Super extremam partem Cantici canticorum sermones CXX: Sermones LXIX - CXX

Citation preview

CORPYS SAR CONTINVATIO MEDIAEVAILI* AVIH

praec da

o

^

;

L

i

:

^ A

:

LI

`

E -N

5

yl

A

AR

| n"

A

Uu To

mA

1

ci

MATA

pm.

y

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio

Mediaeualis

XVIII

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio

Mediaeualis

XVIII

IOANNIS

DE

FORDA

SERMONES LXX

= CXX

APPENDIX

INDICES

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXX

PONTIFICII

e

Jos;

^

4

E

oT

A bb e

E

bs

y

IOANNIS DE FORDA (2

SR

&.|d.

y»

SVPER EXTREMAM PARTEM CANTICI CANTICORVM SERMONES

CXX

EDIDERVNT

EDMVNDVS

MIKKERS

et HILARIVS

COSTELLO

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXX

PONTIFICII

CvM

PERMISSIONE

MAGISTRI

COLLEGI

BENEVOLA

ET SOCIORVM

BALLIOLENSIS

IN OXONIA

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SVPREMO BELGARVM MAGISTRATV PvBLICAE INSTITVTIONI ATQVE OPTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO EDITVM

SERMONES LXX - CXX

SERMO

LXX

INCIPIT LXX. Quod haec uerba beatae matri Domini conueniant, cuius sacra fecunditas in uentre significata est, sicut in umbilico, qui praecedenti sermone laudatur, castimoniae commendatur integritas. Quod ambitus liliorum angelorum custodiam uel protectionem Spiritus Sancti castitatis inspirantis propositum, uel castissimas cogitationes et affectiones quibus ambiebatur designat, uel sanctarum coetum animarum eius castitatem imitantium et in eius protectione sperantium.

IO

15

20

2)

I. Venter tuus sicut aceruus tritici uallatus liliis. Beata uirgo mater Iesu sicut inter omnia sanctorum agmina humilitatis, pudicitiae et pietatis obtinet principatum, ita et in caritatis eminentia cunctis Deum diligentibus gloriosa praefulget. Vnde et nomen illud gloriae singularis, quod animabus Iesum amantibus dignantissima bonitate sua commune fecit spiritus caritatis, huic nimirum amplius diligenti titulo speciali inscripsit, hoc est ut sponsa Dei uocetur et sit. Ipsa quippe uere est mater, sicut de ea ecclesia canit, pulchrae dilectionis, | ipsa huius magistra disciplinae, ipsa huius exercitii artifex, ipsa huius legislatrix, huius foederis mediatrix. Beatus plane qui wigilat ad fores eius cotidie et obseruat postes ostii eius, quatenus post crebram aliquando expectationem ad sacri eius thalami penetralia tandem admissus, de aromatica illa plenitudine caritatis Christi odoriferum aliquid beatis concipiat sensibus, quod sit ei odor uitae n uitam. Itaque quae in hoc epithalamii carmine alternatim uariantur siue ex ore sponsi ad sponsam siue sponsae ad sponsum, siue ex informatione sponsae adolescentulas instituentis siue ex admiratione et percunctatione filiarum Ierusalem ex ore sponsae pendentium, uniuersa,

30

35

inquam, haec principali huic sponsae Iesu principaliter militant.

2. Tpsa quippe est summum ac praecipuum amoris exemplar et de immensa plenitudine eius singulae pro suae mensura capacitatis accipiunt. Plena quippe gratia sic sibi perenniter affluit, ut omni angelico humanoque spiritui sicut in miram uoluptatem sic ad plenam abundantiam indeficienter exuberet. Propter quod non solum hominum sed et iumentorum salua-

LXX, 9 Cant. 7,.2.

17 Cf. Capitulum in uesperis festi Natiuitatis B.M.V., 19 Prou. 8, 34. 24 2 Cor. 2, 16. 33 Cf. 36 Cf. Ps. 55, 7.

iuxta breuiarium cisterciense.

Lc. 1, 28.

LXX, 6 et affectiones] add. in marg.

162v9

490

40

SERMO LXX, 2-4

trix non rapinam arbitratur piam illam Verbi Dei transumere uocem : Si quis sitit, ueniat ad me et bibat. Et rursum : Transite, ait, ad me omnes qui concupiscitis me, et a generationibus meis adimplemini. Igitur quaecumque anima ad sacrum Verbi aspirat amorem,

45

50

55

60

consilium audiat inuitantis, festinet, trans-

eat, appropinquet, adhaereat. Crede mihi, immo magis crede Spiritui Sancto, quia ad amandum Iesum compendiosius nihil quam caritatis huius singularis, incomparabilis et immensae meditari delicias. 3. Quae igitur in ipsius praecipue laudem dictata constat a Spiritu Sancto, ipsa iure quidem uelut sua reposcere potest, sed debiti huius uicem me digne non posse explere confiteor. Quapropter et digitum meum hactenus superposui ori meo, ne rem tantam meisque imparem humeris ineptius moliens, non tam ad laudes eius assurgerem quam meam proderem temeritatem. Supersedi igitur fortioribus id operis |cedens, et angelorum potius quam hominum linguis eloquendam silere malui quam indignus loqui. Recogitans tamen, quia loquente Iesu ad turbas non de coetu quispiam apostolorum, non de seniorum consilio, sed de turba mulierum mulier quaedam uocem extulerit, beatum pronuntians uentrem qui portauerit eum, huius et ego mulieris sum animatus exemplo, ut de beatitudine uentris huius auderem aliquid loqui. Et uere supra quam dici uel cogitari potest, uenter ille beatus, tam sacro fetu grauidus, tam leui onere grauis, tam pretiosi custos depositi, tantae pietatis thalamus, tam generosi fecundus germinis, tanti capax sacramenti, tanti mysterii conscius, tantae baiulus maiestatis. 4. Beatus plane priusquam portaret, quia huic se pio oneri suo portando castissimis die noctuque suspiriis et uotiui sacri amoris gemitibus praeparabat, dicens sibi in soliloquio animae suae: Osculetur me osculo oris sui. Nulla prorsus umquam anima, immo nec beatorum ullus spirituum, etiam de illorum felicissimo ordine, qui de caritatis incendio traxere uocabulum,

immensique aestum amoris iugi aeternitatis contuitu et incessabili sanctae

7 A

trinitatis laude solantur,

nullus

uel illorum,

inquam, ad huius suspirium siue experientiam osculi aeque profecit. Ergo ista ut tantae idonea fieret gratiae, ab eo qui coelos praeparat ex utero matris suae formabatur, gratiaeque plenitudinem, quam de ore audiuit angelico Dei genetrix mox futura, sub huius praeparationis per singula momenta successibus instaurabat. Beatus ergo uenter iste in praeparatione ipsa 38 Io. 7, 57.

Eccli. 24, 26.

53 silere] scilere zs

56 Cf. Lc. 11, 27.

67 Cant. 1, 1.

162 Vb

SERMO LXX, 4-5

491

beatitudinis suae, sed longe iam beatior cum diuino et ineffabili modo beatissimum illud exciperet onus, beatissimus uero 80

cum gestaret, cum formaret, cum parturiret, cum pareret.

5. Neque enim edito partu uenter ipse aliqua suae beatitudinis parte fraudatus est. Reliquit Iesus uisceribus illis, in quibus confotus et | alitus est, benedictionem post se ; et quae

16312

sanctificauit ingrediens, repleuit inhabitans, nouissime utique 85 ualedicens consecrauit plenaque benedictione firmauit. Effusa est benedictio in ea quae foris sunt, sed sine dispendio gratiae prioris et infusionis internae. Egressus est lesus benedicere quoque uirgineis oculis in exhibitione uultus sui, os sanctificare in desiderabili osculo oris sui, ubera beatificare in impressi90

95

IOO

one labiorum

suorum;

manus,

ulnas, genua

et omnia

quae

ilius sunt, consecrare in suauissima gestatione sacrosancti corporis sui. Omnis ergo gloria filiae regis ab intus prodiit, sed nulla gloriae portio uel intus periit uel ab intus recessit. Salua sunt omnia carismatum omnium siue intus siue foris in Dei genetrice signacula. Accedit gratia gratiae, gloria superapponitur gloriae, nec de cumulo excrescente uirtutum saltem quid ei modicum humilitatis perit. Plena gratia plenitudinis suae recentioribus semper cumulis locupletari potuit, sed incrementa iugiter exuberantia nec modica titillatio uanitatis ualuit aliquatenus decolorare. Respexit Deus sicut integritatem matris suae, sic et humilitatem

ancillae suae.

Respexit, inquam,

et

cum donauit eam et cum firmauit et cum remunerauit. Respexit plane, quia beatissimae matrum sicut integra perseuerauit in fecunditatis honore uirginitas, sicut in summo uirtu105 tum culmine inuiolabilis ei mansit humilitatis integritas. Ita, ut supra dictum est, uenter ille beatissimus beatitudinis suae sic est largus effusor, ut non sit prodigus dissipator, sic omnibus timentibus Deum solem iustitiae proferens, ut prae omnibus illo ferueat et plus omnibus de illo splendeat. Denique sicut sic omnis geneIIO omnis gratia et gloria de hoc uentre manauit, ratio sanctorum per admirabile quoddam diuinae fecunditatis sacramentum de ipso non immerito praedicatur exorta. Mater, inquam, lesu mater est non solum gloriosi | capitis nostri mediatoris Dei et hominum Christi Iesu, sed omnium quoque 115 diligentium Iesum, totius sacri corporis Iesu. Nempe si illa dicta est omnium uiuentium mater, quae omnes ad mortem peperit omnibusque ex ea nascituris facta est mater irae, quanto magis ista uerius dicitur mater omnium uiuentium, quae et uitam peperit omnique generationi fidelium genetrix 120 facta est gratiae ?

92 Ps. 44, 14.

100 Lc. 1, 48.

116 Cf. Gen. 3, 20.

16319

492

12;

13o

135

14o

14;

SERMO

LXX, 6-7

6. Bene ergo ad eam a sponso dicitur, filio uidelicet uteri sui, quia uenter, inquit, tuus sicut aceruus tritici, quod nimirum de uno frumenti grano coelitus lapso immensi tritici aceruus in multiplicatione fidelium uehementer excreuerit. O fecunditas supereminens uirginis gloriosae, o gloria superexcellens ecclesiae sanctae, quae tanti sibi uendicat nobilitatem generis, tantique fratris ac tantae gloriatur generositate parentis. In uentre igitur, qui aceruo tritici comparatur a Spiritu Sancto, congrue satis significata est diuini germinis locuplex sacra illa fecunditas, sicut et in umbilico eius, qui crateri tornatili assimilatus est, uirginalis sanctimoniae coelibatus, in quo sane poculum salutis aeternae cunctis erat gentibus propinandum. Neque uero istiusmodi geniminis poculis aliquando indiget crater iste aut indigebit in saeculum, quin potius plenus et supereffluens semper omnes sitientes inuitat, et solos quaerit ac sitit qui sitiant. Hic sane apud nos sanctitatis est ministrator et gratiae, in coelestibus autem uitae est propinator et gloriae. Bene proinde post umbilici, hoc est castimoniae laudem, uentris aceruus id est fecunditatis numerosa propago commendatur, quia in distincta serie, in uirgine matre se in alterutrum ornant uirginea fecunditas et fecunda uirginitas. Quamquam fecunditas in matre Domini non sola filii hominis generatione aestimanda sit, cum iuxta fidei catholicae pietatem genetrix gloriosa Deum prius multoque mirabilius longeque fecundius mente quam carne conceperit. Ergo et iuxta

hunc intelligentiae modum uenter eius aceruo tritici iure assimilatur, quia diuina Verbi |Dei uirginali corde conceptio magnae et ineffabilis continet fecunditatis sacramentum. Fecunda uirtutum generatio haec uere aceruus tritici est, 150 copia meritorum, cumulus gratiarum. Benedictus plane fructus uentris huius, ubi benedicente Domino ipsi Vnigenito Patris,

omnis uirtutum seges, omnis gratiarum plenitudo connascitur.

7. Liliis autem uenter iste beatissimus circumuallatus est, quia et ante partum et in partu et post partum, sicut de ipsa 155 canitur, intemeratae uirginitatis ambitu est undique circum-

saeptus. Delicata ista liliorum munitio, sed nulla terribilior hostibus, nulla malignis spiritibus impenetrabilior. Secure hic requiescit qu£ pascitur inter lilia, cui in aceruo tritici non

122 Cant. 7, 2. 135 C£. Is. 55, 1. 140 Cf. Bernardus Clarau., Serzzo in Vigilia Natiuitatis Domini 3, 9 : PL 183, 99 A; ed. LECLERCQ IV, 218, 7-9. 144/145 Cf. Bernardus Clarau., Sermo in dominica prima post octauam Epiphaniae, 2 : PL 185, 155 C; ed. LECLERCQ IV, 315, 16-17; Guetricus, Sermio in Annuntiatione Domini EI

TD

127 gloriatur] gloriari zz:

158 Cant. 2, 16.

155/156 circumsaeptus] citcumceptus ms

163va

SERMO LXX, 7-9

493

deest, unde pascatur, et circumuallantibus liliis in promptu 160

est,

unde

adumbretur,

unde

spiramine

reficiatur

odorum,

unde incitamentis afficiatur amoris. Donec aspiret dies et inclinentur wmbrae, non marcescent lilia haec, sed nec germinare cessabunt. O quam odorifera castitatis lilia, quam gratiosa, quam gloriosa, quam numerosa, in omni natione et tribu ex hoc uno fecundissimo lilio germinarunt. Qui numerat multitudinem stellarum solus idoneus est siue ad enumerandam multitudinem siue ad gratiam aestimandam liliorum, quae sacrosanctum beatae uirginis uterum ambiunt ad coronam. Et uallum quidem munitissimum illi sunt, ne quis in tot uirginum 170 testimonio

de uirgine uirginum,

etiamsi mater

est, dubitare

sinatur. In uallum ei sunt, ne quis incircumcisus et immundus coram tot pudicitiae titulis aliquod impudicitiae suae habeat uelamentum. 175

180

Venter, inquam, ille uallatus est liliis, ut quis-

quis accesserit candore alliciatur, afficiatur odore, induatque eundem sanctitatis ac suauitatis affectum. Non enim sola uirginalis castitas lilium est, habet et thorus sancti matrimonii immaculatus lilia sua, eo mirabilius uernantia, quo inter spinas undique succrescentes perseuerare contendunt, et inter tot punctionum aculeos, Spiritu Sancto protegente, non expunguntur. Habet et continentia uidualis sacrae aemula uirginitatis lilia sua, quae instar repandi lilii | quod integritati deest, humilitatis ac pietatis augmentis resarcire laborat. Denique et castitati poenitentiali non desunt lilia sua, quae adustis membris medicinaliter adhibeantur, et pristinam reparent sanitatem. 8. Et haec quidem omnia in unam concurrunt decoris gratiam, in unum conueniunt coronae circulum, in unum conspi-

rant suauitatis odorem, ut illum qui est lilium singulare uirginis filium inter se et intra se pascant, illam uero, ex qua idem 190 lilium mirifice germinauit, uallent, ambiant et coronent. Quid-

195

200

quid sane habent de huius participatione uirtutis, ei uelut mutuatum confitendo restituunt, ipsius adoratione uelut lilia repanda demittunt. Quidquid in eis uel splendet uel redolet, eius ope tuentur, ipsius inuocatione custodiunt. Illis ergo uentrem istum uallari liliis, lilia uallare est, et glorioso ab illis ambitu coronari, gloriae est illis dedisse coronam. 9. Sed et lilia illa agri pleni cui benedixit Dominus, cuius pulchritudo iuxta psalmistam cum ipso est, illa, inquam, lilia quae ut gloriosis operiantur uestibus non laborant neque nent, nisi ut hunc uentrem sacratissimum humili piaque

161 Cant. 2, 16.

198 Cf. Ps. 49, 11..

165 Ps. 146, 4.

199 Mt. 6, 28.

173 Cf. Cant. 7, 2.

197 Gen. 27, 27.

163Vb

494

SERMO LXX, 9-LXXI, 1

deuotione ac reuerentia uallent. Ab ipso quidem matris utero uelut sponsi thalamum ac sapientiae domum uigilibus illum uallauere excubiis, ne lilium inter spinas exortum aliquis spinae aculeus non dico pungeret sed uel tangeret ad momen205 tum. Non quod illi necessarius fuerit uel horum ambitus liliorum, sed magis fructuosus illis suaeque dominae iure debiti famulatus impensus. Mox quippe obumbrauit ei Spiritus Sanctus, et sapientia Dei iamiamque assistens totis uiribus aedificabat sibi domum. Denique iam uelut lilium de agro 210 coelesti originem ducens, statim foedus cum integritate Deo inspirante percussit, et prima omnium mulierum, ut fortitudo et decor esset indumentum eius, manum suam misit ad. fortia

et digiti eius apprehenderunt fusum. Quae, quaeso, |in digitorum illorum fusum tenentium operatione cogitationum 21; nouarum subtilitas, quae consiliorum prudentia, quae sanctimonia uersata est affectionum ? Nam lana et linum, quae huius exercitii praebuere materiam, mansuetudinis propositum uotumque inuiolabile seruandae integritatis fuerunt. Beatus ergo «enter qui te portauit, Domine Iesu, sacris olim a te ualla-

220 tus liliis, munitissima uidelicet angelorum sanctorum saeptus custodia, sacrisque coelibis propositi studiis et affectibus circumfultus, tuaeque protectionis et inspirationis uallo circumcinctus, nunc quoque in coelestibus omnium sanctorum tuorum gloria coronatus, ad honorem et gloriam nominis tui, 22; qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuis et regnas Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO LXX.

SERMO

LXXI

INCIPIT LXXI; Quod uenter sponsae, id est ecclesiae uel animae Deum diligentis, deuota legis Dei meditatio sit, cuius fructus proximorum aedificatio et diuini amoris refectio sit.

I. Venter tuus sicut acerwus tritici, uallatus liliis. Legimus ; quia loquente Iesu ad turbas mulier quaedam de turba,

207 Cf. Lc. 1, 55.

208 Cf. Prou. 9, 1.

LXXI, 4 Cant. 7, 2.

208 totis] totus zzs

DICE Ec. RTT.

212 Prou. 31, 19.

218 Lc. 11 27.

164%

SERMO LXXI, 1-3

495

uirtutem admirata uerborum, in uocem laudis ipsius eruperit. Nec solum Iesum laudare contenta, ad uterum tanti pignoris baiulum et ubera tam sacrae indulta infantiae, laudis praeconium deriuauit. Excepta est ab eo, qui est laudabilis solus X o et gloriosus, uox laudantis mulieris, humilius nescio an benignius, quia humilitatis fuit, ut quod soli illa deferat genetrici, hoc ipse non ad solam ipsam pertinere significaret, et quod uerae illius matris erat proprium, hoc ipse abnueret esse priuatum. Benignitatis autem fuit, quod singulare illud beatiI A tudinis bonum ad communem transtulit causam et maternae gloriam fecunditatis generali gratia in totius ecclesiae transfudit sinum. Ait enim: Quinimmo beati qui | audiunt uerbum Dei (et) custodiunt illud.

2o

2

5

3o

35

4o

2. Laus ergo unius benedicente Iesu in omnes distributa est, quatenus interpretante Iesu genetrix et nutrix eius sit ecclesia tota, pro eo quod in auditione custodiaque uerbi Dei ipsius portetur utero uberibusque lactetur. Ergo cum is qui in euangelio loquitur et qui loquitur in canticis, idem ipse sit sponsus, et eadem postremo sit laudis materia, uenter uidelicet sponsae suae, nulli dubium quin, salua laude uirginis matris, ecclesiae

quoque laus eadem debeatur. Et ut de Sunamite prosequamur, ecclesia uidelicet illa, quae de Israel in nouissimo in Christi matrimonium assumetur, bene post umbilici laudem, in quo castitatem praedicantium Christique nomen per orbem circumferentium diximus figurari, uentris subicitur commendatio, in quo doctrinae fecunditas et praedicationis designatur utilitas. Vnde et aceruo tritici uenter iste non immerito assimilatur, pro eo quod huiusmodi aceruo illos abundare oporteat, qui conseruis suis ex iussione patrisfamilias tritici debent depensare mensuram. Vere domus panis domus haec; locus plane Christi natiuitati idoneus, dignus qui Bethleem debeat appellari. Qui pascitur inter lilia, praesto habet in loco natiuitatis suae unde pascatur. 3. Venter quippe sponsae suae sicut acerwus tritici est, uallatus liliis. Beatus uere seruus qui tritico huic congregando fidelem operam dabit, attendens lectioni, meditationi inseruiens, ut uenter eius comedat et uiscera ipsius repleantur sacrae legis uolumine, quod Dominus Deus suus dedit illi. Alioquin quomodo poterit leuare caput suum, cum uenerit 9 C£. Dan. 3, 52.

17 Lc. 11, 28.

35 Cf. Lc. 12, 42.

37 Cant. 2, 16.

39

Cant. 7, 2. 40 C£. Gregorius Magnus, Homiliarum in Execbiel, Liber I, 10, 11 : PL 76, 890 B. 42 Cf. Ez. 3, 3. 44 Cf. Lc. 11, 6.

LXXI, 37 appellati] apelari zz:

16415

406 45

50

55

60

SERMO

LXXI, 3-4

amicus eius de uia ad ipsum et non habuerit, quod ponat ante illum ? Molestum nimis, quin et probosum erit tunc uelle mendicare, cum largiendi potius tempus aduenerit, et eo tempore mutuandi improbitate amici quiescentis uexare quietem, cum clauso ostio puerisque suis cum ipso dormientibus, surgere illi non uacauerit. Vigilabit potius sibi, uigilabit |et familiae illi super quam constitutus est, ne frustra cibum expectet in tempore suo. Vigilabit et hospiti superuenienti de uia, ne si ieiunium dimiserit nimiae confusionis incurrat opprobrium. Sollicite, inquit apostolus ad Timotheum, cura teipsum pro-

16472

babilem Deo exhibere, operarium inconfusibilem, recte tractantem

uerbum ueritatis. Operarium proinde inconfusibilem te exhibebis, si aedificationis tibi uerbum in promptu fuerit, et doctrinae uerbo uiuus bonae operationis sermo responderit. Geminae, inquam, confusionis euasisti periculum, si de aceruo tritici et uictus tui habueris necessaria, et fraternae necessitati

facili ac prompta poteris occurrere caritate. Inconfusibilis es, si amico a facie grauis praelii fugienti ad te cum panibus occurris, si paruulis tuis uel petentibus panem frangis, uel non petentibus ingeris; si denique toti familiae panem ministrans, 65 temetipsum proprii panis alimonia non defraudas. An non intollerabilis confusionis uoces illae : Medice, cura teipsum ; et quare tu enarras iustitias meas, et qui alum doces, temetipsum non doces? Ergo ut recumbenti familiae commodius iucundiusque ualeas ministrare, tu si sapis recumbe prior, et in 70 caritate proximi memento esse proximus tibi; aut certe ministrantium more seruorum satiatis omnibus tu noli remanere ieiunus, et cum muliere saltem Chananea atque cum catulis micis uescere reliquiarum.

75

80

4. De fructu, ait Salomon, oris uiri veplebitur uenter eius, et genimina labiorum etus satiabunt eum. Fructus oris uiri uerbum praedicationis est, in Dei gloriam fratrumque aedificationem utiliter dispensatum. Sed si uere uir est ille qui praedicat et non magis mulier, mulieres quippe in ecclesia loqui prohibentur ab apostolo, eo quod uiuentes muliebriter, quae uerbis astruunt, exemplis destruunt ; si ergo uir est, non loquetur uiriliter tantum sed et uiriliter aget. De fructu oris sui reple-

bit |uentrem suum, e£ genimina labiorum eius satiabunt eum,

cum aliorum salutem ex sua praedicatione reportat uitamque 49 Cf. Lc. 11, 7. 54 2 Tim. 2, 15. 63 Cf. Thren. 4, 4. 66 Lc. 4, 23. 67 Ps. 49, 16. Rom. 2, 21. 72 Cf. Mt. 15, 27. 74 Prou. 18, 20 (eius satia-

bunt] ipsius satutabunt Vlg.)

78 Cf. 1 Cor. 14, 34.

80 Cf. 1 Cor. 16, 13.

82 Prou. 18, 20.

52 superuenienti] superuenti zz;

56 proinde] add. in ms in marg.

164V?

SERMO LXXI, 4-5 85

90

95

100

105

115

120

497

propriam suae praedicationi conformat, quatenus multiplicem sibi fructum et ex illis et ex semetipso metat. Hinc item ipse Salomon ait: Appone ad doctrinam, fili mi, cor tuum, quae pulchra erit tibi, cum seruaueris eam in uentre tuo et redundabit in labiis tuis. In uentre quippe seruata, pulchre utiliterque redundat in labiis, quia cum ex abundantia cordis os loquitur, tunc demum non inutiliter sermo redundat in labiis. Venter igitur sponsae uerbi Dei custodia est. In uentre istiusmodi et tuto congeruntur cibaria et potenter digeruntur et in omnium membrorum artuum sensuumque salutem utiliter diffunduntur. 5. Benedictus uenter iste et benedictus fructus ipsius, quia aceruus tritici, qui in ipso est, uel potius qui ipse est, panem uitae aeternae ministrare non desinet, insuper et flumina aquae uiuae de ipso fluere non cessabunt. Congruum suae natiuitati formationique locum uentrem huiuscemodi elegit sibi Dominus Iesus, in quo nec esuriem patiatur nec sitim. Talem nempe Sunamitis illius uentrem sibi ecce iam praeparat, quae ad similitudinem beatae uirginis matris mater illi est futura et sponsa. Repetiturus quippe est uir cuius oriens nomen eius antiqua cunabula, reuersurus est in Bethleem ad aceruum tritici, siue ad aceruum, ut ait Ezechiel, nouarum frugum, qui est adhuc in medio Babylonis iuxta fluuium Chobar, et unde supra miretur princeps Iudaeorum cum Iudaea

omni in utero matris suae iterato et ualebit et uolet introire ac renasci. Quis digne explicet, quanta huius admirationis laetitia, quod gaudium conceptionis, quae natiuitatis sollemnitas ? Siquidem cum populo gentium communis erit filiis Israel in omni tribu |et familia iubilatio : Puer natus est nobis et filius datus est nobis. Diceturque illi, quae nunc in sibilum et maledictum est cunctis gentibus, dicetur, inquam, illi et benedicetur ab uniuersis gentibus : Benedicta tu in mulieribus et benedictus fructus uentris tui. Pro eo enim quod fuisti derelicta et odio habita, ecce posita es in superbiam saeculorum, quia sicut in diebus antiquis fundamenta generationis et generationis suscitabis. A gloria igitur noui matrimonii opprobrii uiduitatis tuae obliuisceris, et a multiplici fecunditatis tuae fructu sterilitatis tuae non recordaberis amplius. Multiplicabit tibi Dominus Deus tuus gentem, insuper et magnificabit laetitiam, uberius quam in diebus antiquis benedicens, cum uerbum misit Dominus in Iacob et cecidit in Israel. In die ergo

86 Prou. 22, 17-18. 89 Mt. 12, 34. 95 Cf. Lc. 1, 42. 97 C£. Io. 7, 38. 103 Cf. Zach. 6, 12. 105 Ez. 5, 15. 112 Is. 9, 6. 113 Cf. Ier. 25, 18. 115 Lc. 1, 42. 116 Cf. Is. 60, 15. 118 Is. 58, 12. 121 Cf. Is. 9, 5.

16512

498 125

SERMO LXXI, 5-6

illa erit uenter tuus sicut aceruus tritici, quo sufficienter ad omnem copiam abundabis, ad manducandum et seminandum,

130

ad uendendum et erogandum. lwrawit quippe Dominus in dextera sua et im bracchio fortitudinis suae : $2 dedero triticum tuum ultra cibum inimicis tuis, quia qui congregabunt illud comedent, et laudabunt Dominum. Exit igitur affluente, largiente Domino primum ad manducandum, quia ex ipso replebitur uenter conscientiae tuae; deinde ad seminandum, quia ex abundantia

155

140

cordis redundabit

etiam in labiis tuis; erit ad

erogandum, quia inde tibi suberit creditam sustentare familiam ; supererit denique ad uendendum, ut pro moneta publica, diuinae uidelicet pretio benedictionis, in publicum illud praedicando dispertias. Qui enim abscondit frumenta, ait Salomon, maledicetur in populis, benedictio autem Domini super caput uendentium. Itaque benedicente Deo benedictio omnium gentium ueniet super caput tuum, quia in apertione oris tui benedicentur omnes cognationes terrae. Erit igitur hic aceruus tritici non saepe circumsaeptus inuidiae, nec | uallo circumdatus auaritiae, ut Christi ueritatem aut inuide abscon-

das aut auare annunties, sed liliis tantum benignitatis 145 uallatus et innocentiae. Vallis huius concupiscibilis decor

et suauis fragrantia neminem ab huius tritici communione repellet, sed attrahet potius omnes. Nemo arguet Petrum quod introierit ad gentes praeputium habentes, quin potius rupto pariete solutaque maceria in unam ambo conuenient domum, 150 nec erit aliqua deinceps distinctio Iudaei et Graeci. More repandi lilii unusquisque se aperiet alteri, dilatabit atque expandet, nec Iudas aemulabitur Ephraim nec Ephraim aemulabitur Iudam sed unusquisque erit alteri odor uitae in witam et proximo suo dicet : Confortare. I$5

6. Tu quoque, quaecumque anima sacra merito caritatis eximiae sponsae nomen obtines, siue ad illam per desiderium aspiras, ut benedicaris et tu inter mulieres et benedictus sit fructus uentris tui, imitare matrem

160

Domini,

confer triticum

in uentrem tuum, conserua diligenter, quae audisti de Iesu conferens ea in corde tuo. Si concupisti sapientiam, quae non est alia quam sponsus, iuxta sapientis consilium, serua mandata et Dominus praebebit illam tibi. Concupius, ait, salutare tuum, Domine, et lex tua meditatio mea

est. Concupi-

scentia Iesu, qui est uerum salutare Dei, diuinae legis medita-

125 Cant. 7, 2. 127 Is. 62, 8-9 (congregabunt] congregant //g.) 137 Prou. i126. 139 Cf. Eccli. 44, 25. 141 Cf. Gen. 12, 3. 147 Cf. Act. 10, 25. 150 Cf. Rom. 10, 12. 152 Cf. Is. 11, 13. 153 2 Cor. 2, 16. 154 ls. 41, 6. 157 Cf. Lc. 1, 42. 160 Cf. Lc. 2, 19. C£ Eccliin 33: 162 Ps. 118, 174.

165rb

SERMO LXXI, 6-7 165

170

tionem dulcem plane efficit et salutarem. Alioquin absque concupiscentia eius arida erit, nec inutilis solum sed perniciosa. Qut tantum uerba sectatur, ait Salomon, nihil habebit, qui autem possessor est mentis, diligit amimam suam et custos

prudentiae imuemet bona. Quid proderit triticum in horreo uel in arca recondere, uentremque suum et familiam suam panis alimonia defraudare ? Aut quid prodest multas uidere et nosse diuitias, si non ipsis donatum fuerit frui ? Ita uero scienti bonum | et non facienti peccatum est illi, et sicut Iudaeum, ita plane et Christianum in lege gloriantem, si spiri-

175 tus non

180

185

499

uiuificat, littera occidit, et si non aedificat caritas,

scientia sola nonnisi inflare potest. Ergo uenter sponsae fidele huius tritici repositorium est, quae salutare Dei tota animi uirtute concupiscens legem Dei, quae caritas est, meditari non cessat. Vbi enim est thesaurus eius, ibi est cor ipsius. Ibi omnia uerba Iesu et quaecumque de ipso multifariam scripta legit uel audit, inuisibili quodam amoris igne potenter digerit, uitalemque ex eis succum ad omnia sua membra transmittit.

7. Fructus itaque uentris huius est uitalis refectio mentis et quae ex refectione consequitur salus. Fructus, inquam, uentris est totius infirmitatis curatio, sanitatis robur, susten-

tatio spiritus, et uitae postremo perpetuatio. Fructus denique eius fructus est beatae contemplationis lesu, puer uidelicet ille, quoniam mulier omnis cum parit tristitiam habet, quoniam 190 ad eius, quem medullitus amat, uisionem aspirans ad id, quod optat, eluctari non sinitur,et quoniam non sunt uires pariendi, in semetipsam collapsa reliditur. Verum post diutinam parturitionem, cum tandem repromissi pueri natalis illuxerit 19 un

200

dies, erit mulieri sollemne canticum : Puer natus est nobis et filius datus est nobis. Hunc autem beati uentris benedictum

fructum rare admodum parere possunt mulieres, quibus uidelicet donatum est, ut cum apostolo dicere possint : Videmus per speculum et in aenigmate. Itemque : Nos autem reuelata facie gloriam Domini speculantes, in eamdem imaginem transformamur a claritate in claritatem. Fructus ergo iste diuini amoris fruitio est, claritatis aeternae felix quaedam praegustatio, et in Dei imaginem, iuxta uerbum apostoli, transforma-

tio gloriosa. Vere magnificum germen, et fructus terrae huius 167 Prou. 19, 7-8.

173 Iac. 4, 17.

174 Cf. 2 Cor. 5, 6.

179 Cf. Mt. 6, 21. 189 203

184 Cf. Richardus a S. Victore, Beniamin minor, Libet I, 3 : PL 196, 66 D. Io:*16; 21. 194 Is. 9, 6. 197 1 Cot. 15, 12. 198 2 Cor. 5, 18. CRB 472:

203 magnificum] manificum zz:

165v

500

SERMO LXXI, 7-LXXII, 1

iste sublimis, sicut audiuimus ; neque enim et aeque experiri

205 donatum est, magna in pariendo dif- [ficultas et multa nimis in

165P

nutriendo ac laboriosa sedulitas. Denique delicata nimis soboles ista soli sponso inter lilia habitare consentit, sola ea quae cum ipso sunt quaerere, sapere et odorari uotiuum ducit atque iucundum. Igitur non nisi liliis uallari sustinet 210 terrena prorsus omnia ut stercora arbitrans, et conuersatio-

nem habens in coelestibus solum. Sed qui benedixit uentri sponsae suae ut talem posset edere puerum, det necesse est et ubera, quibus lactet eum. Qui enim repleuit uterum, repleat, oportet, confestim et ubera, quatenus exceptus genibus

215 infans statim lactis experiatur dulcedinem. 8. Ergo post commendationem uentris, bene mox subnectitur laus uberum. Duo, inquit, ubera tua sicut duo hinnuli ca-

preae gemelli. Verum ad hoc diligentius discutienda propensior opera necessaria est ad aedificationem caritatis uestrae, ma220 gis autem ad laudem ecclesiae, maxime uero ad gloriam sponsi Vnigeniti Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuat et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO LXXI.

SERMO

5

LXXII

INCIPIT LXXII. De duobus uberibus ecclesiae, quae iuxta formam uberum sponsi misericordiae et ueritatis figuram tenent. De pluribus gemellorum capreae, hoc est gemellarum uirtutum paribus, quarum dulci affectu anima Iesum diligens fructum contemplationis suae, quem de sponso suo concepit, lactare consueuit.

I. Duo ubera tua sicut duo hinnuli capreae gemelli. Si ad Sunamitem, ecclesiam uidelicet in nouissimo Christo copulandam, uerba haec sponsi aptare uolueris, ex uerbis apostoli patet eorumdem uberum intellectus. Misericordia quidem et ueritas 1o uelut hinnuli capreae gemelli in die illa in Sunamitis pectore | obuiabunt sibi. Sane haec ipsa duo ubera in sinu primitiuae ecclesiae, donante Spiritu Sancto, inuenta sunt ad lactandum 210 Cf. Phil. 3, 8.

C£ Phil?3320;

LXXII, 6 Cant. 7, 5. 8, 17 : PL 76, 295 C-D.

217 Cant. 7, 3.

Cf. Gregorius Magnus, Moralium in Iob Liber XXIV, 9 Cf. Ps. 84, 11.

204 sublimis] sullimus zs a.c. ; sullimis zz5 p.c.

166ra

SERMO LXXII, 1-3

501

totius ecclesiae infantiam, quae ex circumcisione fuit et praeputio.

Dco,

inquit

apostolus,

Christum

Iesum

ministrum

15 fuisse circumcisionis propter ueritatem Dei ad confirmandas promissiones patrum, gentes autem super misericordia honorare Deum. Ad cuius rei assertionem legis et prophetarum sufficientibus utitur testimoniis, ubera tamdiu clausa denudans et ex

ipsis lac praebens paruulis suis. Vtrisque enim debitorem se 20 esse Paulus professus est, et tis uidelicet qui sub lege et iis qui sine lege erant, utrorumque paruitati uelut nutrix pia se omnimodis moderari contendens, ut utrosque lucrifaceret.

2. Sane licet ex speciali Spiritus Sancti missione gentium ordinatus esset apostolus, introductus tamen subinde a sponso 25 est in cellam uinariam,

ubi ordinata in eo caritate omnibus

omnia factus est, ut gemino ubere caritatis ad utrosque ubertim abundaret. Dicas fortasse haec sponsi potius ubera iuxta praedictam Pauli interpretationem dici debere. Nec ego quidem id abnuo, sed de plenitudine sponsi ea quoque Paulus 3o accepit. Vnde enim illi uiscera materna uel ubera, nisi ab illo

qui est misericordiarum Pater et Deus ueritatis ? Bone Iesu, quanta in illis uberibus tuis, quae fragrant unguentis optimis, dulcissimi et candissimi lactis plenitudo, quo tam abunde nostrarum replesti ubera matrum. Quomodo nunc hos per miseri35 cordiam Dei Paulus blande allicit, nunc illos per Dei ueritatem pie inducit, ut in unum ostium fidei ingrediantur ambo simul,

et unanimes uno ore honorificent Deum et Patrem Domini nostri Iesu Christi ? Mensuram denique maternae huius caritatis suae nec ipse ad plenum exprimere ualens nec omnimodis ta4o men dissimulare uolens : Testis, inquit, mihi est Deus, quomodo

cupiam omnes uos in uisceribus Iesu Christi. 3. O pietas inaestimabilis, | quam soli Deo tradidit aestimandam. Quid uero tristitiam illam magnam continuumque in corde Pauli dolorem, cuius testem inuocat Spiritum, nisi 4; nimia efficit pietas eo usque cor Pauli uulnerans et in uisceribus eius exaestuans, ut multo uerius de multa caritate quam de multis litteris insanisse credatur ? Numquid enim non genus amentiae siue insaniae fuisse arbitramur, quod pro fratrum suorum salute fieri optauerit anathema a Christo, a so cuius caritate paulo ante praedixerat, guia meque mors, neque utta, neque instantia, neque futura sed nec ulla creatura siue in coelo siue sub coelo eum separare potuerint ? Ergone

14 Rom. 15, 8-9. 20 1 Cor. 9, 21. 25 Cf. 1 Cor. 9, 22. 81 Cf. 2 Cor. 1, 5. 37 Rom. 15, 6. 40 Phil. 1, 8. 43 Cf. Rom. 9, 2. 49 Cf. Rom. 9, 5. 50 Rom. 8, 58. 52 Cf. Rom. 8, 39.

1661»

502

95,

SERMO LXXII, 3-4

caritati filiorum aut fratrum id facere uel attentare ipse sponte sua Paulus indulsit, quod omnis creatura non potuit ? Prorsus in mentis suae excessum Beniamin noster hac uice solito raptus, capacitati nostrae non satis sobrius fuit. Sibi quidem hoc loco et Deo locutus est; nobis autem paruulis nimirum atque lactentibus uox haec uox inebriati aut animae excessum patientis est, ne dicam insanientis.

4. Sed quid ? Numquid non de uena pietatis illius pietas

6o

ista descendit, quae ewm, qui non nouerat peccatum, pro nobis

peccatum. fecit, ut nos efficiamur iustitia Des in ipso? Num-

quid non fieri peccatum, fieri maledictum, fieri anathema est ? Verum ros Hermon, qui interpretatur anathema, descendit in montem Sion, quia de hoc peccato sanctificatur ecclesia, et imber ille maledictionis ros ei factus est benedictionis. Propterea, Domine

70

Iesu, quotiens ad me ipsum turbatur anima

mea in malis quae feci et in anathemate quod merui, memor ero anathematis tui, quod tam ineffabili pietate suscepisti pro me. Memor, inquam, ero tui ab Hermoniim monte modico, ab humillima uidelicet exaltatione tua, qua te totiens memorasti exaltandum pro nobis in cruce, exaltationem uocans exinanitionem. Ergo ni fallor, tu es, Domine Iesu, si audeo

7 vA

8o

dicere, uoluisti quidem os eius sed et Similis

|tu es caprea illa, cuius hinnulis gemellis comparare ubera sponsae tuae. Sed cur id dicere uerear, quando sponsae mihi auctoritas suffragatur, quae loquente per Spiritu Sancto hoc te nomine non solum nuncupat, pie uocat, blandeque allicit et amicabiliter trahit ? est dilectus meus capreaé, hinnulo ceruorum. Et

rursum : Reuertere, ait, similis esto, dilecte mi, capreae hinnulo-

que ceruorum. In fine quoque carminis huius : Fuge, ait, dilecte mi, et assimilare capreae hinnuloque ceruorum super montes aromatum. Ergo, Domine Deus uirtutum, tantae humilitatis uocabulum etsi maiestas longe supergreditur, sed dignatio non 85 repellit. Caprea denique cursu et uisu inter animalia insignis est, quorum unum misericordiae congruit, alterum ueritati. Velociter quippe currit sermo tuus, cum iustificans impium siue iustum sanctificans celeritate eum gratiae insperatae praecurris ac praeuenis. Visus autem acumine mirabiliter 90 ac terribiliter uiges, qui conscientiarum contueris abyssos; nec

solum

occultata

conuincis,

sed etiam

occultanda

iam

praeuides. Sed oculi tui sereniores quidem super iustos, quia 61 2 Cor. 5, 21 (efficiamut] efficeremur 1//g.) 80 Cant. 2, 17. 41, T. 79 Cant. 2, 9.

TS:

LXXII, 53 filiorum] illorum zz: a.c.

64 Gf. Ps. 132, 5. 70 Cf. Ps. 87 Cf. Ps. 147, 81 Cant. 8, 14.

166va

SERMO LXXII, 4-5

503

animas te diligentium per ueritatis tuae illustrationem subtiliter penetras ac penetrando illustras. Et quidem dilecta tua 9; in ea te parte capreae postulat assimilari, quatenus consueta. ad illam hilaritate recurrat, ac si dicat : Reuertere, dilecte mi,

ac in reuertendo, quaeso, ne moreris, ne gradum figas, nec Occasione quauis diuerticula captes. Ea denique uelocitatis fuga, qua heu nonnumquam auerteris et excurris a me, reuer100 tere iam, dilecte mi, et recurre ad me. Itaque teste sponsa,

uel magis teste Spiritu Sancto, caprea sponsus est.

5. Cuius gemellis hinnulis, dum sponsae suae ubera sponsus assimilat, hoc puto intelligi uoluit, quod propriis sint uberibus similia, et a sponso suo sponsa misericordiam sibi ueritatem105 que formauerit. Sane misericordiam et ueritatem, quia in cur-

sus celeritate uisusque acumine superius | diximus figurari, 166vb eadem nil obstat in his capreae gemellis intelligi, nisi quod in paruulae teneritudine aetatis misericordiae amplior teneritudo ueritatisque blandior figuratur affectio. Bene ergo pulchreque . 110 his sponsi affectibus sponsae assimilatur affectus, quoniam ab

ilis et sensum misericordiae trahit et spiritum ueritatis. De spiritu quippe misericordiae habet, ut saeculari adhuc conuersatione sordentes de lacu miseriae et de luto faecis festinet eripere, illosque compatiendo, obsecrando, Deumque pro 11; ipsis exorando,

misericorditer praeueniat, qui misericordiam

non requirunt, immo et respuunt. In spiritu quoque ueritatis uiam eis ueritatis ostendit, timorem Domini humiliter suadens,

qui est initium sapientiae, lac uidelicet paruulorum. Misericordiae, inquam, est, quod ad imaginem misericordis Dei nes120 clientibus miseretur, ingratos rapit, nolentes trahit, sinumque

pietatis aperiens, mammam eis nudat piae ac maternae compassionis. Porro ueritatis est, quod iustitiam Dei annuntians iudiciumque praenuntians quasi de ubere ueritatis gustu eos diuini timoris initiat. Proinde si quis ad testamenta duo spon125 Sae ubera, sicut quibusdam patribus placuit, referenda censuerit, facilis etiam hic intellectus occurrit, cur duobus

capreae

hinnulis assimilentur. De eodem quippe pectore sapientiae foedus uterque manauit, et idem ueritatis sinus ad teneram lactentis ecclesiae nutriendam infantiam ubera utraque pro-

130 ducit. Iuxta praedictam uero rationem sapientia Dei et ueritas.. quae Christus est caprea nuncupatur, cui sponsa dilectum suum similem dicit et similem fieri petit. 94 C£, Guerricus, Sermo in Festo SS. Petri et Pauli 2, 3 : PL 185,181 C. 96 Cant. elu 113 Ps. 59, 5. 117 Cf. Ps. 110, 10. 124 Cf. Garnerius de Rupefotti, Liber “Angelus”, intet opera Rhabani Mauri : PL 112, 1084 B.

95 assimilari] assimulari zz:

504

SERMO LXXII, 6-7

6. Patet etiam cur gemelli dicantur hinnuli isti, qui nimirum parili et germana quadam sibi societate cohaereant, et in 135 ore duorum testium istorum irrefragabile posuerit Deus testimonium

ueritatis.

In hoc enim,

ait Dominus,

est uerbum

uerum quod alius est qui seminat, alius qui metit, quod non est

aliud quam quod in | ore duorum testium stat omne uerbum, 140

145

15o

155

I 677°

quia qui loquuntur diuersi sunt et quae loquuntur diuersa non sunt. Hi ergo hinnuli, moderante matre nostra sapientia Dei, per sacrum ecclesiae sinum nostrae interim se indulgent et blandiuntur infantiae, donec aspiret dies et inclinentur umbrae, quousque uidelicet figurarum et sacramentorum detractis uelaminibus nuda nobis ueritas ostendat faciem suam. Tunc quippe coelum, quod nunc sicut pellis extenditur, iuxta uerbum Isaiae, ut liber plicabitur, quia secundum Pauli interpretationem, prophetiis euacuatis linguisque cessantibus scientia destruetur. Solus quippe liber uitae in oculis omnium explicabitur, beata uidelicet contemplatio uultus Iesu, cum erunt omnes docibiles Der, et Vnigenitus qui est in sinu Patris, ipse enarrabit, et palam de Patre annuntiabit nobis. Haec ergo uberum sponsae interpretatio est iuxta quod sponsam ecclesiam intelligimus uel quae in primitiua fide Christo nupsit uel quae impraesentiarum nubit, aut in nouissimis de reliquiis Israel est nuptura temporibus. 7. Sin autem ad animam aliquam uox ista dirigitur, cui uiuere Christus est, cui promptum sit in Spiritu Sancto dicere : Dilectus meus mihi et ego illi, constat quia quaecumque eiusmo-

di est, cum sponsa sit, mater est et ubera habet. Nempe si om160 nis anima, quae Patris fecerit uoluntatem, mater est Iesu,

teste ipso Iesu, multo magis haec quae sponsi coelestis copiam habet, sacrisque fecundata amplexibus, concepit haud dubium ac peperit de Spiritu Sancto. Et ut praecedenti dicta sermone prosequamur, puer qui natus est ei diuinae est contemplatio165 nis fructus. In cuius sane pueri ortu mater, quae parturiendo laborauit secundum multitudinem moestitiae prioris exultat, quod natus sit ei homo nouus in mundum, et ueritas de terra orta sit. Qui dedit puerum, donet et ubera necesse est, et qui uiscera fecundauit, repleat oportebit et ubera. Ait er-

170 go : |Duo ubera tua sicut duo hinnuli capreae gemelli. In exposi-

135 Cf. Mt. 18, 16. 136 Io. 4, 37. 138 Mt. 18, 16. 142 Cant. 2, 17. 145 Cf. Ps. 103, 2. 146 Cf. Is. 34, 4. 147 Cf. 1 Cor. 13, 8. 150 lo. 6, 45. lo. 1, 18. 151 Cf. lo. 16, 25. 157 Cf. Phil. 1, 21. 158 Cant. 2, 16. 160 Cf. Mt. 12, 50. Cf. Guerricus, Sermo in Natiwitate Domini 3, 5 : PL 185, 38 A. 165 Cf. lo. 16, 21. 167 Cf. Ps. 84, 12. 170 Cant. 7, 3.

136 ait] ut ms

E 677”

SERMO LXXII, 7-8

175

180

185

190

505

tione capreae huius non erit nobis tutum ab intellectu sponsae, quem supra diximus, euagari et extra dilectum quaerere intelligentiam aliam. Verum de duobus hinnulis gemellis haerere intellectus potest, quos hoc loco uoluerit sponsus intelligi. Habet nempe innumeros hinnulos caprea haec, habet et plura paria gemellorum, «Spiritus quippe sapientiae et intellectus unum par gemellorum est ; spiritus item consilii et fortitudinis alterum, et spiritus nihilominus scientiae et pietatis par tertium. Spiritus uero timoris comparem gemellum non habet, quod initia quaeque citra perfectum consistant, siue quod timori initiali, qui in imo uirtutum est collocatus, timor reuerentialis quiin summo sapientiae culmine est constitutus e regione debeat respondere, ut quod iste incohat, ille consummet. Item et in beatitudinum gradibus quas os suum aperiens sapientia in auribus discipulorum enumerat uelut caprea quidem fetus suos gemellos producit, uirtutum nimirum merita praemiaque congeminans. Siquidem et pauperibus spiritu regnum dedit coelorum et mitibus terram consolationemque lugentibus repromisit, esurientibus sitientibusque iustitiam saturitatem spopondit;

misericordes

misericordiam

dixit

consecutores,

mundis corde Dei pollicitus est uisionem, postremo pacificos diuinae fihationis uocabulo honorauit, et persecutionem patientes propter iustitiam coelorum reges constituit.

195

8. Sunt et alia quam plurima similium paria gemellorum quae in condensis siluarum, scripturae uidelicet sacrae, opacis mysteriis, siue etiam in manifesta camporum planitie omnis facile, qui quaerit, inueniet. Sane sapientia et prudentia gemelli fetus sunt, quarum prior in exercitio quidem est operosa uirtutum, recedere uero a malo, Iob definiente, prudentia est.

200

205

Intellectus quoque et operatio par gemellorum est, quia et palpebrae, ut ait Salomon, gressus praecedere debent, et | a mandatis itidem intellectus acuitur. Fide rursum cor ad intelligentiam purificatur, et fidem uicissim intellectus illuminat. Intellectus quoque et affectus pari uicissitudine sese afficiunt et illustrant. Caritas denique Dei et amor proximi eximium gemellorum par est, et ad propositi sui finem iunctis sibi in alterutrum

210

nexibus

tendunt.

Misericordia

et ueritas,

teste

psalmista, in negotio salutis humanae obuiauerunt sibi, vustitia quoque et pax osculatae sunt, et teste Ioanne, gratia et ueritas per Iesum Christum facta est. Sed quis omnia uirtutum genera 177 Cf. Is. 11, 2. 187/193 Cf. Mt. 5, 1-10. 199 Cf. Iob 28, 28. Prou. 4, 25. 207 Ps. 84, 11. 209 Io. 1, 17.

173 aliam] ham zs ;forte legendum hanc exercitio] exertio 725

190 misericordes] add. in marg.

201 Cf.

198

I 6772

506

SERMO LXXII, 8-LXXIII, 1

enumerare sufficiat, immo quis explicare queat in tot gemellorum paribus, cui ipsorum dilectae suae ubera sponsus assimilare censuerit ? Longum id et exploratu difficile, nisi forte singulis horum ea comparanda iudicauerit. 215

9. Ergo sponsae in hoc, ut arbitror, commendata prudentia est, quae ad dilecti sui contemplationem anhelans et quantulum ex ipsa fructum percipere meruerit in sinu suo diligenter enutriens,

nunc

istarum

nunc

illarum

affectione

uirtutum

lactare consueuit. A suo proinde edocta dilecto merita praemia220 que in sua secum consideratione congeminat, et quo ad uirtu-

tes sit exercitatior, uirtutum praemia ponderat, et quo beatitudines ipsas facilius apprehendat, uirtutum ipsarum puritate mentem oblectare non cessat. Denique si diligenter aduertas omnia haec, quae supra diximus, paria gemellorum in duo ge225 nera distribuuntur, hoc est cum

uirtus uirtutis merito retri-

buitur aut uirtus gloriae praemio coronatur. Vnum par gemellorum est, cum gratia datur pro gratia et sancti, ut in psalmo canitur, eunt de uirtute in uirtutem. Alterum deinde par est cum gratiam et gloriam dat Dominus et unamquamque 230 uirtutem aequa beatitudinis mercede renumerat. In utrisque igitur horum infatigabiliter sponsa uersatur, uirtutum gradus gratiarum successus et beatae remune- [rationis prae- 167% mia

aeterna

sedula intentione

considerans,

donec

uberibus

ablactetur qui natus est ei, et aspirante die, qui nescit occasum, 23; in regione lucis aeternae

Patri luminum

repraesentetur,

ad

gloriam et honorem sponsi sui Vnigeniti Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula

saeculorum. Amen.

EXPLICIT SERMO

SERMO

LXXII.

LXXIII

INCIPIT LXXIII. Quod in turri eburnea humilitas excellens matris Domini simul cum gloria uirginitatis ipsius commendetur, deinde quod in eodem uerbo laus sit humilitatis ecclesiae, et in triplici laude colli triformis commendetur humilitas.

5

I. Collum tuum sicut turris eburnea. Verbum hoc abbreuia-

tum matri Domini 228 Cf. Ps. 85, 8.

aptissime congruit. Nempe

229 Cf. Ps. 85, 12.

LXXXIII, 5 Cant. 7, 4.

et si multa

234 Cf. Carmen paschale : Exultet.

SERMO LXXIII, 1-2

507

milia sint reginarum, quae Salomonis nostri interdum mereantur amplexus, sed una est matri suae, electa genetrici suae, quae regi gloriae et assistit a dextris et assidet immediate 10

adhaerens

ei, uirginum

sacratissima,

fecundissima

matrum,

felicissima mulierum. Et laus quidem uniuersa cantici huius de speciali priuilegio quod habet a Spiritu Sancto ipsam principaliter respicit, in his dumtaxat ubi ad sponsam siue de sponsa sermo est. Verum in hoc sermone 15

manifestissime

et, ut ita

dixerim, palpabiliter laus ipsius manibus nostris ingeritur, ut furtim ab ea uelle declinare, nec tutum sit nobis nec liberum.

20

2)

2. Quid enim in collo sponsae, quae turri comparatur eburneae, nisi gloriosae matris Domini excellentissima humilitas apertissime commendatur ? Sane quod eburnea haec turris dicitur miraculo humilitatis eximiae admiratio praeclarissimae uirginitatis adiungitur. Ouis enim in ebore non statim candidissimaegloriam uirtutis intelligat, os nimirum pretiosissimum, quod ei fecit Dominus |in occulto, principi saeculi huius studiose illud occultans qui decipiendus et conterendus erat in illo ? Huius laus pudicitiae superius a sponso in umbilico sponsae suae, quem crateri tornatili comparauit, expressa est, Sicut et in uentre fecunditas, qua Deum et hominem, ipsa stu-

30

35

40

45

pente natura, uirgo mater edidit, et in uberibus subinde deuotio ac pietas matris obsequentis figurata est. Vbi in gemino sane ubere geminam credo pietatem designatam, qua Domino Iesuut proprio pignori, ut filio uirginis, ut fructui ministrauit uteri sui, eidemque ipsi ut ancilla Domini, ut Domino angelorum, et Filio deseruiuit altissimi. Quae quidem matris uirginis pietas sic fuit gemina, ut esset etiam gemella geminam in Verbo de se incarnato naturam in personali illa unione pie adorans reuerenterque complectens. Vbi et ipsa uirginum prudentissima bene a sponso caprea nuncupata est, et gloriam Vnigeniti a Patre ceteris omnibus sanctis acutius contueri meruerit, et incomparabili caritatis deuotione praecurrere, ut in uisu contemplationis serenitas, in cursu autem caritatis sit figurata deuotio. Bene autem post praedictarum uirtutum laudem per turrim eburneam humilitatis quoque adicitur praeconium, quia nimirum apud Deum mirabile est quod tot et tantis locuplex uirtutibus anima, cum in praedictis omnibus ceteris praeemineat sanctis, semetipsam tandem supereminenti humilitate transcendat. Principaliter ergo, ut praedictum est, laus haec beatae militat matri Domini, sed saluo ipsius 8 Cant. 6, 8 (matti] matris Zg.) 17 Cf. Bernardus Clatau., Sermo in laudibus Virginis Matris 1, 5 : PL 183, 58 C ; ed. LEcrERCQ IV, 17, 19-23.

LXXIII, 32 uteri] add. in marg.

16878

508

SERMO LXXIII, 2-4

priuilegio sponsae Domini, quae capitulo laudem mutuari licebit.

so

est ecclesia, de hoc ipso

3. Ac primo dicendum, cur per collum uel turrim humilitatem dixerimus figurari. In collo siquidem quod summisse incedentes deuoteque adorantes atque humiliter oboedientes, inclinari

consueuimus,

humilium

non

immerito

animarum

deuotio figuratur. Quo contra extensio colli et rigor duritiaque 55 ceruicis rigi-|dam solet iniquorum et indomabilem

designare

superbiam. Denique de Leuiathan scriptum est, quia ¿nm collo eius morabitur fortitudo, quod nimirum, ut alibi dicitur, superbus sit ualde et superbia eius ascendat semper, quam nec terribile et aeternum flammae gehennalis incendium potuerit 6o incuruare. Rursumque de filiabus Sion Isaias : Pro eo, inquit, quod eleuatae sunt filiae Sion et ambulauerunt extento collo, decaluabit Dominus

uerticem filiarum Sion et crinem. earum

nudabit. In quo uerbo quorumdam nominetenus filiorum ecclesiae superbia terribiliter increpatur, quod siue ad supplican65 dum Deo siue ad oboediendum inclinare colla non nouerint,

ideoque cum leprosis caluitio sint returpandi, et specie ipsa uirtutum qua uelut capillis ornantur, Deo iudicante, nouissime sint in oculis omnium denudandi. Hinc rursum de sapientia dicitur, quod superborum et sublimium colla propria uirtute 7o calcauerit, quod tunc ipsa sapientia Dei manifeste cognoscitur adimplesse, cum a fine summae maiestatis usque ad finem extremae humilitatis attingens omnem tumentis rigorem superbiae pede propriae uirtutis, quae est humilitas, strauit, deiecit atque confudit. Bene sane in sapientiae caritate haec propria 7; uirtus dicitur, cuius propriae discipulis suis et uerbo et opere tradidit disciplinam. Discite, inquit, a me quia mitis sum et humilis corde. Non ait, discite

a me ut humiles corde sitis et

mites ; hoc enim doctores quilibet, qui dicunt et non faciunt, cum magnifice de humilitate disserunt, dicere existimandi 8o sunt. Sed, discite, ait, a me quia mitis sum et humilis corde,

ut quod simplici sermone capiatis exemplo.

non capitis, inclinatae maiestatis

4. Cui sermoni bene praemisit : Tollite iugum meum super uos, quatenus collum uoluntaria Christi humilitate curuatum non 8; lam iugum premeret sed leniret. Vnde putas enim hoc iugum tam graue super omnes filios Adam a die egressionis de uentre

53 C£. Regula S. Benedicti, cap. 7, 63 : ed. HANSLIK, p. 51. 56 Iob 41, 13. 58 CE. Ps. 735 23% 60 Is. 5, 17 69 Cf. Antiphona ad Magnificat in sabbato ante dominicam primam Augusti, iuxta breuiarium cisterciense. 71 Cf. Sap. us 76 Mt. 11, 29. 80 Mt. 11, 29. 83 Mt. 11, 29. 85 Eccli. 40, 1 (egressionis] exitus 1//e.).

168rb

SERMO LXXIII, 4-5

9

MA

10 o

509

matris eorum usque in diem eorum nouissimum, nisi a facie superbiae cuius adipe | colla eorum ab ipsis statim uberibus intumescunt ? Imponitur ergo mox iugum, quod nulla potest ratione dirumpi uel excuti, si quomodo sub tam graui seruitutis iugo discat genus Adam non extendere collum, non eleuare ceruicem. Sed grauis supra modum docendi modus iste siue discendi, quia atterere potest collum et putrefacere sed ad modicum, si tamen modicum, humiliare. Venit ergo Filius Dei nobiscum pariter nostrum portare et ducere iugum, sicque putrefactum est iugum a facie olei, cum ad hoc iugum socialiter humiliterque trahendum, et Spiritu Sancto nos animauit et traxit exemplo. Leue illud et societas fecit et unctio. Iam per Christi gratiam poena superbiae facta est humilitatis insigne, et humiliatio uiolenter imposita facta est humilitas uoluntaria. Denique iugum Adam iugum effectum est Christi,

168v5

ut iam ornet, non oneret, non deiciat sed exaltet, muniat non

subruat.

105

5. Vox nempe sponsi est ad illam, cuius nardus dedit odorem suum, collum tuum sicut monilia. Et rursum post ornatus insignia etiam robur et excellentiam humilitatis insinuans: Sicut turris, inquit, Dauid collum tuum, quae aedificata

< est) cum

propugnaculis. Et item fortitudini decorem et honorem adiun110

II

mn

gens : Collum, ait, tuum sicut turris eburnea. Primo igitur humilitas, quae omnium uirtutum mater est, animum mansuetudi-

ne et pudicitia ornat, secundo, quod patientiam roborat et per contemptum terrenorum ac spem coelestium eleuat ; deinde sponsi sui contemplatione castissima Verbo Dei maritat. Sed audite id ipsum manifestius. In hac triplici colli sponsae commendatione triplex arbitror humilitatis genus nobis a sponso distingui. Est etenim humilitas ad semetipsum, est ad proximum, est et ad Deum. Prima est in uerissima agnitione sui, secunda in compassione et reuerentia proximi, tertia in

humillima [et] contemplatione Dei. Prima est, cum siue | in bonis siue in malis suis de se unusquisque humiliter sentit, ut cum beato Iob uereatur omnia opera sua, de malis suis poenitens, bona uero paruipendens. De hac humilitate illud dictum aestimo : Collum tuum sicut monilia. Nam monilia idcirco pluraliter dicta reor, quod utrarumque rerum pia consideratione 125 sensu humilitatis ornetur, sinumque mentis ex ea ac si quibus120

96 Cf. Is. 10, 27. 98 Cf. Bernardus Clarau., In Cantica 42, 7 : PL 183, 990 D 991 A ; ed. LECLERCQ Il, 57, 20-25. 104 Cant. 1, 11. 105 Cant. 1, 9. 106 Cant. 4, 4. 109 Cant. 7, 4. 110 Cf. Gregorius Magnus, Moralium in lob Liber XXIII, 13, 24 : PL 76, 265 B ; id. Liber XXXIV, 23, 51 : PL 76, 747 A. 116 Cf. Bernardus Clarau., Tractatus de gradibus humilitatis et superbiae 3, 6 : PL 182, 944 C ; ed. LECLERCQ III, 20, 12-15. 121 Cf. Iob o, 28. 123 Cant. 1, 9.

168vb

510

130

135

SERMO LXXIII, 5-6

dam monilibus aureis ad sobrietatem ac pudicitiae custodiam claudat. Vnde et propter hoc geminum monilium genus, geminatae pulchritudinis titulum subinde sponsa reportauit a sponso : Ecce tu pulchra es, inquit, amica mea, ecce tu pulchra. Denique clementissimus ille in euangelio pater filio de regione longinqua uenienti cum pietate occurrens super collum eius cecidisse memoratur, humilitatem sane illam filii sui gratanter amplectens, qua post deuoratam cum meretricibus substantiam in se tandem aliquando reuersus est. Qui sic animae de flagitiis suis poenitentis humilitatem acceptat, quam gratam, quaeso, illam habet ubi mens nil sibi conscia etiam in bonis trepidat ? Etiamsi tustus fuero, ait iustus, hoc ipsum tgnorabit anima mea, et taedebit me uitae meae. Et nihil mihi conscius

140

145

sum, magnus ille Dei amicus non est ueritus dicere, nec tamen de testimonio conscientiae suae nisi cum tremore ausus est gloriari. Bene ergo collum sponsae sicut monilia dicitur, quod gemino, ut praedictum est, humilitatis ornatu humillimi sponsi sui gratiam promeretur. De ipso quippe scriptum est, quia superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. 6. Porro quae ad Christum est humilitas, et uirtutis non nihil amplius habet et excellentiae. De hac nempe scriptum est, cum Ioanni quondam se humiliaret Iesus tantaeque maiestatis subiectionem seruus humilis expauesceret : Sine modo, ait Iesus, sic enim

150

155

160

165

decet nos

implere

omnem

iustitiam.

Omnem iustitiam geminam hanc humilitatem uocauit, qua et Agnus Dei |immaculatus uelut sanctificatione indigens baptismum expetiuit a seruo, et seruus itidem Dominum maiestatis agnoscens in tam stupenda dignatione oboedientiae suae non subtraxit obsequium. Et hac quidem humilitate omne regitur regnum, omnis administratur principatus, omnis disciplina disponitur, omnis religio consecratur. Bene ergo istiusmodi humilitas turri assimilatur Dauid, in qua clypei mille dependent et omnis armatura fortium pro eo quod oboedientiae armatura, ut ait oboedientium magister beatus Benedictus, praeclara sit atque fortissima. Sane, ut perfectissimi patres tradidere, ad perfectionis apicem consequendum passionumque animae et corporis plenam capiendam uictoriam expeditissima uia oboedientia est. Quod in millenario illo clypeorum figuratum esse arbitror, quod perfectus ille sit numerus, et perfectorum mentium profectus designet.

129 Cant. 1, 14. 130 Cf. Lc. 15, 20. 137 Iob 9, 21 (iustus] simplex V/g.). 138 1 Cor. 4, 4. 144 Iac. 4, 6. 145 Cf. Bernardus Clarau., Sermo in octaua Epiphaniae 4 : PL 183, 154 A ; ed. LECLERCQ IV, 311, 20. 148 Mt. 5, 15. 157

Cf. Cant. 4, 4.

160 Cf. Regula S. Benedicti, Prologus 3 : ed. HANSLIK, p. 2.

1692

SERMO LXXIII, 7-8

51I

7. Turris autem Dauid dicitur, siue Dauid filii Iesse siue

170

175

180

Dauid filii Dei. Vtriusque enim haec turris fuit uel potius est ; fundata enim supra firmam petram immobilis et inexpugnabilis manet. Vtriusque, inquam, est, differenter tamen. Dauid nempe filius Iesse turrim sibi inuictissimae humilitatis construxit, ne calumniarentur eum superbi, et ne traderetur calumniantibus se superbis. Vnde et superborum calumnias metuens Domino supplicat dicens: A resistentibus dexterae tuae custodi me ut pupillam oculi. Resistentes dexterae Dei superbiae spiritus siue superbos homines uocat ; nam de his scriptum est : Deus superbis vesistit, a quorum immunda contagione custodire se omnimodis postulat immaculatum. Et hanc sibi turrim ab ipsis adolescentiae suae annis Dauid coepit aedificare de medio fratrum reprobato superbo rege, merito humilitatis electus ; et post unctionem regiam patri solito in pascendis ouibus subditus, fratrum improperia patienter

sustinens inuidiamque | declinans, ut nihil de unctione illa nisi lenitatis et humilitatis spiraret odorem. Post insignem quoque de Goliath triumphum, post crebras de hostium strage 185

uictorias, magni huius aedificii non est interrupta constructio, sed quae est omnium praeclarissima palma, inter gesta fortia de spiritu uanitatis triumphauit, ut de pura conscientia confidenter psalleret Deo : Domine, mon est exaltatum cor meum,

190

195

200

neque

elati sunt oculi met.

Itemque

: Memento,

Domine, Dauid et omnis mansuetudinis eius. Numquid non et nos et quicumque hanc Dauid humilitatem mirari et imitari didicerunt, cum nos spiritus uanitatis oppugnat pendentes ex hac turri clypeos extenta manu arripimus, tanti uiri nos armantes exemplo, sensumque nobis mitem uocemque humilem mutuamur ab ipso ? Verumtamen de turri illius Dauid, cuius cor est secundum cor Dei, promptior est haec ad fortium manus armatura, quanto in Domino maiestatis humilitas longe est mirabilior, quam in illo qui si ad liquidum consideretur, peccato totus mortique obnoxius, quid erat, quaeso, nisi putredo et uermis ? 8. Sed in Domino uirtutum ac rege gloriae omnem uere sensum admirationis excedit, quod cum in forma Det essel humanae leges necessitatis usque ad ipsius mortis incuriam percucurrit. Denique et parentibus sicut et Dauid, immo et plus168 Cf. Mt. 7, 25. 171 Cf. Ps. 118, 122. Ci Ps. TIES TZI 173 Ps. 16, 8. 176 Iac. 4, 6. 188 Ps. 130, 1. 189 Ps. 131, 1. 199 Cf. Eccli. 19, 3. 202

Phil. 2, 6.

176/177 contagione] zzs in marg. ; in textu a.c. cogitatione secundum cot est cor Dei zz:

195 cuius e¢żc.] cuius

1697»

512

SERMO LXXIII, 8-10

205 quam Dauid oboedientissime subditus est, et discipulis suis ministrare potius uoluit quam ministerii ab eis accipere famulatum. Postremo quanta humilitate peccatores uocauit ad poenitentiam, spondens eis non tantum ueniam donari sed et regnum appropinquare coelorum ? Quam mitem et humilem 210 se eis exhibet, quorum uulnera et oleo fouenda pollicetur, qui-

bus adhuc etiam longe a gentibus a Patre misericordiae occursum iri praedicat, et in primo statim aduentu quaedam resurrectionis nouae sollemnia praeparari ? Quid quod peccatorum causam nouissime ipse in sanctissimi corporis sui oblatione 21; suscepit agnumque Deo Patri immaculatum pro eorum |maculis obtulit ? Ergo, ut paulo ante dictum est, incarnatae sapientiae uere propria uirtus humilitas est, qua superborum et sublimium tam daemonum quam hominum colla calcauit. Quod in hoc sane cantico aliis uerbis dicitur, cum eadem uirtus 220 turris Dauid appellatur. 9. Nec potuit sponsae, ecclesiae uidelicet aut animae cuiuspiam Deum diligentis, humilitas excellentius commendari quam ut humilitati comparetur illi, quae est incomparabilis. Comparari autem dixerim ad similitudinem aliquam dumtaxat, 22; non ad aequalitatem. Nam eminentiam illius quis enarrabit ? Iam quidem in dextera sedet maiestatis, et tamen quasi uere filius Dauid regia iam coronatione sublimis, pascendis in terra patris sui ouibus pristinam impendit sollicitudinem. Neque enim ad Patrem ascendens orphanos nos reliquit, sed delicias 23o Suas confitetur esse cum filiis hominum. Denique et accipit dona in hominibus, et quicumque aliquem paruulorum suorum in nomine eius susceperit, ipsum suscepisse reputatur ab ipso. Et haec de humilitate sponsae, quae ad homines est, dicta sunt.

235

IO. Illam proinde, quae ad sponsum suum est, turri nos meminimus eburneae comparasse uel potius comparatam ab illo, qui dicit.: Collum tuum sicut turris eburnea. Quae quidem turris pretiosum nimis materiae genus in aedificationem sui habet, quod quaeuis anima pauper nullomodo comparare

240 potest.

Quis enim

huiusmodi

turrim

uolens

aedificare

non

prius, iuxta euangelium, sedens computat si sumptus habeat ad perficiendum ? Heu quam multi coeperunt, et deficientibus deinde sumptibus irrisi sunt a dicentibus: Hic homo coepit 205 Cf. Lc. 2, 51.

9, 14.

Cant. 7, 4.

206 Cf. Mt. 20, 28.

229 Cf. lo. 14, 18.

241 Cf. Lc. 14, 28.

207 postremo] posteremo zzs

209 Cf. Mt. 3, 2.

Cf. Prou. 8, 31. 243 Lc. 14, 30.

215 Cf. Hebr.

331 Cf. Mt. 18, 5.

220 appellatur] applatur zz;

237

I 69v&

SERMO LXXTII, ro

513

aedificare et non potuit consummare. Quantos saepe cernimus 245 Suae conuersionis initia sacris dedicare meditationibus,

coelo

precibus pulsare, et instar Beniamin adolescentuli cum sponsa tota die morari in thalamo, et cum spiritu coeperint tandem carne, proh pudor, consummari. Si sumptus desunt ut eorum probat inopia, cur:non ad Patrem spirituum recurritur, cur 250 non ab eo operis petitur consummatio, in cuius nomine fundamenta |iecerunt ? Itaque turris haec eburnea castissima est diuinae maiestatis, sapientiae et bonitatis contemplatio. Castissimam idcirco nominaui, quam sponsus eburneam dicit, quia constat nimirum esse nonnullos, qui contemplando subli25; mia euanescunt, ut ait apostolus, in cogitationibus suis. Dicendo quippe se esse sapientes ac uelut sumptibus propriis ad turrim eburneam aedificandam abundare, inuenti sunt magis aedificare sibi turrim Babel, lateritiam magis quam eburneam, non turrim munitionis sed superbiae potius et confusionis. 260 Verum sponsa Christi casta ad sponsum suum contemplatione suspensa, cum maiestatem eius considerat, tota se ei mentis humilitate substernit, cum sapientiam miratur, inde

quoque cum psalmista quemdam mentis excessum patitur dicens : Mirabilis facta est scientia tua ex me, confortata est et non

265 potero ad eam. Cum bonitatis eius et caritatis diuitias intue-

tur in earum nihilominus admiratione deficiens, magis ac magis se nihil esse deprehendit. Denique quaquauersum in lucem illam inaccessibilem oculos uerterit, humilior ad se re-

dit, ut perpendi facile sit, quia uere diues nimis sponsa Domini 270 sit, quae tam pretiosam turrim aedificare potuerit, quam om-

nes huius saeculi sapientes et qui prudentes usque hodie sunt in oculis suis, cum inciperent statim defecerunt. Sed illi lateribus aedificarunt, ideoque et lateres, ut scriptum est, ceci-

derunt. 27; Domini Spiritu lorum.

Et illi quidem in nomine suo, illa autem in nomine Dei sui Vnigeniti Patris, qui cum eodem Patre et Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saecuAmen. EXPLICIT SERMO LXXIII.

246 Cf. Ps. 67, 28.

247 Cf. Gal. 3, 3.

273 Cf. Is. 9, 10.

268/269 redit] reddit zz:

255 Cf. Rom. 1, 21.

264 Ps. 138, 6.

1697?

SERMO

LXXIIII

INciPIT LXXIIII. Quod per Hesebon poenitentium multitudo significetur, maxime autem illa quae in fine temporum per praedicationem Israel conuertetur ad Dominum. Quod per oculos sponsae salutaris prouisio piaque miseratio ecclesiae demonstretur, qui piscinis ideo comparantur, quod ex pietate sua atque doctrina lauacrum

praebeant abluendis. |

10

I VA

20

jiJOR

I. Oculi tui sicut piscinae in Hesebon, quae sunt in porta filiae multitudinis. Primo uidendum de Hesebon quaenam haec ciuitas fuerit ; et deinde quid sibi uoluerit sponsus sponsae suae oculos piscinis eius comparare. Nam quia ciuitas fuerit ampla portisque munita, ex hoc ipso loco perspicuum est quod filia uocatur multitudinis, ciuium uidelicet multitudine copiosa, et de portis non tacetur, cum in porta piscinae fuisse memorantur. Et in Isaia quidem eo loco, quo contra Moab uaticinium texitur, urbis huius excidium non sine multo gemitu prophetae et lacrimis audio prophetari. Nam de clamore et gemitu quasi iam subuersae ciuitatis ibi dictum est : Clamawit Hesebon et Eleale, usque Iasa audita est uox eorum. Et post pauca : His qui laetantur, ait, super muros cocti lateris, loquima"i plagas suas, quoniam suburbana Hesebon deserta sunt, uinea Sabama.

Eleale.

Et rursum : Inebriabo

te lacrima

mea,

Hesebon

et

2. Ex quibus uerbis si diligenter attendas, sub huius typo subuersionis eorumdem ciuium conuersio ac poenitentia 2 MA prophetatur. De huiusmodi quippe subuersione olim dictum est : Adhuc quadraginta dies et Niniue subuertetur. Sic nempe iudicium Dominus pietate commutans, fulgura, sicut scriptum est, in bluwiam 30

3

A

fecit, cum

Niniuitarum

urbem

conuertendo

subuertit, iuxta illud Salomonis: Verte impium et non erit. Hoc denique modo iustus quidam poenitentis sibi animae lamentum assumens, diei suae perditionem imprecatus est dicens : Pereat dies in qua natus sum, et nox in qua dictum est : conceptus est homo. Et post pauca perditionis suae uota flebiliter apud semetipsum inculcans: Quare, ait, non in uulua mortuus sum, egressus ex utero non statim peri ? Quae quidem uoces si litteralis tantum pensetur tenor non nisi impatientis animae querelas impiaque in Deum murmura sonant. Sed si

LXXIIII, 7 Cant. 7, 4. 17 Is. 15, 4 (clamauit] clamabit V/z.). 19 Is. 16, 7-8. 21 Is. 16, 9. 23 Cf. Gregorius Magnus, Homiliarum in Ezechiel Liber I, 10, 26 : PL 76, 896 D. 26 Ion. 5, 4. 27 Ps. 134, 7. 29 Prou. 12, 7 (impium] impios Vlg. ; erunt] erit V/e.). 82 Iob 5, 5. 34 Iob 5, 11.

SERMO LXXIIII, 2-4

515

quae intrinsecus est penetretur medulla ueritatis, poenitentium sunt et |pleni pietate clamores. 4»

rugitus I 7orb

3.Ergoet in hac Isaiae prophetia, quam onus Moab uocat, de pia huiuscemodi subuersione multa praeclara copioseque disseruntur,

quod

accingendi.

sint

saccis,

quod

in cunctis

capitibus sit futurum caluitium, et quia omnis barba vadetur et quod omnis ululatus descendet in fletum, et quia anima Moab 45 ululabit sibi. Denique quanto sic poenitenti propheta ipse compatiatur affectu, dissimulare nequit cum dicit : Cor meum ad Moab

clamabit, et: Inebriabo te lacrima mea, Hesebon et

Eleale, et : Venter meus ad Moab quasi cithara sonabit. Postremo qualis et quantus futurus sit huius poenitentiae fructus paso tenter ostendit cum ait : Emitte agnum, Domine, dominatorem

terrae, de petra deserti ad montem filiae Sion. Longum erit omnia haec hoc loco explicare, breuiter tamen commemorasse sufficiat, quia in his prophetae uerbis poenitentiae labor ostenditur et poenitendi sollicitudo instruitur, et quanta 55 sit

poenitentibus

sedulitate

occurrendum

subueniendum-

que pietate monstratur. Sed et quanta postremo innocentia seu gloria de poenitentiae humilitate nascatur,in agno de petra deserti ad montem filiae Sion emittendo praedicitur. In caluitio capitis barbaeque rasione sincera primum confitendi commen6o datur deuotio, qua uelut acuta superducta nouacula caput capillis tuis, hoc est mens, cogitationibus prauis denudatur; et

barba, hoc est temeraria animi fortitudo, de iniquorum operum nuda propalatione confunditur. Sequitur cingulum sacci, hoc est uitae castigatioris asperitas, quae priorem mollitiem puniat 6; et lumborum petulantiam domet. Clamat autem Moab ad Moab et anima Moab ululat sibi, quoniam sicut in luctu funebri aut in incendio urbium siue in uastitate hostili sollemnis est planctus, singulis se inuicem ad hoc cohortantibus, non uerbo quidem neque lingua sed lacrimosa effusione gemituum, |ita 7o et in poenitendi pietate poenitens peccatoribus poenitentiam debet euangelizare, ut qui audit dicat : Veni. Quod sane longe efficacius exemplo persuadetur, quam sermone suggeritur. 4. Ergo quoniam in ciuitate Hesebon, ima uidelicet urbium Moab, tale aliquid gerendum praedixerat Isaias, a sponso 7; nunc similitudinis gratia urbs eadem profertur in medium, ad laudem de ipsa formandam sponsae suae. Denique hanc ciuitatem lacrima sua inebriaturum se Isaias pollicitus est quod 42 Is. 15, 2-4. 65 Cf. Is. 16, 7.

46 Is. 15, 5. 47 Is. 16, 9. 71 Apoc. 22, 17.

LXXIII, 51 de petra] et petra zzs

48 Is. 16, 11.

50 Is. 16, 1.

I 707%

516 80

85

90

SERMO LXXIIII, 4-5

lacrimis uidelicet poenitentis suas ipse lacrimas miseratione compatientis adiungeret, et uelut quodam uino dolorem eius sua compassione leniret. Hesebon itaque magnam illam poenitentium multitudinem signat, quae per sponsae ministerium cotidie ad Patrem misericordiarum redit, siue illam certe quam sponsa Christi assumenda ex Israel tempore nouissimae reconciliationis suae per praedicationis instantiam ad nuptialis gaudii secum sollemnia trahet. Vnde et bene Hesebon cogitatio siue cogitationes uel cingulum moeroris interpretatur. De cogitatione uero siue cogitationibus cuiusmodi sint secunda imprecatio aperit, quia uidelicet de moerore poenitentiae sint iuxta illud animae poenitentis quae dicit : Cogrtabo pro peccato meo, et peccatum meum contra me est semper. Et rursum alterius poenitentis uox est : Recogitabo tibi omnes annos

meos in amaritudine animae meae. Hinc est etiam illud : Cogittatio hominis confitebitur tibi, et reliquiae cogitationis diem festum agent tibi. Diem, inquit, festum agent tibi, nam 95

IOO

de lacri-

mis poenitentium celebris Domino festiuitas cum coeli ciuibus agitur, conuocante piissimo Patre amicos suos et uicinos undique ad tam piae sollemnitatis explendam cumulandamque laetitiam. 5. Porro quod cingulum moeroris Hesebon dicitur, propositum immutabile et perseuerantiam poenitentiae in cingulo moeroris intellige. De hoc poenitentium cingulo ad peccatri-

cem animam | in Isaia scriptum est : Erit tibi pro zona funiculus. Et rursum in Iob : Balteum regum dissolunt, et praecinget fune renes eorum. Pro zona namque siue pro balteo funis uel 105 funiculus datur, cum

IIO

animae de continentiae uirtute inaniter

glorianti illud unde superbiat eripitur, et perpetuae humilitatis materia ministratur. Proficit autem ex hoc humili moeroris cingulo ad cingulum fortitudinis, quo mulier fortis ad perpetuae uigorem castitatis accingit lumbos suos, quia sicut superbiae eam spiritus ad humiliora deposuit, sic spiritus denuo humilitatis ipsam ad id, unde cecidit, Deo miserante reformabit.

Bene igitur oculi sponsae sicut piscinae in Hesebon fore praedicuntur, quod uidelicet ecclesia poenitentium deuotioni prompta, ut supra diximus, pietate condoleat, et coelestium instar IIS

ciuium medullitus ad eos afficiatur. Numquid non oculi Isaiae quaedam tibi piscinae Hesebon fuisse uidentur, quorum la-

85 Cf. Hieronymus, Liber de nominibus bebraicis, s.u. Esebon : PL 23, 793 ; CC 76, 81, 26-27. 89 Ps. 57, 19. 90 Ps. 5o, 5. 91 Is. 38, 15. 92 Ps. 75, x1.

102 Is. 5, 24.

103 Iob 12, 18 (praecinget] praecingit T//g.).

88 imprecatio] impetatio ms

116 Cf. Is. 16, 9.

170vb

SERMO LXXIIII, 5-6

517

crimis Hesebon dicit inebriandam ? Credo eum in spiritu iam tunc prophetali concurrentes undique poenitentium turmas prospexisse, et iamiamque uelut ad diem festum properantibus 120 cum plausu tripudioque occurrere. Numquid enim non occurrebat, qui ut occurreretur eis cum panibus et aqua passim hinc inde alios perurgebat ? Qui habitatis, inquit, terram austri, cum panibus occurrite fugienti, et occurrentes sitienti ferte aquam. Habitantes sane terram austri illos uoluit intelligi, qui de soda125 litio sponsi sunt siue de contubernio sponsae, quibus iam sol diuinae dilectionis incaluit, quibus aquilo iam surrexit et abiit, et auster lenior spirare iam coepit. Hi ergo fugienti, hoc est timenti ac pauitanti poenitentium multitudini, cum panibus et aqua iubentur occurrere, quia quae ad aedificationem 130 consolationemque

eorum

sunt, ex suae largitate substantiae

de suorum uidelicet abundantia uiscerum eis debent hilariter ministrare. 6. Sed et Moab latibulum eorum esse monetur siue praecipitur a facie uastatoris, ea |sane ratione quod qui misericordiam 13; diuinae bonitatis in semetipsum iam experiri meruerunt, debeant et ipsi ad miserendum aliis inueniri promptiores iuxta illud euangelicum : Gratis accepistis, gratis date. Nempe et nomen sponsi sui oleum effusum sponsa non immerito ideo nuncupauit, quod percepta coelitus miseratio auaros refugiat 140 Sinus et concludi nescia uel cohiberi, uelut fons olei indefi-

ciens erumpere gestiat et ebullire, uasorum tantum copiam capacitatemque requirens ut deriuari queat ex hoc in illud. Ergo Moab, misericordiam consecutus et a facie irae iam delitescens, Moab adhuc fugienti latebrasque quaerenti, latibulum 145 esse iubetur a facie uastatoris, quia afud te, inquit Dominus,

habitabunt profugi mei. Ac si dicatur ad Moab : Nonne oportebit et te misereri conseruis tuis, sicut et ego tui misertus sum ? Ergo profugis meis a facie irae meae fugientibus pietatis tuae

sinum

extende;

et diuinae

150 quo secure abscondantur,

secretarium

miserationis,

ostende. Clamat igitur Moab

ad

Moab, et ululat Moab ad Moab, et Moab obsidet et uastat Moab,

et his qui laetantur super muros cocti lateris, qui exultant uidelicet in rebus pessimis. Hesebon iam uastata loquitur plagas suas, quia nimirum sic cotidie in ecclesia geri cernimus, 15; quod qui trahi iam meruit et alios trahere mox incipit, et qui

145 138 Cf. Cant. 1, 2. 137 Mt. 1o, 8. 133 Is. 16, 4. 122 Is. 21, 14. 152 Is. 16, 7. 146 Mt. 18, 33 (conseruis tuis] consetui tui V/g.). Is316. 4.

123 sitienti] scienti zz*

138 sponsa] sponsae 225

DOES

518

SERMO LXXIIII, 6-8

conualuit de infirmitate, fratris aegrotantis minister siue etiam medicus esse iam didicit. 7.Sunt itaque oculi sponsae sicut piscinae in Hesebon, compassione uidelicet pii et prouisione solliciti. Siquidem et 160 pro delictis Hesebon lacrimando lacrimosae compunctionis suscitat ei pietatem, quo ex gratuita sponsae Domini misera-

tione discat ipsa misereri sibi. Numquid non piscinas huiuscemodi habebat uel habere sitiebat, qui Domino supplicans ait : Quis dabit capiti meo aquam et oculis meis fontem lacrimarum, 165 et plorabo interfectos filiae populi mer ? Ieremias hic est, uere sacerdos Domini, uere sacerdos |ex sacerdotibus, de quo scriptum est, quia hic est qui multum orat pro populo et uniuersa sancta ciuttate Ierusalem. Annon et Isaias ditissimus erat, qui de lacrimis suis ciuitati Hesebon compunctionis poculum 170 propinare potuit usque ad ebrietatem ? Denique et uenter meus

ad Moab,

ait, quasi cithara sonabit, et uiscera mea

ad

murum cocti lateris, in uentre quidem teneritudinem pietatis manifestae signis euidentibus foras erumpentem insinuans, in uisceribus autem interni occultique doloris pia tormenta 175 significans. Venter igitur piissimi cuiusque praedicatoris ad Moab quasi cithara sonat, cum peccatricem animam ad poenitentiam prouocans suam primum calamitatem, et totius generis Adam lamentabilem ruinam flebiliter plangit. Venter prophetae ad Moab quasi cithara sonat, cum de scripturae 180 Sacrae organo ac si quadam concordi harmonia peccatis grauem animam erudit et a quanta felicitate ceciderit, et in quam aerumnosam deuenerit conditionem, quoue, nisi a gratia Christi ei subuentum fuerit,irreparabiliter sit in modico ruitura praemonstrat. 185

8. Et quia tunc demum uiuus et efficax est sermo praedicatoris, cum compassionis intimae caritatis pie prodit affectum, secutus propheta adiunxit: Et uiscera mea ad murum cocti lateris. Murus cocti lateris anima est peccandi consuetudine iam obfirmata, et contra diuini timoris iacula prophetarumque 190 tubas gladiosque praedicatorum ancipites, quodam uelut forti suae contradictionis ambitu ad rebellionem parata. Sed talem quoque prophetae uiscera ex multa sui pietate concutiunt, et potentisima quadam lacrimarum orationumque suarum uirtute prosternunt, adeo ut non relinquatur in ea

195 lapis super lapidem, qui non destruatur. Oculi igitur ecclesiae 164 ler. o, 1.

Is. 16, 11.

186 pie] pia zzs

167 2 Mach. 15, 14.

187 Is. 16, 11.

169 Cf. Is. 16, 9:

195 Mt. 24, 2

170 Is. 16, 11.

176

1711”

SERMO

LXXIIII, 8-LXXV

519

sunt, quantum ad praedicandi spectat negotium, uigil circumspectio piaque miseratio, piscinis ideo Hesebon comparati

quod ad peccatorum maculas abluendas bonis | ac malis indifferenter se offerant.

200

205

210

215

220

22;

TIE

9. Vnde et in porta filiae multitudinis, hoc est in introitu portae ciuitatis, esse memorantur, quod ingredientibus et egredientibus ingeri debeat sermo Domini, et instari, sicut ait apostolus, opportune et importune. Propter quod et Ieremias ad praedicandi instantiam stare iubetur in porta domus Domini, ut porta domus Domini ipsa sit praedicandi constantia uel audiendi pietas, siue audientium fides uel etiam oboedientium timor. Quodlibet sane horum, porta domus Domini siue porta filiae multitudinis congruenter satis dici potest. Nam et os praedicatoris, per quod Christus egreditur et in animam hactenus sibi clausam ingreditur, uere porta uitae est, et qui uerbo Dei aurem aperuit iam, teste Christo, inter beatos numeratur. Sed et fides ianua utique uitae est, per quam et uita ad nos et nos ad uitam intramus, et timor teste psalmista initiat ad sapientiam. Bene autem filia multitudinis Hesebon appellatur, quod poenitentium ciuitas, quam Hesebon significat, supra modum populosa sit, et ciuium multitudine prorsus innumerabilis. Ecce enim alienigenae et Tyrus et populus Aethiopum, hi fuerunt illic. Ecce illic omnes qui ex gentibus sola uocati sunt gratia, ecce postremo et illi qui usque nunc ingrati gratiae, in faecibus suis dormitent adhuc, tandemque uelut id nouissimo noctis expergiscentur ad gratiam, cum irradiauerit eis sol matutinus dicens : Surge illuminare, Ierusalem, quia uenit lumen tuum. Filia ergo multitudinis est, quae omnia uasa misericordiae in suum colligit sinum, et de tam numerosa et uaria ciuium multitudine per piscinarum lauacrum, hoc est per poenitentiae sacramentum, unum omnipotenti Deo populum consecrat, ad gloriam et honorem Vnigeniti Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO LXXIIII.

SERMO

LXXV

INCIPIT LXXV. Quod haec laus oculorum sponsae ad geminam pietatem matris | Domini congrue referatur. De gemino genere pisci200 Cant. 7, 4. 213 Cf. Ps. 110, 10.

203 C£. 2 Tim. 4, 2. 217 Ps. 86, 4.

204 Cf. Ier. 7, 2. 222 Is. 60, 1.

211 Cf. Lc. 11, 28.

171"

520

SERMO

LXXV, 1-3

narum, una quae est in Ierusalem ad abluendos uenialiter delinquentes, et de piscinis quae in Hesebon esse memorantur ad lauandos criminosos.

IO

1. Oculi tui sicut piscinae in Hesebon quae sunt in porta filiae multitudinis. Si matrem Domini in hoc epithalamii carmine sua laude fraudauero, praesertim cum laus ipsa de speculo quod in manibus tenetur aliquatenus interlucet, uereor ne os meum condemnet me. Nempe si uniuersa haec specialiter eius sunt, quomodo non sacrilegii instar erit, quantulamcum-

15

20

que ei de omnibus suis non dedisse portionem ? Licet enim angelico ineffabilem ori et sanctorum scientiam peccatrix lingua dedeceat, os tamen de laude eius quidquid illud erit balbutiens solita quidem dignatione probabit, fortasse et eximiis illis coeli laudibus ascribendum decernet. Neque nobis aliter de piissima genetrice Iesu fas est sentire, quam de filio eius, qui ex ore infantium et lactentium perfecit laudem sibi, ut conatus ipsos infantium gestusque et uota laudare cupientium pro perfectis iam reputet laudibus. 2. Ergo in hoc sermone, quo oculi sponsae commendantur a sponso, de oculis agitur matris Domini, oculis miserationis ipsius. Et forte in locis superioribus carminis huius, ubi oculi eius oculi dicti sunt columbarum,

25

aliud quoddam

in oculis

ipsius laudare sponsus intendit. Ibi enim in aspectu columbino spiritualis commendata est acies, qua in sponsi sui faciem gloriamque filii sui puro semper ac pio intendit intuitu ; haec

30

35

autem in comparatione piscinarum,Hesebon pietatis affluentia significata est clementiaeque respectus ad nos. Habent quippe beatissimi ac serenissimi oculi illi sic ab omni studio prorsus incolume sicut ab omni offensione liberum, ab omni denique interpolatione indiruptum gaudium speculationis suae, ut supereminentius plane àb omni creatura Verbum | in principio ac Deum contemplentur in homine.

3. Et forte pluraliter ideo dictum est, oculi columbarum potius quam oculi columbae, quatenus contemplationis ipsius acumen ceteris omnibus sanctis maiestatem illam contemplantibus praeexcellere non dubitetur. Aut certe quia Spiritus Sanctus in specie columbae apparere dignatus est, et idem spiritus septiformis dici solet propter septem nimirum spiritus,

LXXV, 6 Cant. 7, 4.

18 Cf. Mt. 21, 16.

24 Cf. Cant. 1, 14 et 4, I.

Cf. Mt. 5, 16.

LXXYV, 30 studio] stadio forze ms

34 contemplentur] contempletur zz;

39

T3215

SERMO LXXV, 3-4

.

521

qui iuxta scripturae uerbum missi sunt in omnem terram, oculi eius oculi dicti sunt columbarum, propter peculiarem in ea mansionem spiritus septiformis. Quae sane gratia spiritualiter eius assignata est oculis, quod ab ipsius rudimentis infan45 tiae, beatae illi uisioni maiestatis Dei dedicauerit et assuefecerit oculos suos, et carnalia cuncta fastidiens illic fixerit aciem,

illic acuerit aspectum, ubi sane et exercuit affectum. Quanto magis cum uirgineo pudori matris accessit honor, geminamque hanc gloriam pondus illud gloriae infinitae de Vnigeniti inso carnatione supra omnem modum cumulauit ? Quae mens uel cogitare sufficiat, quam multiplici gratia ille fuerit plenus aspectus contemplantis oculo ad oculum magnum illud pietatis sacramentum lucemque illam splendidissimam facie ad faciem contuentis ? Nonne etsi suscepti hominis infirmitas et 55 infantilium

necessitatum

frequens experientia nubem

inter-

dum contemplanti uultum gloriae obiecerit, sed Spiritus utique Sanctus de nube illa obumbrauit ei, et Pater Domini Iesu de nube intonuit ei dicens : Hic est Filius meus dilectus, qui et idem est dilectus filius tuus, quis referat quomodo illi colum6o bino aspectui solem iustitiae sua carne circumamictum sedulo contemplanti, spiritus septiformis et obumbrans irradiaret et obumbraret irradians, nunc ad sapientiam eam et intellectum informans, nunc consilio et fortitudine roborans, nunc scientia

et pietate illustrans, nunc timoris sacri signaculo | coelitus ei

65 donato consignans ?

4. Vere oculi illi oculi columbarum, quoniam etsi cognouerit secundum

carnem

Christum,

materna

eum

affectione secun-

dum carnem de se assumptam uenerans, sed ambulasse eam non dubium est de claritate in claritatem iugique contempla7o tione in spiritualem euasisse aciem atque in eandem se transfudisse imaginem. Nempe si id Paulus Paulique similes per speculi sui nitorem suorumque aenigmatum rationem potuisse confidunt, eoque profecisse gloriantur, ut carnale nihil in Christo iam saperent, sed reuelata facie gloriam Domini specu75 lantes cum illo, qui recubuit super pectus Iesu, gloriam Iesu uidisse se dicant quasi Vnigeniti a Patre, quomodo non magis oculi illius oculi columbarum, cui se ad omnis gratiae plenitudinem infudit Spiritus Sanctus ? Confidenter dico, quia si Pau-

lus, siue Apollo, siue Cephas, siue etiam Throni siue Dominatio80 nes siue qui immediate adhaerent Deo ignitorum beati illi spirituum ordines, quantumcumque aciem mentis intendant,

41 Cf. Apoc. 5, 6. 43 Cf. Guerticus, Sermo in Assumptione B. Mariae 1, 1 : PL 185, 187 B/C. 58 Mt. 5, 17. 67 Cf. 2 Cor. 5, 16. 69 Cf. 2 Cor. 3, 18. 74 2 Cor. 5, 18. 75 Cf. lo. 21, 20. 76 lo. 1, 14. 78 1 Cor. 3, 22.

1721b

522

85

90

SERMO

LXXV, 4-5

sed prae oculis istis columbarum caligant. Nam si a claritatein claritatem non suis cuiusquam uiribus sed a Domini potius spiritu, ut ait apostolus, ambulatur, numquid non ubi amplior spiritus infusio ibi largior erit in Deum mentis effusio ? Singulariter ergo prae omni rationali spiritu diligenti specialis ad Patrem spirituum et continua uox fuit : Defecit in salutare tuum anima mea, et in uerbum tuum supersperaui ; defecerunt oculi mei in eloquium tuum. Defecit anima mea per uehemens amoris desiderium, ideoque et oculi defecerunt per intelligentiae infatigabile studium. Siquidem ubi amor, ibi et oculus, et anima sacro amore languescens eiusdem

languoris sui oculis ingerit defectionem. 5. Et attende triplicem defectionis huius causam,

siue, ut

115

apertius loquar, dilectionis materiam : in salutare, in uerbum Dei, in eloquium Dei. In salutare quidem non immerito omnis pia deficit anima, quod per incarnationis |et passionis mysterium salutare nos uenerit ; in uerbum autem, quod se Vnigenitum Dei Patrique aequalem manifestissime reuelauerit ; in eloquium uero, quod quaecumque audierit a Patre nota fecerit nobis, et per Spiritum Sanctum inscripserit cordibus nostris. Salutare Dei est Dominus Iesus, qui nostram in semetipso operatus est salutem ; Verbum Dei est, quaecumque Pater facit eadem et ipse similiter faciens ; eloquium Dei est, mandata uitae non solum loquens ad intellectum sed etiam ad affectum eloquens et effectum. Quidni in his illa anima illique oculi uersabantur et exercebantur tota die ? Nempe etsi ad plenum non potuerit quantumcumque intendens comprehendere, non tamen idcirco conatus deficientis animae aut defectus conantis sterilis esse umquam potuit aut otiosus. Nihil certe huiuscemodi defectibus utilius, nihil istis languoribus salubrius in hac uita excogitari potest. Verum dulcissimus iste serenissimusque aspectus mirabilis est nimis ad nos, quo in Dominum Iesum mater uirgo defecit siue deficit adhuc, si tamen hoc de ipsa et de beatis illis spiritibus, qui lumen uident in lumine, dici pie po-

120

illos iam respiciamus iuxta quod ad nos est respectus ipsorum. Secundum hoc igitur oculi eius miseratio et propitiatio. Miseratio, qua peccantibus miseretur ; propitiatio, qua poenitentiam eis implorat et ueniam. Misericordiae quippe est infinitae,

95

IOO

105

IIO

test, ut sicut esuriunt et sitiunt adhuc, ita et deficiant adhuc. In

82 Cf. 2 Cot. 5, 18. 88 Ps. 118, 81-82. 100 Cf. Io. 15, 15. 101 Cf. 2 Cor. 3, 2-3. 103 Cf. Ps. 75, 12. GA Ilo. 5, TO: 115 Cf. Ps. 35, 10. 120 Cf.

Bernardus Clarau., Sermo in dominica infra octauam Assumptionis B.V.M., 2 : PL 183, 430 D ; ed. LECLERCQ V, 263, 15-20.

98 salutare] ¿ta ms; forte melius legendum saluare

Jae

SERMO LXXV, 5-7

323

quod exemplo filii sui praeuenit peccatores ; propitiationis quoque est copiosae, quod suscipit et exaudit poenitentes. Inde auersos reuocat, nescientes plerumque ac nolentes trahit ; hinc uero-iam conuersos pie deducit ac Deo supplices recon125 ciliare festinat. Vnde et bene oculi isti piscinis assimilantur, in

quibus sordium fieri ablutio solet. 6. Sed attende quia alia est piscina in Terosolimis, alia in Hesebon. Teste enim euangelista, in Ierosolimis est piscina, quam probaticam uocat, quinque porticus habens, in quibus 130 olim 2acebat magna multitudo languentium, | aquae motum expectantium. Vbi et additur, quod angelus Domini secundum tempus descendebat in piscinam et mouebatur aqua, et quicumque prior subinde descendisset, sanabatur. Itaque haec piscina probatica dicta est a probaton, quod ouis dicitur, eo quod ho135 locaustis ouium abluendis fuerit consecrata. Et uide ne forte ad piscinae huius differentiam, quae est in Ierosolimis ouibus assignata, signanter modo a sponso piscinarum in Hesebon facta est mentio, ut sicut illa ouibus, sic istae assignentur et

haedis. Vterque sane ut grex de eo fieri possit holocaustum 140 ablutione indiget, sed minori ille, hic uero ampliori. Ibi quinque porticus esse memorantur propter quinquepartitam sensuum cohibitionem a carnis illecebris, hic piscinae esse referuntur

in porta filiae multitudinis, hoc est in ipso diuinae metu distric-

tionis. Sunt quippe aliae portae Hesebon et aliae portae filiae 145 Sion. In portis Hesebon criminum confessio, in portis filiae Sion peccatorum itidem confessio sed uenialium, deinde etiam Dei laudatio. Introrte, inquit, portas eius n confessione, atria eius in hymnis. Ideoque ob duplicem confessionem peccatorum et laudum portae dicuntur filiae Sion, sed una tantum 15o porta Hesebon siue filiae multitudinis, ob unicum nimirum et

simplicem adhuc confitendi modum. Porro piscinam angelus Domini secundum tempus niam hi qui per utramque illam confessionem, mus, lauacrum salutare frequentant, coelesti

in probaticam descendit, quoquam praedixiutique consola-

155 tione saepius uisitantur. Quam sane angeli descensionem lan-

guidi omnes, qui salutem exoptant, uigilanter expectant, ne si quis in obseruatione negligentior fuerit uisione angelica propriaque salute fraudetur. 7. Nos, fratres carissimi, nos plane respicit parabola haec, ne16o quando descendente angelo somnus obrepat, et cum mota fuerit aqua piscinae ad immergendum nos lauacro salutari negli129 Io. 5, 1-3.

131 Io. 5, 4.

127 piscina] piscinia ms

143 Cant. 7, 4.

141 esse] zzs add. in marg.

147 Ps. 99, 4.

150 porta] portae zzs

172Yb

524

SERMO LXXV, 7

gentes ac desides inueniamur. Profecto enim cum moueri cerni-

mus aquam, |affectiones uidelicet cordis nostri ad compunctio165

170

175

180

185

190

114^

nem concuti, angelus Domini est, hoc est gratia redemptoris de caelo coruscantis. Si quominus aduentanti non occurrimus, si munus oblatae gratiae cum multa festinatione non suscipimus, alius quidem ante nos uenit et nostram praeripit benedictionem, quia cum gratia nobis oblata respuitur, alicui nimirum promptiori cui necdum erat oblata donatur. Verbum quippe gratiae coelestis semel egressum de ore altissimi reuerti non potest ad eum uacuum, sed cum ab ingratis repellitur, in nouis gratiae filiis prosperatur. Verum hanc quoque ingratitudinis ac torporis aegritudinem sanare potest homo ille, qui dicitur Iesus, maxime cum is qui aegrotat languoris sui humiliter confitetur inertiam, et de sua uirtute diffidens in illum se

proicit, qui solus potens est. Dum uento, inquit, ego, alius ante me descendit, quia hominem non habeo, qui cum mota fuerit aqua mittat me in piscinam. Ecce confessio humilis languidi poenitentis in auribus summi sacerdotis, quid iam superest nisi ut sacerdos poenitenti ignoscat, et confitentem absoluat ? O homo, iam reuera tibi angelus aquam mouit, iam tandem aliquando hominem habes, qui post motionem aquae mittat te in piscinam. Iam ab eo immersus ablueris, iam denuo baptizaris, et diuturno demum languore emergens grabato inertiae captiuari ultra non sustines. Ille quippe qui te sanum fecit, sic te sanum fecit ut diceret: Surge, tolle grabatum tuum et ambula. Surge, ait, usquequo piger dormis ? Vanum quidem tibi fuit, et superuacuum ante lucem surgere, quia prorsus temerarium erat quidpiam licet modicum sine gratia adiuuante moliri. Sed iam gratia irradiauit, ut ultra non sit otiosum post lucem surgere, et dicere Deo adiutori tuo : Deus Deus meus, ad te de luce uigilo. Hoc est: Deus, Deus meus, de luce gratiae

195

tuae est, quod uigilo ad te. Proinde ut plene curatum te probes, £olle grabatum tuum et ambula. Numquam tibi excidat quanta gratia, quantum languorem |euaseris. Tolle grabatum Dr ues tuum, tuum uisitatorem attollens et iam laudando confitens,

200

quod confessus es olim poenitendo. T'olle grabatum tuum, ut ultra non dominetur tui languor ille tuus sed tu domineris illius. Sionerat sed iam ultra non captiuet, et si premit sed iam deinceps non opprimat. Denique insigne tibi erit sanitatis de cetero, non impedimentum uirtutis.

171 Cf. Is. 55, 11. 173 Io. 9, 11. fuerit] ut cum tutbata fuerit V/g.).

126, 2.

191 Ps. 62, 2.

176 Cf. 1 Tim. 6, 15. 1035; JAQUE 186 Io. 5, 8. 187 Prou. 6, 9. CF Ps:

194 Io. 5, 8.

201 impedimentum] impimentum zs

195 Io. 5, 8.

197 Io. 5, 8.

SERMO LXXV, 8-9

205

8. Ergo nec dictum est : in Ierosolimis, hoc est in congregatione iustorum, probatica piscina est, quam angelus de coelo frequentat, et quam Dominus Iesus in languentium sanatione frequentius uisitat. Sed de piscinis Hesebon quae est extra

210

ludeae

220

225

terminos

in terra

Moab,

uerbum

faecibus inuolutos ? An non

Moabitae

sunt,

qui de incestuoso matrimonio geniti Moab, id est de patre, existunt, filii nimirum patris sui non genere tantum sed imitatione, ebriosi et incestuosi ? Numquid non piscina aquarum multarum huiusmodi sordibus eluendis pernecessaria erit ? Verum unde illa in portam Hesebon ueniet nisi de abundantia pietatis illius, quae ait : Imebriabo te lacrima mea, Hesebon et Eleale ? Nec uero ambiguum, cuius tam pia uox ad peccatores sonat. Reuera enim ille est, qui uidens olim similem quandam ciuitatem fleuit super eam dicens : Quia si cognowisses et tu. Ille, inquam, loquitur qui transeuntes per uiam attendere iubet, st est dolor sicut dolor etus. Vtique non est lacrima sicut lacrima Iesu, nec est dolor sicut dolor Iesu. Dolor quippe eius cor lapideum peccatoris scindit ad poenitentiam et lacrima eius de

petra deserti fontem elicit lacrimarum.

230

qui, iuxta

Isaiae, superbus est-ualde adeo ut superbia eius et arrogantia eius sit plusquam fortitudo eius, de ipsis, inquam, mirabiliter prorsus in cantico amoris ea fit mentio, ut oculi sponsae eis a sponso comparentur. Sed quid mirum,si mirabiliter dicitur, quod uere multo mirabilius agitur. Numquid enim oculi illi clementissimi matris misericordiae non solum negligentes ac desides in ecclesia respiciunt, sed etiam superbos et impudicos ac suis adhuc

215

525

Impossibile

| certe

est aliquam animam non compungi quandoque ad poenitentiam ueram, pro qua lacrimatus est Iesus. Constat autem poenituisse ac fleuisse lesum, insuper et semetipsum Patri aeterno ad poenitentiae uictimam immolasse, pro his omnibus, quos praesciuit et praedestinauit per poenitentiam reparandos.

9. Ergo antiquae miserationis quia et aeternae praedestinationis pius iste rugitus est: Imebriabo te lacrima, Hesebon et Eleale. Ac si ad peccatorum multitudinem per sacramentum poenitentiae iustificandam medullitus irrugiens dicat: Ego quidem quae tu rapuisti exsoluam pro te, ego criminum tuo240 rum prior poenitentiam agam. Poenitebis quidem et tu, sed in lacrima poenitentiae meae potius quam in lacrima tua iustifi235

207 Is. 16, 6. Cf. Rom. 8, 29.

220 Is. 16, 9. 236 Is. 16, 9.

204 et] zs add. in marg.

222 Lc. 19, 42. 225 Thren. 1, 12. 239 Cf. Ps. 68, 5.

225 eius] meus 7s a.c.

233

236 lacrima] lacrimea zz:

"ries

526

SERMO LXXV, 9-L XXVI, 1

caberis. Vt uero compungaris et tu, potabit te lacrima mea atque, ut efficaciter poeniteas, inebriabit te lacrima mea. Itaque piscinae Hesebon sunt profunda Dei miseratio, qua poeni245 tentiam olim egit pro peccatoribus, ac poenitentiae ipsius gratuita occultaque inspiratio. Quae bene in porta filiae multitudinis esse dicuntur, siue quod meritum omne praeueniant et initium omnis iustificationis penes ipsas sit, et a ueteri habitatione egredientibus die noctuque ad ablutionem se offerant. Siue 250 certe in porta quae est Dominus Iesus, quoniam apud ipsum solum est misericordia et copiosa apud eum redemptio.

255

260

IO. His ergo piscinis oculi sponsae quae est mater Domini exquisitissima laude comparantur. Nempe cui rei eminentius eos assimilare ualeret, confidenter dico nec ipse sponsus in omni domo et facultate sua potuit inuenire. Vnde et ipsam uelut appropriato uocabulo matrem misericordiae uocat omnis ecclesia sanctorum, quod exemplo aeternae misericordiae praeueniat atque subueniat, praecurrat atque occurrat, prospiciat a longe et de prope respiciat. Et nunc, o genetricum piissima, respice in faciem. Christ? tui, illosque misericordes oculos tuos ad nos uicissim a facie illa pietatis reducere propera. Memor,

265

quaeso,

filiorum Sion, et recordare

nihilominus

filiorum Hesebon. Memor esto eorum qui de ecclesiae sinu inuocant nomen tuum, et memor esto Rahab et Babylonis scientium te propter nomen et gloriam be-[nedicti Filii tui, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT

SERMO

SERMO

LXXV.

LXXVI

INCIPIT LXXVI. De persecutione Cisterciensium in Anglia et de quorumdam zelo libertatem temporalem uehementius iusto aemulantium.

I. Nasus tuus sicut turris Libani, quae respicit contra DamasA

cum. Coepto fideliter instat operi benignissimus sponsus con-

246 Cant. 7, 4.

251 Ps. 129, 7.

260 Ps. 85, 1o. Cf. Antiphona ad 264 Cf. Ps. 86, 4.

B.M.V. : Salue, regina, mater misericotdiae.

LXXVI, 1 Sermo hic publici iuris iam factus est a cl. C.J. HOLDSWORTH, Jobn of Ford and tbe Interdict, in English Historical Review 78, 1963, 795-714. 4 Cant.

7 4.

173"

SERMO

LXXVI,

1-2

527

fitens magnifice dilectam suam coram Patre suo et filiabus Ierusalem,

10

sanctis

uidelicet

angelis et spiritibus beatorum,

quos nuptiali sane carmine iudicat dignos. Felix omnis anima, quam ad hoc auditorium Spiritus Sanctus admittit, et quae nuptialis huius gaudii modicas saltem meruit reliquias experiri, dummodo teneat quod apprehendit. Sed quid nobis et carmini huic, qui in direptionem traditi sumus et nil iam deinceps nisi ruinam et eradicationem expectamus ? Plane confiteri necesse est, quoniam hac uice Dominus

25

ritatem in austeritatem

20

25

Iesus more suo ingressus est,

ut uideret discumbentes. Et uae mendicitati nostrae atque inopiae, quia uestem in nobis nuptialem non reperit, sponsi hilaiudicis conuertit,

mensas

turbauit,

exturbauit conuiuas, nouo prorsus ac terribili miraculo uinum mutauit in aquam. Bone Iesu, quid fecisti nobis sic ? Ergone delere nos paras a facie tua, et funiculum hereditatis tuae, qui usque modo nomini tuo fuit in gloriam, exterminare disponis ? Adhuc plaga tumens suspensionis nostrae nondum obducta cicatrice crudescit, et ecce auditio super auditionem uenit, et uulnus uulnere instauratur, quod sane nisi tu celerius ad sanandum ueneris, repentinum minatur interitum.

30

35

40

45

2. Manifesta est parabola haec, nec obscura est interpretatio eius omnibus, qui haec legere uel audire dignabuntur, sed ut cognoscat generatio altera, et filii sanctorum qui nascentur | 1745 et exsurgent, enarrent filiis suis et filiis filiorum suorum, loquar ore ad os, loquar absque parabola, quippe quae hodie nemo ignorat. Ecce enim a facie principis subito egressa sententia omnem domorum nostrarum substantiam in manu dedit diripientium. Oues et boues ceteraque animalia cuncta bladumque omne, quod in horreis metentium manus paulo ante condiderat, distrahuntur omnia festinato ad regiae iussionis imperium. Vacuantur praesepia et horrea et quae multo sudore ad sustentationem pauperum multis retro annis collecta fuerant, absque omni metu et reuerentia nominis Dei inuaduntur, exponuntur, dissipantur. Siquidem et hoc sermo regis urgebat, ut emere qui prope erant non pigritarentur. Preualuitque in multis timori Dei metus publicae potestatis, et quasi ad praedam sollemnem sic exierunt plerique ad deuorandum. Neque enim morsus iste dicendus est sed deuoratio, ubi absque omni miseratione hostium furor sicut inferus prorsus inexorabilis atque inexplebilis absque ullo termino aperuit os suum ut absorberet et totum.

12 Cf. Tob. 3, 4. 6. Chas Tob. 6, 2.

15 Mt. 22, 11.

23 Cf. let. 8, 22.

18 Cf. Io. 2, 9. 29 Ps. 77, 6.

20 Ps. 104, 11.

32 Cf. Dan. 2, 15.

22 43 Cf.

528

$9

55

6o

SERMO LXXVI, 3

3. Quid plura ? Hoc solum restabat afflictis, ut ad principem accedentes humillima supplicatione piaque genuflectione furorem eius lenirent clementiamque implorarent. Porro furoris huius ea tota ratio erat, quod in Hyberniam cum exercitu profecturo, cum de pecunia praestanda conuenirentur, non responderunt ad uotum. Pauidi quippe temerandae libertatis suae, qua a diebus antiquis religio haec gaudere consueuit, eam sibi solito immunem conseruari poposcerunt, donec saltem a generali eis capitulo super hoc fieret quaestione responsum. Super hoc uerbo exarsit sicut ignis indignatio regis, et ex illa iam die concepisse eum non dubium est, quod in gemitum omnium nostrum iam parturisse sentimus. Paucis diebus moram faciente in Hybernia, afflictio nostra dilata est, sed metus

uenturi iudicis ac terribilis quaedam expectatio |iudicii uehementius corda nostra interim suspendit. Et ecce timor quem timebam euenit mihi, et quod uerebar accidit. Itum est ad principem, nequealiud quidquam residui erat, nisi uel eiussatisface65 remus imperio, uel de nostris omnes sedibus migraremus. Sed quorsum illa omnis turba migraret ? Profecto dispersis ouibus lupus continuo inhiaret, et in pristinos delictorum ueterum, seu etiam infeliciores reuocaret errores. Quod pii nimirum pastores praecauentes, pro quibus animam si necesse foret 70 tenebantur exponere, multo magis substantiam profundere non timuerunt. Nonnulli tamen de hoc uerbo aliter sentientes,

cedere magis ac secedere elegerunt, quam res inopum Deoque dicatam substantiam et patrimonium, 75

ut aiunt, crucifixi sa-

crilegorum dare marsupiis. Dicunt quippe satius permitti, ut illi pro libitu suo quaeque diripiant quam raptorum ipsi fiant ministri atque rapinarum executores. Aliqui exactionis impositae immensitatem non ferentes, maluerunt onus penitus non suscipere quam opprimi ab eo. Sed plerique, ut dictum est, salutem prouidentes

animarum,

dederunt

se discrimini huic

atque dispendio, non nequitiae quidem, ut eis uisum est, ministri, et iuxta euangelicum mandatum dantes humiliter locum irae, ne forte resistentes potestati, Deo resistere ab apostolo conuincantur. Vtendum denique sibi censuerunt illorum prudentia quos tempestas ualida comprehendit, quibus cum 85 fluctus undique irruentes submersionem denuntiant solaque prae oculis eorum pallidae iam mortis imago uersatur, leuandam sibi iudicant nauim, et quamlibet preciosis eiectis mercibus, uile reputant quidquid in suae comparatione salutis exponi potest. Prudens nempe negotiator omnia, quae habet, 90 dare non morabitur pro anima sua. Porro si salutis temporalis 80

62 Iob 5, 25.

82 Cf. Rom. 15, 2.

LXXVI, 32 exercitu] excerceritu 725

89 Cf. Mt. 15, 46.

1749

SERMO LXXVI, 3-4

529

et uaporis ad modicum spirantis tam grande est pretium, ut

omne quod in hoc mundo desideratur |ei non ualeat comparari, quanto magis redemptionis animarum,

mortuus est, et salutis non momentaneae, 95

100

105

IIO

115

120

125

sed aeternae, dili-

gentissima habenda est ratio, illis maxime cum quibus iuxta euangelicam fidem districtissima ponenda est ratio ? 4. Scimus proinde quia non est discipulus super magistrum, et sufficere nobis debet ad omnem mensuram uel etiam supra, silibertate cum eo non impari uiuamus in hoc saeculo. Etenim in ore eius qui est totius Dominus libertatis, staterem Petrus inuenit, et cum eo ecclesia tota. Ipse est piscium primus, quia ex mortuis primogenitus, et in mortalibus solus ac primus liber, in quo princeps huius mundi nil suum inuenerit, et a quo nemo terrenorum principum, cum nil possideret in terra, iuste potuerit exigere quidquam. Hunc proinde uerae libertatis principem, in mari hoc magno salsuginis nostrae latitantem, hamo fidei et dilectionis Simon Petrus piscatus est, et de marina nihil habentem salsugine, dedit ecclesiae comedendum. Et aperto quidem ore eius staterem se inuenisse miratus est, cum uere res magni miraculi fuerit, quod de ore imperatoris aeterni tale exierit edictum, ut seipsum totamque ecclesiam suam describi non recusauerit, et describentibus utrosque mandauerit satisfieri. Audiat terra et plenitudo eius, audiant coeli et qui habitant in eis, quia in ore ipsius, qui est rex regum et Dominus dominantium, stater inuentus est, et qui nullam habet imaginem Caesaris aut superscriptionem, absque omni contradictione in Caesaris consentit famulatum. Neque huiuscemodi seruitus uerae in aliquo praeiudicat libertati, sed subseruit ac militat. Seruus, inquit apostolus, uocatus es, non sit tibi curae, sed si potes liber fieri, magis utere. Quod uerbum aliqui sic intelligendum altius crediderunt, ut seruitutem libertati praetulisse uideatur apostolus, ac si apertius dictum sit : Et si potes liber fieri, magis utere seruitute. | Nempe sicut tribulatio, quae 1741 patientiam operatur, paedagogus quidem est patientiae, et timor proinde licet cum quodam austeritatis malleo caritatis est artifex, ita prorsus etiam mundana haec seruitus in ueram illam coelestemque libertatem, quae humilitas ac mansuetudo est, humiliter atque utiliter introducit. Igitur quicumque ueram,

130

Dase

pro quibus Christus

quae

in Christo

est, libertatem

aemulamur,

si uere

quae Christi sunt sapimus, et piscis illius qui de mari primus ascendit gustum ac saporem fideliter apprehendimus, si deni-

97 Mt. 10, 24. 100 Cf. Mt. 17, 26. in Mattbaeum 18 : PL 162, 1405 B-C. Apoc. 19, 16. 115 Cf. Mt. 22, 20.

Cf. Anselmus Laudunensis, Enarrationes 110 Cf. Lc. 2, 1. 113 Is. 34, 1. 114 119 1 Cor. 7, 21. 123 Cf. Rom. 5, 5.

530

SERMO LXXVI, 4-6

que de mari cum Christo curamus emergere, ne nos tribulationum amaritudo opprimat, nec salsugo infestat, uideamus et attendamus dilligenter, non iam in clauso ore piscis quid 135 lateat, sed in aperto quid pateat. 5. Neque enim in parabolis sapientia Dei hac uice solito locuta est, sed absque omni aenigmate uerbo simul et opere, se et Petrum, atque in Petro ecclesiam uniuersam, in scholam

humillimae huius tradidit disciplinae. Denique temporum 140 omnium conditor tempus illud suae potissimum elegit natiuitati, quo uniuersus a terreno principe describeretur orbis, et de coelo in propria ueniens nihilque de mundo praeter pannos et praesepe uendicans usibus suis, sorte statim communi censeretur publicamque ingredi non dedignatus est seruitutem. Et 14; quidem de mari hoc spatioso generis Adam solus in filiis eius liber tunc ipse primum ascendit, et in ore tamen ipsius licet clauso adhuc,

stater inuentus

est. Clauso,

inquam,

sed per

silentium dumtaxat uerbi, uerum iam utique aperto per expressionem operis, et per susceptionem, ut credimus, seruitutis.

159

6. Sin autem in parabolis adhuc ea uice Iesus loqui uisus est, sed aperuit os suum, cum Petrum praeuenit interrogatu-

rum dicens : Reges gentium a quibus accipiunt tributum, a filiis an ab alienis ? Et respondente Petro: Ab alienis, mox intulit: |Ergo sunt filii liberi. Verumtamen ne scandalizemus eos, 179

155 uade ad mare et mitte hamum, et eum piscem qui primus ascende-

rit tolle, et aperto ore eius inuenies staterem, quem solues pro me et pro te. Quid apertius ? Ecce iam palam loquitur, et prouerbium nullum dicit. Nempe si pro se solo mandasset solui tributum, curiositati nostrae disputandi reliquisset locum, et car16o nalitati discipulorum, pharisaeorum similia aemulantium, carnalis huius libertatis non amputasset affectum, cum existimari nimirum potuisset ideo ipsum solum soluisse tributum, quatenus Petrum omnemque in eo ecclesiam ab omni deinceps tributi praestatione redimeret. Vnde prudenter, ut dic16; tum est, aperto ore carnales discipulos ablactans et ad spiritualem erudiens libertatem, pro se simul et Petro, hoc est pro

se et ecclesia sua, transitoriae huius seruitutis pensum solui iubet. Ouid quod Iudaeis sub tanta adhuc luce palpantibus nec tam grandis auctoritate exempli spirituale quidquam 17o parturire ualentibus, magister ueritatis de hoc uerbo interpellatus aperire adhuc latius non cunctatus est os suum : Reddite, inquiens, quae sunt Caesaris Caesari, et quae sunt Dei Deo ? Igitur aperto ore etiam ab hypocritis tentantibus, stater 141 Cf. Lc. 2, 1. 171 Mt. 22, 21.

142 Cf. Io. 1, 11.

152 Mt. 17, 24-26.

157 Cf. Io. 16, 29.

SERMO LXXVI, 6-7

531

etiam tunc inuentus est, uel potius declaratus. Neque enim ab 175 hypocritis sola tentandi dolositate accedentibus quantumcumque aperuerit lesus os suum, umbratilis huius ueraeque libertatis agnitio potuit inueniri, eo quod animalis

homo mon percipit ea, quae sunt Spiritus Dei. 7.Sane et usque hodie uerbum huiuscemodi seruitutis 180 plerisque etiam in christiana philosophia non mediocriter exercitatis magna quaestio, ne dicam stultitia est et siue apertum os Christi, siue os Pauli patens clausum cernitur usque adhuc. Quibus sane timendum ne pharisaicae superstitionis zelum induerint, nec sit haec tam uera quam simulata iustitia, 185 ideo scilicet mandatis principum non oboedire, ne forte

exactionis iniquae executores eos fieri contingat ac per hoc pari cum illis reatu inuolui. Itane qui euangelicae perfectio-

nis | aemulus percutienti maxillam praebuerit et alteram, et angariatus uno miliario ire, eundem sibi decreuerit cum 19o angariante

et alia duo,

uiolentiae

et angariae

iudicabitur

consentaneus, et non potius ueritatis discipulus et euangelii optimus aemulator ? Ergone et Dominus Iesus quod iniuste exigebatur, ipse iniuste soluit et non potius ideo iustissime, quia humillime, et piissime, quia dignantissime ? Quid quod 195 et crucem impiissimo, scelestissimoque impositam sibi iudicio cum obuiis amplexaretur ulnis, deuotisque humeris baiulare sibi non confunderetur sententiae impiorum dicetur fuisse minister, et non magis diuinae executor uoluntatis, ac totius

patientiae humilitatisque magister ? Sic etenim calicem illum 200 suum, non quasi de manu

Pilati aut de dextera Iudaeorum,

dextera iniquitatis, sed de manu potius Patris oblatum alacer accepit, spontaneus hausit. Vnde et illa in beato Iob post tot et tanta rerum suarum dispendia, fortitudo enituit, nisi quod Dominum, non diabolum cuncta sibi abstulisse interpretans, ma-

205 num suam posuit super os suum et suo diei, non autem diripientibus res suas, nec diuinae, quod absit, sententiae maledixit ? Ita et Dauid, uir utique secundum cor Dei, cautus fuit in turbine persecutionis suae, et aequanimiter portare quod imposuit Deus, et humiliter non rependere quod intulit homo. Hinc 210 et illa in pretiosa morte sanctorum copiosi illius exercitus magnifica ac triumphalis uox est : Calicem salutaris accipiam et nomen Domini inuocabo. Quare nos, si uere de magno genere illo sumus, non idem induat sensus, similisque armet libertas ut ad iudicem omnium Deum, summamque omnium causam, 21; aeternam

uidelicet

iustitiam,

omnem

hanc

persecutionem

nostram referamus, ut sicut Domino placuit, sic factum esse

177 1 Cot. 2, 14. 188 Cf. Mt. 5, 39, 41. 201 Cf. Mt. 26, 39. 330 211 Ps. 115, 13. 216 Cf. Iob 1, 21.

205 C£. Iob

uel

532

SERMO LXXVI, 7-9

acquiescamus, et percutienti maxillam in praeparatione cordis nostri praebeamus et alteram ? 8. Sed haec hactenus dicta sint, nunc paucis |prosequamur, 220

qye

quae in curia in nos gesta sunt. Vt autem uerbi gratia ex me ceterorum quoque causa innotescat, cum pro domo nostra

principi supplicarem, sola merui ex eius ore conuitia quae, 225

230

235

Deum testor, sic accepi ac si de coelo sonuerint, aut magis tonuerint. Nam tonitruum illud fuit. Sane cum paupertatem nostram praetenderem : Pinguis, ait, monachus nihil ualet; pinguem uolens intelligi diuitem. Et addidit: Dum pinguis est, uicinis suis calumniosus esse non timet, uicinorum suorum terras occupat, alienas hereditates comparat, molestus est omnibus et iniuriosus, neptibus suis maritandis inseruit. Porro macer monachus is demum socialis esse incipit, et uicinis suis ac dominis se conformare. In hunc ergo modum multa austerius improperanti, cum preces humillimas ingererem domusque suggererem impotentiam in tam grauem maxime sarcinam excipiendam, nam septingentas et quindecim marcas exegerat, nihil omnino profeci. Nihil, inquam, expertus sum mihi profuisse, quod per triennium ferme, procurante piae memoriae H(uberto) Cantuariensi archiepiscopo, confessor eius et elemosinarius fui. A qua ministratione cum nihil me ibi proficere cernerem, me, Deo miserante, subtraxi, substituto ibi pro me

240

fratre meo abbate de Binedone, qui in initio sicut et ego aliquid ibi facere uisus est, processu autem temporis aut parum aut nihil.

9. Ergo a facie principis tanti oheris mole onustus abcessi nulla, ut dixi, obsecrationis instantia de tam graui summa 245 quidquam minuere ualens, uel unum saltem diem indutiarum adicere. Erat autem terminus ipse angustissimus, id est non plus quam sex septimanarum, ut medietas huius summae solueretur, reliqua autem medietas infra terminum septimananarum quinque. Qua temporis nimirum conclusi angus- [tia a 250 possessiones nostras uilissimo pretio distrahere cogebamur, cum alicui etiam coabbatum nostrorum id inter cetera a rege sit responsum, quod unius diei transgressio centum ei marcas constaret. Itaque boues, qui pridie arabant, a iugo soluebantur uaccaeque cum uitulis et iuuencis, oues quoque ceteraque 255 passim animalia, terrae nihilominus et redditus, uestes etiam quibus congregatio uestienda erat, sed et ipsa uictualia nostra, libri quoque et calices, absque omni mora distrahebantur. Sicut denique in repentina conflagratione incendii, ac

217 Cf. Mt. 5, 39.

240 Abbas de Bindonia : Henricus.

SERMO LXXVI, 9-11

533 uelut in terrore naufragii, sic certatim in scrutinium exter260 miniumque totius suppellectilis nostrae institit quisque prout potuit publicaeque salutis opus pro uiribus iuuit. Deo tandem miserante, impendenti naufragio hac uice sumus erepti, sed in seruitutem, ut timemus, perpetuam uenundati cunctisque per circuitum in opprobrium dati. Paupertatis quoque caminum 265 nouum ingressi, iam non ualemus ultra leuare ceruicem. Sed quid ? Vtinam sic tandem aliquando uerae paupertati, a qua profugi et exules longe nimis recesseramus, seruilis ista necessitas Deo respiciente reconciliet, et cupiditatum immensa uorago in hac demum plaga accipiat finem. 270

275

ro. Memorabilem quidem, sed terribilem nimis, super hac re uisionem audisse me memini. Cum enim abbates nostri super hoc uerbo regi responsuri Norhamtonam ex condicto proficiscerentur, quidam ex eis religiosissimus uidit per somnum Dominum Iesum in medio abbatum et monachorum in ligno crucis pendentem quidem, sed clauis detractis, cruci suae non solito more affixum, sed delicatis mulierum linteami-

280

nibus infirmius ligno adhaerentem. Cumque multis ualidisque clamoribus ab omnibus inuocaretur, et pendula ipse ceruice ad |clamores non moueretur, nec responderet quidquam, tandem uociferantibus eis cum indignatione se erigens ut parturiens locutus est : Maledictus dies uester ! Ad cuius tonitruum uerbi expergefactus lacrimis et lamentis se dedit, nec est usque hodie qui maerentem ad plenum ualeat consolari.

II. Porro uisionis huius non ambigua est interpretatio, si quis studia ipsorum abbatum rerumque ueritatem cum ipsa uoluerit uisione conferre. Talis enim tunc Christus apparuit, qualem eum in miserabili uita nostra circumferimus. Clauos enim paupertatis et abstinentiae, timoris quoque et amoris quibus cruci suae in nobis affigendus erat, ficta quadam lenitate 290 ac pietate detraximus, et obseruantiis quibusdam arida magis consuetudine quam pia deuotione inseruire curamus. Ín qui-

285

bus sane effeminatae mentes, et in muliebrem mollitiem re-

295

solutae Christum quidem crucifixum secum non habent, quia nec ipsae Christo confixae sunt cruci. Praeterea, ad uoces eorum quos amicos crucis suae non reputat nequaquam expergiscitur, et demum non benedicendum euigilat. Maledicit autem

diei, hoc est paci, et securitati, iucunditati ac pros-

peritati, et huic denique libertati qua tantopere gloriari consueuimus. Siquidem et de summorum protectione pontificum, 300 et de regum nostrorum gratia singulari, usque ad haec tempora

294 Cf. Gal. 2, 19.

17618

534

595

SERMO LXXVI, 11-LXXVII, 1

prae omnibus ecclesiae filiis nobis gloriatio fuit. Nec dubium quin singularitas superbiam nobis uanitatemque pepererit. Si negauerimus, Deus inuenit iniquitatem seruorum suorum. Factum certe est in nobis, quod in Ezechiele paulo ante audiuimus. Vidit quippe uinea haec nostra quam dextera Domini de Aegypto translatam diligenter operoseque plantauit, uidit, inquam, sicut ibi scriptum est, altitudinem suam in multitudine ramorum suorum, et uidens continuo in ira euulsa est. Male-

310

315

dixit ergo in hac die crucifixus diei huic nostro ea quidem maledicendi seueritate, qua per os beati Iob maledixit olim| diei illius. Verum qui maledictionem illam copiosa benedictione mutauit, spero quia non ad consumptionem nostram, sed magis ad castigationem, sic de cruce responderit. Et nunc, Domine Iesu, iuxta quod locutus es, pereat dies illa, qua mundanae huic felicitati uel nasci, uel uiuere studuimus usque nunc, et moriatur anima nostra morte tua morte

crucis tuae. Illucescat nobis dies sanctae paupertatis sanctaeque caritatis tuae, reformetur ueritas crucis tuae, ut in quacumque die inuocauerimus te, non auertas aurem, non faciem sed statim exaudias et benedicas, qui cum Deo

320 obnubiles,

Patre et Spiritu Sancto es benedictus super omnia Deus in saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO LXXVI.

SERMO

LXXVII

INCIPIT LXXVII. De naso sponsae, in quo discretionis eius uirtus commendatur siue odorandi sagacitas, qua sponsum suum per quandam deuotionis intimae subtilitatem uenari ac persequi consueuit.

I. Nasus tuus sicut turris Libani, quae respicit contra Damascum. Siluimus iam per aliquot dies a facie impiorum, qui nos supra modum afflixerunt, uel potius a facie Domini, quia a facie Domini, non autem a facie eorum, mota est terra. Deo

IO

gratias quia non sine causa nec sine fructu copioso tempestas ista incubuit et tam uehementer intumuit mare. Sentio in his 303 Gen. 44, 16.

307 Cf. Ez. 19, 11-12.

LXXVII, 5 Cant. 7, 4.

319 Cf. Ps. 19, 10.

S Ps. 113, 7.

LXXVII, 3 subtilitatem] s p.c.

5 respicit] respit ms

176

SERMO LXXVII, 1-2

535

non modice detumuisse cor meum, et ad crebram inuocationem

nominis lesu subsedisse montes collesque incuruatos praesumptuosae altitudinis meae et demigrasse longius in cor maris. In uirtute tua, Domine, et in potestate irae tuae per omnes 15

domos ordinis huius in regione hac factum est istud, tuae sit precor moderationis ac prouidentiae, ne montes qui a facie tua defluxerunt, consurgere denuo adiciant in sempiternum. Confregisti, humilium dux, frontis nostrae duo cornua, quibus

20

religio haec |in oculis hominum uidebatur insignis, quia geminae uidelicet priuilegio libertatis ceteris supereminens sub umbra regum atque summorum pontificum delicatius quiescebat.

Et ecce, increpante te, umbra illa disparuit, immo

certe miserante te umbra solidior tuae protectionis apparuit, umbra alarum tuarum, columna nubis, certum refugii firma25

mentum, ad quod confugientibus dicere promptum sit : Spiritus ante faciem nostram Christus Dominus, in umbra eius

utuemus in gentibus. Et nunc, Domine, in te proiectos ne reicias, et in te solum respicientes ne, quaeso, despicias. Vere enim Aegyptus homo et non Deus, et equi eorum caro et non 30 spiritus. Vere mendaces erant colles et multitudo montium, ad quos in uanum leuare solebamus oculos nostros. Tu potius deinceps esto bracchium nostrum in mane, et salus nostra in tempore tribulationis huius, quatenus in magnitudine bracchii tui sicco uestigio mare hoc pertranseamus illaesi. Habeat et 35 nox canticum suum, sicut scriptum est : Qut dedit carmina in nocte. Alioquin quomodo implebitur illud a nobis : Benedicam Dominum in omni tempore, si perpetuum silentium indixerit nox ? Ergo ad amatoria uerba sponsi post uerba increpatoria, quae pro tribunali nobis ut iudex in hac afflictione locutus 40 est, recurrere libet, et spiritum refocillare contritum. 2. Ait ergo sponsae suae laudes coram adolescentulis prosequens, ait de sponsa et ad sponsam : Nasus tuus sicut turris Libani, quae vespicit contra Damascum. Si in naso, ut doctoribus nostris recte uisum est, discretionis uirtus figuratur, bene 45

enumeratis commendatisque plerisque sponsae uirtutibus haec iam circa finem apponitur, penes quam ceterarum gubernatio est ac tutela uirtutum. Hinc sane et turri a sponso comparatur, quod et insidiantia mala sollerter debeat prae26 Thren. 4, 20. 29 Is. 31, 5. 30 ler. 3, 23. 32 Is. 33, 2. 33 Cf. Ex. I5, I6. 34 Cf. 2 Esdr. 9, 11. 35 Iob 35, 10. 36 Ps. 33, 2. 42 Cant. TA: 43 Cf. Gregorius Magnus, Moralium in Iob, Liber XXXI, 44, 85 : PL 76, 619 D - 620 A.

34 pertranseamus]

plixione zzs

pertransamus

775

35 nox] uox 7s

39 afflictione] ap-

176v8

536

SERMO LXXVII, 2-3

cauere, et occursantia fortiter propulsare. Discretionis quippe so est ea praecipue uitia, quae sub specie uirtutum perniciosius aduersantur, suspecta | habere suspectaque suis conciuibus

1767?

reddere ; qualia sunt uerbi gratia, falsa pietas, districtio uehementior, hilaritas remissior, seueritas turbulentior; qualis

est et ista quae per omne corpus ecclesiae serpere cernitur ss impraesentiarum,

temporalis huius libertatis fortis ac uehe-

mens aemulatio. Ipsa est, quae Iudaeorum quondam regno euersionis occasionem praestitit, cum iugum seruitutis impositae a tumida

ceruice

reicere

molientes,

cum

nollent

esse

pecuniae tributarii, facti sunt captiui gladii, et a momenta6o nea libertate ad perpetuam detrusi sunt seruitutem. Qui ergo noluerunt apostolum audire praecipientem : Reddite omnibus debita, cui tributum tributum, cui uectigal uectigal, cui timorem timorem, cui honorem honorem, prophetam audire compulsi sunt expellentem eos atque eicientem : Egredimini, ait, que 65 ad gladium, ad gladium, et qui ad famem, ad famem, et qui ad

pestem ad pestem, et qué ad captiuitatem, ad captiuitatem. Accidit itaque ueteri illi ac repudiatae nuptae, quod ei sponsus suus cum reuelanda praediceret pudenda eius in oculis amatorum suorum, de nasi quoque praecisione comminatus est. 7» Nempe quoniam iustitiam Dei ignorabat et ad humanos oculos sub quadam hypocrisis negotiatione omnia sua uentitabat, sensus ei discernendae iustitiae iusto iudicio Dei subtractus est, ut in oculis omnium foeda ipsius appareret atque ignominiosa insipientia. 75

3. Hinc

tam

uehemens

illi et insatiabilis

sitis sanguinis

christiani uelut quae turrim sibi erexerat in Damasco contra faciem nouae Ierusalem. Damascus sane potus sanguinis interpretatur, et ueterem illum synagogae liuorem designat, ad noua ecclesiae gaudia tabescentis. Huc Saulus adhuc 8o minarum spirans et caedis uelut ad turrim munitissimam | properabat, sed ab agno coelitus respiciente, de lupo conuersus in agnum Damascum subito ingressus est, turrimque Damasci consecrauit in turrim Libani,et pie iam bibit agni sanguinem, quem impie ante sitierat. Mutata est in eo quidem sitis, nequa8; quam exinanita aut imminuta. Quis enim nesciat Paulum multorum sitisse sanguinem et bibisse, quos non minori quidem instantia trahere ac perurgere non destitit ad martyrium, quam traxerit olim uiolenter ac turbulenter in carcerem? 61 Rom. r5, 7. 64 ler. 15, 2. 69 Cf. Bz. 25, 25. 77 Cf. Hieronymus, Liber de nominibus bebraicis s.u. Damascus : PL 23, 847 et 853; CC 72, 64 et 145. 79 Cf. Act. 9, 1.

