistunt in eo; set res non preexistunt in Deo distincte, set potius unite et indistincte; ergo non cognoscuntur a Deo nisi indistincte. [3] In contrarium est quia agens per intellectum distincta producens cognoscit ea distincte; set Deus est agens per intellectum producens distincta secundum speciem et etiam secundum numerum in eadem specie; ergo Deus cognoscit res distincte | non solum quantum | ad distinctionem specificam, set etiam | numeralem. [4] Responsio. Circa questionem istam sic procedetur, quia primo ponetur circa hoc error Commentatoris et secundo inquiretur de ueritate questionis. [5] Quantum ad primum sciendum est quod Commentator XI M e t a p h i s i c e secundum translationem suam dicit quod Deus non intelligit alia a se nisi in uniuersali, inquantum sunt entia. Dicit enim | quod quia esse suum est causa essendi omnibus rebus, ideo intelligendo se non ignorat naturam entitatis in aliis, sicut si ignis sciret naturam caloris sui, qui est causa caloris in aliis, sciret etiam in aliis naturam caloris in eo quod calor est absolute, non tamen propter hoc sciret naturam huius uel illius calidi, sic Deus scit naturam | entis in eo quod est ens, nesciendo 9 Deus … 11 indistincte1] cf. Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 35, 1, arg. 1 (21ra) 12 agens … 16 numeralem] cf. Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 35, 1, sed contra (21ra); cf. etiam Aeg. Rom., Ord., I, 35, princ. 1, 4, sed contra 1 (182raB); Heru. Nat., Super Sent., I, 33, 1, sed contra (137aA) 20 Commentator … 33 cecus] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 35, 1, resp. (21ra-b); Thom., Super Sent., I, 35, 1, 3, sol. (816-817); cf. etiam Thom., Super Sent., I, 36, 1, 1, sol. (830); S.th., I, 14, 6, resp.; Ioh. Paris., Super Sent., I, 35, 3, resp. (349,21-350,30) 21 Deus … 33 cecus] Auerr., Metaph., XII, 51 (337raA-C) 24 sicut … 28 distincte] cf. Thom., De uer., 2, 4, arg. 3 (55,17-27); Aeg. Rom., Ord., I, 35, princ. 1, 4, resp. (182raB-C); Iac. Met., Super Sent. (A), I, 35, 2, resp. (T59rb) 9 cognoscit] cognoscat Om | a se] om. Om 10 eo] Deo YZ | res] om. Om | unite] unitate Z 11 indistincte1] distincte Om | nisi] eras. Y | indi12 quia] quod Om | producens] secundum stincte2] in distracte N distincte Y speciem et secundum numerum in eadem specie distincte add. OmYZ 13 ea] illa Om | distincte] om. Om | producens] post numerum (14) Om 14 etiam secun17 Respondum2] om. Om | numerum] materiam F | in … 15 specie] om. Om sio] Respondetur F | procedetur] proceditur OmYZ 18 ponetur] ostenditur post Commentatoris Om | et] om. Om | inquiretur … ueritate] ostenditur ueritas Om | sciendum] dicendum Om | est] om. 20 Quantum] quod sed corr. Za.m. NOm 22 a se] om. FMYZ | entia] essentia MY sed corr. Y 23 quia] om. Om 24 naturam1] numerum Om | entitatis] ex corr. F entis YZ | sicut … 25 aliis] om. (hom.) sed i.m. suppl. F | si] om. Y | sciret] intelligeret Y | caloris] coloris M 25 sui] om. Om | qui] que MYZ | caloris1] coloris Om | sciret] intelligeret Y 27 uel] et F

Om85v M135va N50ra

Z40rb

Y87va

272

A38ra Om86r

M135vb

DVRANDI SVPER SENT. I

tamen naturam huius entis uel illius in speciali et distincte. Nec tamen, ut dicit, sequitur quod Deus sit ignorans, quia scientia sua non est de genere scientie nostre, et ideo ignorantia sibi opposita non potest ei conuenire, sicut non denominatur per habitum uel priuationem | quod non est natum habere aliquod illorum, sicut de lapide non dicitur | quod sit uidens aut cecus. [6] Hoc est dictum eius, quod non est opinio, cum nullam probabilitatem habeat, set manifestus error. Quod patet primo de positione in se, secundo de ratione positionis. Positioni in se contradicit ipsemet I C e l i e t m u n d i super finem illius capituli: Quoniam autem non est circulationi contraria alia latio etc. Ibi enim dicit sic: Ego autem longo tempore feci moram in quo non intellexi explanationem istius loci, set Deus induxit me in ueritatem. Verba sua sunt, ex quibus potest sic argui: aut Deus induxit eum in illam ueritatem sciens uel a casu. Non a casu, quia casus et | fortuna sunt cause per accidens, ut dictum fuit supra, que non sunt attribuende prime cause, quia quod est per accidens non potest esse primum, cum reducatur ad illud quod est per se; restat ergo quod inductus fuerit a Deo sciente; set ueritas illa fuit quoddam particulare et ipse quedam persona singularis; ergo Deus nouit non solum naturam entis in uniuersali, set etiam quasdam res in particulari et eadem ratione omnes alias.

37 Quoniam … 38 latio] Arist., De caelo, I, 4, 270b32: transl. Guillelmi 38 Ego … 40 ueritatem] Auerr., De caelo, I, 32 (61,66-67) 42 ut … supra] cf. supra, I, 35, 1, 6 (265,42-43) 29 Deus] om. Y | sit] scit Om 30 scientie nostre] inu. Y | nostre] sue OmZ sed 31 sicut] set M | non1] om. sed s.u. suppl. F nec M | habiexp. et s.u. corr. Za.m. tum … priuationem] priuationem uel habitum A | uel] aut NOm et YZ 32 illo33 uidens … rum] eorum FMYZ | quod … 33 uidens] om. sed i.m. suppl. F a.m. cecus] secus uel uidens Om 34 opinio] omnino uerum YZ 35 habeat] hanc Y | Quod] om. Om 36 Positioni] enim add. A | in2] de sed del. et s.u. corr. M 37 Quoniam] quando Y ex corr. Za.m. | autem] om. F | non est] post circulationi (38) A 38 circulationi] circui praem. sed del. F circulatio Y | contraria alia] inu. M | etc.] om. Om | Ibi … sic] dicit enim ibi (ibi] s.u.) F ibi enim dicit MYZ 40 ueritatem] hanc add. FMYZ | sua] ista F illius Om 41 induxit] deduxit YZ | eum] illum Om | illam] om. Om | Non] autem add. Om | Non … 42 casu] om. (hom.) N 42 casu] cum sed del. et i.m. corr. F | fortuna] fortune M 43 est] om. Y 44 primum] preter Y | illud] id F 45 fuerit] fuit Om 46 ipse] erat s.u. 47 solum] solam F | etiam] om. YZ | quasadd. Y a.m. | singularis] om. N dam] quedam AN | quasdam … particulari] in particulari nouit quasdam res FMYZ 48 et … alias] om. Om

30

35

40

45

DISTINCTIO XXXV QVESTIO II

50

55

60

65

273

[7] Item perfectius cognoscit Deus alia a se per cognitionem sui ipsius quam anima nostra cognoscat se ex hoc quod cognoscit | alia; set anima ex hoc quod cognoscit alia consurgit in cognitionem sui non solum quantum | ad condicionem uniuersalem, scilicet quod sit ens, set etiam quantum ad condiciones speciales, scilicet quod sit tale ens; ergo Deus ex cognitione sui consurgit in cognitionem aliorum, non solum quantum ad condicionem uniuersalem entitatis, set etiam quantum ad condiciones speciales singulorum entium. Minor de se patet, set maior declaratur, quia, ut dictum fuit in precedente questione, ex perfectione diuina est quod cognoscat primo se et per se alia, et ex imperfectione anime est quod non cognoscat se nisi per alia a se; plus ergo potest Deus in cognitionem aliorum ex cognitione sui quam possit anima in cognitionem sui ex cognitione aliorum. Est etiam hoc dictum Averrois contra ueritatem fidei catholice, cui non potest subesse falsum: si enim Deus non cognoscit alia a se nisi in uniuersali, scilicet inquantum sunt entia, tunc nescit culpas malorum nec merita bonorum; non poterit ergo punire malos pro culpis neque bonos premiare pro meritis, quod est erroneum. [8] Ratio etiam positionis | nulla est, quia Deus non solum est causa entitatis in rebus, set etiam quidditatis, | puta humanitatis in homi57 ut … questione] cf. supra, I, 35, 1, 13 (269,130-136) 63 si … 66 erroneum] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 36, princ. 1, 1, sed contra 2 (185rbH) 67 Deus … 73 etc.] cf. Thom., S.th., I, 14, 6, resp. 49 Deus] om. Y 50 hoc] quo N | set … 51 alia] om. (hom.) MN 51 cogni52 condicionem] cognitionem tionem sui] inu. Y | sui] om. sed s.u. suppl. Za.m. OmYZ | sit] fit F 53 scilicet] om. Om 54 Deus] uere Om | aliorum] alterius sed exp. et i.m. corr. M 55 condicionem] cognitionem Y | entitatis] entis YZ 56 condiciones] cognitiones Om | singulorum] singularium Y | de se] post patet Om | set] et Om 57 dictum fuit] inu. F | in] ex YZ | precedente] precedenti ANOm 58 cognoscat … se1] cognoscit se primo Om | se1 … alia] et per se se ipsum et postea alia A | alia] a se add. FMYZ | imperfectione] perfectione Z 59 anime] nostre add. A | cognoscat] cognoscit Om | a se2] om. Om 60 Deus] om. AFMNOmYZ sed i.m. suppl. F a.m. | ex cognitione] quam cognitionem 61 cognitionem … ex] om. Om | Om | in2 … 61 sui] post aliorum (61) FMYZ ex] in Om 62 Est] ergo add. YZ | etiam] autem Om | etiam hoc] inu. YZ | hoc] om. F 63 subesse] subest Om | Deus] om. YZ | cognoscit] cognoscat A 64 scilicet inquantum] inu. FMYZ | sunt entia] sit ens Om 65 bonorum] malorum Om | non] nec N | pro culpis] om. Om | neque] nec AOm 66 bonos] uenie sed s.u. corr. M | pro meritis] om. NOm | est] om. sed s.u. suppl. F 67 etiam] autem YZ 68 entitatis] entis Z | entitatis … rebus] rebus entis Y | etiam] et YZ | quidditatis] quidditatum AF quiditatem Y

F59va Om86v

M136ra N50rb

274

Om87r

Y87vb

DVRANDI SVPER SENT. I

ne et quidditatis asini et equi et aliorum, et aliarum perfectionum, ut sunt uiuere et intelligere; et ideo sicut cognoscit esse rerum creatarum, in quo omnia creata conueniunt, ita cognoscit quidditates et ceteras perfectiones, ut | uiuere et intelligere, earum, in quibus differunt uiuentia a non uiuentibus et cognoscentia a non cognoscentibus; quare etc. [9] Item Deus cognoscit esse rerum, quia causa est eius, ut dicit; set Deus non causat esse in uniuersali, in quo res conueniunt, set causat esse in singulari, in quo res differunt et specifice et numeraliter; ergo Deus non solum cognoscit res | in uniuersali quantum ad rationem entitatis, set etiam in particulari quantum ad rationem sue distinctionis. [10] Item Philosophvs III M e t a p h i s i c e et I D e a n i m a habet pro inconuenienti quod nos cognoscamus aliquid quod Deus non cognoscat in tantum quod dicit quod accideret insipientissimum esse Deum; et tamen sapientia eius non est eiusdem rationis cum sapientia nostra; ergo eodem modo diceretur ignorans, si nesciret ea que scimus, quamuis scientia sua et nostra non sint eiusdem rationis. [11] Et ad rationem dicendum quod aliquid dicitur priuatum quod tamen secundum se non est natum habere habitum oppositum, ut dictum fuit supra dist. 13, cum quereretur de ingenito. 74 Deus … 78 distinctionis] cf. Thom., Super Sent., I, 35, 1, 3, sol. (817); 36, 1, 1, sol. (830) 74 ut dicit] cf. supra, uu. 20-24 79 habet … 82 Deum] Arist., De an., I, 5, 410b4-5: transl. Guillelmi; Metaph., III, 4, 1000b3-5; ap. Thom., De uer., 2, 4, sed contra 3 (56,110-115); 2, 5, resp. (62,209-217); Ioh. Paris., Super Sent., I, 35, 3, sed contra (349,7-9); 36, 2, resp. (362,13-17) 85 aliquid … 86 oppositum] cf. Arist., Metaph., V, 22, 1022b22-31 86 ut … 87 dist. 13] non invenitur in hac redactione, sed tantum in tertia: cf. C, I, 13, 3, 4-7 (49rb-va); cf. etiam supra, I, 28, 1, 5 (150,46sqq.) 69 aliorum et4] om. AYZ 70 et1] om. FMYZ | intelligere] et sentire add. FMYZ 71 quo] qua | et2 ideo] om. Om | sicut] iter. Y | creatarum] creaturarum FM Y | omnia] om. Y | quidditates] omnes proprietates F omnes praem. MYZ om. Om 72 perfectiones] perfectiores Y | ut] sunt add. Om est add. YZ 73 a1] in a.m. | causa est] inu. A | est eius] inu. N 74 esse rerum] rem sed exp. et s.u. corr. Z Om | dicit] dicunt AMNOmYZ 75 causat1] creat F est causa Om | set] etiam 76 esse] om. M | in1 singulari] particulari YZ | add. Om | causat2] creat FOm 77 cognoscit] quanet1] om. AYZ | specifice … numeraliter] specie et numero Om tum ad rationem sue distinctionis add. Om | res] om. Om | entitatis] communem A om. FMNYZ sed i.m. suppl. F communem entis Om 78 etiam] om. AN 80 cognoscamus] cognoscimus FMYZ 81 accideret] accidit YZ | insipientissimum … 82 Deum] Deum esse insipientissimum Om 82 eius] sua A | est] om. OmY sed 84 sint] sunt s.u. suppl. Y 83 diceretur … 84 sua] om. FM sed i.m. suppl. F a.m. 86 tamen] s.u. F | secundum] de OmY 85 Et] om. AOm | quod2] et M Om | se] rem YZ 87 dist. 13] inu. N | 13] 28 A | quereretur] queretur Om

