Türk Ordusunda Son Alman General [1 ed.] 9786050845815

Citation preview

RESUL ALKAN

TÜRK ÜRDUSUNDA

SO ALMAN GE E L HILMAR VON MITTELBERGER

TÜRK ORDUSUNDA SON ALMAN GENERAL (1933-1939): HILMAR VON MITTELBERGER Resul Alkan

TIMA$ YAYINLARI 1 S6'3

Tarih Kitaphg1 1 Biyografi I 2

EDITOR Zeynep Berkta� KAPAK TASARIMI

Erdi Demir

IÇTASARIM Nur Kayaalp 1. BASKI

Ekim 2022, lstanbul ISBN

ISBN: 978-605-08-4581·5

9

l!IJJllJ!,IJ!11 JI TIMA$ YAYINLARI

Cagalog!u, Alcmdar Mahallesi, Alaykõ�kü Caddesi, No: 5. Fatih/lstanbul Telefon: (0212) 511 24 24 cimas.com.tr [email protected]. tr

O O 0 timasyayingrubu Kültür Bakanhg1 Yaymc1hk Sertiflka No: 4 5 587 BASKIVEdLT

Meteksan Matbaac1lik Beytepe Kõyü Yolu:3, 06800 Çankaya I Ankara

Te!: (0312) 266 41 50 Matbaa Scrtiflka No: 46519 YAYIN HAKLARI

© Eserin her hakk1 anl�mah olarak Tima� Bas1m Ticarct ve Sanayi Anonim �irketi'ne aittir. lzinsiz yaymlanamaz. Kaynak gõsterilerek almn yap1labilir.

RESUL ALKAN

TÜRK ÜRDUSUNDA

SON ALMAN GENERAL HILMAR VON MITTELBERGER

RESULALKAN lstanbul'da dogdu. Lise egitiminin ardmdan gittigi Almanyàda, Freiburg Albert Ludwigs Üniversitesi'nde Yakmçag Avrupa Tarihi ana dai, Ekonomi ve Sosyal Tarihi ve Ônasya Arkeolojisi yan dallarmda lisans1m tamamladi. Aym üniversitede, 20 1 1 'de,

Die po/itischen Beziehungen zwischen Deutsch/and und der TUrkei wahrend der \%ima­ rer Zeit 1919-19331 \%imar Dõnemi TUrk-A/man Siyasi //i1kikri 1919-1933 ba�hkh yüksek lisans tezini tamamlad1. Ardmdan Bochum Ruhr Üniversitesi'nde, Dogu Avrupa Tarihi bõlümünde, ProE Dr. Stefan Plaggenborg'un dan1�manhgmda, Die

TUrkische Post: Eine deutsche Propagandazeitung in der TUrkei 1926-1944/TUrkiye'de bir Alman Propaganda Gazetesi 1926-1944, b�hkh doktora teziyle doktor unvanm1 ald1. Hâlen Çanakkale 18 Mart Üni versitesi'nde Uluslararast lli�kiler bõlümü Siyasi Tarih anabilim dalmda Dr. õgretim üyesi olarak gõrev yapmaktad1r. Akademik çal1�malarmda 19. ve 20. yiizy1l Türk-Alman siyasi, askeri ve külcürel ili�kilerine ag1rhk vermekcedir.

iÇiN D EKiLER ÕNSÕZ / 9 GiRi� / 11 1. BÕLÜM

OSMANLl'DAN CUMHURiVET'E ALMAN ASKERf HEVETLERi / 17

Helmuth von Moltke Askeri Heyeti ve Alman Geleneginin Ba$lamas1/17 Sultan li. Abdülhamid Devrinde Alman Askeri Heyetleri [1882-1895] ve Alman Geleneginin Yerle$mesi/24 ittihat Terakki iktidarinda Alman Geleneginin Devam1 [1913-1918] /30 2. BÕLÜM