50 perniciosius] perniciosus ms

^ 69 comminatus] communicat ms a.c.

177

SERMO LXXVII, 3-5

587 Numquid non uoces illae sanguinem sitientis sunt: Non go sunt condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam quae reuelabitur in nobis ? Itemque cum gloriari se diceret in cruce Domini sui Iesu Christi et gloriandum omnibus praedicaret, quid aliud quam omnium nostrum sanguinem sitiebat ? 4. Damascus ergo fictam illam synagogae iustitiam et erec9; tam contra nomen

christianum libertatem designat ; figurat

nihilominus speciem hanc ueritatis ac libertatis, qua ad exteriorem dumtaxat cultum se palliat et obumbrat ecclesia, non

quidem ut sponso coelesti placeat, sed oculis potius amatorum suorum, in quorum uesana fertur amplexus. Et quidem quan1o0o tum ad odorandi spectat industriam, nasum habere cernitur pulchrum et eminentem. Quia si discretionis acumen attendas, sensus suos die ac nocte exercere non desinit ad discretionem boni et mali, sed si opera eius in plerisque consideres, ingemisces cum propheta et dices: Saprentes sunt ut faciant mala, bene 105 autem facere mescierunt. Legum et canonum potentissimi uentilatores praesto habent in quamcumque uoluerint sententiam declinare iudicium ; et in gladio acutissimo oris sui pro libitu suo nunc iustificare impium, nunc iustitiam iusti auferre ab eo. |Itaque haec narium tanta sagacitas uenustare quidem rro uidetur quod in facie est uultum ecclesiae, et uelut turris munita tueri, sed reuera uehementissime molestat eam, neque im-

pugnat tantum sed et expugnat. Numquid enim non eiusmodi sunt qui deuorant plebem Dei sicut escam pams, et iuxta uocabulum Damasci sanguinem innocentem uelut aquam 115 bibunt ?

5. At uero beata singulariter sponsa Christi, quae sagacitatis suae sensibus ad odorandum

utitur iustum et iniustum,

honestum et inhonestum, expediens et non expediens, wi sciat et uelit cum Emanuele sponso suo reprobare malum et eli120 gere bonum. Neque enim discernendi tantum est iudicio sed eligendi arbitrio sagax, quae eligit, mox colligit, et quae reprobat, continuo reicere non cunctatur. Itaque nasus eius, iuxta uerbum sponsi sui, uere ut turris Libani est, quia omni discretionis suae uirtute ad sanctitatis candidationem, quod Liba12; nus interpretatur, aspirat, inutilem sibi hunc sensum iudicans,

si non candidetur, hoc est sanctificetur ex eo. Alioquin quid inter animal irrationale hominemque distat animalem, rationalem quidem sensu sed irrationalem affectu, nisi quia quod illi natura

est, hoc

isti deprauatae

naturae

est uitium,

nolle

89 Rom. 8, 18. 91 C£. Gal. 6, 14. 104 Ier. 4, 22. 108 Cf. Is. 5, 23. Ps. 13, 4. 114 Cf. Ps. 78, 3. 118 Is. 7, 15. 129 Cf. Ps. 55, 4.

113

177.

538

SERMO LXXVII, 5-6

130 intelligere ut bene agat, et honorem diuinae imaginis superscriptione quadam et imagine exinanire brutorum. Est ergo nasus sponsae sicut turris Libani pro eo, quod de sanctitatis experientia turrim sibi discretionis erexit, quam uidelicet non tam alieno documento aut litterarum lectione didicerit 155 quam studiosa propriae exercitatione uirtutis. Verumtamen et alieni informatio exempli et eruditio uerbi sacri in candidationem quidem sponsae proficiunt, sumptusque ei non mediocres praeparant, ad turrim hanc euangelicam contra faciem Damasci construendam. |Nec temere quis tribulationis exerci140 tium, quo sponsa in sponsi sui conformitatem dealbatur, cotidie Libanum hunc intelligere uolet, quoniam et fortasse de hoc eam Libano sponsus superius uocauerit, cum ait: Veni de Libano sponsa ; ueni de Libano, coronaberis.

Sane

Ig

et ea,

quae ibi sequuntur, ad hunc sensum facere uidentur : Corona145 beris enim, ait, de uertice Sanir et

Hermon, de cubilibus leonum

et de montibus pardorum, per uaria illa et monstruosa uocabula diuersa ei figurans afflictionum genera, ex quibus post multimodam dealbationem mirifice sponso suo praedicitur coronanda. Et haec quidem turris eo terribilior contra faciem Damasci, 15o contra omnem uidelicet impetum potestatis aduersae, quo per discretionis proceritatem sublimior et per agonizandi exercitium fortior ac bellicosior est. Et haec in ecclesiae laudem hactenus dicta sint. 6. Sin autem de anima qualibet fideli sermo est, cui tamen 155 uiuere Christus sit, quae osculum sponsi amplexumque meruerit, fruendoque eo quem gustasse se meminit indesinanter anhelans sincerissimi aestu amoris, sponsae sibi priuilegium acquisiuit et nomen, nihil est quod titulum laudis huius ei aptare cunctemur : Nasus tuus sicut turris Libani. Odorandi 160 quippe sponsi sui sagacitate praepollens, quocumque ierit ille, uestigare eum ac persequi non moratur, non si in coelum abierit,

non

si ad inferna

descenderit

auelli eum

sustinet

desideriis suis. Nam consequendi et apprehendendi felicitatem penes se retinuit sponsus. Verumtamen ut sponsa uere inter165 pretetur nomen suum, hoc est ut uere, intime et unice amare

se probet quem diligit anima sua, uenando illi, cum se absentauerit, tota se olfactus sui uiuacitate ac subtilitate praebebit, per ardua montium, per concaua uallium, per condensa silua-

rum, per aspera frutetorum, in odore uestigi-|orum eius 170 alacri cursu atque infatigabili deuotione insistet. Haec interim 142 Cant. 4, 8.

166 Cf. Cant. 3, 4.

145 Cant. 4, 8.

169 frutetorum] frutectorum ms

154 Cf. Phil. I9 23

159 Cant. 7, 4.

PED

SERMO LXXVII, 6-8

539

sponsae praecipua ars est, haec philosophiae eius subtilitas, haec militandi strenuitas, haec postremo uenandi iugis et indefessa iucunditas. Denique exercitii huius sacri frequens usus, 175

180

190

immo

et continua

instantia,

ad erigendam

sibi con-

struendamque in coelestibus habitationem copias ei largissimas et sumptus dedit. Propter quod in his assuefacta et ad integrum exercitata uocem laudis huius meretur a sponso: Nasus tuus sicut turris Libani. 7. Et in praecedentibus quidem uox praeconii et admirationis de ipsa facta est ad filias Ierusalem : Quae est ista, quae ascendit sicut wirgula fumi ex aromatibus myrrhae et thuris, et uniuersi pulueris pigmentarii ? Sed ibi uirgula fumi dicitur propter rectitudinem sane mentis in coelum erectae, sapientis ea tantum quae sursum sunt ; hic autem et turri assimilatur propter inexpugnabilem nihilominus caritatis fortitudinem, qua ad destinatum persequi non desistit, hoc est ad sponsum suum in coelestibus habitantem. Iam pridem ad uocationem sponsi sui illam sibi turrim erexit, quae uenditis omnibus aedificatur, et cui plena omnium renuntiatio sumptus praebet sufficientes ad perficiendum. Aedificauit sibi deinde in humilitatis exercitio turrim aliam non minus excelsam nec minus utique sumptuosam, de qua et superius audiuit a sponso: Sicut turris Dauid collum tuum, quae aedificata est cum propugnaculis. Hic iam et turri Libani nasus eius, hoc est deuotionis

19 ^

200

205

ipsius uirtus, assimilatur, quae de lignis sane Libani odoriferae caritatis extruitur. Quid enim aliud cedrorum illa Libani odorifera et imputribilis altitudo designat quam caritatem, quae patiens est, benigna est, et bonum Christi odorem naso sponsae aspirans | ceteris omnibus lignis putrescentibus ipsa numquam excidit. Porro turris ista, quo se amplius ad coelestia erigit, eo sollicitius sibi sponsa ab illis praecauet uitiis, quae felicibus studiis suis insidiari non ignorat. 8. Nouit et meminisse non desinit, quanta mala Damascus intulerit frequentius ciuitati Dei Ierusalem, dico autem hypocrisim, inuidiam et arrogantiam. Nam istae profecto sunt maculae, quae mentes spiritualium pauperum impugnare ac deicere consueuerunt.

210

Vnde et Damascus

sanguis, ut aiunt,

cilicii interpretatur, in quo peccata huiuscemodi liquido aduertere queas, quae de conuersationis humilitate ac poenitentiae austeritate animas inficiunt deuotorum. Habent enim mollia uestimenta, quibus uestiuntur qui in domibus regum

178 Cant. 7, 4. 180 Cant. 5, 6. 183 Cf. Col. 3, 2. 193 Cant. 4, 4. 196 Cf. Gregorius Magnus, Homiliarum XL in Euangelia Liber I, 20, 13 : PL 76, 1166 C/D: 198 Cf. 1 Cor. 13, 4. 211 Cf. Mt. 11, 8.

17812

540

SERMO LXXVII, 8-9

sunt, sanguinem utique suum crassiorem et grossiorem, gulae uidelicet et luxuriae sordes, superbiae saecularis pompam, dominandique libidinem. Ceterum haec quae subtilius spiritua215 lium animas pulsat, nulli dubium quin eo perniciosior macula sit quo et interior; unde et sponsa contra faciem Damasci respicere promptum habet, nihil sibi in terra tutum arbitrans, donec plena frui acceperit sui uisione dilecti. 9. Sin autem in naso sponsae discretionem eius rectius quis220 piam intelligendam censuerit, bene eum sentire senserim et ego, quoniam et hanc eminentissimam quidem ac fortissimam in ea turrim sponsus erexit, per quam et ordinatam in se a sponso paulo ante gloriata est caritatem. Discretionis quippe est suam unicuique uirtuti definire mensuram, et ip225 sius quoque caritatis excessus zelantesque impetus certis cohibere limitibus. Nimirum et si imperiosa est caritas, uirtutumque regina merito dicatur et sit, discretionis tamen et ipsa non | euadit arbitrium, seque illi regendam humiliter tradit 17815 ac moderandam. Hinc etenim et regnum suum caritas confidit 230 esse perpetuum, quia de discretionis maturitate iustissimis est legibus ordinatum. Denique discretione ordinante sic se semper caritas ad sublimia erigit, ut quae sunt inferiora respiciat, et quae sunt infirmiora non negligat. Porro et si eiusmodi sponsa est, quae animarum curam susceperit, sic suis studet 235 profectibus, ut salutis suorum lucra non omittat. Quin potius contra eorum uitia in procinctu semper ac uelut in acie haud secus quam contra faciem Damasci consistet, arguere et increpare, immo et debellare atque expugnare parata quidquid contra normam discretionis, quae est turris Libani, rebellare con-

240 spexerit. Proinde ad hanc turrim uelut ad certum praesidium et quasi ad maternum sinum confugiendum est omnibus a facie tentatoris, quos iacula ignita diaboli aut laeserunt aut laedere parant. Siquidem quia uere sponsa est, sponsi sui lucris auidius inhiat ; et cum ordinatam acceperit caritatem, 245 utrique plane caritati, id est et illi qua ad sponsum suum affi-

citur et ei quam debet filiis ac fratribus suis, ius suum et ordinem suum nititur conseruare, ad laudem et gloriam sponsi sui,

qui (cum? Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO LXXVII.

224 Cf. Bernardus Clarau., In Cantica 49, 5 : PL 185, 1018 C ; ed. LECLERQQ II, 76, 6. .

237 arguere] arguet ms

SERMO LXXVIII

5

INCIPIT LXXVIII. Quod per caput Christus recte intelligitur, et quanta sit ista ecclesiae gloria tam excellenti capiti uniri. Sequitur autem lauscomarum, per quam pusilli qui sunt in ecclesia figurantur, quos sponsus adeo dignanter extollit, ut sibi eos aliquo modo propinquius adhaerere significet. Deinde quod in hac laude anima Christum amans commendatur, quae hoc nouissime audit in laudibus suis, quod ab ipso habet quidquid laudabile habet, cui et ipsas minimas cogitationes suas ascribat necesse est dummodo Christum

sapiant. |

178v»

10.

I. Caput tuum ut Carmelus, et comae capitis tui sicut purpura regis uncta canalibus. Laudationis suae seriem ea, quam solus ipse nouit, arte digestam a gressibus suis dilectae suae et calceamentis sponsus incohauit, nunc autem in capitis et comarum laude consummat. Proinde in capite sponsae nil I certius, nil promptius, nil excellentius occurrere potest, quam quod apostolus Paulus interpretatus est. Ait enim: Caput mulieris uir, et caput uiri Christus, caput autem Christi Deus. Nam quia corpus Christi ecclesia est, caput ecclesiae non aliud quam Christum uel licet uel libet intelligi. Sed hic forte sponsa 20 Submurmuret uel aliquis sodalium eius pro ea. Quid enim magnum illi in hac laude collatum censebitur, si quod omnium est et singulorum in magno ecclesiae corpore, hoc illi hac uice assignatur, et ipso praesertim laudis suae culmine ? wA

2. Primum igitur ac principaliter principali illi sponsae Chri25 Sti, quae est ecclesia, haec laus aptissime congruit, cuius cum uarias laudes iuxta diuersas gratiarum donationes hactenus distinxerit sponsus, hic uni capiti, quod ipse est, uniuersa membra connectit, ne se inuicem superextollere audeant, quae eiusdem capitis non indifferentem gloriam habent. 30 Sed quid sibi uult tam humilis capitis huius commendatio, si caput hoc Christus est ? Exquisitius aliquid sponsa in praecedentibus pronuntiasse uidetur, cum ait: Caput eius aurum optimum. Sed attende, quia caput Christi quod Deum esse Paulus expressit, sponsa illic commendare intendit, hic autem 3 ecclesiae caput, quod quia sit Christus Paulus affirmat, sponsus in manibus habet. MA

LXXVIII, 10 Cant. 7, 5 (iuncta] uincta V/g.).

16 1 Cor. 11,55.

25 Cf.

Gregotius Magnus, Homiliarum XL in Euangelia Liber I, 6, 8 : PL 76, 832 A/B. 32 Cant. 5, 11.

LXXVIII, 5 significet] significat ms

542

SERMO LXXVIII, 3-5

3. Quod sane Carmelo assimilat, monti uidelicet pascuali, monti coagulato et pingui, in quo et oues et pastores ouium pascua sibi copiosa reperiant, et solitudinis amatores congruum 40 suae uacationi inueniunt locum. Siquidem et Elias et Eliseus illo a mun- |danis tumultibus cessisse leguntur, qui solitariae professionis formam prophetarum filis ac deinde nepotibus eorum, qui estis uos, Spiritu Sancto instituente tradiderunt. Bene ergo mons Carmelus Christus, quem omnis ordo fidelium 45 inhabitat, pastores ouium cum ouibus suis, et prophetici spiritus uiri, Noe uidelicet et Daniel et Iob, perfectio caelibum, pastorum discretio, disciplina subditorum. Mons iste, quam supra uerticem omnium montium praecelsus est, tam et ubertatis est coagulatione pinguissimus, sed et latitudinis amplitu50

178vb

dine est spatiosus. Vnde et mons domus Domini dicitur, in qua

Pater coelestis uarias cotidie aedificat mansiones. 4. O Domine Deus uirtutum, o Pater gloriae, quis ascendet in montem sanctum istum aut quis requiescet in isto ? Quis 55

60

79

mihi det, ut quia ad summa niti non ualeo, ubi uiri uirtutum habitant, in latere saltem montis aut deorsum, ubi infirmorum statio est, sortiar mihi mansionem, et inter infima magni

huius capitis membra aliquantulum merear locum ? Loci non potero causari indignitatem, ubi funiculus mensurarum in manu sapientiae est, et nulla prorsus inaequalitas artem poterit fallere metientis. Si ad exiguitatem meam respexero, uere scio quia nihil sum ; si ad magnitudinem ac decorem corporis cuius me confido esse portionem, hinc iam dicere audeo quia non nihil sum. Sin autem ad-sublimissimum uerticem corporis huius leuauero oculos meos, subito creui in immensum, et iam me ipse non capio. Exaltabo te, Deus meus vex, quoniam in unionem hanc gloriosam corporis tui suscepisti me, nec iam ignobilitatis meae aliqua mihi querela subest, cui tam inclytum supereminet caput, cui tam nobilia undique membra honoris sui communionem impertiunt. Plenitudo gloriae est plenitudini huic | concorporari, et de portione esse totum possedisse est. 5. Felix sponsa cui, ut nihil omnino desit ad omnem summam decoris sui, demum de capitis sui magnificentia hoc audit a sponso, quod non satis de se queat ipsa mirari : Caput,

75 inquit, tuum ut Carmelus.

Carmelus, ut aiunt, scientia dicitur

circumcisionis. Et quae illa nisi Dominus Iesus ? Scire enim 38 Cf. Ps. 67, 16. Cantos 5.

4v Gf. 18. 2, 2:

47 disciplina] discipina ms

52 Cf. Ps. 23, 3.

65 Ps. 144, 1.

74

1791

SERMO LXXVIII, 5-6

543

Dominum Iesum uere sensus est consummatus, scientia quam soli mundo corde apprehendunt. Scientia, inquam, circumcisorum ipse est, scientia humilium, scientia beatorum. Procul ab

ea incircunicisus omnis et immundus, etiamsi a capite libri usque ad finem, omnem quae de ipso est scripturam euoluerit. Beatus, ait, populus. qui scit ¿mbilationem. Scientiam quippe eiusmodi sola apprehendit experientia, quam et meretur munditia sola. Igitur quicumque uultis nosse Iesum et montis 85 Carmeli scire mysterium, circumcidimini primum circumcisione non manufacta, quam tantum nouit qui Iudaeus est in

80

manifesto, sed circumcisione cordis in spiritu, cuius laus sicut

90

et uirtus non ex hominibus sed ex Deo est. Vae circumcisioni illi incircumcisae adhuc, quae tot cultris uexata lapideis opprobrium Aegypti nondum exuere potuit, et concupiscentiae carnalis praeputio tam dira carnis suae laceratione tantoque sanguinis sui fluxu nequiuit non dico emundari sed neque castigari ad modicum. Circumcisio quippe illa adeo nihil potest, ut si circumcidatur quis, Christus ei, teste apostolo, nihil enim, ait, estis a Christo, excidistis a gratia,

95 prosit. Euacuati

IOO

105

IIO

IIS

quia reuera petra circumcisionis est Christus, et in gratia eius iustificari, haec est uera circumcisio cordium. Certe quo quisque gratiae iustificanti altius adhaeserit, eo montem Carmeli, qui Christus est, facilius scandit ac felicius inhabitat, et caput suum, quod itidem Christus est, ac si coma capitis illius decentius ornat.

6. Comae, inquit, capitis tui sicut purpura regis iuncta canalibus. Multitudo numerosa fidelium fide sincera Christo adhaerentium a sponsa figurata | est. Qui licet de spiritu Dei 179" ceterorum comparatione membrorum minus quippiam habere uideantur, tamen in ornatum capitis sui ceteris omnibus felicius iuxta aliquem modum profecisse uidentur. Nam iuxta sapientiam Pauli, quae ignobilia sunt nostra his abundantiorem honorem circumdamus, ita omnino Christus pusillis et ignobilibus suis. Denique pro his ad Patrem clamat in psalmo : Imperfectum meum uiderunt oculi tui. Hi sunt proinde, quorum fatuam modo ac uelut absque sensu simplicitatem sapientia Dei illustraturam se et glorificaturam pollicetur in iudicio, cum collata unicuique minimorum suorum sibi respondebit impensa. Obsequium itaque minimarum partium corporis sui in beneficium capitis ipsius capitis benignissima interpretatio clementer assumit, suoque propinquius ornatui illos applicat, quos ad misericordiam traxit, non tam illuminata fides quam deuota simplicitas. More igitur egregii laudatoris infirmi-

82 Ps. 88, 16. 1 Cot. 12,123:

94 Cf. Gal. 5, 2. 110 Ps. 138, 16.

95 Gal. 5, 4.

102 Cant. 7, 5.

108

544

SERMO LXXVIII, 6-8

120 oribus membris corporis sui in laudandi arte profusior est, et iuxta quod ait apostolus, abundantiorem illis honorem tribuit.

Comae, inquit, capitis tui sicut purpura regis uncta canalibus.

Enimuero quia de se humillime sentiunt, totos se in caput suum proiciunt, de sola Christi passione spem ueniae reportan12; tes. Quinimmo et ad ipsum per semetipsos timentes accedere, patronos sibi ac mediatores ex his, qui assistunt uultui Dei,

conciliare non desinunt, supponentes se illis ac $i quibusdam canalibus ad excipiendam per eos gratiam Dei. 7. Nec uero confundit eos coelestis ille purpurarius a spe 13o Sua, quia per eosdem canales de coelo eis ros mirifici liquoris infunditur, quo purpura regis fiant, quod suos interim oculos latet. Nondum enim eis apparuit, quod sunt sed multo minus, quod post modicum erunt. Videte, ait Dominus, ne contemnatis unum ex his pusillis. Oculis quippe superborum uelut superflui15; tas quaedam capillorum numerosa haec simplicium turba censetur, sed capillus capitis huius quamlibet modicus | non dico 179" perire non potest, immo et capitis sui decori est pernecessarius, et absque eo purpura regis aeterni non consummabitur. Videte, quam non contemnibiles sed honorabiles sint, quibus et angeli 140 seruiunt, sine quibus beata illa ciuitas consummari non potest, quibus sponsus ipse, ut quasi ueste nuptiali in die sollemnitatis et laetitiae decentissime possit ornari, fudit ipse sanguinem suum ad praeparandam uidelicet ex his purpuram sibi. Habent etiam in terra alios licet alterius longe meriti canales, per quos 14; morum ac fidei suae documenta suscipiunt, per quos etiam sacramentis ecclesiasticis in honorem Dei consecrantur. Et in modum mirabilem ac plane terribilem canales isti de gratia, quam ministrant, canalium more plerumque sibi nil retinent, sed in purpuram regis totum quod accepere refundunt. Per15o pende et ex hoc canalium genere pretium purpurae huius, cui non solum sanctorum in coelestibus gloria militat sed in terris quoque dispensatores mysteriorum Dei cum sua perditione ministrare inueniuntur. Nam sicut ad magnam canalium illorum confusionem spectat, quod unde alios ad gloriam intin15; gunt, inde se ad crimen inficiunt, sic ad subditorum infinitam

gloriam pertinet, quod de dispensatorum suorum conuersatione non sumpserunt scandalum sibi sed de ministratione salutem. Haec autem in ecclesiae suae laudem a sponso dicta sint. 8. Sin autem ad illam sermo est, quae priuilegio amoris sin160 ceri sponso coelesti nubere meruit, huic etiam quid post omnia praeconia dici fortius potuit, quam ut eundem caput haberet

121 Cf. 1 Cor. 12, 24. 136 Cf. Lc. 21, 18.

122 Cant. 7, 5. 132 Cf. 1 Io. 5, 2. 152 Cf. 1 Cor. 4, 1.

133 Mt. 18, 10.

SERMO LXXVIII, 8-9

16;

17o

17;

180

545

quem et sponsum ? Absit proinde ab humilitate sponsae, ut de hac laude sua ideo minus aliquid sentiat, quia cum sit toto ei Christi corpore communis, fortasse et haec fuit prudens circa eam sponsi sui dispensatio, ut humilitatem eius hac laude probaret aut certe firmaret quam sciret sibi parem esse cum ceteris. Sane et si praeeminet ceteris, meminisse tamen eam necesse est, quia sit una de ceteris ; et si per amoris puritatem omnes antecellit sed aestimatione | propria subesse omnibus debet. 1791 Simul et attende laudationis seriem quia laus haec usque in ipsum praeconiorum finem de industria reseruatur a sponso. Quare hoc nisi ut ad caput suum quidquid in se laudabile habet, sponsa referre meminerit ? De plenitudine quippe unctionis, quam in caput suum Pater coelestis effudit, membra sponsae singula, quorum laus ante digesta est, pro captu suo et pro nutu sponsi coelitus acceperunt. Denique gratia sponsi, quae iuxta mensuram donationis suae diuisit singulis, usque adeo in omnia quae sunt sponsae deriuata est, ut non solum uestimentum eius, quae est caritas, regali unctione perfuderit, sed in oram quoque uestimenti eius ac fimbrias minutissimas, uidelicet cogitationes atque affectiones eius, copiose destillet. Immo et omnis gloria filiae regis ab intus est in fimbriis aureis, quod et in hoc cantico per comas sponsae purpureas puto designatum.

185

9. Siquidem et capilli, teste apostolo, mulieri illi quae gloria uiri sui est pro uelamine dati sunt. Quale illud, quaeso, uelamen est nisi quale hic a sponso describitur purpura regis iuncta canalibus ? Ergo cum aliquid cogitatur a sponsa de his sane, quae ad amorem sponsi sui pertinent, et haec cogitatio 190 frequens illi, immo et fere unica est, hoc etiam cogitet atque recogitet, quod non sufficiens sit cogitare tale aliquid ex se quasi ex semetipsa, sed sufficientia eius ex capite suo, hoc est ex sponso suo est. Inde illi et numerositas capillorum istorum et decor. Et hanc comam si studiose nutriat gloria quidem spon195 sae est, ut ait apostolus, sed multo magis sponsi sui, quippe cum mulier ipsa, ut ait idem apostolus, gloria sit uiri sui. Ergo ut placeat sponso suo nutriendis illis, disponendis et componendis ad speculi sui regulam sponsa die noctuque inseruit, sciens quia |sponsus suus prope est, de cuius uultu tota suspenditur. 200 Quam dissimiles cogitatus eorum, qui mundanae se tantum sollicitudini et curis carnalibus impenderunt, quoniam sicut

177 Cf. Eph. 4, 7.

ts

182 Ps. 44, 14. 185 Cf. 1 Cor. 11, 7. 186 Cf. 1 Cor. 11, 191 Cf. 2 Cor. 3, 5. 194 Cf. 1 Cor. 11, 15. 196 Cf. 1 Cor. 11, 7.

18018

546

SERMO LXXVIII, 9-10

aranea meditantes, telas aranearum, quibus operiri non poterunt, texere non desistunt. Quanto prudentius sponsae cogitatio est apud altissimum, ut alteriusmodi telam ordiatur sibi, 205

uestem plane purpuream, qua se contegat et sponsum suum.

210

Pallium quippe hoc eius mensurae est, ut utrumque ualeat operire, et eius utique gloriae ut regem gloriae non dedeceat. Porro et si a capite suo quidquid illud est et quantulumcumque gratiae sponsa desursum sibi a capite suo descendere non ambigat, tamen a canalibus eiusmodi, qui eandem gratiam ministrare sibi idonei sint, subici humiliter non recusat.

ro. Et perpende humilitatem sponsae ac prudentiam in hoc uerbo propensius commendatam, quod ait sponsus : Jwncta canalibus. Canales sunt patres sancti; canales sunt doctores 215 catholici;

220

225

230

canales sunt instituta, documenta

et exempla eo-

rum. Quinimmo et ab adolescentulis ac filiabus Ierusalem sed et undecumque haurire sibi gratiam non pigritatur, iuxta quod in superioribus dixisse recolitur ad filias Ierusalem: Fulcite me floribus, stipate me malis quia amore langueo. Denique siue per occasionem siue per ueritatem, siue per bonos siue per malos, sponsus ei annuntietur, ipsa quidem canalium suorum ministerio utitur, gratiam uero ministrantium et artificum magnopere non causatur. Viderint sane illi, quid de infusa gratia retineant sibi, illa sic didicit eos existimare ut ministros Christi et dispensatores mysteriorum Dei. Iungitur ergo canalibus siue bonis in societate spiritus, siue malis ex ratione dispensationis. Ad consummationem et intinctionem plenam purpurae suae, quae est caritas, utrique ei pernecessarii sunt, quia nec a canalibus ipsis quamlibet |bonis aliquid gratiae praestolatur, quae nimirum non ab ipsis initium habet, sed tantum transitum per ipsos. Ergo ad caput omnem capillorum gratiam et ad regem gloriae totam huius purpurae gloriam merito refert, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto solus

est laudabilis et gloriosus in omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO LXXVIII. 202 Cf. Ps. 89, 9. Cf IS9:5965: 206 Cf. Is. 28, 20. 213 Cant. 7, 5. 215 Cf. Regula S. Benedicti, cap. 73 : ed. HANSLIK, p. 164. 219 Cant. 2, 5. 224 ECONA I. 234 Dan. 3, 56.

202 telas] tales zzs

222 artificum] artificium ms

180rb

SERMO

LXXVIIIT

INCIPIT LXXVIII. Quod (per? caput sponsae iuxta alium intellectum mens eius sponsum iugiter meditans designatur, et per comas capitis cogitationum sanctarum series ordinata. Item de gemina mutatione ab Isaia praedicta, Libani in Chermel, et Chermel in saltum.

$5

1o

15

20

25

Postremo de gemino canalium genere, quibus ad caritatis suae opus utitur sponsa, sanctorum uidelicet exemplis, uerbis atque suffragiis, et beneficiis sponsi sui, quae pro ea incarnatus et crucifixus sustinuit.

I. Caput tuum ut Carmelus, et comae capitis tui sicut purpura regis uncta canalibus. Si caput sponsae mentem libuerit interpretari, ut plerisque doctoribus uisum est, gratanter et ego uestris in hoc sensu uotis ac profectibus duce Spiritu Sancto adesse tentabo, praesertim cum me in hoc scriptura ipsa plerisque in locis iuuet. Sane iuxta hunc sensum dici nobis a Domino audio,quatenus exsurgente persecutionum procella leuemus capita nostra, nequaquam uidelicet deici nos sinamus a confusione sonitus maris et fluctuum, neque timore et expectatione instar ceterorum arescamus, quin potius mentes nostras uiriliter atto'lamus, scientes quoniam appropinquat in his redemptio nostra. Quis est enim qui nobis noceat, immo qui et ipsam redemptionem nostram etiam persequendo non acceleret, si boni aemulatores fuerimus ? Leuari ergo iussit capita, hoc est sursum attolli corda, tamquam assistens pontifex futurorum | bonorum attollet et ipse in coelestia manus, et omnibus circumstantibus alta quidem uoce exclamet : Sursum corda. luxta quem nihilominus sensum uox illa poenitentis sonat in psalmo: Quoniam iniquitates meae supergressae sunt caput meum. Geme-

bunda utique querela ad Deum quod tot et tantae sint iniquitates eius, ut pondus earum aut numerum non sufficiat uel cogitare. 30

2. Quocontra in hoc loco sponsus dilectae suae mentem commendans Carmelo eam comparat, solitudini uidelicet amoenae et excelsae, qualem eminentissimi olim incoluere prophetae. Siquidem et in Carmelo Elisaeus tunc inuentus est, cum de suscitando filio unico fides eum mulieris a dilectissima uix de35 mum extraxit solitudine et Elias eiusdem Elisaeus pater in

LXXVIIII, 8 Cant. 7, 5. 15 Cf. Lc. 21, 25-26. 18 CE. Lc. 21, 28. 21 CE Petei3 13. 22 Hebr. 9, 11. 24 Ex acclamatione ante prefationem missae. 26 Ps. 37, 5: 34 Cf. 4 Reg. 4, 25-29. 35 Cf. 3 Reg. 18, 42-46.

LXXVIII, 4 Chetmel ponitur propter ea quae auctor dicit lineis 79-80. tens] assitens ms

22 assis-

18072

548

SERMO LXXVIIII, 2-3

ipso monte clausum diu coelum denuo reserans nubes, quas potenter suspenderat,

clementer

reuocauit. Pensate,

fratres,

50

quantum in solitudine hac solitarii isti profecerint, quam in sublime montis huius cacumen ascenderint, quam longe ab humana conuersatione segregati, quam exaltati procul a terra, quam proximi denique facti coelo, quibus et uentura praedicere et mortuos resuscitare, regibus quoque ipsis imperare, immo et reges creare atque deponere, terram nunc sterilitate damnare, nunc fertilitate donare, coelum postremo ligare et soluere donatum sit. Etenim signa illa mirabilia quae usque hodie uniuersus orbis miratur ideo signa sunt, quia internarum et maiorum quarumdam uirtutum signa fuerunt, et immensae lucis, quae interius splenduit, non nisi momentaneae illae et modicae coruscationes dicendae sunt. Qualis ergo putas sublimium illorum uirorum Carmelus ille interior fuit, qualis ab

55

carnali concupiscentia circumcisio, quod Carmeli uocabulum sonat ? Nam Carmelus scientia circumcisionis interpretatur, quod circumcisionis huius uirtutem soli illi sciant, qui et experiri meruerunt.

40

45

omni humana uoluptate, ab omni terrena sollicitudine, ab omni

3. Cuius circumcisionis quadruplicem uirtutem designat apostolus, ut non sit uidelicet in manifesto sed in abscondito, quatenus secretum | penes se habeat intentionis occultae; ut sit non in carne sed in spiritu, quatenus non carnis tantum 60 studeat afflictioni sed et cordis multo magis purgationi. Sit proinde non manufacta quasi propria illam uirtute perficere se posse confidat sed gratia sola. Sit denique talis, cuius laus non ex hominibus sed ex Deo sit, quatenus spem habeat gloriosam repositam sibi apud Deum in coelestibus. Hinc itaque 65 circumcisionis scientiam illi uirtutum uiri studio et exercitio sublimiter apprehenderunt, non sicut qui Iudaei hodie in carne sunt et in manifesto carnalibus tantum obseruantiis et ad oculum dumtaxat humanum se circumcidentes. Dico autem non Israel illum secundum carnem, qui a fide Christi et a gratia ex79 cidit, sed illos potius Iudaeos loquor, qui mundi contemptum profitentes Carmelum se inhabitare confidunt, et mundo se circumcisos quin et crucifixos gloriantur. Vtinam in quo gloriantur,inueniatur sicut et apostolus ut gloriari et ipsi reuera possint in cruce Domini nostri Iesu Christi, gloriari ita cum

53 Cf. Hieronymus, Liber de nominibus bebraicis, s.u. Carmelus : PL 23, 803 et 820 ; CC 72, 92 et 110. 56 Cf. Rom. 2, 28-29. 59 Cf. Rom. 2, 28-29. 62 Rom. 2, 28-29. 64 Cf. Col. 1, 5. 74 Gal. 6, 14.

44 nunc ... donate] add. in marg.

70 mundi contemptum] mundi templum zs. a.c.

18ovb

SERMO LXXVIIII, 3-5

549

7; Elia et Eliseo, quia montem Carmelum inhabitent, ut uerae circumcisionis cum ipsis apprehenderint scientiam. 4. Sed heu quia Carmelus hodie, iuxta Isaiae uerbum,in saltum reputatus est. Libanus, inquit, conuertetur in Chermel, et

Chermel in saltum veputabitur. Chermel, propter simpliciores 8o dico, idem est quod Carmelus ; et saltus infructuosarum arborum silua est. Mirabilis omnino utraque conuersio, sed optabilis illa admodum, ista supra modum terribilis. Libanus mons excelsus, cedrorum ferax, superba est altitudo gloriae huius saecularis, in qua superbi quique et gloriae huius cupidi 85 radices cordis sui altius plantauerunt. Sed confringente Domino cedros Libani et comminuente eos tamquam uitulum Libani, Libanum conuerti nonnumquam aspicimus in Chermel ; et uidentes miramur, mirantes abundantius gratulamur. Quis enim pie Iesum sapiens non uehementer in his stupeat, |quis go prae admiratione et exultatione se capiat, cum gloriam mundi uoluntariae humilitati uidet ac paupertati substerni, et tamquam uitulum quemdam holocausti mactari, conscidi atque comminui. Tot huius conuersionis miracula et audiuimus auribus nostris et oculis nostris perspeximus, ut tam manifesta 9; ueritas testibus omnino non egeat, sed contemplatores desideret et aestimatores idoneos. Prorsus, o pater Isaia, iuxta

uerbum promissionis tuae: Germinans germinautt solitudo, et iam per aliquot saecula laetata est deserta et inuia, e£ exultauit laetabunda et laudans. Gloria quippe Libani data est el et 100 decor Carmeli. Nempe et gloria Libani eo certe iam uerior, quo a pristinae gloriae uanitate remotior Christique humilitati subiectior sub eius cessit imperium ; et decor Carmeli, sanctorum uidelicet prophetarum admirabilis illa conuersatio, quinimmo et apostolicae aemulatio paupertatis ipsam magnifice 105 decorauit.

5. Sed ubi nunc omnia haec? Numquid non Chermel in saltum hodie reputatus est ? Reputatus dico, et aestimatione hominum quibus in opprobrium et direptionem facti sumus et quod super omnia nobis formidandum est iudicio utique 110 diuino, quod solitudo haec nostra non iam iuxta dies pristinos germinet, sed horrore potius quodam squaleat et langueat. Totus ad uerbum illud Domini Dei desuper intonantis intremui, Chermel in saltum reputabitur, cernens nimirum sterilitatem solitudinis nostrae, uidens ariditatem, et recogitans ig78 Is. 29, 17. 85 Cf. Ps. 28, 5.6. Is. 35, 2. 113 Is. 29, 17.

99 laetabunda] laetabuna zs ms a.c.

93 Cf. Ps. 43, 2.

97 Is. 35, 1-2.

98

104/105 magnifice decorauit] decorauit magnifice

18172

$595.

,

SERMO LXXVIIII, 5-7

i1; nauiam huius temporis nostri, timensque mihi et uobis, fratres mei, a uerbo hoc aspero, ne forte et nos inuoluerit. Nec mi-

nus sermo ille terribilis :S? absconditi fuerint in uertice Carmeli, inde scrutans auferam. eos. Quid enim uertex Carmeli nisi dignitas et reuerentia religionis sacrae, quae ceterorum 120 cacumina montium in christianae fidei pietate transcendit ? Verum qui scrutatur Ierusalem in lucernis, male ibi absconditos scrutatur |et extrahit, cum quales ante latuerint palam et angelis et hominibus facit. Sed quo me haec lamentatio trahit et quam longius protrahit ? |

1811D

125

6. Materia quidem haec uberior mihi, sermoque iste familiarior affectui meo qui nunc est, et accomodatior tempori huic. Ceterum et sponsae Domini gerendus mos est, ne fraudetur ipsa praeconiis suis. Manet certe eam etiam in his diebus malis eo gloria amplior, quo de lectulo eodem ipsa assumitur, in quo 130 Consors eius uelut indigna et abiecta relinquitur. Dissimiliter quippe haec et illa hoc uersantur in lectulo, quoniam et haec in lectulo suo per noctes quaerere non cessat, quem diligit anima sua, illa uero sicut pigra dormitat, [sicut ebria stertit, sicut recubans somniat], sicut inquieta huc illucque uersatur, 155 Sicut ebria stertit, sicut recubans somniat, ea nihilominus quae-

rens et cogitans, quae infeliciter diligit anima sua. Denique et sorori suae quaerenti dilectum suum importune se obicit, gaudia eius turbans, studia confundens, otia inquietans. Verum eo, ut dixi, ut diligere se probet, quem diligit anima sua, dili14o gentius insistit studio suo, et ille quaerentem se assumit feli-

cius et gloriosius coronat assumptam.

7. Quod uero ad praesens capitulum spectat, caput sponsae, hoc est mentem eius Christum solum meditantem, Carmelo assimilat, floridae uidelicet et excelsae illi solitudini patrum 14; antiquorum, quorum ipsa paupertatem, uacationem, et carita-

tem totis uiribus aemulatur. Illorum uerbis exemplisque ac si quibusdam canalibus se deuote substernit, quatenus ad prunas illas de altari sponsi sui recalescat magis ac magis, et de his quae illi plenius hauserunt sibi, ipsa uelut ex saturatorum 15o reliquiis ructum cuiuscumque solatii de dilecto suo ac stillicidii haustum uelut a canalibus sumat. Cum eiusmodi sane, licet

longe iam ab ea distantibus quippe quos regio illa lucis aeternae iam continet et abyssus diuinae caritatis absorbuit, cum ipsis iugis illi conuersatio est, |et nimirum eodem spiritu et ip"n Amos 9, 3.

121 Cf. Soph. 1, 12.

132 Cf. Cant. 5, r.

133 Cf. Prou.

» 9 127 fraudetur] fradetur ms — 133/134 sicut ebria ... somniat] ms. in marg recubans] peculans ms 152 regio] religio ms a.c.

— 185

181v2

SERMO LXXVIIII, 7-8 155

551

sa uegetatur. Praecessisse autem eos gaudet, quo ipsa anhelat ; osculumque illud ex ore sponsi sui, quod rapere ipsa per momenta

meretur,

ad fruitionem illos aeternam

apprehendisse

170

gratulatur. In eorum igitur consortium gestiens et ipsorum plenitudini inhians, dum a plenitudine interim suspenditur, agit famelica sitibunda quod potest. Iungit se canalibus illis et de contemplatione beatitudinis illorum irrorantis gratiae stillicidia excipit. Habet ergo sponsa Domini tot in coelestibus canales quot gratiae conciliatores, quot mediatores foederis sacri, quo sponso coelesti astringitur, quot denique caritatis huius mutuae nuntios, interpretes et incentores. Denique ipsi sunt uigiles, pro ipsa iugiter excubantes, a quibus se superius percussam memorat et uulneratam, uulnere utique occulto et irremediabili, quod et filiabus aperuit Ierusalem adiurans et contestans, ut si dilectum et ipsae inuenerint, nuntiare ei curent languorem suum.

175

8. Habet item sponsa canales potiores quidem et sacratiores, quibus humilius subicitur, deuotius iungitur, atque uberius irrigatur. Siquidem dispensatio omnis Verbi incarnati et omnia quae Vnigenitus Patris tamquam sponsus ad ipsam procedens in similitudinem hominum pro ea factus, in similitudinem

160

165

sceleratorum pro ea crucifixus gessit, exhibuit atque sustinuit,

canales profecto sponsae sunt sanguinem ei conchylii, qui est Christus, copiose stillantes. His omni studio summaque et intima deuotione canalibus iungitur sponsa, his inseparabiliter 180

185

190

haeret, hos sugit, hos lambit, ex his afficit mentem suam, ex

his inebriat purpuram suam, quae non alia prorsus quam caritas ipsius est. Huic sane nobilissimae purpurae de subtilissimis filis cogitationum sanctarum, quae ad caritatem sunt, subtiliter contexendae et de liquore diuinae dulcedinis intingendae purpuraria ista semper inuigilat, quatenus in die sollemni nuptiarum suarum, in qua tandem optatis ad omne uotum fruetur amplexibus, | in hac ueste gratiosa ei et gloriosa appareat, non habens iam maculam aut rugam uel aliquid huiusmodi. Necdum tamen in illa die, si sponso suo felicissime iuncta canalibus illis patietur abiungi, quin potius misericordias Domini in aeternum cantabit, et comae capitis eius tunc

uerissime sicut purpura regis erunt iuncta canalibus in aeter-

195

nam laudationem et glorificationem sponsi sui, cui cum Patre et Spiritu Sancto gloria est, honor et imperium in omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO LXXVIIII. 167 Cf. Cant. 5, 7. 192 Cant. 7, 5.

156 sponsi] sponi ms

168 Cf. Cant. 5, 8.

188 Eph. 5, 27.

190 Ps. 88, 2.

181v5

SERMO

s

LXXX

INCIPIT LXXX. De gemina pulchritudine sponsae, in sanctificatione uidelicet carnis et spiritus; et gemino itidem decore, studiosa scilicet famae bonae conseruatione et infamiae suae humili sufferentia. Item de triplici deliciarum genere, coelestium uidelicet, terrestrium, et earum quae de inferis pia quadam usurpatione rapiuntur.

1o

15

20

2;

I. Quam pulchra es et quam decora, carissima, in delictis. Explicita hucusque feliciter laudatione dilectae suae, sponsus quasi epilogum quemdam breuem sui operis facit, his uerbis paucissimis recapitulans, quod latius ante digessit. Quam pulchra es, inquit, et quam decora, carissima, in deliciis. Attende primum quia more laudatoris egregii, cum se in laudem eius totum prius effuderit, uariisque et artificiosis laudum distinctionibus miraculum tantae pulchritudinis filiabus praebuerit Ierusalem, nunc demum quasi susceptam minus plene explicuerit materiam in nouam quamdam admirationem uelut amplioris rei ab his, quae dicta sunt, excitat et erigit audientes. Licet enim non directe filiis Ierusalem sermo iste conueniat sed de sponso potius dirigatur ad sponsam, in auribus tamen animarum quaerentium faciem Iesu et sanctorum angelorum totum hoc nuptiale | peragitur sacramentum, quoniam quicumque amicus est sponsi, stat profecto et audit eum, gaudio audiens propter uocem sponsi. Vtraque res ipsis etiam supernis spiritibus admirabilis nimis ; et quod illa in tantae maiestatis tam praeclaram tamque multiplicem laudem assumitur, et quod ille, cui uniuersitatis cura incumbit, huic se operi familiarius totum impendisse uidetur, atque in unius ancillarum suarum amandae, excolendae, admirandae et praedican-

dae migrauerit obsequium. Quidni tantae maiestatis tam dig30 nantissimam inclinationem coeli coelorum et aquae quae super coelos sunt mirentur atque glorificent, cum Dominum suum Deum Sabaoth eo usque descendere uideant, ut tantae humilitatis profundum, fidenter dico, nec ipsi ad plenum queant comprehendere ? 35

2. Sed stemus, et his quae dicuntur a sponso aurem diligentius applicemus, si forte in amicorum contubernium eo saltem

merito transire possimus. Beatae enim aures, quae audiunt, quoniam sponsi uox in sequentibus est ad sponsam, quia amici LXXX, 7 Cant. 7, 6.

LXXX, 18 filiis] filias 225

10 Cant. 7, 6.

22 Io. 3, 29.

30 Ps. 148, 4.

18273

SERMO LXXX, 2-3 40

553

auscultant : Quam pulchra es et quam decora, carissima, in deliciis. Illud primum aduerte, quia pulchritudo haec sponsae iam aliquotiens commendata a sponso, primum sub his uerbis laudata est: Ecce tu pulchra es, amica mea, ecce tu pulchra.

Deinde sic : Tota pulchra es, amica mea. Et in consequentibus 45

pulchram dicit ut lunam, et decoram ut Ierusalem. Hic uero : Quam pulchra es, inquit, e£ quam decora. Cum ergo ait : Ecce tu pulchra es, amica mea, pulchritudo sponsae, quae ipsam forte eatenus latebat, ab eo qui nouit, quid sit in homine,

amicabiliter demonstratur ; sed et tunc et cum tota pulchra dicitur et cum pulchritudini lunae comparatur siue decori 50

Ierusalem,

55

tem dicendo : Quam pulchra es et quam decora, uerbo admirationis modum uidetur definitae laudis excedere. Comparationis | angustiis non est passus rem tantam sponsus ulterius cohiberi, sed admirantium animis totum relinquens negotium, solis id dumtaxat stupentium excessibus excipi procurauit.

modus

aliquis pulchritudinis adhibetur.

Hinc au-

3. Et pulchritudinis quidem non modica in hoc admiratio est, quod stt sancta corpore et spiritu, uitam hanc, quae tota tentatio est super terram, totam in suae sanctificationis usum 6o

potenter usurpans, corpus peccati templum faciens Spiritus Sancti, ipsaque peccata et ignorantias suas per assiduam conscientiae suae interrogationem in arma iustitiae, hoc est uerae humilitatis,

79

y»

assumens,

ut possit dicere cum

beato

Iob:

S

quid ignorawi, mecum erit ignorantia mea. Quam pulchra est igitur, quae sanctimoniae huius thesaurum in uase fictili portat illaesum, et lilium inter spinas et a spinarum compunctione seruat illibatum. Quam pulchra, quae et hoc ipsum, quod naturali necessitate circumfert, ex sponsi sui munere per caritatem superat, et de ergastulo templum, de sterquilinio thalamum facit. Quam sane sponsae pulchritudinem ideo sponsus pulchre superius ingeminasse uisus est, quod geminari eam necesse sit in omni anima sancta, quatenus innocens sit manibus et mundo corde, utraque sanctimonia carnis uidelicet ac spiritus sponso suo placere contendens. Sed decor quoque ei pernecessarius est ut illi placeat cui se probawit, quam et in sponsi laudibus utrumque ex ore sponsae sonuit: Ecce tu pulcher es, dilecte mi, et decorus. Quoniam ergo qui adhaeret 39 Cant. 7, 6. 42 Cant. 1, 14. 43 Cant. 4, 7. 44. Cf. Cant. 6, 9. Cf. Cant. 6, 3. 45 Cant. 7, 6. 46 Cant. 1, 14. 47 C£. Io. 2, 25. 51 Cant.

7, 6.

57 1 Cot. 7, 34.

19, 4. 64 Cf. 2 Cot. 4, 7. 76 1 Cor. 6, 17.

64/65 portat] portauit 7s a.c.

58 Cf. Iob 7, 1. 71 Ps. 23, 4.

59 Cf. 1 Cot. 3, 16. 74 2 Tim. 2, 4.

62 lob

75 Cant. 1, 15.

182rb

554

SERMO LXXX, 3-5

Deo,unus spiritus est, ut omnimodis sponsa assimiletur sponso

suo, parem laudationis uicem nunc ab eo recipit, ut pulchritudini iungatur decor, cuius nihilominus sicut et pulchritudinis 80

geminam reor esse uirtutem, quatenus famae sanitas sollicite, quod ex sponsa est, propter Deum seruetur incolumis, aut si quo modo laesa fuerit, laesio ipsius humiliter patienterque portetur.

85

9o

4. Geminus ergo sponsae decor est : casta, ut diximus, famae ipsius integritas, et |humilis iniuriarum patientia. Vtrumque decorem et aperte expressit et egregie commendauit apostolus,

ubi ait : Per arma iustitiae a dextris et a sinistris, per gloriam et ignobilitatem, per infamiam et bonam famam, Arma proinde iustitiae utraque nominans et quae a dextris sunt et quae a sinistris, bellum utrimque imminere significat uirtuteque non minori opus esse aduersus ea, quae mulcent, quam contra ea, quae terrent. Gloria denique de oblatis hominum laudibus blande surrepens aut de ingestis praeconiis uehementius irruens, ingentes animos

95

1828

saepius fregisse uisa est, et in ore

gladii huius fortissimi uiri uirtutum uulnerati, proh dolor, ceciderunt. Sed et illa, quae a sinistris est, iniuriarum acerbitas decorem nostrum, quem tenerius aemulamur, per im-

patientiae uulnus maculat incessanter et sauciat, ut utraque re heu omni hora hostibus nostris pateamus ad uulnera, dum IOO

105

aut nobis nimis de nostro decore blandimur aut dedecus abundantius erubescimus. Et res quidem ueri prouerbii est, quod aduersitas nulla frangit quem prosperitas nulla corrumpit, nec deicere animum iniuria potest quem non prius strauit ambitio. 5. Decoris igitur sui ad gloriam sponsi custodiendi sponsa gemino modo sollicita est, ut quantum secundum Deum potest, quaecumque sunt amabilia et bonae famae, ut ait apostolus, studiose sectetur, et ubi scandali euidens metus est, sal-

IIO

115

ua quidem honestate, de rigore iustae seueritatis nonnulla dissimulare meminerit. Haec est enim laus, quam subiungit idem apostolus, et haec uirtus disciplinae, ut et disciplina obtemperet caritati, et caritas itidem se contemperet disciplinae, ut neutra aduersus alteram iustam habeat querelam. In deuitandis sane scandalis famaeque integritate seruanda, ea debet discretionis esse ratio rationisque discretio, ut primum quidem caritati nostrae ad Deum, secundo autem utilita-

ti proximi propter Deum consulatur. Porro si prouenerint scandala, necesse quippe est ut ueniant, quoniam | in his

87 2 Cor. 6, 8. PE706177,€5

102 Cf. Gregorius Magnus, Moralium in Iob, liber XX, 33, 65 : 107 Cf. Phil. 4, 8. 117 C£. Mts

182Vb

SERMO LXXX, 5-6

555

oportet et paleas uentilari et grana secerni, impios scanda120 lizari, iustos exerceri, habet sponsa umbraculum meridiani quo se protegat, exemplum Domini et sponsi sui, qui in simili

causa scandalum huiuscemodi omnino non reputans : Sinite, inquit, illos, caeci sunt, duces caecorum. Denique et lapis ipse scandali superbientibus factus est, et in uia se eis, quo in ipso 12; Offenderent et caderent, ultro obiecit. Quo nimirum sponsa confortata exemplo cum de bonis operibus se uiderit lapidari, audet sermonibus libertatis et ueritatis quempiam scandalizari, a scandalis quidem operantium iniquitatem non magnopere formidabit nec de his sataget plurimum. 130

6. Sin autem de pusillorum grege hi fuerint, contemplatione quidem magni illius capitis, cuius illi membra sunt, parcet eis ac sollicite prouidebit, ne quid ab ea temere aut insolentius fiat, in quo merito ualeant scandali causam sumere. Hoc ipsum tamen ea, ut praedictum est, discretione moderari cura-

135 bit, ne dum ab offensione custoditur pusillus, magnus Dominus

ac metuendus nimis uel ad modicum offendatur. Alioquin si et illos non liberauit ueritas, immo et scandalizauerit ut illorum

oculis decolor sponsa indecens et tetrior apparuerit, habet uerbum mansuetae quidem ueritatis, quo iudicium castiget 14o adolescentularum,

reprimat insolentiam et scandalum tollat,

si tamen filiae fuerint Ierusalem et de pusillorum grege, ut praediximus. Nigra sum, ait, sed formosa, filiae Ierusalem, ac

propterea, nolite considerare me, quod fusca sim quia decolorauit me sol, ueritatis uidelicet amor et caritatis sponsi mei. 145 Si uos nigredo mea scandalizat, quod candorem uobis uidear debitae benignitatis exterminasse de facie mea, et inimica uobis facta sum

uerum

dicens, uidete ne

forte tam in me

matrem uestram quam in ipsam peccetis ueritatem et |sponsi mei caritatem. Improperia improperantium ipsi libenter ego 150 exceperim, dummodo illi parcatur. Ipsa est enim in quam offenditis, ipsa est in quam nescientes impingitis. Verum sicut illaesa in his scandalis uestris permanet ueritas, ita et decorem meum quibuslibet improperiis, suspicionibus prauis aut detractionum susuriis uiolare non potestis. Etenim si 155 famae meae, cuius lubrica apud homines aestimatio est, patior interim detrimentum, mthi quidem pro minimo est, ut a uobis iudicer aut ab humano die. Manet mihi decoris mei integra nihilominus incorruptio, nec de lacerationibus hominum aliquantulum eius dispendium sentio, quin potius in his ipsis ad 120 Cf. Eccli. 34, 19.

8, 32.

122 Mt. 15, 14.

142 Cant. 1, 4-5.

124 Cf. 1 Petr. 2, 8.

149 Cf. Rom. 15, 3.

137 Cf. Io.

156 1 Cor. 4, 3.

119 grana] graua ms 127 audet] aut det zzs p.c. 141 de pusillorum grege, ut praediximus] et de pusillorum ut grege praediximus 7s 145 scandalizat] scandalizati zzr

18375

556

SERMO LXXX, 6-7

160 decoris mei ampliorem gratiam me arbitror instaurari. Bene ergo ac feliciter uocem laudis et congratulationis mulierum pulcherrima audit a dilecto: Quam pulchra es et quam decora, quae eximium pulchritudinis suae decus in carnis ac spiritus sanctificatione custodit, et famae suae quod in ipsa est 165 sospitatem omni itidem sollicitudine seruat, suaeque nihilominus laesionis humiliter ac fortiter uulnera sufferens ad decoris sui utrobique indifferenter crescit augmenta. ' 7. Et additur : Carissima in deliciis. Cara in pulchritudine,

carior in decore, carissima in deliciis. Cara, dum curam pro170 priae salutis agit, ut sancta sanctificetur adhuc; carior, dum

studium quoque fraternae utilitatis assumit, ne quis offendat sed potius aedificetur ex ea ; carissima, cum dilecti sui amplexus

et

oscula,

allocutiones,

unctiones

et

odoramenta,

ceteraque nuptialis gaudii dulcissima mysteria, intima spiritus 175 suauitate uel praegustat, si adsunt, uel si absunt, deuota ac

gemebunda requirit. Haec sunt quippe deliciae, quibus uel affluit sponsa cum laeua sponsi est sub capite eius et amplexatur eam dextera illius, uel quibus aegerrime carens in lectulo suo per uicos et plateas Ierusalem sponsum inuestigat elap189 sum, coelestia, |terrestria et ipsa demum inferna perscrutans,

si quomodo ubicumque locorum requisitus occurrat. Siquidem et gloriam in coelum ascendentis et in accubitu suo regio, paterno uidelicet sinu, recumbentis, annosque aeternos qui illic in ipso sunt cogitare et pertractare non cessat, si forte ex hac 18; plenitudine gloriae, quam sponsus suus inhabitat, aliquid ei in coelestia suspensae coelitus illabi prouenerit. Sin autem illinc eam repelli contigerit et a diuina expectatione confundi, ad illas subinde recurrit delicias, de quibus scriptum est: Deliciae meae esse cum filiis hominum. Et rursum : Et nox 190 illuminatio mea in deliciis meis. O uocem iucunditatis cuius

stupenda dignatio quamlibet lapidei cordis duritiam merito liquefacere queat. Deliciae meae, inquit rex gloriae, Vnigenitus Patris, deliciae meae, ait, esse cum filiis hominum, et nox illu-

minatio mea 1n deliciis meis. Expergiscere, anima mea, usque195 quo sopore deprimeris ? Filii hominum, usquequo graui corde, usquequo tantae caritatis delicias non aduertitis sed deliciis putidis ac putridis a ueris illis solidisque deliciis abduci patimini ? Verae namque solidaeque deliciae sunt humani generis, quia Verbum caro factum est et habitauit in nobis ; uerae 162 Cant. 7, 6.

168 Cant. 7, 6.

Cf. Cant. 5, 2.

189 Prou. 8, 31.

Psn T38, LT.

195 Ps. 4, 3.

169 Cant. 7, 6.

Ps. 138, 11.

177 Cf. Cant. 2, 6.

192 Prou. 8, 51.

199 lo. 1, 14.

198/200 humani generis ... deliciae sunt] ms add. in marg.

179

193

18319

SERMO LXXX, 7-9 200

557

solidaeque deliciae sunt, quia creator noster dignatus est fieri caput nostrum, assumendo carnem nostram, fieri etiam digna-

tus est pretium nostrum sufferendo mortem nostram. 8. In utrisque his deliciis omnis anima sancta occupatur sedulo et exercetur, eoque fit delicatior et deliciosior, quo cre205 brius ac dulcius memoriam abundantiae geminae huius suauitatis eructat. Ouod ut facilius queat ac felicius impleat, delicias omnes mundi huius, uelut muscas quae exterminant suauitatem unguenti, procul a se exsufflare atque euentilare conatur, nequando uocem audiat obiurgationis 210 illius et improperii: Vsquequo deliciis dissolueris, filia uaga ? Et illud quod non minus forte terribiliter sonat : Egredere et abi post uestigia gregum, et pasce haedos tuos iuxta tabernacula pastorum. Sic ergo a coelestibus sponsa repulsa deliciis, in illis eum deliciis quaeritare compellitur, quas se sponsus habuisse 215 memorat habitando cum filiis hominum, mortis et crucis |tenebras sustinendo pro filiis hominum.

220

225

230

9. Sin autem et hic sponsum inuenire non contigerit, descendere demum ad inferna non negligit, si forte uel illic dignetur occurrere. Nam et potestas eius loca illa tenebrosa sui coruscatione aduentus mirabiliter illustrantis, gregemque illum captiuorum suorum în manu potenti et bracchio excelso captiuitatis potestatibus illis cum triumpho gloriae educentis sedula sponsae meditatione reuoluitur, ut ex his laetum aliquid ac sollemne parturiat. Sed et quomodo ipsa sit a sponsi sui pietate per gratiam primae uisitationis suae extracta ab inferis, recens illi semper et familiaris ac rediuiua meditatio est. Et cum de his Domino Deo iubilare permittitur, atque unde et quo iam profecerit deuoto spiritu recordatur, quasi apud inferos ei adest Iesus. Quas sane delicias licet inferiores atque humiliores sponsa non respuit, quippe quae delicatum totum et dulcissimum reputat quod sapit Iesum. Ipsi proinde pulchritudinis huius,

decoris

ac deliciarum

istarum

auctori

Christo

Iesu

honor et gloria et imperium cum Deo Patre et Spiritu Sancto in omnia saecula saeculorum. Amen.

EXPLICIT SERMO LXXX.

205 Cf. Ps. 144, 7.

210 Ier. 31, 22.

211 Cant. 1, 7.

221 Ps. 155, 12.

o2

SERMO

5

LXXXI

INCIPIT LXXXI. De statura sponsae et triplici significatione staturae ; et qua ratione statura eius, hoc est constantia, huius generis arbori sit assimilata. Deinde de uberibus sponsae, hoc est gemina caritate, quorum lac exhortationis consolationisque dulcedo est, quibus uberibus quaecumque caret anima, frustra de sponsae nomine gloriatur.

I. Statura tua assimilata est palmae et ubera tua botris. De statura hac sponsae quae palmae assimilatur triplex mihi ad praesens intellectus occurrit ; uestrum erit ex his probare 1o potiorem, si uos tamen melius quid non habetis.Statura igitur sponsae est aut rectitudo constantiae eius, aut longanimitas spei eius, aut inuicta soliditas humilitatis ipsius. |Et rectitudo quidem constantiae palmae itidem assimilata est a Spiritu

Sancto, ubi dicitur: Iustus ut palma florebit. Sed et iusti 15 quorum

animae in manu

Dei sunt, et amicti

stolis albis a

Ioanne uisi sunt in conspectu agni assistere, palmas in manibus habuisse dicuntur, constantiae nimirum uictricis insignia. Pueri ergo Hebraeorum triumphanti filio Dauid cum ramis palmarum occurrisse memorantur, iustitiae illius trophaeum 20 palmamque singularis constantiae sacris illis insignibus praeferentes. Denique in agonizantium quondam certaminibus legitime certantes de huius arboris ramo coronam reportabant, propter quod ipsam quoque uictoriam in quocumque certamine palmam dici usus obtinuit. Bene itaque in sponsae suae titulis 25 post pulchritudinis, decoris ac deliciarum commemorationem laus constantiae eius rectitudinisque inuicta fortitudo profertur in medium, dignam suam coronam pronuntians uelut quae pro iustitia legitime saepius agonizauerit. Neque enim omnem iustitiae suae coronam in illum diem solum sponsa 3o expectat, quo diadema speciei percipiat de manu Dei ac sponsi sui, sed hic quoque singulorum certaminum singulas se a sponso suo referre coronas fide certissima tenet.

2. Bene autem non palmarum ramos ipsa tenere in manibus aut in capite gestare dicta est, sed arbori potius toti statura eius 5; assimilatur. Quae nimirum ut palma radicata est, ut palma crescit, floret atque fructificat, ut palma denique diuturnior perseuerat. Nam ut palma radicata est, quae desiderium et intentionem aeternae illius coronae altius quidem et immobiliLXXXI, 7 Cant. 7, 7. 14 Ps. 91, 13. 18 Cf. Mt. 21, 8-9. 30 Sap. 5, 17.

15 Sap. 5, 1.

Ck A poc.-7: 19:

, LXXXI, 10 potiorem] portionem zs a.c. 15 amicti] amictis zs 24 suam] meam s coronam] corona zs

titutilis zzs

24 titulis]

183vb

SERMO LXXXI, 2-3 559 ter fixit. Vt palma crescit, quae in imis per disciplinae austeri40 tatem asperior, in summo per beneuolentiae suauitatem lenior esse consueuit. Vt palma floret, dum per odorem spei futurae fecunditatis iam quasdam primitias capit. |Vt palma demum fructificat,

quae remunerationis

aeternae

18478

fructus iam nunc

iucundissimos affert. Vt palma denique longaeua perdurat, 45 quia iustitiae et insuperabilis uirtus est et corona immarcescibilis. Proinde nec sponsae aliqua hora certamina deesse credenda sunt, etiam si abscondat eam diligentissime sponsus suus in abscondito faciei suae a conturbatione hominum et contradictione linguarum,

aut iuxta uerbum

Isaiae, abscondere

5o se sicut uir conetur a uento, et celet se sollicitius a tempestate. Sponsum sane sponsorem pacis tenet, sed suae, non illius quam mundus dat. Siquidem mundus in maligno est positus et ad malignandum semper consistit oppositus, sed et hoc utili dispensatione sponsi sui ut statura eius palmae assimiletur et 55 dum semper habet cui resistat, semper possit habere quem superet. Quot ergo illi de mundo aduersitatum agones imminent, tot sibi palmarum triumphos de sponsi sui largitate reponit. Sed etsi mundus sileat, silentium ei nullum est ab hoste interiori et ab ea, quae dormit in sinu suo, nec umquam quies6o cit terra eius a praeliis domesticis, ut palmarum non sit numerus quemadmodum nec certaminum. 3. Bene ergo statura eius palmae assimilatur, quod stet immobilis

et inconcussa,

et de continuis tentationibus

con-

tinue crescat ad palmam. Bene, inquam, palmae comparatur, 6; quam frequens uictoria non tam uictricem aut uictoriosam facit quam uictoriam potius ipsam et gloriae coronam. Neque enim uox fucatae laudis sed ueri praeconii ex Spiritu Sancto est : Eris corona gloriae in manu Domini et diadema regni in manu Dei tui. Iuxta quem, ut arbitror, sensum, quia iuxta eun-

7o dem spiritum, statura, ut dictum est, sponsae palmae assimilatur, quatenus tot certaminum uictrix huius iam gloriam nominis sit assecuta, ut palma dici debeat siue corona. Porro in omnium agonum exercitiis nil laboriosius, nil fortius, nil denique | uictoriosius esse putauerim, quam illud de quo 75 scriptum est : Memor fui Der et delectatus sum, et exercitatus

sum, et defecit spiritus meus. Sane difficultatem et laboris fatigationem in eo euidenter expressit, cum ait : Et defecit spiritus meus. Nec mirum. Cum angelo quippe lucta est, nec nisi superato angelo palma proueniet. Quin potius cum Domino Deo

8o exercituum concertationis huius agonizatio est, nec donec ille uinci sustineat, optatus agoniae huius finis illucescit. Verum 52 Cf. 1 Io. 5, 19. 49 Cf. Is. 32, 2. 48 Cf. Ps. 50, 21. 77 Ps. 76, 4. 75 Ps. 76, 4. 68 Is. 62, 3. 52 est] ei zz».

59 Cf. Mich. 7, 5.

1841b

560

SERMO LXXXI, 3-4

sponsa in agone huius eo profecto exercitatior est, quo frequentius triumphauit, fugientesque delicias ardentius eousque persecuta est, ut dilecti sui tandem non solum alloquium me85 ruerit sed et amplexum et osculum. A quo etiam ob praeclaram agonizandi constantiam crebramque ex agone uictoriam statura eius palmae assimilatur, quod ad destinatum tam constanter, ut dictum est, persequens non desistit, immo nec subsistit donec comprehendat. Ad quod felicissimum exercitii 9o genus erudire et exercere non negligit, quos potest, dummodo aduerterit mentes eiusmodi habiles esse certamini huic, nec

indignas fore aut imbecilliores prospexerit, quam ut queant ad huius bella procedere. 4. Vnde et sponsus cum dixisset : Statura tua assimilata est 95 palmae,

IOO

105

IIO

115

120

ilico adiunxit:

et ubera tua botris. Debet

enim, si

uere diligit, ubera suae dilectionis capacibus huius rei, ut diximus, nudare et exhibere quatenus et ipsi diligant. Numquam est Dei caritas otiosa, numquam non sollicita, praesertim beati et incliti germinis sui. Agit profecto magna, si non modica ipsa est, et in aliorum affectibus transfundi gestiens pia communione laetatur. Denique communicatio Sancti Spiritus ipsa est, quo quisque eo certe plenior, quo per ipsum communior est. Vbera igitur sponsae duo sunt geminae caritatis affectus, quibus sponsam in amantium genere eminere dubium non est. Siquidem et amore Dei flagrare eam uehementissime principium uerborum eius indicat, quo ait:

Osculetur me | osculo oris sui, et omnis deinceps loquela eius similis huic manifestam eam facit, quia ex abundantia cordis os loquitur. De caritate autem proximi liquido eam commendant uerba itidem infinitae dulcedinis cum filiabus conserta Ierusalem, quibus socialiter amoris sui uulnus aperiens animam suam ex dilecti sui locutione liquefactam esse non tacuit, easque in sodalitium huius exercitii rapiens, operosissime satagit, ut quo praeuenit illa, et ipsi sequi festinent. Quid uobis uidetur? Numquid non utriusque caritatis suae ubera producit ad illas, ut quemadmodum se diligere probat et sponsum et ipsas, sic faciant et ipsae ? Ouod enim lac uberum istorum nisi utriusque caritatis dulcedo; et quae destillatio uberum nisi geminae huius dulcedinis affluens emanatio ? Quamquam non lacte ea sed uino potius redundare sponsus indicat, qui botris eam assimilauit.

87 Cf. Phil. 3, 14. 108 Mt. 12, 34.

121 cam] ea ms

94 Cant. 7, 7. iii Cf. Cant. 5, 6.

101 Cf. 2 Cor 13, 13.

107 Cant. 1, 1.

184V2

SERMO LXXXI, 5-6

561

5. Et in initio quidem epithalamii huius uox adolescentularum ad ipsam fuit : Quia meliora sunt ubera tua uino. Puto quia melioris poculi incapaces adhuc de temperamento lactei nutri125 menti maternis applausere uberibus, et iuxta quod capere poterant, se ab ea gratulabantur erudiri. Nunc autem, quoniam ex diuturno eius consortio in ampliorem profecere mensuram, quoniam ferrum, ut ait Salomon, ferro exacwitur, et homo

exacwit faciem amici sui, didicerunt adolescentulae Christum 130 lam non secundum carnem cognoscere sed secundum spiritum, sicut ait apostolus. Didicerunt iam non corde solum sed anima, hoc est non affectione tantum tenera et memoria suaui, sed

tota quoque uirtute diligere, ut iucundum habeant pro Christo pati, pro iustitia, pro ueritate, pro oboedientia, pro fraternae

135 postremo utilitatis obsequio iniuriarum quaecumque aspera sustinere. Ouod sponsum significare uoluisse ex eo sane probabile est, quod cum staturam sponsae palmae assimilasset, conse-|quenter assimilauit et ubera botris. Nam unde ipsa in eam patientiae et constantiae uirtutem peruenit, ut quia 14o gloriari iam accepit in tribulationibus et Deo gratias agere cum apostolo, qui semper triumphat eam in Christo Iesu, palma ipsa nominetur, quod corona gloriae iam esse meruerit in manu Dei sui, consolationibus huiuscemodi abundat dein-

ceps ad omnem animam quaerentem Iesum. Cuius nimirum 145 gratiae ubera Paulus se accepisse ad Corinthios gratulatus est,

cum diceret se posse consolari eos qui in omni pressura sunt. Quod consolationis donum unde acceperit et a quo paulo ante non tacuit, cum benediceret Deum, qui ipsum quoque consolatus est in omni tribulatione sua, ut posset et ipse similiter 150 tribulatos haud dissimiliter consolari. Itaque statura Pauli iuxta uerbum sponsi palmae assimilata est, ut ubera consequenter ipsius assimilarentur botris. 6. Neque enim uino illi nouo et defaecatoqueunt aliqua quamlibet fecunda matrum ubera comparari, quod reseruare se pol155 licitus est Iesus bibendum cum discipulis suis în regno Patris mei. Vinum illud uberum sponsi est, non uberum sponsae. Futurae felicitatis erit, uasa illa uinaria eructantia ex hoc in illud

ad omnem uoluptatem probare. Nunc interim ad ubera sponsae pendere oportebit, et post modicum uini illius gustum, non 160 purum quidem sed cum uinaciis sumere. Vinacia quippe sunt tegumenta uerborum, figurarum inuolucra, similitudinum aenigmata, sententiarum perplexa. Iucundus sane et utilis pro tempore botrorum istorum usus huiuscemodi, qui et esus si-

123 Cant. 1, 1. 128 Prou. 27, 17. 130 Cf. 2 Cot. 5, 16. 133 Cf. Act. 5, 41. 140 Cf. Rom. 5, 3. 142 Cf. Is. 62, 3. 146 2 Cor. 1, 4. 149 Cf. 2 Cof: 1574: 155 Mt. 26, 29. 157 Ps. 143, 13.

1847?

562

SERMO LXXXI, 6-9

mul et potus sit, nuptiali illi, qui in coelis est, praeparans 16; puritati. Quamquam et botrus cypri ibi sit, teste sponsa quae

ait. Botrus cypri dilectus meus mihi. 7. Botrus quippe terrae repromissionis uere praedulcis et eximius ipse est, quo exploratores terrae illius inclitae |patriae ipsius ubertatem renuntiant. O generatio caeca, quae terrae 170 illius abundantiam et amoenitatem explorare a Moyse promissa es, et cum solo inde famis mortisque

18578

responso redis.

Vineam Domini Sabaoth angelicae illius societatis ordinatissimam plantationem non attendisti, et uirum Iuda germen delectabile eius botrum cypri dilectum filiae Sion generatio in17; credula aduertere necdum potens es. Nolens tamen ac nesciens generationi, quae uentura est, cum inde reportas, qui et

usque hodie in medio uestrum est, sed nec uides eum, o misera et caeca, nec gustas. Oneri tantum tibi est, non usui, non sa-

pori. Fecisti tibi onus plane leuissimum, onus graue nimis, 18o onus non hominum sed iumentorum, quia et in angaria portas ideoque et humeros premit et palatum non reficit.

8. Nouae ergo sponsae repudiata tu, et in gloria nouas apposuisti delicias, quo mulier deliciarum sicut in omnibus diuttits atque deliciis delectetur ac delicietur dicatque: Botrus 185 cy và dilectus meus mihi. Ex ipso instaurat mensuram suam, ex ipso conuiuium instruit, ipso uescitur, ipsoque potatur, ex ipso uiscera reficit, ex ipso fauces oblectat, ex ipso et ubera replet quo fiant similia botris. Nihil enim sponsa uel dicere quaerit uel docere nisi Iesum solum, aut de Patre natum aut de 19o matre progenitum, siue cum hominibus conuersantem uel pro hominibus patientem, uel ex hoc iam et usque in saeculum cum Patre regnantem. Hinc argumentum sumere est omnis anima fidelis, utrum uere sponsa sit, quia, si uera sponsa est, botrus

cypri dilectus suus ipsi erit inter ubera eius commorans ubera195 que ipsius inebrians.

9. Sin autem lesum non iugiter in corde habet et in ore frequentius, ut ex senten-|tia dicat : Nomen tuum et memoriale tuum in desiderio animae meae, et lingua mea meditabitur iustitiam tuam, tota die laudem tuam, temere quaecumque anima 200 eiusmodi est sponsae sibi nomen aut gloriam usurpabit. Quae diligit, sponsa est, sed si non perfunctorie diligat, sed si ferueat, 166 Cant. 1, 13.

169 Cf. Mt. 17, 16.

70, 18. 183 Ps. 118, 14. 197 ls. 26, 8. Cant. 1, 12.

168 patriae] bis in ms

170 Cf. Num, 13, 26.

184 Cant. 1, 13. 198 Ps. 34, 28.

191 Ps. 112, 2.

176 Cf. Ps. 194 Cf.

185rb

SERMO LXXXI, 9-LXXXII, 1

563

si langueat, si deficiat, si adhaereat, nec aliud quidquam quam Iesum scireseiudicet. Ex arbore fici experimentum sumi aduentus sui sponsus hortatur, idque de rami teneritudine et produc205 tione foliorum. Et quae ramorum teneritudo nisi tenera de Iesu cogitationum affectio, quaeue productio foliorum nisi blanda ac pia sermocinatio-de Iesu ? Folia haec omnino latissima et fructus dulcissimi praenuntia, quae numquam defluant, numquam arescant. Et haec praeuaricatorum nuditatem latitudine 210 Sua tegere idonea sunt, praesertim si ficus eiusmodi sit, quae cum uenerit Iesus fructumque quaesierit, non folia sola praetendit sed et fructus exhibeat. Sponsae igitur ubera, quia uberi de Christo exhortatione et consolatione redundant, botris non

immerito assimilantur a sponso, quatenus ab ipso accipiant 21; laudem,

a quo et habent

ubertatem, qui cum

Deo Patre et

Spiritu Sancto uiuit et gloriatur Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO LXXXI.

SERMO

s

LXXXII

INciPiT LXXXII. Quare statura constantia dicta sit, qua ratione etiam longanimitas siue humilitas sponsae statura uocetur. Deinde de quadrifaria dimensione caritatis Christi, et quomodo caritas sponsae iuxta modulum suum quadrifaria itidem dimensione respondeat. Item qui fructus illi, quos sponsus se dicit apprehendisse ad usum sponsae. Quomodo haec eadem uerba specialiter martyribus, deinde toti ecclesiae congruant. |

I. Statura tua assimilata est palmae et ubera tua botris. Posset ad sequentia progressus fieri, ut taedio uestro consuleretur ro pariter et labori meo, si non illaqueassem me ego uerbis oris mei. Memini etenim me nudiustertius staturae huius significationem uobis protulisse in medium, quarum una in illo sermone nos tenuit, duae restant adhuc. Siquidem in danda ratione cur uirtus constantiae, quam per staturam diximus significari 1; palmaeque rationibus supradictis a sponso assimilari, statura hoc loco dicatur, non oportebit nos diutius fatigari. Neque enim uos sine intellectu estis adhuc, quibus tam crebra scripturarum lectio et auditio iam pridem cooperante Deo donauit intellectum. Constantiam quippe uoluit sub staturae uocabulo 203 Cf. 1 Cot. 2, 2. LXXXII,

Cf. Mt. 24, 32.

8 Cant. 7, 7.

210 Cf. Mt. 21, 19.

18573

564

SERMO LXXXII, 1-3

2o designare, qui ait : Mathathas et filii eius constanter steterunt. Paulus quoque cum diceret: State, et nolite iugo seruitutis contineri, et rursum : Vigilate, state in fide, et multa in eundem mo-

2A

dum, quae per uos Ipsos poteritis aduertere, libertatis fideique constantiam persuadere intendit. Ad constantiam denique de suae passionis exemplo Dominus in Isaia discipulos exhortans : Stemus, inquit, simul. Et haec de pluribus pauca exempla suffi-

ciant, quo ad alia properantes ualeant expedire.

2. Age iam, uideamus cur longanimitas siue humilitas sponsae staturae aeque dici queat aut palmae itidem assimilari. 30 Et staturam quidem longanimitatis perseuerantiam appellari in scripturis omnino frequens est, quoniam ita psalmista perseuerantia in nobis aut laudatur aut suadetur, cum benedicere Dominum seu laudare iubentur, |qui stant in domo Do-

mini, in atriis domus Dei nostri. In capite quoque libri beatum 3 illum definit uirum, bl

qui în uta peccatorum non stetit, hoc est

diutius non permansit. Abundat scriptura exemplis huiusmodi, nec opus est ea scientibus replicare. Pari modo de humilitate uiri iusti scriptum est, qui steterit în confractione in conspectu

Domini, ut auerteret iram eius, ne disperderet Israel. De humi-

4o litate etiam scriptum est : Stabat Ioannes. Itemque : Amicus sponsi stat et audit eum, et gaudio gaudet propter uocem sponsi. De sponsi etiam humilitate habes illud in Apocalypsi: Ecce, ego sto ad ostium et pulso. Nec dissimile est illud sponsae de dilecto suo: En ipse stat post parietem nostrum. Vtrobique 4 enim infinita eius humilitas commendatur, an

5o

qui ad ostium ser-

uorum suorum siue post parietem ancillae suae uelut aliquis de familia seruorum aut plebe mendicorum dignanter expectat, donec pulsanti aut respicienti responderi possit uel aperiri. De animalibus etiam sanctis scriptum est, quia cum starent, demitte-

bantur pennae eorum, quod ad humiliationem eorum referri debere ambiguum non est.

3. Illud magis inquiri oportet, cur longanimitas siue humilitas sponsae palmae sit assimilata. Aiunt huius generis arborem ceteris esse longiturniorem, iuxta illud Isaiae : Secundum dies 5 vA ligni erunt dies populi mei, quod de palma iuxta litterae sensum dici creditur, quod longa sui uetustate longanimitatis siue aeternitatis quandam speciem gerat. Hinc est illud beati Iob :

20 1 Macch. 2, 16. 21 Gal. 5, 1. 22 1 Cor 16, 13: 26 Is. 50, 8. PSI 35 Ps. 1, 1. 38 Ps. 105, 23. 40 lo, 1, 35. lo. 3, 29. Apoc. 3, 20. 44 Cant. 2, 9. 49 Ez. 1, 24. 54 Is. 65, 22.

LXXXII, 51 non est] est non 7s a.c.

33 42

185"

SERMO LXXXII, 3-4

565

Quasi palma multiplicabo dies. Eadem nihilominus arbor in ea re differt a ceteris, quod in inferiori parte sui humilior est,

6o iuxta illam humilitatis regulam: Quanto magnus es, humilia te in omnibus: |Ergo siue alterutra siue utraque haec uirtus sub typo arboris huius a dilecto suo commendata est, quia quem diligit anima eius perseueranter diligere studet, prout identidem se a dilecto suo meminerit ipsa dilectam. Sic enim scrip-

18674

65 tum recolit de eo, quia cum dilexisset suos qui erant in mundo,

in, finem dilexit eos. Et uide ne forte ipse sit palma haec, cuius longanimitati caritatis longanimitatem perinde dilectionis sponsae ipse assimilare dignatus sit. Neque enim concionator potens et laudator egregius maiorem hac aut expressiorem 70 similitudinem in coelo aut in terra potuit inuenire, cui assimi-

laret caritatem dilectae suae, siue quod fortis siue quod tam longanimis siue quod tam humilis sit. Nempe si de fortitudine et constantia caritatis Christi agitur, de illa scriptum est: Quia fortis est ut mors dilectio. Si de longanimitate, id quod 7; paulo ante commemoratum est, quod usque in finem dilexit suos lesus. Nec in finem tantum uitae huius mortalis, sed in

finem quoque uitae beatae et immortalis. Sin autem de humilitate: de ea dicit apostolus, quod exinaniuerit se, pro ea factus oboediens Patri usque ad mortem, mortem autem crucis. 80

4. Numquid non hoc est incomprehensibile illud sacramentum caritatis Christi, quod flexis genibus ad Patrem Domini nostri lesu Christi (oraverit? Paulus, ut Ephesii ualeant comprehendere, quae sit uidelicet latitudo, longitudo, sublimitas et

profundum ? Nam longitudo ad longanimitatem, ut dictum est, 85 diligendi perseueraturam in saecula ; latitudo autem ad caritatis amplitudinem illam, qua mortem et dolores mortis maiestati illi pro nobis placuit experiri; profundum uero ad illam humilitatis abyssum immensam, qua cum sceleratis in cruce sceleratorum certe et pro causa sceleratorum uoluit exigo naniri, congrue |referri potest. Ad sublimitatem sane illud arbitror pertinere, quod sponsus post haec uerba consequenter adiungit : Dixi : Ascendam in palmam et apprehendam fructus eius. Fructus quippe huius palmae fructus uere sublimis est, gloria aeterna et ineffabile gaudium iucundissimae uisionis 95 Dei, beata etiam societas ciuium supernorum, ceteraque bona

terrae uiuentium, quae oculus non uidit nec auris audiuit nec în cor hominis ascenderunt. Palma igitur haec profundissime radi58 Iob 29, 18. 60 Eccli. 5, 20. 63 Cf. Cant. 5, 1. 65 Io. 13, 1. 74 Cant. 8, 6. 78 Phil. 2, 7-8. S1 Eph. 3, 14. 82 Eph. 3, 18. 92 Cant. T 8: 96 1 Cor. 2, 9.

77 quoque] quo ms

96 oculus] oculis zzs

97 Palma] n marg.

186rb

566

100

SERMO LXXXII, 4-6

cata, amplissime dilatata, longaeua in saecula saeculorum, fructifera in gloriam regni coelorum caritas, ut diximus, est Christi Iesu, cuius similitudini caritatem dilectae suae com-

plantare intendit. Ad mensam quippe magnam fecit eam discumbere, unde et similia his, quae apposuit ei, oportebat eam praeparare.

IO -

II o

115

5. Sed unde hoc illi, aut quae poterit esse tantae caritatis condigna uicissitudo aut non indigna similitudo ? Ouid retribuet Domino cuiuslibet rationalis spiritus quantumlibet diues dilectio, pro eo uel solo quod redemit de interitu uitam ipsius commutatione uitae suae, factus ipse pretium redemptionis animae eius ? Quid mirum, si omnis apostolorum principatus et martyrum ille fortis exercitus de tanti debiti solutione eousque sollicitus fuit, ut cum calix Iesu in manus ipsorum coelitus deuenisset, gauderent laetitia uehementi non quasi par pari referentes sed quasiqui similia similibus pro suo modulo respondere mererentur ? Quamuis et hoc ipsum inter praestita eis beneficia permaximum uere et gloriosissimum fuerit, quod pro nomine Iesu contumelias, cruciatus et ipsam postremo mortem sustinere digni habiti sunt. Audi apostolum : Vobis, inquit, a Deo donatum est, non solum ut in eum credatis, |sed

ut etiam patiamini pro illo. 120

12

VA

130

135

6. Addant ergo martyres etiam de hoc magno Dei munere interrogare, quid retribuant Domino pro calice tantae salutis et gloriae tantae, in cuius haustu de omni infirmitate sua conualuerunt, palmae denique illi sublimi sint assimilati in gloria. Immo quae poterit esse retributionum mensura uel numerus, ubi omnia quae donantur electis et quae rependuntur, gratuita esse constat, adeo ut quod pro gratia datur, ipsum quoque sit gratia, et qui gratiam gratis praeueniendo donauit, gloriam quoque in misericordia et miserationibus coronando superimpendat ? Attamen in debitoribus ad aliquantulam dati et accepti rationem nulla ecclesiae portio usque adeo illi assimilata est palmae ut illa, quae cum uictricibus palmis a campo certaminis uultui gloriae meruit apparere, ibique ante sedem Dei et agni isti, qui uere in ipsa triumphauerat, coronam suam proicere. Ergo ad illam sponsam agni de praelio ad patriam reuertentem sponsoque coelesti stigmata illa purpurea passionis suae offerentem speciale agni praeconium est, quod nudius tertius in hoc cantico audiuimus : Comae capitis tui sicut purpura regis 101 Cf. Lc. 9, 14. 41. Phil. 1, 29.

104 poterit] poteris zs

107 Cf. Ps. 102, 4. 137 Cant. 7, 5.

108 Cf. Ps. 48, 9.

117 Cf. Act. 5,

186v»

SERMO LXXXII, 6-7

567

tuncta canalibus, et hoc quod nunc in manibus est : Statura tua assimilata est palmae. Illam denique spiritualiter se coram Pa140 tre suo confiteri uelle promittit, quod eum coram hominibus ipsa. confessa sit. Sed quam coagitata ac supereffluens sit huius uicissitudo praeconii facile aduertitis, cum fuerit momentanea et coram hominibus confessio, illa sit aeterna et coram Deo.

7. Ergo haec, ut dictum est, ecclesiae portio, quod cum ce145 teris sanctis comprehendit ceteris utique excellentius comprehendit, quae sit uidelicet latitudo, longitudo, sublimitas et profundum caritatis Christi. Comprehendit enim intelligendo, | comprehendit et diligendo, comprehendit affectu et comprehendit effectu. Staturam denique suam quadrifariae illi 15o dimensioni non quidem aequiparare studuit sed assimilare, ut responderet latitudo latitudini per sufferentiae magnaminitatem ; longitudo aeque longitudini per diuturni agonis longanimitatem ; sublimitas quoque sublimitati per futurae spei inter ipsa certamina gloriationem ; postremo et profundo profun155 dum per humillimam sui inter ipsas certaminum palmas aestimationem. Sane martyribus cunctis et ad certamen se praeparantibus, et in certamine iam agonizantibus, et in agone iam triumphantibus nonnisi responsum mortis de propria ipsorum infirmitate fuit; et haec erat uniuscuiusque martyris 160 uox in excessu suo : Omnis homo mendax, quod est aperte dicere : Non est humanae sapientiae ante tribunal regum tortorumque ac tormentorum terribilem faciem Christum confiteri, nec humanae uirtutis, cum ad interrogationem cruciatuum uentum fuerit, christianae pietatis uoces respondere. Illius 16; potius hoc donum est, ut non mendax in illa hora sed uerax et inconfusibilis testis assistam, qui dat os et sapientiam, cui contradici a nulla humana sapientia uel eloquentia queat, qui dat proinde uirtutem et sapientiam, cui resisti a nulla carnali siue spirituali fortitudine ualeat. Humilitas ergo martyrum 17o de homine nil praesumentium, sed in diuinae bonitatis abyssum firmam spei suae defigentium ancoram, profundum fuit caritatis ipsorum uelut staturae quaedam firmissima basis et palmae radix immobilis. Ergo ad martyres palmae huius assimilatio specialiter pertinet, qui caritatis Christi similitudinem 175 in crucis

suae

baiulatione

plenius

sinceriusque

expressere.

Comedant igitur martyres gloriosi fructus | palmae suae, et labores manuum suarum iam sine uultus sui sudore manducent, illumque sine fine glorificent, in quo fecere uirtutem, immo qui ipsis et in ipsis ascendit in palmam, ut fructus eius 180 apprehenderet et apponeret eis.

138 Cant. 7, 7. 139 Cf. Mt. 1o, 32. 179 Cf. Cant. 7, 8.

146 Eph. 5, 18.

186vb

160 Ps. 115, 11.

1872

568

SERMO LXXXII, 8-9

8. Habet et illa, quae in hac qualicumque pace est hodie sponsa Christi, non minimam in hoc sermone laudis suae portionem. Siquidem et ipsa etsi gladios persecutorum euasit, sed non tribulationem, non angustiam, non opprobria et subsanna185 tiones, non pericula in falsis fratribus, non foris denique pugnas nec intus timores. Et ecce, in pace hac sua amaritudo eius amarissima, ut merito tempore martyrum illa beatificet, quorum dum persecutor uitam mortalem quaereret, carnalem in eis concupiscentiam mortificaret, ut hostilis gladius prius 190 eos occideret concupiscentiis suis, et dehinc uicturos in saecula

immitteret in coelis. At nunc quia siluit terra a praeliis, ideo non silet a uitiis, et iuxta uerbum sapientis, quia licet uiuere,

libet ambire. Gladius ille prior iubente Domino reuersus est in uaginam suam, sed ad gladium longe saeuiorem multoque terri195 biliorem meritis nostris sermo Domini factus est : Euaginare,

uade ad dexteram siue ad sinistram quocumque faciei tuae fuerit appetitus. Vnde et in omnem ecclesiam libere hodie debacchatur, nulli parcens ordini, gradui uel religioni. Et tamen in tanta multitudine uocatorum non paucas electorum constat esse reli200 quias, quae non curuauerint genu suum ante Baal, aut curuatum illud uiriliter ad Deum suum debitaque coram illo reuerentia erexerint et incuruauerint. Verum paucitati huic electae, quid reproba illa multitudo, qua circumcingitur, qua comprimitur, qua angustatur, quid nisi torcular pressurae est, quid 205 nisi flagellum areae, quid nisi persecutorum cuneus, et quidam martyrii est acutissimus gladius ? |Numquid non et ipsi hodie IS? dicere est : Quantas ostendisti miht tribulationes multas et malas, quia et eleuans allisisti me, et pacem donans pacem tulisti a me ? Verumtamen sic necesse est fieri, nec aliter prorsus uirgo 210 filia Sion ad debitam staturae suae potest peruenire mensuram, ut palmae queat assimilari, uel gloriae uidelicet praecedentium martyrum uel patientiae et caritati sponsi sui.

9. Gemina denique in passione sua ueste Dominus a persecutoribus suis indutus legitur, alba uidelicet atque purpurea. 21; Alba eum Herodes, purpurea Pilatus circumdedit. Verum Herodes a cruciatibus abstinens, contemptui et illusionibus institit ; Pilatus uero flagellis, alapis et colaphis prius interrogatum tandem cruci addixit. Vtraque res praeclari martyrii insigne fuit,illa triumphi martyrum, haec martyrii confessorum. 220 Vestis purpurea in sortem cessit illorum, haec in partem istorum deuenit, illo haec in utrisque operante, qui pro utrisque

185 Cf. 2 Cot. 11, 26. 186 Cf. Is. 38, 17. 191 Cf. Ios. 11, 25. 193 Cf. Io. 18, 11. 195 Ez. 21, 16 (euaginate] exacuete V/z.). 199 Cf. 3 Reg. 19, 18. 207 Ps. 70, 20. 208 Ps. 101, 11. 215 Cf. Lc. 23, 11. Gf. Toto, 2

SERMO LXXXII,

9 LXXXIII, 1

569

ascendit in palmam ; fructus quoque, quos ex ea apprehendit, pro beneplacito utrique distribuit sponsus ecclesiae Iesus Christus Dominus noster, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO LXXXII.

SERMO

LXXXIII

INCIPIT LXXXIII. Quod haec fuerit uox aeterni consilii, Vnigenitum pro humano genere oportere crucifigi ; et quod ab ipsa conceptione sua crucem Christus baiulauerit, et tunc ascenderit in palmam cum se obtulit passioni. Item de necessitatibus spontaneis tanto humi5

lioribus, quanto et necessariis. Deinde de fructibus palmae, id est de

gemina utilitate crucis per gaudii aeternitatem,

Christi, resurrectione uidelicet animae et carnis per incorruptibilem eius inte-

gritatem. |

187v2

I. Dixi : Ascendam in palmam, et apprehendam fructus eius. 1o Siue palmam crucem Christi intelligas, quod in ipsa de peccatis mortisque auctore potenter ac gloriose triumphauerit, siue patientiam, quod pugnantium ipsa corona sit sed occulta, siue caritatem Dei, cui praecedens eam attribuit sermo, minime te errare crediderim. Singula quippe horum solida ratione nitun15 tur, et in eandem postremo sententiam redeunt. Verum ut cru-

cem interim palmam dictam sentiamus, quam expeditae intelligentiae manifestum habet sensum, tam inscrutabilis sapientiae profundum signat arcanum. Dixi ascendam, inquam, in palmam. Verbum omnipotentis Verbi est, uerbum magni con20 silii, uerbum dispositionis aeternae, quod de redemptione sponsae suae cum Patre habuit ante saecula, more medici piissimi, immo et sponsi dulcissimi, prius de remedio tractans quam ipsam contingeret infirmari. Dixt, ait, ascendam in palmam. O uerbum bonum, et supra quam dici uel cogitari potest 2; omnino suaue, nec nisi de paternis uisceribus eructatum ad uiscera Filii, et a Filio itidem eructatum ad Patrem. Tanta est

denique, ut magni meriti sit uel credere eam, magnae beatitudinis non scandalizari in ea, et sapientiae plurimae non excaecari in ea. Audi apostolum : Nos, inquit, praedicamus Chri-

LXXXIII, 9 Cant. 7, 8.

18 Cant. 7, 8.

LXXXIII, 12 pugnantium] pugnatium ms

23 Cant. 7, 8.

29 1 Cor. 1, 23.

21 sponsae] sponae ms

570

SERMO LXXXIII, 1-3

30 stum crucifixum, Iudaeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam. Ascendam, inquit, in palmam. Qui descendit, ipse

est et qui ascendit ; puto autem quia et cum descendit, tunc ascendit in palman. 2. Ex eo utique tempore, quo Verbum caro factum est, tulit 3; crucem

suam

Dominus

Iesus, uir sane dolorum

ex tunc et

sciens infirmita-|tes. Hoc quippe significasse in eo credimus euangelistam, quod Verbum, inquit, caro factum est, carnis nomine passibilitatem eius et compassibilitatem intelligere uolens. Quid enim in omni creatura carne fragilius, aut carne 4o tenerius ? Fragilitas igitur ad passionem, ad compassionem uero teneritudo refertur, ex quibus duobus uelut ex duobus lignis crux Christi compacta est. Nam pati et compati, teste beato Gregorio, uera crux Christi est, in afflictione uidelicet corporis et compassione mentis, dummodo pro Christo et 45 secundum Christum crux eiusmodi baiuletur. Talem sane ab ipso uiscerum maternorum introitu crucem Christus portauit, angustias uteri uirginalis sustinens ; eo fortasse a ceteris infantibus molestius, quo sensu doloris carere non poterat, qui dolores uenerat experiri et ab ipsis primordiis suis, quam pleso nus gratiae fuit, tam plenus exstitit scientiae et ueritatis. Ibi ergo iam languores nostros ipse tulit et dolores nostros ipse portautt, tanto utique uerius, quo sciens et uoluntarius, quos infantes ceteri sub quodam ignorantiae sopore pertranseunt. Ibi quem olim in paradiso delitescentem quaesierat Adam et

1877?

55 quaerens necdum inuenerat, intra has, inquam, uteri angustias

quaesiuit et inuenit. Hic peccati stimulum, quem primo homini serpens inflixerat, manibus suis extraxit, exsequens sane opus suum et operans iam tunc salutem in medio terrae, purgansque operose ac strenue sordes conceptionis humanae. Ibi, inquam, 60 iam agnus Dei tollebat peccatum mundi, ibi criminum nostrorum poenitentiam egit, nouem mensium taedia sustinens, et Patrem pro nobis iugiter interpellans. 3. Neque enim natiuitatis suae horam uoluit praeoccupare, sed plasmationis suae legitimam seriem patienter |decucurrit, 6; et maternae

absolutionis solitas expectauit inducias, ut qui

(omnia? omnibus fieri uenerat, fieret etiam paruulus paruulis. In hoc solo leges aliorum euasit infantium, quod materni uteri sacrarium non ingrediens polluit, nec inhabitans molestauit, nec lacerauit egrediens. Solis in infantibus uere innocens

31 Cant. 7, 8. 42 Cf. Gregorius 1234 B ; id. 37, 5 LO 17 20% 62

Eph. 4, 10. 34 Io. 1, 14. 85 Cf. Is. 53, 3. 37 Io. 1, 14. Magnus, Homiliarum XL in Enangelia Liber 2, 32, 3 : PL 76, : PL 76, 1277 A-B. 51 Is. 54, 4. 58 Ps. 73, 12. 60 Cf. Cf. Rom. 8, 34.

188ra

SERMO LXXXIII, 3-5

571

70 Dominus Iesus, qui matris suae uirginitatem et conceptu suo fecundauit,

et sua plasmatione

sacrauit,

et suo laetificauit

exortu. Solus puer iste uirum impleuit, solus legem ad integrum consummauit, ut patrem et matrem honorificaret, Patri quidem pro humana sublimatione naturae debitas mox gratiarum 7; actiones respondens, matrem. quoque Verbi Dei conceptu partuque glorificans. Beato etiam Ioseph non mediocrem honorem detulit, quem et parentis uocabulo et nutricii munere et matris uirginis coniugali gratia honorauit. 4. Sed reuertamur ad crucem. Numquid non ad crucem 80 Christi tam uariae illae necessitates spectant, quibus et nasciturus et nascens et natus subditus est ? Et primum quidem geminam aduerto necessitatem in descriptione publica quae compulit, ut et peregrinus fieret et tributarius. Necessitas proinde nuditatis et hiberni intemperies frigoris, maternae 85 quoque indigentia paupertatis, ut pannis inuolueretur, coegere. Audenter dico, coegere, quia scriptum lego : Et coegerunt eum. Si dixeris coactionem illam caritatis fuisse, et ego omnes has necessitates siue coactiones de aeternae caritatis Dei largissimo fonte ad nos usque manasse respondeo. Amplector et in suauis9o simum fasciculum colligo mihi necessitates istas Domini mei,

quia et spirant humilitatem infinitam, | et caritatis immenso pondere ad uicem debiti onerant me. De necessitatibus,inquam,

istis, eius, qui solus uere est et inter mortuos et inter uiuos liber, necessitas mihi uiolentissima amoris imposita est, sane 95 quia et amor seruulorum suorum ipse est, qui illas imposuit ei. Quas inutilis ego seruus necessitates causari non erubescam, cum respiciam Dominum libertatis sub eodem iugo mecum trahentem, sub eodem onere mecum laborantem ?

5. De hac ergo cruce uariarum necessitatum uox eius ad Pa100 trem est: Ego uero egenus et pauper sum ; Deus, adiuua me. Dicturus pauper, praemisit egenus, ut paupertas eo humilior esset, quo de egestatis quadam necessitate descenderet. Iam tunc in infantiae suae rudimentis bissina ac pretiosa linteamina ac si folia ficulneae, quibus nuditatem suam primi paren105 tes operire non poterant, respuere uisus est, quasi iam clamitans : Qui mollibus uestiuntur in domibus regum sunt, hoc est de familia delicatorum, de genere superborum. Quae utinam, fratres, nostris uox auribus de praesepio insonet, ne grossiora et asperiora professi molliora et delicatiora sectemur. Proinde 86 Lc. 24, 29. LECLERCQ Il, 42.

90 Cf. Bernardus Clarau., In Cantica 43, 3 : PL 183, 994 C ; ed. 100 Ps. 69, 6.

103/104 linteamina] lintheamina ms

106 Mt. 11, 8.

188rb

572

SERMO LXXXIII, 5-7

iro et in praesepii angustias ut detrudi eum oporteret, nonne euangelista necessitatem ipsam in Spiritu Sancto euidenter expressit : Reclinawit, inquit, ewm mater eius in praesepio, quia non erat ei locus in diuersorio. O crux adoranda Domini mei, cui clauis iam quibusdam necessariae paupertatis in ipso 115 mundi ingressu affigitur, clamans uoce magna post nos: St quis uult post me uenire, abneget semetipsum et tollat crucem suam, et sequatur me. Porro ut in Aegyptum fugeret, numquid | :88* non furor Herodis et timor imminentis coegit interitus ? Nec enim absurdum erit hoc sentire in Christo Iesu paruulo adhuc,

120 quod sentire in semetipso dedignatus est, cum profecisset iam in mensuram aetatis plenitudinis suae et appropinquans passioni taedere inciperet et pauere et moestus esse. Ouis proinde omnes illas necessitates aut plene numeret aut digne cogitet infantiae, pueritiae, adolescentiae maximeque iuuentutis ac 12; uirilis aetatis, iuxta illam humilitatis uocem suae: Pawper sum ego et in laboribus a duuentute mea ? Verum necessitates istae quam de necessitate humiles tam de uoluntate deuotae,

et ex deuotione liberrimae. 6. Absit a cordibus amantium, auertat Deus a spiritu humi130 lium, ut in aliquo eos scandalizet pro eorum necessitate a Domino libertatis assumpta necessitas, quinimmo et in omnibus necessitatibus suis occurrat, necesse est diligentibus Iesum, necessitatum Domini sui magnus et insignis aceruus iste testimonii, ut dicat omnis anima pia cum Dauid : Meus est 135 Galaad. Dicere ex hoc cum Dauid : Non confundar quia meus est Galaad, quoniam sane mihi lapides isti coaceruati sunt, ut saluam faceret Dominus Iesus de necessitatibus animam meam. Vere faui mellis gutturi meo sunt, suauiterque ac uitaliter ex ipsis reficior ; et miro modo inde sunt mihi cariores, 140 quo caritas eas quadam necessitate condiuit. 7. Quam pius, quam dulcis sonus ille pietatis in psalmo, in in quo spiritum suum in manus Patris commendat : Quoniam respexisti, ait, humilitatem meam, saluasti de necessitatibus ani-

mam meam. Humilitatem quippe Filii sui non ex necessitate

14 seruilem sed ex caritate deuotam, iuxta id quod se ipse humiv

lem corde testatur,

| hanc talem, inquam, tantae maiestatis

humilitatem his, qui probat corda et renes quique respicit sem-

112 Lc. 2, 7 (ei] eis V7g.). 115 Mt. 16, 24. 122 Cf. Mc. 14, 35. 125 Ps. 87, 16. 134 Ps. 59, 9. 135 Ps. 30, 2. Ps. 50, 9: 137 Cf. Ps. 30, 8. 142 Ps. 30, 8. 145 Cf. Mt. 11, 29. 147 Cf. ler. 11, 20. Cf. Ps. 83, ro.

122 moestus] metus 775 a.c.

141 pietatis] pitatis ms

188?

SERMO LXXXIII, 7-8

573

per in faciem Christi sui, respexit Pater, complacuitque in ea animae suae. Ideoque iuxta id quod sequitur, et saluam fecit 150 de necessitatibus animam eius, quod necessitas eum nulla angustaret quem dilatauerat caritas, statuens in loco spatioso pedes eius. Siquidem et in maioribus illis angustiis, ubi ad palmae suae cacumen ascensurus ad passionem properabat, usque adeo in modum palmae iam in superiori parte sui dilata15; batur, ut morarum impatiens fructuumque salutis auidus, quos de palma apprehendere cogitabat, diceret proditori suo : Quod facis, fac citius. Dicebat et ad discipulos: Baptismo habeo baptizari, et quomodo coarctor usquedum perficiatur ? Cogita quam procul exulauerit timor a finibus illis, ubi desiderium 160 redemptionis humanae et oboedientia uoluntatis paternae totam occupauerant animam Iesu, et de sola operis sui mora se coarctari quaerebatur. Nempe si pauor, taedium et tristitia ab eo ad horam suscepta sunt, absit ut de anima eius triumphasse credantur, ac non magis ad eius imperium militasse. Ad arbi165 trium eius et introierunt

et substiterunt

et exierunt, unde

et signanter ab euangelista dictum est : Coepit Iesus pauere et taedere et moestus esse. Coepit, inquit, principia sane passionis harum et spontaneam patientis libertatem explanans. 8. Et forte ideo in horto comprehendi uoluit et crucifigi, ut 170 florida exultantis animae gratia signaretur sponsamque ad similia in necessitatibus et angustiis suis posset deinceps adhortari et dicere : |Veni in hortum meum, soror mea sponsa, messut myrrham meam cum aromatibus meis. Comprehensus est ergo Dominus Iesus, non quia hoc sibi Iudas et Iudaei condixerant, 175 sed quia dixerat ipse: Ascendam in palmam et apprehendam fructus eius. Itaque proditus et comprehensus est, tentus ac uinctus, tractus et exhibitus, illusus et flagellatus, interrogatus et condemnatus, crucifixus, occisus et sepultus. Prodita est,

inquam, sapientia Dei, uirtus comprehensa, tentus qui continet 18o omnia, uinctus qui coelum palmo concludit, tractus qui nusquam deest, exhibitus qui ubique praesto est, illusa est sanctitas, flagellata innocentia, interrogatus est is cuius est iudicium, condemnatus qui solus est iustus, crucifixus qui Deus est gloriae, occisus qui est uita uiuentium, et sepultus qui est salus 18; mortuorum. Ecce quales palmae huius ascensiones, quas ab initio in corde suo disposuerat qui dixit: Ascendam in palmam. Ascendit, inquam, iam palam in conspectu omnium, exaltatus in cruce, quam ab ipsa, ut dictum est, conceptione baiulauerat.

148 Cf. Mt. 12, 18. 151 Cf. Ps. 30, 9. 157 Io. 13, 27. Le. 12150; 166 Mc. 14, 33. 167 Mt. 26, 37. 172 Cant. 5, 1. 175 Cant. 7, 8. 185 Cf. ESS3 6: 186 Cant. 7, 8.

1892

574 190

195

200

205

210

SERMO LXXXIII, 9

9. Exaltatus igitur et ad summum eius cacumen euectus, fructus quos olim concupierat apprehendit. Benedictus fructus arboris huius, de quo quisquis gustauerit uita uiuet et non morietur. Fructus praeuaricationis Adam, carnis interitus et animae aerumnosae, demum descensus ad inferos. Hoc gemino fructu manuum suarum saturati Sunt primi parentes nostri, et saturati sunt, proh dolor, filiis suis, et dimiserunt reliquias

suas paruulis suis. Sed qui ascendit in palmam, longe dissimiles fructus apprehendit ex ea, gaudii uidelicet et immortalitatis. Nempe etsi dolores inferi circumdederint animam Iesu descenIdentis ad inferos, sed impossibile erit concludi eum et detineri ab eis, uel carnem de uirgine conceptam Verboque Dei unitam

189rb

a morte diutius captiuari. Propterea quod et ait ad Patrem : Quoniam non derelinques animam meam in inferno, nec dabis sanctum tuum uidere corruptionem. Cuius geminae captiuitatis absolutionem mystice olim prophetasse puto Isaiam, cum terram, quam detestabatur rex infidelis Achaz gloriae inuidens creatoris, derelinquendam diceret a facie duorum regum suorum. Numquid enim non reges qui regnant ? Et regnasse mortem testatur apostolus in omnes filios Adam. Sed et geminae morti huic in uictoria resurrectionis Christi iam ex parte absorptae et in nouissimo die plenius absorbendae, ac si duobus regibus eousque regnantibus tam apostolus quam propheta insultat dicens : Vbi est, mors, uictoria tua ; ubi est, mors, stimu-

215

lus tuus ? Itemque Dominus in propheta: Ero mors tua, o mors, morsus tuus, inferne. Geminam quoque ille mortem aperte indicat, qui iusto pollicetur, quod non laedetur a morte secunda. Vtramque is, qui est uita uiuentium et resurrectio mortuorum,

220

225

moriendo

et ad inferos

descendendo

gustauit,

gustando momordit, mordendo absorbuit, et ita absorpta est utraque mors in uictoria. Est ergo geminus post geminam mortem resurrectionis fructus : perennitas gaudii animam replens, et incorruptionis integritas corpus instaurans, quatenus regno mortis penitus euacuato et terra a facie duorum regum suorum per crucem Christi liberata, uita et laetitia feliciter in perpetuum regnent per Iesum Christum Dominum nostrum, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat per omnia

saecula saeculorum. Amen. |

18978

EXPLICIT SERMO LXXXIII.

192 Cf. Ez. 18, 17. 208 Cf. Rom. 5, 14.

196 Ps. 16, 14. 213 1 Cor. 15, 55.

ISI.

224 in perpetuum] imperpetuum zs

203 Ps. 15, 10. 207 Cf. Is. 7, 16. 214 Osee r5, 14. 217 Cf. 1 Cor.

:

SERMO

5

LXXXIIII

INCIPIT LXXXIII. Quod contraria fuerit ambitio diaboli humilitati Christi, €t quomodo ille ab ipso exortu suo in tantum ausum proruperit. Quomodo iuxta uoti sui conceptionem angelum primo et deinde hominem uicerit primum, et postremo qualiter, cum de Christo triumphasse se crederet, multipliciter uictus est. Item quomodo patientia Christi palma congrue nominetur, deinde quomodo et caritas Christi congruentissime et ipsa palma dicatur.

I. Dixi :Ascendam in palmam, et apprehendam fructus eius. Dixi, inquit ille qui est super omnia, ascendam in palmam et 10 apprehendam fructus eius. Quam dissimiliter ille qui ait : Ascendam super altitudinem nubium, et ero similis altissimo. Quam dissimiles conceptiones animorum, quam diuersae, quam aduersae sibi ascensionum dispositiones: unius ad altitudinis summum,

alterius ad exinanitionis extremum. Et

15 ille quidem ut ex signis euidentibus patuit, dixit in corde suo : Ascendam in palmam, hoc est apprehendam uictoriae uirtutem, qui super astra Dei exaltare cogitabat solium suum, diuini cultus honorem et adorationem nomini suo impudenter affectans. Neque enim contentus fuit primus ille superbiae 20 parens gloria sua, quod in summo creaturae uertice staret, quod principium esset warum Dei, quod plenus scientia et perfectus decore, quod omnis lapis pretiosus operimentum eius. Sane cum more aquarum uiuentium et iuxta legem fulguris coruscantis ad locum, unde uenerat, per continuam grati2; arum | actionem debuit reuerti, iniquitatem meditatus in cubili suo, gloriam, quae soli debetur Deo, execrabili ambitione concupiuit et de ea concupiscentia. uenenatam inuidiae prolem generauit ; quod Filio Dei iam nimirum

inuideret,

qui cum

sit imago Patris, solus est similis altissimo ac similitudo altis30 SIMI.

2. Miraris repente creatum tantum in ipso ortus sui diluculo contra auctorem suum audere potuisse. Sed si aduertas, quia tinea excellentiae arrogantia est et ipsius proinde arrogantiae uermis inuidia, legemque peccati consideres, qua omnis qui 35 facit peccatum, peccato deinceps seruire compellitur, non miraberis de tantae eminentiae singularitate tantae superbiae germen exortum, et ex ipsa itidem matri suae non degenerem inuidiam pullulasse. Oculo ad oculum cernimus, quia homo cum in honore est non intelligit, et quoniam scientia inflat et

LXXXIII, 8 Cant. 7, 8.

10 Is. 14, 14.

Ez. 28, 12-13 (scientia] sapientia T//g.). 38 Cf. Ps. 48, 13. 39 Cf. 1 Cor. 8, 1.

16 Cant. 7, 8.

25 Ps. 35, 5.

21 Iob 4o, 14.

34 Cf. lo. 8, 34.

I 89vb

576 40

SERMO

LXXXIIII,

2-4

uniuscuiusque uirtutis excellentia, si non a gratia regatur, extollit.

3. Et ille quidem rex super omnes filios superbiae in palmam

45

50

55

60

generis sui ad nonnullum uoti sui fructum ascendere permissus est, quia de potestatibus et principatibus illis angelicae creaturae crudeliter triumphauit trahens secum non minimam partem

stellarum

sicut

ad communionem

criminis

sui, sic

etiam ad terribile consortium praecipitii sui. Verumtamen nec praecipitata quieuit, aut usque hodie quiescit superbia. A primo quidem palmae illius ascensu in primis suis conatibus dextera omnipotentis repulsus est, sed exturbatus illinc, ascendam, inquit, in palmam alteram, quia sicut de angelo ita de homine triumphabo, et quod illic perdidi, |alibi recuperare studebo.

Proh dolor, factum est sicut cogitauit : ascendit in

palmam stituens est enim ut a quo

et apprehendit fructus eius, praeuaricatorem conhominem et seruum sibi accipiens sempiternum. Hic fructus palmae, quia haec est lex cuiusque uictoriae, quis uincitur, eius seruus efficiatur.

I gora

4. Vsquequo in his continebis te, Domine, tacebis et alliges nos uehementer ? Vbi est zelus twus et fortitudo tua, multitudo uiscerum tuorum et diuitiae bonitatis tuae ? Certe si minus te mouet lapsus Adam praeuaricatoris tui, sed moueat, obsecro,

homicidalis illa impietas deceptoris sui et aemuli nihilominus tui. Numquid non tua est ultio, et Deus ultionum Dominus tu es ? Vsquequo prosperabitur Assur in fructu magnifici cordis 65 sui, comedens

79

75

fructus palmae suae,,congratulans sibi in tot

spoliis uictoriae suae ? Sed esto, ut homo indignus prorsus sit uenia, usquequo non parcis gloriae nominis tui ; quam profanus ille adulter post tam grauem ruinae suae conquassationem temerare non desinit adhuc, usurpans cultui suo quod solius est maiestatis tuae ? Numquid tam immanis superbia contra te et Vnigenitum tuum usque hodie se erigens, et a gehennae terroribus, quam sibi praeparatam considerat, non detumescens, non aliquando experietur iudicium tuum et ad ictum obstupescet dexterae tuae ? Vsquequo adicit gloriari adhuc ; et superbis illis conceptionibus, quibus cubile suum cum mane oriebatur foedauit in coelo, necdum quidem de coelo praecipitatus abstinet, sed ruinae suae ultor in Deum et in omnem crea-

turam eius iniquitatem meditari non cessat, et in adinuentionibus nouis coelum | turbare et terram ? Quid quod ab ipso 42 Iob 41, 25. ESTOS

45 Cf. Apoc. 12, 4.

LXXXIII, 75 illis] illi zzs

59 Is. 63, 15.

63 Cf. Deut. 32, 55.

I gorb

SERMO LXXXIIII, 4-6

80

85

57 auctore suo parricida impiissimus sacrilegas non continet manus, et in quo nil suum inuenit, totum tamen usurpat ut suum, uendit et tradit ut suum, ligat, trahit et tribunalibus exhibet, accusatores producit et testes, et pro tribunali cum Pilato sedens VUE et flagellatum turpissima demum morte

condemnat ?

5. Exurge, Domine, in ira tua, et exaltare in finibus inimicorum

tuorum. Videbas aliquando, Domine Iesu, satanam ut fulgur de coelo cadentem, cum parturiret superbiam ; concidat et nunc a multitudine 9o

mansuetudinis

tuae,

a confixione

clauorum,

quos infixit tibi, ab extensione manuum tuarum in cruce, quam parauit tibi. Adde certe triumphis ac laudibus tuis nouum et incompertum adhuc uictoriae genus, ut uincas cum tudicaris, et potestates ac principatus in cruce nudatus exspolies, et crucifixus crucifigas, patiens destruas, moriens euacues,

9I

exspirans exsuffles. Vere mirabile et inscrutabile consilium tuum, o sapientia Dei, Domine Iesu, quod dixisti olim, et ecce

IOO

iam completum cernimus : Ascendam in palmam et apprehendam fructus eius. Numquid enim non uere palma sublimis, florida atque fructifera crux tua, in qua peccatum et mortem et auctorem utriusque diabolum patiendo solum et moriendo uicisti ? Dixerat et aliquando ille similia, cum de homine, ut

dictum est, triumphans ascendit in palmam suam, et fructus eius, qui sunt peccatum et mors, apprehendit. Sed tu, uera sapientia Dei, uicisti malitiam, quae uicisti in bono malum, et 105

IIO

fructus illos |amaros exterminans, fructus uitales et prorsus suauissimos apprehendisti, sanctimoniae et resurrectionis, gloriae et immortalitatis. 6. Et ille quidem ubi ascendere uisus est, ibi et cecidit ; et quales fructus ibi apprehendit, tales et comedet omni tempore ; et in quo se uicisse gloriatus est etiam hominem primum, in eo utique et uictus est, stante immutabili illa sententia, quia qut fodit foueam, incidit in eam. At nunc multo in ipsum seuerius terribiliusque expertus est, quoniam, in quo secundum se uicisse credidit Adam, mortis ei calicem offerens, in eo

115

et obrutus est, et in laqueo quem abscondit comprehensus. Porro sicut sapientia uicit malitiam, ita consequenter et benignitas nequitiam superauit. Nam sicut ille de palmae suae fructibus primo homini et toti deinceps generi ipsius usque ad satietatem dedit, ita et nunc uictor utique uictoriosus Chri-

84 Cf. Sap. 2, 20. 86 Ps. 7, 7. 87 Lc. 10, 18. 92 Ps. 5o, 6. 95 (sqq.) Gf. Gregorius Magnus, Super Cantica Canticorum Expositio VIII, 12-15 : PL 79; 536. 97 Cant. 7,8 104 Cf. Rom. 12, 21. 112 Eccl. 10, 8 (incidit] incidet V/g.). 115 Cf. Ps. 9, 16. 116 Cf. Sap. 7, 30.

I gova

578 120

125

SERMO LXXXIIII, 6-8

stus ascendens in palmam suam, de fructibus, quos in ea apprehendit, dedit omni semini suo. Ablata est iam rhomphaea illa paradisi, et flammeus ille gladius diuini iudicii uiam praeuaricatori ad lignum uitae intercludens de medio factus est. Patet iam omnibus liber accessus ad palmam fructiferam, crucem Christi, quae uere est lignum uitae omnibus confugientibus ad eam, cunctis in ea gloriantibus, et sperantibus in umbra eius.

7. Quot palma ista, Domine Iesu, post te habuit ascensores, cum in uerbo tuo confortati accesserunt etiam ipsi ad cor al130 tum, ut exponerent animas suas pro te, et hunc fructum pretiosissimum reputarunt, ut pati acciperent et mori pro te. Vox ergo fiduciae in martyre Christum coram hominibus confitente haec fuit : Ascendam in palmam et apprehendam fructus eius. Fructus autem palmae hi sunt, quos memorat apostolus : |Si 155 compatimur et conuiuemus, si consustinemus et conregnabimus. Horum denique suauitatem fructuum Dominus in euangelio gustui martyrum offerens : $7 quis, inquit, me confessus [uerit coram hominibus, confitebor et ego eum coram Patre meo. Huius denique generis palmae illae procul dubio sunt, quas 140 in manibus suis candidati illi ante thronum agni gestant, praeclara uidelicet et aeterna iudicia gloriosae patientiae suae. Haec breuiter de patientia pro eo insinuasse sufficiat, quod ipsam dixisse me memini in palma non incongrue figurari. Siquidem uerissima ipsa palma siue crux Christi est, nam siue 145 ipsa crux quaelibet cruciatus non nisi crux blasphemi est, siue latronis, in cruce quidem pendentis sed de fructibus palmae aut crucis Christi nihil prorsus apprehendentis. 8. Diximus et caritatem Christi in hac palma signari, sed in eundem res sensum redit. Vere enim in palmam uictoriosam 150 fructiferae caritatis tuae ascendisti, Domine Iesu, cum fossione

manuum tuarum ac pedum et sacratissimi lateris tui aperuisti uiscera tua ; et hoc denique ineffabili modo reuelasti nobis sacramentum caritatis tuae ac miserationum tuarum, quae a saeculo sunt. Haec est plane uictoria, quae de corde humano po155

tenter triumphat, caritatis tuae effusio, Domine Deus, hoc est

palma, in quam tu ascendens traxisti et usque nunc trahis omnia ad te. Configis quidem timore tuo carnes meas, a iudiciis enim tuis timui, sed longe ualidius multoque penetrabilius configis amore tuo cor meum, quia in iudiciis tuis, quibus pro

122 Cf. Gen. 5, 24. 129 Cf. Ps. 63, 7. II-I2. 137 Lc. 12, 8. Mt. 10, 32. 22:

157 Ps. 118, 120.

133 Cant. 7, 8.

153 Cf. Ps. 24, 6. 159 Ps. 118, 43.

135 Cf. 2 Tim. 2, 156 Cf. lo. 12,

I goy?

SERMO LXXXIIII, 8-10

579

160 me iudicari dignatus es, supersperaut. Sicut aqua effusus es, Domine, in ablutionem meam, sicut sanguis effusus es in re-

demptionem meam, et sicut cera liquescens |effusum est cor

19172

tuum in dilectionem meam. Ablutus, redemptus et sic dilectus,

quomodo non me totum colligam ad sanctificatorem meum, 165 ad redemptorem meum, ad dilectorem meum ? Vnde enim hoc tenui puluisculo et immundo cineri mihi, ut tanti aestimatus sim ab illo, nec aliam uoluerit commutationem dare pro anima mea quam animam suam ? 9. Vere, o bone Domine, iuxta uerbum sanctissimi oris tul, 17o exaltatus a terra, ualidissime me trahis ad te. Exaltatus, inquam, a terra, cor meum leuas a terrenis ad coelestia, quia il-

lic nonnisi per te itur, nec nisi per scalam crucis tuae pertingitur. Ignosce mihi, Domine, si locutus fuerit seruus tuus ad te,

quia numquam tale quippiam operis operatae sunt manus tuae, 175 liberae hactenus atque solutae, quale est illud quod fecere con-

fixae. Siquidem et perforant Leuiathan hamo, potestates et principatus exspoliant, et exspoliatorum spolia diripiunt, mortem trucidant, inferni thesauros depraedantur, chirographum decreti, quod nobis erat contrarium, pactum continens praeua18o ricationis [tuae] et mortis cruci affigentes euacuant, hominem captiuum peccati et mortis (vinculis? absoluunt, Deum homini repropitiant, et hominem reconciliant Deo, coelestia postremo et terrena pacificant. Vere potens caritas crucis tuae, et fortis ut mors dilectio mortis tuae, quia crucifigis 18; quidquid aduersatur cruci tuae, et mortificas omnes inimicos mortis tuae, qua saluas omnes respicientes in illam, qua sanas omnes confugientes ad istam. Nullum certius umbraculum meridiani aestus quam sub umbra crucis tuae, nullum tutius latibulum a facie inimici siue a facie irae indignationis tuae. 190 Bene omnino ac prouidentissime sub umbram hanc in ipso

feruore diei |in summa suae tribulationis angustia ille decli-

nauit et nobis declinandum suasit, qui gemina confessione reatus sui et innocentiae tuae de supplicio latronis repente fecit crucem martyris, et de stipendio iniustitiae praemium 195 gloriae reportauit. Io. Fiat et nunc,

oro, Domine

Iesu, iuxta uerbum

illud,

quod concrucifixo tuo in die illa locutus es ; siquidem et ego tibi

pro me in cruce pendenti, sicut corde credo, ita et ore confiteor,

quia in omni tribulatione, quam usque nunc patior uel in hac 200 uita me passurum arbitror, nil satis dignum factis recipiam ;

176 C£. Iob 167 Cf. Mt. 16, 26. 162 Cf. Ps. 21, 15. 160 Cf. Ps. 21, 15. 187 Cf. Eccli. 34, 19. 184 Cf. Cant. 8, 6. 178 Cf. Col. 2, 14. 40, 20. 200 Cf. Lc. 23, 41.

IQIFD

580

SERMO LXXXIIII, 10-LXXXV,

1

quia non solum in coelum et in te Deum creatorem meum sed etiam in crucem tuam et mortem tuam, et in te Dominum

ac

redemptorem meum grauiter nimis in omni fere uita mea me peccasse cognosco. Respondeat etiam nunc et mihi Dominus 205 meus simile aliquid uoci iucunditatis illius, qua non solum reum absoluit sed et martyrem coronauit. Nec de martyrii gloria nunc satago uel de ipsa te, Dominum meum, sollicito: sufficit mihi ad omne uotum, ad omnimodam

exultationem,

ut cras tecum sim in paradiso, et in carne mea te uideam, sal210 uatorem

meum.

Illucescat nobis, Domine, serenum illud ma-

ne, die promissionis tuae et expectationis nostrae, qua uideamus gloriam Vnigeniti a Patre, qua gloriam crucis tuae contemplemur et fructuum illorum quos nobis apprehendisti ex ea, gustu et suauitate fruamur, qui cum Deo Patre et Spiritu 21; Sancto uiuis et regnas Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT

SERMO

SERMO

LXXXIIII.

LXXXV

INCIPIT LXXXV. Quod in uberibus sponsae gratia doctrinae et exhortationis designatur, in quibus uberibus primitiuae ecclesiae de Christi cruce et morte fecundatis plenitudo gentium lactata est et nutrita. Deinde de haereticis, qui lac uberum | illorum repudiauerunt, et maxime de haeresi Manichaeorum, quae usque hodie insanabilis perseuerat. Item de gratia et noui et ueteris testamenti, quibus sponsa utitur ad institutionem filiorum suorum, et de gemina rursus caritate quae in ipsis item uberibus recte intelligitur. Item de odoribus malorum, id est uirtutum diuersarum, et quod in IO

25

odoribus intentionis piae puritas, qua soli Deo mens placere appetit, designatur. -Postremo quod in malis, quae in fine coenae apponi solent, exiguae uirtutes ecclesiae quae in terris est figurantur, quibus superni spiritus post plenitudinem deliciarum suarum nouissime aliquantulo gustu refocillantur.

I. Et erunt ubera tua sicut botri uineae, et odores tui siue

odor oris tui sicut malorum. 209 Cf. Lc. 25, 45.

LXXXV,

Cf. Iob 19, 26.

Pendet ex superioribus sensus. 212 Cf. Io. 1, 14.

15 Cant. 7, 8 (odores tui siue oz. V /g.).

LXXXV, 3 de] haec zz

14 refocillantur] refoscillantur zz;

I9IV8

SERMO LXXXV, 1-2

581

Dixi, ait sponsus, ascendam in palmam et apprehendam fructus eius, quoniam in cruce oportet exaltari filium hominis. Sed erit haec ascensio mea etsi ad horam acerbissimae tibi, o

sponsa, moestitudinis causa, sed in matutino resurrectionis meae laetaberis et dilataberis. Cuius laetitiae tuae tanta erit ubertas, ut uelut ubera numquam arentia uitali succo semper exuberet, et gaudium tuum de cetero nemo tollet a te. Immo et gaudii tui tanta erit plenitudo, ut tu sola capere uel portare 25 non queas. Afflues eousque ut et effluas, et toti supereffluas mundo. Denique spiritu meo ac si musto ubera tua replebuntur, ac primitias gaudii sempiterni, uelut botros quosdam prematuros de terra promissionis allatos, lactentibus filiis tuis ubique terrarum dispensabis. Tu enim, cum sis electa mea, 30 amica, sponsa et dilecta, et mulierum pulcherrima, absit ut inter mulieres sterilitatis opprobrium portes. Quin potius | sicut speciosissima, ita et fecundissima eris mulierum. Te proinde manent benedictiones Abrahae et benedictiones Dauid, quia in semine tuo benedicentur omnes cognationes 3 vA terrae, et omnis plenitudo gentium fructus erit uteri tui. Quomodo ergo mirabitur et dilatabitur cor iuum, cum ad ubera tua conuolare uideris multitudinem illam ac si stellarum coeli et arenae quae est in littore maris, deque uberibus tuis reposcere alimoniam sibi, rectaeque fidei ac disciplinae morum 40 suorum nonnisi ex ipsis certam expectare doctrinam ?

20

45

50

55

2. Duo quippe illa sponsae ubera esse arbitror, quae Paulus insinuat : Qui docet, inquiens, in doctrina et qui exhortatur in exhortando. Doctrina quippe ad fidei ac mysteriorum praecipue pertinet eruditionem ; exhortatio autem ad excussionem torporis caritatisque uegetationem, uirtutumque singularum excitationem spectat et persuasionem. De his ergo uberibus sponsae Iesu ecclesiae primitiuae lactata est infantia filiae Sion, et ad ipsa quotiens opus est, donec ablactetur, patrique spirituum in plenitudine roboris possit assistere, recurrere promptum habet. Siquidem ubera illa iuxta uocabulum suum ubera, quin magis uberrima sunt, et uelut botri quidam coelestes rediuiua uel potius indeficienti ubertate se praebent paruulis suis, immo et quo fortius premuntur, tanto largius fluunt, eo dulcius sapiunt eoque fructuosius pascunt. Abundant enim sicut prae ceteris uberibus matrum dulcedine ampliori, sic et uirtute maiori. Denique et lac ministrant paruulis, quoniam ubera materna sunt, et prouectioribus uinum fundunt, quoniam botri uineae sunt. Siquidem et carnales et spirituales recolligit ipsa piorum mater in

17 Cant. 7, 8. 18 Io. 5, 14. 23,C£ Io. 16, 22. 60, 5. 38 Gen. 22, 17. 42 Rom. 12, 7-8.

34 Gen. 12, 5.

36 Is.

1givb

582

SERMO LXXXV, 2-3

amplissimum sinum suum, et dispensat singulis, |sicut uidet posse filios suos. Et a forma quidem sanorum uerborum, ut ait apostolus, omnino non recedere cauta est, quatenus humorem uitalis doctrinae, idoneis uerborum ac figurarum uelaminibus ac si quibusdam uuarum uinaciis reconditum 6 A labris infundat filiorum suorum, donec fortius aliquid de manu sponsi percipere idonei sint, et introduci ab eo cum sponsa mereantur in cellaria sua. Propter quod non tantum sensuum, qui percipiuntur ex uerbissed uerborum quoque, ut sensibus catholicis digne congruant ipsosque decenter et con60

70

.

grue est.

uestiant,

sollicita

obseruatrix

et studiosa

19275

uentilatrix

3. Memor est nimirum acuminum illorum uenenatorum, quibus totiens hostes fidei aduersus eam acuerunt et armauerunt linguas suas sicut serpentes. Vnde et profanas nouitates 7 -- uerborum uelut non uino sed ueneno plenas repudiat, ea dumtaxat sibi suisque filiis sufficere arbitrans, quae apostolicam intus sapiunt pietatem et catholicam foris exhibeant puritatem. Quam uesani hodie, qui utramque, quod in ipsis est, profanantes pendere ad ubera materna et ab ipsis infirmari 80 dedignantur,idque adhuc in hac aetate ecclesiae sanctae, postquam tam fortiter pugnauit ad bestias, et confractis ubique haereticorum cornibus regina ipsa in throno iudicii resedit, et de ipsis hostibus suis iudicare potens est. Et Ariana quidem pestis ceteris omnibus, quae ante eam fuerunt, ualidius 8 VA consurrexit aduersus eam, fortiusque inualuit numero hostium, fortitudine tyrannorum, subtilitate sermonum, probabilitate sensuum ; sed gladius ille sic acutus ut caederet, sic limatus ut fulgeret, tandem flante Spiritu Dei conflatus est 9o

95

ac repositus in uaginam suam. Verum Manichaeorum haec execranda impietas ac priscis quidem temporibus pullulauit,

et cum sermo illorum nec aliquo acumine uigeat |nec ullo fulgore rutilet, tamen uelut gladius anceps secat, penetrat et interimit, et supra quam facile credi potest, cotidie proficit adimpietatem. Proinde turris illa contra faciem erecta Damasci, Augustinum loquor, multis magnisque agonibus se contra illam erexit, tanto utique aduersus eam ualentior, quanto aliquando in ipsa infirmior et contra catholicam ueritatem acutior fuit. Quae enim uespere comederat, in matutino suae conuersionis

IOO

aranearum

euomuit,

et retia omnia impietatis suae, uelut

fila dirumpens,

61 Cf. 2 Tim. 1, 13.

7 460 sinum] bis in ms

de priori caecitate

73 Ps. 139, 4 (serpentes] serpentis T/7g.).

sua

totam

94 Cf. Cant.

1921D

SERMO LXXXV, 3-4

583

illustrauit ecclesiam, sicut ex magnis praeclarisque uoluminibus aduersus haeresim illam digestis aduertere est. Sed uulgus illud haereticorum uilissimum lucis omnino fugitans gentique tenebrarum,

quam

tenebris

excaecatum

reueretur

et colit,

familiarissimum, latebras suae impietati et operibus tenebrarum idoneas fouet. Quae creduntur ab eis tam friuola sunt, ut contemnere ea quam reuincere facilius putes. Inde est, quod uix ad conflictum prodire patiuntur humanum formidantes iudicium, suique obscenitatem erroris silentio 110 magis tegendam ac protegendam arbitrantur. Nec est quod

105

ratione

te contra

eos

aut

auctoritate

armaueris,

neutram

timent, scutum tantum longaeuae et inolitae impietatis frontem firmissime muniunt. Denique probatum est, non est in gladio oris pugnare ad aspides illas insanabiles, nam ad om115 nes incantantium uoces grauissime obsurdescunt. Lepra capitis est totum subinde corpus inficiens, quoniam rationi subuersae penitus atque corruptae pestiferae uoluntatis se uirus immiscuit, ut animae miserabiliter per omnem sui partem fermentatae non sit malagma apponere uel alliga120 turas. | Diu est, quod ecclesia uulnus hoc immedicabile sub dissimulatione pertransiit, sed nunc demum zelo zelandum sibi pro fidei pietate iudicauit, neque id in gladio spiritus, quod est uerbum Dei, siquidem omnis talis gladius a ferrea eorum ceruice mox resilit, sed in gladio potius aureo, qualem 125 diuinitus Machabaeus accepit ad tutandas reliquias Israel et faciendam windiciam in nationibus. Bonum ecclesiae consilium, ut ferrum abscisionis exacuat quantocius in illos et exerceat, quia tam diutinae dissimulationis suae moras tene-

ritudini paruulorum suorum periculosissimas iam fuisse iam 130 gemit. Iam enim in ciuitatibus, castellis et uicinis Galliae radi-

ces altius et latius misit et usque in Italiam extendit et dilatauit palmites suos; principes enim regionum, proh pudor, foedauit, ut eradicandi nequissimi huius germinis aut modica aut nulla sit spes. 155

4. Sed reuertamur ad ubera sponsae, quia bonum est nos illic esse, maxime cum teste ipsa sponsum inter illa audierimus commorari. Securi me illis crediderim pietate fidei catholicae

et morum

aedificatione lactandum,

paruulus sum. Video in medio uberum

donec adhuc

eius tabulas matri-

140 moniales utriusque testamenti, quas ablato uelamine de facie Moysi reuelatis oculis contuetur, quibus uidelicet, uelut

speculo interim utitur ad contemplandam faciem dilecti sui,

114 Cf. Ps. 57, 6. 123 Eph. 6, 17. 124 Cf. 2 Mach. 15, 15-16. 126 Ps. 149, T. 131 Cf. Ps. 79, 12. 136 Cf. Cant. 1, 12. 140 Cf. 2 Cot. 5, 15.

19274

584

SERMO LXXXV, 4-6

nunc etiam suam, ne quid forte in ea indecorum resederit. De ipsis proinde replet ubera sua ad alendum paruulos suos, 145 de ipsis semetipsam in omni tribulatione solatur, in omni consolatione moderatur. De ipsis ergo accipit, et unde sponsum oblectet et aedificet filios, sapi- enter in utroque se moderans, ut neutra caritas praepediatur ab altera. Et nil fortasse rectius quam diuinam et fraternam dilectionem ubera sponsae 150 dixerimus,

quia in horum

medio, ac si in medio

192V?

Cherubim,

in quibus plenitudo scientiae caritas est, Dominus Iesus posuit latibulum suum. Quae sane ubera sponsae, ut ipse repleat botrisque uineae, quae ipse Christus est, similia faciat, ascendisse se dicit in palmam fructusque eius apprehendisse. 15; In palma etenim, hoc est in cruce sua, produxit atque nudauit in conspectu Dei totiusque ecclesiae suae Iesus Christus ubera sua, utriusque huius caritatis suae palpabile et indubitatum praebens testimonium, tam Patris uidelicet uoluntati quam sponsae tuae necessitati deuotus ad mortem. Habet 160 Sponsa mandatum, quatenus uadat et faciat ipsa similiter, ut fiant ubera eius sponsi sui uberibus siue botris uineae similia. 5. Quod autem additur, et odores tut sicut malorum, intentionis purae fragrantiam arbitror designari. In odoratu quippe 165 hominum

suauis

odor

opinionis

bonae

fragrantia

est,

sed naribus Dei ipsa bonae conuersationis inuisibilis puritas ; et inter ora laudantium siue detrahentium linguas conscientiae bonae humilis in Deum directio, ac si uirgula fumi aromatica in alta contendens, odorem utique mirificae suauitatis im170 portat. Hominibus propter se uelle placere odor adulterinus siue potius fetor meretricius est ; Deo propter ipsum tantum uelle placere odor balsami, odor suauitatis Domino Deo est. Hominibus postremo propter Deum uelle placere, odor ex pluribus aromatibus mixtus est, amabilis Deo, hominibus 17; desiderabilis. Porro in lubrico laudis humanae caute ambulare, et dirigere gressus suos in uia immaculata iustitiae semita, magnae quidem industriae | et non modici laboris opus est. Sed ubi hinc laudantium, hinc detrahentium linguae uiam obsident, et amplior prudentia et maior est fortitudo 180 pernecessaria, ut per mediam famam atque infamiam quasi per medios cuneos hostium iter uendicetur ad regnum, et iuxta uerbum Domini Iesu, uiolenti uim faciant in regnum coelorum.