70

75

80

85

DISTINCTIO XXXV QVESTIO II

90

95

100

105

110

275

[12] Omissa ergo hac erronea opinione accedendum est ad solutionem questionis. Et primo inquiretur qualiter Deus cognoscat distincta secundum speciem, et secundo qualiter cognoscat res | secundum distinctionem numeralem. [13] Quantum ad primum sciendum | est quod Deum intelligere res distincte potest habere duplicem intellectum. Vnus potest esse quod distinctio teneat se ex parte intellectionis, scilicet quod intellectio qua Deus intelligit unam rem sit alia et distincta ab intellectione qua intelligit aliam rem, et isto modo Deus non intelligit plura distincte, quia non pluribus et distinctis intellectionibus intelligit illa que intelligit, set una tantum. Alius potest esse intellectus quod distinctio teneat se ex parte rerum intellectarum, ita scilicet quod licet Deus intelligat res omnes unica intellectione, tamen intelligit eas non solum quantum ad rationem communem, in qua conueniunt, set quantum ad proprias naturas, secundum quas differunt. Et sic intelligitur questio, in qua uidetur esse difficultas ex hoc quod Deus intelligit alia a se per essentiam suam, in qua et per quam res representantur intellectui | diuino. Si ergo res create intelligantur distincte a Deo, oportet quod represententur distincte in essentia diuina; hoc autem non uidetur possibile, quia si essentia diuina, que in se est una realiter, posset representare plura distincte, hoc esset uel ut una re et ratione, uel ut plures secundum rationem. | Non ut una re et ratione, quia unum sub una ratione | acceptum non uidetur posse representare nisi unum; nec ut plures secundum rationem, quia, ut probatum fuit supra de attributis, distinctio rationum 111 ut … attributis] cf. supra, I, 2, 2, (135,207-143,356) 88 erronea opinione] inu. Y | accedendum] attendendum sed corr. M 90 speciem] iter. Z | et] om. Om | cognoscat] cognoscit FOmY | res] om. FM sed i.m. suppl. F 91 numeralem] naturalem sed exp. et s.u. corr. M 92 est] om. Om | Deum] om. FMYZ sed i.m. suppl. F 93 res] re N 94 teneat se] inu. Om 95 intellectione] intelligentie YZ 96 aliam] aliquam Y | isto] illo Z 97 illa] ea Om 98 set una] secundum unam sed corr. Za.m. | quod] scilicet add. Om | distinctio] se add. Y | teneat se] inu. AOm 99 se] del. Y | scilicet] om. Om | licet] om. MOm | intelligat] intelligit N 100 tamen] om. YZ | solum] post rationem (101) Y 101 in qua] iter. N | set] etiam add. A | proprias] rationes et add. A 102 questio] primo sed s.u. corr. M 103 esse] iter. N | intelligit] intelligat Om | a] om. Z | essentiam suam] inu. Y 104 suam] om. F | per quam] a qua OmYZ | representantur] representatur FMOmYZ 106 distincte] om. YZ | non] om. sed s.u. 107 se] ipso YZ | est una] om. sed i.m. suppl. F | una] et add. Om | suppl. Za.m. representare … distincte] plura representare distincta Om 108 uel1] om. N | et] plu109 et] s.u. Y | una2] unica res s.u. add. N | uel2 … 109 ratione1] om. (hom.) N AN om. Y 110 posse] om. Y | representare] post unum Om 111 quia] quod Y

Om87v M136rb

F59vb

Om88r Z40va

276

M136va

N50va

Om88v

A38rb

DVRANDI SVPER SENT. I

in Deo accipitur ex reali distinctione quam uidemus in creaturis, ita quod secundum nostrum modum intelligendi Deus prius apprehendit realem distinctionem in creaturis existentem uel possibilem quam formet circa essentiam suam diuersitatem rationum; posterius autem non | est causa prioris; ergo essentia diuina accepta ut plures secundum rationem non potest esse ratio intelligendi distinctionem rerum. [14] Et ad hoc dicendum quod essentia diuina est representatiua rerum distinctarum, non inquantum intelligitur sub una ratione, neque prout intelligitur sub pluribus rationibus: unitas enim uel | pluralitas rationum cointellecta circa diuinam essentiam nichil omnino facit ad hoc quod essentia diuina aliquid representet. Quod patet, quia illud quod est representatiuum alicuius rei uel aliquarum rerum ex se et non ad placitum neque ex institutione representat quidquid representat, non per rationem aliquam sibi per intellectum attributam; set essentia diuina est representatiua omnium que representat ex se et non ad placitum neque ex institutione; ergo ipsa representat quidquid representat non per aliquam rationem unam uel plures sibi per intellectum attributam; | ergo unitas uel pluralitas rationum sub quibus diuina essentia intelligitur nichil omnino facit ad hoc quod ipsa aliquid uel aliqua representet. Maior patet, quia illa que representant aliquid ex se et naturaliter in hoc differunt ab illis que representant ad placitum et ex institutione, quia illa que representant ex institutione et ad placitum representant | per aliquam rationem sibi ab intellectu attributam, ut uoces: hec uox enim ‘homo’ uel quecumque alia significatiua ad placitum representat naturam humanam, non ex se, set ex hoc quod per intellectum attributa est sibi ratio signi respectu talis rei; set illa que 114 existentem] coni. cum C: entem AFMNY ente Om entitatem (dub.) Z | possibilem] possibile N 116 prioris] priorum N 117 non … ratio] om. Om 118 Et] om. Om | est] om. Om 119 non inquantum] numquam Y | intelligitur] intenditur Om | neque] nec Om 120 intelligitur] intenditur Om 121 cointellecta] essentiam add. sed del. F 122 essentia diuina] inu. M | aliquid] om. sed i.m. suppl. F aliud M 123 aliquarum] aliquorum N 125 non] nisi M | attributam] attributum Y 126 est] om. sed s.u. suppl. F | represen128 aliquam tat] representant N 127 neque] et hoc sed exp. et i.m. corr. Za.m. rationem] inu. FMYZ | uel] ut Om 130 intelligitur] om. sed i.m. intelligit suppl. 131 representant] representent Y | aliquid] aliud M Ma.m. | omnino] om. YZ | aliquid … 133 representant] om. (hom.) YZ 132 ad placitum] post institutione1 133 ex2 … (133) Om | ad … 133 representant] om. (hom.) N | et2] om. Om et] om. Om | placitum] quia que representant ex institutione uel ad placitum repre(sen134 ab intellectu] per intellectum MOm 135 uox enim] inu. tant) i.m. add. N a.m. FMYZ 136 ex1 … set] om. sed i.m. suppl. F | ex2] per Om | quod] om. sed s.u. suppl. F 137 signi] uel add. Om

115

120

125

130

135

DISTINCTIO XXXV QVESTIO II

140

145

150

155

160

277

representant naturaliter, ut gemitus infirmorum significat dolorem, talia ex se et non per aliquam rationem sibi attributam representant | quidquid representant. | Et hec fuit maior. Minor similiter patet, quia essentia diuina ex se et naturaliter representat intellectui diuino quidquid representare potest, et non ad placitum neque ex institutione, alioquin posset non representare et per consequens intellectus diuinus ea non intelligere, quod est impossibile; ergo etc. Patet ergo quod essentia diuina representat quidquid representat, non per hoc quod intelligitur sub una ratione uel pluribus, set ex se. [15] Et per hoc exclusa est ratio que uidebatur inducere difficultatem: assumebat enim falsum, scilicet quod unitas uel pluralitas | rationis sub qua uel sub quibus essentia diuina intelligitur esset ei ratio representandi unum uel plura; quod non est uerum, ut probatum est. [16] Nichilominus nondum est per hoc declaratum qualiter essentia diuina potest representare plura distincte, set potius uidetur aucta difficultas. Dicendum ergo quod essentia diuina per hoc representat res distincte quod ipsa secundum id quod est absque alterius adiutorio uel concursu est sufficiens causa omnium, et ideo omnia prehabet in se et continet, non formaliter, ut speculum habet ymagines, set uirtualiter modo quo causa effectiua prehabet effectum; propter quod intellectus, qui plene nouit essentiam diuinam et eius uirtutem, qualis est intellectus diuinus, plene nouit et distincte | distinctione specifica omnia ad que se extendit eius causalitas; extendit autem se ad omnia que sunt in rebus creatis et que constituunt res in esse specifico et distinguunt; quare intellectus diuinus, qui perfectissime et comprehen155 omnia … 156 uirtualiter] cf. Thom., S.th., I, 75, 5, ad 1 138 naturaliter] realiter N 139 ex] per YZ | sibi] om. Om | representant] representat MNZ 140 quidquid representant] om. (hom.) Om | representant] representat MZ | hec] hoc Om om. Y | similiter patet] inu. Y 141 quia] om. Y 142 potest … 143 representare] om. (hom.) N | neque] et A nec Y 144 est] s.u. Y | impossibile] possibile F 145 per] propter M 146 quod] quia M 147 que] qua Om | uidebatur inducere] dicebatur pluralitas rationis Om 148 assumebat] assumit Om | uel] et OmYZ | 150 rerationis] et omnis sed corr. Y 149 sub2] om. F | intelligitur] tenetur Om 151 nondum] om. Om presentandi] intelligendi FMYZ | est2] supra add. sed del. Z notandum YZ | est] et Y | hoc] non est add. YZ 152 diuina] om. AN | set] om. Y | aucta] esse N | aucta difficultas] difficultas remanere A 153 Dicendum] est add. Om 154 quod1 ipsa] om. Om | id] illud YZ | quod2] om. Y | est] et Y 156 ut] neque praem. AFMN | habet] om. OmYZ 157 prehabet] preter sed corr. F 158 diuinam] diuina M 159 diuinus] diuinis F 160 se1] om. NZ sed s.u. suppl. Z | se1 extendit] inu. Om | autem] enim M etiam YZ 161 et1] om. Om | constituunt] consistunt Y | distinguunt] distincto s.u. (alia lectio) M 162 qui] que F om. sed s.u. suppl. Om

Y88ra M136vb

Om89r

F60ra

278 M137ra

Om89v

N50vb

DVRANDI SVPER SENT. I

siue | nouit essentiam suam, nouit etiam perfecte omnes res creatas quantum ad earum distinctionem specificam. [17] Et si qvis dicat quod causalitas diuina non se extendit ad omnia immediate, set tantum ad unum, scilicet ad primum causatum, et mediante illo se extendit | ad alia quodam ordine, idem sequitur, quia cognita causa proxima et immediata et sufficiente cognoscitur effectus propria et distincta cognitione; set Deus se ipsum cognoscit, ut probatum fuit; ergo cognoscit distincte | illud quod immediate causatum est ab ipso, rursus per illud tamquam per causam cognitam cognoscit tertium causatum et per tertium tamquam per causam quartum, et sic usque ad ultimum effectum; ergo siue Deus producat res omnes immediate siue mediate, semper sequitur quod habeat de eis distinctam cognitionem modo quo fuit expositum; et causa est quia res create distincte representantur intellectui diuino, quia essentia diuina est omnium causa. [18] Quantum ad secundum, scilicet de cognitione singularium a Deo, dicunt QVIDAM quod Deus cognoscit singularia quia est suum esse. Cuius rationem assignant qvi hunc modum tenent dicentes quod agere supponit esse, et ideo modus agendi ex esse habet determinari; quod si istud habeat calumpniam in actionibus transeuntibus in materiam exteriorem, eo quod tales actiones non sunt perfectiones agentis, set acti, propter quod modus talium actionum non solum habet determinari ex 165 169 179 179 180

quis] ap. Thom., Super Sent., I, 35, 1, 3, sol. (817); I, 36, 1, 1, sol. (832) ut … 170 fuit] cf. supra, I, 35, 1, 8sqq. (266,64sqq.) dicunt … esse] Heru. Nat., Super Sent., I, 33, 1, 3, resp. (138bA) quidam] cf. Aeg. Rom., Ord., I, 36, princ. 1, 1, resp. (185vbN-Q) agere … 194 accrescit] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 36, 1, resp. (21va)

163 etiam] et M 164 quantum ad] et ex corr. Y | earum] eorum FMN sed corr. F 165 quis dicat] qui dicant Om 166 immediate] om. Om | causatum] creatum AFMOmYZ 167 se extendit] inu. Om | ad] om. sed i.m. suppl. N | alia] om. sed i.m. suppl. Y | idem] ideo Om | idem sequitur] om. sed i.m. suppl. Z | quia] quod 168 causa proxima] prima causa Om | et1] om. Om MOmYZ sed corr. Za.m. 169 se … cognoscit] inu. Om 170 fuit] est Om | cognoscit distincte] inu. Om | distincte] omne add. A | illud] id Om | causatum] creatum YZ 171 illud] id M | tamquam] tamen sed del. et ut s.u. scr. Y | cognitam] cognitiuam N 172 causatum] creatum FMYZ | et1] om. Y | et1 … tamquam] om. N | per1] om. A | tamquam] etiam add. Y | causam] cognitam cognoscit add. Om | quartum] quartam N 173 usque] om. Y | res omnes] inu. Om 174 de eis] om. YZ 175 cognitionem] eo add. Om | et] ut M 176 diuino] om. Y | diuina] om. AN 179 quidam] Egidius i.m. adn. F a.m. | quia] suum intelligere i.m. add. Za.m. | est] om. Y 180 qui] om. Om 181 supponit] presupponit A 183 acti] passi OmYZ 184 modus] om. Om | talium] omnium YZ | habet] potest Om

165

170

175

180

DISTINCTIO XXXV QVESTIO II 185

190

195

200

205

279

natura agentis, set etiam ex natura acti, tamen istud non uidetur habere calumpniam | in actionibus intra manentibus, qualis est actio intelligendi, quin totaliter sequatur modum et condicionem | intelligentis; igitur ubi intelligens non intelligit, nisi prius determinetur per esse actuale, quod est in omnibus creatis, in quibus esse et essentia differunt, ibi res non intelligitur a tali intellectu, nisi prius determinata per esse actuale; set determinatio rerum per esse actuale est ex progressu rerum; ergo intellectus creatus, in quo differt esse ab essentia, non intelligit res creatas, nisi prout determinantur per esse actuale, quod est ex progressu rerum; et ita cognitioni talis intellectus semper aliquid accrescit. [19] Causa autem quare talis intellectus non potest res intelligere, quousque determinentur per esse | actuale, est duplex. Vna quia tale intelligere, cum sit in natura habente potentialitatem admixtam, non est omnino de se determinatum, et ideo oportet res per tale intelligere intellectas per suum esse actuale determinari ad hoc ut in suo esse determinate cognoscantur. Alia est quia tale intelligere, cum non sit esse intelligentis, non reseruatur in eo omnis ratio | essendi; | ideo non potest ex se omnis res intelligere secundum suam singularitatem, absque hoc quod in se ipsis determinentur per esse actuale; set Deus, cum sit suum esse et suum intelligere, non habet potentialitatem admixtam, in eo etiam reseruatur omnis ratio essendi, ideo potest ex se omnes res intelligere secundum 196 Vna … 200 cognoscantur] Aeg. Rom., Ord., I, 36, princ. 1, 1, resp. (185vbP-Q) 200 Alia … 208 notitie] Aeg. Rom., Ord., I, 36, princ. 1, 1, resp. (185vbQ-186raA); etiam ap. Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 36, 1, resp. (21vb) 185 acti] passi OmYZ 188 igitur] ergo Om | ubi] om. Om | intelligens] intellectus OmYZ 189 esse] om. sed i.m. suppl. F 190 prius] sit add. FMYZ | determinata] determinatum YZ 191 set … actuale] om. (hom.) Om | est] et praem. Om | ex progressu] expressa YZ | progressu] processu Om | rerum2] cognitio add. YZ 192 esse ab] omne et Om 193 prout] prius A | determinantur] determinentur A 194 sem| quod] quia sed corr. Za.m. | est] om. sed s.u. suppl. Za.m. | ex] om. F per] super NOm | aliquid] om. Om 195 autem] om. Y est sed exp. et s.u. corr. Za.m. | talis] om. YZ | talis intellectus] inu. Om | res] om. Y 196 determinentur] determinetur FMYZ | duplex] ratio add. Om | tale intelligere] inu. Om 197 cum sit] consistit Om cognouit Y | potentialitatem] possibilitatem YZ 198 per tale] etiam talis Y | intellectas] intellectus YZ 199 actuale] actuali N | ut] om. sed s.u. suppl. F quod Om | determinate] determinare Y 200 cognoscantur] cognoscatur MZ | cum] ex corr. Y 201 non1] om. sed s.u. suppl. F ut Y | reseruatur] seruatur YZ | essendi] ideo per tale intelligere non cognoscuntur res, nisi determinantur per suum esse actuale; set in Deo intelligere est ipsum esse intelligentis add. Om | ideo] et ideo Deus Om om. Y | non2] om. AFMNOmZ sed i.m. suppl. AFZ | omnis2] omnes Om om. Y duas Z 203 determinentur] determinetur YZ | per] suum add. FMYZ | set … 207 actuale] om. (hom.) AFMNOmYZ sed i.m. suppl. F a.m. | et] om. F