ERKEN CUMHURiVET DÕNEMi'NDE HARP AKADEMiLERiNDE ALMAN SUBAVLAR VE FAALiVETLERi / 39

Genç Cumhuriyet'in ilk Y11larda Askeri Uzman Aray1$lar1 ve Eski Alman Gelenegine Dõnü$/39 Kara Harp Akademisi'nde Alman Subaylar1/40 Deniz Harp Akademisi de Almanlara Teslim/45 Alman Silah �irketleri ve Alman Askeri istihbarat Te$kilat1 Abwehr'in Türkiye'deki Faaliyetleri /5 2

3. BÕLÜM

TÜRK ORDUSUNDAKi SON ALMAN HILMAR VON MITTELBERGER: HAYATI, EGiTiMi VE ASKERi KARiYERi / 59

Liseden Askeri Okula Geçmesi/60 Bavyera Ordusundaki ilk Y1llari/63 Birinci Dünya Sava$1'nda Fransa'dan Galiçya Cephesi'ne/66 Birinci Dünya Sava$1 Sonras1nda von Mittelberger/72 Hitler'in Münih'teki Darbesine Engel Olmas1/75 4. BÕLÜM

VON MITTELBERGER TÜRK HARP AKADEMiSi'NDE / 79

Türkiye'deki Maa$1 ve Hayat $artlar1/79 Akademide Gõrevine Ba�lamas1/83 ikinci Dünya Sava$1'n1n Patlak Vermesi ve Almanya'ya Geri Dõnmesi/90 Führer Hitler Kar�1t1 von Mittelberger/93 Sava$ Sonras1nda Nazi Meselesinden Yarg1lanmas1 ve Beraat1/99 Yokluk Y1llar1nda Yard1mina Ko�an Eski Õgrencileri Türk Subaylar1/10 3 5. BÕLÜM

VON MITTELBERGER'iN ANILARINDA YENi TÜRKiYE VE LiDERLERi / 109

Türk Ordusu ve Kurmaylari Hakk1ndaki izlenimleri/10 9 Türk Ordusu Hakkindaki Gõrü�leri /112 Atatürk ve inõnü Hakkindaki izlenimleri/115 SONUÇ / 119 KAYNAKÇA / 124 DiZiN / 127

Sevgili Agabeyim Hakan Alkan'a...

Õ N S ÕZ Geçmi§i asirlara dayanan Osmanlt/Türk ordusunun moderni­ zasyonunda yüzlerce Alman subay gõrev alml§tlr. Bu anlamda bir Alman geleneginden bahsedilebilir. Son yüzy1lm Osmanlt askeri re­ formun un õnemli figürleri Alman Helmuth von Moltke ve Colmar von der Goltz Pa§a gibi isimler Türk tarihçiliginde õnemli yer edi­ nirken, Erken Cumhuriyet dõnemi Türk-Alman askeri ili§kilerinin geli§imine katki sunan Alman generalleri Türkiye'de pek bilinmiyor. Bu anlamda Türk ordusundaki son Alman General Hilmar von M ittelberger'dir. Elinizdeki bu kitap, Alman general hakki ndaki Türk tarih yaz1mmdaki bo§lugu doldurmak ve Türk askeri tarihi merakldannm istifadesine sunulmak için kaleme almm1§tlr. Her eserde oldugu gibi, bu kitabm da bir yaz1m hikâyesi vardu: Dil kursu, lisans egitimi ve doktora tezimi tamamlad1g1m Freiburg §ehrinde Alman Askeri Ar§ivi bulunuyor. Akademik çali§malar için s1kça ziyaret ettigim askeri ar§ivde muhafaza edilen belgelerin bir bõlümü, Potsdam'da bulundugu Íkinci Dünya Sava§i'ndaki tahribat­ tan nasibini fazlas1yla alml§tlr. Fakat yine de õzellikle Birinci Dünya Sava§l ve Íkinci Dünya Sava§1'dan 1 980'li y1llara kadar kara, deniz ve havac1ltk alanlanm kapsayan Türk-Alman askeri ili§kilerine ilgi duyan ara§tirmacilar için ana kaynak merkezlerinden biri olmu§tur. Í ki Dünya Sava§l aras1 Türk-Alman askeri ili§kileri üzerine yapt1g1m ara§ttrmalarda 1 756'dan 1 939' a kadar Osmanlt ve Türk ordusunda bulunan Alman asker ve subaylann listesinden yola ç1karak listede geçen isimler üzerinden daha da derinle§tirdim. Nihayetinde Hilmar von Mittelberger'in ar§iv evraklanna ula§ma imkânt bularak Alman

