VII Kongres Saveza komunista Jugoslavije

Citation preview

A

770,921

VII

Kongres

Saveza

komunis

ta

Jugoslavije

Kultura

1958

Beograd

R E TY

V I

SI

O F

N U

!

M

O

I

E H T

C

LIBR

ARIE

S

IGAN MICH

S

1

Annette

PROLETERI

SVIH

ZEMALJA,

UJEDINITE

SE !

PROLETERI USJVEIDH ZEMALJA INITE SE!

KO VII NGRESSKJ

PROLETE

SEDM

し

TERI

Gubljane , 1758.

SVIH ZEMALJA

MI

22-26 APRILA 1958 LJUBLJANA

UJEDINITE SE!

KONG

RES

SKJ

A

JN

9679 •A5 527 19586

K KULTURA

1958

BEOGRAD

Za štampu priredile komisije Sedmog kongresa Saveza komunista Jugoslavije : Redakciona komisija kongresnih dokumenata, Komisija za program SKJ i Komisija za statut SKJ.

906239-230 3

Sedmi kongres Saveza komunista Jugoslavije održan je u Ljubljani od 22 do 26 aprila 1958 . godine. Kongres je otvorio Generalni sekretar Saveza komunista Jugoslavije Josip Broz Tito. Kongres je radio po sledećem dnevnom redu: 1. Zadaci Saveza komunista Jugoslavije u vezi sa međunarodnom situacijom i unutrašnjim razrevojem socijalističke izgradnje Jugoslavije ferent Josip Broz Tito; 2. Izveštaj Centralnog komiteta o radu Saveza komunista Jugoslavije i referat o organizaciono-političkim zadacima Saveza komunista Jugoslavije — referent Aleksandar Ranković; 3. Izveštaj Centralne revizione komisije Saveza komunista Jugoslavije; 4. Program Saveza komunista Jugoslavije referent Edvard Kardelj; 5. Izmene i dopune Statuta SKJ - referent Moma Marković; 6. Rezolucija VII Kongresa o narednim zadacima Saveza komunista Jugoslavije; 7. Izbor Centralnog komiteta i Centralne revizione komisije Saveza komunista Jugoslavije i 8. Razno. Kongresu je prisustvovalo 1.795 delegata, od kojih su 124 članovi Centralnog komiteta i Centralne revizione komisije Saveza komunista Jugoslavije, kojima je Kongres dao sva prava delegata izuzev prava odlučivanja o Izveštaju Centralnog komiteta SKJ, odnosno Izveštaju Centralne revizione komisije.¹ Kongresu iz opravdanih razloga nije prisustvovalo 11 delegata. Pored izabranih delegata Kongresu su prisustvovala 283 gosta političkih, društvenih i javnih radnika iz cele zemlje. 1 Jedan član Centralne revizione komisije istovremeno je izabran i za delegata. 1

Kongresu su, pored delegata i gostiju iz zemlje, prisustvovale delegacije Komunističke partije Danske, Komunističke partije Norveške, Aziske socijalističke konferencije, Japanske socijalističke partije, Fronta nacionalnog oslobođenja Alžira, Italijanske socijalističke partije, Švajcarske partije rada, Socijalističke partije Čilea, Unije kamerunskog stanovništva, Istiklala Maroka, Ujedinjene radničke partije Izraela, Ujedinjene socijalističke partije Islanda. Kao posmatrači Kongresu su prisustvovali pretstavnici Komunističke partije Indonezije, Komunističke partije Italije, Komunističke partije Tunisa, Nacionalne unije Ujedinjene arapske republike, Komunističkih i radničkih partija SSSR, Vijetnama, Poljske, Kine, Mađarske, Mongolije, Bugarske, Nemačke Demokratske Republike i Rumunije. Kongres su pozdravili u ime Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije član Pretsedništva Saveznog odbora SSRNJ Franjo Gaži, u ime Saveza sindikata Jugoslavije, član Pretsedništva Centralnog veća SSJ Rade Vučković, u ime Narodne omladine Jugoslavije član Pretsedništva Centralnog komiteta Narodne omladine Jugoslavije Tone Kropušek, u ime Saveza ženskih društava Jugoslavije član Odbora saveza ženskih društava Jugoslavije Branka Savić, u ime Jugoslovenske narodne armije general-major Nikola Kaić, u ime radnih kolektiva grada Ljubljane Stane Peterc, član Upravnog odbora tvornice Litostroj, u ime graditelja Autoputa Zagreb-Ljubljana član Glavnog štaba omladinskih radnih brigada Bećir Mehović, u ime poljoprivrednika iz sreza Ljubljana Andrej Petelin, pretsednik Sreskog zadružnog saveza, u ime studenata Ljubljanskog univerziteta Srećko Blaž.

Od stranih delegata Kongres su pozdravili u ime Komunističke partije Danske član Politbiroa CK KP Danske Berge Hauman, u ime Aziske socijalističke konferencije i Socijalističke partije Japana Tadataka Sata, u ime Fronta nacionalnog oslobođenja Alžira Ben Jusef Benheda, u ime Unije kamerunskog stanovništva Ernest Uandi, u ime Socijalističke partije Italije Dovani Alazia, u ime Komunističke partije Norveške član Politbiroa Jerger Vogt, u ime Ujedinjene socijalističke partije Islanda generalni sekretar Ingir Helgason, u ime Ujedinjene socijalističke partije Čilea sekretar Salamon Korbalan, u ime Ujedi-

2

3

njene radničke partije Izraela Jakov Hazan, u ime Istiklala Mulaj Mehti Alan. Kongresu je stiglo 6.356 pozdravnih telegrama iz svih krajeva zemlje od radnih kolektiva, preduzeća, zadruga, organizacija i rukovodstava Saveza komunista, Socijalističkog saveza i drugih društvenih organizacija, jedinica JNA i pojedinaca. Kongres je takođe primio pozdravne telegrame Komunističkih partija Japana, Italije, Švedske, Indije (dva telegrama), Austrije, Socijalističke partije Burme, Tuniskog Neodestura i Ujedinjene socijalističke partije Katalonije. Sedmi kongres je radio u plenumu i tri komisije: 1. za pitanja društveno- političkog sistema, ekonomske politike i politike u drugim oblastima društvenog života, 2. za političko -organizacioni i idejni rad SKJ i 3. za pitanja spoljne politike i međunarodnog radničkog pokreta. U diskusiji na plenumu i komisijama Kongresa uzelo je učešća ukupno 132 delegata, dok je 38 delegata, usled velikog broja prijavljenih diskutanata predalo svoja pismena izlaganja.

1

i

REFERATI

Josip

Broz

Tito

Zadaci Saveza komunista

u vezi

sa

međunarodnom

i unutrašnjim

razvojem

situacijom

socijalističke

izgradnje Jugoslavije

AMELA FEDE

NA NARODNA REPUBLIKA JUGUS

།

Drugovi i drugarice, Kao što smo na VI Kongresu naše Partije morali konstatovati da se svijet nalazi u jednom začaranom krugu, u jednoj zaista mučnoj i besperspektivnoj situaciji u pogledu rješavanja međunarodnih spornih problema i ostvarenja jednog trajnog tako ni danas , mira, kome čovječanstvo tako neodoljivo teži , nažalost , iako je otada prošlo više od pet godina, ne možemo reći da je u tom pogledu postignut neki vidan napredak. Prošlo je trinaest godina otkako je završen u historiji čovječanstva najstrašniji rat po veličini ljudskih i materijalnih žrtava, a još nema znakova da su neki današnji odgovorni ljudi izvukli pouke iz te velike tragedije. Štaviše , iako su još svježi milioni grobova iz druge svjetske tragedije , iako još nisu izbrisani tragovi prolivene krvi , ponovo je potekla krv i počela su nova razaranja. Tek što je obustavljen rat u Vijetnamu i Koreji , a već je počeo rat u Egiptu, koji je samo energičnim stavom Ujedinjenih nacija bio obustavljen. Ali, nažalost, i danas se ratuje, u Indoneziji i u Alžiru , što pokazuje da neki misle da nastave sa starom praksom nasilja i razaranja protiv naroda koji ne žele ništa drugo osim da budu gospodari na svome . U glavama nekih ljudi preovladava misao da je samo silom i oružanom nadmoćnošću mogućno riješiti razne sporne probleme, i da oni tako mogu postići svoje ciljeve . Takva gledišta dovela su do nezapamćene trke u naoružavanju i do uvođenja sve novih i novih sredstava za masovno uništavanje, a naročito atomskog i hidrogenskog oružja. Postoje težnje da se najveće tekovine ljudskog

7

genija koriste tako da, umjesto sreće i blagostanja, čovječanstvo može da doživi najveću katastrofu, kakvu ljudi teško mogu zamisliti . U čemu je suština takvog pravca razvitka u međunarodnim odnosima poslije Drugog svjetskog rata? Prvo, u pitanju poslijeratne konstelacije u svijetu sukobili su se dijametralno suprotni interesi glavnih članica antihitle-

rovske koalicije, zapadnih velikih sila i Sovjetskog Saveza. Drugo, propao je pokušaj da se suprotnosti u interesima ublaže nekim sporazumima na poznatim konferencijama u Teheranu, Jalti, Berlinu i drugima, rješavanjem nekih međunarodnih problema koji su se ticali i drugih naroda, a naročito onih koji su bili nezavisni i koji su imali puno pravo da sami odluče o svojoj sudbini . Treće, postojeće suprotnosti bile su poslije rata zaoštrene i takozvanom borbom protiv komunizma , koju danas vode veoma moćni reakcionarni krugovi vodećih zemalja u svijetu. Od komunizma sa stvara bauk koji treba da uplaši ne samo sopstvene već i druge narode, a komunističkim se nazivaju ne samo svi napredni pokreti već i narodi koji teže da budu nezavisni. Misao o krstaškom pohodu protiv komunizma pretstavlja danas ideološku osnovu za postizanje raznih imperijalističkih ciljeva, a naročito novih oblika kolonijalnog potčinjavanja . To ne samo da pretstavlja veliku kočnicu za rješavanje današnjih međunarodnih spornih problema i za miroljubivu saradnju i koegzistenciju među državama sa različitim društvenim sistemima, nego i snažno pojačava permanentnu opasnost od ratnih sukoba u svjetskim razmjerama . Eto, to su osnovni elementi koji su doveli današnju međunarodnu situaciju u ćorsokak, iz koga se teško može vidjeti izlaz ako neki najodgovorniji ljudi velikih sila , koji odlučuju o sadašnjoj i budućoj politici , ne budu iz osnova izmijenili stara shvatanja o međunarodnim odnosima , to jest ako ne budu shvatili da se danas u svijetu mnogo štošta promijenilo i da treba realistički i smjelo prilaziti stvaranju takvih međunarodnih odnosa koji odgovaraju i težnjama čovječanstva i stvarnim interesima

8

njihovih naroda i današnjem stepenu ekonomskog, naučnog i kulturnog razvitka. Velike sile na Zapadu pokušavaju da opravdaju postojeći kurs svoje politike ukazivanjem na izvjesne aspekte spoljne politike Sovjetskog Saveza za vrijeme Staljina. Historiska je činjerca da je Staljin bio jedan od protagonista onih sastanaka na kojima se govorilo o sudbini drugih nezavisnih naroda , bez njihovog znanja i odobrenja. Takvo shvatanje baziralo se na principu snage velikih sila, a ne na principu prava svih naroda da sami odlučuju o svojoj sudbini . Neke velike sile , u poslijeratnom periodu , ne biraju sredstva da bi postigle dominaciju nad drugim narodima i u svijetu uopšte. Jedan od primjera takve spoljne politike bio je, nažalost , višegodišnji Staljinov pritisak na Jugoslaviju. Tu se uopšte nije radilo o nekim bitnim ideološkim pitanjima, već jedino o težnji za potčinjavanjem Jugoslavije , kao države , staljinskoj politici . Takva politika morala je pretrpjeti krah, jer nije vodila računa o stvarnim mogućnostima realizacije politike zastrašivanja silom . Ona je čak postigla suprotan efekat : davanje oružja u ruke drugoj strani , gdje su postojale veoma jake , ali u to vrijeme još latentne tendencije za dominacijom nad drugim narodima i u svijetu uopšte. Takva politika Staljina dovela je dalje i do postepene izolacije Sovjetskog Saveza uslijed nepovjerenja drugih malih naroda prema toj zemlji socijalizma, od koje su oni sa puno prava očekivali najveću podršku za svoju nezavisnost i ravnopravnost . Jedan od razloga za stvaranje Atlantskog pakta bila je kruta i bez potrebe prijeteća Staljinova spoljna politika, a osim toga i činjenica da su zapadne sile došle do uvjerenja da diplomatskim putem neće moći ostvariti svoje imperijalističke ciljeve . Taj pakt je trebalo da posluži ostvarenju svjetske dominacije i postizanju ciljeva sa pozicije sile . Tu je još i danas težište sila Atlantskog pakta i ne biraju se niti žale sredstva u trci za naoružavanjem i postizanjem premoći u vojnoj tehnici . Stvaranje Atlantskog vojnog pakta i uvlačenje Zapadne Njemačke u taj pakt nemi-

novno je moralo dovesti i do stvaranja Varšavskog odbranbenog pakta istočnih zemalja, kao protuteže Atlantskom paktu . Ali takva situacija stvorila je opasnu prepreku, koja ne samo što onemogućava uspostavljanje povjerenja i zbližavanje između država suprotnih strana nego još i produbljuje jaz među njima, — što, čas jače čas slabije, pothranjuje hladni rat. Podjela svijeta na blokove izazvala je, umjesto ekonomske integracije i plodne međunarodne saradnje u tom pogledu , cijepanje svjetske privrede, i time je prouzrokovala ogromne štete narodima . Embargo koji je u zapadnim zemljama uveden na razne proizvode, u odnosu na socijalističke zemlje, prouzrokovao je ne samo ekonomsku štetu i za jednu i za drugu stranu, već je, i sa političke tačke gledišta, produbio jaz između Istoka i Zapada. Taj embargo znatno je zaoštrio odnose između Istoka i Zapada. Takva politika zapadnih država donedavno je skoro potpuno paralizovala trgovinu između članica Atlantskog pakta i socijalističkih zemalja . Moralo se, naravno, pokazati, i sve se jasnije pokazuje, da takva politika ekonomskog pritiska mora pretrpjeti neuspjeh . I, razumije se, već danas taj lanac ekonomske blokade sve više popušta, jer su težnje za ekonomskom integracijom veoma jake u svim zemljama svijeta . Proizvodne snage u mnogim zemljama dostigle su u svom razvitku vanredno visok stepen i neodoljivo teže opštoj ekonomskoj integraciji svijeta. Stavljati barijere procesu ekonomskog povezivanja znači ne samo kočiti dalji razvoj proizvodnih snaga, nego u isto vrijeme, i s političkog aspekta, stvarati veoma jake antagonističke elemente u međunarodnim odnosima, što dovodi do neobično jake napetosti koja još više doprinosi zaoštravanju hladnog rata i prijeti da se pretvori u svjetski oružani sukob. Dok su Sjedinjene Američke Države na jednoj strani činile napore da po mogućnosti embargom i ekonomskim pritiskom što više oslabe istočne zemlje , dotle su na drugoj strani , takozvanim Maršalovim planom i na razne druge načine, davale ogromna sredstva ne samo članicama Atlantskog pakta nego i drugim 10

4

zemljama, radi ekonomskog jačanja i sprečavanja raznih ekonomskih, a samim tim i političkih potresa. To je neosporno postiglo svoj cilj , jer se na taj način zaista uspjelo za izvjesno vrijeme spriječiti da se u evropskim kapitalističkim zemljama ponovi historija ekonomskih i socijalnih potresa iz godina između dva rata. U periodu poslije Drugog svjetskog rata dolazi u SAD sve više do izražaja antikomunistička ideološka koncepcija, koja se stavlja u službu strategiskim interesima. To je neminovno dovelo do sve jače polarizacije dva ideološka fronta. Govorim o ideološkim frontovima, jer bi bilo nepravilno govoriti o ideološkim blokovima već i zbog toga što antikomunistička koncepcija i propaganda Amerike nije uperena samo prema zemljama u kojima se gradi socijalizam , nego i protiv komunističke ideologije i naprednih pokreta u univerzalnom smislu. Posljednjih godina članice Atlantskog pakta sve intenzivnije preduzimaju razne mjere radi strategiskog i vojno-tehničkog jačanja zemalja Atlantskog pakta. Izgrađuju se najbržim tempom strategiske vojne baze u Evropi , Aziji i Africi , stvaraju se mnogobrojne rampe za lansiranje raketa, a u nekim zemljama, naprimjer u Engleskoj , bombarderi-nosači atomskih i hidrogenskih bombi permanentno su u vazduhu . Na taj način stvara se strategiski vojni obruč oko Sovjetskog Saveza i ostalih istočnih zemalja. Osim toga, donosi se veoma nesretna odluka o naoružavanju Zapadne Njemačke , koja je , zajedno sa posljednjom odlukom o naoružanju Bundesvera atomskim oružjem, u ogromnoj mjeri pogoršala situaciju u Evropi , jer pretstavlja veliku opasnost od novog ratnog sukoba . Stvoreni su pakt SEATO na Pacifiku i Bagdadski pakt na Bliskom Istoku, a danas se pokušava da se stvori Sredozemni pakt sa ciljem da se na jednoj strani što više razjedine arapske zemlje i spriječi njihova politička i ekonomska integracija, a na drugoj strani da se ne samo zadrže kolonijalni posjedi već i da se vrate u status kolonija neke zemlje koje su već postigle svoju nezavisnost. Na takav kurs zapadnih velesila

11

sigurno je uticalo to što je skoro u svim istočnim zemljama - u Poljskoj , Čehoslovačkoj , Rumuniji , Bugarskoj , Mađarskoj , došlo u toku ili po završetku rata do Albaniji i Jugoslaviji promjene unutrašnjih društvenih sistema. Na takvu vojnoblokovsku politiku Amerike i zapadnih zemalja naročito je snažno djelovala pobjeda kineske revolucije . Potrebno je još jednom podvući i to da je na takav kurs Zapada djelovala i kruta politika Staljina, koja je dovela do izolacije i slabljenja pozicije Sovjetskog Saveza u svijetu ; samim tim ona je omogućila i jačanje pozicije zapadnih zemalja, s Amerikom na čelu, koje su stvaranje Atlantskog pakta i strategiskih baza opravdavale upravo takvom staljinskom politikom sile i krutosti, pa su u tom pogledu privremeno dobile i moralnu podršku u velikom dijelu međunarodne javnosti . Takvo stanje u međunarodnim odnosima postojalo je do 1953 godine .

1 Poslije smrti Staljina, Sovjetski Savez postepeno mijenja pređašnje metode, preuzima inicijativu u spoljnoj politici i nastoji da se putem pregovora, i na najvišem nivou, postigne bilo kakav sporazum makar i u djelimičnom rješavanju nekih međunarodnih problema. Popuštanju zategnutosti mnogo su doprinijele veoma značajne prethodne mjere Sovjetskog Saveza, kao što su : početak normalizacije odnosa sa Jugoslavijom i donošenje Beogradske deklaracije , rješenje austriskog pitanja, povlačenje sovjetskih trupa sa teritorije Kine , Austrije i Finske , odricanje od teritorijalnih zahtjeva prema Turskoj , likvidacija mješovitih društava u Kini i drugim istočnim zemljama narodne demokratije i liberalizacija odnosa s njima, priznanje nezavisnog položaja mladim aziskim i afričkim zemljama itd .

Takav novi pozitivni razvitak sovjetske spoljne politike imao je, s jedne strane, veoma jak uticaj na popuštanje međunarodne zategnutosti , a s druge strane učinio je da se postepeno popravlja i izolovani položaj Sovjetskog Saveza u svijetu . Ali na takvu promjenu sovjetske spoljne politike gledalo se u zapadnim zemljama sasvim pogrešno, kao na unutrašnju slabost koja je navodno bila prouzrokovana smrću Staljina i tobožnjom 12

teškom

ekonomskom situacijom .

Na osnovu takve

nerealne

procjene smatralo se, a često se i danas tako smatra, da je promjena sovjetske politike čist manevar, da bi se dobilo u vremenu . Prema tome, na Zapadu je i dalje ostala na snazi politika koja polazi sa takozvane pozicije sile, i još uvijek se odbacuju razni prijedlozi da se na miran način pristupi rješavanju postojećih spornih problema . Stojeći na takvom nepomirljivom stanovištu, zapadne sile i dalje izgrađuju svoje vojne snage ubrzanim tempom, kako bi postigle nadmoćnost u tom pogledu . Iz bojazni da ne budu izolovane, Amerika i druge zapadne zemlje morale su ipak, pod pritiskom svjetskog javnog mnjenja, korigovati u izvjesnom smislu svoj kruti stav prema promjenama u spoljnoj politici i željama SSSR za popuštanjem zategnutosti u svijetu. Tako je došlo do Ženevske konferencije na najvišem nivou. Da li je ta konferencija dala neke vidnije rezultate? Razumije se da nije ; oni se nisu mogli ni očekivati . Ali već sama činjenica da je došlo do tog sastanka bila je pozitivna, naročito kad se ima u vidu niz godina hladnog rata. Ta konferencija imala je bar tu dobru stranu što je održana i što je time bila stvorena jedna bolja atmosfera za dalje i strpljivije traženje mirnog načina u rješavanju spornih međunarodnih problema. Danas se ponovo postavlja pitanje jednog sastanka na najvišem nivou, s tim da se on proširi učešćem nekih zemalja koje ne pripadaju ni Atlantskom ni Varšavskom paktu . Mi smo takav svoj stav izložili uoči prošle nove godine . Sovjetska vlada je predložila sastanak na najvišem nivou i izrazila želju da na tom sastanku , osim šefova velikih sila, učestvuju i neke zemlje van Atlantskog i Varšavskog pakta . Nažalost, danas možemo konstatovati da zapadne zemlje odbijaju neke konstruktivne prijedloge Sovjetskog Saveza, i to sa raznim i ni malo ubjedljivim motivacijama i protuprijedlozima. Moram ovdje dodati da je već došlo do izvjesnog kontakta na nivou ambasadora, što mi pozdravljamo i želimo da bude uspješno . Mi , razumije se, nismo neki veliki optimisti u pogledu rezultata koji bi se mogli postići na toj konferenciji na najvišem nivou , ali mislimo da bi sporazum 13

makar i u jednom pitanju koje danas tišti i zabrinjava svijet, kao što je naprimjer obustava atomskih i hidrogenskih eksperimenata u ratne svrhe, imao ogroman značaj i za smirivanje u svijetu i za poboljšavanje mogućnosti za dalje razgovore o razoružanju i rješavanju drugih međunarodnih problema . Iz dosadašnjeg izlaganja moglo se vidjeti da je Amerika imala i da još i danas ima glavnu ulogu u poslijeratnoj politici zapadnih velikih sila, ali je potrebno da se sa nekoliko riječi posebno osvrnemo i na politiku Velike Britanije i Francuske. Ove dvije velike sile nalazile su se, a i danas se nalaze, u dosta nepovoljnijem položaju od Amerike, naročito uslijed ekonomske situacije koja je dobrim dijelom rezultat ratnog razaranja koje su i te dvije zemlje pretrpjele, a osim toga i uslijed opterećenosti kolonijalnim problemima. U poslijeratnom periodu snažno se potresla i počela da se ruši zgrada kolonijalnih imperija. Postoji čitav niz zemalja , kao što su Indija, Burma, Egipat, Sirija, Sudan, Malaja, Gana, Maroko, Tunis, Vijetnam, Indonezija i druge, koje su izvojevale svoju potpunu ili djelimičnu nezavisnost . Razumije se da su se evropske velike sile iz tih i drugih razloga orijentisale na oslanjanje na SAD i pristupile Atlantskom paktu i drugim organizacijama koje su u prvom redu uperene protiv Sovjetskog Saveza i drugih socijalističkih zemalja . Krupna ekonomska i vojna pomoć , koju su te zemlje dobijale i još uvijek djelimično dobijaju od SAD, imala je efikasno dejstvo u savlađivanju poslijeratnih ekonomskih teškoća , ali je ujedno i sužavala njihovu slobodu političkog djelovanja, jer nije uvijek odgovarala pogledima tih zemalja na pojedine probleme i njihovim sopstvenim interesima u perspektivi . Britanska ocjena jednog novog rata bila je prilično realna , jer je polazila od toga da bi Britanija, zbog svog geografskog položaja i zbog neizbježnog slabljenja njenog ekonomskog i imperijalnog položaja , gubila u tom ratu , bez obzira na to ko bi bio pobjednik . Britanija je zbog toga zainteresovana da se smanji međunarodna napetost , da ne bi bile ugrožene njene dosadašnje pozicije u svijetu . Ali , po svemu sudeći i sadašnji britanski odgovorni ljudi slažu se s 14

Amerikom i drugim svojim partnerima u tome da se sa SSSR mogu voditi razgovori i postići odgovarajući ciljevi samo sa pozicije sile. Po mišljenju odgovornih ljudi Britanije, primanje Zapadne Njemačke u NATO i pariski sporazumi osiguravaju takve pozicije . Slično je i sa stavom i položajem Francuske, iako se francuska vlada za vrijeme pariskih razgovora odupirala stvaranju EOZ . Zbog teškoća ekonomskog karaktera i zbog borbe Alžira za nezavisnost , Francuska je , iako nerado, prihvatila naoružavanje Zapadne Njemačke i njeno uključivanje u Atlantski pakt. O drugim zemljama Atlantskog pakta ne govorim ovdje zato što su one u čitavoj toj stvari imale manje-više drugostepeni uticaj i što su se prilikom svog opredjeljivanja za Atlantski pakt i druge organizacije blokovskog karaktera rukovodile više ekonomskim i drugim sopstvenim interesima nego nekim odbranbenim i ideološkim motivima. Drugi svjetski rat znatno je izmijenio ekonomski i politički položaj zemalja Zapadne Evrope . To je, naravno , snažno uticalo na poslijeratnu konstelaciju evropskih zemalja , koje su , skoro sve, izašle iz Drugog svjetskog rata privredno veoma osiromašene a i politički oslabljene . Uslijed takve situacije , zapadnoevropske zemlje imale su u odnosu na SAD drugostepeni značaj u poslijeratnom procesu razvitka međunarodne situacije . One su, dakle, izgubile ulogu koju su imale prije rata, a sve to ostavilo je izvjestan pečat zavisnosti od SAD kao najjače zapadne sile. Razumije se da se to snažno odrazilo i u političkom pogledu, to jest u stvaranju jednog jedinstvenog bloka zapadnih sila u kome, ne samo sa vojne nego i sa ekonomske i političke tačke gledišta, dominira najjača sila — Amerika. S druge strane, nasuprot najjačoj

kapitalističkoj

zemlji ,

Americi , stoji najjača socijalistička zemlja, Sovjetski Savez, oko koga su se grupisale novoformirane socijalističke zemlje , odnosno zemlje narodne demokratije. Ovakvo grupisanje je razumljivo i iz odbranbenih razloga, posebno ako se uzme u obzir da se zapadne zemlje još ni danas ne mogu pomiriti sa činjenicom

15

da je u tim istočnim zemljama uništen kapitalistički sistem i da se gradi novo, socijalističko društveno uređenje . Sa Zapada se nastoji svim silama da se neprekidnom žestokom propagandom i miješanjem u unutrašnje stvari tih zemalja bar spriječi njihov normalni progresivni razvoj , ako se već ne može postići vraćanje na staro i restaurirati kapitalizam. Između Istoka i Zapada postoji , dakle , duboki jaz, kome zapadna propaganda neprekidno daje ideološki karakter , da bi lakše postigla svoj cilj — podjelu svijeta na antikomunistički i komunistički . Ali postoje mnoge zemlje koje principijelno stoje na stanovištu da je rješavanju međunarodnih problema potrebno prilaziti na miroljubiv način, a ne sa pozicija sile, jer ona dovodi do trke u naoružavanju i ugrožava svijet novom ratnom opasnošću . Među zemlje koje stoje na takvom stanovištu spada i Jugoslavija. Te zemlje igraju vanredno važnu ulogu u borbi za popuštanje međunarodne zategnutosti i za sprečavanje daljih agresivnih poduhvata od strane onih koji žele da silom oružja postignu svoje egoističke ciljeve . Akcija koju vode te zemlje za pobjedu miroljubivog kursa u međunarodnim odnosima odvija se uglavnom u Ujedinjenim nacijama, i moramo kazati da ona nije bezuspješna, jer principi borbe za mir i mirnu međunarodnu saradnju dobijaju sve snažniju moralnu podršku međunarodne javnosti .

KOLONIJALIZAM I DOGAĐAJI NA SREDNJEM I BLISKOM ISTOKU

Drugovi i drugarice, Kao što nam je poznato , poslije Drugog svjetskog rata čitav niz zemalja oslobodio se kolonijalnog položaja . To je k ɔ rezultat dugogodišnje borbe kolonijalnih naroda, koji su neodoljivo težili da budu nezavisni i da sami sobom upravljaju , kako bi se što prije izvukli iz zaostalosti i nerazvijenosti. Iako su te nove nezavisne države nastavile svoj unutrašnji razvoj na osnovama prijašnjeg, kapitalističkog sistema, koji su uvele kolonijalne

16

sile, ipak njihov dalji unutrašnji razvoj sve više dobija oblike državnog kapitalizma i elemente svojstvene socijalističkom razvoju. Ali, razumljivo je da se većina tih novih nezavisnih zemalja mora boriti sa velikom zaostalošću, sa svojom nerazvijenošću uopšte i napose sa teškoćama oko svoje industrijalizacije . Ta zaostalost odnosno nerazvijenost ostala je kao rezultat kolonijalnog sistema vladavine, ili , bolje reći , kao posljedica čitave politike ekonomskog raubovanja i eksploatacije, koja je vođena radi lakšeg održavanja tih zemalja u kolonijalnoj potčinjenosti . Današnje suprotnosti i protivurječnosti , koje proističu iz takvog stanja i odnosa između visoko razvijenih zemalja sa vanredno razvijenim proizvodnim sredstvima i nerazvijenih zemalja sa slabo razvijenim sredstvima za proizvodnju , traže efikasno i hitno rješenje koje bi bilo u obostranom interesu . Rješenje u obliku pružanja međunarodne pomoći nerazvijenim ili slabo razvijenim zemljama, radi njihovog bržeg ekonomskog razvitka, u interesu je i cjelokupne svjetske privrede . Ali , takva međunarodna pomoć pogodiće svoj pravi cilj i biće efikasna za narode nerazvijenih područja samo ako se daje bez uslova političke ili vojne prirode . Samo u tom slučaju ona će imati progresivan efekat, pretstavljaće nov pozitivan elemenat u savremenim međunarodnim ekonomskim odnosima i snažno će djelovati u pozitivnom smislu i na međunarodne političke odnose . To rješenje imperativno traže i visoko razvijene proizvodne snage, a to je potrebno i u interesu očuvanja mira u svijetu . Zato takva pomoć ne bi ni smjela da se daje uz neke uslove , koji bi krnjili nezavisnost tih zemalja i stavljali ih u podređen i zavisan položaj od ove ili one visoko razvijene zemlje. Ako bi se tako riješilo pitanje pomoći nerazvijenim zemljama, onda bi se otstranili elementi koji danas u velikoj mjeri pretstavljaju izvore ekonomskih slabosti i političke zaoštrenosti u međunarodnim odnosima .

Kakvu situaciju imamo danas u Africi , i Aziji , a posebno na Bliskom i Srednjem Istoku? Razumije se da je proces daljeg rušenja kolonijalnih posjeda , uslijed uporne borbe kolonijalnih

2 VII Kongres

17

naroda, zadao veliku brigu kolonijalnim silama . Svako nasilno zadržavanje procesa oslobođenja naroda u kolonijama, u današnjim uslovima, zaoštrava borbu i primorava čitave narode da se late krajnjeg sredstva oružane borbe - da bi postigli svoje oslobođenje . Prošla su vremena kada su narodi kolonija trpjeli , iščekivali, slušali i stvarali bogatstva metropolama, a sami padali u sve veću bijedu . Oni koji to ne mogu da shvate , doživjeće još veća razočaranja . Zemlje koje su se već izborile za svoju nezavisnost djeluju veoma ohrabrujuće i služe kao primjer narodima koji su još u kolonijalnom položaju . Ti narodi jasno vide da se , ekonomski, kulturno i politički , mogu razvijati samo ako postanu nezavisni , ako budu sami sobom upravljali i ako svoja nacionalna bogatstva budu iskorištavali za svoj razvitak . Takav razvoj događaja nagoni kolonijalne sile da svim sredstvima sprečavaju emancipaciju tih naroda i da, čak i primjenom grube sile , nastoje zadržati svoje još preostale kolonijalne posjede . Otuda , na jednoj strani , najsvirepije gušenje oslobodilačkih pokreta, kao što je naprimjer slučaj u Alžiru i Keniji , a na drugoj pritisak u raznim vidovima na one zemlje koje su nedavno izvojevale svoju nezavisnost i slobodu , kao što su Tunis , Maroko, Indonezija i druge . Nedavno smo bili očevici krvave agresije protiv jedne nezavisne zemlje , protiv Egipta, koji je s punim pravom uklonio posljednje ostatke iz kolonijalnog perioda jer su krnjili njegovu nezavisnost i integritet. Ovaj nerazumljivi akt vojne agresije na Egipat mogao je imati nedogledne posljedice , da Ujedinjene nacije nisu tako oštro i brzo reagovale, i da protiv te agresije nisu ustali Sovjetski Savez i Amerika, koji su bili svjesni teških posljedica ove avanture. Ali stvar se time nije završila. Ponovo se nagomilavaju tamni oblaci nad Srednjim Istokom. Kolonijalne sile hoće da povrate svoje izgubljene pozicije u tom dijelu svijeta . One hoće ne samo da spriječe dalji gubitak svojih kolonijalnih posjeda , već i da povrate ono što je izgubljeno . Egipat je najveća smetnja ostvarenju tih ciljeva. I, pošto oružana agresija nije uspjela 18

traže se novi putevi da bi se srušio Egipat, kao bastion oslobodilačkih pokreta u Africi i na Srednjem Istoku . Po mišljenju kolonijalnih sila, Egipat pretstavlja najjače uporište i za one zemlje koje se odupiru stranim intervencijama i brane svoju nezavisnost i za one narode Afrike koji se bore za svoju nezavisnost. Pritisak na Siriju prošle godine imao je tu posljedicu da je ubrzao ujedinjenje Egipta i Sirije , kojima se zatim pridružio i Jemen. Ta zajednica sada pretstavlja snažnu privlačnu tačku za sve arapske narode , a isto tako i solidnu bazu stabilizacije mira u tom dijelu svijeta. Bagdadski pakt je, doduše , nanio štetu integraciji arapskih zemalja, ali nije mogao postići cilj da se sve arapske zemlje potpuno potčine interesima velikih sila. Pokušaj uspostavljanja kolonijalizma pod vidom ispunjavanja takozvanog vakuma u tom dijelu svijeta doživio je neuspjeh . Bagdadski pakt , koji je imao za cilj ne samo strategisko opkoljavanje Sovjetskog Saveza, nego i potčinjavanje arapskih zemalja interesima zapadnih zemalja , sve više gubi svoju efikasnost uslijed toga što arapski narodi pružaju otpor takvim nastojanjima kao i stvaranju vojnih baza na njihovim teritorijama . Isto tako ni zastrašivanje komunizmom nije postiglo nikakav efekat kod arapskih naroda . Mlade arapske države, čiji su narodi na svojim leđima osjetili kolonijalno ugnjetavanje a prožeti su jakim nacionalnim osjećanjem i težnjom za punom nezavisnošću i demokratskim razvitkom,

ne

mogu

biti optuživane za uspostavljanje komunizma. Sve je to izmišljeno da bi poslužilo kao povod za miješanje u unutrašnje stvari arapskih zemalja . Oslabiti i razbiti ne samo jedinstvo arapskih zemalja već i svaku zemlju posebno, potčiniti ih i likvidirati njihovu nacionalnu nezavisnost- to je cilj neokolonijalizma koji treba da zamijeni klasični kolonijalizam koji je nekada vladao u ovom dijelu svijeta. Slična historija ponovila se i u Indoneziji . Mlada ujedinjena republika naroda Indonezije postala je sada, uslijed intriga i miješanja nekih zapadnih krugova u njene unutrašnje stvari ,

2*

19

poprište građanskog rata. Ujedinjena nezavisna Indonezija smeta nekim zapadnim velikim silama u postizanju njihovih ciljeva u tom dijelu svijeta, i zato se , po već poznatom običaju , optužuje vlada Indonezije kao prokomunistička i od nje se traži vrlo otvoreno, ne samo preko potplaćenih pobunjenih oficira već i direktno preko novina na Zapadu, da otstupi i preda vlast pobunjenicima. Oštri napadi nekih američkih listova na indonežansku vladu dovoljno jasno pokazuju o čemu se tu radi. Radi se naime o tome da se Indonežanska Republika , čija vlada vodi nezavisnu i neutralnu politiku, ili prisili da pristupi paktu SEATO ili da se putem unutrašnje pobune i građanskog rata razbije kao ujedinjena država i da se onda njeni dijelovi ne samo podvrgnu uticaju zapadnih velesila, već i da ponovo, u novom obliku , postanu kolonije ili polukolonije. Ovo miješanje u unutrašnje stvari Indonezije mora svakoga da zabrine, jer pretstavlja opasnost od jednog teškog međunarodnog zapleta čije bi posljedice mogle biti katastrofalne. Takva politika velikih sila na Srednjem Istoku i u Južnoj Aziji pretstavlja veliku opasnost za mir u svijetu. Takav razvoj mnogo liči na događaje koji su prethodili Prvom i Drugom svjetskom ratu. Sve je to, zajedno sa trkom u naoružavanju i eksperimentima sa atomskim i hidrogenskim bombama, stvorilo atmosferu velike zabrinutosti u čitavom svijetu . Veoma neplodni razgovori o razoružanju stvaraju besperspektivnost i čine budućnost neizvjesnom . Postavlja se pitanje da li je mogućno izaći iz tog opasnog začaranog kruga u kome se svijet danas nalazi? Postoji samo jedna alternativa: ili rat ili mirno prilaženje rješavanju međunarodnih problema. Ogromna većina naroda svijeta danas želi mir, a rat priželjkuje samo šaka neodgovornih ljudi koji ne misle na njegove posljedice . Prema tome , svi odgovorni državnici i vlade kojima je na srcu mir, i sve miroljubive snage u svijetu , moraju se mnogo snažnije založiti u borbi protiv svih onih elemenata koji se igraju vatrom i prijete da zapale svijet.

20

Razvitak nauke i tehnike doveo je u društvenim odnosima do apsurdne situacije, kada pojedinci ili pojedine grupe mogu da odluče o upotrebi nuklearne energije u ratne svrhe, a to znači da donesu odluku o sudbini čovječanstva. Ako se među tim ljudima nađu sadisti, luđaci , egoisti , ili pojedinci kojima su život u izobilju i ogromna bogatstva dosadili, oni mogu biti vođeni logikom : „ poslije mene neka sunce ne grije “ . Očigledno je da živimo u takvom vremenu kada o upotrebi nuklearne energije ne bi smjeli da odlučuju pojedinci i pojedine grupe. To je stvar svih naroda, čitavog čovječanstva ! Mi iskreno pozdravljamo odluku Sovjetskog Saveza da obustavi dalje eksperimente sa atomskim i hidrogenskim bombama i smatramo taj akt krupnim doprinosom dobre volje da dođe do sporazuma ne samo u pogledu svake dalje obustave tih eksperimenata, već i do zabrane upotrebe tog užasno razarajućeg ratnog sredstva . Mi smo prošle godine donijeli u Narodnoj skupštini rezoluciju sa apelom da dođe do jednostrane

obustave

eksperimenata. Krajnje je vrijeme da sve države obustave probe sa nuklearnim sredstvima za uništavanje, da se ozbiljno pristupi razgovorima za rješavanje spornih problema i razgovorima o razoružanju i drugom . Nagovještavanje sastanka

šefova

država

na

najvišem nivou ponovo je vratilo nadu narodima svijeta da će ipak postepeno doći do izvjesnog sporazumijevanja i da će mir biti spasen .

21

SPOLJNA POLITIKA JUGOSLAVIJE

U periodu između VI i VII Kongresa Saveza komunista, Jugoslavija je u svojoj spoljnoj politici postigla krupne uspjehe. Spoljna politika Jugoslavije zasnivala se u tom periodu : na principima miroljubive i svestrane međunarodne saradnje, na principima aktivne koegzistencije između naroda i država bez obzira na unutrašnje društveno uređenje, na nemiješanju u unutrašnja pitanja drugih zemalja, na rješavanju raznih međunarodnih problema mirnim sporazumijevanjem i na odbacivanju upotrebe sile kao načina za postizanje raznih ciljeva , na ravnopravnosti malih i velikih zemalja u svim oblastima saradnje, na razoružanju i napose na zabrani upotrebe nuklearnih sredstava za uništavanje i eksperimenata sa atomskim i hidrogenskim bombama, na likvidaciji kolonijalizma a za pravo svakog naroda da sam sobom upravlja, na pružanju ekonomske pomoći slabo razvijenim zemljama bez bilo kakvih uslova koji bi krnjili nezavisnost i integritet zemalja kojima je potrebna takva pomoć, na univerzalnosti Ujedinjenih nacija itd . Takva dosljedna nezavisna spoljna politika stvorila je Jugoslaviji u svijetu veliki ugled koji omogućava da se njena riječ čuje prilikom raznih međunarodnih susreta. Tu svoju politiku Jugoslavija je uporno sprovodila i kroz Organizaciju ujedinjenih nacija, dajući punu podršku toj međunarodnoj ustanovi u njenim naporima , u njenom vršenju vanredno teških zadataka i u borbi za afirmaciju njenih principa.

U skladu sa našom željom za afirmacijom principa koje smo naprijed istakli i sa našom težnjom za svestranom saradnjom 22

sa svima zemljama , bez obzira na unutrašnje društvene sisteme, u periodu između dva kongresa učinjene su zvanične državne posjete Velikoj Britaniji, Turskoj , Grčkoj , Indiji , Burmi , Etiopiji, Egiptu , Francuskoj , Sovjetskom Savezu i Rumuniji . Te su posjete imale veliki značaj u svakom pogledu , i to ne samo za našu zemlju nego i uopšte.

U vezi s tim treba naročito pomenuti veoma tijesnu saradnju Jugoslavije sa Indijom, Burmom, Etiopijom, Egiptom , Indonezijom i drugima, kako na spoljno-političkom tako i na ekonomskom i kulturnom polju. To su zemlje koje ne pripadaju nijednom paktu i koje vode veoma aktivnu spoljnu politiku mira i međunarodne saradnje . Korisna neposredna razmjena mišljenja o raznim međunarodnim problemima i dublje upoznavanje sa unutrašnjim ekonomskim, političkim , kulturnim i društvenim prilikama tih zemalja uopšte, omogućili su da se sada sa njima veoma uspješno razvija saradnja u svim pitanjima . U tom dijelu svijeta Jugoslavija uživa veliki ugled zbog svoje politike nemiješanja u unutrašnje stvari drugih zemalja. Mogli smo se ubijediti da između nas i rukovodećih ljudi tih zemalja postoje identična gledišta u svim važnijim međunarodnim pitanjima, a naročito u pitanju miroljubive koegzistencije i miroljubivog rješavanja raznih problema. Mi smatramo da postojanje

tolikog

broja zemalja koje imaju takvu miroljubivu koncepciju pretstavlja veoma važan faktor u današnjoj borbi za mir. U Evropi , u odnosima sa evropskim zemljama , Jugoslavija se u proteklom periodu nije vezala ni za kakve aranžmane koji bi bili upereni bilo prema kome, bez obzira na tešku situaciju koju nam je nametnula staljinska politika . Mi smo odlučno odbijali i svaku pomisao o pristupanju Atlantskom paktu ili nekom evropskom sporazumu koji bi imao blokovski karakter. Ali, mi smo nastojali da sarađujemo sa evropskim zemljama u svim onim pitanjima koja su bila od obostrane koristi : učvrstili smo i proširivali naše ekonomske, kulturne i druge veze, koje su bile korisne za našu zemlju.

23

Na evropsku ekonomsku integraciju gledali smo , a i danas još gledamo, samo kao na djelimično i nepotpuno rješenje koje u sebi skriva dosta negativnih elemenata , naročito u pogledu dominacije ekonomski jačih . S druge strane , ta integracija ima blokovski pečat i smeta pravilnom razvoju ekonomske integracije u širem smislu . Zbog toga se mi nismo ni tu angažovali niti primali bilo kakve obaveze, iako u to vrijeme naša situacija nije bila ružičasta .

NAŠI ODNOSI S ITALIJOM Rukovođena željom da što više doprinese ublažavanju međunarodne napetosti, Jugoslavija je poslije višegodišnjih pregovora sa susjednom Italijom postigla sporazum u tršćanskom pitanju. Time je skinut s dnevnog reda ovaj problem, koji je niz godina bio elemenat zategnutosti i hladnog rata. To je omogućilo da se poslije toga odnosi između naše dvije zemlje sve više popravljaju i da se razvija vanredno korisna ekonomska saradnja i za jednu i za drugu zemlju . Mi danas sa Italijom imamo dobre odnose i postoje velike mogućnosti za međusobnu razmjenu dobara, jer tome pogoduju i geografski položaj i unutrašnje ekonomske strukture naših zemalja . U tim odnosima naročito je karakterističan pogranični promet između Italije i Jugoslavije koji je već 1957 godine dostigao broj od 5,882.428 posjetilaca sa obje strane. U posljednje vrijeme naše odnose jedino zamračuje stvaranje raketnih rampi u Italiji , koje objektivno mogu da ugroze nezavisnost i bezbjednost Jugoslavije . U našim odnosima stvara se time jedan nov elemenat o kome mi moramo voditi računa .

O UJEDINJENJU NJEMAČKE

Naš stav prema ujedinjenju Njemačke već odavno je poznat . Prilikom zauzimanja tog stava mi se nismo orijentisali ni prema kome , kako nam to imputiraju neki zapadni krugovi ,

24

jer vodimo svoju nezavisnu spoljnu politiku. Ako se naša spoljna politika podudara sa politikom neke druge zemlje , u konkretnom slučaju sa politikom Sovjetskog Saveza, to je utoliko bolje i mi bismo željeli da se naša politika i naši pogledi na međunarodne probleme podudaraju što češće i sa politikom i pogledima Amerike i drugih zapadnih zemalja. Razumije se da smo se prilikom zauzimanja stava u pogledu njemačkog ujedinjenja u prvom redu rukovodili interesima mira, i to ne samo u današnjoj situaciji već i u daljoj perspektivi . Mi smo protiv toga da se problem ujedinjenja Njemačke tretira kao međunarodni problem od koga zavisi rješavanje svih ostalih međunarodnih problema , uključujući tu i razoružanje. Mi smatramo da je ujedinjenje Njemačke stvar samog naroda Zapadne i Istočne Njemačke. On ima pravo da u bližoj ili daljoj perspektivi sam nađe najpogodnije rješenje i svako miješanje sa strane samo otežava ujedinjenje na jednoj realističnoj osnovi . Sticajem historiskih okolnosti u ratu i poslijeratnom razvoju došlo je do stvaranja dvije njemačke države sa različitim društvenim sistemima. U Zapadnoj Njemačkoj je kapitalistički sistem, a u Istočnoj Njemačkoj se razvija socijalistički sistem . Kakav je sada izlaz iz te situacije? Da li ćemo dopustiti da zbog toga pitanja svijet opet zagazi u novu ratnu katastrofu ? Ili ćemo radije pomoći njemačkom narodu da postepeno i na miran način, u duhu principa koegzistencije, uredi međusobne odnose u federativnom ili kom drugom demokratskom obliku. Jedna demokratska Njemačka, koja više nikad ne bi bila strah i trepet za narode Evrope već primjer visokog i svestranog razvitka i miroljubive saradnje, potrebna je ne samo njemačkom narodu već i čitavom svijetu. Jedino to s pravom treba da očekuju drugi narodi, a sve drugo treba prepustiti njemačkom narodu , da sam odluči , kad se radi o rješavanju njemačkog pitanja.

25

PRIZNANJE DEMOKRATSKE REPUBLIKE NJEMAČKE I PREKID ODNOSA SAVEZNE REPUBLIKE NJEMAČKE SA JUGOSLAVIJOM

Zbog principa saradnje sa svim zemljama koje žele da sarađuju sa nama na ravnopravnoj osnovi , i zbog našeg stava da postoje dvije njemačke države, mi više nismo mogli odlagati priznanje Demokratske Republike Njemačke . To bi priznanje svakako uslijedilo mnogo ranije , da 1948 godine nije bila stvorena takva situacija u kojoj je Jugoslavija i sa te strane bila stalno napadana. Mi smo znali da zapadno-njemačka vlada neće sa razumijevanjem primiti to priznanje, ali nismo očekivali da će ona zbog toga ići i do prekida diplomatskih odnosa sa Jugoslavijom. Smatramo da taj gest vlade Savezne Republike Njemačke sa moralne tačke gledišta više šteti njima nego nama, jer je dobro poznato da je Jugoslavija odmah poslije rata uradila sve da se postepeno zaboravi ono što je našoj zemlji i našim narodima, u toku okupacije , učinila njemačka fašistička vojska . Jugoslavija je prva pustila njemačke ratne zarobljenike, pa čak i neke ratne zločince . Jugoslavija je bila među prvim zemljama koje su priznale Saveznu Republiku Njemačku kao državu i uspostavila je s njom obimne ekonomske odnose . Sada naši odnosi sa Zapadnom Njemačkom imaju samo karakter ekonomske razmjene i saradnje , dok pitanje normalnih odnosa danas više ne zavisi od nas već od zapadno-njemačke vlade.

NAŠI ODNOSI SA SJEDINJENIM AMERIČKIM DRŽAVAMA

Naši odnosi sa SAD zasnovani su na uzajamnom poštovanju , ravnopravnoj saradnji i nemiješanju u unutrašnja pitanja . Ukoliko je bilo nekih pokušaja koji nisu bili na liniji ovih principa , oni su obično dolazili od strane pojedinaca ili grupa, a ne i od vlade SAD. Mi smo od Amerike dobijali ekonomsku i vojnu pomoć u vrijeme kad nam je ona bila najpotrebnija , to jest u vrijeme političkog, ekonomskog i propagandnog pritiska Staljina

26

na našu zemlju . To nam je u velikoj mjeri pomoglo da savladamo ogromne teškoće u kojima smo se tada nalazili . Iako je pomoć SAD iznosila svega 4 %

našeg nacionalnog dohotka, bilo

bi nepravilno i nerazumljivo s naše strane ako bismo negirali veliki značaj te pomoći koju smo primali u vrijeme kad nam je bilo najteže. Neki ljudi na Istoku htjeli su da to iskoriste u propagandne svrhe , ističući sumnju da nam se ta pomoć daje bez nekih političkih ili drugih ustupaka . Ali činjenice su činjenice : mi nismo pravili nikakve ustupke takvog karaktera, niti nam je u to vrijeme neko stavljao takve uslove . Međutim , poslije naših posjeta Sovjetskom Savezu u ljeto i krajem septembra 1956 godine , pod uticajem jake propagande reakcionarnih listova na Zapadu, pretsjednik Ajzenhauer otkazao je dalju isporuku aviona i ostalog teškog naoružanja Jugoslaviji , a ostala je samo isporuka rezervnih dijelova i sličnog. To nam nije teško palo, jer je već u to vrijeme naša ocjena bila da Jugoslaviji ne prijeti nikakva opasnost od agresije i da je poslije dolaska sovjetske delegacije u Beograd i donošenja Beogradske deklaracije nastupio period sve boljih odnosa sa Sovjetskim Savezom i ostalim zemljama narodne demokratije . Osim toga , čitava naša koncepcija miroljubive politike i nezaoštravanja ionako napete situacije u svijetu, kao i naš poznati stav u pogledu razoružanja i protiv ratnih sukoba, nisu bili u skladu s daljim traženjem naoružanja za našu Armiju . Mi smo samo želili da se , radi normalnog razvitka naše mirnodopske Armije , isporuči ono što je već prije bilo ugovoreno . U vezi s takvim našim stavom i zbog jake uvredljive kampanje u američkoj reakcionarnoj štampi , ja sam uputio ličnc pismo pretsjedniku Ajzenhaueru, u kome sam zapravo otkazao dalje planiranje vojne pomoći iz razloga koje sam gore naveo . Poslije izjave američke vlade od 15 maja 1957 godine nastavljeno je isporučivanje opreme koja je već ranije trebalo da bude isporučena, ali je to bilo više simbolički . O tome je , u istom smislu, dao izjavu i drug Gošnjak pred Narodnom skupštinom krajem 1956 godine. Prema tome , mi smo želili da se to naše odbi27

janje ne tumači drukčije . Ali , pošto se nastavljala kampanja u američkoj štampi i protiv takve simboličke isporuke i pošto je naša spoljna politika stalno bila preispitivana, mi smo u decembru 1957 godine otkazali svako dalje primanje i takve pomoći , sa sličnom motivacijom koju sam ja već 1956 godine naveo u pismu pretsjedniku Ajzenhaueru . Američka vlada je prihvatila naše razloge i dalja isporuka vojne pomoći sporazumno je obustavljena. To nije imalo nikakvog štetnog odraza na naše političke odnose i na ekonomsku saradnju između dvije zemlje . Mi želimo svakako da zadržimo dobre odnose nezavisno od prestanka pomoći kakvu smo dosad dobijali . Mi želimo da naša saradnja bude što ravnopravnija i u ekonomskom pogledu . A za nas bi nesumnjivo bila poželjnija pomoć u obliku kredita i mi se nadamo da će se naša ekonomska saradnja ubuduće i odvijati u tom pravcu . Vama je već poznato da se naši odnosi sa Grčkom i Turskom nalaze u fazi dalje miroljubive saradnje . Iz istih razloga zbog kojih smo otkazali vojnu pomoć, smatramo da je trebalo da i vojna strana Balkanskog sporazuma dobije sekundaran karakter, a da ustupi mjesto još jačoj ekonomskoj , kulturnoj i naročito političkoj saradnji , u borbi za mir. Danas su naročito dobri prijateljski odnosi između Grčke i Jugoslavije , što primjerno dokazuje mogućnost saradnje između država sa različitim društvenim uređenjem. Isto tako ne postoje nikakvi značajniji problemi koji bi mogli poremetiti one dobre odnose sa Turskom koji su nastali u vrijeme stvaranja Balkanskog sporazuma . Ako ovdje nisam nabrojao i druge zemlje Evrope , naročito Britaniju,

Francusku , Belgiju , Holandiju , Dansku, Norvešku ,

Švedsku, zemlje Latinske Amerike i druge, to ne znači da su naši odnosi sa tim zemljama bili manje dobri ili manje korisni sa ekonomskog i političkog gledišta. Naprotiv, mi smatramo odnose sa tim zemljama dobrim i stabilnim. Oni se zasnivaju na bazi uzajamno korisne saradnje u svim pitanjima od obo-

28

stranog interesa. Ne kažem da među nama nema mnogo različitih pogleda na razne probleme. Ima ih, naročito kad se radi o društvenim sistemima i spoljnoj politici , ali to nikako ne može biti razlog da odbacimo saradnju u pitanjima od zajedničkog interesa. Međutim, moglo bi se ipak prigovoriti da u odnosima sa nekim od tih zemalja ne ide sve glatko . Mnogi ljudi na Zapadu još neće da shvate punu sadržinu i značaj principa koegzistencije, a naročito princip nemiješanja u unutrašnje stvari drugih zemalja. Još uvijek se vodi ideološki rat protiv zemalja socijalizma, a u toku posljednje dvije godine neki krugovi na Zapadu su se naročito okomili na Jugoslaviju zbog normalizacije i poboljšanja njenih odnosa sa Sovjetskim Savezom i drugim istočnim zemljama . Uzmimo u vezi s tim kao primjer slučaj Dilasa, inspiratora i agenta takve antijugoslovenske propagande , a zatim i proces vođen zbog antidržavne djelatnosti protiv grupe poznatih četnika i bivših socijalista koji su u Drugom svjetskom ratu prišli četnicima i sarađivali s okupatorom. Taj proces izazvao je kampanju koju je inspirisala Druga internacionala protiv naše zemlje. Nažalost, u toj antijugoslovenskoj kampanji naročito su žalosnu ulogu odigrali pojedini rukovodioci laburista i neke druge socijalističke vođe . Sve je stavljeno u pokret da bi se razbio ugled Jugoslavije na međunarodnom terenu , jer su ti antijugoslovenski raspoloženi elementi svjesni da pomoću tih izdajnika ne mogu ništa naštetiti Jugoslaviji na njenom unutrašnjem planu . Snaga naše socijalističke zemlje i jedinstvo naših naroda tako su jaki, da je prosto smiješno i pomisliti da je pomoću pojedinih izdajnika mogućno razbiti tu snagu . Zato se ovdje i radi na spoljnopolitičkom planu. Međunarodnoj reakciji i nekim socijalistima smeta uloga Jugoslavije u međunarodnim zbivanjima . Njima smeta ugled koji Jugoslavija uživa u aziskim i afričkim zemljama, prije svega kod kolonijalnih naroda, a naročito u redovima radnih ljudi u tim zemljama.

29

Da li mi sada treba da dramatizujemo takav odnos prema Jugoslaviji i da svojim protivmjerama još više zaoštravamo te odnose? Razumije se da bi to bilo pogrešno. Mi treba svojim primjerom da učinimo da ti ljudi spoznaju koliko je takva politika štetna i za njih same, a posebno za mir i mirnu saradnju među narodima.

NAŠ RAD U ORGANIZACIJI UJEDINJENIH NACIJA

U proteklom periodu , Jugoslavija je preko svojih pretstavnika bila veoma aktivna u Organizaciji ujedinjenih nacija . U toku čitavog ovog perioda Jugoslavija se naročito uporno zalagala za ostvarenje principa univerzalnosti OUN , zalažući se za prijem u ovu organizaciju svih zemalja koje su prema Povelji UN stekle to pravo, a naročito za priznanje zakonskog prava na pretstavništvo u Ujedinjenim nacijama Narodnoj Republici Kini, čije otsustvo ometa pravilno funkcionisanje ove organizacije . Jugoslavija je uvijek pridavala najveći značaj Organizaciji ujedinjenih nacija i njenoj ulozi u borbi za mirno rješavanje međunarodnih spornih problema . Jugoslavija se borila protiv pokušaja da se sporni problemi , koje prema Povelji UN treba da rješava Organizacija ujedinjenih nacija, prenesu van ove organizacije i rješavaju između nekoliko velikih sila.

I pored velikih teškoća, za koje snose odgovornost u prvom redu neke velike sile , Organizacija ujedinjenih nacija se pokazala kao nezamjenljivi instrumenat mira i međunarodne saradnje . U njoj su sve više počele da dolaze do izražaja konstruktivne tendencije za međunarodnu saradnju, naročito kod malih i srednjih zemalja , kojima je stalo da Ujedinjene nacije vrše što efikasnije svoju ulogu . Jugoslavija se naročito zalagala protiv ratnih sukoba i agresije uopšte. Kada je došlo do agresije protiv Egipta , jugoslovenska delegacija je dala inicijativu za sazivanje vanredne sjednice OUN, sa ciljem da se odmah obustavi dalja agresija protiv te zemlje. 30

U vezi sa događajima u Mađarskoj i sa opasnošću od šireg sukoba u Evropi , Jugoslavija se i u Organizaciji ujedinjenih nacija založila za takvo rješenje toga pitanja kojim bi se obezbijedio mir u Evropi , a mađarskom narodu pružila mogućnost da konsoliduje razvitak .

svoju

unutrašnju

situaciju i osigura

miran

U pogledu razoružanja Jugoslavija je takođe nastojala da svojim prijedlozima doprinese da se i to pitanje što prije riješi na jedan realistički način. Aktivno učestvujući u stvaranju fonda Ujedinjenih nacija za pomoć nerazvijenim zemljama, Jugoslavija je sarađivala sa velikim brojem članica . To je omogućilo da se vrši snažan moralni pritisak na pojedine zemlje u vezi sa stvaranjem ovog fonda. Kao aktivan član međunarodnih organizacija i specijalizovanih agencija OUN , Jugoslavija je ispoljavala veliku aktivnost u Međunarodnoj organizaciji rada, Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji, UNESCO-u , FAO - u, kao i u Dunavskoj komisiji, Svjetskoj federaciji bivših boraca, Interparlamentarnoj uniji i mnogim drugim.

Drugovi i drugarice , Vodeći računa o tome od kolike je važnosti u našoj spoljnoj politici podrška naroda, Savez komunista Jugoslavije je u periodu od VI do VII Kongresa posvetio veliku pažnju idejnopolitičkoj djelatnosti i nastojao je da ne samo članstvo Partije već i da najšire mase naroda budu uvijek na vrijeme i pravilno obaviještene o međunarodnim zbivanjima i o našim spoljnopolitičkim stavovima . Radi toga je na Drugom plenarnom zasjedanju CK SKJ, u junu 1953 godine, i odlučeno da se svim organizacijama Saveza komunista Jugoslavije uputi otvoreno pismo u kome se ukazivalo na tadašnje nedovoljno tumačenje međunarodnih događaja . Smatrajući da spoljna politika FNRJ mora biti izraz težnje za obezbjeđenjem opšteg mira i slobodnog razvitka socijalizma 31

ZA VREME ČITANJA REFERATA DRUGA TITA

u našoj zemlji, Savez komunista Jugoslavije, rukovodeći se tim interesima, razvijao je najširi masovni rad na upoznavanju i angažovanju naših naroda u sprovođenju takve politike . Veliku ulogu u pravilnom usvajanju i tumačenju spoljnopolitičke linije rukovodstva SKJ i vlade FNRJ, između VI i VII Kongresa SKJ, imali su česti sastanci rukovodećih organa SKJ, SSRNJ i drugih masovnih organizacija koji su posvećivani tim pitanjima.

32

NORMALIZACIJA ODNOSA SA SOVJETSKIM SAVEZOM I DRUGIM ISTOČNIM ZEMLJAMA NARODNE DEMOKRATIJE

Drugovi i drugarice , Jedan od najkrupnijih i najvažnijih događaja u našim odnosima sa spoljnim svijetom poslije 1948 godine jeste normalizacija i poboljšanje odnosa između Jugoslavije i Sovjetskog Saveza i ostalih zemalja narodne demokratije. Taj protekli period bio je pun teških iskušenja za Savez komunista Jugoslavije i za čitavu našu zemlju. U normalizaciji tih odnosa, koja je počela već ranije, prekretnica je ipak učinjena tek dolaskom sovjetske delegacije, na čelu sa drugom Hruščovom, i sa donošenjem poznate Beogradske deklaracije 1955 godine. Razumije se da za tu inicijativu, za dolazak sovjetske delegacije, treba u prvom redu zahvaliti izvjesnim promjenama u stavovima rukovodilaca Sovjetskog Saveza poslije smrti Staljina, čija je spoljna politika, a naročito politika pritiska i prijetnji prema Jugoslaviji, bila štetna i za sam Sovjetski Savez. Nije naša stvar da danas analiziramo koji su sve elementi doveli do poznatih unutrašnjih promjena u Sovjetskom Savezu, koje se odražavaju i u sovjetskoj spoljnoj politici, a naročito u politici koja je našla svoju potvrdu u Beogradskoj i Moskovskoj deklaraciji kao dokumentima koji treba da pretstavljaju principe o odnosima između socijalističkih zemalja , a i uopšte . O tome se govorilo na XX Kongresu KP Sovjetskog Saveza . Na XX Kongresu KPSS, koji je imao ogroman značaj za ponovno

3 VII Kongres

33

jačanje povjerenja u SSSR i njegovu ulogu u svijetu, to je i potvrđeno u internom referatu, u kome se govorilo o kultu ličnosti i Staljinovim greškama. Nepravilan odnos prema Jugoslaviji, neuobičajena sredstva i pritisak koji je Staljin organizovao protiv Jugoslavije imali su teške posljedice , ne samo za odnose između SSSR i Jugoslavije već i za međunarodni radnički pokret uopšte. U tom periodu, kao što će se kasnije vidjeti, međunarodni radnički pokret je pretrpio znatnu štetu i oslabio je , ali ne krivicom Jugoslavije, kao što nam se to htjelo pripisati, već zbog besperspektivnosti u pogledu pravilnih odnosa između socijalističkih zemalja i komunističkih partija uopšte, zbog grubog miješanja u unutrašnja pitanja drugih socijalističkih zemalja i partija , itd . Otpor naše Komunističke partije i našeg naroda takvim nesocijalističkim koncepcijama, u pogledu odnosa između socijalističkih zemalja, imao je veliki značaj ne samo za našu zemlju već i za radnički pokret u svijetu . On je pokazao da se može naći put daljeg jačanja i razvitka radničkog pokreta u svim zemljama. Ostajući dosljedno i pod najtežim okolnostima na principima marksizma-lenjinizma,

Savez komunista Jugoslavije je

dokazao da se sve nacionalne snage mogu iskoristiti u interesu socijalizma, ako komunisti vode pravilnu politiku za dobrobit svoje zemlje i svog naroda i za izgradnju socijalizma, što u krajnjoj liniji znači i jačanje socijalističkih snaga u svijetu . Prema tome, mobilizacija svih latentnih nacionalnih snaga u borbi za izgradnju socijalizma u svakoj zemlji posebno nije nacionalizam , već jačanje socijalističkih snaga i međunarodnih progresivnih snaga uopšte . Drugi svjetski rat imao je ogromno razorno dejstvo u pogledu uništavanja ljudi i materijalnih dobara i od tih teških posljedica svijet se teško oporavlja. Ali , on je i protiv volje ne samo njegovih pokretača , već i mnogih drugih koji ga nisu htjeli , donio ogromne promjene u svijetu . Na istoku Evrope i Azije došlo je do stvaranja čitavog niza država s novim društvenim

34

sistemom. No, bilo bi pogrešno misliti da je zbog tih činjenica rat stimulativan i koristan za socijalne promjene u svijetu . Ne, u današnjoj epohi rat je najveća nesreća za čovječanstvo i činjenica da je poslije Drugog svjetskog rata nastao niz socijalističkih država ni u kom slučaju ne može biti njegovo opravdanje. Smatrao sam za potrebno da ovo pomenem, jer ima ljudi koji misle da samo rat može riješiti pitanje društvenih promjena, kao što ima i drugih koji smatraju da se samo ratom mogu postići razni ciljevi, odnosno riješiti pitanje - ,,ko će koga". Takvo shvatanje je ne samo pogrešno već i štetno . Ali, stvarnost je stvarnost . Pojava niza novih socijalističkih zemalja donijela je sa sobom i nove probleme — među kojima i pitanje kakvi treba da budu odnosi

između

socijalističkih

država. Te probleme Staljin nije sagledao, a i neki od onih ljudi koji su ga slijepo slijedili. Na odnose između socijalističkih zemalja gledalo se pogrešno. Nisu se poštovali specifični uslovi i nije se vodilo računa o historiskom razvitku svake zemlje posebno. Mislilo se da je socijalizam uvozna roba i da se on može razvijati šablonski prema jednom primjeru , to jest nametanjem formi socijalističkog razvitka drugim zemljama. To je, razumije se, dovelo do vrlo teških posljedica za razvitak socijalizma i radnički pokret u svijetu . Poslije sukoba između Jugoslavije i SSSR 1948 godine , posljedice prakse koju su u zemljama narodne demokratije sprovodili neki rukovodioci našle su svoj izraz u privremenoj krizi u Poljskoj , a zatim je zbog takve politike došlo do naročito teških događaja u Mađarskoj koji su bili iskorišteni

od kontrarevolucionarnih

elemenata u

cilju

prevrata. To je zadalo veoma težak udarac socijalističkim snagama u svijetu . Pogrešno

bi bilo negirati da međunarodna i

domaća reakcija nije nastojala da iskoristi te krize za organizovanje i za pretvaranje kriza u kontrarevoluciju . Međutim , ako uopšte dozvolimo da u jednoj socijalističkoj zemlji dođe do kontrarevolucije, onda smo krivi mi sami, mi komunisti , jer smo dozvolili da se unutar zemlje stvaraju elementi kontrarevolucije. Prema tome , pogrešno je ako se u ocjenjivanju tih

35

kriza polazi od posljedica, a ne od uzroka. To može samo još više zamrsiti stvari, jer se na taj način ne mogu izvući pravilni zaključci . Mi smatramo da su te nemile pojave u nama bliskim socijalističkim zemljama dobra pouka za sve nas, komuniste, i bilo bi tragično kad se to ne bi uzelo u obzir i kad se ne bi stalno imalo u vidu. Poslije dolaska sovjetske delegacije u Jugoslaviju 1955 godine i odlaska naše delegacije u Moskvu 1956 godine, poslije razgovora koji su tom prilikom vođeni i donošenja poznatih deklaracija, stvoreno je plodno tlo za veoma uspješan napredak u stvaranju međusobnog povjerenja i saradnje. Međutim , ponovo su se bili pojavili oblaci na našem zajedničkom nebu. Zbog mađarskih događaja ponovo je došlo do zategnute situacije između nas i Sovjetskog Saveza, ali je za vrijeme naših razgovora sa sovjetskim rukovodiocima u Rumuniji, avgusta 1957 godine, ta stvar skinuta sa dnevnog reda. Tom prilikom likvidirali smo neke nesporazume i ostalo je vrlo malo od onoga što bi moglo smetati našoj svestranoj saradnji i prijateljskim odnosima. Važno je da je sada to sve iza nas, važno je da se pođe novim, pravilnim putem saradnje i da se zaboravi sve ono staro što bi moglo uticati na današnje i buduće dobre i prijateljske odnose. Bitno je da među nama ima više povjerenja, da se razumijemo , da postoji drugarska i iskrena razmjena mišljenja i iskustava u izgradnji socijalizma, da postoji međusobno poštovanje i nemiješanje jednih u unutrašnji razvitak drugih kao što je to kazano i u Beogradskoj deklaraciji , koja je bila izraz obostranih napora da se potpuno uklone tragovi prijašnje nenormalne situacije i da se odnosi među nama postave na nove, zdrave osnove. Jugoslovensko- sovjetski odnosi , zasnovani na Beogradskoj deklaraciji, razvijaju se danas vrlo uspješno . Široko se razvija i trgovinska razmjena . Zaključen je niz sporazuma, kao naprimjer: o izgradnji industriskih preduzeća u Jugoslaviji u vrijednosti od 110 miliona dolara , o robnom kreditu u visini od 54 miliona dolara, o naučno-tehničkoj saradnji , o zajmu u zlatu 36

ili devizama u visini od 30 miliona dolara, o saradnji u oblasti atomske energije. Osim toga zaključena je i kulturna konvencija, na čijoj se osnovi razvila široka saradnja, kao i konvencija o regulisanju dvojnog državljanstva ; zaključen je i poseban sporazum o izgradnji aluminijskog kombinata i fabrike umjetnog gnojiva, itd. Sve to dokazuje da su normalizacija i uspostavljanje dobrih i prijateljskih odnosa dobili i svoju materijalnu bazu u ekonomskoj saradnji, koja je od velike koristi za obje zemlje. Isto tako, veoma dobro se razvijaju odnosi i jača svestrana saradnja između Jugoslavije i Rumunije, naročito poslije posjete naše državne i partiske delegacije Rumuniji i rumunske delegacije Jugoslaviji . Tom prilikom donesena je deklaracija koja danas, zajedno sa Beogradskom i Moskovskom deklaracijom, pretstavlja osnovu na kojoj se razvijaju naši međusobni odnosi i saradnja. S Poljskom nas vezuju veoma dobri i prijateljski odnosi koji su našli svoj izraz u zajedničkoj deklaraciji donesenoj za vrijeme boravka poljske partiske i državne delegacije u Jugoslaviji 1957 godine . U razgovorima koji su tada vođeni između poljske i naše delegacije pokazalo se duboko međusobno razumijevanje i identično gledanje na najvažnija pitanja iz spoljno-političkog domena, na razvoj socijalizma u našim zemljama, kao i na odnose koji treba da postoje između socijalističkih zemalja . Odnosi s Mađarskom sve više se popravljaju poslije sukoba u vezi s događajima u toj zemlji , i danas sa njom ponovo imamo korisnu saradnju na ekonomskom, kulturnom i političkom polju. Saradnja sa Čehoslovačkom i Bugarskom u ekonomskom pogledu odvija se normalno, a što se tiče političke i kulturne saradnje želili bismo da bude bolja nego što je sada . Odnosi s Albanijom još uvijek su nenormalni , ali ne našom krivicom ; ti odnosi nisu onakvi kakvi bi morali da budu između dvije susjedne zemlje. Mi veoma žalimo što se kod izvjesnih drugova u nekim od tih zemalja još uvijek ispoljavaju tendencije nepovjerenja 37

i pogrešnog tretiranja unutrašnjeg razvoja u našoj zemlji. Sumnja se u socijalistički karakter Jugoslavije , priča se o njenom anarhosindikalističkom putu, u partijama se interno govori i onda širi dalje da treba taktično postupati s Jugoslavijom, prevaspitati je i ponovo dovesti u lager itd . Nama je teško da shvatimo ovakvu kratkovidost i netaktičnost prema našoj zemlji. To nije put za razvijanje povjerenja i dobrih odnosa između socijalističkih zemalja i bilo bi veoma korisno kad bi ti drugovi već jedanput napustili takve besmislene tendencije koje samo štete i koče pravilan razvoj naših odnosa . Nama se često prebacuje da nismo internacionalisti , zbog toga što nismo u lageru . Tim drugovima izgleda da je internacionalizam uslovljen pripadnošću lageru a ne socijalističkom svijetu u širem smislu . Oni ne polaze od toga kakvu politiku vodiš, da li si vjeran principima internacionalizma koji znače solidarnost sa radničkim i naprednim pokretima u univerzalnom smislu, da li gradiš socijalizam na način koji jača socijalističke

ideje

ne samo unutar zemlje već i uopšte . Internacionalizam, prije svega, obavezuje radničku klasu da u svojoj zemlji uporno razvija sve forme revolucionarnog rada, kad još nema vlast u rukama i sve forme stvaralačkog rada u izgradnji socijalizma kad već ima vlast u rukama. Internacionalizam znači poštovanje ravnopravnih odnosa i zauzimanje drugarskog stava prema zemljama koje grade socijalizam i prema svim komunističkim i progresivnim partijama van socijalističkih zemalja . Internacionalizam se ne može dijeliti na uža i šira područja, na lagerski i vanlagerski , jer je on univerzalan u smislu širenja nauke marksizma-lenjinizma i njene primjene u praksi . Internacionalizam je dakle praksa , a ne riječi i propaganda. To bi trebalo da imaju u vidu oni koji žele da dijele nazive internacionalista ili neinternacionalista.

38

SOCIJALISTIČKA JUGOSLAVIJA I MEĐUNARODNI RADNIČKI POKRET POSLIJE RATA

Drugovi i drugarice, U periodu između VI i VII Kongresa SKJ međunarodni radnički pokret prolazio je kroz razne faze uspona, ali i stagnacije. Razvitak međunarodnog radničkog pokreta u toku posljednjih decenija nije išao u skladu sa društvenim zbivanjima i razvitkom materijalnih uslova . To je naročito karakteristično za mnoge komunističke partije koje se u svojim zemljama nisu razvile u snažne političke faktore . Njima su nedostajale smjele inicijative u borbi za pridobijanje masa, one su bile začaurene u sebe i izolovane od masa i zbog toga nisu mogle da odigraju neku odlučujuću ulogu u društvenom razvoju svojih zemalja . U tom pogledu dolazi do prekretnice tek posljednjih godina, kad se pojedine partije oslobađaju od dogmi i sektaštva i sve više traže sopstvene forme rada i borbe . One sve više dolaze do spoznaje da revolucionarna snaga ne leži samo u avangardi , već da ta snaga latentno postoji u masama koje teže za pravednijim društvenim promjenama, a da avangarda treba samo da nađe pravilan put za mobilizaciju masa u borbi za njihove interese i u skladu sa specifičnim uslovima u svakoj zemlji. Današnji razvoj u svijetu traži od radničkih pokreta da se više angažuju u rješavanju međunarodnih problema, kao što su, naprimjer, borba za mir, za razoružanje , za zabranu atomskih eksperimenata u ratne svrhe i upotrebe atomskog oružja, za odbacivanje rata kao sredstva u rješavanju međunarodnih pro39

blema, za obustavljanje agresivnih pritisaka i ratnih avantura protiv izvjesnih aziskih i afričkih zemalja i kolonijalnih oslobodilačkih pokreta itd. Radnička klasa ne može biti indiferentna prema tome da li se proizvodi nuklearno oružje ili ne . Čovječanstvo strepi od toga strašnog, uništavajućeg sredstva, a radnička klasa se nalazi u situaciji da bez nekog vidnijeg otpora sama i proizvodi sredstva koja ugrožavaju čovječanstvo. Protagonisti rata nude radničkoj klasi hljeb da bi proizvodila razna ratna sredstva, a pritom govore da drugog izlaza nema ako želi izbjeći besposlicu . Ali radnička klasa će , zajedno sa svim progresivnim snagama , ići drugim putem, putem borbe protiv trke u naoružanju.

Snage socijalizma u svijetu danas su već toliko narasle da one, u interesu daljeg razvoja, zahtijevaju veću aktivnost radničkog pokreta kao vodeće snage u rješavanju postojećih suprotnosti u savremenom društvu. Danas se nalazimo u periodu čvršćeg povezivanja međunarodnog radničkog pokreta u cilju savladavanja rascjepa i međunarodnih sukoba . Pretstoji nam rješavanje niza ideoloških problema koje je već sam život postavio i čije se osvjetljavanje neminovno nameće . Dogmatizam, koji je dosada smetao razvoju stvaralačke misli , izazvao je suprotne tendencije , tendencije anarhizma i revizionizma, što takođe destruktivno utiče i ometa pravilan razvoj . Ali okovi dogmatskog gledanja na savremene probleme počinju da pucaju i stvaraju se uslovi za novi , snažniji razvitak stvaralačke misli . Procesi u razvitku društva došli su danas do tog stepena da ne mogu ići dalje i brže bez novih pregnuća i svjesnih akcija radničke klase . Posljednjih godina staljinskog perioda radnički pokret u svijetu, a naročito njegov avangardni dio , mnogo je stradao; on je, u tom periodu , ne samo stagnirao već je i nazadovao . Uzroci su za to bili u prvom redu u nesamostalnoj politici koju su vodile pojedine partije , čija su rukovodstva u prošlosti bila naučena da primaju i sprovode direktive koje dolaze izvana, bez obzira da li su te direktive pravilne ili ne za dotične zemlje. To je bilo karakteristično do XX Kongresa KPSS . Sve češći 40

neuspjesi radničke klase u njenoj borbi , zbog takve politike, prouzrokovali su besperspektivnost i apatiju, što je bilo od ogromne štete za snage socijalizma u svijetu uopšte. Pored toga je i avangardni dio radničke klase proživljavao krizu rascjepa . Ali je svakako pritisak na socijalističku Jugoslaviju, poslije 1948 godine, najteže pogodio radničku klasu, jer je prvi put od Oktobarske revolucije izazvao sumnju u ispravnost politike zemlje koja je u čitavom tom periodu pretstavljala kulu svjetilju za međunarodni radnički pokret. To je imalo za posljedicu da je u borbi radničke klase jako otupila revolucionarna oštrica, što koristili su neprijatelji socijalizma - međunarodna reakcija do najveće mjere. Veliku pozitivnu ulogu i prekretnicu u tom pogledu značio je XX Kongres KPSS, na kome su podvrgnute oštroj kritici greške iz Staljinovog perioda , koje su bile činjene kako u unutrašnjem životu i razvoju SSSR tako i u spoljnoj politici . Novi kurs sovjetskih rukovodilaca, koji je istakao nove forme saradnje među socijalističkim zemljama , polazeći od nemiješanja u njihov unutrašnji razvoj i priznanja da specifični uslovi u svakoj zemlji posebno igraju jednu od najvažnijih uloga za uspješnu izgradnju socijalizma , taj novi kurs koji je našao svoj odraz i u Beogradskoj i Moskovskoj deklaraciji , doprinio je da je došlo do postepenog uspostavljanja povjerenja i ponovnog jačanja socijalističkih snaga u svijetu. Naročito je važno da se postepeno napuštaju stare forme saradnje i da se prelazi na bilate ralne odnose ; to ni u kom slučaju ne znači slabljenje socijalističkog svijeta, njegove cjeline i efikasnosti , već baš obratno — to omogućava mobilizaciju svih snaga socijalizma . Tako se stvara bogatstvo novih formi i iskustava , koji se stavljaju u službu socijalizma, jer se oslobađa stvaralačka misao , koja je , kočena prijašnjim oblicima saradnje , na današnjoj etapi razvitka potpuno stagnirala. U vezi sa takvim našim gledanjem na saradnju između komunističkih partija i naprednih pokreta u svijetu uopšte , mi nismo mogli potpisati deklaraciju dvanaest komunističkih i radničkih partija socijalističkih zemalja u Moskvi. 41

Jugoslovenska praksa daje mnogobrojne primjere u primjeni demokratskih oblika u izgradnji socijalizma, što nesumnjivo pretstavlja snažan faktor u širenju i jačanju socijalističke svijesti , u stvaranju jedinstva nacionalnih snaga usmjerenih na izgradnju novog društvenog sistema socijalizma. Organizaciona forma stvaralačkih snaga socijalizma kod nas jeste naš Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije . Zar bismo mi mogli okupiti oko jedanaest miliona birača, naših građana, na zajedničkom djelu izgradnje nove socijalističke Jugoslavije, da Savez komunista nije shvatio težnje naših naroda, da nije vodio računa o historiskim elementima u razvoju naše zemlje i o specifičnim uslovima koji su nastali u tom historiskom razvoju? Razumije se da ne bismo! Savez komunista ostao bi izoliran, unutrašnji proces izgradnje socijalizma doživljavao bi teške krizė, i teško je povjerovati da bi naša nova Jugoslavija mogla savladati sve one ogromne teškoće i izdržati sve one oluje koje su se na nju sručile u nedavnoj prošlosti . Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije pretstavlja veoma pogodnu organizaciju za razvijanje široke saradnje sa socijalističkim i drugim naprednim pokretima u svijetu . U tom pogledu postignuti su dobri rezultati, i ta saradnja imala je za nas naročito veliki značaj u vrijeme naše izolacije poslije 1948 godine. Ta saradnja , razumije se , nailazi, s vremena na vrijeme na teškoće subjektivnog karaktera , kao što je , naprimjer, vanredno jaka kampanja koju su protiv naše zemlje preduzeli nedavno izvjesni rukovodeći ljudi iz nekih socijalističkih partija, među kojima naročito iz Laburističke partije u Britaniji , u vezi sa suđenjem renegatu i izdajniku Đilasu i četvorici bivših saradnika okupatora, zatim u vezi sa normalizacijom odnosa sa SSSR , itd . U toj kampanji , ti krugovi našli su se na istoj liniji sa najreakcionarnijim elementima kapitalističkog svijeta . Ali takvi neprijateljski ispadi ne treba da ometaju naša nastojanja u daljem povezivanju sa tim pokretima, jer to ne čine radne mase već neki rukovodioci i novinarska piskarala, sa kojima te mase nemaju nikakvih zajedničkih interesa . Ta kampanja ne treba 42

da nas uznemirava, jer znamo da se ona ne vodi zbog nekog moralno propalog čovjeka već je ustvari sastavni dio opšte borbe protiv zemalja socijalizma , koja je čas jača čas slabija , već prema tome kakvi se ciljevi žele postići , i zato se, po običaju , u tome ne biraju sredstva niti se gleda na moralnu stranu takve antikomunističke borbe. Taj bijes nekih laburističkih i socijalističkih vođa može se donekle razumjeti , ako se ima u vidu da su se oni od uspostavljanja veza sa našom zemljom nadali i nečem drugom a ne samo saradnji u izvjesnim problemima od opšteg interesa. Oni su se stalno nadali da će pomoću takvih propalih ljudi moći da iznutra torpediraju naše jedinstvo, da bi se onda mogao graditi višepartiski sistem po zapadnom tipu i da bi se mogla uvesti zapadna demokratija sa svim elementima restauracije kapitalizma . Eto, to se njima izjalovilo i otuda takva uvredljiva i bijesna kampanja protiv naše zemlje .

43

O UNUTRAŠNJEM DRUŠTVENOM RAZVOJU I ULOZI KOMUNISTA

Drugovi i drugarice , Period od VI Kongresa do danas odlikuje se veoma različitim formama daljeg razvijanja i usavršavanja našeg socijalističkog društvenog bića. Taj proces vrši se u skladu s našim materijalnim mogućnostima i stepenom razvitka socijalističke svijesti u našoj zemlji. Isto tako, i spoljni faktori, subjektivnog i objektivnog karaktera, nisu bili bez uticaja na brži ili sporiji proces tog razvitka . Prema tome, razumljivo je da smo mi u tom razvoju nailazili na razne teškoće koje smo morali savladati da bismo se kretali naprijed . Trebalo je mnogo napora, samoprijegora i požrtvovanja naših radnih ljudi da bismo u tom periodu, i uprkos svim teškoćama, postigli tako značajne rezultate u izgradnji industrije i ekonomike uopšte, i u daljem usavršavanju našeg društvenog sistema. Prvenstvena uloga u savlađivanju teškoća na raznim sektorima naše društvene djelatnosti pripada Savezu komunista i Socijalističkom savezu radnog naroda Jugoslavije. Bez njihovog upornog zalaganja bilo bi nemogućno i zamisliti takav polet i upornost radnih ljudi i takve uspjehe kakvi su u tom periodu postignuti u izgradnji socijalizma u našoj zemlji . Tome je mnogo doprinijelo i to što je na VI Kongresu Saveza komunista Jugoslavije uloga komunista u razvoju naše socijalističke zajednice dobila kvalitativnu promjenu. U prelazu sa državno-centralističkog upravljanja na decentralizaciju u ra-

44

znim sektorima društvenog razvitka morao je i rad komunista da bude usklađen sa tim promjenama. Jer, u toj višoj fazi društvenog razvitka diktatura proletarijata dobija novu, demokratskiju i širu sadržinu, pošto se stepen socijalističke svijesti u masama trudbenika ne samo povećao već i proširio , dok je klasni neprijatelj izgubio svoju moć otpora. U početnoj fazi izgradnje naše nove društvene zajednice postojali su faktori koji su igrali negativnu ulogu i koji su bili velika kočnica u našem razvoju . To su u prvom redu bili dosta jaki ostaci starog

društvenog,

kapitalističkog

sistema.

Ljudi sa starim shvatanjima, koji su bili i lično pogođeni , potpomagani su iz inostranstva i oni su na razne načine davali otpor razvoju novog društvenog uređenja u našoj zemlji . Protiv tih elemenata morala je postojati prinuda i nju su uspješno mogli da vrše samo komunisti na čelu radničke klase i radnog seljaštva koje je na svim bojištima, u toku Oslobodilačke borbe i Narodne revolucije, svojom krvlju dalo dokaz svoje vjernosti novom društvenom uređenju

socijalizmu . Osim toga, mi smo

naslijedili vanredno veliku zaostalost , industrisku i drugu, razrušenu zemlju u ratu , oskudicu u materijalnim sredstvima itd. Sve je to zahtijevalo čvrsto centralističko rukovođenje, da bi se postavili prvi temelji izgradnje socijalizma. I tu su komunisti odigrali presudnu ulogu rukovodioca, i faktora prinude kad je ta prinuda bila potrebna. Ali , kad su porasle materijalne snage i kad se pojačala i proširila socijalistička svijest, takva uloga komunista postajala je kočnica u radu, jer je sprečavala razmah inicijative masa, pa je zato trebalo mijenjati rad i ulogu komunista u daljem razvitku. Komunisti su morali napustiti metode komandovanja i preći na rješavanje vaspitnih zadataka i praktično rukovođenje na terenu u fabrikama , raznim institucijama itd.

jer su se tu, u praksi rješavali , a i danas se rje-

šavaju, teškoće i glavni zadaci koji zahtijevaju umješnost, upornost i požrtvovanje komunista. Da li su svi komunisti odmah poslije VI Kongresa shvatili potrebu tog novog kursa u načinu svog rada? Ne, nisu to shvatili. 45

Skoro dvije godine poslije toga bilo je nesnalaženja, koje je još i povećano Dilasovim revizionističkim tumačenjima odluka VI Kongresa o daljem razvitku u našoj zemlji . Nastala je izvjesna zbrka u glavama kod jednog dijela komunista, koji su smatrali da je demokratizacija sama sebi cilj , pa makar to išlo i na štetu izgradnje socijalizma, a ne viša forma društvenih, socijalističkih odnosa. Ali čim je ta slabost bila savladana i čim su komunisti našli svoje pravo mjesto, odmah su se pokazali i ogromni rezultati na svim poljima naše društvene djelatnosti . Usmjeravajuća uloga i praktičan rad komunista imaju prvostepeni značaj u mobilizaciji i aktivizaciji najširih masa naših trudbenika u izgradnji naše zemlje . Prema tome , uloga komunista u daljem razvoju socijalističkog društva nije danas manje važna nego što je bila u prvim počecima izgradnje poslije rata, kao što je to govorila grupica ljudi sa Dilasom na čelu . Revizionističko i anarhističko buncanje tog renegata išlo je za tim da se likvidira ne samo uloga komunista , već i partija kao organizovana rukovodeća snaga . Osim toga, danas se jasno vidi da je on , potstican od nekih krugova izvana, i sporazumno s njima, išao i za tim da se ponovo uspostavi višepartiski sistem i restaurira kapitalizam u našoj zemlji . Takva zamisao mogla se roditi samo u glavi pokvarenog ili ludog čovjeka , a nikako u glavi čovjeka koji poznaje našu stvarnost . Ogromni uspjesi u industriji , poljoprivredi i na drugim sektorima socijalističke izgradnje , koji su postignuti posljednjih godina , čim su se komunisti snašli i pravilno orijentisali u svom radu , potvrđuju konstataciju o vanrednoj i odlučujućoj važnosti uloge komunista u procesu izgradnje socijalizma . I to ne samo gledano s aspekta industrijalizacije i jer to u izvjesnom stepenu svestranog razvitka civilizacije rade i nesocijalističke zemlje - već još više u pogledu stvaranja pravilnih društvenih socijalističkih odnosa i cjelokupnog socijalističkog preobražaja .

Iako je unutrašnji klasni neprijatelj socijalizma pobijeđen , iako je on izgubio ekonomsku bazu i politički uticaj , ipak ne treba potcjenjivati njegovo latentno prisustvo i dejstvo u ra-

46

znim oblicima, kad mu se god za to pruži prilika . Ovo latentno prisustvo neprijatelja socijalizma ne treba potcjenjivati , naročito zbog toga što se sa strane, sa Zapada, protivnici naše socijalističke stvarnosti svim silama upinju da aktiviraju te unutrašnje neprijateljske elemente socijalizma, da bi pomoću njih , ako ne baš onemogućili , a ono bar ukočili i kompromitovali našu socijalističku stvarnost pred spoljnim svijetom . Protivnici socijalizma sa Zapada ne biraju baš mnogo ni sredstva ni ljude u borbi protiv nove, socijalističke Jugoslavije . Pogledajmo samo kakva je paklena galama bila organizovana na Zapadu zbog jednog

Dilasa,

ili

Krekića

i

drugih .

Po

narudžbini

izva-

na, za judine pare, ti su izdajnici napisali klevetničke pamflete protiv socijalizma i naše stvarnosti . Jedan od tih pamfleta proturen je i u inostranstvo, gdje se preštampava na razne jezike i gdje ga neki novinari na Zapadu , kao optužbu protiv komunizma, proglašavaju za epohalno djelo . Nažalost, toj propagandi su nasjeli i neki napredni ljudi u inostranstvu, koji se nisu zapitali šta misle građani Jugoslavije o izdajničkom djelu Đilasa i sličnih, koje je zapravo bilo upereno protiv čitavog našeg naroda; tendencija zapadnih neprijatelja socijalizma bila je da se tim pamfletom što više sruši ugled Jugoslavije na međunarodnom terenu , jer njima smeta uloga koju ona danas igra kao nezavisna socijalistička zemlja. Ti ljudi , iz tobožnjeg humanizma i prijateljstva prema jednom čovjeku , ne vode računa o mišljenju čitavog naroda , što nimalo nije humano, jer oni na taj način ne mogu ili neće da vide da u tom pamfletu jedan renegat pljuje na najljepše tekovine revolucije - na socijalizam.

Pokušaji takve neslavne spoljnje intervencije i miješanja u naš unutrašnji život razbili su se o jedinstvo naših naroda. Blagodareći budnosti komunista i čitavog radnog naroda, domaće štetočine brzo su otkrivene i spriječene da nesmetano štete našoj zajednici . I u tom pogledu uloga komunista je od velike važnosti, jer čvrsto povezani s narodom u rješavanju svakodnevnih zadataka, oni pretstavljaju onu kariku koja čini našu za47

jednicu monolitnom i nepobjedivom. To je pokazala prošlost, a pokazaće to i budućnost. Nije moj zadatak da ovdje , u ovom referatu , podvrgnem kritici rad komunista u prošlom periodu, jer će to biti obuhvaćeno u organizaciono-političkom izvještaju . Ali mogu

podrobnoj

nešto da kažem i o tome. U Savezu komunista bilo je u prošlom periodu ne malo grešaka koje mnogo štete monolitnosti i idejnoj čvrstini našeg Saveza. Suviše liberalno gledanje na idejno skretanje pojedinih komunista, i dopuštanje da se njihov uticaj ponekad nesmetano odvija u sredini u kojoj rade, ima često vrlo rđave posljedice . Prema takvim pojavama treba se odnositi sa više budnosti i spriječiti ih na bilo koji način, a najefikasnije je uklanjanje takvih elemenata iz Saveza , da ne truju i da ne slabe njegove redove. U našem bujnom društvenom razvitku zadatak komunista je da budu nosioci i idejni inspiratori stalnog usavršavanja formi i metoda toga procesa . Smjelo uklanjanje nedostataka i zastarjelih formi traži od komunista da stalno prate i izučavaju cjelokupno društveno kretanje, da dobro poznaju razne zakone i uredbe, da bi mogli usmjeravati njihovu primjenu u praksi, a ne da se samo bave uskim prakticizmom . Dalji uspješan razvitak naših proizvodnih snaga i društvenog samoupravljanja zavisi u prvom redu od članova Saveza komunista. U tom razvoju pokazuju se, s vremena na vrijeme, i razne negativne pojave, čiji su nosioci vrlo često sami komunisti , kao što su naprimjer lokalizam , nepoštovanje zakonskih propisa itd . U Pismu Izvršnog komiteta CK SKJ od februara ove godine , koje je upućeno svim organizacijama Saveza komunista i objavljeno u štampi, podrobno se govori o mnogobrojnim greškama i slabostima u radu komunista; te greške i slabosti imale su veoma negativan odraz u našem društvenom životu . Pismo je bilo primljeno i među komunistima i od strane čitavog naroda sa velikim oduševljenjem i duboko smo uvjereni da će ono biti snažna podrška organizacijama Saveza komunista u njihovom pravilnom radu .

48

Promjena uloge komunista, koja se, iako sporo, razvijala poslije VI Kongresa , imala je veliki značaj u postepenoj likvidaciji birokratskih tendencija, koje su dobijale sve negativniji karakter

u

centralističkom sistemu upravljanja,

nužnom

u

prvim godinama, u uslovima likvidacije kapitalizma i preuzimanja sredstava proizvodnje u ruke države, odnosno društva . Ali , čim je ta etapa bila prevaziđena , takvo upravljanje postajalo je sve više destimulativno i pretstavljalo je kočnicu u daljem razvitku proizvodnih snaga društva. Zato su i komunisti morali da se preorijentišu sa prijašnjih formi i metoda u radu na nove forme koje je zahtijevalo decentralizovano, društveno upravljanje, to jest učešće sve širih masa proizvođača i trudbenika u upravljanju . Takvu promjenu u radu zahtijevao je razvitak socijalističke demokratije u našoj zemlji i uopšte . Ali , iako je masovna kontrola sve jača u novim uslovima sve demokratskijeg i masovnijeg upravljanja cjelokupnim društvenim procesom socijalističkog razvitka, ipak i u decentralizovanom upravljanju postoji opasnost od birokratizma, ako radne mase nisu dovoljno budne, i komunisti dovoljno aktivni u borbi protiv birokratskih tendencija . Takve pojave kod nas ne samo da nisu bile rijetke , nego su one uzele prilično maha zbog nebudnosti komunista i zbog toga što radnički savjeti još nisu dovoljno učvršćeni . I tu , u likvidaciji tih birokratskih i drugih štetnih tendencija ,

odgovornost komunista je velika. Potrebno je da se partiske organizacije što više aktiviraju, da stalno budu budne i da tu budnost prema raznim birokratskim i drugim za zajednicu štetnim tendencijama razvijaju i među trudbenicima .

Savez komunista Jugoslavije i njegovi članovi , kao pojedinci , moraju biti svjesni inicijatori neprekidnog razvijanja socijalističke demokratije . Oni ne smiju dozvoliti da birokratske metode i razne lokalističke tendencije koče pravilan i normalan razvoj društvene zajednice

kao cjeline. Interesi pojedinaca i lokalnih privrednih i drugih jedinica moraju se usklađivati s interesima čitave zajednice . Komunisti ne smiju dozvoliti da 4 VII Kongres

49

jedna privredna organizacija ili jedinica,

zbog nekih

svojih

egoističkih ciljeva, radi na štetu drugih organizacija i privrednih jedinica. Odnosi između pojedinih privrednih preduzeća ili drugih proizvođačkih organizacija, kao i ustanova, moraju se zasnivati na uzajamnoj koristi i međusobnom pomaganju. Svaka nepoštena manipulacija i materijalno oštećenje drugih ide na štetu čitave društvene zajednice i njenog ugleda . Govorim to zbog toga što još i danas ima ovakvih pojava , a odgovornost za te pojave u velikoj mjeri snose komunisti , koji često ne samo da dozvoljavaju već i sami podliježu tim greškama. Čak i neki rukovodeći komunisti sprečavaju borbu protiv raznih nepravilnosti i grešaka, onemogućavajući kritiku preduzimanjem raznih represalija i drugim. Bez zdrave i konstruktivne kritike komunisti ne mogu pravilno vršiti svoje dužnosti.

NAŠ PRIVREDNI RAZVOJ OD 1952 DO 1957 GODINE

U čitavom poslijeratnom periodu u našem privrednom razvitku bilo je svih onih teškoća i slabosti koje obično prate nastojanja na brzom privrednom razvoju , a naročito industrijalizaciju jedne tako nerazvijene zemlje kao što je bila Jugoslavija. Ima ljudi , naročito van naše zemlje , koji , svakako ne iz nekih dobronamjernih pobuda, najčešće nepotpuno i netačno prikazuju rezultate koje smo mi ostvarili u godinama poslije rata, a koji su u odnosu na stanje u 1939/40 utoliko veći što smo mi poslije teških ratnih razaranja i pljačkanja okupatora, tokom pune četiri godine , počeli skoro iz osnova da podižemo našu opustošenu zemlju . Treba se zato upitati šta smo mi naslijedili od ionako oskudne predratne industrije i nerazvijene privrede? Koliko je kod nas ostalo u životu od one malobrojne kvalifikovane radne snage , koja u svakoj zemlji pretstavlja jedan od najglavnijih elemenata u borbi za uspješan razvoj društvenog života i privrede uopšte, a napose industrijalizacije? Bilo je potrebno nekoliko godina najvećih napora da bi-

50

smo obnovili svoju razrušenu zemlju i počeli dalje snažno da razvijamo svoju privredu . Zato su za najveću osudu prigovori iz onih zemalja koje su u ratu malo ili nimalo stradale . Jer, kad se ocjenjuje naš privredni razvitak, treba polaziti od stvarnih činjenica koje omogućuju da se jasnije vidi kakve su ogromne napore činili, a i danas još čine , naša radnička klasa i građani nove Jugoslavije, da bi postigli tako velike rezultate u izgradnji naše socijalističke zemlje. Danas već možemo kazati da su napori naših radnih ljudi u savlađivanju naslijeđene privredne zaostalosti krunisani uspjehom. Naša zemlja je promijenila svoj

lik i postala je već

industriski razvijena. To je i bila naša težnja, jer smo iz iskustva znali da jedna zemlja može biti sigurna da će očuvati svoju nezavisnost samo ako je privredno razvijena , ako je u stanju da aktivira materijalne, moralne i političke snage u stvaralačkom radu na izgradnji boljeg života svih radnih ljudi . Ali , u našem slučaju nije se radilo samo o očuvanju nezavisnosti i stranih kapitalista, već i o stvaranju novih društvenih odnosa, o izgradnji socijalizma . Važan preduslov za izgradnju socijalizma je nesmetana upotreba svih nacionalnih bogatstava u toj izgradnji . To je bio, i još uvijek je veoma složen posao . Usmjeravanje naše djelatnosti u mnogobrojnim pravcima, a usto još i veliki nedostatak materijalnih i ljudskih snaga , neminovno su doveli do raznih slabosti u našem svestranom društvenom razvitku . Te slabosti bile su najčešće objektivnog karaktera, ali je isto tako bilo, i to ne malo, slabosti i grešaka subjektivnog karaktera, a ima ih donekle još i danas. Industrijalizacija naše zemlje zahtijevala je u prvom redu izgradnju bazične industrije. To je uslovilo zanemarivanje drugih grana industrije, naročito prerađivačke i za proizvodnju robe za široku potrošnju , kao i poljoprivrede, jer je bazična industrija zahtijevala velike i dugoročne investicije . Sve je to jedno vrijeme dovelo do stagnacije u podizanju životnog standarda. Mi smo bili svjesni toga, ali nismo mogli drukčije postupiti , jer smo htjeli da što prije stvorimo mogućnost za dalju

4* 51

izgradnju industrije za proizvodnju robe široke potrošnje , radi podizanja životnog standarda naših radnih ljudi . Osim toga, odbrana zemlje zahtijevala je takođe veoma velika sredstva , koja u prvim godinama nisu bila u srazmjeri s našim niskim nacionalnim dohotkom i mogućnostima. Sve ove i još mnoge druge stvari zahtijevale su maksimalne napore i odricanja . To su bili objektivni uzroci naših slabosti , koje nismo mogli izbjeći . Ali , bilo je i subjektivnih slabosti i grešaka, a ima ih donekle još i danas, kao što su, naprimjer: luksuzno građenje i predimenzioniranje objekata , rasipanje investicija na razne druge objekte koji nisu imali direktne veze sa objektima u kojima je trebalo što prije započeti proizvodnju itd. Sve je to usporavalo i poskupljivalo građenje raznih industriskih objekata od kojih je zavisila dalja izgradnja industriskih preduzeća, a samim tim i akumulacija novih sredstava za razvitak naše zemlje . Rukovodstva Saveza komunista i Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije pretresala su više puta, u periodu od 1952 godine do danas, pitanja naše ekonomike. Plenum CK SKJ, u junu 1953 godine , raspravljao je o slabostima i nedostacima u radu komunista na sprovođenju odluka VI Kongresa u izvršavanju raznih privrednih zadataka . Bilo je govora o tome da su mnogi komunisti čisto lokalistički i prakticistički prilazili rješavanju privrednih zadataka, da su pravili razne računice koje nisu bile u skladu sa socijalističkim odnosima unutar zajednice itd . Govorilo se i o tome da se treba boriti protiv uskih

interesa

jednih

drugih, protiv rentabilnosti

i

preduzeća

koji

stimulativnosti

na

štetu

koje se

stiču

idu

sa nesocijalističkih pozicija , i slično . Umjesto da se bore protiv iskorišćavanja raznih pukotina u nedovršenom sistemu, neki komunisti su često, izigravajući razne propise, iskorišćavali te praznine za postizanje privremenih partikularističkih i egoističkih interesa. Na proširenoj sjednici Izvršnog komiteta CK SKJ od 28 septembra 1955 godine bila su postavljena ekonomska pitanja. Na toj sjednici je konstatovano da je dosadašnji visok nivo in-

52

vesticija bio nužno potreban radi podizanja bazične industrije, ali da je nedovoljno ulagano u prerađivačku industriju i poljoprivredu . Takva struktura i obim investicija imali su za posljedicu sporiji razvitak proizvodnje sredstava za ličnu potrošnju, sporiji porast nacionalnog dohotka i životnog standarda, što se nepovoljno odrazilo na tržište i životni standard radnika i službenika, naročito u gradovima i industriskim centrima. U vezi s tim zaključeno je da se ekonomska politika u narednom periodu postavi na slijedeće osnove : Da se obezbijedi učvršćenje i osigura postepen porast životnog standarda u skladu s porastom proizvodnih snaga i produktivnosti rada ; da budući obim i struktura investicija budu takvi da obezbijede otklanjanje dosadašnjih disproporcija, a da ne ugroze politiku stabilizacije privrede i postepenog porasta životnog standarda ; da se kroz investicionu politiku obezbijedi srazmjeran porast potrošnje dobara; da se ulaganja vrše tamo gdje će se postići najbrži efekat u povećanju nacionalnog dohotka i ostvarenju naprijed pomenutih zadataka ; da se osigura što veća stabilnost tržišta ; da se obezbijedi proširenje robne razmjene s inostranstvom; da se, u vezi sa naprijed navedenim principima, što više pomogne razvoj nerazvijenih oblasti ; da se posveti što veća briga poljoprivredi , koja je u prošlosti znatno zaostala zbog nužnosti pomenute investicione politike, i da se mobilišu sve snage za njeno unapređenje. Sva ova pitanja bila su razmatrana i na IV Plenumu Saveznog odbora Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije, održanom 27 novembra 1955 godine. Na proširenoj sjednici Izvršnog komiteta CK SKJ 6 novembra 1956 bilo je zaključeno da se u 1957 godini obezbijedi povećanje lične potrošnje i da se posebno posveti pažnja standardu života radnika i službenika. To povećanje trebalo je postići stalnim podizanjem produktivnosti rada , preduzimanjem odgovarajućih mjera u sprovođenju ekonomske politike i razradom platnog sistema, uključujući i druge elemente koji mogu uticati na povećanje produktivnosti rada. Bilo je predviđeno 53

da se ukupna potrošnja dovede u sklad sa sopstvenim ekonomskim mogućnostima i da se dâ prioritet poljoprivredi u pogledu njenog razvitka . Pored čitavog niza drugih zaključaka , na tim savjetovanjima bilo je riješeno da Savezno izvršno vijeće formira komisiju kojoj je postavljen zadatak da ispita stanje i probleme nerazvijenih područja, da razradi principe i predloži mjere za rješavanje ovog problema u okviru perspektivnog plana. Na sjednici Izvršnog komiteta CK SKJ 27 juna 1957 godine takođe su na dnevnom redu bili ekonomski problemi . Konstatovano je da tekući deficit u platnom bilansu pretstavlja jedan od centralnih problema naše ekonomske politike . U vezi s tim zaključeno je da se tekući platni bilans ne može više pokrivati sredstvima iz inostranstva na bazi besplatne pomoći , već na bazi kredita i usklađivanja uvoza i izvoza, što je istaklo potrebu da se određene grane industrije orijentišu na proizvodnju za izvoz i da se investiciona sredstva više usmjeravaju u tu svrhu. Iako su investicije za bazičnu industriju bile , kao što je naprijed podvučeno, najglavniji uslov za dalji razvoj naše privrede, to ne znači da nije bilo krupnih grešaka prilikom korišćenja investicionih sredstava . O tome dovoljno jasno govori činjenica da je u poslijeratnim ulaganjima ostalo neaktivirano preko 320 milijardi dinara, jer se na mnogim mjestima nije vodilo računa o ekonomičnosti i svrsishodnosti tih ulaganja, a naročito se nije brinulo o predimenzioniranju. Treba podvući da su se kapaciteti koristili vrlo slabo, često i ispod 60 % . Sve su to bili razlozi zbog kojih se temeljito diskutovalo

1 o ovim problemima na sjednicama rukovodećih foruma Saveza komunista i Socijalističkog saveza, gdje su donesene i odgovarajuće odluke, ali za koje se ne može reći da su uvijek bile sprovedene u djelo čak i od strane nekih rukovodećih komunista. Promjena u našoj ekonomskoj politici — koja je značila preorijentaciju investiranja sa bazične na prerađivačku indu-

54

striju i poljoprivredu , a zatim na rekonstrukciju i proširenje postojeće industrije

donijela je u vrlo kratkom vremenu dobre

rezultate. Povećavali su se u mnogome asortiman, kvalitet i kvantitet robe za široku potrošnju . Kada daňas na velesajmovima gledamo našu raznovrsnu robu ili tehnička sredstva i upoređujemo ih sa inostranim , mi zaista možemo biti zadovoljni sa kvalitetom naših proizvoda . Danas je naša industrija sposobna da zadovoljava najveći dio naših potreba, kako u opremi tako i u reprodukcionom materijalu i proizvodima za ličnu potrošnju . Obim naše industriske proizvodnje u cjelini bio je na kraju 1957 godine za 3,1 puta veći u odnosu na 1939 godinu . Jugoslavija danas proizvodi , u odnosu na 1939 godinu : 5,3 puta više električne energije, 2,5 puta više uglja, 4,5 puta više čelika , 6 puta više cinka, 2,2 puta više cementa, 5 puta više vještačkih đubriva; proizvodnja sirove nafte od 1.122 tone porasla je na 395.560 tona; proizvodnja poljoprivrednih mašina povećana je od 1.805 tona na 17.930 tona, odnosno za oko 10 puta; proizvodnja transformatora povećana je od jedne tone na 3.402 tone, proizvodnja rotacionih mašina od 44 tone na 5.585 tona ; proizvodnja mašina i uređaja za industriju povećana je od 4.990 tona na 21.405 tona odnosno za 4,3 puta, dok je proizvodnja mašina i uređaja za građevinarstvo povećana od 108 na 8.440 tona, odnosno za 78 puta , - a proizvodnja prehranbene industrije u cjelini porasla je za preko 2,5 puta itd . Ali u našoj industriskoj proizvodnji postoje još mnoge slabosti , kao što su: neiskorišćavanje kapaciteta u novim fabrikama i poluzanatska proizvodnja u nekim modernim preduzećima,

koja

mnogo

poskupljuje

troškove proizvodnje ; otpor

nekih preduzeća da sarađuju sa drugim srodnim preduzećima na osnovu kooperacije ; spora rekonstrukcija, proširenje i modernizacija starih preduzeća ; još uvijek nedovoljno efikasno rješavanje pitanja novog platnog sistema, što destimulativno djeluje na povećanje produktivnosti rada . Ako tražimo od naših radnika da povećaju produktivnost rada , onda moramo misliti 55

i o tome da to ne zavisi samo od njih . Njima za to treba stvoriti potrebne uslove , a to zavisi od nas samih. Inače, ovih nekoliko cifara gore naveo sam samo kao primjer, pošto će o našoj privredi podrobnije biti govora u diskusiji. Novi kurs u našoj ekonomskoj politici , o kome je naprijed bilo govora, došao je kao nužna potreba : prvo , da se smanji teret koji je odviše dugo i sve više pritiskivao životni standard naših trudbenika i građana ; drugo, da se likvidira jednostranost investicija , koja je suviše odgađala povećanje nacionalnog dohotka i stvarala disproporciju između bazične i prerađivačke industrije ; treće , da se smanjenjem dugoročnih i skupih investicija osiguraju sredstva za unapređenje naše poljoprivrede, koja je sve više zaostajala i postajala ozbiljan problem za našu privredu kao cjelinu , naročito u pogledu snabdijevanja stanovništva poljoprivrednim proizvodima. Podizanje naše poljoprivrede sa ekstenzivnog na intenzivni način obrade i proizvodnje iziskuje znatna materijalna sredstva, naročito za nabavku i obezbjeđenje mehanizacije u poljoprivredi, čiji se razvitak ne može ni zamisliti bez traktora i drugih savremenih mašina. Kad je riječ o poljoprivredi, treba naglasiti da smo se mi sukobljavali ne samo sa teškoćama materijalne prirode , a tih • teškoća ima donekle još i danas, već i sa zastarjelim shvatanjima koja su ukorijenjena i koja su se ne decenijama već stoljećima stvarala u glavama većine naših seljaka . Prilikom primjene novih metoda u poljoprivredi , takva zaostala shvatanja došla su, nažalost,

do izražaja

i kod

nekih poljoprivrednih

stručnjaka . Danas , kad su već postignuti prvi rezultati u pogledu intenzivnijeg i savremenijeg načina obrade u poljoprivredi , te slabosti postepeno nestaju, ali nedovoljno brzo . I najnevjernije Tome morale su se ubijediti da novi način obrade, koji zahtijeva i uključuje mehanizaciju , duboko oranje i upotrebu

odgovarajućih

količina

đubriva, bilo

vještačkog

ili

stajskog , daje takve rezultate da oni prevazilaze i najoptimi56

stičkija predviđanja u pogledu postizanja visokih prinosa u poljoprivredi . To isto važi i za uzgoj stoke i proizvodnju stočnih proizvoda . Sve šire prodiranje intenzivnog i savremenog načina obrade i na slabo obrađivana i zbog toga slabo plodna individualna poljoprivredna gazdinstva, preko zadruga i socijalističkih gazdinstava, putem kontrahiranja itd. , snažno djeluje na stvaranje materijalne i idejne baze socijalističkog načina proizvodnje u poljoprivredi i na selu uopšte. Naša poljoprivreda mora u svom načinu proizvodnje imati sve više industriskih elemenata, jer ona jedino tako može obezbijediti ishranu stanovništva naše zemlje , koje veoma brzo raste. Ako budemo smjelo i stručno radili na podizanju naše poljoprivredne proizvodnje , mi ćemo se vrlo brzo ubijediti da investicije u poljoprivredi mogu dati čak i brže rezultate nego u industriji . Nažalost , moram ovdje naglasiti da neki naši stručnjaci i planeri još uvijek sa izvjesnom skepsom i bojažljivošću planiraju razvitak naše poljoprivrede . Uprkos rezultatima koji su već pokazali ogromne mogućnosti za brži razvoj poljoprivrede, planira se procentualno vrlo mali porast naše poljoprivredne proizvodnje. Zajednica je obezbijedila velika sredstva za poljoprivredu. Oko osamdeset milijardi dinara godišnje predviđeno je u tu svrhu. To je ogromna cifra, i nama, razumije se , ne može biti svejedno kako će se ta sredstva iskorišćavati , i kakve će ona rezultate dati . Ako dozvolimo da se svake godine planira nizak plafon prinosa poljoprivrednih proizvoda, onda to, razumije se , neće biti stimulans za brži razvoj na tom sektoru privrede koji mi sa pravom očekujemo . Dalje planiranje proizvodnje u poljoprivredi mora biti u skladu sa uloženim sredstvima . Svaka nevjerica i kolebljivo prilaženje rješavanju tog problema pretstavlja kočnicu i štetu za našu zajednicu u cjelini . Mora se zato odbaciti takvo oportunističko gledanje i što smjelije preduzeti sve potrebne mjere koje će osigurati pobjedu socijalističkog razvoja proizvodnje na selu.

57

Prošlogodišnji

rezultati ,

istina

na

manjim

površinama,

gdje smo savremenim načinom obrade dobili od 35 do 70 mc pšenice po hektaru i do 120 mc kukuruza u zrnu, pokazuju nam da u primjeni modernog načina proizvodnje moramo sada ići u širinu, obuhvatajući sve veće i veće površine . Samo na taj način mi ćemo se u roku od dvije-tri godine osloboditi uvoza nekih poljoprivrednih proizvoda, kao što su pšenica,

mast

i

drugi, a, osim toga, možemo u velikoj mjeri povećati izvoz izvjesnih poljoprivrednih artikala, kao što su , naprimjer, meso , stočarski i drugi proizvodi .