Om90r M137rb

Z40vb

Y88rb Om90v

280

M137va F60rb

N51ra

DVRANDI SVPER SENT. I

suam singularitatem, absque hoc quod in se ipsis determinentur per esse actuale, nec per determinationem rerum in esse actuali aliquid accrescit sue notitie. [20] Hec opinio in multis defficit. Primo, quia a nonnvllis firmiter tenetur quod esse et essentia sint idem realiter in creatura; secundo, quia dato quod differant in creaturis, adhuc ratio nulla est, quia maior propositio que assumitur falsa est, hec scilicet, quod quando intelligens est tale quod eius natura determinatur per esse actuale distans ab ea, ibi oportet quod res intellecta, ad hoc quod intelligatur a tali intellectu, | prius determinetur per esse actuale. Nec probatio ualet, quia esto quod actus intelligendi | sequatur modum nature et esse ipsius intelligentis, non oportet tamen quod requirat in re intellecta easdem condiciones, et ideo, licet oporteat talem intellectum habere naturam determinatam per esse actuale ad hoc quod intelligat, nulla tamen necessitas est quod oporteat rem singularem determinari per esse actuale ad hoc quod intelligatur. [21] Quod patet primo, quia sicut res potest | intelligi quantum ad esse existentie, ita potest intelligi quantum ad esse essentie; set ad hoc quod res intelligatur quantum ad esse essentie, non requiritur quod res habeat actu illud esse (possum enim formare conceptum de rosa que nullum esse essentie habet actu), necessarium tamen est intellectum habere esse essentie actu ad hoc quod rem intelligat actu; ergo similiter non oportet rem habere in 211 ratio … 215 actuale] cf. Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 36, 1, resp. (21va) 215 Nec … 220 intelligatur] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 36, 1, resp. (21vb) 221 Quod … 228 intelligat] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 36, 1, resp. (21vb) 207 nec] set A ut Y non ex corr. Z | actuali] actuale sed s.u. corr. N 209 opinio] autem Y | Primo] om. Om | a nonnullis] nullis sed s.u. corr. F | firmiter] sicut Auicenna A secundum Auicennam N 210 esse … essentia] essentia et esse YZ | sint] sunt OmY | realiter] om. YZ | creatura … 211 in] om. (hom.) Om 211 differant] differrent A | ratio nulla] inu. A 212 que … falsa] falsum assumit falsum Y | hec] om. Om enim add. YZ | quando] noster Y | intelligens] intellectus YZ 213 tale] talis Y | actuale] om. Y | ibi] om. Om illo Y 214 intelligatur] intelligitur Y | a … 220 intelligatur] om. (hom.) Om 215 actuale] actu 217 tamen] om. N | probatio] ex corr. Za.m. | ualet] aliquid praem. FMYZ AFMNYZ sed s.u. suppl. F | intellecta] intellectas sed corr. M 219 hoc] om. Y | intelligat] intelligit Y 221 quia] om. Om 222 existentie … esse] om. (hom.) N | existentie … essentie] essentie ita etiam quantum ad esse existentie add. A | quod] om. sed s.u. suppl. Z | res intelligatur] inu. AYZ 223 habeat actu] inu. Om | 224 que] quod Z 225 habet actu1] inu. Om | necesactu] post esse1 (224) Y sarium] om. Y | intellectum] intellectui FYZ | essentie] om. YZ 226 hoc] om. sed i.m. suppl. F | rem1 intelligat] intelligit rem F inu. MYZ | actu] om. Om | ergo … 227 actu] om. (hom.) N | similiter] super Om | rem2 habere] inu. Om

210

215

220

225

DISTINCTIO XXXV QVESTIO II

230

235

240

245

250

281

actu esse existentie ad hoc quod secundum tale esse intelligatur, quamuis oporteat intellectum esse in actuali existentia ad hoc quod intelligat. [22] Quod etiam patet secundo ex alio, quia cognita causa singulari sufficiente et necessaria cognoscitur | effectus infallibiliter secundum rationem sue singularitatis; et hoc patet ex II P h i s i c o r u m , ubi dicitur quod effectus communis requirit causam communem et particularis particularem; propter quod sicut cognita causa | uniuersali et necessaria cognoscitur effectus secundum rationem sue uniuersalitatis, sic cognita causa particulari et necessaria cognoscitur effectus secundum rationem sue singularitatis; set intellectus creatus noster et angelicus cognoscit aliquas causas singulares et necessarias et sufficientes respectu aliquorum effectuum futurorum; ergo intellectus noster et angelicus cognoscit tales effectus futuros secundum rationem sue singularitatis, antequam | determinentur per esse actuale. Maior patet, set minor declaratur, quia tam homo quam angelus cognoscit motum celi secundum rationem sue singularitatis, ex quo tamquam a causa singulari et sufficiente et necessaria sequitur ortus et occasus solis super emisperium nostrum et eclipsis lune tali uel tali tempore; ergo per talem causam precognoscuntur tales effectus secundum rationem sue singularitatis, antequam determinentur in rerum natura per esse actuale; et hoc etiam quilibet experitur in se sine alia ratione. [23] Item operationes sunt singularium secundum esse sue singularitatis; | set tam homo quam angelus precognoscit quedam que agere proponit; ergo precognoscit ea secundum rationem sue singularitatis, 232 effectus … 233 particularem] Arist., Phys., II, 3, 195b25-27; Thom., In Phys., II, 6, 197 (98b) 248 operationes … singularium] cf. Auct. Ar., 1, 5 (115,86); Arist., Metaph., I, 1, 981a15; Eth. Nic., II, 7, 1107a31; III, 1, 1110b6-7; cf. etiam Thom., S.th., I-II, 1, 7, arg. 3 227 esse1] om. Om | existentie] essentie Z 228 oporteat] om. Y 229 etiam 230 infallibilipatet] inu. Om | ex alio] sic Om | quia] om. sed s.u. suppl. Za.m. ter] et singulariter Y | secundum] per A 231 ex] om. Y 232 dicitur] dicit Y 233 particularis] singularis singularem uel praem. FYZ | particularis particularem] singularis singularem M 234 effectus] om. M uniuersalis add. Om | sue] causalitatis add. 235 et necessased exp. N | uniuersalitatis … 236 sue] om. (hom.) sed i.m. suppl. Na.m. ria] om. sed i.m. suppl. Y 236 creatus noster] inu. Om 237 aliquas] alias Y | causas 239 et] om. sed s.u. suppl. Y 240 determisingulares] inu. Om | et1] om. Om nentur] terminetur Y terminentur Z 241 motum] modum N 242 sue] om. sed 243 sufficiente] sufficienti M | sufficiente … necess.u. suppl. Za.m. | a] ex YZ saria] necessaria et sufficiente A 244 et] om. sed s.u. suppl. F | eclipsis] eclipsi A | uel tali] om. YZ 245 precognoscuntur] primo cognoscuntur Om 246 determinentur] determinetur FOm

Om91r

A38va

M137vb

Om91v

282

Y88va M138ra Om92r F60va

N51rb

DVRANDI SVPER SENT. I

et tamen nondum habent esse actuale; quare etc. Non est ergo uerum quod singularia non possint cognosci secundum rationem sue singularitatis, antequam determinentur per esse actuale ab intellectu creato, dato quod eius natura distet a suo esse; et per consequens non potest concludi de Deo quod cognoscat res secundum suam singularitatem, antequam sint, per hoc quod esse eius non sit aliud ab eius essentia. Nec uideo quare esse distans sit sufficiens ratio quod intelligere sit indeterminatum, ita quod requirat in re intellecta determinationem secundum esse actuale, nec ipsi probant, et ideo ea facilitate potest negari qua asseri. Nec esse distans tollit ab eo quod non habeat omnem rationem essendi, sicut calorem ignis esse distantem a natura ignis non tollit a calore ignis quin contineat uirtualiter omnem | rationem caloris. Et quidquid sit de hoc, tamen quod esse sit indistans ab essentia, non dat ei quod in eo sit omnis ratio essendi: | si enim esse non receptum in natura distante ex hoc haberet rationem omnis esse, per eandem rationem forma non recepta | in natura distante haberet ex hoc rationem omnis forme; hoc autem est falsum, quia intelligentie sunt forme non recepte in natura distante, et tamen nulla intelligentia | continet in se uirtutem omnis forme, quia nulla potest aliam producere nec animam nec aliquam formam saltem immediate; quare predictus modus non uidetur uerus. [24] Dicendum ergo quod circa cognitionem singularium a Deo, quia de nobis non agitur nunc, non potest facere difficultatem nisi uel singularitas, que omnibus | est communis, uel materialitas, que est 251 nondum] non dicitur quod YZ | quare] ergo AYZ | est] post uerum Om 252 possint] possunt NOmY | secundum] per Om 253 determinentur] determinantur YZ | intellectu] intellecto M 254 esse] actuali add. A 255 concludi] excludi Om | quod] non s.u. add. M | cognoscat] cognoscit M | secundum] om. Om 256 esse eius1] inu. Om | non] exp. A | eius2] om. Om | eius2 essentia] inu. A 257 sit2 indeterminatum] inu. FMYZ | indeterminatum] determinatum sed s.u. corr. F 259 nec] ut YZ | ipsi] ipsum Om | facilitate] facultate YZ | negari] negare Y 260 asseri] asseritur YZ | omnem] communem Om | omnem rationem] rationem communem YZ 261 esse] et Om | esse … ignis2] om. (hom.) AN | ignis2] om. Om 262 a] autem Om | calore] natura YZ | uirtualiter] in se secundum Y illis Z | rationem] rationis F om. Y 263 de hoc] post tamen Om | tamen] tum Y quia add. YZ 264 ei] exp. et Deo s.u. add. F om. Om | ratio] respectu Z | non] om. sed s.u. suppl. Za.m. | non receptum] corruptum Om 265 natura] non add. Om | haberet] diceret YZ 269 uir267 hoc … forme2] om. (hom.) FM sed i.m. suppl. Fa.m. | autem] om. YZ tutem] ueritatem Y | nulla] nullam M nulle (dub.) Y 270 aliquam] om. Om | quare] qua Om quia Y 272 quod] om. Om | a Deo] om. FM sed i.m. suppl. F | Deo] de Om 274 que1] in add. Y | omnibus … 275 communis] communis est omnibus Om | uel2] et M | est2] om. Y | est2 solum] inu. Om

255

260

265

270

DISTINCTIO XXXV QVESTIO II 275

280

285

290

283

solum communis in generabilibus et corruptibilibus, uel futuritio, que est in hiis que nondum producta sunt, uel contingentia, que est solum in hiis que dependent ex causis impedibilibus. De futuritione et contingentia nichil ad hanc questionem, quia inferius dicetur de hoc, set tantum de singularitate et materialitate. Singularitas uero non impedit quin aliquid intelligatur a Deo, cum ipse per se et primo intelligat essentiam suam, que est quedam singularitas; nec materialitas, cum ipse intelligat quidditates rerum sensibilium, in quibus includitur materia; ergo nec singularis materialitas | nec materialis singularitas impedit aliquo modo quin aliquid materiale et singulare intelligatur a Deo. Ratio autem huius est illa que tacta est in prima opinione, quia essentia diuina est sufficiens ratio representandi quamlibet rem secundum omnem eius condicionem, et hoc habet ex perfectione sue uirtutis, secundum quam continet uirtualiter | omnem rem et producere potest. Et hec est uia Dyonisii 7 cap. D e d i u i n i s n o m i n i b u s , ubi dicit quod Deus cognoscit res quomodo rebus esse tradidit. Vnde si aliquid est in rebus non cognitum | ab eo, oportet quod circa illud uacet diuina operatio, idest quod non sit operatum ab ipso.

278 inferius] cf. infra, I, 38, 3 (104ra-105va) 284 Ratio … 287 condicionem] cf. supra, uu. 151-164; cf. etiam Thom., Super Sent., I, 36, 1, 1, sol. (832) 288 Et … 292 ipso] Thom., Super Sent., I, 36, 1, 1, sol. (832); Guill. Petr. de God., Lect. Thom., I, 36, 1, resp. (21va); cf. etiam Aeg. Rom., Ord., I, 35, princ. 1, 4, resp. (182rbE) 290 Deus…tradidit] ps.-Dionys., De diu. nom., 7 (399c) 275 communis] om. sed i.m. suppl. Za.m. | in] om. Om | generabilibus] generalibus FN | corruptibilibus] corporalibus N corporibus Y | uel] et M 276 que1] om. Om | nondum] mundum YZ | nondum … que2] om. (hom.) FM sed i.m. suppl. F | sunt] si Om | uel] etiam add. Om | solum] post hiis (277) Om om. YZ 277 dependent] dependunt Om | ex] a M | et] om. Om 278 de hoc] om. Om 280 cum] cum praem. sed del. M | per … primo] primo et per se YZ | intelligat] intelligit Om | essentiam suam] inu. Y | essentiam … 282 intelligat] om. (hom.) N 282 intelligat] intelligit Om 283 ergo] et Om | nec1] singularitas nec add. Om ut Y | singularis] singulariter Y | nec2 … singularitas] om. (hom.) MOm | materialis] in aliis Y materia Z | aliquo modo] om. Om 284 aliquid] aliquod YZ | aliquid … et] om. Om | singulare intelligatur] inu. Om | a] in sed s.u. corr. M | a Deo] om. F 285 que] autem Y 287 hoc] om. Y | habet] patet YZ 288 rem] om. sed i.m. suppl. FM 289 cap.] idest add. AN 290 Deus] om. M | res] om. Om | quomodo] aliquo modo sed aliquo exp. A | 291 ab eo] a Deo Y | illud] id Om | aliquid … rebus2] in rebus est aliquid Om 292 ipso] eo A uacet] post operatio Om lac. sed suppl. Za.m. | idest] ita Om

