VIII Kongres Saveza komunista Jugoslavije. Stenografske beleške [III]

Citation preview

UC-NRLF

$B

581 373

VIII

KONGRES SKJ 1964

BERKELEY LIBRARY UNIVERSITY OF CALIFORNIA

PROLETERI

SVIH

ZEMALJA,

UJEDINITE

SE!

ZA ŠTAMPU PRIREDILA KOMISIJA OSMOG KONGRESA SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE ZA REDAKCIJU KONGRESNIH DOKUMENATA

VIII

KONGRES

SAVEZA

KOMUNISTA

JUGOSLAVIJE

BEOGRAD , 7—13 . DECEMBRA 1964 .

STENOGRAFSKE BELEŠKE

III

KULTURA

1965. BEOGRAD

LOAN STACK FARMINGTON PLAN FOR CO-OPERATIVE BOOK PURCHASES

JN9679

A5S5 K6 1964 v.3 KOMISIJA ZA IDEJNA KRETANJA NA SADAŠNJEM STEPENU DRUŠTVENOG RAZVOJA Sednica održana 11. decembra 1964. Početak rada u 9 časova.

Prvu sednicu Komisije otvorio je u ime Radnog predsedništva drug Rodoljub Čolaković.

RODOLJUB ČOLAKOVIĆ : Drugarice i drugovi , u ime Radnog predsedništva VIII kongresa SKJ otvaram prvu sednicu Komisije za idejna kretanja na sadašnjem stepenu društvenog razvoja, obrazovanu na osnovu Odluke VIII kongresa . U Komisiju je, kao što znate, izabrano 99 delegata. Našoj današnjoj sednici prisustvuje i niz delegata koji nisu članovi Komisije, ali koji se interesuju za probleme koji će danas biti raspravljani . Da bi Komisija mogla da počne rad , predlažem da izaberemo Predsedništvo. Dozvolite mi da u ime Radnog predsedništva Kongresa predložim u Predsedništvo Komisije sledeće drugove: - za predsednika Todorović Mijalka, člana CK SKJ; - za zamenika predsednika Hadživasilev Mitu , člana CK SKJ ; za sekretara Krstinić Mirjanu, delegata iz Splita; - za zamenika sekretara Maoduš Stevana, delegata iz JNA. Da li se prihvata ovaj predlog? (Prihvata se. )

313 1675

Ima li neki drugi predlog? (Nema.) Konstatujem da je predlog prihvaćen i molim izabrane drugove da zauzmu svoja mesta.

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Drugovi i drugarice, u ime izabranog Predsedništva najlepše zahvaljujem na izboru . Najpre bi trebalo da utvrdimo poslovnik o radu naše Komisije. Predlažemo da se Komisija služi Poslovnikom Kongresa. Da li se slažete sa ovim predlogom? (Predlog je prihvaćen. ) Pošto je predlog prihvaćen, potrebno je da, u skladu sa Poslovnikom i dnevnim redom Kongresa, plenarnoj sednici Kongresa podnesemo Izveštaj o radu Komisije, pa predlažem da izaberemo radnu grupu, koja će - na osnovu diskusije predložiti Komisiji na usvajanje Izveštaj o radu naše Komisije. Dozvolite da u ime Predsedništva predložim sledeći sastav redakcione grupe : Kavčič Stane, član CK SKJ; Sekulić Nikola, član CK SKJ ; Kladarin Duro, delegat iz Siska; Ziherl Boris, član CK SKJ ; Pečujlić Miroslav, delegat iz Beograda; Drulović Milojko, delegat iz Beograda; Šoškić Budislav, delegat iz Ivangrada; Fogl Ivan, novinar, delegat iz Sarajeva ; Kranjc Stane, delegat iz Ljubljane ; Široka Kolj , član Centralne revizione komisije ; Farkaš Gena, delegat iz Sente. Predlažem da izvestilac naše Komisije na plenarnoj sednici bude drug Šoškić Budislav , delegat iz Ivangrada. Da li se slažete sa ovakvim sastavom grupe ? ( Svi se slažu. ) Da li se slažete da izvestilac bude drug Šoškić Budislav? (Svi se slažu. ) Na taj način smo sve organizacione poslove završili i možemo da pređemo na rad. Već imamo izvestan broj prijavljenih diskutanata . Pre nego što dam reč prvom diskutantu , molio bih da se svi drugovi i drugarice koji žele da diskutuju što pre prijave, po mogućnosti

1676

do prve pauze, da bismo videli koliko reflektanata na diskusiju ima i da bismo mogli da planiramo rad Komisije, jer od vremena trajanja rada komisija zavisiće i kada će se završiti rad Kongresa u celini . Ima reč drug Branislav Đurđev, delegat iz Sarajeva.

BRANISLAV ĐURĐEV : Drugovi i drugarice, Smatrao sam svojom dužnošću da uzmem reč kao istoričar, jer su na ovom Kongresu pomenute izvesne pojave u našoj istoriografiji . U svom referatu drug Tito je naglasio da u našoj istoriografiji postoje pojave koje vode šovinizmu. To je s razlogom konstatovano jer, kao što zna naša javnost, izvesne pojave takve vrste morale su biti raspravljane čak i pred partijskim forumom. Sudbinska povezanost jugoslovenskih naroda ima čvrste temelje u sadašnjosti , ali ona, kao i sve drugo što se kod ljudi razvija i učvršćuje, ima i duboke, prirodne i istorijske korene . Svaki jugoslovenski narod ima svoju istoriju, a svi zajedno imaju svoju noviju istoriju, koja ih sve više povezuje i sve više stvara bråtsku zajednicu . Objektivni istoričar ne može poricati niti stariju istoriju jugoslovenskih naroda, u kojoj su se stvarale njihove osobenosti, niti može negirati njihovu noviju istoriju, u kojoj se iskivalo i u kojoj se kuje njihovo jedinstvo . On to mora objasniti kao proces, bez obzira da li mu je to milo ili ne, ako želi da bude objektivan . Ipak se u našoj sadašnjoj istoriografiji ponekad, i u ponečemu, i staroj Jugoslaviji pripisivalo ne što je, razume samo držanje jugoslovenskih naroda u zajednici se, dovodilo do njihovog zbližavanja naročito u borbi - nego i izvesna ujediniteljska uloga, iako je buržoaska stvarnost stare Jugoslavije stvarno vodila razjedinjenju jugoslovenskih naroda , što, naravno, ne protivreči činjenici da je njihovo ujedinjenje. bilo prirodna potreba jugoslovenskih naroda. Naša novija istorija sigurno nam pokazuje koji je put koji vodi većem ujedinjavanju jugoslovenskih naroda. On se, svakako, ne sastoji u poricanju osobenosti pojedinih naših naroda i poricanju njihovog prava da budu ono što jesu . Sigurno da objektivna analiza ne može pripisati velikosrpskoj buržoaziji bizmarkovsku ulogu, ni s obzirom na vreme, ni s obzirom na

1677

okolnosti pod kojima je izvršavano to „ ujedinjenje” jugoslovenskih naroda. Ako se tu i tamo u našoj istoriografiji pojavljuju tendencije da se velikosrpskoj buržoaziji pripišu izvesni elementi takve uloge, to ne potiče iz objektivne analize istorijske stvarnosti, nego se pojavljuje kao težnja izvesnih ljudi u sadašnjem razvitku, u šta ne bih bliže ulazio ; uostalom, na to je Kongres dovoljno ukazao . Međutim, našu istoriografiju znatno više karakteriše začaurenost nacionalnih istorija pojedinih naroda, ne samo s obzirom na odnose među našim narodima nego i s obzirom na svetsku istoriju. U tome vrlo slabo stojimo. Istoriografija pojedinih naših naroda kreće se u vrlo uskim okvirima ako je posmatramo kao istorijsku nauku. Ona se kao što se to lako može zapaziti kreće uglavnom, ili većim delom u okvirima nasleđene nacionalističke istorije . To je, svakako, posledica i naše stvarnosti i nasleđa , a takođe i situacije u marksističkoj istoriografiji uopšte, i posebno u marksističkoj istoriografiji kod nas . No u sve to ne bih ulazio, jer to sigurno ne spada ovde, ni po svojoj opširnosti , ni po tematici; o ovim pitanjima treba raspravljati na naučnim kongresima i u naučnim časopisima. Takođe, ne bih sa ove tribine govorio o onim konkretnim pojavama u istoriografiji koje pokazuju začaurenost i šovinizam . I o tome kao istoričar treba na drugom mestu da govorim. Ali bih istakao da je važnije da istoričari svojim aktivnim naučnim radom, naučnim objašnjavanjem istorijskih fenomena i njihove povezanosti sa sadašnjim procesima suzbijaju takve negativne pojave, iako je, razume se, potrebno i da ih svojom kritikom sprečavaju . Ovaj aktivni naučni rad komunista-istoričara daleko je važniji nego onaj drugi , iako ni ovaj drugi , razume se, ne poričem. A u tom pogledu ne bih rekao da u poslednje vreme stoji sve kako treba . Prvo, svi znaju da je stao rad na istoriji naroda Jugoslavije . Drugo, malo ko od vas zna, možda poneko, da je od strane istoričara i organizacije istoričara preduzeta vrlo važna akcija, da se oceni , između ostalih stvari, i naša istoriografija, i to sa stanovišta koliko doprinosi zbližavanju naših naroda. Ta akcija je vođena dve, tri godine, ali ona još nije donela rezultate. Ova ocena naše istoriografije nije izvršena u roku . A istoriografija u konstituiranju svesti ima , iako ne primaran, ipak vrlo važan zadatak. To je prvo što sam hteo da kažem.

1678

A drugo, stavio bih primedbu u pogledu reforme školstva na univerzitetu . Ne bih ulazio u to pitanje dublje, naročito ne u to kako je reforma izvođena , ali bih ukazao na ovo : drug Tito je pomenuo pojavu gospodstva među studentskom i školskom omladinom. Ta pojava mora da nas zabrinjava . Ona je vrlo očigledna. Naročito je zapažamo mi koji radimo na univerzitetu i znamo kako se formiraju izvesna mišljenja naših studenata. Reforma školstva je zahvatila formalnu stranu studija, a nije se pozabavila ovim problemom. Ne bih hteo da duljim, nego samo da primetim da bi reforma školstva, naročito na univerzitetu, bila daleko opravdanija i socijalističkija kad bi zahvatila i taj problem. Nisu u pitanju samo neke pojave koje zapljuskuju studentsku omladinu i koje postoje u našem društvu uopšte, nego je tu i odvajanje studenata od rada, stvaranje takvog sistema studiranja u kome student ne radi sam , u kome je on slabo aktivan kao stvaralac svoje ličnosti . Mislim da bi reforma školstva to morala prvenstveno da zahvati pa tek onda pitanje stepenovanja. Toliko sam imao da kažem. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI, MIJALKO TODOROVIĆ :

što nisam učinio malopre - da je po Želim da podsetim Poslovniku koji smo prihvatili za naš rad , po Poslovniku Kongresa, vreme predviđeno za izlaganje ograničeno na 10 do 15 minuta za svakog diskutanta . Predsedništvo može izuzetno produžiti vreme na 20 minuta . Reč ima drug Rodoljub Čolaković, član CK SKJ.

RODOLJUB ČOLAKOVIĆ :

Drugarice i drugovi,

Želeo bih da kažem nekoliko reči o povećanoj odgovornosti komunista u oblasti ideološke borbe. U svetlosti naših novih zadataka, koji će biti formulisani u Rezoluciji Kongresa, ta odgovornost postaje sada još veća zbog toga što ideološka borba, značajna uvek, dobija na značaju sada i po širini fronta na kojoj je moramo voditi, i po društveno-političkom domašaju tačnog, istinitog, to jest naučnog objašnjavanja naše stvarnosti ,

1679

njene suštine, njenih protivrečnosti, kao i onih društvenih snaga koje tu stvarnost mogu menjati u socijalističkom duhu. Moramo, čini mi se, svoju aktivnost u toj oblasti usmeriti u dva glavna pravca. Smišljenim, sistematskim naporima boriti se protiv buržoaskog ideološkog uticaja koji je prisutan u našoj sredini, a ispoljava se u vidu onih negativnih pojava o kojima smo često raspravljali i protiv njih se borili od 1952. naovamo. Koreni tih pojava su duboki i oni , na žalost, ne mogu biti odjednom iščupani. Njih će, naravno, sasecati naša socijalistička praksa, ali, isto tako, i naša odlučnija borba protiv nosilaca tih pojava, bez obzira ko su oni i kakvu knjižicu nose u džepu . Istovremeno moramo ulagati mnogo više smišljenih napora u borbi protiv tuđih uticaja u nauci i kulturi , koji se prvenstveno očituju u širenju neverice u stvaralačku sposobnost radnih ljudi ili širenju ravnodušnosti, apatije i gospodskog prezira prema svemu što oni u svojoj mukotrpnoj borbi za socijalizam čine i postižu . Zadržaću se samo na dva pitanja koja mi se čine od presudne važnosti za uspešno izražavanje ovog zadatka . Odavno govorimo o potrebi razvijanja solidne marksističke društvene kritike koja je jedino kadra da se u našim uslovima i u skladu s našim shvatanjima bori protiv svega što je u oblasti ideološkoj nama tuđe i neprijateljsko . Međutim, malo smo učinili da je razvijemo, pa stoga često dolazimo u položaj da se branimo, i to ponekad i sredstvima koja nisu sasvim naša . Pre svega, meni se čini da mi za borbu ovakvog karaktera nismo dovoljno organizovani . Nemamo uvek tačan pregled poprišta i sve podatke neophodne za blagovremenu i uspešnu akciju, niti nastupamo kao jedinstven odred, nego ratujemo primitivno, raštrkano, a neretko i bez moralne podrške svojih vlastitih drugova koji žele da do te mere budu „ širokogrudi" da su se pretvorili u raskomoćene liberale kojima se sve može podvaliti . A organizovati se u ovoj oblasti znači , po mome mišljenju, stvoriti solidne redakcije naših časopisa i glavnijih novina, uvesti u institute i katedre društvenih nauka više ljudi i njihovom radu i razvitku posvetiti posebnu brigu. To treba da budu štabovi naše borbe protiv svega što je tuđe našim, socijalističkim shvatanjima. Nama su takve solidne redakcije i kadrovski jaki instituti potrebni iz više razloga. Prvo, oni bi morali da prate, izučavaju , osmišljuju i teoretski uopštavaju naše vlastito iskustvo, pozitivno i negativno, da ga objašnjavaju pre svega članstvu našeg Saveza i time doprinose

1680

njegovom idejnom jedinstvu, kojeg danas nema u mnogim bitnim pitanjima našeg razvitka, a što je neophodan uslov za uspešnu borbu protiv tuđih shvatanja. Drugo, oni bi morali sistematski pratiti šta se u raznim oblastima duhovne delatnosti radi u svetu, pogotovu u socijalističkim zemljama , kako bi naša javnost bila na kvalifikovan način obaveštena o svemu bitnom iz oblasti nauke i kulture, upoznata s najvažnijim kulturnim tokovima savremenog sveta. Nikako ne smemo dozvoliti da postanemo intelektualna provincija u kojoj izvesni ljudi mogu da blefiraju i mistificiraju publiku svetskim ,,naučnim otkrićima". Treće, te redakcije i instituti ne bi se smeli pretvoriti u nekakve tribunale koji sude i presuđuju, nego bi, pre svega, bili tribine za slobodnu, ravnopravnu borbu mišljenja, što je najsigurniji način da se rasprave mnoga zakučasta pitanja naše stvarnosti, da se pomogne onome ko je zbunjen protivrečnostima prelaznog perioda, da se istera načistac onaj ko želi da pod dobrom etiketom proturi lošu robu . Tu se mora biti i načelan, i strpljiv, i fer, ali i uporan u odbrani naših shvatanja i stavova. Nama se događa da u te redakcije ili institute zasednu ljudi koji nemaju dovoljno kvalifikacija za taj ozbiljan i odgovoran društveni zadatak, ljudi koji niti razumeju složenost borbe niti su sposobni da je vode adekvatnim sredstvima i metodom; dešava se isto tako i to da u njih zasednu naši manje ili više kamuflirani protivnici . Nije retko da nam ljudi tuđih pogleda zauzimaju važne pozicije u redakcijama naučnih ili književnih časopisa, izdavačkim savetima, u institutima društvenih nauka i sa njih vrše određen uticaj . Što je najgore i najozbiljnije , takvi ponekad imaju podršku naših rukovodećih ljudi . Među uglednim članovima našeg Saveza ima i takvih koji pate od snobizma, žele da pokažu svoje razumevanje za sve , žele da pokažu svoju „ širinu”, boje se da im se ne prigovori kako nemaju sluha za savremene tokove u svetskoj nauci i kulturi , pa ih stoga često natociljaju razni vešti i prodorni ljudi , koji onda za naše pare i uz podršku takvih komunističkih snobova krčme sumnjive ,,teorije" o svemu i svačemu, koje, baš zato što su objavljene u uglednim časopisima i novinama, stiču pravo građanstva u našoj sredini . (Dug aplauz. ) Ideološka borba je borba na dugu stazu , i to na frontu politički vrlo osetljivom na kome , ne budemo li se dobro organizovali i odvojili mnogo više ljudi nego dosad, možemo doživeti vrlo neprijatna iznenađenja . Mi smo, sasvim razumljivo , ranije po-

1681

svećivali mnogo više brige izboru kadra za ekonomiku , državnu izgradnju, Armiju , diplomatiju, a ideološki front smo prilično zanemarivali, čak je kod nas samih uvreženo, reći ću sasvim otvoreno, naopako shvatanje da su ministarski, generalski , ambasadorski položaji važniji i ugledniji od rada u nekoj redakciji ili institutu društvenih nauka . (Aplauz. ) A meni se čini da i prosečan čovek može biti dobar ministar, ali za dobrog urednika marksističkog časopisa ili direktora instituta društvenih nauka potrebno je više. (Aplauz. ) Stoga je krajnje vreme da počnemo da sa solidnim kadrom opremamo i ovaj sektor borbe, jer odnosi postaju sve složeniji, problemi se nagomilavaju, mnoga pitanja ostaju bez našeg odgovora, pa nije čudo što na njih odgovaraju ljudi koji su često zbunjeni a ponekad i nedobronamerni . Dalje, neophodno je da mi svi, ili bar aktivisti, posvećujemo više brige ideološkom sektoru , što pored ostaloga znači da sami više raspravljamo na našim forumima o pojavama i događajima na njemu. Ponekad zapanji činjenica koliko su naši aktivisti neobavešteni o njima, a još više kako oni malo čitaju , koliko su se ideološki zaparložili , te često ne umeju da osete i ocene šta je rog a šta sveća . Oni su toliko ogrezli u prakticističkom rešavanju zadataka tekuće privrede da su prosto obnevideli za sve drugo, izgubili sluh za svaki drugi zvuk naše borbe, čija je melodija mnogo složenija i bogatija. Stoga im neretko sudari i sukobi u oblasti ideološkoj izgledaju nekakvim zaludnim teoretisanjem" a, što je još gore, oni , ti naši aktivisti , zbog ideološke zaparloženosti i nerazumevanja problema, ponekad nasedaju ljudima koji zastupaju tuđa shvatanja . U pretkongresnom materijalu pročitao sam za njih vrlo tačnu karakteristiku druga Kardelja: „ Postajali su sve više zidari fabrika i cesta ." Pa, eto vidite, ni to nisu uvek bili dobri , a baš i da su uvek bili najbolji, za aktivista našeg Saveza je politički opasno da samo bude to. Biće onda lako podložan raznim uticajima, braniće stvari koje nisu naše, gubiće postepeno lik komunista. Da završim: bolje se organizovati nego dosad za vođenje borbe na ideološkom sektoru , odvajati više kadrova za nju i starati se da se brže izgrađuju mladi , daroviti ljudi koji će biti sposobni da se u sve složenijim uslovima uspešno bore za socijalističke poglede i stavove u skladu s našim shvatanjima te to je jedan od naših najprečih zadataka . Zanemariti ga borbe značilo bi ne izvršiti svoju obavezu iz Programa našeg danas Saveza, za čije smo ostvarenje preuzeli odgovornost pred rad-

1682

nim ljudima naše zemlje, kao i pred međunarodnim radničkim pokretom i drugim progresivnim snagama u svetu. (Dug aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drug Ciril Blagotiček, delegat iz Maribora. CIRIL BLAGOTIČEK: Drugovi i drugarice, Govoriću studija.

O

nekim

problemima

reforme

visokoškolskog

Savezna narodna skupština u svojoj poznatoj Rezoluciji o školovanju stručnih kadrova nesumnjivo je ustanovila da je naš društveni i ekonomski razvitak prevazišao dotadašnji sistem visokoškolskog obrazovanja i da je stoga nužno preduzeti odgovarajuće mere koje bi visokoškolske studije uskladile s našim društvenim, privrednim, političkim i materijalnim razvitkom . Izražen je zahtev da se visokoškolske studije iz temelja reformišu . Ta reforma prvenstveno treba da donese savremenije i stoga efikasnije pedagoške metode , koje će aktivirati studente. Dalje, putem reforme treba da dođe do novih programa studija, koji će više odgovarati stvarnim zahtevima radnih mesta u privrednim organizacijama i društvenim službama. Ona treba da stvori demokratičnije odnose i učvrsti načelo samoupravljanja. Takođe, treba da približi visokoškolske institucije neposrednom konsumentu kadrova koji te institucije formiraju; da omogući visokoškolski studij širokim slojevima radnih ljudi, i to time što će se izvršiti decentralizacija visokoškolskih ustanova i široko afirmisati oblici vanrednog studija . Ti zahtevi treba da se realizuju i putem uvođenja studija po stupnjevima. Rezolucija je sa svojim preporukama za reformu visokoškolskog studija izazvala veliko odobravanje kod radnih ljudi i kolektiva, dok su univerzitetski centri manje oduševljeno prihvatili ove smernice. Prošlo je nekoliko godina otkako u praksi izvodimo reformu visokoškolskog studija. Rezultati su najrazličitiji, jer su bila i veoma različita nastojanja onih koji su bili pozvani da ostvare reformu visokoškolskog studija. Svakako je činjenica da je reforma visokoškolskog studija proces koji traži određeno vre-

1683

me i koji nije moguće ostvarivati ni kabinetski ni mehanički . Kao kod svake društvene akcije, tako i tu rezultat zavisi od toga kako smo pristupili radu, kako smo počeli rešavati zamršene probleme, a u prvom redų od toga da li radimo po službenoj dužnosti ili sa srcem i sopstvenim htenjem. Kratko razdoblje izvođenja reforme visokoškolskog studija ne omogućava nam dublju analizu i ne pruža nam dovoljno čvrstu osnovu za ocene njenih pozitivnih i negativnih strana . Ali, uprkos tome moramo konstatovati da su proces reforme i postignuti stupanj njenog izvođenja veoma različiti i da se pojavljuju neki idejni problemi o kojima je potrebno diskutovati i o njima zauzeti određeno stanovište, jer od toga u velikoj meri zavisi dalji proces reforme. Uvođenje stepena u visokoškolskom studiju jedna je od osnovnih preporuka Rezolucije Savezne narodne skupštine . Ali, upravo ova preporuka doživljava u poslednje vreme najoštriju kritiku. Poznato je da smo nasledili jedinstveni sistem visokoškolskog obrazovanja kakav je postojao u proteklom periodu . Taj je sistem omogućavao jedan jedini profil stručnjaka visokoškolske spreme. Za njega je karakteristično dugotrajno školovanje, izrazito teoretska i kancelarijsko-kabinetska usmerenost, ali i nedovoljna spremnost za neposredan i konkretan praktičan rad, relativno dug period priučavanja, i konačno, relativna malobrojnost studenata i elitni karakter visokoškolskih institucija. Ovakav sistem studija odgovarao je interesima ondašnjeg, tj . buržoaskog društva, tadašnjem stepenu društvenog razvitka sa veoma ograničenim produkcionim sredstvima i primitivnom organizacijom. Mada je sve to očigledno i dan-danas, čak i mnogi komunisti zajedno s konzervativnim elementima proglašavaju uvođenje stepena u nastavi za nacionalno zlo . Pitam se da li ovi drugovi ne vide ili neće da vide da su se posle revolucije stvari kod nas bitno izmenile, da su se razvile nove radne i proizvodne metode, koje ujedno traže nove organizacione postupke, i da su konačno u našem društvu nastali novi socijalni odnosi u kojima neposredni proizvođači i organi društvenog upravljanja sami rešavaju nove društvene zadatke . Čitav tehnološki razvijeni svet već odavno poznaje niz stručnih profila kadrova različitih stupnjeva. Kod nas pokušavaju neki da istraju na starom sistemu, koji je karakterističan za nerazvijenu privredu i društvene službe . Takvo gledanje na problem viših stručnih kadrova nespojivo je sa našom društvenom stvarnošću . Nedopustivo je sprečavanje stepenaste nastave, jer, nema sumnje, da su loša produktivnost i

1684

neekonomičnost, nedovoljan kvalitet proizvodnje u međunarodnoj konkurenciji posledica nedostatka visokokvalifikovanih kadrova, a posebno, za praktični rad i za savremeno tehnološko vođenje proizvodnje, nema dovoljno pripremljenih stručnjaka sa visokoškolskom spremom. Da li se, možda, iza takvih mišljenja ne krije nerazumevanje revolucionarnih promena našeg celokupnog društvenog, a posebno privrednog razvitka; ne krije li se iza toga nekakvo profesionalno samouverenje? Čovek, zapravo, stiče utisak da neki misle kako visokoškolske institucije moraju biti izolovane, a visokoškolski studij odvojen od društvene stvarnosti, a ne sastavni deo naših težnji za privrednim, političkim i opštedruštvenim napretkom. Poznato je da je zbog takvog mišljenja mnogih visokoškolskih nastavnika, pa i nastavnika-komunista, zahtev za reformom i stepenastom nastavom na više mesta apriorno odbijen, dok su ga negde formalno prihvatili, ali danas govore da im je, tobož, takav zaključak bio nametnut sa strane. Upravo zbog takvog odnosa samo se nekoliko visokoškolskih institucija sa osećanjem odgovornosti prihvatilo proučavanja problema u vezi sa reformom, ali su se ipak većinom zadovoljile time da su mehanički podelile pređašnji sistem studija vremenski na dva jednaka dela. Pri tome su pred prvi stupanj postavile zahteve koje treba da ispuni drugi stupanj , umesto da su se udubile u reformu režima studija i na jednom i na drugom stupnju. Premda nisu učinili za stvarnu realizaciju reforme gotovo ništa, ipak danas na sav glas tvrde da je reforma pokazala samo negativne rezulțate, pa zato u svojim statutima pokušavaju da se vrate na stari, jedinstven sistem visokoškolskog studija, jer prema njihovom mišljenju jedino on može osigurati kvalitetni kadar. Pod psihološkim pritiskom svojih nastavnika i usled stvorenog mišljenja da je stručnjak prvog stupnja samo torzo, nedoterani proizvod, koji naša privreda i javne službe ne prihvataju , većina svršenih studenata prvog stupnja automatski se upisuje na drugi stupanj , što je za kritičare reforme dokaz da ni sami studenti ne prihvataju reformu i da žele stari sistem visokoškolskog obrazovanja. Kod toga, svesno ili nesvesno, prelaze preko činjenice da, bar kod nas u Sloveniji, radne organizacije svakodnevno raspisuju konkurse za radna mesta za stručnjake koji su završili prvi stupanj visokoškolske nastave, kao i da stipendiraju stotine studenata na višim školama.

1685

Dalje, Rezolucija je preporučila da treba što širem krugu zaposlenih omogućiti dalje školovanje, i to organizacijom različitih oblika vanrednih studija. Prisustvovao sam sastanku komunista univerzitetskih ustanova u Ljubljani, gde je jedan od diskutanata izjavio kako je uvođenje vanrednog visokoškolskog studija, u stvari, koncesija primitivizmu. Zaprepastio sam se nad takvim gledištem , koje ocenjuje kao koncesiju primitivizmu jedan od najdemokratskijih postupaka našeg školskog sistema, postupak koji omogućava desetinama hiljada naših sposobnih radnih ljudi da pored redovnog zaposlenja, pomoću visokog stupnja svesti i samopožrtvovanosti nastoje steći stručno znanje i to u težnji kako bi sutra mogli dati našem društvu još više . Kao štetan ocenjuje se sistem školovanja koji ―― uz minimalna materijalna sredstva daje našem društvu masovne pozitivne rezultate stručnog usavršavanja, kada ljudi ostaju na radnom mestu i sve svoje slobodno vreme žrtvuju za studij . Poznato je da i mnoge razvijene i bogatije zemlje forsiraju i propagiraju vanredņe studije, ali ne smatraju da je to koncesija primitivizmu. Takav stav su , takođe, zauzeli i visokoškolski zavodi u Mariboru , na kojima je u školskoj 1964/65 . godini upisano ukupno 5.915 studenata, 1.950 redovnih, a 3.965 vanrednih, to jest ljudi koji istovremeno rade i studiraju. Takva politika našla je svoj odraz i u socijalnom sastavu mariborskih visokoškolskih ustanova, na kojima su 50% svih studenata iz radničkih i seljačkih porodica, dok je taj procenat, na primer, u Ljubljani oko 30 %. Na pomenutom sastanku u Ljubljani čuli su se stavovi i protiv toga da u visokoškolskom sistemu ne bi trebalo ni na kakav način uzimati u obzir radno iskustvo i praksu, nego da mora svako ko hoće da se školuje na visokoškolskim ustanovama završiti redovnu gimnaziju, jer mu jedino ona daje osnovnu kvalifikaciju za taj studij . Komunista koji je ovo shvatanje zastupao bez sumnje zaboravlja, ili možda neće da prizna, da naš društveni sistem, sa svojim mnogobrojnim vidovima sudelovanja građanina-proizvođača u rešavanju svih društvenih problema, predstavlja životnu školu, koja često inože dati više od formalne srednjoškolske naobrazbe. Kako su stavovi, pogledi i koncepcije nekih odgovornih komunista, posebno onih koji rade u visokoškolskim ustanovama suprotni koncepcijama reforme, možda ne bi bilo suvišno da ih čujemo takođe na ovom mestu . Mi smatramo da imamo dosta jakih i ubedljivih argumenata da stavove koje sam izložio ne samo branimo nego realiziramo u praksi . (Aplauz. )

1686

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč Milojko Drulović, delegat iz Beograda.

MILOJKO DRULOVIĆ : Drugarice i drugovi, Nauka i kultura, nikad nije suvišno istaći, zauzimaju izuzetno značajno mesto u našem daljem razvoju . To je osetljiva strana društvenog života uopšte. Zbog toga se u prošlosti, i u političkim dokumentima i u praksi , isticalo da se samo u uslovima opšte brige društva, slobode i demokratske atmosfere može uspešno razvijati nauka i kultura . U Programu Saveza komunista na takav način je postavljen odnos nauke, kulture i politike. U međuvremenu, u konkretnim istorijskim uslovima i praksi ima mnogo otvorenih pitanja . To čini i danas ovu temu veoma aktuelnom . Prvo, postoji mišljenje da se nauka i kultura zapostavljaju, ne samo u materijalnom pogledu već i u društvenom tretmanu . Drugo, ima mišljenja da je naša stvaralačka i opšte radna inteligencija zapostavljena; da se na nju gleda na starinski način, iako je ona tako reći u svemu nova ; da posebno humanistička inteligencija nije moralno ni društveno priznata; da je manje-više anonimna; da naše društvo nije prevazišlo ograničenost društvenog položaja i funkcije inteligencije svojstvenu kapitalizmu, te da je to samo odjek jednog opšteg antiintelektualizma u svetu. Pojedinci dovode te kritike do apsurda i tvrde da se „ nesporazumi " oko raznih filozofskih skupova svode, u stvari, na nesporazume oko inteligencije i njenog mesta u socijalizmu , te da Savez komunista, uopšte uzev, zauzima manje-više negativan stav prema inteligenciji . Treće, postoji mišljenje da se u našoj praksi program kulturne revolucije, u odnosu na ono što je zapisano , sužava i ograničava, posebno u domenu pune slobode stvaralaštva . Četvrto, kod tehničke inteligencije i uopšte radne inteligencije zaposlene u privredi, koja veoma brzo raste, ističe se kritika da se vrlo malo govori o njima , te da se, kad je inteligencija na dnevnom redu, pod tim pojmom obično misli na inteligenciju na užem, kulturnom području , a ne govori se o onima čiji je rad neposredni preduslov za razvoj privrede (kao što su tehničke nauke ) . Oni se bune protiv te pretencioznosti i mesijanstva izraženih u shvatanjima pojedinaca da je tehnička inteligencija

2 VIII kongres, III

1687

tehnokratska, stručnjačka, menadžerska , oportunistička i pokorna, te nije u stanju da vizionarski projektuje budućnost . Na istoj strani kritikuje se da postoji težnja ka fetišizaciji uloge jednog sloja inteligencije u socijalističkom društvu kao elite duha, kao društvenog sloja koji u društvenoj podeli rada ima zadatak da razmišlja i da samo daje kritiku postojećeg društva, njegovih ustanova i odnosa. Nije ovde mesto da se raspravlja o tome šta se sve podrazumeva i može podrazumevati pod pojmom inteligencije. Postoji opasnost od izvesne konfuzije, međusobnog nerazumevanja, i posledice ne bi bile dobre . Ovde se ne može detaljno ulaziti u polemiku o svim ovim pitanjima. Ali o nekim iskustvima koja mogu poslužiti kao smer za budući rad mora se nešto reći. Najpre, opšti preobražaj društva imao je velike neposredne posledice na formiranje i preobražaj inteligencije u našoj sredini . Iako problem o kome govorim nije statistički , neophodno je uočiti te ogromne promene . Može se reći da prvi put imamo novu inteligenciju, formiranu u socijalističkim društvenim uslovima, sa svim kontradikcijama koje taj proces prate. Ali to je najpre brojna inteligencija, njena struktura je sasvim drukčija nego što je bila pre desetak godina, i ona je u ogromnoj većini stasala i školovala se u poslednje dve decenije. Danas u našoj zemlji ima više od 200.000 ljudi sa fakultetima i visokim školama prema 60.000 u 1948. godini. Posebno treba uočiti, i to kao pozitivno, promenu u strukturi fakultetski obrazovanog stanovništva : 27 odsto je iz oblasti tehničkih nauka , 21 posto iz oblasti privrednih nauka i 52 posto iz oblasti društvenih nauka. Taj odnos je 1948. godine , a da se i ne govori o stanju uoči drugog svetskog rata, bio daleko nepovoljniji . Broj tehničke inteligencije bio je tako reći minimalan . Dakle, oko polovine od ukupnog broja fakultetski obrazovanih ljudi kod nas pripada oblasti tehničkih i prirodnih nauka, što je u našim društvenim uslovima ogroman progres, ma iz kog ugla se taj proces i ta struktura ocenjivali . Uz to uložen je ogroman napor u stvaranju nove stručne inteligencije. U pogledu broja studenata i razvijenosti visokog školstva, i pored svih slabosti, prva smo zemlja u Evropi i treća u svetu . Kad je reč o ovoj strani društvenog života , govori se o tome kako ona treba da se prilagođava društvenim promenama , a ne vidi se dovoljno da se i ona sama menja.

1688

Pre svega, moramo biti kategorični u tome da su intelektualni radnici u našim uslovima nerazdvojni deo društva, deo radničke klase i radnih ljudi , da se, prema tome, o njima ne može govoriti kao o posebnom društvenom sloju, kome treba prila` ziti sa nepoverenjem, prevaspitavati ga u stilu preživelih formula : ,,poštena inteligencija", „ koja je pozdravila revoluciju" , „ koja ję saputnik i pratilac revolucije " i slično . Takve parole su danas kod nas retkost . Ali primetan je jednostrani kritički odnos pri ocenjivanju rezultata u oblasti nauke i kulture, zatim neopravdano dugo se tolerišu znatne razlike u materijalnom položaju univerzitetskih i drugih prosvetnih radnika, na jednoj strani, i kadrova iste kvalifikacije zaposlenih u administraciji i drugde, na drugoj strani . O tome je govorio drug Tito na ovome Kongresu . Mislim da mnoga nezadovoljstva i nesporazumi proizlaze i iz sledećih razloga : U SR Srbiji, na primer, lični dohoci u privredi i nekim neprivrednim delatnostima u ovoj godini porasli su za 16, 26 i 34 posto, dok su lični dohoci prosvetnih radnika u osnovnim školama porasli za 3 , u srednjim za 5 i na fakultetima za 7 procenata. Dohoci u privrednim komorama, na primer, jednaki su ili su neznatno veći u odnosu na zaposlene na fakultetima i visokim školama . Posledice tih razlika u položaju nisu beznačajne . Nastavni, uopšte školski svet oseća se potcenjen i primećuje se njegovo bekstvo iz škola u ustanove i privredne organizacije. Univerzitet i uopšte naučni radnici uspevaju da izbegnu posledice ovakve situacije, jer imaju mogućnosti da dođu do dopunskih prihoda raznim oblicima honorarnog rada i saradnje u institutima, komisijama, štampi, časopisima, predavanjima. Obično je ta vanškolska aktivnost na nivou njihovog poziva i njihove stručnosti, ali ona (prema procenama sa nekih fakulteta u Beogradu ) oduzima i do 80 posto ukupnog radnog vremena. Nije li to jedan od uzroka još uvek lošeg funkcionisanja visokog školstva? Ne proizlaze li mnoge neuravnoteženosti i nesporazumi u odnosima, atmosferi ― zbog toliko različitog tretmana prosvetnih i drugih intelektualnih radnika iste stručnosti . Još nepovoljniji je položaj fakulteta, nastavnog osoblja, pa i studenata na nekim fakultetima društvenih nauka, posebno na onima koji školuju kadar za prosvetu počev od smeštajnih prilika i opreme, od mogućnosti za dopunsku zaradu, pa do procenta stipendiranih studenata . Njihov položaj je neopravdano

1689

nepovoljniji. Na Beogradskom univerzitetu stipendije prima 18 posto studenata, a na fakultetima koji treba da pripremaju buduće nastavnike srednjih škola stipendirano je manje od 10 posto studenata. Posledice toga su teže nego što se obično misli. U poslednje vreme privredne organizacije se više interesuju za stručne kadrove i broj stipendija će se povećavati , posebno za studente tehničkih i ekonomskih nauka. Kako sada izgleda, položaj studenata na fakultetima koji pripremaju buduće nastavnike u toj srazmeri će se pogoršati , jer nema znakova većeg interesovanja srezova i komuna za njih, iako u SR Srbiji nedostaje u srednjim školama ― nastavnika matematike 33% , srpskohrvatskog jezika 11 %, fizike 32 %, hemije 27 %, opštetehničkog obrazovanja 90 %, da i ne govorimo o nedostatku nastavnika stranih jezika. U osnovnim školama stanje je još slabije. Ima razloga sumnji da će 1970. godine stanje u pogledu nekih predmeta biti još nepovoljnije , s obzirom na stimulans i tempo povećanja broja diplomiranih studenata tih kritičkih struka. Često govorimo o podršci mladim talentovanim naučnim radnicima. Međutim, na Beogradskom univerzitetu oko 815 doktorskih disertacija, rađenih i odbranjenih posle rata, nije štampano i nije dostupno javnosti i javnoj kritici ( štampano je svega 14 % ) . A nije reč samo o kritici , već i o afirmaciji mladih ljudi , njihovom pravu da svoje naučne poduhvate stave na uvid društvu. Među disertacijama koje počivaju u prašnjavim policama naših fakulteta ima vrednih naučnih dostignuća iz raznih oblasti nauke , iz naše savremene društvene problematike . Uzroci su , rekao bih, pre u našoj nepažnji, a ne u nedostatku materijalnih sredstava . Kad se kaže da se problemu inteligencije mora prilaziti na drukčiji način nego u prošlosti, to podrazumeva poimanje duboke transformacije društva za poslednje dve decenije , činjenicu opšte deficitarnosti kadrova u industriji i privredi i ogromne zahteve u politici privrednog razvoja, u ekonomici i tehnologiji, što daje prioritet ( i prividnost „ favorizovanih i meceniranih" ) tehničkoj inteligenciji , ekonomistima, pa i pravnicima . Otuda je proizašla i nova podela „ vrednosti prestiža ” pojedinih disciplina . Došlo je do zapostavljanja izvesnih humanističkih oblasti nauke i kulture. Mada su dohoci kod nas uopšte relativno niski , novi način raspodele koju smo počeli da uvodimo na univerzitetu vrši se na takvom nivou materijalnih sredstava da ogromno otežava punu afirmaciju i samoupravljanja i raspodele .

1690

Kod nas se za kulturu odvaja 0,9 posto od nacionalnog dohotka, što je znatno ispod uobičajenog nivoa u zemljama koje imaju materijalnu i opštu kulturu sličnu našoj . U Republici Srbiji za poslednje četiri godine čak opada učešće kulture u opštoj potrošnji ( sa 2,4 posto u 1960. na 2 posto u 1963. godini ) . Problem inteligencije, naravno, nije samo materijalne prirode, već i stvar organizacije Saveza komunista i njegovog rada a i , to ovde želim da istaknem, jednog drukčijeg tretmana i odnosa prema tom visokoobrazovnom kadru uopšte, posebno prema univerzitetu, na koji dosta lako bacamo kritiku da je tvrđava starih shvatanja, da je konzervativan , dá nije povezan s našom praksom i slično . Govoreći o društvenim naukama i razvitku naučne misli treba reći da se sve više oseća nova generacija naučnika-marksista, stasala u fazi teorijskog i praktičnog obračuna Saveza komunista sa staljinizmom i raznim uticajima buržoaske ideologije. Ona svojim teorijskim naporima pokušava, a u najboljim ostvarenjima i uspeva, da stvaralački preispita teorijske i praktične probleme savremenog i našeg socijalizma. Uza sve to naša društvena misao je otvorenija i kritičkija prema stvarnosti , angažovanija i otvorenija prema društvenim problemima. Ipak, današnja inteligencija u oblasti društvenih nauka formirala se u onim godinama kada se u društvenim naukama kod nas, pa i u socijalističkom svetu , prelazilo sa buržoaske ideologije ili starog shematizma u naučni metod , sa mitova različite vrste na kritičko, istorijsko i političko rasuđivanje, način prilaženja problemima, procesima i stvarnosti, koji su imali za osnovu drukčiju viziju društva i društvenih vrednosti. Te istorijske okolnosti školovanja i formiranja naše inteligencije umnogome objašnjavaju dileme i nedoslednosti ; ukazuju na značaj i dugoročnost naših zadataka na formiranju nove, marksističke inteligencije u našem društvu . Kada se tome dodaju i teškoće koje ima društvo i Savez komunista u rešavanju problema ekonomske i društvene izgradnje, zatim ideološka previranja u međunarodnom radničkom pokretu i svetu uopšte, sukobi i nerazumevanja koja otuda proizlaze, vidi se da na mnoge pojave ne možemo gledati ni samozadovoljno, niti misliti da su idejni problemi na tom planu stvar pojedinačnih ekscesa . Drug Tito je govorio o neophodnosti napora Saveza komunista koji treba uložiti da se smanji jaz između intelektualne i radničke omladine. Koliko smo taj problem

1691

zanemarili i koliko su donekle opravdane kritike jednostranotehnokratske orijentacije u školovanju tehničke inteligencije, pokazuje i podatak da na našim fakultetima, u ukupnom fondu časova, časovi društvenog obrazovanja obuhvataju svega 5 posto, dok u drugim socijalističkim zemljama i na univerzitetima na Zapadu čak i do 20 posto. U težnji da se izbegne dogmatska nastava i formalizam, otišlo se u drugu krajnost i suviše se oslonilo na spontanost ili društveno-političke organizacije na univerzitetu, koje se još uvek nisu oslobodile starih, uskih formi rada po sekcijama i klubovima, koji okupljaju mali broj studenata. U pretkongresnoj diskusiji u centru pažnje bili su društveno-ekonomski sistem i samoupravljanje i teorijski problemi Saveza komunista. Nemamo nikakvog razloga da budemo nezadovoljni rezultatima diskusije vođene pred Kongres ili da preterujemo u pogledu opasnosti od neprihvatljivih stanovišta , koja su došla do izražaja . Nosioce takvih stanovišta ne bismo smeli smatrati samo predmetom svoje kritike, distance ili nepoverenja. Pozitivno je što je kao retko kad za poslednjih osam godina naš Savez komunista i na dublji, teorijski način analizirao sam sebe i svoje teškoće, povezao svoje praktične akcije sa kritičkim razmatranjima svoga rada i što je ostvarena klima da se teorijskim problemima Saveza komunista i našeg društva bave i naučni kadrovi, koji osećaju potrebu ili su kvalifikovani za to . Naravno, mi nismo neka idejna žabokrečina koja, u ime širine, može da toleriše svake poglede bez obzira na njihovu suštinu i istinitost. Nije potrebno da stvaramo veštački utisak neke spolj ne jednoobraznosti i jedinstva mišljenja, što ne odgovara ni političkoj realnosti, ni potrebi negovanja borbe mišljenja na ovome planu. Da nam se ne bi prebacila krutost ili nedemokratičnost , da se ne bi reklo kako gušimo borbu mišljenja, mi smo skloni izvesnoj oportunističkoj širini i nekoj elastičnosti po svaku cenu, do naivnosti, umesto da usvojimo, bolje reći praktikujemo , sukob marksista sa suprotnim pogledima na svim linijama i svim nivoima, bez etiketa , shematizma i sličnog, kao i bez preuveličavanja rizika istraživanja takve vrste. Težište diskusije kretalo se oko društveno-ekonomskog sistema i samoupravljanja, Saveza komunista i njegove uloge i unutrašnjeg života i među komunistima intelektualcima oko uloge inteligencije u društvu, posebno članova Saveza komunista . Nije ovde mesto za teorijske debate i polemike, već za praktične dogovore o budućem radu . Upravo zbog toga bih hteo da

1692

naglasim da su u tim diskusijama ostala otvorena, ponekad i zamućena ili neprihvatljiva, mnoga osetljiva pitanja našeg iskustva i razvitka . Izvesna gledišta o ulozi inteligencije u društvu koja zastupaju grupe ili pojedinci članovi Saveza komunista padaju u oči i ne treba da ostanu van domašaja kritike . To su , na primer, stavovi da inteligencija treba da bude „ kritička savest i svest svoga vremena, a ne da izvršava ideje "; da se u intelektualcu stalno sukobljava: intelektualac i borac (u smislu idejni i politički borac) ; pobedi li jedan, drugoga nema itd. O ulozi inteligencije može se govoriti i teorijski raspravljati uopšte, pa i u našim uslovima na različite teme. Ali postavlja se pitanje može li intelektualac, još ako je član Saveza, da se eksteritorizuje u nekoj lažno objektivnoj stvarnosti , da se fetišizuje u ime jedne prividno više aktivnosti, nezavisno od borbe koja se vodi kod nas i ne uključivši se u nju . Jer stvoriti materijalna dobra, razviti društvene odnose, humanizovati čoveka, razviti nauku , moral - ne može se samo rečima. Ma koliko da nismo sasvim zadovoljni stvarnošću, ona se ne može ni promeniti, ni prognati rečima, time što bi intelektualac samo objašnjavao, otkrivao, „ osporavao otuđenu praksu”. Pretendovati na ,,savest svoga vremena” znači biti izdvojen, apstraktni čovek, ,,koji predlaže samog sebe za merilo sveta i društva". Literarni bunt nikada neće biti dovoljan da ubrza revoluciju ako se i u „ duhovnoj i materijalnoj sferi” ne prevaziđe distanca koja razdvaja intelektualce od onih za koje su praktičan život i borba jedini osnov života od radničke klase i radnih ljudi . Sva je teškoća revolucionarne akcije u tome što se olla ne obavlja samo na nivou ideala, već se sukobljava sa teškoćama prakse, sa težinom društvene sredine, objektivnim granicama materijalne kulture, svesti, organizacije kadrova. Sukobljava se sa pojedinim greškama i slabostima, birokratizmom, egoizmom . Iskustvo nas je naučilo da se stvarne teškoće ne mogu zameniti formalnim shemama i deklaracijama.

Neke kritike naše prakse i našeg iskustva sadrže očigledno netačne sudove ; ima polovičnog davanja ocena. Umesto analize , ponekad postoji ubeđenost u sopstveno nadmoćno obrazovanje, u sopstvenu rutinu i kulturu , za koju neki misle da može biti izvor za analizu procesa i prakse bez pravog istraživanja i bez izučavanja činjenica života.

1693

Kritika našeg iskustva ne sme da stvori sumnju u istorijsku vrednost principa i iskustva koje je Savez komunista s teškom mukom stvorio . Zato je članstvo posebno osetljivo na te negativne aspekte takve vrste „ nadmoćne" i apstraktne kritike, naročito kada ona dolazi od pojedinih članova našeg Saveza . Postoji ponegde tendencija da se svaka pojačana aktivnost Saveza komunista na idejnom planu shvati kao atak na slobodu mišljenja i kritike, ili da se svaki obračun na idejnom planu predstavi kao nedoličan našem konceptu slobode i demokratije . Kao da time što svako ima mogućnost da kritikuje program i politiku sve to treba da smatramo prevazilaženjem i unošenjem novoga duha u Savez komunista. Dokle bismo došli ako bismo reagovali samo na laži, ili klevete i neosnovane kritike . I onda kada nema razloga da sumnjamo u neku tendenciju , neophodno je ceniti zaključke, njihov smisao i činjenice na osnovu kojih su donete. Mi to dosad nismo činili dovoljno . U našim uslovima idejnu borbu ne možemo voditi okrećući se samo ekscesima, rešavanjem mogućih sukoba, osudama negativnih pojava, otkrivanjem opasnosti. Mnoge krupne teme sa ovog područja odlažemo svojim rutinskim i prakticističkim prilaženjem stvarima . Mnoge pokrenute teme potrebno je nastaviti razgovorom i od strane i u okviru Saveza komunista sa većom pažnjom, sa više intenziteta i odlučnosti nego dosad . Te rasprave treba da vodimo konkretno i argumentovano , uz međusobno poštovanje . Naše intervencije ni u jednom trenutku ne bi smele da deluju tako kao da Savez komunista želi da likvidira ili ograniči slobodu intelektualnog rada. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ :

Ima reč drugarica Neda Krmpotić, delegat iz Zagreba. NEDA KRMPOTIĆ : Drugarice i drugovi, Ohrabrena sam istupanjem druga iz Zenice koji je u načelnoj debati govorio o Željezari . Jer , i ja ću govoriti o zagrebačkoj kući „ Vjesnika" u kojoj radim. Govorit ću o nagrađivanju prema radu

1694

u novinarstvu . Ne bojim se da ću time promašiti temu u ovoj komisiji jer novinari pripadaju području intelektualnog rada, a nagrađivanje u novinarstvu ima duboke reperkusije na ljude, utječe na idejnu i političku stranu njihove ličnosti . Na kraju, upravo o tome i raspravlja ova komisija jer u nas intelektualne preokupacije nisu i ne smiju biti odsječenę od života. Zarada prema radu u novinarstvu nailazi na priličan otpor i na mnogobrojne komentare. Meni su prije neki dan tvrdile neke moje kolege da nagrađivanje prema učinku dovodi u krizu ljude i redakcije, da onemogućava stvaralački rad, razvoj novinarske ličnosti , da zapostavlja kvalitet i da je sve to skupa nemoguće u sferi intelektualnog rada, da će to unaprijed sniziti idejno-politički nivo i sadržaj naših listova , da će sve to izdašno podstreknuti šund itd ., itd . Iskustvo koje smo stekli provodeći nekoliko godina ovaj sistem u kući „ Vjesnika”, generalno uzev, govori upravo protiv svih tih primjedbi . Pokazat će se, i to ću ilustrirati podacima, da je upravo taj sistem podupro sve ono što treba da stvori aktivno , angažirano novinarstvo koje je direktan sudionik progresivnog razvoja društvenih odnosa u našoj zemlji . To je jedina njegova budućnost, jer naše društvo danas upravo to traži. Već nekoliko godina „ Vjesnikova " kuća razvija svoj sistem nagrađivanja prema radu. Taj sistem nije dovršen ni usavršen . Mi smo na taj sistem išli iz nekoliko razloga , a jedan od tih bio je etički . Činilo nam se da bi bilo licemjerno zalagati se za nagrađivanje prema radu i dijeliti drugima lekcije, a sami sebe kao radni kolektiv isključiti iz svega toga i leškariti u mirnim vodama starih odnosa. Naravno, sistem nije radikalno dovršen u svim dijelovima, jer smo radnim jedinicama, kojih ima oko 50 , u kući sa preko 2.200 radnika i novinara, dali ono što nam je naš jugoslovenski instrumentarij dozvoljavao. Fondovi su zajednički, s tim što radne jedinice na osnovu uštede u planom utvrđenim troškovima imaju pravo i na neke svoje male fondove . Zajedničkom demokratskom odlukom svaka radna jedinica sudjeluje u jedinici stvorenog i prodatog proizvoda, bilo lista, sloga ili knjige, a raspoloživa sredstva povećavaju i uštede u poslovanju . Iz tako formirane svote članovi jedinice stječu svoju zaradu razmjerno svom individualnom doprinosu . Svaki se rad počeo ekonomski vrednovati . Interesantno je uzgred napomenuti da protivnici direktnog ekonomskog valoriziranja novinarskog rada, odnosno veliki broj

1695

ljudi u drugim intelektualnim područjima, kritiziraju takav metod samo za učinak u redovnom radnom vremenu. Veoma rijetko se čuje da ekonomska valorizacija degradira ličnost u takozvanom honorarnom radu u slobodnom vremenu, a honorar je direktno novčano mjerenje vrijednosti jednog članka kao intelektualnog proizvoda.. Pošto smo prešli na takav sistem, što smo postigli ? Postigli smo nekoliko rezultata koji po svojem društvenom sadržaju bacaju u zasjenak sve sadašnje nesavršenosti i slabosti i radikalan su zaokret u životu jednog novinarskog kolektiva . Prvo, u redakcijama i svim drugim radnim jedinicama oštro je posječen hijerarhijski red stvari . Novinar se oslobodio toga da presudan faktor u određivanju njegova dohotka bude direktor ili glavni urednik, ili kod radnika njegov neposredni šef. Prije je njegov dohodak veoma često zavisio od toga koliko je uspio da ,,kotira" kod rukovodećih ljudi u redakciji i zarada nije uvijek bila rezultat njegovog rada. Glavni urednik i šefovi pogona , po pravilu, nemaju više nikakve potrebe da nagone ljude da rade, oni rade sami za sebe, znaju da imaju pravo u raspodjeli dohotka koji stvore. Rukovodioci redakcije i bilo koje radne jedinice postaju odgovorni da osiguraju neometano odvijanje radnog procesa, bilo u kojoj sferi, intelektualno-političkoj ili čisto proizvodnoj . Rukovodilac postaje organizator proizvodnje. Na mnoge primjedbe koje smo čuli da je ispod časti raditi za poene mogli bismo odgovoriti da je sasvim sigurno ispod ča- · sti svakome stjecati zaradu bez rada, odlaziti u delegacijama rukovodiocima, moljakati ih i tvrditi da bi ovaj ili onaj morao imati veću plaću od one koja mu je određena . Ljudskije je i progresivnije za naše društvene odnose unaprijed znati objektivno utvrđene proporcije i slobodno ulaziti u utakmice za njihovo ispunjavanje. Drug Tito je, nezadovoljan stanjem stvari, na ovom Kongresu upozorio na potcjenjivanje fizičkog rada, na slabiju poziciju neposrednih proizvođača u odnosu na vlastitu administraciju . Zato bih htjela na ovom mjestu argumentirati našu prvu tvrdnju da je sistem nagrađivanja po učinku odmah na prvom svom koraku posjekao hijerarhiju i sve one stare odnose koje mi obično nazivamo birokratskim . Ove je godine, po veličini zarade, direktor „Vjesnika " u mjesecu kolovozu bio na spisku zarade trideset sedmi po redu , u rujnu dvadeset treći i u listopadu također dvadeset treći . Direk-

1696

tor štamparije sa 1.500 radnika, inž. Vlado Ugrin, imao je za deset mjeseci ove godine prosječno mjesečno 95.610 dinara, strojoslagari i strojari Ibro Selimović 151.000, Pavao Duždagić 119.000, Boris Car 131.000 i Mirko Kulić 112.000 dinara. Strojoslagar Ibro Selimović imao je posljednjih mjeseci ove godine slijedeći dohodak : u kolovozu 211.000, rujnu 251.000, listopadu 239.000 dinara . Kada sam u kuloarima Kongresa ovih dana spominjala neke od tih cifara neki drugovi su mi rekli da to uopće ne iznosim. Od šestorice, četvorica su ljudi za koje znam da cifra njihovog mjesečnog prihoda nije bila ispod ovih koje sam sada iznijela. Ibro Selimović je mlad čovjek, vrlo kvalitetan radnik, radi po međunarodnom grafičkom normativu . Želi da kupi stan za tri godine, ne želi da obija pragove raznih fondova za stambenu izgradnju . Mnogi naši radnici koji se nađu u takvoj dilemi idu u Zapadnu Njemačku na rad. Naravno, Selimović neće moći dugo tako da radi, možda neće moći da toliko fizički izdrži . On radi obično u dvije smjene . Bitno je da su otklonjene sve umjetne prepreke pred radnikom koji hoće mnogo da radi i zaradi. To je perspektiva koja sve njih ohrabruje i stimulira na visoki radni učinak. Pored toga, ovdje su ispunjena i dva bitna preduvjeta . U radnoj normi ne skriva se nikakvi parazitizam, normativ je međunarodni, a stvoreni proizvod je prodan jer odgovara tržištu brojem i kvalitetom . Rekla bih još nešto o tom ,,redu stvari ". Glavni urednik našeg dnevnog lista,,,Vjesnika ", imao je za deset mjeseci ove godine prosječnu mjesečnu zaradu od 115.000 dinara, a novinari-pisci , karikaturisti, ilustratori znatno više od tog glavnog urednika . Oto Reisinger 207.000 , Željko Brihta 135.000 , Alojzije Ševčik 124.000. Osim toga, ako posebno pogledamo odnos radnika i novinara-pisaca ( novinare-pisce svrstavamo u najneposrednije proizvođače ) prema službenicima u poduzeću ( à u ovom trenutku pada mi na um sve ono što je rekao drug Tito o nagrađivanju fizičkih radnika i administracije ) , interesantne su neke naše cifre. U oktobru ove godine prosječna mjesečna zarada izgledala je ovako : 458 grafičkih radnika, visokokvalificiranih , imalo je prosječno 73.500 dinara; 167 novinara-pisaca -- 83.000 ; službenici više stručne spreme (to znači s fakultetom ) 62.000 dinara . Primanja sred njekvalificiranih bila su ovakva : 620 kvalificiranih radnika 36.500; 620 polukva51.000; službenici srednje stručne spreme

1697

lificiranih fizičkih radnika ( transportnih i drugih ) imali su prosječno 42.000 , a službenici niže spreme 31.200 dinara. Od 166 ljudi koji su u mjesecu listopadu primili zaradu veću od 100.000 dinara, 78 su grafički radnici , 45 novinari-pisci, a 43 glavni urednici, direktori, šefovi pogona i poslovnica . U slagarni rukovodiac ima ucne dohotke koji ga svrstavaju u toj skupini na sedmo mjesto, rukovodilac knjigotiska bio je po redu devetnaesti , a šef rotacije među svojim ljudima osmi. Može se diskutirati o tim ciframa, svakako bi trebalo dati i bliža ekonomska objašnjenja, čime vas sada na ovom mjestu ne mogu da zamaram. Može se razmišljati da li su realno odmjerene vrijednosti koje su u ovoj ili onoj brojci iskazane . Ali bih na ovom mjestu htjela samo jedno da istaknem : od svega nisu zasad najbitnije brojke, važan je društveni odnos koji stoji iza čitave stvari . Velika je tekovina što je nagrađivanje prema radu , u svom prvom i još neusavršenom obliku , u jednom poduzeću koje samo vidi i zna gdje su slabosti i gdje ih još sve ima, ipak krenulo, da se gotovo zakonito obistinilo ono što je Marx smatrao velikim dostignućem Pariske komune: da plaća kvalificiranog radnika bude veća od službeničke, a pred neposrednim proizvođačem otvorene su mogućnosti da, uz određene, unaprijed poznate i dane uvjete, zaradi više od svog direktora i svog šefa . Ovaj sistem treba popravljati i nadograđivati . Već se javio problem neadekvatnog nagrađivanja kvaliteta intelektualnog rada. To još treba istraživati. Teško je pronaći prava mjerila. Ali oni koji su protiv nagrađivanja prema radu u redakcijama znaju samo da love nedostatke ovog sistema za svoju argumentaciju , javljaju se kao „ borci za ljudska prava”, a u stvari jadikuju za starim privilegijama. Mnogi će biti protiv ovog sistema jer će kao urednici i šefovi pogona izgubiti ličnu vlast nad ljudima, jer se od njih traži samo to da vladaju programima i koncepcijama a ne ljudima. A oni koji naglašavaju svoj status intelektualca, u stvari nevješto prikrivaju žalost za osiguranom zaradom koju su nekad stjecali na bazi „ fame " o svojoj genijalnosti , na bazi stare slave , a takvi ne žele da rad bude mjerilo njihovog dohotka . Kad se govori o kvalitetu , još nismo uspjeli — i na tome se nastoji da, recimo , organizatori proizvodnje, urednici rubrika, šefovi listova budu nagrađeni prema kvalitetu rubrike, obilju oblika, idejama koje su dali, političkoj pismenosti rubrike, obilju novinarskih formi , angažiranosti rubrike na bitnim društvenim pitanjima koja u određenom trenutku stoje pred nama . Slično je

1698

i sa ostalim organizatorima proizvodnje u drugim pogonima . Pa ipak, treba reći da je glavni prodor učinjen i osnovni uspjeh postignut i da će sve ovo drugo lakše ići , a to traženje upravo je karakteristično za sadašnju fazu sistema nagrađivanja u „ Vjesniku". Treba reći i to da čak ni sadašnje propozicije u stvari ne sprečavaju nagrađivanje kvaliteta. No, zasad se tu suočavamo s našim vlastitim ljudskim slabostima. Ne želimo da se zamjeravamo krugu u kome živimo . Kvantitet je lako izmjeriti brojem redaka, metrom , ciframa, i to svi primamo kao prirodni zakon. A visoko ocijeniti izuzetno dostignuće , obično zahtijeva da iza takve ocjene otvoreno stane cijela ličnost . Sve to skupa zavisi od nivoa znanja i svijesti određene sredine. Intelektualni nivo i političku pismenost određuju ljudi. Zato se tu lako afirmira ljudska zavist, stihijska težnja za uravnilovkom , teorija „ jednakih trbuha”. Ako hoćemo da vidimo da li je napor jednog novinara upravo izražen na pravom mjestu i u pravo vrijeme, tu su već potrebna malo suptilnija rješenja. Upravo zbog toga želim naglasiti da politički aktiv ovog poduzeća ne bi mogao da krene s mjesta da nije imao čvrstu organizaciju Saveza komunista, koja je bila trajno aktivna, trajno budna i koja je i danas trajno prisutna u retuširanju početničkih grešaka, u uspostavljanju narušenog nesklada, u pravilnom utjecaju na ljude koji su postali razočarani jer su s jedne više ljestvice vrijednosti, stare ljestvice, sišli na nižu ljestvicu, zauzeli novo mjesto, morali da se s time pomire. Tu je uvijek bila prijeko potrebna i danas je još uvijek nužna stvaralačka uloga partijske organizacije. Nagrađivanje prema radu zaista unosi pravu pometnju u stari raspored vrijednosti . Mnoge stare veličine otpadaju , u novoj svjetlosti mjerimo i ocjenjujemo što je stvaralački doprinos društvu i vlastitom kolektivu . U rasporedu se obično zauzimaju mjesta različita od onih koja su se dosad zauzimala.

Zato je drugi korisni rezultat novog sistema u tome što on afirmira nove ljude u novinarstvu , afirmira mlađe novinare koji bi inače trebalo dugo da čekaju da prijeđu sve hijerarhijske ljestvice dok bi postigli pravo da se potpisuju, da pišu komentare , itd., itd., kako je to već uobičajeno . Novi sistem odmah afirmira ličnost i vrijednost njenog proizvoda, bez obzira na godine, staž, ime i prezime. Treće, nije nevažno na kraju upitati ni kakve su reperkusije na opseg i poslovanje poduzeća jer netko će reći , možda , da

1699

smo mi pojeli" poduzeće, da dijelimo vrlo visoke plaće, da smo ,,razbucali” jedinstvo poduzeća. Trebalo bi se i upitati kakav je utjecaj na idejno-politički nivo i sadržaj naših listova? Je li nas tu novi sistem detronizirao, komercijalizirao, približio šundu . Mada egzistira 50 radnih jedinica , one nisu „ razbucale" poduzeće . Nas vezuju zajednički interesi . Vezuju nas zajednički demokratski usvojene odluke i mnogo štošta, pri čemu nije nevažna unutrašnja kohezija i solidarnost radnog kolektiva. Mi izgrađujemo i moramo dalje izgrađivati , naročito u novinarskoj sferi , jedinstvo mišljenja, jedinstvo političko , viši nivo kolektivne svijesti . I materijalni je uspjeh nesumnjiv, te pored brojaka koje sam već iznijela dodajem još nekoliko podataka . Prosječna lična primanja 2.200 ljudi u 1961. godini iznosila su 31.380 dinara, a 1964. godine u listopadu 55.283 dinara. I dok su lični dohoci rasli po stopi od 178 posto - dohodak je bio brži za 191 posto, a fondovi i više, 220 posto ; kuća koja je u listopadu 1961. imala ukupan tiraž svojih listova od 6,771.000 primjeraka sada u istom mjesecu 1964. producira 10,413.000 . Nešto o idejnom nivou i sadržaju . Može se reći da smo unutrašnjom strukturom od 50 radnih jedinica decentralizirani tamo gdje je trebalo. Ujedinjeni smo , međutim, na drugim bitnim sektorima, a s obzirom na naš rad, veoma je važno jedinstvo koncepcije, platforme s koje nastupamo kao kuća . Pokazalo se nekorisnim iz niza razloga da svaki list kuće vodi neku svoju drukčiju praktičnu politiku . Stvoren je poseban politički aktiv i savjeti svih novinara unutrašnjih, vanjskih i kulturnih rubrika u kojima se vode politički razgovori , analizira politički život i zauzimaju stavovi. Što se tiče odgoja novinara, samoupravljanje u vlastitoj kući najbolji je odgoj . Ne može spontano podupirati bolje društvene odnose onaj koji i ne živi na nov način . Novinar koji je u svojoj vlastitoj kući naučio da cijeni rad i vrijednosti , koji živi u određenim odnosima u kolektivu može meritorno da ocjenjuje, da donosi sudove kad piše o drugima . On će bolje znati da vidi klicu novih odnosa, a to je upravo ono što danas traže od nas društveni odnosi u Jugoslaviji, to je aktivno angažirano novinarstvo . Mnogi naši drugovi često ističu jednu shemu koja se, najblaže rečeno, može nazvati staromodnom. Navodno listovi se komercijaliziraju da bi postigli tiraž , veliki tiraž je sinonim za šund jer se mora povlađivati ukusu široke publike, ukus naše publike je nizak. Tako dolazimo do zatvorenog kruga iz kojeg kao da nema

1700

izlaza. Treba nam, znači, jako mnogo apostola da neutraliziraju ,,niske instinkte" najširih slojeva. Mi ne bismo tako potcjenjivali ni komercijalizam ni visoke tiraže . Ako to označava poslovnost i dobru prodaju , to su nužne pretpostavke sistema nagrađivanja prema radu. I nije teško dokazati da sve to skupa ne mora voditi u šund . Tko tvrdi protivno, ne obazirući se na život i vjerujući starim klišejima, moramo mu reći da to jednostavno nije istina. Što je tiraž? Tiraž to je politički utjecaj . Ne treba ga suprotstavljati političkom sadržaju, naime, kao da jedan drugog isključuju. Tvrdi se također da ozbiljan politički list mora živjeti od dotacije, jer publika tobože ne voli ono što je politički pismeno . Istina je da naši dnevnici imaju velike izdatke, a cijena je novina prosto simbolična . Zadržavanje te niske cijene može se voditi politika bržeg proširivanja političkog utjecaja štampe itd ., itd. Sve je to u redu. No, treba ipak u korist jednog novog gledanja na štampu reći još nešto . Interesantno je da na političkim skupovima pozitivno ocjenjujemo orijentaciju ogromne većine raanih ljudi u pravcu socijalizma . A kao čitaoce naših listova te iste ljude degradiramo i tvrdimo da široka publika traži samo šund! Vrijeme ne dopušta da nešto više kažemo o tome što je šund a što nije . Ima mnogo dokaza da to nisu slike onih koji nas zabavljaju u časovima dokolice i da je pravi šund nešto mnogo opasnije za naše društvene odnose. Iskustvo nas je poučilo da ne treba potcjenjivati publiku . Ona nam je već sto puta pokazala, pored ostalog, i slijedeće : da ne želi zamorne, duge referate onda kad se time ne kaže ništa novo i kad se na loš način kompiliraju i ponavljaju misli naših velikih političkih ljudi ; ona želi da pišemo razumljivim jezikom, da se društvene diverzije jasno označe s punim imenom i prezimenom izvršilaca. Za mnoge političke radnike u koje ubrajamo i novinare to može biti vrlo poučno . Ako ostajemo pri staroj shemi, onda bismo morali reći da je u protivnosti s materijalnim interesom novinske kuće da sa najvećom pažnjom, dugoročno, sa svih aspekata tretiramo Kongres u našim listovima, riječi druga Tita i zaključke . A to jednostavno nije istina. Htjela bih naglasiti da u devet listova " Vjesnikove" kuće imamo slična iskustva . Kada smo u našem tjedniku „Arena" prestali da objavljujemo „ Čaruge " u nastavcima i kad smo prešli na seriju članaka o podvizima ljudske solidarnosti , na ceriju na-

1701

pisa o traženju i sjedinjavanju ratom razdvojenih porodica, onda smo se od 190.000 primjeraka u 1962. popeli na 320.000 primjeraka u 1964. godini . Drugi jedan tjednik koji je imao tiraž od 300.000 primjeraka sada se popeo na 400.000 . Uspjeh nije postignut u dupliranju slika filmskih glumica, nego objavljivanjem polemičkih tema iz naše stvarnosti, otvaranjem društvene tribine , otvorenom kritikom naših i tuđih mana, izostavljanjem birokratskog rječnika koji sve živo iznivelira i osuši . Čitalac zna što je dobro a što nije. Ako malo više naglašavam ovu stranu medalje, a ne osvrnem se na usmjeravajuću društvenu funkciju štampe, činim to namjerno, jer smo ono prvo zaboravili . Eto , naša nas vlastita iskustva ne obeshrabruju, naprotiv. Nepovjerenje u publiku gaje oni koji misle da njoj treba više apostola nego što ih ona zaista treba. I nije to jedino područje na kojem se neposrednom proizvođaču naturaju apostoli. Današnji razvoj društva traži takvu štampu, a ona opet traži od društva da je kritički ocjenjuje, usmjerava, samo ne lijepljenjem općih etiketa , već konkretno , određeno u odnosu na svaki list i na svaki članak . Ovaj sistem zahtijeva, traži , čini nužnim da novinar reagira kao angažirani društveni radnik, da s odgovornošću piše , da ima stav i da ponese odgovornost. Ovaj sistem čini da su opet ispali smiješni i staromodni pojedinci koji u novinarskim redovima kukaju kako smo mi potcijenjena profesija, da ne možemo secirati društveno zlo kirurškim nožem, da nas svatko može zatrti. To je sve manje istina . Razvoj našeg društva već je to negirao, a mislim da bi to učinio čak da mi novinari nismo prstom makli . Jadikovanja su danas nepotrebna, sve je manje direktora i funkcionera koji nam prijete , a sve više onih koji nas žele korumpirati . Poltronstvo novinara je pojava koja treba da nas zabrinjava. Treba hrabro reći istinu , a lupanje po svemu i svačemu, čega u nas ima, obično se svodi na novinarski ekshibicionizam , na lične obračune malih ličnosti s malim stvarima . U stvari, to je jedan vid malograđanske negacije naše demokracije, prišivanja našem društvu nesposobnosti da demokratski rješava svoje probleme. Uostalom, napad nije funkcija naše socijalističke štampe, već je njena funkcija da pomogne građenju novih odnosa . Ovo su samo neka razmišljanja ljudi koji su stavljeni u nove produkcione odnose u svom kolektivu te su direktna ideološka i

1702

politička reperkusija takvog stanja. Budući da je riječ o jednom intelektualnom području našeg života, mislim da naša razmišljanja, sve do onih o funkciji novinarstva , nisu neinteresantna za rad ove komisije . (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drug Vlada Popovski, delegat iz Skoplja. VLADA POPOVSKI : Drugarice i drugovi, Ovo što ću ja izneti ovde - hoću na početku da naglasim rezultat je masovnih diskusija o problemima materijalnog obezbeđenja studenata na našem Skopskom univerzitetu a i na drugim univerzitetima. Govoriću o iskustvima sistema stipendiranja i kreditiranja. Nužno je dati presek njegovog funkcionisanja i ja ću to pretežno uraditi na osnovu iskustva na Skopskom univerzitetu . Razvijenost sistema stipendiranja i njegovu usaglašenost sa našim društvenim odnosima treba ocenjivati sa stanovišta ostvarenja njegovih osnovnih ciljeva . Do takve ocene možemo doći ako odgovorimo na sledeća tri pitanja: prvo, kolikom je broju studenata, omladinaca, sistem stipendiranja omogućio da prime društvenoekonomsku pomoć za studije i kakvi im se uslovi obezbeđuju za život i rad na studijama; to je pitanje obima mogućnosti i širine sistema materijalnog obezbeđenja studenata; drugo, koliko je taj sistem efikasan faktor u demokratizaciji mogućnosti školovanja, i treće, koliko je i kako sistem stipendiranja i kreditiranja povezan i deluje na efikasnost i kvalitet studija, odnosno da li i kakve uslove omogućava za što blagovremenije i uspešnije završavanje studija. Na Skopskom univerzitetu najnužniji troškovi za život i studiranje iznose preko 20.000 dinara, računajući najosnovnije potrebe, i to za ishranu 10.500 , za stanovanje 4.000, za ličnu higijenu 1.500 dinara, pomagala u učenju 1.500 dinara, prevoz 1.500 dinara i kulturne potrebe 1.500 dinara.

S druge strane, ono što sistem stipendiranja i kreditiranja obezbeđuje kao primanja studenata, govori o tome da samo 30% od redovnih studenata primaju prosečno stipendije u iznosu 3 VIII kongres , III 1703

od 8.300 dinara, a 4% kredit u prosečnoj visini od 6.230 dinara. Ili, što je dosta važno ako se pogleda kretanje životnih troškova studenata i visina stipendija u jednom dužem periodu, na primer, u periodu od 4 godine ( ili u periodu jedne generacije) uočavamo . da visina porasta troškova za ishranu i stanovanje iznosi 6.000 dinara, a u istom periodu porast primanja samo 500 dinara. U školskoj 1960/61 . i u školskoj 1963/64 . godini u apsolutnom iznosu nisu se povećali broj stipendista i ukupna sredstva za tu namenu . Ovde treba uvek imati u vidu da cene koje za stanovanje i ishranu plaćaju studenti nisu ekonomske i da pokrivanje razlike između stvarnog koštanja i visine plaćanja prati puno teškoća . Razloge za ovakvo stanje pre svega treba tražiti u tome što sama privreda ne učestvuje dovoljno u materijalnom obezbeđenju kadrova . Na primer, u strukturi stipenditora radne organizacije u privredi učestvuju sa oko 23 % , dok još uvek najviše stipendiraju društveno-političke zajednice - oko 54 %. Bilo bi jednostrano i ograničeno ako se ne bi potražili razlozi ovakvog stanja. Po mom mišljenju , treba voditi računa i o tome da je mali obim sredstava u fondovima za stipendije uslovljen time što radne organizacije već daju 2,5 % od bruto ličnih rashoda za kadrove, a da ta sredstva ne idu u njihove fondove stipendiranja. Dalje, doprinosi koje preduzeća daju na sredstva koja utroše za stipendije, nedovoljna akumulativnost velikog broja radnih organizacija, orijentaciju da one same na bazi rentabiliteta rešavaju sve svoje ostale probleme - sve to objektivno otežava da sistem stipendiranja, pre svega, obim sredstava za stipendije, prati ekspanziju školstva, tempo povećanja broja studenata i porast osnovnih rashoda studenata. No, ovo ne znači da je učinjeno sve što bi se moglo učiniti . Ima dosta primera da se sredstva za stipendije ne izdvajaju zbog neodgovornog i uskog gledanja na ovaj problem . Kreditiranje na Skopskom univerzitetu uopšte nije razvijeno , Postoji samo jedan pozajmni fond , koji , međutim, ne raspolaže sa dovoljno sredstava . Od sadašnje mase u iznosu od 40 miliona moglo bi da se školuje samo oko 1,5 do 2 % studenata . Ta sredstva zbog vrlo oštrih kriterija nikako ne mogu da pripadnu onima kojima su namenjena. Postoje razni faktori ograničenja za određene kategorije i vrlo je mala visina kao plafon, tako da se praktično može uzeti od 5 do 6.000 dinara . Dalje, taj fond u celini počiva na ekonomskoj bazi , jer se sredstva vraćaju uz 2 % kamate . To znači da se ne samo ne postiže društveni efekat -— jer studenti

1704

nisu pripremljeni na takve odnose u pozajmljivanju — nego i da se ne obezbeđuje efikasnost i kvalitet u studijama . Jedna realnija računica pokazalą bi da ovakvim kreditiranjem naše društvo više gubi nego što pojedine institucije tu uštede. U našoj Republici se zato ne može govoriti o mreži i sistemu kreditiranja na stimulativnoj osnovi, o sistemu kreditiranja koji bi uticao na kvalitet i kraće studiranje . Vrlo je bitno za našu buduću političku akciju istaći kako sve ovo utiče na demokratizaciju školovanja i na uspeh i brzinu studiranja. Pri ovome imam opet u vidu stanje na Skopskom univerzitetu. a ja Kao element demokratizacije školovanja smatra se i realna i faktična mogućnost da stusam ubeđen da je tako diraju sposobni mladići i devojke, i to različitog socijalnog porekla . Međutim visina rashoda za studiranje praktično onemogućava da se školuju na visokoškolskim institucijama deca roditelja sa niskim primanjima. To znači da su u mnogim slučajevima materijalni položaj , a ne stvarne sposobnosti bitan činilac koji omogućava upis na visokoškolske institucije . Ovo se negativno reflektuje na socijalnu strukturu na Skopskom univerzitetu . Samo ilustracije radi da navedem da se u periodu od 1959. do 1963. godine na našem Univerzitetu školovalo 55 % dece službenika, (tu spadaju i deca prosvetnih radnika i deca čiji su roditelji slobodnih profesija) , 24 % dece poljoprivrednika i 21 % dece radnika, a u školskoj 1963/64 . godini deca radnika su bila zastupljena sa svega 14 %. Ovaj nagli pad može se objasniti naglim porastom rashoda za studiranje, zatim uskim sistemom stipendiranja i raznim subjektivnim nedostacima, protekcijom i sl. Ovde su naročito diskriminisani studenti početnih godina studija, jer u prošloj školskoj godini taj procenat je iznosio 7,4 %, a u ovoj školskoj godini 6,4 % tako da je tu veoma očigledna tendencija naglog pada priliva na studije dece iz radničke sredine. Vrlo je interesantna struktura stipendiranih studenata. Od ukupnog broja stipendista, 50 % su deca službenika , 25 % deca poljoprivrednika, oko 18 % deca radnika i 7% deca ostalih kategorija, što jasno, pored ograničenih sredstava, ukazuje na jednu deformaciju. Naime, oni koji mogu podneti troškove školovanja lakše dobijaju stipendije, jer imaju bolje veze i mogućnosti uticaja, a oni koji nisu u stanju da se školuju ovakvom praksom su još više ograničeni u svojim mogućnostima . To pokazuje da reči druga Tita, da pojava negativne socijalne strukture naše inteli-

1705

gencije i pojava njene iste reprodukcije, nalaze činjeničnu potvrdu i na našem Univerzitetu . U prevazilaženju subjektivnih nedostataka i zloupotreba u dodeljivanju stipendija ima i izvesnih pozitivnih iskustava. U Titovom Velesu i u Prilepu studenti i srednjoškolci završnih godina i preko svojih klubova su se izborili da prethodno kolektivno diskutuju, da daju mišljenja i da ukazuju na kandidate, tako da se u određenom broju slučajeva bez njihovog mišljenja i ukazivanja u tim mestima nisu dodeljivale stipendije. Time su se oni na koje se odnose ta davanja uključili u politiku materijalnog obezbeđenja studenata i otvorili mogućnost borbe protiv individualnog i neodgovornog dodeljivanja stipendija . Ova praksa, iako je stara tek godinu dana, pokazala je i dosta rezultata . Tako su, na primer, pojedini stipendisti, sinovi roditelja sa visokim primanjima, oslobodili stipendije , veći je broj dece radnika i seljaka koji dobijaju stipendije, stipendije mogu dobijati samo vredni đaci, i sl. Dalje, navedene slabosti u sistemu stipendiranja i kreditiranja studenata imaju direktan negativni uticaj i na uspeh u učenju. Prvi element tog negativnog uticaja jeste u tome što ograničene mogućnosti za dobijanje stipendija mnoge studente stavlja u položaj da traže uposlenje, često da napuštaju fakultet i idu kod svojih roditelja itd. To otežava uvođenje intenzivne i aktivne , angažovane nastave, utiče na odugovlačenje studija, i dovodi do slabog kvaliteta stečenog znanja. Drugi element navedenih slabosti jeste u tome što sam sistem nije tako postavljen da direktno utiče i stimuliše brže i kvalitetnije završavanje studija. Visina primanja studenata uopšte nije uslovljena uspehom u studiju . Ima puno slučajeva da onaj ko završi jednu godinu sa boljim rezultatima, ili koji završi gimnaziju sa istim rezultatom, dobije manje od onog ko ima slabiji, čak daleko slabiji uspeh. Interesantni su podaci da su od ukupnog broja studenata na pojedinim fakultetima kod nas , 60 % izgubili po jednu , dve, tri pa i više godina, a da u isto vreme dobijaju stipendije , što ukazuje na krajnje sumnjive kriterije dodele stipendija . Tolerancija takvih slučajeva ima jak negativan uticaj u vaspitavanju omladine. Postavlja se pitanje šta nam valja činiti u ovakvoj situaciji . Ja ću vas u nekoliko rečenica upoznati sa nekim predlozima, koji, naravno, nisu definitivni nego su samo rezultat razmišljanja na našem Univerzitetu .

1706

Nužno je izgrađivati takav sistem materijalnog obezbeđenja studenata koji će obezbeđivati stipendije za veći broj studenata, oslanjajući se na stalnije i izdašnije izvore sredstava za stipendije, sistem koji će omogućiti što većem broju mladića i devojaka da studiraju, koji će direktno uticati na uspeh i efikasnost studiranja i koji će funkcionisati na bazi rada i rezultata u učenju, koji će stimulirati deficitarne nauke i pomagati socijalne slučajeve, znači sistem koji će prevazići negativne i subjektivne elemente sadašnjeg sistema. Ovim smo se već opredelili za građenje određenih studentskih kreditnih odnosa . Kakvi su to odnosi ? Nužno je otvoriti mogućnosti formiranja kreditnih fondova u radnim organizacijama i društveno-političkim zajednicama. Time bi se povećala sredstva . To bi se učinilo angažovanjem jednog novog faktora - individualne participacije, odnosno budućeg rada onih koji se školuju ili, preciznije, onih koji koriste sredstva . Ovim se već povećavaju mogućnosti, a sa stanovišta društvenog oportuniteta otvara se još jedan realan i pozitivan proces kojim se teret podizanja kadrova raspoređuje i na mlade generacije . U čemu je pozitivno dejstvo ovakvog sistema? Student će ovakvim sistemom biti stimuliran da što bolje uči . Društvena zajednica treba i dalje da se stara za kadrove, odnosno da ulaže sredstva u ovaj deo reprodukcije . To bi se ogledalo u teretu koji ona treba da podnese ; naime predvideo bi se otpis dela duga uslovljen uspehom na ispitima i završavanjem studija na vreme . Na ovaj način otpisivanje jednog dela kredita bilo bi i izraz dužnosti zajednice za podizanje kadrova i faktor stimulacije studenata za postizanje što boljih rezultata . U ovom sklopu odnosa nužno je predvideti i druge mogućnosti širenja dejstva sistema materijalnog obezbeđenja studenata : angažovanje bankovnih sredstava, pojedinih fondova i dr. Međutim, van ovih odnosa ostaju tzv. deficitarne nauke, razni socijalni slučajevi itd . U celom ovom sklopu odnosa koje sam samo spomenuo, razne pojedine stimulativne nagrade i intervencije se podrazumevaju . Drugi bitni kolosek u formiranju ovakvih odnosa jeste potreba širokog uključivanja raznih društvenih faktora, a posebno same omladine u proces funkcionisanja ovog sistema. Time će sama omladina, odnosno Savez studenata bitno uticati na odnose stipendiranja i kreditiranja što će biti brana od raznih deformacija i protekcija. (Aplauz. )

1707

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drug Marijan Detoni, delegat iz Zagreba. MARIJAN DETONI : Drugovi i drugarice, Umjetnost je fenomen djelatnosti čovjeka i društva od njegovih najmlađih dana. Ona nastaje i raste usporedno s društvenim kretanjima i borbama, a svojim djelima predstavlja ne samo daleku historiju nego i današnjicu . Isto je tako bilo kad se stvarala socijalistička Jugoslavija, kada su u borbi sudjelovali mnogi likovni radnici, koji su stvarali mnoga djela dokumentarnog i umjetničkog kvaliteta . Život nove Jugoslavije potekao je u zahuktaloj djelatnosti . I likovni umjetnici htjeli su da budu na visini, da i oni doprinesu izgradnji. Umjetnici su i nadalje bili svagdje prisutni , dajući svoj obol - svojim sredstvima i u skladu sa svojim mogućnostima. Likovne manifestacije bile su česte na mnogim radilištima, od omladinskih pruga, pa sve do danas, do slučaja Skoplja . Ali kad je nužnost vrednovanja rada na određenom stupnju razvoja zahtijevala čistu prakticističku računicu, osjetio se raskorak. Imperativ te računice " nije našao i potrebu financiranja umjetnosti na istom stupnju odnosa prema ekonomskim vrijednostima . S druge strane, nasuprot opadanju interesa , a paralelno s takvim raskorakom, raslo je upoznavanje razvoja likovne umjetnosti i van naših granica, gdje su se primjećivale nove forme i nova htijenja, bizarna, neobična, koja su sve više predstavljala solipsizam umjetnika, povlačenje iz bučnih bulevara ili pejzaža u ateljee, u svoj najuži krug likovnih meditacija. I kod nas su se neki umjetnici povukli u ličnu , likovno dekorativnu sferu , sve manje zainteresovani za svoju okolinu . I naš umjetnik, stojeći ovdje, na prijelazu Istoka i Zapada, nezadovoljan, s jedne strane, metodom umjetničkog izražavanja a isključivo sadržajnom ilustracijom zbivanja u društvu imajući , s druge strane, tobože otvorene mogućnosti slobodnog razvijanja efektne, lake, komformističke djelatnosti , ostao je osamljen, pa gotovo i zbunjen. Likovni umjetnici svjesni su svojih mogućnosti da daju pozitivni doprinos društvu koje su željeli i kojem pripadaju . Mnogi od njih su članovi Saveza komunista . Bore se s teškoćama koje

1708

prodiru u njihov život, neki im i podliježu . Borili su se za socijalizam i žele ga graditi i dalje. Žele da se shvate njihovi prijedlozi i traže da za potrebe našeg društva mogu raditi , jer takve potrebe postoje, naizgled latentne, ali postoje. U prvom redu, morali bismo da budemo načisto s potrebama i htijenjima o tom što naše društvo treba da traži od umjetnosti i od umjetnika, a što umjetnost i umjetnici traže, predlažu i očekuju od društva da bi mogli raditi, stvarati i biti korisni. Tehnička otkrića i dostignuća razvijaju se i nameću s novim alatima sve nova i nova sredstva proizvodnje. Njima se iz dana u dan izrađuju nove i nove forme produkata, koje ne ostaju u tvornici ili radionici, nego izlaze na ulice, ulaze u kuće i stanove, ali ne možemo reći da smo njihovim oblikom zadovoljni . Ima potreba za radom likovnih umjetnika i u industrijskom oblikovanju, tj . u primijenjenoj umjetnosti i u popunjavanju golih zidova mnogih, i to ne samo kulturnih ustanova . U tom pravcu trebalo bi usmjeravati i ustanove likovnog obrazovanja. U idejnom smislu u umjetničkom djelovanju ne možemo ustvrditi da su svi pojmovi jasni i jedinstveni . Različita mišljenja i traženja u umjetničkom stvaranju manifestirat će se uvijek. Umjetnost je djelatnost koja je uvijek živa , u kretanju, i svaki period i svaka zemlja, nacija, klima i kontinent imali su i imat će specifičnosti koje iz tih uslova proizlaze. Potcrtavam ovdje riječi iz referata druga Veljka Vlahovića: ,,Socijalistička revolucija ne rješava prekonoć ljudske dileme i sudbine kojima se bavi stvaralaštvo u najraznovrsnijim oblicima. Ona u dužem evolutivnom procesu otvara perspektive za rješavanje postojećih dilema i stvara materijalne uslove i bogatiju svijest i saznanje za svestranije i potpunije stvaralaštvo." Naš čovjek je pokazao u prošlosti , u nekim vrstama djelatnosti , da je imao svoje vlastite oblike i svoju umjetnost . Danas se, u daleko razvijenijim prilikama, ne bi trebalo kolebati da li da se uvoze gotove forme ili da se trudimo u traženju naših. Čujemo i danas pozitivna mišljenja o našim nastojanjima , na raznim izložbama i van granica. Trebalo bi u tim slučajevima pomno probrati hvale koje da prihvatimo , a o kojima da još promislimo. S jedne strane, mi ne možemo, i ne smijemo i nećemo zatvoriti oči pred svim pozitivnim djelima koja vidimo. stvorena van našeg životnog kruga. Bit će uvijek jakih utjecaja vrijednih umjetničkih dostignuća koji će se probijati do nas , bilo mimo naše volje, bilo svjesno .

1709

Ali nastojmo da tražimo i nalazimo svoje . Ako hoćemo da imamo i njegujemo istinsku umjetnost i da ona bude istinski naša i cijenjena, treba da se o njoj istinski staramo, jer samo tako će ona predstavljati i unutarnju i materijalnu vrijednost kakvu želimo, a kakvu i možemo imati. Ali ima i prodora nekih dogma i sporadičnih recepata koji nam nisu nikad donijeli koristi , a osobito oni koji kao tipičan primjer ,,antiumjetnosti " predstavljaju samo kratkotrajni eksces . Udruženja likovnih umjetnika, pa ni Savez udruženja, nisu imali udjela u nekim aktivnostima koje su se odvijale upravo mimo njih, a koje nisu pokazale rezultat kakav bi bio poželjan. Ne može biti uspjeha ni od kakvog nametanja nekih likovnih koncepcija i dogmatskih stavova. Treba samo da se stvori pozitivna, optimistička klima za rad i stvaranje, bez menadžera i konformizma. Treba tražiti , podsticati i razvijati lične sklonosti , htijenja pa i osebujnosti. Umjetnost ili umjetničko djelo je izraz pojedinca, u kojem se ispoljava misao i duh cjeline, kao što je i pojedinac umjetnik samo eksponent svog društva. A možda se jedan od elemenata u stvaranju pozitivne i optimističke klime za rad i umjetničku djelatnost nalazi upravo u borbi mišljenja i javnoj kritici . Drug Tito bio je prvi koji je osjetio potrebu da javno izreče svoje mišljenje o nekim pojavama našeg umjetničkog razvoja i da dade podsticaja za diskusiju. Udruženja, kao i njihove osnovne organizacije Saveza komunista, trebalo bi da budu žarište ideja, sadržine i forme svih djelatnosti, od suštine naše umjetničke politike pa do poticaja i akcija, bilo individualnih ili kolektivnih . Umjetnici komunisti su oni koji treba prvi da se bore za našu umjetnost, da ŝe ona ne vrti ukalupljena u mrtvom krugu, da ne zalazi u strane vode, da traži uvijek sve nove i nove forme i sadržine , kao što ih naš socijalizam traži i stvara u životu . Humanost bi morala biti nosilac naše umjetničke misli . O materijalnom stanju i prihodima likovnih umjetnika ne bih mogao govoriti, jer podataka o tome nema, odnosno vrlo bi teško bilo do njih doći . Ali neću pogriješiti ako kažem, ovako u cjelini, da se oni formalno kreću od ničeg do milion dinara, jer na primjer cijena izrade nekog monumentalnog spomenika, koji se radi možda jedan jedini put u životu , predstavlja ogromnu cifru, ali odbivši koštanje rada i materijala, velike stope poreza na autorski honorar, ne zna se koliko ostaje autoru .

1710

Osim takvih slučajeva ima vrlo malo onih koji imaju mogućnosti i sposobnosti da takozvanom čistom umjetnošću na izložbama postignu veće svote . Naprotiv, velika većina ili uopće vrlo malo zarađuje, ili zarađuje, poneki vrlo dobro, mnogim sitnim poslovima primijenjenih vrsta; ali je i ta zarada vrlo često sasvim niska, ispod svakog prosjeka . Uvjeren sam da će VIII kongres Saveza komunista Jugoslavije svojim odlukama biti velika prekretnica, kako u inicijativama i mogućnostima tako i u organizacijama svih vrsta djelatnosti naše likovne umjetnosti, a osobito u onom najvažnijem: u nastojanju stvaranja umjetničkih djela trajnije i istinske vrijednosti. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Dajem odmor od 30 minuta.

(Pauza)

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ :

Nastavljamo rad . Ima reč drug Jefto Šašić , delegat iz JNA. JEFTO ŠAŠIĆ : Drugovi i drugarice, Pitanje koje jedan partijski radnik sa stanovišta idejno-političkog rada treba da razmatra, to je samoupravni put razvitka Jugoslavije i kako se on reflektuje na snagu naše narodne odbrane. Tematska područja toga pitanja su vrlo široka i , s obzirom na ograničeno vreme, ja ću ovde izneti samo osnovne teze . Razume se da će nas čekati na tome području i u Armiji i van nje dalji zadaci . Jedan od aspekata društvenog interesa koji izrasta iz procesa razvoja sve šire neposredne socijalističke demokratije i samouprave u našoj zemlji jeste nesumnjiva i duboka organska zainteresovanost svih elemenata našeg društva , i njega kao celine,

1711

da taj proces, njegovi rezultati i njegove perspektive budu obezbeđeni od mogućih ratnih napada spolja. Interes našeg društva je interes radnih ljudi, a njegova odbrana istovremeno je odbrana njegovih socijalističkih razvojnih kretanja, te je ona neposredni politički i društveni interes svakog našeg čoveka. Na toj osnovi dolazi do duboke i organske povezanosti sredstava odbrambenog rata sa socijalističkim interesima naših radnih ljudi . Oblici , da kažemo, ovakvog podruštvljavanja sredstava odbrane mogu biti različiti . Bitno je u tome da su oni instrument odbrane naroda i njegovog stvarnog interesa , s jedne, i da budu adekvatni vojnim zahtevima, s druge strane. Pri tome, vojnički i društveno gledano , važno je da su organizacija, obuka i oprema oružanih snaga, i odnosi u njima, na nivou potrebnom za odbranu naše zemlje. U tom svetlu naša Armija, sa ovakvim socijalističkim ljudskim faktorom , predstavlja u današnjim okolnostima izraz snage opštenarodne odbrane, onaj faktor na kome počiva sistem narodne odbrane . Dakle , samoupravni put, put neposredne demokratije je ono bitno što naše društvo karakteriše i upravo je ono što narodnoj odbrani daje mogućnost neslućene i ogromne snage . I više od toga : on nudi takve oblike vojne organizovanosti , takve unutrašnje odnose, i takav način taktičkih i operativnih dejstava , koje bi teško ma koja druga zemlja, van ovakvog razvitka, smela i mogla da ostvaruje.

Ako je iko svestan šta znači socijalistička samouprava i šta ona sve nudi i na području odbrane i snage naše Armije , onda se slobodno može reći da su to upravo vojni kadrovi ; sa stanovišta svojih obaveza prema zajednici oni su te činjenice toliko svesni da ona prožima sve pore našeg armijskog organizma . Naša odbrana kao funkcija društva je na današnjem nivou vojnih tehničkih sredstava više nego ikada ranije istakla dva, na prvi pogled, suprotna zahteva : zahtev za maksimalnom disciplinom i subordinacijom i zahtev za do kraja razvijenom inicijativom svih elemenata oružane sile i organizacije narodne odbrane, spojenih u nerazlučivom jedinstvu . Ostvarenje pomenutih zahteva, međutim, može da bude izvor izvesnih nerazumevanja i kod naših političkih ljudi sa kojima se mi ponekad susrećemo. Dva istaknuta imperativa - inicijativa i disciplina u oružanoj borbi dominiraju u oblikovanju odnosa u našoj Armiji i u vreme mira, jer je reč o organizaciji koja se u miru sprema za odbranu od spoljnjeg napada.

1712

Svesrdno ispunjavanje obaveza u interesu odbrane socijalističkog poretka traži veoma visoku društvenu, političku i moralnu svest, a ona se razvija kroz proces naše socijalističke izgradnje. S druge strane, iskušenja kojima će borac biti izložen na bojištu su ogromna. Ukoliko je njegova svest o potrebi odbrane socijalističkog razvitka i o značaju vojne veštine veća, utoliko je i njegov moral viši , te se na njega može računati sa više pouzdanja. Te dve činjenice su nesumnjive . Što su razultati razvitka naše samouprave veći i stvarniji, to će faktor morala biti razvijeniji. Ali time nije dato sve ono što je potrebno snazi odbrane. Jer reč je i o vojnoj veštini, odnosno sposobnosti za dejstvo i sadejstvo u okviru jedinica na slučaj rata. Na ove su nas činjenice disciplinu i ratničku veštinu mnogo puta upozoravali klasici marksizma u svim svojim razmatranjima ovih pitanja. Naime, izvršavanje vojnih zadataka se vrši u oružanoj borbi i u okviru konkretnog sadejstva elemenata borbenog poretka, bez obzira na nivo jedinice o kojoj je reč . Ispunjavanje društvene i socijalističke obaveze se u toj situaciji za našeg građanina poistovećuje sa izvršavanjem određene radnje u sklopu dejstva armijskog organizma i projektuje se kao disciplinovano ispunjavanje naređenja starešine . Izvršenje naređenja, objektivno, postaje kriterijum ocene stepena svesti a time starešina ovlašćeni nosilac naređenja - subjektom prava naređivanja u odnosu na našeg građanina , koji mu je u ovu svrhu potčinjen. Jednom reči, zakonitost dejstva armijskog mehanizma nužno zahteva da pojedine funkcije u tome mehanizmu budu stavljene u položaj da raspolažu pravom u odnosu na druge funkcije , a pošto te funkcije vrše ljudi , to one postaju odnos čija je suština upravljanje ljudima . To ne treba da zbunjuje; naprotiv, to treba u interesu odbrane socijalizma intenzivno zahtevati i razvijati. Kako su takvi odnosi među ljudima u vojsci istovremeno i odraz društvenih odnosa koji vladaju među njima kao članovima društva, građanima zemlje , to ovu stranu pitanja trajno treba imati u vidu . Ukoliko su društveni odnosi u svom razvoju faktor stalnog daljeg progresivnog kretanja i omogućuju , u objektivno datim granicama, sve šire zadovoljavanje neposrednog i društvenog interesa radnog čoveka , utoliko se i odnosi u vojsci pokazuju sve manje kao oblik otuđenja njegove ličnosti , a sve više kao specifičan, opštim uslovima određen i neizbežan oblik odnosa uslovljen, pre svega, namenom vojne organizacije zbog koje je društvo i zainteresovano da je ima . I ukoliko se oni u

1713

praksi socijalističkog razvitka budu više i bogatije razvijali, utoliko će i naša zemlja imati sve bolji kvalitet vojnika i Armije u celini. Zato odnosi subordinacije, toliko nužni za odbranu zemlje, s obzirom na postojeće društvene osnove nisu antagonistički , a ostvaruju se na bazi jedinstvenog socijalističkog društvenog interesa i svesti i vojnog starešine i potčinjenog - našeg građanina. Ali zato odnosi neposredne demokratije u našem društvu omogućavaju da se brže uvode sve savremeniji organizaciono-taktički i metodski postupci i za pripremu i izvođenje borbenih radnji. Zato naša Narodna armija daleko lakše može da primeni oblike organizacije i metode rukovođenja u kojima odgovornost, lična inicijativa i aktivan odnos prema zadatku svakog pripadnika Armije dolazi do izražaja. Dakle, novi društveni odnosi koji se ostvaruju izgradnjom socijalizma, samoupravom, stvaraju nove društvene uslove za optimalnu upotrebu i realizaciju oružane sile. Oni na vojnom području predstavljaju novi i širi društveni okvir daljeg razvoja i intenzifikacije metoda upotreba borbene tehnike ; otvaraju se vrata aktiviranju onih društvenih rezervi ―― neposrednim društvenim, materijalnim i moralnim interesima radnih ljudi koje drukčiji odnosi ne mogu da pokrenu ovako i u ovoj meri kao što je to slučaj u našem razvitku samouprave. Zato Savez komunista u JNA, inteznivno osvetljavajući ove procese i kao organski deo samih tih procesa računa s njima i na tome osnovu gradi unutararmijske odnose i političkim radom jača snagu narodne odbrane . (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drug Gajo Petrović, delegat iz Zagreba. GAJO PETROVIĆ :

Drugarice i drugovi, Želio bih govoriti o nekim pitanjima daljeg razvoja naše filozofije i o zadacima filozofa-komunista. O nekim pitanjima naše filozofije bilo je riječi i na XVI konferenciji Saveza komunista Zagrebačkog sveučilišta, na kojoj sam izabran za delegata. O njima se nešto čulo i na ovom Kon-

1714

gresu, u referatu druga Veljka Vlahovića, a djelimično i u referatu druga Edvarda Kardelja. Na konferenciji Saveza komunista Zagrebačkog sveučilišta data je vrlo pozitivna opća ocjena procesa u našoj filozofiji, dok u referatu druga Vlahovića nije bilo riječi općenito o našoj filozofiji, ali su učinjene neke vrlo kritičke usputne primjedbe o njoj . U referatu druga Kardelja također nije bilo općenito riječi o našoj filozofiji. Bilo je riječi samo o filozofima, i to o ,,knjiškim filozofima". Kad bih smatrao da ove kritičke napomene drugova Veljka Vlahovića i Edvarda Kardelja protivurječe općoj pozitivnoj ocjeni zbivanja u našoj filozofiji u razdoblju između dva kongresa, smatrao bih svojom komunističkom dužnošću da se takvom stavu i mišljenju suprotstavim. Smatrao bih to u jednakoj mjeri svojom dužnošću komunista-filozofa, koji poznaje stanje u našoj filozofiji, kao i svojom dužnošću komunista-delegata Zagrebačkog sveučilišta, koji treba da zastupa stav komunista koje na ovom Kongresu predstavlja. Međutim, vjerujem da drugovi Vlahović i Kardelj svojim primjedbama nisu željeli poreći neospornu i lako dokažljivu činjenicu da je naša filozofija upravo u razdoblju između VII i VIII kongresa Saveza komunista Jugoslavije, dakle u posljednjih šest godina, učinila veći napredak nego u prethodnih trinaest godina. našeg razvoja. Činjenicu da su se dosad na Kongresu čule samo kritičke primjedbe o našoj filozofiji smatram posljedicom one orijentacije koju je Kongresu dao u svom uvodnom referatu drug Tito i koju smo svi podržali : da se na Kongresu govori manje o uspjesima i dostignućima, koji su nam poznati , a više o nedostacima, na koje se moramo usmjeriti i koje moramo nastojati da savladamo . Dopustite mi da i ja uzmem sličnu orijentaciju . Doduše, ne bih želio da govorim samo o nedostacima naše filozofije, nego bih pokušao u prvom redu da kažem nešto o našoj filozofiji u aspektu zadataka filozofa-komunista. Pri tome, kad je riječ o zadacima filozofa-komunista, ne smatram da postoje neki posebni zadaci filozofa-komunista koji bi bili različiti od zadataka drugih filozofa; smatram samo da komunisti treba da se bore odlučnije i dosljednije nego drugi za rješavanje onih osnovnih zadataka koji danas stoje pred našom filozofijom. Također, kad je riječ o određivanju nekih zadataka filozofa-komunista, ne mislim na proizvoljno odabiranje bilo kakvih zadataka, nego na

1715

određivanje bitnih zadataka u narednom periodu, a ono mora proisteći iz analize situacije na području o kojem je riječ, u ovom slučaju iz analize pozitivnih dostignuća i nedostataka naše filozofije. Polazeći, dakle, od pozitivnih dostignuća i nedostataka naše filozofije, mislim da bi filozofi-komunisti trebalo da se u narednom razdoblju usmjere neposredno na četiri osnovna zadatka . Prvi je zadatak - borba za učvršćenje i dalji razvoj one osnovne pravilne orijentacije naše marksističke filozofije koju je ona izvojevala u razdoblju između VII i VIII kongresa Saveza komunista i koju treba dalje razvijati još dosljednije, odlučnije i smjelije. Drugo — mislim da je zadatak također borba za svestranije i sistematičnije primjenjivanje te osnovne orijentacije na sva glavna područja filozofije i na sve glavne filozofske probleme suvremenog svijeta i čovjeka, a napose našeg jugoslavenskog socijalizma. Treće ― smatram da je važan zadatak filozofa-komunista da se bore za potpunije poznavanje naše filozofije i njenih dostignuća u najširim slojevima naše zemlje. Četvrto mislim da se ne smije zanemariti zadatak borbe za dalju afirmaciju naše filozofije u međunarodnim razmerima. Dopustite mi da ove, kratko spomenute zadatke malo komentiram . Prije svega, kad je riječ o osnovnoj orijentaciji naše filozofije, ona je od prvih godina nakon oslobođenja bila uglavnom marksistička. Međutim, budući da je svjetski marksizam u tom razdoblju bio u velikoj mjeri opterećen koncepcijama neautentičnog, staljinističkog, dogmatskog marksizma, ti uticaji nisu mogli mimoići ni našu filozofiju . U svojoj borbi protiv neautentičnog marksizma ona nije mogla da se ugleda na bilo koju filozofiju u bilo kojoj drugoj zemlji u svijetu, socijalističkoj ili nesocijalističkoj , nego je sama, često tapkajući i nesigurno, morala tražiti onu orijentaciju koju marksistička filozofija u našoj socijalističkoj zemlji treba da ima . Mislim da se upravo u razdoblju između VII i VIII kongresa SKJ jasno ocrtala fizionomija naše marksističke filozofije, filozofije kakva odgovara potrebama razvoja našeg socijalizma . Ne bih mogao ovdje potpuno komentirati sve aspekte te orijentacije, ali bih istakao neke momente. Polazeći od Marksovog shvatanja čovjeka kao bića prakse i prakse kao najsloženijeg, ali

1716

i najautentičnijeg modusa bivstvovanja, koji omogućuje razumijevanje smisla bivstvovanja, naši filozofi-marksisti otvorili su put ka jednoj filozofiji koja prevladava tradicionalne suprotnosti između filozofskih disciplina (ontologije, antropologije, gnoseologije, socijalne filozofije, filozofije povijesti, etike itd. ) i vodi ka kompleksnijem i adekvatnijem sagledavanju osnovnih problema suvremenog čovjeka i suvremenog svijeta . Odbacujući koncepciju filozofije kao jedne u sebe zatvorene, stručne ,,discipline", ograđene od nauke, umjetnosti i društvene prakse, naša filozofija obnovila je i nastoji da dalje razvija osnovnu misao marksizma koja je došla do izražaja i u uvodnom dijelu referata druga Tita: da marksistička filozofska misao ne smije biti ni školsko sistematiziranje građe, ni objektivističko prikazivanje onoga što jeste, a pogotovo ne apologija postojećeg stanja, nego da mora biti misao revolucije : nepoštedna kritika postojeće zbilje i humanistička vizija doista ljudskog svijeta . Ta osnovna orijentacija naše filozofije, po mome mišljenju, jedina je ispravna orijentacija marksističke filozofije, u najmanju ruku jedina filozofska orijentacija koja odgovara našem doista stvaralačkom jugoslovenskom socijalizmu i marksizmu. Ovakva orijentacija naše filozofije ponekad nailazi na prigovore i otpore. Tih otpora ima mnogo, ali mislim da bi se neke shematske karakterizacije koje su se mogle čuti na ovom Kongresu, karakterizacije nekih shvaćanja kao „,birokratskih" i „ pseudoliberalističkih", mogle djelomično primijeniti i na neke otpore koji se javljaju nasuprot osnovnoj pravilnoj orijentaciji naše filozofije. Tako se ponekad mogu čuti prigovori da raspravljajući o aktualnim pitanjima suvremenog života , a napose o pitanjima političkog života, naši filozofi-marksisti izlaze iz svojih granica, prestaju biti filozofi i postaju nešto drugo. Mislim da su to tipični građansko-liberalistički prigovori našoj filozofiji, pa ih treba odlučno odbaciti. Isto tako se mogu čuti mišljenja da naši filozofi idu pogrešnim putem kad danas proklamiraju i primjenjuju Marksovo načelo nepoštedne kritike svega postojećeg, jer bi danas tobože trebalo više teorijski objašnjavati naš pozitivan razvitak, naša dostignuća i uspjeh. Takvi protivnici kritičke orijentacije naše filozofije pokazuju ne samo to da ne razumiju smisao prave kritike ( kritizirati neku pojavu ne znači jednostavno reći „ ne” ! ) , nego također da teorijskoj misli pristupaju sa tipično birokratske pozicije .

1717

Naši filozofi-marksisti , a napose filozofi komunisti, dužni su da se bore protiv oba spomenuta otpora ispravnoj osnovnoj orijentaciji naše filozofije , i protiv pseudoliberalističkog zahtjeva da se uopće ne bavi živim pitanjima suvremenog društva i protiv birokratskog zahtjeva da se prema postojećoj zbilji odnosi apologetski a ne kritički . Drugi zadatak je da se naša filozofija intenzivno razvija u svim pravcima na svim osnovnim područjima i u vezi sa svim posebnim problemima koji se javljaju i koji će se ubuduće pojavljivati. Kad ističem ovaj zadatak, imam u vidu činjenicu da su naši filozofi uspjeli dati visokokvalitetne radove o pojedinim područjima i problemima, dok ima cijeli niz područja koja su zanemarena, kao što ima i nedovoljno proučenih tema i tematskih cjelina u inače obrađivanim područjima . Mislim da bi naši filozofi morali voditi računa da se u našoj zemlji filozofska misao razvija svestranije i ravnomjernije na svim područjima . Pretpostavka je takvog razvoja, s jedne strane, stvaranje brojnijeg kadra mladih filozofa; a, s druge, stvaranje organizacionih oblika koji će omogućiti takav rad. Moram reći da mi u pogledu organizacionih oblika istraživačkog rada u filozofiji , napose u pogledu instituta , stojimo vrlo loše . Stojimo lošije od mnogih socijalističkih zemalja, pa čak i od nesocijalističkih. Zaostajanje je naročito u tome što sve do danas nismo uspjeli stvoriti nijedan samostalni filozofski institut, mada imamo naučne institute za gotovo sva druga područja. Međutim, treba istaći da smo u razdoblju između VII i VIII kongresa stvorili začetke takvih instituta . U Beogradu je formirano Odeljenje za filozofiju Instituta društvenih nauka, u Zagrebu zagrebački ogranak toga odeljenja, a u Ljubljani zajednički institut za filozofiju i sociologiju. Po mome mišljenju , zadatak je filozofa-komunista da se energičnije zalažu za stvaranje snažnih i samostalnih filozofskih instituta. Kada to ističem kao zadatak komunista, to ne znači da to oni dosad uopće nisu radili . Ali mislim da smo se dosad nedovoljno odlučno borili da skršimo izvjesne birokratske otpore na koje smo tu nailazili . Krivica je , dakle, i na birokratskim otporima, i na nedovoljnom zalaganju filozofa, napose filozofa-komunista. Treći je naš važan zadatak kao filozofa-komunista - nastojati da ono što se zbiva u našoj filozofiji postane dostupno cijelom našem društvu , odnosno svima koje to zanima. U tom

1718

pogledu dosad nismo dovoljno činili . Događalo se, na primjer, da imamo vrlo značajne filozofske skupove, a da se o njima vrlo nepotpuno ili nimalo ne piše u štampi . Tako o prošlogodišnjem opatijskom skupu Jugoslavenskog udruženja za filozofiju, koji je bio vrlo sadržajan i kvalitetan, nijedan naš dnevni list, koliko mi je poznato, nije napisao ništa, a od nedjeljnih listova zabilježio ga je samo Komunist jednim kraćim člankom . Sličnih primjera moglo bi se navesti više . Mi se nedovoljno brinemo o širem informiranju javnosti o našoj filozofiji . Naravno, tu nije samo naša krivica, tù treba govoriti i o stavu štampe. Ali možda je ipak najvažnije da filozofi-komunisti sagledaju svoje vlastite nedostatke i svoju ulogu . Naša je pogreška u tome što smo nedovoljno pažnje posvjećivali tome da li će ono što istražujemo , o čemu raspravljamo i o čemu u publikacijama s manjim tiražom pišemo, postati dostupno svima. Moramo nastojati da u tom pogledu budemo aktivniji, da se radovi naših filozofa publiciraju u pristupačnijim izdanjima i u većim tiražima. Moramo bolje organizirati izdavanje popularne filozofske literature. Napose se moramo više brinuti da se filozofski skupovi prikazuju i u našoj dnevnoj štampi, na radiju, na televiziji , u časopisima itd . Ako tako budemo činili , neće se više dešavati ono što se , na žalost, dešava : da se poslije filozofskih skupova u raznim kuloarima priča nešto što nema veze sa sadržajem rada tih skupova. Četvrti važan zadatak filozofa-komunista je zadatak dalje afirmacije naše filozofije u međunarodnim razmjerima. Naši filozofi imali su u toku posljednjih godina dosta žive kontakte s filozofima iz drugih zemalja, socijalističkih i nesocijalističkih. Ti kontakti su pokazali da naša filozofija nema razloga da se stidi, da naši filozofi mogu ravnopravno raspravljati s filozofima drugih zemalja . Pokazalo se također da za našu filozofiju postoji veliko interesovanje i u nesocijalističkim zemljama i posebno u socijalističkim, tako reći u cijelom svijetu. Međutim, mi se dosad nismo dovoljno brinuli da iziđemo u susret takvom interesovanju . Nedovoljno smo sudjelovali na međunarodnim filozofskim skupovima, nedovoljno smo publicirali na stranim jezicima . Neki naši filozofi imali su ponude za objavljivanje radova od najistaknutijih izdavačkih kuća u svijetu, pa su se o to oglušili , uglavnom u nastojanju da budu aktivniji u filozofskom životu vlastite zemlje, da izvršavaju svoje obaveze unutar nje . Međutim, moje je mišljenje da su nacionalne 4 VIII kongres , III

1719

i internacionalne obaveze komunista nedjeljive, te da je i naša internacionalna dužnost, kao filozofa-marksista , i naša nacionalna dužnost, kao jugoslovenskih marksista, da se borimo za aktivnije sudjelovanje naše filozofije u međunarodnom filozofskom životu. Mislim da je to jedan od osnovnih zadataka u vezi s kojim naši filozofi-marksisti, a naročito filozofi članovi Saveza komunista, treba da ubuduće budu aktivniji nego dosad . (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drug Zdravko Vuković, delegat iz Beograda. ZDRAVKO VUKOVIĆ:

Drugarice i drugovi, U referatima podnetim Kongresu ukazano je na sve veći značaj sredstava informisanja i masovnih komunikacija u našoj političkoj , idejnoj i kulturno-obrazovnoj aktivnosti . Razvoj radija i televizije kao sredstava masovnih komunikacija i nove i sve šire mogućnosti koje taj razvoj pruža uslovljavaju neprekidno traženje novih oblika i novih sadržaja u programima radija i televizije . Snažan uspon televizije, naročito u toku poslednjih petnaest godina nije ugrozio, mada je usporio uspon radija. Međutim, poslednjih godina pokazalo se da se zvučna radio-difuzija nalazi u ponovnom usponu , zahvaljujući osvajanju novih tehnika, novih programskih sadržaja, uvođenju paralelnih programa koji pružaju sve šire mogućnosti slušaocima da usklađivanjem programa radija i televizije dođu do svestranijih sadržaja, kako informativno-političkih tako i kulturno-umetničkih . Donedavno pretežno u nacionalnim okvirima, televizija je, zahvaljujući tehničkom progresu i velikim programskim potrebama, veoma brzo razvila regionalnu saradnju i međuzavisnost . Međutim, veoma su brzo savladane i takve granice, pa se stupilo na teren mnogostruke evropske saradnje , a zahvaljujući razmeni programa i satelitskim prenosima, zakoračilo se i u područje svetske saradnje. Obilje podataka potvrđuje da se gotovo nijedna televizijska i radio-stanica ne može lišiti saradnje s drugim stanicama, i to ne samo bilateralne već i multilateralne saradnje . Kakve se sve

1720

mogućnosti u tom pogledu otvaraju u budućnosti možemo samo delimično sagledati , a mnogo više naslućivati po veoma ozbiljnim tehničkim i drugim istraživanjima . Sadašnje stanje ukazuje da se nalazimo na početku razvoja nove etape, koja će dovesti do univerzalnog TV pokrivanja u pogledu vremena i prostora i do televizije u boji . I iz tih razloga daljem razvoju radija i televizije u našoj zemlji ne možemo više prilaziti opterećeni prakticizmom i uskim gledanjem. Već sadašnje mogućnosti i stvarni uticaji koje ova sredstva imaju u našem društveno-političkom i kulturnom životu nameću potrebu da se jasnije opredelimo prema ovom značajnom faktoru . Ako ima razloga što se dosad zaostajalo , opravdanja za to ne može biti i u budućnosti . Činjenica da se danas nalazimo u donjem delu svetske i evropske lestvice po broju televizijskih i radio-prijemnika, po broju studija i po tehničkoj opremi pomoću koje se priprema program, može samo biti , ilustracija našeg stava i pokazatelj jednog stanja. Međutim , ako se okrenemo budućnosti i ako sagledamo sve one socijalno-ekonomske promene koje će u narednom periodu nastati u našoj zemlji i ako u tim okvirima posmatramo društvenu ulogu radija i televizije, moći ćemo lakše oceniti neophodnost bržeg razvoja ovih institucija i odrediti naš opšti politički stav prema tom razvoju. U narednom periodu doživećemo još dinamičniji ekonomski i kulturni preobražaj , još potpuniji razvoj samoupravljanja . Životni uslovi radnih ljudi bitno će napredovati, njihove kulturne potrebe znatno će porasti . Šta u takvim okvirima može značiti podatak da ćemo 1970. godine imati blizu 5 miliona radio-prijemnika i oko 2 miliona televizijskih prijemnika -― što faktički znači i potencijalni auditorijum od blizu 15 miliona radio-slušalaca i 8 miliona TV-gledalaca? Ne treba dokazivati da je teško naći bilo koje drugo sredstvo koje će doživeti takvu ekspanziju u narednom periodu . U takvim uslovima postavlja se pitanje kakve to sve potencijalne mogućnosti donosi radio i televizija za naš idejno-politički, kulturno-umetnički, zabavni i naročito obrazovni uticaj . Šta može značiti njihovo još šire uključivanje, kao aktivnih učesnika, u razvijanju društvenih odnosa i samoupravljanja - za povećanje produktivnosti rada i stvaranje ukusa potrošača, za podizanje tehničke kulture proizvođača? Šta radio i televizija mogu značiti kao nezamenjiva pomoćna vizuelna i audio-sredstva školama i drugim obrazovnim institucijama ? Ili ,

1721

šta oni znače na planu dalje afirmacije kultura svih naših naroda i, u vezi s tim, daljeg međusobnog prožimanja tih kultura? Da li smo se sasvim jasno , kao društvo i komunisti i kao avangardna snaga, opredelili prema ovim pitanjima? Po sadašnjem stanju stvari, to se ne bi moglo reći . U stvari, na ovom području su otvoreni problemi koje je istakao razvitak našeg društva i zajedno s njim razvitak radija i televizije. Oni izviru prvenstveno iz odnosa društva prema ovim sredstvima masovnog političkog i kulturnog uticaja, iz onoga što naša socijalistička sredina u čijoj osnovi su samoupravljanje i dohodak — može učiniti da radio i televizija postanu mnogo značajniji progresivni faktor razvitka, a posebno faktor dalje demokratizacije kulture i obrazovanja. Ostvarivanje ustavnih načela i razvitak društvenog samoupravljanja, stavljaju u bitno novi položaj sva sredstva informisanja i masovnih komunikacija, što posebno dolazi do izražaja kad su u pitanju radio i televizija, koji, kao institucije , dobijaju opštedruštveni karakter. Ako se ova sredstva sve više pojavljuju kao široka politička i kulturna tribina preko koje treba da dođu do izražaja radni ljudi , sva društvena samoupravna tela u kojima se formira politika za određena područja života onda to društva, ili brojne kulturne i obrazovne institucije nameće potrebu adekvatnog, savremenog odnosa svih tih činilaca prema ovim sredstvima i odgovorniji politički i ekonomski odnos ne samo kad je reč o korišćenju ovih sredstava nego i kada je u pitanju dalji razvitak radija i televizije . Televizija i radio su sredstva koja pružaju široke mogućnosti svima društvenim, političkim, idejnim , kulturnim i prosvetnim faktorima koji su pozvani da usmeravaju naše društvo . Oni u radiju i televiziji imaju vanredno korisno i moderno sredstvo , pa bi im bila dužnost da deo svoje aktivnosti i neke svoje akcije ostvaruju ovim putem i da time svoj rad učine mnogo efikasnijim, a u mnogo čemu i savremenijim. To , međutim, ne znači da bi se radio i TV stanice trebalo da odreknu te odgovornosti . Naprotiv, ta odgovornost bi znatno porasla. Ali te odgovornosti i obaveze bile bi zajedničke, što bi, nesumnjivo, doprinelo daljoj demokratizaciji radija i televizije .

Prosvetni faktori i televizija u mnogim drugim zemljama posvećuju veliku pažnju edukativnim programima i neke su u tome postigle veoma zapažene rezultate. Mi u tom pogledu veoma mnogo zaostajemo za televizijama tih zemalja, delimično

1722

usled ograničenih materijalno-tehničkih mogućnosti , a delimično i zbog nedefinisanog stava društva, a pre svega prosvetnih institucija o tome ko je dužan da razvija ove programe. Umesto dugih diskusija, treba smelije postaviti jasnije planove i izdvojiti sredstva za razvoj edukativnih programa na televiziji. To je tipičan primer zaostajanja u obrazovnoj oblasti osnovnih nosilaca odgovornosti za obrazovanje u našoj zemlji u korišćenju najmasovnijih i najmodernijih audio-vizuelnih sredstava u obrazovnim institucijama. Ovde nije potrebno isticati da jedno tako moderno sredstvo kao što je televizija može učiniti mnogo u prevazilaženju socijalne i kulturne strukture društva, ako ne i bitno uticati na reformu našeg školstva. Ili , da uzmemo drugu oblast našeg delovanja. Dok je u svetu veoma intenzivan proces uzajamne međunarodne saradnje i zavisnosti radio i TV organizacija, naš je udeo u tome, iako značajan prema našim mogućnostima , još uvek veoma skroman. Pitanje je, i u vezi s ovim, kako smo kao društvo iskoristili mogućnosti da putem ovih sredstava daleko efikasnije budemo prisutni u savremenom svetu, da informišemo inostranu javnost o našem društvenom i kulturnom životu. I u tome smo gotovo konzervativni . Napore ulažemo u ona sredstva koja imaju ograničeno dejstvo, a u praksi još ne uočavamo dovoljno da postoje mogućnosti da se putem radija, a naročito televizije, obraćamo milionskom auditorijumu inostranih slušalaca i gledalaca . Kad se govori o razvoju radija i televizije, najčešće se polazi od toga da su za to potrebna velika sredstva . Tačno je da ulaganja u njihov razvoj nisu , niti mogu biti, mala, ali se ona višestruko isplate pošto omogućavaju mnogo šire zahvate, bogatije i kvalitetnije programe . Kod nas se čuju i mišljenja da teškoće u razvoju televizije , na primer, dolaze otuda što moramo da razvijamo televiziju u svim republikama, i da bi one bile manje ako bismo se koncentrisali na dva ili tri centra. Šta sve mogu da sadrže takva , u suštini uska gledanja, nije potrebno naglašavati , ali valja napomenuti da se televizijski centri u jednonacionalnim zemljama razvijaju u svim većim ekonomskim i kulturnim sredinama. Danas se već može smatrati nenormalnim to što samo dva centra u našoj zemlji daju oko 80 odsto zajedničkog programa . Zbog toga moramo činiti napore da se što pre razviju televizijske stanice u svim republičkim centrima, a zatim i u drugim razvijenijim sredinama . To može samo doprineti obogaćivanju pro-

1723

grama, bržoj afirmaciji kulturno-umetničkih ostvarenja svih naših naroda, a raznovrstan nacionalni kolorit programa može ga učiniti lepšim i sadržajnijim. Time bi se stvorili osnovni uslovi za ravnopravno učešće svih centara u stvaranju TV programa i za prelaz na drugi program. Treba priznati da su danas glavni razlozi zaostajanja u tom pogledu pre svega materijalne prirode. Potrebe našeg društva , a i tehnički progres u ovoj oblasti , ukazuju da se moramo opredeliti za takav razvoj televizije i biti spremni da sve novo što će budući razvitak donositi prihvatimo i primenimc u našem životu. Poznato je da je svakodnevna saradnja radio i TV stanica u našoj zemlji mnogostruka i veoma intenzivna. No , ne bismo smeli izgubiti iz vida da se na ovom planu javljaju i nova pitanja i potreba da se na njih odgovori na jedan novi i savremen način. Naime, radio i TV stanice danas imaju status samostalnih samoupravnih radnih organizacija, koje formiraju svoj dohodak. To je i, pored činjenice da ove institucije imaju i širi društveni značaj , ukazalo na potrebu da se odnosi između radio i TV stanica regulišu na novim osnovama, pre svega na principu njihove samoupravnosti, dohotka i njegove raspodele prema radu . S obzirom da je reč o složenim i važnim pitanjima, biće potrebno uložiti napore da se nađu takvi kriterijumi koji će obezbediti pojedinačne i uzajamne ekonomske interese svih televizijskih i radiostanica u međusobnim odnosima i koji će istovremeno stimulativno delovati na razvoj i kvalitet i televizijskih i radio-programa i na još tešnju saradnju na bazi uzajamnih i moralno-političkih i ekonomskih interesa. Pri tome će, razume se, ekonomski stimulansi pozitivno delovati na sagledavanje svih komponenti uzajamne povezanosti i interesa za udruživanje kadrovskih, materijalno-tehničkih i drugih snaga u daljem razvoju ovih ustanova. I njihovo udruživanje u okviru Jugoslovenske radio-televizije dobiće drugačiju sadržinu . Dosadašnja iskustva pokazuju da to može biti impuls novim i sadržajnijim, zdravijim, međusobno zavisnim i u isto vreme slobodnim kretanjima u ovoj veoma širokoj i značajnoj oblasti našeg političkog i kulturno-umetničkog života. (Aplauz. )

1724

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drugarica Milica Petrović, delegat iz Tuzle. MILICA PETROVIĆ :

Drugovi i drugarice, U diskusiji želim da istaknem neka iskustva u ideološkom obrazovanju članova Saveza komunista na području tuzlanske opštine. U periodu od VII do VIII kongresa i u našoj opštini se razvijala intenzivna aktivnost na ideološkom obrazovanju članova Sa- ¸· veza komunista . Svake godine, na raznim seminarima, kursovima i političkim školama, nalazilo se preko 80% cjelokupnog članstva . Programi ideološkog obrazovanja temeljili su se na Programu Saveza komunista , plenumskim materijalima CK SKJ kao i proradi ustavnih načela . I pored pozitivnih rezultata i zapažene aktivnosti komunista u društveno-političkom radu, ipak smo uočili da se moraju uložiti veći napori da se ideološko obrazovanje još više poveže s neposrednim idejnim zadacima komunista . Naime, u ideološkom obrazovanju bilo je mnogo knjiškog, školskog i istoricizma, što ponekad nije stimulisalo na konkretnu aktivnost i na unošenje novih shvatanja u rješavanju svakodnevnih zadataka. Vidne rezultate postigle su večernje političke škole , koje su ujedno najmasovniji oblik marksističkog obrazovanja. To bi se moglo potvrditi i nekim podacima koji pokazuju da je preko 300 polaznika večernjih političkih škola u posljednje četiri godine veoma uspješno obavljalo dužnost sekretara osnovnih organizacija Saveza komunista, predsjednika i članova izvršnih odbora sindikalnih podružnica, predsjednika aktiva Saveza omladine, članova organa radničke samouprave, odbornika opštinske skupštine itd. Posebno značajnu ulogu u organizaciji ideološkog obrazovanja komunista odigrao je Marksistički centar, o čemu upravo želim da govorim . Centar je počeo rad oktobra 1962. godine . Nakon dužih priprema - koje su se sastojale u traženju odgovarajućih sadržaja, oblika i metoda rada na vaspitanju i obrazovanju rukovodećih kadrova u Savezu komunista u srezu - Sreski komitet je odlučio da vlastitim programom i vlastitim snagama priđe realizaciji zadataka na razvijanju Centra za marksističko obrazovanje kadrova .

1725

Tom prilikom određene su osnovne smjernice koje su se sastojale u tome da težište rada ne bude na klasičnom načinu školovanja komunista, nego na osposobljavanju izraslijih članova Saveza komunista, naročito neposrednih proizvođača koji su završili večernje političke škole, da znaju organizovati rad u društveno-političkim organizacijama, da znaju odabrati odgovarajuće forme i metode djelovanja, da su spremni uvijek, svugdje i na svakom mjestu da se bore za sprovođenje linije SKJ. Članovi Komiteta i političkog aktiva se odgovorno i temeljito pripremaju za izvođenje programa političkih kursova i drugih oblika rada u Centru . Radi toga je sav rad postavljen na društvenu osnovu, ne samo kao obaveza prema polaznicima koji su na školovanju, nego i kao rad na vlastitoj idejnoj izgradnji, čime je do kraja eliminisana komercijalizacija ovog rada. Osnovni oblici rada su petomjesečni kursovi. U programu ovih kursova obuhvaćene su dvije oblasti : izgradnja organizacije SK i oblast društveno-ekonomskog sistema. U obadvije oblasti uzete su aktuelne teme kao, na primjer: uloga Saveza komunista danas, metod rada Saveza komunista u savremenim uslovima, razvoj kadrova u Savezu komunista, idejna izgradnja Saveza komunista, zatim problemi aktivnosti Saveza komunista u komuni, formiranje i raspodjela dohotka , razvoj privrednog sistema, pitanje integracije i samoupravljanja itd. Osnovni materijali za izučavanje ovih oblasti su : Program Saveza komunista, plenumski materijali , teoretska razrada ustavnih načela i tekući materijali iz rada predstavničkih organa, teoretski radovi objavljeni u časopisima, kao i djela klasika marksizma-lenjinizma. Problemski postavljen, program je u praksi pokazao velike prednosti. Već pet generacija se izjasnilo da u programu ne treba mijenjati osnovu, što znači da su teme dobro odabrane i aktuelne. Što program ne gubi od svoje aktuelnosti rezultat je, u prvom redu, toga što je zasnovan na Programu Saveza komunista, a zatim i metoda kojini se on realizuje . Svaka tema polazi od Programa SK, ali se do kraja aktuelizira sa tekućim zadacima . Na primjer, uloga Saveza komunista danas sagledava se od VI kongresa i konačno uobličava sa stavovima datim na VI plenumu CK SKJ- i izvlače sadašnji zadaci Saveza komunista, i to konkretni zadaci za organizacije gdje će raditi komunisti koji se nalaze na kursovima. Ili , kad se obrađuju karakteristike privrednog sistema, ide se do kraja . Na primjer, poslanik Savezne skupštine iznese osnovne postavke Rezolucije o privrednom razvoju i ukaže na to kako će se ta Rezolucija reflektovati u našem srezu , koji

1726

zadaci na tom planu sada stoje pred komunistima itd. Pošto se na takav način obrađuju sve teme i povezuju s tekućim procesima, aktuelnost je do kraja obezbjeđena . Prirodno, ovo je moguće postići zahvaljujući i kadrovima koji rade na realizaciji programa, jer su za to angažovani najizrasliji članovi Saveza komunista. Pored toga, u toku školovanja polaznici odlaze u radne organizacije i u praksi se upoznaju kako se konkretno rješavaju pojedina pitanja. Na primjer, prilikom izučavanja teme formiranja i raspodjele dohotka, pored izlaganja o idejnim postavkama od kojih Savez komunista polazi u borbi za raspodjelu prema radu , na konkretnim primjerima iz prakse pet do šest raznorodnih radnih organizacija vrše se upoređenja u pogledu toga kako su se riješila pojedina pitanja, dokle se stiglo u neposrednoj raspodjeli, da li je i kako se mjeri rad, koliki su rasponi u dohocima, šta najviše stimulira radne ljude, kako se donose pravilnici i slično . Osim toga, koriste se sve prilike da se prisustvuje sjednicama društveno-političkih organizacija i organa upravljanja, počev od sjednica Sreskog i opštinskih komiteta Saveza komunista, pa do sjednica radničkih savjeta . Ovakav način rada obezbjeđuje nesmanjeno interesovanje polaznika u toku cijelog kursa . Štaviše, to interesovanje na kraju dostigne najveći stepen, i upravo zahvaljujući tome polaznici poslije završenog kursa nastavljaju sa temeljitijim individualnim radom na izučavanju pojedinih pitanja, naročito onih koja su direktno vezana za njihove društvene zadatke . Pored toga, većina polaznika veoma intenzivno radi na svom daljem opštem i stručnom obrazovanju . Mnogi izrasliji se pripremaju za studije na visokim školama političkih nauka, a neki već i studiraju . Iz jedne ankete izvršene za polaznike dviju prvih generacija vidi se da je preko 80% nastavilo dalje školovanje . Po završenom školovanju nastavljaju se pojedinačni ili grupni kontakti gotovo sa svima polaznicima . Mnogi , naročito oni iz Tuzle i bližih opština, dolaze u Centar, iznose probleme iz prakse, obrazlažu na koji način su prišli njihovom rješavanju, pitaju da li je to dobro, ili je , možda, trebalo da to urade drukčije , traže literaturu za proučavanje pojedinih pitanja i slično . Grupni sastanci se održavaju dvaput godišnje . Prethodno se prikupe mišljenja polaznika o kojim pitanjima bi trebalo raspravljati, pa se na osnovu toga pripremi uvodno izlaganje i odgovori na postavljena pitanja .

1727

Zahvaljujući demokratskoj atmosferi kao i tome da se na kursovima može slobodno raspravljati o svim pitanjima iz društveno-političke prakse, o svim pojavama i njihovim nosiocima, gotovo svi polaznici kursova pokazali su veliku društvenu aktivnost. Po povratku na svoja radna mjesta uporni su i dosljedni u pokretanju pojedinih pitanja. Istina, dešava se da ponegdje nailaze na nerazumijevanje, da se osjećaju u manjini i zato upravo oni insistiraju da se što više perspektivnih komunista iz njihovih radnih organizacija školuje u Centru. Ovakvu praksu rada razvijaćemo i ubuduće, iznalazeći nove forme i sadržaje ideološko-političkog obrazovanja članstva Saveza komunista. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI, MIJALKO TODOROVIĆ : Drugarice i drugovi, reč ima drug Budislav Šoškić, delegat iz Ivangrada .

BUDISLAV ŠOŠKIĆ : Drugarice i drugovi,

Da bi kao unutrašnja idejna snaga u složenom samoupravnom organizmu što uspješnije ostvarivao svoju vodeću ulogu u društvu, Savez komunista je neprestano nastojao da prije svega u svojim redovima prevazilazi inerciju u mišljenju, rutinerstvo u radu, pojave idejnog zaostajanja različite vrste . Takva nastojanja odgovarala su stvaralačkom i kritičkom odnosu koji je svojstven našem Savezu u ocjenjivanju vlastite prakse, o čemu ubjedljivo svjedoči i sadržina referata na ovom Kongresu. Polazeći od saznanja i iskustva sa područja u kome radim, želim da nešto kažem o nekim pojavnim oblicima i suštini prakticizma u Savezu komunista. Prakticistički način mišljenja i rada u Savezu komunista pɔ svojoj suštini znači pojednostavljivanje i izvjesno deformisanje njegove sadašnje društvene pozicije i sadržine njegovog djelovanja, znači zanemarivanje njegove uloge u razvoju neposredno socijalističkih društvenih odnosa, zapostavljanje stvarnog idej nog i političkog rada komunista, odnosno sužavanje, osiromašivanje i degradiranje suštine ovog rada.

1728

Kada nađe uporište u samom Savezu komunista , sitni i kratkovidi prakticizam dobija šireg maha u privredi i drugim područjima i počinje snažno da djeluje na ekonomske, političke i ostale društvene odnose na svim relacijama. Zbog ograničenog i neadekvatnog djelovanja svjesnog faktora na društvene procese otvara se što se izražava i u pojavi o kojoj je ovdje riječ prostor za prodiranje birokratske i malograđanske stihije, dolazi do narušavanja socijalističkih principa i normi , do zanemarivanja širih interesa zajednice zbog uskogrudo shvaćenih užih interesa, do nedosljednog pridržavanja usvojene politike, zaključaka i stavova u tekućem praktičnom radu , do narastanja partikularizma, pa i tolerisanja nacionalističkih ekscesa. Prakticizam se najviše i najlakše prepoznaje u načinu rukovođenja i metodu rada, ali ima dublje korijene i širi društvenopolitički i idejni smisao . Tamo gdje preovladava u načinu mišljenja i rada prakticizam je dovoljan simptom da određene organizacije ili rukovodstva SK još nijesu u svojoj pravoj funkciji u samoupravnom sistemu, da još nijesu preovladale staru praksu i prevazišle stara shvatanja o svom mjestu i ulozi . Pojava o kojoj govorim izrasta iz takve prakse i shvatanja, a sa svoje strane vrši negativno povratno dejstvo na proces saobražavanja djelovanja komunista izmijenjenim društvenim uslovima, ispoljavajući se ponekad i kao otpor tom procesu , pogotovo zato što je takva praksa uticala ne samo na navike već i na mentalitet jednog dijela naših kadrova. Analize pokazuju da se ostaci stare prakse i sitni prakticizam u radu nekih organizacija SK manifestuju u različitim oblicima. Kod jednih to se više izražava u vidu organizacionog shematizma , u zatvaranju u vlastite okvire i unutrašnje probleme, u preuveličavanju dejstva uskoorganizacionih mjera i partijske discipline, bez istrajnog nastojanja da se komunisti orijentišu na širu i svakodnevnu društvenu aktivnost usred radnog kolektiva i zajedno sa njim. Kod drugih se to manifestuje u vidu jednostrane orijentacije na investicione, proizvodne i ekonomske probleme, pri čemu se pitanja proizvodnje tretiraju odvojeno od razvoja društveno-ekonomskih odnosa, samoupravljanja i raspodjele, pa se samim tim sužavaju i uprošćavaju idejni i politički zadaci komunista u vezi s tim ; kod trećih u vidu prenaglašene zaokupljenosti mnoštvom konkretnih operativnih zadataka, u preuzimanju poslova, a time i odgovornosti koji pripadaju samoupravnim organima i drugim društveno-političkim organizacijama, pri čemu organizacija SK često gubi samostalnu, kritičku poziciju u odno-

1729

su na upravne i samoupravne organe i aktivnost, stavove i postupke svojih članova koji imaju određene funkcije u takvim organima i političkim forumima . Zagnjurene u mnoge detalje operativnog, prakticističkog rada, zanemarujući osnovno područje i suštinu djelovanja komunista kao političkih aktivista i idejnih boraca, takve organizacije SK se katkad nađu na repu događaja nehotično, stihijno i postaju privjesak uprava i stručnih službi preduzeća i izvršilac njihovih često tehnokratskih zamisli . Bez obzira na veoma različite oblike manifestovanja, prakticizam u Savezu komunista je u sadašnjim uslovima, po svojoj suštini, izraz idejnog zaostajanja i konzervativizma u političkom radu . Takav rad pretežno znači obavljanje tekućih poslova od akcije do akcije, često bez sagledavanja cjeline i perspektive društvenih kretanja, bez dubljeg razumijevanja promjena u društvu , bez šireg političkog i idejnog prilaza problemima, bez razvijenog čula za ono što je suštinsko. Pošto je život sve bogatiji, a problemi i društveni procesi sve složeniji, takav rad dolazi u sukob s našom socijalističkom samoupravljačkom praksom i zahtjevima savremenog života. Obično združen sa izbjegavanjem ili formalističkom primjenom demokratskog postupka i sa prilično otupljenom političkom osjetljivošću za probleme koji zaokupljaju radnog čovjeka, prakticizam je po svojoj prirodi često drugi naziv za recidive formalističkog i nestvaralačkog, administrativnog i tehnokratskog u sadržini i načinu rada pojedinih komiteta i organizacija Saveza.

Elementi nestvaralačkog u radu nekih komiteta i organizacija ogledaju se i u tome kako se sagledavaju, analiziraju i ocjenjuju određeni društveni problemi . Imamo dosta materijala koje često nazivamo analizama . Međutim , neće se pretjerati ako se kaže da imamo veoma malo stvarno produbljenih i svestranih socioloških i idejno-političkih analiza o promjenama koje se zbivaju u životu i društvenim odnosima. Materijali koji su osnova za diskusiju u mnogim našim komitetima veoma liče na one koje pripremaju organi uprave ili se preuzimaju od njih u gotovom obliku . U njima ima dosta kvantitativnih pokazatelja o kretanjima privrede ; krcati su brojkama i procentima. Ali se u njima malo vidi stanje društvenih odnosa , stvarni i često osjetljivi društveni, politički i idejni problemi u radnim kolektivima , u njima se gubi iz vidnog polja konkretan čovjek sa svojim životnim situacijama, teškoćama i htijenjima.. Zbog nedostatka solidnijih idejno-političkih analiza, naši komiteti

1730

se u ocjenama često zadržavaju na registrovanju i opisivanju pojedinih slučajeva i konkretnih pojava , a nedovoljno sagledavaju njihove dublje uzroke . Njihovi zaključci su, ne rijetko, ili previše uopšteni i deklarativni ili detaljistički u smislu nabrajanja operativnim zadataka koje treba da sprovode drugi organi i organizacije. U jednom i u drugom slučaju oni nisu dovoljno akcioni sa stanovišta idejne i političke uloge komunista. Kada se dublje ne pronikne u suštinu određenih problema i uzroke pojedinih slabosti, onda se započeta akcija ne dovodi uspješno do kraja, ili se isti problemi ponovo javljaju često u oštrijem vidu . Zbog nedostatka potrebne analitičnosti , naš rad je još prilično opterećen subjektivizmom u ocjenama, jednostranošću u tretiranju aktuelnih pitanja, potencijalnom sklonošću da se u traženju rješenja i u aktivnostima gubi mjera i prelazi iz krajnosti u krajnost. Nije potrebno posebno dokazivati da se danas u tekućem političkom radu ne mogu donositi objektivne i svestrane ocjene ni pouzdani zaključci samo na osnovu utisaka i zapažanja sa sastanaka ili na osnovu uočavanja pojava na površini zbivanja. Politički rad se sve više mora zasnivati na egzaktnoj analizi kretanja u ekonomskoj i socijalnoj strukturi i društvenim odnosima , na izučavanju uslova i objektivnog položaja pojedinih društvenih sredina, radnih organizacija i proizvođača raznih kategorija, na istraživanju i uopštavanju iskustava, činjenica i promjena u svim sferama društvenog života . O tome je bilo riječi u referatų druga Vlahovića . Zbog toga što su aktivni činioci u složenoj socijalističkoj praksi, naši politički kadrovi, članstvo Saveza komunista i ostali radni ljudi neprestano obogaćuju svoja iskustva i saznanja. Ali pri tome ne treba previđati činjenicu da nije mali broj političkih aktivista koji zanemaruju rad na svom teorijskom, ideološko-političkom i ekonomskom obrazovanju, na dubljem izučavanju problema našeg sistema i društveno-ekonomskih i političkih odnosa koje izgrađujemo. Formira se i tip političkog aktiviste koji bezglavo juri od sastanka do sastanka s taškom punom elaborata, koje, pored dnevne štampe, jedino stiže da čita ; on je valjan operativac i često dobar neposredni organizator poslova i određenih akcija, ali se udaljuje od studioznijeg rada, postepeno gubi osjećanje unutrašnje potrebe da teorijski izučava problem socijalističke prakse, prilično zazire od javnog iznošenja svojih mišljenja pisanom ili usmenom riječju , onda kada to treba analitički i argumentovano izložiti . On lako nalazi razloge da sebi i drugima

1731

objasni i opravda takvo stanje stvari time što je opsjednut materijalima i sastancima. A pojedinci su , bezmalo, skloni da takav način rada uzdignu do vrline. Nije teško uočiti da su shvatanja političkih aktivista takvoga tipa suviše opterećena pragmatizmom, a njihovo svakidašnje djelovanje suvim i često jalovim prakticizmom. Naročito je štetno saživljavanje s takvim stanjem stvari pojedinih komunista na funkcijama i njihovo mirenje sa vlastitim idejnim zaostajanjem. Pored ostalog, to vodi otupljivanju kritičke svijesti o vlastitom radu , samozadovoljstvu i zaparloženosti . Gotovo ne prođe važniji skup komunista a da se kritički ne spomene prakticizam kao slabost u našem političkom radu. Koliko su učestana, takva ukazivanja su obično usputna , nedorečena, bez analize suštine i uzroka ove pojave. Nije rijetkost da se o prakticizmu govori na prakticistički način, tako da se gotovo sugerira misao da je dovoljno izreći kritiku ovog fenomena i donijeti zaključak da se on potisne iz svakidašnjeg rada, pa će sve ići brzo i glatko. Suvišno je naglašavati koliko je ova složena pojava uslovljena čitavim nizom uzroka objektivne i subjektivne prirode, pa zato niče i obnavlja se nehotimično , često neprimjetno, upravo stihijno. U svakom slučaju , prakticizam u Savezu komunista može se prevazilaziti samo u procesu , i to utoliko uspješnije i brže ukoliko se organizacije i rukovodstva SK budu dosljednije postavljale i djelovale na način koji odgovara njihovoj društveno-političkoj i idejnoj ulozi u sistemu samoupravljanja. Ima povoda da se spomene da se ponekad miješaju pojmovi pa se gotovo stavlja znak jednakosti između svakog praktičnog političkog rada i prakticizma. U tom slučaju kritika prakticizma dobija prizvuke neopravdanog potcjenjivanja svakodnevnog i konkretnog, često neviđenog i na izgled sitnog rada . Svi znamo kakav je vanredan značaj i vrijednost takvog rada uvijek kada je stvaralački , kada iz dana u dan doprinosi praktičnom, progresivnom mijenjanju načina života i unapređivanju socijalističkih i demokratskih društvenih odnosa . Bez takvog svakodnevnog , ,,sitnog" rada ne bi bilo ni krupnih ostvarenja. Očigledno, besperspektivni i sitni prakticizam sve oštrije odudara od kreativnosti i stalne dinamičnosti koji su svojstveni našem Savezu komunista i našoj socijalističkoj praksi. (Aplauz. )

1732

PREDSEDAVAJUĆI , MIJĄLKO TODOROVIĆ : Ima reč drug Ivo Padovan, delegat iz Zagreba .

IVO PADOVAN : Drugarice i drugovi, Moja diskusija će biti vrlo kratka, jer ja sam se u poslednji čas odlučio da diskutujem na ovom našem vrlo važnom Kongresu. Moja diskusija bi se kretala na području nekih problema iz znanstvenog rada, koji je, kao što svi znamo, jedan veoma važan faktor u našem društvenom životu . Svaki znanstveni rad je onaj rad koji doprinosi proširenju ljudske spoznaje. Gledajući sa ovog stanovišta, smatram da mnogi referati na našem Kongresu imaju karakter proširenja ljudske spoznaje i, prema tome, daju izvjestan doprinos u ovom smislu , odnosno veliki dio tih referata daje i doprinos savremenoj nauci. Budući da će sigurno biti malo diskutanata koji će govoriti o problemima naučnoistraživačkog rada kod nas, dopustite da budem vrlo jednostavan, jer kako je po poznatoj klasičnoj izreci jednostavnost simbol istine, to ću i ja pokušati da budem jednostavan . Za naučnoistraživački rad , kao i za svaki drugi rad , potrebno je nekoliko elemenata . Smatram da je ovdje važno naglasiti tri osnovna elementa : kadrove-ljude, vrijeme i sredstva. Ne bih htio da ovdje dajem neku statističku analizu kadrova na području naučnoistraživačkog rada jer, po onoj pravoj definiciji statistike , statistika je vrlo često tačan broj netačnih podataka. Tako bi možda i statistika na području naučnoistraživačkog rada i naučnoistraživačkih kadrova bila netačna. U vezi sa naučnoistraživačkim kadrovima ja bih, iz jednog referata koji sam ovih dana dobio a koji još nije publiciran, citirao nekoliko vrlo važnih konstatacija koje ilustruju taj problem. Mislim da mi komunisti moramo biti načisto sa izvjesnim istinama. Jedan drug iz Beograda, vrlo istaknuti naučni radnik, napisao je ovako : „ Osnov kadrovske politike u nauci predstavlja broj , kvalitet i radni vek naučnog kadra ." Na osnovu podataka republičkih savjeta za naučni rad proizlazi da je broj naučnih kadrova koji radi u univerzitetskim i vanuniverzitetskim naučnim ustanovama u suštini nedovoljan, tako da ne zadovoljava zahtjeve već sadašnjeg stanja privrede i dru-

1733

štvenih službi . Postoji niz naučnih disciplina kompletno bez kadrova, dok je u znatnom broju naučnih grana broj kadrova simboličan. Sem toga , jedan broj kadrova ne zadovoljava prosječne naučne kriterijume i ne bavi se samostalnim aktivnim naučnim radom . Što se tiče vremena koje sam naveo kao jedan od elemenata za naučnoistraživački rad , ovdje je danas bilo za mene vrlo vrednih diskutanata, koji su analizirali i taj problem. Mogu isto tako reći da je u Republici u kojoj radim vrijeme koje i onako malobrojni naučni kadar posvećuje doista naučnoistraživačkom radu veoma nedovoljno. Jedan drug je mislim rekao da 80 % radnog vremena otpada na sve ostale djelatnosti , što znači da svega 20 % vremena ostaje za naučnoistraživački rad naučnog radnika . Možda je to preterano, ali istini treba pogledati u oči. Jedna druga činjenica koja proizlazi iz dosta površne statističke analize ( stvarne analize, makar bilo riječi o naučnoistraživačkom radu, do danas nemamo ) je da su komunisti u naučnoistraživačkom radu malo angažovani ( mislim direktno u samom naučnoistraživačkom radu ) i na nama je da, kao ljudi koji treba da donose izvjesne odluke, u naš dalji program možda postavimo i zahtjev da komunisti u naučnoistraživačkom radu zauzmu značajnije mjesto. Ali tim drugovima koji bi radili u naučnoistraživačkom radu treba dati i vremena, jer je to jedan od elemenata toga važnog posla. Mnogi naši drugovi nemaju razumijevanja za mlađe kadrove. Analizirajući današnju situaciju naučnih kadrova u svijetu možemo vidjeti da su upravo mladi ljudi dobitnici Nobelove nagrade; ljudi između 27-30 godina života su danas najproduktivniji naučni radnici . Analiza naših naučnih kadrova pokazuje da se starost ljudi koji se bave naukom kreće negdje oko 45 godina. To je možda jedan od elemenata koji Savez komunista treba da ima u vidu, jer, kako je u Programu SK dato vrlo važno mjesto nauci, treba u daljem radu voditi računa i o kadrovima. Ja bih zato rekao, na koncu svoje diskusije, da bi možda trebalo da se negdje zapiše da bi bilo dobro da se uvedu izrađeni kadrovski programi , ne samo što se tiče naučnoistraživačkog kadra u Jugoslaviji uopšte, nego i mladih komunista — naučnih radnika, jer su oni u našoj nauci kadar koji će biti jedan od važnih pokretača daljeg razvoja naše nauke. Prema tome, povećanje broja naučnoistraživačkih kadrova, podizanje nivoa postojećeg kadra, poboljšanje strukture tih kadrova, naročito u deficitarnim fundamentalnim disciplinama,

1734

produženje perioda naučnoistraživačkog rada ranijim uključivanjem u naučnu djelatnost, stvaranje uslova za naučni rad , ne samo preko velikih istraživačkih instituta već i solidnim povezivanjem individualnih laboratorija i naučnih radnika koji rade na istim zadacima. Svi ti faktori daće impulsa još boljem naučnoistraživačkom djelovanju. Nauka nema granica. Ona je tipična internacionalna institucija, ako smijem tako da kažem. U našim prilikama ne možemo govoriti o nekim skretanjima u nauci u odnosu na naše nacije, ali poslije skretanja u odnosu na, da tako kažem, interpersonalne relacije. Ako uzmemo bilo koju republiku ili grad gdje rade naučni radnici, vidjećemo da mnogi od njih u jednom gradu ili republici nisu složni, da zavide jedan drugom , da uopšte ne znaju šta ko radi, da ne postoji koordinacija naučnog rada. Ne samo između republika, nego između pojedinih gradova, čak između pojedinih instituta istog fakulteta nema prave saradnje. Dakle, tu postoji problem i mi komunisti treba da ga riješimo. Ja sam uvjeren da će uočavanje ovakvih teškoća i anomalija koje se događaju u našem društvu, naročito na polju naučnoistraživačkog rada , doprinijeti da se naša nauka dalje unaprijedi . (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Reč ima drugarica Vilma Štucin, delegat iz Celja. VILMA ŠTUCIN : Drugarice i drugovi, U svom izlaganju želim da se dotaknem nekih pitanja sa područja prosvete, a naročito da prikažem poteškoće s kojima se susrećemo mi prosvetni rádnici na terenu u svakodnevnoj praksi . Znam da neću kazati ništa novo jer se o tim pitanjima raspravlja već duže vremena na najširem planu, ali ipak smatram da treba i Kongres da raspravlja o prosveti . Mislim da je došlo vreme da se na tom području učini mnogo više no što je dosad učinjeno, kako bi prosveta dobila ono mesto koje joj pripada u našem društvenom sistemu. Trenutno je najhitnije da se osigura takva materijalna baza koja će omogućiti brži razvitak prosvetnih službi na terenu. 5 VIII kongres, III

1735

Uloga prosvetnog radnika je veoma društveno odgovorna i složena. Od rada prosvetnih radnika zavisi kakve će generacije društvo pripremiti za svoju budućnost. Mi smo dužni da vaspitamo buduće fizičke i umne radnike kao dobre građane, proizvođače i samoupravljače. Ako želimo da postignemo taj cilj , neophodno je da se u oblasti prosvete, pored društveno-političkih i pedagoških institucija, angažuju i radne organizacije. Glavni zadatak svih tih fak tora jeste pravilno vođenje prosvetne politike i političko-stručno osposobljavanje prosvetnih radnika. Za realizaciju tih zahteva potrebna su veća materijalna ulaganja za razvoj prosvetne službe. Za prosvetnu problematiku je vezana i dečja zaštita. I taj vid društvene delatnosti uglavnom je još uvek prepušten samo opštinskim skupštinama . Briga o vaspitanju i zaštiti dece u vreme dok su im roditelji odsutni van kuće usled zaposlenosti treba da bude takođe briga celokupnog društva, a naročito radničkih saveta i upravnih odbora radnih organizacija . Ti organi, na žalost, još premalo brinu o deci svojih radnika . O dečjim jaslicama, obdaništima , vrtićima i vanškolskim aktivnostima u školi mnogo je napisano, a vrlo malo realizovano . Ističe se kako su te ustanove potrebne, kakvu vaspitnu vrednost predstavljaju itd., ali na terenu je tih ustanova premalo . Donete su i preporuke od najviših organa, i o tom pitanju je raspravljano na mnogim sastancima društveno-političkih organizacija, a dečja zaštita ipak nije bitnije napredovala. To nam dokazuje vrlo mali broj dece obuhvaćen u te ustanove. Kao primer ću navesti našu opštinu, srez i republiku . U celjskoj opštini je zaposleno 35,7 % žena, u srezu 35,9 % , a u republici 37,7 % a u dečjim ustanovama u našoj opštini ima svega 4,13 % dece, u srezu 1,87 % , a u republičkom proseku — 3 %. Zabrinjava još jedna stvar . Naime, u ustanove za zaštitu dece uključena su uglavnom deca službenika i visokokvalifikovanih radnika, a radnička deca ostaju i dalje bez zaštite, iako je toj deci zaštita najpotrebnija .

Ako želimo proširiti mrežu tih ustanova, moramo mnogo više odvajati materijalnih sredstava nego dosad. Kada govorimo o zaštiti dece , moramo spomenuti i školske kuhinje, koje se takođe nalaze u vrlo teškoj materijalnoj situaciji . Kakvu pomoć predstavlja dodatna ishrana u školi ne treba posebno naglašavati, naročito ako uzmemo u obzir radničku decu čija su oba roditelja zaposlena.

1736

Mišljenja sam da se svi mi komunisti moramo boriti kako u svojim radnim organizacijama tako i na zborovima birača i ostalim organima da se u tom pogledu učini preokret. Reforma školstva, koja treba da podigne nivo opšteg obrazovanja naše omladine i da je približi potrebama savremenog društva, zahtevala je niz mera. Trebalo je reformisati i reorganizovati sistem osnovnog školstva. Reorganizacija školstva u Sloveniji bila je veoma intenzivna i oslanjala se na velike napore subjektivnih snaga. Rezultat tog napora je velik procenat omladine obuhvaćene osnovnim školovanjem relativno iste razvijenosti kako to garantuje i zahteva naš Ustav. U potpuno razvijenim osnovnim školama uči danas 87 % omladine. bar u Sloveniji Pri tome se išlo uglavnom na to da se

što više omladine obuhvati u potpune osmogodišnje škole koje su locirane u većim mestima privredno razvijenih područja . Prilikom procesa preusmeravanja omladine , naročito u višim razredima osnovne škole, velik broj učenika ( 78 % ) koncentrisan je u približno jednu trećinu postojećih školskih zgrada. Škole su zbog toga preopterećene : imaju mnogo odeljenja s velikim brojem dece ( 1.100 ) i neizbežnu nastavu u dve smene, zbog čega su zauzete sve raspoložive prostorije za učionice . Ove velike promene nisu praćene odgovarajućim porastom materijalne osnove, upravo povećanjem prostornog kapaciteta u mestima gde ima najviše učenika. Nije se uporedo s njima obezbeđivao kvalitetan i spreman kadar za predmetnu nastavu u višim razredima osnovne škole. Nisu bili obezbeđeni ni ostali uslovi za rad koji bi omogućili stvarnu reformu škole po novom nastavnom planu . U tom procesu su se pojavile velike protivrečnosti : s jedne strane, cilj , svrha i težnja reforme - a, s druge, realne mogućnosti, uslovi pod kojima se radi u našim školama s omladinom na realizaciji tog konačnog cilja. Međutim, uslovi školovanja su se ponegde čak pogoršali , stanje je lošije nego pre reorganizacije . Na primer, ranije je bio manji broj dece u školi, radilo se u jednoj smeni , manji je bio i program, a i nastavni kadar je više odgovarao tadanjim potrebama. Ako tome dodamo veoma značajne činjenice koje utiču na rad i koje bi škola morala uzeti u obzir na primer: zaposlenost oba roditelja ( zbog čega učenici nemaju urednu ishranu ni potrebnu roditeljsku brigu) i udaljenost velikog broja učenika od škole ( zbog čega svakodnevno putuju u školu raznim prevoznim sredstvima ) — vidimo da je naš učenik još u težem položaju nego

1737

ranije. Škole bi morale preuzeti i brigu o ishrani i drugim uslovima, pored svoje osnovne brige, tj . obrazovanja. Apsolventi koji ne završe osnovnu školu (40 % ) uopšte se ne mogu uključiti u dalje školovanje , osim u fizički najtraženija zanimanja (na primer, rudarstvo) . Omladina koja se na bilo koji način ne može uključiti u dalje školovanje, odnosno učenje zanata, najviše je izložena štetnom uticaju besposličenja i skitanja kao i drugim oblicima prestupništva. Ta omladina je lišena osnovne životne perspektive , koja joj je u tim godinama najpotrebnija i koju može dobiti samo uključivanjem u pripreme za produktivan društveni rad. Osim toga, školstvo drugog stepena mnogo zaostaje za potrebama privrede i društvenih službi za srednjim stručnim kadrom. Pošto je kapacitet stručnih škola nedovoljan, samim tim je velik problem i nedostatak srednjeg stručnog kadra. Iz svega toga sledi da reforma osnovne škole ima dalekosežnije posledice, te je nikako ne smemo posmatrati samo u granicama osnovne škole . Ne smemo zaboraviti da time što omladini dajemo više i šire obrazovanje mi u njoj budimo i težnju za daljim usavršavanjem u školama. Pa ako joj , s jedne strane, otvaramo mogućnost solidnijeg uključivanja u opštedruštveni napre dak i razvoj socijalističkog društva - dotle joj , s druge strane, usled pomanjkanja kapaciteta srednjih škola, zatvaramo put da pokrenuta ličnim interesom, sposobnostima i željama, produži svoje obrazovanje. Zbog toga se položaj omladine, razume se, pogoršao u poređenju s ranijim stanjem kada omladina nije bila još toliko svesna. ( U celjskom srezu kapacitet škola drugog stepena se povećao za 500 učenika, a broj učenika osmog razreda osnovne škole povećao se u istom periodu za 1.277 učenika . Pored toga moramo naglasiti i to da je povećanje kapaciteta od 500 učenika išlo na račun već postojećih kapaciteta na taj način što su se za učionice upotrebile sve postojeće prostorije, kabineti i ostalo, kao i to da se uvela nastava u dve smene . ) Dakle, očigledna je protivrečnost između tendencije povećanja broja apsolvenata osmog razreda osnovnih škola i mogućnosti daljeg školovanja . Problem će se još više zaoštriti ako se broj apsolvenata osmog razreda osnovnih škola bude povećao na 80 % prema predviđenom osmogodišnjem planu . U toj svetlosti već danas sagledano, zaostajanje škola drugog stepena je velik problem. Loši radni i nastavni uslovi sadašnjih kapaciteta škola drugog stepena takođe su velik problem. Stalno pomanjkanje sredstava za osnovnu delatnost ne dozvoljava in-

1738

vesticije i unutrašnju rekonstrukciju školskih zgrada, a da i ne govorimo o stvaranju uslova bar relativno savremenijeg školovanja, koju od nas traže modernizacija proizvodnog procesa i zahtevi društva kome su potrebni savremeni ekonomski obrazovani kadrovi. Ne bi bilo suvišno upozoriti i na suprotnost između velike potrebe u pogledu stručnih nastavnika u stručnim školama i stvarno poraznog postojećeg stanja. Svi znamo da bi rukovodilac omladine morao biti najbolji stručnjak i istovremeno, naravno, i pedagog i društveno-politički svestan čovek. A to je nemoguće postići , jer se dobar stručni kadar neće prihvatiti lošijih i težih uslova rada, i to još uz slabiju ličnu stimulaciju . Svakako bi trebalo dobrog prosvetnog radnika staviti u dobre uslove rada i stimulisati ga kao što preduzeća i druge privredne organizacije stimuliraju svoje stručnjake. Suprotnosti koje registrujemo zahtevaju brzo, plansko i efikasno rešenje . Dosadašnja zaostalost i zapostavljanje školstva imaju već izvesne negativne posledice, a dalje odlaganje rešavanja tih problema može samo da prouzrokuje veliku društvenopolitičku štetu , koja se ne bi dala više popraviti . (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Upozoravam delegate da će Predsedništvo morati strogo da se pridržava određenih normi u pogledu vremena predviđenog za izlaganje, jer imamo veliki broj prijavljenih diskutanata. Reč ima drug Bogoljub Stanković, delegat iz Novog Sada. BOGOLJUB STANKOVIĆ : Drugovi i drugarice,

U većini referata podnetih Kongresu , a i u diskusijama, bilo je dosta reči o naučnoistraživačkom radu, i sigurno je da su najvažniji problemi već zahvaćeni i izneti . Hteo bih da iznesem nekoliko misli , jer smatram da i o njima treba nešto reći . Ono što budem govorio tiče se, pre svega, prirodnih nauka. Ovde je već bilo govora o organizaciji naučnoistraživačkog rada i mi svi dobro znamo koliko se u poslednje vreme diskutuje o tome. Sigurno je da je opšte diskusije dosta. Ono na čemu sada treba raditi, to je da se ti problemi sagledaju i rešavaju kroz pojedine ustanove, kroz pojedine grane nauke.