6. Nec erit quod animae tali sic se aequaliter moderanti, 160 Cf. Lc. ro, 57.

AS

163 Cant. 7, 8.

170 Cf. Gal. 1, 10.

182 Cf. Mt.

1938

SERMO LXXXV, 6-7 185

585

sic se per medium inimicorum suorum patienter humiliterque ad coelestia dirigenti, sermonen illum laudis accommodare cunctemur : Quae est ista quae ascendit sicut wirgula fumi

ex aromatibus myrrhae et thuris, et uniuersi pulueris pigmentarii ? Nam et myrrha illa praesto est, et in mortificatione 190 iactantiae

et in mitigatione patientiae suae. Thus uero, ut

contra utrumque hostium genus pura et continua oratione nitatur. Vniuersus autem puluis pigmentarii, quatenus non solum coram hominibus inanem gloriam, sed eam quae multo periculosius infestat superbiam conterere 195

200

205

210

7. Sed repondebis de odoribus malorum hic sponsum agere, non de odoribus myrrhae et thuris aut pulueris pigmentarii. Quid si alio uerborum schemate id ipsum modo figuratum est ? Scriptura nempe sacra ac si regina praediues plurima habet mutatoria uestium, quibus ad amicorum aspectus gratior e thalamo, quo et multiformior procedere consueuit. Virtutes ergo supra nominatas mala nihilominus | dici non inconueniens erit, praesertim cum robore iam maturitatis florem imperfectionis exuerint. Sed nec iam mala huius in arbore pendent omni praetergredienti uiam exposita, eo quod illa, quae oculis hominum patent, in furtum et direptionem saepissime cedunt ; uerum

215

220

225

satagat, et cuncta,

quae de uirtutum fiducia blandiuntur, pistillo crebro tunsionis extenuet, et in minutissimum puluerem exinaniens sensum illius induat, qui ait : Si quis se putat aliquid esse, cum nihil sit, ipse se seducit. Numquid non multorum odor aromatum de tali ad Deum conscientia spirat, quae sic et maxima agit et minima sapit?

in tutissimo potius diuini timoris et amoris

cellario reposita, tam rapinam laudis humanae quam uermem intus corrodentis superbiae et arrogantiae pestilentis occultam putredinem euaserunt. Talibus igitur malis in horto suo diligentur excultis, sponsa in cellaria, ut dictum est, sponsi sui, quo introductam se a sponso olim gloriata est, libere deportare, fideliter ac tuto reponere consueuit ; quorum odore et reficiat sponsum et uelut in fine nuptialis illius conuiuii, quo cum gloriosa illa sponsa sua in coelestibus iucundatur, aliquantulo eum hortuli sui fructuum esu ualeat oblectare. Solent enim mala et quae istiusmodi sunt, non ieiunis adhuc et esurientibus ad refectionem apponi, sed solidiori refectis cibo ad delicias praesentari. Ouid autem uirtutes quantaelibet sanctorum uirtutum illarum comparatione coelestium, quid, inquam, nisi poma et nuces sunt, ad plenitudinem diuitis mensae illius ? Exigua quidem sunt quod ad pretium, sed esu

187 Cant. 5, 6.

197 Gal. 6, 3.

193%.

586

SERMO LXXXV, 7-LXXXVI, 1

sapida, delectabilia aspectu et olfactu suauia ; nec potest, crede mihi, coena illa opulentissima sine his consummari. Est 23o panis ibi angelorum ad omnem saturitatem et omnimodam uoluptatem ; est et caro Christi, omnem nihilominus habens delectationem, cotidiana ipsorum angelorum refectio et spirituum beatorum ; |sed de hortulo sponsae Christi, quae in terris est, etiam poma huius generis nostri ab ipsis cotidie 25; expectantur,

195V*

quoniam gloriae in excelsis Deo, pacem homi-

num bonae uoluntatis, gratulationibus suis laudibus adiciunt. 8. Denique qui praecessor eorum est et ministrator Dominus Iesus, nam cum sit super omnia, nouissimus omnium fieri

dignatus est, coram recumbentibus transiens, transiens quippe 240 humillima dignatione sua ministrat illis ; sic coenam illam opulentissimam ordinat, ut pauperis huius sponsae suae a plenitudine tanta tam longe peregrinantis adhuc tandem recordari non negligat. Quidquid ergo in uirtutibus eius maturum est uelut peregrinas quasdam delicias multis ac uariis elabo245 ratas sudoribus, beatae illi sponsae suae, in conspectu suo epulanti et exultanti in laetitia, demum offert praegustandas. Nam plenus et securus malorum huiuscemodi usus erit, cum

paupercula haec et ancillaribus interim operibus subdita ad thronum gloriae sponsi sui ab ipso feliciter assumetur, qui cum 250 Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO LXXXV.

SERMO

5

LXXXVI

INCIPIT LXXXVI. Quod passio Christi ad excitandum uegetandumque amorem Dei ceteris omnibus Dei operibus efficacior sit, et quia hoc sit, quod ascendisse se sponsus dicit in palmam, ut ubera sponsae fiant sicut botri uineae. Additur etiam quod multis modis id sponsus praedixerit. Subditur quae sint haec ubera et qui botri uineae. Deinde quae sint mala, quorum odorem sponsus comparat ori

sponsae suae. |

195vb

I. Et erunt ubera tua sicut botri wineae, et odor oris tui sicul

malorum. Haud temere mihi sponsae tuae usurpauero nomen,

235 Cf. Lc. 2, 14. LXXXVI,

239 Cf. Lc. 12, 37.

8 Cant. 7, 8.

SERMO LXXXVI, 1-3

587

10 Domine Iesu, cui uel multum est, si uel in ancillarum eius potuero contubernio inueniri. Solis hoc gloriae nomen donasti unice et intime diligentibus te, ipsi et habeant sibi, et te dilecto suo in omni felicitate fruantur. Vnum tamen scio quia uae mihi est, cum te declinare sentio a me, et male mihi est, cum

1; me auelli perpendo abs te. Porro indignitatis meae conscius, quae me et tibi Domino Deo meo diutius adhaerere non patitur, quod super omnia quae desiderari queunt suspirat et concupiscit anima mea,

simul et memor

frigiditatis meae,

qua

torpere nonnumquam consueuit mens mea, colligere mihi 20 soleo ligna ad recalescendum, Domine, in te. Et ecce prae oculis meis copiosissima silua lignorum, tantum ut impiger sim ad succidendum et accendendum. Siquidem uiuere in me igniculum sentio aliquantuli amoris tui, concupiscentiam saltem desiderii boni; sed ad sufflandum flatu nimis inualidus sum, 25 nisi spiritus tuus, o bone Domine, adiuuet infirmitatem meam.

2. Nempe quaecumque in creatura tua uisibili conspiciuntur siue in inuisibili intellectualiter cogitantur, quaecumque in libris tuis gesta mirabiliter audio a te aut mandata iustissime aut benignissime repromissa uel largissime data, seu dissimu30 lata patienter seu pie indulta uel iuste punita, cuncta te et amabilem mihi nuntiant et amandi necessitatem imponunt. Sentio me ab his omnibus trahi, uerum non quantum satis ponderositati | meae. Video proinde grauissimos mihi iustis- 19413 simosque imminere cruciatus, si non dilexero te, sed licet sti-

;; mulo isto multum urgear, tamen promoueor parum. Adhibeo mihi exempla diligentium te, si quomodo ambulare detur mihi post te in lumine Ierusalem, et in splendoribus sponsae tuae aliquid de luce tua saltem in transitu conspicari. Nec mediocriter in his interdum iuuari me sentio, sed heu repente 4o dum trahor, abstrahor, et retrahor deorsum in memetipsum.

Excipior denuo a familiari et inolita grauedine mea, et ad meipsum anima mea conturbatur. Recurro ad focum uel magis ad locum, quo paulo ante calefactum me memini, contrectans

sedulo digitis meis, utrum forte scintilla aliqua caloris remanse45 rit, et ecce frigida fere omnia et emortua. Quidquid tamen illud est et quantulumcumque quod de hesterno igne remansit, fomentis solito adhibitis resuscitare aggredior. 3. In quibus certe omnibus nihil usque adeo ignium capax, flammarum

uorax,

sed neque calorum tenax occurrit quam

so lignum crucis tuae, Domine Iesu. Viride nempe illud est, iuxta uerbum oris tui : Quia si in uiridi, inquis, haec faciunt, in arido

25 Cf. Rom. 8, 26.

bi Lc. 23,:31.

588

SERMO LXXXVI, 3-5

quid fiet? Viride, inquam, est sed de fumigatione tamen nil triste habet ; uiride ergo est, recentem semper et inconsumptibilem amoris materiam amantium sensibus ingerens. Vere ss nulla ceterorum silua lignorum qualis superius enumerata est, tale aliquod, tamque his usibus commodum lignum profert, ut merito propter insigne priuilegii sui a te palma nuncupetur. Dixi enim et hoc te dixisse commemoras sponsae tuae, quoniam in palmam ascenderes et apprehenderes fructus eius. 6o

4. Ad quid, |Domine ? Vt sint, inquis, ubera tua sicut botri

194"?

wineae, hoc est ut amoris fortiorem sensum ex hac ascensione

mea possis induere, et in amandi fiduciam tam euidenti amoris mei argumento confortari. Viuus hic sermo tuus et efficax, quem dixisti, o Domine Deus salutis meae. In hoc uerbo tuo 65 de aegritudine conualuit, quin et de morte surrexit puer ; in hoc uerbo coeli firmati sunt, id est apostoli tui, qui in ipso prius grauiter fuerant infirmati, cum te eis passurum praediceres. In hoc ipso uerbo tuo et ego, Domine, iubente te laxabo rete. La-

xabo, inquam, rete in capturam piscium grandium, piscium re7e surrectionis tuae, quale denique Petrus et Ioannes uiso te pi-

scatisunt, quale est uidelicet piscium genus quod post resurrectionem tuam, Domine Iesu, cum fauo mellis manducasti. Et hoc uerbum, Domine, aeterni consilii et aeterni amoris

tui dixisti ab initio in aure Patris tui, quia ut amabilem te 75 faceres sponsae tuae, in palmam ascenderes fructusque eius apprehenderes ; fructus utique salutis ipsius, qui non sunt alii quam ut toto corde et tota anima et tota uirtute te diligat Dominum Deum salutis suae. Dixisti post haec uerbum idem mysterii tui in auribus sanctorum ptophetarum tuorum, qui a 8o saeculo sunt ; dixisti postremo et in aurem sponsae tuae, quam assumpsisti ex Israel ad cohabitandum tibi. Dixisti, inquam, illi ; sed illa prae amore nimio tanti amoris uerbum portare non potuit, immo nec intelligere, cum absque parabola diceres ac saepius inculcares. Dolor quippe seu magis pietas obstupe85 fecerat sensum, obfirmauerat intellectum. Verumtamen dixisti, Domine, et dicere perseuerasti, |factumque est ita.

5. Verbi tui inimicus magnus ille amicus tuus, quem de amore tuo postea interrogasti, terribiliter a te repulsus est, et quem paulo ante magni honore nominis sublimaueras, sata55/56 Cf. Hymnum : Pange, lingua, gloriosi proelium certaminis. 60 Cant. 7, 8. 63 Cf. Hebr. 4, 12. 65 Cf. Mc. 9, 13-28. 66 Ps. 32, 6. 68 Cf. ccs. s. 70 Cf. Io. 21, 6. 72 Cf. Lc. 24, 42-43. 77 C£. Mc. 12, 33. 79 89 Cf. Mt. 16, 21-23. CR Ec. T, 70. 86 Gen. 1, 24.

LXXXVI, 89 sublimaueras] sullimaueras 7s

19473

SERMO LXXXVI, 5-6

589

9o nae uocabulo humiliasti. Verumtamen nesciebat quid diceret,

cuius consilii dissipator, cuius turbator pacis, cuius salutis persecutor, cui denique negotio efficeretur in satan. Simon Ioannis, hac utique uice errasti, quia non Pater Domini Iesu, qui in coelis est, sed caro et sanguis reuelauit tibi. Cuius enim adiu9; tor es ? Numquid imbecillis ? Et si magni consilii factus es conscius, numquid et sapientiae consiliarius et consiliorum arbiter esse praesumis ? Sanius in die illa consultiusque Caiphae consilium quam Cephae. Nam spiritus a proprio. interim peregrinans domicilio, ad alienum momentaneum fecit excur10o sum. Dixit ergo Iesus, non ore proprio tantum sed et per os Caiphae, quia oportet eum pro salute publica mori, hoc est in palmam ascendere et apprehendere fructus eius. Nam qui sint fructus palmae, hoc est quae utilitas in sanguine Iesu, spiritus idem per os sacratius manifestauit, lesum uidelicet pro filiis 105 Dei in unum congregandis mori oportere. 6. Sed fructus iste tam sublimis tamque mirificus, eatenus ob oculis mortalium occultatus, in gloria dominicae resurrectionis coepit reuelari, apprehendi et degustari. Euacuari igitur coepit ex tunc a fidelium cordibus scandalum crucis, et de ore 110 Iesu rapuit unusquisque uerbum triumphale, ut diceret: Ego quoque ascendam in palmam et apprehendam | fructus eius, mihi enim absit gloriari nisi in cruce Domini Iesu Christi. Quidni huiuscemodi ubera botros uineae dicas, uuae scilicet illius

electissimae, quae sanguine est grauida et fecunda martyrii ? 115 Etenim tam fecunditatem quam maturitatem uuae illius torcularia ubique terrarum musto redundantia sufficientissime probauerunt. Generositatem quoque uini huius nos cotidie probamus, qui in natalitiis sanctorum martyrum uelut a uino libaminum iucundamur, licet tenuiter illud praegustare sina120 mur, quod supernam illam ubertim inebriat ciuitatem Dei. Bene igitur a sponso ubera huius sponsae suae botris uineae assimilata sunt, quod libertas uidelicet et fiducia ipsius de sponsi sui gratia praesumentis, uelut ubera quaedam in pectore suo prominentia nudare et exponere non erubescat, quae 125 sponso suo integra seruet et illibata. Libertatem autem et securitatem

recte

ea

nominauerim,

quod

ad

confitendum

libera fuerit et de gloriae praeparatione secura. Vide quam congrue botris uineae huiuscemodi ubera comparentur, quae musti quodam feruore intumuisse uisa sunt, dum consertis 130 manibus se certatim raperent ad martyrium martyres et ut eliquari mererentur in cellaria regis, ad torcularia ultronei et alacres properabant. Quia uero uindemiae tempus tunc erat, a Domino quidem uineae, ut in uindemia mos est, pars maxima 94 Cf. Mt. 16, 17. 101 Cf. lo. 11, 50. 52. 111 Cant. 7, 8. 112 Gal. 6, 14.

103 Cf. Ps. 29, 10.

105 Cf. Io. 11,

194%?

590

SERMO LXXXVI, 6-7

torcularibus illata est, nonnulla etiam mensis edentium reser-

15; uata. Siquidem et confessorum plurimi persecutorum euasere furorem, et hoc quidem ad ecclesiae sanctae consolationem, non autem ad detrimentum gloriae suae. Sane et in his diebus nostris, in quibus omnia refriguisse uidentur, et quasi plenitu-

dini |autumnali hibernam doleamus intemperiem successisse,

zoge

140 sed in his ipsis tamen diebus adhuc pendet uua in uitibus. Nec desunt torcularia ad premendum ubera et comprimendum botros uineae nostrae, ut exprimatur uinum bonum, licet forte

non optimum, quale illud est, quod sponsus subinde commendat dicens : Guttur tuum sicut uinum optimum. Sed de hoc uide145 bitur postea, si Dominus donauerit.

7. Verum Deo gratias, abundare cernimus torcularia, spes est succrescere uinum. Diripiuntur exuuiae nostrae, et conculcamur, contorquemur, contribulamur, exponimur. Benedic-

tus Dominus Deus patrum nostrorum, quo miserante aliquid 159 commune habemus cum illis. Aporiamur quippe et nos, sed

non destituimur ; persecutionem. patimur sed non derelinquimur ; deicimur sed non perimus. Numquid non grauis persecutio haec, quae fratres a fratribus diuidit, quae claustra et monasteria uacuat, quae patres a filiis et filios a maternis 155 diuellit uberibus ? Sed quid, si sic uinum eliquare necesse est,

nec nisi pressis ita uberibus, quae botris uineae sponsus comparat, non ualet exprimi ? Quamquam etsi torcularia huiusmodi exteriorum pressurarum longius absint, sponsus semper in promptu habeat, quo sponsam in hac die tribulationis 160 exerceat, siue in proprii corporis uariis infirmitatibus siue in colluctationibus acerrimis nocte et die aduersus eas, quae non dormiunt, animi sui passiones. Denique si talis est, quae praesit in sollicitudine

animarum,

in prouidentia

necessitatum,

postremo et in his quae molestissime urgent periculis in falsis 165 fratribus, quando enim ab his quiescitur, uel quiescendi spes esse potest ? Numquid non morimur, immo et mortificamur tota die ? Sed beatus plane qui Christi in his crucem attendit, qui a crucifixo se trahi sentit, fructusque crucis de tribulationibus proficiendo apprehendens, Christo se concrucifigi gloria17o tur, et de cruciatibus suis triumphans cruci suae palmae nomen imposuit, et sponsi uocem | assumens dicit etiam ipse in excessu suo : Ascendam in palmam et apprehendam fructus eius, ut sint «bera mea sicut botri wineae.

144 Cant. 7, 9. 166 Ps. 45, 22.

150 2 Cor. 4, 8-9. 172 Cant. 7, 8.

150 aporiamur] apporiamur zz:

153 Cf. Mt. 1o, 21.

164 2 Cor. 11, 26.

161 colluctationibus] colluctionibus zs

1957

SERMO LXXXVI, 8-9

591

8. Sane si non mereor praecedentium patrum aequare marty175 rium, qui in uia martyriorum tuorum, Domine, delectati sunt sicut in omnibus diuitiis, sed pauca haec et modica, quae me

sustinere decernis, libenter amplectar, et exercebitur seruus in his pusillis iustificationibus tuis. Fasciculus hic quidem tribulationum mearum magnus est pro uiribus meis, sed multo 18o minor pro meritis, minimus ualde pro mensura patrum meorum. Verumtamen et in ipso fasciculo meo myrrham odorabor Domini mei, et amaritudines meas illa amaritudine condiam,

et onus meum graue crucis eius recogitatione leuigabo. Fasciculus ergo ille leuissimus et fragrantissimus de inter ubera mea 18; non auelletur, quo fiant ubera mea botris illis praeclarissimis ex

aliqua uel modica parte similia. Quaeris quaenam illa ? Caritas tranquilla et caritas laetabunda. Et tranquilla quidem est, si sine murmuratione est, si patiens est, si modestior, si humilior de tribulatione effecta. Non modici fructus isti, et uere eam

190 in uia martyriorum Dei, si eousque profecit, ambulare dicemus. Sin autem, aspirante spiritu sponsi, in eum profecerit gradum, ut laetetur et glorietur in his, fortiusque propter haec suum sibi dilectum astringat, nihil est, quod dicere ubera eius botris uineae similia uereamur, siue uineae uidelicet illius, quae est

195 sanctorum ecclesia martyrum, siue quod gloriosius est uineae illius, quae dicit : Ego sum uitis uera. Sed et ipsa loquetur de testimoniis, hoc est de martyriis dilecti sui et non confundetur, ut audeat gloriari et dicere: Fasciculus myrrhae dilectus meus mihi, inter ubera mea commorabitur.

200

9. Odor quoque oris ipsius in naribus sponsi sui sicut malorum erit; non sane malorum illorum, quae praeuaricator et inoboedentium | pater gustauit Adam, sed illorum potius, quae oboediens et oboedientium pater comedit Iesus. Vis huius odoris uirtutem nosse ? Audi apostolum : Sicut per inoboedien-

205 tiam unius peccatores constituti sunt multi, ita per oboedientiam unius iusti constituentur multi. Mirabilis nimis odor utrorum-

que malorum, sed qualia mala, talis et odor illorum. Ille odo mortis in mortem. iste odor uitae im uitam. Audite et attendite,

fratres : odoremque illum pestilentem, teterrimum atque mor210 tiferum auersamini precor, abominamini, et exsecramini. Nolite paruipendere quidquid illud est, quod uerbo aut nutu iniungitur uobis, ut auertatis, sicut scriptum est, scapulam receden-

tem. Satis superque experti sumus, quales sint fructus ligni 175 Ps. 118, 14.

178 Cf. Ps. 118, 23.

196 lo. 15, 1.

204 Rom. 5, 19 (oboedientiam] obeditionem Vlz.). Cf. Zach. 7, 1X. 202 pater] par ms

206 iusti] isti øs

198 Cant. 1, 12.

208 2 Cor. 2, 16.

210 exsecramini] execramini ms

212

195"*

592 215

SERMO LXXXVI, 9-10

uetiti, quae uirtus, quis sapor, quis odor illorum. Vere mala illa mala sunt ; male dentes edentium obstupescere faciunt, male uentrem cruciant, nec digeri uel egeri absque magnis cruciatibus possunt. Vsquequo patiemur uocari filii Adam, cum iam pridem coram Deo et sanctis eius abdicauerimus nomen istud,

220

225

et oboedientiae dederimus nomina nostra ? Confundor certe in aliquibus nostrum, cum in re nonnumquam permodica interrogati de titulo professionis suae uelut inscriptionem deleuerint tituli huius de cruce sua, et immemores prorsus facti sint, quid, coram quibus in die desponsationis suae locuti sunt, sic extendere non uerentur ad lignum uetitum manus suas et filii denuo effici Adam. Siccine induisse poenitet nouum Adam, ueteremque reinduere placet, et exuuias, proh pudor, resumere ueteres?

Quam dissimilis odori huic odor oris sponsae, quae non solum ore sed et corde loquitur oboedientiam, uoluntaria oris tui beneplacita faciens Domino. Odor, inquit, oris tut sicut malorum, quia quod ore professa es, oboediendi deuotione implere acceleras. Oboedientiae uirtutem oboedientiae exemplo commendas, et de oboedientiae fructu magnificas, quoniam haec uirtus iuxta definitionem |patrum celerrime hominem perfectum reddit. IO. Ipsa enim est, quae uoluntatem ad integrum mortificat, et animam a cunctis languoribus suis felicissime atque citissime uictoria donat. Denique ipsa est, quae Abrahae Deum in beati seminis repromissione, qui est Christus, omniumque gentium benedictione in illo constituit debitorem. Sed et ipsa 240 est, quae Vnigenitum Patris, Deum Patri Deo coaequalem, mandato ipsius inclinauit ad mortem, mortem autem crucis. Nouissime et illa est, quae sedem illam sublimem, filio hereditario Dei iure debitam, uirtute meriti sui acquisiuit ; totumque corpus ipsius, quod sumus nos, quod ad gloriam certissi245 mae spei nostrae cum ipso capite et sponso nostro beatificauit in gloria. Quam nobis ipse praestare dignetur, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO LXXXVI. 235

215 Cf. ler. 31, 30. 228 Cf. Ps. 118, 108.

ed. HANSLIK, p. 161.

217 Cf. Regula S. Benedicti, cap. 58, 18 : ed. HANSLIK, p. 136. 229 Cant. 7, 8. 234 Cf. Regula S. Benedicti, cap. 71, 2 :

241 Cf. Phil. 2, 8.

225 ueteremque] ms p.c. uentremque 775 a.c.

195vb

SERMO

LXXXVII

INCIPIT LXXXVII. Quod in gutture sponsae laudandi deuotio commendatur a sponso, et quod laus Dei tam angelis quam hominibus cibus pariter et potus sit. Deinde quantae uirtutis sit huic operi digne insistere, et quare maligni spiritus tam procaciter operantibus illis resistant. Noussime de quattuor generibus agitur cogitationum, quibus inter psallendum impugnari solemus.

IO

I

A

20

2

VA

I. Guttur tuum sicut uinum optimum, dignum dilecto meo ad potandum, labiisque et dentibus illius ad ruminandum. Bene omnino et consequenter, ut post botros uini fiat commendatio. Sed et hoc congruentissime prouisum est a sponso in laudibus sponsae suae, ut gutturis laudem nouissimo loco reseruaret, in quo laudum iubilationem, qua in dilecti sui gloriam sine intermissione exercetur, aestimo designari. Quam ea sane ratione guttur nuncupat, quod laude deuotissima sponsi sui ac si cibo animae suae dulcissimo saluberrimoque semper utatur, ipsum edat et esuriat omni hora, uariisque laudum modulis ac si plurimis ciborum ferculis inexplebiliter |reficiatur. 2. Dicas fortasse cibum hic commemorari in poculum ; ait enim : Guttur tuum sicut uinum optimum. Sed attende quisquis spiritualis es, ut spiritualia tibi ualeant comparari, quia in spirituali mensa idem cibus qui et potus est. Denique de iustitia in euangelio habes, quoniam beati sunt qui esuriunt et sitiunt eam. Ergo et laus Dei, sicut sanctorum angelorum sic et animarum sanctarum Deum pie glorificantium, tam cibus procul dubio quam et potus est, sed cibus fortasse ea ratione, quod uitaliter efficit, potus uero quod hilariter afficit. Iugis quippe laudatio ipsos quoque angelos sanctos ab ingratitudine tuetur et iniustitia, et qui ingrati utique forent, auden-

3 o ter dico, et iniusti,si a creatoris sui, cuius faciem semper uident,

35

umquam uel ad modicum laude cessarent. Eadem nihilominus sua laude potantur, in qua die nocteque non solum absque omni fatigatione sed et cum omnimoda delectatione exercentur. Requiem iuxta uerbum prophetae non habent ab his, sed requiem non habent nisi tantum in his.

3. Aduerte proinde quia utrumque a Spiritu Sancto in hoc ipso laudis capitulo apte satis expressum est, dum id quod LXXXVII, 7 Cant. 7, 9. 20 Cant. 7, 9. Mt. 5, 6. S4: CE. Eci. 24, TI-

LXXXVII, 10 laudibus] ladibus zz:

AMC

T Cor. 2:5:

23 Cf.

196ra

SERMO LXXXVII, 3-4

594

per os sponsi uino optimo assimilatur, per os sponsae dignum dicitur, quod dilectus debeat labiis et dentibus suis ruminare. 40 Alioquin iuxta litteram fatuum prorsus et inconsequens erit uinum etsi optimum ruminari. Ergo quod sponsus potum, sponsa cibum dicit, eodem nimirum spiritu loquentes ambo. Quid dixi eodem spiritu, cum idem quoque laudis capitulum diuidant, immo et communicent sibi, et rapiat ista uerbum ex 45 ore ipsius, quatenus sermo non diuidat, quos non discreuit amor, uniuit affectio ? Guttur tuum, ait sponsus, sicut uinum

optimum ; et sponsa in occursum accelerans rumpensque sermonem uel potius supplens : Dignum, ait, dilecto meo ad potandum. Non quaeritur consequentia uerbi, non eloquii so captatur ambitus ; nec uelut sponsa Verbi, certe et cum Verbo | uerba faciens de principio uerbi sui saltem sollicita est, 196rb sed uerborum negligens amoris negotium, de quo sola cura est ei, lingua propria, hoc est affectibus, agit. 4. Sed priusquam in capituli huius tractatu laboremus, de 55 praemissis uelim certior fias, quoniam in gutture sponsae laudandi deuotio figuretur a sponso. Ex contrario igitur illorum gutture id perpendi facile est, quod sepulcrum patens ideo appellatur, quod linguis suis, ut ibi dicitur, dolose agant labiis Deum honorantes, cum cor eorum longe sit ab eo. Sepul6o crum itaque diuinae laudis est guttur illorum, quia inde licet in eorum laudatione non tam uiua excitatur quam mortua sepelitur, quoniam ut scriptum est : Non est speciosa laus in ore peccatoris, et a mortuo quasi qui non est perit confessio. Non ergo huius laudibus laudari se Deus iudicat sed subsannari. Audi 6; subsannantibus Spiritum Sanctum irascentem in psalmo ac maledicentem : Auertantur,

inquit,

statim

erubescentes,

qui

dicunt mihi : euge, euge. Terribiliter et illud in propheta sonat : Maledicam benedictionibus uestris. Et rursum : Sollemnitates uestras

odiutt anima

mea,

facia sunt mihi molesta,

laboraui

70 sustinens. Sepulcrum ergo huiuscemodi guttur est, non odorem quidem diuinae laudis spirans, sed qualem intus habet fetorem propriae laudis aut alicuius freni quaestus eructans, cum tales nimirum sint, qui in his laudibus suis sua tantum quaerunt, non quae Iesu Christi. Ad ea tantum sepulcrum 7; illud guttur eorum patens est, nam ad cetera omnia, quae Dei

sunt, clausum est et signatum. Mulier quoque illa, quae in

46 Cant. 7, 9. 48 Cant. 7, 9. 58 Cf. Ps. 5, 11. 59 Cf. Mt. 15, 8. Eccli. 15, 9. 63 Eccli. 17, 26 (qui non est] nihil V/g.). 66 Ps. 69, 4. Mal. 2, 2. Is. 1, 14. 74 Phil. 2, 21.

69 molesta] molestia zzs

62 68

SERMO LXXXVII, 4-6 595 Salomone mollire dicitur sermones suos et relinquit ducem pubertatis suae, propter quod et meretrix ab eo appellata est, synagoga utique hypocritarum est, nitidius oleo guttur habere 8o dicitur, séd wowissima sua amara quasi absinthium.| Oleo quippe nitidius guttur eius est, quia ad exteriorem hominum gratiam quod diuinae laudis est ab his, qui Deum sinceriter amant, laudabilius exequuntur. Verum hoc oleo non ungitur

196v8

sanctus sanctorum, nec impinguari sustinet ex eo caput suum.

85

5. Sed omittentes meretricem hanc oleumque, quod uendit amatoribus suis, guttur potius castissimae Dei sponsae de olei sui puritate magis et ueritate quam nitore miremur. De eius quippe gutture a Spiritu Sancto alibi dictum est : Misericordia et ueritas, ait Salomon, non te deserant sed circumda eas gutturi

9o tuo, id profecto admonere uolens, ut uirtutes has geminas miremur intra nos et magnificemus, quatenus amor earum in nobis ex deuota laude proficiat. Tale est illud, quod de sanctis dicitur, qui exultant in gloria et laetantur in cubilibus suis. Nam sequitur : Exultationes Dei in gutture eorum, quod de laudandi 95 dictum deuotione nemo qui ambigat. Sed et hoc uinum optimum a sponso dici, quod hic exultationes psalmista expressius uocauit, non puto uestrum haerere intellectum. Exhortatione magis opus esse arbitror, ut uini huius optimi si non haustum pro uoto pleniorem, sed gustum certe in laudibus 100 Dei frequentiorem experiri ualeatis. Vtinam quotiens ad illas pergimus uel illis insistimus, sic quasi ad epulas inuitati uinoque potandi conueniamus, ut de nobis a nobis psalli propria experientia nostra testetur: Iusti epulentur, et exultent in conspectu Dei et delectentur in laetitia. Vinum denique 105 hoc optimum Paulus a uino pessimo discreuit cum diceret: Nolite inebriari uino, in quo est luxuria, sed veplemini, ait, Spi-

ritu Sancto, loquentes uobismetipsis in psalmis et hymnis et

canticis spiritualibus. Numquid non in calicibus huiusmodi

sumendis atque gustandis mutua alternatim psallentium 110 propinatio cernitur; et iucunda quaedam, ut exultemus in Domino

et iubilemus Deo salutari nostro, cohortatio fit inui-

cem, cum unusquisque, |iuxta uerbum prophetae, proximo suo dicit : Confortare, laetitiaeque ei salutaris calicem ingerit ?

6. Ceterum

hoc opus tam pium tamque diuinum, quam

77 Prou. 2, 16-17.

79 Prou. 5, 5. 84 Cf. Ps. 140, 5. 88 Prou. 5, 5. 93 Cf. Ps. 149, 5. 94 Ps. 149, 6 (exultationes] exaltationes V//g.). 103 Ps. 67, 4. 106 Eph. 5, 18-19 (replemini] implemini V/z.). 110 Ps. 94, 1. 112 Is. 41, 6.

80 absinthium] abscinthium zz:

I 96v

596

SERMO LXXXVII, 6-7

115 gratum Deo, quam sanctis placabile angelis, denique quam nobis fructuosum est, si deuote et non segniter operemur, tam molestum est utique inimicis salutis nostrae angelis

malis. Egrederis nonnumquam in agrum, et nihil ibi coruini generis uides. Sed si exeat, qui seminat seminare semen suum, 120 Statim uideas genus illud noxium agricolis circumfundi, nec nisi ualidissima et uigilantissima manu incursus eius prohiberi. Parabolam hanc interpretari nobis facillimum est, quia ut exultemus cum sanctis in gloria, laetemur in cubilibus nostris, et exultationes

Dei

libere

in gutture

nostro

requiescant,

125 accingi uelut ad bellum necesse est, nam et hostes nostri nobis ipsis haud segnius ad opus Dei nobiscum certaturi conueniunt. Pudeat certe eorum incursibus cedere et non sta-

tim armatis armatos occurrere. Siquidem et plures et fortiores nobiscum sunt quam cum illis, quibus et bonum est coniungi 130 psallentibus, somnolentos excitare, negligentes arguere, et uerba Sancti Spiritus, quae ore psallimus, ad cordis iubilum arcana suggestione reuocare. 7. Nam cum panis sanctorum angelorum, quo in coelestibus ab initio aliti sunt, laus Dei sit, congaudent utique paruulo135 rum

suorum

affectibus

eiusdem

generis

alimonia,

licet

in

longe dissimili qualitate uescentium. Illi enim adipe frumenti, nos furfure pascimur. Spiritus uero nequitiae e diuerso stationem suam in choro illo psallentium angelorum firmarunt, nobis se nimirum cessisse gementes, nosque paulatim 140 illas sedes suas occupare et quasdam beatae laudationis ilius primitias | accepisse grauiter erubescentes. Insistunt ergo totis uiribus non ut aliquid recuperent sibi, sed ut totum uri nobis. Agite ergo, conciues iam ex non modica parte regni coelorum ; pugnate pro patria uestra congregationique

145 taurorum uaccas lasciuientes, si quas in uobis repererint incestare uolentium, tota uirtute resistite. Denique iuxta admoni-

tionem psalmistae gladios ancipites semper habeamus in manibus, sacri uidelicet propositi rigidum uigorem et in Dei sola uirtute fiduciam. Si quis enim in hoc opere Dei aliquid 150 sibi uendicat, ut non omni hora ad illum attollat oculos, ad

ipsum leuat manus

auxilium

de coelo petens, cadet illico

117 Cf. Bernardus Clatau., In Cantica, 47, 8 : PL 183, 1011 C ; ed. Lecrerco II 66,

12. 119: Gf. Le. 8, s. 124 Cf. Ps. 149, 5-6. 128 4 Reg. 6, 16. 129 Cf. Ps. 67, 26. 130 Cf. Bernardus Clarau., In Cantica, 7, 4 : PL 183, 808 AB; ed. LecLERCO I, 33, 7 ; cf. etiam Bernardus Clarau. , Epistola 78, 6 : PL 182, 195 CD. 140 Cf. Bernardus Clarau., Sermo in Vigilia Natiuitatis Domini 2,6 :PL 183,93 AB ; ed. LECLERCQ IV, 209, 2. 147 Cf. Ps. 149, 6.

143 praeripiant] praeripiat mes

197%

SERMO LXXXVII, 7-9 ante faciem hostium suorum reportabit in gutture suo.

155

160

165

170

175

8. Et nota aduersus quattuor tentationum genera in conflictu isto a Spiritu Sancto ordinari certamen. Sic enim ait: Gladii ancipites in manibus eorum, ad faciendam uindictam im nationibus, increpationes dn populis ;' ad. alligandos reges eorum in compedibus et nobiles eorum in manicis ferreis. Quattuor quippe, si aduertitis, species cogitationum sunt, quae licet semper infestent, sed tunc utique molestius atque procacius,

cum ad Dei opus assistimus. Prima est et ceteris periculosior, illa quae carnali concupiscentia aut spirituali aliqua passione, utpote superbiae, ambitionis, inuidiae siue iracundiae, mentem nostram maculare aggreditur uel magis ueneno suo inficere. Secunda uero est, nugatium et inanium cogitationum, qualia sunt illa quibus indulgentius tempus nostrum poenitentiae accomodatum fabulantes et scurrilia conserentes solemus impendere, quae et merito in oratione et psalmodia toleramus inuiti, quippe quae uolentes scientesque admisimus. Tertia illarum est, quae rei familiaris sollicitudinem ingerere consueuerunt, quae et eo subtilius fallunt, quo utilitatis siue propriae siue publicae uelamen praetendunt. Quartum postremo genus illarum est, quae quandam honestatis quoque et sanctimoniae faciem induunt, ut puta quae de lectione hesterna aut de aliqua sacrae scripturae sententia, praeter illas quae in manibus sunt, memo- [riam occupant, et ab his quae apponuntur in 197" mensa,

180

597 et de exultatione nil prorsus

ieiunum constituunt.

9. Attende proinde in expugnatione tentationum uariarum istarum, quam discretionem indixerit psalmus. De prima namque dictum est :Ad faciendam uindictam in nationibus, quia illud cogitationum genus graui ultione plectendum gaudioque continuo trucidandum est, humilique gemitu et confessione delendum. Et nota quod nationes bene ideo affectiones illae dicuntur, quod eas nobis constet innatas, et idcirco uelut heredi-

185

190

tario iure locum sibi uendicant natiuitatis suae. De secundo uero genere dicitur, imcrepationes faciendas în populis, quoniam acerrime nosmetipsos super illarum inanitate increpare debemus et seruile huiuscemodi excutere iugum, temperantes a uerbis otiosis atque scurrilibus, nec leuiter ea paruipendentes, quae in diem tremendi iudicii nos efficiunt debitores. Quae bene populi nominantur, quia populosum et linguae 156 Ps. 149, 6-8. 180 Ps. 149, 7. HANSLIK, p. 120.

161 Cf. Regula S. Benedicti, cap. 19, 2 : ed. HANSLIK, p. 74186 Ps. 149, 7. 189 Cf. Regula S. Benedicti, cap. 49, 7 : ed.

181 gaudioque] ¿ta ms ; forte legendum : gladioque

190 efficiunt] efficunt ms

598

SERMO LXXXVII, 9-LXXXVIII

multiplicis genus istiusmodi est et uariis itidem increpationibus contra eas agi oportebit. Porro sollicitudines, quae de carnis cura perurgent, reges ideo dici reor, quod de regiminis 195 prouidentia mentem sollicitant et in his quasi nos gubernare

se uelle promittunt. Vnde et reges isti non tam necari gladio quam compedibus alligari iubentur, quia ne immoderatius progrediantur uel impatientius irruant, cohibendae sunt. Tempore autem opportuno cum uacauerit, non est eis neganda audien200 tia, ut tamen seruiant et numquam dominentur. Nouissime congrue satis nobiles illi cogitatus nuncupati sunt, qui generositatis cuiusdam titulo censeri uolunt et ratione sanctitatis suae libere ad nos accedere quaerunt, fiducialiter nobis cohabitare, audenter confabulari, et reuerenter a nobis audiri

205 deposcunt. Ceterum nobilitati huic suae nulla tempore orationis laudationisque diuinae reuerentia contra Dei honorem deferenda est, sed manicis potius ferreis praecipiente spiritu alligandi sunt, ne dominari nobis uel ipsi audeant, sed pro arbitrio potius nostro meminerint sibi militandum. 210

IO. Audistis, fratres,

| quomodo

exercitui huic in obuiam

procedere debeatis, qua singulos ferire sententia ; cauete ne negligatis de cetero, sed si quis Domini est, iungatur ei et angelicis ciuibus, qui illic absque dubio cum ipso sunt. Nec modicam proinde gloriam uobis prouenire putetis, cum iudicium 21; huiuscemodi a Spiritu Sancto conscriptum in nationes, populos, reges, et nobiles suprascriptos exercere contigerit, quoniam laboris utique huius maximi et militiae coram Deo et angelis eius corona multiplex erit et merces copiosa. Siquidem in quorum nunc conspectu psallitis, conspecti uidelicet ab 220 ipsis sed nondum, proh dolor, conspicientes ipsos, in ipsorum postmodum iucundo contuitu psalletis in idipsum ; et qualis sit illa gloria in excelsis Deo, cum ipsis in excelsis Deum glorificantes feliciter experiri merebimini, ipso donante cui est honor et gloria in saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO LXXXVII.

SERMO

LXXXVIII

INcIPIT LXXXVIII. Primum de hoc agitur et hic sermo sponsae non habet ex se consequentiam, sed ex uerbis sponsi praecedentibus pendet. Quod deinde dicit : Dignum dilecto meo ad potandum, non

LXXXVIII, 3 Cant. 7, 9.

197"

SERMO LXXXVIII, 1-2

599

ad suam sed ad ipsius retulerit dignitatem. Quod uinum optimum, cui guttur sponsae comparatur, laus angelica est siue laus sponsae laudem illam imitantis. In labiis uero et dentibus sponsi ipsius ad eam affectus et intelligentias lucidas, quibus eam praeuenit, ut digne possit in utrisque eum laudare, significari. Et quod ideo a sponso optat ruminari guttur suum, ut deuotius sponsi laudes ipsa ualeat ruminare.

MA

o

VA

I. Dignum dilecto meo ad potandum, labiisque et dentibus illius (ad» ruminandum. Hactenus uerba sponsi, hinc iam sponsa exequi aggreditur partes suas. Et quid loquente sponso parturierit penes se arcanae laetitiae, quid deuotionis, quid denique gratiae profusioris sub tot dilecti sui praeconiis intus conceperit, ipsa erumpentis uerbi principia probant. Ait enim : Dignum |dilecto meo, et non exprimit quid, nisi quod guttur suum, 197" quod hac uice sponsus ad laudem assumpserat, siue uinum optimum, cui comparauerat illud, dedit intelligi. Quidni in amatorio carmine, in quo spiritus dulcissima sacri amoris mysteria loquitur, alterna amantium uerba amatorio sibi nodo constringantur, ut uniat sermo quos copulat amor ? Quis eam prohibeat ab illius eloquiis pendere loquentem, a quibus iampridem pependit audiens, immo quae siue tacens siue loquens, dormiens denique sicut et uigilans nonnisi in dilectum suum tota suspenditur ? Habet ergo consequentiam sermo sed qualem sic amantem decet, qualem proinde etiam sic dilectus requirit. Dignum, ait, dilecto meo ad potandum. Itaque ut de uerbi constet integritate consequentiaque sermonis non uacillet in aliquo, sed quid insolentius dici ab ea non metuat, quod in gutturis sui laudem mox ipsa cum sponso suo uidetur erumpere ? Vtrumlibet nempe intelligas dignum dici dilecto ad potandum siue guttur ipsius siue uinum, cui assimilatum est, de abundantia spiritus sui illa continuo intulisse uidetur : Dignum dilecto meo ad potandum. 2. Vbi hac hora columbina simplicitas, ubi genarum turturis uerecundia, quam sponsus ab initio carminis huius magnifice extulit ? Ergone praegrauata est sponsa tot laudibus sponsi, et uelut in conflatorio liquefacta defluxit ? Laus quippe conflatorium uirtutis est, probans renes et corda constantiamque humilitatis interrogans. Audi Salomonem super his erudientem filium suum. Quomodo, inquit, in conflatorio probatur aurum et in fornace argentum, sic probatur homo ore laudantis. Sed absit de sponsa Verbi temere aliquid huiusmodi suspicari, ut ex his quae audiuit a sponso suo periclitata sit, aut in aliquo

ii Cant. 7, 916 Cant. 7, 9. 28 Cant. 7, 9. 34 Cant. 7, 9. 27, 21 (probatur ... argentum] argentum et in fornace aurum V/g.).

42 Prou.

600

SERMO LXXXVIII, 2-3

uulnerata, nisi ad amplius amoris incendium. Nec tentari eam a dilecto suo abnuimus, sed quomodo tentatus est Abraham qui de tentatione probatior exiit, adeo ut mereretur audire: Nunc cognoui quod timeas Dominum. Nouit et sponsus non

;o inferius fortasse aliquid de solidissima |sponsae suae humili-

19878

tate, quam tot tamque mirificis oris sui praeconiis honorat nec onerat, attollit sed non extollit, magnificat sed paululam seruat. Conflatorium ergo et quidem feruentissimum laudatio est ei tam copiosa dilecti, sed quo liquefiat, bulliat et effer55 uescat, ad sinceritatem amoris, ad' defectionem desiderii, ad

omnimodam totius expurgationem faeculentiae, non autem ad humilitatis dispendium siue alterius cuiusque laesionis incommodum. Restat ergo, ut quoniam non ipsa est quae loquitur sed spiritus amoris, spiritus utique dilecti sui, qui in ipsa 6o est, cum metu et reuerentia donante eodem spiritu inquiramus, quid sibi in his uerbis suis uoluerit. Etsi de uino optimo ad eam libuerit intellexisse nequaquam obscurior erit intellectus, ut dignum dicamus dilecto uinum istud optimum potari, quod laudes ei angelicae sanctorumque spirituum qui in con65 spectu eius assistunt, iucundissime miscent et ordinatissima ministratione propinant. 3. Huius quippe uini beatissimum poculum, cum adhuc calix salutaris quidem sed de alio prorsus genimine uitis teneretur in manu, mensae suae conuiuis repromisit bibiturum se cum 7o ipsis in regno Patris sui. Vere et absque dubio uinum geniminis ilius uinum optimum est, quod neque faex turbat neque iugis potatio minuat, cuius est et ebrietas sobria et sobrietas ebria. Denique uinum hoc uetus est uindemiatum sane a diebus antiquis ab initio saeculi ; nec tamen de uetustate consenuit,

75 sed mustum nihilominus usque hodie est, habens simul et de uetustate puritatem et de nouitate feruorem. Hoc ergo uinum nouum utribus proinde nouis prudens ille in coelestibus uindemiator infudit, quo nulla rumpere queat aut uiolare uetustas, nulla exinanire profusio, nulla contrahere siccitas, nulla frigi8o ditas contristare, ut querelae illius in psalmo ipsorum quispiam uocem assumat : Quando consolaberis me, o Domine Iesu, quia

factus sum sicut uter in pruina ? Vere uinum hoc optimum, si deipso sermo tibi est cum sponsa tua, solumque illud dignum

te est ad potandum, quia | £e decet, Domine Deus, hymnus in 85 Sion, et tibi reddetur uotum

in Ierusalem.

Enimuero

laudes

istae, quas tibi soluere nititur captiua filia Sion, longe interim 49 Gen. 22, 12. 84 Ps. 64, 2.

69 Cf. Mt. 26,29. 86 Cf. Is. 52, 2.

LXXXVIII, 70 uinum] unum zz

77 Cf. Mt. 9, 17.

81 Ps. 118, 82-85.

198rb

SERMO LXXXVIII, 3-5

9o

601

peregrinans a te Domino et sponso suo, non tam utique laudes quam uota laudum sunt futurae laudationis speciem praetendentia, ac uotiuae illius plenitudinis iam quadam parturitione fecunda et praelibatione festiua. Vota, inquam, laudum sunt quibus nos tibi, o bone Domine, et in hac peregrinatione nostra constituimus debitores, nec nisi peregrinatione finita in atriis domus tuae in medio Ierusalem uota haec nostra possibile erit exsoluere.

4. In me sunt ergo, uotum faciens dicit sponsa tua haec, in me sunt, Deus, uota tua quae reddam laudationes tibi. In me sunt, ait ; concepi ea, parturio ea nec eniti possum, ut pariam, usquequo uenero in lerusalem. Ibi iam uinum optimum de utribus nouis nouum ministrabo, uotique mei pollicitatione 100 absoluar ad integrum, quia quod mihi deerit ex me, supplebit tota Ierusalem pro me. Pro inuicem quippe sicut et in inuicem qui habitant illic magnificant Deum, quatenus per singulos dies benedicant ei, et sic tot taliumque dierum sese pariter illustrantium numerosa seu etiam innumerabilis et infinita sollem105 nitas. O quam iucunda illa et decora laudatio intra portas 95

Ierusalem, ubi confortatis portarum illarum seris nihil est uel

esse potest quod pulset foris, nihil quod murmuret intus. O beata laudatio, quae non habet strepitum de uociferatione, non de clamore tumultum, non de continuitate lassitudinem, IIO

115

non de perennitate fastidium. Quin potius uelut a uino nouosic iugiter inferuescunt, et opus Dei, quasi nunc primum uenerint, recenti semper alacritate concelebrant. Eructatur ergo uinum illud laudis et iubilationis ex hoc in illud, cum seraphim clamant ad seraphim, et hi deinde ad proxime assistentes sibi ordines cherubim, cum quoque sonitus alarum cherubim et ipse auditur procul, sicque angeli angelis et ipsi nihilominus spiritibus beatis de loco peregrinationis huius assumptis, illuc

pocula illa ineffabilia |diuinae suauitatis eructant. Bene ergo

120

sponsa dilecti sui de uino hoc optimo mentem interpretans, neque enim in parabolis suis illi barbarus est, quoniam nihil celare uult mysteriorum suorum,

etiam cum in parabolis ad

eam loquitur ; bene, inquam, huius uini quod in coelis bibitur memoria mentem subiit, quippe quae gustu illius se frequentissime meminit refocillatam. 125

5. Quin et debriatam illo fuisse non dubium est, cum introduci meruisset in cellam uinariam, ut ordinaretur in ea caritas.

Quomodo ergo de loco illo tantae plenitudinis non ebria exisse putanda est ? Quae ob aliud certe illo admissa non fuerit quam

93 Cf. Ps. 115, 19. 126 Cf. Cant. 2, 4.

95 Ps. 55, 12.

102 Cf. Ps. 144, 2.

106 Cf. Ps. 147, 13.

I goya

602

SERMO LXXXVIII, 5-7

ut ebrietatis suae iucundam memoriam eructare sibi frequen130 tius posset, aliisque pro loco et tempore eructare. De hac quippe plenitudine est, quod inde exiens quasi uere uino hoc optimo madens, in medio iuuencularum se sic habens tympanistriarum, quid animi gerat, quid de laudibus coeli sollemne conceperit, quid in sponsum suum nouae caritatis induerit, dissimu135 lare non ualens. Ex hoc nempe et ad laudandum alacrior et in laudes profusior et in adolescentularum aedificationem uberior reperta est, ut bene sponsus eius guttur uino comparauerit,

illi sane uino de cuius gustu tam fecunda effecta est. Sed nec insolentiae ipsa debebit argui, quae dignum dicit dilecto suo, 140 siue uinum illud optimum, cuius fons uiuus et torrens abundantissimus in angelica illa sursum laudatione est, siue guttur suum id est propriae laudis iubilationem, quae illi quidem, quem solum decet laus, soli digne debetur, soli digneimpenditur. Quod ergo ait : Dignum dilecto meo, nil sibi arrogat dignita14; tis, sed

ad

dignitatem

magis

dilecti

sui, ut

dignum

est,

omnia refert.

6. Sed uide ne forte in eo quod ait : Ad potandum, optasse se uelit intelligi, quatenus potari potius debeat a dilecto suo uinum istiusmodi quam gustari. Rapiens igitur uerbum de ore 150 dilecti sui : Dignum, ait, dilecto meo ad potandum. Ac si di-|cat : Si dilectum meum uere mea delectat laudatio, quam commendat in gutture meo, usquequo sorbiciunculis raris et modicis libabit sibi uinum istud, cum dignitati eius magis potare competat quam gustare ? Faciat certe sibi gutturis mei exulta15; tiones

suae

maiestati

condignas,

suae

congruas

dignationi,

suae etsi impares non tamen discordes bonitati. Tale denique mihi opto guttur creari, de quo pocula crebra magis quam libamina rara proueniant. 7. Et addit : Labiisque et dentibus illius (ad? ruminandum. 160 Quidnam hoc est ? Ergone animalibus comparat ipsa regem gloriae, ut ruminare eum potest uelut unum de ceruis aut capreis ? Bene ; nam et istis in superioribus eum nouimus assimilatum ab ea, ubi ait : Similis est dilectus meus capreae hinnuloque ceruorum. Exgo ruminare uult dilectum suum, sed semet16; ipsam ab eo postulat ruminari. Vere delicatissima mulierum, quae tantum de dilecti sui gratia sperare audeat, ut guttur suum non solis labiis sed et dentibus ruminare dignetur. Fingat sibi aliquis Dominum maiestatis dilectae suae huius, quae132 Cf. Ps. 67, 26. 144 Cant. 7, 9. Cant. 7, 9. 163 Cant. 2, 9.

134 sponsum] sponum zs

147 Cant. 7,9. .

150 Cant. 7, 9.

159

I 98vb

SERMO LXXXVIII, 7-9

603

cumque ipsa est, amore eatenus captum, ut petere ipsa non 17o uereatur, quatenus et guttur suum dignetur osculis suis morsuque amabili dentium suorum demulcere. Audax plane uotum, et-quod nonnisi feruentissimi amoris spiritus potuerit suggessisse. 8. Dignum, ait, dilecto meo guttur meum, ut labiis illud et 17; dentibus ruminet. In labiis proinde, quae et mollius premuntur, ad osculum et ad usum sermonis solent aperiri, suaues

sponsi ad sponsam affectiones intellige. In dentibus autem, quibus et esca commandi solet et sermo formari, uerbi eruditionem accipe, qua sponsam erudit in sapientiam, qua digna 180 habeatur Verbi sponsa nominari. Duo ergo petitio haec sponsae continet, quatenus et labiis sponsi ad pias afficiatur concupiscentias dentibusque ad spirituales erudiatur intelligentias, quo de gutture suo dignas ipso laudationes |depromat, iucunditate feruidas et intelligentia uiuidas. Gemino isto modo 185 psallere se significauit apostolus cum ait: Psallam spiritu, psallam et mente, ut spiritus ad affectum, mens uero ad intel-

ligentiam referatur. Sed et psalmista utraque dedit intelligi, in psalterio iucundo cum cithara, et cum rursus diceret de semetipso: Psallam et intelligam in uta immaculata, quando 190 uemtes ad me. Vbi notandum, quod hanc bene psallendi uirtutem non temere suae quidem industriae egregius licet psalmistes Israel sed supernae aspirationis gratiae tribuens, uigilanter addidit : Quando uentes ad me. Vere namque tam difficile tamque laudabile opus absque Spiritus Sancti aduentu comple195 ri non potest.

9. Nouit haec omnis anima sancta, cui psalterii citharae non inexperta est disciplina, quam sedula manu, quam sollerti et uigili digitorum pulsu in hoc exercitio opus sit, quoniam si ad modicum dormitauerit manus, dulcedo organi conticescit. Prop200 ter quod ad ipsum, cui psallitur, sine intermissione recurrendum est, ut suscitet affectum, ut intellectum uiuificet, sicque

iuxta uerbum sponsae, labiorum suorum dentiumque ruminatione, labia nostra dentesque ad suae laudis ruminationem exerceat. Vt enim ruminare possimus, priusilli ruminandum est,

205 ex quo omnia, in quo omnia, per quem omnia. Ipsi honor et gloria in saecula saeculorum. Amen.

EXPLICIT SERMO LXXXVIII.

185 1Cor.14,15.

— 188 Cf. Ps. 80,3.

189 Ps. 100,1.

Cf. Rom. 11, 36.

179 sapientiam qua] sapientiam quo ms

200 ad] et ms

193 Ps. 100,1.

205

1997

SERMO

s

LXXXVITII

INCIPIT LXXXIX. Quod sermo iste sic a sponsa rumpitur, quod uerbis non queat explere quod sentit. Deinde quid sit, quod post tam suaue colloquium in agrum et uillas sponsum uocat, et ad uineas ac mala punica exploranda, si floreant. Quod in agro et uillis actio figuratur exterior, quae ad corporum curam pertinet, in uineis autem et malis punicis sollicitudo animarum interior.

I. Ego dilecto meo, et ad me conuersio eius. Hic sermo hoc iam tertio recapitulatur a sponsa, paucis tamen mutatis, ut ex collatione uerborum facile quiuis aduertere potest. Proinde semi1o plena oratio se ad uarias eius intelligentias aperit, uerbique imperfectio | perfectius aliquid innuit, quam integer sermo formaret. Significare quippe uidetur sponsa quiddam, quod non ualeret eloqui, uerbisque deficientibus ad expressionem eorum quae mente concepit uerba rumpit, affectibus uiam 15 pandens. Sed si ex praecedentibus eorum sensum utrumque conicere licet, ex multiplici laude dilecti sui uidetur attonita,

et quasi prae tanta dignatione spiritum non habens, uel potius spiritum

hauriens

iam

fortiorem,

deuotiorem,

humiliorem,

paucis his uerbis se ei totam deuouet, insuper et gratiae huius 20 perseuerantiam inuocat. 2. Sane quod ait : Ego dilecto meo, sic mihi haec uox sonat ac si dixerit : Quid retribuam Domino Deo meo pro cunctis benedictionibus istis ? Vnde mihi uicissitudo condigna, aut quid ul-

tra loqui poterit ancilla Domini mei cum ipso ? Aperuisti quip25 pe, Domine, labia tua sacrosancta in laudem meam ; sed ape-

riens tua clausisti utique mea. Quid enim condigne respondeam, omnino in uerbis hominum inueniri non potest. Sed cum talis sim, qualem tu loqueris, neque enim mentiri caritatis tuae ueritas potest, sed tibi dilecto meo sum quod sum, tibi et

30 te donante perseuerabo. Non est occultatum os meum a te, Domine Deus meus, quod fecisti in occulto, quoniam et meipsam latebat, cuius meriti essem apud te. Sed tu, qui sanctorum tuorum corda fingis singillatim, singulas in eis donationis tuae uirtutes mirabiliter formans et promouens, donec praefini35 tam a te staturae suae plenitudinem singuli apprehendant, tu nosti, plasmator noster solus, quid sit in homine. Ad hoc ergo dinumerasse te scio mihi ancillae tuae singillatim omnia ossa mea, ut et ego dinumerare non cessem in omnibus his in conLXXXVIII 7 Cant. 7, 10. Ps. 138, 15. 36 Cf. lo. 2, 25.

21 Cant. 7, 10.

LXXXVIII, 6 interior] interiorum ms

(22 Cf. Ps. 115, 12.

30

199rb

SERMO LXXXVIIII, 2-5

605

spectu tuo misericordias tuas, et mecum omnia ossa mea di4o cant: Domine, quis similis tui?

3. Alioquin ad insipientiam mihi tot praemiorum a te titulis magnificata sum hodie, nisi continuo ad nominis tui laudem uniuersa refudero, nil penitus eorum penes me retinens. Absit a me,

Domine,

grande peccatum

istud, ut osculer manum

45 meam ore proprio, quod osculis sacratissimi oris tui consecrare dignatus es. Osculetur me potius iterum atque iterum Dominus meus osculo

|oris sui, meumque

os immaculatum sibi custo-

diat, ut laudem dicat soli nomini tuo, nec proprii nominis laude se polluat. Itaque tibi soli gloria tua sit, ego autem dilecto 5o meo.

4. Et in his quidem tam magnificis laudibus tuis uehementer honorasti me, sed tamen et onerasti. Vtinam tentata a te fidelis

inueniar, et interrogationibus tuis prudenter ualeam respondere. Nempe in uia iustificationum tuarum, Domine, qui5; bus me

tam dignanter attollis usque ad totius animae meae

liquefactionem delectata sum ; sed hoc solum a te gemitibus inenarrabilibus postulat spiritus meus, ut sim ego tibi Domino meo dilecto, nec aliqua tua laude resoluar, uisitatione corrum-

par, seu benedictione exinaniar. Fiat mihi laus haec Domini 6o mei potius, sicut unguentum de unguentis suis optimis in capite meo, quo ungar ei in fragrantiam odoris boni ; oleum autem peccatoris, qui est rex super omnes filios superbiae, non impinguet, obsecro, immo nec aliquatenus tangat caput meum. Scio, Domine, scio, neque enim in aeternum iudiciorum tuorum 6s obliuiscar,

quoniam

unius

ancilarum

tuarum

nomen

olim

magnificaueris nimis, uocans eam oliwam pulchram, uberem, fructiferam, speciosam. Verum quoniam tanti nominis pondus portare non potuit, ad uocem loquelae huius in ea exarsit ignis, et heu misera liquefacta defecit. 70

5. Et me ergo expectant peccatores, ut perdant me, tuisque laudibus uenenum suae adulationis immiscere quaerentes suggerere non desinunt et immurmurare : Euge, euge animae nostrae. Vidisti, Domine, ne sileas ;et ab increpatione spiritus

irae tuae auertantur statim erubescentes, qui benedicere se simu75 lant, et reuera maledictione pessima maledicunt. Non me tradas, Domine, calumniantibus me, quinimmo et conclude ora 39 Ps. 34, 10. 47 Cf. Cant. 1, 1. 48 Cf. Ps. 17, 50. 5. 66 Ier. 11, 16. 70 Cf. Ps. 118, 95. 72 Ps. 34, 25. 74 Ps. 69, 4.

75 Ps. 118, 121.

48 laudem] ladem zs

63 impinguet] impinget ms

63 C£. Ps. 140, 73 Ps. 34, 22.

I 99V?

606

SERMO LXXXVIIII, 5-6

eorum, ne uel calumnientur me superbi. Sim ego potius tibi dilecto meo,

80

tuae caritati quoniam iam plenitudinem ipsa destituat, conuersio

85

9o

sim amans

amanti,

sim laudans laudanti, sim

deuota, sed sim etiam subdita maies-|tati. Et ampliori indigeo gratia, quo maiorem gratiae contulisti, precor, ut neque ad momentum me sed sint super me oculi tui die ac nocte, et ad me

tua.

Noli,

quaeso,

auerti,

noli

declinare

199»

a me,

sed neque auerti aut declinari me patiaris a te. Sit potius conuersio tua iugis indeclinabilis super ancillam tuam, ut sit conuersio mea continua et infatigabilis super te dilectum meum. Possunt haec uerba sponsae ad uarias aliorum sensuum intelligentias formari, sed ne in his onerare nos uidear, quae iam tertio disputata sunt, ad ea magis quae sequuntur transeamus. 6. Sequitur:

Veni, dilecte mi, egrediamur in agrum,

com-

moremur in utllis ; mane surgamus ad uineas, uideamus si floruit uinea, si flores fructus parturiunt, si floruerint mala punica, ibi dabo tibi ubera mea. Quid sibi uult sponsa post tot experimenta dulcedinis, tot et tanta argumenta dilectionis, priuatas 95

seponere ferias, et in publicum euadere agri, uillarum et uinearum atque ab otio tam negotioso suauissimae cum dilecto suo confabulationis uelut pertaesa quietis suae, egredi appetit et curiosa sectari ? Ergone,

IOO

105

Dei sunt, nemo

IIO

II

v

o delicatissima mulierum,

deliciae

tuae illae fastidii aliquid peperisse putandae sunt ? Absit, absit. Neque enim habet amaritudinem conuersatio sapientiae aut taedium conuictus illius sed laetitia potius et ineffabile gaudium, et in omni hilaritate occurrit ubique et semper omninibus diligentibus se. Sobrietatis potius haec uerba et amatorii negotii, sicut et cetera cuncta quae loquitur, esse dubium non est, sed solus itidem spiritus ea poterit interpretari. Quae nouit, ait apostolus, nisi Spiritus Dei, multo

magis incerta et occulta sapientiae eius, quae sunt diuinae caritatis arcana, solus comprehendere (potest) sensus amantium. Vnde me his exponendis timidius quidem ingero, sciens sane quid desit mihi, et in huius facultate substantiae quam pauper et tenuis sim non ignorans. Verumtamen quia de his semel loqui coepi, non quidem quasi calidus |et calefaciens, sed uelut frigidus et calefieri quaerens, sic ad ignitum accedo eloquium, si forte de medio amantium istorum, qui in manibus sunt, scintilla aliqua amoris exsiliat de me. Sed haec hactenus.

da Cf PS. ITS, 122. 90 Cant. 7, 11-12 (floruerint] floruerunt 1 Cor 21h 107 Cf. Ps. 50, 8. 109 Cf. Ps. 38, 5.,

90 In margine : Supra XLVI

93 sponsa] spona zs

V/z.).

105

20053

SERMO LXXXVIIII, 7-9

607

7. Veni, ait sponsa, dilecte mi, egrediamur in agrum. Bene

omnino atque prudenter quod egredi quolibet parans testem eum et comitem suorum fieri requirit excursuum, sine quo nusquam-bene est illi, cum quo itidem nec umquam nec us120 quam male est illi. Vbi enim anima Deum perfecte amans amoris sui fomenta non inuenit ? Frequenter et in thalamo requisitus et in lectulo nec inuentus, sui quidem in plateis ciuitatis non requisitus copiam praebet. Vnde et in occursu hilaritatissuae respondens amantibus dicit: Inuentus sum (a) non quae125 rentibus me, palam apparui iis, qui me non interrogabant. Cuius rei sponsa experta mysterium, fortasse et hac uice sua fraudata expectatione, cum illic requireret dilectum suum, ubi heri et

nudiustertius dulce eius eloquium amplexumque meruerat, nec solito ei ille occurreret, more suo surgere parat et in pere13o grinis eum qui nusquam deest locis inuestigare. Nam uineae quidem, quae subinde nominantur, aptos amantibus recessus habent, praesertim cum florent fructusque parturiunt, sed ager publicis aspectibus patens uillaeque hominum frequentia populosae secretum uidentur amoris prorsus excludere.

135

8. Putas quia non ad deliciandum sed ad operandum potius in agrum exire disponit, quatenus succedat diuturnae iam uacationi actio fructuosa, cui postmodum uacationis feriae post laborem gratiores succedant, eoque dulcius fruatur denuo interpolatis gaudiis, quo sibi conscia est fraternae 140 sollicitudinis curam se ob propriam non neglexisse quietem ? Vere puto quia ita est, maxime cum Verbi sponsa sit habeatque oculos ante et retro, summaque cautela se sic debeat in anteriora extendere, ut et illos interdum respiciat, qui sequuntur. Quia uero dispensatio regiminis geminam habet sollici14; tudinem, corporum uidelicet et animarum, illam quae ad ad-

ministrationem pertinet corporalem in agris et uillis uoluit, |ut reor, intelligi, illam uero quae ad curam spectat animarum, in uineis et malis punicis designauit.

9. In huius denique agro quinque boum iuga nimis improbe 15o cernimus hodie curioseque uersari ; non solum illorum, qui de eis se excusant, quominus intrent ad nuptias, sed illorum quoque, qui se ad illas uenisse gloriantur. Videas plerosque sic totos hodie exisse in agrum, ut non solum animarum fraternarum

sed et suae quoque sollicitudinem ex plurima parte exuisse 155 uideantur,

et in tanto sudore uultus sui educere panem

de

terra periturum, ut illum, qui non perit sed qui permanet in uitam aeternam, elaborare non queant. Effusi quippe in exteri116 Cant. 7, 11. 156 Cf. Io. 6, 27.

124 Rom. 10,20.

130 uineae] uinearum ms

149 Cf. Lc. 14, 19.

155 Cf. Ps. 105, 14.

200rb

608

160

SERMO LXXXVIIII, 9-10

ora, uix umquam in intimis suis respirare, uix se in se recolligere sustinent, sed post multam fatigationem pausillulum sibi uendicare quietis. Numquid hi dilectum sibi, ut in agrum exiret cum ipsis, asciuisse credendi sunt, qui de agro agrestes saecularesque effecti, litigiis semetipsos et seruilibus operibus totos prorsus implicuerunt? An non magis, qui sic uerbum Dei in spinis agri sui suffocarunt, spiritumque qui in ipsis erat

165 extinxerunt, cum Cain dixisse uidentur ad Abel fratrem suum

:

Veni, egrediamur in agrum, non ad operandum quidem sed ad irascendum, ad rixandum, ad occidendum? Numquid ibi solum

170

hoc studium est augere quocumque modo rem et agrum agro quolibet artificio copulare, dilectum sui comitem habet operis et adiutorem et non magis iudicem et aduersarium ? Denique de nimio agri studio et amore exposuit Esau primogenita sua, Cain itidem uisceribus terrae dans uiscera sua, naturali in fra-

175

180

185

190

195

trem est spoliatus affectu, diuinoque fraudatus metu, ut merito munera eius a Deo nec respici possent, quem totus terrenus deglutiuerat amor. Illum quoque seniorem fratrem uehementior agri cura detinebat, qui fratri de longinqua regione reuertenti, patre etiam rogante, fraternae congratulationis non impendit affectum, quin potius symphoniam et chorum totiusque laetitiam domus, liuore acrius compungente, in iram sibi murmurationemque conuertit. |Ecce quomodo in agro omnes perdidere primogenita sua, quia et ingenitis naturae bonis uiduati hoc ipsum deposuere, quod nati sunt. IO. Non sic sponsa, non sic, quae sine dilecto suo in agrum exire non sustinet, illum sane in exterioribus etiam curis sine intermissione respiciens, et ad ipsius cuncta opera manuum suarum referens uoluntatem. Sic olim Isaac in agrum exisse legitur ad meditandum, non aliud utique quam illum, cui et antequam nasceretur dedicatus est, cui et ab infantia consecratus et a pueritia oblatus est in holocaustum. Petit igitur sponsa, ut quoniam fraterna necessitate urgente in exercitia haec exteriora mundique tumultus exire compellitur, solatio eius et gratia non destituatur in ipsis ; sed pacificet lites, sopiat inimicitias, dirigat opera, gerenda disponat, in rebus secundis humiliet ac laetificet in aduersis. Doceat eam tempus suum pacemque et salutem animae suae terrenae possessionis expositione redimere, et iis qui tributum quodcumque exigunt libertatem

200

interiorem,

quae

caritas est, exterioris seruitutis

tueri commercio. Haec est sane euangelica perfectio, qua scandala propulsantur, pax fouetur, humilitas discitur, caritas edocetur, ut cum mundus pacem nostram solito infestauerit, 166 Cant. 7, 11. (Cf. Gen. a, 8). 171 Cf. Gen. 25, 33. 183 Cf. Ps. 1, 4. 186 Cf. Gen. 24, 63.

175 Cf. Lc. 15, 25-28.

200V8

SERMO LXXXVIIII, 10-12

609

continuo ad mare properantes, quidquid primum ex eo piscati fuerimus, pro pacis nostrae redemptione soluamus. Nam quasi hamus quidem est piscationis nostrae ars sedulitasque laboris, quae de mari spatioso saeculi huius, ea quae nobis ne205

210

cessaria sunt, eruere consueuimus. In ore ergo piscis didrachma hoc duplex redemptio diuinitatis reperitur, quoniam in fructu legitimi laboris nostri, cum fuerit exactoribus redditus, Deus pacis et dilectionis animae Deum diligenti redimitur, et ipsa nihilominus illi. Merito iam sponsa redemptoris sui quodammodo facta redemptrix ad desideratos eum iure quodam uendicabit amplexus, dicens illi cum Lia : Ad me intrabis hac nocte, mercede enim conduxi te.

II. Egrediamur,

inquit, in agrum,

commoremur

in uillis,

quatenus humilibus consentiamus et nos, etsi serui cum ipsis 215

220

uocemur, non sit nobis curae.

Commoremur |in willis, seruiles

operas non dedignando, nec quippiam reputemus seruile, quod abiectionem suadeat, erudiat ad humilitatem. Commoremur in willis, uillanis nostris, si quos habuerimus, nequaquam cum austeritate imperantes et potentia, sed quasi Domino reddituri rationem humiliter eos pieque tractemus. Commoremur in ullis, non pauperum spolia diripientes, non pupillum calumniantes et uiduam, non inuadentes terminos subitorum ad dilatandum terminos nostros. Commoremur in uillis, non

225

abstinentes solum rapina et iniustitia, sed suscipientes eos qui infirmi fuerint, et paupertatem inopum pro uiribus releuantes.

I2. Sequitur : Mane surgamus ad uineas. Verum quia sermo iste iam in longum processit, nec fatigatis auribus ea quae sequuntur ingerenda sunt, sed recreatis potius opportune 230 suggerenda in crastinum ea reseruamus, ut iuxta quod ait sponsa : Mane surgamus ad uineas, sponsi gratiam inuocantes, quatenus nobiscum pergat nosque secum deducat illic, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO LXXXVIII. 202 Cf. Mt. 17, 26.

208 Cf. 2 Cot. 13, 11.

211 Cf. Gen. 3o, 16.

213

Cant abr: 215 Cant. 7, 11. 217 Cant. 7, 11. 220 Cant. 7, 11. 221 231 Cant. 7, 12. 227 Cant. 7, 12. 223 Cant. 7, 11. Ct Zach. 7, 10-

224 abstinentes] abstentes 72s

200V»

SERMO

s

XC

INciPiT xc. De cultu sollicito uinearum in quibus congregationes sanctae figurantur. De flore earum, quem Isaias iudicium nominat, et fructu quem item iustitiam uocat. De flore et fructuum degeneratione, quae hodie in plerisque uineis cernitur. Nouissime de malis punicis, in quibus fratres officiales propter laborum et iniuriarum tolerantiam significantur. Quod postremo dicitur de uberibus sponso dandis, uel ad mala tantum punica uel ad cetera quoque supra dicta conuenienter posse referri.'

r. Mane surgamus ad wineas. Hactenus de cura exteriori, 1o nunc de interiori, quae est animarum, sponsum sponsa sollicitat. Ouod et mane fieri postulat, hoc est propere et summopere. Ita quippe mane ad se uigilantibus praesto se futuram |sapientia pollicetur, et mane nobis seminandum a Salomone indicitur, ut quodcumque facere potest, manus nostra instan15 ter operetur. Verum huic operi, quod est animarum inuigilare

saluti, ante omnia et supra omnia insistendum esse sponsa non ignorat, quae sponsum mane consurgere rogat, ut pariter ad

uineas eant. Nec de uinea dubium est, quin «inea Domini exercituum domus Israel, id est ecclesia electorum sit, et uinea

20 omnis anima electa. Propter quod et uineas prius dicit et postmodum uineam, id profecto innuens, quo et singulorum saluti singulariter se impendere debeat omnis qui praeest, et unanimitati omnium pacique propensius famulari. Quanta hic sollicitudo sponsae incumbat in putatione sterilium, 25 ut incensa igni et suffossa ab increpatione uerbi eius uultus-

que dispereant, quanta prorsus in impinguatione fertilium, quis pauor florente iam uinea a frigore matutina pusillaminitatis et murmuris,

quis denique

iam

fructificante

metus

a

grandine et tempestate liuoris, detractionis et odii, quis plene 30 exprimat, nisi qui sponsae sollicitudinem maternamque induit pietatem ? Prouide ergo sponsa atque prudenter nil industriae, nil prudentiae suae, nil prorsus uirtuti credere audet in hac arte artium, in hoc opere operum, in hac cotidiana immo

et

continua instantia sua sed Dominum uineae procuratorem eius 55 fieri petit, et saluatorem inuocat ad saluationem. 2. Mane, inquit dilectae, surgamus ad wineas, wideamus

si

floruerit uinea, si flores fructus parturiunt. Quis haec in nobis discutiat nisi cogitationum atque intentionum inspector Deus? Verumque ex fructibus suis, iuxta uerbum Domini

XC, 9 Cant. 7, 12. 13 Cf. Prou. 8, 17. 14 Cf. Eccl. o, 10. 18 Is. 5, 7. 25 Cf. Ps. 79, 17. 34 Cf. 2 Cor. 11,28. 36 Cant. 7, 12 (floruerit] floruit V/g.).

20158

SERMO XC, 2-3

OII

40 Iesu, arborem cognosci facile est, et zizania semina in medio tritici etiamsi usque ad messem lateant, sed in maturitate autumnali abscondi non possunt ; ita, fratres, et flores fruc-

tusque uinéae nostrae tempus utique uindemiae prodit. Vinea nostra, ut diximus, unitas est congregationis huius dispositae 45 satis, quod in facie est, Deo miserante, plantata ; nec deesse

ei quidquam eorum credimus, quae cultus huius uineae exigere solet, siue in saepe disciplinae, siue in maceria tutelae, siue in

putandi |cautela, cum noxia corripiendo praeciduntur, siue in fodiendi diligentia, cum humilia suggerendo sermo humilis 5o ad cor uelut ad radices palmitum dirigitur, siue et in ceteris quae huius operis necessitas uidetur exposcere. Siquidem et nubes imbrem nobis matutinum serotinumque pluere non cessant prophetae, apostoli et doctores sancti, sed et nubeculas

nobis

de

medio

uestrum

pluuiae

Pater

suscitauit,

55 qui uicissim temporibus suis nos compluant. Non est, quod aduersus patrem familias in aliquo murmurare possimus, ut aliquid debuerit facere uineae suae huic et non fecerit ei. Vna re tantum indigemus, quod in omni hora rogare eum a nobis necesse est, ut ei, quam plantauit dextera eius, ipsa eadem dex6o tera incrementum pariter et fructum donet. Alioquin ad iudicium constat esse, quaecumque dedit, sine quo possumus facere nihil. Frustra sine ipso in omnibus his aliquid praeter labruscas expectabitur uel ab ipso. 3. Deo autem gratias, quia flores apparuisse cernimus in 65 hac uinea nostra, fructuum indicia futurorum, si tamen Domi-

nus dederit benignitatem. Nec ambigere uos reor, quia fructus spiritus sint, ut ait apostolus, caritas, gaudium,

pax

et

reliquum delectabile germen, quod de radice pullulat caritatis. Quod sane in Isaia iudicium appellatur atque iustitia, ait 7o enim : Expectaui ut faceret iudicium, et ecce iniquitas; et dustitiam, et ecce clamor. Iudicium proinde illud de hac uinea a Domino reor expectari, de quo dicit apostolus : S? nosmetipsos tudicaremus, non utique vudicaremur. Et rursum : Spiritualis omnia iudicat, haud dubium, quin ea quae intra ipsum 75 sunt. Sequitur enim : Et ipse a nemine iudicatur, sub quo sensu alius quidam ait : Vías meas in conspectu eius arguam, hoc est Dei, et ipse erit adiutor meus. Vides quanta iudicii huius utilitas, quanta potestas, quanta sublimitas, quae tremendo

Dei examini occulta decoris nostri subtrahit, quae cogitatio8o nes

nostras,

affectiones,

intentionesque

discernit,

et quasi

40 Cf. Mt. 7, 16. 41 Cf. Mt. 13, 29. 57 Cf. Is. 5, 4. 59 C£. Ps. 79, 16. 73 1 Cot. 72 1 Cot. 11, 31. 70 Is. 5, 7. Gal. 5, 22. 66 Cf. Ps. 84, 13. 22 L5 75 1 Cot. 2, 15. 76 Iob 13, x5 (adiutot] saluator V7g.).

201fb

612

SERMO XC, 3-5

pro Deo omnipotenti iudice in throno iudicii sedere hominem peccatorem |facit ? Quod si iuste iudicet qui ita sedens iudicat, ut personam non accipiat in iudicio nec fauore aliquo priuatae gratiae peruertat iudicium, quantus putas hinc flos 85 nouitatis germinabit, quam laeta floridaque prognostica fructuum in copiam autumnalem, ubertatem uidelicet iustitiae pullulabunt ?

201V8

4. Nulla sane spes certior sanctitatis quam conscientrae bonae, ut ait Petrus, interrogatio in Deum. Et sponsae quidem quae 9o ex officio pastorali necesse habet exire ad uineas et explorare sollicitius, si floreat uinea, floresue fructus parturiant, ex hac

arbitror spem non minimam accidere prouentuum, si filios suos uideret in humilitate ambulare, frequentius ad confessionem recurrere, in ipsa confessione conscientiae suae arcana pure 9; denudare, deinde et ab alio de quauis causa correptum humiliter respondere, et oboedienter satisfacere. Labia, inquit Salomon,

deosculabitur,

qui vecta

uerba

respondet, osculum

sponsi significans, quo huiuscemodi animam disciplinae patientem, succedentibus uirtutum meritis osculabitur aliquan100 do sponsus in osculo oris sui. Bene ergo dilectus, nam sic eum hoc

loco nominauit:

Cantabo

dilecto

meo ; bene,

inquam,

huiuscemodi florum gratiam in uinea sua expectasse se dicit : Expectaui enim, ait, ut faceret iudicium. Ideo sane quod qui iudicium facit consequens est, ubi iustitiam faciat, quae non 105 alia utique est, quam caritas, pax et gaudium in Spiritu Sancto. Feci, ait iustus, iudicium et iustitiam.

5. Sed quid animi sponsam habere credas, cum omnia in contrarium cedunt, et qui solum se iudicare debuit, se solo

excepto iudicat uniuersa ? Numquid non flores uinearum hodie 110 plerisque in locis quod gementes dicimus a coruscationum aestibus et frigore immoderato passim exaruisse miramur, cum rarus sit, qui non neglectis propriis et caecus omnino in semetipso alienorum non operum tantum sed et intentionum iudex sedere non timeat ? Videas plerosque hodie maledictio1 nem

calceati

induere,

patrum

uerecundiora

nudare,

bene

quoque gesta inuertere, sub typo iustae aemulationis quasi ecclesiam malignantium ad.id operis consiliare, uenenoque mutuae derogationis in id-|ipsum, laedi ab inuicem et inuicem laedere. Annon

pusillanimitas, ira, rancor et tristitia,

120 frigus istud important, de quo caritas patribus et fratribus 88 1 Pett. 3, 21. 96 Prou. 24, 26. TAS T7 106 Ps. 118, 121.

XC, 91 floreat] floret ms

1011s.5, 1.

' 103Is.5, 7.

105 Rom.

201V?

SERMO XC, 5-6

613

debita sic refrigescit, et pro flore iusti iudicii, quod honor regis diligit, eius uidelicet quo sui quisque iudex esse debuit, flos oritur labruscarum, derogationum scilicet contumeliae et insultationis ? Expectaui, ait, ut faceret iudicium, et ecce iniqui-

125 tas. Annon iniquitas maxima, pondus et pondus, gestis propriis benedicere et patri maledicere siue matri, nec Dei timere iudicium, cuius praeripiunt ipsi iudicium, ut quomodo spernunt, sic et ipsi spernantur, et in quo iudicio iudicant, in eo iudicentur et ipsi ? Quis deinde huiuscemodi florum fructus 13o poterit expectari, nisi qualis competit ipsis, ut pro fructu iustitiae, sicut ait dilectus, clamor erumpit ? Qualis rogo clamor, nisi qualem impudentia creat, obstinatio format, contu-

macia eructat ? Talis nempe de ciuitatibus olim sulphureo igne consumptis coeleste pulsauit iudicium, ut tanto clamore 135 iudex conturbatus extremi diem iudicii anticipare cogeretur. Timendum ualde, fratres, ne forte a clamoribus, qui passim

hodie audiuntur in uineis, excitetur repente tamquam dormiens Dominus, et iuxta quod comminatus est olim, et fecit uineae suae domui Israel, auferat et nunc saepes uinea140 rum suarum et fiant in direptionem, diruat macerias et sint in

conculcationem. Heu, quia cernimus haec a facie irae Domini in plerisque iam actitari locis, et timeo nimis huic uineae nostrae, ne forte manus ad nos extenta perueniat. Certe ab exemplis non paucis praecedentibus et argumentis non modicis iam 145 nunc coram oculis nostris apparentibus et a minis aeterni iudicis ubique scripturarum super hac re intonantibus spiritus eius manifeste dicere uidetur, exterminatum iri uineas huiuscemo-

di post modicum a facie terrae. Vt quid enim uel locus eis in terra, si nonnisi terram occupant ? ıso

6. Fugite, fratres mei, fugite a facie maledictionis huius,

quae iam passim serpere coepit, fugite a facie comminationis Domini, quia profecto qui expectasse se dicit in uacuum, in die uindictae non parcet et non miserebitur. Recogitate, quaeso, quia sine caritate mutua |frustra laboramus, frustra ieiunamus, 155 frustra uigilamus et psallimus, frustra postremo oramus, nisi id

forte oremus ut caritas nobis donetur, qua fratribus reconciliemur. Nonne haec sine parabola et in euangelio sonant, et in parabolis historiae ueteris cotidie proponuntur. Nonne cum Abimelech Abrahae tulisset uxorem, conclusa est omnis uulua

160 domus eius, hoc significante Spiritu Sancto, quod cum iustitia alicuius uiri iusti obtrectationibus dehonestatur, aut gloria famae ipsius, cum mulier, teste apostolo, gloria sit uiri, inho-

121 Cf. Ps. 98, 4. 124 Is. 5, 7. CEMIS 5; 148 Cf. Lc. 13, 7.

128 Cf. Is. 33, 1. 131 Cf. Is. 5, 7. 140 159 Cf. Gen. 20, 18. 162 Cf. 1 Cot. 11, 7.

20213

614

SERMO XC, 6-8

nesta contrectione polluitur, iusto Dei iudicio sterilitas domum

haec facientis inuadit, nec in aliquo interim is prosperari pote16; rit, donec uiro legitimo legitimam reddat uxorem ? Ergo ut flores natiui germinis uinea nostra concipiat fructusque sponso et sponsae beneplacitos flores eius parturiant, salubri acquiescamus consilio eius, qui ait: Nolte iudicare, et non iudicabimini ; nolite condemnare et non condemnabimina. 170 Tollamus

iram,

tollamus

raca,

et fatue

prorsus

abscinda-

mus a linguis et cordibus nostris, ut expectanti uuas germen delectabile offeramus, sitque congregatio haec in Spiritu Sancto quasi uir unus, sicut ibi dicitur: Et wir Iuda germen delectabile eius.

15

7. Sequitur de malis punicis : Videamus, ait sponsa, si floruerint mala punica. Quaenam illa? Vt domesticis utamur exemplis, mala punica in hoc hortulo nostro ea esse credimus, quae in fratrum nostrorum labore patientiaque mirari et laudare solemus. Numquid enim non colorem puniceum 180 facies illorum induisse uidentur, qui pro ministerio fratrum suorum cotidiana sollicitudine pallent, et ut debito ordine et tempore, quae necessaria sunt, administrentur eis, proprii corporis salutem quietemque postponunt animarum suarum, immo et spiritus sui pacem exponunt ? Cruce hac 18; gemina propter fratres suos mortificantur tota die; utinam, fratres, patientibus pro nobis uos compati didiceritis. Nam genas suas sicut fragmen mali punici pro pace uestra uellentibus, mordentibus et conspuentibus praebent, propitius uobis sit Deus, ne quod pro uobis patiuntur, patianter a uobis. 190 Aduertite, quia in sudore uultus éorum nos uescimur pane

nostro, et ministrantibus ipsis | nos recumbimus. Nam quia

domini uos scitis et maiores, qui recumbitis, ab his qui se in ministerium uestrum ordinari pro Deo sustinuerunt, sermo est Domini Iesu tam ueritate plenus quam humilitate mira195 bilis. Ait nempe : Ego in medio uestrum sum sicut qui ministrat.

8. Quid enim ? Ergone seruus est maior domino suo et Domino illo, Domino

dominorum

et Domino

uniuersorum ? Si in

hac ministrandi dignantissima piissimaque seruitute sic 200 beneplacitum est coram ipso de primo fieri nouissimum, quatenus tantae dignationis exemplo non confundantur hodie in ecclesia Dei, qui uidentur primi minoribus ministran168 Lc. 6, 37. 173 Is. 5, 7. 175 Cant. 7, 12 (floruerint] floruerunt V/g.). 185 Cf. Ps. 43, 22. 187 Cf. Cant. 4, 3. 195 Lc. 22, 27. 169 abscindamus] abscidamus mas

2021b

SERMO XC, 8-9

615

do, compassione, sollicitudine, abiectaque sui reputatione fieri infimi, et hoc sentire in se, quod et in Christo Iesu, at205

210

tamen sic minoratis a uobis pro uobis uos nihilominus in caritate et humilitate debita concurrere oportebit et cognoscere eos, ut ait apostolus, qui praesunt uobis in Domino, uel potius subsunt uobis pro. Domino. Meum autem ceterorumque seruorum uestrorum siquidem et ego conseruus, immo et seruus ipsorum sum, orare ad Deum et omnimodis satagere est,

ut obsequii uestri oblatio, iuxta quod de se orat apostolus, sanctitati uestrae fiat accepta, nosque deuoto et humili animo in uestrum substernamus obsequium. Quod si Deo nobis donante prouenerit, florere nos in Dei uestrique conspectu 215 non iudicamus,

220

nec modicum

de flore fructum consecuturos.

Ceterum de fructificatione malorum punicorum sponsa interim tacens de floribus tantum explorandis loquitur ad dilectum, de fructu fortasse patientiae nequaquam pro eis sollicita, sed ut laeto animo benignoque patiantur, benignissime satagens. Ad ipsos quippe quibus onera uniuersorum incumbunt, amplius nimirum afficitur iuxta pium boni pastoris affectum, qui gregem quidem suum pascit et in bracchio suo congregat agnos, sed fetas agnorum matres uidelicet ampliori sollicitudine in humeris suis portat.

9. Et forte hoc est, quod sponsa dilecto loquens pollicendo adiungit : Ibi dabo tibi ubera mea. Nouit enim quid dixerit: Quod fecistis | uni ex his minimis meis, mihi fecistis ; et qui uos suscipit me suscipit. Nudat ergo in his quae eiusmodi sunt ubera sua sponso, cum lactat solatiis suis, cum sermone bono 230 ad patientiam roborat, cum ad detrahentium linguas propriae eos lenitatis exemplo demulcet. Vel si ad coniugalem potius caritatem quam ad pietatem maternam datio haec uberum referenda est , eo quippe sensu sponsa in superioribus : Dilectus meus, inquit, inter ubera mea commorabitur, affectum expri23) mens dilectionis, quem a praecordiis suis nemo posset excutere, palam est uerbi intelligentia. Ibi, inquam, hoc est sub malis

225

punicis, tibi, dilecte mi, dabo ubera mea, hoc est, te in ipsis, qui

240

propter te mortificantur tota die, suauiter amplexabor te, in eis patientem benedicam et adorabo, et ut flores eorum nulla impatientia exterminet, deprecabor. Sin autem aduerbium loci, ibi, non ad unum tantum locorum sed ad praedicta omnia et uineas,

nouissime

ad mala punica, etiam huic sensui facile sermo

aptabitur.

referri placet, agrum

uidelicet,

uillas

221 Cf. 212 Cf. Rom. 15, 31. 207 1 Thess. 5, 12. 204 Cf. Phil. 2, 5. 226 222 Cf. Is. 40, 11. Regula S. Benedicti, cap. 27, 8 : ed. HANSLIK, p. 83. 236 233 Cant. 1, 12. 228 Cf. Lc. 10, 16. 227 Mt. 25, 40. Cant. 7, 12. Canto 73 12.

238 Cf. Ps. 43, 22.

20278%

616

SERMO XC, 9-XCI

Sane et in occupatione exteriori, quam per agrum diximus de245 signari et uillas, et in sollicitudine interiori, quam uinearum

cultui malorumque punicorum aptauimus, uacationis internae gaudium sponsa se nequaquam depositum ire confidit. Ex frequenti namque uisitationum suarum consuetudine in id gratiae se profecisse arbitratur, ut si quidquam eam pulset 25o exterius ad eum, quem diligit anima sua, oculo interiori recurrat, sicut de aliquo sanctorum legimus, quia in omni actione sua semper orabat. Mirabiliter itaque a sponsa dicitur, quod mirabiliter ab ea agitur, ut quem mali in tranquillitate non capiunt, ipsa et inter actionum uarietates obliuisci non queat, 255 iuxta illud : Anima mea desiderabit te in nocte, sed et spiritus meus in praecordiis meis. Hinc denique ab huius uerbi initio in id confortata est audacia, ut cum siue proprio motu siue alieno instinctu ad curas quas praediximus auocaretur, dilectum suum

secum

assumens:

Vent, ait, dilecte mi, egrediamur in

260 agrum.

IO. Et nota, quia si ad aliquam animarum illarum, quae non praesunt sed eo dulcius, quo et feri-|acius Verbo uacant, sermo capituli huius referatur, alia erit progrediendum uia. Verum ne prolixior hodie sermo uos oneret, cras id Spiritu 265 Sancto duce erit aggrediendum, cuius interim opem inuocaturi sumus in hoc ipsum, qui cum Deo Patre sanctoque Vnigenito eius uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XC.

SERMO

5

10

XCI

INciPIT xCI. Quomodo capitulum hoc animae aptetur Christum amanti, et a sollicitudine quiescenti. Quod in agro pastoralis cura significatur, in quo et thesaurus pretiosus reconditus est, salus uidelicet animarum. Et item, in uillis ignobilia mundi et contemptibilia, Christo quidem pretiosa et sponsae eius ob amorem sponsi. Porro in uineis congregationes sanctae, caritatem Christi et amorem fraternum fructificantes. In malis autem punicis illi, quos aut molestior aegritudo, aut persecutio aegritudine grauior ad patientiam exercet. In quibus omnibus dilectum suum sponsa contemplatur, et de ea contemplatione humilior sanctiorque efficitur. 250 Cf. Cant. 5, 5. 251 Cf. Sulpicius Seuerus, Vita S. Martini, 26 : PL 20, 176 A; SC 133, 314, 26, 4. 255 Is. 26, 9. 259 Cant. 7, 11. 262 Verbo] add. in

marg.

202 Vb

SERMO XCI, 1-2

617

I. Vem, dilecte mi, egrediamur in agrum, commoremur in utllas. Mane surgamus ad uineas, uideamus si floruerint wineae, si flores fructus parturiunt, si floruerint mala punica ; ibi 15

dabo tibi ubera mea. Sponsionis hesternae memor, animae Verbo Dei suauiter adhaerenti, tantoque suauius, quanto ab omni cura regiminis et alterius sollicitudinis externae uacare promeruit, haec uerba sponsae aptanda suscepimus. Sane quae eiusmodi est, licet internis tota studiis dedita, idem-

que sit illius negotium quod et otium, nec adolescentularum sicut illa, quae praeest, causis atque querelis necesse habeat aliquando a dilecti sui amplexibus auocari, sed specialiter illi dicere sit : Dilectus meus mihi et ego illi, tamen egredi nonnumquam etiam ipsa habet sicut et ingredi. Denique ad se pertinere non ambigit promissionem illam sponsi sui, qua ait : 25 Ingredietur et egredietur, et pascua inuentet. Ingreditur ergo et egreditur uicissim sponsa, et delectabiliter pascitur utrobique, siue |cum in inuisibilibus creaturis inuisibilia Dei, uerbi gratia, omnipotentiam, sapientiam, aeternitatem et bonitatem, sedula mente pertrahat, siue cum in creatura uisibili haec eadem contemplatur. Ingreditur, cum toto mentis desiderio suspirat aeterna ; egreditur, cum labentia cuncta ex uerissima eorum consideratione fastidit. In ipso proinde dilecto suo ingrediens atque egrediens uberrima inuenit pascua, cum uel ex Deo natum cogitat uel ex uirgine incarnatum.

20

35

2. Eia, iam uideamus, quonam modo hac uice sponsa et quorsum egredi gestierit, dilecti sui fulciri quaerens comitatu. Si rebus ac uerbis praecedentibus ista, ut assolet, connectenda sunt, uidetur sponsa, tam multimodis dilecti sui uisitationibus

recreata et commendata praeconiis, quo se ab omni extol40 lentiae tentantis aestu refrigescere, sub familiare humilitatis umbraculum celerrime declinare et nequando de tot laudibus in immensum apud se glorietur, ad uirtutum uiros siue qui prope siue qui procul sunt oculum reducere circumspectionis suae. Ad quod sane opus dilecti sui opem inuocat, quoniam 45 in alienae utique consideratione uirtutis et illuminari eget, ut pure uideat, et accendi pariter, ut benigne intendat. Oculus sane nequam huic omnino est considerationi inutilis, quem nequitia et lippitudine infirmum, et caligatione reddit obscurum. Nam quisibi nequam est, cui bonus est ? Conscientiae 50 propriae uulnere primum constat esse cauteriatum, qui alienis uritur bonis ; ideoque lippientem dixi in suis, in his autem, quae proximorum sunt, caligantem. Ceterum sponsa de amaXCI, 11 Cant. 7, 11-12.

22 Cant. 2, 16.

XCI, 28 In margine: bonitatem.

25 Io. 10, 9.

20312

618

SERMO XCI, 2-4

bili aspectu dilecto suo facta amabilis, aut numquam oculum habuit hunc ; aut si habuit, ad aspectum dilecti sui eruit eum 55 longiusque proiecit a se.

3. Ait ergo : Veni, dilecte mi, egrediamur in agrum, ad uillas, ad uineas, ad mala punica, et in his żibi dabo ubera mea. Ac si dicat: Gratias bonitati tuae, quoniam ita magnificas ancillam tuam ; uerum nequaquam me latet, quia misericordra tua 6o plena est terra, et spiritus caritatis tuae repleuit orbem terrarum. Ecce, si in agrum exiero, odor |inde mihi spirat eorum,

qui bene praesunt, quasi odor agri pleni, cui benedixisti tu, Domine,

65

72

75

8o

in quo et thesaurum

abscondisti

immensum,

ani-

marum salutem redemptarum sanguine tuo. Quis enim in orbe terrarum ager fructiosior agro isto, aut quis thesaurus desiderabilior eo, quo salutem mundi, immo et coelorum regnum et emi constat et redimi ? Nam emitur, dum a pastoribus iusto annuntiatur, ut iustus perseueret iustiorque fiat adhuc ; redimitur autem, cum ab ipso eodem reuocatur impius a uia sua mala, suggeriturque poenitentia, per quam appropinquat ei regnum coelorum. Quid enim et si de agro isto unus in die Domini assumendus aliusque relinquendus dicatur ? Non hoc oculum sponsae aliquatenus turbat, fortasse et illustrat magis, quam sicut iudicium grauissimum in his qui male praesunt fore non ambigit, sic et illos qui uigilantes in die illa inuenti fuerint, singulari beatitudinis priuilegio super omnia Domini sui bona constituendos esse non dubitat. Ergo et huiusmodi agri consideratione inaestimabili sponsa semetipsam humilians, non magnum existimat, quidquid illud est, quod in sola sui ipsius operatur salute, sed inutilem se magis ancillam reputans, illos potius attendit, qui non sibi soli uiuunt sed ecclesiae Dei.

4. Verum et addidit humilis coram dilecto suo humiliari adhuc, quia non solum de regentium uita sed illorum etiam, 8; qui humiliter de ipsorum regimine pendent,seipsam paruipendere meminit. Vnde et subdit : Commoremur in utllis. Numquid enim non stulta mundi elegit Deus, ut confundat sapientes ; numquid non ignobilia, numquid non contemptabilia, ut ea quae e regione sunt destruat, quatenus non glorietur omnis go caro coram illo ? Itaque in uillis, hoc (est) in insipientium et contemptibilium turbis, utile mihi erit, ait sponsa, per humilem considerationem non transitorie quidem excurrere, sed moram facere longiorem. Siquidem, dilecte mi, tales amplexaris, tales

56 Cant. 7, 11. 57 Cant. 7, 12. 59 Ps. 118, 64. 60 Cf. Sap. 1, 7. 62 Cf: Gen. 27,27: 68 Cf. Apoc. 22, 11. 70 Cf. Mt. 3, 2. 72 Cf. Mt. 24, 40. 77 Cf. Mt. 24, 47. 86 Cant. 7, 11. 87 Cf. 1 Cor. 1, 27-29.

2031D

SERMO XCI, 4-6 95

619

uocas ad te, talibus regnum largiris coelorum. Ignorat, Domine, mundus, paruuli isti quam magni aestimentur a te, ignorat prorsus, quid ipse contineat, |cum despicit, cum proiicit, cum paulominus euomit eos. Hic ergo, dilecte mi, commo-

100

205V9

remur, quia bonum est nos hic esse, te simplicitatem talium humilitatemque mihi commendando, me autem humilibus humiliter consentiendo. Disciplina mihi addiscendae humilitatis efficacissima erit ipsa humilium conuersatio ;namque lex humilitatis tuae meditatio mea est, plus a doctrina senum me erudiunt exempla humilium. Ibo igitur et cum illis et de illis sermocinabor, cum quibus et de quibus est sermocinatio tua ;

105 illis admiscebor, cum illis commorabor, cum quibus et in quibus est conuersatio tua.

5. Sequitur : Mane surgamus ad uineas, uideamus si floruevini wineae, si flores fructus parturiunt. Vineas istas, fratres mei, IIO

115

120

non alias quam sanctae religionis congregationes significari puto a Spiritu Sancto, quas germine delectabili abundare non dubium est, maxime cum his qui plantat et qut rigat incrementum dat Deus. Quantus in die uindemiae huius uinearum fructus proueniat, cum calcator uuae uinum exprimit compunctionis ad inebriandum animam lassam, tota se uirtute propriis coram Deo pedibus conterens atque conculcans, ita ut miserator et misericors Dominus de huius genimine uitis crapulatus, omnium malorum ante gestorum in momento obliuionem accipiat, et de memoria aeterna aeternaliter deleat, quis digne memoret, nisi qui istius generis uindemiae crebro insistere meruit ? Proinde torcularia illa filiorum Core torcularia meditationum orationumque sanctarum ualidissima piorum affectuum arctissimaque compressione, uinum

amoris Iesu exprimentia, quis ea, inquam,

nisi aliquis filiorum Core, uir scilicet spiritualis, uel intelligat 125 uel loquatur, cum huius sacramentum non ad oris ministerium sed ad spiritus potius magisterium pertineat, et hoc dumtaxat solus qui accipit nouerit ?

130

6. Quid mihi gaudii est, fratres mei, cum uos ad altaria Domini uirtutum uelut ad torcularia horis matutinis certatim properare conspicio, ut effundatis animas uestras in conspectu Domini Dei uestri, et laetemini coram eo in recordatione omnium mirabilium eius, quae fecit uobis usque ad diem hanc ? Secretum quidem nostrum, secretum uestrum uobis, uerumtamen ex his, |quae licet raro et tenuiter, dignanter ta-

135

men

mecum

98 Mt. 17, 4.

aliquando agit spiritus Iesu, ad introspicienda

107 Cant. 7, 12.

111 1 Cor. 5, 7.

133 Cf. Is. 24, 16.

203Vb

620

SERMO

XCI, 6-8

ea, quae secreto actitantur intra uos, fodi parietem mihi. Video et congratulor uindemiantibus ; et hoc oro, ut uinum de torcularibus uestris non deficiat. Porro cum aliis orantibus aut legentibus, alios oscitantes in angulo cerno aut uaga curiositate 140 otiose discurrentes aut colloquiis uacantes fabulosis, conturbor, fateor, et ingemisco, quia qui parce uindemiat, parce et bibet. Hic autem pro uino illo, quod de caritate Christi laetificat cor hominis, breuiter memorata sint, ita tamen ut uinum

illud uobis non excidat, quod est sacrae ad inuicem dilectionis 145 de sollicitudine mutuae pacis expressum. Sol/icite, ait aposto-

lus, seruare unitatem spiritus in uinculo pacis.

150

15;

16o

16;

170

7. Tener nimis flos omniumque delicatissimus unitatis huius, totiusque iniuriae eo sane impatientior, quo auidior fructus sui. Hinc est quod in occursu minus forte deuoto, aut in respectu minus hilari quam heri et nudiustertius, aut in signo aliquo minus patienter per incuriam erumpentes concutimur saepius, irascimur et indignamur, ut omni fere hora miserabiliter experiamur, quia uere caritas flos est, quantaque sit sollicitudine ab omni, quod potest eum molestare, tutandus. Denique quaecumque anima ad supereminentem illam Christi caritatem anhelat, hanc sibi primitus scribi legem requirat in medio cordis sui, quoniam haec est uia directa et plane excellens, qua ad excellentissimam peruenitur illam. Nempe dum disceptatio aliquantula alicuius iniuriae, siue quam sustinueris siue quam intuleris ipse, rixatur in mente, non est beatis gemitibus, non deuotis lacrimis, non sacris suspiriis locus sed opponitur nubes, ne aliquod horum pertranseat. Certe et uox, si aduerteris, de nube sonat: Reconciliare primum fratri tuo, et dimitte quidquid illud est, quod aduersus eum habes, si uis intendere Iesu uel Iesum intendere tibi. Ergo ut flores fructum parturiant, omni cautela summaque tutela conseruari te necesse est ; non solum quod facillime laedantur, sed quoniam, ut diximus, sine multa huius sollicitudine ad illam quae est Christi frustra suspiratur. 8. Ad has itaque | uineas anima lesum sitiens cum ipso Iesu mane consurgere non pigritatur, sereno quidem oculo flores in eis fructusque discutiens, suamque in earum contemplatione accendit pariter et humiliat caritatem. Quocumque se uerterit, praeueniri se putat, et praeuenientibus gratiam

17; habet. Circumdat Sion et complectitur eam, narratque in turri-

bus eius, et ponit cor suum in uirtute eius, distribuens in benigna interpretatione cordis sui domos eius ac penetrabilia do-

145 Eph. 4, 3.

163 Mt. 5, 24.

175 Cf. Ps. 47, 15.

20452

SERMO XCI, 8-10

621

morum, eum quem diligit anima sua se in singulis domibus elus et cognoscere arbitrans. Et quia caritas, quae non aemula180 tur, inuidiam tabescentem iam pridem longe fecit a pectore sponsae, eatenus caritate plena est, ut etiam in caritate se ab

aliis et credat et gaudeat superari, iuxta illud apostoli: In humilitate superiores.sibi inuicem arbitrantes, non quae sua sunt singuli considerantes, sed quae aliorum. 185

9. Explorata proinde ubertate uinearum, ad mala quoque punica dilectum uocat, illos ut credo in his significare uolens,

quos aegritudinum molestia uel laborum anxietas aut sufferentia persecutionum decolorauit. Nam qui eiusmodi sunt, in genis ecclesiae superius sunt figurati, cum cortici aut item fragmini 190 mali punici eos sponsus assimilauit. Et de horum patientia sponsa sibi humilitatis mutuatur augmentum, qui siue in grabatis decubantes manum Domini super se grauem piisime sustinent reuerenterque deosculantur, siue in laboribus et afflictionibus uariis ipsa aegritudinum acerbitate molestioribus 195 patientissime agonizant. Dulcis haec et fructuosa nimis malo-

rum punicorum in oculis sponsae contemplatio, in quibus dilectum suum uidet denuo crucifigi, seque ad pietatem trahi et patientiam animari. IO. Ceterum ut in tribulationibus floreant, id est de ipsis 200 gaudere incipiant, ea tantum in ipsis exploratione opus est ; quia si gustum huius gaudii coelitus hauserint, consequens est, ut tribulatio, quae florem patientiae germinauit, de cotidianis sui incrementis patientiam ad integrum formet. Neque enim floris huius teneritudini sicut et uinearum tam obnixe timen20; dum est, ideoque non hic sicut superius additur: St flores fructus parturiunt. Patientiores quippe omnes sumus in his, quae a Deo nobis immediate flagella proueniunt, sed in his, quae per aliquem proximorum | sinistra incumbunt, patientia nostra facillime cedit. Item et ea, quae extraneorum quilibet 210 irrogat, leuius animum tangunt nec patientiae nostrae clipeum tam uiolenter irrumpunt. In uineis ergo sanctae congregationis secus est, quia uix aliquem molestiorem tactum mutuae dilectionis flos delicatior sustinet, ideoque dilectio ipsa, dum adhuc in solo flore conspicitur et necdum de uirtute Spiritus 215 Paracliti contra fraternas iniurias fortitudinem induit, timet huiuscemodi floribus omnis anima, sanctae aemula caritatis et

tam suspectae teneritudinis conscia. Propterea sane de illis 179 Cf. 1 Cor. 13, 4. 205 Cant. 7, 12.

204 obnixe] obnoxe zzs

182 Phil. 2, 34.

189 Cf. Cant. 6, 6.

Ef: Canta.

20475

622

SERMO

floribus tamquam

XCI, 10-12

pauida et futuri fructus sollicita, dixisse

uidetur: Si flores fructus parturiant ;de his autem floribus 220 quasi fortioribus uerbo huiuscemodi dubitationis abstinuit. Securiori potius atque alacriori super malorum flore punicorum affectu tripudians : Ibt dabo tibt, ait, ubera mea.

11. In qua suorum donatione uberum affectum suae pietatis et congratulationis expressit, quo ad illos affici promptum 225 habet, qui in omni tribulatione sua fixum habent non contra-

dicere sermonibus sancti sed lauare potius stolas suas et candidas eas facere in sanguine afflictionis suae. Et quoniam sanguis ille non sufficit, sanguinem quoque agni immaculati admiscent. Sponsa quidem pro matribus habet, quos sic inter 230 flagella spe gaudentes gaudioque florentes intuetur, expanditque ad eos sinum suum ac praebet in eis dilecto suo ubera sua, non ignara sane, quem in illis diligat, quem suscipiat, quem honoret. Si mundus eos uel odio uel contemptui habet, sed ipsa non scandalizatur in his, quin magis sine his coronari eos 235 non posse considerans, haec ea uelut martyrii quidem insignia

amplectitur et ueneratur. Sin autem hoc quod dicitur: Ibi dabo tibi ubera mea, superiores omnes clausulas respicit, de agro uidelicet, de uillis, de uineis, ac postremo de malis punicis,

deuotio quidem eius eo amplius admiranda est, quo ad omnia 240 dilecti sui membra diffunditur, | et in semine suo, quod est caritas, benedicit omnes cognationes terrae.

12. O quam ampla, quam larga, quam supereffluens doni huius excellentis effusio, quae a capite in corpus usque ad oram uestimenti descendit ; et quia Christum Iesum indiuiduis sibi 24; astrinxit amplexibus, quidquid Christum redolet, Christum sapit, Christo adhaeret, eisdem amplissimis ulnis cum Christo amplexatur.

O si stillula in nos, fratres carissimi, huius unc-

tionis descendat, qua saltem ad nos inuicem abundare possimus, ut domesticis interim eruditi exemplis, ad omnia, quae 250 Christi sunt, in omni ecclesia Dei deriuare quinque ualea-

mus fontes nostros foras, et uelut quidam fons olei primum ad proxima et deinde in ea, quae procul sunt, ubertim dilatari. Quod nobis precibus ac meritis sponsae suae uberrimus unctionis fons Christus Iesus donare dignetur, qui cum Patre et 25; Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XCI.

219 Cant. 7, 12. 222 Cant. 7, 12. 243 Cf. Ps. 132, 2.

226 Cf. Apoc. 7, 14.

236 Cant. 7, 12.

20. 47a

SERMO

5

XCII

IwciPIT xcH. Quod per mandragoras fauoris humani gratia designetur, quarum suauitas carnales quidem sensus spiritualium uirorum quasi pro foribus demulcet sed ad interiora eam penetrare non sinunt, spirituali delectatione, quae per poma significatur, inanem gloriam propulsantes.

I. Mandragorae dederunt odorem in portis nostris. Omnia poma noua ei uetera, dilecte mi, seruawi tibi. Scriptum est de

Ruben, quod tempore messis triticeae egressus in agrum reperit in eo mandragoras, quas deferens dedit Liae matri suae, 10 quarum etiam mercede Lia a Rachel maritum se conduxisse protestatur. Simile aliquid etiam hic in sponsa Verbi aduertere est, quoniam et ipsa hac uice in agrum egressa mandragoras se inuenisse significat. Porro in mandragoris bonae opinionis odorem figurari doctores sancti tradiderunt, quas siue 15 Ruben siue sponsa in agro | idcirco legitur reperisse, quod de exteriori uirtutum exercitio potius quam de quieto uacationis otio laus soleat humana prouenire. Sponsae igitur post quietis suae suaues ferias ad exteriores operas egredienti, et proinde eas iusteque ac sancte ad Dei gloriam fraternamque utilitatem 20 dispensanti, humanae laudis oblata suauitas quasi reperitur in agro, quoniam de dispensatione sancta, dum non quaeritur, inuenitur. Nempe requirendae illi agri cura postposita intendere prorsus temerarium erit, praescribente diuina sententia, quia «emo manum mittens ad aratrum et respiciens retro, aptus 25 est regno Dei. 2. Respicere sane conuincitur retro, quiin actione sancta non auertit

oculos

suos,

ne

uideant

uanitatem,

aliud

agens

et

aliud simulans. Mercenarius iste est nec legitimus agri dominus, procul a benedictione eorum qui terram hereditate possi30 debunt. Alia proinde illorum causa est, quibus mandragorae non requisitae se offerunt, et inuentae post modicum reiciuntur. Vnde et Lia, sacrae prolis desiderio aestuans, mandragoras in agro inuentas facile cedit, maritalis copulae gaudium earum sibi commercio redimens. Nec fefellit in hac negotia35 tione eam spes sua, quod de fauoris humani contemptu casta ei soboles orta sit, de qua scriptum est : In Domino laudabitur anima mea.

Quem et bene Issachar, hoc est merces,

uocata

est, quod laus diuina uera sit, et aeterna merces eorum, quos momentaneae laudis merces nec quaerendo sollicitat nec

XCII, 6 Cant. 7, 13. 8 Gen. 30, 14-15. 24 Lc. 9, 62. 27 Cf. Ps. 118, Cf. Hieronymus, Liber de inter37 Cf. Gen. 30, 18. 36 Ps. 33, 3. 57. pretatione nominum hebraicorum : PL 23, 781 ; CC 72, 67, 19.

204VD

624 40

45

SERMO XCII, 2-4

inueniendo abundantius delectat. Parce ac sobrie oblatis utuntur laudibus, et ad aliquam animam laudibus digniorem eas transferre auidi, uelut in sinum Rachelis utpote pulchrioris et amabilioris mandragoras suas refundunt. Grande hoc et indubitabile prorsus futurae fecunditatis argumentum est, odores huiuscemodi uelut fumum nebulae de terra consurgentem non reputare, naresque suas continere ab eo, ne forte capiti molestus sit cerebrumque conturbet.

3. Denique poma mandragorarum odora esse feruntur |sed insipida, quod laudum gustus nec palatum sapientis oblectet 50 nec uentrem memoriae iuuet. Cuius rei sponsa Domini non ignara, de agro ad iucundas thalami ferias regrediens, quid in agro repererit, dilecto suo humiliter ac fideliter repraesentat: Mandragorae, inquit, odorem dederunt in portis nostris. Ac si dicat : Non equidem illas in thalami mei interiora recepi, sed 55 uix usque ad portas nostras limites illarum sunt. Sensuum meorum affectionumque extrema, ut perflare quiuerint, uix indulgeo eis, non autem ut cubiculi secretiora penetrent, ut intentionis meae arcana irrumpant. Verumtamen quod uel in portis domus meae aliquantulum sui spargunt odoris, hoc 6o ipsum mihi molestum est atque suspectum, ne forte nardus mea non solito tibi spiret odorem suum, aut tu odorem peregrinum qui in portis est refugiens, ad ancillam tuam tardior minusque serenus accedas. Sed unde mihi flatum hunc importunius uaporantem exsufflare a portis nostris, quo tu, dilecte 65 mi, libere ingrediaris, et portas nostras occupet desiderabilis

2055

facies tua et nominis tui sola laudatio? De tuo id munere, non

de mea uirtute sperauerim. Aspiret, quaeso, spiritus tui uberior uiolentiorque suauitas,quae de portis nostris abigat, propulset et exterminet quidquid male de hoc odore blanditur, quid70 quid latenter irrepit, blande illicit, letaliter inficit. Illis potius malis fulciri me a tua benignitate precor, quae odore recreant gustuque confortant. 4. Quaenam illa ? Omnia, inquit, poma noua et uetera, dilec-

te mi, seruaus tibi. Itaque madragoras transitoriae laudis non 75 solum de manibus

suis sponsa excutiens, sed etiam de portis,

ut dictum est, longius propellens ad internarum deliciarum gaudia repente conuertitur, fideliter ea sibi immaculata et imputribilia seruans. Sibi dixerim an potius | dilecto suo? Seruawi enim, inquit, tibi. Attamen quorum est cor unum et

80

anima una, constat quoque unam domum esse et rem domesti-

cam unam, propter quod et superiori capitulo : Mandragorae,

53 Cant. 7, 13. Cant. 7; 15.

60 Cf. Cant. 1, 11.

73 Cant. 7, 13.

79 Cant. 7, 13.

81

2051

SERMO XCII, 4-6

625

inquit, dederunt odorem in portis nostris. Fidem namque coniugalem uiro seruans, coniugalibus quoque utitur uerbis, nunc communia cuncta ostendens, nunc sponso, ut assolet, rerum

8; communium ius et auctoritatem principaliter cedens. Ibi ergo 2 : in portis nostris ; hic uero ait : omnia, dilecte mi, seruaui

tibi.

;

5. Neque enim tutum sibi aestimat de creditis sibi deliciarum communium pomis, nisi sponso conuescente propriis go aliquid usibus furari. Furtum quippe siue rapina est, quidquid etiam de cibis delicatioribus et sacratioribus, Iesu non pariter discumbente, insumitur. Propter quod ait: Superbo oculo et insatiabila corde, cum his non edebam. Dicam apertius : Si cui diues ille paterfamilias thesaurum suum aperuit, et protulit ei 95 de illo noua et uetera, quatenus pro beneplacito suo nunc in istis, nunc uero ille delicietur in illis, fidelis sit, oportebit, et

prudens, cui creditus est thesaurus domini sui, ut cum sponsa dicere possit : Omnia de thesauro tuo «oua et uetera, Domine ma, seruaui tibi. Beatus uere seruus qui, teste propria con100 scientia uel fideliori prorsus teste oculo ueritatis, nil sibi reseruauit ex omnibus, sed omnia in lucrum Domini laudemque se dispensasse gratulatur. Felix, inquam, qui non ad rapinam inanis gloriae quaestusue alicuius transitorii deposito sibi thesauro furtim quippiam surripuit et clam Domino suo con105 gessit in sacculos suos, sed negotiari magis de eo studet, dum ueniet ille.

6. Neque enim bene seruasse conuincitur, si penes se condiderit et non magis ad mensam dederit eam. Denique scientia abscondita et thesaurus occultus, quae utilitas in utrisque ? Sed ro rursus in hac traditione pecuniae magnae utique sollertiae | opus est, ne forte quis praedicans aliis, se potius quam Christum praedicare intendat. Sane et in demonstrando noua, et aperiendo uetera, hoc est et in suggerendis his, quae sunt manifesta, et in explanandis his, quae sunt obscuriora, fauor huma115 nus periculose quidem in insidiis et certe non procul a foribus est. Cuius periculi mecum sponsa haud temere ad dilecti sui sollicitudinem referens superius ait: Mandragorae dederunt

odorem in portis nostris. Portas autem appellauit uel affectio-

num suarum extrema uel infirmum hunc carnalium pruri120 tum aurium, quibus perdifficile est, ne quid huiusmodi odoris introeat, portas fideliter obserare. Rarus ualde est, qui non apertis ianuis mox ut aura illa uel tenuiter spirauerit cum

86 Cant. 7, 13. 93 Ps. 100, 5 (his] hoc V/z.). 98 Cant. 7, 13. 108 Eccli. 41, 17 (scientia ... occultus] sapientia enim abscondita et thesaurus inuisus V/g.). 117 Cant. 7, 13.

2059

626

SERMO XCII, 6-8

plausu et hilaritate occurrat, qui pro mandragoras de sponso cum Rachel negotiari non erubescat, hoc est conscientiae suae 125 gaudium pro uilissima fauoris humani mercede non exponat. Hinc fidem singularem sponsae prudentiamque aduertere est, quae mandragorarum odore non capitur, et in quibusdam paradisi gaudiis constituta creditum fidei suae thesaurum et seruando sollicita est expendere et expendendo seruare. Nam iuxta 13o sapientiam Salomonis, sic deriuare praecipitur fontes suos foras et in plateis passim diuidere aquas, ut sola eas nihilominus habeat sibi, et in secreto castissimae intentionis nemo alienus communicet eis.

7. Per poma item noua et uetera deliciae illae sacratiores 135 ab iis, quas praediximus, figurari non immerito queunt, quibus

et in contemplatione dilecti sui sponsa frui consueuit. Siquidem huiusmodi pomis paradisus ille coelestis abundat, et talium esu homo in paradiso cibandus erat, si uidens furem non cucurrisset cum eo. Denique et in fine coenae seu prandii poma 140 lam refectis apponi solent, ad delicias magis quam ad refectionem. Noua itaque et uetera sponsae seu sponsi |sunt poma, quibus de antiquis incarnandi Verbi mysteriis, siue de nouis iam incarnati sacramentis, sponsa se oblectare ac reficere solet. Etsi enim, teste apostolo, noua illucescente creatura uetera 145 transierint, et ecce facia omnia noua, didicit tamen ipsa iucun-

dam sibi ex his facere subtilemque mixturam, colligens ex ueteribus noua atque in nouis recolligens uetera. T'enebrosa quidem aqua in mubibus aeris, sed cum ad Christum transieris ut ad ipsum, quae in Moyse et prophetis obscurius dicta sunt, 15o referas, numquid non tenebrae illae continuo tibi rarescent ac

post modicum fient meridies, sentiesque nubes illas tibi suauiter panem angelicum irrorare ac pluere iustum ? Mirabiliter non solum fidem astruit sed et caritatem aedificat nouorum ista ueterumque temperatura, maxime cum in manibus spon155 Sae ordinari eam ornarique contigerit. 8. Bene proinde etsi uetera priora sunt nouis, noua tamen hoc loco praemittuntur a sponsa : Omnia, inquit, poma noua et

uetera. Exhibitio quippe promissae ueritatis ipsa profecto promissione, quantum ad delicias pertinet iucunditatis et elec160 tionem dignitatis, prior est, sicut et fructus florem suum non quidem antiquitate sed electione praecedit. Vtraque autem haec noua et uetera dilecto suo se seruasse testatur, quod plane 131 Cf. Prou. 5, 16.

144 2 Cor. 5, 17.

XCII, 149 quae] qui zzs

147 Ps. 17, 12.

157 Cant. 7, 13.

205b

SERMO XCII, 8-9

627

non est aliud quam eius custodiae omnia deliciarum suarum gaudia commendasse. Tunc enim fideliter seruat illi, quae ille 16; deposuit, cum prior ipse seruandi ei fidem ac prudentiam donat. Quis enim prior dedit illi? Hinc ille, qui fortitudinem suam se custodire pollicitus est, non est oblitus dicere: Ad fe custodiam, sciens nimirum, quia non est hominis uia eius sed eius potius, cui dicitur :Custos, quid de nocte, custos, quid de 170 nocte ? Et fortasse quod ibi dictum est : Ad te custodiam, hoc a sponsa dicitur : Seruaus tibi. Seruaui, |ait, tibi, innitendo uide- 20618 licet tibi, tribuendo tibi, et pro his omnibus soli tibi gratias ut

dignum est referendo. Sane si quod dicitur, tibi, sic intelligendum est ac si dixerit ad honorem tuum, quo alio modo ad ho17; norem huius sponsi seruasse dicetur, quam ut modis supra dic-

tis omnis gratiae suae debitum ei refundat honorem ? 9. Possunt haec poma noua ad sollemnia illa resurrectionis et ascensionis gaudia referri, uetera proinde, quae ante passionem et in ipsa passione pro salute nostra gesta sunt, non in180 competenter intelligi. Mortalitas siquidem nostra, qua rex gloriae usque ad mortem et sepulturam carnis suae indui dignatus est, de ueteri quidem homine mutuo sumpta est, propter quod forte et haec dicta sunt poma uetera. Ceterum utrisque et uitaliter et delectabiliter sponsa Domini pascitur, 18s ueteribus utens, donec Dominus ueniat in commemorationem,

ut ab eo accepit caritatis suae et nouis nihilominus sed ex parte iam fruens ad beatam spem consummationis suae. Mira prorsus compago nouitatis illius ac uetustatis, in qua, iuxta uerbum magnifice rugientis Leonis, nouus homo sic contempera190 tus est ueteri, ut et ueritatem susciperet generis et uitium excluderet uetustatis. Vitium sane uetustatis exclusum est, sed languores nostros, cum uetustate nostra et de uetustate nos-

tra gratis assumptos, ad eiusdem uetustatis nostrae medelam portauit ; miro remedii genere pro nobis uetus effectus, ut de 19; sua uetustate nos renouaret. Licet proinde uetustatem illam in eo omnem gloria resurrectionis absumpserit, ueteraque in Christo cuncta transierint, sub umbra tamen dilecti sui, hoc

est sub memoria assumptae pro se infirmitatis, in loco peregrinationis suae sedere sponsa et refrigerari dulce putat ac salu200 berrimum, donec sane laetior ei nouitatis et claritatis sponsi sui aspiret dies. Itaque et ex uetustate | illa de die in diem se innouat, et de nouitate itidem illa a claritate in claritatem se 166 Rom. 11, 55. 167 Ps. 58, 1o. 169 Is. 21, 11. 171 Cant. 7, 13. 189 Leo Magnus, Sermo in Natuitate Domini 1, 3 : PL 54, 197 A ; ed. Sources chrétiennes 22, p. 80. 200 Cf. Cant. 2, 17.

169 quid de] qui de zs bis

188 uetustatis] uestimentis ms

206rb

628

SERMO

XCII, 9-11

renouat, prudenter quidem sic ad noua dulcius inhians, ut uetera non fastidienda meminerit sed fideliter reuerenterque 20; in suam tractanda salutem. Siquidem nulla ratione nisi per uetera peruenitur ad noua nec aliunde, quam de morte Christi Iesu, spes aliqua uitae et immortalitatis apparet. 10. Omnia, inquit, poma noua. et uetera, dilecte mi, seruat

tibi. Si quis in pomis istis fructus oboedientiae designatos 210 putauerit, ea sane ratione, quod in hoc genere fructuum ad oboedientiam primus homo ex praecepto Dei debuit exerceri, patet ratio, cur omnia poma sua dilecto suo sponsa seruauerit. Nisi enim omnia ei seruet, quatenus et de ueteribus se illi humiliet, dicens cum omnia bene fecerit : ancilla inutilis sum, 21; quod debui facere feci, et de nouis, hoc est de his, quae de

nouo facere molitur, gratiae ipsius adiutorium obnixius inuocet, utraque continuo deperibunt. Aut enim putredo dissolutionis et ignauiae putrefaciet ea, aut uermis innascentis superbiae consumet

ea, aut fures iactantiae et xenodochiae furto

220 Sustollent ea, aut certe praedones iracundiae et nequitiae clara luce diripient ea. Nullus denique eis tutus locus, nulla fida custodia, nisi ubi passer inuenit sibi domum et turtur nidum, ubi

reponat pullos suos, in gratia uidelicet et protectione Domini Iesu, quia sicut ex ipso, sic per ipsum et in ipso solo salua sunt 225 omnia.

11. Noua quoque poma illi oboedientiae fructus dici non immerito possunt, quos noua patrum traditio ad informandos ordinandosque spiritualium discipulorum mores dedit ; uetera autem fructus illi, quos lex diuina ih dilectione Dei et proximi 23o aeterno et immutabili iure firmauit. Vtramque oboedientiam sponsa Christi humiliter profitetur, quia nec, ut quibusdam hodie moris est, |iuxta ueterem pharisaeorum zelum diuinis legibus humanas adinuentiones temere anteponit, nec solis ills quasi ueteribus procaciter nitens noua patrum statuta 235 fastidit. Quin potius in utrisque uni Domino seruit Christo, et utraque illi prorsus non hominibus seruat, ut nec dicere possit : Omnia poma noua et uetera, dilecte mi, seruauit tibi. Sed et nouos ueteresque recte quis appellandos censeat uarios oboedientiae fructus illos, qui uel in interiori studio uel in exteriori 240 cura uersantur. Quis enim sicut Dauid fidelis in omni domo regis ingrediens et egrediens ad imperium regis ? Huiuscemodi malis, quotiens sponsa amore languet, stipari se ab adolescentulis petit, non mediocre languoris sui remedium putans, cum de spontaneis oboedientium fructibus de dilecti sui se

208 Cant. 7, 13. 240 1 Reg. 22, 14.

215 Cf. Lc. 17, 10.

222 Ps. 85, 4.

237 Cant. 7, 13.

206v2

SERMO

XCII, 11-XCITI, 2

629

245 solatur absentia. Ipsi hominum angelorumque dilecto solique amabili atque super omnia desiderabili sponso ecclesiae, Christo lesu, amor et honor, laus et imperium in omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XCII.

SERMO

5$

XCIII

INCIPIT XCIII. Quid sit quod omisso dilecti uocabulo fratris nomen a sponsa inducitur, et sub tali aetate, quae matris ubera sugat. Quod haerere uideatur sponsa, a qua trium personarum petat exhibitionem illam fratris sui. Quod intus se eum inuenisse significat, quem foris inuenire desiderat.

I. Quis mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris meae, ut inuentam te foris et deosculer te, et iam me nemo despiciet ? Epulentissima res amor est sed tamen famelica nimis. Votis eius anhelantibus uix aliqua uisitationum ubertate ad plenum 1o satisfieri potest. Nouas

spes de indultis solatiis parturit, et

ad ampliora beneficia de indeficienti largitate percipienda se porrigit. De praeteritorum quippe ac praesentium fruitione fit per |momenta capacior, et miro atque ineffabili modo quo 206%» plus ceperit plus capere sitit et plus capere potest. Sed quo 15 ipse magis magisque efficitur capax, eo supernae plenitudo bonitatis uberius se suauiusque infundit, nec stare fons ille indeficientis olei nouit nisi cum uasa defecerint. 2. Quas huic anima sacrae intenta dulcedini suae incapacitatis causatur angustias, quomodo intra se affligitur, qualiter 20 a semetipsa cruciatur, cum se extendit et recidit, cum apprehendere parat et deficit, cum euolare supra se nititur et in sea propria infirmitate repulsa collabitur ?Tarditati suae irascitur, indignatur aegritudini, ingratitudinem increpat, accusat inopiam. Infremit spiritu, causasque aegritudinum suarum solli25 citius explorare ac uehementius persequi studet. Post multa demum anxiaque cum angelo ac laboriosa luctamina ad unicum piae orationis remedium conuolare necesse est, ut ex intimis praecordiis eructet dicens: Quis mihi det te fratrem meum, ut inuentam te foris et deosculer te ? XCIII, 6 Cant. 8, 1.

28 Cant. 8, 1.

XCIII, 14 capere] caperete ms

630

SERMO XCIII, 3-4

30

3. Quis det, inquit, uelut si quisquam tantae rei dator esse possit praeter eum solum, quem diligit. Sed attende, quia sicut subitis et inusitatis affectionibus amor agitur, sic et communi loquendi usu non cohibetur. Nec mirum, si peregrina est amantium lingua a linguis ceteris, cum et dolentium gemitus 35 noua sibi soleat ad moeroris sui quantulamcumque uaporationem pro libitu suo uerba dictare, et ab angustiis interioribus in quandam loquendi euadere libertatem. Quis mihi det, ut ueniat petitio mea, ait poenitens, et quod expecto tribuat mihi Dominus ? Qui coepit, ipse me conterat. Et rursum : Quis mihi tribu4o at, ut in inferno protegas me, et abscondas me, donec pertranseat furor tuus ? Verum quod longe magis stupeas, ipse deorum Dominus Deus nostrorum huiusmodi affectuum uerba sibi accomodans dicere inuentus est : Quis det, inquit, talem eos habere mentem, ut Deum timeant, ac si alicui maiestati id possibile

45 |fuerit praeterquam Deo soli. Si quis tamen altius uerbi illius arcanam uirtutem exploret, intelliget plane in eo, quod dictum est : Quis det talem eos habere mentem, aduentum mediatoris Dei et hominum promitti ac significari in Spiritu Sancto, qui uelit ac possit mentem talem dare, qualis hic ad Deum tenenso dum eiusque mandatis oboediendum optatur. Nouerit quippe, quilegem dabat, quoniam donec ueniret ille, qui benedictionem daret digitoque suo, qui est Spiritus Sanctus, scriberet eam, non iam in tabulis lapideis sed in tabulis cordis carnalibus, lex nonnisi praeuaricationem operaretur et iram. Verum haec 55 hactenus ; nunc ad uerba sponsae redeamus.

4. Quis det, inquit, mihi te fratrem meum sugentem ubera mairis meae, ut inuentam te foris et deosculer ? Quidnam, quaeso, est, quod inuentionis huius et deosculationis tam crebra benedictione iam potita ad rem quasi nouam et inexpertam tam ar6o denter anhelat, ut a quo eam uel requirere possit, prae nimio desiderio stupens haerere uideatur ? An putas eam sciscitari uoluisse, cum sola sancta et indiuidua Trinitas hanc tam ineffa-

bilem gratiam praestare queat, a qua trium personarum eam dulcius petere et efficacius impetrare se posse praesumat ? Sane 65 etsi omnium sit eadem bonitas, una prorsus operatio et indis-

creta benignitas, uaria tamen ac singulari ad inuocandos singulos interdum affectione mouemur, ut ad Patrem misericordia-

rum paterna nos uiscera in spem ueniae gratiaeque impetrandae pertrahant ; ad Filium, ratio illa pietatis, qua pro nobis et 7o incarnari uoluit et crucifigi; ad Spiritum uero Sanctum, illa utique causa, quod totus non solum dulcis sed et dulcedo est, gratis aspirans, gratis influens, gratis perungens.

30 Cant. 8, 1. 8, 1.

37 Iob 6, 8-9.

39 Iob 14, 15.

43 Deut. 5, 29.

56 Cant.

2072

SERMO XCIII, 5-6

631

5. Scio quia peccato mihi tepido quidem et graui corde saepius,

cum

contra

faciem

Domini

deprecaturus

ingredior,

7; haerere me sentio, quam primum quemue potissimum inuo-

cem, sic uária me |siue huc siue illuc et affectio et affectionis

2071

causa nunc uocat, nunc reuocat. Quanto magis in caritate Dei sponsa Verbi exuberans in deliciarum suarum plurima uarietate uarios spirat affectus, Patri quidem sponsi sui se fiducia8o liter offerens, quod ab eo praeuenta sit in copulam Vnigeniti sui; ipsi autem Vnigenito Dei dilecto suo, quod sibi copulari dignatus sit, tota nihilominus se animi fiducia repraesentans ; Sancto deinde Spiritui, in cuius uirtute et obumbratione se Christo adhaerere et cum eo unum spiritum effectam memi85 nit, tota se mentis deuotione prosternens. Forte igitur hac dubietate pia sponsa infra semetipsam exaestuans non quidem quid petat haesitat, petit enim exhibitionem fratris sui, hoc est Domini Iesu, sed a quo id horum trium citius aut facilius impetret, in amatoria collatione a filiabus Ierusalem, uel potius 9o in soliloquio suo a semetipsa percunctatur dicens : Quis mihi det te fratrem meum, ut inueniam te foris ac deosculer te ? 6. Sed quid sibi uult in amoris cantico fraternae necessitudinis uocabulum hoc nouum, et infantiae Domini Iesu alimonia infantilis nunc demum adducta in medium ? Num haec forte 9; usque modo exciderant illi amoris solatia, quae adolescentulis

magis ad scintillam caritatis adhiberi solent, quatenus nunc ea uelut in hanc scholam primitus introducta repetere non erubescat? An quia cum consummauerit homo, tunc incipit, in

amoris sacri iam culmine constituta prima necdum ipsius ele100 menta apprehendisse se reputat? Ita est, fratres mei, prorsus ita est. Lustrans,

ait Salomon,

untuersa

in circuitu

pergit

spiritus, et in circulos suos reuertitur. Orbiculari utique motu

fines suos amor peragit, et unde sumit initium, illuc suo denuo reuoluitur impetu, ut inde interim recapitulari possit et in 105 semetipsum sine cessatione recurrere. Vere a dulci contemplatione paruuli Iesu | adolescere amor solet, ipsique iuxta incrementa pueritiae ac iuuentutis feliciter et ipse coalescere, donec in uirum tandem perfectum de immensa patientiae caritatisque eius consideratione in morte crucis exhibitae nouis11o sime conualescat. His proinde institutus solatiis ad superiora. euolat amor, et ibi lustrare incipit uniuersa, siue quae in Christo siue quae in circuitu eius sunt. Sed quia necdum ibi prae infirmitate sui diutius stare et tabernaculum suum figere potest, in locum, unde deriuatus est, uelut ad natale solum tuto

84 Cf. 1 Cor. 6, 17. 90 Cant. 8, 1. 98 Eccli. 18, 6. 101 Eccl. 1, 6. C£. Pseudo-Dionysius, De diuinis nominibus IV, 17 : PG 5, 779 CD.

102

20755

632

SERMO XCIII, 6-8

115 se recipit, ut reparatis illic uiribus in humilitate Iesu uidendo uultui gloriae paulatim assuescat.

7. Itaque post osculi sacri creberrima iam dulcissimaque libamina, post introductionem illam dignantissimam in cellaria regis, post felicissimam denique coniugalis gaudii ad120 haesionem, ita ut inter arctissimos bracchiorum amplexus nil

iam obstaret, quominus in Spiritu Sancto unus spiritus cum sponso suo fieret et una caro, triumphante illa de dilecto suo ac dicente : Dilectus meus mihi et ego illi ; post haec, inquam, omnia, omissis piis uocibus illis, dilectus meus, et quem diligit

12; anima mea, humiliorem de ipso et certe insolitum loquendi modum ingreditur. Non enim quasi de sponso maturioris aetatis sed uelut de fratre, qui maternis adhuc lactetur uberibus : Quis mihi det, inquit, te fratrem meum, sugentem ubera matris meae, ut inuentam te foris et deosculer te ? Attende ergo, quisquis 130 haec audis, sponsae prudentiam, quia in hoc se humiliat, humilia dilecti sui diligenter exquirens, ut solito in sublimibus eius mereatur exaltari. A loco quippe intimae humilitatis flumina exeunt largissimae caritatis, et ut perenniter fluere mereantur, secretis illuc anfractibus refluunt.

135

8. Et, o Domine Deus meus, quam pia in amantium cordibus recordatio haec paruitatis tuae, quam fructuosa, quam efficax ad depositionem enormis magni-|tudinis nostrae, quam potens denique et fortis ad ostensionem magnitudinis tuae. O dulcis Domine fratrum tuorum, o dulcis frater seruorum tuo-

140 rum, quid infinitae uirtutis habent ad captiuandos amantium sensus tam longa in uentre uirginali peregrinatio, tam floridus ortus, tam humile pannorum inuolucrum, tam despicabile tuaeque celsitudini indignum tui illius praesepii reclinatorium ? Vere usque ad hanc diem natiuitatis nesciebat 14; homo

humilitatis

thesaurum nositatem,

pretium,

absconditum abiectionem,

tu in agro mortalitatis

effodisti,

arma

extremitatem

nostrae

humilitatis,

assumens.

pan-

Quid quod

usque hodie erutus a te thesaurus et de sub terra eructus super terram filiorum Adam oculos latet, sola nimirum sublimia 15o sapientium adhuc, ut necdum paruulus natus sit eis, et necdum

animalis Israel Domini sui praesepe cognouerit ? O pia fratris nostri lactatio, quid lactei candoris, quid dulcoris mellei fauci-

bus collactentium tibi paruulorum importas, quos illa mater pietatis ex signo humilitatis impressae pertinere conspicit ad 155 corpus filii sui, simulque cum ipso indulget eis et immulget ubera sua ? Vere terra beatae repromissionis lacte et melle 123 Cant. 2, 16,

124 Cant. 1, 6.

131 solito] ¿ta ms ; forte melius : solio

128 Cant. 8, 1.

151 Cf. Is. 1, 3.

2077”

SERMO XCIII, 8-9 manans,

633

o mater nostra, tu es, quam tunc sane ingredimur,

cum Domino Filio tuo fratri nostro in castitatis caritatisque spiritu te mediante unimur. Annon ampla nimis possessio 16o coelestique et humanae

creaturae sufficientissima, tu et hic

frater noster minimus, sugens ubera matris nostrae in omnium fratrum suorum salutem ? O ubera uere fragrantia unguentis optimis, quorum inaestimabilis odor nimis coelestia simul et

terrestria replet, adeo certe ut memores uberum tuorum iam 165 lactari sibi ac perungi uideantur ab illis, omnemque uelut coelesti chrismate uncti carnalis faeculentiae saporem abominari execrarique fetorem. 9. Quis mihi det egeno atque mendico diuitem |hanc hereditatem, ut opprobrium mendicitatis meae non portem amplius, 17o et iam me nemo despiciat ? Quis, inquam, det pariter mihi te fratrem meum

sugentem ubera matris

meae,

et te matrem

meam, quae lacte uberum tuorum lactasti unicum Patris fratrem meum, et usque hodie lacte uirginei pudoris et dulcedine plusquam mellei amoris tui cibare eum non desinis ; quis, in17; quam, ambo uos tribuat in sinum meum, et iam de proprii meri-

ti egestate coram angelis Dei non erubescam ? Sed heu, unde mihi uoces tantae usurpare fiduciae, et libertatem sponsae Domini mei tam licenter euadere ? Fateor, praesumptio et temeritas est, si caritas non patrocinetur. Sed si spiritus idem, 180 qui uegetat uirtutem sponsae, adiuuat infirmitatem meam, in eodem utique spiritu, in quo audet ipsa, ut insipiens dico, audeo et ego. Gaudeat ipsa mensura illa spiritus largiori, quam mensus est ei Deus ; contentus sum ego modulo meo, tantum

ut talem matrem talemque fratrem possideam. Portio mea, 18; Domine Iesu, tu ad omnem plenitudinem cum matre illa pietatis, quae te mente prius quam carne concepit, teque aliquanto tempore carnali quidem ubere aluit, semper autem spiritus

sui interna dulcedine pascit. Tu, inquam, cum illa ad omnem desiderii finem sufficis mihi. Et iam nunc quidem me ex parte 190 possidere te spero, in quantum a Patre spirituum datus est mihi, et quatenus sapientia factus es mihi a Deo et iustitia et sanctificatio et redemptio. Verum in quantum deest horum aliquod, deest autem plurimum, in ea certe parte inops tui sum, et me necdum te inuenisse medullitus ingemisco.