Om92v

Z41ra

M138rb

284

Om93r

DVRANDI SVPER SENT. I

[25] Ad primum argumentum dicendum quod causa uniuersalis potest accipi tripliciter. Vno modo uniuersalitate predicationis, sicut dicimus quod artifex est causa uniuersalis artificiati et particularis, ut statuifica est causa statue, et singularis, ut hic statuifica est causa huius statue, et hoc modo per causam uniuersalem non cognoscitur effectus particularis uel specificus nec per causam particularem uel specificam cognoscitur effectus singularis. Alio modo dicitur causa uniuersalis, non per predicationem, set quia se extendit ad plures effectus, tamen secundum aliquid eis commune et non secundum illud quod est eis proprium, nisi determinetur per aliud, et sic sol est causa omnium generabilium, nec adhuc per talem causam potest res sufficienter cognosci et distincte; et | neutro istorum modorum Deus est causa uniuersalis. Tertio dicitur causa uniuersalis, quia eius causalitas se extendit ad plura secundum propriam uniuscuiusque rationem, absque hoc quod per aliud determinetur; et sic Deus est causa uniuersalis omnium, quia omnia producit uel producere potest per se et immediate, absque hoc quod per aliud determinetur, et per talem causam sic uniuersalem possunt effectus distincte cognosci: est enim causa uniuersalis, quia est causa omnium, set propria uniuscuiusque, quia unumquodque producit uel producere potest per se ipsam. [26] Ad secundum, cum dicitur quod Deus non cognoscit creaturas nisi secundum quod existunt in ipso, dicendum quod ly ‘secundum’ potest notare rem intellectam uel rationem intelligendi. Si rem intellectam, sic est sensus quod Deus non intelligit de rebus nisi illud 313 cum … 323 se] cf. Heru. Nat., Super Sent., I, 33, 1, 3, ad 2 (139aC-bA) 293 argumentum] ergo Om 294 potest accipi] sumi potest FMYZ | tripliciter] om. Om 295 artificiati] artificii MYZ 296 statuifica1] instituita Y | est1] iter. AN | ut] iter. A 297 per] om. sed s.u. suppl. F 298 particularis … 299 effectus] om. (hom.) F 299 singularis] in singulari A singulari N 300 per] propter M | se extendit] inu. FMYZ | tamen] om. Om 301 commune] congrue sed i.m. corr. M | illud] id NOm 302 omnium] singularium add. Om | generabilium] et corruptibilium add. Om 303 adhuc] ad hoc M | potest res] post sufficienter F | cognosci] post distincte (304) Om 305 Tertio] alio modo Om | eius] om. YZ sed s.u. 306 uniuscuiusque] utriusque F uniuscuiuscumque M 307 per] propsuppl. Za.m. ter M | aliud] aliquid Om 309 quod] om. Y | possunt … 310 distincte] potest distincte effectus Om 310 enim] effectus add. Om 311 uniuscuiusque] ex corr. s.u. M 312 potest] immediate (dub.) add. Om | se ipsam] se ipsum MOmYZ 313 quod Deus] om. YZ 314 existunt] existit Z | ly] homo (dub.) 315 potest notare] inu. Om | uel … 316 intelY | secundum2] quod add. Y lectam] om. (hom.) NOm | Si] secundum sed del. et i.m. corr. F 316 illud] id Om

295

300

305

310

315

DISTINCTIO XXXV QVESTIO II

320

325

285

quod de ipsis est in Deo formaliter, et tunc propositio est falsa, quia creatura | in Deo est creatrix essentia secundum Anselmvm, et ita Deus non intelligeret nisi se. Alio modo potest notare rationem intelligendi, et sic est sensus quod Deus non intelligit res creatas, | nisi quia preexistunt in eo sicut in causa representante, et sic est uera, et tunc non sequitur quod non intelligat alia a se, set quod non intelligit per aliud a se. Quod uerum est et est simile in intellectu nostro secundum ponentes | species, quia intellectus noster non intelligit lapidem nisi secundum illud quod de lapide est in intellectu. Si ly ‘secundum’ dicat rationem intelligendi, uerum est, quia ratio per quam lapis intelligitur est sola species; si uero dicat rem intellectam, falsa est, quia non sola species que est in anima intelligitur, set intelligitur lapis, qui est extra per speciem suam que | est in anima.

318 creatura … essentia] Ans., Monol., 36 (55,4-6); ap. Aeg. Rom., Ord., I, 35, princ. 1, 4, arg. 5 (182raA) 317 propositio est2] inu. YZ | quia] tunc et add. Om 318 essentia] om. YZ | Anselmum] Augustinum Om 319 intelligeret] intelligit Om 320 est] om. A 321 eo] Deo FMOmYZ | uera] natura YZ 323 aliud] alia Om | uerum est1] inu. OmZ | est1] om. Y | est2 simile] inu. YZ | in] om. Y | in intellectu] intellectui Z 325 illud] id FMOm | ly] homo Y 326 uerum est] utraque Y | per] post Y 327 si … 328 species] om. (hom.) Y | non] solum add. Om 328 extra] animam add. Om

M138va Y88vb

Om93v

N51va

INDEX NOMINUM ET OPERUM Loci Sacrae Scripturae Genesis 1,25 . . . . . . . . . . . . . . . . . 166* Deuteronomius 4,24 . . . . . . . . . . . . . 260 32,6 . . . . . . . . . . . . 114 Psalmi 148,8 . . . . . . . . . . . . . . . . . 129* Daniel 2,34 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259* Osea 5,14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259* Matthaeus 1,25 . . . . . . . . . . . . . . 157* Lucas 2,7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157* Iohannes 1,1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 1,29 . . . . . . . . . . . . . . . . 259* 14,10 . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Ad Romanos 11,36 . . . . . . . . . . . . . 220* 16,27 . . . . . . . . . . . . . . . 52 Ad Ephesios 3,15 . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Ad Colossenses 1,15 . . . . . . . . . . . . 170* I ad Timotheum 1,17 . . . . . . . . . . . . . 52 6,15-16 . . . . . . . . . . 52 Ad Hebraeos 4,13 . . . . . . . . . . . . . 263* Apocalypsis 1,8 . . . . . . . . . . . . . . . . 171* Aegidius Romanus Ordinatio I 11 princ. 2 4 arg. 1 (67raB) . . . . 184 princ. 2 4 resp. (67raD) . . . . 187 18 princ. 1 1 resp. (100vaM-bQ) . . 5 19 princ. 1 1 resp. (104rbF-vaM) . . 9 princ. 1 2 resp. (104vbQ-105rbE) . . . . . . . . 9 princ. 1 2 resp. (105raB-C) . . 11 princ. 3 2 resp. (107vbP-108rbF) . . . . . . . . 13 20 princ. 1 1 resp. (114rbG-H) . . 35 24 princ. 1 2 resp. (130raC) . . . . 82 27 princ. 1 2 arg. 1 (145rbF) . . . 121 princ. 1 2 arg. 3 (145rbG) . . 121 princ. 2 1 resp. (146raB-C) . 130 princ. 2 2 arg. 3 (146rbF) . . 128 princ. 2 2 arg. 5 (146rbF) . . 128 princ. 2 2 sed contra 1 (146rbF) . . . . . . . . . . . . . 128

28 princ. 1 1 resp. (149vaK-L) . . 150 princ. 1 1 resp. (149vaL-M) 151 princ. 1 1 resp. (149vaM-vbN) . . . . . . . . . 155 princ. 1 1 ad 1 (149vbN) . . . 156 princ. 1 1 ad 2 (149vbN) . . . 156 princ. 1 3 resp. (150vbP) . . . 159 princ. 2 2 arg. 1 (151rbH) . . 166 princ. 2 2 sed contra 1 (151vaI) . . . . . . . . . . . . . . 166 princ. 2 3 sed contra 1 (151vbP) . . . . . . . . . . . . . 170 princ. 2 3 resp. (152raB-C) . . 170 princ. 2 3 ad 4 (152raD) . . . 169 29 princ. 1 1 arg. 2 (153rbF) . . . 171 princ. 1 1 arg. 3 (153rbF) . . 171 princ. 1 1 ad 3 (153vbN) . . . . . . . . . 173, 177 princ. 1 3 ad 1 (154vaL) . . . 180 princ. 1 3 ad 4 (154vaM) . . . 179 princ. 2 1 resp. (155raA-B) . . 177 30 princ. unic. 1 sed contra 1 (156raC) . . . . . . . . . . . . . 190 princ. unic. 2 arg. 1 (157raB) . . . . . . . . . . . . . 204 princ. unic. 2 resp. (157rbE-F) . . . . . . . . . . . 204 princ. unic. 2 resp. (157rbH) . . . . . . . . . . . . . 196 31 princ. 1 1 sed contra 2 (160rbF) . . . . . . . . . . . . . 208 princ. 1 1 resp. (160rbF-G) . . . . . . . . . . . 209 princ. 1 1 resp. (160rbF-H) . . . . . . . . . . . 210 princ. 1 1 resp. (160rbG-160vaI) . . . . . . . 210 princ. 1 3 resp. (161rbE) . . . . . . . . . 215-217 princ. 1 3 sed contra 1 (161raD) . . . . . . . . . . . . . 212

* Asterisco notantur auctoritates a Durando nominatim allatae.

288

DVRANDI SVPER SENT. I

princ. 2 1 arg. 3 (161vaK) . . 218 princ. 2 1 sed contra 1 (161vaK) . . . . . . . . . . . . . 218 princ. 2 1 sed contra 2 (161vaK) . . . . . . . . . . . . . 218 princ. 2 1 resp. (161vaM) . . . 219 princ. 2 1 resp. (161vbN) . . . 219 princ. 2 2 resp. (162raA-D) . . 219 princ. 2 3 resp. (162vaI-bO) 220 32 princ. 2 2 arg. 1 (168rbE-F) 222 princ. 2 2 sed contra (168rbF) . . . . . . . . . . . . . 222 princ. 2 2 resp. (168vaL-bN) 223 princ. 2 2 resp. (168vaM-bN) . . . . . . . . . 223 33 princ. 1 2 resp. (171raB) . . . 228 princ. 1 2 resp. (171raB-F) . . 229 princ. 1 4 arg. 1 (172vbO-P) 238 princ. 1 4 arg. 5 (172vbQ) . . 237 princ. 1 4 resp. (173raB) . . . 238 princ. 1 4 resp. (173raC) . . . 241 princ. 1 4 ad 5 (173raD-bE) . 239 34 princ. 1 3 arg. 3 (177raB) . . . 256 princ. 1 3 sed contra 1 (177raC) . . . . . . . . . . . . . 257 princ. 1 3 resp. (177rbE) . . . 257 princ. 1 3 ad 3 (177rbG) . . . 258 princ. 2 1 arg. 1 (177vaI) . . . 260 princ. 2 1 sed contra 2 (177vaK) . . . . . . . . . . . . . 259 princ. 2 1 resp. (177vaM-bN) . . . . . . . . . 260 princ. 2 1 ad 3 (177vbP) . . . 260 princ. 2 2 resp. (178raC) . . . 259 princ. 2 2 resp. (178rbE) . . . 262 princ. 2 2 resp. (178rbF) . . . 261 35 princ. 1 3 arg. 1 (181raC) . . 263 princ. 1 3 sed contra 1 (181rbE) . . . . . . . . . . . . . 264 princ. 1 3 resp. (181rbG) . . . 269 princ. 1 4 arg. 5 (182raA) . . 285 princ. 1 4 sed contra 1 (182raB) . . . . . . . . . . . . . 271 princ. 1 4 resp. (182raB-C) . 271 princ. 1 4 resp. (182rbE) . . . 283 36 princ. 1 1 sed contra 2 (185rbH) . . . . . . . . . . . . . 273 princ. 1 1 resp. (185vbN-Q) . . . . . . . . . . . 278 princ. 1 1 resp. (185vbP-Q) . . . . . . . . . . . 279 princ. 1 1 resp. (185vbQ-186raA) . . . . . . 279

Alanus de Insulis Regulae caelestis iuris 9 (133) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 21 (138) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 26 (142) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Albertus Magnus De causis et processu uniuersitatis II 2 38 (131,40) . . . . . . . . . . . . . . . 10 Physica III 2 18 (198,50-51) . . . . . . . . . . . . 10 Summa theologiae I 8 36 2 sol. (279,85-93) . . . . . . . . . 5 10 44 4 sol. (352,13-16) . . . . . . 243 11 47 1 sol. (365,19-22) . . . . . . . . 9 47 1 ad 2 (365,32-44) . . . . . . 11 47 3 ad 3 (368,76-92) . . . . . . 37 12 50 3 sol. (384,92-94) . . . . . . 223 Super Sententias I 18 D 3 sol. (495a) . . . . . . . . . . . . . 5 19 A 1 sol. (512a) . . . . . . . . . . . . . 9 29 B 4 sed contra 3 (79a) . . . . . 178 B 4 sol. (81a) . . . . . . . . 184, 186 B 5 sol. (81a-b) . . . . . . . . . . 179 B 5 ad 1 (81b) . . . . . . . . . . . 187 C 6 sol. (83a) . . . . . . . . . . . . 181 Alexander de Alexandria Super Sententias I 27 7 arg. 1 (121ra) . . . . . . . . . . 128 7 sed contra (121ra) . . . . . . . 128 28 1 sed contra (121va) . . . . . . . 149 4 arg. 4 (124ra) . . . . . . . . . . 158 4 resp. (124ra-b) . . . . . . . . . 158 4 resp. (124va) . . . . . . . . . . . 159 5 arg. 2 (124vb) . . . . . . . . . . 169 5 arg. 4 (124vb) . . . . . . . . . . 166 5 sed contra (125ra) . . . . . . . 166 29 5 arg. 1 (129rb) . . . . . . . . . . 178 30 1 arg. 2 (130ra) . . . . . . . . . . 189 1 sed contra (130ra) . . . . . . . 190 3 arg. 3 (131rb) . . . . . . . . . . 192 3 sed contra 2 (131rb) . . . . . 193 3 resp. (131va) . . . . . . . . . . . 196 32 4 arg. 2 (139vb) . . . . . . . . . . 222 4 resp. (139vb) . . . . . . . . . . . 223 33 1 arg. 1 (140rb) . . . . . . . . . . 238 34 1 arg. 3 (145ra) . . . . . . . . . . 256 1 sed contra (145ra) . . . . . . . 257 1 ad 3 (145rb) . . . . . . . . . . . 257

INDEX NOMINVM ET OPERVM

Alexander Halensis Glossa I 28 n.4 (272,21-273,2) . . . . . . . 158 Summa theologica I n.138 ad 2 (214b) . . . . . . . . . . . . 42 n.328 sol. (483a) . . . . . . . . . . . . 210 n.328 ad 3 (483b) . . . . . . . . . . . . 12 n.430 ad 1-4 (623a-b) . . . . . . . . . . 5 n.492 ad 1 (694b-695a) . . . . . . 181 n.493 arg. 1 (695a) . . . . . . . . . . 184 n.493 sed contra 2 (695a-b) . . . 184 n.493 ad 2 (695b-696a) . . . . . . 186 Ambrosiaster Liber quaestionum II 1 (17,21) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Ambrosius Mediolanensis De incarnationis dominicae sacramento 8 79-80 (264,1-265,19) . . . . . . . . 117 De Spiritu Sanctu III 169 (221,35-40) . . . . . . . . . . . . . 35 Anselmus Monologion 15 (29,1-3) . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 (29,29-31) . . . . . . . . . . . . . . . 59 36 (55,4-6) . . . . . . . . . . . . . . . 285* 63 (73,10-11) . . . . . . . . . . . . . 140* Aristoteles Categoriae 6 6a34-35 . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 7 6a36-37 . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 8a31-32 . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 8 10a27-30 . . . . . . . . . . . . . . . 249* 12 14a34-35 . . . . . . . . . . . 122, 123 transl. Boethii . . . . . . . . . . . . . 122, 123 De interpretatione 1 16a3-4 . . . . . . . . . . 55, 129, 132* Analytica Priora I 8 30a9-14 . . . . . . . . . . . . . . . . 231* Topica I 5 102a4-5 . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 102a31-32 . . . . . . . . . . . . . . . . 68 IV 4 125a18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 VI 2 139b20-21 . . . . . . . . . . . . . . . 239 140a10-11 . . . . . . . . . . . . . . 260*