1739

Sigurno je da baš u nauci ovi problemi imaju svoju veliku raznovrsnost i stoga mora postojati i velika raznovrsnost rešenja. Tu će morati Savez komunista, odnosno odgovarajuće organizacije u tim ustanovama da pokažu svoju snagu i potraže prava rešenja. Ali, hteo bih da ukažem na to da se pojedinim organizacijama mora pružiti i pomoć , jer u svim ustanovama, u svim institutima, nisu organizacije na istom nivou, a ni mogućnosti svih institucija nisu takve da bi one mogle same rešavati tako krupan i složen problem . Ovde je bilo govora i o kritici, i to , pre svega, o naučnoj kritici . Hteo bih o tome nešto da kažem sa gledišta prirodnih nauka . Možemo govoriti o potrebi takve kritike, ali forme koje mi sada imamo ne omogućuju njeno razvijanje. Tačnije, nismo negovali one oblike naučne saradnje koji bi razvijali konstruktivnu kritiku. Radnih sastanaka, onih užih sastanaka stručnjaka, koji bi najefikasnije mogli da kritikuju pojedine radove ili dostignuća , bilo je vrlo malo. Osim toga, i kad ih ima, takvi sastanci su vrlo uski; zaboravljamo da nauka ne trpi ne samo granice republika već ni država . Pravilno nagrađivanje prema radu ostaje osnovni element kad se govori o subjektivnim odnosima prema radu, ali baš u istraživanjima ne treba zaboraviti ljubav prema radu. Mislim da komunisti moraju biti, pre svih, ti koji treba da razvijaju tu ljubav u svojim ustanovama i da je prenose na mlade. Dosta je govoreno o problemima naučnoistraživačkog rada i o svemu onome što čeka komuniste da rešavaju u okviru svojih ustanova. Jedan od predgovornika o naučnoistraživačkom radu rekao je da treba voditi računa i o vremenu potrebnom za ovaj rad. Na žalost, u praksi postoji sasvim suprotna tendencija; sprovodi se fantastična neekonomija kadrova , komunista-naučnih radnika. Sigurno je da nas nerešeni problemi finansiranja i samoupravljanja opterećuju nizom administrativnih poslova koji su za naučnoistraživačkog radnika smetnja da razvije svoje sposobnosti, naročito ako se nalazi na nekom rukovodećem položaju u takvoj administraciji . Ali i naša kadrovska politika doprinosi toj preopterećenosti. Često u raznim organima, prosto imena radi , mora da figuriše određena ličnost , umesto da se angažuju više mlađi kadrovi , manje opterećeni , koji će moći i više da rade . Treba u toj našoj kadrovskoj politici menjati praksu koja se sprovodi, treba ići na šire zahvate, malo slobodnije prići mlađim kadrovima, a ne preopterećivati ljude, uvek jedne i iste. Preopterećeni naučni radnici, nemajući dovoljno vremena za naučni rad,

1740

prestaju da budu stvarni naučnici, gube svoj ugled i mogu da se pretvore u kočnicu daljeg razvoja društva i da kompromituju uticaj Saveza komunista. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI, MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drugarica Stanka Veselinov, delegat iz Bele Crkve. STANKA VESELINOV: Drugarice i drugovi, Savez komunista i ostale društveno-političke organizacije bile su u proteklom periodu svestrano angažovane na razvijanju demokratskih društvenih odnosa u oblasti prosvete, nauke i kulture , a i u ostalim granama društvenih delatnosti. Polaznu osnovu tog složenog procesa čine princip samoupravljanja i dosledna primena socijalističke raspodele prema rezultatima rada. U referatu druga Vlahovića konstatovano je da se realizacija ovih principa u oblasti obrazovanja, nauke i kulture odvija nešto sporije nego u oblasti privrede, pa ću pokušati, u vezi s tim, da ukažem na neke probleme . Svakako bi bilo korisnije govoriti više na osnovu dosadašnjeg iskustva nego ponavljati ili interpretirati opštepoznate stavove. Međutim , mislim da je vreme u kojem se pristupilo realizovanju principa samoupravljanja i raspodele prema radu u ovim oblastima dosta kratko da bi bi se mogle praviti neke dublje analize i uopšteniji zaključci. U mnogim obrazovnim, naučnim i kulturnim ustanovama vođene su diskusije , a one još i danas traju , ne oko koncepcijskih pitanja, ne oko toga da li treba primeniti ili ne načelo raspodele prema radu, jer mislim da u tome postoji apsolutna jednoglasnost i jednodušnost . Teškoće i problemi nailazili su kad se postavljalo pitanje kako i na koji način, kojim metodima to sprovesti . Rad u oblasti kulture, podrazumevajući pod tim pojmom i nauku, umetnost i obrazovanje je specifičan. Međutim, ima mišljenja koja negiraju njegovu specifičnu prirodu . Ponekad se isticanje osobenosti ovog rada tumači kao zahtev za privilegijama onih koji rade u ovim oblastima . Slažem se s tim da se rad ne može hijerarhijski rangirati, pa jedan kvalifikovati kao „ viši " a drugi kao „ niži”. Ali , pokušaji da se dokaže da rad u oblasti obrazovanja, nauke i kulture nije specifičan po svojoj prirodi ne mogu

1741

izmeniti suštinu stvari. To su zaista oblasti u kojima se radi na drugi način, gde nema serijske proizvodnje, gde ne postoje direktniji tržišni odnosi slično privredi itd . Ali to nikako ne znači da su principi samoupravljanja i raspodele prema radu neprimenjivi u ovim oblastima. Naprotiv, oni su i primenjivi i mogući, to nije sporno. Međutim, isticanjem osobenosti prirode ovoga rada želi se ukazati samo na potrebu pronalaženja adekvatnih metoda njegovog društvenog merenja. Prema tome, to nije nikakav pledoaje za privilegovan položaj ovih delatnosti odnosno radnika koji tamo rade , već samo nastojanje da se, u sistemu samoupravljanja i raspodele prema radu, nađu odgovarajuća i najprikladnija rešenja koja odgovaraju prirodi ovoga posla . To pitanje je određeno postavljeno u referatu druga Kardelja . Želim da ukažem na neka načelna pitanja koja treba reša vati da bi se sproveo princip raspodele prema radu, koji pretpostavlja rešavanja odnosa društvene zajednice u celini prema ovim oblastima, naročito kad je reč o obezbeđenju njihove materijalne osnove. Realizacija ustavnih načela po kojima i ustanove u oblasti obrazovanja, nauke i kulture stiču i raspodeljuju dohodak prema rezultatima rada i gde princip raspodele dohotka važi ne samo za unutrašnju raspodelu nego i za odnose između društvene zajednice i ustanova u ovim oblastima delatnosti otvorila je mnoge probleme, koje nam valja rešavati . Prenošenjem najvećeg dela sredstava proširene reprodukcije sa državno-političkih organa na slobodno i direktno raspolaganje neposrednih proizvođača, što i jeste smisao daljeg razvoja našeg društva, radnik će u procesu reprodukcije i raspodele tih sredstava - koja pored ličnih dohodaka sadrže i sredstva za opštedruštvenu potrošnju - davati i odgovarajući značaj svom opšteobrazovnom kulturnom i stručnom razvitku , jer samo tako može prevladati svoj položaj „ dodatka mašini”. U uslovima sve veće integracije naučnih rezultata i savremene tehnologije u neposrednu radnu operaciju rukovođenje proizvodnjom ne može biti samo stvar nekog prirodnog talenta , već zahteva veći obrazovni i opšti kulturni nivo proizvođača. Otuda i značaj obrazovanja u modernom ekonomskom razvoju i podizanje stručnog i opštekulturnog nivoa radnih ljudi. Tako dolazi do tesne uzročne povezanosti između društveno-ekonomskog razvoja, primene naučnih rezultata i stepena obrazovanosti i opštekulturnog nivoa ljudi.

1742

Kao što se vidi , u sistemu proširene reprodukcije uspostavlja se direktnija veza između proizvodnih i ,,neproizvodnih" delatnosti, pa rad u oblasti obrazovanja, nauke i kulture postaje sastavni deo jedinstvenog procesa društvenog rada i društvene reprodukcije. O tome je drug Kardelj govorio mnogo. Zbog toga i ove delatnosti treba da dobiju iz materijalne proizvodnje odgovarajući ekvivalent svog udruženog rada, koji se, kao vrednost, najvećim delom realizuje u materijalnoj proizvodnji i u društvu. Naime, po rečima druga Kardelja, obrazovanje, kultura i nauka se, kao delovi jedinstvenog društvenog rada, opredmećuju u materijalnoj proizvodnji, utičući i podižući obra. zovni, stručni i opštekulturni nivo čoveka, jednom reči -— osposobljavajući ga kao proizvođača, a i društvenog upravljača u uslovima samoupravljanja . Ali ovaj rad se ne ispoljava uvek neposredno, i teško ga je odmah izmeriti , već posredno - u privredi i društvu uopšte, gde se njegovi rezultati slivaju i ostvaruju kroz mnogobrojne kanale u jednom dužem i veoma složenom procesu . Ako usvajamo ovaj stav, a mi ga usvajamo, onda treba težiti da se i lični dohoci u privredi i u delatnostima obrazovanja, nauke i kulture, a i u drugim društvenim službama, kreću paralelno. Radni ljudi u ovim delatnostima treba da imaju punopravno učešće u raspodeli nacionalnog dohotka, koji faktički i zajednički stvaraju sa neposrednim proizvođačima . Mislim da tek ovakvo shvatanje i tretiranje rada u oblasti obrazovanja, nauke i kulture predstavlja osnovu za njihovu deetatizaciju i prevazilaženje činovničkog statusa radnih ljudi koji su zaposleni u njima. Ove principe i načelne stavove istakla sam radi toga što se ne uzimaju u obzir činjenice da rad u ovim oblastima predstavlja sastavni deo celokupnog društvenog procesa rada, da se odražava na društveni tretman ovih delatnosti, na ocenjivanje i nagrađivanje radnika u ovim oblastima a to danas, naročito u oblasti prosvete i na univerzitetu , stvara i političke probleme, dok, s druge strane , podstiče razne tendencije administrativno-birokratske prirode u organizaciji , a naročito u obezbeđenju materijalne osnove ovih delatnosti . Poslednjih godina u našoj zemlji je ostvaren zaista snažan razvoj školstva i obrazovanja u širinu . Sada se u svoj oštrini javlja problem kvaliteta obrazovanja budući da je istovremeno sa ekspanzijom školstva došlo do pada kvaliteta nastave i znanja učenika i studenata . Kvalitet obrazovanja je danas prvorazredni zahtev društva, čije rešenje zavisi u prvom redu od nastavnih kadrova. Međutim , poseban su problem nastavničke škole i fakul-

1743

teti. Podaci pokazuju da se broj nastavnika nije povećavao uporedo sa porastom broja učenika i studenata. Svakako da jedan od osnovnih razloga ovoj pojavi treba tražiti u dosadašnjem društvenom tretmanu obrazovanja, a i u nagrađivanju prosvetnih radnika, čiji lični dohoci znatno zaostaju za odgovarajućim strukama i zvanjima u privredi . Dakle, jedna od bitnih teškoća u realizaciji principa raspodele prema radu jeste u tome da ove oblasti od društva još uvek ne primaju „ prema radu". Usled variranja prihoda komuna, varirala su i sredstva fondova za školstvo. Time su se stvarale materijalna nesigurnost i teskobe obrazovnih ustanova. Njihova sredstva su, uglavnom , određivana na osnovu platnih spiskova i materijalnih rashoda iz prethodnih godina. Tako smo došli u situaciju da su mnoge obrazovne, kulturne i naučne ustanove počele uvoditi internu raspodelu prema radu u vreme kada su im sredstva dodeljivana na administrativni način i u nedovoljnom obimu. To je, razumljivo, dovodilo i dovodi do raznih vulgarizacija i neadekvatnih metoda u nagrađivanju prosvetnih, kulturnih i naučnih radnika, pa se stoga na raspodelu u mnogim od ovih ustanova gleda samo kao na mehaničko povećanje ličnih dohodaka , a ne kao na svojevrstan način vezivanja primanja pojedinaca sa rezultatima njihovog rada. Stavljene u takve materijalne uslove, mnoge od ovih ustanova nisu mogle da prevaziđu uske okvire , a šablonski primenjivani i neadekvatni kriterijumi nagrađivanja faktički su u mnogim od ovih ustanova sputavali njihovu inicijativu i podsticaj za bolji kvalitet, a ponegde kompromitovali i sam proces debirokratizacije. Mislim da je sada osnovno utvrditi način sticanja dohotka ustanova prema društvenim merilima rada, a u pogledu konkretne realizacije unutrašnje raspodele, tj . merenja „ individualnog kvantuma rada" valja primenjivati različite i odgovarajuće forme i metode, o čemu moraju odlučivati sami radni kolektivi u ovim oblastima. Zato možemo zaključiti da prilikom primene svih principa, respektujući svu složenost i specifičnost ove materije, moramo uložiti maksimalne napore da se nađu najraznovrsnija , što je moguće adekvatnija merila rada . Uverena sam da ne bi odgovaralo interesima društva niti njegovim intencijama ako bi rad uložen u merenje i procenu vrednosti rezultata bio veći od samog rada koji se meri i ocenjuje. Stoga valja istrajati u akcijama koje bi išle za tim da se unutrašnji impulsi i profesionalna etika, bez kojih je rad u ovim oblastima nezamisliv, stalno usklađuje

1744

sa prirodnom težnjom ljudi da zavisno od rezultata svoga rada popravljaju i svoj materijalni položaj . (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ: Sledećim diskutantima, ukoliko nisu u mogućnosti da skrate izlaganje, skrećemo pažnju da mogu svoje pisane tekstove ostaviti sekretarijatu, pa će oni biti korišćeni u celini kao i ostali kongresni materijali. Reč ima drug Mihailo Marković, delegat sa Beogradskog univerziteta. MIHAILO MARKOVIĆ : Drugarice i drugovi, Govorio bih o mestu i ulozi društvenih nauka u našem društvu . Naše društvo je učinilo značajne napore da stvori osnovne materijalne uslove za razvoj društvenih nauka u periodu između VII i VIII kongresa. Osnovan je veliki broj novih fakulteta društvenih nauka. Na primer, u školskoj godini 1958/1959 . bilo je 21 , a ove godine rade 34. U odnosu na 1.210 nastavnika 1958. sada na fakultetima društvenih nauka predaje 2.188 stalnih nastavnika, što je za 181 odsto više . Znatno je porastao i broj studenata. On je od 4.236 u 1958/1959 . godini skočio na 6.055 u 1962/1963 . Ovoj velikoj ekspanziji Univerziteta odgovara i značajan napredak u stvaranju naučnih instituta i njihovih kadrova. Upravo u ovom periodu stvoreni su mnogi novi instituti koji sada pokrivaju gotovo sva područja društvenih nauka . Pristigla je cela jedna generacija naučnika, koji su formirani u uslovima socijalizma, koji su usvojili marksistički pogled na svet. Sem toga, treba istaći da su neki opšti društveni uslovi u našoj zemlji izuzetno povoljni za razvoj društvenih nauka. Pred našim očima se stvara nova društvena stvarnost i jedan nov sistem odnosa među ljudima, nepoznat u dosadašnjoj istoriji, koji predstavlja izvanredno zahvalan predmet naučnog istraživanja. Naročito je značajna okolnost opšta humanistička orijentacija najprogresivnijih snaga našeg društva na kojoj se zasniva čitav sistem samoupravljanja i koji je došao do izražaja u Programu Saveza komunista Jugoslavije i u višestrukim intervencijama

1745

druga Tita i Izvršnog komiteta, naročito u kritici istupanja protiv moralnih i drugih deformacija u našem društvu . Najzad, zahvaljujući, pored ostalog, i razvoju sistema samoupravljanja, period od zadnjih pet godina je doneo značajan porast slobode naučnog rada i kritičke analize svih, pa i najosetljivijih problema našeg društvenog života . Nema sumnje da se društvene nauke mogu uspešno i plodno razvijați samo u društvu u kome postoji interes za humanističku problematiku i u kome je obezbeđen visok stepen slobode naučnog istraživanja. Razumljivo, komunisti nikad nisu toliko zadovoljni postojećim stanjem da ne bi videli i njegove bitne ograničenosti. Tako, na primer, iako je kod nas veoma mnogo učinjeno baš u toku poslednjih pet godina na povećanju broja fakulteta, instituta, nastavnika, studenata i naučnih saradnika, ne može se reći da su se u odgovarajućoj srazmeri poboljšali uslovi za rad . Naročito je Univerzitet u lošoj situaciji . Na mnogim fakultetima suma koja se dobija za naučnoistraživački rad iznosi oko 3.000 dinara godišnje po pojedincu. Svega oko 30 odsto naučnih radnika iz oblasti društvenih nauka, koji rade na Univerzitetu , angažovani su u radu naučnih instituta Srbije . Na taj način oni stiču mogućnost da više istražuju, ali u većini slučajeva nisu obezbeđena sredstva za objavljivanje rezultata tih istraživanja. Drug Drulović je govorio o tome kako na Beogradskom univerzitetu ima preko 800 disertacija koje nisu objavljene. Međutim, i na drugim univerzitetima je ista takva situacija, i takođe u mnogim republičkim institutima ima veoma mnogo rukopisa koji nisu mogli biti dosad objavljeni . Naravno, nauka , čiji rezultati ostaju u fiokama, u rukopisu, nedostupni kritici i kritičkoj primeni, nije nauka u pravom smislu reči . Stvar je u tome da prema postojećim podacima procenat nacionalnog dohotka , koji se ulaže u nauku , iznosi 0,78 odsto , i lako je uvideti da to nije dovoljno kako s obzirom na postojeće potrebe tako i u poređenju s drugim zemljama sličnog stepena razvijenosti. U situaciji kad pojedinci govore o povlašćenom položaju i privilegijama naučnih i univerzitetskih radnika, treba istaći da je, sa izuzetkom nekih saveznih ustanova, situacija kod nas sada takva da darovit mlad čovek koji je završio studije u materijalnom pogledu samo gubi ako se posveti naučnom radu : on će biti manje nagrađen nego njegov manje sposoban kolega koji je otišao u privredu ili upravu ; on će morati da čeka da dobije

1746

stan po 10 i više godina . Stoga se sve više dešava da asistenti napuštaju svoja mesta i odlaze sa univerziteta i instituta . Jačim povezivanjem s privredom mnoge naučne grane mogu bitno poboljšati svoj položaj . Međutim, to se samo u maloj meri može odnositi na društvene nauke. Stoga se s mnogo dobrih razloga može govoriti o tome da pitanje pravog mesta i uloge društvenih nauka kod nas još uvek nije potpuno rešeno. Dozvolite mi da o tome kažem nekoliko reči . Područje praktične primene društvenih nauka je čitava oblast masovne kulture, a zatim i celokupne politike. Nema sumnje da je nemoguće razviti socijalističku svest, izgraditi nove ljude, nove humanije odnose među ljudima ako se svim sredstvima ne podstiče uspon jedne istinske kulture masa, koja bi jeftini malograđanski kič i šund zamenila popularnim oblicima istinskog umetničkog i naučnog stvaralaštva, uključujući tu i sve značajnije tekovine društvenih nauka. Mnogi drugovi su još uvek skloni da na kulturu gledaju samo kao na sferu društvene nadgradnje, koja, po prirodi stvari, mora biti od sporednog značaja u procesu izgradnje socijalizma. Oni pri tom zaboravljaju da je čovek element proizvodnih snaga i da nije svejedno da li je taj čovek nepismen ili kultivisan. Razvoj produktivnosti rada iznad izvesne granice , a pogotovo razvoj novih produkcionih odnosa zasnovanih na samoupravljanju, ne mogu se stoga ni zamisliti bez snažnog uspona masovne kulture, bez prevazilaženja primitivizma i skučenih društvenih horizonata . Ne mislim, prema tome, da se pitanje finansiranja tzv. kulturnih usluga može adekvatno rešiti na taj način što će se reći „ neka ih finansira onaj kome su potrebni". Stvar je u tome što je masovna kultura potrebna društvu kao celini. Smatram da je veoma značajno što je ova misao u dovoljnoj meri istaknuta u referatima na Kongresu, a posebno u referatu druga Vlahovića.. Posebno treba istaći ulogu društvenih nauka u zasnivanju politike. Naravno, ovde je, pre svega, reč o politici u novom smislu reči -- kao samoupravljanju, kao demokratskom odlučivanju o osnovnim društvenim procesima , koja ne služi interesima birokratije ili ma koje posebne društvene grupe , već na svim nivoima usklađuje lične interese proizvođača, posebno interese pojedinih radnih organizacija i opšte interese cele društvene zajednice. Takva politika, da bi bila istinski racionalna, da bi njena rešenja stvarno bila u interesu radnih ljudi, mora biti u što većoj meri naučna, mora se oslanjati na naučne analize stvarnog stanja našeg društva i objektivnih tendencija njegovog kretanja . Ovde nije

1747

reč o spoljašnjoj saradnji političara i naučnika kao strogo izdvojenih profesionalnih grupa, koje bi imale monopol svaka u svojoj sferi. Iako bi nama u sadašnjoj situaciji veoma koristilo kad bi i te saradnje bilo više , u perspektivi treba ići, s jedne strane, na podizanje naučne kulture političkih rukovodilaca, na primenu naučnih metoda u pripremanju svih značajnijih političkih odluka, a s druge, treba težiti većem angažovanju naučnika u javnom životu, većoj usmerenosti društvenih nauka na rešavanje najznačajnijih problema našeg društvenog života. Naravno, da bi mogle odigrati ovakvu ulogu i naći ovakvu primenu društvene nauke se moraju osloboditi nekih vrlo bitnih metodoloških nedostataka . Dva takva nedostatka treba posebno istaći: to su pozitivistički i apologetski karakter mnogih istraživanja u ovoj oblasti. Mnogi radovi iz oblasti društvenih nauka imaju isključivo deskriptivni karakter i bave se veoma parcijalnim problemima koji nisu uključeni u šire misaone celine . Preovlađuje faktografsko iznošenje podataka bez stvarne naučne analize i uopštavanja. Ozbiljan je problem što su čak i neki komunisti i vrlo aktivni javni radnici davno prestali da rade na produbljivanju svoje opšte marksističke kulture i na daljem razvijanju i konkretizaciji marksističke metodologije istraživačkog rada. Smatram da bi trebalo da uložimo vrlo ozbiljne napore da u sledećim godinama saradnjom naučnika specijalista , političara , filozofa i drugih, unapredimo marksističku teoriju i metodologiju naučnog istraživanja. Druga bitna ograničenost novih istraživanja u društvenim naukama kod nas jeste njihov apologetski karakter. Osnovna orijentacija mnogih naučnika u oblasti društvenih nauka jeste težnja da se prikaže postojeće stanje bez kritičke analize i ocene . Teze o potrebi uopštavanja naše društvene prakse često se jednostrano shvataju , kao isključiv zahtev za opravdanjem i afirmisanjem te prakse . Posledice ovakvog stava jesu : podela problema na one koji su konjunkturni i one koji su „,osetljivi ",,,nezgodni" za istraživanje, zatim pojava takve selekcije podataka koja će omogućiti da se stanje prikaže boljim nego što jeste, mešanje normi sa stvarnošću shvatanje da su u stvarnosti već date sve one forme i ustanove našeg društvenog sistema koje smo tek počeli da realizujemo . Pri tome se ne ulaže dovoljno napora da se u postojećem stanju otkriju protivrečne tendencije . Vidno je ustezanje od kritike negativnih društvenih pojava i neracionalnih eleme-

1748

nata postojeće društvene prakse. Ovakva orijentacija u istraživanju faktički vodi napuštanju marksističke metode i prihvatanju metoda koje je razvila građanska nauka ( pozitivizam, strukturalizam , funkcionalizam i dr. ) . Na isti način kao što građanski naučnici prilaze kapitalističkom društvu kao nečem što je prosto dato i što kao takvo treba da se konzervira, tako i neki naši naučnici u oblasti društvenih nauka smatraju da postojeće odlike socijalističkog društva treba da tretiraju kao nešto neprikosnoveno, što treba samo objašnjavati, a ne i menjati i usavršavati . Ovakvo statičko i u osnovi pozitivističko prilaženje našoj društvenoj stvarnosti ide zajedno sa uverenjem da otkrivanje realnih problema društva, ukazivanje na puteve prevazilaženja društvenih protivrečnosti ne treba da bude i stvar društvene nauke , već isključivo odgovornost političkih foruma. To, u krajnjoj liniji, vodi odvajanju nauke i politike i degradiranju nauke. Tako shvaćena nauka ne može obavljati revolucionarnu ulogu u socijalističkom društvu , ona se zadovoljava samo opisom i opravdavanjem sadašnjeg, umesto da, u krajnjoj liniji , vodi anticipaciji najracionalnijih i najhumanijih rešenja za sutrašnjicu . U toku poslednjih godina, a naročito u toku pretkongresnih priprema, u periodu u kome je Savez komunista Jugoslavije pozvao sve svoje članove da što smelije i otvorenije diskutuju i kritički analiziraju goruće probleme našeg društva , marksistička teorijska misao u oblasti društvenih nauka je doživela izvanredan uspon. Nema sumnje da je pritom dolazilo i do raznih krajnosti , do izražavanja nestrpljivosti u pogledu tempa našeg razvoja, katkad i do nepotrebne žučnosti u tonu , kao i do pojava jednostranog isticanja negativnih pojava, bez dovoljnog isticanja naših uspeha, bez poređenja sa drugim zemljama koje su u pogledu demokratizacije i debirokratizacije ostale daleko iza nas. Naročito je bitan nedostatak kritike kad je činjenički netačna ili kad, razarajući negativno, propušta da istakne i podrži klice novog, istinski demokratskog i humanog, koje su već nikle u postojećoj stvarnosti . Ovakve jednostranosti se mogu objasniti, pre svega, opštom društvenom atmosferom samokritičnosti, praktičnom orijentacijom cele zemlje, a naročito Saveza komunista Jugoslavije na otkrivanje bitnih teškoća , slabosti, protivrečnosti i njihovih uzroka. Kad se ocenjuje ceo period pretkongresnih priprema čini mi se da bi se moglo reći da je na području društvenih nauka i filozofije on bio veoma plodan i značajan , da je doveo do žive

1749

idejne borbe, da je otvorio mnoge nove probleme i da je, iznad svega, doveo do snažnog oživljavanja interesovanja za marksističku teoriju u široj javnosti . Razume se, onaj koji se angažuje u kritici, mora smatrati prirodnim da i sam bude kritikovan. Kad bi ma ko zaista smatrao da treba da bude privilegovan u tom pogledu, takav stav bi trebalo odlučno osuditi . S druge strane, društvu koje želi da razvija kritičku misao o sebi, ne može biti svejedno kako će se na tu misao reagovati. Treba smatrati prirodnim i potrebnim da se ispravljaju činjenične neistine, da se odbacuje neadekvatna argumentacija iz koje se izvode dalekosežni zaključci , da se ukazuje na nosioce jednostranosti i preteranosti , na štetne posledice, ako takvih štetnih posledica zaista ima. Međutim, sigurno je, takođe, da se naše društvo i Savez komunista Jugoslavije ne mogu vraćati na stare, prevazišle metode birokratskog gušenja kritike. Na žalost, kod nas još nije sasvim iščezao manir da se onima koji kritikuju proizvoljno pripisuju najrazličitiji problematični motivi , kao što su borba za vlast, težnja za monopolom društvene svesti itd .; ili da se uopšte ne postavlja pitanje društvenih i klasnih korena njihovih stavova ― čak i onda kad se zna da se radi o naučnim radnicima i članovima SKJ koji od rane mladosti učestvuju u revolucionarnom pokretu i koji spadaju u politički najaktivnije intelektualne radnike, marksiste.

Isto tako, još nije iščezao loš običaj da se identifikuju potpuno suprotni i različiti stavovi marksista i nemarksista, komunista i malograđana, naših ljudi i Kineza , itd ., da bi se tako združeni mogli lakše kritikovati . Takav način ideološkog reagovanja je veoma neefikasan i davno je izgubio svaki ugled . Pored toga, on onemogućava stvarnu i sadržajnu borbu mišljenja do koje nam je toliko stalo . U stvari, kod nas je , zahvaljujući sistemu samoupravljanja, već postignut takav nivo slobode naučnog i kulturnog stvaralaštva i takav stepen nezavisnosti od mogućeg pritiska administrativnih organa, da se može smatrati sasvim realnim zahtev da se sa uopštene kritike idejnih devijacija pređe na konkretnu kritiku određenih stavova određenih pojedinaca koji će, naravno , imati mogućnosti da na tu kritiku odgovore . Ubeđen sam da ćemo samo tako razviti istinsku i stalnu borbu mišljenja i na taj način ne samo doprineti usponu naše društvene teorijske misli već i u praksi stvoriti jednu novu etiku ljudskih odnosa na ovom području .

1750

Dosadašnji razvoj socijalizma u svetu, izuzev kratkog ali vrlo poučnog perioda za vreme Lenjinovog života , nije na tome planu dao onoliko koliko je to bilo realno moguće. Naš Savez komunista ima u tom pogledu veliku šansu, ne samo zbog toga što je našao put da obezbedi neophodan stepen demokratizma u čitavom našem društvenom , pa i naučnom životu, već i zato što je uspeo da stvori jednu novu progresivnu, humanističku inteligenciju, koja je u dovoljnoj meri samostalna u svom radu, ali i spremna da se najaktivnije i najkreativnije angažuje za ostvarenje osnovnih vrednosti socijalističkog društva. Malo je zemalja u svetu, uključujući i socijalističke zemlje, koje se s tim mogu pohvaliti . Stoga se na dalji razvoj naše društvene naučne misli, uprkos svih njenih privremenih slabosti , može gledati sa velikim poverenjem i sasvim opravdanim optimizmom. (Aplauz.)

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drug Miroslav Pečujlić, delegat univerziteta.

sa Beogradskog

MIROSLAV PEČUJLIĆ : Drugarice i drugovi, Osnovna nit moga izlaganja svodi se na isticanje potrebe za sistematskim analizama realnih korena, uzroka idejnih strujanja u ovoj fazi , i o ulozi naukė posmatranoj sa tog stanovišta. Pristupiću ovom problemu konstatovanjem jedne činjenice : našli smo se pred pravom plimom idejnih strujanja i različitih gledišta o ključnim pitanjima . Ova živa diferencijacija gledišta koja je znatnim delom i rezultat inicijative date Smernicama, izbacila je na površinu samo ono što je bilo latentno , što je tinjalo . Iskazalo se postojeće , i upravo time je, mislim , stvoreno tle za razrešavanje idejnih protivrečnosti, za prevladavanje konzervativnih i afirmisanje progresivnih idejnih koncepcija. Međutim , uspeh ovakve idejne akcije zavisi od naše sposobnosti da se istovremeno krećemo na dva koloseka : da se u sferi misli argumentovano suprotstavljamo onome što je konzervativno , jednostrano, netačno uopštavanje ;

6 VIII kongres , III 1751

- da u isti mah prodiremo do onih skrivenih realnih korena koji trajnije reprodukuju određene idejne izraze i da postupnim menjanjem određenih društvenih odnosa u ekonomsko-političkoj bazi postepeno uklanjamo izvore tih idejnih strujanja. Bez takvog stalnog napora ličili bismo na čoveka koji hoće rukama da zadrži vodu. Referat druga Vlahovića snažno naglašava ovu potrebu, i ja bih izdvojio samo dva realna činioca i njihov uticaj na idejna strujanja u Savezu komunista. 1. Prvi se odnosi na samoupravne odnose i organizacije, na samoupravnost i oblike neposredne socijalističke demokratije koji počinju da se konstituišu kao bitan deo realnosti, kao nov način organizacije, nov način društvenog života. Nova realnost čak i u svojim - istorijski posmatrano -- početnim oblicima vrši veoma snažan uticaj na Savez komunista, utiče bitno na njegov idejni profil i zahteva novo postavljanje prema klasi, odnosno radnim ljudima. U pretežno etatističkom sistemu svaka bitna odluka, mera i misao viših organa prirodno izgleda kao jedinstvena misao cele zemlje, društva. U samoupravnom sistemu formira se zakonito niz među sobom zavisnih, ali i relativno samostalnih centara odlučivanja, centara koji se, na osnovu generalne linije, opredeljuju prema problemima i odgovaraju neposredno društvu za rešenja koja donose. Centara koji sve potpunije odlučuju, što usklađivanje čini isto tako neophodnim, ali i složenijim . Da to slikovito izrazim: na mapi društvene inicijative sve je više sijalica koje se stalno pale, i to zahteva i stalno usaglašavanje i analizu . To je bitno nova situacija: umesto koncepta ilegalnog, ratnog ili administrativnog jedinstva ― zakonito se rađa nov koncept. Zakonito se ostvaruje jedinstvo na novim osnovama. 2. Drugi činilac se odnosi na još postojeće heterogenosti i protivrečnosti u socijalnoj i ekonomskoj strukturi našeg društva i njihove idejne manifestacije u Savezu komunista . Kada se bitnije menjaju klasične klasne grupacije, tada u jednom pravcu dolazi do veće homogenosti društva, ali se isto tako javljaju, pored klasnih ostataka, i novi oblici grupisanja i nove, iako blaže, suprotnosti . Naime, čak i u uslovima kada se ukida privatna svojina i uvodi samoupravljanje, dolazi , u okvirima radničke klase i, šire, radnog naroda, do diferenciranja

1752

društveno-profesionalnih grupacija na osnovu faktički različitog radnog položaja. Radnog položaja koji je opet određen stepenom kvalifikacije ( „,monopolom obrazovanja”) i funkcijom u društvenoj organizaciji rada. Iz još uvek različitog radnog položaja izviru i razlike u dohotku, još uvek postojeće iako ublažene suprotnosti između umnog i fizičkog rada, različit faktički stepen samoupravnog uticaja i neki idejni izrazi, socijalno-psihološke osobenosti i stavovi (na primer, „ ideologija" uravnilovke, birokratsko-tehnokratske i anarhoidne psihologije, službenička psihologija itd .) . Ova tendencija se još više usložnjava nejednakim položajem radničke klase i radnih ljudi u pojedinim granama, delatnostima itd. Da ovo ilustrujem . Apsolutno smo saglasni o potrebi stalnog suprotstavljanja težnjama ka uravnilovci , koje bi potpuno umrtvile društvo i pretvorile ga u sklerotičan organizam . Ali nekada su u zahtevima koji se tako kvalifikuju sadržane i težnje za izvesnim stepenom solidarnosti , za izvesnim moralnim korektivima. Moramo neprekidno i brižljivo diferencirati šta je zahtev za uravnilovkom i suprotstaviti mu se, a šta je legitimni zahtev za promenom položaja pojedinih delova radnih ljudi . Reč je , dakle, o paralelnoj akciji u misaonoj sferi i o „ napadima" na materijalne izvore određenih idejnih manifestacija. S druge strane, težnje ka neopravdanim rasponima, komer. cijalizacija, tolerisanje određenih privilegija, i njihovo povezivanje u nekim slučajevima sa funkcijama, takođe rađa ozbiljne i opravdane idejne reakcije i zahteva praktičnu reakciju. Veoma je instruktivno i predstavlja važan signal da radni ljudi u jednoj anketi na prvo mesto stavljaju poštenje i pravičnost i da to smatraju važnijom osobinom komuniste od političke uzdignutosti, obrazovanosti , radinosti itd. Vraćajući se na početnu misao moram reći da Savez komunista nije puki refleks socijalne strukture društva i da kao koncentracija više svesti teži prevazilaženju , uzdizanju iznad stanovišta koja komunistima nameću uži interesi njihove društveno profesionalne grupacije ili sloja . Ova težnja i sposobnost da se prevaziđe granica svog užeg profesionalnog radnog položaja i da se stavi u službu opštijih interesa i celine pokreta, a pre svega neposrednih proizvođača, jedna je od bitnih osobina komunista .

1753

S tim u vezi uputio bih kritičku primedbu na jednu hroničnu boljku od koje pate naše analize idejnih problema. One se često gotovo isključivo usredsređuju na vrhove nauke i kulture, što je izuzetno važno imajući u vidu njihov uticaj na formiranje javnog mnenja, društvenu funkciju itd . Ali je zato sistematsko istraživanje nepresušnih izvora i stavova, vrednosti širokih slojeva (radničke klase i seljaštva ) , koji nemaju takvu mogućnost direktnog izraza -- relativno zapostavljeno. 3. Kakve su posledice delovanja ovih i niza drugih realnih činilaca na način izgrađivanja i suštinu idejne jedinstvenosti, prevazilaženje jednih i afirmisanje onih pozicija koje potvrđuju Savez komunista kao avangardnu idejno-političku društvenu snagu, na ovom , višem stepenu razvitka? U pogledu načina , metoda idejne akcije suočeni smo, izgleda mi, sa dva podjednako važna imperativa . U jednom pravcu apsolutno je nemoguće prihvatiti tezu da je idejno jedinstvo staljinistička dogma koja je teorijski neodrživa ; tezu koja je izražena u jednoj diskusiji o teoriji partije . Jer, idejno jedinstvo je jedna od osnova koja upravo omogućava teorijsko prednjačenje . Proces ostvarivanja jedinstva u svakoj važnijoj fazi društvenog razvitka, istovremeno je i proces u kome se vrši izbor bitnih pravaca daljeg kretanja. Izbor onih bitnih interesa i potreba koji komuniste okupljaju u zajedničku misao i akciju i koji se pretvaraju u materijalnu snagu, oprugu koja stavlja celinu klasnog pokreta u samostalnu akciju . I to je breme odgovornosti koje oni ne mogu da skinu sa sebe sem po cenu raskidanja životnih veza sa radničkom klasom, sa radnim ljudima . Moramo nastojati da izbegavamo sve ono što bi, umesto da bude putokaz, predstavljalo dezorijentaciju . Drugi imperativ se odnosi na nov politički oblik putem koga se postiže idejno jedinstvo u sve više samoupravnom sistemu i uslovima još uvek postojećih heterogenosti društva , koje treba prevazilaziti . On se odnosi na nužnost demokratskog konstituisanja odluka, slobodno izražavanje i argumentovano obrazlaganje, na konfrontiranje mišljenja i takav put njihovog konstituisanja u obavezne odluke . Efikasnost i moralna snaga će sve manje ležati u „poslušnosti ", a sve više u atmosferi istinskog napora za izgrađivanjem samostalne politike i odlučivanja u organizacijama na osnovu opšteg programa . Idejno jedinstvo pretpostavlja, dakle, prethodnu borbu mišljenja, demokratsko nadrastanje razlika u gledištima , aktivno i inicijativno učestvova-

1754

nje svih pripadnika u odlučivanju i njihov neposredniji i bitniji uticaj na sve forume Saveza . 4. Ali nije reč samo o metodu, već prevashodno o suštini , unutrašnjoj sadržini na kojoj se jedinstvo temelji i koja predstavlja onu bitnu sponu koja Savez komunista vezuje neraskidivim nitima za celinu pokreta , koja je objektivno čini avangardom . Tu platformu mi smo našli u samoupravljanju , nagrađivanju prema radu - ukratko, u samoupravnosti — i za nju se Kongres radikalno izjasnio . I ne samo to, već smo zauzeli odlučno stanovište u pogledu daljeg kretanja , produbljivanja samoupravnih odnosa i podvrgli smo analizi osnovna sredstva koja će omogućavati ostvarivanje te istorijske tendencije kao i praktične i idejne prepreke i sile koje na tom putu treba prevladavati. Veoma odlučan zahtev za prenošenjem većeg dela sredstava za proširenu reprodukciju pod kontrolu i u ruke radnih organizacija samo je jedan od bitnih elemenata tog kretanja. Ali upravo da bismo što potpunije osigurali dalje razvijanje samoupravnih odnosa i prava, moramo stalno i sistematski stavljati pod lupu analize celokupnu idejnu strukturu koja se uvek na višem nivou stvara. Prirodna je tendencija da se u dinamizmu stvaranja novog izgubi iz vida celokupna realnost u kojoj smo se našli , a i da se pogled okrene samo normativnom , „ idealnoj projekciji ", ili pak samo nekim negativnim naličjima i novim protivrečnostima koje one neizbežno donose sobom na svet . U ime sve punije kreacije samoupravnog odnosa mi moramo da budemo maksimalno realistički , da izbegavamo fetišizaciju određenih formalnih oblika samoupravljanja. Ne manje odlučni moramo da budemo u otporu prema prirodnoj tendenciji da se istorijski neizbežna ograničenja samoupravnosti pretvaraju u oružja, instrumente njihove negacije - birokratske, tehnokratske, anarhoidne. S te tačke gledišta naznačio bih samo nekoliko predubeđenja, idejnih shvatanja koja treba prevladavati kako se ne bi pretvorila u olovne tegove, prepreke razvoja samoupravnosti i usporavale njegov tempo. Samoupravljanje nije potpuno istovetno, kao što se nekada izričito ili prećutno smatra, sa njegovim institucionalno-organizacionim okvirima, sa mrežom radničkih saveta, upravnih odbora, sa njegovom pravnom fasadom. Ono je osnovni produkcioni, društveni odnos , način svakidašnjeg života u procesu svih radnih aktivnosti i kao takvo mora sve više da se produbljuje . Iako je

1755

potpuno prirodno da se u prvoj fazi njegovog razvoja osnovna pažnja poklanjala institucionalnoj strani, formiranju mreže institucija i pravnih normi, sve više će težište akcije morati da se obraća na osnovne međuljudske odnose. Unutar svake organizacije, pa i samoupravne, zakonito se rađa tendencija ka birokratizaciji, osamostaljenju njenih predstavnika i predstavničkih tela . Birokratizam, kao što istorijsko iskustvo evidentno pokazuje, ima neiscrpnu moć da se prilagođava, da se učauri u svakom centru odlučivanja ljudskim radom i njegovim produktima. Za analizu tendencija birokratizma i antibirokratske akcije nedovoljno je široka koncepcija koja ga vezuje samo za državu , državni aparat. On se „ seli” i zahvata komune i radne organizacije i ustanove . Tendencija birokratizma se pojavljuje čas kao hipertrofirana vlast državne administracije, čas kao zatvorena neformalna grupa rukovodećih ljudi u komuni kada monopoliše odlučivanje, čas kao monopol odlučivanja stručnog kolegijuma ili kao „ uzurpacija" práva od strane direktora, ili pak kao odvajanje radničkog saveta od kolektiva. Njegov blizanac su pojave tehnokratizma službeništva, održavanje nejednakog tretmana radnika i službenika . I sama antibirokratska reakcija nekada pada u drugu krajnost i javlja se u nekoliko idejnih oblika, koje treba isto tako prevladavati . Ona se nekad javlja u obliku primitivne reakcije i otpora protiv stručnjaka, potcenjivanja važnosti stručno-tehničkih funkcija, javlja se kao „,ideologija antistručnjaštva". Drugi oblik je anarhistička reakcija i potcenjivanje važnosti funkcije rukovođenja koje nužno proizlaze iz potrebe tehnologije i koordinacije rada. Reč je o stavu koji pogrešno identifikuje svaki oblik rukovođenja i centralnog usklađivanja - od direktora do funkcija federacije - sa birokratizmom . Samo svesno i stalno prevladavanje ovih i drugih tendencija, njihovo argumentovano obesnaženje u sferi ideologije , kao i prevladavanje njihovih realnih izvora može da bude garant razvijanja samoupravnosti . Ova akcija komunista ulazi u zbir uslova neophodnih za istorijski trijumf samoupravljanja . Jer, kao što je jednom drug Begović rekao, birokratizam stalno izrasta kao i brada ako se ne brije . I kao što su mogući različiti „ modeli ” da, moguće su i različite strukture birokratizma . Može se stalno glatko izbrijan, a može se puštati potkresana bradica, što se može i sasvim zarasti u bradu . Najzad , postoje i oni bi zbog brade odsekli i glavu .

1756

brabiti kao koji

5. Posmatrajući funkciju nauke iz ovog ugla, sa stanovišta daljeg razvitka samoupravnosti, demokratizacije društvenih odnosa, treba naglasiti potrebu da se ona sve više razvija kao jedna od kritičkih svesti društva, kao saznanje koje otkrivajući objektivne tendencije razvitka i protivrečnosti nalazi sredstva za njihovo razrešavanje. Mi možemo ovde da konstatujemo da se antidogmatska, stvaralačka naučna misao poslednjih godina znatno više usredsredila na niz aktuelnih problema i protivrečnosti koje je ponovo nagomilao dinamični tok našeg razvitka na jednom višem, složenijem nivou. Društvene nauke su isto tako usmerile svoj pogled na niz područja koja su ranije bila zanemarena i osvetlile su niz problema, što je sve nesumnjiv izraz i znak njihovog višeg nivoa. Razume se, u opštim okvirima ove stvaralačke orijentacije pokazale su se i neke jednostranosti i ograničenja o kojima se treba kritički i argumentovano izraziti . No, da bi dala svoj puni obol daljem razvitku humanističke društvene prakse, da bi se i dalje povećavao akcioni radijus njenog uticaja, izgleda mi da treba naročito naglasiti dve stvari. Prvo, mi moramo insistirati na doslednoj realizaciji onih mera i stavova koji su načelno usvojeni, a koji se odnose na povećavanje materijalne osnove naučnih delatnosti, poboljšanje materijalnog položaja naučnih radnika, tešnjeg institucionalnog povezivanja naučno-istraživačkog i nastavnog rada, razvijenije materijalne osnovice za sistematsko negovanje i uzdizanje talentovanog naučnog podmlatka. Ovo je društvena strana problema, obaveza i breme društvene odgovornosti, bez čijeg punijeg ostvarenja ne može biti ni punijeg razvitka naučne delatnosti. Druga strana medalje odnosi se na njenu sopstvenu unutrašnju usmerenost, na sposobnost naučne misli da stalno izgrađuje teorijsko-netodološke instrumente sopstvene kritike, stalnog prevazilaženja i razvitka. U tom pravcu akcentovao bih samo nekoliko elemenata, pored onih o kojima je već ovde bilo reči. Stalno mi lebd pred očima neophodnost još radikalnije orijentacije, usredsređivanja naučne misli na kritičko proučavanje onoga što je društveno i teorijski važno, onoga što je suštinsko u našim društvenim odnosima i institucijama . A to se, po pravilu, skriva, i potrełna je veoma razvijena naučna metodologija da se iza onoga što je spoljašnje i prividno otkrije unutrašnja suština socijalne pojave, ono što je istorijski novo i specifično. Novi prodori u realnos: i sposobnost da se ona uopštava u njenoj složenosti zahtevaju od nas i više sistematičnosti i više analize svih važnijih realnh determinanti pojava koje proučavamo. Mi smo

1757

razvili pravi i opravdani kult temeljnosti kada pišemo, na primer, monografiju o sociološkoj školi, pesniku , ekonomisti, filozofu i osećamo obavezu da proučimo i poslednje pismo koje je poslao pretposlednjoj tetki . Ali nekada u žurbi ne zadovoljavamo neophodne uslove svestranog pristupa čitavim dimenzijama realnosti koje stavljamo pod lupu naučne misli . 6. Najzad, naglasio bih u tom kontekstu još jedan problem o kome je govorio i drug Gajo Petrović i to u polemičkom obliku sa jednim stavom, jer mislim da će se na taj način problem jasnije ocrtati. Drug Gajo Petrović je sasvim opravdano kritikovao takav metodološki pristup naučnoj aktivnosti koji vrši neargumentovana etiketiranja, i opravdano je kritikovao shematizam ; takva uopštavanja koja ne vrše unutrašnja diferenciranja koja postoje unutar jedne naučne grane, filozofije itd . Međutim, s druge strane, i sam je primenio takav metod, uopštavanja, prikazivanja filozofske misli bez minimalnih unutrašnjih diferenciranja, dilema, isključivo kao humanističku viziju budućnosti . Prihvatajući tezu o marksističkoj filozofiji kao o kritici postojećeg i humanistič koj viziji budućnosti, mi smo u ovom istorijskom trenutku u stanju da ovu opštu orijentaciju odredimo nešto preciznije, konkretnije. Jer ovaj opšti zahtev, sa gledišta svoje sadržine, uvek i jeste konkretno istorijski . Mislim da humanistička vizija budućnosti stavljena u koordinate svog vremena i prostora za nas danas znači pre svega akciju za istinsko ostvarivanje sve razvijenijih humanističkih samoupravnih odnosa, sve punije samoupravnosti kao osnovice našeg socijalističkog humanizma. Isto tako kritika postojećeg dobija svoju istorijsku konkretizaciju u kritici svih onih oblika, tendencija i shvatanja -- birokratskih , tehnokratskih, građansko-liberalističkih koja sputavaju razvitak humanijih, punijih samoupravnih odnosa . To je , daklę, kritika koja sa stajališta razvijenih i realno mogućih samoupravnih humanističkih tendencija kritikuje i nastoji da prevaziđe nerazvijenije odnose i oblike, stare podele rada i konzervativna shvatanja koja su prepreka . Međutim, u opštim okvirima humanističke filozofske orijentacije nalazimo i gledište koje ne može tako da se okvalifikuje, i koje objektivno teži konzerviranju , zadržavanju starih odnosa , podele rada . Ono, na primer, formuliše ovu ideju: „ I obratno , isto tako intelektualci neće i ne mogu djelovati kao političari jer to ne umiju da budu i jer bi time završila njihova duhovna misija u svijetu . Njihov posao je da budu kritička savjest i svijest svojega vremena a ne da izvršavaju ideje.”” 1 D. Pejović, Socijalizam i inteligencija,,,Praxis ", 2/1964.

1758

Mogli bismo odmah reći da upravo radnički klasni pokret evidentno pokazuje ― uzmimo primer Marksa i Lenjina - da njihov politički angažman nije nužno ukinuo njihovu duhovnu misiju. Naprotiv, obogatio ju je životnim sokovima i kreativnošću . A zatim ovo stanovište ne samo da politiku shvata još uvek isključivo kao posebnu profesionalnu delatnost otuđenu od društva i isključivo oličenu u potpuno osamostaljenom sloju profesionalnih upravljača političara, već faktički ovakvu podelu rada i ovekovečuje. Ono ne doprinosi tendencijama prevazilaženja takve staleške podele, tendencijama koje su - ma i u početnom vidu — karakteristične za progresivna praktično-teorijska nastojanja. Pri tome ja ne poistovećujem tendencije razvitka sa faktičkim, već ostvarenim. Izvesno je da će potreba stalnog prevladavanja konkretnih oblika političkog prakticizma i pragmatizma, s jedne strane, kao i utopizma, jednostranosti, voluntarističkih konstrukcija biti stalnija i zahtevati stalne korektive i međusobnu kritičku analizu . Stoga se ne radi o ukidanju relativne samostalnosti , ukidanju koje bi značilo podređivanje jedne delatnosti drugoj , već o tendencijama koje teže realno mogućem prevazilaženju staleških podela. Ključno pitanje je, dakle, kojim tendencijama ćemo dati prevagu , tendencijama i oblicima društvenog života koji se bez našeg aktivnog angažmana neće ostvariti sami od sebe, neće postati budućnost ako se ne afirmišu koliko je to moguće već danas . U takvom jednom društvenom aranžmanu naučna misao ne sme da bude služavka politike . Ona mora da bude slobodna stvaralačka aktivnost i zbog sopstvenog razvoja i svoje društvene funkcije . Ali ni bilo koja druga aktivnost društva, pa ni politička u užem smislu reči ne može da bude sluga izvršilac ideja . U težnjama da se to ostvaruje sigurno će se nailaziti uvek na novom nivou na niz konkretnih prepreka i dilema. Ali je isto tako sigurno da i formula kojoj su upućene kritičke primedbe ne predstavlja rešenje. Jer ona robuje tradicionalnim podelama rada i podiže kineske zidove između potpuno odvojenih sfera, između kritike i otkrivanja istine koja se stavlja u ruke jedne profesije, i sfere izvršavanja koja se stavlja u ruke druge . Ona je, dakle, izraz još uvek postojeće sopstvene otuđenosti, kao što je i ono shvatanje koje globalno dezavuiše naučno-filozofsku misao isto tako izraz još postojećeg profesionalnog otuđenja političke delatnosti .

1759

Dakle, i u opštim okvirima kritičke, humanističke orijentacije naše filozofske misli postoje i shvatanja koja treba prevazilaziti upravo u ime ostvarenja opšte humanističke orijentacije shvatanja koja, uostalom, i drug Petrović ne deli i zalaže se za prevladavanje zatvaranja u uske i oštro odvojene struke. 7. Vraćajući se na početnu misao o ulozi nauke ne mogu da se odvojim od teme a da ponovo ne naglasim potrebu otkrivanja društvene suštine novih procesa i odnosa. Samo otkrivanje zakonitosti i smisla konstituisanja socijalističkih samoupravnih odnosa, njegovih uslova i realnih determinanti omogućuje da se stalno utvrđuje u svakoj postojećoj formi društvenog života ono što već treba prevazići, i time istovremeno ono što se afirmiše kao novo humanističko . To je istovremeno i način da bude na svetskom nivou. Jer samo ona naučna misao koja je izrazila velike i suštinske tendencije svoga doba stekla je ovaj status . Status koji se stiče samo poznavanjem svetskih naučnih tekovina. (Aplauz. )

GAJO PETROVIĆ : Molio bih za reč da bih za tri minute, kako je to predviđeno Poslovnikom, rekao nešto u cilju kratkog, ličnog objašnjenja.

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Nastavićemo rad posle podne, pa će tada biti mogućnosti za aktivno delovanje svih učesnika . Radno predsedništvo Kongresa obaveštava sve delegate da se rad u komisijama nastavlja danas posle podne. Naša Komisija će nastaviti rad u 17 časova, a radiće i sutra, u subotu, do 11,30 časova. Dakle, radićemo u komisijama danas i sutra do 11,30 časova, a za sutra u 12,00 časova zakazana je plenarna sednica Kongresa koja će trajati otprilike dva sata, znači do 14 časova. U subotu posle podne Kongres neće raditi . U nedelju pre podne poslednja plenarna sednica Kongresa počinje u 9 časova. U nedelju uveče održaće se drugarsko veče za sve delegate i goste u prostorijama Saveznog izvršnog veća , početak u 21 čas . Prekidam prepodnevni rad i predlažem da nastavimo rad u 17 časova.

(Sednica je prekinuta u 14 časova. )

1760

Nastavak sednice Komisije za idejna kretanja na sadašnjem stepenu društvenog razvoja, 11. decembra 1964. godine.

Početak rada u 17 časova.

PREDSEDAVAJUĆI, MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drug Zuko Džumhur, predsednik Saveza likovnih umetnika Jugoslavije.

ZUKO DŽUMHUR : Drugovi i drugarice, Dozvolite mi da za nekoliko trenutaka skrenem vašu pažnju na jedan deo naših radnih ljudi koji se zovu umetnici . Naročito podvlačim - naših radnih ljudi, jer, na žalost, u našem društvu postoji priličan broj onih koji umetnicima neće da dozvole tu privilegiju da budu radni ljudi . Nemam namere da ovde zagovaram privilegovan položaj koji treba dati umetnicima. Umetnost treba da ima privilegiju u društvu, a umetnici su isto što i ostali građani . Međutim , mi, umetnici, nalazimo se u prilično teškoj i komplikovanoj situaciji . Pre svega, živimo u nekim organizacionim formama koje smo usvojili 1946. ili 1947. godine. Otada je prošlo mnogo vremena. Život je prosto razorio izvesne oblike u kojima se ranije kretao, a mi na silu boga želimo da u 1964. godini živimo u istim organizacionim okvirima kao i pre 20 godina . Nas je tada bilo brojno manje. Možda smo onda svi mislili vrlo slično , a živeli smo vrlo slično, za razliku od današnjeg udruženja u kome uporedo sa bogatim ljudima žive članovi koji su gotovo na nivou klošara. Mi moramo - čini mi se da nije ovo prilika ni mesto da o

tome detaljnije govorim , ovo je prilika samo da ovo naglasim i da zamolim drugove i drugarice da o tome mislimo - mi moramo ubuduće ozbiljnije sesti i proučiti položaj umetnika kao društvenih radnika i odrediti im mesto u društvu koje im pripada, jer ne možemo više raditi i improvizovati od slučaja do slučaja i rešavati staleške probleme zahvaljujući društvenim vezama ovog ili onog umetnika .

1761

Da toga nerazumevanja ima, najbolje svedoči to što često i odgovorni ljudi , koji sede na odgovornim položajima, smatraju da umetnika ima previše . Njima ne smeta ogroman broj nespretnjakovića u administraciji , ali smatraju da su se umetnici namnožili . Na 18 miliona Jugoslovena ima oko 1.000 likovnih umetnika . Čini mi se da ovaj narod to može vrlo lako da podnese . A, s druge strane, čini mi se da će društvo biti ljudskije ako u njemu bude malo više umetnika , a malo manje činovnika. Često imamo komplikovanih situacija u širim slojevima društva, jer prava je muka dobiti dozvolu kućnog saveta da se negde na mansardi smesti umetnik sa svojim ateljeom. Mnogi ljudi smatraju da će ulazak umetnika u kuću izmeniti iz temelja običaje kuće i ugroziti, maltene , moral. Improvizujući mi često gubimo dragoceno vreme. S druge strane, zbog naših organizacionih formi nismo u stanju da prihvatamo mlađe kolege . Na kraju krajeva , generacije koje su starije, generacija kojoj i ja pripadam, smirile su svoju građansku dušicu . Ali svake godine iz akademija Zagreba, Ljubljane, Beograda na vrata našeg Udruženja kucaju desetine i desetine mladih ljudi, koji su sa nešto talenta stupili u visoke škole za slikarstvo i stekli najviše kvalifikacije, i ― ostali na ulici. Zbog izvesnih formi koje mi ne možemo sami rešavati nismo u stanju da im priteknemo u pomoć, tako da se posle dugog i skupog školovanja nalaze tako reći na ulici, bez osnovnih stvari koje ima naš građanin zdravstvenog osiguranja, socijalnog i penzionog osiguranja itd . Pošto nismo u stanju da im pomognemo , mi dozvoljavamo da ti mladi ljudi sa ogorčenjem prave svoje prve korake u život , sa ogorčenjem prema celoj zajednici . I zato kod tih mladih ljudi nema interesovanja za članstvo u Savezu komunista . Oni nose jedno ogorčenje , koje će kasnije verovatno iščeznuti , ali će ono utisnuti svoj pečat pri formiranju njihove psihe. muzičara , Zato mislim da zajedno sa ostalim udruženjima filmskih radnika , književnika ova pitanja našeg života, pitanja udruživanja moramo temeljno razmotriti, da bismo se mogli dalje kretati nesmetano u sve složenijem procesu koji se odvija u našem društvu . ( Aplauz. )

1762

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Reč ima drug Đoka Stojčić , delegat iz Beograda. DOKA STOJČIĆ :

Drugarice i drugovi, Naučno izučavanje političkog, etičkog, društvenog i vaspitnog stanja mladih je jedini mogući način formiranja tačne slike pojava među omladinom. Svaka neprecizna ocena donosi u praksi loše posledice i promašaje koji se teško ispravljaju . Ako hoćemo negativnu ocenu mladih nije teško pronaći pojedinačne primere nezdravih odnosa, zabrinjavajućih moralnih deformacija, dešperatizma, asocijalnosti itd . U društvu koje se tako burno razvija i po cenu izuzetnih napora razrešava svoje protivrečnosti, ali još uvek nosi neke od starih i stvara u svojoj praksi nove, nemoguće je a da nema negativnih pojava među mladima - delikvencije, kriminala, nezainteresovanosti za život društva , egoizma itd . Ali nama je potrebna opšta i tačna slika mlade generacije u celini. Za takvu ocenu nisu dovoljni lični utisci, niti prisustvovanje na nekoliko omladinskih sastanaka. Imamo veliki broj instituta za razne oblasti i struke , porastao je broj institucija koje se bave izučavanjem savremenih problema socijalističkog razvoja u našem društvu , ali nemamo još ustanovu koja bi se permanentno bavila izučavanjem omladinskih problema, prefinjenih i veoma složenih u idejnom , socijalnom i opštedruštvenom smislu. Oseća se potreba da se sa pozicija Saveza komunista češće i jasnije kaže šta u programu rada Saveza omladine ne valja, da se počev od materijalne do političke. pruži konkretna pomoć Neke partijske organizacije ovo i čine , ali na nevešt način koji donosi više štete nego koristi . Ili se pridikuje ili suviše bučno alarmira zbog nekih štetnih pojava među mladima . Ponekad, što je još. gore, ističe se kako sadašnje generacije nisu ono što su nemaju takav entuzijabile one skojevske i revolucionarne zam, takvu političku zbijenost oko svoga jedinstvenog programa, moralnu čistotu i progresivnu perspektivu itd . Pokatkad to ide i do verovanja u inferiornost mlade generacije. Jedno od osnovnih pitanja rada sa omladinom i odnosa SK prema problematici života i rada Saveza omladine jeste kako organizovati društvenu aktivnost mladih da bi ona značila njihovu

1763

punu preokupaciju i u okviru koje bi mlade generacije u pravom smislu ostvarivale najveći deo svojih težnji. Moglo bi se govoriti o našoj nesposobnosti da stvorimo tako bogate programe rada na čijem će se ostvarenju omladina izgrađivati, nalaziti sebe i ostvarivati svoje društveno prisustvo . Svake godine hiljade omladinaca očekuje da li će biti odobrena radna akcija i naredne godine. Ne mora se shvatiti kao komandovanje ako se omladinskoj organizaciji predoči novo polje rada, stimuliše na povećanu aktivnost, ukaže na pogrešne orijentacije i uzroke u neuspesima itd . Savez komunista je u mogućnosti da takve akcije preduzima s obzirom na svoje nagomilano političko iskustvo i ugled u društvu . U referatu druga Rankovića videli smo da je između dva kongresa prijem članova do 25 godina opao od 23 %-13 %. Podatak koji nagoni na razmišljanje. Na univerzitetima je takođe opao prijem studenata u SK . Mislim da se kod mladih ne radi ni o kakvom negirajućem stavu prema organizaciji Saveza komunista , već o utisku koji je rasprostranjen da u sadržaju rada osnovnih oi ganizacija mladi ne mogu naći realizaciju svojih interesovanja i preokupacija, da je stroga disciplina, da su sastanci dosadni i dugi , da se kažnjava za najmanju sitnicu, da se mora izvršavati naređenje rukovodstva itd . Mislim da bi osnovne organizacije mogle da preispitaju svoj način rada i zainteresuju se za mišljenje mladih članova o metodima delovanja SK . Kontakti komunista sa omladinom su retki , ne koriste se dovoljno televizija , štampa i radio da se iznesu stavovi i misli rukovodstava SK o omladini. Komunisti moraju imati širinu pogleda i elastičnost kada pristupaju rešavanju omladinskih problema. Ta problematika je toliko osetljiva i složena da ne podnosi efemernosti i krutost . Na jednoj strani ne sme se ugroziti nužna samostalnost Saveza omladine, a na drugoj svesti uticaj SK na neznatne razmere. Predratni SKOJ je imao tako uticajnu vezu sa omladinom upravo zato što je svojim programom rada izražavao težnje ondašnjih mladih ljudi i što je to bilo u skladu sa opštim kretanjem društva. Krajnje je štetno ako se razlike među generacijama razmatraju usko i jednostrano ili ako se pretežno otkrivaju lošije strane mladih generacija. U svim istorijskim epohama generacije su se po svojoj fizionomiji i načinu ostvarivanja društvene uloge razlikovale . To je

1764

slučaj i danas kod nas. Ali da li razlika sama po sebi znači nešto negativno? Neki su skloni da vide minus u opštoj oceni mladih zato što ne misle na isti način kao nekad što su mislili komunisti, što nemaju isti ili sličan metod rada . Stasala je jedna generacija koja se specifično odnosi prema životnim problemima. Ona više kritikuje i izražava nezadovoljstvo te se može steći utisak da je otišla u negaciju. U okviru krupnih opštedruštvenih zadataka omladina želi da proveri sebe, svoju snagu i mogućnosti. Nema ničeg normalnijeg niti pozitivnijeg od ovog zahteva. Karakteristika sadašnjih generacija je da one priželjkuju obimne akcije, krupne podvige koji će se odraziti na područje celog našeg društva. Drugim rečima, mladi su životno zainteresovani da pronađu oblik i sadržinu svoje misije u ovom društvu . To je traganje za sopstvenom istorijskom fizionomijom i ulogom u procesu socijalističke izgradnje jugoslovenskog društva. Može se reći da je omladina na putu da nezadrživo krene tim svojim putem. Šta bi , uostalom, moglo da bude i kako bi se drukčije mogla nazvati težnja ogromnog dela omladine da se školuje i stiče znanje, da se kulturno i duhovno uzdiže, da se intenzivno zabavlja, da ide na auto-put, da putuje itd . U svemu ovome ima jedna pozitivna i srećna okolnost : današnje mlade generacije u starijim revolucionarnim generacijama imaju impresivnu snagu primera kako se traje i bori za progres i ostvarenje revolucionarnog programa . Ali to nije sve . U novim vremenima dolaze novi sadržaji. Treba pronaći te . sadržaje i smoći snage da se oni oživotvore . A to nije lako. Veliko revolucionarno iskustvo starijih generacija je dragoceni dar mladima i pomoć u radu . Ono se utkiva u svest mladih stvarajući na taj način revolucionarni kontinuitet našeg razvoja. Neki drugovi iz starijih generacija ispoljavaju neopravdanu sumnju prema svemu što je kod mladih drukčije od onog što je karakterisalo starije generacije . O tome je govorio drug Tito u svom referatu. U raznolikosti generacija može da bude, i u stvari leži , suštinska jedinstvenost. Svedoci smo velikih ambicija mladih na svim poljima delatnosti . Društvo u celini , a komunisti u prvom redu dužni su da otvaraju perspektive i iznalaze prostor za delovanje i manifestovanje radnih i stvaralačkih potencijala mlade generacije. Omladina od svega najviše razmišlja o budućnosti . To je njena opsesija i večita tema. Neosporno je da ogromna većina

1765

omladine vidi svoj razvoj i napredak u okviru postojećih društvenih odnosa kod nas. To je njena polazna osnova. Možemo li onda reći da je sve u redu ? Ako omladina ne zamišlja svoj život izvan ovog društva, i u drukčijem društvu, jesmo li sve učinili za njeno vaspitanje, moralne vrednosti , kulturnu fizionomiju? Odavno smo odbacili tezu da sama okolnost što se omladina nalazi i živi u socijalističkom društvu ne čini dovoljnim naše napore za njenim marksističkim i socijalističkim vaspitanjem . Savez komunista nema još bogat izbor oblika preko kojih bi bitnije uticao na integrisanje mladih ljudi u sve tokove našeg života. Uzmimo samo partijsku štampu i publicistiku kao moćno sredstvo širenja ideja i misli . Može se konstatovati neprilagođenost načinu shvatanja mladih bitnim problemima omladinskog života. List „ Komunist" nije privlačna literatura mladih. Tako, recimo, na univerzitetima, među studentima on skoro i da nema čitalaca. Uzrok ne treba tražiti u neatraktivnosti i nezabavnosti ,,Komunista" jer studenti i omladina čitaju i periodične listove i časopise koji takođe nisu atraktivni i zabavni . Problem je za dužu analizu nego što se ovde može dati ; ali se može reći da omladina u „ Komunistu" ne nalazi svoj profil , svoje dileme i sukobe. I oni tekstovi sa omladinskom tematikom su izveštajski i shematski . Najmanje ima u njima prave polemike i mladalačkog duha. Omladina još manje čita brošure sa plenuma i konferencija kao i periodičnu publicistiku sa političkim i društvenim temama. Za poslednjih nekoliko godina nije se, osim jedne dobro prihvaćene analize omladinskih radnih akcija od Rudi Supeka, pojavila nijedna knjiga koja bi tretirala neka od vitalnih pitanja omladine ove epohe. Sa istinskom svešcu o sebi, svojim mogućnostima, snazi i perspektivi omladina će lakše izvršavati svoje krupne društvene zadatke . Veliki interes mladi pokazuju za bližu prošlost, vreme rađanja revolucionarnih snaga, skojevske podvige, vreme revolucije i antistaljinističke politike naše Partije i društva . Nju privlače likovi i ljudi iz ovih epoha -- ali tako da ih upozna izbliza ne kroz suve almanaške i istoriografske podatke . „ Pregled istorije SKJ", među studentima je poslednje dve godine bio bestseler. Na žalost , takvih knjiga ima malo . Još manje popularno i za omladinu pisanih. Dok je naša omladina u mogućnosti da kroz filmove i literaturu upozna likove iz sudbinskih prekretnica drugih društava, u

1766

prvom redu zapadnih, dotle je prinuđena da svoje znanje svodi na površne predstave o prošlosti svoga naroda, o ljudima čiji je život utkan u istoriju, o teškim iskušenjima kada je vitalnost društva u kome rastemo dolazila do izražaja, o lepotama i vrednostima ovog istorijskog i savremenog područja itd. Ne znajući to , naša omladina se često divi i oduševljava nečim što je po vrednosti ispod onog što mi imamo ili što nam je čak strano. Mi nikada nećemo biti zatvoreni za sve uticaje koji dolaze sa strane, ali ne smemo dozvoliti da izgubimo sopstvenu tuđi način života, tuđu pesmu, reč, fizionomiju usvajajući tuđe misao, filozofiju i ideje. Protiv takvih stranih uticaja među omladinom najuspešnije ćemo se boriti našim uticajima. Problemi mladih u čijem rešavanju se očekuje brža intervencija društva su : životni uslovi rada i obrazovanja, standard, uslovi za razonodu, sport i odmor, objekti za kulturnu i umetničku aktivnost, turizam itd . Od rešenja ovih pitanja zavisi i društvena i politička angažovanost mladih . Ovakvi i slični problemi ističu se, ali se sporo pristupa njihovom rešavanju . Tu bi SK mogao da bržim intervencijama pomaže sagledavanju i iznalaženju pomoći za izlaženje u susret zahtevima mladih. Brzina rešavanja krupnih problema za koje su zainteresovane omladinske organizacije određuje i stav i razvoj mladih. Brzo rešen zahtev omladine deluje na nju mobilizatorski i obavezujuće. Naprotiv, svako prećutkivanje opravdanih omladinskih zahteva pred društvom , rađa kod mladih ozlojeđenost i uverenje da društvo ne poklanja dovoljnu pažnju njihovom razvoju . Sve to govori da su omladinski problemi specifični i da im u redosledu rešavanja treba dati prioritet . U rukovodstvima omladine angažovan je veliki broj mladih i sposobnih društveno-političkih radnika . Sa porastom uloge i samostalnosti Saveza omladine jača i njihova odgovornost i mogućnost da utiču na izgradnju socijalističkih društvenih odnosa. Vrši se i brza smena - dolaze novi i mlađi rukovodioci. Sve to govori da se mora posvetiti posebna pažnja kadrovskoj politici u Savezu omladine . Nisu retki slučajevi da sposobni mladi rukovodioci radeći na odgovornim političkim dužnostima dožive razočaranje. Ne brine se dovoljno o njihovim uslovima rada i života, školovanju, a često osete na svojoj koži posledice svog kritičkog stava itd . Dešavalo se da su istaknuti omladinski rukovodioci u velikim fabrikama po povratku iz vojske ostajali bez posla, jer su se zamerili , jer su suviše kritikovali . Zato se događa da mnogi mladi rukovodioci ,,beže iz politike". Ta pojava je u su7 VIII kongres, III 1767

štini različita od deprofesionalizacije u politici, jer onaj koji je jednom pobegao neće nikad pristati da se vrati, niti će se dalje angažovati na društvenom poslu. Na taj način naše političke organizacije gube sposobne i perspektivne društvene radnike. Ne posvećuje se dovoljna pažnja izrazito talentovanim omladincima i u drugim oblastima u nauci, umetnosti, proizvodnji . Komiteti bi svojim uticajem mogli obezbediti da ne propadaju stotine natprosečno sposobnih omladinaca iz raznih oblasti našeg života. Nekad naša rukovodstva i istaknuti komunisti znaju da upotrebe svoj autoritet da bi se izborili za talentovanog sportistu, ali još je retka pojava da se neko posebno brine za izrazito sposobne poznavaoce društvenih i političkih nauka itd. Ako tako nastavimo doći ćemo u situaciju kada će nastupiti kadrovska praznina između starijih i mlađih generacija. Danas se oseća potreba za izraženijim uticajem SK na mlade generacije, tim pre što se sve više javljaju različite i pogrešne interpretacije našeg kretanja, što dovodi u zabunu mladu generaciju i obeshrabruje je. Kada omladinac dospe u ovakvu situaciju vrlo je teško računati na njegovu pozitivnu političku aktivnost, a još manje na poveravanje težih društvenih zadataka koje mu nameće svakodnevna praksa. Protivrečnosti u našem razvoju drukčije se primaju kod mladih. Bez dovoljno znanja o njihovoj nužnosti ili o karakteru, mladi doživljavaju promene u svojoj svesnoj orijentaciji. Takve pojave utiču na njihov opšti stav prema društvu , izgradnji socijalizma i životu uopšte. Mora se istaći da ovakve promene u svesti mladih imaju negativnu budućnost i ozbiljne posledice. Da li uvek sa dovoljno kritičnosti saopštavamo naša zapažanja o problemima mladih u javnosti? U dosadašnjoj političkoj praksi održano je nekoliko plenuma republičkih centralnih komiteta, sreskih komiteta itd . Mnoga zapažanja, sugestije i ocene sa ovih skupova korisno su poslužile u radu omladine. Ali plenumi se održavaju jednom u godini dana, a još ređe se mogu posvetiti isključivo omladinskoj problematici koja je živa i svakodnevna. Bez permanentnog kontakta i saradnje SK sa omladinom ne može ni biti govora o jačem vaspitnom uticaju komunista na omladinu. Taj uticaj na omladinu ne može se odvijati spontano, niti se možemo osloniti na automatsko delovanje samog prisustva SK, revolucionarne tradicije i prošlosti. Današnji uspesi Saveza omladine obavezuju komuniste na još aktivniji odnos i rad sa mladom generacijom. Omladina je

1768

svesna veličine zadatka i uloge u našoj izgradnji . U tom smislu i ovaj Kongres će, ceneći snagu i sposobnost mladih generacija odrediti nove krupne poslove na čijem izvršavanju će mladi naše zemlje još jednom dokazati nedeljivost svoje sudbine od socijalističke sudbine našeg društva. (Aplauz.)

PREDSEDAVAJUĆI, MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drug Vlado Miloš, delegat iz Opatije. VLADO MILOŠ : Drugarice i drugovi, U svojoj diskusiji govoriću o obrazovanju komunista u preduzećima, jer upravo od idejno-političkog nivoa komunista zavisi sprovođenje stavova i politike SK, sprovođenje svakodnevnih zadataka u praksi, što znači da iz nezadovoljavajućeg idejnopolitičkog nivoa proizilazi jedan veliki deo slabosti i nedostataka, o kojima je bilo reči u referatima i u diskusiji na ovom Kongresu. Moje izlaganje uvjetovano je stanjem u komuni gdje radim, ali je donekle i odraz stanja u kotaru , jer smo mi, izabrani delegati, analizirali određene probleme, rad i djelovanje komunista na cijelom području kotara. Stavovi i politika SK u uslovima samoupravljanja i današnjeg razvitka našeg društva, teoretski su potpuno prihvaćeni od organizacija kao cjeline i komunista pojedinačno . No, sprovođenje ovakve politike Saveza komunista nailazi u praksi na niz teškoća. Razbijanje starih metoda rada i prihvaćanje novih ide dosta teško. Sigurno je da u tome ima objektivnih teškoća, ali još češće je to rezultat subjektivnih slabosti . One su bile iznošene upravo u referatima na ovom Kongresu. Složenost društvenog procesa u uslovima samoupravljanja izbacila je mnogobrojne probleme koji se u ranijim uslovima nisu pojavljivali, a to je uvjetovalo složeniji rad rukovodstava, organizacija i komunista . Pred rukovodstva i organizacije postavljao se prvenstveno problem traženja adekvatnih metoda i oblika rada. Kada govorim o metodu rada mislim na rukovodstva osnovne organizacije, tvornički i općinski komitet, koji su neposredno na izvoru problema i od čijeg dobrog djelovanja ovise rezultati društveno-političke aktivnosti komunista u poduzeću .

1769

Ovo sam spomenuo zato što je od VII kongresa naovamo bilo nedostataka kako u sadržaju rada tako i u metodu organizacionih oblika, a pogotovu u obrazovanju komunista . Ovi nedostaci uticali su na stavove i postavljanje zadataka i na njihovu realizaciju, kao i na jedinstveno djelovanje komunista u poduzeću . Stvarnost nam pokazuje da je dosadašnja aktivnost rukovodstava, a i organizacija SK bila usmjeravana pretežno na tretiranje privredne problematike u nastojanju da se savladaju izvjesni problemi iz tog područja . Ovakav rad odrazio se i na godišnjim, a ujedno pretkongresnim konferencijama osnovnih organizacija, tvorničkim i općinskim konferencijama. Iako se pitanje problema obrazovanja komunista, kao što je savlađivanje Programa i drugih materijala, u više navrata tretiralo i postavljalo , smatram da je aktivnost u tom pogledu bila previše usmjerena na teoretsko proučavanje . Zanemarivalo se, donekle, sprovođenje savladane teorije u praksi . Na sastancima organizacija i rukovodstava vrlo često govorimo i raspravljamo, svakako s pravom, o ekonomskim problemima , teškoćama i nedostacima, a premalo govorimo o nedostatku političkog znanja, a baš iz toga nedostatka proizlaze mnoge druge slabosti . Savlađivanje teoretskog znanja ograničeno je pretežno na organizovane oblike kao što su političke škole, seminari, tečajevi itd ., što se vrlo pozitivno odrazilo , a i rezultati nisu izostali . Ali , slabost je u tome što je došla do izražaja jednostranost . U nekim opštinskim centrima osnovane su političke škole , koje svake godine imaju sve više polaznika, a većina je polaznika iz proizvodnih organizacija. Do sada je preko 1.400 članova SK završilo političku školu ili oko 8 % svih članova sa područja sreza. Preduzimaju se mjere da se tečajevi za političko obrazovanje osnuju pri svim onim kolektivima koji imaju za to mogućnosti, jer se pokazalo da baš takav vid obrazovanja najjače povezuje teoriju sa praksom. Premalo se međutim pažnje poklanja individualnom radu i radu u okviru samih organizacija Saveza komunista, pa nam veliki broj članova ostaje van bilo kakvog obrazovanja, jer se putem organizovanih oblika koje sam pomenuo obuhvata samo manji broj članova . Može se stvoriti zaključak, iako ne za sve organizacije, da je veliki nedostatak u nedovoljnom pripremanju komunista za društvenu aktivnost, koja se danas prije svega sastoji u tome da komunista istupa sa sopstvenim stavovima, da aktivno raspravlja o problemima i zadacima van organizacije , da iznosi svoje prijedloge i da aktivno učestvuje u realizaciji zaklju

1770

čaka. Upravo rezultat pasivnosti jednog dijela članstva Saveza komunista u samoj organizaciji, a da ne govorimo van nje, sastoji se u nepoznavanju stvarnog stanja i problema koji se rješavaju. Komunisti ponegdje pasivno posmatraju raspravu o određenim problemima u organima upravljanja, olako prihvataju i glasaju za prijedloge koji uvijek nisu opravdani. Često i sami rukovodioci komunisti smatraju da je važno samo stručno znanje, a ne shvataju da ovo znanje treba povezati sa idejno-političkim znanjem i smatraju da je samo organizacija Saveza komunista, odnosno njeno rukovodstvo , dužno da rješava idejno-političke probleme preduzeća . Organizaciju Saveza komunista koriste za prenošenje izvjesnih stavova i zaključaka stručnog kolegijuma ili određenih službi na organe preduzeća i čitav kolektiv. Ovo nam pokazuje da još nije dovoljno jasno shvaćena uloga organizacije Saveza komunista u organima upravljanja i drugih društveno-političkih organizacija u kolektivu . Takav stav koči potpunu društvenu aktivizaciju komunista . Još uvijek ima slučajeva da se odluke donose u užem krugu, a traži se da ih čitavi kolektiv prihvati i izvršava. Problem je u tome da neki rukovodioci, pa i rukovodioci komunisti , smatraju da bez njihovog znanja i rada preduzeće ne može dobro raditi , da se jedanput zauvijek može naučiti proces društvenog razvitka i da im nije potrebno nikakvo dalje stručno ni političko obrazovanje. Rezultat toga jeste da u političke i druge škole dolaze mahom po godinama i po stažu mlađi članovi Saveza komunista, jer se nekako uvriježilo mišljenje da su te škole organizovane samo za takvu kategoriju članstva. Upravo svi komunisti ne shvataju da treba stalno pratiti sve oblike našeg društvenog razvoja i da je potrebno usavršavanje ideološkog obrazovanja do onog nivoa koji odgovara novoj ulozi Saveza komunista. Iz ovakvih shvatanja može proizaći , a nekad se to i dešava , otpor prema novim oblicima rada, i prema prihvatanju pozitivnih inicijativa koje u potpunosti odgovaraju procesu razvitka našeg društva i Saveza komunista. Najčešći nosioci novih metoda i oblika rada jesu mladi komunisti , koji su se školovali u političkim i drugim školama. Normalno bi bilo da se ovakvi pozitivni stavovi odmah prihvate, no , ponekad se događa da se podržavaju shvatanja koja je naša praksa već prevazišla . Slabosti i nedostaci u posljednje vrijeme sve su više nametali potrebu da rukovodstva i organizacije sve češće raspravljaju o problemu obrazovanja komunista. Sigurno je da je to dalo i neke

1771

pozitivne rezultate, samo još uvijek nedovoljne da bismo se mogli razračunati sa svim slabostima koje postoje. Osnovni zadatak rukovodstva i organizacije, kao i ostalih faktora, mora biti usmjeren sve više u tom smjeru, jer ako stvorimo širi front, ako što veći broj komunista proizvođača i uopšte neposrednih proizvođača podignemo na viši idejno-politički nivo, onda je to najveća garancija da možemo dokazati svima da su neposredni proizvođači u stanju da upravljaju preduzećima, da donose u preduzeću onakva rješenja i odluke kakve najbolje odgovaraju proizvođačima i društvenoj zajednici . Ako bi proizvođači samostalnije donosili odluke, sigurno je da bi se kasnije i izborili da ih realizuju . VIII kongres daće ovakvim stavovima veliki podstrek i podršku, a to radni ljudi i očekuju . ( Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drug Ivan Fogl, delegat iz Sarajeva.

IVAN FOGL: Drugarice i drugovi, U svestranom razvitku kulture i umjetnosti u razdoblju koje je neposredno za nama - razdoblju izuzetno bogatom stvaralačkim rezultatima, traganjem, umjetničkim nemirom , pojavama novih i svježih glasova, novih sadržaja našu pažnju privlače dva problema koja prividno ne stoje u žiži kulturnih i umjetničkih kretanja. Po našem osjećanju njihove suštine, oni su, međutim, bitni u određivanju pojava i zbivanja u oblasti kulture. Riječ je o integracionim procesima u oblasti kulture i o još neriješenim problemima sticaja sredstava i raspodjele dohotka u kulturnim institucijama. Na našem Kongresu posvećena je odgovarajuća pažnja deformacijama koje se javljaju u oblasti nadgradnje. Dozvolite mi da, usvajajući u potpunosti ono što je u referatima podnesenim Kongresu rečeno , svoju pažnju usmjerim na jedan od trenutaka revolucije kao najbližeg i fundamentalnog događaja našeg života koji nas je konačno objedinio čovječnošću . Revolucionarno jedinstvo naših naroda, jedinstvene težnje, jedinstven program rasvijetlili su i u osnovi razriješili sva ona pitanja koja su bila u korijenu naših, istorijskim zbivanjima uslovljenih razdvajanja ,

1772

Međutim, socijalni karakter naše revolucije, njena socijalistička suština, podstičući proces uništavanja starog socijalnog sistema – čije rušenje, očigledno, nije stvar trenutka — poljuljao je moralne i etičke norme na kojima su počivale disharmonije u čovjeku. Pobjeda revolucije, proces socijalističke izgradnje, oživotvorenje ideja socijalizma u ostvarenju davnašnje zamisli „,fabrike radnicima", u centar zbivanja postavlja čovjeka, njegovu istorijsku kompleksnost i ograničenost, čovjeka zadojenog težnjom ka trajnom oslobađanju, čovjeka koji i subjektivno i objektivno nosi teško breme svijeta koji je naslijedio. Te traume nisu male. Konstatacije izrečene na plenarnim sjednicama Kongresa to izričito iskazuju . Međutim, ni njegova snaga nije mala ni njegove težnje ka slobodi i oslobađanju sebe nisu male, što nam i praksa potvrđuje. Ta suprotnost savremenog čovjeka u njemu samom, ta sputanost i slobodarstvo bitna su odredbenica nas koji trajemo ovo razdoblje prelaza, unoseći u njegove biljege sve vrijednosti i sve slabosti naših bića. Ključni kvalitet ovog našeg razdoblja je istinsko oslobađanje svega onog što čovjek u sebi nosi, što ga čini . Prirodno je da se tim procesom oslobađaju i natruhe, naša opterećenja, naše slabosti, da se oslobađa i onaj duh i onaj mentalitet koji je suprotan istinskom biću slobode. I to je dobro. Po mom pogledu na taj problem to je jedan od najvrednijih kvaliteta što smo uspjeli da ostvarimo, to je onaj kvalitet koji iskazuje našu snagu, našu moć. U demokratizaciji života , u procesu samoupravljanja, u sistemu rukovođenja, u birokratskim i tehnokratskim pojavama i u pojavama nacionalizma sve deformacije su mogle da se ispolje, da se obznane, da se ižive, i mi možemo da ih sagledamo, da im otkrijemo porijeklo i namjere, da se borimo protiv njih. Očigledno je da su zapretane traume koje nosimo vitalne, ali je očigledno i to da mi idemo jedino mogućim putem njihovog otkrivanja i saznavanja. Komunisti Jugoslavije su bezbroj puta dokazali da mogu hrabro i oštro u korijenu da sasijeku sve ono što stoji na putu slobode i očovječenja njih samih i društva koje stvaraju. I upravo zato ja prihvatam sve te pojave kao zlo koje ne niče bez korijena i smatram da se nalazimo upravo u onom razdoblju kada možemo duboko da sagledamo korijene pojava kojima se suprotstavljamo. To se, po mom osjećanju problema, može mnogo više i šire da sagleda u oblasti samoupravljanja, oblasti privrede, u ekonomskom razvoju i životu zemlje, a nešto manje u oblasti kulturnog života i umjetničkog stvaranja.

1773

To može da zvuči paradoksalno , jer je riječ o nadgradnji. Ali upravo zato što u oblasti organizovanog rada na planu kulture (mislim na kulturne institucije) , što na planu umjetničkog stvaranja i njegove ovisnosti o odnosima u oblasti duhovnog djelovanja socijalistički odnosi , samoupravljanje, demokratizacija, slobodno sticanje i raspodjela dohotka , dakle sloboda - još uvijek imaju administrativne okvire, nisu se potpuno afirmisale stvaralačke snage, ali nisu se dokraja ispoljile ni slabosti koje tinjaju i tu i tamo se jave kao veoma ozbiljni idejni problemi . Naša savremena umjetnost prije svega i kultura uopšte, posmatrana u biću svoga postojanja, nosi biljege čovječnosti nedjeljive u granice regiona, čovječnosti određene revolucijom . Procesi koji suštinski obilježavaju naše vrijeme, podstaknuti revolucijom i razvijani revolucionarnom dosljednošću , jedinstveni su u cjelini zemlje i obznanjuju se s podjednakom snagom i sadržinom . Uočljiva je jedinstvena težnja, u spektralnoj raznolikosti i bogatstvu pojava, težnja pronicanja u bit čovjekove egzistencije u ovom našem razdoblju prelaza, kada jedan svijet nestaje a drugi izrasta, u jedinstvenom procesu i simultanitetu, i rasprostire se oko nas i u nama, u našoj svakidašnjici , po našoj volji, našom svjesnom akcijom. Jedinstvenost tog procesa obilježava i onaj integralni , ključni fenomen našeg jedinstva koje se obznanjuje u najvrednijim djelima naše umjetnosti, djelima koja se duboko i dalekovido poistovećuju sa humanizmom razdoblja prelaza, tragičnim i blistavim u sudbini čovjeka . Sudbina čovjeka i sudbina umjetnosti su jedno - to je ona odredbenica koju duboko, u svoj njenoj zornosti i istinitosti osjećamo. Integracije u duhu i osnovnom sadržaju naše savremene umjetnosti i kulture počivaju na jedinstvenim tekovinama revolucije. One su nedjeljive. Međutim, konkretni integracioni zahvati, koji se upravo razvijaju, nužno iskazuju prateće slabosti . One se osjećaju u izdavačkoj djelatnosti, u zatvorenosti i otporima umjetničkih udruženja prema široj saradnji, u favorizovanju djela po izmišljenim nacionalnim ili republičkim ključevima itd . Radio i televizija, čini mi se, svojim zajedničkim programima, otišli su najdalje u integracionim zahvatima. Saradnja, koja pretpostavlja trajne dogovore i potpunu slobodu regionalnih studija, pokazala je niz značajnih rezultata . Svaki region ima mogućnost da u zajedničkom programu ispolji politička, društvena, kulturna i umjetnička stremljenja sredine koju prezentira . Izvjesne pojave i zastranjivanja javljaju se i u ovom radu . Unošenje lokalnih shvatanja, bilo obojenih nacionalizmom ili ne, djelimična surev-

1774

njivost itd. - prirodne su pojave koje komunisti okupljeni na ovom poslu uporno prevazilaze . Ostvarena integracija pruža im mogućnost korigovanja vlastitih neviđenja . Činjenica je da je saradnja, koja se razvija već gotovo četiri godine, uklonila mnoge nesporazume i zbližila ljude koji u ovoj oblasti djeluju . Oni već zajednički prilaze analizama programa u cjelini i ispoljavaju nastojanja da poboljšaju njegovu strukturu . Neujednačenost u pogledu razvijenosti kao i materijalna baza radio i TV centara predstavljaju mnogo veći problem . Nejednakost ekonomske , materijalne prirode mnogo je veća prijetnja i uslov pojavi deformacija. Vjerujemo da će odluke ovog Kongresa pospiješiti uklanjanje tih nejednakosti . Iskustvo integracionih procesa u oblasti kulture pokazuje da su ključna pitanja regiona istovetna . To nas nagoni na zaključak da i određena konkretna rješenja treba da budu , ako ne istovetna, a ono veoma bliska . Na isti način, pod manje-više istim uslovima, kulturni radnici već nekoliko godina razmatraju problem sticanja i raspodjele sredstava . Pažnja komunista bila je u to vrijeme i suviše okrenuta problemu raspodjele dohotka u kulturnim institucijama mada je, po mom dubokom ubjeđenju, problem sticanja sredstava mnogo značajniji . U žiži tog problema nalazi se odnos radnog čovjeka, proizvođača, i radnog čovjeka u institucijama kulture. Taj odnos je danas i suviše nejasan i neodređen. Ostavljanjem kulturnih radnika van procesa demokratizacije, lišavajući ih samoupravnih prava čija je osnova u pravu sticanja i raspodjele sredstava za rad, mi smo, čini mi se, učinili veoma ozbiljan propust . Upravo oni koji djeluju na području nadgradnje nalaze se van procesa koji suštinski obilježava osnovni smisao nadgradnje našeg vremena. Suprotnosti koje se javljaju sasvim su logične, i mogle bi da budu još i veće . I deformacije takođe. Što ih ipak nema u drastičnim oblicima, mislim da je zasluga i komunista koji u toj oblasti djeluju. Nije slučajno da se savjeti, kao organi društvenog upravljanja, ne snalaze u kulturnim institucijama. Oni djeluju van materijalne baze institucija i zastupaju društvo koje se sve više, u procesu odumiranja države, javlja kao opšti i neuhvatljiv arbitar. Mnogo bi bolje bilo da ljudi u savjetima zastupaju sasvim određene proizvođače koji svjesno, svojom voljom, ostvaruju višak proizvodnog rada nužan za djelovanje kulturnih institucija. Odnos bi bio mnogo čišći i jasniji. Pravo na sticanje sredstava je neotuđivo pravo radnih ljudi bilo u kojoj oblasti oni djelovali , jer ono je u osnovi prava na rad. Dobar dio kulturnih radnika u Sarajevu postavlja dile-

1775

mu da li zato što neko , danas kod nas neodređen, želi da diktira djelovanje u kulturi oni ne ostvaruju samoupravna prava i slobodu akcije? Pitanje je provokativno i može da bude opasno, ali u osnovi može da se postavi. Ono je, kao i stanje u toj oblasti , ostatak administrativnog rukovođenja i mišljenja koje zaista treba mijenjati. Kako ? Mi imamo dovoljno bogatu praksu da možemo naći dobra rješenja. Jedno od njih je sistem stvaranja fondova za kulturne djelatnosti odvajanjem dijela nacionalnog dohotka područja na kom kulturna institucija djeluje . Sredstva fonda trebalo bi , ne da se raspodjeljuju, nego da ih radne organizacije u oblasti kulture, po određenim kriterijumima vrednovanja njihovog rada, zaslužuju. Da li je ovaj način dobar ili ne nije bitno. On je samo primjer. Bitno je da radnici u oblasti kulture ostvare Ustavom određena prava i da se materijalna osnova njihovog rada stavi u ovisnost o dinamici nacionalnog dohotka. Na kraju bih rekao i to da je kultura, u svojoj suštini, ipak nedjeljiva. Njene osnovne probleme treba jedinstveno rješavati u suštinskim pitanjima. Detalje će, nužno, rješavati samoupravna tijela. Ne otuđujući prava i posebnosti republika i regiona u njima, nacionalne biljege i vrijednosti mi ipak u revoluciji nalazimo suštinu našeg jedinstva, koje se u najboljim djelima naše savremene umjetnosti nužno obznanjuje i u oblasti kulture nalazi svoje oživotvorenje. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ :

Ima reč drugarica Mirjana Stojanović, delegat iz Leskovca. MIRJANA STOJANOVIĆ :

Drugovi i drugarice, Realizacijom zadataka VII kongresa nastale su značajne promene kako u materijalnoj proizvodnji tako i u razvoju društve nih službi, što je uslovilo mnogo povoljniji materijalni položaj čoveka naše socijalističke zajednice . Stvorena je značajna materijalna baza društva u svim privrednim grupama i oblastima . Razvila se mašinska , hemijska, prehrambena kao i druge industrije. Time je povećana ukupna proizvodnja, što je omogućilo porast potrošnje i podizanje životnog standarda radnih ljudi.

1776

I u drugim oblastima su ostvareni krupni rezultati : u oblasti prosvete, kulture, zdravstvene zaštite, komunalne izgradnje, opšte i lične potrošnje . Usled stalnog proširenja proizvodnje i društvenih službi , sistem samoupravljanja je zahvatio mnogo širi krug ljudi, a kvalitet upravljanja podignut je na viši nivo . Političke i društvene organizacije široko su obuhvatile u svoje članstvo aktivno stanovništvo . Uticaj tih organizacija na političku i društvenu aktivnost ljudi sada je vrlo velik i stalno jača. Intenzitet razvitka i zadaci koji u vezi s tim predstoje još više povećavaju ulogu i odgovornost članova Saveza komunista. Ovi procesi se nisu uvek odvijali ravnomerno i dovoljno usklađeno ni po područjima ni po vremenskim razdobljima. Bilo je teškoća i objektivne i subjektivne prirode. Iz ovih procesa nikli su novi problemi u svim oblastima, koje je potrebno pratiti, ocenjivati i rešavati . U svojoj diskusiji opredelila sam se za područje obrazovanja, jer želim da ukažem na jako izražen problem školstva u celini, a naročito u nerazvijenim krajevima, i na uslove u kojima članovi Saveza komunista treba da se bore za izvršavanje zadataka. Podizanje obrazovnog nivoa stanovništva, kako opšteg tako i stručnog i ekonomskog, na nerazvijenom području u pređenom periodu bio je jednako važan zadatak kao i privredni razvoj . Osmorazredno osnovno obrazovanje u tim područjima ima velik ekonomski značaj . Za opštine koje se intenzivno privredno razvijaju i osmogodišnja škola je od značaja za rešavanje problema stručnih kadrova i uključenja omladine u privredu. Za one, pak, delove nerazvijenog područja gde je privredni razvitak sporiji ili gde nema uslova za brži razvoj osmogodišnje školovanje predstavlja bitan faktor unapređenja celokupne društvene aktivnosti, a posebno olakšava proces migracije. Ovako shvaćen zadatak osnovnog obrazovanja u leskovačkom srezu dao je i zadovoljavajuće rezultate, zavisno od materijalne baze. Radi ilustracije, izneću nekoliko podataka. Procenat učenika obuhvaćenih četvorogodišnjim školovanjem u periodu od 1958. do 1964. godine povećan je od 85 % na 97%, a u predmetnoj nastavi od 60 % na 73 %. Podignuto je 150 novih školskih zgrada, što predstavlja četvrtinu celokupnog postojećeg fonda školskog prostora. Osnovane su dve više škole i sedam srednjih i podignuto pet novih školskih zgrada za smeštaj srednjih škola. Broj učenika u srednjim školama porastao je na

1777

10.000, što predstavlja 62 % svršenih učenika osnovnih škola u jednoj školskoj godini . Međutim, nasleđena zaostalost u svim oblastima, pa i u školstvu, bila je tako velika i teška , da ni takav tempo razvoja nije dostigao prosečnu brzinu razvoja zemlje u celini. Jedan od osnovnih zadataka prosvetne politike bio je taj da se obavezno osmogodišnje obrazovanje što pre proširi i na seoska područja. Treba imati u vidu i to da je, s obzirom na nasleđenu zaostalost, trebalo ulagati napore da se ostvari u prvom redu osnovno obrazovanje u trajanju od četiri godine . Poslednjih godina je pitanje elementarnog četvorogodišnjeg obrazovanja potpuno rešeno, sem u Preševu i Bujanovcu . Ali u pogledu osmogodišnjeg školovanja ima još mnogo problema . Predmetnom nastavom obuhvaćeno je svega 73 % dece. ( Od 19 opština u srezu u devet opština je obuhvaćeno manje od 70 % dece; u opštini Preševo 53 %, Vlasotince 57 %, Lebane 66 %, Trgovište 49 %.) Školski prostor takođe ne zadovoljava. Nedostaje oko 50.000 kvadratnih metara školskog prostora, a velik broj osnovnih škola ( 118 ) ne ispunjava osnovne pedagoške i sanitarne uslove . Nije bolja situacija ni u pogledu opreme i učila . Nedostaje milijarda i po dinara za podmirenje ovih potreba. Ovakvo stanje je posledica toga što opštine nemaju mogućnosti da pored obezbeđivanja sredstava za investicije u objekte — obezbede i sredstva za opremu i učila. Ulagani su veliki napori da se finansiranje školskih potreba popravi, ali mogućnosti su ograničene prihodima budžeta opština. Tako se, na primer, u nekim opštinama za školstvo daje 70% budžeta, a da se problem ipak time ne rešava. Zato se izdržavanje škola svodi uglavnom na finansiranje ličnih dohodaka, a planirani materijalni rashodi ostaju , po pravilu , neizvršeni . Opština Crna Trava u prošloj godini nije mogla da obezbedi ni redovna sredstva za lične dohotke, već ih je isplaćivala povremeno , čak i na tri meseca. Na opštinskoj konferenciji Saveza komunista u ovoj opštini ustanovljeno je da su prosvetni radnici, i pored ovakvih uslova za rad i život, glavni nosioci društveno-političke aktivnosti u opštini . Ima još takvih primera, što ukazuje na potrebu brze intervencije i na traženje rešenja od šire društvenopolitičke zajednice. Stručni nastavni kadar predstavlja problem na širem planu, a u nerazvijenim krajevima vrlo je oštar i problem nastavnog kadra za osnovno školstvo ( nedovoljan broj učitelja i nastavnika ) . U četvororazrednim školama radi 115 nestručnih lica s eko-

1778

nomskom i poljoprivrednom školom ili gimnazijom. Predmetnu nastavu izvodi 53 odsto nestručnih nastavnika . Za 11 nastavnih predmeta u ovoj školskoj godini nedostaje 680 stručnih nastavnika, tako da ovu nastavu izvode učitelji . Sama činjenica da nastavu izvodi velik broj nestručnih ljudi ukazuje vrlo ozbiljno na mnogostruke posledice u obrazovanju i vaspitanju mlade generacije, utoliko pre što ovo nije slučaj , već pojava, što ovakvo stanje ne karakteriše jedan srez, već znatan deo stanovništva naše zemlje. Svi ovi elementi od posebnog su značaja za osnovno obrazovanje građana, jer osnovna škola, kao jedinstvena i obavezna za svu decu do 15 godina, izjednačava osnovno obrazovanje građana u seoskim i gradskim rejonima, u razvijenim i nerazvijenim krajevima. Ovo ima poseban značaj za ceo privredni razvitak zemlje, za izmenu kvalifikacione strukture stanovništva i podizanje produktivnosti rada, jer se u procesu preobražaja doskora zaostale agrarne zemlje u modernu industrijsku najveći deo industrijske radne snage regrutuje iz seoskih područja. Obrazovna delatnost je jedna od ključnih oblasti našeg dru štvenog sistema. I dok se krećemo u sferi principa , onda nema ničeg spornog. Ali, kada treba iznaći i prihvatiti konkretna materijalna rešenja u oblasti prosvete, onda se ispreči čitav niz spornih i prethodno nerešenih pitanja . Pre svega, nisu utvrđeni čvršći izvori finansiranja školstva . Sve je palo na budžetski dinar. Neka je i budžetski, ali da je bar veći ! Za finansiranje zdravstvene službe postoji odgovarajući fond koji se formira u pri marnoj raspodeli, pa je moguće tražiti rešenje između zdravstve ne službe i fondova zdravstvenog osiguranja. Posledice ovakvog stanja u finansiranju školstva jesu : niski lični dohoci i materijalno održavanje školskih ustanova, slabo investiranje i nerešena stambena izgradnja . Sve to odbija omladinu da se školuje za poziv prosvetnog radnika. Prosvetni radnici su i ranije bili u lošijem materijalnom položaju nego zaposleni u nekim drugim javnim službama . U ovoj godini njihov položaj se još više pogoršao . Radi ilustracije , navešću neke podatke . U prvih osam meseci ove godine, u poređenju sa istim razdobljem prošle godine u privrednim granama i udruženjima zarade su prosečno porasle za 9.000 dinara , u bankama za oko 8.000 , a u službama socijalnog osiguranja čak i za preko 9.000 dinara . Porast ličnih dohodaka u školstvu je za to vreme u proseku iznosio 5.000 dinara.

1779

Dok se za niske zarade u nekim privrednim granama ili preduzećima, u većoj ili manjoj meri, može tražiti uzrok u lošem privređivanju radnog kolektiva, dotle se za niske lične dohotke u školstvu uzrok ne može tražiti u slaboj organizaciji ili niskoj produktivnosti, jer zarade zaposlenih u školstvu sada zavise uglavnom od spoljnih faktora, a ne od školskih kolektiva . A u planinskim selima gde su uslovi rada i života teži, treba dati i poseban dodatak. Međutim, ta sela se nalaze u nerazvijenim krajevima gde su sredstva budžeta minimalna . Tačno je da će ovakvi krajevi dobiti dodatna sredstva za svoju budžetsku potrošnju , ali sadašnja računica pokazuje da su ta sredstva vrlo oskudna i ne priznaju materijalni stimulans za rad pod teškim uslovima. Otuda i težnja kod učitelja da se prekvalifikuju. Pitanje stambene izgradnje za potrebe prosvete je isto tako u sklopu finansiranja školstva i , kao takvo, treba ga i rešavati . Na prste se mogu izbrojati prosvetni radnici koji su dobili stanove po osnovu rada u školstvu; ovo ne zato što neko neće da dâ stan, već što se u budžetskoj potrošnji ne priznaju obaveze po zajmovima za stambenu izgradnju . Očigledno je da treba tražiti izlaza iz ovakve situacije koja već dugo traje. Sreska i opštinske konferencije Saveza komunista istakle su probleme u oblasti obrazovanja i ukazale na posebnu složenost, odgovornost članova Saveza komunista koji rade u ovoj oblasti i zadatke koji iz toga rezultiraju . Iz svih ovih razloga, predlažem da se problem finansiranja školstva s utvrđenim izvorima prihoda kompleksno zahvati u zaključcima, a posebno osnovno školstvo u nerazvijenim krajevima, jer su posledice nerešenih pitanja u oblasti školstva idejno-političkog karaktera i zadiru neposredno u tempo ostvarenja osnovnih prava građana - prava na školovanje i prava na rad. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ: Dajem reč drugu Dušanu Vukiću, delegatu iz Sanskog Mosta. DUŠAN VUKIĆ : Drugarice i drugovi, U toku priprema za ovaj Kongres kontaktirao sam sa više komunista u selima u zadrugama i poljoprivrednim dobrima. U svom izlaganju iznijeću neka zapažanja iz tih razgovora .

1780

Ne mislim govoriti o uspjesima postignutim u poljoprivrednoj proizvodnji, jer su oni poznati, nego o odnosima na selu i prema selu, jer sam čvrsto ubijeđen da su sadašnji odnosi u mnogo čemu neadekvatni, veoma dogmatski i pragmatistički , pa kao takvi najčešće vode administrativno-birokratskim mjerama, a to znatno usporava našu akciju u razvijanju poljoprivredne proizvodnje i otežava uspješnije djelovanje Saveza komunista. Poznato je da se u našoj političkoj i ekonomskoj terminologiji, a veoma često i u praksi, sredstva za proizvodnju individualnih poljoprivrednih proizvođača i sve što oni njima proizvedu, tretiraju kao privatno vlasništvo u klasičnom smislu, sa svim posljedicama eksploatacije, bogaćenje pa i špekulacije. Takva gledanja kod znatnog broja komunista, pa često i kod onih na isturenim položajima u državnim ili drugim organima, ne vode računa o tome da su se uslovi u mnogo čemu izmijenuli. Oni ne pokušavaju da uoče da je posjed individualnih poljoprivrednih proizvođača ograničen, ne samo površinski, što je svakako manje važno, nego u prvom redu našim društveno-ekonomskim sistemom. Pri tome se obično zaboravlja da su se, zahvaljujući brzom industrijskom razvitku, stvorile mogućnosti da se sa sela odlijeva veći broj radne snage ne samo iz redova bezemljaša i sitnih posjednika . Na tu činjenicu ukazuju i veoma visoke dnevnice na selu, koje dostižu čak i do 5.000 dinara, što pokazuje da je radna snaga na selu čak skuplja nego u gradu. Pa ipak je stalan pritisak za odlazak sa sela u grad, na zapošljavanje u gradu, koji je stimuliran ne toliko mogućnošću velikih zarada koliko drugim povoljnijim uslovima ( socijalno osiguranje, godišnji odmori i povlastice oko njih, mogućnost dobijanja kredita, veće društveno priznanje koje se, pored ostalog, sastoji u pravu samoupravljanja itd . ) . To najbolje potvrđuje i činjenica da se sa sela u grad odlijevaju zemljoradnici skoro svih kategorija. Te i mnogobrojne druge činjenice, o kojima nema vremena ovdje da govorim, očito pokazuju da se u našim uslovima privatna svojina na selu drukčije ispoljava nego u kapitalizmu ona reprodukuje sredstva za lični život koja su stvorena ličnim radom i uz pomoć društvenih sredstava, a koja se sve više ulažu u lični i društveni standard a sve manje za jačanje poljoprivrednih sredstava privatnog vlasništva . Smatram da Savez komunista i sve društvene snage našeg društva treba upravo sve više da interesuje ova strana poljoprivredne proizvodnje i poljoprivrednih proizvođača .

1781

Prisustvo takvih gledanja susreće se nerijetko i u našim propisima, a naročito u njihovoj primjeni. Veoma se često u zakonodavnoj praksi zanemaruje interes poljoprivredne proizvodnje, položaj individualnog poljoprivrednog proizvođača, pa čak poljoprivrednih dobara i zadruga. Na primjer, u rješavanju pašarenja u šumama društvene svojine, polazi se veoma jednostrano, od interesa šumarstva a ne i od interesa stočarstva, tako da se stiče dojam da je prvo interes društva, a da drugo nije . Najčešće se ne sagledava da je rješavanje pašarenja najuže povezano sa razvojem savremenijih tehnoloških procesa u poljoprivrednoj proizvodnji — i da je to u prvom redu ekonomsko pitanje, ali ne samo šumarstva, već i poljoprivrede. To je uslovilo da se na pojedinim opštinama podnosi više stotina prijava protiv seljaka, ponekad i protiv čitavih sela zato što krše odluke opštinskih skupština, koje najčešće jednostrano regulišu pitanje pašarenja u šumama društvene svojine. Na takvo gledanje ukazuje i primjena Pravilnika o dimenzijama, ukupnim težinama i naplacima drumskih vozila, koji je početkom ove godine doneo Sekretarijat za saobraćaj i veze Saveznog izvršnog vijeća . Prema ovom Pravilniku , skoro svi poljoprivredni individualni proizvođači treba da do prvog januara ove godine izmijene naplate na kolima ( da stave šire ) , bez razlike da li na dotičnom području ima asfaltnih puteva i da li kola izlaze na javne puteve samo nekoliko puta godišnje . Posebno se može postaviti pitanje da li je iko izračunao, prilikom donošenja citiranog Pravilnika, koliko treba željeza za njegovu primjenu i da li se zainteresovao ima li ga u propisanim profilima u trgovini , koliko će to stajati poljoprivrednu proizvodnju itd . Mislim da niko nije protiv ove mjere, ali se postavlja pitanje treba li je primjenjivati u svim uslovima ili je treba primjenjivati u zavisnosti od modernizacije puteva i slično. Sigurno bi tako postavljeno pitanje primjene ovog propisa bilo razumljivije poljoprivrednim proizvođačima, a mogućnost njegovog sprovođenja realnija. Karakteristično je u tom pogledu takođe ukazati na slučaj oporezivanja gvozdenih kola znatno više nego drvenih (od čega smo nedavno odustali ) , usled čega su individualni poljoprivredni priozvođači počeli uvoditi u upotrebu kola s drvenim osovinama, što očito govori o nazadnosti ove mjere itd . U svim tim i sličnim slučajevima obično se naglašava da je društveni interes samo na strani šumarstva , puteva, itd . Taj se interes upravo suprotstavlja interesu individualnih poljoprivred-

1782

nih proizvođača, a ponekad i interesu poljoprivrednih dobara i zemljoradničkih zadruga, a to se ne bi smjelo dešavati u našim uslovima. Takav pristup nije prihvatljiv, jer on ne pretpostavlja interes drugih. To navodi na pomisao poljoprivrednog proizvođača da u našoj politici prema njemu nismo iskreni, gaji kod njega nepovjerenje. Dogmatsko-tehnokrátska shvatanja takođe su u mnogo čemu izražena i u nekim shvatanjima uloge zemljoradničkih zadruga i kooperacije, a naročito u pogledu upravljanja zadrugama, tj . stvaranja uslova da zadrugari mogu više uticati na formiranje politike zadruga. Naime, kod znatnog broja članova Saveza komunista, pretežno onih koji nisu neposredni poljoprivredni proizvođači , vlada mišljenje da je zadruga isto što i svako drugo preduzeće u našoj privredi. Takvo mišljenje ima za posljedicu negiranje uticaja individualnih poljoprivrednih proizvođača na politiku zadruge, neograničenost u ukrupnjavanju zadruga, težnju da se realizuje nekakav nerealan princip - jedna opština, jedna zadruga, proglašavanje da je zadruga interes samo njenog kolektiva i sl. Svakako je ukrupnjavanje najčešće bilo nužno . Ono je isto tako doprinijelo i pomoglo da se bolje riješi niz unutrašnjih pitanja zadruga, ali sam način na koji je to činjeno najčešće je bio nedemokratski . Ono je najčešće stvarno vršeno mimo samih zadruga i njihovih kolektiva i o tome se, po pravilu, nije tražilo mišljenje zadrugara, pa, prema tome, ni komunista koji rade u zadrugama i na selu. To se isto dešava kada se radi i o odvajanju pojedinih pogona i sl. od zadruga i njihovom pripajanju poljoprivrednim dobrima ili pak nekim drugim preduzećima. O svim tim i sličnim pitanjima više se vode diskusije u opštinskim rukovodstvima, komorama i zadružnim savezima, a najmanje sa kolektivima zadruga i individualnim poljoprivrednim proizvođačima. U organizacijama Saveza komunista, sem donekle u opštinskim komitetima, o tome se takođe ne raspravlja. Takva praksa dovodi do toga da se o selu najčešće raspravlja izvan sela, a najmanje u samom selu i s faktorima koji su neposredno zainteresovani za njegov društveno-ekonomski razvitak. Očito se radi o jednom birokratskom metodu, koji je jednostran i neprihvatljiv u uslovima jačanja uticaja neposrednih proizvođača u raspravljanju i donošenju rješenja koja su od neposrednog ili posrednog interesa za proizvođače, i zato se protiv takvog metoda komunisti moraju najenergičnije boriti u svakodnevnoj praksi .

8 VIII kongres, III 1783

Veoma je nedovoljno učešće zadrugara u upravljanju zadrugom i neobično malen njihov uticaj na politiku zadruge. To sve više dolazi do izražaja ukoliko se vrši ukrupnjavanje zadruga, premda tome nije razlog samo ukrupnjavanje, već, u prvom redu, jedan birokratsko-sektaški odnos koji se izražava u potcenjivanju uloge neposrednih proizvođača. Naime, ukrupnjavanju zadruga nije slijedila i odgovarajuća aktivnost na razvijanju adekvatnih neposrednih oblika učešća zadrugara i zadružnih kolektiva u upravljanju zadrugama, što je svakako velika slabost u radu komunista u zadrugama i na selu. Ovo zanemarivanje je posljedica teze da zadrugom treba da upravlja, kako sam već rekao, samo njen kolektiv, posredstvom svojih organa upravljanja, tj . da je ona privredna organizacija kao i sve druge. Time su članovi kolektiva zadruga dobili i brojčanu prevagu u upravnim odborima i zadružnim savjetima. Jasno je da se u ukrupnjenim zadrugama nisu mogli održati stari oblici neposrednog učešća zadrugara u upravljanju zadrugama, kao što su zadružne skupštine. Međutim, veoma su rijetko pronalaženi novi oblici neposrednog učešća zadrugara u upravljanju zadrugama kao što su savjeti kooperanata, zborovi zadrugara i drugi, koji su se javili samo u pojedinim zadrugama, a koje ubuduće treba razvijati i tamo gdje sada ne postoje. I dok je u drugoj privredi sve više jačalo neposredno upravljanje, to nije slučaj u većini zadruga. Štaviše , i pojedini članovi SK, koji rade u zadrugama, iznose da za to nema uslova, da zadrugari još nisu zreli za samoupravu, jer u odnosu prema zadrugama polaze s pozicija svojih interesa, i da stoga nisu u stanju da učestvuju objektivno u formiranju politike zadruge i upravljanju njome. Izgleda da bi ovi drugovi htjeli da individualni poljoprivredni proizvođač sarađuje sa zadrugom mimo svojih interesa, što upravo najbolje ukazuje na dogmatizam njihovih gledanja . To pokazuje da se na proizvođača na selu još uvijek ne gleda kao na upravljača, što je dobrim dijelom u drugoj privredi već prevaziđeno. Na njega se još uvijek gleda kao na objekt, na čovjeka na koga treba djelovati isključivo spolja . Polazi se od toga da njemu treba saopštavati uslove njegovog rada, umjesto da se on posmatra sa stanovišta subjekta , pokretača i nosioca proizvodnje . Nasuprot takvim gledanjima, neposredni poljoprivredni proizvođači i komunisti na selu sve više zahtijevaju da najaktivnije učestvuju u formiranju politike zadruga i u upravljanju njima na

1784

određeni način, što pokazuje da se oni s pravom žele da afirmišu ne samo kao neposredni proizvođači , već i kao upravljači u poljoprivrednoj proizvodnji . Takav zahtjev je utoliko opravdaniji što je sve veći njihov interes za zadrugu, za njeno jačanje i njen ekonomski prosperitet. I baš zbog toga mora se imati u vidu´ da je poljoprivredni proizvođač neposredni proizvođač kao i svi drugi i da je, mada van kolektiva , veoma često više zainteresovan za zadrugu nego pojedini njeni članovi . Sama činjenica da je on van kolektiva ne negira potrebu njegovog učešća u upravljanju u uslovima svoga rada, koji sada ne zavise samo od njega, nego sve više od zadruga . O oblicima razvijanja poljoprivredne proizvodnje ima takođe veoma različitih mišljenja — jedni vide konačno rješenje poljoprivredne proizvodnje u migraciji seoskog stanovništva u gradove, drugi, opet, to vide samo u jačanju zemljišnih površina u društvenoj svojini i po pravilu se kolebaju u razvijanju kooperativnih odnosa zadruga i individualnih poljoprivrednih proizvođača . Prvo gledanje u današnjim uslovima objektivno podržava podizanje novih objekata , otvaranje novih radnih mjesta za zapošljavanja radne snage sa sela i faktički je usmjereno na dalji ekstenzivni razvitak industrije i time objektivno i na odgađanje podizanja životnog standarda radnih ljudi . Migracija selo grad i dalje će biti značajan faktor u rješavanju problema sela, što je, uostalom, praksa već i pokazala i mi ne smijemo biti romantičari, pogotovu zato što od poljoprivrede živi još oko 50 %, a u nekim krajevima i daleko više stanovništva. Prenaglašavanje migracije, u stvari, znači podržavanje pritiska na vanpoljoprivredne djelatnosti , koji je još u svijesti ljudi na selu veoma izražen.

Nerealno zanošenje migracijama selo grad ima i drugu posljedicu. Ono jednostrano sagledava našu politiku na selu i obično utiče na nestabilnosti naše akcije na tom području, ne ističe nužnost razvijanja akcija na selu, stvara iluziju iščekivanja da samo neko van sela rješava njegove probleme itd ., što karakteriše veoma velik broj opština, zadruga i društveno-političkih organizacija na selu . To, bez sumnje, vodi pasiviziranju snaga, ponajčešće na području poljoprivredne proizvodnje individualnih poljoprivrednih proizvođača i otežava poziciju Saveza komunista i drugih društvenih snaga.

1785

Drugo gledanje prenaglašava ili se orijentiše jedino na jačanje zemljišnih površina u društvenoj svojini, preko otkupa, osvajanja novih površina i sličnim mjerama, pa je i ono kao takvo veoma nedovoljno i jednostrano, naročito na području brdsko-planinskom, gdje je veća naseljenost i gdje je još uvijek skupa primjena mehanizacije u obradi itd . Sigurno je da je otkup zemlje važan i značajan , što najbolje pokazuje da je za sedam godina u Jugoslaviji otkupljeno oko 300.000 hektara. Ali on se ne smije shvatiti kao kampanja, već dugotrajan posao koji će se ostvarivati na principu dobrovoljnosti (a to sada nije uvijek slučaj ) na osnovu ekonomske rentabilnosti, tako da ekonomski jača poljoprivredna dobra i zemljoradničke zadruge. Iz takvih gledanja proizilazi i shvatanje da zemljoradničkim zadrugama nisu potrebne ekonomije i da naročito one razvijenije treba uključiti u sastav poljoprivrednih dobara ili poljoprivredno-industrijskih kombinata. Treba istaći da takva mišljenja nisu izražena u zadrugama i kod individualnih poljoprivrednih proizvođača već u prvom redu kod jednog broja kadrova u pojedinim opštinama, komorama i drugdje. Naravno, pri tom se zaboravlja da zadruga sa vlastitom proizvodnjom znatno lakše organizuje razne vidove saradnje sa individualnim poljoprivrednim proizvođačima, stiče veći ugled kod njih, ima bolje uslove korištenja mehanizacije, radne snage itd . Dogmatizam i šematizam takvih i sličnih gledanja sastoji se još i u sljedećem: ona najmanje polaze od činjenice da je potrebno ne samo da veliki broj poljoprivrednih proizvođača još dugo ostane na selu nego i da kroz razvoj kooperativnih odnosa sa zadrugama stalno poboljšava svoj lični i društveni standard . Oslanjanje samo na migraciju selo-grad ili samo na površine u društvenoj svojini , a zapostavljanje intenzivnijeg razvoja kooperativnih odnosa slabi ekonomski položaj individualnog poljoprivrednog proizvođača i podstiče ga da vrši još veći pritisak na grad i razne fondove . Osim toga, ne treba zaboraviti da niska produktivna moć individualnih poljoprivrednih proizvođača ugrožava životni standard i grada i sela i ne dozvoljava da naša ekonomika dâ potpunije efekte . Sjetimo se samo rodnih i nerodnih godina u poljoprivrednoj proizvodnji i kakvo je njihovo djejstvo bilo na opšti uspjeh naše privrede i životnog standarda.

1786

Upravo radi svega toga nužno je još više pokloniti pažnje, pored još intenzivnijeg razvoja poljoprivrednih dobara i ekonomija zemljoradničkih zadruga, i znatno bržem razvoju kooperativnih odnosa na svim područjima poljoprivredne proizvodnje. Međutim , razvoj poljoprivredne proizvodnje, a posebno kooperacije, traži stabilnijeg proizvođača koji će u sadašnjim uslovima manje razmišljati o svom putu u grad. Da bi se omogućila takva stabilnost, potrebno je u narednom periodu razmatrati neka već sada veoma aktuelna pitanja o kojima se na selu među komunistima i inače veoma živo razmišlja . Radi se o razmatranju mogućnosti punog zdravstvenog pa čak i penzionog osiguranja . Možda bi se već sada mogle stvoriti mogućnosti da pojedini poljoprivredni proizvođači, koji za to imaju uslova, realizuju i penziono osiguranje . Takođe je veoma aktuelno pitanje mogućnosti kreditiranja elektrifikacije sela, izgradnje škola, zdravstvenih i veterinarskih stanica, uz istovremeno učešće u njihovoj izgradnji sredstava individualnih poljoprivrednih proizvođača na taj način što bi se dati krediti vraćali u nekoliko godina . Recimo, možda bi se takvi krediti mogli dati u visini raspisanog trogodišnjeg ili pak petogodišnjeg samodoprinosa od strane zborova birača, na bazi utvrđenih planova, prvenstveno na područjima gdje postoji mogućnost stvaranja većih urbalnih cjelina. Potrebno bi bilo isto tako razmotriti mogućnost da se povećani prihod individualnih poljoprivrednih proizvođača, usljed povećane proizvodnje ili povećanih cijena, prvenstveno orijentiše na rješavanje navedenih pitanja, a ne samo da se poreski zahvata . Time ne samo da bi se stvorila veća mogućnost za podizanje društvenog standarda, nego i znatno povoljniji uslovi za aktivnost društveno-političkih organizacija na selu. U tom cilju takođe je nužno razmotriti mogućnost povoljnijeg poreskog tretmana individualnih poljoprivrednih proizvođača nerazvijenih područja. Preduzimanjem ovih i sličnih mjera, uz dalje poboljšanje materijalnog položaja poljoprivrede, sigurno bi se stvorili bolji uslovi za život na selu , oslabio pritisak na grad i omogućilo da se jedan broj radnika iz preduzeća , koji imaju niske lične dohotke i zemlju , a sada su najčešće u preduzeću zbog socijalnog osiguranja, mogućnosti kredita i slično, povuče na rad u poljoprivrednu proizvodnju . Time bi se, nema sumnje, stvorili normalniji uslovi odlijevanja stanovništva iz sela u grad, veća mogućnost preobražaja poljoprivredne proizvodnje i sela uopšte. (Aplauz. )

1787

PREDSEDAVAJUĆI, MIJALKO TODOROVIĆ :

Ima reč drug Ivo Šubić, delegat iz Zagreba . IVO ŠUBIĆ : Drugarice i drugovi, Želio bih govoriti o problemima jedne umjetničke djelatnosti , koja se u sadašnjoj fazi ostvaruje prvenstveno u okvirima specijaliziranih ustanova: o kazališnoj djelatnosti . Mislim da je to opravdano, i to zato što osvjetljavanje bitnih problema ovoga relativno uskog područja može pridonijeti potpunijem otkrivanju nekih značajnih momenata uraslosti umjetničkih aktiviteta u naša suvremena društvena kretanja uopće, a može, s druge strane, ilustrirati i pojedine temeljne karakteristike odnosa stvaralac - kulturna ustanova - publika u cjelokupnom našem suvremenom kulturnom životu . Čak mislim da je primjer kazališne umjetnosti naročito podesan za promatranje u ovakvom kontekstu, jer se kazališni stvaralački čin, po samoj svojoj prirodi - zbog neposrednog, aktuelnog učestvovanja publike, i zbog toga što je taj čin djelo jednog umjetničkog kolektiva - na veoma očigledan način i u svim svojim mnogostrukim vidovima ukazuje kao društvena činjenica. U praktičnom rješavanju naše suvremene teatarske problematike u posljednjih nekoliko godina najčešće se postavljaju i pretresaju dva pitanja : pitanje financiranja kazališta i pitanje upravljanja kazalištima. Htio bih odmah u početku reći da smatram da smo u rješavanju i jednog i drugog problema, u odnosu na opću dinamiku naših kretanja, uznapredovali tek posve neznatno, i da naša suvremena teatarska praksa, s obzirom na ta dva momenta, još uvijek, unatoč formalnim organizacionim inovacijama , u suštini nije daleko odmakla od pozicija na kojima se nalazila prije deset, ili usuđujem se to ustvrditi prije trideset, ili prije pedeset godina. Inovacija je bilo, i one — naročito na planu upravljanja kazališnom djelatnošću , naoko , nisu bile beznačajne . Uvođenje sistema društvenog samoupravljanja moglo je, uzeto samo za sebe , po svojim intencijama, po logičnoj , organskoj utkanosti svojih intencija u mehanizam kazališnih pothvata, predstavljati jedan od elemenata kvalitativno novog odnosa prema umjetničkom fenomenu teatra. Međutim , taj sistem nigdje, ni u jednom žarištu našeg kazališnog

1788

života, nije uhvatio dublje i trajnije korijene, jer je bio nakalemljen na suštinski nepromijenjene temeljne odnose, i ostao je svagdje samo površinski vezan s razvojem kazališnog organizma. Smatram da još i danas, kad god na dnevni red postavljamo problem financiranja i problem samoupravljanja kazališne djelatnosti, griješimo jer ta dva problema pokušavamo rješavati na površinskoj razini, na razini na kojoj su oni odvojeni , a ne sagledavamo ih na nivou gdje su nerazdvojno povezani, na nivou društvenog smisla kazališta kao umjetničke djelatnosti. Još uvijek financiranje kazališta — i u našim gledanjima i u praktičnim rješenjima znači prvenstveno financiranje ustanova koje se bave kazališnom djelatnošću, a upravljanje kazalištem znači prvenstveno upravljanje tim ustanovama. Još uvijek polazimo od umrtvljenog naslijeđenog modela kazališne ustanove - od formule koja, uostalom, nikad i nije bila istinski živa i plodonosna i koja nikada, nigdje, ni u dugotrajnoj historiji kazališne umjetnosti nije oslobađala autentične stvaralačke napore a ne polazimo od stvarnog sadržaja scenske umjetnosti kao društvene činjenice. Za taj konzervativizam u prilaženju akutnim problemima organizacija teatarske djelatnosti, za to uporno prešućivanje, zaobilaženje ili zataškavanje suštinskih njezinih problema, krivi smo, razumije se, u prvom redu mi komunisti — komunisti u redovima profesionalnih kazališnih radnika, komunisti u organizacijama i organima u čiji „ djelokrug”, na ovaj ili na onaj način, pripada kazališna djelatnost, i komunisti, napokon, čije se učestvovanje u kazališnim manifestacijama svodi na ulogu pasivnih gledalaca , ,,konzumenata" scenskih proizvoda". Što smo dopustili, što još uvijek dopuštamo da jedna po definiciji eminentno stvaralačka aktivnost vegetira ukalupljena u okoštale okvire davno preživjelih shema, što se napose mi, kojima je ostvarivanje umjetnosti teatra poziv i prvenstvena društvena funkcija, zadovoljavamo rutinskim i formalno korektnim ,,obavljanjem poslova", što ne tražimo da naša djelatnost svakodnevno ispituje, provjerava, vrednuje i opravdava svoju humanu, dakle društvenu misiju, podređujući tom stvaralačkom, revolucionarnom naporu sve oblike u kojima se očituje — odgovornost za to pada u prvom redu na nas . Treba još reći i ovo . Na tu odgovornost sú nas u proteklih desetak godina upozoravali, sve glasnije i sve određenije , brojni revolucionarni tokovi naših općih društvenih kretanja, čitav naš društveni razvoj otkrivao nam je nerazmjer između

1789

naše funkcije i okvira u kojima smo uporno ostajali da je vršimo, a i u našim vlastitim redovima javljala su se nastojanja da se taj nerazmjer prevlada . Međutim, ta su nastojanja ostala na kraju izolirana, i konzervativizam je prevladao . A svakome ko bude jednom iz historijske perspektive ocjenjivao jugoslavenska kazališna kretanja u tom periodu ponovo će se jasno ukazati činjenica koju potvrđuje čitava kazališna povijest : da su oblici organizacije scenskog stvaralaštva ujedno i veličine estetskoga reda; i zbog toga će se stagnacija suvremene jugoslavenske kazališne umjetnosti neminovno, i s potpunim pravom, dovoditi u najužu vezu s trenutačnom prevagom konzervativnih tendencija u rješavanju organizacionih problema scenskih djelatnosti. Da je teatar umjetnost, da on nije reprodukcija literarnog djela nego autonoman kreativni čin, da je on, osim toga, umjetnost kolektivna - to su notorne činjenice, ali upravo od ovih posve banalnih konstatacija moramo poći da bismo razbili iskrivljenu predodžbu o kazalištu , koja je proizašla i koja se rađa i dalje iz težnje za održanjem, za ovjekovječenjem postojećih organizacionih struktura . Jer, ako polazeći od ovih banalnih, općenito usvojenih konstatacija, pokušamo definirati kazališni organizam, vidjet ćemo da je on, u prvom redu, grupa ljudi koja je kadra da bude kolektivni umjetnik, kolektivni stvaralac. A to znači da ta grupa mora biti organizirana tako da se u njoj u najvećoj mogućoj mjeri neprekidno oslobađaju umjetničke stvaralačke funkcije . Istinski kazališni ansambl nije, dakle, naprosto skup pojedinaca koji su se jednom za svagda opredijelili za kazališnu umjetničku djelatnost; on je grupa čiji se članovi svakodnevno, u svakom času, iznova opredjeljuju za zajednički kreativni napor: u protivnom slučaju, ta se grupa ne bi mogla ostvarivati kao kolektivni autor. Ali , ovakvo shvaćanje kazališnog organizma veoma je daleko od kazališta-ustanove. Društvena grupa sposobna za trajno obnavljano kolektivno stvaralaštvo ne može biti ni stvarana ni održavana, niti administrativnom odlukom niti silom inercije, ili navikom ili društvenom konvencijom ; takva grupa mora biti iznutra povezana najčvršćim kohezionim silama, njezino se jedinstvo temelji na neprekidno ponavljanim ali uvijek novim opredjeljenjima njezinih pripadnika, na unutrašnjoj disciplini koja je besprizivna jer je uvijek iznova dragovoljno prihvaćena. Takva grupa u svakom momentu ima i mora imati svoje gravitaciono središte, promjenljivo, pokretno, ali stalno aktivno ; ona u svakom momentu predstavlja i odre-

1790

đeno zajedničko htijenje, određen program. Samoupravljanje u takvoj grupi izrasta organski, ono tu nije „sistem" ili „mehanizam " primijenjen na određene oblike organizacije, nego nedjeljiv sastavni dio grupe, jedan od neotuđivih vidova njezinog normalnog života. Suštinu živog kazališnog organizma sačinjava , dakle, takva grupa ljudi . S druge strane, kazališni stvaralački čin je po svojoj prirodi efemeran u smislu fizičkog trajanja , on je neponovljiv, a ostvaruje se svaki put iznova aktuelno i neposredno u suradnji s publikom. Uspjeh i neuspjeh pojedine kazališne manifestacije, pojedinačne predstave, nepovratan je; današnja predstava, ako je propala" s današnjom publikom , ne može uspjeti sutra sa sutrašnjom publikom, jer to više neće biti ova današnja predstava. Kazalište se u svakom svom stvaralačkom činu iznova rađa i umire, ono ne može stvarati za neku društvenu sredinu izvan one u kojoj djeluje niti može stvarati „ za buduća pokoljenja", i zbog toga je učestvovanje publike kao kolektivnih suradnika u teatarskom činu tako intenzivno u svojoj opipljivoj svakodnevnoj prisutnosti . Gledan s te strane, kazališni ansambl je u stvari organ publike, delegiran od nje svaki put iznova zato da bi u njezino ime inicirao i usmjeravao jedan kolektivni umjetnički doživljaj . Drugim riječima, kazalište je umjetničkospoznajni organ društvene sredine u kojoj djeluje, i ono na najneposredniji način, svakog dana, stavlja na kušnju djelotvornost svoje uraslosti u tu sredinu, u tu konkretnu društvenu stvarnost. Ono postaje jalovo i besmisleno onog časa kad gubi svoj stvaralački ( dodajmo usput, da to znači revolucionarni, dakle borbeni ) kontakt sa svojom sredinom. Kazališni organizam predstavlja ujedno i određen program, ali taj program može biti živa formula akcije samo onda ako znači nastojanje da se zadovolje potrebe za kolektivnim umjetničkospoznajnim činom koje (naj、 češće djelomično prikriveno ) postoje u društvenoj sredini u kojoj kazališni organizam djeluje. Iz ovih temeljnih osobina kazališnog čina i kolektiva ansambl-publika, kao nosioca tog čina, a ne iz nekih apstraktnih shema, proizlaze sve postavke na kojima bi se mogla zasnivati određena smišljena, svrsishodna ,,kazališna politika". Jasno je , naime, jedno : ukoliko je teatar zaista živ stvaralački organ određene sredine, tada se svi problemi njegove fizičke egzistencije, problemi financiranja, organizacije i upravljanja rješavaju u intenzivnom stvaralačkom kontaktu između te sredine i teatra, nji-

1791

hovo rješavanje je samo jedan od slojeva uzajamnih strujanja koja postoje između društvenog tijela i teatra kao njegovog organa. Tada osiguranje materijalne baze djelovanja kazališta ne predstavlja financiranje jedne ustanove, odvajanje sredstava za pokrivanje troškova jedne neproduktivne djelatnosti , nego investiciju koja omogućava funkcioniranje jednog neophodnog - društvu, konkretnoj društvenoj sredini neophodnog organa. Tada se i unutrašnja struktura ansambla i unutrašnja organizacija grupe koja sačinjava cjelokupni kazališni organizam, i učestvovanje društvene zajednice u upravljanju tom djelatnošću koja zadovoljava jednu njezinu potrebu izgrađuju organski, u skladu sa zahtjevima kazališta kao okvira i nosioca kolektivnog umjetničkog čina te društvene zajednice . I obrnuto, ako kazalište nije zaista živ stvaralački organ određene društvene sredine ( a ono to prestaje biti čim se uklopi u shemu, čim njegovi odnosi s vlastitom društvenom sredinom postanu mehanički ) , tada se problemi financiranja, organizacije i upravljanja pretvaraju u nerazrješive čvorove, i nikakve mjere na nivou financiranja kao takvog, organizacije kao takve i upravljanja kao takvog ne mogu ih razmrsiti . Prema tome, prva pretpostavka efikasne kazališne politike jest podređivanje svih elemenata i svih slojeva kazališnog mehanizma kolektivnoj stvaralačkoj funkciji kojoj taj mehanizam treba da služi . To znači da takva politika implicira: otkrivanje, oslobađanje i razvijanje kazališnih stvaralačkih potreba u određenoj društvenoj sredini, dakle „ otkrivanje” i „ oslobađanje" novih aktivnih publika; okupljanje kazališnih radnika, autora teksta, glumaca, režisera itd . u grupe povezane čvrstim zajedničkim nazivnicima, programima koji su formule trenutačnih sagledavanja kazališnih potreba sredine u kojoj te grupe djeluju; neprekidno intenziviranje odnosa između kazališnog organizma i sredine koja ga nosi, ostvarivanje istinske kreativne suradnje u zajedničkom nastojanju , u uzajamnom djelovanju usmjerenom na oslobađanje kolektivnih stvaralačkih funkcija. Drugim riječima, takva politika znači organsko uključivanje teatra u društvenu sredinu i organsko uključivanje društvene stvarnosti u teatar.

Konkretni modaliteti provođenja takve jedne politike mogu se sagledati , takva politika može se formulirati kao određen realan radni program, koji sadržava u sebi, dakako , i rješavanje onih problema koji se u ovim posljednjim godinama uzalud

1792

nastoje riješiti na prakticističkom nivou. Takav program , osim toga, ni u čemu ne ugrožava, nego „ obuhvaća " i dalje razvija sve istinske vrednote koje je naša teatarska umjetnost stvorila i stvara u dosadašnjim i sadašnjim nepovoljnim uvjetima. Međutim , on nužno ugrožava i ruši određene stečene pozicije, izvjesne konvencije i navike , izvjesne uhodane prakse . On je nužno u suprotnosti i sa svima onim tendencijama u određenoj društvenoj sredini koje se opiru svakom ostvarivanju kolektivnog umjetničkog čina . (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drug Borivoje Simić, delegat iz Beograda . BORIVOJE SIMIĆ : Drugarice i drugovi, To što mi na ovom Kongresu posvećujemo punu pažnju međunacionalnim odnosima, svi mi doživljavamo i kao dokaz da je u Savezu komunista Jugoslavije stalno prisutan kritički odnos prema onome što jesmo i što treba da budemo i kao izraz revolucionarne doslednosti u sagledavanju i javnom raspravljanju sopstvenih slabosti koje stoje na putu našeg bržeg razvoja. Komunisti Beograda u pretkongresnoj aktivnosti, i posebno na nedavno održanoj konferenciji, kritički su analizirali negativne pojave i sopstvene slabosti i u ovoj oblasti . Zaključeno je da svoj odnos prema nacionalističkim pojavama ne smemo svoditi samo na osudu posledica i oblika u kojima se one manifestuju. Istakli smo da je više nego do sada potrebno da trajno i sistematski ulažemo napore u kritičko sagledavanje i istraživanje izvora ovih pojava radi uklanjanja njihovih korena. Uporedo s tim komunisti Beograda će jačati svoje redove odstranjenjem iz njih nosilaca nacionalističkih zastranjivanja i šovinističkih ispada. Proces sprovođenja takve orijentacije već se odvija u praksi. Takva orijentacija je izraz spremnosti komunista Beograda da dosledno sprovode u život stavove Programa SK, koji je ukazao na ekonomske odnose kao osnovne izvore protivrečnih nacionalističkih zastranjivanja i na činioce koji takve pojave u našem razvoju mogu pothranjivati, i tako opredelio zadatke komunista . Ovakva orijentacija i odlučnost izvire iz prirodnih težnji radnih ljudi Beo-

1793

grada (kao i svih radnih ljudi naše zemlje ) koji po svom položaju u savremenom procesu proizvodnje i potrošnje materijalnih dobara i po svojim istorijskim stremljenjima sve više u praksi ukazuju koliko im je blisko i neophodno međunacionalno i internacionalističko prožimanje sopstvenog rada radom ljudi drugih nacionalnosti. Ako ovakva stremljenja ne dobijaju u praksi svoju puniju potvrdu , to nije rezultat stvarnih osećanja i težnji radnih ljudi . Često je to posledica delovanja sklopa činilaca među kojima birokratski mentalitet sebe stavlja u položaj dušebrižnika interesa radnih ljudi . I u nekim slučajevima kada se radni kolektivi zatvaraju pred procesima socijalističke integracije radi se često samo o prividnom izrazu volje radnika . U stvari, najčešće je u pitanju nešto što je radnicima nametnuto dejstvom birokratskih činilaca (shvaćenih u uslovnom značenju) a uz to i negativnim nasleđem prošlosti . Kad god su se u prirodne težnje radnih kolektiva Beograda, usmerene ka ostvarivanju procesa socijalističke integracije, umešali birokratski faktori i pokretali argumente koji se protežu na međurepubličke odnose, stvorena je atmosfera koja nije ponekad bila daleko od nacionalističkih zastranjivanja. Radni ljudi su u ovakvim situacijama najčešće bili kritičari tih pojava i nosioci najprogresivnijih rešenja. Sigurno je da ćemo slabosti ispoljene u nacionalnim odnosima efikasno suzbijati daljim razvijanjem samoupravljanja i jačanjem materijalnog položaja radnog čoveka i njegove radne organizacije, daljim razvijanjem socijalističkih društvenih odnosa i procesa jugoslovenske socijalističke integracije . O tome je bilo govora u pretkongresnoj aktivnosti, a drug Tito je u svom referatu ukazao na jasne puteve razrešavanja slabosti koje su nas pratile . Daljim razvijanjem ekonomskih odnosa stvoriće se uslovi za prevazilaženje slabosti ispoljenih u međunacionalnim odnosima. Za naš svakodnevni idejno-politički rad biće jako značajno da ne stvorimo takva rezonovanja koja bi polazila od toga da će drugačiji ekonomski odnosi maltene automatski eliminisati sve slabosti i pojave. Jer, činjenica je da su se nacionalističke pojave probijale u oblasti društvenih odnosa i društvene svesti i onda kada nisu bile direktan odraz ekonomskih kretanja. U tim slučajevima one se pojavljuju kao posledica naših subjektivnih slabosti i grešaka, a dobijaju posebnu težinu ako su njihovi nosioci članovi Saveza komunista. Tako su, na primer, neki komunisti nacionalističke elemente u delima pojedinih kulturnih ili javnih radnika pravdali rečima : „ Kada otpadnu razlozi ovakvih pojava u materijalnoj bazi, ot-

1794

pašće i ovakve manifestacije u nadgradnji !" Svesno ili nesvesno ta parola koristi se da bi se opravdale i one manifestacije koje nemaju nikakve direktne veze s kretanjima u ekonomskim odnosima. Takva i slična vulgarna pojednostavljivanja društvenih procesa i odnosa u stvari su izraz oportunističkog mirenja i nespremnosti da se stupa u svakodnevnu konkretnu idejnu i političku borbu protiv nosilaca nacionalističkih pojava. Na istoj liniji su i oni koji se ne upuštaju u otvorene polemike i idejnu borbu pod izgovorom da se radi o „ složenim” , „ osetljivim ”, „ delikatnim” pitanjima. Takav stav vodi u pasivnost koja je obično izraz zamaskiranih uskogrudih shvatanja i interesa. Pored toga što to stvara atmosferu u kojoj slabi borbeni i nepomirljivi odnos komunista prema svemu što je uskogrudo, to rađa i manifestacije koje zbunjuju naše radne ljude i koje oni oštro osuđuju. U takvoj atmosferi lakše dolaze do izražaja pojave nacionalizma. U takvoj atmosferi je dolazilo do nacionalističkih istupa u izložbenim galerijama Beograda. Tako je kod nas lakše izbijala nacionalistička tradicija i u radovima koji se bave procenjivanjem kulturne i istorijske prošlosti . I pojedini komunisti su, u ime jugoslovenske kulture i uporedo sa težnjom uzdizanja iznad uskih okvira nacionalne kulture, branili pojedine stavove, koji objektivno pogoduju nacionalističkom u oblasti kulture i umetnosti . Beži se od savremenih tema i ponire u idealiziranje i uzdizanje prošlosti i veličina iz svoje nacionalne istorije. O tome i drugim pojavama mogu i treba više da govore oni drugovi koji direktno rade na ovim pitanjima . U takvoj atmosferi pojedinci se nisu libili da čine i otvorene šovinističke ispade . Protiv takvih pojedinaca je trebalo voditi borbu, nekad i političkim a ne samo idejnim sredstvima . Nema svrhe na ovom skupu nabrajati primere pojedinačnih nosilaca nacionalističkih i šovinističkih ispada . Važno je istaći da je Beograd, po svojim kadrovima i svojim mogućnostima, svestan svoje odgovornosti , a mislim da takve mogućnosti još nisu iskorišćene u svim republičkim gradovima. Mi imamo snaga da brzo otklanjamo slabosti i smetnje. Naše osnovne organizacije, i posebno rukovodstva Saveza komunista, orijentisane na rad koji podstiče prirodne, organske, nelokalističke veze, nisu onako kako je to klasično istakao Rodoljub Čolaković u svom izlaganju - u svojoj svakodnevnoj idejnoj i političkoj akciji bile dovoljno usmerene, osposobljene i na širem frontu angažovane na suzbijanju ovih pojava. Više smo reagovali prema pojedincima kada učine nekakav eksces. Manje

1795

je bilo prethodnog idejnog i političkog dejstva da do ovakvih pojava ne dođe. Takav način delovanja nije inicirao napore da se i sebi i drugima objasne problemi i pravilno postave zadaci na širem planu. Javne rasprave i polemike malo su korišćene u rasvetljavanju ovih pitanja i osposobljavanju šireg kruga komunista. Ukoliko je bilo javnih diskusija, one su najčešće ostajale na akademskoj visini, te iz njih osnovna masa komunista i radnih ljudi nisu mogli da izvlače iskustva za praktičnu političku akciju . A javno mnenje može i treba da bude najbolja brana protiv ovih pojava. Da bi komunisti bili u stanju da stalno otkrivaju korene i bore se protiv manifestacija i nosilaca nacionalističkih pojava, moramo naš idejni rad učiniti dinamičnijim i funkcionalnijim . Pored toga, u Savezu komunista nismo stvorili oblike i usavršili načine razmene iskustava. Očevidno je da samo partijska i druga štampa još ne mogu da zadovolje potrebe u tom pravcu. Reči druga Tita izgovorene na ovom Kongresu ulivaju novu snagu komunistima i svim radnim ljudima naše zemlje . U beskompromisnoj borbi protiv svega negativnog, našim idejnim radom treba još više da ističemo nove elemente što izrastaju iz našeg složenog razvitka i u procesu potvrđuju specifičnu socijalističku zajednicu jugoslovenskih naroda. Svi mi danas možemo jasnije da vidimo koliko smo kao radni ljudi organizovani u radničke savete i druge organe samoupravljanja, u komune, a ne samo u nacije. Sposobni smo da na nov i moderan način privređujemo i razvijamo nove odnose humanizma i međusobne povezanosti prevazilazeći u sklopu našeg opšteg socijalističkog demokratskog razvitka, protivrečnosti i na ovom planu . Ne treba potcenjivati iskustva koja već imaju privredne organizacije, opštine, izdavačke kuće, škole, omladinske i studentske organizacije, kulturno-prosvetne organizacije, radio, televizija i dr. u međusobnom povezivanju, i pored slabosti kojih tu ima. Sve što nas povezuje i zbližava treba da afirmišemo, posebno zbog mladih generacija koje dolaze. Jer njihove želje i težnje, kroz mnoštvo oblika saradnje i magistrale bratstva, pokazuju koliko su mlade generacije zagledane u budućnost socijalističke Jugoslavije i koliko im smetaju, kao što je drug Tito istakao, pojave uskogrudosti i šovinizma. Potrebno je da se daleko bolje organizujemo u ideološkoj i političkoj akciji da bismo bili u stanju da se obračunavamo i obračunamo sa svima koji nas zaustavljaju u kretanju napred.

1796

Jer, teško je uspešno ići napred ako je pogled često okrenut nazad. Uvek smo imali snaga da naše zadatke pretvorimo u dela. Izražavajući težnje radnih ljudi, i zajedno s njima, imaćemo snage da reči druga Tita, izgovorene i na ovom Kongresu, pretvorimo u dela. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIC :

Dajem odmor od 30 minuta. (Pauza)

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Da nastavimo rad. Da vas obavestim da imamo još 20 i nekoliko prijavljenih govornika. Bilans radnog vremena stoji ovako : večeras još možemo da radimo najviše sat i po. Ostaje nam da radimo sutra od 9-11 , što znači da ukupno još imamo na raspolaganju tri i po sata rada. Znači, ako hoćemo da svi koji žele dođu do reči i da kažu šta misle, onda će svi govornici morati da budu dosta kratki u svom izlaganju. Na to vas upozoravam, da mi odavde ne bismo dolazili u si-

tuaciju da na to podsećamo govornike . Prelazimo na rad. Reč ima drug Meša Selimović, predsednik Saveza književnika Jugoslavije.

MEŠA SELIMOVIĆ : Drugarice i drugovi, Govoriću o književnosti i književnicima i o problemima u toj oblasti . Na ovom Kongresu učinjene su ― kad je riječ o kulturi, po mom sasvim ličnom i sasvim proizvoljnom utisku ― dvije značajne, pa i dragocjene konstatacije. Jedna : da je oblast kulture i umjetnosti specifična i delikatna i da je treba tretirati sa paž-

1797

njom i oprezom koje zaslužuje . I druga : da smo ostali dužni kulturi i da nam savjest u tom pogledu ne može biti sasvim čista. Da je književnost, kao i svaka druga umjetnost, veoma osobena ljudska djelatnost, o tome ne treba mnogo govoriti, mada se govori i suprotno . Za književnika ne vrijedi mnogo opšte mišljenje, već pojedinačno, ne vrijede racionalne konstrukcije, već emocije. Ne vrijede čak ni same činjenice po sebi, već njihova to su umjetnička transpozicija . A lična boja, emocija i fantazija putevi grijeha, na kojima nas ne spasavaju formule . Niko književnicima u poslu stvaranja ne može pomoći, a naše djelo je uvijek pred očima javnosti . Javnost rada u književnosti je suština njenog postojanja. Mi svoje greške ne možemo sakriti. Nas kritikuje kritika, kritikuju nas čitaoci. Kritikuju nas mnogi ljudi, naročito oni koji nas ne čitaju . S razlogom i bez razloga. Zbog grijeha koje činimo i koje nismo ni pomislili da učinimo. Ne braneći se ni od čega, čini mi se da je najbolje da iznesem neke činjenice i osnovne probleme koji nas 'biju u glavu. Mislim da nemamo naročitog razloga da se mnogo zabrinemo za stanje naše književnosti . Broj književnih djela i njihov umjetnički kvalitet u sigurnom su porastu. U poslijeratnom periodu, a naročito u posljednjih 50 godina, stvoreno je toliko dobrih djela kao ni u jednom ranijem periodu naše istorije. Ne samo da je stvorena jedna potpuno nova nacionalna književnost - makedonska, koja je u kratkom vremenu svoga postojanja dokazala svoju vanrednu vitalnost, već su učinjeni novi prodori i u književnostima u kojima je književna tradicija jaka. Zanimljivo je, recimo, da je redakcija jedne biblioteke, u kojoj će biti objavljeni najbolji jugoslovenski romani, počev od Jakova Ignjatovića pa do naših dana, strogim odbirom pronašla da od 35 romana, koliko će se ukupno objaviti, 15 treba da otpadne na pisce iz ranijih perioda, a 20 na žive pisce . Uza sav mogući subjektivni izbor, podatak je veoma karakterističan. Dosta govori i prodor naše književnosti u svijetu . Za posljednjih 10 godina prevedeno je više dijela na strane jezike, nego ranije u cijelo vrijeme trajanja naše književnosti . To je, istina, i ´posljedica sve većeg ugleda naše zemlje u svijetu i interesovanja za nju, kao i pojačane kulturne razmjene među narodima, ali i znak porasta umjetničke vrijednosti naše književnosti. Mi nismo više, čini mi se, književna provincija Evrope. Međutim, mislim i uvjeren sam čak u to da bi rezultati bili mnogo veći i mnogo povoljniji da su se stekli izvjesni preduslovi, da su se riješili neki

1798

problemi čije postojanje onemogućava pun razvoj naše književnosti. Jugoslovenski književnici traže danas načina da ostvare svoj status koji ne mogu lako naći . Oni nisu društvu suprotstavljeni i nisu mu irelevantni. Sloboda umjetničkog stvaranja, proklamovana programom SK i Ustavom , nameće književnicima i obavezu i pravo da kao i ostali radni ljudi ostvare ustavnu mogućnost samoupravljanja, da određuju uslove svoga rada i da budu nagrađeni prema rezultatima toga rada , To je, istina, još želja i težnja, ali ne vidimo nikakvog razloga da se to i ne realizuje. Najamni radni odnos u kome smo danas prilično je nepovoljan. Da ne govorim o honorarima koji su zaista simbolični . Na Kongresu Saveza pisaca pokazano je, recimo, da mjesečni iznos dohotka jednog pisca koji radi veoma intenzivno i svake treće godine izdaje knjigu, što je praktično neostvarivo, iznosi oko 6.000 dinara. Izuzev nobelovaca, njegoševaca i vrlo malog broja pisaca koji uživaju izuzetnu popularnost, svi ostali bi ubrzo pomrli od književnih honorara. Često se čuje da je bavljenje književnošću privatna stvar svakog pisca. Osim honorara koji potvrđuje takvo mišljenje, na tom stanovištvu stajali su donosioci predloga Zakona o penzijskom osiguranju umjetnika, u kome se predviđa ne samo da umjetnici sami snose troškove socijalnog osiguranja već i da, prema jednoj nevjerovatnoj odredbi , koja je poslije našeg užasnutog reagovanja ukinuta - ali jasno govori o određenom odnosu umjetnik ako hoće da ostvari svoje penzijsko pravo, mora da prekinė s umjetničkim radom, kao obućar koji zatvara radnju i vraća majstorsko pismo... U stvari, takve tendencije onemogućavaju u perspektivi profesionalno bavljenje literaturom, bez čega će književni rad biti uvijek realizovan u pola snage i sa pola mogućnosti. Međutim, mislim da je to čista društvena šteta. Teškoće su i u dobijanju sredstava za rad naše organizacije, naročito Saveza književnika . Jedini izlaz vidimo u stvaranju književnog fonda, koji bi se formirao od sredstava koja ostvaruje književnost. Naravno, tu bi se odmah pojavio problem neravnomernog priticanja sredstava , naročito u nerazvijenim republikama . Mislim da je naročito težak položaj mladih pisaca. Vrlo je neodređen, sa sigurnim osjećanjem nesigurnosti; ali je možda najgore što su mladi pisci ostavljeni sami sebi, ne pomažemo im ni mi pisci niti iko drugi , i njihovo formiranje ostavljeno je slučaju. Nisu im osigurana nikakva sredstva za razvijanje, ni za 9 VIII kongres, III

1799

kontakte sa stranim književnostima, za učenje stranih jezika, za usavršavanje koje je današnjem piscu neophodno. Sutrašnji pisci naše književnosti neće nam biti mnogo obavezni. Što se tiče realizacije samoupravljanja, koje je ustavna odredba, mislimo da treba da postavimo i pitanje učešća, što je takođe ustavna odredba, u institucijama od posebnog značaja za naš rad . U tom pogledu danas ima anomalija koje su teško razumljive. Recimo, u književnim savjetima, u savjetima izdavačkih preduzeća, od 11 članova predviđeno je da samo jedan bude književnik. Među problemima koje samo nadohvat nabacujem ističem da nemamo stalne i dobre književne kritike, ali ne činimo mnogo da je stvorimo. Umjesto toga regulativa, koji je jedino normalan pribjegavamo nepopularnim sredstvima, administrativnim mjerama ili sudskim procesima, koji ni na šta ne liče . Pada mi na um zanimljiv primjer da je Univerzitet svake godine raspisivao konkurs na književnu temu i tri godine uzastopce nagradu su dobijali medicinar, mašinac i elektrotehničar, a nijedan student književnosti . Znači , problemi su negdje tu, u orijentaciji talentovanih ljudi na profesije koje su sigurnije. Da pomenem čitaoce kao problem o kome često govorimo, kojih ima manje nego što bi ih moglo biti, ali ipak više nego što mi ponekad mislimo. Ima ih manje, a može ih biti više iz nekoliko razloga. Jednim dijelom to je zbog nekomunikativnosti jednog dijela naše književnosti , izvesnih književnih dela. Problem je vrlo složen i ne bih htio da ulazim u njega. Tu su djelimično krivi književnici. Dalji je uzrok tome cijena knjige, koja je za naše uslove prilično visoka i nedostupna . Možda bi tu trebalo govoriti o takozvanom formiranju strukture cijene knjige, u kojoj bi bilo vrlo interesantno pogledati odnose unutar strukture takozvane cijene knjige. Autorski honorar iznosi 7% , rabat prodavača 25% , a nameti na razna davanja iznose neverovatnu cifru . Cijena knjizi je stvarni uzrok što čitalaca nema onoliko koliko bismo želili , ma da ih, nekim čudom, ipak ima. Preduzeće u kome radim prodalo je za jednu godinu 3 miliona primjeraka i nije mi ni samom jasno kome, ali je uglavnom išlo, knjiga je išla ondje gdje je cijena bila manja kada je u pitanju bila kolekcija džepne biblioteke. Uzrok malom broju čitalaca, čini mi se, leži i u sistemu predavanja književnosti u školama . Zanimljiva je činjenica da učenici možda najviše čitaju, ali prestaju da čitaju čim svrše školu , čim više nisu obavezni . Mislim da je uzrok tome mnogo dublji i komplikovaniji. Ali činjenica je da se ne razvija ljubav pre-

1800

ma književnosti; znam čak iz ličnog primjera da se u našim školama, bar u izvjesnom dijelu, ne mogu da uopštavam , ide na to da se uči sve napamet, pa i teorija književnosti, bez stvarne analize i približavanja književnog djela . Na fakultetima nije takva situacija. Ali slična je situacija į tamo ukoliko se književnost predaje tradicionalno i ne postoji mogućnost njenog približavanja studentima. U tom pogledu smo pokušali da vodimo neke razgo vore i nismo mnogo uspjeli . Problem je takođe u našim bibliotekama. O tome govorimo godinama, i godinama se obećava da će se to riješiti. Međutim, mislim da će se o njemu još godinama govoriti i neće se riješiti, jer biblioteke apsorbuju neverovatno mali procenat, svega 4% od ukupnog tiraža knjiga izdatih u toku jedne godine. Međutim , mislim da postoji još jedan razlog, koji je komplikovaniji : čitanje, čini mi se, nije izvjestan društveni imperativ, nije stvorena društvena atmosfera za to, ne smatra se nedostatkom i niko se ne stidi toga da kaže da ne čita. Zanimljivo bi bilo reći nešto i o nacionalnim odnosima u ovoj oblasti. Samo ću pomenuti probleme. Postoje tendencije prožimanja naših nacionalnih književnosti i postoje vrijednosti koje nisu samo lokalne, nisu nacionalne, koje ulaze u naš opšti fond kao opšte vrijednosti . Međutim, postoje i tendencije zatvaranja u nacionalne okvire; te tendencije su ponekad vrlo jake, tako da je češće teško ostvarivati neke poduhvate. Ta osjetljivost je vrlo velika i kriterijumi su različiti, a ponekad propadaju i neki izvanredno zamišljeni poduhvati. Preskočiću pitanje grupa u našem književnom životu, čiji su motivi različita estetska shvatanja ili lična združivanja iza kojih ponekad stoje uticajni drugovi . Preskočiću niz drugih pitanja o kojima u Savezu književnika raspravljamo kao o pitanjima koja čine osnovu naše egzistencije, bez čega ne možemo dalje ići u organizovanju tog književnog života i rada. Uvjeren sam da ćemo o svim tim pomenutim i nepomenutim problemima morati da povedemo mnogo više računa i da će oni morati da postanu briga i našeg društva i naših društvenih organizacija, pre svega Saveza komunista. Razumijevajući potpuno da je razgovor o privrednim problemima i proizvodnji nužnost bez koje ne možemo, jer je to baza, moja je želja da doživim jedan naš Kongres na kome bi se govorilo, ako ne samo o kulturi , a ono najviše o njoj , jer bi to bio znak da smo prevazišli krupne nevolje i počeli da rješavamo najglavnije probleme . (Aplauz. )

1801

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drug Velja Tadić, delegat iz Prištine. VELJA TADIĆ : Drugarice i drugovi, Ja ću se u diskusiji zadržati na nekim pitanjima javnosti rada i odnosa prema radu . O javnosti rada i odluka društveno-političkih organizacija, rukovodstava Saveza komunista i drugih organa bilo je reči naročito u referatima drugova Rankovića i Vlahovića. Zaista bi bilo, čini mi se, izlišno dokazivati danas da stvarnog samoupravljanja nema niti može biti bez punog sudelovanja svih činilaca javnosti u radu i odlučivanju raznih organa i organizacija, pre svega, u komuni i radnoj organizaciji, i to ne samo o najkrupnijim osnovnim pitanjima nego i o mnogim, na izgled sitnim pitanjima. Mislim, međutim, da neću pogrešiti ako kažem da se upravo na tom pitanju u praksi spotičemo, i to vrlo često i teško. A ako javnost ne nađe izraza u legalnim oblicima, ona prokulja na drugom mestu, po ćoškovima i sokacima, sa svim posledicama. Princip javnosti rada ne samo da je zapisan, već i snažno naglašen u svim važnijim javnim dokumentima: u Ustavu i u ustavima republika, u statutima društvenih organizacija, političko-teritorijalnih jedinica i radnih zajednica, u svim važnijim zakonima i drugim aktima. Javnost kao princip utvrđen je, dakle, kao obavezan. Utvrđen je i postupak koji obavezno uključuje konsultovanja i izjašnjavanje javnosti o mnogim bitnijim pitanjima. Svi su sastanci, po pravilu, javni samo, da li je to dovoljno. Obavezno se traže izjašnjenja društvenih organizacija i kolektiva, ali često jedino u slučajevima kada je to utvrđeno kao obaveza. No, pored svega, čini mi se da je jedna od najvećih slabosti u funkciji samoupravljanja u mnogim radnim organizacijama i komunama u tome što nisu stvoreni uslovi i atmosfera u kojoj bi se faktori javnosti blagovremeno i svojski mogli angažovati u razmatranju i iznalaženju odgovarajućih rešenja i odluka o pitanjima koja se tiču kolektiva i njegovih članova. Šta je to što otežava puniju afirmaciju ovog principa, što sputava aktivniji i konstruktivniji odnos kolektiva, ili bar njegovog većeg dela, prema problemima koji se rešavaju ili očekuju rešenja? Nesumnjivo je da ima dosta razloga koje obično nazivamo objektivnim , kao što su : niska opšta i stručna naobrazba, nerazvijena društvena svest o vlastitom položaju u našem sistemu,

1802

neprevaziđen mentalitet najamnog i činovničkog odnosa, nedovoljna obaveštenost o pitanjima koja se razmatraju da bi se o njima moglo kvalifikovano izjašnjavati i sl . Još uvek nerešen materijalni položaj i društveni status mnogih organizacija, naročito u društvenim službama, onemogućava značajniji razvoj odnosa u njima itd . To su problemi trajne prirode i njih, razume se, moramo rešavati uporno, sistematski i na dužoj stazi. Ja se, međutim , ne bih zadržavao na njima, već bih istakao jedan drugi, u suštini idejni uzrok o kome je u referatu bilo reči. To je naš odnos prema javnosti, odnos nas komunista i mnogih društvenih i političkih organa. Za spor razvoj demokratizma na mnogim mestima i u mnogim organizacijama i za mimoilaženje javnosti ne treba tražiti uvek krivicu van nas samih. Bitku za novi metod, novi stil rada, za kvalitetno novi odnos prema javnosti kao osnovnom principu i dimenziji samoupravljanja treba još voditi među nama i u nama samima, među mnogim odgovornim kadrovima na svim nivoima. Ono što treba očekivati posle ovog Kongresa jeste to da se odlučno prekorači u praksi ona granica formalističkog odnosa i formalističkog udovoljavanja ovom značajnom principu i bitnom preduslovu samoupravljanja. Nije dovoljno učiniti sastanke javnim, provesti sve odluke kroz savet ili upravni odbor, konsultovati kolektiv o osnovnim dokumentima kao što su statut, pravilnici i sl . - već je nužno stvarati uslove i mogućnosti da u konkretnoj primeni svih tih dokumenata, u* izboru između više mogućih konkretnih rešenja, svoju reč dâ kolektiv i svaki pojedinac u njemu. To praktično znači dalje ograničavanje vlasti direktora, uprave i stručnih službi, pa i organa samoupravljanja, i prenošenje tih ovlašćenja na članove kolektiva. Međutim, mnogi , iz različitih razloga, ne rade tako. Jedni zato što nisu spremni da dele svoja ovlašćenja, a drugi iz bojazni i plemenitog straha da stvari, ako ih oni ispuste iz ruku, ne krenu pogrešnim putem. Mislim da takvim shvatanjima nema više mesta. Ne može kolektiv praviti veće greške nego što ih čine pojedinci ili uži organi . Smatram da oni koji to još uvek ne vide i ne mogu da shvate u stvari ne razumeju savremene društvene procese i tokove u našem društvu . Takođe smatram da se s tim pojavama treba odlučnije razračunavati. Ne treba gubiti iz vida ni to da i pojedini izborni organi često gube vezu i kontakte s onima koji su ih birali , okrećući se prema upravi i stručnim službama. To je opasna pojava, koja je, verovatno, češća u neprivrednim delatnostima nego u privredi .