NAŠA POLITIKA INVESTIRANJA U POLJOPRIVREDI

U pogledu investicija u poljoprivredi bilo je i ranije , kada smo znatno manje investirali, raznih slabosti i nepravilnosti . Često se nije znalo gdje se vrši to investiranje i kakve će rezultate dati takve investicije . Ali i danas, kad se više brige posvećuje rentabilnosti i planskoj upotrebi investicija, još uvijek se, prilikom investiranja u poljoprivredu , ne vodi dovoljno računa o interesima zajednice kao cjeline . Uzmimo, naprimjer, melioracije i navodnjavanja . Tu se obično daju velike sume, ali najčešće se ne vodi računa o tome kakve će to imati koristi za čitavu zajednicu . Ovom pitanju prilazi se tako kao da je kod nas na selu socijalizam već potpuno pobijedio , i kao da više nema individualnih gazdinstava i interesa

koji

često

nisu u

skladu s interesima naše socijalističke zajednice . Takve investicije imaju više karakter nekog socijalnog davanja koje nema stimulativan socijalistički karakter. Jer, ovakva politika investicija ne dejstvuje stimulativno na korisnika, individualnog proizvođača, da on što više i intenzivnije proizvodi za tržište, kao što to neki „ narodnjaci “ misle. Investiranje u melioracije i navodnjavanje mora se vršiti u interesu socijalističkog društva kao cjeline, u interesu ubrzavanja procesa socijalističkog razvitka na selu . U takvoj politici ne vodi se računa o tome da 58

investiranje u prvom redu mora biti usmjereno na što bolje snabdijevanje unutrašnjeg tržišta poljoprivrednim proizvodima , i na izvoz , radi što bržeg likvidiranja našeg platnog debalansa . Jer, kako mi se čini , neki naši rukovodeći ljudi još uvijek ne misle i ne vjeruju da naša poljoprivreda može igrati isto tako važnu ulogu u izvozu kao i industrija.

NAŠE UNUTRAŠNJE TRŽIŠTE Znam da će se svako

složiti

sa

konstatacijom

da

naša

unutrašnja trgovina ne funkcioniše kako treba , da još nije dovoljno dobro snabdijevanje našeg gradskog stanovništva , i ne samo gradskog već i uopšte , ali sam isto tako uvjeren da ima nekih ljudi koji se neće složiti sa mnom u tome da su za to prilično krivi izvjesna stihija i pretjerano idealiziranje djelovanja zakona vrijednosti i slobodne ponude i potražnje. Tu se zaboravlja da planska socijalistička proizvodnja zahtijeva manje-više i plansku raspodjelu proizvoda, veću kontrolu tržišta i cijena. Mi smo istina , u određenom periodu , više iz političkih nego iz ekonomskih razloga, ukinuli karte za raznu robu iako je na tržištu nije bilo dovoljno;

iz

ekonomskih

i

političkih

razloga ukinuli smo otkup da bismo na taj način stimulirali individualne

proizvođače

poljoprivrednih proizvoda ;

ukinuli

smo administrativno miješanje iz centra u sve i svašta i decentralizirali smo upravljanje privredom uopšte, ali nismo

uki-

nuli ili decentralizirali planiranje u opštim konturama našeg privrednog razvitka . Mi se nismo odrekli svake kontrole i svake administrativne intervencije, ako se u praksi pokaže da taj sistem ili proces ima izvesnih nedostataka. A upravo najveće nedostatke ima naš trgovački sistem , koji nam često stvara i političke probleme. Uzmimo, naprimjer, samo kolebanje i razlike u cijenama iste robe u raznim krajevima naše zemlje, iako te robe ima u dovoljnim količinama, a često i previše na nekim područjima . Neću da tvrdim da nema raznih teškoća , 59

kao što su naprimjer slab i nerazvijen transport, nedostatak magacinskog prostora, nedostatak hladnjača i drugog, ili nedostaci i slabosti u organizaciji tržišta , ali mogu da kažem da neka trgovačka preduzeća često radije nabavljaju manje količine izvjesnih artikala i podižu im cijene, umjesto da nabavljaju veće količine i da im snižavaju cijene . Takav način rada svojstven je kapitalističkom a ne socijalističkom sistemu , i protiv takvih elemenata potrebno je preduzeti i administrativne mjere. Sličnih negativnih pojava ima više u našoj trgovini , ali ih ima i u industriji . Ja sam ih pomenuo samo zato da bi se što prije i što odlučnije pristupilo likvidaciji takvih anomalija u našem društvenom životu . Nesocijalistička konkurencija i vještačko nabijanje cijena prilikom otkupa raznih proizvoda, što sve ide na štetu potrošača, još uvijek pretstavljaju svakodnevnu pojavu. Mi je vidimo i negodujemo, ali sporo reagujemo da bi se to spriječilo . Naši građani ne mogu razumjeti takav liberalizam i automatizam u našoj trgovini , koji , bez čvršće kontrole i izvjesnih administrativnih mjera, ne regulišu razmjenu na tržištu već stvaraju situaciju koja ponekad dobija karakter haosa . Mi smo zbog toga morali donijeti propise o izvjesnoj kontroli tržišta i cijena određenih proizvoda , što je već do danas dalo dobre rezultate . Kao što je poznato,

Izvršni komitet

CK

SKJ, na svojoj

proširenoj sjednici održanoj u februaru ove godine , razmatrao je i neke negativne pojave u našem privrednom životu i pozvao je sve organizacije i rukovodstva Saveza komunista na odlučnu borbu za otklanjanje postojećih slabosti i za ostvarenje osnov-. nih zadataka ekonomske politike postavljenih u Perspektivnom planu našeg daljeg razvitka . U vezi s tim želio bih ponovo da naglasim da borba za povećanje proizvodnje, nacionalnog dohotka i produktivnosti rada pretstavlja i dalje naš prvorazredni zadatak od koga zavisi ispunjenje ostalih ciljeva naše ekonomske politike . U ostvarenju tih ciljeva i zadataka komunisti mo60

raju biti u prvim redovima borbe za veću štednju , za što bolje i racionalnije korišćenje raspoloživih sredstava, za veću disciplinu i energično sprovođenje svih onih mjera koje su usmjerene na očuvanje osnovnih proporcija postavljenih društvenim planom . U sklopu svih ovih zadataka treba posvetiti što veću pažnju dosljednom sprovođenju osnovnih postavki našeg privrednog sistema, treba otklanjati slabosti koje se u praksi javljaju i preduzimati odgovarajuće mjere da bi se taj sistem, na osnovu iskustava stečenih u procesu njegove praktične primjene, dalje upotpunjavao i usavršavao. Sve će to doprinijeti i omogućiti da rezultati našeg privrednog razvoja u narednom periodu budu još veći.

RAZVITAK DRŽAVNOG I POLITIČKOG SISTEMA I DRUŠTVENOG UPRAVLJANJA Najbitnija karakteristika socijalističkog razvitka u našoj zemlji je društveno upravljanje , koje se zasniva na najširoj demokratiji , na učešću ili pravu učešća svih naših građana da sami, ili preko svojih pretstavnika, rukovode svim poslovima socijalističke zajednice . To samoupravljanje dobija postepeno sve savršeniji

oblik socijalističke demokratije ,

usavršavanje

komunalnog

sistema

i

naročito kroz

društveno

upravljanje

uopšte. Sve šira decentralizacija nije u našoj zemlji prouzrokovala anarhičnost, kao što se to ponekad u inostranstvu govorilo, već naprotiv, u uslovima decentralizacije došla je do najvećeg izražaja i poleta stvaralačka inicijativa trudbenika u našoj zemlji . Prenoseći,

putem

decentralizacije ,

funkcije

socijalističkog

upravljanja, kako u privredi tako i u drugim oblastima društvene djelatnosti, na proizvođače i ostale trudbenike , naša država je izvršila samo neminovan historiski akt u procesu odumiranja države. Jer, te su njene funkcije bile samo privreme nog karaktera u periodu kad je uime naroda preuzela sredstva za proizvodnju u svoje ruke, poslije čega je morao doći period

61

postepenog davanja tih sredstava i funkcija u ruke proizvođača i naroda uopšte . Taj proces se nije odvijao glatko , bez teškoća i mnogobrojnih slabosti koje su neminovni pratilac u razvoju novih društvenih odnosa i usavršavanju novog društvenog sistema. Osim toga, te slabosti naročito dolaze do izražaja u početku, kada nosioci izgradnje novoga još nemaju dovoljno iskustva i potreb.. nog znanja, i kada ostaci staroga još opterećuju svijest graditelja novoga. To je kod nas dolazilo do izražaja i kod radničkir. savjeta, koji su tek kroz praksu sve više shvatali svoju ulogu , svoje dužnosti i prava . Od VI Kongresa do danas riješena su mnoga krupna pitanja našeg državnog i društvenog uređenja . Savezna narodna skupština donijela je 1953 godine novi Ustavni zakon, koji je utvrdio principe naše socijalističke demokratije , čija je suština u stvaranju materijalnih, političkih i pravnih uslova da radni ljudi naše zemlje , građani socijalističke Jugoslavije , postanu zaista stvarni i neposredni upravljači društvenim poslovima. Mi smo ove principe, u skladu s našim materijalnim mogućnostima i s političkim i drugim svestranim razvitkom, stalno ostvarivali i usavršavali u čitavom tom periodu . Osnovni rezultati na području društvenog i političkog uređenja su slijedeći : a) izgradnja naših pretstavničkih ština i odbora;

tijela ,

narodnih

skup-

b) izgradnja drugih organa i institucija državnog mehanizma; c) razvijanje i jačanje lokalne samouprave na principima socijalističkih komuna ; d) razvijanje mnogobrojnih organa društvenog upravljanja u oblasti javnih službi ; e) razvijanje i jačanje demokratskih prava građana i uopšte unutrašnja demokratizacija našeg života i našeg političkog uređenja ;

62

f) upotpunjavanje , usavršavanje i unutrašnje usklađivanje našeg pravnog sistema ; g) pravilno određivanje uloge društvenih i političkih organizacija u našem sistemu socijalističke demokratije. Uvođenjem vijeća proizvođača u narodnim skupštinama i odborima, radnička klasa naše zemlje dobila je odlučujuću ulogu u donošenju najvažnijih odluka , zakona, planova, budžeta i drugih akata i propisa na osnovu kojih se što je mogućno pravilnije odvija dalja izgradnja socijalizma i vrši raspodjela materijalnih sredstava. Naročito se mora podvući

da je proces decentralizacije

omogućio snažno jačanje narodnih odbora, kao osnovnih organa vlasti u našoj zemlji . Najznačajniju mjeru u tom pogledu pretstavlja stvaranje novog komunalnog sistema, u kome su narodni odbori novih srezova i opština preuzeli funkciju organa vlasti na reorganizovanim područjima sa promijenjenim nadležnostima i položajem. Reorganizacija koja je izvršena pokazala je već do danas svoje prednosti u pogledu rezultata i efikasnosti funkcionisanja ovih organa . Umjesto 351 sreza i grada s položajem sreza, koji su postojali do 1 septembra 1955 , formirano je svega 107 novih većih srezova, a 4.052 opštine reorganizovane su svega 1.479 novih opština. U toku 1957 godine broj srezova je još smanjen na 95 , a broj opština na 1.193 . Ovakvu reorganizaciju, odnosno grupisanje i spajanje opština i srezova u veće, zahtijevalo je uvođenje novog komunalnog sistema. Suština novog komunalnog sistema i njegove karakteristike ogledaju se u položaju lokalnih zajednica , a naročito u novoj nadležnosti opština . Mnoge nadležnosti i poslovi ranijih srezova u oblasti privrede, komunalnih poslova, građevinarstva, unutrašnjih poslova i opšte uprave, kao i u oblasti upravljanja opštenarodnom imovinom, narodnog zdravlja , socijalne politike, prosvjete i kulture, pored poslova koje su opštine vršile do 1 septembra 1955 godine ,

preneseni su na narodne odbore no-

vih opština. Stvaranjem opština sa proširenim pravima i nadležnostima bitno se izmijenila i uloga sreza. Srez više ne vrši 63

funkciju osnovnog organa komunalne samouprave, jer je to sada funkcija opštine . U novom komunalnom sistemu srez je postao zajednica komuna, čiji je zadatak da usmjerava i da vrši nadzor nad radom samoupravnih komuna i da rješava ona pitanja koja su od zajedničkog interesa za sve opštine na području sreza. Ovaj period od dvije i po godine suviše je kratak da bi se mogla dati definitivna ocjena novog uređenja opština i srezova, odnosno komunalnog sistema, ali već dosadašnje iskustvo i rezultati koji su postignuti pokazali su da je to najbolja odgovarajuća forma demokratskog samoupravljanja radnog naroda . Da li će se taj proces društvenog samoupravljanja pravilno razvijati, da li će biti ili neće biti lokalističkih i egoističkih tendencija, koje su tuđe shvatanju marksističke nauke o socijalističkom razvitku društvene zajednice, to u velikoj i odlučujućoj mjeri zavisi od snalažljivosti, aktivnosti i upornosti komunista . Dosadašnja praksa društvenog samoupravljanja pokazala je odlične rezultate, bez obzira na izvjesne slabosti kojih je bilo i kojih još uvijek ima. Pokazalo se da su društveno upravljanje i komune najbolja škola za masovno vaspitavanje građana naše socijalističke zemlje da se naviknu da sami odlučuju u pitanjima svog svestranog razvoja i života . U toj školi svakodnevnog praktičnog upravljanja oni dolaze do saznanja da su interesi zajednice ujedno i njihovi lični interesi . Ukoliko široki slojevi naših radnih ljudi - koji sami upravljaju u komunama i fabrikama , u raznim društvenim organizacijama i ustanovama - budu više dolazili do saznanja da se interesi pojedinaca, manjih zajednica i komuna moraju poklapati sa interesima cjelokupne naše socijalističke zajednice , utoliko će više i brže rasti stvaralački zamah i snaga našeg socijalističkog društva kao cjeline . To će omogućiti stvaranje zaista demokratskih , socijalističkih odnosa između komuna i proizvođača , i likvidiraće lokalističke tendencije , u kojima bi se mogle razvijati klice šovinizma koji bi mogao postati opasnost za jedinstvo i snagu naše socijalističke zemlje . Za brži razvoj te svijesti kod proizvođača i članova komuna prvenstveno su odgovorni komunisti , koji su dužni da suzbijaju 64

takve tendencije i da svojim primjerom u tom pogledu djeluju i na druge. Govorim to zbog toga što ne mogu tvrditi da su sv. članovi Saveza komunista bili imuni od takvih negativnih tendencija koje su bile štetne za našu zajednicu kao cjelinu . O tome, o tim slabostima, podrobno se govori u Pismu Izvršnog komiteta CK SKJ koje je upućeno svim organizacijama Saveza komunista. Bilo bi pogrešno ako bismo samo idealizirali naš sistem, ako ne bismo vidjeli i izvjesne opasnosti i preduzeli sve mjere koje su potrebne da bi se naš društveni sistem samoupravljanja pravilno razvijao. U tome je ogromna odgovornost komunista i oni zato moraju voditi brigu da se u organe radničkog i društvenog upravljanja biraju uvijek najbolji , sposobni i provjereni ljudi, odani graditelji socijalizma, velikog djela radničke klase.

SOCIJALISTIČKI SAVEZ RADNOG NARODA I DRUGE DRUŠTVENE ORGANIZACIJE

Socijalistički savez je u periodu od VI Kongresa do danas odigrao ogromnu ulogu u izgradnji socijalizma u našoj zemlji, u razvijanju i širenju socijalističke svijesti , u jačanju i razvijanju naše socijalističke kazao

se

kao

demokratije. Socijalistički savez po-

najefikasnija

masovna

politička

organizacija

trudbenika, u kojoj se vodi borba mišljenja o svim pitanjima našeg društvenog života i razvitka . Milioni članova Socijalističkog saveza bili su ona snaga koja je pokretala razvitak našeg cjelokupnog društvenog života u pravcu socijalizma . Razvijanje i usavršavanje organa društvenog upravljanja, radničkih savjeta, razvijanje i unapređenje komunalnog sistema, realizacija naše privredne, prosvjetne i kulturne politike i svih drugih akcija, kao i uspjesi koji su u tome postignuti , djelo su stvaralačkih napora članova organizacije Socijalističkog saveza , u kojoj komunisti , svojim radom, imaju odlučujuću ulogu . U toj svestranoj aktivnosti lik članova Socijalističkog saveza izgradio se tako da su oni danas već postali potpuno svjesni graditelji socijalizma u našoj zemlji , a sama organizacija najjači

5 VII Kongres

65

politički faktor na koji se rukovodstvo naše zemlje oslanja i u spoljnoj politici i u politici unutrašnjeg razvoja . Vrlo je teško u jednom ovakvom prikazu dati šire podatke o svestranoj aktivnosti Socijalističkog saveza, ali mi svakodnevno vidimo njegovu inicijativu u raznim dobrovoljnim akcijama , u izgradnji domova kulture , škola, puteva, kanala za navodnjavanje i drugog. Naročito velik uspjeh Socijalistički savez pokazuje

u raznim kulturnim, prosvjetnim i političkim akcijama

u zemlji i van nje . Vanredni rezultati koji su postignuti u toku priprema i na samim izborima za Saveznu i republičke narodne skupštine djelo su , u prvom redu, Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije . Ovdje ću navesti samo neke primjere iz rada pojedinih društvenih organizacija, učlanjenih u Socijalistički savez . Crveni krst, koji broji 1,411.000 odraslih članova i 1,180.000 članova podmlatka, organizovao je pored niza raznih akcija i dvogodišnje kurseve za zdravstveno prosvjećivanje seoske ženske omladine . U dvije generacije koje su u posljednje vrijeme završile ove kurseve bilo je 425.000 omladinki sa sela . U saradnji sa organizacijom Saveza ženskih društava , Crveni krst otvorio je 11.770 školskih kuhinja, u kojima je obuhvaćeno oko dva miliona školske djece. Društva za staranje o djeci i omladini broje oko 500.000 članova. Pored znatne aktivnosti na vaspitanju djece i organizovanju razonode za djecu, kao i u podizanju kadrova za rad s pionirima, i u pedagoškom i prosvjetnom radu s roditeljima, ova društva bila su organizator Prvog nacionalnog kongresa za zdravstvenu zaštitu djece i mnogih savjetovanja o problemima porodice i vaspitanja djece . Organizacija za tjelesno vaspitanje ,,Partizan ” , koja danas broji preko 290.000 članova, sve više razvija svoju aktivnost u tjelesnom vaspitanju omladine i postepeno, mada još nedovoljno efikasno, prodire na selo i okuplja seosku omladinu. Tako je, naprimjer, 1957 godine u seoskim partizanskim igrama u Hrvatskoj učestvovalo oko 100.000 mladića i djevojaka sa sela. 66

Savez izviđačkih organizacija, koji danas broji 75.000 članova, postaje sve privlačnija organizacija za naš mladi naraštaj koji teži za zdravim i raznovrsnim sportskim životom . Savez sportova, sa preko 270.000 sportista , organizuje sportsku djelatnost u zemlji i van nje. ,,Narodna tehnika" do danas je obuhvatila i obučila oko 390.000 amatera raznih struka: radioamatera, telegrafista, jedriličara i kajakaša, šofera i motociklista, traktorista, pilota i jedriličara, padobranaca , elektromašinaca, građevinaca, foto i kino amatera i drugih. Za protekle četiri godine ,,Narodna tehnika" je osposobila putem seminara 15.000 učitelja i nastavnika za rad na tehničkom vaspitanju djece i organizovala je do danas 2.500 raznih izložbi. Vatrogasni savez, koji broji 328.000 članova, obavlja 95% cjelokupne službe preventive i gašenja požara u zemlji . Ovdje nije mogućno posebno govoriti o svim organizacijama, kao što su, naprimjer, Društvo prijatelja prirode i Ferijalni savez, zatim Streljački, Planinarski, Vazduhoplovni i ostali sportski i stručni savezi, kao i o raznim drugim društvenim organizacijama koje su učlanjene u Socijalistički savez i koje takođe dobro rade i postižu lijepe rezultate. Htio bih ipak da naglasim da je u podizanju stručnih kadrova značajna aktivnost pojedinih stručnih organizacija: inženjera i tehničara, ljekara , veterinara , prosvjetnih radnika i drugih . One za svoje članstvo održavaju seminare, kurseve, predavanja i slično. Bilo bi vrlo korisno kad bi se ovakva aktivnost proširila u svim srezovima, gdje postoje mnogobrojni problemi i zbog čega je potrebno daleko veće angažovanje društvenih organizacija u tom pravcu. Tu aktivnost treba danas prilagoditi unutrašnjoj organizaciji komunalnog sistema, da bi ove organizacije zaista mogle dati komunama doprinos koji se od njih očekuje . Naše društvene organizacije učlanjene su u blizu 300 međunarodnih organizacija i aktivno učestvuju u njihovom radu. Sve ove kao i druge organizacije koje ovdje nisu nabrojane imaju vrlo značajnu ulogu u našem političkom i društvenom

5 67

5

životu . One danas okupljaju na raznovrsnim društvenim aktivnostima milione naših građana, omladine, žena i ljudi iz svih slojeva društva. Razumljivo je da se mi moramo interesovati za život i rad tih organizacija, i za rezultate koje one postižu u ostvarivanju svojih društvenih, a naročito vaspitnih zadataka. Socijalistički savez i Savez komunista ne mogu biti ravnodušni prema izvjesnim negativnim pojavama i uticajima malograđanske stihije koji se osjećaju naročito u nekim sportskim organizacijama. Potrebno je zbog toga preduzeti mjere, u prvom redu preko komunista koji u njima rade, da se otklone takve pojave i otstrane elementi koji unose i potstiču nezdrave odnose u tim organizacijama i koji , na taj način , slabe njihovu vaspitnu ulogu. Na kraju treba napomenuti i to da ima još dosta slabosti kako u radu tako i u organizacionim pitanjima Socijalističkog saveza, naročito u nekim opštinama i selima gdje su organizaciona pitanja zanemarena i gdje je zbog toga opao i broj članova koji redovno plaćaju svoje članske uloge. Danas Socijalistički savez ima preko 5 miliona članova koji redovno plaćaju članarinu, posjeduju članske knjižice i ispunjavaju sve svoje obaveze . Nedostaci u radu Socijalističkog saveza moraju se ispraviti, jer se tu radi više o nebrizi nekih rukovodilaca na terenu , nego o nezainteresovanosti članova.

ULOGA SINDIKATA U NAŠEM SISTEMU SAMOUPRAVLJANJA U promijenjenim uslovima našeg novog društvenog sistema, u kome su sredstva za proizvodnju neposredno u rukama samih proizvođača, promijenili su se i uloga i rad sindikalnih organizacija. Uvođenjem radničkog samoupravljanja u privredi i društvenog upravljanja na ostalim sektorima društvene djelatnosti, promijenili su se radni i cjelokupni društveni odnosi , promijenio se i položaj radničke klase . Od najamnih radnika postali su samostalni i slobodni proizvođači , koji u svom domenu imaju pravo da sami odlučuju o svim pitanjima koja se tiču kako proizvodnje tako i njihovog stručnog i kulturnog uzdizanja i njihovog svakodnevnog života uopšte . 68

Razumije se da je u tim promijenjenim uslovima moralo doći i do promjene uloge i rada sindikata. U prvo vrijeme poslije uspostavljanja radničkih savjeta, pa čak i poslije VI Kongresa, bilo je neshvatanja i kolebanja kod pojedinih sindikalnih organizacija i rukovodilaca, ali su i te slabosti danas već potpuno savladane. U novim uslovima sindikati sve više shvataju svoju ulogu i svoje pravo mjesto u sistemu društvenog upravljanja i igraju sve važniju ulogu u uzdizanju radničke klase, u pravilnom usmjeravanju rada i uloge radničkih savjeta, u idejnom, političkom i stručnom vaspitavanju radnika u potsticanju inicijative i pružanju pomoći radničkoj klasi u rješavanju njenih društveno-ekonomskih i političkih problema . Sindikati kod nas utiču i na opštu ekonomsku politiku kao i na izgradnju našeg radnog i socijalnog zakonodavstva. U proteklom periodu, iako još nedovoljno, aktivnost sindikata bila je, svakako, u prvom redu usmjerena na razvijanje radničkog samoupravljanja u privredi . Na tom polju sindikati moraju i ubuduće pokazati najveću aktivnost i posvetiti najveću pažnju problemima koji se javljaju, jer za razne slabosti do kojih tu dolazi veliki dio odgovornosti snose u prvom redu i sindikati. Prošle, 1957 godine, sindikati su zabilježili krupan uspjeh sazivom Prvog kongresa radničkih savjeta Jugoslavije, na kome je vođena vanredno plodna diskusija o radu radničkih savjeta, o raznim nedostacima u njihovom dosadašnjem radu, o potrebi daljeg usavršavanja radničkog samoupravljanja i drugom. Kod 1.746 delegata pokazala se čvrsta riješenost da se sa još većom energijom nastavi rad na razvijanju i usavršavanju radničkog samoupravljanja u našoj privredi i društvu . Sindikati imaju dužnost da se staraju da odnosi između samih proizvođača budu što pravilniji i bolji . Oni su takođe dužni da svojim idejno-političkim radom među radnicima djeluju u pravcu povećanja produktivnosti rada , što je u interesu i radnika i zajednice kao cjeline, jer od povećanja produktivnosti rada zavisi i povećanje životnog standarda radnika. Osim toga, sindikati su dužni da se brinu i o što pravilnijem nagra-

69

đivanju za rad. U jedno vrijeme neki su sindikati, u nagrađivanju za rad, bili zaštitnici takozvane uravnilovke, što je donijelo samo štete za zajednicu, a i za radnike u cjelini , jer je destimulativno djelovalo ne samo na kvalifikovane i stručne radnike već i na radnike koji su svjesno radili marljivo i time doprinosili povećanju produktivnosti rada i smanjenju troškova proizvodnje. Kasnije je došlo do druge krajnosti u radu nekih sindikata, koji su dozvolili da se pretjera u davanju raznih visokih premija vrlo uskom krugu rukovodilaca i stručnjaka , što je opet izazvalo nezadovoljstvo među radnicima, itd. Sindikati imaju dužnost da se bore protiv svih tendencija koje bi bile uperene protiv interesa društvene zajednice kao cjeline. Oni moraju da se bore protiv svakog pokušaja od strane preduzeća da izbjegne zakonom propisane društvene obaveze, jer se takva kršenja zakona ne mogu pravdati nekom zaštitom radničkih

interesa. Moram primijetiti da se neke sindikalne

organizacije, a i organizacije Saveza komunista, ne bore dovoljno odlučno protiv takvih pojava štetnih društvo.

za naše

socijalističko

U sistemu društvenog i radničkog samoupravljanja sindikati su dužni da rade na tome da u radnom kolektivu vladaju drugarski socijalistički odnosi , da bude obezbijeđena lična sloboda i sloboda konstruktivne kritike raznih nepravilnosti i slabosti . U tom pogledu ima ponekad nepravilnih i nehumanih postupaka prema pojedincima: guši se kritika i slobodno izražavanje mišljenja, zakidaju se zakonita prava i zanemaruju opravdani interesi i zahtjevi radnika itd . Da li se tome uvijek dovoljno energično i uspješno odupiru sve sindikalne i partiske organizacije? Ne, nažalost, moram to da kažem , iako je to njihova dužnost.

O NARODNOJ OMLADINI

U periodu od VI Kongresa do danas , razvitak Narodne omladine prošao je kroz izvjesnu krizu, koja je, po mom mišljenju, uglavnom već savladana . Omladinske organizacije nisu odmah 70

našle svoje mjesto u promijenjenim uslovima daljeg društvenog preobražaja. U početku je bilo izvjesnog lutanja u pogledu rada, života i uloge omladine, ne samo kod omladinaca već i kod članova Saveza komunista , zbog promjene i daljeg usavršavanja našeg cjelokupnog društvenog razvoja. Mnogi komunisti, ne snalazeći se ni sami u toku prve dvije-tri godine, ispustili su iz ruku i probleme omladine . Tome je unekoliko doprinijelo : prvo, obustavljanje svih važnijih omladinskih radnih akcija zbog decentralizacije i uvođenja novog privrednog sistema ; drugo, pojava revizionističkih teorijica renegata Đilasa prema kojima je, radi širenja i jačanja neke kvazi-demokratije zapadnog tipa, trebalo raspustiti postojeću omladinsku organizaciju, Narodnu omladinu, isto onako kao što se po toj njegovoj teorijici išlo za tim da se likvidira Savez komunista Jugoslavije ; treće, intenzivna zapadna propaganda nama tuđih i štetnih ideja, koja nije bila bezuspješna i koja je imala uticaja na jedan dio naše omladine po gradovima. Sve su te činjenice često bile potcjenjivane i zanemarivano je njihovo suzbijanje . Ponovnim aktiviranjem naše omladine, ne samo u raznovrsnom kulturnom, sportskom i zabavnom životu već i ponovnim učestvovanjem na raznim radnim akcijama, kao i njenim učešćem u formiranju cjelokupnog našeg društvenog sistema, dokazano je da su potpuno deplasirana razna nakaradna gledišta o apolitičnosti naše omladine i njenoj nezainteresovanosti za ono što se oko nje zbiva. Ali je , isto tako, nepravilno smatrati da naša omladina može da se stihijno razvija u socijalističkom duhu samo zbog toga što živi u Jugoslaviji, kao socijalističkoj zemlji . Zaboravlja se da omladina kod nas još uvijek živi u sredini u kojoj postoje različita shvatanja i ostaci starog balasta. Zato je potrebno obezbijediti pravilan razvoj naše omladine i usmjeravati njeno vaspitanje , i van škole, u socijalističkom duhu. Naša mlada generacija nije učestvovala u Revoluciji, odnosno u Narodnooslobodilačkom ratu, a mnogi omladinci nisu učestvovali ni u velikim radnim akcijama, koje su imale karak-

71

ter revolucionarnih akcija i vanredno su vaspitno djelovale na našu omladinu koja je u njima učestvovala. Komunisti uopšte i sama organizacija Narodna omladina nisu se brzo prilagodili novim uslovima rada sa omladinom. Zbog jednostrane orijentacije u svom radu, mnoge organizacije Narodne omladine bile su zanemarile politički i ideološki rad i držale su omladinu po strani od privrednih , političkih i društvenih problema, smatrajući da mladi ljudi ne mogu dati naročiti doprinos u rješavanju raznih složenih privrednih i političkih problema. Šesti plenum CK Saveza komunista Jugoslavije ukazao je na takve štetne tendencije i na takva pogrešna shvatanja. Plenum je tražio veće angažovanje komunista, Narodne omladine i drugih društvenih činilaca u političkom aktiviranju i socijalističkom vaspitanju omladine u skladu sa potrebama našeg razvitka. Isto tako, nepravilno je bilo i gledanje nekih komunista, a i rukovodilaca Narodne omladine, da omladina treba da se bavi pretežno svojim čisto unutrašnjim organizacionim i usko-političkim pitanjima . Takva sektaška gledanja nanosila su štetu svestranom vaspitanju omladine u duhu naše socijalističke stvarnosti, jer se omladina ne može pravilno vaspitavati samo kroz jednostranu aktivnost unutar svojih omladinskih organizacija, već mora, na ovaj ili onaj način, učestvovati u svakodnevnom bujnom i stvaralačkom zbivanju u našoj zemlji . Mlade generacije omladine moraju se postepeno uključivati u stvaralački rad, u upravljanje i u izgradnju nove Jugoslavije . Mi smo se mnogo ponosili visokim stepenom socijalističkog patriotizma, političke zrelosti i ogromnim elanom i oduševljenjem naše omladine poslije rata , kad je ona na raznim radnim akcijama bila inspirator i nosilac jednog novog , socijalističkog stvaralačkog entuzijazma . Taj nam je elan, neko vrijeme, kad je omladina unutar svojih organizacija bila orijentisana na rješavanje samo svojih uskih problema, jako nedostajao. Na sreću, to je danas već prošlo i naša omladina sve više zauzima svoje mjesto cijalizma. 72

aktivnog učesnika u velikom djelu izgradnje so-

Kada smo na omladinskom Kongresu predložili da omladina ponovo preuzme izgradnju nekih objekata, kao naprimjer autoputa Ljubljana- Zagreb, bili smo srećni vidjeći sa kakvim je oduševljenjem naša omladina primila ovaj veliki zadatak. Orijentacija Saveza komunista, Socijalističkog saveza radnog naroda i organa društvenog upravljanja na veće angažovanje omladine u posljednje vrijeme pokazuje sve bolje rezultate. Mladi ljudi sve više se biraju u organe narodne vlasti i radničkog samoupravljanja i u razna druga samoupravna tijela, i na posljednjim opštinskim izborima izabrano je preko 6.300 mladih ljudi za odbornike . Dok je 1954 godine u radničkim savjetima bilo 8.964 mladih radnika i radnica, u 1957 godini izabrano je 19.370 omladinaca i omladinki. U upravne odbore zemljoradničkih zadruga birano je 1956 godine 40% omladinaca. više nego prethodne godine . Dosadašnja praksa je pokazala da je većina učenika u školskim odborima i đačkim zajednicama , svojom aktivnošću i svojim pravilnim i ozbiljnim radom u rješavanju raznih školskih problema, opravdala naša očekivanja . Studentska omladina je takođe bila aktivna u rješavanju. niza problema reforme univerzitetske nastave, a Savez studenata je razvijao raznovrsnu društvenu djelatnost, naročito na ideološkom osposobljavanju studenata . Na taj način studentske organizacije

su

nastojale

da

otklone

nedostatke

jednog dijela intelektualne omladine, svoje društvene obaveze .

koji

ispoljene

kod

nedovoljno shvata

Moram podvući važnost inicijative Narodne omladine u organizaciji Mladih zadrugara , koja već danas obuhvata 37.000 seoskih mladića i djevojaka okupljenih u 860 sekcija i klubova mladih poljoprivrednika . Osim toga, u 700 školskih zadruga radi 42.000 školske djece . U njima su mladi zadrugari već od samog početka postigli vanredno lijepe rezultate . Ti zadrugari sve više postaju nosioci savremenijih metoda u poljoprivrednoj proizvodnji i time počinju da snažno djeluju u pravcu likvidacije raznih zastarjelih shvatanja kod seljaka , koja su tuđa savremenom načinu proizvodnje na selu. Na taj način mladi za-

73.

drugari postepeno postaju pioniri socijalističkog preobražaja na selu. Taj pokret je, doduše, još u početnoj fazi , ali se njegovi rezultati vide već danas i zato je dužnost komunista , i unutar i van omladinskih organizacija, da se predano angažuju na ovom sektoru i da što više pomognu mladim zadrugarima u njihovoj aktivnosti na širenju i usavršavanju formi rada. Treba posebno istaći učešće omladine u raznim veoma korisnim organizacijama za fizičko, kulturno i tehničko vaspitanje, kao i za odmor mladih ljudi , koje na raznim aktivnostima okupljaju oko 1,750.000 omladinaca i omladinki . Da bi ove organizacije igrale što pozitivniju ulogu među omladinom i doprinosile svestranom uzdizanju svojih članova, neophodno je da i komunisti i članovi Narodne omladine u njima budu aktivniji i da se više zalažu za stvaranje zdravije atmosfere i za sadržajniji unutrašnji život. Pošto mi prostor ne dopušta, a s obzirom da će se o omladini iscrpnije govoriti u organizacionom izvještaju CK, ja se više neću zadržavati na detaljnijoj analizi života i rada omladine. Ali, još jedanput želim da podvučem da je pravilno usmjeravanje rada i vaspitanja naše omladine jedan od osnovnih zadataka komunista, jer to ima ogromnu važnost za pravilan razvoj naše zajednice u budućnosti.

NEKI PROBLEMI ŽENA

Iako je ženi u novoj Jugoslaviji zakonom data puna ravnopravnost, ipak još ne možemo biti potpuno zadovoljni njenim današnjim položajem. Uzroci su i objektivnog, materijalnog, a isto tako i subjektivnog karaktera . Stepen razvoja naše zemlje i današnja naša materijalna baza još ne pružaju mogućnost da žene u dovoljnoj mjeri budu zaposlene na raznim područjima društvenog razvitka . S druge strane, odnos prema ženi kao radnici još uvijek je često nepravilan : mada puna ravnopravnost žene u društvenoj zajednici zavisi i od aktivnog učešća žena u procesu društvene proizvodnje, vrlo često se dešava da se sa 74

rada najprije otpuštaju žene, ili se muškarci primaju i na takve poslove koje su obavljale ili koje bolje mogu da obavljaju žene. Shvatanje da ženi u prvom redu pripada kućni posao u najmanju ruku je nazadnjačko i nema nikakve veze sa shvatanjem o ulozi žene u socijalističkom društvu. Treba više voditi računa o problemima koji se pojavljuju u vezi sa zapošljavanjem žena, kao i o raznim teškoćama koje prate to zapošljavanje. Za osudu je činjenica da takav stav, i to ne rijetko, imaju i neki članovi Saveza komunista . Broj žena zaposlenih u privredi , a naročito van privrede, znatno je porastao poslije rata. U 1952 godini bilo je zaposleno 394.525 žena ili 23,5% od ukupno zaposlenih u toj godini , a već u 1957 godini imali smo 625.627 zaposlenih žena ili 26% od ukupnog broja zaposlenih . U privredi je 1952 godine bilo zaposleno 288.313 žena, ili 20,4%, a u 1957 godini ovaj broj se povećao na 440.587 , ili 22,6% od ukupnog broja zaposlenih u privredi . Dok je 1952 godine broj žena zaposlenih van privrede iznosio 106.212 , ili 39,7% dotle je 1957 godine taj broj iznosio 185.140 žena , ili 39,6% od ukupno zaposlenih van privrede. U pogledu sticanja stručnih kvalifikacija i stručnog osposobljavanja žena još uvijek se malo učinilo, jer se tom pitanju nije posvetila dovoljna pažnja. To je , takođe, jedan od razloga da se ženska radna snaga teže zapošljava . Mislim da će školska reforma omogućiti ženskoj omladini, naročito na selu , da se stručno osposobi bar u nekim oblicima rada.

Ekonomsko osamostaljenje žena na selu ide veoma sporo, jer je socijalistički razvitak na selu usko vezan s unapređenjem poljoprivrede i zadrugarstva, koje još uvijek nije daleko odmaklo od početne faze u razvijanju socijalističkih proizvodnih odnosa na selu. Prema postojećim podacima, u opštim zemljoradničkim zadrugama bilo je 1956 godine učlanjeno 227.000 žena . Ali , od 45.189 članova upravnih odbora opštih zemljoradničkih zadruga bilo je samo 798 žena . Dakle , nimalo impresivan broj žena koje su birane u te upravne odbore ! Žene nisu dovoljno zastupljene ni u rukovodstvima društvenih i političkih organi-

75

!

zacija, a isto tako ni u pretstavničkim tijelima i samoupravnim organima, iako to ne odgovara aktivnosti koju žene razvijaju na terenu i koju pokazuju svojim učešćem u izgradnji. Na IV Kongresu Antifašističkog fronta žena 1953 godine formiran je Savez ženskih društava. Ova društva, kojih ima preko hiljadu, bave se opštim, zdravstvenim i domaćičkim prosvjećivanjem žena. Žene su zatim u većini članice u oko dvije hiljade društava za staranje o djeci . Na selu se, isto tako, razvija velika aktivnost u 1.200 sekcija žena-zadrugarki , čiji je glavni rad usmjeren na razvijanje poljoprivredne proizvodnje, otvaranje raznih servisa, njegu djece i drugo. Nemam namjeru da ovdje podrobnije govorim o raznovrsnom i uspješnom radu žena, jer će se o tome govoriti u diskusiji. Želim samo da naglasim da su ženske organizacije veoma srećno našle razne forme svoga rada i da njihova aktivnost i uspjesi koje postižu u velikoj mjeri doprinose naporima čitave naše zajednice u savlađivanju raznih problema.

BORAČKE ORGANIZACIJE Organizacije

Saveza boraca Narodnooslobodilačkog rata,

Saveza ratnih vojnih invalida i Udruženja rezervnih oficira odigrale su dosad , a i danas imaju vrlo značajnu ulogu u životu naše društvene zajednice , u sprovođenju naše opšte linije u borbi za izgradnju socijalizma i miroljubivu međunarodnu saradnju. Političkim i vaspitnim djelovanjem među svojim članstvom, ove organizacije su uveliko doprinijele najširoj aktivizaciji većine bivših boraca, koji se i danas nalaze u prvim redovima svjesnih graditelja socijalizma . Osim toga, ove organizacije su pokazale posebnu brigu za regulisanje prava i rješavanje invalidnina, penzija i ostalih materijalnih pitanja učesnika Narodnooslobodilačke borbe, kao i porodica i djece palih boraca i žrtava fašističkog terora. Uz pomoć i saradnju sa organima vlasti , ove organizacije su postigle veoma značajne rezultate u pogledu zakonskog regulisanja takoreći svih gorućih boračkih pitanja . Brigom i za76

štitom naše društvene zajednice , u okviru njenih mogućnosti, na ovaj ili onaj način, obuhvaćeni su svi borci Narodnooslobodilačkog rata, sva djeca i porodice palih boraca i najveći broj porodica žrtava fašističkog terora kojima je potrebna posebna društvena zaštita . Preko 200.000 djece palih boraca i žrtava fašističkog terora osposobljeno je za rad i život uz pomoć i brigu zajednice ; preko 100.000 ovakve djece bilo je obuhvaćeno staranjem naše zajednice i organizacija Saveza boraca u periodu od 1953 godine do danas, a oko 64.000 djece prima pomoć za školovanje. Posljednjih godina naša zajednica je redovno odvajala od jedne do dvije milijarde dinara za školovanje ove djece. U 1957 godini Savezno izvršno vijeće dodijelilo je u ove svrhe dodatnu pomoć od jedne milijarde dinara. U saradnji sa JNA postignuto je posljednjih godina da se veći broj ove djece školuje i u vojnim školama — tako da su 25% njihovih polaznika djeca palih boraca. Pored toga što je zakonskim propisom o penzionisanju vojnih lica u osnovi povoljno riješeno pitanje penzionisanih oficira, većini od njih je omogućeno i zapošljavanje na odgovarajućim dužnostima. Od 11.211 penzionisanih drugova koji su tražili za• poslenje, u toku posljednje dvije godine zaposleno je u privredi i administraciji 8.085 lica . Savez ratnih vojnih invalida, koji broji preko 310.000 članova, postao je važan činilac u rješavanju socijalno- zdravstvenih pitanja svojih članova, a naročito je pružao pomoć organima vlasti u rehabilitaciji , profesionalnom osposobljavanju i zapošljavanju ratnih vojnih invalida i njihovom uključivanju u aktivan život zemlje . Veliki politički vaspitni značaj imaju i ostali vidovi aktivnosti ovih organizacija , a naročito njihov rad na njegovanju i razvijanju borbenih tradicija Narodnooslobodilačke borbe. Organizacije Saveza boraca su inicijatori i organizatori u radu na obilježavanju i uređivanju historiskih mjesta, otvaranju muzeja NOB i uređivanju grobova palih boraca ; one učestvuju u sakupljanju i obradi historiske građe ; one su inicijatori i nosioci

77

raznovrsnih političkih manifestacija, raznih proslava, mitinga, predavanja, izložbi ; one su tumači i prenosioci borbenih iskustava i herojizma iz NOB na sadašnje mlade generacije, kod kojih se tako razvija i jača socijalistički patriotizam, a sve to pretstavlja veliki

doprinos

jačanju

odbranbene

sposobnosti

zemlje. Prema nepotpunim podacima, do danas je uređeno oko 800 partizanskih groblja, oko 300 kosturnica i oko 15.000 pojedinačnih grobova ; podignuto je oko 1.300 spomenika , oko 150 spomenobjekata i otkriveno je oko 3.500 spomen-ploča ; otvoreno je 80 muzeja NOB, odnosno odeljenja NOB u okviru postojećih muzeja ; zaštićeno je više spomenika iz vremena Narodnooslobodilačkog rata, a i dalje se radi na realizaciji programa kojima je predviđeno uređivanje i obilježavanje najznačajnijih događaja i mjesta iz Oslobodilačke borbe . Izdavačka djelatnost sa tematikom iz NOB takođe je obimna i raznovrsna i obuhvata oko 1.700 izdanja do kraja 1956 godine. Organizacija Saveza boraca pomagala je takođe i rad na vanarmiskom vojnom vaspitanju omladine. Na logorovanjima i zborovanjima u okviru programa predvojničke obuke učestvovalo je u 1956 godini više od 500.000 omladinaca, a u 1957 preko 530.000 obveznika . Program je pored vojno-stručne obuhvatio i političku, tehničku i fiskulturnu nastavu . Može se reći da su , u cjelini gledano, boračke organizacije s uspjehom izvršavale ove svoje zadatke. Ali , potrebno je i dalje ulagati napore da se otklone izvjesne slabosti u radu pojedinih organizacija kao i neke negativne pojave među borcima Narodnooslobodilačkog rata. Potrebno je , naime, ukazati i na takve pojave koje pokazuju da među članovima boračkih organizacija ima i pojedinaca koji nedovoljno cijene izvanredno velike napore i sve ono što je za učesnike Narodnooslobodilačkog rata dosada učinila naša društvena zajednica . Zbog nekih neriješenih, ili nepravilno riješenih slučajeva, dolazi od strane pojedinaca do kritizerstva i omalovažavanja naročito mlađih kadrova u organima vlasti , političkim i privrednim organizacijama . Ima 78

i pojava nepravilnog odnosa prema radu i potcjenjivanja određenih zanimanja, nesamokritičkog odnosa prema sebi i neskromnih zahtjeva u pogledu položaja, funkcija i slično. Neki od ovih padaju pod uticaj lokalističkih pa čak i šovinističkih, ili raznih malograđanskih shvatanja. Razumljivo je da se, prije svega, u samim organizacijama treba energično suprotstaviti ovakvim štetnim, u suštini antisocijalističkim pojavama, a potrebno je istovremeno pojačati i sistematski vaspitni rad i brigu za svakog čovjeka. Jer, u prvom redu, borci Narodnooslobodilačkog rata treba da budu, i danas kao i ranije, najdosljedniji čuvari tekovina naše Revolucije i nosioci socijalističkih odnosa među ljudima . Savez boraca je posvećivao posebnu pažnju razvijanju i širenju međunarodne saradnje bivših boraca, uspostavljajući i održavajući stalne veze sa nacionalnim organizacijama bivših boraca drugih zemalja i aktivno učestvujući u radu međunarodnih boračkih organizacija . Tim svojim radom Savez boraca nastoji da doprinese zbližavanju među bivšim borcima, a samim tim i među narodima pojedinih zemalja na principima aktivne borbe za mir, politike koegzistencije i smanjenja međunarodne zategnutosti .

RAD SAVEZA KOMUNISTA U ARMIJI U PERIODU OD VI KONGRESA DO DANAS

Mi smo u poslijeratnom periodu poklanjali mnogo pažnje i ulagali znatna materijalna sredstva da bismo ojačali odbranbene snage naše zemlje. Takva naša politika bila je uslovljena razvojem međunarodne situacije poslije Drugog svjetskog rata, koju je karakterisala sve veća zategnutost u svijetu i stalna opasnost od novog rata. Naše poslijeratno iskustvo pokazalo je da je politika jačanja naše narodne odbrane bila pravilna i da je imala veliki značaj u borbi za očuvanje naše nezavisnosti i za međunarodnu afirmaciju nove Jugoslavije. Politički i idejni rad Saveza komunista u Armiji zasnivao se u proteklom periodu na odlukama VI Kongresa . Komunisti

79

su uporno radili na ostvarenju zadataka koje je Kongres pred njih postavio i ti napori bili su krunisani velikim uspjesima na svim poljima djelatnosti . To se najbolje ogleda u daljem organizacionom učvršćenju Armije u cjelini i posebno organizacije Saveza komunista , u još jačem idejnom jedinstvu, razvijenoj političkoj aktivnosti i sadržajnijem radu . Podignuta je na još veći stepen socijalistička svijest, a isto tako stručna i fizička sposobnost pripadnika Armije , poboljšana je njena tehnička opremljenost itd. U ovom periodu završeno je redovno vojno školovanje svih ratnih kadrova, a uporedo s tim Armija se redovito podmlađivala mladim oficirima i podoficirima . Tako je kroz oficirske škole i akademije prošlo preko 22.500 oficira, dok je u vojnim akademijama osposobljeno skoro 3.000 mladih oficira . Kroz podoficirske škole osposobljeno je preko 11.000 novih podoficira . Danas se u 46 škola i akademija vrši dalje osposobljavanje i usavršavanje starješinskog kadra naše Armije. Velike uspjehe postigle su i naša vojna industrija i brodogradnja . Industriska proizvodnja postigla je prosječan porast za oko 11% godišnje — što pretstavlja znatno više nego u mnogim drugim evropskim zemljama . Ovakav tempo razvoja industriske proizvodnje omogućuje našoj Armiji da se sa osnovnim naoružanjem snabdijeva iz domaće proizvodnje, a isto tako, s obzirom na jaču opštu ekonomsku bazu, da obezbijedi veća sredstva i za kupovinu licenci i oružja u inostranstvu . Bilo je takođe mogućno da se vojna industrija, u ovom periodu , u još većoj mjeri angažuje u proizvodnji robe za široku potrošnju . Za armiske potrebe izgrađeno je , u ovom periodu preko 13.000 novih stanova, od čega je vojno građevinarstvo izgradilo više od 10.000 novih stanova . Kao i ranije, Armija je uzela aktivno učešće u socijalističkoj izgradnji naše zemlje . Inžinjeriske i druge jedinice naše Armije izgradile su u ovom periodu , bilo vlastitim snagama bilo iz svojih materijalnih sredstava , ukupno 692 km novih puteva i 45 km željezničke pruge, a podigle preko 50 mostova i 30 80

tunela itd . Kad god je trebalo, jedinice naše Armije radile su na razbijanju leda, spasavanju ljudi i materijala od poplava, na gašenju požara , raščišćavanju sniježnih nameta, pošumljavanju , opravkama željezničkih pruga i drugom, tako da su i na ovim radovima dale nekoliko miliona radnih časova. Osim toga, u Armiji je u ovom periodu osposobljeno za mehaničare, šofere, električare , minere, veziste, kovače, pomoćno sanitetsko, veterinarsko i drugo osoblje preko 220.000 vojnika. Treba istaći kao jedan od doprinosa Armije i činjenicu da je u vojnim bolnicama, pored pripadnika Armije , liječeno i oko 70.000 građana. Društvena i politička aktivnost starješina naše Armije sve je intenzivnija . Oni kao građani naše socijalističke zemlje aktivno rade u mnogim društvenim i političkim organizacijama, u organima vlasti i u raznim savjetima . Preko 15.000 starješina iz Armije nalazilo se u toku prošle godine u rukovodstvima organa narodne vlasti , društvenog upravljanja i društvenih organizacija. Ideološko politički i uopšte vaspitni rad sa starješinama naše Armije postao je od VI Kongresa do danas mnogo svestraniji i sadržajniji. U svim vojnim školama i akademijama marksističko obrazovanje sprovodi se kroz redovnu predmetnu nastavu, a u svim jedinicama i ustanovama Armije kroz redovne kurseve i seminare. Uporedo s tim sve starješine intenzivno rade na izučavanju i praćenju naše društvene stvarnosti i socijalističke izgradnje . Znatan doprinos ideološkom i vaspitnom radu sa starješinama daju i domovi Jugoslovenske narodne armije . U domovima Armije održano je za starješinski sastav nekoliko desetina hiljada predavanja iz raznih oblasti, dat je vrlo veliki broj bioskopskih i pozorišnih pretstava, organizovane su stotine izložbi , koncerata i priredbi . Programom političkog vaspitanja i prosvjećivanja vojniką obuhvaćen je čitav vojnički sastav Armije , koji se pored toga svakodnevno informiše i o najvažnijim političkim događajima. Za vojnike se organizuju kulturno-zabavne večeri, pozorišne i

6 VII Kongres

81

filmske pretstave i razna

sportska i fiskulturna

takmičenja.

Samo u toku posljednje dvije godine vojnici su u svojim kasarnama priredili preko 27.000 kulturno-zabavnih večeri u čijim su programima sami učestvovali, a preko 3.400 kulturno-umjetničkih priredbi pripremili su i dali za građanstvo . Gledali su oko 3.500 pozorišnih i 20.000 filmskih pretstava , dok je na 50.000 sportskih i fiskulturnih priredbi i takmičenja učestvovalo preko 750.000 vojnika. U vojnim bibliotekama nalazi se preko 2 miliona knjiga i brošura. U periodu od VI Kongresa do danes opismenjeno je blizu 100.000 nepismenih vojnika. Početkom ove godine u Armiji je smanjeno brojno stanje članova Saveza komunista u odnosu na broj članova u vrijeme VI Kongresa, što se, između ostalog , objašnjava pooštravanjem kriterija za prijem u SKJ, poslije VI Kongresa , penzionisanjem jednog dijela starješinskog kadra i činjenicom da je u ovom periodu veći broj članova Saveza otišao iz Armije nego što je došao. U poslednje vrijeme prijem novih članova u Savez komunista pokazuje tendenciju porasta . Naročito je poslije VI Plenuma CK SKJ poboljšan procenat prijema vojnika iz redova radnika. Navedeni i drugi rezultati pokazuju da su pripadnici Armije , a u prvom redu organizacije Saveza komunista, pravilno shvatili i uporno sprovodili zadatke koje je pred Armiju postavio VI Kongres .

U daljem razvitku JNA potrebno je ulagati još više napora za jačanje svih faktora koji uslovljavaju borbenu sposobnost svake vojne jedinice . Pritom je potrebno još više pažnje pokloniti izučavanju iskustava iz našeg Narodnooslobodilačkog rata , koja su od ogromne koristi za obuku starješina i boraca Jugoslovenske narodne armije, kao i najintenzivnijem izučavanju onoga što su dala iskustva drugih, a naročito svega onoga što pronalaženjem novih oružja mijenja mnogo dosadašnja iskustva i gledanja na razna vojna pitanja . Od naročitog je značaja

82

da se u tom radu još čvršće orijentišemo na stvaranje i razvijanje samostalnosti , snalažljivosti i inicijative. Na liniji jačanja i razvitka naših oružanih snaga treba i dalje razvijati i njegovati pravilne starješinske odnose, poštovanje čovjeka , duh drugarstva i povjerenja između mlađih i starijih i između starješina i boraca . Kad se govori o našoj budućoj orijentaciji u politici jačanja odbranbenih snaga naše zemlje, ne možemo ispustiti iz vida i potrebu stalnog jačanja čvrste i neprekidne veze naroda i Armije, kao što je to i dosad bilo . Na toj liniji naši napori treba da budu usmjereni u tom pravcu da vaspitamo pripadnike JNA kao svjesne graditelje i neumorne borce za izgradnju našeg socijalističkog društva, a na drugoj strani da u našem narodu, i posebno u redovima naše omladine , razvijamo i ubuduće ljubav prema našoj Armiji kao nerazdvojnom dijelu naših naroda i značajnom činiocu našeg socijalističkog razvitka. Drugovi i drugarice , Zahvaljujući našoj dosadašnjoj spoljnoj politici i postignutim rezultatima u izgradnji socijalizma , zahvaljujući bratstvu i jedinstvu naših naroda i borbenoj sposobnosti naših oružanih snaga, mi možemo konstatovati da su naše odbranbene snage takve da pretstavljaju snažan faktor obezbjeđenja nezavisnosti naše zemlje i naše dalje izgradnje . Po svom moralno-političkom jedinstvu , po obučenosti boračkog i starješinskog kadra , po svom naoružanju i opremi , Jugoslovenska narodna armija je dorasla da, oslanjajući se na jedinstvo naših naroda, brani slobodu i nezavisnost naše socijalističke zemlje . Međutim, mi se ne smijemo zaustaviti na postignutim

rezultatima ,

mi

ne

smijemo

dozvoliti da naše pripreme zaostanu iza realnih zahtjeva koje bi eventualni ratni sukob mogao da postavi i pred naše narode . Svako zapostavljanje jačanja naše odbranbene moći značilo bi stvaranje uslova i dozvoljavanje mogućnosti da nas eventualni rat zatekne nedovoljno spremne , a to bismo onda morali da platimo velikim gubicima. 6*

83

KOMUNISTI I KULTURNA I NAUČNA DJELATNOST Politika Saveza komunista, koja je utvrđena na VI Kongresu u vezi sa daljom demokratizacijom našeg društvenog sistema, pozitivno se odrazila i na kulturni i naučni razvitak u našoj zemlji . Izvjesna stagnacija i zabuna u domenu kulturnog i naučnog razvitka koja se osjećala do VI Kongresa, a koja je bila rezultat naših sopstvenih grešaka i orijentacije na kopiranje drugih zemalja, postepeno je prestala i došlo je do sve većeg zamaha u kulturnom i naučnom životu naše zemlje. Koristeći bogatstvo naših sopstvenih kulturnih i naučnih tekovina, koje su postignute u specifičnim uslovima historiskog razvitka naših naroda, mi u isto vrijeme nismo zanemarili , niti smijemo da ne koristimo i dostignuća ljudskog genija drugih naroda, a naročito ona koja se zasnivaju na tekovinama velike Oktobarske revolucije. U tome, idejni i politički pečat našeg kulturnog i naučnog života i razvoja mora biti socijalistički , jer socijalizam pretstavlja višu formu i sadržinu društvenih odnosa koja negira uske nacionalne okvire i teži ka univerzalnoj integraciji. Sa zadovoljstvom mogu konstatovati da smo za posljednjih nekoliko godina smjelije pošli putem razvoja našeg kulturnog i naučnog života, o čemu najbolje svjedoče razvoj naučnih i kulturnih ustanova , dostignuća u pojedinim granama nauke i umjetnosti i naše mnogobrojne veze i sporazumi o kulturnoj i naučnoj saradnji sa mnogim drugim zemljama. Želim ovdje naglasiti da je za našu socijalističku zajednicu kao cjelinu od veoma velike važnosti da se naš kulturni i naučni život u prvom redu razvija u pravcu što tješnjeg povezivanja kulturnog i naučnog rada u našim republikama, jer, nažalost, moram da kažem da je u posljednje vrijeme bilo izvjesnih negativnih pojava koje bi mogle nanijeti štetu našem jedinstvu . I u tom pitanju velika odgovornost leži na komunistima, koji ne smiju padati pod uticaj raznih mjesnih malograđanskih krugova sa lokalističkim tendencijama, već odlučno moraju suzbijati takve tendencije .

84

Danas u novoj Jugoslaviji postoji ogromna žeđ za znanjem, za raznovrsnim obrazovanjem, što je , razumije se , od velike koristi za naš složeni društveni razvitak. Napredak u ekonomskom pogledu koji je donio povećanje materijalnih sredstava, i perspektiva koju naš uspješni razvitak pruža tehničkim, kulturnim i naučnim kadrovima, pretstavljaju stimulaciju za kulturno i naučno obrazovanje naših radnika i građana. Politički i društveni razvitak poslije VI Kongresa takođe je povoljno uticao kako na podizanje kulturnog nivoa masa, tako i na naučno i umjetničko stvaralaštvo . Osim toga , postepena likvidacija birokratskog miješanja u sve i svašta oslobodila je naše naučnike , umjetnike , kulturne radnike i pedagoge od prijašnjih birokratskih kočnica i pružila im mogućnost za nesmetani stvaralački rad. Sistem društvenog upravljanja na području kulture i prosvjete čini sada odgovornim za kulturnu politiku raznih ustanova, i za pravilan socijalistički razvoj u ovoj oblasti , široki krug zainteresovanih građana, stručnjaka, javnih i kulturnih radnika. Kulturno-prosvjetno vijeće Jugoslavije , koje je , s jedne strane, stvoreno kao izraz težnje za konstruktivnijom i intenzivnijom međurepubličkom kulturnom saradnjom, a s druge strane kao izraz potrebe da se studioznije razmatraju problemi i zadaci koji su zajednički čitavom socijalističkom društvu, dobilo je značajnu ulogu u povezivanju kulturnih ustanova i organizacija sa težnjama radnih ljudi . Progresivni društveni interes radničke klase za dalji brži razvitak proizvodnih snaga i društva kao cjeline, snažno potstiče i prosvjetnu djelatnost i naučno i umjetničko stvaranje. Ali, uprkos velikim uspjesima , koji su postignuti u relativno kratkom vremenu na polju masovnog kulturnog rada, ipak moramo kazati da su u tom radu idejni problemi još uvijek osnovni i aktuelni . Malograđanski mentalitet i danas ima jak uticaj na ne mali broj ljudi i , čas jače čas slabije , u ovoj ili onoj formi , on pruža otpor pravilnom razvoju socijalističkih društvenih odnosa. Malograđanština još uvijek pretstavlja glavnog nosioca raznih zapadnjačkih negativnih i socijalizmu neprijateljskih ten85

dencija i uticaja . Moram naročito da podvučem da izvjesnom uspjehu malograđanske ideologije , koja je produžetak buržoaske ideologije i morala, najviše pogoduje , nažalost , idejna neotpornost, sljepoća i neosjetljivost ne samo nekih naših organa i ustanova već i mnogih komunista. Posljednjih godina znatno je napredovao naučni rad, naročito u oblasti tehnike, medicine, u prirodnim naukama itd . , ali se to ne može kazati i za društvene nauke koje mnogo zaostaju . Osnovna slabost je u tome što nemamo dovoljno kadrova koji bi mogli da, u skladu sa današnjim društvenim razvitkom , obrađuju razne probleme iz oblasti sociologije , filozofije, prava, historije itd. Pred nas se postavlja kao jedan od najvažnijih zadataka da se ta slabost što prije savlada . Briga o pravilnoj školskoj obuci naše najmlađe generacije od najveće je važnosti za našu zajednicu . Elementarno vaspitanje treba da bude cjelishodno i ono mora da bude usklađeno sa našom društvenom stvarnošću . Oblikovanje mladih generacija u sposobne i svjesne graditelje novog društva pretstavlja dugotrajan i komplikovan posao . U duhu odluka VI Kongresa , Savez komunista je posvetio veliku brigu tom pitanju . Ali pitanje prosvjete i školske nastave ne zavisi samo od dovoljnog broja i sposobnosti nastavnih kadrova, već je ono vezano i sa našim matèrijalnim mogućnostima i privrednim razvitkom . Nedostatak školskog prostora još uvijek pretstavlja veliku smetnju za potpuno obuhvatanje naše djece

školskim vaspitanjem. Taj

problem ne trpi više odlaganja , već traži hitno rješenje. U posljednje vrijeme , naše društvene i političke organizacije sve veću pažnju posvećuju problemu prosvjete , naročito podizanju stručnog znanja i osposobljavanju novih mladih kadrova u proizvodnji . Uvođenje društvenog upravljanja doprinijelo je da se sve širi i širi krug naših građana zainteresuje za prosvjetna pitanja i da pomogne u njihovom rješavanju . U organizaciji upravljanja u prosvjeti, a naročito u školskim odborima, mi već danas imamo oko 150.000 građana , među kojima se nalazi i znatan broj člano-

86

va Saveza komunista . Sada se radi na školskoj reformi i nastavnim programima koji treba da približe naše škole savremenim potrebama proizvodnje i daljeg uspješnog društvenog razvitka.

NAŠA ŠTAMPA Štampa je vrlo važno sredstvo u borbi za ostvarenje socijalizma, za stvaranje novih društvenih odnosa . U procesu bujnog društvenog zbivanja, u neprekidnom usavršavanju i traženju novih formi za uspješniji dalji razvitak socijalističkog društva — koji nije neka ukočena , završena formula, već pretstavlja stalno kretanje naprijed — štampa ima veoma važan ali i složen zadatak. Ona treba da shvati, da osvjetljava i tumači događaje i probleme u tom unutrašnjem stvaralačkom procesu . Taj svoj zadatak štampa ne može pravilno vršiti ako ljudi koji u njoj rade ne poznaju osnovne elemente u procesu društvenog razvitka , ako ne poznaju razne zakonske i druge mjere , razne teškoće i zapreke na koje se nailazi u tom procesu, ako se ne sažive sa stvarnošću i ako, najzad, u našim uslovima, ljudi iz štampe nemaju puno povjerenje u ostvarenje cilja kome teže radnička klasa i društvo u cjelini . S obzirom da unutrašnji razvoj , konkretno u našoj zemlji , u priličnoj mjeri zavisi , nekad više a nekad manje , i od spoljnopolitičkih elemenata , štampa može i mnogo štete da nanese ako njeno pisanje nije u skladu sa interesima zemlje, sa interesima izgradnje socijalizma , ako ono nije u skladu sa svakodnevnim zbivanjem unutar i van zemlje . U revolucionarnom periodu preobražaja naše zemlje štampa ne može biti neki nezavisan , samostalan društveni faktor, jer sve akcije društva kao cjeline moraju biti usmjerene u jednom pravcu , u pravcu izgradnje socijalizma, to jest novih društvenih odnosa. Sve što se, na ovaj ili onaj način, protivi tome cilju , nazadno je i reakcionarno, pa makako se to krstilo nekim demokratskim, slobodoumnim i naprednim imenima uzetim iz arsenala starih , otrcanih buržoaskih ostataka , koje još uvijek brižljivo čuva malograđanština .

87

Štampa je pred društvom odgovorna za pravilno informisanje javnosti i formiranje javnog mnjenja u socijalističkom pravcu. Ali njen zadatak nije da samostalno , bez učešća najodgovornijih organa društva, daje svoje mjerodavne ocjene najvažnijih društvenih i spoljno-političkih zbivanja . Razna spoljno-politička zbivanja koja su vezana sa opštim državnim interesima naše socijalističke zajednice ne mogu se tretirati onako kako se nekome svidi, ne gledajući na posljedice koje iz toga mogu nastati . Ističem to zbog toga što su postojali i što možda još uvijek kod nas postoje neki novinari koji imaju pogrešno mišljenje o slobodi i nezavisnosti štampe u našoj zemlji . Na njihov način shvaćena sloboda štampe ima tendenciju stvaranja monopolizma u tumačenju raznih zbivanja i formiranju javnog mnjenja . Takvo gledanje proističe iz nepravilnog shvatanja uloge i odgovornosti socijalističke štampe, a u znatnoj mjeri i iz ideološke zaostalosti nekih novinara koji se još nisu oslobodili sitnoburžoaskog balasta i koji ne izučavaju i ne poznaju našu stvarnost .

Ali i pored stvari na koje sam se ovdje kritički osvrnuo , mora se priznati da je naša štampa u mnogome promijenila svoj lik . Ona je postala mnogo informativnija i svestranije tumači i osvjetljava kako unutrašnje tako i međunarodne probleme. Blagovremenim reagiranjem na događaje, brzinom i bogatstvom informacija, ona sve više zadovoljava naše radne ljude, kod kojih vlada sve veći interes za zbivanja unutar i van naše zemlje . Naš novinarski kadar je uglavnom mlad i pun poleta i zbog toga je dužnost komunista da ulože što više napora u podizanju. idejnih, političkih i stručnih kvaliteta kod naših novinara .

88

ZAKLJUČAK

Drugovi i drugarice, Ja sam ovdje vrlo kratko govorio o našem unutrašnjem razvoju, o raznim slabostima i uspjesima , jer znam da će se o tome govoriti na ovom Kongresu u koreferatima i u diskusiji o raznim oblastima naše društvene djelatnosti, a osim toga, o svemu tome prilično iscrpno se govori u našem projektu Programa, u Izvještaju Centralnog komiteta itd. Želim još samo , na kraju , da se i ja osvrnem na perspektivu daljeg razvoja naše socijalističke zajednice i na pretstojeće zadatke članova Saveza komunista Jugoslavije . Mi ćemo ovdje zaista moći s punim pravom da utvrdimo da je u našoj socijalističkoj izgradnji period od VI Kongresa do danas bio ispunjen bogatim sadržajem djelatnosti na svim poljima našeg društvenog razvoja. Taj period je ispunjen vanrednim zalaganjem i radnim stvaralaštvom naših trudbenika . Rezultati toga zalaganja zaista su impresivni za svakog onog koji zna koliko je naša zemlja postradala u ratu , koliko je bila razrušena i opljačkana od mnogobrojnih okupatora , i kako je bila nerazvijena i nacionalno razbijena .

Danas mi imamo vanredno monolitnu socijalističku zajednicu, blagodareći pravilnom , marksističko- lenjinističkom rješenju nacionalnog pitanja . Uspjeli smo da stvorimo snažnu industrisku i energetsku bazu za dalje razvijanje naše industrije . U poljoprivredi smo učinili snažan korak naprijed , slomili smo zastarjela shvatanja o poljoprivrednoj proizvodnji i već u prošloj

89

godini postigli smo sa novim načinom rada i većim investicijama znatne rezultate, koji pružaju vanrednu perspektivu . Naši radnički savjeti postigli su dosada velike rezultate u proizvodnji i time su oni potpuno opravdali naša očekivanja. Naše komune i zajednice komuna pokazale su već dosada svoje velike prednosti kao zdrave i efikasne ćelije naše socijalističke zajednice. Isto tako i društveno upravljanje na svim sektorima našeg društvenog života pokazalo se ne samo efikasno već i sa političkog stanovišta vanredno značajno za privlačenje sve širih masa na upravljanje zemljom. I, to masovno društveno upravljanje pretstavlja kod nas najizrazitiji oblik socijalističke demokratije . Sada se radi o tome da još upornije i odlučnije produžimo našu borbu za socijalizam, za dalju izgradnju i pravilno socijalističko vaspitanje, za viši standard života naših radnih ljudi , za uklanjanje svih onih grešaka i slabosti koje su u prošlosti dolazile do izražaja u našoj svakodnevnoj praksi i smetale pravilnom razvoju društvenih odnosa i našem razvitku uopšte . Mi danas već imamo stvorene sve uslove , i objektivne i subjektivne, materijalne, političke i kulturne , za uspješan i još brži svestrani razvitak naše socijalističke zajednice . U tome velikom djelu članovi Saveza komunista Jugoslavije imaju odlučujuću ulogu i obaveze.

90

REFERATI

Aleksandar Ranković

O

organizaciono-

političkim Saveza

zadacima

komunista

Jugoslavije

12

Drugovi i drugarice, U izveštaju Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije dat je pregled delatnosti organizacija Saveza komunista i njihovih rukovodstava u periodu između Šestog i Sedmog kongresa Saveza komunista . Zadatak je na vama delegatima da ocenite da li je dovoljno i pravilno prikazana ta delatnost. Vi to možete učiniti , jer ste i sami bili učesnici i organizatori borbe za ostvarenje odluka Šestog kongresa .

I

DALJE RAZVIJANJE ULOGE KOMUNISTA KAO DRUŠTVENO-POLITIČKIH RADNIKA

Pošto ste svi upoznati sa Izveštajem Centralnog komiteta, u referatu bih se zato ograničio na neka, po mome mišljenju , bitna pitanja iz rada i razvitka Saveza komunista u proteklom periodu, na izvesne nedostatke koje treba što pre da otklonimo i o kojima se govori u Pismu Izvršnog komiteta , kao i neke naše naredne zadatke . Značaj i vrednost svih odluka koje je Savez komunista donosio u prošlosti naučili smo da ocenjujemo prema tome koliko su se one pokazale opravdane u praksi, kakve smo rezultate u borbi za njihovo ostvarivanje i koliko su se pokazale kpostigli ao izraz potre be kretanja društva napred .

93

Pokazalo se da su odluke i smernice Šestog kongresa bile istoriski neophodne i da smo dosledna ih sprovodeći napravili krupne korake u razvitku socijalističkog sistema i socijalističkih društvenih odnosa u našoj zemlji . Time ne mislim reći da se njihov značaj iscrpljuje. One po svom značaju i za naš budući razvitak daleko prevazilaze takav jedan kratak period kao što je ovaj između Šestog i Sedmog kongresa. Mislim da bi bilo suvišno govoriti vama koliko je bila složena borba za sprovođenje u život odluka Šestog kongresa. Koliko je bilo složeno rukovoditi i usmeravati kretanje društva u duhu tih odluka. Vi to svi vrlo dobro znate iz svakodnevne prakse. Trebalo je znati voditi jednu realističku politiku na liniji socijalizma i u praksi znati uvek uskladiti naše težnje i naše stvarne mogućnosti . Trebalo je znati u svakoj datoj fazi našeg razvitka koncentrisati sve snage na osnovne zadatke i istovremeno izgrađivati i što skladnije kretati čitav sistem napred . Trebalo je izvršavati velike zadatke izgradnje zemlje koji su zahtevali ogromne napore naših radnih ljudi i istovremeno učiniti za radnog čoveka sve u granicama naših mogućnosti. To jest znati naći onaj mogući sklad između individualnih i kolektivnih interesa. Trebalo je stalno uključivati hiljade građana u reša" vanje svih društveno -političkih pitanja koja su ranije rešavali isključivo državni organi i postepeno voditi proces usklađivanja oblika socijalističke demokratije sa uspesima u socijalističkoj ekonomskoj bazi . Na osnovu odluka Šestog kongresa trebalo je u praksi ostvariti kvalitativno novu ulogu Saveza komunista. Izgrađivati takav metod rada koji će odgovarati kretanju čitavog našeg razvitka u novim uslovima, i stalno ideološki uzdizati Savez komunista da bi mogao uspešno ostvarivati svoju ideološkopolitičku ulogu .

Trebalo je izgrađivati i jačati idejno-političko jedinstvo Saveza komunista u borbi protiv tendencija ka administrativnobirokratskoj praksi u rešavanju određenih pitanja i protiv malograđansko-anarhističkih shvatanja demokratije, shvatanja čiji 94

su nosioci uime borbe protiv birokratizma udarali ustvari na osnovne tekovine našeg socijalističkog razvitka. Trebalo je blagovremeno znati sagledati one neizbežne propratne negativne pojave i tendencije, koje su pratile naše unutrašnje kretanje, stalno se boriti protiv njih, onemogućavati ih izmenom uslova iz kojih one proizilaze . Savez komunista trebalo je da se bori za izgrađivanje takvog političkog i privrednog sistema koji će voditi ne samo socijalističkim demokratskim odnosima među ljudima, nego koji će i onemogućiti birokratske tendencije u našem društvenom razvitku i radu Saveza komunista . Trebalo je u uslovima složene međunarodne situacije i vrlo teškog i u to vreme delikatnog međunarodnog položaja naše zemlje voditi doslednu politiku mira

i

miroljubive

aktivne

koegzistencije , boriti se za ravnopravne odnose među narodima, protiv mešanja u unutrašnje stvari drugih zemalja , podržavati borbu naroda koji se još bore za svoju nezavisnost, razvijati saradnju sa svim progresivnim i socijalističkim snagama u svetu koje se bore za mir i socijalizam . Sve to govori koliko su bili složeni uslovi u kojima su radili članovi Saveza komunista i kakve su napore morali ulagati da bi sve te procese pravilno usmeravali , pogotovo u jednoj relativno zaostaloj zemlji kao što je naša . Ja mislim da mi danas ovde možemo kazati da se Savez komunista časno , uspešno i dosledno borio za ostvarenje odluka Šestog kongresa. Takve složene procese mogao je Savez komunista uspešno da usmerava jer je bio idejno-politički jedinstven, jer se u svojoj praktičnoj delatnosti rukovodio stvaralačkom primenom marksizma, jer se kritički odnosio prema svim rezultatima i jer je znao da na najcelishodniji način ostvaruje vezu sa radnim ljudima kako prilikom donošenja svih važnijih odluka , tako i prilikom njihovog sprovođenja u život. Zasluga za postignute rezultate pripada Savezu komunista kao celini i svim radnim ljudima naše zemlje koji su se svesno, dobrovoljno i aktivno borili za ostvarenje takve političke linije 95

Saveza komunista Jugoslavije . Mislim da ću izraziti i vaše mišljenje i mišljenje svih članova Saveza komunista i naših radnih ljudi ako kažem da u pravilnom usmeravanju svih tih procesa , u organizovanju borbe protiv raznih negativnih tendencija i pojava koje su se ispoljavale u čitavom pređenom

periodu

ogromna zasluga pripada Centralnom komitetu sa drugom Titom na čelu . Blagovremeno ukazivanje na te tendencije i njihove moguće posledice i pružanje pomoći organizacijama u borbi protiv njih, omogućilo je da Savez komunista ne samo savlada sve te teškoće , nego da se u borbi sa njima još više idejno-politički uzdigne i da ojača jedinstvo svojih redova.

Drugovi i drugarice, U vezi s tim meni se čini da bi na ovome Kongresu trebalo reći nekoliko reči i o takozvanom slučaju Đilasa . O ovome treba govoriti i zbog toga što je Đilas svoju antipartisku i antijugoslovensku delatnost otpočeo borbom protiv odluka Šestog kongresa. Svima delegatima je , manje ili više , poznata njegova razvojna linija. Moglo bi se reći da je on, sem ostalog , tipičan produkt onoga što je bilo birokratsko u načinu rada u periodu administrativnog metoda rukovođenja , čemu su potsečeni koreni baš na Šestom kongresu . Šesti kongres je određujući novu liniju u našem razvitku , ukazao na mogućnost pojave sitnoburžoaskih i anarhističkih shvatanja i tendencija. Dilas je po svojim stavovima i pogledima bio izraz ovih antisocijalističkih tendencija u procesu izgradnje socijalističke demokratije . Od ovih stavova nije bio dalek put do otvorenog neprijateljstva prema Savezu komunista , prema socijalizmu uopšte , do povezivanja i stavljanja u službu najreakcionarnijih snaga . U uslovima borbe za socijalističku demokratiju , za socijalističke odnose među ljudima, za drukčiji način rada komunista, Dilas više nije mogao da nađe svoje mesto , jer se nije mogao odreći starih metoda i ličnih ambicija koje u novom načinu rada nisu više mogle doći do izražaja . Posle Kongresa taj kva96

zimarksista pojavio se u našoj javnosti sa nizom ,,teoretskih" članaka u kojima je podvrgao sumnji i kritici čitavu

našu

posleratnu politiku izgradnje socijalizma i pokušao da izvrši reviziju osnovnih teoretskih marksističkih postavki na kojima se temelji rad Saveza komunista. Nema sumnje da je to, u istoriji naše Partije , bio jedan od najbeskrupuloznijih i najprljavijih napada na Savez komunista i njegovo jedinstvo , njegovu idejno-političku čistotu . Moramo se setiti da je sve to rađeno u vremenu kada se naša zemlja borila sa velikim teškoćama, kada su neprijatelji nove Jugoslavije u inostranstvu tražili svaki i najmanji oslonac u našoj zemlji da bi joj naneli štete i udarce . Treći (vanredni) plenum CK SKJ raspravljao je o Dilasovom antipartiskom radu i suštini njegove takozvane ideološke borbe protiv linije Saveza komunista i osnovnih principa marksizma-lenjinizma . Ovaj plenum je, posle referata druga Kardelja i diskusije , sasvim jasno utvrdio da se Dilas potpuno udaljio od naučnog socijalizma , da je izgubio i ono malo vere u istorisku ulogu i stvaralačku moć radničke klase i da se pretvorio u jednu mešavinu revizioniste Bernštajnovog tipa i smušenog savremenog sitnog buržoaskog anarhiste. A od toga je bio nužan samo jedan korak pa da postane otvoreni neprijatelj naše Revolucije i njenih tekovina, neprijatelj naše zemlje i socijalizma. I on je taj korak vrlo brzo učinio. Dilasova ,, slava" munjevito se pronela prvo u onom delu sveta koga pre svega zanimaju senzacije , a Đilas je i ranije i tada bio pogodan za to . Njega su naročito prihvatili , užurbano i svesrdno popularisali kapitalistički i reakcionarni krugovi u inostranstvu, koji su u njegovim ,,teoretskim" delima videli neko novo oružje za borbu protiv komunizma uopšte, a posebno protiv socijalističke Jugoslavije. Četnici i ustaše , okupljeni u raznim centrima u inostranstvu, štampali su njegovu ,, Novu klasu" zaklinjući mu se na vernost u borbi protiv socijalističke Jugoslavije i njenih naroda . Velike kapitalističke izdavačke kuće , potpomognute raznim reakcionarnim krugovima i ratnim huškačima, otvorile su svoje pune kase i plaćale prevođenje, štam-

7 VII Kongres

97

panje i reklamiranje ovog antisocijalističkog pamfleta, šireći ga besplatno po čitavom svetu . Bilo je u nekim zemljama i dobronamernih pojedinaca koji u početku nisu mogli da shvate smisao organizovane hajke koja se podigla oko Dilasa, pa su podlegli njenom uticaju . Ali cela ova kampanja u inostranstvu oko Dilasa i njegova dva-tri bedna pomagača, koja je bila uperena protiv naše zemlje i socijalizma uopšte, morala je da doživi istu sudbinu kao i one prethodne. Suočeni sa čvrstim jedinstvom čitavog našeg naroda, neprijateljsko istupanje Dilasa i cela kampanja koju su organizovali neprijatelji socijalizma izvan naše zemlje

nisu

mogli

omesti niti naneti udarac našem socijalističkom razvitku . Pokazalo se da je nemoguće naneti iole ozbiljnije udarce zemlji u kojoj se snažno razvija socijalizam, i jednoj takvoj zemlji kao što je naša, koja stoji u prvim redovima borbe za progres čovečanstva i mir u svetu. A Dilas je konačno bio demaskiran i zauzeo je svoje pravo mesto u taboru kontrarevolucije , neprijatelja Jugoslavije i radničke klase. Posle ozbiljnih grešaka zbog kojih je dobio dve teške partiske kazne, jednu pre rata, a drugu u toku njega, Đilas je konačno zauvek otpao i izbačen iz redova Saveza komunista u kome je i dotada, a naročito u svim težim situacijama za Partiju , bio vrlo često politički problem. Vi, drugovi delegati , možete danas opravdano postaviti pitanje , zašto ovo sada prvi put iznosimo pred vas. Vama je , razume se, vrlo dobro poznato da u našoj praksi nikada nismo nekome ,, pakovali " krivice , oživljavajući i naknadno uzimajući kao argumente za neku konkretnu grešku sve ono što bi u životu , radu i držanju pojedinaca moglo da bude negativno . Sa takvim metodom i takvim igranjem s ličnošću čoveka i komuniste naša Partija je odlučno prekinula već u jeku njene pune stabilizacije , neposredno pred izbijanje rata. Partija je strpljivo i uporno radila na humaniziranju odnosa među ljudima , vaspitavala i pomagala komunistima i onda kada su pravili greške a ta pomoć je u ogromnoj većini slučajeva značila jačanje poverenja komu98

nista i ljudi uopšte prema Partiji . Rukovodeći se time, naša Partija i njeno rukovodstvo tako su postupili i u ovom slučaju . Zato nije slučajno što akcija Đilasa , koja je započeta kao antisocijalistički istup jednog pojedinca, a završila se kao potpuni moralno-politički slom jednog otpadnika, nije imala niti ima ma kakvog uticaja u Savezu komunista i našem narodu. I svi pokušaji neprijatelja da zajedno sa njegovim trabantima , prezrenim , odbačenim i već zaboravljenim od našeg naroda , nanese štetu našem unutrašnjem razvitku i međunarodnom ugledu naše zemlje, razbijeni su čvrstim idejnim i političkim

jedinstvom

Saveza komunista i čitavog naroda .

Drugovi i drugarice , Kao što ste videli iz Izveštaja Centralnog komiteta i referata druga Tita, postigli smo ogromne rezultate u svim oblastima života. Postigli smo mnogo u izgradnji sistema naše socijalističke demokratije, stabilizovanju njenih oblika pre svega radničkih saveta, organa društvenog upravljanja i komuna kao ekonomskoteritorijalnih jedinica . To je ogromno doprinelo daljem razvijanju socijalističkih odnosa među ljudima . Učinili smo mnogo na jačanju materijalne osnove naše socijalističke demokratije . Tri četvrtine društvenog prihoda iz socijalističkog sektora nalazilo se 1957 godine na neposrednom raspolaganju i odlučivanju organa društvenog upravljanja . Učinili smo ogromne korake u izgrađivanju našeg privrednog sistema. Postigli smo krupne uspehe u industrijalizaciji zemlje i stvorili uslove za brže unapređenje poljoprivrede , otklonili smo jednostranosti i ublažili mnoge disproporcije u našem privrednom razvitku . Zahvaljujući našem privrednom napretku nastale su duboke promene i u ekonomskoj i političkoj osnovici društva. Izmenila se struktura našeg društva. Broj seoskog stanovništva spao je na oko 57 otsto dok je pre rata bio 75 otsto. Radnička klasa u periodu od Šestog kongresa povećala se za

7*

99

oko 800.000 radnika. Njena društvena uloga ogromno je porasla, a porasla je mnogo i socijalistička svest radnih ljudi . Međunarodni ugled zemlje je porastao i stalno raste blagodareći borbi naših radnih ljudi u izgradnji socijalizma, blagodareći našem unutrašnjem demokratskom razvitku, našoj doslednoj borbi za mir i politiku miroljubive aktivne koegzistencije , zahvaljujući načinu prilaženja i rešavanja spoljnopolitičkih pitanja. Postigli smo značajne uspehe u razvitku i jačanju društveno-političke uloge Saveza komunista, u razvijanju njegovog metoda rada u skladu sa odlukama Šestog kongresa. Novi metod rada imao je za rezultat sve veće osamostaljivanje organizacija i pre svega rukovodstva , izgrađivanje novih normi u unutrašnjem životu Saveza komunista , razvijanje novih i drukčijih odnosa kako između komunista tako i između organizacija i rukovodstava . Sve je to učinilo da se u društvenom životu i kod radnih ljudi još jače afirmiše rukovodeća uloga Saveza komunista i poveća poverenje u njega, što se ispoljilo u svim akcijama i prilikom izbora za razne organe koji su provođeni na najdemokratskiji način . Danas se u raznim organima društvenog upravljanja, ne računajući radničke savete , nalazi oko 310.000 građana, a od toga su 94.000 članovi Saveza komunista . Osamdeset tri otsto odbornika sreskih odbora i 60 otsto

odbornika

opštinskih odbora su članovi Saveza komunista . Slično je stanje i u svim drugim organima . U sistemu društvenog samoupravljanja , stalnom aktivnošću komunista, neobično je porasla i uloga društveno -političkih organizacija : Socijalističkog saveza , Saveza sindikata, Narodne omladine i drugih društvenih organizacija .

Ove

organizacije

uspešno okupljaju i razvijaju svesne socijalističke snage našeg društva čije idejno -političko jezgro čini Savez komunista . Sadržina njihovog rada se mnogo obogatila i inicijativa njihovog članstva znatno je porasla. O velikoj i raznovrsnoj društvenoj aktivnosti naših ljudi govori i činjenica da danas imamo oko

100

stotinu raznih društvenih organizacija koje deluju na raznim sektorima društvene aktivnosti . Mi danas raspolažemo i sa ogromnim iskustvima u svim oblastima koja su temeljito obrađena i u Nacrtu programa Saveza komunista Jugoslavije . U odlukama Šestog kongresa bila je data generalna linija razvitka Saveza komunista i našeg političkog sistema. U praktičnoj borbi i kroz stečena iskustva te odluke su se postepeno konkretizovale i oživotvoravale u postojećoj stvarnosti .

Drugovi i drugarice , U toku čitavog pređenog perioda mi smo saobražavali delatnost komunista sa promenama koje su prirodno nastajale u društvenom razvitku . Ali, mi ipak u tome nismo uvek i u svemu dovoljno uspevali iako smo imali jasnu liniju . Način rada u mnogim organizacijama Saveza komunista nije se dovoljno i blagovremeno prilagođavao novom mehanizmu društvenog samoupravljanja. A ustvari danas ne možemo razmatrati ni metod rada, ni organizacione probleme, ni politički rad Saveza komunista i drugih političkih organizacija nezavisno od razvitka i stalnog usavršavanja našeg demokratskog društvenog sistema . Zaostajanju u radu Saveza komunista unekoliko je doprinelo i jednostrano shvatanje uloge Saveza komunista u prvo vreme posle Šestog kongresa. Suviše je bila isticana i jednostrano shvaćena vaspitna uloga Saveza komunista. Vaspitnu ulogu trebalo je isticati da bi se shvatila osnovna uloga Saveza komunista i da bi se onemogućio stari administrativni način rada i rukovođenja. Ali , neki komunisti zaboravili su da se uloga članova Saveza komunista ne može svesti samo na ulogu agitatora i propagandista, zaboravili su da je snaga našeg pokreta uvek bila u njegovoj organizatorskoj ulozi , u čvrstoj disciplini i jedinstvenosti redova . Isticanje vaspitne uloge shvaćeno je od nekih komunista, pa i jednog broja organizacija kao umanjenje značaja i potrebe organizatorskog rada. Ustvari , suština je bila i ostaje u tome da se još više slije organizatorski talenat Saveza

101

komunista sa stvaralačkom inicijativom radničke klase i radnih ljudi u organima društvenog upravljanja i na svakom drugom mestu. Vaspitna uloga Saveza komunista mora biti svestrana, ona se ne svodi na propagandistički rad. Ona znači pre svega pomagati radnim ljudima u praksi da se organizovano bore za nove društvene odnose, da upravljaju , otkrivati im perspektivu našeg razvitka , ukratko rečeno rukovoditi na jedan nov način . Ali i pored nekih slabosti , čiji se tragovi još provlače u radu mnogih organizicija, mi smo stekli dragoceno iskustvo u pogledu rukovođenja . U praksi se potvrdilo da je moguće rukovoditi i bez administrativnih metoda, ako se nađu takvi politički oblici i takve organizacione forme preko kojih može da dolazi do izražaja inicijativa radnih ljudi . U našoj praksi administrativno rukovođenje zamenjeno je idejno-političkim delovanjem koje je postalo osnovica novog metoda rada . Samim tim objektivni položaj komunista se radikalno izmenio . Oni sada mogu da deluju snagom primera, snagom ubeđivanja, snagom argumenata, snagom svoga stvaralačkog rada, oni mogu na deluju samo kao društveno-politički radnici .

99 ... Ako hoćeš da vršiš uticaj na druge ljude, pisao je Marks ― moraš da budeš stvarno čovek koji potstiče i unapređuje druge. Svaki tvoj odnos prema čoveku — a i prema prirodi mora da bude određena manifestacija tvog stvarnog individualnog života..." Komunisti u našim uslovima mogu i treba da deluju upravo tako . Zato se pred nas postavlja kao neodložan zadatak da još više uskladimo delatnost naših organizacija i svakog člana Saveza komunista sa stepenom razvitka našeg demokratskog sistema i zadacima u vezi s njegovim daljim usavršavanjem . Mi moramo stalno nastojati da osposobimo svakog komunistu pojedinca - za njegovu društveno-političku ulogu i da ne dozvolimo da zaostaje iza našeg društvenog razvitka .

102

II NEKI NAREDNI ZADACI SAVEZA KOMUNISTA

Drug Tito u svom referatu ukazao je i na osnovne zadatke koji stoje pred nama u narednom periodu . Oni će biti formulisani i u rezoluciji koja će se usvojiti na ovom Kongresu . Ali dozvolićete mi da se zadržim na nekim od njih, jer će od njihovog rešavanja zavisiti kako dalji razvitak našeg sistema i socijalističkih društvenih odnosa tako i razvitak i unapređenje rada Saveza komunista.

ZADACI KOMUNISTA U DALJEM RAZVIJANJU KOMUNA

Pre svega hteo bih da se osvrnem na pitanje komuna od čijeg daljeg razvitka ogromno zavisi razvitak čitavog našeg sistema. U periodu između Šestog i Sedmog kongresa jedan od glavnih uspeha u razvijanju našeg društveno-ekonomskog uređenja pretstavlja formiranje i izgrađivanje komuna. Život komuna snažno je krenuo napred i obogatio se novom sadržinom . Komune sve više postaju jedan novi društveni odnos zasnovan na društvenom upravljanju u najširim

razmerama.

Njihovo

formiranje i razvijanje obeleženo je čitavim nizom društvenih organa upravljanja preko kojih građani neposredno odlučuju o svim svojim pitanjima . U dosadašnjem razvitku stvorili smo snažnu materijalnu osnovu komuna. Komune su velikim delom postale celovite ekonomsko-teritorijalne jedinice , ali razvijanje komunalnog sistema

103

postavilo je i nove i još složenije zadatke pred komuniste . Komunalni sistem zahtevao je i odgovarajuće promene u načinu njihovog rada i u sadržini njihove političke delatnosti . Iako smo, kao što se vidi, stvorili osnovne preduslove za život komune kao „ najizrazitije institucije neposredne socijalističke demokratije", to još uvek ne znači da naše komune već žive punim životom, pa i one koje su najrazvijenije. Mislim da je sada uloga subjektivnog faktora — Saveza komunista , Socijalističkog saveza, sindikata i drugih svesnih snaga - od ogromnog značaja , da ne kažem presudnog, da bi komuna kao celina i svi njeni organi pojedinačno počeli da skladno funkcionišu . Iz tog ugla mi treba da sagledamo rad i zadatke opštinskih komiteta i svih osnovnih organizacija u komuni . Sada treba još više da dođe do izražaja organizatorska i idejno- politička uloga svake organizacije i svih komunista u komuni . Objektivni uslovi za rad svake organizacije ( u preduzeću , teritorijalne , na selu) bitno su se izmenili, jer se sada njihov rad odvija na jednoj sasvim drugoj materijalnoj osnovi koja je nerazdvojni deo jedne celine komune , i u sasvim novim oblicima društvenog života građana. Danas ni jedna osnovna organizacija ne može da razmatra probleme na svom području , a da pred sobom ne vidi komunu. Zbog toga mi već u praksi vidimo da se mnoge osnovne organizacije sve više okreću prema komuni . To će svakako uneti novu i bogatiju sadržinu u rad osnovnih organizacija i jedan novi zahtev za dalje prilagođavanje delatnosti komunista razvitku komune i svih organa u komuni. Mi moramo postaviti rad Saveza komunista i ostalih organizacija , a pre svega Socijalističkog saveza i sindikata tako , da komuna i svi društveni organi u njoj postepeno uđu u svakodnevni život i svest građana onako kako su ušli radnički saveti u život i svest radnika -proizvođača - da ih smatraju svojom neprikosnovenom tekovinom. Treba omogućiti svakom čoveku da radom u ovim organima ostvaruje svoje interese, ali na takav način, da istovremeno jača socijalističke odnose i doprinosi razvitku cele društvene zajednice .

104

Neobično velika uloga u tome pripada opštinskim komitetima Saveza komunista i rukovodstvima drugih društveno-političkih organizacija u komuni . Razvitak komune će svakako zahtevati da se izvestan broj jačih kadrova i dalje upućuje na rad u komune. Uporedo sa tim svakako će biti potrebno smelije nego do sada izdizati na rukovodeće dužnosti mlade drugove prvenstveno iz redova radnika. Pošto opštinski komiteti stoje pred vrlo složenim zadacima , potrebno je da dođe do punog izražaja konkretna, stalna i svestrana pomoć sreskih i republičkih rukovodstava , da bi se oni kao politička rukovodstva što pre osamostalili. Bez te i takve pomoći opštinski komiteti teško da će moći unapređivati svoj rad tako da on bude u skladu , kako sa njihovom ulogom kao samostalnih političkih rukovodstava, tako i sa novim društvenim uslovima. Sem toga , opštinski komiteti treba oko sebe da okupe široki aktiv komunista kome će biti jasna uloga i razvitak komune i koji će onda moći da pruža pomoć osnovnim organizacijama i društvenim organima. Opštinski komiteti moraju još više usmeriti osnovne organizacije prema komuni, prema organima društvenog upravljanja i političko-društvenim organizacijama, jer su to danas osnovna područja delovanja članova Saveza komunista. Komiteti treba da obezbede takav demokratizam u radu tih organa i organizacija, da preko njih stalno dolaze do izražaja interesi radnih ljudi i njihovo neposredno učešće u rešavanju svih problema. Zadatak organizacija Saveza komunista i sindikalnih organizacija u preduzećima jeste da uporedo sa daljim poboljšavanjem rada u preduzećima više okrenu radnike-proizvođače prema problemima komune , jer to odgovara i njihovom materijalnom , kulturnom , prosvetnom i drugom interesu i interesu doslednog socijalističkog razvitka komune. Uloga radničke klase u komuni treba da što više dolazi do izražaja ne samo preko veća proizvođača, nego direktnim učešćem radnika i u drugim organima društvenog upravljanja, u radu političkih i društvenih organizacija.

105

Sem toga, u radu opštinskih komiteta veoma je važno da li će uspeti da pravilno angažuju sve intelektualne snage koje se nalaze u komuni . Rad sa intelektualnim kadrovima treba organizovati tako da oni deluju kao aktivni društveni radnici . Oni mogu mnogo učiniti u organizovanju i unapređivanju raznih oblasti života komune u borbi protiv zaostalosti i konzervativnih shvatanja, na podizanju kadrova, na vaspitanju radnih ljudi da bi bolje koristili i razvijali mehanizam društvenog samoupravljanja itd. Dalji razvitak komune u mnogome će zavisiti od znanja i opštekulturnog nivoa naših radnih ljudi . Kada govorimo o komuni , onda bih hteo da napomenem da u centru našeg političkog rada,

u

centru

rada

svih

organa

društvenog upravljanja i svih političkih organizacija mora biti briga za čoveka. Komune su omogućile da se u pogledu usklađivanja individualnih i opštih interesa učini do sada najkrupniji korak. Zahvaljujući dosadašnjim naporima stvorene su takve materijalne pretpostavke , koje omogućuju da se stalno poboljšavaju životni uslovi radnih ljudi . Osnovno je sada pravilno iskoristiti postojeće mogućnosti i na osnovu tih dostignuća boriti se za dalji i brži razvitak materijalnih snaga društva. Naša politička rukovodstva i organizacije morali su u proteklom periodu da se mnogo angažuju oko izgrađivanja sistema . Pored tog važnog zadatka bila su se isuviše orijentisala na brigu oko ,,krupnih" pitanja , oko investicija . Razume se i to je bilo nužno na određenom stepenu našeg razvitka, jer se bez toga ne mogu stvoriti uslovi za bolji život. Ali u tome su neka lokalna pa i viša rukovodstva otišla u drugu krajnost, pa su ona takozvana ,, sitna " pitanja bila znatno zapostavljena . A ustvari iza tih ,, sitnih ” pitanja krije se čovek, briga za njega, za njegove svakodnevne životne probleme, kriju se društveni odnosi . Ima komunista koji nisu shvatili da su ta dva zadatka usko povezana , da je to jedna celina . Sada kada smo u pogledu sistema i u pogledu razvitka materijalnih snaga postigli već krupne rezultate treba da daleko više brige posvetimo našim radnim ljudima

106

putem što racionalnijeg korišćenja i ulaganja sredstava u ona područja koja će neposredno uticati na poboljšanje njihovog života.

ZADACI KOMUNISTA U RAZVIJANJU SOCIJALISTIČKIH ODNOSA NA SELU

Pored zadataka u vezi sa daljim razvijanjem komune, hteo bih da se osvrnem posebno na zadatke organizacije Saveza komunista na selu. Vama je svima poznato iz kakvih smo razloga do sada zaostajali u razvijanju socijalističkih odnosa na selu . Sada su se i objektivni uslovi na selu izmenili . Odvojena su znatna sredstva za unapređenje poljoprivrede . Stečena su pozitivna iskustva u pogledu razvijanja oblika preko kojih se povezuju individualni seljaci sa socijalističkim sektorom. Jasno je formulisana agrarna politika , politika socijalističkog preobražaja sela . Znači, došli smo u fazu kada se ne postavlja više pitanje da li je društvo u stanju da odvoji nužna materijalna sredstva , nego kako će se ta sredstva, koja je društvo odvojilo, iskoristiti, kako će se svesne snage , pre svega komunisti, organizovati i odlučno založiti da se ta sredstva što racionalnije upotrebe. Da bi zemljoradničke zadruge bile organizatori proizvodnje, nosioci prometa poljoprivrednih proizvoda i glavni snabdevači tržišta potrebno je angažovanje svih snaga na selu, a pre svega komunista i organizacija Socijalističkog saveza radnog naroda. Pred komunistima danas stoji zadatak konkretnog, organizatorskog rada na razvijanju socijalističkih odnosa na selu . Treba prići organizovanju konkretnih akcija i kroz te akcije stvarati organizaciju zadruge i postepeno je osamostaljivati . U nekim organizacijama komunisti su još uvek više agitatori nego organizatori i često ih nema tamo gde se socijalizam stvara. Neki komunisti govore o značaju zadruge , o kontrahiranju , a sami pod raznim izgovorima ne kontrahiraju , sami svojim primerom ne pokazuju put drugim seljacima .

107

U usmeravanju osnovnih organizacija na konkretne akcije vrlo je važna uloga opštinskih komiteta. Tamo gde do sada zadruga nije ojačala, gde nije razvila svoje osnovne delatnosti , oni

treba

da

se

pojave

i

kao

organizatori

mnogih

akcija

preko osnovnih organizacija, a da bi to mogli da rade oni treba da angažuju široki aktiv komunista i drugih aktivista koji će te akcije organizovati i nositi . Oni moraju da izrade konkretnu politiku i da koncentrišu akcije u opštini prema raspoloživim sredstvima,

prema postojećim kadrovima da bi se postigao

maksimalni proizvodni efekat, a ne odmah ići na jedan široki front i rasplinjavati se, jer to u praksi, videli smo, ne daje željene rezultate. Da bi zadruge mogle uspešno da se razvijaju treba da imaju takve rukovodeće kadrove (upravnike i druge) kojima je jasan put razvitka socijalizma na selu, složenost tog razvitka , i takve stručne kadrove koji će u tako složenoj situaciji nalaziti i predlagati najpogodnija rešenja, kako za razvijanje proizvodnje i produktivnosti u zadrugama, tako i za uspostavljanje poslovnih odnosa između zadruga i individualnih proizvođača . Treba obratiti daleko više pažnje razvitku raznih odeljaka u zadruzi tako da svaki proizvođač nađe svoje pravo mesto u okviru delatnosti zadruge . I tu komunisti treba da se pojave kao organizatori , da bi se što više proizvođača uključilo u razne odeljke, koji bi onda dejstvovali dosta samostalno čime bi se proširila i baza upravljanja zadruga koja se sada uglavnom svodi na upravne odbore. Zadruge već danas raspolažu krupnim društvenim sredstvima i fondovima . Komunisti moraju zajedno sa svim zadrugarima da se bore da se ti fondovi što racionalnije iskoriste za dalje proširivanje proizvodnje i da se ulaganja u zadruzi vrše tako da ona što pre izraste u moderno i krupno socijalističko preduzeće . Stečena iskustva pokazala su da se ne može unapred propisivati kakvi treba da budu poslovni odnosi sa proizvođačima. To zavisi od specifičnosti proizvodnje, sredstava za proizvodnju 108

i navika proizvođača . Osnovno je da zadruga svoju delatnost tako razvija da individualni proizvođač stekne poverenje u nju na osnovu materijalne zainteresovanosti , da zadruga stalno jača društvena sredstva , što će imati za rezultat povećanje proizvodnje, postepeno oslobađanje seljaka od zaostalih sredstava za proizvodnju , a time će se menjati i njegova društveno-ekonomska uloga i njegova svest. Sve ove mere obezbediće postepeno razvijanje socijalističkih odnosa na selu . Komunisti moraju da razbijaju i shvatanja da je široka aktivnost zadruga moguća samo na takvim područjima kao što je Vojvodina i slično . Gde god ima proizvodnje ima mesta i za zadrugu . I u rukovođenju zemljoradničkim zadrugama mi smo uveli principe demokratskog upravljanja što pretstavlja snažan faktor u daljem socijalističkom razvitku naših zadruga . Zato komunisti treba da obrate pažnju da u zadružne saveze i upravne organe budu izabrani najbolji i najnapredniji ljudi . Organizacije komunista na selu moraju se i organizaciono još više osposobiti za ostvarenje ovih zadataka . Jedna od formi koja bi mogla mnogo doprineti poboljšanju rada organizacija na selu jesu aktivi komunista stvoreni iz više osnovnih organizacija. Naravno, ukoliko se pronađe odgovarajući sadržaj njihovih sastanaka i dobro organizuje rad sa njima po konkretnim pitanjima. Uporedo s tim težište rada članova Saveza komunista na selu treba i dalje da bude u organizacijama Socijalističkog saveza radnog naroda, drugim društvenim organizacijama i organima društvenog upravljanja.

ULOGA RUKOVODSTAVA I ORGANIZACIJA SAVEZA KOMUNISTA U REŠAVANJU PROBLEMA KADROVA Jedno pitanje na koje bi takođe trebalo obratiti pažnju jeste pitanje kadrova . U dosadašnjem radu mi smo dosta učinili na podizanju kadrova u svim područjima . Ali to je još uvek nedovoljno da bi mogli ići onim tempom napred kakvim bi inače mogli ići obzirom na stvorene materijalne mogućnosti. 109

U uslovima društvenog upravljanja bitno se morala izmeniti i kadrovska politika . Ona se nije mogla više voditi iz jednog centra kao što je to bilo moguće i neophodno u godinama posle rata. U novim uslovima sami sreski i opštinski komiteti, odbori vlasti i privredne organizacije morali su da uzmu na sebe idejnopolitičko i stručno podizanje kadrova . Mada je u početku bilo nedostataka i grešaka, to se u praksi pokazalo kao jedino pravilno. Takav demokratski način podizanja i odabiranja kadrova uticao je da i postojeće kadrovske komisije i drugi organi koji şe bave tim pitanjima dobiju sasvim drugu ulogu . Ovi organi su ranije bili operativna tela a sada postaju pomoćna tela za analizu stanja kadrova na pojedinim sektorima, za izgrađivanje na osnovu tih analiza kriterijuma politike.

za

formiranje

kadrovske

U uslovima društvenog samoupravljanja kadrovska politika u svim oblastima postaje stvar samih radnih ljudi . Kadrovi izrastaju iz prakse i na osnovu njihovog zalaganja i sposobnosti radni ljudi biraju ih u organe vlasti, organe društvenog upravljanja , partiske forume itd. Time će se otkloniti jedna od slabosti ranije kadrovske politike koja nije bila u stanju da na vreme zapaža široki krug idejno i politički izraslih ljudi u kolektivima i ustanovama, nego se često ograničavala na uzak krug drugova u komitetu i oko komiteta. Zadatak partiskih i drugih organa sastoji se u tome da uspešno kombinuju dugoročnu politiku podizanja kadrova sa svakodnevnim rešavanjem personalnih problema u kojima neposredno učestvuju radni ljudi . U uslovima takve politike onemogućiće se i sve one negativne pojave kao što su „ veze“, protekcija, nezakonitost . Pored daljeg razvijanja personalne službe , kod svih organa potrebno je organizovati i razvijati kodrovsku službu (u republici, srezu, komuni) koja će na bazi perspektivnih planova republike, sreza i komune , i u skladu sa novom

reformom

školstva, izgrađivati politiku i preduzimati praktične mere da

110

se dođe do potrebnih kadrova . Zatim, mislim da nas praksa sve više upućuje i na formiranje komisija za kadrove kod većih i razvijenijih komuna. A što se tiče metoda rada tih komisija, on bi trebalo da se bazira na konsultovanju što šireg kruga ljudi prilikom pretresanja kadrovskih pitanja i određivanja kriterijuma za formiranje kadrovske politike. U našem budućem radu moraćemo osloboditi veliki broj naših kadrova od preterano velikih i brojnih zaduženja . Napori organizacija

Saveza komunista

u pravcu angažovanja šireg

kruga ljudi i prenošenja na njih odgovarajućih funkcija nisu sasvim uspeli . Sada mi imamo takvo stanje da neki sekretari osnovnih organizacija imaju prosečno tri izborne funkcije , mnogi članovi i sekretari opštinskih komiteta prosečno po pet, članovi sreskih komiteta skoro po šest, a ima sekretara sreskih komiteta sa više od šest zaduženja i sporednih funkcija itd . U današnjim uslovima nema nikakvog opravdanja za nagomilavanje tolikog broja funkcija pogotovo što mnoge od njih traže skoro čitavog čoveka . Posledice tolikog broja zaduženja su dosta ozbiljne i raznovrsne. Stvara se pre svega psihologija „ nezamenljivih ljudi “. Mnogi postaju površni u radu i od toga naravno trpi rad mnogih organa i institucija a sami ne preduzimaju što je potrebno da se idejno uzdižu , niti su u stanju da menjaju i usavršavaju metode i kvalitet svoga rada. Pored ostalog , na taj način, usporava se podizanje mlađih sposobnih kadrova . Ovo dolazi i otuda što se ne vidi mnoštvo mladih ljudi koji svakodnevno u našim kolektivima i kroz druge forme društvenog života izrastaju u aktivne društveno -političke radnike . U današnjim uslovima ova praksa može samo da nam usporava razvitak i zato treba sa njom odlučno prekidati . Kada govorimo o podmlađivanju kadrova onda to činimo pre svega iz jedne objektivne potrebe. Na bazi sopstvenih iskustava videli smo da svaka etapa u borbi za socijalizam traži određene kvalitete od naših kadrova , bilo da te kvalitete poseduju ili stiču stari kadrovi , bilo da ih obezbeđujemo podizanjem 111

i angažovanjem mlađih ljudi . Videli smo da su kvaliteti koje su posedovali pojedini stariji kadrovi došli do punog izražaja u ilegalnom periodu i u danima Revolucije , jer su se za to pre svega i pripremali, a da ti kvaliteti u uslovima složene borbe za izgradnju socijalizma nisu bili dovoljni . To je , razume se, jedna sasvim zakonita i normalna pojava u uslovima burnog i revolucionarnog razvitka kakav je naš. U svakodnevnoj praksi socijalističke izgradnje, pored starijih kadrova i uz njihovu pomoć , stalno izrastaju mlađi aktivni i sposobni kadrovi koji treba da postepeno preuzimaju na sebe i sve odgovornije dužnosti . Uzdizanje mlađih drugova u rukovodeće organe i na druge odgovorne dužnosti ne znači da se time umanjuju zasluge starijih drugova , već se tim obezbeđuje stalan polet i snaga našeg pokreta. U vezi sa uzdizanjem kadrova hteo bih reći da smo zapostavili pitanje podizanja kadrova iz redova radnika. U tom pogledu su malo učinili i Savez komunista i sindikati koji bi u tome mogli svakako najviše da doprinesu . Ako pogledamo socijalni sastav naših komiteta, počev od opštinskih pa naviše , videćemo da u njima nema dovoljno radnika, a pogotovo radnika iz proizvodnje. Naša Partija je u ilegalnom periodu , pa čak i u ratu , posvećivala veliku pažnju uzdizanju kadrova uopšte , a naročito radnika i zahvaljujući tome pripremili smo veliki broj kadrova sa kojima smo mogli da počnemo Revoluciju i koji su bili u stanju da vrše odgovorne dužnosti i u toku rata i u posleratnoj izgradnji . Mi ne smemo nikada zaboraviti da je Savez komunista partija radničke klase i ako želi da izražava uvek težnje i interese te klase, onda on mora da stalno proširuje svoje redove radnicima iz proizvodnje i da najtalentovanije i najaktivnije uzdiže i na rukovodeća mesta.

112

ZADACI ORGANIZACIJA SAVEZA KOMUNISTA U RAZVIJANJU POLITIČKOG RADA

Komunistima u uslovima društvenog samoupravljanja najvažnije sredstvo borbe jeste idejno-političko delovanje . Postigli smo krupne rezultate u razvijanju mehanizma samoupravljanja, u razvijanju masovne inicijative, u obezbeđenju brzog razvitka privrede , ali ako pogledamo naš politički rad , naše političko rukovođenje, onda ćemo videti da ono ne ide uvek u korak s našim opštim razvitkom. Naš društveni sistem kakav imamo i kakav razvijamo zahteva neprekidni politički rad. U administrativnom periodu izgradnje socijalizma gde je spolja sve izgledalo skladno, potrebe za takvim intenzivnim političkim delovanjem nismo toliko osećali

mada

su se

iza te prividne

skladnosti krile vrlo krupne slabosti . Mi smo radi toga izmenili takav sistem. Danas je obrnuta situacija. U uslovima samoupravljanja, kada su se otklonile administrativne prepreke pozitivni procesi u svim oblastima snažno su krenuli napred . Time se dalo maha ne samo stvaralačkim snagama radnih ljudi , nego su se donekle uz njih oslobodile i konzervativne snage. To se ispoljilo odmah i u radu organa društvenog upravljanja u kojima se nalaze ljudi sa različitim shvatanjima, često sa zaostalom svešću , sa sitnosopstveničkim mentalitetom, opterećeni raznim negativnim uticajima , što je sve onda prirodno uticalo i na rad tih organa i na mogućnost njihovog deformisanja. U tom smislu organi društvenog samoupravljanja postali su za komuniste poprište idejno-političke borbe . Razvijanjem našeg demokratskog mehanizma i sve većom decentralizacijom vlasti i sredstava stvorili

su se

na terenu

objektivni uslovi da se pojavi čitav niz negativnih pojava kao što su lokalni birokratizam , oportunizam i slično . Nastali su novi odnosi, nova prava i dužnosti . Raspodela sredstava postala je stvar komune i preduzeća. U uslovima tih novih materijalnih odnosa stvorile su se mogućnosti za prodor u organe društvenog upravljanja sitnoburžoaskih pa čak i antisocijalističkih shvata-

8 VII Kongres

113

nja. S druge strane su neki naši kadrovi decentralizaciju shvatili kao lek za sve bolesti , što je onda još više pogodovalo ustaljivanju pa čak i širenju negativnih pojava . Takve pojave i tendencije ukoliko se nisu na vreme sagledale i ukoliko se nije vodila borba protiv njih počele su da deformišu rad samoupravnih organa i nekih komunista koji se nalaze u njima. Iskustvo nam je pokazalo da gde god su komunisti prestali da deluju kao društveno-politički radnici i gde su se zapetljali u sitne lokalne poslovne računice pojavljivale su se razne negativne pojave od kojih ni oni sami nisu bili imuni . Čak su u nekim slučajevima bili i njihovi nosioci . Jedna od slabosti u radu rukovodstava i osnovnih organizacija Saveza komunista jeste što ne prate sistematski politički život na svom području, što im nedostaje stvarniji uvid u političko stanje u svakom kolektivu , selu, ustanovi . Danas u uslovima sve veće političke stabilnosti našeg društva i razvijenog sistema neposredne demokratije , politička rukovodstva i organizacije moraju pre svega da prate politička kretanja na terenu , da budu bolje upoznati šta radni ljudi misle, šta im je nejasno, šta im se ne sviđa, šta predlažu, kako su prihvatili izvesne mere. Sve je to nužno ako hoćemo na vreme da vidimo koja su to pitanja koja neblagovremenim rešavanjem ili nedovoljnim objašnjavanjem postaju politički problem itd. Organizacijama nedostaju upravo takve političke analize na bazi kojih bi otkrivali izvesne pojave i tendencije i preduzimali odgovarajuće političke i druge mere. U našem radu moramo polaziti od toga da život postaje svakim danom bogatiji i složeniji i nijedno rukovodstvo i organizacija ne može dobro raditi i pravilno donositi odluke ne samo ako ne prati taj život nego i ako ne organizuje u najširoj mogućoj meri konsultacije sa radnim ljudima po svim važnijim pitanjima bilo preko društveno-političkih organizacija , zborova birača ili nekih drugih oblika . Da bi organizacije Saveza komunista i pre svega rukovodstva uspešno politički rukovodili moraju, da tako kažem , da što 114

1

redovnije pretresaju osnovna pitanja koja daju ton političkoj atmosferi na njihovom području , da blagovremeno otkrivaju negativne pojave , da otkrivaju njihove izvore , da se bore za uklanjanje uslova iz kojih su one proizišle , da u svakoj datoj fazi razvitka vide sadržinu tih pojava i njihove nosioce, da znaju gde je granica između objektivnih teškoća i subjektivnih slabosti i da ne dozvole da se članovi Saveza komunista utope u sitni prakticizam, nego da ih stalno razvijaju kao društvene radnike. Bez toga nema uspešnog političkog rukovođenja i organizovanog političkog rada. U radu mnogih organizacija, pa i rukovodstava, ima još prilično elemenata prakticizma, nesagledavanja uvek i na vreme šta je bitno, a šta sporedno . Takav rad ne osposobljava komuniste za borbu, vodi postepenom popuštanju pred stihijom , oportunizmu, koji počinje da nagriza političku fizionomiju komunista. U takvim uslovima neki komunisti izgube celinu iz vida. Zaborave na ljude, na društvene odnose , zaborave da su oni baš odgovorni za sve ono što se oko njih događa i što se događa u čitavoj zemlji . U takvim uslovima oni nisu u stanju da se bore protiv pojava šovinizma , nacionalizma , začaurenosti na polju kulture i u drugim oblastima, da se bore za politiku bratstva i jedinstva naših naroda, za pravilne međurepubličke odnose itd . A upravo zadatak je komunista da dobro poznaju stanje u čitavoj našoj zemlji , svakoj našoj republici i da budu u stanju da pravilno sagledavaju i tumače probleme i teškoće ne samo kod sebe, nego i u drugim republikama. Kada se govori o političkom radu hteo bih ukazati da ima i komunista koji na izvestan način potcenjuju značaj političkog rada, koji se čak opiru da idu na rad u pojedine društveno- političke organizacije . Oni misle da se njihova obaveza prema Savezu komunista iscrpljuje time što obavljaju odgovorne dužnosti u državnim, privrednim i drugim sličnim organima. Mi ćemo svakako i u buduće preduzimati niz organizacionih mera za prilagođavanje političkog rada i njegove sadržine potrebama razvitka. Mi imamo sve instrumente, pre svega razvijen

8.