160 Cf. Gen. 44, 26. 163 Cf. Responsotium primum in festo Assumptionis B. Mariae, iuxta breuiarium cisterciense. 180 Cf. Rom. 8, 26. 186 Cf. Bernardus Clarau., Sermo in dominica prima post octauam Epiphaniae, 2: PL 183, 155 C;

ed. LECLERCQ IV, 315, 16-17.

163 odor] ordor ms

191 . Cf. 1 Cor. 1, 30.

20878

634 195

SERMO XCIII, 1o-XCIIII

10. Aperi, Domine Deus, manum tuam, extende bracchium tuum, dilata sacrosanctum os tuum, et emitte uberius Spiritum

Sanctum tuum. Gratias ago misericordissimae gratiae tuae, quia condelector legi tuae secundum interiorem hominem et quia interior meus homo renouatur de die in diem in agni200 tionem tui simul et dilectionem, sed ut exterior ille homo, qui

captiuat me in legem |peccati, te miserante, langueat, donec prorsus emoriatur, hoc est quod tota uirtute peto'a te, Domine Deus. Hic est enim paries noster, post quem tu interim humiliter stas, per radios lucis tuae paulatim quidem respiciens nos, 205 Sed in plenitudine tua stante illo introire non potes. Aufer, quaeso, hunc obicem ; tolle de medio quidquid plenam tui inuentionem te quaerentibus praeripit. Occurre, obsecro, animae te sitientis ancillae tuae, et ad fontem originis suae anhelanti desiderio aestuantis. Exterminetur Chananaeus de hereditate 210 Iacob, cedat caro spiritui, dilatentur termini terrae sanctae,

adueniat regnum tuum ; uendica tibi partem tuam, immo qui in portione iam regnas, procede, quaeso, prospere et regna in uniuerso. Certe qui inuenire me et inueniri a me iam dignatus es intus, in quantum inueni te uel inuenta sum a te, dis-

215 similitudinis meae maculas exui ; et quoniam ex ea parte iam placere coepi, tuae dignationis alloquium et inspirationis osculum merui. Sed fac, quaeso, de medio quod ex concupiscentia carnis in me sordet adhuc, in qua et displicens tibi arceor infelix, et exturbor a sacris osculis oris tui. Inueniam te, precor,

220 etiam foris, ut quidquid rebelle est tibi sub scabello deiciatur pedum tuorum, fiamque idonea osculis tuis cum absorpta fuerit lex carnis meae a lege spiritus tui, o Domine Deus, sponse et frater meus, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuis et gloriaris Deus per infinita saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XCIII.

SERMO

XCIIII

INCIPIT XCIII. Quod animae Deum amanti natalicius dies Christi semper nouus est, et in humilitate nascentis quasi in Iordane saepius baptizatur, nec osculari Iesum semel contenta, crebro eum deosculari requirit, ut exinde formosa reluceat. Porro apprehendere se

199 Cf. 2 Cor. 4, 16. 201 Cf. Rom. 7, 23. 6, 10. 212 Cf. Ps. 44, 5.

195 tuam] tum ms

204 Cf. Cant. 2, 9.

211 Mt.

208rb

SERMO XCIIII, 1-3

635

Sponsum per incarnationis mysterium repromittitur, apprehendere autem | intelligendo simul et diligendo. Nam dilectio suae matris, hoc est gratiae, domus dicitur, intelligentia uero cubiculum. Deinde

208v*

quod uinum conditum sit caritas ex Dei amore et proximi promixta, IO

actionemque simul et contemplationem coniungens. Patientiam uero laetam ac feruidam mustum malorum granatorum appellat.

1. Apprehendam te, et ducam in domum matris meae, et in cubiculum genetricis meae ; ibi me docebis, et dabo tibi poculum ex uino condito et mustum malorum granatorum meorum. Sensus 15

ex superiori capitulo pendet. Orauerat quippe sponsa in abscondito cubiculi sui dicens: Quis mihi det te fratrem meum, sugentem ubera matris meae, ut inueniam te foris et deosculer te,

20

2

A

30

et iam me memo despiciet. In quibus uerbis meminisse eam credimus natalium Domini Iesu; et in quanta innocentiae puritate ueritas incarnata de thalamo sacri pudoris processerit, quantaque pietate fons uitae uitae sibi pabulum de maternis uberibus hauserit, aliorumque sacramentorum humilitatis, mansuetudinis et caritatis, quae natiuitas ila simul cum suo fonte produxit. 2. Nempe si lauari Naaman septies iussus est in Iordane, ut reciperet sanitatem caro eius, quanto magis his frequentius baptizari fluentis sponsa Domini non grauabitur, ut plenam accipiat sanitatem caritas eius ? Numquid non uerus Iordanis paruulus, qui est natus nobis et filius, qui datus est nobis ? Aut numquid non pie et delectabiliter cogitare eum sensus est consummatus,

totiensque ab eo et in ipso baptizamur, quo-

tiens mirabilium eius contemplatione amore ipsius afficimur, et afficiendo innouamur ? Certe in amantium cordibus huius natalicii gaudii cotidiana lux oritur, nec Christum uere amare censebitur omnis anima, quae sponsum procedentem de thala-

35

40

45

mo suo crebra consideratione |non obseruabit. Nihil hac consideratione utilius paruulis, his uidelicet, qui uel paruuli fieri gestiunt ad modulum paruuli Iesu, uel de incarnatae sapientiae contemplatione crescere quaerunt ad contuendam celsitudinem Iesu. Et hoc est forte, quod fratrem suum, sugentem ubera matris suae, soror eius et sponsa se inuenire desiderat foris, quo facilius eum deinceps comprehendat intus. Cum enim Verbi caro faucibus sponsae dulcescit, quid in foris inuenisse eum se gaudeat ? 3. Proinde cum inuentionis huius gaudio laetatur abundantius et exultat in Deo salutari suo, nonne se rapi sentit ad

XCIIII, 11 Cant. 8, 2. 9, 6. 45 Cf. Lc. 1, 47

15 Cant. 8, 1.

24 Cf. 4 Reg. 5, 10.

28 Cf. Is.

208vb

636

so

55

6o

65

SERMO XCIIII, 3-4

oscula, et per adhaesionem spiritus unum quodammodo effici cum Iesu ? Nota tamen hoc loco non petisse sponsam donari sibi a sponso osculum, iuxta quod in principio huius cantici ait : Osculetur me osculo oris sui, sed plenioris aliquid gratiae postulasse, ut eum ipsa osculari mereatur. Quinimmo nec simplici contenta est osculo, quae non osculari poscit sed deosculari. Quo uidelicet uerbo multimodam uoti sui fruitionem significare uisa est, hoc est ut fratri suo sugenti ubera matris suae pro beneplacito suo non solum os et faciem, sed et caput, manus et pedes et omnia sacrosancti corporis membra deosculari mereatur. Audax certe desiderium sed ubi spiritus caritatis est, ibi libertas. Amantibus lex posita non est, sed quidquid uolunt, hoc a Patre spirituum petunt, et fit eis abundantius quam petant, immo et antequam petant. Et uide profectum libertatis in sponsa, quia quae unum olim de ore sponsi flagitauerat osculum, nunc muneris huius copiam requirere non ueretur. Inde fortasse liberius, quod de inuentione illa sponsi sui quae foris est, non autem de illa quae intus est agit. Neque enim hic in principio Verbum contemplari et contemplans osculari sollicita est, sed pro nobis in infantiles artus abbreuiatum et ad ubera materna suspensum suis et oculis et osculis

moderari intendit. Bona haec et salubris | deosculatio carnis

post oscula illa spiritualia Verbi, quae se percepisse ante non dubitat, uelut si post mellis esum, ne forte distendat et inflet,

7e aquae sibi haustum desiderat. Bonum prorsus osculum, cuius gustu ipsa fit dulcior, fit candidior, fit rubicundior, fit denique sponso suo et angelis sanctis amabilior.

4. Vnde sequitur : lam me nemo despiciet, humile omnino uerbum praesertim in gloriosa sponsa Domini : Et iam (me» nemo 75 despiciet. Ergone, o pulcherrima mulierum, interum tu te a quoquam hominum despici suspicaris, ac non potius benigne respici suspicique ab omnibus, qui nouerunt te ? Ceterum alia puto quam humani iudicii despectio est, de qua est sponsa sollicita, ne.scilicet sponso suo aut angelis sanctis displiceat. 8o Vere enim dum maculas necdum omnes exuit, et rugae suae testimonium dicunt aduersus eam, non potest despectus sui suspicione carere. Sed quae olim lacrima compunctionis ad pedes Iesu animam suam a sordibus lauit, nunc osculo amoris ad faciem Iesu faciem suam a maculis leuioribus abluere studet.

8; Et tunc quidem quae sanctis fuerat siue etiam malignis spiritibus contemptibilis,

illis uenerabilis,

46 Cf. 1 Cor. 6, 17. 49 Cant. 1, 1. 74 Cant. 8, 1. 82 Cf. Lc. 7, 38.

XCIIII, 65 artus] arcus zz:

istis autem

56 Cf. 2 Cor. 35 17.

est facta 73 Cant. 8, 1.

20912

SERMO XCIIII, 4-5

637

terribilis. Sponsi tamen sui necdum plene formosa iudicio, decoris sui integritatem de hac tantum crebra eius deosculatione praesumit. Quid quod aliquid amplius audet, et apprehen9o dere se eurh confidit, et ducere quo uult ?

5. Apprehendam, inquit, te, et ducam in domum matris meae, et in cubiculum genetricis meae. Audax certe et insolentior sermo: Apprehendam et ducam, sed nemo est qui sponsam Domini arguere audeat temeritatis. Bene nobiscum actitauerit 95 Spiritus ille, qui in ipsa loquitur, si de saliua melliflui oris eius aliquid ori nostro influxerit, quod ipsi nobis glutire ualeamus. Apprehendam, ait, te et ducam. Quaenam putas est apprehen-

sio | ista et deductio ? An hoc forte est, quod admonuit

100

105

iro

115

20919

Paulus : Sic currite ut comprehendatis ; et quod tantopere in desiderio animae suae suspirabat dicens: Si quomodo comprehendam, in quo et comprehensus sum ? Quid autem in hac comprehensione significare uoluerit, paulo ante praemisit dicens : Non quod am acceperim, aut iam perfectus sim ; sequor autem, inquit, s quomodo comprehendam. Et sponsa igitur in eodem spiritu quo et Paulus de iustitiae siue caritatis suae perfectione sollicita, sequitur et ipsa, si quomodo comprehendat. Porro comprehendere se posse licet, ex parte praesumit etiam in hac die peregrinationis suae, dum tamen optatis sponsi uisitationibus crebrius non defraudetur, et det ei quispiam fratrem. suum sugentem ubera matris meae deosculandum. Prorsus hinc macula omni rugaque depereunte, facies serenabitur et prosperabitur decor, ut nemo eam iam despicere audeat, quam de osculis suis rex gloriae sibi fecerit gloriosam. Apprehendam te, inquit, si non quiero in aeternitate tua, siquidem illa confortata est et non potero ad eam, sed in humilitate et humanitate

tua, quae ad hoc sane infirmata est, ut curram

et

comprehendam. Coarctauit se aeternitas, abbreuiauit immensitas, omnipotentia elanguit, sapientia uero ad insipientiam se exinaniuit, nec ob aliam utique rationem nisi ut quem appre120 hendere non poteramus in suis, caperemus in nostris. Vnde sponsa non temere dispensationis huius, in qua et ex qua eum apprehendere posset, fecerat mentionem, cum fratrem suum, materna sugentem ubera, deosculandum sibi peteret exhiberi. Itaque apprehenditur Iesus a diligentibus se, sed cum appre125 henderit ipse prior qui diligant se. Apprehenditur Verbum Dei, sed prout Verbum caro factum est ; apprehenditur sapientia, sed prout exinanita est ; apprehenditur iustitia, sed quomodo pro nobis peccatum facta est. Et haec quidem | omnia

91 Cant. 8, 2.

92 Cant. 3, 4. 93 Cant. 8, 2. 97 Cant. 8, 2. 99 1 Cor. 9, 24. 100 Phil. 3, 12. 103 Phil. 5, 12. 113 Cant. 8, 2. 115 Ps. 138, 6. 126 lo. 1, 14. 128 Cf. 2 Cor. 5, 21.

209%

638 130

SERMO XCIIII, 5-6

Christus, ut apprehendi iam Deum ab hominibus possibile sit, sed quomodo apprehenditur paruulus, et quomodo paruuli apprehendunt. 6. Apprehendam te, ait, et ducam in domum matris meae, et

155

im cubiculum genetricis meae. Sponsa, iuxta quod noua creatura est, matrem habet sapientiam siue gratiam Dei ; secundum ueterem autem hominem insipientiam siue concupiscentiam propriam. Cuius quidem matris paulo post fit mentio,

cum dicitur : Ibi corrupta est mater tua, ibi utolata est genetrix 140

tua. Necnon et in superioribus ab ipsa sponsa, cum ait: Filii matris meae pugnauerunt contra me, quod tamen ad matrem gratiam siue sapientiam indifferenter referri potest. Domus proinde et cubiculum matris huius spiritus et ueritas est, dicente sapientia ipsa, quia in spiritu et ueritate non autem in monte uel templo Patrem oportet adorari. Sit ergo matris huius domus uelut palatium spiritus, hoc est spiritualis

145 affectio ; genetricis autem cubiculum

150

155

160

ueritas, hoc est pura

ueritatis cognitio. Et domum quidem hanc ad familiam totam affectionum sanctarum, quarum infinita sunt milia, cubiculo ampliorem esse non dubium est ; cubiculum uero in contemplationum excessibus angustius esse sed artificiosius et speciosius. Ad illud quippe nonnisi a cubiculariis et regina facile penetrari potest, sed consiliis ibi secretorum deliciisque uacatur. In his igitur domibus sponsus et sponsa mansionem habent, amoris exercent negotium, filios procreant ad imaginem et similitudinem suam. Huc, si quando sponsus longius declinare contigerit, declinat autem saepius, declinat et longius, declinat quoque nonnumquam diutius, sponsa eum quibuscumque potest modis reuocare conatur. Vtraque haec domus, ipso peregrinante, et situ squalida et solitudine languida et taedio est interim desolata. Quaeritur et non |inuenitur, uocatur nec respondet, et omne studium amantis et prae amore languentis eludit. Adest postremo, longamque expectationem multa consolatione compensat, repletur domus gaudio et exultatione cubiculum. Iam de amandi longa exercitatione spes increuit, roborata est fiducia, ut quaesitus celerius occurrat, uocatusque dilectae suae sine dilatione respondeat. Afprehendam,

inquit, te et ducam in domum

matris meae

et in

cubiculum genetricis meae.

132 Cant. 8, 2. CELIO. 4 23:

133 Cant. 5, 4. 153 Cf. Gen. 1, 26.

137 Cant. 8, 5. 165 Cant. 8, 2:

148/149 contemplationum] contemplationem »s

139 Cant. 1, 5. 167 Cant. 3, 4.

143

162 repletur] repletutur ms

209*b

SERMO XCIIII, 7-9

639

7. Et addit: Ibi me docebis. Quod quam bene praemissis 170

congruat, luce clarius patet. Ibi me docebis, prius in domo deinde et in cubiculo, prius in spiritu et hinc in ueritate, quia nisi per ualidum amoris desiderium ad contemplationis tuae gaudium non pertingitur. Male illi te quaerunt, qui uidere te per intellectum student, sed per affectum sapere non laborant ; sed et illi quidem negligentius quaerunt, qui ad te affici optant,

175 sed quia in studio

ueritatis labor offendit, uelut a cubiculo

genetricis suae repulsi continuo resiliunt. At sponsa : Ibi me docebis, inquit, ut ex spiritu amoris in tuae ueritatis amore

proficiam et ex agnitione itidem ueritatis in amorem spiritus conualescam. 180

8. Et quis fructus doctrinae huius? Audi: Et dabo,inquit, tibi

poculum ex uino condito et mustum malorum granatorum meorum. Dabo, inquit, tibi poculum. Liberalior haec ab illa Sama-

185

190

195

ritana, quae sitienti potum aquae frigidae negauit, deinde tamen poculum aquae uiuae ab eo accepit, et iam potata potum ei, qui eam potauerat, dedit. Quis enim prior dedit illi, et retribuatur ei, immo cui non primum dedit ille, ut retribuetur sibi ? Eodem igitur modo quo et Samaritana, sponsa quoque in retribuendo ei, a quo accepit, liberalis efficitur, |nec aliud sane quam quod accepit. Quid enim habet uel ipsa in omnibus deliciis suis ac diuitiis, quod non acceperit ? Puto quia et hoc poculum uini conditi, quod dilecto suo fratri et magistro repromittit, ex cellariis illis sponsi sui mutuata est, in quae se olim memorauit a rege introductam.

9. Vbi et caritatem in se ab eo dicit ordinatam, ut filiabus Ierusalem uini illorum cellariorum parabolam exponat ; et bibere ipsae quoque non pigritentur de eodem calice caritatis omnes, bibentesque inebrientur ex eo, donec fiant de caris cario-

res et ex carioribus carissimae. Hanc enim legem bibendi Deus pacis et dilectionis, uel potius Deus caritas de hoc carita200 tis uino bibentibus constituit, ut bibant donec obliuiscantur egestatis suae, immo et penitus obliuiscantur sui, linguaeque penitus destituantur officio, et sic in pace in idipsum dormiant et requiescant. Comedite, inquit, amici ; eb inebriamini, carissimi. Eousque nimirum amici uocantur, quousque ad sobrie205 tatem comedunt et bibunt, sed nonnisi carissimis mandatur ebrietas nec nisi in plena ebrietatis donatur caritas. Annon 168 Cant. 8, 2. Rom. 11, 55.

169 Cant. 8, 2. 190 Cf. 1 Cot. 4, 7. 202 Cf. Ps. 4, 9. 203 Cant. 5, 1.

176 Cant. 8, 2. 180 Cant. 8, 2. 185 193 Cf. Cant. 2, 4. 194 Cf. Cant. 2, 4.

181 malorum granatorum] malogranatorum ms

2108

640

SERMO XCIIII, 9-10

Beniamin ille adolescentulus, in ipso flore pubescentis in Christo adolescentiae suae, ante annos sane, ut ipse fatetur, quat210

tuordecim se hoc uinum libaminum non delibasse quidem parcius, sed usque ad omnimodam mentis alienationem sensisse se dicit, ut ea quae de ipso interim et circa ipsum gerebantur in corpore, penitus ignorare se diceret ? Certe et adolescentulae huic, sponsam Domini loquor, in suae mentis excessu de huius

uini debriatione non secus accidit. Audiens quippe a sponso 215 suo:

Inebriamint, carissimi, continuo de manu eius calicem sumens bibere et inebriari non distulit, adeo ut mox somnus

220

225

obreperet. Mox quippe secuta adiunxit: Ego dormio et cor meum wigilat. |Sed quorsum ista ? Numquid non potius dicendum erat, quomodo ipsa potet uel inebriet sponsum, non quomodo potetur ipsa uel inebrietur a sponso ? Hoc est enim, quod

nunc tenemus in manibus : Dabo tibi poculum ex wino condato et mustum malorum granatorum meorum. IO. Verum ego totiens ab ea sponso aestimo poculum dari, quotiens ipse prior propinat illi. Mutua est haec de manu in manum et de ore ad os poculi ministratio et potandi alternatio. Et cum dicit Iesus : Da mihi bibere, hoc in corde amantis sub-

tiliter agit, ut postulet ab eo, et postulans accipiat aquam uiuam, sicque pariter bibant simulque inuicem gaudeant, qui dat et qui accipit. Dat quidem prior iste et accipit illa ; 230 subinde tamen dat illa et accipit iste. Verumtamen dare illa nec potest nec poterit aliquando in quantulacumque plenitudine caritatis suae, quod non prior dederit ille, cum nec accipere quidem queat, teste amico sponsi Ioanne, nisi hoc ipsum, scilicet ut accipiat, fuerit ei datum dé coelo. Sed accipit sponsa 235 poculum uini a sponso, cum spiritum ei ille sui amoris infundit, uel prius infusum latius uberiusque diffundit. Accipit itidem poculum uini a sponsa sponsus, cum sic infusa et diffusa caritate se ab ea diligi gratulatur. Hoc denique fine mutuae ad inuicem exultationis se omnia dicit locutum, cum ait: Haec in uobis sit, et gau-

240 omnia locutus sum uobis, ut gaudium meum

dium uestrum impleatur. Si pergis deinde quaerere a me, quodnam sit uini huius condimentum, pro eo quod poculum uini conditi se pollicetur sponsa daturam, eos potius interroga, qui uel condire id meruerunt uel conditum gustare. Non omnes 245 uinum capiunt hoc ; regis quippe ac reginae usibus reseruatur, et nemo nouit nisi qui accipit. Tamen si ex abundantia spon-

212 Cf. 2 Cor. 12, 1-4. 215 Cant. 5, 1. 217 Cant. 5, 2. 221 Cant. 8, 2. 226 Io. 4, 7. 234 Cf. Io. 3, 27. 239 Io. 15, 11. 246 Cf. Apoc. 2, 17. *

222 malorum granatorum] malogranatorum zz:

21015

SERMO

XCIIII, 10-11

641

sae inebriatae, et de cella uinaria ad filias Ierusalem reuertentis, fas est utcumque de ore eructantis odorari illud, in eo quod ordinauit n me, |ait, caritatem, condimenti huius uidetur insi-

210a

250 nuare odorem. Nempe ex moderatione discretionis in delicias regis delectabiliter feruor ipse caritatis conditur, ne si discretionis censura defuerit, ordinatione quoque ipsius deficiente, non perseueret dies. Quid quod caritas Dei et amor fratrum, priusquam ex se inuicem condiantur, nonnihil inconditum qui25; dem habent et insipidum, adeo ut regnum exurgat aduersus

regnum, et Martha aduersus Mariam 1udicem interpellet Iesum, et Rachel Liae de multiplici prole inuideat, et Lia nihilominus formositatem Rachel et amabilitatem obliquo respiciat oculo ? Nisi ergo medium hunc parietem, qui inter sorores diuidit, sol-

260 uat mediator Iesus, faciens in pace quae ipse est utraque unum, condiatque eas de mutua caritate in idipsum, insipida siue amara potius erit potio bibentibus eam. Denique misericordia et iudicium de uno caritatis fonte originem habent, et in eodem regis cellario reponuntur, sed nisi misceantur ad inui26; cem et condiantur ab inuicem, non erit ex eis poculum regi ministrare. Longum erit singula huiuscemodi uini sacri condimenta reuoluere, satis est bibere uolenti ex eo occasionem

dedisse. II. Sed et de musto malorum granatorum, quoniam diutius 270 sermonem protrahere nec libet nec expedit, breuiter memoran-

dum putaui, quia hoc sit mustum, quod ait apostolus : Carttas patiens est, benigna est. Si enim beatus uir qui suffert tentationem, unde malum punicum in hoc cantico saepius nominatur, quidni mustum malorum granatorum patientiam dixerim ; 275 laetam quidem, quod poculum uini praecesserit conditi ; ferui-

dam uero, quia adhuc mustum sit. Patientia sane quantalibet, etiamsi tradiderit corpus suum ut ardeat, absque caritatis mixtura patiens esse potest, sed benigna esse non potest ; caritas uero, ut uera sit, patiens est, benigna est. Verumtamen si-

280 cut patientia sine benignitate nulla est, sic benignitas absque patientia modica prorsus et ingloria est. Quomodo enim | nisi per ipsam uel fortitudo poterit prouenire certanti, uel corona uincenti ? Segnis prorsus et iners omnis caritas erit, quam non excitauerit tribulatio, dolor, iniuria et contumelia saepius

28; non interrogauerint. Bene ergo sponsa post poculum uini conditi huius quoque poculi facit mentionem dicens : E? mus-

tum malorum granatorum meorum.

256 Cf. Lc. 10, 255 Cf. Mt. 24, 7. 252 Cf. Ps. 118, 9r. 2, 4. 249 Cant. 272 271 1 Cor: 13; 4. 260 Cf. Eph. 2, 14. 257 Cf. Gen. 30, 1. 40. 286 Cant. 8, 2. 2 CE T Cori 15.3. lacr T2:

285 uini] uni ms

210V?

642

SERMO XCIIII, 12-XCV, 1

12. Finem prolixitas imperat, quem orandi pietate conclu-

dimus, ut eum, qui frater et collactaneus noster fieri digna-

290 tus est, et hereditatis et gloriae participatione benignum ac liberalem experiri ualeamus, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et gloriatur Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XCIIII.

SERMO

XCV

INCIPIT XCV. Quomodo hic sermo synagogae ad fidem Christi nouissime reuertenti congrue aptetur, quae foris eum requiret prius cum requisita ab eo, ad quem rogata noluit introire. Sed quo conuersio 5

serior, eo amplior, dulcior erit et fortior, unde non osculum sed deosculationem flagitat, et ducatum spondet in domum matris, id est ecclesiam totius Israel, et in cubiculum genetricis suae, eccle-

siam scilicet gentium, quarum saluationi intendet. Poculum etiam conditum promittit ex dulcore scilicet gaudii et acerbitate temperatum poenitentiae,

10

et mustum

malorum

granatorum,

hoc est mar-

tyrum feruorem pro fide agonizantium.

I. Quis mihi det te fratrem meum, sugentem ubera matris meae, ut inueniam te foris et deosculer te, e iam me nemo despiciet ? Apprehendam te et ducam in domum matris meae, et in cubiculum genetricis meae ; ibi me docebis, et dabo tibi poculum ex uino

15 condito et mustum malorum granatorum meorum. Plerique, huius uim capituli altius indagantes, synagogam sibi uisi sunt in eo audire loquentem, pristinique matrimonii pactum ex tabulis conscripti foederis instaurare

| cupientem.

Erit enim

et, o

desiderabilem diem illum quo haec erunt, cum de graui somno 2o euigilabit Iacob, fameque Verbi Dei in toto orbe praeualente tandem aliquando in se reuersus, diuturni soporis longaeque ac diutinae peregrinationis simul et inediae urgentioris poenas exiget a semetipso, dicetque in amaritudine animae suae : Quousque infelix ego hic fame pereo, cum constat frumenta 25 uendi in Aegypto ? Vsquequo piger dormio, cum iam pridem ortus sit sol, immo et inclinata sit dies, et ecce declinet in ues-

peram? Vsquequo promisso meo solus defraudor ego, meque sedente et contabescente in tenebris, ambulare gentes circumquaque intueor in lumine meo ? 288 pietate] petate zs XCV, 11 Cant. 8, 1-2 (Cant. 5, 4). 19 Cf. Gen. 45, 26. 24 Cf. Lc. 15, 17. Cf. Gen. 42, 6. 25 Cf. Prou. 6, 9. 26 Cf. Lc. 24, 29.

21113

SERMO XCV, 2-3 30

643

2. Sed tu Domine usquequo ? Vsquequo continebit ira misericordias tuas, ut multitudo uiscerum tuorum non sinatur erumpere, nubesque tuae pluere super nos et rorare prohibentur ? Pluant, plúant, o pluuiae Pater, pluant saltem in uespera, pluant imbrem super nos serotinum, nec praetereant eos uel

55 reliquiae salutis, quibus plenitudo defluxit. Responderunt mihi heu arrogantia mea simul et inuidia in faciem meam. Contempsi demens primitias publicatae salutis, domumque conuiuii laetante uniuersa terra nec Patre meo humiliter deprecante introire sustinui, malens salutem mihi et me perire saluti quam sa4o lute non solus frui. Porro in iudicium uere iustissimum euigilasti tu, Domine, quia superbo oculo et insatiabili corde mensae tuae communione priuasti. Et qui comedere uolebam buccellam meam solus solusque habitare in domo, solus nec tabernaculo iuxta dies pristinos nec fragmine panis dignus habitus 4; sum ; unde et epulantibus ceteris in atriis ecclesiae tuae, ego foris usque modo stans, et frigore et fame pereo. 3. Et nunc, Domine, et si mator est iniquitas mea in te Deum meum, sponsum meum, nouissime et fratrem | meum, quam ut ueniam ego merear, sed. sicut exaltantur coeli a terra, uel in

so ipsos crucifixores tuos misericordiae tuae, aut sanguis tuus qui a me fusus est, non poterit reatum delere quo fusus est ? Et ecce nunc, Domine, cum nullum mihi reliqueris uel iustificationis ornatum, quo me exhibeam tibi, uel excusationis amictum, quo me uelare queam tibi, nuda et ignominia plena reuer55 tor ad te Dominum meum repudiata tua ; et quia leuare non possum oculos meos ad te, in sola eos propria confusione defixi. Fiant, fiant, quaeso, oculi tui in me de cetero non in malum sed

in bonum ; respice in testamentum tuum, respice in faciem ueritatis tuae, quam iurasti patribus nostris scriptamque reliquisti 6o de reuocandis reliquiis seminis sui. Si pro tribunali tuo nullus patrum

meorum,

nullus

filiorum

quos

genui, manum

mihi

patrocinii porrigere audet, sed misericordia et ueritas tua numquid uel ipsae ultra silebunt ? Quin potius, si, inuocante Moyse contra me coelum et terram, utraque consurgant ad condem65 nandum

me, illae certe poterunt de ore eorum liberare me.

Ergo silentibus coeli ciuibus, aut magis ut merui cunctis arguentibus me, misericordiae et ueritati tuae tam impiam tamque inexcusabilem causam secura committo. Occurrant igitur in obuiam sibi, et concurrant in gratiam mihi misericordia 70 et ueritas tua, nec erit quod timeam mihi etiam coram tremen-

da facie tua. Scio, quia laborantibus ipsis pro me recordabitur Dominus foederis pristini, et reuertar ego ad uirum meum

30 Ps. 6, 4. Cf. Ps. 76, 10. 55:10: 58 Ps. 73, 10.

41 Cf. Ps. 100, 5.

47 Gen. 4, 13.

49 Is.

2115

644

SERMO

XCV, 3-5

priorem; eritque spes nouissimis meis non minor quam principiis. Sic quippe, sic lego in lege Moysi, prophetis et psalmis 7; de me, sed et in manibus Domini mei iam ab initio descriptam me lego, ut plenae reconciliationis meae |fidem teneam inconcussam. Ergo reuertenti synagogae faciemque suam a maculis respersi in eam cruoris ablutae haec uerba fore in Spiritu Sancto probabile est :Quis mihi det te fratrem meum, sugentem 8o ubera matris meae, ut inuentam te foris et deosculer te, e (am me nemo despiciel ?

ZINS

4. Humilis sermo et uiscera illa pietatis aeternae absque dubietate concutiens : lam me nemo despiciet. Liquet quia uexatio tandem dederit intellectum, despectio pudorem, pudor 8s poenitentiam,

poenitentia

confessionem,

confessio

donauerit

ueniam. Sane si iuxta immensitatem delicti poenitentiae illius acerbitas aestimanda est, nulli dubium, quia dilatabit in die illa caluitium sicut aquila, et secundum dies Adremon, sicut

scriptum est, in nece losiae, sic erit ingens ac uehemens planc9o tus ille. Ceterum huic quoque desperatissimo uulneri medela, a diebus antiquis in thesauris reposita Domini tempore suo adhibetur, ut laudem infinitam ex illa die habeat ars medici de

uetustate ac difficultate morbi et de facilitate simul ac nouitate remedii. In die illa uetus ille remedii liber, prolatis in me9; dium noui testamenti tabulis, auferetur de medio, cum

quo

simul et omnis querela rupti foederis conquiescet. Ruet Iacob in osculum filii Ioseph, ut prae irruente et obruente laetitia uix ipse se capiat, immo nec se capiat ipse, quoniam leuabit se ipse supra se et effundet super se animam suam. Igitur consum100 matio, ut scriptum est, abbreuiata inundabit iustitiam ; diuturnique taedii diuortia Iesus, ut flumen pacis in sponsae nouae sinum declinans, cumulo multiplici instaurabit. 5. Et uide, de quam intimo diuinae caritatis arcano, iam nunc quasi de ore synagogae in fine |conuertendae, haec uox sonet 10; Spiritus Sancti. Qui enim fecit quae futura sunt, sacri illius amoris loquitur iam futura mysteria scriptaque continet ecce

in hoc epithalamio suo noui foederis uerba, quae nulla deinceps simultas, nullus zelotipiae spiritus deleat. Quis nisi amoris spiritus haec tam dulcia tamque ineffabilia amoris uerba 110 dictauerit, quibus non iam terram Canaan, quae lac et mel ei olim fluere uisa est, non ciuitatem sanctificationis suae Ierusa79 Cant. 8, 1.

83 Cant. 8, 1. 87 Cf, Mich. 1, 16. 96 Cf. Gen. 5o, r. (Adremon] Adadtemmon V/z.). Cf. Is. 66, 12. 111 Cf. Eccli. 36, 15.

XCV, 82 uiscera] uitera ms

88 Cf. Zach. 12, 11 101 99 Is. 10, 22.

211V?

SERMO XCV, 5-7

645

lem, non uinum, triticum et oleum, iuxta quod olim lactens et rudis adhuc promissionibus sibi interim congruis lactabatur,

sed terrenae totius hereditatis immemor, solam sponsi sui 115 felicissimam inuentionem ac desiderabile suspirat osculum dicens : Quis mthi det te fratrem meum, sugentem ubera matris meae, ut ynueniam te. foris, et deosculer te.

6. Nota uehementiam simul et multiplicitatem suspirii. Fratrem requirit et paruulum, quem foris ut amicum inueniat, ut 120 Sponsum deosculetur, et ut sponso deinde suo pro beneplacito fruens apprehendat eum et ducat quo uult. Puto quia quod fratrem exhiberi sibi deposcit et paruulum, diem natalicium Verbi incarnati piaeque lactationis illius, diem utique angelicis ciuibus aeterno iure sollemnem, ipsa uelut nunc primum re125 nasci Christo et quodammodo connasci suspirans, sibi de nouo petit instaurari. Ac si dicat : Heu, quia usque modo cum totum lam illustrauerit orbem sol iustitiae, non ortus est mihi, et in

lumine meridiano impegi in tenebras. Nolui demens usque modo choro me sociari canentium : Puer natus est nobis, et filius 13o datus est nobis. Scandalo mihi hactenus fuit, quae ad caritatem

et humilitatem urgere me debuit, caritas et humilitas Domini mel. Despexi fratrem, despexi paruulum, despexi pendentem ad ubera, demum et in praesepio reclinatum boue et asino stolidior non recognoui. Quis mihi det saltem post terga meten135 tium cum Ruth alienigena uel nunc sero spicas legere ; quis mihi det, satiata iam omni familia, de sub mensa |edentium micas

cum Chananea et cum catellis percipere ; quis mihi det, cum neglexerim caput uel caudam hostiae, nunc in uespera diei immolare ? Vere misericordia tua quasi nubes matutina et quasi

140 ros mane pertranstens, quoniam nascente te mecumque conuersante, moriente quoque ac resurgente te, pauci ex me quaesierunt te.

7. Sed ecce uel nunc sero requirens te, conuertor ad te ; imbremque exoro serotinum, quae rorem contempsi matutinum. 14; Quis mihi det, o noue diluculo, ut tu nunc saltem in uespera oriaris mihi ; et iam toto orbe ex tua natiuitate renato, ego uel nouissima omnium renascar ex ea, et tu, qui omnia omnibus

fieri dignatus es, fias mihi renascenti denuo paruulus, infans infanti, lactensque lactenti ? Quis det mihi, quae in gaudium 15o generale natiuitatis tuae dedignata sum introire cum ceteris, foris hactenus stans et contabescens in tenebris meis, uel nunc 116 Cant. 8, 1. 139 Os. 6, 4.

129 Is. 9, 6.

140 nascente] nascentis 75

135 Cf. Ruth 2, 3.

137 Cf. Mt. 15, 27.

21218

646

SERMO XCV, 7-8

demum inueniar a te et inueniam te ? Vt enim ego uel requiram te, necesse erit mihi, ut tu requiras prior et inuenias me. Proinde nec osculi tui sacrosanti gratiam uel suspirare audebo, nisi 155 me ipso dignatus fueris prior. Sed sicut repositum mihi illud noui in foedere testamenti tui in prophetis sanctis et psalmis de me, spiritu iam dotata libertatis tuae, reuertor secura ad am-

plexus tuos et refundor in oscula, quoniam ut scriptura tua habet : Non me pudebit ultra delicti ueteris, et opprobrii uidui160 tatis meae non recordabor amplius. Quis enim reconciliatam tibi et denuo desponsatam despicere ulterius audeat ? Quis improperare praesumat, quod deleueris tu a facie mea simul et a memoria tua? Tibi soli peccaui, Domine Deus, frater et sponse meus, cum me receperis in gratiam tuam, non me dubito

165 etiam omni creaturae tuae, quae merito meo hactenus insensa est mihi, facile post osculum oris tui reconciliari. Quamquam non simplici ego contenta esse osculo uelim, sed quae sero id merui,sine intermissione id repetam, libabo absque fastidio,

quin et in omni auiditate ab ore tuo pendebo. Ex illo mihi 170 hauriam uitalem spiritum, suauitatem | amoris, gratiae diffusionem. Denique unius libatio osculi tam diuturnae despectionis opprobrio me non quiuit absoluere, sed numquid non frequens deosculatio plenissimae reconciliationis significatio erit ? Deosculabor igitur te, et am me nemo despiciet, quinim-

17; mo et apprehendam te et ducam in domum matris meae. Bene

nam cortina, ut scriptum est, cortinam trahere habet, nec au-

res adhuc audiendi meruisse se dicat qui neglexerit dicere : Veni. 8. Apprehendam, inquit, e£ ducam. Apprehendam sed a quo 180 apprehensa sum prior. Apprehensa sum quippe per naturae conformitatem,

per deriuationem

generis, sed nunc

demum

felicissime per gratiae uisitationem. Locuplex mihi gloriandi causa cum ceteris omnibus, quod incarnatus es pro me, locupletior ualde prae ceteris quod incarnatus es ex me, nunc locu18; pletissima quod ingratam saltem post ceteros uisitans apprehendisti me, et ex inimica et odiosa amicam tibi gratiosamque

fecisti. Heu, quia caecis oculis surdisque olim auribus in prophetis mihi ingerebatur, quod in semine amici tui nascendo ex me apprehenderis me, nec uoces apostoli tui reputabam, qui 190 excellentius aliquid mihi non solum prae hominibus sed etiam prae angelis de tui muneris gloria praedicabat, quoniam non angelos apprehenderis sed semen apprehenderis Abrahae. At nunc sero a te apprehensa per gratiam, illius quoque apprehensionis tuae, qua non solum pro me, sed etiam ex me digna159 Cf. Is. 54, 4. 163 Ps. 5o, 6. 192 Cf. Hebr. 2, 16. Cant. 8, 2.

174 Cant. 8, 1.

175 Cant. 8, 2.

179

2127b

SERMO XCV, 8-10

647

195 tus es nasci, dignationem tuam miror, adoro et benedico ; glo-

200

riaeque meae priuilegium non quidem superba iactabo, uerum nec ingrata despiciam. Ergo et ego quo serius, eo certe et fortius dulciusque^ac tenacius apprehendam te, nec fidei bracchiis solum, sed dilatato mentis sinu, totisque intimi amoris amplexibus. Apprehendam te per suauitatem affectus, ex qua et lucis tuae radiis assuescam, ut apprehendere te quoque merear per sinceritatem intellectus. Proinde nec te auara intra sinus mei cohibebo angustias, sed ex te denuo cunctis gentibus

benedicam.

205

9. Quidquid de uero semine est Abrahae, amici tui, |patris nostri, reducere curabo ad te, quin potius te deducam ac redu-

cam 2n domum matris meae, et in cubiculum genetricis meae. Ex hoc quippe iam tempore Sarai mater mea non uocabitur Sarai sed Sara, quae ex eo demum, quod fieri meruit ancilla tua, uere 210

dicitur et est mater nostra, et dum tibi per caritatem meruit subici, obtinuit principari. Introducam te igitur în domum mairis meae, domum scilicet totius congregationis Israel, quo iuxta uerbum promissionis tuae, totus Israel te introducto saluus fiat. Nec in domum matris meae contenta ero introdu-

215 cere te, ut uerbo tantum fidei credentes illustrem. Erit studii

mei etiam 2» cubiculum genetricis meae te, Domine, ducem ac

sponsum uirginitatis meae introducere, quo fidem affectio animet, et caritas induat affectionem. Certe et ecclesiae gentium,

quae me sustinuit hactenus, nunc autem uel sero resipiscentem 220

te donante reuocauit ad te, hanc uicem tanti muneris curabo

225

rependere, ut te arctius medullis eius inseram, non tantum miraculo conuersionis meae sed uerbo aedificationis et tuae dilectionis exemplo. Sagitta illi ero, cor illius tuo amore penetrans, immo et carbonum quaedam uiua congeries, ligna in ipsa fenumque et stipulam consumptura.

IO. Sequitur: Ibi me docebis, et dabo tibi poculum ex uino condito. Ibi me docebis, qui solus doces hominem scientiam; ibi me docebis et causas tam diutinae proscriptionis meae, de fructu inaestimabili tam serae conuersionis meae. Ibi tu uerus 230 legislator meus scribes mihi testamentum nouum, non secundum dies pristinos in tabulis lapideis digito tuo, sed in uisceribus meis spiritu tuo. Nec iam mihi Moyses meus cor lapideum frontisque duritiam improperabit, uirga sua durius caedens duritiam meam nec digito suo lenius ungens infirmitatem 235 meam.

meum

Sed tu, Domine, magister pius, eruditor suauis, qui cor et tactu exsuscitas, et unctione laetificas, et unctu in-

207 Cant. 8, 2. 216 Cant. 5, 4.

Cant. 5, 4. 226 Cant. 8, 2.

208 Cf. Gen. 17, 15. 227 Cf. Ps. 93, 10.

211 Cant. 8, 2.

21273

648

240

SERMO

XCV, 10-12

struis, et sibilo acuis. Itaque doctores ceteri cathedram magisterii occupant quidem sed non implent, uocibus solis auras auresque pulsantes, sed solus tu merito eam uendicas tibi, | Verbum sane ac sapientia Dei. Ergo cum docueris me, quod erit deinceps studium totius intentionis meae, aut quod opus sollicitudinis meae, nisi ut amando proficiam et crucis tuae imitatione studeam tibi conformari ?

212 Vb

11. Dabo ergo tibi poculum, sed quod tu prior dederis mihi ; dabo poculum ex uino condito amoris utique, quem dolor simul 24 A dulcorque condierint. Nempe et si perfecta caritas foras sit missura timorem sed dolorem non ita. Et hoc fortasse mysterio in templi quondam reparatione Zorobabel, confuse mixtimque audiebatur uox laetantium uoxque lugentium. Quod et in die250

bus nouissimis reaedificationis Ierusalem, id est conuersionis

Israel fore [te] proinde non dubium est, quoniam et stupor diuturnae hebetudinis cumulabit moerorem, et desperatae plagae tam pia et tam plena curatio coaceruabit laetitiam. Plangent enim, sicut scriptum est,7n die illa quasi unigenitum, et dolebunt 255

260

sicut doleri solet in morte brimogeniti, sed identidem, sicut alibi lego, in iubilo reducta est arca Domini in Ierusalem ab uniuerso Israel. Mortuo quoque Absolom, reuersum lego Dauid in Ierusalem ; defunctoque Herode, puer repatriauit Iesus in Iudaeam. Ambo enim sane Herodes et Absolom usque modo regnant in Israel, sed in die illa praedictus rex Israel de manu hostium suorum sceptrum suum uendicabit sibi. Quis uini huius mirabile condimentum digne potest uel poterit unquam effari, etiamsi ex eo meruerit iucundari ? Solus huius mysterii

uerus interpres est, qui plantauit uineam, qui botros formauit, 265

maturauit uindemiam, calcauit uuam,

expressit in torculari,

uasis infudit, cellis uinariis intulit aromatibusque condiuit. 12. Ouid quod huic tam eximiae condito poculo dulcedinis, ut dictum est, et amaritudinis simul ad inebriandum ualide cor dilecti sui, mustum malorum |granatorum suorum, hoc est 270

275

martyrum suorum sanguinem, se adicere pollicetur. Serae quippe conuersioni acerrimus erit stimulus tarditas ipsa salutis, et tot mora saeculorum quoddam accelerandi felicissimum compendium erit. | Ergo in die illa torcularia illa beatissimi cruoris martyrum, quibus imperatorum potentia et carnificum crudelitas ad exprimendum uinum illud, quo Christus hodie in coelo et in terra potatur, nesciens olim tota uirtute seruiuit, sed

his diebus pro temporis huius sterilitate uacant, noua haec Christi sponsa se sponso suo innouare promittit. Dabo, inquit,

245 Cant. 8, 2. 253 Zach. 12, 10.

246 Cf. Regula S. Benedicti, cap. 7, 67 : ed. HANSLIK, p. 52. 256 Cf. 2 Reg. 2,15. 258 Cf, Mt. 2, 21. 269 Cant. 2, 8.

21358

SERMO

XCV, 12-XCVI, 1

649

tibi mustum malorum granatorum meorum. Quod tamen 280 conditum fore non pollicetur, ea ut opinor de causa, quod dolor, qui laetitiae primum mixtus est, ex multa sanguinis huius inundatione conquiescet. Sed et ipsa pro Christo agonizandi alacritas nullam doloris dignabitur sustinere mixturam, quin potius martyresipsi, uelut musto nouo feruescentes, ultro 285 ad torcularia properabunt. Neque poculum huiuscemodi sponso poterunt propinare nisi ab ipso primum inebriati, ex quo omnia, in quo omnia, per quem omnia, cui honor et gloria in saecula. Amen. EXPLICIT

SERMO INCIPIT

XCVI.

Quomodo

hic

SERMO

XCV.

XCVI

sermo

sponsae

conueniat,

hoc

est

animae Deum amanti, iuxta quod dissolui cupit et esse cum Christo. Quomodo Iesus ibi uelut paruulus, hoc est humilis, matris suae Ierusalem ubera replendo sugat et sugendo repleat. Quomodo etiam huius matris suae, quae in terris est, uelut paruulus, hoc est alimonia tam carnali quam spirituali indigens, ubera sugat, quem sponsa foris, hoc est in gloria carnis suae, non iam paruulum sed quasi uirum perfectum inuenire desiderat, et deosculari ad omne beneplacitum suum, et sic plene fieri formosa. Optat et apprehendere, hoc lo

est sic frui, ut deinceps non elabatur, et ducere in domum

matris

suae coelestis Ierusalem, quatenus ex se omnibus sanctis materiam det amandi et confitendi. Vbi et ab eo docebitur in sola uisione Dei totius operis sui causas conspectura. Poculum de uino condito amor est, ex bonitate et seueritate Dei delectabiliter conditus. Mustum 15

uero malorum granatorum laetitia semper noua ex tribulationibus proueniens, quas hic Deo ordinante sustinuit. |

I. Quis mihi det te fratrem meum

sugentem ubera matris

meae, ut inuentam te foris et deosculer te, et tam me nemo de-

spiciet ? Apprehendam te et ducam in domum matris meae el an 20 cubiculum genetricis meae, dbi me docebis, et dabo tibi poculum ex uino

condito

et mustum

malorum

granatorum

meorum.

279 Cant. 8, 2.

XCVI, 17 Cant. 8, 1-2 (despiciet] despiciat V/g.) (Cant. 3, 4).

XCVI, 4 sugat] suggat zz: (etc. suggere) in marg. ; deest in V Ig.

19 et in cubiculum genetricis] add.

2131D

650

25

SERMO XCVI, 1-2

Manifestum est, quia uoces gemitus sunt atque suspirii ualidique languoris sed quem creauerit amor. Constat proinde, quoniam sic usque adeo languet, ut propemodum prae languore deficiat ; et solatia sui languoris exquirit, qualia iuuare interim uisa sit. Institit usque nunc, quantum potuit, agens curam

ualetudinis

suae, filiabus

Ierusalem

prodidit uulnus

suum, animae suae liquefactionem non erubescit confiteri, adiurans eas et obsecrans, ut dilecto suo, quid ea amor effecerit 30 et qualiter eam confecerit, nuntient. Factum est ut obsecrauit ; neque filiae Ierusalem tam piam renuerunt legationem nec matri in tanta necessitate deesse eis licitum fuit. Verumtamen in his omnibus non satisfactum esse languenti, quin potius de adhibita curatione inualuisse languorem uox ipsa suspirii 35 eius liquido probat. Nempe quae ab initio sponsi desiderio aestuans unius osculi munere se conualescere posse sperauit, non solum quod petiit assecuta est, sed et laeuam sponsi meruit sub capite suo et amplexationem dexterae eius. In quo nimirum patet plus eam aliquid accepisse ab eo, quod con40 cupiscere ausa est, suoque dilecto ad uoti sui copiam fuisse potitam. Verum quia inter amplexus et oscula totiens eum gemit elapsum, et deliciarum suarum fugitiua gaudia, nulla uiolentia precum, nulla sedulitatis instantia figere aliquamdiu potest, quin Iesus dum adhuc uenit mox abire festinet, dum 45 benedicit recedat, et dum panem frangens recognoscitur, continuo cognitus euanescat ; excogitare sibi aliquid fortius |uisa est, quo teneat eum, si tamen ipse amantis non repulerit siue distulerit precem. 50

2. Ait ergo : Quis mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris meae, ut tnueniam te foris et deosculer te. Apprehendam te et ducam

te. Quousque,

ait, cotidiana

haec

medicamina

uulneri meo adhiberi curabo, et non prouenit sanitas ? Vsquequo de die in diem noua necesse erit excogitare fomenta, recentiores apponere alligaturas, ex quibus incaluit et inualuit 55 languor ? Fixum est quia sanari mihi impossibile erit, donec paries iste peccati et mortis me et dilectum meum ab inuicem separet. Ecce enim ipse foris stat post $arietem nostrum, solisque interdum uisitationum suarum solatiis ac si quibusdam lucis suae radiis per rimas et fenestras furtiuus irrumpit. 6o Sed proficiscitur statim et recolligit secum, quam inuexerat lucem. Soluat, quaeso, parietem hunc luteum atque ruinosum, quo stante peregrinari me ab eo necesse est. Moriar, obsecro, 45 Cf. Lc. 24, 31.

49 Cant. 8, 1.

31 renuerunt] renuerent zz

50 Cant, 8, 2.

` 57 Cant. 2, 9.

2132

SERMO

XCVI, 2-4

651

uitae huic, cui longius uiuere mors utique amarior erit, quod uita mea quae Christus est, cum ea pariter non liceat perfrui. 65

3. Attende tamen, quia gemitum effundunt et non precem, quoniam et apostolus dissolui cupiens et esse cum Christo, non tamen id apertius uel instantius expetere ausus est. Dilecto suo uoti sui desiderabilem finem uerecunde suggerit, non autem importunius ingerit. Suspiriis ac gemitibus significare 7o ei contenta est, quid sit inter omnia uota praecipuum, quid intimum, quid unicum est ; sed desiderii sui fines a Domino suo

sponso certis modestiae legibus didicit cohibere, ut non quod ipsa uult sed quod magis ipse, hoc fiat de ea. 4. Age tamen,

uideamus

quid cupiat, si forte desiderii

7; huius scintilla ab ea declinet in nos.

Quis mihi, ait, det te

fratrem. meum sugentem ubera matris | meae, ut inueniam te foris et deosculer te ? Sed quid putas causae est, quod pro eo quod dicere consueuerat,

dilectum meum,

siue quem diligit

anima mea, hic fratrem dicat et paruulum ? Numquid Do-

8o minum lesum corporis huius uinculis absoluta, iuxta illius aetatis mensuram, qua matris suae ubera suxit, uidere desiderat, et sic deinceps iuxta alios aetatum profectus usque ad mensuram hanc nouissimam plenitudinis suae ? Si hoc sponsa in uoto parturiit, aut ignoscendum est amanti, si nescit quid 85 petat, aut concedendum si nouit. Si plus quaerit sapere quam oportet, sustinenda quidem est in amoris excessu ; si autem bene et prudenter sapit, qui scrutatur cor et renes scit, quid desideret spiritus eius et qualiter respondeat ei. Nec desunt hodie in amantibus Christum, qui omnia aetatum eius uestigia 9o se singillatim apprehendere ac deosculari in aeternitate confidant, ut in qualibet uidelicet aetatis suae mensura se suis dilectoribus repraesentet. Verum quomodo illius saeculi deliciae aut in praesenti se habeant uel quales futurae sint postmodum, nouit ille qui praeparat et nouit illa quae accipit. 95 Secretum suum illi, quod nobis suspirare quidem pium erit sed

penetrare temerarium. Vnum scio, quia in praeparationem 1ucunditatis illius aeternae Dominus Iesus pro dilecta sua usque in diem illam non desinit esse sollicitus, et in domus illius aedificationem thesauros suos erogare non parcit, adeo ut 100 semetipsum in opus et expensas eius distrahat, et in omni sabbato a labore suo non ferietur. Qualis putas erit expleti tandem operis magnificentia, decor, gloria et perpetuitas ? Sed 66 C£. Phil. 1, 23. Cf. Rom. 12, 3.

73 Cf. Mt. 26, 39. 87 Cf. Rom. 8, 27.

75 scintilla] sintilla zs

75 Cant. 8, 1. 78 Cant. 1, 6. 95 Cf. Is. 24, 16.

86 quidem] quidam zs

85

21 3vb

652

SERMO XCVI, 4-6

in omni opere illo tam multis saeculis elaborato, id profecto erit summe mirabile, id supereminens et mirificum nimis, quod 105 in omni facie Domini cernere erit, et splendor lucis aeternae, quae est Christus Iesus, de tot speculis facierum contemplantium oculis splendidissime |refulgebit.

21478

5. O uere beati oculi, quos tanti luminis fulguratio non perstringet quidem sed confortabit, sed exacuet, sed serenabit.

Quidni omnis anima, quae de spiritu amoris Iesu aliquantulam meruerit haurire scintillam, in huius diei memoria liquefacta deficiat, et deficiens cum sponsa exclamet et dicat : Quis mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris meae, ut inuentam te foris et deosculer te ? Sed dicis: Numquid ibi frater noster II A ubera sugit et non potius replet ? Quid si ea ad hoc sugat non repleat, et sugere ei replere est ? Et quidem scimus, quia mater noster, quae est in coelis, licet fortasse ex hoc paruula quod paruulus natus est ei, tamen et ubera habet, quoniam paruulus natus est ei. Aut numquid lesus paruulus esse desiit, quia 120 magnificatus est uehementer, ut operuerit coelos gloria etus, et laudis eius plena sit terra ?Verumtamen de paruitate eius tam immensa magnitudo nil prorsus imminuit sed oleum exinanitum nomen eius et nomen sempiternum. Ergo cum sit paruulus, et aeterna humilitate simul et innocentia omnium 125 paruulorum sit minimus, lacte quidem uberum matris suae IIO

coelestis Ierusalem, quae mater ei soror et sponsa est, instar

130

paruuli cibari eum non dubium est. Nempe si cibus eius est, prout ipse testatur, ut Patris sui faciat uoluntatem et perficiat opus eius, quid in uoluntate Patris dulcius, quid in opere perfectius excogitari potest, quam-ut uberibus illis suae matris inhaereat ? 6. O ubera uere uberrima, uere dulcia, uere materna, quae

155

140

tot filiis ac filiabus affluentissima se pietate distendunt, et copiosissima dulcedine semper exuberant. Sed ubertatis suae huius, o mater nostra, specialis ea gloria est, quod fons uitae, ex quo uiuis tu, cibari dignatur ex te, et torrens ipse uoluptatis in te ex Patre perenniter fluens de medio uberum tuorum denuo refluit in seipsum. O quis huius lactis mysterium digne cogitare, nedum plene possit effari ? Melius haec sponsae suspiranda relinquimus, |quam nos nimis digne promenda suscipimus. Quamquam et hic idem sermo ecclesiae sanctae, quae adhuc peregrinatur in terris, congrue possit aptari, ut sponsum 105 Cf. Sap. 7, 26. 112 Cant. 8, r. Hab. 3, 3. 122 Cf. Cant. 1, 2.

111 haurire] haurie ms

118 Cf. Is. 9, 6. 120 Cf. Ps. 103, 1. i 128 Cf. lo. 4, 34.

139 sponsae] sponae 7s

214rb

SERMO

XCVI, 6-7

653

suum quasi paruulum reputet, dum in quibus ipse minimorum suorum, quidquid ab aliquo beneficii percipit, uel ab ubere 14; materno se sumere arbitratur. Spirituali quippe siue aeternali alimonia, cum qua in paupere et egeno Christus reficitur, quid, nisi uelut de gemino ubere lactis ei dulcedo sicut paruulo dispensatur ? 7. Sed usquequo Christus haec sitiet et esuriet ut paruulus, 150 quamdiu ad matris suae huius ubera pendebit ut paruulus ? Quando euadet in uirum perfectum et in mensuram demum plenitudinis suae, ut iam non egeat mendicare uel discere, sed solium regni et cathedram magisterii ipse solus obtineat, sitque rex unus omnibus imperans, et doctor unus omnes et sin15; gulos docens ? Ait ergo : Quis mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris meae, secundum statum tabernaculi huius et

temporis quod nunc est, ut te foris inuentam, id est cum de hac peregrinatione migrauero, quo egredienti mihi continuo festinus occurras, certe et quasi sponsus procedens de thalamo 160 suo ? Hoc est quippe, quod ait : Inueniam te et deosculer te, ut te dilecto meo in illa et ex illa die non iam sicut dilecto sed Sicut dilectissimo in perpetuum fruar. Vel certe quod ait : foris, Verbum sibi incarnatum in illa excellenti carnis suae gloria de hac uita migranti petit exhiberi. Magna certe magnanimisque 16s oratio, ut in die et hora necessitatis illius non moram faciat

uenire Dominus Iesus, sed ea potius celeritate, qua pulsanti sibi ad ianuam praecipit confestim aperiri, et ipse exeunti tam festinus occurrat. Inueniam, inquit, te foris et deosculer te, non solum sacrosanctum os tuum sed totum te intus.et foris,

17o carnem tuam et spiritum tuum. Quod cum iuxta expectationem meam, immo et supra prouenerit, quidquid a retro est confusionis et planctus uultus tui manifestatio et osculi tui diffusa suauitas in momento absorbebit. |Hoc est quod dicere uoluit : Et am me nemo despiciet. Quis enim hominum siue 17; angelorum despicere audeat, quam tu tam feliciter inuentus et deosculatus honorificaueris nimis, et ex tunc tibi exhibueris

gloriosam ? Immo quis non honorare contendit et deosculari, quam a te praeuentam in his esse conspexerit ? Nemo, inquit, me despiciet, quia nec alius quispiam nec ego meipsam. Fugiet 180 quippe dolor et gemitus undique influente laetitia, nec sub tanto honoris cumulo despectionis uerecundae aliquid prorsus relinquetur. Ergo in eo quod ait: Iam me memo desficiet, totius calamitatis huius, qua in corpore peccati manentes 155 Cant. 8, 1. 159 Ps. 18, 6. Cant. 8, 1. 174 Cant. 8, 1.

160 Cant. 8, 1. 178 Cant. 8, 1.

146/147 Christus ... gemino] add. in marg.

167 Cf. Lc. 12, 36. 182 Cant. 8, 1.

179 fugiet] fugient zzs

168

oT

654

SERMO XCVI, 7-9

affligimur, celerrimam sperat absolutionem, exierit et faciem uiderit sponsi sui.

confestim

ut

8. In eo autem, quod laetabunda prosequitur : Apprehendam et ducam, quae absorpta omni confusione gaudia indubitanter expectet, loquitur sibi in desiderio animae suae: Apprehendam, ait, quem eousque secuta sum. Heu, totiens 190 Iesum

195

quaesiui nec inueni, totiens inueni nec tenui, totiens

secuta sum nec apprehendi, sed ea utique de causa, quia misera prorsus et contemptibilis sum. Sed in illa die feliciter inueniam ulterius non elapsurum, et plenissime comprehendam, quem nemo deinceps tollet a me. Apprehendam tunc cum omnibus sanctis, quod hic comprehendere sola non ualeo, quae sit longitudo aeternitatis tuae, quae bonitatis latitudo, quae uirtutis sublimitas, quae profunditas sapientiae. Apprehendam et in quo ego comprehensa sum, quam magna uidelicet et quam multiformi misericordia praedestinata sum

200

a te, uocata deinde et postmodum iustificata, nouissime uero

in die illa mirifice nimis glorificata. 9. Apprehendam itaque et ducam in domum matris meae, uota. mea reddens tibi coram omni ecclesia tua in medio Ierusalem. Te ergo in die illa ac si in die purificationis meae hostiam 205 sollemnem ac placentem Deo in templum |Domini, quod est in Ierusalem, Patri misericordiarum deuota offeram, ut omnis

ecclesia tua mecum et per me tibi Deo Patri gratias agat. Ducam ergo te in hostiam iubilationis in totius ecclesiae tuae 210

215

communionem sacram, quae est domus aeterna matris meae in coelis Ierusalem. Ducam et in cubiculum genetricis meae, quae est luminosa contemplatio et beata iucunditas, qua te aeternaliter fruitur Domino ac sponso suo. Ducam te, quomodo Abraham amicus tuus te sociali quondam confabulatione alloquens deducebat ;ducam quomodo et Dauid arcam Domini olim deducebat in iubilo. Quo uidelicet modo etiam ego te uere arcam foederis Domini deducam in iubilo, deducam uero in requiem tuam, locum sanctificationis tuae, domum matris meae et cubiculum genetricis meae. Ibi me docebis, omni alio silente doctore, et omni alia cessante doctrina. Ibi me docebis,

220

iam ulterius nil in prouerbiis loquens sed palam mihi de Patre annuntians. Ibi me docebis, non iam solum de creatura creatorem ostendens, sed de creatore causas totius insinuans

creaturae. Ibi me docebis, quam usque tunc celare me uoluisti

186 Cant. 8, 2.

197 Cf. Eph. 5, 18.

201 Cf. Rom. 8, 30.

203 Cf. Ps. 21, 26. 205 Cf. Phil. 4, 18. 218 Cant. 3, 4 ; Cant. 8, 2. 219 Cant. 8, 2. 8, 2. 223 Cant. 8, 2.

202 Cant. 8, 2.

210 Cant. 3, 4. 217 Cant. 8, 2. 220 Cf. lo. 16, 25. 221 Cant.

214vb

SERMO XCVI, 9-11

iudiciorum

tuorum

inscrutabilem

655

rationem,

quae

mirans

225 interim adoro, ueneror, sed penetrare non audeo.

ro. Edocta igitur a te et in omnem introducta ueritatem, dabo tibi poculum ex uino condito, uino utique laetitiae, quam bonitas tua iustitiaque condierint. Palam siquidem causis elucentibus, quare hunc traxeris et illum non traxeris, cur hos 230 praedestinaueris,

illos autem reprobaueris,

utram considera-

tionem non dispar laetitia condiet. Vinum quidem istiusmodi de torcularibus ecclesiae tuae tibi Domino Deo a calcatoribus uuarum tuarum ubique terrarum exprimitur, sed prae uirtute peregrini saporis rarus est, qui non cum summo metu prae235 gustet illud, donec uultui tuo praesentatus in pace totius metus suspicione caruerit. Tunc plane super misericordia et ueritate tua conditum tibi ex inuicem poculum tam laeta quam intrepida |propinabo ; et summe te diligenti prospicueque cuncta cernenti nullum erit uel esse poterit de tua seueri240 tate scandalum, quae de bonitate tua ineffabile habet condi-

mentum. Numquid non et caritas tua, qua me ante saecula praedestinare dignatus es, ex carne de me et pro me assumpta et pro me crucifixa et mortua, sepulta et resuscitata est, nouum quidem condimenti genus uino meae dilectionis immiscu24; it. Quod tibi de perenni amoris fonte perenniter ministrare non desinam, nec aliquid magnum pro dignitate maiestatis tuae sed ut poculum modicum pro mensura modicitatis meae. Nempe etsi tunc demum uere te diligam, cum toto corde totaque anima et tota mente dilectionis tuae mandatum im25o pleuero, quid tamen tota dilectionis meae effusio nisi poculum

erit modicum in comparatione dilectionis tuae ? II. Cum quo simul uino mustum tibi offeram malorum granatorum meorum, ut pro omni tribulatione, quam 2» loco peregrinationis meae et in die afflictionis meae te erudiente susti255 neo, gratias tibi inenarrabiles referam. Videbo enim, qua lege iustitiae tuae et qua lege prouidentiae tuae salutis meae ordo processerit. Contemplabor luce clarius in lumine ueritatis tuae, quomodo humiliatio mea haec hodierna humilitatis meae salutiferum liquorem sub pede calcantium et torculantium 260 pressura expresserit, quomodo tribulatio patientiam, patientia probationem, et spem sit operata probatio, postremo et caritatem eliquauerit spes. Quae sane laetitiae meae deuota laudatio mustum erit, quoniam et semper feruidum et semper nouum. Mustum semper erit quia semper laetificans, semper 265 inebrians, neque de iugi potatione deficiens, neque de aliqua

224 Cant. 8, 2. 264 Ps. 17, 19.

249 Cf. Mt. 22, 37. 260 Cf. Rom. 5, 3-5.

252 Cant. 8, 2.

253 Ps. 118, 54.

21578

656

SERMO XCVI, 11-XCVII, 1

uetustate ueterascens. Cuius nos uini simul et musti in die illa participatione dignetur sponsus ecclesiae Iesus Christus Dominus noster, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et

gloriatur Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. |

EXPLICIT SERMO XCVI.

SERMO XCVII

5

10

INCIPIT XCVII. Quod laeua sponsi, quam capiti sponsae supposuit, lenitas mentis sit in uarietate tribulationum, qualem ipse habuit in cruce cum somnum cepit. Quod mentis lenitas in ceruicali illo figurata est, quo Dominus caput reclinauit in naui, cum procellae undique fremerent. Item per laeuam beneficia iam a sponso collata significantur, in quorum contemplatione sponsa suauiter se dormire perhibet, sic tamen ut cor eius uigilet. De quorum exhibitione, uelut certissimum pignus tenens, secure pronuntiat, quod dextera, quae est beatitudo aeterna, amplexabitur eam. Item quid sibi uelit haec amplexatio, et cur dictum sit amplexabitur et non amplexatur ? Item quomodo uicario amplexu sponsa dexteram suam capiti sponsi substernit, laeua uero amplexatur corpus eius.

I. Laeua eius sub capite meo, et dextera eius amplexabitur me. Hoc iam secundo sermo iste a sponsa in cantico amoris 15 sumitur, siue in soliloquio quod cum spiritu suo habet teste Deo et angelis suis, siue familiari collatione gaudium suum communicans filiabus Ierusalem, quae in schola caritatis sub eius magisterio exercentur. Neque enim insolentiae sed potius beneuolentiae tanti secreti communicationem fidelis quisque 20 interpres dare audebit, eo quod sponsus, qui caritas est, linguam et cor sponsae suae carbonibus suis desolatoriis a noxio hoc humore purgauerit, dederitque ei linguam angelicam, qua liceat ei arcana Verbi et thalami sacri mysteria suis dumtaxat aperire sodalibus. Haec est quippe ignea lex, quam 25 legislator Christus in lingua posuit dilectae suae, igne quidem ipso quo ceteros concremat ipsa prius concremata ad purum, ne alieno igne, qui in Dei furore succenditur, ut siluam mon-

tesque comburat, possit incendi. Alioquin si soli sibi sponsa uiuit et soli diligit sibi, quo illi uel lingua ? Quomodo uel XCVII, 13 Cant. 8, 3.

21. CE Ps. 119.4.

XCVII, 1 sponsae] sponae zs 2 uarietate] uariate ms 9/10 quid ... amplexabitur] add. in marg.

9 quid] qui zs

2151»

SERMO XCVII, 1-3 3o Sponsa

censebitur,

657

si filiorum procreationi non

| intendit?

215V3

Nonne si lignum pomiferum est, fructum quidem facere habet, et sementem generis sui in se et ex se proferre debebit ? Ergo ne sit muta caritas, ne infecunda, ne inuida, quae cum

ipsa intra thalamum actitantur a sponso, breui quidem sed 35 dulci uehementer compendio depromit amantibus. Laeua, inquit, eius sub capite meo, et dextera eius amplexabitur me.

2. Quis iam dubitet pari eam foedere ad amoris copulam dilecto suo morem gessisse, nisi quod dexteram suam capiti sponsi e regione supponi oportuerit, laeuamque ad amplexandi 4o aptari pietatem ? Quale in hac copula amoris incendium, qualis osculorum libatio, quam dulcis unio spirituum quae tot modis adhaeret sponso suo, nonnisi unus spiritus queat esse cum ipso ? O suauem sponsae dormitionem, super ceruical tam delicatum reclinantis caput suum. Et Dominum 45 quidem Iesum super ceruical dormisse lego in naui, quod arbitror

simile

fuisse

huic.

Dormiuit

in mari

lesus,

cum

frementibus undique tribulationum procellis impauidus ipse et securus in pace requiesceret in idipsum. Dormiuit in mari, cum crucifixoribus suis subsannantibus et blasphemantibus so ipse cum omni tranquillitate obdormiret in cruce. Ceruical ei durissimum Iudaeus parauerat lignum crucis, sed ceruical uere suauissimum parauerat ei Deus Pater ineffabilem ac uere diuinam lenitatem mentis. 3. Nec dissimile puto esse ceruical, quod capiti sponsae 5; suae ipse supponit, de quo et dicitur: Laeua etus sub capite

meo. Siquidem et laeuam suam sponsus in cruce dormiens habuit sub capite suo, oblatus sane quia ipse uoluit tradensque ultro in mortem animam suam, et uoluntate se Patri pro nobis offerens in holocaustum. Habet hanc ipsam sponsi sui 6o laeuam sub capite suo sponsa cum dormit, simili utique dormitione, qua sponsus in cruce dormiuit tranquillitatem mentis in doloribus, contumeliis, persecutionibus immobilem retinens de con-|formitate et gratia sponsi sui, ut cum eo dicat et ipsa: Ego dormiui et somnum cepi, et exsurrexi quia Dominus 65 suscepit me. Suscepit enim me, ait, laeuam suam capiti meo

supposuit, ut dormire possem et somnum capere, et exsurgere. Et attende, quia soli sponso uere dicere est : Ego dormtwi et somnum

cepi, qui somnum

mortis uelut ab eo declinantem,

45 Cf. Mt. 8, 24. 42 Cf. 1 Cot. 6, 17. 35 Cant. 8, 5. 32 Cf. Gen. T, 12. 64 Ps. 58 C£. Is. 53, 12. 57 Is. 55, 7. 55 Cant. 8, 5. 48 Cf. Ps. 4, 9. 67 Ps. 3, 6. 3, 6 (somnum cepi] soporatus sum V/g.).

34 thalamum] thalam zzs

56 dormiens] domiens zzs

215vb

658 79

SERMO XCVII, 3-5

sicut scriptum est, ante faciem eius ibit mors, cepit primum ut sustineret, cepit deinde ut captiuaret. Sed et sponsa, quae ex munere sponsi percepit, ut in cruce sua possideat per patientiam

animam

suam,

super laeuam

sui reclinata

dilecti

gloriari in ipso potest et dicere: Ego dormiui et somnum cept, quia Domnus suscepit me. 75

8o

4. Sed est alia felicior longeque suauior dormitio, de qua et ait : Ego dormio et cor meum uigilat. Qua tunc sane soporatur, cum mutabilibus cunctis per Dei contemplationem mentem eximit et ad ea solum quae sursum sunt sapienda excedit. Si enim somnus, ut aiunt qui de naturalibus disputant, quies est animalium

uirtutum

cum

intentione

naturalium,

bene

sponsa in eandem definitionem consentiens : Ego dormio, ait, et cor meum wgtlat; ut quod ait: Ego dormio, de animali uirtute intelligas, qua ad exteriora haec quaerenda uel sapienda animatur; quod autem sequitur : cor meum wigilat, 85 uigilanti usa uerbo ad ea, quae intus sunt, penetranda ac diligenda retulerit. Etenim si ab exteriori opere animum auocare neglexeris, somnus utique non proueniet, quo inuisibilia et ineffabilia somnies, qui cibum Verbi Dei in totius operis et animae tuae salutem digeras, quo denique temet90 ipsum post labores repauses, ac nouis denuo laboribus repares. Est homo, ut ait Salomon, qui diebus ac noctibus somnum

oculis non capit, cum sit dulcis somnus operanti, sicut idem ipse ait, stue parum siue multum comedat. | Hunc itaque

95

felicissimum somnum diebus ac noctibus sponsa sibi artificiose capere solet, uel potius gratia sola corripi ab eo.

5. Nec potest somnus qui eiusmodi est non uigil esse, non quietus, non operosus, non dulcis. Vigil est, qui ut beati Gregorii sermonibus utar, ad aspectum ueri luminis mentis oculos apertos tenet. Quietus est, qui a uisibilium appetitu 100 mentem uendicans liberam coelestibus et feriatam seruat. Operosus est, qui ea quae intelligit calore uelut naturali dilectionis intimae subtiliter digerens, uitalem succum singulis animae suae membris dispensat, prout cuique necessarium est. Dulcis postremo est, qui Deo per mentis excessum suaui105 ter unit, et per adhaesionem spiritus indiuiduo nexu astringit.

69 Hab. 5, 5. 73 Ps. 5, 6. 76 Cant. 5, 2. 78. CF. Col. 5, 2; 81 Cant. Ze 82 Cant. 5, 2. 91 Eccl. 8, 16. 92 Eccl. 5, 11. 97 Cf. Gregorius Magnus, Homiliarum XL in Euangelia, Liber I, 13 : PL 76, 1124 CD.

86 opere] opera ms

21678

SERMO XCVII, 6-7

659

6. Sed omnis haec somni huius uirtus de laeuae sponsi suppositione procedit. Porro laeuam eius sub capite habere est beneficia iam praestita studiosius reminisci, et ea permaxime, in quibus et peccatum se fecit et maledictum, ut nos iustitia et

110 benedictio efficeremur in ipso. O quam cara mihi caritas tantae maiestatis esse debet, quae pusillum uermiculum tabidum certe et uenenosum tam caro aestimauerit, ut nihili se aesti-

mauerit pro illo, nisi animae et corporis sui distractione sanguinisque sui per tot eruptiones effusione uelut in abysso mul115 ta redimere acquieuerit. Quotiens certe post aliquantulos labores meos palpebris meis dormitationem aliquam huiuscemodi indulgere desidero, effugit somnus ab oculis meis, ego autem opportune fugientem persequor et importune, recurro demum et arripio et amplexor hanc laeuam Domini mei. 120

7. Nam dexteram, in qua est longitudo dierum, non praesumo tangere, ut contemplari audiam Verbum in principio, Verbum

apud

Deum,

Verbum

Deum.

Illam

felicissimae

sponsae suae reseruabit amplexibus, mecum feliciter agitur, si laeuam meruero quae soporem inducat, et de collatis antea 125 beneficiis spei quae non confundit, certissimum | pignus relinquit, quia tempore suo dextera quoque etus amplexabitur me. Verum sponsa, quae laeuam simul meretur et dexteram ut de exhibitis exhibenda coniciat, eo modo dixit : Amplexabitur me, quo alibi dictum est : Tenebit me dextera tua, et :

130 Diligam te, Domine, fortitudo mea. Ibi enim dilectionis perseuerentia significata est siue consummatio, non autem. sic futura dilectio quasi quae nondum prouenerit. Ait ergo: Dextera eius amplexabitur me, hoc est amplexari perseuerabit. Denique longitudo dierum, quae est uita aeterna, sola quippe 13; aeternitas ueram sibi uendicat longitudinem, teste Salomone,

in dextera sapientiae est, et haec totam ambit animam sponsae, simul autem et interiora eius replet. Scriptum namque est: Longitudine dierum veplebo eum. Etenim si de fidei uirtute Dominus ait : Qui credit in me, habet uitam aeternam, 14o quanto magis caritati incunctanter id dederis, ut qui diligit lesum, habeat uitam aeternam ? Numquid enim non Iesus resurrectio et uita est, eumque diligere uere iam uitam apprehendisse est ? Proinde de caritate uerus legislator ait: Scio 109 C£. Gal. 5, 15. 126 Cant. 8, 5.

114 Cf. Ps. 77, 15. 128 Cant. 8, 3.

Cant. 8, 5. 136 Cf. Prou. 5, 16. C£, Io. 11, 25. 143 Io. 12, 50.

110 benedictio] beneficio ms ms 140 diligit] digit zz:

116 Cf. Ps. 151, 4.

121 Cf. Io. 1, 1.

129 Ps. 158, 10.

130 Ps. 17, 2.

133

138 Ps. 9o, 16.

139 Io. 6, 47.

142

— 119 atripio] arripo ms

— 128 coniciat] coniceat

216rb

660

SERMO XCVII, 7-9

quia mandatum eius uita aeterna est. Et de gemino mandato 145 dilectionis alibi dicitur: quia uita sunt inuementibus ea. Longitudo itaque dierum, quae est in dextera sponsi, totum cor simul et corpus sponsae amplexando circumdat et astringendo sibi copulat, quia per ardentissimum aeternitatis desiderium eam sibi arctius applicat, pioque coelestium desi150 derio succensam per spiritus unionem agglutinat. Amplexatur autem eam simul et replet, quia et continendo sanctificat et replendo dilatat. Foris ambit, quam ab omni exteriori macula custodit illaesam ; intus replet, cum occulta dedecoris, spiritu

amoris 155

omnia

occupante,

admittere

omnino

non

sustinet.

8. Vides ergo, quot et quanta haec sponsi amplexatio facit ? Primum per gyrum ambiens circuit, circuiens ligat, ligans stringit, stringens trahit, trahens iungit, iungens unit. Sic

utique, sic anima |fontem uitae sitiens quodam uiolentissimo

pii desiderii uinculo Deo aspirante irretitur, irretita uincitur, 160 uincta coarctatur, coarctata exterioribus abstrahitur et interioribus attrahitur deliciis, attracta Christo desiderabiliter per amorem adhaeret, adhaerens feliciter nubit, ut unus cum

ipso spiritus fiat. Quae huius, quaeso, unionis uoluptas, aut quae uoluptatis fecunditas ? Absit enim (ut) tantae maiestatis 165 tam suauis amplexatio sterilis esse putetur uel non aeque fructuosa ut uoluptuosa. Relinquit ergo immaculatae sponsae suae benedictionem ex se sacrosancti seminis sui, replens animam eius splendoribus nouis, et uberrimo eam fructu caritatis impraegnans.

170

9. Nec putandum sponsam Verbisacris amplexibus, non pari uicissitudine morem Scriptum namque est: Ego diligentes me laeuam capiti eius supposuit et dextera

dudum assuefactam gerere amplexanti. diligo. Certe et qui sua amplexatus est

eam, exemplo suo fiduciam praebet audendi similia, uel magis

17; amoris stimulo uicem repetit similia reparandi. Verum ad uicarium amoris obsequium non laeuam suam capiti sponsi sponsa substernit sed potius dexteram, quia id sane ratio ipsa se in alterutrum confouentium uidetur exposcere. Porro si iuxta apostolum caput Christi Deus est, dextera uero sponsae 180 uirtus et exercitium contemplationis ipsius, patet ratio, cur maiestati cogitandae dexteram hanc eius subseruire oporteat. Et quoniam de capite sponsi superius sponsa laudans memo-

rauit, quia caput eius aurum

optimum est, in mole tantae

145 Prou. 4, 22. 162 Cf. 1 Cor. 6, 17. T1553; 183 Cant. 5, 11.

146 dextera] dextra zz:

170 sacris] sacri »z*

172 Proy. 8, 17.

179 Cf. 1 Cor.

216v8

SERMO XCVII, 9-11

661

maiestatis reuerenter pensanda. digneque ponderanda labo18; rare eam et supra uires suas multa conari necesse est, ne superincumbens eam maiestas opprimat. Laeua proinde dilecti sui corpus amabiliter amplexatur, cum id quod de diuinitatis eius gloria capere non potest, fidei pietate honorat, cum Christum in membris suis religiosa sibi deuotione astrin190 git, omnesque qui spiritum. Dei habent pusillos et magnos sibi per unitatem | spiritus seque illis agglutinare contendit. Ad quam quidem unitatem et operandam et conseruandam laeuae ministerium habile et perutile esse manifestum est, per quam multiformis gratia Dei in aedificationem mutuae 195 caritatis in Christo multipliciter dispensatur. Et habet sponsa de hac quoque amplexatione sua non modicam repositam sibi spem gloriae et gloriam spei. Glorificaberis ab ea, ait Salomon,

haud

dubium,

quin a sapientia,

cwm

eam

fueris

amplexatus ; dabit capiti tuo augmenta gratiarum. et corona 200 inclyta proteget te.

205

210

21;

220

IO. Ecce triplex benedictio: glorificaberis, gratificaberis, coronaberis. Glorificaberis ex pacis fructu et testimonio conscientiae quae est, teste apostolo, gloria nostra. Gratificaberis, gratus Deo et hominibus gratiosus. Vnde et bene et augmenta promittuntur gratiarum, quod gratiam geminam habiturus sis apud Deum et homines. Coronaberis non solum in coelestibus, ubi regina caritas a dextris Iesu assistens coronat filios suos, sed hic quoque, ubi semper in acie stat colluctans aduersus carnem et sanguinem, et scuto bonae uoluntatis suae coronat milites suos. Neque enim anceps potest esse belli euentus, cuius ipsa dux fuerit, sed de certa spe uictoriae iam in ipso campo certaminis sui coronam gloriae imponit eis. Spes quippe, teste apostolo, non confundit, unde et spem inconfusibili aeternae gloriae iam in ipso certaminis campo coronatos se arbitrantur, qui sincerrissimae sibi caritatis conscii rixas, odia et simultates clipeo bonae uoluntatis inexpugnabili propulsare didicerunt. Nam quod dictum est, corona imclyta proteget te, in uerbo quidem perfectionis, militiae magis exercitium significatum uidetur, quam felix illa quae sursum est et iam sine hoste uictoria. II.

Sequitur:

Adiuro

uos,

filiae lerusalem,

ne

suscitetis

neque euigilare faciatis dilectam, donec ipsa uelit. Hactenus 190 Cf. Apoc. 15, 16. 196 Cf. Col. 1, 5. 197 Prou. 4, 8-9. 203 Cf. 2 Cor. ITZ, 208 Cf. Eph. 6, 12. 209 Cf. Ps. 5, 13. 213 Rom. 5, 5. 217 Prou. 4, 9. 221 Cant. 8, 4.

213 spem] spe aut specie ms

216v

662

SERMO XCVII, 11-XCVIII, 1

uerba sponsae ex hoc sponsus pro parte sua uerba facit, testimonium fidele reddens Spiritui amoris Sancto, qui est in corde

225 | amantium, qualem amanti sponsae amoris uicem rependat. Sed haec fatigatis hodie auribus non sunt ingerenda, cras eo fructuosius, quo et opportunius proponentur, ipso uerbum gratiae suae dirigente, qui totius boni inspirator, rector est et adiutor, Vnigenitus Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu 23o Sancto uiuit et gloriatur Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XCVII.

SERMO

5.

DIES

XCVIII

INCIPIT XCVIII. Quid sit quod haec adiuratio iam tertio repetatur, sed in hac nouissima capreae omittantur ceruique camporum. Quid sit quod dormiente uiro mulierem de latere eius formauerit Deus, quae etiam uirago dicta sit et adiutorium simile illi. Quid uera misericordia sit, quae sicut infirmitatibus miseretur, sic contra uitia fortiter aemulatur. Quod alter huius dormitionis est fructus, contem-

plari uidelicet sponsum ecclesiae felicissima unione adhaerentem sponsae suae. Vbi de interpellatione agitur Marthae aduersus 1o

Mariam, et de patrocinio Iesu Mariam defendentis, Martham, nunc contra Iudaeos frementes.

nunc

contra

I. Adiuro uos, filiae Ierusalem, ne suscitebis neque emigilare faciatis dilectam, donec ipsa uelit. Hoc iam tertio hic sermo iteratur a sponso. Nec dubium, quin contestationis tam crebra iteratio magnae dilectionis commendatio, et infinitae digna15 tionis manifesta exhibitio sit. Neque enim leuiter aut perfunctorie se uelle significat, quod non simpliciter sed cum adiuratione mandat et trina iam repetitione inculcat. Hoc solo nouissima haec adiuratio a ceteris differt, quod capreas non proponit ceruosque camporum. Et eo fortasse uehemen20 tior est, quod in illis prioribus modus adiurationi uidetur adhibitus, hic autem

de industria praetermissus,

ut maioris

cuiusdam pondere maiestatis filiae Ierusalem tacite terreantur. Proinde uerbum adiurationis huius, a qua sponsus non quidem ad sponsam sed pro sponsa loqui incipit, ex nouissimis uerbis 25 |sponsae consequentiam habet. Dixerat enim illa : Laeua eius sub capite meo, et dextera eius amplexabitur me, et cum haec XCVIII, 11 Cant. 8, 4. 225 amantium] amatium zs

19 Cf. Cant. 2, 7.

25 Cant. 8, 3.

21715

SERMO XCVIII, 1-3

663

dixisset, liquet quia obdormiuit in Domino. Subnectit quippe continuo sponsus adiurationem hanc ad filias Ierusalem, ne tam suauiter inter bracchia sua quiescentem a somno detur30 bare praesumant. Nouit enim sponsus, quam difficile soleat hic sopor illabi, quam difficilius dormitationem aliquantisper tenere, quam facilime excuti nec denuo diu multumque uocatus reuerti. 2. Sed et suauitatem 35 atque

uirtutem,

dormitionis huius nouit solus ipse

quomodo

a latere

dormientis

soleat

ipse

mulierem formare, quae et uirago uocata sit, eo quod de uiro sumpta est. Vere enim quaecumque anima sancta hoc felicissimo somno inter laeuam dexteramque sponsi maiestatem et bonitatem Domini Iesu contemplando meruit soporari, de 4o praegustata dulcedine molliorem necesse est beneuolentiae et compassionis sensum induat, ut postquam mente simul cum Paulo excesserit Deo, cum Paulo nihilominus sobria ac tem-

perans

reuertatur

existimabo

ad nos.

a nobis, cum

Alioquin non

procul elongatam

secedit in solitudinem, neque ut in

4; tertium coelum rapta sit, facile mihi persuadebitur, ubi multitudo miserationum reposita est iuxta illud : Domine, in coelo misericordia tua, si non de coelo nobis serena et dulcis et plena misericordiarum descenderit. 3. Bene autem et uir dicitur, cui talis sponsus obrepit, et so mulier nominatur, quae dormienti quasi per somnum surripitur et redditur euigilanti ; quia uirilis sane animi est tale aliquid spiritualis gratiae uel ad modicum experiri, sed fructus utique huius gratiae is permaximus est, ut de contemplationis uigore uelut de osse Adam mollior animi affectio uelut mulier 55 gratiosa procedat. Sic enim misericordia nouo prorsus miraculo a dextera Dei de uiro formatur, cum de seueritate iusti-

tiae ac si de ossibus uiri aliquid detrahitur, quod de compatiendi teneritudine uelut de carne habeat supplementum. In qua plane dormitione uiro huic | sic dormienti adiutorium 6osimile sibi format Deus, quia nulla re efficacius quisque adiuuari poterit ad misericordiam sibi impetrandam seu datum aliquod optimum obtinendum de coelo, qua ut ipse se praebeat et compassibilem. Nihil certe ad uirtutum sobolem procreandam hac uirtute fecundius, nihil ad Dei similitudinem 65 in homine reformandam ipsa efficacius est. Nulla facies quam mulieris huius speciosior, nulla uox blandior, nullus suauior tactus, nulla officiosior obsequela. Haec mater uirtutum, haec

obstetrix, haec nutrix ; haec laborantibus manum

36 Gen. 2, 23.

42 Cf. 2 Cor. 5, 13.

46 Ps. 35, 6.

porrigit,

59 Cf. Gen, 3,:20.

e

E

664

SERMO XCVIII, 3-5

haec siue corpore siue mente aegrotantibus pie nouit assistere. 7o Miseris itaque per misericordiae mollitiem conformari mulie-

rem de latere formari est. 4. Cui tamen non de mollitie sed de uirtute nomen dedit Adam: Haec, inquiens, uirago wocabitur ; quia misericordia ipsa sicut ad suscipiendas infirmitates tenerior, sic ad uitia 7; exterminanda

sceleraque

abominanda

debeat

esse seuerior,

certe et ad quaelibet aduersa toleranda robustior. Vnde et os dicta est de ossibus Adam sicut et'caro de carne eius, quia haec uera demum misericordia est, quae pro uirtutibus contra uitia zelat et pro infirmitatibus contra seueritatem nimiam 80 miserando accingitur. Hinc est, quod ille magnus amicus sponsi Moyses post suauissimum illum tot dierum soporem, quibus in monte Deo excesserat, ut nil terrenum interim sed sola coelestia cogitaret, de somno suo tandem expergefactus immensa

illa leuitate,

quam

uelut mulierem

de latere suo

8; procedentem dormiens parturierat, iram Domini, qua excanduerat aduersus Israel, uariis ac potentibus allegationum modis mitigauit. Ceterum etiam de consortio Verbi Dei et illustratione lucis aeternae uultum coruscatione terribilem ad eosdem itidem reportauit, hinc aduocatus illorum ad Deum 9o supplex, illinc Dei aduersus eos propugnator inexorabilis. Denique idem et mitissimus omnium hominum de tot reuelationibus sacris factus est, quem constat nihilominus omnium fuisse seuerissimum. 5. Vtrumque beata illa sponsae extasis facit, ut et benigni95 or euigilet quam accubuerit et terribilior. Certe et in sopore, quem

|immisit Pater in nouum Adam, nouam de latere eius

formauit Euam quae est omnium uiuentium mater. Nam ante horam illam misericordia quidem apud ipsum fuerat, et copiosa in corde eius redemptio, sed hactenus concepta quidem roo e£ nondum producta et necdum formata de latere. Ceterum dormiente Iesu somnum suum plenam misericordiae formam et expressam diuinae bonitatis imaginem induit et magnum pietatis sacramentum iuxta uerbum Domini in cruce in cunctis partibus et lineamentis suis consummatum est. Proinde et 10; postquam somnum cepit et exsurrexit, in apparitione angelica terrorem lucis fulgureum uestis niueae blandimento temperauit, et in confabulatione discipulorum pergentium 73 Gen. 2, 23. 77 Cf. Gen. 2, 23. 80 Cf. Exod. 32, 7. 96 Cf. Gen. 3, 20. 98 C£. Ps. 129, 7. 104 Cf. Io. 19,30. XCVIII, 84 leuitate] forte legendum: lenitate lineamentis] liniamentis ms

91 Cf. Num. 12, 5. 106 Cf, Mt. 28, 3.

mulietem] muliere ms

104

2177?

SERMO XCVIII, 5-6

IIO

115

665

Emaus collationis suauitatem austeriori quodam acuit increpationis aceto. In coelum quoque ascensurus, uale illud supremum benedictionemque nouissimam tanta dulcedinis ubertate profusam quadam exprobrationis acerbitate miscere curauit, medicus utique suauis sed in curatione paruulorum suorum medicinae suae legibus utens. 6. Et haec est fortasse mulier illa fortis, quam Salomon difficilem dicit inuentu, quod rara nimirum sit auis in terris mulier simul et fortis, hoc est mens misericordiae simul aemula et ueritatis. Felix anima, in qua misericordia et

120

ueritas sic sibi mutuo occurrerunt, ut non quasi per uiam se salutauerint inuicem sed datis dextris iunctisque amplexibus totam simul deinceps gradiantur uiam. Et attende, quod priusquam mulier haec fortis de latere uiri producatur, etsi in paradiso quodam iustitiae habitans, solus tamen eousque dicatur Adam, et uae soli est, donec illa formetur. Proinde et

125

totius Sanctae Trinitatis consilio de ipsa formanda disponitur, et uigil ille Adae immittitur sopor, quem capere nimirum sua ipsa uirtute non potuit. Vere enim paternae pietatis opus est misericordiae affectum humanis uisceribus inserere ; Filioque,

130

135

140

qui uirtus et Verbum Dei est, in actum eam opere ac uerbo producere competit ; Spiritui uero Sancto, qui amoris fons est, dilatare eam, |roborare et conseruare incumbit. Habet ergo uir misericors ex soporis huius gratia coelitus missi donum uere coeleste et adiutorium simile sibi, ut quaquauersum oculos uerterit, siue ad egenum siue pauperem, siue ad peccatorem poenitentem, siue ad impium certe impoenitentem adhuc, tota die misereatur et commodet, et semen illius

sit in benedictione. Habet quippe thesaurum inexhaustum fontem aquae uiuae salientis in uitam aeternam, gloriaque et diuitiae sunt in domo eius, ut dispergat largiter et det pauperibus, et omni petenti siue etiam non petenti det quidem non sua sed animam suam. Numquid non adiutorium accepit simile sibi, cui a Patre

misericordiarum

donatum

est, ut

proprium habeat miserere et parcere ? De domesticae enim necessitatis legibus simul et de regula pietatis aeternae, quae uult quisque siue de sursum experiri a Deo siue de deor145 sum a proximo, haec iam uelut naturaliter cogitur et aliis impertiri. Perpendis, ut arbitror, quam utile et desiderabile

108 Cf. Lc. 24, 25. 111 Cf. Mc. 16, 14. 115 Cf. Prou. 31, 10. Satirae 6, 165. 135 Cf. Ps. 56, 26. 137 Io. 4, 14. PST

LIO.

142 Cf. Collecta pro defunctis ex officio mortuorum.

135 misereatur] miseratur 725

commodet] comedet zs

Iuuenalis, 138 Ps.

21813

666

SERMO XCVIII, 6-8

sit inter bracchia sponsi dormire, ex anima sic dormientis in tantae uirtutis affectum promoueri. 150

155

7. Sed excellentior ille adhuc huius dormitionis fructus est, quo homo ille per contemplationis gaudium in somni huius suauitate conspicitur, qui dulcissima et indiuidua unione spiritus et carnis beatissimae illi adhaeret uxori suae. Hanc quippe sacrosanctam Christi et ecclesiae adhaesionem etiam Adam in illo somno suo speculando praeuidit, et euigilans dehinc prophetando praedixit. Quid hac quaeso speculatione serenius, quid dulcius, quid fructuosius ? Et haec speculatio sponsae quidem familiaris et de proprio experimento uelut ad manum est, quae de modico licet unius horae somno seu potius dimidiae horae silentio, iuxta illud, quod silentium in coelo

160

factum esse dicitur quasi hora quam felix illa in coelis sponsi nulla gaudii satietas dirimit, nulla incapacitas minuit, nulla

dimidia, praegustat et uidet, et sponsae adhaesio est, quam nulla uicissitudo interpolat, plenitudo coangustat.

8. Tale aliquid et somnum illum Iacob habuisse putauerim, cum ascendentium et descendentium |angelorum concursus et

170

175

180

occursus miraretur, Dominumque scalae illi innixum adoraret. Quae enim scala haec in coelum erecta et coeli fastigium apprehendens nisi humilitas Christi Iesu, per quam solam uia patet in coelum, sed non nisi humilibus solis, qui humilitatem eius passim et gradatim, ut praeualent, conantur et descendendo ascendere et ascendendo descendere ? Sic enim et illi qué ascendit super occasum, uiam mirabilem prorsus faciunt in semetipsis, dum et ipsi ascendendo occidunt et occidendo ascendunt. Nec aliqua prorsus angelicae speculationi notior aut magis trita est, quippe quorum sola puritas inuestigare idonea est tantae maiestatis tam humile profundum tantaeque humilitatis tam sublime fastigium. Quamquam et angeli sancti hanc uiam excellentem non contemplando tantum sed imitando deambulant, quoniam exemplo altissimi membris Christi deorsum hic peregrinantibus a capite suo de coelesti gloria sua in hanc uallem nostram excurrere, nostrisque aerumnis occurrere non pigritantur; precesque humilium et afflictorum lacrimas siue etiam ipsos huic uitae decedentium spiritus apud thronum gloriae exhibere iucundissimum habent tum pro officio tum pro pietate. 154 Cf. Gen. 2, 24. 159 Apoc. 8, 1. 166 Cf. Gen. 28, 12-14. Regula $. Benedicti, cap. 7, 7-8 : ed. HANSLIK, p. 41. , 172 Ps. 67, 5.

148 promoueri] promouetur zz; — 159 dimidiae] diuinae zz: a.c. diuina zs a.c.

167 Cf.

160 dimidia]

218rb

SERMO XCVIII, 9-10

667

9. Quae quidem speculandi felicitas non nisi de somni suauitate prouenire potest, quem Dominus immiserit, hoc est non quam industria formauerit sed creauerit gratia. Si quid tale perceperis, -laeuae Christi non leuem uirtutem agnosce, quia 190 laeua eius sub capite tuo huiusmodi tibi somnia creat. Denique Iacob sic dormiens et sic uigilans quasi pro laeuae susceptione super lapides caput reclinasse memoratur, dura et indigna dominicae passionis in lapidibus illis exprimens, quae in agro euangelicae lectionis colligere uolenti in promptu sunt. In 195 quo sane agro animae Iesum amanti super huiuscemodi lapides dormire bonum est, ut coelos uidere possit apertos et angelici discursus agilitatem mirari, et quod id beatius est, Dominum uidere angelorum immo et audire | alloquentem, cumulantem benedictionibus et promissionibus locupletan200 tem. Sane omnia, quae contemplando cernere meruit ex uerbo supernae promissionis, in sortem accepit aeternae hereditatis. Terram,

inquit Dominus,

în qua dormis,

tibi dabo, terram

utique uiuentium siue eandem terram ad supernam Ierusalem retuleris, quae est mater omnium nostrum, siue ad Christum

205 Iesum, qui sicut terra profert germen suum et sicut hortus semen suum germinat, sic germinabit ipse in die illa reuelationis gloriae suae 2ustitiam et laudem coram uniuersis gentibus. Vtrumlibet, inquam, horum terram repromissionis intelligas, beatus

plane qui sic dormire meruerit, ut tale quid dormiens merea210 tur. Quis dabit somnum hunc oculis meis et palpebris meis dormitationis huius pausillulum aliquid, quatenus dormiens talem

thesaurum

somniem,

somnians

inueniam,

inueniens

possideam? Denique quod olim accepit Iacob, hoc Nathanaeli, deinde et in Nathanaele his, qui ea gratia digni habiti sunt, 215 audio

repromissum : Amen

dico uobis, ait Dominus

Iesus,

widebitis coelum apertum et angelos Det ascendentes et descendentes super filium hominis. Promissionis uerbum ad te quidem, o sponsa Domini mei, in die hac quae laeuam dilecti tui habes sub capite tuo.

220

IO. Spero autem etiam indignus ego particeps eius quandoque fieri, uidelicet in resurrectione, sicut Martha ait, in

nowissimo die. Cum ipsa siquidem portionem mihi forte desidero in terra uiuentium, qui ad optimam Mariae partem aspirare non audeo. Teneat illa et astringat sibi pedes Iesu, 22; suumque dilectum cum ipso dormiens felix amplexetur, nec

196 Cf. Act. 7, 56. 210 Cf. Ps. 131, 4.

199 et] e ms

202 Gen. 28, 13. 204 Cf. Gal. 4, 26. 205 Is. 61, 11. 221 lo. 11, 24. 215 Io. 1, 51 (super] supra T//g.).

218a

668

SERMO XCVIII, 10-12

sororem facile audiat a tantis deliciis auocantem. Si molestius ila institerit iudicemque aduersus sororem interpellauerit Iesum, sub hoc Maria iudice tuta est nec tribunal eius |uere230

235

218vb

tur, apud quem thalamum sibi collocauit. Quae iudicia sectatur, iudicem sentiat; quae autem de nuptiis cogitat, sponsum quem quaerit inueniat; inueniat non solum contra filios Babylonis sed aduersus quoque filias Ierusalem aduocatum. Numquid non uox ualidi praeconii est : Vnum est necessarium, quia Maria optimam partem elegit ? Vnum, inquit Dominus, est necessarium, multo magis quam plurima illa, quorum tu necessitatibus uariis,

o Martha, turbaris ; et istud reputas aut

omnino non necessarium aut certe minus necessarium. Porro unum 240

istud mihi adhaerere,

in me intendere,

nec aliorsum

facile declinare super omnia est necessarium, in quem finem omnis tua turbatio haec respicere habet et suspirare. Neque enim requies tibi erit a laboribus tuis, donec unum illud apprehendas et tu. II. Item pro eadem ipsa ac de causa utique non dispari alibi se opponens,

et quid molesti estis, ait, huic mulieri ?

245 Opus enim bonum operata est in me. Et addidit: Pauperes semper habetis uobiscum, me autem non semper habebitis. Quid

250

255

260

his uocibus tranquillus, quid iustius, quid dulcius ? Quid enim eo tranquillius, quod frementes in Mariam non cum fremitu obiurgationis repellit acrius, sed tranquilla mitique correptione castigat ? Quid eo iustius, quam ut Dominus seruulis in obsequendi opera praeferatur, praecipue cum illi numquam praesto non sint, ipse uelut uiator uelociter pertranseat ? Quod autem ait : Bonwm opus operata est in me, quae praeuenit corpus meum ungere in sepulturam, et quia ubicumque praedicatum fuerit hoc euangelium, praedicabitur et quod haec fecit in memoriam eius, dulcius nescio an humilius dixerit. Dulcis quippe acceptator et locuples remunerator | obsequii est, qui momentaneae unctioni perpetuam tam in hoc saeculo quam in futuro gratiam spondet. Inanis quoque maculam gloriae, quam in perditione illa unguenti odorari sibi uisi sunt, qui ita fremebant in mulierem, sepulturae mox imminentis necessitate detersit.

I2. Altiori proinde mysterio in unguenti huius effusione piaque unguentis deuotione se uere Christum Dei, hoc est

227 Cf. Lc. 10, 40.

253 Mt. 26, 10.

233 Lc. 10, 42.

244 Mt. 26, 10.

245 Mt. 26, 11.

255 Mt. 26, 13 (praedicabitur] dicetur V/g.).

249 fremitu] fermitu zz:

219r*

SERMO XCVIII, 12-13 265 unctum,

270

27

280

669

probat, cui soli iure dici queat : Oleum effusum siue

unguentum exinanitum nomen tuum. Numquid enim non exinanitum est de cuius perditione uelut exinanitione mulieri molesti sunt ? Verum qui in fortiori causa aduersus sororem Mariam defenderat et bonae parti opposuit se et praeposuit optimam, hic male operantibus commode quidem praetulit operari bene : Opus enim bonum operata est in me. Licet enim tantae deuotionis opus optimum merito dici debuerit, quod in omni ecclesia in coelo et in terra perpetuo iure praedixerit ipse celebrandum, ad modestiam tamen Iesu pertinuit bonum magis quam optimum dicere, ut quod alii calumniabantur malum, hoc ipse modesta ratione astrueret bonum. Neque enim illi capere poterant, qui malum dicebant bonum, bonum illud quam optimum fuerit ; quantaue unctionis sacrae ubertate unctus ipse unguentem se praeuenerit, a qua se dicit ipse praeuentum, ut ungeret corpus eius in sepulturam. Scimus enim quia sapientia, ut scriptum est», praeoccupat eos qui se diligunt, et quantumcumque acceleret quis diligere Iesum, fixa est illa ueritatis sententia, quontam prior ipse dilexit nos. I3. Aliqua tamen ratione etiam Maria praeuenit aliquando

285

Iesum, cum orationis eum uirtute, cum quaerendi instantia,

cum pulsandi improbitate, ad desideratos saepius trahit amplexus. Hinc est illa unguentis et trahen-|tis uox in cantico : Cum esset rex in accubitu suo, nardus mea dedit odorem

suum. Praeuenit ergo Maria Iesum ungere in sepulturam, hoc 290 intendens, ut aestimo, ut ipsa commoriatur ei et consepeliatur,

ut sit de genere illo mortuorum, quibus dicitur :

Mortui enim

estis cum Christo, uita uestra abscondita est cum Christo in Deo.

295

300

Sit nihilominus de genere illo Christo consepultorum, qui gaudent uehementer, cum inuenerint sepulcrum, qui sicut dormientes in sepulcris non adiiciunt amplius, ut huic uitae carnali resurgant sed in monumento nouo et in sepulcro glorioso uacationis internae in pace in idipsum dormiant et requiescant cum amabili sponso suo Christo Iesu Domino nostro, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et gloriatur Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XCVIII. 265 Cant. 1, 2. 288 Cant. 1, 11. 297 Cf. Ps. 4, 9.

271 Mt. 26, 10.

291 Col. 3, 3.

271 operata] opera zz:

281 Cf. Sap. 6, 14. 294 Cf. Ps. 87, 6.

283 1 Io. 4, 10. 295 Cf. Ps. 40, 9.

219rb

SERMO

XCVIIII

INCIPIT Xcvirir. Quid sit, quod filiae Ierusalem adiurantur a sponso,

5

to

non solum ne suscitent sed etiam ne euigilare faciant dilectam. Quare dormitio, id est uacatio sponsae, ceteris actionibus antefertur. Quid sit, quod dies sabbati benedictus sit, pariter et sanctificatus. Quid sit, quod corpus Iesu in parasceue ante diem sabbati necessario de cruce deponitur. Quid sit, quod Christo concrucifixus non nisi cruribus fractis animam exuit; quid mors deinde mortuo prosit uel sepultura. Quod sit ostium monumenti, quid lapis appositus. Quomodo angelus super lapidem reuolutum sedeat. Quomodo Iesus sibi consepultis ad gaudium resurrectionis appareat. Cuiusmodi eiusdem resurrectionis sint gaudia.

1. Adiuro uos, filiae Ierusalem, ne suscitetis neque eurgilare faciatis dilectam, donec ipsa uelit. Vox dilecti est uehementer diligentis, ipsamque suae dilectionis uehementiam | aut 15 uolentis aut non ualentis dissimulare. In accubitu suo est cum sponsa sua dormiens; et tamen cum uigilium copiam habeat, qui custodiant ciuitatem et fores sacri obseruent palatii, ipse quasi unus uigilium pro ea excubare dignatur. Totum se illi fruendum indulsit, totamque ipsam suis aptauit 20 amplexibus, et ad deliciarum cumulum ne quis obstrepat, ne quis irruat, ne quis interturbet adiurat. Adiurat, inquam, ne qua filiarum Ierusalem dilectam suscitet uel faciat euigilare, hoc est aut leuiter infestet aut molestius inquietet. In prima siquidem suscitatione non continuo somnus excutitur, et qui 25 Soporis sui reliquias secum adhuc dormitans trahit, uigilat quidem sed non euigilauit adhuc. Parcendum proinde ab utraque hac filiarum Ierusalem molestatione sponsus indicit, quatenus unum istud, cui intendit sponsa, super omnia de quibus eam interpellare cogitant iuxta uerbum ueritatis 3o meminerint

necessarium.

2. Magna est coeli terraeque creatio, sed opus sabbati antefertur. Magna publicae utilitatis administratio et multorum deseruire saluti, opus uere salutiferum et fructuosum nimis, sed uacare Verbo opus reuera angelicum siue magis diuinum 35 est. Reliqui sane dies cum operibus suis uesperam quidem habent, sed dies sabbati cum opere suo, Dei uidelicet requietione, uespera non clauditur. Cetera enim omnia quantalibet luce salutis diem suum serenent, et opus diei plenissime XCVIIII, 12 Cant. 8, 4. 35/37 Cf. Augustinus, De Cinitate Dei 20, 7 : PL 41, 668 ;CC 48, 710, 59--60 ; Aelredus, Speculum caritatis 19 :PL 195, 522 BD.

XCVIII, 16 et 18 uigilium] ¿ta recte ms ; melius forte : uigilum.

21912

SERMO XCVIIII, expleant,

et

obumbratione

2-4

uicissitudinis

671 suae

non

nihil

4o obscurum habent et de modo mutabilitatis suae aliquid citra perfectum. Sed diuinae uisionis et aeternae laudationis opus, quod est uere opus sabbati, nec nubilo pallescit nec uespera terminatur, sed uere unum est absque diuisionis interuallo, et absque labore operosissimum et quietissimum absque fastidio 45 et sine fine nouissimum. Denique ceteris operibus laus a Deo est, siue quod sint bona siue quod sint ualde bona, sed pars Mariae ipso iudice optima est pro eo, quod non auferetur ab ea. Vnde et benedixisse legitur |Deus diei huic, simul et sanctificasse illum, ut in benedictione intelligas gaudium interso minabile et in sanctificatione sanctitatem incorruptibilem. Id enim uere sabbatizare erit beatae uisioni conditoris perpetuo inhaerere, et de ipsa beatitudine nullam insolentiae maculam posse contrahere. O diem laetificabilem, o sabbatum

delicatum, o magnum diem sabbati, qui Christi corpus in cruce 55 pendere

non

sustinet.

3. Quidquid Dominus Iesus uel in se uel in corpore suo sustinuit aut sustinet aut sustinebit, magni huius sabbati parasceue est, praeparatio otii sempiterni, et gaudii paschalis instructio. Beata igitur sponsa Domini magni huius sabbati 6o otia iam nunc a longe salutans, praeparat sibi, quae necessaria

sunt ad diem festum, et praeuenit ungere corpus Iesu, quod ipsa est, in sepulturam. Et quoniam Christo se conresurgere non posse non ignorat, nisi primum ei consepeliatur, neque consepeliri, nisi et concrucifigatur et concrucifixa commoriatur, 65 suspendium elegit animae suae et mortem ossibus suis. Quia uero in uoluntaria crucis assumptione manuumque suarum ac pedum confixione iam quidem crux de membris eius ex maxima parte triumphat, ut nec affectu nec opere peccato illicienti consentiat, habet iam quo non modice glorietur in Jo cruce

Domini

sui lesu Christi.

Verumtamen

necdum

unde

glorietur in integrum, dum anima eius in ipsa est. Donec enim gladio spiritus Dei diuisio fiat animae et spiritus, ut quod animale in ipsa est per concupiscentiam ab eo quod spirituale est absorbeatur, necdum potest se Christo commor7; tuam

reputare

et necdum

morti

insultare

audebit, ut cum

Christo dicat : Consummatum est. 4. Quid ergo faciat, quae uoluntatem quidem habet ponendi animam suam sed potestatem omnino non habet ? Hoc solum ei interim ad praeparationem mortis ac sepulturae quam

46 Cf. Gen. 1, 5. 63 C£. Rom. 6, 4. 76 Io. 19, 30.

47 C£. Lc. 10, 42. 65 C£. Iob 7, 15.

48 Cf. Gen. 2, 5. 69 Cf. Gal. 6, 14.

61 Cf. Mc. 14, 8. 72 Cf. Hebr. 4, 12.

219V?

672 80

SERMO XCVIIII, 4-5

suspirat prodesse arbitror, ut nulla malignorum spirituum suasione, nulla amicorum quorumlibet adulatione uel hostium irritatione descendat de cruce, sed tota die expandens manus suas cum Paulo dicat: Christo confixus sum cruci. Dicat

85

cum Andrea : Non me permittas, Domine, de hac cruce | deponi. Dicat cum Dauid: Confige timore tuo carnes meas. Confiteatur denique cum latrone crucifixo, confiteatur duplex ; confiteatur et crebrius summo sacerdoti simul in cruce pendenti, et iniustitiam propriam et illius solam immaculatam

220"

innocentiam. Reportabit utique, si,in his steterit, reportabit, 9o

inquam, de cruce Iesu in crucem suam non solum absolutionem culpae sed etiam responsum uitae. Proinde nec in longinquum Iesus

utramque

differt

promissionem,

sed

in

continenti

ueniam et post modicum, haec est eadem die, dat uitam. Cum enim dederit dilectis suis somnum, ecce hereditas Domini. Sed quia nisi fractis cruribus somnus iste non obtinetur.

95 attende,

Solus ille in dormientibus, qui iuxta uerbum de cruce con-

fitentis, nihil mal? fecit, cum uoluit et prout uoluit, posuit animam suam, cui uoluit commendauit, et quando uoluit et

quomodo uoluit resumpsit eam. Ideo et crus eius non est conIOO

105

IIO

fractum, nec os comminutum est ex eo. Mihi autem peccatori,

cui de longo iam suspendio crucis necdum femoris mei neruus emarcuit sed crura mea noxii adhuc humoris concupiscentia turgent, nonnisi molestae alicuius aegritudinis, qua ipsa crura frangantur, plenum mihi spero prouenire remedium. Expecto quidem interim mortem quasi effodiens thesaurum, et excido mihi in petra sepulcrum, in quo sepeliar mortuus, et sic demum aliquando 2» pace in idipsum dormiam et requiescam. 5. Nec dubito, quin habeat sponsa Domini mei placidiorem, ut dignum est, suae absolutionem mortis ; quoniam etsi non habet ipsa potestatem ponendi animam suam, habet tamen, qui in gladio spiritus sui, hoc est in uirtute caritatis suae, non minus suauiter quam fortiter educat animam eius, et somnum

115

ei optatae mortis inducat. Itaque cum Christo concrucifigitur, peccati tentantis dominationem euadit ut peccato non seruiat ; cum Christo commoritur, illo iam proficit, ut suggestionem peccati ex plurima parte non sustineat. | In cruce peccatum ne consentiret edomuit, in morte uicit ne sentiat. Qui sic mortuus est, somnum quidem cepit potius quam mortem

82 Cf. Is. 65, 2. 83 Gal. 2, 19. S. Andreae, secundum breuiarium 126, 2.

97 LEc235 4T.

103 qua] quo ms

84 Cf. Antiphona ad Vesperas in officio S5 Ps. 118, 20. 93 Ps.

cisterciense. 99 Cf. Io. 19, 36.

107 Ps. 4, 9.

2201

SERMO XCVIIII, 5-7 gustauit, iuxta uerbum

Domini

673

Iesu, quia non est mortua

120 fuella sed dormit. Dormiens autem non tam sepulcro mortis quam monumento quietis includitur, monumento utique nouo, paradiso deliciarum, quo non solum cras sed etiam hodie transferuntur, qui Christo commori meruerunt. Vere monumentum nouum, solitudo pacis internae, de quo desidera125 biliter psallimus : Abscondeseos in abscondito

faciei tuae a

conturbatione hominum ; proteges eos in tabernaculo tuo a contradictione linguarum. In quo quisquis Christo consepeliri meruerit, caueat nequando tantae gratiae inueniatur ingratus, sed benedicat Dominum, qui mirificauit ei misericordiam suam 130 în ciuitate munita. Loculus quidem et lectulus sepulcri angustissimus est, sed eo ipso sponsae Iesu commodissimus, ut in lectulo eodem per noctes quaerat quem diligit anima eius. Verumtamen et ciuitas est spatiosa quidem ac speciosa nimis, de angustiis suis in magnam quandam latitudinem mentis 135 euadens. 6. Sed et ciuitas munita est, si monumenti ostium lapide diligentius obstruatur, et lapis ipse signetur. Ostium monumenti sollicita totius uanitatis exclusio est et sanctarum cogitationum admissio. Lapis magnus ualde, qui ostio apponitur 140 monumenti, diuini timoris pondus est, de quo beatus Iob fatetur, quia pondus eius ferre non potuit. Quem sane lapidem signari diligenter oportet sigillo regis, signaculo uidelicet gratiae, quod nemo alienus temerare praesumat, ut illi uidelicet soli sepulcri huius custodia deputetur, et ipsi omni hora 14; dicatur : Fortitudinem meam ad te custodiam. Et uere magnus

lapis timor Dei est, qui negligit nihil, et ori nostro non solum a stultiloquio et multiloquio, immo et a bonis quoque eloquiis diligentem ponit custodiam, qua loquenti intus Deo cum | metu et tremore reuerentia fiat, et forte si siluerit, cum grandi

15o silentio expectetur eloquium eius. Verum adhuc in eo maior est, quo non os tantum sed et uisum atque auditum ceterosque omnes sensus sollicite sepelit, ut quo interiores sensus sine inquietudine securius et acutius uigilent, exterioribus profundiorem quemdam soporem inducit. 15;

7. Ergo non simpliciter magnus sed merito magnus ualde dictus est, quoniam sola uirtus angelica reuoluere queat et sedere super eum. Adest enim angelus ad sepulcrum quotiens omni custodia seruanti cor suum lux supernae consolationis irradiat, et de gaudio resurrectionis et coelesti beatorum

119 Mt. 9, 24. CESIODESE 23. HANSLIK, p. 38.

125 Ps. 30, 21. 129 Ps. 30, 22. 132 Cf. Cant. 3, 1. 141 145 Ps. 58, 10. 147 Cf. Regula S. Benedicti, cap. 6, 2 : ed. 155 Cf. Mc. 16, 4. 157 Cf. Mt. 28, 5.

220V8

674

SERMO XCVIIII, 7-8

160 spirituum gloria aliquid sollemne irrutilat. Lapis proinde reuoluitur ab ostio monumenti, quo Spiritui Sancto liber sit in sepulcrum ingressus, et lux de coelo omnia, quae in ipso sunt circumfundat. Nec tamen aut abicitur lapis iste aut longius amouetur a sepulcro sed prope sistitur, et angelica sessione 165 fit honoratior certe et onerosior. lam quippe post gaudia reuelationum sanctarum et aeternae dulcedinis gustus, sollicitudini quidem custodiendi sepulcri pondus non minimum timoris accreuit, sed quod caritas fecerit leue. Iniquitas quidem, quae sedere dicitur super talentum plumbi onere graui 17o premit et opprimit humeros quibus incumbit, sed caritas super lapidem monumenti sedens miro modo onus addit, onus tollit. Denique usque ad aduentum angeli milites custodiebant sepulcrum, sed quales milites Iudaeus conducere potest, qui solo metu poenae uel amore praesentium legem obseruat. 17; Ceterum in coruscatione consolationis angelicae omnis istius-

modi custodia continuo euanescit, quoniam seruilis omnis excluditur timor. Excluditur enim necdum emoritur, quia et de illis custodibus non dictum est, quod angelo ueniente mortui sint, sed quia facti sunt uelut |mortui. 189

8. Et quoniam bonum est cum silentio braestolari salutare Dei, et prope est Dominus omnibus expectantibus ewm in ueritate, post angelicam apparitionem etiam Iesus adest, scriptum namque est : Ego, ego consolabor uos. Magna quidem est, et supra merita cuncta

mortalium,

si mittat

Dominus

18; angelum suum de coelo ad suorum solatia siue ministeria pusillorum, sed omnem stuporem humani sensus excedit, quod uniuersitatis conditor et ipse rex gloriae per semetipsum pauperes suos consolari non despicit. Adest ergo Dominus Iesus pie et humiliter excubantibus ad sepulcrum ; adest 190 mane

illic uigilantibus,

et aromaticae

deuotionis

unguentis

sedulo ad hoc praeparatis ungere eum properantibus. Et hi omnes Christo consepulti dormientes in sepulcris, immo et uigilantes, quia ipsi dormiunt et cor eorum uigilat. Adest Mariae ploranti, ut in lectulo pristinae mortalitatis adhuc 195 quaerenti illum ; adest Petro de sepulcro quodam poenitentiae in spem ueniae respiranti ; adest de se in uia confabulantibus, ut de sepulcro eos suae desperationis euocaret ; adest in domo propter metum Iudaeorum uelut in sepulcro con169 Cf. Zach. 5, 7. 172 Cf. Mt. 27, 66. 179 Mt. 28, 4. 181 Ps. 144, 18. 183 Is. 51, 12. 191 Cf. Mc. 16, 1. 193 Cf. Cant. 5, 2. CROZON IA 196 Cf. Io. 20, 6.

197 Cf. Io. 20, 19.

177 excluditur] exauditur zz; a.c.

>

180 Thren. 5, 26. 192 Cf. Ps. 87, 6. CE LO 24.15.

220vb

SERMO XCVIIII, 8-10 200

675

clusis; adest deinde Thomae qui necdum de sepulcro suo etiam angelo apparente exire consenserat ; adest postremo ei qui omnium nouissimum se dicit et abortiuum. Et his omnibus sedentibus quidem in tenebris et umbra mortis lapidem magnum ualde grauissimi timoris et onerosae desperationis ab ostio reuoluit monumenti.

205

9. Et nobis, fratres, quicumque in tristitia fuimus adhuc, siue de recenti aliquo uulnere peccati et necdum plene sanato, siue de uulnere aliquo compassionis super peccato aut tormento

210

alieno, siue certe de languore doloris et taedii, quod

moram fecerit Dominus Iesus uenire ad cor nostrum, solitaque benignitate iam pridem | non respexerit nos, si post multos tandem gemitus nostros iam sero aliquando dignetur occurrere, numquid non quasi de sepulcris nostris prodeuntes nos consurgere ei putabimus, et uelut filii resurrectionis ei, qui est uita et resurrectio, adhaerentes

215

bimus ? nostrae, bibimus, in nobis, tum

220

22119

ex toto corde nostro iubila-

Nam euidens nobis argumentum erit resurrectionis si cibos resurrectionis cum ipso manducamus et si apparente ipso et confabulante cor nostrum ardet si manus et pedes et latus fossum non ad irritamen-

doloris sed amoris incitamentum

ostendit,

si Spiritum

Sanctum ad miserendum peccatoribus insufflat, si per spiritum ueritatis stoliditatem ac duritiam cordis nostri intus ualide increpat, si denique Spiritus Sancti donationem frequenti repromissione inculcat et sessionem in ciuitate, donec ille uenerit, firmissime mandat. Haec sunt primitiae spiritus, haec

225 salutis

diuitiae,

haec

gaudia

resurrectionis,

haec

deliciae

sanctitatis, de quibus, ut arbitror, consequentur annectitur : Quae est ista quae ascendit de deserto deliciis affluens, innixa super dilectum suum ? Haec sunt, inquam, aut certe in istius-

modi, quae sponsa in lectulo suo ac si in sepulcro Iesu 230 glorioso ei consepulta et inter bracchia eius dormiens meditatur; haec sunt quae uel sola quaerit et concupiscit. Haec sunt denique, quae Christo consurgens studiose meditatur, feliciter contemplatur, laboriose quaesita delectabiliter inuenit, diu multumque concupita tandem pro uoto apprehendit.

IO. Nec somnum mortis suae aut sepulcri sui latibulum resurgens deserit sicut nec crucem, in qua Christo confixa est, sed in his potius omnibus se de die in diem innouare non desinit, renouans sicut aquila iuuentutem suam, donec plenitudo resurrectionis quidquid in ipsa est de aculeo peccati 240 expun- |gat, quidquid est de stimulo mortis euacuet, quidquid 221"

235

199 Cf. Io. 20, 26. 201 Cf. 1 Cot. 15, 8. 8; 5 238 Cf. Ps. 102, 5.

202 Cf. Ps. 106, 10.

227 Cant.

676

SERMO XCVIIII, 10-C, 1

de corruptione uanitatis absorbeat. Partes interim suas dignatio sponsi pie solliciteque exequitur, ut quaerentem se tueatur, se concupiscentem ipse non defraudet; et quae solum eum meditatur die ac nocte, ipse eam die nihilominus ac nocte 24; ab incursantium importunitate

defendat.

Ipsi benedicto

Pa-

tris Vnigenito sponsoque benignissimo ecclesiae sanctae gloria, laus, honor Amen.

et imperium

in omnia

saecula

saeculorum.

EXPLICIT SERMO XCIX.

SERMO

$

10

C

INCIPIT C. Quod filiae lerusalem sponsi adiuratione conterritae plus solito studiis eius deferunt, sed ex occulta Dei inspiratione in admiratione eius assurgunt. De triplici deserto, Moysi, Eliae et Ioannis, hoc est studio ueritatis, zelo paupertatis et fraternae aedificatione salutis. Quod Dominus Iesus ipse sit desertum deliciarum, de quo et in quo sponsa ascendit. Exhortatio de non gloriando in sapientia siue eloquentia, diuitiis, honoribus et deliciis de occasione incidens Salomonis. Quae sint illae deliciae, quibus sponsa affluit, et qualiter acquirantur, et quomodo custodiantur. Item de triplici deserto, de quo et per quod et ad quod sponsa ascendit.

I. Quae est ista, quae ascendit de deserto deliciis affluens, innixa super dilectum suum? Patét filias Ierusalem, tantae maiestatis

adiuratione

conterritas,

ad uocem

contremuisse

uirtutis, et iam de cetero reuerentius quam heri et nudius15 tertius sponsae otia uenerari, mirari studia, defensare quietem. Neque a domesticis dumtaxat necessitatibus sed a peregrinis quoque cotidie aduentantium causis, quatenus possunt,

dilectam tueri iubentur, uel potius sub adiurationis |tonitruo

compelluntur. Quid enim est adiurare nisi quadam uiolenta 2o iurandi religione ad imperata compellere ? A propriis igitur, ut dictum est, querelis et eorum qui foris sunt inquietudine sponsam contutari in mandatis habent, quod nimirum non solum ne suscitent eam prohibentur sed additur, ut neque faciant eam uigilare, donec ipsa uelit. Volet ipsa enim uigilare 25 tempore opportuno, quod sponsi iudicium de ea latere non potest, in qua iamdudum se ordinasse meminit caritatem. CLUCAS

s.

C, 8 incidens] forte legendum : incedentis

10 et ad quod] add. in marg.

2217%

SERMO C, 1-3

30

35

40

Sollicitudinem eius in lucris animarum conquirendis saepius expertus est, probauit fidem, prudentiam acceptauit. Ideoque discretioni eius arbitrioque id relinquendum esse decreuit, quamdiu dormire uelit et quando consurgere de somno suo. 2. Si tam stupenda te mouet dignatio, mouet autem, si insensibilis ac stupidus ipse non es, est quod mireris amplius, quia prae tristitia ignauiaque dormientibus discipulis ipse interim uigilans oransque pro eis usque in ipsam horam suae traditionis, indulget uel magis mandat ut dormiant. Plus enim illorum moestitudini quam passioni propriae, etiam cum instaret passio, clementissimus magister compatiebatur, et amplius erat de ipsorum pausatione quam de sua passione sollicitus. Si sic proinde dormientium tam pie permittitur siue admittitur soporatio, quid mirum si tam sancte uigilanterque dormientis sopor sponsae ab eo, qui non dormit neque dormitat, studiose

45

50

55

677

defenditur,

et filiabus

Ierusalem

defendendus

indicitur. Quod non aliud esse arbitror quam metum eis reuerentiamque sponsae suae per gratiam inspirare, quo studiis eius spiritualibus plus solito deferant atque in amorem sponsi ex ipsius imitatione ignescant. Ad quod sane ipsas ex sponsi uisitatione conualuisse uox adiurationis huius liquido probat. Quae est, inquiunt, ista, quae ascendit de deserto deliciis affluens, innixa super dilectum suum ? Puto eas de familiari studiorum eius exploratione siue de materna suiipsius manifestatione non | potuisse celari, quantam de nouo ex dilecti sui uisitatione gratiam fuerit assecuta, adeo ut laeua eius fuerit sub capite suo et dextra illius amplexa sit eam. Sciscitantur ergo respicientes ad alterutrum et inter se super ea inuicem conquirentes, quam excellentis meriti ipsa sit, et quia irruere in lucem sanctam, qua Domini sponsa perfunditur, nimis profecto temerarium sit, ne forte si quis montem hunc tetigerit lapidetur.

3. Et fortasse illud ipsum ibi in monte, quem ascendit Moyses, quod hic in deserto significatum est, quia legimus uiros olim uirtutum in uertice montium solitudinis suae aedificasse secretum, [est] ubi coelestia possent uelut de uicino suspicere et de longinquo inferiora cuncta despicere. Porro qui rigat montes de superioribus suis de pluuia uolun65 taria, quam segregauit heredibus suis, parauitque in dulcedine sua pauperibus suis eo uberius, quo et liberius de locis eos 6o

48 Cant. 8, 5. 53 Cf. Cant. 8, 3. 65 Cf. Ps. 67, 10. CEFBSACTDIE

36 quam] quod zs

57 Cf. Ex. 19, 12.

64 Cf. Ps. 103, 13.

221Vb

678

SERMO C, 3-4

illis compluebat. Sic Moyses, Elias et Eliseus ac si quaedam fundamina montium primi apprehenderunt huius semitam disciplinae, et per ardua montium sursum contendentes 70 strauerunt cunctis solitariis mirabilem prorsus uiam uitae, atque in suis singulis montibus ab hominibus semoti Deoque proximi consederunt. At Ioannes Baptista, licet ipse post ipsos elongauerit fugiens, totam a puero solitariam agens uitam, non quidem inferiori uirtute quam illi solitudinis suae 75 sublime

cacumen

sic sibi et proximis

temperauit,

ut nec

solitudinem suam aliis praedicando. desereret nec solitudinis aemulator fraternae caritatis declinaret obsequium. Proinde Dominus Iesus circumferens ipse solitudinem suam exteriori hoc solitudinis secreto non eguit, quoniam et in medio turbae

8o non minus solitarius erat quam in extremo solitudinis. Vtrique tamen uitae non defuit, quia et in summis montium pauperibus suis annuntiauit iustitiam suam et manifestauit gloriam suam, descendens autem de montibus exhibuit turbis misericordiam |suam, aperuit largitatem, uirtutem declarauit,

8; humilitatem ostendit. Vbicumque tamen habitans, ipse sibi et omnibus cohabitantibus sibi perpetua erat et amoenissima solitudo,

gratuito

et immarcescibili

flore iucunda,

coeleste

manna esurientibus praebens et melle de petra sitientibus reficiens. 9»

4. Hoc sane desertum puto filias Ierusalem significasse, cum sponsam de deserto ascendentem et deliciis affluentem cum tanta admiratione et laudum iubilo prosequuntur. Vnde enim sponsae affluentia haec deliciarum, nisi de inhabitatione deserti, de loco uoluptatis, de paradiso deliciarum, qui est 95 Christus Iesus ? Versari quidem etiam ipsa non insolitum habet in deserto, siue in monte Sinai, cum tabulas testamenti

digito Dei scriptas cum Moyse legit et intelligit et in lege Dei meditatur die ac nocte. Desertum quoque Eliae sacrae perfectionis aemula tota deuotione persequitur, montemque 1oo Carmeli et in uera cordis sui circumcisione, quod Carmelus interpretatur, assidue frequentat, prouidens in conspectu suo Deum

semper,

iuxta illud Eliae:

Vzwit Dominus,

in cuius

conspectu sto. Si denique eius meriti est, ut cum Ioanne Baptista uiam Domino praeparare queat in eremo, et de 105 se merito respondere possit interrogantibus: Ego uox clamantis in deserto, quatenus ad eos qui solitudinem professi sunt, et a

tumultibus mundi ad eremum conuolarunt, ipsa multo magis opere quam sermone uias huius professionis annuntiet, ut

97 Cf. Ps. 1, 2. 100 Cf. Hieronymus, Liber de interpretatione nominum hebraicorum : PL 25, 805 ; CC 72, 92, 7. 102 5 Reg. 17, 1. 104 Cf. Lc. 5, 4. 105 Io. 1, 23.

2227

SERMO C, 4-5

679

quaedam uiua et efficax uox sacra eius conuersatio in cuncto110 rum auribus sonet, quid inanis super eam uocem assumemus praeconii, dicentes : Quid existis in desertum uidere ? Itaque triplex haec sponsa desertum inhabitat: legis Dei meditationem, sacrae aemulationem paupertatis, piam sub hac professione militantium informationem. Et haec omnia desertum 11; unum anima sponsa est, in secreto penetralium suorum

uacans dilecto suo. | De quali deserto, ni fallor, audio praedictum

a propheta:

Laetabitur deserta et inuia, et exultabit

solitudo et florebit quasi lilium. Et rursum : Et ponent desertum eius, haud dubium quin Sion, quasi delicias et solitudinem eius 120 quasi hortum Domini. 5. Si quis me interrogat, cuiusmodi sint deliciae istae aut quonam modo obtineri queant uel conseruari, quid interrogor ego inops prorsus et egenus harum rerum super tam arcanis uerbis, quae non licet homini loqui ?Neque enim homini carnem 125 adhuc et sanguinem sapienti fas est sacras Verbi et sponsae eius enarrare delicias, neque si spiritualis forem et haec forte ualerem homini carnali adhuc et animali mysteria huiuscemodi propalare liceret. Nec animales uos esse arguo, qui cotidie spiritu facta carnis mortificatis, quibus et Iesus iam pridem 130 digito suo aures aperuit, ut percipiatis quae sunt spiritus Dei, immo et linguas tetigit ut exhortari possitis in inuicem et uariis linguis loqui magnalia Dei. Quis det, ait ille magnus amicus Dei, quis det ut omnes prophetent ? Nec ego, fratres mei, hanc uobis inuideo gratiam, nec tamen in uobis aut in 13 aliis supra modum eam mirari uolo. Quis enim in hoc munere Salomone locupletior, qui ad haec sacri epithalamii depromenda mysteria electus dignoscitur a Spiritu Sancto ? Quis medullam sacrorum sensuum de uerbis eius ad plenum eruat, ut se arbitretur comprehendisse ? Et tamen quis uel solo non A

140 contremiscat

auditu,

audiens

et recogitans

quae

acciderint

homini illi ? Quis gloriari audebit ex illa die siue in multitudine sapientiae suae, siue in disertitudine linguae suae ? Sane ut diuitias quoque, gloriam et delicias omnis anima pia uitare debeat et execrare, magni uiri illius tam magna ruina non 14 A minus utique fortiter quam praeclara sapientia docet. Vae uobis, o montes Gelboe, honorum culmina, fastigia dignitatum, tumuli arenosi diuitiarum, quia in uobis proiectus est clipeus fortium, clipeus Saul et clipeus Salomonis quasi non 111 Mt. 11, 7. 2 Cot. 12, 4.

117 Is. 55, r. 118 Is. 51, 3 (ponent] ponet Vlg.). 124 129 Cf. Rom. 8, 13. 130 Cf. Mc. 7, 33. CFAMCOL 2, 14: 132 C£. Act. 2, 4. 133 Cf. x Cot. 14, 24.

137 dignoscitur] denoscitur zz;

2227

680

SERMO C, 5-7

essent uncti oleo ; et a nobis atque ex nobis, heu, unctio utique

150 exinanita est. | Vae uobis, muscae morientes, putidae putridaeque deliciae, quae sic ebibistis unguentum omne, ac suauitatem eius exterminastis de capite usque adeo delibuto, ut significatione in deterius commutata unguentum exinanitum fuerit nouissime nomen eius. 155

222V%

6. Sed his omissis et utinam exinanitis ad integrum, ueras

ueri Salomonis inquiramus delicias, quibus affluere dicta est sponsa eius, accedens de deserto et innixa super dilectum suum. Et si quaeritur quaenam istae deliciae sunt, breuiter respondeo: Frui dilecto. Si quaeritur quomodo queant ob16o tineri, et illud in promptu est, habitando uidelicet in deserto et de eo ascendendo. Sic enim habes : Ponet Dominus desertum Sion quasi delicias et solitudinem eius quasi hortum Domini. Sede solitarius et tace, aedifica tibi penes temetipsum iucundam ac fertilem solitudinem, praestolare cum silentio salutare 165 Dei, et si moram

modicam

fecerit, ne graueris

aliquantulo

tempore expectans expectare eum. Siquidem et illi expectatus intendit, qui ait: Expectans expectau Dominum. Expectans enim, ait, expectaui, hoc est expectans perseueraul; speraui

ideoque non sum confusus ab expectatione mea. Certe et 170 ipsum praestolari, teste Ieremia, bonum est, et pendere ad reditum Iesu magnae uirtutis opus est. Sub hac quippe expectatione exercetur anima et scopat spiritum suum, et suspectum habet omne, quod potest gressus sponsi aduentantis offendere. Bona ergo praestolatio, quae uiam sponso parat, 17; quae iter uenientis accelerat, quae facit lumbos praecingi, lucernas accendi, thalamum instrui. Bona, inquam, quae facit de deserto

ascendere,

hoc

est ad intimae

solitudinis

alta secreta cotidianis uirtutum profectibus penetrare. Quo enim solitudo haec secretior et quo sublimior, eo dulcior erit 180 et delicatior, iuxta uocem cantici huius : Quae est, inquiunt, ista, quae ascendit de deserto deliciis affluens ? Nempe eo affluentia maior erit in fruitione, quo sanctificatio praecesserit amplior in expectatione. 18

A

7. Habes ergo et genus deliciarum in fructu, habes acquisitionem in apparatu, uide consequenter et de arte retinendi. Id enim | difficillimum, ne forte cum apparuerit Iesus, continuo euanescat ex oculis tuis. Audi proinde, quomodo eum sponsa tenere consueuerat, ne subito ei elabatur. Innititur

149 Cf. 2 Reg. 1, 21. 157 Cf. Cant. 8, 5. 161 Is. 51, 3. 163 Cf. Thten. 3, 28. Cf. Aelredus, De lesu puero duodenmi 21 : PL 184, 862 D; SC 60, 98. 164 Cf. Thren. 5, 26. 167 Ps. 39, 2. 169 Cf. Ps. 118, 116. 170 Cf. 180 Cant. 8, 5. 172 Cf. Ps. 76, 7 Thren. 3, 26.

222Vb

SERMO C, 7-9

681

super dilectum suum, et innixa super eum incumbit, ne forte 190 ille sibi excidat, aut ne magis ipsa excidat illi. Siue enim ille

innitatur super dilectam suam, siue illa super dilectum suum, illa continetur ab illo, illa figitur, illa statuitur. Ne igitur in

deliciis suis sponsa effluat atque pereffluat, necesse habet omni hora super illum inniti, a quo ipsae deliciae misericorditer 195 fluunt, in quo largiter fluunt, in quem et fideliter refluunt ut

iterum fluant. Alioquin diu affluere eas aut fluere impossibile erit, nisi in fontem suum gratiarum actionem non minori recurrant influxerunt. Est igitur acquisitio deliciarum

certe tenuiter per continuam impetu quam in ascensu de

200 deserto, est fruitio in affluendo, est conseruatio in innitendo.

Quamuis et in suo disposuit quando oblita ruina imminet

uariis ascensionibus suis, quas sponsa in corde de deserto, per desertum et ad desertum, si fuerit inniti super dilectum suum, nil nisi ei.

205

8. Et primum quidem desertum haud temere intellexeris ab illicitis temperare, quo in illo deserto significatum puto, in quod Jesus a spiritu ductus est, ut tentaretur a diabolo. Ibi enim cum omni prorsus illicita suasione sua ad nihilum deductus est im conspectu eius malignus. Secundum desertum per 210 quod ascendit est a licitis quoque saniori potius electione abstinere, ad quod a Domino inuitamur in monte, cum paupertatem, pacem, patientiamque cetera perfectionis fastigia euangelizat. Tertium est omnium ascensionum finis, sublime illud desertum in uertice montium constitutum, in quo pastor 21; bonus

nonaginta

nouem

oues

se

reliquisse

commemorat,

donec ouem perditam laboriose quaesitam et feliciter tandem inuentam in humeris suis gaudens reportauit ad gregem. Huic deserto angeli desertores semel renun-|tiantes cor suum indurauerunt sicut lapis, ut nec uelint suis passibus remeare 220 illuc, nec alienis quaerant humeris reportari. Desertum quoque est ab hominibus nequam, qui pro nihilo habentes terram ilam desiderabilem, nec greges pascuae illius nec gregum illorum pascua requirunt.

9. Verum nos populus tuus et oues pascuae tuae, Domine 225 lesu, qui de luporum morsibus erutos portare non grauaris in humeris tuis, exonera quaesumus humeros tuos, et redde nos

189 Cf. Cant. 8, 5. 201 Cf. Ps. 83, 6. 207 Mt. 4, 1. 208 Ps. 14, 4. Cf. Regula S. Benedicti, Prol. 28 : ed. HANSLIK, p. 5. 212 Cf. Mt. 5, 5. 214 Cf. Is. 2, 2. 217 C£. Mt. 18, 12-13. 221 Cf. Ps. 105, 24. 224 Ps. 78, 15.

209 per] pro zzs

210 potius] potior 7s

22378

682

SERMO C, 9-CI, 1

sacris gregibus tuis. Recurrant agni in pascuis illis uberrimis, recurrant agni cum gaudio ad ubera matrum suarum, et oues se uicissim cum exultatione indulgeant agnis suis. Fiat con23o cursus laetus in alterutrum et exultatio in Carmelo, ut pascantur in montibus illis oues et agni, sicut scriptum est, iuxta ordinem suum. Pascantur et accubent et (non) sit ultra qui exterreat, pascente te eas in uirga directionis tuae, o pastor optime, qui es pastor simul et pascua, gloriose Vnigenite 235 Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuis et gloriaris Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO C.