1803

Dao bih nekoliko napomena i o položaju štampe i o odnosu prema njoj , polazeći, pre svega, od iskustva lokalnih listova. Sa razvojem samoupravljanja, i uloga ovih sredstava kvalitetno i višestruko raste. Ona dobija nove funkcije kako kao sredstvo masovnog obaveštavanja tako i kao tribina javnog mišljenja i značajan činilac formiranja javnog mnenja u celini . Takva višestruka funkcija štampe, njena neposredna i puna angažovanost čine njen položaj i zadatak sve složenijim i odgovornijim . Do koje mere ona to ostvaruje — to treba stalno pratiti i ocenjivati. U svakom slučaju, napredak je van sumnje . Međutim, mnogi problemi koji prate naš razvoj neminovno se reflektuju , na određen način, i na samu štampu. Ima napisa koji su dati bez dovoljno proveravanja podataka, u kojima se upotrebljavaju poluistine kao argumenti. Dakle, ima još neodgovornog pisanja , od čega ima štete i naša društvena praksa, i štampa i njen ugled. Do toga dolazi iz mnogih razloga kao što su : brzina kojom štampa mora da reaguje na mnoge pojave, nepoznavanje problema od strane onih koji ih tretiraju, nedostatak političkog iskustva, nedovoljna idejna i stručna sprema itd. U vezi s tim postavlja se pitanje ne bi li možda trebalo preispitati i naš odnos u pogledu izbora i podizanja novinarskih kadrova uopšte, kao i prema materijalnom položaju kako novinara tako i novinskih kuća u celini. Jer, bez sumnje, i u ovome su koreni pomenutih pojava. Ovde bih se, međutim , zadržao na našem odnosu prema štampi u jednom drugom smislu, tj . kako se komunisti, kako se mnogi odgovorni kadrovi i organi odnose prema njoj , koliko se oni u praksi oslanjaju na nju pri rešavanju mnogih problema - upravo, koliko smo otvoreni prema štampi, koliko smo joj pružali mogućnosti i činili pristupačnim razne izvore i dokumente na osnovu kojih bi ona mogla objektivno suditi i objektivno informisati svoje čitaoce, odnosno slušaoce. Mislim da naš odnos prema štampi mora da proističe iz položaja štampe i njene društvene uloge na današnjem stupnju našeg socijalističkog razvoja. Moraju se, nesumnjivo, prevazilaziti stari administrativni i birokratski odnosi kojih još uvek ima tu i tamo - bilo u pokušaju da se štampi unapred odredi o čemu i kako da piše, bilo da se to postavlja kao izričiti zahtev, bilo smišljenim pružanjem polovičnih podataka ― tako da onaj koji piše o toj stvari, hteo ili ne hteo, upućen je da na taj način tretira problem .

1804

Svega toga, pretpostavljam, ima još najviše i najizraženije kad je reč o lokalnim zajednicama i lokalnoj štampi . Tu često nastaju i mnoge teškoće i za novinarske kuće i za novinare. Onima koji ne pišu na takav način često se zatvaraju vrata, oni postaju nepoželjni u ovom ili onom kolektivu, u ovom ili onom organu a to, razume se, negativno utiče na novinare, demobiliše ih, upućuje da budu samo registratori i da prenose tuđa gledišta, što u krajnjoj liniji i samu štampu lišava njene društvene funkcije. Postoje takođe tendencije da se mnoga delikatna pitanja u štampi tretiraju tek po završenom poslu. Sve polemike, konfrontacija argumenata, mišljenja - obično se odvijaju u zatvorenom krugu, među stručnjacima, u diskusiji s bankom, u diskusiji s ovim ili onim republičkim ili saveznim organom , a ne u javnosti. Međutim , ako su argumenti pouzdani, ako su predlozi i traženja dovoljno obrazloženi i osnovani, ne vidimo razloga zašto se o tome ne bi govorilo i u javnosti. Jer, ako se to izbegava, opravdano se stvara sumnja da se žele iznuditi rešenja bez dovoljnog osnova i argumenata. Da nisu prevaziđeni ostaci birokratsko-administrativnog odnosa u tretiranju štampe isključivo kao sredstva ovog ili onog organa ili rukovodstva (umesto kao javne tribine, kao organa društva) , ilustruje i pojava da pojedini odgovorni ljudi često nezdravo reaguju na pojedine pogreške i promašaje u štampi, ignorišu ih ili omalovažavaju , dok je vrlo redak slučaj da upravo u takvim slučajevima iskoriste stranice štampe i polemišu sa ocenama i gledištima s kojima se ne slažu. Štampu ne smemo gledati kao sredstvo s kojim raspolažu profesionalni novinari, već otvorenu tribinu na kojoj uvek, kad nađemo za potrebno, možemo, i treba, da uzmemo reč. Prema tome, ni sve njene vrline i slabosti ne mogu se pripisati samo redakcijama, već svima nama čitavoj javnosti . U današnjim društvenim uslovima i odnosima redakcije se, htele-ne htele, moraju više postavljati kao samostalan i ravnopravan partner u procesu kolektivne razmene gledišta . Redakcije i novinari moraju imati aktivan odnos , svoj komentar pojava i problema, svoje stavove i svoja gledišta, što, međutim, ne znači da se mogu zatvarati vrata drukčijim mišljenjima i gledištima. Naprotiv! Najzad, i u referatu je bilo reči o potrebi doslednijeg okretanja štampe samoupravljanju i građaninu. Štampa bi morala tako prilaziti i pisati o životu da bi najneposrednije pružila pomoć masi građana i proizvođača u pogledu potpunije informisa

1805

nosti i potpunijeg sagledavanja onih tokova i pitanja koja se najneposrednije tiču njih i na čiji razvitak i ishod bi mogla neposredno uticati u radnoj zajednici ili komuni, preko društvenih organizacija, zborova organa samoupravljanja itd. U tom pogledu naročito je značajna uloga listova, biltena i drugih informativnih sredstava i oblika koji nastaju u radnim organizacijama i komunama. Da li su sva ta sredstva i oblici informisanja u radnim organizacijama i komunama tako postavljeni , upravo, da li oni pre svega služe građaninu - proizvođaču, da li mu pomažu da bude blagovremeno informisan i da se snađe u pitanjima koja se njega direktno tiču - jednom rečju, da li su ta sredstva integralni deo i bitna komponenta mehanizma samoupravljanja u radnoj organizaciji i komuni- pitanje je koje nije još dovoljno sagledano ni izučeno . (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drugarica Mirjana Krstinić, delegat iz Splita. MIRJANA KRSTINIĆ : Drugovi i drugarice, Brz društveni i privredni razvoj posljednjih godina izazvao je vrlo intenzivan razvoj školstva i obrazovanja u našoj zemlji. U kratkom periodu od svega desetak godina obuhvaćenost građana školovanjem naglo se povećavala. U 1963. godini već je 19% stanovništva Jugoslavije bilo uključeno u razne oblike škola i drugih obrazovnih institucija. Podaci pokazuju da je od 1956-1963 . godine broj učenika osnovnih škola porastao za 45,4% , škola II stupnja za 68,0% a broj redovnih studenata na visokim školama porastao je za 83,1% . Ovo izvanredno kvalitativno povećanje broja učenika i studenata, možemo ocijeniti pozitivnim. Ono predstavlja i najveći intenzitet obrazovanja u svijetu u posljednih desetak godina. Međutim , analize i razmatranja ukazuju da i pored svih pozitivnih rezultata na svim nivoima našeg obrazovnog sistema nedostaje dovoljan broj kvalifikovanog nastavnog kadra, da je njihova preopterećenost već takva da ugrožava održavanje određenog nivoa nastave, da nastavnicima ne preostaje dovoljno vremena za proučavanja i istraživanja, da su zgrade i sale još uvijek prena-

1806

trpane, da su nastavna sredstva već zastarjela i slično . Sve su to očiti znaci koji ozbiljnije upozoravaju da bi, ukoliko se ne riješe materijalno-finansijski i nastavnički problemi, mogle biti nanesene ozbiljnije štete rezultatima obrazovanja. Kao neizbježni pratilac nagle ekspanzije javlja se relativno nepovoljan uspjeh učenika i studenata i gubici” u toku školovanja. Od generacije koja je 1954/55. godine upisana u osnovnu školu 55% nije završilo osmi razred . Od generacije koja je 1959/60. godine upisana u srednje škole (četvorogodišnja trajanja ) 45% nije završilo četvrti razred. Čini se da pored objektivnih teškoća, međutim, postoje i razlozi subjektivne naravi, čije bi otklanjanje moglo utjecati na bolje rezultate i na ekonomičnost sistema. Očekuje se da će do 1970. godine broj učenika i studenata dalje rasti kako zbog potreba društva za kadrovima tako i zbog zahtjeva građana da im se omogući obrazovanje . Prema sadašnjim projekcijama razvitka školstva u 1970. godini, na fakultetima, višim i visokim školama bit će 145.000 redovnih studenata, što je za 40.000 više od broja koji imamo danas, na srednjim školama oko 706.000 učenika, što je za 264.000 više nego sada, i u osnovnim školama oko 3,140.000 učenika, ili za 150.000 više nego danas. Ovakav dalji razvoj obrazovanja zahtijevat će intenzivnije rješavanje prostornih, kadrovskih i drugih materijalnih problema, tim više što je relativno nizak nivo obrazovanja privredno aktivnih ljudi u našoj zemlji, pa se zbog toga još jače ističe zahtjev za razvojem cjelokupnog sistema obrazovanja. Prema podacima popisa stanovništva od 1961. godine, bez školske spreme u privredi kod nas ima 352.121 zaposlen, ili 10%, sa 4 razreda osnovne škole 1,626.278 zaposlenih, ili 46,1% , sa 8 razreda osnovne škole 384.707 zaposlenih, ili 10,9% . Sa školom za kvalifikovane radnike 664.157 , ili 18,8% , srednje stručnih kadrova samo 250.000, ili 7% , sa višim školama samo 59.000, ili 1,7% s fakultetom i visokim školama 113.670 , ili 3,2% . Prema tome, više od polovine zaposlenih radnih ljudi u 1961 . godini imalo je nedovršenu punu osnovnu školu. Takva situacija zaposlenih u privredi , koja je karakteristična po niskoj stručnoj kvalifikaciji zaposlenih radnih ljudi, traži dalje investicije u stručna znanja, posebno intenzivan razvoj sistema obrazovanja uz rad i na radnom mjestu. Sa toga aspekta investicije u obrazovanje imaju i kod nas poseban privredni značaj . „ Ljudski faktor”, njegovo učešće i značaj za razvoj proizvodnje

1807

i društva postaje jedan od odlučujućih faktora na određenom stupnju razvoja, pa se njime , kako je poznato, posljednjih godina bave i izučavaju ga mnogi ekonomisti. Prema tim izučavanjima, ,,ljudski faktor" je za pokretanje razvoja bar toliko važan koliko i fizički kapital. Proučavanje ukazuje da uspoređivanja visine investiranja i, s tim u vezi, tempa razvoja nisu uvijek konstantna, i to kako u istorodnim poduzećima tako i između pojedinih zemalja. Razlike, koje se iskazuju kod iste veličine i kvaliteta investiranja, a različitosti u tempu razvoja, prema analizama ukazuju na to da te razlike izaziva ljudski faktor", ili takozvani treći faktor, koji znatno utječe na produktivnost svakog određenog pogona. Razmatranje faktora koji sudjeluju u proizvodnji i nastojanja da se svakom od njih dodijeli odgovarajuća važnost i utjecaj na tempo razvoja neobično je značajno radi buduće politike i visine investiranja. U stvari , najnovija ekonomska istraživanja pokazala su da povećanje radne snage i povišena ulaganja u fizički kapital ne opravdavaju u potpunosti postojeću stopu privrednog rasta. Izučavanja pokazuju da je to različiti utjecaj „ ljudskog faktora" i u njega uloženog obrazovanja. Mnogo se raznih pokušaja vrši da bi se izmjerio doprinos obrazovanja u privrednom rastu. Rezultati tih istraživanja preciziraju koliko su sa ekonomskog gledišta izvjesni rashodi za obra. zovanje opravdani i utvrđuju koliki treba da budu izdaci za obrazovanje, ako želimo postići određenu stopu rasta ili određeni nivo proizvodnje . Neka ispitivanja u zapadnoevropskim zemljama pokazala su da je u razdoblju od 1900. do 1955. godine porast investicija od 1% podiglo proizvodnju za 0,2 % , da je porast broja zaposlenih od 1% povisio proizvodnju za 0,7%, a da je nacionalna proizvodnja od 1,8% posljedica promjene ljudskog faktora", tj . obrazovanosti uz pretpostavku da su ostali faktori konstantni . (John Vairey, Ekonomika školstva, London 1962 ) . U kraćem razdobiju od 1948. do 1955. godine, kada su podaci bili pouzdaniji , rezultati istraživanja se neobično poklapaju . Tako dvije studije iz Sjedinjenih Američkih Država i Finske pokazuju slične rezultate, i to: - - godišnji porast nacionalne proizvodnje 1,5% u SAD;

―― godišnji porast nacionalne proizvodnje 1,2% u Finskoj , zahvaljujući investiranju u ljudski faktor", odnosno u obrazovanje .

1808

I na druge načine pokazuje se veza između obrazovanosti i ekonomskog razvoja. Tako je jedan sovjetski istraživač ( S. Strounelin) , proučavajući lične dohotke, došao do zaključka: poslije četiri godine osnovne škole učinak radnika je 79% veći nego radnika kategorije bez četiri razreda osnovne škole; poslije osmogodišnjeg školovanja radnik stiče radne navike više za 235% , a poslije 13 i 14 godina školovanja produženog do višeg stepena obrazovanja i za 320% . Visokokvalificirani radnici pokazuju veliku produktivnost i time povećavaju ne samo svoju sopstvenu zaradu već i društveni proizvod. Iznošenjem ovih podataka željela sam da ukažem u kom pravcu bi trebalo usmjeravati istraživanja korisnosti obrazovanja koja bi trebalo da vrše, prije svega, radne organizacije jer one sve više postaju nosioci različitih obrazovnih aktivnosti. Egzaktnih ispitimada su vršeni neki pokušaji — još vanja ove vrste kod nas nije bilo. Iskustva koja su stekle one radne organizacije koje su više i organizovanije ulagale u obrazovanje svojih kadrova pokazuju da je ulaganje u obrazovanje kadrova imalo pozitivne posljedice na podizanje proizvodnosti rada. S obzirom na to da i kod nas, u eri intenzivne privrede, „ ljudski faktor" i njegovo obrazovanje dobivaju značajno i — moglo prioritetno mjesto za budući razvoj proizvodnje i bi se reći produktivnosti rada, i da radne organizacije iz privrede i društvenih službi postaju najzainteresovaniji faktori obrazovanja kadrova, bilo bi potrebno i korisno, radi njihove dalje politike obrazovanja kadrova, ispitati koliko će „ ljudski faktor" u slijedećem periodu doprinositi razvoju proizvodnje i tehnologije. To bi bilo korisno i s obzirom na politiku odvajanja sredstava za obrazovanje, upravo radi iznalaženja pravog odgovora na pitanje kada je korisnije uložiti sredstva u fizički kapital , a kada u obrazovanje i osposobljavanje ljudi. Ispitivanje i rezultati ispitivanja ukazuju da se pri utvrđivanju izvora sredstava za obrazovanje mora primjenjivati ista logika kao i pri utvrđivanju izvora sredstava za ostale vidove ekonomskog i društvenog razvoja . Praktično govoreći, ovakav stav odbacuje shvatanje i stanovište - da su školstvo i obrazovanje samo potrošnja i da se izvori i visina sredstava za njegov razvoj mogu određivati samo sa tog aspekta. Ističući važnost obrazovanja, u prvom redu, za privredni razvoj , ne možemo a da ne istaknemo već poznatu postavku da proizvodnja nije sama sebi svrha, već da se investira i proizvodi zbog boljeg i punijeg života svakog pojedinca. Generacije obra-

1809

zovane i doškolovane neće samo odgovoriti potrebama rastuće privrede nego će podizati nivo svog ličnog života. Drugim riječima, cjelokupno društvo je zainteresirano za obrazovanje i za njegov skladan razvoj . Obrazovanje u našem društvu koje se razvija na sistemu samoupravljanja i adekvatno duhu i intencijama samoupravljanja nije, i ne javlja se, samo kao faktor koji čovjeka treba da osposobi da vlada strojevima i proizvodnjom, već zbog sebe , zbog razvoja čovjeka i njegovih stvaralačkih moći i društva koje, kao što se predviđa u Programu Saveza komunista , treba da osigura u prvom redu ličnu sreću čovjekovu . Kao nova objektivna snaga i kao novi društveno-ekonomski i politički odnos, samoupravljanje bitno utječe na svestrani razvitak građana, a time, na određen način, ukida i „ podjelu vlasti ” i „ hijerarhiju znanja". Ono se suprotstavlja i idejno i politički birokratiji i tehnokratiji i odbacuje hijerarhiju odnosa, vlasti i znanja a izaziva i razvija postizanje istinskog znanja za sve, i to kao snaga koja ga dalje razvija i učvršćuje. Ova odlika samoupravljanja ima ne male reperkusije na obrazovanje u svim njegovim vidovima. Ono zahtijeva stvaranje i mobilizaciju takvih obrazovnih programa koji će razvijati sposobnosti čovjeka i afirmaciju ljudskih kvaliteta upravo u onoj mjeri u kojoj i samoupravljanje doprinosi dezalijenciji čovjeka od njegovog društva i od samoga sebe. Napori i rezultati koje smo dosad postigli ubjedljivo govore o tome da je naše društvo i dosad razvijalo i afirmiralo školstvo i obrazovanje i u svrhe koje sam naprijed istakla. Prema tome, diskusije koje se vode o tome da čovjeka treba obrazovati u cilju prilagođavanja stroju ne vode računa o tome da kvalitet u obrazovanju znači kvalitet u individualnom i u društvenom životu. Posmatrano dugoročno i sa šireg aspekta, ne postoji suprotnost između zahtjeva pojedinaca za višim obrazovanjem kao sredstvom punijeg života i vrijednosti obrazovanja sa stanovništa njegove ekonomske dobiti za razvoj privrede i društva . Polazeći od iznesenih postavki da obrazovanje treba razvijati i kao faktor razvoja proizvodnje i kao faktor razvoja čovjeka i njegovih stvaralačkih moći , postavlja se pitanje kako u našim uslovima što intenzivnije razvijati obrazovanje u skladu sa principima raspodjele prema radu koji su već primijenjeni u privred, nim radnim organizacijama, kako u oblasti obrazovanja razvijati društveno-ekonomske odnose na osnovu samoupravljanja kao sastavnog dijela cjelokupnog društveno-ekonomskog sistema.

1810

Dosadašnja ulaganja u obrazovanje tretiralo se u većini kod nas kao dio budžetskih rashoda, tj . kao dio opće potrošnje. To se može ilustrovati: prvo, zastarjelim odnosima i načinom dodjeljivanja sredstava u kojima je osnovica prošlogodišnja utrošena sredstva povećana za određeni opći postotak ; drugo, nepostojanjem dohotka kao novog društveno-ekonomskog odnosa; treće, administrativno-budžetskim metodom utvrđivanja troš kova obrazovanja; četvrto, zadržavanjem starog sistema plana na osnovu postojećeg Zakona o javnim službenicima. Sve to potvrđuje da se u većini još zadržao stari administrativno-budžetski sistem, i to u najprimitivnijem elementu i da još žive etatistički odnosi između škola i osnivača. Takav sistem svojim postojanjem i svojom logikom narušava samoupravnost škola i radnih ljudi u njima . Sadašnje stanje školstva bremenito je protivrječnošću između sistema društvenog samoupravljanja, kao novog odnosa, s jedne, i načina stjecanja dohotka, s druge strane; ne postoje mogućnosti da obrazovne institucije, na bazi materijalnih sredstava kojima bi samostalno raspolagale, razvijaju obrazovnu aktivnost, nastavni proces i postižu kvalitet obrazovanja, te da u punoj mjeri odgovaraju za rezultate svoga rada. Može se reći da je dosadašnji period ukazao na dalju neodrživost sadašnjeg stanja i da je, primjerima jednog broja obrazovnih institucija, ukazao na metode rješavanja tih protivrječnosti . Za budući razvoj obrazovanja potrebno je naći odgovore i na slijedeća pitanja: - kako cjelokupnu reprodukciju obrazovne djelatnosti postaviti na vlastitu osnovu, odnosno kako obrazovnu djelatnost učiniti ekonomski i materijalno sposobnom da se razvija kao samostalna služba ; kako da obrazovna ustanova bude slobodnija u formiranju cijene obrazovne usluge . Za rješavanje društveno-ekonomskih odnosa obrazovne djelatnosti polazna osnova je prijeći na odlučnije uspostavljanje pune cijene obrazovanja u kojoj bi bili uključeni svi njeni elementi . Dakle, na osnovu programa rada obrazovne ustanove i njihove realne cijene trebalo bi utvrditi dohodak, a ugovorni odnosi bi predstavljali odnose raznopravnih partnera između tzv. „ naručilaca" i „ izvršilaca" odgojno-obrazovnih zadataka .

1811

Cjelokupnu obrazovnu djelatnost morali bismo što prije postaviti u takve društveno-ekonomske odnose koji će obezbjeđi. vati materijalnu bazu za vlastiti razvoj i za razvoj samoupravljanja. Osnov za takav materijalni razvoj morao bi biti sadržan u punoj cijeni obrazovanja koja bi bila ekvivalent uloženog ljudskog rada i drugih troškova obrazovanja. Iz toga proizlazi da bi cijena obrazovne usluge sadržavala sve elemente koje sadrže cijene drugih proizvoda i usluga, i to: materijalne troškove, amortizaciju na zgrade i opremu, lične dohotke u skladu sa vrijednošću uloženog rada i fondove. Ako hoćemo da obrazovne ustanove kao radne organizacije upućujemo na ekonomsko formiranje cijene i finansiranje u skladu s našim privrednim sistemom, potrebno je u cijeni obrazovne usluge osigurati i sredstvo za amortizaciju zgrada iz kojih bi se omogućilo njihovo održavanje. Neki proračuni pokazali su da bi na osnovu vijeka trajanja školskih zgrada od 80 godina za objekte osnovnih i stručnih škola sadašnji troškovi bili veći za 8,76% za osnovne škole i 12,36% za stručne škole ( za zagrebačke objekte ) , dok se ne izvrši valorizacija građevinskih objekata. Kao što privredne organizacije imaju u strukturi cijene predviđena sredstva za nepredviđene rashode ( tj . rezervni fond) , proširenu reprodukciju ( tj . poslovni fond ) , povećanje standarda uposlenih (tj . fond zajedničke potrošnje ) , smatra se da bi ukoliko želimo postići stvarnu samostalnost obrazovne ustanove, valjalo osigurati da naručioci usluga podmiruju u sastavu cijene obrazovanja i gore istaknute elemente cijene . Kreditno-bankovni sistem trebalo bi da tretira obrazovnu ustanovu kao radnu organizaciju i da joj odobrava kredite po određenim principima. Obrazovna ustanova koja bude sama podizala kredite otplaćivaće anuitete iz sredstava predviđenih za proširenu reprodukciju, tj . iz svog poslovnog fonda. Za razmatranje je, međutim, u kojoj će fazi sprovođenja novih mjera moći djelovati puni sistem kreditiranja i koliko će trajati prolazni period, s obzirom na finansijske mogućnosti kojima će obrazovna usta nova raspolagati. Isto tako stvar je daljeg razmatranja i dogovora o tome pod kojim će uvjetima obrazovne ustanove dobivati i otplaćivati kredite.

Lični dohoci nastavnika, kao što je poznato, a o tome postoje i dokumentacioni podaci, znatno zaostaju za ličnim dohocima u privredi i drugim društvenim djelatnostima.

1812

Ako za osnovu utvrđivanja ukupnog prihoda uzmemo programe rada i zadatke i ako na osnovu napred spomenutih elemenata dođemo do realne cijene obrazovanja koja treba da odrazi i određene troškove života radnih ljudi u školstvu a i da bude u skladu sa visinom ličnih dohodaka radnih ljudi u drugim djelatnostima, onda bi trebalo da otpadnu dosadašnji objektivni razlozi koji su ometali uvođenje principa raspodjele ličnih dohodaka. I ne samo to. Na osnovu uspostavljanja realne cene obrazovanja biće stvoreni uvjeti da lični dohoci nastavnika odgovaraju njihovom uloženom radu i da kao takvi postanu materijalni stimulans njihovog intenzivnijeg i kvalitetnijeg nastavničkog i pedagoškog rada. Mislim, da oko ove orijentacije koja znači podizanje kvaliteta obrazovanja ne bi smjelo biti kolebanja. Često se ističe i zamjera nastavnicima da su a priori protiv principa raspodjele ličnog dohotka. Pri tome se gubi iz vida dva bitna elementa . Prvo, da je u znatnom broju obrazovnih ustanova gdje su već uspostavljeni društveno-ekonomski ugovorni odnosi uvedena raspodjela ličnih dohodaka i da se uspješno ostvaruje. To se odnosi na sve obrazovne ustanove unutar privrednih organizacija i na veliki broj školskih centara i obrazovnih ustanova koje „ posluju" na novim principima. Drugo, da sadašnji sistem finansiranja i njemu odgovarajući odnosi svojom objektivnom snagom upućuju nastavnike na konzerviranje starog činovničkog sistema kako bi pored njega mogli lakše dopunski raditi i tako doći do sredstava da podmire troskove života. Takva orijentacija objektivno smeta radnim ljudima u ško lama da se oslobode najamnog odnosa, oni trajno okapaju sa niskim ličnim prihodima i onemogućava im da se u punoj mjeri posvete razvijanju svoje obrazovne ustanove i postizavanju maksimalnog kvaliteta i rezultata rada u svojoj ustanovi. Prema tome, odlučna orijentacija na uvođenje adekvatnog sistema finansiranja i realne cijene obrazovanja viših osobnih dohodaka nastavnika o čemu je u svom referatu govorio i drug Tito predstavljaju put i sredstvo za ostvarivanje ustavnih načela o samostalnosti i samoupravnosti škola i drugih obrazovnih ustanova . Postepeno rješavanje navedenih problema uticaće, prije svega, na dalju demokratizaciju cjelokupnog sistema obrazovanja, na veću samoinicijativu nastavnog kadra na svim nivoima obrazovanja, na direktniju povezanost obrazovanja sa potrebama društva

1813

i radnih organizacija i na veće rezultate i viši kvalitet obrazovanja. Ako na ovaj način priđemo rješavanju društveno-ekonomskih odnosa u školstvu i obrazovanju . utvrđujući realnu cijenu obrazovne usluge ( tj . uključivanjem u cijenu svih njenih elemenata) , u prvo vrijeme, pojavit će se sigurno i neke teškoće, jer „ interesenti" obrazovne djelatnosti, radne organizacije i društveno-političke zajednice, ili sve zajedno , neće možda u početku biti u stanju da podmire visinu cijene obrazovanja. Međutim, ako se za bazu uzmu programi i zadaci, te ako postepeno ovakvi odnosi i cijene budu utjecali na preraspodjelu nominalnog dohotka u korist školstva i obrazovanja - što se može očekivati ― ako uspostavimo ravnopravne ugovorne odnose i konačno riješimo pitanje finansiranja na čemu se sada radi onda će te teškoće biti prevladavane i postepeno će se stvarati normalno stabilno stanje cijena i društveno-ekonomskih odnosa. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI, MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drugarica Olga Vernić, delegat sa Zagrebačkog sveučilišta. OLGA VERNIĆ : Drugovi i drugarice, O problemima obrazovanja mladih u našim današnjim uslovima već je bilo govora u dosadašnjem radu Kongresa, naročito u nekim referatima i u diskusiji. Dalje, naglašeno je pitanje diferenciranja intelektualne i radničke omladine . O tom pitanju, kao i o nizu drugih pitanja koja su s njim povezana, ne može se ovde detaljno govoriti . Zadržaću se na onome što smatram da je bitno. Ako danas neko završi osmogodišnju ili neku srednju stručnu školu, gimnaziju i slično a da ne nastavi školovanje, on najčešće stupa u radni odnos. Time mladi čovjek ulazi u vrlo složenu i dinamičnu sredinu neposredne ili posredne proizvodnje. On zarađuje svojim radom, snalazi se ne samo u neposrednim zahtjevima svog radnog mjesta već i u sistemu samoupravljanja, raspodjele dohotka i slično.

Uzmimo za primjer drugog mladog čovjeka, koji je po završetku srednje ili neke slične škole nastavio obrazovanje na viso-

1814

koj školi ili, konkretno, na fakultetu. I on ulazi u složenu sredinu iako ne proizvodnu u neposrednom smislu . On je student, i najmanje četiri godine čvrsto je vezan za fakultetsku sredinu. Kad završi, on ode, na primjer, kao gotov stručnjak u proizvodnju. Ovdje se pruža mogućnost da napravimo određeno poređenje . Mladi čovjek sa završenim obaveznim školovanjem ima bitno niži stepen stručnog znanja , ali u relativno vrlo ranim godinama stiče direktno radno iskustvo. On naprosto nema vremena da otpočne da gleda proizvodni rad s visoka . I on, a pogotovo stariji radnik s nizom godina prakse, iako bez završene visoke škole, ili, možda, s nekom vrstom dopunskog obrazovanja gotovo uvijek muku muče s visokim stručnjakom koji im je došao s fakulteta. A ovaj se veoma teško snalazi, i to ne samo zbog toga što još nema radnog iskustva u pogledu stečenog znanja, već i zbog zabrinjavajućeg nepoznavanja elementarnih problema sredine u kojoj se našao. Ovakve pojave se događaju u svim radnim organizacijama. O tome sam dosta čula ovih dana od delegata na Kongresu . Negdje se takva situacija rješava lakše, negdje teže o čemu ovdje ne bih govorila. Ali, jedno je neosporno: bez obzira na faktor svog neiskustva u radu, svršeni stručnjak je nepotpun u svojoj stručnosti. Činjenica je da omladina iz radničkih porodica najčešće pripada kategoriji onih koji ne završavaju visoke škole i fakultete, ili je to slučaj samo u maloj mjeri, i to uglavnom iz razloga materijalne prirode. Ovo je dovoljno poznato, i ne treba posebno objašnjavati šta to znači . Želim nešto da kažem o takozvanoj intelektualnoj omladini . Prvo, pojam intelektualca nije identičan s pojmom čovjeka visoko obrazovanog samo u nekoj određenoj struci . Drugo, pojam intelektualca se u našem društvu danas mora razdvajati od pojma takozvanog inteligenta građanskog društva. Ove razlike naglašavam zbog toga što smatram da je odgoj današnjeg mladog čovjeka nepotpun u određenom smislu , i na tome se želim zadržati . Daleko sam od toga da tvrdim da je student već odrastao čovjek, Međutim, on je ipak u velikoj mjeri formiran kao ličnost, bar za određeni period ____ ne po iskustvu , već po odgoju. Porodica, školovanje i, naravno, sredina - što je u širem smislu društvo u kome on živi svaki od tih faktora doprinio je i još uvijek doprinosi na određen način formiranju tog mladog čovjeka . Radničke omladine nema mnogo među studentima, znači da su porodice studenata iz društvenih slojeva koji nisu nužno najna10 VIII kongres, III

1815

predniji. Time, naravno, ne mislim reći da se napredan stav susreće isključivo i uvek u radničkim porodicama. Školovanje do fakulteta i sâm fakultet pružili su studentu zaista minimalno od onoga što se može nazvati društvenim obrazovanjem u našem današnjem smislu . To se posebno odnosi na tehničke fakultete i fakultete prirodnih nauka , iako se nipošto ne mogu izuzeti fakulteti društvenih nauka. Mislim da nije potrebno naglašavati da ovdje nije riječ o želji da iz svakog studenta ili uopšte omladinca obavezno izraste član Saveza komunista. Riječ je o tome da kod jednog dijela studentske omladine, dijela nad kojim se treba zamisliti , dolazi do ispoljavanja druge krajnosti , a to je prosto rečeno, individualizam. On će se zaposliti da, on će raditi . U redu. Ali on ne želi imati veze s društvenim sistemom, on je sâm sebi dovoljan. Kada takav student završi studije i dođe u proizvodnju, potrebni su mu mjeseci da se snađe u kompleksnoj stvarnosti o kojoj nije želio čuti za vrijeme studija, osim o njenim stručnim problemima. Međutim, ako on unaprijed zna da neće ići u proizvodnju dolazi do shvatanja koje bih nazvala diferenciranjem intelektualne i radničke omladine na višem stepenu, a to je diferenciranje intelektualnog i proizvodnog rada. Perspektiva zaposlenja u institutu , na fakultetu ili slično predstavlja za taj određeni dio studenata vrstu posla u kome će njegov individuum djelovati s minimalnom povezanošću s društvenim problemima, mjesto gdje on neće morati trošiti svoje biće još i na takve probleme. Usput budi rečeno, mogućnost sticanja takvog mišljenja izvjesnog dijela studenata o institutima i sličnim ustanovama samo po sebi dosta govori da tamo oblici sistema samoupravljanja kasne u razvoju u poređenju s onima u proizvodnji. Pitanje ―c da tako kažem krivice za te pojave je složeno . bilo Najlakše je prebaciti odgovornost samo na jednu stranu

da je ta strana Savez komunista, bilo sâm student i njegovi interesi za svijet u kome živi, porodica itd . U formiranju takve ličvršili su uticaj svi ti kao, uostalom , i svake druge nosti faktori, kao i mnogi drugi . Savez komunista ne može direktno djelovati na stepen uticaja nekih od tih faktora, ali može mnogo uticati u pogledu procesa obrazovanja . Na ovom Kongresu je već rečeno da se ne mogu sve, pa ni većina negativnih pojava bez obzira u kojoj se djelatnosti one pojavljuju ---- objasniti kojekakvim negativnim stranim uticajima. To se ne može učiniti ni ovdje. Jer, uvijek moramo postaviti pitanje : a gdje su naši domaći, porodični, komunistički uticaji? Isto tako je već rečeno da

1816

odsutnost pozitivne akcije ostavlja prostor za negativno djelovanje. To je vrlo realno rečeno. Socijalistička stvarnost našeg društva zaista značajno utiče na mladog čovjeka, koji je vrlo prijemljiv na utiske. Samo u kom smislu ona utiče? Taj je uticaj često stihijski i slučajan , i daleko je od toga da bi obavezno formirao socijalističku ličnost. U referatu je rečeno da je potrebno objektivno tumačenje, objašnjavanje , iznošenje naše stvarnosti mladim ljudima . Ono mora biti sistematsko, trajno. Znači, mora biti sastavni dio obrazovanja . To nije školovanje isključivo komunista, to je školovanje budućeg radnog čovjeka u socijalističkom društvu, usađivanje shvatanja da se danas, bez obzira na vrstu rada, ne može bez visokog stepena poznavanja naše društvene stvarnosti uspješno snaći u njoj . Sistematsko obrazovanje potpunog čovjeka naše današnjice mora, pored takozvanog stručnog sadržavati i sistematsko društveno obrazovanje. To je pini tanje socijalističkog odgoja omladine, a ne treba - mislim ovdje niti na drugom mjestu dokazivati nužnost ovog odgoja. Taj će odgoj omogućiti da se mladi čovjek ne nađe na poziciji potcjenjivanja proizvodnog rada , da se neće željeti pogospoditi time što se naprosto upisuje na fakultet, doprinijeti da se on ne osjeća izgubljen, ako ne i ponižen i veoma udaljen od radnika, kada dođe kao stručnjak po kvalifikacijama u pogon neke tvornice. S druge strane, to će učiniti da se izbjegne nerazumijevanje i odbojnost koju neposredni proizvođač upravo zbog tog i takvog stava stručnjaka osjeća prema njemu u nekim situacijama. U nastavnom kadru ima ljudi koji bi mogli snositi odgovornost dosljednog sprovođenja takvog obrazovanja, i to već danas. S druge strane, novi nastavni kadrovi se školuju i završavaju te iste visoke škole, te iste fakultete na kojima se danas osjeća nedostatak društvenog obrazovanja. No, od nekud se mora početi . Između ostalog, tu je riječ i o problemu materijalnog stimulansa, odnosno nagrađivanja prema radu radnih ljudi u obrazovnim djelatnostima . Pitanje socijalističkog odgoja omladine je pitanje kojim se Savez komunista ne bavi od juče. Smatram, međutim, da treba preduzeti mnogo više konkretnih mjera u pogledu društvenog obrazovanja na svim školama i fakultetima , posebno tehničkim i fakultetima prirodnih nauka . Takvo obrazovanje stavilo bi u sasvim drugi položaj i organizacije Saveza komunista na fakultetima, koje teže, manje ili više uspješno , da našu društvenu stvarnost predstave studentima kao područje najširih mogućnosti razvoja i afirmacije cjelokupne ljudske ličnosti .

1817

Pitanje socijalističkog odgoja ne može se čak ni djelimično riješiti naprosto uvođenjem određenog broja sati predavanja društvenog obrazovanja, na primjer, predmeta „ društveni razvitak". Tu su potrebne ne samo opšte koncepcije, određeni stav, nego ozbiljno i dublje studiranje tog problema - na primjer, osnivanjem određenog tijela na savremenom nivou, koje bi okupilo eminentne naučne, društvene i političke radnike, kao i stručnjake iz privrede. Takvom bi tijelu trebalo povjeriti da duže vrijeme izučava ovo pitanje i da predloži rješenja Saveznoj skupštini . (Aplauz.)

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drug Žika Mitrović, predsednik Saveza filmskih radnika Jugoslavije. ŽIKA MITROVIĆ : Drugarice i drugovi, Područje društvenih odnosa na filmu nameće se po svojoj aktuelnosti ne samo pažnji komunista u kinematografiji nego i Savezu komunista iz sledećih razloga : prvo film važi za jedno od sredstava masovne umetničke komunikacije, te kao takav ima poseban značaj na ideološkom planu društvenog razvitka; drugo društveni odnosi na području filma danas su veoma nesređeni, usled čega film nije u stanju da upravo na ideološkom planu odgovori svojim društvenim obavezama. Drugim rečima , dok naši radni ljudi očekuju stalno nove i kvalitetnije rezultate od filma, verujući da društvena briga oko njegovog razvitka i materijalna ulaganja u film predstavljaju zadovoljavajuće preduslove za njegov i kvantitativni i kvalitativni progres, film već nekoliko godina troši svoju energiju na uspostavljanje savremenih društvenih odnosa u svojoj sredini, odnosa koji u drugim granama već više godina predstavljaju stvarnost, možda ne u svakom pojedinom slučaju idealnu , ali svakako takvu da se s njom može realno računati. Evo kratke predistorije sadašnjeg stanja na filmu. Razvitak filma kod nas obeležen je od samog početka Lenjinovom ocenom da je film „ najmasovnija i najvažnija umetnost". U vreme kada smo ulagali prve napore da stvorimo film,

1818

prihvatilo je naše društvo ovu ocenu utoliko ozbiljnije ukoliko je i samo stajalo pred ozbiljnim zadacima stvaranja novih društvenih odnosa, obnove zemlje, vaspitavanja novih i prevaspitavanja starih generacija itd . Ceo niz državnih i drugih ustanova bavio se pitanjima filma, trudeći se da pored materijalne baze obezbedi i specifičnu idejno-estetsku bazu za uključivanje filma u revolucionarna kretanja novog društva . Najznačajniji u ovom procesu jeste svakako stav po kome film predstavlja prvenstveno akt kulturnog delovanja u društvu koje se mnogostruko i složeno razvija, odnosno stav da film treba da bude stimulans obogaćivanju duhovnih vrednosti radnog čoveka, stimulans unapređivanju stvaralačkih mogućnosti ljudske ličnosti. Međutim , pažnja državnih i političkih faktora i njihova odgovornost za razvoj filma kod nas preneće se kasnije, paralelno sa decentralizacijom u oblasti kulture, na neposredne stvaraoce i proizvođače. U isto vreme afirmiše se u samoj kinematografiji šihta administrativnih faktora koja, u trenutku odumiranja etatističko-političkih faktora na filmu , pokušava da preuzme njihove prerogative. Ova šihta bila je, međutim, i sama opterećena kompleksom „ najmasovnije i najvažnije umetnosti " i u pojedinim periodima sasvim ozbiljno je shvatala sebe kao čuvara društvenih interesa na filmu , kolebajući se, upravo zato što od samog početka nije našla pravi sadržaj svoga rada, između metoda dirigovanja kulturom i metoda liberalističkog usmeravanja, često bez određenog idejnog, marksističkog i socijalističkog kriterijuma. U ovom periodu stvarao se i razvijao i kadar filmskih umetnika, samostalnih autora-stvaralaca i njihovih različitih saradnika. Razumljivo je da se i njihovo umetničko biće formiralo u tesnoj povezanosti sa razvijanjem njihovog društvenog bića. Međutim, filmski kadar jednostrano je školovan i specijalizovan. Usavršavanja u razvijenijim filmskim centrima gotovo da uopšte nije ni bilo. Rezultati rada ovakvog kadra morali su biti objektivno nezadovoljavajući . Oni su drukčiji mogli biti samo u izuzetnim slučajevima i okolnostima koje se nisu dale predvideti . Saznanje da se počinju vrteti u krugu mediokritetstva razvilo je kod filmskog kadra osećanje da misli i deluje provincijski, neangažovano u dubljem smislu tog pojma, irelevantno ne samo za kretanja u svetu nego i u sopstvenom društvu . Izlaz iz ove situacije i dalje je bio u školovanju, zakasnelom, ali još uvek mogućem . Međutim, mogućnosti za ovo ni dalje nisu postojale, budući da ni ru-

1819

kovodeći kadar u kinematografiji, ni nadležni društveni organi nisu bili na nivou situacije : umesto da shvate kako je došlo do ovakvog stanja kod stvaralačkih snaga na filmu, oni su počeli da gube poverenje u te snage. Na dnevni red došla su pitanja : imamo li uopšte talentovane i sposobne ljude na filmu ili ih nemamo, isplati li se poveravati ubuduće sredstva ovakvom kadru ili ne itd., - što je, pored osećanja provincijalnosti, stvorilo kod ovih i osećanje nesigurnosti i neizvesnosti. Kakva dela može da stvori neškolovan umetnik, opterećen ovakvim osećanjima? I kako da sredi i sistematizuje svoje stvaralaštvo, kad u međuvremenu, dejstvom jednog slučajnog, eksperimentatorskog i gotovo improvizatorskog dekreta, biva stavljen u status ,,slobodnog" umetnika i time izolovan od sredstava za proizvodnju, od sredstava proširene reprodukcije? Kako da povrati potreban profesionalni mir, kad je neprestano pod lupom javnosti, koja na delovanje u toj „ najmasovnijoj i najvažnijoj umetnosti" (uz to i vrlo skupoj ) gleda sa uvek izoštrenom budnošću, i kada u ime te javnosti i takve budnosti piše kadar isto tako za film neškolovanih i nekvalifikovanih novinara? Jedino što preostaje filmskom stvaraocu u ovoj situaciji jeste da radi, kako bi se jednom, kroz praksu, ovladalo tom ćudljivom materijom ― filmskim medijem, kako bi se kvantitativnim delovanjem eliminisalo pogrešno i štetno u prostorima stvaranja i naslutio - kvalitet. Učenje u ovakvoj psihozi, međutim, razvodnjava kriterijume i usled stalne nesigurnosti omogućava da se odluke donose nasumce i kompromisno. Osim toga, stvaralac će u ovakvoj psihozi, za ljubav svojim intimnim profesionalnim potrebama, tražiti uzore svuda, i kod svakoga, a to profesionalno i stvaralačko epigonstvo neminovno će ga dovesti do otuđivanja od sopstvenog društvenog bića. Posebno je pitanje da li i kada stvaralac uviđa da je postao predstavnik izvesnih shvatanja, ili da pokušava da opravda izvesna shvatanja, koja nemaju veze sa njegovom socijalističkom stvarnošću i njegovim programom izgradnje socijalističkih dru štvenih odnosa i jedne nove kulture i etike. Posebno je pitanje da li mu i kako umetnička kritika - i sama nedovoljno kvalifikovana i podložna istim objektivnim uticajima i dejstvima kao i filmski stvaralac pomaže. Činjenica je, i mislim da analiza svakog pojedinog slučaja u praksi to potvrđuje , da postoje pomenute objektivne okolnosti koje su delovale i još uvek deluju na društvenu svest filmskih stvaralaca . Eto, to je ukratko pred-

1820

istorija sadašnjeg stanja u kinematografiji , očigledno bremenitog izvanredno teškim problemima od čijeg pravilnog rešenja zavisi dalji razvoj ove važne grane. Faza u kojoj se danas naš film nalazi karakteristična je prvenstveno po procesu oslobađanja stvaralačkih i proizvodnih snaga od birokratskih faktora unutar same kinematografije. Ovaj proces bi još morao da dobije na intenzitetu ne samo zbog toga što od njega zavisi brže i doslednije usklađivanje društvenih odnosa na filmu već i zato što upravo na ovom pitanju dolazi do važne idejne borbe. Administrativna šihta, prividno opterećena političkim zadacima i misleći da samo ona deluje politički u kinematografiji, u stvari je kočnica bržem uspostavljanju socijalističkih odnosa i oslobađanju proizvodnih snaga sposobnih za daleko intenzivniju proizvodnju i samoupravne obaveze. Problem samoupravljanja u stvari se nikada nije ozbiljno ni postavio od strane administracije u kinematografiji, pored ostalog zbog toga što ova često ne zna gde joj je mesto i šta je njen realni zadatak. Dalje, dovedena u položaj da ipak usvoji izvesne nove oblike rada i upravljanja, administracija na filmu tretira ove oblike kao instituciju i često potpuno nesvesno ― ukida uslove za njihovo dejstvo u pravcu uspostavljanja novih društvenih odnosa . Poznat je primer ekonomskih jedinica koje su pre dve godine ,,zavedene❞ u filmskim preduzećima kao radne forme za slobodne filmske radnike. Iako je ovaj oblik rada inaugurisan pod parolom borbe za kvalitet filma i pravilniju raspodelu dohotka, ove „ ekonomske jedinice" su od početka bile shvaćene kao posebna institucija unutar sistema koje je za celu radnu organizaciju ostao nepromenjen. Pogledajmo na krajů pred kojim neposrednim pitanjima stoje filmski stvaraoci i proizvođači, a s njima zajedno i politički organi, tj . i Savez komunista, u procesu daljeg debirokratizovanja i dalje demokratizacije kinematografije. Skupo plaćena škola kroz koju smo prošli dala je izvesna svedočanstva ne samo pojedincima već i odnosima među njima. Međutim, profil jedne autentične kinematografije sve jasnije se ocrtava kroz pojedine stvaraoce i njihove rezultate, kao i kroz njihove jasno formulisane potrebe u pogledu radnih i društvenih odnosa. Duboko verujem da dosadašnji rezultati samo površnim posmatračima izgledaju kao put u ćorsokak, a, naprotiv, uveren sam da gotovo svaki novi film svedoči o sve ubedljivijoj kvalifikovanosti stvaralačkog kadra za rad kome se posvetio. Ovaj rad , međutim, treba do kraja osloboditi refleksa koji dolaze sa oreola

1821

koji film ima kao ,,najmasovnija i najvažnija umetnost". Film više to i tako nije : sredstva najmasovnijeg komuniciranja poseduje danas bez sumnje televizija, i njena žanrovska skala ( informacija, propaganda, umetnost) nije ništa uža od filmske. Ove okolnosti znatno su delovale i na film. Situacija u svetu može nam poslužiti kao već stečeno iskustvo . Poznato je, na primer, da se proizvodnja u nekim velikim nacionalnim kinematografijama u prvom momentu osetno smanjila, a broj bioskopa opao i za više od 30 procenata. Ali to se kasnije ponovo izmenilo, ne samo u smislu zadobijanja starih pozicija od strane filma, već isto tako - a to smatram i za nas posebno važnim - u pogledu idejno-estetskih tendencija. Ne odgovarajući više direktno televiziji, kao potencijalnom konkurentu, auditima koji znače borbu za auditorijumski kvantitet, film se na neki način sve više povlači u specifiku i kvalitativne mogućnosti svoga medija. Drugim rečima, film prepušta televiziji izvesne atribute „ najmasovnije ” komunikacije, ali se baš zato u izvesnom smislu ograđuje od onih elemenata koji su , njemu dosad, a televiziji sada, obezbeđivali masovnost, i zatvara se u jednu, i tematski i po izrazu, novu umetnost. Ovim je film istovremeno — prvi put otkad postoji uslovio mogućnost konsumiranja poznavanjem filmske umetnosti. Reagovanje publike na ovu pojavu bilo je u početku negativno, ali mnogi podaci govore da je ovaj stav izmenjen, pošto su i šire gledalačke mase shvatile da film svesno ide ka jednoj kvalitetnoj umetnosti. Politička aktivnost na sređivanju društvenih odnosa u kinematografiji morala bi kao jedinstven proces da, s jedne strane, prevaziđe birokratski faktor, a, s druge, da demokratizuje sve oblike rada i upravljanja, ističući i osposobljavajući sistem samoupravljanja. Posebno je pitanje kakav mehanizam , odnosno kakve konkretne organizacione forme zastupati u kinematografiji da bi se kroz samoupravljanje obezbedila sloboda stvaranja, stimulirali napori za postizanje idejno-estetskog nivoa uz paralelno dalje usavršavanje društvenih odnosa , ali ove forme utvrdiće sama praksa. Jedino ako se ovi uslovi obezbede, stvaralačke snage na filmu, kojih ima i čija sposobnost za stvaranje značajnih filmskih dela treba tek da dođe do izražaja , oslobodiće se do kraja i otvoriti bez rezerve prema svom zadatku . ( Aplauz. )

1822

PREDSEDAVAJUĆI, MIJALKO TODOROVIC :

Za reč se javio drug Gajo Petrović, delegat iz Zagreba.

GAJO PETROVIĆ : Drugarice i drugovi, U dodatnom dijelu svog izlaganja drug Pečujlić je najprije najavio da će iznijeti neke kritičke primjedbe u vezi s mojim izlaganjem, što je mene, naravno, obradovalo; međutim, u nastavku svoje riječi on nije polemizirao sa mnom, nego s jednom mišlju iznijetom u jednoj rečenici, iz jednog članka, u jednom časopisu u kome sam ja jedan od urednika. Nije polemizirao ni sa kakvom mojom mišlju. Bez obzira na to da li je to moja misao, svakako je pozitivno što se on odvažio na polemiku ; dužnost je člana Saveza komunista da se na svakom mjestu bori protiv shvatanja sa kojima se ne slaže. Međutim, mislim da je dužnost članova Saveza komunista da se protiv mišljenja s kojima se ne slažu bore u prvome redu na onom mjestu gdje se ta mišljenja javljaju. To znači da je dužnost komunista koji se ne slažu s nekim mišljenjima što su se pojavila u nekom časopisu da se protiv tih mišljenja bore u prvom redu u časopisima. Polazeći od toga, pozdravljam intervenciju druga Pečujlića kao najavu da će on, s obzirom da se ne slaže s mišljenjem iznijetim u jednom časopisu , napisati prilog o tom pitanju za neki časopis . Napose se nadam da će on svoj prilog dati časopisu o kojem je riječ, časopisu Praxis. Kao jedan od urednika ovog časopisa želim još jednom izjaviti da ćemo se specijalno radovati i davati prioritet upravo takvim prilozima u kojima se polemizira sa shvatanjima iznijetim u našem časopisu . Međutim, ako intervenciju druga Pečujlića treba shvatiti na drugi način, ne kao najavu kritike mišljenja s kojim se on ne slaže, nego kao prigovor što se te kritike nisam prihvatio ja, i ako takav prigovor implicira primjedbu da se ja ne borim protiv shvatanja s kojima se ne slažem, mislim da je ta primjedba demantirana mojim istupanjem na Kongresu gdje sam jasno kritizirao shvatanja s kojima se ne slažem, a i drugim mojim javnim istupanjima u štampi, časopisima, knjigama, na predavanjima, diskusijama, skupovima.

1823

Kako se u posljednje vrijeme tu i tamo čuju prigovori da se naši filozofi nedovoljno bore protiv mišljenja s kojima se ne slažu, odnosno da profesionalni filozofi ne polemiziraju međusobno nego samo sa onima koji nisu profesionalni filozofi, spomenuo bih da je u ovoj kongresnoj sekciji pored mene još jedan filozof, moj prijatelj Mihajlo Marković, i da smo nas dvojica u više mahova vrlo oštro javno polemizirali, najopširnije u vezi s njegovom knjigom Dijalektička teorija značenja (moja kritika i njegova antikritika mogu se pročitati u časopisu Filozofija, br. 3 za 1962. godinu, str. 31-42 . i 71–96) . Ne treba idealizirati situaciju u našoj filozofiji : principijelni sporovi i ovdje ponekad prerastaju u lične obračune. Ali to se dešava sve rjeđe, sve je češće da se sporovi ne vode na ličnoj bazi, da principijelne diskusije ne izazivaju lična neprijateljstva, nego pridonose razvoju drugarskih i humanih odnosa. Možda se to nekome i ne sviđa, ali , po mome mišljenju, u tome nije mana naše filozofije već njena vrlina. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Predlažem da prekinemo rad i da nastavimo sutra u 9 časova. (Sednica završena u 20,30 časova. )

Nastavak sednice Komisije za idejna kretanja na sadašnjem stepenu društvenog razvoja, 12. decembra 1964. godine.

Početak rada u 9 časova.

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIC :

Nastavljamo rad. Predlažem da isplaniramo vreme kako ćemo raditi. Kao što znate, imamo vremena da radimo do 11,30 časova . Međutim , treba da usvojimo i Izveštaj o radu Komisije . Juče smo izabrali drugove koji će sačiniti Izveštaj i trebalo bi, verovatno oko 11 časova, da saslušamo Izveštaj da bismo dali eventualne primedbe i posle toga Izveštaj usvojili.

1824

Prema tome, ostaje nam još 2 sata za diskusiju, a imamo 17 govornika. Ako bi svako govorio po 10 minuta, trebalo bi nam 3 sata vremena. Znači, nema vremena ni za prosečno 10 minuta po govorniku, i pored toga što su neki odustali od diskusije. Zbog toga molim drugove da što je moguće više skrate svoje govore, da ne bi posle mehanički otpali poslednji govornici . Ukoliko drugovi imaju napisane govore, mogli bi da ih čitaju u izvodima, a ceo govor da ostave kao dokumenat. Ima reč drug Kiro Hadživasilev, delegat iz Titovog Velesa . KIRO HADŽIVASILEV: Drugarice i drugovi, Idejna borba Saveza komunista će biti utoliko uspešnija ukoliko tačnije uočavamo karakter, sadržinu i domašaj idejnih problema, uslova njihovog postojanja i nestajanja. Međutim, tu upravo nailazimo na prilične teškoće. Nije ni najmanje jednostavno uspešno se orijentisati u oceni nekih idejnih pojava, pogotovu ne takvih koje se deklarišu suprotno onome što objektivno znače. Pitanje postaje utoliko složenije ukoliko se aktiviraju i takvi faktori kojima je stalo da stvari što više zamute . Članovi Saveza komunista su danas pozvani da se uprkos tim teškoćama što bolje samostalno snalaze u dešifrovanju negativnih idejnih strujanja. Oni ne mogu da očekuju da „ odozgo" dobiju ,,spisak" idejnih protivnika i direktive kako treba suzbijati njihove akcije. Komunist je dužan da se naoruža sigurnim kriterijumima ocenjivanja idejno-političkih pojava. Gde tražiti te kriterijume? Svaka idejna pojava, koja se ma u kojoj meri tiče društvenih odnosa, izražava određeni društveni interes, taj interes i čini stvarnu društvenu sadržinu te pojave . Za komuniste se, dakle, problem postavlja u sasvim određenom smislu : treba otkriti kakav društveni interes stoji iza ovog ili onog shvatanja i stava, osvetliti karakter tog interesa, naći njegovo mesto u sklopu celog kompleksa društvenih procesa i odnosa, videti čemu taj interes teži, za šta se zalaže, a šta mu smeta. Ako je ovakva naša idejno-politička analiza tačna, i naša akcija će biti dobro usmerena. Znaćemo čemu treba pružiti podršku i protiv čega se treba boriti . Komunist ne bi bio dostojan svog imena ako ne bi podsticao i pomagao sve ono što doprinosi da-

1825

ljem razvitku socijalističkih odnosa u našem društvu i odlučno suzbijao sve što objektivno smeta tom razvitku . Pojave otvorenog i frontalnog suprotstavljanja tom razvitku nisu kod nas naročito rasprostranjene ; direktne antisocijalističke idejne i političke manifestacije predstavljaju u našim savremenim uslovima neznatnu snagu. Kada, ipak, govorimo o postojanju čak i ozbiljnih otpora daljem razvitku socijalističkih odnosa, reč je o takvim realnim elementima i faktorima društva koji su u početnim fazama razvitka socijalizma našli u njemu svoje mesto , ali ne pokazuju spremnost da idu dalje ka višim i razvijenijim oblicima socijalizma. Prema tome, pomenuti otpori su relativni, ali to ne znači da zbog toga nisu opasni i da bismo smeli da ih prećutno tolerišemo . Koliko su socijalistički odnosi razvijeniji toliko idejna borba komunista postaje složenija u tom smislu što pretpostavlja prodiranje u sve suptilnosti idejnih kretanja . Zato danas i ne možemo više, kao ranije, da svoje zadatke, sredstva i metode borbe definišemo u nekoliko jednostavnih formula . Jednostavne formule su obično jednostrane, a ako je jednostranost u tretiranju idejnih problema i mogla ponekad da prođe" u uslovima početne etatističke faze socijalizma, danas bi neumoljivo vodila u fijasko . Pogledajmo samo s kakvim se složenim pitanjima suočavamo u našoj borbi protiv raznih vidova egoizma , partikularizma, lokalizma, nacionalizma i slično . Svi smo jednodušni u uveravanju da pojave egoizma nisu spojive sa karakterom socijalističke ličnosti i da predstavljaju ozbiljnu smetnju u razvitku socijalističkih odnosa među ljudima. Istovremeno, ističemo da svaki pojedinac prirodno teži ostvarivanju svojih ličnih i društvenih, materijalnih i moralnih interesa, da je upravo borba radnih ljudi za te svoje interese, u uslovima društvene svojine, motorna snaga razvitka socijalističkog društva. Već poodavno nam je sama praksa pokazala da se na takvoj osnovi sve otvorenije, slobodnije i jasnije ispoljavaju objektivne protivrečnosti u interesima radnih ljudi , ali i da se relativno najlakše i najbrže razvijaju te protivrečnosti. Takvo stanje stvari rađa stalne tendencije da se ove protivrečnosti „,reše " isključivo u korist jedne strane, znači na račun druge. Naravno, time se one ne samo ne razrešavaju nego se mogu i zaoštriti . Uočiti i onemogućiti takve tendencije u tome je smisao idejno-političke akcije socijalističkih snaga društva.

1826

Problem, je, dakle, jasan: treba povući graničnu liniju između prirodne težnje individua za ostvarenjem svojih ličnih i društvenih interesa, s jedne strane, i pojava egoizma s druge; između težnji raznih društvenih grupa, slojeva, profesija, radnih i drugih zajednica za zadovoljavanjem svojih posebnih interesa i pojava partikularizma; između zaštite interesa komuna i pojava lokalizma; između borbe za autentične interese i pojava nacionalizma itd ., itd . O složenosti i suptilnosti našeg idejno-političkog delovanja može se suditi po tome što smo mi svakako dužni da odlučno suzbijamo sve manifestacije egoizma, lokalizma, nacionalizma itd., ali ne tako da bismo, ma u kojoj meri, mogli dovesti u pitanje slobodu manifestovanja i uslove realizacije socijalističkih interesa individua, radnih i društvenih zajednica i svih ostalih vidova slobodnog udruživanja radnih ljudi . Ostvarivati liniju Saveza komunista u ovim pitanjima znači, kao što vidimo, uspešno se kretati prilično uskom crtom koja u svakom konkretnom slučaju razdvaja dve krajnosti određene društvene protivrečnosti. Ništa lakše nego skliznuti u pravcu jedne ili druge od tih krajnosti . Postoji samo jedan način da se izbegne ova opasnost: sve idejno-političke stavove i tendencije treba posmatrati kroz prizmu objektivnih potreba i mogućnosti daljeg razvitka socijalističkih odnosa u našem društvu, sistema društvenog samoupravljanja, sve punije realizacije principa raspodele prema radu . U krajnjoj liniji, uspešna socijalistička valorizacija bilo kod idejno-političkog stava nije ništa drugo do utvrđivanje odnosa tog stava prema društvenoj svojini, prema sredstvima za proizvodnju i pitanja društveno-ekonomskog položaja neposrednog proizvođača . Naravno, ovakvo gledište je sasvim tuđe i nedostupno onima koji pojam društvene svojine tretiraju isključivo kao pravnu normu. Međutim, socijalističko društvo ima za sobom već dovoljno bogata praktična iskustva da bismo i dalje mogli ostajati slepi pred stvarnom suštinom društvene svojine kao kompleksa produkcionih i ekonomskih odnosa, kao dijalektike postupnog neposrednog spajanja društva sa sredstvima za proizvodnju . A ključno, odlučujuće pitanje toga spajanja, njegova stvarna društveno-ekonomska sadržina sastoji se u preodoljevanju svih elemenata i vidova otuđenosti neposrednih proizvođača od sredstava za proizvodnju .

1827

Društvena svojina znači stvaranje uslova u kojima će se svaki radni čovek, svaka radna zajednica, društveno-politička zajednica, kao i svi ostali vidovi radnih organizacija ljudi, moći odnositi prema sredstvima za proizvodnju kao prema svojim. Ona su njihova, ali samo u tom smislu što nisu od njih otuđena. Međutim , ona i nisu njihova u smislu isključivog posedovanja. Nisu njihova, jer su i svih ostalih radnih ljudi i zajednica. Ona su , kako je jednom rekao drug Kardelj , i svačija i ničija. U tome je dijalektika društvene svojine i razvitka socijalističkih odnosa. Zato se društvena svojina ne može definisati jednostavnom pravnom formulom. Sa stanovišta društvene svojine ne može se, dakle, osporavati potreba uvažavanja ličnih interesa ljudi, kao ni njihovih posebnih, grupnih interesa. Upravo zato relativna razgraničenost interesa individua, radnih kolektiva , profesija, slojeva, komuna, nacija itd . nije nešto što se u socijalizmu može ignorisati, jer ti razni vidovi društvenih interesa ljudi odgovaraju konstitutivnim elementima društvene svojine . Ali oni to prestaju onog momenta kada pokažu težnju da iskoče iz lanca svoje objektivne uzajamne uslovljenosti i međuzavisnosti. Kad individualni interes, ili interesi radnih i drugih grupa i zajednica zatraže da se realizuju ne u skladu sa interesima svih svojih društvenih partnera, već na račun njih, oni se objektivno javljaju kao faktor narušavanja društvene svojine, sputavanja razvitka raspodele prema radu i društvenog samoupravljanja, tj . kreću se logikom privatne svojine. Upravo u takvim slučajevima borba za lične interese se deformiše u egoizam, borba za grupne i parcijalne interese u partikularizam, borba za interese komuna i drugih užih društvenopolitičkih zajednica -- u lokalizam, borba za nacionalne interese u nacionalizam itd. A svi ovi „ izmi” u stvari izražavaju tendencije jednostranog nametanja sopstvenog interesa drugima, ali time se deformiše i stvarna sadržina tih interesa. Ova nametanja, čija je društveno-ekonomska suština pokušaj donošenja prema sredstvima za proizvodnju kao prema isključivo svojim, dakle neka vrsta makar delimičnog njihovog svojatanja u smislu recidiva privatne svojine, mogućno je ostvarivati samo administrativnim pritiskom. Prema tome, makar s kojih pozicija dolazilo, ono je suprotno najdubljim interesima neposrednih proizvođača i predstavlja oblik delovanja birokratizma.

1828

Kada, dakle, idejne probleme o kojima je bilo reči posmatramo kroz prizmu interesa neposrednih proizvođača i njihovog odnosa prema sredstvima za proizvodnju, uprkos nesumnjivim teškoćama, možemo uspešno otkriti znake raspoznavanja svih pomenutih i drugih sličnih idejnih deformacija. Uzmimo, primera radi, pojave nacionalizma. Nije reč o nacionalizmu ako ljudi zastupaju interese svojih nacija, već ako, pri tom , ostaju slepi i gluvi za interese drugih nacija, ako teže da ometu njihovo manifestovanje i ostvarivanje, ako u interesima drugih nacija vide ugrožavanje interesa svoje nacije. Nacionalist i šovinist se u našem društvu neće, naravno, javno deklarisati, ali pošto se on prema interesima drugih nacija praktično postavlja uvek na pomenuti način, nije ga teško demaskirati. Analogno tome postupaju i nosioci drugih antisocijalističkih idejno-političkih tendencija o kojima je bilo reči . Sve njih karakteriše jedan zajednički stav, istovetan odnos prema društvenim sredstvima za proizvodnju kao prema sopstvenoj prćiji i prema neposrednom proizvođaču kao prema svom objektu, posebno okovanom ostacima najamnih odnosa. Zato se za neposrednog proizvođača svi nosioci egoizma, partikularizma, lokalizma, nacionalizma i svih drugih vidova birokratizma i monopolističkih uzurpacija javljaju kao poslednja uporišta ,,poslodavaca" koji su se isprečili između proizvođača i sredstava za proizvodnju i uporno se i grčevito bore da održe te svoje pozicije . U tom svetlu postaje jasno zašto je već sada naše socijalističko društvo doživelo VIII kongres SKJ kao istorijski događaj i svoju veliku pobedu. Kongres je to postao svojom jasnom , odlučnom, revolucionarnom porukom svim komunistima i ostalim socijalističkim snagama našeg društva, porukom koja je jarko izražena u referatu druga Tita i svim ostalim referatima i dokumentima i kojom se traži da se uklone poslednje barijere pred neposrednim proizvođačima i njihovim težnjama da ovladaju svim tokovima i sredstvima svog rada i života. Time će se najbrže i najefikasnije rešavati i idejni problemi s kojima se društvo suočava i uklanjati deformacije koje ometaju njegov razvitak. (Aplauz. )

1829

PREDSEDAVAJUĆI, MIJALKO TODOROVIĆ: Ima reč drug Josip Černjul, delegat iz Labina. JOSIP ČERNJUL : Drugovi i drugarice, Nisam se prethodno dugo spremao za diskusiju i biću veoma kratak. Ja bih govorio o pitanjima koja su diskutovana i na Kongresu i u Komisiji, a koja su, po mom mišljenju , veoma važna. Nema sumnje da smo mi postigli veoma krupne rezultate u razvoju samoupravljanja i široke narodne mase radnih ljudi aktivno učestvuju u rešavanju mnogobrojnih pitanja, bilo u radnim organizacijama bilo u komuni , ili široj društvenoj zajednici. Ja govorim sa aspekta naše komune i naših radnih organizacija. Mi smo došli na jedan takav stepen razvitka samoupravljanja koji zahteva nešto novo u metodu i sistemu rada i baš traženje toga novog, upravo usklađivanje metoda rada Saveza komunista i ostalih društveno-političkih organizacija sa novim položajem našeg radnog čoveka, stvara određene idejno-političke probleme koje treba rešavati da bi se prevazišao nesklad između potreba naših radnih ljudi i stvarnog rada Saveza komunista i društveno-političkih organizacija. Ja bih podržao mišljenje - čini mi se da je jedan drug juče o tome govorio - da bi trebalo da psihologija, sociologija i ostale društvene nauke u našoj zemlji malo više izučavaju idejna kretanja u našim radnim organizacijama i u komuni. Ne znam da li sam u pravu, ali tih izučavanja ima veoma malo . Uostalom, i diskusija koja je bila veoma plodna i za nas koji dole živimo veoma korisna - na ovoj Komisiji pokazala je da smo vrlo malo izučavali i pokušavali sagledati kako se odvijaju idejna kretanja u našim radnim organizacijama. Meni se čini da tih idejnih kretanja, političkih problema i novih momenata u razvitku naših društvenih socijalističkih odnosa ima mnogo više u radnim organizacijama, gde se odvija proces proizvodnje, i u komuni. Mislim da mi poznajemo politiku Saveza komunista u pogledu učestvovanja radnih ljudi u rešavanju opštedruštvenih poslova . O njoj je govoreno na ovom Kongresu a i ranije, i drug Tito je o njoj mnogo govorio i isticao više puta da naši radni ljudi moraju aktivno učestvovati u rešavanju društvenih problema. Međutim, kako se ta politika u praksi ostvaruje? Naši

1830

građani i proizvođači ne žele više da se bez njihovog znanja neka pitanju rešavanja, oni žele da aktivno učestvuju u društveno-političkom životu . Naši proizvođači, naši radni ljudi nisu više nepismeni ili polupismeni , pod navodnicama, da bi trebalo neko drugi da odlučuje u ime njih, nego oni traže da budu ravnopravni u ´rešavanju svih problema . Međutim , dok smo u radnim organizacijama i komunama otišli napred u tom pravcu, u okviru republika pa i Federacije smo zaostali . Ima doduše pokušaja da se pojedini nacrti zakonskih tekstova, kao što je bio slučaj sa Nacrtom zakona o penzionom osiguranju , daju na javnu diskusiju , ali to je samo pokušaj u kome mi nismo istrajali . Ja bih se založio za to da se svi propisi koji se pripremaju bilo sa kog područja našeg društvenog života, prethodno šalju našim proizvođačima i našim radnim ljudima na diskusiju . Navešću jedan primer. Sada se priprema novi propis o prekategorizaciji katastarskih prihoda. Jasno je, administracija je već sve to spremila , elektronski mozgovi su sve izračunali i drugovi koji rade na tome kažu političarima: vi ćete sada imati mnogo posla. A zašto mi tako radimo ? Zašto ne bismo prethodno stavili na diskusiju sve promene koje se nameravaju učiniti, pa da se tačno vidi šta stoji a šta ne stoji. Svakako, pojedini propisi nama stvaraju političke probleme upravo zato što se nije prethodno dobro razmislilo kako će se oni odraziti na terenu . Ili , uzimamo niko se pretodluku o političkoj mirovini, državnoj pomoći hodno nije konsultovao u komunama o tome kako ovo pitanje rešavati. Na čitavoj našoj teritoriji, u komunama, mi smo imali različito fiksirane kriterijume; negde se išlo u širinu u tom pogledú, a tamo gde su bili spremniji, striktnije smo se držali politike koja je bila fiksirana itd . Po mom mišljenju, i rukovodstva Saveza komunista: centralni komiteti, kao i sreski , opštinski i tvornički komiteti, pa i neke organizacije donose pojedine odluke na isti način, a to izaziva određena negodovanja ne samo kod komunista nego i kod ostalih radnih ljudi . Spomenuću neke primere . Centralni komitet Hrvatske je svojevremeno doneo odluku (Organizaciono-politički sekkretarijat ) da svaki član Saveza komunista na području Hrvatske daje svake godine dve članarine u fond za izgradnju zgrade Centralnog komiteta . Pošto je to odluka, jasno je , ona je bila prihvaćena. Međutim, smatram da takav način rešavanja pitanja nije bio pravilan, ne zbog toga što ljudi neće izvršavati odluke ili zadatke, ljudi će dati ne dve , nego i pet članarina ako je po-

11 VIII kongres, III

1831

trebno. Ali zašto se prethodno nije konsultovalo članstvo Saveza komunista Jugoslavije? Srećom, ta je odluka kasnije povučena. Ovakvi slučajevi stvaraju određene političke probleme ne samo u Savezu komunista, nego i šire. Dalje, sličan je slučaj sa Odlukom CK o korišćenju automobila u rukovodstvima Saveza komunista i ostalih društveno-političkih organizacija. Ja ovu odluku podržavam i nju treba podržati, ali postavljam pitanje zašto pre donošenja ove odluke nisu izvršene određene konsultacije u opštinama? Zašto? Tu se govori i o paušalu, šta je paušal itd.; uglavnom , mislim da tu nismo bili principijelni i da bi trebalo često ne jedanput, nego više puta da pročitamo Statut Saveza komunista, a naročito reči druga Tita koje je on mnogo puta izgovorio, na mnogim mestima. I, na kraju , samo još jedno: jedan drug je tu diskutovao, ne znam kako se zove, mislim da je akademski slikar, pa je rekao kako se umetnici nalaze u veoma teškom materijalnom položaju . To će naši ljudi čitati i šta će na to reći . Mislim da je situacija dole, u provincijskim gradićima takva da mi nemamo nijednog umetnika u tim malim mestima, nijednog književnika, nemamo čitav niz stručnjaka sa bilo kog područja . Prema tome, nije da nema posla, posla ima, samo treba raditi . (Aplauz. ) U vezi sa polemikom drugova filozofa, rekao bih da se potpuno slažem sa drugom Mihajlom Markovićem . Onaj ko piše trebalo bi da vodi računa o tome da će to čitati široke narodne mase, bez obzira o kakvim se raspravama radi, raspravama između filozofa, sociologa ili drugih naučnih radnika. Naši ljudi veruju u to što pišu naši naučnici , jer oni imaju u njih poverenje. Ima dosta onih koji ne mogu kritički da čitaju te rasprave i pošto ne mogu kritički da ih čitaju , oni to usvajaju kao stavove. Zato bih ja imao samo jedan predlog: kada se vode javne rasprave, bilo na području filozofije, sociologije ili drugih nauka , trebalo bi voditi računa o tome da onaj ko to piše ima na umu da će stotine hiljada radnih ljudi to čitati i usvajati. (Aplauz. )

1832

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drug Voja Todorović, delegat iz JNA. VOJA TODOROVIĆ : Drugarice i drugovi, Intenzivan ideološko-politički rad u Armiji u periodu između VII i VIII kongresa SKJ usmeren na dalje jačanje socijalističke svesti starešina i vojnika i moralno-političkog jedinstva naših jedinica podsticao je celokupan kolektiv Armije na kvalitetno izvršavanje svih zadataka . Sadržajno , on je bio i bogat i raznovrstan i pre svega usmeren na stalno praćenje i proučavanje našeg društveno-političkog i ekonomskog razvitka i odgovarajućeg jačanja snaga naše narodne odbrane . Ja ću se ukratko osvrnuti samo na pitanje idejnog osvetljavanja vojnog dela: prvo, na značaj marksističkog obrazovanja starešina a naročito izučavanja materijalističke dijalektike, drugo na važnost idejno-političkog osvetljavanja konkretnih pitanja izgradnje naših vojnih jedinica i treće , na potrebu razråde aktuelnih vojno-političkih problema. Usmerenost na idejno osvetljavanje vojnog dela logično proizlazi iz potrebe da pripadnik Armije, naš čovek, koji izrasta u praksi neposredne socijalističke demokratije samoupravljanja - razume smisao, duboku opravdanost i značaj svojih napora u borbi za izgradnju i neprekidno jačanje Armije kao i suštinu koncepcije naše narodne odbrane za čiju je realizaciju neophodno puno idejno jedinstvo o svim bitnim pitanjima izgradnje i upotrebe oružanih i drugih snaga zemlje za odbranu od eventualne agresije. Marksističko obrazovanje starešina naše Armije značajno je ne samo radi toga što je bez takvog obrazovanja teško razumeti društveno-ekonomske procese u savremenom svetu i složeni proces oslobođenja ličnosti u našem društvu, što je bez takvog obrazovanja nezamislivo obavljanje funkcije naših starešina kao vaspitača u jedinicama i društveno-političkih radnika već i radi toga . što se oni kao vojni stručnjaci teže mogu snaći i u praksi svoga poziva razumeti, razvijati i usavršavati vojno delo bez ovladavanja marksističkim pogledom na svet. Naša vojna doktrina je upravo rezultat težnje stvaralačkog, dijalektičkog poimanja vojnog dela i svih elemenata koji ga čine . Zato se u našim vojnim školama, a naročito akademijama, odvaja znatan deo nastavnih

1833

časova za izučavanje marksizma . Pri tome se teži da se dijalektika što je moguće više izučava i na primerima naše vojne misli i prakse - razvoja naših oružanih snaga na koncepciji naše narodne odbrane, konkretnim ocenama savremenih vojno-političkih problema i slično. Idejno osvetljavanje naše vojne prakse neophodno je za shvatanje svih mera i konkretnih postupaka u obuci i vaspitanju, organizaciji , kadrovskoj politici , materijalnom obezbeđenju i slič no, njihovog značaja i uzajamne povezanosti u pripremi oružanih snaga za odbranu zemlje . Praksa nam govori da je ono efikasno samo u slučaju kada neposredno utiče na efekat i kvalitet konkretne aktivnosti vojnika i starešina. Brojni su oblici i metodi rada kroz koje organizacija SKJ u Armiji i naše komande idejno i politički proučavaju konkretnu praksu jedinica, analiziraju iskustva, objašnjavaju zadatke . Pored predavanja, debata, seminara i sličnih oblika rada posebno su važni sastanci osnovnih organizacija i rukovodstava SKJ i konferencije i zborovi vojnika i starešina. Treba istaći da političko pristupanje svakom vojnom pitanju i idejno osvetljavanje konkretne prakse nije sektor ničije posebne aktivnosti već prvorazredni zadatak svih starešina i organa komandi. U sadržaju ideološko-političkog rada u Armiji daje se sve više mesta i marksističkom proučavanju rata i armije kao socioloških i političkih fenomena u društvu , naročito savremenom, i osvetljavanju društveno-političke uloge naše Armije, izvora njene snage i visokog borbenog morala i idejno-političkih osnova naše ratne doktrine. Brzi razvoj tehnike, posebno naoružanja i karakteristike današnjih političko-strategijskih koncepcija u svetu podvlače nužnost takvog rada. Nužnost takvog rada proizlazi i iz složenosti savremenih međunarodnih odnosa, jer je u tim odnosima vojna komponenta, na žalost, često vrlo značajna, te se bez nje oni ne mogu potpuno ni shvatiti . Isto tako i različiti stavovi u međunarodnom radničkom i komunističkom pokretu u jednom od osnovnih problema današnjice pitanju rata i mira još više upućuju na to. Rad na proučavanju ovih pitanja je veoma složen. Da bi se .uspešno odvijao, bilo je nužno ne samo da im se da odgovarajuće mesto u tekućim planovima i programima ideološko-političkog vaspitanja već i da se , pre svega, razvije studijsko-istraživački rad i ostvari organizacija koja će maksimalno koristiti raspoložive kadrovske snage.

1834

Uprava za moralno-političko vaspitanje, Vojnoistorijski institut JNA, Vojnoizdavački zavod JNA „ Vojno delo” , Vojna enciklopedija, Viša vojna akademija, Ratna škola, Politička škola JNA i druge ustanove Državnog sekretarijata narodne odbrane na ovom planu ulažu znatne napore. Treba istaći da su temama i predmetima iz ove oblasti upotpunjeni i programi vojnih škola i akademija. Poslednjih godina je u jedinicama veliki broj starešina ( u 1963. 25.000 ) na dobrovoljnoj osnovi izučavao razne cikluse vojno-političkih tema. Ipak, postignutim rezultatima ne možemo biti potpuno zadovoljni. Mora se dati još više mesta proučavanju ideološko-poli- . tičkih osnova naše ratne doktrine , preduslova za njenu uspešnu realizaciju, uloge civilnog sektora u opštenarodnom odbrambenom ratu, problema psihološkog rata, ratne ekonomike itd. Mislim pored toga da je neophodno da svi organi koji su dužni da se staraju o narodnoj odbrani , a to znači i iz oružanih snaga i sa civilnog sektora, još više organizuju i podstiču rad na izučavanju i iznalaženju najboljih rešenja, u interesu odbrane naše socijalističke zajednice . (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI, MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drug Boris Ziherl, član CK SKJ. BORIS ZIHERL : Drugarice i drugovi, U svom prilogu diskusiji želeo bih da se ukratko osvrnem na ono što je juče ovde rečeno o položaju , ulozi i zadacima filozofije i društvenih nauka u našem socijalističkom društvu . Nemam ni najmanju nameru da osporavam činjenice koje svedoče o porastu filozofskih i socioloških institucija u našoj zemlji, o sve većem interesovanju za savremenu filozofsku problematiku , o nastojanjima naših radnika na području filozofije i sociologije, da što dublje osmisle savremena zbivanja kod nas i u svetu, da osvoje tekovine savremene društvene misli i da se sami svojim dostignućima afirmišu u svetu te misli . Sve je to neosporno i sve je to nužno i kao program budućeg rada na tom području.

Isto tako je van sumnje da će progresivnim kretanjima u savremenom svetu biti stvarna idejna kao što je i dosad bila pokretačka snaga ona društvena misao koja je kritička , kako u izvornom značaju te reči tako i u svakidašnjem smislu borbe pro-

1835

tiv svega što koči oslobađanje ljudske ličnosti od svake eksploatacije i ugnjetavanja. Međutim , priznavajući sve to, mi se kao komunisti ipak ne možemo zaustaviti na ovim pomalo opštim stavovima koji nam ništa ne govore o konkretnim strujanjima u svetu naše društvene misli , o tendencijama i pojavama, različitim i ponekad dosta suprotnim u tom svetu, koje u većoj ili manjoj meri utiču na duhovnu atmosferu u našem društvu . Ma koliko se pozivali na Marksa i na njegov zahtev za radikalnom kritikom svega postojećeg, ipak ne možemo mimoići činjenicu da je Marks, kako u svom uvodu kritici Hegelove filozofije tako i u drugim delima uvek u svojoj kritici bio konkretan , konkretan u tome šta kritikuje, kako kritikuje i u ime čega kritikuje. Upravo takve konkretnosti ponekad nedostaje u našim filozofskim raspravljanjima o ekonomskoj , političkoj , kulturnoj i moralnoj problematici savremenog društva i napose našeg, socijalističkog društva. Mi stvarno imamo često posla sa knjiškim filozofima o kakvim govori drug Kardelj , a koji čitavoj toj veoma protivrečnoj problematici prilaze nekim večitim merilima koja treba da važe svuda i uvek. Socijalizam se pretvara u čisto etički postulat, dok je on u stvari istorijski konkretan , realan društveni proces svestranog i progresivnog menjanja prilika i ljudi na osnovu zajedničke svojine sredstava za proizvodnju i društvenog samoupravljanja, proces u kome se ostvaruju materijalni i moralni preduslovi oslobođenja čoveka kao čoveka. Apstraktnim suprotstavljanjem stvarnosti i etičkih ideala obično se previđaju konkretna , stvarna, progresivna pomeranja u sferi moralne svesti i realni uslovi njenog daljeg razvijanja kroz svesno ljudsko stvaralaštvo . Takvo suprotstavljanje nema mnogo veze sa Marksom ili Engelsom , a ima možda ponešto zajedničko sa duhom Diringa. S takvim shvatanjima moralnih problema u socijalizmu povezuje se najčešće voluntarizam i subjektivizam, koji se ogledaju u prenebregavanju svega onoga što podrazumevamo pod „ objektivnim zakonitostima društvenog razvitka". Takvo prenebregavanje u ime „,slobode čovekovih izbora ” nikad ne može biti na korist ni nauci o društvu ni zaista naprednoj politici, a najmanje stvarnom oslobađanju čoveka od okova materijalne nužde. Međutim, na pojave takvog voluntarizma dosta često nailazimo i u našoj filozofskoj literaturi, a malo se ko s njima kritički sukobljava . To su neki problemi koje ne bi trebalo pustiti iz vida kada razgovaramo o stanju i dostignućima naše društvene misli i napose naše filozofije .

1836

Završavajući svoj kratki prilog diskusiji želeo bih posebno da istaknem veliku važnost koju - po mome mišljenju ima činjenica da se na ovom Kongresu veoma jasno precizirala marksističko-lenjinistička koncepcija naših međunacionalnih odnosa na današnjem stupnju našeg društvenog razvitka . Obrazložena u referatu druga Tita i praktički ostvarivana akcijom jugoslovenskih komunista i svih svesnih socijalističkih snaga naše zemlje, ona predstavlja dalju garantiju nerazrušivog bratstva i jedinstva naših naroda . Problemi o kojima je s time u vezi na plenarnoj ⚫ sednici našeg Kongresa govorio drug Petrović-Šane javljaju se u takvom ili drukčijem obliku u svakoj od naših republika, i dužnost je svih nas da se na svim poprištima svoje delatnosti odlučno suprotstavljamo pojavama koje su nespojive s onom demokratskom koncepcijom odnosa među narodima Jugoslavije u čije su ime oni pobeđivali u najtežim danima svoje istorije. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drug Jan Kopčok, delegat iz Bačkog Petrovca. JAN KOPČOK : Drugarice i drugovi, Hteo bih da govorim o nekim idejno-političkim pojavama u našim školama i u vaspitanju naše omladine . Kada govorimo o ovim pojavama, treba uvek da polazimo od stavova u Programu Saveza komunista koji se odnose na ovu oblast. Da bi naše škole bile sposobne da sprovedu u život programske postavke iz oblasti obrazovanja i vaspitanja, moraju, u prvom redu, da stalno podižu naučnost i idejnost nastave . Mi često smatramo da je sistem vaspitanja i obrazovanja u školama u redu i da tu nema otvorenih problema, pogotovo među školskom omladinom. Međutim, po mome mišljenju, ne treba potcenjivati razna šovinistička gledanja na te stvari, koja se s vremena na vreme javljaju. Još se, na primer, može čuti u našim školama da su , 1 recimo, Crnu Goru okupirali Italijani, Makedoniju Bugari, Bačku Mađari i da su progonili Srbe itd., umesto da se kaže da su to činili italijanski, bugarski, mađarski fašisti i njihovi pomagači. Pored toga, još ako se dirne u emotivnu žicu učenika, nacionali-

1837

zam će sigurno pustiti duboke korene u duši mladog čoveka koji živi i radi sa pripadnicima tih naroda i narodnosti. A od nacionalizma je samo korak dalje ka šovinizmu, koji je toliko jada i zla u istoriji naneo našim narodima. Zato ovakve i slične pojave komunisti treba da prate, proučavaju i da se energično protiv njih bore. Problem naučnog, materijalističkog i marksističkog sagledavanja istorijskih i kulturno-društvenih zbivanja je naročito aktuelan na našem vojvođanskom mnogonacionalnom području, gde je ovo pitanje naročito osetljivo. Stoga smatram da istorijska i društvena zbivanja tih naroda i narodnosti, koji su nekada živeli u sklopu Austro-Ugarske, a koja su vezana za razvoj građanske klase pa i radničkog pokreta i njihovu nedavnu kulturnu prošlost i kulturno nasleđe , treba podvrgnuti ozbiljnijoj naučnoj valorizaciji, jer na tom području ima dosta idejnog lutanja i zastranjivanja. U cilju jedinstvenog vaspitanja omladine različitih nacionalnosti potrebno je još više koristiti oblike i aktivnosti koji su i dosad dali dobre rezultate. To se odnosi, pre svega, na rad teritorijalnih škola i na dvojezičnu nastavu . Posebnu pažnju treba posvetiti nastavnicima iz redova narodnosti, jer jedan, ne tako mali, broj njih ne raspolaže potrebnim idejno-teoretskim znanjem za marksističko razumevanje nacionalnog pitanja. Niz problema našeg privrednog i društvenog razvitka ne tumači se uvek dovoljno integralno i ne povezuje dovoljno sa opštim razvojem u svetu i socijalizmom kao svetskim procesom, tako da se ne koristi ova značajna mogućnost za vaspitanje mladih u duhu internacionalizma. O marksizmu i socijalizmu govori se često statički, a ima, u velikoj meri, pojava objektivističkog odnosa prema nastavnom gradivu, koji se ogleda u pasivnom iznošenju činjenica bez zauzimanja bilo kakvog stava i bez nastojanja da se učenici opredele za ono što je napredno . Ima mnogo primera vulgarnog istoricizma i pozitivizma u nastavi književnosti, istorije, istorije umetnosti i drugih predmeta. Zapaža se , između ostalog, da se školskoj omladini malo govori o etičkim problemima socijalizma . Predstava o socijalističkom humanizmu je kod mladih često apstraktno-statička , pojam socijalističke demokratije često se vulgarizuje i svodi samo na dužnosti i prava radničkih saveta; nije u potrebnoj meri razvijena svest o protivrečnostima našeg društva i odnosa u njemu, kao i o protivrečnostima savremenog sveta. U nastavi se često naša stvarnost naivno uprošćuje i idealizuje, pa nije čudo što mladi ponekad ne mogu

1838

da shvate naše privredne i druge teškoće i što usled toga gube perspektivu i padaju pod strane uticaje . Kada se govori o idejnim pojavama u našem školstvu mislim da treba istaći još jedan problem, a to je takozvano radno vaspitanje u školama. Naša škola je socijalistička i ona ima zadatak da -- pored toga što treba da razvija psihičke, estetske i

na organizovan i cedruge sposobnosti kod mladog čoveka lishodan način uključi učenike u proizvodni rad i druge radne aktivnosti. Zapravo, treba da pruži mladima radno vaspitanje . Uvođenje sistema radnog vaspitanja u naše škole, kao što se zna, nije nešto novo, jer su veliki umovi pedagogije još pre 150 godina govorili da je neizmenično smenjivanje učenja i rada nešto što je neophodno potrebno za normalan razvitak ljudskog organizma. Međutim, u našim školama, i uopšte u našem društvu, prisutno je i, rekao bih, dobilo je čak pravo građanstva, shvatanje prema kojem se na fizički rad, proizvodni rad gleda kao na nešto što čoveka ponižava . Čini se da se otuda rađa i pojava da se smatra za tragediju i za veliku sramotu intelektualne porodice ako iz njenog kruga neki član, recimo, ode na zanat ili ako izabere neku sličnu profesiju . Zbog toga nije čudno što se u planu rada gimnazije nalazi programiranje samo nekih 15 dana proizvodnog rada, a i to se smatra mnogo , jer takav rad, tobože, škodi učenju, a takva praksa izgleda kao neko nametnuto, nužno zlo . U savremenom svetu ima škola u kojima radno vaspitanje, zapravo proizvodni rad, traju i po godinu dana, a njihovi studenti ništa nisu lošiji od naših gimnazijalaca . Poznata je stvar da su naše škole sa praktičnom obukom i njima slične škole po pravilu najzapostavljenije . Na terenu se može naći sijaset primera da svršeni učenici osnovne škole, pošto su tobože završili malu maturu, neće da idu u proizvodnju , već žele da se uposle u kancelarijama kao službenici . Na primer, u Bačkom Petrovcu , inače poznatom hmeljarskom regionu, gde je potrebno mnogo stručne radne snage, na konkursu u Opštinskom sudu za jedno službeničko mesto sa kvalifikacijama završene osnovne škole od 60 učenica koje su završile osnovnu školu te godine prijavilo se njih 55. Dakle, praktično, kompletna generacija. Poznata je stvar da mladi beže iz poljoprivrede , iako su tamo preko potrebni. Kada smo sprovodili ankete o profesionalnoj orijentaciji, učenici naših osnovnih škola su u većini izjavljivali da žele da postanu službenici ili uopšte da se opredele za profesiju koja nema veze sa proizvodnim radom u fabrici , na polju, u rudniku , jer ne žele da rade fizički, jer će više zarađivati kao službenici i tome slično.

1839

Postavlja se pitanje nije li u sistemu našeg vaspitanja nešto defektno ? Zbog čega naši mladi građani tako misle? Opšte je poznata stvar da svršeni stručnjaci nerado idu iz gradova u provinciju i prihvataju se u gradu posla koji nema veze sa njihovom strukom. Ima i takvih pojava da se mladi stručnjaci, ako i dođu u proizvodnju, nerado prihvataju društvenog rada, ne izražavaju želju da postanu društveni aktivisti i članovi Saveza komunista, već žele da se „ srede" i da se tobože posvete porodici i svojoj struci. Šta se iza toga krije? Da li je to samo apolitičnost ili malograđanština? Ko je kriv što taj mladi čovek tako misli ? I konačno : da li su uzroci samo u školi ili i izvan nje. Ima još dosta takve prakse, prema kojoj se još nagrađuje diploma, a ne produktivnost rada i stoga je razumljivo što mladi čovek ne želi da postane radnik, makar i visokokvalifikovani, već, ako za to ima materijalnih mogućnosti, pokušaće da na svaki način dođe do diplome, koja će mu, opet, omogućiti da dođe na određeno komandno mesto u proizvodnji , a ujedno će mu obezbediti standard i društveni ugled . Dakle, monopol u proizvodnji, upravljanju pa i raspodeli. U tesnoj vezi sa ovim pitanjem jeste i takozvana selekcija u školama. Opšte je poznata stvar da mnoge škole u gradu na koje se vrši pritisak uvode selekciju učenika. Konačno, ove škole i ne moraju to raditi, jer će selekcija sama po sebi funkcionisati . Na primer, na našem području izračunato je da samo potrebe učenika osnovne škole koštaju roditelja godišnje oko 20 hiljada dinara. Srednja škola je sigurno skuplja, a o fakultetu da i ne govorimo. Dakle, ko ima bolje uslove za redovno i nesmetano školovanje: da li deca iz grada, i to prvenstveno deca stručnjaka, zapravo deca intelektualaca, koji , kao što znamo, imaju srazmerno veća primanja, ili pak deca sa sela, ili deca radničkih porodica? Poznato je, takođe , da su gradske škole mnogo bolje opremljene nego seoske, a, opet , škole u užem centru grada bolje od škola na periferiji . A znamo gde ko obično stanuje i gde ko živi . Ne dolazimo li , polako, bez obzira na to da li mi to hoćemo ili nećemo, u situaciju da inteligencija sama sebe reprodukuje, što je opasno i, naravno, za nas neprihvatljivo. Razume se da mi nemamo materijalnih mogućnosti da obezbedimo svakom mladom čoveku optimalne uslove za nesmetano školovanje i da je selekcija bilo u kom vidu, privremeno nužno zlo , ali treba je onda tako i shvatiti, a nikako proklamovati za pedagoški, a pogotovu ne za socijalistički princip, bez obzira na razne kvazipedagoške teorije

1840

o snižavanju nivoa obrazovanja do kojeg dolazimo uvođenjem principa masovnog obrazovanja. Za takvu praksu su pedagozi Zapada kritikovali Ruse sve dok ovi nisu lansirali prvi sputnjik i time dokazali da se samo putem masovnosti može postići i kvalitet obrazovanja . Kada se govori o svim ovim pitanjima koja stoje u vezi sa vaspitanjem i obrazovanjem mladih, vrlo je važno imati u vidu da su nastavnici, svojim stručnim radom, moralnim osobinama, idejnim shvatanjima i društvenom aktivnošću uvek uzor i autoritet za učenike i da od nastavnika, u prvom redu, zavisi vaspitanje. Poznato je, međutim, da jedan deo nastavnika ne vlada kako treba materijom o kojoj govori, pošto su nestručnjaci . Samo u višim razredima osnovnih škola u našem novosadskom srezu, koji se smatra u tom pogledu razvijen, od 1.566 nastavnika 462 ili 29,5 % su nestručnjaci, Siguran sam da je u nekim područjima situacija u tom pogledu još gora . Isto tako, poznata je stvar da u kadrovske škole koje spremaju nastavni kadar odlaze pretežno slabi učenici osnovnih ili srednjih škola . Na primer, u učiteljsku školu u Sremskim Karlovcima nekoliko godina se upisivao jedva pokoji odličan učenik, dok je na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu pretprošle školske godine od ukupno 343 redovna studenta koji su se upisali u prvi semestar njih 165 završilo srednju školu samo sa dobrim uspehom , a 59 sa dovoljnim uspehom . Naravno da ovo prouzrokuje snižavanje nivoa nastave, usled čega kadrovi koji odlaze u praksu često nisu stručno, a pogotovu nepedagoški na potrebnom nivou . Posledica nesistematskog marksističkog vaspitanja studenata je ponekad zapanjujuće nizak idejno-politički nivo jednog dela prosvetnog kadra , što opet ima za posledicu relativno mali broj članova Saveza komunista među prosvetnim radnicima. Takav slučaj je bar na našem području . Uprošćeno rečeno, to je vrzino kolo : slabi kadrovi proizvode slabe kadrove . Iako smatram da ne treba zvoniti na uzbunu, ipak se treba malo zamisliti kuda ovo vodi i kakve može da ima posledice? Danas je opštepoznata stvar da se mladi ljudi teško odlučuju za prosvetnu struku, u prvom redu zbog toga što tamo ne vide perspektivu i što nisu za to materijalno stimulirani . Činjenica je da prosvetni radnici nemaju danas potreban društveni položaj odnosno tretman, a samim tim i autoritet, baš zbog svog nerešenog materijalnog položaja . Nerešeno materijalno pitanje dovodi do pasivizacije prosvetnih radnika i do njihove materijalne nezainteresovanosti za unapređenje nastavno-vaspitnog procesa. Zbog toga se mora prići hitnom rešavanju ovog problema , što je

1841

jedino moguće na taj način ako se prosveta postavi u takve odnose i u takvu situaciju da može adekvatno uloženom radu sticati i potreban dohodak. Dakle, dohodak treba da bude motorna snaga koja će razbiti okove birokratizma i recidive birokratskih odnosa, koji još koče razvijanje kreativne inicijative u ovoj oblasti našeg života . Dakle, reč je o položaju prosvetnih radnika i uopšte o položaju prosvete. Međutim, bez obzira na sve to, treba priznati da tu ima dosta teškoća jer je reč o armiji prosvetnih radnika od preko 130 hiljada ljudi koji rade u ovoj struci . U našoj zemlji je uvedeno potpuno osmogodišnje osnovno obrazovanje . Mi težimo ka tome da kod nas, kao što je, uostalom, u svim modernim zemljama , svaki mlad čovek ima srednjoškolsko obrazovanje. To znači da će u dogledno vreme gotovo jedna trećina celokupne nacije u vremenu od 7 do 20 godina sedeti u klupama i da neće proizvoditi . Da bi se pokrile sve potrebe, koje su već i sada velike, biće potrebno nekoliko puta više nastavnika nego što ih danas imamo. Kao što znamo, već danas ih imamo malo. Pitanje je da li će naša privreda biti u stanju da to izdrži. Gde je, dakle, izlaz ? Svakako u menjanju klasičnog sistema školstva, u kome je nastavnik gotovo jedini i glavni energetski izvor obrazovanja i vaspitanja. Dakle, danas moramo razmišljati o tome kako da pronađemo mogućnosti za jevtinije i ekonomičnije, ali u prvom redu kvalitetnije obrazovanje. Sve ovo, naravno, pretpostavlja iz osnove drukčije pristupanje osposobljavanju potrebnih kadrova novih profila za prosvetnu struku i nužno, korenito menjanje obrazovno-vaspitnih metoda i menjanje strukture naših školskih programa i njihovo prilagođavanje i vezivanje za sadašnje i buduće potrebe našeg društva. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drugarica Ruža Bartolec, delegat iz Varaždina. RUŽA BARTOLEC : Drugovi i drugarice, Period između dva kongresa karakterizira snažan proces jačanja samoupravljanja i dalja demokratizacija odnosa u svim oblastima društvenog života . To je pred sve komuniste stavilo zahtjev razvijanja takvih djelatnosti koje će ubrzati i stvarno obez-

1842

bijediti da demokratizam prodre u sve pore našeg društvenog kretanja i da uloga svakog radnog čovjeka, čovjeka proizvođača, dođe doista do punog izražaja. Zbog toga je djelatnost naše općinske organizacije Saveza komunista u posljednjim godinama bila usmjerena na izučavanje cjelokupnog toka društvenog razvitka, na ukazivanje i uklanjanje slabosti , na razvijanje i jačanje samoupravnog mehanizma kroz ukazivanje na prava i obaveze radnih ljudi, kroz osposobljavanje radnih ljudi za realizaciju njihovih samoupravnih prava . Organizacija SK naše općine borila se također i protiv svih pojava gušenja slobode, iznošenja negativnih pojava, zdrave kritike, slobode izražavanja mišljenja i davanja prijedloga. Čitava se djelatnost naše organizacije sve više orijentirala na to da se proces demokratizacije razvija u okviru organa neposrednog samoupravljanja, u predstavničkim tijelima, društveno-političkim organizacijama, radnim kolektivima, radnim jedinicama i sl. Da bi organizacija Saveza komunista bila osposobljena da se bori za demokratizaciju odnosa u društvu , da se bori za demokratske forme i oblike rada, ona je u posljednjim godinama, a naročito poslije VII kongresa i III i IV plenuma CK SKJ, vrlo mnogo djelovala u pravcu produbljenja demokratizma u svom unutrašnjem životu. Tome je mnogo doprinijelo to što je izmjenom metodą i stila rada, izučavanjem i praćenjem određenih pojava, uklanjanjem odgovarajućih slabosti i usmjeravanjem osnovnih tokova našeg razvoja na pojedinim područjima postepeno jačala odgovornost komunista za disciplinirano i dosljedno provođenje zacrtane politike, izgrađenih stavova i zaključaka. Naša svakodnevna partijska praksa pokazala je da raste ugled organizacija SK i da jače dolazi do izražaja njezina vodeća uloga upravo od tada otkad je naša općinska organizacija, dublje ulazeći u određene probleme na osnovu ispitivanja stanja, njihovih uzroka i posljedica, počela da mijenja svoj stil rada i da nastoji da se javlja kao stvarna vodeća snaga u komuni, ne nekim svojim opštim autoritetom, već društvenim angažiranjem svojih članova i organizacija . To je doprinijelo povećanju demokratičnosti rada u SK, prije svega, aktiviziranjem širokog kruga članova SK i ostalih radnih ljudi u ispitivanju stanja na pojedinim područjima djelatnosti, u svestranim raspravama i borbi mišljenja, odnosno u procesu donošenja svih značajnijih odluka . Za ostvarenje ovih odluka borili su se članovi SK preko samoupravnog mehanizma kao članovi organa upravljanja, kao sastavni dio tog mehanizma.

1843

Ispitivanja određenih pojava i problema u radnim i teritorijalnim organizacijama vršena su na osnovu unaprijed utvrđene metodologije. Nakon ispitivanja, sređeni materijali, s prijedlogom određenih zaključaka, razmatrani su na plenumu Komiteta, savjetovanjima komunista, specijaliziranim skupovima organa upravljanja ili ostalim društveno-političkim organizacijama. Posmatramo li samo posljednje dvije godine, vidimo da su komunisti razmatrali niz vrlo aktuelnih problema kao što su : idejna izgradnja članova SK, aktivnost komunista na selu , zadaci komunista u realizaciji planskih i proizvodnih zadataka, problemi raspodjele, funkcioniranje mehanizma upravljanja u radnim organizacijama, uloga i zadaci članova SK u obrazovnim ustanovama , orijentacija privrednog razvoja komune i prioriteti u razvoju , organizacioni oblici skupljanja i djelovanja članova SK i još niz drugih pitanja. Ovo pokazuje da nije bilo problema za koji se komunisti na našem području nisu smatrali odgovornim. To je sve doprinijelo jačanju demokratičnosti i porastu ugleda SK u svim sredinama na našem području, te stvarnom ostvarenju njegove vodeće uloge . Takvim svojim radom, te osposobljavanjem i jačanjem samoupravnih tijela za realizaciju konkretnih zadataka koji se javljaju na našem području , općinska se organizacija ujedno vrlo uspješno borila za suzbijanje birokratskih tendencija koje su se ispoljavale kroz samovolju pojedinaca, kroz pojave formalizma u upravljanju radnim organizacijama, kroz naturanje stavova i mišljenja pojedinaca iz organa rukovođenja i organa uprave. Osposobljavanje samoupravnog mehanizma dovelo je do toga da organi rukovođenja, organi uprave i ostali nadležni faktori mnogo odgovornije nego ranije pripremaju određene prijedloge , stavove i materijale, jer znaju da će nesolidno obrađeni materijali biti odbačeni, s obzirom da danas organi upravljanja, predstavnička tijela i ostali faktori ne prihvataju one materijale koji nisu ušli u suštinu stvari , koji neadekvatno odražavaju odgovarajuće stanje, ne prihvataju ona rješenja koja nisu izraz stvarnih društvenih potreba i zahtjeva. Prema tome možemo zaključiti da je organizacija SK posljednjih godina mnogo radila na demokratizaciji odnosa u društvu i na jačanju društvene uloge i položaja svakog proizvođača, kako bi se on mogao aktivno uključiti u formiranje politike svoje radne organizacije i u djelatnost samoupravnog mehanizma na području mjesne zajednice i komune gdje živi. Upravo ta demokratizacija odnosa u cjelokupnom našem društvenom životu , za koju se bori

1844

SK kao vodeća idejno-politička snaga radnog naroda, zahtijeva demokratizaciju odnosa i rada u Savezu komunista . Nemoguće je zamisliti da se jedna takva organizacija kao što je SK bori za demokratizaciju odnosa u društvu, za demokratska prava svakog radnog čovjeka, a da taj princip, da ta prava ne provodi i u svojim redovima . U diskusijama o Nacrtu statuta SKJ u organizaciji Saveza komunista u našoj općini , bilo je mišljenja da demokratizacija odnosa u SK i jačanje položaja i uloge općinske organizacije u praksi zaostaju za odgovarajućim principima u tekstu Nacrta . Dalje, često su postavljana pitanja, posebno na nekim skupovima komunista liječnika i kulturnih radnika , održanim u okviru pretkongresne aktivnosti , zbog čega je tako jasno izražen princip demokratskog centralizma kada nastojimo da jačamo demokratičnost u našem društvenom sistemu i u redovima SK, te nije li taj princip u izvjesnom smislu negacija demokratičnosti. Pored toga, pošto se kroz princip demokratskog centralizma treba ostvarivati jedinstvo djelovanja komunista, nije li to jedinstvo djelomična negacija demokratičnosti rada SK. Mi smo u pretkongreshoj aktivnosti, a i inače, nastojali da do kraja objasnimo pitanja koja su nam se nametala . Općepoznata istina jeste - citiram referat druga Vlahovića: ,,Oni koji ukazuju samo na protivurječnosti, a ne žele da sagledaju i jedinstvo protivrječnosti , iznakažuju dijalektiku i dijalektički metod , pokušavaju da SK podijele na cehove i da legalizuju nejedinstvo . SK se ne može dijeliti na cehove i grupe . To je politička organizacija sa širokim stepenom jedinstva cilja i jedinstva akcije ." Ovaj teoretski stav je sasvim ispravan, ali naša praksa ponekad od njega odudara. Naime, u našoj svakodnevnoj praksi česte su pojave da se samostalnost osnovne organizacije SK, komiteta, općinskih rukovodstava i drugih nižih rukovodstava u odnosu na viša nije dovoljno osjećala. Poznato je da komunisti djeluju slobodno i samostalno kroz samoupravni mehanizam na bazi generalnih stavova, zacrtane politike i Programa SK. Politika konkretnog djelovanja izgrađuje se u osnovnoj organizaciji, na partijskim forumima, na skupovima komunista, a stavovi i rješenja treba da se temelje na našoj općoj politici koja je utvrđena Programom SKJ . Prema tome, u praktičnom djelovanju radi jedinstvenosti akcija treba dokraja poštivati i primjenjivati princip demokratskog centralizma. Međutim, nije rijedak slučaj da se za svako i najkonkret-

1845

nije pitanje traži mišljenje višeg partijskog rukovodstva ; s druge strane, viša rukovodstva nekad i u vezi ovih najkonkretnijih pitanja zauzimaju određene stavove , iznose svoje mišljenje i sl. što češće dovodi do toga da se u izvjesnoj mjeri negira samostalnost odlučivanja nižih foruma i članstva SK, a pored toga djeluje i u pravcu slabljenja odgovornosti za one odluke koje nisu rezultat rasprava komunista i organizacija ili foruma koji te odluke ostvaruju, već aparata viših rukovodstava. Ova praksa da komunisti ne učestvuju u donošenju odluka, u formiranju politike, slabi njihov društveni utjecaj i revolucionarnost . Takvih smo pojava imali u dosadašnjoj praksi na relaciji odnosa osnovna organizacija tvornički komitet, te općinski komitet ― kotarski komitet aparat i pomoćna tijela CK . Takvi odnosi , međutim, nisu u skladu sa principom demokratskog centralizma, takvi odnosi nisu predviđeni Statutom. Općinska organizacija SK prihvatila je Nacrt statuta kao dokument preko kojeg se nastoji unijeti što više elastičnosti u rad SK, kao dokument u kome nisu predviđene krute organizacione forme okupljanja i djelovanja komunista . Život i praksa, a naročito naš cijeli mehanizam neposrednog upravljanja, pokazuju da današnja djelatnost Saveza komunista ne trpi nikakve šablone i organizacione uskosti pa je upravo zbog toga Nacrt statuta predvidio mogućnost da se komunisti organizuju prema svakodnevnim potrebama i zahtjevima života. Demokratizacija odnosa u SK proizilazi iz statutarnih odredbi o formiranju politike u SK i svi komunisti treba da budu stavljeni u situaciju da aktivno sudjeluju u formiranju te politike. Prema tome, odredbama novog Statuta članovi SK stavljeni su u odgovorniji položaj u društvu , u odgovorniji položaj u radu, jer treba da učestvuju u stvaranju i donošenju odluka na bazi opće zacrtane politike i programa . To , za razliku od ranijih statutarnih obaveza prema kojima smo kao članovi SK bili dužni da provodimo, izvršavamo, tumačimo i objašnjavamo odluke, doprinosi i stvara kod nas veću odgovornost prema odlukama. Međutim, da bi smo bili sposobni da učestvujemo u formiranju politike, treba mnogo više nego do sada da se stalno ideološko-politički i stručno uzdižemo, znači treba da idemo u tok s našim društvenim progresom, da isti razvijamo i pokrećemo, a ne da svojim znanjima zaostajemo za društvenom sredinom, za našim društvenim kretanjem. Iako smo i do sada svoja nastojanja i djelatnost usmjeravali u tom pravcu smatram da ne možemo biti

1846

zadovoljni i da u tom pogledu treba da ulažemo mnogo više truda i razvijamo mnogo veću inicijativu . Jedan od daljnjih bitnih preduvjeta demokratizacije odnosa u Savezu komunista i realnog postavljanja principa odgovornosti za odluke koje donosimo jeste javnost rada u redovima naše organizacije. To je također utvrđeno statutarnim odredbama, kako ranijeg tako i novog Nacrta statuta. Politika SK mora se izgrađivati javno, a to zahtijeva da osnovna organizacija, općinski komitet i sva partijska rukovodstva učine sve da svoj rad mnogo više nego što je to dosad bilo, učine pristupačnim javnosti. Takav način rada traži od nas komunista mnogo veću ličnu i kolektivnu odgovornost za odluke koje donosimo. Javnost rada ujedno omogućuje masovan uticaj i kontrolu , a sve zajedno doprinosi široj mobilizaciji radnih ljudi na provođenju zacrtane politike, te na produbljivanju i usavršavanju naših socijalističkih odnosa. Takva djelatnost i takvo postavljanje organizacije SK, njeno osamostaljivanje i jačanje odgovornosti za donijete odluke u skladu sa zacrtanom politikom, dovesti će do toga da će biti sve manje potreba da se u rješavanju svakog konkretnog pitanja i problema angažuju viša rukovodstva, jer će svaki komunista, svaka organizacija i svako rukovodstvo SK nastojati i biti dužno da se što prije osposobi za samostalnu djelatnost. Sigurno je da su danas stvoreni svi potrebni preduvjeti, te da se, kroz samoupravni mehanizam općinska organizacija toliko ojačala da je sposobna za samostalniji kvalitetniji i odgovorniji rad. Upravo zbog toga je u tekstu Nacrta statuta mnogo više nego do sada naglašena uloga SK, prava i obaveze članova, demokratičnost rada, te jača uloga i položaj opštinske organizacije SK. Ako tako gledamo na Savez komunista, na njegovu ulogu u društvu, a i na princip demokratskog centralizma, koji je ponovno tako jasno izražen u Statutu, tada nećemo taj princip smatrati negacijom demokratičnosti u SK već jednim od temeljnih principa organizovanja komunista pomoću koga treba obezbijediti provođenje zacrtane politike i oživotvorenje donesenih odluka. Poznato nam je da se u nedavnoj prošlosti , kada samoupravljanje nije bilo na današnjem stepenu razvoja, Savez komunista javljao kao društvena snaga sa određenim elementima vlasti i da je tada u provođenju principa demokratskog centralizma bio jači naglasak na centralizmu. Međutim, princip demokratskog centralizma i dalje ostaje osnova organiziranosti Saveza komunista koja treba da osigura jedinstvo redova i akcija ; to je princip koji nam ujedno daje 12 VIII kongres, III 1847

snagu za brže savlađivanje prepreka koje se javljaju na putu naše izgradnje socijalizma . Znamo da je Savez komunista revolucionarna organizacija idejnih istomišljenika, da su njeni članovi u SK ušli dobrovoljno i da prema tome dobrovoljno prihvataju njegove organizacione i političke principe . Stavovi, odluke, politika u SK izgrađuje se kroz konsultacije, rasprave, razmatranja, borbom mišljenja. Te rasprave kroz koje se izgrađuju stavovi i politika treba da se temelje na naučnoj marksističkoj osnovi. Prema tome, u formiranju politike demokratičnost je zastupljena dokraja, jer u donošenju odluka učestvuje cjelokupno članstvo, pošto se odluka donosi mišljenjem većine članova. Međutim , kada se odluka donese , kada se stav izgradi , princip demokratskog centralizma dolazi do punog izražaja, jer su tada svi članovi SK dužni da kroz jedinstvenu akciju donijete odluke disciplinovano sprovode u život. Upravo u sprovođenju odluka i obavezama komunista u njihovoj realizaciji jači je naglasak na centralizam . Iz svega proizilazi da princip demokratskog centralizma ne proturječi sadašnjim uvjetima djelovanja organizacije SK; s dru ge strane on onemogućava unošenje tuđih teoretskih shvaćanja, unošenje liberalističke pseudodemokratičnosti u našu jedinstvenu revolucionarnu organizaciju . Upravo je tako naša općinska organizacija razmatrala i objašnjavala određene statutarne odredbe i principe. Međutim , prilikom razmatranja istih uočili smo i niz slabosti i nejasnoća koje ćemo u narednom periodu trebati hitnije objašnjavati i rješavati. Ja bih samo spomenula neke od tih slabosti: - Još uvijek premalen broj članova SK i organizacija učestvuje u izgrađivanju politike i donošenju odluka . Organizacije se premalo bave problemima sredine u kojoj djeluju a ukoliko uzimaju određenu problematiku u razmatranje, još nema pojava da se svi članovi aktivno uključuju u rasprave kako bi odluke koje se donose bile što kvalitetnije , bile odraz mišljenja većine članova. To ujedno znači da novi metod rada još nije prihvaćen od svih osnovnih organizacija. Razloge možemo tražiti u nedovoljnoj idejno-političkoj izgrađenosti , nedovoljnom stručnom i opštem obrazovanju, u heterogenosti sastava organizacija, a na što ćemo u narednom periodu trebati angažirati više snaga da se te pojave razriješe . Ima pojava da često u provođenju donijetih odluka sami članovi SK odstupaju od istih ili se ne bore dovoljno za njihovo provođenje. To je uvjetovano time što je odgovornost za izvršenje zadataka i revolucionarnost djelovanja u izvjesnom smislu

1848

kod pojedinih drugova otupila. Ovome je pogodovala činjenica što smo u dobroj mjeri napustili praksu praćenja realizacije zadataka, zapustili analizu i kontrolu izvršenja zadataka. Jačim razvijanjem discipline, jačanjem odgovornosti, kontrolom izvršenja zadataka, odnosno dosljednijim provođenjem principa demokratskog centralizma, morat ćemo hitnije uklanjati navedene slabosti; - nadalje smo utvrdili da nismo dovoljno brzi i efikasni kada u toku provođenja pojedinih odluka uočimo da one nisu cjelishodne, upravo da postoje i kvalitetnija rješenja za odgovarajuće probleme . Konkretna postupanja u ovim slučajevima znatno ovise o širini i elasticitetu i sposobnosti svakog pojedinca. Ukoliko se radi o značajnijim stvarima, trebalo bi ispitati i proanalizirati uzroke zbog čega određena sredina odgovarajuće prijedloge i stavove ne prihvaća. Dalje, istaknut je zahtjev za jače osamostaljenje općinske organizacije SK. Stoji se na stanovištu da bi općinsko rukovodstvo trebalo da bude samostalno u izboru oblika organizovanja komunista u općini, obzirom na različitost djelatnosti, mjesta rada i uvjete rada . Pod tim se podrazumjeva davanje veće samostalnosti općinskim komitetima u osnivanju organizacija, mjesnih komiteta, tvorničkih komiteta, stalnih aktiva i ostalih oblika okupljanja i rada komunista u općini . Općenito se smatra da sva konkretna pitanja treba rješavati u općinskoj organizaciji, tj . u osnovnoj organizaciji, mjesnom komitetu , tvorničkom komitetu, općinskom komitetu i na ostalim skupovima komunista i to u skladu sa generalnim stavovima i politikom viših partijskih rukovodstava. Time ujedno prestaje potreba da se viši partijski forumi upuštaju u odlučivanje o sitnijim konkretnim pitanjima. Viši forumi Saveza komunista, a naročito njihova pomoćna tijela, biće tada u mogućnosti da brže daju mišljenja i određene stavove o problemima koji se javljaju između komuna, kotareva i republika, a koji do sada nisu uvijek bili najefikasnije rješavani . To će sve doprinijeti jačanju odgovornosti komunista i povećanju demokratičnosti rada u Savezu komunista. (Aplauz. )

1849

PREDSEDAVAJUĆI, MIJALKO TODOROVIĆ :

Ima reč drug Čedomir Damjanović, delegat iz Danilovgrada. ČEDOMIR DAMJANOVIĆ : Drugarice i drugovi, Govoriću o nekim idejnim problemima vezanim za razvoj društveno-ekonomskih odnosa u integrisanim preduzećima, koji — preduzeće, i se javljaju na relaciji pogon - ekonomska jedinica to na bazi iskustva radnih organizacija sa područja komune Danilovgrad. Jedno od značajnih pitanja vezano za idejno djelovanje komunista u integrisanim radnim organizacijama je postupak, način na koji je integracija sprovedena, upravo ko je odlučivao o integraciji. Tamo gdje su kolektivi bili glavni nosioci ideja o potrebi ekonomskog i tehničkog povezivanja, na bazi podjele rada i specijalizacije i neposredno odlučivali o tome, tamo se zacrtana politika daleko bolje ostvaruje. Međutim, tamo gdje su kolektivi ostali nedovoljno ubijeđeni u opravdanost integracije javlja se čitav niz negativnih posljedica koje se u praksi manifestuju: u pasivizaciji jednog broja komunista i članova kolektiva, u negirajućem odnosu prema koncepcijama, planovima i ostvarenim rezultatima; u prenaglašavanju trenutnih teškoća i očekivanju brzih rješenja u pogledu ostvarenja koncepcije razvoja, u posmatranju pojedinih procesa jedino kroz lične interese i sl . Ako se tome doda da u tim radnim organizacijama stvari nijesu bile dovoljno izučene, da su neke koncepcije usvajane bez dovoljno ekonomskih i drugih analiza i da su zbog toga nastala previranja i suprotnosti do te mjere da je dolazilo i do zahtjeva za raskidanje integracionih odnosa i dr., onda je jasno da se Savez komunista u tim organizacijama našao pred mnogim problemima. Zapostavljanje razvoja društveno-ekonomskih odnosa unutar nekih integrisanih radnih organizacija ima za posljedicu čitav niz poremećaja i nesporazuma koji negativno utiču na ostvarivanje politike razvoja. Usvajanjem ovakve orijentacije bržeg razvoja privrede, koja znači nešto kvalitetno novo, otvorili smo nove ekonomske a time i idejne procese koji čine suštinu idejno-političkog rada naših organizacija i opštinske organizacije SK u cjelini i usmjeravaju ih na nove probleme koji se javljaju u razvoju društveno-ekonomskih odnosa u radnim organizacijama i komuni . Iskustva iz rada nekih organizacija SK pokazuju da nije dovoljno

1850

da samo komunisti prate te procese, da se samo oni bore za najbolja rješenja u radnoj organizaciji, već da cio kolektiv, svi radni ljudi budu aktivno uključeni u iznalaženju onih rješenja koja će dati najbolje društveno-ekonomske efekte. U tom smislu neophodni su dalji napori organizacije SK u cilju stvaranja povoljnih uslova za aktivnije uključivanje svih proizvođača u rješavanje problema u radnim kolektivima. Jedan od osnovnih idejno-političkih problema u integracionim prosecima je, po mom mišljenju , zapostavljanje razvijanja samoupravnog mehanizma . Činjenica je da se prilikom sprovođenja integracije nije uvijek vodilo dovoljno računa o tome da li se tim novim rješenjima daje mogućnost proizvođaču da ostvaruje svoje ustavno pravo upravljača u radnoj organizaciji , odnosno kako i na koji način treba da bude uključen da bi neposredno odlučivao. Čini mi se da je ovaj problem karakterističan, manje ili više, za mnoge radne organizacije koje imaju pogone u više komuna. Tamo gdje se ovaj problem sagledao prilikom stvaranja koncepcije integracije rezultati su daleko povoljniji nego u slučajevima gdje se o tome nije dovoljno vodilo računa ili se taj momenat stavljao u drugi plan. To znači da se integraciji u nekim slučajevima prilazilo na tehnokratski način i da zbog toga nisu rijetke pojave centralizovanog odlučivanja u ovim organizacijama, sužavanja prava neposrednih proizvođača na odlučivanje samo o nekim, manje bitnim, pitanjima ili pojava da se razvijanje samoupravljanja ostavlja po strani, navodno sve dok se ne ostvare zamišljene tehnološke i proizvodne koncepcije, -— pri tome se gubi iz vida činjenica da je te koncepcije nemoguće ostvariti bez jasne orijentacije na razvoj društvenih samoupravnih odnosa . Ovakve pojave dovode do jačanja birokratskih tendencija koje se osećaju u nastojanju da se i o najbitnijim i o manje bitnim pritanjima odlučuje u uskom krugu stručnih i političkih kadrova u radnoj organizaciji, da se povećava administrativni aparat i da njegov uticaj na odlučivanje postaje sve veći . Nove koncepcije organizacije proizvodnje, gubljenje formalne i suštinske samostalnosti ranije samostalnih radnih organizacija, jačanje birokratskih i centralističkih tendencija stavlja u nov položaj organizaciju Saveza. komunista i otežava njena nastojanja za razvijanje demokratije i demokratskih odnosa u radnoj organizaciji . Stvaranje savjeta pogona i ekonomskih jedinica bez prenošenja na njih i određenih prava odlučivanja ima za posljedicu da u nekim slučajevima ti organi samo formalno postoje ili da se u nastojanju da nađu sebi sadržaj rada pretvaraju u operativne organe organizatora pro-

1851

izvodnje , što sve znači da oni nijesu u mogućnosti da vode politiku pogona i ekonomske jedinice u skladu sa politikom centralnih organa. Takva praksa je, na primjer, karakteristična za pogone industrije građevinskog materijala koji se nalaze u sastavu građevinskog kombinata. Neposredno vezano za razvoj društveno-ekonomskih odnosa i samoupravljanja je pitanje odnosa u raspodjeli. Pri tome ne mislim na raspodjelu ličnih dohodaka, jer je to poseban problem , već na odnose u raspodjeli između pogona, ekonomskih jedinica i preduzeća u cjelini . Ovaj problem je izraženiji tamo gdje se dijelovi preduzeća nalaze na teritoriji više opština, kao što je slučaj kod nas. Prelivanje ostvarenog dohotka iz jedne organizacione jedinice u drugu, iz jedne opštine u drugu izaziva niz problema koji su i idejni i politički. Ako se radnicima ma na koji način oduzimaju rezultati njihovoga rada to će imati negativno dejstvo kako u pogledu samoupravljanja tako i u pogledu povjerenja u opravdanost mjera kao što je integracija, a posebno negativno utiče na razvoj društveno-ekonomskih odnosa. Prelivanje dohotka putem internih instrumenata cijena ili centralizovanjem njegove raspodjele onemogućava postojanje materijalne baze koja je osnov za razvoj samoupravljanja . U jednoj fabrici gdje je internim instrumentima regulisano da se skoro cio dohodak preliva u centralne fondove , pogonski radnički savjet se mogao baviti uglavnom samo nekim pitanjima organizacije proizvodnje , radne discipline, primanjem i otpuštanjem radnika i sl . Međutim, drugačijim regulisanjem odnosa sa centralnim organima u preduzeću , ostavljanjem najvećeg dijela ostvarenog dohotka pogonskom radničkom savjetu , situacija se potpuno izmijenila . I pogonski radnički savjet i organizacija Saveza komunista i sindakata dobili su novu sadržinu rada, tako da se sada u tom kolektivu ne diskutuje samo o perifernim, već prije svega o ključnim pitanjima (povećanje produktivnosti i korišćenje unutrašnjih rezervi , mogućnosti djelimične ili potpune rekonstrukcije kapaciteta iz sopstvenih sredstava, povećanje standarda uposlenih i sl . ) . To je omogućilo da za posljednju godinu dana ovaj kolektiv postigne neuporedivo bolje proizvodne rezultate, a organizacija Saveza komunista postane borbenija i u suštini izmijeni sadržinu svoga rada. U jednom drugom kolektivu dohodak raspoređuju centralni organi, i kolektivi pogona nemaju skoro nikakvog uticaja ni uvida na njihovu raspodjelu , čak ni u to kako se troše sredstva za amortizaciju . Nepostojanje samoupravnih organa u tim pogonima i odlučivanje mimo neposrednih proizvođača stvara atmosferu

1852

najamnog odnosa, što ima negativan odraz i na rad organizacije Saveza komunista i sindikata. Zbog toga se postavlja pitanje koji organ u radnoj organizaciji i u kom obimu treba da raspolaže sredstvima za reprodukciju . Mislim da je ispravno da se decentralizacijom samoupravljanja i razvojem demokratije u kolektivima decentralizuju sredstva za proizvodnju i sredstva za reprodukciju ili bar jedan dio tih sredstava, gdje je to moguće , i da se daju na upravljanje ekonomskim jedinicama i pogonima. Ovo nije problem koji je isključivo vezan za integracione procese, ali ga ističem zato što mi se čini da se baš u tim procesima jače ispoljava. Neriješeni problemi društveno-ekonomskih odnosa u radnim organizacijama, nastali integracijom, reflektuju se i na odnose među komunama, na stvaranju izvjesnih antagonizama među njima zbog nejednakih stavova po određenim pitanjima. To ima za

posljedicu da je odnos radnih organizacija prema društveno-poli tičkim organizacijama u komuni na čijoj je teritoriji sjedište radne organizacije drugačiji nego prema organima i organizacijama komune na čijoj su teritoriji djelovi radne organizacije. To se izražava, prije svega, u izbjegavanju saradnje i dogovaranja o pitanjima od zajedničkog interesa. Mislim da se ovdje radi o problemu koji zahtijeva dublje sagledavanje i izučavanje, a njegovo postojanje ima niz drugih negativnih posljedica idejne i političke prirode. U onim integrisanim preduzećima u kojima proizvođači ne mogu da samostalno odlučuju o uslovima svog života i rada naša organizacija se sukobljava sa problemom odnosa prema radu i shvatanjima rada . U uslovima kada su te radne organizacije bile samostalne one nijesu bile u mogućnosti da ostvaruju brži razvoj i da sagledaju svoju perspektivu - poslovale su sa gubicima, akumulacija je bila neznatna a sredstva za proširenu reprodukciju . nijesu mogle dobiti sa strane. U ovakvim uslovima ni radnici, pa ni komunisti zaposleni u tim organizacijama nijesu sagledali jasnije svoju ličnu perspektivu pa su zbog toga nalazili i druge izvore prihoda van radne organizacije. Naravno da je to uticalo i na njihov odnos prema radu u radnoj organizaciji. Takva situacija dovodila je do sukoba idejne i političke prirode, naročito kod onog dijela radnika koji su još uvijek djelimično ili znatno vezani za poljoprivrednu proizvodnju na svojim posjedima , i olakšavala je negativne uticaje pojedinaca ili grupa koji nastoje da se prenaglašavanjem onoga što je trenutni problem u ostvarivanju koncepcije integracije izbore za svoje stavove, koji nijesu

1853

u skladu sa usvojenim koncepcijama itd. Takvi stavovi i postupci utiču na stvaranje nepovjerenja u progresivna nastojanja i doprinose jačanju prakticizma i stagnaciji . Međutim, usvajanje dugoročnih koncepcija razvoja na bazi integracije, uvođenje savremenih metoda u organizaciju proizvodnje, primjena principa raspodjele ličnih dohodaka prema radu, i s tim u vezi , otvaranje novih perspektiva za kolektiv u cjelini i za svakog pojedinca utiču da se shvatanje rada i odnos prema njemu mijenjaju. Razumije se da postojanje neriješenih pitanja u razvoju društvenih odnosa na relaciji ekonomska jedinica-pogon- radna organizacija stvara niz idejnih problema koji negativno utiču na homogenost kolektiva, pothranjuju prakticizam , tehnokratiju i birokratizam, utiču na jačanje stihijnosti u radu, na širenje raznih lokalističkih shvatanja i autarhičnih tendencija itd . Tamo gdje su organizacije Saveza komunista i komunisti pojedinačno pasivni posmatrači ovih zbivanja, negativne tendencije se brže šire i uzimaju jače korijene, što postepeno dovodi do dezorganizovanosti komunista i slabljenja njihovog uticaja. Još kad se tome doda da u Savezu komunista, u sredini kakva je naša, imamo znatan broj onih koji teško shvataju i prihvataju ove procese i oblike rada, onda je tim veća naša obaveza da ih orijentišemo i pomognemo im u podizanju njihovog idejnog nivoa , kako bi te nove procese i oblike rada mogli bolje da razumiju i prihvate, i kako bi se aktivno uključili u razvijanje samoupravljanja u integrisanim preduzećima . Namjerno nisam govorio o pozitivnim iskustvima integracije, koja su inače vrlo značajna. Želio sam da ukažem na neke slabosti koje se u praksi ispoljavaju, kao i na mogućnost njihovog prevazilaženja. ( Aplauz.)

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drug Mileta Jeftić, delegat iz Titovog Užica. MILETA JEFTIĆ : Drugarice i drugovi, Ja neću pročitati ono što sam napisao, jer nema vremena za to .' Svakako da niko nema pravo da se ljuti što nije dobio reč 1 Taj tekst nalazi se zajedno sa ostalim priloženim izlaganjima.

1854

ranije, pa se ni ja ne ljutim. Mi radimo već 7 do 8 časova; 40 drugova je govorilo, ali mislim da je morao doći veći broj na red da smo se demokratskije držali dogovora, koji, istina, nije bio tačno preciziran . Hteo sam da kažem to da me je na ovo nekoliko rečenica inspirisala jedna opaska, da tako kažem, običnih ljudi, kada govore o samoupravljanju kod nas, a ja tome nisam pridavao mnogo važnosti. Govorilo se da jedan broj građana, pa i komunista, ne učestvuje u izgrađivanju politike , pored ostalog zato što uvek jedni isti diskutuju, pa se od njih ne može doći na red a i da ne znaju šta bi govorili jer oni što uvek govore sve kažu . Naravno , i ja bih, da sam dobio reč ranije, pokušao da pročitam ono što sam napisao, i što sam bio zadužen da kažem. I ja bih pročitao 5 do 6 stranica i izvršio bih zadatak. Hoću da kažem da mi se čini da i ova diskusija pokazuje da mi često formalistički pristupamo diskusiji , da govorimo ono što smo ranije pripremili, bez obzira na to šta je pre toga u diskusiji rečeno, i da time onemogućujemo idejnu borbu . Mislim da ovu pojavu možemo svesti na problem naše zrelosti da budemo uvek demokratični, demokratični prema drugovima koji su se takođe javili da nešto kažu . Neka se ne ljute drugovi čija ću imena da pomenem; u radu naše Komisije, a verujem i u radu drugih komisija, bilo je veoma malo kratkih i jasnih izlaganja koja su ostala u okvirima vremena predviđenog za jedno izlaganje, malo diskutanata koji su se u tom pogledu poneli demokratski : u našoj komisiji bili su to drugovi Čolaković , Ziherl, Voja Todorović, koje smo stvarno sa zadovoljstvom danas saslušali. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drug Slavko Kodžar, delegat iz Ljubljane . SLAVKO KODŽAR : Drugarice i drugovi, Dozvolite mi da kao delegat Ljubljanskog univerziteta kažem nekoliko reči o daljem razvoju reforme studija višeg školstva, i to o pitanju studijskog sistema, pošto je više delegata detaljno raspravljalo o nekim drugim pitanjima reforme.

1855

Dozvolite da vas informišem o merama koje je preduzeo Savez komunista na Ljubljanskom univerzitetu . Posebna grupa komunista-pedagoga i studenata studiozno je pratila sva zbivanja na tom području ( skupštinske rasprave, rad na statutima fakulteta itd. ) . Na osnovu tih studija ova je grupa pripremila niz teza, kako bi komunisti mogli zauzeti ispravna idejna stanovišta o bitnim pitanjima reforme, i to o nekim pitanjima odmah, a o ostalim tokom vremena . Zašto je bilo to potrebno? Pojavio se niz problema i različitih gledanja komunista na probleme školske reforme, kako unutar više škole, pa i na Univerziteta, tako i na relaciji fakulteti interfakultetskom nivou . Ne bih se složio sa drugom iz Maribora koji je govorio o profilu kadrova na Univerzitetu ; u njegovom izlaganju me najviše buni onaj deo u kome je govorio o razdoru koji se oseća između gradova gde rastu visokoškolski zavodi . Meni se čini da su to formalna neslaganja , a možda i nisu . Verujem da je drug dobro mislio. Ja se divim drugovima iz Maribora na rezultatima postignutim na području visokog školstva i čestitam im na tome. Drugarice i drugovi, dozvolite da navedem sve činjenice koje su, po mome mišljenju, uticale na reformu studija već na samom početku njenog sprovođenja. Te činjenice su : vezanost za stare sisteme studija i, s tim u vezi, suprotstavljanje svakoj promeni ; izvlačenje kadrova sa postojećih radnih mesta, bez vođenja računa o razvoju struke ; nerazvijen sistem upravljanja visokim školstvom i , s tim u vezi , srazmerno mala saradnja mlađih pedagoških kadrova ; administrativni metod rešavanja pojedinih problema; sistem finansiranja itd. U radu na nacrtima statuta javljaju se tendencije da se naprave neke korekcije u reformi a kod nekih fakulteta dolazi i do menjanja sistema studija. Dozvolite da, u vezi s tim , iznesem neka svoja shvatanja o formiranju studijskog sistema . Smatram da kao polaznu tačku za formiranje studijskog sistema treba uzeti društvene potrebe za raznim kategorijama stručnjaka na raznim nivoima istorodne struke i kombinovane struke . Dalje , društvene potrebe treba vezati za perspektivni razvoj pojedinih struka . Imajući ovo u vidu, smatram da sistem studija ne može imati isti oblik kod različitih struka odnosno fakulteta, ( kako u pogledu trajanja pojedinih stepena tako i s obzirom na sam broj stepena) .

1856

Ako usvojimo ovo stanovište, potrebno je pristupiti analizi radnih mesta. Takva analiza mora biti naučna, a ne običan zbir statističkih podataka . Takva analiza mora uzeti u obzir odgovarajuću , najnapredniju praksu. Postavlja se pitanje kako obezbediti saradnju visokoškolskih institucija prilikom analize radnih mesta u radnim organizacijama, a, naravno, i obratno. Dalje, kakva je uloga komunista u tom procesu . Drugarice i drugovi, smatram da je sistem studija moguće menjati jedino na osnovu iznete analize, a, naravno, i s obzirom na razvoj pojedinih struka . Smatram da kod sadašnjih korekcija i ovo treba imati u vidu, kako ne bismo kroz nekoliko godina opet naišli na teškoće . Inače, smatram da ne treba govoriti o vraćanju na staro, jer je to nemoguće . Školska reforma nije stvar forme; duboke promene koje je ona unela i još unosi nemoguće je odstraniti. Dozvolite da u vezi sa sistemom studija na istorodnim fakultetima izrazim želju da on bude istovetan, što, naravno, ne znači potpuno izjednačenje sistema studija na svim istorodnim fakultetima. Tu treba , svakako, podvući ulogu interfakultetskih konferencija . Dozvolite da dam još jednu primedbu o smerovima na poljoprivrednim fakultetima. Smatram da je zadatak studija na pojedinom stepenu da daje osnovno znanje na određenom nivou, a da nije potrebno uvoditi veću specijalizaciju u niže stepene studija. Sa obrazovanjem koje se stiče na nižim stepenima zadovoljavaćemo potrebe niza radnih mesta, a postdiplomskim studijama uz pomoć odgovarajućih radnih organizacija, postići ćemo veću specijalizaciju . Na taj način ćemo skratiti vreme školovanja. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI, MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drugarica Nada Bevšić. NADA BEVŠIĆ : Drugarice i drugovi, Željela bih da se u najkraćim crtama osvrnem na materijalni položaj roditelja koji školuju djecu. Izvinjavam se što neću biti koncizna. Želim da iznesem samo najkarakterističnije primjere.

1857

Materijalni položaj učenika i studenata pogoršava se u toku posljednje dvije godine. Povećanje troškova za školovanje znatno je veće od primanja porodice , a prosječni iznosi stipendije ne odgovaraju porastu troškova života učenika i studenata. Još nije izgrađen stimulativni sistem materijalnog obezbjeđenja učenika i studenata. Prevođenje poslovanja domova i restorana na ekonomsku računicu dovodi do neposrednog povećanja troškova života učenika i studenata, a to nije dovoljno praćeno drugim mjerama koje bi pojedincu , odnosno njegovoj porodici , omogućile da snosi tako povećane troškove školovanja . Pored toga, najveći broj radnih organizacija isplaćuje učenicima u privredi samo minimalne iznose propisanih nagrada, kojima se ne mogu pokriti ni najnužniji troškovi života. Sadašnje nagrade učenika u privredi znatno su niže i od prosječne stu dentske stipendije . Ako pogledamo situaciju u komuni, njene mogućnosti i želje da školstvo prilagodi potrebama privrede , onda vidimo da su komune najčešće otvarale one škole koje su mogle finansirati. Potkrijepiću ovo primjerima sa područja sreza Karlovac u kome danas ima 7 srednjih ekonomskih škola sa 2.172 učenika. Ako bismo htjeli utvrditi šta je uslovilo otvaranje upravo ovih škola, onda dolazimo do zaključka da su za komunu i za roditelje ove škole jevtinije od drugih. Ekonomske škole su otvorene u komunama koje su najnerazvijenije . Iako je u ovim komunama privreda slabo razvijena, a ni u skoroj budućnosti se ne mogu očekivati nikakve fabrike, smatram da i ove ekonomske škole imaju svog opravdanja. U opštini Gračac, na primjer, ekonomska škola je otvorena prije četiri godine i nju danas pohađa 388 učenika, dok je prije toga škole drugog stupnja pohađalo svega 50 omladinaca van komune Gračac . Istina, svi učenici ove škole neće moći naći zapošljenje u opštini Gračac, ali će im i ovakva ekonomska škola kakva jeste omogućiti dalje studiranje ili zapošljenje u drugim krajevima naše zemlje gdje su možda potrebni takvi kadrovi .

Svakako da ekonomska škola nije najsretnije rješenje, ali je nesumnjivo da je ona zasad jedino sredstvo pomoću kojeg omladina jedne nerazvijene i siromašne komune nalazi kakvu-takvu perspektivu, i nije osuđena da isključivo ostane na besperspektivnom seljačkom posjedu.

1858

Na našem području je naročito akutan problem smještaja učenika, jer komune nemaju sredstava da otvaraju đačke domove, te u takvim prilikama učenici pješače i do 20 kilometara dnevno. Mišljenja sam da bi šira društvena zajednica u ovakvim prilikama, tj . u nedovoljno razvijenim krajevima i komunama koje nisu sposobne da same stvaraju i odvajaju sredstva za školstvo, trebalo da pronađe neka rješenja. Iako je domova malo, u gotovo svim školskim centrima, posljednih godina dolazi do njihovog zatvaranja zbog teškoća finansiranja . To danas uveliko pogoršava uslove života i ograničava mogućnost za školovanje i stručno obrazovanje velikog broja omladine. U naročito nepovoljnom položaju su domovi učenika u privredi . Uslovi smještaja u ovim domovima ne odgovaraju potrebama omladine ovog uzrasta. Mnogi domovi nemaju potrebnih higijenskih uslova, prehrana je slaba, a uslova za društveno-odgojni rad u njima gotovo i nema. Ni uslovi za ishranu djece i omladine nisu jednaki. Školske kuhinje, koje koristi najveći dio djece, nalaze se u teškoj materijalnoj situaciji. To se pokušalo riješiti i učešćem roditelja. Međutim, pretežni dio njih ne može plaćati svoj udio, a ne treba ni napominjati da nepotpuna i nedovoljna ishrana nepovoljno utiče na fizički razvoj mladih ljudi. Materijalni položaj roditelja još je uvijek onaj činilac koji ima presudan uticaj na izbor zanimanja djece; međutim, sigurna sam da ovo nije put kojim sklonosti i sposobnosti mlade ličnosti dolaze do izražaja. Sigurno je da u ovakvim prilikama službe za profesionalnu orijentaciju ne mogu dati ono što se od njih očekuje. Sistem međukomunalnog finansiranja nije se afirmisao i on zasad nije onaj regulator koji bi stavio u ravnopravan položaj mlade ljude u razvijenim i nerazvijenim krajevima . Razvijenije komune nerado prihvataju omladinu iz drugih komuna, prije svega zbog toga što siromašnije komune nisu u stanju da podmire svoje obaveze i, drugo, što školski kapaciteti često nisu dovoljni ni za omladinu iz vlastite komune. Pored toga, koncentracija srednjoškolske omladine u većim školskim centrima zahtijeva i rješavanje niza drugih problema, kao što su pitanje smještaja i ishrane. Mlad čovjek koji je dobar đak može duboko osjetiti diskriminaciju ako mu se ne omogućava upis u školu u drugoj komuni . Stoga nije čudo što mladi ljudi i u aktivima Saveza omladine oštro osuđuju ovakve pojave, smatrajući ih nesocijalističkim i nehumanim. I uvođenje upisnina, koje najčešće nisu opravdane , a pogađaju roditelje i omladinu sa nižim primanjima, omladina osuđuje jer joj to liči na materijalnu diskriminaciju. Izgleda da se školarinama komercijalizuju one

1859

škole koje su u današnjim prilikama konjunkturne . Ovakve intencije potpuno su neosnovane i one među mlade ljude unose mnoge zablude. Uvođenje školarine najdirektnije pogađa omladinu iz nerazvijenih komuna, na čijem području ne postoje one škole za koje je ona zainteresovana. Zbog toga, kao i zbog nedovoljnih kapaciteta na području sreza Karlovac ostalo je, na primjer, u školskoj 1963/64. godini neupisano oko 900 omladinaca koji su se željeli upisati u škole drugog stupnja. Da zaključim : neriješeno pitanje finansiranja obrazovanja odražava se, između ostalog, na socijalnu strukturu učenika u pojedinim školama, jer onemogućava dijelu omladine da, bez obzira na socijalno porijeklo i materijalni položaj porodice, stekne obrazovanje u skladu sa svojim sposobnostima. Ovdje treba tražiti korijene idejnih i odgojnih problema omladine, o čemu je govorio drug Tito u svom referatu. Komunisti treba da se bore za što bržu izgradnju jednog novog i savremenog sistema finansiranja obrazovanja u cjelini, a naročito je važno da dosljedno sprovode u radnim organizacijama i komunama principe zacrtane u Programu Saveza komunista Jugoslavije, za čije ostvarenje treba istaći postojeći sistem obrazovanja ne predstavlja nepremostivu prepreku . (Aplauz. )

PREDSEDAVUJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Ima reč drug Milan Knežević, delegat iz Bačke Palanke. MILAN KNEŽEVIĆ :

Drugovi i drugarice, Sa profesionalnim pozorištima, filharmonijom, radio-stanicom, muzejima, galerijama, likovnim kolonijama, radničkim i narodnim univerzitetima , sa bibliotekama u 363 naseljena mesta, sa 275.000 radio i 18.000 televizijskih pretplatnika, sa obimnom izdavačkom delatnošću , posebno na jezicima narodnosti, univerzitetom i višim školama, brojnom mrežom osnovnih i srednjih škola, sa stalnim kulturnim manifestacijama Vojvodina predstavlja područje sa bogatim kulturnim životom. Razvijanje i bogaćenje kulturnog života svih narodnosti u Pokrajini , stvaranje povoljnijih uslova za razvoj stvaralaštva čini posebno odgovornim organiza-

1860

cije Saveza komunista , organe društvenog upravljanja i komuniste-kulturne radnike . Period od poznatih govora druga Tita i neposredno pred Kongres karakterisala je svestrana aktivnost organizacija i rukovodstava Saveza komunista i komunista-kulturnih radnika iz redova narodnosti na sagledavanju osnovnih problema sa područja kulturne politike i stvaralaštva , na analiziranju i oceni rada organa društvenog upravljanja, na isticanju odgovornosti komunista u demokratskom usmeravanju i realizovanju kulturne politike na idejnim osnovama Programa SKJ . Razmatrani su problemi izdavačke delatnosti, uloga i funkcija štampe, razvoj visokoškolskih institucija, materijalna osnova kulture, stanje i potreba u kadrovima na ovom području i druga aktuelna pitanja . Redakcije listova i časopisa i stručna i naučna udruženja organizovali su više diskusionih skupova posvećenih problemima kulturne politike, kulturne produkcije , odnosu prema kulturnom nasleđu, nivou i mogućnostima umetničke kritike itd. Sve te diskusije i mere koje je preduzeo Savez komunista podstakle su komuniste na kritičko razmatranje dosadašnje prakse i ukazale na potrebu aktivnijeg i odgovornijeg odnosa komunista-kulturnih radnika. Razvoj kulture i delatnost kulturnih institucija bitno su uslovljeni stepenom društveno-ekonomskih odnosa i materijalnim mogućnostima komuna i radnih organizacija. Relativno ekonomsko zaostajanje Vojvodine u proteklom periodu znatno je umanjilo efekte proklamovane kulturne politike i odrazilo se na aktivnost kulturnih institucija, na njihovo dalje širenje . U uslovima kada su komune orijentisane na rešavanje osnovnih privrednoekonomskih zadataka, komunalnih i stambenih problema kao i na širenje mreže škola i ustanova za obrazovanje, objektivno su manje sposobne da bitnije utiču na stvaranje povoljnijih uslova za razvoj kulture u užem smislu . Dok se budžetska potrošnja poslednjih godina učetvorostručila, izdvajanja za kulturu su se udvostručila. Pri tome je karakteristično da se poslednjih godina smanjuju sredstva namenjena kulturnim delatnostima u velikim centrima kao što su Novi Sad, Subotica i Zrenjanin . Planirane investicije u kulturi realizuju se sa 40-50% , a 12 opština u budžetu za 1964. godinu nije izdvojilo nikakva sredstva za razvoj kulturnih institucija. Sredstva namenjena za obnovu knjižnog fonda u bibliotekama povećala su se od 14 miliona dinara u 1953. na svega 34 miliona u 1963. godini.

1861

Pored postojanja objektivnih materijalnih ograničenja, znatno je prisutan i još uvek neprevaziđen prakticistički, a veoma često konzervativan odnos u kreiranju kulturne politike. Ne planira se uvek razvoj kulture i kulturnih institucija i ne obezbeđuju se osnovne pretpostavke za dosledniju realizaciju proklamovane kulturne politike. Taj prakticizam karakteriše i praksa da se sredstva namenjena kulturi najpre nađu na udaru restrikcija i politike štednje . Sistem budžetske dodele sredstava nedovoljnih za sve veće potrebe kulture čini veoma nestabilnim organe društvenog upravljanja u kulturnim institucijama i komuniste u njima. Pažnja i snage su više usmerene na iznalaženje sredstava za realizaciju programa a manje na planiranje daljeg razvoja i obezbeđenje idejno estetskog nivoa kulturno-umetničkih aktivnosti . Neophodno je da se komunisti u samoupravnim organima kulturnih, obrazovnih i naučnih institucija odgovornije i obaveznije odnose prema Programu i stavovima Saveza komunista i da snose potpunu odgovornost za njihovu realizaciju . I pored toga što se osetno prevazilaze neka shvatanja koja negiraju potrebu i opravdanost sistema društvenog upravljanja na ovom području , još uvek ima mišljenja po kojima bi kultura morala imati određenu autonomiju. Ne shvata se da kritika društvene prakse koja ne polazi od sistema samoupravljanja ne može biti ni progresivna ni efikasna. Na učešće predstavnika društva u upravljanju u ovim oblastima gleda se kao na „ mešanje” i kontrolu sa strane a zaboravlja se da kultura po svojim ciljevima i značenju ne može biti odvojena od društvene sredine i uzajamnih uticaja . Nisu retke pojave da se organi društvenog upravljanja duže vreme ne sastaju zbog pasivnosti jednog dela komunista u njima koji čekaju da im neko drugi da stavove i preporuke, pa tek posle toga da razviju idejno-političku aktivnost . Sve je potrebnije da se širi krug sposobnijih komunista neposrednije angažuje u organima upravljanja i kulturnim institucijama, jer razvijenost naše kulturne sredine, broj institucija, naučnih i kulturnih radnika, njihovo angažovanje i svakodnevni rad rađaju različite tendencije i probleme od kojih se mi ne smemo distancirati. Svi se mi slažemo u potrebi izgrađivanja kulture socijalističkog društva. Različite koncepcije i dileme nastaju kada se diskutuje šta je kultura socijalističkog društva, koje su njene moralne vrednosti . To govori da se izgrađivanje jedinstva komunista mora ostvariti stvaralačkim prevazilaženjem i preispitivanjem naše prakse, borbom mišljenja na idejnim osnovama programa Saveza komunista

1862

koja se mora podsticati i sprovoditi na javnim tribinama u kulturnim institucijama, na stranicama listova i časopisa, a ne u komitetima. To je jedna od pretpostavki da se razvije stvaralačka kritika i da se razbije zatvorenost i isključivost estetskih i umetničkih pravaca i grupacija, čemu su povlađivali i neki komunisti . Potrebna i prirodna podeljenost na estetske pravce i grupe, prema ličnim afinitetima, ne bi smela da se prenosi na lični teren, da stavi u pozadinu pripadnost Savezu komunista i da se u ime interesa grupa i pravaca nekritički vrednuju pojedina dela i ostvarenja. Ponekad se ističe da su kultura i stvaralaštvo područja van idejne borbe, da sve treba podrediti slobodi stvaralaštva, da je kultura privatna stvar pojedinaca, što uslovljava da se i odnos kulture i politike gradi sa pozicije mi i vi . To govori da pojedini komunisti prilikom razmatranja idejnih problema u kulturi ne polaze uvek od idejnih osnova Saveza komunista . I pored izrazitije usmerenosti komunista na razvijanju idejne borbe i kritičkijeg odnosa prema pojavama i ostvarenjima na ovom području, i dalje je vidljiva nejedinstvenost komunista u tumačenju određenih problema. Često se nerealno govori o rezultatima a ne sagledavaju se objektivne teškoće; nisu retke nepripremljene akcije i diskusije ili neodgovorna javna reč . Još uvek su retka reagovanja na pravom mestu i u pravo vreme, a idejna borba i otvorena kritika nisu u dovoljnoj meri prisutne na stranicama časopisa i listova, na javnim tribinama u stručnim i umetničkim udruženjima. Deo javne kritike služi se sredstvima i argumentima koji joj ne obezbeđuju pozitivan uticaj , već stvaraju atmosferu ignorantstva i etiketiranja. Takva kritika ne doprinosi prevazilaženju parcijalizovanosti kulturnog života, razbijanju monopolizma na javnim tribinama ili razvijanju potrebnog kritičkog odnosa prema kulturnom nasleđu , suzbijanju izvesnih zatvorenosti i šovinističkih tendencija. Jedan broj kulturnih institucija, izdavačkih kuća, književnih i naučnih publikacija nema u dovoljnoj meri izgrađenu politiku i koncepciju , niti izrazitiji kritički odnos prema pojavama u kulturi i stvaralaštvu . Kadrovska politika u kulturi i rad na obrazovanju i podizanju mlađih naučnih i kulturnih kadrova bili su predmet diskusija i kritika komunista . U pojedinim izdavačkim kućama, u redakcijama ili obrazovnim institucijama nema dovoljno kadrova sa neophodnim znanjem i kvalifikacijama za poslove koje obavljaju. Ne pruža se uvek dovoljna pomoć kulturnim ustanovama u rešavanju tih problema; organi društvenog upravljanja nisu uvek u položaju da trajnije planiraju svoje potrebe, pa se usled svega 13 VIII kongres, III 1863

toga neke od tih institucija ne uklapaju na odgovarajući način u kulturnu politiku na širem planu . Nepovoljan kadrovski sastav i njegov neadekvatan nivo negativno utiču i na angažovanje u kulturnoj politici. Tome pogoduje nedovoljna razvijenost društvenih nauka, često različita tumačenja pojedinih pojava, društvenih kretanja i zakonitosti, a to sve negativno utiče na nivo i idejnu usmerenost mladih kulturnih i prosvetnih kadrova . Postojeća kulturna situacija i zadaci na ovom području zahtevaju znatno organizovanije delovanje komunista i znatno kvalitetnije bavljenje rukovodstava i ideoloških komisija problemima i idejnim pojavama u stvaralaštvu i kulturnoj politici. Sve je nužnije da se o tim pitanjima neposredno razgovara sa komunistima-kulturnim radnicima i komunistima-članovima organa društvenog upravljanja u cilju izgrađivanja jedinstvenih stavova i kriterijuma. Potrebno je da se na brojnim diskusijama i javnim tribinama na kojima se raspravljaju i sa različitih aspekata rasvetljavaju problemi naše kulturne politike, stvaralaštva i umetničke kritike više i neposrednije oseti prisustvo komunista, društveno-političkih radnika, jer su to punktovi na kojima se najefikasnije možemo suprotstavljati različitim tendencijama i učiniti kulturnu atmosferu demokratičnijom, a javnu kritiku odgovornijom. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Reč ima drug Teodor Romanić, predsednik Saveza muzičkih umetnika Jugoslavije. TEODOR ROMANIĆ : Drugovi i drugarice , Počeću odmah sa jednim primerom . Evo o čemu je reč! Nedavno, pre nešto više od mesec dana, na jednoj sednici koju je organizovao Savez muzičkih društava Srbije sa predstavnicima političkog i kulturnog života i društvenim faktorima u Kraljevu o pitanju organizovanja muzičkog života u ovom gradu nije postignut nikakav konkretan rezultat, jer nije bilo nikakvih materijalnih sredstava za te svrhe. Ovom dvodnevnom sastanku prisustvovali su predsednik sreza, sekretar Komiteta, predsednik

1864

Gradskog odbora Socijalističkog saveza i veliki broj političkih, društvenih i drugih uglednih radnika. Ali , kao što sam rekao, nikakav konkretan rezultat nije postignut. Međutim, samo mesec dana kasnije, preduzeće „ Magnohrom” je ipak za emisiju „ Mikrofon je vaš" uložilo 15 miliona dinara. Ovo je jedan od mnogih primera koje možemo pomenuti govoreći o organizaciji kulturnog života u našim gradovima. Izneo sam ga samo zato što se dogodio nedavno i što je prilično jasan. Često moramo konstatovati, kad govorimo o estetskom odgoju naših građana, specijalno proizvođača, da na tom sektoru nismo učinili tako reći ništa. Dok smo, s jedne strane, pokušali , kad su proizvođači postali i upravljači, da stvorimo sistem koji će ih školovati, tako da stvarno mogu biti proizvođači , na planu estetskog vaspitanja proizvođača prepustili smo potpuno stvar stihiji. Danas imamo na radničkim univerzitetima niz načina i mogućnosti kako da školujemo ljude da bi mogli biti efikasni proizvođači . Međutim, nemamo nikakvog sistema niti pokušavamo da stvorimo neki sistem po kome bismo proizvođačima pružili mogućnost da se školuju, odnosno da stvaraju sebi izvesne estetske navike i kriterijume. Ako prepustimo tu stvar stihiji, onda će rezultati , kao u slučaju koji sam maločas citirao, biti češći. Jer na osnovu naše dosadašnje kulturne politike i politike estetskog obrazovanja potpuno je jasno da preduzeće „ Magnohrom" drukčije nije ni moglo postupiti. Rekao bih još nešto. Opravdano težeći ka većoj proizvodnji često gubimo iz vida pitanje estetskog vaspitanja, smatrajući ga drugorazrednim pitanjem, koje čak ni ne utiče na proizvodnju . Dao bih još jedan primer iz kojeg će se jasno videti da i proizvodnja može imati neobično velike koristi od toga ako u njoj sudeluju proizvođači koji su estetski obrazovani , koji imaju estetske navike. Slučajno sam bio u kontaktu sa jednim dirigentom duvačkog orkestra u jednom železničkom preduzeću . Muzičke priredbe je bilo teško organizovati, jer železničari imaju svoje turnuse, pa je teško uklopiti probe i koncerte . Pitao sam ga kako ima volje da vodi takav posao, kad je inače već dosta zauzet. Odgovorio mi je da mu se to trostruko isplati , jer su ti ljudi koji učestvuju kao članovi orkestra ujedno najbolji službenici i ―― kako kaže nema nijednog jedinog slučaja već godinama da ih je neko negde kritikovao, odnosno da se požalio na njihov rad. Dakle, vidimo da se i sa te strane često može postići i pozitivan rezultat, ako se ulože sredstva u estetsko obrazovanje . Jer, ako nemamo estetskog obrazovanja kakvo zamišljamo i kakvo treba da ostva-

1865

rimo, sasvim sigurno će nam se dogoditi da se vrtimo u začaranom krugu, u kome proizvođači neće smatrati za potrebno da odvajaju sredstva za kulturne manifestacije zbog toga što ih ne razumeju, a neće ih razumeti jer neće odvajati sredstva potrebna za sticanje takvog obrazovanja.