115

politički mehanizam, koje treba samo uskladiti i dalje razvijati , koji nam omogućavaju da idemo na još šire uvlačenje masa u samoupravljanje. Takođe, moraćemo stvoriti jedan efikasniji mehanizam kontrole i odozdo i odozgo , koja bi pored ostalog imala i karakter blagovremene i konkretnije pomoći u sprečavanju raznih nepravilnosti u radu naših organa. U razvijanju političkog rada mislim da velika uloga pripada štampi i takvim institucijama kao što su radio, film i druge. U periodu od Šestog kongresa do sada naša štampa znatno je napredovala u pogledu kvaliteta i raznovrsnosti , tako da ona igra sve veću ulogu u idejno-političkom i kulturnom podizanju ljudi . Upravo zbog njene povećane odgovornosti mislim da i ubuduće treba još više da učinimo na daljem podizanju njenog kvaliteta, pre svega njenog idejnog nivoa, na idejnom i stručnom uzdizanju novinara i na razvijanju kod njih još veće društvene odgovornosti . Pored redakcija i izdavačkih saveta , smatram da bi veliku ulogu u tome mogli odigrati aktivi komunista novinara. Posebnu ulogu u idejnom i političkom vaspitanju komunista i radnih ljudi , u izgrađivanju metoda rada i jedinstvenih gledanja treba da igra „ Komunist", organ Saveza komunista Jugoslavije. SAVEZ KOMUNISTA I IDEJNA BORBA

U ovom razdoblju Savez komunista vodio je stalnu i upornu idejnu borbu protiv raznih antisocijalističkih tendencija, protiv konzervativnih shvatanja i ostataka dogmatizma . To je istovremeno bila borba za dalji razvoj stvaralačke marksističke misli u nauci, za dalju afirmaciju socijalističkih, humanističkih koncepcija u školstvu, kulturnom radu i društvenom životu uopšte . Napori u ovom pravcu bili su usmereni na jače angažovanje u idejnoj borbi aktiva komunista u oblasti društvenih nauka, na bolje organizovanje postojećih snaga na tom području . Postignuti su uspesi i u okupljanju većeg broja kulturnih i jav-

116

nih radnika, kao i stručnih organizacija u kulturno-prosvetne zajednice i Kulturno-prosvetno veće Jugoslavije , u usretsređivanju njihove pažnje i njihove aktivnosti na osnovne zadatke kulturnog preobražaja zemlje . Pokretanjem širokih diskusija o problemima i zadacima školske reforme i aktivizacijom na tom pitanju prosvetnih radnika i društvenih organa oko školskih ustanova, napori za prilagođavanje škole potrebama društvenog razvitka prerasli su u široku društvenu akciju koja daje sve bolje rezultate. Najzad preduzete su i mere (stvaranje Instituta društvenih nauka i dr. ) za sistematsko pripremanje kvalifikovanih kadrova u oblasti društvenih nauka pa prema tome i za temeljitije proučavanje idejnih problema i za šire organizovanje idejne borbe. Sve ove i druge inicijative imale su za rezultat određene uspehe u raznim oblastima . Može se reći da je kod nas učinjeno dosta u prevazilaženju dogmatizma u naučnom i kulturnom životu. Sem toga, sve snažnija afirmacija marksističkih shvatanja i socijalističke društvene svesti kod inteligencije pokazuje da se uspešno savlađuju izvori i nosioci raznih idealističkih , nenaučnih gledanja i antisocijalističkih stavova na planu kulturnog rada i stvaranja. Razume se, to nikako ne znači da su svi problemi rešeni , pa čak ni to da je najveći deo posla obavljen. Oblast idejne borbe veoma je složena i zahteva organizovane i smišljene napore najsvesnijih snaga socijalističkog društva, napore koji treba da budu sračunati na duži rok. Nije mogućno preko noći savladati ostatke starih shvatanja, različitih zabluda i iluzija, nasleđenih iz prošlosti i često oživljavanih nekim našim još nerešenim problemima i uticajima sa strane . Sem toga, ovde ne treba gubiti iz vida ni zadatak stalnog idejnog prevazilaženja tendencija za konzerviranjem preživelih odnosa i oblika. Stvorivši neophodne materijalne i društvene uslove za dalji razvoj socijalističke svesti ljudi , mi smo u afirmaciji te svesti postigli već prilično značajne uspehe. Ipak, treba reći da pred nama u tom pogledu stoje još veoma ozbiljni i složeni zadaci .

117

Jedan od osnovnih zadataka svakako je dalja borba za obezbeđivanje odgovarajućih uslova koji će omogućiti svestrani razmah stvaralaštva komunista na obrađivanju aktuelnih teoretskih problema. Potrebno je šire uključivati kadrove, naročito mlađe, u borbu za razvijanje i obogaćivanje savremene socijalističke misli u svim oblastima našeg života. Važno je obratiti više pažnju na pronalaženje raznih izdiferenciranih formi za pripremanje kvalifikovanih kadrova koji će biti sposobni da samostalno rade na dubljem obrađivanju idejnih problema. Nacrt programa SKJ, koji se predlaže za usvajanje na ovom Kongresu , pored dela klasika marksizma, pretstavlja bazu i bogat fond smernica , ideja i sugestija za razvijanje ovog rada. Široj razradi misli i ideja , sadržanih u Programu SKJ, doprineće i časopis Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije ,,Socijalizam". Nužno je da se komunisti u stručnim i naučnim udruženjima još jače aktiviziraju u borbi za formiranje novog lika naučnika i stručnjaka koji će na svoju delatnost gledati , kako sa stanovišta potrebe stalnog razvitka nauke tako i sa stanovišta napretka našeg društva i novih odnosa među ljudima. U stručnim časopisima i publikacijama potrebno je uporno se boriti za što viši naučni nivo radova , za punu afirmaciju stvaralačkog marksizma u različitim oblastima nauke. Poslednjih godina u našem kulturnom životu postignuti su lepi rezultati . Stvoren je niz kvalitetnih dela naročito u nekim oblastima, ali nužno je prevazići jednu ne tako retku pojavu u našem kulturnom životu koja se ispoljava u tome što se neke diskusije o važnim i principijelnim pitanjima izrode u lične ili grupaške sukobe, u kojima se onda potpuno zapostavi sam problem o kome se raspravlja i potreba njegovog progresivnog i konstruktivnog rešavanja. Zato je potrebno da se organizuje i razvije principijelna diskusija i kritika protiv svih negativnih i antisocijalističkih pojava imajući u vidu potrebe i interese našeg socijalističkog razvitka. Neophodno je boriti se za principijelnu socijalističku diskusiju o različitim problemima našeg života, u 118

kojoj se nikada ne sme gubiti iz vida osnovni zadatak - potreba stalnog razvijanja i obogaćivanja novih društvenih odnosa u našoj zemlji . Zadatke na planu idejne borbe ostvarićemo svestranom aktivizacijom komunista i drugih progresivnih ljudi u društvenim organima i organizacijama, različitim ustanovama, štampi , na radnim mestima, svesnom i upornom borbom za novi moralni i idejni lik čoveka, građanina socijalističke Jugoslavije .

Drugovi i drugarice , Hteo bih da kažem nekoliko reči o značaju i stanju fizičke kulture u današnjim uslovima kojų treba shvatiti kao svakodnevnu potrebu omladine i deo standarda naših građana. Organizacije „ Partizana ", Sportskog saveza , Planinarskog i Streljačkog saveza Jugoslavije obuhvatile su izvestan broj građana, ali još uvek veoma mali . U svim organizacijama za fizičku kulturu uključeno je svega 3,14 otsto građana. Redovnom nastavom fizičkog vaspitavanja u školama obuhvaćeno je svega 48 otsto učenika. Da bi se takvo stanje popravilo potrebno će biti obezbediti i veća materijalna sredstva i veće razumevanje organa uprave i društvenih organizacija za potrebe fizičke kulture . Naprimer, neki narodni odbori i prosvetni organi ne nastoje da prilikom izgradnje novih školskih zgrada grade sale za vežbanje ili bar vežbališta . Organi i organizacije koje se staraju o zdravlju naroda ne uviđaju dovoljno da su razni oblici telesnog vaspitanja i sportska aktivnost značajno sredstvo preventivnog rada . Uprave preduzeća, radnički saveti i drugi privredni organi i sindikalne organizacije zaboravljaju da produktivnost rada umnogome zavisi od fizičke sposobnosti radnika, od uslova njihovog života i odmora. Shvatanja o izgradnji gradova u odnosu na fizičku kulturu su nesavremena . Kod stvaranja urbanističkih planova i izgradnje naselja ne vodi se dovoljno računa o prostoru i izgradnji dečijih igrališta, školskih dvorišta i vežbališta , zelenih površina, manjih terena za sportske igre i druge oblike masovne fizičke kulture.

119

U našim turističkim mestima na obalama reka i jezera, na izletištima, uz razna odmarališta, u parkovima, naseljima, fabrikama itd . ima premalo objekata i drugih uređaja koji bi privukli pažnju i omogućili omladini i svim našim radnim ljudima da se kroz razne sportske delatnosti korisnije i savremenije odmaraju i bolje pripreme za svakodnevni rad . Za podizanje ovih objekata najčešće nisu neophodna velika sredstva. Potrebno je samo više razumevanja da se stanje osetno poboljša. Fizičko vaspitanje naroda mora postati stvar za koju je šire zainteresovano naše društvo , pa se na određeni način o njemu moraju više starati svi organi , političke i društvene organizacije, a posebno sindikati i Narodna omladina . Naročito je važno da fizička kultura postane predmet brige raznih organa komune , gde se i ovi problemi mogu najuspešnije rešavati često i sa malim sredstvima. Komunisti koji rade u organizacijama za fizičku kulturu , a naročito sportskim, moraju se odlučnije boriti protiv negativnih pojava koje štetno utiču na vaspitanje omladine. Borba za pravilno vaspitanje mladih ljudi biće nesumnjivo uspešnija ako za naše građane i omladinu stvorimo potrebne uslove za svestraniju sportsku aktivnost i razonodu . Mi možemo otstraniti krupne negativne pojave u nekim granama našeg sporta samo ako budemo sistematski radili na uspostavljanju široke mreže raznovrsnih objekata za masovni sport, koji bi postali privlačni centri za okupljanje omladine i odraslih građana . Nad tim problemom treba da se zamisle svi odgovorni faktori i komunisti koji rade u sportskim organizacijama i koji sportsku aktivnost i manifestacije .

(.

120

sa

strane

prate

III

DALJE UČVRŠĆIVANJE JEDINSTVA SAVEZA KOMUNISTA

Iz dosadašnjeg izlaganja, drugovi i drugarice, mogli ste da zapazite kako je neobično porasla uloga komuniste

pojedinca

u uslovima društvenog samoupravljanja . Komunisti sada mogu daleko više svojim stavom da utiču na donošenje odluka pojedinih organa, da utiču na stav drugih, na reagovanje sredine u kojoj žive i rade, a samim tim i njihova odgovornost se znatno povećala. I upravo zato još ozbiljnije se postavlja pitanje usklađivanja jedinstvenog nastupa i jedinstvenih gledanja pojedinaca i organizacije kao celine. Idejna osnova našeg jedinstva jeste marksizam i njegova stvaralačka primena u našim uslovima. Oko dogmi i šablona ne može se ostvariti čvrsto idejno jedinstvo komunista i radnih ljudi . To može biti samo formalno i prividno jedinstvo . Nama je potrebno stvarno idejno-političko jedinstvo, koje onda povlači i veliku disciplinu i odgovornost komunista u svakodnevnom radu. Takvo jedinstvo pretpostavlja borbu mišljenja, slobodu diskusije na liniji traženja najboljih rešenja. Samo iz takvog jedinstva može proizlaziti stvaralačka jedinstvena akcija komunista i radnih ljudi. U našoj praksi bilo je ponekad i nejedinstvenih stavova po nekim pitanjima kako kod članova Saveza komunista, tako i kod pojedinih članova rukovodstava , o čemu se govori

i u Pismu

Izvršnog komiteta CK SKJ. Sasvim je razumljivo da u našem

121

sistemu dolaze do izražaja razna mišljenja po raznim pitanjima i nije nimalo loše ako se ne slažemo po pojedinim pitanjima (pogotovo gde nemamo dovoljno iskustva), ako su naša razmimoilaženja na liniji kretanja napred, ako polaze sa istih idejnih osnova i ako teže istom cilju . Ali , kada smo svoja mišljenja proverili u praksi, kada smo stekli toliko iskustava da na osnovu njih možemo izgraditi jedinstven stav, onda se utvrđene linije svi moramo pridržavati . Takav stav mora biti zakon za svakog člana Saveza komunista, a prvenstveno za rukovodeće ljude . To je neophodna potreba koja, sem ostalog, proizlazi iz naše velike odgovornosti da našu Revoluciju uspešno dovedemo do kraja. Mi moramo uvek polaziti od toga da smo mi svi kao organizacija i kao pojedinac odgovorni za ono što se kod nas događa. Kada ističem ovde potrebu idejne i organizacione monolitnosti Saveza komunista, potrebu neophodne discipline , onda istovremeno želim da ukažem na potrebu stalnog razvijanja unutarpartiske demokratije koja se bazira baš na slobodnoj borbi mišljenja i na slobodnoj kritici i prema dole i prema gore . Do koje će se mere razviti slobodna borba mišljenja i slobodna kritika , mislim da prvenstveno zavisi od toga koliko na tome nastoje partiska rukovodstva , koliko će postaviti čitav svoj rad i aktivnost tako da u slobodnoj kritici od strane svog članstva vide pre svega neophodnog korektora svoje aktivnosti i svojih odluka. A to je uslov ne samo za izgrađivanje jedinstvenih mišljenja, nego i oprobani lek protiv svih negativnih pojava, a pre svega protiv besmislenog kritizerstva koje otežava i. guši svaki stvaralački rad . Bez razvijene borbe mišljenja i slobodne kritike ne može se zamisliti pravilan razvitak jedne organizacije , ne može se zamisliti njen stvaralački rad . Umesto toga ovladalo bi rutinerstvo , formalnost , suvoća koja postepeno ubija onaj revolucionarni žar komunista, koja bi učinila njihovu aktivnost neplodnom i na ostalim mestima gde oni deluju . Zato treba u praksi još više sprovoditi princip javnosti rada organizacija, tj . postaviti rad organizacija tako da bude pod kontrolom radnih ljudi , jer će se na taj način znatno poboljšati i 122

pravilnije razvijati njihov rad . Polazeći od tih principa gradili smo i nove norme unutarpartiskog života : nove odnose između komuniste i njegove organizacije, između organizacije i rukovodstva na liniji sve većeg razvijanja inicijative i samostalnosti svakog komuniste i organizacija Saveza komunista. Mi moramo i ubuduće razvijati rad tako da potstičemo na inicijativniji i samostalniji rad svakog člana Saveza komunista, da postaje sve više aktivni društveni stvaralac ali na bazi jedne jedinstvene usmeravajuće linije koja će strujati kroz redovni i stalni život svake organizacije . Organizacije moraju da sve više postavljaju svoj rad tako da kroz njega stalno dolaze do izražaja najprogresivnije težnje i stvaralačka inicijativa radničke klase i radnih ljudi i da istovremeno budu ona najmoćnija kočnica svih negativnih pojava i tendencija. Tek tada će i princip javnosti u radu organizaciją komunista dobiti svoju punu vrednost. Ako toga nema, onda se partiski rad lišava svake stvaralačke delatnosti. Za takvo razvijanje rada, velika odgovornost pada u prvom redu na partiska niža i viša rukovodstva. Bez jedne svestrane pomoći u daljem izgrađivanju jedinstvenog metoda rada koji će odgovarati daljem procesu decentralizacije u pravilnom usmeravanju organizacije , u objašnjavanju naše politike, organizacije neće moći uspešno izvršiti svoj zadatak. Partiska rukovodstva ne smeju dozvoliti da se u našim organizacijama ili partiskim forumima gomilaju neraščišćene stvari po raznim pitanjima, jer smo u praksi videli da to ima ponekad i krupne političke posledice. Rukovodstva treba blagovremeno da pruže organizacijama potrebnu pomoć kako bi se osposobile za organizovan nastup u borbi za suzbijanje svih negativnih tendencija , za stalno poboljšavanje rada i izvršavanje zadataka . Usvajanjem Programa Saveza komunista mi ćemo dati u ruke komunista i svih radnih ljudi dokumenat na osnovu koga ée moći izgrađivati jedinstvena gledanja i obezbeđivati jedinstvenu liniju u praktičnom radu .

123

IV IDEOLOŠKI RAD U SAVEZU KOMUNISTA

Protekli period je značio i veliki zamah u političkom i idejnom životu zemlje. U sistemu i metodu ideološkog rada nastale su velike promene kao posledica razvitka rukovodeće uloge Saveza komunista.

Idejno delovanje postalo je osnovica metoda rada Saveza komunista, pa prema tome i čitav ideološki rad u Savezu komunista doživeo je kvalitativne promene . U sistemu društvenog upravljanja svaki komunista , bilo da se nalazi u organima samoupravljanja ili negde drugde , doveden je u takav objektivni položaj da ako hoće da deluje kao komunista, da se bori za pravilna shvatanja, da bude nosilac idejne borbe, nužno mora da se idejno izgrađuje , da uči . Komunisti su u praksi shvatili da se negativne pojave i tendencije ne mogu jednostavno eliminisati, nego se treba protiv njih prvenstveno boriti političkim i idejnim sredstvima i kroz tu borbu obogaćivati idejni život društva . U takvim uslovima komunisti su mogli još bolje da shvate ulogu svesti radnih ljudi i da joj se obraćaju kao jednom od odlučujućih faktora u rešavanju mnogih protivrečnosti društva . odnose Društvenim samoupravljanjem, borbom za nove među ljudima, stvorile su se daleko povoljnije pretpostavke za stvaralačko usvajanje marksizma, a na osnovu toga je i porastao interes komunista za idejno uzdizanje , što se ispoljilo u razvijanju niza oblika toga rada i u bogaćenju njegove sadržine. U takvim uslovima ideološki rad je još čvršće bio povezan sa praksom i izgradnjom socijalizma. 124

U izveštaju Centralnog komiteta dat je pregled aktivnosti Saveza komunista od Šestog kongresa do sada i u vezi sa ideološkim uzdizanjem članstva . Ja bih ovde hteo samo ukazati na neke zadatke. Pre svega, koja su to pitanja kojima članstvo Saveza komunista mora da ovlada. To su uglavnom pitanja na kojima smo i do sada radili i koja nam praksa nameće , a tu pre svega dolaze problemi prelaznog perioda , razvijanja socijalističke demokratije , odumiranja države, izučavanje dosadašnjih iskustava u borbi za socijalizam, izučavanje iskustava drugih radničkih pokreta, poznavanje savremenih ekonomskih i društvenih kretanja, izučavanje istorije Saveza komunista i tako dalje . Naša gledišta i naše ocene po ovim pitanjima, zasnovane na osnovnim principima marksizma date su u sažetom obliku i u Programu Saveza komunista . Prema tome polazna osnova za izučavanje ovih pitanja treba da bude Program. Program Saveza komunista mora postati svojina svakog našeg člana . Ustvari Program će poslužiti kao osnova celokupnog ideološkog rada . Svi postojeći programi u političkim školama, na kursevima i drugim oblicima ideološkog rada treba da budu usklađeni i dopunjeni ocenama koje su date u Programu. Na osnovu Programa biće moguće napraviti čitavi niz programa za izučavanje pojedinih pitanja ili pojedinih oblasti . Program će pretstavljati ogromni potsticaj za razvoj teoretskog rada, za dalje razrađivanje aktuelnih problema izgradnje socijalizma kod nas i u svetu. Diskusija u organizacijama o Nacrtu programa govori o velikom interesu našeg članstva za teoretska pitanja. Program će takođe još više usmeriti interesovanje i delatnost naučnih radnika i instituta koji se bave obrađivanjem problema društvenih nauka na dalje izučavanje , analiziranje i uopštavanje naše prakse. On će dati potstreka svim radnicima na polju društvenih nauka da smelije odbacuju sve šeme, dogme i šablone i da, rukovodeći se stvaralačkom primenom marksizma , što pre savladaju zaostajanje razvitka društvenih nauka iza našeg društvenog razvitka.

125

Pošto je Program Saveza komunista osnova naše buduće aktivnosti i borbe, članovi i organizacije Saveza komunista uz pomoć drugih društveno-političkih organizacija treba da tako organizuju idejno-politički rad da se sa Programom Saveza komunista upoznaju i svi naši radni ljudi angažovani u borbi za izgradnju socijalizma, jer su se oni kroz dosadašnju praksu deklarisali upravo za ovaj i ovakav Program. Jedan od razloga što je ideološki rad u proteklom periodu bio intenzivan, raznovrstan i po formama, jeste što su sreski centri postali nosioci i organizatori toga rada. Delimično su to bile i neke razvijenije opštine. U uslovima dalje decentralizacije sredstava i razvitka komuna mi moramo preduzeti niz mera koje bi doprinele što bržem osamostaljivanju rukovodstva u komuni i da bi i one postepeno postale organizatori i nosioci toga rada . Razume se, to osamostaljivanje pretpostavlja jednu stalnu i svestranu pomoć kako od strane sreskih tako i republičkih rukovodstava. U procesu intenzivnog ideološkog rada izrastale su raznovrsne forme. Razvitak Saveza komunista i naš društveni razvitak postepeno je prerastao jedne forme i uporedo sa tim izrasle su nove forme. U pogledu korišćenja ove ili one forme mi polazimo od toga da će sam razvitak i naše potrebe favorizirati jedne na račun drugih, a koristićemo sve one koji mogu doprineti podizanju svesti komunista i radnih ljudi . U poslednje vreme u praksi su se pokazale kao vrlo efikasne i korisne večernje

po-

litičke škole organizovane u nizu sreskih centara. Zato će biti potrebno tim školama pokloniti još više pažnje u pogledu sređivanja programa, metoda rada i obezbeđenja kvalifikovanih predavača. Takođe bi organizacije i partiska rukovodstva trebaio da se još više angažuju i pomognu institucijama kao što su radnički i narodni univerziteti , razni klubovi i tribine, na kojima komunisti zajedno sa ostalim radnim ljudima podižu svoj idejno-politički nivo . Ustvari , društvo preuzima na sebe preko tih institucija veliki deo posla, koji su u ranijem periodu nosile na sebi isključivo organizacije Saveza komunista, pa prema tome 126

mora se pružati takva pomoć koja će obezbediti kvalitetan rad tih institucija. Posebnu brigu moramo pokloniti individualnom radu komunista na izučavanju marksizma. Svaki dan raste broj članova Saveza komunista koji mogu individualno da rade i da se uzdižu . I umesto da stvaraju što povoljnije uslove za njihov individualni rad, organizacije ih često upućuju na takve oblike ideološkog rada koji ne odgovaraju ni njihovim željama ni njihovom ideološkom nivou . Nikakve forme (seminari , kursevi , škole i slično) ne mogu da zamene vrednost individualnog učenja. Jedna od mera za poboljšanje uslova za individualan rad, mislim da bi bila i stvaranje konsultativnih centara gde bi komunisti i ostali radni ljudi mogli da se posavetuju po svim pitanjima vezanim za njihovo ideološko -političko uzdizanje . Program Saveza komunista poslužiće kao potsticaj individualnom radu komunista, jer na osnovu njega svaki pojedinac može daleko lakše da organizuje individualno izučavanje pojedinih pitanja. Ako mi pravilno konstatujemo da je vaspitni rad u poslednje dve-tri godine dobio mnogo u kvalitetu, mi ipak, obzirom na njegov značaj , ne možemo biti sasvim zadovoljni , naročito obzirom na ogromnu vaspitnu ulogu komunista i njihov osnovni zadatak da budu organizatori i rukovodeća snaga u izgradnji novih društvenih odnosa . Nama se, kao što sam rekao, u praksi često dešava da izvesne komuniste koji ne rade na svom idejnom uzdizanju ponese val malograđanske stihije. Mi ne smemo zaboraviti reči druga Tita ,,da komunisti, članovi Saveza komunista ne smiju biti oni koji će se utopiti, nego moraju biti oni koji će pretopiti druge, moraju biti nosioci socijalističke misli , moraju biti esencija, srž onoga najpozitivnijeg... " Postepeno prenošenje organizovanja ideološkog rada na sreske i opštinske komitete, pa i osnovne organizacije , pokazalo se kao pravilno i korisno. Time se pored ostalog, razbio, umnogome, šablon i krutosti koje su se ispoljavale dok je bio pretežno organizovan i usmeravan iz republičkih centara. To ne znači da

127

je svega toga nestalo. Kod mnogih organizacija, a pre svega kod onih koje nisu u stanju da koriste sve forme rada i da unesu više programske raznovrsnosti, da stvore širi krug predavača, i koje nisu shvatile mesto i značaj individualnog rada, bilo je dosta krutosti koje negativno utiču na razvijanje interesovanja i volje komunista za ideološko uzdizanje. Toga ima još, čak i u razvijenijim gradskim centrima. Uspešan ideološki rad može biti samo onaj koji je organizovan na bazi solidnog uvida u interesovanje i stvarne potrebe komunista a ne obratno da se interesovanje i potrebe komunista ukalupljuju u unapred isplanirane kurseve i programe . Svaki komunista najbolje oseća šta mu nedostaje, sa kakvim se idejnim problemima suočava u svom radu, a svrha ideološkog uzdizanja i jeste da ga osposobi za konkretnu idejnu i političku borbu . Inicijativu u ideološkom radu moguće je razviti samo ako zahtevi članstva budu nadopunjeni organizovanom pomoći u najrazvijenijim oblicima od strane rukovodstva . U uslovima kada ideološki rad pada pretežno na sreske i opštinske komitete , pa i na razvijenije osnovne organizacije , neobično je važna pomoć CK SKJ i republičkih rukovodstava. Potrebno bi bilo obezbediti više sistematizovane literature o pojedinim problemima i predmetima, bibliografske preglede literature, štampana bolja predavanja itd . Dosada takve organizovane pomoći nije dovoljno bilo . Uveren sam da je te pomoći bilo više i da smo se više unosili u to sa kakvim se pojavama komunisti i radni ljudi sretaju u svakodnevnom životu , da bi bilo daleko manje slabosti o kojima se govori u Pismu Izvršnog komiteta. Ta je pomoć utoliko nužnija jer sve organizacije i svi komiteti iz niza objektivnih razloga nisu u stanju da uspešno organizuju ideološko uzdizanje svog članstva . Nije dovoljno obezbediti dobre programe i literaturu. Mi smo, naprimer, prilično zapostavili pomoć sreskim i opštinskim aktivima predavača. Pomoć iz republičkih i sreskih centara mora biti svestrana , ona mora da se stalno povećava prenošenjem težišta vaspitnog rada na rukovodstva i osnovne organizacije .

128

niža

V

ZADACI NA DALJEM ORGANIZACIONOM RAZVITKU I JAČANJU SAVEZA KOMUNISTA

Savez komunista na kraju 1957 godine brojao je 755.066 članova. Ta brojnost izraz je ugleda i autoriteta koji Savez komunista uživa kod radnih ljudi . Ali karakter i snaga uticaja Saveza komunista ne izražava se samo u broju njegovih članova. Po osobinama koje treba da imaju njegovi članovi , po svojoj delatnosti, po načinu ostvarivanja rukovodeće uloge , Savez komunista ostaje kadrovska partija marksističkog tipa . A što se tiče načina rada, uvek smo polazili od toga da je mesto komunistima u masama , da zajedno sa radnim ljudima rešavaju sve probleme, da se tamo bore za utvrđenu liniju i da u skladu sa konkretnim uslovima obezbeđuju rukovodeću ulogu . I pored svoje brojnosti , prijem u Savez komunista zaostaje iza stvarnih mogućnosti njegovog političkog uticaja i raspoloženja radnih ljudi . Postoje svi uslovi da se broj našeg članstva stalno povećava, a da pritom ne slabimo postojeći kriterijum. Ako pogledamo analizu koja je data u izveštaju Centralnog komiteta u vezi sa prijemom novih članova u periodu između Šestog i Sedmog kongresa , onda ćemo videti da je i u tom periodu bilo faza jačeg priliva i odliva članstva, a naročito na selu. To je posledica niza objektivnih i subjektivnih razloga i to je bilo neizbežno za takav brzi i burni razvitak našeg društva . Međutim, u poslednje dve godine mi smo postigli ravnomeran

9 VII Kongres

129

razvitak Saveza komunista . Pored toga jedna

od

pozitivnih

karakteristika prijema, jeste sve veća orijentacija na prijem radnika i seljaka -proizvođača. Ta orijentacija mora ubuduće da bude još izrazitija, jer je još uvek neadekvatan procenat radnika članova Saveza komunista broju radnika, a to je vrlo karakteristično upravo za neke razvijenije republike. Radnička klasa brže raste nego Savez komunista u njoj . Kada govorimo o prijemu radnika onda nije stvar u tome da se obezbedi zadovoljavajući procenat radnika . Mi njih primamo u Savez komunista da bi njihovim daljim uzdizanjem kao najsvesnijeg dela radničke klase , omogućili radničkoj klasi da ostvaruje svoju istorisku misiju i da lakše obavlja svoju rukovodeću ulogu. Isto tako kada

se

orijentišemo

na

seljaka-proizvođača,

onda to činimo jer nam je jasno da je to upravo onaj čovek na selu koji je najneposrednije uključen u praktičnu borbu za menjanje odnosa na selu, za razvijanje novih društvenih odnosa , jer je materijalno zainteresovan za razvitak socijalizma . Uporedo s tim, u Savez komunista primaće se i drugovi iz redova naše inteligencije koja je orijentisana na izgradnju socijalizma i koja sve više dolazi iz radničke sredine, iz sredine drugih trudbenika. Jedan od izraza ugleda Saveza komunista u redovima drugih društveno-političkih organizacija jeste predlaganje iz njihovih redova onih članova koji su se istakli svojim radom i aktivnošću za članove Saveza komunista, što pretstavlja i jednu novinu u prijemu novih članova . Izvesne slabosti koje su se ispoljile u politici prijema u nekim organizacijama , ispoljile su se i u politici kažnjavanja . Politika kažnjavanja u pojedinim organizacijama u prvim godinama posle Šestog kongresa prilično je zadržala administrativno-birokratsko obeležje . Osnovna je slabost što tu nije bilo dovoljno postepenosti, niti su se pravilno iskorišćavale sve druge disciplinske mere kao vaspitno sredstvo, nego se u većini slučajeva išlo odmah na isključenje . To svakako ne znači da Savez

130

komunista nije trebalo osloboditi od izvesnog balasta, od onih nepopravljivih malograđanskih elemenata koji su došli u Savez komunista iz ličnih i karijerističkih pobuda, a ne iz revolucionarnih ubeđenja . U politici kažnjavanja postignut je, naročito u poslednje vreme, znatan napredak. Ali, ponegde ima još ozbiljnih grešaka, pre svega, preterivanja u jednom ili drugom pravcu: ne interveniše se partiski kad je to očigledno potrebno ili se pak oštro i šablonski interveniše čak i isključivanjem u mnogim slučajevima kad to nije ni potrebno ni opravdano. Često u praksi ima površnog i sektaškog odnosa prilikom kažnjavanja, jer se organizacije ponekad rukovode formalističkim razlozima i ne unose se dovoljno u život ljudi, u njihove probleme i u njihovu stvarnu aktivnost koju nije uvek lako sagledati . Potreban je, pre svega, vaspitni rad sa ljudima, pa onda preduzimati disciplinske mere. Dozvolite , drugovi delegati , da se ovde ukratko osvrnem na jedan broj ljudi koji, doduše , nisu neki politički problem za naše društvo , ali s njima se ipak susreću naše organizacije na terenu . Kao što znate, u danima teške i surove borbe naših naroda našla se u redovima Saveza komunista i van njega šaka ljudi koja se zbog ličnih i karijerističkih interesa, a delimično i usled zbunjenosti i neverice u naše snage , uključila 1948 godine u Staljinovu kampanju protiv naše nezavisnosti i našeg puta u socijalizam i time izvršila najtežu izdaju prema našoj Partiji i našem narodu .

U najtežim momentima Partija je nastojala da pomogne tim ljudima da shvate da su krenuli putem izdaje naše Revolucije , i da su postali bezvredno oruđe jedne čudovišne akcije koja je išla na to da iskoristi i njihove lične slabosti . Poznato je da se nije tada išlo na najoštrije mere prema njima , iako su u tim teškim danima doživeli opravdani prezir naših naroda , nego se nastojalo da se samo onemogući njihova kontrarevolucionarna delatnost. Time se, ustvari, činio pokušaj da im se u određenim uslovima pruži prilika da svojim radom, zalaganjem i držanjem

131

shvate svoje zablude i uključe se u borbu naših radnih ljudi za izgradnju socijalizma . Polazeći od tih ljudskih i duboko humanih principa, oni su bili kažnjavani samo na društveno korisni rad. Poslednjih godina učinjeni su veliki napori da se svima njima omogući da prema njihovim stručnim kvalifikacijama dobiju zaposlenje, iako smo kod toga imali dosta teškoća, jer je trebalo savladati otpor i nepoverenje koje su radni ljudi ispoljavali prema njima . Velika većina pravilno je shvatila i iskoristila takav stav. Njima treba i dalje pomagati ne samo oko zaposlenja i rešavanja njihovih ličnih problema nego i da nađu u toku vremena svoje mesto u našoj socijalističkoj zajednici. Ono što oni mogu najviše da očekuju od naših radnih ludi jeste, da im se pruži mogućnost da u svakodnevnom radu i životu pokažu da su lojalni prema socijalističkoj Jugoslaviji i socijalizmu uopšte. To je jedino pravilan i moguć put. Mnogi od idući tim putem njih će verovatno ponovo naći svoje mesto u SKJ. Međutim, ima pojedinaca , potpuno demoralisanih , koji nisu izabrali ovaj put, koji se drže po strani , rezervisano , pa čak i neprijateljski deluju , ne birajući više kome će se i kako staviti u službu . Oni kao da su zaboravili svoju izdajničku ulogu i postupke prema narodu i našoj socijalističkoj zemlji. Naši radni ljudi odlučno će se suprotstaviti svakoj delatnosti koja bi slabila jedinstvo naših redova i naše napore u izgradnji socijalizma , i neće dozvoliti da se bilo ko iskoristi kao oruđe ma kojih snaga i u bilo kakve socijalizmu tuđe ciljeve. Svako takvo nastojanje smatraće se neprijateljskim gestom prema našoj zemlji i našem slobodnom unutrašnjem socijalističkom razvitku .

O RADU AKTIVA KOMUNISTA

Sa daljim razvitkom našeg društva, izgrađivanjem našeg sistema , sa razvijanjem raznih oblika društvenog života, neminovno će se kao i dosad postavljati pitanje daljeg razvijanja 132

pojedinih organizacionih formi Saveza komunista, izrastanja novih kao i potrebe stalnog studiranja tog problema. Elastično prilagođavanje formi društvenom razvitku izražava brigu Saveza komunista da se društveno- politička aktivnost svakog komuniste i svake organizacije što bolje prilagodi funkcionisanju našeg demokratskog razvitka. Posle Šestog kongresa preduzet je niz organizacionih mera : likvidiran je državno-partiski paralelizam, smanjen je partiski profesionalni aparat, donesena je odluka da se organizacije u administrativnim ustanovama rasformiraju i članstvo uključi u teritorijalne organizacije , što se nesumnjivo pokazalo vrlo korisno itd.

U cilju prilagođavanja organizacionih formi u novim uslovima, na Šestom kongresu Statutom je predviđeno i stvaranje aktiva komunista. Usled neshvatanja značaja te forme od strane komiteta ona se počela koristiti tek posle Četvrtog plenuma i to ne svuda, iako je dala dobre rezultate i kao stalna i kao povremena forma . Mi ubuduće moramo daleko više koristiti ovu formu rada, jer je to upravo najpogodniji oblik preko koga ćemo najlakše moći da mobilišemo komuniste da bi pokrenuli izvesna pitanja, da bi usmerili rad pojedinih organizacija , da bi brže i obuhvatnije ujednačili izvesna gledanja , da bi doprineli potpunijem razjašnjavanju izvesnih problema i da bi

na taj način

uneli jedan bogatiji sadržaj rada u osnovne organizacije . Praksa je dosad pokazala da su se preko komunista okupljenih u aktivima unosila u osnovne organizacije mnogo jasnija gledanja i stavovi po raznim pitanjima. Komunistima koji rade u istim ili sličnim organima društvenog upravljanja daleko se veća i brža pomoć može pružiti preko aktiva, nego preko njihovih osnovnih organizacija. Takvom formom bi se unekoliko razbijali i izvesni zastareli oblici rada kakvi još postoje . Aktivi komunista mogu po sadržini rada da poprime različite oblike : savetovanja, kratkih seminara ili prosto diskusija

133

po pojedinim pitanjima koje bi pomogle rukovodstvu da pravilnije i brže nađu rešenje tih pitanja. Preko aktiva komunista razvija se i daleko veći interes članova Saveza komunista za izvesna pitanja što ih potstiče na studiozniji rad i što se onda vrlo pozitivno reflektuję, kako na rad društvenih organa u kojima rade , tako i na rad organizacija Saveza komunista u kojima su povezani. Preko aktiva komunista mogu se daleko bolje iskoristiti uzdignutiji drugovi koji se nalaze u gradskim teritorijalnim organizacijama . Uz pomoć aktiva unosiće se i novi stil rada u osnovne organizacije, stvarna problematika sa područja tih organizacija, a time i bogatiji sadržaj rada.

O RADU OSNOVNIH ORGANIZACIJA

U izveštaju

Centralnog komiteta

data je analiza rada i

razvitka osnovnih organizacija Saveza komunista : u preduzećima, na selu, ustanovama, univerzitetima, zatim teritorijalnih organizacija, kao i organizacija Saveza komunista u Jugoslovenskoj narodnoj armiji . Hteo bih i ovde da se ukratko osvrnem na rad ovih organizacija, jer u njihovoj delatnosti, pored znatnog napretka i postignutih uspeha, ima još slabosti kako u pogledu metoda rada , tako i u pogledu unutarnjeg života, pa i sadržine rada . U praksi mnoge ove organizacije nisu još sasvim uspele da razviju svoj rad na onakav način razvitku.

koji bi odgovarao

našem društvenom

Nije bilo dovoljno nastojanja da se nađu pogodne organizacione forme rada, a rukovodstva im nisu baš u tome pružila dovoljnu pomoć. Aktive su , naprimer , do sada uglavnom stvarala rukovodstva, a takvom formom se organizacije nisu služile . Zar je malo problema danas na terenu jedne teritorijalne organizacije? Vrlo često se čuju opravdane primedbe naših građana, a to nedovoljno dolazi do izražaja u radu naših organizacija. Radi svega toga mnogi sastanci teritorijalnih organiza134

cija su donekle formalistički i ponekad neinteresantni za mnoge komuniste. Otuda nisu retke pojave nediscipline u pogledu dolaženja na sastanke, što znači da je kod nekih komunista baš u ovim organizacijama oslabila odgovornost za svoj rad pred organizacijom. Prirodno je što su se organizacije u preduzećima , pa i druge brže snašle u radu nego teritorijalne , s obzirom na razvitak radničkih saveta , sadržajniji rad i drugo . Međutim, objektivni uslovi za bogatiji , sadržajniji rád sve više se stvaraju i na području teritorijalnih organizacija. Pored stanbene zajednice i velikog broja organa društvenog upravljanja postoji niz političkih i drugih društvenih organizacija gde komunisti treba, pre svega, aktivno politički da deluju . Kada taj demokratski mehanizam u praksi zaživi onda će svakako i teritorijalne organizacije organizaciono svoj rad lakše i bolje postaviti. Organizacije u preduzećima, pored rešavanja osnovnih problema (razvijanja organa društvenog upravljanja , razvijanja socijalističkih odnosa među radnim ljudima, povećanja produktivnosti rada itd .) , trebalo bi da što više okrenu radnike prema problemima komune i raznim organizacijama

na terenu gde

žive. Trebalo bi im pomoći da još bolje shvate da se veliki deo njihovih interesa upravo rešava u komuni . I fabrički komiteti trebalo bi da znatno poboljšaju svoj rad . Oni su u dosadašnjem radu bili suviše okrenuti prema radu uprave preduzeća, a daleko manje prema kolektivu , prema radu organizacije Saveza komunista kao celine . Treba češće održavati sastanke čitave organizacije preduzeća i na taj način još više omogućiti svim komunistima da zajednički pretresu razne probleme. U radu osnovnih organizacija na selu potrebno je pružiti svestranu pomoć da bi se što pre osamostalile kao politički faktor i da bi što potpunije shvatile politiku socijalističkog preobražaja sela. Njih treba organizaciono još više učvrstiti i proširiti primanjem seljaka-proizvođača , mladih seljaka koji su nosioci borbe protiv zaostalosti i konzervativizma, a naročito onih koji se vraćaju iz naše Armije gde su nesumnjivo dobili 135

izvesno političko obrazovanje . Većina naših učitelja postali su pravi društveno- politički radnici i pokretači mnogih akcija na selu. Takvi ljudi treba da imaju i svoje mesto u Savezu komunista. Pored razvijanja socijalističkih odnosa mislim da je neobično važan zadatak komunista i rad na kulturnom podizanju sela, borba sa zaostalošću , konzervativizmom, lošim kulturnim izgledom sela i opštinskih centara, borba da se unese u selo radio, knjiga , štampa itd . Snažni elementi sitnosopstveničke proizvodnje na selu i kulturna i tehnička nerazvijenost su potencijalna osnova za razna zaostala shvatanja i antisocijalističke pojave . Ta zaostalost utiče i na razvitak našeg političkog sistema , usporava razvitak mehanizma socijalističke demokratije. Osnovna slabost organizacija u onim ustanovama gde one postoje jeste što su se zatvorile u sebe, što se ne unose dovoljno u probleme na terenu, što u njima nedostaje konstruktivne kritike kada se radi o radu i odnosima među ljudima. Komunisti na svome radnom mestu moraju da deluju kao društvenopolitički radnici. Nije dovoljno neogrešiti se samo o propise i zakone, oni moraju da se bore za duh , a ne samo za slovo naših zakona i da kod ljudi izgrađuju nove moralne norme , novi mentalitet. Njihove dužnosti kao članova Saveza komunista ne iscrpljuju se radom u njihovoj ustanovi . Stvaranjem aktiva komunista iz sličnih ustanova (kao što su zdravstvene i druge) moglo bi se mnogo doprineti radu ovih organizacija. Što se tiče organizacija Saveza komunista na univerzitetima, one bi pored napora za stručnim i ideološko - političkim uzdizanjem studenata trebalo da se još više založe za blagovremeno završavanje studija , da naše društvo što pre dobije veći broj stručnjaka i to tako formiranih da se mogu u praksi neposredno uključiti u borbu za socijalizam. Uz pomoć drugih organizacija i društvenih organa na univerzitetu treba da se još više bore da nastava bude prožeta marksističkim naučnim shvatanjima. Treba još šire i odlučnije da razviju idejnu borbu protiv tuđih negativnih uticaja, protiv svih pokušaja nametanja 136

našim građanima ma kakvih shvatanja koja bi bila suprotna socijalističkom shvatanju društvenog razvitka i potrebama naše zemlje . One treba da doprinesu da se reforma univerziteta što pre u praksi ostvari . U izveštaju Centralnog komiteta dat je i opširan pregled rada organizacija Saveza komunista u našoj Narodnoj armiji. Pored drugih uspeha, jedna od pozitivnih strana toga rada jeste i veliki napredak u razvijanju političke aktivnosti oficira i vojnih službenika van Armije, što se vrlo korisno odrazilo na moralno-političko vaspitanje svih njenih pripadnika. U tom pravcu treba još više i elastičnije raditi da bi se , sem ostalog, u što većoj meri savladala jednostranost u razvijanju komunista u Armiji koja dolazi velikim

delom

zbog objektivnog

položaja

Armije kao zatvorene i centralizovane organizacije . Zbog toga mnogi komunisti u Armiji ne mogu uvek u potpunosti da sagledaju objektivne teškoće i složenost procesa koji se odvijaju u našoj zemlji . Zato treba naći još pogodnije forme preko kojih bi se povezao čitav rad partiske organizacije u Armiji sa problemima na terenu, sa organizacijama i rukovodstvima na terenu . To je nužno i radi toga da bi se sa pripadnicima Armije , koji za vreme otsluženja svoga roka mogu dobiti solidno političko obrazovanje, podesio rad tako da oni što više mogu doprineti kad se vrate svojim kućama . Mada su postignuti veliki rezultati u ideološko - političkom uzdizanju pripadnika Armije mislim da bi trebalo taj rad još više prilagoditi potrebama našeg unutrašnjeg razvitka , učiniti ga konkretnim , i još više prilagoditi našim budućim zadacima. na osnovu Programa Saveza komunista. Već sam napred naglasio

da rad osnovnih

organizacija

mnogo zavisi od toga kako ih usmeravaju opštinski i sreski komiteti i kakvu im pomoć pružaju . Neobično je važno na kakav način opštinski komiteti povezuju organizacije na svom terenu : da li putem prenošenja direktiva i zadataka na stari način ili putem prenošenja pozitivnih iskustava i ukazivanja kako treba da se radi . Mislim da takve pomoći nije bilo dovoljno , u prvom

137

redu zato što je način održavanja kontakta sa organizacijama prilično zastareo. Umesto da se više koriste razni aktivi komunista, savetovanja i diskusije,

sa određenim brojem

drugova

koji onda sami mogu pružati pomoć osnovnim organizacijama, još se zadržavaju stari oblici direktnog održavanja veze sa svakom organizacijom koja je onda obično retka i neefikasna. Sva ova pitanja govore da mi moramo ubuduće učiniti je-

dan ozbiljan napor da uporedo sa daljim uvlačenjem masa u samoupravljanje unesemo više sistema u rad svih organizacija i da nađemo što elastičnije organizacione forme, koje će omogućiti članovima Saveza komunista da se što bolje postave ka društveno-politički radnici .

O RADU KOMITETA

U proteklom periodu sreski i opštinski komiteti sve su više izrastali u samostalna politička rukovodstva i odigrali veliku ulogu u borbi

za

socijalističku demokratiju .

Proces decen-

tralizacije doveo je veliki broj uzdignutijih drugova u sreska i neka opštinska rukovodstva što je pozitivno uticalo hov rad.

na nji-

Da bi sreska i postepeno opštinska rukovodstva u novim uslovima u potpunosti ispunila svoju ulogu , potrebno je preduzeti niz mera koje bi doprinele kako daljem izgrađivanju metoda rada tako i sve većem okretanju komiteta prema političkim problemima. Kod nekih komiteta još uvek se više oseća orijentacija prema određenim lokalnim privrednim pitanjima, nego prema problemima u životu ljudi. Potrebno je pre svega odlučno rasteretiti članove komiteta od niza nagomilanih funkcija i angažovati daleko veći broj sposobnih drugova oko komiteta, koji bi im pomogli u pružanju sistematske i redovne pomoći opštinskim komitetima i osnovnim organizacijama. Komiteti moraju da postave tako svoj rad da svaki njihov član deluje kao politički radnik. U dosadašnjoj praksi politički

138

rad je uglavnom padao na sekretara komiteta i eventualno na još jednog ili dva druga, dok drugi članovi komiteta, obično zatrpani drugom problematikom, više nastupaju u komitetu kao pretstavnici sektora, a daleko manje kao politički radnici . Potrebno je stvoriti takva jezgra komiteta koja će biti u stanju da organizuju sistematski politički rad i političko rukovođenje na svom terenu. Komiteti moraju stalno da razvijaju metod svoga rada koji bi odgovarao novim uslovima koji se stvaraju sa daljom decentralizacijom sredstava . Dosada je rad mnogih komiteta bio prilično opterećen prakticizmom koji je gutao njihovu političku ulogu . U radu komiteta često nedostaju temeljitije analize pojedinih pitanja, a i mnogi problemi se ne razmatraju uvek iz aspekta uloge opštinskih komiteta, odnosno osnovnih organizacija u njihovom rešavanju . Iskustvo je isto tako pokazalo da je potrebno što češće održavati plenarne sastanke opštinskih i sreskih rukovodstava.

Jedan od važnih zadataka jeste sve veće osamostaljivanje opštinskih komiteta i njihovo prilagođavanje nastalim društvenim promenama. Sa procesom osamostaljivanja komuna , sa jačanjem njihove materijalne baze, treba da uporedo raste i samostalnost u radu opštinskih komiteta . Tamo gde takve baze još nema, gde će morati da se pruža veća materijalna pomoć iz sreza pa i republike, prirodno je da će tamo biti potrebna stalnija i neposrednija pomoć sreskog komiteta iako to ne bi smelo da utiče na samostalnost i inicijativu opštinskih rukovodstava . Srez kao zajednica komuna u procesu njihovog osamostaljivanja postajaće sve više politički centar, politička spona između političkih rukovodstava komuna i republike. Da bi što pre razvila rad komiteta u ovom procesu potrebna je redovna i daleko veća pomoć iz republičkih centara i to ne samo do komiteta nego sve do osnovnih organizacija . Pored toga, članovi komiteta trebalo bi da organizuju tako svoj rad da mogu ideološki da se dalje uzdižu .

139

Jedna od slabosti u metodu rada mnogih komiteta jeste što nisu umeli da dovoljno angažuju sve one intelektualne snage koje se nalaze u srezovima i opštinama i koje bi mogle da pomognu komitetima u njihovom radu . U srezove i opštine svakodnevno pristiže znatan broj intelektualaca među kojima ima veliki broj i komunista koji mogu, ukoliko se pravilno prihvate , da uspešno deluju kao društveno- politički radnici. Upravo i to je jedan od razloga da su nam se neki stručnjaci komunisti našli postrani od političkog rada i političke aktivnosti i da se u njihovom radu sve više ispoljavaju tehnokratske tendencije, umesto da se i kroz njihovu političku aktivnost pravilno spaja stručnost sa političko-društvenim radom.

Drugovi delegati , U teškom i surovom Narodnooslobodilačkom ratu i velikoj Revoluciji koja je izvela narode Jugoslavije na put socijalizma stvorena je

Federativna Narodna Republika Jugoslavija. Sav

naš unutrašnji razvitak i naša spoljna politika služili su i služe nezavisnosti i napretku naših naroda i našoj socijalističkoj zajednici koju smo sa toliko entuzijazma i žrtava stvarali . Komunistička partija , odnosno Savez komunista Jugoslavije, u svojoj slavnoj istoriji uvek se rukovodio najdubljim interesima radničke klase i radnog naroda i stajao na čelu borbe za savlađivanje raznih i često ogromnih teškoća koje su se isprečavale na putu našeg savremenog nacionalnog razvitka .

i socijalnog

Nisu mogli uspeti nikakvi pokušaji sa strane da se opravdana borba komunista Jugoslavije i naroda Jugoslavije za nezavisnost i socijalizam uništi ili skrene u nekom drugom pravcu. Mi smo verno išli tim putem i onda kada se, kao 1948 godine, od nas tražilo da uime takozvanih ,,viših interesa " u suštini napustimo taj put, da se odreknemo svoje nezavisnosti i svog socijalističkog razvitka . Sa strane veoma odgovornih i uglednih rukovodilaca SSSR-a i nekih drugih istočnoevropskih zemalja izražavano je, u nizu slučajeva, priznanje i divljenje što smo 140

uprkos teškim pritiscima staljinske i kominformovske politike uspeli da održimo i učvrstimo svoju nezavisnost i postignemo dalje uspehe u socijalističkoj izgradnji naše zemlje , što je bio ujedno doprinos razvitku socijalizma uopšte . Međutim, sada opet sa raznih strana čujemo neke nama upućene i ne naročito skrivene aluzije o „, sedenju na dve stolice " ... o ,,ulagivanju i savijanju kičme pred imperijalistima radi njihove pokvarene robe" i slično. Govori se da samo zemlje socijalističkog lagera ne savijaju kičmu pred imperijalistima već vode samostalnu politiku , politiku mira, što bi trebalo da znači da Jugoslavija, kao socijalistička zemlja koja ne pripada lageru , već samim tim savija kičmu pred imperijalistima , ne vodi samostalnu politiku , ne vodi politiku mira . Kako je to apsurdno ! Čitava borba naroda Jugoslavije pod rukovodstvom SKJ bila je antimperijalistička .

Sama socijali-

stička Jugoslavija je tvorevina upravo te borbe koju su jugoslovenski komunisti organizovali i kojom su rukovodili . Nisu komunisti Jugoslavije ni narodi Jugoslavije koji su ih sledili , sedeli na dve stolice niti se prodavali fašizmu , niti su se mirili sa njim, kao što se nisu ni 1948 godine nikome prodavali, pa ni onda kada se oružjem zveckalo na jugoslovenskim granicama, nego su uvek stajali na braniku osnovnih prava i interesa svoje zemlje, slobode, nezavisnosti i socijalističkog razvitka kakav odgovara jugoslovenskim i opštim savremenim uslovima, na braniku osnovnih principa slobodne i ravnopravne saradnje i internacionalne solidarnosti svih socijalističkih snaga u svetu . Meni se ipak čini da je nekima u interesu da brzo zaboravljaju neprijatne činjenice. Kada bi jugoslovenski komunisti bili tako savitljive kičme , oni bi je povili i 1948 pod tako snažnim pritiskom moćne propagandne mašine iz nekoliko zemalja i ne samo propagandne ! Uprkos tome , naša Partija i naši narodi riti su pogazili niti su prodavali svoje revolucionarne principe . Naprotiv, mi smo trpeli udarce i s jedne i s druge strane , ali smo časno opravdali poverenje i izvršili dug prema svom narodu i prema socijalizmu uopšte . Zato ako ćemo već da govorimo o po-

141

litici sedenja na dve stolice u odnosima među državama, praksa i dela pokazuju da socijalistička Jugoslavija nikad nije bila među pristalicama takve politike, već joj se uvek suprotstavljala kao što će to i ubuduće činiti . Može neko biti u zabludi što se tiče našeg jedinstva , ali to nikome ne daje pravo da se meša u unutrašnje stvari naše zemlje uzdajući se večito u tobožnje nejedinstvo u Savezu komunista i njegovom rukovodstvu .

Poučeni iskustvom

iz prošlosti

smatramo da više ne mogu biti dugog veka stari već diskvalifikovani metodi suprotstavljanja jednih ljudi drugima. Ostale su iza nas godine kada su nam sa svih strana lepili razne epitete, gatali o stepenu vernosti ovog ili onog komuniste. Komunista može

da bude veran samo

marksističko -lenjinističkom

učenju o socijalizmu , svojoj radničkoj klasi i svome narodu, a to je onda, nesumnjivo, dovoljna garantija za orijentaciju u njegovom revolucionarnom radu. Zato su besmisleni svi propagandni potezi suprotstavljanja rukovodilaca jedne zemlje rukovodiocima druge zemlje, jer ono ne može služiti ničem drugom nego izazivanju uzajamnih sumnji i nepoverenja, što ne služi stvaranju prijateljstva i saradnje među narodima i komunističkim i radničkim partijama. Opet u poslednje vreme čujemo priče o neophodnosti borbe protiv „,revizionizma ” SKJ . Neki čak postavljaju to kao svoj glavni zadatak. Ostavljajući postrani činjenicu o postojanju izvesnih različitih gledišta i stavova o nekim pitanjima teorije i prakse socijalizma, - naš čovek se normalno pita kakva je to politika jedne zemlje koja sebi ne postavlja za glavni zadatak brigu o sopstvenom narodu, o socijalizmu u sopstvenoj zemlji i o njegovom pravilnom razvitku, nego kao svoj glavni zadatak postavlja da se, koristeći priliku , obračuna sa jugoslovenskim komunistima , mešajući se u unutrašnje stvari Jugoslavije . Poznato je da su članovi Saveza komunista, radni ljudi i narodi naše zemlje uvek bili na visini istoriskih zadataka i u oružanoj borbi i u mirnoj izgradnji svoje socijalističke zajednice . I jedino oni imaju pravo da odlučuju o svom unutrašnjem razvitku.

142

Nažalost, iz ovoga se vidi da neki veoma odgovorni ljudi u našem susedstvu, umesto da izvuku iskustva iz prošlosti, ponovo koriste priliku i počinju da oštre stara zarđala oružja Kominforma, otvoreno obnavljaju

odavno kompromitovane optužbe

na račun jugoslovenskih komunista o njihovom otstupanju od principa marksizma-lenjinizma , služenju buržoaziji itd . , a u suštini ponovo prelaze na politiku pritiska na FNRJ, na njene socijalističke institucije i organizaciju . Mi u tome ne možemo da vidimo drugo nego besmisleni i jalovi pokušaj da se izoluje SKJ. Mi najmanje želimo da u ovoj prilici govorimo o pojavama koje potsećaju na tu tešku prošlost i nismo očekivali da ćemo biti prinuđeni da to ni u ovolikoj meri učinimo na Sedmom kongresu SKJ. Isto tako, sada kao i ranije, mi smatramo da treba sa svoje strane i dalje da ulažemo sve napore da se preodolevaju ostaci te negativne prošlosti i da treba s poverenjem da gledamo u budućnost, u nadi da su i drugi u osnovi toga mišljenja i da su izvukli

iskustva iz svega onoga što je bilo u

prošlosti . Mi smo smatrali i smatramo, a dosadašnje iskustvo to potvrđuje, da razmimoilaženja ideološke prirode ne treba da utiču na prijateljski razvitak međudržavnih odnosa uopšte , a pogotovo među zemljama koje grade socijalizam. Izvesne prirodne i nužne razlike u praksi i gledištima partija socijalističkih zemalja ne treba da budu povod za sukobe i kvarenje odnosa među državama i komunističkim partijama, nego potsticaj za još bliže upoznavanje i izmenu iskustava . Samo se tako može , uopšte govoreći , ostvariti

politika

saradnje među

narodima,

čemu treba da služi kao primer i potstrek politika dobrovoljne i ravnopravne saradnje među komunističkim partijama i prijateljstvo među socijalističkim zemljama u njihovim zajedničkim naporima za obezbeđenje trajnog mira i progresa u svetu . Tako mi , jugoslovenski komunisti , gledamo na odnose koji treba da postoje između socijalističkih zemalja i radničkih partija. Zato se s pravom pitamo : šta se želi postići time što se naša praksa i naši stavovi po određenim pitanjima izgradnje socija-

143

lizma i međunarodnog radničkog pokreta prikazuju u krivom svetlu . Kome je potrebna izolacija Jugoslavije od radničkog po kreta drugih zemalja i zašto se kroz razne kanale proturaju neistine o Savezu komunista i pojedinim njegovim rukovodiocima. Mi moramo o svemu tome razmisliti , jer se ne radi samo o našoj zemlji i našem Savezu komunista , o nama Jugoslovenima nego o čitavom radničkom pokretu . A niko nema pravo da svojim raznim kombinacijama nanosi štetu tom pokretu u čijim se rukama nalazi sudbina čovečanstva.

Drugovi i drugarice, Ja sam, kao što vidite, govorio ne samo o našim pretstojećim zadacima nego i o izvesnim slabostima u radu . To, razume se, ni najmanje ne umanjuje značaj naših uspeha . Ono što je važno jeste da smo se u praksi uverili da smo na pravilnom putu i da smo na tom putu postigli krupne rezultate s obzirom na uslove u kojima smo radili . Nama je jasno da nema na svetu ni sistema, ni pokreta , ni ljudi koji bi bili idealni , bez slabosti , a pogotovo to ne možemo tražiti od sistema koji se izgrađuje, koji se stabilizuje , i od ljudi koji krče nove puteve . Mi smo izvojevali odlučujuće pobede , stekli smo ogromno iskustvo . Sve postojeće slabosti lako ćemo savladati ako budemo i dalje jedinstveni kao što smo i dosad bili , ako budemo i dalje zadržali kritički odnos prema svom radu , i ako budemo svuda i uvek delovali kao revolucionari . Zadaci koji stoje pred nama su vrlo složeni i teški , ali , naša perspektiva je svetla . Konture boljeg i srećnijeg života kome teži naša radnička klasa i ostali trudbenici već se jasno ocrtavaju. Socijalizam , socijalistički društveni odnosi, neposredna socijalistička demokratija postaju sve više konkretna stvarnost u našoj zemlji . Boreći se dosledno za liniju daljeg razvitka koja će se formulisati i na ovom Kongresu i rukovodeći se stvaralačkom primenom marksizma , Savez komunista i naša zemlja imaće i ubuduće dostojno mesto u redovima snaga koje se bore za pobedu mira i socijalizma .

144

REFERATI

Edvard

Kardelj

Povodom

Nacrta

programa

Saveza a

komunist

Jugoslavije

10 VII Kongres

I

Drugovi i drugarice,

Zadatak svakog programa jeste da utvrdi ciljeve određene svesne akcije ljudi kao i puteve i sredstva za njihovo ostvarenje . To je u suštini i zadatak programa SKJ. Prema tome , program ⚫ SKJ treba, pre svega, da utvrdi neposredne, bliže kao i krajnje ciljeve društvene akcije komunista . Zatim program SKJ treba da utvrdi uslove u kojima se ta akcija vodi i osnovne probleme koje ima da rešava, i da prema njima načelno odredi i sredstva borbe, njene metode i oblike. Predloženi program SKJ nastoji da odgovori na ta pitanja, u skladu sa konkretnim uslovima u kojima se jugoslovenski komunisti danas bore i u kojima će se oni boriti u periodu koji je pred nama. U pogledu krajnjeg cilja SKJ predloženi program se ne razlikuje od ranijih programskih dokumenata naše partije . On polazi od naučne postavke , da je konačni nestanak kapitalizma i njegovih ostataka iz istorije neizbežan i da je isto tako neminovan revolucionarni prelazak društva na socijalističke odnose , na njihov postepeni i stalni razvitak ka višim oblicima , sve do komunizma, kao oblika takvih odnosa među ljudima, u kojima će

na osnovu visoko razvijenih proizvodnih snaga - svako

raditi premá svojim sposobnostima, a dobijati prema potrebama. Takav istoriski pravac društvenog razvitka postaje istovremeno i krajnji cilj idejne , društveno-političke i ekonomsko-političke akcije komunista .

10

147

No, pri tome ipak ne treba zaboravljati na Marksovu tezu, da je „ svaki korak stvarnog pokreta važniji nego tuce programa“ (Marks- Engels : Izabrana dela II , str. 7) . Svakome od nas je jasno da ostvarenje krajnjeg cilja nije samo stvar subjektivnih napora najnaprednijih ljudi , nego, pre svega, materijalnih uslova i društveno-ekonomskih procesa u kojima se društvo razvija. Komunizam danas još ne može biti neposredni cilj naše akcije , pošto su proizvodne snage u našoj zemlji još suviše nerazvijene, a i opšte prilike u savremenom svetu otežavaju brži razvitak u tom pravcu. Zato se program - postavljajući komunizam kao krajnji cilj naše borbene zadržava mnogo na podrobnijem izlaganju komunizma kao oblika konkretnih odnosa među ljudima. To bi nas veoma lako odvelo u jalove konstrukcije ili beskorisna proročanstva . Zato se u tom pogledu program ograničava samo na principijelnu formulaciju krajnjeg cilja.

No, to ipak ne znači da je isticanje konačnog cilja u programu samo jedan formalan politički ili propagandistički gest. Krajnji cilj je za nas istovremeno i putokaz za svakodnevnu akciju, za postizanje neposrednih i danas ostvarljivih socijalističkih ciljeva. Ljudi utoliko snažnije utiču na društvena kretanja ukoliko dublje saznaju ono što je u tim kretanjima neizbežno. Komunizam nije konačni cilj akcije komunista samo zato što oni to žele , već zato što pretstavlja neizbežni pravac društvenih kretanja . Onaj ko ne vidi i ne shvata neizbežni pravac kretanja taj ne može da shvati ni pojedinačne njegove manifestacije, niti može bitno da utiče na društveni razvitak. On se nužno mora naći na repu stihije , a empirizam postaje njegova ideologija. U tom pogledu veoma jasnu orijentaciju daju sledeće Marksove reči :

99 Komunizam za nas nije stanje, koje treba da bude uspostavljeno, ideal prema kome stvarnost treba da se upravlja. Mi nazivamo komunizmom stvarni pokret, koji ukida sadašnje stanje. Uslovi ovog pokreta proizilaze iz sada postojećih

148

pretpostavki." (Marks-Engels, Rani radovi

Njemačka ideo-

logija, strana 302 , izd . „ Kultura “ , Zagreb, 1953 g.) Mi se, naravno, pridržavamo gledišta da je praksa konačni sudija pravilnosti idejnih i teoretskih postavki. No, to ne znači

da se zbog toga odričemo oružja nauke u borbi za društveni napredak i da proglašavamo prakticizam i empirizam za vrhunac političke mudrosti . Tu je, dakle, dublji smisao fiksiranja krajnjeg cilja u našem programu . Međutim , ako se predlog programa ne razlikuje od pređašnjih po određivanju krajnjeg cilja , on se značajno razlikuje po određivanju neposrednih ciljeva akcije komunista kao i u pogledu puteva i sredstava borbe za te sadašnje neposredne ciljeve. U tom pogledu drukčiji je bio program Komunističke partije Jugoslavije u borbi za vlast i u pripremi revolucije, kada je borba za privlačenje masa na revolucionarne pozicije bila glavni zadatak; drukčiji u periodu neposrednih revolucionarnih preobražaja, kada je težište bilo na akciji za učvršćenje vlasti radnog naroda

i likvidaciji otpora

antisocijalističkih

snaga ;

drukčiji je danas kada ulazimo sve dublje u izgradnju socijalističkih odnosa, novih odnosa među ljudima. U tom smislu svaki program komunističkog pokreta uvek je povezan sa pređašnjim i budućim . Naime, to je uvek program borbe za socijalizam odnosno komunizam, ali istovremeno uvek i program određene etape socijalističke akcije , vezan za neposredne ciljeve i zadatke određenog perioda borbe za socijalizam odnosno izgradnju socijalizma. Formalno uzev, naša partija imala je dosad -

ako ne uzme-

mo u obzir programske dokumente Nezavisne radničke partije — svega dva dokumenta koja su se zvanično zvala program partije. Prvi je bio primljen na Drugom, Vukovarskom kongresu partije. Mada je to biɔ najsnažniji revolucionarni dokument našeg radničkog pokreta do tog doba, on je ipak još odražavao mladost i ideološku nerazvijenost komunističkog pokreta u na149

šoj zemlji. Sadržavao je i niz shvatanja, naročito u oblasti nacionalnog i agrarnog pitanja, koja je kasnije praksa obeležila kao pogrešna, pa su bila i ispravljena naknadnim partiskim dokumentima . Drugi program bio je primljen na Petom kongresu partije 1948 godine. On je odražavao položaj u kome se naša partija nalazila u to vreme i mogao je da posluži samo kratko vreme kao rukovodni dokument za akciju komunista, zato ga je Šesti kongres ukinuo i postavio zadatak da se izradi nov program . Međutim , sem tih dvaju programa skoro na svim kongresima i konferencijama takođe su bile donošene odluke programskog karaktera . Zadatke programa su u tom slučaju vršile rezolucije i drugi dokumenti te vrste. Tako je program iz 1920 godine već u sledećim godinama bio bitno izmenjen odlukama partiskih konferencija . A i Šesti kongres nije samo ukinuo stari program nego je i sam doneo niz odluka programskog karaktera. Svi su ti programski dokumenti, naravno, već umnogome prevaziđeni, a u svakom slučaju više nisu dovoljni kao idejni putokaz za sadašnju praktičnu akciju komunista . I to ne samo zbog toga što su mnogi u njima postavljeni ciljevi i zadaci već postignuti, nego i zbog toga što se svakim dostignućem pred radničku klasu i komuniste neprekidno postavljaju novi zadaci, otvaraju nove perspektive i proširuju se njihovi pogledi na društvena kretanja. Sada jugoslovenski komunistički pokret ponovo formuliše svoje ciljeve i zadatke u obliku celovitog programa . Ta činjenica je sama po sebi dokaz snage i idejne zrelosti naše partije. Predloženi program izrasta iz ranijih programa i obuhvata naravno, sve one postavke iz tih programa, koje se odnose na opšta pitanja borbe radničke klase za socijalizam i komunizam. Ipak, i ovaj program je, pre svega, program određene etape borbe za socijalizam. Zato se on ne upušta mnogo ni u analizu prošlosti ni u problematična proročanstva udaljene budućnosti. O prvoj govori toliko koliko je potrebno radi objašnjenja sadašnjosti i održavanja nužnog principijelnog kontinuiteta akcije , a o drugoj

150

2

toliko koliko je neophodno da bi se jasno odredili neposredni ciljevi. Inače program je sav usmeren prema sadašnjosti i jednom periodu socijalističke izgradnje koji je pred nama i za koji možemo realno i preciznije odrediti i neposredne ciljeve i sredstva za njihovo ostvarenje. Samo pod tim uslovom program i može da bude od praktične koristi . A osnovni zadatak programa je upravo u tome da bude načelni idejni putokaz za praktičnu akciju . Iako je program vremenski uslovljen, on ipak ne sme da bude samo spisak praktičnih zadataka . Formulisanje takvih zadataka je prvenstveno stvar rezolucija i sličnih dokumenata tekuće prakse SKJ. Isto tako program SKJ ne treba da bude samo popularni propagator određenih ciljeva. Program takve vrste odgovarao bi partijama u jednom buržoasko-demokratskom sistemu koje svoju političku delatnost oslanjaju isključivo na prakticizam i empirizam; on ne odgovara jednom marksističkom pokretu, koji nastoji da svoju društvenu delatnost zasniva u najvećoj mogućoj meri na nauci , na naučnom saznanju društvenih kretanja . Predloženi program SKJ zasniva se na marksističkim i lenjinističkim naučnim postavkama o društvenim kretanjima. To ne znači da program prosto ponavlja već poznate Marksove, Engelsove i Lenjinove teze . Program nije i ne može biti ni udžbenik. Otuda se predloženi Nacrt, u pogledu izlaganja opštih marksističkih teoretskih postavki , ograničava samo na najnužnije od njih. Program polazi od sadašnjeg stanja u našoj zemlji i u svetu, nastoji da marksističkom analizom osvetli to stanje kao i perspektive daljeg društvenog razvitka, i da sa te polazne tačke ukaže na nužni pravac praktične društvene akcije komunista , radničke klase i svih socijalističkih snaga Jugoslavije, kao i na odlučujuće probleme u toj borbi i na sredstva i oblike njihovog razrešavanja . Iz tih razloga program SKJ nužno dobija pretežno idejnopolitički karakter.

151

No, to ne znači da mi program smatramo nepogrešivim spiskom konačnih istina. Bitan je pravac akcije, koji je određen programom, a u pojedinostima praksa će niz njegovih postavki i dopunjavati i ispravljati. Program je osnova praktične aktivnosti, a ne dogmatizirana formula. U njemu nije bitna

svaka

pojedinačna formulacija, ali je bitan njegov duh, njegova idejnopolitička sadržina, pravac društvenih kretanja na koji ukazuje i pravac praktične akcije komunista koja proizlazi iz toga. Pri tome program je prvenstveno okrenut izgradnji socijalizma u našoj zemlji , savremenoj borbi za socijalizam i mir uopšte, i unutarnjim i međunarodno-političkim uslovima u kojima se bore jugoslovenski komunisti . Nastojali smo da izvučemo načelne zaključke iz naše prakse i prakse savremenog socijalizma uopšte, da bismo time osvetlili put dalje prakse SKJ. U tom pogledu mi se rukovodimo sledećim mislima koje je u svoje vreme Lenjin uputio ruskim marksistima : „ Mi smatramo da je ruskim socijalistima naročito potrebna samostalna razrada Marksove teorije, jer ova teorija daje samo opšte rukovodne postavke , koje se pojedinačno primenjuju drukčije u Engleskoj nego u Francuskoj , drukčije u Francuskoj nego u Nemačkoj , drukčije u Nemačkoj nego u Rusiji “ (Lenjin, sveska II, str. 492). Mogli bismo tim Lenjinovim rečima samo još dodati : drukčije su se pojedine opšte marksističke postavke primenjivale pre 60 ili 40 godina, a drukčije se one mogu primeniti danas. Marks i Engels mogli su dati osnovne naučne postavke o prelasku od kapitalizma ka socijalizmu. Lenjin je te postavke dopunio u uslovima neposredne borbe za vlast i polaganja temelja za izgradnju socijalizma . Međutim, međunarodni radnički pokret danas ima za sobom više od 40 godina praktične izgradnje socijalizma i još više godina opšte krize kapitalizma, koja postaje sve dublja. Razume se, da svi ti procesi — na odgovarajući način i prema našim mogućnostima — moraju da budu osvetljeni u programu SKJ.

152

Međutim, ako u programu nismo hteli biti prakticisti , nismo hteli biti ni apstraktni , preterano teoretični . Polazeći od načelnih postavki, program ističe i niz neposrednih zadataka, koji imaju načelni značaj za socijalističke akcije u periodu koji je pred nama: ekonomskih, socijalnih i političkih zadataka i neposrednih ciljeva, koji su usmereni ka materijalnom i političkom jačanju društva, poboljšavanju životnih uslova radnih ljudi i daljem razvitku socijalističkih odnosa . Time program povezuje borbu za opšti napredak socijalizma sa naporima na konkretnom unapređivanju odnosa među ljudima i poboljšavanju njihovih ži– votnih uslova . Na taj način program se obraća čitavom radnom narodu, ukazujući mu na neposredne praktične rezultate koje treba da donese izgradnja socijalizma. Samim tim program otkriva čitavom narodu perspektive budućeg društvenog, idejnopolitičkog i materijalnog razvitka našeg društva, a time i perspektive života svakog pojedinog građanina naše socijalističke zemlje . Suviše bih vam uzeo vremena ako bih se upuštao u podrobno izlaganje predloženog programa. Ipak bih iz celine izdvojio nekoliko pitanja na koja bih posebno hteo da skrenem vašu pažnju .

153

II

U okviru prve tri glave , koje se odnose na savremene međunarodne društvene, ekonomske i političke odnose i na zadatke SKJ u oblasti borbe za mir i međunarodnu socijalističku saradnju, program se samo ukratko zadržava na opštim analizama i karakteristikama kapitalizma i imperijalizma, jer sve to spada u već široko usvojenu riznicu socijalističke misli i socijalističkog iskustva. On se, međutim, više zadržava na savremenim društvenim pojavama, na karakteristikama sadašnje etape opšte krize kapitalističkog sistema i na savremenim uslovima borbe za socijalizam, kao i na zakonitostima prelaznog perioda od kapitalizma ka socijalizmu . U tom pravcu program posebno ističe pojavu i rastuću ulogu državno-kapitalističkih tendencija u savremenom kapitalističkom društvu . Smisao ukazivanja na te procese nije u tome, što bismo mi smatrali takve državno -kapitalističke pojave kao neki napredniji oblik kapitalizma —- kao što nam ponekad pripisuju površni ili nedobronamerni kritičari -

nego da ukažemo prvo na pro-

dubljivanje opšte krize kapitalizma , čiji su upravo odraz te tendencije i , drugo na raznovrsne oblike i metode koje u takvim uslovima radnička klasa i socijalističke snage uopšte upotrebljavaju i mogu da upotrebe u borbi za vlast i rukovodeću ulogu u društvenom životu . Pojava ozbiljnog jačanja državno -kapitalističkih tendencija očigledno je odraz visoke razvijenosti društveno -ekonomskih i političkih faktora , koji su se razvili u nedrima starog društva

154

i koji čine pobedu socijalizma u svetskom merilu sve neminovnijom. One nisu samo oblik u kome monopolistički kapitalizam pokušava da nađe izlaz iz unutarnjih protivrečnosti , zadržavajući sistem kao takav i vlast kapitalista kao takvu, nego je i jasan simptom kritičnog stanja u kome se nalazi savremeni kapitalistički svet i stanja unutarnjih odnosa društvenih snaga u njemu . Dozvolite mi da navedem sledeće Engelsove reči , koje veoma jasno određuju značaj pojačane uloge države a time i birokratizma u istoriji uopšte: „ Kako je država nastala iz potrebe da se obuzdaju klasne suprotnosti , a kako je istovremeno nastala usred sukoba klasa, to je ona po pravilu država najmoćnije, ekonomski vladajuće klase koja pomoću nje postaje i politički vladajuća klasa, te tako stiče nova sredstva za ugnjetavanje i eksploataciju potlačene klase. Tako je antička država bila pre svega država robovlasnika za ugnjetavanje robova, kao što je feudalna država bila organ plemstva za ugnjetavanje kmetova i podložnika , a moderna pretstavnička država oruđe eksploatacije najamnog rada od strane kapitala . Međutim, ima izuzetno perioda kada su klase , koje se bore, po svojim snagama toliko blizu ravnoteži — da državna vlast, kao privredna posrednica, trenutno dobija izvesnu samostalnost prema obema . Takva je apsolutna monarhija sedamnaestog i osamnaestog veka , koja uravnotežava plemstvo i buržoaziju; takav je bonapartizam Prvog i naročito Drugog francuskog carstva, koji je izigravao proletarijat pomoću buržoazije i buržoaziju pomoću proletarijata . Najnovije postignuće ove vrste, gde vladajući i potčinjeni izgledaju podjednako komično , jeste novo nemačko carstvo Bizmarkove nacije : ovde se drže u ravnoteži kapitalisti i radnici i podjednako im se podvaljuje u korist propalih pruskih provinciskih plemića ..." (Marks- Engels : Izabrana dela II, str. 310-311 , izdanje „ Kultura ", Zagreb, 1950) . U specifičnim oblicima proizvodi tendencije slične vrste i savremena opšta kriza kapitalizma i odnos društvenih snaga koji

155

je karakterističan za savremeni kapitalistički svet . Zato program razmatra pojave državnog kapitalizma i jačanje uloge birokratije kao tipičan simptom prelaznog doba, kao simptom raspadanja kapitalizma, a ne kao neku sasvim određenu posebnu fazu u razvitku kapitalizma. To, svakako, ne znači da je monopolistički kapitalizam, koji proizvodi takve tendencije, postao time napredniji ili manje eksploatatorski , da je imperijalizam prestao da bude smrtni neprijatelj nezavisnosti naroda i stalni izvor opasnosti rata, ili da državno-kapitalistička birokratija, koja teži većem osamostaljenju , brani manje svesno interese monopolističkih vrhova i buržoazije - čiji je ona sastavni deo — nego buržoazija sama. Naprotiv, i borba za veću samostalnost državno-kapitalističke birokratije nije po svojim neposrednim stimulusima ništa drugo nego jedan od vidova borbe za kapitalistički monopol . Ali je , s druge strane, takođe tačno da pojava takvih tendencija i odnosa istovremeno ukazuje i na ubrzane procese unutarnjeg raspadanja kapitalističkog sistema. U tom smislu program naročito ističe da automatskog prelaza od kapitalizma ka socijalizmu , prelaza po samoj materijalnoj ekonomskoj nuždi , nema . Nasuprot, baš rastuća uloga drLenjinovu žavno-kapitalističkih tendencija ponovo potvrđuje tezu da apsolutno bezizlazne situacije , koja bi nagonila kapitalizam da se automatski pretvara u socijalizam, nema. U krajnjoj liniji samo društveno-ekonomski zainteresovani čovek, tj . radnička klasa i svesne socijalističke snage, sa najraznovrsnijim oblicima svoje društvene akcije za vlast i rukovodeću društvenu ulogu, mogu biti nosioci nužnih socijalističkih preobražaja u društvu . Međutim, ostaje činjenica , da upravo ta društvena akcija socijalističkih snaga može biti uspešna samo ako njihov najnapredniji i najrevolucionarniji deo bude sposoban da sredstva i metode te akcije zaista prilagodi savremenim uslovima u pojedinim zemljama ili delovima sveta. Drugim rečima, ukazujući na izmene u savremenom kapitalizmu i na u izvesnoj meri - izmenjene uslove borbe za

156

socijalizam, program istovremeno ustaje protiv svakog tumačenja tih novih pojava na način koji bi mogao da demobiliše savremene radničke pokrete i progresivne snage u borbi za jačanje njihovih društvenih i političkih pozicija i u borbi za takvu vlast u kojoj će radnička klasa i njeni interesi imati rukovodeću ulogu, obezbeđujući time najbrži mogući socijalistički društveni preobražaj . Program takođe odbija uska dogmatska shvatanja koja ne vode ili ne žele da vode računa o tome da se svet kreće i razvija, i da živa revolucionarna socijalistička misao mora odraziti sva ta kretanja, ako hoće da bude faktor društvenog napretka. Imajući sve to pred očima, program polazi od toga da komunisti, posmatrajući međunarodne probleme socijalizma i mira, sa jednog šireg aspekta treba da budu slobodni od svake uskogrudosti u tretiranju partiskih interesa i da budu sposobni da vide i shvate društveni progres čovečanstva kao celinu i jedinstven lanac čitavog niza veoma različitih društvenih procesa i njihovih nosilaca . Danas je više nego ikada potrebno da komunisti imaju pred očima Marksovu i Lenjinovu tezu o neophodnosti da najsvesniji deo radničke klase vidi svako, makar i najneznatnije progresivno kretanje, svakog makar i samo privremenog saveznika, svako makar i najprolaznije uporište socijalizma, progresa mira. Mi upravo u jedinstvu svih tih faktora i procesa vidimo socijalistički svet, nasuprot kapitalističkom svetu koji ujedinjava sve faktore i procese usmerene na održavanje kapitalizma i imperijalizma. Prema tome, ako bismo pitanje vlasti postavljali bez veze sa tim procesima i ulogom komunista u njima, to bi značilo da se komunisti orijentišu na neki automatski slom kapitalizma, koji bi sam po sebi doveo do neke revolucionarne situacije, u kojoj bi radnička klasa došla do vlasti . U tom se pitanju ustvari dodiruju i reformizam i dogmatizam . Mi, međutim, u programu polazimo od pretpostavke , da rezultat zavisi od svesne akcije socijalističkih snaga , a uspešnost te akcije opet zavisi ne samo od objektivnih uslova, nego i od toga u kojoj će meri njihov

157

najrevolucionarniji deo biti sposoban da otkriva objektivne tendencije i da prema tome određuje i oblike i metode akcije. Tu je potrebu veoma jasno načelno formulisao drug Tito

u svom referatu na ovom Kongresu , kada je, govoreći o ulozi komunističkih partija, rekao :

"" One sve više dolaze do spoznaje da revolucionarna snaga ne leži samo u avangardi , već da ta snaga latentno postoji u masama koje teže za pravednijim društvenim promenama, a da avangarda treba samo da nađe pravilan put za mobilizaciju masa u borbi za njihove interese i u skladu sa specifičnim uslovima u svakoj zemlji .“ Zauzimajući u programu stavove po svim tim pitanjima, mi to ne činimo zbog toga što bismo želeli da dajemo savete o putevima i sredstvima borbe , nego zato jer iz toga proizilazi naš stav, stav jugoslovenskih komunista, u pogledu značaja stalne i uporne borbe za jedinstvo, saradnju i solidarnost u radničkom pokretu i među progresivnim snagama uopšte.

Pri tome se program ne zauzima ni za kakve određene oblike ili šeme jedinstva kao stalne ili bezuslovno primenljive . Podelje nost u radničkom pokretu ima svoje objektivne društvene uzroke i mi bismo se bavili jalovim iluzijama , ako bismo govorili o mogućnosti potpunog uklanjanja te podeljenosti. Međutim , realan i potreban je stalan napor najnaprednijih snaga radničke klase — poda se uprkos podeljenosti i ideoloških razmimoilaženja stigne maksimalno moguće usklađivanje i povezivanje svih onih kretanja i akcija , koje u određeno vreme mogu obezbediti da se učini korak dalje u borbi za mir, za društveni progres , za socijalizam . Kao marksisti mi treba da ocenimo koje snage, koji pokreti , koje akcije i koji nosioci tih akcija u datoj situaciji vrše progresivnu ulogu i da se na toj osnovi borimo za odgovarajuće forme saradnje i jedinstva . Nekada to može biti akciono jedinstvo, nekada organizovana saradnja , a nekada čak i prosto jednostrana podrška , kada kao marksisti ocenjujemo da je određena akcija progresivna, nezavisno od političkih i ideoloških shvatanja nosilaca te akcije.

158

U tome je suština naše borbe za jedinstvo s drugim socijalističkim i progresivnim pokretima . Mi u toj borbi za jedinstvo istrajamo i istrajaćemo , čak nezavisno od toga da li će i na drugoj strani postojati takva volja za jedinstvom i saradnjom. Drugim rečima, mi ćemo nezavisno od stava druge strane prema jedinstvu podržavati one akcije i one pokrete koji u datom momentu vrše progresivnu ulogu ili doprinose miru. S druge strane, boreći se za jedinstvo i saradnju svuda gde oni mogu da doprinesu miru i društvenom napretku mi se, naravno , ne odričemo ideološke borbe i kritike oportunizma, reformizma, dogmatizma, revizionizma, itd . U skladu s takvim našim stavom, mi ćemo se suprotstaviti svakom pokušaju mešanja u naše unutrašnje stvari ili nametanja tuđih shvatanja. Jedinstvo bez takve borbe značilo bi sklizavanje na besprincipijelne pozicije, zamagljivanje revolucionarnih socijalističkih perspektiva, unošenje dezorijentacije u radnički pokret, pasivno podnošenje tereta idejnog konzervativizma i uticaja atmosfere raspadajućeg kapitalističkog društva . Posebno bih hteo da kažem nekoliko reči o saradnji SKJ sa komunističkim partijama. Samo po sebi se razume, da smo mi solidarni sa svim komunističkim partijama u svim pitanjima koja se odnose na odbranu i razvijanje socijalizma i društvenog progresa, na jačanje radničkog pokreta i na učvršćenje mira. U tom pogledu Savez komunista je uvek bio veran velikoj revolu‐ cionarnoj ideji proleterskog internacionalizma . Sa drugim marksističkim partijama nas ujedinjuje i ideologija marksizma i lenjinizma uprkos izvesnih ideoloških razmimoilaženja. Međutim , program pri tome traži da ta saradnja počiva na potpunoj dobrovoljnosti i ravnopravnosti, da isključuje nametanje stavova od strane većine i da priznaje isključivo pravo svake pojedine partije da ocenjuje celishodnost kao i idejnu ili taktičku ispravnost ove ili one akcije . Kada ističemo takva načela za saradnju mi se rukovodimo prvenstveno iskustvima iz prošlosti, kada se jedna organizacija međusobne saradnje mislim tu na Kominform pretvorila 159

u instrument pritiska na Jugoslaviju . Od tada se mnogo promenilo i ne tvrdimo da i danas postoje isti uslovi za ponavljanje takvih pojava. Međutim, protivrečnosti prelaznog doba i snažan uticaj sadašnje međunarodne situacije na odnose između socijalističkih zemalja još uvek mogu da budu izvor raznih grešaka i negativnih tendencija , zato oblici saradnje treba da budu tako postavljeni da se onemogući ili

bar

oteža afirmacija takvih

tendencija . U okviru osvrta na društvene procese u današnjem svetu program iznosi i neke opšte poglede jugoslovenskih komunista na probleme i zakonitosti prelaznog perioda u socijalističkim zemljama. Mada se ti problemi prvenstveno tretiraju u drugom delu programa, na iskustvima naše sopstvene prakse, smatrali smo ipak potrebnim da se u međunarodno-političkom delu programa istakne ono za što se već danas može tvrditi da , više ili manje, pretstavlja zakonitost socijalističkog kretanja . Program ne prikazuje stanje u socijalističkim zemljama, pa ni u našoj , propagandistički , nego kao organski društveni proces koji se odvija kroz objektivne unutrašnje protivrečnosti , pa i suprotnosti , vezane za postojanje većih ili manjih ostataka starih društvenih odnosa . Pri tome program ukazuje , da se tu ne radi samo o ostacima buržoazije i kapitalizma, već da se na osnovu nedovoljne razvijenosti proizvodnih snaga u prelazno doba neizbežno formiraju birokratske tendencije kao društvena snaga koja teži konzerviranju određenih prelaznih oblika u društvenim odnosima, pa čak i ka izvesnoj njihovoj etatističkoj deformaciji . Ponekad nam sa raznih strana zameraju što

govorimo

takvim tendencijama i osobinama birokratizma. Međutim, na taj zadatak su bezbroj puta ukazivali i Marks , Engels i Lenjin i pripisivali mu kardinalni značaj u izgradnji socijalizma . Prema tome mi , komunisti, nemamo ni razloga ni prava

kriti činjenicu da tendencije ka afirmaciji birokratizma postoje, da za njih u određeno vreme postoje i određeni povoljni društveno-ekonomski i politički uslovi i da one pretstavljaju izvor odre-

160

đenih negativnih shvatanja koja , ustvari, takođe pretstavljaju ideološki ostatak starog kapitalističkog društvenog poretka . Nasuprot tome, ako bismo poricali takve pojave i ako ne bismo otkrivali njihove izvore i uzroke, bili bismo nesposobni da se efikasno borimo protiv njih . Još više , sami bismo, u određenim slučajevima, mogli da podležemo njihovom uticaju i da time prestanemo biti najnaprednija društvena snaga. Upravo zato mi smatramo da borba protiv birokratizma pretstavlja jedno od principijelnih idejno-političkih sredstava u izgradnji socijalizma. U tom smislu program ne uzima birokratizam kao osobinu

ljudi — mada on postoji i kao takva osobina - nego kao osobinu društvenih odnosa u prelazno doba. Kao što mlado socijalističko društvo ne može preko noći da likvidira sve ostatke kapitalizma , tako ne može preko noći da likvidira ni pojave birokratizma . Te pojave društvo prelaznog doba može iživeti samo jednim dugotrajnim procesom društvenog razvitka. Zato program odlučno ustaje protiv pokušaja raznih glasnogovornika reakcije i destruktivnog anarhizma da se takve neizbežne ali prelazne pojave kao što je birokratizam iskoriste za napad na sam socijalizam. Stvar nije u galami protiv birokratizma niti u demagoškim ili anarhističkim kritikama uloge socijalističke države , niti u prikrivanju činjenice da birokratizam postoji, nego u tome da svesne socijalističke snage treba uporno i neprekidno da se bore za postepeno istiskivanje svih ostataka klasnog društva a time i birokratskih elemenata iz društvenog organizma . S obzirom na rastuću snagu i ulogu socijalizma u današnjem svetu, postaje sve očiglednije da upravo ti problemi socijalističke izgradnje spadaju među najvažnije probleme savremenog društvenog razvitka . Upravo zato program skreće pažnju komunista i svih socijalističkih snaga u našoj zemlji prema tim problemima. U programu se posebno ističu odnosi između socijalističkih zemalja. Ti odnosi ne treba i ne mogu da budu obuhvaćeni pojmom koegzistencije . Naprotiv, oni treba sve više da postaju ono što treba da budu odnosi između slobodnih naroda , to jest odnosi ravnopravne saradnje, 11 VII Kongres

zbližavanja, ujedinjavanja .

Međutim , 161

stvaranje takvih odnosa je isto tako organski proces kao što je to izgradnja socijalizma uopšte. A u samom tom procesu, u prelazno doba , kada postoje još značajne ekonomske i druge nejednakosti između naroda i kada u svetu još vladaju zakoni koje je nametnuo imperijalizam, mogu da se, u određenim uslovima, pojavljuju

i

na tom području nesocijalističke tendencije. A

praksa nam je pokazala da su se stvarno pojavile. Prema tome, jugoslovenski komunisti treba da imaju izgrađene i jasne principe za odnose i oblike saradnje između socijalističkih zemalja . U pitanju mira u svetu mi podržavamo svaku akciju i mere, bez obzira na društveni i politički karakter njihovih nosilaca, za koje smatramo da stvarno doprinose popuštanju međunarodne zategnutosti i učvršćenju mira. S druge strane, u pogledu odbrane i napretka socijalizma, mi dajemo svoju podršku i svoju punu solidarnost i svakoj zemlji koja je krenula socijalističkim putem . Mi možemo pri tome imati i neka svoja shvatanja i kritička mišljenja u pogledu konkretnog razvitka socijalizma u ovoj ili onoj zemlji , ali mi ipak nikada ne zaboravljamo ono što je istoriski bitno u svim tim procesima. Prelaz od kapitalizma ka socijalizmu, kao što je Marks isticao, je isto tako pun teškoća i porođajnih grčeva, kao što su bili svi takvi prelazi u istoriji . Ali bitno je , da svi ti procesi treba ' da se rešavaju unutarnjim snagama svake zemlje. Kao što se pridržavamo principa, da se socijalizam ne može izvoziti i silom naturati drugim narodima i da se nikome ne može propisivati kakve će socijalističke oblike primenjivati u svojoj zemlji , tako smatramo agresivnim svaki pokušaj mešanja u unutrašnji život jedne socijalističke zemlje s namerom restauracije starog poretka ili ohrabrivanja ostataka reakcionarnih snaga u tim zemljama. Svemu tome smo se uvek suprotstavljali i uvek ćemo se i suprotstavljati . Mi svi vrlo dobro znamo da pokušaji ove vrste nisu diktirani nikakvom brigom za slobodu i demokratiju , kao što to priča jevtina propaganda, nego da su usmereni ka restauraciji kapitalističkog poretka.

162

S druge strane , prirodno je da pojedine socijalističke zemlje mogu da imaju različite stavove u pitanjima koja se tiču konkretnih interesa njihovih naroda, o čemu mogu jedino one same da odlučuju , kao i u pitanjima metoda , oblika i taktike u izgradnji socijalizma i u borbi za mir i međunarodnu saradnju . Takođe je prirodno da među komunističkim partijama postoji razlika o određenim ideološkim pitanjima koja se odnose na dalju razradu i primenu naučnih postavki marksizma- lenjinizma . Borba mišljenja koja u takvim pitanjima nužno dolazi do izražaja je, ustvari, faktor napretka socijalizma , faktor savlađivanja pojava stagnacije, deformacije i drugih negativnih tendencija u razvitku socijalizma. Iz tih razloga program otklanja takve oblike međusobnih odnosa koji bi mogli da ograniče samostalnost socijalističke Jugoslavije u tim pitanjima, ili koji bi nametali bilo čiji i bilo kakav ideološki monopol .

Čini mi se potrebnim reći nekoliko reči o tezama programa koje se odnose na pitanja borbe za učvršćenje mira . Pre svega, ne treba nikako gubiti iz vida, da naša politika nije i ne može biti politika nekog nerealističkog pacifizma , niti politika nekog bezbojnog neutralizma, ili laviranja između suprotnosti, bez veze sa realnim odnosima društvenih i političkih snaga u savremenom svetu i njihovom sadržinom, nego da je imala i da mora imati načelni socijalistički karakter. U našoj spoljnoj politici mi uvek vodimo i moramo da vodimo računa: prvo, da smo socijalistička zemlja, a da snaga i razvitak socijalizma u našoj zemlji i bezbednost naše zemlje u velikoj meri zavise od razvitka i jačanja socijalizma u svetu uopšte; i drugo, da nam ta činjenica kao i naš načelni internacionalistički stav stvaraju i određene internacionalističke obaveze prema međunarodnom socijalizmu. Prema tome, sa tih socijalističkih pozicija mi prilazimo i pitanju učvršćenja mira i pitanju koegzistencije .

Načelno mi se u tim pitanjima pridržavamo stava koji je u svoje vreme zauzeo Lenjin. Međutim, pri tome vodimo računa da je položaj jedne socijalističke zemlje u svetu danas drukčiji 11*

163

od položaja u kome se nalazio Sovjetski Savez za vreme Lenjina. Pre svega, Oktobarska revolucija bila je prvi proboj kapitalističko-imperijalističkog sistema. Ona se našla u borbi na život i smrt sa starim sistemom koji ju je opkoljavao i koji je bio dovoljno jak ne samo da spreči proširivanje socijalističke revolucije van područja bivše carske Rusije, nego i da se lati direktne kontrarevolucionarne intervencije i agresivnog rata. Načelno, Lenjin je i u toj situaciji postavljao pitanje koegzistencije na isti način kao što se ono i danas postavlja. On je na koegzistenciju ukazivao kao na neizbežnu i zakonitu pojavu prelaznog perioda, nasuprot trockističkih i sličnih teza o revolucionarnom ratu protiv kapitalističkih država kao obliku svetske revolucije. Međutim, praktična politička i taktička vrednost teze o koegzistenciji bila je u to vreme kako za Sovjetski Savez, kao jedinu socijalističku zemlju, tako i za čitav revolucionarni radnički pokret, ipak daleko manja nego što je ona danas. Za Lenjina je parola koegzistencije bila odbranbeno sred-

stvo, barikada revolucije . Ukazujući na mogućnost koegzistencije, Lenjin je ustvari tražio podršku međunarodnog proletarijata i svesnih socijalističkih snaga za očuvanje Oktobarske revolucije . No, Lenjin je takođe dobro znao da je u to vreme parola koegzistencije ustvari bila još slaba barikada revolucije , jer je buržoazija bila jaka , međunarodni kapitalizam još uvek čvrst i u stanju da vrši kontraofanzivne akcije protiv Oktobarske revolucije, a i stvarno se pripremao na agresivni rat protiv SSSR . Prirodno je da je Lenjin zbog toga govorio : koegzistencija da, ali radničke mase ne smeju zaboraviti da imperijalizam nije za koegzistenciju i da će pre ili kasnije pokušati da nas uništi . Današnja situacija u svetu veoma se razlikuje od one u Lenjinovo vreme. Pre svega, socijalizam je, istoriski uzevši , idejno i materijalno pobedio. On danas više nije okružen, izoliran, niti se nalazi u položaju odbrane same svoje egzistencije. To dakako ne znači da su najreakcionarniji vrhovi kapitalizma odbacili misao i nadu da će moći nasilno da se obračunaju sa socijalizmom. No , odnos snaga kapitalizma i socijalizma u 164 .

svetu je danas takav, da te nade postaju sve manje realne čak i u očima veoma zadrtih branilaca kapitalizma. Upravo zbog toga ideja miroljubive i aktivne koegzistencije dobija sve više pristalica ne samo u narodnim masama nego čak i u određenim buržoaskim političkim krugovima. Upravo to daje Lenjinovoj tezi o miroljubivoj koegzistenciji u današnje vreme daleko veći značaj u politici socijalističkih snaga, nego što je to bilo u ono vreme . Ona postaje ne samo realna koncepcija mira, nego i aktivna parola borbe za dalje jačanje socijalizma. U uslovima popuštanja međunarodne zategnutosti i mira, narodi se okreću licem prema sopstvenim društvenim problemima, a to znači da će neizbežno jačati i društvena uloga radničke klase i da će jačati snage socijalizma . Za nas koegzistencija ,

dakle, nije neka statična , pacifi-

stička parola. Naprotiv, mi smo za koegzistenciju upravo zbog toga što smatramo da je ona ne samo sredstvo mira nego i najbrži put za dalji razvitak socijalizma u današnjim uslovima i za njegovo jačanje. Na kraju krajeva - u uslovima kada je mir moguć za

socijalističke snage i ne može da bude druge alternative sem koegzistencije. Ovakve postavke pretstavljaju i osnovu za stav programa u pogledu odnosa socijalističke Jugoslavije prema savremenoj blokovskoj podeli sveta . Pre svega mi vidimo u blokovskoj podeli sveta odraz jednog objektivnog stanja stvari u društvenim, ekonomskim i političkim odnosima savremenog sveta koje takođe na jedan specifičan način odražava činjenicu da današnji svet dele suprotnosti između kapitalizma i socijalizma , da danas uporedo žive , prepliću se i bore se dva sveta : jedan kapitalistički i jedan socijalistički , shvatajući oba ta sveta ne teritorijalno nego kao sklop svih faktora koji dejstvuju bilo u jednom bilo u drugom pravcu . U tom smislu, prema tome, oba ta sveta žive i živeće istovremeno kroz određeni istoriski period, nezavisno od postojanja ili nepostojanja blokova.

165

Zato su kritike koje se često upućuju na naš račun u tom smislu kao da mi vodimo bitku protiv nekih spoljnih formi , a ne vidimo njihovu sadržinu , pa ih zato izjednačavamo, ili u tom smislu kao da mi postavljamo nerealne zahteve o jednostranom ukidanju blokova, nezavisno od stanja objektivnih suprotnosti i realnih odnosa snaga i tendenciju u današnjem svetu, - upućene na sasvim krivu adresu i odražavaju duboko nerazumevanje našeg stava. Mi ocenjujemo karakter blokova prema njihovoj konkretnoj ulozi u datim uslovima. U tom smislu Varšavski pakt - kao međunarodni faktor - nesumnjivo će igrati odbranbenu ulogu sve dotle, dok najreakcionarniji krugovi u svetu budu pokušavali da Atlantski pakt i druge slične organizacije iskoriste kao instrument antikomunističkog krstaškog pohoda. Međutim , mi smatramo da su snage mira i socijalizma kao i antiimperijalističke snage uopšte u svetu tako narasle , da je moguća uspešna borba protiv dominacije politike sa pozicije sile u međunarodnim odnosima i da novi svetski rat nije više neizbežan. Daleko smo od toga da tvrdimo da je nemoguć, ili da potcenjujemo snagu i ulogu onih faktora koji u savremenim uslovima još mogu da postanu nosioci ili su već nosioci agresije. Pa ipak, trajni mir je danas daleko više nego jedna pacifistička ljudska težnja ; on je postao duboka društvena potreba. A to počinje sve snažnije da se odražava ne samo u svesti masa, nego i u mnogim odgovornim krugovima na čelu država . Povezati na odgovarajući način materijalne snage socijalizma, i u prvom redu socijalističkih zemalja , sa svim onim faktorima koji su ubeđeni u nužnost obezbeđenja mira, nezavisno od njihove društveno-ekonomske i ideološke orijentacije, - to znači jačati uverenje u mogućnost koegzistencije i učvršćivati pozicije mira u svetu . Prema tome, svima nama je jasno da se blokovska podela sveta ne može ukinuti diskusijama o mehaničkom, jednostranom raspuštanju blokova, nego jedino otstranjenjem onih uzroka u međunarodnim odnosima koji su doveli do njihovog stva-

166

ranja. A to znači prvenstveno borbom protiv dominacije politike sa pozicije sile u međunarodnim odnosima, koji su nametnuli svetu reakcionarni protivnici politike koegzistencije , to jest borbom za aktivnu koegzistenciju , zasnovanu na stalnim naporima za razoružanje i na razvijanju demokratskih odnosa među nàrodima. Smatramo da upravo u tom pravcu dejstvuju pojedini spoljnopolitički predlozi Sovjetskog Saveza i drugih socijalističkih zemalja poslednjih godina. U tom pravcu treba da dejstvuju sve vlade i svi ljudi kojima je u interesu mir, nezavisno od toga da li pripadaju jednom ili drugom vojno-političkom paktu ili su van njih. U tom pravcu dejstvuje i nezavisna spoljna politika socijalističke Jugoslavije , koja je ostala van vojno-političkih paktova.. Mi i dalje smatramo da Jugoslavija baš takvom politikom može najviše da doprinese ne samo učvršćenju mira , nego i jačanju snaga socijalizma. I, obrnuto, napuštanjem takvih pozicija Jugoslavija bi samo doprinela zaoštravanju suprotnosti u Evropi i time, ustvari, nanela i štetu stvarnim interesima međunarodnog socijalizma. Bilo bi besmisleno boriti se za pobedu

principa

aktivne miroljubive koegzistencije i ujedno postupati na način koji bi mogao samo da doprinese zaoštravanju situacije u svetu . Takav naš stav odražen je i u samom programu i u načinu kako je formulisan njegov međunarodno-politički deo . Prema tome, blago rečeno, veoma su daleko od istine oni kritičari našeg programa, koji u našem stavu prema blokovima vide nekakvo laviranje između socijalizma i kapitalizma, nekakvo ,, sedenje na dve stolice", a ne vide u tome konkretan oblik borbe jedne socijalističke zemlje za mir i koegzistenciju, a time i za odbranu socijalizma uopšte .

Toliko o međunarodno-političkom delu programa.

167

III

Što se istorijata naše Partije tiče program se ograničava samo na jednu njegovu kraću skicu čiji je cilj da ukaže prvenstveno na uzroke zbog kojih je revolucija u Jugoslaviji bila neminovna, kao i na njen karakter i karakter vlasti koja je proizašla iz nje . Dajući kratak istorijat i ocenu naše Revolucije , program polazi od činjenice da se naša socijalistička revolucija isprepletala sa Narodnooslobodilačkim ratom i sa elementima demokratske revolucije.

U raznim fazama

Narodnooslobodilačkog

rata dolazili su do jačeg izražaja i različiti elementi revolucionarnog procesa. Međutim, dominantni su ipak sve vreme bili faktori koji su bez obzira na društveni i politički karakter zadataka koji su bili rešavani u toku Narodnooslobodilačkog davali tom revolucionarnom ratu karakter socijalističke

rata

revolucije. Ti su faktori pre svega klasna struktura Narodnooslobodilačkog pokreta, koji je bio oblik revolucionarnog saveza radnog naroda i čije je idejno i političko jezgro bila radnička klasa, kao i neosporno priznata rukovodeća uloga Komunističke partije. Zahvaljujući takvoj klasnoj strukturi Narodnooslobodilačkog pokreta i takvom političkom rukovodstvu , organi vlasti , koji su nicali iz tog pokreta, bili su organi revolucionarne vlasti radnog naroda. Ti su organi već u toku samog Narodnooslobodilačkog rata izvršili čitav niz mera koje su bile po svom karakteru ili tendencijama socijalističke. Neosporno rukovodeća uloga radničke klase odnosno njene Komunističke partije, nije dola168

zila u pitanje ni u jednom momentu u toku Narodnooslobodilačke borbe. Time je bio predodređen u suštini čitav tok razvitka naše Revolucije kao socijalističke revolucije, a preplitanje sa revolucionarno-demokratskim i Narodnooslobodilačkim elementima dalo joj je specifične političke oblike u kojima se ona manifestovala. Razume se, do punog zamaha razvila se socijalistička revolucija u završnoj fazi rata i neposredno posle njega uspostavljanjem

narodno-demokratske

republike

osnovnih sredstava za proizvodnju .

i

nacionalizacijom

Te promene, kao i opšti

kurs koji je proizilazio iz karaktera narodne vlasti, u kojoj je radnička klasa od početka imala neospornu rukovodeću ulogu i koja je, prema tome, pretstavljala specifičan oblik diktature . proletarijata, dali su od samog početka novoj jugoslovenskoj federativnoj zajednici karakter socijalističke države . U pogledu problematike , koja se odnosi na izgradnju našeg političkog i ekonomskog sistema , hteo bih skrenuti vašu pažnju na neke opšte idejne , teoriske i političke postavke , od kojih polazi Nacrt programa . Nacrt polazi od toga da je , uopšte uzev , svaki društveni sistem određen, prvenstveno karakterom vlasti i karakterom društveno-ekonomskih odnosa, to jest vlasništva nad sredstvima za proizvodnju . Međutim, program mora da vodi računa i o činjenici, da čistih sistema u dosadašnjoj istoriji nema, ni u pogledu ekonomskih odnosa, ni u pogledu strukture vlasti. Istorija nije neki statički niz sistema koji u „ čistoj " formi slede jedan drugog. „ Novo" se rađa u nedrima starog sistema i pobeđuje u dugotrajnoj borbi sa ,,starim". Uslovi i oblici te borbe utiču i na karakter novoga koje je pobedilo . Prema tome, i kada pobeđuje, „ novo“ nosi u sebi mnoge elemente „ starog“ , koje pokušava da se afirmira u novim oblicima , a ti ostaci „ starog “ utiču na razvitak novih društvenih odnosa . Ni revolucija ne znači mehanički i potpun prekid sa ,,starim ". Kao skok iz kvantiteta u novi društveni kvalitet, ona pretstavlja političku i društveno-ekonomsku pobedu najprogresiv169

nijih društvenih i ekonomskih faktora, koji su se već razvili u nedrima starog društva. Ali , u kakvoj će meri ti faktori dati pečat novom društvu , to ne zavisi samo od radikalizma revolucije, to jest od revolucionarne delatnosti vodećih političkih snaga, nego i od objektivne snage i uloge progresivnih društvenih i ekonomskih faktora u opštoj

socijalno-ekonomskoj strukturi

određenog društva ; a to, naravno, prvenstveno zavisi od stepena razvitka proizvodnih snaga . Još više od toga , taj drugi objektivni faktor ima u krajnjoj liniji , odlučujuću reč u razvitku jednog novog društva . Marks je uvek naglašavao da ljudi ne mogu sami prosto svojom voljom da biraju sebi oblik društva. Ni čovek ni društvo ne mogu iskočiti iz svoje kože i postati nešto drugo nego što jesu . Svojom svesnom akcijom oni mogu izmeniti uslove svog razvitka i napretka i time menjati sebe ; ali oni moraju poći od onoga što u određenom momentu jesu. Drugim rečima, ona svesna društvena akcija, koja se obično naziva „ pravilnom " politikom pobedničkih vodećih revolucionarnih snaga - može biti ,, pravilna", to jest uspešna i progresivna samo tada kada u realnoj društveno-ekonomskoj strukturi pronalazi one objektivne društvene i ekonomske faktore koji u određenoj fazi jedino mogu nositi , i neizbežno nose , progres i kada se opire na te faktore . Samo na toj liniji i sila nove revolucionarne države može da dejstvuje progresivno. Sa pobedom socijalizma počinju , istina, postepeno da nestaju antagonističke klasne suprotnosti i njihov uticaj na formiranje ljudske svesti. Ali društveni progres se i dalje odvija preko svojih unutarnjih protivrečnosti , koje iako nisu antagonističke, formiraju svest i kretanje te svesti . Te se protivrečnosti očigledno ne mogu razrešavati isključivo odlukama vodećeg socijalističkog centra . Ma koliko napredna bila svest tog vodećeg centra u jednoj zemlji , ona ipak nikada neće biti u stanju da sazna i obuhvati svu suštinu socijalističkog društvenog kretanja i sve njegove faktore. Svesna akcija socijalističkih snaga, prema tome, uvek će biti pogrešna ako dobije vid nasilja nad objektivnim zakonima kretanja . Njen je zadatak prvenstveno u tome da dru-

170

štveni razvitak usmerava , politički organizuje i oslobađa prepreka koje stavljaju tom razvitku na put zaostale forme prošlosti i idejni konzervativizam . Socijalističko društvo

mora, prema

tome, težiti takvoj svojoj unutarnjoj organizaciji u kojoj će svi faktori socijalističkog razvitka moći što slobodnije da se kreću i da se takvim njihovim kretanjem neprekidno i organski razrešavaju unutrašnje protivrečnosti socijalizma. U tom smislu i za akciju komunista u uslovima socijalističke izgradnje važe Marksove reči, da radnička klasa „,nema da ostvaruje nikakve ideale, već treba samo da oslobodi elemente novog društva koji su se već razvili u nedrima starog buržoaskog F. Engels, društva koje se nalazi u raspadanju “ (K. Marks Izabrana dela I , „ Kultura” , Zagreb 1949, str . 501 ) .

Upravo zbog toga mi smatramo da je demokratizam u sferi socijalističkih odnosa i socijalstičkog društvenog kretanja, to jest da je sve širi razmah socijalističke demokratije , zakon socijalističkog napretka. Namerno govorim o demokratizmu u sferi socijalističkih odnosa da bih time podvukao da socijalistička demokratija nikako ne znači otvaranje vrata antisocijalističkim tendencijama niti slabljenje socijalističkog društva pred licem političke akcije snaga koje nose te tendencije . Ne radi se tu o nekom apstraktnom liberalizmu. Radi se, ustvari , o tome da je snaga demokratskih formi uopšte u jednoj socijalističkoj zemlji zavisna prvenstveno od unutarnje stabilnosti i nesmetanog napretka socijalističkih odnosa, a ta stabilnost opet zavisi kako od razvijenosti ekonomske bazė društva, tako i od takvog demokratskog mehanizma koji obezbeđuje što slobodnije kretanje socijalističkih faktora. Snaga buržoaske demokratije nije bila u njenom problematičnom humanizmu i slobodarstvu , nego u tome što je postala najpogodniji politički okvir za razvitak samog kapitalističkog društva , zasnovanog na privatnoj svojini na sredstvima za proizvodnju , kao i za razrešavanje unutarnjih protivrečnosti u razvitku same kapitalističke klase . Zato se ta demokratija i mogla razviti samo tamo i dotle, gde i dok je buržoazija materijalno i politički bila u stanju da paralizira ili otupi revo171

A

lucionarni pritisai. radničke klase kao antagonističke klase . I obrnuto, buržoaska demokratija je uvek krahirala, odnosno pokazala svoj pravi karakter klasne vladavine , kada se buržoazija našla pred oštrijim klasnim sukobom. Ni socijalistička demokratija ne polazi od apstraktnih principa humanizma i slobodarstva, iako su humanizam i slobodarstvo njene suštinske karakteristike . Ipak jasno je , da bismo se našli na pozicijama nemoćnih moralista i sejača praznih kratkovidih iluzija ako ne bismo na demokratske forme gledali kroz prizmu realnih odnosa antagonističkih društvenih snaga . Izgradnja socijalističke demokratije je, dakle , usko povezana sa borbom protiv ostataka starog poretka sve dok oni mogu da budu ili da postanu ozbiljan politički i društveni faktor, kao i protiv raznih pojavnih oblika birokratizma, etatizma i tehnokratizma, koji teže sputavanju nosilaca socijalističkog napretka. Ne postoji neki jedinstveni i apsolutno važeći recept o formama diktature proletarijata . Ali je očigledna i kategorička nužnost socijalističkog napretka : stalna težnja ka sve širem razvijanju demokratskih formi , u kojima treba da se razvijaju socijalistički ekonomski , socijalni, politički i ideološki faktori koji kreću društvo napred, oslobađajući ga kako pritiska ostataka kapitalističkih i buržoasko-demokratskih političkih formi, tako i pritiska birokratskih tendencija . Samo takve forme demokratizma u koje će — da se nekako pojednostavljeno izrazim — udobno „ leći “ socijalistički ekonomski i društveni odnosi i u kojima će biti radnička klasa i socijalističko društvo obezbeđeni ne samo prema ostacima buržoazije nego - kao što kaže Marks ← i prema sopstvenim činovnicima, mogu biti pogodan instrument socijalističkog napretka i samo pod takvim uslovima socijalistička demokratija postaje - u konačnom rezultatu politički oblik odumiranja države . Upravo zbog toga što tako gledamo na stvari , mi se ne suprotstavljamo samo birokratizmu i raznim subjektivističkim dogmama koje nastaju na tlu birokratskog prakticizma, nego i raznim reakcionarnim ili dezorijentisanim obožavaocima buržo-

172

asko-demokratskih političkih oblika koji u svom kratkovidom oportunizmu nisu sposobni shvatiti ni društvenu ulogu buržoaske demokratije , a još manje ulogu socijalističke demokratije. Ove druge tendencije u uslovima socijalizma pretstavljaju neku vrstu savremenog reakcionarnog romantizma koji nije sposoban da vidi progresivno rešenje protivrečnosti socijalističkog razvitka, nego ga traži u idealiziranju određenih formi prošlosti , koje je vreme nepovratno ostavilo za sobom. Poput određene kategorije reakcionarnih romantičara na prelazu od feudalizma u kapitalizam, savremeni politički „ neoromantičari “ kreću se prvenstveno u sferi etike , morala i apstraktnih demokratskih formula i principa, gubeći ispred očiju realne društvene snage i njihove međusobne odnose , kao i njihove protivrečne ili antagonističke interese. Ti elementi su — zajedno sa birokratizmom ― zakoniti produkat unutarnjih protivrečnosti razvitka socijalizma u prelazno doba . Oktobarski događaji u Mađarskoj su jasno pokazali da su baš ta dva faktora , svojim prakticističkim slepilom i svojim dogmatskim i iluzionističkim subjektivizmom, sposobni da ostacima starog društva i kontrarevolucije dadu novu političku i društvenu snagu. Razume se, savršenog i za sve važećeg recepta za jednu jedino pravilnu politiku tu nema. Isto tako ne postoji i ne može postojati bilo kakav nepogrešiv ideološki sudija koji bi cenio šta je tu pravilno, a šta nije. Takođe ne postoji nikakav pop , koji bi mogao dati socijalističkim snagama oproštenje od učinjenih grešaka. I konačno, ne postoji nikakav recept za neki savršen socijalistički demokratski ustav, koji bi automatski rešio sve unutarnje protivrečnosti . Jedini definitivni sudija su praksa i istorija. Ali komunisti treba smelo da preuzmu na sebe društvenu i istorisku odgovornost. Ako to ne bi učinili , predali bi socijalizam i društveni napredak na milost i nemilost reakcionarnim ili zaostalim političkim društvenim snagama. Međutim, kakvi će biti istoriski rezultati njihove borbe zavisi od toga kakvo će mesto sebi naći u društvu. Tu prosto deklarisanje pripadnosti marksizmu i lenji-

173

nizmu ne rešava stvari, jer - kao što je Marks rekao

ljudi

nisu to što oni o sebi misle da jesu nego to što stvarno jesu. Tu stvar rešava jedino dejstvujuća , objektivno progresivna uloga komunista u društvenim kretanjima.