SERMO

IO

INCIPIT CI. Quod laudem adolescentularum sponsus utiliter moderatur, humilia sponsae suae suggerens de suorum ignobilitate natalium. Quomodo mater nostra Eua primum sit corrupta in spiritu, deinde uiolata in carne. Quod primum fides eius per dubitationem pulsata sit, deinde per erroris consensum ad male et impie sentiendum de Deo impulsa. Quod mendacem, iniustum et inuidum, suggerente diabolo, Deum fuisse credidit. Quod ambitionis superbiam et Scientiae curiositatem, consequenter autem iram atque tristitiam, quae illis annexa sunt, serpens Euae persuaserit. Post quae inoboedientiam quoque et gulam suggessit, quae protinus insita luxuriam accendit. Quod contra Deum principaliter peccatum illud primum | homini persuasum

I5

CI

sit, secundario

uero

contra

hominem,

hoc est

contra totum humanum genus. Quomodo Adam non sit seductus sed sciens et uolens neque ab aliquo illectus peccauerit. Quod lex peccati inolita nihil damnationis importat his, qui sunt in Christo, sed magis materiam militiae et fomitem sacri amoris.

I. Sub arbore malo suscitaui te ; ibi corrupta est mater tua, ibi utolata est genetrix tua. Scriptum est quoniam ab aquilone aurum uenit, et a Domino formidolosa laudatio. Itemque male20 dicenti similem sapiens denunciat, qui proximo suo uoce grandi benedicit in nocte. Quoniam itaque filiae Ierusalem sese in admirationem et laudem sponsae uehementius effudisse uidentur, ne forte a sagitta uolante in die cor sponsae uulneri pateat, scuto suo dilectus sagittam uolantem excipit suggerens ei 231 Cf. Is. 5, 17.

233 Cf. Ps. 44, 7.

CI, 17 Cant. 8, 5. 27, 14.

23 Ps. 9o, 6.

18 Iob 37, 22 (a Domino] ad Deum

V/z.).

20 Prou.

22319

SERMO

CI, 1-3

683

25 humilia de semetipsa. Sub arbore malo, ait, suscitaut te. Ac si occultis ei uotis insusurret : Non te moueant, o sponsa mea,

adolescentularum haec benigna magis quam matura praeconia ; scito potius teipsam et te proprio magis quam alieno metire iudicio. Bonum quidem illis ut mirentur te, laudent ac 3o reuereantur, sed si de illarum aestimatione creuisti uel ad modicum in oculis tuis, caue ne non modice decreueris in oculis

meis. Sta potius et memor esto iudiciorum Dei, quae a saeculo sunt, quoniam nec angelis superbientibus pepercit Deus, ipsosque primos parentes tuos in ipsa humani generis radice 35 succidit. Memento igitur, quibus sis orta natalibus, et quia iuxta dignitatem originis primae non sis melior patribus tuis. Neque enim generosior tu genetrice tua, cuius sub arbore malo, sub ligno utique uetito, ubera in paradiso subacta sunt. Numquid non filia adulterae esse confunderis, et ad perpetuae

40 probrum erubescentiae sufficere tibi | debet de immunda matre ortus tui maculosa conceptio ?

2. Ibi, ait, corrupta est mater tua, utolata est genetrix tua ;

corrupta est primum in spiritu, deinde et in carne est uiolata. Et primo quidem omnium per ingratitudinis neglectum, 4; primi illi parentes nostri ab auctore suo defluxisse uidentur,

in eo quod ad imaginem et similitudinem Dei conditi et super opera manuum eius constituti, naturali quidem instinctu pietatis conditorem suum super suae conditionis excellentia totis uiribus glorificare debuerunt, deinde et in omni creatura, quae so inuisibilia Dei eorum oculis exhibebat, uirtutem eius ac sapientiam magnificare. Quod eos neglexisse manifestum est, quoniam gratiarum actio reputata esset eis ad iustitiam, suoque grati ac subditi creatori habitassent utique in pace super terram. Palam est, quoniam hostis antiquus callide 55 primum

explorauerit

ingressum

domus

illius et exitum,

et

a laude Dei uacantem inuenerit, lapsusque sui non immemor,

quia cum laudarent Deum simul astra matutina, et vubilarent ei omnes filii Dei, siluerit ipse a laudibus cum complicibus superbiae suae, ideoque non immerito ab illa collaudantium 6o ecclesia sit exturbatus in perpetuum, seducibilem animaduertit esse hominem, in quo et ipse lapsus est. 3. Primo tamen infirmiori sexui tendit insidias, quatenus quae uiro suo creata fuerat in adiutorium, a peruerso artifice crearetur in laqueum. Dei namque principaliter, secundario 25 Cant. 8, 5. 46 Cf. Gen. 1, 26.

82 Cf. Ps. 118, 52. 47 Cf. Ps. 8, 7.

CI, 26 uotis] uotibus zz:

86 Cf. 5 Reg. 19, 4. 57 Iob 38, 7.

42 Cant. 8, 5.

22318

684

SERMO CI, 3-5

6; autem humani generis inimicus in excellenti illo opere Dei gloriae simul Dei et humanae conditioni inuidit, unoque suae calliditatis artificio creatorem cogitabat spoliare creatura sua, et creaturam defraudare a creatore suo. Itaque quae fecerat summe

bonus ualde bona, summe

malus inuertere nitebatur

70 et facere ualde mala, et quos plantauerat Deus ad propagandum suae beatae uisionis heredes, ille progenitores facere disponebat seminis nequam suaeque damnationis coheredes.

Porro serpentis formam tentator callide induit, quatenus |in ignobili creatura non esset suspecta nequitia, et quae sub 7; hominis

ditione

fuerat

constituta, hominem

posse

uel uelle

fallere non putaretur.

4. Et attende conceptum in pectore uirus, quam blande, quam subdole nec uno totum effuderit impetu sed paulatim sensimque digesserit. Nempe fidei mulieris uirtutem primum 8o explorans, ab interrogatione sumpsit exordium. Cur, ait, praecepit uobis Deus, ne comederetis de omni ligno paradisi ? Hoc ergo agebat interrogans ut dubitatio mentem concuteret mulieris, quatenus dum dubitare inciperet, a status sui rectitudine titubans lapsui propinquaret. Et heu, proh dolor, 85 factum est ut cogitauit, ingressum est uirus serpentis per aurem mulieris animumque et linguam labefactauit. De fructu, inquit, ligni quod est in medio paradisi, praecepit nobis

Deus, ne comederemus et ne tangeremus illud, ne forte moriamur. Temeraria et sine deliberatione responsio : Ne forte moriamur. 9o Quanto consultius uocasset Eua uirum suum, sicut Samaritanae dictum est, ut cum consilio respondisset ; quanto salubrius cum

beata Maria turbata fuisset in sermone

illo et

cogitasset qualis esset haec interrogatio. 5. O mater omnium uiuentium, Eua, omnium filiorum 95 tuorum causa pendet ex te, uide ne forte tecum moriamur et

in te. Ne forte, inquis, moriamur. Ergone tam facile iam uacillat fides tua, et quod immutabili uerbo dixit Deus cum diceret, morte moriemini, tu sub haesitatione proponis ut dicas, ne forte moriamur ? Iam facile erit dissuaderi de quo roo potuit haesitari. lam caput serpentis illapsum est, quidni deinceps se totus immergat? Proh pudor, uno iactu lapidis antemurale

urbis

nostrae

dirutum

facilitate in urbem irrumpitur.

est,

iam

tota

dehinc

Audi iam quid respondeat

69 Cf. Gen. 1, 51. 80 Gen. 3, 1. 86 Gen. 5, 5. 90 Cf. Io. 4, 16. 93 CE Ec; 1,29. 94 Cf. Bernardus Clatau., Sermo in laudibus Virginis Matris Y, Ss

PL 183, 63 C; ed. LECLERCQ IV, 24, 10. 99 Gen. 3, 3.

79 sensimque] sensumque ms

96 Gen. 3, 3.

— 99 ne ... moriamur] add. in marg.

98 Gen. 3, 4.

223Vb

SERMO Cl, 5-7

685

ille : Nequaquam, ait, morte moriemini ; |scit enim Deus, quod

224%

105 in quocumque die comederitis ex eo, aperientur oculi uestri, et eritis sicut dii scientes bonum. et malum. Non potuit aliquid nequius, non potuit quidquam malitiosius responderi. Nequius dico, quo corrumperetur mater nostra; malitiosius, quo uiolaretur genetrix nostra. Vtriusque sane generis fermentum 110 infelix mulier a serpente mutuata est, quod acceptum in farinae satis tribus, memoria

scilicet, ratione, uoluntate, abscondit ;

quatenus in memoria per suggestionem inficeretur cogitatus, in ratione per errorem peruerteretur sensus, et postremo in uoluntate per delectationem illiceretur consensus. 115

6. Sed attende diligentius malitiam serpentis atque nequitiam, immo

non iam illius solum

sed communem

omnium

nostrum. Nequaquam, ait, morie moriemini. Ecce impietatis persuasio, qua Deum suggerit falsa dixisse. Deum autem mendacem dicere, quid aliud est quam uerum sua ueritate 120 priuasse,

ac

perinde

Deo

tulisse, ne

Deus

esset

credatur.

Numquid non apostasiae et quidam idolatriae error ingeritur, cum dicat insipiens et insipienti persuadeat : Non est Deus ? Hoc iam persuaso quid ultra superest, nisi ut corrumpantur et abominabiles fiant in iniquitate, qui tanta impietate praeuenti 12; sunt ? Adde quod iniustum quoque Deum esse mentiatur iniquitas mulieri, quod praeuaricanti persuadeat poenam praeuaricationis ab ipso non oportere timere. Quia uero semel aperuit os suum impius ad blasphemandum, audi quid adiciat : Scit, inquit, Deus quod in quocumque die comederitis ex 130 eo, aperientur oculi uestri, et eritis sicut dii scientes bonum et malum. Ecce quia non solum metum poenae praeuaricantibus tollit, sed etiam pro poena, quo Deo iniquissimum foret, mercedem iustitiae pollicetur. Pietate fidei et religione timoris iam hominem spoliauit, uide ac perpende, qualiter eum etiam 135 inuidiae

stimulis

aduersus

Dei

incitet

bonitatem.

Suadet

enim mulieri de |inuidia Dei hoc emanasse mandatum, quia

uidelicet tanti muneris priuilegium Deus homini communicare noluerit. Cumque in ceteris hominem fecerit ad imaginem et similitudinem suam, haec eum de plenitudine honoris inuide 140 Subtraxisse asseruit, ne esset sicub dà? sciens bonum el malum.

7. Aduerte quoque in his uerbis scientiae curiositatem et honoris ambitum persuaderi, quibus malis ex corruptione matris nostrae et ex uiolatione genetricis nostrae nos misera 104 Gen. 3, 4-5. CEPSA 2

110 Mt. 13, 33. 117 Gen. 3, 4. 129 Gen. 3, 5. 140 Gen. 3, 5.

123 persuaso] persuasio zzs

122! PS 1301:

124

2241b

686

SERMO CI, 7-8

progenies eius, quam iniquitatibus ipsa concepit, miserabiliter ras atque ineuitabiliter infecti sumus. De ira proinde atque tristitia manifestum est, quia inuidiae atque ambitionis colla-

terales sunt comitesque indiuiduae, quia et cui aliquid inuidetur non immerito contra inuidentem per iracundiae stimulos exacerbatur, et is qui ambiendo ad altiora anhelat, anhelando 150 cruciatur ; et spes quae differtur, saepe autem etiam desperatione praeciditur, affligit animam. Vtraque autem haec, ira scilicet atque tristitia sicut et ea, quae superius commemorata sunt,

superbia

ambiendi

et sciendi

curiositas, ab

humani

generis hoste callido non in hominem quidem sed in Deum 15; recta fronte et erecta ceruice diriguntur, ut eo sit uulnus in tota propagine insanabile, quo in ipsis sui honoris primordiis homo contra Deum intumuit et pro tot bonis tam iniquam uicem rependit. Quid plura ? Persuasis his omnibus facile ad inoboedientiae ausum animi uoluntas impellitur, et animi 16o uoluntate corrupta caro protinus per gulae appetitum uiolatur.

8. Primum itaque iuxta sponsi uocem per uoluntarium animi consensum corrupta est mater nostra, deinde per carnalem illecebram exterius iam dominantem uolata est genetrix 165 nostra. Gula proinde in carne regnare incipiens luxuriae tyrannidi suum communicauit imperium, quae mox post gustum ligni uetiti carnem motibus pulsauit illicitis. Vnae et ingenitae nuditati, quam luxuria titillans protinus sibi | per suffusionem pudoris sordescere fecit, tegmen coegit 170 qualecumque consuere. Plenum ergo tentator propositi sui sortitus est finem, qui et in spiritualibus uitiis, quibus ipse turgebat, hominis spiritui factus est parens, et item in carnalibus, quae ipse cum spiritus esset habere non poterat, carnem uitiauit humanam. Praecauit autem, ut supra dictum 17; est, tentatoris

astutia,

ne

primum

illud peccatum

contra

hominem solum sed specialiter et principaliter contra ipsum fieret iustum et omnipotentem Deum. Nouit quippe, quia si peccauerit. uir in uirum, placari poterit ei Deus. Si autem peccauerit in Deum, quis orabit pro eo? Quamquam cum 189 Deo eum contrarium posuisset, et ipsam totius humani generis necem ipsius consequenter armauit manus. Vide quam crudeliter in hac parte hominem primum uulnerauit, quem non solum homicidam primus ille homicida constituit

150 Petrus Cellensis, Epistolarum Liber I, ep. 18 ad Ioannem episcopum S. Maclo3113 PI2202; 420 AS

163 Cant. 8, 5.

156 primordiis] praemotdiis zz:

164 Cant. 8, 5.

163 deinde] deine ms

178 1 Reg. 2, 25.

22412

SERMO CI, 8-10

687

sed et paricidam. Filiorum suorum sanguinem suggerente 185 illo, qui semetipsum occiderat prior, parentes nostri fudere innoxium geminaeque morti, temporali uidelicet et aeternae, omnem sobolem suam constituere obnoxiam.

9. Verumtamen in peccato mulieris aliquid fortasse grauius apparet, quia non solum filios suos sed et uirum peremerit,

190 unde et signanter de ea dicitur : Ibi corrupta est mater tua, ibi wiolata est genetrix tua. De patre ad praesens silendum iudicauit, quoniam,

ut ait apostolus, Adam

non est seductus, sed

mulier seducta in praeuaricatione fuit. Seductus quippe non est, ut opinaretur Deum mendaciter aliquid protulisse, uel 195 ligni illius gustum maliuole inhibuisse, siue ut crederet gustantes ex eo ad boni malique diuinam scientiam qualem hostis promiserat promouendos. Proinde nec seductus est a propria concupiscentia illectus et abstractus, quippe cui necdum ingemiscere erat cum apostolo pro corpore mortis suae, ut 200 diceret : Non quod uolo, hoc ago, sed quod odi, illud facio. |

Denique et a Domino ipse de praeuaricatione conuentus nequaquam se seductum esse respondit, non enim ait : mulier seduxit me, sed : Mulier, quam dedisti mihi sociam, dedit mihi

de ligno et comedi. 205

IO. Nihil est, quod in peccati excusationem praetendere queat, non ignorantiam, non uiolentiam, non concupiscentiae illecebram, non serpentis astutiam, non denique uel importunitatem mulieris. Liber et ultroneus ipse sibi peccati imposuit iugum, ideoque lege prorsus iustissima, quod uolens 210 Subiit, nolens ferre compellitur. Sed miserabili prorsus ineuitabili deinceps modo seruitutem hanc miseram sicut libertas non excutit, ita nec excusat necessitas. Graue nimis iugum hoc,

quod imposuit Adam super filios suos, quibus non reliquit, ut reicere illud saltem ex integro uelint. Ac per hoc necessario 215 premit, quoniam et uoluntarie. Velle quidem liberum fieri ex naturae bono adiacet mihi, sed efficaciter uelle et quantum ad salutem consequendam satis est, procul quidem est a conditione mea ; et de solo munere gratiae superuenientis expecto. Quin etiam hoc ipsum, ut infelicitatem meam doleam, 220 ut erubescam seruitutem, ut gratiam intelligam et liberatorem requiram, soli gratiae gratis me illustranti et gratuito perditum requirenti incunctanter ascribo. Quid enim residuum habeo de omni hereditate mea paterna nisi peccatum et mortem ? Et utinam mors ista sicut poena peccati, sic esset 225 et finis supplicii, nunc nihil aliud quam angustus quidem

190 Cant. 8, 5. 203 Gen. 5, 12.

192 1 Tim. 2, 14. 212 Cf. Eccli. 40, 1.

197 Cf. Iac. 1, 14. 200 Rom. 7, 15. 215 Cf. Rom. 7, 18.

2247?

688

SERMO

CI, 10-12

mundi egressus est et latus in infernum introitus. Quos haec mors temporalis absorptos euomit, illic aeterna mors deuorandos

absorbet.

Currit uelociter,

et in omnes

filios Adam

absque retractatione pertransit, quod super eos definitum est, 230 morte moriemini, geminae uidelicet stipendium mortis, absque his quos | a generali sententia gratia sola mediatoris Dei et hominum dignatur. Cui enim patri uidelicet an matri, qui utrique dereliquerunt me et exposuerunt, iustius irascar ignoro, utrum matri quae seduci consensit, ut tam impia de

22578

255 Deo crederet, tam iniqua mox concupisceret, tam illicita usurparet et usurpata uiro suggereret ; an patri meo, qui cum

Sciret peccasse mulierem non corripuit, non poenitentiam suasit, non ueniam ei poposcit a Domino, sed sciens et uolens mortem ultro accersiuit et secum omnes nos geminae illi morti 240 uenumdedit.

II. Quomodocumque autem de peccatorum istorum qualitate uel quantitate sentiatur, constat amborum nos filios esse et utriusque peccatum ad nos hereditario iure deuolutum, nec nisi in solo sanguine illius, qui tollit peccatum mundi, 24; certum nobis superesse remedium. Viuit enim arbor praeuaricationis huius in nobis, uiuit in radice sua, uiuit in foliis, uiuit

in fructibus. Siquidem et radix peccati in ipsa necessaria peccandi uoluntate naturae nostrae altius insita, solius Dei manu extrahi potest ; et foliorum uiriditas in cogitationum 250 atque affectionum perpetua sui reparatione ad uetustam quandam nouitatem et nouam proficit uetustatem, fructusque eius, hoc est delectationes noxiae tam ueteres quam et recentes, semper exuberant. Surt quippe praeuaricatori poma noua et uetera: noua quidem in recenter admissis et 255 de alieno nuper exemplo uel de propria adinuentione contractis; uetera quidem in quibus consenuit, de quibus et ingemiscere habet : Inueteraui inter omnes inimicos meos. De ipsis tandem audit a propheta, quoniam requieuerit in faecibus suis, et inueterauerit in terra aliena.

260

I2. Verum nihil damnationis est, teste apostolo, ex arbore hac is, qui sunt in Christo Iesu. Nihil prorsus ; sed sub ea ma-

gis suscitantur ad uitam quam impingantur ad mortem. |Deni- 22575 que uox sponsi haec, uox quidem consolationis est ad sponsam et non improperii : Sub arbore malo suscitaui te. Suscitaui te,

26; inquit, siue ad uitam, cum mortua iaceres in crimine, siue ad 230 Gen. 5, 4. (o

244 Cf. Io. I, 29. 260 Rom. 8, 1.

231 mediatotis] meditatoris ms 238 poposcit] popossit zz*

257 Ps. 6, 8. 258 Cf. Ier. 48, 11. 264 Cant. 8, 5.'

259

232 dignatur] ¿ta ms ; forte addendum : eruere

SERMO CI, 12-13

270

689

pugnam cum somno premereris ignauiae. In utroque enim diuina nos gratia sibi semper tenet obnoxios per arborem hanc, quoniam et ad peccata procliues et fragilitatis propriae conscios, ut uigilemus, pro anima nostra pugnemus exercet, et in peccata prolapsos, ne desperemus sed in uitam respiremus, exsuscitat. I3. Pie igitur atque salubriter post laudum immensa praeconia, quae sibi a sponso suo siue a sodalibus eius siue a filiabus

Ierusalem sponsa iam crebro audierat, finitis iam laudibus

27 quasi post mellis edulium sorbitiuncula quaedam aquae fauA

cibus

eius offertur, quoniam,

ut ait Salomon,

mel multum

comedere non est bonwm et aquae poculo solet temperari. Sic denique Dominus Iesus dilectis suis olim ualedicturus post dulcia uitae colloquia, eorum eis infirmitates, increduli280

285

290

tatem et tarditatem in spiritu ueritatis inculcat. Sic enim plaga tumens illius expetit, qui incidit in latrones, quae nonnisi olei et uini medicatione curare ualet. Certe sic expedit dilectissimae sponsae Dei quantumcumque anima quaeuis in Dei amore proficiat, ut ei dilectus suus occulto susurrio semper in aurem immurmuret: Memento, quia sub arbore malo suscitaut te, ubi corrupta est mater tua. Memento natalium tuorum, memento conuersationis pristinae, respice post tergum tuum et uide per quas semitas hucusque profeceris. In aeternum non obliuiscar iustificationes tuas, Domine Iesu, quia cum essem sub ficu uidisti me, et de loco horroris et uastae solitudinis apprehendens manum meam eduxisti me. Apprehendisti et tenuisti, deduxisti et suscepisti. Haec autem omnia ob solam uoluntatem

295

et in sola uoluntate tua fecisti,

quoniam non nisi soli |morti eramus obnoxii, ego et uniuersa domus Patris mei. Tibi, redemptor uitae meae et susceptor animae

meae,

Domine

Deus

imperium, cum Deo Patre saecula saeculorum. Amen.

276 Prou. 25, 27. 289 Ps. 118, 93.

58.

279 Cf. Le.. 24,25 290 Cf. Io. 1, 48. Cf. Ps. 53, 6.

meus,

gloria, laus, honor,

et Spiritu Sancto

et

per infinita

EXPLICIT SERMO CI. 281 Cf. Lc. 10, 30. 285 Cant. 8, 5. Cf. Deut. 32, 10. 295 Cf. Thren. 3,

269/270 pro anima ... ne desperemus] add. in marg.

225v2

SERMO

5

10

CII

INCIPIT CII. Quomodo per arborem malum Christus significetur iuxta quod humiliari ad formam seruilem dignatus est. Quod absque Verbo Incarnato etiam paradisus coelestis et iniucundus esset et infecundus. Quod Deus spina esse optauerit iuxta illud prophetae : Quis dabit spinam et ueprem, et spinae insertus spina factus. Quod filii Adam a fructibus ligni huius declinantes fructum ligni uetiti ex serpentis suggestione praeponunt. Quod corruptio matris, hoc est multitudinis credentium, quae factis negat Christum, primum est in moribus, deinde corrupta conscientia, et intellectum per incredulitatem uiolat. Quod de arbore, quae Christus est, poma, hoc est fructus consolationum spiritualium, nunc ultro expectantibus cadunt, nunc uiriliter excussa proueniunt. Quod haec eadem uerba congrue dicta intelliguntur ad synagogam in fine poenitentem.

I. Sub arbore malo suscitaui te ; ibi corrupta est mater tua, 15 tbi utolata est genetrix tua. Cogitaueram, fateor, ad ea quae sequuntur cum uestra caritate inuestiganda procedere, sed properantem retinent uerba illa, quae sponsam de dilecto suo dixisse memini in praecedentibus : Sicut malus, ait, inter

ligna siluarum, sic dilectus meus inter filios. Quam sane laudem 20 ipsa reddidisse uidetur laudi illi praecedenti, quam a dilecto suo audierat: Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. Qualiter autem utraque laus cui est assignata conueniat, suis in locis facile qui quaerit inueniet. Ibi quippe de eo, quod sponsa speciosum | forma prae filiis hominum malo similem 25 dicit, inter ligna siluarum dictum est, quoniam haec quidem laus parua est, sed quoniam parua; non incongrua. Alia namque mensura uestium paruulis regum filiis, alia uero aptatur maioribus, et unaquaeque persona uel aetas hoc suo dumtaxat fine metitur, ut congruant. 30

2. Ergo is, cuius magnitudinis non est finis, iuxta paruitatem suam, hoc est humilitatem, cuius itidem nec aliquis finis occurrit, congrua satis similitudine malo comparatur, quae et proceritate lignis quidem siluarum longe inferior sed fecunditate potior est. Iuxta quem modum et grano sinapis regnum

35 coelorum simile aestimatum est, quod cum ceteris seminibus minus sit, seminatum excrescit in arborem, ¿ta ut uolucres coeli

ueniant et habitent in ramis eius. Lignum pomiferum et arbor sinapis est Christus, quia et uitaliter reficit et salubriter punCIL 5 Is. 27, 4. 14 Cant. 8, 5. Cf. Ps. 44, 3. 30 Cf. Ps. 144, 3. CII, 26 alt. parua] parui ms

18 Cant. 2, 3. 34 Mt. 13, 32.

38 uitaliter] uitalis zz* a.c.

21 Cant. 2, 2.

24

225v

SERMO

CII, 2-3

691

git, gustu suauis et mordacitate iucundus. Malus est inter 4o ligna siluarum, quoniam ligna quoque paradisi nisi ipse, qui solus est lignum uitae in medio fuerit paradisi, ut de ipso uitam trahant et alimentum, quid nisi ligna arida sunt ligna siluestria ? Magnum quidem et amoenum satis ex angelorum et beatorum hominum innumerabili multitudine paradisum 45 plantauerat Dominüs et hortum uoluptuosum nimis, sed his dumtaxat, qui inhabitant illum. Ceterum si lignum uitae, qui est Christus Iesus, secundum ipsam suae humilitatis fecunditatem illi deesset multitudini, multum nimis amoenitati, totum

uero deforet fecunditati. so

3. Sibi solum ligna illa uel stare poterant uel crescere, sed quis mihi fructus in illis ? Ego quidem lignum spinosum aeternis ignibus habile, quod ex Dei maledicto cum acutis spinarum aculeis terra conditionis humanae patri meo Adam germi- [nauit, lignis autem illis sublimibus, quae sunt sursum 55 in Libano et in regione illa desiderabili, uile prorsus lignum et contemptibile. Inter me et illa chaos magnum et spatiosum nimis firmatum est, nec illa uolebant aut ualebant huc transplantari, et ego multo minus me sperabam posse complantari illis, pro creatore suo contra me reum iuste omnino 6o zelantibus. Vbi enim creatoris iram incurri, angelicae quoque me odibilem constitui creaturae, nec ut fierent mihi mediatores

orare audebam, quos ego me noueram offendisse, sed nec unde uel ipsos placare possem, praesto mihi erat. Spinas quas solas fructificabam in meum nutriebam incendium, omnem acceden-

65 tem et tangentem me uerbi uel exempli praui punctione exulcerans, id ipsum uicissim accrescentibus undique spinis et ego sustinens. Cum ecce ex insperato Vnigenitus Dei de sinu Patris adueniens nouo prorsus et inexcogitabili modo spinae meae mortalitatis inseri dignatus est, factusque est mihi in 7o lignum uitae non in medio paradisi, sed inter ligna siluarum, ligna spinosa, humilia et similia mei. In paradiso siquidem perdideramus eum, ubi nil nisi laetum et uoluptuosum prae oculis erat, sed cum terra, cui maledixit Dominus, spinas dolorum et tribulationum tribulos germinauit nobis, inueni-

75 mus eum in campis siluae. Habet ergo sponsa, quo magnifice nec immerito glorietur, quod speciosus prae filiis Dei sibi complantari uoluerit, fierique non lignum sublime sed lignum humile. Nec enim angelos apprehendit, ut ait apostolus, sed semen Abraham apprehendit.

39 Cant. 2, 5. 70 Cf. Gen. 2, 9.

41 Cf. Gen. 2, 9. 74 C£. Gen. 5, 18.

44 Cf. Gen. 2, 8. 56 Cf. Lc. 16, 26. PS. 13146; 78 Hebr. 2, 16.

22678

692

3o

SERMO

CII, 4-5

4. De peccatoribus natus similitudinem carnis peccati induit, clamans etiam ipse et cum peccatoribus ingemiscens:

Conuersus sum in aerumna |mea, dum configitur spina. Et nisi

fallor, desiderium

animae

eius datum

22619

est ei, qui olim sane

quod dictu et auditu mirabile est, spina esse optauerat. Eius 8; quippe uox est in propheta : Quis dabit me spinam et ueprem ? Ergo Vnigenitus Patris ineffabili prorsus dignatione spina effici uoluit, et spina effectus est. Spina prorsus, quia caro passibilis atque mortalis, spina quia peccatorum nostrorum dolores circumferens, et uelut unus de herinaciis spinarum 9o aculeis undique obsitus. Nec immerito de rubo olim magno illi amico suo apparuit, nec spinas ille ignis absumpsit, quin potius auxit. Siquidem de diuinae caritatis incendio dolorum ili cruciatus in carne illa innocentissima uiguerunt, nec pepercit ipse sibi, ut parceret nobis, quorum ipse peccata 9; portare ueniebat. Praeterea et inter ligna siluarum non est agnitus seu reputatus, cum ob humilitatem atque spinositatem suam fructus illi desiderabiles illi ligni uitae poma deputarentur siluestria. Verum sponsa Christi in medio peccatorum suum recognouit dilectum, nec in altitudinem staturae 100 ipsius intendit sed de fructu potius gustauit, et aperti sunt oculi eius, quoniam ex fructu, ut ait Dominus, arbor cognoscitur. Denique si de esu ligni uetiti parentum nostrorum aperti sunt oculi, ut pruritus et concupiscentiae laesam proderet innocentiam, et corruptela carnis confusionem nuditatis ingereret, 10; quanto magis gustus ligni uitae, hoc est amor Christi, hoc ipsum efficacius quidem potens est facere, ut aperiat oculos meos, et non solum ut prodat laesam innocentiam sed ut reddat perditam? / 5. O lignum concupiscibile, in quo utinam intendant oculi 110 mei, quam sit pulchrum uisu et ad uescendum suaue. Bene mecum agitur, quia non ab aspectu eius, non ab esu arceor,

non | cherubim, non flammeum gladium deterrentem uideo

seu prohibentem, sed omnis plenitudo scientiae, omnis spiritus qui ex Deo est, quae est rumphea ignea, quaecumque sunt in 115 coelo et in terra, ipse quoque Pater gloriae clamat a nods : Ecce Filius meus carissimus, ibsum audite ; ecce arbor uitae, acce-

dite et illuminamini, hoc est : Aperientur oculi uestri. Gustate et widete, et eritis sicut dii, non scientes tantum

bonum

et

malum, sed odientes malum adhaerentes bono. Solus serpens, 120 qui Euam corrupit astutia sua, non eadem quidem nequitia sed fraude noua, a ligno uitae atque a fructibus eius reuocat,

82 Ps. 34, 4. 85 Is. 27, 4. 12933. 110 Cf. Gen. 5, 6.

CE Ps. 336.

117 Gen. 3, 5.

90 Cf. Ex. 5, 2. 100 Cf. Gen. 5, 7. 101 Mt. ACE Gen. 3. 247 115 Mc. 9, 6. 116

Re: 335 93

119 Rom. 12, 9.

2267%

SERMO CII, 5-6

693

dicens : Malum est, malum est, durus est hic sermo, graue est iugum lesu, et onus eius importabile. Si quis paruulus est,

declinet a me, quoniam aquae furtiuae dulciores sunt, et pants 12; absconditus suautor. Itaque filii Adam ad uocem Dei obsurdescunt usque adhuc, et cum serpente consilium habentes paternae praeuaricationi superaddunt iniquitatem propriam, atque ad lignum uetitum extendentes manus suas eligunt sibi mortem magis quam uitam, et gustantes gustandum praebent 130 alter alteri, ut corruat uir ad uirum, unusquisque ad proximum suum. Vox autem serpentina seducentium in alterutrum usque hodie est : Nequaquam moriemini. Pius est Dominus, nec uult mortem peccatorum, et in extremo mortis periculo promptum

erit nobis poenitere, nec ipsi difficile erit misereri. Tunc iam in 155 uia iniquitatis latescentibus satis erit tempestiuum uiam illam arctam nimis et arduam ingredi, quoniam quacumque hora ingemuerit peccator, saluus erit. Numquid non uoces uenenosae huiusmodi aures insipientium uerbo Dei obturant et aperiunt sibi, tanto utique nequius, quo de scripturis sacris uidentur 140 exacui et de |pietate Dei uelamen impietatis assumunt ? 6. Quid uobis uidetur ? Numquid non iam praeuolat intellectus noster ad intelligendam uocem sponsi ad sponsam, Christi uidelicet ad ecclesiam fidelium : Sub arbore malo suscitaui te, dbi corrupta est mater tua, dbi uolata est genetrix tua ? 145 Sane ubi sponsa Dei, quae est ecclesia, suscitatur ad uitam, innumerositas credentium, quae confitetur se nosse Deum, factis autem negat, corrumpitur et uiolatur. Sub umbra quippe Verbi Incarnati respiratur ad uitam iuxta illud prophetae : In umbra eius wiuemus in gentibus. Sed iuxta uerbum beati Si15o meonis idem ipse positus est in ruinam, qui et in resurrectionem multorum ; et secundum apostolum : Christus crucifixus pereuntibus quidem scandalum siue stultitia est, his autem, qua salui fiunt, uirtus Dei est et sapientia. Quod autem corruptionis matrem simul ac uiolationis arguit genetricem, in uno quidem 155 morum corruptionem, in altero fidei uiolationem intellige ; quoniam co?nquinatis et infidelibus, ut ait apostolus, nihil est mundum sed inquinatae sunt eorum mens et conscientia. Vicissim namque

se maculant,

et maculantur ab inuicem, deprauatus

intellectus et uitiatus affectus, quoniam oculum mentis malitia 160 cordis excaecat, et oculus nequam totum corpus facit tenebrosum. Alii ergo sub arbore malo, quae est sapientia incarnata, scandali materiam sumunt ad iniquitatem, alii mysterium a saeculis absconditum ad stultitiae impietatem inuertunt.

123 Prou. 9, 4. 124 Prou. 9, 17. CLEAEZI3 Di: 143 Cant. 8, 5. 152 1 Cor. 1, 18. 156 Tit. 1, 15.

130 Cf. Ez. 4, 17. 132 Gen. 3, 4 133 148 Thren. 4, 20. 150 Cf, Lc. 2, 34.

226vb

694

SERMO CII, 7-8

7. Sola humilium ecclesia sibi missum et intelligit et diligit 165 salutare

170

175

180

18

a

190

Dei, inde mundationem, unde et illuminationem ac-

cipiens, propter quod et dicit : Sub umbra eius, quem desideraueram sedi, et fructus eius dulcis gutturi meo. Vmbra enim fidei oculum aeternae lucis capacem | paulatim lumini assuefacit, iuxta illud : Fide purificans corda eorum, usquequo habitantes in regione salutiferae umbrae huius regio illa supernae claritatis excipiat. Porro sedenti sub umbra poma. delectationis internae aut ultro de arbore cadunt, aut interdum decerpta proueniunt, quoniam humilis arbor sicut et fructuosa Christus est et uota non confundit humilium. Sedere tamen hoc est humiliter praestolari sub arbore, donec fructus desiderabiles in sinum sedentis cadant, hic labor, hoc opus est, quousque indutus uirtute ex alto uirtute orationis tuae concutias ipse arborem uitae, aut bracchio strenuae operationis tuae fructum desideratum de aliquo tibi ramorum eius excutias. Denique de Spiritus Sancti gratia dictum est quia ceciderit super eos qui audiebant uerbum, et alius de eodem Spiritu dicit : Os meum aperui et attraxi spiritum. Siquidem et illi, qui induti sunt olim uirtute ex alto sedere iussi sunt, quousque induerentur, unde et replesse dicitur Spiritus Sanctus domum, ubi erant sedentes. Verum iam induti surgere accelerauerunt, et eodem spiritu accensi quo et induti, de sub umbra arboris huius surrexerunt factique sunt, iuxta quod de eis scriptum est, caminus ignis in lignis et quasi fax ignis in faeno.

22752

8. Et tibi ergo sub hac umbra sedenti uanum erit ante lucem surgere, sed postquam sederis et uirtutem hauseris superuenientis Spiritus Sancti, qui est früctus concupiscibilis ligni huius, esto caminus ignis in lignis et quasi fax ignis in faeno. Quidquid tibi animale in spiritu uel in carne tua faenum et carnale occurrerit, exuere continuo, ne pigriteris, et ut uere

195

200

probes, quia uirtutem nouam indueris, aliquid de infirmitate ueteri coneris exuere. Quocumque tamen excurras, uide ne forte diutius ab huius arboris umbra peregrineris, in qua et refrigerium habes |ab aestu et repausationem a lassitudine et reclinationem quoque ad somnum, et fructum ad esum. Denique si umbra Petri uirtutem praestitit debilibus et medelam infirmis, quanto magis umbra Christi, qui umbram Petri inanem tanta uirtute solidauit? Quae enim fuit umbra Petri,

164 Cf. Ps. 39, 17. 181 Ps. 118, 151. 189 Cf. Ps. 126, 2.

166 Cant. 2, 5. 169 Act. 15, 9. 180 Cf. Act. ro, 44. 183 Cf. Lc. 24, 49. 184 Act. 2, 2. 188 Cf. Zach. 12, 6. 192 Cf. Zach. 12, 6. 200 C£, Act. 5, 15.

196 excurras] excutas ms

2275D

SERMO CII, 8-9

695

nisi uirtutum eius opinio, qua in Christi fide credebatur omnia posse? Fides ergo fidei Christi, quid nisi umbra umbrae illius 20; fuit ? Et si umbra, ut dictum est, Petri cum praetereunte et ipsa praeteriens tantam de se et post se reliquit benedictionem,

quid solidissimae huius arboris umbra tutissima sub se sedentibus non solum salutis sed soliditatis dabit ? Magna promissio :Virtus Altissimi obumbrabit tibi, et hac sponsa fruitur sub 210 humilitate sui reclinata dilecti. Eius quippe humilitatem meditari, iuxta quam malo eum assimilauit sensum ducit consummatum, et humilitatis eius deosculari uestigia iucundas reputat delicias et dulces gutturi suo. 9. Bonum est ergo sponsae sub hac arbore figere sibi statio21; nem seu potius sessionem, donec plenius exsuscitetur, ubi se meminit

resuscitatam.

Sub arbore, inquit, malo suscitawi te,

hoc est de humilitate mea resuscitaui te. Sane cum esset rex in sublimiillo accubitu suo, et Verbum Dei nonnisi apud Deum esset adhuc et in principio, sub arbore malo mortem incidimus 220 uniuersi, et sub umbra eius quae est regio umbrae mortis illic sedimus et fleuimus, et fructus eius amarissimi gutturi nostro. Nam ex ipsis obstupuerunt dentes nostri et amaricatus est uenter noster, propter quod dolores et tortiones tenent nos usque in hanc diem sicut parturientem. Postremo sub hac 22; umbra dormierunt patres nostri somnum suum, ad hoc tandem

euigilaturi aliquando, ut claudant iterum oculos suos in somnum, proh dolor, sempiternum. Venit Filius Dei |et miseratus latentes in tenebris et umbra mortis sub alterius mali umbram reclinauit nos, et tam umbra illius quam fructibus resuscitauit 230 ad uitam.

Resuscitauit,

inquam, et cotidie magis magisque

exsuscitat, quoniam ad hoc iipse, qui est fons uitae, declinauit ad nos, ut uitam habeamus

et abundantius

habeamus.

Hoc

est enim, quod pro uita abundantius accipienda, is qui de fonte uitae spiritum sibi uitalem hauserat, orare non cessat : 235 Viuifica me, inquiens, secundum uerbum tuum, in aequitate tua

uiuifica me, et secundum misericordiam tuam uiuifica me. Itemque gratias agens : In aeternum, ait, non obliuiscar tustificationes tuas, quoniam in ipsis utuificasti me ; iustificationes,

ni fallor, uocans opera diuinae humilitatis, in quibus per super240 biae spiritum sauciatos iustificare dignatus est, siue humiles contriti spiritus compunctiones, in quibus gratis praeueniendo

iustificat poenitentes. Ibi ergo, hoc est sub humilitate et gratia Christi, uita cumulatur, ubi et primum constat esse donatam.

209 Lc. 1, 222 Cf. Ez. 106, 10. 118, 88.

35. 216 Cant. 8, 5. 217 Cf. Cant. 1, 11. 218 Ct. lo. 1, X 18, 2. 222 Cf. Apoc. 10, 10. 225 Cf. Ps. 75, 6. 228 Cf. Ps. 232 Cf. Io. 1o, 1o. 235 Ps. 118, 25. Ps. 118, 40. > ,236 Ps. 237 Ps. 118, 93. st

22758

696

SERMO CII, 10-11

IO. Sub arbore, ait, malo suscitaut te, ibi corrupta est mater 245 tua, ibi usolata est genetrix tua. Si quis haec uerba ad synago-

gam in fine poenitentem referenda putauerit, puto, non errabit. Quoniam et ipsa est, quae et supra dictum est, orare creditur in spiritu : Quis mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris meae, et illa item in spiritu contrito dixisse reperitur in superio250 ribus : Nesciwi, anima mea conturbauit me propter quadrigas Aminadab. Consequens ergo est haec quoque uerba sponsi ad reconciliatam fieri : Sub arbore malo suscitaus te, hoc est,

humilitas mea, quae olim fuit scandalum tibi, nunc suscitante me facta est tibi causa salutis. Confuge iam sub arborem, quam 255 sicut lignum uetitum declinasti ; fac tibi de ipsa umbraculum quam explantare tentasti ; comede de fructibus, |quos super-

ba excutere praesumpsisti ; fac tibi perizomata de foliis quae dissipasti. Lassata es in uia perditionis, habes lignum uitae sub quo respires ; fame hactenus contabuisti, ecce fructus quo 260 reficiaris ; nuda et ignominia plena non habuisti, quo tegeres carnem turpitudinis tuae, ecce umbra quam non inaniter apprehendas, cui tuto te credas, quae uestiat nudam et algentem

operiat. Lauare in sanguine, quem olim caeca fudisti uel, ut poenitenti iam mitius loquar, quem fundere non est uerita 26; mater tua. Sanguinem meum super se demens imposuit et super te filiam suam, et ecce uere habes illum super te, uerum non ad iudicium, immo ad pretium, non ad notam maledictio-

nis sed ad signum potius reconciliationis. Grande tibi illic fidei meritum collocatum est, ubi in tam graue infidelitatis 270 scandalum impegit mater tua, et a maternae corruptionis adultero ad uirum rediise priorem castitatis gratiam duplicasse est. Mihi tamen grata esse mémento, ubi a quo et quomodo sis suscitata non excidat tibi improperium, et materno si sapis peccato utere ad fructum iustitiae tuae et ad gloriam 27; nominis mei. II. Cui bene et illud adiungitur : Pone me ut signaculum super cor tuum, ut signaculum super bracchium tuum. In quibus uerbis id sponsus nuper reconciliatae inculcare uidetur, ut quem sero apprehendit, cordi suo arctius imprimat. Sed sermo 280 iste iam claudendus est, et uerbis illis aliud debetur principium, si tamen ipse dux uerbi fuerit quae est alpha et omega, initium et finis, lesus Christus Vnigenitus Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO CII.

244 Cant. 8, 5.

Cant. 8, 6.

248 Cant. 8, 1. 281 Apoc. 21, 6.

250 Cant. 6, 11.

252 Cant. 8, 5.

276

227

SERMO CIII INCIPIT ci. Quod ecclesia siue synagoga in fine resipiscens | in graui illa.tribulatione, quae in nouissimo fiet, caritatem et patientiam conseruare monetur. Quid sit, quod qui in tecta ascenderunt aliquid tollere prohibentur de domo, et qui in agro sunt reuerti domum prohibentur ut tollant tunicam. Vbi et uerba Isaiae inserta exponuntur, quibus contra eos inuehitur qui ascendere in tecta frustra tentarunt. Quomodo in signaculo, quod Christus est, perfecta forma paupertatis et oboedientiae expressa sit, et qualiter eam nobis debeamus imprimere.

5

10.

228ra

I. Pone me ut signaculum super cor tuum, ut signaculum super bracchium tuum. Vox sponsi est, dilectam suam sedulo exhortantis ad amoris uirtutisque constantiam. Quod si dilectam hanc ecclesiam fidelium dicas, quae nunc est, uel synagogam in fine reconciliandam, de tribulationibus illis prae-

15 munire

eam

necessarium

ducit,

quibus in nouissimo

male-

dictionis interrogari oportebit constantiam eius. Refrigescente quippe tunc caritate multorum ac fide ipsa rarescente dieque iam declinante in uesperam,

soluetur satanas de carcere suo,

sciensque quia modicum iam tempus habet, ueniet cum ira 2o magna totamque uastabit ecclesiam. De quorum dierum tribulatione saeuissima futuram tunc ecclesiam Dominus in euangelio praemonere curauit, et de breuiatione dierum illorum pondus ipsorum leuigandam esse praedicit. Addit etiam quia tribulationi magnae magna non deerit consolatio ; hoc 25 manifeste significans diligentibus se, quia non erit possibile per aliquam uirtutem satanae electos suos in errorem induci. 2. Faciet quippe ecclesia, quae nunc praemonetur a sponso suo ; ponet eum ut signaculum super cor suum, et ut |signaculum super bracchium suum. Nam et qui in tecto erit spiritua3o lium meditationi intentus iuxta consilium Iesu, non descendet

aliquid tollere de domo sua ; et qui in agro erit fraternae utilitati deseruiens, non reuertetur tollere tunicam suam, ut curam car-

nis suae saluti praeferat animarum. Et nota quia diuersis arctantur legibus is, qui in tecto et is, qui in agro est. Illi 5; quippe non indulgetur descendere, ut aliquid omnino tollat ; is autem, qui in agro est, reuerti prohibetur, ut tollat tunicam suam. Quae parabola uos pariter et nos respicit, fratres mei, quoniam in nos quoque, teste apostolo, fines saeculorum deuenerunt. Et de domibus quidem nostris in tecta conscendimus, 4»cum relicta pro Domino re familiari quam possidere uisi

22:

CIII, 10 Cant. 8, 6. 28 Cant. 8, 6.

16 Cf. Mt. 24, 12. 29 Mt. 24, 17-18.

18 Apoc. 20, 7. 38 1 Cor. 10, II.

23 Cf. Mt. 24,

228rb

698

45

SERMO

CIII, 2-3

sumus, et cura saeculi huius funditus abiecta, mentis per despectum totam mundi huius substantiam subiecimus pedibus nostris, et in superiorem quandam animae nostrae uerticem super nos ipsos erecti, quidquid deorsum erat, calcare decreuimus. Procul faciat a nobis Deus salutarium nostrorum prophetici illius improperii grauem nimis et importabilem notam : Quidnam tibi est, inquit Isaias, quta ascendisti et tu omnis in tecta, clamoris plena, urbs frequens, ciuitas exsultans ?

50

55

60

Ad ignauos tectorum ascensores, quales hodie solo dumtaxat habitu et nomine religionis sibi honorem usurpant, sermo iste dirigitur. Onus enim uallis uistonis est, a quo nobis parcat Deus. Nam et uallis uisionis ad ignominiam dicitur, quae si iuxta uoti sui promissum et praeclara patrum suorum exempla conscendisset in tecta, mons uisionis merito diceretur. O quam graui onere uallis haec uisionis in ipso mox uerborum initio a propheta deprimitur, quam probrose confunditur, quam grauiter lapidatur. 3. Quidnam | tibi est, ait, quod ascendisti tu quoque omnis in tecta ? Quid tibi uoluisti ad fortia mittere manus tuas, quas cum dedecore retrahis in sinum tuum ? Quo tibi conari ut exstrueres turrim, cum sumptus omnino deessent, et super tecta

stare uelle, de quibus non descendisti sed turpiter decidisti? Neque enim iam uita tua solitudo nominanda est aut mons speculationis, quae clamoris plena es in litibus et murmura65 tionibus, quae urbs frequens es in frequentia curarum saecularium, et ciuitas postremo exsultans in mundi uanitatibus et laetitiae carnalis oblectationibus. Quibus uerbis et illud cum graui denotatione adiungitur : Interfecti iwi, mom interfecti gladio, nec mortui tui mortui in bello. Ac si dicatur : Nulla 79 uobis miserae huius perditionis uestrae de gladio persecutorum aut de incursione praedonum seu qualibet alia uiolentia uel tribulatione

75

excusatio

relicta est, sed sicut mori solent

ignaui, nemine persequente fugistis, nullo caedente periistis. Otio et saturitate estis consumpti ; et pax omni gladio truculentior deuorauit uos. Itaque, fratres, ne et nos uallis huius onus obruat, si uere in tecta ascendimus,

8o

non descendamus

aliquid. de domo tollere, sed memores uxoris Lot ardentem fumantemque mundi huius ciuitatem non respiciamus. Magna fecit nobis Deus, de incendio illo nos liberans et super excelsa statuens nos, quo nobis ea quae aedificauimus destruere et quae destruximus reaedificare (iubet?. Et attende quam di47 Is. 22, 1-2.

51 Is. 22, 1.

78 Cf. Gen. 19, 26.

58 Is. 22, 1.

Cf. 2 Mach. 10, 38.

CIII, 47 est, inquit] inquit est zz:

61 Cf. Lc. 14, 28.

** Lot] Loth ms

68 Is. 22, 2.

22873

SERMO CIII, 3-4

699

stricte omnis proprietas inhibeatur, quibus non permittitur aliquid de domo tollere. Sanctificamini qui ascendistis in tecta ; et qui Dominum elegistis in portionem uestram, nolite modico 85 fermento tàm infiniti et inexplebilis boni totam massam corrumpere. |Quamuis et in eo quod ait : aliquid, maius aliquid ab omni hac substantiola terrena, hoc est uoluntatem propriam, significari puto. Ipsa est enim, quae omni re ad purum

228v

denudatis nimis pertinaciter haeret, aegre excutitur, excussa

9o improbe redit, et molestissime infestat animum aegrotantem. Haec est denique, quae totam conturbat domum, non unius hominis animam tantum sed totam cohabitationem fratrum,

patrum et seniorum. Hoc est, ni fallor, quod de domo tollere et tangere prohibemur, si in his diebus nouissimis a facie gladii 9; imminentis saluari optamus.

4. Quod uero ad nos pertinet, qui in agro curae huius pastoralis exercemur, mandatum

habemus, ne domum reuertamur

tollere tunicam nostram. Nempe si ego uerbi causa opus ministrationis meae huius, quo animarum uestrarum saluti in100 uigilare missus sum, ad priuatam meae carnis curam inflexero

in honoris reuerentia, in dissolutione loquacitatis, in uagandi libertate, in uoluptate ciborum, ceterisque carnalis uitae remissionibus, quae meae sunt quaerens, non quae salutis uestrae nec ea quae officii mei, ideoque nec quae Iesu Christi, 105 nonne aperte probauero, quia mercenarius sum et non pastor,

leui hac et inani mercede aeternam illam gloriam uendicans negotiator infelix ? Numquid non tunicam hanc meam ueterem cum exirem de domo mea, cum ipsa domo me reliquisse laetatus sum, et cum ad aedificationem omnium uestrum protro ficere debui, et quo uos sequi debeatis uiam sternere, carnalior uobis et animalior fiam ? Ad uos ingrediens exui tunicam meam, coram uobis ingrediens nunc et propter uos egrediens cum quanto dedecore denuo induar illa ? Nonne oculi et digiti | omnium uestrum in me erunt, dicentium : Ecce pastor bonus,

11; cui non est cura de ouibus, qui pasci magis quam pascere uenit ? Immo uere ecce non pastor sed mercenarius, non agrum exercens sed in domo torpens, non de animarum lucro sollicitus sed negotiis saecularibus totus implicitus, non oues suas minans ad interiora deserti sed se et illas ad exteriora 120 mundi et plateas ciuitatis mundanae expellens. Coarctor nimis et confundor intra memetipsum considerans meam aliorumque pastorum aerumnosam lacrimabilemque uitam, quibus cum ea forma pastoralis officii praescripta sit, ut prae ceteris

105 Cf. Io. 1o, 12. ed. HANSLIK, p. 26.

112 Cf. Cant. 5, 5.

115 Cf. Regula S. Benedicti, cap. 2, 38 :

22952

700

SERMO CIII, 4-5

sint et actione praecipui et contemplatione. suspensi, nos in 125

utroque longe ceteris inferius iacere conspicio, plus ceteris carnis curam facientes in desideriis, minus uero ceteris lectioni et orationi

et compunctioni

uacantes.

Numquid

enim

non

probosum est nimis, qui gradu et professione praecedere missi sunt, ire procul post uestigia gregum, immo nec posse iam 130 sequi, quos deducere ad pascua et quibus ipsi pascua fieri debuerunt ?

135

140

5. Sed haec alias, nisi quod haec a materia quae in manibus est non aliena esse reputanda sunt. Ait enim sponsus : Pone me ut signaculum super cor tuum, et ut signaculum super bracchium tuum, quem sermonem et nos benefacimus ex ore sponsi rapiendo et ad mutuos trahendo profectus. Quis det utrisque nobis formam signaculi, qualem in se ipso uobis expressit, et uerbi sui uiuo caractere designauit cordi nostro bracchioque arctius imprimere, ut sicut ipse ambulauit et ambulare nos docuit, ita et nos ambulemus post illum? In ipso quippe, qui est forma et imago Dei Patris, et totius iustitiae ac sanctimoniae |uerissimum expressumque signaculum, aperta utrisque forma proposita est, quomodo uel pascere uel pasci oporteat, nec domum

alterutris redire liberum

sit, uobis de tecto ut

145 aliquid tollatis, aut nobis de agro ut reinduamur tunica nostra.

Siquidem et paupertatis perfectae lucidissima in eo imago relucet, cui uere dicere fuit : Nudus egressus sum de utero matris meae, nudus reuertar illuc. Et quidem cum solus diues esset et iure hereditario, quaecumque in caelo sunt et in terra, in di150 tionem propriam merito uendicaret, adeo nuditatem in qua natus et in qua passus est uelut lineam strictam sacerdos sibi noster astrinxit, ut et aliena esset domus, in qua nasci uoluit, neque in ipsa locum sibi reliquisset, in quo posset reclinari aut uestem idoneam, qua ualeret inuolui. Denique in ciuitate 155 Dauid patris sui, quae ad eum de hereditate spectabat, pro solio regio uix praesepe iumentorum sibi mutuatus est, et in minima ciuitatum nouissimum sibi quaesiuit locum, in qua tamen et ipse nec diuturnam nec securam inuenit requiem, proturbante eum Herodis insania et ad antiqua plebis suae 160 cunabula in Aegyptum propellente. Itaque paupertas de utero matris egressa cum eo, fideliter eum usque ad crucem et in ipsa cruce usque ad mortem secuta est, ut toto tempore uitae

suae, quo cum hominibus conuersatus est,in propria ueniens

124 Cf. Gregorius Magnus, Regula pastoralis, YI, 1 : PL 77, 26D-27A. 126 Cf. Regula S. Benedicti, cap. 49, 4 : ed. HANSLIK, p. 119. . 133 Cant. 8, 6. 139 CE TILIOS25167 147 Iob 1, 21. 163 C£. lo. ES

137 uobis expressit] ¿ta ms ; forte melius : nobis expressit

158 ipse] ipsa 7s

229rb

SERMO CITI, 5-7 et in propriis manens

7O1

de proprio nil habere pateretur, non

16; domum, non agrum, non redditum, non tributum, non locum

saltem quo reclinaret caput, quatenus in signaculo paupertatis, quam de coelo ueniens nobis ipse portabat, ueram huius uirtutis pauperibus suis imaginem redderet et manifestam. Beatus uere qui intelligit | super egenum et pauperem istum 170 ponens signaculum: hoc super cor suum et diligenter inspiciens, cuius sit imago et haec superscriptio, quaeue merces proposita ac reposita sit sequentibus eum, sollicitus est hanc sibi imprimere formam et simile simili comparare.

2209

6. Quid proinde de oboedientiae illius signaculo loquar, quam 17; paulo ante in uerbis illis insinuasse me memini, quae sedentem in tecto deorsum descendere prohibent aliquid tollendum de domo ? Siquidem ad filios Dei qui dispersi erant congregandos in unum

a Patre misericordiarum

destinatus, tam humiliter

tamque oboedienter iussionem Patris expleuit, ut hunc cibum 189 suum esse fateretur Patris facere uoluntatem. Quem sane cibum, cum semper tota auiditate comederet, numquam tamen non uelut famelicus esuriebat, adeo ut de ipsa quoque morte crucis, ad quam Patri oboediens fuit, dixisse reperiatur : Baptismo habeo baptizari, quomodo coarctor, quousque perficiatur ? 185 Nam quod imminente passione humanitus animam suam turbari sustinuit aut potius ipse turbauit, aegritudinem quidem hanc infirmae uoluntatis ad momentum admisit, ut caracterem

quoque istum castigandae propriae uoluntatis de signaculo uerae oboedientiae quod ipse est in corde nostro signaret, et 190 Patri spirituum nos etiam flexis genibus in omni simili causa diceremus : Non mea uoluntas sed tua fiat. 7. Sed et oboeditio illa, qua in medio doctorum ueritatis scrutinio uacans cum parentibus inueniretur, mirabili prorsus et subiectissima humilitate, quae sua sunt et quae Patris sui 195 hominum uoluntati substrauit, signaculum utique est cunctis oboedientiae filiis potentissimum, qua non prauas tantum reprimant uoluntates, sed | studia etiam pia ac spiritualia paternae siue etiam fraternae subiciant iussioni. Quid enim tantae maiestatis exemplo cogitari efficacius potest ad rem 200 istiusmodi persuadendam, immo quid ipso signaculo totius

166 Cf. Mt. 8, 20. 397 Ch lo: 115652.

169 Ps. 40, 2. 170 Cf. Cant. 8, 6. 171 Cf. Mt. 22, 20. 179 Cf. lo. 4, 34. 183 Lc. 12, 50. 191 Lc. 22, 42.

192 Cf. Lc. 2, 49.

197 Cf. Regula S. Benedicti, cap. 49, 9 : ed. HANSLIK, p. 120.

181 comederet] commederet zs

183/184 baptismo] batisma ms

229Yb

702

SERMO

CIII, 7-9

uirtutis fortius esse potest ad se imprimendum cordibus nostris et exprimendum in cordibus nostris ? 8. Quamquam nequaquam cor solum signari moneat signaculo isto, monet signari et bracchium. Pone me, ait, ut signacu-

205

210

215

lum super cor tuum, ut signaculum super bracchium tuum. In corde consilium intellige et uoluntatem; in bracchio uirtutem operis et perseuerantiam. Ponitur ergo signaculum super cor, cum anima in uultum Iesu desiderabiliter respiciens luce ueritatis eius se illustrat et igne caritatis accendit, fortiter in eum mentis intuitum dirigens totoque conamine figens, donec de imagine principali ac uera, uera nihilominus et uiuida egrediatur imago. Ponitur et deinde super bracchium, ut caritas numquam sit otiosa, numquam non peruigil, numquam non semetipsa in cotidiana instantia sua uigilantior. Grauis illa post non minimas laudes contra angelum cuiusdam ecclesiae Domini Iesu querela est, quod caritatem suam primam dereliquerit. Non arguit caritatem in eo refriguisse ut exciderit,

sed hoc magis habere se dicit aduersus eum, quod deferbuerit in eo ignis ille primus, nec initiis suis incrementa responderint. 220

9. Ignis quippe ille focarium uult habere sollicitum, qui ligna caedat et in ignem comportet, quae si forte neglectu defuerint, ignis moritur, hoc est caritas excidit. Docet Dominus

haec ligna in igne componi, cum dicit: Si praecepta mea seruaueritis, manebitis in dilectione mea. Hoc de mansione dictum, 225

230

235

hoc est perseuerantia | caritatis, quae mandatorum Dei iugi exercitio obtinetur. Item de perseuerantia simul et incremento ab eodem alibi dictum est : S7 quis diligit me, sermonem meum seruabit, et Pater meus dilige eum et ad eum ueniemus et mansionem. apud eum faciemus. Si quis, inquit, diligit me, ecce ignis iam accensus. Sermonem seruabit, ecce lignorum strues qua ignis iste nutritur. Pater meus diliget eum et ad eum ueniemus, ecce ignis in aduentu Patris simul et Filii uehementer nimis copioseque flammescens. Mansionem apud eum faciemus, ecce caritas numquam excidens, sed Patri simul et Filio se immortalem custodiens in Spiritu Sancto. Ipsi trino et uni Deo gloria et honor et imperium in omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO CIII.

204 Cant. 8, 6. 216 Cf. Apoc. 2, 4. 229/231 lo. 14, 23. 233 Io. 14, 23.

228 ueniemus] uenimus zs

223 Io. 15, 10.

233 flammescens] flammascens zs

227 Io. 14, 23.

23018

SERMO CIIII Incipir cr. Quod ad Dominum Iesum de cetero pertinet laus ila : Tw signaculum similitudinis, qua se hostis antiquus fecit indignum. Quod ille non potest amodo ponere signaculum super cor suum

5

quia in malitia obduruit,

Iesus, nobis assimilatum,

xo

sed homo

cui ille factus est

signaculum dissimilitudinis per signaculum uerum, quod est Christus Deo miserante, reformatus est. Item de

libris tribus, quorum quisque signatus est, sed liber tertius qui est gratiae signatus plus ceteris, quia signaculis septem. Cur in dextera Dei uisus sit, et quomodo ab agno et quibus aperiatur. Item de angelo habente signum Dei uiui, qui prohibet noceri terrae et mari et arboribus, donec serui Dei signentur in frontibus suis. Quod quidam in corde, alii in bracchio, alii uero in fronte signantur.

I. Pone me ut signaculum super cov tuum, ut signaculum super bracchium tuum. | Te decet laus, Domine Iesu, tu signa15 culum similitudinis, quam inimicus nominis tui et aemulus

gloriae tuae inaniter in semetipso gloriando temerauit. Gloriae similitudinis tuae superduxit fucum dissimilitudinis suae, et obscuratum est aurum, mutatus est color optimus. Nec tamen tam magna tamque horrenda mutatio, quod manus tua 20 Signauerat, exterminare praeualuit et si decolorare uelit nolit impressam semel similitudinem, in angaria quidem et cum ignominia portat, nec quantalibet caligine sua occultare potest uel decus tuum uel dedecus suum, quam incomparabiliter tu formaueris eum, et quam irreparabiliter se deformauerit ipse. 2;

2. Signaculum uero similitudinis tuae propter inuiolabilem impressionis tuae caracterem ipse est adhuc, sed propter tenebras, quae sunt super faciem abyssi, similitudo haec signaculo suo prorsus dissimilia, eo quod nec uelit nec ualeat ponere te signaculum super cor suum, quod induratum est sicut lapis, 30 et cotidie stringitur adhuc sicut malleatoris incus. Omnino signaculi sui generosam deinceps impressionem materia sic deformata et sic indurata non suscipit, quoniam et lucem illam sanctam et inaccessibilem tenebrae illae densissimae iam comprehendere nequeunt, sed nec obstinata et desperata 3 un duritia signandae idonea est nouitati. Porro signaculum hoc nobis quidem filiis Adam factum est signaculum dissimilitudi-

CIIII, 2 Ez. 28, 12. 13 Cant. 8, 6. 14 Acclamatio in fine Vigiliarum. E2529 12. 18 Thren: 4, 1. 27 Cf. Gen. 1, 2. 30 Cf. Iob 41, 15.

CHII, 25/26 propter ... tuae] add. im marg.

30 malleatoris] maleatoris ms

230"?

704

SERMO CIIII, 2-4

nis, decolorans in nobis similitudinem tuam, Domine Deus, et

superinduens nos similitudinem suam. 40

3. Verum tu splendor et imago diuinae maiestatis, Domine Iesu, tu signaculum similitudinis, quam nulla fucare potest macula dissimilitudinis, bene quidem et salubriter admones,

45

50

55

60

quatenus ad signaculum quo ab initio signati sumus | reuertentes, ponamus illud super cor nostrum, reformantes nos in agnitionem tuam; ponamus et super bracchium nostrum reparantes in nobis uirtutem tuam. Bene, inquam, mones sed si consequenter et moueas. Vnde enim quantumlibet dilectae tibi cuilibet animae ad tantum opus mouere manum uel digitum suum, nisi fiat manus tua super eam prior ? Tu potius, qui potens es, signatum super nos lumen uultus tui, Domine, signa praeclarius, signa luminosius, ut expressa nobis uultus tui imago resplendeat. Tu, inquam, pone signaculum hoc super cor nostrum et super bracchium nostrum, quoniam et tu signaculum hoc et tu signaculi custos. Tu es enim panis uitae, quem prout ipse testimonium perhibes Pater signawit Deus, omnem tibi diuinitatis suae dans plenitudinem, ut sicut ipse uitam habet in semetipso, sic et tu idem sis cum ipso fons uitae et uitam habeas in temetipso. Bene ergo et prouide Pater misericordiarum ex te splendidissimo signaculo imaginis suae reformandum in nobis censuit imaginem suam, a ueteri illo falsario patre dissimilitudinis ab initio deformatam, ut opera testimonium

perhibeant

2309

de te, quia tu es uere Filtus Dei, qui de

captiuis diaboli potes facere filios Dei. Propter hoc igitur, disponente Patre, Verbum Dei caro fieri, habitare in nobis et

pro nobis mori uoluisti, ut ex ipsa tenerrima tuae carnis im65 pressione et diutina nobiscum

70

75

societatis

conformatione,

et

crucis demum compressione per manifestam tuae carnis expressionem caritas Dei formaretur in nobis, quae est utique similitudinis Dei color optimus. Tu es denique, qui librum uitae signatum signaculis septem solus aperire dignatus habitus es, his quibus aperiendum | iudicasti, ut resignatis signaculis qui non cognouerunt litteraturam introeant in potentias Domini, et aperiente te manum tuam hauriant sibi gratiam septiformis spiritus tui.

4. Est enim liber creaturae et est liber scripturae et est liber gratiae. De libro creaturae scriptum lego : Hic est liber generationis Adam, et haec sunt generationes coeli et terrae. Liber

49 Ps. 4, 7. 53 Cf. Io. 6, 55. 54 Io. 6, 27. Cf. Col. 2, 9. 57 Cf. Io. 5,26. 60 Cf. Io. 5,36. — 6110.2,49. 63 Cf. Io. 1, 14. 69 Cf. Apoc. 5, I. 70 Cf. Apoc. 5, 5. 71 Cf. Ps. 70, 15-16. 75 Gen. 5, 1. 76 Gen. 2, 4.

230WD

SERMO CIIII, 4-5

705

utique grandis inscripta continens inuisibilia Dei, ut ait apostolus, sed clausa signaculo. Neque enim sapientes huius mundi legere potuissent in eo, ut Deum ex ipsis inuestigarent nisi 8o quia Deus eis reuelauit. Quis enim scit hominum, quae sint in homine nisi spiritus hominis, qui in ipso est ? Ita et quae Dei sunt nisi reuelante Spiritu Dei nemo poterit penetrare. Nempe liber quoque ille, qui'est scripturae sacrae, teste Isaia, nonnisi uerba continet libri signati, ut siue eo ethnico tradas siue Iu85 daeo, cum ille nescire se litteras responderit, iste nihilominus clausum sibi dicat quia signatum. Porro libri signaculum Christus Iesus, quia iuxta uerbum Philippi ad Nathanael : Hunc scripsit Moyses et prophetae, et ipse totius libri est alpha et omega, quoniam et in capite libri scriptum est de eo, et go finis legis Christus, ad iustitiam credenti. Proinde cui et primus ille per intellectum et secundus per fidem Iesu Christi resignatus est liber, adhuc tertius iste gratiae superest resignandus,

signatus certe et ipse diligentius quam ceteri, quia signaculis septem. Ideo namque tam multos et creatorem in creaturis et 9; Christum Iesum in scripturis legere cernimus et intelligere, nec tamen ad tertii libri secreta penetranda admitti idoneos, quoniam tam studiose signatus est, et ipsi cum Ioanne flere negligunt, ut eis ualeat | resignari. 5. Et bene in dextera sedentis in throno liber iste uisus est, 10o quoniam libri illi, quos supra diximus, plerumque a sinistris sunt, cum et acumine mentis et intelligentia scripturarum filii saeculi huius filiis lucis saepe praepolleant. Sed liber iste, qui in dextera est, filiis solum dexterae digito Dei scriptus est, ad hoc signatus ne ceteris pateat, et ipsis cum fleuerint et pulsa105 uerint aperiatur. Habent quippe et ipsi signum Dei uiui signatum in frontibus suis, quo signauit eos angelus ille magni consilii, quem ab ortu solis uidit Ioannes ascendentem, eo quod ab ipso suae natiuitatis exortu in omnem plenitudinem gratiae et ueritatis mediator Dei et hominum homo Christus 110 Jesus assumptus est. Hinc nempe signum Dei uiui habere dictus est, quod Pater eum signauit Deus, transfundens in eum omnem gloriam diuinitatis suae, ut possit signare milia signatorum suorum in frontibus suis, hoc est Spiritum Sanctum dare credentibus in se. Soli nempe credentes in Iesum participes 115 fieri possunt Spiritus Sancti, nec alius quisquam inuentus est,

77 Cf. Rom. 1, 20. S2C Cor 2I,

80 1 Cor. 2, 11 (quae sint in homine] quae sunt hominis T//g.). 84 Cf. Is. 29, 11. 86 Cf. Is. 29, 12. 88 lo. 1, 45.

Cf. Apoc. 1, 8. 99 Cf. Apoc. 5, 1.

89 Cf. Ps. 39, 8. 107 Cf. Apoc. 7, 2-4.

90 Rom. 10, 4. 93 Cf. Apoc. 5, 1. 109 1 Tim. 2, 5. 110 Apoc. 7, 2.

2515

706

SERMO CIIII, 5-6

qui baptizare queat in Spiritu Sancto nisi is, qui cum participibus suis non partem capit, sed prae illis et totum capit et totus capitur. Qui igitur in toto et non in parte signatus est, participibus suis iuxta mensuram donationis suae distribuit, 120 aliorum cor, aliorum bracchium, aliorum etiam frontes Spiritu

Sancto consignans. Alii namque diuina dilectione, alii bona operatione praecellunt, quia et caritas Dei eo in genere suo sincerior est, quo feriatior, et operatio eo potior, quo et operosior esse non dubitatur. Porro illi signum Dei uiui in frontibus 125 suis accepisse creduntur, qui spiritu libertatis |insigniti ueritatem palam annuntiare et pro ea persecutiones, damna et exilia, et quidquid denique mundus contra eos moliri potest, sustinere non erubescunt.

23179

6. Vnde et uoce magna quia potestate utique diuina angelus 130 ille potestatibus aduersis imperasse memoratur, ne noceant terrae et mari siue arboribus, quoadusque serui Dei nostri signarentur in frontibus suis. Clementissima quippe dispensatione moderator uniuersitatis Deus spirituum malignorum potentiam cohibet, ne electos Dei ante ad certamen aggredian15; tur, quam ex signo Dei uiui, hoc est Spiritu Sancto, uirtutem induerint, qua congredi ualeant et ad bella procedere. Nam terra, mare et arbores, quibus nocere prohibentur, non aliud sane quam seruos eosdem Dei nostri significare credenda sunt, ut in his tribus tria illa genera electorum intelligas, quae in 140 Noe, Iob et Daniel propheta signauit. Terra nempe, quae germinat herbam wirentem et facientem semen, eos designat, qui producunt herbam iumentis, hoc est simplicibus alimoniam simplicem et hominibus sensus utique exercitatos habentibus panem cibi solidioris praeferre idonei sunt. Mare uero illi sunt, 14; quorum sicut inundantes aquae, sic rugitus eorum, qui cum beato Iob in amaritudine

animae suae maledicunt

diei suo,

agentes poenitentiam in fauilla et cinere. Arbores autem quos dedit Deus, iuxta uerbum

hi

Isaiae, crescere in solitudine

cedrum, myrtum et lignum oliuae et cetera ligna in genere suo,

150 quibus hodie cernimus religiosae uitae solitudinem Deo miserante excedere. His ergo, ne noceant angeli | nequam, boni angeli qui est Christus Iesus denuntiatione prohibentur, donec ex spiritu Dei uiui roborati audiant ab apostolo : Quis est qui uobis noceat, si boni aemulatores fueritis? Neque enim sic non155 dum signatis nocere uetantur, ut iam signatis libere et absque

contradictione id faciant, sed quia spiritu Dei confortati et impugnari poterunt et non expugnari.

119 Cf. Eph. 4, 7. 146 Cf. Iob 10, 1. TERENE E3.

131 Cf. Apoc. 7, 5. 141 Gen. 1, 11. 145 Cf. Iob 3, 24. Cf. lob 3, 8. 147 lob 42, 6. 148 Is. 41, 19. 153

23178

SERMO CIIII, 7-9

707

7. Manet enim tituli sacri in frontibus suorum facta inscriptio, et firmum, ut ait apostolus, fundamentum Dei stare necesse

160 est habens signaculum hoc. Nowit Dominus, qui sunt eius et discedat ab iniquitate omnis, qui nominat nomen Domini. Ecce quam secretum et quam forte signaculum : Nowit Dominus qui sunt eius. Quis accusabit aduersus electos Dei ? Nosse quippe Dei dilexisse et elegisse est. Et quia quos praedestinauit, hos et iusti165 ficawii, utriusque rei mysterium habes expressum in hoc signaculo, quia quos nouit Dominus, spiritu prorsus sanctificante, discedere facit ab iniquitate ut praedestinatum sibi quandoque reportent locum, et de qua quantolibet profundo ad praeparatam sibi hereditatem emergant iuxta illud 170 Ascendunt montes et descendunt campi, in locum quem fundasti eis. Aperitur ergo his, qui huiusmodi sunt, liber dexterae Dei, et resignantur eis ab eo, qui solus nomina et causas nouit electorum suorum, septem ipsius signacula gratiae septiformis, pro captu accipientium et pro ecclesiae suae ornatu et pro 17; mensura demum libertatis suae. 8. Primum autem, iuxta quod Isaias enumerat, signaculum

est spiritus sapientiae, arcana illa et ineffabilia uerba signata retinens, quae non licet homini loqui, sed in spiritu sapientiae sapere ea et gusta-|re ex parte aliquantula licet. Vnde enim 180 bonorum illorum ineffabilium tanta in eorum mentibus esuries, nisi quia spiritu sapientiae ea eis afflauit et insufflauit, ut sapore intimo ea ruminare necesse sit, nec satisfieri eis possit ad plenum, donec assumpta ab ipso uoluptatis illius torrente rapiantur. 185

9. Secundum signaculum est spiritus intellectus, quem de gustu internae dulcedinis filii gratiae acceperunt ad intelligenda sane uerba Dei siue in parabolis siue quae absque parabolis dicta sunt, rationemque mysteriorum ac iudiciorum Dei intelligendam, hoc est intus legendam. Distinguitur quippe 19o intellectus iste ab intellectu illo, quem caro et sanguis nonnumquam reuelauit et non Pater Domini Iesu, qui est in coelis, hoc est qui de carnali aliquo affectu, ut puta curiositatis, quaestus aut laudis originem ducit, non autem de spe beata aut intentione coelesti. Nam de illis intelligentibus 195 scriptum est, quia audientes non intelligunt et uidentes caeci fiunt. Vnde bene spiritum hunc intellectus spiritus sapientiae 159 2 Tim. 2, 19. 170 Ps. 103, 8. 195 Cf. Lc. 8, 10.

167 facit] faciat mes

160 2 Tim. 2, 19. 162 2 Tim. 2, 19. 164 Rom. 8, 30. 176 Cf. Is. 11, 2. 178 2 Cor. 12, 4. 192 Cf. Mt. 16, 17.

179 aliquantula] liquantula zz:

231vb

708

SERMO CIIII, 9-12

praecedit ad sapienda promissa Dei, et spiritus consilii sequitur ad amplectenda mandata Dei.

200

IO. Spiritus quippe consilii sedulo deliberare facit, quid liceat et quid non liceat, quid magis deceat et quid potius expediat. Plerumque enim, quae praestantiora sunt merito uirtutis suae, nobis minus utilia sunt ratione infirmitatis nostrae,

205

210

215

220

et carnalium impediunt gressum, quae spiritualium cursum expediunt. Quis enim nesciat de spiritu prodire consilii, quae ob eminentiam sui non tam imperantur quam consuluntur, utpote de uirginitate seruanda, de uoluntaria paupertate, de oboedientia profitenda, ceteraque huius | generis plurima, quae qui potest capere capit, et qui non potest damnose ea et plerumque damnabiliter rapit ? Rapuisse enim est dicendus, qui ea quae alieni sunt iuris uendicat suis usibus et suis usurpat uiribus.

22219

II. Bene proinde huic spiritui spiritus fortitudinis consequenter annectitur, ut quod ille suggerit faciendum, iste et non segniter incohet et potenter exsequatur. Spirat autem hic spiritus contra duos nequam spiritus hinc et inde spirantes, unum qui a dextris mollia suggerit, alterum qui a sinistris dura intorquet et aspera. Spiritus uero consilii in his modestiam, in ills patientiam consulit seruari, spiritus autem fortitudinis huic spiritui tota uirtute concurrit et sic frater fratrem adiuuans fit, sicut scriptum est, ciuitas firma contra obsidionem

malignam.

22

5

230

12. Quia uero uarii casus bellorum sunt uarioque discrimine uictores uicti et uicti uictores saepius fiunt, spiritus scientiae pernecessarius est, qui et de propria infirmitate et gratia Dei inuocanda commonefaciat semper. Haec est enim perfectio uera sanctorum meminisse semper, quam nihil ex te sis, et nosse quid ex gratia possis. Omnia, inquit apostolus, possum im eo, qui me confortat. Dicas fortasse hanc apostolicae fidei uocem esse, ego arbitror ad sponsam Christi quae est ecclesia nihilominus pertinere. Teste quippe ueritate, omnia possibilia sunt credenti, ea dumtaxat,

quae ad uniuscuiusque

salutem

sunt necessaria, dummodo nouerit ea a Patre spirituum petendo, quaerendo, pulsando sperare. Hic autem spiritus superiores gratias per hanc humilem scientiam quasi sub fideli signaculo

e,

mua

reposita seruat et caritati fraternae per beneuolentiam uiam | parat. 208 Cf. Mt. 19, 12.

220 Cf. Prou. 18, 19.

200/201 expediat] expedeat zz:

227 Phil. 4513.

230 Mc. 9, 22.

23219

SERMO CIIII, 13-CV

709

13. Vnde et ipsi spiritus pietatis subsequenter annectitur, ut quomodo sciens infirmitatem tuam necesse habes misereri tui, sciendo proximum compatiaris et illi. Porro signaculum 240 hoc pietatis humanis quidem uisceribus natura ipsa impressit, quippe cum homo censendus non sit, si humanus non sit, sed generatio coelestis, qua de uno Patre Deo fratres sumus, idem signaculum signantius pressit, pressiusque formauit. Quid enim fratri meo eiusdem Patris uisionem beatam in aeterna 245 hereditate speranti, nisi me totum debeo, cuius omnia mea sunt

et in quo nonnisi me alterum diligere queo ? I4. Septimum postremo fortissimumque signaculum omnium gratiarum spiritus timoris est, qui et exultandum monet cum tremore et uereri docet iustum semper omnia opera sua, 250 et quanto quisque magnus est, humiliari suadet in omnibus. Hic, inquam, spiritus stellas illas illo firmamento lucentes, ne

lumen earum obtenebrescat, claudit sub signaculo ; et praedictorum signaculorum est fidele et perenne signaculum, quia qui timet Deum, faciet bona, hoc est facere in perpetuum perse255 uerabit.

15. Haec sunt igitur huius libri signacula, et qui eum lecturis aperit, agnus est pro ipsis occisus, et qui in eo legere digni sunt, soli spiritu Dei signati. Legere sane in eo, hoc est de plenitudine gratiae, quae est in Christo Iesu, gratiam sibi 260 abundantiorem haurire, donante eodem Deo et Domino nostro

Iesu Christo qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO CIIII.

SERMO CV IncipIT Cv. De multiplici genere mortis, et quomodo singulis mortibus dilectio Christi comparauerit |uires suas. Cur dilectio Christi, cum

s

mortem

uicerit, fortis adhuc

dicatur ut mors,

et non potius

fortior quam mors. Quod dilectio, quae semel mortem uicit in Christo, in singulis dilectorum suorum de ipsa triumphet. Quod caritas Christi non solum fortis est ut mors nostra, quam in se primum, deinde et in nobis expugnauit, sed etiam fortis est ut mors

250 Cf. Eccli. 5, 20.

254 Eccli. 15, 1

241 humanus] humanis zz:

251 illo] illa zz*

232v5

710

10

SERMO CV, 1-3

sua, qua fortius nihil. Cur non mors dilectioni sed dilectio morti comparata est. De aemulatione gemina, quarum utraque dura est Sicutinferus.

I. Quia fortis est ut mors dilectio, dura ut inferus aemulatio. Pone me, ait sponsus, o sponsa mea, ut signaculum super cor tuum, quatenus sit nomen meum et memoriale meum in desiderio animae tuae, recogitantis iugiter uirtutem dilectio15 nis meae, quia fortis est ut mors dilectio mea. De consequentia autem uerbi subsequentis, quia dura est ut inferus aemulatio,

deinde uidebitur. Nunc uero quid sibi uoluerit sponsus dilectionis uires mortis uiribus comparare, duce spiritu, perscrutemur.

2. Et de morte quidem ambigi potest quam significare uolu20 erit, corporis an animae, suam an nostram.

Vtramque sane,

corporis uidelicet et animae, tunc primo homini intentatam existimo, cum de poena futurae praeuaricationis praemunitus audiret : Im quacumque die comederis ex eo, morte morieris. Morte enim morieris dictum est ac si diceretur : De morte 25 Spirituali mortem protinus corporalem incurres, de culpa poenae fies obnoxius, abyssus inuocabit abyssum, et iniquitatem mortalitas ultrix |statim subsequetur. Bene autem tam praeuaricatio quam praeuaricationis ultio mors dicta est, ut terribili nuncupatione mortis par utriusque metus et horror 3o praeuaricatori incuteretur. Sicut enim dulcissimum hoc uitae carnalis uinculum mors temporalis abrumpit, sic uitam plane ueriorem, qua fonti uitae quae Deus est inhaeretur, stimulus praeuaricationis expungit. Immo nec ista de homine triumphasset, nisi illa uenisset prior,et stimulo suo eam ad nos con35 fodiendum armasset. Stimulus enim mortis, ut ait apostolus, peccatum est. Stimulo igitur isto letali uniuersi nos, genus Adam, cum ipso et in ipso exitialiter uulnerati utraque hac

morte quidem iam ex tunc praemortui sumus, utriusque uidelicet mortis necessitate ineuitabiliter praedamnati antequam 4» nati. Et utinam geminae huius mortis cumulo finem inueniret calamitas. 3. Nunc autem sic mors illa animae, quae a Deo est separata, mortem illam qua spiritus uitalis corporis habitaculo uale-

CV, 11 Cant. 8, 6 (inferus] infernus V/z.). 12 Cant. 8, 6. 13 Cf. Is. 26, 8. 15 Cant. 8, 6. 16 Cant. 8, 6. 23 Gen. 2, 17. 26 Cf. Ps. 41, 8. 35 1 Cor. 15, 56.

CV, 11 inferus] adbibetur ubique in ms. in bac citatione pro infernus 12 sponsa] spona ms 83/34 triumphasset] triumphasse zs 37 exitialiter] exsitialiter ms

2 3 2vb

SERMO CV, 3-4

711

dicere cogitur, conexuit atque intexuit sibi, ita et mortem 45 illam solo uel cogitatu horrendam aeterni uidelicet cruciatus in inferis et prior illa mors genuit et haec secunda consummat. Vae mihi, mater mea, quid me genuisti uitae huic tam moribundae, cuius initium mori Deo, cuius finis mori luci huic, cui

fini finis ille infinitus succedit aeternaliter et poenaliter mori so sibi ? Mors quippe aeterna geminae illius, quam praediximus, mortis infelicissima proles, et de prima morte habet unde semper accuset et de secunda unde semper excruciet. Inde causam mutuatus supplicii, hinc uero ex dira dissolutione carnis et spiritus, tam carnem |quam spiritum, aptat ad poenam

25578

55 hanc uermibus, illum uero ignibus parans.

4. Ceterum aliquo malorum remedio caro uermibus data atque in putredinem suam resoluta tabesceret, et nouissime tabefacta suosque in cineres redacta conquiesceret. Vermium quippe illa corrosio et putredo ebulliens egressis pridem spiri6o tibus satis tolerabilia essent, si non cogeretur denuo reinduere tunicas suas consumptas a tinea et putredine uirulentas. Sed heu, quia uetus illa iterum est resarcianda compago et cum dolore summo pristina est inhabitatio repetenda. O terror et horror diei illius, cum

eiectis de humo

cadaueribus

se suis

65 singuli spiritus compelluntur immergere, atque in ipsis indeclinabili necessitate se sepelire, ut sint eadem sepulcra quae et domicilia, hoc est corpora sua, iuxta illud : E? sepulcra eorum domus illorum in aeternum. Quidni sic semper in corpore uiuere, tu semper mori dixeris ? Quid quod haec etiam tam 7o misera mors aliorum quoque eadem lege morientium infinitis mortibus cumulatur ? Vae quia in illa regione mortuorum nimia est sola dolorum communio, et in corpore Leuiathan quod compactum est squamis se inuicem prementibus, sortis suae participationem nemo inuidet alteri. Sed impia prorsus 7; ac misera largitate, sicut unum omnium marsupium fuit in culpa, sic de uno omnes calice inebriantur in poena. Itemque fortis mors, quae compagem illam carnis et spiritus fortissima Dei manu consertam dirimit, fortior illa, quae spiritus creati et spiritus increati communionem sacram peccati lege interce8o dente dirumpit. Verum et hac utraque illa est fortior, quae compagem |semel moriendo diruptam, ad semper moriendum deinceps conglutinando instaurat. Sed bestia illa quarta fortissima certe omnium et prae ceteris omnibus terribilis est, quae 50 Cf. Fulgentius Ruspensis, 4d Monimum 1, 6 : PL 65, 156 D ; CC 91, 7. Ps. 48, 11. 73 Cf. Iob 41, 6. 75 Cf. Prou. 1, 14. 83 Cf. Dan. 7, 7.

54 quam ... poenam] quam aptat ad poenam spiritum 7s compellentur zz; 80 dirumpit] dirrumpit ms

67

65 compelluntur]

2339

712 85

90

SERMO CV, 4-6

mortes mortibus conglomerat, quatenus in infelici communione malorum singula sint omnium et omnia singulorum. 5. Sed teste eo, qui uires dilectionis solus nouit, cum sit ipse fons dilectionis uberrimus, non minus est dilectio fortis quam mors, quippe quae cum morte conflixerit et feliciter triumphauerit de ea. Porro si comparatis utrimque uiribus mors nostra et Dei dilectio concertasse reperiuntur, et morte subacta dilectio uictrix de campo certaminis se suis amatoribus reddidit, cur laus ei debita subtrahitur, ut non fortior iam de

95

cetero dicatur quam mors, et non simpliciter fortis ut mors ? An quia pugna adhuc cum morte est, et laus interim illa differtur, donec finito prorsus certamine pari totius ecclesiae iubilatione uelut in uoce tubae conclametur : Absorpta est mors in uictoria.

IOO

Vbi est, mors, stimulus tuus?

Interim

autem

non

sine metu finem certaminis exspectare est, et ad finem usque ad laudes illas suspendere, quia dilectio, quae in Christo Iesu, cum morte pugnauit fortiter et triumphum de ea feliciter reportauit, cum eadem denuo in singulis dilectis suis certamen subit, et uires iterum uiribus confert. Omnis autem laus in fine

105

IIO

canitur, quae tunc utique peruenit, cum dat Deus dilectionis dilectis suis somnum. Siquidem in somno illo sicut placidissimo, sic uiuacissimo ac uigilantissimo mors |quidem illa est culpae, propter quam et primum diuisa est maceria, cum fieret compago haec corporis et animae sub moriendi necessitate solubilis, penitus absorbetur a uita, ueteri illa querela penitus facta de medio. Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius ?

6. Mors proinde illa, quae corpus animamque dissoluit, seu potius animam a corpore mortis absoluit, non tam mors dicenda est quam dormitio, praescribente illa Domini sententia, qua ait : Non est mortua puella sed dormit. Itemque : Lazarus IIS amicus noster dormit. Propterea non uult nos apostolus de dormientibus tamquam mortuis contristari, admonens sane quia sicut Christus mortuus est et resurrexit, ita et ipsi per uirtutem

resurrectionis

eius, cum

dormiendi

debitum

modum

expleuerint, consurgent de somno suo. Mortem uero illam, I20 quae est animarum de ergastulo carnis egredientium dira in tormentis interrogatio, dilectio nihilominus Christi fortis ut mors expugnat et perimit, mordet paulatim atque consumit, donec a plenitudine felicitatis intrantis penitus absorbeatur. Illam autem mortem, quae erit resumptis in fine corporibus, 125 carceralis spirituum intrusio ac poenalis sine fine conclusio,

96 1 Cor. 15, 55. 114 Mt. 9, 24.

103 Cf. Ps. 126, 2. IO I1 11.

117 Rom.

109 Rom. 7, 24 (miser] infelix 1/7g.). 14, 9.

2332

SERMO

130

15)

140

CV, 6-8

713

ipsa eadem Christi dilectio fortis ut mors pretio suae mortis ac praemio suae resurrectionis dilectis suis in gaudium beatae immortalitatis immutabit, ut fortitudo dilectionis Christi plenam tunc laudem habeat, cum plenitudo dilectorum plenam etiam de hac morte retulerit uictoriam. Postremo mortem illam quam supra memorauimus acerbissimam, omnium communionem uidelicet infelicissimam dam-|natorum, per quam se mutua inuicem perditione disperdunt et participatione consumunt, dilectionis Christi fortitudo non impar a dilectis suis potenter auertit, felicissima illa tot beatitudinum quot et beatorum communione dilectos suos in pelagus illud aeternae uoluptatis immergens. Vbique igitur dilectio fortis ut mors pro dilectis suis aemulari non dissimulat, donec ponat omnes inimicos eorum scabellum pedum ipsorum, mortemque hanc multiformem, quam nouissimam inimicam Paulus appellat, aut expugnando destruat aut praeueniendo supplantet.

233

7. O fons uitae, Domine Iesu, qui in plenitudine dilectionis tuae me de tot mortibus eruis, et in uitalem illam ac uiuificam

lucem non solum de morte ad uitam sed de uita quoque in 14 VA uitam transferendo deducis, tot mihi fortissimae caritatis tuae magna prorsus ac praeclara argumenta praebuisti, quot me mortibus insolubiliter fuisse obnoxium nunc sero cognosco, cum filius mortis in adoptionem transii filiorum tuorum. Et nunc aperi os meum ad te, quo uitalem ex te hauriam spiritum, quin et dilata obsecro os meum, quo inhiem tibi, o fons uitae, et ardenter inhaeream, nec abstrahi patiar a te, donec

15

A

160

plene inebries me et ut flumen pacis declines in me. Habeo ipse de morte mea copiosum prorsus fomitem diligendi tam multipliciter resuscitatus a te, propter quod sibiuat in te anima mea, quam multipliciter tibi caro mea. Quoniam utraque sub captiuitate mortis ingemiscit quidem et parturit usque adhuc, sed de gustu plenitudinis | tuae uitae sibi hausere primitias, et tibi Domino Deo suo unanimiter confitebuntur in omni uita sua, quia melior est misericordia tua super uttas. Fortis est ergo, Domine Iesu, dilectio tua ut mors mea, quae animam meam et carnem tam uoraciter sorbuit tamque crudeliter semel absorptas resorbere denuo et aeternaliter depascere moliebatur, iuxta illud :Mors depascet eos, sed praeuenit dilectio tua mortique meae insultans, ait :Evo mors tua, o mors.

8. Fortis deinde est dilectio tua ut mors tua, qua utique siue in coelo siue in terra fortius nihil. Ouae enim fortitudo

139 Cf. Ps. 109, 1. 2:

156 Rom. 8, 22.

140 Cf. 1 Cor. 15, 26. 159 Ps. 62, 4.

152 Cf. Is. 66, 12. 163 Ps. 48, 15.

154 Ps. 62, 164 Os. 13, 14.

23479

714

SERMO CV, 8-9

illi queat comparari, quae non solum de omni morte sed de ipso mortis principe triumphauit, quin et uitam ipsam et uitae deglutiuit auctorem ? Velut ex aequo se respiciunt 170 et in mensura uirium iudice Spiritu Sancto quodammodo,

si

dici fas est, aequipollent caritas tua et mors tua, quoniam et caritas tua, ut se dilectis suis commendaret, mortis tuae uiribus usa est, et mors nihilominus tua ut mortem uestram

destruere posset uitamque reparare mortalium, uirtutem sibi 17; de caritate tua mutuata est. Inde enim mors illa tam potens

uel magis tam omnipotens fuit, tam fortis ad expugnandos daemones, tam inuicta in triumphis martyrum, tam efficax in

ablutione criminum, tam uictoriosa in acquisitione salutis, quod fortis ut mors dilectio tua uehementer nimis supraque 18o omnem uirtutem confortauit eam. Hinc plane supereminens illa in omnia saecula saeculorum fortitudo mortis tuae, Do-

mine |Iesu, quod de caritate tua immortalem sibi ac uiuificam fortitudinem comparauit. Hinc uexilla huius in omni certamine radiant, ut habitantibus in regione umbrae mortis tuae 18; et in tegmine alarum eius sperantibus, lux protinus noua oriatur de coelo et pia commemoratio eius scutum sit inexpugnabile et columna lucis hostibus eorum inaccessibilis. Denique ianua uitae est, qua sola ad sancta sanctorum,

2341?

gaudia uidelicet supernae uisionis Dei, accessus patet. Et 19o attende, quod in comparatione hac dilectionis et mortis non tam mors dilectioni quam dilectio morti comparata uidetur. Neque enim dictum est: Fortis est mors ut dilectio, sed: Fortis est, ait, ut mors dilectio. Cur hoc, nisi quia fortitudinem

mortis tuae commendare uoluit spiritus tuus, Spiritus Sanctus, 19; quoniam et de ipsa in opus tuum, quod operatus es in medio terrae, saluans ac redimens nos de manu inimici, dilectio tua

etsi fortissima mirabiliter sibi uires sumpsit ? 9. Quaecumque anima amat uel amare concupiscit Dominum Iesum, ecce ligna quo ignem ipsum uel accendat sibi uel 200 nutriat. Bonum plane et exquisitum de coelo consilium : Pone Iesum et hunc crucifixum ut signaculum super cor tuum, cogita et recogita, preme et imprime, hoc quod Christus semel fecit moriendo pro te, hoc fac saepius in eius commemorationem. Pensa quam fortis sit mors illa, quae tantae dilectionis 205 exinaniuit unguentum, recogita quam fortis illa dilectio, quae se in torculari mortis tam ubertim eliquauit, tam miraculose effudit, tam sincere expressit. Vade ad torcular, o sponsa Christi, si cupis his abundare deliciis ; |exprime tibi de morte

Christi dilectionem

184 Is. 9, 2.

(Cf PS. 737 12:

Christi, quia fortis est ut mors

185 Cf. Ps. 35, 8.

dilectio.

186 Cf. Sap. 5, 20. 193 Cant. 8, 6. 196 Cf. Ps. 105, 10. 209 Cant. 8, 6.

195

23418

SERMO

CV, 9-11

715

210 Experta es fortitudinem eius in deletione culparum et acquisitione uirtutum, perge iam experiri in dilectionis negotiatione, quid ualeat. IO. Sed quid sibi uoluit sponsus consequenter addere, quia dura est ut inferus aemulatio ? Dure utique sonat in amoris 215 cantico

de inferno

adducta similitudo,

quod et ipsum inde

durius sonat, quod dura est ut inferus aemulatio. Et de aemulatione quidem illa, quae est non secundum scientiam ac de armatura iustitiae suae Dei iustitiam fidenter oppugnat, plana est intelligentia, quia dura profecto sicut inferus est aemulatio 220 haec, quam nec ratio domat nec exhortatio mollit, nec uirtus signorum mouet, nec ipsa inferorum formido deterret. Numquid non dura sicut inferus aemulatio, quam nec ipse inferus os suum aperiens ad deglutiendum eos, qui iustitiae Dei subici nolunt, compescere ualet ? Verumtamen non de aemulatione 22; huiusmodi sponsum ad praesens dixisse existimo, quia dura sit sicut inmferus aemulatio. Probabilius erit aemulationem bonam ab eo persuasam dilectae suae, quam aemulatur ipse nimirum caste, aemulari nihilominus ipsam quaerit Dei aemulatione.

Aemulamini,

ait apostolus,

charismata

meliora.

Et

230 in ipsis charismatum donis quid potissimum sibi aemulandum sit docens,

continuo

de excellentiori

uia, quae

est caritas,

praeclara nimis ac fortia disputat, quibus ad ipsius aemulationem omnem animam piam fortiter trahit. Sed numquid dura sicut inferus aemulatio caritatis ? Est quidem, quia si 235 uera est, lapidea est, adamantina est. Poswi, ait aemu- [lator

bonus, animam meam ut petram durissimam, et scio quoniam non confundar. Numquid non dura sicut inferus aemulatio Patris misericordiarum, qui proprio Filio suo nom pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum ? Numquid non dura sicut 240 inferus,

quae

cum

a piissimo

filio humiliter

rogaretur,

ut

calicem illum transferret ab eo, prorsus abnuit, et inexorabilis manens turpissima morte damnatum descendere coegit ad inferos ? Quid quod ipse Vnigenitus simili se contra semetipsum aemulatione armauit, tradens in mortem animam suam 245 et in medio sceleratorum exinaniens se ?

II. Pone haec super cor tuum, o sponsa Christi. Vade et tu fac similiter ;ut adamantem et silicem pone faciem tuam, dummodo aemulatio tua Spiritu Sancto ignita sit, ut a dae214 Cant. 8, 6. 216 Cant. 8, 6. 223 Cf. Num. 16, 30. 229 1 Cot. 12, 51: 235 Is. 50, 7 (animam] faciem V/z.). 241 Cf. Mc. 14, 36. 245 Cf. Is. 55, 12. 246 Lc. 10, 57.

214 dura] durua zzs

225 Cant. 8, 6. 238 Rom. 8, 32.

2347?

716

SERMO

CV, rr1-CVI, 1

monii meridiani illusione non timeas. Vis non timere illam ? 250 Praecedat fortis ut mors dilectio, et in uero lumine eius, in

falsam lucem aemulationis illius, quae non est secundum scientiam, procul dubio non impinges. Qui enim diligit eo usque in lumine est, teste Ioanne, ut uideat Deum. Suspecta igitur erit omnis aemulatio, et quo durior, eo certe suspectior, 255 nisi fortis ut mors

dilectio praecedat,

deducat,

comitetur

et

dirigat, donante et gubernante Deo et Domino nostro Iesu Christo, qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO CV.

SERMO

IO

CVI

INCIPIT CVI. Quomodo haec laus congruat dilectioni illi, qua nequaquam diligit sed diligitur Deus. Quod illa dilectio morti similis est per contrarium, quia quam fortis est illa ad diuidendum, | tam fortis est haec ad uniendum. Item de illa fortitudine mortis, quae Iesu uenienti fores aperit, et de fortitudine itidem dilectionis, qua Iesus ingressus cum gaudio suscipitur et cum uirtute tenetur. De dura aemulatione iustorum de hac uita exeuntium, qua reprobis compati non sinuntur. Quomodo hoc capitulum ad laudem martyrum referatur. Quomodo et dilectioni sponsae laus eadem aptetur, et de morte illa qua moritur uitiis et concupiscentiis, et quo magis moritur, magis diligit. ^

I. Fortis est ut mors dilectio, dura ut inferus aemulatio. De fortitudine dilectionis hesterno sermone prout Dominus donauit disputatum est, sed dilectionis dumtaxat illius, quae 15 in dignitate et uiribus potior est, dilectionis uidelicet Dei. Haec quippe tam potens est, ut sit omnipotens, cum nimirum et Deus sit. Deus enim caritas est, quem tota mente diligere Deo feliciter uniri est. Nam qut adhaeret Deo, teste Paulo, unus spiritus est. Vide quam fortis etiam caritas ista, qua diligitur 20 Deus, et quam similis illi, qua diligit Deus. In dilectione illa Pater et Filius et Spiritus Sanctus unum sunt ; in hac uero 252 Cf. 1 Io. 2, 10. CVI, 12 Cant. 8, 6.

255 Cant. 8, 6. 17 1 Io. 4, 16.

252 impinges] impingues ms

CVI, 1 qua] quam zs

18 1 Cor. 6, 17.

EX

SERMO CVI, 1-3

71y

anima Deo per dilectionem adhaerens unus cum eo spiritus est. Quid fortius ? Numquid non aeque fortis ut mors caritas haec, quoniam quam fortis illa est ad dissoluendum, tam fortis haec 25 est ad uniendum ?

30

2. Siue enim mortem illam intellexeris, qua anima per iniustitiam a uita sua quae Deus est separatur, siue illam qua carnis unio huic uitae ualedicendo dirumpitur, fortitudinem mortis, et qui Deo moriens iustitiae |spiritum cogitur exspirare, misere quidem experitur, et qui post multos dolores

23551

tandem mortis euadere non sinitur, sentiat et ipse necesse est,

quia uere hic leo fortissimus est bestiarum. Ceterae quippe bestiae, uariae scilicet aegritudinum molestiae et cruciatuum dira tormenta sentiant, laniant et dilacerant, sed haec uno

morsu strangulat, comedit atque deglutit. Huic porro ceterae illae bestiae militant, quia quod rapiunt illae ista consumit. Denique et iliis haec eatenus dominatur, ut furori illarum modum ponat et terminum. Nam finis illarum mors est. Fortis igitur mors est, quae tenacissimum gluten huius uitae dissoluit, 40 omnemque doloris et languoris fortitudinem in carne mortali saeuientem trucidat et enecat. 35

45

50

3. Verum non minus fortis dilectio, quia quod mors iniustitiae fortiter diuidit, dilectio non minus fortiter denuo iungit, et hanc mortem temporalem fortiter irruentem dilectio itidem fortis fortiter sustinet et sustinens uincit. Sin autem dilectio uiribus confortata est, ut in Paulo Paulique similibus dissolutionem languidi corporis huius non solum audenter expectat sed etiam uehementer exoptat, dicens sibi in soliloquio gemitus sui : Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius ? et rursum : Cupio dissolut et esse cum Christo ; itemque cum Dauid : Quando ueniam et apparebo ante faciem Des ? et illud: Educ de carcere animam meam

55

60

ad confitendum nomini

tuo ; numquid non dilectio istiusmodi fortis ut mors, cui mors pauorem atque horrorem non ingerit, sed spem magis atque laetitiam suggerit ; et uere ut nuntius bonus de terra longinqua | diu multumque desideratus, tandem in amplexus et oscula ruit ? Vere nuntius bonus mors amicis Iesu, quae Iesum pro foribus adesse et fores pulsare annuntiat. Quid, quaeso, laetius, quid desiderabilius, quid denique festiuius ab angelis de coelo nuntiari queat quam quod Iesus adest, neque ut solito continuo abscedat sed ut ipse amatoribus suis repromittit: Veniam, inquit, e£ assumam uos ad meipsum, ut ubi sum ego

et uos sitis ? 22 Cf. E Cot? 6, 17. 88 Rom. 6, 21. 49 Rom. 7, 24 (miser] infelix V/g.). 50 Phil. 1, 23. 51 Ps. 41, 3. 52 Ps. 141, 8 (catcete] custodia V/z.). 55 Prou. 25, 25. 62 Io. 14, 3 (assumam] accipiam Vlg.).

ÉS

718

SERMO CVI, 4-6

4. Vere fortis mors diligentium te, Domine Iesu, quae solu65 tis languoribus cunctis animarum et corporum, fores taber-

naculi ipsorum, quas tu pulsare uenisti, annuente te aperit, et tibi desiderabili Domino Deo suo ingressum patefacit ad illos. Porro dilectio, qua te sitiere uenturum uenientemque suscipiunt, fortis nimirum est ut haec ipsa mors, quia uitam,

72 quam mors ad momentum diligentibus introducit, hanc dilectio sibi fortiter astringit et astringens sine fine custodit. Fortis illa est, ut peccandi fomitem tollat, ut dolores corporis

sanet, ut gemituum causas omnes abscidat, ut denique uitae uiam hactenus interclusam libere pandat. Nec minus fortis 75 est dilectio, quae in ulnis suis gaudium angelorum amplexari potest, quae filium uirginis tenere, alloqui et osculari accipit, quae Vnigenito Patris fruitur, ipsique in omnia saecula saeculorum adhaesura feliciter nubit. 5. Dura

quoque

ex illa iam die erit beatificati spiritus

8o aemulatio et dura plane ut inferus, quia fortissima dilectionis

compage aeternae illi iustitiae inhaerens, de reproborum suppliciis et diris illis legibus inferorum idem | uelle et idem 2357? nolle cum illo habet, quem diligit. Hoc est quippe chaos magnum, quod inter pios impiosque firmatum est, quod iusti85 tiam Dei quam dilexerunt illi, isti autem oderunt praecipientem, illi nunc nihilominus diligant et isti odio habeant punientem. Armabitur ergo pro creatore suo creatura ad ultionem inimicorum, et induta pallio zeli, gladio cincta ancipiti faciet uindictam in nationibus, increpationes in populis. Denique 9o quo dilectio unicuique fortior, eo aemulatio durior erit. For-

tissimi proinde aemulatoris uox est “Nonne qui oderunt te, Domine,

oderam,

ei super inimicos

meos

tabescebam ? Perfecto

odio oderam illos. Perfectum sane odium est, quod creatoris honor, non creaturae horror inflammat, nec de poena pascitur 95 ad liuorem, sed de iudicio satiatur ad laudem.

6. Dura igitur erit, quinimmo et hodie est in regione illa laetantium aemulatio sicut inferus, quia conclusis omnibus carnalis pietatis affectibus, pater et mater,

frater et soror,

sponsus et sponsa, amicus et proximus, ruptis omnium ne100 cessitudinum uinculis, in fontem suum quae est caritas Dei toto impetu conuertuntur, et suis quantumlibet miseris non possunt misereri. Non est ibi Samuel qui lugeat Saul, neque

83 Cf. Sallustius, Be//um Catilinae 20, 4. 83 Cf. Lc. 16, 26. 91 Ps. 138, 21-22. 102 Cf. 1 Reg. 15, 35. j

88 gladio] gaudio ms

99/100 necessitudinum] necessitudium zs

89 Ps. 149, 7.

SERMO CVI, 6-7

719

Dauid qui plangat Absalon, sed neque Moyses qui obsecret pro impiis ex Israel, quoniam ab oculis sanctorum omnem 105 lacrimam

huiuscemodi abstersit Deus.

Durus

igitur erit in-

ferus, ut aeternaliter puniat, dura proinde erit aemulatio iustorum, quae sicut erit impassibilis, ita et erit incompassi-

bilis. In modum |crystalli horribilis nulla pietate mollescit,

253678

seu de perpetuitate supplicii seu de immanitate tormenti. 110 Verum duritia haec, quam in fornace iustitiae sola caritatis flamma conflauit, usque adeo omnem crudelitatis suspicionem euasit, ut inde sit uere pia, quo pietatis aeternae limitem non excedit, et nonnisi de dilectionis fonte innocenter emanat.

Quia enim fortis est ut mors dilectio, ideo et dura est sicut inferus 115 aemulatio.

7. Si quis ad mortem pretiosam martyrum inuinctamque ipsorum duritiam capitulum laudis huius referendum putauerit, libens et ego in hanc sententiam pergo. Vere enim in ipsis dilectio Christi quid posset ostendit, dum campum magni 120 ingressa certaminis, spectante Deo et angelis eius, ludibria et uerbera uariaque tormenta et ipsam postremo mortem

non

quasi poenam patienter sustinuit, sed quasi coronam gloriae ardenter appetiit. Quis, quaeso, explicet, quam beata et quam pretiosa mors illa, quae non uitae tantum remunerationem in 125 coelis sed in regione illa uiuorum

singulare de mortis titulo

pretium habet, ut non solum uitam habeant sed prae ceteris uiuentibus abundantius habeant ? O mors uere uiuifica, ubt est iam uictoria tua, et ubi est stimulus tuus ? In corde Patris, in ore Domini Iesu, in laudibus angelorum. De coelo quippe

130 uictoria tua ; ideoque illic sese recipit, firmans ibi stationem suam. Nec deest ibi stimulus acutior, quo ad amorem Dei laudemque ineffabilem compungas et incites laureatos tuos, quod purpuram regni et diadema speciei, ipso donante, teque interueniente meruerint. Bene de mortis |huiuscemodi com135 paratione

in amoris

cantico

dilectionis

uirtutem

sponsus

credidit commendandam, quia de morte uidelicet tam pretiosa quam forti perpetuum sibi martyrum dilectio comparauit incendium. Quomodo enim non fortissime diligant, qui sic dilectos se esse meminerunt, ut animas pro Christo meruerint 140 ponere,

et mortem

quae ceteris est stipendium culpae, ipsi

habeant non solum stipendium uitae sed etiam titulum gloriae ? Denique quo fortior in certaminibus mors uictoriosa praecessit, eo fortior necesse est dilectio in laudem creatoris ignescat. 103 Cf. 2 Reg. 19, 4. C£. Num. 14, 19. 105 Cf. Apoc. 21, 4. 8, 6. 127 1 Cor. 15, 55. 133 Cf. Sap. 5, 17.

114 Cant.

108 mollescit] molescit 7s 116 inuinctamque] ¿ta ms ; forte melius : inuictamque 131 acutior] actior ms

236rb

720

145

SERMO

CVI, 8-9

8. De quorum aemulatione aptissime dicitur, quod dura fuerit sicut inferus, uel dura sit etiam in hanc diem. Quid enim aemulatione illa durius aut uehementius excogitari potuit, quae suos ausa est ridere carnifices, longaque examinatione excocta ad solidum iam ignes non timuit, quoniam ut

15o testa exaruit ? Quomodo in laudes martyrum pia mens auditorum hodieque assurgit, cum iras carnificum audit patientia frangi, stridoreque dentium graui uelut iam gehennalibus constitutos ignibus cruciari ? Tormentis suis tortor magis ipse torquetur et de poenis suis martyr duratur ad 155 poenas. Quidni dura ut inferus aemulatio talis, quae tormenta non reputat, quae tortores suos fatigat et prouocat, et uelut malleatoris incus crebris tunsionibus amplius solidatur ? Aemulatio quippe hodierna martyrum iam cum Christo regnantium dura est profecto contra eos, qui se angustiaue160 runt, et dura nimis, ualde dura sicut inferus. Quam tamen | duritiam non libido ultionis inflammat, sed castae aemulationis zelus accendit. Dura, inquam, sicut inferus est, quia et

ipsam sicut inferos poenitentia impiorum sera non mitigat, non

concutiunt

eiulatus,

non

fletus

emolliunt, non

flectit

165 supplicatio, non ardor ille perpetuus uel ad modicum soluit. Et haec in laudem martyrum incidenter dicta sint. 9. Aequum est proinde, ut et sponsae Christi, quae est ecclesia siue anima omnis per caritatem Christo adhaerens, de cantico amoris quae ad eam uel propter eam dicuntur 170 assignare curemus. Eius quippe ni fallor in. praesenti capitulo, sicut et in his quae praecedunt et quae sequuntur, dilectionis uirtutem more suo dignantissimo sponsus uoluit commendare, idque nouo et peregrino nimis uerborum schemate, in parabola uidelicet mortis et inferi. Fortis est, inquit, ut mors dilectio, 175 dura ut inferus aemulatio. Puto autem quia mors haec, cui

comparata sit dilectio sponsae, simile aliquid habeat cum ea, quam praediximus, morte martyrum pretiosa, immo et de similitudine mortis Christi plurimum, quae non tam pretiosa dicenda est quam pretium nostrum. Cuius nimirum similitudo 18o mortis ab ea,cuius est similis, et uirtutem mutuatur et nomen.

Mori nempe uitiis et concupiscentiis Christo commori et similitudini mortis eius complantari est, dicente apostolo: Mortui enim estis, et uita uestra abscondita est cum Christo in

Deo. Et rursum : Qui enim mortuus est, ait, iustificatus est a 185 peccato. 148 Cf. Officium sancti Laurentii martyris : lectiones et antiphonae in secundo et tertio nocturno, iuxta breuiatium cisterciense. 159 Cf. Sap. 5, 1. 174 Cant. 8, 6. 183 Col. 5, 5. 184 Rom. 6, 7. 164 emolliunt] emoliunt zz:

180 mortis] moris ms

236v8

SERMO CVI, 10-12

721

IO. Et uere fortis istiusmodi mors, quae de morte Christi fortitudinem induens mortem illam fortissimam, quae totum genus Adam per inoboedientiae reatum uno morsu absor- |buit,

latiori ipsa fortiorique 190 deuorat.

195

200

205

210

hiatu

cotidie

mordet,

absumit

236vb

et

Hac enim morte luxuria trucidatur, ambitio sterni-

tur, confoditur inuidia, mactatur cupiditas, ira expungitur, gula exinanitur, superbia exsufflatur, et tot mortium quot criminum auctor diabolus multiplici morte mulctatur. Moriatur anima mea hac morte pretiosa ac uere uictoriosa nimis ; moriatur ut quodcumque in ipsa est animale exspiret, moriatur sibi ut uiuat Deo suo. Digna plane huiusmodi mors, cuius fortitudini dilectio sponsae non immerito debeat comparari. Siquidem et dilectioni uires ipsa ministrat, quoniam, ut ait apostolus : S? commoviui sumus, et conutuemus. Nam uiuere diligere est, quoniam teste amico Domini Iesu qui non diligit, manet in morte. Bene proinde mors ista atque dilectio sibi comparantur in uiribus, quia quo unamquamque animam mors ista plenius sinceriusque exhauserit, eo utique uirtutem diligendi mox hauriet ampliorem, ut quod euacuauerit mors, hoc repleat uita. II. Vae misero mihi, qui ueteris hominis animam spirare intra me sentio usque adhuc, ac dominari ex parte non modica sensibus atque affectibus meis. Aut sermonem usurpem mihi mansuetudinis Dauid serui tui ad te dominum meum Ionatham amabilem nostrum : S? est iniquitas in manibus mess, ut quidem est plurima : non sit manus incircumcisorum in me, sed tu, Domine,

gladio forti quo mortificas et uiuificas, tu

quaeso interfice me. Non irruant, inquam, in me Philistiim, sed animam meam, quam uolo efflare nec ualeo, tu quaeso |ex215

220

225

trahe et effunde et spiritui tuo bono fac locum in me. Scio enim nimirum filius ancillae tuae, qui ex ore tuo ueritatis totiens audisse me recolo, quam lucrosa sit perditio haec, et granum frumenti mortuum quid fructus parturiat. Salus de hac perditione germinat, et de putrefactione grani huius copiosa caritatis seges exsurgit. Fortis est enim ut mors dtlectio, et iuxta quod illa conualuerit, conualescit et haec. 12. Et addit : Dura ut inferus aemulatio. Aemulationem non aliam arbitror esse quam dilectionem, sed tali eam nomine tunc uocari, cum zelum induit in expugnatione uitiorum aut propugnatione uirtutum. Dilectio quippe, ut ita dixerim, aculeata aemulatio est, nulli parcens aut miserans contra

193 Cf. Iudic. 16, 30. 2: 210 Ps. 7, 4. LIZ

199 2 Tim. 2, 11. 200 1 Io. 3, 14. 206 Cf. ler. 45, 211 Cf. 1 Reg. 20, 8. 217 Cf. Mt. 26, 8. 218 Cf. Io. 220 Cant. 8, 6. 222 Cant. 8, 6.

237%

722

SERMO CVI, 12-CVII

iustitiam. Dura igitur aemulatio haec et dura ut inferus, quae et satanae tradere non formidat et praeuaricatori iaculum intorquere maledictionis aeternae. Pecunia tua, ait Simon

230 Petrus ad Simonem

Magum,

tecum sit in perditione ; et

blasphemos Paulus satanae tradit erudiendos, ut non blasphement. Quid amicorum illorum Dei, Moysi, Phinees, Dauid et Eliae aemulatione austerius, quorum primus conspiratorum cuneos cum domo et suppellectili sua uiuos transmisit ad 235 inferos ? Dura certe ut inferus aemulatio, quae circa infernum

non substitit sed usque illuc persecuta est aemulos suos. Paueat genus illud unitatis malignae stimulum maledicti huius gaudium Moysi, ne descendant in infernum

uiuentes,

qui similia hodie attentant contristantes |Spiritum Sanctum 240 Dei in illis, qui praesunt eis.

13. De Phinees, Dauid et Elia ceterisque aemulatoribus fortissimis nota uobis ingerere ad praesens supersedeo, praesertim cum de duritia huiuscemodi delicatis auribus uestris dura quidem et fortasse suspecta sit lectio. Parcendumque 24; simul et labori nostro uestroque fastidio, ut modico respirationis interuallo paululum confortati uerba nuptialis carminis, quae sequuntur, duce spiritu perscrutemur, ad laudem et gloriam sponsi ecclesiae Iesu Christi Domini nostri, qui cum Deo Patre et eodem Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia 250 Saecula

saeculorum.

Amen.

EXPLICIT SERMO CVI.

SERMO

5

to

CVII

INciPIT cvi. Quod lampas uitrea pudicitia sit, quousque caritatis igne solidetur. Quam necessariae sint huiusmodi lampades in nuptiis sponsi. Quam mirabile sit has lampades fatuis adesse uirginibus, quae uix a prudentibus parantur et custodiuntur. Quomodo lampades fatuarum, ueniente sponso, extinguuntur in nocte. Quod lampades sanctorum igneae dicuntur, quia uirtutes eorum caritate ignitae caritas fiunt. Quod ignis ad caritatem Dei, flammae autem ad caritatem amicorum et inimicorum referuntur. Quod caritas eiusdem generis est, cuius et ignis, ut quaecumque occurrerint, redigat insemetipsam. Quod spiritus Eliseo duplicatus est, hoc est ut arderet et incenderet.

229 Act. 8, 20.

231 Cf. 1 Tim. r, 20.

235 Cant. 8, 6.

23 7

SERMO CVII, 1-2

723

1. Lampades eius lampades ignis atque flammarum. Cuius eius ? Nam de dilectione et aemulatione sermo praecessit, et ambigi non immerito potest, cuinam earum relatio ista

1

VA

2o

respondeat. An | forte indifferens relatio hoc nobis insinuare

uoluit, quia dilectio ipsa eadem quae est et aemulatio, maxime cum secundum scientiam est et Dei subiecta iustitiae in splendore ambulat uultus Dei? Hoc enim in his uerbis sponsus manifestius innuisse uidetur, cum lampadum facit mentionem et ignis atque flammarum. Quid namque aemulatio caritati iuncta, nisi ignis est in lampade ardens et lucens ? Oleum in lampade sincera est dilectionis pinguedo intra uas continentiae sese fideliter continens. Lampas etenim carnis

237

pudicitia est, uas certe uitreum, quod leui impulsu aut facili

ictu uel momentaneo lapsu integritatis suae iacturam incurrit. Quid enim ea fragilius, quam uerbi nonnumquam unius petulantia frangit, quam species in ictu oculi uisa subuertit, et alieni oculi solis interdum nutibus capitur, modico tactu uelut ad ignem cera liquescit, et ad gratiam blandioris occur3 o sus resoluta letale nonnumquam receperit uulnus. Quid ea, quaeso, magis uitreum, immo quid sic fragile et tenerum, quam res quaeque quo fuerit blandior, eo et celerius frangit ? Et tamen sine istiusmodi lampadibus nuptiarum sponsi peragi celebritas non potest, unde et cum ipsis uenienti a nuptiis 3 sponso atque ad nuptiale gaudium uocanti uniuersi, quotquot

2

5

MA

sumus,

iubemur

occurrere.

Nam

sicut mundo

corde, ita et

mundo corpore erunt quicumque Deum uidebunt, teste apostolo qui ait : Quia sine sanctimonia nemo uidebit Deum. 2. Sed haec prorsus mirabile est, | unde fatuis uirginibus 40 lampades

istae prouenerint, quae tam laboriose tamque periculose uix certe et cum multa formidine a prudentibus et comparantur et custodiuntur. Denique sicut uitrum immo sicut olei sui custodes et baiulae, sic custodiunt et baiulant

45

illas. Siccine, o negotiatores fatui, uasa tam pretiosa et caro emitis et pro nihilo uenditatis ? Vasa quippe pretiosissima et quae Salomon in omni gloria sua sibi comparare nequiuerit, pudicitia,

uoluntaria.

5o

uerecundia,

Simplicitas

sobrietas,

quoque

frugalitas

mansuetorum

et

paupertas

et humilium

lampas est, teste illo qui ait: Deridetur iusti simplicitas, lampas contempta apud cogitationes diuitum. Procul et de ultimis finibus, de foro uidelicet rerum coelestium, lampadum

huiuscemodi

pretium

est,

quoniam

CVII, 12 Cant. 8, 6. 18 Cf. Is. 6o, 3. 4-5. 50 Cf. Prou. 31, 10.

CVII, 23 etenim] etnim zz:

ut illuc

reportentur,

88 Cf. Hebr. 12, 14.

30 receperit] reciperit 7s

49 Iob 12,

38 quia] qui zzs

2 37"

724

SERMO CVII, 2-4

ilinc utique transuehuntur ad nos. Illic huiusmodi mercium negotiatio seruatur, illic uenalia proponuntur, quae cum 55 uilissimo pretio nobis uendita fuerint ab eo, qui uendidit, inaestimabili redimuntur thesauro, hoc est regno coelorum. Finium sane longinquitas peregrinis mercibus pretium cumulat, unde et quae de coelo sunt, non nisi de coelo remunerationem praestolari debent. Illic uasa haec uitrea perpetua 6o soliditate subsistunt, illic oleo caritatis infunduntur purissimo, illic in nuptiis sponsi et sponsae lucere habent in perpetuas aeternitates. 3. Vide quam merito fatuae nominatae sunt uirgines, quae rerum tam grandium pretia tenuissimi moxque exsufflandi 65 fauoris aura uenditarint. Solo quippe | mundanae opinionis honore uirginitatis suae gloriam aestimantes iudice Deo ibi recipiunt mercedem suam, ubi et thesaurizant superbiam suam, et hoc uestiunt intentionem suam. Lampades ergo earum lampades uanitatis et inanitatis, portantur quidem in 72 manibus, non ut luceant Deo sed ut splendeant mundo. Splendeant in oculis solis huius, qui urit per diem, gloriae uidelicet contemplatione terrenae, non in oculis solis illius, qui oritur timentibus Deum et sanitatem habet in pennis suis. De exteriori denique luce habent ut splendeant, non de flamma 7; interiori ut luceant.

Proinde si quid interdum

220r

deuotionis ac

si pugillus olei lampadi huiuscemodi desuper infusum fuerit, ad oculos humanos cito consumitur, ut ueniente sponso cum accendi debuit extinguatur.

4. Quo contra de muliere forti, prudenti uidelicet uirgine, 8o dicitur : Gustawut et uidit quoniam bona est negotiatio eius, non extinguetur in nocte lucerna eius. Bonam sane mulieris huius negotiationem dicens, uirginum illarum fatuitatem ex obliquo commemorat, quae de oleo et lampadibus suis uane et inutiliter negotiantur, siue cum caro empta uilipendunt et uili 85 distrahunt,

siue

cum

facile

comparata

simili

nihilominus

uenditatione prostituunt. Sunt enim, ut ait Dominus, eunuchi qui ab hominibus facti sunt, et est oleum laetitiae siue gloriae, quod in foro rerum uenalium peccatores sibi uicissim uendunt et emunt.

Verum

lucerna

ueniente

Iesu,

hoc

est uera

co-

go ruscante luce, extinguitur, quia mens suae uanitatis |conscia lumine ueritatis redarguente sub propriae conscientiae testimonio repercussa confunditur, et nuptiali gaudio ineptam se 61 Cf. Dan. 12, 3.

80 Prou. 31, 18.

54 seruatur] setuetut 7s quatur 775

86 Mt. 19, 12.

68 uestiunt] restiunt zz:

78 extinguatur] extin-

2381b

SERMO CVII, 4-6

95

esse probat, quae de uirtute qualibet propter Deum non exultat. Gustat ergo, et uel sero iam uidet, quia non bona est negotiatio eius, quoniam lucerna eius in nocte extinguitur, et lucem ueritatis ferre non potest quae contenta esse didicit lumine uanitatis. Extinguitur autem lucerna impiorum nocte media

100

105

725

cum

electorum

lucerna

accenditur,

quia in medio

tentationis siue cuiuscumque tribulationis suae et electi ad eum recurrunt, in quo gaudere solent, et impii coelesti destituti solatio relabuntur in tenebras suas. Vsus autem lucernarum in tenebris et opportunior et gratior esse consueuit, et spes in angustiis gaudiumque in tribulationibus mirabilius utique et festiuius lucet. Et de nocte quidem Iesus uenit interrogare iustum et impium, eosque qui lucernas suas per gaudii spiritualis solamen accendunt, introducit in requiem suam; eos autem, qui de sola hominum opinione inaniter gaudere nouerunt, derelinquit tenebris suis.

5. Bene igitur de lampadibus sponsae suae sponsus ait, quod lampades eius lampades sunt ignis atque flammarum, hoc significare uolens, quod materiam longe dissimilem habent a lampadibus uirginum fatuarum, quae, quoniam uitreae sunt, facili lapsu dispereunt. Istae autem quoniam igneam substantiam habent non sunt huiusmodi obnoxiae casibus, insuper et in 115 se Deo ministrante habent, | unde ardere et lucere queant. Sane quemadmodum carbo succensus pro eo quod igneo calore et colore induitur ignis solet appellari, ita et uirtutes quaelibet de caritatis igne succensae caritatis non immerito nuncupatione censentur. Nam patientia uerbi gratia siue benignitas 120 caritate ignita, quid nisi caritas patiens siue caritas benigna est ? Sic continentia profecto et castitas, mansuetudo, humili110

tas atque modestia, cum

diuino amore flammescunt, non nisi

lampades sunt ignis atque flammarum. Si quid in eis prius uitreum ac fragile fuit, uorax caritatis flamma consumpsit et 125 in propriam permutans substantiam fortius solidauit.

6. Fiunt igitur igneae nec igneae solum sed et flammeae. Quamquam fortius aliquid sonet quod non ait : Lampades ignis et flammae, sed: Lampades ignis atque flammarum. Puto in igne, quem singulariter dixit, singularem illam dilectionis uir130 tutem ostendit, qua diligitur Deus, in flammis autem geminam illam uim caritatis expressit, qua amici dulciter in Deo et inimici fortiter diliguntur propter Deum. Vnde quoniam caritas illa hanc quidem non origine solum sed et dignitate prae110 Cant. 8, 6.

120 Cf. 1 Cor. 13, 4.

122 flammescunt] flammascunt zz*

128 Cant. 8, 6.

238va

726 155

SERMO CVII, 6-7

cedit, ignis primum dixit, deinde flammarum. Ignis quippe, iuxta quod adhibitis fomentis nutritur et pascitur, flammas creat; et diuinus amor quo fortius mentem accenderit, eo dilectio quae est ad proximum magis magisque flammescit. Siquidem mater huiusilla, pater et nutrix est. Vnde enim caritati huic uirtus tanta, ut tanto fraternae salutis desiderio inardescat,

quatenus et sanguinem pro ea libens fundat, nisi quia, ut ait apostolus, cari-|tas Christi urget eam ? Vnde, inquam, nouae illi nuptae sponsi primitiuae Christi ecclesiae tam uehemens ille ardor omnem terram perlustrandi et renouandi uniuersam faciem terrae, nisi quia cor eius ardens erat in ipsa de Iesu ? 145 Memor quippe Iesus uerbi sancti sui, quod pepigerat dilectae suae, priusquam auferetur ab ea, de excelso misit ignem in ossibus eius, quousque adeo illa incaluit ut deficeret, ferre non 140

sustinens,

deficeret

autem

in eum,

quem

diligebat

2 38vb

anima

eius. Et ipsum quidem ignem in terra Iesus iam pridem accen150 derat sociali dignantissimaque conuersatione, totum se sponsae inclinans ad gratiam et ad amoris suauitatem commendans, ut deuotionem extorqueret dignatio, et amor tantae maiestatis in corde illius generis sui crearet affectum. Amor quippe eius generis est cuius et ignis, quoniam ex se in mo155 mento producit, unde sese multiplicet et diffundat in immensum,et quaecumque occurrerint, captiuet et redigat in semetipsum. Vnde quoniam Deus ignis est, quo aliis uerbis dicitur, Deus caritas est, uenit hic ignis ad nos naturae suae exserere

et exercere uirtutem. 160

170

7. Mille enim modis hoc insinuare persuadere insistit et commendare, quoniam amor est, et quia rem amat generis sui. Nos autem genus Dei sumus nobilis creatura, amoris capax et amoris huius qui est ad Deum. Suasit hoc argumentis multis et magnis et nouissime persuasit, adeo ut in Petro sponsa Christi tertio de amore interrogata trina professione se diligere testaretur, quae fuerat ante dilecta, et de amoris uicissitudine idoneam iam osculis ac nubilem significaret sponso suo. Iam tunc ergo ardebat, | sed necdum tamen deficiebat ferre non sustinens. Ferrebat libens quin et libentissime sustinebat, modicus quippe adhuc ignis erat et tolerabilis satis. Qui et incentiuis dulcibus iucundisque fomitibus pascebatur uisione et allocutione Domini Iesu. Verum rapto Elia nostro ad coelestia in curru igneo et igneis equis suis, de camino ignis, qui est in Ierusalem, unde currus ille igneus et equi ignei missi sunt, spiritus duplica141 Cf. 2 Cor. 5, 14. 144 Cf. Lc. 24, 32. 145 Cf. Ps. 104, 42. 158 1 lo. 4, 8. 162 Cf. Act. 17, 28. Cf. Aelredus, Speculum charitatis 1, 8 : PL 195, 512 D. 165 Cf. Io. 21, 15-17. 173 Cf. Is. 51, 9.

137 flammescit] flammascit 225

171 pascebatur] pasciebatut zz: a.c.

2597*

SERMO CVII, 7-10

727

175 tus est totumque induit Eliseum. Quoniam Christo assumpto ad Patrem ignis amoris in sponsa eius multipliciter efferbuit, et ultra sola eum ferre non poterat propter quod et omnia circuiens concremabat, iuxta illud Zachariae : In die illa ponam

duces Iuda sicut caminum ignis in lignis, et sicut facem ignis in 18 o

faeno, et deuorabunt omnes populos ad dexteram et ad sinistram ın cicuta.

18

A

8. Fiat, Domine Iesu, uoluntas tua sicut in coelo et in terra, te enim uelle dixisti, ut accendatur ignis ille in terra, quem uenisti mittere in eam. Factum est ut uoluisti, ecce de camino illo, qui est in Ierusalem, caminus in terra succensus est, et sicut in coelo ita et in terra ministros tuos fecisti ignem uren-

tem, ut sicut ignis deuorans, sic deuorent ad dexteram et ad sinistram.

9. Caritati quippe nil satis est, nec aliquid ipsa fastidit uel 19o quidquamiudicat reiciendum, bonorumque malorum indifferens ei uocatio est, susceptio promiscua et gratia ad utrosque indiscreta, nisi quod eos plerumque abundantius replet, in quibus abundauit iniquitas. Proprium quippe dilectionis est sicut et ignis, ut ubi |fortiorem repererit fomitem, ibi ualidius inarde- 2397b 195 scat, et deincentiuorum uirtute et copia conualescat incendium. Hoc enim de duobus debitoribus proposita similitudo luce clarius facit, quia cui plus dimittitur, plus diligit. Plus, inquit, diligit, cui amplius donatum est; plus diligit, hoc est plus diligendi et debito urgetur et materia in promptu est. Hinc reor 200 dictum, quod superius commemoraui dixisse Zachariam ponendos duces Iuda sicut caminum ignis in lignis, et sicut facem ignis in faeno. Sane quod lignum faeno durius, eo et ignibus aptius est, et quo accendit difficilius, eo accensum magis ignescit et in quandam ignis substantiam, non caloris solum sed et coloris permutatione transfertur. Faenum igitur sunt, quorum 20 peccata leuia, fax ignis hoc est facilitas ueniae et superuenientis gratiae scintilla consumit. At uero lignis non facula ignis sed caminus ingeritur, ut mirum in modum ipsi de ignis incendio ignis fiant, nec solum ardendi sed et incendendi uirtutem 210 Sibi uendicent. VA

10. Hinc est nempe duplex ille spiritus, quem Eliseus a domino suo et audacter poposcit et feliciter promeruit, sub ea 175 Cf. 4 Reg. 2, 15. 186 Cf. Ps. 103, 4. 12, 6.

178 Zach. 12, 6. 182 Mt. 6, 10. 184 Cf. Lc. 12, 49. 192 Cf. Rom. 5, 20. 197 Cf. Lc. 7, 47. 201 Zach.

208 caminus] chaminus ms

728

SERMO CVII, 10-11

tamen

conditione,

obseruaret.

Nam

si horam gemina

assumptionis

ipsius sagaciter

est uis caritatis, ut ardeas

simul

215 etincendas, et uelut unus de Seraphim gemino hoc modo inter-

preteris nomen tuum, ut ardens dicaris siue incendens. Alioquin nisi calculum de altari ad me tuleris incendendum, Seraphim fortasse tibi es sed mihi non es. Seraphim denique offi-

cium est, ut non solisibi |clament sed ut clamet alter ad alterum.

220 Duplicem ergo spiritum Eliseus de ignea magistri assumptione, iuxta quod ipse petierat et ille repromiserat, reportauit, factus

239

nimirum ex illo die Dei sui salus, quod'uocabulum Elisei sonat,

his qui longe sunt et his qui prope. Ardebat et incendebat, uacabat, uacabat Deo et cor filiorum Israel ad Dominum

Deum

22; suum conuertebat. Quod quidem Eliseus noster, senatus uidelicet apostolicus, tanto in se mirabilius pleniusque exhibuit, quanto et ueritas potior est signo suo; et Elias noster fortior illo, currusque eius ardentior atque rapidior illo. Currus enim nostri Eliae, sicut scriptum est, decem est milibus multiplex, milia 230 laetantium. Qui et ipse igneus est, nam rotae eius, iuxta. uisio-

nem mam di a stet,

Danielis, 2gn3s accensus.:Cuius nihilominus thronum flamignis esse testatur, fluuiumque igneum rapidumque egrefacie eius, ut quaecumque apud eum sunt ignea esse conquippe cum ipse ignis sit, et a facie eius omnia inardescant

23; atque in eandem transformentur imaginem.

II. Expectat forsitan aliquis uestrum audire a me, quis thronus iste flammeus Domini Iesu, quid rotae igneae, quid fluuius igneus a facie eius egrediens. Sed uir aliquis desideriorum, qualis fuit Daniel, de re prorsus desiderabili, gloria scili240 cet Vnigeniti a Patre, utilius a uobis interrogabitur. Ne tamen tacite omnino praeterierim quod uobis occurrit in transitu, si uos melius non habetis, thronum Christi dici reor iudiciariam

eius sublimitatem, qua rationali creaturae praesidet et Patri sedet coaequali in gloria. |Currus uero igneus uehemens ille 24; caritatis impetus est, qua ad nos pro nobis incarnandus et moriturus descendit, quo itidem curru igneo Spiritum Paraclitum de coelo missurus ascendit, per quem et libertate ministros uerbi ac fidei auditores indueret. In quo sane throno et curru igneo exhiberi eum denuo expectamus, cum sublimem eum in 250 maiestati sua uidebit omnis oculus, et caritatis suae memor

ad sponsam suam exhibebit eam sibi non solum in spiritu sed 213 Cf. 4 Reg. 2, 9-10. 219 Cf. Is. 6, 5. 222 Cf. Hieronymus, Liber InterPretationis nominum bebraicorum, s.u. Elisaeus : PL 23, 821 ; CC 72, 111, 4. 224 Cf: Ec. um16. 229 Ps. 67, 18. 230 Dan. 7, 9.. 232 Cf. Dan. 7, 9-10. 235 Cf. 2 Cor. 3, 18.

219 clament] clamet ms

248 fidei] fide ms

2 397?

SERMO CVII, 11-CVIII

729

etiam in carne gloriosam. Caritas quippe, quae de coelo deposuit Iesum, ipsa eum denuo in coelestia sublimauit, teste ipso qui ait : Vado parare uobis locum, et : Expedit uobis, ut ego uadam.

25; Denique cum praeparauerit nobis locum, cum paratae fuerint nuptiae et iam nil parandum supererit, iterum ueniet et assumet nos ad se ipsum, ut reuera caritas ipsa sit currus igneus, quae tam rapide, tam celeriter, tamque repente dat eum nobis,

datum aufert ablatumque restituit.

260

I2. Fluuius porro igneus a facie filii hominis egrediens, ipse de quo et scriptum est : Qut credit in me, flumina de uenire eius fluent aquae uiuae. Nam fluuius idem est qui et flumina, sicut idem Spiritus Sanctus qui et spiritus septiformis. Fluuius utique igneus simul et rapidus, quia quos caritate Dei succende265 rit, ad opera caritatis uiolenter et raptim trahit. Et sicut fluuius de fonte manans perenniter fluit, ita et spiritus caritatis, qui et Spiritus Sanctus, coaeternam fonti suo Vnigenito Patris |emanationem habet. Quod si de emanatione illa, qua electis idem spiritus ab eodem Vnigenito datur intelligi placet, in 270 eos quidem a facie illa gloriosa idem spiritus fluit, cum de contemplatione uultus eius Spiritu Sancto aeternaliter debriantur. Cuius beatae aeternaeque ebrietatis participium nobis praestet idem Vnigenitus Dei, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. 27; Amen.

EXPLICIT SERMO CVII.

SERMO

s

CVIII

INCIPIT CVIII. Quod uir iustus lampas est, et quidquid in eius uerbo et conuersatione aedificat. Quod formam lucendi ceteris lampadibus praebet Saluator ipse ut lampas accensus, intentionis uidelicet pietate qua Pater glorificetur in coelis, et in splendore honestae conuersationis qua aedificetur proximus. Quod infirma et inutilia nostra ad opus luminis sunt necessaria,

et lychini uicem in nostra

lampade supplent. Quod non exilis contemplatio est sed pia et pernecessaria uidere sublimia dona Dei in uiris iustis. De lampade illa

254 Io. 14, 2.

Lo 32637;

261 Io. 7, 38.

24079

730

SERMO CVIII, 1-2

principali ac summa, quae aliis et oleum ministrat et ignem. De uir10

tute ignis, hoc est caritatis quae Deus est, quomodo ardet et lucet,

calefacit et liquefacit, exsiccat et mundat ; aliaque innumera quae materialis ignis iste naturaliter operatur.

15

20

25

I. Lampades eius lampades ignis atque flammarum. Si lampades istae, fratres mei, penes me essent, ut de sacri amoris igne intus arderent, sanctaque |conuersatione et uerbo utili splendere foris ad aedificationem possent, merito intenderetis in me. Nunc autem pudet, fateor, de igne et igne coelesti non ignito sermocinari eloquio, sed pudet amplius quia non sentio feruere eum in ossibus meis, et sic tamen corde frigido exire uelle ad calefaciendum uos. An forte haec est scintilla aliqua caritatis uelle calefieri uos, etiamsi frigidus sum ego, et impendere conari, cuius indigus ipse sum ? Ita est, fratres mei ; puer sum caritatis uestrae, igniculum uobis de incendio illo magno ignis atque flammarum, qui est in Ierusalem, portare uenio in testula mea. Nolite sic personam attendere, ut recusetis obsequium. Accedite propius, obsecro, ad ignem et flammas, accedite et caleficimini, accedite ad lampades et illuminamini.

2407b

2. Lampas, simplicitas uiri iusti, teste beato Iob, lampas splendidissima, 30

honestas;

lampas

gratissima,

uerecundia ;

lampas omnis ingressus et occursus faciei illius. Lampas etiam est fulgentissima sermo uertitatis, qui ex ore sapientis procedit, tenebras erroris abigens, noctem peccati iustitiae luce coar-

35

guens, ipsasque excusationes in peccatis uelut profundiorem noctem sereniori coruscatione reuerberans. Totus denique uir iustus ut splendor egreditur et uelut. lampas accenditur ad saluandum, quia et cum silet, silendo aedificat, et cum loquitur, quasi sermones

40

45

loquitur Dei, ut det gratiam audientibus, et

cum ministrat tamquam ex uirtute, ut ait apostolus, quam administrat |Deus. Ex abundantia quippe ignis flammantis in lampade lux sancta foris ad oculos nostros irrutilat, non de emendicata aliunde luce scientiae nec de alienae testimonio conscientiae, eorum uidelicet qui oleum fatuis uirginibus uendere consueuerunt. Omnis gloria eius filiae regis ab intus lampadem foris facit quidem luminosam, sed intus seruat gloriosam, intus Deo de oleo laetitiae, de caritatis pinguedine ardens ad gloriam, foris hominibus lucens ad gratiam, iuxta illud : Sic luceat lux CVIII, 13 Cant. 8, 6. 35 Cf. Is. 62, 1. 46 Mt. 5, 16.