289

transl. Boethii . . . . . . . . . . . . . . . . . 260 De Sophisticis elenchis 6 169a8-10 . . . . . . . . . . . . . . . 256* 22 178a39-b1 . . . . . . . . . . . . . . . 45 transl. Boethii . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Physica I 2 185a3-5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 185a29-32 . . . . . . . . . . . . . . . . 48 3 186a26-29 . . . . . . . . . . . . . . . . 48 II 1 193b13 . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 3 195b25-27 . . . . . . . . . . 108, 281* 5 197a5-6 . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 7 198a24-26 . . . . . . . . . . . . . . 134* III 6 207a13-14 . . . . . . . . . . . . . . . . 26 IV 3 210a14-24 . . . . . . . . . . . . . . . . 13 210a14-b31 . . . . . . . . . . . . . 237* 210b22 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 V 2 225b11-13 . . . . . 190, 193*, 227* transl. Guillelmi . . . . . . . . . . . . . . . . 48 De caelo I 1 268a20-22 . . . . . . . . . . . . . . . . 26 4 270b32 . . . . . . . . . . . . . . . . 272* transl. Guillelmi . . . . . . . . . . . . . . . 272 De generatione et corruptione II 10 336b28-29 . . . . . . . . . . . . . . . 59 De anima I 5 410b4-5 . . . . . . . . . . . . . . . . 274* III 5 430a14-15 . . . . . . . . . . . . . . 266* 6 430a26-27 . . . . . . . . . . . . . . . . 23 transl. Guillelmi . . . . . . . . . . . . 23, 274 Metaphysica II 1 993b9-11 . . . . . . . . . . . . . . . 260* 1 993b30-31 . . . . . . . . . . . . . . . . 16 III 4 1000b3-5 . . . . . . . . . . . . . . . 274 IV 2 1003a33-b17 . . . . . . . . . . . . . . 19 1003a34-b3 . . . . . . . . . . . . . . 176 1003b16-18 . . . . . . . . . . . . . . . 80 1004a9-17 . . . . . . . . . . . . . . . . 78 1004a15-16 . . . . . . . . . . . . . . 150 7 1012a23-24 . . . . . . . . . . . . . 4, 71 V 1 1013a7-13 . . . . . . . . . . . . . . 179* 1013a17 . . . . . . . . . . . . . . . . 171* 1013a18 . . . . . . . . . . . . . . . 172* 6 1016a31-32 . . . . . . . . . . . . . 173* 7 1017a22-27 . . . . . . . . . . . . . 226* 9 1018a5-7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 12 1019a15-16 . . . . . . . . . . . . . 179

290

DVRANDI SVPER SENT. I

12 1019a15-20 . . . . . . . . . 41, 174* 1020a4-6 . . . . . . . . . . . . . . . . 41 13 1020a7 . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 15 1020b31-32 . . . . . . . . . . . . . . 89 1021a11-12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203*, 209, 213, 217, 220 1021a29-30 . . . . . . . . . . . . 204* 22 1022b22-31 . . . . . . . 150*, 274* 29 1024b21-24 . . . . . . . . . . . . . . 20 VI 2 1026a33-b2 . . . . . . . . . . . . . 226* 4 1027b25-27 . . . . . . . . . . . . 17, 24 VII 1 1028a10-15 . . . . . . . . . . . . . 226* IX 1 1046a9-11 . . . . . . . . . . . . . . . . 39 8 1050a20-21 . . . . . . . . . . . . . 135* 1050a30-b1 . . . . . . . . . . . . . 135* 1050a34-b1 . . . . . . . . . . . . . . . 22 IX 10 1051b17-32 . . . . . . . . . . . . . . 23 X 3 1054a20-23 . . . . . . . . . . . . . . . 76 1054a20-26 . . . . . . . . . . . . . . . 78 X 5 1056a15-22 . . . . . . . . . . . . 10, 12 1056a22-24 . . . . . . . 215*, 217* 1056b32-33 . . . . . 81, 86, 90, 220 1056b35-36 . . . . . . . . . . . . . . . 89 1057a3-4 . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 1057a4-7 . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 1057a5-6 . . . . . . . 81, 86, 90, 220 transl. Iacobi . . . . . . . . . . . . . . . 16, 260 transl. Scoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4, 71 transl. Guillelmi . . . . . . . . . . . . . 83, 173 Ethica Nicomachea I 1 1094a3-5 . . . . . . . . . . . . . . . 135* II 7 1107a31 . . . . . . . . . . . . . . . . 281 III 1 1110b6-7 . . . . . . . . . . . . . . . . 281 X 4 1174b16-23 . . . . . . . . . . . . . 263* 7 1177a12-21 . . . . . . . . . . . . . 263* Auctoritates Aristotelis 1 35 (118,44-46) . . . . . . . . . . . . . 260 89 (122,37) . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 94 (122,45) . . . . . . . . . . . . . . . . 150 116 (124,82) . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 131 (125,11) . . . . . . . . . . . . . . . 226 135 (125,19) . . . . . . . . . . . 203, 220 137 (126,23) . . . . . . . . . . . . . . . . 83 219 (133,85) . . . . . . . . . . . 179, 204 220 (133,87) . . . . . . . . . . . . . . . 204 226 (134,96-99) . . . . . . . . . . . . 135 2 11 (140,17) . . . . . . . . . . . . . . . . 234 77 (146,32) . . . . . . . . . . . . . . . . 265 111 (148,78) . . . . . . . . . . . . . . . . 91 (1)

4 6

11 31 32 36

37

123 (150,1-7) . . . . . . . . . . . . . . . 13 124 (150,8) . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 235 (159,83) . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 48 (170,12) . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 27 (176,27) . . . . . . . . . . . . . 21, 202 56 (179,88) . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 149 (186,50) . . . . . . . . . . . . . . . 266 154 (187,64) . . . . . . . . . . . . . . . . 25 251 (194,13) . . . . . . . . . . . . . . . 179 5 (231,83) . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 18 (303,87) . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 1 (304,27-29) . . . . . . . . . . . . . . 132 10 (305,42) . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 5 (322,92) . . . . . . . . . . . . . . . . 249 36 (323,26) . . . . . . . . . . . . . . . . 184 61 (326,77) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 87 (328,21-22) . . . . . . . . . . . . . 260 12 (332,5-6) . . . . . . . . . . . . . . . 256

Augustinus(1) De diuersis quaestionibus 83 15 (21,2-4) . . . . . . . . . . . . . . . 267* 46 2 (72,55) . . . . . . . . . . . . . . 263* De doctrina christiana I 5 5 (9,4-8) . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 (9,15-16) . . . . . . . . . . . . . 220* Enarrationes in Psalmos 43 22 20 (489,1-490,26) . . . . . . . . . 63 Contra Maximinum II 7 (762) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 13 n.1 (769) . . . . . . . . . . . . . . . . 52 17 n.4 (784) . . . . . . . . . . . 155, 220 18 n.3 (786) . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Soliloquia II 5 8 (56,14-15) . . . . . . . . . . . . . . 16 De Trinitate I 1 1 (28,35-36) . . . . . . . . 117, 130* II 1 3 (84,61) . . . . . . . . . . . . . . . 167* IV 20 29 (200,121-122) . . . . . . . 171* V 1 2 (207,39-41) . . . . . . . . . . . . . 65 (207,40) . . . . . . . . . . . . . . 209* (207,40-41) . . . . . . . . . 8, 228* 5 6 (210,1) . . . . . . . . . . . . . . . . 189 6 7 (211,4-6) . . . . . . . . . . . . . 153* (211,19-22) . . . . . . . . . . . . 103 8 9 (215,1-3) . . . . . . . . . . . . . . . 61

Opera ordine alphabetico enumeraui (neglectis praepositionibus ‘De’, ‘Contra’).

INDEX NOMINVM ET OPERVM

8 9 (215,1-6) . . . . . . . . . . . . . . 103 (215,3-4) . . . . . . . . . . . . . . . 61 (216,31-33) . . . . . . . . . . . . . 35 13 14 (221,11-12) . . . . . . . . . 190* 14 15 (222,1-3) . . . . . . . . . . . 121* (223,32-35) . . . . . . . . . 179* 16 17 (224,1-225,15) . . . . . . . 190* (224,4-225,6) . . . . . . . . 193* (227,64-68) . . . . . . . . . 198* VI 2 3 (230,24-25) . . . . . . . . . . . 170* 7 8 (237,1-4) . . . . . . . . . . . . . . 209 9 (237,10-238,18) . . . . . . . . . . 50 9 10 (239,4-10) . . . . . . . . . . . . . 50 (240,47-49) . . . . . . . . . . . . . 8 10 11 (241,1-3) . . . . . . . . . . . 219* (241,10-12) . . . . . . . . . . . 12 10 11-12 (241,1-243,62) . . . . 218* 10 12 (243,60-62) . . . . . . . . . . 220 VII 1 2 (247,89) . . . . . . . . . . . . . . 166* 6 11 (262,18-20) . . . . . . . . . . . . 67 (262,20-27) . . . . . . . . . . . 101 12 (266,130-131) . . . . . . . . 147* VIII 1 1 (268,8-10) . . . . . . . . . . . . . 35 IX 10 15 (307,29-30) . . . . . . . . . 128* X 11 17 (330,22-23) . . . . . . . . . . 220 XIV 7 10 (434,42-48) . . . . . . . . . . . 146 XV 10 19 (485,64-71) . . . . . . . . . 130* (486,76-77) . . . . 131*, 141* 11 20 (486,1-2) . . . . . . 131*, 132* 14 23 (496,18-19) . . . . . . . . . . 264 17 29 (503,54-55) . . . . . . . 3, 128* 26 47 (528,110-529,115) . . . . . 117 ps.-Augustinus Dialogus quaestionum 65 2 (734) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Averroes In De anima I 8 (12,21-26) . . . . . . . . . . . . . . . . 21 (12,25-26) . . . . . . . . . . . . . . . 202 In De caelo I 32 (61,66-67) . . . . . . . . . . . . . . 272 In Metaphysicam V 4 (83,33-34) . . . . . . . . . . . . . . . 173 IX 16 (60,40-61,54) . . . . . . . . . . . 135 X 9 (258raC-bD) . . . . . . . . . . . . . . 78 XII 51 (335vbK) . . . . . . . . . . . . . . . 263 (337raA-C) . . . . . . . . . . . . 271* In Physicam VIII 32 (370G) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

291

Avicenna Metaphysica I 5 (34,51-54) . . . . . . . . . . . . . . 266* (36,93-37,97) . . . . . . . . . . . 266* Boethius Contra Eutychen et Nestorium 3 (214,171-172) . . . . . . . 68, 71, 72 (214,173-215,176) . . . . . . . . . 71 De Trinitate 2 (170,100-101) . . . . . . . . . . . 242* 4 (173,174-177,278) . . . . . . . 228* 4-5 (173,174-179,332) . . . . . . . 238 5 (178,310-179,316) . . . . . . . . . 67 6 (180,339-340) . . . . . . . . . . . . . 67 (180,340) . . . . . . . . . . . . . . . . 98 (180,350-352) . . . . . . . . . . . . 114 In Ciceronis Topica II 11 (294,5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 In Isagogen (II) I 10 (162,2-3) . . . . . . . . . . . . . . . . 30 In Perihermeneias (II) II 7 (139,16-20) . . . . . . . . . . . . . . . 31 Quomodo substantiae 7 (188,41-42) . . . . . . . . . . . . . 242* Bonaventura Super Sententias I 18 art. unic. 5 resp. (328b) . . . . . . 5 19 pars 1 art. unic. 1 resp. (342b-343a) . . . . . . . . . . . . . 9 pars 1 art. unic. 1 resp. (343a) . . . . . . . . . . . . . 11, 209 pars 1 art. unic. 2 resp. (344b-345a) . . . . . . . . . . . . . 9 pars 1 art. unic. 3 resp. (347a-b) . . . . . . . . . . . . . . . . 9 pars 1 art. unic. 4 resp. (347a-350b) . . . . . . . . . . . . 13 pars 2 1 resp. (356a) . . . . . . . . 29 pars 2 2 resp. (358b) . . . . . . . 30 20 1 1 arg. 3 (368b) . . . . . . . . . . 34 22 art. unic. 4 resp. (398a-b) . . . . 64 26 art. unic. 2 arg. 3 (455a) . . . 106 26 art. unic. 3 arg. 2 (456b-457a) . . . . . . . . . . . 106 27 pars 1 art. unic. 2 arg. 2 (468b-469a) . . . . . . . 98

292

DVRANDI SVPER SENT. I

pars 2 art. unic. 1 arg. 2 (481a) . . . . . . . . . . . 128 pars 2 art. unic. 1 sed contra 1 (481b) . . . . . . 128 pars 2 art. unic. 1 sed contra 4 (482a) . . . . . . 140 28 art. unic 4 resp. (503a-b) . . . . . . . . . . . . . . . 155 29 2 2 arg. 2 (515a) . . . . . . . . . 184 2 2 resp. (515b-516a) . . . . . . 186 2 2 resp. (516a) . . 179, 181, 182 2 2 ad 2 (516b) . . . . . . . . . . 187 2 2 ad 4 (516b) . . . . . . . . . . 181 30 art. unic. 1 arg. 3 (521b) . . . 189 art. unic. 3 resp. (526a) . . . . 196 31 pars 1 art. unic. 1 arg. 2 (533a) . . . . . . . . . . . 217 Corpus Praefationum 879 (2716) . . . . . . . . . . . . . . . . 238 Correctorium Corruptorii ‘Sciendum’ II-II 1 (226) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Decretales Gregorii IX I 1 2 (6-7) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Dionysius ps.-Areopagita De caelesti hierarchia 1 (733a-c) . . . . . . . . . . . . . . . . 261* 2 (758d-759a) . . . . . . . . . . . . . 261* (758d-759c) . . . . . . . . . . . . . . . 54 transl. Eriugenae . . . . . . . . . . . . . . . . 261 De diuinis nominibus 1 (35b-d) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 7 (399c) . . . . . . . . . . . . . . . . . 283* (402c-404a) . . . . . . . . . . . . . . . 55 transl. Sarraceni . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Epistulae 9 (637a-d) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Euclides Elementa I 7 (115,74-75) . . . . . . . . . . . . . . 217 Fulgentius Ruspensis De fide ad Petrum 5 (715,126-131) . . . . . . . . . . . 166* 6 (716,144-147) . . . . . . . . . . . . 106