Zadatak programa SKJ, prema tome, nije samo da utvrdi klasni karakter vlasti i neprikosnovenost društvene svojine na sredstvima za proizvodnju , nego i da ukaže koji su, u datim uslovima, osnovni materijalni , društveni i idejno-politički, faktori i nosioci objektivnog socijalističkog kretanja i razvitka ; u čemu je stimulus za dejstvovanje tih pojedinih faktora; kakvi treba da budu društveni instrumenti i okviri za usmeravanje njihovog dejstvovanja, kakve su mogućnosti i koji su izvori deformacija u tim kretanjima i ko su njihovi nosioci i kakve su društvene posledice takvih pojava ; koja su sredstva i metodi , kojima socijalističke snage mogu uspešno da se suprotstavljaju dejstvovanju takvih tendencija itd. Program prebacuje težište upravo na ta pitanja objektivnog socijalističkog kretanja , ne zadovoljavajući se , dakle , isključivo s opštim konstatacijama o diktaturi proletarijata i rukovodećoj ulozi Komunističke partije, odnosno Saveza komunista, jer bi ga to nužno odvelo u neživotni šematizam i jalovi propagandizam u opredeljivanju oblika socijalističkog napretka. Kada se kaže diktatura proletarijata time nije rečeno sve . Konkretnu fazu socijalističkog kretanja u takvim uslovima može opredeliti tek analiza konkretnih društvenih protivrečnosti . Polazeći od takvih postavki program tretira i probleme u izgradnji državnog i privrednog sistema. I u tom pogledu program više ukazuje na kretanja i pravce socijalističke akcije, nego na konkretne zadatke ili organizacione oblike u borbi za ostvarenje pojedinih najneposrednijih ciljeva . U programu je istaknuta kako neophodnost države kao socijalističkog društvenog instrumenta u prelazno doba tako i neophodnost njenog odumiranja. Problem odumiranja nije postavljen kao problem nekih vremenskih etapa niti kao neposredni cilj niti kao cilj koji će tek u daljoj budućnosti početi da

174

se ostvaruje. Taj je proces postavljen kao neodvojiv deo procesa socijalističkog razvitka, to jest kao njegova unutarnja neizbežnost i on se ostvaruje u onoj meri , i samo u onoj meri, u kojoj socijalizam postaje stvarnost i stabilan društveni sistem. Neki nas u inostranstvu kritikuju što smo u programu postavili i taj problem. Zato mi dozvolite da pročitam ovde jedan veoma poznat citat iz Lenjinove „ Države i revolucije“ . Ja ne bih ponovo isticao taj citat kada se ne bi desilo da su neki kritičari našeg koji se obilato služe citatima iz Lenjina — „ zabo-

programa

ravili " da i njega navedu . Evo , šta kaže Lenjin : „ Proletarijatu je potrebna država

to ponavljaju svi opor-

tunisti, socijal- šovinisti i kauckijanci, uveravajući da je takvo Marksovo učenje . Oni

„ z a boravljaju “

dodati ,

da

je po

Marksu, prvo, proletarijatu potrebna samo država koja odumire, tj . koja je tako uređena da bi odmah mogla da odumire i da mora da odumire. I , drugo, trudbenicima je potrebna „ država “ , to jest ,,proletarijat organizovan kao vladajuća klasa... " (V. I. Lenjin, ,,Država i revolucija", str. 23 , izdanje ,,Kultura ", Beograd 1947) . Zaista ne znam zašto i mi ne bismo u naš program mogli da zapišemo ono isto što je tvrdio Lenjin . I još je teže razumeti zašto se danas uime lenjinizma tako uporno negiraju ovakve i slične Lenjinove teze. Očevidno je da taj proces ne ide ni ravnomerno ni jednako u svim oblastima društvenog života. Dosadašnja naša praksa govori o tome da funkcije države najpre počinju da se sužavaju u oblasti privrede, što je i Lenjin tvrdio, prosvete , kulture , socijalnih službi itd . Tu državu sve više zamenjuju razni oblici društvenog samoupravljanja koji imaju svoju bazu u konkretnim materijalnim i društvenim interesima radnih ljudi . Građani se tu demokratski ujedinjavaju radi rešavanja određenih zajedničkih pitanja bez primene prisilnih mera države , ili sa bitnim ograničenjem primene takvih mera. To naročito važi za ekonomske odnose i uopšte za sistem upravljanja privredom na bazi društvene svojine na sredstvima za proizvodnju.

175

Ali, i u toj oblasti funkcije države kao sile ne mogu preko noći da odumru . Još dugo vremena država će biti neophodno sredstvo u regulisanju određenih problema na tom području . A to pogotovo važi za ulogu države kao instrumenta vlasti radnog naroda u oblasti borbe protiv antisocijalističkih snaga i akcija, ili u pogledu zaštite nezavisnosti zemlje . Sve dok u međunarodnim odnosima bude dominirao uticaj antagonističkih društvenih protivrečnosti i dok reakcionarne društvene snage budu faktor koji može da ugrozi opstanak ili slobodni razvitak socijalizma, država će biti neophodan instrument radničke klase i čitavog socijalističkog društva za zaštitu

i

potsticanje

socijalističkog

napretka . Ukratko, program ne dozvoljava da se problem odumiranja države tretira kao dogma ili neka apstraktna politička formula, nego ga kao proces usko povezuje sa čitavim organskim razvitkom socijalizma. Zato se on ne bavi propisivanjem kada će država da odumre nego ukazuje samo na sredstva i forme preko kojih će se taj proces odvijati , polazeći od toga da je u tom pitanju isto tako potreban svesni

napor

vodećih

društvenih

snaga, a napose komunista, kao i u svim drugim oblastima socijalističke izgradnje . Program pri tome polazi od shvatanja da ta sredstva i te forme u našim uslovima treba da pruži razvitak socijalističke demokratije i društvenog samoupravljanja. Program ukazuje na posebnu ulogu radničkih saveta i komuna u tom procesu, koji vodi pretvaranju komune i čitavog društva u slobodnu asocijaciju proizvođača . Mi smatramo da su sve te forme već odigrale i da će u budućnosti odigrati još veću ulogu u razvitku socijalističkih odnosa u našoj zemlji . Međutim, mi ne tvrdimo da su ti oblici jedino mogući u svim zemljama, niti da će oni u našoj zemlji ostati neizmenljivi u razvijenijim socijalističkim uslovima. I tu bih hteo još jedanput da ponovim, da su pravac kretanja socijalizma i njegove osnovne zakonitosti u svim zemljama jedinstveni , ali konkretni oblici u kojima se takvo kretanje ostvaruje mogu biti 176

i neizbežno će biti veoma raznovrsni . Upravo na to mi mislimo kada govorimo o različitim putevima ka socijalizmu. U istom duhu program tretira i problem ekonomskog sistema. On i tu ne daje podrobno razrađene šeme , nego ukazuje na objektivne faktore i kretanja , kao i na one instrumente subjektivne akcije socijalističkih snaga od kojih zavise konkretni materijalni i društveno-politički rezultati privrednog razvitka i čitave naše socijalističke izgradnje. Program polazi od toga da je opšti društveno-ekonomski kao i konkretan materijalni interes radnog čoveka najvažniji stimulus od kojeg u prvom redu zavisi svesna stvaralačka aktivnost radnog čoveka. Naravno , taj interes nije jedini stimulus . I sama idejna orijentacija čoveka i težnja za stvaranjem — koja je često toliko jaka da su ljudi spremni i na materijalna odricanja pretstavlja izvanredno značajan faktor u kretanju socijalističkog društva. Međutim , ova druga tendencija ne može se generalizovati ili uzimati odvojeno od celokupnog društvenog razvitka . Ostaje ipak činjenica da se socijalizam stvara za to da bi ljudi više stvarali i time istovremeno poboljšavali i svoj sopstveni materijalni položaj . Prema tome, čitav naš privredni sistem treba da bude postavljen tako da se omogući odgovarajuće dejstvovanje tog stimulusa. Zbog toga program smatra da se čitav sistem raspodele sve manje treba da zasniva na snazi države kao administrativnog nosioca raspodele , a sve više da - u okviru opšte planske globalne raspodele narodnog dohotka ― postaje funkcija same proizvodnje, radničkih saveta , komuna i drugih organa društvenog samoupravljanja, što jedino može obezbediti, u krajnjoj liniji , stvarno nagrađivanje prema radu i svesnu borbu svakog radnog čoveka za neprekidan porast produktivnosti rada i razvitak proizvodnih snaga. Upravo u tom obliku - kao i kroz samoupravljanje u proizvodnji - konačno se vraća proizvođaču njegova proizvodna i ekonomska osnovica koju je od njega otuđio kapitalizam, odnosno sistem klasne eksploatacije uopšte .

12 VII Kongres

177

U tom pravcu program takođe opredeljuje i odnos između jedinstvenog društvenog plana i samostalne akcije socijalističkih ekonomskih faktora . Drugim rečima, program ne ulazi u podrobnosti ekonomske politike , jer je ona stvar svakodnevne prakse, nego ukazuje kojim društvenim i materijalnim faktorima, i kojim sredstvima i metodima, treba da se posvećuje puna pažnja, da bi se postigao što brži materijalni i društveni efekat u korist socijalizma i čoveka . Poslednja glava programa određuje društvenu ulogu Saveza komunista i drugih političkih organizacija u našem društvu. Tu su obuhvaćene teze koje smo već ranije formulisali , a dopunjene su iskustvima iz naše prakse poslednjih godina. Osnovne karakteristike rukovodeće uloge Saveza komunista i njegovih metoda u sadašnjim uslovima izražavaju se pre svega u težnji da se vlast radnog naroda sve više pretvori iz vlasti u interesu radnih masa u neposrednu vlast samih radnih masa. Rukovodeći se takvim ciljevima mi smo još na Šestom kongresu, i pre njega, odlučno raskinuli sa metodom komandovanja. Mi bismo se, doduše , bavili licemerjem kada ne bismo otvoreno rekli da u današnjem razdoblju komunisti u našoj zemlji imaju i da treba da imaju direktan uticaj na određene ključne pozicije vlasti od kojih zavisi stabilnost političkog poretka koji obezbeđuje što slobodniji razvitak socijalizma . Međutim, Savez komunista se istovremeno orijentisao i na to da na što širim i sve širim područjima društvenog života dejstvuje kao rukovodeća politička snaga prvenstveno preko ubeđivanja i vaspitavanja radnih ljudi koji sami i neposredno upravljaju , potsticani svojim sopstvenim društveno-ekonomskim interesima. Na tom putu mi smo već postigli velike rezultate . Mi smo u toku poslednjih godina svedoci izvanredno brzog porasta svesti i inicijative radnih ljudi koji se školuju u samoj praksi društvenog samoupravljanja. Nema sumnje da je tome u velikoj meri doprinela i sistematska akcija komunista usred širokih radnih masa i unutar takvih demokratskih samoupravnih organa.

178

Ti rezultati pokazuju da smo i u pogledu razvitka uloge komunista na pravom putu. Mi smo se suprotstavili kako tendencijama da se idejna uloga Saveza komunista u društvenom životu oslabi i da se celokupni razvitak društvenog života u našoj zemlji prepusti stihiji i idejnom raspadu, tako i shvatanjima da komunisti imaju monopol ne samo na vlast nego i na svaku vrstu svesne socijalističke akcije . Upravo zato smo i u prošlosti razvijali najrazličitije forme uključivanja najširih narodnih masa u neposredno političko odlučivanje . Praksa nam je pokazala da smo pravilno učinili. Program upravo zbog toga taj kurs još snažnije ističe .

DRUGOVI TITO, RANKOVIĆ I KARDELJ GLASAJU

12*

IV

Nakraju, potrebno je da se zadržim i na predlozima za izmene i dopune Nacrta programa . U objavljenim dopunama i izmenama nisu obuhvaćene sve opravdane primedbe, ispravke i dopune, već samo one koje imaju veći značaj . Komisija za izradu Nacrta programa nije uspela u kratkom roku , koji joj je bio na raspoloženju , da iskoristi sve predloge i da izvrši sve neophodne redakcije radova oko programa . Iz tih razloga komisija je mišljenja da će, u procesu konačne redakcije programa, biti potrebno voditi računa i o ostalim primedbama, koje su uglavnom redakcione prirode, ili opravdano predlažu dopune u okviru datih teza i principa programa . Od objavljenih izmena i dopuna jedan deo je predlog same komisije, koja je posle objavljivanja programa produžila da radi na tekstu, a drugi deo je rezultat široke diskusije koja se vodila o programu u organizacijama Saveza komunista i Socijalističkog saveza radnog naroda, kao i u našoj javnosti uopšte . Predlog, odnosno rad komisije , prvenstveno se orijentisao na to da se preciziraju neke političke formulacije i pruže iscrpnija društveno-ekonomska i politička objašnjenja određenih pojava, odnosno da se dopune pojedini stavovi programa konkretizacijom zadataka. U tom pravcu dopunjene su, naprimer, formulacije koje se

odnose na pojavu savremenih vojno-političkih

paktova i blokova . Mada je načelno i ranije bila potpuno jasno istaknuta različita društveno-ekonomska i politička sadržina postojećih blokova, smatrali smo ipak potrebnim da se ta ocena 180

konkretizuje i da se snažnije istaknu i aktuelne tendencije od kojih zavisi dalji razvitak celog savremenog sistema međunarodnih odnosa. Pri tome je komisija imala u vidu naročito činjenicu da sa strane zapadnih sila ne samo nije poklonjena odgovarajuća pažnja miroljubivim predlozima , koje poslednjih godina® čine Sovjetski Savez i druge socijalističke zemlje, nego da njihovo uporno insistiranje na politici sa pozicija sile dovodi u ozbiljnu opasnost kurs na dalje popuštanje zategnutosti , a time, u krajnjoj liniji , i mir u svetu . Polazeći od takvog aktuelnog stanja stvari mi smo smatrali potrebnim da

dosledno ostajući u istim prin-

cipijelnim okvirima naše spoljne politike - konkretnije okarakterišemo savremenu podelu međunarodnih

političkih tabora, - ne priodajući istovremeno priznanje i onim državama koje — padajući nijednom vojno-političkom paktu ili bloku dosledno brane mir i bore se za pobedu principa miroljubive koegzistencije između država, bez obzira na njihovo društveno uređenje . Želeo bih da dodam, da smo pri tome vodili računa i o činjenici da nam u inostranstvu ponekad iz nerazumevanja ili iz nedobronamernosti pripisuju kako mi , navodno, ne vidimo da je blokovska podela odraz suprotnosti između kapitalizma i socijalizma i kako na taj način kritikom blokovske podele ustvari udaramo po jedinstvu socijalističkih zemalja. Međutim, takve kritike udaraju u prazno, jer napadaju nešto što nema nikakve veze sa našim stavom o kojem sam govorio u prvom delu referata . Za onoga ko bez predubeđenja pristupa analizi jugoslovenskih stavova i ko ne želi da brka pitanje oblika i metoda borbe za mir i za napredak socijalizma — u čemu zaista postoje i prirodno je da postoje različita gledišta u međunarodnom radničkom pokretu - sa pitanjem o principijelnoj

internacionalističkoj

jalističkih

snaga

u

solidarnosti soci-

borbi za odbranu mira i tekovina

socijalizma, mogao je u tom pogledu biti sasvim jasan i dosadašnji tekst Nacrta programa. Ipak, da bismo izbegli prigovore o nejasnosti, smatrali smo potrebnim da opšte principijelne po-

181

stavke programa u tom pogledu konkretizujemo i u izvesnom smislu aktueliziramo . Osim toga, komisija predlaže da se neke formulacije ili teze izostave iz programa . Jednim delom komisija to predlaže zbog potrebe najvećeg mogućeg skraćivanja programa, a drugim delom se predlozi za skraćivanje odnose na pojedine formulacije koje su u današnje vreme još suviše teoriski sporne, a zadatak programa

na kraju krajeva

nije da rešava takva sporna

teoretska pitanja, nego prvenstveno da odredi opšti pravac praktične akcije Saveza komunista. Ispuštenih formulacija te vrste ima veći broj , zato se neću upuštati u njihovo nabrajanje i objašnjavanje svakog pojedinog primera. Komisija je, takođe , predložila i izvesne dopune

teksta.

Tako, naprimer, komisija predlaže dopune u odeljku o našoj socijalnoj politici , koja je bila u prvobitnom tekstu suviše usko formulisana, i u odeljku o našoj kulturnoj politici ; unesene su izvesne dopune o ulozi sindikata u socijalističkoj izgradnji i slično. Istovremeno je komisija sređivala primedbe koje su dolazile od članstva i javnosti i na toj osnovi formulisala je predloge za izmene ili dopune. Želeo bih da istaknem , da je javna diskusija o programu bila izvanredno plodna i korisna . Karakteristično je da primedaba, u pravcu principijelnog menjanja osnovnog kursa politike koji predviđa program na pojedinim sektorima društvenog života, uopšte nije bilo . To govori ne samo o velikom ideološkom jedinstvu Saveza komunista, nego i o tome da neprijatelji socijalizma i kritičari našeg sistema nisu smeli da se zalete na osnovne postavke programa koje, ustvari , odražavaju upravo bitne težnje radnih ljudi naše zemlje . Međutim, bilo je dosta predloga za poboljšanje formulacija ne samo u pogledu stila i jezika, nego i u pravcu preciznijeg određivanja političke sadržine. Te su primedbe bile od koristi za redigovanje objavljenog teksta, a neke će se moći iskoristiti u završnoj fazi redigovanja . Naravno bilo je i predloga koje komisija nije mogla usvojiti . Komisija je napose odbila i one predloge koji su bili upravljeni na

182

nepotrebno zaoštravanje pojedinih kritičkih ocena, polazeći od toga da je, doduše, potrebno kritički prikazati pojavu ali da u programu ne treba padati u političke polemike aktuelne prirode. Na kraju krajeva , ako bi rezultati borbe za socijalizam zavisili od odabiranja što oštrijih reči, onda bi ta borba bila veoma laka stvar. A mi smo išli za tim da rečnik programa istovremeno bude i oružje one politike koju zastupa program. Znatan deo primedbi ide u pravcu isticanja potrebe da se više ujednači stil ili da se pojedina mesta jednostavnije i popularnije formulišu . Nešto je u tom pogledu već učinjeno , a još više može da se učini u završnoj fazi redigovanja. Ipak, treba reći i to da program ne može biti u svim svojim formulacijama tako popularan da ne bi od čitaoca tražio izvesna minimalna znanja. To znači da će biti naknadno potrebno mnogo raditi na objašnjavanju i na populariziranju programa . Među predlozima koji su stigli ima vrlo korisnih ideja u tom pravcu . Jedni predlažu da se izdaju monografije za pojedine glave s iscrpnim objašnjenjem njihove sadržine . Drugi predlažu da se programu doda kratak rečnik pojmova s njihovim objašnjenjem i popularnijim obrazloženjem pojedinih složenih ili teže razumljivih mesta. Svi su ti i slični predlozi dobri i korisni i biće potrebno da se iskoriste kada se usvojeni program bude objavljivao . Bilo je više primedbi u pogledu doslednosti primene raznih teoretskih i političkih termina. Tu ima opravdanih primedbi , a ima i nejasnoće u samim predlozima. Iz nekih primedbi , naprimer, proizilazi izvesna nejasnoća o tome da li takozvani mirni put u socijalizam treba shvatiti kao evoluciju ili kao revoluciju . Program polazi od shvatanja da i mirni put pretstavlja ustvari samo oblik revolucije. Evolucija u suštini pretstavlja kvantitativno gomilanje faktora u društvenom razvitku, koji na određenom stepenu neophodno traže skok iz kvantiteta u viši kvalitet . To je upravo suština revolucije. I u tom smislu evolucija i revolucija pretstavljaju dve strane jedinstvenog procesa . Međutim, sam taj skok može da se izvrši oštrim revolucionarnim okršajem ili nizom takvih revolucionarnih okr183

šaja, a može da se izvrši i u jednom relativno mirnom procesu u kome će radnička klasa i vodeće socijalističke snage postepeno osvajati rukovodeću ulogu u vlasti i društvenom životu i postepeno izvršavati socijalistički preobražaj društva nizom mera koje ukidaju eksploataciju , podruštvljavaju sredstva za proizvodnju i obezbeđuju neospornu rukovodeću ulogu društveno-ekonomskih interesa radničke klase u celokupnom društvenom razvitku , to jest nizom mera koje su po suštini takođe revolucionarne prirode . Prema tome, ni naša shvatanja o jedinstvu revolucije i evolucije, ni naša shvatanja mirnog procesa ili mirnog puta ka vlasti nikako ne treba brkati s teorijom o automatskom prelazu od kapitalizma ka socijalizmu . Ta se teorija automatizma, kao što znate, sastoji u tome da sam kapitalizam zbog unutarnjih protivrečnosti, koje ga nagone da se stalno prilagođava potrebama razvitka proizvodnih snaga , a pre svega po samoj ekonomskoj neophodnosti , mora postepeno da preobražava u socijalizam . Međutim, kao što je Lenjin veoma pravilno istakao : apsolutno bezizlazne situacije za kapitalizam nema. U krajnjoj liniji društveni preokret ka socijalizmu mogu da izvrše samo radnička klasa i socijalističke snage koje se svesno orijentišu ka izmeni društvenog poretka, ka postepenom izgrađivanju socijalističkih odnosa. U kojim oblicima , kojim putevima i preko kakvih konkretnih nosilaca će socijalističke snage izvršiti taj društveni preokret, to je , naravno , stvar konkretnih uslova i karaktera subjektivnih snaga . Dosta ima primedbi i u pogledu upotrebe termina : radničko i društveno samoupravljanje odnosno upravljanje . Iz pojedinih primedbi se vidi

da neki

njihovi predlagači nisu načisto sa

sadržinom tih termina . Ustvari , polazna tačka svih demokratskih kretanja u našoj zemlji jeste kurs na razvijanje društvenog samoupravljanja . Sve veće proširivanje društvenog samoupravljanja i sve šire njegove kompetencije u rešavanju niza pitanja iz oblasti upravljanja društvom - to je u suštini proces proširivanja socijalističke demokratije kao neposredne demokratije,

184

proces sve šireg privlačenja pojedinaca u direktno društveno upravljanje, proces postepenog smanjivanja prinudnih mera države u pojedinim oblastima društvenog života i , u krajnjoj liniji, proces odumiranja države. Sve to što se kod nas danas zove radničko samoupravljanje , ili društveno upravljanje u ustanovama, koje je u suštini isto tako samo oblik samoupravljanja, sve to pretstavlja samo različite oblike jednog istog procesa, to jest tog istog razvitka sistema društvenog samoupravljanja. Iz tih razloga mislim da ne bi bilo dobro ako bismo u programu pravili krute ili čak principijelne razlike između raznih oblika društvenog samoupravljanja . Ima i primedaba, koje kažu da se u Nacrtu programa ne čini dovoljno oštra razlika između više faze socijalizma i komunizma, jer se ne određuje detaljnije šta podrazumevamo pod višom fazom socijalizma, a sa druge strane , ne govori se dovoljno podrobno o komunizmu . Mislim da primedbe te vrste nisu opravdane. U programu je komunizam okarakteriziran kao konačni cilj SKJ i data je njegova principijelna definicija. Ja sam u početku referata izneo zašto bi bilo necelishodno upuštati se u programu u neka problematična proročanstva . Program, koji mi donosimo jeste program za sadašnje generacije ; još više program za period socijalističke izgradnje koji je neposredno pred nama. Besmisleno bi bilo misliti umesto budućih generacija o pitanjima koja će one morati rešavati . One će te stvari svakako bolje uraditi nego što mi to danas možemo da učinimo za njih. Iz istih razloga bilo bi za program sasvim suvišno , ako bismo pokušavali sam razvitak socijalizma sabijati u neke šematski određene faze, niže, srednje i više, i praviti neke konstrukcije oko sadržine tih faza , ili određivati rokove kada će te faze biti izvršene. Kada se u programu na nekim mestima govori o višim fazama socijalističkog razvitka, tu se prosto naprosto misli na jedan viši stepen razvijenosti socijalističkih ekonomskih i društvenih odnosa, na viši stepen socijalističke demokratije , viši stepen političke stabilnosti socijalizma, a ne na neku tačno

185

određenu društvenu strukturu . Ako bismo nastojali da damo u tom pogledu neke konkretne formule veoma lako bismo se našli u oblasti čistih konstrukcija.

Postavljen je i predlog da se umesto termina državni kapitalizam upotrebi termin državno-monopolistički kapitalizam. Ovaj drugi termin - to jest , državno-monopolistički kapitalizam verovatno pravilnije odražava poreklo državnog kapitalizma kao tendencije koja izrasta iz monopolističkog kapitalizma . Međutim, u današnje vreme državni kapitalizam ima i svoje specifične pojavne forme i ulogu, naprimer, u zaostalim zemljama. Sem toga, čak u jednoj zemlji diktature proletarijata mogu u početku određeni oblici državno-kapitalističkih odnosa odigrati prelaznu progresivnu ulogu . Upravo zato da bismo obuhvatili sve te procese smatramo pravilnim da u programu ostane termin državni kapitalizam . Uopšte se na pitanje o državnom kapitalizmu odnosi veći broj primedaba . Neke od njih su prihvaćene . Međutim, ima i predloga koji traže iscrpniju obradu pojava državnog kapitalizma. Komisija je smatrala da bi to suviše opteretilo program. Na kraju krajeva, zadatak programa nije da ulazi u teoretske rasprave o takvim pojavama , nego da kaže o njima samo toliko koliko je potrebno za praktično-političku akciju Saveża komunista. To isto važi i za čitav niz primedaba slične vrste , koje se odnose na druge probleme međunarodnog razvitka . Teoretska razrada takvih i sličnih pitanja je stvar daljeg razvitka naših društvenih nauka. U većem broju primedaba traži se da se u programu da iscrpnija ocena uloge Staljina , naročito u vezi sa ulogom Kominforma i 1948 godinom i sa njegovim uticajem na međunarodni radnički pokret. Ma koliko te primedbe bile razumljive , Komisija je smatrala da ne treba program opterećivati podrobnim analizama konkretnih pojava koje već pripadaju istoriji . U programu je dato ono, što je bilo neophodno da bi se objasnio naš stav u pogledu odnosa između socijalističkih zemalja i u pogledu borbe za jedinstvo u međunarodnom radničkom pokretu . Data 186

je i najosnovnija analiza društvenog kretanja i karakterističnih pojava prelaznog doba . A dalja razrada svih tih pitanja je stvar naše nauke, naših istoričara i praktične politike . Iz svih tih razloga Komisija nije unosila

nikakve

bitne

promene u to

pitanje. Iz istih razloga Komisija takođe nije mogla da prihvati primedbe koje predlažu da se dâ konkretniją kritička ocena dosadašnjeg razvitka u drugim socijalističkim zemljama . U programu je istaknuto da mi treba u svom radu da se koristimo ne samo našim iskustvima nego takođe iskustvima drugih socijalističkih zemalja i međunarodnog radničkog pokreta uopšte . Taj princip treba da bude jedan od bitnih principa naše prakse. Iskustva drugih zemalja treba neprekidno proučavati i neprekidno se koristiti njima u praktičnom radu . Ali , nema potrebe da se u programu podrobnije raspravlja o tome o kakvim iskustvima se radi . Niz primedaba traži da se pojedini delovi dopunjavaju . Tako se traži da se dâ više mesta razmatranju filozofskih koncepcija marksizma, njegove etike, socijalističkog humanizma , borbi protiv tuđih ideoloških i drugih uticaja , itd . Takođe se postavljaju predlozi da se opširnije govori o ulozi pojedinih društvenih faktora i organizacija bilo u pripremanju i ostvarivanju naše Revolucije , bilo u sadašnjosti . Ima i predloga da se više govori o pojavi fašizma, o ulozi Organizacije Ujedinjenih nacija i slično . Mada su sye te primedbe u načelu prihvatljive , Komisija ih ipak nije mogla u celini uzeti u obzir, jer bi sve to značilo znatno proširivanje već ionako opširnog programa. No, izvesne dopune su ipak učinjene , a u završnoj redakciji će biti moguće da se izvrše još neke . To se odnosi delimično i na primedbe o tome da nije dovoljno obrađen sistem raspodele, problem tržišta u našim uslovima, problem socijalističkog preobražaja sela itd. I taj odeljak trebalo bi svakako dopuniti u toku redakciskog rada na konačnoj formulaciji programa.

187

Niz primedaba stavljen je na odeljke, koji se odnose na privredni sistem, na sistem planiranja, na pitanja

o

odnosu

plana i radničkog samoupravljanja itd. Uglavnom se tu radi o zahtevima da bi program trebalo da dâ iscrpniju teoretsku obradu svih tih pitanja . Komisija je mišljenja da bi se pojedina pitanja u toku konačnog rada na programu mogla nešto iscrpnije da obrade ; ali ni na tom području program ne bi trebalo suviše da se upušta u teoriske rasprave , jer on

ne treba da bude

udžbenik. Program je i tu ušao u teoriska pitanja samo toliko koliko je bilo potrebno da bi dao principijelne osnove za našu ekonomsku politiku i za izgradnju privrednog sistema . Dalja teoriska razrada svih tih pitanja ― a ona je nesumnjivo neophodno potrebna treba da bude stvar naših društvenih nauka i jedne šire teoriske diskusije . Ima nekoliko primedaba o tome da je odeljak o društvenoj strukturi u Jugoslaviji suviše šematski . Komisija je mišljenja da ta primedba ima opravdanja . Međutim , Komisija nije imala vremena da još pre Kongresa izvrši potrebne izmene . Ona smatra da bi bilo najbolje taj odeljak bitno skratiti i ukazati samo na osnovne elemente društvene strukture u Jugoslaviji, ne ulazeći u podrobnije opise . Biće neophodno da Kongres za taj posao ovlasti redakcionu komisiju koju bude izabrao . Određeni broj primedbi odnosio se na raspored glava , pojedinih odeljaka i pasusa . Većina tih primedbi su takve da jedva mogu da se prihvate, jer bi to iziskivalo ogroman posao na prerađivanju programa. Sem toga je pitanje da li bi takvo prepravljanje bilo uopšte od koristi . U pripremnim radovima za program bilo je dosta izmena u rasporedu materijala . Bilo je i takvih kakve sugeriraju sada neki predlagači promena . Ipak se Komisija na kraju zadržala upravo na takvom unutrašniem rasporedu materije kakav je sada predložen , jer ga je smatrala relativno najpreglednijim. Na kraju krajeva , raspored nije toliko bitan koliko je bitna sadržina . Zato Komisija smatra da i u konačnoj redakciji ne bi trebalo ići na neke veće promene u unutarnjoj strukturi programa .

188

Izdvojio sam iz celine nekoliko grupa primedaba, i to uglavnom onih koje komisija nije mogla u celini da prihvati . Razume se, time ni izdaleka nisam iscrpao sve bitne primedbe . Uzevši u celini , može se reći, da je Komisija više ili manje uzela u obzir više od polovine prispelih primedaba. To znači da je diskusija zaista bila korisna i uspešna. A ona je bila korisna ne samo zbog toga što je doprinela poboljšanju programa, nego i zbog toga što se veliki broj naših naučnih , stručnih i političkih radnika i drugih građana aktivno uključio u pripremu i razradu programa. A to je garantija da će oni moći program preneti posle Kongresa u najšire redove radnog naroda, pravilno tumačiti njegov smisao i njegove zadatke, i mobilizirati naše radne ljude da se svim svojim snagama založe za njegovo ostvarenje . Svako od nas zna da iako je to program Saveza komunista Jugoslavije on može da bude ostvaren samo rukama svih radnih ljudi naše zemlje. Zato sada pred komunistima stoji krupan zadatak da program učine dostupnim i bliskim svakom radnom čoveku, mobilišući ga time da postane svestan borac za njegovo ostvarenje.

Drugovi i drugarice, Vi svi znate da je naš Nacrt programa naišao na neke kritičke ocene u inostranstvu, u međunarodnom socijalističkom pokretu. Mi smo od tih kritika prihvatili ono što smo mogli da prihvatimo, tj . ono što se ne kosi sa našim principijelnim stavovima. A ono, sa čime se ne slažemo, mi ne možemo ni prihvatiti. Mi imamo, naprimer, za sobom dovoljno teška iskustva da bismo mogli preći ćutke preko nekih negativnih pojava u savremenom razvitku socijalizma kao da ih nikad nije ni bilo. Ako su takve pojave bile , onda su komunisti dužni učiniti sve da se više ne bi mogle ponoviti . Naš program ne bi bio program Saveza komunista ako ne bi ukazao na izvore takvih pojava i na način kako treba raditi da se one ne ponove. Naravno, mi ne možemo tražiti od drugih komunista da se u svemu slože sa nama, isto tako kao što se ne možemo saglasiti

189

da nama neko poriče pravo da kažemo svoje mišljenje o pitanjima međunarodnog radničkog pokreta i mira u svetu . Ali mi smo dužni da kažemo drugim komunistima , bratskim komunističkim partijama da je program Saveza komunista Jugoslavije naš program, program za akciju jugoslovenskih komunista . Prema tome, nikome ne možemo priznati pravo da određuje šta je u tom programu marksistički i šta nije , i šta u naš program treba da uđe, a šta ne treba da uđe , odnosno da od toga čini zavisnom svoju saradnju sa Savezom komunista Jugoslavije. Čitav naš program je prožet dubokom verom u solidarnost i jedinstvo socijalističkih snaga, a napose u solidarnost i jedinstvo komunističkih partija . Ali to se jedinstvo ne može zasnivati na bazi nametanja određenih stavova jedne partije drugoj , nego samo na bazi ravnopravnosti, uzajamnog uvažavanja i stvarnog socijalističkog internacionalizma. Mi danas ovde zaista sa punim pravom možemo postaviti pitanje šta je stvarno u duhu socijalističkog internacionalizma : da li stav Saveza komunista Jugoslavije koji je slao

svoje

autoritativne delegacije na kongrese pojedinih komunističkih partija, iako se u svemu nije slagao sa odlukama takvih kongresa, ili stav nekih komunističkih partija koje su najpre najavile, a zatim otkazale slanje delegacija na ovaj Kongres samo zbog toga jer se ne slažu sa nekim stavovima programa Saveza komunista Jugoslavije koji , na kraju krajeva , obavezuje samo nas jugoslovenske komuniste i nikog drugog. Što su takav isti postupak primenile neke socijaldemokratske partije pod pritiskom antikomunističke histerije , nas ne iznenađuje . Ali nam je teže razumeti zašto tako postupaju komunističke partije , pa čak ako bi te partije bile zaista ubeđene u pravilnost onoga što se sada iznosi kao kritika programa Saveza komunista Jugoslavije . Treba reći da mi ne shvatamo socijalističku solidarnost i jedinstvo komunističkih partija na takav način . Mi ne smatramo nepravilnim i štetnim za uzajamnu saradnju ako neko pošteno i konstruktivno kritikuje naš program, ali odbijamo da nam neko nameće stavove sa kojima se 190

ne slažemo i za koje smatramo da nisu u interesu ni naših naroda ni međunarodnog socijalizma . U tom smislu mi posebno pozdravljamo činjenicu da su ovde istupili delegati nekih komunističkih partija drugarski i otvoreno izjavljujući, da se u nekim stvarima ne slažu sa nama, ali su ujedno posvedočili i svoj socijalistički internacionalizam, želeći jugoslovenskim komunistima uspehe u izgradnji socijalizma . Mislim da bi upravo takvi odnosi i metodi trebalo da budu odnosi i metodi između komunističkih partija . Drugim rečima, pažljivo smo proučavali mišljenja drugih i koristili smo se njima, koliko smo smatrali mogućnim u okviru načelnih postavki programa, ali nama nisu potrebna neka svedočanstva o našem marksizmu i lenjinizmu . Savez komunista Jugoslavije uvek je bio veran učenju marksizma-lenjinizma i na toj osnovi on sam pravi svoj program i formulisaće ga tako kako on shvata potrebe radničke klase i naroda Jugoslavije , kao i opšte interese mira i međunarodnog socijalizma.

Drugovi i drugarice, Sama činjenica što danas stavljamo na dnevni red ovog Kongresa novi program Saveza komunista Jugoslavije obeležava značajnu fazu socijalističkog razvitka u koju ulazimo . Činjenica da smo mogli na takav način uopštiti iskustva naše sopstvene borbe za socijalizam kao i iskustva socijalističke izgradnje u drugim zemljama , i na toj osnovi dati konkretne perspektive za naredni period naše borbe , pokazuję da je naša Revolucija već izišla iz faze stvaranja osnovnih materijalnih , političkih i idejnih temelja socijalističke izgradnje i da je već duboko ušla u fazu konkretne izgradnje socijalističkih odnosa, novih odnosa među ljudima . Mi ne možemo pretendovati na to da će se svaka reč i svaka pretpostavka ovog našeg programa pokazati kao pravilna. Mi od toga nismo ni pošli . Kad bismo hteli od toga da pođemo onda bi program trebalo da govori samo o stvarima koje su iza nas i ne i o perspektivama budućnosti. Doduše, pošto se u poslednje vreme prilično mnogo govori o revizionizmu u redovima marksista , i nas ponekad ,, obdare❞

191

ovakvim epitetom. Ako pod pojmom revizionizma podrazumevamo reakcionarno sklizavanje sa pozicija socijalizma i socijalističke naučne misli na pozicije buržoaske i druge nesocijalističke ideologije , onda revizionizma u radničkom pokretu sigurno ima, bilo ga je i biće ga sve dok snage kapitalizma budu pretstavljale u savremenom svetu ozbiljan politički faktor, čiji će se uticaj odražavati u radničkom pokretu. Stalna idejna borba protiv takvog revizionizma je neophodna . Međutim , ne treba zaboraviti da se revizionizam ne pojavljuje samo u onim klasičnim formama u kojima ga znamo iz istorije radničkog pokreta . Treba istovremeno reći , da isto tako tešku reviziju marksizma vrši i uticaj dogmatizma i birokratizma na međunarodni radnički pokret. No, s druge strane, koliko god je potrebna aktivna borba protiv jedne i druge tendencije sklizavanja sa idejnih i društveno-političkih pozicija socijalizma , toliko je isto tako neophodno da se ne plašimo smelijih koraka u razvitku socijalističke misli . Tu, doduše, možemo i da grešimo, ali nema veće greške od tapkanja na mestu . Upravo zbog toga mi u našem programu smelo govorimo o problemima koje vidimo i pokušavamo da nađemo rešenje za njih . Naš je program odraz stanja socijalističke misli i socijalističke prakse u našoj zemlji . Nova praksa, novi uspesi, nove pouke iz uspeha i neuspeha omogućiće našem Savezu da u budućnosti svoj program stalno usavršava, menja , ispravlja, dopunjava i prevazilazi . U tom smislu i za sam program treba da važe zaključne reči u samom njegovom tekstu , da ,, ništa što je stvoreno ne sme da bude toliko sveto , da ne bi ustupilo mesto onome što je još naprednije , još slobodnije , još ljudskije " .

192

PROGRAM

PROGRAM Saveza

komunista Jugoslavije

Usvojen na Sedmom kongresu Saveza komunista Jugoslavije

13 VII Kongres

M OF TRAVER TUC

Savez komunista Jugoslavije usvaja nov Program u vreme snažnog razvitka socijalističkih društvenih odnosa i socijalističke društvene svesti u našoj zemlji, u vreme stalnog jačanja socijalističkih snaga u svetu i sve snažnijeg i sve šireg prerastanja socijalizma u svetski društveni sistem. Komunistički manifest je nagovestio stvaranje novog društva; Pariska komuna je nastojala da ostvari prvu diktaturu proletarijata; tek je Velika oktobarska socijalistička revolucija otvorila epohu prelaza društva iz kapitalizma u socijalizam. Poslednjih nekoliko decenija pokazuje da živimo u periodu nestajanja kapitalističkog društvenog sistema i rađanja socijalističkog društv... Savremeno čovečanstvo stupa u socijalizam putem revolucionarnih okršaja i mirnih procesa, kroz stagnacije i krize , stalnim preobražajima koji nastaju iz borbe

suprotnosti :

starih

oblika, koji nestaju , i novih oblika koji nastaju . Ovaj prelaz se ostvaruje napretkom nauke i tehnike, razvitkom proizvodnih snaga društva , jačanjem političke svesti i organizacija radničke klase i drugih slojeva radnih ljudi , revolucionarnom borbom radničke klase, oslobodilačkom borbom naroda kolonija i zavisnih zemalja i snažnim dejstvom stalno rastućih socijalističkih snaga i već stvorenih socijalističkih država na kapitalističko društvo . Radnička klasa, osnovna snaga socijalističkog razvitka u svetu, već više od jednog stoleća deluje i svesno i spontano na celom području ekonomskih i društvenih odnosa i, različitim 13*

195

putevima i oblicima akcije i uticaja, menja postojeće i gradi nove društvene odnose, stvarajući i razvijajući praksu ,

iskustvo i

ideologiju socijalizma, postajući time objektivni i osnovni nosilac opštečovečanskog interesa i progresa. U poslednjih nekoliko decenija radnički pokret je osnovna pokretačka snaga društvenog progresa jugoslovenskih naroda , a Komunistička partija odnosno Savez komunista Jugoslavije njegova idejna avangarda i organizator. Narodi Jugoslavije , radnička klasa i Komunistička partija, boreći se za nacionalno oslobođenje i za socijalističke ciljeve , našli su se na isturenim pozicijama i usred zaoštrenih međunarodnih suprotnosti, te su morali da rešavaju i te suprotnosti i da ubrzavaju društveni razvitak revolucionarnim sredstvima žestokim, dugim i krvavim borbama. Iz Narodnooslobodilačke borbe i Socijalističke revolucije rodila se i izrasla socijalistička Jugoslavija. A Komunistička partija odnosno Savez komunista Jugoslavije, time što je uspešno rukovodio Narodnooslobodilačkom borbom, Revolucijom i socijalističkom izgradnjom , istoriski se afirmirao i konstituisao kao vodeća socijalistička snaga našeg društva. Ostvarivanje socijalističkih ciljeva u našoj zemlji pretstavlja složen i dug proces, uslovljen osobenostima istoriskog razvitka jugoslovenskih naroda, materijalnim, ekonomskim i kulturnim potencijalom , stepenom i tempom razvitka proizvodnih snaga i socijalističke svesti ljudi, delovanjem svesnog socijalističkog faktora , međunarodnim položajem Jugoslavije i stanjem međunarodnih odnosa . Uspeh razvitka socijalističkih društvenih odnosa u našoj zemlji zavisi i od razvitka socijalizma u svetu , jer je naše socijalističko kretanje deo svetskog socijalističkog preobražaja, a uspesi koje na tom putu postižu socijalističke snage u svetu olakšavaju naš razvitak, kao što i rezultati koje postiže naša zemlja doprinose opštem revolucionarnom iskustvu radničkog pokreta i razvitku socijalizma u celini . Program Saveza komunista Jugoslavije organski izrasta iz ranijih programa Komunističke partije Jugoslavije ; on teži te-

196

oriskom formulisanju bitnih iskustava Komunističke partije Jugoslavije odnosno Saveza komunista Jugoslavije u rukovođenju revolucijom, u izgradnji revolucionarne vlasti radničke klase i radnog naroda, u razvijanju socijalističkih društvenih odnosa, u promenama ekonomske baze društva, kao i u ostvarenju svih drugih važnijih zadataka socijalističke izgradnje Jugoslavije . Program Saveza komunista Jugoslavije teži da marksističkom analizom teoriski formuliše opšte zakonitosti socijalističkog kretanja i specifičnost oblika revolucionarnog procesa u Jugoslaviji. Program Saveza komunista Jugoslavije nastoji da dade analizu savremenog društvenog kretanja i razvitka u svetu i određuje poglede i stav jugoslovenskih komunista prema opštoj problematici društvenih, ekonomskih i političkih odnosa u svetu. Program Saveza komunista Jugoslavije izražava načelna gledišta o nekim najbitnijim problemima savremenog međunarodnog radničkog pokreta i razvitka socijalizma u svetu. Program Saveza komunista Jugoslavije postavlja osnovne zadatke jugoslovenskim komunistima u njihovoj društveno-političkoj aktivnosti na socijalističkoj izgradnji društva i na razvijanju socijalističkih društvenih odnosa, formuliše idejne koncepcije o svim bitnim unutrašnjim problemima i spoljnoj politici Jugoslavije i određuje smernice daljeg socijalističkog razvoja naše zemlje . U okviru opšteg razvitka socijalističkih ideja, Program Saveza komunista Jugoslavije izraz je socijalističke misli u današnjɔj etapi društvenog razvoja Jugoslavije . On nije kodeks dogmi i konačnih istina. Naša buduća društvena praksa i naučna misao u celini prevazilaziće , ispravljaće, a možda i negirati pojedine konkretne stavove , poglede i formulacije, i upravo time afirmirati revolucionarni duh i stvaralačku koncepciju Programa Saveza komunista Jugoslavije. To će činiti društvena praksa i naučna misao savremenih socijalističkih snaga u čitavom svetu.

197

Celokupna istorija razvitka radničkog pokreta kretala se kroz sukobe gledišta i mišljenja. U krajnjem ishodu, pobeđivala su ona gledišta i one teorije koje su bile objektivni izraz zakonitosti kretanja društvenih sukoba datog vremena. U savremenoj etapi borbe za socijalizam postoje takođe razlike u pogledima na neka teoriska i praktična pitanja. Te razlike su izraz dijalektičkih protivrečnosti razvitka društva i razvitka društvene svesti, one su izraz stvaralačke prirode socijalističke prakse i misli . One odražavaju i svu složenost prelaznog doba, žilavost starih shvatanja, trzaje jednog društvenog sistema koji silazi sa istoriske pozornice i teških uslova u kojima nastaje i raste novo, socijalističko društvo. Samo u nekakvoj metafizičkoj zamisli sveta vladaju spokojstvo, jednomišljenost i harmonija . Mi jugoslovenski komunisti iskreno i smelo, kao što smo uvek činili , iznosimo svoje poglede i shvatanja, uvereni da se u sukobima ideja i njihovim realizacijama u praksi proveravaju i potvrđuju životnost , istinitost i progresivnost, a time i nadmoćnost, dakle marksistička naučnost, svake koncepcije. Mi jugoslovenski komunisti smo uvereni da se borbom mišljenja i stvaralačkim takmičenjem društvene prakse socijalističkih snaga jača socijalizam, razvija društvena misao, raspliću , razrešavaju i prevazilaze postojeće suprotnosti epohe prelaza iz kapitalizma u socijalizam Prema tome, Program Saveza komunista Jugoslavije , bez obzira na mogućne pojedinačne greške i nedovoljnu obradu pojedinih pitanja, ima prvenstveno za cilj da pred našim radnim ljudima otvori najšire perspektive dalje socijalističke izgradnje i da time našoj socijalističkoj praksi da čvršće idejne osnove ; da potstakne ideološki rad u Savezu komunista Jugoslavije , da doprinese daljem lomljenju ostataka šematizma, dogmatizma , konzervativizma i revizionizmą , kao i uticaja buržoaske ideologije; da pomogne pravilnijem osvetljavanju i širem sagledavanju aktuelnih problema socijalističke izgradnje u našoj zemlji i borbe za socijalizam u celini ; da — stvarajući zaključke na osnovi iskustva iz sopstvene socijalističke prakse, koristeći i

198

1

iskustva drugih - doprinese širem razrađivanju gorućih problema daljeg kretanja i razvitka socijalizma u svetu uopšte, u onoj meri u kojoj naša praksa doprinosi , makar i u skromnim razmerama , bogaćenju zajedničkog međunarodnog socijalističkog iskustva . Program Saveza komunista Jugoslavije jeste osnova naše buduće aktivnosti i borbe. Smatrajući praksu konačnim sudijom pravilnosti teoretskih postavki i tumačem ideoloških kretanja, jugoslovenski komunisti će i dalje učiti od svoje prakse, kao i od prakse drugih socijalističkih pokreta, ne oklevajući da ispravljaju ono što praksa bude obeležila kao preživelo ili neodrživo. Zato je u duhu ovog Programa da on bude

prevaziđen

novim, još većim stvaralaštvom u praksi i teoriji razvitka socijalizma

Glava prva

DRUŠTVENO-EKONOMSKI I POLITIČKI ODNOSI U SAVREMENOM SVETU

DOMONOPOLISTIČKI KAPITALIZAM Kapitalistički društveni sistem u svom klasičnom obliku pripada prošlosti . U periodu slobodne konkurencije kapitalizam je razvio proizvodne snage i tehniku proizvodnje, ali je stvorio i uslove i društvene snage koji na različite načine sve više vrše na njega pritisak , zaoštravaju njegove unutrašnje protivrečnosti i traže njegovu promenu kao sistema. Odlučujući deo tih snaga jeste radnička klasa koja postaje nosilac svesne socijalističke akcije za likvidaciju kapitalizma. Snažno razvijajući proizvodne snage društva, kapitalizam je izvršio industrisku revoluciju u nizu zemalja, naučno organizovao proizvodnju u granicama preduzeća , doveo do ogromnog povećanja produktivnosti rada , razvio nacionalno i stvorio svetsko tržište. Sve većom podelom rada u nacionalnim , pa i u međunarodnim razmerama , kapitalizam je proširio društveni karakter rada , vršeći stalno podruštvljenje proizvodnje, koje, međutim, i dalje ostaje u granicama privatnog kapitalističkog upravljanja i privatnog prisvajanja društvenog proizvoda . Razvitak kapitalizma je značio eksproprijaciju i raspadanje sitnih proizvođača, formiranje i eksploataciju radničke klase. 200

Pokretačka snaga kapitalističke proizvodnje jeste profit. Privatna kapitalistička svojina nad sredstvima za proizvodnju, privatno prisvajanje, profit kao cilj proizvodnje i anarhičnost u razvitku kapitalističke privrede dolaze sve više u sukob s društvenim karakterom proizvodnje, sa organizacijom proizvodnje u celini i sa opštim potrebama društva . Naročito je došao u sukob položaj neposrednih proizvođača , kao eksploatisanih najamnih radnika, s njihovim sve većim značajem u proizvodnji i s njihovim ekonomskim i političkim težnjama. Razvitak kapitalizma su pratili sve veće gomilanje bogatstva, sve veća koncentracija i centralizacija kapitala, koncentracija ekonomske i političke moći u rukama sve manjeg broja kapitalista, dok se na drugoj strani stvarala sve mnogobrojnija armija eksploatisanog proletarijata , što je dovelo do pooštrenja osnovnih klasnih suprotnosti i klasne borbe u kapitalističkom društvu . U periodu liberalnog kapitalizma industriski razvitak se koncentrisao uglavnom u zapadnoevropskim zemljama i u Sjedinjenim Američkim Državama, dok su druge zemlje, najvećim delom , bile proizvođači sirovina. Industriski razvijene zemlje potčinile su zemlje -proizvođače sirovina i time stvorile podlogu za svoj brži razvitak , kočeći razvoj ostalih delova sveta. Na toj osnovi i u tim suprotnostima razvijao se kapitalistički sistem , čije su zakone nastajanja i razvitka, kao i neminovnost njegovog propadanja otkrili , naučno analizirali i objasnili Marks i Engels.

O MONOPOLISTIČKOM KAPITALIZMU

Monopolistički kapitalizam se javio na višem stepenu razvitka proizvodnih snagą kapitalizma, na osnovi koncentracije proizvodnjc i centralizacije kapitala , kao i dominirajućeg položaja finansiskog kapitala . Monopolistički kapitalizam je organizovao društvenu proizvodnju na široj osnovi , ujedinjujući više preduzeća jedne ili 201

nekoliko grana i privrednih oblasti, i dalje razvio proizvodnju i njeno podruštvljenje. Sve većom koncentracijom i centralizacijom proizvodnje planiranje u okviru preduzeća proširuje se na planiranje u okviru i u interesu monopola. U isto vreme je proširena povezanost i uzajamna zavisnost svetske privrede. U monopolističkom kapitalizmu je otpočeo i proces stagnacije kapitalističkog društva, njegovog truljenja , nesposobnosti da ide u korak s mogućnostima daljeg razvitka proizvodnih snaga društva. Time se ujedno proširio proces kriza, došlo je do ratova u svetskim razmerama, do opšte krize kapitalizma i do njegovog ubrzanog raspadanja kao sistema.

Za monopolistički kapitalizam su karakteristični : nastanak monopola v razvijenim kapitalističkim zemljama, povezivanje monopola na međunarodnom planu, stvaranje svetskih monopola, njihova vladavina u svetskoj privredi i njihov presudan uticaj na svetsku politiku i međunarodne odnose . Preovlađujuća uloga kapitalističkih monopola dovela je do imperijalizma poslednjeg stadija kapitalizma. Naučnu, marksističku analizu razvitka imperijalizma krajem XIX i početkom XX veka dao je Lenjin. S krupnim promenama koje su monopoli izazvali u ekonomici i društvenoj strukturi kapitalizma nisu ukinute osnovne zakonitosti i protivrečnosti kapitalističkog društva, one su samo dobile nova obeležja. Razvija se konkurentska borba među monopolima, za monopol i učvršćenje njihovog položaja , borba u samim monopolima, kao i protiv onih koji ugrožavaju njihove pozicije. Takva konkurencija je dobila naročito oštre oblike na međunarodnoj areni u borbi za tržište , za izvore sirovina i za sfere uticaja . Još se više proširio jaz između razvijenih i nerazvijenih zemalja. Monopolistički kapitalizam je pojačao eksploataciju radničke klase, radnih ljudi, i povećao pritisak na srednje slojeve društva . U ovoj fazi kapitalizma proširio se sistem eksploatacije drugih naroda, naročito kolonijalnih, uz najgrublje forme iskorišćavanja i ugnjetavanja. 202

Monopolistički kapitalizam je još jače zaoštrio osnovne protivrečnosti kapitalizma i izazvao nove . Dalje je razvio klasne i političke suprotnosti u pojedinim zemljama i suprotnosti u međunarodnim odnosima. Da bi savladao unutrašnje i spoljne teškoće, a naročito suprotnosti između samih imperijalističkih zemalja i suprotnosti u njihovom odnosu na kolonijalne i zavisne zemlje, monopolistički kapitalizam se sve šire i sve neposrednije koristi mehanizmom države, što pojačava tendencije srastanja vrhova monopola, finansiske oligarhije, s vrhovima države i državnog aparata . Monopolistički kapitalizam postaje nosilac političke reakcije ; on pokušava da spreči razvitak radničkog pokreta i masovnih oslobodilačkih pokreta i da u društvu suzbije uticaj javnog demokratskog mišljenja . U zemljama s naročito zaoštrenim unutrašnjim i spoljnim suprotnostima najreakcionarnije snage monopolističkog kapitalizma pošle su putem diktature fašističkog i sličnog tipa da bi obezbedile svoje pozicije od revolucionarnog pokreta, kao i svoje međunarodne pozicije, povezujući se s društveno-istoriski najnazadnijim snagama

u nerazvijenim zem-

ljama.

Borba monopolističkog kapitala za novu podelu i za proširenje uticajnih sfera , za prevlast i dominaciju u svetu dovela je već dva puta do svetskog rata i do masovnog uništavanja ljudi i društvenih materijalnih i kulturnih dobara.

PROMENE U KAPITALISTIČKOM DRUŠTVU I JAČANJE ANTIKAPITALISTIČKIH SNAGA

Ekonomske i političke suprotnosti u monopolističkom kapitalizmu, krize i imperijalistički ratovi zaoštrili su revolucionarnu borbu radničke klase i radnih ljudi u kapitalističkim zemljama, kao i revolucionarno- oslobodilačku borbu u kolonijalnim i zavisnim zemljama . Taj proces je doveo do Oktobarske revolucije , do socijalističkih revolucija u Jugoslaviji , Kini i drugim zemljama, do uvođenja socijalističkog društvenog si-

203

stema u nizu zemalja, a isto tako i do oslobođenja i do političke nezavisnosti mnogih kolonijalnih i zavisnih zemalja . Nove društveno-ekonomske pojave , politička zbivanja poslednjih decenija (od Oktobarske revolucije, preko krupnih događaja kao što je Velika ekonomska kriza 1929 do 1934 godine, pa do Drugog svetskog rata) , nove pobede socijalističkih snaga u nizu zemalja i raspadanje kolonijalnog sistema - izazvali su dalje krupne promene u kapitalističkom društvu . Te promene se najvećim delom odigravaju na liniji jačanja državnokapitalističkih tendencija i rezultat su delovanja raznovrsnih društvenih, ekonomskih i političkih faktora. Na te su promene uticali : razvitak proizvodnih snaga, sve veća društvena podela rada i jačanje društvenog karaktera proizvodnje uopšte, u razvijenim kapitalističkim zemljama, kao i u svetskim razmerama . Kapitalizam nije više u stanju da u svojim dosadašnjim

oblicima obezbeđuje nesmetanu proširenu dru-

štvenu reprodukciju . Kapitalistički produkcioni odnosi više ne odgovaraju izvanredno razvijenim proizvodnim snagama, koje se, usled razvitka savremene nauke i tehnike, ubrzano dalje razvijaju . Neravnomernost privrednog razvitka raznih oblasti sveta u uslovima kapitalizma - otežava dalje napredovanje svetske privrede u celini , pa samim tim i visoko industrijalizovanih kapitalističkih zemalja . Ova se neravnomernost ne može ukloniti u okviru dosadašnjih , kapitalističkih odnosa između razvijenih i nerazvijenih zemalja . Brojčani porast i organizaciono

snaženje radničke klase,

revolucije , ustanci , masovni štrajkovi, svesna i spontana borba i akcije radničke klase i uopšte radnih ljudi na političkom, ekonomskom i socijalnom polju, kao i sve veći njihov uticaj i učešće u društvenom životu ― vode daljem slabljenju kapitalističkog sistema i jačanju socijalističkih snaga. Socijalistička revolucija i izgradnja u Sovjetskom Savezu i u nizu drugih zemalja znatno su uticale na jačanje socijalističkih snaga u svetu svojim delovanjem na kapitalistički sistem ,

204

kao i otvaranjem perspektive radničkoj klasi i kolonijalnim narodima u njihovoj borbi protiv imperijalizma , a za brži ekonomski i društveni razvoj na novoj , socijalističkoj osnovi . Drugi svetski rat je zahtevao maksimalne napore nacionalnih privreda, regulisanje i usmeravanje privrednog razvoja u nacionalnim razmerama, široku i sveobuhvatnu primenu metoda ratne privrede, što je takođe uticalo na jačanje etatističkih tendencija u kapitalizmu . Novi uspesi i polet radničke klase i drugih progresivnih snaga, nastali kao posledica pobede nad fašizmom u toku Drugog svetskog rata, delovali su , sa svoje strane, na promene u kapitalističkom sistemu. Tome doprinosi i novi , epohalni napredak nauke i tehnike posle Drugog svetskog rata. Oslobodilački pokreti zavisnih i kolonijalnih naroda doveli su do stvaranja niza novih nezavisnih država, koje se, da bi ubrzale svoj ekonomski i društveni razvoj i učvrstile svoju nezavisnost, ne orijentišu na klasični kapitalistički put razvitka, već na državno usmeravanje i upravljanje privredom i na stvaranje državne svojine nad osnovnim sredstvima za proizvodnju . Monopolistički kapitalizam, koji se razvio u svetski privredni sistem, još je više pojačao neravnopravne odnose koji su već postojali u svetskoj podeli rada. Kapitalizam je u kolonijama potkopao zatečene društvenoekonomske odnose i uvodio kapitalističke odnose, kojima je pokušavao da ekonomiku ovih zemalja trajno veže sa ekonomikom metropola . Ubrzani razvoj nacionalnih privreda nerazvijenijih zemalja , snažnim razvijanjem državnokapitalističkih oblika i odnosa u privredi, izaziva promene njihove ekonomske i društvene strukture, a sve to utiče na ekonomiku razvijenih zemalja, remeti njihove dosadašnje odnose s nerazvijenim zemljama, što opet sa svoje strane izaziva povećanu ulogu države u međunarodnim ekonomskim odnosima. Uporedo s proširenjem državnog upravljanja privrednim životom u pojedinim zemljama i sa stvaranjem državne svojine

205

povećava se uloga države u određivanju oblika međunarodne ekonomske saradnje, u regulisanju međunarodne trgovine i međunarodnog finansiranja, što pretstavlja jednu od karakteristika savremenih međunarodnih privrednih odnosa . Zbog tih uzroka, državnokapitalističke tendencije daju značajno obeležje razvijenim kapitalističkim zemljama, a i većem delu nerazvijenih zemalja , mada u drugim oblicima i rešavajući druge zadatke .

Da bi omogućile razvitak društvene proizvodnje i ublažile unutrašnje društvene suprotnosti, te tako produžile vek kapitalističkom sistemu, vodeće snage kapitalističkog društva u pojedinim delovima sveta , prisiljene su da istovremeno vrše i promene u tome sistemu putem podržavljivanja određenih ekonomskih funkcija, slabeći na taj način sve više njegove privatnokapitalističke osnove i čineći sam sistem manje otpornim zbog neprekidne borbe koju savremeni radnički pokret i progresivne snage čovečanstva vode u raznim oblicima. Tako je ekonomska, društvena i ideološko-politička neodrživost kapitalističkog sistema postala još očiglednija.

POJAČANA ULOGA DRŽAVE U FUNKCIONISANJU I RAZVITKU EKONOMIKE DRUŠTVA

Neophodnost da se odnosi proizvodnje i raspodele u kapitalizmu menjaju i uspostavljaju sve više na bazi državne intervencije dovodi do izmenjene i pojačane uloge države u funkcionisanju i razvitku ekonomike društva. Sve više jača tendencija državne intervencije u ekonomskim kretanjima društva. Država je prinuđena da preduzima pojedine mere kontrole nad privatnim kapitalom , koje , doduše, ne zadiru u suštinu kapitalističkog sistema, ali delimično ograničavaju privatno upravljanje kapitalističkom svojinom . Država uzima na sebe značajnu ulogu u privredi razvijanjem raznovrsnih novih kreditno-monetarnih oblika i širim korišćenjem poreskog sistema za regulisanje privrede, bilo nepo-

206

sredno

nacionalizacijom čitavih grana industrije i krupnim državnim investicijama - ili ograničavanjem upravljanja pri-

vatnim kapitalom i kontrolom u raspodeli profita, i u toj meri unosi izvesne elemente privrednog planiranja, a najčešće kombinovanjem svih ovih mera. Kao rezultat unutrašnjeg razvoja i promena u kapitalističkom sistemu, svesnog i stihiskog pritiska radničke klase u savremenim uslovima , — jača i uloga države na području radnih i imovinskih odnosa, socijalnih prava i socijalnih službi i drugih društvenih odnosa . Tendencije proizvođača da , preko organa

najrazličitijeg

karaktera i s manjim ili većim pravima, utiču na upravljanje preduzećem i institucijama upravljanja privredom u celini iako su u početnom stadiju razvoja, pretstavljaju proširivanje borbe za demokratska prava radnih ljudi i za rukovodeću ulogu radničke klase u društvenom i privrednom životu . Pojava regionalnih i širih međunarodnih privrednih organizacija, u kojima su neposredno angažovane države , pretstavlja nove oblike privredne saradnje i integracije, za razliku od ranije isključive aktivnosti privatnih monopola i drugih privatnokapitalističkih organizacija na ovome polju, a s druge strane se koristi i kao novo sredstvo borbe za uspostavljanje ekonomske i političke hegemonije jačih i razvijenih nad slabijim i nerazvijenim . Buržoaska država uzima , dakle , na sebe ekonomske funkcije na onom stepenu razvitka kapitalizma kada su privatna svojina i privatnokapitalistički odnosi proizvodnje postali preuski okviri za narasle proizvodne snage, kada društvo nije više sposobno da na postojećim kapitalističkim osnovama iziđe iz krize i da i dalje vrši društvenu reprodukciju i razvija proizvodne snage .

Takve tendencije izražavaju nastojanje snaga kapitalizma da se ekonomski i politički prilagode potrebama razvitka proizvodnih snaga, društveno-političkim promenama

poslednjih

decenija odnosno rastućem uticaju socijalizma u svetu , kao i rastućoj ulozi i snazi radničke klase u nacionalnim granicama, 207

zadržavajući pritom bitne elemente kapitalističkih društvenih odnosa i društvenih privilegija buržoazije. Proces vezivanja vrhova monopola s državnom upravom nastavlja se i dalje. Ali uzimajući na sebe znatne ekonomske funkcije, država i državni aparat dobivaju i svoju samostalnu ekonomsku bazu, te na toj osnovi jača društvena uloga državnog aparata. Buržoaska država i državni aparat, u težnji da stiču svoje samostalne funkcije i da se postave iznad društva, nastoje ne samo da još više suzbiju samostalnu društvenu ulogu radničke klase, već i da, ne dirajući u samu osnovu kapitalističkog sistema, ograniče ulogu privatnog kapitala. Buržoazija, a naročito njeni monopolistički vrhovi , u takvim uslovima nastoje da održe i razviju što veću kontrolu nad celim mehanizmom države i državnog kapitalizma, da se trajno učvrste kao njegova osnovna rukovodeća i usmeravajuća politička snaga - radi konzerviranja kapitalističkih odnosa i očuvanja privilegija buržoazije u nacionalnim i međunarodnim okvirima . Zbog toga se pojačavaju težnje raznih reakcionarnih krugova buržoazije kapitalističkih monopola i državnokapitalističke birokratije da u gušenju revolucionarnih i demokratskih pokreta primene fašističke i druge antidemokratske metode . Pojačana uloga države rađa takođe ekonomsku i političku snagu birokratije , koja jačajući ima tendenciju da se pojavljuje kao relativno samostalan društveni i politički faktor . Ukoliko je u političkoj borbi između buržoazije i radničke klase za uticaj i pozicije

u

sistemu državnog kapitalizma postignuta

veća

ravnoteža, utoliko se i funkcije birokratije više osamostaljuju , uz težnju za jačanjem i očuvanjem državnokapitalističkog monopola i društvenih privilegija buržoazije . Na takvim se tendencijama zasniva i nacionalistička i imperijalistička ideologija fašizma, koja nastoji da prikaže državu kao natklasnog nacionalnog arbitra u društvenim i ekonomskim odnosima . Ukoliko je uticaj buržoazije jači , utoliko birokratija

otvorenije

služi

buržoaziji , sprovodeći njenu reakcionarnu politiku . Samo vodeća uloga radničke klase može da oduzme birokratiji ovakvu samostalnu društvenu ulogu . 208

SAVREMENI IMPERIJALISTIČKI HEGEMONIZAM. BORBA ZA NEZAVISNOST I RAVNOPRAVNOST NARODA

Iz državnokapitalističkog monopola raste ne samo težnja za održavanjem postojećih odnosa nacionalnog ugnjetavanja i kolonijalne eksploatacije, već i tendencija ka hegemoniji nad drugim narodima i ka svetskoj hegemoniji. Savremeni hegemonizam ne izražava samo nastojanja da se održe ostaci klasičnog kolonijalizma, koji je borbom naroda za nezavisnost postao neodrživ i sve više se raspada, već pretstavlja preobraženi oblik kolonijalizma u sadašnjim uslovima. Imperijalistički hegemonizam se prilagođava formalnoj nezavisnosti odnosno formalnoj ravnopravnosti naroda, kako bi ove učinio ekonomski i politički zavisnim od sila koje raspolažu velikom koncentracijom ekonomske i političke snage. U borbi za taj cilj politički pretstavnici buržoazije u današnjim uslovima često se služe i ideološko-političkim instrumentima poput lažne brige o demokratiji, slobodi itd. Ukidajući ili bitno ograničavajući na taj način stvarnu nezavisnost i ravnopravnost naroda, nosioci imperijalističkog hegemonizma teže za tim da ih pretvore u svoja ekonomska, politička i vojna uporišta u borbi za proširivanje sfere svoje hegemonije i ovog ili onog vida ekonomske eksploatacije. Samim tim je imperijalistički hegemonizam stalan izvor opasnosti od novog svetskog rata. U određenim uslovima ova opasnost postaje uto-liko veća ukoliko se hegemonistička uloga određene države ili grupe država pretvara u snažan međunarodni sistem koji dejstvuje isključivo sa pozicije sile, i ukoliko je na podlozi državnog kapitalizma buržoazija sposobna da pokrene i organizuje i druge društvene snage radi sprovođenja svoje hegemonističke unutrašnje i spoljne politike. Borba za hegemoniju ne pretstavlja uvek samo isključivi interes buržoazije i državnokapitalističke birokratije određene zemlje ili grupe zemalja . Ona u datim uslovima dobiva i podršku ne samo srednjih društvenih slojeva već i pojedinih slojeva radničke klase.

14 VII Kongres

209

Još su Marks i Lenjin govorili o društvenim posledicama koje nastaju kada buržoazija pojedinih razvijenih zemalja uspeva da delove radničke klase, pa čak i celu radničku klasu , stavi u izvesnom smislu u povlašćeni materijalni položaj prema ostalim delovima radničke klase , odnosno prema radničkoj klasi i radnim masama drugih zemalja . U današnje vreme takva praksa u razvijenim kapitalističkim zemljama igra neuporedivo veću ulogu nego u prošlosti . Tu se radi o mogućnostima da vodeće snage buržoazije na bazi ekstraprofita u izvesnom smislu ,,potkupljuju" pojedine delove radničke klise i o tome da veća razvijenost proizvodnih snaga i veća produktivnost rada omogućuju znatno viši životni standard u razvijenim zemljama nego što vlada u ostalim delovima sveta . Ta je praksa neposredan proizvod privilegovanih pozicija koje drže vladajuće snage razvijenih zemalja u odnosu na nerazvijene zemlje . Takve privilegovane pozicije su pojedine zemlje neposredno ili posredno stekle zahvaljujući kolonijalnoj eksploataciji , ostajanjem van ratnih sukoba ili određenoj ulozi u međunarodnoj podeli rada ili usled drugih povoljnih istoriskih uslova. Privilegovane pozicije su im omogućile da dugotrajnim sticanjem ekstraprofita daleko odmaknu u razvitku proizvodnih snaga u poređenju s većim delom ostalog sveta, što im omogućuje da i posle oslobađanja kolonija zadrže vanredno povlašćen položaj u svojim odnosima s nerazvijenim zemljama. Na taj način razvijene kapitalističke zemlje ipak uspevaju i sada kada se kolonijalni sistem ubrzano raspada da više ili manje reprodukuju svoj privilegovani položaj i s njim vezane ekstraprofite . Iz svih tih razloga su vladajući krugovi tih zemalja ekonomski i politički više u mogućnosti da udovolje materijalnim zahtevima određenih slojeva radničke klase, pa čak i njihovim demokratskim zahtevima, utičući ujedno i na formiranje njihove političke svesti . Na takvim tendencijama se zasniva ne samo oportunistički odnos pojedinih slojeva radničke

klase

prema

svojoj sopstvenoj buržoaziji i državnokapitalističkoj birokratiji, 210

već i njihova povremena podrška imperijalističkoj odnosno hegemonističkoj politici državnih vrhova. Viši materijalni standard razvijenih zemalja postaje, prema tome, znatnim delom produkt bede i zavisnosti nerazvijenih zemalja, a ugnjetavanje, nasilje i otsustvo demokratskih prava u velikom delu sveta postaju preduslov i podloga buržoaske demokratije i političkog liberalizma u malom broju razvijenih zemalja. Iako raspolaže velikom materijalnom snagom,

savremeni

imperijalizam je unutrašnjepolitički slab i nestabilan. Borba naroda za stvarnu političku i ekonomsku nezavisnost , to jest za stvarnu ravnopravnost i samostalnost u međunarodnim odnosima, ne ukida se nego postaje sve šira i uspešnija, a hegemonistički pritisak, sa svoje strane, sve više doprinosi da se ta borba poveže s najnaprednijim snagama radničke klase i socijalizma. A to znači da je jedini put konačne likvidacije imperijalizma ―― uporna borba radničke klase i progresivnih snaga u svakoj zemlji za svoje demokratske i društvene zahteve i za mir, borba za pobedu i za rukovodeću društvenu ulogu radničke klase, za socijalizam, kao i dosledna borba naroda za svoju nezavisnost.

O DRŽAVNOM KAPITALIZMU U savremenom društvu nema čistog državnog kapitalizma, jer se uopšte društveni procesi ne ispoljavaju, niti se mogu ispoljavati , u čistim oblicima . Savremeni kapitalizam sadrži elemente privatnog kapitala slobodne konkurencije uporedo s monopolističkim kapitalom i sa ostacima sitnosopstveničke proizvodnje, dok istovremeno sve jače dolazi do izražaja funkcija države u svojstvu društvenog, političkog i posebno ekonomskog činioca. Ukoliko se pojedine ekonomske funkcije više prenose s privatnog kapitala na državu - pri čemu se i na druge načine ograničavaju prava privatnog kapitala ― utoliko više dolazi do izražaja pritisak novih materijalnih i društvenih faktora u privredi na kapitalističke proizvodne odnose, faktora koji čine

14* 211

uspostavljanje socijalističkih odnosa još neminovnijim. Tendencije te vrste su odraz sazrevanja i jačanja „, elemenata novog društva, koji su se već razvili u nedrima starog buržoaskog društva koje se nalazi u raspadanju", (Marks) i probijaju se sve snažnije kroz pukotine kapitalističkog društvenog sistema , produbljuju njegovu opštu krizu i sve više jačaju , proširujući svest o neminovnosti socijalističkog preobražaja društva i o neophodnosti borbe za takav preobražaj . Državni kapitalizam, prema tome, nije neka posebna faza kapitalizma, već on, kao tendencija, izrasta u razvijenim zemljama iz monopolističkog kapitalizma, koji je postao ekonomski i politički neodrživ i koji spontano traži izlaz iz krize putem podržavljenja

određenih

ekonomskih

funkcija, zadržavajući

bitne karakteristike kapitalističkih odnosa . U tom smislu specifični oblici državnokapitalističkih odnosa mogu biti kako poslednji napor kapitalizma da se održi, tako i prvi korak ka soto zavisi u prvom cijalizmu. Da li će biti jedno ili drugo, ― redu od snage i svesne političke akcije radničke klase , to jest od rezultata njene borbe za vlast. Radnička klasa treba da se čuva iluzije da svako podržavljenje ekonomskih funkcija u uslovima kapitalizma znači u isto vreme i njihovo socijalističko podruštvljenje . Sve dok je buržoazija odlučujuća snaga državne vlasti , ona će i podržavljenje ekonomskih funkcija iskorišćavati radi održavanja i jačanja svojih kapitalističkih privilegija i političkih pozicija . Nema automatskog prelaza od državnog kapitalizma ka

socijalizmu, ka

stvarnom podruštvljenju sredstava za proizvodnju , to jest onakvog podruštvljavanja kojim se sredstva za proizvodnju stavljaju u službu sviju i svakog radnog čoveka . Taj prelaz može ostvariti samo svesna politička akcija radničke klase, njena borba za rukovodeću ulogu u mehanizmu vlasti i njena spremnost i sposobnost da tu ulogu upotrebi da bi stvarno izmenila društvene odnose. Iako državnokapitalistički odnosi omogućavaju da se u kapitalističkom društvenom sistemu javljaju elementi regulisanja 212

i planiranja privrede, ipak ga to ne spasava od opšte krize u kojoj se kao sistem nalazi već nekoliko decenija . Iako državni kapitalizam, za razliku od liberalnog kapitalizma , može u izvesnoj meri da ograniči stihiju tržišta u privrednom razvoju, tako da to ograničavanje i državno uplitanje, u pogledu makar i delimičnog usmeravanja privrednog razvoja, može

da

olakša ,

ublaži i privremeno odloži periodične krize, ipak te mere ne ,,spasavaju” kapitalizam, već, naprotiv , ukazuju na potrebu radikalne promene celog sistema. Upravo neprekidno jačanje ekonomske i političke intervencije države i njena sve veća uloga u rešavanju krupnih unutrašnjih i međunarodnih privrednih pitanja potvrđuju da je taj sistem u sve dubljoj krizi . Da bi obezbedio društvenu reprodukciju i spasao još održive ekonomske i društvene

pozicije

kapitala,

državni kapi--

talizam je prisiljen, prilagođavajući kapitalistički sistem novim uslovima, da u isto vreme potkopava temelje na kojima sam počiva. Uprkos nastojanjima državnih vrhova, odnosno kapitalističke klase , da očuvaju svoje pozicije , objektivni proces razvitka jača i razvija društveno-ekonomske preduslove i činioce socijalizma , objektivno ubrzava proces raspadanja kapitalizma i čini sve neizbežnijim nove političke pobede radničke klase odnosno socijalističkih snaga. Uprkos velikoj koncentraciji vlasti u rukama države, takav je sistem u suštini i politički i ekonomski slab. Bitne protivrečnosti i antagonizmi kapitalističkog sistema ostaju i dalje: njegovi ekonomski i društveni mehanizmi sve češće se pokazuju · kao nemoćni , a sam sistem je neuporedivo više no ranije osetljiv na pritisak narodnih masa, pre svega radničke klase . Ekonomski i društveni potresi u sadašnje vreme neminovno dobivaju neuporedivo veći politički i društveni značaj nego ikad ranije. Svaka krupnija ekonomska borba pretvara se u političku . Svaki krupniji politički sukob dovodi do dalekosežnih društvenih posledica . Ustvari, procesi savremenog društvenog razvitka u kapitalističkom svetu razvijaju se u dva pravca . Ekonomski činioci ,

213

težnja vladajućih snaga kapitalizma da izbegnu ekonomske krize i revolucionarne političke potrese, kao i stalan svesni i stihiski pritisak radničke klase na celom frontu društvenih odnosa usmeravaju društvo u pravcu sve većeg podržavljivanja pojedinih društvenih i ekonomskih funkcija i sredstava za proizvodnju . U tome procesu buržoazija , vezana s državnokapitalističkom birokratijom, nastoji da održi što više od svojih pozicija i svojih bitnih društvenih privilegija , pre svega putem svoje odlučujuće kontrole nad mehanizmom državne vlasti . Najreakcionarnije snage će i ubuduće težiti da , radi ostvarenja takvih ciljeva, u određenim uslovima pribegavaju fašizmu i drugim oblicima grube političke diktature . Nasuprot tome , radnička klasa svesno i stihiski , najraznovrsnijim sredstvima i oblicima ekonomske i političke borbe , vrši stalan pritisak u pravcu ukidanja ili ograničavanja tih privilegija buržoazije , boreći se za proširivanje i ubrzavanje podruštvljavanja ekonomskih funkcija, za izvojevanje odlučujućeg uticaja na institucije upravljanja tim funkcijama, za ovlađivanje državnom vlašću . Rastući talas državnokapitalističkih tendencija u kapitalističkom svetu najočiglednije potvrđuje da čovečanstvo nezadrživo i najrazličitijim putevima duboko ulazi u eru socijalizma, kada socijalizam sve više postaje sadržina svakodnevne prakse celog čovečanstva. Subjektivna pokretačka snaga tog procesa i dalje ostaje — radnička klasa, njen društveno-ekonomski interes, njena svesna i spontana borba, najrazličitiji vidovi njene klasne akcije.

REVOLUCIONARNI, SOCIJALISTIČKI PREOBRAŽAJ U SVETU

Krizu kapitalističkog društva bitno je produbila i ubrzala Oktobarska socijalistička revolucija , koja je i sama izbila na tlu opšte krize kapitalizma . U Sovjetskom Savezu je izvršena prva u svetu pobedonosna revolucionarna socijalistička promena društvenih odnosa i time je započeo proces revolucionarnog socijalističkog preobražaja sveta . 214

Talasi Velikog oktobra već četrdeset godina bez prekida snažno utiču na razvitak socijalističke lančane reakcije u društvenim odnosima svih naroda i celog sveta, potstičući i usmeravajući mnogobrojne evolutivne i revolucionarne procese ka jedinstvenim socijalističkim ciljevima. Vezujući se sa svim tim procesima i nastavljajući se u njima, Velika oktobarska socijalistička revolucija je stvarno prerasla u svetski proces razvitka socijalizma. Posle Drugog svetskog rata socijalistički odnosi ostvaruju se na novim širokim područjima, i snage socijalizma su naglo ojačale u celom svetu . U nekim zemljama, kao rezultat pobede socijalističkih snaga u otvorenoj borbi , u procesu duboke narodne revolucije pod rukovodstvom komunističkih partija , uspostavljena je vlast radničke klase u svojevrsnim oblicima revolucionarne diktature proletarijata. U drugim zemljama je opet, sa završetkom Drugog svetskog rata, kao rezultat unutrašnjih ustanaka i napredovanja Sovjetske armije , došlo do sloma buržoaske vlasti , do formiranja vlada pod rukovodstvom komunističkih partija i do prelaska na izgrađivanje socijalističkog društva. Veliki broj zemalja pošao je , dakle, putem socijalizma . Novi, socijalistički sistem odlikuje se , pre svega, podruštvljavanjem sredstava za proizvodnju , to jest ukidanjem privatne kapitalističke svojine nad ovim sredstvima i ukidanjem kapitalističke eksploatacije radničke klase, kao i stavljanjem svih privrednih mogućnosti i sredstava u službu planskog razvijanja proizvodnih snaga. U pogledu raspodele - socijalizam polazi od principa da rad treba da postane merilo ličnog ekonomskog položaja . Kapitalističku jagmu za profit socijalizam zamenjuje zajedničkim društvenim

naporom

za maksimalno

zadovoljavanje ličnih i kolektivnih potreba ljudi . U toku oslobađanja društva od kapitalističkih društvenih oblika, socijalistička svest pretstavlja moćnu objektivnu , materijalnu snagu, sposobnu da snažno deluje na preobražaj i usmeravanje društvenog razvitka, pod uslovom da progresivno izražava objektivna materijalna i

društveno-politička kretanja. 215

Upravo zato socijalistička država u prvoj fazi , posebno u manje razvijenim zemljama, po pravilu, u manjoj ili većoj meri, nužno uzima na sebe celokupnu organizaciju i planiranje proizvodnje. Na toj bazi i pod tim uslovom, država postaje snažan instrument svesne akcije koji usmerava sva sredstva i napore ka postizanju određenih ekonomskih ciljeva, ustanovljuje plansku socijalističku raspodelu stvorenih vrednosti i na taj način ubrzava kretanje društva i obezbeđuje izgradnju materijalnih i socijalnoekonomskih preduslova za dalji razvitak socijalističkih odnosa . Time ona ujedno stvara i uslove za svoje sopstveno postepeno odumiranje. Socijalizam je počeo rešavati krupne i dalekosežne ekonomske i socijalne zadatke , utoliko teže i složenije što su dosad na put socijalističke izgradnje stupile uglavnom relativno zaostale zemlje, s nerazvijenim proizvodnim snagama i malobrojnom radničkom klasom, što je neizbežno dalo svoj pečat oblicima i metodima dosadašnje socijalističke izgradnje. Razvlašćenje buržoazije i perspektiva privrednog porasta oslobodili su energiju radnih ljudi do te mere da su omogućili velike rezultate u stvaranju i proširivanju ekonomske baze, a naročito teške industrije i energetskih izvora . Boreći se protiv robno-kapitalističke stihije , socijalizam je u mogućnosti da vrši radikalnu promenu društvenih odnosa na selu i da razvija modernu poljoprivrednu proizvodnju . Socijalizam se afirmirao kao društvenoekonomski sistem koji uspeva da najbrže razvije sredstva za proizvodnju i da postigne najbrži tempo porasta nacionalnog dohotka. Na toj osnovi nastaje i duboka promena u socijalnoj strukturi društva, koja se posebno izražava u porastu udela radnika i inteligencije i njihove uloge u društvenim kretanjima. Socijalizam je definitivno prestao da bude samo idejno strujanje, politički pokret ili društveni ,, eksperiment". Savremeni socijalizam postao je materijalna snaga, ekonomski, socijalni i kulturni faktor koji vrši odlučujući uticaj na svetski društveni razvitak. Samim svojim postojanjem i postajanjem on dejstvuje

216

najrazličitijim sredstvima, svesnom akcijom ljudi, na društvene , ekonomske i političke procese u svim zemlama, i neprekidno menja sliku sveta, menja kapitalistički svet i menja samog sebe.

UTICAJ SOCIJALISTIČKOG, REVOLUCIONARNOG PREOBRAŽAJA NA EKONOMSKA I DRUŠTVENA KRETANJA U SVETU Pod uticajem postignutih rezultata u razvitku socijalizma, dolaze u kapitalističkom svetu do izraza ekonomski i socijalni činioci koji utiču na dalje zaoštravanje postojećih protivrečnosti i čine sve neizbežnijim podruštvljenje sredstava za proizvodnju , pa time i prelaz ka socijalističkim odnosima. Istovremeno jačaju i subjektivne snage socijalizma i društveni uticaj radničke klase . Radnička klasa je ustvari u mnogim zemljama već postala takav društveni i politički faktor koji je sposoban da vrši , i koji zaista vrši, bitan uticaj na društveni razvitak i na aktulenu politiku državnih vrhova. I u uslovima kada se ne nalazi na vlasti, radnička klasa svojom snagom i svojim pritiskom stalno jača i razvija one društveno-ekonomske faktore koji razbijaju jedinstvo kapitalističkog sistema i čine pobedu socijalističkih snaga sve više neizbežnom .

Sem toga, u nerazvijenim zemljama koje su se tek oslobodile kolonijalnog ropstva ispoljavaju se tendencije , a postoje i mogućnosti, da se mimoiđu određene faze kapitalističkog razvoja i da se neposredno pređe na izgradnju ekonomskih osnova za razvoj socijalizma. Jedino ovakav kurs može u tim zemljama obezbediti brži razvitak proizvodnih snaga odnosno oslobođenje tih zemalja iz okova vekovne ekonomske i kulturne zaostalosti. U takvim uslovima i sami oblici državnog kapitalizma mogu igrati i igraju za određeno vreme progresivnu ulogu . Mlada radnička klasa u tim zemljama, dajući podršku takvim naporima i boreći se za kontrolu nad mehanizmom upravljanja podržavljenih sredstava za proizvodnju , kao i za bolje uslove rada i života, - u isto vreme priprema sebi put za izvojevanje odlučujućeg uticaja u državnoj vlasti, na osnovu svoje saradnje s najširim radnim masama i progresivnim pokretima.

217

DALJI PORAST SOCIJALISTIČKIH SNAGA

Razvitak socijalizma u savremenom svetu odražava preplitanje i uzajamno povezivanje ekonomskog i političkog delovanja već postignutih rezultata socijalističke izgradnje u nizu zemalja, kao i najrazličitijih revolucionarnih i evolutivnih procesa u kapitalističkim zemljama. Ti procesi odvijaju se putem revolucionarnih, parlamentarnih i drugih oblika borbe, kao i putem raznovrsnih oblika saradnje i ideološke borbe u socijalističkim i drugim progresivnim društvenim pokretima. Ekonomske i političke snage socijalizma narastaju , a od jačine i subjektivne sposobnosti svesnih socijalističkih snaga pojedinih zemalja zavisi stepen razvijenosti i čvrstina socijalističkih odnosa i efikasnost socijalističke demokratije . Na dalji porast proizvodnih snaga utiče razvitak nauke i tehnike. Nova epohalna otkrića , kao nuklearna energija, elektronika , automatizacija, otkrića u biološkim naukama itd. ubrzavaju razvitak proizvodnih snaga društva. Okviri kapitalističkog društva postali su tesni za narasle proizvodne snage . Kapitalistički način proizvodnje, kapitalistički društveni sistem nalazi se u završnoj fazi . Čovečanstvo, sa svim svojim ekonomskim i drugim društvenim odnosima , stupa - veoma različitim putevima - u period preobražaja ka socijalizmu . Socijalizam sve više postaje stvar prakse svih naroda, sve više postaje jedinstven svetski proces i svetski sistem.

To ne znači da je kapitalizam iscrpao sve svoje unutrašnje mogućnosti i da više ne može kočiti i ugroziti vodeću društvenu ulogu socijalističkih snaga . Kapitalistički sistem je još snažan svetski faktor. Kao takav, on još dejstvuje svojim uticajima čak i na unutrašnji razvoj socijalističkih zemalja , a pogotovo u bitnim društvenim kretanjima u kapitalističkim zemljama. Međutim ništa više ne može zaustaviti dalje raspadanje kapitalističkog društvenog sistema i taj proces će ići utoliko brže ukoliko napredak socijalističkih odnosa u zemljama gde je vlast u rukama socijalističkih snaga bude snažniji i ukoliko radnički pokret u kapitalističkim zemljama bude sposobniji da

210

iskoristi veoma široke mogućnosti i raznovrsne oblike borbe za uticaj na društvena kretanja . Na taj način i problemi unutrašnjeg razvitka socijalističkih zemalja i socijalističkih odnosa sve više postaju dominantno društveno pitanje savremenog čovečanstva . Epoha u kojoj čovečanstvo danas živi već je postala prvenstveno epoha uvođenja i učvršćivanja novih društvenih, političkih i kulturnih oblika, zasnovanih na socijalističkim ekonomskim odnosima . Socijalistička misao nije više usmerena samo na rušenje starog kapitalističkog sistema ; ona gleda dalje ; ona mora da odgovara na pitanja daljeg razvitka socijalizma i njegove izgradnje na osnovi analize datih protivrečnosti u kojima se socijalizam kreće napred i mnogobrojnih prelaznih društvenih procesa kroz koje rastu i oblikuju se socijalistički odnosi među ljudima . Razumljivo je da ti procesi često prolaze kroz teške borbe , grčeve , greške , lutanja i privremene poremećaje . Takve su borbe i teškoće pratile svako probijanje novih puteva u istoriji ljudskog društva. Neprijatelji socijalizma se uzalud nadaju i raduju takvim teškoćama i poremećajima. Teškoće te vrste ne mogu okrenuti točak istorije unazad . One samo potstiču najnaprednije socijalističke snage da savladaju preživelo i da pronađu bolji, pravi put daljeg kretanja . Jugoslovenski komunisti se ponose što mogu doprineti svoj udeo tom velikom istoriskom zadatku savremenog čovečanstva.

RAZLIČITI OBLICI U RAZVITKU SOCIJALIZMA

Ni savremeni socijalizam nije niti može biti čist i homogen. U njemu se prepliću ostaci starih sistema, u njemu deluju zakonitosti robne proizvodnje . Određene protivrečnosti i suprotnosti završnih faza kapitalizma prenose se i u prve faze izgradnje socijalističkog društva. Socijalistička izgradnja se ne odvija po pravoj liniji . Ljudi svesno izgrađuju socijalizam, ali u raznim zemljama to čine u veoma različitim uslovima, sukobljavaju se s različitom oštrinom unutrašnjih protivrečnosti , dejstvuju pod različitim utica219

jima stihije i raznovrsnih društvenih i materijalnih činilaca i u rešavanju

konkretnih

pitanja

donose

različite

subjektivne

odluke. Ciljevi socijalizma su isti , ali ih narodi ostvaruju — iz najrazličitijih objektivnih i subjektivnih razloga ― različitim putevima i sredstvima, Svaki od njih se u razvitku socijalizma oslanja na iskustva drugih, ali svaki od njih unosi u to zajedničko iskustvo i svoj poseban doprinos, bogateći ga svojim sopstvenim iskustvom . Neravnomernost razvitka socijalizma i različitost njegovih puteva i oblika izazivaju niz unutrašnjih protivrečnosti u socijalističkom kretanju, ali su u isto vreme i snažan potsticaj njegovom stalnom napretku , stalnom stremljenju ka sve naprednijim i slobodnijim oblicima socijalističkih odnosa . Svaki pokušaj da se zakonitosti razvitka socijalizma sputaju neizbežno mora dati reakcionarne rezultate.

Pobednička radnička klasa odnosno najnaprednije socijalističke snage sukobljavaju se u izgradnji socijalizma sa otporom najrazličitijih društvenih faktora, od čije jačine i uloge zavise kako tempo razvitka, tako i konkretni oblici socijalističkih odnosa. KORENI UNUTRAŠNJIH PROTIVREČNOSTI SOCIJALISTIČKE IZGRADNJE Socijalistički odnosi zavise pre svega od materijalne baze društva. Na zaostaloj , nerazvijenoj ekonomskoj bazi teža je stabilizacija vodeće uloge radničke klase i socijalističkih snaga, a izgradnja socijalizma je dugotrajan proces. Vodeće snage su usmerene pre svega prema problemima izgradnje neophodne ekonomske baze. U takvim uslovima su socijalističke snage često primorane da prave kompromise sa sitnosopstveničkim elementom, pa i s buržoazijom , i da se privremeno oslanjaju na najrazličitije oblike

državnokapitalističkih odnosa i metoda .

Preplitanje svih tih odnosa i uzajamnih uticaja izaziva niz protivrečnosti i suprotnosti koje se ne mogu ,,preskočiti " nikakvim administrativnim, pseudorevolucionarnim merama, jer su duboko ukorenjeni u materijalnoj bazi . U isto vreme se, u datim

220

okolnostima, kroz savlađivanje tih protivrečnosti najbrže kreće društveni napredak . Značajan izvor uticaja na društvena kretanja pretstavljaju takođe ekonomski i politički ostaci i elementi starog društva, to jest buržoazije , sloj inteligencije koji je bio vezan za kapita-lizam ,

sitnosopstvenički

egoizam ,

određene

privatnosopstve-

ničke i kapitalističke tendencije u srednjim slojevima , privatna svojina nad zemljom itd. Ukoliko je zemlja više zaostala , utoliko je uloga tih činilaca snažnija i utoliko oni više zaoštravaju unutrašnje protivrečnosti i suprotnosti . Otuda uglavnom izviru tendencije ka restauraciji kapitalizma i vlasti buržoazije . Te buržoasko-restauratorske tendencije, same po sebi, obično nemaju veliku političku snagu, jer radne mase ne žele povratak eksploatatorskog sistema. Međutim one postaju realna opasnost ako usled objektivnih teškoća ili zbog afirmacije birokratizma i drugih negativnih pojava dođe do ozbiljnih poremećaja u odnosima između vodećih političkih snaga socijalističke države i same radničke klase. Značajan činilac s kojim se sukobljavaju najnaprednije socijalističke snage jeste i zaostala društvena svest radnih ljudi , uključujući tu i znatne delove radničke klase , kao i uticaj te zaostale društvene svesti na društvene i političke organe . Revolucija ne može preko noći promeniti ekonomsku bazu i ukinuti nemaštinu i lične materijalne tegobe ljudi , niti može preko noći izmeniti društvenu svest, koja se formirala u uslovima eksploatacije i bede. Zaostala shvatanja u radnim masama, osećanje nezadovoljenih potreba, sitnosopstvenički egoizam itd . često se vezuju s reakcionarnim ideološkim i političkim strujanjima, čije je poreklo u ostacima starog društva ili u drugim uticajima tuđim socijalizmu .

ANARHISTIČKE POJAVE Jedna od manifestacija te zaostale društvene svesti jeste pojava slepog, destruktivnog anarhizma. Ukoliko se ispoljava u redovima radničke klase , on je prvenstveno odraz stihiske,

221

slepe reakcije na objektivne teškoće i probleme prelaznog doba , to jest na stalne protivrečnosti između potreba i društvenih materijalnih mogućnosti , na razgranjavanje birokratizma ili drugih deformacija i njihovog pritiska na celokupno društvo. Pojava anarhizma je posledica objektivnih i subjektivnih slabosti činilaca socijalističkog napretka i odraz stihiskog pritiska radničke klase u pravcu ubrzanja društvenih kretanja i nerazvijenosti njene socijalističke svesti. U pojedinim društvenim slojevima, naročito među inteligencijom, u srednjim slojevima i u malograđanskom elementu, a isto tako i u delovima radničke klase, anarhizam se često pojavljuje kao reakcija na teškoće prelaznog doba uopšte, kao povlačenje s fronta borbe za socijalizam, koje se prikriva apstraktnim slobodarstvom, koje je ustvari pseudoslobodarstvo. Kao takav , destruktivni malograđanski anarhizam i apstraktni liberalizam ne pretstavljaju nikakvu samostalnu društvenu i idejno-političku snagu, već nastupaju samo kao prethodnik drugih antisocijalističkih snaga . Oni pripremaju put bilo još snažnijoj afirmaciji birokıatizma, bilo snagama buržoaske kontrarevolucije , koje na takvim talasima — kao i na ostacima sitnosopstveničkog egoizma i na drugim sličnim pojavama zaostale društvene svesti masa - pokušavaju da se ponovo vežu s masama i da povrate bar neke od svojih izgubljenih privilegija.

POJAVE BIROKRATIZMA Značajan uticaj na socijalistički razvitak u doba prelaza iz kapitalizma u socijalizam dobiva pojava etatističkog birokratizma i birokratizma uopšte . Pobedničkoj radničkoj klasi država je neophodno potrebna za duži ili kraći istoriski period ne samo kao instrument borbe protiv ostataka starog društva, već i radi uspostavljanja i učvršćenja ekonomskih odnosa zasnovanih na društvenoj svojini nad sredstvima za proizvodnju kao dominantnih društvenih odnosa. U prelaznom periodu , kada društvo još nije izgradilo novu osnovu ili se još nije na njoj učvrstilo i nije našlo nove mehanizme privrednog i društvenog upravljanja, 222

socijalistička država dobiva naročitu progresivnu ulogu u privrednom i društvenom upravljanju . Oblici centralizovanog državnog upravljanja sredstvima za proizvodnju, zasnovanog na raznim vidovima državne svojine i upravne vlasti državnog aparata, odigrali su u razvitku socijalizma u datim istoriskim uslovima pozitivnu ulogu, a u određenim okvirima oni i danas imaju, i imaće, takvu ulogu . To naročito važi za one nerazvijene zemlje koje su stupile na put socijalističkog razvitka i u kojima je specifična isprepletenost socijalističkih, državnokapitalističkih i drugih elemenata neophodna i progresivna za određeni period . Takva vrsta državnog upravljanja privrednim životom pretstavlja u socijalističkim zemljama nužnost sve dotle dok se ne smanje osnovna područja zaostalosti i ne oblikuju društveni centralizovani i decentralizovani demokratski mehanizmi upravljanja samih proizvođača , radnih ljudi, društvenim sredstvima za proizvodnju . Vršeći svoje funkcije u privredi , država ima tendenciju da privredu liši njenog unutrašnjeg pokretača, kako bi samu sebe postavila i pretstavila kao društvenu neophodnost. Kada se takve tendencije jače ispolje , država se može pretvoriti u faktor stagnacije i kočenja društvenog razvitka, u faktor koji sprečava konstituisanje

novih

društvenih mehanizama preko kojih se

obezbeđuje dalji porast socijalizma . Naše iskustvo, kao i iskustvo drugih socijalističkih zemalja , pokazuje da je isključivo upravljanje privredom i celim društvenim životom preko državnog aparata vodilo ka sve većoj centralizaciji upravljanja, ka sve tešnjem srastanju državnog i partiskog aparata, ka njihovom jačanju i težnji da se odvoje od društva i da se nametnu kao snaga iznad njega. Na takvom tlu niču specifične pojave prelaznog doba : birokratizam i birokratsko-etatističke deformacije u razvitku socijalističkih odnosa . Te su pojave neposredan proizvod tendencija koje nastaju u političkom i privrednom aparatu socijalističke države, a idu za tim da taj aparat, umesto da služi društvu, preraste u njegovog gospodara . Ove pojave dolaze do snažnijeg izražaja tamo gde su zaostaliji i slabiji ekonomski predu223

slovi socijalizma i gde su slabiji stvarna društvena uloga i uticaj radničke klase . Birokratizam i etatističko-birokratske tendencije, kao poslednji

odjek

starih

društvenih

odnosa,

teže

deformisanju

razvitka socijalističkih odnosa , prvenstveno u smislu održavanja , proširivanja ili restauracije raznih vidova državnokapitalističkih odnosa ili metoda upravljanja u uslovima kada proizvodne snage i proizvođači više ne trpe takve odnose i metode. Opasnost birokratizma leži u činjenici da on, kao bolest , slabi ceo organizam socijalističkog društva i time pokreće i jača antisocijalističke snage i tendencije. Birokratizam pre svega neminovno raskida veze između vodećih političkih snaga i radničke klase, i time zaoštrava sve unutrašnje društvene suprotnosti.

RAZVITAK SOCIJALIZMA I SAVLADIVANJE UNUTRAŠNJIH PROTIVREČNOSTI

Ideološki odraz tih tendencija birokratizma jesu pojave kao: konzervativizam, dogmatizam, etatističko-pragmatistička revizija osnovnih naučnih postavki socijalizma, odnosno marksizma i lenjinizma, i stvaranje „ kulta ličnosti “. Ideološke tendencije te vrste javljaju se kao odraz objektivnih protivrečnosti socijalističkog razvitka - na razne načine u celom međunarodnom

radničkom pokretu . Otuda se, posle učvršćenja vlasti radničke klase i radnih ljudi uopšte, pitanje postepenog odumiranja države javlja kao osnovno i otsudno pitanje socijalističkog društvenog sistema. U sferi ekonomskih odnosa taj proces istovremeno znači i proces savlađivanja ostataka državnog kapitalizma. Odumiranje države je proces čije trajanje zavisi od niza okolnosti, proces u kome se vidno smanjuje uloga države , preobražavaju organi države, stalno razvija neposredna demokratija i povećavaju funkcije raznovrsnih organa društvenog samoupravljanja . Oblici u kojima se taj razvitak ispoljava pokazali su se već i dosad kao različiti, a oni će to biti i ubuduće.

224

Prema tome, iako u kvalitativno bitno izmenjenim odnosima i sa opštom tendencijom transformiranja, slabljenja i odumiranja svega što je vezano za stare društvene odnose , - u socijalističkom društvu prelaznog doba ne prestaju da dejstvuju i one društvene snage koje su karakteristične za poslednje faze kapitalizma . Radnička klasa i njene najnaprednije snage, i svesno i stihiski, suprotstavljaju se razgranjavanju tendencija koje odražavaju interese, shvatanja i težnje ostataka starog poretka. U određenim uslovima one i same mogu pasti pod uticaj raznih tuđih interesa i ideologija , što neizbežno postaje izvor niza unutrašnjih protivrečnosti . U određenim uslovima takve protivrečnosti mogu dovesti, i dovodile su, čak i do dubljih poremećaja i do privremenih političkih kriza . Protivrečnosti te vrste mogu se rešavati samo postepeno, dugotrajnim evolutivnim procesima i borbom mišljenja, u skladu s razvitkom materijalne baze socijalističkog društva, i s formiranjem socijalističke društvene svesti. Izgradnja socijalizma, prema tome, ne može se svesti na neku mirnu, ravnomernu i ujednačenu delatnost vodećih snaga socijalističkog društva, već pretstavlja organski društveni proces koji se razvija preko svojih unutrašnjih protivrečnosti. U takvom procesu socijalističko

društvo otstranjuje ostatke eksploatatorskih sistema i njihove ideologije , kao i sopstvene prelazne i preživele odnose i oblike , sopstvene greške i konzer-

vativizam. Tim putem dolazi do izraza težnja čoveka ka sve boljim i višim ostvarenjima, što je nerazdvojno vezano za razvitak socijalizma .

VODEĆA ULOGA SOCIJALISTIČKIH SNAGA I SVESNO USMERAVANJE UNUTRAŠNJIH PROCESA

Komunisti i vodeće socijalističke snage uopšte, raspolažući ídejnim oružjem naučnog socijalizma, oslanjajući se na plansko upravljanje podruštvljenim sredstvima za proizvodnju , imaju velike mogućnosti za svesno usmeravanje tih procesa i za razre15 VII Kongres

225

šavanje protivrečnosti . To ne znači da su bilo koje vodeće socijalističke snage time automatski postale sposobne da otkriju i da uvek progresivno ocene sve vidove društvenog kretanja ; niti da su imune od stihiskih uticaja koji nastaju na bazi unutrašnjih društvenih protivrečnosti . Ti uticaji često guraju socijalističke snage ili ka birokratizmu i konzervativnom zadržavanju na preživelim oblicima socijalističkog razvitka ili ka „ kaskanju na repu ” malograđanskog anarhizma i pseudoliberalizma . U takvim slučajevima vodeće socijalističke snage gube, na određenim sektorima, stvarnu rukovodeću ulogu , ostavljaju stvari na milost i nemilost stihiji i reakcionarnim uticajima, čine greške i prouzrokuju privremene ili trajnije stagnacije i deformacije . Neuspesi i politički poremećaji uvek su prva posledica takvih grešaka i deformacija . Ali oni u isto vreme potstiču i ka naprednijim i demokratskijim oblicima i odnosima u socijalističkom društvu . Protivrečnosti i suprotnosti te vrste pretstavljaju bitnu karakteristiku doba prelaza od kapitalizma ka socijalizmu i dolaze do izraza u celokupnoj strukturi društva . One se u socijalističkom društvu prelaznog doba mogu razrešavati u procesu postepenih evolucija i stalnog napretka socijalističkih odnosa . Teškoće objektivnih uslova u kojima se u nekoj zemlji izgrađuje socijalističko

društvo ili deformacije

izazvane

subjektivnim

greškama rukovodećih socijalističkih snaga ili preživeli oblici ― sistema mogu, u pojedinim slučajevima i u određenim uslovima, izazvati grčeve i teže društvene i političke poremećaje . Ali i takve prolazne krize - kada se sagledaju njihovi pravi uzroci pretstavljaju samo potsticaj snažnijem i bržem napretku socijalizma, snažnijem i bržem razvitku socijalističke društvene svesti i savlađivanju preživelog, potsticaj novoj reprodukciji snaga.

226

rukovodeće

uloge

najnaprednijih

socijalističkih

Glava druga

BORBA ZA SOCIJALIZAM U NOVIM USLOVIMA

DRUŠTVENO- POLITIČKA ULOGA RADNIČKE KLASE I NJEN UTICAJ NA DRUŠTVENA KRETANJA

Uslovi borbe radničke klase i socijalističkih snaga uopšte za svakodnevne zahteve , za demokratska prava radnih ljudi, za vlast i za izgradnju socijalizma znatno su se izmenili tokom poslednjih decenija. S jedne strane, zadaci su složeniji . Velika koncentracija ekonomske i političke vlasti u buržoaskoj državi , kao i njena internacionalna povezanost s tendencijom stvaranja nadnacionalne klasne vlasti otežavaju i često čine neefikasnim pojedina sredstva i oblike borbe radničke klase iz prošlosti . To dolazi do izražaja osobito u sadašnjim uslovima nestabilnog mira , koji počiva na labilnoj ravnoteži snaga. U takvoj situaciji svaka revolucionarna akcija radničke klase i antiimperijalističkih snaga dobiva međunarodni karakter i mobiliše najrazličitije sile u svetu . Sem toga, u najrazvijenijim kapitalističkim zemljama znatno je pojačana i praksa takozvanog ekonomskog ,, potkupljivanja“ delova radničke klase . Ta praksa je osnova oportunističkih i reformističkih tendencija u radničkoj klasi , sprečava njeno jedinstvo, zamagljuje njenu svest i klasnu solidarnost u borbi za socijalizam, apsolutizira parlamentarne oblike borbe kao jedino ispravne, zapostavljajući druga sredstva borbe koja u određe-

15*

227

nim uslovima i okolnostima omogućuju veći uspeh. U takvim uslovima vladajući vrhovi uspevaju da konsoliduju i učvrste buržoasko-demokratske forme države i da, za određenu fazu društvenog razvitka, usmere klasnu borbu na kompromis s radničkom klasom, putem pojedinačnih reformi i materijalnih koncesija, uz stvaranje odgovarajućih iluzija . Procesi te vrste zaoštravaju protivrečnosti i ideološku borbu u samoj radničkoj klasi , otežavaju njeno jedinstvo i slabe njene revolucionarne snage . Negativne posledice su za te snage utoliko teže ukoliko su ove snage učaurene , opterećene dogmatizmom i sektaštvom , ukoliko ne vode dovoljno računa o objektivnim izvorima i o karakteru takvih procesa, ukoliko nisu sposobne da oblike i metode svoje političke akcije prilagode konkretnim uslovima određene faze klasne borbe. Najzad, teškoće povećava i činjenica što je izgradnji socijalizma putem revolucionarnog preokreta ― dosad pristupila pre svega radnička klasa relativno nerazvijenih zemalja . Otuda gomilanje izvanredno velikih teškoća u dosadašnjoj socijalističkoj praksi, koje su se , između ostalog, izražavale u mnogim negativnim pojavama i deformacijama u razvitku socijalizma . Takve su pojave otežale položaj revolucionarnog radničkog pokreta u borbi za uticaj u masama u kapitalističkim zemljama. Svi ti i drugi slični faktori dejstvuju kao kočnica u političkoj akciji i ekonomskoj borbi radničke klase, otupljuju njenu revolucionarnu oštrinu i, ujedno, u većoj ili manjoj meri negativno utiču na tempo i razvojne oblike društvene izgradnje u socijalističkim zemljama. S druge strane se , uprkos svemu tome, odnos društvenih snaga u svetu bitno izmenio u korist socijalizma . Oktobarska revolucija, socijalističke revolucije u Jugoslaviji , Kini i drugim zemljama, kao i političke i društvene promene u svetu, odigrale su ogromnu ulogu revolucionarnog preobražaja ne samo u zemljama u kojima je do takvih promena došlo, već i u celom svetu. Ne postoji više kapitalističko opkoljavanje izolovanog socijalističkog ostrva, već se pod uticajem nezadržive afirmacije soci-

228

jalizma menja i sam kapitalistički svet. Radnička klasa mnogih kapitalističkih zemalja, naročito u Zapadnoj Evropi i Americi, stekla je niz značajnih političkih i socijalnih prava, zahvaljujući sopstvenoj borbi, kao i uticaju revolucionarnih pobeda socijalizma u mnogim zemljama . Sva ta društvena kretanja, izazvana pobedom niza socijalističkih revolucija, kao i sve mnogobrojnije revolucionarne promene koje su nastale i nastaju u pojedinim zemljama, uzrokuju društvene promene i reforme u drugim zemljama, vezuju se uzajamno i pretstavljaju jedinstven proces revolucionarnog, socijalističkog preobražaja sveta. Usled svega toga su društvena i politička uloga i uticaj radničke klase na društvena kretanja ogromno porasli u celom svetu. Ideja socijalizma postaje bliska sve širim slojevima stanovništva, a radnički pokret dobiva sve šire mogućnosti za stvaranje političkih saveza s pojedinim slojevima stanovništva i ostalim progresivnim pokretima. U takvim su uslovima kapitalizam i njegov politički sistern postali neuporedivo više no ikad ranije labilni i podložni pritisku i društvenom uticaju radnih i demokratskih masa . Očigledno je da na današnjem nivou društvenog razvitka postoje i sve se snažnije razvijaju potrebni materijalni, društveni, politički i kulturni uslovi za još veće uspehe socijalističkog pokreta. A na velikoj raznovrsnosti svih tih uslova izrasta i mogućnost raznih puteva i oblika borbe za socijalizam .

USLOVI I OBLICI BORBE RADNIČKE KLASE ZA SOCIJALIZAM

Burno kretanje savremenog čovečanstva ka socijalizmu dovelo je do toga da je socijalizam već postao svakodnevna praksa stotina miliona ljudi , praksa koja se neprekidno bogati novim oblicima i novim kretanjima u neposrednoj socijalističkoj izgradnji i u borbi radničke klase i socijalističkih snaga za uticaj na društvena kretanja u kapitalističkim zemljama.

229

Sve ovo utiče . na to da u sadašnjim uslovima borba radničkog pokreta dobiva veću širinu i neuporedivo raznovrsnije oblike no što ih je imala u prošlosti . Ona pretstavlja stalno preplitanje revolucionarnih i takozvanih mirnih političkih akcija . Radnička klasa se kao rukovodeća društvena snaga probija napred u oštrim revolucionarnim i antiimperijalističkim sukobima, kao i u parlamentarnim i drugim, relativno mirnim, oblicima borbe. Dok u određenim uslovima radnička klasa revolucionarnim akcijama ruši do temelja stari sistem, dotle ' je u drukčijim uslovima ona spremna ili prinuđena da ulazi u kompromise, da prihvata uzajamne koncesije, da se zadovoljava reformama. U savremenim uslovima borbe radničke klase u kapitalističkim zemljama ogromnu važnost dobiva saznanje o njenuj rastućoj snazi i društvenoj ulozi . Pritisak radničke klase i samog ekonomskog razvoja doveo je do delimičnog ubrzavanja procesa nacionalizacije i do raznih oblika državne kontrole nad proizvodnjom, premda ti procesi samo nagrizaju , ali ne menjaju, postojeće

društvene

odnose .