I2 A. 44, 14.

23 Cf. Is. 30, 14. 27 Cf. Ps. 33, 6. 28 Cf. Iob 37 Cf. 1 Petr. 4, 11. 38 1 Petr. 4, 11. 43 Ps.

CVIII, 9 ac summa] a summa ms noctem] nectem ms

15/16 splendere] splendore zs

32

2 407a

SERMO CVIII, 2-5

731

uestra coram hominibus, ut wideant opera uestra bona et glorifi-

cent Patrem uesirum, qui in coelis est. 3. Ecce saluator ut lampas ipse, iuxta uerbum Isaiae, ac5o census alias ex se lampades format et ex sua luce accendit, lucendi eis et uirtutem praebens in luminis participatione, formamque lucendi instituens in sincerissima sacrae mentis intentione. Hinc enim alias lucidi corporis simplicem requirit oculum, hoc est bonae actionis intentionem puram, id consequen55 ter astruens, quia si corpus actionis tuae lucidum fuerit nullam habens de erroris nubilo neque de simulationis fuco, siue de tristitiae nube aut fumo iactantiae partem tenebrarum, sicut lucerna fulgoris illuminabit te. Corpus igitur per multa membra dispositum et ex multiformi membrorum compage 6o integrum hominem unum constituens bona uita est uiri iusti, ex multiplici serie actionis honestae lucernam miri fulgoris educens, cum nil sit in homine iusto, quod non cedat in usum

luminis, quod non luceat |Deo, quod non fulgeat ipsi, quod non splendeat proximo. Pium tamen contemplatorem et oculum 65 proximi non nequam sed simplicem lux ista requirit.

4. Crede mihi, quia et quae infirma siue quae inutilia uidentur in nobis, ministerio apta sunt luminis, adeo ut sine ipsis

opus lucis aut omnino non possit aut non tam congrue possit expleri. Sane et lychinus in lampade ex infirma nimis fragilique 7o materia luci suscipiendae imponitur, ut lampas et oleum penitus absque illo lucere non possint, et solus ipse lumen uideatur excipere et ministrare. Denique, teste apostolo, uirtus in infirmitate perficitur, ut de qua salutis iactura metuitur, cunctis plerumque infirmitatibus languentis animae procuretur reme75 dium. Item, ut ait idem apostolus, quae infirmiora sunt corpo-

ris nostri necessariora sunt ; et iuxta uocem peccatricis animae sed poenitentis et confitentis Deo, nox ipsa illuminatio eius est in tenebris suis. Tenebrae enim, ait, non obscurabuntur a te, et

nox sicut dies illuminabitur, quoniam imperfectum meum uide8o runt oculi tus. 5. Miro modo de tenebris suis hic lucis filius in regionem lucis nuper erumpens, de uirtute lucis huius ac pietate praesumit, tenebras uidelicet suas in quibus laborabat adhuc, non obtenebratum iri, sed in luce sua splendescere in tantum, ut nox etiam 85 illuminatio fiat. Factumque est ita, quia in lumine, ut ita dixerim, tenebrarum illarum Dauid, quotquot peccatores sumus,

49 Cf. Is. 62, 1. 77 Cf. Ps. 138, 11.

53 Cf. Mt. 6, 22. 78 Ps. 138, 12.

72 2 Cot. 12, 9. 79 Ps. 136, 16.

75 Cf. 1 Cor. 12, 22. 85 Gen. 1, 24.

2 407?

732

SERMO CVIII, 5-6

respiramus in lucem. Deus, tu scis insipientiam meam,

|et im-

24113

perfectum meum uiderunt oculi tui. Domine Deus, tu scis, quia tu me scire fecisti et oculi tui uiderunt, quia non abscondisti go ab oculis meis. Scio enim reuelante te, quid sapientiae, quidue perfectionis desit mihi, et hanc reputaui interim sapientiam non modicam, atque ad perfectionem gradum hunc non minimum arbitratus sum nosse, quam procul a sapientia exulem ego, et quam longe ambulem a semitis perfectorum. Si quid 95 ergo ignoram, dummodo ignorare me sciam, mecum, ut ait sapiens, erit ignorantia mea, et infirmitas mea dummodo

praes-

to sit oculis meis iuuabit profecto et confortabit me. Haec ergo gemina scientia miseriae meae uelut lux in tenebris lucens, coram te, Domine Deus meus, splendere me facit et idoneum, 100 ut spero, uidendo uultui tuo, quoniam haec certissima est prae-

paratio ad cognoscendum te, si plene primum nouerim me. 6. Itaque quod stultum et infirmum in nobis est, uelut lychini uicem supplet in lampade nostra, quia mens infirmitatis suae conscia per hoc, quod desipere et infirmari se sentit, ex quadam 105 humilitatis deuotione pinguescit. Porro ex humilitate mens impinguata ad ardendum pariter et Iucendum uires accipit, quia et diuini amoris desiderio coelitus inardescit, per quam protinus sapientiae quoque nouam et insolitam induit lucem. Ardor quippe igneus, lucis parens comesque indiuiduus, nec non 11o et nutricius est, et amor utique Dei sapientiae lucem et generat et comitatur et nutrit. Cum ergo uideris lampadem istiusmodi luminosam coram Deo accen- |sam, pius ac diligens contemplator accede. Vide quod exterius splendet, inspice quod interius nitet, perspice et intende quod intime ardet et lucet. 115 Lampas quippe sanctimoniae et disciplinae splendet foris in operatione, oleum puritatis intus nitet in humili compunctione et pingui deuotione, ignis uero et lux in affectu intime rutilant et intellectu. Sublimis profecto haec contemplatio est, ad salutem accomoda. Operosa siquidem est ad dilectionem sanctorum, 120 necessaria

ad reuerentiam,

efficax ad aemulationem.

Proni

sunt sensus hominis in malum, et rarus hodie contemplator, qui lampades istas simplici oculo uelit aut ualeat contueri. Rarus ualde qui similitudinem uultus animalium uelut carbonum reputet ignis ardentium et uelut aspectum lampadarum. Ad 12; infirma et contemptabilia fratrum perspicienda et despicienda ingeniosi omnes sumus ; sed sublimia dona Dei, fidem qua uincitur mundus, spem inuisibilium qua ad inuisibilia ipsa pertingitur, caritatem qua Deo unimur et proximo, humilitatem qua

87 Ps. 68, 6.

Ps. 158, 16. Joquiorum YI, 1, 1 : PL 32, 885.

95 Iob 19, 4.

101 Cf. Augustinus, Liber Soli120 Cf. Gen. 8, 21. 123 Cf. Ez. 1, 13.

2417b

SERMO CVIII, 6-7 733 gloria comparatur aeterna, patientiam per quam animae suae 130 Quisque possessor efficitur, haec et alia Spiritus Sancti ineffabilia munera clausis oculis pertransimus, uel negligentius certe et in transitu contuemur. Ideoque et lampades istae, et si in altum suspensae, ut luceant omnibus qui in domo sunt, et si oleo purissimo plenae, igneque accensae ut iuxta uerbum sponsi: 135 Lampades sint ignis atque flammarum,

| nobis tamen non lu-

ZAS

cent, quibus non est simplex et benignus aspectus. Sed leuemus oculos, ut de ipsis accendamur et nos, uel potius prius accendi properemus, quatenus uidere possimus. Veniam autem ad lampadem illam lucis aeternae, de qua ceterae sibi lampades et 140 oleum mutuantur et ignem. Ab hoc enim, ab ipso fonte lucis

Patre misericordiarum mirabiliter in tenebris nostris accensa coruscat, ut fiat et ipsa fons lucis cunctis in mundum uenientibus, in regnum uidelicet claritatis suae. 7. O lampas luminosa, Domine Iesu, quam miro quamque 145 uiuifico fulgore praestringis simul et attrahis, accendis et acuis sinceras illas acies spirituum beatorum, contemplantium faciem tuam in dte illa wirtutis tuae, in splendoribus sanctorum, qui omnes non nisi de tui participio splendent. Absit a me, ut taceam uel quiescam, donec egrediaris ad me et ingrediar ego 150 ad te, o sanctissime splendor meus, et ut lampas accendaris mihi, o benignissime saluator meus. Illuxisti mihi, coepisti sal-

uare, quoniam accendisti lucernam meam ex te. Perfice obsecro opus tuum,

magnifica salutem tuam, illumina faciem tuam

super faciem serui tui, et sic plene saluaueris me. 77b; enim 155 dixit cor meum, quia faciem tuam requirit facies mea; ipsam ostende et saluus ero. Ipsam ostende et sufficit mihi, et amplius requiram nihil. O lampas ignis atque flammarum, quomodo non illuminas solum sed et calefacis omnes appropiantes tibi.Incalescentes quippe tui amoris aestu, etiam si ferrum sunt, 160 ex te ignescere facis et in eandem transi- |re imaginem, ut uere iam ferrum ignitum sint, cum omnia possint in eo, qui confortat eos, tuamque fortitudinem suam esse praesumant et dicant tibi : Diligam te, Domine, fortitudo mea. Excocta quippe in fornace amoris tui rubigine omni praesumptionis suae, et ex16; purgata ad purum scoria omni concupiscentiae carnalis in conflatorio feruentis spiritus tui, fit infirmitas humana usque adeo tuae uirtutis capax, ut suis motibus et affectibus dominans super serpentes quoque et scorpiones, hoc est nequam spiritus,

calcandi potestatem accipiat. Namque ex se nihil se posse et 133 Mt. 5, 15. 154 Ps. 26, 8.

135 Cant. 8, 6. 156 Cf. Io. 14, 8.

151 illuxisti] illusisti ms

147 Ps. 109, 3. 161 Cf. Phil. 4, 13.

1855 dixit] dixi zz:

153 Cf. Ps. 118, 135. 163 Ps. 17, 2.

241V?

SERMO CVIII, 7-9

734

170 nihil esse supplex meminit, eo in Deo suo nihil se non posse sed omnia habere confidit. 8. Porro es argentum et aurum, o uerus amor Domine Deus,

non calefacis tantum sed et liquefacis in te, scrutans compages et medullas, hoc est intentionum et uoluntatum intima pene175 trans, et in affectionis cuiusdam diuinae arcanam atque inenar-

rabilem uoluptatem spiritis tui ardore absoluens. Denique hac artificiosa operatione tua tu uerus faber et ueri fabri filius rudem materiam in tuis ignibus liquefactam fingis et exseris in uasa decoris tui, in ministerium templi tui, in decorem domus 180 tuae, quae aerea aerea, et quae argentea argentea et quae aurea

aurea. Sunt enim in his, qui siue ad coquendum pulmentum filiis prophetarum siue ad excoquendas carnales subditorum uoluntates ac si carnes quasdam grossiores, zelo iustitiae tuae uelut igne subtus ardente inferuescunt. Et haec uasa aerea ad 18; ignem quidem |durabilia sunt, quae zelus tuus sic comedit ut 24218 non consumat, sic adurit ut non exurat. Sunt quoque in ipsis uasa argenti purissimi, dispensatores sacri eloquii tui, puritate uerbi sui castam et incorruptam fidem sponsae tuae conseruantes, examinantes uerba tua in igne tuo septuplum, figuras, alle190 gorias, parabolas et aenigmata ad interpretationem amoris tui omnia reducentes. Proinde in uasis aureis uinum temperatur laetitiae, calix uinimeri poculum inebriantis dulcedinis tuae, quale uas ille fuit Paulus uas electionis tuae, qui sapientiam loquebatur inter perfectos. Vinum quippe potus diuitum est, 195 et de aureis calicibus regibus solet ministrari. Et qui illi, nisi qui nil te carius habent, Domine Deus, immo qui nil nisi te carum habent aut pro te ? 9. Es, Domine, etiam ignis consumens atque in fauillam et cinerem redigens, quia non odio creaturae tuae, quippe qui nil 200 odisti eorum quae fecisti, sed amore iustitiae quae tu es, a ueri-

tate iustitiae ad uanitatem iniustitiae declinantes a soliditate essentiae ad cineris inanitatem decorasti, ut numquam excidat memoriae nostrae primae conditionis origo, quia de nihilo conditi sumus, dum prae oculis mortis nostrae misera uersatur 205 imago. Redigis ergo in cinerem siue peccatorem mortalitate et morte puniens, siue quid sit et quid futurus sit per spiritum

compunctionis tuae sensibus eius misericorditer suggerens. Es, Domine Deus, ignis etiam lutea exsiccans, sordida emundans, olida euentilans, sterilia fecundans, mollia durans, dissoluta | 24210 193 Cf. Act. 9, 15.

11223:

192 uini] uni ms

Cf

Çor: 296:

198 Cf. Dan. 2, 35.

199 Cf. Sap.

SERMO CVIII, 9-CVIIII, 1

735

210 Conglutinans, infirma roborans, imperfecta perficiens, informia formans, deformia reformans, formosa conformans. Om-

nium artifex est spiritus amoris tui, o amabilis Domine, omnia fortiter, sapienter atque suauiter per illum, cum illo et ex illo operaris in sanctis tuis, qui cum Deo Patre et eodem Spiritu 215 Sancto es benedictus et benedicendus in omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO CVIII.

SERMO

5

10

15

CVIIII

INcIPIT CVIII. De triplici caritate, quam sponsuscommendat, caritate uidelicet qua diligit Deus, et illa qua diligitur Deus, et illa postremo qua diligitur proximus. Quod caritatem Dei aquae tribulationum non extinxerunt sed illustrauerunt,et scelerum nostrorum (abyssi? nonobruerunt sed commendabilem magis fecerunt. Caritatem quoqueillam, qua diligitur Deus, a caritate illa superiori causam trahere etformam, ut nec frangatur aduersis nec cedat prosperis, quorum primum in martyrum nece ecclesia olim exhibuit, alterum uero tempore pacis suae in diuitiarum et honorum contemptoribus. Quomodo commendatio haec caritatis, quod fortis, quod dura, quod splendida, quod feruida, quod denique inextinguibilis, specialiter ad sponsam pertineat. De caritate fraterna quam fragilis nonnumquam inueniatur in causis breuissimis et tamen iudicari non debeat, quod fortior est in causis plerumque fortioribus.

I. Aquae

multae

mon

poterunt

extinguere

caritatem,

mec

flumina obruent illam. |Praeconia caritatis sponsus, qui et ipse 2427? caritas est, dulciori nescio an feruentiori sermone prosequitur. Fortitudinem eius assimilauit morti, duritiam comparauit inferno ; splendorem lampadibus, ardorem ignibus coaequauit 20 et flammis. Et quia de igne congruentior tandem caritatique accomodatior similitudo occurrit, insistit similitudini huic. Aquae, inquit, multae non poterunt extinguere caritatem, nec flumina obruent illam. Inextinguibilis quippe ignis caritas est siue illa qua diligit Deus siue etiam ea qua diligitur ipse, siue 25 et illa qua in Deo diligitur proximus. 212 Cf. Sap. 7, 21. CVIII, 15 Cant. 8, 7 (poterunt] potuerunt V/g.).

22 Cant. 8, 7.

CVIII, 4 scelerum nostrorum abyssi] abyssi add. iuxta textum lin. 61-62.

736

SERMO CVIIII, 2-3

2. Caritas sane illa, qua diligit nos Deus, in sole posuit tabernaculum suum. Euidentissimum quippe, de quo ambigere

mundo non liceat, testimonium illi dedit Deus, quoniam stic

30

35

Deus dilexit mundum, ut Filium suum Vnigenitum daret. Dedit autem in aquas, dedit et in flumina, quatenus ad omnem animam habentem spiritum uitae argumentum daret copiosae nimis et inextinguibilis caritatis suae ad nos, quippe quam tanta tribulationum abyssus, tot improperiorum flumina extinguere ac superare nequiuerint. Certe Vnigeniti uox in psalmo est: Quoniam intrauerunt aquae usque ad animam meam, et : Veni in altitudinem maris, et tempestas demersit me.

Et in propheta : Inundauerunt, ait, aquae super caput meum ; dixi : Perii. Et tamen periclitante in profundis aquarum anima mea, et si dici fas est pereunte, cur enim dici non liceat, 40 quod dicit ipse et se dixisse

45

$0

55

6o

|testatur, naufragante ergo ipso caritati Dei nil periit, sed incolumis prorsus enatauit ad portum. Sed quid dico : enatauit, quae in aquis ipsis et de aquis mirabiliter coruscauit faciens sibi in mari uiam et in aquis semitam, ut sit ipsa columna inextinguibilis cunctis aspicientibus eam, et uia prorsus plana et recta cunctis transfretantibus per eam ? 3. Non gratis ergo Christus mcrtuus est, ut ait apostolus, sed ut caritatis suae uita mundo esset manifestior. Submergi uoluit ut emergeret illa, teneri et comprehendi quo libertatem uendicaret illi. Illi denique liberum fuit, quo semetipsam glorificaret Deum exinanire, contumelia et tormentis interrogandum exponere, nec parcere Vnigenito Dei, quo commendabilis ipsa in oculis angelorum et hominum appareret. Commendat autem, ut ait apostolus, hanc ipsam caritatem suam in nobis in hoc etiam uel maxime, quia cum peccatores et inimici essemus pro nobis tam dira tamque indigna sustinuit. Multum est per omnem modum, quod in uariis dictum est tribulationibus, aquae multae toto impetu irrumpentes in animam Iesu, caritatem eius non extinxerunt, quin potius illustrauerunt, sed supra omnem modum mirabile est, quod uehemens impetus fluminum, inundatio uidelicet criminum, gurges scelerum et iniquitatum abyssus non obruerunt illam sed uenerabilem amabilemque fecerunt.

26 Ps. 18, 6. 28 lo. 5, 16. 85 Ps. 68, 2. 36 Ps. 68, 5. 43 Cf. Ps. 76, 20. 47 Cf. Gal. 2, 21. 54 Cf. Rom. 5, 8.

44 ipsa] ipa ms

^ 62 abyssus] abysus zz:

37 Thren. 5, 54. 57 Rom. 3, 2.

2427?

SERMO CVIIII, 4-5

737

4. Debitorem me tibi constituit, Domine Deus, caritas tua, 65 qua sic dilexisti me, ut morereris pro me, sed debiti huius |

24519

usura per hoc utique excreuit in immensum, quia tot iniquitatibus grauem et indignum omnino cui uel parceres, nihilominus amare perseuerasti. Ouid quod redempti sanguine tuo a flumine Iordanis a lauacro baptismatis tui ad flumina denuo 79 Babylonis, proh pudor, retulimus pedem, ipsisque ingurgitati atque immersi caritatis tuae ueritatem constantiamque probauimus ? Pro quibus mortuus es nec tibi iterato morientes dereliquisti, sed usque in profundum fluminum illorum, usque ad ipsas certe portas inferi, caritas tua suos est prosecuta 75 dilectos. Nec flumina ergo obruunt illam, nec portae inferi praeualere queunt aduersus eam. Hoc est denique, quod ait apostolus :Quta neque mors neque uita, sed mec ulla creatura poterit nos separare a caritate Dei, quandoquidem ipsa sui originalis simul et finalis causa est, ipsique totus incumbit 80 spontaneus gratuitae suae de nobis praedestinationis effectus. Nowit Dominus, qui sunt eius, sed et modos miserendi et tempora praefiniuit. Iurauit enim et non poenitabit eum, fixumque maneat necesse est, quod de throno suo pietas aeterna respondit : Miserebor cutus miserebor, et misericordiam praesta85 bo cuius miserebor. Et haec de caritate dicta sint, qua diligit Deus.

90

5. Caritas proinde illa, qua a dilectis suis ipse diligitur, a caritate quidem illa superiori et causam trahit et formam. Ideo sane diligimus nos, quia ipse prior dilexit nos. Et sicut usque in finem ille dilexit, ita et dilectionis nostrae perseuerantiae immobilis finis indicitur. Finis quippe omnis praecepti est caritas, sed cuius finis nullus est finis, | quia caritas num-

95

quam excidit. Si uera est, perpetua est, inextinguibilis est; et aquae quamlibet multae non poterunt extinguere illam, nec flumina quantumlibet uiolenta obruere. Neque uero de caritate nunc ego disputationem aggredior, utrum semel habita possit amitti, sed pia patrum uestigia sequens multum ei uirtutis ac ueritatis suae deesse arbitror, quae parte sui potissima,

IOO

hoc

est fine, detrunctata

refrigescit,

languet

et

moritur. Vera non fuit quae radices non habuit, certe nec fructum. Radices enim non habuit, quae ad tempus dilexit et in tempore tentationis recessit. Denique definitionem ueri amoris dedit, qui ait: S? quis diligit me, sermonem meum seruabit. Seruabit, inquit, hoc (est? seruare perseuerabit. Sic

105 enim habes : Si praecepta mea

seruaueritis, manebilis, ait, itn

82 Cf. Ps. 109, 81 2 Tim. 2, 19. 77 Rom. 8, 38-39. 75 Cf. Mt. 16, 18. 101 Cf. Lc. 92 1 Cor. 13, 8. 89 Cf. 1 Io. 4, 19. 84 Rom. 9, 15. 4105 Io. 15, 1o. 103 Io. 14, 23. 8, 15.

2431

738 dilectione mea.

SERMO CVIIII, 5-7 Pendet ergo amantium

causa, et sub incerto

discrimine in horam quisque differtur nouissimam, ut si uere diligat, tunc demum

intelligat, cum

non diligere ultra non

potest. Interim autem uariis eam et innumeris tentationibus 110 absque ulla intermissione discuti necesse est et interrogari, irrumpere aquas, irruere flumina, a dextris et a sinistris oppugnantium hostium cuneis uiriliter respondere. 6. Et illa quidem, quae a dextris sunt, uiolentius irruunt et obruunt fortius. In ecclesiae statu siue potius ruina id hodie 11; ad oculum cernere est, qua strauit prosperitas sua, deicit

honor, destruxit imperium. Veram

lamentationis

120

125

130

135

14o

14;

uocem

ei sumere

prorsus

| sed miseram

cum plena tamen sit populo, nec careat uiduitatis opprobrio, cum tamen uelut regina sedeat et imperet nationibus. Itaque in diebus antiquis aquae multae grauissimarum uariarumque persecutionum caritatem eius extinguere nequiuerunt, sed heu maiori utique impetu flumina diuitiarum, honorum, potestatis, imperii et gloriae sese illiserunt et impegerunt in eam. Sic olim regnante et pugnante Dauid et arca Dei constituta Sub pellibus, fortiora fuere castra Israel et amplior gloria fortium Dauid quam templo postmodum tam grandi sumptu tamque mirifico cultu a Salomone constructo et arca Dei in gloriosum illud oraculum introducta. Manus quippe fortium, quas bellandi usus et triumphandi amor exercitauerat ad pugnam, tempore serenitatis ignauia soluit et fregit inertia. Sic, sic hodie silentium et pax ecclesiae est a gladiis persecutorum, sed cupiditas, luxuria et ambitio Nerone quidem et Diocletiano acerbius in ecclesia debacchantur. Et tunc de fide uirtus martyrum tribulationibus interrogata est, nunc uero de rebus secundis et abundantia pacis caritas eius naufragatur. Tunc per ignem examinata enituit, nunc autem dissoluitur aquis. Habent tamen haec tempora pacis etiam ipsa martyres suos, nec desunt qui ex sententia dicere queant : Transiuimus per ignem et aquam, et eduxisti nos in refrigerium. Reliquit sibi Dominus non pauca milia fortium, quorum non sunt dissolutae manus nec genua |incuruata ante Baal, qui audiant denique uocem laudis a sponsa [sponso], audiant et laetentur : Aquae deis non poterunt extinguere caritatem, nec flumina obruent illam.

7. Caritas porro illa, quae animam uiri iusti sacri praerogatiua amoris in copulam fecit transire nuptialem, ut sponsa

Christi dicatur et sit, habet quidem ipsa et priuilegia gratiae suae et praeconia gloriae suae. Laudant. eam in portis opera 117 Cf. Thren. 1, 1. 138 Ps. 65, 12. 148 Prou. 31, 31. 877.

2437

est, quia sola hodie sedeat,

141 Cf. 3 Reg. 19, 18.

142 Cant.

2437?

SERMO CVIIII, 7-8

150

155

160

165

739 eius et laus ei ab eo qui scrutatur corda et renes. Quaecumque enim anima sic diligit, ut introducta sit in cellam uinariam, et caritatem in se ordinatam, uere et non inaniter glorietur, conualescente eadem caritate et in plenam proficiente mensuram aetatis suae, audiet profecto uocem laudis huius in laetitia cordis sui: Fortis est ut mors dilectio, dura sicut inferus aemulatio ; lampades eius lampades ignis atque flammarum ; aquae multae non poterunt extinguere caritatem, mec flumina obruent illam. Horum quippe omnium argumenta in suis probauit et indubitata tenet affectibus fortitudinis, duritiae, splendoris, ardoris, et uirtutis demum inextinguibilis. Sensit nempe istiusmodi anima, quia fortis est ut mors dilectio, quippe quam gladius illius medullitus pertransiuit, ut mundi cupiditatibus, carnis illecebris mortua dicere possit cum Paulo: Viuo autem iam mon ego, uiuit uero im me Christus. Sensit itidem quia durus est ut inferus aemulatio, quia sicut inferus uehemens et inexorabilis est in puniendo, nil relinquens impunitum de uerbo otioso, de risu indisciplinato, |de signo inordinato, quin et de cogitatione inutili cum districtione et libertate exigit rationem. Experta est nihilominus splendorem caritatis ut lampadarum, quia qw? diligit, ut ait loannes, ex

170 Deo natus est, et in lumine manet, eatenus ut et uideat Deum.

Mandatum

175

denique,

ut ait Salomon,

/wcerna est et lex lux,

finis autem mandati et plenitudo legis est dilectio. Ergo anima Christum intime diligens, innumeris die et nocte uelut nobile quoddam cubiculum sponsi est corusca lampadibus, quod nimirum de sponsi sui uisitationum fulgoribus illustratur. 8. Nec uero lampades istae uitreae sunt, animae praesertim illi, quae in uirilis robur aetatis euasit. Sed animae infirmae,

180

185

qualis mea est, si quid aliquando huiusmodi claritatis infulget, quia raptim et in momento praeteruolat, uelut aspectum arbitror fragilium lampadarum. Sed aliis sponsam Domini mei donari scio ac dotari lampadibus, quales utique manu sua ipse formauit et quales hoc loco describit :Lampades enim etus, ait, lampades ignis atque flammarum. Lampades istae igneam materiam habent, nec igneam tantum sed flammeam. Neque enim ignis iste aut sub cinere latet aut sine flamine tepet aut sine fomite torpet, sed carnalis cineris concupiscentiam superans Spiritu Sancto fouetur et alitur, operum Dei medita149 Cf. Ps. 7, 10.

154 Cant. 8, 6-7. 160 Cant. 8, 6. 163 Gal. 2, 20. 164 Cant. 8, 6. 166 Cf. Regula 5. Benedicti, cap. 4, 53-54 : ed. HANSLIK, p. 32. 169 1 Io. 4, 7. 170 1 lo. 2, 10. 171 Prou. 6, 23. INCL r Tim. 5: Rom. 13, 10. 182 Cant. 8, 6.

165 in puniendo] impuniendo 77s meditatione] meditationem 77s a.c.

175 sponsi sui] sponso suo 7s

187/188

2 44

740

SERMO CVIIII, 8-9

tione et contemplatione coelestium ac si olei pinguedine in strue lignorum superfusa flammescit protinus et inferuescit.

199

9. Ad hunc ignem spon- |sa Domini sedens incalescit ex eo quousque ut cera liquescat ; et si quid in ea est corruptibile, puta lignum, faenum et stipula, flammeae caritatis ardor exurat. Ad huius faciem ignis aromata myrrhae et thuris de pectore sponsae sudantia spirant, fragrant balsama, unguenta

2441?

19; exinaniuntur, et de sui exinanitione abundantius cumulantur.

Hoc denique igne sponsa ignit eloquium suum uehementer, siue cum ad sponsum suum arcana et ineffabilia loquitur in iubilationibus et obsecrationibus suis, siue cum ad adolescen-

tulas libet sermocinari de iis, quae cum ipsa secretius actitan200 tur a sponso. Inter haec uisitationum crebra charismata solus ille metus amanti relinquitur, ne magnitudo reuelationum extollat eam, et quae mente saepius excedit Deo, metiri se nesciat intra se, ne forte cum se leuauerit supra se longius rapiatur a se, nec meminerit prout expedit redire ad se. 205 Verum huic periculo prouide ac misericorditer sponsus occurrit, quia uisitans illam diluculo subito et probat illam. Aperiens paulo ante manum suam dilectam suam impleuit bonitate, auertit subinde faciem suam et facta est conturbata.

Sed haec prouida benignissimi sponsi, ut dixi, dispensatio est, z10 ut humilitati consulat sponsae suae, et spiritum omnem praesumptionis de ea auferat castificans eam sibi spiritu iudicii et spiritu ardoris. Et hoc significasse sponsum puto in his uerbis, quibus caritatem sponsae suae commendans subnectit dicens : Aquae multae non poterunt extinguere cari215 tatem, nec flumina obruent illam. Inde quippe inextinguibilis | 2447° manet, quia humilis perseuerat. Inde caritas a feruoris sui perpetuitate non excidit quoniam a sui soliditate altum sapiendo non cadit. Aquas igitur multas et flumina imbres dicit charismatum et flumina benedictionum, quae prae nimia 220 inundatione sui ignem hunc in nonnullis legimus extinxisse, nimioque impetu suo, quod dictu et auditu terribile est, penitus obruisse. Ceterum anima sponsae in manu sponsi sui est, nec de manu eius quispiam tollet eam. Quippe et si nouerit ipsa mysteria omnia et omnem scientiam et habuerit fidem, 225 ita ut montes transferat, aquae istae et flumina Christum fortiter amanti molestia non erunt.

196 Cf Ps. 118, 140. 201 Cf. 2 Cor. 12, 7. 202 Cf. 2 Cor. 5, 13. 206 Cf. Iob 7, 18. 207 Cf. Ps. 103, 28-29. 214 Cant. 8, 7. 223 Cf. 1 Cor. 15, 2.

189 flammescit] flammascit zz;

extollat] extollet 725

198 et obsecrationibus] add. in marg.

202

SERMO CVIIII, 10-11

74I

IO. Cui sensui bene congruit, id quod protinus subditur : St dederit homo omnem substantiam suam pro dilectione, quasi nihil despiciet eam. Non ergo caritatis cuiuslibet sed illius dumtaxat 230 qua sponsa diligit, definitio data uidetur a sponso, quod aquae multae non poterunt extinguere caritatem, nec flumina obruent illam. Porro fraterna caritas et ipsa sub eandem definitionem cadit, dummodo uera etiam ipsa atque imperturbabilis sit. Sed ipsi quod in cotidianis tentationibus cogimur experiri, et 25; aquarum tempestas ingruit et flumina irruunt paulominus usque ad animas nostras. Quae enim hora ab offensione mutuae caritatis libera inuenitur, quandoquidem et in iis quae simplici oculo gerimus inuidiae proximorum patemus, et in quo caritati obsequium praestare nos credimus, caritatem 240 nonnumquam offendimus ? Denique dura est ut | inferus aemulatio, eo quod frequenter durior, quo de sinceriori caritate processerit, et uasa lampadarum uitrea ac proinde fragilia sunt, leuique aemulationis impulsu confringuntur et pereunt. Pudet, fratres mei, pudet tenerrimae huius fragilita24; tis nostrae, quam in caritatis nostrae scandalis heu tota die incurrimus. Non annuntietur in Geth neque audiatur in compitis Ascalonis, in aurem uestram gemens insusurro, quam pudendum quamque probrosum est, quod duo fratres diutina monasterii probatione collactanei unius mensae et unius chori 25o participium non sustinent. Ait enim aliquis, quia nisi ab inuicem separaueris nos, domus ipsa angusta est mihi. Emigrare parat ac penitus a domo transmigrare, nisi alteruter migrauerit illuc. Et certe cum causa tormenti huius diligentius discussa fuerit, erubesco ad causae exilitatem sed pusillos Domini Iesu

2447P?

255 nolo contemnere et timeo scandalizare. Cedo ergo temeritudini,

et pergo in sententiam eius, qui instat interim ut scandalum quo uritur ualeat declinare. Sunt alia innumera haud dissimilia, sed hoc exempli causa commemorasse sufficiat, ne uerecundiae uestrae inuerecundus exagitator insistam. 260

11. Sed quid ? Haec ipsa fortasse caritas quae tam leuibus rebus offenditur, qua soliditate consistat in causis fortioribus,

non apparet. Ideoque illi acquiescendum, qui de non iudicando et non condemnando fratrem sententiam tulit, ne forte alieni

oculi festucam arguentes de trabe oculi nostri non satagamus. 26; Fixa est proinde legislatoris sententia, quam de caritate tulit, | quia aquae multae etiam si fuerint non poterunt extinguere

227 Cant. 8, 7.

230 Cant. 8, 7.

240 Cant. 8, 6.

264 Cf. Lc. 6, 41.

242 proinde] perinde zz:

249 monasterii] manesterii zz*

246 Cf. 2 Reg. 1, 20.

ZASS

742

SERMO CVIIII, 11-CX, 2

illam, dumtaxat quam gentibus legem Det, et respicias, qui natus est 270 isti non est scandalum. maxima,

praeelegit sibi. Pax enim multa dilisi prouentum finemque tentationis ex Deo, non peccat, et caritati etiam Curatio quippe cessare facit peccata

nec scandalizari in longum sustinet dilectos suos,

qui pro ipsis animam ponere uenit, sponsus ecclesiae lesus Christus, Dominus noster, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO CIX.

SERMO

5;

10

CX

INCIPIT CX. Quod uerae paupertatis forma in his uerbis exprimitur. Quid spei sit ueris pauperibus Christi. Quomodo his timendum sit, qui distractis omnibus gustum coelestium meruerunt. De uulpibus, hoc est dolosis qui foueas habent, ubi et de Iuda agitur et de triplici laqueo, quo comprehensus est. De angustis limitibus professionis nostrae, et quam periculosum sit eos praetergredi. De interiori substantia quae est uoluntas animae, quam commutari oportet pro dilectione. De uaria negotiandi de caritate solertia. Item de substantia rationis et memoriae similiter commutanda. De ratione uocabilihuius, quod est caritas. Id quod dictum est, despiciet eam, congrue referri posse ad dilectionem, qua quis diligit Deum, quae nisi exilis et tenuis in hac uita esse non potest.

I. Si dederit homo omnem substantiam domus suae pro dilectione, quasi nihil despiciet eam. Bona commendationis con15 clusio. De uirtutibus caritatis eloquenter hactenus et fortiter concio-|natus est sponsus, nunc uirtutum ipsarum summam 245" sub paupertatis et humilitatis lege concludit dicens : S? dederit homo omnem substantiam domus suae pro dilectione, quasi nihil despiciet eam. Nempe in his uerbis uerae paupertatis forma 2o nobis ad liquidum uidetur expressa, ut tunc demum uerum se Christi pauperem arbitretur, cum omnem domus suae substantiam dederit pro dilectione. 2. Et si de substantia domus huius exterioris agitur, hoc est

facultatum

terrenarum

distractione,

spei non

minima

25 nobis portio est, quibus cum beato Petro dicere ad Iesum portio

267 Ps. 118, 165. CX, 13 Cant. 8, 7.

269 Cf. 1 Io. 5, 18. 17 Cant. 8, 7.

SERMO CX, 2-4

743

est: Ecce mos reliquimus omnia et secuti sumus te. Nec iam de retributione solliciti expectamus audire a Iesu, quid propterea erit nobis, quia in Petro responsum est omnibus, nec de pretii aestimatione ulla iam cunctatio est. Vt tamen 30 laetitiae et admirationis iam de reliquo uox illa sit, dicamus

et nos sine intermissione ad Iesum : Qwid ergo erit nobis ? Quid enim mihi est in coelo, et quae expectatio illa gloriae tuae, Domine Iesu ? Vtinam, fratres mel, haec nobis interrogatio frequens sit ad Dominum Deum salutis nostrae, ut loquatur 35 ad cor seruorum suorum super his, quae praeparauit diligentibus se. Incumbamus pignori, primitias amplexemur; et si uere ex contractu cum Deo inito nostrum confidimus esse regnum coelorum, praegustare ea quae in illa sunt ac sapere aliquantisper ipso miserante curemus. 40

3. Alioquin uerendum nobis, ne in mercatu nostro aliquid doli ex parte nostra interuenerit, et circumuenerimus in negotio nostro, non quidem sapientiam Dei, ipsa enim non irridetur, sed magis nosmetipsos quia qui fodit foueam |incidit 24573 in eam. Porro uulpes foueas habent, sicut negotiatori illi 4; responsum est, qui pauperem Christum se secuturum pollicitus est quocumque iret. Sed deprehensa est fraus et a communione simplicium repulsa duplicitas, quia non nisi cum simplicibus sermocinatio eius. Ipsi uero in uanum quaesierunt animam meam, ait uera simplicitas, quae est Christus, dolosos utique so significans, qui non in simplicitate ideoque in uanum quaerunt animam lesu. Propter quod nec immerito eunt in inferiora terrae, ubi uulpes foueas habent. Sub specie quippe paupertatis commoda terrena sectantur, hinc honorem

reuerentiae de

simulata paupertate quaerentes, hinc uero cupiditatis latebras 5 totis uiribus fodientes, et in eis furta sua et rapinas thesaurizantes. Eunt ergo qui sunt huiusmodi animi sub uulpe latentes; eunt, inquam, in inferiora terrae, quia inferius et deterius ceteris, terrenis se desideriis curisque inuiscerant, latebro suis occultant, studiosius interiusque ab utilitate 60 communi occultata defraudant. A

4. Sed quae merces nouissima uulpium istarum foueas sibi istiusmodi fodientium, nisi ut fiant partes uulpium, socii uidelicet Iudae furis et proditoris eiusque similium? Illi etenim uulpium istarum princeps et signifer fuit, in uanum quidem 65 sequens Iesum et quaerens animam eius, quia spe inanium, 26 Mt. 19, 27. Eccli. 27, 29.

31 Mt. 19, 27. 48 Ps. 62, 10.

CX, 62 fiant] fiat ms

CE Ps172 2552 Cf. Ps. 62, 10-11.

35 Cf. 1 Cor. 2, 9.

43

744

SERMO

quia intentione uanissima, non

fieret praedo marsupii. affectauit,

CX, 4-5 ut esset coheres regni sed ut

Loculorum

et hac momentanea

etenim

mercede

Iesu custodiam

contentus,

nil de

sectanda humilitate magistri, nil de adipiscenda gloria aeterna 7o cogitabat.

Sed bonum

erat illi, si uel in substantiola

sibi

credita quam prudens | tam etiam fidelis foret. Ceterum de hac ipsa dispensatione iam laqueum sibi ipse nectebat, quo se ipse suspenderet. Vae miser proditor ac perditor, primum animae tuae, deinde et Domini Dei tui ; quo te caecata impiae 75 crudelitatis tuae demersit insania? Neque enim repente praecipitatus, sed furtim atque gradatim deuolutus es. Infidelis primum in minimis, in maximis demum non infidelis tantum sed et sacrilegus euasisti. Oblata quippe sacris Iesu discipulorumque eius usibus priuatis tulisti commodis, de8o hinc etiam de his, quae pauperibus de Domini mensa mitte-

2457?

bantur, implesti loculos tuos. Haec fecisti, Iesus autem tacebat.

85

9o

95

100

Dissimulabat scientiam, expectabat poenitentiam, patientiam informabat. Sed et dolositatis sacrilegae quam profunda futura sit fouea, et quam deorsum eant et pereant in inferioribus terrae, quicumque in parte uulpium esse decernunt, in ipso capite uulpium palam uoluit declarare. Eadem enim cupiditas, quae fidelitatem ei tulerat in dispensatione et in erogatione misericordiam, tulit pariter culmen apostolatus, tulit participium regni, tulit timorem ad Dominum, reuerentiam ad magistrum, pietate orbauit ad Patrem. Et uide profundum praecipitii huius. Primo se ipsum, deinde Dominum suum prodidit atque suspendit, factusque est furum ac proditorum caput iuxta maledictionem illam Spiritus Sancti: Ventet illi laqueus quem ignorat, “et captio quam abscondit apprehendet eum, et in laqueum cadet in ipso. Laqueus quem ignorabat homicidalis iniquitas sanguinis proprii. Captio quam abscondebat parricidalis impietas | Filii Dei. Porro laqueus tertius, ut sit funiculus triplex, ipse est quod in triplici hominum genere sicut est sceleratissimus, ita est et perditissimus, fur, proditor et homicida.

5. Sed quorsum ista ? Vt uidentes laqueum caueatis, et a fouea praecipitii longius recedatis. Secura et expedita res est nuda paupertas, secura ad conscientiam, expedita ad fugam. Denique grandis nobis et ardua restat uia, ipsaque undique 105 obsessa latronibus. Felix uiator, qui ad nullius ipsorum pauebit occursum, ut fiducialiter dicat : Ecce uenit princeps mundi huius, et in me non habet quidquam.

80 Cf. Io. 12, 6. 94 Ps. 34, 8 (apprehendet ... ipso] apprehendat eum et in 106 Io. 14, 30. laqueum cadet in ipsum V/z.).

24612

SERMO CX, 6-7

110

6. Angusti sunt professionis nostrae signanter tamque scrupulose exprimitur ut nullam omnino rem habere liceat, corpora ipsa uel uoluntas proprii iuris

745 limites, quibus tam a legislatore nostro, quippe quorum nec esse sinantur. Holo-

caustum est, fratres mei, quod Domino Deo nostro uouimus ;

semel aperuimus os nostrum, et retractare iam serum est. Totos nos in suam ipse uendicat portionem, quatenus totus 115 etiam ipse fiat portio nostra. Alioquin de uoti nostri tam sollemniter facti quidquam defraudasse substantia, numquid non hoc mentiri erit Spiritui Sancto, immo et prodidisse nosmetipsos, maculam dedisse in gloriam nostram ? Haec propter aliquos uestrum latius fortiusque inculcauerim, qui 120 uoti sui negligentiores uelut obliti unde uenerint aut quo uadant, quid, cui et coram quibus promiserint, parum sibi ab huius metu periculi cauent, dantes munuscula et accipientes nec super his quempiam interrogantes. A munusculis deinde uenitur ad munera, quoniam et his, qui furantur et rapiunt, 125 a rebus minimis ausus et usus increscit. Fidelis sermo, quia qui fidelis est in minimo erit et in maximo, nec fidei suae certum quisque habet argumentum, |quam nondum probauit in modicis. Audax enim rerum contemptibilium indulgentia contemptum parit et excutit metum, ipsamque potissimam animae substantiam, quae est amor, paulatim a summis ad inferiora retorquet. Denique huic non iam gloriari est, ut perfecte reliquerit omnia, aut quo hic de uiro perfecto dicitur, quod dederit omnem substantiam domus suae pro dilectione, quoniam si is qui timet Deum nihil negligit, multo magis is 135 qui diligit. Et haec quidem de exterioris domus exteriori substantia dicta sint. 7. Est autem interioris domus, hoc est interioris hominis,

140

multo amplior pretiosiorque substantia, si tamen de illorum quis numero sit, de quibus angeli cecinerunt :Pax hominibus bonae uoluntatis. Vere enim gloria et diwitiae in domo eius, qui in mandatis Dei uolet nimis, et de uoluntate sua nil proprium statuit retinere sibi. Haec est enim gloria et haec diuitiae domus nostrae, monasticae habitationis, uitae coenobialis, cui

nomina dedimus, ut sicut pauperes censu, ita pauperes 145 inueniamur et spiritu. An tu modicam gloriam istam censueris, apostolicae paupertatis habere consortium et sperare mercedem ? An parum tibi haec est heredem fieri regni Dei, eo quod te absolueris laqueis mundi uel potius pro commuta110 Cf. Regula S. Benedicti, cap. 33, 3-4 : ed. HANSLIK, p 90-91. 2, 8.

133 Cant. 8, 7.

139 Lc. 2, 14.

122 munuscula] muniscula zzs

140 Ps. 111, 3-1.

125 Cf. Tit.

246rb

746 150

155

160

SERMO CX, 7-8

tione nihili coheredem factum Christi? Prudens quippe negotiator, et si malum malum forte dixerit in principio, ut emptoribus mos est, sed si deinde gustawi quam bona est negotiatio eius, mutabit utique sententiam, et quia bona illa, quae comparauit, uere bona et ualde bona, haec autem illis comparata uere iam mala et fere nulla, immo mala et ualde mala sunt. Ergo de negotiatore istiusmodi hic a sponso dicitur,

quia sí dederit |omnem. substantiam domus suae pro dilectione,

quasi nihil despiciet eam. Neque enim quasi tristis et querulus de circumuentione causatur mercimonii, quod multa dederit paucaque receperit, sed recedens potius de foro gloriatur, quod cum simplici nimis beneuoloque ac locuplete uenditore res fuerit illi. Et nota uarios negotiatorum quaestus iuxta uariam negotiandi solertiam. Quaerenti bonas margaritas demum haec pretiosior cunctis occurrit, amor uidelicet Christi. Sed lapidis huius nimis pretiosi aliis minor, aliis maior fulgor intus irrutilat, iuxta quod mundiorem oculum cordis quisque attulerit aut certe iuxta quod serenior eos de coelo oculus benignior respexerit. Alii ergo omnem substantiam domus suae dant pro dilectione, alii uero non omnem sed ex parte. 8. Sed de iis ad praesens, qui, ut Christum

170

175

24673

lucrifaciant,

omnia faciunt detrimentum, signanter a sponso dictum est, quid in eorum mentibus consequenter agatur a Spiritu Sancto. Siquidem quo carius eis constat amor Christi, eo et ipse ipsis iam carior est. Sed et illa quibus uenditis atque distractis eadem constat caritas, eo iam ipsis uiliora esse coeperunt, quo de amore totum ad ea quae sunt comparata

migrauit, et penes ea quae distracta sunt resedit nihil. Tota, inquam,

interior substantia,

intentio

uidelicet

mentis,

ani-

maeque uoluntas, cum substantia exteriore commigrauit, ut ubi est thesaurus noui huius commercii amor Iesu, ibi omnis 180

animi thesaurizentur affectus. Propter hoc omnis huiusmodi negotiator prudens parum sibi arbitratur, quaecumque huius mundi sunt, pro Christo arbitrari ut stercora, ubi et omnem

propriae uoluntatis substantiam pro ipso mactet, concidat, incendat, et concremet cotidianum de ea, immo et continuum 185

190

faciens holocaustum. Subicit ergo animam suam omni humanae creaturae propter Iesum, non tantum patribus et coaetaneis, immo et ipsis iunioribus suis, in iussionibus | eorum diuinam adorans uoluntatem, atque in ipsorum compassione, obsequio et susceptione indignum Christi seruum se reputans. Cum enim cuncta bene fecerit, ne forte de ipsa sua superbiat humilitate,

ab ipso humilitatis

151 Prou. 31, 18. 182 Cf. Phil. 5, 8.

doctore

hoc didicit habere,

156 Cant. 8, 7. 162 Mt. 13, 45. 185 Cf. 1 Petr. 2, 15.

169 Cf. Phil. 5, 8.

2467%

SERMO CX, 8-10

747

hoc docetur et credere, quod seruus inutilis sit. Si enim ex fide nostra inconcussum tenemus, quod Christus in corporis sui membris quoque nouissimis suscipitur, exhibetur et 195 honoratur, quis gloriari audeat se ad quantulamcumque ministerii tanti portionem dignum fore, quandoquidem et ille magnus amicus sponsi se calceamentorum eius solutione profitetur indignum ? Quae indignitatis suae tam deuota professio facta est ei summae dignitatis acquisitio, ut qui 200 pedum uerebatur obsequium corpus omne et caput tangere et aquis intingere mereretur, quin et excellentiori ministerio

caput et corpus, hoc est Christum et ecclesiam, fidelis sequester fidei et amoris uinculo copulare. 9. Ergo et homo, de quo sponsus hic loquitur, cum dederit 205 omnem substantiam domus suae pro dilectione, non eam tantum quam exterius possidere uisus est, sed et illam, quam intus abundat, amplius ac longe difficilius caret, quas? nihil despiciet eam, eo quod res per se modica magnae rei comparata iam prope nulla uideri incipit, et ex remota dissimilitudine nec 210 aliquid esse censetur. Quasi nihil despicit primum quidquid in mundo est de mundi gaudiis concupiscibile ; deinde quidquid intra ipsum est de propria uoluntate amabile, quoniam quidem dilectio Christi possidere coepit pro his omnibus et possideri, factaque est domus huius uere diues et pretiosa 215 substantia, cui et ipsa angusta sit domus.

IO. Omnis substantia mea, quam praeter hanc possideo, tamquam nihilum ante te, Domine Deus, et utinam sicut est ante te, sic sit et ante me, ut pro dilectione et prae dilectione tua tamquam nihilum despiciatur a me. Cum enim tu solus 220 fueris expectatio et |portio mea, tunc gloriari mihi erit in te 247

solo et dicere, quia substantia mea apud te est. Vere enim apud

te, ex te diues ero, cum ex me apud te pauper fuero, tantoque uerius totus ero tuus, quo penitus desiero esse meus. Fiat ergo uoluntas tua de omni uoluntate mea, ut sit de cetero 225 uoluntas mea non uoluntas mea sed uocetur et sit uoluntas

tua in ea, quia hoc erit animam meam tibi legitimo sponso suo feliciter maritari, pleno uidelicet castae uoluntatis consensu tibi reuerenter humiliterque coniungi. Neque uero solam uoluntatis meae substantiam sed et quidquid est in ratione 230 mea consilii, quidquid in memoria meditationis et studii, in

commutatione 192 Cf. Lc. 17, 10. 216 Cf. Ps. 38, 6.

196 fore] forte zzs

diuitis

huius

substantiae

libens

197 Cf. Mc. 1, 7. 204 Cant. 8, 7. 221 Ps. 38, 8. 225 Cf. Is. 62, 4.

conabor

207 Cant. 8, 7.

748

SERMO CX, II-12

impendere, moliar.

tantum

tu iuua

conatus

meos,

ne

frustra

id

11. Felix negotiator ille, qui omnem ueteris legis summam 23; pro

dilectione

Christi

sic ad integrum

commutauerat,

ut

tamquam nihilum illam despiciens iam non substantiam sed umbram appellaret, ipsamque usu suo et interitu fore praedicaret, adeo ut littera, circumcisio et quae huiusmodi sunt

iam superstitiosa potius quam religiosa decernat. Quin et 240 omnem substantiam omnemque eloquentiae disertitudinem idem ipse caritati comparans et pro caritate commutari docens, quasi nihil despici eam debere persuadet, iuxta illud beati Iob : Non dabitur aurum obrizum pro ea, nec appendetur argentum in commutatione etus, nec conferetur tinctis Indiae 245 coloribus, mec lapidi sardomico pretiostssimo uel sapphiro. Denique et Paulus nihil iudicat se scire nisi Christum Iesum ; et si quis aliter sapit, nondum nosse eum iudicat, quemadmodum ipsum oporteat scire. Adeo hanc solam scientiam caritatis Christi plenitudinem scientiae arbitratur, ut quae250 cumque praeter ipsam est falsi nominis scientiam uocet et nomine uero stultitiam. Denique et iustitiam, |si quam praeter 247" ipsam habet, tamquam nihil ipsam etiam despicit, consentiens in illam sententiam beati Dauid : Domine, memorabor iustitiae

tuae solius. Ait namque : Omnia detrimentum feci, ut inueniar 255 in Christo Iesu non habens iustitiam meam, quae ex lege est, sed eam, quae est ex fide Christi, si quomodo et ego inueniar in illo. I2. Bene igitur caritas dicta est non ea ratione tantum, quod carum eum faciat qui diligitur; sed quod etiam ipsa tam caro debeat aestimari, ut prae ea cetera cuncta uilescant, 260 quatenus ex singularitate pretii sui caritatis sibi nomen sola defendat. Ouamobrem ipsam nec immerito significatam reor praeclaro illo uocabulo sapientiae ; huius : Homo pretium nescit, eo quod animalis homo, qui habitare eligit in terra suauiter uiuentium, non est idoneus percipere, ea quae sunt spiritus 26; Dei, ut saltem aliquantulam domus suae substantiam pro dilectione acquiescat exponere. Palatum quippe carnalium sapore infatuatum eorumque appetitu languescens ad gustus suauissimos uerae huius sapientiae resiliens fugit, quia ut ait apostolus stultitia est illi. Cum sit enim uera ipsa et sola 270 Sapientia, solis Deum sapientibus sapit, seque ab oculis insipientium faucibusque studiose abscondens, more suo 243 Iob 28, 15-16. 246 Cf. x Cot. 2, 2. 262 Iob 28, 15. 263 Cf. I Cot. 2, 14.

254 tuae] suae zs

253 Ps. 70, 16. 269 Cf. 1 Cor. 2, 14.

254 Phil. 5, 8-9.

SERMO CX, 12-14

749

respondet stulto secundum stultitiam suam, et amaram se illis praebens et insulsam et prorsus insipidam. Illis proinde in uisione, ut scriptum. est, apparet et cum hilaritate occurrit qui 275 nouerunt pretium eius, cuius haec uera dumtaxat apparitio est, ut omnia desiderabilia ei nequeant comparari. St dederit ergo homo omnem substantiam domus suae bro dilectione iam rei inaestimabilis possessor effectus, plus aliquid quam homo esse iam coepit, quoniam Deo per dilectionem adhaerens unus 280 cum eo spiritus est. I3. Potest autem, quod relatiue subiunctum est : Quas? nihil

despiciet eam, non solum ad omnem substantiam domus sed ad dilectionem quoque non inconuenienter referri, illam sane qua diligit homo talis, non autem qua prior ipse dilectus est. | 285 Quantacumque enim dilectio hominis talis potest esse nisi hominis, et dilectioni comparata, qua gratis ipsa praeuenta est, qua etiam per omne momentum nonnisi gratia sola uegetatur, regitur, et enutritur, quid nisi spiritus uadens est et non rediens ? Etenim si illa ad unum momentum non aspirauerit, 290 nihil huic nisi solum exspirare relinquitur. Illa est ergo quae hanc uiuificat, haec uero illi non prodest quidquam. Verum negotiator prudens, qui omnia sua pro dilectione distraxit, ut quod caro emit saluo custodiat et possessionis eiusdem singulis momentis incrementa adaugeat, ueri Salomonis, hoc est 295 sapientiae Dei, qui est Christus, acquiescens consilio quast nihil despiciet eam. Sic enim poterit et acquisita seruare fideliter et seruata fenore multiplici cumulare, si dixerit semper :Parum est, parum est, et semetipsum

non tam dilectorem deuotum

quam inutilem iudicet seruum. Amet ergo, sed necdum 300 coepisse amare se reputet ; amet, sed amorem suum quasi nihil despiciat, quod modicus sit, quod indignus, quod inutilis. 14. Caritas quippe illa summa et aeterna plena est usque ad summum,

unde et amoris nostri non eget ; sed amor noster,

ut de illo uiuat, de plenitudine eius uitam sibi semper accipiat 305 necesse est, adiuuante Vnigenito Patris qui cum eodem Patre

et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO CX. 272 Cf. Prou. 26, 5. 274 Cf. Eccli. 1, 15. 6, 17. 281 Cant. 8, 7. 288 Ps. 77, 39. 857:

276 Cant. 8, 7. 279 Cf. 1 Cor. 291 Cf. Io. 6, 64. 295 Cant.

2479

SERMO

CXI

INCIPIT CXI. Quod hic sermo sodalibus sponsi, hoc est angelis, competat de aliqua adolescentularum, quam ex indiciis bonae indolis amabilem sponso fore auspicantur, sese inuicem consultan-

tibus. De beneuolentia ac uariis opitulationibus sanctorum angelorum. Quibus de causis sororem suam paruulam dicunt, et quid sit

IO

quod ubera necdum eam habere queruntur. Quaenam ubera haec sunt, et quod uberum ipsorum lac. Quomodo uberibus eisdem | 247" ubera potiora succedunt. Quam sollicita anima Deum amans esse debeat, ad lactandum crebrius, quod de Spiritu Sancto concepit et peperit.

I. Soror nostra paruula est et ubera mon habet. Hactenus de caritate sponsus eleganter quidem ad gratiam, compendiose ad grauitatem, copiose ad laudem in laudibus sponsae perorauit. Verba quae sequuntur ex ore alicuius sodalium I$ sponsi

20

25

30

mea

35

ad consodales

prolata uidentur,

non

tamen

alterius

rei gratia quam ad utilitatem sponsae, aut certe alicuius adolescentularum, quae in id meriti adoleuerit, ut ad sponsi in proximo sit asciscenda cubiculum, et sacris honoranda amplexibus. Sequitur enim: Quid faciemus sorori nostrae im die, quando alloquenda est? Neque enim de illa haec dici uidentur, quae tam crebras omnemque destillantes dulcedinem meruit ex ore sponsi allocutiones. Vbi sane inter uaria immensaque praeconia uberum seu mammarum sponsae, sponsum cum laude meminisse non dubium est, neque id uno tantum sed multiformi genere laudis. Ideo quoque sponsa suorum sibi conscia uberum tamquam quae concepisse se sciret de Spiritu Sancto, ideoque et fragrare ea unguentis optimis et ad lactis intumuisse alimoniam dicta sunt. Adeo denique in his complacet sibi, ut gratiorem se ex ipsis sponso suo aestimet et ampliorem eius copiam indulgendam. Ait namque : Fasciculus myrrhae dilectus meus mihi, inter ubera commorabitur.

Et rursum

eundem,

quo

ad agrum,

ad

uillas et ad uineas ut egrediatur inuitans, huius eum muneris pollicitatione sollicitat, quod daturam | ei se spondet ubera sua. Igitur si sponsa est, uberibus profecto non caret, nec de se dici exspectabit : Soror nostra ubera non habet. Sed nec illud quidem quod praemittitur : Soror nostra paruula est, ei congruere potest, quae annorum maturitate amoris sacri iam CXI, 11 Cant. 8, 8. 19 Cant. 8, 8. 36 Cant. 8, 8. 37 Cant. 8, 8.

CXI, 2 indiciis] iudiciis zz culus] faciculus zz:

81 Cant. 1, 12.

4 uariis] uatii zs

33 Cf. Cant. 7, 11-12.

19 quid] qui zzs

31 fasci-

24878

SERMO CXI, 1-2

751

dudum fomitem sensit, ut foedere congruere uisa sit maritali. 40 Restat

ut aliter de numero

adolescentularum,

sicut supra

dictum est, hic sermo aptetur; de qualibet in cantico pro dilecto, ubi eructatur a corde bono uerbum bonum, scriptum

est : Adducentur regi uirgines post eam, proximae eius afferentur tibi in laetitia et exultatione.

2. Puta ergo aliquos beatorum spirituum, quibus fidelis haec anima a Patre spirituum ad custodiam deputata est, uigilantes solito super eam de profectibus eius sedula ad inuicem pietate conquirere, cuius aetatis sit in incremento uirtutum, quid adhuc desit ei ad annos nubiles et quid expediat fieri, ut sponsalitio muneri et alloquio regali inueniatur idonea. Vbi eorundem sanctorum angelorum beneuolentia circa nos et sollicitudo pensanda est, qualiter utilitatibus nostris ignorantibus inuigilent, et necessitatibus plerumque

45

etiam

nolentibus

nobis inseruiant,

assistant

aegrotantibus,

55 laborantibus collaborent, uolentes deducant, nolentes trahant,

labentes teneant, lapsos erigant, desides adhortentur, excitent somnolentos, laudantibus orantibus sese immisceant,

60

6

mn

70

et lau-

dum ipsarum atque orationum uota supplices ac deuoti offerant Deo. Vnde nobis ad tam pium tamque multiplex opitulationis obsequium condignae uicissitudo mercedis, qui iuxta sermonem Tobiae ad angelum, si nosmetipsos seruos tradiderimus eis, non erimus plane condigni prouidentiae illorum ? Enimuero cum sint ipsi totius corruptionis necnon et corruptibilitatis expertes, eo quod ab ipsa primaeua origine

sua |uerbo Domini coeli firmati sunt et spiritu oris eius omnis

uirtus eorum, nostras tamen corruptelas tam patienter dissimulant, super ulceribus non fronte obducunt, super fetoribus non contrahunt nares, super pudendis non auertunt scapulam, sed scapulis suis potius obumbrant nobis, et de curatione: interim solliciti, quid laesis prodesse possit,quid cuique uulneri salubrius apponatur inquirunt. In angelo denique illo, qui Tobiae ministrare missus est, beneuolentissima totius militiae

75

coelestis ad nos caritas se nobis declarauit, quae imperante Domino Deo exercituum nobis proficisci uolentibus pro foribus prompta assistit, accincta ad ministerium, praeuia ad ducatum, ad comitatum indiuidua, fidelis ad tutamen, iucunda ad solamen, ad iuuamen fortis, ad leuamen suauis, ad susti-

nendum longanimis, ad consulendum sagax, ad medendum efficax, sedula ad exhortandum. 42 Cf. Ps. 44, 2. Cf. Ps. 9o, 4.

43 Ps. 44, 15-16.

69 obumbrant] obumbrabit zzs

62 Cf. Tob. 9, 2.

65 Ps. 32, 6.

69

2481P

752 80

- SERMO CXI, 3-5

3. Ceterum quis omnia pietatis eorum uestigia, quae uel faciem nostram praeeundo uel comitando a latere uel post tergum sectando ambulant, digne pensare nedum enarrare sufficiat, quorum cibus est alterius excursibus ad nos et recursibus ad eum, qui misit illos facere uoluntatem Patris sui,

85 qui in coelis est ? Vita quippe in uoluntate eius, et hic panis est mundissimus ex adipe frumenti et medulla tritici, panis uere nitidus et uere angelicus, quem nos interim cum furfure quia non absque reluctantis concupiscentiae murmure manducamus. Ipsi itaque, cum sint sodales et amici sponsi officiosa go caritate student pro officio suo uerbo Dei castis inseruire deliciis, etsi quam reperiunt in cunctis finibus Israel pacifico regi suo concupiscibilem, hanc illi praeparare atque ad eum introducere festinant. |Quos sane tam sacri ministros negotii tamque dulcissimi consiliatores foederisde excellenti illo super95 norum spirituum ordine esse uerissimile est, de quibus legitur

quod fecerit eos Dominus flammam ignis, unde et traxere uocabulum, Seraphin dicti quod ardeant siue incendant. Qui enim ardent, ipsi consequenter et incendere idonei sunt. Ex abundantia enim cordis os loquitur, et de altari carbonum 100 ardentium corde suo aliquantulos ad nos flammarum igniculos, quotiens eos Iesus mittere dignatur in terra, legati fideles aduehere promptum habent. 4. De talium igitur ore uoces has sonuisse credibile est, quippe qui iniecerint oculos suos in speciosam aliquam ado10; lescentulam de filiabus Ierusalem, et ex supernae respectu pietatis deprehenderint eam gratiam inuenisse in oculis Domini Dei sui, nondum sane nubilem sed amabilem iam esse praesumunt, de morum uenustate, de uoto castimoniae, de

oboedientiae famulatu, de paupertatis professione, de simpli110 Citatis puritate, de uerecundiae gratia, de humilitatis postremo abiectione, ceterisque bonae spei indiciis quae perspicaces illos ac spiritales sanctorum spirituum oculos curiose spectantes latere non queunt. 5. Aiunt

ergo de ea, quae huiusmodi

est: Soror mostra

115 paruula est et ubera mon habet. Potest enim fieri, ut his moribus aliqua interim placeat per sanctimoniam, quae necdum tamen

per contemplationis dulcedinem et per amoris interni copulam nubat. Proinde quaecumque eiusmodi est, procul dubia paruula est, ut de se illud Samuelis audiat dici : Porro Samuel 84 Cf. Mt. 12, 50. 85 Cf. Ps. 29, 6. 96 Cf. Hebr. 1, 7. 99 Mt. 12, 34. 114 Cant. 8, 8. 119 1 Reg. 5, 7 (cognoscebat] sciebat V/g.). 94 consiliatores] consilitatores zz;

24812

SERMO CXI, 5-6

753

120 necdum cognoscebat Dominum, et necdum veuelatus fuerat illi sermo

Domini.

Aliquid

enim

simile

de hac innuitur,

quia

necdum ueri Salomonis alloquium meruerit, quando quid faciant ei cum erit alloquenda conquirant. Paruula, inquam, est, quae amoris incentiua non sensit, quae non delibauit 12; osculum, non strinxit amplexum, non meruit

| adhuc uerbis

248»

eius pacificis salutári, nondum est ab eo magnificata praeconiis, nondum hominibus proposita in exemplum, aut sacris angelis facta spectaculum. Paruula igitur est, sed de contuitu

sponsi sponsaeque consortio necnon et sanctorum ope angelo130 rum

crescendi sumpsit fiduciam.

6. Soror, inquiunt,

nostra paruula est et ubera non

habet.

Nec dissimulanda pia humilitas sublimitatis angelicae, quod paruulam et necdum ubera habentem sororis tamen nuncupatione dignetur. Vere gloria im excelsis Deo, qui facit concor13; diam hanc in sublimibus suis celsitudinis illius ad abiectionem nostram, sanctitatis ad immunditiam, beatitudinis ad mise-

riam, feruoris ad ignauiam, lucis postremo ad tenebras. Non aspernatur praecelsa illa et inclita generatio nostri generis ignobilem seruitutem, nec dedignatur fratres dicere et sorores 140 filios et filias Adam. Eundem quippe in coelis Patrem habemus Deum, quo miserante generosiorem illis et primogenitum ante illos habemus in coelis fratrem Christum Iesum. A quo sane primogenito omnis creaturae, si fratrem se dici audit et sororem, quicumque fecerit uoluntatem. Patris eus qui in coelis est, 14; quanto magis beatos angelos de aliqua bonae indolis adolescentula dixisse non pudebit : Soror nostra paruula est, et : Quid faciemus sorori nostrae ? Paruulam uero, hoc est pauore contractam ac pudore pusillanimem queruntur, quod suae sibi conscia paupertatis simul et pauida maiestatis ad libertatem ijo inexpertae suauitatis necdum oculos leuare frontemque attollere audet. Paruula est, quia nimia pusillanimitate in puluere adhuc uerecundae sui recordationis uersari non desistit, portans opprobrium adolescentiae suae et cum timore praestolans iudicium. Sororem, inquam, suam beati illi spiritus 15; paruulam esse causantur, |quod necdum in cor eius ascenderit,

quia de magno genere ipsa sit, filia Patris coelestis et angelorum soror. Necdum enim beatae illius patriae gaudia gustando probauit, ideoque nimirum paruula est, quod ad inexperta per amoris ualidi suspirium non assurgit.

131 Cant. 8, 8. 146 Cant. 8, 8.

134 Lc. 2, 14 (excelsis] altissimis 1//g.). 153 Cf. ler. 31, 19.

136/137 miseriam] misericordiam ¿ta forte ms

144 Mt. 12, 50.

2492

754 160

SERMO

CXI, 7-9

7. Vbera quoque non habet, quia necdum de legitimi uiri, qui Christus est, complexu concipere meruit, ut de sacrosancto eius semine potuerit grauidari. Vbera quippe nonnisi post susceptionem seminis et conceptionem sobolis lacte pinguescunt, sed ex inde sanguinis, ut aiunt, abundantia ad

165

170

ipsa refluente in alimoniam suscepti fetus exuberant. Vbera enim ab ubertate traxere uocabulum, quam ex redundatione superflua ad necessariam ministrationem naturali uirtute dispensant. Anima igitur, quae Verbo Dei feliciter nupta, semen diuinae prolis, quae est caritas, in genitali secreto, quod est amandi desiderium, ex Spiritu Sancto concepit, continuo ad suscepti seminis fotum uberum suorum de eodem Spiritu accipit repletionem, quia qui dat sobolem, dat etiam incrementum. Duo autem sunt ubera, quibus iste diuini amoris sacer fetus et fotus coalescit et lactatus adolescit, meditatio

175

tium, in amandi

180

fiduciam

et in amoris nutrimentum.

190

Haec

ubera piae matris crebro immulgent puero, qui natus est eis et filio qui datus est eis, donec ablactetur infans et fiat eis gaudium magnum in die ablactationis ipsius. Proficiente etenim gratia fit aetas robustior, ut materna ubera non requirantur, sed de mensa Patris sui solido pane pascatur, et pascat Iesus cum ostenderit eis Patrem et sufficiet eis. 8. Habet tamen etiam ibi, quaecumque

185

fre-

quens de amando Deo et oratio nihilominus crebra ac uigil in idipsum. His plane uberibus turgescere debet pectus aman-

sponsa et mater

Verbi Dei est, habet, inquam, ibi ubera sed omnino alterius

gratiae. Sane meditationi, quae non | sine labore plurimo lac de se iucunde elicit, contemplatio beata succedit, quae tam gratuita quam et gratiosa dulcedine manat. Orandi quoque anxietati uotiuus rerum optabilium succedit effectus, iuxta sermonem illum Domini Iesu: In die illa me mon rogabitis quidquam. Affluit ergo regio illa lucis aeternae maternis uberibus, propter quod et lacte tota fluere non immerito perhibetur ; affluit, inquam, lacte in alimoniam caritatis, sed lac illud

iam non est. paruulorum cibus, quia nil habet rude, nil infir195

mum,

nil abiectum, sed sacrae potius innocentiae, et etiam

200

9. Interim autem quoadusque Christus formetur in nobis, qualiumcumque matrum qualicumque lacte pasci non recusat, quod ipsum utinam crebrius ac sollicitius offerre meminerimus requirenti. Alioquin exprobratio est molestaque nimis audi-

maturiores, fortes solidasque delicias.

179 Cf. Is. o, 6.

190 lo. 16, 23.

191 maternis] maternibus ms

197 Cf. Gal. x 19.

2 491?

SERMO CXI, 9-CXII

755

tio: Esurius, et non dedistis mihi manducare ; sitiut, et non

dedistis mihi bibere. Male pendet ad mammam,

cui nil lactis

exprimitur. Sed et lamiae, ait propheta, nudauerunt mammam, lactauerunt catulos suos. Nudate ergo et uos quaecumque 205 uerae matres estis, nudate, nudate ubera, producite mammam

et lactentis paruuli uestri esuriem crebro reficite. Beata ubera, quae sugit lesus, sed si quotiens esurierit, illi praesto sint. Vae matri miserae animae meae, quotiens ipsa surrexit lac filio suo dare et ubera sua arentia reperit, ut neque meditando 210 neque

orando

succum

aliquem

lactei dulcoris

eliceret,

quo

esurienti satisfieret paruulo. Quam timeo, nequando audire contingat, quia petierit paruulus lac, et non erat qui daret illi. IO. Porro quaecumque in nobis est anima eo usque paruula adhuc, ut necdum ubera habeat, quae iuxta quod praedictum 215 est sponsae simul et matri competunt, Patri misericordiarum

se supplex effundat, quatenus id minus gratiae de ipsius largitate percipiat. | Oret et beatos angelos, qui eo clementiores sunt, quo summae

illi clementiae intimiores, ut pro ea

suggerant Domino Deo suo : Soror nostra paruula est et ubera 220 non habet. Pulset denique ianuam ipsam pietatis, matrem omnium optimam, matrem Iesu, quatenus et se magni huius ac pii nominis communione dignetur. Illi etenim huiuscemodi sunt uota placabilia et aures eius ad preces eorum, qui licet necdum spirent amorem Iesu, ad ipsum tamen ea mediante 225 aspirant. Aroma thymiamatis et odor suauitatis est illi omnis oratio, quae redolet Iesum benedictum fructum uentris sui, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO CXI.

SERMO

CXII

INciPIT CXII. Quod anima secundum alium intellectum paruula dicatur et ubera non habens, si necdum ad regimen aliorum idonea est. Quomodo uerus Salomon inter ueram matrem falsamque 201 Mt. 25, 42 (bibete] potum V/z.). 219 Cant. 8, 8.

203 lamiae] lamine zzs ms

203 Thren. 4, 5.

218 intimiores] intimores ms

CXII, 2 regimen] regnum ms

206 Cf. Lc. 11, 27.

225 aspirant] asprant

249"

756

SERMO CXII, 1-3

discernat, hoc est pastores ueros et mercenarios.

5

10

De gemino ubere

eorum qui praesunt. De triplici desiderio Naaman, hoc (est? peccatoris cuiusque qui optat sanari. Quod desiderium aliis proficiendi diuina inspiratione et angelica immissione plerumque concipiunt, sic tamen conceptum omnino suspectum habent. De duobus quae pastori maxime sunt necessaria, quatenus et actione emineat et doctrina prae ceteris fulgeat.

I. Quid faciemus sorori nostrae in die, quando alloquenda est? Si murus est, aedificemus super eum propugnacula argentea ; si ostium est, compingamus illud tabulis cedrimis. Hesternus sermo hic sodalibus sponsi sororem unam aliquam 15 de adolescentulis

paruulam

et ubera

non

habentem

dicere

persuasit, quia necdum | per delicias caritatis et uisitationum sanctarum copiam contubernium sponsi familiare meruerit. Potest autem inde etiam paruula dici et ubera non habens, quod necdum ad aedificationem fraternam exhortandi conso20 landique gratiam a gratiarum largitore sortita sit. Cum qua bene utique ac misericorditer agitur, si non creditur ei desponsatio, cum non habeat ubera, ne dum esurientibus paruulis non

habet, quid faciat exhalare, eo gemat animas suas in sinu matris suae. 25

2. Beatae magis steriles et uentres qui non genuerunt, quoniam melius fuerat non suscepisse prolem quam susceptam cum meretrice illa, quam gladius Salomonis deprehendit, dormiendo hoc est negligendo suffocare. Quid enim eiusmodi matres nis] meretrices sunt, meretricia sane intentione semen

uerbi

3o concipientes, prorsus non quomodo forment Christum in paruulis suis, quippe quae nec placere appetunt legitimo uiro, qui est Christus, sed fornicatori et adultero qui est mundus ? lustus es, Domine,

et rectum iudicium tuum,

qui ex affectu

pietatis matrem inuenis, ut eam probes ac prodas genetricem, 35 quae uiscera et ubera parentis habuerit. Diligit enim, si genetrix est ; fouet et nutrit,si nutrix est ; et inde pastor traxit

uocabulum, ut pascendi non desit officio.

3. Numquid nos oues, ait propheta, pascuntur a pastoribus ? Et primo pastori trina repetitione: Pasce, pasce, pasce, a 4» pastorum principe uehementius inculcatum est, et hoc certissimo amoris argumento trina tandem interrogatio conquieuit. Fidem quippe indubitatam feceris non ei, qui scrutatur CXII, 11 Cant. 8, 8-9. 25 Lc. 23, 29. 28 Cf. 3 Reg. 5, 16-18. 33 Ps. 118, 137. 38 Cf. Ez. 34, 2. 39 Cf. Io. 21, 15-17: 42 Cf. Ps. 7, 1o. 32 Christus] Christo zz:

2497?

SERMO CXII, 3-5

757

corda et renes, sed tibi ipsi, cui ad liquidum cordis tui secreta

non patent, quod uere diligas Deum, si ad eundem finem dili45 gas fratrem tuum, | quatenus ut ipse Deum diligat, non negligenter insistas. Ad quod de intimo sensu pietatis duo prodire

2507^

ubera uelut geminum pietatis effectum necesse est, submini-

strandi in alterutrum et orandi pro inuicem. Nec est qui se excusare ualeat, quin indecens pectus habeat et sinum prorsus 50

inhumanum, siue uir sit siue mulier, cui alterum horum aut utrumque defuerit. Porro animae cui pariendi filios nutriendique cura credita est, haec eadem ubera pernecessaria sunt, sed ut promineant magis et abundantius affluant. Nam et subministrandi solatio nulla eam hora subducere potest,

55 quin discurrat,

ut ait Salomon,

festinet et suscitet amicum

suum, instans oportune importune tum ad ipsos de interioribus causis agens tum pro ipsis ad eos qui foris sunt de exterioribus, ut sicut ibi scriptum est : Non det somnum oculis suis neque dormitent palpebrae eius.

4. Post quae uigilantissima oportet succedat oratio, immo et interueniat frequens, offerendo cum beato Iob holocausta per singulos, illos maxime quos aegrotare nouerit in Spiritu Sancto, quibus exemplo pastoris boni derelictis ad horam ceteris propensius inuigilandus est. Is quippe, cui non gemitum 65 sed uomitum parit quamlibet ulcerosa alienae aegritudinis 6o

foeditas,

ut sit damnare

quam

donare

paratior, reuelandis

uulneribus acrior quam suauior releuandis, magno quidem sui et aliorum periculo medendi negotium suscipit, cum id ab ipso requirentibus uere possit ac debeat respondere: Nom sum 70 medicus. Quomodo enim curandis assistat uulneribus, qui saniem et foetorem non sustinet uulnerum, quin et de ipsis aegrotat etiam ipse ? At qui de miseria misericordiae sensum concipit, ut accedens propius, hortando et orando uulnus fraternum alligare non negligat, |et prout uulneri uiderit expedire, 75 leuiora seu austeriora medicamenta apponat, de ueri medici schola hunc esse fatebimur, a quo sane didicerit publicanis et peccatoribus appropinquare, leprosos tangere, caecis imponere manum, omnemque ualitudinem non uerbo solo sed obsequii etiam blandioris contrectatione curare. 80

5. Putabam, ait Naaman de Eliseo, quod egrederetur ad me, et stans inuocaret nomen Domini Dei sus, et tangeret manu sua locum leprae et curaret me. Perpendis credo aegrotantium deside55 Cf. Prou. 6, 3. 56 Cf. 2 Tim. 4, 2. 69 Is. 5, 7. 80 4 Reg. 5, 11.

46/47 duo ... pietatis] add. in marg.

58 Cf. Prou. 6, 4.

61 Cf. Iob 1, 5.

76 publicanis] publicanus zzs

2501

758

SERMO

CXII, 5-7

rium, quia ad eos ut per manifestae compassionis expressionem ad ipsos egrediaris exoptant, quatenus non solum condo85 lendo propinquus sed etiam fouendo sis proximus. Si leprosum non abominaris tangere, spes est etiam te posse sanare. Et attende, quod tria requisierit Naaman, ut egrederetur ad eum Eliseus, et inuocaret pro eo Deum suum, et leprae suae tangeret locum, hoc est miserationem manifestam, precem deuotam, 90

95

IOO

curationem sollicitam. Sed cur, inquis, haec non. exhibuit Eliseus ? Puto non hoc supplicii fuisse sed magis mysterii. Nam quasi de hac uirtute nil sibi tribuere uolens dirigit Naaman ad Iordanem, baptismatis et poenitentiae sacramentum in Iordanis lauacro praefigurans. Lauare, ait, septies im Iordane, hoc est abluere ad purum per poenitentiae compunctionem, et ecce omnia munda sunt tibi. Sed et illi misericordissimus iste medendi modus, quem requirebat Naaman, seruabatur, qui extendens manum suam leprosum tetigit dicens : Volo, mundare. 6.Denique uerus lordanis gratia et misericordia est Redemptoris, quae sola iustificat impium, et iustificato ad terram repromissionis quae est regnum Dei uiam aperit. Porro si animarum tibi salus credita est, missum te esse memento

105

eum IIO

115

120

|

ad leprosos, tactuque tuo debere mundare. Tangis os, si ad confessionem animas peccatorem. Tangis oculum, si oculi petulantiam cohibes. Tangis manus et pedes, si illas ab operatione praua, illos uero ab omni uia mala prohibendo castiges. Tangis denique totum leprosi corpus, si de membris singulis admonere

curaueris,

ne

exhibeat

ea arma

iniquitatis

peccato sed arma potius iustitiae Deo. Locus quippe leprae est membrum illud corporis, quod in peccandi ministerium usurpatur, siue occasio quaelibet uel causa delinquendi aut uitiosa certe consuetudo peccati. Locum autem leprae tangere est de iis omnibus eum, qui sanus uult fieri, diligenter ac misericorditer commonere, ut consortia et colloquia praua declinet, ut causas atque occasiones morbi sui amputare meminerit. 7. Verum ad haec quis idoneus diebus his malis, cum sollicitudo interior exteriori cedit angustiae, et Mariam a quieta sessione sua non iam Martha blande aduocat sed importune trahit? Heu, quia non est ei tenere, osculari et ungere pedes Iesu, sed auellente sorore sua ad operas exire forenses, litibus

saeculi immisceri, audire et loqui ea utique, quae non sapiunt 94 4 Reg. 5, 10.

98 Mt. 8, 5.

101 iustificato] iusticato ms

109 Cf. Rom. 6, 13.

120 sessione] cessione zz:

191 CET Io: 12, 3t

250v2

SERMO CXII, 7-9 Dominum 12; hominem.

759

lesum sed offendunt magis Deum

et inquinant

Quis me a malitia diei huius abscondet, quis sub

uelamento alarum tuarum proteget, Domine Iesu ? Conturbatio hominum et contradictio linguarum, ecce undique obsident nos per circuitum ; esto, quaeso, nobis in ciuitatem munitam a

facie illorum et in turrim fortitudinis. Putas ne tale aliquid

130 est, quod beati illi spiritus fragilitatis piissimi consolatores nostrae, fortissimi adiutores et pusillanimitatis piissimi consolatores, cum animam huiusmodi ad onus pastorale diuinitus

assumendam uident, de ipsius uiribus seu insufficientia se ad inuicem alloquentes aiunt: Quid faciemus sorori mostrae in 135 die, quando alloquenda est ?

8. De eiusmodi quippe anima pia haec consultatio sit, quae

id oneris excusare nitatur, |quod nimirum sibi conscia sit non

habere se ubera, de quibus lac filliis suis ministret, neque idoneam quae per boni operis exemplum ad interiora eos diuini 14o sanctuarii introducat. Imbecillitatis quoque suae ignara non est, nec fidei aut patientiae sibi uirtutem suppetere conspicit, qua contra uisibiles atque inuisibiles hostes iugi eos propugnatione defendat. Verum idonea oneri huic fieri nullo modo potuisset, nisi de humili conscientia prorsus ei inutilem se esse 145 sentiret. Vnde et hoc ipsum occulto diuinae pietatis instinctu beati angeli familiariter suggerunt, quia paruula est et necdum ubera habens, huic uidelicet ministerio impar usquequaque. Subinde tamen desiderium sobolis concipiendae et in lucris spiritualibus coelesti sponso fructificandi coelitus ei ab eisdem 15o angelis sanctis nonnumquam immittitur. 9. Quod tantum ipsum illa suspectum omnino habet, ne forte de radice superbiae pullulet, et spiritus id ambitionis afflauerit. Teste namque beato Gregorio, officium pastorale nonnulli laudabiliter appetunt, ad quod plerique se damnabi155 liter ingerunt, quod et manifestis probat exemplis. Constat enim quia mens diuini amoris igne succensa uariis nunc ad haec, nunc ad illa amoris aestibus agitur, et sicut plerumque feriatae uacationis et sabbatismi cuiusdam perpetui aemula est, quo soli amando feriatur Deo, ita spiritu amoris eodem 160 e regione spirante rapitur in diuersa, ut priuata praeponere consentiens gaudia fecunditatem magis eligat filiorum. Proponit namque sibi magnos illos dominici arietes gregis et nummulariorum lucra de multiplicibus usuris computat, 126 Cf. Ps. 6o, 5. 128 Cf. Ps. 6o, 4. 134 Cant. 8, 8. Magnus, Regula pastoralis I, 7 : PL 77, 20 AB.

139 interiora] interiores 7s a.c.

153 Cf. Gregorius

158 uacationis] uocationis 7s

250Yb

760 165

SERMO CXII, 9-10

sed placendi desiderio magis ac magis sponso suo de procreatione atque educatione filiorum accenditur. Vox itaque beatorum spirituum sacris eam ad id stimulis compungentium, haec est: Qwid faciemus sorori nostrae im die quando alloquenda est ? Porro alloquendam eam in breui significant super re huiuscemodi, ut |hos quoque fructus caritatis metere

ZS

170 queat, et quae hactenus fuit formosa et delicata sed sterilis,

175

180

185

190

195

200

priuatis iam communia praeferat et delicias fecunditate compenset. A quo, inquis, super his alloquenda est ? Primum quidem a spiritu dilecti sui, de cuius gratuita inspiratione bona cuncta prouenire non dubium est; deinde uero ab angelis sanctis, quorum ministeriis ea quae in ecclesiae sanctae ordinatione geruntur constat actitari ; postremo autem ab illis in ecclesia, quorum interest secundum prouisionem potestatis aeternae de his ipsis disponere. Et bene de pudica ac pudorata sponsa Dei dicitur, quod ipsa sit alloquenda, cuius sane uerecunda humilitas atque humilis uerecundia non sinat eam super hoc negotio quempiam hominum alloqui, ne forte fiat uelut una ex inspicientibus mulieribus, quae moras alienae allocutionis non sustinent seque ultra prostituentes blanda et humili allocutione alios praeuenire festinant.

IO. Quid. faciemus, aiunt, sorori nostrae ? Nota dignationem angelicam, quia non confunduntur sororem dicere, quam de magno genere esse considerant, filiam Patris sui qui 1n coelis est, sed et filiam matris suae, quae et ipsa est in coelis. Sororem nominant non dignitate solum originis sed generositate potius conformitatis, quod sicut angeli beata ac prospicaci acie semper uident faciem Patris, ita et ipsa pro uiribus suis in salutare Dei deficiat. Sanctimonia quoque mentis et corporis et pacis fraternae concordia eam uident angelicam imitari puritatem, magnoque miraculo uermiculum uersari in cinere et angelum uiuere. Sed audiamus, quid eam facere cogitent. Si murus

est, aedificemus super eum propugnacula argentea, si ostium est, compingamus tllud tabulis cedrinis. Duo sunt quippe ad regimen animarum assumpto summopere necessaria, ut is uidelicet, qui praeest, et operatione sit strenuus et a uerbi Dei praedicatione non sit infructuosus, |quatenus utroque modo creditum sibi gregem ad exercitium boni operis potenter trahat, uiua uidelicet uoce exempli et diuini uirtute eloquii. Haec sunt denique, quae in ritu ueteris sacrificii sacerdotii summo 167 Cant. 8, 8. 173 Cf. Oratio in dominica quinta post Pascha. 185 Cant. 8,8. 190 Cf. Mt. 18,10. 195 Cant. 8, 8-9. — 198 sq. Cf. Gregorius, Regula pastoralis II, 3 : PL 77, 28 BC.

190 prospicaci] ¿ta ms ; forte melius perspicaci

203 sacerdotii] add. in marg.

2517

SERMO CXII, 10-12 205

210

215

220

225

230

761

competunt sacerdoti: armus separationis et pectusculum eleuationis. Ouoniam is qui sacerdos ea ratione uocatur, quod alios sanctificando sacrum dare debeat et quibus hostiis propitiari. possit Dominus subiectis populis demonstrare eosque ad uoluntarias oblationes et legitima sacrificia iugiter adhortari, utroque debet modo subiectis praeminere, praecipua uidelicet actione et eximio prae ceteris intellectu. Haec sunt, quorum Lucas meminit ad Theophilum, euangelicam se historiam texuisse commemorans, de omnibus quae coepit Iesus facere et docere. Sed et discipuli illi duo, qui Iesum in Emmaus uelut peregrinum prosecuti sunt, potentem eum in opere et sermone fuisse testantur, summo uidelicet sacerdoti qui est Christus armum dantes separationis et pectusculum eleuationis. II. Beati igitur spiritus de sororis suae ac sponsae Domini sui profectibus satagentes, cum ipsam ad animarum curam in proximo assumendam considerant, quo confortetur ad id operis angelicum, ei spondent adiutorium dicentes : S2 murus est, aedificemus super eum propugnacula argentea ; si ostium est, compingamus illud tabulis cedrinis. Ac si arcanis quibusdam nutibus angelicisque susurriis de ipsa in auribus eius colloquantur ad inuicem, dicentes : Si soror nostra patientia ac prudentia uiget, quo ad ministerium hoc fiat idonea, uiriliter assistamus ei et cooperatores efficiamur huius gratiae Dei. Sin autem a Spiritu Sancto sapientiae munere dotata est uerbumque aedificationis accepit, quo aliis ad intellectum rerum spiritualium atque ad amorem coelestium diuini sanctuarii ostium iure nominetur, in hoc quoque magno munere Dei, quo non inflet sed aedificet, suffragia nostra non deerunt. I2. Verum quia sermonis huius prolixitas finem imperat, et materia latior modulo se | breuiori coarctari non patitur,

255 crastinus hinc sermo Deo donante adoriendus erit, ad laudem

et gloriam sponsi ecclesiae Vnigeniti Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO CXII. 204 Cf. Num. 18, 18.

213 Emmaus] Emaus 7s

212 Act. 1, 1.

213 Cf. Lc. 24, 19.

221 Cant. 8, 8-9.

ESO

SERMO

CXIII

INCIPIT CXIII. De gemino muri ambitu, cura scilicet interiori et exteriori, qua ciuitatem Dei pastor habet circumcingere. Quod propugnacula argentea custodia sit protectionis angelicae. Quanta dispensatione supernae pietatis angeli sancti nobis dati sunt in adiutorium, cum sola per se ipsam id implere potuerit. Item in propugnaculis argenteis prouidas animi circumspectiones intelligi. De ostio intelligentiae, quod esse debet omnis anima sancta, quae aliis praeest, quo subditos ad intellectum ueritatis admittat. Quomodo idem ostium tabulis cedrinis compingatur. IO

I. Si murus est, aedificemus super eum propugnacula argentea ; si ostium est, compingamus illud tabulas cedrimis. Voces istas de coelo sonare non dubium est. Neque enim aliunde sperare potuerit, ut aedificari gratis queant propugnacula argen-

15

20

tea aut uirtus tanta aut thesauri tam multi aut liberalitas tam profusa. Verum abundantia in turribus illis, nec dispar ibi aut benignitati facultas aut facultati benignitas, quia templum Domini sanctum mirabile est in aequitate, aequis undique sibi uirtutum suarum lateribus conquadratum. Age iam, duce Spiritu Sancto uestigare curemus, quid in his argenteis propugnaculis sorori suae angeli sancti aedificare intendant. 2. Habet

25

quippe

argentum

istud

uenarum

suarum

non

contemnenda | principia, eo quod argentum sicut et aurum terrae illius optimum esse non dubium est. Quia uero propugnacula haec argentea super eam aedificaturos pollicentur, si modo sororem suam murum esse.conspexerint, id primum quaerendum occurrit, cuiusmodi murum eam fieri optent. Nec ego de simplici unius domus pariete id dictum existimo, sed de murali potius totius ambitu ciuitatis. Talem enim oportet esse Domini sponsam, cum id, ordinante Deo et subministranti-

30

35

bus angelis sanctis, sortitur officium, ut custos esse debeat ciuitatis, quae uelut murus quidam inexpugnabilis iugi sollicitudine ambiat die ac nocte eam per circuitum, fundata nimirum supra firmam petram, nec turbine aut pluuia tempestatis alicuius dissolui sustinens aut moueri de loco suo. Alioquin urbs absque forti munitionis ambitu grex ouium est absque pastore. Idem enim utrobique periculum, quoniam et illa hostibus et ille furibus ac lupis ad praedam patet.

CXIII, 10 Cant. 8, 9. 15 Cf. Ps. x21, 7. 2T 33 Cf. Mt. 7, 25.

CXIII, 25 murum] mirum zs

16 Ps. 64, 5-6. .

22 Cf. Gen.

251vb

SERMO CXIII, 3-4

763

3. Vt autem optime munita sit ciuitas, duplici eam muro circumcingi necesse est, quorum unus interius eam, alter uero

4o exterius ambiat. Gemina proinde pastori bono sollicitudo incumbit, quoniam et ad inuisibiles interius atque ad uisibiles exterius pugnare bestias habet. Nec enim alterutri facile ei hostes desunt, ut et pugnandi habeat exercitium, et post finem quandoque belli digna militiae suae stipendia referat. 45 Sed quando ab exteriori infestatione quiescitur, quae tamen rarissima quies est, ut non calumniator instet, uel praedator

inuadat uel fur surripiat, aut amicus fraudulentior fallat, aut iudex corruptior opprimat, aut dominorum potestas seruilius premat, uel quod in domo |plerumque perniciosius est, seruoso rum ignauia, incuria custodum ac suorum dilapidatio, in exci-

2/2I9

dium ciuitatis huius immineant foris, sed intus sunt animarum

inde longe illis terribiliores, quia non quaerunt quae nostra sunt sed nos. Victores grauius insistunt, uicti nihilominus non desistunt sed acrius instaurantur ad pugnam. Denique nec ss dormientibus nobis ipsis dormire uacuum est, quia qui me comedunt non dormiunt, ad haec nimirum uigilantes semper, ut comedant carnes meas. Quae ergo sollicito uigilique pastori quies esse poterit uel ad momentum, qui ciuitatem Domini uirtutum in fidem suae suscepit protectionis? Nonne si forte 6o minus fideliter steterit super custodiam suam, et hostes ipso

dormiente irruerint, proditor urbis forte conuincetur et reus animarum, quae intra illam sunt ? Vae, uae grande nimis undique ab ignauo pastore periculum tum proditionis publicae tum etiam perditionis suae. Quis denique uigilum poterit inueniri, 65 cui non interdum somnus irrepat ; aut quae sine uigile illo tuta ciuitas esse poterit, qui in cruce ad horam somnum capiens hostem irrumpentem fortiter tenuit et de dormitione sua uigilias illius fefellit ? Ergo, fratres mei, ut salua utrobique sint omnia, nec nos ex nobis aut nos periclitemur ex nobis, 7o in eum qui non dormit neque dormitat, ut custodiat ciuitatem, et sine quo frustra wigilat qui custodit eam, proiciamus utique omnem sollicitudinem nostram. 4. Murum sane, qui de sollicitudine nostra ambire uos cernitur, infirmum ac fragilem multisque dirruptionibus ruinosum 75 quis esse nesciat ? Sed si propugnacula coelestia superaedificentur ei, ut super hunc qualemcumque murum nostrum | ponat Dominus custodes illos uigiles ac defensores Ierusalem, a quo trepidabimus ? Haec nempe esse arbitror propugnacula ila argentea, quae benignissimi illi spiritus ad huiuscemodi 8o ciuitatis praesidium sororisque suae subsidium aedificatum iri

57 Cf. Ps. 26, 2.

70 Cf. Ps. 120, 4.

vi Ps. 126, 1.

25219

704

SERMO CXIII, 4-6

promittunt. Argentea uero iam dici reor, quod angelica creatura ab ipsis uenarum suarum principiis, hoc est suae conditionis origine, uelut argentum igne examinatum sincera ac defaecata nitescit, unde et in laudem creatoris sui perenni 8; laude sonora exultat. Quia uero proiecto seductore de sedibus illis pacificis, exiuit cum eo et iurgium, nec est aut esse potest timor deinceps in finibus ilis, Dominus exercituum, qui pacificauit ab initio ea quae in coelis sunt, pacificare uenit in fine temporum ea etiam, quae sunt in terris, et sic tandem

9o in semetipso facere utraque unum.

5. Licet autem in manu potenti misericordissimae infirmitatis suae bracchioque extento passionis suae uulnere prorsus insanabili humiliauerit ipse superbum, tamen etiam militiae suae

coelesti

de sponsa

sua,

quae

in terris militat

adhuc,

9; mandare curauit, ut cum ipsa et pro ipsa egrediatur ad proelium. Est enim quam fortis tam et exercitata ad proelium militia aduersae partis, ut in propugnaculis luteis contra terribilem illam fortitudinem ac multitudinem absque ope angelica impar sit nimis colluctatio. Ordinante itaque aeterna clemenroo tia, cui cura est de pusillis suis, de uirtute illa adiuuatur infirmitas nostra, de magnificentia illa erigitur pusillanimitas nostra, de feruore tepiditas, de hilaritate moestitia, et de sa-

pientia accenditur caecitas. Tale etenim Patris nostri, qui in coelis est, et uere paternum accepere mandatum, ut in

10; manibus | suis nostris non ualentes ambulare uiribus portent, lapsis porrigant manus, atque in omnibus uiis nostris siue ad dexteram gerimus siue ad sinistram angelica nos protectione tueantur, quin et seruorum si/dicere fas est ministrent famulatu. Verum quis eloqui non audeat, immo quis silentio i10 premat.

tam

beneuolae

ministerium

tutelae,

tam

deuotae

sedulitatem obsequelae ? 6. O si aperiantur oculi nostri et contueri liceat qui, qualibus et in quibus quam humiliter officioseque ministrent. Veniet tempus rependendae caritatis et gratias exsoluendi, ut eo 115 nos tunc prorsus deuotius totos ad uicissitudinem refundamus amoris,

cum

ad portum

transtulerint,

cum

detulerint

ad

patriam, cum in tuto nos collocauerint et assignauerint nos Deo et Patri nostro. Erit certe huic negotio tunc tempus opportunum, cum fuerit etiam locus idoneus, ut enauigato hoc 120 mari magno et spatioso in ulnis angelicis, unde, qua et quo aduecti fuerimus, clara luce patebit. Erit igitur tunc profusior ex nobis gratia, quo et serior ; et de praestitis in peregrinatione

83 Ps. 11, 7. 86 Cf. Prou. 22, 10. 89 Cf. Col. 1, 20. 90 Cf. Eph. 2, 14. 91 Cf. Ps. 155, 12. 105 Cf. Ps. 9o, 11. 119 Cf. Ps. 103, 25.

2925

SERMO CXIII, 6-8

705

nostra beneficiis nec modicae quidem reliquiae ingratitudinis nos arguent. Interim autem caritas eorum commendatur ad 125 indignos, misericordia ad peccatores, gratia ad ingratos, beneficentia ad ignotos,iuxta exemplar sane caritatis aeternae, quae et illos et nos gratuite praeuenit in benedictionibus dulcedinis suae.

7. Nec ualde attendere nunc ipsos libet, quales impraesen13o tiarum sumus in sterquilinio corporis huius sed in longe post futura saecula prospicientes, tales iam considerant, quales cum

ipsis erimus in regione uiuorum. Vnde liquet, quia haec est prouisio caritatis aeternae de nobis et illis, ut illos nobis tam immensi faenoris creditores nosque illis tanti obsequii in per15; petuum constituat debitores, quo in Deo pacis et |dilectionis efficiamur utrique unum, et indissolubilis nodus amoris firmissima ambos unione constringat. Excubant igitur pro officio suo, et contra aduersarias potestates propugnatores stant in propugnaculis, nec alii sane propugnatores, quoniam et 140 ecclesia non alia est quam qui habitant in ea et regnum Dei hi sunt utique, qui regnant in eo.

8. Dicentes ergo: Aedificemus super murum propugnacula argentea, certum sorori suae ac tutum adiutorii sui solatium spondent. Nempe de aedificatione se cum ea mansionem 145 facturos insinuant, ne forte non morari apud eam sed excursum facere uelle uideantur. Admonetur itaque omnis anima pia, quae ad curam assumitur animarum, quod prouidentia, uirtute

ac

patientia sua

uelut

muro, ut supra dictum

est,

ambiendam susceperat Ierusalem, de quo repelli et expugnari 150 oporteat, hinc spirituales, hinc uero carnales inimicos. Verum ut de suis uiribus rem tanti ponderis aestimare non audeat, quippe quae in immensum humeros humanos excedit, de angelica suadent pietate praesumere et propugnatione sperare. Possunt et in propugnaculis, quae uigiles ad excubandum 15; hostesque de longe speculandum et moenia tuenda excipiunt, proinde et constantes uigilis animae circumspectiones intelligi. Quae quidem in ambitu muri Ierusalem suspenduntur, cum ad dominici gregis tutelam contra utrorumque hostium repulsionem mens ipsa pastoris ex officio pastorali uigilare 16o disponit. Quae non nisi diuina ope manuque angelica argentea fieri possunt, iustitiae uidelicet puritate pretiosa, ac per hoc utrique hostium generi terribilia. Argentea sunt, si internarum rerum, salutis uidelicet animarum, super omnia qui praeest 127 Cf. Ps. 20, 4.

135 Cf. 2 Cor. 13, 11.

139 nec ... propugnatores] add. in marg.

142 Cant. 8, 9.

252 Vb

766

SERMO CXIII, 8-10

sollicitudinem gerat ; nec de rebus transitoriis atque caducis sata-|gat nimis. Argentea sunt, si in ipsa quoque exterioris rei prouidentia non quaestum aestimet pietatem, nec ut ecclesia augeat patrimonium, religionis sacrae minuat in aliquo puritatem. Non se causis inuoluat forensibus, non negotiis saecularibus implicet, sed mundo foras trahenti, 170

quanta licuerit uirtute, reluctari meminerit,

mentemque

25255:

ad

interiora reducere. Argentea, inquam, sunt, si damna exteriora aequanimiter ferens, lucris spiritualibus potius inhiet et de dispendio rerum patientiae sibi compendia thesaurizet.

175

9. Denique ex argento et non ex luto tunc uere aedificata consistunt, si lutea hoc est terrena sub pedibus calcans coelestia cogitet et in eloquiis Dei absque intermissione mentem figat. Eloquia etenim Domini eloquia casta, argentum igne examinatum,

180

185

190

cum

intime

cogitantur,

cor

in exteriori

cura

dispersum ad studia interiora recolligunt, et faciem propriam, quae semetipsam prius non considerata latuerat, per sacrae scripturae speculum quasi per quemdam nitorem argenteum propriis oculis conspiciendam reddunt. Verum inter angores sollicitudinum et irruentes undique saecularium turbines potestatum, quis ad tam insignia propugnacula fabricanda se sumptibus abundare confidat, si non de coelo prouenerint ? De terra illa optima, ubi argentum habet uenarum suarum principia, argenti huius tam copiosa facilitas obnixae precis pretio erit comparanda, et angelicae manus ad aedificationis huius operam lacrimosis gemitibus implorandum auxilium. Scimus autem, quia non erunt exoratu difficiles, cum

preces

studioque huiuscemodi et benignissime praeueniant et potentissime suggerant, clementer acceptent et efficaciter prouehant. Denique praeuenientium seque ultro sorori suae ad haec obsequia offerentium dignantissima uox est : Si murus

195

est, aedificemus super eum propugnacula argentea. Ac si mani-

festius | dicant : Si soror nostra impositam sibi ministrationem humiliter uiriliterque portauerit, conatus eius quod in nobis est fortiter adiuuemus, et ubi uirtus humana succumbet,

angelicos humeros supponamus. 200

205

10. Et addunt: S? ostium est, compingamus illud tabulis cedrinis. Ostium domus Dei uerbi sacri intelligentia est, per quod sane intratur et exitur, per quod alii admittuntur, alii uero repelluntur iuxta beneplacitum utique ostiarii, qui est Christus. Intrant enim et exeunt, qui et intelligunt et se intellexisse operis manifestatione aut mysterii intellecti 164 Cf. Regula $. Benedicti, cap. 2, 33 : ed. HANSLIK, p. 25. 200 Cant. 8, 9. Cant. 8, 9.

177 Ps. 11, 7.

194

2557

SERMO CXIII, 10-11

210

communicatione declarant. Dumque admittuntur alii, alii prohibentur intrare,liquet quia ostiarius in promptu est, habens super humerum suum clauem Dauid, in qua claudit et aperit, iuxta quod accepit a Patre. Ipsum est ostium quod aperi sibi loannes uidit in coelo uidensque introiuit, ut mysteriorum Dei conscius fieret. Ipsum etiam est ostium magnum et euidens, quod tunc sibi apertum iri Paulus exstabatur, cum reserante gratia Dei factum est, ut multitudo gentium quae tanto tempore foris steterat per manum

215

767

ipsius

meruit introduci. Quod sane ostium ostium fidei idem Paulus uocat, quia fides intelligentiae prima est, iuxta illud : Nisi credideritis, non intelligetis. Et rursum : Fide purificans corda

illorum. Sed et os Pauli ostium quidem usque nunc intelligentiae est, quia sapientiam loquitur inter perfectos, et nunc 220 spiritualibus, nunc carnalibus loquens pro captu singulorum moderari didicit labia sua. Denique cum aperire audio Paulum os suum, quidni in ianuam quandam coeli reseratam intueor, uiamque fieri sicut scriptum est imbri uehementissimo et sonanti tonitrui ? Sed huius quoque ostii Paulique similium 225 Iesus | ostiarius est, quia scriptum est: Domine, labia mea aperies et os meum annuntiabu laudem tuam. Neque enim sermo bonus, ut aliquid in audientibus capiat, aliquatenus in lingua est, nisi cum aperuerit ipse, ut omnis lingua confiteatur in linguis hominum et angelorum, quia non est sermo in 230 lingua mea. II. Porro quia de sorore angelorum sermo est, quae sponsa Domini iam nunc sit uel potius tunc futura sit, cum habuerit ubera, cum murus fuerit in circuitu Ierusalem, postremo cum

ostium fuerit, ut ad sapientiam introducere possit domesticos eius, sponsione confortatur angelica, quia tabulis sit compingenda cedrinis. Quibus sane tabulis reuelationes puto angelicas figuratas, quod in ipsis dilatetur mens ad intellectum et ministeriorum diuinorum per ipsas ratio complanetur. Cedrinas uero inde dici perspicuum est, quod de cedris Libani illius 240 sublimibus et erectis, quas plantauit Dominus in montibus sanctis, odore quodam mirificae suauitatis, quem nares angelicae dumtaxat norunt, sponsae Christi odoratum afficiant. Tabulas uero compingere intellectum intellectui artificiose coniungere est, quo et sibi pulchre cohaereant, unusque alteri 245 prout decet inseratur subtiliter elaborare. 255

208 Cf. Is. 22, 22. 210 Cf. Apoc. 4, 1-2. 212 Cf. 1 Cor. 16, 9. 216 Cf. [SEO 217 Act55 9-1. 919/€£; 116012276: 223 Cf. Iob 38, 25. 225 Ps. 50, 17. 229 Ps. 138, 4.

222 reseratam] reseratum 225

231 angelorum] anglorum ms

FASCE NE

SERMO CXIII, 12-CXIIII, 2 12. Et attende, quia ad hoc insistunt angeli, ut non solum de ore sororis suae ostium faciant sed ut ipsa tota ostium fiat. In quo id est eos optare non dubium est, ut siue intrans siue exiens, hoc est siue cogitans siue loquens, Christi sonet 250 eloquium, et Christi spiret amorem. Ergo ut anima haec sancta cedris illis in Libano se complantatam probet, et in 768

coelis habere conuersationem suam coelestia medullitus spiret, et omnibus qui siue intrauerint siueexierint per eam, bonum ex se spirandum praebeat odorem Christi, qui cum Deo Patre 255 et Spiritu Sancto uiuit et |gloriatur Deus per omnia saecula

saeculorum.

Amen.

EXPLICIT SERMO CXIII.

SERMO INCIPIT SERMO CXIIII. Quomodo

s

CXIIII uerba animae illi aptentur, quae non

regit sed regitur tantum. Quae sunt exercitia artis huius amatoriae, et quae ubera sponsae. Quale sit alloquium, quo alloquenda est soror adhuc paruula, et cur de alloquii huius uocibus nil eloquuntur angeli. Cur alloquendam dicant in die. Quod geminus sit fructus uisitationis supernae. Quomodo sponsa murus efficiatur. Quae sint propugnacula argentea super hunc murum aedificanda. Quomodo sponsa ostium fiat, et tabulis cedrinis compingatur.

I. Quid faciemus sorori nostrae in die, quando alloquenda 10 est? Si murus est, aedificemus super eum propugnacula argentea ; si ostium est, compingamus illud tabulis cedrimis. Superiori disputatione haec uerba angelica animae sanctae aptare curauimus, quae ad regimen assumenda est animarum, et ut tantae rei pro officio non omnimodo impar sit, beatorum 15 Spirituum se ope fulciri praesumat. Insistit caritas uestra, ut illi nihilominus animae, quae ad pedes Iesu firmauit sessionem suam et eo contenta loco, quod in ipsa est, ascendere recusat ulterius, oris nostri de eisdem uerbis indulgeamus obsequium. Praesto sum, dummodo quod petitis, ut commode expleam, 20 uestra oratione iuuetis. 2. Et hoc primum uos meminisse uolo de illa ad praesens sermonem haberi, quae iuxta uerbum paulo ante commemoratum paruula sit et necdum ubera habens, hoc est quae in

CXIIII, 9 Cant. 8, 8-9.

255v»

SERMO CXIIII, 2-4 amoris 25

30

35

769

| militia rudis sit adhuc et inexercitata. Gustibus

tamen interdum suauibus probauit quidem et uidit, quoniam suauis est Deus, et scintillis quibusdam ad modicum micantibus aliquantisper experta est, quia dulce lumen et delectabile est oculis uidere solem. Necdum infirmiori acie lucem illam diutius sustinet, neque aduentante condigna iubilatione suscipere edocta est. Sed et exhibentem se lesum, quatenus maneat paululumque subsistat obsecrare, properantem tenere, abeuntem figere, recedentem post tergum inclamare, pauloque morosius peregrinantem ualidis gemituum atque suspiriorum uocibus reuocare non didicit. Haec nempe sacrae huius militiae tirocinia sunt; haec amatoriae huius professionis sacramenta ; haec

exercitia

scholae,

immo

et artis

2547^

huius

ualidissima sunt prorsus argumenta.

40

45

3. Omnis quippe haec ars in eo est, ut quaeras, ut teneas, ut requiras. Primus sermo quaerentis est : Osculetur me osculo oris sui. Deinde etiam uerba tenentis sunt : Indica mihi, quem diligit anima mea, ubi pascis, ubi cubas in meridie. Et rursum : Fasciculus myrrhae dilectus meus mihi, inter ubera mea commorabitur. Itemque : Ecce tu pulcher es, dilecte mi, et decorus. Necnon et quam plurima cantici huius horum similia, quae satis indicant potitam esse longiuscule uotis suis, manusque tenaces properanti licet ac renitenti iniecisse dilecto. Hinc etenim et gratulabunda uox eius est ad filias Ierusalem: Tenui eum, nec dimittam, donec introducam in domum matris

50

meae et in cubiculum genetricis meae. Voces proinde denuo requirentis sunt: Reuertere, dilecte mi, similis esto capreae hinnuloque ceruorum. Et rursum : Adiuro uos, filiae Ierusalem,

si inueneritis dilectum, ut annuntietis ei, quia amore langueo.

55

4. Nouella igitur huiusque inexperta exercitil anima, quem semel quidem gustauit, | haud facile non amare potest, sed ubera ei desunt, dum tenere non nouit illapsum nec requirere conatur elapsum. His namque uberibus amor alitur et coalescit, ut Verbo Dei ingredienti ad te totum mentis tuae sinum expandas, totisque cordi tuo astringas amplexibus. Cumque recesserit, neque

6o

enim

sistere

eum

penes

te diutius

potes,

clamitans post eum perseueres donec exaudiat. De tali igitur sorore sua cura est angelis Dei, nec despiciendam putant, quod paruula sit, aut negligendam, quia ubera non habens, praesertim quod ex quibusdam decoris sui auspiciis coelesti eam sponso complacuisse perpendunt. Neque enim tam diligenter ipsi 24 Cf. Ps. 33, 9.

27 Eccl. 11, 7.

cubas] pascas ... cubes Vlg.). E él

50 Cant. 2, 17.

47 filias] filios zzs

39 Cant. 1, I.

42 Cant. 1, 12.

51 Cant. 5, 8.

40 Cant. 1, 6 (pascis ...

43 Cant. 1, 15.

48 Cant.

254"?

770 65 intenderent

SERMO CXIIII, 4-5 in eam,

si non

formosam

cernerent

et concu-

piscibilem celeriter nupturam. Huius ergo mysterii conscii pariter et interpretes aiunt sibi ad inuicem : Quid faciemus sorori nostrae in die, quando alloquenda est? Alloquium liquido praesagiunt nuptiale, cum uberius fruitura dilecto grauidanda 70 est in Spiritu Sancto atque ex susceptione beati seminis, qui est dulcis amor Christi, ubera protinus habitura. Alloquia proinde haec primum Verbi ad animam, deinde animae ad Verbum, cum de nuptialibus ad inuicem gaudiis tractant et in matrimonii inuiolabilem fidem parili pietate conspirant, 7 ineffabilia quidem sunt etiam angelis sanctis. Vnde et ipsi de A ineffabilibus nil fari apponunt, sed hoc solum quia sit alloquenda praenuntiant. Alloquendi modum uariasque in alloquendo pro affectuum uarietate alternationum uices Spiritui amoris Sancto committunt, de his tantum solliciti sunt, quod 80 in die illa allocutionis huius | ipsorum intererit exhibere sorori suae. Quid faciemus,

inquiunt,

sorori nostrae

in die,

quando alloquenda est ? 5. Et bene diem nominant, cum soror ipsorum a Verbo Dei est alloquenda, cum speciosi forma prae filiis hominum ipsis 85 angelis concupiscibile merebitur osculum, cum inopinatos experietur amplexus seque cum Vnigenito Dei per uirtutem Spiritus Sancti unum spiritum factam mirabitur. Quidquid enim a retro fuerit temporis in pusillae cuiusdam comparationem horae seu morulae noctem fuisse reputabit, et quia nunc 90 primum ortus est ei sol diesque de nouo illuxerit, sic laetabitur et dilatabitur stupens prorsus in coruscatione repentina et in splendoribus nouis. Sed et huic diei post modicum succedet uespera, cui et superuentura est nox. Futurum quippe est, ut agnitus Iesus pertranseat et ex oculis sponsae suae euanescat, 9 ua sponsoque ablato moerens ipsa relinquatur in lecto suo et dicat :In lectulo meo per noctes quaesiui, quem diligit anima mea. Nox est ergo, cum quaeritur sponsus, cum uero apprehenditur, dies. Nox profecto tristior est, cum Verbum Dei silet; cum uero loquitur et alloquitur sponsam, dies utique 100 serenior redit. Denique si diem festum reliquiae agunt cogitationum Domino

105

Deo, quam sollemnis, quaeso, illa est quam

de semetipso facit Dominus, cum confitetur ei mens sancta in ecclesia magna, et turbae laudantium comprimunt Iesum in condensis usque ad cornu altaris, usque ad ipsam scilicet eminentiam caritatis et sublimem uerticem contemplationis ?

67 Cant. 8, 8. PS Sm II

81 Cant. 8, 8. 104 Ps. 117, 27.

84 Cf. Ps. 44, 5.

96 Cant. 5, r.

100 Cf.

2547%

SERMO CXIIII, 6-7

4271

6. Videamus iam, quid nouorum mirabilium facere ipsi disponant sorori suae in die hac. Si murus est, inquiunt,

aedificemus super eum propugnacula argentea, si ostium est, compingamus illud tabulis cedrinis. Geminus in his uerbis 110 fructus elucet uisitationis supernae: unus quo ex spiritu timoris sollicitior efficiatur, alter quo ex spiritu amo-|ris serenior. Anima quippe, cum Verbo Dei nupsisse se uidet, quidni cum tremore exultet, ne forte tantae maiestati supra modum impar inuenta sit, ne dedeceat, ne displiceat, et ab 11; Oculis illis non minus zelantibus quam et perspicacibus repudiata quandoque uilescat ? Regem in decore suo uidisse se gaudeat, sed comedant alieni robur eius gaudioque ipsius admisceatur

extraneus,

cor eius meditetur timorem.

2547?

Ciuitas

profecto est regis magni quaecumque huiuscemodi timoris 120 muro circumcingitur anima, pauens nimirum ac sollicita, ne forte, quod in ea de Spiritu Sancto est natum, maligni hostis ac si Herodis regis machinatione turbetur. 7. Murus ergo sit necesse est sponsa Verbi et angelorum soror; murus, inquam, per sollicitudinem timoris sacri, per 125 continentiae fortitudinem, per illecebrae fugam, per uerecundiae disciplinam, per patientiae robur, per humilitatis custodiam. Hi etenim lapides uiui muro huic prorsus idonei sunt, si modo de calce nihilominus uiua, quae est caritas, minutissimi timoris sabulo commixta et coagitata sibi ad rectitudinis 13o lineam compaginentur. Verum nisi Deus aedificauerit ciuitatem aedificatamque custodierit, opera pariter perit et impensa, et iuxta quod inimici subsannare solent, qui irrident aedificantes, cum extructus fuerit murus, uulpes ingredi non omittet. Ergo ne uulpes ascendat et irrisorum uera sit, non 135 friuola

subsannatio,

eum

cuius

nomini

haec

dedicata

est

ciuitas sponsa attentius orare meminerit, quatenus cum ea sit et cum ea laboret usque in finem. Ipsa quoque beatorum spirituum qui cum Christo sunt opem studiose imploret, ut sponso suo dignanter eam commendare eam meminerint,

140 plosque amoris sui conatus sua cooperatione iuuare et defen-

sione munire non desinant. Et ecce illi amantis uota praeueniunt, quemadmodum | de illis psallitur: Praeuenerunt

principes coniuncti psallentibus. Si murus est autem, aedificemus super eum propugnacula argentea. Ac si dicant : Si soro145 rem

nostram

de

coelesti

uisitatione

timoratam

effectam

sollicitius deinceps ambulare uiderimus cum Deo suo, si continentius humiliusque ad semetipsam, patientiusque mi-

107 Cant. 8, 9. 122 Cf. Mt. 2, 5. 143 Cant. 8, 9.

116 Cf. Is. 35, 17. 130 Cf. Ps. 126, 1.

117 Cf. Os. 7, 9. 118 Cf. Is. 33, 18. 137 Cf. Sap. 9, 10. 142 Ps. 67, 26.

29515

772

SERMO CXIIII, 7-9

tius ad eos quibus subest uel cohabitat, se habuerit, in quo

ipsa defecerit, nos supplebimus.

155

160

170

175

8. Et quia angelicam spiranti puritatem nil magis metuendum, quam ne angelus ei satanae angelum se lucis mentiatur, uirtutumque specie palliata muri huius ambitum irrumpat iniquitas, propugnacula se superaedificaturos pollicentur argentea. In quibus discretionis et circumspectionis puto munimina figurari, ad prospiciendas sane longe adhuc agentium inimicorum insidias, ad deludenda impugnantium molimina, et impetus irruentium repellendos. Argentea autem ideo dici existimo, quod iuxta sapientis consilium nemo in hac periculosa prorsus colluctatione contra nequitias spirituales suae audeat inniti prudentiae siue uirtuti, sed uirorum prorsus spiritualium se consiliis erudiendum humiliter subdere, et de eorum qui praecesserunt documentis in discernendis uitiis atque uirtutibus propugnacula istiusmodi praeparare. Argento enim prudentiae nitidam puritatem recte putauerim figuratam, cuius acquisitionem negotiationi argenti Salomon comparauerit : Melior est, inquit, acguisitio etus, haud dubium quin sapientiae et prudentiae, negotratione argenti et auri primi et purissimi. Vbi si sapientiam, quae est amor uirtutis,

comparaueris auro, prudentiam consequenter, quae est in agnitione fugaque uitiorum, assignabis argento. | Eloquia denique Domini argentum tigne examinatum, psalmista uocat, quod solus ille, qui ea dictauit, Spiritus Sanctus, in intellectu a sapore spiritualium uirorum examinet, ut animalis homo, teste Paulo, non percipiat ea quae sunt Spiritus Dei, sed spiritualis tantum potens sit ea diiudicare. Ergo ab eloquiis sacris et spiritualium institutione uirorum erit praecipua haec mutuanda prudentia, quoniam et lingua 1usti argentum electum est, teste Salomone.

180

9. Quae sane propugnacula, quia non humanis uiribus erigi possunt uel arte disponi, angeli sancti, quorum oculi in sponsam Domini sui sunt, se suffragari uelle promittunt tamquam fideles ministri gratiae Dei. Eorum siquidem ministerio eam non dubium est illis dispensari, qui hereditatem capiunt salutis, licet nonnulla interdum arcana consilii sui et inuesti-

185

gabilia gratiae suae thesauris

suis,

se

opera

solo

reponat

arbitro

sibi gratiae auctor

disponenda,

in quibus

in nec

operam desiderare eum constat angelorum. Siquidem diuinae 159 Cf. Eph. 6, 12. 177 Prou. ro, 20.

166 Prou. 3, 14. 183 Cf. Hebr. 1, 14.

CXIII, 155 prospiciendas] prospicienta ms

170 Ps. 11, 7. ;

173 1 Cor. 2, 14.

2551P

SERMO CXIIII, 9-10

773

benedictionis praeuentionem, cum anima per timorem, fidem

ac

poenitentiam

19o unctionem

conuertitur

ad creatorem

suum,

Spiritus Sancti, qua ad Dei amorem

sed et

accenditur,

ceteraque spiritualis doni charismata a Spiritu increato spiritui rationali per semetipsum immediate liquet infundi. Ceterum in ipsis donis Dei regendis, promouendis, et conseruandis uirtus illa omnipotens opitulationes admittit angelicas, 195 non quibus egeat illa sed quibus iuuemur nos, gratificentur illi auctori suo. Vita quippe illorum in uoluntate Dei est, primusque illis et excellentissimus humilitatis gradus est oboedientia sine mora. Vnde et ex arcano supernae uoluntatis nutu eis mandatum esse non dubium est, quod hic de sorore sua 200 iuuanda mutuo conferunt. S? murus est, inquiunt, aedificemus super |eum propugnacula argentea. Et addunt : S? ostium est, compingamus illud tabulis cedrimas. IO. Ex uisitatione sponsi coelestis mens amantis ostium fit, cum ex infusione Spiritus Sancti simul cum charismate amoris 205 donum quoque intelligentiae accipit. Tunc enim suscipiendo Verbo Dei idonea redditur, quod prius non patente ianua uelut post parietem foris stabat. Sed cum ex munere ipsius mens ad intelligenda Dei mysteria dilatatur, uelut dirupto pariete luci aeternae et spiritui gratiae liber ad eam introitus 210 et exitus aperitur. Intrat enim Iesus et exit, nunc disserendo,

nunc uero edisserendo mysteria. Primum sit cum ratio mysteriorum inquiritur, secundum cum aperitur. Vtrumque enim facit Dominus Iesus, siue uidelicet cum proponit parabolas siue cum exponit. Et in hac operatione Domini Iesu sicut et 215 in superiori structura cooperationis suae non tam subsidium quam ministerium praebent angeli sancti, ut compingant illud tabulis cedrinis. In tabulis cedrinis nil expeditius, nil plenius aut planius intelligendum occurrit quam caritas Dei et proximi. Nam propter hanc geminam caritatem in duabus 220 tabulis lex digito Dei scripta memoratur. Sed attende, quod tabulae illae lapideae dictae sunt, istae autem cedrinae. Ob eam sane causam, ut manifestum fieret, quantum gratia seueritati praepolleat, duritiae lapidis, quae in lege est, lenitas et planities ligni aromatici, qui est Christus. Ipse est enim 225 cedrus Libani sublimis et odorifera, de qua tam multa tamque subtilia disputauit Salomon siue in his canticis suis siue et in aliis libris sapientiae suae. Disputauit autem uarie apteque

196 Cf. Ps. 29, 6. 197 Cf. Regula S. Benedicti, cap. 5, 1 : ed. HANSLIK, p. 35. 200 Cant. 8, 9. 220 Cf. Deut. 5, 22.

191 doni] donis zz:

295v5

774

SERMO CXIIII, 11-CXV

contexens humilia eius atque |sublimia, hoc est a cedro, quae

255*b

est in Libano usque ad hyssopum, quae egreditur de pariete. 230

II. De hac proinde cedro templum Dei aedificat Salomon,

siue ut apertius loquitur, sapientia aedificauit domum suam, quia iuxta catholicae fidei nostrae spem omnino gloriosam capitis nostri et corporis eius, quae est ecclesia, tam firma est indiuiduaque compago, ut una caro et unus spiritus et unus 23; utrumque fit homo

et ambo

unus

Christus. Haud

dubium,

quin et de hac ipsa cedro materiam, speciem et odorem trahant tabulae istae cedrinae, quas assumere decreuerunt angeli ad compagem ostii, quod est sponsa, ut arte mirifica studioque angelico sponsae intelligentia caritate Christi uestiatur. Sic 240 enim cum ostium sponsae, immo ostium quod sponsa est, cedro quae est Christus ex omni parte uestierint, quid nisi solum Christum induta, ipsum solum sapiat, nec aliud prorsus scire se iudicet nisi ipsum solum ? Solus enim ei ad finem legis, ad intellectus plenitudinem, ad iustitiae perfectionem 245 et ad uotorum sufficit summam, qui cum Deo Patre et Spiritu

Sancto uiuit et gloriatur Deus per infinita saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO CXIIII.

SERMO

CXV

INCIPIT CXV. Quod haec uerba libertatis sint et nudae ueritatis, nec aliquid sapiant arrogantiae, quod se sanctis angelis uelut testibus et adiutoribus suis familiariter detegat. Quomodo murum se dicat, id est sollicite ambientem creditam sibi ciuitatem, cuius a se nouit

5

districte exigendam rationem. Quod prudentia rerum temporalium, qua paci animarum consulitur, ad muralem ambitum pertinet sollicitudinis sacrae. Quod praecipue animarum saluti sit insistendum, ideoque ubera turri |comparantur, quia caritas pastoris ad duo exercetur, ad exhortandum et orandum pro fratribus, siue ad docendum

to

etexhortandum. Quomodo haec ubera ei, quae paulo ante dicta est ubera non habens, non solum increuerunt sed tam subito intumue-

runt. Quod humilis sublimitas Christi turris illa est, cui assimilauit ubera sua.

228 5 Reg. 4, 55.

231 Cf. Prou. 9, 1.

249 Cf. I Cor. 2, 2.

25618

SERMO CXV, 1-2

775

I. Ego murus et ubera mea quasi turris, ex quo facta sum 15 coram eo quasi pacem reperiens. Siue illa Christi sponsa loquatur, quae praeest in sollicitudine Deique aemulatione eidem matrimonio animas quascumque potest copulare festinat, siue illius animae uox est, quae feliciori copula totam se sponso suo totumque ipsum uendicat sibi, mira utique haec libertate pro20 nuntiat. Ego, inquit, murus et ubera mea quasi turris. Si ex alio id nobis quam de sponsae Domini ore sonuisset, numquid non occulto mens susurrio remurmuraret : Tu de te ipsa testimonium perhibes, testimonium tuum non est uerum ? Nunc autem de sponsa Domini tale aliquid suspicari contumeliam erit fecisse 25 Spiritui Sancto, qui disponit sermones eius in iudicio, et quo ipsa regitur, agitur tota. Denique et cum angelis sanctis, amicis utique ueritatis et arbitris occultorum ipsius sermo ei est, quos adeo nolit fallere quam nec ualet. Pura ergo conscientia et suae sibi conscia puritatis nudam se ei non erubescit exponere in 3o conspectu angelorum sanctorum, maxime cum eos sacri amoris sui testes habeat et ex propria illorum sponsione adiutores. Spondent quippe propugnacula argentea se ei facturos | ostii- 256rb que fabricam se ex tabulis cedrinis disposuisse compingere. Quid ergo in omni facultate sua tam beneuolos celare debeat 35 allocutores ? Prodit igitur eis tam nude et libere quam et uere, quatenus in sanctitate et iustitia peruenisse se credat. 2. Ego, inquit, murus et ubera mea quasi turris. Si illa loquitur, cui de pastorali regimine animarum cura incumbit, debita se sollicitudine super custodiam suam stare officioque suo pro 4o gradu, quem administrat, pro uiribus suis non deesse pollicetur. Ego, inquit, mwrus, murali uidelicet ambitu creditam mihi ciuitaculam pro uirtute mea et industria nocte et die studiose circumdans. Noui quippe nec aliqua mihi ratione excidere patior, quale mihi depositum creditum sit quaue 45 districtione ratio huius est exigenda depositi. Nec licet mihi exile illud aut non pretiosissimum aestimare, quod commutatione animae suae suique sanguinis pretio ipse appenderit. Igitur animarum tutela, quibus in ipsarum uariis necessitatibus deseruire suscepi, maxima mihi et instantissima cura est, ne so forte negligentius agente me hostis ciuitatem irrumpat ciuiumque pacem repente conturbet. Si quis meorum me dormitante perierit, uae, uae, horreo recordari nec sinor obliuisci, de cuius

manibus, a qua maiestate anima illa requiretur.

CXV, 14 Cant. 8, 10. 20 Cant. 8, 10. 37 Cant. 8, 10. 41 Cant. 8, 10.

CXV, 15 siue] sine s

22 lo. 8, 13.

25 Cf. Ps. 111, 5.

776 55

SERMO CXV, 3-4

3. Et unde mihi commutatio huius, cuius pretium Christus ipse se fecerit ? Si iuxta legis taxationem sicut oculus pro oculo, ita anima exigenda est pro anima, quid dicam, fratres mei ? Numquid non consultius fuerat propriae unicae tuae singulariter et solum intendere quam onus super humeros tuos tollere, quo conquassari oporteat,

6o

et sub pondere ruinae tuae eos,

qui tibi incumbebant, allidere ? O uere lapidem oneris Ierusalem, sicut dictum est in propheta, quoniam quicumque |super se leuauerint, ut praeesse ei ambiant non ad ministrandum

256v

sed ad dominandum, concisione sicut ibi dicitur lacerabuntur.

Mola itaque plusquam asinaria est multoque amplius expediret, iuxta uerbum Saluatoris, molae asinariae addici, ut ad molam

sedens saecularium fluctuum tumultibus in eiusmodi hominum sorte et numero uersaretur quam perniciosa sacri regiminis occupatione lapidem scandali fieri pusillis Dei. Verumtamen et de aestimatione periculi brauii quoque pondus pensare 70 fas erit. Qui enim fraternae salutis amore studioque sincero oboedientiae tam grandi se exponere audet periculo, et ut lucrifaciat plurimos spiritualis otii sui facere detrimentum, pristinaeque securitatis gaudium tam periculosae causae formidine commutare, numquid non Saluatoris exemplo animam 75 suam dat redemptionem pro multis, et unicam suam dat ouibus et pro ouibus suis ?

80

85

90

4. Et quidem ab animarum regimine prouidentia haec rerum temporalium, dummodo fideliter legitimeque dispensetur, non debet aliena putari. Sit sponsa Domini in hac sollicitudine murus Ierusalem ambiens eam usquequaque, prouidens sedulo ea, quae ad uictum uestitumque sunt necessaria, ne qua forte quod in ipsa est murmurandi eis relinquatur occasio. Inimicorum ecclesiae et fraudulentorum eludat dolos et uiolentorum uirtutem elidat ; et si neutris fortasse pro uoto obuiare prouenerit, per arma iustitiae illa uidelicet quae a sinistris sunt, eo fortius, quo et patientius, militare meminerit. Arma quippe sinistri lateris sunt maxillam praebere et pallium, illam exprobranti, hanc rapienti. Arma quidem fortia sed rara ualde et mercatu carissima. Quare non magis, inquit apostolus, iniuriam accipitis, quare non magis fraudem patimini ? Porro si ferrum, ut ait Iob, de terra tollitur, hoc est si tribulatio patientiam

operatur, multiplex quidem malitia diei huius ad patientiae | exercitium eos, qui praesunt, abundanter exercet, utinam in fabrica ferrum patientiae de camino exeat in armaturam. 55 Cf. Ex. 21, 24. 60 Cf. Zach. 12, 5. 90 Iob 28, 2. 89 1 Cor. 6, 7. II.

55 taxationem] exactionem zas a.c.

65 Cf. Mt. 18, 6. 91 Rom. 5, 3.

75 Cf. Io. 10,

83 hanc] ¿ta ms; forte melius : hoc.

256vb

SERMO CXV, 4-6

TIT

95 Est ergo rectoris boni uox, ego murus, qui sollicite et de animarum cura sine intermissione satagat et pro pace earumdem de corporum quoque exhibitione prouideat. 5. Verum quoniam illi principaliter insistendum est operi, quod in regimine pastorali summum esse constat atque praeci100 puum, id est animarum saluti, bene prorsus ac uigilanter sponsa Domini eius rei insignem commendationem subnectit dicens : Et ubera mea quasi turris. Vbera sponsae, quibus lactat paruulos suos, caritas qua ad eos ubertim abundat, siue ad

exhortandum eos siue ad orandum pro eis. Quo enim exhorta105 tio eius capere possit in eis, ad orationis instantiam saepius recurrendum est, atque ab uberibus illis uere maternis, quae in caelo sunt, lac erit utrisque mutuandum, hoc est sibi et paruulis suis. Sperent igitur a matre iureque debitum sibi ex more reposcant maternae dilectionis affectum et institutionis iro effectum ; uerum ut utrique debito ipsa sufficiat, oculi eius omni hora in te sperent, Domine Iesu. Alternare studeat pia et sedula mater utrasque uices, nunc Dei timorem amoremque persuadendo illis, nunc Dei pietatem affectuose pulsando pro illis. Vtroque igitur eos ubere pascit, cum orat et meditatur et 115 legit, et illos de his, quae Dei sunt, salubriter admonet. Neque enim tunc solum, cum ad eos de iustitia ac pietate disputat,

lactare eos putanda est, sed uberius nonnumquam et fructuosius, cum orationis suae uirtute ea quae suadere intendit persuadere contendit. Legendo quoque et meditando sicut 120 et orando ubera sua replere studeat, quo gratior denuo atque refectior sese illis restituat.

6. Igitur exhortatio, ut dictum est, |et oratio sponsae huius et matris ubera sunt, siue doctrina certe et exhortatio. Haec

enim Paulus insinuasse uidetur, cum diceret : Qui exhortatur 125 im exhortando, siue qui docet in doctrina. Bonum profecto par uberum et copula pernecessaria, ut sermo tuus, quaecumque mater

uere

diceris, et uitale alimentum

habeat in doctrina

sana iucundamque refectionem in exhortatione sapida. Hoc est denique, de quo Paulus doctores admonet, cum sermonem 130 eorum in sapientia sale semper condiri uel iubet uel consulit,

quo sermo sapientiae adhortationis uiuido sapore salitus saliuam edentium delectabilius afficiat uitaliusque reficiat. Hinc et de ipso apostolo scriptum est, quoniam erat disputans et suadens de regno Dei, ut totus is demum esset disputationis 135 fructus, amor, spes et desiderium regni Dei.

95 Cant. 8, 1o. 102 Cant. 8, 10. 110 Cf. Ps. 144, 15. (qui ... exhortando eż siue ... doctrina ¿nuertuntur in Vig.) 133 Act. 19, 8.

124 Rom. 12, 7-8 130 Cf. Col. 4, 6.

257

778

SERMO

CXV, 7-9

7. Pudet certe, fratres mei, insulsae sermocinationis nostrae

pruritusque aurium nostrarum, quibus in unum conuenientibus tam rarus de ueritate qui est Christus sermo est, et si de eo sonuerit tam molesta auditio. De filiis taurorum et arietum,

140 de terrarum quaestibus, de agrorum prouentibus, de causarum inuolucris, de uariis denique carnalium necessitatum querelis, de regum etiam ac principum gestis, et si haec uacant, de scurrilitatum ineptiis, continua, proh pudor, interrogatio, narratio iucundaque auditio est ; de Iesu autem et de canticis Sion uer145 bum satis peregrinum ac nimis familiare silentium. Sed heu, quales hodie matres et qualia earum ubera,tales utique filiiet ora filiorum. Quali enim lacte a matribus enutriti sunt filii, tale et reposcunt. Ceterum his interim omissis ad ea, fratres et filii mei, ubera sugenda reuertamur, quae nobis hic proponuntur 150 a Spiritu Sancto et a sponsa Domini materna pietate nudantur.

8. Vbera, inquit, mea quasi turris, ex quo facta sum coram eo quasi pacem reperiens. |Solidiori utique et fortiori quodam peregrini lactis pabulo ubera sua infusa praesenserat, quae et paruulis suis immulgere disponebat. Sed quid ? Numquid non 15; haec est, de qua coelestes illi paranymphi paulo ante ad inuicem dixerant : Soror nostra paruula est et ubera non habet ? Quomodo tam repente ubera haec sorori ipsorum non solum increscere coeperunt sed tam granditer intumescere, ut in molem quandam turris exsuperint ? Liquet utique nouum ali160 quid non solum repentinae sed abundantioris gratiae post colloquia illa angelica in ipsam coelitus profluxisse, quo id tam grande miraculum de ipsa et in ipsa euenerit. Puto quia silentibus post modicum angelis dies illa sorori illorum illuxerit, qua dudum ipsi eam prouiderant alloquendam, iuxta quod paulo 165 ante de ipsa confabulati sunt dicentes : Quid faciemus sorori nostrae in die, quando alloquenda est ? 9. Venit optabilis dies ; factum est quod faciendum angelica puritate praeuiderant, atque inolita benignitate promisere faciendum. `Angelicis quippe obsequiis et salutationibus 170 Sponsi ad sororem eorum properantis aduentum praeueniri oportebat tum propter Verbi gloriam, tum propter sororis suae sponsae mox futurae gratiam. Dies ergo dulcissimae huius allocutionis aduenit, facta est debita ex more gaudii nuptialis praeparatio, collocatus est thalamus, introducta est

17; uirgo in cubiculum regium, ornata monilibus suis. Concupiuit 151 Cant. 8, 10. Cf Ps. 44, 12:

158 in] non zs

156 Cant. 8, 8.

165 Cant. 8, 8.

175 Cf. Is. 61, ro.

257

SERMO CXV, 9-11

779

igitur rex decorem eius, nupsitque uirgo sponso coelesti, fruitaque est osculo desiderabili sacrosancti oris illius. Ex ea igitur die sponsalitii foederis eius, qua gauisus est sponsus super nuptam nouam, noua illi omnia subito prouenerunt, quoniam et

180 se in ciuitatem muratam mox excreuisse reperit, uberaque sua instar turris intumuisse mirata est. Tanta est quippe Verbi alacritas, praesertim aduentantis ad nuptias, ut maiestatis suae uirtutem non cunctetur exserere, gloriamque suam

ad

cor sponsae suae nouitatum miraculo |commendare. Fecit ergo 257%

18; de pusillanimi fortem, de tepida sollicitam, de carnali denique et terrena sola ea quae sunt Spiritus sapientem uel certe sapere cupientem.

IO. Quae sane de felicissima sponsi huius copula uel ad prolem fecundatur Verbo Dei pariendam et quo decet studio 19o nutriendam in ministerio animarum sanctarum, siue ut fruc-

tum suauitatis huius conceptum de Spiritu Sancto digne suscipiat, materne alat, seduloque custodiat in amoris Dei cotidia-

nis incrementis. Vtrouis igitur modo siue in illam siue in hanc fecunditatem noua haec sponsa de Verbi uisitatione tam laeto 195 compendio se senserit profecisse, de tanta utique nouitate exultans gaudii sui participationem non quidem arroganter sed potius alacriter et caritatiue illis communicat, qui eam sibi praenuntiare in spiritu nihilominus caritatis uenerunt. II. Ecce, inquit, o benignissimi tutores et adiutores mei,

200 juxta promissum uestrum sponsus uenit, de cuius aduentu primum liquefacta sum, deinde uero in muri uirtutem solidata sum. Sedetex eo concepisse me sentio, quod ubera mea in altitu-

dinem turriseruperint, ad id sane lactandum, quidquid illud est, quod repente parturio. Fiam quippe ad custodiam gregis mei 205 solito sollicitior, ad iniurias fortior, contra carnis tentamenta robustior, contra mundi blandimenta seu irritamenta solidior;

gregi mihi credito in murum quemdam munitissimum de sponsi mei munere consurrexi. Ipso quoque replente ubera mea non uacua deinceps reuertar ad paruulos meos; praesto enim 210 mihi est alimonia lactis, quam refundam eis, nec lactis utique ignobilis sed coelesti dulcore pinguissimi. Data sunt mihi ubera, quibus non solum paruulos instituam sed etiam adultos proueham prouectosque perficiam. Spiritum nempe intelligentiae Domino et sponso meo largiente percepi, | iuxta uerbum 215 promissionis uestrae, quod de ostio mihi ex talibus cedrinis

compingendo spopondistis. Habeo ostium magnum

plane et

euidens de cedro alta Libani, quae est Dominus Iesus, oderife-

188 Cf. Bernardus Clarau., In Cantica 85, 112 : PL 183, 1194 A ; ed. LECLERQQ II, 315, 18.

257"

780

SERMO CXV, 11-13

rum totum, per quod et introire mihi ad uidenda mysteria eius aliosque mecum introducere liberum est. Hinc etiam uelut de 220 turri sublimi hostium precauere insidias, impetus quoque repellere cum fuerit necesse conceditur, ciuiumque negligentias arguere et ad munitionem urbis suae adhortari. I2. Sunt itaque ubera mea in ea quidem turri similia, quia firma, fortia, erecta atque sublimia ; nihilominus tamen quo22; niam ubera sunt, tenera sunt et infirma, incurua quoque atque

humilia. Infirmari quippe ea atque mollescere, incuruari atque humiliari necesse erit ad congruentiam illorum, qui interim suspenduntur ad ea, cum numquam mihi possit excidere, quoniam pro me et illis Verbum caro factum est. Et si uultis scire, 23o eius sublimis humilitas et humilis celsitudo illa utique turris est, cui assimilare optauerim ubera mea. Illi quippe incomparabili celsitudini humilitas infinita nil minuit, saluaque itidem humilitate sublimitas illa in supernum uerticem altitudinis surgit. Ex quo igitur tantae maiestatis huius dignatione in eius 235 assumpta sum thalamum, pacemque eius quae exsuperat omnem sensum, experiri ad modicum permissa sum, talibus sum ab eo dotata uberibus, quae et ipsi aliquatenus similia esse confidam et conformia paruulis meis, quos ex ipso suscepero. Ad amoris quoque huius affectum, quo ipsum Dominum Deum 240 meum sapere, quaerere et amplecti aliquantisper mihi datum est, habeo ubera et uberum lac de infusione spiritus eius, quo

diligentia eum cotidiana pascere queam.