Türk O rdu s u nda Sa n A l m a n G e n era l

[1933-1939)

general hakkmdaki bu eseri yazmak için gerekli ana kaynaklan elde ettim. Türkiye'ye dõnünce de Türk aqivlerinde gerekli taramalan yapttm. Nihayetinde ul�t1g1m kaynaklardan istifade ederek eliniz­ deki telif eseri yazamaya b�lamad1m. Bu vesileyle kitabm yaz1m1 a§amasmda Almanya'dan ihtiyaç duydugum baz1 aqiv belgelerini istifademe sunan degerli tarihçi meslekt�lanm Ye§en Dursun'a ve Yasemin D�çt Heitzler'e olan minnet borcumu dile getirmek istiyorum. Beni bu kitabm yaz1mma te§vik etmekle kalmaytp çok yõnlü katkt!anm ve ktymetli yorumlanm eksik etmeyen sevgili agabeyim Prof. Dr. Necmettin Alkan'a en kalbi te§ekkürlerimi sunanm.

ResulAlkan Çanakkale/A.gostos 2022

10

G IR I$ .

.

Avrupa kar§ismda askeri üstünlügünü kaybeden Osmanh Devleti'nin idarecileri, temei sorunu askeri alanda gõrmü§lerdi. Nitekim Avrupah büyük devletler kar§ismda Osmanh Devleti'ni eski gücüne kavu§turmak yolunda çare, ordunun Avrupa'dan askeri dam§manlar tarafmdan modernizasyonu olarak gõrülmü§tÜr. Sultan II. Mahmud ( 1 808- 1 838) dõneminden, Birinci Dünya Sava§1'nm sonuna kadar Alman ordusundan siras1yla Helmuth von Moltke, Otto von Kahler, Colmar Freiherr von der Goltz ve Liman von Sanders ba§kanligmdaki askeri dani§man heyetler, ordunun yeni­ le§mesine katk1 saglami§lardir. Bu §ekilde Osmanli ordusunda ciddi bir Alman gelenegi ortaya ç1km1§t1r. Daha sonrasmda Türkiye Cumhuriyeti'nin kurmaylan da, son dõnem Osmanh askeri reformunda õnemli bir konuma sahip Alman geleneginin, Türk ordusunun modernizasyonunda devam ettiril­ mesinden yana bir tercihte bulunmu§tur. Türk ordusunun kurmay kadrosunu olu§turan subaylann yeti§tigi Harp Akademilerinde ders vermek, aynca ihtiyaç duyuldugunda ordunun modernizasyonunda dani§manhk hizmetinde bulunmak suretiyle 1 925 'ten 1 939 y1lma kadar say1lan 36'y1 bulan Alman subay, Türk Kara ve Deniz Harp Akademilerinde egitmen ve dani§man olarak gõrev yapmi§lardir. Tarih alam çah§malannda ortaya konan eserin õnemi ve ni­ teligini belirleyen ana unsurlardan biri de konuya dair birincil elden kaynaklarm içerik bakimmdan zenginligidir. Birinci ve Í kinci Dünya Sava§I1m ya§ayan, siyasi ve askeri türbülanslarm derinden hissedildigi y1llann tan1g1 olarak tarihteki yerini alan Hilmar von 11