Stavljanje

na

dnevni

red

pitanja

potpunije nacionalizacije industrije ubrzava porast saznanja o ograničenosti i besperspektivnosti sadašnjih formi buržoaske demokratije . Sve obimnije diskusije o „ proširenju “ buržoaske demokratije na području takozvane

„ ekonomske

demokratije“

govore o porastu jednog procesa i o konačnoj krizi buržoaske demokratije . Ustvari su sva ta previranja samo odraz činjenice da savremeni razvoj u sve oštrijoj formi postavlja pitanje dru-

1 štvenog vlasništva nad sredstvima za proizvodnju, a time i pitanje vlasti u celini . Sve značajnija postaje borba radničke klase za učešće radnika u upravljanju u nacionalizovanoj industriji . Od uspešnog razvitka te borbe zavisi i stepen razvitka takozvane ekonomske demokratije , jačanje političkih i društvenih pozicija radničke klase, smanjenje uloge birokratije i uočavanje suštine savremenih tehnokratskih tendencija. Kapitalistička klasa je primorana da i na tom području pravi manje ustupke , pokušavajući da raznim formama učešća radnika u upravljanju privredom ulije

230

sadržaj koji neće bitno ograničiti pravo kapitalista - vlasnika, pokušavajući ujedno da te ustupke koristi za slabljenje borbe i pritiska radničke klase . Radnička klasa postaje svesnija svojih mogućnosti i ograničenosti dosadašnjih ustupaka. U sadašnje vreme, u toku neposredne svakodnevne borbe

radnih masa na rešavanju pitanja koja se tiču njihovih ekonompostavljaju se i takva skih interesa i demokratskih prava, pitanja kao što su : nacionalizacija i drugi oblici podruštvljavanja sredstava za proizvodnju i ekonomskih funkcija , upravljanje u preduzećima i razni vidovi samoupravljanja, borba protiv birokratizma, razvoj demokratije, položaj radnih ljudi u proizvodnji i društvu , učešće i kontrola radnika, radnih ljudi , potrošača, u organima privrednog upravljanja itd. Sva ta pitanja su od bitnog značaja za radnički pokret u celini, kao oblici borbe za jačanje društvenog uticaja radničke klase, za njeno ujedinjavanje , za razvijanje njene socijalističke svesti, za vlast. U nerazvijenim zemljama rešavajući faktor bržeg ekonomskog i društvenog napretka postaje saradnja mlade radničke klase s najširim slojevima naroda , koji su zahvaćeni antiimperijalističkom borbom, kao i aktivna borba radničke klase protiv pokušaja da napori oslobođenih nacija u cilju savladavanja zaostalosti i ekonomske zavisnosti budu iskorišćeni od strane buržoaskih elemenata radi sopstvenog bogaćenja i sopstvene ekonomske i političke afirmacije . Te težnje radničke klase ogledaju se i u njenim zahtevima da dobije snažniji uticaj na komandne pozicije u društvu , na upravljanje podržavljenim ekonomskim funkcijama, kao i u njenom otporu pokušajima da podržavljena sredstva za proizvodnju ponovo pređu u privatne ruke . Dosadašnji uspesi revolucionarne borbe radničke klase, jačanje političkih i ekonomskih činilaca socijalizma , sve veća uloga državnokapitalističkih

odnosa u savremenom

kapitali-

zmu, rađanje socijalističkog svetskog sistema i drugi mnogobrojni faktori savremenog društvenog razvitka sve to daje i davaće i ubuduće radničkoj klasi više izgleda no ranije da u

231

pojedinim zemljama, u određenim uslovima , može i sredstvima relativno mirne političke borbe postati vodeća snaga u društvu, dobiti odlučujući uticaj u vlasti i postepeno - prema objektivnim uslovima i svojoj političkoj snazi obezbediti nastanak i razvitak socijalizma .

UZAJAMNA ZAVISNOST RAZLIČITIH OBLIKA BORBE RADNIČKE KLASE

Mogućnost mirnog prelaza u socijalizam nikako ne znači da radnička klasa treba da se odrekne revolucionarnih sredstava u borbi za socijalizam kada zaoštrenost unutrašnjih suprotnosti i drugi uslovi traže upravo takva sredstva, to jest kada takav izlaz nameću svojom politikom reakcionarni vlastodršci . Ako bi radnički pokret podlegao oportunističkim pogledima i praksi, on bi se odrekao ne samo svoje sopstvene društvene uloge, već i dosadašnjih pobeda socijalističke revolucije, koje su mu upravo i omogućile da danas može uspešnije primenjivati parlamentarne i druge slične metode u borbi za osvajanje rukovodeće društvene uloge . Kao revolucionarna klasa, radnička klasa će nesumnjivo i ubuduće revolucionarnom silom razbijati lance kapitalizma, imperijalizma i svakog ugnjetavanja, posebno svuda tamo gde reakcionarni vlastodršci budu pokušavali da nasiljem zadrže neumitni tok istorije i spreče radničkoj klasi i progresivnim snagama put ka vlasti. S druge strane, marksisti ne mogu dopustiti da se bilo koji oblici i sredstva borbe pretvore u princip i dogmu , koja bi sprečavala da se na određenom mestu primene oni oblici političke akcije koji odgovaraju konkretnim uslovima borbe, života i shvatanja radničke klase i progresivnih društvenih snaga uopšte . Savremeni razvitak kratke, ali veoma bogate i poučne borbe za socijalizam pokazuje da su putevi radnih ljudi ka vlasti i socijalizmu različiti , i to različiti ne samo u raznim zemljama, već i u raznim razdobljima , što zavisi i od opšteg odnosa društvenih snaga u svetu i od konkretnih materijalnih i opštih društvenih 232

uslova, istoriskih naslaga i političke tradicije u svakoj pojedinoj zemlji i, u vezi s tim, od snage konkretnog ekonomskog i društvenog položaja i shvatanja radničke klase i radnih ljudi uopšte. S druge strane, ni u jednoj zemlji se borba za socijalizam ne vodi izolovano, odvojeno od razvitka međunarodnog socijalizma uopšte. Iskustva socijalističkih snaga u jednoj zemlji postaju iskustvo za sve . Uspesi socijalizma u svetu uopšte jačaju socijalističke snage u svakoj pojedinoj zemlji i olakšavaju im put ka sopstvenim uspesima. Preplitanje, povezivanje i dopunjavanje svih postojećih oblika borbe, napori radničke klase i socijalističkih snaga da već ostvarene socijalističke odnose oslobode od pojava birokratizma i da ih dalje razviju jeste osnovna karakteristika društvenih zbivanja u svetu, osnovna karakteristika današnje borbe za socijalizam .

NEKA ISKUSTVA IZ DOSADAŠNJEG SOCIJALISTIČKOG RAZVITKA. U SOVJETSKOM SAVEZU I OSTALIM SOCIJALISTIČKIM ZEMLJAMA

Postojanje socijalističkih zemalja a naročito dalji progresivni razvitak društvenih odnosa u njima imaju veliki uticaj na kretanje celog društva, na dalje razvijanje međunarodnih odnosa u pravcu ravnopravnosti naroda i njihovog uzajamnog miroljubivog pomaganja, kao i u pravcu daljeg napretka i jačanja socijalizma u svetu. Sa dosadašnjim iskustvom socijalističkog razvitka cela teorija i praksa socijalizma dobivaju čvršću podlogu, veće mogućnosti za usmeravanje socijalističkog kretanja i obuzdavanje stihije. U tom pogledu dragoceno iskustvo međunarodnog socijalizma naročito pretstavlja razvojni put socijalizma u Sovjetskom Savezu, s njegovim uspesima i pobedama, koje su ujedno uspesi i pobede međunarodnog socijalizma, kao i s njegovim teškoćama i slabostima. 233

Sovjetski Savez je između dva svetska rata bio prva i jedina zemlja u kojoj su socijalističke snage došle na vlast i u kojoj su se izgrađivali socijalistički društveni odnosi . Revolucionarni pokret radničke klase u ostalim zemljama i oslobodilački pokreti u kolonijama gledali su zbog toga na Sovjetski Savez kao na uzor za svoju akciju. Samim svojim postojanjem Sovjetski Savez je u periodu između dva svetska rata bio glavno uporište svim socijalističkim i progresivnim pokretima u svetu . I revolucionarni radnički pokret u Jugoslaviji dobivao je od Oktobarske revolucje i socijalističke izgradnje u Sovjetskom Savezu snažan potsticaj . Izgradnja socijalističkih društvenih odnosa u Sovjetskom Savezu vršila se u složenim uslovima izvanredno velikih teškoća i prepreka koje su joj stajale na putu. Proizvodne snage bile su veoma nerazvijene, a pored toga i razorene ratovima . Teška opšta zaostalost vladala je u znatnom delu ove velike zemlje . Protiv pobede Oktobarske socijalističke revolucije , a kasnije protiv Sovjetskog Saveza kao prve socijalističke države, bili su upereni napori udruženih reakcionarnih imperijalističkih krugova iz celog sveta. Na slaboj materijalnoj osnovi , kakvu je socijalizam nasledio od bivše carske Rusije, nije bio mogućan dalji razvoj socijalističkih društvenih odnosa . Nužno se nametnula ubrzana izgradnja materijalne osnove novog društva, a pre svega stvaranje krupne industrije , osnove daljeg razvitka industrije . Međunarodni položaj Sovjetskog Saveza, intrige, akcije i pretnje reakcionarnih krugova buržoazije protiv prve zemlje socijalizma još su više zaoštrili situaciju i uticali su na poznati smer razvitka. U takvim okolnostima je celokupni društveni razvitak u Sovjetskom Savezu morao polaziti od koncentracije svih snaga na izgradnju materijalne osnove novog društva, i to sopstvenim silama. Samo tim putem bilo je mogućno sprečiti restauraciju kapitalizma u Sovjetskom Savezu . Međutim takva opšta situacija je zahtevala izvanredne napore i velika odricanja cele radničke klase i radnih ljudi Sovjetskog Saveza .

234

Zahvaljujući krajnjim naporima, žrtvama i odricanjima sovjetskih radnih ljudi, Sovjetski Savez je između 0 dva svetska rata postigao u tome pravcu krupne rezultate. Stvorena je snažna industriska baza, sposobna ne samo da očuva postignute tekovine socijalističke revolucije, već i da obezbedi dalje razvijanje socijalističkih odnosa . Time je stvorena materijalna i politička osnova koja je znatno olakšala razvitak socijalizma u drugim zemljama. Ti se uspesi ogledaju i u stvaranju brojno jake savremene radničke klase, inteligencije itd . , što je korenito izmenilo i unutrašnju društveno-ekonomsku strukturu sovjetskog društva i subjektivne uslove za dalji razvitak proizvodnih snaga. Postignuti uspesi bili su osnova koja je omogućila Sovjetskom Savezu da u toku Drugog svetskog ratą, u savezu sa ostalim silama antihitlerovske koalicije, odnese pobedu nad blokom fašističkih sila, a to je bilo od odlučujućeg uticaja na dalji progresivni razvitak današnjeg društva. U takvoj opštoj situaciji društveni razvitak je zahtevao posebno naglašenu organizatorsku ulogu vodećih snaga društva, Komunističke partije i sovjetske države , i to pre svega u oblasti ekonomskog života, a zatim i u celokupnom društvenom životu , što je dovelo do velike koncentracije vlasti u rukama državnog aparata. Međutim takvu koncentraciju vlasti u državnom aparatu počelo je pratiti i ispoljavanje birokratsko-etatističkih tendencija, grešaka i deformacija u razvitku političkog sistema države, a time i oštrije i grčevitije izražavanje niza protivrečnosti tipičnih za period prelaza iz kapitalizma u socijalizam . U krajnjoj liniji je takva praksa vodila jačanju ne samo državne vlasti, nego sve više i vladavini jednog čoveka . Na toj praksi je stvoren „ kult ličnosti “, s pokušajem njegovih teoretskih i ideoloških opravdanja . Komunistička partija Sovjetskog Saveza i sovjetski radni ljudi su, za vreme Staljinovog rukovodstva, uspeli da očuvaju tekovine Oktobarske revolucije , da ih učvrste uspešnom industrijalizacijom i podizanjem opšteg kulturno-tehničkog nivoa zemlje, 235

da održe i razviju Sovjetski Savez kao oslonac za sve socijalističke i progresivne pokrete, nasuprot upornom pritisku snaga kapitalizma i imperijalizma . Međutim Staljin se , iz objektivnih i subjektivnih razloga, nije suprotstavio birokratsko-etatističkim tendencijama koje su nicale iz velike koncentracije vlasti u rukama državnog aparata i srastanja partiskog i državnog aparata, iz jednostrano ispoljenog centralizma . Naprotiv, on sam je postao njihov politički i ideološki nosilac .

1

U tome pravcu je izvršena pragmatistička revizija određenih osnovnih naučnih postavki marksizma i lenjinizma , pre svega u oblasti teorije države i partije, a zatim i u oblasti filozofije, političke ekonomije , kao i na području društvenih nauka uopšte. Marksističko-lenjinistička teorija o diktaturi proletarijata kao političkom sistemu vlasti u državi koja odumire i kao sredstvu borbe radničke klase u procesu rušenja ekonomskih temelja kapitalizma i stvaranja političkih i materijalnih uslova za slobodan razvitak novih socijalističkih društvenih odnosa , 1 bila je pretvorena u Staljinovu teoriju o državi koja ne odumire, koja treba sve više da jača u svim oblastima društvenog života i čijem se aparatu pridaje suviše velika uloga u izgradnji socijalizma, u rešavanju unutrašnjih protivrečnosti prelaznog perioda, uloga koja je pre ili kasnije morala početi da koči razvijanje socijalističkih društvenih i ekonomskih činilaca. Pojave te vrste posle Drugog svetskog rata ispoljile su se i na međunarodnom planu , to jest u izvesnim elementima sovjetske spoljne politike i u odnosima među socijalističkim zemljama, što se naročito pokazalo u Staljinovoj akciji protiv socijalističke Jugoslavije, koju je XX Kongres Komunističke partije Sovjetskog Saveza jednoglasno osudio kao akciju očigledno suprotnu stvarnim interesima socijalizma. Dajući otpor takvom pritisku i boreći se za nezavisnost svoje zemlje, jugoslovenski komunisti i narodi Jugoslavije nisu se borili samo za pravo na svoj slobodan socijalistički razvitak, već su dali i svoj doprinos neophodnoj borbi protiv birokratskoetatističkih i drugih antisocijalističkih deformacija u razvitku 236

socijalizma i u odnosima između naroda koji su pošli socijalističkim putem . Zato je taj otpor bio dosledno socijalistički i napredan, pa je upravo zato i doprineo jačanju i napretku socijalizma u svetu uopšte. Sve te i druge poznate negativne pojave i greške nanele su - naročito zbog toga što su se neke od njih prenosile i ponavljale i u pojedinim socijalističkim zemljama — štete kako međunarodnom socijalizmu, tako i socijalističkoj izgradnji u Sovjetskom Savezu . Međutim one nisu mogle trajno deformisati niti trajnije omesti razvitak socijalizma u Sovjetskom Savezu, jer su socijalističke snage u toj prvoj zemlji socijalizma toliko narasle i ojačale da su se probijale i kroz prepreke birokratizma i ,,kulta ličnosti ". Neposredno posle Staljinove smrti i XX Kongresa Komunističke partije Sovjetskog Saveza upravo su se zato počele postepeno uklanjati pojedine deformacije , nastale pod uticajem spomenutih negativnih tendencija . Visoki nivo razvitka proizvodnih snaga koji je postignut u Sovjetskom Savezu, dominantan društveni uticaj radničke klase i formiranje brojne, sa socijalističkim sistemom usko povezane, inteligencije omogućavaju da se taj proces uspešno dalje razvija, čime se daje nov potstrek napretku socijalizma. Savremeni razvitak i postignuti rezultati omogućuju socijalističkim snagama da se sa još više svesti i sa više upornosti i širine bore za dalji napredak socijalističkih odnosa i za ukidanje, slabljenje ili izolovanje izvora raznih deformacija socijalističkog razvitka. Teorija i praksa koje konzerviraju određene prelazne oblike u socijalističkoj izgradnji i zatvaraju perspektivu radničkoj klasi i celom narodu - moraju se kritikovati , lomiti, odbacivati. Za rukovodeće političke snage socijalističkih zemalja i socijalizma uopšte sve aktuelniji postaju oni problemi koji izranajveći interes radnih ljudi : pitanja oblika i načina upravljanja ekonomskim i drugim društvenim funkcijama, pitanja demokratizacije i postepenog ograničavanja administrativžavaju

no-centralističkog rukovođenja, stalnog proširivanja učešća pro-

237

izvođača u upravljanju sredstvima proizvodnje i privredom uopšte, stalnog proširivanja područja društvenog samoupravljanja po horizontalnoj i po vertikalnoj liniji, daljeg razvijanja socijalističkog

sistema

raspodele u skladu sa socijalističkim

principom ,, svako prema sposobnostima, svakome prema radu ", sve većeg poboljšavanja životnog standarda , sve šireg razvijanja oblika i metoda socijalističke demokratije na svim područjima društvenog života, učvršćenja i daljeg razvijanja demokratskih prava i demokratskih društvenih obaveza pojedinog građanina i druga slična pitanja . U rešavanju tih i sličnih zadataka na području razvijanja socijalističkih

društvenih

odnosa ne mogu sve socijalističke

zemlje ići na isti način i istim tempom. Put, način i tempo zavise od konkretnih uslova, od odnosa klasnih snaga , od razvijenosti ekonomskih preduslova socijalizma, od političke strukture, tradicija i od društvene svesti masa u svakoj zemlji. Ali problemi su jedinstveni i, kao takvi, pretstavljaju jedinstven zadatak međunarodnog socijalizma, a naročito komunističkih partija i socijalističkih snaga uopšte koje su na vlasti ili koje mogu bitno uticati na društvena kretanja . Razrešavati protivrečnosti prelaznog doba od kapitalizma ka socijalizmu znači, u prvom redu, rešavati te probleme i time obezbeđivati neprekidan napredak svih vidova socijalističke izgradnje .

Na tom putu komunisti

nekada mogu i da greše ; ali takve greške nije teško ispravljati, jer su to greške uspona . Neuporedivo je teže ispravljati greške i njihove posledice nastale ometanjem socijalističkog društvenog razvitka i upornim zadržavanjem preživelih oblika i metoda.

RAZVITAK SOCIJALISTIČKE MISLI. O DOGMATIZMU I REVIZIONIZMU

Napredak socijalizma ne zavisi samo od objektivnih uslova društvenog razvitka i rešenosti radničkog pokreta da se u praksi bori za izgradnju socijalističkih odnosa, već i od subjektivne sposobnosti vodećih političkih snaga . Zato su stalan napredak. 238

i bogaćenje socijalističke naučne misli nerazdvojni , sastavni deo borbe za socijalizam i njegovu izgradnju . Značajni su rezultati koje je radnički pokret postigao u toj borbi, oslanjajući se u svojoj praksi na velika naučna otkrića , čiji su izraz dela Marksa , Engelsa i Lenjina . No, pod uticajem raznovrsnih društvenih faktora, marksistička misao je poslednjih decenija zaostajala za razvitkom savremenog društva i njen kasniji razvoj se nije uvek dosledno

nadovezivao na njene

osnovne naučne postavke i rezultate , a često su upravo te postavke podvrgavane pragmatističkoj reviziji . Tako su nastale mnoge praznine u daljem naučnom, marksističkom osvetljavanju savremenih društvenih problema , a osobito u osvetljavanju zakonitosti i protivrečnosti prelaznog perioda od kapitalizma ka socijalizmu . Dalji razvitak socijalizma kategorički zahteva da se ispitaju zakonitosti i protivrečnosti doba prelaza iz kapitalizma u socijalizam i da se socijalistička naučna misao što pre oslobodi pragmatističkog pritiska onih društvenih činilaca koji zadržavaju njen razvitak. Samo pod tim uslovom će ona biti sposobna da se orijentiše ka naučnom osvetljavanju glavnih društvenih problema savremenog čovečanstva, ka objašnjavanju zakonitosti kretanja samog socijalističkog društva u prelaznoni periodu i da time još uspešnije nego dosad , krči put socijalističkoj praksi. Dva društvena faktora i, u skladu s tim, dve ideološke tendencije u radničkom pokretu prvenstveno su uticali u pravcu kočenja socijalističke teoriske misli , u pravcu revizije nekih osnovnih marksističkih naučnih postavki . Prvi faktor je pojava birokratizma i etatizma . Usko su vezane sa tom pojavom i tendencije ka ideološkom monopolu , kao i pokušaji da se marksistička misao — koja ostaje živa i revolucionarna samo kroz svoj sopstveni dalji razvitak i stalno sticanje iskustava na osnovu prakse - pretvori u statički zbir ustajalih dogmi i apstraktnih istina , podešenih prema određenim prakticističkim, prolaznim potrebama. Odatle izviru savremene pojave dogmatizma i pokušaji specifične etatističko- pragmati-

239

stičke revizije određenih naučnih postavki marksizma i lenjinizma. I upravo taj dogmatizam, u isto vreme dok vrši duboku antinaučnu reviziju marksizma i lenjinizma, proglašava za revizionizam svaki istinski napor ka stvarnom daljem razvijanju marksističke misli u savremenim društvenim uslovima. Zaostajanju marksističke misli za razvitkom događaja doprinela je i činjenica da je Staljin, u okviru komunističkog pokreta, nekoliko decenija autoritativno , bez pogovora davao ocenu svih savremenih procesa . Neke Staljinove ocene su se pokazale kao pravilne; ali niz njegovih teoretskih shvatanja je praksa demantovala. Staljin je u svojim teoretskim analizama skretao s metoda materijalističke dijalektike ka subjektivizmu i metafizici. No i bez obzira na karakter pojedinih njegovih teorija, jasno je da je takav ideološki monopol morao uticati na dogmatizaciju marksizma i lenjinizma. Pojavu dogmatizma u komunističkom pokretu pratile su pojave pseudorevolucionarnog sektaštva, gubitka poverenja u snagu radničke klase , nesagledanja i potcenjivanja dosadašnjih rezultata, socijalističkog razvitka . Takva je situacija , u isto vreme, onemogućavala da se u punoj meri sagleda i uticaj socijalističkih revolucija i rezultata socijalističke prakse na društveni razvitak u kapitalističkim zemljama i na politiku vladajućih vrhova, što je umnogome izmenilo uslove borbe za socijalizam . Saznanje o tim činjenicama suviše je sporo sazrevalo u pojedinim komunističkim partijama, a to je otežavalo blagovremeno pronalaženje odgovarajućih oblika borbe i slabilo veze partije s masama. Drugi faktor koji je negativno uticao na razvitak socijalističke misli jeste uticaj buržoaskih ideologija, oportunizma i reformizma, deklasiranog anarhizma itd . na radnički pokret. Takvi uticaji izazivaju pokušaje buržoasko-liberalističke

i

reformi-

stičke revizije osnovnih naučnih postavki socijalizma, odnosno marksizma i lenjinizma. Revizionizam te vrste ustvari je ideološki odraz napuštanja socijalističkih pozicija , i izražava tendencije ka restauraciji ovog ili onog oblika buržoaskog društva.

240

Revizionizam te vrste napada revolucionarne idejne osnove radničkog pokreta i, uime pseudoliberalističkih fraza , žrtvuje interese radničke klase i socijalizma interesima reakcionarnih društvenih snaga . U komunističkom pokretu revizionizam ovakve vrste oslanja se na pojave kolebanja pred teškoćama, na dezorijentaciju nastalu zbog subjektivnih slabosti tog pokreta ili zbog deformacija u izgradnji socijalizma. U socijalističkim zemljama on se javlja kao reakcionarna kočnica socijalističkog razvitka , kao faktor deformacije socijalističke države u pravcu buržoaskog političkog sistema i kao faktor destruktivnog anarhističkog potkopavanja političke baze socijalističkog društva. Takva vrsta revizionizma pretstavlja i jedan od izvora birokratizma, jer navodeći vodu na mlin ostataka buržoazije i reakcionarnih ideologija i objektivno postajući uporište antisocijalističkih snaga koči razvitak socijalističkih odnosa, zaoštrava unutrašnje protivrečnosti i dovodi do jačanja uloge države i birokratizma.

Da bi zaista ostali rukovodeća snaga najnaprednije socijalističke svesne akcije , komunisti moraju biti sposobni da se bore protiv jednog i protiv drugog negativnog uticaja na razvitak socijalističke misli i socijalističke izgradnje . Uporna

idejna

borba na dva fronta, protiv oba oblika revizije naučnih osnova socijalizma koje su dali Marks, Engels i Lenjin, a koje je sva dosadašnja praksa socijalizma potvrdila , jedan je od bitnih uslova napretka socijalizma u prelazno doba. Ali u isto vreme komunisti bi morali odbaciti sve pokušaje da se opravdana borba protiv jednog i drugog oblika revizionizma izvitoperi i iskoristi za to da bi se onemogućili i potrebni napori ka daljem razvitku naučnih osnova marksizma, kao i ka naučnom , marksističkom objašnjavanju novih pojava koje su karakteristične za savremeni svet i prema kojima komunisti mcraju određivati i svoje praktične zadatke.

16 VII Kongres

241

STANJE U RADNIČKOM POKRETU Suočen s velikim zadacima i mogućnostima koje mu pruža savremeni odnos društvenih snaga , radnički pokret stoji razjedinjen. Ta razjedinjenost je nastala , pre svega, usled objektivnih zakonitosti savremenog društvenog kretanja i društvenog položaja različitih slojeva radničke klase i kao takva ona je objektivno uslovljena . Radničkoj klasi je, međutim, potrebno bar toliko jedinstva koliko ga ima među raznim frakcijama buržoazije . Dugotrajnim iskustvom buržoazija je naučila da pronalazi uprkos različitim i često duboko suprotnim interesima poone osnovne elemente saradnje koji jedinih svojih frakcija ― joj omogućavaju da postigne jedinstvo u bitnim pitanjima svojih klasnih interesa. Radnička klasa je u mnogim zemljama mlada kao uticajna, a naročito kao vladajuća društvena snaga i ona još nije stekla takvo iskustvo . Otuda dolazi do pojava da u vrhovima pojedinih delova radničkog pokreta još vlada duboko neshvatanje društvenog značaja borbe za ovaj ili onaj vid jedinstva radničkog pokreta i progresivnih snaga uopšte. Razjedinjenost, umesto da opada sve češće raste. Umesto da se uzajamnom podrškom raznih delova radničkog pokreta u osnovnim pitanjima socijalizma i mira daje otpor pritisku antisocijalističkih snaga, često se, slepim prakticizmom , otvaraju vrata radničkog pokreta tuđim uticajima i interesima, a čitavi njegovi delovi se u raznim oblicima vezuju za kola reakcije. Savez komunista Jugoslavije smatra za jedan od osnovnih zadataka vodećih socijalističkih snaga — ako one stvarno žele da doprinesu svoj udeo razvitku socijalizma — da se, nezavisno od ideoloških razlika , uporno i trajno bore za stvaranje takve atmosfere i takvih odnosa u radničkom pokretu koji će omogućavati razne vidove zajedničke akcije , uzajamne ili jednostrane podrške , zatvarati vrata pred neprijateljem i obezbeđivati sve slobodnije oblike socijalističke borbe mišljenja u samom radničkom pokretu .

242

KOMUNISTIČKE I DRUGE REVOLUCIONARNE PARTIJE RADNIČKE KLASE

Komunističke i druge revolucionarne partije radničke klase odigrale su u dosadašnjem razvitku socijalizma ogromnu ulogu . Komunisti , pod rukovodstvom velikog Lenjina, borili su se na čelu Oktobarske revolucije i otvorili su novu epohu istorije. Komunisti su bili jedina snaga sposobna da stane na čelo revolucionarnih energija i stremljenja narodnih masa u Jugoslaviji , Kini i drugim zemljama i da ih organizuje za borbu i pobedu. Komunisti su bili na čelu revolucionarne eksproprijacije vladajućih klasa u mnogim zemljama narodne demokratije . Oni su po pravilu bili revolucionarno jezgro ili najodlučniji saveznik u mnogim antiimperijalističkim pokretima i ustancima. Oni su bili najborbenije jezgro antifašističkog pokreta i antihitlerovskog rata. Komunisti su bili na čelu onih glavnih zbivanja poslednjih decenija koja su celoj istoriji čovečanstva dala novu sadržinu i nov pravac. Okupljajući najrevolucionarniji deo radničkih masa, vaspitavajući ih u duhu klasne svesti i saznanja o istoriskoj ulozi radničke klase i nastojeći da se u svakodnevnoj borbi rukovode revolucionarnom naukom Marksa, Engelsa i Lenjina, komunističke partije su bile aktivna vodeća snaga revolucionarnog procesa koji se razvijao posle Oktobarske revolucije.

Tu veliku istorisku ulogu komunistima ne mogu više osporiti niti je umanjiti nikakve klevete neprijatelja socijalizma i nikakva ogovaranja oportunista , filistara i malograđanskih frazera, čak je ne mogu umanjiti ni sopstvene , makar i vrlo krupne, greške. Bez te uloge komunista svet danas ne bi bio ono što jeste i što će neizbežno biti sutra . U svim tim zbivanjima komunisti su pretstavljali i organizovali živu revolucionarnu socijalističku akciju, takvu kakvu su široke radne mase shvatile , tražile i bile spremne da ponesu na svojim plećima. Zato su i pobeđivali. Oni će i ubuduće pobeđivati samo pod takvim uslovima.

16* 243

Međutim postignute pobede su bile praćene i određenim negativnim pojavama

u

međunarodnom komunističkom

po-

kretu. To su pojave : birokratizma, dogmatizma, oportunizma prikrivenog levim frazama, sektaštva , preteranog osećanja snage, idejnog i političkog monopolizma itd . Usled takvih pojava pojedine komunističke partije nisu u dovoljnoj meri uočile da su se znatno izmenili uslovi za borbu radničke klase , nisu zapazile posledice savremenog odnosa društvenih snaga u svetu i zato nisu uvek bile sposobne da postave sebi zadatke u skladu s takvim razvojem stvari. Usled takvog zaostajanja i pod uticajem buržoaskih snaga došlo je do pojava učaurenosti , pa i do izolacije pojedinih komunističkih partija, posebno u zemljama gde su i objektivni uslovi bili nepovoljni za razvitak revolucionarnog radničkog pokreta. Kao neposredna posledica takve izolacije, opet u nekim delovima komunističkog pokreta, pojavila se tendencija ka pasivnom iščekivanju rezultata međunarodnog razvitka, što je neke komunističke partije dovelo na prag opasnosti da prestanu delovati kao revolucionarni , stvaralački i pokretački činilac društvenog razvitka u svojim zemljama.

Na toj osnovi često izrasta i bespomoćan odnos prema oportunistički i reformistički raspoloženom delu radničke klase . I u tom pogledu preovlađuje ponekad politika pasivnog iščekivanja spoljnih događaja, u nadi da će sami ti događaji revolucionisati radničku klasu. U svakodnevnoj praksi se to ispoljilo tako što je sektaška revolucionarna parola prikrila nesposobnost za akciju i tapkanje u mestu. Savez komunista Jugoslavije smatra da uslovi borbe uvek traže od svake marksističke partije da bude sposobna organizovati ili podržati borbu radničke klase upravo za one političke i ekonomske zahteve koje u određenoj situaciji radničke mase mogu shvatiti i za njih se boriti. Samo putem takve borbe komunisti mogu biti povezani s radničkim masama i mogu ih osposobljavati, na njihovim sopstvenim iskustvima, za dalje borbe i više ciljeve. Međutim mnogim zahtevima za koje je radnička klasa spremna da se bori, ili se već za njih bori, nije uvek 244

poklanjana potrebna pažnja ili se ti zahtevi često tretiraju na dogmatski način. Komunističke partije se mogu afirmirati kao najnapredniji, i u tom smislu kao rukovodeći , socijalistički faktor time što će sagledati celovitost socijalističkog procesa , pored sve raznorodnosti njegovih nosilaca i tendencija, i shvatiti da u raznim uslovima neminovno dolaze do izražaja, različiti faktori . Od toga u najvećoj meri zavisi kako će one, u takvom celovitom procesu, naći sebi mesto i delovati kao pokretač svesne socijalističke akcije. Shvatanje da komunističke partije imaju monopol na svaki vid kretanja ka socijalizmu i da se socijalizam izražava samo u njima i preko njih — teoriski je nepravilno i praktički veoma štetno . Činjenica da pojedine komunističke partije prolaze danas kroz proces oslobađanja od dogmi i učaurenosti, da preživljavaju regeneraciju na bazi sagledanja dosadašnjeg iskustva i na osnovi traženja sopstvenog puta u socijalizam — izraz je potrebe da se uhvati korak s vremenom , sa savremenim zadacima.

SOCIJALDEMOKRATSKE PARTIJE I POKRETI

Veliki deo radničke klase i drugih radnih masa, u prvom redu u nekim visoko razvijenim kapitalističkim zemljama, ide za socijaldemokratskim i sličnim partijama . Zato i stanje u tim partijama treba shvatiti kao sastavni deo današnjeg stanja u radničkom pokretu u celini . U zemljama gde su razvijene proizvodne snage pretstavljale podlogu snažnijoj ekonomskoj poziciji buržoazije, radnički pokret je pretežno išao putem reformizma koji je počeo da u principu poriče nužnost revolucionarne borbe radničke klase za vlast i da predviđa automatsko prerastanje kapitalizma u socijalizam putem niza postepenih reformi. Glavne razloge tome

treba,

između ostalog, tražiti u činjenici da je buržoazija u tim zemljama, usled revolucionarnog pritiska radničke klase i pod uticajem Oktobarske revolucije i celog kasnijeg razvitka socijali245

zma, bila prisiljena, a iz poznatih razloga bila je u mogućnosti , da učini izvesne materijalne i političke ustupke radničkoj klasi sopstvene zemlje. Takva situacija objašnjava zašto se socijaldemokratske partije nisu mogle i ne mogu razviti u zaostalim zemljama. Pod pritiskom radničke klase na svim područjima društvenog i ekonomskog života, buržoazija je činila niz koncesija i ustupaka socijaldemokratskim pokretima, ali je , paralelno s tim, rastao i uticaj buržoazije i imperijalizma na jedan deo radničkog pokreta, što je, u krajnjoj liniji , dovodilo do ublažavanja i kanalisanja pritiska radničke klase. Takva situacija je jačala socijaldemokratske partije i ujedno pothranjivala u njihovim redovima tendencije ka sve većem okretanju tih partija srednjim slojevima, ka tome da njihovi veliki delovi prime ideologiju i mentalitet tih slojeva. Tu leže glavni izvori stalnog jačanja onih struja u socijaldemokratskim partijama koje teže udaljavanju tih partija od svesne i sistematske borbe za socijalizam i njihovom pretvaranju u prakticistički instrument reformističke stihije. Uporedo s tim su pojedine struje u redovima socijalne demokratije sve više odricale pravo radničkoj klasi na samostalnu politiku i zatvarale perspektive

njene

samostalne

političke

akcije, dok su, u isto vreme, u teoriji i praksi podržavale birokratske i tehnokratske tendencije . Uloga aparata u socijaldemokratskim partijama, a naročito u sindikatima, ogromno je porasla. A i u tom aparatu se pokazuju tendencije ka postepenom saživljavanju i srastanju

s

državnokapitalističkim

aparatom.

Takva situacija stvara u socijaldemokratskim partijama pogodno tle za afirmaciju birokratizma i za jačanje specifičnog reformističkog dogmatizma. Istorija je već demantovala mnoge od takvih dogmi. Danas , naprimer, već postaje smešno poricati revoluciju kada se zna da je ona izmenila svet. I cela koncepcija političke demokratije, koja se svodi na održavanje i apsolutizovanje buržoaskog višepartiskog sistema u svim uslovima, jeste statička , i praksa je

246

neprekidno opovrgava. Ona ne vodi računa o osnovnim zakonima kretanja društva. Pre svega, ona ne vidi uzajamno dejstvo materijalne društvene osnove i političkih oblika koji se na njoj formiraju. Upravo nosioci takvih koncepcija i ne vide, ili ne žele da vide, da kalemljenje političkih oblika buržoaske demokratije na nove ekonomske odnose koje je donela revolucija — ne znači ništa drugo, hteli oni to ili ne , do idejno pripremanje puta snagama buržoaske restauracije i, u konačnom rezultatu , birokratskog etatizma. Iz svih tih razloga pojedine socijaldemokratske partije koje su parlamentarnim putem došle na vlast nisu u stanju da dublje i brže menjaju društvene odnose . Ograničavaju se, uglavnom , na površne ili veoma ograničene reforme, a pre svega na one na koje već sam pritisak ekonomskih faktora nagoni kapitalistički poredak. I ti koraci su , međutim, opterećeni uticajima birokratizma i tehnokratizma . U tim okvirima, ustvari, na socijaldemokratske partije dejstvuju iste zakonitosti prelaznog perioda koje dejstvuju na ceo radnički pokret. Isti oni koreni koji određuju reformističko-dogmatsku orijentaciju pojedinih struja socijaldemokratije u unutrašnjoj po― litici opredeljuju i njihove spoljnopolitičke poglede . Neke od tih struja daju aktivnu podršku raznim aktima imperijalističke politike svoje buržoazije , braneći ekstraprofite i privilegije na račun drugih naroda, a u korist sopstvene nacije , produbljujući suprotnosti savremenog sveta i jačajući opasnost od novih ratova. Pod uticajem dubokih promena u današnjem svetu — kojima mnogi socijaldemokratski teoretičari ne vide prave uzroke i izvore

trpe ozbiljne udarce svi oblici dogmatizma, izraslog

iz prvih faza razvitka radničkog pokreta i socijalizma. Tako se počinju sve više lomiti i dogme socijaldemokratizma .

Dinamika savremenih društvenih procesa neminovno će se odražavati i u daljem razvitku socijaldemokratskih partija. One socijaldemokratske partije koje okupljaju veći deo radničke klase naći će se pred alternativom : ili da se okrenu aktivno prema socijalizmu i jedinstvu radničke klase ili da izgube svoj društveni uticaj . 247

ULOGA RADNIČKIH SINDIKATA

Radnička klasa ne vodi borbu za socijalizam samo preko političkih partija. Kroz bezbroj velikih i malih štrajkova sindikati već više od jednog stoleća vode partizanski rat s vlašću kapitala, neprekidno nagrizajući tu vlast . Stalni porast sindikalno organizovanih radnika i sve veće jačanje sindakata pretvorilo ih je u najmasovniju organizovanu snagu radničke klase. Rastući uticaj radničkih sindikata u velikom delu sveta pretstavlja važan faktor ne samo za poboljšanje trenutnog položaja radničke klase , već , objektivno, i u borbi za socijalizam . Radnički pokret u celini pokazuje veliki interes za razvijanje sindikata, čime se, između ostalog, obezbeđuje veće učešće širih masa radničke klase u društvenim i političkim zbivanjima i akcijama, i uspešnije brane njihovi interesi , mada birokratizam i oportunizam u vrhovima sindikata često umanjuju snagu sindikata, sputavaju inicijativu radničke klase i utiču na to da se ne koriste objektivne mogućnosti koje za delovanje sindikata postoje. Za savremenu etapu borbe sindikalnog pokreta karakteristično je što se sindikati u svojim zahtevima više ne ograničavaju na povećanje najamnine i na smanjenje radnog vremena, već sve glasnije i odlučnije postavljaju zahtev da učestvuju i u upravljanju proizvodnjom i u kontroli određenih ključnih društveno-ekonomskih pozicija. Uloga sindikata u organizovanoj borbi radničke klase za tekuće ekonomske , socijalne i kulturne zahteve i za jačanje njenog društvenog i političkog uticaja , još je veća i perspektivnija u onim zemljama gde je specifični unutrašnji razvitak doveo do takvog stanja da ne postoje klasične političke partije radničke klase , uprkos vrlo visokom stepenu ekonomskog razvoja tih zemalja i odgovarajućoj radničkoj klasi kao što je to, naprimer, slučaj u Sjedinjenim Američkim Državama. Velika je uloga sindikata u socijalističkim zemljama u uslovima društvene svojine nad sredstvima za proizvodnju , a još

248

više u uslovima radničkog samoupravljanja. Činjenica da u većem broju socijalističkih zemalja, u poslednje vreme , sindikati imaju sve važniju ulogu u upravljanju preduzećima govori o jačanju , a ne o slabljenju , uloge sindikata u doba prelaza od kapitalizma ka socijalizmu. S promenom društvenog položaja radničke klase, sa otklanjanjem ostataka najamnog rada, s jačanjem neposrednog učešća radničke klase u raspodeli društvenog produkta, menjaju se uloga, karakter i zadaci sindikata. Međutim i dalje ostaju, pa čak i jačaju , neke od osnovnih funkcija sindikata kao što su ekonomska, zaštitna i vaspitna funkcija.

U međunarodnom sindikalnom pokretu postoji ista pocepanost kao i u međunarodnom radničkom pokretu uopšte . Savez komunista Jugoslavije će se i u toj oblasti boriti za svaki mogući oblik jedinstva u borbi za zajedničke interese međunarodnog radničkog pokreta i podržavaće svaku saradnju jugoslovenskog sindikalnog pokreta s drugim sindikalnim pokretima, s ciljem da ta saradnja doprinese zajedničkim interesima. Savez komunista Jugoslavije vodiće računa o činjenici da i na međunarodni sindikalni pokret dejstvuju isti negativni uticaji koji se pojavljuju u radničkom pokretu uopšte. Boreći se za jedinstvo na području međunarodnog sindikalnog pokreta, Savez komunista Jugoslavije se ne odriče ideološke i političke borbe protiv svih reakcionarnih uticaja i antisocijalističkih tendencija unutar tog pokreta.

NARODNI ANTIIMPERIJALISTIČKI POKRETI U NERAZVIJENIM ZEMLJAMA

Niz partija i pokreta, pre svega u nerazvijenim zemljama, u određenom periodu vremena mogu igrati pozitivnu ulogu u razvitku društva, pa i krčiti puteve socijalističkom razvitku . U pojedinim zemljama u Aziji , Africi , Latinskoj Americi u kretanju društva ka socijalizmu pozitivnu ulogu na određenoj etapi mogu odigrati i neki narodni pokreti sa progresivnom orijen-

249

tacijom, koji izrastaju u borbi protiv imperijalizma i kapitalističkih monopola. U tome pogledu istoriski progresivnu ulogu igraju i svi antikolonijalistički pokreti. Radnički pokreti ako su oslobođeni dogmatizma i oportunizma — ne samo što vode računa o tome, već i podržavaju te partije i pokrete, kao nosioce progresa, sve dok oni to jesu, i s njima sarađuju kao s ravnopravnim partnerima.

OBLICI SARADNJE U RADNIČKOM POKRETU

Mnogobrojnost i različitost nosilaca progresivnog društvenog kretanja, kao i mnogobrojnost i različitost reakcionarnih društvenih uticaja koji se probijaju u radnički pokret, u prvom redu preko njegove razjedinjenosti , - traže od najnaprednijih i najaktivnijih socijalističkih snaga, a pre svega od komunista da se stalno i uporno bore za svaki mogućni oblik saradnje, usklađivanja i povezivanja borbe radničkih, progresivnih i antiimperijalističkih pokreta u interesu društvenog napretka i

mira.

Oblici saradnje se ne mogu ni u kakvom centru izmisliti ni unapred propisati . Oni će izrastati na podlozi savremenog razvitka, na interesu radnih masa da dođe do saradnje, na potrebi očuvanja mira i pronalaženja efikasnih puteva za razvitak aktivne koegzistencije među narodima i državama , a naročito na rastućem saznanju da treba podržati sve oblike stvarnog kretanja ka socijalizmu i sve oblike i puteve unapređivanja socijalistič-kih odnosa i jačanja socijalističkih snaga, koje se probijaju kroz pukotine starog društva, proširuju ih, osvajaju društvene pozicije i bore se za rukovodeću društvenu ulogu . Zbog toga će u praksi dolaziti i već dolazi do najrazličitijih oblika saradnje , prilagođenih potrebama konkretne borbe za mir i socijalizam, počev od nižih oblika, kao što su uporedne akcije, jednostrane podrške , podrške određenim progresivnim strujanjima, sve do akcionog jedinstva , pa i do spajanja i ujedinjavanja radničkih partija.

250

Imajući pred očima takve zadatke međunarodnog radničkog pokreta, kao i činjenicu da su bitni klasni interesi radnika jedinstveni, iako su shvatanja o putevima njihovog ostvarenja različita, Savez komunista Jugoslavije će se , bez obzira na teškoće, uporno zalagati za jačanje i proširenje saradnje u radničkom pokretu , kao i međunarodne saradnje uopšte , za bolje i dublje uzajamno upoznavanje i razumevanje, za širu i slobodniju razmenu mišljenja i iskustava. Jugoslovenski komunisti će prihvatiti i potsticati različite oblike ravnopravne saradnje ne samo s komunistima drugih zemalja , već i sa socijalističkim partijama različitih pravaca i s drugim progresivnim partijama i pokretima - s pojedinim od njih ili sa svima njima zajedno, uvek kada budu smatrali da ta saradnja može doprineti učvršćenju mira, zbliženju među narodima i progresivnim pokretima, i napretku socijalizma.

Međutim zalažući se, prema svojim mogućnostima, najupornije za jedinstvo i saradnju radničkih i progresivnih pokreta, Savez komunista Jugoslavije smatra da takva saradnja ni u kom slučaju ne sme dovesti do napuštanja njegovih principijelnih socijalističkih pozicija niti do ukidanja ideološke i političke diskusije i uzajamne kritike. Savremeni svetski socijalistički pokret dolazi do izražaja u raznim vidovima i strujama, koje se ne mogu ukinuti jer su odraz složenosti današnjih društvenih uslova. Ideološka borba koja nastaje među tim raznim strujama ustvari je borba za afirmaciju najnaprednijih tendencija u konkretnim uslovima . Komunisti bi se odrekli svoje revolucionarne društvene uloge kad bi u tim uslovima napustili ideološku borbu protiv nesocijalističkih , oportunističkih , sektaško -dogmatskih i drugih negativnih tendencija u radničkom pokretu .

O DVOSTRANOJ I VIŠESTRANOJ SARADNJI Jugoslovenski komunisti ne prave pitanje od oblika saradnje komunističkih partija odnosno od saradnje tih partija sa socijalističkim i drugim progresivnim pokretima, već od njene

251

sadržine. Oni prihvataju i dvostranu i mnogostranu saradnju, pod uslovom da se ona uvek zasniva na punoj ravnopravnosti, nenametanju stavova i nemešanju u unutrašnje odnose partiją i da služi konkretnim interesima mira, socijalizma i društvenog progresa uopšte . Savez komunista Jugoslavije smatra da su i jedan i drugi oblik saradnje neophodan element ujedinjavanja akcije socijalističkih snaga i progresivnih napora čovečanstva. Međutim ako jugoslovenski komunisti u sadašnjim uslovima pridaju značaj pre svega raznim oblicima dvostrane saradnje, to čine pre svega zbog pomenutih objektivnih uslova savremenog razvitka socijalizma, a i zbog toga što su raniji oblici multilateralne saradnje radničkih partija — pored pozitivnih strana , kada su ti oblici saradnje odgovarali određenom istoriskom periodu — rađali i takve negativne pojave koje su nanele znatne štete borbi za socijalizam i mir i koje radnički pokret mora iživeti, da one ne bi ponovo okaljale demokratske principe socijalističkog internacionalizma.

IDEOLOŠKI MONOPOLIZAM Među ovim pojavama treba u prvom redu spomenuti tendencije ka ideološkom monopolu . Tendencije ka ideološkom monopolu uvek su pretstavljale prepreku razvitku socijalističke misli i bile su izvor dogmatizma i oportunističko-revizionističke reakcije. Takve tendencije rađale su težnje za bezuslovnom rukovodećom ulogom u radničkom pokretu, što je dovodilo do mnogih negativnih posledica još u vreme kada nijedna partija radničke klase nije bila na vlasti . Tendencije ka ideološkom monopolu mogu naneti još veću štetu posle zauzimanja vlasti od strane partija radničke klase . Zadatak je radničkog pokreta a naročito komunista većih, snažnijih socijalističkih zemalja, da se i u teoriji i u praksi bore sa većim odgovornostima za ravnopravne odnose, polazeći od principa da ispravnost i progresivnost jedne ideologije ili određenih oblika socijalističke izgradnje zavise isključivo od životne snage i proverenosti te

252

ideologije u praksi, a ne od odobrenja ovog ili onog međunarodnog foruma. Svaki vid ideološkog monopolizma koji bi sputavao slobodan socijalistički razvitak u socijalističkim zemljama biv bi kočnica razvoja međunarodnog socijalizma uopšte . Zato Savez komunista Jugoslavije smatra naročito celishodnim danas stvaranje takvih oblika međunarodne saradnje koji na što široj osnovi ujedinjuju napore za rešavanje zajedničkih praktičkih zadataka borbe za mir, borbe za socijalizam i za izgradnju socijalizma. Interesi daljeg socijalističkog razvitka zahtevaju slobodne, socijalističke, demokratske odnose među partijama socijalističkih zemalja. U borbi za pobedu socijalizma radnička klasa ove ili one zemlje može za određeni period biti stegonoša te borbe, može stajati u njenim prvim redovima ili raspolagati većom materijalnom silom; ali to ne znači da ona time stiče monopolni položaj u radničkom pokretu , a najmanje u oblasti ideologije . Praksa je i ranije pokazivala, a sada još više pokazuje da je saradnja u radničkom pokretu mogućna samo među ravnopravnima. Za savremeni razvitak je karakteristično i to što su u više zemalja došle na vlast komunističke partije, pa se i pitanje odnosa među komunističkim partijama postavlja još u jednom, istoriski novom vidu. Rukovodstva komunističkih partija koje su na vlasti ne snose odgovornost za svoj rad samo pred svojim članstvom, već i pred celim narodom. Ta činjenica se mora odraziti i na karakter međusobnih odnosa. Komunističke partije na vlasti ne mogu u međusobnim odnosima donositi odluke koje pripadaju izbornim organima, izabranim uz učešće svih građana. Dosadašnja praksa u međunarodnim odnosima komunističkih partija često o tome nije vodila računa , čime se sužavao značaj i uloga tih pretstavničkih organa. Proglašavanje puta i oblika razvitka socijalizma bilo koje zemlje za jedine ispravne - nije ništa drugo do dogma koja koči proces socijalističkog preobražaja u svetu. Opšti ciljevi 253

socijalizma zajednički su ; ali tempo i oblici kretanja društva ka tim ciljevima jesu i moraju biti različiti , već prema konkretnim uslovima u pojedinim zemljama ili delovima sveta. Sloboda unutrašnjeg socijalističkog razvitka i otsustvo svakog nametanja ovih ili onih formi , nemešanje u unutrašnji život i unutrašnji razvitak pojedinih pokreta, kao i slobodna i ravnopravna razmena iskustava i socijalističke teoretske misli — morali bi , prema tome, biti osnovni princip međusobnih odnosa socijalističkih zemalja i socijalističkih pokreta. Pokušaji da se priznavanje raznovrsnosti oblika razvitka socijalističkih procesa označi kao neka „ nova “ ideološka pojava, kao „ nacionalni komunizam" - nemaju nikakve veze s naučnim objašnjenjem savremenog socijalističkog razvitka . Takve se teorije mogu roditi samo u glavama dogmatičara ili ih , pak , namerno ubacuju pretstavnici buržoazije s ciljem da u radnički pokret unesu dezorijentaciju i idejnu pometnju . Takve namere ne smeju omesti uočavanje i razradu specifičnih kretanja , kao ni orijentaciju radničke klase pre svega prema problemima i uslovima sopstvene zemlje .

O PROLETERSKOM INTERNACIONALIZMU

Ističući neophodnost da se komunisti bore za socijalizam i izgradnju socijalizma u skladu sa uslovima svoje zemlje , Savez komunista Jugoslavije istovremeno gaji u svojim redovima ideju proleterskog internacionalizma i u njegovom duhu vaspitava jugoslovenske radne ljude . Proleterski internacionalizam je u celom svom dosadašnjem razvitku uvek bio konkretan. Taj princip uključuje: prvo, upornost radničkog pokreta da u svojoj zemlji razvije doslednu borbu za socijalizam i za svakodnevne interese radnih ljudi, da iskoristi sve oblike rada i borbe za porast svog uticaja, za pripremanje da uzme vlast i da posle uzimanja vlasti pristupi izgradnji socijalizma u skladu sa interesima radnih ljudi celog sveta, kao i mira i opšteg progresa čove254

čanstva ; i , drugo, taj princip uključuje podršku takvoj istoj borbi u svim drugim zemljama, to jest solidarnost s radničkim pokretom i socijalističkim snagama celog sveta u njihovoj borbi za svakodnevne ekonomske i političke zahteve, za mir i za socijalizam . Za vreme Oktobarske revolucije i posle toga, dok je Sovjetski Savez bio jedina socijalistička zemlja , zaštita Sovjetskog Saveza, kao glavnog uporišta međunarodnog socijalizma , bila je jedno od glavnih merila proleterskog internacionalizma. Danas je to merilo šire. Proleterski internacionalizam zahteva ispravan odnos , podršku i solidarnost sa svakom socijalističkom zemljom i prema svakom socijalističkom pokretu koji se zaista bori za socijalizam, za mir i miroljubivu, aktivnu koegzistenciju među narodima. Ideja proleterskog internacionalizma nalaže komunistima da se uporno bore za mir, da žigošu svaku imperijalističku akciju i da se bore protiv nje , da uporno rade na obezbeđenju uslova za svestrano međusobno upoznavanje naroda, za njihovo povezivanje i zbližavanje, da rade na ukidanju nacionalnih i rasnih predrasuda , kao i svih oblika neravnopravnosti , šovinizma i hegemonizma, svojstvenih kapitalističkom sistemu, na učvršćivanju nezavisnosti i ravnopravnosti naroda, na uzajamnoj miroljubivoj pomoći i svestranoj saradnji među svim narodima uopšte, a za nas, naročito, još na stalnom učvršćivanju bratstva i jedinstva naroda Jugoslavije , kao i njihove ravnopravnosti i nesmetanog materijalnog i kulturnog razvitka. U svim njegovim kontaktima s drugim komunističkim, socijalističkim, progresivnim i antiimperijalističkim pokretima, kao i u svim svojim međunarodnim odnosima uopšte , za Savez komunista Jugoslavije rukovodni princip biće i ubuduće velika ideja proleterskog, socijalističkog internacionalizma.

255

Glava

treća

MEĐUNARODNI POLITIČKI ODNOSI I SPOLJNA POLITIKA SOCIJALISTIČKE JUGOSLAVIJE

ZAOŠTRENOST I PROTIVREČNOST SAVREMENIH MEĐUNARODNIH ODNOSA U međunarodnim odnosima su posle Drugog svetskog rata nastale bitne promene, jer se u međunarodnim okvirima promenio odnos političkih i društvenih snaga. Svet je danas nešto drugo no što je bio juče. Oblast delovanja imperijalizma u svetu se znatno smanjila, a socijalističke i miroljubive demokratske snage neprekidno jačaju. Kolonijalni sistem se raspao na ogromnim područjima . Veliki broj naroda se oslobodio. Čitavi kontinenti, koji su u toku stoleća bili pod vlašću kolonijalnih država i doskora pretstavljali objekt eksploatacije , postali su aktivni činioci savremenih međunarodnih odnosa. Fašizam, koji je pretstavljao najreakcionarniju snagu savremenog sveta, poraz .

Svest čovečanstva,

pretrpeo je najteži

poučena velikim iskustvom dvaju

svetskih ratnih požara, snažnije nego ikad ranije suprotstavlja se tendencijama i snagama u savremenom životu koje dovode čovečanstvo na ivicu nove ratne katastrofe. Najreakcionarniji krugovi kapitalizma i imperijalizma još uvek se nisu odrekli planova o organizovanju agresivnog pohoda protiv komunizma i socijalističkih zemalja . Suprotnost između kapitalističkog i socijalističkog sistema i dalje ostaje glavna suprotnost u savremenom međunarodnom životu . 256

Borba imperijalizma

za

hegemoniju i dalje pretstavlja

ozbiljnu opasnost u savremenom svetu. Neravnopravni odnosi među državama i narodima postoje i dalje , a neravnomernost ekonomskog razvitka u pojedinim delovima sveta još više se produbljuje. Na toj bazi izrasta i politička neravnopravnost . Stari kolonijalni sistem svetske privrede se raspada, oblici kolonijalizma se menjaju, ali ostaje podela na industriski razvijene metropole i nerazvijene zemlje - proizvođače sirovina. Nije oslabila težnja za ekonomskom ekspanzijom i povećanjem sopstvenog bogatstva nekoliko „ vodećih “ kapitalističkih zemalja, sredstvima ekonomske i političke dominacije i potčinjavanjem prostranih svetskih područja . Na ruševinama starog,,,klasičnog" kolonijalizma niču nove forme ,,neokolonijalizma “. Koriste se ekonomska zaostalost, siromaštvo i teškoće pojedinih zemalja — a pogotovo onih koje su tek zbacile kolonijalni jaram, pa se zato bore s najvećim unutrašnjim teškoćama da bi im se ekonomska i politička zavisnost nametnula u novom obliku . Stvaraju se novi oblici , vezivanja zemalja koje primaju pomoć za zemlje koje daju pomoć. Na toj podlozi se u novim oblicima održava hegemonija velikih kapitalističkih zemalja u svetu. Borba za tu prevlast prilagođava se savremenim međunarodnim uslovima i često se prikriva parolama o humanizmu, o brizi za nerazvijena područja, o nesebičnoj pomoći itd . Borba protiv novih oblika kolonijalizma, dominacije i hegemonizma isto je tako neminovna kao i ona protiv starog,,,klasičnog" kolonijalizma. Drugi svetski rat je ostavio niz nerešenih pitanja čije se rešavanje stalno odlaže. Narodi Nemačke, Koreje, Vijetnama žive podeljeni u države

s različitim

društvenim uređenjem,

s veštačkim granicama, i pretstavljaju pritajena žarišta otvorenih sukoba. Pored toga, posleratni razvitak je doneo i druga sporna međunarodna pitanja koja se zaoštravaju uvek kada se čine pokušaji da se rešavaju sa pozicija sile , a ne u skladu s težnjama zainteresovanih naroda za slobodom i nezavisnošću i za obezbeđenjem mira u svetu.

17 VII Kongres

257

Negativne posledice politike s pozicija snage po opšti razvoj u svetu osetile su se sutradan po završetku Drugog svetskog rata i produžile su da se gomilaju do današnjeg vremena, što je dovelo do pogoršanja međunarodnih odnosa . Takva politika pojačava nepoverenje, pothranjuje razne ratnohuškačke elemente, ubrzava naoružanje, izaziva stvaranje raznih vojnih i zatvorenih ekonomskih paktova , izgradnju vojnih baza , stacioniranje stranih trupa na tuđim teritorijama , porast vojnih budžeta i svaljivanje ogromnog tereta vojnih i drugih neproduktivnih izdataka na leđa radnih ljudi . Odgovornost za to danas i pred budućnošću snosiće ne samo pojedini politički krugovi ili pojedini prvobitni nosioci takve politike , već u još većem stepenu

oni

savremeni

državnici

koji su uprkos zahtevima

ogromne većine čovečanstva koja traži ravnopravnu saradnju i prijateljstvo svih naroda i opšti ljudski progres u miru i bezbednosti daleko odmakli na tom opasnom putu i produžavaju njime da idu. Posledica svih tih suprotnosti jeste stvaranje vojno-političkih paktova odnosno blokova i ponovna sveopšta trka za naoružanjem, a ti blokovi opet sami po sebi produbljuju ekonomsko podvajanje sveta; ne uspostavljaju se normalne i neophodne ekonomske veze ; pojedina područja se autarhički zatvaraju ; vrše se pokušaji da se privredni razvitak podredi privremenim političkim motivima. Usled toga se izvanredno sužava slobodna razmena dobara , i ozbiljno se koči razvitak proizvodnih snaga u raznim delovima sveta, pa samim tim i svetski privredni razvoj . Takva ekonomska podeljenost sveta još više zaoštrava političke suprotnosti u međunarodnim odnosima. , Tendencije da se ceo svet podeli na blokove ometaju ostvarenje ideje koegzistencije , protivne su punoj nezavisnosti i suverenosti naroda i država . Blokovska podvojenost ometa širu kulturnu i drugu saradnju među narodima , što sa svoje strane doprinosi uzajamnom nepoverenju i netrpeljivosti. Sve dok u međunarodnim odnosima bude dominirala politika sile, iz nje će izrastati i blokovske formacije , kao odraz 258

tendencija agresije, ili odbrane od takvih tendencija. Time se stvara mehanizam koji otežava slobodan i nezavisan razvitak pojedinih zemalja . Postojanje blokova stvara uslove koji omogućavaju reakcionarnim snagama da , pod izgovorom spoljne opasnosti, guše unutrašnji napredak u pojedinim zemljama . U takvim se okolnostima ne može govoriti o stabilnoj međunarodnoj situaciji . Nestabilnost u posleratnom razvitku najbolje odražava naizmenično zaoštravanje i popuštanje zategnutosti u međunarodnim odnosima .

ISTORISKI SMISAO BORBE ZA NACIONALNU NEZAVISNOST

Borba za učvršćenje nacionalne ravnopravnosti pretstavlja u današnje vreme značajan faktor borbe za mir i društveni progres. Takva borba ne samo što nije u suprotnosti s razvojem najšire međunarodne saradnje , već je polazna tačka za sve veće zbližavanje među narodima, za dalji demokratski razvitak, za proces progresivnog povezivanja svih zemalja sveta u ekonomskom , političkom i kulturnom pogledu . Uspešna saradnja i najviši stepen razumevanja mogu se ostvariti samo među nezavisnim i ravnopravnim narodima. Jugoslovenski komunisti

su ,

doduše,

svesni

toga

da

u

sadašnje vreme, kada čovečanstvo teži sve većem ujedinjavanju i sve tešnjoj saradnji naroda, nema apsolutne nezavisnosti . Naprotiv, težnja ka ujedinjavanju sveta, kao i tešnja saradnja među narodima vode njihovoj sve većoj međuzavisnosti . Ta međuzavisnost će se sve više ostvarivati zbog njihovih zajedničkih interesa, a ne usled naturanja volje i interesa bilo kojeg izdvojenog naroda . Zato jugoslovenski komunisti pod političkom i ekonomskom nezavisnošću podrazumevaju takav polažaj naroda ili država i takve odnose među narodima koji svakome od njih obezbeđuju da ravnopravno i dobrovoljno mogu primati one međunarodne obaveze koje odgovaraju njihovom sopstvenom interesu i interesu drugih naroda. Savez komunista Jugoslavije, sem toga, podrazumeva pod nezavisnošću takav položaj

17*

259

i takve odnose među narodima koji onemogućuju bilo kojoj naciji ili državi da nemeće svoje interese i svoju volju drugim narodima. Borba za političku i ekonomsku nezavisnost naroda u današnjim uslovima, prema tome, ne znači zatvaranje u nacionalne granice, nego,

naprotiv , povezivanje, zbližavanje i ,

u

krajnjoj liniji, spajanje naroda u jedinstvenu svetsku zajednicu na bazi pune ravnopravnosti, usled saznanja sopstvenih interesa i takve svesne orijentacije svakog pojedinca, bez obzira na njegov jezik i specifičnosti kulturne strukture zemlje kojoj pripada. Boreći se za nezavisnost naše zemlje , Savez komunista Jugoslavije ne shvata nezavisnost u smislu učaurivanja , podvajanja i izolacije . Sukob koji je izbio 1948 godine usled otpora Komunističke partije Jugoslavije Staljinovoj politici

nije bio izraz namere

jugoslovenskih komunista da se izoluju već je pretstavljao otpor jednoj nepravilnoj , hegemonističkoj politici i praksi, čija bi afirmacija nanela ogromne štete razvitku socijalizma . Rezolucije Informacionog biroa komunističkih partija pokušale su da ozakone neravnopravnost u odnosima među socijalističkim državama i bile su negacija nezavisnosti naroda i njihove samostalnosti u razvijanju socijalističkih odnosa kao polazne tačke za zbližavanje i veće povezivanje naroda na socijalističkom putu. Sve ono što se dogodilo 1948 godine - značilo je grubo narušavanje socijalističkih i demokratskih principa koji treba da važe za odnose između socijalističkih zemalja. Pouke iz proteklih godina pokazuju da razvitak odnosa među socijalističkim zemljama treba da posluži kao primer i da ukaže na perspektivu stvaranja boljih, trajnijih i svestranijih odnosa između država. Ti odnosi se moraju zasnivati na principima nezavisnosti, pune ravnopravnosti i poštovanja osobenosti svake pojedine zemlje.

Otpor pojavama nepravilne prakse u odnosima među socijalističkim zemljama , koji se ispoljio već više puta na razne načine, pretstavlja izraz progresivnih težnji naroda socijalističkih zemalja : da socijalizam izgrađuju prema svojim specifičnim uslovima, vodeći računa o interesima socijalizma u celini . Pro260

glašavanje takve politike za ,,nacionalni komunizam" može biti samo posledica dogmatskih ili velikodržavnih shvatanja ili rezultat ideoloških uticaja ili spletaka buržoazije. Savez komunista Jugoslavije polazi od gledišta da iz odnosa među socijalističkim zemljama treba isključiti ostatke onih negativnih pojava koje je kapitalizam uneo u odnose između velikih i malih, jakih i slabih, razvijenih i nerazvijenih, belih i obojenih, u kulturnom pogledu razvijenih i manje razvijenih zemalja i naroda.

PROBLEMI BORBE ZA MIR Savremeni razvitak pokazuje da se katastrofa novog svetskog rata može izbeći. Bazu takve mogućnosti čini promenjeni odnos između svetskih društvenih i političkih snaga, kao i buđenje i politička aktivizacija stotina miliona radnih ljudi širom sveta, koji svesno i aktivno istupaju protiv sveopšte katastrofe kakvu bi pretstavljao novi svetski rat. Ogromno su porasle snage socijalizma koje pretstavljaju faktor mira i koje mogu izvršiti presudan uticaj na puteve i oblike daljeg društvenog razvoja. Došlo je do oslobađanja mnogih naroda i do stvaranja niza novih država koje teže miru i pretstavljaju pozitivne snage u današnjim međunarodnim odnosima. Poraslo je i saznanje o neizbežnosti i potrebi miroljubive koegzistencije među državama raznih sistema. Postoje realne mogućnosti porasta uloge i autoriteta Organizacije Ujedinjenih nacija u rešavanju međunarodnih sporova i u očuvanju mira. Ta Organizacija bi , uprkos svim svojim sadašnjim slabostima, koje su rezultat uticaja postojećih međunarodnih suprotnosti, - mogla postati aktivan činilac demokratskog mehanizma koji bi služio ne samo suzbijanju rata, nego i potsticanju i unapređivanju svestrane saradnje među narodima i njihovom zbližavanju, to jest sve širem povezivanju cele ljudske zajednice . Svi ti faktori su uticali na to da poslednjih godina poraste

saznanje o tome da novi svetski rat više nije neizbežan. Taj za-

261

ključak ne znači poricanje marksističke teze da imperijalizam rađa krize i ratove ; on pre svega ukazuje na činjenicu da je snaga i uloga imperijalističkih činilaca oslabila , naročito u poređenju sa porastom socijalističkih i antiimperijalističkih snaga. Ozbiljnu opasnost po mir u svetu pretstavlja danas vanredno visok stepen naoružanosti država i dalja trka u naoružanju. Ta opasnost je danas veća nego bilo kada u prošlosti s obzirom na okolnost da su najveća ostvarenja nauke i tehnike, pre svega nuklearna energija, stavljena u službu proizvodnje oružja namenjenih masovnom uništavanju ljudi i sveopštem materijalnom razaranju . Politika ravnoteže snaga putem naoružanja odnosno politika promene ravnoteže snaga putem trke u naoružanju ne samo što čini nemogućnom jednu stvarnu ravnotežu , u smislu pozitivne stabilizacije međunarodnih odnosa, nego ukoliko bi se ovo nastavilo vodi čovečanstvo u novi rat. Pred ljudima koji danas upravljaju najvećim ekonomskim potencijalom, pred državnicima koji odlučuju o daljoj primeni nuklearne energije stoji takva odgovornost kakvu u prošlosti -niko nije imao. Narodima je danas više nego ikad dužnost — u interesu sopstvene sudbine i sudbine budućih generacija — da ne dopuste da se iko igra oružjem čija upotreba vodi najvećoj katastrofi čovečanstva. Zbog toga je za čovečanstvo jedini izlaz iz savremenih suprotnosti da se zabrani upotreba i obustavi proizvodnja nuklearnog oružja i da se postigne razoružanje, očuva i učvrsti mir. Savez komunista Jugoslavije smatra da je danas više no ikad potrebna uporna borba za zaštitu mira i za opšte razoružanje. Na tome polju je mogućna zajednička saradnja svih partija i organizacija radničkog pokreta , svih progresivnih ljudi , najširih narodnih slojeva , pripadnika različitih klasa i religija . A mir u savremenim uslovima znači pre svega miroljubivu koegzistenciju naroda i država s različitim društvenim uređenjem. Ta koegzistencija ne sme biti pasivna, na ušančenim blokovskim

262

pozicijama; ona mora biti aktivna, usmerena ka sve široj saradnji među narodima . Ona pre svega mora značiti stvaranje potrebnih uslova za postepeno rešavanje spornih međunarodnih pitanja, razoružanja , oslobađanje ogromnih sredstava koja se troše na naoružanje - za privredno i kulturno podizanje sveta , za pomoć nedovoljno razvijenim zemljama, za konstruktivno miroljubivo takmičenje u ekonomskom, kulturnom, naučnom i u drugom pogledu između država s različitim društvenim sistemima, kao i za podizanje proizvodnih snaga društva na viši stepen, uz korišćenje svih novih dostignuća nauke i tehnike. U skladu s tim , Savez komunista Jugoslavije smatra da je potrebno ulagati sve napore u pravcu prevazilaženja postojeće blokovske podvojenosti koja otežava saradnju među narodima u svim oblastima društvenog života. Realnost miroljubive politike , orijentisane ka savlađivanju blokovske podvojenosti , zasniva se na saznanju da iz razlika u društveno-ekonomskim sistemima ne moraju neizbežno izrastati blokovske formacije, bez obzira što danas u svetu postoje snage koje su zainteresovane za takvu podelu . Izvan blokovskih formacija se nalazi veliki deo svetskog stanovništva i teritorija . Socijalistička Jugoslavija vidi u nezavisnoj politici takvih država doprinos najširoj međunarodnoj saradnji i učvršćenju mira u svetu . Iako politika zemalja koje ne pripadaju blokovima nije istovetna, iako postoje razlike u njihovim odnosima prema pojedinom bloku sila, sve su one zainteresovane da se iz današnje situacije izađe putem svestranog razvijanja saradnje između svih zemalja , nezavisno od njihovog društvenog sistema.

Društveno-ekonomska i politička suština i uloga postojećih blokova je različita . Savez komunista Jugoslavije smatra da su Varšavski pakt i slične mere socijalističkih zemalja prirodna odbranbena reakcija na stvaranje Atlantskog pakta, a posebno na naoružavanje Nemačke i stvaranje vojno-blokovskih organizacija u Zapadnoj Evropi . Sem toga su socijalističke zemlje poslednjih godina učinile niz koraka i predloga, usmerenih ka popuštanju međunarodne zategnutosti , a time i ka uklanjanju 263

blokovskih barijera među narodima. Međutim u tom pravcu potrebni su napori svih naroda i svih političkih faktora kojima leže na srcu interesi mira. Savez komunista Jugoslavije boriće se za to da socijalistička Jugoslavija, koja se nalazi van vojno-političkih paktova, i dalje doprinosi svoj udeo ostvarenju toga cilja.

AKTIVNA KOEGZISTENCIJA Politika aktivne koegzistencije treba da se zasniva na poštovanju nezavisnosti, suvereniteta, ravnopravnosti teritorijalnog integriteta i na nemešanju u unutrašnje stvari drugih zemalja. Aktivna koegzistencija se jedino može ostvariti u odnosima između država i naroda, a ne u odnosima između blokova. Ne može biti koegzistencije između blokova, jer to ne bi bila koegzistencija već privremeno primirje, koje bi prikrivalo opasnost od novih sukoba.. Politika aktivne koegzistencije izraz je i potreba snažnog razvitka proizvodnih snaga. Taj razvitak je doveo do faktičkog povezivanja celog sveta, do tesne međuzavisnosti ekonomika raznih zemalja i čini rat, kao sredstvo rešavanja bilo kakvih prɔblema i suprotnosti između država, besmislenim s obzirom na neminovnu katastrofu kojom preti čovečanstvu upotrebom nuklearnog oružja. Ta politika izražava objektivne potrebe savremenog sveta za najširom privrednom i svestranom kulturnom, naučnom i drugom saradnjom . Pred alternativom rat ili mir politika aktivne koegzistencije jeste jedina stvarna mirovna politika. Ona odgovara savremenim ekonomskim potrebama svetske privrede kao celine, čija se stabilizacija i dalji razvoj ne mogu zamisliti bez ravnopravne i sve šire, normalne i slobodne svetske ekonomske kooperacije na putu opšteg ekonomskog progresa sveta. Jedan od ciljeva socijalizma mora biti privredno jedinstvo sveta, ali takvo jedinstvo koje će prevazići kapitalističkoimperijalističke oblike međunarodne podele rada , koje će se zasnivati na intenzivnom privrednom razvoju svih zemalja sveta , koje će se temeljiti na sadržajno novim i mnogo intenzivnijim 264

odnosima među svim nacionalnim privredama nego što je to bio slučaj u kapitalizmu . Ovako shvaćena politika aktivne koegzistencije što

ne samo

putem međunarodne saradnje i učvršćenja mira — služi

otklanjanju ratne opasnosti, već u isto vreme stvara uslove za najbrži napredak socijalizma. Politika aktivne koegzistencije neminovno vodi u svakoj kapitalističkoj zemlji suzbijanju i slabljenju onih snaga koje koče napredak i koje, u isto vreme, pretstavljaju potencijalnu opasnost od izazivanja novog svetskog rata ; ona stavlja borbu protiv imperijalizma i kolonijalizma na širu bazu ; smanjuje mogućnost hegemonističke politike; lomi podlogu na kojoj izrasta birokratizam i omogućava brži i bezbolniji razvitak socijalističkih zemalja. Prema tome, ta politika ne samo što ne ovekovečava postojeće društvene formacije , već, naprotiv, deluje u pravcu njihovog bržeg menjanja. Interesi učvršćenja mira, interesi socijalističkog razvitka zahtevaju da se socijalističke snage bore zajedno sa svim miroljubivim snagama, za pobedu politike mira i aktivne koegzistencije. Danas su u prvom redu potrebni napori svih miroljubivih snaga i svih država i odgovornih državnika u pravcu razvijanja saradnje između Istoka i Zapada. U tom pogledu značajnu ulogu igraju zemlje koje ne pripadaju blokovima i koje baš zbog toga svojom aktivnošću mogu mnogo doprineti savlađivanju blokovske isključivosti . Savez komunista Jugoslavije ostaće i u buduće dosledan svom stavu da spoljna politika Federativne Narodne Republike Jugoslavije služi upravo takvim ciljevima.

MEĐUNARODNA EKONOMSKA SARADNJA I PROBLEMI INTEGRACIJE

Savremena tehnika proizvodnje i razvitak proizvodnih snaga traže sve širu međusobnu vezu nacionalne privrede sa svetskom . Opšti progres pojedinih zemalja zavisi od slobodnog međunarodnog, ekonomskog, tehničkog i naučnog zbližavanja i saradnje. Zatvaranje u nacionalne granice , autarhija , kao i diskriminacija koja potiče iz ideoloških ili političkih motiva , suprotni su po265

trebama svetskog privrednog razvitka i nanose štetu ne samo pojedinim zemljama , nego i svetu u celini . Iz tih razloga ekonomska , opšta i regionalna ujedinjavanja, ukoliko su zasnovana na objektivnim ekonomskim potrebama i ukoliko su nastala razvijanjem ravnopravne međunarodne ekonomske saradnje, mogu neposredno ili u perspektivi doprineti razvoju svetske privrede u pravcu njenog ujedinjenja , i međusobne pomoći naroda u razvijanju proizvodnih snaga, kao i određenog njihovog usklađivanja i usmeravanja . U takvim slučajevima regionalne integracije mogu biti stepenice na putu šireg svetskog privrednog jedinstva . Pojedini savremeni konkretni oblici regionalnog ujedinjavanja nose u sebi i niz negativnih obeležja koja im daje savremena oštra blokovska podela sveta, kao i uticaj imperijalizma i hegemonizma najjačih kapitalističkih država. Takvi uticaji ih često pretvaraju u instrumente podele sveta, održavanja blokova , pa i stavljanja pojedinih zemalja u poluzavisan položaj . Progresivni napori na razvijanju opštih i regionalnih ekonomskih ujedinjavanja moraju zato nužno biti povezani s borbom protiv takvih i sličnih negativnih uticaja na takva ujedinjavanja . Uspešno razvijanje međunarodne ekonomske saradnje i integracije može se zasnivati samo na slobodnom i dobrovoljnom povezivanju privreda pojedinih zemalja, u skladu s njihovim zajedničkim ekonomskim interesima, a na principu ravnopravnih, demokratskih odnosa . Tim putem se obezbeđuje brži porast proizvodnih snaga u svetu, unose se izvesni elementi kratkoročnog planiranja u međunarodnu ekonomsku saradnju , omogućuje se smanjivanje današnjih međunarodnih suprotnosti, stvaraju se uslovi za pružanje pomoći nerazvijenim zemljama u interesu sviju i celokupne svetske privrede, stvaraju se uslovi za aktivnu koegzistenciju i slobodan razvitak nacija . Razvijanje ekonomske saradnje na toj osnovi, bez diskriminacije , bez blokovske ograničenosti i političkih uslova vezanih za uske interese pojedinih zemalja, sastavni je deo socijalističkog puta ka razvitku svetske privrede .

266

Socijalistička Jugoslavija, polazeći od današnje situacije u svetu i raznih negativnih uticaja na postojeće oblike regionalnih ujedinjavanja, nije se uključila ni u jednu ekonomsku regionalnu integraciju . Ceneći perspektivni značaj razvitka međunarodne ekonomske saradnje, pozitivnu ulogu elemenata novog koje savremeni oblici ujedinjavanja, uprkos svojim ograničenjima , ipak već nose u sebi, polazeći od svojih ekonomskih i političkih interesa kao i od interesa ekonomskog razvitka i mira u Evropi , socijalistička Jugoslavija razvija saradnju s različitim evropskim ekonomskim regionalnim organizacijama, u oblicima koji su u skladu s ravnopravnim odnosima i s gledišta uzajamne koristi .

RAZVITAK NEDOVOLJNO RAZVIJENIH I ZAOSTALIH ZEMALJA

Posle Drugog svetskog rata nastao je niz novih nezavisnih država. Ove zemlje počinju razvijati svoju privredu u periodu visokorazvijenog kapitalizma sa snažno izraženim tendencijama državnog kapitalizma, u periodu raspadanja kapitalizma kao društvenog sistema i sve većeg uspona socijalističkog društva. U cilju izgradnje ekonomske podloge svoje mlade političke nezavisnosti, one se moraju i ekonomski ubrzano razvijati . Pri tom su primorane da sve odlučnije primenjuju državne mere u privrednom životu zemlje . U ekonomski nerazvijenim zemljama živi danas većina čovečanstva . Te zemlje raspolažu ogromnim prirodnim bogatstvima i značajnim potencijalnim mogućnostima razvitka. Privredni razvitak tih zemalja čini osnovicu njihove političke nezavisnosti i materijalni uslov stvarne jednakosti u međunarodnim ekonomskim i političkim odnosima, a to ujedno pretstavlja jednu od osnova stabilnosti i razvitka svetske privrede. Stoga je pružanje međunarodne pomoći nerazvijenim zemljama radi njihovog ekonomskog razvitka i u interesu celokupne svetske privrede . Međunarodna pomoć može služiti napretku samo ako se daje bez ikakvih vojnih i političkih uslova 267

i na bazi demokratskih odnosa među zemljama . Otuda ogroman progresivni značaj međunarodne ekonomske pomoći putem kolektivne međunarodne akcije, a na osnovi poštovanja nezavisnosti i suverenih prava zainteresovanih naroda . Takva bi pomoć pretstavljala elemenat novoga u savremenim

međunarodnim

ekonomskim odnosima. Ona je, sem toga, u sadašnjim uslovima jedna od najvažnijih ekonomskih antiteza imperijalizmu , hege¦ monizmu i ratu . Socijalističke snage su zainteresovane za proširivanje i učvršćenje takve međunarodne akcije. Socijalistička Jugoslavija se najodlučnije zauzima za razvijanje akcije međunarodne pomoći nerazvijenim zemljama, naročito preko odgovarajućeg mehanizma u okviru Organizacije ujedinjenih nacija. Međutim ona se odlučno protivi svim pokušajima da se međunarodna

ekonomska

pomoć

iskoristi

kao

instrument za postizanje političkih i vojnih ciljeva. Zato socijalistička Jugoslavija u svojoj spoljnoj politici stoji na principu da se međunarodna ekonomska pomoć ne može uslovljavati određenim političkim zahtevima. Dajući prednost kolektivnoj međunarodnoj akciji, socijalistička Jugoslavija se pozitivno odnosi i prema bilateralnim programima ekonomske pomoći , ako oni ne ugrožavaju suverenitet zemalja koje primaju pomoć i ne sadrže političke uslove .

ZADACI SPOLJNE POLITIKE SOCIJALISTIČKE JUGOSLAVIJE Polazeći od socijalističkih principa i od istoriskih iskustava jugoslovenskih naroda i njihove rešenosti da svim sredstvima očuvaju svoju nezavisnost i suverenitet spoljna politika socijalističke Jugoslavije služi obezbeđenju nezavisnosti, interesima slobodnog socijalističkog razvitka zemlje i doprinosi svestranoj saradnji među narodima. U ostvarivanju svojih zadataka naša spoljna politika počiva na principima doslednosti , javnosti i nezavisnog zauzimanja stavova. 268

Nezavisnost jugoslovenske spoljne politike suprotna je egoizmu, nacionalističkoj ograničenosti, uskogrudosti i zatvaranju u svoje granice. Jugoslavija je sastavni deo evropske i svetske zajednice, a kao socijalistička zemlja ona je sastavni deo socijalističkog sveta, to jest socijalističkih i progresivnih snaga savremenog čovečanstva . U skladu sa opštim principima svoje spoljne politike , socijalistička Jugoslavija je ulagala i ulaže napore

u razvijanje

saradnje i dobrosusedskih odnosa sa svim susednim zemljama, bez obzira na društvene i političke razlike između Jugoslavije i tih zemalja, kao i nezavisno od njihovog odnosa prema postojećim blokovima. Takva politika odgovara interesima naroda u ovom delu sveta i pretstavlja doprinos svetskoj bezbednosti i miru . U svim susednim zemljama, kao´i u samoj Jugoslaviji , žive razne nacionalne manjine . Višenacionalnoj socijalističkoj Jugoslaviji, koja se rodila u vatri Narodnooslobodilačke borbe i Socijalističke revolucije tuđe je svako ugnjetavanje jednog naroda od strane drugog naroda. Svi narodi i nacionalne manjine u Jugoslaviji uživaju , i treba da uživaju , jednaka prava i dužnosti. Jugoslovenske nacionalne manjine u susednim zemljama, kao i druge manjine, kada se prema njima vodi pravilna politika, kada im se obezbeđuju demokratska prava i omogućava stvaranje institucija kroz koje one mogu osigurati slobodan nacionalni, kulturni i privredni razvitak kao slobodni i ravnopravni građani tih zemalja, — mogu biti jedan od snažnih izvora uzajamnog prijateljstva i međudržavne saradnje . Savezu komunista Jugoslavije je tuđa svaka pomisao na nasilno menjanje granica radi rešavanja manjinskih pitanja . On se zalaže za ravnopravna demokratska, kulturna i ekonomska prava manjina u svojoj zemlji, kao i jugoslovenskih manjina u drugim zemljama. * Zalažući se u svojoj spoljno-političkoj delatnosti , za po-

litiku aktivne koegzistencije i prevazilaženje blokovske podvojenosti, naša zemlja razvija i razvijaće svu mogućnu aktivnost kroz Ujedinjene nacije i bori se i boriće se za njenu univerzal-

269

nost doprinoseći na taj način ostvarenju ciljeva zbog kojih je ova organizacija i osnovana . Ne potcenjujući negativne uticaje međunarodne situacije na tu Organizaciju , kao ni njenu čestu jednostranost koja je posledica tih uticaja, Savez komunista Jugoslavije

ipak smatra da se upornom borbom

miroljubivih

demokratskih i antiimperijalističkih snaga može postići da ta Organizacija u većoj meri nego dosad posluži kao zajednički instrument težnji naroda ka međusobnom zbliženju i miru , saradnji i miroljubivoj uzajamnoj pomoći . Savez komunista zalagaće se i dalje za ovakvu spoljnu politiku Jugoslavije i ulagaće sve napore da, razvijajući saradnju s partijama i organizacijama radničke klase is demokratskim, antiimperijalističkim i nacionalnooslobodilačkim pokretima, doprinese naporima i željama svih naroda sveta da se rat izbegne i onemogući , kako bi otpočela era mirnog stvaralačkog rada u svetu. Sudbina naših naroda i budućnost našeg socijalističkog razvitka nikad nisu bile tako prisno vezane sa sudbinomn drugih naroda, sa uspesima socijalističkog razvitka u drugim zemljama, kao što je to danas.

270

Glava četvrta

SOCIJALISTIČKA REVOLUCIJA U JUGOSLAVIJI

DRUŠTVENI I POLITIČKI IZVORI SOCIJALISTIČKE REVOLUCIJE U JUGOSLAVIJI

NASTANAK JUGOSLOVENSKE DRŽAVE I NJEN POLITIČKO-DRUŠTVENI SISTEM Jugoslavija je posle Prvog svetskog rata nastala kao rezultat vekovnih težnji i borbi srpskog, hrvatskog , slovenačkog , makedonskog i crnogorskog naroda za ujedinjenje, ali na način suprotan demokratskim principima, pod neposrednim negativnim uticajem velikih imperijalističkih sila i klasnih interesa domaće buržoazije . U vreme stvaranja zajedničke države radnička klasa i seljaštvo svih jugoslovenskih zemalja bili su zahvaćeni revolucionarnim vrenjem, karakterističním za najveći deo evropskih zemalja. To revolucionarno previranje bilo je pooštreno snažnim uticajem pobede Oktobarske revolucije u Rusiji i revolucionarnih okršaja u nizu drugih zemalja. Radne mase su spontano tražile da novoj jugoslovenskoj državi, koja se tek rađala , dadu obeležje svojih osnovnih interesa. Ali revolucionarnom radničkom pokretu je nedostajala rukovodeća snaga s jasnim programom, sa svesnom revolucionarnom orijentacijom i sa organizacijom koja bi odgovarala 271

istoriskom zadatku. U takvoj situaciji je vladajućim reakcionarnim snagama pošlo za rukom da se postepeno i krvavo razračunaju s revolucionarnim radničkim i seljačkim pokretom u zemlji i da novoj jugoslovenskoj državi nametnu svoj klasni karakter. Pošto je donošenjem Obznane, od decembra 1920 godine, 1 drugim merama privremeno slomila radnički i revolucionarni pokret masa i na taj način obezbedila svoju vlast, vladajuća buržoazija je od nove države stvorila oruđe za zaštitu svojih klasnih interesa. Radnički pokret je stavljen izvan zakona. Juna 1921 godine nametnut je u zemlji Vidovdanski ustav velikosrpske buržoazije. Udarac koji je već pre toga, 1920 godine , nanesen radničkom pokretu bio je ustvari samo prvi korak ka likvidaciji svakog demokratskog otpora uspostavljanju monarhije, vladavini reakcionarnih društvenih snaga i sistemu nacionalne neravnopravnosti i hegemonije. Strah pred revolucionarnim talasanjem narodnih masa privremeno je potisnuo suprotnosti između nacionalnih buržoazija u korist velikosrpske buržoazije , koja je jedina raspolagala političkom i vojnom snagom, a i potrebnom podrškom imperijalističkih snaga iz inostranstva, čime se mogla uspešno da suprotstavi tom revolucionarnom pokretu.

EKONOMSKA I POLITIČKA ZAVISNOST ZEMLJE. UNUTRAŠNJE PROTIVREČNOSTI U jugoslovenskoj državi bila su ujedinjena područja na različitom stepenu ekonomskog i kulturnog razvitka ; ta razlika je poticala otud što su se razna područja stolećima razvijala pod različitim uslovima i uticajima. U celini - Jugoslaviju su sačinjavala ekonomski nerazvijena područja, a razaranja u Prvom svetskom ratu dovela su je na još niži privredni nivo . Položaj radničke klase u novoj državi bio je izvanredno težak, utoliko pre što su inostrani kapital i nerazvijena buržoazija gledali da iz zaostale zemlje izvuku maksimalne profite. 272

Na selu su se takođe razvijale krajnje oštre forme eksploatacije, izazivajući pauperizaciju i proletarizaciju velikog dela radnog seljaštva. Izvanredna usitnjenost poseda , opšta zaostalost i otsustvo svakog pokušaja buržoazije da ma šta učini za unapređenje

poljoprivrede

oduzeli

su

seljaku

svaku

perspektivu

opstanka. Akumulirani profiti i ekstraprofiti samo su veoma malim delom išli na razvijanje proizvodnih snaga zemlje. Strani kapital, koji je dominirao u industriji , iznosio je veći deo svojih profita u raznim oblicima u inostranstvo, a domaća buržoazija je značajan deo svojih prihoda trošila u neproduktivne svrhe i angažovala ih izvan zemlje. Buržoazija nije bila sposobna da zaostalu zemlju povede kolosekom bržeg ekonomskog razvoja i da otvori perspektivu ekonomskog poboljšanja i napretka . S polukolonijalnim tipom ekonomike, s ekonomskom emigracijom u stalnom porastu i s prodiranjem stranog kapitala pod uslovima izvanredno povoljnim za eksploatatore Jugoslavija je postajala ekonomski sve zavisnija. Na takvoj materijalnoj bazi i na takvim materijalnim protivrečnostima razvijali su se i politički odnosi u zemlji . Velikosrpski hegemonizam i centralizam doveli su do toga da se za sve vreme postojanja stare Jugoslavije sve više produbljivao jaz između jugoslovenskih naroda. Na tome području je jedino radnički pokret beležio značajne rezultate, ujedinjavajući svojom borbom radničku klasu i demokratske snage svin jugoslovenskih naroda . Sem Komunističke partije Jugoslavije nije se mogla razviti nijedna opštejugoslovenska partija . Propadali su svi pokušaji da se stvore nove političke formacije na bazi tobožnjeg „ jugoslovenskog nacionalnog jedinstva". Stvarale su se buržoaske separatističke formacije fašističkog tipa bez većeg uticaja na mase.

Nacionalne buržoazije , u međusobnoj borbi, tražile su podršku u inostranstvu . Unutrašnji sukobi su široko otvorili vrata stranom uplitanju , svim mogućnim sredstvima - od ekonomske 18 VII Kongres

273

infiltracije i korumpiranja političkih vrhova, pa do grubog političkog pritiska i otvorenih pretnji . U borbi za uticaj na državnu politiku značajnu ulogu su igrale dinastičke i vojne klike , kao i vrhovi glavnih jugoslovenskih crkava. U državnom aparatu zacarila se korupcija i pojedini njegovi delovi su se otvoreno vezivali s buržoaskim grupacijama , stranim kapitalom i njihovim ekonomskim interesima . Na državni aparat je uticalo raspoloženje masa, te zato nije uvek bio siguran oslonac vlastodršcima. I to je doprinelo da su vladajući krugovi sprovodili sve veću upravno-političku centralizaciju , što je još više produbljivalo unutrašnje protivrečnosti . Stalno su se zaoštravale suprotnosti između radničkog pokreta i vladajuće klase . Nezaposlenost,

raślojavanje sela , bez-

obzirna eksploatacija , policiski teror, glad u pojedinim oblastima , niz drugih nerešenih socijalnih pitanja, bankrotstvo buržoazije stvarali su prostrano tle u rešavanju nacionalnog pitanja za aktivnost radničkog pokreta , dajući borbi radnih masa grada. i sela revolucionarnu oštrinu. Buržoazija je u krvi gušila lokalne, radničke i seljačke nemire.

Uska sprega jugoslovenske buržoazije i vodećih međunarodnih imperijalističkih snaga odredila je i jugoslovensku spoljnu politiku . Vezana za politiku koju su krajem Prvog svetskog rata vodile sile Antante , a iz koje je proizišao i versajski sistem, živeći u strahu od revolucionarnog talasanja masa , upletena u jugoslovenska međunarodne antisovjetske planove i intrige buržoazija bila je nesposobna da izgradi bilo kakvu dosledniju spoljnopolitičku koncepciju radi zaštite nezavisnosti i mira naroda Jugoslavije . Ona je bila i ostala objekat političke igre velikih sila, lišena svake samostalnije vojno-političke perspektive koja bi odgovarala elementarnim interesima nezavisnosti naroda. Jedino u čemu je njena spoljna politika bila dosledna -bilo je usmeravanje na tada aktuelne centre međunarodne reakcije.

274

EKONOMSKA I POLITIČKA KRIZA BURŽOASKE JUGOSLAVIJE. BORBA RADNIČKE KLASE I NARODNIH MASA Buržoaska Jugoslavija je preživljavala permanentnu ekonomsku i političku krizu . Radne mase su tražile demokratiju , vladu u kojoj bi došao do izraza njihov uticaj na vlast , rešenje nacionalnog pitanja u federaciji ravnopravnih naroda, zadovoljenje svojih osnovnih socijalnih i ekonomskih zahteva . Reakcionarni društveno-politički sistem je postao sve više neodrživ, a revolucionarnodemokratsko rešenje sve nužnije.

Velikosrpska buržoazija, u savezu s delovima hrvatske i slovenačke buržoazije, na pojačani pritisak radničke klase i narodnih masa odgovorila je 6 januara 1929 godine uvođenjem svoje otvorene diktature pomoću monarhističko-vojne klike. Diktatura je otpočela krvavim obračunavanjem ne samo s radničkim pokretom nego uopšte s demokratskim težnjama narodnih masa, a naročito s težnjama ugnjetenih nacija Jugoslavije . Šestojanuarska diktatura nije mogla dovesti do stabilizacije režima. Suprotnosti su imale isuviše duboke korene u jugoslovenskoj društvenoj stvarnosti i u njenim materijalnim osnovama da bi se moglo otkloniti nezadovoljstvo i ugušiti otpor naroda. Umesto da reši političku i privrednu krizu , diktatura ih je samo povećala . Tridesetih godina nastaje period porasta borbe narodnih masa za rešenje političkih , ekonomskih, nacionalnih i drugih problema. Ta borba je dobivala sve veći razmah, a s njom i uticaj Komunističke partije , koji daje pečat otporu protiv profašističkih snaga u zemlji, protiv rastuće fašističke opasnosti u svetu. Pod pritiskom narodnih masa propadaju pokušaji uvođenja fašizma, a glavnu snagu revolucionarnog demokratskog Ko. pokreta masa čine radnički pokret i njegova avangarda munistička partija Jugoslavije . Politička kriza , iz koje je buržoazija uzaludno tražila izlaza na liniji svojih interesa , uslovljavala je profašističku orijentaciju režima ka ,,osovini " Rim- Berlin i tom orijentacijom još se 18*

275

više zaoštrila . Pritisnuta sve većim unutrašnjim suprotnostima, velikosrpska buržoazija je potražila ,,sporazum" s hrvatskom buržoazijom radi zajedničke borbe protiv radničke klase i radi odvajanja seljačkih masa od revolucionarnog radničkog pokreta. Međutim niti su tim „, sporazumom" prevaziđene suprotnosti između nacionalnih buržoazija, niti je rešeno nacionalno pitanje , niti je oslabljen pritisak nezadovoljnih narodnih masa. Orijentacija režima na fašističku ,, osovinu" Rim-Berlin, kao novi centar međunarodne reakcije, dovodila je u opasnost i sam nacionalni opstanak jugoslovenskih naroda. Postajalo je sve očiglednije da je jedini izlaz u revolucionarnodemokratskom rešavanju nagomilanih suprotnosti : u svrgavanju s vlasti starih vladajućih grupa i u stvaranju nove vlade na osnovi širokog demokratskog jedinstva, uključujući tu radnički pokret i Komunističku partiju . Takav je izlaz Komunistička partija i predlagala. Međutim , ovakav put nije bila ni spremna ni sposobna da prihvati makoja frakcija jugoslovenske buržoazije , jer su sve one strahujući pred narodnim masama zazirale od svakog demokratskog koraka. To je mogla i morala da ostvari jedino jugoslovenska radnička klasa, oslanjajući se na svoju sopstvenu snagu i na borbeni savez sa ostalim radnim masama Jugoslavije, naročito sa seljaštvom i narodnom inteligencijom .

RAZVITAK I ULOGA KOMUNISTIČKE PARTIJE JUGOSLAVIJE

Uporedo s takvim razvojem unutrašnje političke situacije , rasla je, politički i idejno jačala , vezujući se sve više s radnim masama, Komunistička partija Jugoslavije , stvorena u uslovima opšteg revolucionarnog kretanja masa u zemlji i u svetu posle Prvog svetskog rata i Oktobarske revolucije . Ona je nastala od revolucionarnog radničkog pokreta od kojeg se odvojio reformistički i oportunistički deo socijal-demokratskih partija, koje su otad pretstavljale samo neznatnu manjinu radničke klase u Jugoslaviji i prestale da igraju iole značajniju ulogu. 276

Zabrana, progoni , zatvori i ostala sredstva terora , „ legalna“ i mučka ubistva, kao i sopstvene idejne slabosti i greške

do-

vele su Komunističku partiju u godinama posle Prvog svetskog rata do ozbiljnih poraza i do privremenog slabljenja njenog uticaja na mase. Ipak, ona je neprekidno ostajala na borbenim pozicijama i , uprkos svim slabostima, pokazala se kao najodaniji branilac interesa radničke klase, radnih masa i ugnjetenih naroda. Prilagođavajući se teškim uslovima ilegalnog rada, ona je stvarala ilegalna uporišta u sindikatima i u najrazličitijim političkim i društvenim organizacijama . Ona je bila svuda gde su bile radne mase , svuda gde je mogla uticati na društvena i politička kretanja. U nužnom procesu savlađivanja negativnog idejnog nasleđa iz prošlosti i tuđih uticaja na radnički pokret postepeno su iz Partije uklanjani oportunistički i sektaško -dogmatičarski , zavereničko-anarhistički elementi . Neposredno uoči Drugog svetskog rata konačno su likvidirane frakciske borbe u njenim vrhovima koje su dotad nanosile mnogo štete Partiji . Ispravljene su najsudbonosnije greške iz ranijeg perioda rada Partije u oblasti nacionalnog pitanja, sela itd. Šestojanuarska diktatura i talas terora koji je pratio njeno uvođenje privremeno su razbili niz partiskih organizacija, ali su u otporu protiv tog terora komunisti idejno- politički sazrevali , čisteći redove Partije od ostataka oportunizma i sektaštva. Partija se brzo obnavljala mladim kadrovima koji su se čeličili u borbi i koji nisu bili opterećeni frakcionaštvom. Jedinstvo partiske organizacije u zemlji stvorilo je uslove da se likvidiraju frakcionaški ostaci i u onom delu rukovodstva koje se nalazilo izvan zemlje . U 1937 godini na čelo Partije je stupilo novo rukovodstvo s Josipom Brozom Titom na čelu , izraslo iz partiskih organizacija u zemlji koje su se, u procesu teške borbe, već bile obnovile, i zato ono nije bilo opterećeno frakcionaštvom. Jedinstvo partiske organizacije dovelo je do uspešnog povezivanja Partije s radničkom klasom, do proširivanja njenog uticaja na postojeće

277

sindikalne organizacije , do oživljavanja revolucionarne borbe sindikata, do aktivizacije omladine i do snažnijeg uticaja Partije na niz drugih masovnih organizacija, kao i na seljaštvo. Obnovljena, idejno osposobljena za najkrupnije revolucionarne zadatke koje je razvitak prilika u Jugoslaviji sa svom neminovnošću postavljao pred radnički pokret , Partija je s jasnom revolucionarnom orijentacijom prilagođavala metode svoga rada demokratskom i revolucionarnom kretanju masa. Njena praktična politika i svakodnevna taktika izražavale su ono što su radne mase u određenom trenutku mogle shvatiti i za šta su bile spremne da se bore. U isto vreme Partija je svojim idejnim radom otvarala najnaprednijem i najborbenijem delu radnih masa dalju perspektivu društvenog razvitka, perspektivu socijalizma, a s tom perspektivom je ona vezivala borbu za svakodnevne ekonomske, socijalne i političke zahteve radnih masa. Tako je Komunistička partija postala snažan politički činilac u zemlji . Ona je , uprkos dubokoj organizacionoj ilegalnosti i teroru koji je vladao, uspela da svojom političkom akcijom probije obruč ilegalnosti i da postane najsnažniji politički organizator i rukovodilac pokreta i borbe ne samo radničke klase već uopšte radnih masa i omladine . Takva revolucionarna politička snaga bila je sposobna da u jasnom revolucionarnodemokratskom i socijalističkom programu formuliše težnje narodnih masa i da ih, kao vodeća snaga, organizuje za neminovno revolucionarno razrešavanje nabujalih suprotnosti u društvenim odnosima Jugoslavije .

278

NARODNOOSLOBODILAČKI RAT I SOCIJALISTIČKA REVOLUCIJA DVADESET SEDMI MART 1941 GODINE. APRILSKI SLOM BURŽOASKE JUGOSLAVIJE . OKUPACIJA ZEMLJE

Prvi revolucionarni proboj starog političkog sistema odigrao se 27 marta 1941 godine . Puč prozapadno orijentisane frak-.. cije buržoazije i vojnih vrhova protiv pristupanja Jugoslavije hitlerovskom bloku prevaziđen je raspoloženjem i kretanjem narodnih masa, jer rastući revolucionarni demokratski pritisak, koji se ostvarivao pod rukovodstvom Komunističke partije , nije dopustio da taj puč ostane u granicama u kojima su ga pokušavali da zadrže njegovi nosioci . Komunistička partija je uspela da ga dalje razvije u pravcu dubljeg revolucionarnog pokreta .

Komunistička partija je postala rukovodeća snaga tog pokreta. U okolnostima hitlerovske agresije na Jugoslaviju taj revolucionarnodemokratski pokret dobio je nove forme i nov pravac. U uslovima hitlerovske agresije i okupacije zemlje Narodnooslobodilački rat je oslobodio i izbacio na površinu sve revolucionarne energije koje su se gomilale i raspoređivale tokom razvitka unutrašnjih suprotnosti, karakterističnih za staru Jugoslaviju. Zbog toga se Narodnooslobodilački

rat neminovno

razvijao kao socijalistička revolucija.

Odbranbeni rat aprila 1941 godine , koji je Jugoslaviji nametnula fašistička agresija , otkrio je svu trulost buržoaskog društveno-političkog sistema u Jugoslaviji , njegovu potpunu nesposobnost da rukovodi borbom za odbranu nacionalnih interesa naroda. Njegovo vojno rukovodstvo nije bilo kadro da organizuje iole ozbiljan oružani otpor protiv agresije , a politički vrhovi su se od prvog dana napada na zemlju počeli raspadati. Komunistička partija, koja se već u periodu pred rat dosledno zalagala za odbranu nacionalne nezavisnosti od preteće fašističke najezde , i u tim teškim danima je, nasuprot bezglavosti buržoaskog političkog i vojnog

rukovodstva , pokrenula 279

E

sve svoje organizacije i pristalice da mobilišu mase, da organizuju industriske i gradske centre, da bi zajedno s vojskom pružili otpor prodiranju okupatorskih divizija. Međutim vodeći buržoaski politički i vojni vrhovi , koji su se orijentisali na brzu kapitulaciju, odbili su saradnju s Komunističkom partijom i s revolucionarno- demokratski raspoloženim narodnim masama i na taj način onemogućili te rodoljubive napore i pokušaje . Brza kapitulacija pred okupatorom kao i celokupna politika buržoaskih vrhova u vreme neposredno pred rat i u toku rata ― otkrila je jugoslovenskim narodima sliku sramnog izdajstva buržoazije, njenog kukavičluka, nesposobnosti i služenja stranim imperijalističkim interesima. Od reakcionarnih fašističkih elemenata u zemlji okupator je

obrazovao marionetske

nacionalne"

vlade

u

Hrvatskoj

(ustaše) i u Srbiji (nedićevci i ljotićevci) nastojeći da preko njih raspali zversku mržnju i pokolj među narodima Jugoslavije . Uticaj tih ,,vlada ” , kao i sličnih kvislinških tvorevina u drugim delovima Jugoslavije , nije uzeo šireg maha u masama i nije bio dugotrajan. Dok je jedan deo jugoslovenske buržoazije vezao svoju sudbinu za stvar fašističkih okupatora, drugi deo se nadao da će posle rata ponovo dobiti svoju vlast pomoću zapadnih saveznika u antihitlerovskoj koaliciji . Ovaj deo , pretstavljan jugoslovenskom vladom u emigraciji, podržavao

je

četničke

grupacije

kojima su komandovali oficiri bivše jugoslovenske vojske i koje su nastojale da izazovu građanski rat u zemlji i da parališu Narodnooslobodilački pokret, vezujući se sve otvorenije sa okupatorima i sa kvislinškim ,,vladama " , a ujedno uživajući podršku zapadnih saveznika koji su za njih vezivali izvesne političke ciljeve za posleratni period . Usled svoje političke povezanosti sa starim reakcionarnim režimima, kao i zbog raspirivanja bratoubilačkog rata i saradnje sa okupatorom, četnici , kao i druge slične formacije, izgubili su ubrzo svaki uticaj u narodu i bili uništeni u toku Narodnooslobodilačkog rata . Posle svih razočaranja koja su doživele u staroj Jugoslaviji, a naročito za vreme njenog sloma, narodne mase su sada više 280

no ikad slušale glas Komunističke partije Jugoslavije i prihvatile njenu politiku, metode i organizaciju borbe. U dane kada su nemački, italijanski, mađarski i bugarski fašistički agresori već izbrisali buržoasku Jugoslaviju kao državu sa geografske karte , Jugoslavija je postojala više no ikad u zajedničkom otporu svih njenih naroda koji je organizovala i vodila Komunistička partija .

PRIPREME KOMUNISTIČKE PARTIJE JUGOSLAVIJE ZA USTANAK. POZIV NA OPŠTI ORUŽANI USTANAK Posle sloma buržoaske Jugoslavije , Komunistička partija je pozvala sve narode i patriotske snage zemlje da se ujedine u jedinstven front za borbu protiv okupatora i njihovih domaćih pomagača, a isto tako za borbu protiv pasivnosti i čekanja da im spasenje dođe spolja. Partija je ukazivala narodnim masama u Jugoslaviji da će jedino svojom sopstvenom borbom i jačanjem sopstvenih snaga moći da budu gospodari svoje sudbine, ako ne žele da postanu objekat u igri velikih sila posle poraza agresora. Partija se organizaciono pripremala za ustanak razvijanjem široke mreže ilegalnih vojnih komiteta koji su imali zadatak da obrazuju oružane odrede, da sklanjaju i da prikupljaju oružje i drugi ratni materijal koji je ostao iza razbijene stare jugoslovenske vojske, da organizuju akcije udarnih grupa po gradovima i da rukovode lokalnim ustaničkim borbama na terenu , koje su otpočele već tokom maja 1941 . Kao podloga za te pripreme poslužio je organizaciono- politički rad u prethodnom periodu, uspešan rad na razvijanju i jačanju Saveza komunističke omladine Jugoslavije, koji je imao snažan uticaj na omladinu , kao i rad među vojnicima i oficirima bivše jugoslovenske vojske . Partija je znala da će dalji tok događaja stvoriti uslove u kojima će opšti oružani ustanak biti ne samo mogućan nego i neminovan. Političke pripreme za oružani ustanak protiv

okupatora

vršene su kroz napore na stvaranju Narodnooslobodilačkog

281

fronta, kao široke svenarodne političke organizacije ustanka. Na platformi toga fronta sve više su se aktivirale najšire narodne mase,

a takođe demokratski i patriotski delovi

nekih

građanskih političkih partija, koji su se u periodu pred rat ili u toku rata definitivno odvojili od izdajničkih ili nesposobnih rukovodstava. Oni su u Narodnooslobodilačkom frontu , s Komunističkom partijom na čelu , videli realnu političku snagu koja jedina može da povede jugoslovenske narode u oružanu borbu protiv okupatora, da izvojuje slobodu i nezavisnost zemlje i da joj otvori svetle perspektive budućnosti . Već tokom meseca maja , Partija je bila na čelu pojedinih ustaničkih akcija u nekim krajevima zemlje. Međutim hitlerovska agresija protiv Sovjetskog Saveza ubrzala je stvaranje takve situacije u kojoj je opšti oružani ustanak postao mogućan i neophodan . Glavnina vojnih snaga hitlerovskog bloka bila je u punoj meri angažovana na glavnom frontu Drugog svetskog rata. Uverenje narodnih masa u neizbežnost poraza hitlerovskog bloka i težnja za bržim oslobođenjem snažno su potstakli njihovu spremnost da oružanim ustankom sa svoje strane doprinesu borbi Sovjetskog Saveza i cele antihitlerovske koalicije protiv fašističkih agresora i da tako ubrzaju i čas svog sopstvenog oslobođenja . Naročito su radnička klasa i Komunistička partija Jugoslavije bile svesne da u odlučujućem trenutku treba oružanim ustankom podržati prvu zemlju socijalizma, čija je pobeda u Drugom svetskom ratu bila neophodan uslov daljeg jačanja i razvitka socijalizma u svetu , a time i stvarnog, trajnog oslobođenja jugoslovenskih i svih drugih naroda sveta. Zato je Komunistička partija , stojeći na čelu oslobodilačkog pokreta, 22 juna 1941 godine pozvala narode Jugoslavije , sve patriotske snage , a posebno radničku klasu i radne mase, da pojačanom oružanom borbom odgovore Hitleru na njegovu novu agresiju, a 4 jula je uputila poziv na opšti oružani ustanak. Poziv je upućen u pravo vreme, i dobio je masovnu podršku . Mreža vojnih komiteta pretvorila se u rukovodeće jezgro Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda, kao osnovnih borbenih snaga

282

oružanog ustanka . U konkretnim uslovima ustanak je neizbežno morao dobiti karakter partizanskog rata koji je postepeno zahvatio sve delove Jugoslavije .

NARODNOOSLOBODILAČKA BORBA Į NJENI CILJEVI

Uspešan razvitak oružane borbe omogućio je da se već krajem 1941 godine iz partizanskih odreda, kao prvih borbenih formacija svenarodnog ustanka, pređe na višu formu vojne organizacije - na formiranje proleterskih i narodnooslobodilačkih brigada, a zatim divizija i korpusa Narodnooslobodilačke vojske , kao glavne udarne snage ustanka . Izrasla je takva snaga koja je bila u stanju da stalno proširuje oslobođenu teritoriju i da veže velike fašističke snage , čime je Narodnooslobodilački rat u Jugoslaviji postao važan sastavni deo oružane borbe savezničkih snaga protiv hitlerovske agresije . Uspesi u ratu protiv okupatora, koji su u prvom redu bili rezultat pravilne politike i čvrste veze rukovodstva Narodnooslobodilačkog pokreta s masama, kao i sposobnosti vojno-političkog rukovodstva da primenjuje i razvija veštinu revolucionarnog ratovanja,

odnosno specifičnu

strategiju i taktiku našeg rata , neprekidno su jačali i proširivali masovnu osnovu ustanka i vojne razmere oslobodilačkog i revolucionarnog rata . Takva je politika omogućila da se Narodnooslobodilačka armija proširi na nekoliko stotina hiljada boraca i da postane značajan i izvanredno aktivan vojni faktor antihitlerovske koalicije. Okupator je bio prisiljen da prihvati borbu koja mu je nametnuta na ovom novom frontu i da dovlači divizije s drugih frontova i iz drugih okupiranih zemalja kako bi ugušio oružani ustanak jugoslovenskih naroda koji je po svojim razmerama i po svojoj vojnoj snazi bio jedinstven u porobljenoj Evropi i koji nije ugrožavao samo pozicije osovinskih sila na terenu Jugoslavije, već je i drugim porobljenim narodima ukazivao na mogućnost oružane borbe unutar Hitlerovog novog evropskog poretka".

283

Narodnooslobodilačka borba u Jugoslaviji ne bi bila tako uporna i tako uspešna da jugoslovenske radne mase nisu u njoj videle, osim perspektive pobede nad fašizmom, i perspektivu pobede nad starim i omrznutim buržoaskim poretkom u Jugoslaviji, nad sistemom klasne eksploatacije i nacionalnog ugnjetavanja. Težnje masa za novim , socijalističkim društvenim uređenjem sve su više preovlađivale tokom oružane borbe. Te demokratske i socijalističke težnje radnih masa ostvarivane su postepeno, kroz uspehe ustanka, a preko organa revolucionarne narodne vlasti narodnooslobodilačkih odbora. To su bili novi organi vlasti preko kojih su radne mase neposredno ostvarivale svoju volju . Stara mašinerija vlasti je rušena i ukidana ne samo u svojoj formi već i po svom društveno-političkom sastavu . Politička osnovica tih novih organa vlasti bio je Narodnooslobodilački pokret. A činjenica da je rukovodeće jezgro tog pokreta bio savez radnika i seljaka i da je na čelu pokreta stajala Komunistička partija bila je za radne mase garantija da će njihove socijalne i političke težnje biti ostvarene. Tokom ustanka i s njegovim pobedama nad okupatorom i domaćim izdajnicima sistem narodne vlasti , narodnooslobodilačkih odbora, postepeno je jačao i proširivao se. U tom pogledu prekretnicu pretstavlja 1943 godina kada se Narodnooslobodilački pokret konačno i u međunarodnim odnosima afirmirao kao jedina snaga nacionalnog otpora fašističkom okupatoru i kao jedini nosilac realne vlasti naroda u Jugoslaviji . Novi organi vlasti na oslobođenim područjima, koja su posle kapitulacije Italije obuhvatala veći deo jugoslovenske teritorije, bili su povezani u jedinstven demokratski sistem političke vlasti naroda, kako u okviru pojedinih nacionalnih teritorija , tako i u okviru Jugoslavije kao celine . Taj jedinstveni sistem nove revolucionarne vlasti bio je izgrađen na principima federacije ravnopravnih naroda, a s perspektivom izgradnje boljeg i srećnijeg života za osnovne mase naroda. Kako su u politici organa narodne vlasti preovladavali društveni i materijalni interesi radničke klase i radnih masa, nova

284

državna organizacija sve se više pretvarala u moćno sredstvo ne samo narodnooslobodilačkog rata, već i socijalističke revolucije. Takva orijentacija je u isto vreme tražila definitivan obračun revolucionarnih organa u zemlji sa emigrantskom vladom u Londonu, koja je pretstavljala interese buržoazije i velikosrpske hegemonije i koja je zbog toga bila ne samo izolovana od osnovnih narodnih masa Jugoslavije , već je i u svesti masa pretstavljala najveću opasnost za demokratsku i socijalističku budućnost radnih masa Jugoslavije. Jasan i definitivan raskid Narodnooslobodilačkog pokreta s takvom vladom i . sa snagama koje je ona pretstavljala postao je neophodan uslov daljeg razvitka Narodnooslobodilačkog ustanka i još šire mogućnosti za mobilizaciju narodnih masa. Taj je zadatak izvršen na Drugom zasedanju Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije u Jajcu 29 novembra 1943 godine. Odluke ovog revolucionarnog vrhovnog organa narodne vlasti ozakonile su rađanje nove Jugoslavije kao federativne, demokratske države, države radničke klase i radnih masa, države koja je jugoslovenskom društvu obezbedila put socijalističkog razvitka.