Gerardus Bononiensis Quodlibeta IV 1 resp. (177va) . . . . . . . . . . . . . 203 Godefridus de Fontibus Quodlibeta VII 5 resp. (300-301) . . . . . . . . . . . 243 resp. (301) . . . . . . . . . . . 245, 246 resp. (301-302) . . . . . . . . . . . 246 resp. (302) . . . . . . . . . . . . . . . 244 resp. (302-304) . . . . . . . . . . . 244 resp. (304-305) . . . . . . . . . . . 246 resp. (306) . . . . . . . . . . . . . . . 247 X 12 resp. (359-360) . . . . . . . . . . 139 Gregorius Magnus Liber sacramentorum 103 (116c) . . . . . . . . . . . . . . . 238* Guido Terrena Quodlibeta II 4 resp. (76va) . . . . . . . . . . . . . . 202 resp. (76vb-77ra) . . . . . . . . . . 203 Guillelmus de la Mare Super Sententias I 19 pars 2 1 (238-239) . . . . . . . . . 29 pars 2 2 resp. (240,21-241,35) . . . . . . . 30 22 5 resp. (269,28-270,32) . . . . . 64 27 5 arg. 1 (319,7-8) . . . . . . . . . 128 5 sed contra 1 (319,13-14) . . 128 5 sed contra 2 (319,15-16) . . 140 29 1 sed contra 2 (333,15-17) . . 171 1 sed contra 3 (333,18-19) . . 171 1 ad 2 (334,47-61) . . . . . . . . 172 4 sed contra 1 (339,13-15) . . 178 32 5 sed contra 1 (380,9-10) . . . 222 5 resp. (380,19-22) . . . . . . . 222 33 3 sed contra 1 (387,12) . . . . 238 3 resp. (387,23-24) . . . . . . . 238 Guillelmus Petri de Godino Lectura Thomasina I 18 1 resp. (14rb) . . . . . . . . . . . . . . 5 19 1 resp. (14va) . . . . . . . . . . . 9, 11 4 resp. (15rb) . . . . . . . . . . 29, 30 20 1 resp. (15rb-va) . . . . . . . . . . . 37 21 1 resp. (15vb) . . . . . . . . . . . . . 47 22 2 resp. (16rb) . . . . . . . . . . . . . 58 3 resp. (16rb-va) . . . . . . . . . . 63 28 1 arg. 2 (18va) . . . . . . . . . . . 148 1 sed contra (18va) . . . . . . . . 149

INDEX NOMINVM ET OPERVM

28 1 resp. (18va) . . . . . . . . . . . . 155 2 resp. (18va) . . . . . . . . . . . . 167 29 1 arg. 1 (18va-b) . . . . . . . . . 171 1 sed contra (18vb) . . . . . . . 171 1 resp. (18vb) . . . . . . . . . . . . 172 1 ad 1 (18vb) . . . . . . . . . . . . 177 2 arg. 1 (18vb) . . . . . . . . . . . 178 2 sed contra (18vb) . . . . . . . 179 2 ad arg. (19ra) . . . . . . . . . . 182 30 1 arg. 1 (19ra) . . . . . . . . . . . 189 1 sed contra (19ra) . . . . . . . . 190 1 resp. (19ra) . . . . . . . . . . . . 190 1 resp. (19ra-b) . . . . . . . . . . 191 2 resp. (19rb) . . . . . . . . . . . . 196 31 1 resp. (19va) . . . . . . . . . . . . 217 2 arg. 1 (19va) . . . . . . . . . . . 218 2 resp. (19va) . . . . . . . . 218, 220 2 resp. (19va-b) . . . . . . . . . . 220 2 resp. (19vb) . . . . . . . . . . . . 220 33 1 arg. 1 (20ra) . . . . . . . . . . . 225 1 sed contra (20ra) . . . . . . . . 225 1 resp. (20ra) . . . . . . . . . . . . 233 1 resp. (20ra-b) . . . . . . . . . . 228 2 resp. (20va) . . . . . . . . 238-240 34 1 sed contra (20va) . . . . . . . . 242 1 resp. (20va) . . . . . . . . 243, 244 1 resp. (20vb) . . . . . . . . . . . . 246 2 resp. (20vb) . . . . . . . . 243, 249 35 1 arg. 1 (21ra) . . . . . . . . . . . 271 1 arg. 2 (21ra) . . . . . . . . . . . 270 1 sed contra (21ra) . . . . . . . . 271 1 resp. (21ra) . . . . . . . . . . . . 265 1 resp. (21ra-b) . . . . . . . . . . 271 36 1 resp. (21va) . . . . 278, 280, 283 1 resp. (21vb) . . . . . . . . 279, 280 Henricus de Gandavo Quodlibeta IV 4 sol. (11,18-12,36) . . . . . . . . . 243 sol. (16,130-134) . . . . . . . . . . 249 sol. (17,146-151) . . . . . . . . . . 249 5 sol. (19,18-21,66) . . . . . . . . . . 83 7 sol. (33,126-43,373) . . . . . . . . 18 V 6 sol. (161vN) . . . . . . . . . . . . . 229 sol. (161vO) . . . . . . . . . . . . . 233 14 sol. (174rV-179vG) . . . . . . . . 18 VII 1-2 ad 2 (24,89-97) . . . . . . . . . 203 IX 1 ad 1 (16,13-26) . . . . . . . . . . . 194 ad 2 (19,93-20,23) . . . . . . . . . 204 Summa 25 1 ad 3 (148rH) . . . . . . . . . . . 83 28 5 sol. (168vB-C) . . . . . . . . . 243

293

28 5 sol. (168vC-169rD) . . . . . 249 35 8 sol. (81,54-82,59) . . . . . . . 198 50 6 sol. (399,68-400,83) . . . . . 209 53 3 sol. (30,102-32,166) . . . . . . 92 10 sol. (118-128) . . . . . . . . . . 13 10 sol. (126,309-127,320) . . . . 13, 15 55 1 arg. 3 (364,16-17) . . . . . . . 249 1 arg. 3 (365,18-19) . . . . . . . 249 1 ad 3 (368,83) . . . . . . . . . . 238 57 1 sed contra (117vL) . . . . . . 149 1 sol. (118rP) . . . . . . . . . . . . 151 1 ad 3 (118vT) . . . . . . . . . . . 150 4 arg. 3 (122vA) . . . . . . . . . . 158 4 sol. (122vB) . . . . . . . . . . . 159 60 6 arg. 1 (169vA) . . . . . . . . . . 184 6 arg. 2 (169vA) . . . . . . . . . . 184 6 sol. (169vC) . . . . . . . . . . . 186 6 ad 2 (170rE) . . . . . . . . . . . 187 7 sol. (170rG) . . . . . . . . . . . 179 7 sol. (170rG-H) . . . . . . . . . 179 70 1 sol. (238vB) . . . . . . . . . . . 209 1 ad 1 (239vI-L) . . . . . . . . . 209 Hervaeus Natalis Quodlibeta III 6 resp. (75vb) . . . . . . . . . . 244, 246 resp. (76ra) . . . . . . . . . . . . . . 248 resp. (76rb) . . . . . . . . . . . . . . 249 resp. (76rb-va) . . . . . . . . . . . . 249 Super Sententias I 18 1 resp. (100bD-101aA) . . . . . . 5 19 1 resp. (101bA-C) . . . . . . . . . 10 3 ad 1 (107aA) . . . . . . . . . . . . 24 20 1 resp. (107aC-bA) . . . . . . . . 35 1 resp. (108aB-C) . . . . . . . . . 37 1 resp. (108bA) . . . . . . . . . . . 42 21 1 resp. (109bC) . . . . . . . . . . . 47 22 1 resp. (110bD) . . . . . . . . . . . 57 1 resp. (111aA) . . . . . . . . 58, 59 1 resp. (111aC-bA) . . . . . . . . 59 23 1 resp. (112aA) . . . . . . . . . . . 71 1 resp. (112aC) . . . . . . . . . . . 69 1 resp. (112aD) . . . . . . . . . . . 69 1 resp. (113bB-C) . . . . . . . . . 72 24 1 resp. (115aC-bB) . . . . . . . . . 82 1 resp. (115bB-C) . . . . . . . . . 84 1 resp. (115bC-116aA) . . . . . . 85 1 resp. (116aA-B) . . . . . . . . . . 86 1 resp. (116bC) . . . . . . . . 86, 90 1 resp. (117aA-B) . . . . . . . . . . 88 1 resp. (117aB) . . . . . . . . . . . 87

294

DVRANDI SVPER SENT. I

1 resp. (117aB-C) . . . . . . . . . 88 25 1 resp. (120aA-B) . . . . . . . . . 110 28 1 arg. 1 (122bB) . . . . . . . . . . 148 1 resp. (123aB-C) . . . . . . . . 150 1 resp. (123aC) . . . . . . 151, 156 1 resp. (123aC-D) . . . . . . . . 151 1 resp. (123aD-bC) . . . . . . . 153 1 resp. (124aB) . . . . . . . . . . 155 29 q. unic. sed contra (124bC) . 193 q. unic. resp. (126bD-127aA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 q. unic. resp. (127aB-C) . . . . 202 q. unic. resp. (127aC-D) . . . 193 q. unic. resp. (127bA) . . . . . 196 31 1 arg. 1 (130aA) . . . . . . . . . . 225 1 3 resp. (132aC) . . . . . . . . . 228 32 1 sed contra (134aB) . . . . . . 242 1 resp. (134bB) . . . . . . . . . . 243 2 resp. (135bC) . . . . . . . . . . 258 2 resp. (136aC-D) . . . . . . . . 257 3 resp. (136bA) . . . . . . . . . . 259 3 resp. (136bB) . . . . . . . . . . 260 33 1 sed contra (137aA) . . . . . . 271 1 1 resp. (137bC) . . . . . . . . . 265 1 1 resp. (137bC-D) . . . . . . 265 1 3 resp. (138bA) . . . . . . . . . 278 1 3 ad 2 (139aC-bA) . . . . . . 284 Tractatus de uerbo 1 1 sed contra 4 (10rb) . . . . . . . . . 132 resp. (10rb) . . . . . . . . . . . . . . 132 resp. (10va) . . . . . . . . . . . . . . 134 ad 3 (10vb) . . . . . . . . . . . . . . 134 2 resp. (11ra) . . . . . . . . . . 137, 138 resp. (11ra-b) . . . . . . . . . 133, 134 3 arg. 3 (11va) . . . . . . . . . . . . . 130 resp. (11va) . . . . . . . . . . . . . . 130 resp. (11va) . . . . . . . . . . . . . . 131 resp. (11vb) . . . . . . . . . . . . . . 134 ad 1 (11vb) . . . . . . . . . . . . . . 140 4 resp. (12rb) . . . . . . . . . . . . . . 141 2 2 resp. (17va) . . . . . . . . . . 138, 139 3 ad 1 (18ra) . . . . . . . . . . . 138, 139 4 resp. (18va) . . . . . . . . . . 138, 139 resp. (18va-b) . . . . . . . . . . . . . 134 resp. (19ra) . . . . . . . . . . . . . . 134 3 4 resp. (21ra-b) . . . . . . . . . . . . . 139 4 1 ad 1 (22va) . . . . . . . . . . . . . . . 142 ad 2 (22va) . . . . . . . . . . . . . . 142 3 ad 2 (23ra) . . . . . . . . . . . . . . . 145 Hilarius De Trinitate I 19 (19,3-4) . . . . . . . . . . . . . . . 239*

II 1 (38,14-22) . . . . . . . . . . . . . . 218* II 1 (38,20-22) . . . . . . . . . . . . . . 219* 5 17-23 (41-42) . . . . . . . . . . . 229* 29 (64,3-4) . . . . . . . . . . . . . . . 184* III 23 (95,19-96,20) . . . . . . . . 9, 168* IV 10 (111,7-8) . . . . . . . . . . . . . . 222* 17 (119,1-120,25) . . . . . . . . . . . 75 18 (121,3-4) . . . . . . . . . . . . . . . . 51 33 (136,10-137,20) . . . . . . . . . 158 (136,14) . . . . . . . . . . . . . . 149* IX 54 (432,6-13) . . . . . . . . . . . . . . . . 3 (432,24-433,36) . . . . . . . . . . . 3 Hugo de Sancto Victore De sacramentis I 2 7 (63,21-28) . . . . . . . . . . . . . 219 Iacobus Metensis Super Sententias Redactio prima (A) I 22 1 resp. (T49rb) . . . . . . . . 57-59 26 1 arg. 1 (T54va) . . . . . . . . . . 226 1 resp. (T54va) . . . . . . . . . . 226 2 resp. (T51vb-52ra) . . . . . . 109 27 2 resp. (T52vb) . . . . . . 122, 123 3 arg. 1 (T53rb) . . . . . . . . . . 128 3 resp. (T53rb-53va) . . . . . . 129 3 resp. (T53va) . . . . . . . . . . 139 3 resp. (T53vb) . . . . . . . . . . 133 28 1 resp. (T55va) . . . . . . . . . . 169 33 1 arg. 1 (T57va) . . . . . . . . . . 225 1 resp. (T57vb) . . . . . . 228, 233 34 1 arg. 2 (T58ra) . . . . . . . . . . 256 2 sed contra (T58rb) . . . . . . 261 2 resp. (T58rb) . . . . . . . . . . 260 2 resp. (T58rb-va) . . . . . . . . 261 2 resp. (T58va) . . . . . . 261, 262 35 2 resp. (T59rb) . . . . . . . . . . 271 Additiones I 26 q. unic. resp. (T18va-b) . . . . 125 q. unic. resp. (T18vb) . . . . . 126 27 3 resp. (T19va) . . . . . . 133, 139 Super Sententias Redactio secunda (B) I 19 1 resp. (Vb19rb-va) . . . . . . . . . 9 1 resp. (Vb19va) . . . . . . . . . . . 9 22 1 resp. (Vb21va) . . . . . . . 57-59 26 q. unic. resp. (Vb23va-b) . . . 125 q. unic. resp. (Vb23vb) . . . . 126 27 2 resp. (Vb25ra) . . . . . . 122, 123 3 arg. 1 (Vb25va) . . . . . . . . . 128

INDEX NOMINVM ET OPERVM

3 resp. (Vb25va) . . . . . . . . . 129 27 3 resp. (Vb25vb) . . . . . . . . . 139 3 resp. (Vb25vb-26ra) . . . . . 133 30 q. unic. arg. 1 (Vb26va) . . . . 192 q. unic. resp. (Vb26va) . . . . . 192 q. unic. resp. (Vb26vb-27ra) 193 q. unic. resp. (Vb27ra) . . . . . 204 q. unic. resp. (Vb27rb) . . . . . 201 q. unic. resp. (Vb27va) . . . . . 196 31 q. unic. arg. 1 (Vb27vb) . . . . 208 q. unic. arg. 2 (Vb27vb) . . . . 208 q. unic. resp. (Vb27vb) 209, 210 q. unic. resp. (Vb28ra) . . . . . 212 33 1 arg. 1 (Vb28va) . . . . . . . . . 225 1 resp. (Vb29rb-29va) . . . . . 228 Iacobus de Viterbio Quaestiones de diuinis praediamentis 11 arg. 1 (6,131) . . . . . . . . . . . . 193 resp. (13,311-315) . . . . . . . . 227 resp. (19,443-21,483) . . . . . 226 Quodlibeta III 7 resp. (94,32-125,966) . . . . . . 102 Iohannes Balbus Summa s.v. Filius (98) . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Iohannes Capreolus Defensiones theologicae I 31 1 2 (320a) . . . . . . . . . . . . . . 202 Iohannes Damascenus De fide orthodoxa I 2 2 (14,22-24) . . . . . . . . . 104, 106 9 1 (48,8-12) . . . . . . . . . . . . . . . 61 2 (49,17) . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 13 (61,88) . . . . . . . . . . . . . . . 169* III 6 (187,14-15) . . . . . . . . . . . . . 241* Iohannes Duns Scotus Lectura I 30 1 arg. 2 (397,12-15) . . . . . . . 189 2 resp. (401,5-16) . . . . . . . . 194 Ordinatio I 23 q. unic. resp. (356,1) . . . . . . . 70 26 q. unic. resp. (3,18) . . . . . . . 238 q. unic. resp. (28,24-29,5) . . 100 28 1 arg. 4 (110,11-12) . . . . . . . 158 1 resp. (112,6-14) . . . . . . . . 150 1 resp. (120,6-12) . . . . . . . . 158