Türk O rd u s u nda Sa n A l m a n G e n e ra l

(1933-1939]

M ittelberger hakkmda biyograflk bir eseri tarihe ilgi duyanlarla bulu§turmay1 amaçlayan bu kitap, büyük oranda Alman generalin fkinci Oünya Sav�1 sonrasmda yazcltg1 otobiyograflsine dayanmak­ tad1r. Nedeni bilinmemekle beraber günümüze kadar Almanyàda herhangi bir yaymevi tarafindan yay1mlanmayan hamatma von Mittelberger ileride raflarda yerini alacag1 umuduyla Wanderer in vier Welten yani Dort Dünyada Gezgin b�hgm1 vermi§tir. Eklerle

beraber 354 sayfandan olu§an hattrat, çocukluk y1llarmdan fkinci Oünya Sava§t'nm sonuna kadar Alman generalin hayanm kendi kaleminden kronoloj ik olarak yans1tmaktad1r. Otobiyograflsinin yam ma von Mittelberger'in ar§ÍV evraklan, Alman generalin fkinci Oünya Sav�1 sonras1 y1llarda kar§tl�ttg1 yokluk ve sefalet dõnemine da tamkl1k etmemizi sagliyor. May1s 1 933 itibariyle Í stanbul'da Adolf Hitler'in lideri oldugu Nasyonal Sosyalist Parti, NSDAP'ye üye olan von Mittelberger'in fkinci Dünya Sav�1'nm ardmdan kurulan Nazilerden armdmlma mah­ kemelerindeki yarg1lamas1 sonrasmda bir süreligine emekli maa§t ve banka hesabma bloke konulmu§tur. Sav� sonras1 Almanyàda sefalet içerisindeki halk, õzellikle 1 94 5 - 1 949 y1llan arasmda dt§andan gelecek yard1mlarla günlerini idame ettirmi§tir. Yiyecek s1kmns1 ve maddi zorluklara saglik sorunlan da eklenen von Mittelberger'in yard1mma bu zor günlerde Türkiye' nin Ísviçre ve ABO'deki diplo­ matik temsilciliklerinde askeri ata§e olarak gõrevli Harp Akademisi y1llanndan eski õgrencileri ve Türk Genelkurmay1 yeti§mͧtÍr. Türk Genelkurmay1 ile �ubat 1 933'te imzalad1g1 anl�ma ve fkinci Oünya Sav�1 sonrasmda Harp Akademilerinden eski õg­ rencileri ve çalt§ma arkada§lanyla mektupla§malar1 gibi belgelerden olu§an von Mittelberger'in kapsamh terekesi, bu kitabm ana kay­ nagm1 te§kil etmektedir. Yine Berlin'de Alman Üt§i§leri Bakanhg1 Diplomatik Ar§ivi'nde muhafaza edilen ve 1 923- 1 93 9 y1llanm kapsayan Türk-Alman askeri ili§kilerini içeren baz1 belgelerden de istifade edilmi§tir. 12