REVOLUCIONARNI I SOCIJALISTIČKI KARAKTER NOVE NARODNE VLASTI

Narodna vlast je još u toku rata izvršila niz društvenih reformi , mada pravno nije menjala svojinske odnose . Te reforme revolucionarno- demokratskog karaktera odnosile su se jednim delom na obezbeđenje vlasti radnog naroda i na ukidanje raznih polufeudalnih ostataka i najgrubljih formi eksploatacije , ali , drugim delom, a naročito doslednom konfiskacijom imovine okupatorskih saradnika ,

u čijim se redovima našao

najveći deo

krupne buržoazije, nova narodna vlast je već u toku rata praktički pristupila i revolucionarnim merama socijalističkog karaktera. Svim tim merama je jačana politička i ekonomska podloga

285

socijalističkih snaga u društvenom životu nove Jugoslavije koja se rađala . Privremeni kompromis između revolucionarne vlade u zemlji i rekonstruisane londonske emigrantske vlade, koji je prvenstveno bio potreba spoljnopolitičkog interesa nove Jugoslavije a ne odraz unutrašnjih odnosa klasnih snaga, — nije mogao uticati na razvoj događaja u zemlji . Sav dotadašnji razvitak i revolucionarna dostignuća u toku Narodnooslobodilačkog rata svedočili su sami po sebi o rukovodećoj ulozi radničke klase i njene avangarde i o njenom revolucionarnom savezu sa osnovnim narodnim masama u Jugoslaviji . Dalji revolucionarni socijalistički preobražaj nove Jugoslavije postao je time neminovan. Komunistička partija Jugoslavije , čvrsto vezana s radničkom klasom i podržana od ogromne većine ostalih radnih ljudi , svesno, smelo i sistematski je pristupila ostvarivanju svog istoriskog revolucionarnog zadatka . U toku tog procesa, iz revolucionarne vlade ubrzo su otpali svi oni elementi koji su na ovaj ili onaj način bili vezani za stari poredak , za interese istoriski preživele , društveno -politički i moralno kompromitovane i poražene buržoazije . Put ka realizaciji velikih istoriskih zadataka, put ka socijalističkoj izgradnji zemlje , bio je definitivno raščišćen proglašenjem Jugoslavije za Federativnu Narodnu Republiku . Narodnooslobodilački rat i socijalistička revolucija -

po

veličini žrtava i po težini napora u borbi protiv izvanredno snažnog neprijatelja , po visini morala revolucionarne Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda, po revolucionarnom zanosu svih aktivnih učesnika u Revoluciji , po izrastanju i čeličenju revolucionarnih kadrova u narodnooslobodilačkim odborima, u svenarodnom Narodnooslobodilačkom frontu , u političkim anifašističkim organizacijama žena i omladine - ući će u istoriju ratova i socijalističkih revolucija kao jedan od najsvetlijih primera borbe za revolucionarni socijalistički društveni preobražaj , za nacionalnu slobodu i ravnopravnost , značajno doprinoseći svetskoj borbi za socijalizam. 286

Glava peta EKONOMSKI I POLITIČKI OSNOVI SOCIJALISTIČKE IZGRADNJE U JUGOSLAVIJI

NARODNA VLAST I PODRUŠTVLJAVANJE SREDSTAVA ZA PROIZVODNJU Neosporna rukovodeća uloga radničke klase u državnoj vlasti s Komunističkom partijom na čelu , to jest specifična forma diktature proletarijata, kao i svesna i dosledna orijentacija na podruštvljavanje osnovnih sredstava za proizvodnju davale su novoj , narodno-demokratskoj Jugoslaviji od njenog prvog početka socijalistički karakter uprkos jakim ostacima starih društvenih odnosa i neizgrađenosti mladih socijalističkih formi . Nova Jugoslavija je svesno krenula putem izgradnje socijalistićkih društvenih odnosa . Politički i ekonomski sistem Jugoslavije obezbeđivao je takav razvitak. U tom razvitku Jugoslavija je prošla nekoliko faza, koje su organski deo jedinstvenog i neprekidnog procesa društveno- eko-. nomskih i političkih preobražaja u razvoju socijalizma.

EKSPROPRIJACIJA EKSPROPRIJATORA. ULOGA REVOLUCIONARNOG APARATA VLASTI

Ogromnim naporima i žrtvama radnih ljudi Jugoslavija je podignuta iz ruševina i relativno veoma brzo je obnovljen veći deo proizvodnih kapaciteta. Izvršena je nacionalizacija svih osnovnih sredstava za proizvodnju u industriji i transportu , na287

cionalizacija banaka i trgovine, kao i radikalna agrarna reforma. Izgrađena je državna organizacija za upravljanje tim sredstvima, koja se oslanjala na savetodavno učešće radnih ljudi u upravljanju proizvodnjom. Uveden je sistem socijalističkog planiranja. Proklamovan je demokratski i socijalistički ustavni poredak, koji je odgovarao konkretnom stanju društvenih odnosa i društveno-ekonomskoj ulozi revolucionarnih socijalističkih snaga. Organizovan je politički i stručni aparat vlasti . Razvijena je mreža društvenih organizacija, zasnovanih na socijalističkoj društvenoj svesti . Revolucionarna rukovodeća uloga Komunističke partije Jugoslavije, koja je uspostavljena i učvršćena u Revoluciji, proširila se na ključne državne i društvene pozicije. Uporedo s tim je jačala i uloga Narodnog fronta , kao političkog saveza radnih ljudi, svih političkih i idejnih struja koje su podržavale socijalistički preobražaj zemlje . Revolucionarni entuzijazam radnih ljudi , a naročito omladine , bio je jedan od činilaca koji su doprineli postizanju krupnih rezultata . Izvanredni uspesi odlučno su uticali na političku stabilizaciju novog društva i na dalje jačanje unutrašnjeg jedinstva u borbi za socijalističku izgradnju zemlje . Ekonomski faktori socijalizma bili su, međutim, još slabi . Zemlja industriski i poljoprivredno slabo razvijena i zaostala, radnička klasa malobrojna, sitnosopstvenička stihija jaka , kapitalistički elementi žilavi i uporni . Na tako nerazvijenim ekonomskim temeljima nemogućno je bilo brzo razvijati socijalističke odnose i bitno poboljšavati materijalni položaj radnih ljudi . Takvi uslovi su nametali potrebu stalne snažne intervencije države političkim sredstvima i sredstvima revolucionarnog pritiska na području ekonomskih odnosa . Bilo je neophodno da Kumunistička partija neposredno rukovodi aparatom vlasti . Bio je potreban veliki stepen koncentracije političke vlasti u upravnom aparatu . Samo su se tim putem mogli srušiti ekonomski temelji kapitalizma u zemlji i na novim društvenim osnovama obnoviti privreda, razorena za vreme rata, da bi se izgradili materijalni temelji i preduslovi za dalju socijalističku izgradnju . 288

RADNI LJUDI I APARAT VLASTI

Takvo stanje je moglo biti samo prelazna faza . Komunistička partija Jugoslavije bila je svesna da se snaga i stabilnost socijalističkog društva ne mogu obezbediti isključivo revolucionarno-administrativnim sredstvima. Snaga socijalizma uslovljena je prvenstveno njegovom ekonomskom neophodnošću , njegovom neodvojivom vezom s društveno-ekonomskim interesima radnih masa i trajnim razvijanjem saznanja o tim osnovnim istinama u svesti radnih ljudi. Trajnija prekomerna upotreba revolucionarno-administrativnih sredstava neizbežno bi zaoštrila unutrašnje odnose, deformisala akciju socijalističkih snaga i dovela do afirmacije birokratizma. Zato, čim prestane objektivna društvena potreba za takvom ulogom države, komunisti i sve svesne socijalističke snage, kao pokretači i nosioci progresivnog razvitka, dužni su da pojačaju svoju političku akciju u pravcu stvaranja i razvijanja takvih oblika demokratije koji omogućuju radničkoj klasi i radnim ljudima uopšte da neposredno u svoje ruke uzimaju upravljanje sve širim područjem društvenih poslova u privredi i drugim oblastima. Samo u takvom procesu radni ljudi mogu sami, svaki na svom mestu, svesno i spontano, da se uspešno suprotstavljaju pritisku ekonomskih, političkih i idejnih ostataka prošlosti i da postepeno izrastaju u samostalnu i neoborivu ekonomsko-političku snagu društva, koja sredstva državne prinude čini sve manje potrebnim i koja ih konačno i ukida. Sve dok socijalističko društvo ne postigne takav stepen materijalnog razvitka i

demokratske stabilnosti

mogućne

su

ozbiljne reakcionarne deformacije socijalističkih odnosa.

STVARANJE MATERIJALNE BAZE ― INDUSTRIJALIZACIJA ZEMLJE Iz svih tih razloga Komunističkoj partiji Jugoslavije i svim socijalističkim snagama u zemlji veoma se brzo nametnuo najznačajniji zadatak : jačanje materijalne baze socijalizma, pret19 VII Kongres

289

varanje socijalističkih faktora u vodeću ekonomsku snagu zemlje , učvršćenje društvene snage i uloge radničke klase , snažnije ekonomsko povezivanje radnih ljudi na selu sa socijalističkom privredom . Ti zadaci počeli su da se ostvaruju već prvim Petogodišnjim planom razvitka socijalističke Jugoslavije. U toj fazi je postavljen i ostvaren plan bitnog povećanja industriskog kapaciteta zemlje,

plan

industrijalizacije.

Usled

spoljnopolitičkih teškoća , s kojima se u to vreme borila socijalistička Jugoslavija, realizacija tog plana je iziskivala duže vreme i izvanredno teške napore radnih ljudi Jugoslavije, a u prvom redu njene radničke klase . Rezultati tih napora su bili od presudnog značaja

za dalji razvitak socijalizma

u našoj zemlji.

Postignut je glavni cilj plana: socijalistička privreda je postala vodeći ekonomski faktor u zemlji . Time se sve više ispoljavala ekonomska snaga socijalizma. Znatno je izmenjena društveno- ekonomska struktura zemlje u pravcu jačanja radničke klase, a s tim i jačanja političkih snaga socijalizma uopšte. Stvoreni su povoljniji materijalni uslovi za dalji razvitak proizvodnih snaga i za postepeno poboljšavanje uslova života radnih ljudi , a na taj način i za ublažavanje protivrečnosti između svakodnevnih materijalnih potreba pojedinog radnog čoveka, s jedne , i potrebe bržeg ekonomskog napretka društva kao celine, s druge strane. Učvršćena je ekonomska i politička nezavisnost zemlje . Stvorena je čvršća podloga za dalji razvitak socijalističkih odnosa .

SLABOSTI I NEGATIVNE TENDENCIJE U PRVIM FAZAMA RAZVITKA SOCIJALIZMA

Uporedo sa ovim uspesima koji su otvorili nove perspektive u pravcu daljeg razvijanja socijalističkih odnosa , prva faza socijalističke izgradnje otkrila je radnim ljudima i socijalističkim snagama u Jugoslaviji i mnoge njihove sopstvene slabosti .

290

Neizbežna koncentracija napora na ubrzanju industrijalizacije nužno je nametnula relativno sporiji tempo poboljšavanja uslova života proizvođača, pojačavajući u isto vreme neravnograna i stvarajući mernost u razvitku pojedinih privrednih izvesnu nestabilnost u robno-novčanim odnosima. Pritom su zaostajali poljoprivreda, proizvodnja robe za široku potrošnju itd. Pitanje platnog deficita u ekonomskim odnosima sa inostranstvom postavljalo se sve oštrije . Sve ove pojave imale su privremen i prelazan značaj , a napori učinjeni u proteklom periodu stvorili su materijalnu osnovicu za brže i skladnije kretanje u narednom periodu . U takvim su uslovima nastale ili se pojačale izvesne nega--

tivne pojave u oblasti društvenog i političkog razvitka, kao što su slabljenje inicijative i nedovoljna kontrola radnih masa , administrativni šematizam , izvesne opasne tendencije srastanja Partije s državnim aparatom , a pre svega birokratizam i s njim vezane tendencije ka tehnokratizmu i etatizmu, ka uspostavljanju određenih ekonomskih privilegija itd. Da su se te tendencije dalje razvijale i da su postale dominantne u našem društvenom životu, one su mogle ozbiljno ugroziti veze rukovodećin socijalističkih snaga, a u prvom redu Komunističke partije Jugoslavije sa širokim radnim masama.

NOVE INICIJATIVE KOMUNISTIČKE PARTIJE JUGOSLAVIJE U BORBI ZA SOCIJALISTIČKI I DEMOKRATSKI RAZVITAK Jugoslovenski komunisti su na vreme shvatili istorisku neophodnost daljih promena i aktivno delovali u pravcu uklanjanja smetnji koje sprečavaju socijalistički razvitak. Nisu se oni suprotstavljali samo težnjama za restauracijom buržoaskih političkih oblika i besperspektivnim malograđansko-anarhističkim pojavama, već su sprečili da se država razvija putem jačanja i razgranjavanja svojih funkcija, njenim sve širim zadiranjem u društveni život, porastom državne administracije , jačanjem tendencija birokratizma i ekonomskih privilegija , postepenim

19*

291

pretvarnjem države u silu iznad društva, u gospodara nad narodom. Time su jugoslavenski komunisti potsekli korene tendenciji da se konzerviraju uspostavljeni odnosi i da se zaustavi dalji socijalistički razvitak. Komunistička partija Jugoslavije blagovremeno je pokrenula niz inicijativa u pravcu doslednog razvijanja socijalističkin društvenih odnosa u našoj zemlji . Izvršene su promene pre svega u samom političkom i ekonomskom sistemu i u metodu planiranja, u smislu stvaranja povoljnih uslova za samostalno i slobodnije kretanje socijalističkih, ekonomskih i društvenih snaga uopšte. Data je odlučna i jasna orijentacija ka bržem tempu demokratizacije i ka ostvarivanju društvenog samoupravljanja na svim sektorima društvenog života. Preduzete su mere protiv tendencija srastanja Partije s upravnim aparatom države, protiv opasnosti njenog sopstvenog birokratizovanja. Pokrenuta je odlučna borba protiv pojava ozbiljnih birokratskih i etatıstičkih deformacija u razvitku socijalističkih odnosa. Veliki deo zadataka te vrste izvršen je još u fazi sprovo-

đenja Prvog petogodišnjeg plana. Odlučujući korak je učinjen 1949-1950 godine stvaranjem radničkih saveta u privrednim organizacijama. Zatim je, postepeno , došlo do niza drugih mera na daljem razvitku celokupnog političkog i državnog sistema. Na VI Kongresu Komunističke partije Jugoslavije potvrđene su ove istoriske promene i utvrđeni putevi daljeg socijalističkog društvenog kretanja. Razvoj socijalističkih odnosa i socijalističke

demokratije

dobio je time novu snagu i perspektivu sve slobodnije stvaralačke inicijative pojedinaca života.

292

na svim područjima društvenog

NARODNA VLAST KAO OBLIK DIKTATURE PROLETARIJATA DRUŠTVENA SUŠTINA DIKTATURE PROLETARIJATA Klasno-politička suština narodne vlasti u Jugoslaviji jeste diktatura proletarijata , to jest vlast specifičnog saveza radničke klase, kao rukovodeće društvene snage, sa ostalim radnim ljudima. Politički oblici vlasti radnog naroda, izrasli iz sopstvenih uslova, odgovaraju shvatanjima jugoslovenskih radnih ljudi. Ti oblici će se i ubuduće razvijati i menjati u skladu s unutrašnjim razvitkom proizvodnih snaga i socijalističke svesti.

društvene

Pod diktaturom proletarijata ne podrazumevamo ovakvu ili onakvu spoljnu formu države niti određeni metod ili organizaciju političkog sistema doba prelaza iz kapitalizma u socijalizam, odnosno komunizam, već njenu društvenu odnosno klasno-političku sadržinu. Forme, metodi i organizacija političkog sistema izrastaju iz određene društvene sadržine, i u raznim zemljama i razdobljima mogu biti , i neizbežno jesu, veoma različiti . Diktatura proletarijata jeste društvena suština takve vlasti i takvog političkog sistema u kome neospornu rukovodeću ulogu ima radnička klasa. A pod neospornom rukovodećem ulogom radničke klase u tome smislu ne može se podrazumevati prosto prisustvo neke radničke partije u vladi , već takvi odnosi klasnih i političkih snaga u jednoj zemlji u okviru kojih su radnička klasa i njene vodeće socijalističke snage, u savezu sa ostalim radnim ljudima, u mogućnosti da menjaju društvene odnose, u skladu s njihovim društveno-ekonomskim interesima , i stvarno ih menjaju .

Neizbežnost i zakonitost takvog političkog sistema u prelazno doba - uz veliko obilje njegovih demokratskih formi proizilazi iz istoriske uloge radničke klase kao najprogresivnijeg društvenog činioca u savremenom društvu . Uloga radničke klase jeste politički izraz činjenice da društveno-ekonomski interes neposrednih proizvođača uzet u celini kao interes cele rad293

ničke klase, bez obzira na političku svest svakog pojedinog proizvođača, — pretstavlja najnapredniji materijalni potsticaj društvenom kretanju i u privatno-kapitalističkoj proizvodnji , i u proizvodnji sredstvima u društvenoj svojini . Napredna uloga radničke klase proizilazi i iz činjenice da radnička klasa ne može osloboditi sebe od eksploatacije a da pritom ne oslobodi i celo društvo od istoriski preživelog kapitalističkog sistema i od svake eksploatacije i ugnjetavanja . Zato radnička klasa nužno mora menjati ne samo klasnu strukturu društva, već i društvene odnose u kojima ona postoji kao klasa . U uslovima diktature proletarijata i društvene svojine nad sredstvima za proizvodnju, radnička klasa ne može ostvarivati svoje sopstvene materijalne interese i svoju istorisku ulogu akɔ se u isto vreme ne bori i za razvitak proizvodnih snaga, za oslobođenje svih stvaralačkih ekonomskih i političkih činilaca društva od pritiska antisocijalističkih snaga : od sitnosopstveničke stihije, birokratizma, konzervativizma i od raznih formi izopačavanja socijalističkih odnosa i socijalističkog razvitka . U tome smislu diktatura proletarijata jeste svaki onaj politički sistem prelaznog doba u kome neposredni i budući ekonomski i ostali interesi radničke klase - to jest proizvođača koji radi društvenim sredstvima za proizvodnju - pretstavljaju rukovodeći princip celokupne njegove političke , ekonomske i društvene aktivnosti . To je politički sistem koji ,,čini samo prelaz ka uništenju svih klasa i ka besklasnom društvu" (Marks) .

NEOPHODNOST RAZLIČITOSTI OBLIKA DIKTATURE PROLETARIJATA

Različiti politički oblici diktature proletarijata nužno proizilaze iz različitosti istoriskog razvitka pojedinih naroda, iz različite društveno-ekonomske strukture , različitih ekonomskih , političkih i kulturnih uslova, različitih političkih , naročito demokratskih tradicija, običaja, shvatanja i drugih osobenosti itd . , kao i iz različitosti polazne tačke i puteva kojima su izvršeni društveni preobražaji . 294

Tako je diktatura proletarijata dobila jedan oblik u Jugoslaviji, gde je proletarijat revolucionarnim sredstvima izvojevao rukovodeće političke pozicije, ali u kojoj je tek imao da izvojuje odlučujuću pobedu nad opštom zaostalošću koja pothranjuje reakcionarne snage . U bitno drukčijim uslovima ostvaruju se političke forme diktature proletarijata u zemljama koje su razvijene, gde socijalizam ima jaku ekonomsku podlogu, a radnička klasa već izvojevane socijalne tekovine. Diktatura proletarijata ne može imati iste onakve oblike u jednoj zemlji gde radnička klasa postaje rukovodeći društveni faktor postepenim osvajanjem i jačanjem pozicija u sistemu vlasti , kakve ima u drugoj nekoj zemlji gde je, usled krajnje zaoštrenosti unutrašnjih suprotnosti , proletarijat izvojevao vlast putem revolucionarnog preokreta, koji je kao vihor burno i do temelja uništio stari omrznuti politički sistem i uveo poredak otvorene revolucionarne diktature i monopolne vlasti rukovodećih revolucionarnih snaga . Stalno jačanje snaga socijalizma u svetskim razmerama i porast njihovog uticaja

na opšte društveno kretanje u svetu

uticaće na to da se u budućnosti ispolji još veće obilje različitih političkih formi diktature proleratijata - od revolucionarne diktature do parlamentarne vlade s presudnim uticajem radničke klase i njenih društveno- ekonomskih interesa. Mogućno je da razvoj klasne borbe na putu ka diktaturi proletarijata još poveća obilje različitih političkih formi s raznim prelaznim političkim oblicima specifičnog dvovlašća i kompromisa u kojima će se odražavati sve veći uticaj interesa radničke klase , sve dok taj uticaj s vremenom ne postane dominantan u političkom obliku koji bude proizišao iz konkretnih uslova klasne borbe.

295

DRUŠTVENA ULOGA I ZADACI SOCIJALISTIČKE DRŽAVE

DRŽAVA KAO NEOPHODAN INSTRUMENT SOCIJALISTIČKIH SNAGA U PRELAZNOM PERIODU

Država je neizbežan produkt svakog klasnog društva i, kao takva, oruđe vladajućih klasa. Država je i neophodan opšti oblik vlasti radničke klase i radnog naroda u Jugoslaviji . Socijalistička revolucija ne može ukinuti i ne ukida državu

samim osvajanjem političke vlasti od strane socijalističkih snaga, jer time klasne i društvene suprotnosti ne iščezavaju , niti je novo društvo sposobno da živi i da se razvija bez takvog instrumenta za regulisanje unutrašnjih suprotnosti i protivrečnosti. Naprotiv, država je jedna od najvažnijih i najneophodnijih poluga socijalističkih snaga za rušenje ekonomskih temelja kapitalističkog sistema i za uspostavljanje temelja socijalističke izgradnje . Dosadašnji tok istorije socijalističkih revolucija sahranio je konačno razne anarhističke teorije o ukidanju države, kao razne malograđanske utopističke iluzije o nekom društvu apstraktnih demokratskih principa. „ Država se ne ukida; ona odumire" (Engels) . Odumiranje države je proces koji traje u toku cele epohe prelaza iz kapitalizma u komunizam. Vreme u kome se taj proces odumiranja razvija ujedno je i epoha u kojoj država u svojim određenim elementima postoji i igra određenu neophodnu i pozitivnu ulogu u društvu, različitu u raznim fazama razvitka u prelaznom periodu . Revoluciji i socijalističkoj državi nije cilj da stvaraju novo društvo po nekim unapred utvrđenim

šemama i dogmatskim

konstrukcijama. Njihov je zadatak samo da oslobode socijalističke,

ekonomske i društvene faktore koji su se već razvili

u nedrima starog društva i koji treba da budu nosilac daljeg socijalističkog razvitka, u skladu s razvitkom društvene materijalne baze i s napretkom socijalističke svesti . Država prelaznog doba treba, prema tome, da bude : instrument oslobođenja soci296

jalističkih snaga od kapitalizma, instrument odbrane njihovog slobodnog razvitka u ekonomskim uslovima koji nastaju na bazi podruštvljavanja sredstava za proizvodnju i instrument demokratskog organizovanja i jačanja njihove ekonomske i političke snage. PROCES ODUMIRANJA DRŽAVE Izvan tih okvira, u sferi same socijalističke izgradnje, i država će se nužno sve više preobražavati u oblik društvenoekonomske organizacije za vršenje određenih zajedničkih društvenih funkcija. Ona će se sve manje javljati kao instrument sile, a sve više kao instrument društvenog samoupravljanja, zasnovanog na svesti o zajedničkim materijalnim interesima radnih ljudi i na konkretnim potrebama njihovih proizvodnih organizacija. Socijalistička država, prema tome, jeste i mora biti država posebnog tipa , država koja odumire. Njena društvena uloga i njena organizacija moraju biti takvi

da se taj proces

može

odvijati što nezavisnije od subjektivne volje konkretnih nosilaca njene uloge, a u skladu sa ekonomskim jačanjem socijalizma i sa afirmacijom socijalističkih odnosa. Organski oblik u kome se protivrečnosti socijalističkog razvitka mogu i moraju rešavati postepeno, evolucijom, jeste razvoj demokratizma i društvenog samoupravljanja u svim oblastima društvenog života. Dosadašnja praksa i iskustva socijalističkog razvoja u drugim zemljama i u samoj Jugoslaviji potvrđuju ne samo da je taj put mogućan i uspešan, već da upravo on nezavisno od oblika u kojima dolazi do izraza - vodi stabilizaciji socijalističkih društvenih odnosa i jačanju njihove unutrašnje snage. Sa razvojem socijalističkog demokratskog sistema počinje se sužavati uloga državne uprave u neposrednom upravljanju privredom, na području kulturno-vaspitne delatnosti, zdravstva, socijalne politike itd . Funkcije upravljanja ovim delatnostima sve više prelaze na razne društvene samoupravne organe, sa297

mostalne ili povezane u odgovarajući demokratski organizacioni mehanizam . Državni organi i dalje vrše niz funkcija, kao što su : ekonomsko planiranje, upravljanje određenim društvenim fondovima, opšte proporcije i odnosi u raspodeli sredstava ; no oni se u toj funkciji sve manje javljaju kao organi političke vlasti , a sve više kao zajednički društveni organi radnih kolektiva u preduzeću i teritorijalnih zajednica radnih ljudi kao proizvođača i potrošača . Uporedo s prenošenjem funkcija upravljanja društvenim poslovima na razne društvene organe, preobražajem u karakteru

državnih,

kao i sa unutrašnjim naročito pretstavničkih

organa - neke funkcije, kao što su: politički sistem, opšti regulativni poslovi i posebni regulativni poslovi u oblasti privrede , održavanje javnog reda, inspekcija, bezbednost, pravosuđe , narodna odbrana i slično, zadržavaju karakter državnih poslova ; ali se i one, neke brže, neke sporije, menjaju u svojim oblicima i metodima, u skladu sa ublažavanjem unutrašnjih klasnih suprotnosti i teškoća u izgradnji novog ekonomskog sistema socijalizma. DVE ŠTETNE TENDENCIJE U IZGRADNJI DRŽAVE Proces odumiranja države , prema tome, ne zavisi samo od subjektivne volje vodećih socijalističkih snaga. On može biti samo organski plod nastajanja , razvijanja i sazrevanja socijalističkih odnosa i rastuće društveno-ekonomske snage socijalizma uopšte , plod socijalističkog razrešavanja čitavog niza protivrečnosti prelaznog doba . Zato zaletanje unapred , u izmišljene konstrukcije , može biti isto onoliko štetno koliko i konzervativno zadržavanje na preživelim oblicima. Imajući pred očima sve te činjenice, Savez komunista Jugoslavije pri daljoj izgradnji i razvijanju društvenog sistema boriće se istrajno protiv dveju — u današnje vreme podjednako opasnih i štetnih - tendencija u društvenom životu Jugoslavije : prvo, protiv tendencije anarhističkog potcenjivanja uloge države , pseudo-liberalističkog napada na njen socijalistički karak-

298

ter i protiv svakog potkopavanja njene političke snage u borbi s buržoaskom kontrarevolucijom i društvenom demoralizacijom ; i, drugo, protiv tendencije pretvaranja države u sveobuhvatnu društvenu snagu, u snagu iznad društva, koja bi, ustvari, likvidirala neposredni društveni uticaj radnih ljudi na politiku državnog rukovodstva, to jest protiv svakog etatističkog idolopoklonstva . Prva tendencija vodi ka političkom razoružanju radničke klase i socijalizma pred neprijateljem socijalizma i zaostalom

svešću, koji još pretstavljaju ozbiljnu snagu u našem društvenom životu . Oslobađanje tih snaga stvorilo bi našem socijalističkom društvu niz novih teškoća i bitno bi usporilo razvitak socijalizma i proizvodnih snaga . Time bi bio produžen vek svim društvenim suprotnostima , a usporen razvitak socijalističkog demokratizma. Jugoslovenski komunisti se ne plaše ni kontrarevolucionarnih snaga ni destruktivne anarhističke i pseudoliberalističke fraze . Ali oni će se uporno protiv toga boriti , da se tim društvenim i političkim elementima ― koji po svojim klasnim , ekonomskim i političkim interesima pripadaju prošlosti, to jest jednom društvenom poretku koji je Revolucijom uništen - ne bi pružila mogućnost da ometaju radne ljude u Jugoslaviji u njihovim socijalističkim naporima i da povećavaju njihove teškoće, koje su,

u relativno još nedovoljno razvijenoj

zemlji kao što je Jugoslavija, ionako prilično velike . Druga tendencija vodi birokratizmu ,

odvajanju vodećih

političkih snaga od radnih masa , deformacijama socijalističkog razvitka, zaoštravanju unutrašnjih suprotnosti . Objektivni izvori te društvene pojave leže pre svega u slabosti socijalističkih snaga, to jest u ekonomskoj i političkoj nerazvijenosti zemlje i s tim vezanoj potrebi znatne koncentracije vlasti, u ekonomskoj bazi ostataka kapitalizma i u pritisku sitnosopstveničke stihije , u zaoštrenosti unutrašnjih suprotnosti, u reakcionarnom međunarodnom pritisku itd. Njihovi su subjektivni izvori — u ideološkoj zaostalosti i konzervativizmu u redovima socijalističkih snaga, u navikama iz prošlosti , u uticaju birokratskog

tehnokratizma i etatizma,

u zaostalosti

299

društvene svesti radničke klase , u stepenu koncentracije vlasti i ekonomskih privilegija državnog i privrednog upravnog aparata itd. Birokratizam pretstavlja u prelazno doba veliku opasnost po socijalizam. Dok još znači samo tendenciju i sporadičnu pojavu etatistički birokratizam koči razvitak socijalističke demokratije i aktivnost socijalističkih snaga, deformiše pojedine socijalističke društvene odnose, lišavajući i samu radničku klasu mnogih njenih prava i mnogih vidova njene rukovodeće uloge. Dokraja razvijen, birokratizam bi značio specifičan vid restauracije državno-kapitalističkih odnosa. Takav proces bi neminovno vodio sve jačem zaoštravanju protivrečnosti između društvenog karaktera proizvodnje društvenim sredstvima za proizvodnju , s jedne strane, i monopola države , kao samostalne ekonomske snage u oblasti upravljanja društvenom proizvodnjom i raspodelom, s druge strane . Nastale bi, u tom slučaju , antagonističke protivrečnosti između radnih ljudi, koji hoće da budu gospodar društvenih sredstava za proizvodnju, i države , kao sveopšteg monopoliste, između nagrađivanja prema radu i birokratskih ekonomskih privilegija, došlo bi do neizbežnih socijalnih i političkih poremećaja . Socijalistički napredak je, dakle, isto tako nemogućan bez savlađivanja etatističkog birokratizma, kao poslednjeg izdanka starog klasnog sistema i kao najveće kočnice napretka socijalizma, kao što je on nemogućan i bez savlađivanja anarhističkih - svesnih ili nesvesnih — destruktivnih i pseudo-liberalističkih — pokušaja da se slabljenjem države potkopa sama rukovodeća društvena uloga socijalističkih snaga i time pripremi put antisocijalističkim snagama.

300

OSNOVNI DRUŠTVENO-POLITIČKI NOSIOCI SOCIJALISTIČKOG RAZVITKA

MESTO I ULOGA KOMUNISTA I DRUGIH SVESNIH SOCIJALISTIČKIH SNAGA U SISTEMU NARODNE VLASTI

Pridajući ulozi države u prvim fazama socijalističke izgradnje neophodno i značajno mesto, a i svesni opasnosti etatističkih deformacija koje ta uloga može izazvati u razvitku socijalističkih odnosa, ―― jugoslovenski komunisti smatraju da država, odnosno njen upravni aparat i njena administrativna sredstva, nikako ne pretstavlja glavni instrument socijalističke izgradnje i razrešavanja unutrašnjih protivrečnosti socijalističkog razvitka. Državni aparat ne može biti odlučujući , trajni i sveobuhvatni faktor razvitka novih društvenih odnosa . Jugoslovenski komunisti ne smeju, a i ne žele, da preko državnog aparata postanu vlast umesto radničke klase i radnih ljudi . Samo društveno-ekonomski interes radničke klase, radnih ljudi koji proizvode društvenim sredstvima za proizvodnju , i na tom interesu zasnovana socijalistička svest, mogu biti osnovni trajni pokretač društvenog napretka. Komunisti se ne odriču svoje rukovodeće društvene uloge. Socijalistička svest igra odlučujuću ulogu u razrešavanju protivrečnosti socijalističkog razvitka . Ali rukovodeće socijalističke snage mogu pobeđivati samo ako dejstvuju u skladu sa objektivnim zakonima razvitka i potrebama društva uopšte i , posebno, ako dejstvuju u skladu sa opštim društveno -ekonomskim interesima radničke klase odnosno radnih ljudi koji proizvode društvenim sredstvima za proizvodnju . U borbi za dalji razvitak socijalizma komunisti moraju stalno proveravati svoju političku liniju

neprekidno

jačajući

svoju odgovornost

pred širokim

masama radnog naroda . Poučavani praksom i protivrečnostima koje se javljaju u socijalističkom razvitku , oni treba da vaspitavaju radne ljude kako bi mogli sve više , sve neposrednije i sve samostalnije upravljati društvom, misliti i u praksi dejstvovati

301

socijalistički ,

sve dok svaki

pojedini građanin

ne nauči da

upravlja poslovima društvene zajednice. Odnos komunista prema ljudima, prema tome, ne može biti ni odnos vladajuće partije prema onima kojima se vlada, niti odnos učitelja prema učeniku , već se taj odnos mora sve više javljati kao odnos između ravnopravnih. Najkvalifikovaniji i najsposobniji u ostvarivanju zajedničkih interesa zato stiču i najviše poverenja. Komunisti i vodeće socijalističke snage uopšte moraju razvijati svoju akciju u borbi za napredak socijalizma na svim područjima društvenog života, u prvom redu kroz život, rad i društvenu âkciju samih radnih ljudi . Drugim rečima, oni treba da teže tome da se bore za napredak socijalizma i da u toj borbi ostvaruju svoju rukovodeću ulogu sve manje svojom nih

vlašću,

ljudi ,

a sve više kroz neposrednu vlast

rad-

proizvođača društvenim sredstvima za proizvod-

nju , kroz najrazličitije organe društvenog samoupravljanja, pri čemu komunisti treba da se bore za aktivnost svih faktora socijalističkog razvitka, da se bore da ta aktivnost bude socijalistička, vaspitavajući i osposobljavajući sve šire mase proizvođača za socijalističko upravljanje . Takvom se aktivnošću komunisti i vodeće socijalističke snage obezbeđuju od birokratizacije , a u isto vreme stalno podižu društvenu svest radnih ljudi na ¡viši stepen, težeći postepenom smanjivanju i ukidanju suprotnosti između vlasti i ,, onih kojima se vlada ”, između rukovodećih i ,,vođenih”, između države i građana. U isto vreme će se komunisti i dalje boriti za to da ključne pozicije državne vlasti, od kojih zavisi dalji razvitak socijalističkog društva i odbrana toga društva od napada najrazličitibudu u jih , unutrašnjih i spoljnih antisocijalističkih snaga , čvrstim revolucionarnim rukama .

Veliki socijalistički , demo-

kratski , humani i miroljubivi ciljevi koje je jugoslovensko socijalističko društvo sebi postavilo - mogu se najbrže i najbezbolnije ostvarivati ako neprijateljima socijalizma ne bude omogućeno da unose smetnje i poremećaje u unutrašnji društveni život.

302

OSNOVNI NOSIOCI SOCIJALISTIČKOG DRUŠTVENOG RAZVITKA

Polazeći od tako utvrđenih političkih osnova , Savez komunista Jugoslavije smatra da — za razvijanje socijalističkih društvenih odnosa u doba prelaza iz kapitalizma u socijalizam ključni problem i prvenstveni zadatak svesnih socijalističkih snaga pretstavlja otkrivanje oblika u kojima će se novi socijalistički društveno -ekonomski odnosi izraziti u društvenoj bazi, to jest u tome kakav će biti konkretan ekonomski i politički položaj osnovnih ćelija socijalističkog društva, osnovnih faktora socijalističkog kretanja u mehanizmu upravljanja društvenom proizvodnjom i raspodelom, kao i u utvrđivanju ekonomske politike društva kao celine. U uslovima izgradnje

socijalističkih društvenih

odnosa,

kada vlast već pripada radnom narodu, osnovni nosioci socijalističkog razvitka u društvenoj osnovi jesu: proizvođač

koji proizvodi društvenim sredstvima za

proizvodnju, koji svojim radom i društveno-ekonomskim interesom, zasnovanom na tome radu , neizbežno postaje glavno uporište socijalizma ; koji je usled svoje materijalne povezanosti s preduzećem najviše zainteresovan za njegov maksimalan uspeh, za njegovo dobro poslovanje i za njegov stalni tehnički napredak ; koji je usled svoje zavisnosti od opšteg materijalnog stanja društvene zajednice u kojoj živi suštinski zainteresovan za razvijanje proizvodnih snaga, za povećanje produktivnosti rada i time za povećanje materijalnog bogatstva, kao i za jedinstveno i plansko usklađivanje odnosa u raspodeli ; koji , kako u proizvodnji tako i u potrošnji , u svome radu i životu na sopstvenom iskustvu ispituje sve rezultate

opšte ekonomske,

socijalne i

druge politike društvenih organa, pa je zato elementarno zainteresovan za socijalističku , demokratsku kontrolu nad radom državnog i privrednog upravnog aparata i za suzbijanje birokratizma; radni

kolektiv,

koji je, kao nosilac privređivanja,

zainteresovan za usklađivanje individualnih i kolektivnih interesa u preduzeću , za stalno povećavanje individualne i kolek303

tivne produktivnosti rada, jer upravo to omogućuje porast individualnog životnog standarda, kao i dalje tehničko napredovanje preduzeća ; koji je iz tih istih razloga zainteresovan za kooperaciju među preduzećima i za privredno udruživanje u interesu maksimalnog iskorišćavanja sopstvenih proizvodnih i drugih ekonomskih mogućnosti , kao i mogućnosti društvene zajednice ; koji udruživanje te vrste pretvara ne samo u organe i sredstvo pojedinačnih radnih kolektiva u njihovim naporima za stvaranje najpovoljnijih uslova rada i privređivanja, već i u instrument društvene zajednice za demokratsku centralizaciju određenih društvenih ekonomskih funkcija i za usmeravanje određenih ekonomskih aktivnosti radnih kolektiva ; komuna, osnovna političko-teritorijalna i društvenoekonomska samoupravna zajednica radnih ljudi , koja

kao

praktički nosilac i organizator napora na unapređivanju opšteg društvenog standarda i na zadovoljavanju socijalnih potreba radnog stanovništva - postaje ujedno i osnovni faktor usklađivanja individualnih i kolektivnih interesa ; koja usled svoje materijalne zavisnosti od prihoda stanovništva mora biti zainteresovana kako za podizanje produktivnosti rada, tako i za dalje razvijanje proizvodnih snaga; u kojoj se proizvođač javlja ujedno i kao potrošač i kao korisnik socijalnih, kulturnih, zdravstvenih i drugih ustanova, a time postaje zainteresovan i za opšti razvitak proizvodnih snaga i društvenog standarda ; u kojoj radni čovek dobiva uvid u funkcije društvene zajednice na području usklađivanja individualnih i kolektivnih interesa i sam se prestaje osećati kao najamni radnik države, dok komuna na taj način - i uporedo sa slabljenjem klasnih razlika i antagonizama ― sve više prerasta u osnovnu ćeliju društvene zajednice, kao zajednice proizvođača, i sama postaje osnovna zajednica proizvođača ;

socijalističke društvene organizacije, političke, socijalno-ekonomske, kulturne i druge, koje se organizuju na području određenih interesa socijalističkog građanina ; koje, kao takve, s jedne strane zadovoljavaju najrazličitije potrebe građana, a s druge strane postaju i instrument društvene 304

•

zajednice kao celine, njenih najnaprednijih socijalističkih snaga u sprovođenju dosledne socijalističke politike , u socijalističkom društvenom vaspitanju masa i u njihovom kulturnom uzdizanju , kao i u usmeravanju svesnih napora celog naroda na rešavašto se pogotovu

juće socijalističke zadatke ; koje svim tim

odnosi na organizacije kao što su Savez komunista , Socijalistički savez radnog naroda, sindikati itd. — vrše ulogu nosioca socijalističke misli i njenog´stalnog daljeg razvitka, bez čega nema ni socijalističke prakse. Ako svi ti faktori deluju slobodno u okviru zajedničkih interesa, onda će i

država ,

kao njihov zajednički instrument,

biti značajan faktor napretka socijalizma . I obrnuto, ako preterana koncentracija vlasti u rukama državnog aparata i etatistički birokratizam ukoče ili otežaju akciju osnovnih faktora socijalističkog razvitka, onda država postaje samostalna ekonomska snaga, a birokratizam počinje gušiti inicijativu osnovnih socijalističkih činilaca i postajati izvor izopačavanja socijalističkih društvenih odnosa . Drugim rečima, takav politički sistem počinje kočiti normalan socijalistički napredak . Stoga se u položaju i odnosima proizvođača , radnog kolektiva i komune, kao osnovnih društvenih činilaca, odražava karakter društvenoekonomskih odnosa uopšte i razvijenost socijalističkog sistema posebno. SLOBODNA ZAJEDNICA PROIZVOĐAČA Socijalistička država, prema tome, po svojim oblicima organski izrasta iz potreba tih socijalističkih faktora , to jest ona mora biti tako organizovana da, prvo, omogućuje njihovu slobodnu akciju u okviru opšteg društvenog plana i jedinstvenog sistema i, drugo, da obezbeđuje postepeno prerastanje celog društva - kroz takvu slobodnu akciju osnovnih socijalističkih faktora

u socijalističku zajednicu proizvođača . Zajednica pro-

izvođača nije nikakav naziv za određenu organizacionu formu ili za teritorijalno-političku zajednicu ljudi. Ona označava takve društveno-ekonomske odnose u kojima nestaju klasni antago20 VII Kongres

305

nizmi , kao i suprotnosti između grada i sela , između fizičkog i umnog rada, između organizatora proizvodnje i praktičnih izvršilaca, između upravljanja i izvršavanja. U takvim odnosima društvo sve više postaje organizacija ravnopravnih radnih ljudi , u kojoj , u krajnjoj liniji, svaki od njih - bilo u proizvodnoj organizaciji ili izvan nje - ima svoje mesto kao aktivan činilac u borbi za dalji razvitak proizvodnih snaga i za podmirenje životnih potreba čoveka. Tu se gubi razlika između neposrednog proizvođača i radnog čoveka izvan neposrednog materijalnog proizvodnog procesa, a čitava društvena zajednica postaje zajednica proizvođača. Taj proces društvenih preobražaja biće osnovna karakteristika društvenog razvitka cele epohe socijalizma ka punom ostvarenju osnovnih društvenih i ekonomskih ciljeva radnih ljudi ― ka komunizmu .

306

Glava šesta

DRUŠTVENO- EKONOMSKO UREĐENJE

DRUŠTVENA SVOJINA NAD SREDSTVIMA ZA PROIZVODNJU I DRUGI OBLICI SVOJINE DRUŠTVENA I EKONOMSKA SUŠTINA SOCIJALIZMA Svaki istoriski oblik društva karakterišu određeni društveni odnosi , od kojih su osnovni — odnosi ljudi u proizvodnji i raspodeli društvenog proizvoda . Socijalizam donosi nove društvene odnose, bitno različite od kapitalističkih . Socijalizam nije samo ,,politika u korist masa" i borba za ,, veći komad hleba “, mada je podizanje blagostanja građana karakteristika socijalističke privrede. Socijalizam se ne izjednačava sa ostvarivanjem principa jednakosti i slobode , mada je težnja za jednakošću i slobodom bitan element njegove ideologije. Suština socijalizma se ne ogleda samo u materijalnom, ekonomskom snaženju društva, mada je razvitak materijalnih proizvodnih snaga jedan od osnovnih preduslova socijalizma, jer se takav visoko razvijeni društveni poredak ne može ostvariti u uslovima ekonomske nerazvijenosti. Socijalizam je društveno uređenje zasnovano na podruštvljenim sredstvima za proizvodnju, u kome društvenom proizvodnjom upravljaju udruženi neposredni proizvođači, u kome se vrši raspodela prema principu ,,svakome prema radu“ i u kome se, pod rukovodstvom radničke klase , koja se kao klasa i sama menja, svi društveni odnosi postepeno oslobađaju klasnih su-

20*

307

protnosti i svih elemenata iskorišćavanja čoveka .

od

čoveka

strane

Uvođenjem društvene svojine nad osnovnim sredstvima za proizvodnju i upravljanjem društvenom proizvodnjom koje vrše ― stvaraju udruženi radni ljudi kao proizvođači i kao potrošači se uslovi za otklanjanje anarhije u proizvodnji i periodičnih ekonomskih kriza , pojava u kapitalizmu neizbežnih . Nestaju osnovne unutrašnje protivrečnosti svojstvene kapitalizmu , koje u kapitalizmu onemogućavaju planiranje .

Nestaje,

naročito,

osnovna svrha kapitalističkog načina proizvodnje: sticanje profita i akumuliranje kapitala, a celokupna proizvodnja se organizuje neposredno prema potrebama ljudi.

OBLICI Í ULOGA DRUŠTVENE SVOJINE Oblik podruštvljenja sredstava za proizvodnju može biti različit na putu od posredno društvene ili državne svojine

koja je karakteristična za prve faze socijalističkog razvitka — ka što neposrednijoj društvenoj svojini kojom sve neposrednije upravljaju oslobođeni i udruženi radni ljudi . Društvena svojina nad sredstvima za proizvodnju razvija se u skladu s materijainim , društvenim i političkim snaženjem socijalističkog društva. Otuda, sve dok se društveno prisvajanje vrši preko, ili uz prisustvo, društvene sile u obliku države ili političke vlasti , u svakoj formi društvene svojine ima više ili manje ostataka državne svojine . Sa ekonomskog gledišta,

društvena

svojina

omogućava

usmeravanje proizvodnje prema potrebama ljudi u cilju njihovog što potpunijeg zadovoljenja . Ona ujedno sprečava i otuđenje viška rada od proizvođača , stavljajući

proizvođača u položaj da

odlučuje o nameni i raspodeli društvenog proizvoda i da ujedno neposredno prisvaja jedan deo društvenog proizvoda koji on proizvodi u društveno organizovanoj proizvodnji . Društvena svojina nad sredstvima za proizvodnju ostvarena je u Jugoslaviji revolucionarnim preobražajem. Ona obuhvata

308

sva sredstva za proizvodnju, osim sredstava za proizvodnju za lični rad seljaka i zanatlija. Društvena svojina nad sredstvima za proizvodnju nije samo likvidirala privatnu kapitalističku svojinu, već je postala i čvrsta osnova i garantija takvih društvenih odnosa u proizvodnji iz kojih postepeno iščezavaju uslovi za svaki svojinski , a time i za ekonomski i politički , monopol , to jest ne samo monopol pojedinaca, nego i socijalističke države. Stvarna društvena sadržina tog procesa jeste razvitak samoupravljanja proizvođača u proizvodnji , samoupravljanje radnog naroda u opštini , srezu, republici i federaciji i jasno razgraničenje prava i dužnosti između svih tih organa. Ta veza omogućava da na proizvodnju i na raspodelu , kao i na raspolaganje društvenim produktom, imaju uticaja, na određen način, i društvena zajednica i pojedini proizvođač . Ti odnosi nisu apsolutni , oni su protivrečni ; ali se postepeno, nesumnjivo, moraju razvijati u pravcu sve većeg neposrednog uticaja radnog čoveka i sve većeg sklada s potrebama društva kao celine. U takvim odnosima, koji društvo sve više pretvaraju u stvarnu zajednicu proizvođača , postaje mogućno da slobodan i svestran razvitak svakog pojedinca bude uslov slobodnog razvitka za sve . Savez komunista smatra društvenu svojinu nad sredstvima za proizvodnju neprikosnovenom osnovom socijalističkog poretka Jugoslavije. Samo daljim razvijanjem društvene svojine stvaraju se uslovi za stalno ekonomsko jačanje socijalističke zajednice, a time i za bolji život i za sve širu slobodu radnog čoveka. Rad u takvim uslovima više nije samo borba za opstanak, već postaje i zadovoljstvo čoveka, svesnog stvaraoca .

SVOJINSKI ODNOSI U POLJOPRIVREDI I NJIHOV PREOBRAŽAJ Svojinski odnosi u poljoprivredi imaju naročiti značaj za društveno-ekonomsko uređenje naše zemlje . U pojedinim zemljama koje grade socijalizam problem zemljišne svojine i njenih oblika različito se postavlja . Bitno je da je proces podruštvljenja zemlje sastavni deo razvitka socijali-

309

zma. Taj se proces može razvijati na različite načine, koji zavise od konkretnih društveno-ekonomskih i političkih uslova u svakoj pojedinoj zemlji . U Jugoslaviji je izvršena radikalna agrarna reforma, koja je okončana ograničenjem privatnih zemljišnih poseda na 10 hektara obradive zemlje , čime je bitno sužena mogućnost afirmacije kapitalističkih tendencija u oblasti privatne poljoprivredne proizvodnje. S obzirom na činjenicu da je privatni zemljišni posed u Jugoslaviji isključivo tipa malog i srednjeg gazdinstva, Savez komunista Jugoslavije smatra da se proces podruštvljavanja zemlje neće razvijati posredstvom prinudne opšte nacionalizacije ili drugim sličnim sredstvima, već prvenstveno podruštvljavanjem poljoprivredne proizvodnje na osnovu sve jačih socijalističkih proizvodnih snaga u privredi i posebno u poljoprivredi , postepenim socijalističkim preobražajem sela, ujedinjavanje putem zadrugarstva, odnosno putem kooperacije seljaka s društvenim sektorom u poljoprivrednoj proizvodnji. Ta se kooperacija prvenstveno zasniva na primeni sredstava moderne krupne poljoprivredne proizvodnje , koja mogu biti isključivo u društvenoj svojini. Proces podruštvljavanja zemlje takođe će se kretati putem razvijanja i jačanja društvenih poljoprivrednih preduzeća , kao i dejstvovanjem socijalističke industrije i trgovine na ekonomske odnose u poljoprivredi . Takav razvitak potsticaće i subjektivni napori vodećih socijalističkih snaga. Uprkos postojanju privatne zemljišne svojine ,

zemlja je

opšte dobro . Za njenu racionalnu obradu zainteresovano je celokupno stanovništvo , pa zato ona treba da stoji pod opštom društvenom kontrolom. Zbog toga društvena zajednica odgovarajućom opštom ekonomskom, a naročito investicionom i kreditnom politikom, kao i raznovrsnim planskim, državno-regulativnim i stručno-organizatorskim merama - sistematski stvara, potstiče i jača najraznovrsnije elemente krupne socijalističke poljopri-

310

vrede, čime neprekidno potstiče i unapređuje socijalistički preobražaj sela. U isto vreme Savez komunista Jugoslavije smatra neophod-nim da se seljak oseća sigurnim na svojoj zemlji, to jest da je njegov posed pravno zaštićen i da ga nikakve mere eksproprijacije - sem u slučajevima utvrđenim zakonom, kada je to opšta društvena potreba - ne mogu lišiti zemlje, dokle god on tu zemlju obrađuje. Idući za svojim sopstvenim interesom i za interesom društvene zajednice i ubeđujući se na svom sopstvenom iskustvu seljak sam treba dobrovoljno da se odluči o svom uključivanju u socijalističku kooperaciju i u krupnu poljoprivrednu proizvodnju, koja ga jedina može izvući iz zaostalosti i siromaštva.

PRIVATNA SVOJINA U OBLASTI ZANATSTVA I NJEN PREOBRAŽAJ

Postojanje

privatne svojine individualnog zanatlije

sredstvima za proizvodnju

nad

odgovara konkretnim društvenim

uslovima i potrebama. Zanatska delatnost na osnovu onih ličnih sredstava za rad koja ne mogu postati izvor iskorišćavanja drugoga uključuje se u socijalističku privredu ukoliko zanatlija proizvodi i pruža usluge svojim ličnim radom. U privatnom zanatstvu, kao i u privatnoj poljoprivredi , još postoje ostaci najamnog rada i eksploatacije tuđe radne snage. Savez komunista Jugoslavije smatra da treba sve te ostatke starog sistema postepeno uklanjati iz naših društvenih odnosa. Pritom treba u prvom redu učiniti sve potrebne napore za socijalistički preobražaj sitnosopstveničke proizvodnje daljim unapređenjem proizvodnih snaga na tom području . U skladu s takvim razvitkom biće efikasne i administrativne mere socijalističke države radi konačnog ukidanja prava na upotrebu tuđe radne snage na području sitnosopstveničke proizvodnje. Socijalistička država treba najodlučnijim administrativnim merama da spreči svaki pokušaj da sitnosopstvenička proizvod311

nja postane izvor afirmacije kapitalističkih tendencija. U tom pravcu, u današnjim uslovima, Savez komunista Jugoslavije smatra naročito potrebnim da se pojačaju prava radnih kolektiva u upravljanju većim privatnim zanatskim radnjama sve dok one budu kao takve postojale.

LIČNA SVOJINA GRAĐANA

Savez komunista Jugoslavije smatra bitnim ličnim pravom i potsticajem lične stvaralačke inicijative ličnu svojinu građana nad raznim predmetima potrošnje i upotrebe , od kojih zavisi sve raznovrsniji i udobniji život građana. Za socijalistički karakter i okvir prava na ličnu svojinu nužan je uslov da ta prava ne rađaju lično bogaćenje na osnovu iskorišćavanja drugih, da se ona ne zasnivaju ni na kakvim posebnim društvenim privilegijama, da ne ograničavaju drugog u uživanju tih prava i da , jednom rečju, ličnost vraćaju društvu , ne zatvarajući je više u sfere sebičnosti i osamljenosti . Izvor ličnoj svojini treba da bude rad. Ovakva lična svojina se u socijalizmu ne ukida, već se mora zaštititi i sve više širiti , jer je socijalizam u celini usmeren ne samo ka opštem društvenom napretku, nego i ka postizanju lične sreće čoveka. U tom smislu je socijalizmu svojstvena stalna unutrašnja težnja da što više zadovolji ljudske potrebe, aktivnosti , ukuse, želje itd .

POLOŽAJ PROIZVOĐAČA I ULOGA DRŽAVE DRŽAVA I PROIZVODNJA

Društvena svojina nad sredstvima za proizvodnju omogućuje da se isključi ne samo privatni sopstvenik, već u krajnjoj liniji - i država kao posrednik između proizvođača i sredstava za proizvodnju . Proizvođač postaje nosilac društvene funkcije proizvodnjom i , u isto vreme, aktivni učesnik u

upravljanja

312

funkciji raspodele društvenog produkta. Kao politička vlast, država se u neposrednoj proizvodnji sve manje pojavljuje. Državni organi su međutim još značajan i neophodan faktor u vršenju niza društvenih funkcija u odnosu na privredu i na ostale sfere društva . Uloga države u toj oblasti društvenih odnosa ne proizilazi iz političke vlasti koju ona ima, niti iz ekonomskog monopola, već iz činjenice da se i država sama menja, to jest da u toj oblasti ona postaje , i sve više mora postajati , sistem teritorijalno-političke samoupravne organizacije proizvođača ― potrošača i njihova društveno-ekonomska zajednica na raznim nivoima od opštine do Federacije. To istovremeno ukazuje na činjenicu da je komuna, kao osnovna teritorijalna organizacija proizvođača ― potrošača nužan faktor društvenog regulisanja proizvodnje i raspodele kao i menjanja uloge državne organizacije u socijalizmu . U funkcije ovako izmenjene države spada odlučivanje o poslovima od zajedničkog interesa kako za proizvođače i građane uopšte, tako i za njihove teritorijalne zajednice. S obzirom na ovakav karakter tih funkcija — iako se najvećim delom još javljaju u obliku akata političke vlasti — one se više ne odnose na neposredno upravljanje proizvodnjom, na sve one poslove koje su u stanju da vrše proizvođači i građani i njihovi neposredni organi , već su po suštini plansko-kontrolnog , koordinacionog i regulativnog karaktera .

NEPOSREDNI PROIZVOĐAČ U PROIZVODNJI I U RASPODELI

Ovakva uloga države je određena prvenstveno novim položajem proizvođača u privrednoj organizaciji i izvan nje . Novi društveni položaj proizvođača u uslovima socijalističke izgradnje i njihov promenjeni odnos prema proizvodnji proizilaze iz fakta da su se proizvođači od najamnih radnika pretvorili u neposredne upravljače proizvodnjom i raspodelom, i iz činjenice da ovim upravljanjem oni svakodnevno ostvaruju svoje lične interese: veću zaradu , povećani lični i opšti društveni standard . U uslovima robnog karaktera proizvodnje , proizvođači udru-

313

ženi u radnim kolektivima nužno se organizuju kao samostalne privredne organizacije i ostvaruju svoja društvena prava i obaveze u upravljanju proizvodnjom stupajući u međusobne poslovne odnose. Pošto u takvim uslovima lični interes proizvođača ne zavisi samo od rezultata na pojedinačnom radnom mestu, već i od rada celog kolektiva, od poslovanja preduzeća, od njegovih fondova, od ekonomske razvijenosti komune u kojoj oni žive , od opštih ekonomskih uslova i stanja na tržištu , od društvene ― to je zajednice kao celine, od njene ekonomske politike itd., taj lični interes u isto vreme i stalan potsticaj ličnom radu , kao i svesnom i aktivnom učešću proizvođača u organima upravljanja, u prvom redu u radničkom savetu , komuni i većima proizvođača, a preko njih i u celokupnom sistemu vlasti i društvenog samoupravljanja. Polazeći od takve pretpostavke, Savez komunista Jugoslavije smatra da proizvođač i radni kolektiv moraju imati — u okviru opštih društvenih interesa , izraženih društvenim planom koji usmerava privredni razvitak i drugim odlukama društvenih organa — maksimalnu samostalnost u svom radu i poslovanju , to jest u proizvodnji i raspolaganju određenim fondovima u preduzeću . To znači da proizvođači i radni kolektivi mogu, u određenim planskim i zakonskim okvirima, neposredno i samostalno upravljati proizvodnjom , ujedinjavati se, povezivati se i kooperirati s drugim organizacijama, u skladu s potrebama proizvodnje, i da mogu samostalno i slobodno razvijati svoju stvaralačku inicijativu u pravcu povećanja produktivnosti rada i ukupne proizvodnje. U uslovima socijalističkog društvenog samoupravljanja radnim ljudima treba pružiti realnu mogućnost da odlučuju o stvaranju i ukupnoj raspodeli društvenog proizvoda . Samo u takvim uslovima radni čovek dobija pun uvid u nužna materijalna kretanja i time se sam oslobađa , to jest, prilagođavajući svoju radnu i društvenu aktivnost neophodnim materijalnim okvirima društva , postaje sam gospodar svoje sudbine .

314

UKIDANJE NAJAMNOG RADNOG ODNOSA - OSLOBOĐENJE RADA Proizvođač-pojedinac i kolektiv neposredno utiču na svoj sopstveni materijalni položaj . odnosi

Rad postaje slobodan,

gube karakter najamnog

radnog odnosa .

a radni

Takav slo-

bodan stvaralački rad u isto vreme postaje faktor materijalnog napretka društva, i stalnog unapređenja socijalističkih odnosa među ljudima . Počinju se stvarati uslovi za postepeno ukidanje suprotnosti između umnog i fizičkog rada. Društvo kao celina sve više se konstituiše u zajednicu proizvođača, u kojoj su svi zainteresovani za što racionalnije upravljanje stvarima i za štɔ produktivniji rad svakog i sviju . Rezultati u toj oblasti materijalnih i društvenih odnosa određuju, ne samo stepen materijalnog blagostanja, no i stepen stvarne slobode pojedinca. U okolnostima gde svako radi prema svojim sposobnostima i gde lični dohodak pojedinaca i uslovi za razvoj privrednih organizacija zavise od intenziteta i kvaliteta njihovog rada i uspe-ha u poslovanju svaki napor proizvođača-pojednica i celog radnog kolektiva ka jačem zadovoljenju sopstvenih materijalnih potreba, kroz produktivniji rad i bolje poslovanje preduzeća, pretstavlja u isto vreme i napor u korist opštih društvenih interesa i ka bržem opštem napretku društva. Samo ako je taj interes neposrednih proizvođača probuđen i pretvoren u osnovni materijalni faktor ekonomskog napretka, mogu biti maksimalno uspešne i planske i regulativne mere koje zajednica kao celina svesno preduzima radi usmeravanja privrednog razvitka, unapređenja proizvodnje , razvitka proizvodnih snaga , kao i daljeg razvijanja socijalističkih društvenih odnosa . Socijalizam ne može ličnu sreću čovekovu podređivati nekakvim ,,višim ciljevima", jer je najviši cilj socijalizma lična sreća čoveka . S druge strane, niko nema pravo da svoj lični interes ostvaruje na štetu zajedničkog interesa svih. Ističući lični i materijalni interes radnog čoveka kao pokretačku snagu njegove stvaralačke aktivnosti u svojstvu proizvođača i društvenog bića, Savez komunista Jugoslavije ne smatra da taj faktor automatski rešava pitanja društvenog napretka i

315

da iscrpljuje sadržinu ličnog života . Naprotiv, kao svesno društveno biće u uslovima socijalizma čovek će se sve više oslobađati slepog potčinjavanja materijalnim procesima i u sve većoj meri postajati gospodar prirode i svog sopstvenog materijalnog položaja. Zato sve veći značaj u društvenom kretanju dobijaju idejni, moralni faktori , duhovno stvaralaštvo , pa i podnošenje materijalnih žrtava za postizavanje određenih idejnih, moralnih i kulturno-političkih ciljeva . Upravo ti faktori oličavaju društvenu svest i postaju duhovna pokretačka snaga i orijentacija prakse. Savez komunista Jugoslavije boriće se za vaspitanje čoveka u duhu takvih stremljenja . U uslovima društvene svojine nad sredstvima za proizvodnju oslobođeni rad jeste jedini faktor reprodukcije

slobodne

ljudske ličnosti , i reprodukcije socijalističkih odnosa i socijalističkog društva . Zato ograničenje slobode rada mora voditi deformaciji socijalističkih odnosa. Rad je postao jedini mogućni izvor opstanka čoveka koji je u stanju da radi . Društvo ne odgovara za posledice koje zadese čoveka ako on neće da radi . To ne oslobađa društvo od nužnosti da ― odgovarajućom socijalnom politikom i regulativnim merama u oblasti materijalnih odnosa i na drugim područjima ― usmerava raspored radne snage i kadrova, vodi brigu o ljudima koji nisu u stanju da rade i bori se protiv parazita raznih kategorija , koji, iako sposobni za rad, pokušavaju da žive na tuđ račun. Sastavni deo ličnih prava radnog čoveka koji proizvodi društvenim sredstvima za proizvodnju postaju i njegova prava : na rad, na lični dohodak u skladu s njegovim radom i s poslovanjem celog kolektiva, pravo na učešće u upravljanju društvenim sredstvima za proizvodnju , na sigurnost u slučaju nesreće na poslu, na zaštitu u slučaju bolesti i na obezbeđenje porodice u slučaju smrti , na zaštitu u radnom odnosu i druga socijalnoekonomska i politička prava koja jačaju i koja se razvijaju na bazi društvene svojine i stalnog proširivanja i bogaćenja ekonomske osnove socijalističkog društva .

316

STRUKTURA DRUŠTVA I NJEGOVE UNUTRAŠNJE PROTIVREČNOSTI

Osnovne društveno -ekonomske snage u Jugoslaviji jesu : radnička klasa , seljaštvo i drugi društveni slojevi koji obezbeđuju sebi mesto u društvu na osnovu svog rada . Snažni društveno-ekonomski i politički razvitak Jugoslavije izrazio se ne samo u uklanjanju eksploatatorskih klasa kao društveno-ekonomske snage, već i u promenama položaja i sastava radničke klase, seljaštva i drugih društvenih slojeva, kao i u promenama njihovih međusobnih odnosa .

RADNIČKA KLASA

Odlučujuća promena, pre svega, izvršena je u društvenom položaju i ulozi radničke klase. Od malobrojne i eksploatisane klase u staroj Jugoslaviji, radnička klasa je u novim uslovima porasla uporedo s privrednim i političkim promenama u zemlji i zauzela rukovodeće mesto u sistemu samoupravljanja i u društvenom i političkom životu uopšte. Na osnovu novog položaja proizvođača u proizvodnji i raspodeli, na osnovu svoje privrženosti programu socijalističkog preobražaja zemlje , radnička klasa postaje sve svesnija sebe, svoje političke odgovornosti i svojih društvenih zadataka. Radnička klasa u Jugoslaviji još je mlada i u pojedinim svojim delovima nova. Ona se regrutuje većinom sa sela , pa otuda u redovima radničke klase i mnoga zaostala shvatanja. Njena ekonomska, tehnička i druga znanja nisu ravnomerno raspoređena i nisu uvek dovoljna za modernu privredu , kakva jeste i mora biti privreda socijalističke zemlje . Otuda dolazi do pojava da pojedini delovi radničke klase često ne mogu da shvate nužnost ovih ili onih ekonomskih i društvenih mera, teškoća i metoda pri rešavanju konkretnih problema. I sami unutrašnji odnosi sa ostacima ekonomske nejednakosti , birokratizma , suprotnosti između umnog i fizičkog rada itd. , kao i celi sistem raspodele po principu ,,svakome prema radu", koji je u sada317

šnjoj fazi ekonomski neophodan, a koji pojedine delove radničke klase nužno dovodi u različit materijalni položaj , - stvaraju uslove iz kojih proizilaze određene protivrečnosti u samoj radničkoj klasi ; one se odražavaju i u stavu pojedinih njenih delova pri rešavanju određenih društvenih problema. Iz tih razloga nisu ni u našim uslovima nemogućni sporovi između radnika-pojedinaca i organa upravljanja u preduzeću , ili između kolektiva i viših društvenih organa . Naprotiv, takvi su sporovi neizbežni

za dugi period

socijalističkog razvitka.

Menja se i njihov karakter. To više nije klasni sukob između onoga koji prodaje radnu snagu i onoga koji je kupuje, niti sukob između radnika i države koja je zamenila kapitalistu , a zadržala unutrašnje odnose slične ranijim. Sada se sporovi pojavljuju, pre svega, onda kada u određenim društvenim regulativnim instrumentima pojedinačni radni kolektiv ne može više da nađe svoju računicu koja bi potvrdila ravnopravan položaj s drugima. Savez komunista Jugoslavije smatra da sporovi koji nastaju na osnovi takvih protivrečnosti ne pretstavljaju sami po sebi opasnost po socijalističke odnose. Takvi sporovi su odraz protivrečnosti u razvitku ekonomskih odnosa u socijalističkom društvu i mogu se razrešavati kroz sistem socijalističke demokratije i strpljivim političkim i idejnim radom komunista i svih svesnih socijalističkih činilaca . Ti faktori mogu međutim dovesti i do težih poremećaja ako postanu sprovodnik za prodiranje tuđih uticaja i ako su odraz pojava privremene dezorijentacije u redovima radničke klase . To i jeste jedno od glavnih područja akcije rukovodećih političkih snaga radničke klase i socijalizma. S razvitkom proizvodnih snaga i s napretkom socijalizma menjaju se položaj i uloga intelektualnih radnika u društvu . U kapitalizmu je onaj deo inteligencije, koji je bio povezan s buržoazijom učestvovao u raspodeli kapitalističkog profita , a drugi, veći deo bio je neprekidno na pragu proletarizacije, pa i proletarizovan. U uslovima socijalističke izgradnje i postepenog slabljenja i iščezavanja suprotnosti između umnog i fizičkog rada, intelektualni radnici se u sistemu društvenog samouprav-

318

ljanja sve više spajaju , i treba da se spajaju , s radničkom klasom, odnosno postaju sastavni deo nove strukture socijalističkog društva, koja se rađa iz novih društveno-ekonomskih odnosa . Taj je proces osnova sve tešnjeg vezivanja intelektualnih radnika sa svesnim socijalističkim snagama i njihovog aktivnog napora na izgradnji socijalizma . Jedan deo intelektualnih radnika svojom svešću još uvek je okrenut prema preživelim društvenim odnosima i ideologijama koje odgovaraju tim odnosima . Komunisti će se uporno boriti za čvrstu povezanost intelektualnih radnika sa ostalim slojevima radnog naroda, za jačanje i potsticanje njihove značajne uloge u izgradnji socijalizma i kulture socijalističke epohe, za stalno poboljšavanje njihovih životnih uslova, za razrešavanje svakodnevnih protivrečnosti kroz sam mehanizam socijalističke demokratije . Ali komunisti će se u isto vreme odlučno suprotstaviti svakom svesnom ili nesvesnom pokušaju da se, uime fraza o ,,izuzetnoj ulozi " inteligencije u društvu , uspostavljaju materijalne privilegije, koje su nespojive sa socijalističkim odnosima, ili da se, uime apstraktnih formula o slobodi i demokratiji, potkopavaju konkretni napori socijalističkih snaga, napori čiji je cilj da se izgradnjom socijalizma stvore i uslovi za stalan napredak stvarne demokratije i za stalno proširivanje stvarne slobode čoveka i njegovog stvaralaštva .

SELJAŠTVO

I u seljaštvu se, uporedo s jačanjem ekonomskih faktora socijalizma, vrše značajne promene. Najveći deo obradive zemlje u Jugoslaviji nalazi se u svojini individualnog proizvođača . U ovom obliku zemljišne svojine načelno još postoje određene mogućnosti za pojavu

kapitalističkih tendencija i odnosa .

U

praksi, s obzirom na usitnjenost poseda, na postojanje relativno niskog zemljišnog maksimuma i na nemogućnost privatnog posedovanja mašinskih sredstava za krupnu poljoprivrednu proizvodnju ,

privatni zemljišni posed u Jugoslaviji je u svojoj

319

ogromnoj većini sveden uglavnom na lični rad sopstvenika i njegove porodice . Mada se javlja kao ozbiljna smetnja razvitku proizvodnih snaga, privatni zemljišni posed će svojim sve većim povezivanjem sa socijalističkim ekonomskim sektorom i, naročito, svojom sve većom vezanošću za upotrebu društvenih sredstava za proizvodnju , postepeno menjati svoju prirodu i postajati sastavni deo krupne socijalističke poljoprivredne proizvodnje. Time se stvaraju i uslovi, s jedne strane , za njegovo podruštvljavanje u obliku koji će odgovarati interesima društvene zajednice i interesima radnog seljaka i , s druge strane, za sve veće zbližavanje i spajanje radnog seljaštva s radničkom klasom i ostalim slojevima radnog naroda. Komunisti će se suprotstavljati kapitalističkim tendencijama na selu i onim negativnim manifestacijama privatnosopstveničke svesti koje proizvode uske, sebične, pa i antisocijalističke postupke i koje bi, kao takve, mogle slabiti političko jedinstvo radnog naroda i postati uporište reakcionarnih političkih snaga. Komunisti te tendencije i pojave ne smeju potcenjivati. One su ozbiljan društveni faktor kočenja , smetnji, stvaranja ekonomskih disproporcija i teškoća, političkog kolebanja itd . Iako takve tendencije postoje , one ipak ne pretstavljaju snagu koja bi neizbežno morala ugroziti savez između radnog naroda grada i sela stvoren u toku Revolucije i dosadašnje socijalističke izgradnje. Činjenica da ogromna većina seljaka pripada kategoriji sitnog seljaka, koji živi samo od svog sopstvenog rada, kome je mali zemljišni posed samo uslov za takav njegov lični rad i koji je, kao takav , duboko zainteresovan za ukidanje svake eksploatacije i za jačanje vlasti radnika i seljaka , stvara sve uslove da se jedinstvo interesa radnih ljudi grada i sela, a time i njihov politički savez, u budućnosti još više učvrsti. Protivrečnosti koje će se u tim odnosima još pojavljivati razrešavaće se u okviru socijalističke demokratije , kao i sistematskom akcijom socijalističkog društva na izgradnji moderne krupne poljoprivrede i na socijalističkom preobražaju sela . Upravo zbog toga u političkom i ekonomskom sistemu našeg društva seljaštvo treba da ima ravnopravan položaj sa osta-

320

lim radnim ljudima , kao i odgovarajuću slobodu ekonomskog i društvenog izražavanja . Takav politički položaj seljaštva je nužan i radi toga da u konkretnim uslovima seljak bude zainteresovan da ulaže najveći napor u pravcu povećanja produktivnosti rada, a time i u pravcu svog sve većeg uključivanja u krupnu socijalističku poljoprivredu , koja mu jedina to omogućuje, otvara perspektivu oslobađanja od zaostalosti , primitivnog rada i siromaštva.

OSTALI SITNI SOPSTVENICI

S radničkom klasom i radnim seljacima povezuju se, u uslovima socijalističke izgradnje, i drugi sitni sopstvenici — naročito na području zanatstva, najsitnijeg ugostiteljstva i drugih uslužnih delatnosti koji žive od svog ličnog rada . U daljem društvenom razvitku taj će se sloj radnog naroda u raznim oblicima sve više vezivati s krupnom socijalističkom privredom i spajati se s radničkom klasom, odnosno sa celokupnom socijalističkom strukturom našeg društva. Na tom sektoru postoje još i ostaci kapitalističkih odnosa i tendencija ka bogaćenju eksploatacijom tuđe radne snage i ka izvlačenju ispod kontrole društva. Savez komunista Jugoslavije će se boriti za postepenu likvidaciju tih odnosa, kako ekonomskim merama, tako i odgovarajućim administrativnim sredstvima države. Savez komunista Jugoslavije smatra da lični rad na ličnim sredstvima za proizvodnju - u granicama društvenog plana — mora ostati slobodan i lišen svakog administrativnog mešanja, sem onog nužnog regulativnog , koji ima opšti značaj za ostvarivanje društvenog plana , za pravilne poslovne odnose i za obezbeđenje jednakih uslova, prava i obaveza na području privrede. Država će morati administrativnim sredstvima takođe da sprečava tendencije da se takva sitnosopstvenička delatnost na bazi ličnog rada proširi na zapošljavanje tuđe radne snage , jer bi se inače time otvorila vrata kapitalističkim odnosima.

21 VII Kongres

321

OSTACI BURŽOAZIJE I NJENOG UTICAJA

Buržoazija je , kao klasa, u Jugoslaviji ne samo politički , nego - na osnovu nacionalizacije -- i društveno-ekonomski likvidirana. U društveno-ekonomskoj strukturi nema više mesta za buržoasku klasu, jer društveni odnosi koji su preovladali ne stvaraju uslove za bilo kakvu njenu reprodukciju kao klase. Ali ostaci uticaja buržoazije u društvenim odnosima i u svesti ljudi još nisu iščezli . U tom smislu ostaci buržoazije još uvek postoje i politički dejstvuju , nastojeći da iskoriste sve unutrašnje protivrečnosti društva , s tendencijom ka restauraciji starog. Pošto je buržoazija kao klasa likvidirana , njeni ostaci pokušavaju da se održe i da se reprodukuju kroz privatnosopstveničke odnose na sektoru poljoprivrede i zanatstva i kroz određene odnose i pojave novog društva, kao što su birokratizam , slabosti u sistemu raspodele koje još dopuštaju ovde onde sticanje materijalniḥ privilegija , ostaci kapitalističkih metoda u trgovini i razni drugi ostaci koji potiču iz robnonovčanih odnosa. Kao takvi, ostaci buržoazije i njenog mentaliteta još dejstvuju u pravcu izazivanja određenih protivrečnosti i sukoba i drugih oblika deformisanja socijalističkih odnosa. U tom smislu treba gledati i na tendencije za uspostavljanjem ekonomski neopravdanih materijalnih privilegija u aparatu privrednog i državnog upravljanja kao na pokušaje probijanja buržoaskih elemenata i shvatanja u nove društvene odnose, kao na pokušaje da se ostaci buržoaske klase reprodukuju i učvrste u novim društvenim oblicima. Prisustvo ostataka prošlosti, pritisak sitnosopstveničkog mentaliteta , kao i nedovoljna razvijenost proizvodnih snaga, unose u društveno-ekonomsku strukturu i one elemente društvenog parazitizma koji su, ustvari, samo poseban oblik eksploatacije radnih masa i uspostavljanja društvenih privilegija . Nerad , život na tuđ račun , štetna aktivnost radi sticanja lične koristi, špekulacija itd . -- pretstavljaju ne samo negativne , antisocijalističke pojave, već i faktore koji podržavaju sve ono što je zaostalo i što vuče unazad.

322

Savez komunista Jugoslavije će i ubuduće voditi energičnu borbu protiv svih takvih pojava i tendencija, kao i protiv svakog pokušaja političke afirmacije ostataka buržoazije. Političke, administrativne i ekonomske mere u tom pravcu moraju biti praćene i daljim razvijanjem demokratizma u političkom i ekonomskom sistemu, koji će postepeno onemogućiti afirmaciju svih onih tendencija u našim ekonomskim odnosima za koje se ti ostaci starog društva mogu vezivati.

BIROKRATIZAM U doba prelaza iz kapitalizma u socijalizam tendencije birokratizma se pojavljuju kao ozbiljan društveni faktor, a borba protiv birokratizma je od presudnog značaja . U periodu prelaza iz kapitalizma u socijalizam birokratizam se prvenstveno javlja kao tendencija da vlast postane polazna tačka jednog procesa u kome bi državni aparat sve više dobivao odlučujuću ulogu u produkcionim i društvenim odnosima uopšte , da , kao monopolni upravljač, zameni funkcije nekadašnjeg kapitaliste u proizvodnji, da na taj način postane u društvu samostalan i odlučujući ekonomski činilac - sve više ograničavajući slobodu rada i neposrednog proizvođača - i da , u konačnoj liniji , deformiše razvitak socijalističkih odnosa. Savez komunista Jugoslavije je uz podršku celog radnog naroda radikalno potsekao korene tom procesu . To ipak ne znači

da su te tendencije sasvim likvidirane i da se manje ili više snažni ostaci birokratizma neće i dalje javljati kao ozbiljna smetnja izgradnji socijalističkih odnosa. Danas se te tendencije u našoj zemlji izražavaju u obliku samovolje nekih organa, u vidu potcenjivanja nužnosti da se usklađuju opšti društveni i lični interesi, u suprotstavljanju nekih „ viših ciljeva socijalizma" pitanjima brige za svakodnevne potrebe radnog čoveka , u zanemarivanju izgradnje ustanova socijalističke demokratije, zatim u obliku birokratskog centralizma, egoističnog partikularizma i nacionalizma , pokušaju slabljenja i razgrađivanja radničkog samoupravljanja itd . U tekućoj svakodnevnoj praksi sé 21* 323

te tendencije takođe javljaju u vidu neodgovornog korišćenja društvenih fondova, preterano velikih raspona u platama i nagradama, otimanja o materijalne privilegije vezane za određene položaje, u stvaranju uskih klika u rukovodstvima preduzeća, privrednih i upravnih ustanova, u samovolji rukovodilaca itd. Sem toga, one se u svakodnevnoj praksi najmasovnije pojavljuju u činovničkom odnosu prema društvenim problemima kao što su : kabinetsko rešavanje stvari, bezdušan odnos prema ljudima, otsustvo osećanja odgovornosti za goruće probleme, činovnički odnos prema radu itd . Te su pojave najkarakterističnija spoljna manifestacija birokratizma i kao takve one su često put kojim pojedinci postepeno i nesvesno podležu procesu birokratizacije . Upravo zbog toga se treba stalno i konkretno suprotstavljati takvim pojavama. Pošto je birokratizam proizvod neophodne prelazne uloge države u ekonomskim odnosima, on će se kao tendencija javljati sve dotle dok takva uloga države bude nužna, a slabiće u onoj meri u kojoj ekonomski odnosi budu postajali stvar samih proizvođača i njihovih samoupravnih društvenih organa. Birokratizam se, prema tome, pojavljuje kao tendencija u društvenim odnosima prelaznog doba . Mlado socijalističko društvo ne može preko noći da likvidira sve ostatke kapitalizma, niti pojave birokratizma. Te pojave društvo u doba prelaza iz kapitalizma u socijalizam može iživeti samo jednim dugotrajnijim procesom društvenog razvitka . Jugoslovenski komunisti će se zato odlučno suprotstaviti svakom pokušaju raznih glasnogovornika reakcije i destruktivnog anarhizma da se takve neizbežne ali privremene pojave iskoriste za napad na sam socijalizam . Zadatak nije u galami protiv birokratizma , niti u demagoškim ili anarhističkim

kritikama uloge

socijalističke

države, niti u prikrivanju činjenice da birokratizam postoji , već u tome da se svesne socijalističke snage uporno i neprekidno bore za postepeno potiskivanje svih ostataka klasnog društva, a time i birokratskih elemenata iz društvenog organizma. Protiv svih pojava takve vrste potrebna je stalna budnost i uporna borba komunista utoliko pre što i neki komunisti po324

staju nosioci takvih tendencija. Najvažnije sredstvo u toj borbi treba da bude razvijanje socijalističke demokratije i društvenog samoupravljanja, to jest razvijanje najrazličitijih oblika društvene kontrole od strane radnih ljudi , kao i kontrole kroz određene institucije društvenih javnih službi, kontrole koja će onemogućiti samovolju u upravi i neodgovorno trošenje društvenih fondova bilo kog društvenog ili državnog organa. U isto vreme komunisti treba dosledno da se bore protiv pojava materijalnih privilegija, neopravdane ekonomske nejednakosti , zloupotrebe vlasti i rukovodećih položaja , klikaštva, protekcionaštva, neodgovornosti prema pretstavničkim organima itd. Oni u tome pravcu treba da orijentišu i budnost narodnih masa, suzbijajući svaki pokušaj ućutkivanja nužne i opravdane kritike. Razvijanje socijalističkog demokratizma i otvorene i odgovorne kritike u svim demokratskim organima upravljanja i društvenim organizacijama spada među veoma važne instrumente borbe protiv birokratizma.

UNUTRAŠNJE PROTIVREČNOSTI U SOCIJALIZMU I NJIHOVO PREVAZILAŽENJE

Društveno-ekonomsko uređenje u Jugoslaviji ne pretstavlja ni harmoničnu ,, socijalnu simbiozu" ni idiličan poredak, samozadovoljan svojim ,,krajnjim savršenstvom" .

Radnička klasa,

osnovna snaga socijalističkog društva, nosi i garantuje socijalistički razvitak. Ali u samoj društveno-ekonomskoj strukturi zemlje postoji i niz ekonomskih , klasnih , političkih i idejnih protivrečnosti, koje u izvesnim uslovima mogu dobiti i antagonistički karakter. U takvim uslovima je nezadrživi, neumitni i usmereni razvitak socijalizma u isto vreme i objektivno usporavan, ograničavan, ispunjen teškoćama i problemima, koji se uvek ponovo moraju rešavati novim idejnim, političkim i materijalnim pobedama socijalističkih društvenih snaga. U tome upravo i jeste dijalektika društvenog kretanja i napretka . Kao novo društvo, još nerazvijeno i još klasno , socijalizam u Jugoslaviji se razvija uz postojanje i određenu značajnu ulo325

gu države i u okviru robne proizvodnje . Raspodela se vrši posredstvom novca , u skladu

s principom nagrađivanja

prema

radu . U tim uslovima se pojavljuju, prevazilaze i ponovo pojavljuju protivrečnosti između kolektivnih i individualnih interesa proizvođača, države i društvenog samoupravljanja, komune i viših zajednica, prinude i slobode , opšte politike i ličnog samoopredeljenja čoveka itd. Suština socijalizma nije u prisilnom i prividnom ukidanju ovih protivrečnosti posredstvom svemoći države. U socijalističkom društvu se unutrašnje protivrečnosti sve manje razrešavaju antagonističkim reakcijama, koje su svojstvene klasnom društvu, a sve više svesnom akcijom vodećih društvenih snaga i neprekidnom evolucijom. Svestan da dokle god postoji država nisu otklonjene i opasnosti da ona dobije samostalnu moć i da time zaoštri određene protivrečnosti socijalističkog razvitka, i pretvori ih u antagonističke , Savez komunista smatra da će u savremenoj socijalističkoj fazi razvitka Jugoslavije država imati pozitivnu ulogu ukoliko se bude sama razvijala u takav demokratski mehanizam kroz koji će doći do izražaja i usklađivati se interesi osnovnih socijalističkih faktora, proizvođača, radnog kolektiva , komune i društva kao zajednice proizvođača . Uloga države će

biti

progresivna ukoliko se protivrečnosti koje nastaju na toj bazi budu mogle demokratski razrešavati , ne kočeći, s jedne strane, samostalnost socijalističkog proizvođača i njegovu ekonomsku i društvenu inicijativu, i ne dopuštajući, s druge strane, da se nužne protivrečnosti razviju u anarhičnu stihiju i u antagonističke sukobe, koji bi vodili razaranju osnova socijalizma. Iz takvih protivrečnosti upravo proizilazi neophodnost da samostalnost proizvođača u proizvodnji bude uokvirena određenim centralizovanim privrednim institucijama i funkcijama društva i države, a da vlast i ekonomska funkcija centralnih društvenih i državnih organa budu ograničene samostalnošću i samoupravnošću proizvođača i osnovnih faktora materijalnog razvitka.

326

socijalističkog

U ostvarivanju ličnih i zajedničkih interesa proizvođačapotrošača u Jugoslaviji, naročitu ulogu i mesto imaju , pored privrednih organizacija kojima upravljaju radnički saveti, i teritorijalno-političke zajednice, među kojima osnovno mesto pripada samoupravnoj komuni. U ovakvim socijalističkim zajednicama društvena pitanja , privreda i kultura postaju zajednička politička stvar, a politika se pretvara u društvenu aktivnost koja ne usmerava čoveka prema pojedinim partiskim vrhovima ― kao što se to dešava u uslovima buržoaske demokratije već ga vraća javnoj stvari, koja je njegova, to jest orijentiše ga neposredno prema društvenim poslovima . Samim tim radni kolektivi s radničkim savetima i komune postaju baza i polazna tačka za dalju izgradnju celokupne političke strukture socijalizma i za konačno preovlađivanje zajedničkih interesa slobodnih građana nad elementima stihije, anarhije i birokratizma . U tom smislu takav, na društvenom samoupravljanju zasnovan i razvijen, politički sistem socijalističke države zamenjuje politički sistem buržoaske višepartiske države, s tim što je neuporedivo sposobniji od ovog drugog, da niz društvenih protivrečnosti u procesu postepenog razvitka razrešava u samoj društvenoj bazi, mirnom društvenom evolucijom i demokratskom borbom mišljenja. NOVI ODNOSI MEĐU LJUDIMA

Dalji razvitak socijalizma menjaće društvenu strukturu u Jugoslaviji i ona će postepeno gubiti klasna i antagonistička obeležja. Za nju će sve više biti karakteristično sve slobodnije i sve snažnije društveno- ekonomsko ujedinjavanje, kakvo traži razvijena podela rada i koje se vrši u skladu sa zajedničkim interesima društva i s ličnim interesima građana. Iz takvih osnova niču elementi jedne nove civilizacije koju svesno grade milioni ljudi prema svojim potrebama. Iz takvih društvenih i političkih odnosa neizbežno moraju

postepeno nicati i novi humanistički kvaliteti u odnosima među ljudima. Nova osnovna društvena uloga fabrike, zadruge , ko-

327

mune, škole, društvenih organizacija, kao i porodice

sastoji

se u razvijanju odnosa iskrenosti, poverenja, čovekoljublja , razumevanja, trpeljivosti, uzajamne saradnje i pomoći , jednom reči, ljudskih simpatija i drugarstva među ljudima. U tome duhu i na takav način treba u socijalističkim uslovima sve više da se razviju i borba mišljenja, kritika, metodi političke akcije itd. Ne radi se tu o odabiranju između nekoliko partiskih vrhova, kao u buržoasko-demokratskoj državi, već u odnosu prema konkretnim društvenim problemima koji se rešavaju . Čovek se u socijalizmu mora osećati svoj , ali ne kao sebičan i usamljen pojedinac . Čovek postaje svoj , i sve više slobodan, ukoliko više učestvuje u raznovrsnim oblicima zajedničke borbe, saradnje i pomoći , koji su zasnovani na osećanju i uverenju zajednice da je čovek najveća vrednost.

PRIVREDNI SISTEM

Ovakvi društveni

odnosi čine polaznu tačku

privrednog

sistema, kao što privredni sistem i politički sistem utiču, sa svoje strane, na odgovarajuće izražavanje i razvijanje društvenih odnosa, bitnih u izgradnji socijalizma. Privredni sistem u našoj zemlji zasniva se i razvija na osnovi društvene svojine nad sredstvima za proizvodnju, svesnog, planskog usmeravanja privrednog razvitka i robnog karaktera privrede , koji je izraz sadašnjeg stupnja razvitka proizvodnih snaga . S razvitkom proizvodnih snaga i socijalističkih društvenih odnosa društvo će prevazilaziti robni karakter proizvodnje.

SUŠTINA SVESNOG, PLANSKOG USMERAVANJA

Društvena svojina nad sredstvima za proizvodnju omogućuje i traži da privreda društva, u interesu svakog pojedinog proizvođača i radnog čoveka, bude svesno organizovana, jedinstvena celina, zasnovana na visoko razvijenoj podeli rada. Ta-

328

kvo jedinstvo privrede zahteva određen sklad između aktivnosti raznih proizvodnih i ostalih ekonomskih grana i jedinica, između proizvodnje i potreba ljudi . Takav se sklad postiže svesnim , planskim usmeravanjem i razvitkom privrede kao celine , na bazi naučne analize materijalnih faktora ekonomskog kretanja . Ekonomska sadržina planiranja, prema tome, sastoji se u svesno organizovanoj podeli društvenog rada regulisanoj prema ciljevima ekonomske politike socijalističkog društva . Planiranje privrede je neophodan činilac razvitka socijalističkog društva . Iskustvo Jugoslavije , kao i niza drugih zemalja, pokazuje da društveni privredni plan , ma koliko bio „ savršen” , ne može iscrpsti bezbrojne mogućnosti ,

oblike i inicijative

koje daje

spontani razvitak ekonomskih snaga . Zato privredni sistem i plan ne smeju ukinuti onaj neophodni stepen samostalnosti radnog čoveka, preduzeća i drugih društveno-ekonomskih jedinica bez kojeg nikakva svesna inicijativa nije mogućna i bez koje čovek prestaje biti stvaralac. Oni ne smeju gušiti ni individualnu ni kolektivnu materijalnu zainteresovanost proizvođača u proizvodnji i radu , to jest stalnu težnju za višim stepenom materijalnog blagostanja , koja je jedna od bitnih pokretačkih snaga njihovog delovanja. Tek u takvim uslovima svesno, plansko usmeravanje iz

centra dobiva potvrdu i korekturu prakse, i obrnuto - aktivnost nosilaca socijalističke prakse dobiva proverenu usmerenost . Konkretni kvantitativni odnosi između tih dvaju faktora socijalističkog kretanja ne mogu se utvrditi nikakvim večitim pravilom. Njih treba da određuju socijalistički ljudi svojom praksom, borbom mišljenja i društvenom kritikom, pri čemu se rukovode objektivnim mogućnostima, sopstvenim osećanjem i svojom socijalističkom društvenom svešću . Društveno ovlađivanje objektivnim ekonomskim zakonima i korišćenje njihovog dejstva treba uglavnom da se izražava u utvrđivanju osnovnih proporcija društvene proizvodnje i raspodele, čime se postavljaju osnove za usmeravanje razvitka proizvodnih snaga i okviri u kojima deluje slobodna akcija pojedinaca, radnih kolektiva i komuna.

329

U tome se ne iscrpljuje sva svesna, planska delatnost proizvođača : svaki od njih, svaka jedinica u ukupnom društvenom i ekonomskom životu prema svome mestu i prirodi svojih funkcija i prema materijalnim mogućnostima kojima raspolaže planira i trudi se da postigne najcelishodnije i maksimalne rezultate. Tako izrasta nova društvena organizacija rada , koja na svojstven način vezuje plansko usmeravanje i slobodnu socijalističku inicijativu, svesni faktor i stihiju, shvaćenu kao -

- sloplanom usmereno i materijalnim sredstvima ograničeno — bodno delovanje socijalističkih ekonomskih faktora.

DRUŠTVENI PRIVREDNI PLANOVI

Društveni privredni plan u Jugoslaviji ima i ekonomski i politički značaj . Ekonomski — jer izražava i konkretizuje osnovne ciljeve ekonomske politike društva , a politički ― zato što, dajući materijalne i ekonomsko-političke okvire delovanju proizvođača i samoupravnih društvenih organa, obezbeđuje što slobodnije kretanje socijalističkih snaga, stalan napredak socijalističkih odnosa , pružajući sve više mogućnosti radnom čovekupojedincu da se afirmira kao svestan stvaralac. Privredno planiranje u Jugoslaviji je po svom karakteru i metodima uvek odražavalo stepen razvoja privrede, društvenih i ekonomskih odnosa, formi organizacije i metoda rukovođenja privredom u okviru preduzeća, pojedinih organa, pa i celokupne društvene privrede. U prvom periodu , kada su država odnosno njen aparat neposredno rukovodili privredom - osnovno obeležje plana bilo je u tome što se, u procesu društvene reprodukcije, veza između proizvodnje i potrošnje ostvarivala prvenstveno kroz neposrednu distribuciju i putem detaljno postavljenih zadataka za svaku proizvodnu jedinicu . Društvena akumulacija bila je centralizovana i raspodeljivala se neposredno iz jednog mesta. Takav način rukovođenja privredom i njemu odgovarajući sistem planiranja, koji su bili potrebni u našim konkretnim uslovima borbe

330

za brzu likvidaciju ekonomske zaostalosti , pokazali su tokom razvoja i negativne posledice. Današnji društveni plan Jugoslavije utvrđuje osnovne proporcije u društvenoj proizvodnji i raspodeli, pretpostavljajući , u tom okviru, slobodnu inicijativu privrednih preduzeća u uslovima tržišta i pojedinačne regulativne mere države . Finansiski i kreditni sistem, sa ostalim sredstvima ekonomske intervencije, sastavni su deo planskog usmeravanja privrede ; oni obezbeđuju ostvarivanje zadataka koje postavlja plan. Kao takav, društveni plan u isto vreme daje i okvire konkretnim regulativnim intervencijama društvenih organa u ekonomskim odnosima. Težište neposredne

intervencije centralnih

društvenih i

državnih organa treba da leži u rešavanju osnovnih problema privrednog razvoja i obezbeđenju opštih uslova privredne stabilnosti, očuvanju jedinstva sistema, jednakih uslova privređivanja i stabilnosti u pravima. Društvenim planom centralni organi treba da usmeravaju investiciona ulaganja privrednih organizacija i drugih društvenih faktora . Sem toga, oni odgovarajućim merama treba da obezbede stalnu pomoć društva ekonomski nerazvijenim delovima zemlje . Društveni planovi narodnih republika, srezova i opština pretstavljaju prvenstveno programe razvitka proizvodnih snaga i konkretne ekonomsko-političke i socijalne zadatke na odgovarajućim područjima . Materijalna osnova tih planova jesu i treba da budu prihodi koji se, pod jednakim uslovima za sve građane i sve privredne organizacije , stiču na tim područjima. Kao takvi, republički , sreski i opštinski društveni planovi pretstavljaju bitan uslov samoupravljanja na tim područjima. Iz ovakvog sistema planiranja i raspodele izrasta nova društvena organizacija rada . Ona ujedinjuje društveno-plansko 辈 usmeravanje sa socijalističkom slobodnom inicijativom próizvođača. Društvení interes je oličen u usmeravanju razvoja na bazi minimuma planskih i regulativnih mera koje to obezbeđuju ; lični interes zahteva adekvatno učešće proizvođača u realizovanom dohotku i dovoljno prostora za ličnu inicijativu u priY vrednim akcijama . 331

ne treba da Planska privreda , -a s njom i socijalizam znači pretvaranje celokupnog društva u mehanizam u kome je svakome podrobno i konkretno propisano šta ima da radi . Ona treba da obezbeđuje maksimalno mogućnu slobodu čoveka u stvaranju i korišćenju dobara . U tom smislu slobodna inicijativa socijalističkog proizvođača i građanina pretstavlja neuporedivo veću ekonomsku snagu i višu svest nego što je to kapitalistička privatna inicijativa , koja je zatvorena u ograničeni krug sopstvenika kapitala i njihovog aparata . Upravo zato socijalizam u ekonomskoj utakmici s kapitalizmom mora izići kao pobednik .

SAMOSTALNOST PREDUZEĆA I UDRUŽIVANJE U PRIVREDI Pored društvenih planova, važan instrument privrednog sistema jesu planovi preduzeća, koji se donose u okviru proporcija i regulativnih normi i mera predviđenih društvenim planom. Preduzeća u svojim planovima treba samostalno da donose osnovne odluke o proizvodnji i prometu, o fondovima, investicijama, korišćenju kapaciteta, njihovom redovnom obnavljanju i zameni , ličnom dohotku radnika , udruživanju s drugim preduzećima , kao i o ostalim važnijim pitanjima iz delokruga svoga poslovanja. Ovakvo planiranje treba da bude omogućeno i jasno utvrđenim odnosima između preduzeća i društva , odnosno raznih njegovih organa od komune do federacije, sa svrhom da se učvrsti samostalnost preduzeća , to jest da ono, u okviru određenih društvenih regulativnih mera, — posle izmirenja obaveza prema zajednici, samostalno raspolaže ostvarenim sredstvima. Takvo planiranje treba da deluje u pravcu veće materijalne zainteresovanosti radnog kolektiva, a samim tim i u smislu potsticanja ka većoj produktivnosti rada i ka što racionalnijem korišćenju društvenih sredstava za proizvodnju kojima upravlja radni kolektiv . Odgovarajuća samostalnost preduzeća omogućava i potstiče najraznovrsnije oblike saradnje i udruživanja privrednih organizacija.

332

1

U uslovima tehničkog napretka u proizvodnji i društvene podele rada neophodno je svestrano jačanje kooperacije među preduzećima .

Udruženja preduzeća pretstavljaju neposredan

produžetak poslovanja i planiranja preduzeća , iz čega proizilazi da u ovakvim privrednim udruženjima dolazi u punoj meri do izraza neposredan uticaj preduzeća i njihovih potreba, i da ta udruženja posluju prvenstveno na bazi dobrovoljne saradnje preduzeća. Planovi tih udruženja proizilaze iz planova preduzeća i dopunjuju ih. Njihova materijalna baza su prvenstveno sredstva preduzeća. U cilju međusobne saradnje, razrađivanja zajedničkih problema razvoja, primene savremene tehnologije itd . socijalistička preduzeća udružuju se u komore i privredna udruženja . Potstičući i pomažući sve te oblike udruživanja , društvena zajednica treba u isto vreme da odgovarajućim merama sprečava sve tendencije ka monopolizmu i birokratizmu u tim organizacijama. Mora biti obezbeđen i pun uticaj radničkih saveta na rukovodeće organe udruženja .

OSNOVE SISTEMA RASPODELE

U privrednom sistemu Jugoslavije, u skladu s novim odnosima proizvodnje i raspodele, svi socijalistički faktori - počev od pojedinaca i radnog kolektiva pa do društva u celini neposredno učestvuju u raspodeli i samostalno raspolažu onim delom proizvoda koji im, na osnovu rezultata rada i poslovanja privrednih organizacija po zakonu i planu društvene zajednice pripada . Radničko samoupravljanje na bazi društvene svojine nad proizvodnim sredstvima pretstavlja, u uslovima robne proizvodnje u Jugoslaviji, takve odnose u proizvodnji i društvu koji omogućuju da se ostvaruje princip nagrađivanja ,, svakom prema radu" u oblicima koji odgovaraju postignutom razvojnom stupnju proizvodnih snaga . Njima se u raspodeli i razmeni proizvodnih dobara obezbeđuje odgovarajuće bolje nagrađivanje produktivnijeg rada u samom preduzeću , a na drugoj stra-

333

ni, radnim kolektivima koji bolje zadovoljavaju društvene potrebe i više doprinose rešavanju bitnih problema privrednog razvoja zemlje, osigurava se šira baza za povećanje ličnih dohodaka i daje materijalni potsticaj od strane društvene zajednice za povećanje inicijative i proširenje delatnosti. Daljim razvojem zadrugarstva i kooperacije individualnih

proizvođača s društvenim sektorom i razvijanjem krupne poljoprivredne proizvodnje stvaraju se uslovi da i na tom području veličina ličnih dohodaka zavisi sve više od uspeha u proizvodnji i od potpunijeg zadovoljavanja društvenih potreba. U okviru takvih odnosa u sistemu raspodele , radni čovek ima, i treba da ima , sve veće mogućnosti da neprekidno neposredno i praktički , radom na svome radnom mestu i svojim aktivnim učešćem u upravljanju preduzećem, komunom i društvom kao celinom , odlučuje o svom ličnom položaju , o svom dohotku, o opštoj raspodeli društvenog produkta, uviđajući i svesno priznajući potrebe opštedruštvenog razvitka, naročito potrebe daljeg razvijanja proizvodnih snaga. Oslobođeni radnik postaje samostalan stvaralac i upravljač u svom sopstvenom materijalnom i političkom interesu, kao i u interesu društva. On više ne gleda na društvo kroz nadnicu koju bi mu određivala neka sila izvan proizvodnje . Njegov dohodak zavisi prvenstveno od sopstvenog zalaganja i uspeha cele privredne organizacije. Zbog toga će on i na lični dohodak sve više gledati kao na funkciju opšteg uspona socijalističkog društva i njegovih kolektivnih potreba. Na takav način formiran, lični dohodak građana treba da bude baza za prihode komune , koji služe zajedničkim potrebama građana. Ne samo lična , već i društvena potrošnja svake političko-teritorijalne zajednice treba da zavisi od produktivnosti rada i napora na razvijanju proizvodnih snaga. Pitanje pomoći nerazvijenim komunama treba da bude stalna i posebna briga srezova i viših organa socijalističke zajednice .

334

KARAKTER I ULOGA TRŽIŠTA

Na sadašnjem stepenu razvitka materijalnih snaga — i u privrednom sistemu Jugoslavije deluju zakoni robne proizvodnje. Doklegod je robna proizvodnja objektivno uslovljena, neuvažavanje zakona vrednosti i drugih zakona tržišta ne jača, već upravo slabi socijalističke elemente u privredi, sputava inicijativu pojedinca i preduzeća , koči razvitak proizvodnih snaga i rađa snage izvan proizvodnje koje vrše nasilje nad njom. Međutim u društvenom sistemu u kome se planira proširena društvena reprodukcija , planski raspoređuje društveni proizvod i vodi osnovna kreditna politika - u principu je mogućno da tržište ne bude anarhično. Društvo mora, odgovarajućim ekonomskim merama i regulativnim instrumentima, utvrđivati materijalne odnose u ekonomici sa ciljem da se omogući normalan tok reprodukcije i da se na taj način odlučujuće utiče na formiranje cena. U tom smislu ovakvo , relativno slobodno i ujedno kontrolisano, tržište treba da je jedan od instrumenata društvenog olana i ekonomske politike. Potstičući inicijativu

svih nosilaca privredne

aktivnosti,

takvo tržište vrši pozitivan uticaj na jačanje proizvodnje, na njenu strukturu, a naročito potstiče razvitak proizvodnih snaga . No puni uspeh u tome pravcu biće obezbeđen samo ako se budu preduzimale sve potrebne društvene mere da bi se sprečilo nekontrolisano ispoljavanje elemenata stihije i nesocijalističkih tendencija, koji se danas još probijaju na izvesnim delovima tržišta.

Odnos između planskog usmeravanja i slobodnog dejstvovanja tržišta nije apsolutan i neizmenjiv. On je određen konkretnim materijalnim odnosima u privredi u pojedinim fazama njenog razvitka, i zato tekuća praksa mora to pitanje stalno rešavati prema konkretnim potrebama društva.

335

Glava sedma

POLITIČKI SISTEM VLASTI RADNOG NARODA

DRUŠTVENA SADRŽINA SOCIJALISTIČKE DEMOKRATIJE U JUGOSLAVIJI POLITIČKI OBLIK NARODNE VLASTI U JUGOSLAVIJI JESTE SISTEM SOCIJALISTIČKE DEMOKRATIJE

Savez komunista Jugoslavije polazi od činjenice da je stalan razvoj socijalističke demokratije , kao specifičnog oblika društvenih i političkih odnosa u uslovima socijalističke izgradnje, nužan istoriski proces u doba prelaza iz kapitalizma u socijalizam , odnosno komunizam. Socijalistička demokratija se suštinski razlikuje od buržoaske, uzimajući od nje one pozitivne tekovine iz oblasti ličnih prava koje je čovečanstvo ostvarilo u svom dosadašnjem razvitku, kao i one organizaciono-političke oblike koji i u uslovima socijalizma imaju svoju vrednost. Dok je buržoaska demokratija bila politički okvir društvenih odnosa koji su se zasnivali na kapitalističkoj privatnoj svojini i eksploataciji, to jest na pravima, interesima i potrebama slobodne akcije kapitalističkog vlasnika, pa su i svi njeni oblici prilagođavani tim odnosima, dotle socijalistička demokratija pretstavlja politički okvir takvih društvenih cdnosa koji nastaju i razvijaju se na društvenoj svojini nad sredstvima za proizvodnju, pa se i njeni oblici prilagođavaju

336

pravima, interesima i potrebama slobodne akcije nosilaca i faktora socijalističkog društveno-ekonomskog kretanja . Sistem socijalističke demokratije ogromno proširuje, i mora sve više proširivati , na svim poljima društvenog života, stvarni demokratizam za radne ljude. Stvarni demokratizam za narod.ne mase postoji kada one mogu da svakodnevno učestvuju u upravljanju privredom, kao i državnim , političkim i drugim javnim poslovima i da slobodno i što neposrednije , ali sa osećanjem pune odgovornosti za zajedničke interese društva, izražavaju i brane svoje interese i potrebe , kao i svoje poglede na opšte interese zajednice . Zato socijalistička demokratija mora po svojoj suštini i po svojim oblicima sve više postajati direktna demokratija, sa osloncem na najraznovrsnije oblike društvenog samoupravljanja . Socijalistička demokratija je nužno masovna i neposredna demokratija, za razliku od buržoaske demokratije koja, i po svojoj teoriji i praksi , jeste i ostaje posredna i posrednička demokratija, stvarna vlast „ elite " partiskih vrhova. Isto tako , za razliku od buržoaske demokratije , koja ostaje relativno zatvorena, socijalistička demokratija teži da se razvije kao „,demokratija od svih i za sve ” , kao pun sistem slobodnog društvenog samoupravljanja .

SOCIJALIZAM I BURŽOASKA DEMOKRATIJA

Savez komunista Jugoslavije odbacuje ,,teoriju" prema kojoj bi radnička klasa neminovno trebalo da prihvati sistem buržoaske demokratije kao svoj sopstveni politički sistem . Takva je dogma ne samo nazadna , nenaučna i praksom demantovana , nego postaje i ozbiljna kočnica razvitku socijalističke misli . Sistem buržoaske demokratije jeste - uprkos preimućstvima koja taj sistem ima nad drugim oblicima

buržoaske diktature

samo specifičan oblik političkog monopola, podeljenog između vrhova političkih partija . Oštrom podelom zakonodavne i izvršne vlasti koja se čvrsto nalazi u rukama činovnika, tesno vezanih

22 VII Kongres 337

s vladajućom klasom ,

političke snage buržoazije obezbeđuju

svoju vlast. Takav sistem načelno isključuje svaki neposredni uticaj narodnih masa na vršenje vlasti, a postavljen je tako da partiski vrhovi vladaju umesto naroda. Zato taj sistem nužno teži što većoj koncentraciji društvenih funkcija u rukama centralnih organa države i što većem ograničenju svih oblika samoupravljanja . razvitkom monopolističkog U toku poslednjih decenija kapitalizma i državno-kapitalističkih tendencija ― te su osobine buržoaske demokratije još jače došle do izražaja . Stalno povećavanje uloge državnog aparata i njegovo sve veće srašćivanje s vrhovima političkih partija doveli su do još jačeg odvajanja masa od svakog direktnog uticaja na državne institucije i do sve izrazitije degeneracije višepartiskog sistema, do sve manje stvarne uloge parlamenta, što je dokaz duboke i neizlečive krize čitavog sistema buržoaske demokratije. Zato je sistem buržoaske demokratije

neprihvatljiv kao

trajni instrument socijalističkih snaga, sve kad bi one njime potpuno ovladale. Socijalizam traži aktivizaciju masa , njihov neposredni uticaj na upravljanje, postepeno pretvaranje države u specifičan organ društvenog samoupravljanja. Tim procesima zatvara put sistem buržoaske demokratije sam po sebi. Zato će se on s razvitkom socijalizma morati da menja i u onim zemljama u kojima će taj sistem biti pravni i politički okvir početnih faza socijalističkog razvitka . I tu će na određenom stepenu društvenog napretka postojeći oblici buržoaske demokratije neminovno postati suviše uski i kao takvi smetnja daljem društvenom kretanju. Ako vodeće društvene snage ne budu u stanju da u pravo vreme prilagode te oblike novim odnosima i potrebama, demokratskog

onda će zastarele sistema

političke

neminovno

postati

forme

buržoasko-

izvor

etatističko-

birokratskih deformacija socijalističkog razvitka. Još manje se takav sistem može smatrati kao perspektiva razvoja demokratije u zemljama u kojima su socijalističke snage pobedile revolucionarnim političkim preokretom i opštom na-

338

cionalizacijom sredstava za proizvodnju . Svaki pokušaj da se u takvim uslovima novom društvu nametnu stare političke forme , koje bi neizbežno dobile i svoju staru društveņu sadržinu , jeste reakcionaran i kontrarevolucionaran . Buržoaska demokratija nikako ne može zameniti socijalističku demokratiju . Pokušaj da se ovaj prolazni i ograničeni oblik demokratije pretstavlja i brani kao ,,najdemokratskiji " politički oblik za sve društvene sisteme potpuno je neosnovan. Nastojanje da se sistem buržoaske demokratije i dalje u neizmenjenom vidu

prikazuje kao

,,najdemokratskiji "

politički

oblik objektivno je samo izraz težnji za očuvanjem vladajuće uloge buržoazije i državno-kapitalističke birokratije . Ta dogma doprinosi konzerviranju snaga kapitalizma, zamagljuje radničkoj klasi socijalističku perspektivu, perspektivu društvenog napretka uopšte. Svaka kritika političkog sistema u socijalističkim zemljama, kojoj je cilj restauracija političkog sistema buržoaske demokratije, a ne dalji razvitak socijalističke demokratije njenim specifičnim i sopstvenim putevima, pretstavlja kočnicu društvenog napretka i vrši objektivno kontrarevolucionarnu ulogu.

SOCIJALISTIČKA DEMOKRATIJA KAO NEPOSREDNA DEMOKRATIJA

Savez komunista Jugoslavije smatra neodrživom dogmom i proglašavanje apsolutnog monopola komunističke partije u političkoj vlasti kao univerzalnog i ,,večitog" principa diktature proletarijata i socijalističke izgradnje.

U jeku revolucionarne borbe za vlast i njeno učvršćenje rukovodeća uloga komunističke partije u radničkom pokretu može prolazno dobiti i dobija karakter maksimalne koncentracije vlasti u rukama partije radi uspostavljanja nove vlasti i stvaranja osnovnih političkih uslova za izgradnju socijalizma . Ali, vlast partije ne može zameniti svu onu inicijativu masa i sva ona raznovrsna društvena kretanja kroz koja dolazi do izra339

žaja stvaralačka aktivnost novog društva . Zato se zadatak dalje demokratizacije revolucionarnog sistema vlasti i neposrednog oslanjanja vodećih socijalističkih snaga na aktivnost masa postavlja kao jedan od prvih zadataka posle pobede revolucije . U Jugoslaviji se taj proces odvijao aktiviziranjem masa — sa raznim idejnim i političkim shvatanjima , ali vezanih za ideju socijalizma ― kroz Narodni front i Socijalistički savez radnog naroda. U drugim zemljama se to može izraziti u drugim oblicima, kao što su savezi i koalicije's drugim socijalističkim i progresivnim pokretima , sa seljačkim partijama ili slično .

U svemu tome je najvažnija činjenica da radnička klasa ne može postati gospodar svoje sopstvene sudbine, a time i glavna pokretačka snaga društvenog napretka, ako ne obezbedi svoju neposrednu kontrolu nad upravljanjem proizvodnjom i raspodelom. Nju u toj funkciji ne može zameniti nikakav režim državne kontrole nad privatnim sopstvenikom, nikakav državni aparat i nikakav državni direktor. Dalji razvitak postojećih formi demokratije ka oblicima koji su organski deo novih socijalističkih ekonomskih odnosa jeste neophodan uslov i sastavni deo socijalističkog napretka. Pred komuniste se , dakle, ne postavlja problem: višepartiski ili jednopartiski sistem ; i jedan i drugi mogu biti realnost određenog perioda socijalističkog razvitka u raznim zemljama. Pred njih se postavlja problem: kakve nove oblike demokratije treba da donese socijalistički razvitak, kakve nove oblike traže oni društveni odnosi koji se zasnivaju na društvenoj svojini nad sredstvima za proizvodnju ? Kada je reč o višepartiskom ili jednopartiskom sistemu kao početnim formama socijalističke demokratije, ne sme se zaboraviti činjenica da socijalistička demokratija ne isključuje, već pretpostavlja raznovrsnost i različitost konkretnih oblika demokratizma u raznim zemljama, i u istoj zemlji u raznim fazama razvoja socijalizma.

340

ULOGA SOCIJALISTIČKIH POLITIČKIH ORGANIZACIJA

Socijalistička demokratija ne znači ukidanje političkih organizacija uopšte, a pogotovo ne znači ukidanje vodeće društvene uloge svesnih socijalističkih snaga , koje se u Jugoslaviji izražavaju u Savezů komunista, Socijalističkom savezu radnog naroda Jugoslavije , sindikatima itd . Kao nužni organizacioni činilac društvene svesti , kao oblik u kome se ispoljava borba mišljenja, koja je odraz objektivnih društvenih protivrečnosti , takve organizacije pokreću društveni razvitak. Nema sumnje da će u budućnosti , uporedo sa nestajanjem klasnih antagonizama i spoljnog pritiska , struktura političke organizacije i manifestacija političke aktivnosti uopšte postajati neuporedivo raznoobraznije i slobodnije . Međutim, takve organizacije će sve manje biti sastavni deo i instrument sistema vlasti , a sve više će postajati društvene organizacije za naučno proučavanje i usmeravanje društvenih kretanja, za društveno vaspitavanje radnih ljudi , za idejnu , političku i stručnu pomoć građanima u njihovoj društvenoj aktivnosti. Upravo taj proces pretstavlja put ka ostvarivanju bespartiske direktne socijalističke demokratije, koji je ujedno i oblik postepenog odumiranja pojedinih funkcija države odnosno njihovog pretvaranja u funkcije društvenog samoupravljanja. Napredak u političkim odnosima usko je vezan s napretkom u ekonomskim odnosima društva. Na tome putu društvo ne može preskakati etape . Svako zatrčavanje u neke apstraktne konstrukcije, isto onako kao i zaostajanje, neizbežno mora dovesti do društvenih poremećaja . Istoriska naprednost rukovodećih svesnih socijalističkih snaga proverava se upravo njihovom sposobnošću da ostanu na čelu neprekidnog procesa usklađivanja oblika socijalističke demokratije s postignutim uspesima u socijalističkoj ekonomskoj bazi u razvijanju socijalističkih ekonomskih odnosa. Rukovodeći se ovim principima, Komunistička partija Jugoslavije, koju su Narodnooslobodilački rat i Socijalistička revo341

lucija istakli na rukovodeće mesto i u socijalističkoj izgradnji, preduzimala je u vreme Narodnooslobodilačkog rata i Revolucije, i posle njene pobede - praktične mere radi krčenja puta za stvaranje i razvitak takvog demokratskog mehanizma koji omogućava širokim narodnim masama da stalno budu aktivan i odlučujući politički činilac , učestvujući svakodnevno i neposredno u upravljanju privredom, u državnim poslovima i ostalim zajedničkim poslovima društva. Niz zadataka na tome putu već je ostvaren. U daljoj izgradnji političkog sistema socijalističke Jugoslavije komunisti će se uporno boriti za dosledno obezbeđenje takvog pravca razvitka.