295

1 ad 3 (124,8-125,15) . . . . . 116 30 1 arg. 2 (169,9-10) . . . . . . . . 189 1 sed contra (169,14) . . . . . . 190 2 resp. (178,20-179,2) . . . . . 196 31 q. unic. resp. (211,6-20) . . . . 211 II 1 5 resp. (101,7-110,18) . . . . . . 226 Quodlibet 6 resp. (240b) . . . . . . . . . . . . . . 209 resp. (242a-b) . . . . . . . . . . . . 209 Reportata Parisiensia I 27 1 resp. (325b) . . . . . . . . . . . 199 28 2 arg. 4 (345b) . . . . . . . . . . . 158 2 resp. (346a) . . . . . . . . . . . . 158 2 resp. (346a-b) . . . . . . . . . . 156 2 resp. (347b) . . . . . . . . . . . 159 29 q. unic. sed contra (365b) . . 173 q. unic. resp. (366b-368a) . . 173 31 3 resp. (378a-b) . . . . . . . . . . 209 3 resp. (381a) . . . . . . . . . . . . 209 33 1 arg. 6 (392b) . . . . . . . . . . . 231 1 resp. (397a-b) . . . . . . . . . . 233 II 1 7 resp. (559b-563b) . . . . . . . . 226 Iohannes Parisiensis Super Sententias I 18 1 resp. (220,8-221,15) . . . . . . . 5 19 2 resp. (225,7-24) . . . . . . . . . 13 2 ad 1 (225,25-226,37) . . . . . 15 3 resp. (228,9-30) . . . . . . . . . 29 20 1 resp. (230,11-231,19) . . . . . 37 22 3 resp. (242,9-12) . . . . . . . . . 62 26 1 resp. (270,57-271,89) . . . . 229 27 1 arg. 1 (281,5-6) . . . . . . . . . 121 1 sed contra (281,11-13) . . . 121 1 resp. (282,42-283,44) . . . . 122 1 resp. (283,45-48) . . . . . . . 123 2 resp. (284,18-26) . . . . . . . 129 2 resp. (284,40-42) . . . . . . . 129 4 arg. 1 (302,3-5) . . . . . . . . . 128 30 1 resp. (313,10-13) . . . . . . . 190 33 1 arg. 1 (334,4-7) . . . . . . . . . 225 1 resp. (335,42-336,84) . . . . 229 35 3 arg. 1 (349,2-4) . . . . . . . . . 263 3 sed contra (349,7-9) . . . . . 274 3 resp. (349,21-350,30) . . . . 271 36 2 resp. (362,13-17) . . . . . . . 274 Iohannes Philoponus In De anima III 6 (68,47-69,53) . . . . . . . . . . . . . 23

296

DVRANDI SVPER SENT. I

Liber Liber de causis 5 57 (59,22) . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Liber sex principiorum I 14 (38,6-10) . . . . . . . . . . . . . . 199* Moses Maimonides Dux neutrorum I 58 (22v) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Nicolaus Ambianensis Ars catholicae fidei I 19 (84,14-24) . . . . . . . . . . . . . . . 63 Origenes In epistulam ad Romanos X 43 (1292A-B) . . . . . . . . . . . . . . . 63 Petrus Abaelardus Theologia Christiana III 165 (256,1994-1995) . . . . . . . . 238 Theologia ‘Summi boni’ II 104 (151,978-979) . . . . . . . . . . 238 Petrus de Alvernia Quodlibeta I 21 (74,16-18) . . . . . . . . . . . . . . 130 (76,25-27) . . . . . . . . . . . . . . 134 Petrus Aureoli Super Sententias I 20 1 (500bC). . . . . . . . . . . . . . . . 39 31 2 (713bC) . . . . . . . . . . . . . . 202 Petrus Lombardus Sententiae I 5 1 n.9 (83,26) . . . . . . . . . . . . . 222 7 2 n.1 (93,22-23) . . . . . . . . . . . 37 13 4 (124,4-18) . . . . . . . . . . . . 117 18 1 (152,16) . . . . . . . . . . . . . . . . 3 19 1 (159,9) . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 20 1 n.1 (172,4) . . . . . . . . . . . . . 34 3 n.4 (173,22) . . . . . . . . . . . . 34 3 n.7 (174,9-13) . . . . . . . . . . . 8 3 n.8 (174,21-22) . . . . . . . . . . 8 21 1 n.1 (174,28) . . . . . . . . . . . . 44 1 n.2 (175,7-23) . . . . . . . . . . 50 2 n.4 (176,20-24) . . . . . . . . . 52 2 nn.4-5 (176,25-30) . . . . . . . 52 22 1 n.1 (178,3-4) . . . . . . . . . . . 54 23 1 n.1 (181,4-5) . . . . . . . . . . . 67

24 cap. unic. n.1 (187,5) . . . . . . . 75 24 cap. unic. n.5 (188,10-16) . . . 75 25 1 n.1 (190,4) . . . . . . . . . . . . . 92 26 1 n.1 (196,26) . . . . . . . . . . . . 98 2 n.2 (198,1-3) . . . . . . . . . . 121 27 1 n.1 (203,16) . . . . . . . . . . . 121 1 n.1 (203,18-20) . . . . . . . 121* 28 1 n.1 (209,10-11) . . . . . . . . 148 1 n.1 (209,21-24) . . . . . . . . 153 3 (211,18-20) . . . . . . . . . . . 149 4 nn.1-2 (212,7-26) . . . . . . . 117 4 n.2 (212,23-24) . . . . . . . . 118 7 (215,1-2) . . . . . . . . . . . . . 166 29 1 n.1 (215,11) . . . . . . . . . . . 171 4 nn.1-2 (219,1-18) . . . . . . . 117 30 1 n.1 (220,4-5) . . . . . . . . . . 189 1 n.1 (220,8-19) . . . . . . . . 190* 1 n.1 (220,13-14) . . . . . . . 193* 1 n.7 (222,22-25) . . . . . . . 198* 31 1 n.1 (223,12) . . . . . . . . . . . 208 1 n.1 (223,16) . . . . . . . . . . . 204 1 n.1 (223,16-17) . . . . . . . . . . 9 2 nn.1-6 (225,12-227,19) . . 218 32 1 n.1 (232,25) . . . . . . . . . . . 222 33 1 n.1 (240,4) . . . . . . . . . . . . 225 1 n.3 (241,10-17) . . . . . . . 229* 1 n.8 (242,25-243,2) . . . . . . 229 1 n.10 (243,24-26) . . . . . . . 241 1 n.10 (243,25) . . . . . . . . . . 241 34 1 n.1 (246,14) . . . . . . . . . . . 242 1 n.1 (246,14-17) . . . . . . . 242* 2 (251,4-20) . . . . . . . . . . . . 257 35 1 n.1 (254,17-18) . . . . . . . . 263 Petrus de Palude Super Sententias I 30 3 resp. (159rb-159va) . . . . . . 202 Petrus de Tarantasia Super Sententias I 9 3 2 resp. (87a) . . . . . . . . . . . . 185 18 2 1 resp. (153b) . . . . . . . . . . . . 5 19 1 1 resp. (163b) . . . . . . . . . . . . 9 1 3 resp. (165a) . . . . . . . . . . . . 9 1 4 qc. 1 resp. (165b) . . . . . . . 13 1 4 qc. 2 resp. (166a) . . . . . . . 13 3 1 resp. (168b) . . . . . . . . . . . 29 3 2 resp. (169a) . . . . . . . . . . . 30 27 2 2 arg. 1 (226a) . . . . . . . . . 128 2 2 arg. 6 (226a) . . . . . . . . . 140 2 2 sed contra 1 (226a) . . . . 128 28 2 2 resp. (232b) . . . . . . . . . . 155 2 4 resp. (233b) . . . . . . . . . . 159

INDEX NOMINVM ET OPERVM

3 1 arg. 1 (234a) . . . . . . . . . 166 3 1 sed contra 1 (234a) . . . . 166 3 1 sed contra 3 (234a) . . . . 166 3 2 sed contra 1 (234b) . . . . 170 3 2 resp. (234b) . . . . . . . . . . 170 29 q. unic. 1 arg. 2 (237a) . . . . . 171 q. unic. 1 arg. 4 (237a) . . . . . 171 q. unic. 1 sed contra 2 (237a) . . . . . 171 q. unic. 1 resp. (237a) . . 172, 177 q. unic. 2 arg. 1 (237b) . . . . 173 q. unic. 2 resp. (237b) . . . . . 174 q. unic. 3 resp. (238a) . . . . . 177 q. unic. 5 arg. 2 (238b) . . . . 178 q. unic. 5 sed contra 1 (239a) . . . . . 179 q. unic. 6 sed contra 2 (239b) . . . . . 181 q. unic. 6 resp. (239b) . . . . . 181 30 q. unic. 1 arg. 4 (242b) . . . . 189 q. unic. 4 arg. 3 (243b-244a) 192 q. unic. 4 resp. (244a) . . . . . 196 31 1 1 resp. (248b) . . . . . . . . . . 209 32 2 3 sed contra 1 (260b) . . . . 222 2 3 sed contra 2 (260b) . . . . 222 2 3 resp. (260b) . . . . . . . . . . 223 33 2 1 resp. (265a) . . . . . . 238, 240 34 1 1 sed contra 1 (273b) . . . . 242 1 1 resp. (274a) . . . . . . . . . . 243 4 1 arg. 2 (277b) . . . . . . . . . 260 4 1 sed contra 1 (277b) . . . . 261 4 1 resp. (277b) . . . . . . 261, 262 35 q. unic. 4 arg. 7 (283a) . . . . . 263 q. unic. 5 arg. 2 (283b) . . . . 270 Porphyrius Isagoge 2 15-16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 4 11-12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 8 22-9,6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Priscianus Institutiones grammaticae XVII 4 n.27 (124,14-125,6) . . . . . . 181 XVIII 1 n.13 (214,8-10) . . . . . . . . . 257

297

sed contra (14b) . . . . . . . . . . . 228 resp. (14b) . . . . . . . . . . . . . . . 233 Super Sententias I 11 5 arg. 1 (114b) . . . . . . . . . . . 184 5 resp. (115a) . . . . . . . . . . . . 185 5 resp. (115b) . . . . . . . . . . . 187 18 art. unic. 1 resp. (172a) . . . . . . 5 19 1 1 resp. (181b-182a) . . . . . . . . 9 1 2 resp. (182b) . . . . . . . . . . . . 9 2 3 resp. (186a) . . . . . . . . . . . 13 3 1 resp. (187b) . . . . . . . . . . . 29 3 2 resp. (188b-189a) . . . . . . . 30 27 2 2 arg. 1 (248b) . . . . . . . . . 128 2 2 sed contra 1 (248b) . . . . 128 2 2 resp. (249a) . . . . . . . . . . 145 28 3 1 arg. 1 (257b) . . . . . . . . . 166 3 1 arg. 3 (257b) . . . . . . . . . 166 3 1 ad arg. (258a) . . . . . . . . . 167 3 2 sed contra 1 (258a) . . . . 170 3 2 ad 1 (258b) . . . . . . . . . . 169 3 2 ad 2 (258b) . . . . . . . . . . 170 29 1 1 sed contra 1 (261a) . . . . 181 1 1 resp. (261a) . . . . . . . . . . 181 1 1 resp. (261b) . . . . . . . . . . 181 2 2 resp. (262b) . . . . . . 174, 175 30 1 1 resp. (265b) . . . . . . . . . . 191 1 4 arg. 3 (268b) . . . . . . . . . 192 1 4 sed contra 1 (268b) . . . . 193 1 4 resp. (269a) . . . . . . 193, 194 1 4 resp. (269a-b) . . . . . 196, 204 1 4 resp. (269b) . . . . . . . . . . 198 31 1 1 arg. 1 (272b) . . . . . . . . . 217 1 2 resp. (273b) . . . . . . . . . . 209 32 2 2 sed contra 1 (283a) . . . . 222 2 2 resp. (283b) . . . . . . . . . . 223 33 2 1 sed contra 1 (288b) . . . . 225 2 2 arg. 1 (289a) . . . . . . . . . 238 2 2 resp. (289a) . . . . . . . . . . 238 34 1 1 resp. (294a) . . . . . . . . . . 243 3 1 arg. 2 (296a) . . . . . . . . . 260 3 1 sed contra 2 (296b) . . . . 261 3 1 resp. (296b) . . . . . . 261, 262 35 1 3 arg. 3 (301b) . . . . . . . . . 263

Radulphus Brito Super Sententias I 50 (28vb) . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

Richardus de Sancto Victore De Trinitate IV 15 (177,16-178,35) . . . . . . . . . 106 22 (188,21-23) . . . . . . . . . . . 70, 71 23 (188,9-11) . . . . . . . . . . . . . . . 70

Richardus de Mediavilla Quodlibeta I 9 arg. 1 (14a-b) . . . . . . . . . . . . . 228

Simplicius In Praedicamentis 7 (246,45-46) . . . . . . . . . . . . . 227*

298

DVRANDI SVPER SENT. I

Symbolum ‘Quicumque’ 13 (41) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 25 (42) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 26 (42) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Thomas de Aquino De malo 1 1 arg. 20 (5,143-145) . . . . . . . . . 17 2 11 resp. (60,159-160) . . . . . . . . . . 7 6 arg. 19 (147,177) . . . . . . . . . . . . 34 De potentia 2 2 resp. (28b) . . . . . . . . . . . . . . . 182 7 5 resp. (198a) . . . . . . . . . . . . . . . 62 10 arg. 10 (209b) . . . . . . . . . . . 189 10 resp. (210a-b) . . . . . . . . 196, 198 11 arg. 4 (212a) . . . . . . . . . . . . 192 8 1 resp. (215a) . . . . . . . . . . . . . . 133 2 arg. 10 (217a) . . . . . . . . . . . . 231 3 arg. 13 (220a) . . . . . . . . . . . . 106 3 resp. (220a-b) . . . . . . . . . . . . 123* 3 resp. (220b-221a) . . . . . . . . . . 106 3 ad 7 (221b) . . . . . . . . . . . . . . 107 9 2 ad 2 (228b) . . . . . . . . . . . . . . . 68 3 ad 1 (230a) . . . . . . . . . . . . . . . 70 4 arg. 7 (231a) . . . . . . . . . . . . . . 72 4 resp. (233a) . . . . . . . . . . . . . . . 72 7 resp. (243a) . . . . . . . . . . . . . . . 77 10 1 ad 9 (256a) . . . . . . . . . . . . . . 172 1 ad 10 (256b) . . . . . . . . . . . . . 178 3 arg. 1 (262b) . . . . . . . . . . . . . 121 3 resp. (263a-b) . . . . . . . . . 107, 122 3 resp. (263b) . . . . . . . . . . . . . 123* De ueritate 1 1 arg. 1 (3,5) . . . . . . . . . . . . . . . . 16 resp. (5,100-102) . . . . . . . . . . 266 resp. (6,186-187) . . . . . . . . . . . 17 ad 7 (7,264-267) . . . . . . . . . . 266 2 resp. (9,75-77) . . . . . . . . . . . . . 17 3 sed contra 2 (10,20-22) . . . . . . 23 2 1 resp. (39,133-134) . . . . . . . . . . 63 ad 11 (42,339-340) . . . . . . . 4, 71 3 arg. 10 (48,75-79) . . . . . . . . . 263 sed contra 1 (50,160-161) . . . 263 4 arg. 3 (55,17-27) . . . . . . . . . . 271 sed contra 3 (56,110-115) . . . 274 5 resp. (62,209-217) . . . . . . . . . 274 12 arg. 8 (82,75-76) . . . . . . . . . . 16 15 arg. 2 (93,9-10) . . . . . . . . . . . 16 4 1 sed contra 1 (119,114-117) . . 128 1 resp. (119,170-120,207) . . . . 129