Giri�

Harp Akademilerinde gõrev almt§ onlarca Alman subaym içinde von Mittelberger'in terekesi türünün nadir õrneklerindendir. Bunun en õnemli nedeni, Alman generalin §ahsi dosya ve belgelerinin l kinci Dünya Sava§t' nm ardmdan Alman Askeri Aqivi' ne teslim edilmesi ve dolay1s1yla sava§taki bombard1mandan etkilenmemi§ olmas1du. Alman askeri ar§iv belgeleri konumuz õzelinde oldukça smuh kalmakla beraber Paul Wülflng von D itten istisna olarak degerlendirilebilir. Von Mittelberger ile aynt y1llarda Deniz Harp Akademisi'nde egitmen ve Alman donanma heyetinin tepesinde olan Tümamiral Paul Wülflng von Ditten'in kendi kaleme ald1g1 hattratmm bir bõlümünün Türkçe kar§1hg1 Türklerin Hizmetinde 1933-19391 olan ba§hkl1 yaz1 da, Harp Akademilerinde gõrevli Alman egitmenlerle alakal1 bilgilerin kaq1la§tmlmas1 için tamam­ lay1c1 degerli bir diger kaynak niteligindedir. Konumuzla alakah son kaynak ise, 1 934- 1 939 y1llan arasmda Harp Akademilerinin egitmen kadrosunda yer alm1§ Max Braun' a aittir. Alman yarbay, l kinci Dünya Sava§i'nda Bükre§'te Almanyànm diplomatik temsilciliginde askeri ata§e yard1mc1hg1 gõrevi esnasmda §ehre giren Rus birlikleri tarafmdan gõzaltma ahnm1§ ve sorgu­ lanmak üzere Rusya'ya gõtürülmü§tÜr. Braun'un mahkemedeki sorgulamalannda Harp Akademileri hakkmda aktard1g1 bilgilere de ihtiyaç duyulan yerlerde ba§vurulacakttr.2 Biraz daha aynnttya girmek gerekirse bu kitabm konusu, 1 9331 939 y1llan arasmda Türkiye'de Kara Harp Akademisi'nde egit­ men s1fat1yla gõrev alan, aynca m uhtelif konularda Türk ordu kurmaylanntn dant§manhgm1 yapan Alman General Hilmar von Mittelberger'in merkezinde Türkiye y11lan olmak üzere 1 933 õncesi, l kinci Dünya Sava§t dõnemi ve sonrasmdaki ya§am1 ve faaliyetlerini içermektedir. Von Mittelberger, otobiyograflsinin Türkiye kismmda

2

"im türkischen Dienst 1933-19351' ise hanratmm Almanca b�ltg1d1r. Max Braun'un sorgulama tutanaklanm kullanan Hazal Yalm, Alman yarba­ ym Türkiye y1llan hakkmda bir makale yay1mlam1�nr: Turkiye'yi yakmdan ramyan bir Nazi'nin ifadeleri, 3 Kas1m 2020, https://medyagunlugu.com/ haber/turkiyeyi-yakindan-taniyan-bir-nazinin-ifadel-48 1 36. 13

Türk O rdu s u nda S a n A l m a n G e n e ra l

[1933-1939]

Harp Akademilerindeki y1llarma degindigi gibi Türk ordu kurmay­ lan ve devlet adamlanna dair flkirlerine de yer vermekte, aynca Mustafa Kemal Atatürk ve Adolf Hitler'in yõnetim biçimlerini ve iki ülkenin siyasal hayatm1 da kar§tla§tirmaktadu. Hilmar von Mittelberger hakkmda Türkçe literatürde bugüne kadar, derli toplu bir çal1�ma yap1lmad1g1 gibi resmi say1labilecek Harp Akademilerinin kurumsal tarihini aktaran kitaplann satir aralarmda dahi ismi geçmemektedir. 3 Bu nedenle Alman general, geriye buakt1g1 talimnamelerden dolay1 yalmzca askeri tarih ala­ nmda çah§malar yürüten konunun uzmam tarihçiler tarafmdan bilinmektedir. Prusya/Alman askeri geleneginin Türk ordusundaki son temsilcisi hakkmdaki tek çali§ma geçen sene yay1mlanan bir makaleye dayanmaktadu.4 Makalenin kapsammm sm1rl1 olmasm­ dan dolay1 von Mittelberger'in y3_§amm1 ayrmnlanyla irdelemek mümkün olmam1§t1r. Bu çalt§mayla Alman general hakktnda daha ayrmn!t içerigin okuyucuyla bulu§turulmas1 amaçlanmaktadtr. Bu baglamda §U sorulann cevaplar1 aranmaktadu: 1 835'te Helmuth von Moltke ile ba§laytp 1 939'da sonra eren Alman askeri dant§man gelenegi, tarih boyunca nasil bir geli§im ve degi§im gõstermi§tir? Alman asked dant§manlarm son temsilcilerin­ den olan Hilmar von Mittelberger'i kendinden õnceki Osmanh son dõnemi dant§manlanndan ay1ran õzellikler neydi? Von Mittelberger, Alman ordusunda ve Türk ordusunun hizmetinde hangi gõrevleri üstlenmi§tir? Alman general, hanratmda Türkiye'de bulundugu aln buçuk yil süresince Türk kurmaylanyla çali§malan ve devlet adamlanyla kar§ila§malan hakktnda ne tür bilgiler payla§maktadu? 3