Mislim da mi treba taj krug na jednom mestu, tamo gde je najslabiji, kao što kaže Lenjin , da prekinemo i da se izborimo da primeri, kakav sam napred citirao, ne budu tako česti . Ako budemo prekinuli taj začarani krug, onda vas uveravam da ćemo rešiti vrlo brzo, možda i daleko lakše, neke probleme koji su od sekundarne važnosti, na primer: problem nagrađivanja umetnika, pitanje naklada „ šunda", pitanje stimuliranja našeg kulturnog života uopšte . Često nas nedostatak finansijskih sredstava sprečava da stvorimo situaciju u kojoj možemo delovati kao kulturni radnici. Međutim , mi taj bitni i osnovni element ne shvatamo niti ga u stvari pokušavamo rešavati . Zbog toga nam se događa da su nam izlozi raznih staklorezačkih trgovina puni slika koje čovek prosto ne može gledati koliko su odvratne i ružne. Zbog toga nam se dešava da nam dođe Zuko Džumhur i jadikuje kako umetnici nisu nagrađeni . Te lamentacije kulturnih radnika otpale bi , dobrim delom, ako bismo stvorili jednu široku bazu i platformu sa koje bismo mogli delovati u daleko većem krugu , krugu proizvođača, koji bi nas dobro i lagano podržali i koji bi nam omogućili da našu jugoslovensku kulturu razvijamo na daleko širem planu nego dosad . Hvala. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Reč ima drug Ahmed Džubo, delegat iz JNA. AHMED DŽUBO : Drugarice i drugovi, Pošto Izveštaj CK nije mogao iz objektivnih razloga da šire informiše o delatnosti koja se odvija u JNA na planu ideološko-političkog obrazovanja, ja ću se u najkraćim crtama osvrnuti na ovu aktivnost u vojnim školama JNA. Ideološko-politički rad u vojnim školama i akademijama ima izuzetnu važnost zbog toga što kroz njega mladi pitomci potpu nije formiraju pogled na svet i pozitivan odnos prema našem

1866

društvenom sistemu i politici SKJ i stiču teoretsku osnovu za svoje buduće ideološko i vojno-političko uzdizanje i svoju vojnu i političku praksu. Programi ideološko-političkog uzdizanja izrađeni su u skladu sa opštim ciljevima, potrebama i sistemom ideološkog rada u Armiji i specifičnim zadacima pojedinih škola. Program ideološko-političkog obrazovanja u podoficirskim školama prilagođen je uzrastu pitomaca i potrebi da se oni , po završetku škole, neposredno uključe u rad na političkom vaspitanju vojnika. Ovaj program obuhvata proučavanje istorije SKJ, osnova političkog i privrednog sistema i privrednog razvoja naše zemlje i osnova obrazovanja i vaspitanja u JNA. Program ideološkog obrazovanja u vojnim akademijama sastoji se od četiri predmeta, od kojih Osnovi marksističke filozofije i sociologije i Osnovi političke ekonomije i ekonomike SFRJ čine najvažniju materiju koju treba izučiti. Ostali programi ideološko-političkog obrazovanja u vojnim školama, kao što su škole za usavršavanje, škole rezervnih oficira, kursovi za moralno-političko vaspitanje i slično znače u stvari dopunu onoga što slušaoci nisu stigli da temeljnije prouče u akademijama i podoficirskim školama . Pored redovnih programa, znatan deo vremena se koristi u svim školama za informisanje o tekućim društveno-političkim kretanjima. Poseban značaj u sistemu ideološko-političkog obrazovanja starešina ima Politička škola JNA, jer omogućava šire teorijsko sagledavanje i izučavanje savremenih vojno-političkih, ekonomskih i ideološko-političkih problema. Namenjena je prvenstveno starešinama koje rade u organima za vojno-političko vaspitanje i svim onim kojima je za uspešno obavljanje funkcionalnih dužnosti potrebno šire obrazovanje iz tih oblasti . Neprekidnom usavršavanju i aktuelizaciji svih ovih programa poklanja se izuzetna važnost . Tako, na primer, svi važniji politički materijali i stavovi sa kongresa SKJ, plenuma CK, simpozijuma i sl. redovno služe kao izvor za dopunu i aktuelizaciju programa ideološko-političkog obrazovanja u vojnim školama i akademijama. Zajednička karakteristika svih tih programa je njihova usmerenost na izučavanje osnova marksizma i našeg društveno-političkog sistema u onoj meri koliko je to potrebno starešinama JNA. Poslednjih godina naročita pažnja poklanja se marksističkom izučavanju i osvetljavanju nekih pretežno vojnih problema, u

1867

kom cilju su uvedeni posebni predmeti kao što su: Marksizam i vojna pitanja, Moral armije , Aktuelni vojno-politički problemi, Savremeni rat i borbeni moral, a u cilju podizanja pedagoške spreme starešina i predmet Vaspitanje i obrazovanje u JNA. Ovakva programska orijentacija logično proističe iz cilja školovanja i iz prirode budućeg poziva za koji se mladi ljudi u vojnim školama pripremaju. Pri tome se ima u vidu da samo solidno marksističko obrazovanje može omogućiti starešinama da steknu neophodnu širinu i snalažljivost u izvršavanju mnogobrojnih zadataka na svojim dužnostima. Bez marksističkog obrazovanja starešine JNA ne bi mogle ispravno razumeti društveno-ekonomske procese u savremenom svetu i složeni politički i ekonomski razvoj u našoj zemlji. Isto tako bez poznavanja dijalektike i ovladavanja marksističkim pogledom na svet naše mlade starešine ne bi se mogle snaći ni kao vojni stručnjaci u praktičnom rešavanju životnih pitanja svoga poziva. Naša ratna veština se teško može razumeti a pogotovo razvijati bez sposobnosti dijalektičkog mišljenja, što drugim rečima znači da je marksističko obrazovanje preduslov solidnog vojno-stručnog obrazovanja i uspešne prakse naših starešina. Međutim, u sprovođenju ideološko-političke nastave u našim vojnim školama nalazimo se u objektivnoj situaciji da marksizam proučavamo suviše „ knjiški”. Zbog toga postoji izvesna opasnost formalističkog tumačenja marksizma, mehaničkog tumačenja društvenih zakonitosti, zapostavljanja kvalitativne analize ekonomskih kategorija i procesa itd. Da bi takvih pojava bilo što manje, težilo se ka proučavanju marksizma na primerima iz prakse, pri čemu se ne mişli samo na praksu u našem društvu već i na našu vojnu, unutararmijsku praksu. Bez obzira na sve te objektivne teškoće na koje se nailazilo u toku rada na ideološko-političkom obrazovanju u školama, može se slobodno reći da su u tom pogledu postignuti solidni rezultati zahvaljujući preduzetim merama koje su išle na unapređenje pre svega metodike i sadržaja toga rada. Uvek se posebna pažnja poklanjala unapređenju metodike nastave, a posebno što većem aktiviranju pitomaca i slušalaca u nastavnom procesu i neprekidnom podizanju idejnosti i vaspitnosti nastave. U vojnim školama i akademijama sprovodi se sistematsko posmatranje nastavnog procesa, vrše analize rezultata rada, uopštavaju iskustva i prenose na druge . Česti su metodski seminari i konsultovanja

1868

nastavnika srodnih predmeta, što se pokazalo kao veoma korisna praksa za unapređenje metodike ideološko-političke nastave. Sve je to uticalo da se metodika nastave unapredi i da se na taj način kod svih kategorija pitomaca podstakne još veće interesovanje za ideološko obrazovanje. Činjenica je da se od pitomaca traži veliki napor da bi savladali obiman program marksističkog obrazovanja, i to u relativno kratkom roku, jer treba imati u vidu da pored ovih oni izučavaju i mnoge druge vojno-stručne predmete . Prilikom izrade programa vodilo se računa i nastojalo da obim svakog predmeta treba da bude realan, da se njime obuhvati sve ono što pitomci treba i mogu da savladaju iz te oblasti . No i pored toga što su programi, po našem mišljenju, usklađeni sa realnim mogućnostima i potrebama, ipak oni nisu dovoljni da sami po sebi obezbede sve ono što se njima želi postići . Zato naročitu ulogu imaju neposredni izvođači tih programa, te je njihovom marksističkom, vojno-stručnom i pedagoškom osposobljavanju i usavršavanju u proteklom periodu posvećeno dosta pažnje. Najviše teškoća u realizovanju ovakvog programa pričinjava nedostatak odgovarajuće literature, odnosno za tu svrhu pogodnih udžbenika ili priručnika. Dosad je taj problem samo delimično uspešno bio rešen, ali su preduzete mere da se situacija u tom pogledu popravi još u toku sledeće godine. Čvršća saradnja po ovim značajnim pitanjima sa političkim školama u republikama sve je neophodnija. Smatramo da posle Kongresa ovoj saradnji - izmeni iskustava, udžbenika, programa i sl. treba posvetiti veću pažnju i dati joj organizovaniji i obavezniji vid. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Imamo još svega tri govornika, ali veoma malo vremena. Dajem reč drugu Maksu Baći, delegatu iz Dubrovnika. MAKS BACE : Drugovi i drugarice, Na našem Kongresu bilo je dosta govora o filozofiji. Među tim, ima mnogo veoma važnih pitanja i očito je da se stvari nisu mogle reći do kraja niti svuda doći do izvjesne saglasnosti. Ja

1869

mislim da bi ipak trebalo nešto reći . Smatram najprije da na ovom Kongresu treba još jednom potvrditi da je naša filozofija doživjela veliki uspjeh i preporod . Njene uspjehe možemo mjeriti samo ako uporedimo dokle i kako duboko je pala marksistička filozofija za vrijeme staljinizma . Ona je izgubila , tako reći, svu 1 životnu snagu, originalnost , nije izražavala ništa, de facto se pretvorila u krutu nestvaralačku dogmu . Naši su filozofi našli snage stvaralaštva, oni su mnoga konkretna pitanja razvili i potvrdili , izvukli iz marksizma vanredno lijepe teze i vrijednosti , kao što je humanizam itd . Oni su nam i sa filozofske strane pomogli i ukazali na, važnost samoupravljanja i socijalističke demokracije. Međutim , oni nemaju samo uspjeha, oni imaju i neuspjehe, oni imaju i nedostatke . U tom smislu ne bih se složio sa drugom Ziherlom koji je tvrdio da njihovi napadi nisu konkretni, da njihova borba nije konkretna. Kao što su njihova pozitivna nastojanja jasna i konkretna tako su to i neki njihovi nedostaci , odnosno greške koje se pojavljuju u njihovim tezama. Ja se izvinjavam što je, radi kratkoće vremena , nemoguće reći koje su to greške i o kojim autorima je riječ. Nezgodno je govoriti o greškama i uopštavati ih, jer i među filozofima postoje ogromne razlike , i između njih ima borbe i oni se bore, i to slobodno i stvaralački . Vrlo je nezgodno uopštavati stvari i govoriti . o filozofima tako kao da svi oni jednako misle i kao da jednako svi greše . Međutim, ima i kod njih grešaka , i to i filozofske i političke naravi. Kada je riječ o filozofskim greškama, mislim da o njima treba filozofski diskutovati , jer samo to ima snage i samo to ima vrijednosti . Međutim, kritika, kao što je ova , nešto ranije izrečena od strane druga Ziherla , nije filozofska . Ona se vraća na staru metodologiju koju godinama nastojimo pobiti, za koju godinama kažemo da nije vrijedna, jer ona daje epitete, ona sumira sve to u razne negativne nazive . U filozofskoj domeni , kod nekih naših filozofa, ima još uvijek tragova utopizma, a čim je riječ o utopizmu , on nužno mora imati svoju spoznajno-teorijsku osnovu u idealizmu . Ima i problema ekonomske teorije . Neki od drugova filozofa nastojali su da postave čak problem i teze u tom smislu da naše društvo treba da se odrekne proizvodnje robe . Koliko filozofi ne prate našu ekonomsku stvarnost, upravo se vidi u toj tezi, jer svi naši savremeni uspjesi, naš preporod , sve što smo donijeli

1870

novo od 1948. godine dosad, omogućeni su time što smo u ekonomici čvrsto usvojili princip i sistem proizvodnje robe, tržišta itd. Drugovi filozofi iz humanističkih razloga smatraju da nas proizvodnja robe i tržište vraćaju natrag. Međutim, cijeli život, cjelokupno životno iskustvo pokazuje da je nemoguće po starom. U suštini staro istorijsko iskustvo , stari ekonomski sistem bio je ekonomska baza staljinizma . Istina je, međutim, da je o tome vrlo teško raspravljati, jer u tim stvarima neka mi dozvole ekonomski teoretičari da kažem — ni naša ekonomska teorija nije mnogo bolja, odnosno ni ona nije jasna . Mi znamo da staro ne valja, a kako treba da izgleda novo, nije nam potpuno jasno. Pogledajmo naša nastojanja. Znamo samo osnovne principe. Proglasili smo princip samoupravljanja kao princip koji treba da nas izvuče iz krize staroga sistema, a vidimo kako se novi ekonomski sistem u cjelini teško rađa i u praksi i u teoriji. Još je jedna skupina nedostataka : to je politička skupina. Neki filozofi su, po mome mišljenju, na političkom terenu učinilı izvjesne napade na političare koji nisu opravdani i isto su tako utopijski. Oni su se zanijeli nečim što je danas u našem društvu momentano postalo parola . Govori se, naime, o deprofesionalizaciji političara. Na jedan izvjestan način u njihovim teorijama rađa se gotovo mržnja prema političarima. Mislim da je to isto tako primitivno , jer i oni su sami političari, neki su i ovdje delegati, većina od njih su članovi Saveza komunista koji se i inače bave političkim radom . S druge strane, ispada da je realno moguće danas ostvariti onu težnju , daleku težnju, da se svi ljudi bave politikom i na taj način da niko ne bude profesionalni političar. Međutim, to je miješanje realnog stanja i realnih uslova sa gotovo utopijskim, odnosno dalekim idealom i željom društva, miješanje realnog sa željama. Mislim da mi često na taj način vršimo nepravdu, unosimo zabunu i ne koristimo nikomu i ničemu. S druge strane , mislim da dijalog između Saveza komunista i čitavog našeg društva sa filozofima na jedan izvjestan način nije srećan i da je za žaljenje . Duboko sam uvjeren da to nije nužno i da je zajednički jezik apsolutno moguć. S jedne strane, Program Saveza komunista, koncepcije , gledanja Saveza komunista su toliko široki , toliko humani , toliko demokratski, da drugovi filozofi tu nemaju šta da prigovore. I ne samo da nemaju šta da prigovore nego oni moraju biti toliko pravedni i uvidjeti da su najhumanije, najprogresivnije, najdemokratskije ideje u našem društvu došle kroz politiku , kroz naš politički rad, kroz

1871

Partiju i kroz Savez komunista, a ne kroz filozofe i kroz filozofiju. ( Aplauz. ) S druge strane, činjenica je da su filozofi to prihvatili, zadržali i razvili i da se i dalje bore za to . Ne treba stavljati nikada u sumnju i njihove najbolje želje da razvijaju stvari, da donose još bolje rezultate, da produbljuju još više saznanja o našim suprotnostima, koje su uostalom vrlo komplikovane i teške. Baš zato što postajemo svjesni tih teškoća i tih suprotnosti, imamo mogućnosti da tražimo njihova rješenja . Kao što rekoh, zajednički jezik se mora naći, zajednički metod rada i odnosa, i to ne na nekim gnjilim kompromisima. Naši članovi Saveza komunista isto tako ne bi smjeli biti preosjetljivi ako filozofi kažu nešto novo, ako se filozofija odriče da bude „ ancilla" politike, jer ako će filozofija postati sluškinja, onda će filozofije nestati. Uostalom, samo u najcrnjim vremenima srednjeg vijeka i staljinizma ona je bila ,,ancilla" teologije, odnosno politike . Samo slobodna, stvaralačka filozofija može osigurati razvitak, samo nastojanja u samoupravljanju, slobodne diskusije u štampi, na kongresima, u Savezu komunista, dijalozi i borba mišljenja mogu omogućiti razvoj u svim sferama. Ali, sa filozofima na terenu filozofije treba diskutovati filozofski, a što se tiče političkih problema, s njima treba razgovarati politički . Ako dođe do nesuglasica, opet je moguć i dijalog, pa možda i otvorena borba, ako hoćete, i u organizacijama Saveza komunista, u štampi itd . Međutim, ta se borba ne smije voditi epitetima i nije cjelishodno da iz nje izrastaju političke nesuglasice i koncepcije, pa da se onda stvaraju ocjene koje nemaju veze, ili bar direktne veze, sa filozofijom. Naše društvo u mnogim aspektima ostvaruje ogromne uspjehe i treba dati šansu svima . I naša filozofija ostvaruje uspjehe, i mi je moramo njegovati, jer je to jedna od najnježnijih biljki, moramo joj dati mogućnost da ona još mnogo više postigne. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Drug Pečujlić je želeo da odgovori drugu Gaji Petroviću, ali je odustao i izjavio da će svoj govor priložiti stenografskim beleškama. Ostaje još samo drugarica Gabi Čačinović iz Ljubljane. Da li želite da diskutujete, ili ćete priložiti pisane tekstove uz stenografske beleške?

1872

GABI ČAČINOVIĆ :

Priložiću tekst svoga izlaganja.

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ :

Kako nema više diskutanata, dajem reč drugu Budislavu Šoškiću, koji će podneti predlog Izveštaja. BUDISLAV ŠOŠKIĆ : (Čita tekst predloženog Izveštaja. ) *

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Čuli ste Izveštaj . Da li ima nekih primedaba? STANKA VESELINOV: Mislim da nije lako biti precizan u stavljanju primedaba zato što tekst nismo čitali, nego smo slušali . Ja u celini primam Izveštaj sa jednom malom sugestijom. Ne znam da li sam dobro razumela, odnosno čula - i zato se izvinjavam ukoliko nisam dobro shvatila - da se naglašava potreba da se u institutima društvenih nauka i u raznim drugim institutima pojačaju kadrovi i poveća borba mišljenja. Ja mislim da ovo važi za sve organizacije a ne samo za institute. Uostalom, princip borbe mišljenja i slobode mišljenja mi ne proglašavamo sada; on je već odavno proglašen . JEDAN DELEGAT : Imam jedno pitanje. Da li je uopšte, jer nisam siguran, u Izveštaju pomenuto nacionalno pitanje? Mislim da je jedno od najvažnijih ideoloških pitanja nacionalno pitanje, da je nekoliko diskutanata govorilo o tome i da, prema tome, to ne bi smelo da bude ispušteno .

* Konačan tekst Izveštaja Komisije nalazi se u stenogramu devete plenarne sednice VIII kongresa SKJ, na kojoj je taj Izveštaj pročitan delegatima.

1873

BUDISLAV ŠOŠKIĆ : Povodom sugestije drugarice Stanke koja se odnosi na pitanja jačanja kadrova i povećavanja borbe mišljenja, vezana za časopise, institute i katedre iz oblasti društvenih nauka, rekao bih slijedeće: slažem se s tim upozorenjem da ne bi imalo smisla ograničavati naša nastojanja samo na ove institucije i časopise kada je riječ o kadrovskom jačanju i razvijanju idejne borbe. Što se pak tiče organizacija i rukovodstava, to je rečeno na prvim stranicama. Ja mislim da ima razloga da se i posebno izrazi ova misao, jer je ona faktički bila izražena u diskusiji druga Čolakovića i sugestijama drugova Markovića i Gaje Petrovića, zato mislim da treba da ostane ovaj tekst koji posebno naglašava takvu ulogu časopisa, instituta i katedri. RODOLJUB ČOLAKOVIĆ :

Predložio bih da drug to pročita. BUDISLAV ŠOŠKIĆ : ,,Izložena je misao da časopisi, instituti i katedre iz oblasti društvenih nauka treba da se kadrovski ojačaju i osposobe da bi bili u stanju da što temeljitije izučavaju probleme našeg društvenog razvoja i kretanje društvene misli kod nas i u svetu, da se razvijaju kao tribina za slobodnu i principijelnu borbu mišljenja i kao važno uporište naučne marksističke kritike." RODOLJUB ČOLAKOVIĆ : Predložio bih ovakvu formulaciju: „, da se još više razviju u slobodne tribine". To je preciznije i time je vernije izražena moja misao i ovo što kaže drugarica Stanka. BUDISLAV ŠOŠKIĆ : Inače, tačno je da nema posebnog stava o pitanju iz oblasti međunacionalnih odnosa . To je prosto tehnička omaška, ali odmah usvajam sugestiju da treba jedan pasus tome posvetiti, jer kada gledamo u cjelini, o tome je bilo dosta riječi u ovoj diskusiji.

1874

JEDAN DELEGAT : Kako nisam mogao dovoljno da ocenim onu formulaciju koja se tiče budžetskog finansiranja prosvetnih ustanova, molim druga izvestioca da je pročita. Ja se slažem da sistem samofinansiranja kakav je bio dosad zaslužuje sve kritike koje su na njega upućene, ali u diskusiji nije bila data sugestija u kom pravcu da se izmeni . Vidimo do čega je doveo dosadašnji sistem finansiranja određenih ustanova što je jedna drugarica u diskusiji jasno prikazala - i znamo kakve su njegove posledice, naročito u nerazvijenim komunama. Drugovi koji su govorili o materijalnom položaju studenata pokazali su do čega je doveo sistem samofinansiranja u pogledu studentskih domova, restorana i sličnih ustanova. BUDISLAV ŠOŠKIĆ : ,,U diskusiji, delegati su pridali veliki značaj problemima školstva i obrazovanja. Podržavajući stavove i mišljenja koji su izneseni u referatima na Kongresu , učesnici u diskusiji su najviše usredsredili pažnju na pitanja od čijeg rešavanja zavisi prevazilaženje administrativno-budžetskog načina finansiranja školstva i razvijanje društveno-ekonomskih odnosa na bazi dohotka; naglašen je zahtev za poboljšanjem uslova rada škola i za povišenjem ličnih dohodaka prosvetnih radnika ; iznošene su sugestije koje idu za poboljšanjem sadržaja u nastavnim planovima i programima; iznošena su mišljenja o potrebi podizanja kvaliteta nastave i vaspitanja u školama .” Ovde se u stvari samo naznačuje pitanje . O suštini se veoma malo može reći . Ali ako se prisjetimo šta je sve u Komisiji rečeno, mislim da je ova misao u tekstu koja naglašava potrebu što je moguće dosljednijeg i bržeg prevazilaženja administrativno-budžetskog finansiranja školstva adekvatna i dovoljna. Sigurno bi moglo da bude loše ako bismo nabrajajući sva pitanja o kojima je stvarno bilo govora ovo drukčije formulisali, umanjujući značaj ovakvog pravca razvitka. Uostalom, vi ćete najbolje ocijeniti da li treba ovako da ostane . JEDAN DELEGAT : Ne znam da li sam dobro razumeo , ali mi se čini da bi tamo gde se u Izveštaju govori o tretiranju razlika između radničke i ostale omladine trebalo jasnije formulisati na koji način će se prevazići i otkloniti razlike između radničke i ostale omladine.

1875

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Mi idemo za tim da damo Izveštaj o tome šta se raspravljalo. Imaćemo kongresnu rezoluciju, gde će biti obuhvaćena sva pitanja. Ovim Izveštajem mi nismo imali takve ambicije niti je to bilo moguće . KIRO HADŽIVASILEV: Izveštaj daje sasvim kratku sliku diskusije. Ovaj Izveštaj nikog ne obavezuje. Ono što obavezuje komuniste i organizacije to je kongresna rezolucija, a ona predviđa ove stvari. JEDAN DELEGAT : Pošto nisam imao sreću da govorim, molio bih da se na onom mestu gde se govori o materijalnom položaju likovnih umetnika doda: kompozitora i muzičkih umetnika.

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Da li još neko želi reč? (Niko se ne javlja. ) Da li drug Šoškić želi nešto da kaže? BUDISLAV ŠOŠKIĆ : Ja se plašim da ne zaboravimo neku branšu umjetnika. STANKA VESELINOV: Kada se kaže umetnik, to je opšti termin, tu su svi .

PREDSEDAVAJUĆI , MIJALKO TODOROVIĆ : Da li se usvaja Izveštaj ? ( Usvaja se. ) Pošto smo usvojili Izveštaj , mogli bismo da završimo. Pre završetka hteo bih da učinim neke napomene. Prvo, hteo bih da se, u ime Radnog predsedništva, izvinim za česte intervencije koje smo morali vršiti skraćujući govore govornicima. (Jedan glas : Trebalo je to činiti i češće. ) Isto tako, izvinjavamo se što nismo pružili mogućnost još većem broju delegata da govore.

1876

Drugo, ne mislim da dajem nikakvu završnu reč; posle Izveštaja to nije ni potrebno i bojim se da bih time oštetio rezultate rada naše Komisije. Najbolje bi bilo da naš rad završim konstatacijom sa kojom ćete se, verovatno, složiti - da je rad naše Komisije, kao i rad celog Kongresa , karakterisalo jednodušno nastojanje i opšta želja da se maksimalno doprinese velikim , sada se već može reći, zaista izvanredno velikim rezultatima našeg Kongresa na onim opštim postavkama koje je dao referat druga Tita i ostali referati. (Aplauz. ) (Sednica je završena u 11,40 časova)

(Slede tekstovi izlaganja onih delegata koji, s obzirom na ograničeno vreme rada Komisije, nisu mogli uzeti učešća u diskusiji u Komisiji, ali su svoje izlaganje u vidu pisanog teksta predali Sekretarijatu Kongresa. )

MICO BAŠIĆ, delegat iz Sarajeva: Drugovi i drugarice, Djelatnost organizacija Saveza komunista kao i Saveza studenata na univerzitetima najuže je povezana sa daljim sprovođenjem reforme nastave i svim onim što ona donosi i podrazumjeva. Zato bih želio svoju diskusiju ograničiti na to pitanje . Kao što je poznato proces reforme otvoren je donošenjem rezolucije o obrazovanju stručnih kadrova i donošenjem opšteg zakona o fakultetima i univerzitetima 1960. godine. Mislim da nije suvišno ponoviti da je osnovni cilj reforme da ostvari takav sistem visokog školstva koji bi bio u stanju da bržim tempom i u povećanom broju daje društvu kvalitetne visokokvalifikovane stručnjake različitog profila i raznog nivoa stručnog obrazovanja, s takvim obimom i sadržajem znanja koji najviše odgovara i može da se primijeni u izvršavanju sve obimnijih i složenijih zadataka koje svakodnevno nameće brži razvoj našeg društva i njegove sve veće potrebe. Period u kome su ostvarivane ovakve intencije reforme isuviše je kratak za temeljitiju analizu i realniju ocjenu svih njenih elemenata i rezultata. No, sigurno je da u pozitivne rezultate dosadašnjeg toka sprovođenja reforme, pored ostalog, treba naročito istaći : pro-

1877

širenje mreže visokoškolskih institucija, izvjesnu decentralizaciju fakulteta, njihovo približavanje neposrednim korisnicima i uvođenje stepenovane nastave. Na taj način na našim univerzitetima stvorene su široke mogućnosti upisa studenata i školovanja kadrova različitog stepena stručnosti i različitih profila.

Budući da smo prevazišli neka sporna pitanja i političke probleme koji su tu i tamo iskrsavali u vezi sa metodom sprovođenja reforme kao stvari „ nametnute spolja", čini se da bi ovom prilikom bilo korisno istaći samo najznačajnije momente koji su se javili u samom sprovođenju reforme . Pošto je uvođenje samostalnog, odnosno odvojenog prvog stepena nastave u dosadašnjem procesu reforme zauzimalo jedno od centralnih mjesta, a izgleda da to mjesto zauzima još uvijek, treba o tome reći nekoliko riječi. Već su ranije diskusije pokazale da u osnovi nema razmimoilaženja u mišljenjima da su stručnjaci toga stepena potrebni u čitavom nizu struka i, dalje , da prvi stepen ne bi trebalo šablonski uvoditi na svim fakultetima . Razlozi koji su navođeni u prilog ove druge tvrdnje su uglavnom ovi : Sami studenti na nekim fakultetima ne žele da studiraju samo prvi stepen , i pretežnim dijelom nastavljaju studiranje na drugom stepenu ; privreda i druge službe u nekim strukama ne osjećaju potrebu za takvim nivoom stručnjaka, odnosno neke komore i stručna udruženja su se izjasnila protiv uvođenja prvog stepena i školovanja određenih stručnjaka ; ne zna se status tog profila pa se u praksi izjednačava sa srednjom školom itd. Osim toga, još uvek su podijeljena mišljenja i vode se žive diskusije o tome gdje i kako treba da se obrazuju kadrovi toga nivoa, da li na fakultetima ili na odgovarajućim višim školama . Očigledno je , dakle, da se zbog toga što sve te diskusije još traju, što postoje brojne prelazne odredbe, što se prolongira izrada statuta, što su neproučene potrebe za kadrovima i što nema dovoljne saradnje svih zainteresovanih, javlja danas prilično šarenilo na našim univerzitetima u pogledu rješavanja prvog stepena nastave . Isto tako važno pitanje je i organizacija nastave trećeg ste pena. Ona se u ovoj školskoj godini na Sarajevskom univerzitetu odvija na četiri fakulteta, a stipendira se na drugim univerzitetima oko 100 kandidata . Mi smo u Sarajevu na nekoliko foruma raspravljali o problemu kadrova i mlađih naučnih saradnika i konstatovali da studiju trećeg stepena treba prilaziti sa svom potrebnom ozbiljnošću i pripremom . Ali , isto tako naglašena je

1878

veoma velika potreba za školovanjem mlađeg naučnog podmlatka, specijalista i magistara, kako za potrebe fakulteta i privrede, tako i za naučnoistraživačke zavode i institute. U narednom pe riodu, cijeneći iskustva drugih univerziteta, potrebno bi bilo upravo na ovom stepenu obezbijediti saradnju na jugoslovenskom planu. Nedovoljna koordinacija, o kojoj je već bilo riječi, u pogledu stepenovane nastave dovela je, takođe, do isuviše naglašene i prekomjerne raznolikosti u nastavnim planovima, programima i režimu studija. Razlike u nastavnim planovima i programima kao i u pravilima studija u jugoslovenskim omjerima su tolike da izvanredno otežavaju prelazak studenata sa jednog na drugi istorodni fakultet u zemlji . ( Iskustva sa prelaskom studenata Skopskog univerziteta na druge univerzitete u zemlji pokazuju najbolje kolike su te razlike i u kojoj mjeri je otežano prepisivanje studenata sa jednog na drugi univerzitet. ) Ni Zajednica jugoslovenskih univerziteta, a ni interfakultetske konferencije, kao ni sastanci predstavnika univerzitetskih komiteta iz svih centara u zemlji, održani u Ljubljani, Zagrebu, Sarajevu i Novom Sadu, i pored toga što su sagledavali cjelokupnu problematiku nastavnih procesa i sa stanovišta pojedinih struka i sa čisto političkih momenata, nisu uspjeli da ostvare zaključke i da postignu željene rezultate. Ova konstatacija došla je do izražaja i na sastanku sekretara univerzitetskih komiteta u ideološkoj komisiji CK SKJ oktobra prošle godine. Prema tome, uporno nastojanje za uspostavljanjem i održavanjem bar minimalnih jugoslovenskih standarda u nastavi na univerzitetima ostaje naš zajednički važan zadatak na kome se moramo svestrano založiti u narednom periodu. Od suštinskih pitanja reforme na kojima i dalje treba raditi istakli bismo još povećanje odgovornosti samih studenata prema studiranju i nastavnika prema njihovom osnovnom zadatku nastavi, zatim problem ferijalne prakse kao i pitanje vanrednog studija. Na skoro svim godišnjim konferencijama fakulteta isticana su ova pitanja - posebno , kvalitet studiranja, koji po opštoj ocjeni nije zadovoljavajući. Da bi poboljšanje u tom smislu bilo radikalnije, pored subjektivnih momenata, radnih navika, discipline i slično bilo je nužno usaglašavati skraćivanje vremena trajanja nastave s revizijom nastavnih programa . Naime, nastavni programi kod nekih fakulteta nisu usaglašeni skraćenom trajanju nastave, pojedinim stepenima i smjerovima, kao i potrebama moderne proizvodnje. To je nesumnjivo ozbiljan nedostatak u dosadašnjem procesu reforme nastave .

14 VIII kongres, III 1879

Na nizu sastanaka održanih na Sarajevskom univerzitetu istaknuta je nužnost stvaranja institucije čiji bi zadaci bili planiranje i proučavanje visokoškolskog obrazovanja, podsticanje stalnijih veza i saradnje fakulteta sa privredom i društvenim službama, podsticanje integracionih procesa, a posebno pomoć u rješavanju kadrovskih problema. Nedostatak razrađene koncepcije potreba u visokoškolskim kadrovima i dokumentovane analize po strukama i stepenima ( bez tih elemenata izrađujemo sedmogodišnji plan ) , kao i nedostatak sigurnih stavova o prioritetima i dinamici obrazovanja, negativno se odražavaju i na sistem stipendiranja, kreditiranja, na investicione zahvate, razvoj mreže fakulteta i slično. U vezi s ovim treba napomenuti da je do sada interesovanje korisnika kadrova, privrede i drugih službi, bilo veoma slabo, neorganizovano i nedovoljno. Drugo je pitanje koliko su i sami fakulteti tražili i nalazili taj kontakt i kompleksnije sagledavali ovaj problem . Kao posljedica nepostojanja određenog programa koji bi davao sigurnije elemente za planiranje kadrova, došlo je u fazi ekspanzije visokog školstva do djelimično stihijskog razvoja mreže fakulteta, visokih i viših škola, bez obzebeđenja odgovarajućih kadrova i materijalne osnove. Dalje posljedice su i izvjesne neravnomjernosti u pogledu broja upisanih studenata na pojedinim fakultetima, paralelizam, pa čak i podudarnost nastavnih planova i programa visokih i viših škola. Istovremeno s tim neke više škole prerasle su u visoke ili fakultete, što je opet povećalo mrežu fakulteta, odnosno visokih škola. Ekspanzija mreže shvaćena ne samo u smislu povećanja broja fakulteta nego i u smislu diferencijacije po horizontalnoj liniji stvorila je za neke fakultete izvjesne teškoće zbog malog broja upisanih studenata. Mislim da bi bilo potpuno nepravilno ako bi se bez ikakvih daljih analiza i perspektivnih predviđanja donosio zaključak o neopravdanosti postojanja nekih fakulteta, grupa, odsjeka itd. Ali, sigurno je da određena pitanja traže i jasne odgovore i efikasna rješenja. Kakva je struktura pojedinih fakulteta, kakva je i kolika je ekonomičnost školovanja kadrova na nekim fakultetima, odsjecima ili grupama, može li se upis studenata na ovako relativno skupe ustanove kao što su univerziteti prepustiti slučaju i sl. sve su to pitanja koja traže precizne odgovore. Naglašena ekspanzija visokoškolskih ustanova u našoj Repu blici a mislim da se to može odnositi i na čitavu zemlju uslovila je i određeno neracionalno korištenje kadrova, opreme,

1880

prostora i sredstava, a u izvjesnim strukama potencirala deficitarnost nastavničkog i saradničkog kadra . To je urodilo narušavanjem kriterija prilikom izbora i ponovnih izbora nastavnog kadra, doprinijelo preangažovanosti postojećeg kadra u nastavi, oslabilo kvalitet nastave ( jer nastavnici opslužuju po nekoliko fakulteta i centara za vanredni studij i slično ) , povećalo administraciju, onemogućilo sistematsko usavršavanje nastavnika u stručnom i naučnom radu itd . U vezi s ovim biće nužno da se u narednom periodu sagleda optimalnost kapaciteta mreže visokoškolskih institucija sa stanovišta značajnijeg priliva na univerzitet generacija poslije 1965. godine, sa stanovišta potreba privrede i društvenih službi za kadrovima određene stručnosti i profila, ali isto tako i sa stanovišta ekonomičnosti studija na našim univerzitetima. Jer, problem konsolidacije, jačanja mreže fakulteta i njihovih ustanova pojavljuje se još u jednom svjetlu . Radi se ovdje, naime , i o tome da se na bazi integracije nekih disciplina i ustanova ostvari daleko racionalnije korištenje mreže, prostora, opreme i kadrova, što će nesumnjivo dati veće i bolje rezultate ne samo u nastavi nego i u naučnom radu. Sva ova pitanja su posebno veoma aktuelna, kako u vezi sa donošenjem niza pravnih propisa iz oblasti regulisanja problematike visokog školstva tako isto i zbog donošenja sedmogodišnjeg plana, a pogotovu što će biti sve veće interesovanje privrednih i društvenih službi za proces obrazovanja. Potrebe privrednih organizacija da na višem nivou rješavaju svoje probleme, uvođenje savremenih metoda rada, usavršavanje tehnoloških procesa, korišćenje rezultata sopstvenih istraživanja i naučnih rezultata ukazuju da nema uspješnog daljeg privrednog razvoja bez čvrste povezanosti teorije i prakse. Od studioznog pristupa ovim pitanjima, principijelne borbe mišljenja i celishodnih rješenja ovisiće dobrim dijelom i naša praktična politika isto tako kao što će postepeno uvođenje novog sistema raspodjele dohotka doprinositi konsolidaciji kadrova, povećanju njihovog životnog standarda, a . i poboljšanju materijalnih osnova samoupravljanja — bitnoj poluzi našeg cjelokupnog rada.

1881

GABRIJELA ČAČINOVIČ , delegat iz Ljubljane : Drugarice i drugovi, Želim da govorim o nekim aspektima angažovanosti studentske omladine i o njenim pokušajima da svoju studentsku organizaciju preoblikuje tako da u njoj i kroz nju mogu izraziti svoju kritičku i stvaralačku energiju. Mi mladi ljudi stupamo u život u uslovima intenzivnog razvoja sistema samoupravljanja i demokratskih društvenih odnosa. Današnji stepen društvenog razvoja je za nas polazna tačka. Naše stvaralaštvo usmereno je u budućnost, ali gradi na prošlosti i zato je razumljivo da danas nalazimo kod omladine težnju da sazna osnove društva u kome živi i kome želi da svojim radom i životom da svoj doprinos. Ona takođe želi da donese svoj sud o našem društvenom razvoju u kome još nije mogla da učestvuje. Kritičnost mlade generacije je veliko društveno bogatstvo, velika društvena snaga, pa je treba podržavati, davati joj podstreka, pravilno je usmeravati . To je veoma odgovoran zadatak, odgovoran prema društvu u celini i prema svakom pojedinom mla dom čoveku. A upravo tog odgovornog usmeravanja kritične energije mladih nema dovoljno . Još uvek je premalo usmeravanja mladih ljudi kako bi stvaralački sudelovali u našem društvenom razvoju, a takođe ima i nedovoljnog razumevanja za njihove specifične probleme . Ako govorimo o angažovanju mladih ne možemo mimoići činjenicu da socijalističko društveno vaspitanje nije zadovoljavajuće . Od nas se očekivalo da ćemo se, pošto rastemo u uslovima društvenog samoupravljanja, u uslovima sve veće demokratizacije, sami automatski razviti u svesnu i aktivnu mladu generaciju . Premalo se odgovaralo na naša pitanja, a protivrečnosti koje u našem društvu postoje nisu se dovoljno objašnjavale . Zbog neinformisanosti i neznanja često ne znamo kakav stav da zauzmemo i ostajemo po strani . Naše marksističko obrazovanje isuviše je jednostrano, zadržava se na globalnim društvenim procesima i ostavlja nama samima da povežemo opšte društvene zakonitosti sa konkretnim protivrečnostima našeg doba. Nedostatak poznavanja marksizma, nedostatak znanja osećamo svuda gde želimo aktivno da se uklju čimo u rad. Škola, štampa, vaspitanje dali su nam predstavu o socijalizmu kao nekom idealnom društvu . Često dolazimo u konflikt zbog

1882

raskoraka između vaspitanjem dobijenih predstava o društvu i društvene stvarnosti sa svim njenim negativnim pojavama i protivrečnostima, koje ne razumemo dovoljno, koje premalo poznajemo. Suprotnost između stvarnosti i naših predstava o njoj izvor je naših idejno-političkih problema. U tom konfliktu često je izvor naše težnje za kritičkim angažovanjem. Otuda se često dešava da se mladi angažuju kao kritičari „ spolja”. Mi se sve više interesujemo za društvena zbivanja, ali pošto još nismo postali neposredni stvaraoci društvenih događaja, naša kritika lako može postati neodgovorna, utopijska, nestrplji va. Prema društvu se pojavljuje stav „ zahtevamo” , očekujemo rešenja pojedinih problema umesto da se odgovorno uključimo u njihovo rešavanje . Zbog neznanja i nesposobnosti razlikovanja objektivne zakonitosti društvenog razvoja od subjektivnih grešaka javlja se pasivnost kod jednog dela omladine, koji se za društvo u kome živi ne vezuje dovoljno . Mi mladi smo premalo stvarno uključeni u rad samoupravnih organa, ne iskorišćavamo mogućnosti koje nam se u tom pogledu pružaju. Našim predlozima i inicijativama ne poklanja se dovoljno pažnje, a mi se često angažujemo na pogrešnom, lakšem, putu, ponekad se postavljamo suvereno, sa položaja „ elite". Jedna od mogućnosti usmeravanja društvene angažovanosti mladih je rad u Savezu studenata. Za nas studente to je i najšira mogućnost i u njoj tražimo okvire za aktivan rad, za prevazilaženje nekih pomenutih slabosti . Dozvolite mi da se zadržim na konkretnim pokušajima studenata Ljubljanskog univerziteta da nađu nov sadržaj i oblike u radu studentske organizacije . Jednostranost rada Saveza studenata, i kao posledica toga otuđenost rukovodstva ove organizacije od studenata, nije zadovoljavala zahteve koje smo mi postavljali našoj organizaciji . Stvarna društvena angažovanost studenata prešla je okvire organizacije koja je, budući aktivna samo u vođstvima, usmeravala rad na rešavanje jednog uskog problema . Mi želimo da nam Savez studenata da oblike i mogućnosti za uključivanje u društveno angažovani rad, da istovremeno u njemu razvijamo ideološko-politički rad i negujemo kritičnost prema pojavama u društvu, a i prema nama i našem radu ; želimo da Savez studenata usmerava našu aktivnost u radu samoupravnih organa, da on postane šira, otvorenija, svestrana organizacija, da njegov rad postane aktuelan. U tome je, po našem mišljenju nova uloga Saveza studenata, danas u uslovima razvoja demokratskih odnosa na univerzitetu .

1883

Kompleksnu ulogu Saveza studenata želimo ostvariti preko demokratizacije. Težimo da prenesemo rasprave, i , pre svega, odlučivanje o svim pitanjima rada Saveza studenata na skupštinu i zborove studenata. Želimo da ostvarimo da Savez studenata bude široka tribina mišljenja o svim društvenim pitanjima koja interesuju studente. Demokratizacija je osnova za borbu protiv otuđenosti rukovodstava Saveza studenata a ujedno i osnova za rešavanje važnih pitanja sadašnjeg rada ove organizacije. Demokratizacija, decentralizacija, masovnost, široka angažovanost u studentskoj organizaciji otvaraju nam široke mogućnosti, a od nas zahtevaju, pre svega, odgovornost u radu. Savez studenata mora voditi brigu da se problemi samoupravnih organa na Univerzitetu rešavaju u njihovim okvirima. Komisije za stipendije i pokrajinski klubovi studenata su oblici kojima smo dosada posvetili malo pažnje, a oni nam pružaju mogućnost da ostvarimo jedan od naših osnovnih zadataka, prevazilaženje zatvorenosti studentskih organizacija. Na Kongresu se mnogo i opravdano govorilo o odvajanju intelektualne omladine od radničke . Na Univerzitetu tom pitanju nismo poklanjali dovoljno pažnje . Ulagaćemo napore u to da se naša intelektualna i radnička omladina što više zbliže i da svoje interese ne razdvajaju, jer su njihovi interesi zajednički , kao što je rekao drug Tito . Želimo da pratimo društveno-političke događaje i da na njih reagujemo. Savez studenata ima zadatak da nađe objektivne granice naše kritičnosti prema društvenim problemima, da bi ona mogla postati jedan od tvoraca javnog mnenja i dobila svoju društvenu funkciju i opravdanje . O svim pitanjima i problemima koji su važni za studente treba raspravljati unutar naše organizacije, u njoj voditi borbu mišljenja i tako stvarati osnovu za oblikovanje stvarno naprednih stavova. Da smo Savezu studenata pravilno postavili takav široki zadatak pokazuje nam iskustvo iz prošle godine. U protekloj godini negativne pojave u načinu rešavanja problema na Univerzitetu i izvan njega jasno su pokazale slabosti jednostrano orijentisane studentske organizacije. Studenti su postavili zahtev za svestranu organizaciju koja će im omogućavati konkretnu angažovanost u rešavanju aktuelnih društvenih problema, i organizaciju koja bi bila demokratski vođena. Takav sadržaj rada i demokratizaciju odnosa u Savezu studenata iziskuje nov način rada i rešavanje problema na Univerzitetu.

1884

1

Rad u takvim uslovima zahteva, pre svega, od komunista-članova Saveza studenata da prednjače u borbi protiv negativnih, pseudoliberalističkih tendencija, protiv apriorističkih kritika spolja, protiv kritizerskih tendencija, senzacionalizma, da prednjače u borbi za viši kvalitet rada Saveza studenata. Znamo da i u jednoj svestranoj , širokoj organizaciji studenata nećemo rešiti sva pitanja društvene angažovanosti, ali sam sigurna da ćemo zahvaljujući njoj moći dati svoj doprinos društvenom vaspitanju mladih intelektualaca.

MUSTAFA DŽEVDET, delegat iz Skoplja: Drugarice i drugovi, Jedan od osnovnih uslova za razvitak i prosperitet naše zajednice, nesumnjivo jeste nesmetan i slobodan razvitak svih narodnosti, njihovo školovanje i uključivanje u društveno-ekonomske procese naše zajednice . Budući da na široj i užoj teritoriji grada Skoplja, u kome živim, ima priličan broj pripadnika drugih narodnosti, ja ću se u diskusiji zadržati na nekim problemima školovanja dece i omladine tih narodnosti. Odgovarajuća briga društvene zajednice ogleda se u celokupnom razvitku svih narodnosti, a u oblasti školstva u brzom širenju školske mreže, permanentnom povećanju broja učenika, porastu broja odgovarajućeg nastavnog kadra i drugim uspesima na kulturno-prosvetnom polju . Ovo je obezbeđeno i Ustavom SFRJ i SR Makedonije. U cilju poboljšanja kvaliteta nastave u školama drugih narodnosti, a naročito šiptarske narodnosti, uloženi su veliki napori, kako u pogledu proširenja materijalne baze škola, tako i u pogledu poboljšanja kvaliteta nastavnog kadra, naročito putem stipendiranja. Obezbeđenju nastavnog kadra u školama drugih narodnosti posebnu pažnju posvećuju opštinski komiteti i Gradski komitet Saveza komunista, skupštine i drugi faktori na teritoriji Skoplja. Na sednicama opštinskih i Gradskog komiteta često je razmatrano pitanje razvoja školstva drugih narodnosti. Uloženi napori organizacije Saveza komunista , kao i drugih faktora, na ovom području urodili su plodom , tako da danas skoro u svim šiptarskim selima postoje nove školske zgrade koje potpuno odgovaraju higijensko-pedagoškim uslovima.

1885

Osobito krupni rezultati postignuti su u poslednje dve godine u realizovanju programa potpunog obuhvatanja osnovnim školovanjem sve dece šiptarske narodnosti, uzrasta od 7 do 15 godina. Pre dve godine na području Skoplja postojale su 52 četvorogodišnje i tri osmogodišnje osnovne škole na šiptarskom nastavnom jeziku, dok danas postoji 55 četvorogodišnjih i osam osmogodišnjih osnovnih škola sa ukupno 8.200 učenika. Nastavu u tim školama izvodi 235 nastavnika. Međutim, i pored postignutih rezultata na ovom planu postoje izvesni problemi za čije su rešavanje potrebni posebni napori društveno-političkih snaga, pre svega Saveza komunista . Tako, na primer, u samom gradu Skoplju je svakom detetu druge narodnosti obezbeđeno osmogodišnje školovanje, dok je u selima za sada obezbeđeno za 25,7 odsto dece, što znači da još nije rešen problem školovanja od 5 do 8 razreda osmogodišnje škole, naročito u nekoliko sela udaljenih od opštinskih centara. Uključivanje drugih narodnosti u društveno-politički život i socijalistički razvitak naše jugoslovenske zajednice, njihovo veće učešće u stvaranju i korišćenju materijalnih i duhovnih vrednosti zahteva brži razvitak školstva tih narodnosti. U tom pogledu postoje problemi za čije je rešavanje potrebno veće angažovanje i Saveza komunista. Ovde prvenstveno mislim na potrebu da učenici drugih narodnosti temeljnije izučavaju makedonski jezik, jer život potvrđuje da im je to neophodno radi korišćenja svih mogućnosti koje ova socijalistička Republika i cela jugoslovenska zajednica pružaju svakom građaninu za svestrani razvoj ličnosti. Jedna od posledica nedovoljnog poznavanja makedonskog jezika je i to što učenici koji produžavaju školovanje u školama drugog stepena, u kojima se nastava izvodi na makedonskom jeziku, teško savlađuju nastavu i pokazuju relativno slabiji uspeh nego ostali učenici. Nailazeći na ovakve teškoće učenici se sve više opredeljuju za školu drugog stepena u Skoplju - učiteljsku školu na šiptarskom nastavnom jeziku. Razlozi za slab uspeh u učenju makedonskog jezika u školama za pripadnike drugih narodnosti pretežno su subjektivnog karaktera . Nedovoljno poznavanje makedonskog jezika stvara prilično teškoća pripadnicima drugih narodnosti prilikom zapošljavanja u privredi , javnim službama, izučavanju zanata, školovanju u stručnim školama, visokim i višim školama, naročito ekonomsko-tehničkog smera, u vanrednom školovanju , u raznim školama za od-

1886

rasle, itd. Ovakvo stanje kod pojedinaca iz redova drugih narodnosti pobuđuje psihičke komplekse i osećaj zapostavljenosti. Savlađivanje makedonskog jezika od strane pripadnika drugih narodnosti se, po mom mišljenju , ne postavlja samo kao školski, već i kao društveni problem . Zato je u rešavanju ovog pita nja neophodna veća društveno-politička odgovornost svih faktora, a pre svega Saveza komunista, od Gradskog komiteta do aktiva u školama, nastavničkih kolektiva kao i drugih organa i organizacija. Potrebno je da prosvetni organi , republički, gradski i opštinski, a i nastavnički kolektivi ― naročito komunisti u njima - redovnije prate rezultate u izučavanju makedonskog jezika u školama drugih narodnosti, kako bi se učenicima u ovim školama pomoglo da se normalno uključe u dalji život i rad, odnosno da se osposobe da normalno i bez teškoća produže školovanje u školama drugog stepena, i u višim i visokim školama. Isto tako je, po mom mišljenju, neophodno da i nastavnici koji predaju ovaj predmet bolje vladaju njime, jer je uočeno da veći broj nastavnika i učitelja nedovoljno poznaju makedonski jezik. Smatram da izučavanje makedonskog jezika i uopšte vaspitanje dece drugih narodnosti može posebno uspešno da se ostvaruje u mešovitim školama formiranim na teritorijalnom principu . Tamo gde su takve škole već formirane, rezultati nisu izostali. Razume se, ti rezultati su negde manji a negde veći , u zavisnosti od zalaganja svih faktora koji na ovom polju deluju. U svakom slučaju praksa je pokazala da je ova mera bila opravdana . Smatram da će deca u ovim zajedničkim školama razvijati veće međusobno drugarstvo, pomažući se u igranju i učenju , kao i učestvovanju u raznim radnim akcijama, školskim takmičenjima, školskim priredbama i slično, jer se jezik ipak najbolje i najbrže uči u živom svakodnevnom razgovoru . Ja sam govorio o ovom problemu koji mi, pripadnici šiptarske narodnosti koji živimo u Skoplju i ostalim mestima Makedonije osećamo. Ubeđen sam da taj problem postoji i u drugim krajevima u kojima žive pripadnici drugih narodnosti, pa ga zato i iznosim na ovom Kongresu .

1887

MILETA JEŠIĆ , delegat iz Titovog Užica: Drugovi i drugarice, Verujem da je svaki komunista osetio da su izveštaji i kongresni referati u punoj meri proizašli iz prakse organizacija i rada komunista . Time je nesumnjivo ostvaren i vrlo važan uslov za izvršenje zaključaka našeg Kongresa. U pretkongresnoj aktivnosti sa posebnom pažnjom smo ocenjivali rezultate, iskustva i probleme u razvitku samoupravljanja. Ograničiću se da napomenem samo nekoliko pitanja, možda kao korisne ilustracije opštih idejnih kretanja koja se ispoljavaju u rešavanju društvenih problema i ostvarivanju uloge Saveza komunista Jugoslavije u razvitku samoupravljanja. Široka i svestrana izmena mišljenja i ocene sopstvene prakse su mnogo doprinele da se bolje sagleda opšta politika SKJ. Mi to ocenjujemo kao značajan rezultat idejnog delovanja komunista. U mnogobrojnim razgovorima u Titovom Užicu (na osnovu tih iskustava ja govorim) o zadacima komunista u razvoju samoupravljanja u radnim organizacijama i opštini --- samo OK je organizovao 9 savetovanja sa aktivistima iz raznih oblasti -istaknuta je dobro poznata ali sada vrlo aktuelna istina da je u utvrđivanju ovih zadataka nužno poći od dosadašnjih uspeha, od konkretnih uslova. Ne bih mogao reći da smo uvek tako radili . Mi smo često skloni krajnostima, a mislim da to nije slučaj samo u našoj organizaciji i zato smatram da to treba ovde reći . S obzirom na odgovornost Saveza komunista Jugoslavije pred svim radnim ljudima i našim narodima za dalji razvoj društva razumljiv je zahtev da se stalno izgrađuju jasni stavovi o osnovnim pitanjima privrednog sistema, o pravcima daljeg razvoja materijalne osnove društva i o našim zadacima u njenom jačanju. Vidan je napredak u sagledavanju problema i traženju rešenja za privredni razvoj . Ipak, još je vrlo rašireno prilično uprošćeno posmatranje ovih pitanja. To se, možda, najreljefnije vidi kad diskutujemo o standardu - a o tome smo u poslednje vreme dosta diskutovali . Rekao bih da se mesto opštine , njena uloga i njene mogućnosti razmatraju prilično uopšteno, bez dovoljno stvarnog poznavanja problema. Istina , ja razlikujem položaj u kome je opština dosad bila od onog u kome u pogledu svojih materijalnih mogućnosti treba da bude. Ovde bih napomenuo da je kod kadrova koji rade u opštinama prilično rašireno mišljenje da će obaveze koje opština ima, bar

1888

u SR Srbiji , prema nacrtima zakona za njeno učešće u raspodeli, biti neusklađene sa njenim materijalnim mogućnostima. Na taj način bi se znatno usporila njena dalja afirmacija. Po mom mišljenju položaj opštine bi, bar tamo gde su privreda i društvene službe razvijenije, morao biti znatno poboljšan. U nekim našim razgovorima o standardu , a mislim i u široj javnosti , ispoljeno je shvatanje da su društveno-političke zajednice ,,glavni krivci" za teškoće koje nesumnjivo postoje. Naročito je bilo mnogo kritika na „ politiku u opštinama”. Sigurno je da ima dosta slabosti u radu organa u opštinama. Ali misliti i govoriti da su društveno-političke zajednice skoro jedini krivci i ulogu opštine tretirati kao odlučujuću , mislim da je ozbiljna vulgarizacija stvarnih problema. Podsetio bih da je u beogradskim listovima objavljen veći broj napisa i karikatura koji u politici opština vide najveći razlog za slabosti u investicijama, uopšte u ekonomskoj politici ; opština je ,,krivac" što se standard ne podiže dovoljno brzo, neki su opštinu nazvali džeparošem. O ovome govorim zbog toga što ovakvo pisanje ima veliki uticaj na stavove građana. Svakako ne mislim da treba samo hvaliti politiku bilo koje društveno-političke zajednice, pa, prema tome, ni opštinu . Nad nekim od ovih „ kritika” čovek bi se morao pitati šta se stvarno kritikuje i da li je jasno šta je opština i kakve su njene stvarne mogućnosti . U današnjim uslovima površno i jednostrano tretiranje bilo koga pitanja u radu društveno-političkih organizacija u široj javnosti ostavlja velike štetne posledice. Ne treba da naglašavam kakve sve posledice nastaju ako se tako tretira standard. U analizi našeg rada došli smo do zaključaka da postoji veliki broj pitanja za koja komunisti i ostali radni ljudi nemaju dovoljno znanja ili imaju pogrešna shvatanja koja se u svakodnevnom radu odražavaju kroz već ranije uočene i neke nove slabosti. Nije mali broj komunista koji smatra da će se samoupravljanje dalje skoro „ samo po sebi" dobro razvijati, pošto je organizaciono učvršćeno i uvedeno u sve oblasti društvenog života a i svi zakoni koji se donose na liniji su samoupravljanja. Prema ovim shvatanjima za samoupravljanje se skoro ne treba svakodnevno, organizovano idejno i politički boriti . U mnogim svakodnevnim razgovorima i dogovorima komunista samoupravljanje se svodi na rad izabranih organa . Aktivnost komunista se formalistički ocenjuje samo kroz prisustvovanje sednicama i sastan-

1889

cima organa i organizacija. Zato imamo stalne zahteve jednog dela članova Saveza komunista da im se daju „ konkretna" zaduženja. Za naš rad karakteristično je neracionalno trošenje snaga

koje često iscrpljujemo samo na iznošenju problema i međusobnom ubeđivanju, a ne prilazimo rešavanju stvari. Neefikasno koristimo demokratski sistem u opštini , a mislim i na drugım nivoima, pa se stvara utisak da „,sistem ne valja " , jer je kompli kovan i spor. Svakako da mehanizam samoupravljanja može i treba i organizaciono da se poboljšava, ali je nužno da u okvirima institucija, organizacija i u javnosti više vodimo idejno-političku i praktičnu borbu za rešavanje problema . Tako možemo prevladati mentalitet koji se izražava u paroli : „ mi smo izneli probleme na sastanku , neka ih reše odgovorni" . Ova tendencija pokazuje se i tako što se na mnogim sastancima u Savezu komunista i drugim političkim organizacijama više bavimo time kako treba da izgledaju neka rešenja, idući često u konstrukcije ( na primer raspodela u radnim organizacijama ) , a malo razmišljamo i razgovaramo o putevima kojima treba da dođemo do boljih rešenja. Poslednjih godina dosta smo uradili na aktiviranju svih komunista, radnih kolektiva i građana i to je dalo već poznate rezultate . To iskustvo treba više da uvažavamo . Nedostaje nam jedinstvo u akciji stručnih i društvenih snaga u kolektivima na rešavanju problema samoupravljanja a posebno raspodele. U nekim velikim preduzećima ne shvata se uloga kadrova, česte su improvizacije u zabrinjavajućem obliku , slaba je povezanost sa institucijama koje mogu da pomognu nalaženju boljih rešenja, da daju informacije itd . Kao mala ilustracija može da posluži stanje dokumentacije kod nas, ne samo u preduzećima nego uopšte. Zbog toga mi po nekoliko puta iste stvari „ pronalazimo". Komunisti se danas mogu izboriti da se u organima i organizacijama šire i više politički prilazi problemu. Sada imamo u radničkim savetima i opštinama, a i u nekim drugim organizacijama previše diskusija o pojedinim konkretnim i zaista nebitnim pitanjima , a o odlukama kojima su određeni pravci razvoja nekad se skoro ni reč ne progovori . Interesantna je jedna pojava u radu radničkih saveta kod nas. Da bi se bavili „ pitanjima proizvodnje" pred njih se iznose konkretni i komplikovani tehnički i drugi problemi o kojima stručne službe nisu usaglasile mišljenja i one to čine na samoj sednici . I neki drugi organi i pojedini rukovodioci ne odolevaju tendenciji da na stručan način ne samo

1890

prilaze pitanjima nego ih i rešavaju. Na ovo ih, istina, objektivno upućuje stanje kadrova u stručnim službama skupština i preduzeća. Očigledno je nužno da za rešenja tih pitanja uzmu na sebe veću odgovornost stručnih i rukovodećih kadrova.

VLADIMIR LEKIĆ, delegat iz Novog Beograda : Drugovi i drugarice, U svojoj diskusiji želeo bih da ukažem na neke probleine iz rada komunista u društvenim organizacijama u opštini Novi Beograd. Budući da je ova problematika vrlo kompleksna ograničiću se samo na nekoliko problema koji se javljaju u svakodnevnom političkom delovanju komunista i to pre svega u Socijalističkom savezu. Brza stambena izgradnja u ovoj opštini i naseljavanje desetine hiljada novih stanovnika godišnje, čini stalno aktuelnim probleme pratećih i komunalnih objekata, snabdevanja građana, solidnosti i funkcionalnosti podignutih stambenih objekata itd . Ovo je svakodnevno predmet diskusija u društveno-političkim organizacijama, pa i u osnovnim organizacijama Saveza komunista . To je uticalo na to da se politički rad komunista gotovo iscrpljivao na ovim problemima, a time su zapostavljena druga aktuelna politička pitanja. Uključivanje hiljade novodoseljenih građana u politički život opštine, u samostalno kvalifikovano rešavanje tekućih pitanja u organima samoupravljanja i u društveno-političkim organizacijama zahteva sistematsku brigu organizacija i rukovodstava Saveza komunista. Ovaj proces je zahtevao i zahteva brže razvijanje i prilagođavanje organizacionih formi i metoda rada Saveza komu nista za brže i adekvatnije političko angažovanje velikog broja novodošlih komunista i ostalih građana, čija je struktura u političkom i stručnom pogledu vrlo povoljna. Ovi i drugi problemi imali su znatan uticaj na sadržinu i kvalitet društveno-političkog rada u opštini , na stvaranje atmosfere i uslova za neposrednije učešće građana u radu samoupravnih organa. U aktivnosti i radu društveno-političkih organizacija za poslednjih nekoliko godina učinjen je veliki napredak . U opštini danas postoji oko 900 organa samoupravljanja i rukovodstava društveno-političkih i drugih organizacija u kojima radi preko

1891

sedam hiljada građana. Tako razvijen samoupravni mehanizam pruža realne mogućnosti za najšire angažovanje ljudi u vršenju društvenih poslova u okviru opštine. Poslednje analize pokazuju da su društveno-političke organizacije, pre svega Socijalistički savez, objektivno stavljene u položaj široke samoupravne organizacije koja raspravlja o celokupnom političkom , ekonomskom i kulturnom životu u komuni . Samo u diskusijama o Ustavu raznim skupovima prisustvovalo je 14.000 građana, u vezi izbora organa vlasti oko 28.000, a prilikom diskusija o statutu opštine i grada 3.400 građana. Treba reći da bez aktivnosti članova Saveza komunista, njihovih napora i zalaganja, ne bi bilo moguće postići te uspehe. Oni su bili uvek u centru svih najvažnijih društveno-političkih i privrednih zbivanja. Kako je u našoj opštini gotovo svaki drugi birač komunista, to oni čine i oko 90 % aktivista u Socijalističkom savezu i drugim organizacijama. Međutim, i pored svih pozitivnih rezultata i sve uspešnije društveno-političke aktivnosti , još uvek ima neshvatanja i zastarelih gledanja na ulogu komunista u društveno-političkim organi zacijama. Tome treba dodati i nesnalaženje jednog dela komunista i formalistički odnos prema obavezama, što je rezultat i nedovoljno izgrađenog idejno-političkog nivoa ovih članova Saveza komunista. Zbog pogrešnog shvatanja uloge društveno-političkih organizacija, u prvom redu zbog shvatanja Socijalističkog saveza kao ,,transmisije" za sprovođenje odluka i mera partijskih foruma i organa vlasti, jedan deo komunista ostaje izvan aktivnosti ovih društveno-političkih organizacija . Mogu se čuti i mišljenja o drugorazrednoj i nižestepenoj ulozi Socijalističkog saveza , pa čak i to da je prelazak pojedinih drugova iz drugih političkih foruma na rad u Socijalistički savez izvesna degradacija . Ta pogrešna shvatanja karakterišu , na primer, izjave da je aktivnost u Socijalističkom savezu ,,suvišan paralelizam pored rada u Savezu komunista" , „ još jedna obaveza", a odlazak na sastanke Socijalističkog saveza samo izvršavanje obaveza i discipline. Ima mišljenja da uključivanje u rad ovih organizacija znači samo uključivanje u njihova rukovodstva, a ako toga nema onda se smatra da nema ni konkretnih zaduženja za rad . U sredinama u kojima se sreću ovakva shvatanja aktivnost se sve češće svodi samo na opšti ,,apel" da se radi u Socijalističkom savezu i drugim organizacijama. Ima dosta slučajeva da se na rad u ovim organizacijama gleda formalistički , pa se tako i ceni vrednost rada komu-

1892

nista. Njihov rad, na primer, u Socijalističkom savezu meri se više brojem zaduženja, a manje kako se obavljaju te funkcije, zatim evidencijom o prisustvu sastancima sekcija, zborovima birača i drugim skupovima. U sklopu ovakvog vrednovanja uloge Saveza komunista , odnosno njegovih članova i njihovih zadataka u praktičnom radu , ima i takvih postupaka da se komunisti na sastanku osnovne organizacije Saveza komunista određuju da odgovaraju za rad neke sekcije, da prikupljaju članarinu, odnosno nastoji se da se svakom pojedincu utvrde konkretna zaduženja. Neki članovi Saveza komunista, i to oni za koje se kaže da su „ obrazovaniji”, potcenjivački se odnose i smatraju da u društveno-političkim organizacijama za njih nema problematike, da im ne odgovara nivo mesne zajednice , samoupravnih organa u tim čuju se opštini itd., pošto su u „,višim forumima” . U vezi i ovakve izjave : „ Ja sam u položaju da pratim stvari po službenoj dužnosti” , „ radim u ustanovi gde se rešavaju problemi" i slično. Iako se radi o pojedinačnim slučajevima, jasno je da su u pitanju apolitička rezonovanja kao izraz činovničke psihologije i zatvaranja u sopstveni komfor, što vodi političkoj izolaciji. Takvi drugovi i rad u osnovnim organizacijama svode na dolaženje na sastanke i plaćanje članarine. Pojedini komunisti izolovani od prave političke aktivnosti, od kontakta sa radnim ljudima, imaju ponekad izopačena mišljenja o značaju masovnih političkih akcija. Oni smatraju da se predlozi građana apriori ne mogu prihvatiti, jer građani nisu ,,sposobni da studiozno prouče stvari". Drugi, kao članovi pojedinih rukovodstava ili predstavničkih tela, smatraju da kao takvi treba uvek i po svaku cenu da brane stavove organa ili administracije, bez obzira na ispravnost tih stavova. Takav stil rada ovih komunista dovodi do njihove izolovanosti i gubljenja autoriteta kod građana i zbog toga oni nisu uvek u stanju da pokrenu i provedu političke akcije i zadatke. O ovome moraju naročito da vode računa komunisti koji rade u teritorijalnim organizacijama i da pri svakoj akciji čine veće napore na strpljivijem i ubedljivijem objašnjavanju političkih mera i zadataka, ali istovremeno da stvaraju takvu atmosferu u kojoj bi se kroz borbu mišljenja omogućilo donošenje najboljih rešenja. Među komunistima se zapaža nedovoljna obaveštenost o političkim problemima i pojavama na teritoriji gde žive i rade. Slaba informisanost je svakako jednim delom rezultat i nedovoljne društvene angažovanosti , jer veće angažovanje samo sobom povlači i bolje obaveštavanje. Idejno-politički rad ostaje jedno-

1893

stran ako nije prožet dubljim poznavanjem političkog raspoloženja ljudi , poznavanjem problema koji se ističu kao značajni i aktuelni i povodom kojih je neophodno političko angažovanje komunista. Mnogi komunisti uzimaju kao razlog svoje nedovoljne aktivnosti to što sadržaj i metod rada Socijalističkog saveza i drugih organizacija još uvek nije tako postavljen da deluje kao činilac koji će bitnije uticati na veću zainteresovanost građana. Tačno je da odbori mesnih organizacija nisu uvek na dnevni red postavljali ona pitanja koja bi građane, a samim tim i komuniste, više zainteresovala. Zbog toga su mnoge njihove akcije ostale nezapažene i bez rezultata. Slično se dešava i sa zborovima birača, na kojima je malo prisutnih i koji nisu bili uvek uspešni . Medutim, to ne sme biti razlog za neaktivnost, nego upravo treba da bude obaveza komunista da svojim radom utiču na poboljšanje sadržaja i metoda rada . U mesnim organizacijama i podružnicama karakterističan je veliki broj sastanaka rukovodstava, dok su masovni skupovi ređi . Bitna pitanja za koja je neophodno konsultovanje i mobili. zacija građana razmatraju se često na nivou rukovodstava. Ta pitanja ne prodiru dovoljno u javnost i ostaju poznata užem krugu ljudi . Ovo je karakteristično ne samo za društvene organizacije nego i za rukovodstva Saveza komunista . Takva praksa ne samo što sužava demokratsku osnovu tih organizacija i organa već se veoma štetno odražava na inicijativu građana i na njihovu spremnost da prihvate akcije opštinskog i mesnog rukovodstva. Uzrok ovome leži često i u birokratskom zapostavljanju inicijative građana. A, naravno, kada građani osete da se njihove sugestije ne poštuju i da niko na njih ne odgovara, oni počinju pojedine skupove da smatraju formalnim i prvo se pasiviziraju u diskusiji , a zatim prestaju da na njih dolaze. U ovome je jedan od osnovnih uzroka pasivizacije jednog dela građana, pa i komu nista, u društveno-političkom životu . Činjenica da preko 80 % članova organa samoupravljanja i rukovodstava društvenih organizacija čine komunisti dala je povoda jednom broju komunista da opravdava svoje neprisustvovanje i neangažovanje u javnom životu, jer smatraju, pošto ve ćinu prisutnih čine komunisti, time se automatski obezbeđuje ispravnost stavova i odluka koji se donose . Sigurno da oni nisu u pravu, jer ne razlikuju ulogu i zadatke samoupravnih organa i drugih organizacija, a pre svega zaboravljaju činjenicu da i sami komunisti mogu ponekad imati pogrešna , nedokumentovana mi-

1894

šljenja i stavove. Ovde se takođe radi i o shvatanju komunista o njihovim obavezama kao članova društveno-političkih organizacija i kao birača. Bilo bi nerealno očekivati da će se angažovanjem samo članova Saveza komunista povezanih u teritorijalnim organizacijama moći rešavati brojni problemi i dalje unapređivati socijalistički društveni odnosi . U opštini živi dvostruko veći broj komunista od onih koji su povezani u teritorijalnim organizacijama i sigurno je da se ne može efikasno ostvariti samoupravljanje građana bez punog učešća svih komunista, bez obzira gde su „ evi dentirani". Razumljivo je da se pri tome mora voditi računa o obavezama i angažovanosti tih komunista u radnim organizacijama. Ali, potrebno je menjati pogrešno shvatanje jednog broja komunista iz radnih organizacija da je rad u Socijalističkom savezu i samoupravljanju u opštini isključivo stvar komunista iz teritorijalnih organizacija. Takođe treba istaći da oni komunisti koji su najangažovaniji u svojim radnim organizacijama, u Jugoslovenskoj narodnoj armiji i drugima, u punoj meri su aktivno uključeni i u politički život opštine. Kako se osnovne organizacije Saveza komunista bore protiv takvih pojava i shvatanja? Zadržaću se samo na elementima odgovornosti. Analiza rada teritorijalnih osnovnih organizacija pokazuje da nije dovoljno razvijena odgovornost komunista za rad u društveno-političkim organizacijama. Malo je slučajeva da je osnovna organizacija nekog uzela na odgovornost zato što nije bio aktivan u određenom rukovodstvu ovih organizacija. Da i ne govorimo o uzimanju na odgovornost onih komunista koji nisu u rukovodstvima, a koji takođe imaju ne manju obavezu da budu aktivni društveni radnici. Radi se o njihovoj odgovornosti za stavove koje zastupaju, za odluke koje podržavaju u političkom životu. Takva praksa pogodovala je da se u nekim teritorijalnim organizacijama sadržaj rada svede na rešavanje najužih unutarpartijskih i organizacionih problema i time zanemari njihova idejno-politička uloga i obaveze u društvenom životu. U vezi s tim nedovoljno se neguje osećanje individualne odgovornosti i pred organima i organizacijama koji su im poverili određene društvene obaveze, a ne samo pred svojom osnovnom organizacijom Saveza komunista. Uzimajući u obzir sve ovo ne treba gubiti iz vida činjenicu da razvoj samoupravljanja u opštini uveliko zavisi od efikasnosti delovanja društveno-političkih organizacija. Međutim, ne bi se smelo zaboravljati, kao što se to često čini, da razvoj samouprav15 VIII kongres, III

1895

nih odnosa takođe zavisi od stalnog povećanja materijalne osnove samoupravljanja i obezbeđivanja uslova da građani odnosno radni ljudi , neposredno odlučuju o poslovima koji direktno zadiru u njihove životne interese i potrebe. Dosadašnja iskustva pokazuju dobre rezultate tamo gde su komunisti ovo shvatili i gde se u praksi bore za samoupravljanje radnog čoveka, za njegova prava i obaveze . Tamo se najmanje postavljalo pitanje dupliranja poslova između organizacija, odnosno njihovog sadržaja i metoda rada . Očigledno je da i u daljoj aktivnosti Saveza komunista u ovoj oblasti rada valja imati u vidu celokupna naša društvena kretanja i odnose kako su dati u podnesenim referatima i u skladu s tim stalno unapređivati način delovanja komunista i osnovnih organizacija.

STEVO MAODUŠ , delegat iz JNA: Drugarice i drugovi, Ja ću, drugarice i drugovi, govoriti samo o nekim pitanjima ideološkog rada starešina naše armije. Društveno mesto i uloga armije i poziv vojnog starešine daju u našim uslovima poseban značaj ideološko-političkom radu . Jer, vojne starešine nisu samo vojni stručnjaci , već oni moraju da budu i dobri vaspitači generacija mladih ljudi koji dolaze u armiju, i u isto vreme, oni treba da su aktivni društveno-politički radnici, što će reći , neposredni učesnici u izgradnji našeg socijalističkog društva. Zbog takvog njihovog profesionalnog i društvenog položaja, starešine naše armije se stalno usavršavaju , ne samo u vojno-stručnom, već i ideološko-političkom i opšte kultur. nom pogledu . Da bi mogle uspešno obavljati svoju ulogu vaspi tača i društveno-političkih radnika i da bi uspešno mogle učestvovati u rešavanju svih pitanja narodne odbrane i izgradnje oružanih snaga, pred starešine svih činova postavlja se kao stalan zadatak da proširuju svoja vojna i politička znanja, zasnovana na naučnom socijalizmu . Posebno je delikatna i odgovorna uloga starešina kao vaspitača, s obzirom na to da se u armiji, osim vojnog osposobljavanja mladih ljudi nastavlja i proširuje njihovo političko , opšte-kulturno i prosvetno obrazovanje i vaspitanje, i kao pripadnika oružanih snaga i kao građana. Teži se, pre svega, da se političkim vaspitanjem vojnika odgoje svesni branioci tekovina jugosloven-

1896

skog socijalizma, odlučni da se suprotstave svim teškoćama koje bi zemlji nametnuo jedan savremeni rat . U tom pogledu se politička i vojno-stručna obuka i vaspitanje međusobno dopunjuju i sadržajno i organizacijski integriraju u jedinstven obrazovni proces. Zadatak starešina kao vaspitača postaje sve složeniji s obzi rom na činjenicu da u armiju , i to u iste jedinice, dolaze na odsluženje vojnog roka mladi ljudi sa veoma velikim dijapazonom opštih znanja i školskih kvalifikacija : od nepismenih pa do visoko školovanih. Odnos se stalno menja u korist procenta školovanih omladinaca, kojima je potrebno naučno, veoma argumentovano objašnjavati i armijsku i društvenu problematiku. To od starešina zahteva visok stepen opšte kulturne i stručne naobrazbe. Želim pri tome da istaknem i to da nam dosadašnja iskustva govore da školska naobrazba ovih mladića nije uvek i merilo njihove političke svesti. Često susrećemo i školovanije mladiće koji ne samo što nedovoljno poznaju ili imaju pogrešna shvanaročito kada je reč o motanja o armiji i narodnoj odbrani gućnostima uspešnog vođenja eventualnog rata za odbranu zemlje u savremenim uslovima ― već i one koji slabo poznaju i aktuelna društveno-politička pitanja. Polazeći od toga koliko veliki značaj ima ideološko-političko, odnosno moralno jedinstvo za borbenu snagu svake jedinice i armije kao celine , teži se da se intenzivnim ideološko-političkim radom postigne najveći mogući stepen jedinstva misli i akcije svih starešina, a preko njih i čitavog sastava, i to ne samo kada je reč o doktrinarnim pitanjima koja se tiču narodne odbrane i daljeg razvoja naših oružanih snaga, nego i o svemu što je u vezi s našom unutrašnjom i spoljnom politikom. Mi u armiji smatramo da u tome i uspevamo, što ne znači da taj rad ne treba stalno razvijati , usavršavati i osavremenjavati . Ideološko-politički rad starešina sprovodi se putem vrlo razgranatog sistema ideološkog obrazovanja u svakodnevnoj političkoj aktivnosti starešina u jedinicama i u mestima gde žive . Ideološko obrazovanje načelno se sprovodi tako što osim nekih odabranih tema, ili ciklusa tema, koje komande utvrđuju za obavezne u skladu sa stanjem i potrebama svake jedinice i ustanove, gotovo sve starešine na fakultativnoj osnovi izučavaju mnoga aktuelna ideološka pitanja . Radi ilustracije intenziteta toga rada, navodim da je od VII kongresa do danas svaki starešina izučio prosečno 7-8 ciklusa tema. Samo u 1963. godini je oko 46.000 starešina izučavalo cikluse

1897

na fakultativnoj osnovi , a tečajeve za moralno-političko vaspitanje, koji postoje kao stalna institucija pri komandama armijskih oblasti, završilo je oko 6.000 starešina . U istom periodu pohađalo je političke škole oko 1,000 starešina, a u domovima armije održano je više od 18.000 predavanja, itd. Domovi armije zauzimaju istaknuto mesto u sistemu obrazovanja i vaspitanja starešina . Osim predavanja u njima se razvijaju i drugi oblici političkog rada . Njihova je posebna uloga u razvijanju i organizovanju raznovrsnih oblika kulturnog, društveno-zabavnog i sportskog života starešina. ( U vremenu od VII kongresa do danas oni su organizovali oko 18.500 dramskih, operskih i baletskih predstava i raznih koncerata, književnih i drugih večeri; organizovali su razne amaterske tečajeve i tečajeve jezika za više od 11.000 starešina , zatim oko 2.500 raznih izložbi koje je posetilo više od 2,500.000 vojnih i građanskih lica , itd . ) S obzirom na to da su se domovi razvili kao vojne kulturne ustanove i mesta u kojima se razvija intenzivan politički i kulturno-zabavni život starešina , a u izvesnom smislu i građana, potrebno je dalje razvijati i obogaćivati njihov rad i u granicama mogućnosti proširivati njihovu materijalnu bazu. Iako u armiji postoje veoma povoljni uslovi za organizovanje ideološko-političkog rada, ne znači da nema i teškoća, da se ne rađaju i određene slabosti . Ponegde se susrećemo sa pojavama šablonizma u izboru tematike i u organizaciji rada; u nekim jedinicama još se ne daju konkretni odgovori na sva pitanja i probleme koje život ističe , a koje starešine postavljaju ; nedovoljno se podstiče , pomaže i stimulira individualni rad i dr. To se, naravno, događa tamo gde se ne uzimaju dovoljno u obzir prilike i potrebe svake jedinice . Zato se naročito insistira na tome da ideološki rad starešina ide ukorak sa aktuelnim političkim kre tanjima, ne samo društva i Armije kao celine nego i svake jedinice. Ovakva orijentacija dala je pozitivne rezultate . Sadržaj ideološkog rada postaje bogatiji, i šablona u tom radu ima sve manje. Za organizaciju ideološko-političkog rada odgovorne su komande, ali to je, na određeni način, i stalna briga organizacije Saveza komunista. Svaki starešina-član Saveza komunista odgovoran je pred svojom organizacijom ne samo za svoje lično ideološko izgrađivanje i političko delovanje u sredini gde živi i radi, nego i za to sa koliko uspeha organizuje i rukovodi ideološkim radom u jedinici ili ustanovi čiji je starešina. Sem toga, aktivnost organizacija Saveza komunista na razjašnjavanju aktu-

1898

elnih političkih pitanja, a naročito na sagledavanju i analizi iskustva iz svakodnevnog političkog rada, vanredno doprinosi stalnom unapređivanju političkog rada starešina. Proučavanje osnovnih dokumenata SKJ, Programa SK i plenumskih i drugih dokumenata CK, Ustava SFRJ i drugih osnovnih materijala i njihovo neposredno vezivanje za praksu i probleme čine najvažniji deo sadržaja ideološko-političkog obrazovanja i vaspitanja starešina. U vezi s tim valja istaći gotovo redovnu praksu da se radi osiguranja što kvalitetnijeg izučavanja pojedinih važnijih pitanja organizuju seminari za starešine, koji su kasnije nosioci i organizatori rada u jedinici . Takvi seminari održani su za izučavanje Programa SKJ ( kroz ove seminare prošlo je oko 3.500 oficira ) zatim u vezi sa aktuelnim privrednim problemima i slično . Osim izučavanja opštih problema čitave zajednice oseća se potreba da se starešine bolje upoznaju i sa društvenim problemima komune, uže i šire teritorije, pre svega zato da bi se vojnicima na primeru konkretne sredine objasnila savremena kretanja i problemi razvoja zemlje . Zato su i društveni planovi , statuti komuna i srezova našli odgovarajuće mesto u sadržaju ideološko-političkog rada starešina . Privredni i društveno-politički radnici češće se pojavljuju u domovima , jedinicama i ustanovama Armije, a mnoge starešine učestvuju u radu političkih aktiva i aktiva predavača na terenu. To se pokazalo kao dobra i korisna praksa koju treba razvijati i u budućem radu . Iskustvo je pokazalo da je veoma korisno da aktuelne političke probleme i političku akciju češće zajednički analiziraju rukovodstva Saveza komunista na terenu i u Armiji. Takva razmatranja podstiču i razvijaju taj rad. Razmatrajući ova pitanja u pretkongresnoj aktivnosti organizacije Saveza komunista u Armiji stavile su sebi u zadatak da posle Kongresa razmotre så drugovima iz rukovodstava na terenu sve mogućnosti daljeg razvijanja zajedničkog rada . Smatram da ta saradnja može još u mnogo čemu da bude bolja i da je obostrano korisna.

Govoreći o rezultatima ideološkog rada u Armiji možemo reći da se danas među starešinama vrlo retko sreću nerazumevanja osnovnih pitanja naših osnovnih društvenih kretanja i društvenog razvitka kao i međunarodne aktivnosti Jugoslavije . Napori ideološkog rada usmereni su na to da starešine i čitav armijski sastav dublje i temeljitije izučavaju i shvate uzroke i tokove našeg društvenog kretanja, da objektivno ocenjuju i naše uspehe i naše

1899

slabosti. I gde ima nerazumevanja, ona se , pre svega, tiču naše ekonomske prakse. Društvena kretanja, a naročito promene u našem privrednom sistemu ne sagledavaju se uvek kao proces razvitka, kao sukob starih shvatanja i prakse sa novim pogledima i potrebama nove prakse. Ponekad se na naše društvene probleme i njihovo rešavanje gleda i kroz prizmu života i rada u Armiji. I takvih nerazumevanja biće manje ukoliko bude ostvarena što neposrednija saradnja rukovodstava Saveza komunista na terenu i vojnih jedinica, i ako se češće budu zajednički razmatrala pojedina aktuelna društveno-politička pitanja. Treba dodati i to da negativne pojave u našim društvenim kretanjima daju povod za kritičke komentare u kojima se izražavaju zahtevi za doslednije sprovođenje odluka i smernica Centralnog komiteta i dogovorene i utvrđene politike.

MIROSLAV PEČUJLIĆ , delegat sa Beogradskog univerziteta : Drugarice i drugovi, Ja sam uputio kritičku napomenu drugu Gaji Petroviću zbog toga što je on neopravdano primenio u osnovi isti onaj metodološki postupak u analizi teorijske misli · koji je inače kritikovao. Naime, on je u jednom pravcu opravdano kritikovao shematizam, slobodna uopštavanja naučne, odnosno filozofske misli koja ne vide unutrašnja diferenciranja i razlike . No, s druge strane, i sam je primenio isti takav postupak, jer i u okvirima opšte humanističke, kritičke , orijentacije naše filozofske misli postoje i izvesna shvatanja koja se zalažu za održavanje nekih društvenih podela koje upravo treba prevazilaziti. I u tom kontekstu naveo sam jedno takvo gledište - ne pripisujući ga drugu Gaji Petroviću - i nastojao da argumentovano pokažem zašto ono, po mome mišljenju , nije održivo . Ja sam, dakle, argumentovano kritikovao i takvo gledište i metodološki postupak koji zanemaruje fakat da u opštim okvirima humanističke orijentacije naše filozofske misli postoji i gledište koje treba prevazilaziti upravo u ime opšte humanističke i kritičke orijentacije filozofske misli.

1900

GAJO PETROVIĆ, delegat iz Zagreba: Drugovi i drugarice, Ako sam tačno shvatio druga Pečujlića, on se slaže sa mnom kad kaže da se naša filozofska misao kreće „ u okvirima opšte humanističke, kritičke orijentacije"; on samo želi naglasiti da i u tim okvirima postoje neka shvaćanja koja upravo u ime te opće orijentacije „ treba prevazilaziti” . U ovome se , kako to pokazuje i moje izlaganje na Kongresu , ja slažem s njim. Kao prvi zadatak naših filozofa istakao sam borbu za „ još dosljednije, odlučnije i smjelije" razvijanje kritičke i humanističke orijentacije naše marksističke filozofije , a u ovakvom određivanju prvog zadatka već je sadržana i tvrdnja da se ta orijentacija još uvijek ne razvija dovoljno dosljedno , odlučno i smjelo . Prema tome, neosnovana je primjedba druga Pečujlića da ja tobože zanemarujem fakat da i u općim okvirima kritičke i humanističke orijentacije naše filozofije ima shvaćanja koja u ime te iste orijentacije treba prevazilaziti . No ako „ kritičku napomenu" druga Pečujlića ne mogu prihvatiti, to, nadam se, neće biti zapreka da se zajedno borimo za dalji slobodan i stvaralački razvoj naše marksističke filozofske i sociološke misli .

MUSTAFA ŠABIĆ , delegat iz Bijeljine: Drugovi i drugarice , Već duže vremena problemi društvenih službi i razvijanje socijalističke raspodjele u njima nalaze se u centru pažnje naše javnosti. Izrazito važno mjesto dobili su ovi problemi i u materijalima samog Kongresa. Sve to, razumije se, nije slučajno . Naši radni ljudi sve više spoznaju da „ nije sve u hljebu”, pa se proširuju i zahtjevi u pogledu društvenog standarda. Naročito su porasle potrebe za zdravstvenim uslugama kao i potrebe obrazovanja. Zadovoljavanje ovih potreba biće moguće samo daljim jačanjem zdravstvenih i vaspitno-obrazovnih institucija. To se može rješavati samo stalnim proširivanjem sredstava nužnih za rad ovih ustanova, ali i intenzifikacijom njihovog rada. Zato je danas veoma značajno i u njima primjeniti princip dohotka i raspodjele prema radu . Primjena principa dohotka u ustanovama društvenih službi treba da sivori uslove za njihov što širi i samostalniji

1901

materijalni i društveni razvoj , razvoj koji će biti u punijem skladu sa našim općim kretanjima i potrebama koje iz njih izrastaju . Osvrnuo bih se na neke idejno-političke probleme koji se ispoljavaju u procesu primjene principa dohotka i njegove raspodjele u ustanovama društvenih službi u srezu Tuzla. Ukazaću na neka naša iskustva koja potvrđuju ocjene date u materijalima na Kongresu . Zahvaljujući sazrijevanju opšte društvene atmosfere, naročito posle donošenja Ustava, razvija se sve šira aktivnost na iznalaženju konkretnih oblika i sadržaja raspodjele u svim institucijama ove oblasti, zdravstvenim, obrazovno-vaspitnim, upravnim i drugim. Ona se sprovodi pod veoma složenim okolnostima uz mnogo teškoća, traženja, lutanja, uz pritisak tradicije i tako dalje . Već do sada su ostvareni značajni rezultati, ma kako na prvi pogled nisu uvek adekvatni uloženim naporima. Ta aktivnost se odrazila u primjeni principa dohotka i odgovarajućih odnosa raspodjele u nekoliko bolnica i domova zdravlja, u više visokih, srednjih i osmogodišnjih škola , nekim radničkim univerzitetima, osiguravajućim zavodima, zavodima za socijalno osiguranje, bankama i tako dalje . Nepotrebno je ovdje nabrajati mnoge institucije u našem srezu u kojima su učinjeni koraci u uspostavljanju novih odnosa. Mislim da su kod nas prebrođene prve trškoće i otpori primjeni principa dohotka i raspodjele u institucijama društvenih službi, da su , uglavnom, savladana shvatanja po kojima je ideja dohotka i njegove raspodjele u ovim službama prosta misaona konstrukcija, daleka od stvarnih društvenih potreba i mogućnosti.. Mada još ima pojava slabe i nedovoljne aktivnosti na ovim poslovima, danas su problemi ove akcije pretežno druge prirode, tj . oni ne proizilaze iz otpora sistemu dohotka i raspodjele. Trenutno se najmanje radi o neprihvatanju naših opštih stavova . Reč je o teškoćama materijalne idejne i političke prirode koje se javljaju u konkretnoj realizaciji principa raspodjele prema radu . Na to ukazuju i idejna shvatanja koja su danas različita od onih ranijih. Dok se ranije princip dohotka u ovim institucijama odbijao kao nešto nerealno, danas su dominantna drukčija shvatanja. Naglašava se da uski materijalni okviri sprečavaju uspostavljanje novih odnosa, da je za njihov razvitak potrebno obezbjeđivati više sredstava, da je najpre potrebno rješiti odnose između pojedinih ustanova i društva , da do rješavanja ovih problema treba čekati, ili se pak zadovoljavati sa onim što je ostvareno. Prema

1902

tome, danas je neophodno prići sagledavanju konkretnijih materijalnih i idejnih problema u pojedinim ustanovama i njihovom rješavanju. Problemi materijalne osnove društvenih službi ne mogu se negirati, kao što se ne može negirati ni veliki značaj koji imaju povoljniji materijalni uslovi za razvitak novih odnosa u njima. Praksa pokazuje da su povoljniji materijalni uslovi uticali da su u procesu raspodjele dohotka zdravstvene ustanove otišle nešto dalje od drugih . Za razliku od drugih, zdravstvene ustanove rade u znatno širim materijalnim, odnosno finansijskim okvirima. Zdravstvene ustanove u posljednjih nekoliko godina regulišu svoje odnose sa fondovima zdravstvenog osiguranja na bazi programa rada. Kako su građani najneposrednije osjetili značaj zdravstvenih usluga, oni su odlučnije zahtijevali da one što bolje odgovore svojoj svrsi i zadacima , pa je i to uticalo da se uspostave slobodniji odnosi između zdravstvenih institucija i fondova za zdravstveno osiguranje . Zdravstvene ustanove su sve samostalnije u izgradnji svoje politike i isticanju svojih zahtjeva . Takvi odnosi veoma su pozitivno djelovali na materijalnu sigurnost zdravstvenih ustanova, a i na njihovu ulogu u izgrađivanju politike zdravstvene službe . Ove prve, još uvijek nedovoljne promjene u položaju zdravstvene službe nisu ostvarene i bez izvjesnih problema. Bilo je jakih tendencija nerealnog porasta cijena uslugama, neracionalnog trošenja sredstava i sl ., što je povremeno dovodilo do konflikata sa fondovima zdravstvenog osiguranja. S druge strane, do nerazumijevanja među njima dovodile su i tendencije fondova zdravstvenog osiguranja - koje se i danas povremeno ispoljavaju da se prema zdravstvu postave kao vlasnici sredstava, kao gazde čija je uloga da ta sredstva raspoređuju i štite . Takvi problemi u njihovim odnosima zahtjevali su angažovanje, odnosno pomoć odgovarajućih društvenih snaga. To je imalo povoljnih posljedica na te odnose, jer su se oni brže podruštvljavali, što se odražava i u činjenici da su ugovori između ovih institucija u 1963. i 1964. godini zaključivani koncem januara, dok su u ranijim godinama zaključivani u maju , junu, pa čak i u julu mjesecu. Svi problemi, razumije se, nisu mogli odmah biti riješeni, pa se mnogi i danas javljaju . I u ustanovama za vaspitanje i obrazovanje promjene u načinu finansiranja, utvrđene osnovnim Zakonom o finansiranju školstva, pospješile su proces osamostaljivanja škola i razvijanje

1903

sistema društvenog samoupravljanja u njima. Međutim, ovdje je proces ovih promjena još veoma spor i tek na početku . Osnovne teškoće se sastoje u trenutno preuskim mogućnostima finansiranja postojećeg školstva i disproporcijama između naših mogućnosti i rastućih potreba. U periodu od donošenja Zakona o finansiranju školstva došlo je stvarno do veoma snažnog porasta sredstava namjenjenih ustanovama za vaspitanje i obrazovanje. Ova sredstva rastu i u apsolutnim iznosima, kao što i relativno raste njihovo učešće u ukupnoj budžetskoj potrošnji sreza i pojedinih opština. Ipak, opšta je ocjena da ta sredstva ne zadovoljavaju ni minimalne potrebe obrazovnih ustanova, što nije moglo ostati bez uticaja na ostvarivanje principa dohotka i njegovu raspodjelu . Svi problemi ne mogu se, doduše, svesti samo na materijalne probleme, jer su mnogi čisto subjektivne prirode. Sam sistem, od zakonodavca dobro zamišljen, u praksi je doživljavao raznorazne deformacije . Visina sredstava koja se daje školama nije ovisna ni od kvantiteta ni od kvaliteta rada škola. Naprotiv, kolektivi škola koje postižu dobre uspjehe u nastavi i uspješno razvijaju javne i kulturne funkcije i oni drugi , koji po rezultatima zaostaju , često dobivaju ista ili skoro ista materijalna sredstva. Ima i drugih slabosti u raspodjeli društvenih sredstava o kojima ne namjeravam ovdje govoriti . Međutim, najveća je slabost ovih odnosa u odsustvu društvenih kriterija i metoda na osnovu kojih bi se precizirale uzajamne obaveze škola i društva ; u ovim odnosima su još prisutni snažni administrativno-budžetski elementi. Međutim , uspostavljanjem društvenih kriterija na kojima treba da se zasnivaju ugovorni odnosi i slobodnijim zahtjevima škola suprotstavlja se strah upravnih organa opština, a i političkih faktora, od problema koji u takvim odnosima mogu nastati. Tako, na primjer , ističe se da bi otvaranje mogućnosti da se škola u ostvarivanju svojih potreba i interesa postavi samostalnije i da se o njenim zahtjevima raspravlja u širim društvenim razmjerama, dovelo do povećanih zahtjeva škola, neopravdanog proši rivanja njihovih potreba i do eventualnih konflikata političke prirode ukoliko se ti zahtjevi ne bi mogli ostvariti. Strah pred tim problemima svojevrsno je nevjerovanje u radne ljude i u njihovu sposobnost da se realno postave, nevjerovanje i u svoje vlastite snage, u sposobnost društvenih zajednica da svoje odnose regulišu na društveni način. Zato se još često društveni način odlučivanja o takvim pitanjima zamjenjuje snagom akta, administrativno-birokratskom distribucijom sredstava .

1904

Time se, tobože, vrši ograničavanje parcijalnih interesa školstva, što je osnova administrativnog odnosa fonda za školstvo prema vaspitno-školskim ustanovama, koji je u današnjim uslovima neodrživ. Pri tome se zaboravlja da administrativno ograničavanje parcijalnih interesa školstva i otežavanje birokratskim sredstvima i institucijama da se oni ispolje kao društveni znači odbranu drugog parcijalnog interesa, interesa fonda za školstvo, odnosno skupštine komune i uspostavljanje njihovog monopola nad raspodjelom društvenih sredstava, što može postati izvor njihove birokratizacije . Borba komunista protiv ovih zaostalih elemenata u društvenoj strukturi još nije dovoljno intenzivna, mada je u posljednje vrijeme ona znatno ojačala . Društvene snage, a naročito SK, moraju još više podsticati praksu da škole i druge institucije ističu svoje zahtjeve i da se o tim zahtjevima raspravlja u odgovarajućim društvenim forumima. Slobodnije i šire javno ispoljavanje škola sa svojim zahtjevima, njihov veći društveni uticaj dovodiće sve više do toga da se kroz demokratske rasprave preispituje politika školstva , posebno u pogledu mreže škola, njihove racionalnosti, njihovih troškova i potreba i tako dalje . I ne samo školstva već i drugih aktivnosti, sve do ukupne politike komune, i raznih oblika društvene potrošnje u komuni. To će stvarati takvu društvenu atmosferu u kojoj će opravdani zahtjevi vaspitno-obrazovnih i drugih institucija nailaziti na puno društveno priznanje. Takvi odnosi intenziviraće napore škola u pravcu povezivanja sa drugim nosiocima sredstava kao što je privreda, što će imati dalekosežne pozitivne posljedice po ukupnu njihovu aktivnost i karakter. U krajnjoj liniji ovakva praksa će doprinijeti usklađivanju naših potreba sa mogućnostima i njihovom racionalnijem zadovoljavanju . Primjer Narodnog pozorišta u Tuzli pokazuje da je takva praksa dala velike rezultate u pogledu politike pozorišta, njegovog intenziteta rada , njegovog izlaženja iz kuće na spoljnje pozornice, racionalnije upotrebe sredstava za materijalne potrebe, ra cionalnijeg određivanja potreba u kadrovima itd. Ovakvi slobodniji društveni odnosi predstavljaju i jedan od bitnih uslova za uspješan dalji materijalni razvoj kulturnih i drugih institucija. Očevidno je da u pogledu materijalnog položaja ovih institucija mi nećemo moći praviti velike skokove i . prostim potezima odjedanput rješiti njihov položaj . Radi se tu o jednom procesu koji će se, istina , kad je reč o nekim institucijama, kao što su školske , morati ubrzati ; međutim, razvijanje

1905

toga procesa zavisiće , prije svega, od učešća ovih institucija u raspodjeli sredstava komune , od njihovih argumenata, realnosti potreba i sl . kao i od razvijenosti demokratskih odnosa u komuni. Kao što elementi stare strukture u društvenim odnosima između institucija društvenih službi i društva koče proces njihovog društvenog i materijalnog osamostaljivanja, a time i proces formiranja dohotka i njegove raspodjele, tako i neki elementi starih društvenih struktura u unutarnjoj raspodjeli ovih institucija predstavljaju kamen njenog spoticanja. Naime, kao po nekom pravilu u ustanovama, sem rijetkih izuzetaka, lični dohoci se formiraju na osnovici fiksnih startnih osnova čije je učešće u ukupnim ličnim dohocima predominantno. Tako se visokim startnim osnovama u stvari unaprijed vrši raspodjela koja treba da bude tek posljedica primjene principa raspodjele prema radu. U manjoj ili većoj zavisnosti od toga kako su postavljeni odnosi između startnih osnova i dijela koji se slobodno formira prema radu, nastajali su i novi unutarnji odnosi . U velikom broju slučajeva dio sredstava koji se formira prema radu je skoro simboličan, pa je i njegov uticaj na raspodjelu prema rezultatima rada i na međusobne odnose nedovoljan . U tim kolektivima sistem unutrašnje raspodjele manje-više fungira formalno i ne izaziva sva ona nova stremljenja, težnje i napore u radu koji bi se mogli očekivati. On se ne pokazuje dovoljno kao snaga koja može mobilisati kolektiv protiv raznih ličnih slabosti . U nekim institucijama pojedinci zato otvoreno govore kako im je dovoljna i startna osnova i kako nemaju razloga da se za mala sredstva koja im stoje u izgledu , naročito zalažu na radu . Društvene snage sve više uočavaju ove slabosti ali se rješenje gotovo uvijek traži u obezbjeđenju novih dodajnih sredstava iz kojih bi trebalo formirati tzv. stimulativni dio . Negdje su dodajna sredstva nužna ( kao kod prosvjetnih ustanova čiji su lični dohoci znatno zaostali iza dohodaka u privredi ) , ali za veliki broj službi to nije slučaj . Uzgred da napomenem, u nekim institucijama sa povećanjem dohotka u posljednjim godinama menjali su se i lični dohoci , ali prije svega kroz povećanje startnih osnova . Time se praktično propustila mogućnost da se poveća dio dohotka koji se formira na bazi rezultata rada. Na šta upozoravaju ova shvatanja , zahtjevi, ovakva praksa ? Očevidno je da se sprovođenju principa raspodjele prema radu prilazi sa starih idejnih pozicija, na osnovici fiksnog startnog elementa koji je u svojoj suštini ostatak plate, garantovana zarada. U težnji da se obezbjedi siguran lični dohodak, bez obzira

1900

na rezultate rada, u unutrašnjoj raspodjeli se uz novi element ličnog dohotka koji se formira prema radu odražavaju i stari elementi plate. Prilikom prelaska u drugu ustanovu najveći broj ljudi postavlja pitanje koliki je startni osnov, a ne kakva je cijena rada, odnosno kakav je sistem raspodjele i kako se formira lični dohodak. Zbog toga se radi spoljnih potreba startne osnove formiraju na relativno visokom nivou , kako bi se u slučaju potrebe mogle obezbjediti što povoljnije ponude , dok je onaj dio dohotka koji zavisi od rada , minimalan. I unutar ustanova, takođe, djeluju slični razlozi . I jedan dio ljudi insistira na takvoj praksi i ona se i sprovodį , mada je u njoj lako prepoznati koncepcije onih koji nisu uvijek spremni da žive od rezultata svoga rada. Međutim, nama mora biti jasno da se unutrašnja raspodjela dohotka prema radu ne može oživotvoriti kao praksa sve dok postoji takvo dvojstvo principa, odnosno dok tradicionalni element plate, izražen u fiksnim startovima, bude tako predominantan. Raspravljajući o ovom problemu sa komunistima zapazili smo interesantan idejni fenomen. Mnogi s pravom smatraju da nema raspodjele bez startnih osnova, jer one određuju relativne odnose među različitim radovima, ali startne osnove nisu u stanju da zamisle drukčije nego kao tradicionalnu garantovanu zaradu . Ovaj slučaj pokazuje kako se u praksi elementi starih društvenih struktura predstavljaju svijesti lažno , kao nešto novo i revolucionarno. Dominiranje principa startnog osnova uticalo je i na izgradnju mjerila rada. Visoke startne osnove koje dominiraju našim odnosima raspodjele nisu razvile dovoljan interes za izgradnju mjerila rada. Najveći je problem, svakako, problem kako rad i kvalitativno mjeriti. U tom pogledu ima ogromnih teškoća praktične a i idejne prirode. Zbog objektivnih teškoća, a i nedostatka ideja i praktičnih rješenja, u institucijama društvenih službi još uvijek preovlađuju mjere kvantiteta, formalno mjerenje obavljenog posla bez dovoljnog ulaženja u stvarnu vrijednost postignutog rezultata. Tako, na primjer, u školama se mjeri priprema nastave, broj održanih predavanja, društvena aktivnost u razredu i van njega, odnos prema učenicima, disciplina i tako dalje, dok se nedovoljno ulazi u vaspitno-obrazovni proces , a najmanje u to koliko je realno ostvarena njegova svrha. Pokušaji da se i to rezultati su, na primjer, zahvati bili su uglavnom formalistički mjereni po tome koliko ima odličnih, vrlo dobrih, dobrih i ostalih đaka, što se nije moglo održati . Izgradnja mjerila u zdravstve-

1907

nim ustanovama otišla je dalje, ali su i ovdje preovlađujuća mjerila kvantitet. Na osnovu ovoga mislim da su se u raspodjeli suviše zadržala, čak i više nego što je to uslovljeno praktičnim uslovima, mjerila rada ranijeg sistema plata, mjerila koja su manje-više ranije pratila izvršavanje onih klasičnih, u suštini činovničkih obaveza. Međutim , društveni revolucionarni impulsi čovjeka i njegov stvaralački žar mogu da se razviju snažnije samo ako ih društvo bude pratilo, ako ih bude uzdizalo, cjenilo i nagrađivalo. Sa tim kvalitativno novim elementima našeg čovjeka izrastaće i odgovarajuće, na nov način i na novoj svijesti zasnovane, formalne obaveze. Stoga je i ovdje neophodno još jače mobilisati društvene snage da iznalaze prvenstveno mjerila kvaliteta rada i da se naročito bore protiv pokušaja da se izvjesna formalistička mjerila uzmu kao najviši domet. Jer, kao što bez dovoljnog materijalnog stimulusa radni čovjek ne može da razvije sve svoje snage, tako i razna formalistička mjerila mogu da vrše i vrše negativan uticaj na raspodjelu i društvene odnose. U tom smislu htio bih da zaključim da je formiranje dohotka i raspodjela prema radu složen društveni proces koji će se razvijati na osnovu interesa samog radnog čovjeka, ali proces koji bi, ako želimo da uspije, morao još odlučnije da se emancipuje od elemenata starog društvenog sistema. Održavanje jakih elemenata starih administrativnih struktura u odnosima institucija društvenih službi i društva, u unutrašnjim odnosima u kolektivima, u njihovoj unutrašnjoj raspodjeli kao i održavanje tih elemenata u mjerilima rada o čemu sam govorio po mom mišljenju , osnovni je uzrok relativnog zaoslajanja raspodjele u ovim službama. Jer, pokušaj da se na te stare elemente kaleme novi odnosi izaziva samo rasipanje snaga . Te stare elemente moramo zamjenjivati novim revolucionarnijim zahvatima najnaprednijih društvenih snaga, kako bi se što bolje raščistilo tlo za nove odnose. U tom smislu, u borbi protiv elemenata starih društvenih struktura u sistemu dohotka i raspodjele koji koče njihov razvitak, Savez komunista treba da odigra daleko veću ulogu nego do sada.

1908

KOMISIJA ZA MEĐUNARODNE PROBLEME I MEĐUNARODNI RADNIČKI POKRET Sednica održana 11. decembra 1964. Početak rada u 9 časova .

Prvu sednicu Komisije otvorio je u ime Radnog predsedništva drug Koča Popović.

KOČA POPOVIĆ : Drugarice i drugovi, u ime Radnog predsedništva Kongresa otvaram sednicu Komisije za međunarodne probleme i međunarodni radnički pokret, obrazovanu na osnovu Odluke VIII kongresa. U Komisiju je izabrano 99 delegata . Pre nego što počnemo rad, potrebno je da izaberemo Predsedništvo i istovremeno izvršimo konstituisanje. Dozvolite mi da u ime Radnog predsedništva Kongresa predložim u Predsedništvo Komisije sledeće drugove i drugarice : za predsednika Dugonjić Ratu, člana CK SKJ ; za zamenika predsednika Minić Milku , člana CK SKJ; — za sekretara Smole Jožu, delegata iz Ljubljane; za zamenika sekretara Badovinac Tomislava, delegata iz Zagreba. Da li se prihvata ovaj predlog? (Prima se. ) Ima li nekih drugih predloga? (Nema. ) Konstatujem da je predlog prihvaćen . Molim izabrane drugove da zauzmu svoja mesta. Hvala. (Izabrani članovi Predsedništva zauzimaju svoja mesta i daljim radom rukovodi predsednik Komisije Rato Dugonjić. )

1909

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ : Drugovi i drugarice, u ime izabranog Predsjedništva najsrdačnije zahvaljujem na izboru . U Odluci o formiranju kongresnih komisija ostavljeno je da u pogledu rada možemo prihvatiti Poslovnik Kongresa ili izraditi poseban poslovnik rada Komisije . Predložio bih da se za rad naše Komisije služimo Poslovnikom Kongresa, koji smo već donijeli na Kongresu . Da li se slažete sa ovim prijedlogom? (Svi se slažu. ) Pošto je ovaj prijedlog prihvaćen, potrebno je, u skladu sa Poslovnikom i dnevnim redom Kongresa, da na plenarnoj sjednici Kongresa podnesemo izvještaj o radu Komisije. Da bismo mogli blagovremeno da pripremimo izvještaj o radu Komisije, predlažem da izaberemo redakcionu grupu , koja će na kraju , kada diskusija bude završena, predložiti Komisiji na usvajanje Izvještaj o radu naše Komisije.

Dozvolite mi da u ime Predsjedništva Komisije predložim slijedeći sastav redakcione grupe . Nikezić Marko, član CK SKJ ; Šiljegović Boško, član CK SKJ ; Vidić Dobrivoje, član CK SKJ ; Letica Zvonko, delegat iz Zagreba; Mićunović Veljko, član CK SKJ; Božić Jože, delegat iz Kopra; Mikić Aleksandar, delegat iz Novog Sada; Tibor Minda, delegat iz Zrenjanina; Mates Leo, član Centralne revizione komisije SKJ; Minić Milka, član CK SKJ ; Nimani Džavid, član CK SKJ ; Strujić Olga, delegat iz Beograda ; Jojkić Đurica, član CK SKJ. Da li se prihvata ovaj prijedlog? (Prihvata se. ) Da li ima nekih drugih prijedloga? (Nema. ) Konstatujem da su predloženi drugovi i drugarice izabrani u redakcionu grupu. Predložio bih da odmah izaberemo i izvjestioca Komisije, da bi mogao da se orijentiše i pripremi za Izvještaj na plenarnoj

1910

sjednici. Predlažem da izvjestilac bude drug Đurica Jojkić . Da li se slažete? (Slažemo se. ) Drugovi i drugarice , rad Komisije će se odvijati na osnovu Izvještaja Centralnog komiteta o radu između VII i VIII kongresa, referata druga Tita i drugih referata podnetih Kongresu . Nemam namjere da dajem neko uvodno izlaganje, jer je drug Tito u svom referatu govorio o međunarodnim problemima i o međunarodnom radničkom pokretu i dao osnovnu orijentaciju rada Saveza komunista i aktivnosti naše zemlje, na osnovu čega će se sigurno odvijati i ova diskusija. Smatram da će u radu naše Komisije preovladavati razmatranje borbe za mir i miroljubivu aktivnu koegzistenciju, razvoja međunarodne situacije, borbe protiv kolonijalizma i neokolonijalizma, razvoja ekonomskih odnosa u svijetu, odnosa između razvijenih i nerazvijenih zemalja, uloge Ujedinjenih nacija i drugo. Ta pitanja će biti razmatrana i sa stanovišta njihove opšte važnosti i sa stanovišta naše buduće međunarodne aktivnosti . Razmatrajući sva ova opšta pitanja mislim da u diskusiji treba posvetiti pažnju i nekim aktuelnim međunarodnim pitanjima i događajima od značaja za opšti razvoj međunarodnog radničkog pokreta . Imajući u vidu stalnu aktivnost Saveza komunista, treba bliže razmotriti i naša iskustva sa stanovišta daljeg unapređivanja saradnje u međunarodnom radničkom pokretu. Što se tiče praktičnog realizovanja te saradnje, bilo bi korisno da drugovi koji rade u društveno-političkim organizacijama govore o svom iskustvu . Želio bih da istaknem potrebu da se osvrnemo i na informisanje naših građana, koji za sva ta pitanja pokazuju sve veće interesovanje. Ovih nekoliko tema sam istakao ne zato da iscrpem listu tanja o kojima će se diskutovati, već da zamolim drugove usmjerimo diskusiju tako da možemo obuhvatiti sva osnovna tanja, odnosno da se ne bismo jednostrano zadržali samo jednom problemu .

pida pina

Na kraju bih zamolio drugove koji žele da diskutuju da se prijave za diskusiju, pored onih koji su se već prijavili. Ima riječ drug Boško Šiljegović, član CK SKJ, koji se prvi prijavio.

16 VIII kongres , III 1911

BOŠKO ŠILJEGOVIĆ : Drugovi i drugarice, Međunarodna aktivnost SKJ u periodu posle VII kongresa odvijala se u tesnoj povezanosti sa dubokim promenama i novim procesima do kojih je došlo u međunarodnom radničkom pokretu, a koji su od sudbonosnog značaja za dalji razvoj socijalizma u svetu. Polazeći od stanja kakvo je bilo u vreme našeg VII kongresa, mislim da iz današnje perspektive možemo sa puno opravdanja i bez preterivanja istaći pravilnost osnovnih procena i sagledavanja perspektiva razvoja koje sadrži naš Program u pogledu problema međunarodnog radničkog pokreta. Želeo bih s tim u vezi da kažem nešto o karakteristikama proteklog perioda i o tome kako je SKJ razvijao saradnju sa komunističkim , radničkim i progresivnim partijama i pokretima. Pre svega, u ovom proteklom periodu ogromno su narasle snage socijalizma i progresa u savremenom svetu . Objektivna zakonitost socijalizma kao više, humanije i pravičnije forme društvenih odnosa definitivno se manifestovala kao praksa velikog dela čovečanstva, koja je bogata po raznovrsnosti oblika. Svesna orijentacija i borba najvećeg dela socijalističkih i progresivnih snaga za mir bitno je doprinela sprečavanju svetskog sukoba i stvaranju povoljnijih uslova za širenje socijalističkih ideja i za društveni preobražaj mnogih nacija. Proces prelaza ljudskog društva iz kapitalizma u socijalizam u svetskim razmerama obuhvata danas čitav splet revolucionarnih previranja i okršaja koji se odvijaju u najrazličitijim formama i na različitim stepenima ekonomskog i društvenog razvitka . Polazeći prvenstveno od unutrašnje konstelacije ali i pod snažnim uticajem međunarodnih kretanja i uz oslonac na progresivne snage, ta previranja uzajamno utiču jedna na druge i tako čine jedinstven proces emancipacije naroda, država i širenja socijalizma . Mada je danas jasnije nego ikada da je borba radničke klase za oslobođenje od eksploatacije usko povezana sa borbom nacija za punu emancipaciju , kineski dogmatičari još uvek žele da podele revolucionarne i oslobodilačke pokrete i podvoje njihove ciljeve. Ako se pitamo gde je osnova ove kratkovide, štetne i jednostrane politike, nužno dolazimo do zaključka da rukovodstvo KP Kine teži ostvarivanju hegemonizma u međunarodnom radničkom pokretu . Tu se krije i uzrok teorije o pomeranju tzv . centra revolucije.

1912

U celom ovom periodu razvoj međunarodnog radničkog pokreta imao je sve pozitivne odlike širokih procesa rasta, ali je nužno rađao protivrečnosti, sukobe i razmimoilaženja u svojim redovima oko osnovnih pitanja savremenog kretanja. Dva su problema dominirala : dilema oko mira i rata i pitanje kako najuspešnije ostvariti revolucionarnu misiju radničkih partija u naše vreme. U stvari, reč je o oceni savremene epohe i o strategiji međunarodnog radničkog pokreta . Nije ni slučajno ni neočekivano to što je u ovim pitanjima došlo do dubokog podvajanja između progresivnih i dogmatskih snaga i tendencija unutar međunarodnog radničkog pokreta, što je ujedno i svojevrstan odraz opšte borbe između starog i novog na svetskom planu . To je imalo za posledicu nužnost menjanja ranijih oblika odnosa među komunističkim i radničkim partijama, otvorilo proces demokratizacije odnesa i postavilo na dnevni red potrebu izgradnje jedinstva na novim osnovama . Po našem dubokom uverenju, međunarodni radnički pokret može odgovoriti svojoj istorijskoj ulozi u savremenim uslovima samo ako sagleda svu širinu i kompleksnost razvitka u svetu i ako u prvom redu, pravilnim razrešavanjem svojih sopstvenih protivrečnosti putem odnosa koji bi bili zasnovani na punoj ravnopravnosti i samostalnom opredeljivanju, samostalnom dejstvu svake partije – pruži primer demokratskog i istovremeno revolucionarnog pokreta slobodnih boraca za društveni preobražaj u svetu. Zato bi svaki kompromis u principijelnim pitanjima savremenog socijalizma značio pokušaj negiranja objektivne stvarnosti i pokušaj zaustavljanja demokratske evolucije koja je u toku . Zato je, smatram, borba protiv konzervatizma i hegemonističke politike kineskog rukovodstva danas ne samo stvar podrške i solidarnosti s revolucionarnim i demokratskim snagama u međunarodnom radničkom pokretu nego je, pre svega, izraz uverenja ` komunističkih partija da je borba protiv dogmatizma i hegemonije sastavni deo borbe za ravnopravne demokratske odnose, za mir i socijalizam. Savez komunista Jugoslavije težio je da uspostavi što širu i plodniju saradnju sa svim revolucionarnim partijama i progresivnim pokretima. U toj saradnji mi smo, pre svega, polazili od saznanja da su naši interesi nedeljivi od napretka socijalizma i progresa u svetu . Sprovodeći takvu politiku Savez komunista je kao vodeća snaga našeg društva razvijao intenzivnu međunarodnu aktivnost kroz ukupnost svoje međunarodne politike i saradnje državnih organa, društveno-političkih organizacija, naučnih i

1313

kulturnih institucija, pri čemu je Savez komunista Jugoslavije prvenstveno polazio od sadržaja i suštine te saradnje. Svi ovi društveni faktori teže da razvijaju veze i saradnju sa odgovarajućim organizacijama i institucijama u svetu koje imaju za cilj stalno poboljšanje atmosfere u međunarodnim odnosima, zbližavanje naroda i razvijanje prijateljskih veza , rešavanje međunarodnih problema miroljubivim sredstvima i mirnim putem i koje vode borbu za pravo svakog naroda da živi u slobodi, koje u politici miroljubive i aktivne koegzistencije država sa različitim društvenim sistemima vide jedini put za očuvanje i učvršćenje mira. Dvadeseti kongres KPSS značio je prekretnicu u razvitku procesa demokratskog razrešavanja protivrečnosti među komunističkim , radničkim partijama, među socijalističkim zemljama. Samim tim neminovno je moralo doći do borbe demokratskih, progresivnih snaga sa dogmatskim konzervativnim snagama unutar međunarodnog komunističkog i radničkog pokreta, kao i unutar pojedinih komunističkih partija. Ovakav razvitak doveo je do obnove, proširenja i razvijanja saradnje SKJ sa velikim brojem komunističkih partija, što je došlo do izražaja naročito u poslednje dve godine. U tom kontekstu važnu ulogu je imao V plenum Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije, koji je izneo naše stavove o aktuelnim međunarodnim pitanjima i zadacima međunarodnog radničkog pokreta u borbi za socijalizam u današnjim uslovima. V plenum je postavio zadatak da Savez komunista Jugoslavije, kao sastavni deo međunarodnog radničkog pokreta, i dalje razvija punu aktivnost u međunarodnom komunističkom pokretu. Jačanje i razvijanje ekonomskih, kulturnih i drugih odnosa sa socijalističkim zemljama, a posebno sa Sovjetskim Savezom, doprinelo je postepenom uspostavljanju i odnosa između Saveza komunista Jugoslavije i komunističkih partija ovih zemalja, što je, po našem mišljenju, u interesu međusobne razmene iskustava u socijalističkoj izgradnji i jačanju snaga socijalizma. Tome je, u poslednje vreme, naročito doprinela poseta druga Tita Sovjetskom Savezu, krajem 1962. godine, i susreti druga Tita sa rukovodiocima Sovjetskog Saveza, Mađarske, Poljske, Rumunije, Čehoslovačke, Bugarske i Nemačke Demokratske Republike . Ovi susreti dali su i značajan podsticaj pozitivnim kretanjima i medupartijskim odnosima naših zemalja. Delegacije Saveza komunista Jugoslavije prisustvovale su kongresima Jedinstvene socijalističke partije Nemačke i Poljske ujedinjene radničke partije . Sa-

1914

radnja i veze razvijani su i sa Mongolskom narodnom revolucionarnom partijom. Uspešan razvoj odnosa Saveza komunista Jugoslavije sa pojedinim komunističkim partijama i stalno poboljšanje partijskih odnosa sa socijalističkim zemljama i njihovim partijama pratilo je i proširenje već postojeće saradnje, obnavljanje i uspostavljanje novih veza sa velikim brojem komunističkih partija zapadne Evrope, Afrike, Azije i Latinske Amerike . Tokom prošle i ove godine u našoj zemlji boravile su partijske i studijske delegacije : KP Francuske, KP Brazila, KP Italije, KP Finske, KP Maroka, KP Švedske, KP Austrije i KP Belgije. Delegacije SKJ prisustvovale su kongresima KP Italije, KP Francuske i KP Belgije . Studijska delegacija SKJ boravila je u poseti KP Francuske, oktobra meseca ove godine . Pored poseta delegacija, tokom prošle i ove godine došlo je i do niza međusobnih susreta predstavnika Saveza komunista Jugoslavije sa predstavnicima većeg broja komunističkih partija. Tako, na primer, vođeni su razgovori sa predstavnicima KP Španije, KP Čilea, KP Urugvaja, Švajcarske partije rada, KP Indije, KP Južne Afrike, Ujedinjene socijalističke partije (komunista) Islanda, KP Finske , KP Norveške i dr. Govoreći o saradnji sa pojedinim komunističkim partijama želimo posebno da istaknemo raznovrsnost i širinu saradnje SKJ sa KP Italije. Tokom prošle i ove godine došlo je do više međusobnih susreta naših dveju organizacija i bogate razmene mišljenja o iskustvima i uslovima borbe za progres i socijalizam. U ovome je poseban značaj imao boravak u našoj zemlji delegacije KP Italije na čelu sa pokojnim generalnim sekretarom Palmirom Toljatijem, januara 1964. godine. Dosadašnja iskustva i rezultati pokazuju da su boravak i posete delegacija i predstavnika pojedinih partija, politički razgovori sa predstavnicima SKJ, susreti i posete raznim našim privrednim i industrijskim centrima, ustanovama i sl. bili veoma korisni i umnogome doprineli boljem međusobnom upoznavanju i objektivnijem sagledavanju puteva izgradnje socijalizma u našoj zemlji. Pored upoznavanja sa sistemom socijalističke demokratije kod nas ( radničko i društveno samoupravljanje, uloga SKJ i drugo) , vršena je međusobna razmena mišljenja i iskustava o aktuelnim problemima međunarodnog radničkog pokreta i međunarodnih odnosa uopšte. Duboko verujući da jačanje saradnje sa progresivnim narodnim i nacionalnooslobodilačkim pokretima Afrike, Azije i La-

1915

tinske Amerike kao i sa socijalističkim , socijaldemokratskim i radničkim partijana jača snage mira , socijalizma i društvenog progresa, SKJ je posebno radio na jačanju saradnje sa njima, tako . da su danas SKJ, SSRNJ, Savez sindikata, Savez omladine i druge naše organizacije tesno povezani sa svim progresivnim snagama sveta. SSRNJ, na primer, sarađuje sa 62 partije i pokreta, Savez sindikata sa 389 organizacija sindikata, Savez omladine sa preko 400 nacionalnih i 20 međunarodnih organizacija itd . Uspešno se odvijala saradnja sa: Frontom nacionalnog oslobođenja Alžira, Sudanskom unijom RDA Malija, Arapskom socijalističkom unijom UAR, Demokratskom partijom Gvineje, Partijom narodne konvencije Gane , Socijalističkom partijom Destura Tunisa, Unijom narodnih snaga Maroka i drugim progresivnim pokretima i partijama u Africi . Zatim, sa Indijskim nacionalnim kongresom, Nacionalnim frontom Indonezije, Cejlonskom partijom slobode, Cejlonskom socijalističkom partijom , Socijalističkom narodnom zajednicom Kambodže , Socijalističkom partijom Japana i drugim azijskim progresivnim partijama i pokretima kao i sa progresivnim partijama i pokretima Latinske Amerike, Socijalističkom partijom Čilea i dr . Zatim u Evropi, sa Socijalističkom partijom Italije i Socijalističkom partijom proleterskog jedinstva Italije kao i sa drugim socijalističkim partijama Evrope. Široko međunarodno angažovanje Saveza komunista Jugoslavije je ne samo dalo potvrdu ispravnosti naše programske orijentacije nego je obogatilo naša saznanja i iskustva. Zalažući se za razvijanje saradnje sa komunističkim , radničkim i progresivnim partijama i pokretima mi smo polazili od uverenja da je iskustvo borbe socijalističkih i progresivnih snaga u svakoj zemlji deo opšteg iskustva progresivnog društvenog razvoja i da međusobno upoznavanje tih iskustava , međusobna saradnja i solidarnost predstavljaju interes radnih ljudi u svim zemljama. Zato smo nastojali da pratimo i proučavamo iskustva drugih partija i pokreta, da razvijamo saradnju na pitanjima od zajedničkog interesa . U tom smislu smatram da je naša saradnja sa velikim brojem partija i pokreta koje sam naveo bila naročito značajna upravo po tome što nije polazila od nekih trenutnih kratkoročnih zadataka, već je bila izraz potrebe trajnog povezivanja borbe svih progresivnih snaga. Smatram da je nemoguće u potpunosti sagledati svu širinu problema savremenog sveta, pa, prema tome, ni pravilno određivati svoju delatnost ako se saradnja ograničava samo na grupu partija i zemalja, jer su danas na rešavanju bitnih pro-

1916

blema sveta angažovane brojne miroljubive, antikolonijalne, antiimperijalističke, socijalističke i druge progresivne snage u svetskim razmerama . Uspešna borba za razrešavanje savremenih protivrečnosti, borba protiv dogmatizma i konzervatizma u međunarodnom radničkom pokretu i borba protiv hegemonije može se voditi samo ako se odlučno ide putem dalje demokratizacije socijalističke prakse i odnosa među radničkim i drugim partijama i pokretima i ako se izgrađuje ravnopravna saradnja sa svim progresivnim snagama u svetu. Na ovim osnovama kao što je rekao drug Tito u svom referatu - jedino je i moguće graditi jedinstvo akcije međunarodnog radničkog pokreta. Sa svoje strane, Savez komunista Jugoslavije i u budućnosti će se zalagati za saradnju, jedinstveno delovanje i socijalističku solidarnost svih snaga koje se bore za mir, nezavisnost, demokratiju i socijalizam. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI, RATO DUGONJIĆ : Ima riječ drug Aleš Bebler, član CK SKJ. ALEŠ BEBLER: Drugarice i drugovi ! Želeo bih da iznesem nekoliko misli o onim shvatanjima današnjih osnovnih međunarodnih problema koja se od naših, jugoslovenskih, shvatanja razlikuju u tom smislu što su naizgled radikalnija, borbenija, „levija". Ta je tema, doduše, dodirnuta u plenumu Kongresa, ali pitanje je od velikog značaja i neće biti suvišno ako mu i ovde, u Komisiji, posvetimo pažnju. Osećam se pozvan da o tim shvatanjima progovorim nekoliko reči i zato što sam nekoliko godina boravio u Južnoj Aziji , Indoneziji, gde su ta shvatanja uzela i maha i korena. Kako da definišemo ta shvatanja? Po mom uverenju, srž tih shvatanja je mišljenje da su kolonijalni, neokolonijalni i drugi neravnopravni odnosi među narodima u naše vreme negativna pojava od tolikog značaja, toliko sveobuhvatna pojava, da bi progresivne snage grešile ako se ne bi u celini koncentrisale isključivo na suzbijanje te pojave. S toga se stanovišta ocenjuje politika koja za cilj postavlja mir i saradnju između svih naroda, politika miroljubive koegzistencije, kao promašena politika. Kaže se : ako sebi stavljamo za

1917

cilj koegzistenciju između velikih sila, onda se bavimo tuđim brigama, tuđim glavoboljama, ako sebi, pak, stavljamo za cilj koegzistenciju između ugnjetača i ugnjetenih, izrabljivača i izrabljivanih, sitih i gladnih itd., onda se bavimo jalovim poslom , jer je nemoguća. takva koegzistencija Tu se u rezonovanje iskrenog nacionalista i nacionalnog revolucionara ubacuju zlonamerni kritičari politike miroljubive koegzistencije sa insinuacijom da je upravo u navodnoj sugestiji, u sugestiji da ugnjetači i ugnjeteni žive u međusobnom miru, suština politike koegzistencije, naime njena ,,revizionistička" sušti na. Tu se tobož otkriva da je to politika spasavanja imperijalizma. Ali zlonamernim kritičarima odgovor nismo dužni. Dužni smo, međutim, da se objasnimo sa iskrenim antiimperijalističkim borcima koji su prigrlili deformisana mišljenja o glavnim problemima međunarodne današnjice . Ovima moramo pre svega reći da je dobar deo našeg razmimoilaženja prosto nesporazum, i to nesporazum u tome šta mi, Jugosloveni, i drugi koji se sa nama slažu , nazivamo politikom miroljubive koegzistencije i kako je mi definišemo. Politika aktivne miroljubive koegzistencije je politika borbe za ostvarenje koegzistencije. Ona je, kao svaka borba, jedinstvo prakse i cilja. Ona je praksa koja služi cilju i cilj koji se ogleda u praksi. Kao praksa , ona zahteva da se zemlja koja se za nju zalaže uvek pokazuje spremnom da ,,koegzistira” u miru i saradnji sa zemljama koje su na to pripremne, koje su pripremne da prihvate i primenjuju demokratska načela zajedničkog života i saradnje na osnovama ravnopravnosti , međusobnog poštovanja, nemešanja u unutrašnje stvari itd. Takva praksa je deo borbe za pobedu načela koegzistencije u svetskom merilu, jer daje primer i dokazuje njihovu ostvarivost. No takva praksa nikada ne znači da mi zaboravljamo da je put ka sveopštoj , svetskoj koegzistenciji, ka koegzistenciji svih naroda veoma dug i naporan, da je to borba, teška borba protiv svih onih pojava u današnjem svetu kojima se negira osnova koegzistencije, a to je pre svega neravnopravnost naroda, dominacija klasičnog kolonijalnog tipa kao i neokolonijalistička praksa pritiska, ekonomske eksploatacije i porobljavanja, mešanja u unutrašnje stvari, komandovanja u tuđoj kući itd . Da mi to ne zaboravljamo, pokazuje praksa, naime naša praksa aktivne podrške nacionalnooslobodilačkim pokretima i svim stremljenjima za ravnopravne međunarodne odnose .

1918

Jednom reči politika aktivne miroljubive koegzistencije u našem smislu je borba za ravnopravne odnose među narodima, a to znači borba protiv kolonijalizma, neokolonijalizma i svih drugih pojava imperijalističkog karaktera. Tu se nalazimo na području gde više ne vlada nesporazum, već stvarno izvesna mera neslaganja. Mi , naime, tvrdimo da bi borba progresivnih snaga za jedan bolji svet u međunarodnom merilu bila nedovoljna, jednostrana, ukoliko ne bi obuhvatila, pored borbe za eliminisanje neravnopravnih odnosa, i borbu za mirne, dobrosusedske odnose među narodima svuda gde su za to stvoreni uslovi . A to znači borbu za eliminisanje hladnog rata i ´trke u naoružanju , koja nanosi štetu svim narodima i krije u sebi opasnost za sve narode i celo čovečanstvo . Borba za bolji svet treba, po našem mišljenju i po mišljenju velikog dela progresivnih faktora u današnjem svetu, da se odvija uporedo na dva fronta : na frontu stvaranja trajnih uslova za mir i ravnopravnost svih naroda, i na frontu suzbijanja neposredne opasnosti za sve narode. Tu je došlo do neslaganja. Bitka na ovom drugom frontu je u koncepciji o kojoj je reč potisnuta u poslednji plan, ili je uopšte nema. A to je sušta šteta za sve progresivne snage . Jedan njihov odred ne učestvuje u borbi na važnom frontu. On ne učestvuje u jednoj značajnoj bici protiv svih reakcionarnih snaga, koje su nosioci kolonijalizma i neokolonijalizma. A te bi se snage u toj bici mogle inače naći u maksimalnoj izolaciji, budući da je dobar deo javnog mnenja u razvijenim zemljama protiv hladnog rata i trke u naoružanju . Postavlja se pitanje - zašto ? Odakle takav, po našem mišljenju i po mišljenju veoma mnogih, štetan stav? Bio bi, naravno, najčistiji idealizam tražiti objašnjenje na području logike, u većim ili manjim sposobnostima rasuđivanja vodećih političkih faktora o svetskim zbivanjima. Logiku koju smatramo nedovoljnom prihvataju milioni ljudi i mi smo dužni da bismo se sami pravilno orijentisali , da joj nađemo društvene korene. Odgovor na tako postavljeno pitanje nameće se tako reći sam po sebi . Ta se logika susreće pre svega u zemljama pod kolonijalnim ili neokolonijalnim jarmom i u zemljama koje trpe posledice svog kolonijalnog ili polukolonijalnog iga. Društveni koreni te logike su u stanju podređenosti ili posledica podređenosti naroda tih zemalja . Životni uslovi u tim zemljama su pogodno tlo za shvatanja o kojima je reč, za shvatanja koja sadrže, po mome mišljenju , izvesne shvatljive elemente ogorčenja i očaja

1919

iz kojih proizlazi, između ostalog, i izvestan stepen indiferentnosti za - kako se to često kaže hipotetičku opasnost od nuklearnog rata i njegovih posledica . U svetlu tih opservacija ja interpretiram onaj pasus u referatu druga Tita na ovom Kongresu u kome je reč o kineskim stavovima o svetskim problemima. Kao što znate, ti su stavovi bliski i srodni onima o kojimą govorimo. Postavljajući pitanje o uzrocima takvih stavova drug Tito kaže da su uzroci „, svakako vrlo kompleksni i mnogobrojni, pa kao takvi zaslužuju strpljivo razmatranje i proučavanje". Nabrajajući zatim faktore koji su delovali na formiranje kineskih stavova drug Tito na prvo mesto postavlja „ ekonomsku zaostalost Kine", zemlje koja je bila u prošlosti žrtva polukolonijalne eksploatacije od strane imperijalističkih država i koja je danas - što takođe Tito izričito podvlači žrtva „ politike izolacije i blokade ... od strane SAD". Sva razmatranja i Titova misao dovode me do dva glavna zaključka: 1. Zbog teških životnih uslova u mnogim nerazvijenim zemljama, koji su za ljudska bića često jedva podnošljivi ili su čak nepodnošljivi , zbog životnih uslova koji se bitno ne menjaju, pa bilo u svetu zategnutosti ili hladnog rata između razvijenih zemalja ili ga ne bilo, možemo i moramo razumeti raspoloženje, pa i shvatanja koja se u tim zemljama pojavljuju , makar se s njima i ne slagali . 2. Zbog zajedničkih opštih interesa svih naroda mi se moramo zalagati za to da se shvatanja koja razdvajaju progresivne snage prevaziđu, i zato se ne možemo i ne smemo odreći lojalne kritike tih shvatanja. Da to nije beznadežan posao , pokazuje činjenica da postoji niz progresivnih pokreta iz zemalja na bivšem kolonijalnom području koje ne dele shvatanja o kojima je reč, nego stavljaju u tesnu međusobnu vezu borbu za slobodu i ravnopravnost naroda i borbu za mir. Upravo ovih dana, na ovom . Kongresu, u istupanjima naših gostiju iz Afrike i Azije imali smo nove dokaze za rasprostranjenost takvih shvatanja i u nerazvijenijim delovima sveta a time i dokaze za mogućnost jedinstva svih progresivnih snaga u borbi za mir i saradnju ravnopravnih naroda svih kontinenata. (Aplauz. )

1920

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ :

Ima riječ drug Ilija Kostić, delegat iz JNA. ILIJA KOSTIĆ : Drugovi i drugarice, Govorio bih o samoodbrani kao faktoru jačanja snaga mira u savremenim uslovima. U tretiranju ovog pitanja polazim od toga da mere za samoodbranu nacionalne slobode i nezavisnosti država i naroda u savremenom svetu treba shvatati kao sastavni deo borbe za jačanje snaga mira i međunarodne solidarnosti uopšte, kao jedan od značajnih faktora borbe protiv pojava ratnih žarišta i njihovog brzog likvidiranja u slučajevima kada dolazi do agresija, te kroz sve to kao snažan doprinos konačnoj pobedi mira . Savremeni događaji ne jednom dokazuju koliko su duboko bili u pravu potpisnici Povelje UN kada su u njene odredbe , pored regulisanja međunarodnih odnosa, mera za očuvanje i uspostavljanje mira itd ., postavili i individualnu i kolektivnu samoodbranu . To znači da je Povelja UN , iako je osudila i zabranila rat, istovremeno potvrdila pravo narodima na individualnu ili kolektivnu samoodbranu u slučaju da su žrtve agresije . Time je od prava naroda na samoodbranu i po Povelji stvoren instrument borbe za očuvanje mira i slobode naroda, a samim tim i instrument u razvijanju novih međunarodnih odnosa . Na taj način, s obzirom na slučajeve agresija izvršenih od strane najreakcionarnijih imperijalističkih krugova i razne druge negativne tendencije i pojave u međudržavnim odnosima u savremenom svetu ( slučajevi Laosa, Južnog Vijetnama, Kipra, Konga, Angole, Kube, itd. ) , i samoodbrana prerasta u obavezu članova UN da budu sposobni za odbranu od agresije. Smatram da tako postavljena i shvaćena samoodbrana čini i mora činiti nerazdvojnim pitanje unutrašnjih odbrambenih snaga jedne zemlje, koje isključivo služe njenoj nacionalnoj odbrani, od politike koju ta zemlja vodi u svetu na liniji jačanja snaga mira i njegove konačne pobede . Da se i ne govori o tome da međunarodne obaveze u okrilju UN, a u duhu propisa Povelje o pomoći i učešću u sprečavanju agresije ma gde se ona pojavila, mogu ispunjavati samo one države koje su prvenstveno spremne i sposobne da brane svoju nacionalnu slobodu i nezavisnost.

1921

Sve navedeno , kao i niz drugih pitanja u vezi s kolektivnom bezbednosti i borbom protiv agresije, odnosno borbom za mir i miroljubivo rešenje spornih pitanja i kroz to sprečavanje rata, dobija poseban značaj u vezi s razaranjima i drugim strahotama koje bi čovečanstvu naneo treći svetski rat u kome bi se primenila atomska i hidrogenska bomba i nova ratna tehnika uopšte . Poznato je da su u prvom svetskom ratu bile angažovane 33 države sa 72% svetske površine i 75 % tadašnjeg svetskog stanovništva i da je u oružane snage bilo mobilisano oko 70 miliona ljudi ili 5 % ondašnjeg svetskog stanovništva ; zna se da je u drugom svetskom ratu bilo angažovano 58 država sa oko 96,9 % svetske površine i sa oko 96,8 % tadašnjeg svetskog stanovništva, a da je u oružane snage bilo mobilisano 110 miliona ili 5,2 % stanovništva zemalja-učesnica u ratu; i dalje , poznato je da je u prvom svetskom ratu bilo oko 9 miliona, a u drugom svetskom ratu oko 37 miliona ljudskih žrtava . Kad se zna kakva je strahovita razorna moć atomskog naoružanja i da nema geografskog područja koje, s obzirom na sredstva prenošenja i lansiranja, nuklearni sukob može mimoići, onda je očigledan sav značaj borbe za mir i miroljubivo rešenje spornih i nerešenih međunarodnih pitanja i sprečavanje rata, sav značaj samoodbrane i kolektivnih mera bezbednosti i borbe protiv agresije ma gde se ona pojavila. Sprovodeći politiku KPJ, odnosno SKJ, u posleratnom periodu u borbi za mir i ravnopravnu saradnju među narodima i državama, kao pobornik politike aktivne miroljubive koegzistencije, socijalistička Jugoslavija se dosledno zalagala i zalaže se na sprovođenju u život principa Povelje OUN i bori se za njihovu dalju razradu , za univerzalnost Ujedinjenih nacija, kao i za kodifikaciju od strane ove organizacije načela miroljubive i aktivne koegzistencije . To sve na beskompromisnoj liniji borbe za svoju nacionalnu slobodu i nezavisnost i davanja pune moralne i političke podrške svim narodima i pokretima savremenog sveta u borbi za očuvanje nacionalne slobode i nezavisnosti, odnosno u borbi za izvojevanje i priznanje prava na to svim kolonijalnim i drugim potlačenim narodima . Ali , istovremeno, uporedo sa borbom za svetski mir socijalistička Jugoslavija je izgrađivala i stalno jačala i svoju nacionalnu bezbednost i odbranu svoje nezavisnosti od svakog nasrtaja spolja . Naime, u SFRJ je, u posleratnom razdoblju , u vezi s odbranom zemlje i očuvanjem nacionalne slobode i nezavisnosti, izgrađena politika opštenarodnog odbrambenog rata u savremenim uslovima, što je istovremeno Jugoslaviju činilo i čini je još snažnijim faktorom u borbi za me-

1922

đunarodni mir i sposobnom da može, kao član svetske organizacije, odgovoriti međunarodnim obavezama u duhu Povelje OUN . U Programu SKJ, donetom na VII kongresu, postavlja se da savremeni odnosi ,,neminovno ukazuju na potrebe da oružane snage budu jake i da ceo narod bude u mogućnosti da u svakom trenutku nepokolebljivo čuva našu socijalističku zemlju". I dalje, da naši radni ljudi shvataju da je odbrana socijalističke otadžbine najviša dužnost i čast svakog građanina, te da svesno snose obaveze u vezi sa odbranom zemlje, „ uvereni da samo organizacijom svenarodnog otpora mogu uspešno odbraniti svoju slobodu i nezavisnost”. To je sve našlo dubokog odraza u pripremama zemlje za odbranu od eventualne agresije, u politici opštenarodnog odbrambenog rata, ratnoj doktrini SFRJ, izgrađenoj vojnoj veštini i daljoj izgradnji i jačanju oružanih snaga. Isto tako je to došlo do izražaja u postavkama novog Ustava gde se ističe da je odbrana zemlje „ pravo i dužnost građana, radnih i drugih organizacija kao i federacije, republike i opštine i drugih društvenopolitičkih zajednica", postavlja zabrana kapitulacije i nepriznavanje okupacije teritorije SFRJ ili ma kojeg njenog dela i naglašava da je takav akt protivustavan i kažnjiv po zakonu . Socijalistička Jugoslavija je upravo i stvarana u četvorogodišnjoj oružanoj borbi njenih naroda, u srcu okupirane Evrope, uz žrtve od 1,700.000 njenih najboljih sinova i kćeri palih za nacionalno i socijalno oslobođenje svoje otadžbine, negirajući svenarodnim otporom i oružanom borbom bivšim jugoslovenskim vlastodršcima — izdajničkoj buržoaziji pravo na kapitulaciju, a fašističkim porobljivačima oduzimajući pravo na okupaciju . Zbog svega navedenog u vezi s obavezama iz oblasti narodne odbrane, građanin SFRJ kao i građani ostalih država savremenog sveta koje se pripremaju i odlučne su da se bore za očuvanje svoje nacionalne slobode za slučaj agresije , aktivno učestvujući u izgradnji sistema nacionalne odbrane na liniji samoodbrane odnosno odbrambenog rata, ne ispunjavaju samo obavezu prema slobodi i nezavisnosti vlastite zemlje, već mnogo šire, prema svetskoj zajednici i njenom mirnom i nesmetanom razvitku . Ovo prvenstveno zbog toga što agresoru, koji napadajući druge narode i ugrožavajući njihovu slobodu i nezavisnost, čime neposredno poseže i na svetski mir i slobodu drugih naroda, mogu se suprotstaviti i sprečiti ga u tome ili učiniti da se ne usuđuje napadati druge narode i izazivati ratne sukobe samo snažni, jedinstveni narodi i države . A to su upravo oni narodi koji su, poštujući svoju slobodu i nezavisnost, spremni da se za nju

1923

nesebično bore i žrtvuju , i koji su spremni da drugim narodima pruže svaku pomoć u borbi protiv agresije i uza sve to da se aktivno bore za očuvanje svetskog mira. To sve, dalje , znači da savremeni svet danas, i sa stanovišta očuvanja svetskog mira i borbe protiv agresije i ratnih opasnosti uopšte, sve snažnije postaje jedinstvena celina, a savremeni građanin i kroz obaveze prema slobodi i nezavisnosti svoje zemlje i očuvanju svetskog mira uopšte, pored svoje nacionalne pripadnosti , postaje i građanin savremenog sveta. U tom pogledu, prihvatajući i poštujući principe Povelje UN, građanin preuzima, i treba da preuzme, prava i obaveze u duhu njihovih postavki - i u borbi za svetski mir i međunarodnu saradnju i za aktivno učešće u odbrambenom ratu za slobodu svoje zemlje ako je ugrožena agresijom, i u kolektivnoj zaštiti mira pod okriljem UN, ako je mir ugrožen, odnosno ako je izvršena agresija. Organizaciji i sprovođenju odbrambene politike SFRJ, posebno pogoduje društveno-političko i društveno-ekonomsko uređenje zemlje. To pre svega zbog mesta i uloge opštine kao osnovne društveno-političke zajednice, mehanizma radničkog i društvenog samoupravljanja, uloge društveno-političkih organizacija i demokratskog mehanizma upravljanja, i kroz sve to uloge radnog čoveka kao svesnog stvaraoca i graditelja socijalizma i socijalističkih društvenih odnosa. To sve stvara mogućnosti da naš građanin i u pogledu narodne odbrane postane na terenu njihov svestan nosilac i realizator i na taj način od objekta postane subjekat i o svim pitanjima narodne odbrane . To je, kao kompleksno tretiranje pitanja iz oblasti narodne odbrane u savremenim uslovima, od međunarodnog značaja kako sa aspekta borbe za svetski mir tako i kao doprinos iskustvu organizacije samozaštite u smislu člana 51. Povelje UN i sa stanovišta interesa odbrane nacionalne slobode i nezavisnosti i očuvanja svetskog mira kao celine. To sve, posebno, i pored svih specifičnosti , kao dokaz nužnosti i mogućnosti organizacije odbrane i očuvanja nacionalne slobode i nezavisnosti malih i nerazvijenih zemalja , kao i neangažovanih, u savremenim međunarodnim odnosima i svetskim zbivanjima. (Aplauz.)

1924

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ : Riječ ima drug Džavid Nimani , član CK SKJ. DŽAVID NIMANI :

Drugarice i drugovi, Hteo sam da govorim o pitanju nacionalnih manjina u međunarodnim državnim odnosima, odnosno o značaju ovog pitanja. Ali , pošto je to vezano i s tim kako se problem nacionalnih manjina rešava unutar određene zemlje i kako se na to gleda u vezi s odnosima sa ostalim zemljama, ja ću možda morati da izađem iz okvira ove komisije. SKJ je problemu međunacionalnih odnosa stalno posvećivao potrebnu brigu . U referatima na ovom Kongresu, a posebno u referatu druga Tita, izneti su dosledni , principijelni. i internacionalistički stavovi u odnosu na te probleme i zadatke komunista u daljem rešavanju međunacionalnih odnosa. Borba svesnih snaga za dosledno sprovođenje u život ovih principa još je šire mobilisala radne ljude - pripadnike pojedinih narodnosti - na ostvarivanju linije Saveza komunista Jugoslavije. To je učinilo da se te narodnosti u Jugoslaviji osećaju stvarno kao u svojoj kući , i u svemu ravnopravno sa ostalim narodima Jugoslavije grade bolji život . Ova politika i praksa SKJ dala je dosad na Kosovu i Metohiji, a i u svim područjima gde žive nacionalne manjine, veoma krupne rezultate na svim područjima društvenog života. Podataka i pokazatelja za ilustraciju ove tvrdnje ima mnogo i oni su poznati. Zato ih ovom prilikom ne bih iznosio kako zbog ograničenog vremena tako i zbog toga što je juče na plenarnom sastanku u diskusiji , što se tiče Pokrajine Kosova i Metohije, iznet izvestan broj tih podataka i pokazatelja. Međutim , smatram za potrebno da naglasim da bi, u vezi s ovim pitanjem, možda trebalo da posvetimo pažnju tome da upoznamo svetsku javnost i s principima ostvarivanja ravnopravnosti kod nas. Ovo iz razloga što je — kako ću posle izneti ovo pitanje jedan od važnih problema međunarodnih i međudržavnih odnosa u celom svetu. Ali, kada već govorim o pitanju razvoja, hteo bih da naglasim da je dalji razvoj proizvodnih snaga u privredno zaostalim područjima i na Kosovu i Metohiji , kao što je podvukao drug Tito u svom referatu , najvažniji uslov

1925

za njihov svestrani napredak, a razvijanjem. sistema samoupravljanja pružene su realne mogućnosti da ti narodi sami i u saradnji s drugim narodima neposredno ostvaruju ta prava. Kako je istaknuto juče u diskusiji na plenumu, formiranje Fonda za kreditiranje razvitka nedovoljno razvijenih područja sigurno mnogo znači u tom pogledu . Ulogu ovoga Fonda ne treba potcenjivati, ali je ne treba ni apsolutizovati. Dosadašnje iskustvo i mogući obim sredstava Fonda, njihovo opredeljivanje i angažovanje ekonomskom politikom koju vodimo, brojni problemi čijem rešenju ona treba da doprinesu - svi ovi i drugi momenti upozoravaju da osnovna rešenja treba tražiti ne samo u Fondu već u okviru ukupnog sistema i ekonomske politike. U vezi s obezbeđenjem materijalnih mogućnosti za ostvarivanje nekih specifičnih potreba narodnosti u oblasti obrazovanja, kulture, izdavačke delatnosti , sredstava informacija, upotrebe maternjeg jezika u javnoj upravi i drugim javnim službama u autonomnim pokrajinama, i pored brige i posebnih dodatnih sredstava koja su dosad data, u praksi se pokazalo da bi problem finansiranja takvih delatnosti trebalo uklopiti u sistem raspodele a time bi otpalo i cenjkanje i diskusije prilikom donošenja svakog pojedinog plana. Sprovođenjem u život politike nacionalne ravnopravnosti nailazilo se, a i sada se nailazi, na razne teškoće i smetnje, na nerazumevanje i otpor, kao i na shvatanja koja su ponekad nanosila štetu ne samo bratstvu i jedinstvu već i pravima i interesima određene nacionalne zajednice. Uzroci takvih shvatanja leže kako u ostacima prošlosti i nasleđenoj zaostalosti tako i u pojavama šovinizma i nacionalizma. Dalje, izvesnog uticaja u tom pogledu ima i inostrana propaganda i delovanje neprijateljskih elemenata. Posle ovog Kongresa komunisti svih nacionalnosti moraće u svojoj svakodnevnoj idejnoj i političkoj aktivnosti još odlučnije i principijelno da se obračunavaju sa raznim negativnim pojavama i shvatanjima, kako s onima koja izviru iz ostataka prošlosti tako i sa onima koja se javljaju prilikom rešavanja raznih problema, u prvom redu, u sopstvenoj sredini . Problem nacionalnih manjina, kao pitanje odnosa među narodima i državama, često je izvesno sredstvo velikih sila za pritiske na male i novostvorene države i za opravdanje mešanja u njihove unutrašnje stvari. Ovaj problem je prisutan među narodima i državama koje grade socijalizam . On takođe postoji i u onim zemljama Azije i Afrike koje su se u bliskoj prošlosti oslobodile kolonijalnog ropstva.

1926

Komunistička partija Jugoslavije uvek je zauzimala dosledan marksističko-lenjinistički stav u rešavanju pitanja nacionalnih manjina, smatrajući da je pravilna i progresivna funkcija nacionalnih manjina u tome da budu spona među narodima kojima etnički pripadaju i naroda s kojima žive u zajedničkoj državi . Ona je bila jedina politička snaga koja se zaista i do kraja borila za puno priznavanje prava svim nacionalnim manjinama u bivšoj Jugoslaviji. Takva politika, sasvim razumljivo, naišla je na pozitivan odraz u drugom svetskom ratu u našoj narodnooslobodilačkoj borbi . Napredne snage nacionalnih manjina, uzimajući aktivno učešće u oslobodilačkoj borbi protiv okupatora, bile su aktivni činilac ne samo u oslobođenju zemlje već i u stvaranju socijalističke zajednice naroda i narodnosti koje sačinjavaju Jugoslaviju . Odnos SKJ prema narodnostima i nacionalnim manjinama proizlazi iz njegove principijelne politike u rešavanju nacionalnog pitanja u celini. Tako je ovo pitanje posle oslobođenja uvek rešavano kao sastavni deo čitavog našeg unutrašnjeg razvoja. Ono ni u jednom momentu nije zavisilo od trenutnog odnosa susednih zemalja prema SFRJ, već od stepena razvoja materijalne baze i socijalističkih društvenih odnosa u zemlji. U rešavanju pitanja narodnosti SKJ je uvek bio na principu da je potrebno stvoriti uslove za ravnopravnost svih građana, pa i pripadnika narodnosti, vodeći računa o tome da se mnogi vidovi ovih odnosa odražavaju na specifičan način u prosveti, kulturi, uzdizanju kadrova, učešću u političkom životu i slično . Kompleksno formulišući principe svoje politike u zaključcima Izvršnog komiteta CK SKJ od 1959. godine, Savez komunista Jugoslavije nesumnjivo je dao dokumenat programskog karaktera od neocenjive trajne vrednosti, kao prilog produbljivanju teoretskih stavova i praktične politike u ovom pitanju u međunarodnom radničkom pokretu . Sve unutrašnje probleme, pa i nacionalne odnose SKJ uvek je posmatrao u organskoj vezi sa procesima u savremenom svetu. U pogledu narodnosti Savez komunista Jugoslavije se, kako je istakao drug Tito, rukovodio i rukovodi principima razvijanja dobrosusedskih odnosa između zemalja čije se nacionalne grupe nalaze na susednoj teritoriji, da bi one postale faktor zbližavanja i saradnje. U sadašnjoj konstelaciji država u svetu pitanje nacionalnih manjina, njihovog položaja i prava postalo je međunarodni problem i realna činjenica, pa se i rešavanje problema nacionalnih

17 VIII kongres, III 1927

manjina ne može postavljati kao pitanje granica. Naprotiv, to pitanje treba uklopiti u napore za razvijanje prijateljstva i saradnje između susednih zemalja i naroda, uz dosledno sprovođenje principa pune ravnopravnosti naroda i narodnosti. U tom smislu može se pozdraviti stepen saradnje koji je dostignut sa većinom naših suseda, čije manjine čine sastavni deo naše socijalističke zajednice . Na žalost, to nije slučaj sa susednom Albanijom. Normalno bi bilo da se odnosi Jugoslavije i Albanije odvijaju u duhu navedenih principa, tim pre što narode dveju zemalja veže čvrsto prijateljstvo iskovano u zajedničkoj borbi protiv zajedničkog neprijatelja u socijalističkoj oružanoj revoluciji i u prvim godinama posle oslobođenja kada je šiptarska narodnost u Jugoslaviji bila most u zbližavanju Jugoslavije i Albanije. Međutim, neprijateljska politika, besomučna kampanja i drugi vidovi neprijateljske delatnosti, koja se od 1948. godine neprekidno vodi iz susedne Albanije , veliki je podstrekač i oslonac nacionalističke, iredentističke, antisocijalističke delatnosti protiv Jugoslavije. Albanski radio i dnevna štampa su u toku 1963. pa do novembra 1964. godine objavili blizu 350 članaka, komentara, književnih sastava itd. antijugoslovenskog karaktera. Albanska štampa služi za prenos antijugoslovenskih napisa iz drugih zemalja . Pored toga, ideološko obrazovanje članova albanske Partije rada usmereno je prvenstveno na razvijanje mržnje prema Jugoslaviji . Tako je u vezi s programom ideološkog obrazovanja za 1963/1964 . godinu data kao obavezna literatura ( za kurseve, seminare i druge oblike rada ) bibliografija od oko 30 naslova antijugoslovenske sadržinę, u kojima se na najgrublji način kleveta Jugoslavija, kako unutrašnji odnosi u njoj tako i njena spoljna politika.

Ta aktivnost je identična s delatnošću najreakcionarnijih ratnohuškačkih krugova u svetu protiv socijalističke Jugoslavije, a posebno s delatnošću koju razvijaju razne emigrantske i kontrarevolucionarne organizacije iz redova fašista, monarhista i drugih kojima socijalizam i dobrosusedski odnosi između Jugoslavije i Albanije nikada nisu ležali na srcu. Navešću glavne karakteristike celokupne propagande i druge antijugoslovenske delatnosti iz Albanije. Albanska propaganda koristi teško nasleđeno stanje iz prošlosti stanovništva na Kosovu i Metohiji da bi okrivila socijalističku Jugoslaviju za vekovnu zaostalost ovih krajeva.