2 arg. 2 (122,11-17) . . . . . . . . . 128 arg. 7 (123,46-49) . . . . . . . . . 128 5 arg. 8 (130,56) . . . . . . . . . . . . 194 resp. (131,112-125) . . . . . . . . 198 10 13 arg. 5 (343,54-55) . . . . . . . . . . 8 16 1 arg. 8 (502,50) . . . . . . . . . . . 4, 72 21 4 ad 2 (602,225-603,242) . . . . . 140 Expositio libri Peryermeneias I 2 (13,230-231) . . . . . . . . . . . . 4, 72 6 (32,32-34) . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Expositio libri Posteriorum Analyticorum I 4 (19,111) . . . . . . . . . . . . . . . 4, 72 In De caelo I 1 9 (8a) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 In De diuinis nominibus VII 4 729 (274b) . . . . . . . . . . . . . . . . 55 In Metaphysicam II 2 298 (85a-b) . . . . . . . . . . . . . . . 16 IV 3 566 (158a) . . . . . . . . . . . . . . . . 78 16 733 (202b) . . . . . . . . . . . . . . . . 4 V 4 799 (219a) . . . . . . . . . . . . . . . 156 8 868 (235a) . . . . . . . . . . . . . . . 187 11 912 (245a-b) . . . . . . . . . . . . 168 13 952 (253a-b) . . . . . . . . . . . . . 34 14 955-956 (256a-b) . . . . . . . . . 175 20 1070-1071 (278a-b) . . . . . . . 150 1071 (278b) . . . . . . . . . . . . . 150 VI 4 1241 (311b) . . . . . . . . . . . . . . 227 VII 1 1248 (316a) . . . . . . . . . . . . . . 174 IX 4 1816 (434a) . . . . . . . . . . . . . . . 34 5 1824 (437a) . . . . . . . . . . . . . . . 34 8 1862-1865 (447b-448a) . . . . . 135 1865 (448a) . . . . . . . . . . . . . . 135 11 1915 (458a) . . . . . . . . . . . . . . 23 X 4 1984-1985 (475a) . . . . . . . . . . 76 2009 (477a) . . . . . . . . . . . . . . 168 8 2090 (492b-493a) . . . . . . . . . . 76 In Physicam I 3 21 (14a) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 6 42 (24b-25a) . . . . . . . . . . . . . . 80 II 6 197 (98b) . . . . . . . . . . . . . . . . 281 III 1 280 (140b) . . . . . . . . . . . . . . . 194 5 322 (150a) . . . . . . . . . . . . . . . 199 6 385 (189a) . . . . . . . . . . . . . . . . 26 12 393 (193b) . . . . . . . . . . . . . . . 91 IV 5 447 (221a) . . . . . . . . . . . . . . . 249

INDEX NOMINVM ET OPERVM

Lectura Romana I 5 2 3 resp (130,12-17) . . . . . . . . 257 2 3 resp. (130,13-14) . . . . . . . 257 2 3 ad 3 (130,26-28). . . . . . . . 257 Quodlibeta IX 2 2 resp. (94,47-59) . . . . . . . . . . 80 X 1 1 sed contra 2 (123,35-124,40) 78 Sententia libri De anima II 5 (88,44) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 III 5 (224) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Summa contra gentiles I 20 175 (29a) . . . . . . . . . . . . . . . . 34 II 12 913 (121b) . . . . . . . . . . . . . . 194 IV 7 3421 (255a) . . . . . . . . . . . . . . . 37 Summa theologiae I 1 9 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 9 ad 3 . . . . . . . . . . . . . . 261, 262 3 3 resp. . . . . . . . . . . . . . 251, 252* 10 1 arg. 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 11 2 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 13 1 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 2 arg. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 2 resp. . . . . . . . . . . . . . . . 62, 63 6 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 7 sed contra . . . . . . . . . . . . . 190 7 resp. . . . . . . . . . 191, 198, 204 7 ad 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 14 3 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 3 ad 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 5 arg. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . 263 5 sed contra . . . . . . . . . . . . . 263 5 ad 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 6 resp. . . . . . . . . . . . . . 271, 273 16 1 sed contra . . . . . . . . . . . . . . 17 1 resp. . . . . . . . . . . . . . . . 16, 17 2 arg. 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 18 1 ad 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 22 3 ad 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 28 1 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 2 sed contra . . . . . . . . . . . . . 225 2 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 228 29 1 arg. 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 1 ad 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 29 3 ad 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 4 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 30 3 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 4 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 31 3 arg. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

299

3 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 31 4 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 32 2 resp. . . . . . . . . . . . . . . 55, 194 3 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 33 1 arg. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . 171 1 sed contra . . . . . . . . . . . . . 171 1 ad 1 . . . . . . . . . . . . . 172, 173 1 ad 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 4 arg. 2 . . . . . . . . . . . . . . . . 148 4 arg. 5 . . . . . . . . . . . . . . . . 148 4 sed contra . . . . . . . . . . . . . 149 4 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 4 ad 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 4 ad 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 34 1 arg. 2 . . . . . . . . . . . . . . . . 128 1 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 35 1 arg. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . 166 1 sed contra . . . . . . . . . . . . . 166 2 sed contra . . . . . . . . . . . . . 170 2 resp. . . . . . . . . . . . . . 169, 170 36 4 arg. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . 178 4 arg. 2 . . . . . . . . . . . . . . . . 178 4 arg. 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 4 sed contra . . . . . . . . . . . . 179 4 ad 1 . . . . . . . . . . . . . 179, 182 4 ad 7 . . . . . . . . . 179, 185-187 38 1 arg. 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 2 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 39 1 arg. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . 225 1 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 243 2 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 2 ad 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 7 arg. 3 . . . . . . . . . . . . . . . . 218 7 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 8 resp. . . . . . . . . . . . . . 219, 220 40 2 resp. . . . . . . . . . . . . . 105, 106 2 ad 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 4 arg. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . 121 4 resp. . . . . . . . . 107, 122, 123* 5 sed contra . . . . . . . . . . . . . 121 41 5 resp. . . . . . . . . . . . . . . 37, 182 42 1 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 10 1 ad 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 1 ad 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 5 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 6 arg. 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 6 ad 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 54 3 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 75 5 ad 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 76 2 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 5 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

300

DVRANDI SVPER SENT. I

8 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 79 2 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 93 1 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 5 arg. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . 166 5 arg. 4 . . . . . . . . . . . . . . . . 170 8 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 I-II 1 7 arg. 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . 281 II-II 44 4 arg. 3 . . . . . . . . . . . . . . . . 26 III 17 1 arg. 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 81 1 arg. 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Super Sententias I 2 1 3 sol. (67) . . . . . . . . . . . . . . . 62 4 1 3 arg. 4 (136) . . . . . . . . . . . 181 7 1 2 sol. (177) . . . . . . . . . . . . . 174 1 2 ad 2 (177) . . . . . . . . . . . . 182 9 1 2 sol. (248-249) . . . . . . . . . 185 11 1 4 arg. 2 (284) . . . . . . . . . . 184 1 4 sed contra (284) . . . . . . . 184 1 4 sol. (284) . . . . . . . . . . . . 186 18 1 1 sol. (437) . . . . . . . . . . . . . . 5 1 2 sol. (439) . . . . . . . . . . . . . . 4 1 2 ad 3 (440) . . . . . . . . . . . . . 4 19 1 1 sol. (461) . . . . . . . . . . . . . . 9 1 1 ad 2 (462) . . . . . . . . . . . . . 8 1 1 ad 3 (462) . . . . . . . . . . . . 11 1 2 sol. (464) . . . . . . . . . . . . . . 9 3 2 sol. (475) . . . . . . . . . . . . . 13 3 2 ad 1 (475-476) . . . . . . . . . 16 4 1 sol. (481) . . . . . . . . . . 25, 29 4 2 sol. (483) . . . . . . . . . . 25, 30 5 1 arg. 1 (485) . . . . . . . . . . . 16 5 1 sol. (486) . . . . . . . . . . . . . 17 5 1 sol. (487) . . . . . . . . . . . . . 17 20 diu. text. (503) . . . . . . . . . . . . . 8 1 1 arg. 1 (503-504) . . . . . . . . 38 1 1 sol. (504-505) . . . . . 37, 174 1 1 ad 1 (505) . . . . . . . . . . . . 38 21 1 1 1 sol. (516-517) . . . . . . . . 45 22 1 1 arg. 1 (531) . . . . . . . . . . . 56 1 1 sol. (532) . . . . . . . . . . . . . 55 1 2 arg. 1 (534) . . . . . . . . . . . 54 1 2 sol. (535) . . . . . . . . . . 58, 59 1 2 ad 3 (536) . . . . . . . . . . . . 57 23 1 1 sol. (557) . . . . . . . . . . 69, 71 24 1 2 arg. 4 (577-578) . . . . . . . . 81 1 3 sed contra 1 (580) . . . . . . 78 1 3 sol. (581-582) . . . . . . . . . 86 25 1 1 ad 8 (606) . . . . . . . . . . . . 70 1 3 sol. (609-610) . . . . . . . . . 69 26 1 1 sol. (623) . . . . . . . . . . . . . 69 2 1 sol. (630-631) . . . . . . . . 114 2 2 sol. (633-634) . . . . . . . . 106

2 3 sol. (637-638) . . . . . . . . 115 27 1 2 arg. 1 (650) . . . . . . . . . . 121 1 2 sed contra 2 (651) . . . . . 121 1 2 sol. (651-652) . . . 107, 123* 1 ad 1 (652) . . . . . . . . . . . . . 127 27 2 1 sol. (654-655) . . . . . . . . 129 2 2 arg. 1 (656) . . . . . . . . . . 128 2 2 qc. 2 sed contra (657-658) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 28 1 1 sol. (673) . . . . . . . . . . . . 155 1 ad 2 (674) . . . . . . . . . . . . . 150 1 ad 3 (674) . . . . . . . . . 151, 158 1 ad 4 (675) . . . . . . . . . . . . . 155 2 1 arg. 1 (677) . . . . . . . . . . 167 2 2 arg. 1 (679) . . . . . . . . . . 166 2 3 sol. (682) . . . . . . . . . . . . 169 29 1 1 arg. 2 (689) . . . . . . . . . . 171 1 1 sed contra 1 (689) . . . . . 171 1 1 sol. (689-690) . . . . . . . . 172 1 1 sol. (690) . . . . . . . . . . . . 178 1 1 ad 2 (690) . . . . . . . . . . . 173 1 2 arg. 1 (690-691) . . . . . . . 173 1 2 arg. 2 (691) . . . . . . . . . . 173 1 2 qc. 2 sol. (692) . . . . . . . 177* 1 4 sol. (695) . . . . . . . . . . . . 180 1 4 ad 2 (695-696) . . . . 186, 187 1 4 ad 3 (696) . . . . . . . . . . . 181 30 1 1 arg. 2 (701) . . . . . . . . . . 189 1 1 arg. 4 (701) . . . . . . . . . . 189 1 1 sed contra (701) . . . . . . . 190 1 1 sol. (702) . . . . . . . . . . . . 191 1 1 ad 2 (703) . . . . . . . . . . . 192 1 3 arg. 2 (707) . . . . . . . . . . 192 1 3 sed contra (707) . . . . . . . 193 1 3 sol. (707) . . . . . . . . 196, 198 1 3 ad 3 (708) . . . . . . . . 17, 204 3 ad 3 (709) . . . . . . . . . . . . . 203 31 1 1 sed contra (719) . . . . . . . 215 1 1 sol. (719) . . . . . . . . 209, 216 1 2 arg. 3 (720) . . . . . . . . . . 218 1 2 sed contra 1 (721) . . . . . 218 1 2 sol. (721) . . . . . . . . . . . . 219 2 1 sol. (723-725) . . . . . . . . 219 3 1 sol. (726-727) . . . . . . . . 220 32 2 2 sed contra (753) . . . . . . . 222 2 2 sol. (754-755) . . . . 222, 223 33 1 1 sol. (764-765) . . . . . . . . 228 1 3 arg. 2 (771) . . . . . . . . . . 238 1 3 arg. 4 (772) . . . . . . . . . . 237 1 3 sol. (772) . . . . . . . . 238, 240 1 3 ad 4 (773) . . . . . . . . . . . 239 34 1 1 sed contra (787-788) . . . 242 1 1 sol. (788) . . . 243, 251, 252*

INDEX NOMINVM ET OPERVM

1 2 arg. 4 (791) . . . . . . . . . . 256 1 2 sed contra (791) . . . . . . . 257 1 2 ad 4 (793) . . . . . . . . . . . 257 3 1 arg. 2 (796) . . . . . . . . . . 260 3 1 sed contra (797) . . . . . . . 261 3 1 sol. (797-798) . . . . . . . . 262 34 3 1 sol. (797) . . . . . . . . . . . . 261 35 1 2 arg. 2 (813) . . . . . . . . . . 263 1 2 sed contra 1 (814) . . . . . 263 1 2 sol. (815) . . . . . . . . . . . . 268 1 3 arg. 2 (816) . . . . . . . . . . 270 1 3 sol. (816-817) . . . . . . . . 271 1 3 sol. (817) . . . . . . . . 274, 278 36 1 1 sol. (830) . . . . . . . . 271, 274 1 1 sol. (832) . . . . . . . . 278, 283 42 2 2 arg. 5 (990) . . . . . . . . . . . 34 II 26 1 3 arg. 2 (673) . . . . . . . . . . . 39 III 34 1 1 sol. (1115) . . . . . . . . . . . . . 4

301

IV 44 1 2 4 sol. (1078a) . . . . . . . . . . 16 ps.-Thomas de Aquino Summa totius Logicae Aristotelis III 8 (69a) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 (69b) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 (70a) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 IV 6 (72b) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 V 1 (73a-b) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 3 (74b) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210 c. unic. (75a-b) . . . . . . . . . . . . . 140 VI 4 (85b) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Thomas de Argentina Super Sententias I 26 1 4 sol. (87vb) . . . . . . . . . . . . 99 1 4 sol. (87vb-88ra) . . . . . . . . 99 31 1 1 sol. (95vb) . . . . . . . . . . . 202

PRINTED ON PERMANENT PAPER

• IMPRIME SUR PAPIER

PERMANENT

N.V. PEETERS S.A., WAROTSTRAAT

• GEDRUKT

OP DUURZAAM PAPIER

50, B-3020 HERENT

- ISO 9706