Tufan Göründü:Neoliberalizmin İflası Üzerine Altı Deneme 9786053162551

Citation preview

Bülent Somay

Tufan Göründü Neoliberalizmin iflası Üzerine Altı Deneme 1956'da lstanbul'da doğdu. lngiliz Dili ve Edebiyatı alanında Lisans ve Yüksek Lisans (Boğaziçi Üniversitesi 1978, 1981), Psikososyal Çalışmalar alanında Doktora derecesi (Birkbeck College, 2013) sahibidir. 2000-2017 yılları arasında lstanbul Bilgi Üniversitesi'nde Karşılaştırmalı Edebiyat ve Kültürel in­ celemeler konularında dersler verdi, 2008-2017 yılları ara­ sında Kültürel incelemeler Yüksek Lisans Programı Direktör­ lüğü yaptı. Türkçe ve lngilizce çok sayıda kitabı olan Somay' ın Beyond Family: A Case for Another Regime of Reproduc­ tion, Sexuality and Kinship (Ailenin Ötesi: Başka Bir Üreme, Cinsellik ve Kardeşlik Düzeni için Öneriler) adlı kitabı 2022' de yayımlanacak. 2017'den beri Türkiye dışında, 2021'den bu yana da Berlin, Off-University'de çalışmaktadır.

Metis Yayınları ipek Sokak 5, 34433 Beyoğlu, lstanbul e-posta: [email protected] www.metiskitap.com Yayınevi Sertifika No: 43544 Tufan Göründü Neoliberalizmin iflası Üzerine Altı Deneme Bülent Somay ©Bülent Somay, 2022 ©Metis Yayınları, 2022 ilk Basım: Nisan 2022 Yayıma Hazırlayan: Müge Gürsoy Sökmen Düzelti: Arif Kabakçı Kapak Resmi: Ezgi Keskinsoy, "Athena' nın Düşüşü", 2022. Dizgi ve Baskı Öncesi Hazırlık: Metis Yayıncılık Ltd. Baskı ve Cilt: Yaylacık Matbaacılık Ltd. Fatih Sanayi Sitesi No. 12/197 Topkapı, lstanbul Matbaa Sertifika No: 44865

ISBN-13: 978-605-316-255-1

Eserin bütünüyle ya da kısmen fotokopisinin çekilmesi, mekanik ya da elektronik araçlarla çoğaltılması, kopyalanarak internette ya da herhangi bir veri saklama ci­ hazında bulundurulması, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun hüküm­ lerine aykırıdır ve hak sahiplerinin maddi ve manevi haklarının çiğnenmesi anla­ mına geldiği için suç oluşturmaktadır.

Bülent Somay

Tufan Göründü NEOLİBERALİZMİN İFLASI ÜZERİNE ALTI DENEME

@})

metis

METİS YAYINLARI BÜLENT SOMAY KOLEKSİYONU

GERİYE KALAN DEVRİMDİR 1997 ŞARKI OKUMA KİTABI 2000 TARİHİN BİLİNÇDIŞI 2004 BİR ŞEYLER EKSİK 2007 ÇOKBİLMİŞ ÖZNE 2008 TUFAN GÖRÜNDÜ 2022

Otuz yıl önceden "Kurt

var!"

diye haykırmaya başlayan, ama sesini kimselere duyuramayan Immanuel Wallerstein'ın anısına

Tanrım, işte göründü tufan Ete kemiğe veda etmeye kalmadı zaman Denizler durulacaksa bir gün eğer Kimi yaşayanlarda Onlar da adalarını rehin verenler olacak Hayatta kalmaya Dikin kafaya, için düşçüler Ağzınız diliniz başladı kurumaya Tufan çalınca kapınızı Aramayın artık evinizi, duvarınızı Yıldınm çaktığında

Bin kişi olursunuz bir çırpıda Çekinmeyin ağlayın gördüklerinize Oyuncu çekildi, kaldık işte biz bize Şafak sökmeden yıkılacak olursak Harcarlar ne olmuşsak geçmişte

Peter Gabriel, İşte Tufan Göründü (çev Yıldırım Türker) .

İçindekiler

Giriş: Neoliberalizmden Sonrası Tufan mı?

13

1 Radikal İkirciklilik Üzerine (2020)

39

2 Midas Dokunuşu: Metayı Hediyeye Çevirmek

79

3 Bildiğimiz Hakikatin Sonu: Üniversite Söyleminin Çözülüşü

114

4 Başarısız Bir Evrensel Popülizm Denemesi Olarak Game of Thrones

142

5 Kerameti Kendinden Menkul Kurbanın Psikopolitikası

159

6 "Sol" Popülizm Mümkün müdür?

187

Sonsöz, Teşekkürler, vs.

209

Kaynakça

213

Giriş: Neoliberalizmden Sonrası Tufan mı?