4

14

Muharrem Mazlum Ískora, Harp Akademileri Tarihçesi 1848-1991, Ístanbul 1 99 1 ; Muharrem Mazlum Ískora, Harp Akademileri Tarihçesi 1846-1965, Cilt I, Ankara 1 966; Muharrem Mazlum Ískora, Harp Akademileri Tarihçesi 1 930- 1 965, Cilt II, Ankara 1 968. Resul Alkan, "Erken Cumhuriyet Dõnemi Türk-Alman Askerl tli�kileri ve General Hilmar von Mittelberger' in Harp Okullanndaki Faaliyetleri", Gazi Akademik Bak11 14 (202 1), ss. 95- 1 1 3 .

Giri�

1 933 ytlmda Alman ordusunda emeklilige aynlan von Mittelberger, 1 kinci Dünya Sav3_§1' nda ve sonrasmda hangi zorluklarla kaq1la§mI§ ve Türkiye y1llarmdan kalan dostluklanm ne õlçüde sürdürmܧtür? Son olarak ise Osmanh'dan Cumhuriyet'e geçi§i nasil yorumlam1§t1r? Çal1§ma, be§ bõlümden olu§maktadu. Tarihsel süreci yans1t­ mas1 amac1yla Osmanh ordusunun modernizasyonunda Prusyali/ Alman subaylann katk1S1m irdeleyen ilk iki bõlümde, Osmanh'dan Íkinci Dünya Sava§i'nm ba§lang1cma kadar geçen dõnemde Alman askeri heyetleri incelenmeye çal1§1lm1§t1r. Üçüncü bõlüm, Hilmar von Mittelberger'in egitim hayat1 ve Alman ordusundaki y1llanna aynluken dõrdüncü ba.§hk altmda 1 933- 1 939 y1llan arasmda Türk ordusundaki faaliyet alanlan ve Ík.inci Dünya Sav3_§1 ve sonrasmdaki hayatma agirhk verilmi§tir. San bõlüm ise, Alman generalin baki§ aç1smdan gerek Türk ordusundaki çali§ma arkada§lan ve Türk ordusunun genel durumu, gerekse Türk devlet adamlan hakkm­ daki tespitleri ve Türk ve Alman yõnetim biçimlerinin kar§tl1kl1 mukayesesine ayrilm1§tlr.

15

B Õ LÜ M OS M A N Ll' D A N CU MHU RiV E T' E A L M A N ASKE R i HEV E T L E Ri 1.

Devletler, belli kriz dõnemlerinde kendi imkânlanyla çõzüme ula§amad1klan zamanlarda di§andan yard1ma ihtiyaç duyarlar. Ôzellikle de sorun gõrülen alanlarda çõzüm bulabilmek için geli§­ mi§ ve model olmu§ devletlerin tecrübelerinden istifade ederler. Bu durum Osmanh Devleti için de geçerlidir. Osmanh devlet adam­ lan, gerek gõrdüklerinde Avrupàdan uzman istihdam1 yapmaktan kaçmmaml§tlr. Bu anlamda ordu en fazia yabanc1 askeri uzmanm istihdam edildigi alan olmu§tur. Helmuth von Moltke Askeri H eyeti ve Alman Geleneginin Ba�lamas1