1928

Albanska propaganda prikuplja iz naše štampe isečke, i sve ono što mi inače slobodno objavimo boreći se za dalje razvijanje socijalističkog sistema i demokratije, kritikujući razne slabosti i greške upotrebljavajući ih u Albaniji da bi Jugoslaviju krivo prikazali u očima svoga naroda kao i svetske javnosti . Dalje, svesno i sistematski se udara na socijalistički sistem u nas, na sistem radničkog samoupravljanja, na jedinstvo naroda Jugoslavije i Kosova i Metohije. Negiraju se sva dostignuća i rezultati stvaralaštva i ravnopravnosti šiptarske narodnosti u Jugoslaviji . U svemu tome je očigledno to da je albansko rukovodstvo kada je krenulo staljinističkim metodom rukovođenja, staljinističkim putevima unutarnjeg razvoja i građenja međunarodnih odnosa moralo da bude i nosilac toga sistema i kočnica razvoja socijalističkih odnosa kako u zemlji tako i van nje . Očigledno je i to da su u licu albanskog rukovodstva povampirene nacionalističke, buržoaske teorije i praksa u tumačenju nacionalnog pitanja. Razumljivo je onda da odnosi Jugoslavija - Albanija, kakvi su danas, odudaraju od duha odnosa koji postoje između Jugoslavije i drugih susednih zemalja. Subjektivne snage na Kosovu i Metohiji su svesne svega ovoga, one su svesne potrebe dalje borbe za pravilne međunarodne odnose, za socijalističke odnose na bazi Programa Saveza komunista Jugoslavije, ustavnog poretka, sistema društvenog upravljanja i na bazi odluka koje će doneti ovaj naš VIII kongres Saveza komunista Jugoslavije. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ : Riječ ima drug Oskar Davičo, delegat iz Beograda. OSKAR DAVIČO :

Drugovi i drugarice, Ne znam da li je Kongo najbogatija zemlja Afrike, ne znam da li je najveća, ali znam da je najtragičnija . Na nju su se po drugi put u ovo nekoliko godina sručili komprimirani i u žiži bola ujedinjeni svi zraci nevolja, svi miazmi nesreća , sva raspadanja smrti. I ne čudite se : tamo gde bol vitla, gde nevolje i nesreće počinju da svrdlaju ljudsko meso, tamo oduvek odjekuje

1929

i glas pevača, kako kažu Afrikanci , glas pesnika, kako kažu Evropljani, glas probuđene savesti i svesti naroda, kako je pesnike i pevače nazvao Svetozar Marković . Ne čudite se, drugovi, što o nevoljama ljudi govore pisci . Oni to ne čine da bi tešili i pričajući priče o prolaznosti i taštini svega na svetu uveravali čoveka u potrebu mirenja sa sudbinom . Pisci, pesnici, pevači —- nisu ni popovi , ni marabui . Filozofija pisanemirenja. Egzaltirajući vrednosti ca nije ona mirenja, nego ona koje stvaraju ljudi i sve šanse ljudskog življenja, pisci su pozivali i pozivaju u borbu za život veći, lepši i vredniji od života, u borbu za slobodu koju čoveku niko ne može da pokloni, koju on mora da zamisli i ostvari, da osvoji i , šireći je , opravda i održi, vajajući je na osnovu još ne bilog, a mogućeg, na osnovu projekata svojih snova i želja, unoseći u taj rad, koji jeste stvaralački , svu energiju svojih borbenih izgaranja, svu snagu i silinu potreba i nužnosti koje daju impulsa mašti da je zamisli i srčanosti da je osvoji. Nepomirljivi i protiv-sudbonosni, to ustaničko probijanje čoveka ka slobodi nije izuzetno i najdublji smisao poezije, i nije nehotice oslobodilački ideal svih borbi naroda za progres i nezavisnost , za čovečne odnose među ljudima. Ako i nije slučajno što kao pisac hoću da govorim o Kongu, to je i zato što se njegova sudbina, odmah posle povlačenja kolonizatora, nastavila kao sudbina njegove nesreće, to jest njegove neoslobođenosti od imperijalizma, koji je u to vreme već bio došao do saznanja da nije oportuno po njegove interese da otvoreno otkriva svoje zube kao nekad, ali niti da samouvereno drema nad svojim kandžama kao što je mislio da sad može. Osporen ili na putu da to bude, novi vid starog kolonijalizma, takozvani humanistički neokolonijalizam, neočekivano je otkrio niz surovosti neznanih ni starim trgovcima robljem, čija su maroderstva i zverstva vekovima nametali crninu Africi . Neokolonijalizam danas nasrće ugarkom, nožem, lancima , rafalima i masovnim odmazdama i herenfolkovskim pacifikacijama, poznatim i nama, u Jugoslaviji, iz dana ne tako davnih, kada je . protiv nacističkog porobljavanja podigla slavna Komunistička partija narode i ljude ove zemlje i do pune ih pobede vodio i doveo drug Tito. Ovo nisam rekao da bih objasnio zašto govorim o Kongu, nego da bih vam pružio opravdanje koje vam dugujem, opravdanje što ne učestvujem u diskusiji o problemima koje je stvaralaštvu u ovoj socijalističkoj zemlji otvorila nenormativna situa-

1930

cija u estetici, naša otvorenost prema novom u umetnosti, naše podupiranje svake invencije, naše puno razumevanje za sva zamisliva stvaralačka protivurečja bez kojih nema punog umetničkog napona i rezultata, zbog čega je tu neprilična samo idejna ravnodušnost, koja bi, značeći napredak smrti, ravnodušne prema idejama progresa , značila i smrt našeg napretka na planu umetnosti, ukoliko se tu uopšte može govoriti o napretku ako se on ne shvati kao stvaralačka egzistencija . Drugovi, nema nijednog naroda čiji su istorijski putevi posejani samo bistama njegovih plemenitih i velikih ljudi , njegovih heroja. Bez bronze i mramora, i neuspomeničena velika dela traju u svesti naroda i kad nisu opekotine koje ne mogu da zarastu . Već 600 godina srpski se narod nije povratio od šoka Kosova izazvanog, prema tradicionalnom predanju, izdajom Vuka Brankovića. Svi su izdajnici otada u našoj istoriji ostali Brankovići . Ali ne mislim da vas zadržim na lokalnim našim stvarima. Već prošli svetski rat je od imena izdajnika jedne miroljubive nacije, toliko duboko revoltirane izdajom, od imena svog nacionalnog izdajnika toliko je duboko bilo gnušanje Norvežana ― stvorilo novi pojam. Kvisling je postao onaj izdajnik koji je u kratkovidoj želji da odbrani buržoaske ili druge klasne institucije svoje zemlje bacio nacionalnu čast pod noge okupatoru i paktirao s Hitlerom. Ali kvislinzi bezbroj ih je upoznala i Evropa i ne samo Evropa ali kvislinzi su makar vrlo kratkotrajno mogli da misle da kvislingujući štite privilegije i interese klase kojoj su pripadali ili joj iz drugih razloga služili ili hteli da posluže . Ali, zapitajmo se, čije interese brani Čombe izdajući Kongo i Afriku ? Šta štiti ? Svakako ne svoj donedavna subalterni položaj kolonijalnog roba, bivšeg afričkog boja, bivšeg podnarednika ili kopača u rudniku . Ako je i bio šef sela ili plemena, on nije participirao u raubovanju svoje zemlje od strane Minijeres de Katanga. Čak i da je dobijao veće oglotke no drugi njegovi zemljaci, morao je i on osećati lance koji su okivali Afriku , isti je bič i njega tukao preko očiju i ustiju, bič koji je ponižavao sve Afrikance. I šta? Čombe zaista ne može da se posluži ni onim izgovorima kojima bi se pred nekim imaginarnim sudom mogao da posluži poneki od Hitlerovih kvislinških slugu . Izdajući svoju zemlju, pustošeći je u ime kolonijalnih gospodara, čije naredbe dželatski izvršuje, streljajući, vešajući, koljući , paleći ljude i naselja, Čombe ne zastupa ništa što bi transcendiralo njegovu ličnu i privatnu

1931

dobit . Ne poziva se na veru, ali ako bi se i pozvao na nju, svi bi bili svesni da laže, jer vera gospodara ne može biti ista kao i vera roba. Ako bi se i pozvao na interese , svi znaju da interesi pljačkaša nisu jednaki sa interesima opljačkanih . Ako bi se pozvao na idejnu vezanost za određene institucije, ili tradiciju, svi znaju da poredak monopolističkog kapitala nije imao veze sa onim naturalne privrede Afrike . Ništa ne može predstavljati most između onog što sebi postavlja kao cilj beli kolonijalist i onoga što može biti nada ma kog Afrikanca . Tu se javlja vrednost Čombea, kao vrednost bez obima, recimo , kao vrednost jednog Koriolana, jednog Vuka Brankovića ili jednog Kvislinga, kao vrednost bezvrednosti samog Čombea koji je pseudonim kojim današnji neokolonijalisti potpisuju zločine i pljačku koje sami vrše uz njegovu asistenciju, potpisujući tekstove smrti i presuda koje sami izriču njegovom rukom, u njihovim rukama. Čombe se javlja u trenutku kad je kolonijalistima u neokolonijalističkom izdanju dogorelo do nokata, kad je veliki broj afričkih zemalja krenuo slobodi , u trenutku kad se kod prvih svojih koraka na tom putu nalazio i Kongo, bogat dijamantima 90 % svetske proizvodnje industrijskog dijamanta daje ta zemlja, bogat radijumom ― najveća nalazišta te osnovne sirovine termonuklearnih oruđa nalaze se u tom kraju Afrike . I pošto se dijamantoljupci u savezu sa teoretičarima profita mogućih i u čistom atomskom ratu ne bi ni za živu glavu odrekli ničeg što ih bogati u prilikama drukčijim no u vreme topovnjača, njima i ne preostaje ništa drugo nego da iz mraka anonimnosti izvuku jednog bivšeg boja i dadu mu ulogu političara, koji će pod njihovom direknom komandom biti, kad im to odgovara, šampion secezionizma, razbijač jedinstva i ubica Lumumbe, a kad im bude trebalo više, taj će se katanški separatista pojavljivati pred sakupljenim blicevima fotoreportera i na stupcima prodane štampe, u ulozi ujedinitelja Konga. Onaj koji je ubijao kao separatista, nastavljaće jedini posao koji zna i kao integralista - produžiće sa ubistvima za račun akcionera „ Kongo-limiteda", bez Kongoanaca . Ubica svog naroda isključiće sebe iz zajednice koja čini narod i postaće okrutna marioneta u šapama tuđina. Otud i potrebe onih koji njim diriguju da mu uvezu ne samo oružje nego i vojsku koju ne može da nađe u svojoj zemlji . Tako Čombe dolazi do najamnika, tako najamnici, sav reakcionarni šljam, ološ i klatež sa svih kontinenata dolazi do krvavog svog zaposlenja. Među „,njegovim" najamnicima ima SS-mana i OAS-plastikera, kubanskih kontrarevolu-

1932

cionara, ponekog četnika i ustaše , njilaša i drugih protuva. Bilo je i ima regularnih belgijskih i SAD padobranaca u uniformi ili u civilu, bilo je i ima belgijskih i američkih bombardera i lovaca koji su došli da izvrše evakuaciju ugroženih života belih stručnjaka. Ne zna se kakvi su to bili stručnjaci, ali zna se da su ti avioni, evakuacioni avioni , sletali krcati do zuba naoružanih vojnika stavljenih na raspolaganje Čombeu , koji, kao što znamo , stoji na raspolaganju onima kojima tobož raspolaže . Tužna komedija nije time završena. Čombe, tj . oni kojima on pozajmljuje boju svoje afričke kože i svoje afričko ime da bi zločinali po Africi na savremen način, čine sve moguće i nemoguće da toj pozajmljenoj koži i tom imenu dadu privid legalnosti . Bankari, industrijalci, akcioneri , kapitalisti nisu nemoćni, bar ne u svojim kapitalističkim zemljama. Oni dobro stoje kod svojih vlada. Ne samo kod njih. Predstavnici tih vlada se u Ujedinjenim nacijama zalažu da Čombe, izbačen nogom s Kairske konferencije, bude primljen u palatu na Ist Riveru, gde će se naći i ušiju da saslušaju prenemaganja krvoločnog vuka koji će se žaliti na sve one desetine i desetine hiljada jaganjaca koje je poklao. Pre toga, papa Pavle VI hoće da ga primi u specijalnu audijenciju. Izgleda da je u Italiji i u celom katoličkom svetu taj gest njihovog Pontifeksa izazvao nezapamćeno gnušanje. Odista, čudno je i vrlo je pogrešno misliti , čak ako se sedi na stolici za koju se kaže da je sveta, da vernici moraju biti za politiku apsurda, ako i veruju, kako kaže Tertulijan, u ono što je apsurdno. Čombe nije revoltirao samo Afriku , iako u borbi protiv njega postaju čvršće i brojnije veze koje već ujedinjuju taj kontinent i progresivne ljude s borbom za njegovu potpunu emancipaciju . Čombe se javlja kao negativni enzim koji negativnom obimnošću sramote i zla koje nosi , znači i predstavlja u opravdanom gnevu, ima da doprinese, mimo svoje volje i volje svojih gazda, ujedinjenju Afrike s borbom ostalih kontinenata . Sa najneočekivanijih strana pristižu glasovi protesta koji predstavljaju elemente sveljudske solidarnosti protiv imperijalizma i njegovog gaulajtera za Afriku --- Čombea. Zaista, ne treba dopustiti da dani sreće, da prvi sjajni dani slobode jednog i suviše dugo vređanog kontinenta, suviše držanog u ropstvu, u tim prvim jutrima novog jednog sveta u nastojanju kao lepota budu uprljani likom koji je maska iza koje se ceri izdajstvo i imenom koje je pseudonim svih paklenih zala. Taj pseudonim i tu masku treba što pre strgnuti, da bi , kako

1933

je to rekao jedan veliki junački Francuz, Vajan-Kutirje, sutrašnjice pevale. Pre no što bi se u pamćenje te neminovne raspevanosti ušunjali šuškavi nepčani i labijalni suglasnici jednog starog zla koje ne sme više da postoji u temeljima svesti ljudi koji će biti internacionala i bratstvo, budući već ono što jesu - sav ljudski rod. Protiv Čombea ja tražim da ovaj naš VIII kongres svim svojim autoritetom i svim progresivnim i revolucionarnim značenjima koje ima i nosi , podrži zajednički zahtev vlada Alžira, Sudana, UAR, Kambodže, Avganistana i Jugoslavije , koje su zatražile od OUN vanredno sazivanje Saveta bezbednosti . (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ : Predlažem pauzu od 20 minuta . Molio bih sve drugove koji žele da diskutuju da se po mogućnosti pismeno prijave, kako bismo mogli da odredimo trajanje i rad ove Komisije, jer Predsjedništvo Kongresa moli da se to učini, kako bi moglo da uskladi rad Kongresa. (Pauza)

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ : Nastavljamo rad. Za riječ se javio drug Zvonko Letica, delegat iz Zagreba . ZVONKO LETICA: Drugarice i drugovi, Program SKJ je tačno odredio kako mora izgledati vanjskopolitička djelatnost naše zemlje u pogledu Ujedinjenih nacija: kroz njih treba razvijati svu moguću aktivnost i boriti se za univerzalnost svjetske organizacije, doprinoseći na taj način ostvarenju njihovih ciljeva . „ SKJ smatra" - stoji dalje u našem Programu ,,da se upornom borbom miroljubivih demokratskih i antiimperijalističkih snaga može postići da ta Organizacija u većoj mjeri nego dosad posluži kao zajednički instrument težnji

1934

naroda ka međusobnom zbliženju i miru, suradnji i miroljubivoj uzajamnoj pomoći." Mislim da danas možemo reći da su, što se tiče SKJ, za ovih šest godina, proteklih od prihvaćanja Programa, zapisani zadaci izvršavani . Prestiž i ugled Jugoslavije na međunarodnoj sceni, a posebno u Ujedinjenim nacijama, plod su politike aktivne, miroljubive koegzistencije i angažovanosti na svestranoj međunarodnoj suradnji. Svjetska organizacija je u našoj zemlji uvijek, i u najozbiljnijim vremenima kriza i nesporazuma, imala članicu koja je ulagala sav svoj autoritet u rješavanje aktuelnih problema i smirivanja kritične zategnutosti. Naša se zemlja uvijek zalagala. za dosljednu primjenu i razradu načela Povelje. Ma koliko da je svjetska organizacija nesavršen mehanizam, na koji su neminovno negativno uticali međunarodni uvjeti, hladni rat i pojave koje su ga pratile, ona je do danas ostala oličenje ideje o jedinstvu svijeta i čovjekove težnje da se oslobodi rata, bijede i bolesti . Ne mogu izbjeći da bar sažeto ne ponovim neospornu činjenicu da su Ujedinjene nacije objektivna potreba, koja ima svoje izvore u društveno-ekonomskim procesima suvremenog svijeta. Ova Organizacija postoji zato što je u poslijeratnom svijetu prevladala svijest da se mir može obraniti od hladnog rata i učvrstiti jedino ako se omogući da platforma miroljubive aktivne koegzistencije posluži svim zemljama, bez obzira na njihove društvene, ekonomske i političke sisteme, kako bi se mogle akciono ujediniti u pitanjima od zajedničke opasnosti i zajedničkog interesa. Platforma koegzistencije je dovoljno široka, a forum Ujedinjenih nacija sve univerzalniji, pa je svjetska organizacija ne samo prebrodila sve dosadašnje krize već i narasla do 115 članica i tretiranja problematike koju su autori Organizacije prije dvije decenije podredili izvršavanju onog glavnog i osnovnog njenog zadatka: osiguranja mira. Ujedinjene nacije su danas jedina univerzalna politička organizacija državâ. Na njihov rad i sastav uticale su promjene do kojih je u međuvremenu došlo u međunarodnim odnosima, što je objašnjeno u referatu druga Tita i istupanjima pojedinih diskutanata. Vrlo se rijetko desi da se brani „ opći mir" od „ općeg rata" . U stvarnosti, jačanje mira se gotovo uvijek sastoji od bezbroj akcija na rješavanju relativno manjih, konkretnih problema, koji se ne nalaze samo na političkom području već jednako i na eko-

1935

nomskom, socijalnom i drugom. Kad ovoj problematici pridodamo likvidaciju preostalih kolonijalnih tvorevina, borbu za punu i svestranu emancipaciju već oslobođenih nacija i sukobljavanje sa sve opasnijom neokolonijalističkom politikom, dobijemo glavni trenutni zadatak Ujedinjenih nacija . Međutim , da bi se mogao lakše i pravilnije ispunjavati ovaj zadatak, u Ujedinjenim nacijama treba nešto mijenjati . Treba demokratizovati njihov mehanizam, jer je on zamišljen i prihvaćen čak prije 19 godina, a otad je u svijetu došlo do promjena kakve onda, 1945, niko nije mogao sagledati u njihovom današnjem obimu i kvalitetu . Treba uskladiti s današnjim potrebama i njihov ustav - Povelju . Na našu inicijativu , u završnom dokumentu Kairske konferencije neangažovanih zemalja navedeno je devet načela koegzistencije, pa se preporučuje Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija da na svom jubilarnom zasjedanju u jesen 1965. prihvati deklaraciju o njima. U Povelji se već nalaze bitni elementi koegzistencije, ali iskustvo gotovo svake nacije nalaže da se ide dalje , da se razrade ova načela, što predstavlja prema riječima druga Tita na XVIII zasjedanju Generalne skupštine ,,fundamentalno političko pitanje". U kairskoj deklaraciji navedena su osnovna načela koegzistencije političke koncepcije, koja omogućava historijski proces razvijanja socijalističkih društvenih odnosa kako u nezavisnim zemljama tako i u onima koje to još nisu . Da bi se taj proces neometano razvijao , potreban je mir. Danas je u ovoj komisiji spomenut čitav niz problema koji muče svijet: kolonijalizam i neokolonijalizam, naoružanje, disproporcije u privrednoj razvijenosti pojedinih zemalja i područja, rasizam , razni vidovi hegemonizma i dominacije i drugi. Budući da svi ti problemi otežavaju napore miroljubivih snaga, oni na ovaj ili onaj način dolaze pred Ujedinjene nacije, jer krše bar jedno od devet formuliranih načela koegzistencije, od prava na potpunu nezavisnost i samoopredeljenje do dužnosti uzdržavanja od svakog korišćenja prijetnje ili sile . Uzmemo li bilo koji slučaj iz aktuelne svjetske situacije - invaziju u Kongu, diskriminaciju u svjetskoj trgovini, rasizam u Južnoj Rodeziji ili Južnoafričkoj Uniji , rat u Vijetnamu , pritisak na Kubu , prijetnje Kambodži itd. - dolazimo do istog rezultata: do sukoba s nekim od načela koegzistencije .

1936

U zahtjevu za kodifikaciju načela koegzistencije nema ni trunke eventualne naivnosti da će u međunarodnoj suradnji sve biti savršeno čim dođe do kodifikacije . U bogatom dokumentarnom materijalu Ujedinjenih nacija, od rezolucija do deklaracija , skeptici vrlo lako mogu naći izglasane norme koje kasnije, u svakodnevnoj praksi, nisu poštivane . Jučer je, na primjer, bila 16. godišnjica Opće deklaracije o pravima čovjeka, a velik dio naših suvremenika u raznim krajevima svijeta ne uživa mnoga od tih prava. No, upravo na tom primjeru možemo istaći da su duh i slovo Deklaracije sigurno pomogli da se poštuju pojedina prava. Dosadašnje stanje međunarodnih odnosa i praksa olakšali su mnogim vladama da ne idu do kraja u ostvarenju prava iz Deklaracije. Potrebno je, prema tome, novo pribjegavanje moralno-političkoj prinudi da odgovorne vlasti u cijelosti prisvoje Deklaraciju o ljudskim pravima. Slično bi se moglo reći i za borbu protiv kolonijalizma, koja je jedna od glavnih preokupacija neangažovanih zemalja i drugih članica Ujedinjenih nacija. Deklaracije i rezolucije su prihvaćene , u Povelji se također govori o dostojanstvu i slobodi čovjeka, pa ipak se i dalje sprovodi nedopustiva kolonijalistička praksa. No, s druge strane , kada je završio drugi svjetski rat, više je ljudi živjelo u kolonijalnom ropstvu nego u slobodnim ili poluslobodnim državama. Danas govorimo samo o posljednjim kolonijalnim uporištima , ali zato moramo upozoravati na sve ozbiljnija ispoljavanja neokolonijalističke politike . Progresivne snage u Ujedinjenim nacijama sučeljavaju se s pojačanim otporom kolonijalnih sila protiv napora da daju slobodu svim preostalim zavisnim teritorijama. Ove sile imaju i svoje pomagače. One se suprotstavljaju , same ili uz pomoć svojih vojno-političkih grupacija, borbi pretežne većine članica svjetske organizacije za eliminisanje kolonijalnih odnosa. Na ovom je području nastupio još jedan novi kvalitet. Pojedina tijela Ujedinjenih nacija postavljaju i razmatraju kolonijalne probleme kao političke teme, koje prijete međunarodnom miru i sigurnosti. Tome su dale svoj doprinos i neangažovane zemlje, koje su i na svojoj konferenciji u Kairu početkom oktobra ove godine istakle svoje duboko uvjerenje da „ imperijalizam, kolonijalizam i neokolonijalizam predstavljaju osnovni izvor međunarodne zategnutosti i sukoba". U Ujedinjenim nacijama je, dalje, preovladalo saznanje o međusobnoj isprepletenosti političkih, ekonomskih i socijalnih pro-

1937

blema. Sa svakim zasjedanjem raste intenzitet zahtjeva da počne rješavanje ekonomske problematike. U ovom slučaju dolazi do većeg jedinstva akcije i brojnije grupe zagovarača ovakvog nastupa nego na bilo kom drugom području . Zanimljivo je da se i sama nadležnost za razmatranje ekonomskih tema pomjerila sa Ekonomsko-socijalnog savjeta na Generalnu skupštinu, koja je i inače, od dolaska novih članica, izmijenila svoj status i karakter, pa je postala ne samo inicijator već i sprovodnik osnovnih akcija u borbi protiv raznoraznih nedaća, od kolonijalizma i rasizma preko naoružanja do ogromnih ekonomskih razlika među zemljama. Život je korigovao slovo Povelje . Velike sile, koje su se prve dogovarale o izgledu Ujedinjenih nacija, osigurale su sebi privilegovana mjesta u Savjetu bezbjednosti koji je, po svojoj dužnosti glavnog zaštitnika međunarodnog mira i sigurnosti , trebalo da bude i dominantno tijelo svjetske organizacije . „ Kome je mnogo dato, od toga se mnogo i traži❞ - jednom je zapisao Lenjin. To bi se moglo primjeniti i na ulogu i mjesto velikih sila u Ujedinjenim nacijama. One su najmoćnije, one su najodgovornije u izboru dileme između rata i mira, ali hladnoratovski odnosi su onemogućili njihovu suradnju. Istovremeno , svjetska organizacija se više nego udvostručila primivši u svoje redove mlade tek oslobođene nacije . One su sve zastupljene u Generalnoj skupštini , i tako se u relativno kratkom roku ojačao autoritet ovog organa, u kome svih 115 zemalja-článica ravnopravno i mjerodavno odlučuje o tačkama koje su na dnevnom redu . Ovo je samo jedna od novina koje Ujedinjenim nacijama pružaju veliku mogućnost da razviju i obogate svoju djelatnost . Puna afirmacija politike neopredjeljivanja, stavovi novooslobođenih zemalja, razmatranja ekonomskih, socijalnih i drugih tema uporedo s političkim , miroljubiva politika SSSR-a i većine socijalističkih zemalja, nova situacija u svjetskim razmjerima - sve su to elementi koji su uticali na spomenutu evoluciju rada pojedinih organa Ujedinjenih nacija i na proširenje zone njihove djelatnosti . To također olakšava zadatak naprednim, miroljubivim snagama u Ujedinjenim nacijama da obuzdaju tendencije koje predstavljaju kočnicu zbližavanja naroda i ujedinjavanja svijeta i koje su bile izvor međunarodne zategnutosti. Uspjeh ove borbe ovisi o uspjehu miroljubivih snaga da se aktivna koegzistencija primjenjuje u praksi država . Dok tako ne bude, neangažovane i druge miroljubive nacije ne mogu postići potreban uspjeh u suzbijanju negativnih tendencija savremenog

1938

zaobilaženja, degradiranja i omalovažavanja Ujedinjenih nacija. (Aplauz.)

PREDSEDAVAJUĆI, RATO DUGONJIĆ :

Ima riječ drug Ljubo Vučković, delegat iz JNA. LJUBO VUČKOVIĆ : Drugovi i drugarice, Razoružanje je svakako jedan od najkrupnijih problema koji se već duže vremena postavlja pred čitavo čovječanstvo. Socijalistička Jugoslavija i Savez komunista s najvećom pažnjom prilaze ovom pitanju i prednjače u traženju puteva koji bi vodili ka potpunom razoružanju. Za rješenje ovog problema zainteresovani su svi komunisti i drugi pripadnici JNA, jer se radi o armiji koja je u cjelini okrenuta miru i bezbjednosti mirnih uslova izgradnje socijalizma u našoj zemlji . Mada najveća odgovornost za uspjeh razoružanja leži na velikim nuklearnim silama, sve više se u tom pravcu angažuju neangažovane zemlje i zemlje socijalizma. Težeći očuvanju mira i sprečavanju ratne katastrofe, neangažovane zemlje nastoje da za čovječanstvo oslobode velika materijalna bogatstva koja se danas troše na nuklearna i druga oružja a koja bi se mogla mnogo korisnije upotrebiti za ekonomske, društvene i kulturne potrebe svih naroda. Prema procjenama Ujedinjenih nacija iz 1962. godine, oko 120 milijardi dolara troši se godišnje na proizvodnju oružja i održavanje oružanih snaga u svijetu. Ova suma jednaka je ukupnom nacionalnom dohotku polovine čovječanstva. Ili , u upoređenju sa svjetskim proizvodom, vojni troškovi iznose oko 10% cjelokupne proizvodnje u svijetu. Oko 50 miliona ljudi radi u oblasti naoružanja. Od toga 20 miliona nosi uniforme, a 30 miliona je zaposleno u proizvodnji oružja. Preko 16.000 fabrika svim svojim kapacitetima proizvodi oružje. Svakog dana se za izradu oružja troši 335 miliona dolara! Rashodi SAD za naoružanje porasli su tokom posljednjih 13 godina za 300 % , da bi u 1961. godini dostigli fantastičnu cifru od 50 milijardi dolara.

Govoreći pred Generalnom skupštinom Ujedinjenih nacija 1960. godine, drug Tito je pomenuo zapanjujuću činjenicu da

1939

ukupna jednogodišnja pomoć svjetske organizacije nerazvijenim zemljama nije bila veća od cijene jednog jedinog bombardera . A stručnjaci smatraju da svijet danas ,,raspolaže" sa 75 do 100 hiljada vojnih aviona! Tom prilikom drug Tito je rekao: „ Kakve apsurdne razmjere zauzima sve žešća trka u naoružavanju i koliko su negativne njene posljedice za čovječanstvo može se ilustrovati na mnogo načina, i ja zato ne namjeravam da to ovdje činim . Ali činjenica da , na primjer, jedan superbombarder B-70 staje koliko i iznos cjelokupne pomoći date preko Ujedinjenih nacija u toku jedne godine za razvoj nedovoljno razvijenih zemalja pokazuje, sama po sebi , da se hitno mora napustiti put kojim se sada ide ." Zaista, kada bi se samo fantastični iznos od 120 milijardi dolara, koliko se godišnje troši na naoružanje, investirao u poljoprivredu -- svjetska proizvodnja hrane bila bi udvostručena, a problem gladi i nedovoljne ishrane , koji još uvijek pritiskuje ogroman dio svijeta, bio bi uspješno riješen . U tom slučaju razoružanje ne bi donijelo samo sigurnost i bezbjednost ljudskom rodu, već i neocjenjive ekonomske koristi i za nerazvijene i za razvijene zemlje ; ono bi za sve narode značilo impozantan porast životnog standarda. Znači , svijet bez oružja ne bi bio samo spokojniji i srećniji , nego i bogatiji. Zato je danas razoružanje najhumaniji zadatak progresivnog čovječanstva i najveći prilog svjetskom miru , ili , kako reče drug Tito u svom referatu na ovom Kongresu : „Umjesto trošenja ogromnih sredstava za dalju trku u naoružanju bilo bi od ogromne koristi ako bi se bar jedan mali dio tih sredstava upotrebio za pomoć zemljama u razvoju. Time bi se ujedno likvidirali svakojaki elementi raznih sukoba i napetosti u svijetu ." Danas se, istina, čine napori da se ovaj cilj postigne, ali ne možemo biti zadovoljni rezultatima . Neophodno je da sve progresivne snage svijeta, a u prvom redu socijalističke i neangažovane zemlje, još odlučnije i jedinstvenije povedu akcije za brže iznalaženje pozitivnih rješenja . Opasnost od fatalnog nagomilavanja nuklearnog oružja je očigledna. Nedavna eksplozija u kineskoj provinciji Sinkjang još jednom je upozorila čovječanstvo na opasnost koja mu prijeti ukoliko se što prije ne stane na put širenju nuklearnog oružja i ne pristupi uništenju svih postojećih zaliha. Nuklearni „ klub ” danas ima pet članova, a poslije desetak godina taj bi se broj mogao udvostručiti, pa čak i utrostručiti. Dosadašnji napori da se spriječi povećanje broja zemalja koje posjeduju nuklearno oružje nisu dali očekivane rezultate . Naj-

1940

bolji način da se to spriječi jeste pristupanje postepenoj kontrolisanoj denuklearizaciji zemalja koje posjeduju ovo oružje, mada samo potpuno uništenje svih nuklearnih i drugih oružja može donijeti čovječanstvu spokojstvo i sačuvati ga od opšte katastrofe. Svjesni smo toga da je borba protiv širenja nuklearnog oružja veoma složena . Temeljito istraživanje svih puteva koji bi mogli dovesti do uspjeha, uz maksimalno angažovanje svih miroljubivih snaga u svijetu , nesumnjivo bi urodila plodom. Deklaracija Kairske konferencije neangažovanih zemalja dala je realnu platformu za konstruktivno prilaženje problemu razoružanja . Taj put neće biti bez prepreka, uspona i padova. Snage koje se suprotstavljaju razoružanju nisu za potcjenjivanje. One će svojom destruktivnom politikom stalno nastojati da onemoguće iznalaženje pozitivnih rješenja. Bolesne ambicije i kompleksi pojedinih zemalja da posjeduju vlastito nuklearno oružje da bi se autoritativnije razmahivale varnicama rata, predstavljaju ozbiljnu smetnju nastojanjima miroljubivih snaga da svijet oslobode straha od uništenja nuklearnim oružjem. Ovogodišnje zasjedanje Generalne skupštine UN je pogodna prilika da se miroljubive snage založe za nastavljanje procesa razoružanja, uklanjajući , makar i postepeno, sa tog puta strah od razoružanja i nepovjerenje među glavnim nuklearnim silama. Na stranicama nekih listova zapadnih zemalja mogu se pročitati mišljenja da bi razoružanje narušilo ravnotežu postojećih snaga u svijetu i da bi se time stvorili uslovi za ratni sukob! Ako se smatra da princip ravnoteže snaga obezbjeđuje mir, onda neka on ostane, ali neka se ostvari u svijetu bez oružja, a ne u svijetu do zuba naoružanom . To bi bila stvarna ravnoteža snaga. Jer, po riječima druga Tita na XV zasjedanju Generalne skupštine UN : „ Današnja takozvana ravnoteža u naoružanju ostvarena je na tako visokom i opasnom nivou vojne tehnike da u stvari svakim danom sve više gubi svoj smisao . Ta ravnoteža ne donosi bezbjednost, kako žele da nas uvjere pristalice odgovarajuće politike . Naprotiv, ona se pretvara u stanje potpune nesigurnosti i stalne smrtne opasnosti za čovječanstvo ." Razne teorije o tome da se lokalnim ratovima mogu rješavati postojeće suprotnosti u svijetu , da se čak i eventualni rat krupnijih razmjera može voditi uglavnom klasičnim oružjem, uz upotrebu samo taktičkog nuklearnog oružja — kojim bi bili, navodno, tučeni isključivo vojni ciljevi ― predstavljaju veliku obmanu i direktnu opasnost pe svjetski mir.

1941

Jedini put je, bez sumnje, konstruktivno i iskreno prilaženje problemu razoružanja. Druge alternative nema. Stoga ćemo podržati sve akcije miroljubivih snaga koje idu u prilog makar i djelimičnom razoružanju . Mi smatramo da treba smjelo, postupnim mjerama ići ka potpunom razoružanju . U prvoj fazi bilo bi neobično dobro kad bi se postigli makar i djelimični uspjesi kao, na primjer: proširenje Moskovskog sporazuma i na podzemne nuklearne probe , smanjivanje nacionalnih armija i naoružanja, smanjivanje vojnih budžeta, neširenje nuklearnog oružja na nove zemlje, smanjivanje i potpuno povlačenje trupa sa stranih teritorija, ukidanje baza koje su ranije imale prvenstveno vojni značaj , a danas, pored toga, služe i za političke ucjene itd. Za ovakav početak razoružanja treba se svestrano zalagati , dajući mu uvijek nove i nove impulse . To je jedini put da se čovječanstvo oslobodi katastrofe nuklearnog rata. Pripadnici Jugoslovenske narodne armije svesrdno podržavaju akcije Saveza komunista i našeg državnog rukovodstva u borbi za stavljanje ogromne nuklearne energije u miroljubivu službu čovječanstva, za potpuno razoružanje i za jačanje trajnog mira u svijetu. (Aplauz.)

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ : Ima riječ drug Ivan Božičević, član CK SKJ . IVAN BOŽIČEVIĆ : Drugovi i drugarice, Dozvolite mi da istaknem neka pitanja koja posebno okupiraju pažnju Saveza boraca narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije u njegovoj spoljnopolitičkoj aktivnosti . Jedno od tih pitanja jeste podeljenost boračkog sveta, posebno u Evropi, koju nam je u nasleđe ostavio hladni rat . Svetska federacija bivših boraca, koja okuplja 164 boračka udruženja iz 52 zemlje uključujući i Jugoslaviju, nema u svom sastavu udruženja iz drugih socijalističkih zemalja (SSSR, Poljske, ČSR i drugih) , kao ni udruženja nekih afričkih zemalja (Alžira, Etiopije, Sudana i dr.) . Danas, u uslovima relativnog popuštanja međunarodne zategnutosti, mi se sa ovakvim stanjem ove organizacije još manje možemo pomiriti . Ovo utoliko pre što se radi o udruženjima koja su aktivni pobornici mira. Zasad je situacija još uvek takva da međunarodne

1942

Svetska organizacije bivših boraca i učesnika pokreta otpora federacija bivših boraca i Međunarodna federacija učesnika pokreta otpora -- idu na dva koloseka ; organizuju odvojene međunarodne konferencije i skupove; razmatraju ista ili slična pitanja od zajedničkog interesa i o njima najčešće zauzimaju slične principijelne stavove . Tu nije reč samo o pitanjima mira, o borbi protiv ponovnog oživljavanja nacizma, o kažnjavanju nacističkih ratnih zločinaca , o obeštećenju žrtava nacističkih progona i poboljšanju međunarodnog statusa učesnika pokreta otpora i sl. -- već i o nizu pitanja iz oblasti socijalne i medicinske zaštite bivših boraca i učesnika pokreta otpora i razmeni iskustava u cilju unapređenja te zaštite . Pozitivan kurs u razvoju međunarodnih odnosa, kome su doprinele i međunarodne i nacionalne boračke organizacije, a koji bitno utiče na stanje i ponašanje u boračkom svetu , doveo je u poslednje vreme do niza bilateralnih i međunarodnih sastanaka i susreta između boračkih organizacija zemalja iz raznih delova sveta i različitih društvenih i političkih sistema . Ovi susreti pokazuju stvarna raspoloženja i težnje najvećeg dela nacionalnih boračkih organizacija ka najširoj saradnji, bez obzira na ideološke i druge razlike, njihovu spremnost da što više doprinesu učvršćenju mira, miroljubivom rešavanju gorućih međunarodnih problema i razvijanju prijateljstva među narodima. Naš Savez je godinama ulagao i ulagaće i nadalje znatne napore da bi se otvorili svi putevi i uklonile sve prepreke koje stoje na putu svestranoj saradnji svih kategorija bivših boraca i žrtava rata u svetu. Drugo pitanje iz oblasti međunarodnog angažovanja SUBNOR-a o kome bih hteo da kažem nekoliko reči tiče se nekih specifičnih interesa naše zemlje i odnosa Jugoslavije sa SR Nemačkom. Ovde, pre svega, mislim na jugoslovenski zahtev za obeštećenje žrtava nacizma i zabranu rada subverzivnim organizacijama jugoslovenskih kvislinga na teritoriji SR Nemačke, kao i na odbranu moralnih i ljudskih vrednosti naše NOB i revolucije od povremenih i grubih napada i kleveta od strane nacističkih elemenata i jednog dela zapadnonemačke štampe . Poznato je da Jugoslavija spada među one zemlje koje su u toku drugog svetskog rata podnele najveće ljudske i materijalne žrtve . Nemački nacisti su jugoslovenske građane masovno i svirepo ubijali i proganjali . Oko jedan milion i pedeset hiljada nezaštićenih jugoslovenskih građana ubijeno je u toku drugog svetskog rata od strane nemačkih nacista , što znači blizu devet procenata ukupnog broja Jugoslovena, a oko 23 % celokupnog stanov18 VIII kongres , III 1943

ništva Jugoslavije bilo je direktno podvrgnuto raznim vidovima terora i progona. Pa i pored svega toga, ni do danas, dvadeset godina posle rata, SR Nemačka nije obeštetila i još uvek odbija da pristupi razgovorima o obeštećenju jugoslovenskih žrtava nacizma. Jugoslavija je pripadala takozvanoj „ pariskoj grupi" zemalja koje su Potsdamskim sporazumom upućene da regulišu svoja reparaciona potraživanja, pa time i problem obeštećenja žrtava nacizma, sa današnjom SR Nemačkom. Za razliku od svih drugih zemalja ove grupe, Jugoslavija je jedina među njima kojoj je SR Nemačka uskratila pravo na obeštećenje. Ona je dala obeštećenje Austriji i Izraelu s kojim takođe ne održava diplomatske odnose, pa čak i španskoj „ Plavoj diviziji ", koja se borila protiv saveznika na istočnom frontu. Ovakav stav vlade SR Nemačke prema Jugoslaviji nema nikakvog opravdanja. Obeštećenje jugoslovenskih žrtava nacizma moralna je i pravna obaveza SR Nemačke, i mi ne možemo dopustiti da se ovo , za nas krupno pitanje koje duboko tangira ne samo boračku već i celokupnu jugoslovensku javnost, tretira sa stanovišta sadašnjih spoljnopolitičkih kombinacija i interesa vlade SR Nemačke . Obeštećenje jugoslovenskih žrtava nacističkih progona, kao, uostalom , ni sami progoni u toku drugog svetskog rata, nema nikakve veze s posleratnom podelom Nemačke i sa Halštajnovom doktrinom . Umesto ispunjenja duga časti, kako je svojevremeno obaveze obeštećenja nazvao sâm Adenauer, i plaćanja obeštećenja jugoslovenskim žrtvama nacističkih progona u SR Nemačkoj , vrše se grubi napadi na ove žrtve i narodnooslobodilačku borbu naroda Jugoslavije, koji povremeno poprimaju karakter prave antijugoslovenske kampanje. Nemamo nikakvog osnova da verujemo da su ovi napadi slučajni i da nisu deo smišljene politike određenih krugova u SR Nemačkoj čiji je cilj da pomoću falsifikata i obmana međunarodne javnosti dovede u sumnju obaveze SR Nemačke i prikriju razmere i svirepost nacističkih zločina izvršenih u Jugoslaviji. Ogromna većina boračkih organizacija u svetu se suprotstavila ovoj kampanji, te je jasno i otvoreno podržala opravdane zahteve našeg Saveza za obeštećenje; osudila je antijugoslovensku aktivnost emigrantskih organizacija, a stav vlade SR Nemačke prema Jugoslaviji ocenila štetnim po mir i međunarodnu saradnju . Treće pitanje o kome bih takođe želeo da kažem nekoliko reči je pitanje borbe protiv ponovnog oživljavanja nacizma. U svetu danas postoji i deluje velik broj nacističkih organizacija, sa desetinama hiljada aktiva, koje izdaju svoje listove i publikacije u

1944

stotinama hiljada primeraka, objavljuju javno svoje programe i propagiraju svoju ideologiju", povezuju se na međunarodnom planu, organizuju velike mitinge , međunarodne susrete i manifestacije itd . Sve ove organizacije, prožete šovinizmom i revanšizmom, truju međunarodnu atmosferu, suprotstavljaju se popuštanju međunarodne zategnutosti, razvijanju saradnje i prijateljstva među narodima i predstavljaju pretnju miru u svetu . Ne treba naročito naglašavati da takvih organizacija ima najviše na teritoriji SR Nemačke i da tamo postoje najpogodniji uslovi za njihovo delovanje , jer se čitav niz istaknutih nacista i danas nalazi na ključnim pozicijama u ovoj zemlji, počev od državne uprave i vojske pa do privrede i kulture. Zabrinutost demokratske i antifašističke javnosti, a posebno našeg članstva i naše javnosti izazvala je i nedavna izjava zvaničnog predstavnika zapadnonemačke vlade da će ona početkom maja iduće godine obustaviti dalje gonjenje nacističkih ratnih zločinaca . SR Nemačka nije ni približno izvršila svoje međunarodne obaveze u gonjenju i kažnjavanju nacističkih ratnih zločinaca . Prema verodostojnim informacijama, tamo je sve do danas, 20 godina posle rata, uspelo da izmakne svakoj kazni i odgovornosti blizu 30.000 ratnih zločinaca. Ova odluka vlade SR Nemačke o obustavi gonjenja nacističkih ratnih zločinaca znači ne samo prenebregavanje svih međunarodnih pravnih i moralnih obaveza SR Nemačke da goni i kažnjava ratne zločince , već daje novi podstrek pronacističkim elementima i u SR Nemačkoj i van nje da nastave sa svojom aktivnošću i podrivanjem mira i međunarodne saradnje.

Međunarodne boračke organizacije , a posebno evropske, među njima i naš Savez, aktivno se suprotstavljaju ovakvim tendencijama i razvoju stvari u SR Nemačkoj . One upozoravaju na ovu opasnost i smatraju borbu protiv nacizma sastavnim delom borbe za mir; traže likvidaciju nacističkih organizacija i zabranu njihovog rada; zahtevaju od vlade SR Nemačke da obešteti žrtve nacističkih progona u Jugoslaviji i da preispita svoju odluku i produži rok gonjenja nacističkih ratnih zločinaca . (Aplauz ) .

1945

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ : Ima riječ drug Krste Markovski, član CK SKJ. KRSTE MARKOVSKI : Drugovi i drugarice, Drug Tito je na Kongresu rekao da ,,neokolonijalizam nije manje opasan po mir u svijetu od klasičnog kolonijalizma". Od ogromnog kolonijalnog carstva pod klasičnim kolonijalnim sistemom ostalo je još 53 miliona stanovnika i oko 7% teritorija u svetu . Dominantan odnos javlja se u neokolonijalizmu . To nije sasvim nova pojava . Lenjin je ukazivao da posedovanje kolonija u formi političke aneksije nikad nije bio cilj imperijalizma nego samo sredstvo za ekonomsku aneksiju , koja je uvek predstavljala glavni cilj , i da je „ ekonomska aneksija savršeno ostvarljiva bez političke aneksije". Znači da su se prve pojave neokolonijalizma u Lenjinovo doba pretvorile u karakterističan odnos u današnje vreme. Na područja koja su ranije pripadala isključivo kapitalu pojedinih kolonijalnih metropola sada se ubrzano infiltriraju kapitali drugih sila i dolazi do još veće koncentracije monopolističkog i finansijskog kapitala. U prilog zadržavanja starih kolonijalnih odnosa deluju i ekonomska kapitalistička udruženja, zadržavajući proces uspostavljanja novih ekonomskih odnosa i nove podele rada. Isti efekat na nerazvijene zemlje imaju i monetarne mere razvijenih kapitalističkih zemalja kao što su: povećanje rezervi , stvaranje raznih aranžmana, protekcionizam itd . Manifestacije neokolonijalizma ogledaju se i na svim ostalim područjima društvenog života. Formalno neodricanje nezavisnosti novooslobođenim zemljama i zadržavanje ekonomske zavisnosti govori o perfidnosti neokolonijalizma da u novim uslovima drži velik broj novih država još i dalje u starim kolonijalnim imperijalističkim odnosima. Izgledalo je da se talnih obračunavanja poslednji događaji u interesa reakcionarni otvorene agresije .

1946

imperijalizam odrekao starih metoda brus novooslobođenim zemljama . Međutim , Kongu govore da u obezbeđivanju svojih imperijalistički krugovi ne prezaju ni od

Postojanje velikog broja vojnih baza na teritorijama novooslobođenih zemalja ne može se sada objasniti samo usled potreba hladnog rata . Vojne baze sve više dobijaju ulogu da drže pod dominacijom pojedine narode i da sprečavaju širenje uticaja novooslobođenih zemalja i zaštićuju ekonomske interese iz starog kolonijalnog odnosa. I na ideološkom polju neokolonijalizam širi razne teorije, kako bi opravdao svoje postupke i stanje odnosa sa zemljama u razvoju. Tako se, na primer, šire teorije o čisto poljoprivrednom i ekstraktivnom ekonomskom razvoju ovih zemalja, vrši se antikomunistička propaganda i dokazuje da neokolonijalizam „,,samo spasava" ove zemlje od komunističkog zla, da je odlaskom kolonijalnih sila sa ovih područja nastao „ vakuum" koga treba ispuniti njihovim učešćem i uticajem itd. Ne bismo mogli da prećutimo izvesne poteškoće , slabosti i greške koje su se javljale naročito u ranijim razdobljima u odnosu socijalističkih zemalja s novοoslobođenim i nerazvijenim zemljama . Drug Tito to karakteriše kao protivrečnost „ između novih kretanja u pravcu socijalizma mnogih novooslobođenih zemalja i skučenih dogmatsko-birokratskih mjerila o tome kretanju”. Očigledno je da se ne shvata sav značaj i širina društvenoekonomskog razvitka zemalja u razvoju , njihova progresivna i socijalistička orijentacija. Naime, još ima shvatanja da ove zemlje nisu u procesima svetskog socijalističkog sistema, već da predstavljaju rezervu" tom sistemu, da su one „ zone mira” i da se još ne može govoriti o njihovoj socijalističkoj orijentaciji . Pri tome, dogmatičari ponovo potežu pitanje razgraničenja faza razvoja revolucije, pitanja rukovodeće uloge komunističke partije, određivanja klasnog karaktera političkih snaga i vlada itd. U lepljenju etiketa šta je šta i ko je ko vidnu ulogu imaju kineski rukovodioci . Njihov dvoličan odnos postaje sve jasniji zemljama u razvoju . Oni naročito dovode u pitanje socijalističku orijentaciju pojedinih zemalja, koristeći pri tome sve stare šeme . Iza toga se jasno krije neverovanje u progresivne snage koje stoje na čelu novooslobođenih zemalja, kao 1 neverovanje u to da će one u ovim uslovima, sa osloncem na socijalističke zemlje i druge napredne snage u svetu moći da se orijentišu i izgrađuju svoje zemlje na socijalističkim osnovama. Ove zemlje su u svom razvitku postigle vidne rezultate i potvrdile svoju socijalističku orijentaciju . Primeri novooslobođenih zemalja da u društveno-ekonomskom razvoju vrše podruštvlja-

1947

vanje sredstava za proizvodnju, uvode plansku privredu, razvijaju intenzivno državni sektor privrede, razvijaju zadrugarstvo na novim osnovama, zatim da pružaju odlučan otpor imperijalističkim i reȧkcionarnim krugovima i da brane svoju nezavisnost, da se bore za mir, za ravnopravnije ekonomske odnose i daju otpor neokolonijalizmu sve to govori kakva je orijentacija ovih zemalja u društvenom razvitku . U izveštaju i referatu druga Tita ističe se saradnja SKJ i SSRNJ kao i drugih organizacija sa progresivnim narodnim i nacionalnooslobodilačkim pokretima Afrike, Azije i Latinske Amerike predstavljala jednu od najznačajnijih komponenti celokupne naše međunarodne aktivnosti . SKJ i SSRNJ imali su višegodišnje veze saradnje s mnogim nezavisnim državama Afrike još za vreme njihove borbe za nezavisnost, a sada s pokretima koji su na vlasti u Africi i Aziji . Pozitivno utiče na još širu saradnju razvoj novooslobođenih zemalja Afrike i Azije, težnja pre svega za oslobođenje od ekonomske zaostalosti i stare političke strukture , što se u većini zemalja odvija uz socijalističku orijentaciju rešenja za mnoga unutrašnja pitanja društveno-ekonomskog razvoja . Dosledna spoljna politika naše zemlje u duhu aktivne miroljubive koegzistencije i nesvrstavanja imala je i ima za cilj da pomogne gorepomenuta društveno-ekonomska kretanja u ovim zemljama i pruži aktivnu podršku narodima koji se još bore za svoje oslobođenje, a protiv svih vidova kolonijalizma i imperijalizma . Likvidacija kolonijalizma, pored ostalog, predstavlja jedan od najvažnijih uslova za očuvanje mira u svetu . Zato su SK i SSRNJ sarađivali u proteklom periodu sa svim pokretima koji su se afirmisali u borbi protiv imperijalizma i održavanja kolonijalizma. Saradnja je bila korisna za većinu pokreta Afrike. Azije i Latinske Amerike , jer se odvijala na pitanjima koja je SK u našoj zemlji rešavao na početku obnove i izgradnje, kao što su : planiranje bržeg razvoja privrede ; agrarna politika ; razvijanje učešća radnih ljudi u upravljanju društvenim poslovima, u izgradnji jedinstvenih masovnih političkih pokreta i masovnih organizacija ; obrazovanje kadrova . Narodnooslobodilački pokreti posebno su se interesovali za iskustva naše narodnooslobodilačke borbe . SKJ i SSRNJ težili su da pruže što konkretniju političku i materijalnu pomoć. Pored ostalog, učešće predstavnika SK i SSRNJ , kao i drugih organizacija, bilo je zapaženo na svim međunarodnim

1948

konferencijama i skupovima posvećenim antikolonijalnoj borbi i za ravnopravnije ekonomske odnose. SK i SSRNJ razvili su široku aktivnost u davanju moralnopolitičke podrške i u materijalnom pomaganju borbe za nacionalno oslobođenje koju vode nacionalnooslobodilački pokreti . Obim i oblici saradnje, razume se, vrlo su različiti i zavise pre svega od organizacione sređenosti, oblika borbe i aktivnosti samih pokreta kako u novooslobođenim zemljama tako i u zemljama koje sada vode bitku za svoje oslobođenje. Međutim, mora se reći da je intenzitet ovih veza s pojedinim pokretima i po područjima bio različit . Nešto su slabiji bili kontakti i saradnja s pokretima u Aziji i Latinskoj Americi dok su vrlo intenzivni bili s pokretima u Africi. Sadašnju saradnju karakteriše prevazilaženje faze međusobnog upoznavanja razvijanjem kontinuiranije saradnje. Pored političke razmene mišljenja rukovodstava, saradnja poprima sve raznovrsnije forme: prijem studijskih grupa, obuka kadrova, razmena materijala, materijalna pomoć . Razradom konkretnih planova u tom pogledu pomoći će da saradnja sa svakim pokretom posebno bude još sadržajnija. ,,Načelo ravnopravnosti i autonomije nije ideal kome teže samo komunističke partije i socijalističke zemlje. Za njega se danas bori čitavo napredno čovječanstvo , i mnoge nove države, koje su se istrgle iz zavisnog položaja i tuđe hegemonije .” Ove misli druga Tita biće za SK ideje vodilje u saradnji sa svim pokretima novooslobođenih zemalja i s pokretima koji se još bore za svoju slobodu. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ : Ima riječ drug Josip Vuk, delegat iz Zagreba.

JOSIP VUK : Drugarice i drugovi, Završetak drugog svjetskog rata nije označen samo pobjedom saveznika nad fašizmom već i nastajanjem novih odnosa u cijelom svijetu, koji su dobili sasvim nove oblike i nove sadržaje kako na političkom tako i na ekonomskom planu. Stvaranje uslova za izgradnju socijalizma u zemljama istočne Evrope , buđenje antikolonijalnih snaga u zemljama Azije, Afrike i Latinske Ame-

1949

rike i opći napredak snaga socijalizma u svijetu sve je to uslovilo niz promjena na političkoj karti svijeta. Kolonijalističke sile bile su primorane da ustupaju pred nastupom naprednih pokreta, pred snagom nacionalnih kretanja u zemljama pod kolonijalnom vladavinom. Imperijalisti su morali priznati potpuni krah kolonijalističkog sistema vladavine . Sve više zemalja Azije i Afrike dobijalo je političku nezavisnost - bar formalno i deklarativno . Mnoge od njih su u većini slučajeva, usljed ekonomske nerazvijenosti, kulturno-prosvjetne zaostalosti i niskog nivoa razvijenosti proizvodnih snaga, ostale i dalje ekonomski - a to znači i društveno i politički - zavisne od bivših metropola. Nacionalno-politička nezavisnost i formalno oslobođenje ispod kolonijalističkog jarma nisu se u isti čas mogli potpuno afirmirati upravo zbog ekonomske ovisnosti nerazvijenih zemalja u odnosu na bivše metropole. Imperijalisti koriste tu situaciju i snagom ogromnog privrednog potencijala razvijenih metropola, snagom monopola i finansijskog kapitala stvaraju novi odnos s bivšim kolonijama ekonomska zavisnost zemalja u razvoju od bivših metropola, od njihove privrede i ekonomike u cjelini. Stvara se novi oblik kolonijalnih odnosa : puna ekonomska ovisnost nacionalnih privreda novooslobođenih naroda. Međutim, sve te pojave ne idu bez većih ili manjih potresa . Prije svega, dolazi do sukoba monopolističkih krugova, naročito do sukoba državnog kapitala kapitalističkih zemalja . Politika jedne kapitalističke zemlje podriva ekonomske pozicije drugih kapitalističkih zemalja . To se naročito snažno odrazilo u nastupu američkog kapitala (privatnog kapitala uz veliku podršku države) na područja bivših francuskih, engleskih i drugih kolonija, Američki kapital koristi situaciju neraspoloženja naroda bivših kolonija prema svojim metropolama, a budući da Amerika nije posedovala kolonije u klasičnom obliku, američki kapital se mnogo lakše probijao na područja novooslobođenih naroda. Ali međunarodni imperijalistički krugovi u posljednjih desetak godina sve češće nastupaju zajedno, i to u prvom redu u borbi protiv progresivnih kretanja i revolucionarnih težnji nacionalnooslobodilačkih pokreta, koji su sve više orijentirani na put izgradnje socijalizma, što znači na put izgradnje pune ekonomske, političke i socijalne samostalnosti uopće. Naime, međunarodni imperijalistički krugovi - suočeni s činjenicom da narodi bivših kolonija ne žele ostati u ekonomskoj , pa ni političkoj ovisnosti od kapitalističkih metropola, da je svijest o nacionalnom oslobođenju prerasla u potrebu za punim socijalnim oslobođenjem,

1950

da u većini zemalja bivših kolonija narod traži punu ekonomsku emancipaciju i afirmaciju ravnopravnog položaja u međunarodnoj podjeli rada - ovi imperijalisti današnjeg historijskog trenutka ujedinjuju svoje napore da očuvaju svoje ekonomske, društvene i vojno-strateške pozicije . Upravo na toj liniji došlo je do zajedničke akcije najreakcionarnijih krugova SAD, Belgije i Velike Britanije u Kongu. Isto tako reakcionarni krugovi SAD, uz prećutno odobravanje istih takvih krugova iz Velike Britanije i drugih kapitalističkih zemalja, vode vojne operacije u Južnom Vijetnamu. Sjedinjene Američke Države, uz podršku najreakcionarnijih krugova latinskoameričkih država , permanentno vrše pritisak na Kubu. Međunarodni kapital i monopolistički krugovi podržavaju najbrutalnije oblike diskriminacije u Južnoj Africi i drugdje. Međunarodni neokolonijalistički krugovi, u borbi za očuvanje postojećeg stanja u međunarodnoj podjeli rada i međunarodnoj podjeli i organizacije tržišta, koriste se svim mogućim dopustivim i nedopustivim sredstvima: potkupljivanjem marionetskih vlada; izazivanjem državnih udara u zemljama s progresivnom orijentacijom ; sprečavanjem naprednih snaga da zauzmu odgovarajuće pozicije u vođenju nacije ka progresu ( a kada ni to nije dovoljno, tada i direktno intervenišu vojnom silom ) . Eklatantan primjer brutalnog miješanja u unutarnje stvari naroda jeste miješanje SAD u Južnom Vijetnamu i najnovija akcija SAD i Belgije u Kongu. Napori neokolonijalističkih krugova da u bivšim kolonijama osiguraju odgovarajuće pozicije svojoj privredi , ulažući kapital, prije svega, u razvoj eksploatacije primarnih proizvoda uz stvaranje nepovoljnih konkurentnih situacija za ekonomski nerazvijene zemlje, kapitalisti žele stvoriti takvu privrednu situaciju u nerazvijenim zemljama koja će na dugi rok vezati ove zemlje za superiornu privredu ekonomski razvijenih zemalja. Sve to sputava vlastite snage zemalja u razvoju i odlaže procese progresivnih kretanja u tim zemljama. Upravo zbog tih i takvih odnosa kapitalističkih krugova prema nerazvijenim zemljama veoma je značajna uloga socijalističke Jugoslavije, koju ona ima u borbi zemalja u razvoju za ekonomsku i političku emancipaciju , za stvaranje bitnih pretpostavki izgradnje socijalizma u tim zemljama, čemu teže napredne i revolucionarne snage novooslobođenih zemalja. Savez komunista Jugoslavije pruža punu moralnu podršku svim naprednim snagama zemalja u razvoju u njihovoj borbi za napredak. Veoma značajną

1951

podrška pružena je tim zemljama afirmacijom politike neangažovanosti, afirmacijom stavova usvojenih na Beogradskoj i Kairskoj konferenciji neangažovanih i akcijom za održavanje Ženevske konferencije . Kada je riječ o održavanju Ženevske konferencije, koja ima, prije svega, velik značaj u stvaranju preduvjeta za ekonomsku ravnopravnost nerazvijenih zemalja, naša zemlja činila je ogromne napore da dođe do te konferencije . O tome je drug Tito u svom referatu na Kongresu rekao : „ Jugoslavija se energično zalagala za sazivanje pomenute konferencije i bila je vrlo aktivna kako u njenom pripremanju tako i u njenom radu . Ovakva naša aktivnost je razumljiva, jer smo, kao socijalistička zemlja i kao zemlja koja se podiže iz naslijeđene zaostalosti , morali aktivno podržavati nastojanja za bolje uslove razvoja nerazvijenih zemalja i njihovu borbu protiv neokolonijalizma, pošto je ta borba i za nas od bitnog značaja." Pored moralne podrške koju daje svim pozitivnim kretanjima u zemljama u razvoju, Jugoslavija , u okviru svojih skromnih ekonomskih mogućnosti , razvija ekonomske odnose s tim zemljama. Naša ekonomska saradnja sa zemljama u razvoju dosljedna je našoj političkoj koncepciji u pogledu podsticanja ubrzanog ekonomskog razvoja nerazvijenih zemalja . Zašto Jugslavija, i pored vlastitih teškoća, razvija ekonomsku saradnju sa zemljama u razvoju imamo odgovor u stavu koji je drug Tito iznio u svom referatu na ovom Kongresu, gdje je, između ostalog, rekao : „ Bez obzira na ograničene mogućnosti Jugoslavije kao ekonomskog partnera, bitno je da smo u našim ekonomskim odnosima sa zemljama u razvoju bili dosljedni našoj političkoj akciji i našim stavovima razvijanja ekonomske saradnje sa tim zemljama i da smo prema našim materijalnim mogućnostima davali, i da ćemo davati, svoj doprinos za razvoj tih zemalja. Takva naša politika korisna je i za našu zemlju kad se ima u vidu perspektiva naših daljnjih ekonomskih odnosa sa tim zemljama .” Da bismo učinili što više na planu saradnje sa zemljama u razvoju, mi smo i preko svojih mogućnosti uzeli izvjesne obaveze samo zato da se ubrzaju procesi afirmacije novog, socijalističkog kretanja u novooslobođenim zemljama . Osim direktne ekonomske saradnje, Jugoslavija pruža stručnu pomoć u školovanju kadrova putem redovnih studija i raznim oblicima stručnog usavršavanja kadrova iz zemalja Azije, Afrike i Latinske Amerike . Značajna je i saradnja koju pružaju naši stručnjaci kao instruktori i konsultanti u mnogim zemljama u razvoju.

1952

Svi ti napori koje čini naša zemlja inicirani su politikom Saveza komunista , u želji da se ubrza napredak zemalja u razvoju. Mi tako primjerom ukazujemo kako treba razvijati ravnopravne ekonomske, kulturne i druge odnose da bi se što prije prevazišli neokolonijalistički odnosi i stvorili uvjeti punog i nesmetanog razvitka novooslobođenih naroda, da bi pobijedili novi društvenoekonomski odnosi, da bi se izvršila pravedna međunarodna podjela rada i stvorila, realna perspektiva za pobjedu socijalizma u svim zemljama u kojima se napredne snage bore i zalažu za stvaranje socijalističkog društvenog sistema. (Aplauz.)

PREDSEDAVAJUĆI, RATO DUGONJIĆ : Ima riječ drug Mirko Tepavac, delegat iz Novog Sada. MIRKO TEPAVAC : Drugarice i drugovi, Nije potrebno ovde dokazivati da je Jugoslavija, skladno svojoj politici široke međunarodne saradnje, naročito zainteresovana za svestranu saradnju sa socijalističkim zemljama. Ta zainteresovanost je oduvek postojala, a poslednjih godina je mogla da dobije i svoje vrlo razvijene praktične oblike. Tri bitna preduslova predstavljaju osnovu naše subjektivne želje i objektivne potrebe za najširom saradnjom sa socijalistič. kim zemljama. To je , pre svega, naš unutrašnji socijalistički i demokratski razvitak . Dalje, to je međunarodni položaj Jugoslavije koji karakteriše borba za mir i ravnopravne međunarodne odnose. To je, najzad, naša pripadnost međunarodnom radničkom pokretu, koja je kao što je drug Tito u referatu istakao, uvek postojala bez obzira na teškoće na koje su pri tome Jugoslavija i Savez komunista Jugoslavije nailazili . Uzimajući sve to u obzir, može se kategorički tvrditi da ne postoji nijedan naš bitan nacionalni interes koji bi bio suprotan interesu bilo koje druge socijalističke zemlje . Što Jugoslavija nema dobre odnose sa nekim socijalističkim zemljama, to ne dokazuje postojanje suprotnosti interesa nego, naprotiv, dokazuje postojanje veštačkih prepreka koje se postavljaju takvoj saradnji i nastojanja da se objektivni imperativi saradnje deformišu ili odreknu. Socijalizam , dakle, stvara bitne objektivne preduslove za razvitak aktivne saradnje i između Jugoslavije i drugih socijalistič-

1953

"

kih zemalja. Međutim, život je pokazao da bi bilo pogrešno smatrati da su samim postojanjem socijalizma već dati, automatski, i svi potrebni uslovi za dobru saradnju među njima. Kad bi socijalistički karakter jedne zemlje automatski delovao kao garancija za dobre međusobne odnose, onda ne bi dolazilo do teškoća u odnosima do kojih je dolazilo između Jugoslavije i drugih socijalističkih zemalja, a danas između socijalističkih zemalja u Istočnoj Evropi i Kine, Albanije i drugih. Najzad, kad bi samim tim faktom već unapred bili dati i svi preduslovi za aktivnu saradnju, ne bi bilo potrebno ulagati napore da se odnosi saradnje izgrade i da se savladaju prepreke koje se na tom putu pojave. Pitanje odnosa i saradnje između socijalističkih zemalja veoma je složeno, čak i onda kad za to ne postoje subjektivne prepreke, i to usled niza elemenata. Bez pretenzija da navedem sve, pomenuću samo ove : različiti stepen prethodne ekonomske i kul`turne razvijenosti, opterećenja iz buržoaskog perioda odnosa, različiti načini nastajanja socijalizma u pojedinim zemljama, posebnosti unutarnjih oblika socijalističke izgradnje i , najzad, specifičnost međunarodnog položaja i posebni interesi koje pojedine socijalističke zemlje imaju u saradnji sa trećim, nesocijalističkim zemljama . Ove okolnosti danas sve više stiču pravo uvažavanja i poštovanja. Poštovanje ovih činjenica izraz je napora međunarodnog radničkog pokreta da preodoli, s jedne strane, nacionalističke, a s druge strane, hegemonističke prepreke saradnji između socijalističkih zemalja . Zato nije čudo što su naši odnosi sa socijalističkim zemljama počeli da se uređuju upravo onda kad su pukle stege staljinističkog shvatanja odnosa i kada je socijalistički svet počeo korenito da savlađuje dogmatska opterećenja u pogledu shvatanja i prakse međunarodnih odnosa. Komunističkoj partiji Sovjetskog Saveza i Sovjetskom Savezu pripada zasluga što je ove stege razbio odlukama XX kongresa KPSS i što je kasnije , na XXII kongresu KPSS, dao osnove za dalje uspešnije razvijanje saradnje između socijalističkih zemalja. Tako se danas između Jugoslavije i osnovnog dela socijalističkih zemalja razvio novi tip odnosa, koji se zasnivaju na potpunoj ravnopravnosti i uzajamnom poštovanju, na zajednici realnih interesa u borbi za mir , demokratiju i socijalizam u svetu , na poštovanju razlika koje postoje u gledanjima na pojedina pitanja unutrašnjeg socijalističkog razvitka i međunarodnih odno-

1954

sa, pa i pitanja saradnje u međunarodnom radničkom pokretu . Ti odnosi su živo svedočanstvo da izvesne razlike u pogledima nisu , i ne smeju biti, razlog za sužavanje saradnje. Značaj pozitivnih iskustava u odnosima između socijalističkih zemalja, a u tom sklopu i između Jugoslavije i drugih socijalističkih zemalja, utoliko je veći što i danas realno postoje hegemonističke tendencije u odnosima između socijalističkih zemalja iako ih je osnovni deo međunarodnog radničkog pokreta već osudio i odbacio. Realne interese saradnje između socijalističkih zemalja nije nikada trebalo izmišljati , jer su oni oduvek postojali . Naprotiv, izmišljaju se ili preuveličavaju prepreke za takvu saradnju kad god se ne prihvata stvarna i potpuna ravnopravnost. Dosadašnja istorija odnosa između socijalističkih zemalja to potpuno dokazuje, i tu citati i fraze ništa ne mogu izmeniti na stvari. Suprotno opštem toku odnosa u međunarodnom radničkom pokretu, rukovodstvo NR Kine nije napustilo prevaziđena i osuđena gledišta da je promena unutarnje i spoljne politike pojedinih zemalja, pa čak i promena rukovodećih ljudi ili celih rukovodstava pojedinih socijalističkih zemalja, njen preduslov za svaku saradnju. Kinesko rukovodstvo ne postupa tako samo prema Jugoslaviji, čiji socijalistički karakter odriče, nego u novije vreme i prema drugim socijalističkim , pa i mnogim drugim nesocijalističkim zemljama, kada joj njeni uži interesi ne dozvoljavaju da se sakrije iza fasade tobožnje principijelnosti i borbe za ravnopravne međunarodne odnose. Nerealnost takvih zahteva shvatile su danas već i mnoge buržoaske zemlje ne zato što su napustile svoj način ponašanja, nego zato što takvu praksu današnji svet odlučno odbacuje i osuđuje . Pa ipak, suprotno neprijateljskoj politici rukovodstva NR Kine, Jugoslavija je uvek bila solidarna ako se radilo o stvarnim i objektivnim interesima kineskog naroda i njegovim opravdanim zahtevima i težnjama. U tom smislu ma koliko to izgledalo apsurdno, Jugoslavija je u praksi sprovodila politiku saradnje sa Kinom i pored njenih upornih i besmislenih pokušaja da joj nametne odnos frontalnog antagonizma i neprijateljstva . Kinesko rukovodstvo nije uspelo da natera Jugoslaviju na onakav odnos kakav ono ima prema Jugoslaviji. Na sreću, svet ne poznaje Jugoslaviju samo po monotonim člancima iz kineskih novina i ljutitih izjava njenih rukovodilaca . Zato je i sa šireg stanovišta veoma značajno što se naši odnosi sa socijalističkim zemljama u Evropi uspešno razvijaju i po suštini i po oblicima i što počivaju na načelima poštovanja neza-

1955

visnosti i ravnopravne saradnje bez neumesnih preduslova bilo koje vrste. Sovjetski Savez je prvi uzeo kurs razvijanja odnosa s Jugoslavijom i na taj način pomogao razvijanje saradnje između Jugoslavije i socijalističkih zemalja u širim razmerama. Pomenuću samo da je poslednjih godina došlo do susreta naših najviših rukovodilaca s rukovodiocima svih evropskih socijalističkih zemalja ( razume se, sem Albanije ) , uključujući tu u prvom redu susrete koje je imao Predsednik Republike , zatim da naša trgovinska razmena danas čini oko 30 odsto ukupne razmene s inostranstvom i da naše zemlje uspešno sarađuju gotovo na svim pitanjima međunarodne politike . Da li to znači da je već učinjeno sve što može da se učini u našoj uzajamnoj saradnji? Razume se da ne znači ! Jedno je, međutim, najvažnije : platforma naših odnosa je toliko široka i obostrano sagledana da omogućava daljnji veoma širok razmah uzajamno korisne saradnje . Najzad, odnosi između socijalističkih zemalja nisu izolovano područje zbivanja . Oni su deo opšteg spleta međunarodnih odnosa, u kom socijalističke zemlje čine čvrstu kariku šireg jedinstva svih miroljubivih, progresivnih i oslobodilačkih snaga u savremenom svetu. Upravo zbog toga odnosi između socijalističkih zemalja nisu interno , nego prvorazredno svetsko pitanje. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ : Ima riječ drug Danilo Purić, delegat iz Beograda . DANILO PURIĆ : Drugarice i drugovi, Kao što je već na ovom Kongresu rečeno , Savez komunista Jugoslavije prešao je težak put borbe za socijalizam u svojoj zemlji i za ravnopravne odnose u međunarodnom radničkom pokretu i, bez obzira na sva iskušenja, bio je i ostaje organski deo toga pokreta. Istorija naše revolucije i naše socijalističke zemlje svedoče o toj povezanosti , a mislim da s pravom možemo reći da je ovaj , VIII, kongres Saveza komunista Jugoslavije primer internacionalne svesti, solidarnosti i odgovornosti . Smatram da to treba istaći, ali ne zato da bismo hvalili sebe ili potcenjivali druge,

1956

nego da bi bolje razumeli svoje mesto i obaveze u uslovima koji danas postoje. Mi se nikada nismo zatvarali u sebe niti smo svoju borbu, svoje tekovine i svoje težnje izdvajali iz opšte, svetske borbe za stvar socijalizma i ljudske slobode . I to ne samo zato što smo kao komunisti i revolucionari tako opredeljeni već i zbog toga što smo duboko svesni da svet u kome živimo i delujemo nije više ono što je nekad bio , da revolucionarni preobražaji od parne mašine do kosmičke rakete ne podnose nikakve kalupe ; da progresivne snage ne mogu biti uspešne ako ignorišu ili ne razumeju promene pred kojima se, uprkos svim otporima, ruše stare granice i zablude. Nije uvek jednostavno sagledati i objasniti te promene niti bilo ko ima prava da tvrdi da ih samo on razume . Na pitanja koja život postavlja odgovori se ne mogu naći samo u mudrim knjigama ili u mudrim glavama, već u rezultatima koje čovek postiže, u praksi koja ga potvrđuje ili demantuje. Ne može se, međutim, prevideti činjenica da je upravo oko toga, oko odgovora na pitanja koja postavlja razvitak savremenog ljudskog društva došlo do dubokih raskoraka u redovima međunarodnog radničkog pokreta . Došlo je, bolje rečeno, do sukoba koji se kao što sva dosadašnja, pa i najnovija iskustva govore ne može zataškavati kompromisima i u kome nema mesta nikakvim iluzijama . Nema mesta ni dvoumljenjima, prosto zato što je reč o bitnim pitanjima daljeg razvitka socijalizma i svetskog poretka. Na jednoj strani je tendencija da se međunarodni radnički pokret, a time i progresivne snage uopšte, vrati tamo gde je bio u doba Staljina , da se revolucionarna marksistička misao svede na zbir pogodnih citata, a interesi socijalističkih zemalja, partija i pokreta podrede pragmatističkim, pa i velikodržavnim planovima jednog hegemonističkog centra. Gledan iz takvog centra, svet u očima dogmatičara izgleda jednostavan do apsurda . U njemu se vekovima ništa naročito ne menja. U njemu nema nikakvih razlika među državama, partijama i narodima. Bitka za revolucionarni preobražaj sveta svodi se tako na razmetanje revolucionarnim parolama, čime se, kao što je slučaj sa današnjom praksom kineskih rukovodilaca, nevešto i uzaludno prikriva prava namera: pokušaj da se zaustavi i onemogući proces demokratizacije u međunarodnom radničkom pokretu, u socijalističkim zemljama i u odnosima među njima. Konzervativnim, dogmatskim snagama, čiju zastavu danas nose

1957

rukovodioci kineske Partije i države, smeta upravo taj proces demokratizacije. Sudeći po tome kako postupaju prema drugim partijama i pokretima, oni, reklo bi se, organski strahuju od tog procesa i zato ne biraju sredstva i načine pokušavajući da ga zaustave ili bar osujete . Nije, dakle, reč o tome kako kinesko ili neko drugo rukovodstvo rešava svoje unutrašnje probleme i šta drugi misle o tome. Za ono što čini u svojoj zemlji svako je pre svega odgovoran pred svojim narodom i pred svojom partijom. To važi za svakoga, pa i za Kineze, kojima niko ne poriče ni ogromni teret njihovog nasleđa i spoljnog pritiska, ni specifične uslove unutrašnjeg razvitka niti pravo samostalnog delovanja. Nevolja je, međutim, u tome što oni to pravo ne priznaju drugima, što, poput Staljina, pokušavaju da se nametnu svima. Tu suštinu sukoba ne može da prikrije nikakvo žongliranje citatima iz marksističkih spisa, bez obzira na zamornu upornost kineskih i drugih dogmatičara. 1 Do polarizacije u međunarodnom radničkom pokretu nije došlo zbog razlike u mišljenjima, nego zbog različitih ciljeva. Dogmatizam nije samo teorijska pozicija, nego praktična politika; nije nešto što postoji u glavama pojedinaca ili grupa, nego određen stav prema životnim problemima ; način rada, a ne samo način mišljenja; društvena pozicija, a ne samo knjiška koncepcija . Dogmatizam u današnjim uslovima socijalističkog i uopšte svetskog razvitka nije moćan i opasan zato što na pitanja koja društveni razvitak postavlja odgovara nemoćnim frazama, nego zato što se iskaljuje na ljudima, što se pretvara u nasilje nad društvenim i međunarodnim odnosima, što svim pa i najbezobzirnijim sredstvima pokušava da zaustavi oslobađanje socijalističkih zemalja, radničkih i progresivnih pokreta od konzervativnih , birokratskih i uopšte nedemokratskih stega i prepreka. Samo se po sebi razume da napredne snage socijalizma i progresa ne mogu biti neodlučne ili pasivne pred takvim pokušajima. One nisu odbacile hegemonizam staljinski da bi prihvatile kineski , ili bilo koji drugi . One se ne mogu uspešno boriti protiv dogmatskih deformacija na jednoj , a praviti kompromise s dogmatizmom na drugoj strani . Ne mogu se zavaravati iluzijama da je sukob oko sudbonosnih pitanja savremenog socijalizma prolazna neprilika koja se može otkloniti apstraktnim formulama željenog jedinstva, ćutanjem i kompromisima u ime viših ciljeva", ili , pak, verbalnim dvobojima i taktiziranjem, u kojima se živa dinamika

1953

socijalističke borbe i razvitka svodi na nekoliko uprošćenih, statičnih formula za potrebe propagandnih aparata . Saznanje da takva kolebanja i odstupanja mogu samo da uspore proces demokratskog jačanja i napretka savremenog socijalizma dolazi sve jače do izražaja i nalaže svakoj istinski revolucionarnoj zemlji i partiji sve odlučniju borbu za demokratska rešenja svih, pa i najvećih, kako unutrašnjih tako i spoljnih suprotnosti. Izbor takvog puta i borba za takva rešenja postaju, čini se, karakteristični za većinu socijalističkih zemalja, komunističkih i radničkih partija i progresivnih pokreta širom sveta. Naravno da do toga ne dolazi samo zato što se takav put subjektivno želi, već pre svega zato što sâm život pokazuje i opominje da drugim putem ne može doći do socijalizma, da je birokratija iz koje se dogmatizam i razvija i na koji se on oslanja plod zaostalosti , a ne sredstvo za kovanje budućnosti, da socijalizam kao plemeniti ljudski ideal mogu graditi samo slobodni ljudi , da svetski sistem socijalizma može da sačinjava samo zajednica ravnopravnih, nezavisnih naroda. Sagledavanju tih osnovnih karakteristika savremenog socijalističkog razvitka, odnosno pravih uzroka i mogućnih posledica današnjeg stanja u redovima međunarodnog radničkog pokreta, naš Kongres je, po mome mišljenju, pružio izvanredno veliki doprinos. Iz referatâ koji su sa stanovišta stvaralačkog marksizma prikazali mesto i ulogu SKJ i socijalističke Jugoslavije u svetskoj borbi za socijalističke ideale i progresivni razvitak međunarodne zajednice jasno proizlazi i naša velika obaveza kad je reč o praćenju, proučavanju i tumačenju stanja i pojava u razvitku međunarodnog radničkog pokreta. Komunisti i svi radni ljudi Jugoslavije prate, što je sasvim prirodno, s ogromnim interesovanjem taj razvitak. Blagovremeno i potpuno informisanje o tim pojavama, kao i kvalifikovano tumačenje njihovih uzroka i posledica, nije, niti u našim uslovima može biti, samo zadovoljavanje radoznalosti, nego i sastavni deo naše demokratske prakse, bitna potreba našeg otvorenog socijalističkog društva, otvorenog za iskustva drugih socijalističkih zemalja i pokreta, za sve što je progresivno u njima i za sve ono što može biti iskorišćeno u našim uslovima. Razume se da je za te naše obaveze u odnosu na probleme međunarodnog radničkog pokreta potrebno više nego dosad sistematsko obaveštavanje naše javnosti o svim važnim zbivanjima, sistematsko praćenje stavova pojedinih partija i pokreta bilo da su bliski našim stavovima, ili suprotno. 19 VIII kongres , III

1959

Iz ovakvog prilaza na ovom Kongresu čini mi se da bi trebalo izvući na polju javnih informacija zadatke na duži period . Ali to nije stvar samo informatora, već i svih onih koji se time bave. (Aplauz.)

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ :

Ima riječ drug Dobrivoje Vidić, član CK SKJ. DOBRIVOJE VIDIĆ : Drugovi i drugarice, Drug Tito je u nizu prilika upečatljivo objasnio zašto rukovodioci KP Kine tako ogorčeno napadaju politiku našeg Saveza komunista i naše zemlje. Njegov referat me je podstakao da kažem nekoliko reči o onome što se u kineskoj propagandi naziva „ moderni revizionizam " i o kineskom tretiranju pitanja čistote marksizma-lenjinizma. Treba odmah reći da nosioci kineske politike i njihova propaganda čine krajnje zloupotrebe sa čitavim nizom pojmova marksističke terminologije . Reč je o jednom kursu koji oni sprovode u međunarodnom komunističkom pokretu na izazivanje što veće konfuzije oko nekih osnovnih istina vezanih za ideologiju i borbu komunista . To je izrazito vidno u manipulacijama koje čine sa terminom „ moderni revizionizam". Reći za nekoga u komunističkom pokretu da je „,revizionist", ili „ moderni revizionist” jednako je kao kada se kaže : ' izdajnik osnovnih interesa radničke klase, izdajnik socijalizma, sluga kapitalizma, imperijalizma, jednom rečju neprijatelj . Psihološku stranu ove stvari kineski propagandisti tačno shvataju . Oni se zbog toga u borbi za primat svoje politike nimalo ne ustručavaju da etiketu ,,moderni revizionisti" prišiju svakoj partiji koja se ne slaže s njima , pa tako i Savezu komunista Jugoslavije . Pod pojmom „,revizionizam" dosad se među marksistima uvek podrazumevala ona struja ili praksa u međunarodnom radničkom pokretu koja se odriče revolucionarnih ciljeva radničkog pokreta, tj . podrazumevalo se ono gledište koje ne prihvata osnovne stavove marksizma o istorijskoj neizbežnosti zamene kapitalističkog društva socijalističkim, koje osnovni cilj radničke klase

1960

i radničkog pokreta vidi u reformističkom „,doterivanju", „ usavršavanju” date kapitalističke strukture i samo se u tom okviru zalaže za izvesno poboljšanje uslova života radnih ljudi . Onaj ko sebe smatra socijalistom i tako razume ideale i borbu pristalica socijalizma zaista je revizionist, tj . zaista ne prihvata, tj . revidira osnovne postavke marksizma o ciljevima i putevima prelaska društvenih zajednica od kapitalističkih u socijalističke odnosno komunističke zajednice . Kineski rukovodioci tačno osećaju nezgodu u kojoj bi se našli kada bi za takve partije i društva kao što su , na primer, naš Savez komunista, odnosno naše socijalističko društvo, ili za druge slične slučajeve koji su dobro poznati prosto kazali da su to revizionistički fenomeni. Zbog toga su kineski rukovodioci u težište svoje „ ideološke" borbe protiv ovih komunističkih partija postavili skrpljeni izraz „ moderni revizionisti " . Tako ova fraza putuje po kineskim radio-talasima i u propagandnim pamfletima, a s njom zajedno i kratkovido uverenje kineskih rukovodilaca da savremeni radnički pokret neće biti u stanju da po sadržini i po zasluzi oceni ovu veliku laž i podmetanje. Kakvu sadržinu ovoj paroli o ,,modernom revizionizmu" daju kineski rukovodioci? Pod udarom je tu na prvom mestu praksa razvijanja socijalističke demokratije, svega što ide linijom ostvarivanja neposrednog učešća radnih masa u upravljanju, u tom sklopu svaka ideja i posebno naša praksa radničkog samoupravljanja. Iako je tu reč o osnovama marksističke ideologije, to rukovodioci KP Kine ignorišu, a i odbacuju , i proglašavaju za revizionizam. U članku lista „ Ženmin žibao " od 26. septembra 1963. godine o tome se kaže :

,,Teoretski govoreći, kao što svako i sa najmanjim znanjem marksizma zna, parole kao što su ,,radničko samoupravljanje" i „ fabrike radnicima" nikada nisu bile marksističke parole, već parole koje su isticali anarhosindikalisti, buržoaski socijalisti i oportunisti staroga kova i revizionisti ... Teorija o „ radničkom samoupravljanju" i „fabrike radnicima" suprotna je osnovnoj marksističkoj teoriji socijalizma. Nju su u potpunosti odbacili još odavno klasični marksistički pisci ." Tako, eto, izlazi iz citiranog da Lenjin ništa nije znao o marksizmu pošto je u vatri Oktobra izbacio istorijsku parolu : ,,Zemlja seljacima, fabrike radnicima i mir! ” Marks je, po „ Ženmin žibau", znači , bio loš marksist kad je naširoko u svojim spisima obrazlagao nužnost ostvarivanja „ aso-

1961

cijacije neposrednih proizvođača " (radničko samoupravljanje) , kao neposrednog oblika razvijanja socijalističke demokratije po zauzimanju vlasti od strane proletarijata. U oblasti međunarodne politike komunističkih partija politika koegzistencije između država sa različitim društvenim sistemima proglašava se za „ moderni revizionizam ", za obmanu masa, kapitulaciju pred imperijalizmom , napuštanje revolucionarnog puta širenja socijalizma. Pod udarom te ,,teoretske" osude i kvalifikacije „ moderni revizionizam" je takođe i marksistička teorija o odumiranju države ; stvaralačko razvijanje shvatanja o vodećoj ulozi komunista u procesu izgradnje socijalizma i metoda njihovog rada; teorija i praksa različitih puteva i formi izgrađivanja socijalizma; orijentacija socijalističkih zemalja na podizanje životnog standarda radnih ljudi u socijalističkim zemljama itd. itd . Ne treba ispustiti iz vida da su u Kini i Albaniji u poslednje vreme ponovo naročito glasni u zahtevu da se u međunarodnom radničkom pokretu rehabilituje staljinizam. Jasno se vidi da kineski rukovodioci smatraju da je merilo da li su neke partije ili rukovodstva postali ,,moderni revizionisti" u tome da li u unutrašnjoj praksi slede, ili ne slede , staljinizam i da li u spoljnoj politici slede politiku koegzistencije, ili je odriču - pri čemu ispuštaju iz vida sva sadržinska merila o dijalektici prelaznog perioda, a posebno o takozvanom mirnom, odnosno revolucionarnom prelasku od kapitalizma u socijalizam . Ovakvim tretiranjem sadržine revizionizma i galamom o ,,modernom revizionizmu" kineski rukovodioci nisu mogli izbeći da se istovremeno jasno ne pokažu njihova sopstvena krupna odstupanja od marksističkih shvatanja o sadržini borbe za socijalizam u naše vreme i , osobito, njihov otpor izgrađivanju socijalizma kao društva u svemu naprednijeg od kapitalističkog kako u materijalnom pogledu , u životu ljudi , tako i u pogledu dosledno socijalističkih demokratskih društvenih odnosa . Na taj način se moralo otkriti i pravo , hegemonističko lice sadašnje kineske međunarodne politike . Imajući u vidu ovakve metode ideološke diskusije , pita se , takođe, šta znači njihovo isto tako uporno i svakodnevno ponavljanje da su oni jedini zaštitnici ,,čistote marksizma-lenjinizma ”? Zar to najbolje ne pokazuje kako oni žele da budu monopolistički arbitar u pogledu unutrašnje prakse i međunarodne politike komunističkih partija i radničkog pokreta u celini. I u ovom pogledu nije na odmet setiti se prostih istina .

1962

Na primer, ne postoji apstraktna, od životnih društvenih procesa odvojena čistota marksizma-lenjinizma. U tom pogledu može se govoriti samo o dogmatizmu. Marksove i Lenjinove analize društvenih kretanja, a naročito zadataka revolucionarnih nosilaca preobražaja u poslednjih deset decenija, važe u konkretnim oblicima onoliko koliko postoje jli se zadržavaju društveni i međunarodni uslovi koje tretiraju . Prevaziđu li se neki konkretni uslovi --- ostaje nam na raspolaganju Marksov metod za procenu novonastalih uslova i izvlačenje odgovarajućih zadataka za revolucionarnu delatnost . Instrumenti revolucionarne političke borbe radničke klase kao što su: partije, putevi i metodi dolaska na vlast , diktatura proletarijata, razni oblici udruživanja radnih ljudi radi građenja novih socijalističkih i komunističkih društvenih zajednica - takođe su uslovni . Ovi instrumenti se rađaju i razvijaju u konkretnoj borbi i upotrebljavaju se onoliko koliko to prilike borbe čine nužnim, oni vrede dok odgovaraju realnim revolucionarnim potrebama naprednih snaga društva . Zato, kad se govori o čistoti marksizma-lenjinizma , može se govoriti naučno, ili , da kažem - dogmatski, popovski , frazerski, likvidirajući svaki konkretni sadržaj prihvaćenih pojmova i instrumenata marksističko-lenjinističkog metoda . Ne može se zaboravljati da je marksizam prvenstveno društvena nauka, a da su društva različita, da se menjaju, i da su se i društveni , tehnički i mnogi drugi uslovi u poslednjim decenijama takođe znatno me njali i izmenili do danas. Socijalizam kao nužnost razvoja, kao potreba društva i kao praksa, ne održava i neće održati svoju snagu dogmatskom citatomanijom i monopolističkim ambicijama. Zato socijalizam, kao zahtev našeg vremena, nije isključiva stvar neke određene partije, države i njene politike. On crpe snagu iz položaja radnih masa u svetskim i nacionalnim razmerama i može dalje da se realizuje samo na način i u oblicima koji najbolje odgovaraju njihovim potrebama. Zato je i monopolizam u oblasti marksističke ideologije obavezno izraz neke velikodržavnosti ili težnje za dominacijom, što je isto. Otuda se i čistota marksizma-lenjinizma teoretski i praktično shvaćena — ostvaruje i održava samo kao ukupnost prakse savremenog radničkog pokreta, pri čemu je upravo ta praksa jedino pouzdan kriterij pravilnosti primene naučnog so-

1963

cijalizma u svakodnevnoj delatnosti radničkog pokreta svake zemlje. (Aplauz.)

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ : Predložio bih da prekinemo rad i da nastavimo u 17,00 časova. (Sednica je prekinuta u 12,25 časova. )

Nastavak sednice Komisije za međunardne probleme i međunarodni radnički pokret, 11. decembra 1964. godine . Početak rada u 17,05 časova .

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ :

Drugovi, da nastavimo rad. Prije nastavka diskusije dao bih još jedno obavještenje Radnog predsjedništva o daljem radu Kongresa. Obavještavaju se svi delegati da se rad u komisijama nastavlja danas po podne i sutra, odnosno u subotu 12. decembra do 11,30 časova. Razumije se, to se ne odnosi na sve komisije, već samo na one koje neće uspjeti da završe rad prije toga vremena. U subotu u 12 časova zakazuje se plenarna sjednica Kongresa. Ova sjednica će trajati oko 2 sata, negdje do 14 časova . U subotu poslije podne Kongres neće raditi . U nedjelju 13. decembra u 9 časova prije podne održaće se plenarna sjednica Kongresa. U toku prijepodneva Kongres završava rad . U nedjelju uveče održaće se drugarsko veče za sve delegate i goste Kongresa u prostorijama Saveznog izvršnog vijeća , sa početkom u 21 čas . Dakle, sa diskusijom ne moramo žuriti . Međutim, prema broju prijavljenih diskutanata izgleda da postoji mogućnost da završimo rad večeras. Mi treba da se dogovorimo o tome kako ćemo da radimo . Završetak našeg rada , čini mi se , zavisi u prvom redu od rada redakcione grupe koju smo izabrali . Ako ona uspije da završi Izvještaj , tako da ga možemo večeras prihvatiti, ne bi bilo potrebe da se sutra sastajemo . Ona to može obaviti tim prije jer je članovima redakcione grupe već dat jedan projekat Izvještaja. Molio bih drugove iz redakcione grupe da , ako je

1964

moguće, posao obave u toku dana . Ako ne mogu, onda svakako treba da se nađemo sutra još jednom da bismo usvojili Izvještaj . Nastavljamo diskusiju . Dajem riječ drugu Puniši Peroviću, članu CK SKJ.

PUNIŠA PEROVIĆ : Drugarice i drugovi, Već su na V plenumu našeg Centralnog komiteta razrađeni stavovi Saveza komunista prema najvažnijim problemima međunarodnog komunističkog i radničkog pokreta i savremene borbe za socijalizam. Drug Tito se u svom referatu na ovom Kongresu ponovo dotakao tih pitanja, produbio njihovu analizu u svjetlosti razvitka najnovijih događaja i odredio naše zadatke. Ja bih se osvrnuo na jedno pitanje o kojem smatram da treba nešto više reći, a to je pitanje jedinstva radničkog pokreta. Mi jugoslovenski komunisti na problem jedinstva radničkog pokreta gledamo istorijski. Ne odričući potrebu jedinstva mi od tog pojma ne pravimo fetiš, nego mu prilazimo respektujući konkretne istorijske uslove i suštinske potrebe i interese borbe za socijalizam. Ako su za svoje vrijeme odgovarali takvi oblici ujedinjavanja partija radničke klase kakvi su bili radničke internacionale, sigurno je da su za današnju epohu takvi ili slični oblici preživjeli . Danas više nikakav zahtjev za jedinstvenim međunarodnim centrom i jedinstvenim usmjeravanjem radničkog pokreta ne može da izdrži kritiku društvene prakse, koja je postala tako široka, raznolika i sveobuhvatna. Srećom , ovakvo shvatanje sve se više usvaja u međunarodnom radničkom i komunističkom pokretu . U tome je, svakako, odigrala značajnu ulogu ona evolucija misli i prakse u Komunističkoj partiji Sovjetskog Saveza, podstaknuta naročito odlukama XX kongresa. No, isto tako , ne treba smetnuti s uma da jačanje kineskog dogmatizma, povezanog sa međunarodnim aspiracijama kineskih rukovodilaca, vrši snažan pritisak na shvatanja i međunarodnu praksu, u ovom, kao i u drugim pitanjima , pa je utoliko potrebnije dati odlučan otpor tome pritisku i založiti se za što bržu i puniju pobjedu novih shvatanja i puteva međunarodne akcije komunističkog pokreta. Kao što je poznato , Savez komunista Jugoslavije zalaže se za punu nezavisnost i samostalnost komunističkih, radničkih i svih socijalističkih i oslobodilačkih partija i pokreta, i to kako u

1965

organizacionom tako i u ideološkom i političkom pogledu . Takva nezavisnost predstavlja bitan uslov za ostvarenje rukovodeće uloge svake partije u borbi radničke klase i naroda za socijalizam, a isto tako i osnovu za ostvarenje onih oblika zdravog jedinstva koji su potrebni i neizbježni ako se želi brži i veći uspjeh na tako širokom frontu borbe za novo društvo. Ovdje nije moguće dati sve razloge i agrumente koji idu u prilog teze o nezavisnosti pojedinih radničkih i revolucionarnih pokreta. O tome je, uostalom, kod nas već dosta pisano i govoreno. Jedno ipak treba podvući : iskustvo je pokazalo da su one partije i pokreti koji su se sa više samostalnosti i sopstvene inicijative hvatali u koštac sa problemima revolucionarnog razvitka svoje zemlje, postizali i više konkretnih rezultata . Alžirskom revolucionarnom pokretu nije bila potrebna nikakva međunarodna centrala i pokroviteljstvo iz inostranstva da bi ostvario jednu istinski narodnu revoluciju koja je prokrčila put za socijalističku izgradnju u Alžiru . Mogli bismo navesti još sličnih primjera. A zar i naše iskustvo ne govori nešto u tom pogledu? Naša socijalistička revolucija od 1941-1945. razvijala se mimo, a često i u sukobu sa ranije važećim i nametanim šemama, što joj nije smetalo da pobijedi . Pa i kasnije, kad smo se pod pritiskom staljinističke prakse našli „ isključeni”, mnogi komunisti i drugi dobronamjerni ljudi u inostranstvu iskreno su vjerovali da se ne možemo održati , da će se naša socijalistička revolucija dezintegrisati zato što nijesmo uživali nečiju zaštitu i formalno ne pripadamo nekoj međunarodnoj zajednici partija ili zemalja . Ali , to se nije desilo . Obratno, takva situacija samo je podstakla našu Partiju da još više razvije revolucionarnu energiju u svojim redovima i u narodu i da potraži nove, smjele puteve za izgradnju socijalizma u tako nepovoljnim međunarodnim okolnostima. Ova kve okolnosti , isto tako, nijesu nas omele da uspostavljamo kontakte i veze sa svim partijama i pokretima koji su to željeli , na načelima jednakosti i ravnopravnosti, da pružamo političku i drugu pomoć raznim demokratskim, revolucionarnim i socijalističkim pokretima u njihovoj borbi, da na djelu ostvarujemo principe internacionalizma i međunarodne solidarnosti. Iskustvo je dakle pokazalo da princip nezavisnosti ne protivriječi principu jedinstva i međunarodne socijalističke solidarnosti. Naprotiv, ova dva principa se međusobno dopunjuju, njihovo jedinstvo proističe iz objektivnog položaja današnjeg svijeta, iz žive prakse revolucionarnog pokreta. Ali ako danas stavljamo akcenat na nezavisnost i autonomiju, to je ne samo zbog toga

1966

što to za današnju etapu predstavlja bitan uslov stvarnog uspjeha pojedinih partija i pokreta u cjelini , nego i zato da pokret odbranimo od raznih pokušaja hegemonizma i monopolizma kakav, na primjer, predstavlja akcija današnjeg rukovodstva Komunističke partije Kine, akcija koja revolucionarni pokret vuče nazad i nanosi mu veliku štetu. Danas se često čuju zahtjevi za uspostavljanje jedinstva međunarodnog komunističkog i radničkog pokreta. Međutim , malo se čuje o tome kakvo treba da bude, na kakvim osnovama izgrađeno to jedinstvo . Jedinstvo na bazi koncepcija savremenih kineskih dogmatičara izgleda nam apsolutno nemoguće. To ne znači da ne treba raditi na prevazilaženju sukoba i razlika koje danas postoje u međunarodnom radničkom pokretu . Ali to prevazilaženje ne bi smjelo da bude na bazi trulih kompromisa, već samo na platformi progresivnih marksističkih i revolucionarnih koncepcija, koncepcija koje vode računa o promjenama u društvenoj i političkoj strukturi savremenog svijeta, o realnim uslovima današnje borbe za socijalizam i o interesima kako pojedinih partija i pokreta tako i cijelog pokreta u cjelini . Drug Tito je u svom referatu podvukao da „ načelo ravnopravnosti i autonomije nije ideal kome teže samo komunističke partije i socijalističke zemlje” i da se „ za njega danas bori čitavo napredno čovječanstvo i mnoge nove države, koje su se istrgle iz zavisnog položaja i tuđe hegemonije". Jasno je da pri razmatranju ovog problema treba imati na umu da se on danas postavlja daleko šire nego što je to bilo u prošlosti. Danas se postavlja problem jedinstva i saradnje ne samo svih partija i pokreta radničke klase nego i svih progresivnih i revolucionarnih snaga u svijetu, snaga koje se ispoljavaju kroz veoma različite oblike i djeluju u isto tako veoma različitim društvenim i političkim uslovima . Pa nam izgleda da je pri tome od primarnog značaja ostvariti jedinstvo akcije svih tih snaga , i to na onim pitanjima koja su od suštinskog značaja za sudbinu današnjeg čovječanstva. Takva su pitanja, na primjer, pitanja očuvanja mira, afirmacija načela ravnopravnosti naroda u međunarodnoj zajednici , borba za saradnju na principima miroljubive koegzistencije država, pomoć ekonomski nerazvijenim zemljama itd. To već i nijesu pitanja samo komunističkog i radničkog pokreta, pa za njihovo rješavanje treba tražiti i takve šire oblike i puteve u koje će biti uključene sve zainteresovane strane . Komunistički-radnički pokret sukobljava se i sa ideološkim problemima. Ali ti problemi ne mogu se riješiti odjedanput, a u

1967

suštini oni se i nikada ne mogu potpuno riješiti . Živa dinamika revolucionarnog mijenjanja svijeta uvijek će izbacivati na površinu nova pitanja, a i marksizam-lenjinizam , kako već znamo , nije nikakva dogma, nego živa nauka, teorija društvenog procesa koji se neprekidno razvija . Ideološki problemi, dakle, postoje, oni se rađaju i stalno će se rađati, ali oni će se sukcesivno rješavati u procesu društvene revolucionarne prakse, u diskusiji i borbi mišljenja, i samim razvitkom misli. Upravo u vezi sa ovim htio bih nešto reći o metodu diskusije u radničkom pokretu . Još od vremena pobjede staljinističkog dogmatizma napuštena je stara dobra tradicija radničkog pokreta da se o važnim, gorućim pitanjima borbe za socijalizam vodi naučna, principejelna i lojalna diskusija u pojedinim zemljama i na međunarodnom planu . A takvih pitanja bilo je i te kako mnogo . Staljin je uveo ne samo ideološki monopolizam nego i praksu da se ne biraju sredstva kako bi se ocrnio protivnik i prisilio na kapitulaciju. Treba reći da se atmosfera u tom pogledu poslednjih godina znatno izmijenila, da ima pokušaja slobodne , javne i principijelne diskusije, ali čini se da je to nedovoljno, da to nije ono što je potrebno današnjem radničkom pokretu . U takvoj situaciji pojavljuje se faktor kineskog dogmatizma koji je preuzeo sve negativne strane staljinističke prakse, pa se ona dalje „ razvija” i „ obogaćuje ”. Šta je karakteristika „ diskusije" koju vode autori u krilu Kineske komunističke partije i koju pokušavaju da nametnu cjelokupnom komunističkom pokretu? Oni se svim silama trude da toj „ diskusiji” daju učeni izgled, služeći se beskrajno citatima klasika marksizma-lenjinizma, ali ona sa te strane ima potpuno knjiški, papirnati karakter, kreće se u sferi preživjelih ideja , iskonstruisanih činjenica i lažnih zaključaka. Osjećajući valjda i sami slabost svoje agrumentacije, kineski autori pribegavaju metodu moralne i političke diskriminacije protivnika , služeći se najbezobzirnijim sredstvima podmetanja, kleveta i blaćenja . Čovjek se pita: šta je to ? Je li moguće da se tako nešto dešava unutar jednog pokreta koji je vezan zajedničkim idealima borbe za novo društvo ? Ljude sa kojima su do juče prisno sarađivali, pa čak i šefove partija i država kineski rukovodioci danas nazivaju „ izdajnicima revolucije ", „ lakejima imperijalizma" i drugim najpogrdnijim izrazima. Sve to predstavlja očajni anahronizam, praksu koju je teško shvatiti i u odnosu na najomraženije

1968

neprijatelje iz tabora klasnog protivnika, a kamoli u redovima boraca za socijalizam. Gdje je tu moral, gdje je čast i komunistički ideal? Ali od toga ništa kod pekinških vitezova internacionalizma. Izgleda da je drukčije i nemoguće . Postavljajući sebi nečasne ciljeve, oni i ne mogu a da se ne služe nečasnim metodama. Tako je bilo uvijek u istoriji. Isturajući silu kao svoj štit i oružje, oni se služe metodama nasilnika koji misle da im je sve dozvoljeno i da za svoje postupke ne moraju nikome da odgovaraju. No, uvjereni smo da će se pokazati da su slabo računali, da su se pokazali kao slabi dijalektičari . Ipak, za sve nas, za čitav radnički i revolucionarni pokret to je jedna opomena. I pouka . Odbijajući njihov metod ,,diskusije", kao i sve njihove dogmatske koncepcije, savremeni radnički pokret treba da krene na jednu istinski otvorenu i principijelnu diskusiju o aktuelnim pitanjima međunarodnog radničkog pokreta i savremenije borbe za socijalizam , kako je to u svom referatu i drug Tito naglasio . Takve diskusije su nužne i one će, između ostalog, doprinijeti suzbijanju kineskog i svakog drugog dogmatizma, jačati socijalističku misao i otvoriti perspektive radničkom pokretu u budućnosti . (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ : Ima riječ drug Lazar Mojsov, član CK SKJ. LAZAR MOJSOV: Drugarice i drugovi, U nizu pozitivnih rezultata koje smo u oblasti spoljne politike i međunarodnih odnosa postigli u periodu između VII i VIII kongresa SKJ nesumnjivo spada i poboljšanje ostvareno u razvitku odnosa u različitim domenima između naše zemlje i susednih balkanskih zemalja. Nekada se pri samom pominjanju situacije na Balkanu i međubalkanskih odnosa , odmah rađala asocijacija na ,,bure baruta" koje neprekidno ugrožava međunarodne odnose, a u međunarodnom političkom rečniku nastao je i poseban termin — ,,balkanizacija", kao oznaka za rascepkanost i neprekidna uzajamna´ trvenja susednih bliskih naroda za račun tuđih interesa. Zbog tog teškog bremena prošlosti , koje smo nasledili od nekadašnjih vladajućih režima, čije su međusobne pretenzije

1969

;

podsticale inostrane sile, kao i zbog izuzetno teških posledica u svesti narodnih masa balkanskih zemalja, ozdravljenje u opštoj klimi njihovih odnosa predstavljalo je težak zadatak, koji je povremeno postajao još složeniji, zbog pokušaja unošenja recidiva iz prošlosti . Zato je ovo poboljšanje odnosa među balkanskim zemljama još značajnije, i ono donosi perspektive trajnog postavljanja odnosa između balkanskih zemalja i balkanskih naroda na novu osnovu, koja odgovara opštim kretanjima u savremenoj međunarodnoj situaciji . Tako su , doslednom borbom i zalaganjem za konkretnu primenu principa miroljubive i aktivne koegzistencije u odnosima među balkanskim zemljama, pripale prošlosti, nadajmo se zauvek, mnoge teške manifestacije nekada tradicionalnih balkanskih protivrečnosti . Pogledajmo samo za trenutak i samo u nekoliko domena sadašnje stanje u odnosima između naše zemlje i pojedinih balkanskih zemalja, i to bez ulaženja u upoređenja sa daljom prošlošću, kada su uzajamna krvava obračunavanja predstavljala osnovnu karakteristiku međubalkanskih odnosa , već u poređenju sa jednim bližim periodom kada su, zbog uticaja niza faktora, naši odnosi bili svedeni na hladne formalne kontakte, pune nepoverenja. Donedavno je režim prelaza na granicama pojedinih balkanskih zemalja bio još uvek pod senkom bodljikavih žica i otputovati iz jednog glavnog grada balkanske zemlje u drugi predstavljalo je dugo zaobilaženje i savlađivanje ne samo geografskih barijera. Sada se već ukidaju vize za uzajamna putovanja između pojedinih balkanskih zemalja, a na susretima pograničnog stanovništva povremeno se okupljaju na desetine hiljada ljudi , bez posrednika i bez pasoša . U toku su dalji napori da se ovakvi olakšani vidovi uzajamnog saobraćaja ljudi pretvore u normalnu praksu sa skoro svim balkanskim zemljama. Uprkos blizine i povoljnih geografskih faktora, komunikacije sa pojedinim balkanskim zemljama bile su , i još su , pod senkom teškog nasleđa prošlosti . Sada se izgrađuju moderne komunikacije i olakšava uzajamni saobraćaj , a po našim putevima susrećemo sve više vozila i sa oznakama balkanskih zemalja. Trafik robe i ljudi je u neprekidnom porastu, i pojačana turistička razmena, preko nekad skoro neprohodnih granica , kada su planine Balkana izgledale nedostižne kao Himalaji, omogućava sve veće uzajamno upoznavanje i zbližavanje naših naroda: Ekonomska razmena i privredna saradnja između balkanskih zemalja, uprkos činjenici da je do pre jednog stoleća čitav

1970

Balkan bio makar i nerazvijeno ali kontinuelno, privredno područje, predstavljali su i još uvek predstavljaju beznačajni deo stvarnih mogućnosti koje se u toj oblasti pružaju . Učinjeni su već ozbiljni napori, koji daju svoje neposredne rezultate, da se povećaju privredne veze i omogući široka ekonomska razmena. Govorilo se mnogo o tome da smetnju svestranijem razvoju ekonomskih veza predstavlja nekomplementarnost privreda balkanskih zemalja, ali to je samo formula zatečena iz nekadašnjih odnosa, koja se može prevazići veoma brzo u savremenom razvoju proizvodnih snaga, gde ni mnogo udaljenije granice i privrede ne predstavljaju nepremostive prepreke. Uzmimo samo šta na tom putu svestranog intenziviranja privredne saradnje između pojedinih balkanskih zemalja predstavlja jedan takav objekt kao što je Đerdap. To nisu samo one milijarde kilovat-časova koje će ta velika električna centrala dostavljati Rumuniji i Jugoslaviji, to , konačno, nisu samo ni materijalne prednosti koje će upotreba te velike količine električne energije u privredi naših zemalja doneti u proizvodnji, već su tu svestrane mogućnosti da se još u toku realizacije ovog velikog projekta ostvare široke ekonomske veze i kooperacija između građevinskih i industrijskih preduzeća angažovanih na izgradnji, tu je perspektiva da brana na Đerdapu bude ne samo fizički most na Dunavu već most razgranatih veza i kontakata između naroda Jugoslavije i Rumunije, u najširem smislu te reči. Jer će Đerdap i drugi slični poduhvati premošćivati ne samo prirodne barijere i stvarati određena materijalna blaga već će savlađivati, takođe , i ono nepoverenje i veštačku distancu koju nam je balkanska prošlost ostavila. Ovom procesu uzajamnog povezivanja naše zemlje sa susednim balkanskim zemljama na nizu paralelnih koloseka, koji se uklapa u čitavu politiku Saveza komunista Jugoslavije za dosledno primenjivanje miroljubive saradnje sa svim zemljama, veoma mnogo su doprinele veze i kontakti naših društveno-političkih organizacija, razmena naučnih i kulturnih radnika, delatnost omladinskih i sportskih organizacija. U Izveštaju CK SKJ podnesenom Osmom kongresu navode se mnoge veze ostvarivane na ovom polju sa nizom zemalja u periodu između dva kongresa , i ja ovom prilikom želim samo da podvučem značaj tih veza i njihovog daljeg proširenja, upravo, u odnosima sa susednim balkanskim zemljama. Jer veze i saradnja na ovom području, između zemalja čiji su odnosi u prošlosti predstavljali sinonim za netrpe-

1971

ljivost i veštačko podvajanje, veoma su delotvorne i imaju istorijski značaj . Veliku ulogu u ovom pogledu odigrali su susreti i razgovori između druga Tita i druga Deža, druga Tita i druga Živkova, kao i razgovori vođeni nedavno između najviših jugoslovenskih i grčkih predstavnika u Atini . Ti susreti i razgovori će tek u bližoj budućnosti davati svoje neposrednije rezultate, kada će se naši odnosi sa susednim balkanskim zemljama još više intenzivirati . Na ovom putu premošćavanja nekadašnjeg nepoverenja značajnu ulogu su odigrali i komiteti za balkansku saradnju i solidarnost, osnovani pre nekoliko godina u Grčkoj , Bugarskoj i Rumuniji i Sekcija za balkansku saradnju Jugoslovenske lige za mir, nezavisnost i ravnopravnost naroda. Naša Sekcija i ovi balkanski komiteti ne samo što su do sada održali četiri uzastopna godišnja susreta, u Atini, Sofiji, Bukureštu i Beogradu, već su inicirali i podstakli i mnoge druge višestrane oblike i manifestacije međubalkanske saradnje, koji su doprinosili da se sve više uspostavljaju mostovi poverenja i uzajamnog razumevanja. Organizovanį su susreti i formirana udruženja balkanskih medicinskih radnika, naučnika-balkanologa, folklorista i muzičara, zajednički sastanci predstavnika nacionalnih komisija UNESC-a i niz drugih susreta koji u svojoj sveukupnosti, uprkos ne toliko velike spektakularnosti, znače sigurno kretanje putevima uzajamnog upoznavanja, zbliženja i čišćenja svih naslaga nekadašnjih antagonizama. Potrebno je da i dalje razvijamo sve ove oblike saradnje, i da u našoj javnosti sve više razvijamo ovaj duh balkanske saradnje i solidarnosti . To nikako ne znači da mi time želimo da se zatvaramo u svoja, balkanska područja. Naprotiv, to će biti samo primer da je na jednoj mikrostanici sveobuhvatnih međunarodnih odnosa, u kojima socijalistička Jugoslavija igra značajnu ulogu , moguće izgrađivati odnose poverenja i zbliženja koji će označavati sve puniju negaciju nekadašnjih međunarodnih i međubalkanskih odnosa . Ovi susreti predstavnika balkanskih komiteta održavani su poslednjih godina pod geslom: pretvoriti Balkan u zonu mira i dobrosusedskih odnosa . Iako to, ponekad, još uvek može zvučati kao fraza lako izrečena u manifestativnim prilikama, postoje svi uslovi da se odnosi na Balkanu pretvore zbilja u primer konstruktivne saradnje i da postepeno terminu ,,balkanizacija" daju sasvim drugi smisao. Veliku disonancu u ovim naporima za savlađivanje ostataka prošlosti predstavljaju neprekidni i uporni pokušaji protagonista

1972

hladnog rata iz Albanije da zadrže međubalkanske odnose u nekadašnjim, objektivno prevaziđenim okvirima . Koliko su samo pogrdnih reči i psovki prosuli u svojoj neprekidnoj vici promukli glasovi iz Tirane, koji koriste svaku priliku i svakog saveznika da bi napadali , pre svega, doslednu socijalističku politiku Jugoslavije i sve ozbiljne napore učinjene na putu zbližavanja balkanskih zemalja. Od politike hladnog rata ne samo u međunarodnim odnosima već i hladnog rata u međunarodnom komunističkom i progresivnom pokretu, albanski rukovodioci su napravili svoj zanat, koji ima sve slabiju prođu ukoliko se međunarodni horizonti svuda, pa i ovde na Balkanu, raščišćavaju . Zato je njihova vika sve bučnija upravo u trenucima napredovanja progresivnih i socijalističkih snaga. Svetlost koja se probija na tim horizontima njima smeta, oni više vole svoju pomrčinu . Takvom svojom upornom politikom oni su se već odavno pretvorili u vanbalkanski i vansocijalistički faktor i treba samo imati strpljenja da konačan sud o njima izreknu sami trudbenici i narod Albanije, čije su interese, pre svega, pogazili . (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ : Ima riječ drug Štefan Cigoj , delegat iz Nove Gorice. ŠTEFAN CIGOJ: Drugarice i drugovi, U referatu druga Tita, posebno u onom delu koji govori o međunarodnom radničkom pokretu i o realizovanju naših načela aktivne i miroljubive koegzistencije, istaknute su nove perspektive za dalji razvoj tih načela, a time i novi zadaci koji nas čekaju u narednom periodu . Zato smo dužni da u praksi tražimo nove forme i oblike konkretne saradnje, kojoj treba da damo najširu platformu. Kao delegat iz Nove Gorice , želim da iznesem nekoliko činjenica kako se u praksi sprovodi naša politika i koliko velike ekonomske i političke rezultate nam je ona dala u relativno kratkom periodu . Činjenica je da su ti uspesi rezultat aktivnog zalaganja komunista i svih radnih ljudi za sprovođenje u život principa međunarodnog povezivanja. Sve to jasno potvrđuje koliko je takva politika u interesu radnih ljudi, bez obzira u kojem sistemu ili državi žive .

1973

Već u početku moram napomenuti da smo u pripremama za ovaj Kongres mogli da ponovo konstatujemo veliko interesovanje komunista i naših radnih ljudi za pitanja međunarodne saradnje, a posebno o mogućnostima još šireg povezivanja sa naprednim radničkim pokretom u susednoj Italiji. Mislim da nije potrebno tražiti uzroke ovom velikom interesovanju. Treba da znamo da živimo praktično uz doslovno otvorenu granicu . Ta specifičnost daje nam, u stvari, iz dana u dan sve šire mogućnosti sarađivanja na svim mogućim područjima. Otvorena jugoslovensko-italijanska granica, tj . granica između dve države sa različitim društveno-ekonomskim sistemom, nije slučajna. Ona je rezultat naše politike, rezultat težnji naših naroda da se što pre prevaziđe prošlost, da se gleda u budućnost i da se stvaraju što bolji susedski odnosi koji jedino odgovaraju interesima radnih ljudi , međunarodne saradnje i mira. Kada danas gledamo rezultate postignute u saradnji sa susednom Italijom i njezinim naprednim radničkim pokretom, prosto ne možemo shvatiti kako smo uspeli u tako kratko vreme uspostaviti tako široke i svestrane dobrosusedske odnose i kako je u kratko vreme prevaziđeno ono što nas je dugo godina razdvajalo. Moramo znati da danas tu granicu prelaze desetine hiljada ljudi dnevno, stotine hiljada mesečno i milioni godišnje u oba pravca . Ne bih hteo umanjiti značaj ovolikog broja prelaza, ali brojke za nas nisu toliko važne , jer od daleko veće važnosti za nas jeste to šta ovi masovni prelazi omogućavaju i stvaraju. To novo što se ovde rađa je zapravo novi kvalitet u međunarodnim odnosima. Mada se to nekome može učiniti neskromnim, uveren sam da je to veliki doprinos u realizovanju principa aktivne i miroljubive koegzistencije. U čemu se zapravo ogleda taj doprinos? Od velike je važnosti konstatacija da smo mi već prevazišli primarnu zamenu materijalnih dobara sa našim zapadnim susedom. Neposredno i produbljeno komuniciranje sa naprednim pokretom Italije, pa čak i sa lokalnom vlašću, na području društveno-političkih i ekonomskih pitanja, na području nauke, kulture i umetnosti, daje nam opipljive dokaze instinskih i svestranih međusobnih odnosa. Drugovi predstavnici Komunističke partije Italije, Socijalističke partije Italije i Socijalističke partije proleterskog jedinstva u svojim pozdravnim govorima dali su jak akcenat na već postignute uspehe u prijateljskim odnosima sa nama i poduprli su dalji razvoj tih odnosa . Sve nas raduju ovakvi stavovi, a posebno

1974

komuniste i sve radne ljude koji žive u njihovoj neposrednoj blizini. Na tom području već niz godina razvijaju se najrazličitiji kontakti. Koliko smo samo imali organizovanih susreta sa rukovodiocima i članovima Komunističke partije Italije . Mogli bismo spomenuti značajan broj razmena različitih delegacija, grupa komunista, predstavnika raznih kolektiva, predstavnika iz čitavih privrednih grana, pojedinaca itd.

Ovakav spektar mnogobrojnih oblika kontaktiranja važi i za sve naše društveno-političke i društvene organizacije u odnosima sa naprednim partijama Italije, sa naprednim udruženjima i ostalim demokratskim institucijama. Moram da spomenem veliku aktivnost Socijalističkog saveza u ovim pitanjima, zatim sindikata, Saveza boraca, Saveza omladine, raznih kulturnih i sportskih organizacija itd. Svim tim oblicima saradnje prilazimo vrlo organizovano, i još više, naše društveno-političke organizacije i društva svake godine odgovorno razrađuju konkretne programe različitih susreta i saradnje uopšte. Za nas je od velikog značaja stvarna širina i kapilarnost tih odnosa. Za obe strane nisu više ni toliko važni susreti na nivou raznih delegacija sastavljenih od rukovodilaca, već komunikacija i izmena iskustava, mišljenja i stvaralaštva raznih ljudi. Ako bismo hteli napraviti bilans svih tih organizovanih kontakata, brojke bi sigurno prevazišle nekoliko stotina . Međutim, za nas je postala primarna i bitna suština tih odnosa a ne brojevi. Već sam rekao da se na ovom pograničnom području susreću ljudi koji žive u različitim društvenim sistemima. I baš to je ono što rađa interesovanje i želju za saznanjem društvenih, političkih, ekonomskih, kulturnih i ostalih problema koje stvara upravo ta različitost . Dakle, istraživanja društvenih i političkih uslova, konstruktivna komparacija kod rešavanja raznih problema nikad se ne mogu iscrpsti. U vezi s tim moram napomenuti da radni ljudi sa obe strane nisu više zadovoljni samo upoznavanjem nekih opštih uslova i kontura života, već traže nijanse i značajne specifičnosti . A baš u tome je perspektiva boljeg upoznavanja dva sistema, boljeg upoznavanja dva naroda . Nastojanje radnih ljudi i organizacija u tom smeru imaće vrlo dalekosežne i značajne posledice. Svesni smo da svaka izmena iskustava u međunarodnim odnosima, a pogotovu u međunarodnom radničkom pokretu, daje pozitivne rezultate.

20 VIII kongres , III 1975

Ako već govorim o takvim rezultatima otvorene granice između Italije i Jugoslavije, moram ovde da kažem da je tome mnogo doprinela borba i stavovi organizacija Komunističke partije Italije i Socijalističke partije Italije da se konkretno sprovodi politika saradnje i zbliženja između naroda ovih zemalja. Mi, članovi SKJ i članovi Komunističke partije Italije, koji živimo na istom ili bolje rečeno susedskom geografskom području, uglavnom se borimo za isti cilj , a to je zbliženje dva naroda, bolje upoznavanje međusobnih problema i razmena iskustava u borbi za izgradnju socijalizma. Posle ovako raširenih odnosa među organizacijama radnih ljudi na graničnom području, počela su se rešavati i neka druga pitanja koja su još do pre nekoliko godina izgledala nerešiva. Čak i neke političke snage u Italiji, koje ranije nisu bile u najvećoj meri naklonjene našem sistemu i našoj politici, počele su da menjaju gledišta i da pristupaju konstruktivnijem rešavanju tih problema. Nesumnjivo da zasluge za ovo ima borba naprednog radničkog pokreta u Italiji. Ne možemo ovde mimoići ni promene u odnosu italijanskih vlasti prema našoj manjini . Mada nisu rešeni svi problemi, ipak su stvari unekoliko promenjene. Uvereni smo da će taj pozitivan proces ići i dalje . To uverenje proističe iz pozitivnih nastojanja i ideoloških stavova italijanskih naprednih radničkih partija u odnosu na pitanja položaja naše manjine. Ovim sam hteo da prikažem samo neke rezultate u praktičnom sprovođenju načela koegzistencije na jednom konkretnom delu naše države. Uvereni smo da smo na zapadnoj granici ostvarili takve dobrosusedske odnose da mogu služiti za primer i za odnose na granicama sa našim drugim susedima. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ : Riječ ima drugarica Milka Minić, član CK SKJ. MILKA MINIĆ :

Drug Tito je u svome referatu okarakterisao istorijskim promene u međunarodnom radničkom pokretu poslednjih godina. Organski ih povezao sa suštinskim kretanjima i odnosom snaga u savremenom svetu. U tim promenama XX kongres KP

1976

Sovjetskog Saveza predstavlja prelomnu tačku od politike hladnog rata ka politici međunarodnog sporazumevanja, od dominacije dogmatske misli i prakse u komunističkom pokretu ka demokratskim ravnopravnim odnosima između partija i zemalja, ka samostalnom, autonomnom delovanju svake partije u različitim uslovima koji karakterišu stepen društvenog, ekonomskog i političkog razvitka pojedinih zemalja. Posvetila bih dozvoljenih nekoliko minuta nekim novijim pojavama i oblicima progresivnog kretanja u radničkom pokretu kapitalističkih zemalja Evrope, pokretima koji imaju svoju dužu istoriju, svoju tradiciju, duboke korene u radničkoj klasi, svoje mesto u istoriji međunarodnog radničkog pokreta i borbi za socijalizam , svoje velike ili male pobede i poraze, svoja ideološka i politička ubeđenja i opterećenja. Polazim od toga da je jugoslovenski radnički pokret celokupnom svojom istorijom i savremenošću utkan u evropski radnički i socijalistički pokret i da je od njega neodvojiv; da je uvek primao uticaje od ovog radničkog pokreta i na njega uticao; da interesovanje za sudbinu ove radničke klase i njenih socijalističkih snaga nikad nije prestajalo u našoj zemlji, a isto tako i isto toliko smo i sudbinski bili zainteresovani i povezani sa razvitkom ili stagnacijom u socijalističkim zemljama, o čemu je pre podne govorio drug Tepavac. Osnovne linije progresa u radničkom pokretu kapitalističkih zemalja su, po mom mišljenju , pre svega, postepeno usvajanje ideje o miroljubivoj koegzistenciji i njena razrada kao strateške linije radničkih partija, a zatim, jačanje samostalnosti, autonomije ovih partija i razrada teorijskih, političkih i taktičkih stavova svake od njih na putu borbe za nove društvene odnose, za potiskivanje kapitalističkih monopola i njihovog uticaja u ekonomici zemlje, za jačanje elemenata planskog usmeravanja ekonomike, elemenata društvene kontrole i većeg učešća i uticaja radničke klase u ekonomskom i političkom životu zemlje, ukratko ― na putu demokratizacije svih odnosa na bazi bitno većeg uticaja radničke klase i ostalih demokratskih i progresivnih snaga društva. Ovakve progresivne procese prati, a i sve više uslovljava, oslobađanje misli od dogmatskih stega iz staljinskog perioda, jer su se mnoga teorijska pitanja već postavila na dnevni red ( da ovde pomenem samo jedno od bitnih : socijalizam i demokratija ) . Otuda i veliko interesovanje za naš sistem socijalističke demokratije . Radničko samoupravljanje je glavna tema u mnogim susretima SKJ i jugoslovenskih sindikata sa

1977

predstavnicima drugih partija i sindikata. Sa sigurnošću se mogu očekivati dalji doprinosi marksističkoj misli koje će dati partija radničke klase kapitalističkih zemalja . Nije potrebno posebno naglašavati od kolikog je međunarodnog značaja misao i praksa, na primer, Italijanske komunističke partije. Ili od kakvog je opštepolitičkog značaja kurs ka približavanju i akcionom povezivanju komunističkih, socijalističkih i socijaldemokratskih partija u kapitalističkim zemljama i u takvim značajnim momentima kao što su parlamentarni ili lokalni izbori, političke akcije i manifestacije u borbi progresivnih snaga ovih zemalja za razoružanje, za denuklearizovane zone u Evropi i sl. Sporazum o zabrani neklearnih eksperimenata, potpisan prošle godine u Moskvi, ocenjen je i podržan od svih radničkih partija evropskih kapitalističkih zemalja kao početni ali značajan korak u borbi protiv daljeg atomskog naoružanja i opasnosti nuklearnog rata. Posebno mesto u savremenim kretanjima ovih zemalja dobile su sindikalne akcije njihove radničke klase. Ne samo po tome što se u tim akcijama ispoljilo veće jedinstvo radnika, već i po tome što se u mnogim akcijama ekonomski interes radničke klase više nego do sada povezivao sa političkim pitanjima, a pre svega sa pitanjem kako ostvariti neposredno učešće i veći uticaj proizvođača na proizvodnju i upravljanje preduzećima. Takva tendencija, može se uočiti, svesno je podržana od najnaprednijih socijalističkih snaga u ovim zemljama. Sindikalne organizacije u poslednje vreme pokazuju više političkih inicijativa. Kao što sam već istakla, radi se o osnovnim linijama kretanja u ovom delu radničkog pokreta, zajedničkim za evropske zemlje razvijenog kapitalizma. To kretanje je neravnomerno i zavisno je od mnogobrojnih faktora karakterističnih i specifičnih za svaku zemlju ponaosob . I na našem Kongresu mogli smo videti, iz izlaganja predstavnika ovih evropskih partija, koliko su te razlike i neravnomernost prisutne i kako se od Španije preko Italije do Švedske sa različitom snagom naglašavaju neposredni politički zadaci i principijelni stavovi od strane pojedinih partija. Ali, ono što je izazvalo najveću pažnju naših delegata i što je bilo tako toplo pozdravljeno i jeste ono bitno: svi idemo ka istom cilju, ka socijalističkim društvenim promenama i svaki na svoj način i u svojim uslovima. Na toj osnovi, u onome što je zajedničko i u punoj samostalnosti i ravnopravnosti, javljaju se različiti oblici saradnje političkog, idejnog i akcionog međusobnog povezivanja . Međunarodni radnički pokret već bi mogao u svoje tekovine savremenog perioda uvrstiti izvojevano pravo na slobodni i sa-

1978

mostalni razvitak pojedinih svojih delova i na toj osnovi mogućnost izgrađivanja i jačanja uzajamne socijalističke solidarnosti i socijalističkog jedinstva. Pri ovome ni za momenat ne zaboravljam na teškoće koje će radnički pokret morati da savladava zbog hegemonističkih i dogmatskih stavova i akcija kineskog političkog rukovodstva. Ali , u svakom slučaju , izvojevano pravo na samostalan razvitak radničkog pokreta pojedinih zemalja niko više ne može oduzeti. Dozvolite mi da na kraju istaknem kao pojavu izuzetne važnosti naraslo interesovanje svih radničkih partija evropskih kapitalističkih zemalja za probleme razvoja novooslobođenih zemalja i napore koje ulažu u pravcu prevazilaženja kroz dugu istoriju stvorenih odnosa i pogleda na mesto novooslobođenih zemalja, napore njihovih političkih pokreta u međunarodnim odnosima za pobedu socijalizma u čitavom svetu . Mislim da možemo očekivati da će uloga i uticaj radničke klase kapitalističkih zemalja morati zauzeti drugačije mesto, pre svega, u razumevanju, a onda i u konkretnoj podršci političkoj i ekonomskoj nezavisnosti novooslobođenih zemalja, jer to , kako je drug Tito izložio u svom referatu, predstavlja nerazdvojni deo borbe radničke klase razvijenog sveta za sopstvenu ekonomsku i političku emancipaciju u uslovima opšte uzajamne zavisnosti i povezanosti savremenog sveta. Sve ovo pruža mogućnosti za saradnju socijalističkih i progresivnih snaga u međunarodnom opsegu, a u tome okviru i za još dublju i svestraniju saradnju SKJ sa radničkim i progresivnim pokretima i partijama. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ :

Ima riječ drug Saša Mikić, delegat iz Novog Sada. SAŠA MIKIĆ : U referatu druga Tita naglašena je uloga koju sve subjektivne snage imaju u borbi za mir i razvoj međunarodne saradnje. Istakao bih samo neke aspekte uključivanja naše omladine u ostvarivanje tako zacrtane politike SKJ. U bogatom spletu savremenih ekonomskih, kulturnih, političkih i drugih odnosa kontakti i saradnja mladih ljudi raznih

1979

zemalja, različitih geografskih i političkih regiona zauzimaju značajno mesto kako sa stanovišta produbljivanja prijateljstva i uklanjanja predrasuda i nepoverenja, tako i sa političkog, vaspitnog, stručnog i drugog stanovišta. U savremenom svetu deluje veliki broj omladinskih i studentskih organizacija koje se razvijaju u različitim uslovima, i koje su različitih ideološko-političkih orijentacija i međunarodnih

opredeljenja. Afirmacija politike miroljubive aktivne koegzistencije, uspesi u borbi protiv imperijalizma i kolonijalizma, rađanje novih nezavisnih zemalja, zahtevi za smanjenje trke u naoružanju , poboljšavanje životnih uslova , kao i uslova obrazovanja u velikom broju zemalja, porast opštekulturnog nivoa neki su od važnijih faktora koji omogućavaju i pojačavaju veze i razmenu u oblasti kulture, obrazovanja, sporta, turizma, dakle u delatnostima za koje su upravo najviše zainteresovani mladi ljudi . Smatram da upravo na bazi takvih kretanja, međunarodni omladiski pokret doživljava poslednjih godina značajne preobražaje. Mlade generacije različitih zemalja sve jasnije osećaju potrebu da se stalno, uprkos različitostima, akciono ujedinjuju u nastojanjima za rešavanje ključnih pitanja naše savremenosti i budućnosti u akcijama za očuvanje svetskog mira, za političku i ekonomsku emancipaciju naroda i likvidaciju neravnopravnih međunarodnih odnosa. Baš zato što se razvijaju u novim uslovima , mladi ljudi i njihove organizacije upravo mogu i treba da budu spona saradnje i prijateljstva među narodima . Smatram da je za prevazilaženje podeljenosti današnjeg sveta i razlika koje postoje, značajno da i omladinske organizacije ne budu više običan privezak ili podrška ,,državnim politikama i diplomatijama". One mogu biti inicijatori i preteče novih odnosa.

U međunarodnom omladinskom pokretu sve je snažnija orijentacija ka univerzalnoj saradnji i jedinstvu akcije izvan unapred čvrsto zacrtanih oblika i međunarodnih organizacija koje na određen način i pored pozitivnih tendencija odražavaju još postojeću podeljenost omladinskog pokreta; ka što široj saradnji koja neće trpeti od isključivosti već će predstavljati izlaz i potrebu svih progresivnih snaga. U takvim uslovima, danas u međunarodnoj omladinskoj saradnji, gde postoji podeljenost za progresivnost ili reakcionarnost, za realno i konstruktivno ili nerealno i usko, isključivo

1980

pristupanje problemima međunarodne zajednice i međunarodnog omladinskog pokreta postaje sve bitnije pitanje opredeljenja za univerzalnu saradnju i akciono jedinstvo na bazi uključenja u borbu za mir i razoružanje, za nacionalnu nezavisnost i društveni razvoj , protiv imperijalizma, neokolonijalizma i rasizma, za poboljšanje društvenog položaja čoveka, a mladih ljudi posebno, za demokratizaciju obrazovanja, podizanje kulturnog nivoa i sl. Smatram da jedino takva orijentacija može da bude nosilac napretka i akcionog jedinstva u međunarodnom omladinskom pokretu u svetu u kome mir postaje sve odlučniji zahtev najširih masa, bez obzira na društvene sisteme u kojima živimo . I obrnuto, svaka tendencija koja vodi sužavanju saradnje je objektivno štetna, bez obzira šta njeni nosioci misle, kakvi su joj „ viši” ciljevi ili principi . Širokoj i intenzivnoj međunarodnoj omladinskoj saradnji u kojoj će biti eliminisani nepoverenje, nacionalna i politička uskogrudost, hegemonizam danas se suprotstavlja, sa jedne strane, jedan broj organizacija iz zapadnih zemalja , najčešće sa pozicija klasičnog izolacionizma, konzervatizma i antikomunizma. S druge strane, shodno celokupnoj hegemonističkoj politici Kine, rukovodstvo kineske omladinske organizacije radi na razbijanju solidarnosti međunarodnog omladinskog pokreta, pokušavajući da manipuliše sa nečim što bi se moglo okarakterisati kao ,,specifično omladinsko" - uvek prisutnim radikalizmom, nedorečenošću , ambicioznošću , nestrpljenjem. Svoju pseudorevolucionarnost ono upravo nastoji da veštim manevrima upotrebi i u međunarodnom omladinskom pokretu , ne bi li , insistiranjem na nepodudarnosti i neindentičnosti interesa omladine i studenata iz nerazvijenih i razvijenih zemalja, uspelo nekome da dokaže da je to osnovni razlog za nemogućnost postojanja zajedničkih interesa, te da kao posledica toga ne postoje ni uslovi za ostvarenje akcionog jedinstva i saradnje. U daljem konsekventnom razvijanju ove teze ono pokušava da se predstavi kao isključivo zaslužno i sposobno da bude na čelu omladinskog pokreta . Takva politika, iako ne nailazi na široko plodno tlo, slabi međunarodni omladinski pokret . Sve to samo potvrđuje da sužavanje saradnje, u uslovima kada je svet sve više upućen da rešenje svojih problema traži upravo kroz najširu međunarodnu saradnju , može biti samo štetno .

1981

Aktivnost i perspektive međunarodnih aktivnosti omladine Jugoslavije treba sagledavati u svetlu sve ubrzanijeg porasta snaga koje se zalažu za najšire demokratske principe u međunarodnom omladinskom pokretu, za prevazilaženje postojećih podeljenosti , izolovanosti i razlika, za slobodnu diskusiju i razmenu iskustava. U međunarodnom omladinskom pokretu principijelna politika i stavovi najnaprednijih snaga, među kojima i jugoslovenske omladine, dobijaju sve veću prevagu . Vaspitavana od strane SKJ u duhu socijalističkog internacionalizma, naša omladina razvija široke veze prijateljstva i saradnje sa svim progresivnim omladinskim organizacijama u svetu i uključuje se u najprogresivnije tokove omladinskog pokreta. Pošto je u Izveštaju i diskusiji već dat i pregled međunarodne omladinske saradnje, istakao bih samo da je naročito značajan napredak ostvaren u razvijanju široke saradnje sa omladinskim organizacijama socijalističkih zemalja, na bazi zajedničkih interesa za razmenu iskustava i međusobno upoznavanje, posebno u vezi sa učešćem omladine u socijalističkom razvitku svojih zemalja i angažovanosti u međunarodnom omladinskom pokretu. Isto toliko cenimo i napredak zabeležen u razvijanju saradnje sa omladinskim organizacijama Azije, Afrike i Latinske Amerike, koja izrasta na uzajamnom interesu za međusobno upoznavanje i nizu identičnih ili sasvim bliskih pogleda. Novi koraci napravljeni su i u razmeni iskustava i prijateljskih veza naročito sa komunističkim i socijalističkim organizacijama, kao i pojedinim demokratskim , antinuklearnim i miroljubivim pokretima u zemljama Zapada . Ne manje su značajni rezultati na području razvoja omladine Balkana . Značajno je istaći da bogatstvo saradnje koju razvija omladina Jugoslavije jeste rezultat i velikog interesovanja omladine u svetu za život i rad jugoslovenske omladine, za njen društveni položaj u sistemu socijalističke demokratije, za njenu društvenu i političku afirmaciju, koja se ostvaruje doslednom primenom Programa SKJ. Pošto želimo da iznalazimo najbolja rešenja i uklanjamo postojeće slabosti istakao bih i neke negativne strane dosadašnje saradnje. Omladinska saradnja je još uvek u velikoj meri opterećena manifestativnošću, formalnim kontaktima, i nema dovoljno radni karakter. Iako je to posledica dugogodišnje prakse međunarodnog omladinskog pokreta, mislim da deo odgovornosti snosi i svaka organizacija pojedinačno . Upravo insistiranje na radnom

1982

karakteru buduće saradnje jedini je način da širi krugovi mladih osete rezultate međunarodne omladinske saradnje i aktivno se uključe u tokove progresivnih kretanja u svetu. Otuda, smatram da i pored postignutih značajnih rezultata hiljade mladih ljudi Jugoslavije odlaze u druge zemlje, dok hiljade stranih omladinaca posećuju našu ― čitava naša međunarodna saradnja nije još uvek u potpunosti povezana niti prilagođena procesima internacionalističkog vaspitanja nas mladih . Sužena jednim svojim delom na kontakte rukovodstava sa rukovodstvima druge organizacije ona još uvek onemogućava širem krugu omladine da u punoj meri bude upoznat sa njenim rezultatima, da u njoj učestvuje i da je koristi . Procesi demokratizacije omladinske organizacije zato moraju da unesu niz pozitivnih izmena i u sistem i metod ostvarivanja međunarodne saradnje. Ti zadaci su utoliko značajniji što pred omladinskom organizacijom stalno stoje obaveze razvijanja internacionalističkih osećanja kod mladih ljudi - koja su uvek bila svojstvena našoj omladini - pa otuda naši konkretni napori treba da se usklađuju sa savremenim kretanjima u međunarodnim odnosima i međunarodnom omladinskom pokretu i da se naša omladinska saradnja i kontakti povežu sa našim unutrašnjim potrebama na području vaspitanja omladine. Ceneći činjenicu da je Savez omladine i do sada činio ozbiljne napore na uključivanju što većeg broja mladih u ostvarenje međunarodne saradnje , mislim da , sagledavajući i ovaj njen aspekt, otvaramo nove mogućnosti za ostvarivanje potpunijih rezultata. Duh i smernice ovog Kongresa daju nove podsticaje i jaču orijentaciju u tom pravcu. Iz zemalja u razvoju u našoj zemlji danas studira i uči oko 2.000 omladinaca, pretežno iz Afrike , Azije i Latinske Amerike. To je konkretan dokaz angažovanosti naše zemlje u pomoći za rešavanje brojnih društvenih i ekonomskih problema ovih zemalja. Tu se u direktnom svakodnevnom kontaktu formira trajno prijateljstvo naše omladine i studenata Afrike, Azije i Latinske Amerike. Pred našim društvenim organizacijama, posebno omladinskom i studentskom, a i drugim, ima još dosta mogućnosti koje bi pomogle da se ovi mladi ljudi što je moguće lakše i brže adaptiraju našem životu i uslovima, kako bi iz Jugoslavije pošli kao još bolji stručnjaci i poznavaoci našeg života i prakse. Internacionalizam, solidarnost i saradnja sa mladim ljudima čitavoga sveta koji teže miru, društvenom i ekonomskom progresu jedno je od bitnih, tradicionalnih obeležja jugoslovenskog

1983

omladinskog i studentskog pokreta. Ono izvire iz želje mladih ljudi naše zemlje da saradnjom, otvorenošću i prijemčivošću za sve što je dobro i progresivno, što teži miru, društvenom i ekonomskom progresu u drugim zemljama bude njima bliže i prisnije. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ : Ima riječ drug Selmo Hašinbegović, delegat iz Novog Pazara. SELMO HAŠINBEGOVIĆ : Drugarice i drugovi, U periodu između VII i VIII kongresa SKJ, razvoj ekonomskih odnosa sa inostranstvom istakao je određene probleme koji su već duže vremena prisutni u našoj spoljnotrgovinskoj razmjeni. Ovi problemi prije svega proizilaze iz našeg sveukupnog privrednog razvoja ili nastaju pod dejstvom politike i prakse međunarodnih ekonomskih odnosa , čiji su problemi u posljednje vrijeme kod nas vrlo široko tretirani u vezi aktivnosti i stava naše zemlje povodom nedavno održane konferencije o svjetskoj trgovini i razvoju. Ja bih se ovom prilikom osvrnuo na neke koncepcije o problemima efikasnijeg uključivanja naše privrede u međunarodnu podjelu rada i na pitanje koliko postojeći instituti privrednog sistema odgovaraju razvojnim tendencijama naše spoljnotrgovinske razmjene. U kretanju naše robne razmjene sa inostranstvom karakteristično je da se ona nalazi pod stalnim pritiskom neuravnoteženosti platnog bilansa. Iz ove činjenice neki strani, a i pojedini naši ekonomisti i privrednici često izvlače zaključak da naš privredni uspon ne daje adekvatne, ekonomski racionalne efekte na bazi ulaganja. Na prvi pogled, ili uprošćeno posmatrano, pojedinci su skloni da prihvate takvu tvrdnju . Međutim, ovdje se zaboravlja osnovna ekonomska istina da ova činjenica, gledana kroz platni bilans, ni po čemu nije svojstvena samo Jugoslaviji. To je karakteristika svih zemalja u razvoju, naročito onih koje za održavanje visoke stope rasta proizvodnje ( kao što je tipičan slučaj sa našom zemljom ) ne raspolažu dovoljnom sopstvenom akumulacijom za proširenu reprodukciju . Znači da je deficit platnog bilansa u suštini jednak višku domaće potrošnje nad proizvedenim nacionalnim dohotkom , dok njegovo pokriće predstavlja dodatnu

1984

inostranu akumulaciju za ubrzani tempo razvoja proizvodnih snaga. Nagli porast učešća industrijskog izvoza posljednjih godina, koji u prošloj i ovoj godini predstavlja preko 76 %, u našem ukupnom izvozu najbolji je indikator pozitivnog efekta našeg industrijskog razvoja, uključujući posebno i naglo rastuće dimenzije njegovog učešća u unutrašnjoj potrošnji . U vezi sa ovim treba takođe konstatovati činjenicu da je deficit roba i usluga česta pojava i kod razvijenijih zemalja. Međutim, neke pojave u kretanju naše spoljnotrgovinske razmjene ukazuju da se problem nalazi na drugoj strani . U posljednje vrijeme neuravnoteženost našeg platnog bilansa dobija specifičan karakter u odnosu na faktore koji djeluju na ovaj deficit kod zemalja u razvoju. Za ove zemlje karakteristično je da je deficit platnog i trgovinskog bilansa ispoljen uglavnom preko uvoza opreme. Međutim, u jugoslovenskom uvozu, odnosno deficitu, među najkrupnije stavke spadaju reprodukcioni materijal i hrana. Znači, ako se uvoz opreme prihvati kao ekonomska i tehnološka potreba i nužnost, onda je uvoz hrane i reprodukcionog materijala posljedica zaostajanja domaće primarne proizvodnje, i poljoprivrede posebno . U traženju trajnijih rješenja za efikasnije uključivanje naše privrede u međunarodnu podjelu rada, u diskusijama među ekonomistima, privrednicima i planerima iskristalisane su dvije koncepcije. Jedna koncepcija polazi od postavke da treba usporiti porast potrošnje, kako bi se omogućilo relativno povećanje izvoza i smanjenje uvoza. Druga koncepcija polazi sa radikalnijeg stanovišta, tj . sa stanovišta razrješavanja strukturalnih disproporcija u privredi : obezbijediti usklađeniji razvoj , razviti proizvodnju ispitane reprodukcione baze, posebno proizvodnju hrane. Po mom mišljenju , prva koncepcija ne pruža garancije da će se rješavanjem spoljnotrgovinske neravnoteže ublažiti unutrašnja neravnoteža. Ona ima kratkotrajno djejstvo . Zbog toga se u drugoj koncepciji nalaze realne mogućnosti za trajniju unutrašnju i spoljnu privrednu ravnotežu , jer ona rješava osnovne uzroke platnog deficita. Na planu efikasnijeg uključivanja naše privrede u međunarodnu podjelu rada , mnogi problemi i teškoće ne nalaze se u sferi proizvodnje. Oni proističu iz našeg privrednog sistema, konkretnije rečeno, iz spoljnotrgovinskog i kreditnog režima .

1985

Naime, razvoj spoljnotrgovinskog sistema, posebno deviznog režima, u cjelini je u zaostajanju za razvojem privrednog sistema, a naročito za ulogom i položajem privredne organizacije u politici raspodjele i proširene reprodukcije. Ovo zaostajanje takođe se neposredno negativno odražava u odnosu na razvojne tendencije naše spoljnotrgovinske razmjene. U oblasti izvoza i uvoza zadržan je niz instituta koji su konstituisani u drugim uslovima razvoja privrede, u uslovima drugih ekonomskih odnosa u proizvodnji i nižeg obima spoljnotrgovinske razmjene, ostavljajući vrlo ograničen prostor za samostalnije poslovanje radnih organizacija u obavljanju privrednih odnosa sa inostranstvom. U politici raspodjele deviznih sredstava najviše je zadržan administrativni i distributivni način sa dominantnom ulogom savezne administracije i saveznih banaka. Stvaraoci deviznih sredstava, odnosno vlasnici izvezenih roba, nemaju nikakvog uticaja na raspodjelu i trošenje ovih sredstava. Promjene koje su u posljednje vrijeme učinjene u ovoj oblasti u pravcu prenošenja operativnih izvoznih i uvoznih poslova iz nadležnosti administracije na poslovne savezne banke nisu bitne prirode, već predstavljaju izvjesnu modifikaciju sadašnjeg sistema, jer su, u suštini, zadržani stari odnosi raspodjele i trošenja deviznih sredstava. Nacrt društvenog plana za 1965. godinu takođe ne predviđa promjene u tom pravcu . U planu se mnogo računa na novi režim vezivanja uvoza za rezultate izvoza , iako ovaj režim u suštini predstavlja grub pritisak na privredu i ne odgovara uslovima savremenog međunarodnog trgovanja. Sistem izvoznih premija u mnogim slučajevima takođe destimulativno djeluje u izvozu proizvoda na bazi domaćih sirovina i repromaterijala, jer je postavljen na postojećem prevaziđenom disparitetu unutrašnjih cijena. Posljedice takvog premijskog sistema odrazile su se u vidu formiranja dva prosječna izvozna kursa: niži izvozni prosječni kurs za poljoprivredne proizvode, druge sirovine i poluprerađevine, i drugi na znatno viši izvozni kurs ostalih proizvoda . Ovakav disparitet izvoznih kurseva u premijskom sistemu otežava uspostavljanje zajedničkog ekonomskog kriterijuma u dinarskoj stimulaciji izvoza i dovodi u podređen ekonomski položaj proizvođače-izvoznike čiji je izvoz upravo trajno orijentisan na ona tržišta i područja koja pretežno učestvuju u našem uvozu . Imajući u vidu pomenute i druge probleme koji proističu iz postojećeg spoljnotrgovinskog sistema, neophodno je da se de-

1986

vizni režim konstituiše na novim osnovama, saglasno principima raspodjele dohotka, kako bi postao integralni dio privrednog sistema. Time bi prava proizvodnih organizacija, određena našim ekonomskim sistemom, došla do punog izražaja i u oblasti njihovih privrednih odnosa sa inostranstvom . Druga grupa aktuelnih problema iz oblasti razvoja ekonomskih odnosa sa inostranstvom odnosi se na politiku našeg kreditno-bankarskog sistema. U razvoju ekonomskih odnosa sa zemljama u razvoju bitan faktor bio je izvoz opreme i izvođenje investicionih radova na bazi kreditiranja tih zemalja. Poznato je da Jugoslavija, u okviru svojih materijalnih mogućnosti, odvaja ne mala sredstva za kreditiranje ekonomskog razvoja mnogih od ovih zemalja. U nekim zemljama, poslije sticanja njihove nacionalne nezavisnosti, prvi industrijski objekti izgrađeni su zahvaljujući ovakvoj privrednoj saradnji Jugoslavije sa zemljama u razvoju. Poseban doprinos Jugoslavije bio je u pružanju tehničke pomoći, školovanju kadrova na našim visokim školama i univerzitetima itd. Međutim, u posljednje vrijeme iskrsli su izvjesni problemi koji zahtijevaju evoluciju naše kreditne politike a nju nameću obostrani interesi u cilju daljeg proširenja ekonomskih odnosa, zatim pooštreni uslovi konkurencije, novi elementi u praksi međunarodnog kreditiranja i naše iskustvo u proteklom periodu. Prvo, mi imamo sistem kreditiranja na principu jednakih uslova, nezavisno od vrste opreme odnosno investicionog objekta, kakva je inače praksa u međunarodnom kreditiranju. Ovakav neelastičan princip kreditiranja dovodi naše proizvođače opreme u nekonkurentski položaj na spoljnjem tržištu . Takođe, ovakav način kreditiranja ne obezbjeđuje selektivniju politiku stimuliranja izvoza, pa i proizvodnje one vrste opreme koja ima ekonomsko opravdanje sa stanovišta učešća stepena obrade, učešća uvoznog elementa i osvojene tehnologije proizvodnje u zemlji . Zbog toga se događalo da se zaključe takvi poslovi za koje naša proizvodnja nije bila spremna, pa su naše privredne organizacije ulazile u takve izvozne aranžmane koji su znatno opterećivali naš uvoz . Kreditna politika, takođe, nije stimulirala industrijsku kooperaciju sa inostranim preduzećima na bazi izvoza na treća tržišta . Drugo, u politici kreditiranja nije bilo dovoljno orijentacije u pravcu izgradnje onih objekata koji će jačati izvozne mogućnosti dotične zemlje ili dopuniti razvoj proizvodnje onih sirovina za koje je naša industrija zainteresovana. Na primjer, razvoj pro-

1987

izvodnje ruda i sl., koje, inače, uvozimo iz drugih zemalja . To je stvorilo izvjesne teškoće i otežalo proširenje ekonomskih odnosa. U cilju efikasnijeg uklapanja naše privrede u međunarodnu podjelu rada, smatram da je neophodno da pored ostalih i ovi problemi dobiju odgovarajuće mjesto u Rezoluciji VIII kongresa SKJ. (Aplauz.)

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ : Ima riječ drug Vojin Guzina, delegat iz Beograda . VOJIN GUZINA : Drugarice i drugovi, U stalnim i radikalnim promenama koje se danas na području ekonomskih odnosa odvijaju u svetu, jedna pojava je, mislim, vrlo značajna: to je pojava regionalnih ekonomskih grupacija. Ako za momenat ostavimo po strani forme u kojima se te grupacije ostvaruju , ta pojava je u najopštijem smislu univerzalna ona se javlja, kao što je poznato, i među socijalističkim zemljama istočne Evrope i među razvijenim kapitalističkim zemljama Zapada, a u početnoj fazi, ili još uvek samo kao ideja i težnja, i među zemljama u razvoju. Upravo polazeći od ove univerzalnosti moguće je doći do osnovnog uzroka koji u savremenom svetu izaziva nastajanje različitih i složenih oblika ekonomskog povezivanja i sporazumevanja među zemljama, pa u tome i nastajanje regionalnih ekonomskih grupacija . Dobro je poznato da. u osnovi ove pojave leži činjenica da razvoj proizvodnih snaga, pre svega mogućnosti toga razvoja koje pruža današnje ubrzano razvijanje tehnike i tehnologije, stalno i sve intenzivnije prerasta zatečene nacionalne ograničenosti za razvijanje tržišta i proizvodnje, i nasleđene a prevaziđene oblike međunarodnih trgovinskih, finansijskih i drugih ekonomskih veza među zemljama. Razumljivo je, zbog toga, da ako se te regionalne integracije posmatraju kao organizacioni element koji treba da, u krajnjoj liniji, podržava razvoj proizvodnih snaga u svetu, da one imaju svoje ekonomsko opravdanje i da načelan, principijelan stav prema njima može biti samo pozitivan . Takav opšti načelan stav prema regionalnim integracijama sadržan je u Deklaraciji Savezne skupštine o principima međunarodne ekonom-

1988

ske saradnje od februara ove godine. Takav načelan stav zastupala je i jugoslovenska delegacija u svojim istupanjima na Ženevskoj konferenciji o trgovini i razvoju. Međutim , ostati samo na ovoj najopštijoj generalizaciji ni- ‹ ukoliko nije dovoljno . Nužno je sagledati forme, praksu i sve motive svake konkretne pojave integracije. Kada se, pak, to učini, onda se u osnovni stav nužno uključuje niz kvalifikacija koje u konačnu ocenu o regionalnim integracijama unose dosta diferenciranosti. Što se tiče regionalnih integracija među ekonomski nerazvijenim zemljama, nema nikakve sumnje da su one progresivne. Ne samo da integracije i ovde znače stvaranje širih tržišnih područja, što je nužno za intenzivan proces industrijalizacije ovih zemalja, nego su regionalne grupacije među zemljama u razvoju u neku ruku nužan oblik za prevazilaženje karaktera perifernosti njihovih spoljnih trgovina, onog nenormalnog, danas apsurdnog stanja u spoljnoj trgovini većine ovih zemalja u kome su one vrlo intenzivno trgovinski vezane za svetske centre, za bivše metropole, a vrlo malo, sasvim neznatno , za svoje najbliže susede. U tom smislu bi razvijanje ovih procesa, uz nužno razvijanje i strukturno menjanje privreda ovih zemalja, bilo značajan doprinos borbi protiv neokolonijalizma, koji upravo na ovom karakteru spoljne trgovine nerazvijenih zemalja u dobroj meri počiva. Ekonomska integracija među socijalističkim zemljama istočne Evrope, koja se sprovodi kroz Savet za uzajamnu ekonomsku pomoć ( SEV) u mnogo čemu, u poslednje vreme, krči nove puteve, nastojeći da u međunarodnim ekonomskim odnosima postavi i afirmiše nove norme koje treba da odgovaraju demokratskim oblicima međunarodne saradnje među socijalističkim zemljama. Otuda proces razvijanja ove integracije, naročito prelaženje na više oblike ekonomske saradnje kroz specijalizaciju i kooperaciju u proizvodnji, kroz multilateralne obračune, kroz postavljanje ekonomski racionalnog sistema cena u robnoj razmeni itd., a u uslovima znatnih razlika u nivoima i strukturama proizvodnje kod pojedinih zemalja, nije ni tako brz ni jednostavan. Međutim , ono što je važno kod zauzimanja stava prema ovoj integraciji jeste činjenica da je ona u načelu otvorena, da se u njenom mehanizmu saradnje odluke u svakom konkretnom slučaju donose na osnovu jednodušne saglasnosti zainteresovanih strana, i naročito, da se ovde motiv ubrzanja ekonomskog razvoja i ekonomske integracije ne ostvaruje putem diskriminacije trećih partnera u trgovini . Ovo se pogotovu može utvrditi danas kada, u iz-

1989

menjenoj političkoj klimi u svetu, sa sve većim afirmisanjem politike koegzistencije, sa slabljenjem delovanja veštački nametnutih barijera u trgovini kapitalističkih zemalja sa zemljama SEV-a, socijalističke zemlje sve intenzivnije razvijaju trgovinske veze sa ostalim zemljama. To ukazuje da ne postoji tendencija za integraciju koja podstiče razvoj proizvodnih snaga u jednom regionu na štetu razvoja svetske trgovine i ekonomskih interesa trećih zemalja. Konkretni oblici i praksa integracija u razvijenim kapitalističkim zemljama pobuđuju najveći interes. Jer, pored ostalog, radi se o integracijama na takvom području koje je dominantno u svetskoj trgovini, i gde su posledice integracija na svetsku trgovinu i ekonomski razvoj najveće. U ovoj grupi, kao što je poznato, najdalje je otišla integracija među šestoricom, integracija unutar Evropske ekonomske zajednice. Nije moguće , i nije potrebno, na ovom mestu upuštati se u analizu mehanizma, prakse i evolucije Zajedničkog tržišta . Dobro je poznato da je oformljenju ove Zajednice prethodilo ne samo razvijena robna razmena među šestoricom nego i dosta intenzivno kretanje faktora proizvodnje - kapitala i radne snage - i na tim osnovama vrlo jake veze između monopolskih i oligopolskih grupa. Takođe je poznato da je njoj prethodilo niz sporazuma koji su na području trgovine, međunarodnih plaćanja, proizvodnje i distribucije energije i čelika , itd . značili otklanjanje smetnji za trajniju ekonomsku, a u dobroj meri i političku , saradnju među monopolskim grupama i državama ovih zemalja. Po svojoj formi Zajedničko tržište je pre svega jedna carinska unija u stadijumu nastajanja . Ali ona danas prevazilazi formu klasične carinske unije. Bez obzira na vrlo velike unutrašnje teškoće i ekonomske i političke protivurečnosti među šestoricom , po nekim svojim elementima, a naročito po svojim programima, Evropska ekonomska zajednica dostigla je takav stepen da ponekad predstavlja jedno supernacionalno povezivanje sa ciljem potpunijeg međusobnog usklađivanja trgovinskih, kreditno-monetarnih i opšteprivrednih politika ovih zemalja . Nema sumnje da je integracija u Zajedničkom tržištu u dosadašnjoj fazi pogodovala ubrzanju privrednog razvoja šest zemalja. Ali iz nekih instrumenata i prakse Zajedničkog tržišta može se zaključiti da razvijanje proizvodnje nije niukoliko jedini, a u nekim slučajevima nije uopšte, motiv ekonomsko-političke aktivnosti ove integracije . Na toj liniji ima dosta kritika na

1990

račun prakse i politike Zajedničkog tržišta ; kritika kako izvan ove zajednice, tako i progresivnih snaga unutar nje. U poslednje vreme tema o Zajedničkom tržištu bila je predmet razmatranja predstavnika komunističkih partija šest udruženih zemalja. Kao što je poznato, poslednji sastanak ovih partija u Ostendeu razmatrao je potrebu njihovog aktiviziranja u pravcu ostvarenja uticaja radničke klase na politiku zajedničkog tržišta na liniji jače demokratizacije za rešavanje socijalnih problema i većih povezivanja Zajednice sa ostalim zemljama. Za opštu ocenu ove integracije naročito je važno istaći, i to kritika najviše i podvlači, da postizanje svojih opštih i posebnih ciljeva Zajedničko tržište ostvaruje sa značajnim elementima diskriminacije trećih zemalja. Ta diskriminacija dolazi do izražaja u politici industrijskog i, naročito , u politici agrarnog protekcionizma. Industrijski protekcionizam postoji, jače ili slabije, u spoljno-trgovinskim i carinskim režimima svih razvijenih kapitalističkih zemalja . U jednom vidu on se manifestuje kroz kvantitativna ograničenja, kroz ograničenu liberalizaciju uvoza industrij skih proizvoda iz nekih područja i , mnogo češće, u višim carinskim stavovima za uvoz prerađenih proizvoda od carinskih stavova za uvoz za te proizvode. Pojavom regionalnih integracija i raznih oblika međusobnog sporazumevanja među razvijenima, javlja se u pogledu režima uvoza industrijskih proizvoda nekoliko stepena liberalnosti , odnosno prohibitivnosti ovog uvoza. Diskriminisanje pojedinih grupa zemalja u uvozu industrij skih proizvoda stavlja u težak položaj socijalističke zemlje i zemlje u razvoju. Za ove poslednje, ovaj protekcionizam znači jednu smetnju za njihov ubrzani razvoj . Istina, na sadašnjem stepenu razvijenosti te zemlje nisu značajan izvoznik industrijskih proiz voda. Samo nekih 8 % njihovog izvoza predstavljaju industrijski proizvodi u pravom smislu. Ali je industrijski izvoz nužna perspektiva ovih zemalja, i to ne tako daleka perspektiva, s obzirom, pored ostalog, da su danas, zbog činjenice da se sa starom nasleđenom strukturom izvoza ne mogu rešavati teški problemi platnog bilansa, koji se normalno javljaju u fazi ubrzanog razvoja, ove zemlje prinuđene da razvijaju i onu prerađivačku industriju koja je orijentirana na izvoz . Može se postaviti pitanje: kakav treba da bude stav radničke klase u razvijenim kapitalističkim zemljama prema ovom industrijskom protekcionizmu? Ovo pitanje može se postaviti zbog toga što na prvi pogled izgleda kao da u težnji za postizanjem

21 VIII kongres, III . 1991

pune zaposlenosti, čemu industrijski protekcionizam treba da služi, postoji klasno jedinstvo interesa u razvijenim zemljama. Kada se analiziraju svi elementi, od kojih zavisi puna zaposlenost i razvijanje proizvodnje, videće se, međutim, da je to jedinstvo samo jedan privid i da radnička klasa u razvijenim zemljama ne može biti zainteresovana za protekcionističku politiku . Šta više, u nastojanjima sindikata i političkih partija radničke klase da se nadnice povećavaju uporedo sa rastom produktivnosti rada, i na toj osnovi da stalno rastu, nužna su stalna strukturna menjanja u proizvodnji i zaposlenosti i stalni rast produktivnosti rada na osnovu sve veće specijalizacije proizvodnje. Bez toga nemoguće je izbeći da se u fazi pune zaposlenosti ne jave inflatorne tendencije, što onda, zajedno sa merama za njihovo suzbijanje, ugrožava kako realne nadnice radnika tako i punu zaposlenost . Zbog toga mi ne vidimo da radnička klasa razvijenih kapitalističkih zemalja ne može biti solidarna sa određenim grupama kapitalista u spoljnotrgovinskoj zaštiti industrije, sada ne više u zaštiti jedne mlade industrije, nego, često, zaštiti one industrije koja u industrijski najnaprednijim zemljama nema uslova za dalji razvoj . Ne može biti interes radnika da se, po cenu poskupljenja, ograničava, na primer, uvoz pamučnog gotovog tekstila, prerađenih proizvoda prehrambene industrije, proizvoda kože, nameštaja iz nerazvijenih zemalja, u kojima se, najčešće, sve to proizvodilo od sopstvene sirovine koja se ranije izvozila . Šta više, ima mesta preferiranju ovog uvoza iz nerazvijenih zemalja, jer to, pored ostalog, pogoduje bržem menjanju strukture proizvodnje i zaposlenosti u razvijenim zemljama. Stvar je u ovom pogledu mnogo jasnija kada je reč o agrarnom protekcionizmu, koji u raznim oblicima i stepenima postoji u gotovo svim razvijenim zemljama, a koji je naročito izražen unutar Evropske ekonomske zajednice . Uvođenje posebnih carinskih opterećenja, tzv. prelevamana, na uvoz mnogih poljoprivrednih proizvoda znači unošenje ozbiljnih poremećaja u tokove svetske trgovine na račun proizvođača primarnih proizvoda i istovremeno poskupljavanje ovih proizvoda unutar same Zajednice . Očigledno je da se ovde najčešće i ne radi o razvijanju proizvodnje kao primarnom motivu, nego, u krajnjoj liniji , o zaštiti interesa jedne uže klasne grupe . Ovde je pogotovu nemoguće zamisliti da bilo kakav interes radničke klase i radnih ljudi može da bude na liniji podrške agrarnog protekcionizma kada on, najčešće, znači veštačko podržavanje proizvodnje koja nema uslova da bude jeftina i rentabilna. Pored toga, samim tim što ograničava mogućno-

1992

sti izvoza i smanjuje izvozna primanja mnogim zemljama u razvoju, i time njihovu mogućnost kupovine u razvijenim zemljama, agrarni protekcionizam posredno ograničava razvijanje proizvodnje i punu zaposlenost u razvijenim zemljama na onim područjima pre svega u mašinogradnji i u naučno fundiranim industrijama - gde su uslovi za stalan rast produktivnosti rada najpo-

voljniji . Prema tome, može se zaključiti, posmatrano sa gledišta interesa zemlje u razvoju, interesa socijalističkih zemalja, kao i interesa radničke klase i radnih ljudi u razvijenim kapitalističkim zemljama - stav prema pojavi regionalnih grupacija može biti. jedinstven: te grupacije su progresivne ukoliko doprinose razvijanju proizvodnje, produktivnosti rada i međunarodne podele: rada na novim osnovama. Za osudu su one mere i ona praksa. koje unutar regionalnih grupacija ne služe tom cilju . U tom pogledu naročito je podložna kritici praksa agrarnog i industrijskog protekcionizma unutar integracija među razvijenim kapitalističkim zemljama. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI, RATO DUGONJIĆ : Lista prijavljenih diskutanata je iscrpena. Da li još neko želi da diskutuje? (Niko se ne javlja. ) Pošto se niko više ne javlja za riječ, predlažem odmor od pola sata, a zamolio bih redakcionu grupu da se u međuvremenu . sastane i da pokuša da Komisiji podnese prijedlog izvještaja. (Pauza)

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ :

Dajem riječ drugu Durici Jojkiću, članu CK SKJ.