Peki nedir bu neoliberalizm? [ ...] Neoliberalizmin sorunu, daha ziyade,politik iktidarın genel kullanımının piyasa eko­ nomisi ilkeleri üzerinde nasıl modellenebileceğidir. [ ...]Yani mesele, laissez-faire'in olmadığı bir piyasa ekonomisidir, devlet denetimi olmayan aktif bir politika meselesidir. Bu ne­ denle neoliberalizm laissezjaire ile değil, sürekli bir teyak­ kuz, faaliyet ve müdahale ile tanımlanmalıdır. Foucault, Biyopolitikanın Doğuşu . (2008: 131-32) Deran Wu,"Olup bitenleri açıkça görmeliyiz," dedi. "Bu bil­ diğimiz medeniyetin sonudur. Yani işler müthiş canlanacak." John Scalzi, The Last Emperox (2020)

YİRMİ BİRİNCİ YÜZYILIN ilk yarısının tarihi yazıldığında, tarihçile­

rin Covid- 19 pandemisi "Altın Vuruş"unun liberal /neoliberal ka­ pitalizmin ölüm çanlarını çalmak için gerçekten şart olup olmadığı konusunda bitmek tükenmek bilmeyen bir tartışmaya gireceğinden hiç şüphe yok. Liberalizmin (ve dolayısıyla onun "yeni ve gelişti­ rilmiş versiyonu" olan neoliberalizmin) sonunu doğru bir şekilde öngören, 1992 'den beri bu konu hakkında ısrarla yazan ve hatta so­ nun başlangıcını bile tekinsiz bir kesinlikle 2020 civarlarında bir yere yerleştiren merhum Immanuel Wallerstein (1992, 1998, 2000) bile, liberalizm/neoliberalizmin ruhunu teslim almaya gelen Az­ rail'in başında bir taç (Corona) olacağını kestiremezdi. Elbette bu, neoliberal kapitalizmin kendi kendine uysalca sahneden çekilece-

14

TUFAN GÖRÜNDÜ

ğini ve yerini daha özgür ve eşitlikçi bir sisteme bırakacağını gös­ termez. Wallerstein, "liberalizm"in öngördüğü sonunun açık uçlu­ luğu hakkında, daha 1995 'te şu yorumu yapmıştı zaten: . . . eşitsizlik üzerine kurulu bir tarihsel sistemin sonunun daha iyi bir sis­ tem doğuracağı hiçbir surette kesin değildir. Mücadele gayet açık. Bu­ gün, insan özgürlüğünün kendisini nihayet ifade edebileceği somut ku­ rumları tanımlamalıyız. Bizler bunun, liberal ideolojinin bizi, liberallerin gerçekte karşısında mücadele ettikleri bir gerçekliğe -artan eşitlik ve de­ mokrasi gerçekliğine- inandırmaya çalıştığı mevcut dünya sistemimiz­ deki göstermelik ifadesini yaşadık. Ve başarısız sistem karşıtı hareketle­ rin, diğer bir deyişle çözümün bir parçası oldukları kadar bizzat sorunun da bir parçası olan hareketlerin hayal kırıklığını yaşadık. (1998 : 1 39)

Kapitalizmin sonunu farklı derece ve biçimlerde hevesle bek­ leyen filozoflar ve düşünürler, akıbetin karakteri konusunda hem­ fikir değiller: Örneğin Giorgio Agamben Covid- 19 krizine ilişkin öngörülerde bulunurken, daha katı ve kalıcı bir gözetim toplumu inşa etmek için mevcut "istisna hali"ni kullanacak daha da eşitsiz bir sistem öngörüsünde bulunup arkadaşı Jean-Luc Nancy'yi çile­ den çıkarırken, Slavoj Zizek kulağa daha iyimser gelen, daha eşit­ likçi ve cemaatçi, ama pek de özgürlükçü olmayan bir sonuç bek­ liyor krizden. ı Her düşünür, Covid- 19 krizini kendine özgü kavramlarıyla de­ ğerlendiriyor ve birbirinden biraz (ya da görünüşte tamamen) fark­ lı bir sonuca varıyor. Her birinin, tıpkı fil ve kör bilginler kıssa­ sında olduğu gibi, hakikatin bir kısmını gördüğünü (veya mecazi olarak dokunduğunu) ve dikkatlerini oraya yönelttiğini, ama bu yorumlarının çelişen iddialar olarak değil, ancak birlikte ele alın1 . European Journal of Psychoanalysis'de (Avrupa Psikanaliz Dergisi) Co­ vid-19 pandemisi hakkındaki ilk tartışmaların aşağı yukarı kapsamlı bir derleme­ si için: https://www.joumal-psychoanalysis.eu/coronavirus-and-philosophers/. Öte yandan Zifok, bu konudaki ilk kitabını nisan ayında, ikincisini ise kasım ayın­ da (2020) yayımlamakta gecikmedi. Aynca bkz . Joseph Owen (https://www.ver­ sobooks.com/ blogs/4636-states-of-emergency-metaphors-of-virus-and-covid19) ve Judith Butler (https://www.versobooks.com/blogs/4636-states-of-emer­ gency-metaphors-of-virus-and-covid- 19).

NEOLİBERALİZMDEN SONRASI TUFAN MI?

15