DRUŠTVENO SAMOUPRAVLJANJE

Društveno-političku osnovicu socijalističke demokratije u Jugoslaviji pretstavljaju radničko samoupravljanje , oličeno u radničkim savetima i drugim samoupravnim organima proizvođača, samoupravljanje radnog naroda u osnovnim ćelijama društvenog uređenja, u komunama, i najrazličitiji vidovi društvenog samoupravljanja putem organa u kojima učestvuju zainteresovani građani i organizacije. Proces razvitka i proširivanja socijalističke demokratije u Jugoslaviji zavisi prvenstveno od jačanja, usavršavanja i daljeg razvijanja osnovnih organizaciono-političkih elemenata društveno-političkog sistema , kao i od usklađivanja celokupnog političkog i ekonomskog sistema s potrebama što slobodnijeg i što skladnijeg dejstvovanja socijalističkih stvaralačkih snaga . Taj proces mora u isto vreme značiti dalje oslobađanje političkog sistema od raznovrsnih ostataka buržoaske države koji su se još zadržali u našem društvu , to jest dalji organski preobražaj celokupnog društveno-političkog sistema, u skladu sa socijalističkim ekonomskim odnosima koji nastaju, razvijaju se i usavršavaju u uslovima društvene svojine nad sredstvima za proizvodnju . 342

Na osnovi radničkog samoupravljanja i komuna razvija se u Jugoslaviji opšti proces nastajanja nove političke strukture društva, proces za koji je karakterističan sistem društvenog samoupravljanja. Taj se opšti proces ispoljava na području ekonomskih i političkih odnosa među ljudima i na području upravljanja stvarima; oba procesa sačinjavaju celinu i usko su vezani i među sobom se prepliću .

EKONOMSKI I POLITIČKI ODNOSI MEĐU LJUDIMA Proces na području odnosa među ljudima izražava se u razvitku ekonomskih odnosa i demokratskih prava samoupravljanja u samom preduzeću , to jest odnosa između proizvođača, između pojedinih proizvođača i radnog kolektiva kao celine, između radnog kolektiva i društvene zajednice odnosno njenih vodećih organa, a pre svega između kolektiva i pojedinog radnog čoveka i komune, kao osnovne zajednice radnog naroda. On se izražava, dalje, u razvitku ekonomskih i političkih odnosa u samoj komuni, u odnosima između pojedinaca i zajednice, u odnosima između pojedinih organa kao što su veća proizvođača, stanbene zajednice, raznovrsni organi društvenog samoupravljanja itd. , u razvitku odnosa između komuna i srezova, koji sve više postaju zajednica komuna, i u odnosima između komuna i republika. Isti proces se izražava u razvitku ravnopravnih odnosa među narodima Jugoslavije , a isto tako i u razvitku odnosa između republika i federacije, kao pretstavnika zajedničkih ekonomskih i političkih interesa radnih ljudi i naroda Jugoslavije . I, konačno, on se ogleda u razvitku strukture republičkih i saveznih rukovodećih organa i njihovih međusobnih odnosa u pravcu sve širih demokratskih oblika i sve užeg vezivanja s mehanizmom sebno.

društvenog

samoupravljanja uopšte i komuna po-

Borba za usavršavanje svih tih odnosa u pravcu sve šireg demokratizma i samoupravnosti , u skladu s jačanjem društvene 343

materijalne baze i slabljenjem ostataka unutrašnjih klasnih antagonizama, pretstavlja u isto vreme i borbu za sve razvijenije i sve stabilnije socijalističke odnose među ljudima.

UPRAVLJANJE STVARIMA

Proces razvitka najpogodnijeg društvenog mehanizma upravljanja stvarima, u uslovima društvene svojine nad sredstvima proizvodnje, izražava se pre svega u razgraničenju između upravljanja tehnološkim procesom i opšteg ekonomskog i političkog upravljanja u preduzeću , kao i u razvitku proizvodnje i poslovne kooperacije i raznih oblika vertikalnog udruživanja pojedinih grana privrede i drugih društvenih delatnosti . Vertikalno povezivanje osnovnih institucija društvenog samoupravljanja stvaranjem viših oblika (komore , privredna udruženja, razni oblici proizvodnih i poslovnih zajednica i kooperacija, viši zavodi socijalnog osiguranja i slično) pretstavlja demokratski oblik ujedinjavanja onih stručnih, tehničkih i koordinativnih funkcija kojima moderno društvo treba da upravlja centralizovano. Društveni i demokratski karakter ovog ujedinjavanja ogleda se u tome što se ono ne vrši mehanički , administrativnim merama spolja, nego samo u interesu udruženih proizvođača i samih građana, u obliku njihove dobrovoljne saradnje , ne oduzimajući odnosnim ustanovama i organima radnog naroda bitne funkcije samoupravljanja. Isti se proces razvija i u oblasti prosvete, nauke, kulture , narodnog zdravlja, socijalnog osiguranja, socijalne zaštite i u drugim oblastima u kojima razne ustanove vrše javne funkcije i javne službe . Funkcije upravljanja su predate, uz odgovarajuća raspodeljena prava i saradnju , pretstavnicima samih radnih kolektiva, i pretstavnicima društvene zajednice . Ove organe biraju i opozivaju građani , koji su zainteresovani za vršenje odgovarajućih javnih službi širokim učešćem i kontrolom u organima upravljanja. U isto vreme državni upravni organi u oblasti pro344

svete, kulture, narodnog zdravlja, socijalnih službi i sl . sve više postaju, i po svom sastavu i po svojim funkcijama , organi društvenog samoupravljanja . Taj se proces najzad

izražava i u razvitku raznovrsnih

oblika društvene kontrole i saradnje zainteresovanih građana s preduzećima i institucijama . U oblasti trgovine i u nekim drugim područjima, samoupravljanje radnih ljudi dopunjuje se organima društvenog samoupravljanja kao što su saveti potrošača, potrošačke zadruge i sl., a u privrednim organizacijama koje se bave prosvetnim, vaspitno-kulturnim i drugim delatnostima (izdavačka preduzeća , novinska preduzeća , razna preduzeća u oblasti filma i sl .) organima kao što su saveti, koji obuhvataju pretstavnike kulturnog i prosvetnog života i javnosti uopšte, ne menjajući status radničkog samoupravljanja. Takvi oblici društvenog samoupravljanja doprinose tome da se javne funkcije koje obavljaju ove organizacije ostvaruju u skladu s potrebama i interesima socijalističkog društva. Sistem društvenog samoupravljanja obuhvata i zgrade za stanovanje kao i niz drugih objekata i službi od zajedničkog interesa za pojedina naselja . Svi ovi odnosi i institucije nastaju iz direktnih potreba rada i poslovanja pojedinih preduzeća i organizacija, kao i iz neposrednih životnih potreba građana u oblasti porodičnog domaćinstva, potrošnje, kulture , zabave, socijalnih potreba itd . Zato oni nužno moraju biti veoma raznovrsni i po svojim organizacionim oblicima i po načinu rada. Boriti se za stalno unapređivanje svih tih odnosa i institucija u isto vreme znači boriti se za bolje poslovanje preduzeća i organizacija, za bolje materijalno snabdevanje stanovništva, za brži tehnički i kulturni razvitak, za sprečavanje birokratizma i konzervativizma, za brže i pravilnije rešavanje socijalnih pitanja itd . , a ujedno i za stalni napredak socijalističkih i demokratskih odnosa među ljudima.

345

DRUŠTVENA ODGOVORNOST I DISCIPLINA U OSTVARIVANJU PLANA

Samoupravljanje ne znači apsolutno raspolaganje stvarima. Ono pretpostavlja plansku disciplinu kako unutar privrednih organizacija tako i u raspodeli i trošenju društvenih sredstava uopšte. Društvena zajednica mora raspolagati potrebnim upravnim i društvenim instrumentima i organima preko kojih će obezbediti potrebnu društvenu disciplinu i odgovornost. Bez takvih odnosa društveno samoupravljanje moglo bi se deformisati na liniji samovolje i neodgovornog raspolaganja društvenom imovinom, što bi moglo ozbiljno poremetiti razvitak socijalističkih odnosa. Jedan od osnovnih uslova pravilnog funkcionisanja celokupnog sistema samoupravljanja jeste , visoko razvijeni osećaj odgovornosti svih onih koji su izabrani u organe samoupravljanja - odgovornosti i pred radnim ljudima koji su ih izabrali i pred društvenom zajednicom kao celinom. Jedino takav osećaj odgovornosti i razvijena jedinstvena društvena kontrola mogu obezbediti da se u sistemu samoupravljanja svako pridržava onih okvira koje određuju zajednički interesi, interesi svakog radnog čoveka i napretka cele zajednice.

RADNIČKI SAVETI Komunisti će naročitu pažnju posvećivati razvitku radničkih saveta. Radnički saveti su demokratski ekonomsko-politički organi društvenog samoupravljanja preko kojih neposredni proizvođači - u okviru jedinstvenog društvenog privrednog plana i u skladu sa opštim interesima zajednice, koji se izražavaju u jedinstvenom ekonomskom sistemu - samostalno upravljaju preduzećima i odlučujuće učestvuju u razvitku proizvodnih snaga. Pokretna snaga aktivnosti neposrednih proizvođača u radničkom savetu , usmerena ka sve produktivnijem radu i sve bržem razvitku proizvodnih snaga, jeste njihova težnja da boljim individualnim radom, boljim poslovanjem preduzeća kao 346

celine i bržim opštim privrednim napretkom društvene zajednice neprekidno poboljšavaju svoje uslove života i opšti materijalni standard društvene zajednice, kao i da slobodno razvijaju svoje individualne stvaralačke sposobnosti i naklonosti, u skladu sa opštim interesima radnih ljudi . Radnički saveti nisu ni pretstavnici sopstvenika niti kolektivni sopstvenik sredstava za proizvodnju. Oni upravljaju njima u interesu društvene zajednice, a u radu ih potstiču njihove sopstvene materijalne i moralno-političke težnje. Upravo zato oni pretstavljaju najpogodniji društveno-ekonomski instrument borbe protiv birokratizma, kao i protiv egoističkog individualizma . Radničko samoupravljanje jeste izraz i potvrda društvenog karaktera svojine nad sredstvima za proizvodnju i osnovni oblik neposrednog uključenja i učešća radnih ljudi u upravljanju privredom. Na toj se osnovi društvena proizvodnja najneposrednije vezuje sa stvarnim potrebama ljudi , a proizvodi ljudskog rada prelaze u oblast istovremeno i društvenog i ličnog prisvajanja radnika . Društveni odnosi u proizvodnji i raspodel , i postepeno u svim osnovnim sferama društvenog uređenja, dobivaju sve razvijeniju socijalističku sadržinu . Upravljajući društvenim sredstvima za proizvodnju, od kojih je ranije bio odvojen u klasnom društvu , proizvođač sada zauzima svoje aktivno mesto. On postaje sve svesniji toga da ostvarenje njegovog individualnog ekonomskog i društvenog interesa neposredno zavisi od podizanja produktivnosti njegovog sopstvenog rada, od povećanja proizvodnje radnog kolektiva i od daljeg razvijanja proizvodnih snaga u komuni i u celoj zemlji. Upravo zato radnički saveti daju i davaće proizvodnji i privredi stalno nove potstreke, koji omogućavaju ubrzan razvitak proizvodnih snaga. U takvim uslovima sam proizvođač, i radni čovek uopšte, postepeno određuje dalji proces oslobađanja čoveka i humanizacije društvenih odnosa. U svom daljem razvitku radnički saveti treba da ulože posebne napore na podizanju produktivnosti rada uvođenjem moderne tehnike i savremenih tehnoloških postupaka u proizvod-

347

nji, smanjenjem troškova proizvodnje, boljom organizacijom preduzeća i rada, zavođenjem savremenih metoda rukovođenja i unutrašnje kontrole i jačanjem radne discipline. U tom cilju oni treba da usavršavaju unutrašnji sistem raspodele ostvarivanjem pravilne individualne. i grupne stimulacije na bazi principa : svakome prema radu . Oni isto tako treba da obezbede racionalno korišćenje fondova preduzeća namenjenih unapređenju i racionalizaciji proizvodnje , jačanju i proširenju kapaciteta i podizanju proizvodnih snaga uopšte , i da onemogućavaju rasipanje i neproduktivno trošenje tih sredstava. Radi daljeg uzdizanja sposobnosti radničke klase da rukovodi privredom i da podiže produktivnost rada , radnički saveti treba sistematski da rade na ekonomskom obrazovanju i stručnom osposoblja vanju postojećih i novih kadrova . Radnički saveti treba takođe da se zalažu za dosledno sprovođenje svih mera potrebnih za higijensko-tehničku zaštitu . Oni treba da rade uopšte na poboljšanju uslova života i rada radnika, da sami i zajedno s komunama rešavaju pitanja bolje ishrane, stanbenih, zdravstve-. nih i drugih problema opšteg društvenog standarda .

KOMUNA Komuna je osnovna političko-teritorijalna organizacija samoupravljanja radnog naroda i osnovna društveno-ekonomska zajednica stanovništva njenog područja . Komunisti treba da posvete naročitu pažnju razvitku komune. Kao osnovna društveno-ekonomska zajednica , komuna pretstavlja onu ćeliju društvenog organizma u kojoj se uspostavljaju odnosi proizvodnje, raspodele , potrošnje i drugi osnovni i svakodnevni društveni odnosi među radnim ljudima. Samoupravljanje radnog naroda na raznim područjima društvenog života daje komuni demokratsku strukturu i čini je osnovnom i najizrazitijom organizacijom samoupravljanja na teritorijalnoj osnovi .

Kako se u komuni radni ljudi u isto vreme javljaju i kao proizvođači i kao potrošači i kao nosioci napora na podizanju 348

proizvodnih snaga i opšteg materijalnog standarda , komuna pretstavlja i osnovnu društvenu zajednicu u kojoj se usklađuju individualni i kolektivni interesi . U okviru jedinstvenog jugoslovenskog privrednog područja , na bazi jedinstvenog privrednog plana i u okviru jedinstvenog sistema raspodele, komune treba da imaju pune mogućnosti da, raspoloživim materijalnim sredstvima u datim uslovima, razvijaju proizvodnju i proizvodne snage . One u raspodeli raspoloživih sredstava mogu, prema svojim specifičnim uslovima, naći odgovarajuće optimalne odnose između daljeg razvijanja proizvodnih snaga i proširivanja materijalne baze, povećanja lične potrošnje i ulaganja u objekte društvenog standarda i proširivanja drugih neprivrednih društvenih delatnosti . Kao politički oblik upravljanja

ostvaren preko narodnih

odbora, širokih političkih i stručno-kvalifikovanih saveta, zborova birača, referenduma, mesnih odbora, stanbenih zajednica i drugih oblika neposrednog upravljanja, — komuna pretstavlja najizrazitiju instituciju neposredne socijalističke demokratije , koja ostvaruje vladavinu radnog naroda preko samih radnih ljudi i za njih same . Uzimajući sve više u svoje ruke upravljanje društvenim poslovima i raspolažući odgovarajućim sredstvima za njihovo vršenje , komuna nije samo, pa ni prvenstveno, škola demokratije, već je sama ta demokratija, osnovna ćelija samoupravljanja građana zajedničkim poslovima .

PERSPEKTIVE DALJEG RAZVITKA KOMUNE

Dalji razvoj komune treba da se kreće prvenstveno na osnovi sve intenzivnijeg razvijanja proizvodnih snaga i stalnog povećavanja produktivnosti radą , a time i dohotka po stanovniku u komuni. To je uslov svake akcije komune na daljem poboljšavanju opšteg društvenog, kao i individualnog, materijalnog i kulturnog standarda . Pritom sve šire treba da se razvijaju i oni organizmi i one službe komune koji znače svakodnevnu neposrednu pomoć i uslugu građanima i porodici u njihovim mate-

349

rijalnim, kulturnim i drugim životnim potrebama i koji će , na bazi punog materijalnog i političkog učešća samih građana, neposredno doprinositi povišenju društvenog standarda stanovništva. To je put stvaranja društvene tehničke baze porodičnog domaćinstva . U tom pravcu treba da se razvijaju i stanbene zajednice, koje će morati da povežu opšte napore komune na tom području sa akcijom i inicijativom neposredno zainteresovanih građana, a sa ciljem zajedničkog upravljanja i rešavanja svakodnevnih problema iz života porodica, naročito iz oblasti staranja o deci , domaćinstva, snabdevanja raznih uslužnih delatnosti , upravljanja stanbenim fondom , stanbene izgradnje , iz oblasti neposredne socijalne i zdravstvene brige za članove stanbene zajednice i slično. Važan deo mreže za snabdevanje stanovništva i uslužnih delatnosti treba postepeno da postanu servisi kojima će upravljati raznovrsni samoupravni organi građana. S takvim će razvitkom komuna sve manje biti administrativna jedinica teritorijalnog područja, a sve više će postajati specifični društveno-politički oblik organizovanja ljudi radi upravljanja zajedničkim poslovima društva ; iz takvog oblika raste i razvija se celokupni demokratski socijalistički mehanizam, spajajući radničku klasu odnosno proizvođače sa svim ostalim radnim stanovništvom, koje svojim radom bitno doprinosi razvitku proizvodnih snaga i većoj opštoj produktivnosti rada . Takvim pravcem razvitka komuna će se, zajedno s radničkim savetima i celom organizacijom društvenog samoupravljanja, sve više afirmirati kao osnovni vid zajednice proizvođača . U celoj svojoj aktivnosti mehanizam komune treba i dalje da se razvija kao organizacija odgovorna i zborovima birača i društvu kao celini , uvek podložna javnoj kritici građana i njihovih organizacija, kao i nadzoru viših organa u pravcu obezbeđenja zakonitosti. U statutu komune svaki građanin treba da nalazi svoja prava i svoje obaveze , kao i svoje mogućnosti upravljanja komunom, a preko nje, kao i preko drugih organa društvenog samoupravljanja, i društvom uopšte.

350

VEĆE PROIZVOĐAČA

U sadašnjim uslovima značajnu ulogu u razvitku socijalističke demokratije imaju veća proizvođača u svim pretstavničkim organima, počev od komune, pa do federacije. Veća proizvođača su u našem sistemu društvenog samoupravljanja nastala kao specifična demokratska forma, čijim se posredstvom obezbeđuje rukovodeća uloga radničke klase i njena uska veza sa ostalim radnim ljudima u datim uslovima i u datom periodu razvitka socijalizma u našoj zemlji . Veća proizvođača se bore protiv negativnih uticaja zaostalih društvenih odnosa na demokratske organe društvenog samoupravljanja i time znatno, i sve više, smanjuju potrebu neposrednog administrativnog mešanja, naročito u oblasti privrede. Veća proizvođača, svojom živom vezom sa praksom i potrebama proizvodnih i drugih privrednih organizacija, zadruga i privrednih i socijalnih ustanova , igraju značajnu ekonomsku ulogu. Veća proizvođača bitno doprinose povezivanju centra s bazom , donošenju pravilnijih i korisnijih društvenih ekonomskih mera, uklanjanju administriranja i birokratizma u privrednim odnosima, kao i opštem ekonomskom vaspitavanju neposrednih proizvođača odnosno radnih ljudi u privredi. U daljem razvitku veća proizvođača, upravo ta njihova

ekonomska funkcija postajaće sve značajnija , dok će funkcija obezbeđivanja vodeće uloge radničke klase postepeno nestajati .

CENTRALNI DRUŠTVENI I DRŽAVNI ORGANI

Kako su sva društvena sredstva za proizvodnju svojina svih radnih ljudi naše zemlje i kako je društveni proizvod i njihov lični i njihov zajednički proizvod, to ni federacija ne pretstavlja samo prosto sjedinjavanje naroda i narodnih republika, nego sve više postaje zajednica novog tipa, nosilac određenih zajedničkih društvenih funkcija, zajednica proizvođača na najvišem stepenu . 351

U istom pravcu , ali u nacionalnim okvirima, razvijaju se i narodne republike, obezbeđujući u isto vreme specifične nacionalne, političke , ekonomske i kulturne potrebe i prava. Centralni organi vlasti (savezni i republički) , kao i pokrajinski , oblasni i sreski , treba organski da izrastaju iz ekonomske i političke osnove našega društva: iz samoupravne komune, iz radničkog samoupravljanja i iz osnovnih institucija društvenog samoupravljanja uopšte. U tome i jeste, i treba da bude , suština demokratskog centralizma na područjima gde je takav centralizam neophodan . Na višim organima, republičkim i saveznim, sve više ostaju oni zadaci i funkcije koji pretstavljaju zajednički interes celog društva: obezbeđenje socijalističkog poretka uopšte, ostvarenja društvenog plana u privredi , jedinstvenog sistema, koji će omogućiti jednake uslove i jednaka prava i obaveze za sve kao i obezbeđenje slobode rada i jednakih političkih uslova za svakog građanina . Takvo demokratsko ujedinjavanje osnovnih institucija samoupravljanja , koje ide od radničkih saveta do federacije, i razvitak odnosa pretstavničkih organa prema organima društvenog samoupravljanja — pokazuju da socijalističko samoupravljanje ne samo da ne znači „ razbijanje nacionalnog jedinstva “, već pretstavlja

naprotiv oblik stvarnog demokratskog

ujedinja-

vanja, i time značajno doprinosi sve većoj unutrašnjoj stabilnosti društva. U daljem razvitku taj proces će neizbežno stvarati i tražiti nove forme i metode. Jugoslovenski komunisti i dalje će se uporno zalagati za takav postepeni razvitak celokupnog državnog i društvenog sistema koji će odgovarati objektivnim uslovima i subjektivnoj sposobnosti socijalističkih snaga. U tim naporima posvećivaće komunisti posebnu pažnju daljem razvitku i snaženju uloge svih pretstavničkih organa, sve više prilagođavajući njihovu organizaciju , strukturu i metode rada potrebama što slobodnijeg i neposrednijeg uticaja socijalističke društvene baze na vodeće društvene organe.

352

LIČNA PRAVA GRAĐANA I ULOGA ZAKONITOSTI

Društveno-ekonomski sistem socijalističke demokratije može stvarati i razvijati samo aktivan, materijalno i moralno zainteresovan pojedinac, čovek i građanin . Lična , politička, socijalna, ekonomska, kulturna i druga prava građana postaju tako sastavni deo političke organizacije Jugoslavije . Komunisti će se i ubuduće zalagatti za takav razvitak sʊcijalističke demokratije koji će u sve većoj meri garantovati ljudskoj ličnosti nezavisnost i slobodu u izražavanju misli, verskih i drugih uverenja, u formiranju udruženja radi zadovoljenja

raznih

ekonomskih,

političkih ,

socijalnih i kulturnih,

stručnih, naučnih , sportskih i drugih interesa, u zaštiti neprikosnovenosti i integriteta ljudskog dostojanstva i ljudske ličnosti. Ta prava su radni ljudi u Jugoslaviji počeli u punijem smislu uživati tek u novom političkom uređenju , a u isto vreme su stekli i niz novih demokratskih prava koja niču iz socijalističkih ekonomskih odnosa i razvijenog društvenog samoupravljanja. Na osnovi tekovina i principa tog uređenja građanima je obezbeđena puna ravnopravnost pred zakonom i pred sudom, lišena bilo kakvih javnih ili prikrivenih oblika diskriminacije u nacionalnom , verskom, rasnom ili drugom pogledu.

DRUŠTVENO-EKONOMSKA OSNOVA LIČNIH PRAVA

Ističući važnost ovih i drugih ličnih prava čoveka i građanina i naglašavajući da se njihovo ostvarivanje ne može odložiti za neke 99 ,,više faze" socijalističkog razvitka jer su ta prava nužni

sastavni

deo

socijalističkog

demokratskog

kretanja i

uslov za dalji razvitak socijalizma uopšte , Savez komunista je uvek smatrao da je za puno ostvarenje ljudskih prava neophodna odgovarajuća društvena, materijalna i politička baza, to jest da treba u prvom redu ukidati društvene odnose iz kojih mogu nići stvarne nejednakosti , nepravde, privilegije i potčinjavanja. 23 VII Kongres 353

Uslove za uspostavljanje slobode za sve mogućno je stvoriti samo ukidanjem slobode za ugnjetače odnosno za one snage koje teže restauraciji ugnjetavanja . Sloboda se ne može postići apstraktnom formulom. Ona niče iz određenih društvenih odnosa. Upravo zato svi napredni ljudi , a komunisti u prvom redu, smisao borbe za prava i slobodu čoveka vezuju s društvenim, političkim, kulturnim i idejnim promenama i s borbom za uspostavljanje takvog društvenog i političkog uređenja koje ta prava čini sredstvom stvaralačke i svesne afirmacije čoveka, a time i njegove lične i društvene slobode i njegovog ljudskog dostojanstva.

UDRUŽIVANJE GRAĐANA

Politički sistem u našoj zemlji sve se više proširuje novim oblicima slobodnog udruživanja građana . Taj sistem je tvorevina jedne nove društveno-političke strukture , koja nastaje na bazi društveno-ekonomskih i drugih materijalnih i moralnih interesa socijalističkog radnog čoveka, služeći prvenstveno njegovom samoupravljanju . Slobodna udruženja pretstavljaju samostalnu i autonomnu tvorevinu socijalističke demokratije . Preko njih građani neposredno i presudno utiču na politiku i na upotrebu materijalnih sredstava u pojedinim oblastima društvene aktivnosti . Preko njih se u svakodnevnu društvenu, ekonomsku i političku praksu miliona ljudi unosi znanje, stručna pomoć , naučna analiza , idejno usmeravanje. Značaj svih tih novih demokratskih oblika i prava radnih ljudi , bez obzira na njihovu relativnu nerazvijenost, leži, u krajnjoj konsekvenci , pre svega u tome što pretstavljaju ne samo priznato, nego i najzad usvojeno prirodno sredstvo individualne akcije proizvođača, stvaraoca, čoveka. Na osnovu njegove sopstvene delatnosti i društvene afirmacije građaninu socijalističke zemlje vraća se njegova otuđena ličnost koju su svi klasni si-

354

stemi pretvarali u svojinu privatnog vlasnika ili države, i on , bivajući društven, postaje sve više svoj , bivajući svoj , postaje sve više društven.

ZAKONITOST

Za obezbeđenje ličnih prava građana, kao i za učvršćenje socijalističke demokratije , socijalističkog društveno- ekonomskog uređenja uopšte, od velikog je političkog značaja dosledno sprovođenje principa zakonitosti . Pravni poredak u Jugoslaviji štiti , i treba da zaštiti , građanina od svake samovolje bilo kojeg društvenog faktora i bilo kojeg državnog organa . On obezbeđuje , i treba da obezbedi , punu odgovornost svakog vršioca društvenih funkcija, od najviših do najnižih , za njihove postupke prema građanima. Niko ne sme da ima pravo nametati građaninu Jugoslavije bilo kakve druge obaveze sem onih koje su utvrđene zakonom . Samo zakon može utvrđivati odgovornosti i sankcije , a pravosudni organi u zakonitom postupku su dužni da obezbeđuju primenu prava i zakonitosti . Delatnost naših sudova treba da se zasniva na principima striktnog poštovanja pravnog poretka i nezavisnosti u donošenju sudskih odluka . Sve to čini da je zakonitost , pored zaštite od zloupotrebe, birokratizma i samovolje pojedinaca, sastavni deo i uslov socijalističke demokratije.

Zakonitost se ne obezbeđuje samo, pa ni prvenstveno, postojanjem objektivnog pravnog poretka i organa pravosuđa, mada su ovi faktori uvek imali , i danas još imaju svoje posebno mesto u društveno-političkom razvitku Jugoslavije . Zakonitost se mora sve više zasnivati na društvenoj solidarnosti , na socijalističkom usklađivanju zajedničkih i ličnih interesa i na svesti socijalističkog čoveka koja neizbežno niče iz ovakvih društvenih odnosa . Zakonitost treba sve više da bude unutrašnja potreba

23*

355

kolektiva i pojedinaca i osećanje nužnog ličnog ponašanja , koji se pojavljuju u procesu likvidiranja društvenih suprotnosti i subjektivnog egoizma.

DRŽAVNA UPRAVA I JUGOSLOVENSKA NARODNA ARMIJA

POLOŽAJ I ULOGA DRŽAVNOG UPRAVNOG APARATA

U okviru i pod uticajem razvitka socijalističke demokratije menja se i organizacija državne vlasti , u svojoj strukturi , i po svom položaju i ulozi u društvu . Niz funkcija koje je ranije obavljao državni aparat prenesen je na samoupravne organe , u ruke građana, radnih ljudi i njihovih organa . Državni aparat sve više postaje neposredno oruđe njihove volje . Vlast sve više postaje jedinstvena, pa time - u perspektivi - sve manje državna sila, pretvarajući se sve više u jedinstven sistem društvenog samoupravljanja, sa svojim javnim stručnim službama. Dejstvujući na osnovu Ustava i zakona, orijentisan prema funkcijama organa društvenog samoupravljanja, državni upravni aparat treba da bude u pravom smislu te reči instrument socijalističkog društva, a ne vlasti nad njim. Na državnom upravnom aparatu leže veoma značajni društveni zadaci . Bez čitavog niza izvesnih regulativnih , kontrolnih i zaštitnih funkcija državne uprave danas je nemogućno zamisliti normalan život društva i neometan razvitak našeg političkog i ekonomskog sistema. U vršenju tih svojih zadataka državni upravni organi treba da raspolažu punim autoritetom i odgovarajućom, zakonom utvrđenom , samostalnošću u sprovođenju nužnih regulativnih mera, kao i u borbi protiv kršenja zakonitosti, protiv nanošenja štete ili opasnosti po socijalistički poredak i nacionalnu nezavisnost jugoslovenskih naroda.

356

Na području zaštite socijalističke izgradnje i bezbednosti građanina veliku ulogu su odigrali organi unutrašnje bezbednosti , koji rade na osnovu zakona, a odgovorni su pretstavničkim telima i njihovim izvršnim većima. Sve dok je naše društvo izloženo pritisku antisocijalističkih snaga, organi unutrašnje bezbednosti pretstavljaju značajno neophodno oružje socijalizma. Komunisti će i dalje pružati svu potrebnu političku podrškų državnim upravnim organima u vršenju njihovih zadataka i zalagaće se za to da njihov aparat bude stručno kvalifikovan i odan stvari socijalizma , kao i za njihovu punu odgovornost pred zakonom i pred narodom .

JUGOSLOVENSKA NARODNA ARMIJA - ČUVAR NEZAVISNOSTI I SUVERENITETA SOCIJALISTIČKE JUGOSLAVIJE

Jugoslovenska narodna armija izrasla je , kao oružana snaga naroda Jugoslavije , u toku Narodnooslobodilačkog rata, i Socijalističke revolucije. Ona je u posleratnom periodu izgrađivana, usmeravana i vaspitavana da bude nepokolebljiv čuvar nezavisnosti , integriteta i suvereniteta Jugoslavije kao socijalističke zemlje. Upravo zbog toga Jugoslovenska narodna armija pretstavlja snagu mira lišenu svakog agresivnog karaktera. Savremeni međunarodni odnosi, za koje su karakteristične oštre suprotnosti i tendencije da se oružanim putem rešavaju sporovi , neminovno ukazuju na potrebu da oružane snage budu jake i da ceo narod bude u mogućnosti da u svakom trenutku nepokolebljivo čuva našu socijalističku zemlju . Sadašnji međunarodni odnosi zahtevaju odvajanje relativno velikog dela nacionalnog dohotka za potrebe narodne odbrane , a našim građanima nameću mnoge obaveze i zadatke u vezi sa odbranom zemlje. Naši radni ljudi shvataju da je odbrana socijalističke domovine najviša dužnost i čast svakog građanina . Zbog toga oni svesno podnose te obaveze , uvereni da samo organizacijom

357

svenarodnog otpora mogu uspešno odbraniti svoju slobodu i nezavisnost .

Savez komunista Jugoslavije delovaće u pravcu vaspitanja građana Federativne Narodne Republike Jugoslavije , a naročito omladine, u duhu vernosti i predanosti interesima svoje socijalističke zemlje, u duhu spremnosti da se bore za odbranu slobode i nezavisnosti socijalističke Jugoslavije. Jugoslovenska narodna armija je po svom karakteru narodna, socijalistička armija. Dalje jačanje svih faktora koji obezbeđuju njenu borbenu spremnost i njen socijalistički karakter, a pre svega njenu neraskidivu vezu sa interesima i životom naroda, pretstavlja važan uslov za dalje jačanje Jugoslovenske narodne armije. U tom pogledu članovi Saveza komunista Jugoslavije u Jugoslovenskoj narodnoj armiji treba da i ubuduće s maksimalnim zalaganjem rade na ovlađivanju vojnim znanjima i veštinama, kao i ratnom tehnikom ; na daljem podizanju političke svesti i ideološkog obrazovanja; da jačaju duh drugarstva i međusobnog poverenja ; da razvijaju svesnu vojničku disciplinu

da svojom aktivnošću obezbeđuju čvrsto moralno-po-

litičko jedinstvo svake vojne jedinice . Jugoslovenska narodna armija treba i ubuduće aktivno da učestvuje u daljoj izgradnji socijalizma : pravilnim i intenzivnim vaspitanjem desetina hiljada mladih vojnika u duhu bratstva i jedinstva naroda Jugoslavije i jugoslovenskog socijalističkog patriotizma, aktivnošću njenog stalnog sastava u društvenim i političkim organizacijama, kao i učešćem njenih pripadnika u raznim akcijama socijalističke izgradnje.

USAVRŠAVANJE OBLIKA SOCIJALISTIČKE DEMOKRATIJE Komunistička partija odnosno Savez komunista Jugoslavije u svom radu na pripremi Revolucije, u toku Revolucije i u izgradnji socijalizma polazio je od činjenice da se socijalizam ne stvara radi nekih apstraktnih ciljeva nego za živog čoveka . On se zbog toga trudio i trudi se i danas da izgradnja socijalizma 358

bude bliska radnom čoveku Jugoslavije ne samo po svojoj sa držini i po materijalnim preimućstvima koja mu daje, nego i po svojim formama, po svojoj prilagođenosti načinu života i kulturi naroda. Savez komunista Jugoslavije smatra da je takva orijentacija bila jedan od najvažnijih razloga njegovih dosadašnjih uspeha i smatra da je ona neophodna i ubuduće. Dosadašnji napori komunista i svih socijalističkih snaga Jugoslavije da se izgradi politički sistem socijalističke demokratije imali su velikog uspeha i potvrdili da je put kojim je radne. ljude naše zemlje poveo Savez komunista bio ispravan. Pronalaženje novih puteva društvenog napretka, razvijanjem širokog mehanizma društvenog samoupravljanja, neizbežno je praćeno i neuspelim pokušajima, greškama i slabostima . Njih je otkrivala , a i ubuduće će ih veoma brzo otkrivati , praksa . Komunisti treba stalno i uporno da se bore za to da stečena iskustva posluže kao potsticaj daljem usavršavanju celokupnog političkog sistema , ispravljanju grešaka i propusta , savlađivanju zastarelog i preživelog.

359

Glava osma

FEDERACIJA I ODNOSI MEĐU NARODIMA JUGOSLAVIJE

SAMOOPREDELJENJE I RAVNOPRAVNOST NARODA

Nerešeno nacionalno pitanje bilo je jedna od osnovnih suprotnosti koje su razdirale društveno-politički život buržoaske Jugoslavije. Komunistička partija Jugoslavije je u svojoj političkoj akciji sprovodila nacionalnu politiku čiji je osnovni princip bio : priznanje individualnosti, ravnopravnosti i prava na samoopredeljenje svih jugoslovenskih naroda - Srba, Hrvata, Slovenaca, Makedonaca i Crnogoraca , kao i njihovo jedinstvo na bazi federativnog uređenja države . Takva politika i dosledna borba za njeno sprovođenje bila je jedan od glavnih razloga da je Komunistička partija stekla poverenje narodnih masa svih naroda Jugoslavije i uspela da ih oko svog programa okupi i povede u zajedničku borbu za oslobođenje i stvaranje nove Jugoslavije. U toku Narodnooslobodilačkog rata, u zajedničkoj borbi za oslobođenje, ojačala je i težnja naroda Jugoslavije za ujedinjenjem u zajedničkoj državi ravnopravnih naroda , u novoj , narodnodemokratskoj i socijalističkoj Jugoslaviji , na bazi pune primene prava na samoopredeljenje . Jedinstvo Jugoslavije mogućno je jedino na osnovi slobodnog nacionalnog razvoja i pune ravnopravnosti Srba, Hrvata, Slovenaca, Makedonaca i Crnogoraca, kao i nacionalnih manjina . Iz tih razloga socijalistička Jugoslavija nastala je , i jedino je

360

mogla biti stvorena , kao savezna država ravnopravnih i suverenih naroda. Prava koja svim narodima Jugoslavije obezbeđuju slobodan materijalni i kulturni razvitak i njihovu ravnopravnost utvrđena su Ustavom i obezbeđena status m narodnih republika i drugim ustanovama savezne države . Ta se prava poštuju i u praksi ostvaruju u svim unutrašnjim odnosima jugoslovenske zajednice, uključujući tu i odnose između građana, kao i međunarodne kontakte. Savez komunista Jugoslavije će i ubuduće budno bdeti nad tim da se ove tekovine Socijalističke revolucije i socijalističke izgradnje poštuju, učvrste i dalje razviju .

MATERIJALNA OSNOVA NACIONALNE RAVNOPRAVNOSTI Samostalnost i ravnopravnost naroda Jugoslavije ne izražavaju se samo u jednakim političkim i kulturnim pravima. One se nužno moraju oslanjati i na određenu materijalnu osnovu . Tu osnovu čine , u prvom redu , jedinstvo socijalističkih društveno-ekonomskih odnosa, zasnovanih na društvenoj svojini sredstava za proizvodnju i jedinstvo privrednog sistema, jedinstveno jugoslovensko tržište , jednaka prava obaveze osnovnih ekonomskih jedinica (privrednih organizacija i komuna) . Iz tih socijalističkih odnosa proizilazi sistem širokog samoupravljanja radnih ljudi u oblasti proizvodnje i materijalnih odnosa . U tom smislu materijalnu osnovu ravnopravnosti naroda Jugoslavije naročito pretstavljaju upravljanje sredstvima za proizvodnju. od strane radnih kolektiva i njihovo učešće u raspodeli društvenog proizvoda, samoupravljanje u komunama, društveno upravljanje fondovima kako u komuni , tako i u srezu i narodnoj republici. Tome zadatku naše nacionalne politike takođe služe : ravnopravno učešće pretstavnika svih naroda Jugoslavije , putem političkog mehanizma federacije , u upravljanju i raspolaganju. sredstvima federacije bilo preko društvenog plana budžeta , ili neposredno fondovima.

u upravljanju raznim

privrednim i budžetskim 361

Narodne republike pod jednakim opštim uslovima učestvuju u raspodeli dohotka ostvarenog iz proizvodnje i rada na njihovom području i koriste sredstva iz centralnih fondova, koja su pod istim uslovima dostupna svima. Na toj bazi republike samostalno utvrđuju programe svog privrednog razvitka u okviru opštih proporcija privrednog plana federacije.

STALNA BRIGA ZA UBRZAVANJE PRIVREDNOG RAZVITKA NERAZVIJENIH REJONA Za neke delove Jugoslavije ravnopravnost bi , međutim, bila samo formalna ako socijalistička zajednica ne bi vodila računa o tome da su oni ― zbog specifičnih istoriskih uslova zaostali u svom privrednom razvitku . Neophodna potreba skladnog privrednog razvitka cele zemlje i neophodan uslov bratstva i jedinstva naroda Jugoslavije jeste: da se politička i pravna ravnopravnost naroda Jugoslavije postepeno dopuni i ekonomskom ravnopravnošću . Iz tih razloga bitan elemenat ekonomske politike mora biti stalna briga o ubrzanju privrednog razvitka zaostalih rejona. Materijalna ulaganja u toj oblasti treba prvenstveno da idu ka razvijanju proizvodnih snaga koje će tim područjima stvoriti samostalnu materijalnu bazu , a tek sekundarno to mogu biti dotacije u oblasti budžeta za obezbeđenje određenog jedinstvenog nivoa društvenih službi i socijalne politike . Ekonomski prosperitet Jugoslavije i zdrav razvoj privrede mogućni su jedino sa povećanjem zajedničkog bogatstva cele zemlje, stalnim povećanjem produktivnosti rada svakog radnog čoveka. Brži ekonomski razvoj nerazvijenih područja znači u isto vreme njihov veći doprinos jugoslovenskoj zajednici i pʊboljšanje materijalnih uslova za sve narode Jugoslavije i za sve radne ljude. Zato briga zajednice o rešavanju tog zadatka nije sama sebi cilj , nego je u interesu materijalnog napretka cele zemlje i ekonomska potreba svih naroda Jugoslavije . Zadaci potsticanja razvoja nerazvijenih područja rešavaju se u sklopu jedinstvene jugoslovenske privredne politike i u

362

skladu sa interesima jugoslovenske privrede kao celine . Ostvarivanje tih zadataka ne sme zato oštetiti neophodni i normalnı razvitak proizvodnih snaga ostalih područja u zemlji , kao ni optimalne mogućnosti jugoslovenske privrede u celini . Drukčija politika bi , u krajnjoj liniji , smanjila i materijalne mogućnosti za rešavanje problema nerazvijenih delova zemlje. Jedino skladan privredni razvoj svih narodnih republika i svih područja Jugoslavije , koji će se izražavati u najpovoljnijem rezultatu cele jugoslovenske privrede, pruža čvrstu podlogu za ostvarivanje istinske socijalističke politike u nacionalnom pitanju . BRATSTVO I JEDINSTVO NARODA JUGOSLAVIJE

Kao što ravnopravnost naših

naroda ne počiva samo na

formalnim pravima , nego je prvenstveno obezbeđena materijalnom bazom, društveno-ekonomskim odnosima, samim socijalističkim sistemom, tako i jedinstvo naroda Jugoslavije nije samo nacionalno-politički interes pojedinog naroda, nego je postalo društveni i materijalni interes svakog radnog čoveka kao takvog. Ono se zasniva na činjenici da su sredstva za proizvodnju društvena svojina i da se ona mogu maksimalno upotrebiti u korist svih naroda Jugoslavije samo njihovim zajedničkim naporima i saradnjom. U tom smislu jedinstvo naroda Jugoslavije tek u socijalizmu dobiva svoj puni smisao i svoje jake društvenoekonomske temelje . Zahvaljujući tome što sredstva za proizvodnju pripadaju društvu i što se ostvaruje princip radničkog i društvenog samoupravljanja, izgrađuje se takav sistem društvenih odnosa koji svakom proizvođaču kao pojedincu , svakoj privrednoj organizaciji i komuni otvara široke mogućnosti za svestranije zadovoljenje sopstvenih neposrednih materijalnih , moralnih i drugih interesa, ostvarujući u isto vreme opšte interese socijalističke zajednice. Proizvođač kao pojedinac, gde god se zaposlio, stupa u jednake i ravnopravne odnose s ostalim proizvođačima. Obezbeđeno je njegovo pravo da ravnopravno učestvuje u radu svih

363

organa radničkog i društvenog samoupravljanja . Sve to pretstavlja onu novu sponu koja međusobno spaja sve građane Jugoslavije na čvrstoj socijalističkoj društveno-ekonomskoj osnovi . Elementarni interesi društvenog razvoja i materijalnog napretka radničke klase i radnih ljudi svih naroda Jugoslavije zahtevaju, dakle , svestrano povezivanje tih naroda . Neophodno je zajedničko upravljanje čitavim nizom ekonomskih i društvenih funkcija. Savez komunista Jugoslavije potstiče i podržava procese socijalističkog ujedinjavanja, jer oni ne samo jačaju nezavisnost i snagu jugoslovenske socijalističke zajednice naroda, nego i odgovaraju progresivnim težnjama savremenog čovečanstva na zbliženju naroda.

JUGOSLOVENSKI SOCIJALISTIČKI PATRIOTIZAM

Zajednički interes se već ispoljio i sve se više ispoljava 1 opštoj društvenoj i kulturnoj svesti radnih masa. Na toj osnovi se razvija socijalistička jugoslovenska svest, jugoslovenski socijalistički patriotizam, koji nije suprotnost već nužna internacionalistička dopuna demokratske nacionalne svesti, u uslovima socijalističke zajednice naroda . Nije tu

reč o stvaranju neke

nove „ jugoslovenske nacije “ umesto postojećih nacija , već o organskom rastenju i jačanju socijalističke zajednice proizvođača odnosno radnih ljudi svih naroda Jugoslavije , o afirmaciji njihovih zajedničkih interesa na bazi socijalističkih odnosa . Takvo jugoslovenstvo ne samo da ne smeta slobodan razvoj nacionalnih jezika i kultura , već ga ono, naprotiv, pretpostavlja. U tome smislu socijalističko jugoslovenstvo , kao oblik socijalističkog internacionalizma , i demokratska nacionalna svest, koja je prožeta duhom internacionalizma, nisu odvojene pojave, već dve strane jedinstvenog procesa . Svako apsolutizovanje jednog ili drugog nužno bi moralo dovesti do skretanja bilo ka reakcionarnom nacionalizmu į šovinizmu , bilo ka isto toliko reakcionarnom velikodržavnom hegemonizmu i negaciji principa samoopredeljenja i ravnopravnosti naroda.

364

PRAVA NACIONALNIH MANJINA U sklopu zajednice jugoslovenskih naroda imaju svoje mesto i nacionalne manjine . U socijalističkoj i demokratskoj državi pripadnici nacionalnih manjina uživaju sva politička i ekonomska prava koja socijalistička zajednica pruža svim građanima, i na toj osnovi im je obezbeđen slobodan razvoj njihove nacionalne kulture i nacionalnih osobenosti . Revolucija je dovela do temeljne promene položaja manjina i njihovog mesta i uloge u socijalističkoj izgradnji . Naglo se povećao broj pripadnika radničke klase i inteligencije iz manjinskih redova ; veliko je učešće pripadnika nacionalnih manjina u svim organima društvenog samoupravljanja ; porasla je njihova socijalistička svest , svest o zajednici interesa sa svim narodima Jugoslavije u borbi za socijalizam. Sve to obezbeđuje ravnopravno učešće nacionalnih manjina u jugoslovenskoj socijalističkoj izgradnji , kao i dalji napredak njihove nacionalne socijalističke kulture. U posleratnoj

socijalističkoj

izgradnji

Jugoslavije takav

odnos prema nacionalnim manjinama ni na jednoj etapi razvoja nije zavisio od međudržavnih odnosa Jugoslavije sa susednim zemljama. To je naročito došlo do izražaja posle 1948 godine, što je još više pokazalo kakve rezultate daje dosledno sprovođenje socijalističkih principa u praksi . Na podlozi takve politike još više su ojačali savez i jedinstvo nacionalnih manjina sa svim narodima Jugoslavije .

ZADACI KOMUNISTA U OBLASTI NACIONALNE POLITIKE

U Jugoslaviji danas ne postoji nacionalno pitanje kao problem nacionalnog hegemonizma i ugnjetavanja naroda. Garancija za to je celokupni politički i društveni sistem, koji obezbeđuje svim narodima i nacionalnim manjinama Jugoslavije ravnopravan položaj i pravo svakom narodu da odlučuje o svojoj sudbini. 365

NEGATIVNE POJAVE U NACIONALNIM ODNOSIMA Međutim to sve ne znači da su nestali svi činioci koji mogu negativno uticati na odnose među narodima Jugoslavije. U prvom redu deluju politički i idejni ostaci buržoaskog nacionalizma ; oni u sadašnjim uslovima dobivaju nov potstrek u birokratizmu koji je kao takav prema centru uvek partikularističan, a prema dole centralističan. U našim uslovima se nacionalizam javlja kao plašt za prikrivanje antisocijalističkih tendencija i egoističkih i partikularističkih interesa, ili kao spontani oblik negativne reakcije na eventualne tendencije birokratskog centralizma i hegemonizma , ili kao izraz neravnomerne ekonomske razvijenosti pojedinih delova zemlje. Buržoaski nacionalizam u našim uslovima vuče nazad , reakcionaran je i krajnje štetan po razvitak socijalističkih odnosa. On može da potkopa mnoge rezultate Narodnooslobodilačke borbe i Revolucije , zamagljuje socijalističku perspektivu, slabi neophodno jedinstvo u akciji na socijalističkoj izgradnji , postaje uporište svim mogućnim antisocijalističkim pojavama, i na taj način štetno deluje na dalji socijalistički razvitak. Drugi faktor koji može negativno uticati na odnose među narodima Jugoslavije su tendencije birokratskog centralizma i njihova idejno-politička manifestacija - velikodržavni hegemonizam . Afirmacija takvih tendencija mogla bi potkopati demokratske tekovine Socijalističke revolucije , deformisati odnose među narodima, ugroziti njihovu ravnopravnost i otvoriti vrata tendencijama nacionalističkog hegemonizma, i svim tim bitno zakočiti i deformisati razvitak socijalističkih odnosa . Razlike u privrednoj razvijenosti pojedinih delova Jugoslavije isto tako utiču na razvitak u odnosima među jugoslovenskim narodima. Na bazi tih razlika niču protivrečnosti koje se u određenim uslovima takođe mogu izraziti u obliku nacionalizma odnosno u slabljenju jedinstva naroda Jugoslavije , pa usporavanju razvitka socijalizma . 366

čak i u

Zato je stalni napor

da se

postepeno likvidiraju materijalni izvori tih protivrečnosti imperativni zadatak socijalističkih snaga ne samo radi obezbeđenja stvarne ravnopravnosti naroda Jugoslavije,

nego i radi

nesmetanog daljeg razvitka socijalističkih odnosa u zemlji.

UČVRŠĆIVANJE DUHA SOCIJALISTIČKOG INTERNACIONALIZMA

Komunisti Jugoslavije boriće se u svakodnevnoj praksi svim idejnim i političkim sredstvima kako protiv svih izvora i pojava nacionalističkih šovinističkih i partikularističko-egoističkih tendencija, tako i protiv tendencija birokratskog centralizma i velikodržavnog hegemonizma. Oni će se aktivno suprotstavljati svim pokušajima da se materijalne protivrečnosti , koje je socijalistička Jugoslavija nasledila iz prošlosti , iskorišćavaju za raspirivanje nacionalizma, šovinizma i partikularističkog egoizma. Oni će u širokim narodnim masama negovati duh zbliženja, uzajamnog razumevanja i međusobne pomoći među narodima Jugoslavije , ideju bratstva i jedinstva, kao i ideje proleterskog internacionalizma i zbliženja i prijateljstva među narodima uopšte ; a suprotstavljaće se svemu što među narodima izaziva mržnju , nacionalne i rasne predrasude ili tendencije ka nacionalnim privilegijama. Rukovodeći se poznatim lenjinskim načelom, komunisti će u okviru pojedinih narodnih republika pre svega negovati misao jedinstva i bratstva naroda Jugoslavije i socijalističkog internacionalizma, a u centru pre svega budno bdeti nad svim ustavnim, političkim, idejnim i ekonomskim elementima koji obezbeđuju svim narodima federativne socijalističke zajednice ravnopravnost i slobodan razvoj , i suprotstavljati se svakoj tendenciji hegemonizma, koja bi ugrozila jedinstvo naroda Jugoslavije. Komunisti će voditi stalnu idejnu borbu protiv svega što je uskogrudo nacionalističko , kao i protiv onoga što ugrožava nesmetani razvitak svake nacionalnosti .

367

Glava deveta

PRIVREDNA, SOCIJALNA I PROSVETNA POLITIKA OPŠTA PITANJA PRIVREDNE POLITIKE

Suština socijalističke privredne politike jeste briga za potrebe čoveka, stalno poboljšavanje materijalnih i kulturnih uslova života i rada radnih ljudi . Po tome se socijalističko društvo bitno razlikuje od svih ranijih društvenih formacija . Stalno poboljšavanje materijalnih uslova života ljudi nužno pretpostavlja potrebu neprekidnog razvijanja proizvodnih snaga društva i podizanja produktivnosti rada. Samo stalnim povećanjem proizvodnje materijalnih dobara mogućno je obezbediti i stabilno poboljšavati životne uslove radnih ljudi , što sa svoje strane pretstavlja bitan element i uslov potsticanja razvoja proizvodnih snaga i povećanja produktivnosti rada. Razvijanje proizvodnih snaga društva ima za našu zemlju u toliko veći značaj što je ona od kapitalizma nasledila nerazvijenu privredu .

Privredni razvitak Jugoslavije posle rata pokrenuo je privredu iz stagnacije , snažno podigao proizvodne snage i stvorio materijalne uslove za dalji razvitak i poboljšanje životnih uslova. Posle rata Jugoslavija je gotovo udvostručila nacionalni dohodak po glavi stanovnika, stvorila čvrste osnove industrije , proširila svoju energetsku i sirovinsku bazu i znatno izmenila eko368

nomsku strukturu stanovništva . Postignuti rezultati su vrlo veliki i najveće teškoće su savladane ; ali stepen razvijenosti je još takav da zahteva i u budućnosti velike napore, intenzivna ulaganja u svrhu daljeg razvijanja proizvodnih snaga. Otuda, da li će razvoj ubuduće ići brže ili sporije, zavisi i od svakog građanina kao pojedinca, od svih . Ma koliko ta ulaganja morala biti intenzivna, pošto je u pitanju odvajanje jednog dela društvenog produkta od neposredne potrošnje stanovništva, — to se ona u isto vreme moraju u principu stalno tako odmeravati da ne bi negirala krajnji cilj kome služe . Jer podizanje proizvodnje je samo preduslov stalnog i svestranog poboljšavanja života i rada stanovništva.

Pred našu privrednu politiku postavljaju se zato , pre svega , dva zadatka: prvo, da osnovna raspodela nacionalnog dohotka između fonda potrošnje i fonda akumulacije vodi u isto vreme računa io potrebi ubrzanja ekonomskog razvitka i o podizanju potrošnje stanovništva u skladu s tempom toga razvitka ; drugo, da se u izgrađivanju sistema, ustanova i mera za plansko regulisanje privrednih procesa stalno izgrađuje i prikladan sistem raspodele , u kome neće dolaziti do stihiskog narušavanja jednom utvrđenih postavki privredne politike.

INVESTICIONA POLITIKA Da bi razvitak proizvodnih snaga bio srazmeran naporima koji se čine , sredstva odvojena za taj razvitak je utoliko više potrebno racionalno koristiti, jer su raspoloživa sredstva ograničena a treba istovremeno intenzivno razvijati proizvodne snage . U takvim uslovima dobiva naročiti značaj pitanje strukture investicija. Za privrednu politiku je bitno da se istaknu i uvedu u život kriteriji najefikasnijih ulaganja i takvi instrumenti njihovog usmeravanja zadataka . 24 VII Kongres

koji

obezbeđuju

ostvarenje

postavljenih

369

Sistem samoupravljanja u preduzećima, u komunama itd., zajedno sa sistemom funkcionisanja tržišta i njegovog regulisanja, moraju se stalno razvijati u pravcu što racionalnijeg i ekonomičnijeg ulaganja društvenih sredstava i izgradnje sistema društvene evidencije i kontrole ulaganja, koji bi delovao samostalno i nezavisno od subjektivnih faktora. Opšta privredna politika treba da svojim merama planskog regulisanja i usmeravanja usklađuje razvitak između pojedinih oblasti privrede i pojedinih područja naše zemlje , između privrede kao celine i drugih društvenih delatnosti. Taj skladni razvitak jedan je od osnovnih uslova bez koga ekonomski kriteriji investiranja i privređivanja uopšte ne mogu pravilno doći do izražaja . Jedino takav razvitak može biti osnova za maksimalno povećanje proizvodnje i produktivnosti rada , za širenje materijalne baze rada i za obezbeđenje daljeg neometanog razvitka socijalističkih odnosa. Potrebno je razvijati sve privredne grane koje imaju povoljne uslove za racionalnu proizvodnju, kao i one grane od čijeg unapređivanja zavisi privredni razvoj čitave zemlje u celini . Takva intenzivna ulaganja treba vršiti i s gledišta potrebe za postepenim uklanjanjem velikih razlika u stepenu razvitka ekonomski razvijenih i ekonomski nerazvijenih oblasti naše zemlje.

NEPOSREDNI ZADACI

Dosadašnji razvitak je istakao nekoliko određenih smernica za privrednu politiku u narednom periodu . Treba, pre svega, nastaviti s politikom industrijalizacije, podrazumevajući pod tim unošenje savremenih sredstava i metoda rada u sve oblasti privrede, obezbeđujući skladno razvijanje privrednih grana i oblasti . S takvom politikom ekonomskog razvitka biće povezano dalje intenzivno premeštanje radne snage iz poljoprivrede u druge privredne grane, gde je produktivnost rada danas znatno veća, uz istovremene napore da se i u poljoprivredi produktivnost rada podigne na viši nivo.

370

Naša zemlja mora činiti dalje napore na razvijanju energetske i sirovinske baze. U posleratnom periodu ona je snažnɔ razvila energetsku bazu, ali to još nije dovoljno; za dalji progres privrede i društva neophodno je i dalje nastaviti s njenim intenzivnijim podizanjem. Za taj razvitak postoje povoljni uslovi. Posebno se danas ističe razvijanje poljoprivredne proizvodnje, kao sirovinske i prehranbene baze. Njen razvitak treba da ide uporedo sa socijalističkim preobražajem odnosa koji vladaju na selu. Nužno je proširenje i poboljšanje saobraćaja da bi se obezbedila redovna i brza razmena robe za zadovoljenje proširenih potreba industriske i poljoprivredne proizvodnje i za bolje funkcionisanje jedinstvenog jugoslovenskog tržišta. Radi boljeg korišćenja proizvodnih kapaciteta u industriji , građevinarstvu i poljoprivredi , kao i radi povećanja životnog standarda takođe je potrebno proširiti i razviti zanatstvo, kao i mrežu modernih mehanizovanih servisa i dopunskih zanatskih radionica za potrebe privrednih organizacija i za usluge građanima. U tu svrhu komune treba da obezbede sredstva za dalje proširenje postojećih kapaciteta u društvenoj svojini i za organizovanje novih. U cilju otklanjanja disproporcije između proizvodnje sredstava za potrošnju i sredstava za proizvodnju, treba ubuduće nastojati da se proizvodnja koja povećava fond potrošnje stanovništva podiže u skladu sa opštim razvojem privrede i sa opštim potrebama zemlje. Istovremeno je nužno razvijati sistem planskog regulisanja i usmeravanja privrede . Metodi toga regulisanja moraju se stalno usavršavati i usklađivati s progresivnim tendencijama razvoja socijalističkih odnosa. Mehanizam centralnog planskog regulisanja mora biti prilagođen samoupravljanju u preduzeću , u komuni itd., ali u isto vreme i dovoljno efikasan za usmeravanje razvitka privrede . Naročito u postavljanju odnosa u raspodeli produkta između onog dela sredstava kojima samostalno upravljaju radni kolektivi i komunalne zajednice i onog dela

24*

371

sredstava koji, kao centralni fondovi , služe planskom usklađivanju i usmeravanju - privredna politika mora voditi računa o tome da ovaj odnos obezbedi uslove za opšti privredni razvitak, a da istovremeno pruži dovoljne materijalne uslove za razvitak preduzeća , komuna i komunalne privrede.

PODIZANJE PRODUKTIVNOSTI RADA

Podizanje produktivnosti rada, stalno povećanje proizvodnje dobara po jednom radniku i jednom stanovniku mora pre svega počivati na razvijanju materijalnih proizvodnih snaga. Potrebno je da Jugoslavija u svom budućem razvitku ostvaruje podizanje produktivnosti rada prelaskom na mehanizaciju u što je moguće većoj meri, uvođenjem automatizacije i uopšte korišćenjem savremenih dostignuća nauke i tehnike u proizvodnom procesu i organizaciji proizvodnje. Ali i bolja organizacija rada , stručno obučavanje radnih ljudi , racionalno korišćenje radnog vremena, razvijanje discipline i potrebnih navika u radu pretstavljaju u našim uslovima znatne unutrašnje rezerve za podizanje produktivnosti rada. Za stalno razvijanje produktivnosti rada naročito je značajno da se u svim pojedinostima izgradi i primenjuje sistem nagrađivanja prema radu . To pretstavlja ne samo primenu pravilnih i usklađenih normi i mera nagrađivanja za svako radno mesto u preduzeću , već i pravilno nagrađivanje društvenog efekta rada radnih kolektiva i pojedinih područja i grana, što treba postići putem usklađivanja i stabilizovanja odnosa na tržištu i u osnovnoj raspodeli društvenog produkta . Princip nagrađivanja prema radu podrazumeva ustvari nagrađivanje srazmerno efektu, što znači da visina ličnog dohotka radnog čovek bude u zavisnosti od produktivnosti njegovog rada ; a to istovremeno znači da će se u okvirima cele privrede ukupni lični dohoci radnika povećavati srazmerno s povećanjem produktivne snage rada.

372

1

Porast lične zarade, prema tome, treba da zavisi prvenstveno od tri faktora : od opšteg podizanja produktivnosti rada u zemlji, od rezultata pojedinog radnog kolektiva na tom području i od produktivnosti rada svakog radnog čoveka . Ekonomska politika društva mora obezbediti da ti faktori stalno srazmerno dolaze do izražaja u životnom standardu čoveka, i time omogu- svojim raćuju proizvođaču da se svesno i planski orijentiše dom na radnom mestu i svojim učešćem u organima društvenog ka postizanju određenih ličnih i zajedničkih , upravljanja društvenih, materijalnih efekata. Takav princip obezbeđuje to da osnovni zadatak socijalističke privredne politike bude stalno poboljšavanje materijalnih i kulturnih uslova života i rada radnih ljudi . Samo takav sistem nagrađivanja može obezbediti stalan interes radnih kolektiva i radnih ljudi da neprekidno usavršavaju svoj rad. A svako preterano veliko izdvajanje u fond akumulacije sredstava postignutih većom produktivnošću rada mora dovesti do zaoštravanja između individualnih i opštih društvenih interesa, a time i do političkih i socijalnih teškoća . U takvom sistemu nagrađivanja, neophodno je s obzirom na sadašnji stepen privrednog razvitka i diferenciranje ličnih dohodaka prema kvalifikaciji , efektu rada, i prema stepenu odgovornosti, ali pri tome društvo nužno mora suzbijati krajnosti koje ponekad može izazvati primena ovog, inače pravilnog, principa. U tom smislu podjednako štetnu ulogu mogu igrati kako tendencija ka apsolutnom izjednačavanju ličnih dohodaka , koja dovodi do pada produktivnosti rada, jer destimuliše svaki napor čoveka ka kvalifikovanijem i produktivnijem radu - tako i preterano veliki raspon u ličnim dohocima , koji se pretvara u materijalnu privilegiju određenog društvenog sloja , stvarajući političke i socijalne poremećaje u društvu i dovodeći do deformacija socijalističkih odnosa.

373

POBOLJŠAVANJE USLOVA ŽIVOTA

Stalno poboljšavanje uslova života i rada radnika , bolji radni, stanbeni , zdravstveni i kulturni uslovi , podizanje njihovog stručnog, političkog i uopšte kulturnog nivoa — neposredno deluju na podizanje radnog učinka. Privredna politika mora nastojati da podiže proizvodnost rada ne samo kroz materijalnu zainteresovanost, već i kroz bolje opšte uslove života i rada radnih ljudi. U cilju razvijanja proizvodnosti rada i stalnog kretanja privrede i društva napred — nagrađivanje radnih ljudi , njihovi životni i opštedruštveni uslovi treba da se poboljšavaju stalno i srazmerno podizanju proizvodne snage društvenog rada. To sve više mora postajati stvarnost u privrednim i opštedruštvenirn kretanjima u našoj zemlji , jer pretstavlja neophodan elemenat socijalističkih odnosa. Od stepena produktivnosti rada zavisi i tempo poboljšanja uslova života, tempo ostvarivanja osnovnog cilja socijalističkog privređivanja. Prema tome, podizanje produktivnosti je i uslov za ubrzanje tog tempa. Savez komunista Jugoslavije u svome zalaganju na podizanju socijalističke svesti radnih ljudi i , naročito, u objašnjavanju sistema, mora polaziti od uzajamne veze i

socijalističkog

uslovljenosti između razvijenosti proizvodnih snaga i produktivnosti rada, na jednoj strani , i životnih uslova radnih ljudi , na drugoj , kao od jedne od osnovnih zakonitosti socijalističke privrede. Ta je zakonitost stavljena u osnov našeg sistema socijalističkih odnosa proizvodnje i treba u isto vreme da pretstavlja najglavniji princip naše ekonomske politike . Radi poboljšanja životnih uslova radnih ljudi nužno je u ekonomskoj politici naročito voditi računa o nekim problemima od kojih neposredno zavisi to poboljšanje. Na prvom mestu se ističe potreba efikasnog rešavanja stan-

benog problema. Stanbeni uslovi , naročito u gradovima i industriskim i rudarskim naseljima, još su teški . Nasleđeni stanbeni fond je bio mali , a usto je u ratu znatno porušen i oštećen . Na374

glim razvojem industriskih centara i gradova , opštim podizanjem nivoa potreba stanovništva taj se problem, uprkos značajnim ulaganjima, iz godine u godinu stalno pooštravao. Problem stanbene izgradnje i racionalnog održavanja postojećeg stanbenog fonda ublažen je posle uvođenja stanbenog doprinosa i formiranja stanbenih fondova, kao i posle uvođenja samoupravljanja u stanbenim zajednicama , ali privredna politika u narednom periodu mora nastojati da još odlučnije pristupi rešavanju ovog problema. Potrebno je da se pristupi svestranijem proučavanju i izradi programa izgradnje i da se otklanjaju faktori koji tu izgradnju poskupljuju i usporavaju , kao i da se pronađu metodi putem kojih bi se u većoj meri u stanbenu izgradnju uključili inicijativa i sredstva stanovništva.

Životni standard radnih ljudi u tesnoj je vezi s poboljšanjem i s proširenjem rada raznih društvenih delatnosti. Zdravstvena i socijalna zaštita , školstvo, delatnost kulturnih ustanova itd. - sve to neposredno utiče na poboljšanje uslova života radnih ljudi , na podizanje njihovog standarda.

AKTIVNOST KOMUNALNIH ZAJEDNICA NA PODIZANJU STANDARDA STANOVNIŠTVA

Za životni standard stanovništva veoma su značajne one delatnosti koje se razvijaju u samim komunalnim zajednicama. Ne samo stanbeni uslovi , već i komunalne usluge - transportne , zanatske, higijenske itd. - pretstavljaju bitan element koji određuje nivo materijalnih i kulturnih uslova života stanovništva. S porastom gradskog stanovništva ove komunalne delatnosti sve više dobivaju u značaju. S druge strane , razvitak komunalnog sistema,

ostavljanje većih materijalnih sredstava komunama za razvitak privrede i zaposlenosti, za podizanje stanbenog fonda, uslužnih delatnosti itd. pružili su , i treba u budućnosti još više da daju , snažan zamah razvijanju komunalnih privrednih i socijalnih institucija i poboljšanju uslova života 375

u gradovima. Sem toga, sistem finansiranja komunalnih delatnosti , u srazmeri s ličnim dohocima građana, treba da omogući da se komunalne delatnosti skladnije razvijaju ne samo na osnovu opšteg napretka jugoslovenske privrede, već i uporedo s razvitkom društveno-ekonomske strukture stanovništva u komuni , s porastom produktivnosti njegovog rada i s njegovim potrebama. Na toj osnovi opšta privredna politika , i, naročito, svesne političke snage u komunama treba da potstaknu politiku privrednog razvitka u komuni i dalje razvijanje komunalnih delatnosti . Na poboljšanje uslova života građana utiču i razne službe za pomoć porodici . U tu svrhu će biti potrebno ulagati još intenzivnije napore da bi se izgradila široka mreža raznovrsnih servisa za usluge i snabdevanje domaćinstava i jeftinijih ugostiteljskih servisa , kao i mreža raznih društvenih ustanova za zbrinjavanje dece zaposlenih roditelja, za negu starih i nesposobnih za rad i slično. Biće takođe potrebno stalno poboljšavati organizaciju i uslove snabdevanja u komuni uopšte . U rešavanju ovih i sličnih pitanja organi komune treba da se oslone na najšire učešće zainteresovanih građana. Zato je potrebno obezbediti i organizovati razne forme saradnje i samopomoći , kao što su stanbene zajednice i drugi oblici udruživanja građana. Unapređenje komunalnih delatnosti je u najužoj vezi ne samo sa životnim standardom stanovništva , već vrlo često i sa razvijanjem pojedinih privrednih grana. Često je zaostalost komunalne privrede bila uzrok nedovoljnom korišćenju raspoloživih proizvodnih snaga . Najzad, komunalna privreda ima krupan značaj i za razvoj komunalne zajednice, kao osnovne ćelije našeg socijalističkog društva.

SNABDEVANJE STANOVNIŠTVA

Trgovina je ostvarila značajan napredak, naročito u periodu radničkog samoupravljanja . Ali , i pored toga, još se može govoriti o zaostajanju trgovine za opštim privrednim razvitkom

376

i za potrebama boljeg usluživanja potrošača robom. To se može naročito reći za trgovinu poljoprivrednim proizvodima. Zaostajanje se, pre svega, ogleda u materijalno-tehničkim uslovima prometa robe, a posebno u kapacitetu prodajne mreže. Sem toga, zbog neusklađenosti

proizvodnji , zbog nedograđenosti privrednog sistema i subjektivnih slabosti u trgovini , na nekim područjima razmene dolazi do nekontrolisanog ispoljavanja elemenata stihije i raznih nesocijalističkih pojava . To se nepovoljno odražava kako na obezbeđenje odgovarajuće strukture potrošnje, tako i na stabilnost tržišnih odnosa i cena. Uslovi snabdevanja potrošača, kao i uspešno razvijanje proizvodnje traže da se razvitku trgovine u narednom periodu posveti veća pažnja nego dosad . Pritom je potrebno kako proširiti mrežu prodavnica, - trgovinskih radnji , robnih kuća i sl. , tako i stalno podizati stručni nivo službenika i , naročito , omogućiti da se podizanjem magacina, hladnjača, transportnih sredstava i drugih uređaja tehnički uslovi trgovinskih usluga podignu na savremeni nivo. Radi daljeg razvitka i usavršavanja trgovine i radi kontrole i stabilizacije cena, biće potrebno, naročito u narodnim odborima, preduzeti u prvom redu razne organizacione mere za obezbeđenje snabdevanja stanovništva, a zatim sprovesti odgovarajuće regulativne mere i pojačati društvenu kontrolu nad trgovinom preko odgovarajućih formi organizacije potrošača .

MEĐUNARODNA EKONOMSKA POLITIKA JUGOSLAVIJE

U borbi za ekonomski napredak socijalistička Jugoslavija treba prvenstveno da se osloni na sopstvene snage i da vodi takvu politiku koja će obezbediti i njenu ekonomsku nezavisnost. To ne znači , međutim , da ona treba da se izoluje od drugih zemalja, odnosno od svetske privrede, i da vodi politiku autarhije. Naprotiv, politika autarhije bi samo povećala ekonomske terete radnim ljudima i usporila razvitak proizvodnih snaga.

377

Socijalistička Jugoslavija treba da se uključuje u međunarodnu podelu rada i u sve one oblike ravnopravne međunarodne ekonomske saradnje koji doprinose njenom privrednom napretku i ubrzanju razvitka proizvodnih snaga a ni u kom pogledu ne ugrožavaju njenu nezavisnost ni njen socijalistički poredak. U takvu saradnju Jugoslavija treba da ulazi pod istim ravnopravnim uslovima sa svim zemljama - bez obzira na njihov društveni sistem koje žele i imaju interesa da sarađuju s našom zemljom u takvoj ekonomskoj razmeni i međusobnom dopunjavanju. U skladu s politikom ekonomskog osamostaljenja, i na toj osnovi jačeg uključivanja u svetsko tržište, biće potrebno da se, što je moguće brže , postigne i održi uravnoteženi platni bilans sa inostranstvom. U tu svrhu je potrebnr. potsticati razvoj onih privrednih grana i preduzimati one privredne i druge mere koje obezbeđuju ostvarenje takvog zadatka.

POLJOPRIVREDNA POLITIKA

Nalazimo se na tom stepenu ekonomskog uspona kada je nužan ubrzan razvoj i poljoprivrede radi obezbeđenja ravnomernijeg razvitka proizvodnih snaga i zadovoljavanja sve većih potreba radnih ljudi i radi stvaranja povoljnijih uslova za socijalistički preobražaj sela i društvenog razvoja uopšte . Ubrzani razvoj je mogućan samo na bazi krupne savremene tehnike i naučne organizacije proizvodnje. To zahteva odgovarajuća ulaganja društvenih sredstava na onim područjima razvitka poljoprivrede gde je mogućno brzo i temeljnije savladati stihiju i obezbediti visoku proizvodnju uz ostvarivanje ciljeva socijalističkog preobražaja sela. Dosadašnji ekonomski razvoj u našoj zemlji, pored društveno-političkih uslova, stvorio je i osnovne materijalno-ekonomske uslove za izgradnju moderne , socijalističke poljoprivrede. Opšti razvoj ekonomskih

snaga

Jugoslavije

i

povećanje

ukupnog nacionalnog dohotka, stvorenog pre svega industrijal: 378

zacijom zemlje, postepeno osiguravaju poljoprivredi savremena sredstva za proizvodnju . Stvorena je, takođe , mreža socijalističkih poljoprivrednih organizacija koje već pretstavljaju solidnu polaznu osnovu za brži, uspešniji razvoj socijalističkih oblika proizvodnje u poljoprivredi .

-

STVARANJE KRUPNE SOCIJALISTIČKE POLJOPRIVREDE JEDINI PUT UNAPREĐENJA POLJOPRIVREDNE PROIZVODNJE

Opšti ekonomski uspon i već postignuti razvoj socijalističkih društvenih odnosa u ostalim oblastima proizvodnje traže da i poljoprivreda brzim tempom prelazi u svima granama od zaostale na naučno organizovanu i visoko produktivnu proizvodnju . Samo moderna poljoprivreda, s visokom proizvodnjom po jednom radniku i na jedinici površine može obezbediti puno iskorišćavanje povoljnih zemljišnih i klimatskih uslova i na toj osnovi neprekidno poboljšavati ishranu stanovništva, snabdevati prerađivačku industriju poljoprivrednim sirovinama i doprineti povećanju izvoza poljoprivrednih proizvoda . Za ostvarivanje visokih prinosa potrebni su svestranija naučno-tehnička organizacija proizvodnje u poljoprivredi , prevazilaženje zaostale tehnologije, primena modernih sredstava i metoda, mehanizacije, hemiskih sredstava, visoko produktivne sorte semena kulturnog bilja, visoko produktivne rase stoke, melioracija zemljišta i slično. Prema tome, unapređenje poljoprivredne proizvodnje može se postići samo angažovanjem socijalističkih društvenih snaga i izgrađivanjem moderne, krupne socijalističke poljoprivrede. Podizanje poljoprivredne proizvodnje i njen socijalistički preobražaj samo su dve strane jednog jedinstvenog procesa. Svaka perspektiva unapređenja poljoprivrede kroz kapitalistički razvoj i bogaćenje jednog dela poljoprivrednih proizvođača na račun drugih u našim je uslovima i ekonomski i politički ne-

mogućna. 379

SOCIJALISTIČKI PREOBRAŽAJ SELA Politika Saveza komunista Jugoslavije u oblasti poljoprivrede sastoji se u postepenom podruštvljavanju procesa proizvodnje u poljoprivredi putem razvijanja sredstava za proizvodnju

u

okviru

sadašnjih

socijalističkih

poljoprivrednih

organizacija i drugih socijalističkih oblika koji budu nastajali u samom razvijanju tog procesa, a bez nasilnog diranja u individualno vlasništvo nad zemljom . Socijalistički preobražaj poljoprivrede neophodan je uslov njenog kvalitativnog unapređenja, kao i stvaranja boljih životnih uslova za poljoprivredne proizvođače . Postepeno ostvarivanje toga cilja spada među najvažnije zadatke komunista i svih socijalističkih snaga u narednom periodu socijalističke izgradnje. Jačanje socijalističkih odnosa na selu vezano je s razvitkom socijalističkih poljoprivrednih organizacija, s modernim sredstvima za proizvodnju i sa stručnim kadrovima , sa sve većim uticajem tih

organizacija

na način

obrade

i

iskorišćavanja

zemlje, sa sve snažnijim uticajem na individualnog proizvođača da stupa u najraznovrsnije oblike socijalističke kooperacije u sopstvenom interesu i u interesu razvitka socijalističkih poljoprivrednih organizacija . Socijalističke poljoprivredne organizacije su glavni nosioci proširene reprodukcije i organizatori moderne proizvodnje . To su danas pre svega: poljoprivredna dobra, seljačke radne zadruge , opšte zemljoradničke zadruge i ekonomije zemljoradničkih zadruga . U daljem razvoju će preimućstvo imati oni oblici koji pokažu najveće rezultate u brzom podizanju proizvodnje i u socijalističkom preobražaju sela, to jest oni koji budu prednjačili u povećanju prinosa, u rentabilnosti privređivanja, u mogućnosti prihvatanja savremenih sredstava i metoda proizvodnje, u uticanju na razvoj socijalističkih odnosa na selu, u prevazilaženju privatno-sopstveničke stihije , u prevođenju radnog seljaštva na krupnu socijalističku poljoprivredu . Jugoslovenski komunisti će se prema tome , založiti za izgradnju takvih socijalističkih poljoprivrednih organizacija i ta380

kvih oblika ujedinjavanja individualnih proizvođača koji vode najpunijem razvitku poljoprivredne proizvodnje i koje će radni seljaci dobrovoljno prihvatiti u svom sopstvenom interesu.

ULOGA OPŠTE ZEMLJORADNIČKE ZADRUGE´

Opšta zemljoradnička zadruga je jedna od pogodnih formi kojima se

postepeno

prevazilazi

sitnosopstvenička

stihija i

razvija krupna socijalistička proizvodnja . U svojoj aktivnosti opšta zemljoradnička zadruga treba da razvija one oblike proizvodne kooperacije koji bitno povećavaju proizvodnju , jačaju fondove zadruga i na taj način stvaraju uslove za modernu socijalističku krupnu proizvodnju . Samo takvi oblici dovode do veće produktivnosti rada i do smanjenja proizvodnih troškova. Odlučujući materijalno-ekonomski stimulus za razne oblike sprege individualnog seljaka sa zadrugom, treba da bude materijalni interes individualnog poljoprivrednog proizvođača i ekonomski interes zajednice koja ulaže društvena sredstva u razvitak poljoprivrede . Taj individualni ekonomski interes će ubeđivati seljaka u preimućstvo krupnog socijalističkog gazdinstva nad zaostalim, sitnim i neorganizovanim . Osnovu i ciljeve takve kooperacije pretstavlja tehnička baza sasvim drukčija od one na kojoj je zasnovana sadašnja seljačka proizvodnja, čime se postižu kvantitativno veći prinos po jedinici kapaciteta, mobilizira živi rad i dovodi do različitih oblika ujedinjavanja zemlje . Zadruge treba da vrše podruštvljavanje procesa rada, da postepeno operaciju za operacijom pretvaraju u društveni proces rada, da time deluju na strukturu proizvodnje , planiranje i postepeno menjanje strukture cele poljoprivrede . S jačanjem udela društvenih sredstava za proizvodnju u zadruzi, takva socijalistička poljoprivredna organizacija postajaće sve više nosilac proširene reprodukcije , organizator krupne socijalističke proizvodnje, prometa i prerade. Tome treba da se pridruži i svesna politička aktivnost socijalističkih snaga, kao i 381

odgovarajuća opšta ekonomska politika društvene zajednice (plan, regulativne mere, društvena kontrola nad obradom zemlje, krediti , cene , porezi itd .) . Krupno pitanje raspolaganja zemljom svodi se, u takvim uslovima, na pitanje stepena razvijenosti i sposobnosti zadruge da ovlada procesom proizvodnje, a pitanje zemljišne rente, koja će sve više postajati poslednji izraz privatne zemljišne svojine, rešavaće se zajedno s razvitkom proizvodnih snaga, u poljoprivredi i u skladu sa opštim ekonomskim razvitkom socijalističke privrede. Bitno je da se svi ti procesi razvijaju samo na bazi dobrovoljne odluke seljaka . A seljaku će sama praksa otkrivati istinu, koju Savez komunista stalno ističe : da se radnom seljaku može obezbediti bolji život samo u uslovima razvoja i jačanja moderne krupne socijalističke poljoprivredne proizvodnje.

ULOGA SOCIJALISTIČKIH POLJOPRIVREDNIH GAZDINSTAVA

U sadašnjem periodu izgrađivanja socijalističke poljoprivrede društvena pooljoprivredna dobra, kao i razvijene radne zadruge i zadružne ekonomije , imaju izvanredno značajnu ulogu. Ta su gazdinstva ušla u fazu veoma intenzivnih nastojanja da ostvare takve prinose koji znače kvalitativno novo stanje --visoku produktivnost rada i rentabilnost proizvodnje . Svojim primerom i proizvodnom sposobnošću one će uticati na dalje procese modernizacije i intenzifikacije cele poljoprivrede. Od njihovih rezultata danas u prvom redu zavisi definitivna afirmacija krupnog socijalističkog gazdinstva u svim granama poljoprivrednog privređivanja nad sitnim i rascepkanim individualnim posedom.

382

POLITIČKI I KULTURNI NAPREDAK SELA

Proces izgrađivanja socijalističke poljoprivrede bitno će uticati na sav razvitak društvenih odnosa, kao i na standard i kulturni nivo na selu . Naučno organizovana proizvodnja savremenim sredstvima za proizvodnju postepeno će brisati razlike između rada u industriji i poljoprivredi , jer se na taj način sve više industrijalizuju pojedini procesi poljoprivredne proizvodnje. U takvim će se uslovima prosečna produktivnost rada u poljoprivredi postepeno približavati produktivnosti rada u industriji . kao što su elektriI opšti tehnički i kulturni napredak fikacija, savremeni transport, štampa, radio, televizija itd . -izvodi poljoprivredne proizvođače na put produktivnijeg rada i kulturnijeg života. Samoupravljanje proizvođača u krupnim gazdinstvima, zadrugama i njenim pogonima postaje sve veća snaga u izgradnji moderne poljoprivrede. Sa opštim razvitkom poljoprivrede smanjivaće se razlike u načinu života ljudi u gradu i na selu, kao i suprotnosti i razlike u interesima grada i sela . Samim tim radni seljak ulazi sve više u nove proizvodne odnose, menja time svoju društvenu prirodu , način života i shvatanja. U borbi za takav razvitak veoma je značajna uloga komunista i svih svesnih socijalističkih snaga. Naročito političke i društvene organizacije na selu i u poljoprivrednim komunama treba da rukovode veoma složenim procesom izgradnje moderne poljoprivrede, procesom socijalističkog preobražaja i kulturnog napretka sela.

SOCIJALNA POLITIKA

Jugoslavija je između dva rata spadala među zaostale zemlje Evrope u pogledu odnosa prema čoveku i njegovom pravu na obezbeđenje u slučaju bolesti, starosti i iznemoglosti, kao i u pogledu zaštite majke i deteta . Ratna razaranja, milion i sedam stotina hiljada poginulih u ratu, ogroman broj invalida i 383

ratne siročadi -

sve je to još više pogoršalo probleme socijalne

zaštite i pred narodnu vlast postavilo izvanredno teške zadatke . Savez komunista Jugoslavije je već u toku rata, a naročito u posleratnom periodu, usmerio svoje napore na rešavanje socijalnih problema nastalih kao neposredna posledica rata i ostataka eksploatatorskog sistema . Briga o ratnim vojnim invalidima, porodicama i deci poginulih boraca i žrtava fašizma stalna je i sistematska. Ulaganjem velikih sredstava u proširenje materijalne osnove zdravstvene zaštite i razne vidove materijalnog obezbeđenja građana, izgradnjom savremenog zakonodavstva i razvijanjem široke društvene aktivnosti građana u organima društvenog upravljanja na području socijalne politike postignuti su i drugi značajni uspesi . No i pored ovih uspeha pred socijalnom politikom stoje krupni zadaci .

DALJI ZADACI U OBLASTI SOCIJALNE POLITIKE Pred socijalnu politiku postavljaju se pre svega sledeći zadaci : briga za radnog čoveka , za porodicu, za njihove svakodnevne potrebe i opskrbu, za njihov odmor i zabavu itd .; u tom smislu čitava stanbena i komunalna politika treba da budu prožete duhom socijalističke socijalne politike ; obezbeđenje svakom članu zajednice takvih uslova života i rada koji će očuvati i unaprediti njegovo fizičko i psihičko zdravlje ; zdravstvena zaštita i pomoć za sprečavanje bolesti i lečenje obolelih ; omogućavanje svakom radnom čoveku da učestvuje u društvenom životu i radu rešavajući socijalne probleme koji još uvek žive kao ostaci prošlosti ili se stvaraju kao novi problemi ; pomoć određenim kategorijama lica, a i pojedincima , kad se zbog nesreće , bolesti, invalidnosti, defektnosti , starosti ili maloletstva, zbog spoljnih a ponekad i unutrašnjih uzroka nalaze u posebno nepovoljnom položaju ; socijalna zaštita ovakvih 384

lica treba, pored materijalnog obezbeđenja , da im pre svega omogući uključivanje u društveni život i proizvodni rad školovanjem i stručnom obukom, sistematskom rehabilitacijom i prekvalifikacijom, socijalnom adaptacijom, sve više prilazeći rešavanju teškoća i zadovoljenju potreba svake pojedine ličnosti, bilo da one proističu iz objektivnih uslova života ili iz psihičke ili fizičke konstitucije pojedinaca. U sprovođenju raznih oblika socijalne zaštite treba staviti težište na delatnost komuna, stanbenih zajednica i niza društvenih organizacija koje u svom programu i u svom svakodnevnom radu na području komune imaju socijalne zadatke . Fondovi pod društvenom kontrolom pretstavljaju u našim uslovima najpogodniju materijalnu osnovu raznih oblika socijalne zaštite . Društveno upravljanje tim fondovima i pojedinim zdravstvenim i socijalnim ustanovama omogućava najracionalnije korišćenje raspoloživih sredstava.

SOCIJALNO OSIGURANJE

Socijalno osiguranje lica u radnom odnosu pretstavlja krupno dostignuće radničke klase Jugoslavije . Socijalno osiguranje u slučaju bolesti , nesreće na poslu , invalidnosti , starosti , proističe u ovoj etapi kao pravo iz radnog odnosa i doprinosa osiguranika. Njega treba dalje razvijati ka obuhvatanju celog stanovništva i ka uvođenju novih vrsta osiguranja. U tom pogledu je naročito važan zadatak postepenog uvođenja socijalnog osiguranja na selu . Zdravstveno osiguranje celog stanovništva, kao prva faza u daljem proširenju socijalnog osiguranja na još neosigurane građane, treba da se zasniva na njihovom doprinosu i da se ostvaruje u skladu sa opšte usvojenim važećim načelima i u srazmeri s porastom materijalnih mogućnosti .

25 VII Kongres

385

ZADACI U OBLASTI ZDRAVSTVA Delatnost u oblasti zdravstva treba da se , pored lečenja bolesti , rehabilitacije bolesnika i akcija za sprečavanje bolesti , još više orijentiše na očuvanje i podizanje fizičkog i psihičkog zdravlja svih radnih ljudi. Napori na daljem unapređenju zdravstva upraviće se pre svega : na usavršavanje zdravstvene službe i unapređenje njene organizacije; na povećanje i proširenje zdravstvenih kapaciteta, a naročito onih koji obezbeđuju preventivu , usklađujući razvoj zdravstvene mreže s povećanim potrebama pojedinih područja , koje su rezultat privrednog razvitka i promene strukture stanovništva; na što veće unapređenje naučno- istraživačkog rada na polju zdravstva; na povećanje proizvodnje lekova , na školovanje zdravstvenih kadrova uopšte, a naročito srednje-medicinskog kadra i pomoćnog osoblja . Posebnu pažnju treba posvetiti higijenskoj i zdravstvenoj kulturi širokih narodnih slojeva .

POLOŽAJ PORODICE

Ukidanjem patrijarhalnog bračnog i porodičnog zakonodavstva, uvođenjem društvene zaštite i pomoći porodici, stvaranjem materijalnih i drugih uslova za ekonomsko osamostaljivanje žene, razvijanjem raznih ustanova za pomoć porodici u negovanju i vaspitanju dece, stvaranjem društvene tehničke baze domaćinstva i time oslobađanjem porodice od pritiska zaostalog domaćinstva, - u socijalističkom društvu daje se nova podloga bračnim i porodičnim odnosima, novom moralu u ličnim odnosima , vraćanju čoveka njegovoj pravoj ljudskoj prirodi, bez iskorišćavanja i ponižavanja drugog. Istovremeno kad se porodica oslobađa od robovanja zaosta-lom domaćinstvu , ona produbljuje , obogaćuje i jača svoje unutrašnje ljudske odnose i pretstavlja izvor lične sreće svojih članova. Bez prinude privatnovlasničkog društva, kao i društvenih predrasuda koje se s njima povezuju , radni ljudi slobodno za386

snivaju svoj bračni i porodični život na međusobnoj ljubavi , drugarstvu i poštovanju, i na ljubavi prema svojoj deci . Promena bračnih i porodičnih odnosa je istoriski proces u kome treba savlađivati objektivne , materijalne prepreke , kao i zaostale navike, predrasude i shvatanja, koja su na području ovih odnosa naročito duboko ukorenjena. Brzi tempo industrijalizacije i promena strukture stanovništva, nagli razvoj i porast gradova, doseljavanje seoskog sta-novništva, posebno omladine u gradove, nedostatak i prenaseljenost stanova , i slabo razvijene komunalne službe , promena porodičnih odnosa - stvorili su i dalje stvaraju nove lične i porodične probleme i probleme adaptacije na nove uslove i nov način života, negativne socijalne pojave i sl . Savez komunista Jugoslavije uočava duboke procese koji se odigravaju u porodici , njene potrebe i njene mogućnosti , imajući stalno u vidu da subjektivnim snagama i stvaranjem materijalnih uslova, a naročito u okviru komuna i stanbenih zajednica, treba ubrzati proces oslobađanja porodice od tereta tehnički zaostalog domaćinstva uporedo sa opštim materijalnim razvitkom zemlje . Jedan od najvažnijih problema u ovom kompleksu jeste razvijanje društvene brige za decu. Ne umanjujući ulogu porodice u vaspitanju dece koja je nezamenjiva, Savez komunista će se zalagati da se i ubuduće razvijaju najširi oblici društvene brige za decu, koji će pružiti i ono što u vaspitanju dece porodica, svedena na roditelje i decu, naročito ako je majka zaposlena, detetu ne može da pruži . U interesu je i porodice i društva stvaranje najrazličitijih dečjih ustanova i mreže objekata za zabavu i razonodu , sportskih terena i sličnog, u kojima će deca provoditi deo dana i koji će im pružiti kolektivni život i društveno vaspitanje. Neposredno angažovanje roditelja u razvijanju društvene brige za decu , njihovo učešće u organima uprav-ljanja svih ustanova za decu omogućuje da se najbolje sagledaju mogućnosti i potrebe porodice i istovremeno ostvari jedinstvo društvenog i porodičnog vaspitanja.

25* 387

U procesu dubokih promena porodičnih odnosa u kojima se nalazimo neizbežni su unutrašnji sukobi . Oni dovode do individualnih problema i teškoća, koji ponekad poprimaju karakter društvenih pojava (razvodi brakova, vanbračna deca i sl.) . Socijalna zaštita treba da prilazi individualnoj intervenciji i pomoći u svakom pojedinačnom slučaju gde poremećeni porodični odnosi dovode do socijalnih problema.

DRUŠTVENO UPRAVLJANJE U OBLASTI SOCIJALNE ZAŠTITE Za rešavanje svih pomenutih problema potrebno je i dalje širiti mrežu socijalnih službi i ustanova sa društvenim upravljanjem, a posebno mrežu raznih savetovališta. Naročitu pažnju treba posvetiti formiranju stručnih kadrova socijalnih radnika . Nosioci ovakve socijalne politike i dalje će ostati komune u okviru kojih se odvija neposredna briga i zaštita čoveka , stanbene zajednice i privredne organizacije . U ostvarenju svih mera socijalističke socijalne politike veliku ulogu i ubuduće treba da imaju društvene organizacije, a u neposrednoj brizi za radnog čoveka i njegovu porodicu u prvom redu sindikati kao najmasovnija politička organizacija radničke klase. Aktivnost političkih i društvenih organizacija , samoupravnih organa i svih građana omogućuje i stalno razvijanje inicijative, neposredno rešavanje zadataka, bolje korišćenje materijalnih sredstava, neprekidno usavršavanje rada postojećih organizacija koje već uspešno rade na načelima društvenog samoupravljanja. Na taj način su stvoreni mehanizam i uslovi u kojima aktivnost građana, pored ulaganja materijalnih sredstava, dobija prvorazrednu ulogu u daljem razvitku i delatnosti službi socijalne politike.

PROSVETA, NAUKA I KULTURA Revolucionarne promene u društvenoj i ekonomskoj strukturi Jugoslavije izazvale su mnogobrojne i raznovrsne kvalitativne izmene u oblasti društvene nadgradnje. Tim su promenama

388

otvorene velike mogućnosti za slobodan razvitak prosvete, nauke i kulture na idejnim osnovama socijalističkog humanizma. Borba za idejni socijalistički preobražaj zahteva organizovano i sistematsko delovanje Saveza komunista i svih naprednih snaga u zemlji. Da bi se ovaj idejni socijalistički preobražaj naše zemlje mogao ostvariti u duhovnim oblastima, treba posvetiti punu pažnju proširenju i izgradnji materijalno-tehničke osnove u svim granama kulture , obezbeđenjem objektivnih uslova najširim slojevima naroda za sticanje opšteg i stručnog znanja. Bitne karakteristike razvijanja kulturnih stvaralačkih sposobnosti naroda jesu: slobodan razvoj nacionalnih kultura na bazi ravnopravnosti i stvaralačke saradnje među njima ; socijalistička demokratizacija školskog sistema i sistema obrazovanja i vaspitanja uopšte, kao i naučnih, umetničkih i svih kulturnih ustanova ; oslobađanje prosvetnog, naučnog, umetničkog i kulturnog života od administrativnog uplitanja organa vlasti, od etatističkih i pragmatističkih koncepcija kulturnog stvaralaštva, izgrađivanjem i usavršavanjem sistema društvenog samoupravljanja u prosvetnim, naučnim i ostalim kulturnim ustanovama i organizacijama ; Marksistički kritički stav prema kulturnom stvaralaštvu svih naroda, prema kulturnom nasleđu jugoslovenskih naroda, borba protivu klasnoburžoaskog mistifikovanja kulturne istorije i kulturnih vrednosti , borba protiv neukog, primitivističkog i sektaškog potcenjivanja kulturnog fonda stvorenog u prošlosti, koji socijalističko društvo , kao prirodni i istoriski naslednik pozitivne kulturne baštine prihvata i kultiviše, kao jedan od elemenata za izgradnju besklasne civilizacije. U revolucionarnoj društvenoj praksi je ogromno porasla opšta prosvećenost naroda . Borba za nove društvene odnose oslobađa ljudsku svest od naivne i neuke vere u preživele religiozne i mistične narkoze , od duhovne tromosti , od obmane raznim fetišizmima, ona proširuje opšte znanje i uvodi nove socijalne

389

navike na temelju bogatog naučnog i tehničkog iskustva, za dostignuće višeg ekonomskog društvenog standarda, kao osnovnog i nadasve važnog preduslova za sadržajniji život čoveka. U tom procesu dolazi do punog izražaja i progresivna usmerenost većine jugoslovenske inteligencije i njen društveno-revolucionarni aktivizam, koji se pod idejnim uticajem komunista razvijao u borbi protiv buržoaskih režima predratne Jugoslavije , fašističke okupacije i kontrarevolucije, a koji danas u okviru socijalističke izgradnje ima pune i otvorene mogućnosti za razvoj svih svojih stvaralačkih sposobnosti . Savez komunista Jugoslavije boriće se i dalje za stvaranje što povoljnijih materijalnih i društvenih uslova za intenzivan razvoj kultura jugoslovenskih naroda , naučnog i umetničkog stvaralaštva, za podizanje opšte kulturne spreme i znanja što većeg broja radnih ljudi. U daljoj izgradnji osnovnog savremenog obrazovanja Savez komunista Jugoslavije pokloniće posebnu pažnju : podizanju nivoa osnovnog savremenog obrazovanja svih stanovnika u cilju menjanja kvalifikacione strukture stanovništva, osposobljavanju građana za odgovorne funkcije u mehanizmu društvenog samoupravljanja i , uopšte , stvaranju uslova za kulturniji i bogatiji lični život građana ; obezbeđenju jednakih mogućnosti svakom mladom čoveku da se opredeljuje u izboru svog životnog poziva i da prema svojim sposobnostima i interesovanju nastavi školovanje i upotpunjuje svoje znanje do najviših stepena. Postepeno smanjivanje jaza između umnog i fizičkog rada, likvidacija moralne i društvene degradacije fizičkog rada, nasleđene iz klasnog društva, pretstavlja jedan od osnovnih principa na kojima se zasniva socijalistički sistem vaspitanja i obrazovanja. Zato sistem obrazovanja odraslih čini neophodnu dopunu i proširenje redovnog školskog sistema sa zadatkom da omogući stalno proširivanje obrazovanja i stručnog usavršavanja radnih ljudi . Na toj osnovi treba izgrađivati sistem opšteg obrazovanja naroda, pristupačnog svakom.

390

SISTEM VASPITANJA I OBRAZOVANJA Sistem vaspitanja i obrazovanja u Jugoslaviji izgrađivaće se i razvijati u pravcu opštih ciljeva naše socijalističke zajednice kako bi maksimalno doprineo stvaranju materijalnih i kulturnih dobara i izgradnji socijalističkih društvenih odnosa . Osnovni ciljevi obrazovanja i vaspitanja u našim društvenin uslovima jesu : razvijanje stvaralačkog odnosa mlade generacije . prema budućem pozivu i prema radu uopšte; razvijanje socijalističke društvene svesti i osposobljavanje omladine za učešće u društvenom životu zemlje, u organima društvenog samouprav ljanja i upravljanja ; upoznavanje i usvajanje dostignuća naših naroda i celokupnog čovečanstva na raznim područjima socijalnog, naučnog, tehničkog, umetničkog i ostalog kulturnog stvaralaštva ; razvijanje duha bratstva i jedinstva jugoslovenskih naroda ; razvijanje internacionalizma, duha međunarodne solidarnosti radnih ljudi, kao i ideje ravnopravnosti i zbliženja svih naroda u interesu mira i napretka u svetu; usvajanje osnova naučnog, materijalističkog pogleda na svet; razvijanje svestrane, aktivističke ličnosti sa intelektualnim i moralnim osobinama građanina socijalističke zajednice ; poboljšavanje fizičkog zdravlja, naročito razvijanjem fizičke kulture i telesnog vaspitanja, kao uslova za normalan stvaralački život.

Da bi školstvo bilo sposobno da ispuni takvu ulogu, neop-hodno je da po svojoj organizaciji , po metodama rada, po celokupnom svom delovanju bude u stanju da se neprekidno usavršava, da ide u korak s razvitkom društva, da zadovoljava potrebe koje neprekidno rastu . Od naročite je važnosti veza škole s društveno-ekonomskom stvarnošću , sposobnost škole da svojim programom odražava konkretne potrebe mladih naraštaja , da ih usklađuje s potrebama društva ; umešnost da se u mladom čoveku probudi interes za sva ona znanja koja su potrebna za njegov sadašnji i budući materijalni , kulturni i moralno-društveni napredak. Nastava u našim školama treba da živo prati savremeni razvitak i rezultate savremene nauke, društvene prakse i umetnosti , i da te rezultate koristi u vaspitnom radu. 391

Na području povezivanja škole s potrebama društva i jačanja društvene uloge škole — naročiti značaj imaju školski odbori pri vaspitnim ustanovama. Vezani s komunom i privrednim i društvenim organizacijama, ovi organi sve više postaju mesto dogovora i saradnje svih zainteresovanih faktora: nastavnika, roditelja, omladine, kao i odgovarajućih društvenih orga-nizacija i državnih organa .

PROSVETNA AKTIVNOST U NARODU

Nasleđeni niski prosvetni i kulturni nivo mnogih oblasti naše zemlje i osnovne mase proizvođača , osobito poljoprivrednih, jeste ozbiljna kočnica bržem razvitku proizvodnih snaga društva i celokupnom socijalističkom preobražaju . Takvo stanje neposredno utiče na razvitak i same kulture , jer ogromne stvaralačke energije naroda još uvek nisu sve pokrenute.

Savez komunista Jugoslavije će se uporno zalagati za razvijanje i proširivanje mreže ustanova namenjenih kulturno-prosvetnom uzdizanju najširih masa, kao što su: štampa , izdavačka delatnost, radio i televizija, film, pozorište, zatim javne biblioteke, bioskopi , domovi kulture, radnički i narodni univerziteti, kulturno-prosvetne i druge organizacije koje potstiču samoaktivnost, amaterstvo itd . Komunisti će se zalagati za svrsishodnije i racionalnije investiranje materijalnih sredstava zajednice , vodeći politiku forsiranja onih ustanova i onih oblika kulturne delatnosti koji najefikasnije i najšire utiču na podizanje kulturnog standarda naroda. Borba protiv primitivizma i uopšte borba za savremeniju organizaciju vaspitanja i obrazovanja kao i proširivanje kulturnih navika nije mogućna bez savremenih tehničkih i kulturnih sredstava . U tom smislu je osobito važno opremiti naše škole i druge prosvetne i kulturne ustanove tehničkim sredstvima koja omogućavaju potpunije i lakše učenje i sticanje znanja. Pored toga, razvitak filma, radija, televizije , stvara nove , ogromne mo-

392

gućnosti za sticanje novih znanja, za proširenje kulturnih navika, za upoznavanje drugih naroda. Sve to iziskuje da se ulože napori u podizanju opšte i lične potrošnje društva u narednom periodu, da se, prema porastu materijalnih mogućnosti društva, podiže opšti, tehnički i kulturni standard, da se stvaraju bolji uslovi za šire i svestranije korišćenje tehničkih kulturnih sredstava, kako u ličnoj , tako i u javnoj upotrebi.

NAUKA I UMETNOST

Nauka je u savremenom društvu dobila veliki značaj . Ona je postala jedan od osnovnih faktora koji određuje ukupni potencijal i snagu pojedine zemlje. Razvoj nauke i tehnike, kao i unapređenje industriske proizvodnje slili su se u jedinstven proces, tako da je nauka postala jedna od najjačih poluga razvitka materijalnih snaga društva. U ovakvim uslovima dalje razvijanje proizvodnih i drugih snaga naroda u velikoj meri zavisi od sposobnosti zajednice da rezultate naučnog mišljenja i prakse učini što dostupnijima. Neprekidno poboljšavanje uslova za napredak nauke u svim njenim oblastima jedan je od zadataka Saveza komunista Jugoslavije . Socijalističko društvo mora - a ono jedino i može

da do

maksimuma oslobodi stvaralačke snage u nauci i da naučnim radnicima omogući da slobodno razvijaju svoje sposobnosti u otkrivanju zakonitosti i oblika kretanja

prirode i društva, a radi

usklađivanja subjektivne delatnosti društvenih snaga sa objektivnim kretanjem . Put ka nauci treba da bude otvoren svakom našem građaninu koji za to ima sposobnosti i sklonosti . Savremena nauka na nekim područjima može uspešno izvršiti svoj zadatak jedino udruženim naporima i saradnjom većeg broja naučnih radnika na osnovu slobodnog individualnog stvaranja. Socijalističko društvo naročitu pažnju posvećuje napretku društvenih i političkih nauka. Razvijene društvene i političke

393

nauke, koje otkrivaju i utvrđuju zakone savremenog kretanja društva i njegove svesti , snažan su faktor progresivnog društve nog razvitka i razvitka društvenog bića čovekovog . U povezivanju nauke s potrebama društva važna uloga pripada društvenom upravljanju u naučnim ustanovama, preko kojeg se sjedinjuju opšti interesi društva s konkretnim interesima naučnog rada. U tom sjedinjavanju se osigurava sloboda naučnog stvaranja i naučno istraživanje se maksimalno zaštićuje od administrativnih i nepotrebnih intervencija. Savez komunista Jugoslavije uvek je pridavao veliki značaj razvitku nacionalnih kultura i umetnosti , podržavao je : pomagao materijalnim i političkim sredstvima širi i svestraniji · razvoj svih oblika kulturnog i umetničkog stvaralaštva. U sistemu socijalističke demokratije intelektualno stvaralaštvo se sve više oslobađa klasnih determinacija i ograničenja : čovekov društveni značaj počinje se kvalitativno menjati, i stvaraju se realni uslovi za njegovo stvarno oslobođenje . Maksimalno razvijanje ljudskog stvaralaštva postaje i cilj i sredstvo celog društvenog kretanja, čime se ostvaruje izjednačenje društvenog individualnog interesa i društvenog opšteg interesa, zajedničkog cilja. Socijalistički društveni odnosi, u borbi da prevaziđu ranije , kapitalističke društvene odnose , — oslobađaju i afirmiraju ljudsku svest, idejno i stvaralačko biće čovekovo . Savez komunista Jugoslavije će i ubuduće usmeravati svoje napore ka tome da umetnost i kultura uopšte postanu zaista svojina naroda, da kulturno stvaralaštvo dobije svoju masovnu podlogu, kako u pravcu usvajanja kulturnih tekovina, tako, pre svega, i u pravcu potsticanja kulturno-umetničke delatnosti i inicijative najširih narodnih masa . ·

Savez komunista Jugoslavije će se zalagati za razvoj materijalne osnove takve aktivnosti , za proširivanje i izgradnju raznih kulturnih ustanova , kao što su : pozorišta , bioskopi , radio i televizija , galerije, muzeji , biblioteke , narodne čitaonice itd . On će potsticati aktivnost društvenih organizacija koje deluju na kulturno-umetničkom području i uticati na to da u njihovoj ak394

tivnosti dođu do izražaja specifičnosti svih naroda Jugoslavije, a, kroz prisnu povezanost, saradnju i razmenu iskustva, i jedinstvo socijalističke zajednice .

DRUŠTVENO SAMOUPRAVLJANJE U OBLASTI PROSVETE, NAUKE I KULTURE

Organi društvenog samoupravljanja u prosvetnim , naučnim i kulturnim ustanovama i organizacijama pretstavljaju za komuniste izvanredno značajno polje uticaja i rada na afirmaciji socijalističkih shvatanja u prosveti , nauci i umetnosti , na razvijanju njihove društvene uloge, na stvaranju što povoljnijih materijalnih i društveno-političkih uslova za njihov brži napredak, na organizovanju i mobilisanju najširih slojeva naroda u borbi za viši i svestraniji kulturniji preporod .

395

Glava deseta

DRUŠTVENA ULOGA I IDEJNE OSNOVE SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE

Savez komunista

Jugoslavije

se razvio iz Komunističke

partije Jugoslavije , oslanjajući se i nadovezujući se na njenu revolucionarnu i marksističku tradiciju . Komunistička partija Jugoslavije uvek je bila veran izraz interesa i težnji radničke klase, koji odgovaraju i objektivnim interesima svih ostalih radnih slojeva Jugoslavije . Savez komunista Jugoslavije bio je i ostaje i u današnjim uslovima pretstavnik interesa i težnji radničke klase i svih radnih ljudi Jugoslavije. Vodeća društvena uloga radničke klase zasniva se na činjenici da je njen klasni interes istovetan s interesima opštečo-večanskog napretka ,

da, kao takav, pretstavlja glavnu pokre-

tačku snagu najnaprednijih društvenih kretanja. Jedinstvo pogleda na osnovne unutrašnjepolitičke i spoljnopolitičke probleme, na bitna pitanja borbe za socijalizam neophodan je uslov jedinstva volje i akcije komunista . Principi demokratskog centralizma jesu izraz i najadekvatniji organizacioni uslov ideološkog i akcionog jedinstva Saveza komunista Jugoslavije. Demokratski centralizam podrazumeva borbu mišljenja u organizaciji komunista, uz obavezno prihvatanje zaključaka i preduzimanja akcija na osnovu svestrane razmene mišljenja i odluke većine . Dosledno sprovođenje principa demo-

396

kratskog centralizma doprinosi najboljem izboru partiskih kadrova, mobiliše komuniste protiv birokratskih tendencija, a isto tako i protiv pojava malograđanskog anarhizma.

IZGRADNJA SOCIJALIZMA SVESNO MENJANJE I USMERAVANJE DRUŠTVENOG RAZVITKA

U svojoj delatnosti komunisti Jugoslavije polaze od istoriski datih društveno-političkih uslova. Borba za izgradnju socijalizma pretstavlja svesno menjanje i usmeravanje razvitka društvene stvarnosti. Društveno-ekonomska

stvarnost

današnje

Jugoslavije, u

svojoj celini, plod je prethodnog dugog istoriskog razvitka, obeleženog klasnim i nacionalnim ugnjetavanjem, i snažnog revolucionarnog preobražaja, izvršenog pod idejnim i političkim rukovodstvom Komunističke partije Jugoslavije, u toku Oslobodilačkog rata i u posleratnoj socijalističkoj izgradnji. Za današnju našu društvenu stvarnost karakteristične su , pre svega, duboke promene u ekonomsko-materijalnoj i političkoj osnovici društva, brojčani porast i pojačana društvena uloga radničke klase, porast društvene, socijalističke svesti najširih slojeva radnog naroda, promene u načinu života , u ideologiji, u moralnim shvatanjima. U našoj društvenoj stvarnosti još postoje i deluju i elementi nasleđa iz prošlosti , ostaci starog društva , na čijoj se bazi rađaju i pothranjuju negativne ideološko-političke pojave. Činjenica da radne mase u prošlosti nisu imale nikakvog uticaja na upravljanje društvenim, privrednim i javnim poslovima i da za to još ne raspolažu dovoljnim iskustvom i potrebnom kulturnom spremom - stvara pogodno tle za recidive buržoaskog individualizma, partikularizma i egoizma , neodgovornog odnosa prema društvenoj imovini , bezdušnog odnosa prema ljudima, birokratizma itd.

Ukoliko svaka objektivna stvarnost stihiski deluje snagom svojih zakonitosti , utoliko se može govoriti o dve vrste stihije 397

u našoj društvenoj stvarnosti ; o sitnosopstveničkoj i birokratskoj koje u sebi sjedinjuju nasleđeno, zaostało i preživelo

stihiji

i koje, prema tome, vuku nazad - i o socijalističkoj stihiji koja izrasta na tlu socijalističkih društvenih odnosa i snagom objektivnih zakonitosti deluje na društveno biće i na svest ljudi u smislu njihovog progresivnog menjanja.

KOMUNISTI ― AVANGARDNA SNAGA SOCIJALISTIČKOG KRETANJA Jugoslovenski komunisti rukovodili su revolucionarnom akcijom radnih masa , razvijajući njihovu socijalističku društvenu svest, mobilišući ih i organizujući ih u cilju progresivnog menjanja društvene stvarnosti . Komunisti će i dalje ostati avangardna snaga socijalističkog kretanja u našoj stvarnosti , proveravajući u praksi pravilnost svoje politike i svojih akcija , proučavajući rezultate te prakse, koji uvek neizbežno sadrže i element nepredviđenog, pa time i stihiskog. Komunisti će u savlađivanju negativne stihije postizati utoliko veće uspehe ukoliko se u svojoj praktičnoj delatnosti budu više oslanjali na proučavanje socijalističke teorije i prakse na svim područjima gde se razvija borba za socijalizam, ukoliko se više budu pridržavali naučnih tekovina napredne društvene misli u celini i ukoliko sami budu doprinosili njenom daljem razvijanju .

ZA DALJE RAZVIJANJE MARKSIZMA

Naučno-teoriska osnova praktične delatnosti komunista jeste marksizam, učenje o osnovnim zakonima razvitka prirode , društva i mišljenja i o neminovnosti pobede socijalizma, čiji su osnivači Marks i Engels i koje su dalje , u novim uslovima, kroz praksu revolucionarne borbe, razvili Lenjin i drugi marksisti. To učenje je proveravano i dalje razvijano teorijom i praksom celog svetskog radničkog pokreta i izgradnjom socijalizma.

398

Marksizam nije jednom za svagda utvrđeno učenje, niti je sistem dogmi, već teorija društvenog procesa , koji se razvija kroz uzastopne istoriske faze, pa, prema tome, podrazumeva i stvaralačku primenu teorije i njeno dalje razvijanje , pre svega uopštavanjem prakse socijalističkog razvitka i dostignućima naučne misli čovečanstva . „ Mi nikako ne gledamo na Marksovu teoriju kao na nešto završeno i neprikosnoveno. Mi smo, naprotiv, ubeđeni da je ona udarila samo kamen-temeljac onoj nauci koju socijalisti moraju pokretati dalje u svim pravcima, ako ne žele da zaostanu za životom... Mi ne pretendujemo na to da Marks ili marksisti poznaju put ka socijalizmu u svoj njegovoj konkretnosti. To je besmislica. Mi poznajemo pravac tog puta i znamo kakve klasne snage njime vode, a konkretno, praktički to će pokazati samo iskustvo miliona kada se oni late posla. " (Lenjin) Stojeći na gledištu da razvitak naučne misli odgovara stvarnim interesima i težnjama radničke klase i radnih masa utoliko više ukoliko se ta misao smelije i nepristrasnije predaje traženju istine, - jugoslovenski komunisti ne prisvajaju nikakav monopol u toj oblasti , nego se zalažu za dalje neprekidno razvijanje marksizma i njegovo bogaćenje putem sve dubljeg saznavanja objektivne društvene stvarnosti . Savez komunista Jugoslavije u celini i pojedini njegovi forumi ne smatraju sebe arbitrima u oblasti marksizma-lenjinizma ni u oblasti posebnih društvenih nauka. Komunisti koriste odnosno primenjuju rezultate nauke u skladu s društvenim interesima i sa stepenom društvene svesti najnaprednijeg dela radničke klase i radnih ljudi uopšte i u skladu s materijalnim mogućnostima

društva. Nauka je sama

sebi sudija, a presudni kriterij objektivne istine u oblasti društvenih nauka može biti samo činjenica da njihovi rezultati odgovaraju ili ne odgovaraju stvarnosti, što se konačno proverava u samoj društvenoj i naučnoj praksi .

399

RUKOVODEĆA ULOGA I STALNA SVESNA AKCIJA SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE

Zahvaljujući specifičnostima razvitka revolucionarnih procesa u našoj zemlji, u kojima se Komunistička partija Jugoslavije odnosno Savez komunista Jugoslavije pokazao kao jedina realna snaga okupljanja širokih narodnih masa u borbi za slobodu i društveni napredak, Savez komunista Jugoslavije je stekao i zadržao specifičnu rukovodeću ulogu u sistemu narodne vlasti u Jugoslaviji . Sa slabljenjem društvenih antagonizama, učvršćivanjem i razvijanjem socijalističkih društvenih odnosa u našoj stvarnosti, Savez komunista Jugoslavije sve je manje faktor vlasti , a sve više postaje faktor formiranja i razvijanja socijalističke svesti radnih masa, koje neposredno učestvuju u vlasti , dejstvujući u skladu sa svojim materijalnim, duhovnim i društvenim interesom. Šesti kongres Komunističke partije Jugoslavije formulisao je rukovodeću ulogu i mesto partije radničke klase u društvenom životu upravo u smislu takvih principa. Izvršene su i značajne progresivne promene u njenom metodu rada. Ove odluke Šestog kongresa pretstavljaju saobražavanje delatnosti komunista dostignutim promenama u objektivnim uslovima našeg društvenog života. U skladu s tim izmenama, i da bi se time istakao njihov istoriski značaj , Komunistička partija Jugoslavije je na tom Kongresu promenila ime u Savez komunista Jugoslavije . Vodeća politička uloga Saveza komunista Jugoslavije postepeno će, u perspektivi , iščezavati - sa razvijanjem i jačanjem sve obuhvatnijih oblika neposredne socijalističke

demokratije.