DURICA JOJKIĆ : Redakciona grupa je pripremila sledeći Izveštaj o radu Komisije za međunarodne probleme i međunarodni radnički pokret. Ja ću taj Izveštaj pročitati, i molim vas da uvažite određene stil-

1993

ske nepreciznosti, s tim da redakciona grupa naknadno te nepreciznosti još stilski dotera. ( Čita tekst predloženog Izveštaja. )*

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ : Čuli ste prijedlog redakcione grupe. Otvaram diskusiju o ovom prijedlogu. Da li neko želi da diskutuje, da da svoje primjedbe i prijedloge za izmjenu i dopunu ovoga prijedloga. FADIL HODŽA : O dobrosusedskim odnosima bilo je govora. Mislim da je potrebno dati jedan deo o tome, ono što su govorili drug iz Gorice i drug Mojsov. To je vrlo važno pitanje i ono se u praksi često sreće.

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ : U načelu se slažemo da treba potcrtati dobrosusjedske odnose. ALEŠ BEBLER : Drug Božičević je govorio o zapadnonemačkom revanšizmu. To je jedna od tih ratobornih snaga koja se javlja. Ja bih o tome dao jednu rečenicu .

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ : Ja mislim da usvojimo ove primjedbe jer su one na mjestu . JEDAN DELEGAT : Meni se čini da pojedine formulacije i akcenti mogu biti shvaćeni kao neko dociranje, kao da mi hoćemo da nekom drugom određujemo zadatke . Predlažem da se o tome vodi računa u konačnoj redakciji .

* Konačan tekst Izveštaja Komisije nalazi se u stenogramu devete plenarne sednice VIII kongresa SKJ, na kojoj je taj Izveštaj pročitan delegatima ( str. 2012 ove knjige ).

1994

PREDSEDAVAJUĆI , RATO DUGONJIĆ : Usvajamo primjedbu s tim da redakciona komisija obrati pažnju na to . Da li još neko želi da diskutuje? (Niko. ) Predložio bih da usvojimo prijedlog redakcione komisije , s tim da unese primjedbe koje su date i da stilski dotjera ovaj naš Izvještaj . Istovremeno im zahvaljujemo na ekspeditivnosti jer su omogućili da sutra prisustvujemo drugim komisijama. Stavljam Izvještaj ná glasanje. Možemo glasati dizanjem ruku. Ko je za Izvještaj , neka digne ruku. ( Svi su za. ) Konstatujem da je Izvještaj jednoglasno usvojen. Jutros smo se složili da izvjestilac bude drug Đurica Jojkić . Prije nego što završimo rad želim da zahvalim svim učesnicima naše Komisije koji su dali svoj doprinos radu . Završavam sastanak Komisije. (Sednica je završena u 19,45 časova.) ·

DEVETA PLENARNA SEDNICA održana 12. decembra 1964 . Početak rada u 12 časova.

Ulazak Radnog predsedništva delegati pozdravljaju ustajanjem i aplaudiranjem.

PREDSEDAVAJUĆI , RODOLJUB ČOLAKOVIĆ : Drugovi i drugarice, nastavljamo rad Kongresa . Obaveštavam Kongres da smo od organizacija i rukovodstava Saveza komunista , društveno-političkih organizacija, radnih zajednica i pojedinaca iz cele zemlje u toku rada stalno dobijali pozdravne telegrame i pisma u kojima nam izražavaju želju za uspešan rad i uverenje da će zaključci VIII kongresa dati nov podsticaj svim komunistima i radnim ljudima Jugoslavije za ostvarivanje novih uspeha u socijalističkoj izgradnji zemlje. Kongresu je dosada upućeno 5.575 pozdrava . Dozvolite mi da se u ime našeg Kongresa zahvalim svim organizacijama i pojedincima na uručenim pozdravima i dobrim . željama. (Aplauz. ) Predlažem Kongresu da se u cilju ubrzanja rada pre podnošenja izveštaja kongresnih komisija izabere Izborna komisija, da bi se mogla konstituisati i predložiti Kongresu način izbora Centralnog komiteta, Kontrolne i Revizione komisije Saveza komunista Jugoslavije. Da li se prihvata ovaj predlog? (Aplauz. )

1996

Konstatujem da je predlog prihvaćen i dozvolite da u ime Radnog predsedništva predložim sledeći sastav Izborne komisije : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

Atanasković Ljubica, delegat iz Skoplja; Banina Ante , delegat iz JNA; Božić Drago, delegat iz Zagreba; Đurić Milisav, delegat iz Beograda; Gašpari Majda, delegat iz Sežane; Golja Bajram , delegat iz Tetova; Ivić Stjepan, delegat iz Čakovca; Kovačević Vojo, delegat iz JNA; Maglajić Nevenka, delegat iz Banja Luke; Mišković Milan, delegat iz Osijeka; Nikolić Dragoslav, delegat iz Niša ; Novaković Grujo , član CK SKJ; Olbina Dane, delegat iz Sarajeva;

14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23.

Stupan Mitja, delegat iz Ljubljane; Strujić Olga, delegat iz Beograda; Spasojević inž. Pavle , delegat iz Bora; Sulja Hamdija, delegat iz Grahovca; Temelkovski Borko, član CK SKJ ; Tišma Toša, delegat iz Novog Sada; Trajković Borivoje, delegat iz Vladičinog Hana; Tušek Franc, delegat iz Ravne na Koruškom; Vrdoljak Ljubomir, delegat iz Splita; Vujović Vujadin, delegat iz Cetinja.

Da li , drugovi i drugarice, ima neko drugi predlog? (Nema. ) Ko je za pročitani predlog, molim da digne ruku. (Svi.) Ima li ko protiv? (Nema. ) Konstatujem da je izabrana Izborna komisija i molim članove Komisije da se odmah sastanu u prostorijama određenim za njen rad, a to je sala broj jedan na drugom spratu. Sve kongresne komisije su završile svoj rad . Izveštaj Komisije za društveno-ekonomski razvoj i dalji razvitak sistema socijalističke demokratije podneće drug Aleksandar Grličkov. (Aplauz.)

1997

ALEKSANDAR GRLIČKOV : Drugarice i drugovi, Komisija za društveno-ekonomski razvoj i dalji razvitak sistema socijalističke demokratije održala je sednice 11. i 12. decembra. Prvog dana po podne Komisija je radila u punom sastavu na kojoj je bilo prisutno oko 700 delegata. Obzirom na veliki broj prijavljenih diskutanata Predsedništvo Komisije, u dogovoru sa Radnim predsedništvom Kongresa, uz saglasnost prisutnih delegata, odlučilo je da se podeli u dve grupe kako bi što veći broj delegata mogao da uzme učešće u diskusiji. Ovako podeljena Komisija je radila 11. decembra po podne i 12. do podne . U diskusiji je učestvovalo ukupno 76 delegata . Osim toga 45 delegata je pismeno priložilo svoje diskusije . Diskusija u Komisiji vođena je na osnovu podnetih referata na Kongresu, a posebno referata druga Tita i Kardelja. Cela diskusija vođena u ovoj Komisiji nedvosmisleno je potvrdila ispravnost ocena datih u referatima na Kongresu o dosadašnjem našem društveno-ekonomskom razvitku i problemima sa kojima se sukobljavamo i potvrdila stavove i orijentaciju za dalji razvoj društvenih odnosa i materijalne osnove našeg socijalističkog društva. Posebno je ukazano na potrebu da se već jednom zauzeti načelni stavovi i rešenja odlučnije i doslednije sprovode u praksi . Diskusija je posebno istakla da su u proteklom periodu između dva kongresa postignuti krupni rezultati u izgradnji socijalističkih društvenih odnosa , zasnovanih na samoupravljanju radnih ljudi u svim oblastima društvenog života. Na taj način sistem društvenog samoupravljanja i neposredne socijalističke demokratije postao je osnova celokupnog našeg društveno-ekonomskog života, sa snažnom afirmacijom uloge radnog čoveka . Međutim, za dalji razvoj samoupravljanja diskusija je posebno istakla potrebu odlučujuće promene u raspodeli nacionalnog dohotka u korist radne organizacije. Jačanjem materijalne osnove samoupravljanja, upravo deetatizacijom sredstava i odlučivanjem o proširenoj reprodukciji u radnoj organizaciji, radni ljudi treba da dobiju odlučujući uticaj na sva kretanja u društvu i na celokupnost društvenih odnosa . U tim okvirima treba da se ostvaruje sve veća povezanost interesa između pojedinaca, radnog kolektiva i društvene zajednice kao celine. U diskusiji su i načelno i konkretno tretirani problemi lične potrošnje i životnog standarda. Isticana je potreba prevazilaže-

1998

nja zaostajanja lične potrošnje u ukupnoj potrošnji . Odlučujući kurs ka povećanju lične potrošnje i životnog standarda na bazi povećanja produktivnosti rada zahteva da radne organizacije raspolažu većim sredstvima kako bi mogle da izvrše modernizaciju i rekonstrukcije, uvodeći novu tehniku , tehnologiju i organizaciju rada . Stalan porast životnog standarda i uvođenje novog sistema proširene reprodukcije, preraspodele dohotka i izmene odnosa u cenama zahtevaju stabilnije uslove privređivanja. Izneta su iskustva i navedeni primeri uspešnih rešenja u ostvarivanju politike povećanja lične potrošnje i životnog standarda u pojedinim radnim organizacijama. Kritikovani su nejednaki uslovi privređivanja pojedinih grana proizvodnje i isticano da je to limitirajući faktor za ostvarivanje politike povećanja produktivnosti rada i životnog standarda . Pri tome isticani su zahtevi da se odlučnije priđe rešavanju tih problema. O razvoju privredne integracije u našoj zemlji delegati su iznosili konkretne primere snažnog uticaja integracije na porast dohotka, proizvodnje i produktivnosti rada privrednih organizacija; naročito u nekim industrijskim grupacijama, i u poljoprivredi - svuda gde se integracija zasniva na specijalizaciji proizvodnje i široj kooperaciji i gde predstavlja rešavanje zajedničkih problema udruženih radnih organizacija na bazi učvršćivanja i jačanja uloge organa samoupravljanja i radnih zajednica . Smetnje uspešnijem razvoju procesa integracije leže, na jednoj strani, u nestabilnim uslovima na tržištu i u privredi, a na drugoj , u administrativnim ostacima u našem privrednom sistemu, a naročito u sistemu proširene reprodukcije, deviznom sistemu i sistemu i odnosima cena, kao i u nestabilnosti instrumenata raspodele . U Komisiji je data puna podrška stavovima iz referata da organizacije kao što su elektroprivreda, pošta i železnice , moraju biti postavljene načelno u istovetan položaj kao i sve druge radne organizacije . Problem ujednačavanja uslova privređivanja i sticanja dohotka zauzeo je istaknuto mesto u diskusiji . Rečeno je da treba poći od činjenice da je tržište - domaće i inostrano - u današnjim uslovima odlučujući faktor društvene raspodele prema radu , pri čemu je potrebno da društvena zajednica usmerava kretanja na tržištu kad ono ne deluje u željenom pravcu i da svojim merama utiče na ostvarivanje principa raspodele prema radu. Posebno je ukazano da sadašnji odnosi u cenama, odnosi u primarnoj raspodeli usled zatvorenosti tržišta i administrativ-

1999

nog regulisanja cena ne odgovaraju i predstavljaju jednu od najkrupnijih smetnji za adekvatniju raspodelu dohotka prema radu. Slobodnije delovanje tržišta uz stabilnije uslove privređivanja, veći udeo radnih organizacija u raspodeli dohotka i takva investiciona politika koja će omogućiti modernizaciju proizvodnje predstavljaju osnovnu orijentaciju na putu ka ujednačavanju uslova privređivanja kao trajnijeg i dugoročnijeg procesa regulisanja odnosa u privredi. Delegati su ukazali na potrebu da se komunisti odlučnije založe za dalje razvijanje sistema raspodele dohotka i ličnih dohodaka u preduzećima, od čega zavisi i dalje razvijanje radničkog samoupravljanja u smislu što neposrednijeg odlučivanja o proizvodnji i raspodeli proizvoda rada. Smetnja bržem razvoju novih metoda unutrašnje raspodele je težnja ka centralizaciji sredstava i upravljanja na nivou preduzeća, pri čemu su prava ekonomskih jedinica jako ograničena ili formalna. U takvim uslovima u preduzećima ne dolazi dovoljno do izražaja princip nagrađivanja prema radu, on se deformiše nejasnim odnosima između ekonomskih jedinica a i različitim merilima nagrađivanja pojedinih kategorija radnika. Smetnju u tom pravcu predstavljaju naročito sistem startnih osnova kao i nedovoljno dosledno ravnopravno tretiranje svih radnih ljudi u raspodeli prema radu. Neadekvatna raspodela dohotka i ličnih dohodaka smanjuje interes radnika za rad i stručno osposobljavanje i time se smanjuju i opšti rezultati privređivanja. Kao posebno značajan problem naglašen je nepovoljan položaj znatnog dela industrijskih a posebno kvalifikovanih radnika i potreba da ovaj deo radničke klase bude bolje nagrađen, jer on najviše doprinosi povećanju proizvodnje i produktivnosti rada, osnovni je faktor samoupravljanja u radnim organizacijama . Istaknuta je, takođe , neophodnost šire ekonomske saradnje sa inostranstvom , znatnog proširenja proizvodnje za izvoz i značaj našeg što efikasnijeg učešća u međunarodnoj podeli rada. U tom cilju treba bitno izmeniti celokupni devizni režim i sistem spoljnotrgovinskog poslovanja unoseći u ovu oblast više ekonomskih kriterijuma i elemenata tržišta. Ovakva orijentacija će pomoći da se realnije sagledaju odnosi u cenama, troškovi proizvodnje i produktivnost rada i odrede realniji kriterijumi za investicionu politiku . Bankovni i kreditni sistem treba da bitno doprinesu ostvarenju ovakve orijentacije kao i što neposrednijem

2000

uključivanju proizvodne organizacije u spoljnotrgovinsko i devizno poslovanje. Ukazano je na dosadašnje slabosti sistema investicija zasnovanog na pretežnom uticaju i odlučivanju vanprivrednih faktora o sredstvima proširene reprodukcije . Nije se dovoljno vodilo računa o tome da postojeća industrija boljim korišćenjem kapaciteta, uvođenjem specijalizacije i podele rada na bazi razvijene kooperacije u jugoslovenskim razmerama oslobađa velike rezerve proizvodnih kapaciteta. Intenziviranje postojećih kapaciteta, i na osnovu toga dalje poboljšanje materijalnog položaja radnih ljudi, omogućili bi pravilnije usmeravanje investicionih sredstava bilo u daljoj modernizaciji postojeće privrede ili ulaganjem u nove kapacitete čiju će izgradnju zahtevati tržište i struktura naše privrede. Isto tako investiciona politika treba da posveti posebnu pažnju ulaganjima za povećanje izvoza i spoljnotrgovinske razmene u celini, naročito u onim granama i privrednim grupacijama koje imaju najpovoljnije uslove za uspešno uključivanje u međunarodnu podelu rada. Problem razvoja nerazvijenih republika i autonomnih pokrajina bio je predmet diskusija. Njihov brzi razvitak treba da obezbedi postupno i efikasno uklanjanje bitnih razlika u razvijenosti materijalne baze naših naroda i narodnosti , u skladu sa objektivnim mogućnostima cele privrede. Isticano je da razvitak nerazvijenih područja treba da se ostvaruje kao organski deo jedinstvene politike razvoja privrede u celini u našoj zemlji, što je u interesu kako nerazvijenih tako isto svih radnih ljudi i svih područja Jugoslavije . U sklopu ovoga, isticana je potreba bržeg razvoja Autonomne Kosovsko-Metohijske Pokrajine.

Na društvenom sektoru poljoprivrede gde su samoupravljanje, organizacija rada, raspodela prema radu i integracija postali glavni oslonac u ostvarivanju zadataka - postignuti su krupni rezultati . Ukazano je na potrebu daljeg podizanja kvalifikacione strukture proizvođača i uvođenja industrijskih procesa krupne robne proizvodnje . Insistirano je da se bolje koriste unutrašnje rezerve i naglašavana je potreba da se što je moguće pre reše problemi prezaduženosti poljoprivrede i poboljšaju uslovi privređivanja. Istaknuto je da se uspešno rešavaju kooperacioni odnosi sa individualnim proizvođačima i da se putem kooperacije može postići dalje povećanje proizvodnje i tržišnih viškova . Ukazano je i

2001

na potrebu daljeg razvijanja socijalnog osiguranja individualnih proizvođača . Smatra se da treba pokloniti posebnu pažnju mogućnostima razvoja poljoprivrede u nerazvijenim područjima i brdskim rejonima. Diskutanti su dali punu podršku ocenama i stavovima u referatima druga Tita i druga Kardelja o društvenim planovima i planiranju kao bitnim elementima usklađivanja privrednog i društvenog razvoja i stabilnijih privrednih kretanja, kao i stvaranju što povoljnijih uslova privređivanja u skladu sa politikom razvoja u datom periodu . U novim društvenim uslovima planiranje treba da postane sredstvo udruženih neposrednih proizvođača . Istovremeno je ukazivano da društvenim planovima i drugim merama ekonomske politike treba sistematski uklanjati one odnose u raspodeli sredstava, u odnosima cena kao i one etatističke elemente koji su sami izvor nestabilnosti privrede i tržišta. Tretirani su i mnogi nerešeni problemi zaposlene žene ; naročito problemi dečje zaštite, brige za veće rasterećenje žene od kućnih poslova kao i uslova za obezbeđivanje i poboljšavanje njenih kvalifikacija. Konstatovana je nedovoljna aktivnost komunista, sindikata i organa upravljanja u rešavanju tih problema. Pored mnogih nesavladanih predrasuda glavni razlog sporog uključivanja žena u organe samoupravljanja i u Savez komunista je činjenica da društveni položaj zaposlene žene ne odgovara njenoj stvarnoj ulozi i aktivnosti u društvu. U diskusijama delegata bilo je govora o položaju radničke omladine. Tretiran je niz otvorenih problema u vezi sa materijalnim položajem i uslovima školovanja. Doslednom primenom principa raspodele prema radu stvoriće se mogućnosti za bolje materijalne uslove života i rada mladih radnika, pri čemu stambeni problem i smeštaj u domovima za vreme školovanja imaju poseban značaj . Komunisti su dužni da ovim problemima i radničkoj omladini uopšte posvete izuzetnu pažnju. Postoje objektivni uslovi da se otvorena pitanja iz života mladih radnika rešavaju brže i bolje. Raspravljano je i o položaju boraca NOR sa stanovišta njihovih uslova rada, ličnih dohodaka i standarda i istaknuta je potreba da se stambeno pitanje boraca efikasnije rešava . U daljem razvijanju socijalističkih odnosa i našeg društvenog sistema komuna dobija sve značajniju ulogu . Ako se sistem samoupravljanja u komunama nije dovoljno razvio , razlozi leže pre svega u nedovoljnoj materijalnoj bazi komuna . Pokazalo se da

2002

se politika jačanja fondova privrednih organizacija sprovodi i suviše sporo, pa zbog nedovoljnih mogućnosti povećanja produktivnosti i ličnih dohodaka zaostaje i rešavanje standarda. Podvučeno je da komuna kao društvena zajednica proizvođača treba da vodi računa o stvaranju opštih uslova privređivanja, jer od tih uslova zavise lični dohoci građana pa i nivo društvenog standarda u komuni . Baš zato su komune i zainteresovane da se priđe intenzivnom razvoju privrede. Podvučen je nesklad između privrednih i neprivrednih delatnosti, između moderno opremljenih fabrika i zaostalih uslova života, što se očituje u komunama . Komunalna privreda i društvene službe nisu u stanju da zadovolje sve veće potrebe građana . Konstatovano je da ne bi smelo da i dalje ostaje nerešen sistem finansiranja komunalne privrede, uslužnih delatnosti i društvenih službi, pošto odlaganje toga rešenja stvara ozbiljne političke probleme, naročito u gradovima i industrijskim centrima. Istaknuta je potreba da se u društvenim službama odlučnije krene na razvijanje društvenog samoupravljanja . Pri tome je ukazano na potrebu usavršavanja sistema finansiranja i razvoja unutrašnjih odnosa u skladu s opštim razvitkom društvenog i privrednog sistema. Naglašena je potreba za jačim uticajem na obrazovanje kadrova, a posebno na škole drugog stepena. Povezivanje celog sistema školstva sa društvenom privredom i ostalim delatnostima nije zadovoljavajuće rešeno . Kvalifikaciona struktura kadrova koje obezbeđuje sistem obrazovanja treba da odgovara razvoju i promenama moderne tehnike i tehnologije. U budućem razvoju u znatno većoj meri se moramo oslanjati na rezultate naučnog rada, naročito kod određivanja buduće razvojne politike . Posebno je to značajno radi povezivanja naše privrede s inostranim ekonomijama i kod korišćenja inostranih naučnih i tehničkih dostignuća . Ovakvi zadaci zahtevaju brže i efikasnije rešavanje finansiranja naučnog rada, polazeći od zahteva da privreda i radne organizacije neposredno i u većoj meri obezbeđuju finansijska sredstva za naučni rad i ostvaruju veći uticaj na program istraživačkih radova . Ukazano je i na zaostajanje pronalazaštva i industrijskog oblikovanja, kao i na potrebu većeg korišćenja sopstvenih tehničkih rešenja. U diskusiji je ukazano i na značaj idejne političke aktivnosti komunista, a posebno starešina u JNA, u praćenju i proučavanju privrednih pitanja i njihovog učešća u radu predstavničkih i drugih samoupravnih organa i društveno-političkih organizacija.

2003

1

Kod svih pomenutih pitanja svi su diskutanti ukazivali na rad, mesto i ulogu komunista i organizacija Saveza komunista u rešavanju i doslednom sprovođenju zauzetih stavova na ovom Kongresu, kao i na neophodnost njihovog svestranog zalaganja u organima društvenog samoupravljanja i društveno-političkim organizacijama. Na kraju, ističemo da je u diskusiji u Komisiji za društveno-ekonomski razvoj i dalji razvitak sistema socijalističke demokratije izneto i mnogo drugih sugestija i predloga, koje bi pri sređivanju materijala trebalo uzeti u obzir. (Aplauz.)

PREDSEDAVAJUĆI , RODOLJUB ČOLAKOVIĆ : Čuli ste Izveštaj Komisije za društveno-ekonomski razvoj i dalji razvitak sistema socijalističke demokratije . Da li neko želi da diskutuje, ili postavi pitanje u vezi s Izveštajem? (Aplauz. ) Niko. Da li se prihvata Izveštaj Komisije ? (Aplauz. ) Konstatujem da je Kongres usvojio Izveštaj Komisije i obaveštavam vas da će se Izveštaj dostaviti Komisiji za izradu Re zolucije radi korišćenja i priložiti ostalim kongresnim dokumentima. Dajem reč drugu Jakopič Albertu, koji će podneti Izveštaj o radu Komisije za aktuelna pitanja daljeg rada i uloge Saveza komunista Jugoslavije.

ALBERT JAKOPIČ : Drugarice i drugovi, Komisija za aktuelna pitanja daljeg rada i uloge Saveza komunista Jugoslavije održala je 2 sednice, jedanaestog i dvanaestog decembra. U radu je učestvovalo oko 400 delegata . Za diskusiju se prijavilo 68 delegata. Sa govornice je diskutovalo 46 delegata, a 22 je predalo svoje tekstove predsedništvu komisije . Komisija je radila na osnovu referata podnetih na Kongresu, Izveštaja Centralnog komiteta , Predloga izmena i dopuna Statuta SKJ. Učesnici u diskusiji su se posebno zadržali na pitanjima koja su izneta u onom delu referata druga Tita u kome se govori o

2004

ulozi Saveza komunista u daljoj izgradnji socijalističkih društvenih odnosa, i u referatu druga Rankovića, koji je u celini posvećen pitanjima daljeg rada i uloge Saveza komunista Jugoslavije, kao i u referatu druga Koliševskog o predlogu izmena i dopuna Statuta Saveza komunista Jugoslavije. Učesnici u diskusiji govorili su o radu i o metodu rada Saveza komunista, o unutrašnjim odnosima i jedinstvu Saveza, o radu komunista u samoupravnim organima i društveno-političkim organizacijama, o izgrađivanju i sprovođenju zaključaka, o odgovornosti komunista i javnosti rada, o kadrovskoj politici, o kritici u Savezu komunista, o strukturalnim promenama u sasta`vu članstva između VII i VIII kongresa, o politici prijema, zatim , o radu komunista u Jugoslovenskoj narodnoj armiji, o aktivnosti Saveza komunista na selu itd .

Govoreći o ovim problemima, oni su u potpunosti prihvatili stavove i ocene iznete u Izveštaju i referatima podnetim na VIII kongresu i podržali njihovu osnovnu misao da se rad i uloga Saveza komunista prvenstveno može ocenjivati po tome u kojoj meri Savez komunista svojom delatnošću podržava radnog čoveka u borbi za ostvarivanje njegovih interesa i njegovih prava. U diskusiji je izneto mnogo činjenica, zapažanja i mišljenja, davani su predlozi i sugestije koji zaslužuju da se, pri konačnom sređivanju materijala ove Komisije, posebno prouče . Zahvaljujući poznavanju problematike i temeljitom pripremanju, učesnici u diskusiji iznosili su probleme i način njihovog rešavanja, kao i rezultate svoga rada, što je doprinelo da se izmene bogata iskustva iz raznih oblasti aktivnosti Saveza komunista Jugoslavije . Ovde ćemo izneti samo osnovni sadržaj diskusije u okvirima koje diktira prostor ovog izveštaja i vreme za njegovo pripremanje. Govoreći o radu komunista u samoupravnim organima i društveno-političkim organizacijama, učesnici u diskusiji su istakli da vodeća društvena uloga Saveza komunista u sadašnjim uslovima društvenog samoupravljanja i neposredne demokratije traži dalje promene u sadržaju i metodu rada, u organizaciji i unutrašnjim odnosima Saveza komunista Jugoslavije. Naročito je podvučeno da komunisti moraju biti idejna i politička snaga samoupravljanja, glavni faktor razvijanja neposredne socijalističke demokratije i socijalističke društvene svesti , i da delujući u društveno-političkim organizacijama treba da jačaju njihovu društvenu aktivnost i samostalnost .

2005

Više delegata je govorilo o izgrađivanju idejnog i akcionog jedinstva Saveza komunista , izgrađivanju i sprovođenju usvojenih stavova i zaključaka. Oni su se zauzimali za takve odnose i atmosferu, za takve principe komuniciranja i oblika rada, koji će svakom članu omogućiti da bude aktivan činilac u formiranju i ostvarivanju politike Saveza. Bilo je podvučeno da treba insistirati na takvom radu i odnosima koji će doprineti da se politika i stavovi formiraju posle svestrane diskusije i borbe mišljenja, ali je od bitnog značaja da se tako usvojeni zaključci i odluke dosledno sprovode. Da se to može ostvarivati , opšta politika mora biti prilagođena konkretnim uslovima, a zaključci treba da budu konkretni, realni i jasno formulisani . Mnogo diskutanata je insistiralo na pitanju lične odgovornosti komunista za svoj rad i postupke pred Savezom komunista Jugoslavije i društvenom javnošću , a isto tako i na pitanju društvene odgovornosti rukovodstava Saveza komunista. Tom prili kom je naglašeno da se treba uporno boriti protiv još razvijene prakse da smo jedinstveni u usvajanju i objašnjavanju politike dok u konkretnom radu i postupcima, kod sprovođenja tih odlu ka, tog jedinstva ima daleko manje. U vezi sa odgovornošću komunista posebno je naglašeno da je za javni društveno-politički rad Saveza komunista potrebna i javna odgovornost . Komunisti treba da rade onako kako govore, da razvijaju javnost rada organizacija Saveza komunista, da omoguće puniji uticaj radnih ljudi na politiku Saveza u svim oblastima društvenog života i na njegov unutrašnji razvitak. Isto tako je istaknuto da se u javnom radu treba više služiti sredstvima javnog komuniciranja, štampom, radiom, televizijom itd. Opšti zaključak u diskusiji je bio da rad i probleme Saveza komunista nije moguće ocenjivati van opštih tokova i protivrečnosti društveno-ekonomskih i političkih zbivanja . Zatim da je potrebno čitavu problematiku koja se odnosi na ulogu, metod i oblike rada Saveza komunista posmatrati kompleksno u među sobnoj zavisnosti, a ne izolovano i parcijalno. U vezi sa organizacionom strukturom Saveza diskusija je ukazala na to da predlog novog Statuta otvara šire mogućnosti elastičnijeg organizovanja komunista u opštini, što će onemogućavati da se zatvori u okvire svojih unutrašnjih, često formalnih problema. U tome je istaknuta posebna uloga organizacije Saveza komunista u opštini i opštinskog komiteta. Više diskutanata je upozorilo na problem strukture članstva između dva kongresa. Pri tome je ukazano na potrebu odlučnijeg

2006

otklanjanja prepreka koje onemogućuju veći priliv neposrednih proizvođača, a naročito žena u Savez komunista. Zbog toga bi trebalo obratiti više pažnje temeljitijem poznavanju materijalnog i društvenog položaja radnika i uslova u kojima ostvaruju svoja samoupravna prava. Jedno od pitanja koje je posebno razmatrano u Komisiji bila je kadrovska politika . O njoj je bilo reči u vezi sa stručnim osposobljavanjem ljudi u procesu modernizacije privrede, borbe za kvalitet proizvodnje i povećanje produktivnosti rada kao elementima stabilizacije privrede i podizanja standarda radnih ljudi. Posebno je istaknuto da je uslov za otklanjanje dosadašnjih slabosti što šira demokratizacija kadrovske politike. U stvari, društveno samoupravljanje treba da bude osnovni nosilac kadrovske politike, što će omogućiti prevazilaženje konzervativnih shvatanja subjektivizma i nepoverenja prema radnim ljudima . Nekoliko delegata iz JNA govorilo je o radu Saveza komunista u Armiji i potrebi razvijanja još tešnje saradnje ovih organizacija sa organizacijama u opštini i još većeg uključivanja komunista iz Armije u društveno-politički život sredine u kojoj žive. U diskusiji je skrenuta pažnja na položaj boraca narodnooslobodilačkog rata i konstatovano da Savez komunista ubuduće treba još više da se angažuje u rešavanju kako njihovog materijalnog položaja tako i uključivanja njihovih članova u društveno-politički život. Nekoliko govornika se osvrnulo na rad SK sa omladinom, a posebno na rad SK na univerzitetu . Takođe je bilo reči i o radu Saveza komunista na selu koji, prema oceni delegata koji su o tome govorili, zaostaje za razvitkom društvenih odnosa na selu . U vezi s tim je ukazano i na to da treba više pažnje posvetiti prijemu individualnih proizvođača u SK. U Komisiji je izraženo uverenje da će VIII kongres imati vrlo snažan uticaj na budući razvitak i rad SK, kao i na njegovu ulogu u daljem razvitku našeg društva . (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , RODOLJUB ČOLAKOVIĆ : Da li se neko javlja za reč u vezi sa Izveštajem koji je podneo drug Jakopič? (Niko. ) Da li Kongres usvaja podneti Izveštaj ? (Aplauz. ) Objavljujem da je prihvaćen Izveštaj Komisije za aktuelna pitanja daljeg rada i uloge SK Jugoslavije, koji će takođe biti upućen Komisiji za Rezoluciju i ostale kongresne dokumente.

22 VIII kongres , III 2007

Dajem reč drugu Budislavu Šoškiću , koji će podneti Izveštaj o radu Komisije za idejna kretanja na sadašnjem stepenu društvenog razvoja.

BUDISLAV ŠOŠKIĆ : Drugovi i drugarice, Komisija za idejna kretanja na sadašnjem stepenu društve nog razvoja, koja je izabrana na VIII kongresu SKJ, održala je sastanke 11. i 12 decembra, na kojima je bilo prisutno oko 380 delegata i gostiju . U diskusiji je uzelo učešća 48 delegata. Iznošenjem rezultata u idejnoj aktivnosti , bogatih iskustava i mnoštva idejnih problema koji svakodnevno niču u socijalističkoj praksi, diskusija u Komisiji potvrdila je analize, ocene i stavove iznesene u referatima i u Izveštaju CK SKJ, koji se odnose na idejna kretanja, postojeće probleme, i najvažnije zadatke u idejnoj borbi komunista u narednom periodu. U diskusiji je istaknuto da je kroz borbu za oživotvorivanje Programa i novog Ustava, za neposredno razvijanje socijalističkih odnosa i za afirmaciju vodeće uloge Saveza komunista kao unutrašnje idejno-političke snage u savremenom organizmu stalno jačala idejna aktivnost komunista, obogaćivala se njihova iskustva i saznanja, rasla je socijalistička, demokratska svest radnih ljudi. Takođe, naglašen je značaj činjenice da je široka pretkongresna diskusija u Savezu komunista i široj javnosti doprinela da se istaknu i pokrenu, razmotre i šire sagledaju mnoga aktuelna idejna pitanja u Savezu komunista i u čitavom društvu . U diskusiji koja je vođena u Komisiji konstatovano je da su mnoge organizacije i rukovodstva SK ozbiljno zanemarivali pitanja idejne borbe, da u tom smislu nisu bili dobro organizovani , niti su za potrebe teorijskog, idejnog i publicističkog rada angažovali potreban broj najsposobnijih kadrova. To je imalo za posledicu da idejna borba nije bila dovoljno stvaralačka, sadržajna i efikasna, a to je otvaralo prostor za socijalističku stihiju , naročito u birokratskom i liberalističkom vidu. Izražena je misao da se povećavaju odgovornost i zadaci komunista u oblasti idejne borbe s obzirom na dinamiku društvenog razvitka i složenost problema u izgrađivanju društveno-ekonomskih i političkih odnosa u sistemu samoupravljanja, što čini idejna kretanja intenzivnim, a idejne probleme složenijim i sup-

2008

tilnijim. Zato je istaknuto da idejna borba treba da bude organizovanija i življa i da prožima aktivnost komunista u svim domenima društvenog života, imajući za svoju polaznu tačku unapređivanje socijalističkih društvenih odnosa, zasnovanih na samoupravljanju i raspodeli dohotka prema radu , što puniju afirmaciju samoupravne uloge radnog čoveka i razvijanje njegove socijalističke društvene svesti. Sa takvim zahtevom povezuju se mišljenja nekih učesnika u diskusiji da organizacije i rukovodstva Saveza komunista treba da sa idejnog i političkog stanovišta prilaze svim ekonomskim, socijalnim , kulturnim i drugim problemima, da forumi Saveza posvete znatno veću pažnju idejnim pitanjima, da o njima češće raspravljaju i blagovremeno izgrađuju stavove. Osnovna nit u izlaganju pojedinih govornika bila je u isticanju potrebe sistematskije i svestranije analize realnih korena i uzroka idejnih strujanja, koja često imaju svoj izvor u postojećim protivrečnostima našeg razvitka, u nejednakom položaju radnih ljudi u pojedinim granama, delatnostima i područjima, u još uvek postojećim, iako ublaženim, suprotnostima između umnog i fizičkog rada, u pojavama neusklađenosti često usko shvaćenih interesa pojedinih profesionalnih grupacija sa interesima i mogućnostima zajednice, u dejstvu birokratskih, tehnokratskih i anarholiberalističkih pojava, u još nerazvijenijoj najamnoj psihologiji i činovničkom mentalitetu itd. Kako je naglašeno u diskusiji , idejna aktivnost komunista treba da doprinosi sagledavanju i prevazilaženju postojećih protivrečnosti , suzbijanju nesocijalističkih pojava, stvaranju jasne socijalističke perspektive razvoja u svakom domenu društvenog delovanja, izgrađivanju socijalističkih merila i idejnog jedinstva komunista o svim bitnim pitanjima. Izraženo je mišljenje da idejna borba, uz neophodnu kritiku postojećih negativnosti , treba pre svega da bude sračunata na to da podstiče i razvija nove socijalističke vrednosti koje će u praksi, svojom snagom i uticajem, potiskivati i prevazilaziti sve ono što je konzervativno, preživelo i ograničeno . Više učesnika u diskusiji navodilo je primere nacionalne uskogrudosti i nacionalizma (u istoriografiji, u nastavi , u kulturnom životu, u ekonomskim odnosima) i podvlačili značaj istrajne idejne borbe komunista za razvijanje što tešnje povezanosti i zbližavanja naroda Jugoslavije u svim oblastima života, uz odlučno suprotstavljanje svim konkretnim manifestacijama nacionalizma.

2009

U diskusiji su izneta i neka iskustva iz rada na idejnom osposobljavanju i obrazovanju članova Saveza komunista. Ukazano je na potrebu da se, prevazilaženjem određenih pojava uskosti , formalizma i drugih slabosti, u ovoj oblasti aktivnosti obezbedi da ona bude intenzivnija i organizovanija, da obuhvati čitavo članstvo Saveza komunista, da po svojoj sadržini bude organski deo idejne borbe, tesno povezana sa problemima socijalističke prakse. Uz ukazivanje na dosad stečena iskustva bilo je predloga u vezi sa daljim razvojem institucija koje se bave ideološko-političkim i društveno-ekonomskim obrazovanjem, a isto tako je ukazano i na ulogu osnovnih organizacija Saveza u idejnom formiranju komunista. Ukazano je na pojave idejnog zaostajanja jednog dela rukovodećeg kadra, što se izražava u njihovom prakticističkom načinu mišljenja i rada. U izlaganjima nekoliko učesnika u diskusiji konstatovani su dalji uspon naše teorijske marksističke misli između dva kongresa kao i značajni napori i uspesi u razvijanju institucionalne i kadrovske osnove društvenih nauka. Kako je istaknuto , atmosfera slobode naučnog rada, procesi u razvijanju samoupravnih društvenih odnosa i humanističká orijentacija u razvoju našeg dru štva stimulisali su razvoj društvene misli i otvorili nova područja naučnog istraživanja . U izlaganjima ukazano je i na čitav niz materijalnih, kadrovskih i drugih problema čije rešavanje predstavlja uslov daljeg uspešnog razvoja institucija iz oblasti društvenih nauka i podizanja kvaliteta naučnog rada. Naglašena je potreba izrazitije orijentacije društvenih nauka na istraživanje problema i uopštavanje iskustva naše socijalističke prakse. Bilo je reči i o nekim pitanjima razvitka filozofije i zadacima filozofa-komunista. Izložena je misao da časopisi, instituti i katedre iz oblasti društvenih nauka treba da se kadrovski ojačaju i osposobe da bi bili u stanju da još temeljitije izučavaju probleme našeg društvenog razvoja i kretanje društvene misli kod nas i u svetu, da se još više razviju kao tribina za slobodnu i principijelnu borbu mišljenja i kao važno uporište naučne marksističke kritike. U diskusiji je pokrenut i razmatran čitav niz pitanja vezanih za društveno-ekonomski položaj naučnih, prosvetnih i kulturnih institucija, za način njihovog finansiranja i za razvijanje unutrašnjih odnosa u njima, zasnovanih na raspodeli dohotka prema radu. Podržavajući misli iz referata o vanrednom društvenom značaju razvitka nauke, naglašavana je potreba većih ulaganja u ma-

2010

terijalnu bazu naučno-istraživačkog rada i na neophodnost usklađivanja orijentacije i sadržine ovog rada sa potrebama privrednog i društvenog razvoja . Posebno je akcentiran značaj sistematskog uzdizanja mlađeg naučnog kadra i poboljšavanje uslova rada naučnih radnika. U diskusiji, delegati su pridali veliki značaj problemima školstva i obrazovanja . Podržavajući stavove i mišljenja koji su izneseni u referatima na Kongresu, učesnici u diskusiji su najviše usredsredili pažnju na pitanja od čijeg rešavanja zavisi prevazilaženje administrativno-budžetskog načina finansiranja školstva i razvijanje društveno-ekonomskih odnosa na bazi dohotka; naglašen je zahtev za poboljšanjem uslova rada škola i za povišenjem ličnih dohodaka prosvetnih radnika; iznošene su sugestije koje idu za poboljšanjem sadržaja u nastavnim planovima i programima; iznošena su mišljenja o potrebi podizanja kvaliteta na: stave i vaspitanja u školama . Istican je značaj dosad izvršene reforme univerzitetske nastave i iznošeni konkretni predlozi za efikasnije nastavljanje ovog procesa. Bilo je reči i o problemima predškolskog vaspitanja, osnovnog i stručnog školstva, o školovanju radničkog podmlatka, o nerešenim problemima školstva u nedovoljno razvijenim krajevima, o potrebi organizovanijeg i stalnog rada na stručnom i ideološko-političkom uzdizanju nastavnika. Polazeći od ocena izrečenih u referatima , u diskusiji je posve-

ćena znatna pažnja pitanjima od čijeg rešavanja zavisi šira aktivizacija omladine u društveno-političkom životu , njeno neposrednije uključivanje u samoupravne odnose i uspešniji rad na njenom socijalističkom vaspitanju . Bilo je kritičkih ocena o nedovoljnoj brizi pojedinih organizacija Saveza komunista za svestranije sagledavanje i efikasnije rešavanje problema omladine ; iznošene su činjenice koje ukazuju na pojavne oblike i uzroke nedovoljne povezanosti intelektualne i radničke omladine ; razmatrana su pitanja nepovoljnog socijalnog sastava studenata, sistema stipendiranja i kreditiranja i uslova studiranja. Zapažanja i mišljenja pojedinih drugova upozorila su na nedovoljnu zastuplje nost u nastavi društvenog obrazovanja studenata , naročito na fakultetima tehničkih i prirodnih nauka . Ukazano je na značajnu ulogu štampe, radija i televizije u našem demokratskom samoupravnom sistemu, na potrebu daljeg izgrađivanja njihove idejne fizionomije, kadrovskog osposobljavanja, jačanja njihove materijalne baze i proširivanja njihovog uticaja . Posebno je ukazano na potrebu bržeg razvoja tele-

2011

vizijske mreže i poboljšanja kvaliteta televizijskog programa. Bila su izneta i interesantna iskustva o razvijanju unutrašnjih odnosa u pojedinim novinarskim preduzećima , primenom principa raspodele dohotka prema radu , što je davalo podsticaj za unapređivanje kvaliteta i sadržine novinarskog rada. Bilo je dosta reči i o aktuelnim pitanjima kulturnog života; iznesena su iskustva i rezultati iz rada pojedinih kulturnih institucija i organizacija . Pored ostalog, jedan broj delegata i gostiju iz redova umetnika ukazao je na položaj i probleme umetničkog stvaranja, naglašavajući njihovu težinu i potrebu da se njihovom rešavanju pokloni veća pažnja. Delegati iz Jugoslovenske narodne armije naglasili su značaj razvitka samoupravljanja i podizanja socijalističke svesti naših građana za jačanje odbrambene snage naše zemlje. Takođe , izložili su neka iskustva i probleme ideološkog i političkog rada u jedinicama JNA. Diskusija u Komisiji pokrenula je mnoštvo često složenih pitanja različite vrste, koja se u toku diskusije nisu mogla do kraja razraditi i raspraviti . U ovom izveštaju su uglavnom samo naznačena pitanja koja su bila predmet diskusije. Posle sređivanja bogatog materijala sa sastanaka ove Komisije biće moguće i potrebno da se pokrenuta pitanja svestranije analiziraju . (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , RODOLJUB ČOLAKOVIĆ : Da li se neko javlja za reč u vezi sa Izveštajem koji je podneo drug Budislav Šoškić? (Niko. ) Da li Kongres usvaja podneti Izveštaj ? ( Aplauz. ) Objavljujem da je prihvaćen Izveštaj o radu Komisije za idejna kretanja na sadašnjem stepenu društvenog razvoja koji će takođe biti upućen Komisiji za Rezoluciju i ostale kongresne dokumente. Dajem reč drugu Đurici Jojkiću , koji će podneti Izveštaj o radu Komisije za međunarodne probleme i međunarodni radnički pokret.

DURICA JOJKIĆ :

Drugovi i drugarice, Komisija za međunarodne probleme i međunarodni radnički pokret održala je 11. decembra dve sednice. U radu Komisije, po-

2012

red 99 delegata izabranih na plenarnoj sednici, učestvovao je i veći broj drugih delegata Kongresa. Diskutovalo je 20 delegata . Rad Komisije pratio je i izvestan broj inostranih gostiju na Kongresu . Na osnovu referata druga Tita i Izveštaja Centralnog komiteta o radu , a polazeći od razvijene međunarodne saradnje SKJ, SSRNJ i drugih društveno-političkih organizacija i od celokupne spoljnopolitičke aktivnosti Jugoslavije, učesnici u diskusiji govorili su o najvažnijim pitanjima međunarodnih odnosa, kretanjima u međunarodnom radničkom i progresivnom pokretu i zadacima koji stoje pred SKJ, našom zemljom i progresivnim snagama sveta. Konstatovana je duboka povezanost naše zemlje sa svim progresivnim i miroljubivim snagama u svetu i naglašena uloga i odgovornost Jugoslivije kao socijalističke zemlje u međunarodnim odnosima. U toku diskusije delegati su najveću pažnju poklonili politici aktivne koegzistencije sa težištem na borbi za mir, borbi protiv kolonijalizma i neokolonijalizma, razoružanju , ekonomskim odnosima među državama, opasnosti od ponovnog naoružavanja Zapadne Nemačke, zatim ulozi Ujedinjenih nacija, razvijanju dobrosusedskih odnosa i drugim pitanjima povezanim sa borbom za očuvanje mira u svetu . U potpunosti prihvatajući ocene i stavove iznete u referatu druga Tita, govornici su istakli da je borba za mir životno pitanje za sve narode i da je nerazdvojno povezana sa borbom za socijalizam i protiv svih oblika tlačenja i neravnopravnosti . Istaknuto je isto tako da SKJ treba i dalje da se zalaže za uspostavljanje demokratskih, ravnopravnih međunarodnih odnosa, za politiku i akcije progresivnih snaga koje vode daljoj afirmaciji i primeni principa koegzistencije , definitivnoj likvidaciji kolonijalizma, učvršćenju nezavisnosti novooslobođenih zemalja i njihovom ubrzanom razvoju , postizanju konkretnih rezultata na pravcu opšteg i potpunog razoružanja, jačanju uloge Ujedinjenih nacija i snaga mira uopšte. Ukazujući da se snagama mira i progresa, koje su u stalnom porastu, suprotstavljaju snage hladnog rata, koje povremeno ozbiljno ugrožavaju mir u svetu, u diskusiji je podvučeno da politika nesvrstavanja, za koju se zalaže naša zemlja i kojom se rukovodi sve veći broj zemalja, predstavlja sve značajniji faktor u međunarodnom životu . U diskusiji je naglašena potreba daljeg razvijanja dobrosusedskih odnosa naše i drugih zemalja.

2013

Ističući pomoć i podršku SKJ i naroda naše zemlje borbi naroda koji se bore protiv kolonijalizma i neokolonijalizma, učesnici u diskusiji su odlučno osudili imperijalističku politiku oružanih intervencija, sìle i pritiska , sračunatu na gušenje borbe naroda za nezavisnost i slobodan razvitak, u cilju očuvanja starih pozicija hegemonije i eksploatacije . U vezi s tim odlučno je osuđena vojna intervencija u Kongu i pokušaj da se preko Čombea i stranih najamnika uguše oslobodilačke težnje naroda Konga. Diskusija je obuhvatila i više pitanja koja se odnose na savremena ekonomska kretanja u svetu, međunarodnu podelu rada i odnose među razvijenim i nerazvijenim zemljama. Istaknuta je neophodnost daljeg razvijanja međunarodne akcije za podsticanje međunardne ekonomske saradnje, za ubrzani razvoj ekonomski nedovoljno razvijenih zemalja i njihovo ravnopravno uključivanje u svetsku privredu . Na sednicama Komisije pozitivno su ocenjeni politika, inicijative, akcije i napori naše i drugih zemalja za miroljubivo rešavanje postojećih svetskih problema, dalje svestrano jačanje saradnje naše zemlje sa socijalističkim zemljama i drugim državama, posebno sa nesvrstanim zemljama, i naglašeno da je u referatu druga Tita i dokumentima VIII kongresa data jasna orijentacija za dalje razvijanje spoljne politike naše zemlje. Govoreći o sve snažnijem razvijanju prijateljstva naroda naše zemlje sa narodima na svim kontinentima, učesnici u diskusiji su istakli prijateljstvo naše omladine i studenata s omladinom i studentima iz Afrike, Azije i Latinske Amerike uopšte , a naročito sa studentima koji studiraju i stručno se osposobljavaju u našoj zemlji, kao i prijateljstvo koje se ostvaruje zajedničkim radom naših radnika i inženjera i radnih ljudi zemalja u kojima rade naša preduzeća. Više učesnika u diskusiji govorilo je o novim pojavama i problemima u međunarodnom radničkom pokretu , o borbi između progresivnih i dogmatskih snaga unutar njega, o neprincipijelnoj politici i razbijačkoj delatnosti rukovodstva KP Kine, o problemima saradnje i solidarnosti u međunarodnom radničkom pokretu, sve većoj ulozi nacionalnooslobodilačkih pokreta, položaju i borbi radničke klase u kapitalističkim zemljama, međunarodnoj sindikalnoj , boračkoj i omladinskoj saradnji . Učesnici u diskusiji su istakli da savremeni odnos snaga u svetu , kome snažan pečat daje razvoj socijalizma kao dominantnog svetskog procesa, zahteva od međunarodnog radničkog pokreta da na stvaralački način

2014

prilazi daljem jačanju socijalizma, daljem razvijanju saradnje i razmene iskustava, i obogaćivanju socijalističke misli. Ukazujući na polarizaciju koja se sada odvija u međunarodnom radničkom pokretu , učesnici u diskusiji su sa zadovoljstvom konstatovali da stvaralačke progresivne snage stalno jačaju. Sve više jača svest o neophodnosti razvijanja ravnopravne saradnje među komunističkim, radničkim i drugim progresivnim partijama i pokretima, na bazi punog poštovanja samostalnosti svake partije i uvažavanja različitih stavova koji neminovno proizlaze iz različitih uslova razvitka . Pozitivno ocenjujući dosadašnje rezultate u razvijanju saradnje SKJ sa komunističkim, radničkim , nacionalnooslobodilačkim i drugim progresivnim partijama i pokretima, ističući bogatstvo veza i saradnje koje su ostvarili SSRNJ, Savez sindikata, Savez udruženja boraca NOB, Savez omladine i druge naše organizacije, u diskusiji je istaknuta potreba da SKJ dalje nastavi da radi na jačanju saradnje i solidarnosti svih snaga koje se bore za mir , socijalizam, ravnopravne odnose i društveni progres . (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , RODOLJUB ČOLAKOVIĆ : Čuli ste Izveštaj o radu Komisije za međunarodne probleme i međunarodni radnički pokret , koji je podneo drug Đurica Jojkić. Da li neko želi da diskutuje u vezi za Izveštajem? ( Niko. ) Prima li Kongres ovaj Izveštaj ? ( Aplauz. ) Konstatujem da je Izveštaj Komisije za međunarodne probleme i međunarodni radnički pokret prihvaćen. Izveštaj i ove Komisije biće dostavljen Komisiji za Rezoluciju radi korišćenja i biće priložen ostalim kongresnim dokumentima. Drugarice i drugovi , vi ste pre početka Kongresa dobili Izveštaj Centralnog komiteta i Centralne revizione komisije o radu od VII do VIII kongresa. Da li neko od delegata želi reč o tim izveštajima? Ima reč drug Mirko Lacković . Pre nego što drug Lacković uzme reč, želim da obavestim Kongres da su stigle izvesne stilističke primedbe na Izveštaj , koje su dostavljene Komisiji za redakciju kongresnih dokumenata.

2015

MIRKO LACKOVIĆ : Drugovi i drugarice, u ime grupe od 31 delegata, koju sači njavaju: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31.

Aksić Stanoje , delegat iz Kosovske Mitrovice; Bojanić Vladan, delegat iz Beograda; Desput Dragutin, delegat iz Siska, Fejzula Halil, delegat iz Vitine ; Ferić Stanko, delegat iz Splita; Gligorov Kiro, delegat iz Štipa; Halilović Kemal, delegat iz Doboja; Hočevar Janez , delegat iz Ljubljane; Jovović Desimir, delegat iz Aleksinca; Jurinčić Vlado, delegat iz Pule; Kanjo Karlo , delegat iz Kule ; Kovačević Sreta, delegat iz Sremske Mitrovice ; Krunić Rajko, delegat iz Trebinja; Madžar Božo, delegat iz Sarajeva; Marković Staniša, delegat iz Svetozareva ; Micajkov Mito, delegat iz Skoplja; Najdevski Kice, delegat iz Prilepa; Nikšić Miodrag, delegat iz Čačka; Oreščanin Bogdan, delegat iz JNA; Pešić Branko , delegat iz Beograda; Puškarić Darinka, delegat iz Zagreba; Radović Mirko, delegat iz Tivta; Sekirnik Janko, delegat iz JNA; Simić Tankosava, delegat iz Uroševca; Strpnik Lojzka, delegat iz Ptuja ; Škerović Velizar, delegat iz Titograda; Terzić Redžo , delegat iz Bosanske Krupe ; Vladisavljević Predrag, delegat iz Novog Sada; Zupančič Beno, delegat iz Ljubljane ; Žohar Jože, delegat iz Velenja; Lacković Mirko, delegat iz Osijeka, predlažem Kongresu da donese sledeću odluku:

VIII kongres Saveza komunista Jugoslavije, posle diskusije u plenumu i komisijama, usvaja Izveštaj Centralnog komiteta i Centralne revizione komisije Saveza komunista Jugoslavije o radu od VII do VIII kongresa. Kongres odobrava rad Centralnog

2016

komiteta i Centralne revizione komisije od VII do VIII kongresa i daje razrešnicu ovim organima Saveza komunista Jugoslavije.

PREDSEDAVAJÚCI , RODOLJUB ČOLAKOVIĆ: Drugarice i drugovi, čuli ste predlog druga Lackovića. Ko je za taj predlog, neka digne ruku ? (Svi. ) Hvala. Ko je protiv? (Niko. ) Konstatujem da je prihvaćena odluka koju je predložila grupa od 31 delegata i da je Kongres odobrio Izveštaj Centralnog komiteta i Centralne revizione komisije o radu od VII do VIII kongresa i dao razrešnicu Centralnom komitetu i Centralnoj revizionoj komisiji Saveza komunista Jugoslavije. Komisija za izmene i dopune Statuta Saveza komunista Jugoslavije završila je rad. Dajem reč drugu Mitji Ribičiču koji će u ime Komisije podneti izveštaj .

MITJA RIBIČIĆ : Drugarice i drugovi, Komisija za Statut izabrana na VIII kongresu na svojim sednicama od 9. i 11. decembra razmatrala je Predlog izmena i dopuna Statuta koji je Kongresu predložila Komisija izabrana na Šestom plenumu Centralnog komiteta. U razmatranju predloženih izmena i dopuna Komisija je imala u vidu predloge i mišljenja opšte diskusije o Statutu i referate i diskusiju na Kongresu. U toku rada Komisija je primila pismen predlog delegata iz Titovog Užica da se šesti stav člana 29. koji se odnosi na izvršne komitete centralnih komiteta Saveza komunista u republikama, dopuni i preformuliše tako da glasi: ,,Izvršni komitet odgovoran je za svoj rad Centralnom komitetu i redovno mu podnosi izveštaj ." Komisija je ovaj predlog usvojila. Komisija je primila primedbe na Predlog izmena i dopuna Statuta i od delegata iz Skoplja. Razmotrivši ove primedbe, ustanovljeno je da su one već sadržane ili se jasno podrazumevaju iz celog Predloga izmena i dopuna Statuta, pa zato nisu unete u tekst.

2017

U Komisiji je pokrenuto i pitanje opštinske konferencije . Izraženo je mišljenje da Statutom treba izričito predvideti njihovo češće sazivanje. Komisija je, međutim, stala na stanovište da odredbe o organizaciji Saveza komunista u opštini ne bi trebalo menjati, jer predložene formulacije pružaju dovoljno mogućnosti za razvijanje svih oblika okupljanja, konsultovanja i neposrednog dogovaranja članstva prema potrebama i specifičnim prilikama u opštini. Predlog izmena i dopuna Statuta Saveza komunista Jugoslavije izražava praktična iskustva, sadašnje odnose u Savezu komunista i otvara mogućnosti za njegov dalji demokratski razvoj . Organizovanje članstva Saveza komunista u skladu sa predloženim izmenama i dopunama Statuta obezbediće još aktivniji odnos svakog člana prema ukupnoj politici Saveza komunista, a time i efikasnije ostvarivanje njegove vodeće uloge u borbi za neposrednu socijalističku demokratiju. Komisija smatra da, pored dopune člana 29, Predlog izmena i dopuna ne treba menjati , jer su u njemu uspešno formulisani principi dalje izgradnje Saveza komunista i odražene opšte težnje ispoljene u diskusiji o izmenama i dopunama Statuta. Statut, uopšte uzevši, utvrđuje osnove za dalju izgradnju Saveza komunista, a na svim njegovim članovima, organizacijama i rukovodstvima je da se svojim što potpunijim angažovanjem na ostvarivanju Programa Saveza komunista, stavova iz referata i Rezolucije VIII kongresa bore za primenu duha i odredbi Statuta. Masovno učešće članstva u širokoj diskusiji o Nacrtu izmena i dopuna i njegova izražena spremnost za dosledno ostvarivanje Programa i politike Saveza govori da će Statut služiti kao snažan instrument u delatnosti svakog člana, organizacije i rukovodstva. Zbog toga Komisija za Statut predlaže VIII kongresu da uz dopunu člana 29. usvoji Predlog izmena i dopuna Statuta Saveza komunista Jugoslavije. (Aplauz. )

PREDSEDAVAJUĆI , RODOLJUB ČOLAKOVIĆ : Drugarice i drugovi, čuli ste Izveštaj druga Ribičiča o Komisiji za izmenu i dopunu Statuta Saveza komunista Jugoslavije.. Da li neko želi reč u vezi sa Izveštajem? Ko je za predlog izmena i dopuna Statuta Saveza komunista Jugoslavije neka digne ruku? (Svi. )

2018

Da li ima ko protiv? (Nema. ) Objavljujem da je usvojen predlog izmena i dopuna Statuta Saveza komunista Jugoslavije. (Aplauz. )

STATUT SAVEZA KÖMUNISTA JUGOSLAVIJE Savez komunista Jugoslavije je organizovana idejna i politička snaga radničke klase i svih radnih ljudi Jugoslavije. Polazeći od vodeće društvene uloge radničke klase i izražavajući njene istorijske težnje, Savez komunista se bori za razvoj socijalističkih društveno-ekonomskih i političkih odnosa ; za jačanje socijalističke svesti radnih ljudi Jugoslavije u sistemu društvenog samoupravljanja i za ostvarenje komunizma kao krajnjeg cilja Saveza komunista Jugoslavije . Savez komunista se u svojoj delatnosti rukovodi teorijom naučnog socijalizma -— marksizmom-lenjinizmom koja se stalno razvija i obogaćuje savremenom društvenom praksom i novim naučnim saznanjima . Program Saveza komunista Jugoslavije je osnova idejne borbe i društveno-političke akcije svakog člana Saveza komunista... U Savez komunista se organizuju najaktivniji, svesni borci za socijalizam. Savez komunista pokreće i usmerava akcije radnih ljudi u borbi za dalji razvoj socijalističke revolucije; za razvitak socijalističkih društvenih odnosa i podizanje proizvodnih snaga; za stvaranje uslova koji omogućavaju svestran razvitak zajednice; za interes radnih ljudi na osnovu sistema samoupravljanja; za stvaranje što humanijih odnosa u društvu; za jačanje solidarnosti radnih ljudi, očuvanje i razvijanje ravnopravnosti, bratstva i jedinstva naroda Jugoslavije; za prevazilaženje svih ostataka klasnog društva i izgradnju komunizma . Ta borba i njeni rezultati stalno jačaju vodeću ulogu Saveza komunista i čine ga idejnom i političkom snagom radnih ljudi Jugoslavije i naše socijalističke zajednice . U sistemu neposredne socijalističke demokratije, u kojem radni ljudi sami odlučuju o uslovima svoga rada i života, o svojim uzajamnim društveno-ekonomskim odnosima, Savez komunista je organizovana snaga koja se idejnim i političkim sredstvima bori za društvene odluke koje su u skladu sa principima i ciljevima socijalističkog razvitka. Komunisti se u toj aktivno-

2019

sti, zajedno sa ostalim radnim ljudima, u isto vreme i osposobljavaju za što samostalnije ostvarivanje svoje društvene uloge i utiču na jačanje društvene inicijative i socijalističke svesti . Rad Saveza komunista je javan, što omogućava i podstiče aktivno učešće njegovih članova i svih radnih ljudi, organizovanih u Socijalističkom savezu i drugim društveno-političkim i društvenim organizacijama, u izgrađivanju i ostvarivanju politike koja odgovara interesima i potrebama radnih ljudi ; jača društvenu odgovornost komunista, organizacija i rukovodstava i doprinosi razvijanju demokratskih odnosa u Savezu komunista. U Savez komunista prima se onaj građanin Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije koji je svojom svešću , političkom aktivnošću , moralnim vrednostima i ličnim osobinama stekao društveno poverenje i politički ugled, a koji je dobrovoljno izrazio želju da postane član Saveza i spreman je da se u društvenoj praksi bori za ostvarivanje načela i stavova Programa, odredaba Statuta i politike Saveza komunista Jugoslavije. Članstvo u Savezu komunista Jugoslavije ne povlači nikakve društvene privilegije. Savez komunista je jedinstvena organizacija komunista Jugoslavije zasnovana na principu demokratskog centralizma. U Savezu komunista utvrđuju se stavovi i zaključci i donose odluke na osnovu svestrane razmene i borbe mišljenja, kritike i samokritike i najšireg učešća članstva i organizacija , na čemu se zasniva idejno i akciono jedinstvo, svesna disciplina i unutrašnji odnosi u Savezu komunista. Savez komunista Jugoslavije rukovodi se u međunarodnim odnosima načelima socijalističkog internacionalizma. Uveren da je solidarnost svih naprednih snaga sveta bitan uslov uspešne borbe za mir, socijalizam i društveni progres, Savez komunista Jugoslavije uspostavlja i razvija, na osnovu principa ravnopravnosti i samostalnosti , saradnju sa komunističkim, radničkim i drugim antiimperijalističkim, naprednim i demokratskim partijama i pokretima u svetu . Savez komunista pruža aktivnu podršku svim socijalističkim, oslobodilačkim i drugim naprednim pokretima i stremljenjima u svetu .

I. ČLAN SAVEZA KOMUNISTA

1. Član Saveza komunista je onaj ko usvaja Program i Statut Saveza i dosledno se zalaže za njihovo ostvarivanje , ko sa punom

2020

moralnom i političkom odgovornošću učestvuje u utvrđivanju i ostvarivanju politike Saveza, ko svojim radom i ličnim primerom doprinosi ugledu Saveza komunista, pripada jednoj od njegovih organizacija i plaća članarinu. U članstvo Saveza komunista prima se na ličnu želju, na predlog članova i rukovodstava Saveza, aktiva komunista, političkih i društvenih organizacija i organa društvenog samoupravljanja. O prijemu u članstvo odlučuje osnovna organizacija, a izuzetno i rukovodstva Saveza. Prijem u članstvo je javan i obavlja se pojedinačno, po pravilu sa navršenom osamnaestom godinom . Članstvo u Savezu komunista prestaje napuštanjem Saveza po svojoj volji ili isključenjem iz Saveza. 2. Obaveze i prava člana Saveza komunista jesu : da prati i poznaje praksu i iskustva socijalističke izgradnje i politiku Saveza; da se ovladavanjem teorije naučnog socijalizma osposobljava za što samostalnije društveno-političko delovanje; da učestvuje u izgrađivanju , objašnjavanju i ostvarivanju politike Saveza ; da svesno i odgovorno izvršava usvojene stavove organizacije i rukovodstava, da je aktivan u organizaciji kojoj pripada i u drugim delatnostima koje organizuje Savez komunista ; da politički deluje u svojoj radnoj organizaciji, mesnoj zajednici i komuni, u Socijalističkom savezu radnog naroda i u drugim društveno-političkim i društvenim organizacijama i organima samoupravljanja u radu na razvijanju i jačanju demokratskih odnosa u njima; da doprinosi utvrđivanju i ostvarivanju demokratskih načela i kriterija u kadrovskoj politici, ne samo u Savezu komunista, već i u društveno-političkim organizacijama, samoupravnim i drugim društvenim organima; da se stalno bori da radni ljudi neposredno u sistemu društvenog samoupravljanja učestvuju u donošenju i ostvarivanju odluka koje su u njihovom interesu i u interesu društvene zajednice, za izgrađivanje i primenu socijalističkih društvenih normi, a protiv nesocijalističkih tendencija i pojava; da iznosi svoje mišljenje , daje predloge, postavlja pitanja i traži odgovor na njih od bilo kog rukovodstva ili organa Saveza komunista Jugoslavije; da svoj stav i mišljenje o svim pitanjima društvenog razvitka izlaže i brani u organizacijama Saveza; da na sastancima i u štampi Saveza komunista učestvuje u raspravljanju i utvrđivanju politike Saveza;

2021

da u toku izvršavanja usvojenih stavova i odluka, a na osnovu iskustava iz prakse, daje svoje primedbe na njih i predloge organizaciji i rukovodstvima Saveza; da na sastancima Saveza komunista raspravlja o radu svakog člana, funkcionera ili rukovodstva Saveza i da kritikuje njihov rad i postupke ukoliko nisu u skladu sa Programom, Statutom i politikom Saveza komunista; da bira i da bude biran u rukovodstva i organe Saveza, da prilikom biranja učestvuje u utvrđivanju načela i kriterija za njihov sastav, da predlaže kandidate i o svakom predloženom kandidatu daje svoje mišljenje konferenciji, odnosno kongresu ; da lično učestvuje kada se raspravlja i odlučuje o njegovom radu i postupcima i kada se donose druge odluke koje se neposredno njega tiču .

II. ORGANIZACIONI PRINCIPI I ORGANIZACIONA STRUKTURA SAVEZA KOMUNISTA 3. Savez komunista je organizovan na pricipu demokratskog centralizma. Organizacije, organi i rukovodstva Saveza rade samostalno i odgovorni su za ostvarivanje Programa, Statuta i politike Saveza. Organizacije, organi i rukovodstva Saveza izgrađuju stavove i zaključke i donose odluke svestranom razmenom mišljenja; zaključci i odluke se donose većinom glasova svih članova, odnosno izabranih delegata; manjina je obavezna da, kao i svi ostali članovi, ostvaruje odluke većine. Organi i rukovodstva Saveza rade kolektivno; o stavovima, zaključcima i odlukama obaveštavaju niža rukovodstva i organizacije; za stavove koje zauzimaju, odluke koje donose i politiku koju vode, njihovi članovi snose kolektivnu i pojedinačnu odgovornost. Svi organi i rukovodstva Saveza su izborni i za svoj rad odgovaraju organizacijama koje su ih izabrale. Organizacije, organi i rukovodstva Saveza su obavezni da izvršavaju odluke viših organa i rukovodstava . Rukovodstva i organizacije se međusobno obaveštavaju o radu. Osnovne organizacije i rukovodstva su obavezni da upoznaju viša rukovodstva i organe sa problemima na koje nailaze u svojoj delatnosti , da iznose svoja zapažanja o radu viših rukovodstava i daju predloge za izgrađivanje politike Saveza ko-

2022

munista. Rukovodstva su obavezna da razmatraju predloge i kritičke primedbe koje upućuju članovi , osnovne organizacije i niža rukovodstva Saveza komunista, i da ih o svome stavu obaveštavaju . 4. Savez komunista je, po pravilu , organizovan na proizvodno-radnom i teritorijalno-samoupravnom principu. 5. Organizaciona struktura Saveza je sledeća: a) osnovna organizacija Saveza komunista ; b) u opštini : opštinska konferencija, opštinski komitet, opštinska kontrolna komisija i opštinska reviziona komisija; c) u srezu: sreska konferencija, sreski komitet, sreska kontrolna komisija i sreska reviziona komisija; d) u pokrajini : pokrajinska konferencija, pokrajinski komitet, pokrajinska kontrolna komisija i pokrajinska reviziona komisija; e) u socijalističkoj republici : kongres, centralni komitet, kontrolna komisija i reviziona komisija Saveza komunista socijalističke republike; f) u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji : kongres, Centralni komitet, Kontrolna komisija i Reviziona komisija Saveza komunista Jugoslavije. 6. Radi izgrađivanja i usklađivanja stavova o pojedinim pitanjima i usmeravanja aktivnosti članstva na određenim mestima i područjima društvene delatnosti, rukovodstva, prema potrebi , okupljaju komuniste u aktive .

7. Rukovodstva Saveza komunista održavaju, prema potrebi , proširene sednice, organizuju savetovanja, a primenjuju i druge oblike rada. 8. Za praćenje i proučavanje idejnih, političkih, kadrovskih , organizacionih i drugih problema , kao i za rad na tekućim poslovima, rukovodstva Saveza mogu obrazovati svoje pomoćne organe. 9. Konferencija i kongres punovažno odlučuju ako je na njima prisutno najmanje četiri petine izabranih delegata. 10. Izbori u Savezu komunista obavljaju se tajnim glasanjem i pojedinačno za svakog kandidata. 11. Broj članova komiteta, kontrolnih i revizionih komisija i kriterij za njihov izbor utvrđuje konferencija, odnosno kongres Saveza komunista na osnovu predloga delegata i mišljenja koja su iznesena u organizacijama Saveza komunista u toku njihovih priprema. 23 VIII kongres , III

2023

O broju kandidata za izbor komiteta, kontrolnih i revizionih komisija Saveza komunista odlučuje konferencija, odnosno kongres. Ako predlog ne sadrži više kandidata od broja koji se bira, izabrani su oni kandidati koji su dobili dvotrećinsku većinu glasova. Ako u predlogu ima više kandidata od broja koji se bira, izabrani su oni kandidati koji su dobili najveći broj glasova, ali pri tom moraju imati više od polovine glasova prisutnih delegata. Ako prilikom glasanja nije izabran potreban broj članova rukovodstva, odnosno kontrolne i revizione komisije , naknadno se bira onoliko kandidata koliko je potrebno do popune određenog broja. 12. Prilikom izbora, sastav komiteta, kontrolnih i revizionih komisija Saveza komunista , obavezno se obnavlja najmanje za četvrtinu članova. Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije i centralni komiteti Saveza komunista socijalističkih republika obavezni su da redovno obnavljaju sastav svojih izvršnih organa. 13. Na funkcije u osnovnim organizacijama Saveza komunista i u rukovodećim i drugim organima Saveza primenjuje se načelo ograničenja ponovnog izbora i imenovanja. Član Saveza komunista Jugoslavije može biti biran na istu izvršnu funkciju u osnovnoj organizaciji, komitetu , kontrolnoj i revizionoj komisiji više od dva puta uzastopno samo ako to zahtevaju opravdani razlozi , o čemu odlučuje osnovna organizacija, komitet, kontrolna i reviziona komisija. 14. U rukovodstva Saveza komunista mogu se kooptirati novi članovi samo izuzetno, i to najviše do tri člana, ali u okviru broja članova komiteta, kontrolne i revizione komisije koji je utvrdio kongres , odnosno konferencija. 15. Broj delegata za kongres i konferenciju i način njihovog izbora određuje komitet koji saziva kongres , odnosno konferenciju . Članovi komiteta , kontrolne i revizione komisije imaju sva prava delegata na konferenciji, odnosno kongresu, izuzev glasanja o izveštaju i razrešnici komiteta, kontrolne i revizione komisije .

2024

III. OSNOVNA ORGANIZACIJA SAVEZA KOMUNISTA 16. Organizacionu osnovne organizacije.

osnovu

Saveza

komunista

sačinjavaju

17. Osnovne organizacije se obrazuju u proizvodnim i drugim radnim i samoupravnim organizacijama, mesnim zajednicama, selima, jedinicama i ustanovama Jugoslovenske narodne armije, kao i na drugim mestima gde se za to ukaže potreba. Osnovna organizacija bira sekretara, zamenika sekretara i blagajnika, a po potrebi i sekretarijat . Osnovne organizacije mogu obrazovati odeljenja i na njih preneti neka svoja prava . Odeljenja biraju sekretara i zamenika; u izuzetnim slučajevima odeljenja mogu birati i sekretarijat. Sekretar, zamenik i blagajnik, odnosno sekretarijat biraju se svake godine. Sva važnija pitanja osnovna organizacija razmatra na svojim sastancima koji se održavaju prema potrebi . ! Osnovne organizacije mogu , zbog bolesti i drugih opravdanih razloga, oslobađati svoje članove prisustvovanja sastancima na određeno vreme. 18. U većim radnim organizacijama i mesnim zajednicama može se obrazovati više osnovnih organizacija, koje na zajedničkoj konferenciji svake druge godine biraju komitet ili sekretarijat. Bliže zadatke komiteta , odnosno sekretarijata utvrđuje konferencija, koja se sastaje po potrebi i razmatra zajednička pitanja iz rada organizacija. 19. Zadaci osnovne organizacije Saveza komunista jesu : da je stalno u toku društvenih zbivanja svoje sredine, da delatnošću svojih članova obezbeđuje ostvarivanje principa, ciljeva i zadataka u materijalnoj izgradnji i razvitku društvenih odnosa; da doprinosi osposobljavanju svojih članova za idejnu borbu i društveno-političku akciju u sistemu samoupravljanja i društveno-političkim organizacijama ; da razvija među svojim članovima osećanje lične i društvene odgovornosti na radnom mestu i društvenoj funkciji ; da iz redova radnih ljudi , a osobito neposrednih proizvođača, stalno prima nove članove u Savez komunista ; da razmatra izveštaje o radu opštinskog komiteta i značajne dokumente drugih rukovodstava Saveza, da daje inicijativu za re-

2025

šavanje pojedinih pitanja u opštini i široj društveno-političkoj zajednici ; da raspravlja o kandidatima za članove opštinskog komiteta i bira delegate za opštinsku konferenciju.

IV . ORGANIZACIJA U OPŠTINI 20. Organizacija Saveza komunista u opštini deluje kao jedinstvena celina. Najviši organ Saveza komunista u opštini je opštinska konferèncija. Opštinska konferencija se održava svake druge godine, a saziva je opštinski komitet . Opštinska konferencija razmatra izveštaje komiteta , kontrolne i revizione komisije , aktuelne idejne, društveno-političke i ekonomske probleme, kao i pitanja razvitka Saveza komunista u opštini ; ocenjuje postignute rezultate u ostvarivanju , politike Saveza komunista Jugoslavije i stvaralački je razrađuje prema prilikama u opštini ; određuje zadatke za dalji rad komunista, organizacija i opštinskog komiteta. Bira opštinski komitet, kontrolnu i revizionu komisiju . Na osnovu iskustava iz rada organizacija, opštinska konferencija daje inicijativu i predloge za utvrđivanje politike Saveza u višim organima i rukovodstvima Saveza komunista Jugoslavije. Opštinska konferencija, ili po njenom ovlašćenju opštinski komitet, odlučuje gde će se obrazovati osnovne organizacije Saveza komunista, u kojim radnim organizacijama i mesnim zajednicama se obrazuje više osnovnih organizacija i odgovarajući komitet, odnosno sekretarijat; odlučuje i o drugim oblicima organizovanja komunista u opštini . Delegate za više organe Saveza komunista bira, po pravilu, opštinska konferencija . Konferencija rešava o žalbama i molbama članova i osnovnih organizacija Saveza komunista. Prema potrebi , može se sazvati i vanredna konferencija, koju saziva komitet po svojoj odluci, ili na zahtev jedne trećine članova, ili jedne trećine organizacija . Rok za sazivanje vanredne konferencije na zahtev članova, odnosno organizacija je dva meseca. 21. Organizacijom Saveza komunista u opštini između dve konferencije rukovodi opštinski komitet .

2026

Opštinski komitet priprema opštinsku konferenciju i radi na ostvarivanju njenih zaključaka; razmatra aktuelne probleme i zauzima stavove o njima; organizuje rad članstva i usmerava ga na razmatranje celine društveno-ekonomskih i idejno -političkih odnosa u opštini ; na osnovu iskustava iz rada daje predloge višim rukovodstvima i organima Saveza komunista . Komitet bira političkog sekretara, potreban broj sekretara za određene poslove, a prema potrebi i sekretarijat.

V. ORGANIZACIJA U SREZU 22. Najviši organ Saveza komunista u srezu ( gradu ) je sreska (gradska ) konferencija . Konferencija se održava svake druge godine , a saziva je sreski komitet. Prema ukazanoj potrebi može se održati i vanredna konferencija, koju saziva sreski komitet po svojoj odluci , ili na zahtev jedne trećine članova, ili jedne trečine opštinskih organizacija Saveza komunista. Rok za sazivanje vanredne konferencije na zahtev jedne trećine članova, odnosno organizacija je tri meseca . Konferencija razmatra : idejne , političke i druge aktuelne društvene probleme, kao i pitanja razvitka Saveza u srezu ; izveštaj komiteta, kontrolne i revizione komisije; ocenjuje rezultate postignute u ostvarivanju politike Saveza na svom području; donosi zaključke za dalji rad organizacija Saveza komunistą u srezu; rešava o žalbama i molbama članova i organizacija Saveza komunista ; bira sreski komitet, kontrolnu i revizionu komisiju . Na osnovu iskustava iz rada, sreska konferencija daje inicijativu i predloge za utvrđivanje politike Saveza u višim organima i rukovodstvima Saveza komunista. 23. Sreski komitet priprema sresku konferenciju i radi na ostvarivanju njenih zaključaka , razmatra idejne, političke i druge društvene probleme na području sreza. Bliže zadatke sreskih komiteta utvrđuje sreska konferencija prema prilikama na svom području, a u skladu sa stavovima i zaključcima viših organa i rukovodstava Saveza komunista Jugoslavije. Sreski komitet bira političkog sekretara, potreban broj sekretara za određene poslove, a prema potrebi i sekretarijat.

2027

VI. ORGANIZACIJA U POKRAJINI

24. Najviši organ Saveza komunista u pokrajini je pokrajinska konferencija . Ona razmatra izveštaje pokrajinskog komiteta, kontrolne i revizione komisije , idejne, političke i druge aktuelne društvene probleme ; utvrđuje stavove Saveza komunista u pokrajini u skladu sa politikom viših organa i rukovodstava Saveza komunista; daje inicijativu za razmatranje pojedinih aktuelnih pitanja kongresu i centralnom komitetu Saveza komunista socijalističke republike i kongresu i Centralnom komitetu Saveza komunista Jugoslavije; rešava o žalbama i molbama članova i organizacija Saveza komunista u pokrajini ; bira pokrajinski komitet, kontrolnu i revizionu komisiju . Konferencija se održava svake četvrte godine, a saziva je pokrajinski komitet. Prema ukazanoj potrebi održava se vanredna konferencija, koju saziva pokrajinski komitet po svojoj odluci, ili na zahtev jedne trećine članova, ili jedne trećine opštinskih organizacija u pokrajini . Rok za sazivanje vanredne konferencije na zahtev jedne trećine članova, odnosno organizacija Saveza je tri meseca. 25. Radom Saveza komunista u pokrajini između dve konferencije rukovodi pokrajinski komitet. Pokrajinski komitet razmatra idejno-političke i druge društvene probleme i pitanja razvitka Saveza komunista ; na osnovu odluka pokrajinske konferencije i stavova viših organa i rukovodstava Saveza komunista, a prema uslovima u pokrajini , razrađuje i utvrđuje stavove Saveza komunista u pokrajini i radi na njihovom ostvarivanju ; daje inicijativu za razmatranje značajnih društvenih i političkih pitanja u višim organima Saveza komunista, razmatra pitanja i predloge članova i organizacija Saveza komunista u po-

krajini. Pokrajinski komitet, radi pripremanja svojih sastanaka, vođenja tekućih poslova i organizovanja rada na ostvarivanju svojih zaključaka, bira sekretarijat kao svoj izvršni organ, političkog sekretara i potreban broj sekretara za određene poslove. Sekretarijat podnosi o svom radu izveštaj pokrajinskom komitetu .

2028

VII . SAVEZ KOMUNISTA U SOCIJALISTIČKOJ REPUBLICI

26. Članovi i organizacije Saveza komunista Jugoslavije u socijalističkoj republici sačinjavaju Savez komunista socijalističke republike. 27. Najviši organ Saveza komunista socijalističke republike je kongres, koji se održava jednom u četiri godine a saziva ga centralni komitet Saveza komunista socijalističke republike . Kongres Saveza komunista u socijalističkoj republici po pravilu se održava pre kongresa Saveza komunista Jugoslavije. Vanredni kongres se saziva na inicijativu centralnog komiteta Saveza komunista socijalističke republike, ili na zahtev jedne trećine članova Saveza, ili jedne trećine opštinskih organizacija. Rok za sazivanje vanrednog kongresa na zahtev članstva , odnosno opštinskih organizacija je tri meseca . Odluka o sazivanju kongresa , dnevni red i teze o pitanjima koja će se razmatrati , objavljuju se najmanje dva meseca pre održavanja kongresa. 28. Kongres Saveza komunista socijalističke republike : razmatra idejno-politička , ekonomska i druga društvena kretanja u republici, pitanja razvitka Saveza komunista socijalističke republike, izveštaje centralnog komiteta , kontrolne i revizione komisije i odlučuje o njima; utvrđuje politiku , stavove i zadatke Saveza komunista socijalističke republike u skladu sa politikom Saveza komunista Jugoslavije i uslovima u republici ; daje inicijativu kongresu i Centralnom komitetu Saveza komunista Jugoslavije za razmatranje pojedinih naročito aktuelnih pitanja; bira centralni komitet, kontrolnu i revizionu komisiju ; rešava o žalbama i molbama članova i organizacija. 29. Između dva kongresa radom Saveza komunista socijalističke republike rukovodi centralni komitet . Centralni komitet : razrađuje smernice, zaključke i odluke kongresa; razmatra društveno-politička, ekonomska i druga aktuelna pitanja u republici i o njima zauzima stavove ; razmatra razvoj organizacija Saveza komunista na svome području, kao i predloge rukovodstava, organizacija i članova Saveza. Centralni komitet održava sednice prema potrebi, a najmanje tri puta godišnje. Sednice centralnog komiteta saziva izvršni komitet . Inicijativu za sednicu centralnog komiteta mogu dati : članovi central-

2029

nog komiteta, organi, rukovodstva i organizacije Saveza komunista. Centralni komitet, radi pripremanja svojih sastanaka, vođenja tekućih poslova i organizovanja rada na ostvarivanju zaključaka, bira izvršni komitet, političkog sekretara, a može birati i potreban broj sekretara za određene poslove. Izvršni komitet odgovoran je za svoj rad Centralnom komitetu i redovno mu podnosi izveštaj . Za obavljanje tekućih poslova izvršni komitet može imenovati sekretarijat.

VIII . NAJVIŠI ORGANI SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE 30. Najviši organ Saveza komunista Jugoslavije je kongres, koji se održava jedanput u četiri godine, a saziva ga Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije. Vanredni kongres saziva Centralni komitet ― kada odluči da celo članstvo učestvuje u utvrđivanju politike o nekom izuzetno važnom pitanju, kada se o nekom značajnom pitanju ne postigne saglasnost u Centralnom komitetu, kad organizacije Saveza komunista dve socijalističke republike smatraju da izvesna pitanja treba razmotriti na . kongresu Saveza komunista Jugoslavije. Rok za sazivanje vanrednog kongresa na zahtev Saveza komunista dveju socijalističkih republika je tri meseca. U slučaju da Centralni komitet ne sazove vanredni kongres u predviđenom roku, organizacije koje su zahtevale sazivanje vanrednog kongresa imaju pravo da obrazuju organizacioni komitet za pripremu i saziv vanrednog kongresa . Odluka o sazivanju kongresa , dnevni red i teze o pitanjima koja će se raspravljati objavljuju se najmanje dva meseca unapred. Centralni komitet je dužan da predlog izmena Programa i Statuta Saveza komunista Jugoslavije objavi, takođe , dva meseca unapred . 31. Kongres Saveza komunista Jugoslavije : donosi Program i Statut Saveza i vrši izmene u njima; razmatra izveštaj Centralnog komiteta , Kontrolne i Revizione komisije i odlučuje o njima; određuje politiku Saveza komunista Jugoslavije ;

2030

bira Centralni komitet, Kontrolnu i Revizionu komisiju; rešava o žalbama i molbama članova i organizacija . 32. Između dva kongresa Savezom komunista Jugoslavije rukovodi Centralni komitet i za svoj rad odgovoran je kongresu . Centralni komitet : radi na ostvarivanju zaključaka kongresa ; razrađuje politiku i utvrđuje stavove Saveza komunista Jugosla vije; razmatra razvitak organizacije Saveza komunista Jugoslavije i značajna idejna, politička, društveno-ekonomska i druga pitanja, daje i podstiče inicijativu za njihovo rešavanje; razmatra predloge rukovodstava, organizacija i članova Saveza komunista. Jugoslavije. Centralni komitet predstavlja Savez komunista Jugoslavije u zemlji i u odnosima sa inostranim partijama. 33. Centralni komitet bira Izvršni komitet i generalnog sekretara Saveza komunista Jugoslavije a može birati i potreban broj sekretara Centralnog komiteta. 34. Politički sekretar centralnog komiteta Saveza komunista socijalističke republike, ako nije član Izvršnog komiteta Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije, prisustvuje njegovim sednicama i ravnopravno učestvuje u radu. 35. Sednice Centralnog komiteta saziva Izvršni komitet . Inicijativu za sazivanje sednica mogu dati članovi Centralnog komiteta, organizacije i rukovodstva Saveza . Sednice se održavaju prema potrebi , a najmanje dva puta godišnje. 36. Izvršni komitet rukovodi radom u Savezu komunista između sednica Centralnog komiteta ; priprema sednice Centralnog komiteta i organizuje rad na ostvarivanju zaključaka donetih na sednicama Centralnog komiteta . Za svoj rad odgovoran je Centralnom komitetu i redovno mu podnosi izveštaj . 37. Za pripremanje sednica i vođenje tekućih poslova Izvršni komitet može imenovati sekretarijat. 38. Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije donosi bliža uputstva o izdavanju članskih knjižica, o vođenju evidencije članstva, o prelazu članova iz jedne organizacije u drugu; o primanju stranih državljana u Savez komunista Jugoslavije ; o priznavanju staža u Savezu komunista Jugoslavije u slučaju prekida članstva; o priznavanju staža članovima drugih komunističkih partija ; o primeni disciplinskih mera; o nagrađivanju profesionalnih političkih radnika u Savezu komunista , kao i o drugim sličnim pitanjima.

2031

IX. ORGANIZACIJA SAVEZA KOMUNISTA U JUGOSLOVENSKOJ NARODNOJ ARMIJI 39. Organizacijom Saveza komunista u Jugoslovenskoj narodnoj armiji rukovodi Opunomoćstvo Centralnog komiteta SKJ za organizaciju Saveza komunista u Jugoslovenskoj narodnoj armiji . Opunomoćstvo Centralnog komiteta SKJ za organizaciju Saveza komunista u Jugoslovenskoj narodnoj armiji, za armijske oblasti, Ratno vazduhoplovstvo i Granične jedinice imenuje Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije . Opunomoćstvo se imenuje na dve godine. Opunomoćstvo Centralnog komiteta SKJ za organizaciju Saveza komunista u Jugoslovenskoj narodnoj armiji podnosi izveštaj Centralnom komitetu Saveza komunista Jugoslavije o celokupnom radu organizacije Saveza komunista u Jugoslovenskoj narodnoj armiji . 40. Kontrolna komisija Saveza komunista Jugoslavije imenuje kontrolne komisije za organizaciju Saveza komunista u Jugoslovenskoj narodnoj armiji, za organizacije u armijskim oblastima, Ratnom vazduhoplovstvu i Graničnim jedinicama. 41. Organizacionu strukturu Saveza komunista i način izbora u Jugoslovenskoj narodnoj armiji utvrđuje Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije na osnovu Statuta Saveza komunista Jugoslavije .

X. KONTROLNE KOMISIJE SAVEZA KOMUNISTA 42. Kontrolne komisije rešavaju žalbe članova Saveza komunista na disciplinske mere i pitanja u vezi sa priznavanjem staža u Savezu komunista Jugoslavije. Na osnovu svojih zapažanja , žalbi članova i predloga organizacija i rukovodstava Saveza, kontrolne komisije razmatraju i druge slučajeve kršenja Statuta i daju predloge odgovarajućim rukovodstvima za preduzimanje potrebnih mera prema pojedincima, organizacijama i rukovodstvima Saveza. 43. Kontrolne komisije obaveštavaju komitet o značajnijim problemima na koje nailaze u svom radu . Komiteti su obavezni da razmatraju probleme i sugestije koje ističu kontrolne komisije. Kada se o tim pitanjima raspravlja, kontrolna komisija upućuje svoje predstavnike na sednicu komiteta . 44. Kontrolne komisije iz svojih redova biraju predsednika i sekretara .

2032

45. O svom radu i o pitanjima iz delokruga svoga rada kontrolne komisije podnose izveštaj konferenciji , odnosno kongresu .

XI . REVIZIONE KOMISIJE SAVEZA KOMUNISTA 46. Revizione komisije kontrolišu finansijsko i materijalno poslovanje rukovodstava Saveza. 47. Revizione komisije vrše pregled poslovanja najmanje jedanput godišnje i o nalazima obaveštavaju komitet . Komiteti su obavezni da razmatraju predloge, primedbe i sugestije revizionih komisija. Kada se o tim pitanjima raspravlja, revizione komisije upućuju svoje predstavnike na sednicu komiteta . Komiteti Saveza komunista dužni su da omoguće revizionim komisijama uvid u svoje finansijsko i materijalno poslovanje . 48. Revizione komisije biraju predsednika i sekretara. 49. O svom radu i finansijskom i materijalnom poslovanju rukovodstava, revizione komisije podnose izveštaj konferenciji , odnosno kongresu .

XII. DISCIPLINSKE MERE U SAVEZU KOMUNISTA 50. Organizacije i rukovodstva su dužni da članovima Saveza komunista blagovremeno ukazuju na njihove postupke koji nisu u skladu sa obavezama i dužnostima člana Saveza komunista . Prema članovima Saveza komunista koji u svom radu krše odredbe Statuta, organizacije Saveza preduzimaju disciplinske mere. Svaki prekršaj se prethodno savesno i brižljivo ispituje . 51. Disciplinske mere su : opomene, uker, poslednja opomena i isključenje iz Saveza komunista Jugoslavije. Odluku o disciplinskoj meri donosi osnovna organizacija. Komitet može primenjivati disciplinske mere prema svojim članovima, a izuzetno i prema drugim članovima Saveza komunista. O svojoj odluci obaveštava osnovnu organizaciju i podnosi izveštaj opštinskoj konferenciji. Prema članovima Saveza komunista Jugoslavije izabranim u rukovodstva i onima koji se nalaze na rukovodećim dužnostima u Savezu komunista , a krše odredbe Statuta , može se primenjivati i disciplinska mera smenjivanje sa funkcije u Savezu komunista o čemu odlučuje odgovarajuće rukovodstvo .

2033

52. Kada se osnovna organizacija u svojoj delatnosti ne pridržava Statuta Saveza komunista Jugoslavije , opštinski komitet, uz saglasnost centralnog komiteta Saveza komunista socijalističke republike, može je raspustiti . Posle toga utvrđuje se pojedinačna odgovornost svakog člana te organizacije i donosi se odluka o nje govom članstvu u Savezu . Odluku o raspuštanju nižeg rukovodstva donosi centralni komitet Saveza komunista socijalističke republike i saziva konferenciju za izbor novog rukovodstva. 53. Organizacije su dužne da povremeno, a najmanje jedanput godišnje, razmatraju vaspitni uticaj disciplinskih mera. Odluku o ukidanju izrečenih disciplinskih mera donosi osnovna organizacija. Disciplinska mera se može ukinuti : na ličnu molbu člana, ili na inicijativu drugih članova, organizacije , kontrolne komisije i rukovodstva Saveza . Svaki član ima pravo da se žali na odluku o disciplinskoj meri svim kontrolnim komisijama Saveza komunista Jugoslavije . Organizacija, odnosno rukovodstvo čija je odluka o disciplinskoj meri preinačena može podneti žalbu višim kontrolnim komisijama. Na odluke o disciplinskim merama koje je donela osnovna organizacija žalba se podnosi kontrolnoj komisiji Saveza komunista u opštini , i to u roku od dva meseca posle saopštenja odluke. Odluka o žalbi donosi se najkasnije tri meseca posle njenog podnošenja. Žalba na odluku opštinske komisije može se podneti ma kojoj višoj kontrolnoj komisiji . O svakoj kazni i žalbi donosi se pismena odluka.

XIII. MATERIJALNA SREDSTVA SAVEZA KOMUNISTA 54. Sredstva kojima raspolažu organizacije Saveza komunista Jugoslavije potiču od članarine i ostalih prihoda. O visini i raspodeli članarine odlučuje Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije sporazumno sa centralnim komitetima Saveza komunista socijalističkih republika . 55. Osnovno uputstvo o načinu upotrebe sredstava, o obrazovanju fondova, o donošenju i izvršenju finansijskog plana, o donošenju završnog računa i o drugim pitanjima koja se tiču sredstava i načina finansijskog poslovanja organizacija i komiteta donosi Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije . 56. Finansijski plan komiteti utvrđuju na svojim sednicama, a izveštaj o problemima iz oblasti finansiranja podnose kongresu , odnosno konferenciji .

2034

XIV. AMBLEM I ZASTAVA SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE

57. Amblem Saveza komunista Jugoslavije je crvena petokraka zvezda sa srpom i čekićem u sredini . Srp i čekić i ivice zvezde su zlatne boje . Ispod zvezde, između njena dva kraka, nalaze se početna slova Saveza komunista Jugoslavije — SKJ. 58. Zastava Saveza komunista Jugoslavije je crvena, odnos dužine prema širini je 2 : 1. U gornjem levom uglu je amblem Saveza komunista Jugoslavije, sa natpisom iznad zvezde : „ Proleteri svih zemalja ujedinite se! ".

PREDSEDAVAJUĆI , RODOLJUB ČOLAKOVIĆ : Drugarice i drugovi, Komisija za predstavke i žalbe Kongresu takođe je završila rad. Dajem reč drugu Josipu Krpanu, koji će u ime Komisije podneti izveštaj .

JOSIP KRPAN : Drugarice i drugovi,

Osmom kongresu, zaključno sa 11. decembrom, upućeno je 806 žalbi, molbi i drugih predstavki, koje se odnose na disciplinske mere izrečene od strane organizacija i rukovodstava SKJ, na regulisanje staža u SKJ i druga lična i opšta pitanja članova i organizacija Saveza komunista, kao i ostalih građana. Pored toga, Kongresu je stiglo i niz predloga i mišljenja o radu Saveza komunista i rešavanju raznih društveno-ekonomskih problema .

I

Na odluke Kontrolne komisije CK SKJ stiglo je 115 žalbi . Komisija je sve ove žalbe , na osnovu postojeće dokumentacije, kao i odredbi Statuta SKJ, pojedinačno razmotrila i predlaže Kongresu:

2035

1. Da se žalba druga Stavrov Stanimira, iz Obrenovca, uvaži i da se kazna isključenje iz SKJ poništi ; 2. Da se žalbe drugova Cernica Jusufa, iz Sarajeva, Čolić Ilije, iz Valjeva i Kacijan Antona, iz Beograda, uvaže i da se kazna ukor poništi ; 3. Da se žalbe drugova Bera Trifuna, iz Zemuna, Latinović Mila, iz Sanskog Mosta i Novogradec Emila, iz Murske Sobote delimično uvaže i da se kazne isključenje iz SKJ zamene kaznom poslednja opomena; 4. Da se žalbe drugova Lazin Zlatoja, iz Prahova, Vujović Dragiše, iz Čačka i Kelemendi Redža, iz Peći delimično uvaže i da se kazne isključenje iz SKJ zamene kaznom ukor; 5. Da se žalba Ibralić Muharema, iz Banja Luke delimično uvaži i da se kazna poslednja opomena zameni kaznom ukor ; 6. Komisija smatra da su odluke Kontrolne komisije CK SKJ , kojima su potvrđene kazne isključenja iz SKJ, opravdane i zato predlaže Kongresu da se ne usvoje žalbe na isključenje sledećih drugova:

Arežina Branka, iz Kraljeva, Anđić Leke, iz Beograda, Bojić Božidara, iz Kolašina, Bogićević Radomira, iz Bijelog Polja, Bojaj Alije, iz Knina , Ćeran Miloša, iz Virovitice , Damjanović Dragića, iz Beograda, Despotović Dušana, iz Niša , Doknić Veljka, iz Novog Sada, Drenkovski Trajka, iz Skoplja, Drljača Rada, iz Pančeva, Đuričković Veliše, iz Brčkog, Gaši Brahima, iz Lipljana, Gligorić Veselina, iz Bogatića, Grković Dimitrija, iz Velike Hoče , Ivanovski Petra, iz Skoplja, Janković Ljubomira, iz Zavidovića, Knežević Dušana, iz Vrbasa, Korać Rastimira Gaje, iz Bijelog Polja, Kostić Božidara, iz Beograda, Kostić Svetomira, iz Pirota, Kovač Gojka, iz Smedereva ,

2036

Kovačević Nikole, iz Beograda , Kozomora Jova, iz Bosanske Gradiške, Krajišnik Kemala, iz Beograda, Krasnići Hadžie, iz Prizrena, Lepara Meha, iz Prozora, Mančev Georgia, iz Strumice, Marković Ivana, iz Ivangrada, Matić Miladina, iz Bogatića, Mihajlović Mila, iz Pančeva, Mihajlović Slobodana, iz Niša, Nikolić Momira, iz Smedereva, Oroz Ilije, iz Sarajeva, Pažanin Ante, iz Splita, Peševski Duška , iz Kumanova, Popović Milanke, iz Beograda, Predojević Milana, iz Smedereva , Pređe Ljube, iz Sokolca, Radojević Radivoja, iz Prištine, Radulović Dragutina, iz Beograda, Radulović Jova, iz Virovitice , Rajković Dragoljuba, iz Zagreba, Ribica Muradifa, iz Sarajeva, Stojiljković Branka, iz Beograda, Šalja Zenun, iz Peći, Šinik Draga, iz Zagreba, Šljivić Branislava, iz Deliblata , Trupeljak Franja, iz Zagreba, Vladislav Adama, iz Pančeva, Vrzić Svetozara, iz Beograda, Vukajlović Branka, iz Beograda, 7. Komisija, takođe, predlaže da se ne usvoje žalbe na ukor : Kocić Aleksandra , iz Beograda i Metikoš Zore, iz Osijeka. 8. Predlažemo Kongresu da se ne usvoje žalbe na strogi ukor: Angelovski Gligora, iz Oblešava, Jakimovski Nikole, iz Kumanova, Martić Dušana, iz Crvenke, Oliva Rudolfa, iz Pule i Vujović Nikice, iz Cetinja.

2037

9. Komisija predlaže Kongresu da se ne usvoje i žalbe na kaznu poslednja opomena: Dugandžić Kazimira, iz Metkovića, Marković Petra, iz Niša i Milićević Životija, iz Beograda. 10. Predlažemo da se usvoji molba druga Drljačić Vojislava, iz Zemuna, i da mu se prizna neprekidan staž u SKJ od aprila 1940. godine. 11. Da se molba druga Aleksić Zdravka, iz Banja Luke, o priznavanju staža u SKJ delimično usvoji, i da mu se prizna staž u SKJ od februara 1953. do marta 1954. godine . 12. Da se ne usvoje molbe za priznavanje staža u SKJ drugova : Bauer Jože, iz Rogaške Slatine, Husinec Josipa, iz Beograda, Iličić Milana, iz Pančeva, Ivanović Miladina , iz Beograda, Jelisavac Milana, iz Beograda, Kažić Krsta, iz Nikšića,

Prelević Draga, iz Bara i Radonjić Jovana, iz Titograda. 13. Komisija predlaže da se ovlasti Kontrolna komisija SKJ da razmotri molbu Ganović Đorđa, iz Beograda za priznavanje staža u SKJ, pošto smatra da treba utvrditi još neke okolnosti. 14. Isto tako , Komisija predlaže da se ovlasti Kontrolna komisija SKJ da ponovno razmotri žalbu druga Ilić Bore, iz Svetozareva, na kaznu isključenje iz SKJ, s obzirom na to da su u njoj navedeni novi momenti, ali Komisija nije bila u mogućnosti da ih proveri, jer je njegova žalba stigla u toku rada Kongresa . 15. Kongres je, takođe, dobio žalbe na kazne Skoko Radomira, iz Beograda, strogi ukor od : Burić Nikole , iz Peći, poslednja opomena od: Antić Mileve, iz Kruševca , Binjoš Hazba, iz Kraljeva, Mićanović Gavrila, iz Nikšića , Roguljić Milenka, iz Omiša, isključenje od: Demirović Rama, iz Kraljeva, Dragić Kristine , iz Pančeva,

2038

ukor

od :

Dutina Milana, iz Prištine, Janjušević Jova, iz Nikšića, Miladinović Dobrosava, iz Kraljeva, Mladenović Rada, iz Leskovca, Novaković Velimira, iz Niša, Pešić Krste, iz Kule, Šerbo Mirka, iz Bjelovara, Vukadinović Radovana, iz Beograda, Živanović Dragomira, iz Bijeljine, molbu za priznavanje staža od: Starjački Branka, iz Osijeka. S obzirom na to da su se navedeni drugovi pre toga žalili Kontrolnoj komisiji Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije, koja nije bila u mogućnosti da njihove žalbe reši do ovog Kongresa, Komisija predlaže da Kongres ovlasti Kontrolnu komisiju Saveza komunista Jugoslavije da o njima donese odgovarajuću odluku. 16. Kongresu je uputio molbu za priznavanje staža u SKJ drug Živković Nikola , iz Zatona. Njegova molba se nije mogla rešavati, jer je stigla u toku rada Kongresa , pa predlažemo da se ovlasti Kontrolna komisija Saveza komunista Jugoslavije da je razmotri i donese odgovarajuću odluku . 17. Kongresu su se žalili na isključenje iz SKJ i drugovi :

Berce Sergej , iz Splita, Đorđević Miodrag, iz Beograda, Jović Jovan, iz Leskovca, Lukić Jovan, iz Sarajeva, Maksimović Dobrivoje , iz Niša, Mandić Đorđe, iz Beograda , Musa Tomislav, iz Sarajeva, Prljača Faik, iz Niša, Radulović Božo, iz Svetozareva , Stanković Mita, iz Beograda, Stanisavljević Vladimir, iz Niša. Ovi drugovi su se i ranije žalili Kontrolnoj komisiji Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije, ali ona nije donosila odluke, jer žalbe nisu bile podnesene u statutarnom roku. Komisija predlaže Kongresu da se ove žalbe daju na razmatranje Kontrolnoj komisiji Saveza komunista Jugoslavije.

24 VIII kongres, III

2039

II Osmom kongresu upućeno je pet žalbi na odluke Šestog i Sedmog kongresa o žalbama na disciplinske mere i regulisanje staža u SKJ, i jedna žalba na odluku Četvrtog kongresa SK Srbije o potvrđivanju kazne isključenje iz Saveza komunista. Žalbe su uputili : Andrić Dušan, iz Beograda, na odluku Šestog kongresa KPJ o priznavanju staža u SKJ; Ristić Milutin, iz Niša, na odluku Šestog i Sedmog kongresa SKJ o priznavanju staža u SKJ; Jarić Miloš, iz Zmajeva, na odluke Šestog i Sedmog kongresa SKJ o priznavanju staža u SKJ ; Pavić Borivoje, iz Valjeva, na odluku Sedmog kongresa o isključenju iz SKJ; Predovan Nikola, iz Zadra, na odluku Sedmog kongresa o priznavanju staža u SKJ i za poništenje kazne isključenje iz SKJ; Cvetković Stanojko, iz Svetozareva, na odluku Četvrtog kongresa SK Srbije o isključenju iz Saveza komunista Jugoslavije. S obzirom na to da navedeni drugovi nisu istakli nove momente, koji bi uticali na izmene donesenih odluka, Komisija predlaže da se njihove žalbe ne usvoje.

III Na odluke kontrolnih komisija centralnih komiteta SK socijalističkih republika i pokrajinskih komiteta primljena je 41 žalba ; na odluke Kontrolne komisije Opunomoćstva CK SKJ za organizaciju SK u JNA ― 5, na odluke kontrolnih komisija sreskih komiteta SK ― 20, na odluke opštinskih komiteta 28 i na odluke osnovnih organizacija 42 žalbe . Komisija nije bila u mogućnosti da sve ove žalbe razmotri, dokumentovano utvrdi njihovu opravdanost i dâ svoj predlog Kongresu, jer su mnoge od njih stigle u toku njegovog rada, pa predlaže Kongresu da ovlasti Kontrolnu komisiju Saveza komunista Jugoslavije da ove žalbe razmotri i donese odgovarajuće odluke. Kongresu su upućene 42 molbe za prijem i ponovni prijem u SKJ. Komisija predlaže da se ove molbe ne rešavaju , već da se podnosioci upute na organizacije Saveza komunista koje ih,

2040

prema Statutu SKJ, mogu primiti u Savez ako ispunjavaju uslove. IV Osmi kongres SKJ dobio je 277 žalbi i molbi u vezi sa dodeljivanjem ,,Partizanske spomenice 1941 " i to: 24 ― nova zahteva za dobijanje „ Spomenice " ; 80 žalbi na rešenja Državnog sekretarijata za poslove narodne odbrane kojima su odbijeni zahtevi za dobijanje „ Spomenice"; 170 žalbi na rešenja Administrativne komisije SIV-a kojima su odbijene žalbe na prvostepeno rešenje , i 3 žalbe na oduzimanje „ Spomenice". Komisija se saglasila da predloži Kongresu da se ove žalbe i molbe ne uzmu u razmatranje, pošto je odlukom nadležnog državnog organa, 19. jula 1963. godine, rad na utvrđivanju prava predviđenih u članu 3 , u vezi sa članom 7 Zakona o „ Partizanskoj spomenici 1941 ", konačno završen, a vremenski rok i postupak za realizovanje tih prava bio je takav da su svi zainteresovani, ukoliko su ispunjavali zakonske uslove, bili u mogućnosti da ih ostvare .

V Kongres je dobio 74 molbe i predstavke o invalidsko-penzionim zahtevima, za priznavanje posebnog staža, o pitanjima iz radnih odnosa, za dodelu stanova i sl. Komisija je konstatovala da rešavanje ovakvih zahteva nije u nadležnosti Kongresa, pa predlaže da se ove molbe i predstavke dostave nadležnim organima na rešavanje prema postojećim propisima i da podnosioce obaveste o preduzetim merama. • VI Kongresu je upućeno više predloga i mišljenja koji se odnose na organizaciono-političko jačanje i rad Saveza komunista , moralnu čistotu i ugled njegovih članova i rešavanje društveno-ekonomskih, socijalnih i drugih problema, povezanih sa položajem i životnim standardom radnih ljudi.

2041

Ovi predlozi i mišljenja odraz su visoke svesti radnih ljudi i njihovog nastojanja da doprinesu uspešnijem radu VIII kongresa i Saveza komunista Jugoslavije . Jedan deo ovih predloga i mišljenja već je bio uzet u obzir prilikom izrade kongresnih dokumenata, a ostali se ustupaju Centralnom komitetu i njegovim organima na razmatranje. Komisija predlaže VIII kongresu da ovaj izveštaj prihvati. Članovi komisije : Babović Spasenija, Crnčević Dušan, Davkov Pavle, Hajduković Azra, Hasan Sinan, Hočevar Franc, Janković Blažo , Knežević Sreten, Krpan Josip, Krstanović Zora, Orožen Marjan, Romac Paško , Vukasović Milan.

PREDSEDAVAJUĆI, RODOLJUB ČOLAKOVIĆ : Da li neko želi reč u vezi sa Izveštajem Komisije za predstavke i žalbe? (Niko se ne javlja.) Da li Kongres usvaja Izveštaj Komisije? (Buran aplauz. ) Objavljujem da je Kongres prihvatio Izveštaj Komisije za predstavke i žalbe. Drugovi i drugarice, vi ste već dobili na uvid predlog Kandidacione komisije za sastav Centralnog komiteta, Kontrolne i 1 revizione komisije Saveza komunista Jugoslavije , koji je sačinjen na osnovu odluke Kongresa. Dajem reč predstavniku Kandidacione komisije drugu Jovanu Veselinovu, koji će pročitati konačan predlog Kandidacione komisije za sastav organa Saveza komunista Jugoslavije. ( Buran (aplauz.)

JOVAN VESELINOV: Drugovi i drugarice, u ime Kandidacione komisije pročitaću konačan predlog kandidata za članove Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije. Prvo, Josip Broz Tito (dvoranom se prolomio buran i dugotrajan aplauz; delegati i svi prisutni stojeći pozdravljaju druga Tita burnim ovacijama, skandirajući „ Tito-Partija", „ Tito-Tito") . 2. Albreht Roman 3. Andrić Nikola 4. Antunović Rista

2042

5. Avbelj Viktor 6. Babović Spasenija 7. Badovinac Tomislav

8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49.

Bakarić Vladimir Baltić Milutin Belinić Marko Berbérović Muhamed Berus Anka Biber Antun Bijelić Srećko Bjelajac Stojan Blažević Jakov

Bojčevski Jani Bole Tone Božičević Ivan Brkić Hasan Brkić Zvonko Bulajić Krsto Cetinić Marin Crnobrnja Bogdan Crvenkovski Krste Cvetković Marijan Ćulafić Dobrosav Čolaković Rodoljub Dabčević-Kučar Savka Danilović Uglješa Davičo Oskar Davkov Pavle Derosi Ema Dolničar Ivan Doronjski Stevan Drulović Milojko Dugonjić Rato Duranović Veselin Đuričić Blažo Džunov Risto

Gigov Strahil Gligorov Kiro Gošnjak Ivan Grličkov Aleksandar Hadživasilev Kiro Hodža Fadil Humo Avdo Ivančić Vjekoslav Jakopič Albert

50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88.

Jojkić Đurica Jovanović Blažo Jurinčić Niko Jurjević Ante Karabegović Osman Kardelj Edvard Kavčič Stane Kekić Danilo Kolak Rudi Koliševski Lazar Komar Slavko Kosorić Pero Kovačević Dušanka Kovačević Veljko Krajačić Ivan Krajger Boris Krajger Sergej Kreačić Otmar Kurtović Todo Lacković Mirko Leskošek Franc Lukić Vojin Ljubičić Nikola Maček Ivan Majer Boris Maksimović Dragiša Marinko Miha Marković Moma Matić Petar Matić Velimir Mićunović Veljko Mijatović Cvijetin Milojević Dragan Miloslavlevski Slavko Miljanić Nikola Minčev Nikola Minić Milka Minić Miloš Mirković Iko

89. Mojsov Lazar 90. Mugoša Dušan 91. Neoričić Milijan

2043

92. Nikezić Marko 93. Orožen Marjan 94. Osolnik Bogdan 95. 96. 97. 98. 99. 100. 101. 102. 103. 104. 105. 106. 107. 108. 109.

Pajković Đoko Pečujlić dr Miroslav Petkovski Dane Petrović Dušan Popivoda Krsto Popit Franc Popović Koča Popović Milentije Popović Vladimir Prelić Milosav Pucar Duro Rajačić Ilija Ranković Aleksandar Rukavina Milan Savović Dura

110. 111. 112. 113. 114. 115. 116. 117. 118.

Sejfula Kemal Sekulić Nikola Simić Tankosava Skendžić Vajo Smilevski Vidoe Stambolić Petar Stamenković Dragi Stankovski Boško Stefanović Svetislav

119. 120. 121. 122. 123.

Stojnić Velimir Stojović Drago Strmole Francka Sušić Anto Šabić Mustafa

124. Šašić Jefto 125. 126. 127. 128.

Šentjurc Lidija Šiljegović Boško Šoškić Budislav Šoti Pal

129. 130. 131. 132. 133. 134. 135. 136.

Špiljak Mika Šukri Alija Švabić Mihajlo Temelkovski Borko Tikvicki Geza Todorović Mijalko Tomić Ljudevit Tomšič Vida

137. 138. 139. 140.

Tripalo Mika Umičević Zagorka Veber Norbert Veli Deva

141. Verbič Andrej 142. Veselinov Jovan 143. Vidić Dobrivoje 144. Vipotnik Janez 145. Vitorović Perka 146. Vlahović Veljko 147. Vranjican Vanja 148. Vukasović Milan 149. Vukmanović Svetozar 150. Zatezalo Simeon 151. Zeković Veljko 152. Ziherl Boris

153. Zvekić-Miškolci Marija 154. Zulfićari Azem 155. Žohar Jože

PREDSEDAVAJUĆI , RODOLJUB ČOLAKOVIĆ : Drugarice i drugovi, čuli ste predlog kandidata za Centralni komitet Saveza komunista.

Ima li neko drugi predlog? (Nema. )

2044

Ko je za ovaj predlog koji je podneo drug Veselinov, neka digne ruku. (Buran aplauz. ) Ima li ko protiv? (Nema. ) Objavljujem da je predlog Kandidacione komisije za sastav Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije usvojen. (Aplauz.) Drug Veselinov pročitaće predlog kandidata za Kontrolnu komisiju Saveza komunista Jugoslavije.

JOVAN VESELINOV: Konačan predlog kandidata za članove Kontrolne komisije Saveza komunista Jugoslavije izgleda ovako : 1. Aceva Vera 2. Brković Savo 3. Ivić Stjepan 4. Janić Vlado 5. Jakovina Stevo 6. Jelovica Kazimir 7. Joksović Branislav 8. Kapetanović Hajro 9. Kljujić Anto 10. Kurteši Ilijaz 11. Lazić Đorđe 12. Markič Stane

14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22.

Novaković Grujo Popović Mirko Radojčević Jelica Romac Paško Rudolf Janko Sabo Ida Strniša Janez Tahiri Camuran Todorović Vojo

23. Topalovski Ilija 24. Vrabič Olga 25. Žižić Živko

13. Mugoša Andrija.

Dao bih samo jedno obaveštenje. U predlogu kandidata za članove Kontrolne komisije SKJ potkrala se greška u podacima za druga Voju Todorovića . Naime, tamo stoji da je drug Todorović Voja član SKJ od 1941. godine, a treba da stoji član SKJ od 1934. godine . Molim vas da uvažite ovu ispravku.

PREDSEDAVAJUĆI , RODOLJUB ČOLAKOVIĆ : Drugarice i drugovi, čuli ste predlog kandidata za Kontrolnu komisiju Saveza komunista Jugoslavije. Ima li neko drugi predlog? (Nema. )

2045

Ko je za ovaj predlog, molim neka digne ruku . ( Svi se slažu. ) Ima li neko protiv? (Nema. ) Sada će drug Veselinov pročitati predlog kandidata za Revizionu komisiju :

JOVAN VESELINOV: Konačan predlog kandidata za članove Revizione komisije glasi ovako: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Dinić Milovan Djetelić Pero Dragović Momčilo Đaković Nikola Katić Radojka Mićunović Vukosava Minovski Mitre Peršić Zorka

9. 10. 11. 12.

Puklek Stjepan Rakić Mićo Raković Božo Sekulovski Gojko

13. Šćepanović Milka 14. Tepavac Ilija 15. Vižintin Vilan

PREDSEDAVAJUĆI , RODOLJUB ČOLAKOVIĆ : Drugarice i drugovi, Čuli ste predlog za sastav Revizione komisije Saveza komunista Jugoslavije . Ima li drugih predloga? (Nema. ) Ko je za ovaj predlog, molim neka digne ruku . ( Svi delegati dižu ruku. ) Ima li ko protiv? (Aplauz. ) Nema. Konstatujem da je predlog Kandidacione komisije za sastav Revizione komisije Saveza komunista Jugoslavije usvojen. Drugarice i drugovi, Pošto ćemo sutra, na sledećoj plenarnoj sednici obaviti izbore za sastav organa Saveza komunista Jugoslavije, dajem reč drugu Gruju Novakoviću , koji će u ime Izborne komisije dati objašnjenje o načinu glasanja.

GRUJO NOVAKOVIĆ : Drugarice i drugovi, Izborna komisija je održala sastanak na kome je pripremila prijedlog o načinu obavljanja glasanja i izboru članova Central-

2046

1

nog komiteta, Kontrolne i Revizione komisije Saveza komunista Jugoslavije. Izbori će se održati sutra, u nedjelju, u kongresnoj dvorani . Podjela glasačkog materijala vršiće se takođe, sutra, počev od 8 časova, u holu ispred kongresne dvorane. Molim sve delegate da materijale u vezi sa izborom i glasačke listiće prime do 9 časova, kako bi se izbori mogli obaviti na vrijeme. Glasanje će se vršiti u kongresnoj sali i zaključuje se u 10 časova. Svi delegati primaće glasački materijal posebno za Centralni komitet, Kontrolnu i Revizionu komisiju Saveza komunista Jugoslavije, samo na osnovu svojih delegatskih isprava, tj . propusnica. Na osnovu Odluke VIII kongresa za Centralni komitet bira se 155 članova , za Kontrolnu komisiju 25 i Revizionu komisiju Saveza komunista Jugoslavije 15 članova , kako je utvrđeno kandidatskom listom . Glasanje za pojedinog kandidata vrši se zaokruživanjem rednog broja posebno svakog kandidata za koga se glasa. Umjesto predloženih kandidata za koje ne želi da glasa, delegat može da upiše nove kandidate. Svi nezaokruženi redni brojevi smatraju se kao da se za njih nije glasalo . Na osnovu Statuta Saveza komunista Jugoslavije, član 11 , izabrani su oni kandidati koji su dobili dvotrećinsku većinu glasova .

PREDSEDAVAJUĆI , RODOLJUB ČOLAKOVIĆ : Drugarice i drugovi, Kao što vas je drug Grujo Novaković obavestio, podela glasačkog materijala i samo glasanje počinje sutra od 8 časova i glasanje se zaključuje negde oko 10 časova. Prema dnevnom redu Kongresa, na sutrašnjoj plenarnoj sednici biće predložena Rezolucija VIII kongresa Saveza komunista Jugoslavije o narednim zadacima Saveza. Nacrt rezolucije biće podeljen delegatima posle današnje sednice, ili, eventualno u toku dana, a u svakom slučaju biće podeljen blagovremeno . Komisija za izradu Rezolucije radi , i svaki delegat može svoje primedbe i predloge u vezi sa Nacrtom rezolucije dostaviti Sekretarijatu Kongresa, sutra od 8 do 9,30 časova .

2047

Predlažem da završimo današnju plenarnu sednicu i da sutra nastavimo rad posle glasanja, u 11 časova. Zaključujem današnju plenarnu sednicu. (Sednica zaključena u 13,40 časova. )

DESETA PLENARNA SEDNICA održana 13. decembra 1964. Početak rada u 11,15 časova.

Ulazak Radnog predsedništva na čelu sa drugom Titom delegati pozdravljaju burnim i dugotrajnim aplauzom.

PREDSEDAVAJUĆI, PAVLE GREGORIĆ : Drugarice i drugovi, nastavljamo rad VIII kongresa. Prelazimo na sedmu tačku dnevnog reda: Usvajanje Rezolucije VIII kongresa o narednim zadacima Saveza komunista Jugoslavije. Riječ ima drug Hasan Brkić, koji će u ime Komisije za izradu Rezolucije pročitati Prijedlog rezolucije. (Aplauz. )

HASAN BRKIĆ : Drugarice i drugovi , u izradi prijedloga Rezolucije Komisija je polazila od referata drugova Tita, Kardelja, Rankovića, Vlahovića i Koliševskog i od diskusije na Kongresu i komisijama, nastojeći da obuhvati suštinska pitanja koja su bila u centru pažnje Kongresa i o kojima radni ljudi naše zemlje i sve organizacije Saveza komunista traže jasan odgovor i stav. U pogledu obima i kompozicije Rezolucije Komisija se saglasila da je potrebno da Rezolucija sadrži osnovne ocjene dosadašnje politike Saveza komunista i našeg cjelokupnog dru-

2049

štveno-političkog razvoja kao i predstojeće zadatke Saveza komunista, kako u oblasti međunarodne saradnje i međunarodnog radničkog pokreta tako i u oblasti razvoja društvenih odnosa i idejno-političke aktivnosti Saveza komunista. Dosadašnji razvoj nametnuo je potrebu da se razmotre neki aktuelni problemi omladine, kao i neki idejno-politički problemi u oblasti obrazovanja, nauke i kulture, pa su zbog toga oni dobili posebno mjesto u Rezoluciji. Rezolucija o narednim zadacima, prema tome, obuhvata slijedeće : prvo, razvoj međunarodnih odnosa i probleme i zadatke Saveza komunista u oblasti međunarodnog radničkog pokreta i borbe za mir i socijalizam ; - drugo, razvoj društvenih odnosa i zadatke komunista u ovoj oblasti; - treće, aktuelne zadatke Saveza komunista u sprovođenju nacionalne politike; - četvrto, idejno-političke zadatke Saveza komunista u oblasti obrazovanja, nauke i kulture; peto, neke idejno-političke zadatke Saveza komunista u radu s omladinom ; šesto, zadatke Saveza komunista u ostvarivanju njegove vodeće uloge u uslovima društvenog samoupravljanja. VIII kongres je kritički razmatrao aktuelna idejno-politička pitanja i probleme u svim oblastima djelovanja Saveza komunista sa stanovišta razvoja i dalje afirmacije samoupravljanja koje je dalo pečat cjelokupnom društveno-ekonomskom razvoju zemlje. Komisija je u izradi Rezolucije težila da izrazi jasan kritički i stvaralački duh Kongresa, kritički duh i stavove izražene u kongresnim referatima, a posebno u referatu druga Tita, koji sadrži generalnu liniju politike Saveza komunista u predstojećem periodu . Komisija je takođe nastojala da izrazi suštinu stavova i mišljenja učesnika u diskusiji na plenumu i u komisijama Kongresa, koristeći se nizom prijedloga i sugestija sadržanim u izvještajima komisija koje je Kongres juče usvojio . Komisija je u tome bila rukovođena težnjom da zaključci budu što jasniji, jer radni ljudi i organizacije Saveza komunista u našoj zemlji s pravom to očekuju . S obzirom da je VIII kongres odrazio duboke i svestrane promjene u politici naše zemlje, Rezolucija treba da bude jasan odraz puta naše zemlje i Saveza komunista u borbi za socijalizam.

2050

Kongres će ocijeniti da li je Komisija uspjela da precizno obuhvati osnovne stavove i zadatke , s obzirom na potrebu da se izbjegnu različita tumačenja i kolebanja u njihovom konkretnom sprovođenju . Savez komunista je na svim svojim susretima, a posebno na kongresima, pa i na ovom Kongresu, postavljao pred sebe realne zadatke, smatrajući uvijek da njihovo izvršavanje čini jednu od bitnih pretpostavki za ostvarivanje njegove vodeće uloge. VIII kongres posebno ističe društvenu odgovornost Saveza komunista danas kada se u sistemu društvenog samoupravljanja sve šire i slobodnije ispoljava slobodna aktivnost socijalističkih snaga u najraznovrsnijim oblicima, zahvatajući naš cjelokupni društveni život. Stoga zaključci Kongresa moraju biti čvrsta osnova i linija za idejno i akciono jedinstvo Saveza komunista u narednom periodu. Komisija smatra da će referati i diskusija biti značajan doprinos radu organizacija Saveza komunista i svih radnih ljudi naše socijalističke zajednice. Komisija za Rezoluciju primila je niz primjedaba od delegata na izvjesne stilizacije u tekstu i složila se sa većinom tih primjedaba. Predlaže se takođe da Kongres ovlasti redakcionu grupu Komisije za Rezoluciju da, ne vršeći suštinske izmjene, u toku današnjeg popodneva unese nužna stilska poboljšanja. Prijedlog Rezolucije o narednim zadacima Saveza komunista Jugoslavije. Osmi kongres Saveza komunista Jugoslavije razmotrio je pređeni put razvitka naše socijalističke zajednice od Sedmog Kongresa do danas. Polazeći od potreba daljeg razvitka socijalističkih društvenih odnosa, zasnovanih na principima društvenog samoupravljanja i raspodele dohotka prema radu, porasta proizvodnih snaga zemlje, jačanja uloge radnog čoveka u svim oblastima odlučivanja o društvenim poslovima, učvršćivanja ravnopravnosti, bratstva i jedinstva naroda i narodnosti Jugoslavije, demokratskih i prijateljskih odnosa među narodima i državama, nezavisnosti i slobodnog unutrašnjeg razvitka svih naroda, napretka mira i socijalizma u svetu - Osmi kongres je dao svestranu analizu · rezultata i uspeha, slabosti i teškoća i jasne smernice za dalju borbu komunista i svih radnih ljudi. Osmi kongres Saveza komunista Jugoslavije konstatuje da su postignuti rezultati potvrdili bitne postavke Programa SKJ i

2051

generalnu liniju Sedmog kongresa, koji su idejno i politički usmerili društvenu akciju komunista i svih radnih ljudi u njihovoj borbi za socijalizam. Postignuti razultati snažno su afirmisali vodeću idejno-političku ulogu SKJ u uslovima stalnog razvijanja neposredne socijalističke demokratije i društvenog samoupravljanja. Osmi kongres Saveza komunista Jugoslavije konstatuje da je protekli period obeležen krupnim rezultatima i bogatim isku$tvima. Sistem društvenog samoupravljanja i neposredne socijalističke demokratije, čije je principe i tekovine izrazio i ozakonio Ustav SFRJ, postao je neprikosnovena osnova stvaralačkih napora naših radnih ljudi u svim oblastima društvenog života . U našoj zemlji postignut je brz i dinamičan privredni razvoj i učvršćena materijalna osnova svestranog napretka socijalizma. Stalno su se poboljšavali materijalni i kulturni uslovi života radnih ljudi , rasla je njihova socijalistička svest i jačalo saznanje o jedinstvu njihovih ličnih i društvenih interesa . U svetu i u međunarodnom radničkom pokretu još više je ojačao ugled socijalističke Jugoslavije kao odlučnog i doslednog borca za svestranu međunarodnu saradnju na principima aktivne koegzistencije, za mir, socijalizam i društveni napredak čovečanstva, protiv imperijalizma i reakcije, za potpunu likvidaciju kolonijalizma i suzbijanje svih vidova neokolonijalizma . Osmi kongres Saveza komunista Jugoslavije ističe značaj kongresnih referata, koji su ukazali na osnovne probleme i zadatke koje treba rešavati u narednom periodu , na ozbiljne slabosti koje su se ispoljile u našem društvu , pre svega u radu Saveza komunista, na bitne pravce i oblike naše socijalističke akcije u oblasti unutrašnje izgradnje, a posebno u pogledu daljeg, odlučnijeg oslobađanja društveno-ekonomskih odnosa od etatističkih stega, još punije afirmacije uloge neposrednog proizvođača i radnog čoveka u procesu celokupne društvene reprodukcije. Referati su takođe ukazali na zadatke u oblasti međunarodnog radničkog pokreta i borbe za mir i socijalizam u svetu . Diskusija na plenumu i u komisijama pokazala je visok stepen političke zrelosti i socijalističke svesti delegata, poznavanje i pravilno tretiranje problema, komunističku odgovornost prema potrebi bržeg progresa našeg društva i jedinstvenost u rešenosti da bitni kriterij celokupne delatnosti Saveza komunista i dalje bude interes radnih ljudi i razvoj samoupravljanja na bazi stvaralačke primene marksizma-lenjinizma .

2052

Osmi kongres Saveza komunista Jugoslavije usvojio je referat druga Tita i ostale referate kao smernice za buduće zadatke Saveza komunista Jugoslavije i, polazeći od njih i diskusije koja ih je potvrdila, donosi sledeću

REZOLUCIJU

I U periodu između Sedmog i Osmog kongresa SKJ odnos snaga u svetu se i dalje vidno menjao u korist mira i socijalizma. Socijalizam kao vodeća snaga i sve dinamičniji svetski društveni i ekonomski proces afirmiše se i prodire u najraznovrsnijim oblicima, sve više sužavajući sferu uticaja imperijalizma. Nastavljen je i proces porasta materijalnih snaga i razvitka nauke i tehnike u socijalističkim zemljama, prvenstveno u Sovjetskom Savezu. Porast svesti naroda o neophodnosti očuvanja mira radi opstanka i napretka čovečanstva dovodi do nove polarizacije u svetu, u kojoj snage mira i progresa stiču sve izrazitiju prevagu nad snagama reakcije i hladnog rata . Politika aktivne miroljubive koegzistencije između država sa različitim društveno-političkim sistemima postala je, u uslovima pretnji nuklearnim ratom, jedina alternativa za opstanak čovečanstva i najšira platforma ravnopravne saradnje i progresivne akcije . Ipak, međunarodna situacija je opterećena ozbiljnim opasnostima za mir i nezavisnost naroda, a mnogi svetski problemi i dalje ostaju otvoreni . Snage imperijalizma i reakcije odupiru se uspostavljanju ravnopravnih međunarodnih odnosa, borbi za oslobođenje i konsolidaciji nezavisnosti novooslobođenih zemalja. Međunarodni radnički pokret ― ojačan stečenim iskustvima,

potiskivanjem dogmatizma u teoriji i praksi, prevazilaženjem preživelih oblika političke akcije, jačanjem samostalnosti i odgovornosti radničkih partija pred sopstvenim narodima i razvijanjem saradnje i solidarnosti na novim osnovama sve uspešnije rešava, i pored teškoća, nove krupne probleme i zadatke sa kojima se suočava . Smatrajući da je dalji razvoj socijalizma neodvojivo povezan sa očuvanjem i učvršćenjem mira, Savez komunista Jugoslavije će se i dalje odlučno boriti za jačanje politike aktivne miroljubive

2053

koegzistencije. Isto tako, mir i miroljubiva koegzistencija ne mogu biti obezbeđeni i stabilni , ako svi narodi ne budu oslobođeni od kolonijalnog ugnjetavanja i svake vrste neravnopravnosti i mešanja spolja u njihove unutrašnje odnose. Savez komunista Jugoslavije uveren je da će takvom razvitku međunarodnih odnosa naročito doprineti dosledno sprovođenje politike formulisane na Beogradskoj i Kairskoj konferenciji šefova država i vlada nesvrstanih zemalja , koja se afirmisala kao trajan faktor mira, progresa i međunarodne saradnje od svetskog značaja. Savez komunista Jugoslavije će se, u duhu svoje načelne politike, i nadalje zalagati za unapređivanje odnosa i razvijanje svestrane ravnopravne saradnje Jugoslavije sa svim zemljama koje žele takvu saradnju. Uveren da ostatke kolonijalizma treba što pre sasvim likvidirati - što predstavlja nasušni zahtev ugnjetenih naroda i potrebu mira i slobode svih zemalja -- Savez komunista Jugoslavije će nastaviti politiku podrške i pomoći borbi naroda kolonija za njihovo oslobođenje . Sa istom rešenošću kao i dosad, SKJ će se boriti protiv svih oblika neokolonijalizma i hegemonizma kojima imperijalističke snage žele da sačuvaju privilegije i steknu nove pozicije. Savez komunista Jugoslavije smatra da je neophodno nastaviti borbu za takve ekonomske odnose u svetu koji će doprinositi prosperitetu svih naroda, a naročito prevazilaženju dubokih razlika u ekonomskom razvoju između razvijenih i manje razvijenih za ubrzani razvoj zemalja u razvoju , za novu međunazemalja rodnu podelu rada, što predstavlja jedan od ključnih međunarodnih problema. U ostvarenju tih ciljeva naša zemlja će i ubuduće aktivno sarađivati sa svim zemljama, socijalističkim i progresiv. nim snagama, i učestvovati u svim akcijama koje mogu tome doprineti, smatrajući da je to obaveza međunarodne zajednice u celini. Savez komunista Jugoslavije smatra neodložnim da se u sadašnje vreme svestrano pojača akcija za obustavljanje trke u naoružanju, protiv svih eksperimenata nuklearnim oružjem i svih oblika širenja tog oružja, za obustavljanje proizvodnje i likvidaciju postojećih zaliha nuklearnog oružja , kao i za sve druge praktične mere u cilju opšteg i potpunog razoružanja. Tome bi posebno doprinelo sazivanje svetske konferencije za razoružanje. Savez komunista Jugoslavije smatra da je zalaganje svih progresivnih snaga neophodno da bi OUN, stvorena radi zaštite mira, miroljubive međunarodne saradnje i slobodnog razvoja svih ze-

2054

malja, u potpunosti odgovorila očekivanjima čovečanstva, izraženim u Povelji, i da je u tom cilju potrebno ostvarenje pune univerzalnosti i dalje usavršavanje strukture njenih organa u skladu sa novim uslovima i potrebama. Prevaga snaga socijalizma u svetu, raznovrsnost oblika u kojima se pojavljuje i složenost uslova borbe stavljaju međunarodni radnički pokret, a u tom okviru i SKJ, pred nove, krupne zadatke. Savez komunista Jugoslavije, shvatajući socijalizam kao svetski proces , zasniva svoje delovanje i na saradnji svih progresivnih snaga. Savez komunista Jugoslavije smatra da je u borbi za mir i socijalizam mogućno i neophodno ostvarivati saradnju i borbenu solidarnost, kako u okviru međunarodnog radničkog pokreta, tako i sa svim drugim naprednim, miroljubivim i oslobodilačkim pokretima. Savez komunista Jugoslavije smatra da su razlike u međunarodnom radničkom pokretu, koje odražavaju neravnomerni razvitak socijalizma , normalna pojava u procesu izgrađivanja saradnje i solidarnosti pokreta. Taj proces se ostvaruje u neprekidnoj konstruktivnoj akciji , kojoj svaka komunistička i radnička partija može najefikasnije da doprinosi samostalnim stvaralačkim delovanjem, ravnopravnom saradnjom i podrškom progresivnim ostvarenjima svuda gde se javljaju. Priznavanje različitih puteva u socijalizam i prava svake paru tije da svoje zadatke određuje prema sopstvenim uslovima skladu je sa principom pune odgovornosti svakog pokreta za progresivni razvoj i u svojoj zemlji i u svetu . Savez komunista Jugoslavije uveren je da otvorena, objektivna i principijelna diskusija između partija i konstruktivna kritika, bez nametanja gledišta drugim pokretima, mogu samo da koriste razumevanju, ravnopravnoj saradnji i zajedničkom rešavanju složenih i raznovrsnih problema sa kojima se danas suočava radnički pokret . Postojanje i nametanje bilo kakvog međunarodnog centra za rukovođenje celokupnom borbom radničkog pokreta je istorijski prevaziđeno. To bi bilo u suprotnosti sa stvarnim potrebama pokreta u celini, sa samostalnošću svake partije i stvarnom nezavisnošću zemalja i štetno za dalje jačanje snaga socijalizma . Uzaludno je svako nastojanje da se težnje ka jedinstvu međunarodnog radničkog pokreta i prevladavanje postojećih protivrečnosti ostvaruju formalnim kompromisima i popuštanjem dogmatskim i drugim tendencijama i snagama, čiji postupci potvrđuju da ne teže jedinstvu međunarodnog radničkog pokreta, već dominaciji nad njim .

25 VIII kongres, III 2055

Zbog toga se Savez komunista Jugoslavije odlučno suprotstavlja sadašnjoj politici rukovodstva KP Kine , politici koja nanosi ogromnu štetu stvari mira i socijalizma time što pseudorevolucionarnim tretiranjem borbe za mir i socijalizam otežava sprovođenje politike miroljubive koegzistencije i napredak u svetu. Podjednako su štetna i zabrinjavajuća nastojanja rukovodstva KP Kine da podvoji radničke, progresivne i nacionalnooslobodilačke pokrete i da sopstvene stavove, kao jedino ispravne i obavezne, nametne celom međunarodnom radničkom pokretu i da postane njegov centar. Borba protiv takvih shvatanja i takve prakse predstavlja sastavni deo borbe za mir i socijalizam , za ravnopravne odnose među socijalističkim zemljama i među komunističkim partijama, za stvarno jedinstvo međunarodnog radničkog pokreta i svih progresivnih snaga . Nezavisno od negativnog odnosa kineskog rukovodstva prema našoj zemlji, Savez komunista Jugoslavije je uvek zastupao mišljenje da Kini treba pomoći da se ubrzano i nesmetano razvija i da joj se ne može uskraćivati da zauzme ravnopravno mesto u međunarodnoj političkoj zajednici. Odlučni da daju svoj doprinos jačanju saradnje i solidarnosti svih snaga koje se bore za mir, demokratiju i socijalizam , Savez komunista i sve svesne socijalističke snage Jugoslavije razvijaju široku ravnopravnu saradnju sa svim delovima međunarodnog radničkog i progresivnog pokreta koji takvu saradnju prihvataju, bez obzira na razlike u nekim političkim i ideološkim pogledima, i podržavaju svaku formu razmene mišljenja i iskustava, kao i zajedničkog delovanja kada ono doprinosi stvarnom jačanju miroljubivih i naprednih snaga u svetu . Na toj osnovi Savez komunista Jugoslavije smatra svojom prirodnom obavezom da dalje razvija ravnopravnu saradnju sa svim komunističkim partijama koje to takođe žele, i da najaktivnije učestvuje u rešavanju postojećih problema i zadataka međunarodnog radničkog pokreta, čiji je on sastavni deo . Savez komunista Jugoslavije pridaje u tom pogledu poseban značaj razvijanju što svestranije saradnje naše zemlje sa socijalističkim zemljama. Socijalističke snage Jugoslavije i dalje će jačati svoju solidarnost sa radničkom klasom u kapitalističkim zemljama, koje se bore za izvojevanje svojih prava i ostvarenje one istorijske uloge koju joj savremene potrebe i razvitak postavljaju. Pružanje podrške i pomoći nacionalnooslobodilačkim pokretima u kolonijama i narodnim pokretima u novooslobođenim zemljama, koji predstavljaju značajne faktore napretka, Savez komunista

2056

smatra svojom dužnošću i doprinosom miru , demokratiji i jačanju socijalističkih snaga u svetu . Savez komunista Jugoslavije će, i pored postojećih razlika, dalje raditi na proširivanju veza i unapređivanju saradnje sa socijalističkim i socijaldemokratskim partijama, uveren da se time doprinosi neophodnoj saradnji svih snaga radničke klase u borbi za mir i socijalizam. Savez komunista Jugoslavije će i dalje, svuda gde se odvija politička aktivnost njegovih članova , aktivno raditi da se aktuelna i dugoročna pitanja borbe za mir, socijalizam i progres naroda što temeljnije objašnjavaju i diskutuju u cilju da celokupno član-stvo Saveza komunista i čitava naša javnost aktivno učestvuje u izgrađivanju i sprovođenju naše međunarodne politike .

II Kongres usvaja ocene i zadatke u oblasti društveno-ekonomskih odnosa, sadržane u kongresnim referatima , kojima su delegati u diskusiji na Kongresu dali punu podršku. Razvojni put našeg društva od prvih radničkih saveta do današnjih razvijenih oblika radničkog i društvenog samoupravljanja u svim oblastima društvene aktivnosti i stvaralaštva, od radnih organizacija do skupštinskog sistema, predstavlja veliku revolucionarnu tekovinu radničke klase i njenu odlučujuću pobedu u borbi za socijalizam. U periodu samoupravljanja ostvareni su značajni rezultati u privrednom razvoju , koji se ogledaju u brzom porastu materijalne proizvodnje i nacionalnog dohotka, u stalnom povećanju učešća društvenog sektora u ukupnoj proizvodnji . Znatno je porasla društvena produktivnost rada i izvršene su krupne promene u ekonomskoj strukturi zemlje . Svi ti rezultati su omogućili porast lične potrošnje i životnog standarda radnih ljudi. Razvoj radničkog i društvenog samoupravljanja bio je suočen i sa raznim teškoćama i problemima. Sistem raspodele društvenog proizvoda nije se prilagođavao razvoju proizvodnih snaga i novih produkcionih odnosa, što je otežavalo prostu i proširenu reprodukciju i sužavalo inicijativu radnih kolektiva za veću produktivnost rada, racionalniju proizvodnju i potpunije korišćenje rezervi. To je imalo za posledicu i stalno zaostajanje lične potrošnje u raspodeli nacionalnog dohotka . Administrativno mešanje političkih faktora u društvenu proizvodnju , zahvatanje najvećeg dela sredstava i neefikasno ulaganje dovodilo je do pozna-

2057

tih poremećaja i kolebanja u našem ekonomskom razvitku , do nestabilnosti na tržištu , što je izazivalo nezadovoljstvo građana. U formiranju i režimu cena , u spoljnotrgovinskom i deviznom režimu, najizrazitiji su elementi starog, administrativnog sistema. Sve je to ometalo da se , pod uticajem slobodnijeg dejstva tržišta uspostave realniji odnosi u cenama, pa time i ujednačeniji uslovi privređivanja. Ostvareni stepen razvoja našeg društva već omogućava preovladavanje starih odnosa i prakse, i nameće potrebu doslednog i odlučnog kursa u izgradnji i sprovođenju novog privrednog 'sistema. Rukovodstva Saveza komunista nisu bila dovoljno odlučna u nastojanju da se dosledno sprovode stavovi i odluke sadržani u Pismu Izvršnog komiteta CK SKJ į zaključcima Četvrtog plenuma CK SKJ o ovim pitanjima. Kongres ističe da su u Saveznoj skupštini doneti veoma važni dokumenti za razvoj privrednog sistema : Rezolucija o osnovnim smernicama za dalji razvoj privrednog sistema i Rezolucija o smernicama za izradu sedmogodišnjeg plana . Kongres obavezuje komuniste da se u punoj meri založe za sprovođenje politike izražene u tim dokumentima.

Od bitne je važnosti sprovođenje odlučnijih promena u društvenoj raspodeli u cilju realizacije Ustavom zagarantovanih prava i uloge neposrednih proizvođača u oblasti proširene reprodukcije. Jačanje materijalne osnove radnih organizacija omogućuje radnim kolektivima da sami odlučuju o uslovima i sredstvima svoga rada, a samim tim i o racionalnom raspolaganju plodovima svoga rada . Na osnovu takvog samostalnog i slobodnog privređivanja, sticanja i neposrednog raspodeljivanja dohotka, radne organizacije će se uključivati u jedinstveni sistem privređivanja , udruživati svoje snage i organizovati neophodnu podelu rada. Na takvoj će osnovi jačati socijalistički odnosi u radnim organizacijama, što će odlučujuće uticati na celokupan razvoj društva i društvenih odnosa , na sve veću povezanost interesa pojedinaca, radnih kolektiva , komune i zajednice kao celine. Dostignuti stepen razvoja privrede i društvenih odnosa zahteva stabilan i skladan privredni razvoj , što treba osigurati celokupnom ekonomskom politikom . Taj je proces nerazdvojno povezan sa samostalnošću kolektiva u odlučivanju o proširenoj reprodukciji . To će ujedno stvarati uslove i omogućiti dalji brz porast proizvodnih snaga zemlje, nacionalnog dohotka i životnog standarda.

2058

Potrebno je obezbediti slobodnije dejstvo tržišta, brže napuštanje administrativnog regulisanja cena, kako bi se otklonili postojeći odnosi u cenama koji izazivaju razlike u uslovima privređivanja. Društvena kontrola cena ubuduće treba da počiva na sistematskom praćenju i proučavanju kretanja na tržištu , na ekonomskim analizama i kriterijumima . Ostvarivanje ovih zadataka u oblasti tržišta i cena od bitne je važnosti za razvoj privrednog sistema, za stabilan privredni razvoj i stabilno tržište, za eliminisanje postojećeg administrativnog regulisanja deviznog i spoljnotrgovinskog režima. Funkcija, sistem i metod planiranja, u uslovima kada neposredni proizvođači odlučuju o proširenoj reprodukciji postaju istovremeno i sredstvo samih proizvođača i sredstvo zajednice u usmeravanju privrednog razvoja. Funkcije federacije, republika i ostalih društveno-političkih zajednica treba da se sastoje, pre svega, u uspostavljanju opštih uslova za skladniji razvoj privrede , a sve manje putem neposrednog raspolaganja sredstvima, što je bitna pretpostavka za ostvarenje principa raspodele dohotka prema radu. Ekonomska politika treba da obezbedi da se ukupna potrošnja društva po obimu i strukturi kreće u skladu sa realnim mogućnostima i raspoloživim sredstvima koja stvara privreda zemlje. Od bitne je važnosti da se obim investicija dovede u sklad sa materijalnim mogućnostima privrede i sa potrebom stabilnog porasta životnog standarda. Neophodna je borba protiv neracionalnog investiranja od strane faktora van radnih organizacija, što direktno pogađa životni standard radnih ljudi . Istovremeno je potrebno smanjivati i opšte upravne troškove , a pre svega sredstva namenjena finansiranju administrativnih troškova društveno-političkih zajednica i službi . Radi sprovođenja ovih mera potrebno je pojačati aktivnost samoupravnih organa i povećati odgovornost komunista u svim samoupravnim organima i predstavničkim telima. Osvajanje savremene intenzivne proizvodnje na bazi specijalizacije i kooperacije, uključivanja u međunarodnu podelu rada , uz punu primenu tekovina savremene nauke i tehnike, i uz daleko razvijeniji sistem obrazovanja kadrova i organizacije naučnoistraživačkog rada danas je jedan od odlučujućih faktora za uspešan razvoj privrede i društva . Ostvarenje ovog zadatka postaje mogućno sa ostvarivanjem prava neposrednih proizvođača da odlučuju o proširenoj reprodukciji.

2059

Nužno je obezbediti brži razvoj poljoprivredne proizvodnje i njenu intenzifikaciju unapređenjem i daljim razvojem društvenog sektora i širenjem kooperacije sa individualnim proizvođači. ma. To je potrebno sprovoditi i s obzirom na uticaj poljoprivrede na sveukupnost privrednih kretanja i društvenih odnosa, kao i na životni standard građana. Potrebno je obezbediti da se privredne organizacije u elektroprivredi , železnicama i pošti stave u isti položaj kao i sve druge radne organizacije u pogledu uslova privređivanja i raspodele. To će doprineti izgrađivanju, bržem razvijanju samoupravljanja u tim organizacijama, savlađivanju teritorijalnog zatvaranja i njihovom potpunijem uključivanju u privredni sistem Jugoslavije. Proširenje materijalne osnove radničkog i društvenog samoupravljanja doprineće intenzivnijem uspostavljanju raznih oblika privrednog i društvenog udruživanja proizvođača. Integraciona kretanja postaju jedan od bitnih faktora razvoja proizvodnih snaga i produktivnosti rada i proširivanja baze neposrednog društvenog regulisanja ekonomskih tokova. Radna organizacija i njeni interesi odlučujući je činilac i pokretačka snaga integracionih kretanja . Odnosi između udruženih preduzeća treba da počivaju na principima samoupravljanja i raspodele dohotka prema radu . Komunisti treba da izvuku pouke iz deformacija u dosadašnjim integracionim procesima, koje su uglavnom bile posledica administrativnog uplitanja i političkog pritiska od strane odgovornih organa društveno-političkih zajednica i pojedinih rukovodstava Saveza komunista . Trajan je zadatak komunista da se odlučno bore za afirmaciju socijalističkih društvenih odnosa u radnim organizacijama, pre svega idejnom i političkom mobilizacijom radnih ljudi za razvijanje njihovih samoupravnih prava, za njihovo što neposrednije upravljanje radnom jedinicom i radnom organizacijom, jednom rečju za uspostavljanje takvih unutrašnjih odnosa u kojima će radni čovek što neposrednije odlučivati o stvaranju i raspodeli dohotka. Posebno komunisti treba da se zalažu za usavršavanje i izgrađivanje unutrašnjeg sistema upravljanja i raspodele prema radu u radnim jedinicama, kao i u svim oblicima udruživanja. U politici raspodele ličnih dohodaka treba polaziti od dosledne primene principa raspodele prema radu , što će uticati na postepeno smanjivanje razlika između umnog i fizičkog rada, u skladu sa porastom proizvodnih snaga , produktivnosti i društvene vrednosti pojedinih ljudskih delatnosti.

2060

U skladu sa porastom proizvodnje, produktivnosti rada i nacionalnog dohotka, potrebno je stalno proširivati materijalnu bazu obrazovanja, zdravstva, stambene izgradnje i socijalnih službi, radi što potpunijeg zadovoljenja rastućih potreba radnih ljudi i skladnijeg razvoja društva u celini . U svim ovim delatnostima potrebno je ubrzavati proces deetatizacije, stvarajući pri tome materijalne uslove koji će razvijati samoupravljanje, samostalnost i društvenu odgovornost kolektiva i kroz to prevazilaziti suprotnosti koje proističu iz nasleđene podele društvenog rada. Od posebne je važnosti da se u socijalnom osiguranju i zdravstvenoj zaštiti, koji raspolažu velikim društvenim sredstvima, obezbedi neposredan uticaj i odlučivanje radnih ljudi . Usavršavanje i produbljivanje rada skupštinskog sistema, opštinskih, sreskih, republičkih i Savezne skupštine, važan je element u ukupnom razvoju sistema društvenog samoupravljanja . Proširenje funkcija predstavničkog organa društveno-političkih zajednica pretpostavlja političku aktivnost svih društvenih snaga da bi se rad i odluke predstavničkih organa kretali u duhu opštih smernica socijalističkog razvitka . Komunisti će se zalagati da se u radu društveno-političkih zajednica obezbedi donošenje odluka o svim pitanjima na demokratski način i osigura uticaj svih organa samoupravljanja i javnog mnenja na donošenje odluka. Zadatak je komunista da svoju aktivnost u Socijalističkom savezu i drugim društveno-političkim organizacijama usmere u pravcu jačanja uloge tih organizacija u celokupnom samoupravnom sistemu, kako bi radni ljudi razmenom mišljenja, diskusijama, dogovorima, borbom za izgrađivanje političkih stavova o svim važnijim društveno-ekonomskim, političkim, kulturnim i i drugim pitanjima , kao i raznovrsnošću drugih svojih aktivnosti , što neposrednije politički uticali na sva društvena zbivanja. Kongres je ukazao na potrebu da se Savez komunista angažuje u preduzimanju mera od strane radnih kolektiva i njihovih organa upravljanja za poboljšanje uslova rada žena, za podizanje njihovih kvalifikacija i za znatno veće učešće žena u poslovima upravljanja. Kongres smatra da treba preduzeti neposredne mere za stabilizaciju tržišta suzbijanjem i ograničavanjem onih investicija koje nisu od bitnog značaja za skladniji i stabilniji razvitak privrede i životnog standarda. I u budžetskoj potrošnji potrebno je sprovesti efikasnu štednju i eliminisati rashode koji su mimo naših mogućnosti. Savez komunista treba da se angažuje da pomenute mere u tekućoj politici dobiju punu podršku naših radnih

2061

kolektiva i predstavničkih tela od komune do federacije, jer je uspostavljanje stabilnih odnosa u privredi preduslov za njen skladniji razvoj i podizanje životnog standarda radnih ljudi.

III U socijalističkoj Jugoslaviji, zajednici slobodno i dobrovoljno udruženih naroda, u proteklom periodu stalno je jačala i produbljivala se nacionalna ravnopravnost. Povezanost i jedinstvo interesa naroda i narodnosti Jugoslavije postali su u sistemu društvenog samoupravljanja čvršći i sadržajniji . Dalji pozitivan razvoj međunacionalnih odnosa i učvršćenje bratstva i jedinstva naših naroda najtešnje je povezano sa jačanjem društvenih socijalističkih odnosa u celini. Dosadašnji razvoj pratile su i teškoće koje proističu prvenstveno iz još uvek dubokih razlika u ekonomskoj snazi i mogućnostima razvitka raznih nacionalnih područja. One takođe izviru iz administrativno-etatističkih elemenata u ekonomskim odnosima, kao i zbog subjektivnih slabosti , koje su se ispoljile pre svega u redovima Saveza komunista . Na tim osnovama izrastaju i određene pojave nacionalizma . Izraz tih pojava, koje treba suzbijati, jesu i pogrešna mišljenja da su nacije u našem socijalističkom društvenom razvoju preživele i da treba stvarati jedinstvenu jugoslovensku naciju , što je izraz birokratskog centralizma i unitarizma . Takva mišljenja se obično ispoljavaju u ignorisanju političkih, društvenih, ekonomskih i drugih funkcija republika i autonomnih pokrajina . Takođe treba odlučno suzbijati sputavanje međunacionalnih integracionih procesa, stvaranje veštačkih barijera neposrednom povezivanju radnih i društvenih zajednica raznih nacionalnih područja , ili pokušaje zatvaranja u „ svoje ” republičke granice. Najviše štete od toga trpi radničko i društveno samoupravljanje, radni kolektivi , jer oni teže socijalističkoj integraciji u proizvodnji i društvenim odnosima. Socijalistička integracija je, istovremeno, osnova na kojoj će se još punije i izrazitije ispoljiti objektivno jedinstvo i međuzavisnost interesa svih naših naroda i narodnosti. Na području obrazovanja, kulture, nauke i umetnosti dolaze do izražaja, često i pod pritiskom negativnih nasleđa prošlosti , neki specifični oblici nacionalističkih pojava.

2062

Osmi kongres SKJ ističe da se danas u oblasti međunacionalnih odnosa pred nas kao osnovno postavlja pitanje daljeg razvijanja njihovog socijalističkog karaktera . U cilju jačanja ravnopravnosti naroda i narodnosti Jugoslavije potrebno je obezbediti potpunije osposobljavanje svih njih, kao i cele društvene zajednice, da svestranije, brže i efikasnije razvijaju kako materijalne proizvodne snage, tako i društveno samoupravljanje i raspodelu dohotka prema radu . Savez komunista Jugoslavije pridaje poseban značaj problemu ekonomskog razvoja nerazvijenih republika i autonomnih pokrajina, u cilju njihovog osposobljavanja da sopstvenim snagama ostvaruju svoj dalji ekonomski razvitak, što je u interesu čitave zajednice, a ne samo određene republike ili oblasti . U skladu sa objektivnim mogućnostima cele privrede, treba obezbediti - - kao organski deo jedinstvene politike privrednog razvoja i u smislu opštih interesa svih radnih ljudi i svih područja Jugoslavije postepeno i efikasno uklanjanje bitnih razlika u razvijenosti materijalne baze naših naroda. I na polju kulture i obrazovanja Savez komunista se istovremeno zalaže za odlučno suzbijanje birokratskih tendencija unitarizma i uniformnosti , kao i zatvaranja u svoje nacionalne okvire, koji u stvari ograničavaju i sputavaju kulturni razvitak naroda i njihovo dublje povezivanje . Komunisti će se zalagati za socijalističku , humanističku sadržinu i idejnu orijentaciju kulturnog stvaralaštva u okviru svoje nacije, kao i za što doslednije ostvarivanje principa društvenog samoupravljanja, kako bi se bitni interesi radnih ljudi što neposrednije izražavali u različitim domenima kulturnog života i obrazovanja. Kongres obavezuje komuniste i poziva sve ostale socijalističke snage da, polazeći od pozitivnih iskustava i ostvarenja, uklanjaju birokratske smetnje kako bi se radni ljudi, radne i društvene zajednice raznih nacionalnih područja kao i socijalističke republike, neposredno povezivale i razvijale svestranu saradnju u cilju rešavanja zajedničkih problema razvitka privrede, prosvete, nauke, kulture, socijalno-zdravstvene zaštite i drugih sektora društvenog života. Kongres ističe da su komunisti , a naročito rukovodstva , dužni da budu na čelu idejne borbe protiv svih vidova nacionalizma i šovinizma, pre svega u svojoj sredini . U ostvarivanju jasno formulisane i prihvaćene politike u pogledu narodnosti , komunisti su dužni da i dalje, polazeći od pozitivnih iskustava i postignutih rezultata, nastoje da sami pripad-

2063

nici narodnosti , u saradnji sa drugim narodima i narodnostima Jugoslavije, pre svega aktivnim učešćem u organima društvenog samoupravljanja i sve većom aktivnošću u društveno-političkim organizacijama, što neposrednije realizuju svoja prava. Savez komunista Jugoslavije će na izloženim osnovama, dosledan svojim internacionalističkim tradicijama i principima Programa SKJ, razvijati široku idejno-vaspitnu delatnost na daljem jačanju bratstva i jedinstva naših naroda i narodnosti , na jačanju internacionalističke svesti naših radnih ljudi i jugoslovenskog socijalističkog patriotizma.

IV Razvoj privrede i jačanje socijalističkih odnosa omogućili su u proteklom periodu svestraniji razvoj obrazovanja i vaspitanja, kao i stvaralaštva u oblasti nauke, kulture, prosvete i umetnosti. U narednom periodu Savez komunista treba da uloži još veće napore da se razvoj ovih delatnosti potpunije uskladi sa potrebama društveno-ekonomskog kretanja, da se realnije shvate sve veće potrebe na području obrazovanja i vaspitanja, koje proizlaze iz intenzivnog privrednog razvoja, primene savremenih naučnih dostignuća, kao i iz materijalnih i duhovnih potreba radnog čoveka. Sve to traži stalno poboljšanje kvalifikacione strukture radnih ljudi, obrazovanje i kulturno uzdizanje stanovništva i njegovo osposobljavanje za dalji razvoj samoupravljanja i za aktivniji društveni život. Zbog toga je neophodno usavršavati sistem obrazovanja i stvarati povoljnije materijalne i kadrovske uslove . Na području obrazovanja komunisti će se, zajedno sa svim radnicima iz ove oblasti , zalagati za doslednu primenu društvenog samoupravljanja i raspodele dohotka prema radu, za takva merila u nagrađivanju koja će omogućiti punu društvenu afirmaciju stvaralačkog i stručnog rada pojedinaca i kolektiva, kao i jačanje njihove uloge u društvu . Dužnost je komunista da se zalažu za dalje poboljšanje materijalne baze institucija u oblasti obrazovanja, za povoljnije uslove rada nastavnog kadra , u skladu sa porastom materijalne proizvodnje. Neposredno se treba založiti za otklanjanje sadašnjeg zaostajanja materijalnog položaja prosvetnih radnika. Osmi kongres ukazuje na potrebu daljeg prevazilaženja sistema budžetsko -administrativnog određivanja sredstava za škole

2064

i obrazovanje, i na potrebu učešća svih zainteresovanih društvenih faktora u formiranju potrebnih sredstava . Zadatak je komunista da poklanjaju najveću pažnju usavršavanju sistema obrazovanja, koji će postepeno omogućavati radnom čoveku da se obrazuje u toku svoga rada, koji će dalje pove zati nastavu sa društvenim radom i razviti školske metode koje će odgovarati današnjoj društvenoj ulozi škole. Potrebno je najveću brigu pokloniti podizanju kvaliteta obrazovanja, efikasnijem i bržem završavanju školovanja, i elastičnijem usklađivanju sistema obrazovanja, naročito stručnog, sa potrebama moderne privrede i društvenog razvitka. Isto tako neophodno je, pored već ustaljenih oblika, stvarati nove mogućnosti da se radnici obrazuju uporedo sa radom . U našem socijalističkom društvu treba razvijati takve sadržaje i oblike obrazovanja koji podstiču stvaralački odnos omladine prema radu , budućem pozivu i pripremaju je za aktivan društveni život. U cilju usavršavanja sistema obrazovanja i vaspitanja moramo dalje jačati saradnju međunacionalnih i međurepubličkih obrazovnih i vaspitnih institucija i svih ostalih društvenih faktora u toj oblasti . Osnova za takvu saradnju mora biti borba za afirmaciju socijalističkog i humanističkog sadržaja vaspitanja, za unošenje savremene, progresivne, naučne misli u obrazovanje i vaspitanje, za dosledno uklanjanje i suzbijanje svih nacionalističkih, idealističkih i nazadnih primesa u nastavnim planovima, programima, udžbenicima, kao i u samoj nastavi. Na današnjem stupnju razvitka socijalističkog društva , nauka i primena naučnih dostignuća ističu se kao neophodan preduslov društveno-ekonomskog progresa, veće društvene produktivnosti rada, podizanja životnog standarda, oslobođenja rada i čovekove ličnosti. Savez komunista će se zalagati da se naučnoistraživački rad sve jače povezuje sa svim drugim područjima društvenih delatnosti. Jedino u takvim uslovima naučno stvaranje može da postane istinski slobodno , da utiče na jačanje vlastite materijalne baze i da potpunije ispunjava svoju društvenu ulogu . Sve proizvodne i društvene delatnosti preduzimanjem konkretnih mera treba da osiguravaju povoljnije materijalne i društvene uslove za intenzivnije povezivanje njihovog rada sa naučnim stvaranjem. Takva politika ima danas sve realniju osnovu u položaju i pravima proizvođača, radnih organizacija i društveno-političkih zajednica.