Osmanh lmparatorlugu, 1 683 yilmda Viyana õnlerinde ya§anan agir maglubiyet ile ba§layan ve Birinci Dünya Sava§J ( 1 9 1 4- 1 9 1 8) ile son bulan uzun dõnemde Dogu Avrupa, Balkanlar, Afrika ve Kafkasyàya yayilan geni§ cografyadaki tüm topraklanm kaybetmi§­ tir. Bu nedenle Osmanh yõneticileri, Batih devletler kaq1smda al1nan askeri ba§ans1zhklarm ardmdan ordunun modernize edilmesine ag1rl1k vermi§lerdir. Mücadele halinde oldugu devletler kar§ismda orduyu güçlendirmek ve askeri zaferlerin kazamld1g1 eski günlere geri dõnmek, amk Bâb-1 Âli'nin õncelikleri arasmdayd1. Bunun için Osmanh ordusunun modernizasyonunda yabanc1 ordulardan 17

Türk Drdu s u nda S a n Alman G e n e ra l

[1933-1939]

subaylann deneyimlerine ba�urulmak istenmi§tir. tlk olarak Sultan 1. Abdülhamid ( 1 774- 1 789) ve III. Selim ( 1 789- 1 807) dõnemlerin­

de François Baron de Tott ba§kanhgmdaki Frans1z uzmanlar ordu reformlarm1 hayata geçirmek için tercih edilmi§tir. Frans1z subay ve mühendisler, bugünkü Deniz Harp Akademisi'nin nüvesini te§kil eden Mühendishâne-i Bahri-i Hümâyun gibi bir askeri kurumun kurulu§ ve geli§imine katk.ilar sunmu§tur, fakat refo rmlar, k1sa vadede ordunun harp meydanlanndaki durumuna olumlu etkide bulunamam1§tlf. 1 1 9. yüzyil Osmanh askeri modernle§mesinde aktõr ülke Prusya olmu§tur. Prusyah subay dam§manlann Osmanh ordusuna al1mmm yolunu açan hadise, Yeniçeri Ocag1'nm 1 826 yilmda Sultan II. Mahmud tarafindan ortadan kaldmlmas1yla gerçekle§mi§tir. Bati tarzmda modem bir ordunun kurulmas1 için ilk ad1m1 atan yenilikçi Sultan II. Mahmud, kendinden õnceki reform yõntemini benimse­ yerek Mustafa Re§id Pa§a'y1 Paris' e gõndermi§ ve Frans1z kralmdan subay dam§man ve egitmenin gõnderilmesi talebinde bulmu§tUr. Gõrü§melerin gizliligi konusunda hassasiyet gõsterilmesine ragmen bundan haberdar olan Rusya ve Avusturyàdan gelen tepkilerden çekinen Sultan, Frans1z tarz1 reform planmdan vazgeçmek zorun­ da kalm1§t1r.2 Bunun üzerine Alman ordusunu inceleyen Mustafa Re§it Pa§a, Paris gõrü§melerinde ula§t1g1 Prusya ordu te§kilatma ait bir kitab1 Türkçeye tercüme ettirerek II. Mahmud'a sunmu§tur. Te§kilat yap1s1yla Sultan'm ilgisini çeken Prusya ordusundan da­ Dl§man subay talebinde bulunulmas1 hususunda karar almmI§tlr. Ardmdan 1 835 y1lmda Serasker Gazi Hüsrev Pa§a, Prusya Elçisi Hans Karl Albrecht Graf von Kõnigsmarck ile irtibata geçerek Prusya ordusundan egitmen subaylarm gõnderilmesi hususunda ilk Kemal Beydilli, "Mühendishâne-i Bahrl-i Hümâyun", TDV /s/am Ansiklo­ s. 5 1 6. Necmettin Alkan, "II. Abdülhamid Devrinde Ístihdam Edilen llk Alman Askerl Heyetinin Komutant Otto von Kaehler ve Íki Tarafln Beklentileri", Tarih Dergisi, Say1 43 , 1stanbul 2007, s. 1 4 1 .