I3. Sed quid ? Futurae plenitudinis nonnisi primitiae istae sunt. Pacem quidem coram eo reperisse me gaudeo, quod co24; ram eo astare et non displicere meruerim. Pax huius inde quidem pax est, quod aeternae et in-|commutabilis pacis nonnullum praeferat pignus, aliquantulam praetendat imaginem. Incumbam quoad licebit pignori, haerebo et incubabo primitiis, donec repromissa mihi de coelo pacis plenitudo proueniat. 250 Proueniet

namque

tempore opportuno

non solum uerissima

sed et affluentissima, pacemque uere in die illo coram eo reperiam, non aliam sane quam quae ipse est Dominus meus Vnigenitus Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et gloriatur Deus per infinita saecula saeculorum. 25; Amen.

EXPLICIT SERMO CXV.

229 Io. 1, 14.

235 Phil. 4, 7.

248 incubabo] incumbabo zzs

256 CXV] om. in zs

25875

SERMO

5

CXVI

INCIPIT CXVI. Quod uinea haec, de qua hic agitur, ecclesia gentium est per orbem quondam diffusa, nunc autem uariis ex causis subuersa et coangustata, et multo magis a custodibus propriis quam ab alienorum incursibus. Quod in exterminio quantumlibet grandi supersint custodes boni. Quod bonorum custodum alii sintoptimi qui afferunt mille argenteos, alii simpliciter boni qui afferunt ducentos.

I. Vinea fuit pacifico, tn ea quae habet populos. Tradidit eam custodibus. Vir affert bro ea mille argenteos. Vinea mea coram me est. Mille tui pacifici et ducenti, qui custodiunt fructus 10 etus. Non satis liquet, cuius haec uerba sint, utrum sodalium sponsi an Salomonis potius, qui hoc epithalamium in laudem

cecinit sponsi et sponsae. Verisimile quippe est, quia iam fere eadem laude explicita haec uelut in calce operis sui ad epilo-

gum quemdam uerba seruauerit. Verum in hoc ambiguo siue 15 huic siue illis, quos supra diximus, aut illi cuilibet fortasse rectius is sermo debeat accomodari, laboriosius quam fructuosius disputatur. Cum | enim uocem constet esse Spiritus Sancti, cur de organo altercatio trahitur ? Id magis quaerendum, quid in eisdem nobis uerbis insinuare uoluerit Spiritus Sanctus, 20 qui totius epithalamii huius summus aut solus auctor est.

2. Ait ergo : Vinea fuit pacifico, in ea quae habet populos. De ecclesia sancta catholica sermonem fieri perspicuum est, quae in raris modicisque palmitibus incipiens ab Ierusalem usque ad ultimum terrae felici eorumdem palmitum propagatio25 ne peruenit. Dux quippe ttinerts fuit ?m conspectu eius idem ipse, qui et plantauit eam, ideoque benedicente Domino cito prosperata est et multiplicatione propaginis et fructuum fecunditate. Subuersa namque est uinea illa prior, de qua olim dictum est : Vinea Domini exercituum domus Israel est, eo quod 30 expectauerat ut faceret uuas, fecit autem labruscas, et a radi-

cis suae generositate penitus degenerans conuersa est in amaritudinem uitis alienae. Hinc etenim ei, qui plantauerat eam, in cruce pendenti acetum obtulit felle mixtum, non aliud sane offerens quam quo ipsa acida et fellea tota eatenus exaestua35 bat, ut nec saluatori suo morte turpissima condemnato misera-

tionis aliquantulae in ipsa hora exitus sui modicum saltem gustum impenderet.

CXVI, 7 Cant. 8, 11-12 (pto ea] pto fructu eius V/g.). 21 Cant. 8, 11. PS 79, 10: 29 Is. 5, 7. 30 Cf. Is. 5, 2. 33 Cf. Mt. 27, 34.

CXVI, 1 incipit] ozz. in ms

8 affert] after s

25

2581b

782

SERMO CXVI, 3-5

3. Tempus sane illud tempus uindemiae fuit, et uenerat iam agricola requirere fructus uineae suae et imponere torculari. 40 Torcular in promptu erat crux Christi, passio Saluatoris, quo exprimendus erat botrus ille meracissimus in omnium nostrum salutem, et uua illa nihilominus fellis ac botrus amarissimus.

Vtrique exprimendo, toto pondere suo torcular crucis incubuit. Expressa est hinc dulcedo mellea, illinc fellea amaritudo, 45

50

propter quod et qui plantauerat uineam hanc, cum gustasset quia acetum pro uino germinauerat, noluit bibere sed neque in ipsa ulterius excolenda frustra laborare. Exterminauit ergo eam de agro suo, et terra quam inutiliter occupauerat, |germini nobiliori donata est, quae Domino dante benignitatem suo fructuosius in toto orbe terrarum respondet agricolae. 4. Haec itaque pro illa uinea est Domini exercituum, ut domus quoque Israel pro illa dicatur, quia caecitate sola remanente in illo Israel populus gentium, qut ambulabat in tenebris, uidit lucem magnam. uisione ergo uerae lucis ueritatem sibi huius

55 uocabuli uendicauit, cuius se ille umbra adhuc inani obnubilare

60

70

potest sed occultare non potest. Licet enim non uideat, uidetur tamen, uultuique eius, quem inter tot signa et prodigia coruscantem agnoscere recusauit, iam in coelo regnanti se subducere nequit. Timeat sibi deinceps etiam haec uinea nostra, ne forte quae successit in gratiam, in iudicium quoque succedat. Si enim Deus naturalibus ramis oliuae suae non pepercit, quanto magis in oleastrum illi insertum, si a mutuata pinguedine declinare et arescere coeperit, ignis in furore eius exardescet, ut nec illi uel ad modicum parcat ? 5. Proh dolor, uidemus uidentesque ingemiscimus, quomodo uinea haec grandis, quae futt pacifico n ea, quae habet populos, hoc est in plenitudine gentium, depasta sit et ipsa, exterminataque de pluribus terrarum finibus et de germine plantationis antiquae nihil habeat. Non germinat iam uel folia sola plerisque in locis, ipsumque memoriale nominis Christi de blasphemo ore disperiit..Asia, quae beato Gregorio teste olim crediderat,

Africa quoque et Aegyptus et Hispaniarum partes occiduae iam pridem sacrae fidei religioni terga dederunt; et licet idolatriae, quam pietas christiana de sub coelo euacuauit, recidiuis 75 denuo

tenebris non inuoluantur,

a satana tamen,

qui se eis

transfigurauit in angelum lucis, in insanas quasdam spurcitiasque adinuentiones abducti desperatissime uolutantur

42 Cf. Deut. 32, 32. 45 Cf. Mt. 27, 34. 53 Is. 9, 2. 61 Cf. Rom. 11, 21. 63 Cf. Ps. 49, 3. 66 Cant. 8, 11. T5 CR 2 Gor. T1; 14.

76/77 spurcitiasque] spurcitimasque zz;

25 gva

SERMO CXVI, 5-7

783

in faecibus. Ad uoces incantantium instar aspidis obsurdescunt, et uerae

8o sustinent.

Suae

lucis quae

| quoque

Christus

impietatis

est coruscationem

non

caliginosa illa nocte

258v»

lucerna fidei, quam huic nostro orbi lux uera Christus accen-

dit, de die in diem conantur immergere, adeo ut sepulcrum Domini gloriosum urbemque sepulcri ipsius uelut dormiente ipso in sepulcro nec ualente erigere caput in contumeliam 8; christianae militiae iam dudum captiuauerunt, et captiuatae de captiuitate triumphant. Quidni erubescat et confusionem induat ficta credentium

fides, et inanis fortium uirtus, qui

sepulcri huius et ciuitatis sanctae non merentur aut pigritantur ?

tueri sibi gloriam

aut

go

6. Palam est quia sub hoc sopore graui, quo tanto iam tempore dormit Iesus tamque diuturnis clamoribus pulsatus non expergiscitur, palpebrae eius interrogant amicorum ipsius fidem. Sed heu, quia dormit et ipsa, ideoque dormientem dormiens excitare non praeualet, aut fortasse nec dormit sed 95 ex plurima sui parte praemortua est. Irrumpitur cotidie magis ac magis a barbaris nationibus hereditas Christi, quam postulauit et impetrauit a Patre suo, possessioque eius de terminis terrae incursatur, inuaditur et dissipatur. Portio, quae adhuc superest hereditatis huius, simile sibi e uicino reformidat roo iudicium, prae timore et expectatione arescens, nequando irascatur Dominus, tradatque eam in manus gladii huius, quem aduersus eam nudasse utique et exacuisse uidetur. Vinea ergo quae fuit pacifico in ea quae habet populos, hoc est in plenitudine gentium in ecclesia magna a mari usque ad 10; mare, ex omni fere parte per circuitum decorticata est, suffossa est et a suis conuulsa radicibus. Quod reliquum est in ea, custodum suorum dormitante ignauia bestiae saltus libere depascuntur. 7. Nullos tamen uesaniores aut ferociores dentium morsus 110 experitur quam ab ipsis custodibus suis. Exterminautt quippe eam aper de silua, | laica scilicet potestas, possessionibus eius 259" imminens et ecclesiastica iura corrodens atque demoliens ; sed singularis ferus ecclesiasticae ius dominationis exercens eo intolerabilius in eam saeuit, quo quasi legitime in eam plus ali11; quid se posse confidit. Hos quippe custodes illos esse reor, quibus pacificus tradidisse scribitur uineam suam în ea, quae habet

populos, id est ecclesia in toto orbe diffusa. Sequitur enim: 78 Cf. Ps. 57, 5.6.

100 Ps. 2, 12.

Cant. 8, 11.

109 ferociotes] fottiotes 775 a.c.

103 Cant. 8, 11.

110 Ps. 79, 14.

116

784 120

SERMO CXVI, 7-9

Tradidit eam custodibus. Horum nempe industria et fide pastorum uineam hanc in suae propagationis initiis tam laeta mirabilique fecunditate profecisse manifestum est, cum uerbo Domini ac sacerdotum ore sonanti regum auctoritas ac principum fauor potestatiue assisteret, suosque unusquisque

in religionis nouae pietatem secum trahere et perurgere contenderet. Eo sane se quisque beatiorem merito reputabat, 125

130

quo ad altare Domini ampliorem salutis uictimam in fide credentium offerebat. Munificentia proinde eorumdem in ecclesiae praediis donandis, augendis atque tuendis se satis liberaliter ubique terrarum commendauit iustitiam, nihilominus in hostes ecclesiae cohibendos, propulsandos ac nonnumquam feriendos gladio suo uiriliter usa est. Et haec est forte uineae Domini sabaoth maceria illa, quam Isaias uineae eidem a dilecto, cui canit canticum illud, dicit esse circumdatam. Ergo cum hi,

quos supra diximus custodes duo, sacerdotalis potestas, iunctis manibus et aequis passibus 15 A uinea excolenda cooperari conati sunt, iuxta nis: Frater fratrem adiuuans, ciuitas firma et nabilis fuit.

scilicet regiaque opus Domini in uerbum Salomoprorsus inexpug-

8. Sed frater in omni iam fere ecclesia consurrexit aduersus fratrem suum ideoque infirma est ciuitas. Contracta est ma140

nus illa a largitione, necnon et a tuitione |subtracta. Diruta,

inquam, est maceria illa, ideoque uinea haec passim omnibus patet in conculcationem. Nec mirum, cum et sepes interior, sollicitudo utique sacerdotum, et ipsa plerisque in locis non custodiat sed compungat. Ad insidias uigilant gregi suo non ad

145 tutelam, non ad pietandum, sed ad penitus abscindendum;

150

155

neque ad circumfodiendum sed ad radicitus effodiendum, neque ad negotium fecundandae uineae dominicae sed ad fecunditatem magis negotiationis propriae. Innumera hodie turba custodum multum quaerendo sudabis, ut fidelis quis inueniatur. Nec tamen in quantalibet sterilitate custodes boni usque adeo rarescere queunt, ut non relinquatur lucerna in Israel.

9. Vnde cum de numerositate custodum prius tradidit eam custodibus, mox de bonorum raritate dicens : Vir affert pro fructu eius mille argenteos. Vir qui iuxta Salomonem unus reperiatur de mille, et 118 Cant. 8, 11. 154 Cant. 8, 11.

131 C£. Is. 5, 1-7. 155 Cant. 8, 11.

124 beatiorem] beatorem zs MS

136 Cf, Prou. 18, 19. 156 Cf. Eccl. 7, 29.

127 satis] saltis zs

dixisset: subintulit dictus est, qui iuxta

149 1 Cor. 4, 2

130 feriendos] feriandos

2597?

SERMO CXVI, 9-11

785

uerbum Isaiae gladio hostili uniuersa uastante pretiosior auro, qui residuus fuerit, fore prophetatur. Neque ergo in his diebus malis, in quibus custodes ipsi uineae praedones facti 16o sunt, ita Dominus faciem suam auertit ab ea, ut non crebro respiciat super eam, mandetque interdum nubibus suis, ut pluant super eam imbrem. Etiam si cesset omnis sollicitudo pastorum, ecce, inquit, ego ipse requiram oues meas. Quo sensu hic quoque boni agricolae uoce post pauca subnectitur : Vinea 165 mea coram me est. Ac si dicat : Siue uigilent custodes alii siue

dormiant, mea intererit uineam meam custodire. Ego plantaul, ego rigaui, ego maceriam sepemque circumdedi, ego denique munere uirtutis occultae suggero ei incrementum. Ex me ergo fructus eius inuentus est, unde et quoniam ministraui,

170 tempore opportuno uindemio mihi. IO. Summo igitur custode eo denique Domino uineae huius ordinante, etiam si |diruatur aliqua ex parte maceria et demoliantur, qui custodiant eam, sed uir numquam

deest, sed nec

ullo tempore deerit, qui afferat pro fructu eius mille argenteos, 175 qui solo uidelicet amore iustitiae excolendae illi debitum laboris sui impendat effectum. In argenteis quippe, quos et argenti puritas et regia commendat imago, boni operis sincera intentio et aeternae uisionis Dei spes beata signatur. Millenarius uero sincero operi et beatae spei de instantia ac perseuerentia ope18o rationis piae etiam plenitudinem atque perfectionem accumulat. Vir igitur, cui uineam hanc suam locauit agricola, fro fructu eius affert mille argenteos, qui omnem fructum ipsius in emo-

lumentum et ius proprium fideliter eam excolendo conuertit. Cum bono quippe Domino procuratori huic causa est, quia si 185 fodere, putare, stercorare eam non neglexerit, et cetera quae

cultui eius nouerit necessaria fideliter exercere, hoc operae eius pretio contentus erit Dominus eius, eo usque sane, ut super omnia bona sua constituat eum. Quomodo non et super fructus uineae, quam excoluit, ut labores manuum suarum ipse 190 manducet ? Nihilominus et mille argentei, quos fisco regio pro fructu uineae intulit, si esse non desierunt, immo

tunc

demum eius uere sunt, cum coelestibus illata thesauris furem non timent uel tineam. rr. Vnde et uiro huic pro fructu uineae mille afferenti ar19; genteos, ab eo qui suscepit eos saluosque custodit in usum 157 Cf. Is. 15, 12. 174 Cant. 8, 11. 192 Cf. Mt. 6, 20.

158 fore] forte zzs

163 Ez. 34, 11. 181 Cant. 8, 11.

164 Cant. 8, 12.

166 Cf. 1 Cor. 5, 7.

188 Cf. Mt. 24, 47.

189 Cf. Ps. 127,2

195 saluosque] saluoque zz:

259v

786

SERMO

CXVI, 11-13

ipsius, ab ipso pacifico bene respondetur :Mille tui pacifici. Ac si dicat : Accepta est in conspectu meo oblatio pacificorum

tuorum, digni sunt argentei tui, qui mittantur in corbonam,

quoniam et puritate et pondere et numero placent. Postremo 200 in hac tanta perfectione iustitiae hoc praecipue laudabile est, quod uir iste nil de perfectione praesumit, sed uelut pro modica et imperfecta de reconciliatione adhuc satagit ; nec quasi holocaustum suauissimi odoris eam offert Domino, sed | uelut pacifica pro peccato offerens reconciliari intendit Deo. 20; Mille ergo sunt argentei isti, necnon et pacifici sunt, quia perfecta est iustitia uiri huius, qui audire meretur : Euge, serue bone et fidelis, nec tamen minus de humilitate quam de perfectione laudabilis.

259b

I2. Nec sine causa ei dicitur: Mille argentei tut pacifico. 210 Tui enim dicuntur, o pastor bone, qui de ipsis nil uendicas tibi, nil tuis meritus tribuis, nil ascribis prudentiae, sed in argen-

teis ipsis uera suggerente sapientia diligenter attendis, cutus est imago haec et superscriptio. Veri namque et summi regis est, cuius in omni uero numismate, hoc est non ficta iustitia,

21; et imago imprimitur et inscribitur nomen, quatenus de illo, qui solus est totius forma iustitiae, formam ac similitudinem trahens formosa eniteat, et nominis eius sui gloriam quaerens pretiosa et gloriosa refulgeat. Dictante itaque uero magistro, qui est Christus, uir iste, cui sponsus locauit uineam suam 220 fro fructu eius affert mille argenteos, reddens sane ( quae > sunt Dei Deo, manusque suas ab omni munere excutiens et in nullo penitus defraudans Dominum suum. Verum tanto fidelius omnia thesaurizat sibi, quanto nil infideliter retinuit sibi, ideoque totum a Deo rependitur in sinum eius, quo totum refudit ille in 225 gloriam Dei. I3. Refert igitur uir iste de manu Domini mille argenteos suos, iam non argenteos solum sed et pacificos, qui pacem ei a uero pacifico impetrauerunt non reconciliationis solum et ueniae sed dilectionis et gratiae. Boni argentei qui utriusque 23o pacis huius foederatores sunt, et quae scilicet sensus carnis mitigat et quae sensum mentis exsuperat. Illa necessaria est, ista gratuita. Altiori quoque ratione uiri huius mille argentei | consequenter mille pacifici esse dicuntur, quia iustitia uidelicet eorum,

qui praesunt,

tunc demum

perfecta est Deoque ac-

235 ceptissima, cum in grege suo Deo primum, deinde sibi inuicem 196 Cant. 8, 12. 212 Mt. 22, 20.

198 Cf. Mt. 27, 6. 206 Mt. 25, 21. 209 Cant. 8, 12. 220 Cant. 8, 11. Mt. 22, 21. | 221 CAS B3 NIS

198 corbonam] cotbanan ms

2607%

SERMO CXVI, 13-CXVII

787

pacificando uirtute qua potest elaborat. Ministerium sane utriusque huius legationis habent, tamquam Christo exhortante per eos, ut reconciliari uelint Deo atque unum corpus et

unus spiritus ad inuicem fiant in caritate Christi. Beatus ergo 240 uir iste, qui sic affert et refert mille argenteos, sed beati nihilominus illi, qui licet iustitiae huius non possint aequare mensuram, excubant tamen in grege dominico pro modulo suo. 14. Ducenti, ait, his qui custodiunt fructus eius. Quia gemina nimirum eis centupli retributio speranda relinquitur, iuxta 245 illud quod ad sacerdotes dicitur ministros Dei nostri, quia 2» terra sua duplicia possidebunt. Qui enim aliorum aedificationi inuigilant, geminae salutis, propriae uidelicet atque fraternae, cumulatum fructum in tempore retributionis expectant, ut cum domesticis sapientiae duplicibus uestiantur. Habet itaque 250 uir mille argenteos, habent isti ducentos, quoniam stella a stella

differt im claritate, et pastores boni a pastoribus bonis in ipsa regiminis dispensatione disparibus iustitiae meritis et meritorum itidem praemiis ab aequissimo iudice Deo discernuntur. Vnusquisque, ut ait apostolus, suam mercedem accipiet secun255 dum suum laborem, illo distribuente mercedes qui stellis om-

nibus nomina uocat et eadem nomina in die aduentus sui palam omnibus faciet Vnigenitus Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto ui-|uit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO CXVI.

SERMO

s

CXVII

INCIPIT CXVII. Quod uerba ista ad priuatam ecclesiae huius utilitatem referri queant. Quid sit fodere uineam, quid stercorare, quid putare, quid sepire, et quae bestiae incursantes. Cur fuisse dicitur uinea potius quam esse. Quid sit quod habere populos dicitur. Quam seuere dictum sit: Tradidit eam custodibus. Alia benignior sermonum eorundem expositio. De multiplicitate custodum. De mercede infinita mille argenteis designata, et de gemina pace, quae interim

243 Cant. 8, 12.

245 Is. 61, 7.

CXVII, 5 Cant. 8, 11.

260 CXVI] CXVII s

CXVII, 1 CXVII] CXVIII ms

250 1 Cor. 15, 41.

254 1 Cor. 5, 8

260rb

788

SERMO CXVII, 1-3

datur in pignus designata.

10

uitae aeternae,

et hic per

ducentos

pacificos

I. Vinea fuit pacifico in ea, quae habet populos ; tradidit

eam custodibus. Vir affert pro fructu eius mille argenteos. Vinea mea coram me est. Mille tui pacifici, et ducenti his qui custodiunt fructus eius. Vniuersali ecclesiae capitulum hoc sermo superior assignauit, expectat caritas uestra, ut de uerbis eis15 dem domestica haec nostra aedificetur ecclesia. Et quod in me promptum est uestris pro uiribus meis occurrere uotis, maxime quod de custodibus in ipsis uerbis mentio facta me haud temere pulsare coepit, quod posueritis me custodem in uineis uestris, utinam non in iudicium meum neque in dispendium 20 uestrum. Ne indignemini, quaeso, patri caritatis uestrae, si impositae a uobis non defuero seruituti, si more custodum molestior fuero incursantibus uineam ac diripientibus eam. Metus quippe Domini mei rationem in proximo exacturi | uineae suae ratioque ipsa custodiae meae causaque postremo 25 utilitatis nostrae uehementius

urget me.

2. Cum ergo solito exiero ad ea, quae ministerii uestri usus exposcit, puta ad fodiendum, ad stercorandum, ad putandum, ad sepiendum, patienter rogo : supportate me aut potius libenter accipite. Fodio autem cum diuini compunctione 3o terroris,

cogitationum

et

intentionum

occulta

denudare

intendo ; cophinum uero stercoris circumpono, cum de ostensa foeditate delictorum negligentiarumque uestrarum uineae huius ariditatem studeo impinguare. Cum uero superfluitates noxias

recidere

molior,

utpote

5; somnolentiae aliasque huiusmodi,

uerbositatis,

curiositatis

et

quas caro luxurians par-

turire non cessat, putationi insisto, cum

uero

leges a beato

Benedicto impositas uestraque professione firmatas, orandi, legendi, laborandi, ieiunandi,

silendi, ceterasque,

quas coti-

diana regulae huius lectio non sinit non reminisci, obseruari 4o a uobis diligentius insto, minusque obseruatas castigare non negligo, sepem utique aut intorqueo aut emendo dissipatam. Custodiae quoque meae interest, quod me moleste satis et acriter cruciat ab eorum incursibus tueri uineam Domini, qui

estis uos, qui praetergrediuntur uiam, et a persequentibus 45 Scilicet et calumniantibus uos, qui nullo fere tempore desunt.

3. Verum omnium acerbissima est persecutio atque calumnia intestina, qua insurgunt hodie fratres in fratres et filii in parentes. Hic est enim aper exterminans, et hic ferus

10 Cant. 8, 11-12.

18: Gf; Cant. I, 5.»

44 Ps. 79, 13.

47 Cf. Mt. 10, 21.

26072

SERMO CXVII, 3-4

789

singularis uineam Domini in omni fere religione depascens, 5o cum quibus etiam uulpes paruulae non modicum demoliuntur uineas, cum imagine iustitiae uel simplicitatis aut caritatis decipulam aliquam dolosae supplantationis operiunt. Ad has bestias frequens hodie uinearum custodibus colluctatio est et rara earum uspiam expugnatio. Propter quod et religionis 55 tam grande ubique exterminium est, ut qui conspiciunt eam intus plangant super eam, et qui uident eam foris, |fugiant ab ea. Hinc est fortasse, quod in cantici huius sermone antiquae uineae huius fecunditas cum praesenti sterilitate comparatur, cum dicitur: Vinea fuit pacifico. Cur enim fuisse 6o potius quam nunc esse memoratur, nisi quia, quae nunc est, in comparatione illius, quae olim fuit, iam quasi non est ? Heu, quia multitudinis credentium, quam in ipsis fidei nostrae cunabulis legimus legentesque cum multa exultatione miramur, multitudinis, inquam, illius tam multae tam circumqua-

6; que dispersae cor unum et anima una, paucitatem unius modicae domus, loci unius conclusae angustiis, corda tam uaria animasque a se inuicem discrepantes arguit nimis et condemnat. Vnde ad discordiam dissidentium uoluntatum in huius temporis opprobrium dictum est: In ea quae habet 7o $opulos. Tunc enim in ecclesiae primordiis uera caritas populos multos

conflauit

in unum,

nunc

autem

liuor et detractio,

susurrium et murmuratio unum populum diuisit ac dispersit in plurimos.

4. Populi quoque hinc dicti sunt, quod religionis habitum 75 praeferentes populariter uiuant, et a publica laicorum conuersatione haud multum discrepent. Hinc est, quod super Nazareis nostris a longe aspiciens Ieremias uocem lamentationis assumit, quod obscurati sint et decolorati, quod denigrati et dispersi adeo, ut nec agniti sint in plateis. Agniti enim non 80 sunt, quos uitae merita non discernunt, quos a turba promiscua sanctitatis priuilegium non excipit sed sicut populus, sic est et Nazaraeus. Bene ergo amatorio carmini sonus lamentationis admixtus carmen ipsum sonorius et concinnius facit. Vinea, inquit, fuit pacifico in ea, quae habet populos, ac si cum

8; gemitu graui pronuntians dicat: Priorum quidem temporum est gloria haec, ut uinea fuerit pacifico, quae in diebus istis non botros quidem uineae nec palmites prisci illius et generosi germinis sed ignobile fere totum ac populare producit.

49 Cf. Ps. 79, 14.

59 Cant. 8, 11.

79 Cf. Thren. 4, 8. 78 Cf. ler. 14, 2. ed. HANSLIK, p. 145. 8, 11. 84 Cant.

65 Cf. Act. 4, 32.

69 Cant. 8, 11.

80 Cf. Regula S. Benedicti, cap. 63, 1 :

260vb

790

SERMO CXVII, 5-6

5. Quod autem sequitur : Tradidit eam custodibus, |seuerita9o tis non leue indicium est. Eo quippe dictum est : Tradidit eam custodibus, quasi de custodia illius se amplius ipse intromittere nolit sed similibus sui custodibus derelictam exponere. Verum quid custodum diligentia omnis absque custodis illius excubiis, quid nisi languor et sopor, quid nisi dolus et traditio est? 95 Sed sic se habet supernae illius censura iustitiae, ut sicut populus, sic sit et sacerdos, et iuxta meritum gregis prouideatur desuper tutela custodis. Audire mihi uideor mussitationem pectoris uestri, quia durus sit sermo iste, et sarculus noster acutior nimis usque ad uiuum secet. Parco teneritudini morem gero uerecundiae, et benignius uobis interIOO uestrae, pretari cupio parabolam hanc.

105

IIO

26119

6. Vinea fuit pacifico in primitiuo illo sanctissimoque conuentu, quam plantauit sibi pacifici nostri dextera ex omni quae sub coelo est natione electam, plantauit, rigauit, foecundauit, propagauit. De hac namque generatione propaginis singulari oportet, haec qualiscumque uinea nostra est, cui non dissimilis ab illius gloriatio est, quod relictis omnibus secuta sit Christum, eiusdemque hereditatis debitorem teneat Christum, expectetque ipsum redditorem. Copiosa proinde per omnem orbem terrarum de eodem nobili genere propagatio uinearum facta est non solum in gentem magnam sed in populos multos. Vinea ergo illa, quae fuit pacifico per cohabitationem familiarem sincerissimamque dilectionem usque ad mortem

crucis et ad coelos ascensionem,

sic de Domini

IIS benedictione

I20

aucta et prosperata est, ut habeat populos plurimos, non tantum fidei suae quam praedicauit, sed etiam perfectionis quam sectabatur heredes. Quam sane perfectionem seu perfectionis normam in uerbo illo subintelligi puto, ubi dictum est: In ea quae habet populos, ac si manifestius dictum sit: in ea perfectionis norma siue in ea perfectionis regula quae habet populos. Porro Dominus uineae eam, quae habet populos, custodibus tradidit, nullis utique fidelioribus quam ipsis, a quibus plantationis | suae ducit originem. Confidite, fratres mei, non dormitabunt neque dormient, qui

125

nos in suam suscepere custodiam. Norunt ipsi quam peruigiles sint, qui nos comedunt, sed nec ignorant figmentum nostrum. Sin autem pauci uidentur custodes isti ad uineam amplissimam custodiendam, quae populos habet populosque tam multos, non a populorum solum sed et angelorum est fulta praesidio. 89 Cant. 8, 11. Cf. Mt. 19, 27.

90 Cant. 8, 11. 119 Cant. 8, 11.

127 uineam] inuicem zz:

102 Cant. 8, 11.

103 Act. 2, 5. :

107

2611b

SERMO CXVII, 6-8 130 De his nempe

791

scriptum est: Super muros tuos lerusalem

constitui custodes, tota die et tota nocte non tacebunt. Attende

et perpende, quam sint ad custodiam dormientium uigiles, quibus dormire seu tacere numquam uacuum est. Semper ad excubandum pro nobis seduli, semper ad orandum pro nobis 135 deuoti, semper ad suggerenda bona non impigri, malaque arcenda aut coercenda solliciti. 7. Et haec de illa, quae in coelis habemus custodia, dicta sint,

uerum nec in terra uineae huic custodia deest, cui geminum assignatum est custodum genus, unum eorum qui praesunt ei, 140 alterum uero sui ipsius. Vnicuique namque nostrum sollicitudo haec summopere indicitur Salomone insistente, qui ait : Omni custodia serua cor tuum, quia ex ipso uita procedit. Et Dauid custodire se uelle dicit uias suas, et ori suo posuisse custodiam. Verumtamen frustra id cum linguam hominum 145 nemo domare possit, sed non custodis illius qui non dormitat custodiam

imploraret,

dicens : Pone, Domine, custodiam ori

meo et ostium circumstantiae labiis mets. Itaque, fratres mei, uineae huius custodiam communicamus inuicem, nulli nostrum

dormitare

uacuum

est sed a custodia

matutina

usque

ad

150 noctem et a custodia in nocte usque mane perennes necesse est continuare uigilias. Non modica, non transitoria, non inter-

polata, sed omni custodia utique opus est, ubi non pro re quacumque temporali et post modicum peritura, sed pro anima nostra, quae non nisi aut salutem aut perditionem 15; aeternam hereditare potest, res nobis est. Sic ergo unusquis-

que uestrum rationem custodiae suae cum mea sedulitate partitur, sicut et ego rationem meam pro singulis cum singulis | partior. Vnius periculi fructusque unius non dispar mihi et uobis est causa, assistamus nobis inuicem et pro 16o inuicem. 8. Pro foribus astat, qui mercedem custodiae huius in manibus habet. Vnde et hic securus adiunxit : Var affert pro fructu eius mille argenteos. Vir nimirum ille, cuius Oriens nomen eius et qui in excelso sedens throno a multitudine adoratur 16; angelica et quem indutum lineis Ezechiel uidisse se perhibet. Huius denique uiri uox est: Ecce uento cito, et merces mea mecum. est. Cuius aestimationem mercedis, si tamen aestimatio dicenda est, ubi totum inaestimabile est, ad amicum suum

Abraham commendans : Merces, ait, tua mecum magna nimis. 170 Delectabiliter quidem audio, quod magnitudinis huius mensura

130 Is. 62, 6. 146 Ps. 140, 5. 165 Cf. Ez. 9, 2.

142 Prou. 4, 23. 143 Cf. Ps. 38, 2. 149 Ps. 129, 6. 162 Cant. 8, 11. 166 Apoc. 22, 12. 169 Gen. 15, 1.

145 Cf. Iac. 5, 8. 163 Cf. Zach. 6, 12. i

261v8

792

SERMO CXVII, 8-9

nulla, nullus finis exprimitur quia non est. Mensura quippe haec supereffluens est, quoniam immensa et quodammodo supra se est et de magnitudine eius scriptum est, quia magnitudinis eius non est finis. Dicas forte, quia de magnitudine Dei, 175 non autem mercedis aut gaudii sanctorum id scriptum sit, sed bene id dixeris, si aliam de manu Dei mercedem quam quae est Deus, sanctis expectare licitum aut libitum sit. Et nunc ait sanctus: Quae est expectatio mea, none Dominus ? Vere merces magna et magna nimis, quam solam tam bonum praeparare deceat ac promittere amicis suis, et 180 Dominum qua sola tantae maiestatis amici debeant esse contenti. Quid dico: debeant ? Dico amplius, quia si amici sunt, non alia uelint aut ualeant esse contenti. Profecto enim Deum amantibus, omnis praeter ipsum amoris merces exilis et insufficiens 185 est. Ipsius regni coelorum absque rege coelorum latitudo amplissima ipsis omnino inuenitur angusta, immo et quaecumque in coelo aut sub coelo est creatura citra eum, qui supra omnia est, os et sinum non implet amantium. Vnus solus est, qui animae aperienti os suum, spiritumque amoris 190 abundantius attrahenti respondere ad uotum et dicere cum effectu potest : Dilata os tuum et ego adimplebo illud. Quantumlibet enim dilatatum implere illud sed non nisi de semetipso sufficiens est. 195

9. Affert igitur uir iste pro fructu |uineae suae mille argenteos, plenam scilicet ac numerosam uel potius innumeram mercedem, argentea sane puritate conspicuam, regis imagine fulgidam et ipsius magnificam nomine. Tria quippe desiderabilia in hac mercede occurrunt, qüae omni desiderio licet in

200

205

210

immensum anhelanti satisfacere queant: naturae decor inuiolabilis, sanctitatis nitor incorruptibilis, caritatis uigor inextinguibilis. In argentea puritate carnis et spiritus incorruptionem intellige; in imagine uero regia similitudinem accipe sanctitatis sancti sanctorum ; Dei quippe uox est : Sancti estote, sicut et ego sanctus sum. In nominis uero inscriptione diuinae agnitionis ac dilectionis signatur impressio. Vox denique signatorum illorum, qui signatum habent nomen Iesu et nomen Patris eius scriptum in frontibus suis, haec est : Signatum est super nos lumen uultus tui, Domine ; dedisti laetitiam in corde meo, ut de lumine nimirum pleno sit plena notitia, de caritate autem perfecta perfecta laetitia. Ipsa postremo argenteorum rotunditas aeternitatis, quae terminum

non

habet,

manifeste

173 Ps. 144, 5. 178 Ps. 58, 8. 208 Ps. 4, 7. Vig.)

exprimit

191 Ps. 8o, 11.

infinitum,

ut ea quae

203 Leu. r9, 2 (sicut] quia

261vb

SERMO CXVII, 9-11

793

superius memorata sunt puritas, sanctitas, caritas, orbicularem habeant in sui aeternitate circuitum.

215 ` IO. Quos sane argenteos afferre dicitur uir iste, non allaturus, quia ecce saluator tuus, o filia Sion, cito uenit, immo

et uelociter currit et, teste Isaia, merces eius cum eo. Apostolo quoque teste, non tardat Dominus promissis. Et si in hac celeritate forte tarditatem causamur, is qui fert mille ar220 genteos in retributionem plenam, praefert et confert ducentos in consolationem hodiernam. Sic enim habemus in promissione: Hodie annuntians duplicia reddam tibi. Et hic non dissimiliter de uinea sua expectante Dominum suum, quando cum mille argenteis reuertatur a nuptiis : Vinea, inquit, mea coram

225 me est. Ac si dicat : Et si longe interim diuque iin nuptiis coelestibus peregrinari uidear, oculi tamen | mei super uineam meam semper, et cunctatio mea, licet molesta, non erit tamen

infructuosa. Praecingo me interim, et impleo manus meas benedictione, ut qui in primo aduentu meo plenus ei gratiae et 230 ueritatis apparui, iam ecce in secundo plenus gratiae et iucunditatis occurram. Haec de uinea sua uelut longe agens et absens loquitur de absente. II. Ad ipsam uero conuersus, familiarius haec ipsa quae prius sed in prouerbiis dicit : Mille, ait, tut pacifica et ducenti, 235 qui custodiunt fructus eius. Habeo,

ait, o uinea mea,

prae-

paratam a me iam a multis saeculis et in omnia saecula permansuram mercedem tuam. Constans esto, ne deficias sed suspendere ad me et pendere, ne graueris ad reditum meum. Et ecce quo pendens non fatigeris sed mihi concrucifixa 240 congaudeas,

ducentos

argenteos in pignus uitae et immor-

talitatis appendo tibi. Patienter expecta eam, quam praeparo plenitudinem, cuius iam percipis in pignore securitatem. Mille, ait, tui pacifici, et ducenti his, qui custodiunt fructus etus.

Numquid enim non ducenti pacifici illis prouenerunt, qui 245 geminae pacis munere locupletati, pacem ad Deum habent ex uitae ueteris remissione, itemque aliam ex uitae futurae promissione ? De prima ait apostolus: lustificati igitur ex fide,

pacem habeamus ad Deum. De secunda autem scriptum est, quia delectabuntur mansueti in multitudine pacis. De utraque 250 uero pace pacificus noster ad filios pacis loquens: Vnam relinquit, alteram dat. An uero uos modicos 217 Is. 62, 11. 218 Cf. Hebr. 10, 37. 229 Cf. Io. 1, 14. 234 Cant. 8, 12. 247 Rom. 5, 1. 249 Ps. 36, 11.

235 custodiunt] custodunt zz:

222 Zach. 9, 12. 237 Act. 23, 11.

fructus pacis 224 Cant. 8, 12. 243 Cant. 8, 12.

26278

794

SERMO

CXVII, 11-13

arbitramini, quod absconditi in abscondito uultus Dei a conturbatione hominum et contradictione linguarum delitescitis,

et de uitae huius necessariis modico usu pro regno coelorum 255 didicistis esse contenti, ac de ipsis quaerendis ac tuendis omnem sollicitudinem uestram proiecistis in nos de sola nimirum, ut iustum est, interna pace solliciti ?

12. Et utinam super |nos pacis uestrae ministros, de quorum sane conturbatione uariisque discursibus uos pacem hanc 26o metitis, requiescat pax uestra. Vtinam cum compluti fuerimus exterius laceratique pro uobis undique, et oppido lassi de agro aut de nundinis litium reuertimur ad uos, confoueri mereamur apud uos et absconsionem inuenire a turbine et a pluuia. Paulum denique huius pacis uestrae ad uos legatum 265 audire obsecro

et exaudire

pro nobis:

Cognoscite,

ait, qut

praesunt uobis in Domino et laborant inter uos, et pacem habete cum eis. Fidenter dico, et uos patienter audite, quia post pacem illam sublimem, quae ad Deum est, quam pacem Christi apostolus uocat, nulla in congregatione sancta eminen270 tior, purior seu fructuosior pax est, quam ad eos qui bene praesunt. Nulla proinde cui hostis aeque insidietur, nulla quae tam tenera sit et delicata, tam facile offensionem

incurrat,

tamque difficile recurrat in integritatem pristinam. I3. Haec est ergo oratio mea iugis et indefessa ad eum, 275 cuius uinea coram ipso est, ut fructus uineae huius, quae est

caritas ad Deum et ad nos inuicem, peruigiles custodire possimus, quatenus de caritate gemina ducentos pacificos, quod est geminum huius pacis gaudium, de manu ipsius percipiamus. Sub hoc enim tam copioso pignore plenam securi de plena 28 manu mille pacificorum mercedem praestolabimur, ipso utramque quam misericorditer tam etiam largiter largiente, qui est largissimus et indeficiens fons bonitatis, Vnigenitus Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et gloriatur Deus per infinita saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO CXVII.

253 Cf. Ps. 30, 21.

272 facile] facili ms

263 Is. 4, 6.

265 1 Thess. 5, 12.

627^

SERMO

CXVIII

IncIPIT CXVIHI. Quod sermo iste nouissimus sit sponsi ad sponsam, commonens eam de ipso celerius reuocando. Quod amici auscultantes angeli sancti sunt, et quam benigne intersunt laudibus | nostris et precibus. Quod inimici quoque nostri studiose quidem sed insidiose auscultant.

I. Quae habitas in hortis, amici auscultant,

uocem

iuam.

fac me audire

Haec uerba nouissima sponsi ad sponsam

in

carmine amatorio uerba ualedicentis ei sunt, et acutissimum 10

prorsus uiuidae exhortationis aculeum pectori eius infigunt. Nam si werba sapientium quasi stimuli esse a sapiente censentur et quasi clam in altum defixi, quanto magis sagittae potentis acutae cum

carbonibus eius desolatoríis animam

sponsae,

tot

et tantis sponsi uisitationibus liquefactam et ex crebra liquefactione 15

20

tenerrimam,

stimulant

et penetrant,

urunt

et in-

cendunt ? Sagitta Ionathae sagitta amoris uulnerans ab hac anima liquida et corde dilectae carneo numquam retrorsum redit, sed in ipsis defixa medullis usque ad diuisionem pertingit compagum et medullarum. Siquidem in captiuitatem redigit uoluntatem omnem et intelligentiam sponsae, ut nihil omnino sibi de semetipsa residuum sit, de quo non amor Christi triumphet. 2. Mouere tamen in his uerbis nouissimis potest, cur sicut salutationi

2)

30

35

sunt

reseruata

supremae,

benedictione

uotiua

fraudentur nec more amantis tamque uehementer amantis in ipso ultimo uale dilectae suae copiosius dulciusque effundat spiritum suum. Verum sapientia est, quae loquitur, sapientissime moderans sermones suos, primos, medios atque nouissimos. Et uanum est uobis ante lucem surgere ; qui autem sequitur eam, non ambulat im tenebris. Dico autem temerarium erit de sapientiae uerbis aut gestis iota unum uel apicem immutare uelle siue transponere, sed eo quisque sapit amplius, quo illi se subdere magis auremque humiliorem parare didicerit.

3. Optime igitur hic sermo sponsi commonitorius post amplexus sacros et oscula quam dulcia tam etiam immaculata, post iucundissimos ad alterutrum caritatis applausus, orCXVIII, 6 Cant. 8, 13. 10 Eccl. 12, 11. 11 Ps. 119, 4. 16 Cf. 2 Reg. 1522: 17 Cf. Hebt. 4, 12. 18 Cf. 2 Cor. 10, 5. 28 Ps. 126, 2. 29 Io. BEIZ, 30 Cf. Mt. 5, 18.

CXVIII, 6 auscultant] ascultant zzs

262v3

796

SERMO CXVIII, 3-4

dinante ipso, cuius ordinatione perseuerat dies, | extremum

2627?

hunc sortitus est locum. Quid enim uale ultimum dicens salubrius commoneret amantem, quam ut recedentem ipsum 4o in hymnis prosequeretur et canticis, siue etiam in lamentis et lacrimis ? Quo enim abeuntem Iesum non omnis anima pia post gaudium uisitationis suae cum multa gratiarum actione deducat, etiamsi longius ille peregrinaturus abscedat, aut qualiter item a fletu et lamentatione contineat, cum ualedicat 4; lesus et de reditus sui tempore nil certum spondeat ? Neutrum horum deesse sibi anima omnis Verbo Dei per amoris glutinum copulata saltem ad modicum sustinebit, quatenus dulcissimum uisitatorem suum cum iubilo non recogitet et lamento. In sudore sane uultus sui quantumlibet delicata so anima, quia tamen filia est Adam, uescetur pane suo, et calix

eius praeclarus, licet et inebrians, lacrimis tamen temperatur. Vox igitur sponsi uox consilii est et salutis : Fac me, o sponsa, audire uocem tuam. Ne dederis, ait, tota die et tota nocte silen-

tium auribus meis. Sit tibi non muta uociferatio, sit pulsans et 55 penetrans clamor, qui uiam sibi ui faciat in coelestia et in coelestium summa. 4. Et consilium in hoc do. In regionem longinquam quippe profectio mea, et in nuptiis illic peregrinatio mea, clamore ualidissimo opus est, ut illinc reducar ad te. Fac igitur me 6o audire

uocem

tuam,

uociferare

ut audiam,

uoca

ut respon-

deam tibi. Non enim de sola orationis uoce dictum oranti existimo : Fac me audire uocem tuam. Est et laudationis uox ;

est et praedicationis. Illa qua gloria Dei commendatur, teste Deo et angelis sanctis ; ista qua timor Dei et amor proximo65 rum cordibus inculcatur. Vtraque diuinis auribus acceptissima et salutifera his, qui miserunt illam, sed tamen uoci utrique uox uirtutis de coelo proueniat. Vt enim uocem laudis ille audiat,

qui ait:

Fac

me

audire

uocem

iuam,

iucunda

sit

necesse est decoraque laudatio. Iucunda, ut ex dulci amoris | 2657

7o affectu labia hominum eructent mellitaque dulcedine canorum quiddam coeli ciuibus exhibeant. Decora uero, ut nil de carnis putredine fetidum, nil de terrena sollicitudine puluereum, nil de rumusculorum

fabulis curiosum, faciem sacram

diuinae laudationis aspergat. Plane si talis fuerit, dulcorem 7; simul habens et decorem, quidni quasi uirgula fumi ex aromatibus miri uirtute odoris librabit se in locum suum, aures

et nares ciuium supernorum ? Ipsis nempe huiuscemodi sunt

grata libamina, cum ipsa sit perennis eorum refectio, laus crea-

37 Ps. 118, 91. e 8, 13: 3,

50 Cf. Gen. 3, 19. 51 Cf. Ps. 22, 5. 52 Cant. 8, 13. 59 62 Cant. 8, 13. 68 Cant. 8, 13. Cf. Ps. 146, 1. 75 Cant.

SERMO CXVIII, 4-6

797

toris. Propter quod cum de terra hac et nebulosa lacrimarum ualle peregrinae huius suauitatis odorem fumigare considerat, occurrunt protinus, excipiunt manibus, naribus admouent et faucibus ingerunt, postremo et oculis Dei repraesentant. Si quo minus mihi super his uelut testi minus idoneo minor habetur fides, quippe qui numquam interfuerim mysterio 85 huic et ea loquar, quae supra modum excedunt scientiam

30

meam, est testis in coelo fidelis, cuius testimonium

locuples.

5. Nam in hoc ipso cantici huius sermone, si aduertitis, benignissime ab eo interpositum est : Amici auscultant. Quae habitas in hortis, ait, amici auscultant, fac me audire uocem 9o

iuam. Secreto in auribus sponsae suae id sponsus immurmurasse uidetur, quod amict auscultant. Ac si eam in partem trahens priuatim conueniat dicens: Attende tibi diligenter, dilecta mea, in quorum conspectu laudas et oras. Diligenter etiam enim ipsi, sicut et ego, uoci orationis tuae et laudationis

95 intendunt.

Amici

sunt, nec insidiari uenerunt,

sed refici et

epulari apud te, si quid dignum eis parasti. Vide ne defraudaueris eos, neque dimiseris ieiunos in domum suam. Amici sunt, non mei tantum sed et tui ; unde et tuis congratulantur laudibus, si tamen in eis gratuleris et tu. Dignatione humilli-

100

ma, quod secum ad inuicem indefessi actitant, |tecum facere ueniunt ; et si audis, stimulatio eorum et uox in auribus tuis est: Venite exultemus Domino, et exaltemus nomen etus in

idipsum.

6. Sponso

itaque teste,

105 sancti, auscultant

IIO

115

amici

auscultant, angeli utique

autem ut exploratores seduli, ut consiliarii

fideles, ut adiutores operis nostri, et congratulatores gaudii nostri. Hos sane amicos debere intelligi centum ouium possessor in euangelio docet, qui ouem perditam, quaesitam et inuentam, in humeris suis ad gregem portans, amicis et uicinis, haud dubium quin angelis sanctis, gaudium festiuae congratulationis indixit. Amici ergo sunt et uere amicissimi, qui Dei sapientiae in cunctis eius operibus toto corde congaudent, laetantur successibus, inuentionibus applaudunt. Veritatis quippe definitio amicos dicit, quos nil celauerit, quod a Patre audierit. Et hac definitione quid angelis sanctis in amicitia Dei felicius, quibus ab ipso initio originis suae reuelauit sapientia Dei, quaecumque audiuit a Patre suo? Ait ergo pacificus, ut uere

pacificus et consiliarius

fidelis, ad eam

quae

habitat in hortis : Amici auscultant, fac me audire uocem tuam. 88 Cant. 8, 13. 91 Cant. 8, 13. 22284. 108 Cf. Lc.15, 3-6. 119 Cant. 8, 13.

82 faucibus] facibus zzs

97 C£. Mc. 8, 3. 114 Cf. Io. 15, 15.

102 Ps. 94, 1. Ps. 117 Cf. Io. 15, 15.

2631

798 120

SERMO CXVIII, 7-8

7. Nec dubium proinde, quin et inimici auscultent, quoniam et ipsi superbe nimis coram aliquo sanctorum se iactitare ausi sunt, nullas sine ipsis celebrari collectas. Auscultant utique sed utinam quam maligna intentione tam etiam inani conatione. Auscultare ueniunt, si quid dissonum in canticis nostris

125 aut indecorum

sonuerit, ut confestim

plaudant

manibus

et

moueant super nos capita sua. O quam dissimilia hinc inde exultantium uota. Illorum quippe risus quasi spinarum sonitus, ut ait Salomon, 130

ardentium

sub olla, plenus scilicet

petulantis inuidiae et malitiae perstrepentis. Beatorum uero spirituum risus sobrius, exultatio grauis, congratulatio pia, iubilatio sancta, qualis denique decet tam reuerendos ciues illos, tremendae illius maiestatis amicos. Vae mihi peccatori, quotiens auscultantibus amicis istis nil, quod demulceret, |

135

140

respondi, sed excitantibus illis obdormiui, alloquentibus obmutui, sicque demum tristes et inanes dimisi. At uero ad illos libens subinde conuertebar, qui quaerebant animam meam, modisque omnibus ¿ngusrebant mala mili. Quis tantam amicorum istorum laesionem aequanimiter audiat ? Verum quia sicut amici Dei summi, sic etiam teste ueritate uicini sunt aeternae scilicet bonitati in patientia et longanimitate simillimi, laesi non indignantur,

offensi parcunt,

contristati

ignoscunt, exclusi sustinent, expulsi post modicum cum gratia reuertuntur. Sic ergo se habet uox orationis et uox laudationis

meae

auscultantibus

amicis

145 omnium

istis, et amicorum

amicissimo Vnigenito Dei hortante, mandante consulente : Fac me audire uocem tuam.

150

8. Quid uero dicam de uoce praedicationis meae, si et ipsa discussa fuerit ? Sed quomodo non ipsius quoque ratio exigenda erit coram tribunali illo Verbi, ubi nec uerbum unum otiosum otiose praeteruolat ? Pergo igitur in sententia Pauli praeoccupans illud, memetipsum de me ipso iudicem constituendo. Breuiter de me iudicans pronuntio, quia haec quoque uox mea omnimodis indigna est, quam audiat ille, qui ait: Fac me audire uocem

155

160

et

tuam.

Neque enim

dulcis est, qualem

requirit auris zeli, qui audit omnia. Ait enim : Sonet uox tua in auribus meis, nam uox tua dulcis. Nam neque animae meae aptari potest, quod illo in loco praemittitur : Facies tua decora. Cum exeo, fratres, ad uos nonnumquam seminare uerbum Dei, fateor non totus exeo. Ex magna parte intus abscondor, et homo uidet in facie sed illa quae in superficie est. Porro facies intentionis meae interior, quam in abscondito uidet Deus, indecora prorsus est, quia rugosa et maculosa. 12* Eccl. 7, 7. 136 Ps. 37, 13. Cant. 2, 14. 157 Cant. 2, 14. in Dom. I Augusti.

146 Cant. 8, 13. 154 Cant. 8, 13. 155 160 Cf. Responsorium I in tertio nocturno

26372

SERMO CXVIII, 8-9

799 Christum namque praedicare proposueram, et ab inani quadam insolentia 165

abductum

seductumque

repente inuenio,

praedicem memetipsum.

me

Nonnumquam

ipsius quoque pro-

ut

positi meiratio non satis mihi manifesta est, utrum praedicare

170

Christum intendam an memetipsum. Et si oculus meus nequam est, | ut hoc primum praecipueque intendam, inanem mihi de auscultantium plausibus gloriam comparare, nonne totum deinde huius actionis meae corpus tenebrosum erit ? Immo et ipsae tenebrae istiusmodi quantae erunt, cum lucem

263?

uertisse mihi conuincar in tenebris et ueritatem Dei, iuxta

175

180

uerbum apostoli, commutasse in mendacium ? Quid uobis uidetur ? An non idolatria uanitatis in ipsa ueritatis luce coarguor, qui sculptile conflauerim mihi, eo utique sceleratius, quo de auro et argento desursum a Patre luminum acceptis in iniuriam ipsius et gloriam meam fabricatus sum illud? Hoc est denique si non auris mihi obsurduit, quod sermo propheticus uehementius exprobrat, stans ex aduerso et clamans atque testificans. Dedi eis, ait Deus, aurum et argentum meum, quae fecerunt Baal. Inhorrui, fratres, et contremui ad auditionem hanc uerbi Dei, et utinam a facie corruant et euanescant omnia simulacra mea aurea atque

185

argentea siue etiam lapidea atque fictilia. Ouia ergo scriptum est :Auris uerba divudicat, et auris zeli audit omnia, saluberrime utique admonet cordium scrutator et renum :Fac me audire uocem tuam. Bene id pro amicorum auscultantium auribus, sed necessario prorsus pro auribus suis. Quae habitas, inquit, in hortis, amici auscultant, fac me audire uocem tuam.

190

195

9. Dicendum aliquid de his hortis amoenius uidebatur sed claudendi iam sermonis angustia id prohibet. Melius id in aliud tempus differimus, cum uobis opportunum fuerit de hoc loqui, et uobis ad audiendum recentior fuerit de interpolatione auditio. Interim uero a uobis et nobis super hoc inuocandus erit, et super omnibus bonis suis glorificandus Vnigenitus Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. | EXPLICIT SERMO CXVIII.

173 Cf. Rom. 1, 25. 180 Cf. Os. 2, 8. Cant. 8, 13. 188 Cant. 8, 13.

185 Iob 12, 11.

Sap. 1, 10.

186

26412

SERMO

CXVIIII

INCIPIT CXVIII. De quattuor generibus hortorum. De primo horto, singulari scilicet sanctimonia Christi, et quod ab hoc horto omnis germinat sanctitas. De secundo horto, quae est mansuetudo Christi,

de quo omnis mansuetorum uirtus deriuatur. De tertio horto, quae est oboedientia, patientia, humilitas et caritas Christi, de quo propaginem habet omnis istiusmodi uirtus. De quarto. horto, qui est requies gloriae Christi, de quo requiem sibi mutuatur felix in Christo dormientium somnus.

I. Quae habitas im hortis, amici auscultant, fac me audire 1o uocem tuam. De ea, quae habitat in hortis, debere me aliquid fateor caritati uestrae, et ecce celerius soluo, ne dilata solutio

15

ad aliquid amplius me constituat debitorem. Nolo ergo expectationem uestram suspendere, ne debiti mei augeam rationem. Accipite quidquid illud est, quod paraui, nec in aestimatione rei oblatae sitis obsecro difficiliores. Et ipsa quidem hortorum habitatio laetum aliquid spondet, nec ad aliam quam ad sponsam Domini sermonem hoc loco fieri manifestum est. Hac enim circumlocutione placuit sponso hac uice alloqui eam, et amicae,

sororis, sponsae, columbae,

20 formosae ceterisque amoris abstinere uocabulis. Ceterum, si recte discutias, non minus istud caritatem sapit, redolet gratiam, ut tamen memineris amoenam hanc hortorum habitationem non extra ipsum quaerere sponsum. Sponsus enim caritas est, et qui manet in caritate, in ipso utique manet. Nec 2j ad aliam habitationem sponsam ab eo reor inuitatam, cum ei dictum est: Veni in hortum meum, soror mea sponsa. Sed neque libentius aliquid subtiliusque aut utilius eam de dilecti sui habitatione interpretari posse existimo, quippe tibi nullus praeter ipsum floreat hortus, nulla amoena sit habi-|tatio. 30 Paradisum interim uoluptatis seponamus hortum deliciarum coelestium, ubi deliciae sponsi sunt in medio illius deambulare, seque ipsum totum in gaudium et delicias supernis illis exhibere spiritibus. Illos nunc lustremus hortos, ubi deliciae eius sunt esse cum filiis hominum. 35

2. Et primo quidem omnium ille mihi hortus occurrit, in quo flos immarcescibilis Dominus meus lesus de uirgine nascens erupit, flos utique tam gratiosus quam gratuitus. Hinc enim de loco uidelicet natiuitatis suae, qui est conceptio CXVIIII, 9 Cant. 8, 13. 8, 31.

CXVIIII, 37 quam] et zzs a.c.

24. 1 Io. 4, 16.

26 Cant. 5, 1.

33 Cf. Prou.

2641Tb

SERMO CXVIIII, 2-3

801

uirginalis, cognominatus est Nazaraeus, et, euangelista teste, 40 non solum ad horam uocatus est sed et uocabitur Nazaraeus. Hoc enim ei nomen aeternum, qui est sanctus sanctorum,

Patris in_hoc ipsum consentiente beneplacito, quia super ipsum, ait, efflorebit sanctificatio mea. Efflorebit, inquam, hoc est, plenissime florebit siue palam in oculis credentium flore45

bit,

non

sanctitas

solum

sed

sanctificatio,

ut tactu et respectu suo sanctificet

50

55

6o

inquit,

mea.

Quoniam sanctitas illa tantae gloriae magnificentiam habet, omnes

appropinquantes

sibi. De hac magnificentia quidam ab ea sanctificatus ait: Magnificentiam gloriae sanctitatis tuae loquentur, haud dubium quin illi, qui eius meruere participium, ut sanctificatio super ipsum efflorescens ad ipsos, Patre benedicente, manauerit et unum efficiantur cum ipso. Qui enim sanctificat, ut ait apostolus, e£ qui sanctificantur, ex uno sunt omnes, et qui adhaeret Domino, unus spiritus est. Denique si is qui tangit picem inquinatur ab ea, et immundus lege discernitur quicumque tetigerit mortuum, quomodo non magis qui sanctum sanctorum

ac fontem uitae,fidei et dilectionis suae dextera

contingere

aliquantisper

meruerit,

santificabitur

utique et

uiuificabitur ab eo. Si enim sanctus accessit, cumulauit sibi sanctitatem et sanctus sanctificatur adhuc, fontem nimirum

suum repetens, quo denuo baptizetur. Sin autem non sanctus sed sanctificandus accedit, iam ipsum accedere sanctificari

est. Ita enim habes : Et factum est, dum |irent, mundati sunt.

Itemque : Accedite ad eum et illuminamini. Hunc igitur hortum sanctimoniae incorruptibilis, in qua conceptus et editus est partus uirginis, quae super ipsum et super sanctos eius et in eos, qui conuertuntur

ad cor, immarcescibiliter

efflorebit,

omnis anima Iesum amans saepius inuisit, libenter inhabitat ; sicque enim frustra eum aliquando ingredi aut reuisere potest, 70 sed nec absque plurimo sanctitatis lucro diutius inhabitare.

7/8)

3. Sed iam progrediamur ad alios. Ostendit nobis discipulus ille, quem diligebat Iesus hortos alios plane amoenissimos: hortum in quo expectauit Iesus Iudam tradentem et ministros principum comprehendentes, hortum in quo crucifixus est lesus, et hortum in quo sepultus est et resurrexit. Ego non sine causa tantum euangelistam hortos istos reor commemorare, sed sacramentorum uirtutem aliquam in eis proculdubio odorasse, quam et nobis censuerit communicandam. 40 Mt. 2, 23.

42 Ps. 131, 18.

49 Ps. 144, 5.

52 Hebr. 2, 11.

64 Ps. 33, 6. 63 Lc. 17, 14. 54 Cf. Eccli. 13, 1. 1:72 75 Cf. lo. 19, 41. vi Io. 21, 7. 73 Cf. Io. 18, 1.

43 efflorebit] effotebit zz:

77 sacramentorum] sacramentum 225

53 1 Cor.

66 Ps. 84, 9.

26.472

802

SERMO

Hortum

illum,

80 operiri manum

CXVIIII, 3-4

in quo

uoluit

Iesus

traditori

dans

osculum,

sacrilegorum

illorum

comprehendentibus

et uincientibus corpus exponens, constantiae et mansuetudinis non temere plantarium dixerim, de qua cetera omnis constantia seu mansuetudo

sanctorum

propaginem

traxerit.

Sicut

enim a priori horto illo, quem supra memorauimus,

omnis

8s deriuatur sanctitas, ita et ab isto omnis profecto constantium

et mansuetorum uirtus. Quis enim ipse qui traditur, quis qui traditus comprehenditur, comprehensus ligatur, ligatus trahitur, tractus iudicio sistitur ?Numquid

non Dominus

uir-

tutum et rex gloriae ipse est solus incomprehensibilis, et 9o comprehendens sapientes, in quo se arbitrantur comprehendisse ? Verum ut Agnum Dei se Ioanne manifestius indicaret, qui tollere uenerat peccata mundi, maiestatem occuluit, cohibuit potestatem, mansuetudinem solam in hostium suorum expectatione exhibuit, quam et inter iras frementium, 9; inter

uociferantium

deducentium

tumultus,

trahentiumque

inter

clamores

armatorum

inconditos,

strepitus

agnina

prorsus lenitate | seruauit. Vere hortus iste in ualle est Gethesemani, quae est uallis pinguium seu uallis pinguedinis, quia mansueti, quorum delectatio est in multitudine pacis, de 100 hac Agni Dei mansuetudine pinguissima mansuetudinis suae pinguedinem trahunt.

4. Denique hortus ipse non frustra ad radicem montis est Oliueti, quia in hac profecto Domini sui lenitate opulentissimi mites et humiles corde radices fixere altius et in ipsa plantati 10; et radicati in montem oliuarum consurgunt. De quibus propheta : Fila tui, ait, sicut nouellae oliuarum. Vncti quippe radicitus et usquequaque interius profusi sacrosancto huius mansuetudinis oleo non oliuae solum sed nouellae facti sunt oliuarum, renouantes se iugiter in ubertatem unctionis de 110 ipsa ualle pinguedinis, ubi radicem habent. Bene etiam hortus idem trans torrentem dictus est esse Cedron, quod moerorem tristem siue moerorem inutilem sonat, quia et si coeperat Iesus paulo ante de spontanea prorsus liberrimaque uoluntate sua taedere, pauere et moestus esse, pusillanimes istos nostrae 11; infirmitatis affectus, torrentem hunc rapidissimum praetergressus excussit. Quid in martyres martyrumque filios et nepotes, de quorum nos stirpe utinam in persecutione diei 91 Cf. Io. 1, 29.

98 Cf. Hieronymus, Liber inferpretationis nominum bebraicorum,

s.u. Gethsemani : PL 23, 841 ; CC 72, 136, 22. 99 Cf. Ps. 56, 11. 106 Ps. 1275134 111 Cf. Hieronymus, Liber interpretationis nominum hebraicorum, s.u.

Cedron : PL 23, 835 ; CC 72, 126, 23.

112 coeperat] tepat zz:

114 Cf. Mc. 14, 55.

2647?

SERMO CXVIIII, 4-6

803

huius inueniamur, quid, inquam, omne istud fortium genus 120

Christus informans ad torrentem Cedron, hoc est moerorem tristem, qui est moeror nimius, transgrediendum in uocem

125

exultationis et confessionis erumpat dicens: Torrentem pertransiuit anima nostra? Sic olim Samson ille Nazaraeus Domini uincula illa, quibus se ultro uinciri sustinuerat in spiritu uirtutis erumpens soluit, ueri Samsonis nostri ueram de inuicta lenitate fortitudinem praefigurans, qua de uinculis

130

135

naturae mortalis, taedio uidelicet, pauore et moerore incunctanter erumpens, post transitum torrentis Cedron | 26513 iucundissimum pacatissimae lenitatis suae hortum ingressus est. Et attende quam recte atque concorditer, sicut in horto captus est a serpente primus Adam, ita et secundus ab his utique, qui acuerunt linguas suas sicut serpentes. Vere in horto illo serpens cepit quia decepit; hic autem quia cepit deceptus est. Exegit enim uiolentus et iniquus exactor ab agno Dei, quod praeuaricator homo rapuerat, et in horto isto horti illius rapinam cum faenore repoposcit. Nec distulit diues nimis mansuetudo nummum tributi semetipsum utique pro nobis soluere exactori, cum nulla tamen in illo numismate Caesaris

iliius imago esset aut superscriptio. 140

5. Sed iam ab horto isto in illum cum sponso et sponsa procedamus, in quo crucifixus est Iesus. Sic enim de loco illo euangelista commemorat. Erat, inquit, in loco, ubi crucifixus

est Iesus, hortus, quod non frustra ab eo commemoratum intelligunt, qui sponsam audiere de dilecto suo dicentem : Sicut malus inter ligna siluarum, sic dilectus meus inter filios. Aposto145 lus quoque in sponsae uerba consentiens, complantari nos admonet similitudini mortis Christi, pro eo quod loco eidem, quo crucifixus est Christus, monumentum uicinum est, de quo et resurrexit. Cuius rei figura in euidenti est, quia si complantati, ait, fuerimus similitudini mortis eius, simul et resurrectionis 150

erimus. 6. Hortus igitur iste hortus est mali punici, ligni uidelicet ilius, quod fructum suum dedit in tempore suo, ipsumque temporaneum quia resurrectionis tempestiuae. Hinc omnia mala punica germinasse non dubium est, quorum odor exi119 Cf. Hieronymus, Liber interpretationis nominum hebraicorum, s.u. Cedron : PL

124 Cf. ludic. 121 Ps. 123, 5. 120 C£. Ps. 41, 5. 23,3331€C72,:126,23. 137 Cf. Mt. 22, 20. 131 Ps. 139, 4 (serpentes] serpentis V.Z.). 16, 12. 148 Rom. 6, 5. 146 Cf. Rom. 6, 5. 143 Cant. 2, 3. 141 lo. 19, 41. 152 Ps. 1, 3. 137 numismate] eidem] idem s

mummismate

zs; forte melius legendum : nomismate

146

804

SERMO CXVIITII, 6-7

155 mius de patientia martyrum totam implet ecclesiam, pretiosissimus, quorum fructus de gloria martyrii supernis illis ciuibus illatus, coeli gaudia abundantius cumulat. De hoc denique sponsa sibi humilitatem, oboedientiam, patientiam et caritatem

mutuari

sollicita,

audire

meretur

a sponso:

160 Sicut fragmen mali punici, ita genae tuae. Genae quippe sedes | est uerecundiae, et ipsa ab eo qui confusione contempta, ut ait apostolus, sustinuit crucem, didicit non erubescere impro-

16;

170

175

180

perium Christi, immo et in cruce gloriari, non ea solum, quam sustinuit ipse pro nobis sed quam pro eo ipsa sustinere decreuit. Et haec namque crux Christi est, dicente apostolo, Christo confixus sum cruci. Et rursum : Ego stigmata Iesu porto in corpore meo, crucem significans, per quam mundus ei crucifixus est et ipse mundo. Genas ergo suas mali punici, qui est Christus, fragmini comparauit, ut magnae uirtutis illius portiunculam sibi ad gustum delibauerit, cuius participatione experiri queat, quam magna sit multitudo dulcedinis in toto, cuius tantam suauitatem in modica portione probauerit. Magna prorsus et infinita dulcedo, nec quid praecipue miretur in gustu satis ei constare potest, oboedientiam Christi an patientiam, humilitatem an caritatem. Omnimoda quippe in fructu ligni huius uiuifici suauitas, et uario sapore condita. Nam bene fructum hunc pomum oboedientiae dixerim, cuius esu pomi uetiti, fructus scilicet inoboedientiae, reatus est absolutus. Bene malum uocauerim punicum, quod grana plurima unius corticis tegumento operiens caritatem Christi manifeste figurat, quae suae uelamine passionis omnes nos operit. Rubicundus quoque color, quo grana eadem intus uestiuntur, patientiam Christi usque ad sanguinem et in tot sanguinis deriuationes aperte declarat. Exterius uero pallens

185 puniceus

color,

humilitatis

Christi

omnimodam

exinanitio-

nem designat, qua uelut pallido cortice thesaurus, quem praediximus,

oboedientiae,

patientiae,

humilitatis

et

caritatis

absconditus latet. 7. Hinc progredientes illum ingrediamur hortum, in quo 190 Sepultus est Iesus, per quem manifeste quies sanctorum in Christo dormientium indicatur. Quem sane hortum, hortum aromatum non incongrue nominarim, quod in ipso legam sepultum Iesum cum aromatibus. O uere hortum aromatum et sepulcrum odoriferum sinum Iesu, in quo sanctorum animae 195 Suis exutae corporibus et mortalis huius uitae periculis erutae, atque aerumnis liberatae in pace in idipsum dormiunt et

160 Cant. 4, 5. 162 Cf. Hebr. 12, 2. Gal. 6, 17. 167 Cf. Gal. 6, 14. 196 Cf. Ps. 4, 9. 193 Cf. Io. 19, 40.

163 Cf. Gal. 6, 14. 166 Gal. 2, 19. 171 Ps. 30, 20. 189 Cf. lo. 19, 42.

2651b

SERMO CXVIIII, 7-9

805

requiescunt. Si quid enim ob reatus | pristinos experiri coguntur aduersi, si singulariter in spe constitutae, securae utique ac tranquillae dormiunt ambulantes a claritate in 200 claritatem, et post modicum peruenturae quo ambulant. Sane quod de sancto sanctorum dictum est et ad resurrectionis fidem astruendam totiens ab apostolis repetitum, hoc omnis ei consepultus ad suae spei argumentum trahere potest, ut dicat fiducialiter ad Patrem Domini Iesu : Quoniam non derelinques

26578

205 animam meam in inferno, nec dabis sanctum tuum uidere corruptionem. Hortus plane aromaticus iste est, qui sanctitatem sanctorum fecerit incorruptibilem, ut mortis beneficio ab eo, qui solus est incorruptus, hoc eis donatum sit, ne alicuius cogitatione peccati uidere amodo queant corruptionem. z10 Hinc ergo odor incorruptae atque incorruptibilis sanctitatis usque in ipsa coelestia spirat, nonnisi saluatorem solum expectans, qui reformet corpus humilitatis ipsorum configuratum corpori claritatis suae. Requies haec sinus quondam Abrahae bene fuerit appellata, pro eo quod cum fidei et oboe215 dientiae principe repausationis non modicae refrigerium senserint uirtutis ipsius heredes.

8. Sed iam sepulcrum Iesu siue sinus ipsius requies est non refrigerii tantum sed et gaudii, nec dormitionis solum sed et gloriae. Et erit, inquit Isaias, sepulcrum eius gloriosum, 220 pro quo alii dixere interpretes : Et erit requies eius gloriosa. Vere gloriosa, tum de fruitione gloriae tum de gloriae itidem expectatione. Qui enim introierunt in requiem illam, fructibus gloriae primitiuis in cotidiana refectione pascuntur, a plenitudine superuenturae post modicum gloriae se absorberi prae225 stolantes. Hortus enim unus et idem dominici est sepulcri et resurrectionis, quoniam et ipsa haec tam felix sanctorum quies iam non minima resurrectionis suae portio est, et quae prima

resurrectio

alicubi

dicta

sit. Et ipsa est, ni fallor,

paradisus ille uoluptatis, quem Deus Iesus de cruce confitenti 230 ueniamque petenti latroni repromisit. 9. Habet itaque dilecta Christi hortos plane amoenissimos, quos pro beneplacito suo inhabitare et ab hoc |in illum cum uoluerit ambulando iucunditatis suae solet permutare delicias. Primus est lilii singularis, qui Christus est, siue etiam liliorum 255 ex eo et cum eo germinantium.

quae est nihilominus

Secundus oliuae fructiferae,

Christus, siue oliueti ei complantati,

Tertius mali punici, quod itidem Christus

est, et malorum

punicorum de illius uirtute pulullantium. Quartus est ligni

212 Phil. 3, 204 Ps. 15, 10. 199 Cf. 2 Cor. 3, 18. 198 Cf. Ps. 4, 10. 220 Cf. Hieronymus, In Isaiam IV, 11 : PL 24, 149 A; 219 Is. 11, 10. 21. CC 230 Cf. Lc. 23, 43. /6:

2657%

SERMO CXVIIII, 9-CXX, 1

806 aromatici,

qui non

alius identidem

quam

Christus. est, et

240 aromatum ei consepultorum in gloria. Felix prorsus anima, cul tam multiplex tamque iucunda habitatio in sortem deuenit, quia siue in hanc siue in illam diuerterit, ubique ei hortorum eorundem hortulanus occurrit, nec aliud illa quaerere potest nec aliud quippiam est inuenire contenta. Solus enim desi24; derabiliter quaeritur, solus et feliciter inuenitur, qui solus beatissime in fine sine fine possidetur Vnigenitus Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO CXIX.

SERMO

$

CXX

INCIPIT cxx. Quod uerba ista superficietenus fastidientis animae languorem sonare uideantur, sed diligentius inspecta nonnisi mellifluam sapiant caritatem. Quod si ad primitiuam ecclesiam referantur, liquet quod illa de Domini Iesu recessu primum moestissima, deinde cum audiret ab eo sic in ueritate sibi expedire, consensit illico ut abiret. Si uero ad animam quae Deum amat, uerba non fastidientis sed sese humiliantis sunt, iuxta illud uerbum beati Petri : Ex? a

me, quia homo peccator sum, Domine.

I. Fuge, dilecte mi, et assimilare capreae hinnuloque ceruoro yum super montes aromatum. Quid-est, o pulcherrima mulierum, quid est quod loqueris ? Ergone dilectum tuum fastidire coepisti et te iam taedet deliciarum tuarum, adeo ut fugam ei mandare non pudeat ? Sed si dilecti tui non te cohibet reuerentia, cur saltem | earum quae tecum sunt adolescentulae 2667 15 non parcis scandalo ? Scandalizare eas nimirum potest insolentior huius fastus eloquii: Fuge, dilecte mi. Quare si tenere eum ulterius non libuit, reuerentiori saltem sermone dimittere

a te non decernis ? Fuge, ais, dilecte mi. Verendum, o sponsa, si dicere fas est, ne mel quod inuenisti immoderatius sumptum 20 distenderit uentrem tuum, ideoque illud euomere pares. Sed absit, absit a nobis sic de Domini sponsa sapere aut magis desipere, ut plus sapiat ista quam oportet sapere. Sapit utique sapientiae soror, sponsa et amica, et sapit ad sobrietatem, licet non ad sobrietatem nostram. Neque enim nobis sobria est,

243 Cf. Io. 20, 15. CXX, 7 Lc. 5, 8.

Cf. Rom. 12, 3.

9 Cant. 8, 14.

23 Cf. Rom. 12, 3.

16 Cant. 8, 14.

18 Cant. 8, 14.

22

SERMO CXX, 1-2 2)

30

35

40

807

quae cum Paulo mente excedit Deo. Procul ab ea improperantium illorum improperia, quorum unus ait : Incrassatus est dilectus et recalcitrauit. Alter uero :Iam saturati, inquit, estis, tam diuites facti estis, sine nobis regnatis. Tertius autem in eundem sensum: Anima, ait, saturata calcabit fauum. Nihil horum sponsam Domini tangit, sicut nobis iustum est sentire pro ea, quam speciosus forma prae filiis hominum tanto amoris sui priuilegio ditauerit prae filiabus Ierusalem. Neque enim suspicio eum fefellit amoris sicut amantium plerumque sunt caeca iudicia, ut pulcherrimam eam iudicet ac nominet mulierum. Confidit in ea cor uiri sui, ut reddat ei bonum et mon malum omnibus diebus uitae suae. Quod utique peccatum grande illa incurreret, si reddere non dico odium sed taedium pro dilectione sua, et tot uisitationum suarum hunc demum fructum ipse reciperet, ut a fastidiente audiret : Fuge, dilecte mi. Quiescat ista ab amantium corde suspicio, ne forte blasphemiae nos arguat spiritus sponsi pro dilecta sua, quod sinistrum quid de ea uel opinari quiuerimus.

2. Fateri necesse est quia non est incrassata dilecta, ut recalcitret, non est saturata 45

uel diues effecta, ut sine nobis

regnare ue-|lt, non est postremo eousque saturata, ut mel cogatur euomere, quod abundantius sumpserit aut fauum calcare, quem negligentius reposuerit. Denique fastuosius siue fastidiosius nil eam habere credimus ab anima illa, quae de

50

conuictu et conuersatione sapientiae ex sententia ait : Intrans in domum meam conquiescam cum illa, non enim habet amaritudinem

conuersatio illius, nec taedium

conuictus ipsius, sed

laetitiam et gaudium. Huc accedit, quod paulo ante a sponso suo hortos inhabitare dicta est, ut si unius fortasse horti taedium 55

surripere queat, sed hortorum uaria delicatam ab omni prorsus fastidio quod habitare dicitur perseuerantiae tatis aut insolentiae macula faciem decoloret. Sed quousque in sponsae

permutatio quantumuis uendicet. Hoc quoque laudem habet, ne leuipulcherrimam in aliquo excusatione laboramus,

cum non ipsa sit, quae loquitur sed spiritus sponsi sui, qui in 6o

ipsa est ? Laboremus magis, ipso donante spiritu, sapere in his uerbis uel ex parte, quod ipse in eis signauit, quia nec alia profecto clauis aperire ea potest, quam ipsa quae clausit.

25 Cf. 2 Cor. 5, 13. 26 Deut. 32, 15. 27 1 Cot. 4, 8. 31 Ps. 44, 3. 84. Cf. Cant. 5, 9. 35 Prou. 31, 11-12. 43 Cf. Deut. 32, 15. 44 Cf. 1 Cot. 4, 8. 49 Sap. 8, 16.

47 fastuosius] fastiosius ms

29 Prou. 27, 7. 39 Cant. 8, 14. 62 Cf. Apoc. 3, 7.

266rb

808

SERMO CXX, 3-4

3. Fuge, inquit sponsa, dilecte mi. Verba ualedicentis sponsae haec esse non dubium est, sponsumque abeuntem in secretiorem aliquam regionem prosequentis. Et si ad nouam illam agni nuptam, quae ei primitus nupsit, cum adhuc ipse esset nobiscum, sermo iste referatur, sensus horum uerborum

in promptu est. Ait namque sponsus : Quia haec, inquit, locutus sum uobis, celeriorem uidelicet ab ipsis perfectionem 79

75

significans, tristitia implewit cor uestrum. Et addidit : Sed ego ueritatem dico uobis, expedit uobis, ut ego uadam. Si enim non abiero, Paraclitus non ueniet ad uos ; si autem abiero, mittam

eum ad uos. Quid uobis uidetur ? Numquid non abire uolentem Iesum et redire ad Patrem sua illa dilecta omnimodis retinere parabat, quae de recessu ipsius uerbum nullum audire poterat, quin tristitia impleret cor suum ? Verum ipse, cum arctius ab ea detineretur dimitti uolens, ut cum eius licentia

et benedictione iret quo iturus erat, persuasibilibus illis non humanae quidem sed coelestis sapientiae uerbis apud eam 80 efficacissime egit ac nouissime | obtinuit, ut illi rei, quam tantopere paulo ante uoluerat, iam ex his quae illa audierat gratantissime acquiesceret. Etenim cum sibi expedire iter ipsius ex eius testimonio comperisset, qui nec posset falli nec uellet fallere, qui ad astruendam sane plenius ueritatem, cum 85 quodam iuramento praemitteret : Ego ueritatem dico uobis, consensit illico in uoluntatem illius atque in utilitatem propriam. Temerarium quippe erat et diuinae resistere uoluntati, sed et rei quae sibi expediebat remurmurare. Tristitiam ergo, quae cor eius impleuerat, in magnificis Iesu promissis reiecit, 90 dedit laetitiae locum, dedit abire paranti manus, dedit Spiritui Sancto, qui sibi repromissus est, amplitudinem spei suae. 4. Quidni liberam iam consequentiam habeat sermo iste : Fuge, dilecte mi ? Si sic, ait, se habet uoluntas tua et sic exigit utilitas mea, quae iam tibi, dilecte mi, morandi mecum 95

IOO

occasio erit ? Non sustinendam solum sed et optandam mihi fugam tuam persuasisti, ut nec modicam mecum moram facias. Si enim commoratio tua Spiritus Sancti est dilatio, quid ultra moras nectis ? Fuge, dilecte mi. Missurum quippe te polliceris Spiritum tuum Sanctum, quo induar ex alto, et in ipso te praesentiorem mihi fore spero quam sit corporalis ista praesentia tua. Fuge, igitur, dilecte mi, et quem promisisti mittere non cuncteris, quatenus cum ipso tu quoque uenire 63 Cant. 8, 14. 68 Io. 16, 6. 70 Io. 16, 7. v8 C£. 1 Cot. 2, 4. 85 Io. 16,7. 93 Cant. 8, 14. 98 Cant. 8, 14. 99 Cf. Lc. 24, 49. 101 Cant. 8, 14.

CXX, 64 dubium] dubum ms

26678

SERMO CXX, 4-6

809

acceleres. Impossibile mihi erit spiritus tui dulcedine frui, dum carnali praesentiae tenerius inhaereo, sed subtrahe carnem 105 quo Spiritui Sancto des locum, et dicere deinceps ualeam: Spiritus ante faciem nostram Christus Deus, quia etsi cognouimus secundum carnem. Christum sed nunc iam non nouimus. Vade ergo, dilecte mi, aut potius quam celeriter fuge, quia omnis mihi celeritas mora est pendenti sane ad promissionem 110

tuam.

5. Sequitur: Et assimilare capreae hinmuloque ceruorum. Caprea et hinnulus ceruorum natura quidem agiles sunt, sed illa simplicitate, hic autem aetatis infirmitate captu sunt 115

120

125

faciles et inolita mansuetudine amabiles. Quibus sane animalibus assimilari optat dilectum suum, sed super montes aromatum, hoc est super angelicos spiritus, quasi aliis ad eum uerbis dicens : Accelera, dilecte mi, summaque agilitate humilem hanc | conditionis nostrae naturam super omnem supernorum spirituum sublimitatem attolle, et a dextris maiestatis eam collocare festina. Neque enim sola profectus mei ratio me mouet, quod non possit mihi spiritus dari, nisi tu fueris clarificatus, sed ipsa clarificationis tuae spes ad hoc optandum uehementius urget. Alioquin si ea quae mea sunt, tantum in te atque ex te quaesiero, minus utique uere, quia minus sincere, te amare conuincar. Nempe iuxta uerbum ueritatis tuae, si uere te diligo, quomodo tu prior dilexisti me, congaudere oportebit tibi, quia uadis ad Patrem. 6. Fuge ergo et excurre in coelestia, recurre in locum tuum,

130

qui est omnipotentis Patris tui sinus. Exhibe Patri aeterno manipulos oboedientiae tuae, et repraesenta ei passionis tuae signa uictricia, infer coelo gloriam crucis tuae ; et sanguis tuus ille uiuificus pro ecclesia tua clamans uiscera paterna concutiat. Mirentur montes illi aromatum te in uertice montium excellentius eleuatum, mirentur et hunc montem mirabi-

E35

140

lius quiddam a suis aromatibus in humana carne spirantem. Mirentur et odorentur, exultent et iubilent montes laudatio-

nem. Exaltare ergo super coelos, dilecte mi, sed nihilominus assimilari non obliuiscaris capreae illi hinnuloque ceruorum, qui tu esse consueuisti, dum esses apud me. Non te gloriae tuae magnificentia illa minus mihi affabilem, minus mitem seu tractabilem faciat, sed esto eo propinquior spiritu, quo carne remotior, tantoque ad mea uota celerior, quanto inuisibilior oculis meis. Vale igitur, dilecte, in cumulum gloriae tuae sed sine detrimento quaeso mei et absque dispendio gratiae tuae.

106 2 Cor. 5, 16. 136 Cf. Is. 44, 23.

111 Cant. 8, 14. 126 Cf. 1 Io. 4, 10. 137 Cf. Ps. 56, 6.

127 Cf. lo. 14, 28.

266vb

810

SERMO CXX, 6-7

145 Quinimmo cum clarificatus fueris claritate, quam habuisti priusquam mundus fieret, memento uiduae et pauperculae ancillae tuae, et Paracliti tui consolationem super eam iuxta magnificentiae tuae claritatem effunde. Haec ergo, ut diximus, iuxta primitiuae ecclesiae caritatem dicta sint, restat illius 150 quoque animae sensu hunc interpretari sermonem, quae Verbo Dei singulari amoris priuilegio nu- [bere accepit.

26712

7. Et ipsa enim in abundantia sua non fastidiose quidem sed humiliter potius, pauideque ac circumspecte uocem hanc nonnumquam in suis experitur affectibus: Fuge, dilecte mi. Iy5 Quo enim,

nisi humillimo utique sensu Petrus excessit, cum

procidens ad genua Iesu diceret : Ext a me, quia homo peccator sum, Domine ? Quid aliud, quaeso, haec sponsae uerba a uerbis sonant nisi quod illic dictum est: Exe, Domine, hic autem :

160

Fuge, dilecte mi ? Quod tamen et ipsum non dissonum est, quia fugere non aliud est quam cum celeritate recedere. Quod si non quidem ad insipientiam sed ad humilitatis gratiaeque prouectum reputatum est Petro, quare non in sponsae sermone post

170

175

180

tot oscula et amplexus, alloquia et uisitationes, qualia in hoc amatorio carmine non omnibus quidem sed amantibus patent, ad humilitatem eximiam reputabitur, quod post haec omnia indignam se his omnibus reputans, sic ei nouissime dixerit : Fuge, dilecte mi ? Ac si dicat: Magnae quidem sunt et omnino supra me benedictiones istae dulcedinis, quibus me praeuenire dignatus es, sed exi quam celerius a me et ad montes aromatum propera, animas uidelicet uirtutum spirantes aromata, longe me excellentiores et caritate diuina simul et fraterna longe fragrantiores. Video enim hos et illos, qui si mihi comparentur montes aromatum merito debeant nuncupari, sanctitate, humilitate, mansuetudine et caritate exiguitatem meam omnimodis praecellentes, quibus nec debeam comparari. Vnde mihi, ut ueniat Deus meus ad me, ut uel saltem ad momentum appareat mihi ? Domine, quid est homo, quia uel innotuisti ei ? Illis, ut dignum est, assimilare capreae hinnuloque ceruorum abiens more tuo et rediens, excurrens ad horam solitoque recurrens. Fortasse haec est uox humilitatis eximiae, quam sponsus paulo ante audire concupiuit, dicens : Fac me audire uocem tuam. Immo absque dubio caritatis tutissima custos

humilitas est, et haec est uox quam in fine |carminum sponsus audire desiderat : Serut inutiles sumus. 145 Cf. lo. 17, 5.

154 Cant. 8,14.

Cant. 8, 14. 167 Cant. 8, 14. 181 Cant. 8, 15. 184 Lc. 17, 10.

145 claritate] clarificate ms

156 Lc. 5,8. 1*6 Cf. Lc. 1, 45.

158 Lc.5,8.

159

177 Cf. Ps. 145, 3.

26715

SERMO CXX, 8 185

190

8. Vnde et nos indignissimi uocem nostram cum hac sponsae Domini uoce iungentes Vnigenito Dei Patris confitemur, quia in hoc quidem carmine seruire ei optauimus, sed inutiliter seruientes quod concepimus implere non meruimus. Quod ergo superest rei praesumptuosius susceptae multoque inferius, quam rei dignitas exigebat, quoquomodo adimpletae in fine ueniam peto, tam ab amicis sponsi qui auscultant quam a sponso ipso. Ergo, fratres carissimi, quicumque auscultatis ueniam date. Feci quod potui, uelle adiacet mihi, perficere non inueni. Orate, ne detur praesumptioni, quod deuotio inco-

19) hauit.

200

SII

Et tu, Domine

Iesu, materia, intentio et finis totius

carminis huius sicut et omnium eorum quae canit ecclesia sponsa tua, non imputes mihi, obsecro, ad peccatum, quod tentaui indignissimus ego ore polluto laudare te. De penuria cordis mei locutus sum, loquar ex abundantia fidei meae. Precor, Domine mi, Vnigenite Patris, ut haec quantulacumque laudatio mea apud te maneat in ecclesia magna, nec deleatur de libro uiuentium, qui tu ipse es, sponsus ecclesiae, gloria sanctorum, laus spirituum beatorum, qui cum eodem Patre et

205

Spiritu Sancto uiuis et gloriaris Deus per infinita saecula saeculorum. Amen. Explicit sermo centesimus wicesimus domni Ioannis abbatis uenerabilis de Forda, ordinis Cisterciensis, super extremam partem cantici canticorum. FINITO LIBRO

SIT LAVS

193 Rom. 7, 18 (inueni] inuenio V/z.).

ET GLORIA

CHRISTO.

201 Cf. Ps. 21, 26.

C£. Apoc. 5, 5

APPENDIX 7679

INCIPIT

SERMO IOANNIS, MONACHI DE FORDA, IN DOMINICA IN RAMIS PALMARVM.

1. Hodie, dilectissimi, suscitauit Deus uerbum suum, quod

locutus est in manu angeli ad Mariam uirginem de regno Christi ; sui, ut daret ei sedem Dauid patris sui. Siquidem hodie ascendit Iesus Ierosolimam accipere sibi regnum et regnare im domo Iacob in aeternum. Egressae sunt igitur filiae Sion, ut «derent regem Salomonem in diademate, quo coronawit eum mater sua, offerentes ei uoces exsultationis et confessionis et nouis ro praeconiorum titulis nouum regem prosequentes. Ipsae sunt, quae constituerunt hunc diem sollemnem in condensis. Habuerunt igitur sollemnem et constituerunt nobis sollemnem. Itaque qui ad diem festum conuenerunt, ipsi hunc diem festum

inuenerunt.

Hodie,

o Domine

Dominus

noster, ex ove

15 infantium et lactentium perfecisti tibi laudem propter inimicos tuos, et non prohibuisti eos nec clausisti ora canentium te, quoniam tu fecisti et laudem ex ore eorum perfecisti. Quin potius increpasti superbos et prohibentes eos prohibuisti. Hodie ascendis |super equos tuos, o potentissime, et equitatus 20 tuus salus. Hodie ascendis ad diem festum, ad diem insignem sollemnitatis nostrae, hoc est diem salutis nostrae. Age ergo, Domine Deus, intende, prospere procede et regna, fac propter quod ascendis. O Domine, saluum prosperare. Prosperetur iter tuum,

me fac, o Domine, bene prosperetur opus tuum,

25 prosperetur in manu tua negotium salutis nostrae. Et quidem salus nostra in manu tua est, Domine.

2. Ligans ad uineam pullum suum et ad witem, o fili mi, asinam suam. Si cura fuit Deo quaerere asinos in opus salutis nostrae, cura sit etiam nobis quaerere, quinam ipsi sint, ex 5o quibus et in quibus est salus nostra. Non solum autem, immo ipsi sunt salus nostra, sicut scriptum est, et equitatus tuus salus. Sane magnum aliquid portant, qui Christum portant et insigne aliquid loquuntur, de quibus tanta loquuntur euangelistae et prophetae praeloquuntur. Primum beatus patriarcha 35 Iacob in filium sibi repromissum oculos dirigens de his tacere nec sibi liberum credidit. Ait namque : Ligans ad uineam pullum suum, etc. Et Habacuc : In medio, inquit, duorum 3 Cf. Is. 44, 26. CACA PS341,.5. 11 Ps. 117, 27. 14 Ps. 8, 5. 18 Cf. Ps. 118, 21. 10172125. 26 C£. Gen. 47, 25. loannis VII, 2 : PL 35, 2030. 86

liturgicum).

ani-

G Lc 1,32. V Cant; 3s LE 9 Cf. Ps. 8, 2-5. 16 Cf. Esth. 15, 17. 17 Cf. 19 Cf. Hab. 5, 8. 22 Ps. 44, 5. 23 Ps. 27 Gen. 49, 11. 32 Cf. Augustinus, In Ep. Gen. 49, 11. 37 Cf. Hab. 5, 8 (iuxta usum

761?

APPENDIX

2-3

813

maliwm cognosceris. Zachariam prophetam uerba sancti euangelii inuocant in seriem narrationis suae dicentem : Dicite 40 fihae Sion:

Ecce rex tuus uenit tibi mansuetus sedens super asinam et pullum, etc. Samson quoque ille fortissimus in typum manufortis nostri dat memoriale uirtutis suae dicens : In maxilla asini, in mandibula pulli asinarum deleui eos, et

percussi mille uiros. Porro euangelistae reuelant arcana secre-

45

50

torum, et quae prophetae operuerant, ipsi aperiunt. Ex parte tamen. | Quod enim illi praedixerant de saluatore, isti in saluatore completum ostendunt. Sed in parabolis etiam s loquuntur ad nos, quia quid significent haec, ipsi non signicant.

7672

3. Iuuat intendere his quae dicuntur, et quid in sacco lateat, quem portant asini isti, manu piae curiositatis explorare. In asino mihi uidere uideor tria despicabilia et odibilia,

25

60

70

75

80

et tria e regione laudabilia et amabilia. Asinus enim animal rude est et abiectum, animal graue et onerosum, animal pigrum et torpidum. Sed econtra asinus animal humile est, animal oneriferum, animal patientissimum. Humilitate compensat abiectionem suam, uirtute compensat grauedinem suam, torporem quoque suum redimit et excusat patientia sua. Hunc asinum ex parte in me inuenio, in parte inuenire desidero. Tria enim illa priora despicabilia despicio et persequor in me et a facie eorum ingemisco ad Deum meum. Tria uero sequentia desidero uenire in me; et pro his pulso ad ostium Dei mei. Denique ut paucis absoluam quod sentio, uidetur mihi asina haec naturae humanae grauedinem et passibilitatem significare. Ipsum est tugum graue, quod est super omnes filios Adae a die exitus de uentre matris eorum. Ex quo enim gustauit Adam de ligno scientiae boni et mali, sicut sensum habet boni, quod Deus odit, ita experientiam habet mali, quod odit homo. Quae uidelicet experientia mali uel passibilitas uel corruptibilitas uel mali sensibilitas dici potest, et ipsa est asina haec e-|uangelica et regis nostri sessione honorata. De hac nouum in ueteri testamento mandatum format Moyses dicens : Si uideris asinum odientis te iacere sub onere, non pertransibis, sed subleuabis cum eo. Quod interpretatus apostolus ait : Si esurierit inimicus tuus, ciba illum ; si sitit, potum da illi, Esuries enim uel sitis siue quaecumque imbecillitas corporis uel animae languor est passibilitatis nostrae, id est onus asini nostri. Sed de pullo difficilior quaestio est, eo quod multi sint pulli asinae huius. Siquidem habet asina haec primogenitum, habet et nouissime genitum, habet innumeros, qui sunt

39 Mt. 21, 5. 43 Iudic. 15, 16. EZI Z2, 5: 75 Rom. 12, 20.

65 Eccli, 40, 1.

67 Cf. Gen. 5, 6.

74

767?

814

APPENDIX 3-4

medii inter primum et ultimum. Denique habet filios multos et filias multas. Et filii eius ipsi sunt turbidi, lasciui et languidi affectus nostri, filiae autem ipsae sunt omnes miseriae et necessitates nostrae. Porro in tot pullis electio difficilis est, nosse 8; uidelicet, quem Dominus elegerit de omnibus his. Sed de primogenito constat, quoniam non sit requisitus ad praesens negotium, pro eo quod in lege scriptum est de eo : Premogenitum asini mutabis owe. Quod si non redemeris, interficies. In quo quid sacramenti lateat si placet aduertite. Duae gentes de go utero

asinae

nostrae

egrediuntur:

gens

una

peccatorum,

gens altera dolorum. Sed primogenita sibi defendit ignauiae torpor, tamquam primogenitus in multis fratribus. Qui enim ad peccandum rapitur, somno prius torporis cuiusdam opprimitur, ut nesciat quid faciat. Sic et cui passio quaeuis imo; minet, adhuc ante passionem torporem tristitiae praesentit et quasi frigore quodam rigescit | et congelascit, praegustans "Fin quod mox bibiturus est. Torpor itaque utrimque quasi primogenitus perit, hinc torpor negligentiae, illinc torpor tristitiae. Duplici malo duplici remedio consulitur, si in suggestione 100 Serues innocentiam, in passione constantiam. Sic enim primogenitum asinae oue redemisti. Quis enim innocentiae simplicitate pollet, et placet et coram tondente se obmutescet, ut in oue innocentiam et patientiam mireris simul et imiteris. Alioquin si post torporem et per torporem tuum declines in opera im105 munditiae uel in uerba malitiae, accingaris necesse est gladio poenitentiae austerioris, ad primogenitum asini tui interficiendum, pro eo quod cecidisti sub eo et praeualuit aduersum te. 4. Sed iam de pullo nostro quod concepimus prosequamur. Ex parte aperit nobis Dominus faciem sacramenti huius, quan110 do ait : Pullum, super quem nemo adhuc hominum. sedit. Nisi fallor, ipse est occasus siue interitus. Siquidem et hic de passibilitate natus est et est filius nouissimus matris suae. Et super hunc quidem nemo adhuc sedit. Nemo plane usque ad eum, qui solus fuit tnter mortuos liber, quique de se ipso repromisit 115 dicens : Ero mors tua, o mors. Tuo nomini,

o Domine Iesu, hoc

singulare priuilegium reseruatum est, et tibi, rex gloriae, haec noua et spiritualis gloria cessit. Nam qui ascendit super occasum, Dominus nomen illi. Et uide, quam sollemniter alluserit propheta hodiernae sollemnitati: Iter, inquit, facere ei, qui

120 ascendit super occasum. Ac si diceret : Sternite uestimenta in uia, cedite ramos de arboribus, et asinis substernite, fulcite di-

lectum floribus, stibate eum malis, quia amore languet. Itaque

87 Ex. 13, 13. Mc. 11, 2. POS

92 Rom. 8, 29. 114 Ps. 87, 6. 120 Cf. Mt. 21, 8.

102 Is. 55, 7. 115 Os. 13, 14. 121 Cant. 2, 5.

105 Cf. Ps. 140, 4. 117 Ps. 67, 5.

110 119

APPENDIX

125

130

135

140

4-5

815

asina haec et pullus eius sunt, |ut praedictum est, passibilitas hominis et mortalitas. Denique asinus, si dorsum eius aspicias, quid significationis habeat, oculis tuis ingerit. Crucem Iesu in dorso suo portat et crucem Iesu significat. Crux autem lesu ex passibilitate et mortalitate nostra quasi ex duobus lignis compacta est. In cruce enim passus est, in cruce etiam mortuus est. Haec sunt ea, quae apostolus ibi iunxit, ubi ait : Ofortet corruptibile hoc induere incorruptelam, et mortale hoc induere immortalitatem. Corpus enim nostrum corruptibile corruptibilitas facit et mortale mortalitas. Itaque haec sunt ea, quibus Dominus opus habet, siue quorum operam desiderat, haud dubium quin ad salutem nostram, quam super omnia desiderat. Sic enim pietas et sapientia Dei consiliatae sunt simul, ut languores nostros suscipiendo Iesus languores nostros sanaret.

77"?

5. Proinde ubi quaerendi siue inueniendi sunt asini isti, Dominus docet, cum dicit : Ite in castellum, quod contra uos est. O beati apostoli, nolite uexari quaerendo procul castellum hoc. Castellum hoc, quod contra uos est, iuxta uos est, intra uos est.

Siquidem fabrica corporis huius et animae castellum est, quod contra uos est, uel potius fuit, quia iam non est. Iam enim ultra

non contra uos sed contra nos est. Ab initio autem non fuit sic, 14 vA quia pro homine fuit, dum homo cum Deo fuit. Denique fuit homini in firmitatem, in quietem, in uoluptatem. In tempore illo et in loco illo homo tutus erat, quietus erat, iucundus erat.

150

Sed postquam serpens subripuit et hostes irrupit portas Ierusalem, amaricatum est pomum in gutture hominis, et mutatum est nomen loci illius. Ex tunc |enim uocatus est locus ille 2157 locus flentium usque in hodiernum diem. Ex tunc, Domine Deus, ex tunc ira tua, et uocasti nomen castelli huius castel-

153

160

lum, quod contra nos est. Miro siquidem modo Deus ultionum Dominus reddit homini iniquitatem suam in caput suum. Quia enim de castello, quod homini custodiendum datum est, homo Dominum suum oppugnare praesumpsit, Deus de castello eodem carcerem hominis fecit. Sicut enim uestimentum comeditur a tinea, quae nascitur de uestimento, sic filius hominis uermis deuorat hominem patrem suum, sic quaecumque angustia carnis uel afflictio spiritus non nisi de homine oritur, ut hominem affligat. Hoc ideo, quia castellum hoc contra nos est. In hoc castello Dominus asinos istos quaerendos dicit, et ligatos esse praedicit, haud dubium, quin funiculo iniquitatis et uinculo necessitatis. De hoc castello assumi eos iubet, liberos

165

tamen et a uinculis his prius absolutos. Christus enim non ne-

129 1 Cor. 15, 53. 136 Cf. Is. 53, 4. 139 Mc. 11, 2. 152 Ps. 75, 8. 153 Ps. 93, 1. 157 lob 13, 28.

144 Mt. 19, 8.

816

17 o

APPENDIX 5-7

cessitate, ut dictum est, passus est sed libertate ; non propter iniquitatem suam, quae nulla erat, sed propter caritatem: suam, quae magna erat et magna nimis ualde. Adduxerunt eos apostoli ad Iesum, dum occasionem patiendi ei praebuerunt. E? eum desuper sedere fecerunt, dum ex quadam uiolentia caritatis eum ad patiendum coegerunt, sicut in cantico amoris scriptum est : Vulnerasti cor meum,

17 VA

soror mea,

sponsa, uulnerasti cor

meum. Vel tunc soluerunt asinos apostoli, cum passibilitatem et mortalitatem suam, quantum per gratiam potuerunt a uinculis peccatorum suorum liberare studuerunt. Tunc

autem ad Iesum duxerunt, |cum pietati eius eosdem suos mor-

Te

bos sanandos obtulerunt. Iesus autem tunc super eos ascendit,

18 o

18

mn

190

200

205

cum calamitatis nostrae infirma sponte suscepit. Porro super eos sedere Iesum, hoc est uirtute potentiae suae et freno moderationis suae eos regere et dispensare. Potestate namque posuit animam suam et ex sententia propriae uoluntatis tractauit in se infirmitatem nostram. Portauit enim Christus dolores nostros, quando uoluit, quantum uoluit, quia uoluit : quando uoluit, quod ad certum tempus dispositionis suae, quantum uoluit, quod ad certam mensuram dispensationis suae, quia uoluit, quod ad liberrimam causam dignationis suae. 6. Habet amplius aliquid sacramenti illud, quod a Domino ad discipulos dicitur: Ite in castellum, quod contra uos est. Contra ipsos quidem sed non contra ipsum. Sane castellum hoc, quod ad communionem naturae spectat, Christo et discipulis commune fuit, sed contra ipsum non fuit, quia nihil turbationis in carne illa sancta citra nutum propriae uoluntatis emersit. In ipso quoque uelut in egregia quadam parte magni huius castelli, quae est communis natura, passibilitas et mortalitas ab ipso matris utero fuisse creduntur, et alligata quidem sed dissimiliter satis quam in ceteris filiis hominum. Denique alligata sunt in eo gemino uinculo, libertatis uidelicet et auctoritatis. Ouod enim ex necessitate conditionis pati non tenebatur, libertas fuit sanctitatis, quod autem infirmos affectus cum uolebat suscitabat, cum uolebat compescebat,

auctoritas fuit potestatis. De hoc itaque loco asinos apostoli adduxerunt, cum in palam eos quasi de occulto sinu Iesu produxerunt. Passibilitas namque, ut de ipsa uerbi gratia loquar, priusquam pateretur saluator, | uelut clausa et in castello erat ; cum autem pati uoluit, passibilitatem de castello quasi iumentum de stabulo produci iussit. 7. Si quis autem asinam et pullum non ad passibilitatem et mortalitatem naturae humanae, sed ad' passionem potius et 169 Mt. 21, 7.

172 Cant. 4, 9.

180 Cf. Io. 10, 17.

188 Mc. 11, 2.

70e

APPENDIX 7-8

817

ad mortem saluatoris referre uoluerit, habet plurima, quae 210 hunc intellectum iuuare uidentur uel probare. Siquidem et asini isti passio scilicet Domini et mors in castello, quod contra ecclesiam fuit, immo

et usque hodie est, corde uidelicet

synagogae alligati fuerunt, uinculis utique obstinati consilii et consensionis malignae. Firmauerunt enim, sicut scriptum 215 est, sermonem mequam. Proinde tunc soluti sunt asini, cum oua

aspidum ruperunt, et facinus male conceptum erupit in lucem. Soluti sunt autem ministerio discipulorum, cum propter amorem ecclesiae, quae in ipsis praefigurata est, quod synagoga impie disposuit, Dominus pie suscepit et suscipiendam accelera220 uit. Vnde et quasi ad soluendos asinos festinans, cum tempus passionis immineret, quod facis, ait Iudae, fac citius. Dehinc ingreditur Iesus sanctam ciuitatem Ierusalem illam coelestem,

sedens super asinum et pullum filium eius, quia sic nimirum oportuit Christum pati, et sic intrare in gloriam suam. Interim 22; qui Christo occurrunt, ipsi sunt exercitus Dei uiuentis, qui crucem Christi circumferunt in corpore suo, scientes quoniam per multas tribulationes oportet eos intrare in regnum coelorum. Ipse autem Dominus Deus sabaoth transit in medio illorum in campum eos prouocans, et tuba exempli sui eos suscitans et 23o animans, praecedens eos et inducens in regnum Patris sui. 8. Pars sternunt uestumenta sua in uta, hi uidelicet qui dant omnem, substantiam domus | suae pro dilectione, siue qui pro Dei amore sua corpora contempserunt. Pars ad palmam currunt et cum ramis palmarum Christo occurrunt. Palma siue 235 pro eo, quod uictricem manum ornat, siue ideo quod plus onerata, plus proficit, patientiam sanctorum non solum mysterio significat, sed etiam aedificat exemplo. Sed palmam hanc car-

pentium uaria sunt merita secundum uarios patientiae profectus et affectus. Ouorundam enim patientia humilis est, 24o aliorum autem hilaris. Oui humiliter patiuntur, hi sunt, qui ab infimis palmam decerpunt ; qui autem gloriantur in tribulationibus, hi sunt qui palmam ascendunt. Illi ramos rapere contenti sunt, isti etiam fructus apprehendere auidi, et fructus eius hi sunt, caritas, gaudium et pax. Denique sponsus patienti24; am sponsae cum sua socialiter laudat, uel de sua prudenter

informat dicens: Statura tua assimilata est palmae, et ubera tua botris. Et consequenter de se : Dixi : ascendam in palmam, et apprehendam fructus eius. Porro cui non est datum in pal-

214 Ps. 65, 6. 215 Is. 59, 5. 221 Io. 13, 27. 222 Cf. Antiphona in processione in dominica in ramis palmarum. 224 Lc. 24, 26. 226 Cf. 2 Cot. 4, 10. Act. 14, 21 (coelorum] Dei V/7z.). 228 C£. Lc. 4, 30. 231 Mt. 21, 8. Cant. 8, 7. 243 Gal. 5, 22. 246 Cant. 7, 7. 247 Cant. 7, 8.

787?

818

APPENDIX 8-9

mam ascendere, ut fructus apprehendat, uel staturam suam 250

255

palmae assimilare, ut in sublime crescat, saltem ramum decer-

pat et Christo triumphanti securus occurrat. Qui uero didicit ex his, quae passus est, patientiam, hic plane uictor redit de praelio et insigne uictoriae suae portat in manibus. Alioquin sine palma non se admiscebit uel frustra admiscebit choro canentium. Licet enim ad horam sequi uideatur Iesum, non praeualet eum in Ierusalem prosequi uel in templum persequi. Denique non potest constituere diem solemnem in condensis

usque ad cormu alta-|ris. Pene exciderant mihi uestimenta 260

265

ut tamen memineris, quod maculosa uestimenta in homine, donec transeat

270

280

qui sunt asini isti, ubi inuenti, et quomodo

assumpti, reliquum est uidere, ubi dimiserit eos ascensor eorum, idque si placet in uerbis illis beati Iacob : Ligans ad uineam pullum suum. Vinea haec/non incongrue dici potest crux Christi, cuius uino tunc potatus est Christus, cum doloris absinthio inebriatus est. Et uere fertilis uinea, in qua botrus ille pependit de terra promissionis allatus, de quo expressum est uinum nouum gaudium salutis aeternae. Ad hanc uineam ligauit Christus pullum suum et asinam suam, quia in ea exuit mortalitatem suam et corruptibilitatem suam. Nam illa |sancta anima, cum semel mortem

285

290

et rugosa sint haec iniquitas iuxta illud

prophetae: Quasi pannus menstruatae wniuersae tustibrae nostrae. Christo ergo supponuntur et substernuntur, ut abluat etiam ipsa in sanguine suo. Et haec est illa mirabilis dignatio, quam beatus Iacob miratur in filio suo dicens : Lauabit uino stolam suam, et sanguine wuae pallium suum. 9. Diximus,

275

TEYA

illa, in quibus parata est sedes Domini Iesu ascendentis super equos suos, et ecce recolligo ea. Vestes hae, ipsae sunt iniquitates filiorum Israel, quae ab asinis portantur et absportantur, ut sanguine Christi diluantur et deleantur. His ergo uestimentis exuta est ecclesia in die illa, ut per crucem Christi mutatoriis indueretur. Sin autem magis placet, ut tustitta et iudicium fuerint praeparatio sedis eius, nec mihi id displicet,

gustasset, ultra noluit bibere,

et caro illa innocens de cruce deposita ultra corruptionem non uidit, neque in terram est reuersa iuxta generale decretum, quod intortum est in Adam et in filios eius in die praeuaricationis suae. Dimisit ergo Christus pullum suum et asinam suam in cruce, quinimmo pullum nostrum et asinam nostram ligauit ad crucem. Nam pullus hic siue asina communis fuit Christo et nobis. Nostri fuerunt, quia de nobis suscepti ; Christi fuerunt, quia ab ipso suscepti. Hos ergo asinos nostros

251 Hebr. 5, 8. 257 Ps. 117, 27. 264 Ps. 88, 15. Is. 64, 6. 271 Gen. 49, 11. 275 Gen. 49, 11.

267 Ps. 56, 2.

268

78»

APPENDIX 9-11

295

Christus ligauit ad uineam suam, quia in cruce et per crucem destruxit mortem et corruptionem nostram cruci ea configens et secum crucifigens. Vetus enim homo noster simul crucifixus est cum ille. Sed numquid non pie sonuit in auribus nostris uox illa exultationis Iacob, et complacentis sibi in filio suo : O fili mi ? Vox gratulationis est, quasi dicat: Quam beatus ego, cui talis et tantus iste filius repromissus est. O fili mi. Puta beatum

300

819

Iacob uocem

illius summi

Patris assumere,

ut

audeat dicere : Htc est filius meus dilectus, im quo mihi complacuz. Verum est alia ratio huius sermonis et forte altior et occultior. Beatus enim Iacob in passionem Domini intendens carnem, in qua passus est, a se propagatam attendit et dicit : O fili mi. Ac si patenter dicat : In eo quod pateris et moreris, o

305 Domine

Iesu, filius meus es tu, sed in eo quod mortuos suscitas

et resurgis a mortuis, tu es Deus, qui facis mirabilia. In hoc non filius meus sed Filius Dei es £u, rex meus |et Deus meus.

310

315

ro. Ligans etc. Si cui uestrum placet, ut de ipso sit sermo et in Domino laudetur anima eius, et hoc in promptu est, si tamen haec ipsa eius anima uinea merito dici queat, si ubera eius sunt quasi botri wineae, si uino suo laetificat Deum et homines, si denique quasi uitis fructificat suawitatem. odoris. Ad hanc uineam ligat Christus pullum suum funiculo amoris, funiculo uidelicet coccineo. Et funiculus iste triplex, ut difficile rumpatur, immo ut penitus non abrumpatur. Alligat enim Christus mortem suam et passionem suam animae tuae in sacramento triplici, esu uidelicet sacrae refectionis, usu piae meditationis,

fructu deuotae

imitationis.

Ponit mensam

ad

quam sedeamus, apponit caritatem ad quam ruminemus, pro320 ponit exemplum quod imitemur. Communicando alligamur corpori Christi, meditando agglutinamur dilectioni Christi, imitando configuramur morti Christi. Aperi os tuum et implet illud, dilata cor tuum et impinguat illud, da bracchium tuum et roborat illud. Beatus qui habet nomen tuum et memoriale 525 tuum, Domine

die caritatem

Iesu, in desiderio animae, ruminans iugiter tota dilectionis tuae, cuius fidelissimi testes sunt

passio tua et mors tua, pullus tuus et asina tua. 11. Adhuc, dilectissimi, sustinete modicum quid insiprentiae meae, ut quod infusum est mihi, refundam uobis. Possunt in 294 Rom. 6, 6. 297 Gen. 49, II. 298 Gen. 49, 11. 300 Mt. 17, 5. 304 Gen. 49, 11. 305 Ps. 2, 7. 306 Ps. 71, 18. 307 Ps. 43, 5. 308 Gen. 49, 11. 309 Ps. 33, 3. 310 Cant. 7, 8. 312 Eccli. 24, 23. 322 Cf. Ps. 80, 11.

324 Is. 26, 8.

315 abrumpatur] abtupatur ms

328 2 Cot. 11, I.

322 implet] imple zzs

Zoos

820 350

APPENDIX

rr-12

uite et uinea, iustitia et beatitudo prioris iustificat cor hominis, uinum illa laborant operarii, de hac dicitur, quisque sub wite sua. Ad has uineas

intelligi. Vinum uineae secundae laetificat. In | quia requiescit unus- 797^ ligauit Christus pullum

suum et asinam suam, cum passus et mortuus est, ut uolunta335

tem Dei impleret, quae est summa iustitia, et ut nos uisioni Patris exhiberet, quae est summa beatitudo. Audi id ipsum planius. In primo homine mors ad iniustitiam hominis, quae mortem

praecedit,

et ad

miseriam,

quae

morti

succedit,

alligata est uinculo indissolubili, sententia scilicet irreuoca340 bili Domini Dei intonantis : In quacumque die comederis ex eo, morte morieris.

345

Scripsit enim

contra nos amaritudines

Deus,

statque irreuocabile uerbum, quia quod scripsit, scripsit. Irreuocabile plane uerbum Dei nisi per Verbum Dei. Nam si in Moysen oculos leues, ipse aggrauauit iugum hominis et confortauit uincula eius. Per legem enim peccatum vewixi, et sententia mortis inualuit, et societas illa peccati et mortis,

deuinctior

et colligatior facta est magis. Sed tu, Domine,

dirupista uincula mea, tibi sacrificabo hostiam laudis. Nam uide 259

quid actum sit. Vetus illa societas mortis et iniustitiae dissipata est, morsque ad beatitudinem et iustitiam ligata est in Christo Iesu, qui ligauit pullum ad uineam suam, et ad uitem suam. Mors enim, quae in Adam et filiis eius fuit merces iniquitatis, finis uoluptatis, ingressus sempiternae calamitatis, in Christo facta est iniquitatis absolutio, calamitatis absump-

355 tio, salutis acquisitio.

Non solum autem sed et iustitiae con-

summatio, quia pro oboedientia, tradidit in mortem animam suam.

quae est summa

iustitia,

12. Iam facilem puto intellectum habere illud beati Habacuc : In medio duorum animalium cognosceris. Plane hic cogno360 sco Deum salua-|torem meum. Hic caritatem Dei perpendere, hic mysteria legis et prophetarum reuelata facie licet intueri. Nusquam manifestius agnoso Iesum, nusquam delectabilius aspicio lesum, quam in medio duorum animalium. Nusquam magis solidas patientiam tuam, accendis caritatem tuam, 365 illuminas scientiam tuam et si quid aliud est, in quo agnoscitur Iesus. In medio duorum animalium cognoscetur. Sed haec posteriora sunt Dei mei, et haec posteriorum uisio. Erit autem, cum ostendet faciem suam et salut erimus, et uidebimus Iesum,

370

non solum sicuti passus et mortuus est, sed etiam sicuti est, non tamen in medio duorum animalium, sed in medio angelo-

331 Cf. Ps. 105, 15. 332 5 Reg. 4, 25. 340 Gen. 2, 17. 341 Iob 15, 26. 842 Cf. Io. 19, 22. 344 Cf. 5 Reg. 12, 14. 345 Rom. 7, 9. 347 Ps. 115, 17. 348 Ps. 115,16. 357 Is. 53, 12. 359 et 366 Cf. Hab. 5, 1 (iuxta usum 869 Cf. 1 Io. 5, 2. 368 Ps. 79, 4-8. liturgicum).

TONS

APPENDIX 12

821

rum et hominum. Quam uisionem desiderabilem nobis praestare dignetur benedictus, qui uenit in nomine Domini. Amen.

372 Mt. 23, 39.

A

soe bat camera fadi 6

5,

fius na botica de et j

pins nid ad jer m ¡ha pena, quae hort

cibo

aio serituns. alot ré

9 ia prit tue diee iain Uu lgti nos amirudines D) d A»

N-

quod

eripit ein

^ei niof Yer Ya mua Dei Nak Atli

iuram

"HE

Hominis si co

2M

nifi farsene. IA "2 $Rod porcali e mete, a > "e fu, Domine $

? e diamhosaliz, Nom uide-

* mortis et iniestitiss dissi e

ut Alma

«1

Tun

n P.

vd t am pa t filiis stis fuit s eoe

itati , iugera v

iasfitiht Aignts est

ad nts fiere oh $016, ef

E

itatis ab

pempet

< ajamitati

lato S s EE

sol Má —

od l

a pto imjordi fit. quen es a

ius vidi

zean unit

B

"wr p Fc

p Silv tv Rn "t | qe Pune

rw Y)

ne

k fà Ey np via med AW

"1

D

vat dletne

ez ctto doc »

Mata.

173

s

o

-

UARe

Naag

Cath: E

en

div et; mes Yo» Sraogcl 17 ANN veu ephei hd. Sd veu

apt post^r: orum usé, Feii arabes, ép

» rw,

a

idemmo

Le Zum

iym. eit, aed tito alega wat, ulu a;, wn Jo madio "

"reu

"n

Me

Pu

Deni ch.SÓ m A

Nonus v.

Ls oM LA Me X 4

bond

UP

E

-

INDICES INDEX LoconvM S. SCRIPTVRAE INDEX SANCTORVM PATRVM ALIORVMVE AVCTORVM INDEX NoMINvM

LoconvM ET PERSONARVM

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

M S/WiNOLIA tvaraTvoir? zanat es

—

2

widest Ta MY2OO0I e

|K

ver

ace

EN

La

|

A

Y

$

i -

: LI

j

be

TES »

j m

c

|

Dp TME-

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE n Genesis : 152

I$ I$ 5

EMIT

I; 11-12

sermo :

lin.


Pag:

Iob : XJ? LL

18

17

u

19, 4 19, 26

80 108 84

62 95 209*

553 PaA 580

19, 27

27

259 2

26, 5

-

34.

192%

100

; Psalmi :

6

151

I6 1,18

89 13 3

185* 38 193

264

27%

67

3

194

$3.

24

33

476 . 257

67

226

10

68

139

28,2

115

9o

716

TEO IIO

262 245

748 748

376

28, 15-16

55

200*

389

4,3

72

199*

28, 13

28, 21

28, 22

28, 28

29, 8-9

49 9 II

181* 59 57

55 — 199

350

89 2,9 102 . 2XT2

389 505

29, 8-24

47

$8 — 264 216

415

29, 18

82

58

565

29, 24

20

145

3677,

$8

265

415

31, 18

31, 23

31, 38 35, 10 $35.22

38, 7

38, 22

8

99

Prol. 19

77

go*

141* 72

41, 25 42, 6

ne 135

97 97

64 67

657 657

9

130

97

104*

91 240

80

195

556

104

49

704

16

94 97

98

48*

657

297* . 669

285

682

38

35 57 IOI

29* 205 57

31268 405 685

5,15

454 87 15

2270

767

632

294*

155

6,4

203

63*

84 84

21 176*

50 105 73 56 41 67 104

53 Tar 56 129% 14% 269 30*

36

128%

13

42

147

$6 — 153*

119

792

639

67

18

82 100 52

208

202%

805

IOI

104

141

198%

535

84

a

119

35

41

658

30

222

8

73

819

672 804

106

55 81

478 277

SES 579.

35 97* 98*

152

4,10

SABE LI

O39 9354

354 7,5 (Up 508 77 276 7,9 — 298: : 7/10 472 1703

298

276

576

796.

7513

7514

8, 2-3

38

97 22

284

— 17597 525 58% — 594 196 137

209*

145*

66:

189

pu

229

202

41 95

25 30

299 643

IOI 106

47 53 84 8 44 47» 521

109 I12

531 53

App. 3

564 678 368

8,6 8,7

App 34 IOI

803

9,5

9

396

43

23 — 341

8,5

Psalmi :

fjr

424 783

107 196%

69 I4 36 — 169

41, 23

de 100

60 116

469

99

40, II 40, 14

41, 19

305

119

17

5 6 13 15

157

34

39, 25

41, 41, 41, 41,

673

256

469

67

117

49

53

467

171

113

40, 20

82

457

24*

154

69

608 116 52

284

38, 25 39, 30

237

66

pag.:

App.

II

3

lin.:

mA

Prol.

26, 11

sermo :

829

41

257 210

250

688 721

264% 338 242 377 86 577 189 84 358 meus 2400202587 199% gaapE

149%

42%

IST

166% 14

79*

739

756

RATS

375

812 50

35* — 299

T9775 4235 47*

138%

812 265 683

91

830

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE sermo :

lin.:

9,8

27

144

28

201

43

46

9, 16 IO,5 IO, 17 wy

84

23 78*

159* IS

32*

214*

51

11,6

190*

11,7

85 177

170

191

1202 T2391

13,4 14,4 15,4

108

To

113 IOO

185% 26

194% 46*

15,8

155

15,9 15, IO

203 IIQ

TOAT

TAZ 108

17,8

130 163 Eos 181%

189

17, 19 17320 17, 26-27 17, 29 17,57 17, 50 TES

54 147 254 41 113 121 165 131

288 284

18, 11

446 764 766 772 562 275 685 537 681 450 314 354 178

17

60 8

25 28

19, 4

19

19, 7

27

I9, IO

76 15 2 7 21 27 113 20 27 35 35 27 13 6 4 3 4

2072 20,4

20, 6

184

163 300 51I

20, 14 2152 ZA: 21, 7 ADRIS

574

659

zá 28 28

733

29

310 40 120 310 626

21, 16

34 194 151

653

736 130

313

150

427 194 232 dk 225 534

130% AT 28*

174*

203* 178

140 276 118 188

257

4

28

21, 26

96 120 12 2 16

21529 Moms

655

117 68

80 218

311

452

84 84

191

350

83* 205* 159 26 254 148*

6

333

574

lin.: pag.:

811

II3 148

796

118

214 542 553

25,I

25

25, 5

78

23,4

80

25, 7

IOI

22

74 262

47 40

25

262

25, 8

9 84 IS

261

155*

578

65

III

139 455

69

128

481

167 412 168

605 85* 158* 258*

18,6

96 109 14

43 18, 10

256 22k 49

43 64

18, 7

39

250 397

17, IO

EIS

375 577

239

196

18, 6

328

805

173

16,14

225 232 310

204

7 149* 275*

16,8

17, 5-6

208

143*

15,6

sermo:

paz. : Psalmi :

Psalmi:

193*

196* 268

23, 6

313

24, 6

399 77

27

139

25,2

120

38

'

285

65 35

332 296 459 267 88

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE sermo :

Psalmi:

25, 5 25,8

26, 2

26, 3 26,4

6

52 "Ww

113

15

26, 9

42

26; 12

44 60 21 21

2227 28, 5

28, 5

28, 5-6 28, 9 28, 10 28, 11

29, 6 29, IO 30, 2

155 154 199* S7.

43

34

79 65

34. 18

114* 198 200* 154 145 134

34 st

284*

III 114

196*

86 IO

O55 130

15 30, 8

85 83

30, 9

83 83

30, 16

43

30, 12

30, 20 30, 21

56

30, 23 30, 28 31, I

763

135

41 733 305 311 316 425

752 773

589

97 139 572 572 572 573 394 314 330

336

99

673 794 330

99

673

46 46

330 330 330

4

58

370

52, 6

15

32, 15

32, 14

32517 33, 2 33,3

385

134

86 III

751

25

208

31

18

16

19 17 77

48

119

33,9

18 102

33, 19

34, 1

45

IIO

72 117

131

819

7917

270 692 750 801 158

692

769

301 447 240 326 692 200 744 60

12 21 22 25

4 5 5 89 49 30 89 89

34, 28

81

562

35, 4

yiri

35, 5

84

537 575 663

34, 34, 34, 34,

55, 6 BST

98 70

35, 8

105

35, 9 35, IO 36, 1 56, 6

36, 11

12 2 19 75 51 25

117 119

36, 26

69 98

36, 36 37,4 57. 5

37, 7-8 37, 9

588

221 245 159 142 165 155 555 559

64

114

34, 10

263 164

623 509 102 100 1$2* 116%

108

549 453

46

27

102

265

52

32,9

118 4 35

102 25

559

55

33,4 33,6

34, 4 34, 8

31, 5

BIST

lin.: pag.:

92

App.

313

184

81

46

33,3

33, 21

185 185

804

47

è

41 64 30

119 46

117 30, 22

69 370 113

336

43

21

Sermo

135

I

108

:

Psalmi:

47

26, 8

27, 1

lin.: Pag. :

831

y

55 22 79

605

605

489 714 113 45 168 522 361 214 793 802

479

665 391 190 547

69 61

431

62

438

55

571 590 157

ubt

18

37, 13 57, 15

118 I9

57, 19

74

57, 25

63 605 347 241

55

482

798

167 516 374

38, 2

DE.

791

38, 4 58, 5

8 89

606

832

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Sermo

:

lin.: pag.:

38,6 38,8

39,2 39,3 $93)

39,6 39,8

Sermo

è

Psalmi:

Psalmi:

110 IIO 117 24 100 72

216* 221 178

48

249*

174*

167 113

49

1oo* 161%

31

20*

89* 209 22 136*

39, 9 59, IO 39, 13

226 164* 223

39, 17 40,2

169

40,9

1IO1*

747 747 792

41,3

41,4 181

41,5

120*

281

App.

333* 184

LE

5

21

3 D 8

15

680 503 345

ZE 21

21

348 83

25 33

245 705 93

34 35

67

186

45*

224 30 42 12

46

52 89* 6* 7* 69* II 165*

68

97 351

71 701 240

181

35 62 80

133

181 181 182 208

256 264 267 470 473

690

102

114

694

770 807 55 118

120

284

256

438

258 258

341 341 717 302 303 95

803 812

57 79 443 502 439 710 289 277 240 259 549 125 819 149

44,

5

44,

7

44,

8

137

AR

22 100

44, 44,

166 185*

238*

615

1557

426

126 245 245 256 271 751

95* 235* 24 244

202* 35 152% 187 142* 214* 151

44, 44, 11 12

47

44,

45 102

45» 5

220* 61* 198 199

45» 8

97

279*

20

396

121 104 274

IIS 335 409 491 545 730 45 751 151

43 34

45, 3-8

812

431 682 95 100 314 174 104 271

2 2s

92*

45;

634

718

182

44, 44, 44;

55 270

EAM 148

408

59 370 590 614

155

44,

206

669

AZ

44, 2-3

lin.: pag.:

285* 62

89

383 394 137 137 153 135 149 155 175

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Sermo

:

lin.: pag.:

Sermo

:

833 lin.: pag.è

Psalmi :

318

44 54 339985) 54 66

383

386 380

461

154 386 74 III 74 123 210 71 391

r7 55 7 12 7 13 25 6 55 91 49 82

566

48, 11 48, 12

105 16

48, 13

84

711 146 575 713 263 263 272 263

49, 5

49, 11 49,16 49, 21 50, 5 50,6

352

105 34 34 35 34 116 5 S 70 71 Do 74 57

782

62 279

493 496 189

516 400 STA 646 606 52

84

95

89

50, 14 50, 17 50, 19 51,4 51,9 $1,

3 9 24 21 113

88 208 180

767

18

II

$252

53, 6 54,7 54,18 55555 $5512 56,2

124*

295*

148

250 220 30 95 267

398

144

56,8

212

56,9 57,4

162 136 407 210 685 689

287

56,5

56,6

57» 6 7 57» 57» II

6 58, 7

:58,

58,

TO

137*

239

48*

326 289

601

59; 5

59,6 59; 9

59» 10

60, 4

809

93 93

461

os

78*

85

50 114

5 7 2 I5 2

62, 62, 62, 62,

5 4 IO 10-11

63, 6 63, 7

64, 64, 64, 64, 64, 64,

50

256 52

62

225

92

99 69

Cap.

53 53 49 49 49 83 83

65 17 35 9 56 50 75 105 20 105 IIO IIO

App. 84 88

5

6 115 15 15 6 6 17

8 IO

64, TT 64, 12 64, 13 64, 14 65,

112

2

5-6 >

I2

65, 14 66, 74 67, 4

67, 5 67, 9 67, IO

114* 146 100*

14

EZ

60, 60, 61, 61, 62,

818

356

41 116

92

620

48,7 48, 9

48, 15 49, 2

57, 5-6

8

17 17 68 109 20

56

167 170 145 169* 559 153 ze 209 259 262

134 135

182 282

128* 126% 205% 178

277* 165 191 154 12 159

48.

52*

214 129*

84 12/2 16 58

73 97 100* 95 ias 109*

Yir 140 138

1:725 296

98

App. App. 2I 16

357, 770 130 354 441

627 627

673 482

II 575 575 550 552 552 572 572 457 155 T5 759 272 92 399 557 524 715 174 713 743 743

817

578

600 68 762 134 134 68 68 150 ISI ISI

476 738 177 400 158

18

87

299

783 583

103 172 117 119

595 666 814

Tan

144

814 182

834 Psalmi :

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE sermo :

Jin:

pags

Psalmi :

sermo :

lins:

*bDago:

306 39* 40 453

284 284 102

64* 31*

347 743

27

11 58

23

250 643

75 83

103* 58

522 570

195% 77*

714 5166

xm

197

21

67*

182

65* 65* 166

677 677 294

22457.

67, 11 67, 12

100 100 32

2417

App. 38 38 js

67, 14 67, 16

12 78

257 38*

META $42

3 72,25

49 IIO

67, 18

88 35 5 ' ue

67, 10

6217

6 I4

188 36

7291 125

269 64

107

229

728

67, 20 6721

27 26

DD 235

227 220

67, 25 67, 26

9 87

164* -:29*

Tu

PE

mo

p.

6"

31535

68, 3 68, 5

109 109 49 53

35 36 95 235

736 756 348 377

68, 6 68, 7-8

108 IO

10 10 32

87 29

35 87* E

732 95

87 89

66 74

594 605

68, 2

10

75

68, 14

69, 4 69, 6

70, 4 70, 5

70, 8

70, 15

70, 15-16 70, 16

79, 23

71,2 71, 6

71,7

71, 15

sas

98 96 290

220%

168*

309

83 4$

100 204

5731 325

2X4

73320

74,9

160 38

31

23505

73

58%

819

36 55

222

250

508

19

270*

7345 756 |758 SALI

2 moz App. 74

21* 22$* 152 92

44 14695 815 516

76.4

81 81

75 71

559 559

76X3

20

276,6 76,7 WIÓXIO YOTI

178

13 100 28

25r* 172* 204%

121 680 232

56 95

286% 30*

399 643

58

76/19

181%

171

139* 22^

412

58

7 60

214 187

77 427

414

15

261

139

60

235*

428

22

64

187

61

48

430

1*0

251%.

$

61

235

434

23

182*

198

65

"i12

45$

65 115-119

455 455

77,8

IIO — 253 19 46

748 165

104

8

pins

187*

122

704 84

7620

42

109

17.3

I2

75,6

58

76

161*

45*

139

102*

29

$8. 97 I

Jo4* ^ xx4*

NAN 5639 749

470539

IIO

288

28

158*

251

233542.

51

125

82

207

$68

77,54

35

69*

49

135*

362

19

273

171

49 22

274% 71

5352 187

67

56 | 255*

67

77,65

104*

1399

468

78:5

19.4

II

253

179

470

i

NOE

id

tez

78,13 79,6

|

$27

411

436

176*

III

ATI

1o0*

30

62

308 736

58

77,9 77,15 77,30

81

70, 20

239*

96

25 42

65

70, 18

64

73, 12

105 19

boz

67, 28

32 95

73,2 73,10

73715

132%

42

Prol. 4

392426

92 596

88

24

ATS

57 $9.

"ES

100

App.

19

39

362

269 349

142% 227%

403 242

224

681

3387

18

242*

368

820

41

129*

301

165

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE sermo

:

lin.: pag.:

Psalmi :

116

79, 12 79, 13

85 udi

116

25 131% 44 IIO

117

49*

79, 15

18

79, 16 79, 17 79, 18

9o 9o 25

79, 15-16

79, 20

80, 5 80, 7 80, 8

80, 11

32

18

33 88 44 68 44

TI

App.

81, 6 85, 3

55 12 21 E)

83, 4

45 92

83, 5

83, 6

33

61

23 83 IOO

85, 8 83, 10 83, 11

6

75 85

38

35 19

188* 86* 125% 132 IQI 322* TONS 199

149*

1727 1025 222 195 186* 229* 185* 201*

165 228*

196 260

835 lin.: pag.:

159 251 611 610 213

67 TA

7

16

33 9o

15

64

92

86,7 87,5 87,6

74 25 12 8 27 38

217 264* 186 294 188* 41 294 192* 114* 191* 125 190

395 519 526 113 87 226

86,4

98

99

App.

158

256

87, 10

603 317

87,16

476 318

88,2

88,9 88,15

819

113

88, 16

184

190 323 628 261 433 199 573 681

83 79 38 IO 28

192

387

17

88, 21

88, 4, 36 88,38 88,41

89,9

89,11 90,4 90,6 90,7 90, II

32 App. 32 39

98

209 198* 225 264 OE 187*

78

82

29 47 31 49 41 78 43 111 IOI 47 23

92*

65

26* 34 196*

91, 12-13

250* 201

91, 15

208

66 118* 223% 9 207* 258* 162 1675 210 219* 70 66* 267* 106* 109

286

465

500 505 192 470 504 "o 146 257 611 159 449 255

818

255 420 543 235

240 105*

91,4

185 gor

153 572 551 286 99 232 255

23

83

268 167 185

814

200* 328*

229* 150

se

674

qp

138

113

284

669

202% 43

90,16

208

72 22

112

98

311 506

21

72

165*

56

285

73*

21

119 38

12

86,5

85, 17

147* 87

122 206

66

85, 7

63gx*

785 789

359 506 70 526 572

84, 4 84, 9

84, 14

25% 186

788

51 72

72 8

84, 13

14 s9*

585

138

83, 12 84, 2

84, 12

85

781

15 213-214

43

84, 11

:

Psalmi:

79, 10

79, 14

Sermo

91, 14 92,

I

92, 5 95, 1 95, IO

93, 15 93,18 93, 19 94,1

94,2 95,2

399

836

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE sermo :

lin. :

paze:

Psalmi : 95, IO 95, I2

56 13

288* 167

399 120

96, 2 96, 7

34 9

70 152

264 9I

96, 11 97, I

97, 2

97, 9 98, 4

62 107

150 145%

439 726

167 412!

105, IO

105

14 27 27 10

89* 56 205 219

126) 222: 226 99

— 105520 TOSS 23 OSA LA 106, I0

5 82 100 99

66 90 11 25

276% — 399

62 564 681 675

228*

695

195*

464 613 108 2Y*

106, 33 106, 40 106, 43 TOPi

26 15 19 40 68 10

107

Og

12

116 93* 142 85

523

108, 25

56

9o

TAT

100, 5

92

88

189

603

88

193

45

185

92

625

41*

643

27

102

194 196* 13 38 22x 202*

106,16 106,26

II

18 23 22

6

211 427

D^

95

10554

I21 197

99, 4

100, 8 IOI, 5 IOI, IO

104, 13 104, 42

120

98, 9

IOO, I

465 527

127

$6

278* 185% 239

108,26

45

603

108,30

325

IO9, I

165 198 192

109,2

41* — 222

109,3

242* 287*

78

HS

411

267

12

248*

35

212

?

153

IOI, 14 IOI, 20 TOT, 21

82 32 18 19

208 6* 85 119*

568 250 159 167

IOI, 23

55

63

386

11072

8

IOI, 27 102, I 102, 4

5 -9 67 82 99 26 36 96

44* 236 I20 107* 238* 30* 190* 120*

62 93 468 566 675 215 271 OS2

770,4

EÍ TES

6 nj 3I 41 72 74 IIO 98

103 227 234 22 rr7* 2535 IAI 137

103, 2

72

145*

SA

CENE. 3. 1

IIO

140

103, 4

16

78%

142

i155

115

186*

TaT

133549

104

170

707

III, IO

103, 13

40 100 89

160* 64* 1595

297 677 ^ $325 607 112,4

103, 14

103, 15

103, 17 103, 19

App. — 331%

58 — 249 $6

244*

820

414

398

I4

139* 345* 1ro*

302

107

108 29 109 109

115,7

126

147 107* 81* 82*

733 235 737 731

295

ast

51

263* 65 18

86 49 273

8

24

97%

82 89 15

160 22* 226

83

103, 28-29

109

207*

749

22

194*

19

275

171

76

2n

38

102*

286

115,16

745

B

134

103, 25

104, 4

87 68 154 250 303 503 519 745 665

138

63 :

76

71

58 n7 113

103, 34

AUS BIST a O 764 TNB

272

713 202 418

3

77

114,7

251* 180* 119*

86

114

98 8 3 36

114,3

394

8

164

103, 8

110

58

41

110,10

220 139 166 296 475 98 326

105 23 59

109,4

70

714

216

IOI, II

102, 5 103, I

pap è

2X 20

19

25 6o

lin. :

66 76

58

121 276 120* 275

98, 5

Sermo : Psalmi : 104, II

App.

348

665

534

205

444

567 604 138 190

531

820

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE sermo :

lin.: pag.:

Psalmi : 115, 17

115, 19

116, 1 117, 16

117, 25 TIJ, 27

39

App. v

MESS

9 27 27

App. 6 32 114

App. App.

3o* 347

93*

234

57 69

23 92

31*

104 IT

257

289 820

Gor 93 223 223 68 251 TIO 812 818

118, 14

65

72 26

81

183

86 55 55

175 236* 171

591 390

99

85

672

App. 86

LISA 25 ELS, 37

102 92

118, 39

Prol.

118, 118, 118, 118,

40 41 42 43

102 22 22 84

118, 49

45

118, 52

IOI

118, 118, 118, 118, INS,

54 64 65 66 71

96 91 24 20 3 19 41

118, 75

6

118, 81 118, 81-82

7 15

118, 82-85 118, 85 118, 85

88 8 8 II

118, 88

118, 91

102

57 94 118

118, 95

IOI 102

118, 95

89

118, 102 118, 108 118, 115

24 86 18

118, 116

38 60

118, 120

100 33

285 455

562

389

ues 178*

812

2 21 25

623

235

108

591

695

33

695 578

32*

683

312

78 522 600 So

105

317%

252*

118,

122

118, 129 118, 130 118, 131 118, 134 118, 135 118, 137 118, 140 118, 141 118, 144 118, 162 118, 165 WIS, 173 118, 174 IIO, 4

695

408

73

9o 6 75 89 55 17

61

lin.: pag.:

122, 4 123, 5 125; 125, 4 126, 1 126,

694 33 733

108

112 2 109 54 18

I 8 109 25 71 42 47 97

53 54 55

65

113 17 17 49

38

113 54 119 55 66 na 114

796

689

695

105

287

425 680 260

153* 33 84 196% 114 73 115 15 267 185

128,7

129,5 129,6 129,7

116 119 5 Prol. 117 75 98

46

740

381 158

4I 80

741

213

498

133*

160 273

243

32*

Dra I6r*

7o*

255

307

336

656 795 57

379

387

456 763

259*

154 154

194 123

286

350

762 115 T2T

51*

n

130* 187*

95 189* 103%*

118

127,2 127,5

756

162 104* 182* 21% II IOI

174* 75 99 102

605 205 592 157

150 433

19

2

641

Siler

181

18

Tai; 4 KaT 7

TE

248* 82* 182*

578

511 605 612 70 STI 606

102

4

120, 120, 4 EZT, 3

157 Hs 75 106 169* I

Prol.