2065

Doslednije razvijanje samoupravljanja u naučnim institucijama nužno će oslobađati stvaralačku inicijativu naučnih radnika i doprinositi jačanju njihovog društvenog i materijalnog položaja. Savez komunista će se i dalje zalagati za stvaranje što povoljnijih društvenih uslova za razvoj kulture i umetničkog stvaralaštva u duhu načela sadržanih u Programu Saveza komunista Jugoslavije, za slobodu naučnog i umetničkog stvaranja . Međutim , stvarna sloboda nauke i umetnosti u našem demokratskom društvu pretpostavlja i aktivnu idejnu borbu protiv preživelih i nazadnih ideja i shvatanja. U tu svrhu Savez komunista će podsticati svestranu kritiku i borbu mišljenja, boriti se protiv birokratskih i monopolističkih odnosa u ovoj oblasti, raditi na tome da kultura i umetnost postanu svojina radnih ljudi i da odgovaraju njihovim potrebama i interesima .

V Problemi omladine i njihovo rešavanje stvar su celog našeg društva i stoga treba da predstavljaju stalnu brigu svih organizacija Saveza komunista. Osnovni putevi rešavanja tih zadataka sastoje se u stvaranju povoljnijih uslova i mogućnosti za aktivno uključivanje omladine u sve procese naše socijalističke izgradnje, za stalno jačanje njenog angažovanja u organizacijama koje okupljaju omladinu, u čitavoj društveno-političkoj delatnosti , u organima društvenog samoupravljanja i drugim društvenim telima. Time se podiže njena društvena odgovornost pri donošenju i ostvarivanju odluka o bitnim pitanjima našeg razvitka, od kojeg zavisi i položaj omladine u našoj socijalističkoj zajednici . To je istovremeno i osnova njenog vaspitanja i najvažniji zadatak komunista u oblasti izgradnje socijalističke društvene svesti omladine . I sama naša zajednica brže će napredovati takvim širokim uključivanjem omladine u sva područja društvenog života . Kongres SKJ takođe ističe punu odgovornost radnih organizacija, komuna i društvenih organizacija, a posebno škola i drugih obrazovnih ustanova, za razvijanje svestrane brige o materijalnim i društvenim uslovima života i vaspitanja omladine. U pogledu stručnog obrazovanja i zapošljavanja omladine odlučujuću ulogu treba da imaju radni kvaliteti i sposobnosti mladog čoveka.

2066

Komunisti treba energično da se bore protiv pojava podvajanja intelektualne i radničke omladine , do kojih dolazi zbog zaostajanja u razvijanju samoupravnih odnosa, nedosledne primene načela raspodele dohotka prema radu, zapostavljanja neposrednih proizvođača u raspodeli i slabosti u sistemu obrazovanja. Sve to usporava prevazilaženje razlika između umnog i fizičkog rada, a naročito negativno može da se odražava na vaspitanje omladine. U cilju zbližavanja i povezivanja celokupne omladine iz raznih društvenih sredina, treba podržati i podsticati zajedničke akcije omladine i razne oblike političko-radnog i društveno-zabavnog, zajednički organizovanog života . Posebna odgovornost leži na komunistima na univerzitetima i u studentskim organizacijama u pogledu povezivanja studentske i intelektualne omladine sa ostalim slojevima radne omladine. Dobrovoljne radne akcije omladine , kao tradicionalni vid njenog angažovanja u socijalističkoj izgradnji i jačanja jedinstva mladih generacija, treba i ubuduće razvijati u skladu sa društvenim i ekonomskim uslovima. Pri tome je potrebno da se komunisti u radnim organizacijama, mesnim zajednicama i komunama još više angažuju da se dobrovoljne radne aktivnosti omladine uklapaju u svakodnevni život kao važan elemenat i vid samoupravljanja radnih ljudi i radnog vaspitanja omladine. Potrebno je i dalje ulagati napore na stalnom poboljšavanju materijalnih i ostalih uslova za kulturni život , za razvitak fizičke kulture i za bogatiju razonodu i zabavu dece i omladine. Komunisti su dužni da posebnu pažnju poklanjaju sadržini i karakteru tih delatnosti, kako bi one bile prožimane socijalističkim shvatanjima ljudskih odnosa. Komunisti treba da doprinesu da se način organizovanja, idejno-politička aktivnost, metod i sadržaj delovanja Saveza omladine Jugoslavije, kao jedinstvene idejno-vaspitne i političke organizacije mladih, što više i stalno prilagođavaju savremenim društvenim uslovima i stremljenjima mlade generacije, njenim interesima i potrebama , kako bi se i njena aktivnost još snažnije povezivala sa opštim društvenim naporima u socijalističkoj izgradnji.

VI Razmatrajući bogata iskustva i uspehe u radu Saveza komunista, kao i slabosti i njihove uzroke, Osmi kongres naglašava značaj takvog razvitka i delovanja Saveza komunista koji će obez-

2067

beđivati što punije i doslednije ostvarivanje njegove vodeće idejno-političke uloge u borbi za dalje jačanje socijalističkih odnosa . Ciljevi i neposredni zadaci te borbe određuju razvitak unutrašnjih odnosa u Savezu i organizovanost i način delovanja komunista. Stvarni uspesi Saveza komunista u ostvarivanju njegove vodeće uloge mogu se sagledavati samo na osnovu rezultata društveno-političke akcije radnog čoveka u sistemu samoupravljanja, razvijenosti neposrednog socijalističkog demokratizma u društveno-ekonomskim i političkim odnosima, kao i na osnovu socijalističke sadržine odluka koje svakodnevno donose mnogobrojni činioci privrednog, društvenog i kulturnog života. U neposrednoj društveno-političkoj akciji radnih ljudi kroz samoupravne organe i društveno-političke organizacije Savez komunista potvrđuje svoju vodeću društvenu ulogu, proverava realnost politike i svrsishodnost oblika organizovanja i načina svog delovanja . Borba za dalju, puniju afirmaciju uloge i prava radnog čoveka kao nosioca svih društvenih aktivnosti i stalno razvijanje njegove socijalističke svesti danas je osnovni zadatak komunista. Dalji idejno-politički i organizacioni razvitak Saveza komunista zahteva da komunisti budu što borbenija i uticajnija idejna i politička snaga, da stalno budu u središtu društvene akcije, da sadržinom i načinom svog rada podstiču razvijanje socijalističkih odnosa i neposrednog odlučivanja radnih ljudi o svim društvenim poslovima, da čitavo članstvo Saveza učestvuje u izgrađivanju politike i stavova Saveza i time doprinosi daljoj demokratizaciji unutrašnjeg života u Savezu komunista i društvenih odnosa u celini . Razvijanje stvaralačkog i samostalnog rada organa neposredne demokratije i društveno-političkih organizacija pretpostavlja što samostalniju akciju komunista , njihovu veću aktivnost i jačanje njihove društvene odgovornosti . Borba za razvijanje samoupravnih odnosa i njeni rezultati treba da budu osnovno merilo borbenosti, aktivnosti i svesti članova Saveza komunista . Od toga treba polaziti i prilikom proširivanja redova Saveza novim članovima . Treba energičnije otklanjati sve prepreke i shvatanja koja otežavaju prijem u Savez komunista onih neposrednih proizvođača, žena i mladih ljudi koji ispunjavaju potrebne uslove. Idejnom borbom i neposrednom političkom akcijom za nove društvene odnose, organizacije Saveza komunista treba da učvršćuju saznanje da u njihovim redovima nema mesta za one koji ispoljavaju birokratska, anarho-liberalistička i nacionalistička shvatanja, koji sprečavaju samoupravljanje, ne poštuju demo-

2068

kratska prava čoveka, odstupaju od Programa i Statuta SKJ i ne sprovode zaključke i stavove organizacija i rukovodstava Saveza komunista. Takva shvatanja i postupci, kao i nedemokratsko donošenje zaključaka, narušavaju jedinstvo Saveza komunista. Neophodno je da se u organizacijama Saveza razvija takav intenzivan idejno-politički život koji će obezbeđivati da se blagovremeno izgrađuju stavovi i jasni pogledi o svim bitnim pitanjima iz njihove delatnosti. To će osposobljavati komuniste da u razmatranju svakog pitanja lakše razlikuju progresivna i socijalistička od birokratskih i malograđanskih shvatanja . Time bi svaki član Saveza uspešnije ostvarivao svoju ulogu, zauzimao ispravnije stavove tamo gde idejno i politički deluje, brže bi se preodolevali formalizam i prakticizam u radu organizacija.. Idejno i akciono jedinstvo Saveza komunista jedan je od bitnih uslova uspešne borbe radnih ljudi za razvijanje socijalističkih društvenih odnosa i ostvarivanje njihovih trajnih interesa. Za neprekidno jačanje tog jedinstva zainteresovani su ne samo članovi Saveza, već i svi radni ljudi . Izgrađivanje jedinstvenih stavova pretpostavlja demokratsku borbu mišljenja za najprogresivnija rešenja, razumevanje suštine kretanja našeg društva, stvaralačko i kritičko istraživanje socijalističke prakse i iskustva koja stiču radni ljudi , i davanje odgovora na nova pitanja koja ta praksa nameće. Demokratski odnosi u društvu i u Savezu komunista zahtevaju povećanu ličnu i društvenu odgovornost svakog člana , a posebno funkcionera Saveza, kako na radnom mestu tako i u čitavoj društvenoj aktivnosti . Za svoju javnu delatnost komunist snosi javnu odgovornost. Savez komunista u sistemu samoupravljanja uspešno deluje samo javnošću svoga rada, što obezbeđuje sve veći uticaj radnog čoveka i na politiku Saveza u svim oblastima društvenog života i na njegov unutrašnji razvitak. Zato Savez komunista treba svoje stavove da učini dostupnim svim radnim ljudima i da se u borbi za sprovođenje tih stavova u praksi oslanja na njihovu aktivnost. Savez komunista smatra da su intenzivna kritika i demokratska borba mišljenja sa pozicija socijalizma neophodne za razvijanje socijalističkih odnosa . Komunisti su dužni da se energično bore protiv svih pokušaja sprečavanja radnih ljudi da svojom kritikom stvaralački deluju i doprinose socijalističkom progresu . Oblike organizovanja, dogovaranja i aktivnosti komunista, kao i metod rada organizacija i rukovodstava Saveza komunista,

2069

treba uskladiti sa potrebama razvijanja takve idejno-političke aktivnosti koja će onemogućavati da se komunisti, pod uticajem birokratskih i drugih negativnih tendencija , udaljavaju od borbe za društvene odnose i zatvaraju u okvire svoje organizacije . Treba prevazilaziti postojeći nesklad između povećanih potreba za idejno-političkim delovanjem komunista i nedovoljnog idejnog nivoa jednog dela članstva. Rad na idejnom osposobljavanju i obrazovanju čitavog članstva treba da bude stalan, sistematski i sadržajan i da , kao sastavni deo idejne borbe, bude povezan sa problemima i potrebama socijalističke prakse. Savez komunista.treba da posvećuje više pažnje sredstvima informisanja i uzdizanja kadrova u toj oblasti . Komunisti koji rade na tim poslovima treba da se bore da ova sredstva, odražavajući najpozitivnije karakteristike društvenih kretanja, sve šire ostvaruju funkciju političkog, idejnog i kulturnog uticaja. Savez komunista ističe potrebu stalne brige naše socijalističke zajednice, narodne vlasti, radnih kolektiva i svih političkih i društvenih faktora za dalje jačanje odbrambene snage naše zemlje. Komunisti u Jugoslovenskoj narodnoj armiji treba i ubuduće intenzivno da rade na daljoj izgradnji i usavršavanju Armije, na učvršćenju njenog idejno-političkog jedinstva i borbene gotovosti . Potrebno je ostvariti još veću saradnju organizacija i rukovodstava Saveza komunista u Armiji i na terenu. Savez komunista treba i dalje da se zalaže za efikasnije i brže rešavanje materijalnog položaja boraca, da podstiče inicijativu i brigu svih nadležnih faktora u rešavanju nerešenih boračkih pitanja i za dalje aktivno učešće boraca i boračkih organizacija u celokupnom društvenom i političkom životu. Savez komunista će se zalagati za doslednu primenu demokratskih principa kadrovske politike u svim oblastima društve nog života, kao funkcije društvenog samoupravljanja . Zajedno sa radnim ljudima, komunisti su dužni da se zalažu za punu javnost u izboru kadrova, za osposobljavanje što većeg broja ljudi za društvene funkcije, za afirmisanje ljudi prema njihovom radu , za dosledno ostvarivanje principa rotacije i ograničenja ponovnog izbora, a protiv raznih vidova protekcionaštva, familijarnosti i karijerizma , kao i protiv nagomilavanja funkcija. Neophodno je dalje razvijati demokratski postupak u izboru rukovodstava Saveza, polazeći od radnih sposobnosti , idejno-političkih kvaliteta i ugleda kandidata, kao i njihove tesne povezano-

2070

sti sa organizacijama i članstvom, vodeći računa o socijalnom i nacionalnom sastavu . Rukovodstva SKJ u sadašnjim uslovima treba bolje da se organizuju, da sistematski analiziraju i uopštavaju iskustva iz prakse, da blagovremeno izgrađuju stavove o svim bitnim pitanjima, da obezbeđuju sprovođenje usvojenih zaključaka, da brže reaguju na uočene idejne i političke probleme, da ostvare intenzivniju razmenu mišljenja, ideja i iskustava . Članovi rukovodstava treba da ostvaruju češći i neposredniji kontakt sa organizacijama i članstvom. Ostvarivanje vodeće uloge Saveza komunista na sadašnjem stepenu društvenog razvitka traži da se formiranje politike i aktivnost komunista što više zasnivaju na naučnom istraživanju aktuelnih problema i uopštavanju iskustava . Savez komunista će se i dalje zalagati za takvu društvenu atmosferu koja će podsticati i pomagati razvitak naučne marksističke misli i stvaralačke socijalističke prakse . Osmi kongres poziva sve komuniste i sve radne ljude da u narednom periodu ulože još veće napore za dalje idejno i političko jačanje našeg društva , za dalje uspehe u privredi i svim drugim društvenim delatnostima, za još snažniji razvitak samoupravnog sistema, za bolji materijalni položaj i veći uticaj radnog čoveka u društvu , za još veći ugled naše socijalističke zajednice u svetu .

Osmi kongres Saveza komunista Jugoslavije obavezuje komuniste, a u prvom redu rukovodstva, da dosledno , principijelno i bez kolebanja, sprovode stavove i zaključke Kongresa.

PREDSEDAVAJUĆI, PAVLE GREGORIĆ :

Drugarice i drugovi , da li neko želi nešto reći ili primijetiti u vezi s podnetim prijedlogom Rezolucije VIII kongresa Saveza komunista Jugoslavije o narednim zadacima Saveza komunista? Ko želi riječ? (Niko. ) Pošto se niko ne javlja za riječ, stavljam prijedlog Rezolucije VIII kongresa o narednim zadacima Saveza komunista Jugoslavije na glasanje. Ko je za, neka digne ruku? (Svi.) Ima li neko protiv? (Nema.)

26 VIII kongres , III 2071

Drugarice i drugovi, objavljujem da je Rezolucija VIII kongresa o narednim zadacima Saveza komunista Jugoslavije usvojena. (Aplauz.) Molim da se redakciona grupa, o kojoj je bilo riječi u uvodnoj riječi referenta, sastane danas u 15 časova u prostorijama Komisije, sa zadatkom da izvrši konačnu redakciju Rezolucije.* Predlažem pauzu od 30 minuta . (Pauza)

Ulazak Radnog predsedništva na čelu sa drugom Titom prisutni su pozdravili ustajanjem i dugotrajnim aplauzom .

PREDSEDAVAJUĆI , JOSIP BROZ TITO : Drugarice i drugovi, prelazimo na osmu tačku dnevnog reda: Izvještaj Izborne komisije o rezultatima izbora za Centralni komitet, Kontrolnu i Revizionu komisiju Saveza komunista Jugoslavije. Dajem riječ drugu Gruji Novakoviću, koji će u ime Izborne komisije podnijeti izvještaj o rezultatima izbora za organe Saveza komunista Jugoslavije. (Aplauz. )

GRUJO NOVAKOVIĆ: Izvještaj Izborne komisije VIII kongresa Saveza komunista Jugoslavije o rezultatima izbora za Centralni komitet, Kontrolnu i Revizionu komisiju Saveza komunista Jugoslavije. Drugarice i drugovi , Izborna komisija konstatovala je da su izbori za Centralni komitet, Kontrolnu i Revizionu komisiju Saveza komunista Jugoslavije obavljeni na način i u roku kako je to Kongres zaključio . Prema izvještaju Verifikacione komisije, Kongresu su prisustvovala 1.442 delegata . Opravdano su odsutna 4 delegata zbog službenog puta u inostranstvo, jedan delegat zbog nesrećnog slučaja u porodici i jedan delegat zbog bolesti. * Ovde objavljeni tekst Rezolucije je konačan.

2072

Od ukupno prisutnih 1.436 delegata za Centralni komitet SKJ glasala su 1.432 delegata . Svi listići su punovažni . Kandidati za članove Centralnog komiteta SKJ dobili su ovaj broj glasova :

1. Josip Broz Tito

1.432

(Svi delegati ustaju i burnim i dugotrajnim aplauzom pozdravljaju izbor druga Josipa Broza Tita. )

2. Albreht Roman 3. Andrić Nikola 4. Antunović Rista 5. Avbelj Viktor 6. Babović Spasenija 7. Badovinac Tomislav 8. Bakarić Vladimir 9. Baltić Milutin 10. Belinić Marko 11. Berberović Muhamed 12. Berus Anka 13. Biber Antun 14. Bijelić Srećko 15. Bjelajac Stojan 16. Blažević Jakov 17. Bojčevski Jane 18. Bole Tone 19. Božičević Ivan 20. Brkić Hasan 21. Brkić Zvonko 22. Bulajić Krsto 23. Cetinić Marin 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33.

Crnobrnja Bogdan Crvenkovski Krste Cvetković Marijan Ćulafić Dobrosav Čolaković Rodoljub Dabčević-Kučar Savka Danilović Uglješa Davičo Oskar Davkov Pavle Derosi Ema

1.397 1.415 1.375 1.422 1.416 1.343 1.422 1.419 1.383 1.417 1.367 1.417 1.412 1.412 1.416 1,420 1.411 1.424 1.428 1.418 1.411 1.379 1.419 1.414 1.424 1.415 1.427 1.417 1.422 1.391 1.419 1.419

2073

34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73.

Dolničar Ivan Doronjski Stevan Drulović Milojko Dugonjić Rato Duranović Veselin Đuričić Blažo Džunov Risto

Gigov Strahil Gligorov Kiro Gošnjak Ivan Grličkov Aleksandar Hadživasilev Kiro Hodža Fadil Humo Avdo Ivančić Vjekoslav Jakopič Albert Jojkić Đurica Jovanović Blažo Jurinčić Niko Jurjević Ante Karabegović Osman Kardelj Edvard Kavčič Stane Kekić Danilo Kolak Rudi Koliševski Lazar Komar Slavko Kosorić Pero Kovačević Dušanka Kovačević Veljko Krajačić Ivan Krajger Boris. Krajger Sergej Kreačić Otmar Kurtović Todo Lacković Mirko Leskošek Franc Lukić Vojin Ljubičić Nikola Maček Ivan

74. Majer Boris 75. Maksimović Dragiša

2074

1.424 1.425 1.402 1.427 1.422 1.416 1.412 1.419 1.363 1.413 1.389 1.410 1.420 1.413 1.420 1.418 1.414 1.404 1.405 1.413 1.414 1.416 (Aplauz. ) 1.409 1.410 1.391 1.413 1.359 1.429 1.420 1.418 1.379 1.390 1.410 1.367 1.405 1.419 1.409 1.421 1.423 1.421 1.418 1.414

76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83.

Marinko Miha Marković Moma Matić Petar Matić Velimir Mićunović Veljko Mijatović Cvijetin Milojević Dragan Milosavlevski Slavko

84. 85. 86. 87. 88.

Miljanić Nikola Minčev Nikola Minić Milka Minić Miloš Mirković Iko

89. Mojsov Lazar 90. Mugoša Dušan 91. Neoričić Milijan 92. Nikezić Marko 93. Orožan Marjan 94. Osolnik Bogdan 95. Pajković Đoko 96. Pečujlić Miroslav 97. Petkovski Dane 98. Petrović Dušan 99. Popivoda Krsto 100. Popit Franc 101. Popović Koča 102. Popović Milentije 103. Popović Vladimir 104. Prelić Milosav 105. Pucar Duro 106. Rajačić Ilija 107. Ranković Aleksandar 108. Rukavina Milan 109. Savović Dura 110. Sejfula Kemal 111. Sekulić Nikola 112. Simić Tankosava 113. Skendžić Vajo 114. Smilevski Vidoe 115. Stambolić Petar 116. Stamenković Dragi 117. Stankovski Boško

1.425 1.376 1.425 1.423 1.397 1.414 1.418 1.420 1.413 1.399 1.391 1.404 1.426 1.412 1.419 1.380 1.419 1.423 1.423 1.418 1.409 1.424 1.399 1.420 1.419

1.428 (Aplauz. ) 1.424 1.406 1.408 1.419 ( Aplauz. ) 1.422 1.420 (Aplauz. ) 1.416 1.423 1.418 1.424 1.424 1.417 1.427 1.409 ( Aplauz. ) 1.423 1.420

2075

118. 119. 120. 121. 122. 123. 124.

Stefanović Svetislav Stojnić Velimir Stojović Drago Strmole Francka Sušić Anto Šabić Mustafa Šašić Jefto

125. 126. 127. 128.

Šentjurc Lidija Šiljegović Boško Šoškić Budislav Šoti Pal

129. 130. 131. 132. 133. 134. 135. 136.

Špiljak Mika Šukri Alija Švabić Mihajlo Temelkovski Borko Tikvicki Geza Todorović Mijalko Tomić Ljudevit Tomšič Vida

137. 138. 139. 140. 141. 142. 143.

Tripalo Mika Umičević Zagorka Veber Norbert Veli Deva Verbič Andrej Veselinov Jovan Vidić Dobrivoje

144. Vipotnik Janez 145. Vitorović Perka 146. Vlahović Veljko Vranjican Vanja Vukasović Milan Vukmanović Svetozar Zatezalo Simeon Zeković Veljko Ziherl Boris 153. Zvekić-Miškolci Marija 154. Zulfićari Azem 155. Žohar Jože

147. 148. 149. 150. 151. 152.

1.393 1.412 1.420 1.398 1.421 1.418 1.372 1.402 1.424 1.415 1.419 1.420 1.411 1.371 1.419 1.411 1.423 1.424 1.425 1.408 1.424 1.413 1.424 1.420 1.413 (Aplauz. ) 1.406 1.421 1.371 1.425 (Aplauz. ) 1.411 1.415

1.389 (Aplauz. ) 1.403 1.403 1.417 1.419 1.424 1.424

Prema članu 11 Statuta SKJ, koji predviđa da je izabran onaj kandidat koji je dobio dvotrećinsku većinu glasova , Izborna ko-

2076

misija je utvrdila da su u Centralni komitet SKJ izabrani svi predloženi kandidati. (Aplauz. ) U CK SKJ izabrano je 155 članova.

Takođe su dobili glasove i sledeći drugovi koji nisu bili na kandidatskoj listi: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

Bilanović Danilo Begović Vlajko Banina Ante Babić Ljubo Baće Maks Bebler Aleš

14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31.

Dapčević Peko Došen Ilija Granfil Tomo Hafner Vinko

Bijedić Džemal Bajković Filip Borojević Branko Cazi Josip Cvetić Bosa Cerić Esad Ćosić Dobrica

Holjevac Veco Jevremović Brana Jerkić Ivo Jovanović Mirko Krstulović Vicko Kladarin Duro Kapor Čefo Kufrin Milka Katić Radojka Leković Voja Milatović Veljko Mrazović Karlo Mugoša Andrija Mitević Dušan

1 2 1 1 2 1 1 1 1 1 1 4 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 3 1 3 1 2 1 1

32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62.

1 Materić Ilija 2 Novaković Grujo 1 Nedeljković Raja 1 Nađ Jožef Nad Kosta 2 1 Oreščanin Bogdan 1 Purić Danilo 1. Popović Mirko Pešić Branko 1 1 Posić Branko Purišić Ivan 1 12 Perović Latinka 4 Rukavina Ivo 1 Roje Ante 1 Ribičič Mitja Radosavljević Dobrivoje 1 1 Romac Paško 1 Stojičić Đoko 1 Stojanović Bogoljub 1 Selić Dušan 1 Stojanović Tina 1 Šibl Ivan 1 Šćepanović Milka 2 Tepavac Mirko 1 Vucelić Voja 4 Vasiljević Živan 1 Vlajković Radovan 1 Vilfan Jože 1 Vinterhalter Vilko 1 Žekić Miloš 1 Žvan Antun

Drugarice i drugovi , prelazim na izvještaj o glasanju za Kontrolnu komisiju SKJ .

2077

Od ukupno prisutnih 1.436 delegata glasala su 1.432 delegata. Svi listići su punovažni . Od toga su dobili :

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Aceva Vera Brkić Savo Ivić Stjepan Jakovina Stevo Janjić Vlado Jelovica Kazimir Joksović Branislav

8. 9. 10. 11. 12.

Kapetanović Hajro Kljujić Anto Kurteši Ilijaz Lazić Đorđe Markić Stane

13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25.

Mugoša Andrija Novaković Grujo Popović Mirko Radojčević Jelica Romac Paško Rudolf Janko Savo Ida Sterniša Janez Tahiri Čamuran Todorović Vojo Topalovski Ilija Vrabič Olga Žižić Živko

1.418 1.423 1.422 1.428 1.431 1.428 1.415 1.416 1.424 1.425 1.423 1.422 1.427 1.425 1.420 1 :427 1.400 1.427 1.420 1.424 1.425 1.426 1.412 1.420 1.429

Prema članu 11 Statuta SKJ, koji predviđa da je izabran onaj kandidat koji dobija dvotrećinsku većinu glasova, Izborna komisija je utvrdila da su u Kontrolnu komisiju SKJ izabrani svi predloženi kandidati . (Aplauz. ) U Kontrolnu komisiju SKJ izabrano je 25 članova. Takođe su dobili glasove i sledeći drugovi koji nisu bili na kandidatskoj listi: 1. Jovanović Isa 2. Cerić Salem

2078

1 1

3. Krpan Mato 4. Zekić Miloš

1 1

Drugarice i drugovi , na kraju ću pročitati izvještaj o glasanju za Revizionu komisiju SKJ. Od ukupno prisutnih 1.436 delegata glasala su 1.432 . Svi listići su punovažni. Od toga su dobili:

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.

Dinić Milovan Djetelić Pero Dragović Momčilo Đaković Nikola Katić Radojka Mićunović Vukosava Minovski Mitre Peršić Zorka Puklek Stjepan Rakić Mićo Raković Božo Sekulovski Gojko Šćepanović Milka Tepavac Ilija Vižintin Vilan

1.426 1.404 1.428 1.422 1.427 1.425 1.427 1.425 1.426 1.425 1.426 1.423 1.417 1.430 1.426

Prema članu 11 Statuta SKJ, koji predviđa da je izabran onaj kandidat koji dobija dvotrećinsku većinu glasova, Izborna komisija je utvrdila da su u Revizionu komisiju SKJ izabrani svi predloženi kandidati. U Revizionu komisiju SKJ izabrano je 15 članova . Takođe su dobili glasove i sledeći drugovi koji nisu bili na kandidatskoj listi:

1. Pucar Duro 2. Tafilj Hodža 3. Vukmanović Svetozar

1 1 1

PREDSEDAVAJUĆI , JOSIP BROZ TITO : Drugarice i drugovi, čuli ste izvještaj Izborne komisije o rezultatima glasanja . Obavještavam da su izabrani Centralni komitet, Kontrolna i Reviziona komisija Saveza komunista Jugoslavije. (Buran i dugotrajan aplauz.)

2079

Prelazimo na posljednju tačku dnevnog reda: Razno. Ako nema pitanja, dozvolite mi , drugovi , da ja, na kraju , kažem nekoliko riječi. (Buran aplauz.) Zahvaljujem delegatima na Kongresu na povjerenju koje su nam izrazili izabravši Centralni komitet , što za nas, koji smo izabrani od najvišeg foruma Partije, predstavlja veliku obavezu u našem budućem radu . Mi ćemo nastojati da opravdamo povjerenje koje ste nam vi ovdje dali . Razumije se, mi ćemo moći potpuno da izvršavamo svoje zadatke tek ako i ubuduće budemo imali i vašu podršku . Dozvolite mi, drugarice i drugovi, da u svoje ime i u ime svih članova novoizabranog Centralnog komiteta, izrazim zahvalnost drugovima koji ovog puta nisu birani zbog toga što je bilo potrebno da se Centralni komitet poveća i obnovi sa više mlađih ljudi . To su naši dugogodišnji saradnici . Zajedno smo, sa mnogim od njih, prošli mnogo i u periodu ilegalnog rada, a naročito u velikoj oslobodilačkoj borbi . Oni su nosili, zajedno sa nama, teret ilegalnog rada i teret oslobodilačke borbe, a i kasnije, teret izgradnje naše socijalističke stvarnosti . Ja se nadam , i ne samo da se nadam nego mislim da će oni i dalje, zajedno s nama, prema svojim mogućnostima, fizičkim i umnim, isto tako doprinositi da ostvarimo odluke koje su na Osmom kongresu prihvaćene . Vama drugovi, koji ovoga puta niste birani , zahvaljujem na dosadašnjem radu. Želim takođe da zahvalim svim delegacijama komunističkih, socijalističkih i drugih naprednih organizacija iz inostranstva na njihovom prisustvovanju i učešću na ovom Kongresu našeg Saveza komunista Jugoslavije. Htio bih da izrazim svoje uvjerenje da će njihov boravak ovdje i prisustvovanje našem Kongresu biti od velike koristi za dalji rad i saradnju između naših partija i pokreta . Želio bih da ovo što su drugovi čuli na našem kongresu omogući dalje učvršćivanje naših veza. Ja mislim da su se oni i za ovo kratko vrijeme, koliko se nalaze ovdje, mogli da upoznaju sa našom stvarnošću , sa našim gledanjem na razne probleme, naročito na probleme našeg unutrašnjeg razvoja i međunarodnog radničkog pokreta . Želim im u isto vrijeme mnogo uspjeha u budućem radu u njihovim zemljama, u socijalističkim zemljama i u raznim partijama i pokretima. Hvala vam drugovi .

Mislim da dijelim mišljenje svih vas ako kažem da treba da izrazimo zahvalnost i našoj i inostranoj štampi , radiju i tele-

2080

viziji, koji su čitavo vrijeme tako iscrpno i objektivno informisali našu i svjetsku javnost. Drugarice i drugovi, mi smo već više puta istakli da ovaj Kongres ima veliki značaj za dalji razvoj i rad Saveza komunista, za dalji razvoj naše socijalističke zemlje . O diskusiji koja je na Kongresu vođena mogu da kažem samo najbolje, jer smatram da je bila na visokom nivou. Smatram da je ovdje temeljito izneseno sve što bi trebalo ispravljati i mi smo dužni da u našem budućem radu uzmemo u obzir i rezultate diskusija i stavove iz podnesenih referata . Temeljna izlaganja delegata i ozbiljno prilaženje raznim problemima pokazuju da je misao marksizma-lenjinizma duboko i široko prodrla u redove Saveza komunista i u redove naših radnih ljudi . Nikad prije ni jedan naš kongres nije pratilo toliko ljudi iz svih krajeva naše zemlje kao što je to slučaj sa ovim Kongresom. To znači da je naš narod htio da vidi o čemu smo mi ovdje govorili i da li smo dovoljno shvatili potrebu izvršavanja svega onoga što naš narod očekuje od nas . Ja mogu da kažem sa ovog mjesta da ćemo mi te odluke sprovoditi, posebno zbog toga što je naš narod sa takvim povje renjem pratio ovaj naš Kongres i što je sa toliko strpljivosti očekivao da se ovdje donesu odluke. Odluke koje smo ovdje donijeli tiču se u prvom redu nas gore, koji smo izabrani u Centralni komitet, i mi treba da pokažemo primjer u sprovođenju tih odluka. Ali, mi ćemo moći da ih sprovodimo samo ako budemo imali podršku svih naših radnih ljudi . Želim, isto tako , da istaknem da svi članovi Centralnog komiteta, ma gdje se nalazili ― a članovi koji su danas izabrani u Centralni komitet nalaze se na raznim sektorima društvenog rada --- treba uvijek da imaju na umu riječi koje su se čule na ovom Kongresu , u diskusiji i u referatima, i da nikad, ni u jednom momentu , ne zaborave svoje obaveze i dužnosti. Ja vjerujem da će novi članovi Centralnog komiteta tako i raditi . Ako je riječ o tome koji kongres, recimo, ima historijski značaj , onda treba istaći da ni jedan kongres ne postaje historijski samo po onome o čemu se govorilo i kakve su odluke donesene, već po tome kako se te odluke sprovode . Tako i ovaj Kongres treba da postane historijski izvršavanjem postavljenih zadataka u našoj svakodnevnoj praksi . To znači da treba preći sa riječi na djela . Mi smo naše odluke stavili na papir i one sada moraju postati srž cjelokupnog našeg rada, u preduzećima , u raznim ustanovama, i svuda, na svakom mjestu .

2081

Ja sam pratio ovih dana, koliko sam mogao, šta naš narod govori o ovom Kongresu. I vidio sam da 99 odsto naših ljudi sa dubokim povjerenjem i odobravanjem prihvataju naše riječi i stavove iznesene u referatima i u diskusiji , vjerujući da ćemo mi to i izvršiti . Postoji i jedan procenat nevjerice, koja proističe iz različitih uzroka . Ima nevjerice od strane onih koji nam ne žele dobro, i ti predstavljaju ostatak prošlosti, ali ima i nevjerice kod ljudi koji su imali loša iskustva i koji su do sada više puta bili razočarani , pa im je teško da vjeruju . Učinimo ovoga puta sve da se niko ne razočara u našoj zemlji! Ne bih želio više da ponavljam stvari koje su tako sveobuhvatno iznesene i u referatima i u diskusiji . Htio bih samo da kažem da je i meni i svima nama žao što u diskusiji nisu mogli da uzmu učešća svi oni koji su to željeli . Preko dvije stotine delegata je diskutovalo , a bilo je mnogo i onih koji nisu diskutovali iako su željeli . Ali , i želje i težnje onih koji nisu diskutovali biće ostvarene i moraju biti ostvarene . Kao što sam rekao, sa riječi treba preći na djela . Prvo što moramo učiniti, i to mi gore, to je da pređemo na rješavanje onih akutnih pitanja koja najviše interesuju našeg radnog čovjeka, kao što su usavršavanje našeg privrednog sistema i druga . Jasno je da sve probleme, koji su ovdje iznijeti, nećemo moći da odjednom riješimo. Biće za to potreban jedan kraći period, ali mi ćemo morati odmah da pridemo postepenom rješavanju tih problema . Ja pozivam sve vas, i čitav naš narod , da nam pomognete da to ostvarimo . Želim vam svima, drugarice i drugovi , mnogo uspjeha u izvršavanju zadataka koje nam je postavio Osmi kongres Saveza komunista Jugoslavije . Drugarice i drugovi, sazivam prve sjednice Centralnog komiteta, Kontrolne i Revizione komisije Saveza komunista Jugoslavije radi konstituisanja . Sjednice će se održati u ovoj sali, poslije pauze od 15 minuta. Objavljujem da je VIII kongres Saveza komunista Jugoslavije završio svoj rad. ( Buran i dugotrajan aplauz. ) Svi delegati ustaju i skandiraju „ Tito-Partija". Delegati kongresa, kao i svi prisutni, pevaju sa horom Kulturno-umetničkog društva „ Branko Krsmanović" „Internacionalu". (Rad Kongresa završen je u 13,30 časova. )

2082

PRILOZI

Prva plenarna sednica CK SKJ Konstituisanje Kontrolne i Revizione komisije SKJ Spisak delegata za VIII kongres SKJ Spisak delegacija inostranih partija i pokreta na VIII kongresu SKJ ·

Biografije članova CK SKJ Biografije članova Kontrolne komisije SKJ Biografije članova Revizione komisije SKJ Registar pojmova i imena

PRVA PLENARNA SEDNICA CENTRALNOG KOMITETA SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE ,

Održana 13. decembra 1964.

Početak rada u 14,05 časova.

FRANC LESKOŠEK: Drugarice i drugovi, Od sveg srca predlažem da drug Tito i dalje bude generalni sekretar Saveza komunista Jugoslavije. (Dugotrajan aplauz. ) Mislim da time izražavam želju svih izabranih članova Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije . Svi znamo da je to želja celokupnog članstva našeg Saveza komunista , svih radnih ljudi i svih snaga u Jugoslaviji . ( Aplauz. ) Molim druga Tita da zauzme mesto. (Aplauz. ) JOSIP BROZ TITO : Prije prelaska na dnevni red želim da vas obavijestim da me je drug Franc Leskošek molio da ga izostavimo prilikom formiranja novog Izvršnog komiteta . Obrazložio je to time što ne živi u Beogradu i što mu je teško da češće dolazi ovamo, s obzirom na njegove fizičke mogućnosti . Mislim da izražavam mišljenje i osjećanja svih vas kada želim da zahvalim drugu Leskošeku , dugogodišnjem članu Izvršnog komiteta, na njegovom predanom i upornom radu , zajedno sa svima nama na izgradnji naše socijalističke zemlje . Zahvaljujem drugu Leskošeku .

2085

Drugarice i drugovi, Predlažem slijedeći dnevni red prve sjednice Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije. 1. O METODU RADA I ORGANIZOVANJU POMOĆNIH TELA CENTRALNOG KOMITETA SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE , 2. Izbor Izvršnog komiteta i sekretara Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije, i 3. Razno . Da li se usvaja ovaj dnevni red? ( Usvaja se. ) Prelazimo na prvu tačku dnevnog reda . Ima riječ drug Aleksandar Ranković .

ALEKSANDAR RANKOVIĆ : Drugarice i drugovi,* Jedan od prvih zadataka i obaveza novog Centralnog komiteta jeste da, polazeći od rada i odluka VIII kongresa i Statuta Saveza komunista, tako organizuje svoj rad i izgradi takav metod delovanja koji će obezbediti uspešno sprovođenje veoma složenih i krupnih zadataka koje je formulisao VIII kongres. Drug Tito je u svom referatu rekao da ovaj Kongres treba da bude prekretnica ka odlučnijoj aktivnosti komunista, u otklanjanju svega onoga što smeta bržem poboljšanju uslova naših radnih ljudi i bržem razvoju socijalističkih društvenih odnosa. U toku rada Kongresa jasno se ispoljila takva težnja celokupnog članstva Saveza komunista i ostalih radnih ljudi. Postizanje takve prekretnice u radu svih organizacija i rukovodstava Saveza komunista zavisiće , pre svega, od rada Centralnog komiteta kao najvišeg i najodgovornijeg organa Saveza za sprovođenje zaključaka koje je Kongres usvojio. Prema tome, Centralni komitet treba da bude organizovan na način koji će ga učiniti još sposobnijim da kreira politiku , da je dosledno sprovodi i da obezbeđuje delovanje rukovodstava i organizacija. Velik značaj Kongresa je u tome što je jasno postavio zadatke organizacijama i rukovodstvima Saveza komunista za naredni period i što je dao odgovor na goruća pitanja sa kojima smo se suočili na današnjem stepenu našeg društvenog razvoja. U doslednom sprovođenju ovih zadataka velika odgovornost pada na naš Centralni komitet . To nas obavezuje da ubuduće ulažemo još

* Tekst referata Aleksandra Rankovića , održanog na prvom plenumu CK SKJ 13. decembra 1964. godine , redigovan je i unekoliko skraćen. 2086

veće napore i da radimo organizovanije nego dosada, da blagovremeno razmatramo pitanja iz oblasti rada Saveza komunista, kao i probleme koje nameće društvena praksa. Organizacija i metod rada Centralnog komiteta razmatrani su, dosta detaljno, uoči Kongresa na jednoj sednici Izvršnog komiteta. Smatram da stavovi koji su tom prilikom usvojeni mogu biti polazna osnova za organizovanje pomoćnih organa Centralnog komiteta. Dosadašnje komisije Centralnog komiteta obavile su veliki i koristan posao, ali su iskustva, a naročito u pripremama za VIII kongres, pokazala prednosti drukčijih i elastičnijih oblika organizovanja rada Centralnog komiteta i njegovih pomoćnih tela. Izvršni komitet je smatrao da bi umesto ovih komisija oko Centralnog komiteta SKJ trebalo stvoriti tri osnovne oblasti rada u kojima bi postojalo više grupa ( naziv grupa možda nije najbolji i daje se uslovno ) : prva, organizovanje, razvitak i idejno-političko delovanje Saveza komunista; druga, idejno delovanje Saveza komunista Jugoslavije; - treća, društveno-ekonomski i politički odnosi. U okviru prve oblasti predviđaju se sledeće grupe : - za razvitak, organizovanje i metod rada Saveza komunista, za kadrovsku politiku i obrazovanje kadrova, - za rad organizacija i aktiva Saveza komunista u saveznoj državnoj upravi i u drugim saveznim institucijama, za aktivnost i rad Saveza komunista u omladinskim organizacijama .

U okviru druge oblasti predviđaju se sledeće grupe : za ideološko obrazovanje članova Saveza komunista, - za društvene nauke, --- za međunacionalne odnose, za kulturu . U okviru treće oblasti predviđaju se grupe koje bi se bavile društveno-ekonomskim i političkim odnosima: - u privredi, ― u vanprivrednim delatnostima, u društveno-političkim zajednicama .

27 VIII kongres , III 2087

U okviru ove oblasti postojala bi i grupa za međunarodne ekonomske i političke odnose. Osim grupa u ovim oblastima stvorila bi se i grupa za informisanje u Savezu komunista, a postojale bi i odgovarajuće službe: (za predstavke i žalbe , za opšte, finansijske i druge poslove) . Od ranijih komisija ostale bi, zbog svojih specifičnih poslova,. Komisija za međunarodne veze i Komisija za istoriju Saveza komunista . Umesto dosadašnjeg Organizaciono-političkog sekretarijata CK SKJ biće potrebno stvoriti odgovarajuće telo koje će koordinirati rad svih pomoćnih organa CK SKJ, pripremati sednice Izvršnog komiteta i raditi na sprovođenju tekućih zadataka koji proizlaze iz stavova i zaključaka CK i IK. Takvo telo predviđa se i Statutom . U cilju boljeg metoda rada, bolje organizovanosti i jačanja odgovornosti, za predviđene oblasti rada trebalo bi zadužiti članove Izvršnog komiteta , s tim što bi oni isključivo ili pretežno radili u Centralnom komitetu . Izgrađivanjem ovakve organizacije i formiranjem većeg broja pomoćnih tela Centralnog komiteta moglo bi, na prvi pogled , da izgleda kao da je stvoren jedan dosta glomazan mehanizam . Iako se predlaže stvaranje većeg broja grupa u cilju neposrednijeg praćenja problema iz nekih oblasti političkog i društvenog života, Centralni komitet neće i ne može preuzimati kompetencije drugih organa i institucija, niti se time duplira rad s društveno-političkim organizacijama, pre svega sa Socijalističkim savezom. Ovde je prvenstveno reč o potrebi da se organizujemo tako da sa više analitičnosti pratimo društvena kretanja , procese i nove pojave, da brže i organizovanije reagujemo na njih u smislu odluka VIII kongresa . Osnovno je da u ovakvom postavljanju pomoćnih organa cela njihova struktura i organizacija budu okrenute, uglavnom, prema potrebama rada Centralnog komiteta i problemima Saveza komunista. Ovakvo elastično postavljanje pomoćnih organa, a naročito grupa, omogućava da se pojedine grupe u momentu kada ne budu nužne mogu ukinuti, a stvoriti, prema potrebi, druge, kao i da se mogu stvoriti ad hoc grupe kada iskrsne neki problem koji treba potpunije sagledati i obraditi . Organizacija kakva se predlaže omogućava šire okupljanje kadrova oko Centralnog i Izvršnog komiteta. Na rad u Centralni komitet treba i ubuduće da dolaze drugovi iz svih republika i da

2088

se u tom pogledu ostvaruje još veća razmena kadrova . Za ovakav način rada, razume se, treba obezbediti sposobne političke radnike, ljude koji imaju razvijene radne navike , volje i smisla za određene poslove . Radom svake grupe rukovodio bi član Centralnog komiteta ili drugi istaknuti politički radnik koji bi radio isključivo u Centralnom komitetu, ili bi, pored svojih drugih zaduženja, mogao uspešno da obavlja i taj posao . Pored toga, svaka grupa imala bi po jednog a najviše dva ili tri sekretara, pri čemu bi se polazilo od toga da se partijski ( profesionalni ) aparat ne povećava. Na bazi neposrednog uvida, analiza i obrada određenih problema i pojava, grupe bi u metodu svoga rada široko okupljale i angažovale društvene radnike koji poznaju te probleme i mogu da doprinesu njihovom rasvetljavanju i razmatranju . Pošto će biti više oblasti i grupa u njima, nužna je i njihova međusobna i vrlo uska saradnja. Članovi Izvršnog komiteta, koji će biti odgovorni za rad pojedinih oblasti, treba da pomognu usklađivanje rada grupa putem povremenih zajedničkih sastanaka u okviru jedne, a po potrebi i zajedno sa grupama iz ostalih oblasti. To je nužno ako hoćemo da omogućimo kompleksnije sagledavanje problema, da ne dovedemo do zatvaranja pomoćnih organa Centralnog komiteta u svoje okvire. Ovakav način rada omogućava da se angažuje veći broj članova Centralnog komiteta, zatim drugovi koji su dosad bili njegovi članovi i oni koji odlaze u penziju a mogu još da rade, kao i drugi mlađi i sposobni društveno-politički radnici. Potrebe intenzivnog tekućeg rada i razgranat rad pomoćnih organa prirodno će zahtevati i češće sastanke Izvršnog komiteta, Centralnog komiteta, kao i savetovanja o raznim pitanjima. Rad svih pomoćnih organa Centralnog komiteta trebalo bi ubuduće da se više oslanja na neposredniji kontakt s celom organizacijom, na proučavanje prakse, na naučnoistraživački rad in-

stituta i drugih organa, s tim da ti materijali posluže kao osnova za samostalnu idejnu i političku analizu problema. U dosadašnjem našem radu nedovoljno se proučavala praksa, a iskustva , koja su neobično bogata, sporo su se uopštavala i prenosila na organizacije. Bilo je dosta površnosti i improvizacije u radu mnogih rukovodstava . Potrebno je da se više oslanjamo na stvarne činjenice, na naučne analize , oslobađajući se stila rada zasnovanog na utiscima i nedovoljno proverenim ocenama. Ovakva organizacija Centralnog komiteta i njegovih pomoćnih tela zahteva i odgovarajući metod rada . Iz unutrašnjih odnosa

2089

kakve predviđa Statut i za koje se u praksi već duže vremena zalažemo prirodno moraju da rezultiraju i zaključci doneseni na demokratski način. Demokratski unutrašnji odnosi u Savezu komunista pretpostavljaju široke i svestrane diskusije , borbu mišljenja. Ako je reč o krupnim i značajnim pitanjima, o kojima treba zauzeti stav, nekada će se ukazati i potreba za organizovanjem široke diskusije u celom Savezu . Centralni komitet treba da radi tako da uvek uzima u obzir i mišljenje članova Saveza i radnih ljudi o svim važnijim pitanjima prilikom donošenja zaključaka. Radi što efikasnijeg i organizovanijeg delovanja treba nastojati da se o svakom bitnom pitanju donesu što jasniji zaključci . Usvajanje referata i diskusija o njima ne mogu uvek da zamene donošenje jasnih zaključaka . U stvari , referati bi trebalo da znače obrazloženje zaključaka . Zaključci Centralnog komiteta treba da budu što određeniji , da budu tako formulisani da ne dozvoljavaju različita tumačenja i različitu praktičnu primenu . Ako se orijentišemo na takav način pripremanja i donošenja zaključaka, onda će se lakše obezbeđivati jedinstveno delovanje i dosledno ostvarivanje usvojenih zaključaka . Na Kongresu je dosta i vrlo jasno rečeno o odgovornosti političkih rukovodilaca, a pre svega članova Centralnog komiteta za sprovođenje usvojene politike . Jedinstveno delovanje u današnjim, složenim unutraš njim i spoljnim uslovima još je neophodnije . U radu svih foruma Saveza komunista potrebno je što više otvorenih diskusija, konfrontiranja raznih mišljenja , jer je to put da se svestranije sagleda suština problema i dođe do što pravilnijih i realnih zaključaka. U unutrašnjim odnosima kakvi postoje u Savezu komunista svako ima mogućnosti da kaže i brani svoje mišljenje u procesu izgrađivanja stavova, ali pošto se stavovi i zaključci donesu , svako je dužan, prema Statutu , da ih u praksi sprovodi . I na ovom Kongresu, kao i ranije, pokazalo se da je Savez komunista idejno-politički do te mere jedinstven da ni ozbiljna odstupanja nekih komunista i rukovodećih kadrova od usvojene politike nisu mogla da ozbiljnije oslabe akcionu sposobnost i jedinstvo našeg Saveza. Centralni komitet mora brže reagovati na određene pojave i probleme. Usled sporog sagledavanja problema i neosetljivosti za određene pojave mi se ponekad nađemo u poziciji da „ gasimo požar", da se borimo sa posledicama, umesto da blagovremeno otkrivamo uzroke i nosioce i da, pre svega, idejnim i političkim sredstvima reagujemo na te pojave . Stoga moramo ostvariti veći

2090

uvid i pružati više pomoći organizacijama u sprovođenju usvojenih zaključaka . Jedna od ozbiljnih slabosti dosada bilo je nedovoljno konsultovanje rukovodstava sa organizacijama. Opravdane su primedbe drugova iz opština i organizacija u tom smislu da se s njima nedovoljno konsultuje i da se njihova mišljenja nedovoljno koriste. Sadašnji sastav Centralnog komiteta to daleko više omogućuje . Ne samo zato što je brojniji i što će ubuduće mnogi drugovi biti više rasterećeni određenih funkcija, nego što se jedan znatan broj članova Centralnog komiteta nalazi na dužnostima u raznim organizacijama, opštinama i srezovima. Centralni komitet treba da razradi konkretne forme konsultovanja i razmene mišljenja sa svim organizacijama koje se nalaze u centru naše aktivnosti . Članovi Centralnog komiteta treba više da razvijaju veze sa organizacijama, da ukazuju na razne pojave, da daju inicijativu za razmatranje određenih pitanja i sl. Takvih inicijativa je bilo. malo i od strane nekih rukovodstava Saveza komunista. Zato je veoma značajno što se pitanje inicijative za pokretanje određenih pitanja od strane organizacija i rukovodstava, kao i članova foruma, podiže Statutom na nivo obaveze.

Mislim da je sasvim jasno sagledana i potreba tešnjih veza, uzajamne saradnje i redovnog obaveštavanja između rukovodstava a posebno između CK SKJ i centralnih komiteta republika . S obzirom na svoj značaj , to pitanje zaslužuje posebno razmatranje polazeći od dosadašnjih iskustava. Sve što je rečeno u dosadašnjim diskusijama sigurno će doprineti da rad Centralnog i Izvršnog komiteta bude još intenzivniji, naročito u pogledu neposrednog uvida u aktivnost, probleme i teškoće organizacija da bi im mogli pružiti još kvalitetniju i organizovaniju pomoć . U takvim uslovima neće biti više potrebe da se povremeno interveniše putem pisama Izvršnog komiteta i sl., koja su bila od ogromnog značaja, ali su nužno nosila i elemente kampanjskog načina rada . Kampanjski način rada tera komuniste na ,,preuzimanje" stvari u svoje ruke", čime se narušava i otežava rad organa samoupravljanja i podstiču određene birokratske tendencije. Svakako bi korisno bilo da Centralni komitet krajem svake godine analizira svoj rad, a pre svega rad izvršnih tela. To bi znatno doprinelo ne samo daljem demokratizovanju unutrašnjih odnosa u Savezu , nego bi celokupan rad foruma učinilo efikasnim , a svakog njegovog člana još odgovornijim.

2091

Očekivanja koja svi komunisti i radni ljudi imaju u odnosu na rezultate VIII kongresa obavezuju nas da se istrajno i odlučno borimo za dosledno sprovođenje kongresnih odluka. Poverenje koje nam je, izborom u Centralni komitet, iskazano od strane delegata, a preko njih i od svih članova Saveza komunista i radnih ljudi , moramo opravdati visokim osećanjem odgovornosti i nastojanjima da svaki od nas na području svoje delatnosti maksimalno doprinese oživotvoravanju zaključaka VIII kongresa. U doglednom vremenu održaće se i kongresi Saveza komunista u republikama. Na njima će dobiti konkretniji izraz smernice i zaključci VIII kongresa. Članovi našeg Centralnog komiteta treba da se što neposrednije uključe u pripreme i ovih kongresa. (Aplauz. ) JOSIP BROZ TITO: Drugarice i drugovi, Otvaram diskusiju u vezi sa izlaganjem druga Rankovića. Da li neko želi riječ? (Niko. ) Ako se niko ne javlja za riječ, dozvolite mi da predložim članove Izvršnog komiteta :

Josip Broz Tito Bakarić Vladimir Crvenkovski Krsto Gošnjak Ivan Jovanović Blažo Kardelj Edvard Koliševski Lazar Krajger Boris Marinko Miha Mijatović Cvijetin Pajković Doko Pucar Duro Ranković Aleksandar Stambolić Petar Špiljak Mika Todorović Mijalko Veselinov Jovan Vlahović Veljko Vukmanović Svetozar To je ukupno 19 članova Izvršnog komiteta.

2092

Ja sam se u svom prijedlogu rukovodio u prvom redu republičkim ključem, ali sam istovremeno vodio računa i o ličnostima koje su svojim dugogodišnjim radom u Savezu komunista stekle veliki ugled u našoj zemlji . Da li imate, drugovi, primjedbe na ovaj prijedlog? (Niko. ) da Ako nema nikakvih primjedaba, onda bismo išli dalje izaberemo sekretare, kao što je drug Ranković obrazložio . Za tri osnovne oblasti rada predlažem tri sekretara : drugove Aleksandra Rankovića, Edvarda Kardelja i Veljka Vlahovića. Prema Statutu, ima mogućnosti da se , po potrebi, broj sekretara poveća. Da li se slažete s ovim prijedlogom ? ( Slažu se. ) Objavljujem da je izabran Izvršni komitet, sekretari i Sekretarijat Saveza komunista Jugoslavije. razno. Prelazimo na treću tačku dnevnog reda Da li ima nekih pitanja ili prijedloga? (Nema. ) Ako nema, ja bih htio da iskoristim ovu priliku da u ime Centralnog komiteta izrazim zahvalnost organizatorima ovog Kongresa, koji su zaista obavili jedan ogroman posao i predano izvršavali sve zadatke . Drugarice i drugovi, zaključujem prvu sjednicu Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije .

(Sednica završena u 14,40 časova.)

KONSTITUISANJE KONTROLNE I REVIZIONE KOMISIJE SKJ Predsednik i sekretar Kontrolne komisije Saveza komunista Jugoslavije Na prvoj sednici Kontrolne komisije Saveza komunista Jugoslavije, održanoj 13. decembra 1964. godine , izabrani su za predsednika Komisije Grujo Novaković, za sekretara Komisije Paško Romac.

Predsednik i sekretar Revizione komisije Saveza komunista Jugoslavije Na prvoj sednici Revizione komisije Saveza komunista Jugo slavije, održanoj 13. decembra 1964. godine , izabrani su - za predsednika Komisije Ilija Tepavac, ― za sekretara Komisije Gojko Sekulovski

2095 095

Šehzada

Kasim

P I REZIME IME

Hajduković 15. Azra Halida Hodžić 16. Derviša Jasim Josipović 17. Stipe Ferdo

Barišić 4. Geivazije Ivo Basalo Mihaila 5. Ljubomir Bašić Todora 6. Mirko Bjelajac 7. Stojan Sime Carević Milana 8. Mićo Hasana Cerić 9. Bekir Cerić 10. Hamdije Esad 11. Boško Pere Cvijić Džabić 12. Bisera Mehe Grabež 13. Dure Slavko Hadžiselimov 14. Jusufa ić

Abid Džafera Alibegović 1. 2. Laze Babić Živko Bajagilović 3. Husejina

BANJA Srez LUKA

Član SKJ

Red. broj

1963 Student VPS 1957. Profesor 1953. Rudnički kopač 1959. KV mašinbravar

1956. VK papirn ičar radnik KV 1955. Zemljoradnik 1957. 1952. Tehnol p u . roizv og 1941. Sekret SK ar Potpre 1942. .S O SSRN d Sekretar 1951. SK OK 1942. Predse SSRN GO dnik 1955. Sekret OK SK ar 1947. VK herihter 1953. haničar Autome

radnik VK 1951. 1947. Poslanik

Zanimanje

Član OK SK SK OK Član Član FK

Član OK SK Član sekret . O SK O

Član OK SK Član OK SK Član OK SK Član OK SK Sekretar SK Član SK Član SK Član CK BiH SK Član SK

Sekretar 00 SK Sekretar OK SK

Funkcija

BOSNA SR H i ERCEGOVINA

Luka Banja Prijedor Sanski Most Luka Banja

Luka Banja Prijedor Laktaši Bugojno Luka Banja Skendervakuf Bos N . ovi Prijedor Prijedor Banja Luka Mrkonjić Grad

Donji Vakuf Luka Banja

Opština

DELEGATI VIII ZA KONGRES SAVEZA KOMUNIS TA JUGOSLAV IJE

2096

Drenka

Rasim

Rudi Ivana Kolak 19.

Stojana Karanović 18.

Dušan Nikole Vukić 34. Šabana Ismet 35. Zahirović

Stojan Laze Mutić 26. Pane Đurđa 27. Ninković Milka Anđelka 28. Prošić Milenko Mihajla 29. Pušić Ćiro 30. Spasoja Rakić Jovo Đurđa Ristić 31. Branko Pere Špirić 32. Radovana 33. Trubarac

Danilo Žarka Košutić 20. Jefto Luke Krnjajić 21. Nevenka Vlade Maglajlić 22. Niko Stipe Mihaljević 23. Savo Gojka Mijić 24. ć Ibrahima Mulahmetovi 25.

Slobodan

P I REZIME IME

Član SKJ

Red . broj

SK OK Sekretar 1949.

adnik .r tekstil KV 1963.

čar radiomehani KV 1948. SK OK Sekretar 1946. NK 1960. pletač Zemljoradnik 1960. SK OK Sekretar 1947. Zemljoradnik 1943. SK OK Sekretar 1951.

SiH SR veća Zemljoradnik 1959. 1950. Zemljoradnik Profesor 1948. Poslanik 1941. Tehničar 1948. SK OK Sekretar 1951.

1959. Strojobrava r

Zanimanje

Ključ

Bos .Dubica Sanski Most Kotor Varoš

SK .OO Sek Član SK OK Sekretar SK OK Član SK OK Sekretar

SK OK Član SK Član K .S om kdeol I Preds 1944. SK OK Sekretar

Jajce Ključ

ubica D .Bos a Luk Banja K i upres Vakuf G.

Srbac

Lukaa Banj

Opština

Luka Banja Glamoč N . ovi Bos Prnjavor G . radiška Bos G . radiška Bos Šipovo TK Sekretar SK Član

SK O O .sek Član SK OK Sekretar SK OK Član BiH SK CK Član SK OK Član SK Član

BiH SK CK član Izvršnog ik Potpredsedn 1940.

Funkcija

2097

Suada Muhameda Redžić 43. 44. Selić Sime Bojan Hasana Terzić 45. Redžo

Dulbić 48. Hamida Hajrudin Halilović 49. Ahmeta Kemal Jauševac 50. Avgustin Franje

Hasan Agana Bjelošević 46. Čamdžić Mehmeda 47.

DOBOJ Srez

Ibrahim

Jusuf Ibrahima 36. Alagić

Muharem Mimina Begić 38. Božo Pere Dragosavac 39. Grahović Hasana 40. Hemo Milutin Save Morača 41. 42. Boro Lake Princip

Jovo 37. Save Bajić

BIHAĆ Srez

IPREZIME IME

Član SKJ

Red. broj

radnik KV 1959. 1949. Učitelj Sekretar 1943. SK 1947. stolar VK

1961. bravar VK

Funkcija Opština

Član TK

SK OK Član SK Član

SK OK Član Sekretar SK CK Član BiH

Zavidovići Doboj Član Rev. kom . ešanj BiH C K Teslić T Teslić -ešanj T

Odžak

Bihać Drvar Bos . rupa K

SE 1947. ekretar .S SK K Org s ekret Cazin Rev. .Član kom S SK K Drvar SK OK Član P . etrovac Bos OK Član SK .Krupa Bos SK Član Velika Kladuša Član SIV -a Biha Pred 1943. K om C z kad aKČlan kom Rev. .C K .Grahovo Bos

Tehničar 1951. Sekretar 1946. SK 1941. Predsednik skup .Sres

1951. Radnik Električar 1959. 1949. Bravar Predsednik 1947. OS Poslanik 1939.

Zanimanje

2098

Husejin

Ismet Sadiha 67. Kreso

Dragan Filipa Blažević 60. Rade Sima Čampara 61. Boriša Drage 62. Jelić Ivo Joze 63. Jerkić Hatidža Omera Karabeg 64. Špire Knežić 65. Sreten Ibrahima Koluder 66.

MOSTAR Srez

Stevo Luke Lazarević 52. Mirko Ivana Lovrić 53. Jozo Ive Martinović 54. Mlivić 55. Hajra Ibre Branko Vasilija Nikolić 56. Miloš Milana Popović 57. Vidak Jure Prusina 58. Mehmed Osmana Terzić 59.

Ljubo Nikole Kovačević 51.

ONS P IME I REZIME

Član SKJ

Red.

SK OK Sekretar 1957. SSRN O . O Predsed 1959. .s pšt Oektora Rukovod 1948. automata regler VK 1951. Zemljoradnik 1949. SK OK Sekretar 1949. k Zemljoradni 1944.

SK OK Sekretar 1951. radnik Politički 1948.

Inženjer 1948. Zemljoradnik 1947. Bravar 1956. s Preds .1941. reza kup omore k riv .Potpred p 1945.

BiH Tokar 1953.

Zanimanje

Član SK SK Član

SK Član .p nut u ek soslova Nač 1942.

Član SK SK OK Član SK OK Član BiH SK CK Član

SK OK Sekretar SK OK Član

SK OK Član SK Član Član SK OK SK OK Član TK Sekretar

Funkcija

itluk Č Mostar Trebinje

G -rude Posušje Nevesinje itluk Č Mostar itluk Č Mostar itluk Č Mostar itluk Č Mostar

Maglaj Derventa Zavidovići Žepče .Brod Bos Doboj Modriča .Šamac Bos Gradačac

BiHDoboj .C kom Rev. Član K om k Org Predsed 1944.

Opština

IME IPREZIME unlQ

2099

Muharem Bego Adanalić 82. 83. Dede Bajrović Šefkija Milorad Miloša Bašić 84.

SARAJEV Srez O

Krešić 68. Blaže Andrija Krunić 69. Živka Rajko Derviš Idriza Kulaglić 70. Mandić 71. Janka Miljan Stipe Marković 72. Anto Matijević Franje 73. Viktorija 74. Novako vić Drago mira Hranislav Pavić 75. Joze Marija Branko Nikole Perković 76. Primorac 77. Ivana Josip Milovan Tripe Ružić 78. Antuna Suša 79. Bruno Šarenac 80. Dure Tripo Škoro 81. Milana Manojlo

SKJ

Red. broj

SK OK Sekretar 1959. 1959. Krojač UK Sekretar 1945.

1951. -kovač Radnik 1959. .radnica Tekstil Mašinbravar 1960. 1949. Zemljoradnik 1956. Alatničar 1945. Metalostrugar Penzioner 1939. Mašinovođa 1953.

Predsednik 1957. Op .s uda

Profesor 1941. SK OK Sekretar 1948. SK OK Sekretar 1949. 1947. Potpred kup s . reza Mašinbravar 1952.

Zanimanje

.OO Sekr Član SK

Sekretar SK OK Član SK OK UK Sekretar

Član SK OK SK Član

SK OK Član

Sekretar FK Član FK

SK OK Član

Sekretar SK OK Sekretar SK OK SK Član SK OK Član

Funkcija

Sarajevo

Vareš -entar C Sarajevo

Mostar Čitluk Livno Ljubuški Stolac L -jubinje Trebinje Bileća Rev. Član kom .O K Čapljina SK

Konjic

Lištica

Mostar Čitluk Trebinje ablan .J Prozor Gacku Duvno

Opština

2100

Magda

Berberović 85. Adema

Avde Gutošić 102. Osman Mustafe Sead 103. Hadžiegrić

Droca 97. Marjana Veljko Efendira 98. Mustafe Sejo Enver Husnije Filipović 99. Fogl 100. Ivan Ivana Slavko 101. Marka Gnjatić

Bilanović 86. Lazara Danilo Blažević 87. Stojana Ivica 88. Pavle Mije Bošnjak Branković Camila 89. Enver Nikole Bucalo 90. Dušan Cvijetić 91. Blagoje Vlade Mustafe Čolić 92. Rasim Edhema Čišić 93. Šaćir Ćurovac 94. Hasana Fadil 95. Jela Pere Dadić Ivana Domazetović 96.

Muharem

IPREZIME IME

Član SKJ

Red. broj

SK Član

Funkcija

električar VK 1947. Student 1956.

odbr .

Org sek .O SK K

Član SK OK Član SK OK Član SK Član SK

Član FK Član IK

Pomoćnik 1948. magacionera Sekretar 1950. SK OK fabrike Upravnik 1959. OK Sekretar 1945. SK 1950. Direktor studija TV 1942. Načelnik .Odseka nar

Sekretar 1943. CK IK Član SK BiH SK Sekretar SK Član 1950. SK OK Sekretar SK OK Sekretar 1957. SK OK Elektromehaničar OK 1959. Član SK 1944. Službenik Član SK OK 1946. Predsednik kup o .spš 1947. Pomoć d . irektora pred Član OK SK s Org ekretar .1947. SK OK Član SK OK 1960. Elektromehaničar OK Član SK 1959. KV krojačica Član SK OK

Sekretar 1954. TK

Zanimanje

Zenica Sarajevo

Vitez

Goražde Visoko Foča Centar Sarajevo

Sarajevo Centar -

Centar Sarajevo Travnik Kakanj Novo vo Saraje Sarajevo C -entar Sokolac Rogatica Sarajevo Centar Goražde Centar Sarajevo

Zenica

Opština

2101

Red. broj

122 .

Imamović 106. Adema Avdo Jure Jakić 107. Ivica 108. Jandrić Bojana Petar Japalag 109. Hasan Muje 110. Kojić Stevana Vojislav 111. Kosovac Mane Dragutin-

Hajdarević 105. Redže Osman 1948. Sekretar SK OK 1950. Zemljoradni k 1952. Mašinbravar 1956. VK metalostrug ar 1951. Sekretar OK SK 1953. Šef fabrikacije el a .p 1941. Sav s . ekretar trgov za

Zanimanje

1944. Politički radnik Ninković Veljka Ljubo 1949. Politički radnik

1945. Politički radnik 1947. Radnica turgovini 1948. Student VSPN 1951. Profesor 1946. Službenik

1947. Sekretar SK OK 1956. Tehničar 1945. Sekretar OK SK

104. Hadžisulejm anović Avdije

112. Kurtović Tripe Todo 113. Lasica Miće Veljko 114. Likić Saliha Halib 115. Madžar Bogdana Božo 116. Materić Mihaila Marženka 117. Mićić Dimitrija Milka Mićić 118. Miće Božidar 119. Milenković Milana Milka 120. Mimić Alekse Stevo 121. nović Momči Stjepa na Ivica

-Braco

Džemal

P I REZIME IME Član SKJ

Član SK

Član SK OK Član UK

Član OK SK

Član FK Član SK

sekret Org .S SK K

1941. Pred .Org k om Član SKJ CK BiH SK Sekret ar OK SK

Član CK BiH SK

1948. Sekretar č .žkom elj vora Član OK SK Sekretar OK SK Član SK OK Član TK Član SK Sekretar OK SK

Funkcija

C entar Sarajevo -

Fojnica Novo vo Saraje

Travnik Olovo Sarajevo Pale

Centar Sarajevo -udo R Čajniče Centar Sarajevo Centar Sarajevo

Novo vo Saraje Han P ijesak Kalino T -rnovovik Zenica Vogošće Hadžići Novo vo Saraje -entar C Sarajevo

Opština

2102

TUZLA Srez

Sead Ibre Babović 138.

Ćiro Ivana Radić 127. Riste ć Radosavljevi 128. Dragoslav Josip 129. Josipa Sekeli Đorđe Spasoje Šešlija 130. 131. Mulija Alije Tanović Mladen Danila Tešanović 132. Milka Josipa Tremjan 133. Ruža Adama Velimirović 134. Merdija Osmana Vidović 135. Ljubomira Vučičević 136. Milan Nadežda Lazara Zjakić 137.

Nijaz Mustafe Peštović 125. Milutin Nikole Popović 126.

Drago Radojavić Obreno 123. Dane Đorđa Olbina 124.

P I REZIME IME Član SKJ

Red. broj

SK OK Sekretar 1954.

SK OK Sekretar 1952. SK OK Sekretar 1947.

SK OK Sekretar 1948. VPŠ Student 1947. SK OK Sekretar 1947. 1950. Blagajnik SK OK Sekretar 1952. kuvarica KV 1950. pred u smene .Vođa 1952. Mašinbravar 1947.

Elektr 1956. ičar . ind aobrać s Pred 1941. Jugoslav . 1948. slagač Mašinski SK OK Sekretar 1947. SK OK Sekretar 1945.

Zanimanje

SK OK Sekretar

SK OK Sekretar

SK Član

SK OK Član

SK OK Sekretar FK Sekretar SK OK Sekretar

SK OK Sekretar

S -rebrenik Tuzla

Višegrad Travnik Novi

Breza Sarajevo škole a .z više Kom Član Zenica Sarajevo Novo Ilidža Zenica Sarajevo Novo Ilidža

Sarajevo Novo

Centar Sarajevo

SK OK Član SK OK Sekretar SK OK Sekretar

Ilijaš

C -entar Sarajevo

Foča

Opština

BiH SK CK rad.Član

SK OK Član

Funkcija

28 VIII kongres, III

2103

Šimo

Bahrija

Ibrahim

156. Perić je Proke Borivo 157. Petrović Cvijan Milica a 158. nć Savovi Gojka Draga

150. Lazić Pere Todor 151. šić Mandu Ante Franjo 152. Mišić Jovana Dragic a 153. Neškov Lazaraić Vojin 154. l Nuhić Iljaza Džema 155. šević Pavlja Stjepa na

146. Jovanović Mirka Cvijetin 147. Jurić Branka Ankica 148. Kaprić Alije Enver 149. Kavazović Ibrahima

145. Ilić Đorđa Savo

143. Halilović Ahmeta Atif 144. Huskić Abdulaha Sakib

139. Bukvarević Ahmeta Ešef 140. Cerić Vlade Lidija 141. Đurić Jovana Miloš Gazibegović 142. Ethema

IME P I REZIME

Član SKJ

Red. broj

1946. P reduz a k .Sek omitet 1961. radnik Zemljo 1962. Medici t . ehničanr 1958. VK elektri čar

1946. Politički radnik 1957. Kopač 1951. bravar KV 1942. Krojačka radnica 1950. Direktor ŠPP 1948. Predsednik SOL

1960. KV r .tekstil adnica

1949. KV rudarski radnik

1959. vnik Upra pogo na

1951. bravar VK

1951. Kovač 1950. Radnik

1947.njer Inže

1948. Sekretar OK SK 1948. Referent 1956. radnik Zemljo

Zanimanje

Sek p k omit . red Član OK SK Član OK SK Sekret ar OO SK

Član SK Sekretar FK Član OK SK Član SK Član OK SK Član OK SK

Član OK SK Član OK SK Član OK SK

sek Org .O SK K Član SK SK Član FK

Član OK SK

Sekretar OK SK

Funkcija

Lukavac

Zvornik

Tuzla S -rebrenik Bijeljina Ugljevik --Tuzla S -rebrenik Tuzla Srebrenik -

BUgljevik -ijeljina Kladanj Živnica — ·Bijeljina Ugljevik --Lopare K alesija

Brčko Orašje Tuzla S -rebrenik Vlasenica--Šehovići Gračanica Tuzla Srebrenik Srebrenica k k om .Čladrov O K Banovići SK Lukavac Brčko O rašje Tuzla S rebrenik

Opština

2104

Veselin

Vojislav

lo Momčiić Jakova Bailov 2. Božida Nikole r Bešić 3. Ljubic Mila a· Bojić 4. Spasoje Đorđija 5. Cicmil Zorka Dure 6. Cuca Redžo Hajdara Đečević 7. Čedomir Nova Đuranović 8. Velizara Duranović 9.

Radomana Anđelić 1.

Radov Tome ć Stijači 159. an a Mustaf Junuza Šabić 160. Dušan Momči Tomić 161. la a Ljubo Todormir Zorić 162.

P I REZIME IME

Član SKJ

Red. broj

IV Predsednik 1944. Eviden 1959. Ruža tičar Jovana ević Gardaš 10.

SK OK Sekret 1944. ar ar SK OK Sekret 1943. Poslovođa 1959. Tehničar 1951. Predradnik 1957. Mašinbravar 1950. SK OK Sekretar 1952.

Ložač 1948.

radnik Politič 1941. ki SK Sekret 1943. ar SK ar OK Sekret 1946. SK OK Sekret 1959. ar

GORA CRNA SR

Zanimanje

CG SK CK IK Član

SK OO Sekretar SK OK Sekretar

SK OK ar Sekret SK OK Sekretar .komit Pred Član SK OK Član

SK OK Član

SK Sekretar SK OK Sekretar SK OK Sekretar

Funkcija

Titograd Bijelo Polje

Pljevlja Titograd Titograd Nikšić Kotor Rožaj Danilovgrad

Žabljak

rebrenik S Tuzla BiH SK CK IK Član Ugljevik -Bijeljina Bratunac Brčko Orašje -

Opština

2105

17. Mirkov ić Sime Iko 18. Moško Vida v Nedjel jko 19. Pavlović Pera Vasilij e 20. Pekovi ć Radoja Radom ir 21. Perovi Milova Olga ćnova 22. Peruni čić Trivun a

Koprivica 12. Todora Luka 13. Lutovac Sime Miličko 14. Masoničić Miće Nikola Mijatović 15. Jovana Nikola 16. Milatović Milosava Veljko

23. Popović Marka Jovo Prlja 24. Đura Branko 25. Radević Miloša Aleksandar 26. Radojević Boška Radoman 27. Radovi Boža Mirko ć 28. lovi Radu ć Krst a Đorđije

Jovanka

IME P I REZIM SYS E

Član SKJ

Red. broj

1939. Predsednik GO SSRN 1940. Šef k on .unut p u red

1941. Pred s . pšti kupšne o

1949. Topilac čelika

1958. KV r dree 1945. k Radni

1951. nik Službe 1959. Bravar 1945. Radnik

1953. KV dizaličar 1949. Direktor 1950. Novinar

veze

11. Kojaše vić Vidaka Predra g 1957. Metalo struga r 1943. Politički radnik 1944. Org s . ekretar 1944. Službenik 1943. Sekretar OK SK

Zanimanje

veze

Član O .sekr O SK

Član IK CK SK CG

Član Pred .komit

Sekretar 00 SK

Član OK SK

Član CK SK CG

Sekr 00 etar SK

Član OK SK

OK Član SK Član OK SK

Član OK SK

Sekretar 00 Član OK SK Član OK SK Član OK SK Sekretar OK SK

Funkcija

Nikšić

Nikšić Tivat

Titograd

Pljevlja Herceg N - ovi Cetinje

Pljevlja Kotor Bar Šavnik Titograd

Titograd Nikšić Ivangrad Bar Bijelo Polje 1940. Sekret ar Kom z a S .međ ekreta r Kom međ.Ni z a kšić

Opština

2106

Bećo Džemanović Šahma 36. rić Veliza Blaža Škerov 37.

Drago Jagoša Stojović 34. Ibrahima Sujuldžić 35.

Dragica Milete Simonović 32. MilivojeTodora Stijović 33.

Budislav Vasa Šoškić 38. Jeremije Mitra Varezić 39. Sreten Luke Vujović 40. Vujadin Marka Vujović 41. Milan Draga Vukasović 42. 43. Vasilije Žarković Katarina Milorad Milića Žurić 44.

Zehbija

-Mića

Hodo

Ilija Đura Rađenović 29. Vojka 30. Pavla Raičević Šaućeta Resulbegović 31.

IT'S E P I REZIM IME

Član SKJ

Red. broj

1956. -tkalja Radnica

Metalostrugar 1957. SSRN o . dbora pš Pred 1956. veća I . zvršnog Potpred 1942. Gore Crne SR radnik Politički 1943. Službenik 1944. 1948. Upravnik pogona radnik Politički 1946. SSJ RV Predsednik 1942.

SK CK ekretar s .Org 1941.

o kup . pštine s Potpred 1946. zavoda Upravnik 1948.

SK OK Sekretar 1946.

Direktor 1944.

Pravni 1951. k

Zanimanje

SK O O .sek Zamjn .Električar om k Pred član ombinatu k u 1957.

CG SK CK IK Član SK OK Član om . red k P Sek SK O . K Sek CG SK CK IK Član

SK 00 ar Sekret SK OK član CG SK CK IK Član

CG SK CK IK Član

SK OK Sekretar

SK OK Član

SK OK Član SK OK Član

SK OK Član

Funkcija

Titograd Mojkovac

Ivangrad Plužine Titograd Cetinje Polje Bijelo

Pljevlja Plav Titograd

Ivangrad Danilovgrad

Ulcinj Kolašin

Budva Nikšić

Opština

2107

Ostović 11. Đure Milan Stjepana Puž 12. Ankica Radičević 13. Milana Evica Radojčević 14. Jelica Sime Salajac 15. Stjepana Valent Stjepana Sedjak 16. Slavko Šogorić 17. Ivana Pavao

Filipović 4. Ivana Andrija Grubić 5. Nikole Drago Mato Antuna Krpan 6. Mihaljević 7. Milorad Save Mikšić 8. Petra Nikola Nikola Jove Miljanić 9. Miljanović Marinka 10.

3. Druž inec Drag utina

Brezina 1. Franje Vilko Crnobrnja 2. Svete Bogdan

Srez BJELOVA R

Vladimir

Trivko

P I REZIME IME

Član SKJ

Red . broj

1956. radnik Zemljo 1957. autome VK haničar 1950. a Radnic 1951. a Radnic 1943. ki Politič radnik 1960. radnik KV 1945. .Sek S K SK 1945. r .Prosvj adniket

1958. Otpremnik robe 1961. Zemljoradni k 1942. Pred S . res s kupštine 1959. Traktorista 1947. Sekretar SK OK 1942. Službenik

Pravnik 1954.

1956. Mašinbravar 1941. sek P .Gen. redsjednika Republike

HRVATSKA SR

Zanimanje

Član SK Član SKH CK Član OK SK Sek . K S SK Sek .OK SK

Član SK OK Član OK SK Član 0 .sekr 0 SK

SK OK Član Član SK Član TK SK Sekretar OK SK

SK Član

Član OK SK

Funkcija

Čazma — B jelovar Koprivnica Garešnica Čazma Bjelovar Koprivnica Koprivnica Čazma Bjelovar Đurđevac

Bjelovar Križevci Grubeišno Polj Virovitica Virovitica Virovitica Pakrac

Vrbovec Daruvar

Opština

2108

Anđelko

Mile Zdravka 20. Drvodelić Rudolf 21. Nikole Dubravčić Marka Nikola 22. Fuštar Jandre Mara 23. Grba Mato Franje Kasun 24. Korać 25. Đure Bogdan Ljubica Teodora Krasulja 26. 27. Mile Dušana Maćešić 28. Pero Rade Malobarić Dobroslav Marka 29. Maras Maravić 30. Bože Dragan 31. Rade Mila Milanović 32. Nikola Steve Petrović Počuča 33. Mile Bogdan 34. Kata Nikole Pocrnić Duro Mile Prica 35. Janko Franje Priselac 36. Dušana Radovinović 37.

Srez KARLOVAC

Julijusa Vinkler 18. Stjepan 19. Viktor Vinko Voborski

LAYS IME IPREZIME

Član SKJ

Red . broj

Službenik 1943. -e OPZ Upravnik 1948. O s .Pred kupštine pćin 1943. Radnica 1960. 1946. Zemljoradni k SK OK 1946. Sekretar 1957. VK pivarac 1958. Radnik Tehničar 1958. SK OK 1949. Sekretar SK OK Sekretar 1952. Student 1962. 1948. -e OPZ Upravitelj 1946. Radnik 1956. Direktor

1959. Tkalja Profesor 1943.

Stolar 1956. Radnik 1958.

Zanimanje

Član SK OK

Član SK OK Sekretar SK OK SK SK Član SK OK Član

SK O .O sek Zamjen Član SK OK Član SK TK Član SK OK Sekretar SK OK SK OK Član

OK SK s član kupštine O .Pred pćin 1941.

SK Član

Funkcija

Titova Korenica Karlovac Slunj Karlovac Otočac Vrbovsko Lapac Donji Gračac Gospić Gospić O . K kom Rev. Član Korenica Titova SK Karlovac Karlovac

Resa a Dug Resa Duga Vojnić Ogulin Res Dugaa

Pakrac Daruvar

Opština

2109

Cilika

Smiljka

Kovač Simeona 53. Vlado

49. Čordaš Stjepa na Franjo 50. Filako Ivana vić Marija n 51. Ivošev ić Ilije Gojko 52. Keršov O- rlić an August a

45. Babić Josipa Josip Petar 46. Andrije Bogdanović Jure Buljan 47. Ivan Danila Cvetojević 48.

OSIJEK Srez

Salopek 40. Nikole Dragutin Sekulić 41. Mila Mića 42. Skendžić Petra Vasilije Nada Nikole Tepšić 43. Uzelac 44. Ilije Milan

Rodić 38. Uroša Pero

P I REZIME IME

Član SKJ

Red. broj

Lekar 1948. 1961. Mehaničar

1954. VKV gumarska radnica 1953. VKV mašinbravar Traktorista 1958. 1943. Službenik

1953. er Inženj Zemljoradnik 1944. 1952. Mašinbravar

Jugoslavije 1954. Sekretar OK SK 1945. Zemljoradni k radnik Politički 1941. 1961. Učenica Mašinbravar 1951.

1949. Tehnički direktor

Zanimanje

Sekretar SK 00

TK Član SK SK OK Član SK OK Član

Član SK SK

Sekretar TK SK

Sekretar SK OK Sekretar SK 00 SKH CK Član

SK OK Član Rukavina 39. Paje Milan 1943. -Š ain Predsed S ind i nd .ir ud CK Č lan SKH

Funkcija

Slavon .Požega Slavonski Brod

Slavon P . ožega Vukovar

Vukovar Osijek Đakovo Gradiška Nova

Našice

Ogulin Gospić Otočac Karlovac Gračac

Vrginmost Karlovac

Opština

2110

Ignjac

Dobrica

Prodanić 69. Gojko Jove Andrija Ivan 70. Radojčić Stjepan 71. Ivana Rajković Ignac Bolte Saćer 72. Luka Tome Samardžija 73.

Danica Petar Mudrić 62. Jovanka Dane Nešić 63. Elza Julijusa Novaković 64. Marija Sime Padrov 65. Rade Đure Pavlović 66. Pintarić 67. Andrije Drago 68. Podhraški Dragutina

Savo Rade 56. Kusturić Mirko Ignjata Lacković 57. Dana Petra Lazarević 58. Dušan Steve Lukić 59. Tomo Karla Miloknoja 60. Milan Mato Mišković 61.

Milorad Ilije Kukić 54. Stanka Kuprešanin 55.

P I REZIME IME

Član SKJ

Red . broj

1951. Strojovođa K Pred otar s kupšt .1944. m metalo - odelar 1959. VKV skupšt .O Pred 1941. pćin Poslovođa 1957. Tehničar 1948.

Nastavnik 1948. Službenik 1942. SK Sekretar 1943. zubar Viši 1944. Službenik 1945. .prelac tekstil VKV 1954. Veća Izvršnog Član 1940. Sabora keksa radnica KV 1960. . gronomije Inž 1948. a radnica PK 1948. 1958. Učitelj 1943. Elektroinžen jer tehničar Strojarski 1962.

radnik Politički 1955.

Zanimanje

SK OK Član

SK .OO sek Član

Član .komiteta Kot Sekretar SK TK

SK TK Član

SK OK Član SK Sekretar OO

Član SK TK

SK Sekretar TK SKH CK Član IK

SK 00 Sekretar SK OK Član Član SKH CK IK Član SK OK

Funkcija

Vinkovci Osijek Osijek Brod Slavonski Beli Manastir Slavonski Brod

Osijek Vinkovci Nova Gradiška Beli Manastir Županja Našice

. latina S Podrav Osijek Vukovar Osijek Đakovo Osijek Slavon .Brod

Vinkovci

Opština

2111

Rade Petra Šušnjar 75. 76. Šimunović Stjepana

PULA Srez

Lina Maria Basarić 86. Bratulić 87. Petra Josip Belli 88. Luiggija Luiggi Benčić 89. Josipa Miljenko

Ivan Ivana Taner 77. Milan Dušana Teslić 78. Petar Marka Vidović 79. Miloša Vinković 80. Bogdanka Josipa Vlastelić 81. Vlado Stojan Petra Vukadinović 82. Zlatić 83. Josipa Stjepan Ljubiše Zulić 84. Lazo Živanović 85. Petra Vojin

Stjepan

IME IPREZIME

Član SKJ

Red. broj

TK

1945. Direktor p red .kom 1947. Traktorista 1944. Direktor

Radnica 1958.

1948. Kontrolor alatničar emajler radnik 1959. VKV poslovođa Ribarski 1948. 1943. Inž a . gronomije 1947. SK OK Sekretar radnik 1944. kožarski KV

radnik 1961. KV mesar 1947. SK OK Sekretar 1951. bravar VKV

Tehničar 1950.

Stanimirović Žike 74. Strojar 1952. Milun

Zanimanje

SK OK Član Član SK OK Član .00 sekret Član SK OK

OK Član SK

SK OK Član iKK OK Član SK

SKH K iO TK Član iOK TK Član SK

Član SKH OK SK OK Sekretar TK Sekretar SK OK član papirničar -radnik VKV 1958.

Funkcija

Labin Poreč Umag Pazin

Valpovo . ožega Sl P O . rahovica Slav Osijek Vukovar Osijek

Slatina Podravska Vinkovci Gradiška Nova Valpovo

Miholjac Donji

Manastir Beli povjereništva Sekretar

Opština

2112

101. Biserka Ivana Brusić Erčić 102. Stanka Mirjana Ilija Ivana Grganović 103. 104. Zvonko Ivana Gušić Drago Franje Haramija 105. Danko Petra Jurišić 106. Zvonko Josipa 107. Kalanj Slavica 108. Josipa Kalčić

Srez RIJEKA

Bruno Aleksije Cotić 90. 91. Josip Josipa Černjul Šimo Šime Čupić 92. Anica Rudolfa Jedrejčić 93. Jakova Vlado 94. Juričić Savo Đure 95. Ljubojević 96. Viktor Antuna Kirac Ahmeta Nalić 97. Nuhdija Antun Ivana Putinja 98. 99. Dušan Pavla Rakovac Josipa Smoković 100. Leo

P I REZIME IME S

1957. Službenik 1944. Domaćica radnik Lučki 1959. 1944. SK OK Sekretar Kotar .s kup Predsed 1942. Mehaničar 1951. 1945. Pred O pć s . kupšt radnica 1944. KV

O SSRN 1960. . O Pred SK 1944. OK Sekretar radnik 1947. Politički 1947. Rendgen tehničar ― S .industr zaIV Podsekr 1942. 1953. Radnica 1947. Radnik električar 1956. kopač KV rudar ―― SK OK Sekretar 1945. OK SK 1944. Sekretar SK s KK 1945. . ekretar Org

Zanimanje

Član .OO sekret SK Član SK TK Sekretar SK OK Član SK KK Član SK KK SK Član ičlK OK .K

SK OK Član

. O sek Član O SK Sekretar SK TK .00 sekret Član SK OK Sekretar SK OK Sekretar

OK Član SK Sekretar SK OK OK Sekretar kom Član .M ed

Funkcija

Opatija

Rijeka Rijeka Rijeka Rab Rijeka Rijeka

Buzet Labin Rovinj centra Pula Pula Pula Pula Labin Umag Pula Pula SK KK s . ekretar Org

Krk Crikvenica

Opština

2113

P I REZIME IME

Zanimanje Funkcija

odeljenja Rukovodilac 1950. Marko Mate Komadina 109. SK OK Član 1958. Mehaničar Dušan Cvete Konatar 110. C .Predsed sindik O 1943. Josip Josipa Krpan 111. Član SK OK Tehničar 1949. Josip Šime Matak 112. p tvor Sekr ov .S K 1952. D Radnik u IP Mirko Julke Malnar 113. SK Član KK 1958. Student Đurđa Nikole Matić 114. Sekr .TK Kalilac 1949. Josip Nikole Milković 115. K S . om k pred Član Upravitelj 1952. stroja Ivan Vicka Mladinov 116. SK OK Sekretar 1944. SK OK Sekretar Vlado Andrije Miloš 117. SK OO Sekretar 1959. Dak Ankica Marka Pavelić 118. 1948. Pred Član SK OK s O kupštine pć . Ivan Matije Pleše 119. SK Član .KK sekret -a SUP BB Načelnik 1944. Dušan Franje Rapotec 120. . inž Ante Sapunar 121. SK KK Član univerziteta Profesor 1943. Zorislav .Selaković inž Marka 122. Član SK OK 1951. Inženjer Marko SK OK 1946. Elektromehaničar Član 123. Tomo Luke Stilin Član .OO sekret SK Vinko 1958. Lekar dr Mate Samanić 124. Venceslava Togunjac 125. SK OK Sekretar 1946. Ekonomist Vlado Član .OO sekret SK Službenik 1960. 126. Branko Vilka Tudor Petar 1951. Mašinbravar 127. Tome Vukelić

Član SKJ

Red . broj

Senj Pag -

Rijeka

Rijeka Rijeka Rijeka

Rijeka

Rijeka

Rijeka Rijeka Rijeka Opatija Pijeka

Rijeka Rijeka Rijeka Lošinj

Krk Crikvenica

Čabar Delnice

Delnice Č -abar

Opština

2114

131. Pero Antuna Djetelić Milan Stjepana Filipović 132. Nevenka Oskara Frangen 133. 134. Đurđa Stanka Gazibara 135. Kačar Petra Draga 136. Dragutin Josipa Kadvolt Duro Jovana Kladarin 137. 138. Dušan Dragana Kovačević Milan Stanka Kraljević 139. Vuje Marinković 140. Rade 141. -Mamula Matić Mihaila

Nikola Stanka Bakić 128. Sime Pavao 129. Bjelajac Dragutin 130. Milana Desput

142. Duro Milana Metikoš Steve Petrić 143. Marijan 144. Jovana Stamenić Dimitrije 145. Miško Vladimira Tkalec 146. Čedomir Dušana Vukić

Nevenka

Srez SISAK

IME IPREZIME

Član SKJ

Red . broj

k .C SKJ om K 1944. Ideol Sek s .r veučil Rukovod ad 1948.

.Krekid Pred S od (p 1939.

Stolar 1955. Ekonomist 1947. Nastavnik 1951.

1944. Inženjer 1948. radnik Zemljo Mašinb 1957. ravar

Službenik 1947. 1963. Radnica Tehničar 1952. Mašinbravar 1950. 1939. radnik Politički Tehničar 1957. Radnik 1960. Službenik 1943.

). 941-1944 1 Skupšt

Kemičar 1962. 1945. Inženjer

Zanimanje

iTK OK Član SK

SK OK Član

SK 00 Sekretar

SK OK Član

Član SK OK .aktiva Sek SK

Član SK Član SKH CK

Član SK SK TK Član

Član SK OK SK KK Član

Funkcija

Dvor

Ivanićgrad Kostajnica

Kutina Glina Ivanićgrad

Sisak Petrinja Petrinja Sisak Sisak Kutina Glina Dvor Sisak Novska

Sisak Sisak Sisak

Opština

2115

Mihovila Baće 147. Maksimilijan Jozo Mate Barbir 148. Ante Petra Barišić 149. Ante Josipa Baždarić 150. Živko Ilije Bezbradica 151. Dujo Filipa Bošnjak 152. Anka Jerolima Brčić 153. Stana Grge Burazer 154. Tomislav Petra Buško 155. Marin Marina Cetinić 156. Dušan Jovana Crnčević 157. Robert Ivana Didov 158. Vesela Vicka Dumanić 159. Ivo Petra Duplančić 160. Eškinja 161. Marka Tatjana Stanko Paške Ferić 162. Stanko Mate Fržop 163. Ana Josipa Jadrijević 164. Stipe Ivana Jajac 165. Luiđa Miška Juras 166.

Srez SPLIT

OY S P I REZIME IME

Član SKJ

Red. broj

radnik Politički 1934. k 1942. Zemljoradni Radnik 1952. Mašinbravar 1959. Službenik 1960. radnik KV 1945. radnica Tekstilna 1945. Profesor 1955. SK OK Sekretar 1946. .Savezni saob za sek 1936. SK OK Sekretar 1942. SK OK Sekretar 1950. Radnica 1945. Tokar 1948. Službenik 1945. SK s , ekretar Org 1945. Radnik 1951. 1959. tokar VK 1953. Radnica 1946. Predsednik s . kup ,Op

Zanimanje

SK OK Član SK K S .sek Org SK OK Član Član SK OK Član SK TK Član SK OK

SK OK Sekretar SKH CK Član SK OK Sekretar SK OK Sekretar

SK OK Sekretar

Član SKH CK Član SK OK OK SKH Član

Funkcija

Dubrovnik Vrgorac Drniš Zadar Šibenik Sinj Zadar Šibenik Dubrovnik Korčula Split Zadar Split Split O -brovac Biograd Split Šibenik Šibenik Sinj Metković

Opština

2116 216

Ivana Letilović 179. Bogoslav 180. Nikola Đure Ležajić Petra Marić 181. Čedo -Nikolić Maksan 182. Boža Filomena Lovre Periša 183. Branko Dunka Periša 184. Paško Mara Jože Petković 185. Rudolfa Pezi 186. Mile Pušić 187. Pero Vlaha

Ivan Jakova Jukić 167. Andrije Katušić 168. Marijan 169. Kovač Nike Vjeko Kovačević Ante 170. Vinko Petra Kozlica 171. Milan Kožul 172. Vinko Jose 173. Krstinić Mirjana Krstulović 174. Andrije Ante Krstulović 175. Marina Ante 176. Kusanović Ante Veljko Kuzmanić 177. Anka Nikole Josipa Laća 178. Ivan

IME IPREZIME

Član SKJ

Red . broj

Član SK OK .OK Sek SK .00 Sekret SK Član SK . O sek Član O SK

Pred 1941. Saveza .0 0 boraca 1945. Sekretar SK OK Službenik 1948. 1943. Lekar 1947. radnik Zemljo

SK OK Član

SK .O sek Član O .OO sek Član SK .O0 sek Član SK

SK OK Član

Sekretar SK OK Sek vkiš .š kole om Član SK OK Član SK TK

Funkcija

Direktor 1941. Sekretar 1944. SK OK Student 1960. 1947. Pred O pć s . kupštine 1958. kotlar VK 1943. Direktor 1943. Državni podsekretar 1948. Bojadisar 1950. Vrtlar -mašinista Tipo 1959. 1945. er Inženj .komiIdeol Sekretar 1940. SKJ CK sije Kormilar 1948. Kovač 1958. Sekretar 1961. .O K SO Radnica 1945.

Zanimanje

Zadar Šibenik Šibenik Split Dubrovnik

Benkovac Knin Dubrovnik

Split

Split Omiš Split Hvar Trogir Zadar Split Split Split Split Split Knin

Opština

2117

P I REZIME IME

Gašpara Mesec 201. Stjepan Novak Alekse 202. Stjepan Ivana Stjepan 203. Petričević Romih 204. Ljubica Ivana 205. Siladi Andrije Josip

Ruža 197. Josipa Bartolec Andrija Ivana Besten 198. Josipa Cifrek 199. Stjepan Ivić 200. Stjepan Đure

196. Bel Dure Ignac

N VARAŽDI Srez

Jerko Grge Radmilović 188. Mirko Boška Sinobad 189. Niko Pere Sukovez 190. Marinko Ante Špika 191. Marko Marka Turić 192. Milorad Ante Viskić 193. Ljubomir Ivana Vrdoljak 194. Ljubo Matin Vučičić 195.

Član SKJ

Red. broj

OK 1946. Sekretar SK OK Sekretar 1943. Modelstolar 1956. 1957. Učitelj Kadrov Pred 1941. .k om -CK SKH 1958. mina Palioc tehničar 1950. Hemijski SK OK Sekretar 1946. 1958. radnica PK 1956. Agronom

OK Član

s Okupštine Pred .1947. pć Elektromehaničar 1960. SK Sekretar OK 1945. 1941. Penzioner 1946. radnik Politički B .Pos 1945. prodograd oduz Direktor 1944.

1937. Sudija

Zanimanje

SK OO Sekretar TK Sekretar Sekretar SK OK

OK Sekretar Sekretar OK Sekretar TK SK OK Član SKH Član CK IK

SK Sekretar OK SK iO Sek . K Čl Rev. .O kom K

Član SK SK Član OK Sekretar SK OK

Funkcija

Ivanec Čakovec Ludbreg Varaždin Čakovec

Čakovec Varaždin Varaždin Marof Novi Čakovec

Brač Knin Metković Trogir Imotski Makarska Split Solin

Opština

2118

Savka

213. Blažević Ivana Ljubica 214. Božić Tome Drago Chiabudini 215. Roman Mirko Blaža Čačić 216. Tomo Dabčević 217. K ućar Ante

218. Detoni Vilim Marijan Mato Ante Damjanović 219. Deri 220. Pavica Josip Martin Martina Fakin 221. Franje Glavan 222. Milka

Tomislav

210. Milan Ivana Audić Nada Mirka Babić 211. 212. Badovinac Danijela

ZAGREB Srez

206. Simić Tome Marija Vinka Sraka 207. Viktor 208. Ivan Ivana Šebalj Stjepana Turza 209. Jolanka

IPREZIME IME

Član SKJ

Red. broj

1942. Akadem s-. likar p rofesor t . ehničar Građ 1951. 1955. Inženjer hemije 1949. Strojobrava r 1950. radnica PK

1945. or Profes gimnaz ije 1943. Org sek SKH G K .Zgb VK 1951. mehani TT čar Tehnič -l1948. ivac ar Ek Profes 1943. .f akul or

Alatničar 1953. 1959. Rukov . mene od s Predsednik 1951. SOJ CK

1958. Radnica Mašinstolar 1959. Ekonomist 1961. Ekonomist 1957.

Zanimanje

Sek .Član O iO K Sekretar TK Sekretar i.TK O

Sekret .kom TT S K Sekretar SK TK IK Član SKH CK

Član iO TK K T K . ekret s Org

Sekretar TK sekret Čl .O K Član OK

Funkcija

Zagreb Centar Medveščak Trnje Remetinec Trešnjevka

Medveščak Org s .G ek K Zgb.Zagreb SKH Zagreb Centar Trnje Univerzitet

Medveščak Črnomerac Črnomerac

Ivanec Varaždin Varaždin Čakovec

Opština

29 VIII kongres , III

2119

Milan 237. Teodora Krajnović 238. Milan Josipa Kralj Miroslava 239. Krleža Miroslav -Rajnović Krmeli 240. Đure Biserka Neda Tome Krmpotić 241. Lela Miloša Kumpar 242.

Stanka

Stevo Steve 225. Jakovina Andrija Andrije Juhović 226. Andrije Jukić 227. Josip Juričan 228. Josipa Mijo Ivan Bože Jurković 229. Halusije Bečir 230. Kadić Nikola Mile Karakaš 231. Mate Kokolić 232. Juraj Ivanka Nikole Konjević 233. Borivoj 234. Rikarda Kosina Franje Kovač 235. Alojz 236. dr Antuna Kovačić

Ivan Ivana Gorjan 223.

IME IPREZIME

Član SKJ

Red. broj

1944. Novinar 1942. Učiteljica

botl poslov Šef 1948. .k rod

1950. hemije Inženjer Strojarski 1944. inženjer 1919. Književnik

Keramičar 1958. .G K om ad K K Pred 1948. Vladimir Ivana Gustinčić 224. radnik VK 1950. SK OK Sekretar 1942. 1947. Inženjer 1952. Strojobrava r Tehn .fakul 1945. Prof. 1946. OK Sekretar 1952. Optičar 1952. radnik Tekstilni Radnica 1950. konstruk .1961. grupe Ruk Bravar 1951. Lekar 1946.

Zanimanje

Član ičlK TK .O

Član SK TK

Član iO TK K .00 Sekret iO K CK Član SKH

Sekretar TK

SK OK Sekretar Član GK Zagreb SK OK Član Univer k om .Član SK OK Sekretar TK s Org . ekretar Član OK

Član SK GK Član SK GK

Funkcija

Trnje Zagreb Centar -

Peščenica

Trnje Medveščak Centar Zagreb

Zaprešić Peščenica Medveščak Trnje Maksimir Trnje Univerzitet Črnomerac Peščenica Stubica Donja Medveščak Črnomerac Trnje Medveščak

Opština

2120 2100

Živorad

Stanko Rada Pekeč 255. Gajo Branka Petrović 256. Pero Ivana Pirker 257. Rudolf Slavka Plukavec 258. Darinka Franje Puškarić 259. Jakov Ive Sirotković 260. Dmitra Suzić 261. Mihajlo Šime Tome Šimatović 262. Šket 263. Alojza Marijan Josip Ignaca Špiljak 264.

Zvonko Ljube Letica 244. Božica Josipa Mak 245. Josip Ivana Manolić 246. Alojz Slavka Martinić 247. Stjepan Stjepana Meašič 248. Milica Bože 249. Obradović 250. Ivo Franje Radovan Zvonko Julijusa 251. Palec Rifat Uzeira Pašić 252. Judita Karla Paulić 253. Pavlović Momčila 254.

GINING P I REZIME IME

Član

Red . broj

1952. univer Sek k .Z gb om profesor Vanredni 1945. Z .s gb Pred Gkup rad 1945. Inženjer rudarstva 1951. Sekretar OK 1941. S Direk 1943. av plan .z a av 1948. Strojobravar radnik 1957. Filmski 1948. Inž a . gronomije 1951. Strojostaklar

Student 1958.

agreb .SUP Z Načelnik 1939. kaone t edin .r j ad Ruk 1951. Elektrotehničar 1963. Ekonomist 1949. - rofesor Lekar 1945. p - okar t Radnik 1948. Ekonomist 1943. tehničar Grafički 1948.

Novinar 1942. Skladištar 1945.

rudarstva Inženjer 1948. Vladimir Andrije Lemić 243.

Zanimanje

SK iOK TK Član

SK Član OK

Sekretar SK OK

Sekretar O0 ičUlK .G Sek k GK . om Ideol Član K G .Člekret s Član SK OK OK Sekretar

TK Član

SK Sekret .OK Član SK OK Sekretar TK

SK OK Član Član GK Zgb .

Funkcija

Univerzitet Univerzitet Univerzitet Trešnjevka Bistrica Zlatar C -entar Zagreb Medveščak Peščenica Zagreb Centar Selo Dugo Krapina

Centar Zagreb Centar Zagreb Črnomerac Zagreb Centar Zabok Sesvete Trešnjevka Črnomerac Samobor C -entar Zagreb Maksimir

Opština

2121

P I REZIME IME

BITOLA Srez

Džajkovski 2. Mitrev Risto

265. Šuba Mark a Veljšić ko 266. Šubi Mati ć Ivanje 267. Trbo vić Mane Drag an 268. Vern Radoić vana Olga Vida 269. lin Stje pana pan 270. ović Vink Edua Vili mrda 271. Vran Stjeić Antu pana n 272. pić Vugr Đure Josi 273. pije Vuk Andr Josi 274. feld Zien Petr Mari ajan 275. utin Zmiš Mije a Drag Živi 276. čnja Slav Božo ka k 277. na Žvan Antu n

Član SKJ

Red. broj

Arnaudoska 1. Todeva Vera 1945. Knjigovođa 1945. Sekretar OK

Sekretar OK SK

Sekretar TK

Org sekret .O K

Funkcija

Sekretar TK Član OK SK Sekretar OK Sekretar OK 0l0 .ičSek O K Sek O .čiT lK Član .sekret G K

Član OK Sekretar OK

MAKEDONIJA SR

.Sekretar Org 1954. OK 1955. Glumac Radnik 1949. Student 1958. 1944. Sekretar OK SK 1948. Kovino t - okar 1949. Poslovođa pogona 1945. Šef proizvodnje OPZ 1948. Sekretar SK OK 1951. Sekretar OK 1963. Zemljoradnik 1950. Elektromehaničar 1946. Pred k om G .Ideol K

Zanimanje

Prilep Moriovo

Maksimir Zagreb C -entar Centar Univerzitet Jasrebar Trešnjevka Črnomerac Velika .Gor Remetinec Peščenica Zelina Trešnjevka Univerzitet

Opština

2122

Stojan

Dimče Borisov Nastevski 8. Mito Dimov Pejovski 9. Marija Lazara Sotirovski 10. Stefanov Stankovski 11.

Branko Sotirov Ilioski 4. Dončo Ristev Jovanovski 5. Tome Veljanov Kostovski 6. Kice Stojan Najdovski 7.

VO KUMANO Srez Nada Đorđi Anastasova 15. Jakimov i Karanfilovsk 16.

a Aleksandrov Vutičova 14.

Risto Jovana le Trajču 12. Gerasiimov Trpesk 13.

Jordanka

Velimir

Boško

Hristo

Jordanov Grabuloski 3.

ey S P I REZIME IME

Član SKJ

Red. broj

Hisar Demir

OK Sekretar

Kumanovo Kratovo

iBistrica Dihovo

Dolneni

OK Sekretar

radnik Politički 1958.

OK Član

Kukurečani Kruševo

Krivogaštani i Topolčani Bitola Bitola Bitola

Bitola

Prilep

Prilep

Opština

SKM CK IK Član FK Sekretar

Sekretar FK Sekretar OK

OK Sekretar Član OK OK Član K S .sek Org

0 . 0 sek Član

Funkcija

radnik Politički 1943. radnik Duvaņski 1951.

Predradnik 1960. radnik Politički 1950.

1959. Učitelj

Lekar 1951.

k .u uk rožari Tehn 1955. radnik Politički 1951.

radnik Politički 1955. . ehničar t Poljopriv 1945. tehničar Mašinski 1958. ad .-pol r Društveno 1948.

tehničar Mašinski 1961.

Zanimanje

21232123

Marika

Nikola

Murgašanski Anastasa 17.

29. Nikolova Topuzova

21. Arsosk Milev ir Stojmi Fejza Refata 22. Rahma n Grozdaanoski 23. Simon

Teodosov Stojanovski 19.

Sulejmani 18. Redžepa

Srez OHRID

Voislav

Sejfedin

Mihajlo

P I REZIME IME

Član SKJ

Red. broj

1946. Politički radnik

1959. Službenik

OK Sekretar 1951. Gurčinoski 24. Vasilev Živko Radnik 1949. Jovkovski 25. Vasilija Jovko Politički 1943. radnik Kočoska 26. Stefana Katerina 1959. Nastavnik 27. Nedanoski Pandev Boris 1958. Inženjer agronomije Tanovski 28. Hristov Krume 1944. Direktor

1950. Učitelj

Veličkovski 20. Nasev Stevčo Profesor 1955.

1946. Politički radnik

1956. Profesor

1941. Direktor

Zanimanje

Kičevo

Član OK

Ohrid

Makedonski Brod

P . alanka Kr

Kumanovo

Kumanovo

Kumanovo

Opština

Sekretar OK Ohrid Sekretar FK Kičevo Sekretar Sres k Ohrid . omž Član OK Struga Org .sekretar OK Resen Član Sres k S . om K Resen

Sekretar OK Član OK

OK s . ekretar Org

Sekretar OK

OK Član

Funkcija

2124

Đorde

Dimitar

Gorica

Ljubica

Anastas

Milorad

Ramadana Baudin 30. Velica

40. Trajče Petre Filipovski Simo Gavrilov Ivanovski 41.

Stefanov Filipovski 39.

Pavle Angela Davkov 36. Ilijev Živko Danevski 37. Jovana Dimitrovski 38.

Đorđa Bošnjakovska 35.

Petre 34. Atanaskova

Klime 33. Arnaudovski

Nikole lovski Aposto 32.

SKOPJE Srez

Bekir Nazmi Žuta 31.

P I REZIME IME

Član SKJ

Red. broj

1949. VKV jamski kopač

Službenik 1946. radnik Politički 1945.

1948. Profesor

radnik 1947. Politički 1944. Službenik 1947. Pečatorezac

Radnica 1948.

1945. Profesor

1944. Inženjer

1947. Učitelj Službenik 1960.

Zanimanje

SKM

Član SK OK Član kom Org .C K

SKM CK IK Član .OO sek SK Član SK OK Član

SK OK Član

Sekretar SK FK

OK .sekretar Org OK s . ekretar Org

Funkcija

Petrov Dorče

Kale Kisela Voda

Univerzitet

Kisela Voda Skopje Idadija

Kisela Voda

Idadija

Voda Kisela

Debar Struga

Opština

2125

Sotirovski 51. Mine Boge Todorka Nikole Spasova 52. Danilo Slave Spasovski 53. 54. Mirko Zaharija Tanevski 55. Ferih Iljaza Veljanović Radomira Vučičević 56.

50. Milana Serafinova

Jovan Nikole Jurukovski 42. Mito Goše 43. Micajkov Dževdet Avdi Mustafa 44. 45. Nikola Borisa Nikolov Spase Palčevski 46. Isailo Jovan Vladimira Pešić 47. Vlado Trajana Popovski 48. Kemal Kasuma Sejfula 49.

TETOVO Srez Dimitrijevsk 57. Stojče i Dragoljub

Milan

Marija

IME IPREZIME

Član SKJ

Red . broj

Funkcija

1946. Inženjer

1949. Inženjer

1945. Inženjer 1944. Sekretar OK radnic KV 1955. a stolar VKV 1948. Radnik 1946. 1952. Nastavnik

Član SK OK

SK OO Sekretar SK OK Sekretar SK OK Član

Član SK OK SKM CK IK Član radnik Politički 1941. Sekretar SK OK OK Sekretar 1958. 1961. Inženjer Sekretar SK OK OK Sekretar 1946. SK Sekretar OK OK Sekretar 1945. SK UK Član radnik Politički 1959. Potpredsednik Izvršnog 1941. SKM CK Član veća Lekar 1950.

Zanimanje

Tearce

Idadija

Idadija Saat Kula Saat Kula Idadija Kula Saat Kale

Idadija Idadija Dorrov če Pet Petrovac Dračevo Voda Kisela Univerzitet Kale

Opština

2126

Dimitar

Dorde Mine Minov 70.

Borisov Madžunkov 68.

Nikola Petrov Apostolov 65. Hadživasilev 66. Kiro 67. Dimče Todora Kozarov

VELES TITOV Srez

Idriz Hamdije Idrizi 59. 60. Elisije Todora Popovski Ramadani Kaplana 61. Akif Lenče Dame Spirovska 62. 63. Simo Sofre Trifunoski Azim Osmana Zulfićari 64.

KINS IPREZIME IME

Član SKJ

Red. broj

Markovski Borisa 69. Ande Mašinbravar 1956. 1949. Upravnik ZZ SK OK Sekretar 1956. Tihomir Petra Najdovski 71. SK OK Sekretar 1948. Aleksandar Tasev Roglev 72. radnik Camuran Politički 1944. 73. Sejfedina Tahir

1960. strugar KV metalo

SK OK Sekretar 1957. Direktor 1943. VSPN 1950. .sekretar Org SK

SK .OK Sekr Član SK SKM CK Član

SK Član

Član SK OK

K .S sek Org

Sekretar SK OK

SK OK Sekretar SKM CK Član OK Član SK SK FK Član .O0 sek Član SK Član SK

SKM CK Član

Abedinov Golja 58. 1945. Bajram poslanik Savezni Sekretar 1948. SK OK 1956. radnik Politički Službenik 1948. Tekstilna 1949. radnica Stolar 1952. 1948. Pred S skup . reske

Funkcija

Zanimanje

T. Veles Bogdanci Veles T. Kavadarci Čaška Veles T. Bogom .

Valandovo -Gradsko Đevđelija

Negotino

Sarakino -Zerovjane Tetovo Tetovo Mavrovo Tetovo Gostivar Gostivar

Opština

2127

79. Slavkov Grličkov Aleksandar Mile Jakova Kolev 80. Blagoja Koštanov 81. Kiro Đorđe Tuše Markov 82. Načova 83. Voinova Marija Blagoj Stevkov Panevski 84. Rajkovski 85. Rangelov Gavrilo Dimitra Stojanovski 86. Slave Nada Riste Zahova 87.

Đorđe Filip Filipovski 77.

Kiro Dimitrov Danilov 75. Todora Filipova 76.

74. Jordana Bliznakovski

Kiro Gligorov 78.

Ljiljana

Jovan

ŠTIP Srez

INS IME IPREZIME

Član SKJ

Red. broj

SK Član Sekretar OO

1957. Rudarski radnik 1950 ,R adnica

Probištip Strumica -Vasileva

Berovo .OK Sek SK

Štip

Strumica -Vasileva Selo Novo

SK OK Sekretar 1950.

Član SKM CK IK

Radoviš

Strumica Delčevo Nikola S.

Član SK OK

Pehčevo -Radoviš Vinica Kočani Vinica

Opština

SK . ekretar s Org SK SK Član Član SK Član SK OK SK FK Član

1943. Predsednik Izvršnog

sekretar Savezni 1944. za

Član SK Član SK OK

Član SK OK

Funkcija

1945. radnik Politički 1957. SK OK Sekretar SK OK Sekretar 1948. 1961. Radnik 1953. Tehničar

SRM veća

finansije

Službenik 1960.

OK SK 1950. Sekretar 1960. Službenik

1945. radnik Politički

Zanimanje

2128

PAR KO Srez

Jožeta Anton 7. Škafar Jožica Jožeta 8. Škorjanc Vilma Antona 9. Štucin Zoran Franca 10. Žagar

Franc Matevž Ocvirk a 5. Franc Franca Simonič 6.

Jože Jožeta č Bogovi 1. Emica Janeza Kruhar 2. Pavel Pavela Kumer 3. Marince 4. Andrej

Jože Jožeta Božič 12. Štefan Štefanija Cigoj 13.

Jože Ivana Žohar 11.

CELJE Srez

IPREZIME IME

Član SKJ

Red. broj

.doma Om 1944. Upravnik General direktor .1944. Jug

kadr Kaom Pred 1944. .z

SK Sekretar 1944. SK OK Sekretar 1955.

b inv . anka 1947. Inženjer

SKS CK 1958. Radnik Tehničar 1958.

1960. Radnik

SK OK Sekretar 1949. 1961. Tehničar 1948. Tehničar 1947. SK Sekretar

SLOVENIJA SR

Zanimanje

Član SKS CK Član SK

Član SK OK

Sekretar SK OO Član SK

Sekretar SK OO Član SKS CK

Član SK SK OK Član aktiva Sekretar Sekretar SK

Funkcija

Koper N. Gorica

Velenje Mozirje -

Sevnica Brežice Celje Laško Šmarje -Šentjurc Celje Mozirje VS -Velenje Krško Žalec Celje Celje

Opština

6211 2129

IPREZIME IME

Romana

Rudi Rudolfa Bregar 30.

Edo Hinka 29. Brajnik

LJUBLJA Srez NA

Vekoslav Gvidona Vesel 25. Jože Veselič 26. Vidman 27. Terezija Marjan Jože Jožeta Vidrič 28.

Martina Martin 18. Kokalj Venceslava Kuštrin 19. Anton Kutin 20. Antona Alojz Franček Franca Mirtič 21. Karlo Jože Niklavčič 22. Remškar 23. Avgusta Tine 24. Edvarda Velikonja

17. Joža Ivana Koš

Fani Ivana Gorjup 15. Jože Antona Ingolič 16.

Gaspari 14. Majda Špira

Član SKJ

Red. broj

1944. Savez s ek polj i.za

Izvršnog Član 1946. veća

poslove SK 1945. .sekretar Org

1951. er Inženj 1948. Trg .poslovođa Radnik 1954. 1947. Radnik

šumarstvo 1945. Domaćica Pomorski tehničar 1957. Profesor 1955. 1957. Kovač 1944. Politički radnik Radnik 1957. 1944. R .Pred ep .s kupšti ne 1956. a Radnic

.SR SI Radnica 1960.

Zanimanje

Član SKS CK

sek drž Zamenik 1941. z .Č in SKS CK a lan

Član SK SK OK Član

Član SKS CK

SKS CK Član

O .O SK sek Član SK Član SK 00 Sekretar

Član SK TK . SI SK CK Član

Funkcija

Šiška

Centar

Gorica N. Piran Koper 00 Sežana SK Zam .sekretara

Koper Izola Tolmin Idrija P Koper -iran BII . istrica Gorica N. Ajdovščina

Gorica N. Postojna

Sežana

Opština

2130

35. Stane Jakoba Dornik 36. Božidar Ivana Habič 37. Vinko Jakoba Hafner

Ladislav Jakoba 33. Černivec Helena Alojza Dientl 34.

Ivan Ivana 47. Miglič Mrvar 48. Antona Marjan

40. Slavko Jakoba Hodžar 41. Ivan Janeza Jeretina Kerševan Andreje 42. Nuša Božidar Alojza Kolenc 43. Anton Avgusta Kovič 44. Kozak 45. Filipa Vidojka Stane Jožeta 46. Kranjc

38. Franc Hočevar 39. Janez Jožeta Hočevar

Gabrijela

31. Marko Franje Bulc 32. Rudolfa Čačinovič

IME IPREZIME

Član SKJ

Red . broj

1944. Pred s res .Skupštine

1961. Radnik Rudar 1950.

Docent 1945. 1955. Papirničar 1948. Službenik Radnik 1957. 1948. Inženjer Ekonomist 1942. Predavač 1948. VŠPN na

Sa Zamen 1941. s .z ek av industriju južilac Savez .t1932. av 1941. Pred O rg p s kup .. ol

1957. Rudar Tehničar 1956.

tehničar Hemijski 1959. 1960. Upravnik

1958. Student

Zanimanje

K .F sek Org Član SK OK

Član SK SK Član SK OK

Član SK UK Član SK OK .O0 Sek Član

SKS CK Član Član SKS CK

SK OK Član SK Član SKS CK Član

SK .O Sek O SK OK Član

Član kom .Fak

Funkcija

-etlika M Črnomelj -oste Litija M -Polje Univerzitet Domžale Centar udnik R V . ič Lj iška Š .Lj udnik R V . ič Lj Ljubljana -Bežigrad Trbovlje Kočevje

Moste P -olje Moste Litija -Polje Zagorje Vrhnik -ogateca L Kranj

Centar Univerzitet

Opštinía

2131 131

Olga

IME IPREZIME

64. Tone Tribušon Verbič 65. Andrej Jože Matevža Vidič 66. Angelca

Mitja Bogomira 62. Stupan Alojza -K Škerbič 63. erstein

Anton Antona Plos 53. Jelka Blaže Podbevšek 54. Alojzija Alojza Potrč 55. Anton Antona Rakovec 56. Jože Antona Slivnik 57. Jože Jožeta Smole 58. Jože Pavela Smrkar 59. Janko Janeza Sođa 60. Betka Ivana Stanovnik 61.

Janez Jakoba Perovšek 52.

Anton Martina Nedog 49. Franc Ivana Novak 50.

Član SKJ

Red. broj

veća Izvršnog Sekretar 1942.

om .Or k Sekretar 1948. Marjan Martina Orožen 51.

veća SSJ 1945. C .Sek en d .sin el C u sl O 1942. Pred

UK Sekretar 1957.

Službenik 1944.

Lekar 1944.

. polj za Radnik 1956. 1943. Učiteljica Negovateljica 1960. Radnik 1961. 1957. hemije Inženjer u, red Glav ".,1943. Dela 1957. Zidar Električar 1947. Službenik 1958.

SKJ CK

1949. Inženjer 1956. Inženjer

Zanimanje

SK OK Član

SK Sek .OO

Član SK OK

SK OK Član Član SK OK Član SKS CK SK OK Član

SK OK Član Sek .OO SK

Član SKS CK

TK Sekretar .00 SK Sek

Čl Ideol C .k SKS K

Funkcija

Tržič C . entar Lj Radovljica

Cerknica Ribnica Kamnik N. Mesto Loka Škofja R udnik V — Lj . ič C Lj . entar .Centar Lj Jesenice Ljubljana -Bežigrad Univerzitet Trbovlje

Trebnje Grosuplje

Kranje Ljubljana -Bežigrad Hrastnik

Opština

2132

Frida

Beno

Marica Ivana Černičič 75. 76. Jože Jerneja Dušej 77. Ferlin Mihaela Marija Janžekovič 78. Antona Ivo Ludvik Štefana Jerebic 79.

Ciril Ferda Blagotinšek 73. Leopolda Bole 74. Tone

MARIBOR Srez

Žitnik 71. Tomaža Marjan Žumar Alojza 72. Vida

Franca Brajer Žitnik 70.

Martina Vučko 67. Ignac 68. Marija Martina Zupan Zupančič Benjamina 69.

IPREZIME IME

Član SKJ

Red . broj

Potpred 1943. S rivr av .p

SRS

komore 1948. Učiteljica Radnik 1948. .radnica Tekstil 1947. rep Pot 1943. .v SSSI eća Tehničar 1952.

Student 1958.

Električar 1959. t . ehničar Tekstil 1958.

SR SI . 1959. ica Krojač

1948. .tehničar Polj 1949. .tehničar Hem .Izvršnog Potpred 1946. veća

Zanimanje

Kadunec 80. Vladimir Franca 1938. Izvršnog Član skup veća CK .Član SKSI

Član SK OK SK OK Član SKS CK Član SK OK Član

.š k Član viš kom Sr Pot p .k av om

Sekret .00 SK

Funkcija

Maribor C -entar Sl .B istrica Tabor Gradec D , ravograd Lendava -Ljutomer Maribo C -entar r

Maribor Tezno Maribor

Jesenice Kranj

C . entar Lj

Mesto N. Š .Ljiška Š .Ljiška

Opština

2133

Red.

Dragiša

Živka Antonijević 1.

BEOGRAD Srez

Miha Milana Košak 81. Tone Ivana Kropušek 82. Franc Gašpera Margon 83. Markič 84. Stane Maks Alekse Redko 85. Janez Ivana Sterniša 86. Lojzka Franca Stropnik 87. Greta Antona Škerget 88. Vinko Jakoba Štefančič 89. Franc Alojza Tušek 90.

S IME IPREZIME

1944. Direktor 2. Ljubica Leopolda Aržišnik

1948. Inženjer

SRBIJA SR

SSJ CV Sekretar 1945. SK OK Sekretar 1947. 1951. Inženjer s 1945. Okupštine .Pred p 1957. Učiteljica direktor 1958. Tehnički radnik VKV 1956.

Monter 1948.

SK s . ekretar Org 1948. SK Sekretar 1947.

Zanimanje

SK OK Član

SK Član SKS CK Član 0 .0 sek Zam SKS CK Član SK Član Član SK OK SK OK Član Sekretar SK 00 OK SK Član SK Član

Funkcija

Centar Maribor Maribor C -entar

C -entar Maribor

.Venac Sav

Murska Sobota Lenart Radgona G. Ravne na Koroškem

Palilula

Ptuj

Tabor Tezno Tabor

Opština

2134

Apostola Debeljković 13.

Radomir 7. Mite Brkić Slavko Janka 8. Buila 9. Jovo Boška Ćorić Dobrica Živojina 10. Ćosić Jovanka 11. Jovana Cuić 12. Miloša Davidović

Vladan Marka Bojanić 5. Stanislava Branković 6.

Pavla Dobrošević 16. Zvonimir Milan Radovana Dragović 17. Milojko Mihaila Drulović 18. Milica Miljka Dulović 19.

Dimitrijević 14. Goja Miroslav

Jordan

Radivoj

Vera

Smiljana

Alekse Milivoje 3. Bjeletić Vladimira 4. Bogdanović

IME IPREZIME

Član SKJ

Red. broj

SK OK 1948. Sekretar

1945. Inženjer

Student 1957. SKS K C .Idom k Pred 1941.

r metalostruga VK 1953. Jovan Dušana Dobrijević 15. SK 1952. OK Sekretar

Poslovođa 1956.

1951. Metalostrug ar

1958. Metalostrug ar 1952. Metalostrug ar 1955. Student Književnik 1941. 1947. Radnica Profesor 1929.

radnik Politički 1941. Službenik 1961.

SK Član OK 1945.

Zanimanje

MT I .k om sek Org

Član .UK sek SKS CK IK Član SKS OK Član

Pred Sek .k om Član SK GK

SKS OK Član

SKS CK Član

Član SK OK SKS CK Član

SK OK Član

SKS CK Član SK OK Član

SK Sekretar OK OK SKS Član

Funkcija

Univerzitet N. Beograd Voždovac

Vračar Čukarica

Stari Grad

Stari Grad

Zemun N. Beogra d .Venac Sav Univerzitet Zvezdara Univerzitet

.Venac Sav Palilula

Barajevo Palilula

Opština

30 VIII kongres , III

2135

Đokić 20. Pauna Borivoje Milisav Budimira Ðurić 21. 22. Slavko Glumac Marka Gnjatović 23. Draginja Mihailo Andrije Gođevac 24. Milutin Riste Grabovac 25. Milan Stevana Grubor 26. 27. Guzina Riste Vojin Hajduković 28. Srđan Ilije Kasim Huseina Husović 29. Ivošević 30. Nikole Ilija Ilić 31. Stevana Natalija 32. Milan Luke Jagodić Janić Janaćka 33. Dimitrije Čedomir Nedeljka Jeftić 34. Jovanović 35. Koste Ignjat Jovanović Milosava 36. Miraš Sime Jović 37. Mile Jovićević 38. Marka Čedomir Lovro Lovra Klajndist 39. Kljajić 40. Đure Marija

IPREZIME IME

Član SKJ

Red. broj

J uRB broda Kapetan 1945. 1940. Pom da rž s ek z in os .p

tehničar 1941. Viši 1946. Referent

SK OK Sekretar 1948. 1951. električar VK 1954. Tehničar 1951. Elektrozavarivač Mašinski 1953. poslovođa SK OK Sekretar 1948. 1945. Radnik Sekretar 1942. S A .k IV om dm Automehaničar 1958. 1949. Predsednik skup .

Lekar 1939.

sek Org .1953. SK O K

SK OK Sekretar 1943. .SUP Služ 1942. -a Rukovaoc 1943. trezora Monter 1957.

Pilot 1948.

Zanimanje

Član SK OK OK Član SK

SK OK Član Član SK OK Član SK OK SK OK Sekretar

SK GK Član

SK K O .sek Org

Član kom .Pred Član .GK Sek SK Član sek Org .G K

Funkcija

Član .SK Kom -a DSIP S Grad ktari Pred .Sekretar om

Grad Stari Zemun Sav V . enac Zvezdara Zvezdara Palilula Vračar Zemun N. Beogr ad Čukarica Surčin Zvezdara Zemun Voždovac Zemun

V . enac Sav Stari Grad Grad Stari SK Čukarica

Opština

2136

Mihajlo

Mihailo

Danica

59. Mikić Miluti na Miodr ag

57. Matić Vukad ina Filip Mihajl 58. Pavla ović

Krajnović Stevana 46. Mićo Kremović 47. Rada Vid 48. Krunić Dušana Živojin Lakića Lekić 49. Vladimir Jelica Milana Lojanica 50. 51. Lukić Jerotija Vojin Lukić 52. Milisav Krste Lukić 53. Luka Radovan Marinović 54. Cvetka Krsta Marjanović 55. Riste Predrag Marković 56. Milutina

Knežević 41. Milana Radisav Kojić Velička 42. Živadin Kondev 43. Petra Tihomir Kovačević 44. Đure Savka Kozarević 45. Božidara

IME P I REZIME

Član SKJ

Red. broj

1945. Predsednik OO SSRN

1948. Sekretar OK SK 1948. Grafički radnik

NM Pukovnik 1943. Ekonomist 1945. Potpred 1944. s kup rad .g SK OK Sekretar 1949. radnica KV 1954. 1941. Sav s ..pa ek z un os Sekret 1940. S -a SUP RS ar 1960. Student Poslov 1948. ođa 1945. er Inženj Profesor 1944.

1948. Student 1956. mehaničar VK Referent 1946. 1942. Službenik Lekar 1948.

Zanimanje

Sekretar Pred .k om

Član Kom S . K ,viš š

Član SK OK

Sekretar OK SK Član Pred .kom

Član SK UK

OK Član SK

CK Član SKS Član GK SK

Član SK GK Sekretar SK OK

Sekretar 00

Član OK SK OK Član

Funkcija

Zvezdara

Vračar Stari Grad

Univerzitet Savski Venac Stari Grad Univerzitet

Grad Stari Vračar Palilula N. Beogra d Zemun Savski Venac

Grocka Zemun .S Kom Član K DSIP -a K Grad Stari Savski Venac

Opština

2137

Stevana Milijanović 60.

Latinka

Miroslav

Milisav

74. Perovi ćina Dragut

Oskar 70. Nisima Davičo Pajević Radiše 71. Slavko 72. Pašić Radomira Najdan 73. Pečujlić Dragutina

Novaković 69. Tihomira

Božidara Milojević 61. Dragomir 62. Milosa vljevi Bogolj uba ć Slobodan } Branko Dušana Miljević 63. Milana Mišić 64. Živorad 65. Mišković Mate Josip 66. Mitrović Stojana Vidoje 67. Nešković Vidoja Branislav Nikolić 68. Milutina Miloš

Života

P I REZIME IME

Član SKJ

Red. broj

žena

1945. or Profes 1951. K .Pred društ aon a ,z kt

1945. Direk I . nst d rauka n

1949. Studen više š .pol kole t

1944. Sekretar Id .kom

1931. vnik Knjiže 1952. ođa Poslov

SKJ CK

1951. Sekretar OK SK 1942. Student VSPN 1943. Pred p s .Okupštine 1948. Politički radnik 1958. Metalostrugar

1945. Sekretar OK SK

1944. nja Načeln ik odelje

·1s944. O .Pred pštin kup

Zanimanje

Zamen ik F .sek K

Član OK SK

Član SK OK Član GK SK Član OK SK

Sekretar OK SK

Član GK SK

Član OK SK

Funkcija

Zvezdara

Stari Grad Stari Grad Stari Grad Član Id .kom SKSUniverzi C K tet

Stari Grad

Univerzitet

Voždovac Obrenovac Savski Venac Voždovac Krnjača

Zvezdara

Čukarica

Sopot

Opština

2138

Vukašin

Mladen

Stevana Savo 78. Preda Zemira Grge Ptiček 79. Dušan Pantelija 80. Puđa Danilo Filimona 81. Purić Sandre Tome Purovski 82. Vasilije Branka Radić 83. 84. Radosava Raković

Borivoje Živana Simić 88. Zora 89. Svetislava Simić Živadin Vladimira 90. Simić Branko Save Skrobonja 91. Jovanka Bože Soldatić 92. Stambolić 93. Miodraga

Slobodan Jakova 85. Sabić Stojana Štefica 86. Sabolić Savićević 87. Bogdana

Temeljko

Mirko

Branko Mite Pešić 75. Ljiljana Bogića Popović 76. Aleksandra Popović 77.

IME IPREZIME

Član SKJ

Red. broj

1952. radnik VK 1945. Novinar S SKS 1945. IdK Pred .k om

radnik Politički 1949. 1951. Inženjer

1944. Novinar Profesor 1941. 1958. mašinbravar VK

Službenik 1940. Nastavnik 1945. radnik Politički 1940. „Politike Direktor "1941. 1949. VKV pekar radnik Politički 1946. alatničar KV 1959.

SSRN .GO Pred 1942. Student 1958. 1941. Ool Sek p .s ek rg

Zanimanje

Član SKS CK

Član SKS CK

OK Član SKS GK Član

Sekretar SK OK Član SK OK

Član .OO Sek SK Član SK OK Član SK OK

SK OK Član SKS CK Član Član SKS CK Sek .00 SK

Član UK

Funkcija

Venac Savski Vračar K S DSIP .kom -a ekretar S SIP D inistar u m Opun 1937. Savski Venac Stari Grad Grad Stari

Stari Grad Savski Venac Čukarica

Beograd N. Voždovac Grad Stari Vračar Savski Venac Zemun

Sek .kSUP S -a SUP om KS

Zemun Univerzitet Univerzitet

Opština

Miroslav

Jovan

Emilija

Radosav

Radoje

SKJ

Đorđe Boška Tešić 102. Nikola Jovana 103. Trbojević Obrena Vasilić 104. Slobodan Jovan Nedeljka Vasiljević 105. 106. Milan Andrije Velimirović Vladimira Veljković 107.

Doko Nikole Stojičić 98. Olga Ante Strujić 99. Milka Milije Šćepanović 100. Tihomira Tanasković 101.

Bože Mirjana Stojanović 96. Stojanović 97. Živojina

Milutina Stefanović 95.

94. Stanković Ljubena

109. Petar Živodraga Višnjić 110. Dunja Milinka Vlahović

108. Dušana Vitorović

Radomir

IPREZIME IME

uv[ Q

2139

Red. broj

1958. radnik VKV Kontrol G k .1942. K Pred

1941. radnik Politički

1945. er Inženj Službe 1945. nik 1955. Gipsar SK Sekret OK 1956. ar 1951. Politički radnik 1945. Asistent

SK UK 1955. Sekretar m D -u SIP 1942. . inistar Op 1942. radnik Politički 1945. Službenik

1961. Student Moler 1945.

Službenik 1957.

1945. motorovođa VK

Zanimanje

k K Član .Som Pred

kom Pred .Član Član GK SK

.OO Sek Član SK Sekretar SK OK SK OK Član UK Član SK

SKS CK Član .00 Sekret SK

Član SK GK

SK GK Član

Funkcija

Savski Venac Vračar

Palilula

Grad Stari Član . SUP Kom S -a SSUP K Vračar Obrenovac Palilula Univerzitet

Univerzitet SK DSIP Čukarica Grad Stari

Univerzitet Stari Grad

Vračar

Savski k Pred Član .S om K Venac

Opština

2140

117. Ivanka Milana Begović 118. Miloša Blagojević Radomir 119. Boškovina Dragut ić Dobrivoje 120. Bošnjaković Milivoja Slavica Cupurdija Momčila 121. Ilija Damjanović Milosava 122. Ljubiša 123. Dragutinović Staje Miodrag Đaković 124. Milanka Petra

KRAGUJEVAC Srez

111. Milomir Dimitrije Vranić 112. Vucelić Nikole Vojo Vuković 113. Zdravko Mitra Simeon Miloša Zatezalo 114. Zečević 115. Miloja Milan Petar Ljubisava Zečević 116.

INS IPREZIME IME

Član SKJ

Red . broj

1953. Bravar

1941. Sekretar SK

1944. Direktor rudnika

t Tekstil ehničar .1959.

Predsednik 1945. OO SSRN

1956. Stakla rski majst . SK s Org 1948. .S ek K

1960. Radnica

Tehničar 1957. 1944. sek Org .G SK K .RTB dir Gen. 1944. radnik Politički 1945. radnik Politički 1948. dir General 1944. P .B gd K

Zanimanje

Član SK

OK Član SK

OK Član SK Sek SK K Org .s

SK FK Član

Član SKS CK

Sekretar OO SK Član SK

P Sek red om .k Član SKS CK SKS CK Član Član GK SK Član GK

Funkcija

Paraćin

Despotovac

Paraćin Aranđelovac

Kragujevac

Paraćin

Paraćin Aranđelovac

Palilula Stari Grad Savski Venac Savski Venac Savski Venac Krnjača

Opština

2141

Vera

Života

Milivoje

Živoslav

Miladin

Mileta

IME P I REZIME

Mitrović 137. Petra Milorad Petković 138. Vitomir Boška Poslanović 139. Pavla Anka Momčila Prokić 140. Živadin

Milosavljević 136. Selimira

Milojković Božidara 135.

132. Marković Radivoje Marković 133. Vidana Staniša Milivojević Vladimira 134.

Marjanović 130. Vidan Arse 131. Marković Milovana

127. Jovano vić Petka Dragoš 128. Krkić Dragut Milora ina d Lazare 129. Selimi vić ra

126. ja Joksim ović Milivo

Član SKJ

Red . broj

1944. Sekretar OK SKS

1939. Republ p . oslanik 1945. Politički radnik 1945. Radnica 1951. Sekretar OK SK

1956. er Inženj

Službenik 1949.

1944. er Inženj 1955. ravar Mašinb Radnik 1959.

Brusač 1954.

Predsednik 1957. OKSO 1956. Jamski merač 1948. Referent

Sekretar 1954. OK SK

125. Đurić Milorada Dragoslav 1949. Sekretar OK SK

Zanimanje

Član SK

Član SK Član SK

SK OK Član

Sekretar OK SK

Član SK Sekretar FK SK

Član SK SK FK Član

Član SK OK Sekretar OO SK SK FK Sekretar

SK OK Sekretar

Sekretar OK SK

Funkcija

Kragujevac Svetozarevo Svetozarevo Kragujevac

Kragujevac

Batočina

Svetozarevo Ćuprija Kragujevac

Ćuprija Kragujevac

Kragujevac Despotovac Kragujevac

Račgua Kra jevačka Stragari

Opština

Baa

2142

Radojković 141. Marka

Milorad

Dobrila

Slobodan

Ljiljana

153. Filipović Radovana

152. Đorđević Dragol juba

Miluna Bodić 149. Milutin Vladimira Božić 150. Vinka Dimitrijević Branislava 151.

148. Babovi ćira Ljubom

Srez KRALJEV O

142. Periše Spasić Stevan Dobrica Petka Stojanović 143. 144. Tatić Mila Milan Vesović 145. Milana Živadin Vučićević 146. Stevana Ljubica 147. Živanović Stojana Slavoljub

Životije

P I REZIME IME

Član SKJ

Red. broj

Lekar 1958.

1948. Mašinski inženjer

bravar KV 1948. 1961. Radnica OK Sekretar 1950. SK

t 1958. . ehničar Polj

.pred Pot 1948. O S -a SUP Načelnik 1943. OK SK 1945. Sekretar SK 1948. OK Sekretar 1956. Radnica 1953. a .Inž gronomije

SK OK Sekretar 1956.

Zanimanje

.00 sek Član SK

SK OK Član Član SK OK SK OK Sekretar

SK OK Član

SK OK Član Član SK SK Član SK Član Član SK FK SK OK Član

Sekretar OK SK

Funkcija

Kraljevo

Kruševac

Čačak Novi Pazar Vel D . renova

Aleksandrovac

Topola Kragujevac Svetozarevo Knić Kragujevac Svilajnac

Rekovac

Opština

2143 243

Kačapor 160. Hamza Latifa 161. Katić Ilije Slavko 162. Ljuca Elmaza Smajo Matijašević 163. Mirko Petra 164. Milenković Velisava

Janićijević 156. Vlade Dušan 157. Jovanović Milana Panta 158. Jovanović Milorada Risto 159. Jovanić Dragoljuba

Sredoje

168. Nikšić Milenka Milorad 169. Paunović Velimira

1940. Pred o dbora . zvršnom I u

1944. Pred .sreskeine skupšt 1948. radnik Zemljo

veću SRS

1957. Rudarski radnik 1936. Savezni poslanik

1946. Pred O .spštin kup 1949. Org O .sek K SK 1959. strugar Metalo

1945. Učitelj 1954. Inženjer

1953. Sekretar SK OK Sekretar 1947. SK OK 1943. Sekretar SK 1956. Upravnik z adr .Polj

1949. Sekretar OK SK 1941. Savezni poslanik

Gligorijević 154. Hosrova Ćira 155. Hašinbegovi ć Osma

165. Milović Radoslava Milun 166. Mutapović Vuka Dragoslav 167. Nikolić Milosava Trifun

Adam

Rodoljub

Selmo

Zanimanje

IME IPREZIME Član SKJ

Red. broj

Član SK Član OK SK

Član OK SK Član CK SKS

Član FK SK Član SK Član OK SK Sekretar 00 SK

Član SK Sekretar OK SK Sekretar SK Član SK

Član SK Član CK SKS

Funkcija

Ćićevac V. Šiljegovac Čačak Mrčajevci

Raška Čačak

Tutin Kruševac Sjenica Čačak Kruševac

Kraljevo Brus Kraljevo Čačak

Kruševac Novir Paza

Opština

2144 144

Sredoja Radosavljević 178.

Aleksandra Putnik 177.

Milosav Mladena Prelić 176.

Riste Dragoljub Popović 174. Živomir Zaharija Popović 175.

Plazinić 173. Dragoslava

Milorad 183. Milana Živković

Vučka Živana 181. Simić Stanko Radosava Šerović 182.

Momira Rašković 179. Branislav Svetislava Milisav 180. Ristić

Drago

Simeun

Nadežda

Vlado Rajka 171. Petričković Ružica Predraga Petrović 172.

Milomira Pavlović 170. Aleksandar

P I REZIME IME

Član SKJ

Red . broj

SK K S .sek Org 1948.

ehničar .t Polj 1957.

tehničar Mašinski 1957.

Traktorist 1947. 1948. Učiteljica

1942. Učitelj

Direktor 1946.

SOJ CK Sekretar 1951.

Službenik 1956.

inženjer 1948. Rudarski

r . adnik Soc 1946.

Kovač 1952. Nastavnik 1957.

ZZ Upravnik 1956.

Zanimanje

Član kom Pred .S K

SK FK Član

SK Sekretar OO

O O SK .sek Zam

SK K S .sek Org

SK OK Član

Sekretar SK FK

Član SK OK

Član SK OK

Funkcija

Varvarin

Trstenik

Trstenik

Kruševac

Raška

Čačak

Lučani Lučani

Kruševac

Milanovac G.

Kraljevo

Vrnjačka Banja

Kraljevo

Milanovac Gornji

Opština

2145

184. Cvetanović Dušana

LESKOVA Srez C

185. na Jovano vić Živoji Vukosava 186. Jovanović Jevrema Ljubomir Krstić 187. Miloša Boško 188. Krstić Tome Stanko 189. Mitić Petra Zorica Petković 190. Milana Vesela 191. Petković Milentija Vladimir 192. Pešić Branislava Radmila 193. Petrović Bogdana Blagoje Popović 194. Borislav Lazara 195. Radenković Radisava Predrag 196. Radovanović Mašana Milija

Mihajlo

P I REZIME IME

Član SKJ

Red. broj

Sekretar 1946. SK OK

Radnik 1957.

Član SK Član ,Pred om .k Član CK SKS

1939. Politički radnik

Član OK SK Sekretar OK SK

SKS CK Član Član SK OK OK Član SK Član OK SK Član SK

Sekretar OK SK

Sekretar SK OO

Funkcija

Predsednik 1957. OS

1959. Učiteljica Sekretar 1955. OK SK

1939. Republ p . oslanik 1957. VKV radnik Tehničar 1955. 1957. Geolog 1948. Sekretar OK SK

Radnica 1946.

1958. Laborant

Zanimanje

Leskovac

Surdulica Leskovac

Vranjs Banja ka Trgovište

Bojnik Vranje Vranje Medveđa Lebane

Bujanovac

Leskovac

Leskovac

Opština

2146

Slavko

Miloš

Radojice Stojiljković 203.

Zdravković 209. Ljubomira

Zdravković 208. Dimitrija

Božidara Zdravković 207.

204. Dušana Stošić Miloje Ilije Tojaga 205. Ilija Aleksandra 206. Trajković

Miroslav

Borivoje

Stojan

Mirjana

Čedomira Stamenković 198.

Džimšita Ramadani 197. 1958. livac KV

SK OK Sekretar 1949.

Zanimanje

Zemljoradnik 1945.

SK OK Sekretar 1954.

Nastavnik 1955.

radnik 1946. Politički OK SK s Org . ekretar 1948. SK sek .S K 1945. Org

1951. Magacioner

SK OK Sekretar 1949. Vinko Dimitra Stojanov 202.

1959. ć Modelar Vera Petra Stanisavljevi 199. alatničar VKV 1952. Ljubomir Mila Stojanović 200. škole Upravitelj 1948. Nikole Stojanović 201.

Slobodan

Nedžat

IME IPREZIME

Član SKJ

Red. broj

Član .OO sek SK

SK K O .sekret Org SK K S .sekret Org

Sekretar SK OK Član SK OK

Član SK SK

SK Član

SK OK Član

SK OK Sekretar

Član SK OK

Član SK

Funkcija

Grdelica

Han Vranje Leskovac Han— Vladičin Vlase BrestovacVučje Trava Crna

.iVl Bosilegrad Okruglica Vladičin Vlase

Vučje B - restovac Leskovac Leskovac

Vlasotinci

Preševo

Opština

2147

Petra Galev 217. Milutin 218. Ilić Dušana Vukoje Miroslav Jezdimirović 219. 220. Jezdimirović Veljka

216. Đukić ag Milana Miodr

214. Momčilo Ljubomira Božić Borisava Đorđević 215.

213. Velička Bogdanović

212. Bogdanović Blagoja

Anđelković Milutina 211.

210. Anđelković Ljubomira

Jovanović Radomira 221. Aleksandar

Milija

Svetolik

Mladen

Ljubiša

Milojka

Jevrem

NIŠ Srez

OS IPREZIME IME

Član SKJ

Red. broj

1948. Tehničar

radnik Gumarski 1951. 1946. SK OK Sekretar Zemljoradnik 1958. 1957. Metalostrugar

radnik 1945. Politički

Stolar 1957. Tehničar 1957.

1948. ZZ Upravnik

radnik VKV 1952.

1957. radnica KV

SK OK Sekretar 1944.

Zanimanje

SK OK

..k Pred Kand om

Sekretar SK FK

SK O . O sek Član SK Član SK OO Sekretar SK OO Sekretar

SK OK Član

SK OK Član

Sekretar SK OK

Funkcija

Han Gadžin

Niš

Dimitrovgrad Aleksinac Blace Kuršumlija

Niš

Pirot N iš želj č v Sekret .k om

Niš

Niš

Žitorađa

Opština

2148 14S

222. Jovano Nedeljvić ka

223. Jović Dragoljuba Desimir 224. Jovović Jovana Desimir 225. Kandić Blagoj a Tomislav 226. Kostić -Jakšić Maksima Danica 227. Matić Nikodija Velimir 228. Marinković Branka Jelica 229. Milosavljevi ć Ljubomira Dragan 230. Milosavljevi ć Milivoja Dragica 231. Mitić Vladimira Dimitrije 232. Mladen Vasilij aović Stojan Mrvoš 233. Dure Dmitar 234. Nikolić Milorada Dragoslav

Radoš

IME P I REZIME

Član SKJ

Red.

1948. sek Org .O SK K

1944. SK Sekretar

1948. KV ¹ivac

Sekretar OK SK

Org sek .S SK K

1952. SK OK Sekretar 1945. .sekretar Org SK

Član FK SK

Član FK SK

SK K .Oek s Org

Sekretar SK

Sekretar OO SK

OK Član SK

SKS CK Član

Član SK

Funkcija

SK OK retar Se 1947.

radnica KV 1961.

1961. Student

1951. Nastavnik

Zemljoradnik 1957.

radnik Politički 1934.

Sekretar 1946. SK OK

1941. Savezni poslanik

Zanimanje

Niš

Niš

Niš

Niš

Niš

Član Rev. .kom S K SK Doljevac

Babušnica

Prokuplje

Kuršumlija

Merošina

Aleksinac

Svrljig

Prokuplje

Opština

2149 149

IME P I REZIME

235. ćča Nikoli Stojan Ljubinka Ožegović 236. Todora Branko 237. Pantović Svetozara Radovan 238. Petković Milana Tomislav 239. Petrović Dragoljuba Jordan 240. Popović Lazara Svetislav 241. Ranđelović Dimitrija Slavko 242. nva Ristić Radisa Draga 243. Ristić Momir Nenad a 244. Stavel Milana Vera 245. aga Stevan ović Miodr Ružica 246. na Stojan ović Živoji Nadežda 247. Veličković Petra Miodrag 248. ović Veličk Vitomi ra Radmilo

Član SKJ

Red. broj

1941. Sek O rg k om .C K SKJ 1945. Sekretar OK SK

1952. Rudarski radnik

249. Vidojković Ilije Dimitrije 1943. Načelnik SUP -a

1945. Sekretar OK SK 1958. strugar KV metalo

radnica KV 1951.

1956. Zemljoradni k 1958. Upravnik ZZ 1958. er Inženj 1948. Profesor

Lekar 1945.

1952. Rudarski nadzornik 1941. Politički radnik

1957. Sortirač duvana

Zanimanje

Član radnič k . om

Član SK

SK Član

Član CK SK

Član OK SK Član OK SK Član SK FK

SKS CK Član Član SK

Član OK SK

OK Član SK SKS CK Član

sekret Član .O O SK

Funkcija

Niš

Niš Niš

Niš

Prokuplje Ražanj Pirot Aleksinac

Bela Palanka

Aleksinac

Sokobanja

Pirot

Niš

Niš

Prokuplje

Opština

2150

Kontrolor 1954. radnik Politički 1949.

Slobodan Živana Janković 260. 261. Dragomira Jovanović

Vlastimir

radnik Politički 1946.

SK OK Sekretar 1948. Mašinb 1945. ravar radnik Politič 1956. ki

SK Sekretar 1943.

Inženjer 1951. radnik Politički 1944. Tehnič 1960. ar

Inženjer 1951. Tomislav Đorđa Živković 251.

SK OK Sekretar 1945.

Zanimanje

Vlastimir da Milora Dragović 255. Momčilo Jovica Stevana Đorđević 256. Miloš Živote Đurđević 257. Vladimira Grujić 258. Borivoje Mirko Radosava Hadžić 259.

Vaja Miloša Bogdanović 252. Svetislav Radisava Božić 253. Božidara Damjanović 254.

SMEDEREVO Srez

Antonija Zlatković 250. Ljubomir

P I REZIME IME

Član SKJ

Red. broj

SKS .OK Sekret

SK 00 Sekretar SKS OK Sekretar

SK OK Sekretar

SK OK Sekretar KS S om . red k P Sek SK OK Sekretar

Sekretar SK

SK CK Član

Član SK

SK Član

Funkcija

.SK P Smed K O K ičFlalanka Sekret Požarevac Mladenovac

Požarevac Plana Velika

Saraorci

i. alanka P Smed Krsna M. Smederevo Petrovac Žabari

Niš

Pirot

Opština

31 VIII kongres , III

2151

264. Milenk ović Miladi na

262. Malenović Milora da

265. Miletić Milana Dušan 266. Miloše Milije vić Milora d 267. Nešić Milana Dragiša 268. Nikoliće Dragiš Živadi n 269. aić Paunov Josipa Ljubic 270. ava Paunov Stanis ić Miloš 271. Paunov Ljuban a Nikola ić 272. Perišić va Petra Leposa 273. ć Sekuli Miloša Žarko 274. Stanoj ević Milisa Milan va 275. Stojanović Stevan a Bogoljub T - ina 276. Stojadinović Miluti na Živomir 277. Vasilje Mihailavić Jelena 278. vić Vlaško Božida ra Radomir

Stojan

Borivoje

IME P I REZIME

Čian SKJ

1945. .Polj p roizvođač 1948. Mašins ki inženjer

1944. Politički radnik

.tehničar Poljopr 1947. 1944. Politički radnik 1947. radnik Zemljo 1957. nt Refere 1948. a KV radnic 1946. ar Sekret OK SK 1949. er Inženj 1947. nt Refere 1951. ik Upravn ZZ 1949. Pred k dom S .I K 1940. Član SKS IV

1946. Politički radnik

263. Maslaran ić Nikole Radov 1951. Dispeč er

1952. Poslovođa

Zanimanje

SKS

sek .Čl SK 0 0 P k om S .Člred K

Sekretar OK SK

SKS OK Član Član SKS SK SKS OK Član Član SK OK Pred Član .k om SK Član Sekretar SK FK OK Član SK Član SK OK SK Član SK Član CK SKS

SKS OK Sekretar

Sekretar .FK SKS

Funkcija

Smed P . alanka Požarevac

Azanja

Golubac Kolari Malo Crniće Velika Plana Požarevac Kučevo Smederevo Smederevo Gradište V. Požarevac Petrovac

Žagubica

SK Član O .,čSKS lK Mladenovac

Smederevo

Opština

2152

Avdo

Ljubinka

Veliša

Radojka

Stanić 292. Radenko Ilije Kupa Toskić 293. Izet Turkmanovi 294. Sadika ć

Dušanka Jovana Ponorac 289. Arsena Vlastimir Ristić 290. Ristović Božidara 291.

284. Mileta Budimira Ješić Mihailo Radenka Ješić 285. Joksimović 286. Obrad Rajka Velibor Jevrema 287. Ljujić Branislava Marković 288.

Bešević Mihaila 279. Radomir 280. Sreten Draga Cvijović Dušan Nikole Đurđić 281. Đurić 282. Predislava Dragoš 283. Milosava Gojaković

UŽICE TITOVO Srez

IPREZIME IME

Član SKJ

Red.

1958. SK OK Sekretar tehničar Mašinski 1953. SK OK Sekretar 1945.

Politički 1945. radnik 1948. radnik VKV Radnica 1956.

Radnik 1948. Poslanik 1940. SK OK Sekretar 1951.

radnik Politički 1950. radnik Politički 1951.

1945. majstor Tkački 1945. Pred s kup . reza 1941. Republ p . oslanik 1945. SK OK Sekretar radnica 1945. Tekstilna

Zanimanje

SK OK Sekretar Član SK FK SK SK Član

SK OK Član

kom Grad Član .S K

SK Sekretar OK SK Sekretar OK Član SK OK Član SKS CK Sekretar SKS OK

SKS CK Član SKS CK Član Sek .OK SK SK Član FK

Funkcija

Čajetina Pribor N. Varoš

Užice T.

kad Pred k .C Užice T. SKS om K

K -remna Bašta B.

Užice T. Požega Užice T. Prijepolje Ivanjica

Bašta B. Kremna Kosjerić Prijepolje

Ivanjica Pribor

Opština

2153

304. Lukić Milorada Nada Maksimović 305. Boška

Gligorić Živojina 301. Predrag 302. Ječmenica Milana Olga 303. Kovačević Milisava

Damjanović 298. Josifa Jovan Tihomira Dragojević 299.

306. Mijatona vić Živoji Dragoljub 307. Milošević Momčila Ljubiša 308. Nikolić Đorđa Dušan

Selimir

Ljubica

Tomislav

Dobrosav

Aleksić 295. Novak Rada

VALJEVO Srez

P IIME REZIME

Član SKJ

Red. broj

1948. Livac

1945. radnik Zemljo

1945. Pred O ..spšt kup

1944. Službenik 1948. Radnik t - raktorist

300. Filipović Ostoje Radmila 1951. Zemljoradni k Politički 1942. radnik 1957. Krojačka radnica 1961. KV radnica

1948. radnik VKV 1955. Traktorist

1952. Mašinbravar Batanović 296. Marka Milovan 1934. Politički radnik Bogosavljević 297. Dragoljuba Sekretar 1948. OK SK

Zanimanje

Član OK SK

Član OK SK

Član OK SK

Član pol a . ktiva Član OK SK

Sekretar OO SK Član CK SKS Član OK SK Član OK SK

Član OK SK Član OK SK

Član SK Član SKS CK Član SK

Funkcija

Ub

Osečina K -amenica

Valjevo

Mali k Zvorni

Loznica

Valjevo Loznica Valjevo Šabac

Lajkovac Vladimirci

Lazarevac Šabac Lazarevac

Opština

2154 11

Ivan Vuka Stanojević 319. Ljuba Jovana Tomić 320.

Zvonko Josipa Sinakijević 317. Stojadin Petra Stanković 318.

Aleksandra Simić 316.

Ristanović Alimpije 315.

Jordan Božidara Pavlović 312. Ljubomir Uroša Petrović 313. Svetozara Ranković 314.

Đorđe Teofila Antić 321. Milovan Todosija Dinić 322.

ZAJEČAR Srez

Svetislav

Staniša

Bogdan

Vujadin

Mladena Novaković 310.

P I REZIME IME

Član SKJ

Red . broj

1950. Slovoslagač

t . ehničar Polj 1957. 1956. Inženjer

Inženjer 1948. t . ehničar Polj 1951.

1945. SK OK Sekretar

radnik Politički 1946.

SKJ k .C om K 1944. Kad Sek

Tehničar 1948. Vladimir Milana Paradina 311. k Zemljoradni 1945. SK Sekretar 1941. radnik Politički 1945.

mašinbravar VKV 1949. Živorad Novaka Ninković 309. radnik Politički 1948.

Zanimanje

Član SK OK

OK SK Član SK OK Član SK OK

SK K F .sek Org Pred rev .k om

SK Član

Član SK

SK OK Sekretar SK OK Član SK Sekretar SK Član

SK FK Sekretar SK SK Član

Funkcija

Zaječar Zaječar

Valjevo Koceljevo-aljevo V Volujac Bogatić Prnjavor Šabac

Šabac

Krupanj

Loznica Ljig Valjevo Mionica

Šabac Ljubovija

Opština

2155

Pavle Živka Spasojević 330. 331. Stojanović Dragutina

Nikolić Milisava 327. Ljubica 328. ić Petrov Ljubom ira

326. nović Miluti Dragol juba

Ignjatović 323. Milovan Krste 324. Manasić Stojana Koce 325. Mihajlović Borivoja

Radoslava 332. Stojilj Stojan aković Mihajlo 333. ava Stojko vić Vojisl Aleksandar 334. Turtić Mihajlo Vasiljević 335. Radomira Živan

Ljiljana

Milovan

Tihomir

P I REZIME IME

Član SKJ

Red. broj

Zlatković 336. Blagoja Najdan 1948. Radnik

1952. Poslovođa Potpredsednik 1943. RVSSJ 1941. Član Izvršnog veća SRS

1951. Sekretar OK SK

1948. Inženjer 1946. Ekonomist

Strahinja Siniše Popović 329. SK Sekretar 1944.

Službenik 1956. 1948. Inženjer

Sekretar 1950. OK SK

Zemljoradnik 1961. 1958. Radnik .tehničar Polj 1950.

Zanimanje

SK Član

Član SKS CK SKS CK Član

SK SK Član

Član SK SK OK Član

Sekretar SK

Član SK Član OK SK

Sekretar SK OK

Sekretar OO SK SK OK Član SK OK Član

Funkcija

Bor

Bor

M -inčevo Kalna

Jabukovac Salaš -

Majdanpek

Knjaževac

Član O . rg k om .O K Boljevac SK

Kladovo

Knjaževac

. D Palanka Brza Milanovac

Zaječar

Negotin

Negotin Bor

Opština

2156

Jovan

Dušan Koste Draginčić 341. Žarko Stevana Dražić 342. Drobnjak 343. Mihajla Josip 344. Ekres Lasla Karolj Vladimir Milana Gajin 345. Milan Vojina Gavanski 346. Dobrosav Ljubomira Ilić 347. Danica Koste Ikotin 348. Milka Rade Jelača 349. Jovan Andrije Kalko 350. Karlo Antala Kanjo 351. Ilonka Dule Klajn 352. Milan Dušana Knežević 353. Zora Milana Kodić 354.

Todor 337. Paje Birovljev 338. Gojko Josifa Bjelica Miloš Dragoljuba Čonkić 339. Dimitrija 340. Dejanović

Srez SAD NOVI

PREZIME I IME

Član SKJ

Red. broj

Novinar 1944. 1948. Bravar Poslovođa 1951. Veterinar 1956. mašinbravar VKV 1950. 1946. Vozač sek Org 1948. .O SK K Radnica 1946. Tehničar 1959. Radnik 1962. SK OK Sekretar 1948. radnica Tekstilna 1959. radnik Politički 1955. Radnica 1949.

1948. Tehnolog 1952. Bravar SK OK Sekretar 1948. .sekretar Org 1945. SK

AP VOJVODINA

Zanimanje

SK OK Član

Član SK OK OK Član SK SK Član SK OK Član

Član SK FK SK FK Član SK OK s . ek Org OK Član SK SK OK Član K SK O . ek s Org

Član SK OK SK OK Član Član SK SK K S .sek Org

Funkcija

Odžaci Novi Sad Novi Sad Temerin Sad Novi Srbobran Odžaci Sad Novi Kula Bač .Palanka Kula Vrbas .Palanka Bač Bečej

Vrbas Odžaci Žabalj Novi Sad

Opština

2157

P I REZIME IME

Petra Franjo 355. Kokai Trifun Jovana Kontić 356. Jan Jana Kopčok 357. Jovan Stevana Kremer 358. Zora Milutina Krstonošić 359. Tereza Martina Lakai 360. Karlo Josipa Lavička 361. Dorđe Save Maletin 362. Aleksandar Jovana Mikić 363. Vasa Stevana Milić 364. Andrije Mrkajić 365. Dragomir a Lozink Lazara Papić 366. Marija Petra Pejić 367. av Mirosl v Milivoja Ranko 368. Milorada Reljin 369. Aleksandar Boža Petra Rodić 370. Ištvan Ištvana Seleši 371. Nikole Stanković 372. Bogoljub Božan Lazara Stefan 373. aov

Član SKJ

Red . broj

Nastavnik 1943.