pedisi, Cilt 3 1 , 1stanbul 2006, 2

18

O s m a n /1'dan Cu mhuriyet'e Alm a n A s k e ri H e y e t l e ri

resmi giri�imlerde bulunmu�tur.3 Müzakereler sonrasmda Prusyal1 Yüzba�1 Helmuth von Moltke, 8 Haziran 1 836 tarihinde ç1kamlan hükumet karanyla, Osmanb ordu birliklerinin düzenlenmesi ve egitimi için gõrevlendirilmi�tir.4

Osman/1 ordusunda Prusya gelenegini ba$latan General He/muth von Moltke.

Prusya ordusundan Yüzba�1 Ludwig von Vincke, Fischer ve von Mühlbach'm da kanld1g1 Prusya Askeri Heyeti, 1 839 yilma kadar Osmanb ordusunda gõrev yapml§tlr. Osmanb Devleti'nden alacaklan maa§m yam s1ra Prusya ordusundaki konumlannm da korunacag1 ve Prusya'daki maa§lannm da õdenmesine devam edi­ lecegi yõnünde garanti verilmesi, Alman subaylann Osmanb ordu­ sundaki gõrevlerini mali anlamda oldukça cazíp hale getírmekteydí. 3

Kemal Beydilli, "Helmurh von Molrke",

TDV ls!am Ansiklopedisi,

Cilr 30,

Türkiye Diyaner Vakfi, lsranbul 2005, s. 2 67 .

4

Jehuda L. Wallach, Bir Askeri Yardzmm Anatomisi: Türkiye'de Prusya-Alman Askeri Heyetleri 1835-1919, çev. Fahri Çeliker, Ankara 1 977, s. 1 1 .

19

Türk O rdu s u nda S a n Alman G e n era l

[1933-1939)

Almanlara sunulan maddi imkânlar 1939'a kadar gelen Alman subaylar için õnemli bir motivasyon kaynagi olmu§tur. Prusyah Yüzb�1 Helmuth von Molte ba§kanhgmda Osmanli ordusunun modernizasyonu için gõnderilen Alman Askeri Heyet, l kinci Oünya Sav�1'nm b�lang1cma kadar devam eden Osmanh/ Türk ordusunun modernizasyonunda yer alan Prusya/Alman ge­ leneginin b�lang1c1 olarak kabul gõrmektedir. 5 1 stanbul' a geldigi tarihte üstlendigi misyon için 35 gibi genç say1labilecek y�ta olan von Moltke, aslmda beraber gõrev ald1g1 von Nicke, Mühlbach ve Fischer gibi Alman dam§manlarla sahip oldugu rütbe bak1mmdan e§it seviyedeydi . Onu Türkiye'de tammr kilan iki õnemli husus vard1r. tlki, Osmanh topraklarmda bulundugu süre içerisindeki gõzlemleri ve faaliyetleri hakkinda ne§rettigi ve Osmanh ordusu­ nun durumu hakkmda yazd1g1 kitab1d1r.6 Oiger õnemli husus ise, von Moltke'nin Türkiye y11lan õncesinde Prusya ordusunda ünü olmayan genç bir subay olmas1 ve Osmanh ordusunda ba§ans1z olmasma ragmen, ilerleyen y1llarda Türkiye'de yayilan §Õhretidir. 1 8 58- 1 888 y1llan arasmda yürüttügü Prusya/Alman Genelkurmay B�kanhg1 gõrevinde Alman 1 mparatorlugu'nun kurulu§unu sagla­ yan sava§lardaki rolü çok õnemlidir. Mare§al Helmuth von Moltke yõnetimindeki Alman ordusu, 5 yil gibi k1sa süre içerisinde kuzeyde 5

6

20

Prusya-Osmanh askeri ili§kilerinin b