To iščezavanje će ići uporedo s objektivnim procesom odumiranja društvenih antagonizama i svih oblika prinude koji su istoriski izrasli iz tih antagonizama . No da bi se ti ciljevi postigli , potrebna je stalna svesna akcija komunista, kroz sve oblike socijalističke demokratije i organizacije radnog naroda . Antagonističke snage još nisu oslabljene do te mere da bi prestale biti opasnost za opstanak soci-

400

jalizma. Zato se radnička klasa ne može odreći oružja svoje klasne borbe, diktature proletarijata, i rukovodeće uloge Saveza komunista Jugoslavije u borbi za prevazilaženje onih socijalnih i materijalnih faktora koji u različitim oblicima još vrše pritisak na društvene odnose u našoj stvarnosti u smislu kapitalilističke restauracije odnosno birokratsko-državnokapitalističkih tendencija .

RAZVIJANJE INICIJATIVE MASA I STVARALAČKA BORBA MIŠLJENJA NA SOCIJALISTIČKIM POZICIJAMA

U organima vlasti i organima društvenog samoupravljanja, u opštinskim, sreskim , republičkim i saveznim razmerama, Savez komunista Jugoslavije ne traži za

sebe

monopolistička

prava, već se bori za ostvarenje socijalističkih principa u politici i praksi organa vlasti i samoupravnih organa. Odluke samoupravnih organa preduzeća, komuna, kao i sreskih, republičkih i saveznih društvenih i državnih organa, treba da budu rezultat aktivne socijalističke borbe mišljenja, u samim organima vlasti i organima društvenog samoupravljanja, kao i u organizacijama Saveza komunista Jugoslavije i Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije . Političkom mobilizacijom masa u borbi za rešavanje osnovnih problema socijalističkog razvitka i položaja radnih ljudi Savez komunista Jugoslavije aktivno utiče na razvijanje socijalističke svesti masa, na razvijanje i učvršćenje političko- idejnog jedinstva radnog naroda, pripremajući i vaspitavajući građane za društveno samoupravljanje . Savez komunista Jugoslavije time neprekidno jača uticaj socijalističkih snaga na ceo društveno- politički sistem , čime se ostvaruje i sve punija kontrola građana nad radom organa vlasti i organa društvenog samoupravljanja. Osnovni prinċip kojim se Savez komunista Jugoslavije rukovodi u svome radu u odnosu na organe vlasti i organe društvenog samoupravljanja

26 VII Kongres

nije komandovanje , već razvijanje 401

aktivnosti i inicijative građana, kao i pružanje ličnog primera članova Saveza komunista u izvršavanju zadataka socijalističke izgradnje, ličnog primera u borbi za zaštitu interesa zajednice, u razvijanju novih socijalističkih odnosa među ljudima. Društvena uloga komunista Jugoslavije nije uloga superiorne, od naroda odvojene elite, već ravnopravnog dela radnih masa; komunisti ,, teoriski prednjače ostaloj masi proletarijata razumevanjem uslova, toka i opštih rezultata proleterskog pokreta" (Marks) . Svako zaostajanje za svešću masa i nesposobnost da se uoče i iskoriste materijalni uslovi ometaju organizaciju komunista da vrši ulogu svesnog subjektivnog činioca socijalističkog razvitka, kao što takvu smetnju pretstavlja i istrčavanje ispred materijalnih mogućnosti i svesti masa, odnosno zauzimanje takvih pozicija i stavova koji ne odgovaraju realnim uslovima u materijalnoj proizvodnji i moralno-psihološkom stanju radnih ljudi. Savez komunista Jugoslavije se uporno zalagao da se ove dve krajnosti i slabosti otklone, a takvu će politiku on voditi i u budućnosti. Samo realistička politika može biti napredna i služiti socijalizmu ; ona spaja misao s praksom, reč s delom, težnju s mogućnošću . Ovakva politika kreće socijalizam napred, jer ga ostvaruje uz sve šire i potpunije učešće radnih ljudi, čime se usklađuju opšti i pojedinačni interesi. Takvom politikom i u takvim društvenim uslovima koji se pod rukovodstvom Saveza komunista ostvaruju kod nas -oslobađa se i raste ličnost čoveka, građanina socijalističke Jugoslavije, razvija se humani odnos prema ljudima i među ljudima , ostvaruje se socijalistički humanizam ; pojam slobode dobiva konkretnu sadržinu i konkretno ostvarenje, za razliku od apstraktne, kapitalističkim odnosima uslovljene i time organičene, slobode u buržoaskom društvu ; stvaraju se uslovi za pažljiv odnos prema mišljenju svakog pojedinca , jer će pojedinačna mišljenja, s jačanjem materijalne osnove socijalizma, izrastati na podlozi sve većeg usklađivana ličnog i opšteg interesa građana í time doprinositi daljem razvijanju i jačanju socijalističkih odnosa na svim područjima društvenog života. Tako se razvija nov 402

odnos prema različitim mišljenjima, a sadržina toga odnosa je šira, više stvaralačka i demokratska od buržoaskog principa tolerancije, ograničenog okvirima klasnih interesa kapitalističke klase i njene države. U našem društvenom i političkom sistemu sve se više razvija pozitivna i stvaralačka borba mišljenja na socijalističkim pozicijama, a njoj je svrha da rešava društvene suprotnosti, da olakšava i ubrzava , u skladu sa stvarnim mogućnostima, svestrani socijalistički razvitak. Oblici borbe mišljenja i društvene kritike menjaju se i prilagođavaju stvarnosti , koja se menja. U sukobu klasnih antagonizama, u ratu i revoluciji društvena kritika je morala dobivati najoštrije forme. Danas oblici društvene kritike niču iz stvarnosti u kojoj je ideja socijalizma pobedila, iz privrednog i društvenog mehanizma koji se ne može uspešno razvijati bez neprekidne borbe mišljenja.

PRERASTANJE VLASTI UIME. NARODA RADNOG NARODA

U VLAST

Uloga komunista u razvijanju socijalističkih društvenih odnosa zahtevala je da težište njihovog rada ne bude državna uprava u užem smislu , već da to bude jačanje pretstavničkih i samoupravnih organa vlasti . Aktivnost komunista u organizovanju i funkcionisanju državnih organa na određenoj istoriskoj etapi bila je neophodna . S jačanjem i razvitkom socijalističkih društvenih odnosa, zadržavanje starih formi rada vodilo bi srastanju organizacija komunista s državnim aparatom i njihovom birokratizovanju . Vera da su dekreti sve -

deformiše komuniste,

slabi u

njima osećanje odgovornosti pred masama, vodi njihovom idejnom i moralnom zastoju i nazadovanju , jer se komunisti u takvim uslovima odvikavaju od borbe za svoja ubeđenja, a time i od svakodnevnog proveravanja pravilnosti tih ubeđenja kroz praksu i borbu mišljenja. Državna uprava treba da prerasta u stručan aparat potčinjen samoupravnim izbornim društvenim

26* 403

organima, a komunisti da se bore da rad i odluke tih demokratskih organa budu u skladu s potrebama razvitka socijalizma i njegove odbrane od antisocijalističkih tendencija. Mehanizam političkog i privrednog sistema, stvoren u našoj zemlji, pretstavlja odlučujuću prepreku birokratizaciji Saveza komunista Jugoslavije . Svesno prenoseći sa sebe na društvo i njegove organe — u skladu s jačanjem socijalističke društvene baze - niz političkih funkcija koje je po istoriskoj nuždi jedno vreme vršio, odnosno u određenim okvirima još vrši , i usmeravajući razvitak društvenog sistema u pravcu socijalističke demokratije , - Savez komunista Jugoslavije ne samo što stvara uslove za svestraniji razvitak socijalizma , već i štiti sebe od mogućnosti birokratizacije i političke izolacije , od metoda kɔmandovanja, od mogućnosti da od revolucionarne svesne snage društva postane kočnica daljeg napretka . Značajnu ulogu su u tome smislu odigrale konkretne mere kao što su: razvijanje socijalističke demokratije u privrednom i političkom sistemu demokratije, koja maksimalno omogućava samoupravljanje radnih ljudi kroz odgovarajuće samoupravne organe i njihovo pravo na punu kontrolu nad državnim aparatom; organizacione mere koje su dovele do prenošenja težišta rada komunista na pretstavničke i samoupravne društvene organe i organizacije ; ukidanje partisko-državnog paralelizma ; prilagođavanje organizacionih principa Saveza komunista Jugoslavije novim uslovima i novim zadacima . Jugoslovenski komunisti će i ubuduće biti dinamična snaga u radu društvenih, pretstavničkih i drugih organa vlasti ako se njihova aktivnost bude odvijala tamo gde radni ljudi žive i rade, pod njihovom neposrednom kontrolom, u svestranom radu na ostvarenju Lenjinovog principa ,, prerastanje vlasti uime radnog naroda u vlast radnog naroda".

404

KOMUNISTI U ORGANIMA RADNIČKOG I DRUŠTVENOG UPRAVLJANJA

Radi razvijanja i jačanja radničkog samoupravljanja od naročite je važnosti rad komunista u preduzećima, i , naročito , u radničkim savetima. Organizacije Saveza komunista Jugoslavije u preduzećima bore se da što širi slojevi radnika shvate značaj daljeg jačanja i razvijanja proizvodnih snaga , povišenja produktivnosti rada , kao uslova za savlađivanje osnovnih teškoća socijalističke izgradnje, za podizanje životnog standarda radnih ljudi i za neprestano razvijanje i učvršćivanje socijalističkih društvenih odnosa. Razvijajući svestranu aktivnost u organima

radničkog i

društvenog upravljanja, u radničkim savetima , većima proizvođača, privrednim organizacijama, kao i na raznim područjima društvenog upravljanja u komunama , — komunisti treba da se zalažu kako bi ovi organi sve više postajali masovna škola socijalizma, koja radnim ljudima ne daje samo bogata praktična iskustva u upravljanju i u javnim poslovima , već ih u isto vreme upućuje i ka sve dubljem razumevanju problema s kojima se suočavaju, a usto ih i idejno i uopšte kulturno podiže i razvija .

ULOGA KOMUNISTA U SOCIJALISTIČKOM SAVEZU RADNOG NARODA JUGOSLAVIJE

Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije pretstavlja dalje razvijanje — u uslovima socijalističke izgradnje — onih oblika opštenarodnog okupljanja koji su se, pod rukovodstvom Komunističke partije Jugoslavije , rađali u toku borbe protiv antinarodnih režima u buržoaskoj Jugoslaviji , a razvili se i učvrstili u oružanoj borbi protiv fašističkih okupatora i njihovih saradnika iz redova domaće reakcije , i zatim odigrali izvanredno značajnu ulogu u posleratnom periodu obnove zemlje i u prvoj fazi socijalističke izgradnje . Neposredni prethodnik Socijalističkog saveza

radnog naroda Jugoslavije

bio je Narodni

front Jugoslavije, kao prvi političko-organizacioni oblik klasnog

405

saveza najširih slojeva radnog naroda, ujedinjenih zajedničkim interesima na likvidaciji preživelih i na izgradnji novih, socijalističkih društvenih odnosa. Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije razvija se u uslovima socijalističke izgradnje - u opštenarodni socijalistički parlament, pretstavljajući najadekvatniji oblik političkog povezivanja stvarnih društvenih nosilaca socijalističke demokratije u Jugoslaviji . Idejno-politička osnova Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije izražava se u koncepciji o neophodnosti izgradnje socijalizma ; u odbrani tekovina Revolucije i društvene svojine nad sredstvima za proizvodnju , obezbeđujući, u tim okvirima, najširu slobodnu razmenu i borbu mišljenja u svim oblastima društveno-političkog života zemlje. Kao takav, Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije , obezbeđujući principijelno jedinstvo socijalističkih snaga , omogućuje da politički i društveno može biti aktivan svaki građanin koji je načelno za socijalizam i da se borba mišljenja može odvijati na najširoj osnovi . Takav tip organizacije političkog života masa, ustvari , u sadašnjim uslovima najviše odgovara političkom sistemu za koji je karakteristična sve šira primena metoda i oblika neposredne demokratije, to jest sve neposrednije učešće građana u upravljanju društvom. Upravo zato Socijalistički savez radnog naroda pretstavlja politčku podlogu sistema socijalističke demokratije u Jugoslaviji.

Savez komunista Jugoslavije deo je Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije. Aktivnost članova Saveza komunista Jugoslavije neprekidno se podvrgava sudu i oceni radnih ljudi . Članovi Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije prihvataju od komunista snagu socijalističkog ubeđenja, pretvarajući ga u široku socijalističku svest radnog naroda. Vodeću ulogu u redovima Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije komunisti ne obezbeđuju nametanjem svojih idejno-političkih stavova , već snagom svog ubeđenja, zasnovanog na naučnom saznanju savremene društvene stvarnosti i njenih osnovnih tendencija ; neprestanim povezivanjem revolucionarne teorije s praktičnim radom na preobražavanju dru406

D

štvenih odnosa, pomažući radnim ljudima da u punoj meri ostva ruju svoja demokratska prava ; idejnim i moralnim obogaćivanjem lika komunista , kome je komunizam , to konačno oslobođenje čoveka, najviša težnja kako u javnom, tako i u ličnom životu . SAVEZ SINDIKATA JUGOSLAVIJE - SASTAVNI DEO SISTEMA SOCIJALISTIČKE NEPOSREDNE DEMOKRATIJE

Savez komunista Jugoslavije, kao vodeći deo radničke klase naše zemlje, poklanja izvanrednu pažnju radu komunista u Savezu sindikata Jugoslavije. Savez sindikata Jugoslavije, dobrovoljna društvena politička organizacija radničke klase, po svom mestu u društvu i po svojim funkcijama, ima veoma značajnu ulogu u sistemu radničkog i društvenog samoupravljanja i sastavni je deo sistema socijalističke neposredne demokratije. Nadovezujući se na najbolje tradicije naprednog sindikalnog pokreta između dva rata, Savez sindikata • Jugoslavije, kao jedinstvena organizacija radnika i službenika, služi istovremeno i ličnim interesima članova i opštim interesima zajednice . Ostvarivanje samoupravnih prava radničke klase i njeno neposredno učešće u raspodeli društvenog produkta izazivaju promenu njenog osnovnog društvenog položaja , a posebno doprinose otklanjanju ostataka najamnog rada, pa samim tim bitno utiče na promenu karaktera , uloge i zadataka sindikata. I pored tih promena, sindikati zadržavaju osnovne funkcije : ekonomsku , zaštitnu i vaspitnu . Izgrađivanje sistema samoupravljanja, naročito u preduzećima i komunama, omogućuje i zahteva da sindikati u mnogo većoj meri nego ranije učestvuju u ekonomskom životu zemlje i svakog pojedinog preduzeća, da budu što akivniji u razmatranju i odlučivanju o svim bitnim privrednim i socijalnim problemima. U okviru tih funkcija sindikati se zalažu za aktivizaciju radnika i službenika u organima samoupravljanja ; pomažu radničkoj klasi da, kroz radničke savete , komune i druge društve-

407

ne organe, neposredno odlučuje o svojim problemima; bore se za punije ostvarenje demokratizma u upravljanju i za suzbijanje birokratskih pojava. Time sindikati učestvuju ne samo u kroz koji se ostvaruje pun raizgradnji društvenog sistema zmah proizvodnih snaga i oslobođenje.radničke klase i ličnosti uopšte - već i u neposrednom rešavanju zahteva i potreba radnika i službenika. Budući da interesi radničke klase u Jugoslaviji nisu više ugroženi ni od privatnih kapitalističkih vlasnika i vlastodržaca, ni od administrativnih upravljača , radnička klasa nema više potrebe za zaštitnom organizacijom klasičnog tipa . Sindikati su, zajedno s nizom drugih političkih i društvenih organa i organizacija, pretstavnici konkretnih svakodnevnih zajedničkih interesa radničke klase prema pojedinom kolektivu ili pojedincu , kao i pretstavnik pojedinog radnika ili radnog kolektiva prema celini, prema komuni i drugim pojedinačnim društvenim organima. Sindikati vrše značajnu funkciju usklađivanja interesa u samoj radničkoj klasi , a posebno funkciju uspostavljanja jedinstvenih principa u polítici zarada, u izgradnji unutrašnjih odnosa u preduzeću i u rešavanju problema životnih uslova radnih ljudi uopšte. Zato sindikati treba da budu aktivan faktor ne samo u preduzeću , već i u formiranju politike privrednih udruženja, komora i komuna. Sindikati deluju kao organizacija s društvenim zaštitnim i kontrolnim funkcijama . Oni slobodno ustaju u zaštitu pojedinaca i kolektiva , zalažu se za čuvanje zakonitosti , za ispravljanje i otklanjanje mogućnih nepravdi i grešaka . Uloga se sindikata ispoljava i kroz inicijativu u donošenju propisa i mera od strane državnih organa i samoupravnih tela u komunama i preduzećima , kroz neposredno učešće u pripremanju propisa i odluka koji se odnose na radničku klasu , kroz učešće u njihovom sprovođenju . Na taj način sindikati vrše i funkciju društvene kontrole nad organima samoupravljanja . U sklopu opšte brige o životnim i radnim uslovima svih zaposlenih, sindikati uzimaju na sebe ulogu inicijatora i organizatora izvesnih službi kojima se zadovoljavaju potrebe radnika

408

i službenika odnosno služe stanbenim, prehranbenim, socijalnim, zdravstvenim, kulturnim, komunalnim i drugim potrebama, obezbeđenju dnevnog, nedeljnog i godišnjeg odmora, sportu , razonodi itd. Iz svih tih razloga osnovna baza rada sindikata nije više samo privredna organizacija, već u istoj meri i komuna u kojoj radnik živi, sa svim njenim pomoćnim organima i organizacijama — od kućnih saveta i stanbenih zajednica do saveta u narodnom odboru i upravnih saveta raznih društvenih ustanova čiji rad neposredno utiče na život radnog čoveka kao i privredna udruženja i komore . Znači , zadatak sindikata nije samo zaštita opštih i konkretnih, svakodnevnih interesa radnih ljudi , nego i praktična organizaciona delatnost i uticaj u svim oblastima gde se rešavaju pitanja koja se tiču svakodnevnih interesa i života radnih ljudi ili se određuje politika koja ima uticaja na položaj radnih ljudi ili na njihove unutrašnje odnose . Iako je obrazovanje radničke klase zadatak cele socijalističke zajednice i njenih institucija i organizacija, sindikati imaju i na tom polju važnu ulogu . Društveno- ekonomsko obrazovanje radničke klase ,

njeno osposobljavanje za upravljanje,

kao i

opšte podizanje njene socijalističke svesti u prvom je planu rada sindikata . Prosvećivanje i stručno obrazovanje radnika i službenika, njihovo osposobljavanje za produktivniji i kvalitetniji rad, što veće učešće radničke klase u kulturnom životu i njen uticaj na kulturno -prosvetnu politiku - spadaju isto tako u osnovne zadatke sindikata .

ZA SVESTRANU AFIRMACIJU OMLADINE NA SVIM PODRUČJIMA DRUŠTVENOG ŽIVOTA

U poređenju s predratnim i ratnim generacijama , sadašnji naraštaji omladine izrastaju i sazrevaju u sasvim drugim društvenim uslovima, u kojima se formiraju njihova shvatanja i stremljenja. Mlade generacije se vaspitavaju pod svakodnevnim snažnim uticajem revolucionarnih promena u svim oblastima

409

života, koje omladini obezbeđuju sve šire mogućnosti za rad, za sistematsko školovanje, za slobodan izbor životnog poziva, za svestraniju afirmaciju na svim područjima društvenih aktivnosti. Za omladinu su današnji društveni i materijalni uslovi polazna osnova daljeg progresivnog kretanja. Ona je životno zainteresovana za stalan i što uspešniji razvitak socijalizma, koji joj obezbeđuje punije ostvarenje životnih interesa i težnji . Zato omladina igra značajnú ulogu kao progresivna snaga u borbi za dalji socijalistički preobražaj našeg društva. Sadašnje mlade generacije žive u sredini koja još nije homogeno socijalistička, u vremenu za koje su karakteristične protivrečnosti prelaznog perioda, i uz uporno prisustvo raznih izvora nesocijalističkih idejnih i vaspitnih uticaja. Stoga treba odbaciti pogrešna mišljenja da omladina automatski postaje socijalistička samom činjenicom što živi u socijalističkoj zemlji i da je, prema tome, možemo ostaviti spontanom procesu vaspitanja. Obaveza je komunista i svih socijalističkih društvenih činilaca da smišljeno i organizovano deluju u pravcu socijalističkog vaspitanja mladog pokolenja. Osnova društvenog vaspitanja omladine jeste rad i mobilizacija omladine za ciljeve i zadatke socijalističke izgradnje, kao i učešće i neposredna odgovornost mladih ljudi , još u njihovim najranijim godinama, u društvenim organizacijama i organima društvenog samoupravljanja , to jest neposredno povezivanje omladine s problemima društva i konkretan rad koji proizilazi iz praktičnih društvenih uslova u kojima živi današnja omladina. Apstraktno dociranje bez veze sa životom ne može imati uticaja na formiranje svesti omladine. Vaspitanje, oslonjeno na odgovoran rad u društvu , osposobljavaće omladinu za taj rad, oblikujući i njenu svest. Pošto omladinu prvenstveno vaspitavaju odnosi u društvu , metode vaspitanja treba osloniti upravo na te odnose i na položaj omladine u njima. Savez komunista Jugoslavije zalaže se za takve oblike vaspitnog rada

koji odgovaraju životnim

interesima i željama

same omladine, kao i ciljevima socijalističkog razvitka . U da410

ljem razvoju treba usavršavati već stvorene uslove u kojima će omladina, kao aktivan činilac našeg društva, masovno učestvovati i boriti se za jačanje socijalističkih društvenih odnosa, delujući kao jedan od značajnih faktora socijalističkog razvitka. Nastavljač revolucionarnih tradicija

Saveza komunističke

omladine Jugoslavije , Narodna omladina Jugoslavije , kao jedinstvena politička i vaspitna omladinska organizacija, ima značajnu ulogu u socijalističkom vaspitanju i pripremanju omladine za najšire učešće u društveno-političkom životu zemlje. Ona razvija stvaralački aktivizam, društvenu odgovornost i radnu disciplinu mladih građana, koji se preko ove svoje organizacije i sami angažuju na političkom i ideološkom samoizgrađivanju, osposobljavajući se za upravljanje društvenim poslovima. Narodna omladina Jugoslavije se zalaže i za opšte kulturno uzdizanje i kulturnu zabavu omladine , za usvajanje tekovina nauke i civilizacije , za svestrano pripremanje omladine za učešće u proizvodnji i javnom životu uopšte. Razne društvene organizacije, koje u određenim aktivnostima okupljajdu veliki deo omladine i dece (fiskulturne , naučno-tehničke, kulturno-prosvetne, ferijalne, izviđačke i druge organizacije) , od velikog su značaja ne samo zato što zadovoljavaju radne potrebe i interesovanje svojih članova, već i zbog toga što doprinose formiranju socijalističke ličnosti mladog čoveka .

PROBLEM RAVNOPRAVNOSTI ŽENA Borba za svestranu afirmaciju i razvitak ličnosti, borba za najšire , aktivno učešće radnih ljudi u upravljanju društvenim životom iziskuje dalje razvijanje idejno-političkog i opštevaspitnog rada na uklanjanju ostataka neravnopravnih odnosa među ljudima uopšte, i posebno između muškarca i žene. Problem ravnopravnosti žene u Jugoslaviji nije više politički problem, niti problem pravnog položaja žene u društvu ; on je uglavnom ostao kao problem ekonomske nerazvijenosti, primitivizma, reli gioznih shvatanja i drugih konzervativnih predrasuda, privatnosvojinskog odnosa , koji još dejstvuju na život u porodici , Za411

ostalo domaćinstvo i postojeći materijalni problemi porodice sputavaju ženu da bi mogla uzeti punog učešća u ekonomskom i društvenom životu zemlje , stvaraju konflikt između njezine uloge u društvu i domaćinstvu . Zaostalo domaćinstvo sputava i sve ostale članove porodice u njihovoj društvenoj aktivnosti . Ovi problemi se naročito zaoštravaju s brzom industrijalizacijom zemlje , s promenom socijalne strukture stanovništva. Materijalni razvitak zemlje istovremeno pruža mogućnosti za stvaranje tehničke baze za podruštvljenje službi namenjenih potrebama domaćinstva , čime treba da se razreši konflikt između učešća žene u društvenom životu i njezinog položaja u porodici , kao i da podigne životni standard svih članova porodice. U konkretnom rešavanju tih zadataka važnu ulogu igraju organi društvenog upravljanja u komunama , naročito stanbene zajednice, kao i društvene organizacije . Komunisti u tim organima i organizacijama treba da se bore za ostvarenje uslova potrebnih uspešnom razvitku porodice, koji se već danas mogu ostvariti , naročito na području stanbene izgradnje, izgradnje mreže raznovrsnih dečjih ustanova u okviru privrednih organizacija i stanbenih zajednica , osnivanjem komunalnih uslužnih ustanova i slično, a sve će to doprinositi stvarnoj ravnopravnosti žene i muškarca i njihovom učešću u javnom životu kao ravnopravnih građana.

Na idejno-

političkom planu komunisti vode i vodiće borbu protiv svih nazadnih shvatanja u odnosima između polova, koja još postoje u našem društvu kao nasleđe iz prošlosti , kao i protiv onih nakaradnih idejnih i moralnih shvatanja , koja pod pseudorevolucionarǹom frazom o „ rušenju klasnog morala " ustvari propagiraju amoralnost u odnosima između polova .

RAD I ULOGA STRUČNIH ; UMETNIČKIH I DRUGIH UDRUŽENJA

Mnogobrojne društvene organizacije jugoslovenskih radnih ljudi - stručna, naučna , umetnička, staleška udruženja, učlanjena u Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije - nisu 412

mehaničke transmisije i automatski izvršioci gotovih odluka Saveza komunista i Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije. Rad tih organizacija zavisi u prvom redu od svesne aktivnosti njihovih članova . Pripadnost Socijalističkom savezu radnog naroda Jugoslavije ne krnji samostalnost i samoupravnost tih organizacija , već im, naprotiv, pomaže da svoju aktivnost uklope i vežu sa aktivnošću i ciljevima ogromne većine radnih ljudi . Oblici okupljanja i organizovanja građana neprekidno će se razvijati i usavršavati, a razvoj socijalističke demokratije će potsticati usavršavanje tih oblika . Njihov socijalistički karakter i aktivnost u sporovođenju opšte linije Saveza komunista zavisi velikim delom od uticaja i svesnog delovanja komunista i drugih socijalistički svesnih građana koji rade u ovim organizacijama .

ODLUČNA BORBA KOMUNISTA PROTIV ANTISOCIJALISTIČKIH POJAVA I TENDENCIJA Nasuprot jedinstvu i saradnji najširih slojeva radnog naroda, koji su društveni nosioci socijalističke demokratije u Jugoslaviji , postoje u našoj društvenoj stvarnosti i antisocijalističke snage; to su ostaci ranije vladajućih društveno-političkih odnosa u našoj zemlji ili se pojavljuju kao odraz nedovoljno razvijene materijalne i društveno-ekonomske baze.

Koreni i nosioci antisocijalističkih tendencija jesu : pripadnici razvlašćenih eksploatatorskih klasa , nosioci kapitalističkih tendencija na selu, malobrojnost radničke klase i tendencije

sitnosopstveničke stihije ,

reakcionarni elementi u

crkvi, strane agenture i strani reakcionarni uticaji ; idejna i politička zaostalost izvesnih slojeva društva, koja se javlja i obnavlja na osnovu materijalne zaostalosti, primitivizma i reakcionarnog idejnog nasleđa prošlosti ; nejednaka ekonomska i kulturna razvijenost pojedinih delova Jugoslavije : ona prouzrokuje izvesne suprotnosti koje rađaju i pothranjuju šovinizam, partikularizam, egoizam i druge nazadne tendencije ;

413

birokratizam, kao društvena pojava i konzervativna tendencija koja negativno utiče na razvitak socijalističkih društvenih odnosa, težeći da ih deformiše u državno-kapitalističkom smislu ; izvesni oblici otpora prema razvitku socijalističke demokratije ; odvajanje od radnih masa, karijerizam, stihiska težnja za zadržavanjem i sticanjem posebnih privilegija ; besperspektivni individualizam i destruktivni anarhizam u

izvesnim slojevima malograđanstva i malograđanske inteligencije, koji se često kite lažnim liberalizmom i ,,naprednošću ”, a ustvari propovedaju pasivan, prezriv odnos prema problemima života i društva , srozavajući se često na pozicije reakcionarnih snaga. Antisocijalističke pojave u našem društvenom životu, bilo da se njihovo poreklo proteže iz prošlosti, bilo da te pojave izrastaju na sopstvenom tlu, neprekidno će nagrizati i pojedine komuniste, i pojavljivaće se u manjoj ili većoj meri i u radu Saveza komunista. Savez komunista Jugoslavije mora zbog toga da bude sposoban da na vreme uočava i analizira uzroke i korene nedostataka u sopstvenom radu i da neprekidno vodi borbu za uklanjanje grešaka, propusta i nedostataka u radu pojedinih organizacija, pojedinih organa i Saveza komunista u celini . Greške i nedostaci pojavljuju se : u sredini koja počinje da biva neosetljiva prema svakodnevnim pitanjima života i rada građana; kada se problemi rešavaju rutinski a ne na temelju svestrane analize i poznavanja činjenica ; kada se isuviše poverenja poklanja snazi dekreta , uredbe i propisa ; kada se društveno-politički problemi pokušavaju da reše tehnokratskim metodima; kada pojedinci svoje slabosti u sadašnjem radu pokrivaju zaslugama iz prošlosti ; kada kod pojedinaca zavlada samozadovoljstvo, samoljublje i uverenje da su nezamenljivi na poslu. Komunista, ako želi da ne zaostane, mora neprekidno da

radi , da ne dopusti da ga nagrize rđa birokratizma , da ne počne da pliva niz struju malograđanskih težnji i shvatanja, da uvek bude borac, osetljiv prema sopstvenim slabostima i prema svakoj nesocijalističkoj pojavi u sredini u kojoj živi.

414

Antisocijalističke snage i pojave dolaziće do izražaja u našem razvitku, u manjoj ili većoj meri , još duže vremena. Za aktivnost komunista najopasnije bi bilo shvatanje da su sadalakše. šnje i buduće teškoće upoređene s ranijim teškoćama Mnoge dosadašnje teškoće savladali smo stalnom borbom i jedinstvom naših redova, neprekidnom aktivnošću, dinamizmom u radu , neprekidnim prevazilaženjem zastarelog, neugasivom težnjom za sve boljim i naprednijim, izoštravanjem budnosti prema negativnim pojavama i kritikom sopstvenih slabosti, stalnom borbom protiv konzervativizma i stagnacije u shvatanjima. Te osobine treba i ubuduće razvijati i prenositi na mlade generacije. Slabljenjem kritičkog odnosa prema rezultatima sopstvenog rada, prema negativnim pojavama u našem razvitku , prema manifestacijama koje koče taj razvitak - stvaraju se povoljni uslovi za delovanje i razvijanje antisocijalističkih tendencija i snaga. Sadašnja međunarodna situacija, teškoće na koje nailazi svetski socijalistički razvitak u celini, teškoće našeg sopstvenog razvitka — sve to stvara podlogu za ispoljavanje antisocijalističkih tendencija.

Komunistima sadašnjost i neposredna bu-

dućnost ne obećavaju odmor, samozadovoljstvo, već ukazuju na činjenicu da živimo u periodu neprekidne, žilave borbe i stalnih napora u lomljenju prepreka i savlađivanju teškoća radi obezbeđenja bezbolnijeg i bržeg socijalističkog razvitka .

Vodeći odlučnu borbu protiv antisocijalističkih snaga i uticaja, komunisti moraju ujedno sprečavati da se pritisak protiv antisocijalističkih snaga pretvori u administrativni pritisak i oblik birokratskog komandovanja u oblasti socijalističkih odnosa, na čijoj izgradnji svesno rade društvene snage okupljene u Socijalističkom savezu radnog naroda Jugoslavije. U našim uslovima poprište borbe protiv antisocijalističkih pojava i tendencija sve se više prenosi na sam mehanizam socijalističke demokratije , na zborove birača, na organe društvenog samoupravljanja, na društvene i politčke organizacije . Izvan tog mehanizma je veoma ograničen prostor za ispoljavanje antisocija415

.

lističkih tendencija , jer razvitak socijalističke demokratije sve više praktično obuhvata aktivnost svih građana . Odatle proizilazi i značaj uspešnog rada komunista u svim tim mnogobrojnim ćelijama celog sistema naše demokratije . Postojanje Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije i drugih oblika organizacije radnih ljudi naše zemlje obezbeđuje široku slobodu razmene i borbe mišljenja u oblasti pitanja koja se tiču socijalističkih društvenih odnosa i socijalističke izgradnje uopšte . Braneći tu slobodu, komunisti se moraju suprotstaviti svakom pokušaju antisocijalističkih snaga da iskorite za sebe razlike koje još postoje u socijalno-ekonomskom i idejno-političkom pogledu između raznih slojeva i da vrše reakcionaran idejni uticaj na najkolebljivije pristalice socijalizma

u organima društvenog

samoupravljanja i u celom sistemu naše demokratije. U idejnoj borbi Savez komunista Jugoslavije pobeđivaće sve dok bude prisno vezan s radničkom klasom, dok bude išao u korak s njom i u praksi ostvarivao njenu istorisku ulogu , dok bude usvajao i primenjivao dostignuća savremenog ljudskog saznanja, dok se celokupna njegova aktivnost bude prožimala mobilnošću, dinamičnošću i naporom da idejno-politički i opštekulturno ostane avangardni deo društva u socijalističkom razvitku . POLITIKA SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE U OBLASTI NAUKE, KULTURE I UMETNOSTI

Idejna borba Saveza komunista Jugoslavije ubrzava razvitak idejne nadgradnje i doprinosi oslobađanju stvaralačkih snaga u nauci i umetnosti . Stojeći na gledištu da nauka i umetnost tim više odgovaraju stvarnim interesima društvenog napretka ukoliko se, svaka na svoj način i svojim sredstvima, smelije predaju traženjima i otkrivanjima istine o prirodi i društvu , o čoveku kao društvenom biću , o odnosima čoveka prema složenim problemima prirode, ljudskog društva i samog čoveka u svoj njegovoj duhovnoj strukturi , Savez komunista Jugoslavije se zalaže za stvarnu slobodu stvaralaštva u nauci i u umetnosti. 416

Polazeći od društvene uslovljenosti i velike uloge nauke i umetnosti u društvu, on ujedno odbacuje svako pragmatističko izopačavanje marksističkih pogleda na ulogu nauke i umetnosti u društvu i svako pretvaranje nauke i umetnosti u sredstvo dnevnopolitičkih interesa . Savez komunista Jugoslavije u isto vreme ustaje protiv „ teorije" koje, uime apstraktnih koncepcija slobode, ustvari ukidaju istinsku slobodu naučnog i umetničkog stvaranja, potčinjavajući ga praktično reakcionarnim političkim tendencijama. Razvitak doslednih socijalističkih društvenih odnosa i socijalističke demokratije u našoj zemlji zahteva da idejna uloga Saveza komunista ne bude uloga dogmatskog sudije u pogledu naučnih i umetničkih pravaca, škola i stilova. Politiku Saveza komunista Jugoslavije u oblasti nauke , filozofije i umetnosti inspirišu težnja i napori za sve šire obrazovanje naroda u duhu marksističkog pogleda na svet, za što veći razmah naučne i umetničke delatnosti, razvijajući i usmeravajući borbu mišljenja i kulturno-umetničko takmičenje ka progresivnom razvijanju socijalističke idejnosti , oslobađajući na taj način i nauku i umetnost svih stega koje bi ih mogle kočiti u njihovom kretanju unapred. Razvitak socijalističke idejnosti u mnogome je uslovljen razvitkom naučne socijalističke misli . Zbog toga, a u interesu samog novog čoveka i same slobode stvaralaštva, potrebni su stalni napori komunista za razvitak i teoretsko bogaćenje marksističke misli u oblasti stvaralaštva i kulture. Savez komunista , čiji je osnovni cilj borba za socijalizam , vodi ideološku borbu protiv svih pojava koje umanjuju veru u čoveka i njegovu stvaralačku snagu i sposobnost da izmeni svet i da ljudski život učini razumnim , sadržajnim i čovečnim za sve, ili protiv pokušaja da se pod firmom slobode nauke i umetnosti , ustvari , afirmiraju reakcionarna i antisocijalistička shvatanja ili potkopavaju moralno-političke osnove socijalističkog društva .

27 VII Kongres

417

IDEJNA BORBA KOMUNISTA PROTIV RELIGIOZNIH I DRUGIH ZABLUDA I PREDRASUDA

Dosledno zastupajući svoj marksistički materijalistički pogled na svet, jugoslovenski komunisti znaju da se religija , koja se rađa i održava u određenim istoriskim uslovima materijalne i duhovne zaostalosti ljudi, ne može otkloniti administrativnim sredstvima,

već neprekidnim razvijanjem

socijalističkih dru-

štvenih odnosa, širenjem naučnih saznanja i opštim podizanjem ljudske svesti , čime se progresivno ostvaruje čovekova stvarna sloboda i likvidiraju materijalno-duhovni uslovi za razne zablu” de i iluzije . Marksizam, kao pogled na svet i idejna osnova praktične delatnosti komunista, nespojiv je sa bilo kakvim religioznim ubeđenjima. Stoga pripadnost Savezu komunista Jugoslavije ne dopušta nikakvo religiozno verovanje . Boreći se idejnim sredstvima protiv svake vrste predrasuda i oslanjajući se pritom na tekovine prirodnih i društvenih nauka, komunisti u isto vreme poštuju pravo građana Jugoslavije da pripadaju ili ne pripadaju jednoj od verskih zajednica priznatih Ustavom i zakonima, kao i da praktički vrše svoje religiozne običaje i da zbog svog religioznog ubeđenja i vršenja religioznih običaja ne snose nikakve posledice u svojim društvenim i političkim pravima. Komunisti će se pritom odlučno suprotstavljati svim pokušajima da se religiozna osećanja iskoriste u političke svrhe ili da crkva bude uporište antisocijalističkih snaga. Smatrajući verska osećanja ličnom i privatnom stvarju svakog građanina, komunisti su za doslednu primenu principa slobode veroispovesti i za dosledno ostvarivanje načela o odvajanju crkve od države i škole od crkve.

418

PRISNA POVEZANOST KOMUNISTA S NAJŠIRIM MASAMA NEOPHODAN USLOV SOCIJALISTIČKOG PROIZVOĐAČA RAZVITKA

U takvoj veličanstvenoj borbi na krčenju novih puteva mogućne su, pa i neminovne, greške i kolebanja u okviru samog socijalističkog pokreta. Savez komunista Jugoslavije smatra da se razne negativne društvene tendencije, kojima je koren u postojećim suprotnostima u društvu , a isto tako i greške i kolebanja u redovima samog socijalističkog pokreta mogu savladati : kontrolom putem rezultata prakse ; u najtešnjoj vezi s kretanjima radnih masa ; živom , neprestanom stvaralačkom težnjom i idejnom borbom najsvesnijih socijalističkih snaga za menjanje svega što je preživelo i što koči napredak. Savez komunista Jugoslavije je uvek nastojao da kritički ocenjuje rezultate postignute u društvenom razvitku zemlje , težeći sve razvijenijim socijalističkim odnosima. Zato će se konkretni oblici političkog i ekonomskog sistema socijalističke Jugoslavije i dalje neprekidno razvijati i usavršavati, prema postignutom stepenu materijalnog razvitka i prema praktičnim iskustvima svakodnevne borbe za izgradnju socijalizma. Socijalistička orijentacija vodećih revolucionarnih snaga u jednoj socijalističkoj zemlji u doba prelaza iz kapitalizma u socijalizam sama po sebi ne obezbeđuje društvo od pojava deformisanja društvenih odnosa u pravcu birokratizma i etatizma, od tendencija ka stagnaciji prelaznih formi u razvitku društvenih odnosa i od drugih pojava koje mogu sputavati i deformisati kretanje socijalističkih snaga . Ta orijentacija nije sama po sebi dovoljna da obuzda stihiske tendencije ka restauraciji određenih kapitalističkih odnosno državno-kapitalističkih odnosa, koje rastu iz nedovoljne razvijenosti

materijalno-proizvodne baze.

Savez komunista Jugoslavije smatra da najsigurniju branu protiv obe vrste opasnosti pretstavlja stalno proširivanje učešća radnih ljudi u neposrednom upravljanju sredstvima za proizvodnju i u raspodeli društvenog proizvoda i dosledno zamenji-

27* 419

vanje prevaziđenih oblika socijalističkog političkog poretka sve razvijenijim i demokratskijim oblicima. Komunisti Jugoslavije smatraju da brži ili sporiji razvitak socijalističkog demokratizma ne zavisi samo od subjektivne sposobnosti vodećih socijalističkih snaga, već i od stalnog jačanja materijalnih faktora socijalizma, kao i od objektivnih uslova i od istoriskih okolnosti u kojima se odvija socijalistički razvitak u zemlji . Zato će Savez komunista Jugoslavije uvek nastojati da, u primeni novih i razvijenijih formi, naše društvo ne zaostaje niti se istrčava preko okvira datih konkretnim materijalnim i društvenim odnosima i razvitka socijalističke svesti . Kod nas su komunisti svesni da i jedna i druga tendencija mogu samo zakočiti socijalistički napredak. Iz tih razloga će se komunisti uporno boriti i protiv konzervativizma i protiv anarhističko-frazerskih zaletanja u apstraktne konstrukcije . Stalna prisna veza rukovodećih političkih i društvenih činilaca sa širokim masama proizvođača neophodan je uslov zdravog socijalističkog razvoja. Ta povezanost obezbeđuje uzajaman uticaj onih društveno- ekonomskih interesa radničke klase koji nastaju u društvenoj proizvodnji i svesnih vodećih snaga radničke klase. Zato je Savez komunista Jugoslavije uvek smatrao i smatraće tu prisnu povezanost preko potrebnim uslovom socijalističkog razvitka. Socijalističko društvo ni u jednoj fazi svog razvitka — i bez obzira na postignute uspehe - ne može biti zadovoljno samo sobom. Više nego ijedno drugo društvo, socijalizam treba da znači stalan napredak, stalno kretanje, stalan obračun sa idejnim konzervativizmom i s tendencijama svake stagnacije .

SOCIJALISTIČKI ČOVEK

SLOBODNA STVARALAČKA LIČNOST

Istoriski zadatak i krajnji cilj svesne delatnosti komunista jeste pretvaranje savremene društvene stvarnosti, koja nosi u sebi sve karakteristike prelaznog perioda , u stvarnost u kojoj 420

će nestati klasa i svih tragova eksploatacije i ugnjetavanja čoveka čovekom ; u kojoj će čovek , kao slobodan stvaralac , stajati nasuprot prirodi i, otkrivajući sve dublje njene zakonitosti, sve je više potčinjavati sebi i svojoj slobodnoj svrsishodnoj delatnosti ; u kojoj će njegovi sopstveni društveni odnosi sve više postajati njegovo sopstveno slobodno delo, a objektivne sile, koje su dotle vladale istorijom, stupiti pod kontrolu ljudi ; u kojoj će ,,ljudi sami i potpuno svesni stvarati svoju istoriju “ i „ društveni uzroci koje oni budu stavljali u pokret, pretežno i u sve većoj meri imati one posledice koje oni žele” (Engels) .

ZAKONITOST DRUŠTVENOG KRETANJA I CILJ REVOLUCIONARNE DELATNOSTI KOMUNISTA STVARANJE KOMUNISTIČKOG DRUŠTVA Zakonitost društvenog kretanja i cilj revolucionarne delatnosti komunista jeste stvaranje — na bazi obilja proizvoda slobodnog, komunističkog društva i slobodne ličnosti, društva bez države , klasa i partija. ,, Carstvo slobode počinje ustvari tek tamo gde prestaje rad koji je određen nevoljom i spoljašnjom svrsishodnošću ; po prirodi stvari ono, dakle , leži s one strane oblasti same materijalne proizvodnje . “ Tamo „ počinje razvitak ljudske snage, koji je svrha samom sebi, pravo carstvo slobode" (Marks) . Komunizam , kao društvo s kojim tek počinje prava ljudska istorija, može se, uz obezbeđenje rukovodeće uloge radničke klase u usmeravanju društvenog kretanja, postići pre svega: stalnim razvijanjem proizvodnih snaga, za koje se otvaraju neviđene perspektive , naročito primenom najnovijih otkrića u oblasti nauke i tehnike ; stalnim poboljšavanjem životnog standarda ljudi i , u krajnjoj liniji, stvaranjem obilja proizvedenih dobara, što će društvu omogućiti da na svojim zastavama ispiše reči : svako prema svojim sposobnostima, svakome prema njegovim potrebama ; samoupravljanjem neposrednih proizvođača i njihovom slobodnom stvaralačkom inicijativom, koja je u skladu kako s op421

štim, tako i s njihovim individualnim interesima, a ostvaruje se na bazi društvene svojine nad sredstvima za proizvodnju ; stalnim razvijanjem socijalističkog demokratizma, koji će obezbeđivati sve slobodniji i svestraniji razvoj društvenog bića.

Veliki i odgovorni zadaci postavljaju se u narednom periodu pred Savezom komunista Jugoslavije u celini i pred svakim komunistom pojedinačno . Živimo u najsudbonosnijem i najveličanstvenijem vremenu dosadašnje istorije čovečanstva . Savremena dela ljudskog uma i ruku prevazilaze i najsmelije vizije sanjara ; čovek osvaja vasionu; on praktično postaje gospodar neslućenih energija, dovoljnih da celo čovečanstvo oslobode svih poniženja, oskudica i nemaštine, svih dosadašnjih materijalno-tehničkih ograničenja. Neprekidni proces podizanja proizvodnosti rada i ukidanja

razlika između umnog i fizičkog posla doživljava danas nov kvalitativni skok . Usmeravanje dostignuća nuklearne fizike , elektronike i automatizacije ka usavršavanju proizvodnje otvara svakom pojedincu perspektivu da do maksimuma razvije svoje stvaralačke sposobnosti. U takvim uslovima postaje još besmislenije degradiranje čoveka na položaj najamnog radnika i mehaničkog poslužioca mašina. Čovekova snaga i stvaralačka moć toliko su se razgranale da su im kapitalistički društveni odnosi postali nepodnošljiv okov. Dosadašnji odnosi među državama, sve više su u neodrživoj suprotnosti s razvitkom proizvodnih snaga. Ekonomska, tehnička i naučna moć realno i u svim vidovima sve više omogućuje i kategorički traži ostvarenje jedinstva sveta. Sav taj ogromni materijalni i tehnički napredak sve brže i sve obimnije stvara materijalne pretpostavke za komunizam. Samo su zaostali društveno-politički odnosi u svetu krivi što moć atomske energije rađa strah od budućnosti , što se avet rata i uništenja nadnela nad savremeno čovečanstvo. Živimo u vreme kada sloboda ili ropstvo , siromaštvo ili bogatstvo, nazadak ili progres , rat ili mir u nekoj zemlji ili na

422

nekoj granici neposredno uslovljavaju život i budućnost svih ljudi i naroda, sveg čovečanstva . Živimo u vreme najdubljih, najsvestranijih revolucionarnih promena ljudskog društva. Socijalizam u najrazličitijim vidovima, dejstvom objektivnih zakona razvitka društva i revolucionarnih akcija radničke klase, postaje svetski sistem. Ostvarivanje socijalizma, rađanje novog sveta i novih oblika života nije i ne može biti bez bolova i drama, patnji i posustajanja, jer tako je bilo i sa svim velikim što se rađa i stvara u životu i društvu .

Ali čovečanstvo je već snažno zakoračilo

u novu

epohu . Živimo u vreme koje zahteva od ljudi maksimalnu i organizovanu društvenu , političku i stvaralačku akciju na savlađivanju antagonističkih suprotnosti savremenog sveta i na usmeravanju društvenog razvitka ka progresu i miru, ka slobodi i srećnijem životu za sve. Pripadamo radničkoj klasi i narodima koji su Revolucijom i stvaranjem socijalističkih društvenih odnosa stupili u novu epohu svoje istorije . Pripadamo narodima koji su se borbom za slobodu i napredak u toku poslednje dve decenije vinuli do vrhunskih moralno-političkih ostvarenja savremenog čovečanstva . U dosadašnjim kretanjima, svesnim socijalističkim akcijama, radostima i nedaćama čovečanstva, mi jugoslovenski komunisti smo uvek svakoj situaciji gledali pravo u oči , smelo, visoko podignute glave . Uvek smo se borili da budemo ravnopravni deo međunarodnog radničkog pokreta , socijalističkih i svih progresivnih, miroljubivih i demokratskih snaga sveta; idejno smo se solidarisali i uvek pomagali, prema svojim snagama i mogućnostima, svaku akciju za mir, slobodu i socijalizam ; radovali se svim pobedama slobode, demokratije i socijalizma, crpući iz tih pobeda moralnu snagu i iskustvo za dalji rad . Kada naša buduća pokolenja budu čitala istoriju borbe za socijalizam, neće se zbog nas stideti . Ono što smo dosad bili , bićemo i ubuduće - verni po-

423

bornici internacionalizma, rodima .

prijateljstva i bratstva među na-

Za budućnost kakvu želimo već smo izvojevali odlučujuće bitke. Ali mi se ne zadovoljavamo postignutim ; mi sebi postavljamo još složenije i još teže zadatke . Jedinstvo naših redova uslov je da ih ostvarimo. Ciljevi i ideje koje smo upisali u svoj Program postaju vodilja naše borbe, obaveza i čast revolucionarnog života svakog jugoslovenskog komunista . Da bismo izvršili svoju istorisku ulogu u stvaranju socijalističkog društva u našoj zemlji, moramo sve svoje snage posvetiti tome cilju, biti kritični prema sebi i svome delu, biti nepomirljivi neprijatelji svakog dogmatizma i verni revolucionarnom stvaralačkom duhu marksizma. Ništa što je stvoreno ne sme za nas biti toliko sveto da ne bi moglo biti prevaziđeno i da ne bi ustupilo mesto onome što je još naprednije , još slobodnije , još ljudskije !

STATUT

STATUT

Saveza

komunista

Jugoslavije

Usvojen na VII Kongresu 26 aprila 1958 godine

Savez komunista

Jugoslavije

je

organizovana

politička

snaga radničke klase i radnog naroda Jugoslavije . On se svesno bori za izgradnju socijalističkog društva, za njegovo dalje kretanje u pravcu komunizma i unosi socijalističku svest u najšire slojeve radnog naroda. U Savez komunista Jugoslavije prima se, na osnovu izražene želje , onaj ko prihvata Program i Statut Saveza i bori se za njihovo ostvarenje, ko usvaja stavove Saveza o svim pitanjima izgradnje socijalizma u Jugoslaviji i razvitka socijalizma i savremenog radničkog pokreta u svetu . Savez komunista Jugoslavije se u svojoj delatnosti rukovodi teorijom naučnog socijalizma . Savez komunista Jugoslavije se bori za izgradnju socijalizma, za očuvanje nacionalne nezavisnosti , za dalje jačanje bratstva i jedinstva

i ravnopravnosti naroda Jugoslavije i na-

stoji da svim političkim sredstvima i organizacionim radom pokreće i mobiliše najšire narodne mase u borbu za te ciljeve . Ta njegova borba i rezultati te borbe čine ga predvodnikom celog radnog naroda - radničke klase, radnog seljaštva , inteligencije i ostalih radnih ljudi , združenih u ogromnoj većini u jedinstvenom frontu borbe za izgradnju novih socijalističkih društvenih odnosa . Za sprovođenje u život svoje linije Savez komunista se bori političkom i idejnom aktivnošću u svim oblastima društveno-političkog života,

u svim društvenim organizacijama ,

organima i ustanovama . Članovi Saveza komunista, razvijajući široku inicijativu radnih ljudi u rešavanju svih društveno-po427

litičkih pitanja, služe se ubeđivanjem kao svojim metodom rada . Savez komunista Jugoslaviję je organizovan

osnovnim

na principu

demokratskog centralizma, na jedinstvu volje i jedinstvu akcije svih članova i organizacija Saveza . Njihovo dosledno sprovođenje obezbeđuje : organizacionu čvrstinu Saveza komunista; tesnu vezu članova Saveza sa radnim ljudima ; stalno jačanje Saveza primanjem novih članova ; razvijanje discipline, borbu mišljenja, kritiku i samokritiku i drugarske odnose u Savezu komunista Jugoslavije . Delatnost Saveza komunista je javna . Savez komunista Jugoslavije, kao deo svesnih socijalističkih snaga međunarodnog radničkog pokreta,

radi

na razvijanju

internacionalizma, ravnopravne saradnje i međusobnog razumevanja sa komunističkim i drugim radničkim partijama i progresivnim pokretima celog sveta.

ČLANOVI SAVEZA KOMUNISTA, NJIHOVE DUŽNOSTI I PRAVA

1. Član Saveza komunista jeste onaj ko usvaja Program i Statut Saveza, nesebično i aktivno se zalaže za sprovođenje u život Programa , Statuta i svih odluka Saveza, radi u jednoj od njegovih organizacija i̇ plaća članarinu.

Članstvo u Savezu je nespojivo sa shvatanjima i postupcima tuđim socijalizmu , kao i sa ispovedanjem religije. 2. Član Saveza komunista dužan je : a) da radi na podizanju svoje komunističke svesti i na usvajanju teorije marksizma-lenjinizma ; b) da poznaje osnovna pitanja politike Saveza komunista i da prati štampu i publikacije Saveza ; c) da radi na razvijanju socijalističke svesti radnih ljudi, da tumači politiku Saveza i da se bori za njeno sprovođenje , da

428

razvija aktivnost i inicijativu građana u svim oblicima socijalističke demokratije, da svojom aktivnošću doprinosi da odluke društvenih organa i organizacija budu u duhu socijalizma i da se aktivno bori protiv antisocijalističkih shvatanja i postupaka ; d) da se bori za socijalističke odnose među ljudima, za izgradnju socijalističkog morala i da svojim radom i držanjem služi za primer ostalim radnim ljudima i prednjači u izvršavanju svih društvenih obaveza ; e) da aktivno učestvuje u radu svoje organizacije , da se potčinjava odlukama većine i disciplinovano i dosledno sprovodi u život odluke Saveza .

3. Član Saveza komunista ima pravo :

a) da svoj stav i poglede na sva pitanja društvenog razvitka slobodno izlaže i brani u organizacijama Saveza; da na sastancima organizacija i u štampi učestvuje u raspravljanju politike Saveza i donošenju njegovih odluka ; b) da se pre donošenja odluke organizacije zalaže za svoje mišljenje ; c) da na sastancima organizacija Saveza kritikuje svakog člana Saveza ; d) da bira i da bude biran u organe Saveza ; prilikom biranja organa Saveza svaki član ima pravo da predlaže kandidate i da o svakom predloženom kandidatu iznosi svoje mišljenje ; e) da lično učestvuje kad se pretresa i odlučuje o njegovom radu i postupcima ; f) da se pitanjima ili predlozima obraća ma kojem rukovodstvu ili

organu Saveza, uključujući

Centralni komitet i

kongres.

4. Prijem u članstvo Saveza vrši se samo pojedinačno , po pravilu sa navršenom osamnaestom godinom . 429

5. O prijemu u članstvo Saveza rešava osnovna organizacija na ličnu želju, na predlog članova i organa Saveza, aktiva komunista, političkih i društvenih organizacija i organa društvenog upravljanja. Izuzetno, prijem u članstvo mogu vršiti i rukovodstva Saveza. Odluka o prijemu u članstvo dostávlja se pismeno opštinskom odnosno odgovarajućem komitetu . 6. Staž u Savezu komunista Jugoslavije računa se od dana donošenja odluke o prijemu u članstvo . 7. Svaki član pri prelazu iz jednog mesta na stalni ili duži boravak u drugo mesto obavezan je da se odjavi u svojoj organizaciji i prijavi organizaciji mesta u koje dolazi . 8. Bliža uputstva o registraciji, izdavanju knjižice , vođenju evidencije o članstvu Saveza, o prelazu članova iz jedne organizacije u drugu , kao i o uslovima prijema i priznavanja staža članovima drugih komunističkih partija i sl . donosi Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije .

II USTROJSTVO SAVEZA KOMUNISTA

9. Savez komunista je organizovan na principu demokratskog centralizma, što znači : a) svi rukovodeći organi Saveza , od najnižih do najviših, jesu izborni ; b) svi organi Saveza su obavezni da polažu računa o svom radu organizacijama i organima koji su ih izabrali ; c) manjina je obavezna da prihvata i sprovodi većine ;

odluke

d) organizacije i niži organi su obavezni da sprovode odluke viših organa . 10. Sve organizacije i rukovodstva Saveza su samostalni u donošenju odluka u delokrugu svoga rada, a u skladu sa Programom, Statutom i politikom Saveza .

430

Viša rukovodstva su dužna da pomažu i razvijaju inicijativu i aktivnost komunista i organizacija Saveza,

da razmatraju

predloge i mišljenja organizacija. U cilju donošenja što pravilnijih odluka rukovodstva i organizacije Saveza primenjuju kao metod svoga rada savetovanja o svim pitanjima značajnijim za rad i politiku Saveza. Rukovodstva Saveza mogu održavati i proširene sednice , kojima prisustvuju i pojedini članovi i drugi funkcioneri Saveza. 11. Savez je po pravilu organizovan na produkcionom i teritorijalnom principu . 12. Organizaciono ustrojstvo Saveza je sledeće : a) osnovna organizacija Saveza komunista; b) aktiv. Saveza komunista ; c) u preduzeću sa više osnovnih organizacija — konferencija Saveza komunista preduzeća i komitet preduzeća . Izuzetno, za mesto, uže naselje i stanbenu zajednicu odgovarajuća konferencija i komitet, uz prethodnu saglasnost centralnog komiteta Saveza komunista narodne republike ; d) u opštini opštinska konferencija i opštinski komitet ; e) u srezu - sreska konferencija i sreski komitet ; f) u oblasti , pokrajini — oblasna, pokrajinska konferencija i oblasni , pokrajinski komitet ; g) u narodnoj republici ― kongres Saveza komunista

narodne republike i centralni komitet Saveza komunista narodne republike ; h) za Federativnu Narodnu Republiku Jugoslaviju kongres Saveza komunista Jugoslavije i Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije. 13. Radi sprovođenja u život tekućih zadataka i svestranijeg izučavanja pojedinih pitanja pri rukovodstvima Saveza mogu se, na osnovu uputstva Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije, formirati pomoćni organi (organizaciono-politički sekretarijat, ideološka i kadrovska komisija i dr .) . 14. Sreski, oblasni , pokrajinski i centralni komiteti biraju iz svoga sastava kontrolnu komisiju, koja razmatra i rešava 431

individualne slučajeve kršenja Programa i Statuta saveza komunista i žalbe. 15. Izbor rukovodećih organa Saveza i delegata za konferencije i kongres vrši se tajnim glasanjem i pojedinačno za svakog kandidata. Izbor sekretara i sekretarijata osnovne organizacije, fabričkih, mesnih i njima sličnih komiteta može se vršiti i drukčije ukoliko, na predlog jedne trećine prisutnih, konferencija tako odluči . 16. Ako se broj članova rukovodstva Saveza izabranih na konferenciji odnosno kongresu smanji za jednu trećinų, saziva se vanredna konferencija odnosno vanredni kongres. Izuzetno se u opštinske i sreske komitete može u toku jednog izbornog perioda kooptirati do jedne petine članova. 17. Unutrašnji život u organizacijama i organima Saveza odvija se na osnovu demokratskog centralizma, prava i dužnosti članova, drugarskih odnosa, borbe mišljenja, kritike i samokritike .

III

OSNOVNA ORGANIZACIJA I AKTIV

18. Organizacionu osnovu

Saveza

komunista

sačinjavaju

osnovne organizacije. Osnovna organizacija șe formira u preduzeću , selu , naselju , jedinici i ustanovi Jugoslovenske narodne armije . O formiranju osnovnih organizacija Saveza komunista u manjim privrednim organizacijama, kao i u pojedinim ustanovama i udruženjima i na drugim mestima gde su one potrebne, uputstvo donosi Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije. 19. Osnovna organizacija održava redovnu godišnju konferenciju, na kojoj se podnosi izveštaj o radu i biraju sekretar i zamenik. Ako to brojnost članova i uslovi rada

zahtevaju ,

osnovna organizacija može radi vođenja tekućeg rada izabrati sekretarijat. Velika osnovna organizacija može se podeliti na

432

odeljenja. Odeljenje osnovne organizacije bira sekretara odeljenja i zamenika, a osnovna organizacija sekretarijat. U kojim slučajevima se osnovna organizacija deli na odeljenja i u kojim organizacijama i od koliko članova se bira sekretarijat, uputstvo donosi centralni komitet Saveza komunista narodne republike. 20. Sastanak osnovne organizacije održava se prema potrebi, a po pravilu jedanput mesečno. 21. Najvažniji zadaci osnovne organizacije jesu : a) da organizacija u celini i svaki njen član budu u središtu

borbe za socijalizam i socijalističke odnose, za razvitak socijalističke demokratije, za dalje razvijanje materijalne osnove naše društvene zajednice, za povišenje proizvodnje i podizanje produktivnosti rada, za jačanje snaga socijalizma u celini, a protiv antisocijalističkih shvatanja i tendencija ; b) da se bori za što puniji razvitak radničkog i društvenog samoupravljanja, za političko, idejno, stručno i kulturno uzdizanje najširih slojeva radnog naroda ; c) da uporno i organizovano radi na idejnom i političkom vaspitanju i podizanju članova i pomaže im u njihovoj društvenoj i političkoj aktivnosti ; d) da se jača primanjem u Savez novih članova iz redoval radničke klase, radnog seljaštva i inteligencije ; e) da kod svojih članova neguje požrtvovanost, skromnost, drugarstvo, iskrenost i sve osobine komunista, kome je interes socijalizma, kao cilj konačnog oslobođenja čoveka, najviši zakon u njegovom javnom i privatnom životu ; f) da se u svojim redovima bori protiv birokratskih, malograđanskih i drugih negativnih i Savezu tuđih postupaka i shvatanja. 22. Radi usmeravanja rada komunista i izgrađivanja zajedničkog stava prema osnovnim pitanjima mogu se, prema potrebi , na određenim područjima društvene delatnosti , formirati aktivi komunista . Aktivi komunista se mogu formirati u društvenim organizacijama, udruženjima, u pojedinim ustanovama, za određeno

28 VII Kongres

433

područje, po određenim problemima. Aktivi mogu biti stalni ili povremeni . Stalni aktivi biraju sekretara, odnosno sekretarijat. Prema području

delatnosti komunista , aktive formiraju

opštinski, sreski, oblasni , pokrajinski i centralni komiteti . Bliža uputstva o formiranju i delatnosti aktiva komunista donosi Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije.

IV

KONFERENCIJA SAVEZA KOMUNISTA

23. Najviši organ Saveza komunista u preduzeću i mestu sa više osnovnih organizacija , u opštini , srezu , oblasti i pokrajini, jeste konferencija Saveza komunista. Konferencija Saveza komunista u preduzeću i mestu sa više osnovnih organizacija saziva odgovarajući komitet jedanput godišnje . Opštinsku konferenciju Saveza komunista saziva opštinski komitet jedanput u dve godine . Sresku (gradsku ) konferenciju Saveza sreski komitet jedanput u dve godine.

komunista

Oblasnu i pokrajinsku konferenciju saziva komitet jedanput u tri godine.

saziva

odgovarajući

24. Vanrednu konferenciju Saveza komunista saziva odgovarajući komitet, po svojoj odluci ili na zahtev jedne trećine članova ili jedne trećine organizacija . Rok za sazivanje vanredne konferencije na zahtev jedne trećine članova Saveza ili jedne trećine organizacija jeste tri meseca . 25. Konferencija Saveza komunista razmatra izveštaje komiteta i revizione komisije i odlučuje o njima, ocenjuje rezultate

postignute

u

sprovođenju

politike

Saveza,

donosi

zaključke za dalji rad i bira komitet, kao svoj izvršni organ, i revizionu komisiju .

434

Konferencija Saveza komunista rešava punovažno ako na njoj prisustvuju delegati koji pretstavljaju najmanje dve trećine ukupnog broja članova. Odluke se donose većinom glasova. 26. Broj članova komiteta i revizione komisije utvrđuje odgovarajuća konferencija, u okvirima koje određuje Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije . 27. Komitet radi kolektivno i odluke donosi na svojim sednicama kojima prisustvuju najmanje dve trećine članova. Za tekuće poslove komitet iz svoje sredine bira sekretarijat, sekretara i organizacionog sekretara.

V

SAVEZ KOMUNISTA U NARODNOJ REPUBLICI

28. Članovi i organizacije Saveza komunista Jugoslavije u narodnoj republici sačinjavaju Savez komunista narodne republike . Odluke kongresa i Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije obavezne su za saveze komunista narodnih republika. Članovi Saveza i organizacije u narodnoj republici dužni su da sprovode kako odluke najviših organa Saveza komunista Jugoslavije tako i odluke kongresa i centralnog komiteta Saveza komunista narodne republike. 29. Najviši

organ

Saveza komunista narodne

republike

jeste kongres. Kongres se saziva jedanput u pet godina na inicijativu centralnog komiteta narodne republike. Vanredni kongres se saziva na inicijativu centralnog komiteta, na zahtev jedne trećine članova Saveza ili jedne trećine opštinskih organizacija . Rok za sazivanje vanrednog kongresa na zahtev jedne trećine članova Saveza ili jedne trećine opštinskih organizacija jeste tri meseca. Odluka o sazivanju kongresa i dnevni red moraju biti objavljeni najmanje dva meseca unapred. Kongres rešava punovažno ako delegati prisutni na njemu pretstavljaju najmanje dve trećine ukupnog broja članova. Odluke se donose većinom glasova. 28* 435

Broj delegata za kongres i način izbora određuje centralni komitet Saveza komunista narodne republike. 30. Kongres Saveza komunista narodne republike : a) razmatra izveštaj centralnog komiteta i revizione ko-

misije i odlučuje o njima ; b) određuje, na osnovu političke linije Saveza komunista Jugoslavije, političke zadatke Saveza komunista narodne republike ; c) utvrđuje broj članova i bira centralni komitet i revizionu komisiju; d) rešava o žalbama i molbama članova i organizacija . 31. Centralni komitet Saveza komunista narodne republike je između dva kongresa najviši rukovodeći organ Saveza komunista narodne republike. 32. Centralni komitet bira, kao svoj izvršni organ, izvršni komitet centralnog komiteta , političkog i organizacionog sekretara. Izvršni komitet iz svoje sredine može da bira sekretarijat, koji , između sednica izvršnog komiteta, obezbeđuje sprovođenje njegovih odluka i rukovodi svakodnevnim radom . Broj članova izvršnog komiteta određuje centralni komitet. 33. Centralni komitet održava sednice prema potrebi, a najmanje dva puta godišnje.

VI

NAJVIŠI ORGANI SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE

34. Najviši organ Saveza komunista Jugoslavije jeste kongres. Kongres se saziva jedanput u pet godina na inicijativu Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije. Vanredni kongres se saziva na inicijativu Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije , na zahtev jedne trećine članova Saveza ili na zahtev Saveza komunista dve narodne

436

republike. Rok za sazivanje vanrednog kongresa na zahtev je si trećine članova Saveza ili na zahtev Saveza komunista dve narodne republike jeste tri meseca. Odluka o sazivanju kongresa i dnevni red moraju biti objavljeni najmanje dva meseca unapred . Kongres rešava punovažno ako delegati prisutni na njemu pretstavljaju najmanje dve trećine ukupnog broja članova. Odluke se donose većinom glasova. Broj delegata za kongres Saveza komunista Jugoslavije i način izbora određuje Centralni komitet. 35. U slučaju da Centralni komitet ne sazove vanredni kongres u roku predviđenom u članu 34 ovog Statuta, organizacije koje su tražile sazivanje vanrednog kongresa imaju pravo da obrazuju organizacioni komitet za pripremu i saziv vanrednog kongresa.

36. Kongres : a) razmatra izveštaj Centralnog komiteta i Centralne revizione komisije i odlučuje o njima ; b) donosi Program i Statut Saveza i vrši izmene u njima ; c) određuje političku liniju Saveza ; d) utvrđuje broj članova i bira Centralni komitet i Centralnu revizionu komisiju ;

e) rešava o žalbama i molbama članova i organizacija . 37. Centralni komitet je najviši rukovodeći organ Saveza između dva kongresa, pretstavlja Savez u zemlji i u odnosu prema stranim partijama i organizacijama . 38. Centralni komitet održava svoje sednice prema potrebi , a najmanje jedanput godišnje . 39. Centralni komitet bira svoj izvršni organ -

Izvršni

komitet, generalnog sekretara Saveza komunista Jugoslavije i sekretare Centralnog komiteta . Izvršni komitet iz svoje sredine bira sekretarijat, koji, između sednica Izvršnog komiteta, obezbeđuje sprovođenje njegovih odluka i rukovodi svakodnevnim radom . Broj članova Izvršnog komiteta i sekretara Centralnog komiteta određuje Centralni komitet. 437

dne

VII

NIZACIJA SAVEZA KOMUNISTA U JSLOVENSKOJ NARODNOJ ARMIJI

40. Strukturu i organizacione forme rada organizacije Saveza komunista Jugoslavije u Jugoslovenskoj narodnoj armiji propisuje Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije na osnovu ovog Statuta.

VIII

DISCIPLINSKE MERE I PRESTANAK ČLANSTVA

41. Prema članovima Saveza koji krše Program , Statut i odluke Saveza

osnovne organizacije i viši organi dužni su da

preduzimaju disciplinske mere. Disciplinske mere su vaspitnog karaktera. 42. Svaki prekršaj članova Saveza mora se najbrižljivije i najsavesnije ispitati ; o prekršajima i greškama pojedinih članova Saveza raspravlja se na sastanku organizacije ili sekretarijata, a odluku o kazni donosi osnovna organizacija . Izuzetno odluku o kazni donosi i komitet. 43. Disciplinske mere koje se preduzimaju prema članovima Saveza jesu : opomena, ukor, strogi ukor, poslednja opomena i isključenje iz Saveza. 44. U slučaju kada je radom osnovnih organizacija odnosno rukovodstava nanesena krupnija šteta Savezu - centralni komitet Saveza komunista narodne republike može raspustiti takve osnovne organizacije odnosno rukovodstva. U tom slučaju on utvrđuje pojedinačnu odgovornost svakog člana osnovne organizacije odnosno rukovodstva. Posle raspuštanja osnovne organizacije ponovna registracija članstva vrši se pojedinačno . U slučaju raspuštanja rukovodstva - istovremeno se saziva vanredna konferencija za izbor novog rukovodstva. 438

45. Svaki kažnjeni član ima pravo žalbe . Žalba se podnosi neposredno višem rukovodstvu najkasnije šest meseci od dana kada je izrečena kazna , a rukovodstvo je obavezno da donese svoje rešenje u roku od tri meseca po prijemu žalbe . Ukoliko se kažnjeni sa rešenjem ne složi , on ima pravo žalbe bilo kojem rukovodstvu Saveza komunista Jugoslavije. 46. Kazna se može ukinuti na molbu kažnjenog, na inicijativu članova, organizacije i rukovodstva Saveza koje je kaznu donelo ili organizacije u kojoj se kažnjeni nalazi . 47. Bliža uputstva o preduzimanju disciplinskih mera, ukidanju i poništavanju kazni, o žalbama i sl. donosi Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije.

48. Članstvo

u

Savezu

komunista

Jugoslavije

prestaje

isključenjem iz Saveza ili na lični zahtev. Lica koja su već bila u redovima Saveza komunista Jugoslavije mogu ponovo biti primljena u skladu sa odredbama ovog Statuta.

IX

MATERIJALNA SREDSTVA SAVEZA KOMUNISTA

49. Materijalna sredstva Saveza komunista Jugoslavije potiču od članarine i ostalih prihoda. Organizacije i rukovodstva Saveza raspolažu materijalnim sredstvima na osnovu budžeta . Bliža uputstva donose Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije i centralni komitet narodnih republika . 50. Svaki član Saveza plaća od svojih prihoda mesečno članarinu u određenom iznosu. Koliko će biti visina iznosa i od kojih prihoda, određuje Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije . 51. Kontrolu materijalno-finansiskog poslovanja , počev od

opštinskog pa do Centralnog komiteta, vrše revizione komisije .

439

X

AMBLEM I ZASTAVA SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE

52. Amblem Saveza komunista Jugoslavije je crvena petokraka zvezda sa srpom i čekićem u sredini ; srp i čekić i ivice zvezde su zlatne boje. Ispod zvezde , između njena dva kraka, nalaze se početna slova Saveza komunista Jugoslavije SKJ. Zastava Saveza komunista Jugoslavije je crvena ; odnos dužine prema širini je 2 : 1 ; u gornjem levom uglu stoji amblem Saveza

komunista

Jugoslavije

sa

natpisom

,,Proleteri svih zemalja , ujedinite se!"

iznad

zvezde :

REZOLUCIJ

REZOLUCIJA

I

ODLUKA

1

Sedmi kongres Saveza komunista Jugoslavije konstatuje da je celokupni socijalistički razvitak Jugoslavije u periodu između Šestog i Sedmog kongresa potvrdio pravilnost politike Saveza komunista Jugoslavije . Tom prilikom postignuti su krupni uspesi u izgradnji materijalne osnove društva, u razvitku socijalističke demokratije i društvenog samoupravljanja , poboljšavanju životnih uslova radnih ljudi i u podizanju njihove socijalističke svesti . Zahvaljujući toj politici naša zemlja je dala svoj doprinos stvari mira, konstruktivne međunarodne saradnje i napretka socijalizma. Sedmi kongres usvajajući , posle iscrpne diskusije , referate, izveštaj Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije, kao i Program i Statut, smatra da su u njima date perspektive dalje izgradnje socijalizma , određene osnovne smernice i zadaci za aktivnost Saveza komunista . Polazeći od toga Kongres ukazuje na sledeće naredne zadatke :

I

U cilju daljeg jačanja materijalne osnove socijalizma i bržeg razvijanja proizvodnih snaga neophodno je, u skladu s perspektivnim planom i rezolucijama Savezne narodne skupštine ostvarivati skladniji razvitak svih privrednih oblasti . To će osigurati stabilnije odnose u privredi i stalno podizanje životnog standarda .

443

Odlučnije potsticati specijalizaciju i kooperaciju u proizvodnji naročito u pojedinim granama industrije, tešnje povezivati naučno- istraživački rad sa problemima privrede , usvajati modernu tehnologiju i savremene metode proizvodnje u što širim razmerama . Bolje koristiti rezerve s postojećim kapacitetima , sredstvima i radnoj snazi, potstičući materijalnu zainteresovanost i lično zalaganje radnih ljudi. Privredni razvitak manje razvijenih područja ostvarivati u skladu sa opštim principima naše ekonomske politike i potrebom otklanjanja razlika u stepenu razvijenosti . Osigurati racionalna ulaganja u privredu , da bi se ona što neposrednije i što brže dohotka .

odražavala

na porast

proizvodnje i

Preduzeti merè da se oprema, organizacione forme i metodi poslovanja u trgovini dovedu u sklad sa bržim razvitkom svih vidova potrošnje, sa politikom postizanja stabilnosti tržišta i povišenja životnog standarda . Modernizacija poljoprivrede i njen socijalistički preobražaj pretstavljaju jedan od najvažnijih zadataka u borbi za dalju socijalističku izgradnju zemlje . Zato je nužno :

Odlučnije uvoditi savremene tehnološke procese i unapređivati proizvodnju u svim granama poljoprivrede uz istovremeno jačanje socijalističkih odnosa na selu. Jačati materijalnu osnovu poljoprivrednih dobara i radnih zadruga kako bi što pre postali moderni krupni socijalistički proizvođači i nosioci borbe za unapređenje poljoprivrede i njen socijalistički preobražaj .

Jačati i razvijati zadrugarstvo, a posebno proizvodnu saradnju (kooperaciju) između zadruga i individualnih proizvođača kao oblik koji omogućava brži razvitak krupne socijalističke poljoprivredne proizvodnje. Podizanje životnog standarda ostvarivati u skladu sa porastom produktivnosti rada i nacionalnog dohotka u opštedruštvenim razmerama . 444

Sistem nagrađivanja izgrađivati na jedinstvenim osnovama i odmeravanjem ličnog dohotka srazmerno efektu rada svakog pojedinog radnika . Preduzeti mere za stabilizaciju tržišta, za društveno kontro'

lisanje i sprečavanje dohodaka koji ne potiču od povećanja produktivnosti rada, kao i mere za ekonomski celishodan raspored dohodaka između privrednih oblasti i grana . Usmeriti rad komune tako da ona, uporedo sa naporima za privredni razvitak, ostvari i što širu aktivnost na poboljšanju snabdevanja, na stanbeno-komunalnoj izgradnji, na razvijanju socijalnih, zdravstvenih, prosvetnih, kulturnih i fiskulturnih službi kao i uslužnih delatnosti koje bitno utiču na poboljšanje materijalnih i kulturnih uslova života stanovništva . Preduzeti mere da stanbena izgradnja bude brža i jevtinija, razvijajući veću zainteresovanost pojedinaca za izgradnju i održavanje stanbenog fonda. Posvetiti naročitu pažnju i preduzeti mere koje će, ne dirajući u osnovna samoupravna prava neposrednih proizvođača i komuna, obezbeđivati plansko usmeravanje privrednog razvitka u skladu sa potrebama zajednice i čuvanja osnovnih proporcija u privredi. Savez komunista treba da nastoji da sve društvene snage deluju u okviru jedinstvene privredne politike i ostvaruju nužni sklad i povezanost između opštih napora celoga društva i neposredne aktivnosti radnih kolektiva, komuna i drugih nosilaca samoupravljanja, suzbijajući lokalističke i partikularističke tendencije koje slabe napore za brži i harmoničniji razvitak privrede i društva.

II

Socijalna politika treba sve više da menja svoj karakter. Njeni zadaci treba da se prošire sa područja zaštite zdravlja, obezbeđenja dece i nesposobnih za rad i osiguranja za starost na područje opšte brige za čoveka, porodicu , njihove svakodnevne potrebe i opskrbu, njihov odmor, zabavu itd.

445

Neophodno je razviti društvenu kontrolu i veću zainteresovanost pojedinaca, radnih kolektiva , komunalnih zajednica i svih društvenih faktora , da bi se obezbedilo racionalnije trošenje fondova socijalnog osiguranja. Zdravstveno osiguranje treba razvijati u pravcu postepenog obuhvatanja celokupnog stanovništva . Zadatak je društvene zajednice, a naročito organa radničkog samoupravljanja i sindikalnih organizacija, da se ostvari puna zakonitost u oblasti radnih odnosa, zaštite pri radu i razvijanju socijalnih i zdravstvenih službi u preduzećima. U oblasti zdravstvene politike potrebno je, pored materijalnih ulaganja, osigurati razvoj preventivne službe , brže obrazovanje srednje-medicinskih kadrova, kao i zdravstveno prosvećivanje naroda .

III

U oblasti prosvete, nauke i kulture postavljaju se sledeći zadaci: Sprovesti reformu školstva , što znači izgraditi takve škole koje će, kao društvene ustanove socijalističke zajednice maksimalno doprinositi formiranju stručno-sposobnih i socijalistički vaspitanih građana kakvi su potrebni našoj zajednici . Posebno je važno brže uzdizati kadrove za privredu. U tom cilju razvijati mrežu raznovrsnih stručnih škola koje će bolje odgovarati potrebama privrede, kao i sve forme dopunskog obrazovanja, usavršavanja, posebno radničke univerzitete i slične ustanove, izgrađujući ih u razvijene , kadrovski i materijalno obezbeđene institucije . Ne zanemarujući podizanje naučnog podmlatka, smelije rešavati pitanje bržeg, racionalnijeg školovanja visokokvalifikovanih stručnjaka za privredu i druge službe . Radi toga preduzeti odgovarajuće mere za skraćenje studija na univerzitetima. Starati se za sistematsko stručno i ideološko uzdizanje prosvetnih radnika. 446

Nastojati da se u pretstojećem periodu brže proširuje školski prostor i poboljšava oprema, naročito u gradovima i industriskim naseljima . Posvetiti veću brigu obezbeđenju

boljeg rada kulturnih

ustanova i starati se naročito za one koje najefikasnije služe kulturnom uzdizanju širokih slojeva trudbenika, kao što su javne biblioteke, film, radio i slično . Sistematski potsticati i unapređivati raznovrsnu kulturnu samodelatnost trudbenika, boreći se za njenu socijalističku sadržinu i umetnički kvalitet. Jačati naučne ustanove i čvršće ih povezivati s našom praksom i potrebama zemlje. Boriti se za još bolju organizaciju naučno-istraživačkog rada, za racionalno trošenje sredstava i za što celishodniju usmerenost kadrova na glavne zadatke naučnoistraživačkog rada . Stalno se brinuti za uzdizanje novih naučnih kadrova . Šire razviti inicijativu na fizičkom vaspitanju najširih narodnih slojeva, naročito omladine , obezbeđujući pri tome veća sredstva za izgradnju objekata i spremanje kadrova.

IV

Kongres ističe da razvijanje društvenog samoupravljanja ostaje i u narednom periodu jedan od glavnih zadataka Saveza komunista i svih socijalističkih snaga . U svim organima komuna, u radničkim savetima i ostalim organima društvenog upravljanja celokupna delatnost treba da bude prožeta borbom za razvijanje socijalističkih društvenih odnosa i brigom o svakodnevnim potrebama radnih ljudi . Učvršćivanje i dalji razvitak demokratizma u životu i radu organa društvenog samoupravljanja ostaje i ubuduće stalni zadatak svih socijalističkih snaga. Treba se odlučno boriti protiv svakog narušavanja prava proizvođača i građana. Neophodno je još više obezbediti upoznavanje radnih ljudi sa radom i poslova447

njem organa društvenog samoupravljanja preko zborova birača, sastanaka radnih kolektiva i društvenih organizacija i razvijati odgovornost ovih organa pred radnim ljudima za pravilno vršenje njihovih prava i dužnosti .

U narednom periodu treba i dalje ulagati napore za osposobljavanje opština da samostalno i što uspešnije vrše privredne, društvene i državne poslove. Potrebno je i dalje razvijati neposrednu i stalnu saradnju narodnih odbora opština, njihovih veća i saveta sa radničkim savetima i organima društvenog samoupravljanja i ustanovama, radi usklađivanja i usmeravanja njihove aktivnosti . Dalje osposobljavanje radničkih saveta za vršenje njihovih prava i dužnosti i razvijanje njihove odgovornosti prema zajednici zadatak je od osobite važnosti, s obzirom na jačanje uloge radničkih saveta, kako u upravljanju proizvodnjom , u raspodeli dohotka, u tarifnoj politici itd. , tako i u rešavanju pitanja životnog standarda radnika . Ubuduće treba tešnje povezati aktivnost veća proizvođača sa radom radničkih saveta i time pojačati njihov uticaj na rad privrednih organizacija . Nastaviti rad na daljem razvoju i jačanju organa društvenog samoupravljanja u oblasti prosvete, kulture, socijalne i zdravstvene zaštite kao i u oblasti stanbenih zajednica i komunalnih službi . Potrebno je dalje usavršavati rad pretstavničkih tela srezova, republika i federacije i njihovih organa, posvećujući više brige razvoju njihove funkcije, koordinacije i usmeravanja aktivnosti komuna , privrednih i drugih organizacija i ustanova, da bi se postiglo što usklađenije dejstvovanje čitavog mehanizma društvenog samoupravljanja. Neophodno je uložiti nove napore da bi se povećala stručna sposobnost i poboljšao rad svih organa državne uprave i stručnih i upravnih organa i ustanova . Boreći se za sve šire učešće radnih ljudi u upravljanju u svim oblastima društvenog života, Savez komunista i Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije treba da posvete najveću 448

pažnju razvijanju svesti građana o njihovim pravima i dužnostima i stvaranju socijalističkog javnog mnenja kao neophodnog moralno-političkog faktora u razvitku socijalističke demokratije .

V

ivre

Savez komunista Jugoslavije će i dalje ulagati napore da se stalno jača snaga Jugoslovenske narodne armije. vam

I ubuduće je neophodna stalna briga naše socijalističke zajednice i svih političkih i društvenih faktora za dalje jačanje odbranbene snage zemlje.

ajed

loge nde

VI

a žiak-

Kongres smatra da je za uspešno ostvarivanje društveno-

po-

političke uloge Saveza komunista u narednom periodu , za njegovo dalje jačanje i razvijanje potrebno obratiti posebnu pažnju na sledeće organizacione, političke i ideološke zadatke :

i

Savez komunista Jugoslavije dužan je da se zalaže da u organima samoupravljanja stalno dolaze do izražaja progresivne težnje i interesi radnih ljudi , da svaki njegov član u skladu sa svojim mogućnostima politički radnik .

deluje u tom smislu kao

društveno-

Svaki član Saveza komunista treba da bude svestan porasta uloge samostalnog delovanja i odlučivanja pojedinca , a posebno komuniste u mnogobrojnim društvenim organima i organizacijama. Zato je više nego ikada ranije neophodno obezbediti jedinstveno gledanje svih članova i organizacija na osnovna društveno-politička pitanja . Potrebno je pojačati odgovornost organizacija i svakog člana Saveza komunista za dosledno sprovođenje opšte političke linije i usvojenih odluka. Savez komunista, a posebno njegove organizacije u komunama i naseljima, treba da ispolje više organizacione gipkosti , da svoj metod i forme delovanja više nego dosada usavršavaju

29 VII Kongres

449

u skladu sa potrebama bržeg razvitka sistema socijalističke demokratije . U budućem radu biće od posebnog značaja svestranije korišćenje raznih vrsta aktiva i drugih pogodnih oblika, na što treba više da se orijentišu ne samo komiteti nego i osnovne organizacije . Potrebno je dalje stalno raditi na uzdizanju kadrova, a naročito mladih. Posebnu pažnju treba ukazati podizanju kadrova iz redova radnika. U cilju boljeg korišćenja i pravilnijeg vaspitavanja svih kadrova ostvariti veće mogućnosti mlađim kadrovima da primaju odgovorne dužnosti uz istovremeno oslobađanje pojedinih rukovodilaca od preteranih zaduženja. Rukovodstva i organizacije Saveza komunista moraju se pri tome , boriti protiv zastarelih kriterija u ocenjivanju vrednosti i sposobnosti ljudi i protiv pojava birokratizma, rutinerstva i neprincipijelnosti u radu komunista. Savez komunista treba stalno jačati primanjem novih članova, u prvom redu iz redova radnika i seljaka, koji se svojim radom i ugledom naročito ističu u organima društvenog samoupravljanja i političkim i društvenim organizacijama kao borci za socijalizam, za socijalističke društvene odnose . Organizacije Saveza komunista u borbi za razvitak socijalističkih odnosa moraju se stalno boriti protiv birokratskih tendencija kao i protiv potcenjivanja usmeravajuće uloge organizovanih socijalističkih snaga u privrednom i društvenom razvitku, protiv raznih vidova lokalizma, samovolje , formalizma u upravljanju preduzećima, ustanovama i zadrugama, protiv anarho-malograđanskih uticaja, protiv svega što radničkoj klasi i radnim ljudima otežava da dođu do punog izražaja kao nosioci direktne demokratije i samouprave u komuni . Naročito je potrebno da osnovne organizacije i opštinski komiteti više orijentišu komuniste i sve radnike iz preduzeća da što jače razviju svoju društveno-političku aktivnost u organima samoupravljanja i društvenim i političkim organizacijama u komuni , kako u gradskim naseljima tako i u selima . Komunisti i organizacije na selu treba da budu inicijatori i organizatori celokupne borbe za unapređenje poljoprivrede i 450

razvitak socijalističkih društvenih odnosa na selu, za opšti , kulturni i drugi napredak sela, a protiv zaostalosti i zastarelih navika. Sreski i opštinski komiteti Saveza komunista Jugoslavije treba još više da deluju kao celina, da kao politička rukovodstva prilaze rešavanju problema, da razvijaju takve oblike rada koji će im omogućiti angažovanje najšireg kruga aktivista, da više pomažu osnovnim organizacijama i da potstiču društveno- političke snage na rešavanje osnovnih društvenih problema. Zadatak je sreskih komiteta, kao i centralnih komiteta republika, da i dalje rade na političkom, organizacionom i kadrovskom jačanju i osposobljavanju opštinskih komiteta, čija je uloga znatno porasla, kako bi oni što uspešnije samostalno rukovodili u složenim uslovima sve razvijenijeg društveno- političkog života u komuni. Organizacija Saveza komunista u Jugoslovenskoj narodnoj armiji treba i dalje još upornije da radi na izgradnji Armije, na jačanju njenog idejno-političkog jedinstva, kao i povezanosti Armije i naroda. Potrebno je i van Armije još intenzivnije razvijati političku i društvenu aktivnost komunista i svih pripadnika Armije, što će doprineti njihovom potpunijem upoznavanju našeg društvenog razvitka i problema koji iz njega proističu . Treba pojačati međusobnu saradnju komiteta Saveza komunista sa rukovodstvima Saveza komunista u Jugoslovenskoj narodnoj armiji . Kongres podvlači naročiti značaj ideološkog rada za jačanje idejno-političkog jedinstva Saveza komunista, za sistematsko osposobljavanje komunista da uspešno izvršavaju zadatke u izgradnji socijalizma , za razvijanje socijalističke društvene svesti trudbenika i uspešnu ideološko-političku borbu protiv neprijateljskih elemenata i raznih negativnih pojava i tendencija . U tom radu Program Saveza komunista Jugoslavije jeste moćno oružje.

451

Kongres obavezuje sva rukovodstva, organizacije i članove Saveza komunista Jugoslavije da razviju široku aktivnost na . proučavanju i objašnjavanju Programa. Svi članovi Saveza komunista i sve organizacije treba da se založe da Program postane značajan faktor u idejno-političkom radu i ostalih političkih i društvenih organizacija pre svega Socijalističkog saveza, Saveza sindikata i Narodne omladine, da ga usvoje svi trudbenici . Organizacije i rukovodstva Saveza komunista dužni su da razvijaju ideološku aktivnost u najtešnjoj povezanosti sa praksom socijalističke izgradnje i da smelo razvijaju raznovrsne oblike političke i idejne delatnosti . Potrebno je obezbediti različite programe prilagođene nivou obrazovanja i interesovanja ljudi, brinuti se za bolje korišćenje već postojeće i izdavanje nove literature potrebne za ideološki rad i obratiti pažnju idejnom uzdizanju komunista, a naročito novoprimljenih članova . U ovom radu treba pružiti veću pomoć opštinskim komitetima Saveza komunista , okupiti što veći broj sposobnih kadrova i raditi na osposobljavanju novih, angažovati i druge političke i društvene organizacije, a naročitu pažnju posvetiti razvijanju radničkih i narodnih univerziteta i sličnih ustanova. Komunisti su dužni da posvete posebnu pažnju svim institucijama i organizacijama koje doprinose formiranju i razvijanju socijalističke svesti radnih ljudi , jačanju bratstva i jedinstva naših naroda, prosvećivanju i podizanju kulturnog nivoa radnih masa (izdavačka delatnost , štampa , radio, film, kulturno-prosvetna i kulturno-umetnička društva itd .) . U kulturnoj delatnosti boriti se za socijalistički sadržaj i jačati saradnju i upoznavanje dostignuća naroda Jugoslavije na polju kulture . Treba i dalje voditi borbu za suzbijanje birokratskih tendencija i malograđanskih shvatanja i drugih antisocijalističkih začaurivanja ostataka primitivizma i sl.

452

VII

e

Zadatak i dužnost komunista jeste da zajedno sa svim svesnim građanima razvijaju i unapređuju rad organizacija Socijalističkog saveza i drugih društvenih organizacija u tom smislu da se one još više nego do sada okrenu licem problemima života grada i sela, da se još više osamostale, da nastoje da raznovrsne forme učešća radnih ljudi u upravljanju društveno-političkim životom dobiju što puniji socijalistički sadržaj , da u njima dolaze do punog izražaja mišljenja trudbenika. Posebnu pažnju treba obratiti političkom uzdizanju žena i njihovom uključivanju u organe vlasti i društvenog samoupravljanja, kao i u rukovodstva političkih i društvenih organizacija

VIII

Organizacije i rukovodstva Saveza komunista, kao i komunisti koji rade u sindikatima, treba da se zalažu da sindikalne organizacije svoju osnovnu delatnost i dalje usmeravaju na razvijanje

radničkog

i

društvenog

samoupravljanja.

Sindikati

treba više da se bore za poboljšanje životnog standarda radničke klase mobilizacijom radnih kolektiva za stalno povećanje proizvodnje i produktivnosti rada i za dosledno ostvarivanje socijalističkog principa nagrađivanja prema radu . Treba uticati da se raspodela dohotka koji ostaje na samostalnom raspolaganju privrednih organizacija vrši u skladu sa potrebama stalnog poboljšavanja materijalnog položaja radnih kolektiva i daljeg razvoja preduzeća .

U narednom periodu sindikati treba mnogo više da se orijentišu na rešavanje problema u komuni . Sindikati treba da budu jedan od osnovnih nosilaca napora za poboljšanje uslova rada i podizanje kulturnog i opšteg standarda radnih ljudi u komuni . Treba uticati da se raspodela sredstava komune vrši na način koji će maksimalno unapređivati poboljšanje položaja radničke klase .

453

Sindikati treba da ostvaruju čvrstu saradnju sa većima proizvođača u opštini i srezu naročito radi usklađivanja materijalnih uslova rada i poslovanja preduzeća. Sa komorama i privrednim udruženjima sindikati treba da sarađuju u cilju bržeg razvitka produktivnosti rada i upravljanja proizvodnjom i da utiču na njihovu politiku koja će odgovarati interesima celokupne radničke klase . Posebnu brigu treba posvetiti problemima koji se pojavljuju u vezi sa zapošljavanjem žena kao i raznim teškoćama koje prate to zapošljavanje. Neophodno je da sindikalne organizacije stalno obaveštavaju radne kolektive o kretanju privrede u zemlji, komuni i preduzeću, kao i o svim merama i najvažnijim odlukama organa vlasti i društvenih organa samoupravljanja . Treba što više potsticati aktivnost sindikata da neprestano podižu svest radničke klase u njenoj društveno-političkoj ulozi i odgovornosti za upravljanje privrednim i društvenim razvitkom putem aktivnog i masovnog učešća u društvenom upravljanju i borbom protiv svih nesocijalističkih pojava i tendencija. U tom cilju potrebno je organizovati razne škole i kurseve za opšte i političko obrazovanje radnika kao i za sticanje ekonomskih i stručnih znanja. Savez komunista treba da pomaže sindikalnim organizacijama da se pravilno orijentišu , organizaciono dalje izgrađuju i kadrovski jačaju .

IX

Kongres ukazuje da je rad na socijalističkom vaspitanju omladine jedna od najvažnijih obaveza Saveza komunista Jugoslavije i svih društvenih faktora . Pored školskog i drugih oblika vaspitanja, to će se sve više postizati svestranijim angažovanjem omladine u stvaralačkim naporima svih radnih ljudi na socijalističkoj izgradnji zemlje, kao i sve širim učešćem mladih ljudi u organima društvenog samoupravljanja i što širem uključiva-

454

nju omladine i njenih organizacija u društveno-politički život zemlje i u rešavanju aktuelnih društvenih problema. Komunisti treba da posvete posebnu pažnju ideološkom uzdizanju omladine i pripremanju mladih ljudi za političke i društvene funkcije kao i za prijem u Savez komunista. Kongres ističe potrebu daljeg jačanja Narodne omladine Jugoslavije kao jedinstvene , vaspitne i političke organizacije

kako bi ona što uspešnije izvršila svoju ulogu u socijalističkom vaspitanju, u pripremanju i osposobljavanju omladine za svesne borce i graditelje socijalističkog društva. Komunisti treba da posvete veću pažnju pravilnom radu i razvitku svih organizacija koje okupljaju omladinu. Zadatak je članova Saveza komunista i Narodne omladine da svojom delatnošću u tim organizacijama stalno doprinose formiranju socijalističkog lika mlade generacije naše zemlje.

X

Sedmi kongres Saveza komunista Jugoslavije smatra da se u pretstojećoj međunarodnoj aktivnosti treba i dalje odlučno zalagati za mir i međunarodnu saradnju , davati i podržavati inicijative i predloge koji doprinose popuštanju zategnutosti i sređivanju međunarodnih prilika putem sporazumevanja . Savez komunista će se zalagati za punu afirmaciju i primenu principa aktivne koegzistencije među narodima i državama, čime bi se obezbedila ekonomska, kulturna i politička saradnja naroda na bazi ravnopravnosti i uzajamnog poštovanja. Takva politika mira i aktivne međunarodne saradnje koristila bi svim narodima, a u njenom sprovođenju posebnu ulogu i odgovornost imaju socijalističke i progresivne snage. Savez komunista Jugoslavije stoji na stanovištu da razlike u ideološkim gledištima ne treba da utiču na odnose među državama, a posebno među socijalističkim zemljama. Briga za nezavisnost i bezbednost Jugoslavije mora i dalje ostati, zajedno s borbom za mir i jačanje međunarodne saradnje ,

455

osobito sa susednim zemljama, naša osnovna orijentacija u međunarodnoj politici. Sedmi kongres Saveza komunista Jugoslavije odlučno stoji na stanovištu podržavanja borbe naroda kolonijalnih i polukolonijalnih zemalja, smatrajući da je svako nasilno zadržavanje tih naroda u potčinjenom položaju , kao i svako ugrožavanje nezavisnosti drugih zemalja, nedopustivo i štetno za interese mira. Treba se odlučno zalagati

za učvršćenje

i univerzalnost

Organizacije Ujedinjenih nacija kao značajnog instrumenta mira i međunarodne saradnje i u njoj aktivno nastaviti konstruktivno delovanje koje je Jugoslavija ispoljavala od samog osnivanja ove organizacije . Savez komunista Jugoslavije sarađivaće sa svim radničkim partijama i progresivnim pokretima na principima ravnopravnosti, dobrovoljnosti i uzajamne razmene iskustava . Polazeći od tih principa, Savez komunista Jugoslavije će i dalje ulagati napore za razvitak saradnje sa komunističkim i radničkim partijama socijalističkih zemalja, nastojeći da se otklone teškoće koje se u toj saradnji javljaju . Radnička klasa Jugoslavije , koja je uvek dosledno vršila svoju internacionalističku dužnost i istovremeno svesrdno pomagala i podržavala borbu radničkog pokreta i progresivnih snaga u svetu, i dalje će na delu, rukovođena principima proleterskog internacionalizma ,

služiti velikoj borbi radnika

čitavog

sveta i svih progresivnih ljudi za mir , slobodu i socijalizam . Sedmi kongres podvlači da ozbiljnost i napetost međunarodne situacije zahtevaju ne samo od komunista nego i od svih progresivnih snaga i svih naroda sveta da založe sve svoje sile u borbi za očuvanje mira. Kongres smatra da borba za mir danas naročito zahteva pojačane napore svih naroda za obustavljanje trke u naoružanju , pristupanje postepenom razoružanju, za najhitniju opštu obustavu eksperimenata sa nuklearnim oružjem, obustavu i zabranu proizvodnje i upotrebe nuklearnog oružja a za upotrebu atomske energije isključivo u mirnodopske svrhe.

456

Posebno je danas potrebno suprotstaviti se svim merama koje mogu da pogoršaju ionako zategnutu međunarodnu situaciju i otežaju pozitivne napore za međunarodno sporazumevanje, kao što je izgrađivanje i proširivanje baza za raketno oružje, naoružavanje raketnim i nuklearnim oružjem

vojnih

snaga Zapadne Nemačke i tome slično . Zato mi podržavamo odluku SSSR-a o jednostranom obustavljanju proba nuklearnim oružjem i pozdravićemo svaku inicijativu koja doprinosi popuštanju zategnutosti, jer je očuvanje mira danas najvažniji međunarodni problem . Postignuti rezultati u privrednom i društvenom razvitku, porast socijalističke svesti radnih ljudi i jedinstvo naroda naše zemlje omogućuju nam da još odlučnije produžimo borbu za socijalizam, za razvitak socijalističkih društvenih odnosa, za sve bolje uslove života, i rada trudbenika naše zemlje , za učvršćenje međunarodnog položaja Jugoslavije .

Jugoslovenski komunisti

će i dalje smelo ići tim putem uporno savlađujući sve teškoće i prepreke. Kongres poziva komuniste i sve radne ljude Jugoslavije da i dalje kao i do sada sa žarom i nesebičnim zalaganjem ostvaruju postavljene zadatke na putu daljeg razvitka socijalizma u našoj zemlji . Ljubljana, 26 aprila 1958 godine. SEDMI KONGRES SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE

457

ODLUKA

Sedmi kongres Saveza komunista Jugoslavije , održan od 22 do 26 aprila 1958 godine u Ljubljani, posle diskusije u Plenumu i komisijama , usvaja Izveštaj Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije i referate podnete VII Kongresu i u celini odobrava rad Centralnog komiteta od VI do VII Kongresa.

USVAJANJE REZOLUCIJE SEDMOG KONGRESA

458

ZAVRŠNA

Josipa

generalnog

Broza

REČ

Tita

sekretara

SKJ

Drugovi i drugarice delegati, Sedmi kongres Saveza komunista Jugoslavije završio je danas svoj plodonosan rad. Možemo zaista biti zadovoljni i ponosni na vanredno idejnopolitičko jedinstvo i na jednodušnost koji su u toku rada Kongresa došli do punog izražaja. Svako ko je vidio ili inače pratio rad ovog Kongresa ne može više sumnjati u to koja snaga pokreće i usmjerava čitav proces razvitka našeg socijalističkog društva. Savez komunista je i ovog puta pokazao da ga nikakve teškoće i bure ne mogu skrenuti sa jasno određenog puta socijalističke izgradnje ili pokolebati njegove jedinstvene redove. A ovako kako su zbijeni i očeličeni redovi Saveza komunista, zbijeni su i redovi našeg naroda, jer je jedinstvo Saveza komunista Jugoslavije izraz jedinstva i težnji naroda, - što je sigurna garantija da smo na najboljem putu. Jedinstvo i čvrstina Saveza komunista i naroda nisu zasnovani i cementirani samo na nekim uskim nacionalnim interesima, već su duboko prožeti i osjećanjem internacionalne solidarnosti sa svim radničkim i naprednim pokretima, kao i sa kolonijalnim narodima koji se bore za svoju slobodu i nezavisnost. O tome svjedoče mnoge manifestacije i akcije našeg državnog rukovodstva, naroda .

u kojima ono ima punu podršku

čitavog našeg

Historija Komunističke partije , kao i historija naroda Jugoslavije, naročito ratna i poslijeratna , rječito svjedoči o tome da mi nismo nikada žalili nikakve žrtve kad se radilo o našim međunarodnim obavezama, ili o interesima progresivnog čovječan-

461

stva i bilo kojoj pravednoj i principijelnoj stvari. Mi bismo zbog toga željeli da ne bude krivo shvaćeno što je na ovom Kongresu došlo do izvjesne manifestacije nezadovoljstva zbog toga što su neke bratske partije najavile prisustvo svojih delegacija na Kongresu, a zatim ga otkazale sa vrlo neubjedljivim argumentima. Nas treba razumjeti i shvatiti da ovakva reagovanja nisu rezultat neke prevelike osjetljivosti, već onoga što je ostalo iz sjećanja na tešku prošlost. Treba shvatiti da ovdje sjede kao delegati komunisti prekaljeni u oružanoj revolucionarnoj borbi i u poslijeratnoj teškoj borbi za izgradnju socijalizma . Mi bismo željeli da ubuduće rješavamo svoje nesporazume i neslaganja na drukčiji i više drugarski način . Jer, bilo bi vrlo tragično ako bi se u našim međusobnim odnosima sada opet pošlo putem koji se u prošlosti već pokazao kao fatalan za međunarodni radnički pokret. Mi to ne želimo, i ja mogu izjaviti ovdje, pred svima prisutnima, da ćemo mi i ubuduće nastojati da ne damo povod da nam se s nekim pravom prebaci da slabimo međunarodni radnički pokret . Mi smatramo da već započeto negativno i nepravilno pisanje u štampi i neobjektivni govori o Jugoslaviji u nekim socijalističkim zemljama, ne mogu pretstavljati nikakvu optimističku perspektivu za naše buduće odnose . Po mom mišljenju , vrijeme je već da nas pravilno razumiju, da pokušaju da nas pravilno razumiju . Jer, mi možemo graditi naše čvrste odnose samo na međusobnom razumijevanju i povjerenju . A svako očekivanje na bilo kojoj strani da ćemo mi otstupiti od svojih principijelnih stavova, kako u međunarodnim tako i u unutrašnjim pitanjima, pretstavlja samo gubitak vremena i nanosi štetu svima nama. Ne govorim to zato što bih htio da negiram potrebu međusobne drugarske konstruktivne kritike . Takva kritika korisna je i među partijama isto onako kao što je veoma korisna unutar svake partije posebno. Ali , mi znamo šta je konstruktivna a šta negativna kritika, i zato je razumljivo što ne možemo biti ravnodušni onda kad smo uvjereni da je neka kritika nepravilna,

462

nepravedna i nekonstruktivna. Kad se stvari u našim međusobnim odnosima budu pravilno razvijale , onda će to, po našem dubokom uvjerenju, biti od velike koristi za čitav radnički pokret u svijetu .

Drugovi i drugarice, Mi smo na ovom Kongresu, u referatima i u diskusiji , veoma oštro kritikovali naše slabosti i greške u prošlosti , do kojih je dolazilo u našem svakodnevnom radu . Mi smatramo da je to veoma važno za budući još uspješniji rad članova Saveza komunista Jugoslavije , a isto tako i za očuvanje povjerenja naših naroda prema Savezu komunista. Ali , kad kritikujemo sami sebe i iznosimo u javnost naše nedostatke i greške , onda to ne pretstavlja našu slabost , kao što misle neki u zemlji i van nje. Naprotiv, to pretstavlja snagu naše revolucionarne Partije i pokazuje da je ona dovoljno jaka i sposobna da javno iznosi i svoje nedostatke ili greške. Važno je samo da uvijek razlikujemo konstruktivnu kritiku od destruktivnog kritizerstva, koje je tuđe i štetno ne samo u komunističkom pokretu nego i uopšte.

Drugovi i drugarice, Na Sedmom kongresu mi smo donijeli nov Program Saveza komunista Jugoslavije i druge važne odluke. Kongres je time dao članovima Saveza veoma snažno oruđe, iskovano na osnovama marksističke i lenjinističke naučne misli , na našim sopstvenim iskustvima u periodu izgradnje socijalizma i na iskustvima stečenim u periodu od Velike oktobarske revolucije do danas, a isto tako zasnovano i na procjeni današnjih međunarodnih odnosa. Drugim riječima u Programu su teoretski obrazloženi i oformljeni naša praksa i iskustvo u izgradnji socijalizma, kao i praksa i iskustvo iz domena međunarodnih odnosa . Time ovaj Kongres daje članovima Saveza komunista u ruke veoma snažno oruđe , značajno za njihovu dalju borbu i za njihov dalji rad na izgradnji socijalizma u našoj zemlji . Članovi našeg Saveza komunista treba do temelja da upoznaju i prouče

463

te odluke i Program, ― s jedne strane zato što su u njima tačno označeni zadaci koji stoje pred nama, a s druge strane i zato što upoznavanje zadataka i usvajanje duha Programa i odluka znači i upoznavanje mogućnosti za izbjegavanje raznih grešaka, i u isto vrijeme pretstavlja moćno i sigurno rukovodeće sredstvo u radu i borbi članova Saveza za ostvarenje socijalizma u našoj zemlji i u borbi za mir i međunarodnu saradnju . Na kraju rada našeg Kongresa, drugovi i drugarice delegati, htio bih još jedanput da vam zaželim mnogo uspjeha u vašem daljem radu na dobro naše socijalističke zemlje !

Živio Savez komunista Jugoslavije!

Živila međunarodna solidarnost radničke klase i svih progresivnih snaga !

464

CENTRALNI KOMITET SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE IZABRAN NA SEDMOM KONGRESU

1. Josip Broz Tito

25. Cvetković Marjan

2. Aceva Vera

26. Čolaković Rodoljub

3. Antunović Risto

27. Danilović Uglješa

4. Arsov Ljupčo 5. Avbelj Viktor

28. Dapčević Peko

6. Babić Ljubo 7. Babović Spasenija 8. Bajković Filip 9. Bakarić Vladimir 10. Bakić Mitar

29. Doronjski Stevan 30. Došen Ilija 31. Dugonjić Rato 32. Džunov Risto 33. Fadil Hodža

34. Gigov Strahil

11. Bebler Aleš

35. Gošnjak Ivan

12. Begović Vlajko 13. Belinić Marko

36. Gregorić Pavle 37. Hadživasilev Mito

14. Berus Anka

38. Hribar Janez

15. Biber Antun

39. Hrnčević Josip

16. Bijedić Džemal 17. Blažević Jakob

40. Humo Avdo

18. Božičević Ivan

19. Brecelj Marjan 20. Brkić Zvonko 21. Brkić Hasan 22. Bulajić Krsto 23. Cazi Josip 24. Crvenkovski Krste

30 VII Kongres

41. Jakopič Albert 42. Janić Vlado 43. Jardas Edo 44. Jojkić Durica 45. Jovanović Blažo 46. Jovanović Isa 47. Jurjević Ante 48. Jurinčić Niko 465

49. Karabegović Osman 50. Karaivanov Ivan

85. Nikezić Marko

51. Kardelj Edvard 52. Kavčič Stane

87. Novaković Grujo 88. Osolnik Bogdan

53. Kekić Danilo

89. Pajković Đoko

54. Koliševski Lazar 55. Komar Slavko

90. Papić Radovan 91. Pavićević Mišo

86. Nimani Džavid

56. Kovačević Nikola

92. Penezić Slobodan

57. Krajačić Ivan

93. Perović Puniša

58. Krajger Boris

94. Petrović Dušan-Šane

59. Krajger Sergej 60. Kreačić Otmar

95. Počuča Mile

61. Krivic Vlado

96. Popivoda Krsto 97. Popović Vladimir

62. Krstulović Vicko

98. Popović Koča

63. Kveder Dušan 64. Leković Voja 65. Leskošek Franc

99. Popović Milentije 100. Potrč Jože 101. Prica Srđa

66. Maček Ivan

102. Pucar Duro -Stari

67. Maglajlić Šefket 68. Mandžić Pašaga

103. Rački Nikola

69. Marinko Miha 70. Marković Moma

104. Radosavljević Dobrivoje 105. Ranković Aleksandar

71. Markovski Krste

106. Regent Ivan 107. Romac Paško

72. Maslarić Božidar

108. Rukavina Ivan

73. Mićunović Veljko

109. Salaj Duro 110. Sekulić Nikola

74. Mijatović Cvijetin 75. Minić Milka

111. Smilevski Vidoje

76. Minić Miloš

112. Stambolić Petar

77. Minčev Nikola

113. Stamenković Dragi 114. Stefanović Svetislav

78. Mojsov Lazo 79. Mrazović Karlo

115. Stojnić Velimir

80. Mugoša Andrija 81. Nad Kosta

116. Šegrt Vlado 117. Šentjurc Lidija

82. Naumovski Naum

118. Šiljegović Boško 119. Šoti Pal

83. Nedeljković Raja 84. Neoričić Milijan

466

120. Špiljak Mika

121. Švabić Mihajlo

129. Vidić Dobrivoje

122. Talevski Blagoje 123. Temelkovski Borko

131. Vlahović Veljko

130. Vipotnik Janez

124. Tikvicki Geza 132. Vrabič Olga 125. Todorović Mijalko 133. Vukmanović Svetozar

126. Tomšič Vida 127. Tripalo Mika 128. Veselinov Jovan

134. Zeković Veljko 135. Ziherl Boris

CENTRALNA REVIZIONA KOMISIJA IZABRANA NA SEDMOM KONGRESU

1. Baltić Milutin

13. Kapičić Jovo

2. Brković Savo 3. Buklevski Tomo

14. Kolj Široka 15. Kovačević Dušanka .

4. Burzevski Vančo

16. Mates Leo

5. Cvetić Bosa

17. Milosavljević Milosav

6. Debeljak Stjepan 7. Durović Milinko

18. Naceva Mara 19. Popit Franc

8. Đuričić Blažo 20. Reljić Petar 9. Georgijevski Dimitrije 10. Jankez Grga 11. Jovičević Pavle

22. Roje Ante

12. Kapetanović Hajro

23. Rudolf Janko

21. Ribičič Mitja

467

IZVRŠNI KOMITET CENTRALNOG KOMITETA SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE

1. Josip Broz Tito 2. Bakarić Vladimir 3. Gošnjak Ivan 4. Jovanović Blažo

9. Pucar Duro 10. Ranković Aleksandar 11. Salaj Duro 12. Stambolić Petar

5. Kardelj Edvard 13. Veselinov Jovan 6. Koliševski Lazar 7. Leskošek Franc

14. Vlahović Veljko

8. Marinko Miha

15. Vukmanović Svetozar

GENERALNI SEKRETAR SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE

Josip Broz Tito SEKRETARI CENTRALNOG KOMITETA SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE Edvard Kardelj i Aleksandar Ranković

468

SADRŽAJ Str.

12

JOSIP BROZ TITO : ZADACI SAVEZA KOMUNISTA U VEZI SA MEĐUNARODNOM SITUACIJOM I UNUTRAŠNJIM RAZVOJEM SOCIJALISTIČKE IZGRADNJE JUGOSLAVIJE

22

22

Spoljna politika Jugoslavije Normalizacija odnosa sa Sovjetskim Savezom i drugim istočnim zemljama narodne demokratije -Socijalistička Jugoslavija i međunarodni radnički pokret poslije rata O unutrašnjem dpuštvenom razvoju i ulozi komunista Zaključak

33 39 44 89

ALEKSANDAR RANKOVIĆ : O ORGANIZACIONO- POLITIČKIM ZADACIMA SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE

91

I. Dalje razvijanje uloge komunista kao društveno-političkih radnika ― II. Neki naredni zadaci Saveza komunista III. Dalje učvršćivanje jedinstva Saveza komunista IV. Ideološki rad u Savezu komunista · V. Zadaci na daljem organizacionom razvitku i jačanju Saveza komunista

93 103 121 124 129

EDVARD KARDELJ : POVODOM NACRTA PROGRAMA SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE

145

PROGRAM SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE (Uvod)

193 195

Glava prva Društveno-ekonomski i politički odnosi u savremenom svetu

200

Glava druga Borba za socijalizam u novim uslovima

2:27 469

Str. Glava treća

Međunarodni politički odnosi i spoljna politika socijalističke Jugoslavije

256

Glava četvrta Socijalistička revolucija u Jugoslaviji

271

Glava peta Ekonomski i politički osnovi socijalističke izgradnje u Jugoslaviji

287

Glava šesta

Društveno -ekonomsko uređenje

307

Glava sedma Politički sistem vlasti radnog naroda ―

336

Glava osma Federacija i odnosi među narodima Jugoslavije -

360

Glava deveta Privredna, socijalna i prosvetna politika

368

Glava deseta Društvena uloga i idejne osnove Saveza komunista Jugoslavije

396

STATUT SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE REZOLUCIJA I ODLUKA ZAVRŠNA REČ JOSIPA BROZA TITA - CENTRALNI KOMITET SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJË CENTRALNA REVIZIONA KOMISIJA ― IZVRŠNI KOMITET CENTRALNOG KOMITETA SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE

425 441 459 465 467

470

468

Novinsko-izdavačko i štamparsko preduzeće „ Kultura", Beograd, Moše Pijade 29.