Tehničar 1955. K SK O ek .Org s 1957. Profesor 1945.

1958. Radnica Analitičar 1957. Studen 1957. t Službe 1956. nik

Službenik 1957. Automehaničar 1948. škole Upravnik 1947. Poslovođa 1959. radnik Politički 1943. Radnica 1954. K SK O .sek Org 1951. Nastavnik 1956. radnik Politički 1957. radnik Politički 1956. Metalobrusač 1958.

Zanimanje

Novi Sad

Novi Sad

Novi Sad Bečej Sad Novi

Sekretar SK FK Član SK Član SK UK Član SK OK

Bač .Palanka Sad Novi Sad Novi Bečej

Bački Petrovac Novi Sad Vrbas Odžaci Sad Novi Titel Sad Novi Bač .Palanka Kula

Bač

Opština

Član SK OK Član SK OK UK Sekretar SK OK Član

SK K .Oek s Org Član .kom .Pred

K .Som k Pred SK OK Sekretar SK OK Član SKS CK Član Član SK OK SK O K s .Org ek SK K .O sek Org

Funkcija

2158

385. Banić Petra Aleksandar 386. Đorđević Živa Rada 387. Hrćan Martina Karlo Krajinović 388. Nikola Rada 389. Lazarević Jovana Marija 390. Lazin Radovana Pavle 391. Lenhart Jana Jan

Srez PANČEVO

Stojković 374. Petra Dragoljub Surla 375. Milan Đure 376. Šilić Mirka Vasilije Radivoja Tepavac 377. Mirko Tišma Stevana 378. Toša 379. Miloš Milića Trbojević Tucakov 380. Milorada Nada 381. Višnjevac Vojina Miljan 382. Vladisavljević Predrag Radovan Save Vlajković 383. Milana Vrsajkov 384. Isidor

TS P I REZIME IME

Član SKJ

Red. broj

1945. Politički radnik 1947. Sekretar OK SK 1951. er Inženj 1954. lant Manipu 1950. er Inženj 1961. Mehaničar 1945. Sekretar OK SK

Traktorist 1956. Politički radnik 1946. Službenik 1942. DSIP u 1938. Profesor Radnik 1955. radnica Krojačka 1956. 1950. Sekretar SK OK 1943. Pred P v . riv eća PS 1943. Pred .PS APV 1948. Akademski slikar

sres Pot 1945. k .p om

Zanimanje

OK Član SK Sekretar SK OK Član OK SK OK Član SK OK Član SK Član OK SK Član SK

Sekretar OK SK Član PK SK CK Član SKS

OK Član SK Član SK SK SKS CK Član SK UK Član OK Član SK

Funkcija

Vršac Crkva Bela Pančevo Plandište Vršac Pančevo Kova čica O - povo

Odžaci Novi Sad Sad Novi Novi Sad Vrbas Sad Novi Vrbas Kula Novi Sad Novi Sad

Novi Sad

Opština

2159

392. Marčet a Bogdana

Višnjić 405. Sime Dušan

403. Veselinov Dušana Stanka 404. Višnjevac Spasoja Radoslav

401. Troča Panta Kornel 402. Veselinov Stevana Slavko

399. Sekereš Mihajla Stevan 400. Stepan Aleksandra Lućan

398. Romić Stevana Desanka

Strahinja 397. Radosa vljev Ilije Bosiljka

396. Prento Antonivić ja

393. Markovski Mitre Đorđe Negovan 394. Stevana Atanasije 395. Pavlov Pere Radojica

Koviljka

IME P I REZIME Član SKJ

Red. broj

SK OK Sekretar 1950.

1948. Traktorist

Sekretar 1949. SK OK 1944. Republički pos . 1939. Savezni poslanik

1951. Armirač 1948. Službenik

1945. Politički radnik

Radnica 1960.

1948. Sekretar OK SK 1951. strugar Metalo

Radnik 1955.

1950. Traktorist

1953. Politički radnik

Zanimanje

Pred Član k om .S K

Opština

Vršac

Kovin

Pančevo

Vršac

Uljma

Pančevo

Pančevo

Pančevo

Pančevo

Kovin

Bela Crkva

Alibunar Kova čica -Opovo

Sekret k mes om .S K Vršac

Pred Član k om .S K

Član Mes k . omiteta

Sekretar OK SK

SKS CK Član

Član SK

Član SK

CK Član SKS

SK OK Član

Član SK

Član SK

SK Član

Funkcija

2160

Đorđe

Emilija Ivana Simeunović 420. Sreta Živana Stajić 421. Staničić 422. Gabrijel Ivana

Jovana ć Radosavljevi 419.

Luka Ignjata Atanacković 406. Vasilija Ćirić 407. Dragiša Ilije Žarko 408. Ćosić Mile Lazara 409. Čolović Petko Gavre 410. Klarić Smilja Novaka Kosanović 411. Sreta Gavre Kovačević 412. Katica Milana Krstić 413. Pavle Veljka Krtenić 414. 415. Marković Bože Draga Trivun Nikole Milanković 416. Mirko Joce Milojević 417. Milošević 418. Živote Vojin

Srez SREMSKA MITROVICA

ONES IME IPREZIME

Član SKJ

Red. broj

Radnica 1962. 1946. SK OK Sekretar

1944. radnik Politički

sa Pok 1940. z u .p ek os n Pogonski 1950. inženjer 1954. radnik Politički 1946. Poslovođa 1958. om Agron Radnica 1956. 1941. SK Sekretar 1958. SO SK Sekretar 1943. radnik Politički Radnica 1957. SK OK Sekretar 1943. Zemljoradnik 1945. 1945. Elektrovarilac

Zanimanje

Član SK OK Član SK SK Okupštine Pred 1959. .s SK OK Član pštin SSRN OO Sekretar 1957. SK OK Član Ljubomir Petra Šimunđa 423.

SK K P .sek Org

Sekretar SK OO Član SK SK Član Pred Sekret .k om .OO sek Član SK SK PK Član SK Član SK .S K sek Org Sek Član .OO SK SK Član Član sek .OO SK SK OK Član

Funkcija

Šid Sr. Mitrovica

Sr. Mitrovica Pazova Stara

.PK kom Rev. Član Pećinci SK Inđija Šid Beočin Stara Pazova Ruma Inđija Irig Ruma Inđija Mitrovica Sr. Ruma MitrovicaSr. .Mitrovica Mač Mitrovica Sr.

Opština

2161

Bajić 424. Tome Grgo Mirko Dane Banjac 425. Stevana 426. Banjanin

Srez SUBOTICA

427. Dane Nikole Boca Mihalj Pala Bognar 428. 429. Ivan Ante Čota Matije Čubela 430. Ferenc 431. Vladimir Franje Đanić Andraša Farkaš 432. Geza Silvestera Feješ 433. Silvester Galac 434. Josipa Jelena Kosta Davida Gradinac 435. 436. Arpad Ljudevita Horvat Jozef 437. Jozefa Ipac Stevana Jarić 438. Anka Jožefa Juhas 439. Eržebet Vinca Kasaš 440. Karlo Kovčin 441. Momir Koste Janoša Križan 442. Vince

Maksim

IPREZIME IME

Član SKJ

Red. broj

1944. SK Sekretar 1948. SK OK Sekretar 1959. SO OK Predsednik 1959. Radnica 1951. Alatničar t.1956. južilac Okruž av SK OK Sekretar 1949. radnica Tekstilna 1957. 1959. Učiteljica Službenik 1948. 1948. Zemljoradnik Livac 1955.

Vozač 1948. 1957. Student

radnik 1955. Politički OK SK 1942. Sekretar 1959. Metalostrugar

t . ehničar Polj 1947. SK OK Sekretar 1950.

Zanimanje

Član SK PK SK FK Sekretar SK OK Član SK OK Sekretar SK OK Član SK OK Član Član SK OK k Mes om .Član

Sekretar SK OK SK Sekretar Sekretar SK OK SK OK Član

Član SK OK SK OK Sekretar Član SK OK

Sekretar SK OK

Funkcija

Subotica Sombor Sombor Bač . opola T Apatin Subotica Apatin Sombor Senta

Sombor Star .Moravica Subotica Senta Subotica

Ada

Subotica Sombor

Sekretar Pred S Bajmok .kK om Apatin

Opština

2162 162

Ružica 453. Ivana Bajin Vase Milan 454. Bajkin Milana Slavko 455. Bojanić 456. Ružica Vojina Cvejić Milinko Save Cvetić 457. Margite Dejak 458. Ileš Miloš 459. Mila Divjak Mikloša Jožef 460. Francija Milorad Ivana Ikić 461.

Srez ZRENJANIN

Krtanjek 443. Stjepan Blaže Savo Ilije Lučić 444. Katarina Lasla Mari 445. Obradović 446. Save Bojana 447. Karlo Aleksandra Radnić Ferenca Ištvan 448. Rajčan Rudić 449. Marija Petra 450. Takač Lajoša Lajoš Ilija Rada Tepavac 451. Mikloš Vajda Šandora 452.

IME IPREZIME

radnica Grafička 1961. 1944. radnik VKV bravar VKV 1956. SSRN .OO Pred 1946. Sekretar 1947. SK OK radnik KV 1959. Sekretar 1958. SK OK Politički 1951. radnik 1947. Inženjer

radnik Politički 1943. 1957. Metalostrugar 1960. Radnica 1948. Pletač Radnik 1957. 1953. radnik Politički Radnica 1947. 1948. Tehničar Pred 1941. r Cad O .polj 1948. .tehničar Polj

Zanimanje

SK OK Član Član SK OK sek Član .O O SK SK OK Član Član SK OK Član SK SK Član SK OK Član OK Član SK

Sekretar OO SK Član SK OK

SK PK Član OK Član SK SK OK Član OK Član SK

Funkcija

Kikinda Perlez Zrenjanin Zrenjanin Zrenjanin Zrenjanin Nova Crnja Kikinda Zrenjanin

Subotica Mali Iđoš Sombor Sombor Subotica O Pred rg k om SKBač T opola .PK Subotica Subotica Sombor Kanjiža

Opština

2163

478. Jovanka Vidaka Vukotić

474. Nadica Vlade Saravolac 475. Šećerov Stanoja Olga 476. Slavko Obrada Tomazović

Milivoja Rajačić 473. Ilija

470. Milivoj Stevana Popov 471. Stevo Luke Puvalić 472. Radulović Radivoja

457. Tibor Kornela Minda 468. Vaso Nikole Morača 469. Ištvana Neborovski

Andraš Andraša Kobrehel 462. Mladena Lazić 463. Stojan Ištvan Ištvana 464. Lapu Dušan Koste Majstorović 465. 466. Miladinov Spasoja

Adam Petra Žurka 479.

Ana Dule Tot 477.

Nikola

Ištvan

Svetozar

IME IPREZIME

Član SKJ

Red. broj

1944. Predsednik izvršnog vkole Uprav 1945. p .š ol eč Tehničar 1951. Automehaničar 1951. 1963. ica Učitelj Službenica 1958. Radnik 1958.

veća APV

SK OK Sekretar 1943. 1943. radnik Politički radnik VKV 1948.

Direktor 1949. radnik Politički 1944. Radnik 1961.

Inženjer 1959. SK sek .O K 1947. Org Poslovođa 1948. radnik Politički 1945. SK OK Sekretar 1948.

Zanimanje

Član SK Član SK OK Sekretar SK OO .OO sek Član SK Član .OO sek SK Sek .OO SK

SKS CK Član

Sekretar SK OK Član SK PK SK FK Član

Član SK PK Član SK Sekretar 00 SK

.OO sek Član SK SK O K .sek Org SK Član Član SK Član SK

Funkcija

Kikinda Zrenjanin Kikinda Nova Crnja Sečanj Žitište

Zrenjanin

N. Bečej Zrenjanin Zrenjanin

Zrenjanin Sečanj N. j Beče

Čoka Kikinda Kikinda Kikinda Novi Kneževac

Opština

2164 264

495. Hodž Fejzija Tafil 496. Janković Boži dara Obra d 497. na Kika Misi Emin e

488. Derćeku Nimona Enver Docaj 489. Mehmeta Halit Fejzulahi 490. Saliha Halil 491. Gaši Dafera Cerim 492. Grković Petra Stanislav 493. Hasani Šabana Avdulj 494. Hasani Đelje Sinan

480. Aksić e Gale Stanoj 481. Asoli Alije Ibuš 482. Bakali Ismeta t Mahmu 483. Blagoj Milanaević Momčilo Bunjaku 484. Adema Selim 485. Cvetković Ljube Milorad 486. Dauti Halima Ćamilj 487. Deva Veli Ali

IME P I REZIME

Član SKJ

Red. broj

Funkcija

.OO Pred 1949. SSRN 1947. mehaničar KV Poslovođa 1948. 1942. Član Izvršnog veća APKM 1946. Predavač fakultetu na 1950. Sekretar OK SK 1942. Repub .p oslanik 1954. Sekretar OK SK 1942. Šef Ispostave -a SUP 1960. Hemijski radnik 1942. Član Izvršnog veća APKM 1944. Sekretar OK SK 1953. Inženjer 1964. Radnica

PK Član SK Član OK SK

Sekretar OK SK PK Član SK Sekretar OK SK SK PK Član SK .OO Sek Član CK Član SKS

SK OK Član Član PK SK

OK Član SK

Sekretar OK SK

CK Član SKS

M i ETOHIJA KOSOVO AP KM PS Predsednik 1941. 1959. bagerist KV .PK Pred 1957. SO SK OK Sekretar 1957.

Zanimanje

Đakovica Klina Peć

Priština Dečane Vitina Mališevo Strpce Kos K . amenica Gnjilane

K . amenica Kos Uroševac .Mitrovica Kos Priština

K . amenica Kos Priština Dragaš Z -jum Vučitrn

Opština

2165

Marija

P I REZIME IME

Arsa Radosava Mijatović 506. 507. Zećir Ćazima Murati 508. Mustafa Asana Mejdi Pačarizi Derviša 509. Radžiba Vasilije Jovana Pejović 510. Popadić 511. Radmila Ljubiše Vitomira Popović 512. Milka Radančić 513. Dobrica Zarija Đorđe Jerotija Radojević 514. Abduraifa Reufi 515. Kadri 516. Simić Stanka Arsenije 517. Simić Milutina Tankosava

Kurteši 500. Mustafe Ilijaz Branislava Lekić 501. Vesela Bajrama Lukaj 502. Adem Danuš Metuš Duri 503. 504. Mahmuti Emin Ragip Sehita Matoši 505. Limon

498. Kovačina Bogoljuba

Član SKJ

Red. broj

APKM

. V Predsed 1941. SS P Sekretar 1945. SK OK 1941. Član Izvršnog veća

1949. Zdravstvena radnica Autoelektrič 1951. ar Sudija s .1949. Ok uda Politički 1960. radnik 1960. Radnica Radnik 1951.

rudar KV 1956.

1948. Okupštine p s .Pred

1946. SK OK Sekretar Sekretar 1945. SK OK SK OK Sekretar 1945. Mašinbravar 1959. Tehničar 1944.

Lekar 1946.

1946. Redžep Huseina Krueziju 499. SK OK Sekretar 1949. sek Org .P SK K

1950. er Inženj

Zanimanje

SK OK Član SK OK Član CK Član SKS Sekretar OK SK SKS CK Član

SK OK Član Član SK PK SK OK Član SK OK Član SK OK Član SK OK Član

Član SK OK Sekretar OK SK Sekretar SK OK Sekretar SK OK OK Član SK

Član SK PK

.kom Pred Član SK

Funkcija

Prizren SKSPriština kom Rev. Član .CK .Mitrovica Kos Istok Kačanik Peć BrdoNovo Orlane Prizren Podujevo Lipljan Prizren Peć Priština Priština Gnjilane Leposavić Prizren Reka Suva Uroševac

Kos .M itrovica

Opština

2166

525. Tadić Novaka Veljko Elmaz Iljaza Topali 526. 527. Vakić Tome Ilija Vujaković Blaža 528. Miloš Lazar Bože Vujović 529. 530. Zenuni Bislima Iljaz Zvicer 531. Jovana Mihailo

Branislav 523. Šotra Đorđa Jovo 524. Ali Šukri Šukrija

520. Emin Hisnije Suljić Emindjulje Ćazima Čehu 521. Stevana Škembarević 522.

518. Sulejm ani Ejupa Džemajilj

OTS IPREZIME IME

Član SKJ

Red. broj

Politički 1941. radnik 1944. SK OK Sekretar 1939. Predsednik Izvršnog veća APKM r uadio Glav .1945. red Prištine Sekretar 1947. SK OK radnik Politički 1949. radnik VKV 1951. OK Sekretar 1948. SKS 1948. .tehničar Polj

Radnica 1959.

Hamdija Seljmana Sulja 519. Okupštine Pred 1948. .s p Sekretar 1948. SK OK

1962. .tehničar Polj

Zanimanje

Sekretar SK OK SK OK Sekretar OK Član SK Sekretar OK SK SK OK Član o O Pred .1948. dbora pš OK Član SSRN SK

Član SK PK Član SKS CK

SK OK Član Sekretar OK SK SK OK Član SK PK Član

Priština Dakovica

Orahovac Glogovac Đakovica

Gnjilane

Opština

Potok Zubin Uroševac .Mitrovica Kos Priština Lipljan Srbica Peć

Peć

k Pred om .Sekretar

Funkcija

32 VIII kongres , III

1607

2167

Oficir 1943. Oficir 1942. Oficir 1958. Oficir 1941. Oficir 1942. 1938. Oficir

Jovan Milovana Batizić 4. Dragomir Franje Benčić 5. Boltizar Martina Benko 6.

Stevan 8. Andrije Bikić 9. Đuro Stjepana Blaha Dordo Ivana Bonačić 10. Branko Jovana Borojević 11.

Milorad Nikole Bosnić 12. Luka Blagoja Božović 13. Milan Tome Brodarac 14. Viktor Franje Bubanj 15. Mirko Vuka Burić 16.

Oficir 1941. O pun uk .-R

Zanimanje

Oficir 1942. Oficir 1942. Podoficir 1957. Oficir 1939. Oficir 1941.

Oficir 1941.

Oficir 1943. Oficir 1939.

Radovan Stanka Baburski 2. Tome Ante Banina 3.

Ruso Isaka Beno 7.

1937. Oficir

Nikole Vicko 1. Antić

JUGOSLOVENSKA ARMIJA NARODNA

S P I REZIME IME

Član SKJ

Red. broj

Čl sek .0 0

JNA

JNA

K za SKJ C .Opun Čl

Diviz Sekret .k om

RV .z Oapun Čl

om .k Brig Čl

područje vojno ŠVP z .Oapun Čl A .Vpun čl O .C Org zaKVP CK za SKJ K .C Opun Čl

k ek .somiteta Org a Ruk Ormije .V pun

.kom brig Član

P i.u R V skVO org

Funkcija

Zagreb Beograd Dubrovnik Beograd Beograd VO P i.z RV Oapun Čl

Zadar Ljubljana Rijeka Sarajevo

Skoplje Zagreb Komiža Skoplje Ruk Opun .C za SKH K

Trebinje Skoplje

Ruk Opun .C Beograd za SKJ K

Opština

2168

Radisav

Mikula

Oficir 1937.

Gažević 30. Save Nikola 1946. Oficir

1948. Oficir 1942. Oficir

Đurović Jovana 28. Vladimir Džubo 29. Omera Ahmed

1948. Oficir 1955. Oficir Oficir 1940. 1941. Oficir Oficir 1942. Oficir 1942. 1942. Oficir Oficir 1939.

Ginovski 31. Bogoja Tomo

Zanimanje

Podoficir 1948. 1941. Oficir 1958. Oficir

Đurašević 26. Mate Jakša Đuričković 27. Boško Miloša

Mihaila Delić 20. Budimir 21. Risto Ljubisava Drobnjak Momčilo Obrena Dugalić 22. Dulić 23. Stipana Đuro Đorđević 24. Dragutin Stanka Duranović 25. Vukašina

Stanko Dušana Cocić 17. Miloš Đure Crnobrnja 18. Novice Damjanović 19.

IPREZIME IME

Član SKJ

Red. broj

JNA

Luka

armiji

kom Čl šk A u BH .c

Dravi na Radlje Zagreb Kruševac

Opština

SKJ Opun Čl .C K za

Opun Ruk .C SKJ K VojBanja nog područja

kom Član DSNO .S K Opun Čl .C za SKJ K Iu iVII PŠ Org .S KJ

.Pukovskog čl Luka Banja komiteta

Beograd

Beograd Banja Luka

N. Beogra d Skoplje

Kotor Kragujevac O pun .Člrmije Ia Beograd SK komiteta Član Beograd komiteta Član SK Sombor D Sek iv .k omiteta Sisak SK

.00 Sekret SK

k Puk om .Čl O . O Sek SK

Sek Čl .0 SK 0 Ruk OJ .V 5551 pun

Funkcija

2169

Mirko

P I REZIME IME

42. Jovano vić Dimitr ija

40. Jevtić Pante Ilija Jovanić 41. Milana Doko

Janković 38. Vukote Mitar Jerković 39. Mata Mate

Oficir 1945. Oficir 1936.

Jakšić 35. Milan Save Janković 36. Save Blažo

1941. Oficir

1956. Oficir 1936. Oficir

1941. Oficir 1942. Oficir

Janković Blagoja 37. Milorad Oficir 1942.

Oficir 1942.

Oficir 1941.

Oficir 1942.

Jakomin 34. Filipa Jože

Hamović 33. Milana Rade

Grković 32. Bože Jovica

Član SKJ

Red. broj

Zanimanje

1768 V u P S . K gan

S OKJ .Ruk pun Zagreb orza

Beograd

Sarajevo

Opština

Zagreb Član komiteta Titograd SKJ Opun Čl .C K za Beograd Sred org J u .ip NA K JNA KK Opun Čl .C za SKJ K Kragujevac .Sragujevorg KJ K u pod voj .cu .komiteta Sek SK Pula Opun Čl .C K za SKJ Beograd JNA sSK . ekretarijata čl Požarevac Beograd Opun Čl .C K SKJ za JNA Oapun Čl .z Skoplje armiju III

JNA

O Ruk pun SKJ .C K za org Soj V u .p od K SKJ .CK Opun Član ża

Funkcija

2170 210

Anđelko

Veljko

Zanimanje

Oficir 1941. 1942. Oficir

Mikašinović 58. Jove Simo

1945. Oficir Oficir 1942. Oficir 1941. 1935. Oficir

1935. Oficir 52. Oficir 1941. Milan Nikole Kuprešanin

1934. Oficir Oficir 1939.

Oficir 1938.

Oficir 1942. Oficir 1939. Oficir 1941. Oficir 1940.

Oficir 1941.

Maoduš 57. Nikole Stevo

Lazić 54. Dušan Ilije 55. Lukić Petra Relja Manola 56. Mihajla Srećko

Kuzevski 53. Nikole Pančo

Kukoč 51. Kruna Ivo

49. Kovačević Petra Vojo 50. Kučiše c Stjepa na

48. Kovače vić Jeremi je

Kombol 44. Stanka Stanko Radomira Korać 45. Dušan Kosorić 46. Rada Pero 47. Kostić Filipa Ilija

Kilibarda Vukote 43. Milo

KIS P I REZIME IME

Član SKJ

Red broj

JNA

JNA

JNA

JNA

Beograd Beograd

Beograd Zagreb

Beograd

Varaždin Zagreb Sarajevo Beograd

Beograd

Opština

O Člpun SKJ .C K za

Oodručja čl .V .p Niš oj pun

Beograd

k Pomiteta .Čl uk SK Pula Opun Čl .C K SKJ Titograd VPT Sekretar komiteta SK Beograd .Opun Čl C K za SKJ Beograd

k DSNO . omiteta Čl Opun Čl .C za SKJ K

Oapun Čl .z JNA .komiteta Čl SK

Oapun Čl .z JNA

SKJ Opun Čl .C K za org .Srmiji Ia u K Opun Čl SKJ K .C pod O Člrmiju .z apun a V Čl Oapun .z armiju Čl Opun .C za SKJ K

Funkcija

2171

SINS IPREZIME IME

Momčilo Jovana Novković 68.

Jove Polovina 74. Mile Svetomira 75. Popović Aleksandar

Zanimanje

1941. Oficir

1942. Oficir Oficir 1941.

1945. Oficir Oficir 1941. 1957. Podoficir Oficir 1935.

1942. Oficir Oficir 1941. Oficir 1942.

Oficir 1943. 1957. Oficir

Jerko Jerka Paltrinjeri 70. 1939. Oficir Roza 71. Gabriela Papo Oficir 1942. Pehaček 72. Rudolfa Rade Oficir 1942. Oficir 1941. Petra Petar Pepeljugovski 73.

69. Orešča Sime Bogda nnin

Nižić 67. Jure Tomo

. 1951 62. Stevan Slavka Murgaški 63. Franc Ivana Napotnik Miodrag Stanimira Nešić 64. 65. Stanislav Dušana Nikolić 66. Nikoliš Mihajla Gojko

Milojević Stojana 59. Miloje Ivan Mate Mišković 60. Milutina Mitić 61. Jovan

Član SKJ

Red. broj

Opština

Beograd Sarajevo Diviz k omiteta .Član Osijek SK Rijeka Beograd

Zagreb Ajdovščina

Rukovod .Opunomoćstva Mostar Beograd Ljubljana Priština

Beograd

Požega Slavonska

Beograd Beograd Kumanovo

.komiteta Brig Član SK Split C . K Opun Član za SKJ

.CK Opun Član za SKJ

Čl .opun za SKJ CK

.OO Sek Član SK

IV armiju

Sek .OO SK .OO Sek SK

Član .za Opun V.A. . K Opun Član C za SKJ III armiju kom .Sek P Člomiteta uk .k

JNA

JNA

VPŠ

Čl Oa .z Ia rmiju pun Čl .komiteta DSNO Čl Opun .C za SKJ K

Funkcija

Red. broj

212 2172 Zanimanje

1941. Oficir Oficir 1938. 1945. Oficir 1941. Oficir

85. Stevan Andreje Roglić Savo Nikole Saržovski 86. Janko Josipa Sekirnik 87.

Milorad Boška Radulović 83. Oficir 1940.

Oficir 1943.

Oficir 1954.

Miroslav Nikole Ristić 84.

82. Novaka Radosavljević

81. Stanimira Radojević

Oficir 1936.

Radičević 80. Vasilija

Slobodan

Radovan

Velimir

Oficir 1939. 1956. Oficir Oficir 1942. 1941. Oficir

SKJ

77. Jože Jožefa Pučko Filipa Purišić 78. Ivo Radaković 79. Trifuna Ilija

Jevrem Rada Popović 76.

PREZIME I IME

unlQ Opun .

mije

SKJ za Ruk Opun .C K

Beograd

Opština

k .Pomiteta .Čl ukov Suk K Sek p .k om ičlek kom Član .s

C za SKJ K Ruk .Opun .v K u rag org Soj KJ

Beograd Obrenovac Beograd

OrČl .C iA SKJ Užice Titovo pun K

Kragujevac

S Zadar VVA KJ Čl krg .o om

k Čl .Pomiteta ukov Tuzla Split Član .flotile Kom Diviz k om O pun B .iČl eograd SKJ a ICK za rmiju čl Opun .C za SKJ K Niš iu armiji I.ŠII K org PN Opun .V ruk 0 .0 Sekret Karlovac SK

području

G . Jg or

Funkcija

2173

Miloš

Bogdan

Jefto J. Šašić 93.

IME IPREZIME

Oficir 1944. Oficir 1939.

Mahmut Sefera Šarki 92.

1942. Oficir

96. Dragomira Šumonja

Savo Obrada Trikić 99.

Todorović Zelika 98. Vojo 1941. Oficir

1934. Oficir

Oficir 1941.

Oficir 1939.

Đoka Škerović 95. Zarije

Franca Franc 97. Tavčar

Zanimanje

Podoficir 1954.

Oficir 1940. 1943. Oficir

Zarije Jagoša Stojović 90. Slavko Vicka Strika 91.

94. Radomana Šestović

1941. Oficir

Oficir 1942.

Joža Jakoba Skočilić 89.

Petar Ostoje Simurdić 88.

Član SKJ

|Red. broj

JNA

iVP Bitolj

armiju

armije

JNA za

Opština

Beograd

Karlovac

Split IV za K .C SK Opun Čl

Skoplje

Skoplje

Bjelovar Beograd C SKJ K Čl Sek .O pun

Šibenik Rijeka

Split

Sad N Iza K SKJ C .Oovi pun Čl

Bitolj za SKJ K .C Opun Čl armiji SK II I u K . org

zapun SKJ Čl O .C K a V S u KJ org . rmiji za SKJ Čl Opun .C K

Rukovod pun .o I II

Ruk Opun .C za SK K armiju IV VP K .Cpun O Puk za Čl Opun .C SKJ K VP S . K org Član kom .pukov

armiju

Funkcija

2174

)(umro

108. Vujnović Nikole Bogdan

Stanislava Ilić 110. Pavle

109. Zekić Gaje Miloš

106. Vuletić Petra Bruno 107. Vujić Dušana Dragan

105. Vučković Milana Ljubo

104. Višekruna Jovana Mirko

101. Ivana Ulepič Zdenko 102. Vidaković Đorđa Aco 103. Vilović Pavla Danijel

Turić 100. Mirko Mate

P I REZIME IME

Član SKJ

Red. broj

1942. Oficir

1941. Oficir 1940. Oficir

Oficir 1942. Oficir 1941.

Oficir 1941.

1944. Oficir

Oficir -1945. Podoficir 1956. Oficir 1939.

Oficir 1941.

Zanimanje

JNA

armiju

JNA

SK

Rukovod pun .O C SKJ K Titograd

Opština

G J u KJ .S org

Ruk O .. odručj pun a p O Člpun .C K SKJ za

Opun I.CK za SKJ

.O Čl V pun P Šibenik

VP za SKJ Tuzla Opun .Čl C SKJ K za

O . pun .Čl SKJ C K za Beograd

Sad Novi Beograd

Knin dSekret k om B .či liviz eograd

Beograd

!. pun Č kon k om O Tuzla .C K

O . pun .Čl SKJ C K RV za Beograd sekret Čl SK .O O Osijek k divizij omiteta .Sek Luka Banja

Titograd

P iV S . KJ org za

Funkcija

DELEGACIJE INOSTRANIH PARTIJA I POKRETA NA VIII KONGRESU SKJ Komunistička partija Sovjetskog Saveza 1. Pjotr Demičov, kandidat za člana PB, sekretar CK KPSS 2. Aleksej Rumjancev, član CK KPSS, glavni urednik „ Pravde" 3. Aleksandar Puzanov, član CK KPSS, ambasador u Beogradu Front nacionalnog oslobođenja Alžira 1. Lašgar Laid , član CK i poslanik 2. Bušaid Belhad, član CK i poslanik 3. Šerid Ahmed, funkcioner u CK

Komunistička partija Austrije 1. Fridl Firnberg, generalni sekretar KP Austrije 2. Fridrih Heksman, član Politbiroa CK 3. Alojz Viplinger, sekretar Pokrajinske organizacije Gornje Austrije

Komunistička partija Belgije 1. Frans Van Den Branden, potpredsednik Partije i član Politbiroa CK KP Belgije 2. Luis Van Gejt, član Politbiroa i sekretar Federacije za Brisel 3. Klod Renar, član CK KP Belgije

Komunistička partija Bugarske 1. Stanko Todorov, član Politbiroa i potpredsednik Vlade 2. Dimitar Stoičkov, član CK i sekretar Oblasnog komiteta za Trnovo 3. Grudi Atanasov, član CK i ambasador u Beogradu

2175

Komunistička partija Čehoslovačke 1. Aleksandar Dubček, član Politbiroa i prvi sekretar CK KP Slovačke 2. František Peha, član CK KPČ i prvi sekretar Oblasnog komiteta Istočno-češke oblasti 3. Miroslav Miler, zamenik načelnika Odeljenja za međunarodne veze u CK KPČ Komunistička partija Čilea 1. Aleksander Toro, član Politkomisije IK CK KP Čilea

Socijalistička partija Čilea 1. Raul Ampuero, generalni sekretar SP Čilea Komunistička partija Finske 1. Lars Juntila, član Politbiroa i Sekretarijata KP Finske 2. Gunar Asplunt, saradnik u CK KP Finske Komunistička partija Francuske 1. Gaston Plisonie , član Politbiroa i sekretar CK KP Francuske 2. Andre Viege, član CK KP Francuske 3. Žan Garsia, saradnik Sekcije za međunarodne veze CK KP Francuske

Partija narodne konvencije Gane 1. Vilijem Emanuel Atram, sekretar Partije narodne konvencije za Akru 2. Kodvo Sam Anan, odgovoran za prosvetni rad u Partiji oblasti Cape Coast

Demokratska partija Gvineje 1. Leon Maka, stalni sekretar DP Gvineje i predsednik Parlamenta 2. Moris Kamara , ambasador Gvineje u Moskvi 3. Sike Kamara, ambasador Gvineje u Beogradu

Komunistička partija Indije 1. Rajaškar Redi, član Izvršnog komiteta CK i sekretar u državi Andri 2. Hari Vjas , član IK CK i sekretar u Radžastanu

2176

Komunistička partija Italije 1. Dankarlo Pajeta, član Direkcije i Sekretarijata CK KP Italije 2. Alfredo Rajhlin, član Direkcije CK KP Italije 3. Pjetro Sekia, član CK KP Italije

Socijalistička partija Italije zamenik generalnog sekretara SocijaBrodolini, Đakomo 1. lističke partije Italije 2. Salvatore Lauričela, član Direkcije SP Italije 3. Paolo Vitoreli, član Direkcije SP Italije

Socijalistička partija proleterskog jedinstva Italije 1. Vićenco Gato, zamenik sekretara PSIUP-a 2. Luiđi Lokoratolo, član Direkcije PSIUP i sekretar Federacije Napulja 3. Ecio Martone, član Nacionalnog saveta i sekretar Federacije Trsta

Socijalistička partija Japana 1. Motođiro Mori, predstavnik Socijalističke partije Japana

Mađarska socijalistička radnička partija 1. Feher Lajoš, član Politbiroa i potpredsednik Vlade 2. Molnar Friđeš, član CK i prvi sekretar Oblasnog komiteta Kečkemet 3. Veneci Janoš, drugi sekretar Komiteta MSRP u Budimpešti

Sudanska unija RDA Malija 1. Suugalo Kulibali, član Politbiroa i predsednik Bamaka 2. Mamadu Sar, direktor Partijske škole i poslanik 3. Halidu Ture, ambasador u Beogradu

Komunistička partija Maroka 1. Ali Jata, generalni sekretar 2. Dr Hadi Mesuak, član Politbiroa

2177

Mongolska narodna revolucionarna partija 1. Šagdarsuren Poncag, član CK MNRP 2. Batin Dorž, ambasador Mongolije akreditovan za Jugoslaviju

Jedinstvena socijalistička partija Nemačke 1. Paul Frelih, član Politbiroa JSPN, prvi sekretar Okružnog komiteta Lajpcig 2. Horst Dolus, član CK JSPN, načelnik Odeljenja za partijska i organizaciona pitanja 3. Peter Florin, član CK JSPN, načelnik Odeljenja za međunarodne veze CK JSPN

Komunistička partija Norveške 1. Just Lipe, član Politbiroa i sekretar CK KP Norveške

Poljska ujedinjena radnička partija 1. Frančišek Vanjolka, član Politbiroa PURP, potpredsednik Vlade 2. Mječislav Marzec, član CK PURP-a, načelnik Organizacionog odeljenja CK 3. Aleksander Malecki, ambasador NR Poljske u Beogradu

Rumunska radnička partija 1. 2. 3. 4.

Nikolae Čaušesku, član Politbiroa RRP Georgi Stojka, član CK RRP Ilie Verdec, član CK RRP Aurel Malnašan, ambasador NR Rumunije u Beogradu

Komunistička partija Španije 1. Ignacio Galjego, član Izvršnog komiteta i sekretarijata CK KP Španije 2. Manuel Delikado , član Izvršnog komiteta CK KP Španije

Partija rada Švajcarske 1. Henri Trib, član Politbiroa CK Partije rada Švajcarske

2178

Komunistička partija Švedske 1. Erih Karlson , sekretar CK KP Švedske 2. Lars Herlic, član CK KP Švedske

Socijalistička ustavna partija Tunisa 1. Mahmud Mesadi , član Politbiroa 2. Mahmud Mamuri, ambasador Tunisa u Beogradu 3. Brahim Hajder , poslanik

Arapska socijalistička unija Ujedinjene Arapske Republike 1. Husein Zulfikar Sabri, član Gen. sekretarijata ASU zadužen za spoljne poslove 2. Ahmet Fahim, potpredsednik Parlamenta i predsednik sindikata UAR 3. Dr Ibrahim Sad El Din, član Generalnog sekretarijata ASU

ČLANOVI CENTRALNOG KOMITETA SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE* JOSIP BROZ TITO - generalni sekretar Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije. Rođen je 1892. godine; Hrvat ; član SKJ od 1920. godine ; pre rata je bio radnik ; član je CK KPJ od 1928. ALBREHT ROMAN

zamenik Saveznog sekretara za rad. Rođen 1921 ; Slovenac ; član SKJ od 1945 ; u NOB od 1941 ; ima zavr-

šenu višu partijsku školu; ranije bio član Oblasnog komiteta KP Slovenije, sekretar Republičkog veća sindikata i predsednik Veća proizvođača Republičke skupštine ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. ANDRIĆ NIKOLA

član Izvršnog komiteta CK SK Bosne i Hercegovine i predsednik Republičkog veća SSJ za BiH. Rođen 1920; Srbin; član SKJ od 1941 ; nosilac ,,Spomenice 1941 "; završio niži tečajni ispit i višu partijsku školu ; član je Saveznog odbora SSRNJ i Centralnog veća SSJ; ranije bio predsednik NOS i sekretar Sreskog komiteta SK BiH u Tuzli ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ.

ANTUNOVIĆ RISTA -

organizacioni sekretar CK SK Srbije . Rođen 1917 ; Srbin; član SKJ od 1940; do rata je bio student ; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VI kongresa CK SKJ.

* U ovim kratkim biografijama članova CK SKJ navedene su one funkcije koje su pojedini članovi CK imali pre nego što su na VIII kongresu SKJ izabrani u CK SKJ.

2180

AVBELJ VIKTOR član Izvršnog komiteta CK SK Slovenije i predsednik Izvršnog veća SR Slovenije . Rođen 1914 ; Slovenac; član SKJ od 1937; do rata je bio student; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VI kongresa SKJ. BABOVIĆ SPASENIJA ― član CK SK Srbije . Rođena 1907; Srpkinja; bila tekstilna radnica; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član SKJ od 1928; član CK KPJ od V zemaljske konferencije КРЈ ( 1940) . BADOVINAC TOMISLAV - predsednik Centralnog komiteta Saveza omladine Jugoslavije. Rođen 1934; Hrvat ; završio ekonomski fakultet ; član SKJ od 1951 ; član Izvršnog odbora SO SSRNJ; bio član GK KPH u Krapini ; predsednik Univerzitetskog odbora Saveza studenata i član Predsedništva CK SO Hrvatske ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. BAKARIĆ VLADIMIR

sekretar Centralnog komiteta Saveza komunista Hrvatske i član Izvršnog komiteta CK SKJ. Rođen 1912. godine; Hrvat; član SKJ od 1933 ; pre rata doktorirao pravne nauke; za člana CK KPJ kooptiran 1941 .

BALTIĆ MILUTIN - član Izvršnog komiteta CK SKH i predsednik Republičkog veća SSJ za Hrvatsku . Rođen 1920; Srbin ; član SKJ od 1940; do rata bio metalski radnik; završio Partijsku školu ,,Đuro Đaković"; nosilac ,, Spomenice 1941 "; bio i član Okružnog komiteta KPJ za Karlovac, sekretar PK SKOJ-a, član CK SKOJ-a, član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. BELINIĆ MARKO - član Izvršnog komiteta CK SK Hrvatske , predsednik Glavnog odbora Saveza udruženja boračkih organizacija SR Hrvatske . Rođen 1911 ; Hrvat; član SKJ od 1934; do rata je bio krznarski radnik i profesionalni sindikalni funkcioner; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VI kongresa SKJ. BERBEROVIĆ MUHAMED -- sekretar Tvorničkog komiteta SKJ Železare-Zenica; član Sreskog komiteta SK Sarajevo. Rođen 1936 u Ljubiji ; završio železničku saobraćajnu školu; član SKJ od 1954; šef saobraćaja Železare , predsednik Opštinskog sindikalnog veća Zenice i organizacioni sekretar SK SK BiH u Zenici.

2181

BERUS ANKA - član CK SK Hrvatske . Rođena 1903 ; Hrvatica; član SKJ je od 1934; završila filozofski fakultet; do rata je bila profesor u gimnaziji; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VI kongresa SKJ . BIBER ANTUN - član Izvršnog komiteta CK SKH i predsednik Glavnog odbora SSRN Hrvatske . Rođen 1910; Hrvat ; član SKJ od 1939 ; pre rata je bio obućarski radnik ; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK KPJ od V kongresa KPJ. BIJELIĆ SRECKO

član CK SK Hrvatske i direktor preduzeća

„Janko Grdelj " u Zagrebu. Rođen 1930; Srbin ; član SKJ od 1948; učesnik NOB od 1943 ; bio je predsednik CK SO Hrvatske i član Predsedništva CK SOJ; završio je pravni fakultet; ranije bio radnik u preduzeću; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. BJELAJAC STOJAN sekretar Sreskog komiteta SKJ Banjaluka i član CK SK Bosne i Hercegovine. Rođen 1923 ; Srbin; član je SKJ od 1941 ; završio Visoku školu političkih nauka u Beogradu ; pre rata bio je đak; pored ostalog, bio je član Zemaljskog odbora USAOJ-a i Pokrajinskog komiteta SKOJ-a, sekretar Pokrajinskog komiteta SKOJ-a za BiH, član CK SKOJ-a i NOJ-a, član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. BLAŽEVIĆ JAKOV · član CK SKH i predsednik Savezne privredne komore. Rođen 1912; Hrvat; član SKJ od 1928 ; do rata bio advokatski pripravnik ; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK KPJ od V zemaljske konferencije KPJ ( 1940) . član CK SKM i pogonski inženjer u preduBOJČEVSKI JANI Bitola..Ranije radio u istom preduzeću ,,Auto-remont" zeću kao mehaničar i automehaničar. Rođen 1930. u Bitolju. Član SKJ od 1947. godine . Bio je i član opštinskog i sreskog komiteta SKM . Član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. BOLE TONE - član CK SK Slovenije i potpredsednik Savezne privredne komore. Rođen 1916 ; Slovenac ; član SKJ od 1943; nosilac ,,Spomenice 1941 "; završio višu ekonomsku školu ; posle rata, pored ostalih dužnosti, bio je predsednik Opštin-

2182

skog narodnog odbora Maribor, član sekretarijata sreskog komiteta, član Izvršnog veća SR Slovenije, član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. BOŽIČEVIĆ IVAN - generalni sekretar Saveza udruženja boraca Jugoslavije . Rođen 1909 ; Hrvat ; član SKJ od 1934 ; do rata bio radnik, zatim sindikalni funkcioner ; nosilac „ Spomenice 1941"; član CK SKJ od VI kongresa SKJ. BRKIĆ HASAN član Izvršnog komiteta CK SK BiH i predsednik Izvršnog veća SR BiH . Rođen 1913 ; član SKJ od 1933 ; do rata bio advokatski pripravnik; nosilac „ Spomenice 1941"; član CK SKJ od VI kongresa SKJ. BRKIĆ ZVONKO član CK SKH i potpredsednik Savezne skupštine . Rođen 1912. godine ; Hrvat; član SKJ od 1935; do rata bio geometar; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VI kongresa SKJ. BULAJIĆ KRSTO - sekretar Organizaciono-političkog sekretarijata CK SKJ. Rođen 1920 ; Crnogorac; završio srednju tehničku školu ; član SKJ od 1941 ; nosilac „ Spomenice 1941 "; član SKJ od VII kongresa SKJ. CETINIĆ MARIN

član CK SK Hrvatske i savezni sekretar za

saobraćaj i veze. Rođen 1915 ; Hrvat ; član SKJ od 1936; pre rata bio radnik, nosilac „ Spomenice 1941 "; u toku rata, pored ostalog, bio je sekretar Okružnog komiteta KPH za Dubrovnik; posle rata bio je sekretar Oblasnog komiteta KPH za Dalmaciju, član Izvršnog veća Hrvatske ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ . CRNOBRNJA BOGDAN

generalni sekretar Predsednika Repu-

blike ; član Saveznog odbora SSRNJ. Rođen 1916 ; Srbin; član SKJ od 1941 ; nosilac „ Spomenice 1941 "; završio učiteljsku školu ; pored ostalog, bio je sekretar SK KPJ Pakrac, član Oblasnog komiteta KPJ za Slavoniju, zatim ambasador, pomoćnik državnog sekretara za inostrane poslove; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. CRVENKOVSKI KRSTE - sekretar CK SKM. Rođen je 1921 ; Makedonac; do rata bio student; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član SKJ od 1940 ; član CK SKJ od VI kongresa SKJ.

33 VIII kongres, III

2183

CVETKOVIĆ MARIJAN organizacioni sekretar CK SK Hrvatske. Rođen 1920 ; član SKJ od 1938; Hrvat; do rata bio student; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VII kongresa SKJ. ĆULAFIĆ DOBROSAV - član CK SK Crne Gore i sekretar OK SK u Ivangradu . Rođen 1926 ; Crnogorac; član SKJ od 1944; učesnik u NOB od 1943; pre rata bio đak; završio pravni fakultet ; posle rata bio je sekretar Gradskog komiteta SKOJ-a, sekretar CK SO Crne Gore i sekretar Glavnog odbora SSRN Crne Gore; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. ČOLAKOVIĆ RODOLJUB

predsednik Komisije CK SKJ za istoriju SKJ. Rođen je 1900. godine; Srbin; član SKJ od 1919; do rata bio novinar; nosilac je „ Spomenice 1941 " ; član CK KPJ od V kongresa KPJ, a pre rata bio i član CK KPJ koji se nalazio u inostranstvu .

DABČEVIĆ-KUČAR SAVKA - član Izvršnog komiteta CK SKH, predsednik Ideološke komisije, profesor ekonomskog fakulteta. Rođena 1923; član SKJ od 1943. godine ; učestvovala u NOB od 1943 ; doktor ekonomskih nauka ; bila je član Sveučilišnog komiteta ; član GK SKH u Zagrebu ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. DANILOVIĆ UGLJEŠA član IK CK SK BiH. Rođen 1913. godine ; Srbin; član SKJ od 1933 ; do rata bio inženjer agronomije; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK KPJ od V kongresa SKJ.

DAVIČO OSKAR ― književnik. Rođen 1909; završio filozofski fakultet, bio je profesor ; član SKJ od 1931 ; u NOB od 1941 ; član je Saveznog odbora SSRNJ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. DAVKOV PAVLE

član Izvršnog komiteta CK SKM i predsednik Organizacione komisije. Rođen 1925 ; Makedonac; član SKJ od 1947 ; završio višu privrednu školu i Višu partijsku školu „ Đuro Đaković"; po oslobođenju radio kao visokokvalifikovani automehaničar, a zatim direktor preduzeća ,,Mehanika"; bio je sekretar GK SKM u Skoplju ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ .

2184

DEROSI EMA

asistent na Visokoj upravnoj školi u Zagrebu i član Glavnog odbora SSRNH . Rođena 1926; Hrvatica ; član SKJ od 1944; učesnik NOB od 1943 ; bila na dužnosti sekretara GK SKH u Puli , člana Sekretarijata Oblasnog komiteta za Riječku oblast, sekretara OK SKH ,,Stari Grad" u Rijeci, direktora Izdavačkog preduzeća „ Otokar Keršovani” u Rijeci, direktora lista „ La voce del popole ” u Rijeci itd .; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ.

DOLNIČAR IVAN - general-major, načelnik RV i PBO. Rođen 1921. godine; Slovenac; član SKJ od 1941 ; nosilac ,,Spomenice 1941"; pre rata bio radnik; u toku rata bio komesar brigade i divizije; posle rata na stalnom radu u JNA, član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. DORONJSKI STEVAN

član Izvršnog komiteta CK SK Srbije i

potpredsednik Izvršnog veća Srbije. Rođen 1919; Srbin; član SKJ od 1939 ; do rata bio student ; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VI kongresa SKJ. DRULOVIĆ MILOJKO

član IK CK SK Srbije i predsednik

Ideološke komisije CK SKS. Rođen 1923; Srbin; član SKJ od 1941 ; završio pravni fakultet; pre rata bio đak ; nosilac ,,Spomenice 1941 "; u toku rata bio član Oblasnog komiteta KPJ za Sandžak; pored ostalih dužnosti, bio član Opunomoćstva CK SKJ za JNA, sekretar CK SOJ, sekretar UK SKS u Beogradu i sekretar GK SKS u Beogradu; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. DUGONJIĆ RATO -

član Izvršnog komiteta CK SK BiH i predsednik Skupštine SR BiH . Rođen je 1916; Srbin; član SKJ od 1937 ; završio pravni fakultet ; nosilac ,,Spomenice 1941"; član CK KPJ od V kongresa.

ĐURANOVIĆ VESELIN - član Izvršnog komiteta CK SK Crne Gore i predsednik Izvršnog veća Crne Gore . Rođen 1925 ; član SKJ od 1944 ; učesnik NOB od 1941 ; pre rata bio đak; posle rata bio organizacioni sekretar Sreskog komiteta SKJ, član PK SKOJ-a, predsednik Ideološke komisije CK SK Crne Gore i urednik lista „ Pobeda”, član CK SKJ od VIII kongresa SKJ.

2185

ĐURIČIĆ BLAŽO

organizacioni sekretar CK SK BiH i član

Centralne revizione komisije SKJ . Rođen 1914 ; Srbin; član SKJ od 1941 ; završio poljoprivredni fakultet ; nosilac „ Spomenice 1941"; pored ostalog, bio je politički komesar korpusa i armije, potpredsednik Izvršnog veća BiH itd.; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ . DŽUNOV RISTO član za rad. Rođen 1919 ; ekonomski fakultet; nice 1941 "; član CK

CK SK Makedonije i Makedonac; član SKJ do rata bio student ; SKJ od VII kongresa

savezni sekretar od 1940 ; završio nosilac „ SpomeSKJ.

GIGOV STRAHIL član CK SKJ, član CK SKM i potpredsednik Savezne skupštine . Rođen 1909 ; Makedonac ; član SKJ od 1929 ; do rata bio metalski radnik ; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK KPJ od V kongresa KPJ. GLIGOROV KIRO

savezni sekretar za finansije . Rođen 1917.

godine; član SKJ od 1944 ; učesnik NOB od aprila 1944 ; završio pravni fakultet ; posle rata bio pomoćnik predsednika Privrednog saveta FNRJ, generalni direktor Saveznog zavoda za privredno planiranje, član Saveznog izvršnog veća; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. GOŠNJAK IVAN

član Izvršnog komiteta CK SKJ. Rođen 1909. godine; Hrvat ; član SKJ od 1938; pre rata bio radnik; kooptiran u CK KPJ 1945.

GRLIČKOV ALEKSANDAR

član Izvršnog komiteta CK SKM i predsednik Izvršnog veća Makedonije. Rođen 1923 ; Makedonac; završio ekonomski fakultet ; član SKJ od 1943 ; bio je docent na Pravno-ekonomskom fakultetu u Skoplju, direktor Republičkog zavoda za privredno planiranje, predsednik Planske komisije NRM ; bio je član biroa Okružnog komiteta KPJ za Štip i član Ideološke komisije CK SKM; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ.

HADŽIVASILEV KIRO -

član Ideološke komisije CK SKJ i

direktor Visoke škole političkih nauka u Beogradu . Rođen 1921 ; član SKJ od 1943 ; pre rata bio student; učesnik u NOB od 1943 ; po oslobođenju bio glavni urednik lista ,,No-

2186

va Makedonija", urednik časopisa ,,Socijalizam " i član Agitpropa CK SKM ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. HODŽA FADIL

član CK SK Srbije i član Saveznog izvršnog veća. Rođen 1917 ; Šiptar; član SKJ od 1941 ; završio učiteljsku školu i Višu partijsku školu „ Đuro Đaković " ; do rata bio učitelj ; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VII kongresa SKJ.

HUMO AVDO član Saveznog izvršnog veća. Rođen 1914 ; član SKJ od 1934; završio filozofski fakultet; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK SKJ od V kongresa KPJ. IVANČIĆ VJEKOSLAV

sekretar KK SKH Pula i član CK SKH .

Rođen je 1924 ; Hrvat; završio jednogodišnju partijsku . školu ,,R. Končar" ; član SKJ od 1944; učesnik NOB od 1943 ; bio sekretar KK SK Pazin, član Oblasnog komiteta SK Rijeka, politički radnik u Instruktorskoj upravi CK SKH, organizacioni sekretar KK SK Pula ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. JAKOPIČ ALBERT - organizacioni sekretar CK SK Slovenije . Rođen 1914 ; Slovenac; član SKJ od 1942 ; do rata bio student; nosilac „ Spomenice 1941 " ; član CK SKJ od VII kongresa KPJ. JOJKIĆ ĐURICA - član Izvršnog komiteta CK SK Srbije i sekretar PK SKS za Vojvodinu . Rođen 1914 ; Srbin ; član SKJ od 1939; završio pravni fakultet ; do rata bio student i službenik; nosilac „ Spomenice 1941 " ; član CK SKJ od VII kongresa SKJ. JOVANOVIĆ BLAŽO - član Izvršnog komiteta CK SKJ . Rođen 1907 ; Crnogorac ; član SKJ od 1924 ; završio pravni fakultet ; pre rata bio advokatski pripravnik ; član CK KPJ od V zemaljske konferencije KPJ ( 1940 ) . JURINČIĆ NIKO - član Izvršnog komiteta CK SK BiH i potpredsednik Republičke skupštine Bosne i Hercegovine . Rođen 1914; Hrvat ; član SKJ od 1937 ; do rata bio radnik; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK KPJ od V kongresa KPJ .

2187

JURJEVIĆ ANTE -- član CK SKH i direktor Brodogradilišta u Splitu. Rođen 1915 ; Hrvat ; član SKJ od 1939; do rata bio metalski radnik; nosilac "Spomenice 1941 " ; član CK SKJ od VII kongresa SKJ . KARABEGOVIĆ OSMAN -

član CK SK BiH i predsednik Privrednog veća Savezne skupštine . Rođen 1911 ; član SKJ od 1932 ; do rata bio student; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK KPJ od V kongresa KPJ.

KARDELJ EDVARD

sekretar Centralnog komiteta SKJ. Rođen je 1910. godine ; Slovenac; član SKJ od 1928 ; završio učiteljsku školu ; član je Politbiroa CK KPJ od 1938 .

KAVČIČ STANE ―

član Izvršnog komiteta CK SK Slovenije i

predsednik Komisije CK SK Slovenije za ideološki rad. Rođen 1919 ; Slovenac; član SKJ od 1941 ; do rata bio industrijski radnik ; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VI kongresa SKJ. KEKIĆ DANILO

član Izvršnog komiteta CK SK Srbije i predsednik Republičkog veća Saveza sindikata za Srbiju. Rođen 1918 ; Srbin; član SKJ od 1939 ; do rata bio radnik ; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VII kongresa SKJ.

KOLAK RUDI - član CK SK BiH i potpredsednik Izvršnog veća BiH. Rođen 1918; Hrvat; diplomirani pravnik; član SKJ od 1940; nosilac je ,,Spomenice 1941 "; u ratu je, pored ostalog, bio organizacioni sekretar Oblasnog komiteta KPJ za Bosansku Krajinu ; posle rata bio član Politbiroa CK KP BiH; na Petom kongresu KPJ biran je za kandidata za člana CK SKJ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. KOLIŠEVSKI LAZAR - član Izvršnog komiteta CK SKJ . Rođen 1914; Makedonac ; član SKJ od 1935 ; pre rata bio radnik; kooptiran u CK KPJ u proleće 1948 . KOMAR SLAVKO

predsednik Odbora Saveznog veća Savezne

skupštine za društveni plan i finansije . Rođen 1918 ; Hrvat; član SKJ od 1940 ; završio veterinarski fakultet ; do rata

2188

bio student; nosilac ,,Spomenice 1941 ; član CK SKJ od VI kongresa SKJ. KOSORIC PERO - član Opunomoćstva CK SKJ za JNA, general-pukovnik, komandant VII armijske oblasti. Rođen 1918 ; Srbin; član SKJ od 1941 ; do rata bio student ; nosilac ,, Spomenice 1941"; u toku rata i posle rata nalazio se na istaknutim vojnim dužnostima; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. član Centralne revizione komisije, KOVAČEVIĆ DUŠANKA član CK SK BiH i predsednik Kulturno-prosvetnog veća Skupštine BiH. Rođena 1917 ; Srpkinja; član SKJ od 1940; pre rata studirala; nosilac „ Spomenice 1941 "; u toku rata bila sekretar Oblasnog komiteta SKOJ-a i sekretar Okružnog komiteta KPJ Banjaluka; posle oslobođenja bila glavni urednik lista „ Oslobođenje ", ministar u Vladi BiH i član Izvršnog veća BiH; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. KOVAČEVIĆ VELJKO ― član Opunomoćstva CK SKJ za organizaciju SKJ u JNA, general-pukovnik. Rođen 1912 ; Crnogorac; član SKJ od 1938 ; učesnik u španskom građanskom ratu ; u NOB od 1941 ; završio višu vojnu akademiju; od oslobođenja se nalazi na dužnostima JNA; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. KRAJAČIĆ IVAN — član Izvršnog komiteta CK SKH i predsednik Sabora SR Hrvatske . Rođen 1906; Hrvat; član SKJ od alatni mehaničar; nosilac ,,Spo1933; do rata bio radnik menice 1941 "; za člana CK KPJ kooptiran 1943. KRAJGER BORIS - član CK SK Slovenije i potpredsednik Saveznog izvršnog veća. Rođen 1914; Slovenac; član SKJ od 1934; do rata bio student; nosilac Spomenice 1941 "; član CK KPJ od V kongresa KPJ . KRAJGER SERGEJ - predsednik Odbora Saveznog veća Savezne skupštine za društveno-ekonomske odnose. Rođen 1914 ; Slovenac; član SKJ od 1934 ; završio medicinski fakultet ; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VI kongresa SKJ.

2189

KREAČIĆ OTMAR - državni podsekretar za poslove narodne odbrane ― general-pukovnik JNA. Rođen 1913 ; Hrvat ; član SKJ od 1937 ; do rata bio službenik i borac Internacionalnih brigada u Španiji; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VI kongresa SKJ . KURTOVIĆ TODO -–--- član CK SK BiH, predsednik Organizacione komisije CK SKJ i član Saveznog odbora SSRNJ . Rođen 1919; Srbin; član SKJ od 1941 ; završio Višu partijsku školu „ Đuro Đaković"; pre rata bio đak; nosilac „ Spomenice 1941 "; bio sekretar Okružnog komiteta KPJ za Trebinje i član Okružnog komiteta za južnu Hercegovinu , sekretar GK SK BiH u Sarajevu, predsednik Organizacione komisije CK SK BiH i član Izvršnog veća BiH, član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. LACKOVIĆ MIRKO - sekretar Sreskog komiteta SKH u Osijeku i član Izvršnog komiteta CK SKH . Rođen 1923 ; Hrvat ; član SKJ od 1943 ; završio srednju partijsku školu ; pre rata bio poljoprivredni radnik - nadničar; posle rata, pored ostalog, bio organizacioni sekretar Okružnog komiteta KPJ — Osijek, član Oblasnog komiteta KPH za Osijek i sekretar sreskog komiteta SKJ ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. LESKOŠEK FRANC ― član Izvršnog komiteta CK SKJ. Rođen 1897; Slovenac; član SKJ od 1926; pre rata bio radnik; član Politbiroa CK KPJ od 1938.

LUKIĆ VOJIN

član CK SK Srbije i savezni sekretar za unu-

trašnje poslove. Rođen 1919 ; Srbin ; član SKJ od 1941 ; završio pravni fakultet; nosilac „ Spomenice 1941 "; po oslobođenju, pored ostalih dužnosti , bio republički sekretar za unutrašnje poslove i član Izvršnog veća Srbije ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ . LJUBIČIĆ NIKOLA ―

general-pukovnik JNA, načelnik ratne škole VVA JNA. Rođen 1916 ; Srbin; član SKJ od 1941 ; nosilac „ Spomenice 1941 "; od oslobođenja se nalazi na stalnom radu u JNA; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ.

MAČEK IVAN

- član Izvršnog komiteta CK SK Slovenije i predsednik Republičke skupštine . Rođen 1908 ; Slovenac; član

2190

SKJ od 1930; do rata bio radnik; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK KPJ od V kongresa KPJ . MAJER BORIS - viši predavač dijalektičkog materijalizma na Filozofskom fakultetu u Ljubljani . Rođen 1919; Slovenac ; član SKJ od 1944; u NOB od 1944 ; bio sekretar fakultetskog komiteta SKS ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. MAKSIMOVIĆ DRAGIŠA član CK SK Crne Gore i generalni direktor Železare „ Boris Kidrič" u Nikšiću . Rođen 1917; Crnogorac; član SKJ od 1941 ; pre rata bio student; nosilac ,,Spomenice 1941 "; ranije bio član sreskog komiteta i predsednik Narodnog odbora sreza ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. MARINKO MIHA - sekretar CK SK Slovenije i član Izvršnog komiteta CK SKJ . Rođen 1900 ; Slovenac; član SKJ od 1924 ; pre rata bio radnik; član CK KPJ od 1934. MARKOVIĆ MOMA - savezni sekretar za zdravstvo i socijalnu politiku . Rođen 1912 ; Srbin; član SKJ od 1933 ; do rata bio student; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK KPJ od V kongresa KPJ. MATIĆ PETAR ―

general-potpukovnik JNA, načelnik Uprave inženjerije G. S. JNA. Rođen 1920; Srbin; član SKJ od 1940; nosilac „ Spomenice 1941 "; pre rata bio zemljoradnik; u toku rata i po oslobođenju nalazi se na stalnom radu u JNA; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ .

MATIĆ VELIMIR sekretar Sreskog komiteta SKS u Nišu . Rođen 1924. godine; član SKJ od 1944 ; učesnik NOB od 1943; pre rata učio gimnaziju; završio višu novinarsko-diplomatsku školu ; bio je sekretar OK SK Srbije u Prokuplju; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. MIĆUNOVIĆ VELJKO - ambasador SFRJ u SAD . Rođen 1916; Crnogorac; član SKJ od 1934 ; do rata bio student ; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VI kongresa SKJ . MIJATOVIĆ CVIJETIN ambasador SFRJ u SSSR-u. Rođen 1913 ; Srbin; član SKJ od 1933 ; do rata bio student ; nosilac „ Spomenice 1941 " ; član CK KPJ od V kongresa KPJ .

2191

MILOJEVIĆ DRAGAN

član Gradskog komiteta SKS u Beogradu, načelnik Mašinskog odeljenja u preduzeću „ 21 maj ” u Beogradu. Rođen 1924; Srbin; član SKJ od 1944 ; nosilac ,,Spomenice 1941 "; završio mašinski fakultet ; bio je član OK SKS u Beogradu; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ.

MILOSLAVLEVSKI SLAVKO docent Pravnog fakulteta i rukovodilac stud. grupe CK SKM. Rođen je 1928 ; Makedonac ; član SKJ od 1943 ; pre rata je bio učenik; završio pravni fakultet ; učesnik NOB-a od 1941 ; bio član brigadnog i divizijskog komiteta KPJ , član UK SKM, sekretar SK SKM, sekretar OK SKM, predsednik opštine Tetovo, član CK SKJ od VIII kongresa SKJ . MILJANIĆ NIKOLA - guverner Narodne banke Jugoslavije. Rođen 1921 ; Hrvat ; član SKJ od 1942 ; završio je ekonomski fakultet; nosilac „ Spomenice 1941 "; član je GO SSRN ; bio potpredsednik Oblasnog odbora za Slavoniju, sekretar Oblasnog komiteta KPJ za Bjelovar, generalni direktor Jugoslovenske investicione banke , član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. MINČEV NIKOLA - generalni direktor Saveznog zavoda za privredno planiranje. Rođen 1915; Makedonac; član SKJ od 1942; do rata bio službenik; član CK SKJ od VI kongresa SKJ. direktor Instituta za izučavanje radničkog MINIĆ MILKA pokreta. Rođena 1915; Srpkinja; član SKJ od 1938; završila filozofski fakultet; do rata radila kao profesor gimnazije ; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VII kongresa SKJ. MINIĆ MILOŠ - član CK SK Srbije i potpredsednik Saveznog izvršnog veća . Rođen 1914 ; Srbin; član SKJ od 1936 ; završio pravni fakultet; nosilac . ,,Spomenice 1941"; član CK SKJ od VI kongresa SKJ. MIRKOVIĆ IKO - član IK CK SK Crne Gore i predsednik Glavnog odbora SSRN Crne Gore. Rođen 1918 ; Crnogorac; član SKJ od 1938 ; nosilac „ Spomenice 1941 "; završio novinarsko-diplomatsku školu; ranije bio grafički radnik; bio sekretar PK SKOJ-a, instruktor CK KPJ, sekretar gradskog komiteta SKJ. Član CK SKJ od VIII kongresa SKJ.

2192

MOJSOV LAZAR - član Izvršnog odbora Saveznog odbora SSRNJ i direktor „ Borbe". Rođen 1920; Makedonac; član SKJ od 1940; završio pravni fakultet ; do rata bio student; član CK SKJ od VII kongresa SKJ. MUGOŠA DUŠAN -- sekretar PK SKS za Kosmet i član Izvršnog komiteta CK SK Srbije. Rođen 1914 ; Crnogorac; član SKJ od 1934; do rata bio zemljoradnik; kooptiran u CK SKJ novembra 1959. NEORIČIĆ MILIJAN

član CK SK Srbije i predsednik Skupštine grada Beograda. Rođen 1922; Srbin; do rata bio učenik; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član SKJ od 1941 ; član CK SKJ od VI kongresa SKJ .

NIKEZIĆ MARKO -- zamenik državnog sekretara za inostrane poslove. Rođen 1921 ; Srbin; član SKJ od 1940; do rata bio učenik; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VII kongresa SKJ. OROŽEN MARJAN - član CK SK Slovenije i sekretar Organizacione komisije CK SKJ . Rođen 1930 ; član SKJ od 1948; bio je radnik; završio Višu partijsku školu „,Đuro Đaković"; nalazio se na dužnosti sekretara Opštinskog komiteta SK u Hrastniku i člana Sreskog komiteta u Trbovlju ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ . OSOLNIK BOGDAN direktor i glavni urednik lista „ Komunist”. Rođen 1920 ; Slovenac; član SKJ od 1942 ; do rata bio student i vaspitač u internatu ; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VII kongresa SKJ. PAJKOVIĆ DOKO

sekretar CK SK Crne Gore . Rođen 1917;

Crnogorac; član SKJ od 1936; do rata bio zemljoradnik; nosilac ,,Spomenice 1941 " ; član CK KPJ od V kongresa KPJ . PEČUJLIĆ MIROSLAV

član Sekretarijata GK SK Srbije u

Beogradu i docent Pravnog fakulteta u Beogradu . Rođen 1929 ; Srbin; član SKJ od 1945 ; doktor pravnih nauka; bio

2193

je član Mesnog komiteta SKOJ-a u Beogradu, član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. PETKOVSKI DANO pukovnik u JNA. Rođen je 1922; Makedonac; član SKJ od 1943 ; pre rata je bio obućarski radnik ; nosilac je ,,Spomenice 1941 "; završio Višu partijsku školu i ratnu školu; sada je komandant divizije ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. PETKOVIĆ DUŠAN - član Izvršnog komiteta CK SK Srbije i predsednik Republičke skupštine SR Srbije. Rođen 1914; Srbin; član SKJ od 1936 ; do rata bio kamenorezački radnik; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK KPJ od V kongresa KPJ. POPIVODA KRSTO predsednik Organizaciono-političkog veća Savezne skupštine . Rođen 1910; Crnogorac ; član SKJ od 1933; nosilac „ Spomenice 1941 " ; kandidat za člana CK KPJ od V zemaljske konferencije KPJ 1940 , a kooptiran za člana CK KPJ 1945. POPIT FRANC — član Izvršnog komiteta CK SK Slovenije, predsednik Republičkog veća Sindikata i član Centralne revizione komisije. Rođen 1921 ; Slovenac; član SKJ od 1940 ; nosilac ,,Spomenice 1941 " ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ . POPOVIĆ KOČA državni sekretar za inostrane poslove . Rođen 1908 ; Srbin; član SKJ od 1933 ; završio filozofski fakultet ; do rata bio publicista ; nosilac ,,Spomenice 1941 " ; član CK SKJ od VI kongresa SKJ. POPOVIĆ MILENTIJE ― generalni sekretar Saveznog odbora SSRNJ. Član SKJ od 1939. Rođen 1913 ; Srbin ; završio tehnički fakultet ; do rata bio građevinski inženjer; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK KPJ od V kongresa KPJ. POPOVIĆ VLADIMIR — predsednik Odbora Saveznog veća Savezne skupštine za spoljne poslove i međunarodne odnose . Rođen 1914 ; Crnogorac ; član SKJ od 1932 ; završio medicinski fakultet ; nosilac ,,Spomenice 1941 "; kandidat za člana CK KPJ od V zemaljske konferencije KPJ 1940, a kooptiran za člana CK KPJ 1942.

2194

PRELIĆ MILOSAV sekretar Centralnog komiteta Saveza omladine Jugoslavije. Rođen 1933 ; Srbin; član SKJ od 1951 ; bio je član Sekretarijata CK SO Srbije i član Predsedništva CK SOJ ; diplomirani pravnik ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. PUCAR DURO -

sekretar CK SK Bosne i Hercegovine i član Izvršnog komiteta CK SKJ. Rođen 1899 ; Srbin; član SKJ od 1922; pre rata bio radnik; član CK KPJ od V zemaljske konferencije KPJ ( 1940) .

RAJIČIĆ NIKOLA - član CK SK Srbije, član Sekretarijata PK i predsednik Izvršnog veća Vojvodine. Rođen 1923 ; Srbin ; član SKJ od 1944; učesnik NOB od 1943 ; završio ekonomski fakultet ; posle rata bio član CK SOJ, predsednik Narodnog odbora sreza; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. RANKOVIĆ ALEKSANDAR sekretar Centralnog komiteta SKJ. Rođen 1909 ; Srbin ; član SKJ od 1928 ; pre rata bio radnik; član Politbiroa CK KPJ od 1938. RUKAVINA MILAN

član CK SK Hrvatske i predsednik Cen-

tralnog odbora Sindikata radnika industrije i rudarstva. Rođen 1926; Hrvat ; član je SKJ od 1943; završio visoku privrednu školu ; učesnik NOB od 1942; bio sekretar KK SKH, sekretar tvorničkog komiteta SK rudnika Raša i sekretar Kotarskog komiteta SK Karlovac; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. SAVOVIĆ DURA

sekretar Opštinskog komiteta SKS u Zaječaru

i član Sekretarijata SK SKS . Rođen 1928 ; Srbin; član SKJ od 1945; bio je kožarski radnik ; završio Visoku školu političkih nauka u Beogradu; bio sekretar Sreskog komiteta SKOJ-a, sekretar Opštinskog komiteta SKS, organizacioni sekretar SK SKS u Zaječaru; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. SEJFULA KEMAL član CK SKM, potpredsednik Izvršnog odbora SSRNJ. Rođen 1923 ; Turčin ; član SKJ od 1941 ; pre rata bio radnik; učesnik NOP-a od 1941 ; završio višu partijsku školu ; po oslobođenju vršio niz pilitičkih i državnih funkcija; bio član GK SKM u Skoplju i član PK SKOJ-a; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ.

2195

SEKULIĆ NIKOLA član CK SKJ, član CK SK Hrvatske i predsednik Prosvetno-kulturnog veća Savezne skupštine. Rođen 1911 ; Srbin ; član SKJ od 1931 ; završio pravni fakultet ; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VI kongresa SKJ. SIMIĆ TANKOSAVA - član CK SK Srbije i član Izvršnog veća AP Kosova i Metohije. Rođena 1920; Srpkinja; član SKJ od 1941 ; nosilac ,,Spomenice 1941 "; završila gimnaziju ; bila sekretar Sreskog komiteta SKS i član Oblasnog komiteta za Kosmet ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. SKENDŽIĆ VAJO

član CK SK Hrvatske i generalni sekretar

CV SSJ. Rođen 1923 ; Srbin; član SKJ od 1941 ; ranije bio radnik ( bravar ) ; završio visoku tehničku školu ; učestvovao u NOB od 1941 ; bio načelnik uprave u CK SKH, član Izvršnog veća Sabora i direktor Železare Sisak; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. član Izvršnog komiteta CK SKM i predsednik Republičkog sobranja SR Makedonije. Rođen 1915; Makedonac; član SKJ od 1940; do rata bio bankarski službenik; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK KPJ od V kongresa KPJ.

SMILEVSKI VIDOE

STAMBOLIĆ PETAR - član Izvršnog komiteta CK SKJ. Rođen 1912 ; Srbin; član SKJ od 1935 ; završio poljoprivredno-šumarski fakultet član CK KPJ od V kongresa KPJ . STAMENKOVIĆ DRAGI - član Izvršnog komiteta CK SK Srbije i predsednik Izvršnog veća Skupštine SR Srbije . Rođen 1920; član SKJ od 1937 ; Srbin; do rata bio radnik; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK KPJ od V kongresa KPJ. STANKOVSKI BOŠKO

član Izvršnog komiteta CK SKM . Ro-

đen 1925; Makedonac; završio je Institut za društvene nauke i III stepen VŠPN u Beogradu ; član SKJ od 1943; bio upravnik i nastavnik srednje partijske škole, sindikalni funkcioner, rukovodilac Centra za marksističko obrazovanje CK SKM; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. STEFANOVIĆ SVETISLAV ― član Saveznog izvršnog veća. Rođen 1910 ; Srbin; član SKJ od 1928; do rata bio privatni name-

2196

štenik; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VI kongresa SKJ. STOJNIĆ VELIMIR predsednik Komisije CK SKJ za kadrove; rođen 1916; Srbin; član SKJ od 1936; do rata bio učitelj ; nosilac Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VI kongresa SKJ. STOJOVIĆ DRAGO - organizacioni sekretar CK SK Crne Gore. Rođen 1920 ; Crnogorac ; član SKJ od 1941 ; nosilac „ Spomenice 1941"; pre rata bio đak; završio gimnaziju i Višu partijsku školu ,,Đuro Đaković"; bio partijski rukovodilac u brigadi i diviziji i organizacioni sekretar Komiteta SKJ UDB za Jugoslaviju ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. STRMOLE FRANCKA član Sreskog komiteta SK Slovenije u Ljubljani i predsednik Sreskog odbora SSRNS. Rođena 1934; Slovenka; član SKJ od 1957 ; završila pravni fakultet ; član je Izvršnog odbora Glavnog odbora SSRN Slovenije ; bila predsednik CK SO Slovenije; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ.

SUČIĆ ANTO -

član Sreskog komiteta SK BiH i predsednik Sreskog sindikalnog veća u Sarajevu . Rođen 1929; član SKJ od 1948; završio železničku industrijsku školu i visoku privrednu školu ; do 1956. radio kao bravar u preduzeću ,,Vaso Miskin-Crni” u Sarajevu, kada je izabran za organizacionog sekretara Opštinskog komiteta u Sarajevu ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ .

ŠABIĆ MUSTAFA - sekretar Sreskog komiteta SKJ u Tuzli, član Revizione komisije SK BiH. Rođen 1925; Srbin; član SKJ od 1943; do 1942. bio đak, a potom stupio u NOB; završio Višu partijsku školu „Đuro Đaković” i Visoku školu političkih nauka u Beogradu; posle rata bio sekretar Sreskog komiteta KPJ u Tuzli, Bijeljini i Derventi, predsednik Narodnog odbora sreza ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ.

ŠAŠIĆ JEFTO član Sekretarijata opunomoćstva CK SKJ za organizaciju SK u JNA, general-pukovnik JNA. Rođen 1917;

2197

Srbin; član SKJ od nosilac ,,Spomenice zije, a od 1943. pri akademiju ; član CK

1939 ; pre rata bio student agronomije ; 1941 "; u toku rata bio komesar diviVrhovnom štabu ; završio višu vojnu SKJ od VIII kongresa SKJ.

ŠENTJURC LIDIJA predsednik Komisije za organizaciona i kadrovska pitanja Saveznog odbora SSRNJ. Rođena 1911 ; Slovenka ; član SKJ od 1932 ; završila filozofski fakultet ; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VI kongresa SKJ. ŠILJEGOVIĆ BOŠKO ― predsednik Komisije CK SKJ za međunarodne veze . Rođen 1915 ; Srbin ; član SKJ od 1940 ; do rata bio student ; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VII kongresa SKJ. ŠOŠKIĆ BUDISLAV - član IK CK SK Crne Gore i predsednik Ideološke komisije CK SK Crne Gore ; član Izvršnog veća Crne Gore. Rođen 1925 ; član SKJ od 1943 ; učesnik u NOB od 1943 ; bio član PK SKOJ-a, član CK SOJ, urednik lista „Omladina”, glavni urednik lista „ Pobeda” i sekretar Ideološke komisije CK SKJ ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ.

ŠOTI PAL- član Sekretarijata PK SKS za Vojvodinu i predsednik Pokrajinskog odbora SSRNS za Vojvodinu, Rođen 1916; Mađar; do rata bio radnik; nosilac „,,Spomenice 1941 "; član SKJ od 1939 ; član CK SK Srbije , član CK SKJ od VI kongresa SKJ. ŠPILJAK MIKA -

član Izvršnog komiteta CK SK Hrvatske i predsednik Izvršnog veća Sabora SR Hrvatske . Rođen 1916; Hrvat; član SKJ od 1938 ; do rata bio radnik ; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VI kongresa SKJ.

ŠUKRI ALIJA -

član CK SK Srbije, predsednik Izvršnog veća AP Kosova i Metohije i član Sekretarijata PK. Rođen 1919 ; Šiptar ; član SKJ od 1939 ; završio veliku maturu i Višu partijsku školu „ Đuro Đaković"; nosilac ,,Spomenice 1941 "; bio član Oblasnog komiteta KPJ za Kosmet i član Revizione komisije CK SK Srbije ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ.

2198

ŠVABIĆ MIHAJLO - član IK CK SK Srbije i predsednik Glavnog odbora SSRN Srbije. Rođen 1919; Srbin; član SKJ od 1938 ; do rata bio grafički radnik ; nosilac ,, Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VI kongresa SKJ. TEMELKOVSKI BORKO ―― član CK SKM i član Saveznog izvršnog veća. Rođen 1919; Makedonac; član SKJ od 1939; do rata bio radnik; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK KPJ od V kongresa KPJ. TIKVICKI GEZA

član CK SK Srbije i predsednik Odbora za

poljoprivredu Saveznog veća Savezne skupštine . Rođen 1917; Hrvat; član SKJ od 1939 ; do rata bio radnik ; nosilac ,,Spomenice 1941"; član CK SKJ od VII kongresa SKJ. TODOROVIĆ MIJALKO potpredsednik Savezne skupštine. Rođen 1913 ; Srbin; član SKJ od 1938 ; završio tehnički fakultet; do rata bio elektromašinski inženjer; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VI kongresa SKJ.

TOMIĆ LJUDEVIT - organizacioni sekretar Opštinskog komiteta SK BiH Tuzla . Rođen 1928 ; član SKJ od 1947 ; visokokvalifikovani radnik livac ; završio srednju partijsku školu; u toku rata se bavio zemljoradnjom; posle rata završio zanat; radio kao livac u preduzeću , bio poslovođa, a zatim upravnik pogona u tvornici poljoprivrednih sprava u Tuzli; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. TOMŠIČ VIDA

član Izvršnog komiteta CK SK Slovenije i

predsednik Glavnog odbora SSRN Slovenije. Rođena 1913 ; Slovenka; član SKJ od 1934 ; završila pravni fakultet ; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK KPJ od V zemaljske konferencije 1940. TRIPALO MIKA - član Izvršnog komiteta CK SKH i sekretar Gradskog komiteta SKH ―― Zagreb. Rođen 1926 ; Hrvat; član SKJ od 1943 ; do rata bio učenik; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VII kongresa SKJ . UMIČEVIĆ ZAGORKA

član CK SK BiH i sekretar Kontrolne

komisije CK SK BiH . Rođena 1918 ; Srpkinja ; član SKJ od 1940 ; nosilac „ Spomenice 1941 "; završila filozofski fakultet

34 VIII kongres, III

2199

i Partijsku školu „ Đuro Đaković” ; u ratu obavljala dužnosti sekretara mesnog komiteta KPJ u Banjaluci, člana Okružnog komiteta i bila sekretar Oblasnog komiteta SKOJ-a za Bosansku Krajinu ; posle rata bila organizacioni sekretar PK SKOJ-a za BiH, sekretar UK SK BiH u Sarajevu, direktor Republičkog zavoda za unapređenje školstva; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ . VEBER NORBERT -- član CK SKH i generalni direktor Željezare u Sisku; član Centralnog veća SSJ; Slovenac ; rođen 1912; član SKJ od 1937 ; učesnik u NOB od 1942; završio građansku školu; posle oslobođenja, pored ostalog, bio sekretar Sreskog komiteta SK u Sisku, sekretar Centralnog veća SSJ, pomoćnik predsednika Saveta za prehrambenu industriju FNRJ, član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. član Sekretarijata PK SKS AP Kosova i Metohije i član Revizione komisije SKS. Rođen 1923 ; Šiptar ; član SKJ od 1942 ; nosilac ,,Spomenice 1941 "; završio višu privrednu školu ; pre rata bio đak; bio sekretar Sreskog komiteta KPJ i član Oblasnog komiteta KPJ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ.

VELI DEVA

VERBIČ ANDREJ

predsednik Centralnog odbora Sindikata uslužnih delatnosti. Rođen je 1920 ; član SKJ od 1942 ; učesnik u NOB od 1941 ; završio nižu poljoprivrednu školu ; član je Centralnog veća Saveza sindikata Jugoslavije; bio predsednik OSS Kranj i OSS Ljubljana; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ.

VESELINOV JOVAN - sekretar CK SK Srbije i član Izvršnog komiteta CK SKJ. Rođen 1906; Srbin; član SKJ od 1925; pre rata bio radnik; član CK KPJ od V kongresa KPJ. VIDIĆ DOBRIVOJE

predsednik Komisije Saveznog odbora SSRNJ za međunarodnu saradnju i veze. Rođen 1918 ; Srbin ; član SKJ od 1939; do rata bio student; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VII kongresa SKJ.

VIPOTNIK JANEZ ― član CK SK Slovenije i savezni sekretar za prosvetu i kulturu . Rođen 1917; Slovenac; član SKJ od

2200

1942 ; do rata bio student; nosilac „ Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VII kongresa SKJ . VITOROVIĆ PERKA ― predsednik Socijalno-zdravstvenog veća Skupštine Srbije. Rođena 1926; Srpkinja; član SKJ od 1944; nosilac ,,Spomenice 1941"; završila novinarsko-diplomatsku školu ; pre rata bila učenica; član je Glavnog odbora SSRN Srbije ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ . VLAHOVI VELJKO VLAHOVIĆ član Izvršnog komiteta CK SKJ. Rođen 1914; Crnogorac; član SKJ od 1935 ; završio tehnički fakultet; član CK KPJ od V kongresa KPJ . VRANJICAN VANJA - član CK SK Hrvatske . Rođen 1920 ; Hrvat ; član SKJ od 1939. Pre rata bio radnik ; nosilac „ Spomenice 1941 "; bio član Oblasnog komiteta KPJ za Dalmaciju, sekretar Komiteta KP Buje, predsednik Narodnog odbora sreza Pula itd .; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. VUKASOVIĆ MILAN ― član IK CK Crne Gore , predsednik Republičkog veća Sindikata. Rođen 1922; Crnogorac; član SKJ od 1942 ; pre rata bio mašinsko-građevinski bravar; nosilac „ Spomenice 1941 "; bio sekretar Sreskog komiteta KPJ, član PK SKOJ-a, predsednik Sreskog odbora, organizacioni sekretar CK SK Crne Gore ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. VUKMANOVIĆ SVETOZAR član Izvršnog komiteta CK SKJ. Rođen 1912 ; Crnogorac; član SKJ od 1933 ; završio pravni fakultet; član CK KPJ od V zemaljske konferencije KPJ ( 1940) . ZATEZALO SIMEON

sekretar GK SK Srbije u Beogradu za

privredna pitanja . Rođen 1927 ; Srbin ; član SKJ od 1945 ; završio pravni fakultet ; bio radnik ( avio-mehaničar ) . Pored ostalih dužnosti, bio je sekretar CK SO Srbije, sekretar OK SKS u Beogradu i predsednik Gradskog sindikalnog veća, član je Glavnog odbora SSRN Srbije; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ. ZEKOVIĆ VELJKO potpredsednik Saveznog izvršnog veća. Rođen 1906; Crnogorac; član SKJ od 1934 ; završio pravni

2201

fakultet; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK KPJ od V kongresa KPJ . ZIHERL BORIS

član Izvršnog komiteta CK SK Slovenije i profesor Univerziteta u Ljubljani. Rođen 1910; Slovenac; član SKJ od 1930; završio pravni fakultet. Do rata bio publicista; nosilac ,,Spomenice 1941 "; član CK SKJ od VI kongresa SKJ.

ZVEKIĆ-MIŠKOLCI MARIJA član Sreskog komiteta Saveza komunista Srbije u Subotici . Rođena 1934; Mađarica ; član SKJ od 1951 ; završila srednju poljoprivrednu školu i višu školu političkih nauka u Beogradu ; bila je sekretar Opštinskog komiteta Saveza komunista Srbije u Kanjiži , član Glavnog odbora Sindikata poljoprivrednih radnika; sada je poslanik Republičkog veća Skupštine SRS; jedno vreme radila na poljoprivrednom dobru kao tehničar ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ . ZULFICARI AZEM -

član Sreskog komiteta SKM i predsednik Sreske skupštine Tetovo . Rođen 1925; Šiptar; član SKJ od 1948; pre rata bio učenik; završio učiteljsku školu i višu školu za političke nauke ; bio je učitelj ; biran je za poslanika IV saziva Narodnog sobranja; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ .

ŽOHAR JOŽE

član Opštinskog komiteta SK Slovenije, mašinski inženjer u rudniku Velenje, rukovodilac mehanizacije. Rođen 1927 ; Slovenac; član SKJ od 1947 ; u NOB od 1944 ; bio radnik u rudniku , a potom je završio studije ; član CK SKJ od VIII kongresa SKJ.

ČLANOVI KONTROLNE KOMISIJE SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE * ACEVA , VERA član CK SKM i predsednik Odbora Saveznog veća Savezne skupštine za socijalno-zdravstvena pitanja ; rođena 1919; nosilac „ Spomenice 1941 ", član SKJ od 1940, član je Glavnog odbora SSRNM i SO SSRNJ. BRKOVIĆ SAVO ― član CK SK Crne Gore i član Centralne revizione komisije ; rođen 1906 ; Crnogorac; član SKJ od 1924; nosilac ,,Spomenice 1941 "; pre rata bio student; bio sekretar Okružnog komiteta KPJ, član Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru itd. IVIĆ STJEPAN ― član Izvršnog komiteta CK SKH i predsednik Komisije za kadrove; rođen 1914 ; Hrvat; do rata bio električar; završio Višu partijsku školu u Beogradu, član SKJ od 1941 , nosilac „ Spomenice 1941 "; bio sekretar Okružnog komiteta Saveza komunista Zagreb, sekretar Okružnog komiteta Bjelovar, organizacioni sekretar Oblasnog komiteta Zagreb itd. JANIĆ VLADO član CK SKJ; rođen 1904 ; do rata bio radnik; u NQP-u od 1941 ; nosilac „ Spomenice 1941 " ; član SKJ od 1931. godine. JAKOVINA STEVO član Gradskog komiteta SKH ; visokokvalifikovani radnik u Tvornici ulja - Zagreb; rođen 1932; Hrvat; završio trogodišnju industrijsku školu za visoku kvalifikaciju i Partijsku školu „ Rade Končar"; član SKJ od * U ovim kratkim biografijama članova Kontrolne komisije SKJ navedene su one funkcije koje su pojedini članovi Kontrolne komisije imali pre no što su na VIII kongresu SKJ izabrani u Kontrolnu komisiju. 2203

1950; bio je sekretar Tvorničkog komiteta SK i član Opštinskog komiteta SK. JELOVICA KAZIMIR sekretar Sreskog komiteta SKH u Rijeci ; rođen 1922 ; član SKJ od 1942 ; učesnik u NOB-u od 1941 ; završio visoku upravnu školu ; pre rata bio radnik; u toku rata i po oslobođenju vršio niz partijskih dužnosti u JNA, a zatim u građanstvu . JOKSOVIĆ BRANISLAV general-major u JNA; rođen 1920; Srbin; završio veliku maturu i višu vojnu akademiju ; nosilac ,,Spomenice 1941"; bio komesar Druge proleterske brigade ; član SKJ od 1941 ; posle oslobođenja bio i komesar divizije. KAPETANOVIĆ HAJRO - član CK SK BiH, član Centralne revizione komisije SKJ i predsednik Odbora za industriju Saveznog veća Savezne skupštine; rođen 1917 ; član SKJ od 1940 ; nosilac ,,Spomenice 1941 "; nalazio se na dužnosti sekretara Okružnog komiteta KPJ za Bosansku Krajinu , sekretar Oblasnog komiteta KPJ za Sarajevo i Banjaluku , načelnika Org. instruktorske uprave CK KPJ za BiH; bio član Izvršnog komiteta CK SK BiH . KLJUJIĆ ANTO ― član Sreskog komiteta SKJ u Sarajevu ; redovan slušalac Visoke škole političkih nauka u Beogradu ; rođen 1932 ; Hrvat; kvalifikovani automehaničar ; član SKJ od 1951 ; biran za sekretara Preduzetnog komiteta SKJ Rudnika Kakanj i sekretara Opštinskog komiteta SKJ Kakanj . organizacioni sekretar PK SKS za Kosovo i Metohiju i član Revizione komisije SK Srbije ; rođen 1927; Šiptar; član SKJ od 1949 ; bio je radnik ( rafinerac ) ; završio Visoku školu političkih nauka .

KURTEŠI ILIJAZ

LAZIĆ DORDE ― sekretar za organizaciono-kadrovska pitanja GK SK u Beogradu ; rođen 1927 ; Srbin ; član SKJ od 1945; radnik (modelar ) ; završio Visoku školu političkih nauka ; bio sekretar CK NO Srbije i sekretar OK SKS Palilula. MARKIČ STANE ― član CK SK Slovenije i sekretar Centralnog veća Saveza sindikata Jugoslavije; rođen 1928 ; Slovenac ; član SKJ je od 1945, učesnik NOB od 1941 ; apsolvent je pravnog fakulteta , završio srednju političku školu ; bio se-

2204

kretar Univerzitetskog komiteta SKS, član Ideološke komisije CK SKS . MUGOŠA ANDRIJA - član IK CK SK Crne Gore , predsednik Republičke skupštine SR Crne Gore; Crnogorac ; rođen 1910; do rata bio radnik; nosilac „,,Spomenice 1941 "; član SKJ od 1933 ; član je GO SSRN Crne Gore i SO SSRNJ. NOVAKOVIĆ GRUJO -

član CK SKJ, generalni sekretar Državnog sekretarijata za inostrane poslove; rođen 1913; Srbin; nosilac „ Spomenice 1941 "; član SKJ od 1936. godine.

POPOVIĆ MIRKO -- član CK SK Srbije i sekretar Organizaciono-političkog sekretarijata CK SK Srbije ; rođen 1923 ; Srbin ; član SKJ od 1941 ; nosilac ,,Spomenice 1941"; bio je sekretar Sreskog komiteta, član Oblasnog komiteta KPJ itd . RADOJČEVIĆ JELICA član CK SK Hrvatske i predsednik Organizacione komisije CK SKH ; rođen 1922 ; Srpkinja; član SKJ od 1943 ; do rata bila radnica ; završila Visoku školu političkih nauka u Beogradu; u toku rata bila član OK SKOJ-a; posle rata bila je sekretar Sreskog komiteta SKH u Sisku i Koprivnici . ROMAC PAŠKO ― član CK SKJ, predsednik Komisije Savezne skupštine za društveni nadzor ; rođen 1913; do rata bio po·ljoprivredni radnik; nosilac „ spomenice 1941 "; član SKJ od 1937. godine. RUDOLF JANKO

član Izvršnog komiteta CK SK Slovenije, član

Centralne revizione komisije i predsednik Glavnog odbora Saveza boraca ; rođen 1914 ; Slovenac ; član SKJ od 1941 ; pre rata bio radnik ( mehaničar ) ; nosilac „ Spomerice 1941 "; na Petom kongresu KPJ izabran za kandidata za člana CK SKJ; bio sekretar Sreskog komiteta u Kranju. SABO IDA

član CK SK Srbije i potpredsednik Pokrajinske

skupštine Vojvodine; rođena 1915 ; Mađarica; član SKJ od 1939; nosilac „ Spomenice 1941 "; pre rata bila radnica.

2205

STRNIŠA JANEZ

sekretar preduzetnog komiteta SKJ, vođa odeljenja u Mariborskoj tekstilnoj industriji; rođen 1932; Slovenac; član SKJ od 1951 ; diplomirani mašinski inženjer.

TAHIRI CAMURAN - član CK SKM i sekretar Glavnog odbora SSRNM ; Turčin ; rođen 1925 ; član SKJ od 1944 ; završio Višu partijsku školu „ Đuro Đaković", učesnik NOB od 1941 ; po oslobođenju zauzimao je društveno-partijske funkcije u komitetima Saveza komunista i Glavnog odbora SSRNM . TODOROVIĆ VOJO član je Opunomoćstva CK SKJ za JNA; general-pukovnik JNA, glavni urednik RVE ; rođen 1914 ; Srbin; član SKJ od 1934; učestvovao u španskom građanskom ratu; nosilac „ Spomenice 1941" ; u ratu pored ostalog bio komandant divizije ; posle rata na dužnosti u JNA. TOPALOVSKI ILIJA - predsednik Centralnog odbora sindikata društvenih službi ; rođen 1922 ; Makedonac ; završio je Institut društvenih nauka; član SKJ od 1940; u NOB od 1941 ; bio ambasador, predsednik Kulturno-prosvetnog veća Narodnog sobranja Makedonije. VRABIČ OLGA

član CK SKJ, predsednik Socijalno-zdravstvenog veća Savezne skupštine ; rođena 1916; Slovenka; diplomirani farmaceut; nosilac ,,Spomenice 1941"; član SKJ od 1936 .

ŽIŽIĆ ŽIVKO

član CK SK Crne Gore i predsednik Vrhovnog suda; rođen 1914; Crnogorac; završio pravni fakultet; član SKJ od 1938 ; nosilac „ Spomenice 1941 "; pre rata bio advokatski pripravnik ; bio je sekretar Sreskog komiteta KPJ, član Divizijskog komiteta, član agitpropa Oblasnog komiteta itd.

ČLANOVI REVIZIONE KOMISIJE SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE * DINIĆ MILOVAN ― sekretar Kadrovske komisije CK SKJ i član Glavnog odbora SSRNS . Rođen 1927; Srbin; učesnik NOB od 1943; član SKJ od januara 1944 ; završio pravni fakultet; bio je sekretar Sreskog komiteta SKOJ-a i član Okružnog komiteta SKOJ-a, član CK SO Srbije, član Sekretarijata Oblasnog komiteta KPJ Zaječar, politički radnik u CK SKS i sekretar Sreskog komiteta SK Srbije u Zaječaru . DJETELIĆ PERO

sekretar Ideološke komisije CK SKJ . Rođen

1926; Hrvat ; završio pravni fakultet; član SKJ od 1944 ; učestvovao u NOB od 1942 ; pored ostalog, bio je sekretar Sreskog komiteta KPH u Kostajnici, predsednik Oblasnog komiteta NOH Zagreb, član Sekretarijata CK SOJ-a, pomoćnik Saveznog sekretara za prosvetu. DRAGOVIĆ MOMČILO - sekretar Sreskog komiteta SKS Smederevo. Rođen 1922; Crnogorac; član SKJ od 1943 ; nosilac ,,Spomenice 1941 "; apsolvent pravnog fakulteta; bio organizacioni sekretar Sreskog komiteta SKJ . DAKONOVIĆ NIKOLA

član Izvršnog komiteta CK SK Crne

Gore i predsednik Ustavnog suda. Rođen 1911 ; Crnogorac; član SKJ od 1937 ; završio pravni fakultet ; pre rata bio sudski pripravnik; nosilac „ Spomenice 1941 "; bio je sekretar Sreskog komiteta KPJ, državni sekretar u Republici itd.

* U ovim kratkim biografijama članova Revizione komisije SKJ navedene su one funkcije koje su pojedini članovi Revizione komisije imali pre nego što su na VIII kongresu SKJ izabrani u Revizionu komisiju .

2207

KATIĆ RADOJKA - član Revizione komisije SKH i član Saveznog izvršnog veća . Rođena 1922 ; Hrvatica ; završila trgovačku akademiju i Višu partijsku školu „ Đuro Đaković” ; član SKJ je od 1941 ; nosilac je ,,Spomenice 1941 "; bila je član Biroa komiteta saveznih ustanova, direktor banke, državni sekretar za finansije NRH itd . MIĆUNOVIĆ VUKOSAVA

član CK SK Crne Gore . Rođena 1921 ;

Crnogorka, završila Višu partijsku školu „ Duro Đaković"; član SKJ od 1942 ; nosilac „ Spomenice 1941 "; bila je član Sreskog i Okružnog komiteta KPJ, član PK SKOJ-a itd. član CK SKM; rukovodilac pogona u meMINOVSKI MITRE talskom zavodu „ Tito". Rođen 1926 ; član SKJ je od 1945 ; učesnik u NOP od 1944 ; bio sekretar osn. organizacije i fabričkog komiteta, član OPK SKM, član Sreskog i Gradskog komiteta SKM Skoplje; dugo godina se nalazio na radu kao metalski radnik.

PERŠIČ ZORKA ―

direktor preduzeća „ Omladinska knjiga”. Rođena 1914 ; Slovenka ; član SKJ od 1941 ; učesnik u NOB-u od 1941 ; završila filozofski fakultet; potiče iz radničke porodice; poslanik je Privrednog veća Savezne skupštine i član GO SSRN Slovenije.

PUKLEK STJEPAN - član CK SKH i pomoćnik generalnog direktora za kadrovska i opšta pitanja Udruženja nafte i plina Hrvatske . Rođen 1916; Hrvat ; završio Višu partijsku školu ,,Đuro Đaković"; član SKJ je od 1939 ; nosilac je „ Spomenice 1941"; bio sekretar I rejonskog komiteta KP Zagreb, org. sekretar GK KP Zagreb, sek. OK SK Trešnjevka, predsednik Kadrovske kom. CK SKH i član Revizione komisije SKH . RAKIĆ MICO član CK SK BiH i sekretar Organizacione komisije Saveznog odbora SSRNJ. Rođen 1922 ; Srbin; završio gimnaziju i Višu političku školu „ Đuro Đaković ” ; član je SKJ od 1941 ; nosilac „ Spomenice 1941 "; bio sekretar Opštinskog i Sreskog komiteta KPJ , član Okružnog komiteta KPJ, sekretar Pokrajinskog komiteta SKOJ-a za BiH, org. sekretar Centralnog komiteta NOJ-a, sekretar Sreskog komiteta SKJ Travnik i Banjaluka i član Org. sekretarijata CK SK BiH.

2208

RAKOVIĆ BOŽO član Revizione komisije BiH i član Sreskog komiteta Sarajevo, predsednik Skupštine opštine Novo Sarajevo. Rođen 1928 ; Srbin ; završio Visoku školu političkih nauka u Beogradu ; član je SKJ od 1944; u NOB učestvovao je od 1942 ; posle oslobođenja radio kao kvalifikovani metalo-strugar; biran je za sekretara Opštinskog komiteta SKJ Novo Sarajevo . SEKULOVSKI GOJKO — član CK SKM i sekretar Komisije za idejno-politički rad u Saveznom odboru SSRNJ. Rođen 1925; Makedonac; član SKJ od 1944 ; završio osam razreda gimnazije ; učesnik u NOP od 1941 ; bio član Sreskog i Okružnog komiteta KPM, član CK NOM i CK NOJ, član PK KPM, sekretar Univerzitetskog komiteta SKM i član Gradskog komiteta Skoplje . ŠĆEPANOVIĆ MILKA - član CK SK Srbije. Rođena 1925 ; Crnogorka; član SKJ od 1942; nosilac „ Spomenice 1941 " ; završila Višu političku školu „ Đuro Đaković" i pravni fakultet ; pored ostalog, bila je sekretar Oblasnog komiteta SKOJ-a za Sandžak, član PK SKOJ-a za Srbiju, član Predsedništva CK NOJ i član sekretarijata GK SKS u Beogradu . TEPAVAC ILIJA član CK SK Srbije . Rođen je 1922 ; Srbin; član SKJ od 1941 ; nosilac je „ Spomenice 1941 "; pre rata je bio zemljoradnik; pored ostalog, bio je sekretar Sreskog komiteta SKJ, član Sekretarijata PK SKS za Vojvodinu itd . VIŽINTIN MILAN - poslanik Saveznog veća. Rođen 1925 ; Slovenac ; član SK od 1944 ; u NOB učestvovao od 1942 ; član je GO SSRN Slovenije, predsednik Upravnog odbora Spoljno-trgovinske banke SR Slovenije; bio je predsednik opštinskog narodnog odbora i član SK SKS Nova Gorica.

2209

REGISTAR POJMOVA I IMENA Ovaj registar pojmova i imena sačinjen je da bi omogućio svima onima koji će se koristiti Stenografskim beleškama VIII kongresa SKJ da što je moguće lakše nađu ona mesta u tekstu koja ih interesuju. U saglasnosti sa ovakvom svrhom registra izabrani su pojmovi koje on sadrži. Oko 260 pojmova i imena u registru grupisani su u sedam sledećih grupa: Privredni razvoj , ekonomska politika , životni standard Samoupravljanje, društveno-ekonomski odnosi, socijalna struktura Savez komunista, politika, ideologija Međunacionalni odnosi Kulturno-duhovne delatnosti i društvene službe Omladina i Savez komunista Jugoslavije Međunarodna politika, odnosi i saradnja Valja dati još dve napomene. Ima slučajeva da iste delove teksta obuhvataju dva pojma. Tu je uvek reč o jednom širem pojmu koji u sebi obuhvata drugi uži . Na primer, isti delovi teksta obuhvaćeni su i pojmom umetničko stvaralaštvo i pojmom likovne umetnosti, odnosno književnost i sl . Slova u zagradi uz pojedine brojke označavaju : T - Referat Josipa Broza Tita K - Referat Edvarda Kardelja R - Referat Aleksandra Rankovića V Referat Veljka Vlahovića Ko Referat Lazara Koliševskog I - Izveštaj Centralnog komiteta SKJ o radu između VII i VIII kongresa SKJ S - Osnovne smernice za pretkongresnu aktivnost Rezolucija VIII kongresa SKJ Re Ovim oznakama su u registru posebno istaknuti svi osnovni materijali VIII kongresa SKJ.

2211

PRIVREDNI RAZVOJ, EKONOMSKA POLITIKA I ŽIVOTNI STANDARD Amortizacija 337 (T) , 391 ( K ) , 810 Bankovni sistem 389 ( K) , 391 ( K ) , 395–396 (K), 810-811 , 1145–1146 , 1986-1987

1360-1361 , 1985-1986

1364-1365,

Elektroprivreda, elektrifikacija i snabdevanje električnom energijom 1050-1056, 1126-1129 , 1189, 1355-1356 , 2060 (Re )

Cene Cene i tržište 388 ( K) , 396-400 ( K ) , 779-785, 917 918, 936, 954, 983, 993-996, 1025, 1150-1153 , 11611165 , 1220-1221 , 1274, 1283 -1284, 2058 ( Re ) , 2059 (Re ) , 2061 ( Re ) . Kontrola cena, plafonirane cene 398—-399 ( K ) , 983 996, 1131 , 1151–1152 , 1274, 1276-1277 , 1283-1284 , 1355-1356 Četrdesetdvočasovna radna nedelja 376 (K) , 1004, 1269, 1410, 1506, 1533 Direktor preduzeća (društveni položaj i funkcija) 941-942 Ekonomski odnosi sa inostranstvom Deficit u platnom bilansu 374 375 ( K ) , 782 , 1008 , 1984-1985 Devizni sistem 811-812, 869, 905-906, 1164-1321 , 1986-1987 , 2058 (Re) Izvoz-uvoz 621-622 , 647, 782, 811-812 , 1106-1107, 1163-1164, 1986-1988 Uključenje u međunarodnu podelu rada i svetsko tržište 241-242 ( S ) , 374 (K ) , 383 ( K) , 621-622, 903 1089, -905, 1106-1107,

2212

Fluktuacija radne snage 1137, 1354 Građevinarstvo

1005-1007 , 1046-1047 , 1049 , 1338-1345 Industrija - Brodogradnja 1233-1235 , 1362-1367 Crna metalurgija 1275— 1277 - Drvna industrija i šumarstvo 800-801 , 1130-1134 - Hemijska industrija 930– 932, 879-883, 1270-1275 ― Industrija cementa 13671369 Industrija elektromašina 866-870 - Industrija motora 12541260 - Kožarska industrija 1260— 1263 - Kretanje industrijske proizvodnje između VII i VIII kongresa SKJ 2324 ( I ) , 359 ( T ) , 374 ( K ) Mašinogradnja 1359-1362 - Razvoj pojedinih industrijskih preduzeća 930931 , 112-113 , 1122-1123, 1149-1150 , 1178-1179, 1260 -1263 Tekstilna industrija 1067— 1071 Industrijsko oblikovanje 1076-1078, 1709

Intenzivno i ekstenzivno privređivanje 21 ( I), 241 (S) , 374-376 (K ) , 621-622, 647–648, 651 , 660, 887-888 , 913, 10111206-1208 , 13601012, 1362, 2059 ( Re) Investicije i investiciona politika 21 ( I ) , 24 ( I ) , 336—337 ( T ) , 362 ( T) , 369 ( K) , 375 (K) , 621 , 647, 669-670, 766, 780, 827, 850-851 , 875-878, 879 880 , 887, 896 , 991 , 10451051-1052, 1050, 10891090 , 1113-1114 , 11281129, 1143-1146 , 1162 1163, 1284-1411 , 2059 ( Re ) , 2061 (Re ) Političke investicije 673, 1619 Istarski ugljenokopi Raša 775-777

Kadrovska politika u privredi 889, 975—979 , 1033—1036 , 1185-1187 , 1391–1392 Kostolački kombinat 1352-1356 Kreditiranje i kreditni sistem 389 ( K ) , 391 ( K ) , 395–396 (K ) , 743 , 809, 1090 , 1812, 1986-1987

Materijalne rezerve 398 (K) Materijalni razvoj društva kao osnova razvitka socijalizma 1010-1016 Nacionalni dohodak

20 ( I ) , 359 ( T) , 368 ( K ) , 377 (K) Nauka i privredni razvoj 408 409 ( K ) , 862-863 , 900

Obrazovanje i privredni razvoj 404 (K ) , 1807-1810

Obrazovanje stručnih kadrova 889, 938-940 , 977-979 , 1030 -1031 , 1041-1042, 10441045, 1059, 1185-1186 , 1224, 1315-1319, 1344-1345 , 1391 -1392 Odlazak naših ljudi na rad u inostranstvo 1520-1522

Odnos lične i društvene potrošnje 785 Odnos proizvodnje i potrošnje 1026-1027 Podela rada, kooperacija i specijalizacija 376 (K) , 404 ( K ) , 808-809, 816, 990 , 1072 , 1309-1313 Poljoprivredna proizvodnja Kretanje i osnovni problemi poljoprivredne proizvodnje 24-25 ( I ) , 242 ( S ) , 359-360 ( T ) , 370 ( K) , 372 (K) , 911-914, 966-971 , 996-1002 --- Individualni poljoprivredni proizvođači 999-1000, 1093-1094, 1158–1159 , 1198 -1199, 1246, 1508-1510, 1551-1552 , 1559 , 1563 , 1781 -1783, 1786-1787 Investicije u poljoprivredi 1109-1110, 1308-1309 Iskustva iz pojedinih poljoprivrednih rejona i zadruga 817-821 , 843-844, 846-848 , 924-927 , 987988, 1078-1081 , 1091-1095 , 1108-1111 , 1124-1126, 1195 -1201 , 1209-1212 , 1225— 1228, 1238-1243, 12441248-1250 , 12781248,

2213

1288-1290, 13071281 , 1309, 1313-1315 , 1348, 1372 --1373 - Modernizacija poljoprivrede 971 , 1109-1110 , 1308, 1313-1314 - Poljoprivredna dobra, radne zadruge i kombinati 997-999, 1001-1002 , 12381239, 1249, 1280 , 1304-1306 , 1783-1784, 17861612, 1787 Povećanje društvenog fonda obradivog zemljišta 845, 1225-1226, 1247-1248, 1289-1290 , 1508-1509 , 1786

Prelaz radne snage iz poljoprivredne u industrijsku proiz vodnju ---- prelaz stanovništva iz sela u grad 28 ( I ) , 375-376 ( K ) , 968, 1158-1160 , 1197-1198 , 1200 -1211 , 1213-1215, 1245 , 1785 Privredni razvoj Jugoslavije između VII i VIII kongresa SKJ 20-23 ( I ) , 358-360 ( T ) , 395-696 , (K ) , 368-369 741-742 Privredni razvoj Aranđelovca 1149-1150

Privredni razvoj Bjelovara 986-989

( K ) , 887, 913, 1003-1004, 1252-1253 Raspodela (globalna ) nacionalnog dohotka 21-22 ( I ) , 371-372 ( K ) , 377 (K) , 387 ( K) , 646-647, 1025 , 2057 ( Re )

Rudarstvo 775-777, 992-996, 10651067 , 1135-1138, 12811285 , 1352-1356 , 13751378 Rudarsko-topionički bazen - Bor 1375-1378

Saobraćaj 25 ( I ) , 915—919, 1120-1122, 1184-1185 , 1191-1195 , 1218 -1222 Sedmogodišnji plan društvenog razvoja 243 (S ) , 621 , 782 , 1009 , 1053 -1054, 1410-1411 Stambena politika i izgradnja 24 ( S ) , 863-865, 1006— 1007 , 1032 , 1183 , 1217, 1284, 1340-1342, 1780 Tercijarne delatnosti 25 ( I ) , 373 ( K ) , 399 ( K ) , 648

Privredni razvoj Leskovca 1329-1332 Privredni sistem i ekonomska politika 696-700, 851-856 , 1025—1026 , 1096-1097 , 1107. 1187 -1188, 1301-1302, 2059 (Re) Produktivnost rada 360 (T ) , 370 ( K ) , 376 ( K) , 392 ( K ) , 400-403 (K ) , 405

2214

Trgovina 25 ( I ) , 373 (K)

Turizam 943-947, 1007-1010 Ujednačavanje uslova privređivanja 389-390 ( K) , 670–672, 776, 800-801 , 919-923, 1025 , 1152, 1221

Zanatstvo 373 ( K ) , 1160

Zapošljavanje radne snage 23-24 ( I ) , 375–376 ( K ) , 745-746, 1337, 1572-1573 Železnice 1120-1122 , 1184-1185, 1191 -1195, 1218-1222 , 12281231 , 2060 ( Re)

Životni standard, lična i društvena potrošnja 22 ( I ) , 239-241 ( S ) , 337 ( T ) , 369 ( K) , 371–372 ( K ) , 377-378 ( K ) , 385 ( K ) , 400 -402 ( K ) , 644—653 , 695 , 813-816, 910, 1002, 1004, 1204-1206 , 1347, 18881889

SAMOUPRAVLJANJE , DRUŠTVENO-EKONOMSKI ODNOSI, SOCIJALNA STRUKTURA Birokratizam 38 ( I ) , 236 ( S ) , 244 ( S ) , 338 (T ) , 343 ( T) , 345 ( T ) , 421 (K ) , 429 ( R ) , 444 ( R) , 419 ( V) , 495 496 (V) , 498 (V) , 503-504 (V) , 508— 509 (V) , 512 (V) , 520 (V) , 618, 619, 629-630 , 760761 , 1756

Birokratizam i međunacionalni odnosi 343-344 ( T ) , 345 (T) -- Birokratizam u radnim organizacijama 657, 660, 662, 829, 1062, 1256-1258 , 1648, 1756, 1794

Društvena akumulacija na nivou društveno-političkih zajednica 1088-1089 , 1095-1096, 1104 -1106

Društvena svojina 942, 1829 Društveni položaj žene i njena društveno-politička aktivnost 29-30 ( 1 ) , 748-754, 883886, 951-953, 1067-1071 , 1231-1233, 2061 (Re )

Država u socijalizmu 380-381 ( K) , 405 (K )

Birokratizam u Savezu ko2068 munista 692-693 , (Re)

Ekonomske jedinice i pogonski radnički saveti

Budžetsko finansiranje i budžetska potrošnja

626, 657, 659—660, 832— 833, 912-913, 929 , 10371039, 1062-1064. 11551156, 1237, 1268, 1419

390-391 ( K) , 417-418 ( K ) , 1779 , 2061 (Re)

Etatistički paternalizam

380 (K) Centralizacija i decentralizacija

Etatizam 394 ( K) , 412 ( K ) , 418 ( K ) , 1023, 1048

35 VIII kongres , III

380 ( K ) , 519 ( V) , 1752

2215

Federacija i republike u sistemu samoupravljanja 385 (K ) , 390-391 ( K) , 415 -416 ( K) , 2059 ( Re ) Finansiranje vanprivrednih delatnosti 822-826

Integracija u privredi i odnosi u integrisanim preduzećima 236 ( S ) , 340-341 ( T ) , 343 -344 ( T ) , 403-406 ( K ) , 413 ( K) , 505_ ( V) , 610, 664 -665, 747-748 , 783-784, 802, 870-874, 892-898 , 924 —926, 965—966, 990, 1073— 1074, 1147-1149 , 11681172, 1221-1222, 12541265-1266 , 12931260, 1309-1313 , 1294 , 16021603 , 1651-1652 , 18501854, 2060 (Re ) , 2062 ( Re ) Integracija i kooperacija u poljoprivredi 1372-1373 Inteligencija 365 ( T) , 520 ( V) , 759–760, 1687-1691 , 1693 , 1751

Međukomunalna saradnja 964-966, 1072, 1119, 1369— 1375 Nov privredni sistem 664, 766, 880-881 , 13781380 , 2058 (Re ) Odnosi između radnika, stručnih kadrova i službenika u privrednim organizacijama 658-659, 660-661 , 910911 , 1035-1036 , 1043 , 1381 -1382, 1505-1507, 16961698 Planiranje 235-236 ( S ) , 362 ( T ) , 385 (K) , 398 (K ) , 406–411 ( K) , 742-743 , 854, 989-990 , 1021 -1029, 1300 , 1347-1348, 2059 (Re) Protivrečnosti socijalističkog društvenog razvitka 32-33 ( I ) , 343 ( T) , 344 ( T ) , 370-371 ( K ) , 381 ( K ) , 510 (V) , 1752-1753 Radnička klasa 28-29 ( I ) , 804, 815

Komercijalizam 417 (K) , 1700-1701

Kvalifikaciona struktura zaposlenih 23 ( I ) , 646, 1252-1253, 1297 -1298, 1409-1410, 1807 Liberalizam (malograđanskoanarhističke tendencije i shvatanja) 38 ( I) , 244 ( I ) , 429 ( R ) , 470 (R) , 491 (V) , 498 (V) , 512 (V) , 520 ( V) , 693–694, 2068 (Re)

Lokalizam, partikularizam, egoizam 1203, 1652, 1826, 1829

2216

Raspodela dohotka prema radu 31 ( I ) , 238-239 ( I ) , 338 -339 ( T ) , 361 ( T ) , 386392 (K) , 417-418 (K) , 502 —503 ( V) , 619 , 622—623 , 658-659, 662-663 , 829— 832, 888-889 , 910, 1157 iskustva iz radnih organizacija u privredi 627-629, 867, 915-919 , 925-926 , 928 -929, 932-937 , 954-955, 1083-1087 , 1270-1275 , 1852 -1853 lični dohoci (visina i raspodela ) 645-646, 663 , 813 -816, 837-839 , 876-878, 887 , 910-911 , 913 , 969, 1003 -1004, 1043 , 1066, 12501253 , 1263-1267 , 12751277 , 2060 (Re )

- lični dohoci ( visina i raspodela) iskustva iz radnih organizacija u privredi 627 -629, 801-802, 955-957, 981 , 1177, 1180-1182, 1205 -1207 , 1235-1237 , 12701282-1284 , 1275, 13811382, 1416-1417 radni odnosi u uslovima samoupravljanja 834-839 - raspodela između društveno-političkih zajednica i radnih organizacija 336337 ( T ) , 386-387 (K ) , 389 -391 ( K ) , 418 ( K ) , 796— 797, 856, 954-955 , 962, 1180 -1182, 1188-1190, 1294, 2057 2058 ( Re ) , 2060 ( Re) raspodela i samoupravljanje na području kulture i u vanprivrednim delatnostima 238-239 ( S ) , 416418 (K ) , 500-503 (V ) , 523 (V) , 762, 822-826, 860862, 901-902, 958-964 , 1058 -1060, 1099-1103 , 1176, 1694-1703 , 1741–1745 , 1774 -1776, 1788, 1791-1792 , 1811-1814 , 1862 , 1901-1908 rasponi ličnih dohodaka 29 ( I ) , 339 ( T ) , 645—646 , 1043 , 1366, 1505-1506 Razlike izmedu intelektualnog i fizičkog rada 358 ( T) , 362 ( T) , 417 ( K) , 1839-1840 , 2060 ( Re ) , 2067 (Re ) Samoupravljanje 30-32 ( I ) , 335-342 ( T ) , 379-386 ( K ) , 407 ( K) , 416 -417 (K ) , 419-420 ( K ) , 491-495 (V) , 513 (V) , 618 , 622-623, 764-769, 777— 779, 786, 1752, 1755-1756 , 2057 (Re) - ekonomske jedinice 339340 ( T ) , 626, 657 , 659—660, 832-833, 912-913 , 929, 1037 -1039, 1062-1064 , 11551156, 1237 , 1268 , 1419

iskustva u razvijanju samoupravljanja u pojedinim radnim organizacijama 620-630, 896-897, 931 —932, 981-983 , 1037-1040 , 1061-1064, 1127-1128 , 1139 -1142, 1154-1158 , 12671269 oblici neposrednog odlučivanja u radnim organizacijama (referendum, zborovi radnika i sl . ) 628 , 828 -829, 832-833 , 1062-1064, 1082-1087 , 1140-1141 , 1292 -1293, 1322-1324, 13761377, 1380-1381 odnos između organa samoupravljanja i uprave, odnosno stručne službe privrednih organizacija 1040, 1257-1258 radni čovek u sistemu samoupravljanja 337-338 (T) , 382-383 ( K ) , 392 ( K ) , 401 ( K) , 420 ( K ) , 421 ( K) , 423 ( K) , 491 495 (V) , 828 -832, 1062, 1156, 1358 samoupravljanje u komuni (zborovi građana, stambene zajednice , opštinske skupštine i sl . ) 759-761 , 961-963, 1074-1075, 11161215-1216 , 15831120, 1584, 1597, 1893-1894 , 2061 (Re) samoupravljanje i raspodela prema radu u kulturi i drugim vanprivrednim delatnostima 238-239 ( S) , 613-618 ( K ) , 500-503 ( V) , 523 (V) , 762, 822-826, 860 -862 , 901-902, 958-964, 1058-1060 , 1090-1103 , 1176, 1694-1703, 1741-1745 , 1774 -1776 , 1788 , 1791-1792, 1811-1814 , 1862, 19011908 , 2061 (Re ) , 2064 ( Re )

samoupravljanje u poljoorganizacijaprivrednim ma 911-914, 968, 970 , 1784 -1785

2217

samoupravljanje u priorganizacijama vrednim 657-665, 764-769, 826— 833, 1290-1294 Seljaci-radnici 1314-1315 Sistem proširene reprodukcije (neposredni proizvođači i proširena reprodukcija) 32 (I ) , 336-338 ( T) , 390 (K ) , 392-396 ( K ) , 617— 622, 664, 766-768, 795-796, 851-856 , 868-869, 878 , 882, 908-909, 985, 1028 , 10481051-1053 , 10541049, 1057-1058, 10881055, 1095-1096 , 1097 1090, 1098 , 1104-1106 , 1128, 1145, 1188, 1302-1304 , 1346, 2058 (Re )

Socijalistička demokratija 341 ( T) , 421-423 ( K ) , 493 (V), 731 , 964, 1074

Socijalistička robna proizvodnja 388 ( K) , 1023 , 1026, 12981300

Socijalistički sektor poljoprivrede i kooperacija sa individualnim poljoprivrednim proizvođačima

25 (J), 28 (J) , 242 (S) , 359 -360 ( T ), 911-914, 2060 (Re) iskustva pojedinih zadruga i poljoprivrednih rejona 817-821 , 839-849 , 987988, 1078-1079, 1092-1095 , 1099-1100 , 1196-1197 , 1200 -1201 , 1226-1227 , 12381243, 1279-1280, 13481350, 1440-1442 , 15611562 Socijalna i ekonomska struktura jugoslovenske zajednice 20-21 ( I ) , 22 ( 1 ) , 27-30 ( I ) , 360 ( T) , 369 (K) Stihija socijalističke robne proizvodnje 512-513 ( V) Tehnokratizam

401 (K) , 402 ( K) , 661 , 1083

SAVEZ KOMUNISTA, POLITIKA, IDEOLOGIJA

Aktivi komunista 48 ( I ) , 61 ( I ) , 566 ( Ko ) , 1401-1402, 1455 , 1542, 1672 -1673 Aktivnost u vezi Pisma Izvršnog komiteta CK SKJ od aprila 1962. godine 34 ( I ) , 38 ( I ) , 49 ( I ) , 430 (R) , 439 (R ) , 445 ( R ) , 630, 990-991 , 1387 , 1417 , 1635

2218

Buržoaska ideologija 421 (K) , 1680 CK SKJ i Izvršni komitet CK SKJ 73-93 ( I ) , 312 ( T ) , 364 (T) , 468 469 ( R ) , 470471 (R) , 570-571 (Ko)

Časopis ,,Socijalizam " 108-109 ( I ) , 177–178 ( I )

Članarina 194 ( I ) , 1533-1534 , 18311832 Članstvo Saveza komunista Jugoslavije broj članova SKJ 58 ( I ) - individualni poljoprivredni proizvođači u SKJ 51 ( I ) , 63-64 ( I ) , 454 455 ( R ) , 1211-1212, 1439-1444, 1508 -1509 kvalifikaciona struktura članstva SKJ 64 ( I ) --- radnici u SKJ 49 ( I ) , 62 -63 ( I ) , 453 454 (R), 1490-1492 , 1492-1495 , 1507, 1580 1581 , 1606 službenici u SKJ 64 ( I ) , 1606 socijalna struktura članstva SKJ 62 ( I) , 1492— 1493, 1570 starosna struktura članstva SKJ 65 ( I ) žene u SKJ 65—66 ( J ) , 750 -751 Demagogija u političkoj praksi 420 421 ( K ) , 439 ( R) Demokratija u Savezu komunista i princip demokratskog centralizma 39 ( I) , 246-247 ( S) , 440— 442 ( R) , 457–458 (R ) , 509 -510 ( V) , 545–547 ( Ko ) , 558-559 (Ko) , 565-566 (Ko), 572-574 (Ko) , 694, 1448, 1457, 1592-1595 , 1664 1843-1849 , 2068 -1666, (Re) Deprofesionalizacija političke delatnosti 465 466 ( R ) , 1397 , 1426— 1427, 1871

Dogmatizam i antidogmatizam 494 (V), 1957-1958, 1963

Društvena odgovornost komunista 352 (T ) , 364 ( T) , 443-446 ( R ) , 550-551 ( Ko ) , 554555 ( Ko ) , 726-734, 1234, 1243-1244 , 1457-1458 , 1466, 1485-1488 , 1511-1513 , 1617 -1620 , 1634-1637, 16481649, 1668-1669 , 2059 ( Re ) , 2068 (Re ) sprovođenje usvojenih zaključaka i odluka osnovnih organizacija i rukovodstava SKJ 1450-1454, 1460-1461 , 1512-1513 , 1545 -1546, 1593-1595

Društvene organizacije, savezi i udruženja 73 ( I ) , 1480-1484, 1761 , 1799

1710,

Društveno-političke organizacije i SKJ 68-73 ( I ) , 233 ( S ) , 248 ( S ) , 434 437 ( R) , 14701480-1484 , 1475, 15951560, 1891-1896 , 2061 ( Re ) Engels, Fridrih 515 (V) , 530 ( V ) , 1836 Finansijsko poslovanje u Savezu komunista Jugoslavije 194-198 ( I ) Gomilanje funkcija i rasterećenje od njih 464 465 (R ) , 1426-1427, 2070 (Re) Hegel, G. V. Fridrih 1836

Idejna borba Disciplinske mere u SKJ 66-67 ( I ) , 1649

245 ( S ) , 419-422 ( K ) , 508 -509 (V ) , 510-512 ( V ) ,

2219

514 (V) , 533-534 (V) , 544 (Ko) , 907-908, 1664, 1679 -1683, 1692, 1694, 17541755, 1825-1829, 18621863 , 2066 (Re ) , 2068 ( Re) , 2069 (Re) Idejno-politički rad na selu 841-842, 1443 Ideološko-političko obrazovanje komunista 247 ( S) , 450-451 ( R ) , 506 -508 (V ) , 508-509 ( V ) , 1725 1728 , 1769—1772 , 1816 -1817 , 1882 , 2069 (Re ) , 2070 (Re) Isključenje i napuštanje Saveza komunista 66-67 ( I ) , 456 457 ( R ) , 557 (Ko ) , 733 , 1495-1496, 1635 Izbori organa samoupravljanja 1624

Jugoslovenska narodna armija i rad SKJ u armiji idejno-politički rad i međuljudski odnosi u JNA 972-975, 1523-1524, 15541833-1835 , 1556, 18661869, 1896-1900 - jedinstvo armije i socijalističke zajednice i društveno-politička aktivnost pripadnika armije 1412-1415, 1462-1465 , 1589 -1591 , 1711–1714 organizacija SKJ u JNA 54-58 ( I ) , 460-461 ( R ) , 563-564 (Ko ) , 1475-1479 , 1615-1617 , 2070 (Re ) Kadrovska ili masovna partija 452 (R) , 556 ( Ko )

Kadrovska politika 40 ( I ) , 237 ( S) , 250 ( S) , 461-468 ( R ) , 1389-1395, 1395-1399, 1407-1412 , 1418, 1620-1625, 2070 ( Re )

Izbori u Savezu komunista

1620-1622 , 2070-2971 (Re)

Javno mnjenje

Konferencija za društvenu aktivnost žena 71-72 (I)

34 ( I ) , 1534-1535

Javnost rada i informisanje u sistemu samoupravljanja 716-717, 1216, 1606-1607, 1802-1803 Javnost rada Saveza komunista 442-443 ( R ) , 554-555 (Ko ) , 1664, 2069 ( Re ) Jedinstvo (idejno i akciono ) Saveza komunista Jugoslavije 244-245 ( S ) , 366—367 ( K ) , 446-448 ( R ) , 509-513 ( V) , 550-551 ( Ko ) , 574 ( Ko ) , 850-851 , 856-858 , 649 , 1056, 1060, 1754-1755 , 2069 (Re)

2220

Kongresi i konferencije SKJ 550 (Ko ) , 563 ( Ko ) Kontrolne i revizione komisije CK SKJ i republičkih CK 193-198 ( I ) , 571–572 ( Ko)

Kritika 38 ( I) , 247 ( S ) , 311-312 ( T ) , 352 ( T ) , 419–421 ( K ) , 430 ( R ) , 439-440 ( R ) , 444 445 ( R ) , 494 ( V) , 513— 514 (V) , 559 (Ko ) , 689— 690 , 731-732 , 1386-1389, 1458, 1465 , 1489 , 1636, 1693 -1694, 1749-1750, 17571758 , 1835-1836, 1883 , 2069 (Re)

Lenjin, Vladimir Ilić 352 ( T ) , 381-382 ( K ) , 450 (R) , 504 (V ) , 515 (V) , 518 (V) , 615, 616, 1026-1027, 1818, 1866, 1961 , 1963 List „Komunist” 108-109 ( I ) , 176—177 ( I ) , 1719, 1766

Marks, Karl 408 (K) , 513 (V) , 515 ( V) , 518 (V), 519 (V), 760, 1026 , 1027, 1698 , 1716, 1717 , 1836, 1961 , 1963 Marksizam 515-516 (V) , 517–518 ( V ) , 520-521 (V) , 1716–1717, 1748, 1870, 1963, 2071 (Re) Metod političkog rada 1536-1538 , 1631-1637 , 1729 -1732, 1890 Moralni stimulansi i moralna odgovornost 367 (K ) , 514 ( V ) , 1512— 1513, 1663

Odluke, zaključci, pisma i saopštenja CK SKJ i IK CK SKJ između VII i VIII kongresa SKJ - Odluke CK SKJ na svečanoj sednici povodom 40-godišnjice SKJ ( 19. IV 1959 ) 228-229 ( I) Odluke CK SKJ o zadacima i sastavu pomoćnih organa, kontrolne komisije i opunomoćstva CK SKJ za organizaciju SK u Jugoslovenskoj narodnoj armiji (juni 1958 ) 254-256 ( I) Odluka CK SKJ o reorganizaciji istorijskog arhiva CK SKJ ( 25. XII 1959) 278-279 (I)

Odluka Izvršnog komiteta CK SKJ o sastavu organizaciono-političkog sekretarijata i komisija CK SKJ (29. XII 1962) 292-294 ( I) Odluka Izvršnog komiteta CK SKJ o sastavu Organizaciono-političkog sekretarijata i komisija CK SKJ (juni 1963 ) 302-303 ( I ) - O pojavama u oblasti kulture i zadacima komunista ( Rezime diskusije i zaključaka Organizacionosekretarijata političkog CK SKJ ) 294-301 ( I ) -- Pismo članova CK SKJ drugu Titu povodom serođendana damdesetog (25. V 1962) 229-232 ( I ) Pismo CK SKJ centralnim komitetima SK republika o kadrovima u Savezu sindikata (28. X 1958) 256-261 ( I ) Pismo CK SKJ centralnim komitetima SK republika o proslavi 40-godišnjice Komunističke partije Jugoslavije ( 15. XI 1958 ) 261-266 ( I) Pismo CK SKJ centralnim komitetima SK republika o radu na istoriji partije i radničkog pokreta Jugoslavije ( 10. II 1959 ) 266-268 ( I) Pismo CK SKJ sreskim i opštinskim komitetima o kriterijumima za prijem u Savez komunista Jugoslavije ( 8. III 1960 ) 280-282 ( I) Pismo o preduzimanju mera za uklanjanje nedostataka u radu Saveza komunista ( 3. april 1962 ) 280— 290 (I) 2221

Pismo CK SKJ centralnim komitetima Saveza komunista republika o informisanju u Savezu komunista Jugoslavije (7. XI 1963) 303-306 ( 1) Pismo CK SKJ centralnim komitetima Saveza kominista republika povodom nekih pojava pronevera i zloupotreba u društvenopolitičkim organizacijama ( 8. XI 1963 ) 307-308 ( I ) - Saopštenje Izvršnog komiteta CK SKJ o kampanji KP Kine protiv socijalističke Jugoslavije (25. XI 1962) 290-292 ( I ) - Zaključci Izvršnog komiteta CK SKJ o pitanjima nacionalnih manjina (24. III 1959 ) 268-278 ( I ) — Zaključci proširene sednice Izvršnog komiteta CK SKJ povodom zemljotresa u Skopju (2. VIII 1963 ) 309-310 ( I ) Odnos organizacija i rukovodstava SKJ i samoupravnih i društvenih organa

41 (I ) , 433 ( R) , 1627-1628 Opštinska organizacija Saveza komunista i opštinski komitet SK 45-47 ( I ) , 249 ( S) , 459 ( R ) , 467 468 ( R ) , 469 ( R) , 547 -548 ( Ko ) , 560-561 ( ko ) , 631-632, 1428-1429, 15851589, 1605-1606 , 1653-1654, 1670-1671 , 1849 iskustva iz pojedinih opština 633-635 , 1402-1407 , 1432— 1434 , 1444-1450 , 1454-1457, 1541-1542 , 1544-1545 , 1558 -1559, 1653-1656

2222

Organizacija SK u republici i republički SK 42-45 ( I ) , 468 ( R) , 471 (R) , 562 (Ko ) , 570-571 (Ko) Organizacija SK u srezu i sreski komitet SK 45-47 ( I) , 467-468 469 ( R) , 562 ( Ko)

(R) ,

Organizaciono-politički sekretarijat CK SKJ 94-114 (I ) Osnovna organizacija SK i aktivnost komunista aktivnost SK na brodovima 1567-1571

aktivnost SK u integrisanim preduzećima 1258-1260, 1400-1402 , 1600 -1604 aktivnost SK u naseljima (teritorijalne organizacije ) 51 ( I) , 1583-1584 , 16411645, 1671-1674, 1895 aktivnost SK u privrednim organizacijama 48-50 (1) , 384-386 ( K ) , 403 ( K) , 433-434 ( R) , 497 -500 (V) , 509 (V) , 560561 (Ko ) , 661-663 , 1436, 1582-1583 , 1625-1629 , 2060 (Re) aktivnost SK u privrednim organizacijama i iskustva iz pojedinih kolektiva 627-631 , 927-928 , 933935, 1098-1099 , 1142 , 1209 , 1228-1231 , 1258—1260, 1269 -1270, 1320—1321 , 1358— 1359, 1415-1419 , 15011502, 1531-1534, 1645-1649 aktivnost SK na selu 50-51 ( I ) , 1078-1079 , 1280 -1281 , 1351-1352 , 14411444, 1500-1501 , 1510 , 1552 -1554 , 1562-1564, 1573— 1577, 1612-1615

aktivnost SK na univerzitetu 357 (T) , 1547-1549, 1816 aktivnost SK u ustanovama 52-54 ( I ) , 1672-1673 aktivnost SK u vanprivrednim radnim organizacijama 1099-1100 · broj osnovnih organizacija 60 ( I) uloga, zadaci i metod rada osnovnih organizacija 47-48 (I ) , 48-54 ( I ) , 560 1459-1461 , -561 (Ko ) , 1499, 1539-1541 , 1571 , 1654 -1655, 1667-1668 Osnovne smernice za pretkongresnu aktivnost

232-253 ( I ) Penzionisanje kadrova iz revolucije 464 (R ) , 466 ( R ) , 14241425 Plenarne sednice CK SKJ - Prvi plenum 76 ( I ) , 211 ( I ) - Drugi plenum 76-78 ( I ) , 211 (I) Treći plenum 78–80 ( I ) , 212 (I) - Četvrti plenum 80—83 ( I ) , 213-225 ( I) - Peti plenum 83—85 ( I ) , 225 (I) - Šesti plenum 85-87 ( I ) , 225-227 ( I ) Pomoćni organi CK SKJ 93-175 ( I ) Centar za marksističko obrazovanje kadrova 110 (I) , 119 ( I) Istorijski arhiv 110 (I) Komisija za kadrove 135-146 ( I )

Komisija za ideološki rad 114-135 ( I ) - Komisija za istoriju SKJ 163-167 ( I ) Komisija za međunarodne veze 160-163 ( I ) - Komisija za organizaciona pitanja 146-160 ( I ) ― Kontrolna komisija 167-173 ( I ) - Odeljenje za dokumentaciju i informacije 173-176 ( I ) Prakticizam 366-367 (K ) , 1728-1732

Pretkongresna aktivnost i diskusija o nacrtu Statuta SKJ 543-551 ( Ko ) , 689-690, 1135-1136 , 1324-1325 , 1430 -1431 , 1450-1454, 1649— 1650 , 1692-1693 , 17491750, 1845, 1888 Predstavke i žalbe Centralnom komitetu SKJ 156-160 ( I )

Prijem u SKJ 59—60 ( 1 ) , 248—249 ( I ) , 451 456 (R) , 556-557 ( Ko ) , 1550 1552 , 1577—1581 , 2068 (Re) kriterijumi za prijem 59-60 ( 1 ) , 455 456 ( R ) , 1550-1551 , 2068 ( Re ) prijem individualnih poljoprivrednih proizvođača 51 ( I ) , 63—64 ( I ) , 454—455 (R), 1211-1212, 1439-1444, 1508-1509 prijem omladine 65 (I) , 455 ( R ) , 556-557 (Ko), 1764 prijem radnika 49 (I ) , 62-63 ( I ) , 453-454 (R ) , 1490-1492 , 1492-1495, 1507, 1580-1581 , 1606

2223

-

prijem žena 65-66 ( I ) , 750-751

Program SKJ 19 ( I ) , 30 ( I ) , 31 ( I ) , 36 ( I ) , 232 ( S) , 312 ( T ) , 350 ( T ) , 351 ( T) , 453 454 ( R ) , 468 (R) , 512 (V ) , 513 ( V) , 517 -518 (V) , 541 ( Ko ) , 542543 ( Ko ) , 552 ( ko ) , 728, 729, 840, 841 , 1017 , 10271028, 1056-1057 , 1058, 1060, 1074, 1082 , 1175 , 1231 , 1238, 1295 , 1399, 1497 , 1605 , 1726, 1793 , 1845 , 1923 , 1934-1935 , 2064 (Re ) , 2066 ( Re ) , 2069 (Re ) Radni ljudi i SKJ 364 ( T ) , 442—443 ( R ) , 449 450 (R) , 452 ( R ) , 462-463 (R ) , 552—554 ( Ko) , 554— 555 ( Ko ) , 893 , 964, 14041405, 1466-1467, 1540, 2069 (Re) Religija i njen uticaj 1211 Religiozno uverenje i članstvo u SKJ 557 (Ko)

Reviziona komisija CK SKJ Izveštaj 193-198 ( I )

469 470 ( R ) , 534 ( V ) , 548 -550 (Ko ) , 559–560 ( Ko ) , 565-568 ( Ko ) , 730, 14261427 , 1544-1545 , 15581618-1619, 16501559, 1652 , 1663, 2058 (Re ) , 2070 -2071 ( Re ) broj rukovodstava 61 ( I) radnici u rukovodstvima 467 (R ) žene u rukovodstvima 467-468 ( R ) Sadržaj i metod rada SKJ 247-248 ( S ) , 431-432 ( R) , 432-433 ( R ) , 434 ( R ) , 857 1451 , 1438-1439 , -858, 1459-1461 , 15001455, 1586-1589 , 16341504 , 1637, 1666-1670 , 18431844, 2069-2070 (Re )

Savez sindikata Jugoslavije 386 ( K) , 434 ( R) , 1599 Savez udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata 72 ( I ) , 864, 1419-1425 Skupštinski sistem 341 ( T) , 2061 (Re )

Revizionizam 496 ( V) , 1960—1964

Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije 68-69 ( I ) , 233 (S ) , 341 (T ) , 363 (T ) , 434 435 ( R ) , 1404, 1470 , 1596, 1673, 1892 -1893 , 1894, 2061 ( Re )

Rezolucija VII kongresa SKJ 199-211 ( I)

Solidarnost radnih ljudi 378 ( K ) , 403 ( K ) , 415 ( K )

Rotacija i princip ograničenja reizbornosti

Staljin, Josif Visarionović 1957, 1968

463—465 ( R ) , 467 (R ) , 568 -570 ( Ko ) , 1395-1397 Rukovodstva i rukovodioci SKJ 39-40 ( I ) , 250 ( S ) , 364 (T ) , 448 ( R ) , 462—463 ( R ) ,

2224

Uloga komunista i SKJ u sistemu samoupravljanja 36-42 ( I ) , 243-250 ( S) , 339 ( T) , 366–367 ( K ) , 379 -380 (K ) , 384-385 ( K ) ,

388 ( K) , 419-421 ( K) , 431 -440 (R ) , 492-493 (V) , 498-500 (V) , 511 ( V ) , 540 -543 (Ko) , 546-547 ( Ko ) , 552-554 (Ko ) , 555-556 (Ko) , 558 (Ko ), 661662, 664, 691-692 , 728729, 893 , 1014-1016 , 115714291158, 1322-1323 , 1497-1500 , 16451430, 1649 , 18411656-1660 , 1849, 2068 ( Re ) Ustav SFRJ 19 ( I ) , 36 ( I ) , 233 ( S ) , 311 (T) , 312 ( T ) , 378 (K ) , 393 (K) , 461-462 ( R ) , 506 ( V ) , 762, 1021-1022, 1028-1029, 1118, 1215, 1497, 2058 (Re ) Visoka škola političkih nauka u Beogradu 109 ( I ) , 121 ( I ) , 144 ( I )

Vodeća uloga SKJ 243 ( S ) , 366–367 ( K) , 430 -431 ( R ) , 436 ( R ) , 545546 ( Ko ) , 689-693 , 1470— 1629-1631 , 1475 , 16561660, 1661-1664, 20672068 (Re ), 2071 (Re) Zakonodavstvo i pravna služba 1215-1217 , 1831 Zaštita boraca NOB-a i njihovih porodica 864-866 , 991-992, 15141517, 2070 ( Re )

Zloupotrebe rukovodećih funkcija i privilegije 363–364 ( T ) , 443–446 ( R ) , 553-554 (Ko) Žalbe 1486-1487 , 1618, 1662

MEĐUNACIONALNI ODNOSI U JUGOSLAVIJI Bratstvo i jedinstvo i Jugoslovenski socijalistički patriotizam 245 (S ) , 342-343 ( T ) , 349 (T ) , 356-357 ( T) , 677 , 1225, 1420 Ekonomski aspekt međunacionalnih odnosa 347-349 ( T ) , 411-416 ( K ) , 805-806, 2062 (Re ) , 2063 (Re) Fond za kreditiranje razvitka nedovoljno razvijenih područja 415 ( K) , 672 , 1926 Hegemonizam i unitarizam 343 (T) , 345 ( T ) , 503 ( V ) , 504 (V) , 611 , 612—613 .

Međunacionalni odnosi na području kulturno-duhovnih delatnosti, nacionalne kulture i proces njihove integracije 345-347 ( T ) , 349-350 ( T ) , 611-614, 1723-1724, 1774— 1776, 1794-1796 , 1801 , 2063 (Re ) , 2065 (Re )

Međunacionalni odnosi i politika SKJ

245 ( S ) , 342-353 ( T ) , 411 -416 ( K ) , 503-506 ( V ) , 608-617 , 803-806 , 101617931021 , 1334-1335 , 1797, 1837 , 2062—2064 ( Re ) 2225

Nacionalizam, šovinizam i borba protiv njih 343-344 ( T ) , 345 ( T ) , 346 -347 ( T ) , 351–353 ( T ) , 356 -357 ( T) , 504 ( V) , 611 , 613, 614-615 , 673-674, 677678, 1795-1796, 1829 , 1837 -1838, 2062 ( Re ) , 2063 (Re) Nacionalnosti ( nacionalne etničke grupe ) u Jugoslaviji 350-351 (T) , 615-616 , 1016 -1021 , 1838, 1885-1887 , 1925-1929, 2063-2064 ( Re )

Nedovoljno razvijena područja i republike i pomoć njima 26 (I ) , 242-243 ( S) , 348 (T ) , 362-363 ( T ) , 370 ( K ) , 413-416 ( K ) , 610, 648649, 667-674, 743-748, 962 _963 , 1018-1019 , 11651201-1204 , 1167, 13251329 , 1329-1332 , 13331338 Samoupravljanje i međunacionalni odnosi 344 ( T ) , 347 ( T ) , 363 ( T ) , 506 ( K) , 609, 616 , 804-806, 1017-1018 , 1794, 2062 (Re)

KULTURNO-DUHOVNE DELATNOSTI I DRUŠTVENE SLUŽBE*

Alijenacija i dezalijenacija 759-760 Balzak, Onore de 529 (V) Biblioteke 1801 Cankar, Ivan 761

Društvene nauke i filozofija 246 ( S) , 516-519 ( V) , 521 -522 (V) , 1028-1029 , 1691 , 1714-1720 , 1745-1751 , 1757 -1760, 1830, 1832, 18351836, 1869-1872

Estetsko obrazovanje 1865-1866 Finansiranje kulture 418 ( K) , 525 (K ) finansiranje naučno-istraživačke delatnosti 861-862 finansiranje školstva i o brazovanja 960, 1020-1021 , 1041-1042 , 1173-1177, 1778, 18581860, 1903-1904, 2064-2065 (Re)

Fizička kultura i sport 1526-1531 , 1599-1560, 2067 (Re)

Društvene službe i uslužne delatnosti u komuni Fokner, Vilijem 26-27 ( I ) , 797-799, 961— 962, 1070 , 2061 (Re) 530 (V) * Pojam kulturno-duhovnih delatnosti i pojam kulture ( kulturne politike, kulturnih radnika i sl . ) obuhvata nauku, prosvetu i umetnost .

2226

Historiografija 346-347 ( T ) , 612 , 16771679 Humanizam i apstraktni humanizam 381 ( K) , 513 ( V ) , 516 ( V) , 519 (V) , 531 (V) , 759–760, 1012 1013 , 1757, 1758, 1773, 1836 Idejni problemi u školskoj nastavi 1837-1838

1746-1747, 1761-1762 , 1779 -1780, 1841-1842 , 2064 (Re) Likovne umetnosti 1708-1711 , 1761-1762 Nauka i njena uloga u razvoju socijalizma 520-522 (V) , 524—526 ( V) , 1742-1743, 1747-1748, 1748 -1749 , 1757 , 1759, 1760, 1830 , 2065 (Re ) .

Novinarstvo i novinari Instituti društvenih nauka 1680-1681 , 1718 Izdavačka delatnost 1719, 1800 Kadrovska politika na području kulture 1680-1682, 1733-1735, 1740 -1741 , 1863-1864 Kinematografija 1818-1822

Književno stvaralaštvo 1797-1801 Kritika na području kulture 519-520 (V ) , 524 ( V) , 1680 -1681 , 1692-1693 , 1740, 1749-1750, 1757-1758, 1758 -1759, 1835-1836, 1836, 2066 ( Re) Kulturna politika i razvoj kulture 27 ( I ) , 246 ( S ) , 522-524 (V) , 531-532 (V) , 758764, 1687-1691 , 1747, 1772 -1776, 1860-1864, 2064 (Re) Kulturni radnici (naučnici, umetnici i prosvetni radnici ) 353 (T ) , 501-502 (V ) , 527 (V) , 860 , 1176 , 1637-1639

717, 719–720, 1805

1694—1703 ,

Organizacija naučno-istraživačkog rada 859-863 , 1733-1735 , 1739 -1741 Pozorište 1788-1793 Predškolsko obrazovanje 1736 Prirodne nauke 899-901 Radio i televizija 34 ( I ) , 507 (V) , 1216 , 1720 1774-1775 , 2070 -1724, (Re)

Reforma školstva i sistema obrazovanja 2064 2065 ( Re) Osnovne i srednje škole 1737-1739 -- Univerzitet i više škole 1683-1686, 1855-1857 , 1877 -1881 Servisne ustanove za pomoć porodici 885-886, 952-953, 1736

2227

Socijalno osiguranje 1080-1081 , 2061 ( Re ) Šekspir, Viljem 367 (K) Školstvo i obrazovanje 22-23 ( I ) , 246 ( S ) , 354—— 355 ( T) , 356 ( T) , 526-528 (V) , 611-612 , 1030-1031 , 1059-1060, 1173-1177, 1315 -1319, 1722 , 1723, 1737— 1739, 1777-1780, 18061814 , 1837-1842 , 2064-2065 (Re)

Umetničko stvaralaštvo 246 ( S ) , 528-531 (V) , 1708 1711 , 1761-1762 , 1788-1793, 1797-1801 , 1818-1822 , 2066 (Re)

Univerzitet i visoke škole 506 (V) , 525 ( V ) , 528 ( V) , 958-961 , 1547-1549, 1679, 1683 1686, 1689-1690, 1745 -1746, 1841 , 1855-1857, 1877-1881

Štampa 35 ( I ) , 438-439 ( R ) , 50 (V) , 718-721 , 1216, 152517001528, 1535-1536, 1702 , 1804-1806, 2070 (Re)

Zdravstvo, zdravstvena zaštita i prosvećivanje 27 ( I ) , 821-826 , 1099-1103, 1608-1612 , 1903 , 2061 ( Re )

OMLADINA I SAVEZ KOMUNISTA JUGOSLAVIJE Materijalni i društveni uslovi za život i aktivnost omladine 2066 (Re ) , 2067 (Re)

Radne akcije omladine 677

Radnička omladina Odnos radničke i intelektualne omladine 354-355 ( T ) , 675 , 10411042, 1043-1044 , 1181 , 1691 -1692, 1814-1815, 18391840, 2067 ( Re )

354-355 ( T ) , 814 , 10291033, 1040-1045 , 1315—1319, 1639 Radno vaspitanje omladine u školama 1839

Omladina i SKJ 70-71 (I ) , 245-246 ( S) , 353-358 (T) , 436-437 ( R ) , 507 (V) , 556-557 ( Ko ) , 676 -677, 678 , 1466-1468 , 1763 -1769, 2066-2067 (Re )

Savez omladine Jugoslavije i Savez studenata Jugoslavije

Omladina i samoupravljanje 675, 1032-1033 , 2066 ( Re)

70—71 ( I ) , 676 , 1599—1560, 1767-1769 , 1883-1885, 2067 (Re )

2228

Razlike između generacija 1764-1768

Seoska omladina

356 ( T ) , 913 , 1158-1159, 1199-1200, 1246, 1351 Srednjoškolska omladina 354 355 ( T ) , 1639-1641 , 1858-1860

Studenti (T) , 960-961 , 357-358 1044, 1547-1549 , 1679 , 1689 -1690 , 1703-1707 , 1766 , 1815-1818 , 1882-1885

Učenici u privredi 1030-1032 , 1858

MEĐUNARODNA POLITIKA, ODNOSI I SARADNJA Aktivna i miroljubiva koegzistencija 251 ( S) , 252 ( S ) , 253 ( S) , 318-321 (T ) , 640-642 , 1917 -1920, 2053 ( Re ) , 2053— 2054 (Re) Arapska liga 318 (T ) Beogradska konferencija 315 (T ) , 318 ( T ) , 319-320 ( T) , 714, 1952, 2054 ( Re )

Bezatomske zone 315-316 ( T ) Ekonomski odnosi Jugoslavije sa inostranstvom 25-26 ( I ) , 360–361 ( T ) , 369 ( K) , 374—375 ( K ) , 383 (K), 902-906, 1984-1988 Imperijalistička i neokolonijalistička politika u Kongu 1929-1934

Kairska konferencija 315 (T ) , 318 ( T) , 319-320 ( T) , 643, 714 , 1937 , 1941 , 1952 , 2054 (Re)

Kolonijalizam i rušenje kolonijalnog sistema 316-318 (T ) , 496 (V ) , 1937, 1950 , 2054 ( Re) Kineska politika u međunarodnom radničkom pokretu 253 (S) , 328-332 ( T) , 381 ( K) , 495 (V ) , 712 , 1912, 1913, 1920, 1947, 1957-1958 , 1960-1964 , 1968-1969, 1979 , 1981 , 2056 (Re) Međunarodni ekonomski odnosi i svetska trgovina 323-325 ( T) , 710-711 , 713 -715, 1988-1993 , 2054 (Re)

Međunarodna pomoć zemljama u razvoju 715-716 Međunarodni radnički pokret (jedinstvo pokreta i odnosi između komunističkih partija) 250 ( S) , 253 ( S ) , 327-335 (T ) , 712 , 1913, 1957-1959 , 1965-1969, 2053 ( Re ) , 2055 (Re)

Međunarodni radnički pokret i SKJ 250 ( S ) , 253 ( S ) , 332-335 (T) , 1965-1966, 2056 (Re )

2229

Međunarodna saradnja naših društvenih organizacija 189-193 ( I ) , 1916 Međunarodna saradnja nacionalnih organizacija bivših boraca i učesnika pokreta otpora 1942-1943 Međunarodna saradnja jugoslovenske omladine i međunarodni omladinski pokret 1979-1984 Nacionalnooslobodilački i progresivni pokreti i SKJ ( odnosno SSRNJ) 183-187 ( I ) , 317 ( T) , 1916, 1948-1949 , 2056-2057 (Re) Neokolonijalizam 317 ( T), 324 ( T) , 1930, 1946 -1947, 1951 , 2054 (Re)

Odnosi i saradnja Jugoslavije sa drugim zemljama ― sa Albanijom ( i neprijateljska delatnost albanskog rukovodstva protiv Jugoslavije) 1928-1929, 1972-1973 - sa Afričkim i Azijskim zemljama u razvoju 321 (T ) , 325-327 (T) , 1948 , 1951-1953, 1987-1988. sa Balkanskim zemljama 1969-1973 sa Italijom 1973-1976 - sa kapitalističkim zemljama 321-322 (T ) sa Saveznom Republikom Nemačkom (i obeštećenje jugoslovenskih žrtava fašizma) 1943-1944 - sa socijalističkim zemljama 180-182 ( I ) , 321 ( T ) , 334 (T) , 1953-1956 2230

Odnosi i saradnja SKJ sa komunističkim partijama 180-183 ( I ) , 334 ( T ) , 1914 -1915, 2056 ( Re ) sa Komunističkom partijom Kine 183 ( I ) , 334-335 ( T ) , 1955, 2056 (Re) sa komunističkim partijama zapadnih zemalja 182 ( I ), 1915 Odnosi i saradnja SKJ (odnosno SSRN ) sa socijalističkim socijaldemokratskim partijama 187-189 (I ) , 2057 (Re) Organizacija afričkog jedinstva 318 (T ) Organizacija Ujedinjenih nacija 314 (T ) , 317-318 ( T ) , 320— 321 (T) , 1921 , 1922, 1924, 1934 1939 , 1939, 1941 , 2054 -2055 ( Re )

Protivrečnosti i sukobi u kapitalističkim zemljama 1950 Radnički pokret u kapitalističkim zemljama i SKJ 1976-1979, 2056 ( Re ) Razoružanje 315 316 ( T ) , 2054 (Re)

1939-1942,

Reakcionarni i imperijalistički krugovi i snage 316 (T ) , 317 ( T ) , 640 , 641 , 1950-1951 , 2053 ( Re ) Samoodbrana kao faktor jačanja snaga mira u savremenim uslovima 1921-1924

SEV 713 Socijalizam i mir 320 ( T ) , 367–368 ( K )

Socijalizam kao svetski proces i različiti putevi razvoja socijalizma 251–252 ( S ) , 367—368 (K) , 495 (V) , 1912, 2053 ( Re) , 2055 (Re) Vojne baze 315-316 ( T ) , 1947

36 VIII kongres , III

Zabrana nuklearnih eksperimenata i uništenje nuklearnog oružja 315 (T) , 1940-1941 Zajedničko evropsko tržište 713-714, 1991-1992

Zemlje u razvoju 251 ( S) , 322—327 ( T) , 710— 716, 1947-1948 Ženevska konferencija OUN 325 ( T ) , 714, 1952

SADRŽAJ

Komisija za idejna kretanja na sadašnjem stepenu društvenog razvoja Sednica održana 11. decembra 1964. god. pre podne Branislav Durđev, delegat iz Sarajeva Rodoljub Čolaković, član CK SKJ Ciril Blagotiček, delegat iz Maribora Milojko Drulović, delegat iz Beograda Neda Krmpotić, delegat iz Zagreba Vlada Popovski, delegat iz Skoplja Marjan Detoni, delegat iz Zagreba Jefto Šašić, delegat iz JNA Gajo Petrović, delegat iz Zagreba Zdravko Vukotić, delegat iz Beograda Milica Petrović, delegat iz Tuzle Budislav Šoškić, delegat iz Ivangrada Ivo Padovan, delegat iz Zagreba Vilma Štucin, delegat iz Celja Bogoljub Stanković , delegat iz Novog Sada Stanka Veselinov, delegat iz Bele Crkve Mihailo Marković, delegat iz Beograda Miroslav Pečujlić, delegat iz Beograda

Sednica održana 11. decembra 1964. god . po podne Doka Stojčić, delegat iz Beograda -Vlado Miloš, delegat iz Opatije Ivan Fogl, delegat iz Sarajeva Mirjana Stojanović, delegat iz Leskovca Dušan Vukić, delegat iz Sanskog Mosta Ivo Šubić, delegat iz Zagreba Borivoje Simić , delegat iz Beograda Meša Selimović, predsednik Saveza književnika Jugoslavije Velja Tadić, delegat iz Prištine

1675 1677 1679 1683 1687 1694 1703 1708 1711 1714 1720 1725 1728 1733 1735 1739 1741 1745 1751

1761 1763 1769 1772 1776 1780 1788 1793 1797 1802

2233

Mirjana Krstinić, delegat iz Splita Olga Vernić, delegat iz Zagreba Žika Mitrović, predsednik Saveza filmskih radnika Jugoslavije Gajo Petrović, delegat iz Zagreba Sednica održana 12. decembra 1964. god. pre podne Kiro Hadživasilev, delegat iz Titovog Velesa Josip Černjul, delegat iz Labina Voja Todorović, delegat iz JNA Boris Ziherl, član CK SKJ Jan Kopčok, delegat iz Bačkog Petrovca Ruža Bartolec, delegat iz Varaždina Čedomir Damjanović, delegat iz Danilovgrada Mileta Jeftić, delegat iz Titovog Užica Slavko Kodžar, delegat iz Ljubljane Nada Bevšić Milan Knežević, delegat iz Bačke Palanke Teodor Romanić, predsednik Saveza muzičkih umetnika Jugoslavije Ahmed Dzubo, delegat iz JNA Maks Baće, delegat iz Dubrovnika

1806 1814

1818 1823

1824 1825 1830 1833 1835 1837 1842 1850 1854 1855 1857 1859 1864 1866 1869

Komisija za idejna kretanja na sadašnjem stepenu društvenog razvoja Priloženi tekstovi Mićo Bašić, delegat iz Sarajeva Gabrijela Čačinović, delegat iz Ljubljane Mustafa Djevdet, delegat iz Skoplja Mileta Ješić, delegat iz Titovog Užica Vladimir Lekić, delegat iz Beograda Stevo Maoduš, delegat iz JNA Miroslav Pečujlić, delegat iz Beograda Gajo Petrović, delegat iz Zagreba Mustafa Šabić, delegat iz Bijeljine

1877 1877 1882 1885 1888 1891 1896 1900 1901 1901

Komisija za međunarodne probleme i međunarodni radnički pokret Sednica održana 11. decembra 1964. god. ― pre podne Boško Šiljegović , član CK SKJ Aleš Bebler, član CK SKJ Ilija Kostić, delegat iz JNA Džavid Nimani , član CK SKJ Oskar Davičo, delegat iz Beograda. Zvonko Letica, delegat iz Zagreba Ljubo Vučković , delegat iz JNA Ivan Božičević , član CK SKJ Krste Markovski , član CK SKJ

2234

-1909 1912 1917 1921 1925 1929 1934 1939 1942 1946

Josip Vuk, delegat iz Zagreba Mirko Tepavac, delegat iz Novog Sada Danilo Purić, delegat iz Beograda Dobrivoje Vidić, član CK SKJ

1949 1953 1956 1960

Sednica održana 11. decembra 1964. god . po podne Puniša Perović, član CK SKJ Lazar Mojsov, član CK SKJ Štefan Cigoj , delegat iz Nove Gorice Milka Minić, član CK SKJ Saša Mikić, delegat iz Novog Sada Selmo Hašinbegović, delegat iz Novog Pazara Vojin Guzina, delegat iz Beograda Durica Jojkić, član CK SKJ Deveta plenarna sednica ( 12. decembra 1964 ) · Izveštaj Komisije za društveno- ekonomski razvoj i dalji razvitak sistema socijalističke demokratije Izveštaj o radu Komisije za aktuelna pitanja daljeg rada i uloge Saveza komunista Jugoslavije Izveštaj o radu Komisije za idejna kretanja na sadašnjem stepenu društvenog razvoja Izveštaj o radu Komisije za međunarodne probleme i međunarodni radnički pokret Izveštaj Komisije za izmenu i dopunu Statuta Saveza komunista Jugoslavije

1964 1965 1969 1973 1976 1979 1984 1988 1993 1996 1997 2004

2008 2012 2017

Statut Saveza komunista Jugoslavije Izveštaj Komisije za predstavke i žalbe VIII kongresa Predlog kandidata za članove CK SKJ Predlog kandidata za članove Kontrolne komisije SKJ Predlog kandidata za članove Revizione komisije SKJ

2019 2035 2042 2045 2046

Deseta plenarna sednica ( 13. decembar 1964) Rezolucija VIII kongresa o narednim zadacima Saveza komunista Jugoslavije Izveštaj Izborne komisije VIII kongresa SKJ Završna reč Josipa Broza Tita

2049 2051 2072 2080

Prilozi Prva plenarna sednica CK SKJ Konstituisanje Kontrolne i Revizione Spisak delegata za VIII kongres SKJ Spisak delegacija inostranih partija i kongresu SKJ Biografije članova CK SKJ Biografije članova Kontrolne komisije Biografije članova Revizione komisije Registar pojmova i imena

komisije SKJ

2085 2094 2095

pokreta na VIII

SKJ SKJ

2175 2180 2203 2207 2211

2235

Štampa: Štamparsko preduzeće ,,Budućnost"

Novi Sad

1