118

119, 119,

655

618 206 178 52 171 302

84

89

188 188

110* 159 THE

253

118, 120 118, 121

812

38

118, 21 LLS 23

7

Psalmi:

118,9

118, 18 118, 20

Serio

837

189* 106 I2I 68 149 251 98

381 803

385

461

763 771 76

524

672

694 712 795

785 802

64 34. 791

526

664

838

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE sermo :

lin. :

pag.:

Psalmi :

sermo :

130, 1

7

73

39

188

73

511

1394

131, I

73

189

511

131, 2-5

33

204-207

261

139, 8-9

131, 4

29 — 195* 30 229%

237 243

140,2 140,3

í

58

97

tam, E31. E31, 131, 121. 131, 132,

98 102 6

6 tO 11 I4 17 18 2

132, 3 133, 1 134, 6

134,7

125. 12

144

116*

210* 74 204

667 691 JO.

85

72 82 $6

64% 33 269

502 564 399 144

144,2

74

16

27

220*

514

144,3

80

221

557

146

138, 11

158, 12

$

138, 17 138, 18

138, 21-22

^»

117

175

792

102

102* Bor

601

213

690

94*

044,16

57

386

49*

166

144, 19

58

386 — 144, 18

146,1

73 94

264 115

146,4

195*

513 637

413

146, 10

48

233%

344

147,12

143*

129

"Es

197

659

EIS B AOT

80 108

193 556 Wt o aro

189

556

48 99

I

19 34

118

147,13

601

147,15

72

147, 16 SHE

3 31

196 53 84* aa 246

52

385

334 30

173 552

149, 5-6

87

459 407

106

91

718

|3136 — 235* — 146

93

ara" ya 265

604

269% 298

149

106*

30

65 57

381 493

34

I9 80

543 par 151 407

49

796

88

148,1 148,4

110 87 102 297

68*

41

155

AAA

17

147,20

78 108 17 37

171 263

240

397

371

283* 29

9

731 240

192

674

AM 16;

17

74

339

18I

108

j4 70

78 T

52

36

65

280*

402

S7

89

189

88

7

56 — 204*

138, 15

25

557 777

455 767

108 30

561 95 542

144, 15

87 229

80

157 232 65

174

65 113

57

81 9 78

205* 110* 150

386

97

172 213 810 162

80 115 5

55

138, 10

317* 203* pd 222*

801

55

138, 8

85

19 25 120 18

22

137, 4

58

221

595

605 717 310

20

110 426 72r

23

8

63* 52 36*

814

MAA, 7

775 152* 79

158, 7

143,13 144,1

89 106 43

84*

49

12 6o 108

138,6

109 791

119

136, 2 136, 5 136, 16

138, 5 138, 4

34 146

105*

147

582

644, 3

X49

19

12 117

73

Qu" y 4764 25

55

481

87

17

137, 5

803

129

App.

135, 25

137,6

131

69

140,5

125 267% 42 245*

55

119

140,4

6 16 119 91

146*

246

659

29

113

139,4

pag.:

16

85

412

141,8 42,2 235 142,5 68 142,10 147 45,4 SOT. 1145.3 622 ` A43, T2

16

134, 17

138, 16

lin. :

Psalmi :

149,5

149,6

55

87

87*

95*

124*

502

03

— 596

56 62 62 62

281* 221 222 235

87

147*

595 $96

149, 6-7

16

149,6-8

238

146

87

156

597

87

94

399 441 441 441

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE sermo : Psalmi : 149, 7

"

1, 8 I, I4 1, 20 2,4

2, 16-17 3, 3 3, 12

pag.:

33 41

122 241

259 304

62

223

441

87 87

180 186

597 597

85

106

Prouerbia : 5$

lin.:

126 89

583

718

sermo : Prouetbia : 8,31

8,34

9,1

952

9, 4 I2

128

DIIS

37

41

279

55 105 1 13 46 13

186* 255 63 211 80* 8*

87 87 5o

71 88 81

949

389 — 9317 711 40 10,19 125 10,120 328. 10451 LIÓ” 10132

499. $95 555

1122 11,25

80 119

7o

839 lin.

pag.:

192 255

556 800

33

188

19

489

70 114

208% 231%

..494 RETTA

17 102

21 123

37

172*

260

282

17

16

149 693 148

37

42*

279

23 102 Prol. 114 22 22

308 124 123 177 81 94*

201 693 35 772 188 188

3^ I I9

124 70 259

47 40 171

29:14. 3, 16

114 25

166 52

772 210

4, 8-9

97 97

136% 197

(659 66:

11,26 12,7

Ft. 74

147 498 29* . 514

4, 22

97

15,1

22

103

188

55 2 8$.

185* 130 136%

389 47 (324

4 104

113 220*

57 708

4,9

97

217 145

660

7 44 44

US, 66 67 142

135. 316 316

791

17522

4225 53

72. 87

sor" 79

505" 595

$17 18,19

5,9 5, 16

38 13 17

34 299 96*

284 123 150

18,20

112

59

4, 23

117

54

6, 5

6, 3-4

6, 4 6, 9

I$

92

57

161*

131

661

19 48

136

4 75

SGT 524

79

95

$97. . 3437.

133%

550

25% — 642

784

496 496 499

38.

Mal

86*

2275

164

22,17-18

71

86

497

2331-32 24,26

15 22

162 105

136 188

19,7-8

85M

54

(61

725; 16

25,20 25925

19 43

280% 92

171 311

7

47*

42 12

67 236

306 TEA

13% — 610.

25927

15

47

290

97 26 42 14

172 66* 68* 198*

660 216 306 129

26,4 26,5 26,6

IOI 24 IIO 50

73

229%

512

26,7

45

80

189

556

30* — 379

258 281 206

8, 12 8, 14

go

46

96

172 739 14899

8, 18 8, 30-31 8, 31

113

86

83 130 167

312 171 17

39

2

33 37 24

25,2

19 109 17

go

138

74 82 167

6, II 6, 23 724

8, 17

239

136%

22510

457

15

I90* — 207

71 71 71

17577

406

24

171 339

116

21,20

260

51 187*

BL 17,7

626

65 — 165

112

14,30

265 10

271

106

12

18

135

55

717

276 iiy ie 272% 113

689 206 748 356

135

161*

73

324

II2

840

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Sermo

:

lin.: pag.:

2], 27, 27, 275 27, 27,

i

» TI

14 14 17

27, ZI

31,

IO

31, II 31, II-I2 31, r7 31, 18 31, 19 31, 23 31, 29 31, 30 31, 31 Ecclesiastes : 1,6

46 120 22 4 IOI

116% 29 100 168* 20

81

128

88 12 22

42 59 192

98

TIS

107 57 120 44 55 107 IIO II 25 70 25 T2

64

109

1357

95 15 48

IJI 8

64

4, 9-10 4,1I

sermo

:

55 35 55 »7 97 118

17 116 97 90 55 49

84

sE

190 35 114*

174* 80

151 182

91*

212 54 175 112 148

IOI 225* 34 22% 162 199 161 274 92 127 19 156* 91 14% 84* 62* 112

27

329

TPL

81 81

807 188

39

682 561 599 109 190 665 725 282 807

517 589 724

746

105 210 494 210 ITA 449 738

T2

89

47*

49 39 267* 215 114% 138% 1225 265

14

1905

Prol.

I,4

15

I, 4-5 1,5

80 51

1, 6

27

pag.:

388

277

oH M No oN

388

407

658

798 148

784

I, IO UL

r2 I

658 610 386 102

769

114 55 62

181

118

33

436

IO

795

II 17 22

24

26

so 55 62 70

145

389

425

36*

222 263 303 632 651

186

225%

208

197* 1570 181

217 358 389 440 490

1, 13

23 3

I, I4

81 81

47 47

48

788

198 16*

303 366

6o 105 123

367

274*

115 39

28

SIT

162 178

509

509

318

509

624 669

218% 260*

695

82

217 299

48* 194*

III 114

638

769

198 147 141 30

474

40 211 21I 186

136*

104 152

178

130 54 139 18*

288

577

517

652 669

74*

142

124 104 60

347

131 199 230

140 443 555 362

78

H oo

769

34 103

196* 124

v

560 561 605 636

65

104 209 321

45*

631 121 339

447

107 123

94 114

Canticum Canticorum :

I,I

lin.:

Canticum Canticorum :

Prouetbia :

233 31 42 23 166 184

"m

84

180

562

583 591 615 750

769 194

562 562

333 334 341

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE SETO

è

Canticum Canticorum : I, 14 73 75 " 8o I5 T5

2 X

2342

80 So 114 3

5 8 39 52 3 44 102

lin.: pag.:

129 24% 42 46 75 "45 141 32 146 177 78

104 216 21 215 99 18

39 166 143 183 16% 120* 124 126%

193* 194* 249

184 100*

134 219 121

177% NN» y NO oN

510 520 553

769 51 62

2,17

83

293

368 50 320 690

3, I

288 288

lin.: paz.:

694

15

158

161 37

158

22 123 185 80

327

412

415 550 565 673 770 254

99 114 32 42 58 80

3,4

639 639 641

43

424 432

546

23 29 TI 94 94 94 95 95

306

412

180%

179* 195*

167

638 638

133 92 13 207 216 210

217 218

48

51

167

19

662

181*

298

88 180

142

187

254*

415

564

634 650

369

33

Dee:

IO

4.3

47

Cap.

147

50 50

245

4,3

798 798 222 263 280

326

538

637 642

647 647 654 654 654

769 363 431 539

75

3. 7

46

342

198

234

39 209 217

3,6

451 556

52 166*

814

556

502

769

58

64

617 632 266

627

82

3, 2

353 492 493 495 504

503 504

79

803 282

329 329 601

5o 70 70 71 722 91 95 54 72 72 72 92 114 58

368 690 691

602 52 2

2555

553 553

502

2I 2, 14

-

Canticum Canticorum :

181

Ao

sermo

841

4, 4

52 53

60 90 91 119 73

175* 115

78* 165 78

337

107% 218

II 91 135 186*

189*

374 425 614 621

160

804

106

509

842

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE sermo :

lin.:

pag.:

Canticum Canticorum :

4, 4

47 4, 8

4,9

4, IO 4, II 4, 12-15

4, 15

4, 16

5) 1

1 77 47

157% 195 79 43

553

T0 JU 15

142 145 48

538 538 133

80

29 48 49

57 216 241

44

180%

App. 46 2 45 44

37

37 37 37 46

172 16 85 rie:

182

52

BES 97 166 214

pag.:

249 153 105

214 342 444

94

217

641

97

76 81

658

82

658

99

193%

674

I74%

1208,

103 40 7

TEZE 171 254

81

TEES

699 298 78 560

1685

102 104 37

74 74 80

71 272% 87 4 I2 4 6

13

37

18 97 16 16

IMA

5

20

5

541

660 141

143

147

148

5

157

20 21 2I

21 5 213

174 180 185

22

6

186

24

5

202

25

5

208

26

4

215

30

30

33

5

3 6 6

5

193

221 227 233

238

242

4

256

4

262

33 33

185 220

34

173

156

551 39

— 40

116

278

7

27 28 29

T$

IOI IOI 108 108

10

32 183 5 109

17

23 5,14

96 399 3

132

18

5,13

68

6

16 — 273

sot — 299

167* 9

105

7 7 8

15

658

97

6

62 62 64

II II 12 12

639

25 48 63

79

i

573

800

5, 8

260 261

114

51

769

34

8

262

2

7

44

34

35

263

147

270

273

2

57

45

2

139

47

35

35

221

7

17

72

36

2

19

qe

36

23

36

80

275

37

15

278

7

2

MA

16

S.

T

29

33

73

7

35

73

120

34*

35

72

7

7 5, IO

205

278 280 282 331

641

79 I

lin.:

25 26 129

10 56 Cap.

319

26

41

5 5 5

319

215

5» 7

5, 9

816 328 46 321

94

4o.

0

234 344 A

119

97 5,3 5, 5-6 5, 6

So 539 333

27* — 78

83 — 172

94

sermo : Canticum Canticorum :

75

807

5

366 — 79 5,16

37 à

38

3

4

267

272

273

ZTA 278

283

3

4

48

39

4

289

3

9c

49

39

34

290

3

227

53

39

106

291

4

6

55

39

119

292

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Sermo : Canticum Canticorum :

ln =

5, 16

171

5» 17

39

-

46 40 40 40

41

41

42

42

6,1

44

44 44

6, 5

6, 7-8

389 378 384

6,8

54

207

383

54

135

381

54

221

384

5

315

55

255

391

72

316

$$

275

391

118

II

307

518

195

189

319

321 321 321 323

6, 8-9 6,9

325

47

171

336

54 55

315

51 IOI 180

327 329 331

383

212

390

55

261

56

17

73

391

8

56 5 $6 143 $6 — 158 $6 27⁄4

393

507

392 396 396 399

57

8

400

57 $3.

88 7

402 404

58 58 80

7 33 44*

409 409 553

59

4

416

336

59

5

416

70 139

333 335

6r 62

336 $531 ^ 16:011

61 59

387 3

47

153

165 44*

6,10

208

195*

Cap. 47

II 332

59 59

335 — 6, 10-11

60

102 164

418 419

21. 429 165% — 459 5

422

4 TA.

429 416

48

44

5

339

60

6o

167

31

423

48

68

340

6o

182

426

48

16

340

6o

213

60

220

340

48 — 135 — 342 48

180

343

60

48

199

343

353

49 49

50 50

$.

6,6

381

3197 7 6

305

301

46 46 46

48

109

$$ 54 55

5

125

263 326

47 80

$4

lin. è -pag. :

298

49 4

47

6,7

296

5 36 38 114

34 46

sermo : Canticum Canticorum :

4

45 45 45 45

47. 47

6, 4

111

156

45

6, 2

293

42% — 327 4 294 25 294

44

44

pag:

843

5 184%

545 350

140*

356

6

544

51

4

359

51

31

360

51

113

362

51 51 51

132 203 250

362 364 365

52 52

9 170

53

53

53 60 91

427

24.

43

60

228

428

62

167%

439

NS AP

65

357

426

64

427

A am A, E 51

24

442

447

102

250

696

62

4

455

62

18

455

62 62 62

60 70 171

436 437 439

366 370

62 62

185 196

440 440

6

372

62

207

440

75

373

63

5

442

63 63 64

46 54 36

443 443 447

214 135 189*

276 425 621

6,12

844

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Serio

è

Canticum Canticorum : 62 T»1 62 62

lin. :

5 210

215

233

6

169

174

196

pag. -

435 440 440

sermo : Canticum Canticorum : 7 5 82 7,6 80 80 80 80 3o 80 8o 80

441

442 446 446 446 447 449 449 449 450 450 451 455 456 456 457

Ure

7, 8

i

81

173*

7,3

39 125 217 170

7,4

109 237 200

143

246 42

159

178

7 5

94* 54 88 IO

74 102 122

213

192

IO

39 45 51

94

560

558

138

246 220

19

267

82

92

179* 18

25 31

478 478

175 186

482

16 97 133

479

489 492 493 494 495

15 17

817 138 171

565 567 569 569 569 570 573 573 575 575 577 578 580 581

584

6o

588

586

500 500

III

504

172

506

229

509

512

7,9

Cap.

520

523

526 526

817

310

819

765 179 144

282

48

538

IET

582

28

539

16 34 144 I47 150 159 7, 10

46

T7» YI

89

589 590 592

247

20

534 535

134 347 541 542 543 544 546 547 551

563 567

163

498

514 519

566

552 552 553 553 553

169

App.

15

paz. :

556 556 556

162 168

82 82

473

T22

137

81

460 466

182*

UE

2I 116

2p

590 595 595 594 594 598 599 599 599 599

6o2

602 602 602 326 604 604 607

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE sermo : Canticum Canticorum : Ta T 89 89 89 89 89 89 go 9I 7, 11-12 89

712

7 13

8, 1

91 91 III

lin.s pag.: 166 213 215 217 220 225 259 86 90

II 56 33*

89 89

227 231

9o 9o go

9 36 175

608 609 609 609 609 609 616 618 606

sermo : Canticum Canticorum : 8,1 96 96 96 102 8, 1-2 95 . 96 8,2 69 94. 94

845 lin. : pag.: 174 178 182 248 II 17 146 II 91

655 655 653 696 642 649 481 655 657

95 97 I32

657 657 658

639 639 639

617 618 750

94 94 94

94 94

165 168

610 610 614

94 94 94 94 94

169 176 180

221 286

641 641

609 609

638 639

90 go

226 236

615 615

91 91

57 107

618 619

95 95

x75 207

646 647

622

95

279

649

6

623

96

186

92 92

53 73

624 624

96 96

202 217

654 654

92

79

624

96

218

654

55

657

9I 9I 9I

205 219 222

621 622 622

37

33

278

91

92

236

92 92 92 92 92 92 92

81 86 98 117 157 171 208

93

6

92

237

624 625 625 625 626 627 628

95 95 95

96

855

628

96 96 96 96 96 97 97

97

629

21I 226 245

so

219 221 2221 227 252 13 35

97

126

647 647 648

650

654

654 654 654 655 655 656 657

659

93

28

629

97

128

6 59

95

30

630

97

133

659

93

93

9o

128

631

100

94

15

635

74 79

636. 644

93

56

94

Z

95

95

85 116

95

94 95

630 632

656

98 8,4

85

25

662

97

535

221

5m

98

II

662

47 94

190* 137

336 658

o9

661

e. — Oo

644

645

99 100

174

646

100 100

LS

680

96 96

49 75

650 651

100 100

180 189*

680 681

96 96

II2 155 160

652 653

IOI IOI IOI

17 25

682 683 685

95

96

96

179

168

646

653

653

IOI

227

II

48

42

163

675 676

677

686

846

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Sermo

:

Canticum Canticorum : IOI 8 mo IOI IOI IOI 102 102 102 102 102 8 ,6 82

84

102 103 103 103 103 103 104 105 105 105 105 105 105 105 105 105 105 106 106 106 106 106 106 107 107 107 108 108

v

-7

oo MA ON

109 109 109 109 109

Cap. II II 109 109 109 109 109 109 IIO IIO IIO IIO IIO

lins: 164

pam:

190 264 285 14

686 687 688 689 690

143

693

216

695

Ser270 è

Canticum Canticorum : 857 IIO

IIO IIO 110

!

App.

8, 8

55 III

244

696

111

252

696

74 184*

565 579

III PII DEL 111 III III 112 112 112

276 28 IO 133 1705 204 13 11 12 15 16

193 209 214. 216

225

255

696 697 697 700 701 702 703 710 710 710 710

714 714 713 715

715

716 719 720 721 721 722 723 725

128 13

7125 730

160

739

164 182 240 154 III2

733

739 739 741

739 29

76

102

181* 15 cu

105 735 735

214

740

142

738

227 — 741 230 m 15

17 133

156 204

742

742 745

746 747

112

112 112 114 114 114 115 115 8, 9

113

113 113 113 114 114 114

716

12 114 174 220 222 255 12 IIO

135

8, 8-9

8, 10

115

3

115

8, 11

115 115 115 115 115 Cap. 116 116 116 116 116 116 116 116

116 116 117 117 117 117 117 117 117 117

lin.: pag. :

207 276 281

295 251 156 II 19

57 114 131 146 219 134 167 185

11 195 221 81

156 165 10 142 194 200 107

143 200

747 749 749 749

817 388

750 750 750 750 752 753 753 755 759

760 760

756

760 761 768

770 770

778 778

762

765

766 766

771 771 773 775 775 775 775 777 777

778 31

781 782

783 783 784 784 784 785 785

786

787 789 789 789 790 790 790 790

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE sermo :

t Canticum Canticorum : Soma 8, 11-12

2

8, 13

117

785 786

116

196

116 — 209

786

117

224

793

E URS

ds 118

59 62

796 796

118

68

796

88

797

118 118

9

800

120

9

Sn

9 4

18

is E En? 808

120

"ek 3st

mue17 5, Les

6, 21 6,7 25

7

43

es

98

120 E

IOI gn

808 a

120

154 — 159

S10

mo

167

120

5, 1 dit

E

120

39

Fi

810

16, 20

3,20

eE à

Luna gr

9I

60*

618

15,7

d8

x*

uu 373

13,2 1

8

46

£s Ri

| 106

*

81

m

d39

106

e

i^

43

42

$79 558

e

il

Mña 55

dd

uu

ai 15,2

OH

270

14

116

12

55 55

18 108

267 269

I2

241

n6*

T

5

HÀ

7i*

508

tus

d

114

127%

orc

Et

108

199*

734

73

6

ut ü T

m8

nat

46*

cM"

71

160*

3d

e

74

D.

x

257

104

ago*

565

A

O 29. * dt 161

60

42

6

508

E

ns *

gor

18

II

s 29

P 200

E:

6

ui

Sor ez

OA

e

594

13

165*

d

5» :

wd

b

p

I4

267*

[o 9

18, 4

ze

669 157

19,6 20,id32

309

2

uan

128*

63

ua

103%

is je

87

17, 26

wt

Lo.

51

gie

86* IOI

652

Ho

Et.

236

105*

Sus Ecclesiasticus : A és

155%

96

18, 14

e ge 44 118

24j E

6-

e

63

EN 139*

84

16 5i

119

wW

120

120

dini

d

II9

120

142

55

S

RE

n3

35 35

dd

146 154

798 798

Pag:

8 - x^

34

8, 9

c

125* 212*

A 26

ql

79

188

118

23 108

Dg

Me,

91

uu c

E

136*

13

E x

52

lin.n.: :

7

29

793

— 494

MT II

847

sermo y:

2i

d

164

o.

nd. ns LO

Sapientia :

116

118

1, 1

sae

e

116

118

Sapientia :

A

D AT 3

daa e

4, 5

8;

a6 20

T o68

126

98

176

848

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

sermo : Ecclesiasticus : 24, II

87

24, 14

12

24, 18

15

24, 20 24, 21 ZA, 23 24, 25

22 34 20 App. 21

24, 26

70

24, 29

5

26, 19

lin.: pag. :

34* 222

247* 253*

593 114 138

192 265 176 819

489

65

32 43

58

27, 29

IIO

28, 28

40

30, 24

50 50 54

745 296 357 128%

36, 15

95

644

405 I

75 IOI

34, 9

6I

34, 19

80

36, 6

41, 17 44, 12 44, 25

50, 13

9

App. 92 n7 71

36

Isaias: 19

93

I, 6

30

1A

30

64 64

TAT

76 48

I, I4

87 3

4 I, 20

41

2202.

18

2,3

100 6

327

112

3, 16

NI

8

5,I

53 90 116 17 6o 6o 116 go 41 go 116 90 90 90 90 90 go 116

36 100 33

508

687 813

Ur

625 151

41 31 6o 107

498 275

14

21

31 49

p. 18

4, 6

381

84

36 42 42

74 71 E 4 33 16

358

394 2T] 306 306 434 555 579

22XT 32, IO 22, II

64.

3, 24 4,2 4,4 4» 5

163 253 DIDI

18

56

è

3, 16

181

4

31, 15

Ser?o

Isaias :

73

64 64 64

24

632 239 240 250 347 449 450 527 339

21 II II3 40 5 37

77 83 zwi 15

584

52 56 300 542 681 66 757

24

54

508

448 448 448

9, 6

lin.:

pag.-

109* 102 2053* 20* 155 84 277 263 205

449

263* IOI 131 281

106* 242*

3o* $7

76*

140* 141* 18

79 105 I24 T31*

173 29

104 Ane

47*

108% IIO* 201% 186

219* 314

516

499 88 58 258 147 794 8o

578 612 784 155 424 428 781

611 300

613 784 610 611 612

615 613 614 781 275 682 257 557 301 249 427 728

132 180

93*

204

15% 262

180

216*

767

90 24*

75*

118

2077

s5o*

165% 172*

63

56

223

105 116 I 62 71 -

184

53 115 242* nor"

19

215

82

107

296 278

279 537 574 279 136 206 263 398 714 782 41 441 497 74 170

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 1 salas : 9, 6

Sermo :

Hin.:

pagos

2

Go*

269.

4

218*

2

"$64 67. m»

a 105% e

do 1468 497

71 94

f Isaias : 16

16,4

sermo :

849 lín. :

23

IIO

196

2

18

251

v 74 74

50 135 145

us 517 517

A 2

499 35

16, 5

118*

652

645

16,6

16,7

74

75

207

frt 6 7. 41

179% 251 2158" 89*

EPA 72 1S13 300

1627-8 1659

IO, 2I

2

IO, 22

30 62

t27” 2r 153 230

253 460 242 441

66

24

95

96

9, 7 9, 10 9, 12-13 IO, 13 TOIT

12 T

66 10, 27 Ef, Y

fiai

1133 11,4

11,5 11,6 11, 9 II, IO INI TIPIS

E I2 14, 12 14, I3 14, 14

129

115 221

16 x1

65

515

74 74 74 74

152 19 21 47

517 514 514 515

75 75 28 28

ur 22 37 38

525 525 228 228 518

116% 169*

516 518

170

95 99 73 96* jx — 147" 59 32* — ams

ATO

19,1 21,8

2D

74 74 E 65.

176 187

59

644. 509 254 416

92

169

189%

518 518 91 1457

59 40

65 i

417 294

21,14 22,1

74 103

122 i

517 ro

42 59 59 72 104 9

154* 40* Tiar I 176% 180

308 — 22,1-2 A 20x AS 22512 505 — 22, 13 Joy 22714 021 722422

103 103 41 AI 41 113

47 68 113 X150 ud 208

698 698 301 301 301 767

9 43

139 9.

91 210

24,8 24216

32 44 119 16 66 71 116 56 8 36 66

20* Toss 219 164* 219 152% Ts 169* 290* 91* 78*

259 307.

ZONA! 2628

43 31 38

45

4 199% 147

295

310 249 254

805 145 465 498 785 396 87 275 462

26, 8-9 26,9

27,4

108 10 109*

2 75 575 240

28,16 28,20

15, 2-4

74

42

515

15,4

74

17

74

46

87

105

41 16

39 9s 9

12 43 81 105 App. 38 38 38 38 90 Cap. 102

48

525

74

36 84 30

1535

232 310

74

460

292

14, 27

2o. 48

74 74

8

H

28 43

460

40

19

III 7h

pag.:

5

37 zd

515

627

9

299 m3

2 Ld 95

289 pu 51

197 MES 324 135 TESTS 166 169 255* 978

562 710 819 286 287 287 287 616 El

X1 102*

5

III 312

9o

102 64. 78

85 a 62 206*

692 448 546

28, 21

27

24

222

$14 — 29, 11

104

SIS

20,12

104

84* . 705 86*

795

850

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Sermo

-

lin.: pag. :

Isaias :

29, 17

30, 14 30, 30 31,3

79 79 108

21 15

78

113 22 210

134* 29

102*

335919

173*

49*

3272 32, 20 33,I 33,2

730

185

136 585 325 726 559 180

47,1

252 116* 118*

LI 146*

134* 133%* EI 97 213% 98

161* 280*

174 9I

699

249* 86

25*

139

186*

613

535 276 94 291 786 71

771

771 529

504

259 349

679 302 131 190 516 19 192 204 310

369 568

190

40,6

M

279

98*

296 50 615 213 123 105 391

94

222 206 316*

193*

280

41, I9 42,I

42,2

42, 5 42,4

104

210* 154 112

198

297

465

498 595

148

706

192 129* 20

70 292 133 304 179

245*

254

47, 10 48,9 49, 2 49, 15 49, 18 49, 23

50,3 50,6

549

165* 189* 130%*

47,8

549 170

38, 20 40,2

41,6

44,26

264 32

98*

40, 12 40, 15 40, 17

44, 23

45,8

221*

40, IO 40, II

43,6

465

142* 244*

IOO

549

143

128*

52359 33, 15

549

sermo

Isaias : 42, 13 42, I4 42, 18 43,4

a

pag. :

-

61 15 19 26 II 62 66

451 I20

167 218

106 457

461 809 812

120

App.

14

120 144 91 302 202 302 198 131

46

326

13

L7

15 16 9 41 41 41 23

28

228

54 54 53 20 20 22 53 53 IO

384

22 31 105

247 Go*

50, 8

235 200

51, 5

141 118

161 8r* 58 133

120%*

68* 183 70

178* 86* 187 220*

237* 151 220* 147

72*

72* 26* 189

15"

379 3305 179 179

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE j ¿de

se rmo ::

j lns:

pag:

nFOEDE Ü AS

53, 4 v

6d.

w20

142

2202

3:9305

13

i ES

de:

53, 7

id 20

a55 MA

e

53,8 3,

AppA

AE

GO.

sermo :

18|

237 res16

6

ie

E

cni

53, 12

IO

19

i

ei

55*

207* E.

a

59

219

il

97

44*

SU

Xa n

cA. o3

54 ;

si Sy

15% ir

54, 9

13

54, 4 54, d

hs11 54,

55, 1

E

25

s 27

64.

si 28

69 de

1,94 hs

E11 E

258

21

2

que NH 6

,

646

a

s E 2,4

96*

M

rs

n

uo

«n5

" 19

z2 — 326

55, II

4

a

25 RE

eis 56, 1 a

"i i M

He Ed E

Ope 524

pe

1635417 65,15 63, 19

s iru

yh

E

118

Rr

Ts

35

216*

s:

Ea ;

Es 18

d

319

58, 13

59, 1

59, 5 E 59, 19

60, 5

6o,d 3

40

A

cA

SL

re

App. 5 13

215 de 191

S 59

Tr 187

107 :

e

18* E

295

A. de a i

Hy

6 O, I5

ll shi

I35 116

497 m4p

6 O " 16

4I

140 4

302

E zi

al

E

A49*

E 730

i

E

zr

i

225* EA

T

: :y

^

n

Ja i:

Ae

ii e

s

a7

n

E

32 A 62

:

gu ES s

hs.

20:

7

8; 3

72 175 d

id 4 2: e. 516 251 E

x

un

zo

65,22

$2

e

564

Ren

som

P4 E edPETS ;

m

143 ái

24 a

t

"we

pe E22

it

m m

cab

nh 420

5 16

9

nom

Prol.

5a

D

62

117 i

55, 6

55, 9

i

62:16

*

110

:

z

263 24

iss

6

impe

E

m

450

232) :

A

e 108

ME

136%

: 213

5

Eu

is

m

T da

/

61, 5 e

97

ETu

851

66, Pq20 Ieremias : I, 13

Apps e

ie

de

5

i 13 5

sed 126* ué

s zr :

[a

148*

308

T

7

x ie

e

B 152%

s

713

69 o

56 1

T is

E

A

66

79

m

se 462

852

INDEX Sermo

è

62

23:8

69 62 VU

4, 19

28 28

4, 22 4, 23

al 60 24

6, 4

7,2 ST 85722

9,I IO, 24 II,16

lin.: pag.:

50 32 138

30 39 135 104 75 146 204* 18* 27* 253* 164 57 27. 66

II, I9

334*

TIN2O 13, 25 T1502 I4, 19 I4, 21 152 IS, I9 17,5

147* TIT 255

17,8

97*

54

37*

78*

64

50 I22* 160*

17, 13

55

184*

qe

TITAN 75

25,18

20, TI 31, IO 31, I9 31521

65 153*

8o* 135 210

21222 31, 23 31, 50 45,3 48,11 48, 28

99

2$: 206*

258* 115% IIS

51,9

voy oH MoHM HH JAanpmAn HH

ZTS 2, 19

S0170

436

2919

:

438

3, 25

535

109 41 41 20 41

TI

28

155*

75 41 41

225

56 19

92* 9o*

126* 68

518

310 429 605 201 373 ME 88 298

250

536

203 136 302 374 33 198

454 497 117 437 753 437

438 517 595 392 721 688 159

298

738 300 300

176 300 231

237* 287

395 171

7. 38 41

65

FS

3, 29 3,54

3, 58 4, I

4,3 44

4,8 4, 20

789

525 299 304

29*

3,26

228

230 537 424 206 E) 299 447 327

50 58

478

Threni: >

S. SCRIPTVRAE Jin.:

pag. :

'Thteni :

Ieremias : 22

3,4 3, 23

LOCORVM

4, 21 4, 22

99 100 100 100 22 109 IOI B2 36 104 III 54 7 TIT

162 TIZ* 282

164 165* 232 180

164* 170*

165*

239* 295*

203

287

302

458 674 680 680 680 192

736

689 112 276 703 755 380

496 789

48

Te. 102 29 IO

357 4II 79

148

340 535

693 235

96

Baruch: 2; TT

259*

3, 14

102

3, 23 3, 26-27 Ezechiel : 13 1, 14 1, I5-16 I, 18

1902 1, 26

AS 3,I 3,3

3, 3, 3, 4,

14 15 26 16

99* 237 248

123%

154* 189*

234* 49

215* 13*

34 10*

LS

88* 105 104*

Ir»

130* 319 107 171 165* 125* 123 142*

143*

688 IIO 159 T99 199 732 426 427 434

564

232 194 354 180

495 204 497

480 248

693

IO 348

84

791 259 236

478 302 302

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE sermo:

Ezechiel : 16, 42 16, 60 de 1955

IO

18, 4, 20

I0

OS 17

83

19, 11-12 20, 41 21,9 21, 16

76 51 41 33 41 82

28, 5 28 E2

209* 181* 204 16* 221* 195 192* 307

173%

83*

137* 84

195

69*

E

36 Cap.

84

28, 16

36

28, 17

23

36

31, 6 31, 8 51, 9

36 36 36

32,7

53

3P

34, 17

49

36, 57

6

36, 37-38 37, 10

40, 2

44, 2

259 300

536 274

274 274 274 275 274 274 375

5 3, 50 5, 52

3, 56

1,4 2,7 2,8

25:14. 5, 5 5,5

6, 4

79

8,4

9, 14 125 13, 14

1,8

67

8

35

67

108

39 62 3 3 7:

78

230 222 X02: 227 230* 62* 39 192

728 728

444 504 405 724

436 331

IO

66 n 118 21

66

36 41 95 114 54 19

26

65 83 105 App. II 68

25

202* 18* 204* 180% 200%

19* i5 67* 139 TI 72 253 60 210 270% 214 164 115 18*

99 460 106 799 185 460 276 300

645 TIA

280

171 228 459 574 715 814 IOI

93*

475

190*

198

338

248

15 79

229 117

138

74

26

514

Michaeas : 1,9

31

207%

249

$1

1516

51

7,5

95 52

2, 28 2, 31 3, 18

35

159 20*

185

437 139 711 426

47 35 41 21 57 19

62

76

62

46

TP

276 83*

Osee:

DAT 2,16

Cap.

11

63

41 5, 107

Ioel:

6 6

2915

2, 44

12,4 12,9

14, 10

17 58

11

2, 35

1255

14,9

116

2

2,34

STI

62 15 105 60 107 107

853 lin.: paz.:

568

Daniel :

251

7, 9-10 TTO

102

112 50

36, 25 36, 26

300

3, 92 4, II 77 7,9

200

36

34, 2 34, 10 34, II

99 194 695 99 574 534 363

703 703 575 275

36

31, 4

242

84

8

28, 12-13

249

26

104 104

33,

S077720 :

Daniel :

31 30 25 102

23, 25

lin.: paz.:

IOI

Amos :

5,6

527 467

9,5

271

Ionas:

468

734 242

455

495

546

2, 4

T 18

81

89

206 g* 41 286*

323*

272

298 181

207 172

559

369 559

605

854

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE SETO

Habacuc

è

:

a

24

3,1 3,2

3,3 3,4 $525

3,8

3, 14

App.

lin.:

7 367*

28

202*

43 53 34 96 25 97 App. App. 16

44* 201* 41 120

244

69

ro”

37*

pag.: 206 232 310

376

263 652 214 658 812 812

232

146

79

121%

259

39 19 33

15

289 166 261

Aggaeus :

LI 1,9 2, 1O

201

2,8

250 200

3,9 4,7

467

159

IIO

4,9 4, 14

468 466

467 674

427 427 469 470 470 470 497 791

, 12-13 12-14 AA y 13

466

469 467 471 471

7, 10 a 9,9

SO

594

82 57 52

20 300* 146*

564 407 369

78*

698

58 58

2: 10 3, 27 9, 75

155

467

67

I2.

I Machabaeorum

56

112 ATI 411 470

34

4, 2

295

pag.:

68 121 164* 1235 E24% 172

87

3, 1

:

II Machabaeorum : 10, 38 103

265

74

167 124*

518

2, 5

114

2I 2,18 waT

II 67 95

I22* Do

771 106 472 648

2, 23

119

15, 14

15, 15-16

85

3,2

73 91

282

185 480

TII

793 275

776

3

t2,6

694 694 727 727 648

32 9

17 $1

5% 119

73

148

5, 16

75

3, 17

34 75 100 23 25 23

4, I 4, 17 4, I9 5, i-IO

72 187-

5,3

18

18

19 55 100 S, 4

18

18 55

18

5, 5-6 5

51

6

18

87 5,7

18

5; 8 5

9

35 i10

18 :

18

55 55

644

5, 14

$3

251

5, 15

108

88

7o*

3, 15

591

9; T2

254*

258* 40 209*

3, II

609

9, IO

12, IO Tor YT I2, I2 O

Malachias : 242

Jin.:

583

Matthaeus:

Zacharias: IAMIS

I2,

17

67

820

Sophonias: HOO

sermo : Zacharias : 14, 20

5, 16

57

39*

801

512 618 151

362 510 520

81

264

58

521 681

207 105 116 93

196 196

117 195 153

195 505 159 161 168

ES

681

102 120 122 18* 125 LS 127 130 135

159 160 160 359 160 593 160 160 160

65* 244 133 245

386 406

193*

34*

34*

385

385

733 406

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE sermo:

lin.: pag.:

Matthaeus :

5, 16

108

5, 18

52 =

5, 19 5, 24

5, 39

118

54 91

76

76

5, 41

76

5, 44

53 55 55 55 93 107 116 48 71 48

5, 45 5, 48 6, 10 6, 20 6; 21

6, 22

sermo :

46 255

3o* 96*

163 188* SIN 189*

245

89 96*

91 21I 182

192*

245* 179*

208*

108

730 366 795 380

620 531 35? 551 377 386

IO, 16 IO, 20 TO, 21

IO, 24 IO, 27 IO, 30 IO, 32

387

386

634 727

785

345 499 344 731 222 493 53 279 172

10,36 II, 4-5

TI,5 116 I1,7 11,8

6, 29 6, 30

3 37

7, 2 75 7, 8

I9 50 40

65

458

7, 16

60

7, 25

425 611 511 762

EDAT

90 73 113 33

261

11,20

8, 3

58

23

8, 10

23 57

8, 11-12

57

8, 22

194 758 415 194 195 404 404 296 444 701

II2

8,9

40 63 103 38

284

285 285

38 38

8, 24 8, 24-26

8, 25 8, 26 8, 29

9, 6 9, 17

9, 20-22 9, 24

10, 8

15 97 I2 132-155* 128* 44

25 15

25 88

36 99 105 74

BINI2 II, 15 LEAL T1425

294

23

8, 8

8, 19 8, 20

356

$2*

157*

5o* T7

42*

II9

114

137

119

16 16 28 86

156 234% 14% 1555

144 146 229 590

117

47%

788

13

198*

120

I5 49

323% 99*

82 84

139% 157

2

35*

76

48

38

Ip

27 70

7, 27

lin. : papu:

Matthaeus :

6, 28

7, 14

855

12, 53 12, 34

134

8*

65

19 19 26 100

103 148 76* III

pmo

emt

85 58 85

106 78% 182*

03.59

571 410 584

91* 185*

252 298

14

137

128

20 26

227 80%

179 216

23%

339

9

32 40

48

227

9

166

15 51

306 266

73 É

76 80

73 $37

93

92

140 365

197

420

83 145%

508 572

6 190-195* 14 70

508 508

70 126

83 — 148* — 573 102

3

13 23

IOI

26

64 32

49

117 194

295

160*

426

108

89

497 560

195 136 194 6oo 274

71 81 111

692

84*

60

I2, 42

45

167 168 216 679

188

518

712 517 145

285

129

137

I2, 39

567 578

76

45

675

339

218

40

12, 55

140 548

14

657 III

529

22

59

12, I8

97

324

99

752

XI

164*

105

23

32

31

49%

194

245

67

247%

4T

12

60

109

6

241

71

856

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE sermo :

Matthaeus : I2, 42 12, 50

lin.:

46 72 III III

160% 84*

152915

31

167*

13, 29 153232

go

102

an"

13, 35 13, 43 13, 44

IoT 56 59

260%

13, 45 13, 46

IIO II 76

62-70* 89*

13, 16

15, 52

13, 54

13, 55

14, 25

31

16

15

73

36* 36

IIO

43*

162

295* 155

25

142

67

240* 86*

49

68

15

14, 26 15, 8

42 87

79*

234* 3I

s9*

15, 14

80

15, 16

11

15, 22

31

222

57

164*

15, 27

I5, 28

16, 17 16, 18 16, 21-23

182*

71 95

137%

55

57 86 104 109 86

302 170

504 752 753 248

245 611 690 685 599 417

746 102

18, 12-13 18, 16

18, 33 19, 5

19, 8

19, 12

19, 15 19, 19 19, 22

19, 27

158

305 594 555 IOI 249 404 169

496 645

Prol.

34 681 504 504 317 130

100 72

72 74 14

App.

73

21, 8-9 219

21915 21, 16

21, 19

797 737

724 50 295 66 410 743 743 792 100 195

58

20, 28

2085 ADAT 21,8

815 708

104” 107 3 40 6

20, 16

20, 15

592 404

589

pag. :

IIO IIO m7 10 25 5

528 148

136 197 547 471 4T5

sermo :

64

512 813

App. App. App. App.

816 814

817 558 122 393 395

81 13

56 56 3 14 56 75

126 393

520

195

23

45 45

324 324 311

563

81

588

22,9

45

22, 20

16

9I

619

29457

96:

App.

819

22, 39

14

562 530 529 609 512 71

23, 5

54

25,4

2r

25, 6

55

25, 55

30

23,37

14

203*

31

120*

776

23, 38

23,39

16, 24

23

16, 26

83 84

16, 27

I4

16, 28

43

17,2

18

17, 4

46

81 76 76

89 18, 5

73

18, 6

6 115

18, 7]

49

8o

18, 10

72*

328

Matthaeus : 18, 12

201 200 572 579 127 309 157

23

17, 16 17, 24-26 17, 26

30

I9

16, 23

17,5

122

pag. :

6 78

112

22, II

103 116 II9 2221

701

786 803

530

76

116

328

347 554 71 544 760

527 529

76

24, 2

App.

"Ha

24, 7

94

24, 12

62

103

24, 17-18

103

786

655 125

379 182

385

372 195

239

129

247

821 518

255*

641

16* 29

697 697

27

436

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Man e

sermo 03 :

>

E:

24, 52 24, Se34

-

81 62 E

24, 45-47

d

24, 47

13 E

24, 46-47

f."

E

WA

D

37

ien)

110

197*

UM ep3 5 em 456

:23

a

» 129 p49

ME.

AS e

pr

P: i

2 » x D 37

M

ER cac

228 n

ES x

mU

id

ž

»;

3

6

25, 6

i

ES

25, II

15

23*

25521

" II de

25, 26 ==

25, 3536 40

25,42 de8 26,

M

"

a

8

30 e

e ?

9n 45

88 3T

A

408

ir

a

86 "$6 10

zpn

538 -

EE 2

E. 233

EST

12, 43

668

E> E

VA 66

1

4,3

$75. ~ 231 p

3164 16, 6 14

m Er M

j^

n I

d

e

191 349 402

Lucas: 1,16 1,28

10

151:

198*

786

298

"die

116 116

335 45*

81 pr

n ui

27, 46

13

276*

27, 54

Sa

a

27,34

27, 66

28, 3

28, ; 4

99

o

ao

id

= 237

M an

9 99

157* 179

A 674

30

192*

242

D I, 42

Marcus : 1,7

p

xe

8:

E 86 à

z A :

ias 588 T

Prol. 28

»

P

82* 1

229 LE

II9 DIAS pue

802 E 281

ie

3

37

105

D

122

138

ZAS

572

one

^

uM

17 T 98

122* e TLE

ru g 665

IOE:

Rms

728

i A

684 n

D 2

dia s

:

E

s:

:

9

15

n

E

A ja

ar

o

e

pote 6% t

71 71

7

entis

A

46

E ;

15^

302 ;

um

E

MIS Ge 16, 1

aguas vg A

He 154i

116

Pe

App.

iro

eM JA Ew

xde 28 t

26, 775

ep om

2

ap ; 38 26,

2m

13 103 som

25 a

E.

E

zd

130%

os

8,33

dé

26 a à

100

2 17o*

rock

660

y

$*

V

m

n

Dom

A

287

9, 30

2I

56 si p

Ee

786 422

wal 217 E

liin. : pag.:

NER

or D

E — 255 DE 98 o E à

n T> 33

9, 13-28 E 9, 22

26, 29

, 13

v

Ur

da K

H 98 . 253

T

ET

E is

6 a

o

E ze 106

sermo ;:

8,2 aee.

Ps

25, 4

os

857

2: in. : linai

95 set 1 15

y

v (s 497 4 97 497

858

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Sermo

Lucas: 15742. 1, 43

:

71 43 120

1, 46

19

1, 47

24 94

1, 48

19

1, 53

1, 58

sermo:

lin.: pag.:

157* 149

498 313

810

176* 200 1IOI*

169 205

45*

635

42

197%

165 413 429

Lucas: 6, 38 6, 41 7, 13 7, 14

42 109 41 25

7, 58

94

7, 44

56

7, 47

A 51 107 51

8, 5

87

58 61 70 5

100*

^

69*

8, 10

104

205*

8, 11 8, 13 8, 46

31 109 48

6

33*

146

79*

I, 70

86

1578

28

DAT

67 76 76

9, 14 9; 27

82 4 92

2, ]

85

9, 62

10, 4

2,8

50

44*

19

65

170 264*

179% 46*

pag.-

309 741 303 194

82*

636

246*

394 390

74

86*

197*

226 119*

195* TOT" 219 IOI*

361

727 364 596 707 244 737 344 566

59

623 171

456

ZO

31

10, 16

2, 14

34

10, 18

84

IO, 23

16

141

IOI 31 41

689

38

2, 19

2, 50

18 35

£u 2, 49 2,51 3,4

IO, 30 IO, 51-55 Io, 34

62 85 110 III 57 zt

2, 54

10, 37

259

693 305 306 701 306 512 678 150 196 196

100

17

4, 22 4, 25

25 25 50 71

4, 30

App.

356 496

15

136

5,3

48 I

343 40

86

588

5» 8

5, II

58 120 120 120 6 60

6, 17

11

6, 37

90

6, 20

32

Cap.

19

413

806 810 81o

66

I03*

577

249 299 274 584

715

94

641

668

10, 42

98 2 55

98

99

11, 6

7

11,7 11723 II,

71 45

27

79

70 71 III 1I, 28

I

45 390

668 671

495 496 325 490 494 494 755 41

T2.

TE 74 18

495 519

12, 7

IS

134 135

15 12, 8

84

12,32

28 55

12, 35 12, 36

424

107 165 614

615

IO, 40

817

4, 41 5, 5

36

85

105

102 42 42 103 42 73

4, 18

90

lin.:

69 >

15 40

96 12, 37

5 7 43

163

578 230

385 478

133 297 653

74 314

INDEX sermo

:

LOCORVM lin.:

pag.:

Lucas:

12, 57 T2, 42

12, 49 12, 50 13,7

13,16 14,8

14, IO 14, II 14, 19 14, 28

14, 30 15, 3-6 15,7 15,9 15, 13 15, 17 15, 20 15, 22 15, 25-28

16,4

85 71 107 83 103 go

64

Prol.

239* 55* 184*

157

183 148* 214*

59

TE

43 9 51

161* rrot

58

180

89 73 103

Prol. 73 118

3 5 54 95 73

9 66 89

149*

241* 61* 14 245 108*

199*

89* 118* 24* 130* 26 I12*

175

16,15 16, 16 16, 26

x

586 495

727 575 701 613

452 34

311 91 362 413 607 512 698 33 512 797

859

S. SCRIPTVRAE serno

Lucas: 23, II

23, 29 25, 31 23,34 23,35 23, 4I 23, 43

24, 15 24, 19

:

lin.: pag.:

86

215" 25 51

22 18

146

82 112

85*

674

24, 25

213 108*

152 761 665 689

24,26

224

817

279* 78*

45*

65

24, 31 24, 32 24, 32

510

24, 35 24, 42

381 642

24, 29

88

462 608 116 204 73 691

188

146 672 580 805

24, 27

55

568

756 587

24, 42-43 24, 49

26*

210 144* 26* 161* 26*

3o* 72* 235*

251 183*

99*

718

252 571 642 650 149 153 726 149 206 278 278 588

154 154

694 808

17, 10

628

17, 14

810 801

128 128

18, 14 18, 32 18, 42

420 572

262

19

142 157 590 525 590

747

19, 42

I9, 45

134 348 544

21, 18

240 547

21, I9 21, 25-26

547

21, 28

64

22, 27

614 22, 28

22, 43-44 22, 49

22,6I

E27

659 695

194

19, 3-5

22, 29 22, 41 22, 42

Ioannes: TET

103 28

41 19

191

72 72 229 701 229 300 165

401 530 700 62 72 141 187

142*

149* 124 22

26 161* 19*

56*

133 160 88

76

212 212 224 256 262

271 332 417 419 432 468 521

860

INDEX

LOCORVM

Ioannes:

loannes: Serio

1, 14

è

8o

85

84 94 104 115 117

lin.: 199 34 37 212% 126

63

229

229*

72 209 45

123 D27 1, 29

sermo:

pag.

556

3, 34

5:70 570 590

4. 5 4,7

704

4, 13 4, 14

637 780

26

185

nfs 150 105

312 504 678 132 245 570

19

244*

9r*

156* 158

40

564

88

705 689 264 667 42 413 527 299 313 553

290*

84* 215 152 184* 18*

33*

165

47*

208

3, 16

315 315 203

4, 35 4, 56 4, 57 4, 58 5, 1-3 5,4

5, 13 5, 17 5, 19 55122

736

25129

372 552

564

5, 5, 5, 5,

27 28-29

180%

19

316%

35 161 172

IOI II

yi

175

IO

> 31 20 57 ]2 20 m5 18

75 75 TAI 75 75 75 42 25 75

104

27

5, 36 5, 39

57

6, 27

6, 35

6, 38

6, 41

6, 45

126

137 go* 145*

30 35

5, 46

226 112

94

21 IO 57 104

8o

102 426 225

18

Prol.

60 60 61 5, 26

185 641

404

27 37 27 96 103

100 121 121 122 312 268

3» 32

20 25 25 32 34

581

3» 19 25127

5, 31

4, 4» 4, 4, 4,

604

704 159

3, 14

4, 16

lin.: pag.: 185 187

38* 173%*

98

688 802

160 160

21 23 57 94

53

182

215

315*

dul

793

505 55 141

6o*

3, 11

S. SCRIPTVRAE

557

104 104

76

216 119 31 140%

153

128* 180%

176

239* 136 ES 129

233*

131 176 186 194 195 197 20 49 103* 226* 207

249* o 57 143

192* I32* 106* Go*

66

65 iy 54*

337

206

259* 185

169* 150*

194

641

374

665 684 103 638 46 404 93 97

222

281 281

652 701 404 244 179 402 504 179 523 162 525 524 524 524 524 524 305 209 522 TI 427 428

435 704 225 185

97 402 704 401 401

607 704 704. 93 459 303 92 504

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Ioannes:

Pu

2m

sermo :

56 6, Sé:

“DAE

$5 $3

8

257. 1038

7» 39 ; 46 7,

oW

hs di

m

A

xt 48

n 156

M

I Du S

Sé

e:

OM

pe E.

DiSO VEONESDISZ e

iM 105*

T

20 ur

-

100 M

¿D6

es 18

ps

Lj

Pt HM e

197 173 374

T2521

18

m 19

T i.m

p

"^

2 46 p

RE 89 D

a328

12524

ö7

jj ys e

29 21

2

A

T

118

a

ib

8, 15

II$

29

22

p 2:

18 di

61 5

n s:

12,25

57 " 106

185 a

PA °

4r T2, 32 n

»3 T

1 253% zas

23 359 59

84 43

i6 172*

57:

el

SS n

i

2:o

16 A

$55

gears 12,56

e22.

z 23

57

140*

403

13,1

A

8, 54

9

i

250

ER

a

15,25 na

m a

I3, p 24

8, 56

16 ES ^

s> |59

f 42

qs 22

ee

5

A ME E ue

uet

d

o 95

5

= 14,3

K

35

l

14, 9

IO, IO IO, II =

102 d 115

2225 gs 75%

i T6 m

14, ou18

10, 17

App.

180%

ia

9,39

esi

da

19

T

10, 18

zs 23

ab

524

* 160

Pi

107

254

174

106

108

62 156*

31

i y z

11

e 73

2 229*

s 94

aere

I-A M

14,30 UN

i

js 110 fio

m

s4?

105 98

114 221

a 67 s

T42

6 $35.

WX L

221.

dus

Zo 09^ Tn

mus 14,26

x

97

132 st

225 195

c

b I.

58 5

Rae9i

ur

38%

"

”

69* he

119" 157

876

255

a

Hr:

83

App.

5: e

MED

QE II TE 2A II, 25

28

E. 82*

Ws

e 10, 57

17

15,5

94 se E.

jm a e

e

A

Een

2r

*

24

218*

dB

137%

84

T

Se

Bo.

, 32

8, 34

i:

Doma

*

ño ^ d

»

D

86 86

I2,6 12.20

o

*

da

unto

ASAS

861

a

102 "n 229-231 s

15

17

18

e

733

ss

702 i

i62*

mn

311 95*

v. 2

us 106 a

^ 744

86 — 196

i

"

591

862

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Ioannes :

Ioannes: Sermo

:

15, 5 15,4

19

15,9 I5, IO

59 103

5o

IO9

TSS NT

44 94

15, 13 I5, 15

26 ZI

29 47 75 118 118

15, 25

15,26 16,6 16;7

49 28

48 120 17 27 42

lin.: pag.: 16 127 355 74 421 223 702 223 105 737 319 197 640 239 218 141% 185 2I 41* 234 BE 334 522 100* 114%

TI^ 50 17 107 68 315 139 93

64

48

107 120 120 16,12

16, 14

14

46

119 171

80

71 72 16, 22 LII

19 34

72

16,29 16, 50 TT I7,5 I7, II 17, 17 17520 18,1 iio e

76

189

165* PL 190 170%

28

107*

40 28

119 29 53

55

18,57 19, 2

82

I9,7

31

145* 96*

I3I*

T

808

307

340 341

729 808 808

46 131 160 227 307 308

74

205 330

19, 42

20,6

20, 11-18

20, 20, 20, 20, 20, 20,

14 15 17 19 22 26

754

21,6

581

504

530 237

2157

21$ 15 2T t3 21, 15-17

131

810

2X

250

296 230

21, 18 21; 20

Sor

193*

568 385

25e 129*

37 39 40 41

203 27 20, 29 21,4

236

58"

19, 19, 19, 19,

499 504

150 115

26*

19, 33 19, 34 19,36

374

246

568 247

lin.: pag.:

237*

414

342*

820

113

97

26

26 27 27 98

341

654

272

19,28

19, 30

347

IDE 220%

29 I4 120

19, 25 19, 26-27

227

156 224

sermo: 58 IO

App.

797

169 266

coi

19, 22

TIT

189

204*

82

18,36

78*

42 42

16,21

16,25 16,25

70 85

274 I$2* 16 86 140

28

16,16

119

254

19, 14

99 30 30 30 30 30 30 31 32 99 30 43 119 119 119 119 99 41 99 119

165 46 49

104*

76

45

48* 46* 57

84 IO 200

99*

127 160%

193*

75*

217 219 222 222 664 671 239 239 239 239 239 240

244 255 672 241 313 804 801

141 189

803

196% 178*

674

195* 245*

674

18

142*

806 160

99 22 I 40 99 17 17 I9 37 86 45 II9 IT I7

197*

674

804

32

187

Io4*

296

*

675

199

XE

220*

153 154 165 281 588

321 Sor 281

154 34

Grol.

107 112 44 44 17 2I 45 75

303

726

756 315 315 154 182

28*

321 521

Actus Apostolorum : >

» » oM N mm mn NOVA M

II2

212

761

18

161

45 17

199*

161 314 154

261

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE sermo : Actus Apostolorum :

2,2 :

,4

2,5 4, 32

2

1g. 100

117 6 ya

Tin; s

bags dn

299 155 HM. V 132

679

IO$ $3 “248.

790 67 130"

sermo : Ad Romanos :

2,28-29 E. 3,9

5,19 45 4,7

: 5, 14-15

60 117 38

126* 65* 185*

425 789 288

AFTI 4,15 A7

5, 15 5, 41

loz . 206€ 133% er

Jod 60

$2

7, 56 7, 6o

gi 296% 53 — 244

667 571

5,3

91* 79*

95 536

82

8, 20

106

9, 1

31 77

9, 4-5 9, 5

i

229

566

722

18 22

208 100*

162 190

9, 15

108

193*

734

IO, 44 IR.3 13, 22

102 66 IO 14

13, 26 14, 2I 15, 9

65 App. 102

IO, I5 10, 25

15, 18 17, 28 19, 8

253 II

50 yt

29

35 —343* 181* 96* 225* 68*

91*

222* 226 169

114 — 217

I

354 ¿498

694 462 100 126

767

5,35 $55

5,8

1, 5

I, 14

1, 16 417 $220

[mns

62 $7

153%

pag.: pes

548 736

463

66 154 8 — 184 4 133

463 84 58

117 — 247 I5 — 249

795 139

64 es 54 25

21855 74 T2 67*

iE - 134 Ij 210 IS

248

37 55

148% 69*

115

96 I

1 21 28 45

48

61 97 26

109

123 140*

91

260% 1o*

109 179* 132* 100

125*

452 182 381

210

104 138 138

281 386 529 561

776

655 39

41 185 230 323

342

190 213 143*

433 661 218

54*

756

64 107 45

128* 162% 88

ASO 726 DIIS

Suo

8 83 86

IIS

133

"WA

320

14

288*

131

117

237

793

14 5 ^

295* 2 E

131 oo pa

45

268 DS

643

107

192%

57

159*

"$14

Ad Romanos : i24

66

76 81

2355

458 817 694

79 109

863

35

I3

105

17

227

89

223

6,4

65

T79

22457

6.5

17 16

150 T1427

66

imi

79 48 305*

23

245%

27 4

181

149

148 188*

156

25

200*

803 207 213

199

App.

E, 21 1225

1225 I, 30

118 45

173% 185*

799 325

6,25

79

125

67 $6* 59*

138

119 24

6,7 635 6520 6,21

22

I$ — 25]

891

671

803

465 OS $13. 463

71 79

63*

.727

151

146*

196* 77* E YS 1334

2,8

99

126

86 574 591

119

59

66 104 73 66

gat 2, 28-29

17

280* 208* 204

189

496 949 548

79 ES

7,15

294

819

106 112 18 106

184 109* prot 38

720 758 162 217

40 $8

98 244

296 414

58

247

414

345 158%

820 «854

App. $2 IOI

200

687

864

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE sermo :

lin.:

Ad Romanos : 7, 18 7T» 23 7,24

IOI 120 95 20 29 61

69

105

106 S S2

IOI 21

2355: 193 201* 136 89 119* 170 109 49 260 E255

pag. :

687 811

654

431

40

IO, 20

89

IO, 21 11, $ 11,7 TII2

30 35 32 32 66 30 32 66 116

280

197 197

I9 21

8, 11

21

8, 13 8, 15

100 18 18 55 15 ahi 24

139*

129% 146*

63

149 156

23 25

8, 9

21

8, 10

8, 18 9322

172 62* 82

89 85

8, 23

105 24

8, 26

86

Eis

93

180%

8, 27

96

8, 28

68

8, 29

13

75

App.

8, 30

58

96 104

8, 32

27 105

8, 33

8, 33-34

13

13

< 83

875 118

55

233* 92 248* 201* 164 176* 238 58

59

62*

8, 35

II 45

8, 58

8, 38-39

72

15

109 8, 39

72

9,2

72

9,3

50

72 9, 5

9, 15

36

265 105 50 125 TI

sar 43* 58% 31

168 183 183

679 160 161 268 134 537 204

204

587

633

814

12, 7-8

116 525

414

654 707 225 715 117 117

570

107 323 501 135 737 501 501

354

sor 275 339

31

UT

138*

463 463

I9

177

157*

11, 35

475

651

84

66 66

II, 25 II, 30-31 11932 11, 33

16 128 2 T2N

48 9; 16

his do 1122 XI, 24

445 713

109

9, 52 10, 5

11, 15

181

169

66 62

66 66 66 14 40 42 42 66 92 94 88 51 96 120 120 85

188

451 452

85

95 163 27 150* 163 29 61* 192 192* 12:5 176 180

97*

148*

LES 162* 187

166 185 205*

195*

17

12,9 12, 10

115 102 34.

124 119

TOIT 012520

68 68

133*

App.

75 104* 82* 61 172 242*

84 16

"en

77

13, 10

109

13, 12 13, 13

57 7

14, 9

27, 105

14, 17

15

54 55 68 90

456 456 295 607 241

269 255

254

460 241 254 460 782

464

440

460

464

464 127

297 305

308

464

627

639 603

364

651 806 806 581

12, 8

I2927 T3242

795

498

124 114

10517

183

go

150* 208* 152 154

712 717

688

lin.: pag. -

64 65 65

482

82*

37

8,6 8, 7

sermo : Romanos : 4 104 12 71 15 64

177 291

165 154 57 141* 123

8, 5

Ad IO, 10, IO,

134*

208

240* 117

150 777 692 264

476 476 813

305 528

536 739

406 TI

406

245

92

712 138 264 475 612 164

15,2

18

TIT 105 291*

15, 3

So

149*

15, 5

59

248*

385

555

422

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE sermo :

linas

ES

sermo : Ad Corinthios I :

lin.: 7 pag. : M

sor

5,6

16

137%

357

49 91

328^ 2546 1II* — 619

Ad Romanos :

d:

72

57

66 69

225 55

465^ 479

3551

go

2125

6351-3588

16, 25

13

195*

120

,

8-9

15,9 15, 16

MEL.

I4

69

Ad Cotinthios I : 1, 18 16 102 I, 20 23 2425 23 53

125

83 16

23 25

65

865

sor

41*.

1727 152 149 275* 57

145 693 X078 200 373

4,1

275* 192

200 2129

4,2 ANS

116 39

4/3-4

80 65

156 34

555 442

510 371 E7

569 145

3, 16 3917 3948 3,19 29022

78978

785 142 787

149 164*

784 293

152% 224

32 91 dg

295

99 $7*

253 618

I, 31

95 4 14 55

191* 258* 243

221*

655 58 774

45 4,6

73 158 52 — 202 z0 amo 66

150*

81

203%

565

47

36

86*

2592 Z4 2, 6

2,9

2, IO 251

2512

29513 25914

390

246* 168*

748 145.

120 I 23

73% 74 151

808 40 197

36 10% 39 54* 108 | 195* 113 16 82 IIO

219* 22% 96 255

275 290 734

36 16 89 104

21% 19 105 86

273 141 606 705

82*

705

18

55

68 87

190

767" TA 505" 743

44

24

Ty:

$44 546

206

465

275

498

190* 71

639 380

27 44*

4,13

120 120 55

807 807 377

5,7

5,8

637 GFI 6

31 45" 32

241

47* 156%

79*

245 B3 252

115 52 7 11

89 36 125 172:

776 367 75 105

14 TA 46 80

174% 12375 188* 76

128 130 331 553

95

84* — 651

94

46*

48* . 585

97

qa.

3o* 21S

25 187 200 135 521 304

94 54

161

473 593

97 106

656

657

162* 18

660 716

23

316

201

106

225

717

43 NOS

162 IT

313 531

IIO 119

279% 53

749 801

80 68

57 97

553 475

59

252m

575 422

20

501

100 IIO

130% 263*

679 TAS"

6,20 TAr

110 114

269% 173

748 772

7,34

2315

90

90

73 75

3, 1

40

132%

2912

ns

IIO 16

104

32

166* 75 254 Rs is $55 283 126% 78 230

I, 27-29 I, 30

144

116 16 116 80 52 p 23 15 75 41

29 177

419

45

I

75

Orr" 611

297

40

S3 8,6

9,19

9,21

13 76

84

50

72

286 119

205

23

122 529

335

866

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE sermo

:

Ad Cotinthios I :

9, 22 9, 24

47

72 19 94

lin.:

pag.:

137*

335

255

175* 99

637

38

697

2027

IO, II

55

103

11, j

13 14 15

348 106% 96 16

9, 26

78

179* T1577

IIIS

T20

55

49

42

173

48

185* 196* 162* 85* 186*

194* 79

177" 160* DRI 1255 12:22

90 54 108

I2, 25

78

12, 24

5

147* »xd

108

st

I21* 12031

18

249*

22,55 24* 229

13, I

105 3

15,2

109

222€

13,3

94

277*

13,4

L7

29

55 55 59

13, 4-7 13, 5

p 9I 94 107 24 17

44 54 15, 7

13, 8 15, I2

22* 192

172 183 223

240*

56

185

603

100

133* 7

679 496 675

14, 34

71

15, 8

99

589

15, 10

45

124 127 135 541 660 271 360 545 545 613 347

15, 26

195

15, 28

12

15,021

85

15, 41

57

116

15, 53

App.

15, 55

85

105 106

15, 56

105

16, 9 16, 13

113 7i

545

545 306

82

543

2x

2, 16

49

194 203% 147

170 2, 17

16

715 49

3, 2-3 3, 5

76) 15

740

3, 6 5, 15 3, 16

105

641 152

237

emm

387

421

78

71 85 30

3, 17

3, 18

40*

92

39

206 E97

725

207 156 319 379

1or* 86 Ig1*

174* 140* nis

;

249* 206*

198 69*

16

82*

235* 199* 189

4, 6

16

66*

19

85

4,7

80

4, 8-9 dto

86 59

815

574 710

767

sor 561 561 249 661 144

346 489 498 293 145 522 134 545 499

583

241

238

71 75 Us 75 119 4, 5

208 188

62

107

39 115 504 734 141 897 499

31*

24 153

I3

58

45*

149*

30

56

167

31*

94

641

303*

22

21 97 16

453

787

496 564

IDEE

163

113

402

80*

282

70 zr 86

574 713

719

146

544

322

127 35 212*

81 81

731

paz.-

712

Tyr

426 611

539

120% 184

95 250 129 213

Ad Corinthios II : 1,3 72

621

271

201* 6o 27 140* 196*

325

179*

198*

147*

71

88

14, 24

29 47 48

72 16

14, 15

454

12

109

lin:

49*

25 266

I

$01 169

sermo: Ad Cotinthios I :

150 118

636 124 234 334 344

398

414 440 499 521 521 522 728

805

145 142 166 055 399

418

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

867

sermo : Ad Corinthios II : 4, 10 App.

lin. © pag. : 226*

S1y.

sermo : Ad Cotinthios II : 124 4

4, 16

93

97* 199%

534 634

45 100

89* — 323 124 679

56

207

397-

39

83* — 291

ET

5, 7

$2825

5, 14

eb

33

181%

15 39 98 109 120 4 30

39 107

5, 16

6,4

6, 8 6, 11 6, 14

5

7, 8-9 7, 11 8, 21

9, 6 10, 5 TII

TEIZ IL, 14 11, 17 11, 26 113927

11, 28

146* 141%*

292 726

12,14

49

12,15

45* 35

141

126*

296

48

87%

341

81

130%*

561

106

809

120

5, 21

140 292 GGJ 749 807 60o 238

3

16

67*

521

56

go

394

56

158%

396

92

144

626

2,11

15,1I 13,13

45*

55

178

1ro* 201* 98 154 72 80 136 2073 193%

16 — 104

707

431 740 68 281 731 291 292

146 219

145

26

192*

219

61

214*

434

45

182%

325

89

208*

609

113

135%

765

56

65*

394.

81

IoI*

560

Ad Galatas :

256% 61

502

1,15

I, IO

85

mot 56

410

94 68

128% 130%

65] 476

2,19

76 99

294% 85

533 672

224*

243

72

80 5

23

87

24

29

54

122510

61 109 6 37 108 39 29 16 26

pag.:

3'

554 49

190*

415

$2

145

369

16 $1

150 22

2,20

194

58

144 359

58

119 7

30

166 262

109

165

2,21

109

47

97

3,3

584

804 78 739

736

60 73

244 247%

428 513

131 330

8

278

86

2,13

I9 69

313 75

172 479

3,22 47

14 46

299% 161% 49

461

23

144*

197

4,19

40

178*

298

16

118 39 App. Prol. 116 39 82 86 25

ISE

145

18* 75 328 97* m“ 76 185% 164 134

795 291 819 35 782 291 568 590 QI

64 — 221 400. i7.

452 SISE 610 143 230

II, 29

go 16 28

34* 99 1227

I2, I 12, 1-4

19 94

195% 212*

169 640

39

Go*

290

I2, 2-4

104

“12,7

290% 137 42% 202* 2E 229 223

40

75

5, 17

260

lín. a

45

23%

¿321

4, II

66

109*

659

SA

55 66 III 11 20 34 55 98 82

136* 50 197* 258 105* 61* 264* 204* 21

388 461 154 107 176 263 391 667 564

952 334

78 78

94* 95

543 543

4,25 426

5,22

6,3

12 29 34

180 102% TOIS

112 235 264

68 90

184 66

477 611

App.

243

817

85

197

585

868

INDEX sermo :

Ad Galatas : 6, 14

25 44 55 TI TE

LOCORVM lin.: pag. : 239 134 71

91*

214 218

386 52m

86 86 99 119 119 119

671

Ad Ephesios : DILO

10

165*

98

2,4

33

128*

59

218 200*

259 421 226 330

2,6 2, 14

27 46 94 113 66 82

3, 15

6

3, 18

3, I9

4,3 4,4

4, 5 4,7

29

192 141 37 140

87

804 804 804

772

254 451 456

460

236 258

TE

403

123

583

154*

260*

9o* 59*

641

1,8

16

1, 18 1, 21

56 72

19525

16

764

143 501 393

504 538 143 651

717

461

113%

217

82 82

82

146

96

197*

218

120*

565 567 654

39*

47 461

269

145 LES

620 61 461

15

2

66 9I 5 66

54

Prol.

104

4, 8

63

4, 10

83

4, 26

55

56

22

26 61

61 59 5, 4

20 58

5,8

34

58

5,9

33

5, 18-19

87

5, 27

6, 17

158*

26

78

52

589

589

159*

551

661

566 615 62 511

18

$5

32

188 208*

7o*

27

4, 31

6, 15

79

565 67

17

4, 11-12

97

lin.: pag.:

Ad Philippenses :

2,20 3, 14

3:07

sermo : Ad Ephesios : 5, 27 6, 12

548

74 102 II2 69* 163%* 167% 166

6, 17

S. SCRIPTVRAE

2

5

64

65*

44*

181* 28

535 138* T1555

177*

119* 155 31 121 109* 117 Ig]22

139*

212%

174*

141 269 150 108

42r

106 46 45

133*

134

383 33 156 160

224 545 706 445 570 395 387

565

592

459 >

21

2, 34 23

3, 8-9

3, I2

16

469

146

456

91 15

IIO

3

594

621

137

204 500

746 746 748

219 432

52 152 168 196 217

420 177

637 637

189

434 415

266

4II 257 595 62

450

387

3, 13

15

3, 14 329.

81 33

3, 21

27

139 293 297 390

560 260

500 223

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE sermo : 7 p)

Ad ve Philippenses :

119

lin. : : 295

Eu

:

da

Ad Timotheum I : 69 5537

5;z E

29 65

e. 165

dU 81*

212

805

16 e

102 We

14 "s

4,7

38 e

1

e 66 :

Es

6,16

le

e

Ad

zu

x

235

780

4, 15 m.

104 Ps

227 161%*

38 733

9

205

654

c dd

o 196

Jp i

16

197"

113

89*

EET

8

2,5

hd

2, 14

3, 1

q

d

84

3,5

5; 22 4,

463

178*

us

A. a

de

Se

449

Sy

183%

333

5, 12

78*

658

362

a

C

E 38d

edd 166*

5 287

a

Wut

A

z

d

Bes

s

Ie

106 84

199 135*

2,11 Mn s — 2319

291 183

66 sa

da

24 59

182* 116 203%

de d 164

sori 2s i

i Ea 17

[OM 207 265

69

vd

x

I, 20 zi

106s

25$

104

ea

e bn

E66

9o*

" Er is

2215 i.

109

I30* sa

; 7 e

e

306 777

— Ad Titum : 3315 xb

14A ES

Maie a;

615 794

Ad Hebraeos :

304

480

Á 2,11

un x 39

7em

3» 7 35

2

E

T:

721 578

ES. 496 53 71 -159

707

104

160

707

104

162

707

T

Ti

786

3

s P"

s E

UR "i

T e 13

p ^de

156

695

de

E se 152

E: e P

102

: 17;

51

ds

d 176 10r.

=

365

à

2nd

y

*x d

A III

x 96*

zx 152

1,14

II

f

2

de 95 102

z 192* 78

e 646 691

2, T

25

18

210

n

F55

ug 131

b 259

21 6 ;

M

*

i

5

2

6 463

82

IO4

ae

98 106

Ue 130

sa

93*

E

18 ns 5

e

Me

8

168

Ad 3 Timotheum I : A a

237 m d

:

139

Ad ev Thessalonicenseshr II : 2 ST

1>

19

Ad Thessalonicenses I : 16: 191-198 Se 2, 3-8 pt

de

e

n

A

* dE Ad Timotheum II :

dm

83* tae

97 3,3

I

ña

"ii

37 E

A

d

s 457

6, da10

554

1, 18

a

6,35

286dE

107%

I, 20

Y

47$

80

L5

3

e

8

79

4, 8

Ad Colossenses :

a

A

3991

4, 1

115

i

869

4, 16

e 118

26 28 32

Sd

Le. 17* III*

e 795 217

201* 67*

232 252

870

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

sermo : Ad Hebraeos :

5,4 5,8

8, 10 9,5 9, II

9, 14 I0, 57

67 App.

Hin.: pas:

190

67

113 547 512 793 373

75 117

53 119

12,6 E25 rA

50 107

12, 20

30 68

13, 4

68

6o*

94 IOI 12

272

3,8

r7

145*

4, 17

Petri I: I, 12

1,24

172

144

48 40

176 175

355 723 238 473 474

687 113 791 415 511 499

47* 27 25

56 141 267 340 297

66 IIO

108*

462

185*

159*

746

54

2,9

58

79

21*

358

547

706

204*

257

249

88

352 612

108 108

37*

730

4» 14

60

49*

5,7

45 49

35,8 Petri II : E, 19 Ioannis I: 2,6 2 10

4, 19 5, 18

5, 19

58 17 54 78 App. 55 61 106 109 15 14 107 45 98 120 7

104 31 49 90

49

50

122*

66* 150* 55

lin.: pag.:

174*

95*

41I 152

156* 132*

282

369*

820

284

106 158

726

200

322 669 809

716

106 119 51 109 13 109

800

361 737

117 742 559

81

Apocalypsis : 88*

1, 14

143 I, 15

108

114 115 702 244 640 SII 807 183

3, 5 3,7 3, 17

3, 18

105 394 296

3, 20

328

423 323 347

el

349

4, 1-2

354

5,I

401

1 103 105 109

40 700 716 739

705 133 157

142

730

57

544

391 434 721 739 124 127

232*

382

153

4, II

4, 10

$10

555 411

50

3, 15 3, 21

5, 14

641

130 215 124* TIS

80

3, 13

:

DES

4 16 35

2,8

5,9

203*

58

2,2 2, 10 2, 13

197*

75 75 7

2, 19 2527 3,2

804

Iacobi: I, 12 I, I4 517

4, 6

470 818

6 12 79

12,2

Sermo

Ioannis I:

7,2 T» 2-4

7,3

564 85 210*

104 104 104

235

767 704 705 795 704 159 160 521 795 795 706

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Sermo

Apocalypsis : 7,9

7, 10 7, 14

:

8.X

IO, IO

12,4

13, II 13,16

14,4

Sermo :

(TTE

paz.:

28*

366

Apocalypsis :

15 81

27

4

15 91

7, 17

lin.: pag. :

871

64 34 98 102

TÉ

137

228

227 56

15%

84

176

137

14,4 14, 14 19,7

19,16

226* TAI*

622

20, 7

52*

263 666

21,4 21,-6 22 II

159 2227

84

45*

3 II

190* 63* 220

67 97

558

3o*

450

695 576

466 661 49 106

2292

22» 19 2217

52 49 55 33

76 103 106 102 6 9 36 91 117

15

74

214*

83* 154 114 18

105% 281

351

386 260

529

697

719

696

38*

66

37 143 68* 166

276 618

20* JE

88

791 133 515

INDEX SANCTORVM Aelredus Rieuallensis De Iesu puero duodenni : 21 De spiritali amicitia :

PATRVM Sermo

:

lin.: pag. :

14

163* 229%

680 130

107 99

162*

35/37*

726 670

158*

58

114

57

100

Speculum caritatis :

IL, 8

L19 Ambrosius Expositio euangelii sec. Lucam : S Hymnus “Splendor paternae gloriae" > : Pseudo-Ambrosius

In symbolum apostolorum : 13

25

Anselmus Cantuariensis Cur Deus homo : IL 16

109*

2II

127

82

127

82

De conceptu uirginali : 20 Anselmus Laudunensis Enarrationes in Mattbaeum :

76

I100*

Augustinus Confessiones : 9, I0 10327

13

ILSA

118

38

82*

285

II

96*

103

99

35/37%*

670

25

176

198

140%

69

47

32* 259*

812

108

IOI*

732

87*

317

14 47

197* 261

129 338

73 100

160* 208*

68x

13, 9

529

De ciuitate Dei :

20, 7

De quantitate animae : 34 Enarraz. in Psalmos : 131, 5

In Ep. Ioannis : 7,2

7,8 Liber soliloquiorum : Ei

T

App.

338

Sermo :

69, 1,2 Tractatus in loannem :

ZAI 51, IO Benedictus

Regula : prol. 3 prol. 28

510

ALIORVMVE AVCTORVM Benedictus Cabpi.253T 25 2, 38

4» 53-54. 5:5 5, 4 5, 11 6,2 6, 8

7,6

7, 7-8

7, 63 767

19, 2

273

2758 33, 3-4

48, 7

49, 4

49, 7

49, 9

58, 8

58, 18

63, 1

71, 2 73

873

sermo : 39 113 103

109 114 41 65 99

lin.: 6 164* 115%

pag. : 289 766 699

166* 7539 197318 249% 304 231* — 458

147*

675

20

166*

12

283

115

33

24/29

256

98

73

167*

53%

177

666

508

95

246*

87-

161% 1 597

20

648

go

I42* 22

177 615

110

110*

745

44

64*

103

87

126%

316 700

189% - $97

103

197*

55

701

17%

385

80*

789

86

117

2E

86 — 234* 78 215%

592

592 546

Benedictus Diaconus Capitulorum collectio :

MI, 379

5

138

65

e:

SE

y

Bernardus Clarauallensis De consideratione :

2, 13 De gradibus humilitatis et superbiae :

1,2

3, 6

49

75

245*

116%

35I

0309

De gratia et libero arbitrio :

3,7

14, 51

65

61

252%

459

139%

432 476

Epistulae : 78,4

68

1225

78, 6

Eh

Ost

E

132, I

5I

260*

365

244, I

67

244, 2-5

67

222 sq.

25* . 466 471

In Cantica :

1, 8

68

14*

473

I, 11-12

68

16*

473

130*

596

8,2 15, 6

48 33

16, 10 20, 8

49 55

240* 140*

351 388

25,4

59

151*

419

7,4

22, 6

87

55

89* — 341 50* 257

95*

269

874

INDEX SANCTORVM

PATRVM

Bernardus Clatauallensis In Cantica:

27716 36,2 40

40,5 42, 7 43,3 45,2 45,3 47,5 47, 8

49,5 62,5 68,4 71,5 78,8

79,1

83,4

85,9

85,12

sermo : 56 25 52 68 73 13

83

47 33 53

87

Jin.: pag.: 148* 2295

68* 167*

98*

212

go*

104%

so*

250% 117% 224* 185%

396 199

367 477 509 123

571 334 257 377

596 540 331

7 46 62 46 50 56

270*

41*

203

46

185%*

44* 188*

331 284 779

120%

522

24

38

115

189%

440

187

331 355 399

7o*

Sermo in dominica infra octauam Assumptionis B.M.V. : 2

14

2

75 10

65*

96

70 144/ 145* 186* 93

492 633

Sermo in laudibus Virginis Matris : 1,5

73

26

Lg 180%

507 219

Sermo in octaua Epiphaniae : 4 Sermo in uigilia Natiuitatis Domini :

73

145*

510

87

140% 140*

596 492

104*

368

102*

631

2» 16

2216

3,9

70

Cyprianus De babitu uirginum : 3 Pseudo-Dionysius De diuinis nominibus : 4, 17

93

Distinctiones monasticae :

II, 114

Fulgentius Ruspensis Ad Monimum: L6

278

37

105

so*

Gatnerius de Rupeforti Liber “Angelus” :

Gilbertus de Hoylandia In Cantica : I5

124%

393

40*

$79

ALIORVMVE AVCTORVM Gilbertus de Hoylandia In Cantica :

1, 6 18, 4 30, 5

32,8

;

Gregorius Magnus Homiliarum in Exechiel : T rosiT

I, 10, 26

875

sermo :

lin.:

pag.:

35 3952 437 48. — 217% — 344 48 “201% 343 38

130%

286

71

40*

495

78

25*

541

97

975. , 058

T

A

Homiliarum XL in Euangelia :

I, 6,8

I, 15

L 20, 13 I, 32, 3 Liber Dialogorum : IL 55 Moralia in Iob : 20, 53, 65 22912024

24, 8, 17

24, 25, 5I

31, 44, 85

32, 14 Regula Pastoralis :

5

T7 83

¡19000 42*

339 570

I

Go*

40

80 73

102* rro*

554 399

73

110%

509

77

43*

72

69

6*

r2

500

535

478

ENS

103

i12

41925. 124*

700

2T Super Cantica Canticorum expositio :

112

199*

760

84

A

N

8

128*

83

70144/145%

492

8, 12-13 Guetticus Sermo in Annuntiatione beatae Mariae : ZNT

2,3

240

Sermo in Assumptione beatae Mariae :

I, I Sermo in dominica in ramis palmarum :

1I

75

44. ee SET

26. - (1935, 0 277

Sermo in festo SS. Petri et Pauli :

2,3

72

94%

503

Sermo in INatiuitate Domini : 2905

72

160*

504

Gulielmus a S. Theodetico De natura et dignitate amoris :

9, 26

56

s9% — 394

Hieronymus Commentarii in Isaiam :

[VET

119

220*

805

58

84*

410

Commentarii in Matthaeum :

III, 19, 27

876

INDEX SANCTORVM

Hieronymus Liber de interpretatione nominum bebraicorum : s.u. Carmelus s.u. Cedron s.u. Damascus

PATRVM sermo :

79 100 119 119

lin.: pag. :

54*

100* II2* 119*

t

77

548

678 802 803

536

s.u. Elisaeus s.u. Esebon

107 74

222* 85*

s.u. Gethsemani

119

92

98* 57*

623

7

40*

73

s.u. Issachar Horatius Epistulae:

1,7, 98

728

516 802

Iuuenalis Satirae : 6, 165

Leo Magnus Sermo in INatiuitate Domini : 2,3

16

98

145

IIS

665

189*

92

194*

627 627

52

106*

368

25

176*

198

15

119

155

IOI

150

686

71 25

184*

499 212

55

284*

106

83*

92

Nouatianus (Pseudo-Cyprianus) :

De disciplina et bono pudititiae : Paulinus Nolensis Epistola ad Romanianum : Persius Satirae: 5» 153

Petrus Cellensis Epistola 18 ad loannem ep. S. Maclouii : Richardus a S. Victore Beniamin minor : 1,3 1,5

154*

De Trinitate: 5,20

Sallustius Bellum Catilinae : 20, 4

718

Terentius Andria: 61

46

168

530

II

IOI

20

IO

103 174

Vergilius Ecloga: 2, 65

ALIORVMVE

AVCTORVM

"Textus liturgici : Acclamatio in fine Vigiliarum : Acclamatio ante prefationem missae : Antiphona ad Vesperas die 21 dec. :

877

sermo : 104 79 38

Vna 14 24 84

i pag.: 703 547 285

Antiphona in officio Vigiliae Natiuitatis Domini :

31

46

245

Antiphona in officio Circumcisionis Domini :

67

161%

470

13

Antiphona in processione in ramis palmarum : Antiphona ad Magnificat in sabbato ante dom. V post Pentecosten : Antiphona ad Magnificat in sabbato ante dom. 1 augusti : Antiphona ad beatam Mariam Virginem : Antiphona ad Vesperas in officio S. Andreae : Antiphona ad Laudes in oficio unius martyris : Capitulum in Vesperis Natiuitatis B.M.V. : Carmen Paschale “Exultet” : Collecta pro defunctis in officio mortuorum : Hymnus “Pange lingua gloriosi” : Officium S. Laurentii, lectiones et antiphonae in secundo et Zeriio nocturno : Officium S. Agnetis : Oratio in dominica quinta post Pascha : Responsorium in festo Assumptionis B. Mariae : Responsorium “Libera me, Domine” in officio mortuorum : Responsorium 1 in tertio nocturno in dom. I Augusti :

289

122

App.

222%

817

9 75 75 99 44 70 72 98 86

70 69* 260* 84* 206* Top 234* 142* 55/56*

89 508 526 672 320 489 506 665 588

106 II

148% 76

720 102

21

104

183

158 173 163% 194* 160*

236 760 633 376 798

29 juo 93 53 118

INDEX NOMINVM LOCORVM ET PERSONARVM Aaron : 54, 191.195 ; 59, 140; 60, 6o. 62; 65, 154; 67, 191. Abel : 89, 165. Abimelech : 23, 310.315 ; 51, 39.42.55. 58 ; 90, 159.

Abisag : 62, 7.123.139.147.155.156. Abraham : 5, 122 ; 10, 197; 23, 202 ; 31, 41 ; 51, 38.44; 55, 148.152 ; 57,

Babel : 73, 258. Babylon : 3, 108.133.135.151;

56, 29 ; 62, 77 ; 67, 126.196 ; 71, 106 ; 75, 264; 98, 232 ; 109, 70.

Belial : 7, 39. Benedictus : 20, 157; 58, 80; 73, 159;

117, 37.

163; 64, 168.169.214 ; 65, 45 ; 85,

Beniamin : 39, 63 ; 73, 246.

192.205 ; 96, 215 ; 102, 79 ; 117, 169 ;

Bersabee : 51, 39. Beseleel : 11, 148 ; 67, 239.

33; 86, 237; 88, 47; 90, 159; 95,

119, 214.

Bethlehem : 7, 65 ; 71, 104.

Absalom : 95, 257.259 ; 106, 103. Achaz : 83, 206.

Bernardus : PROL., 100; 24, 34. Bindonia : 76, 240.

Adam : 8, 214.280;

Bosta : 20, 84.

9, 100; 10, 98. 135 ; 16, 247.256 ; 23, 256.257; 25, 222 ; 26, 246 ; 27, 160; 31, 64; 57, 1.26.28.38 ; 59, 192.194 ; 60, 88 ; 73, 86.91.101 ; 74, 178 ; 76, 145 ; 83, 54.

193.209 ; 84, 61.114; 86, 202.217. 225 ; 98, 54.73.77.123.125.154 ; 101,

13.192.213.228 ; 102, 6.553.125 ; 104, 36.76 ; 105, 57 ; 106, 188 ; 111, 140; 118, 50; 119, 130; APP., 66.67.286.

352.

Adtemon : 95, 88. Aegyptus : 9, 156 ; 19, 71 ; 25, 169;

31, 17; 51, 123; 69, 34.37.39; 76,

306 ; 77, 29 ; 78, 90 ; 83, 117; 95,25 ; 103, 160 ; 116, 72. Aethiopissa : 5, 67; 21, 106 ; 30, 191 ; 39, 127; 66, 205. Aethiops : 9, 37; 74, 218.

Africa : 116, 72. Agar : 23, 237. Ambrosius : 24, 32. Aminadab : 59, 12; 60, 3.7.32.168. 183. 206. 208. 212. 213. 218. 221. 229. 247 ; 61, 6.19.226.227 ; 62, 167 ; 63,

11,

20; 18, 282; 30, 103; 41, 11.137;

Cades : 15, 248. Caesar : 76, 115.116.172. Cain : 89, 165.172. Caiphas : 86, 97.101. Cantuariensis : — ecclesia 41, 2 el in appar. crit. 3 et 99 ; — archiepiscopus 76, 237.

Carmelus : 15, 54; 78, 10.37.44.75.85. 98; 79, 31.33.50.52.53.71.75.77.80. 100.102.117.143 ; 100, 100.230.

Cedrón : 119, 111.119.127. Cephas : 75, 79 ; 86, 98. Chaldaei : 3, 121; 9, 160; 41, 138. Chanaan : 5, 74 ; 47, 50; 95, 110. Chananea : 55, 303 ; 57, 164; 71, 72; 95, 137.

Chermel : CAP. 667 ; 79, 4.78.79.87.106. 113. Chobar : 71, 106. Cisterciensis : 41, 2; 76, 1; 120, 207. Core : 91, 124.

Corinthii : 23, 30; 81, 145.

32.36.49.128 ; 64, 24 ; 102, 251. Andreas : 18, 45 ; 19, 25 ; 99, 84. Anglia : 76, 1.

Dalila : 49, 287. Damascus : 76, 4; 77, 5.43.76.77.82.

Anselmus : 8, 127. Apollo : 75, 79. Arabia : 11, 208.252.253.256.258.268 ;

94. Daniel : 16, 77 ; 18, 11 ; 36, 60; 62, 39 ;

12, 20.

Aran : 55, 150. Ascalon : 109, 247. Asia : 116, 71. Assut : 8, 218.220.237.271.290 ; 84, 64.

Assytii : 69, 33. Augustus : 67, 65. Augustinus (Hipponensis) : 24, 32; 85,

95.

Baal : 11, 204 ; 82, 200 ; 109, 141 ; 118, 181.

94.114.139.149.203.207.216.237 ; 85,

78, 46 ; 104, 140; 107, 231.239. Dauid : 8, 235 ; 9, 70.75 ; 10, 19; 14, 280 ; 19, 157 ; 20, 39 ; 21, 43.48 ; 23,

193.311.315; 24, 94; 27, 61; 29, 88 ; 30, 55 ; 31, 222 ; 33, 203 ; 35, 10.

43.60.183 ; 41, 37.38; 42, 161; 43, 45 ; 56, 25 ; 57, 26; 62, 9.24.36.43. 45.126.129.132.140.153.155.160 ; 63, 100.143 ; 64, 107;

65, 25.205 ; 73,

107. 157. 166. 167. 170. 178. 190. 191. 204.205.227 ; 16, 207 ; 77, 193; Si,

185 83, 134.135 ; 85, 34; 95, 257; 103, 155 ; 106, 51.103.209.232.241 ;

INDEX NOMINVM LOCORVM ET PERSONARVM 879 108, 86; 109, 124.126; 110, 253. 113, 208, 117, 145 ; APP., 5.

Diocletianus : 109, 155. Edom : 20, 84.87.88. Eleale : 74, 18.22.48 ; 75, 221.237. Elias : 9, 55 ; 40, 137.157 ; 43, 197 ; 47,

47 ; 48, 173 ; 49, 172 ; 78, 40 ; 79, 35.

75 ; 100, 5.67.98.102 ; 106, 255.241 ;

107, 172.227.229.

Eliseus : 40, 138.142 ; 43, 134.197 ; 47,

264;48, 173.240 ; 78, 40 ; 79, 33.35. 75; 100, 67; 107, 10.175.211.220. 222.225 ; 112, 80.90-91.

Elizabeth : 7, 84.89.93. Emmanuel: 37, 77.90 ; 77, 119. Emmaus

: 17, 204 ; 98, 108 ; 112, 213.

Enathym : 23, 254.

Engaddi : 23, 24. Ephesii : 82, 82. Ephraim : 28, 61; 66, 219.220; 71, UCM Esau : 20, 2.42.44.46.51.61; 89, 171. Etham : 19, 78. Eua: 16, 247; 101, 3.9.90.94; 102, 120. Eunice : $, 94. Ezechiel : 28, 214; 60, 187; 76, 504;

117, 165. Forda : PROL., 2; 120, 207; APP., 1. Galaad : 49, 184.185.187.202.208.209. 210.211.252.259.262.263.269 ; 64,27 ; 83, 135.136. Gallia : 85, 130. Gelboe : 100, 146.

Geth : 109, 246. Gethsemani : 119, 98. Gillebertus : 24, 34. Goliath : 73, 184. Graeci : 71, 150. Gregorius (Magnus) : 24, 32 ; 83, 43; 97, 98 ; 112, 155 ; 116, 71.

Guerricus (Igniacensis) : 8, 128 ; 24, 34.

Habacuc : APP., 37.358. Hebraei : 81, 18. Helem : 67, 132. Hem : 67, 133. Hermon : 72, 64 ; 77, 145.

Hermoniim : 72, 70. Herodes : 82, 215 ; 83, 118; 95, 258. 259; 103, 159 ; 114, 122.

Hesebon : 74, 1.7.8.18.20.21.47.73.80. 85. 99. 112. 116.117. 153. 158. 160. 169.197.215 ; 75, 4.6.28.128.137.144. 145.205.219.220.236.244.263. Hispania : 116, 72. Hubertus Cantuariensis archiepiscopus : 76, 237.

Hybernia : 76, 51.60. lasa : 74, 18. lacob : 10, 162; 14, 30; 15, 98; 17, 54 ; 18, 12.180; 19, 23.136; 20, 62 ; 23, 192; 28, 190; 33, 205.207 ; 38,

96 ; 47, 40.41.49.61 ; 48, 169.171.192. 193.240; 49, 15 ; 54, 218.221 ; 55, 155 ; 56, 103; 57, 163.171; 66, 22. 211; 1, 124 ; 95, 20.96 ; 98, 164.191.

213 ; ÁPP., 7.35.271.275.296.299.302. Idaias : 67, 132. Idumea : 65, 182. Ieremias : 23, 305; 74, 165.203 ; 100, 17050017; 77:

lericho : 63, 177. lerosolima : 18, 50; 128.136.202 ; APP., Ierusalem : 1, 78 ; 4, 7, 64 ; 11, 259 ; 12,

20, 105 ; 75, 127. 6. 250 ; 6, 12.21.66 ; 68.71.93.105.110.

159 ; 16, 228 ; 17, 253.281 ; 23, 189. 195 ; 31, 158 ; 83, 227 ; 38, 125 ; 42, 41;

45, 103;

47, 3.70.140.143.153.

154.155.236; 54, 169; 55, 248; 58, 154; 62, 68.95 ; 74, 168.222 ;75, 5 ; 77, 204 ; 79, 121 ; 80, 50.179 ; 86, 37;

88, 85.93.98.101.106; 95, 111.250. 256.257; 96, 4.203.206.210; 107, 173.185 ; 108, 24; 113, 77.149.157.

233; 115, 60; 116, 23; 117, 130; APP., 148.256.

Iesse : 9, 199; 32, 147; 59, 32.37.65 ; 60, 48.653.119 ; 73, 166.170. lesus filius losedech : 67, 3.31.35.127. 141. India : 110, 244. Ioannes Baptista : 19, 103; 51, 120; 94,

233;

100,

4.72.103.

Ioannes (Exangelista) : 2, 35; 7, 89; 12, 251.253; 15, 5.530.297; 18, 92. 157; 19, 23.107.108 ; 26, 105.157.

139.163.165 ; 67, 29 ; 73, 147 ; 81, 16 ; 82, 40 ; 86, 70.92 ; 104, 97.107 ; 113, 210 ; 119, or.

Ioannes de Forda: Pror., 1; 120, 206 ; APP., I. Iob : 8, 90; 58, 142 ; 69, 15 ; 72, 199; 73, 121; 74, 105 ; 76, 202.310 ; 78,

46; 80, 62; 82, 57; 99, 140; 104, 140.146 ; 112, 61 ; 115, 9r. Ionathas : 106, 209; 118, 15. Iordanis : 20, 14 ; 35, 92; 94, 24.27;

109, 69; 112, 93.94.100. Ioseph (pater Iesu): 26, 181; 42, 39;

83, 76. Ioseph (patriarcha) : 30, 144 ; 95, 97. Iosias : 95, 89. Isaac : 19, 245 ; 20, 31.39.92 ; 57, 163 ;

89, 186.

Isaias : 16, 5.21 ; 24, 89 ; 27, 62 ; 37, 25;

880 INDEX NOMINVM LOCORVM ET PERSONARVM 49, 134; 64, 185 ; 65, 149; 66, 21;

20, 100;

72, 146 ; 74, 14.40.77.115.168 ; 79, 4.

55, 218.219 ; 56, 69 ; 94, 256 ; 98, 9.

77:96; 81, 49; 82, 25.54; 83, 205 ;

223.228.234.248.269.284.289 ; 99, 47.

90, 2; 103, 5; 116, 131.

Israel : 6, 11 ; 9, 76; 10, 203 ; 12, 102 ; 14, 147 ; 19, 194 ; 20, 12 ; 21, 67 ; 23, 173.198.254 ; 28, 125.129.214; 30, 159.164 ; 91, 15.16.40.90.97.114.124.

218; 32, (passim); 41, 67.165.188; 42,

158.164;

49.50;

49,

43,

153;

47, 41.44.

12.25.115.180.194;

56,

102 ; 57, 160; 60, 157; 62, 8.47.49.

63.80.93.96.133.135.161.217 ; 63, 99. 144 ; 64, 27; 66, 20.83.101.134.178. 224; 68, 125; 69, 8.57.58.59.119 ; 91, 27.112.124 ;72, 155 ; 44, 85 ; 79,

69 ; 82, 39 ; 85, 125 ; 86, 81 ; 88, 192 ;

90, 19.139; 95, 6.212.213.257.260; 98, 86 ; 106, 104 ; 107, 224 ; 109, 125 ;

111, 91; 116, 29.52.53.152; 261.

APP.

Issachar : 92, 37. Italia : 85, 131. luda : 5, 74; 81, 173; 90, 173; 107, 179.201. Tudaea : 57, 193 ; 75, 206 ; 95, 258.

Iudaeus (-1) : 15, 154 ; 23, 65.275 ; 25, 211;

29, 143;

53, 57; 57, 64.109.

180.188 ; 66, 99; 71, 150; 76, 168. 200; 77, 56; 78, 86 ; 79, 66.70 ; 83, 30.174; 97, 51 ; 98, 10;99, 173.198 ; 104, 84.

Iudas : 66, 220; 71, 152.153. Iudas Iscariotes : 83, 174 ; 110, 4.63 ;

119, 75 ; APP., 221.

Lazarus : 1, 147 ; 14, 295 ; 23, 103 ; 62,

26, 85,108.157 ; 51, 220;

194; 112, 119. Martha : 1, 147 ; 55, 219 ; 56, 59; 94,

256 ; 98, 8.10.221.236 ; 112, 120. Mathathias : 82, 20. Melchisedech : 67, 6.228. Messias : 2, 76. Michol : 30 55 ; 41, 40. Moab : 28, 37; 74, 14.40.44.47.48.65. 66. 74. 143. 144. 146. 150. 151. 171. 176.179 ; 75, 206.215. Moabita : 75, 214.

Moyses : 1, 205; 7, 52; 11, 131; 12, 263; 14, 147 ; 16, 177; 21, 1.72.75. 83 ; 27, 64 ; 30, 2.51.53.85 ; 31, 10; 32, 78.81.112.142.157 ; 40, 136 ; 48, 165.168.182.240; 54, 204; 57, 65. 110; 65, 133 ; 81, 170 ; 85, 141 ; 95,

63.74.232 ; 98, 81 ; 100, 3.60.67.97; 106, 103.222.238 ; APP., 72.344. Naaman : 9, 56 ; 94, 24 ; 112, 5.80.87.

92.97.

Nabuchodonosor : 67, 77. Nathanael : 98, 213.214 ; 104, 87. Nazarei : 117, 76.82 ; 119, 39, 122. Nero : 109, 132. Nicodemus : 43, 151.159.161. Niniue : 74, 26. Niniuitae : 74, 28. Noe, Daniel et Iob : 78, 46 ; 104, 140. Norhamtona : 76, 272.

Oliueti (zzors) : 119, 103.

75 5 105, 114.

Leo : 92, 189.

Paulus : 4, 179 ; 14, 294 ; 15, 289.291 ;

Leui : 7, 232.234.

Leuiathan : 67, 269 ;73, 56; 84, 176 ; 105, 72.

Lia : 89, 211 ; 92, 9.10.32 ; 94, 257. Libanus : 34, (passim) ;35, 5.72.85.90. 99-148.155.163.221.223; 36, 23.32. 79.82.122.142.185 ; 55, 279; 76, 4;

74, (passim);

79,

4.78.82.86.87.99.

100; 102, 55; 113, 239.251; 225.229 ; 115, 215.

114,

Lois : 8, 93. Lot : 103, 77. Lucas : 112, 211. Lucifer : 36, 1.180 ; 56, 169.180.184.

22, 54 ; 23, 304 ; 24, 64.191 ; 26, 142 ; 28, 132.138 ; 39, 54.67.91.93.97 ; 42, 11.162 ; 45, 22.89.99.185 ; 85, 71.72 ; 58, 52; 65, 24.153 ; 66, 25.52; 72,

20.28.29.55.44.45.54-146 ; 75, 71.78 ; *6, 182; 77, 85; 78, 16.34.35.108; 81, 145.150; 82, 21.82; 85, 41; 87, 105 ; 94, 105 ; 98, 42; 99, 85 ; 105,

140; 106, 46.231; 108, 193; 110, 246 ; 113, 212.215.218.221.224 ; 115,

124.129 ; 11%, 264 ; 118, 150; 120, 25. Petrus : 17, 204.221; 141.149 ; 38,

19, 22.29;

29,

185.186.190.192.194.

Machabaeus : 85, 125. Malchus : 29, 150. Manichaei : 85, 5.89.

48, 164; 49, 257; 54, 150.153 ; 57,

Maria : 1, 151 ; 26, 84; 37, 127 ; 101, 92 ; ÁPP., 4. Maria Cleophae : 26, 84.107.151. María Magdalene : 1, 147; 11, 247;

99, 195 ; 102, 200.201.202.205 ; 106, 230; 107, 164; 110, 25.28 ; 120, 7.

1953 41, 77; 44, 25; 40, 58.66;

555 58, 184; *1, 147; 76, 100,107.

138.151.153.163.166 ; 86, 70; 90, 89 ; 155.162.

INDEX NOMINVM LOCORVM ET PERSONARVM 881 Pharao : 16, 176 ; 18, 211.212.214.225 ; 23, 353; 28, 64; 30, 194 ; 51, 220. Pharisaei : 18, 274.

Philippus : 18, 39.43 ; 104, 87. Philistiim : 15, 168; 106, 213. Phinees : 106, 232.241. Pilatus : 25, 212 ; 28, 150 ; 31, 128.139; 68, 106 ; 76, 200; 82, 215.217 ; 84, 84.

Rachel : 1, 190 ; 56, 58 ; 92, 10.42 ; 94,

Sara : 1, 190; 51, 46.65 ; 95, 209. Sarai : 98, 208.

Satanas : 3, 155 ; 84, 87. Saul : 5, 73; 18, 208 ; 100, 148; 106,

102. Saulus (= Paulus) : 18, 208 ; 17, 79. Simeon : 24, 106 ; 102, 149. Simon Magus : 106, 250. Simon Petrus : 106, 229. Sina : 11, 258 ; 14, 34 ; 21, 66 ; 31, 58 ; 100, 96.

257.258.

Rahab : 75, 264. Rebecca : 20, 45. Ricardus : 24, 34. Ruben : 92, 8.15. Ruth : 95, 135.

Saba : 11, 208.278 ; 12, 2.21.23.25.65. 89.91 ; 46, 13.69.73.91 ; 56, 103.133. 137.138.141.

Sabama : 74, 21. Salomon : 3, 200.201 ; 5, 80; 6, 240. 241; 12, 60.61.63.67.92.95.98.107. 140; 24, 191 ; 28, 181.185 ; 33, 175.

198.203 ; 42, 160; 45, 135.137; 46, 69.74.75.82.94; 50, 114; 54, 20.

30.31.37.100; 55, 115.122.126.166 ; 56, 103.119.127.134.136 ; 62, 32 ; 68, 56; 69, 62 ; 81, 128 ; 87, 77; 88, 41 ; 90, 97 ; 97, 155 ; 98, 114 ; 100, 8.156. 148 ; 107, 46 ; 109, 127; 112, 3.27;

114, 165.226.230 ; 116, 11 ; 117, 141 ; APP., 8.

Samaritana : 2, 74; 57, 170; 94, 182. 187; 101, 9o.

Samatitanus : 31, 226.227.230. Samson : 15, 3.135.149; 49, 286 ; 53, 106.107.120 ; 119, 122 ; APP., 41. Samuel : 106, 102 ; 111, 119. Sanir : 77, 145.

Sion : 4, 249 ; 6, 208.209 ; 9, 241 ; 10,

78.93 ; 23, 195.545 ; 28, 219 ; 29, 97 ; 80, 103.117.141.178 ; 91, 224;

32,

19 ; 83, 227 ; 34, 60.65.67 ; 35, 207; 55, 268; 58, 71; 59, 111 ; 62, 186 ; 66, 64.67 ; 72, 65 ; 74. 51.58 ; 75, 145. 146.262 ; 88, 85 ; 91, 175 ; 100, 119. 162 ; 115, 144.

Sophonias : 67, 133. Stephanus : 15, 195. Sunamitis : 62, 4.5.8.19.60.70.122.169. 171. 185. 196. 203. 210. 215.216. 234 ; 63, 5.6.46.55.63.70.137.143.170.175 ; 64, 35.45 ; 66, 6; 69, 118; 71, 26. 101 ; 72, 6.10.

Tharsis : 11, 209.278 ; 12, 3.21.92.99. 115.138.173.

Theman : 23, 238. Theophilus : 112, 211. Thomas : 17, 204.215 ; 99, 199. Timotheus : 4, 179; 8, 91 ; 71, 54. Tobias : 67, 132; 111, 61.72.

Tytus : 74, 217. Zacharias : 18, 91 ; 60, 189 ; 67, 4.33; 107, 178.200 ; APP., 38.

Zorobabel : 67, 3.31.33.39.44 ; 95, 248.

INDEX VERBORVM Abbas de Binedone : 76, 240. Abbates nostri : 76, 241. Abbreuiare : 28, 104; 25, 179; 27, 6. Abdicatio iniquitatis : 50, 194. Abesse : 1, 59; 7, 171; 20, 189, 198; 21, 119 ; 33, 60; 38, 130, 175, 218; 40, 12, 13 ; 92, 54 ;02, 24 ; 55, 229 ; 98, 157 ; 117, 232.

Abiectio : 89, 217 ; 93, 147 ; 111, 135; APP., 57; — cotpotis 28, 170; — humilitatis 111, 110/111 ; — praesepii 9, 98, 117; — spontanea 15, 313.

Abire : 40, 175 ; 41, 200/201 ; 42, 1, 124 ; 120, 9o ; abeuntem figere 114, 32 ; — lesus 120, 73 ; — et redire 120.

179. Ablutio : 17, 130, 209; 21, 101; 35, 95 ; 51, 197 ; 75, 140, 249 ; 84, 161; — criminum 105, 178; — peccatoris

9, 31; — in sanguine 17, 130 ; — sotdium 75, 126 ; — uelleris 51, 146/147 ; — (-nes) singulae 51, 192. Abolitio : — criminum 11, 249/250 ; — culparum 26, 222. Abominabilis : 24, 55, 57; 101, 124. Abottiuus : 99, 201. Absconditus : 27, 118; 94, 14; 118, 161 ; — faciei 38, 198 ; 47, 169; Si, 48 ; - noctis 57, 229. Absconsio : 38, 197. Absentate : 42, 35, 87, 128; 77, 166. Absentia : 41, 195 ; 49, 173 (Christi); — dilecti 38, 141; 92, 244/245; medicinalis 38, 208 ; — sponsi 1, 34; 38, 133.

Absinthium : 15, 162 ; — doloris APP.,

277/278.

Absolutio : — captiuitatis geminae 83, 205 ; — celerrima 96, 184 ; — culpae 99, 90/91 ; — iniquitatis APP., 354; — materna 83, 65 ; — placidiot mortis 99, 109.

Abstrahere : 86, 40; — abstractus

et

illectus 8, 229. Abundantia : 38, 120, 122; 113, 15; 120, 152 ; — catitatis 28, 125 ; — cotdis 3, 26 ;19, 72, 251 ; 30, 171 ; 40,

84; 60, 160; 69, 134; 71, 137; —

decoris 20, 215 ; — dilectionis Patris (Filius) 14, 151/152 ; — fidei 120, 199 ;

— gaudii 3, 138 ; — ignis flammantis 108, 39 ; - iniquitatis 31, 240 ; 62, 40 ; — pacis 67, 104 ; 109, 155 ; — pietatis 31, 240 ; 75, 219/220 ; — plena 70, 55 ;

ET LOCVTIONVM (*) — sanguinis 111, 164 ; — speciei suae 47, 136 ; — spiritus 19, 37 ; 88, 34; — sponsae inebriatae 94, 246/247; — terrae 81, 170 ; — uiscerum 13, 145 ; 74, 131.

Abyssus : 7, 245, 247 563, 59 ; 94, 114; — diuinae bonitatis 82, 170; — diuinae catitatis 79, 153 ; — conscientiatum 72, 90; — cordis 61, 224 ; — fre-

quens 44, 158 ; — humilitatis Christi 82, 88; — iniquitatum

109, 62; —

iudiciorum 2, 116 ; - iudiciorum Dei 7, 44 ; 14, 100 ; — pietatis 28, 140; — pietatis diuinae 62, 174 ; — sapientiae infinitae 36, 66 ; — tribulationum 109,

33 ; — totpotis nostri 62, 173. Acceleratio : 64, 150. Acceptatio ciborum : 50, 31. Acceptatot : 98, 257. Acceptio personae : 35, 117. Accessus lunae ad solem : 58, 181. Accubitus : — paterni sinus 55, 230 ; — primus 9, 162 ; — regius 41, 187 ; 44, 127 ; 80, 182 ; — sactatissimus 19, 42 ;

— supernus Christi 4&, 140. Accusator : 84, 83. Acerbitas : 22, 245 ; 98, 111 ; - aegtitu-

dinum 91, 194 ; — circumcisionis 25, 167 ; — doloris 22, 244 ; — exprobrationis 98, 111; — lesu 32, 75 ; — immoderata 53, 178 ; — iniuriarum $0, 96/97 ; — poenitentiae 95, 8, 86/87. Aceruus : 49, 188, 190 ; - copiosus 26,

71; testimonii necessitatum Domini 83, 134 ; — tritici 70, 70, 123, 146, 149, 158 ; 71, 32, 59, 60, 96, 105,

142. Acetum : 116, 46 ; — felle mixtum 116, 35. Acies : 715, 46; — beata ac prospicax 112, 195; — castrorum

57, 3, 119;

58, 258; 59, 15 ; — contemplationis internae 47, 145; — fixa 26, 90; — hostium 22, 233; — infirmior 114, 28 ; — mentis 48, 217 ; 75, 81 ; - oculorum 48, 75 ; — ordinata 56, 286; 59, 81; — ordinata castrorum 57,

312; — Ordinata militiae 47, 267; — serenissima 49, 6; — spiritualis 75, 26, 70. Acquisitio : — in apparatu 100, 185 ; — deliciarum 100, 199; — summae dignitatis 110, 199 ; — negotiationis 5, 85; — salutis 25, 85 ; 105, 178;

(*) Confer quae de hoc indice dicta sunt in Introductione p. XXV.

INDEX VERBORVM APP., 355 3 — uittutum 105, 210/211. Actio : 13, 202 ; 68, 5; 90,251; 94, 9; 99, 5 ; 103, 124 ;112, 215 ; — animae

68, 5 ; — bona 48, 208, 211 ; 108, 54; — exterior 89; 4/5 ; — fructuosa 89, 137 ; — gratiarum 9, 5, 174 ;10, 176 ;

ET LOCVTIONVM

883

Adiutorium : 59, 182 ; 98, 132 ; - amotis 65, 72; — angelicum 112, 226;

— castitatis 69, 127/128 ; — Christi 57, 322; — gladii 41, 80; — gratiae 64, 76 ; 92, 216 ; — simile sibi 98, 59/60; 140.

19, 211, 214, 232, 233, 240 ; 23, 228 ;

Adminiculum : — fidei 57, 52 ; — rubo-

26, 6, 56; 37, 187; 43, 137; 47,6;

tis 4, 258. Administratio : — corporalis 89, 146; — libera 67, 200 ; — utilitatis publicae

58, 110; 65, 101; 101, 52 ; 118, 42;

— gratiarum continua 84, 24/25 ; 100,

197/198 ; — honesta 108, 61 ; — pastotis 112, 9 ; — puta 57, 226 ; — sancta 92, 26. Actus : 43, 26. Aculeus : — compunctionis 64, 150; — exhottationis 118, 9 ; — mortis 27, 182; — peccati 99, 239 ; — punctionum 70, 179 ; - spinarum 102, 53, 9o.

Acumen : — aemulationis 51, 235; — contemplationis 75, 36/37; — dentium 51, 201 ; — discretionis 77, 101 ;

— mentis 104, 101 ; — oculotum 25, 106 ; — uenenatorum 85, 72 ; — uisus 72, 106.

Adam : — nouus (= Christus) 59, 193 ; — secundus $4, 114. Adeps : — consueta orationum 24, 140 ;

— frumenti 87, 156 ; 111, 86. Adesse : 33, 68 ; — Iesus 106, 6o. Adhaetete : 2, 141 ; 11, 173; 15, 99/ 100, 124; 17, 90; 20, 198 ; 23, 215; 29, 31; 30, 208; 34, 140, 147; 38,

62, 101; 40, 81, 84, 123; 42, 105; 43, 100; 46, 187, 197 ; 52, 55, 211;

53, 22 ; 54, 184 ;56, 36 ; 63, 15 ; 68,

99, 32.

Admiratio : 3, 132 ; 7, 69 ; 11, 17 ; 13,

77, 18 5 16, 120; 17, 35; 27, 118;

34, 77; 35, 20; 42, 63 ; 47, 76, 80, 82; 56, 115 57, 210 ; 88, 215; 61, 54;

62, 16 ; 64, 190 ; 65, 100 ; 70, 27 ; 71, 109 ; 73, 21, 266 ; 79, 90; — coloris 4, 15 ; — filiarum Sion 58, 10; — lau-

dis 47, 75/76 ; in — et laudem sponsae 101,

21/22;

—

magna

16, 270;

-

maiestatis aeternae 58, 183 ; — noua 67, 162 ; 80, 16 ; — nouitatis 46, 55/

56 ; — pristina 63, 175 ; — pulchritudinis 80, 56; — speciei Iesu 4, 30; — sponsae 56, 11 ; — uirginitatis praeclarissima 73, 21; — uittutis Christi

22, 74. Admonitio : — de caritate 28, 67; — creberrima 20, 171. Adolescentia : 3, 102 ; 21, 26 ; 22, 242 ; 23, 262 ; 54, 116 ; 62, 49 ; — pristina 62, 128; — pruriens 3, 1123 — pubescens 94, 208. Adolescentula : 2, 25, 27, 42, 65 5 4, 72 ; 8, 35; 11, 40, 140; 17, 9 ;.20, 20;

169 ; 70, 42; 73, 10; 78, 5, 98; 81,

21, 26 ; 22, 274 ; 28, 33, 117 ; 29, 52;

202 ; 98, 152, 238 ; 99, 214 ; 106, 22, 78; — Christo 57, 319; 93, 84; —

30, 14, 21 ; 34, 25 ; 38, 181 ; 39, 24 ;

Christo pet amorem 97, 162 ; - Deo per dilectionem 110, 279 ; — Deo 75, 80; — Domino $6, 16. Adhaesio : 7, 124 ; — Christi et ecclesiae 98, 155 ; — coniugalis gaudii 93, 119/ 120; — felix 98, 161; — spiritus 94,

46 ; 97, 105 ; — sponsi et sponsae 98, 161 ; - Verbi 47, 148. Adhottatio : 63, 120 ; — blanda 63, 45. Adimpletio scripturarum : 57, 77. Adinuentio : 116, 77; — humana 49, 280/281 ; 92, 233 ; - noua 84, 78/79. Aditus : — cellae 46, 152 ; — ad coelestia 54, 164. Adiuratio : 1, 172 ; 40, 59; 98, 1, 17, 20, 28 ; — nouissima 98, 18 ; — tantae

maiestatis

100, 12; — opposita

1,

45, 29/30, 181, 187; 47, 251, 258,

265 ; 54, 4, 15, 105, 120 ; 55, 14, 154, 196, 206 ; 59, 100; 63, 117,

170;

62, 15, 46, 69;

70, 27; 77, 41; 78,

216; 81, 129; 92, 242; 93, 96; 94, 212; 109, 198; 111, 17, 104/105, 145/146 ; 112, 15 ; — adiurata 40, 66 ;

— indisciplinata 58, 274; — Virgo Israel 62, 80. Adoptati : 27, 165. Adoptio : 18, 146 ; 29, 148 ; — filiorum 105, 148 ; — gemina 29, 17.

Adorate : 90, 239 ; 96, 225 ; — et benedicete 95, 195. Adoratio : 57, 151 ; 70, 192 ; 84, 18. Adotator falsus : 12, 235.

Aduentus : — angeli 99, 172 ; — Christi 4,2415 8; 1975; 9, 141 ; 18, 1525; —

229 ; — fottissimus 112, 136 ; — opetis 89, 170 ; 118, 106 ; - uototum 39,

Dei 7, 239 ; — dilecti 42, 133 ; - Domini 16, 41 ; 23, 57 ; — Filii 35, 92 ; — Iesu 18, 152, 167 ; 44, 58 ; — iudicis 18, 167 ; — mediatoris 93, 47 ; — Mes-

4d.

siae 32, 24 ; — Pattis 103, 232 ; — pri-

208.

Adiutor : 115, 199; — totius boni 97,

884

INDEX VERBORVM

mus 73, 212; 117, 230; — secundus

Saluatoris 69, 51 ; — Spiritus Sancti 18, 167; 88, 194 ; - sponsi 38, 146 ; 46, 48; 48, 250 ; 57, 17 ; 81, 203/204 ; 115, 170, 200.

Aduetsa : 19, 276 ; 20, 265 ; 29, 181 ; 89, 194; 98, 76; 109, 7.

Aduersarius operis : 89, 170. Aduetsio diutina : 66, 146. Aduersitas : 19, 288; 80, 102. Adulatio : 65, 170; — amicorum

99,

81.

Aedificate : 20, 177 ; 103, 80.

Aedificatio : 11, 17; 18, 292 ; 23, 9; 55, 13 ; 62, 151 ; 64, 227; 65, 85; 73, 238 ; 74, 129 ; 108, 16; 113, 144 ; —

adolescentulatum 88, 136 ; — aliorum 116, 246; — animatum 68, 81; — caritatis uesttae 63, 8; 71, 219; —

mutuae caritatis 97, 194; — domus aeternae 96, 98/99 ; — fraterna PROL.,

159 ; 1, 105 ; *1, 76-77; 112, 19; -

morum 85, 138 ; - omnium nostrum

52, 69 ; - omnium uestrum 103, 109 ;

— patrum 18, 292; — proximorum 91, 2; — publica 65, 252 ; — salutis fratetnae 100, 4/5.

Aedificium : — coeleste 30, 176; 33, 229; — Sumptuosum 9, 114. Aegtitudo : PROL., 119 ; 1, 5, 146, 165 ; 12, 260 ; 15, 224 ; 19, 8; 21, 76; 22, 227; 91, 86 ; 64, 125, 128; 86, 65 ;

91, 8 ; 93, 23/24; — aliena 112, 65 ; — amotis 48, 178 ; — diuturna 1, 163 ; — molesta 99, 105 ; — potens 1, 134 ; — similis 1, 169; — taedii 19, 7; —

totporis 75, 175 ; — infitmae uoluntatis 103, 186. Aegtotate : 111, 54; 112, 62; — cofpote siue mente 98, 69. Aemula sactae uitginitatis : 70, 180. Aemulatio : PROL., 52; 18, 259; 20, 206; 32, 122 ; 47, 245 ; 51 (passim); 64, 54,55

5 69, 161 ; 105, 9, 216-244,

254 ; 106, 97, 145, 147, 155,222, 233 ;

107, 13, 16, 20/21 ; 108, 120; — aculeata 106, 226 ;— alactis 18, 249 ; — auti igniti 11, 189; — catitatis 32, 160; 39, 174; — catitatis adamantina 105, 235 ; — Christi 45, 185; — contensiosa 7, 52; — decoris sacri 69, 160; — Dei ProL., 97; 115, 16 ; — desiderii 40, 138 ; — dura 106, 227 ; — durior 106, 9o ; — eccle-

siae 56, 285 ; — feruida 51, 238; — fida 2, 38; — fidelis et pia 16, 200; - gtatiae 59, 64 ; — diuini honoris 54, 47; — iustitiae 51, 11; — ptopriae iustitiae 53, 110; — iustorum 106,

107 ; — libertatis temporalis 37, 56;

ET LOCVTIONVM — martyrum 106, 158 ; — Patris miseticordiarum 105, 237 ; — patrum 50, 136; — apostolicae paupertatis 79, 104; — sactae paupertatis 100, 113 ; — perfectionis apostolicae 58, 75/76 ; — pia 50, 98 ; — pristina 63, 174; — profecta 18, 186 ; — propositi 59, 42 ; — Rachel 56, 58; — sacra 51, 14; — salutis nostrae 50, 21 ; — beatificati spiritus 106, 79/80; — sponsae 105, 248; — uirtutis 51, 21; — uirtutum

51, 200, 207 ; — uittutis Iesu 22, 75. Aemulator : 50, 68, 124; 55, 87 ; 106, 241 ; — bonus 79, 21 ; 105, 235/236; — continentiae 61, 62 ; — ecclesiae 50, 1; — euangelii 76, 192 ; — martyrum 4, 195 ; — patuitatis (Christi) 9, 9o ; — pius 22, 68; — salutis 50, 17; — salutis humanae (= Christus) 50, 68 ; — sapientiae 23, 339 ; — silentii sacti 22, 69 ; — solitudinis 100, 76/77. Aemulattix propositi : 59, 63. Aemulus : - apostolorum 50, 21 ; - Dei 84, 62 ; — floris 61, 65 ; — generis humani 8, 264/265 ; — gloriae 36, 166 ; 41, 226 ; 53, 241 ; 104, 15/16 ; — petfectionis 55, 15, 102 ; — salutis meae 8, 297.

Aenigma : 25, 36 ; 34, 184 ; 46, 84 ; 57, 197 ; 76, 137; 108, 190; — similitudinum $1, 161. Aequalitas : 73, 225 ; — comparationis 34, 176. Aequitas : 13, 308 ; 19, 98 ; 28, 189; 43, 46 ; 49, 69 ; 60, 220, 222 ; — iudi-

cii 47, 237; — iudiciorum Dei 61, 230; — manifesta 19, 98 ; — rectitu-

dinis 34, 99 ; — regia 54, 50 ; — subtilis 49, 127 ; - summa Dei 34, 99. Aerumna : 64, 221 ; 98, 182 ; — incolatus nostri 18, 231 ; — pristina 43, 131/

132 ; — huius uitae 119, 196. Aestimatio : 22, 51; 54, 106 ; — adolescentulae 101, 30; — filiarum Sion 63, 28; — humillima 16, 279 ; 82, 155; — lubrica 80, 155 ; — mercedis 117, 167 ; — periculi 115, 69 ; — pretii

110, 29 ; - propria 78, 166 ; — uetissima 24, 52.

Aestimator : 79, 96 ; — dignus 26, 75 ; — uetus (Deus) 24, 57. Aestus : 25, 223; 26, 134; 53, 142; — amotis 70, 70; 77, 157; 108, 159; — 112, 162 ; — concupiscentiae 59, 68 ; — coruscationum 90, 110/111 ; — diei 3, 55 ; — extollentiae 91, 40 ; — intolerabilis 40, 61; — solis 60, 139; — tentationum 38, 199. Aetas : 55, 176 ; — Christi 3, 62 ; — loru-

lenta 52, 33 ; — fortior 48, 105 ; — in-

INDEX VERBORVM firmior 57, 15 ; — matutior 55, 184; 93, 126 ; — nubilis 55, 167 ; — robustior 111, 181 ; — tenera (Verbi Incarnati) 25, 165. Aeternitas : 5,104; 13, 117, 232; 14,

ET LOCVTIONVM

885

148; 99, 68; 106, 208; 108, 117,

167; 120, 154; APP., 85 ; — amotis 14, 208 ; 21, 94 ; 44, 38 ; 48, 160 ; 65,

66, 68; 115, 259; — 118, 69/70; — tationalis 29, 12; — animi

animae

40; 25, 57, 151 ; 40, 54; 49, 200; 56, 160; 94, 117; 96, 90; 97, 135;

110, 180 ; — blandus 48, 162 ; — can-

117, 211, 214; — beneplaciti Dei 26,

26, 90/91 ; 44, 36.; — intimae caritatis 74, 186 ; 81, 104 ;— carnalis 30, 30;

136 ; — caritatis 13, 29, 32 ; — Dei 13, 122; 14, 114; — nostrae 63, 95 ; — Dei 7, 151 91, 96, 124, 156 ; 36, 73;

caritatis ciuitatis ; 14, 57, 53, 136,

138; 91, 28; — dilectionis

13, 54;

— dilectionis Dei 13, 229 ; — diuina 26, 136 ; — gaudii 83, 7 ; — Patris 14, 78 ; — perpetua 5, 124 ; 57, 230 ; 107,

61/62; — sponsi 94, 114. Affectio : 14, 232 ; 17, 121, 128; 24, 236 ; 26, 190; 28, 48 ; 29, 32 ; 34, 19 ;

43, 27, 84; 44, 67, 91 ; 45, 209 ; 49,

219 ; 55, 145 ; 59, 166 ; 63, 37; 65, 755 608, 35; 72, 109; 78, 181; 87,

46 ; 90, 80; 92, 119; 95, 217, 218;

101, 250; — arguta 37, 59; — animi 98, 54 ; — caritatis 37, 43 ; — carna-

lis discipulorum 48, 139; — catnis 49, 120; — carnis et sanguinis 64, 203; — castissima 70, 6; — cogitationum $81, 206 ; — cordis 9, 68 ; 49, 120; — humani cotdis 17, 128; —

cordis nostri 75, 165 ; — diuina 108, 175 ; — dulcis 37, 107 ; — dulcoratur 24, 236 ; — fortis et prudens 63, 188 ; — humana 18, 172 ; — humillima 49, 219; — humilis 65, 29 ; — humilitatis internae 51, 265 ; — innata 87, 183; — materna 26, 187; 39, 25; 54, 51;

75, 67 ; — uetae mattis, quae Christus est 26, 188 ; — mentis 10, 58 ; 15, 64 ; 59, 169 ; — mentis humilis 15, 315; — munda 64, 210; — noua 65, 27; —

noxia 44, 8o ; — pia 65, 55 ; — pietatis 28, 105 ; 29, 8; — pudenda 61, 115 ; — sancta

94, 147 ; — spiritualis 94,

144/145 ; — sterilis 12, 77 ; — suauis sponsi ad sponsam 88, 176/177; — subdita et inusitata 93, 32 ; — tenera 65, 29; 81, 132; — tumultuans

28,

152; — uaria et singularis 93, 67 ; — uaria 93, 76 ; — ueritatis 72, 109 ; — uittutum 72, 218.

Affectus : 7, 83, 214 ; 10, 12, 15, 152; 12, 111; 14, 206, 213; 16, 84; 17, 318; 22, 15 ; 24, 236; 28, 55; 30, 218 ; 33, 20, 49 ; 38, 152, 156 ; 44, 52/ 53 ; 46, 167; 48, 112 ; 51, 240; 61,

220 ; 64, 44 ;65, 27, 41, 75, 159, 225,

266 ; 70, 221 ; 74, 46 ; 75, 47 377,128; 79, 126; 81, 100; 82, 148; 87, 55;

88, 201; 93, 42, 79; 94, 173; 98,

didationis 50, 100 ; — caritatis 2, 50 ; 33, 18; 42, 105 ; 48, 114 ; 60, 111; 104, 192; — compassionis 10, 28;

- congratulationis 89, 178 ; — cordis 30, 218 ; 38, 39 ; — dilectionis 90, 234/ 235; — matetnae dilectionis 115, 109; — non dissimilis 44, 57/58 ; — dulcis 61, 181 ; 72, 4; — duo 65, 16, 59 ; — et effectus 75, 105/106 ; — forti-

tudinis 109, 158; — illius genetis 107, 155 ; - humilis 51, 219 ; 63, 185 ; — humiliatus 66, 146; — infirmitatis 119, 115; — infirmus APP., 200; — insitus 14, 225; — irrationalis 14, 228; — libertatis carnalis 76, 161; — matetnus 19, 220 ; 26, 94/95 ; 28,

73 ; 55, 293 ; — miserationis 28, 86 ; — naturalis 89, 172/175; — orandi 112, 48; — orantis 28, 107; — uiam

pandens 89, 14; — paruulotum 87, 135 ; — paternus 20, 28 ; — patientiae

APP., 238/239 ;— pendulus 46, 115 ; — pietatis 22, 88 ; 26, 91; 66, 122; 91, 223; 106, 97; 112, 34; — pius 24, 30/31 ; 65, 40; 91, 122; — pius et filialis 63, 118; — pius desidetii 64, 37; — pius boni pastoris 90, 221; — Sacti ptaedicantium 64, 202 ; — pusillanimis 119, 114 ; — sacer 65, 64 ; — sanctitatis 70, 175 ; — sanctus 65, 40 ; — secutiot 91, 221 ; — spei

65, 72 ; — spiritus 88, 186 ; — sponsalitius 68, 178; — sponsae 72, 110; —

sponsi 72, 110 ; 88, 6/7 ; — subministrandi 112, 47 ; — tentantis 48, 148 ; — tutbidi, lasciui, et languidi ApP.,

82 ; — uberior 65, 184 ; — uitiatus 102, 159; — uoluntatius 9, 212.

Affectuosus : 13, 180; 68, 31. Afficete : 19, 221 ; 29, 2/5, 34 ; 55, 141 ; 65, 189 ; 94, 51/32 ; 115, 152.

Affixio ctucis : 10, 53. Afflictio : 1, 40; 50, 132 ; 76, 60; 77, 39; 91, 227; — carnis 59, 120; 79,

59/60 ; — cotpotis 83, 43/44 ; — famis sitisque 57, 305 ; — spiritus 68, 163 ; App., 160.

Affluentia : 100, 182 ; — deliciatum 100, 95; — dignationis 3, go; — pietatis 75, 28/29 ; — sapientiae 17, 169 ; — sermonis 17, 169. Ager : 37, 114 ; 87, 118 ; 89, 95, 133,

886

INDEX VERBORVM

149, 153, 161, 180, 185 ; 90, 242, 244 ;

91, 65 ; 92, 15, 21 ; 103, 36, 117, 165 ;

— agro copulare 89, 168/169 ; — cotdis nostti 13, 148; — euangelicae lectionis 98, 193, 195 ; in — exire 89, 160/161, 186; — pigti hominis 20, 162 ; — mottalitatis nostrae 93, 145 ; — et uilla 89, 146 ; ad —, ad uillas, et ad uineas 111, 32/33. Agilitas : — discursus angelici 98, 197 ; — summa 120, 117.

Agitatio : 25, 101.

Agmen :— immensum 61, 25 ; — sanctorum 70, 1o.

Agnitio : — Dei 66, 135 ; 93, 200 ; 104, 44; — dilecti 57, 92 ; — diuina 117, 205 ; - Filii Dei 56, 114 ; — imaginis

47, 99 ; - uetae libertatis 76, 176/177 ; — uerissima 73, 117; — ueritatis 94, 178 ; — uirtutis Dei 36, 71. Agnoscete lesum : APP., 362-366. Agnus : 14, 212 ; 20, 255; 30, 2, 46, 59: 313, 43, 05/0139, 935 141. ; 32, 20, 21, 26, 28, 45, 122, 176, 180; 49, 26; 50, 172; 77, 82; 90, 222; 100, 227 ; - Dei 3, 60, 68; 30, 64;

ET LOCVTIONVM — panis 71, 171 ; — panis proprii 71, 65 ; - simplex 104, 142/145 ; — spiritualis 96, 5/6, 145/146. Allegatio : 98, 86. Allegoria : 108, 189/190. Alligatura : 85, 119 ; — recentior 96, 54. Allocutio : PROL., 47 ; 112, 188 ; 114, 80; 115, 175 ; — dilecti 80, 175; — Domini Iesu 107, 172 ; — dulcissima 115, 172/175 ; — humilis 112, 189 ; — sponsi 111, 22 ; — taedii 5, 145. Allocutor beneuolus : 115, 34. Alloquium : 3, 114 ; 33, 58 ; 114, 3/4; 120, 165 ; — dignationis 93, 216 ; — dilecti sui 81, 84 ; — nuptiale 114, 69 ; — regale 111, 50 ; — ueti Salomonis 111, 122; — Vetbi ad animam 114, 72:

Alpha et omega : 104, Altate : 41, 29 ; 111, 99 17 ; - Dei 28, 126 ; — 54, 187; — Domini 125 28, 148 52;

88/89. ; — catitatis 21, principale Dei 51, 185 ; 116,

; — holocausti 51, 161 ; — incensi 126; 51, 166; — sponsi sui 79, ; — (-tia) superna 7, 257 ; 12, 51/ — uittutum Domini 45, 102.

31, 55; 52, 28; 62, 116; 73, 151; Altercatio : 116, 18 ; — misericordiae et 83, 60; 119, 91; 100, 133/134; uetitatis 13, 323. immaculatus 10, 95 ; 18, 135 ; 31, 5o, — Alternatio potandi : 94, 225. 109/110; 32, 215; 49, 30; 73, 215;

Altissimus omnium

(= Christus) : 36,

91, 228 ; — mansuetudinis 32, 16; — 196. — occisus 104, 257; — paschalis 17, ^ Altitudo : 15, 281; 32, 98; 36, 69; 194 ; 30, 2, 46; 31, 16 ; — paschalis 43, 28 ; 76, 307 ; — arborum 15, 270/ (= Christus) 31, 88, 98 ; — de petra 271; — cedrorum 34, 145 ; — diuitiadeserti 74, 57 ; — respiciens coelitus rum Dei 14, 97; — imputribilis 77, 77, 81; — singularis (= Christus) 51, 197; — iudiciorum Dei 61, 236; — 265/266 ; — uerus (= Christus) 18, 92 ; praesumptuosa 77, 13; — satanae 3, 30, 58.

Agon : 81, 82 ; — aduersitatum 81, 56. Agonia : 28, 79, 162 ; — catitatis 28, 94 ;

- tumultuantium affectionum 28, ESI. Agonizatio concertationis : 81, 80.

155; — spiritus 63, 183 ; — staturae

102, 99 ; — supetba gloriae saecularis 79, 83. —Alueus : 19, 194 ; - humilitatis 23, 227. Amabilitas : 94, 258. Amara caritatis : 24, rrr.

Alacritas : — agonizandi 95, 283; — ^ Amare : 14, 246, 248 ; 23, 212; 24, 46 ; credentium 57, 280; — deuota 57, 65, 40 ; 97, 55 ; 105, 198 ; 109, 68; 178 ; — tecens 88, 112 ; — spititus 32,

173 ; — Vetbi 115, 181/182. Alae Cherubim : 10, 174. Albedo niuis : 15, 55. Albugo : 56, 78 ; — superbiae 56, 77. Algor : PROL., 141; 25, 223. Alienatio mentis : 46, 63 ; 94, 210. Alimentum : 102, 42 ; — uitale 115, 127. Alimonia : 17, 148 ; 38, 17; 42, 168/

110, 300; 117, 188; 118, 39; 120,

164 ;amans amanti 89, 78 ; — Christum 94, 33; 96, 89; — Iesum 4, 55 ; ut uete, intime et unice — se probet 77, 165. Amatitudo : 12, 112; 22, 87, 132, 189, 203, 227, 249, 263, 269; 24, 2, 80, 156,38, 1 ; 41, 91 ; 32, 139 ; 59, 125 ; 86, 182 ; 89, 100; — animae 95, 25 ;

169; 85, 39; — aetetnalis 96, 145; — catitatis 111, 193; — carnalis 96,

104, 146; — fellea 116, 44 ;— poenitentiae 22, 3; — tribulationum 76,

infantilis 93, 93, 94; — lactis 17, 189/ 190 ; — cotidiani lactis 50, 177/178 ; - lactis 68, 23 ; 111, 28; 115, 210;

Amator : 23, 206; 29, 62; 108, 61; — castus eloquii casti 16, 187 ; — Christi 44, 45 ; — clandestinus 1, 49 ; — di-

5/6 ; — eiusdem generis 87, 135; —

132/135 ; — uitis alienae 116, 32.

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM lectionis 105, 91 ; — Iesu 18, 78; — perfectus 48, 92; — solitudinis 78,

39 ; — zelans 1, 33.

Ambiguitas : 18, 145 ; — scripturae sactae 60, 12 ; = uocabuli 63, 140. Ambitio : 16, 216; 24, 200; 36, 96, III, 116, 119, 122 ; 80, 103/104 ; 87,

163, 101, 146 ; 106, 190 ; — diaboli 84, 1 ; — exectabilis 84, 26 ; - impudentissima 49, 57 ; — superbientis 36, 103. Ambitiosus : 24, 202. Ambitus : — contradictionis 74, 191; — dominationis 16, 182 ; — eloquii 87, 49; — honotis 101, 142 ; — liliorum

70, 205/206 ; — muralis 115, 41 ; de murali — ciuitatis 113, 28; — muti huius 114, 152; — muti letusalem 113, 157 ; — saepium 44, 59. Amica : 47, 106, 117 ; — Dei 47, 141 ; — sanctimoniae 56, 83. Amicitia : 47, 110, 121 ; 48, 190 ; - Dei 118, 115/116 ; — diuina 47, 108, 109 ; — huius mundi 38, 65 ; — peccatricis

39, 126. Amictus : 60, 113 ; — caritatis 3, 190; — excusationis 95, 53/54; — exterior 51, 260/261 ; — luminis 3, 217; $,

181 ; - uetecundiae 52, 174 ; — uittutum 49, 54.

Amicus (amici) : 6, 216, 237 ; 9, 191;

887

26 ; 29, 11, 18, 62 ; 30, 206, 216, 217 ; 32, 130 ; 34, 18, 151 ; 40, 50; 45, 27 ;

47, 172 ; 53, 28, 237; 54, 54; 55,

168, 191, 217; 88, 214, 220; 61, 16,

179 ; 63, 150; 65, 16, 29, 70, 82, 98 ;

87, 91; 88, 169; 93, 8, 32; 96, 13, 29 ; 97, 225 ; 103, 111 ; 107, 153, 161, 165 ; 110, 130, 175, 300, 303; 114, 56 ; — aeternus 3, 14 ; - animae rationalis 14, 236; — carnalis 33, 31; — castus 29, 5 ; — castissimus Verbi 26, 95 ; — Christi PROL., 24, 69 ; 10, 35 ; 29, 155 ; 95, 223 ; 102, 105 ; 110, 163, 172; 113, 250; 114, 71; 118, 20;

— coelestium 112, 235 ; — continuus 34, 149 ; — Dei 33, 115; SÍ, 105; 86, 2; 94, 31; 101, 284; 106, 131; 108, 110; 114, 190; 115, 192;

Arr.,

233; — Dei et proximi

94,

8; — diuinus ProL., 6 ; 32, 121 ; 58,

199 ; 85, 212 ; 107, 122, 136; — dulcissimus 16, 31; — ecclesiae APP., 217/218 ; — fraternus 32, 121; 91, 6/7; — fratrum 94, 253 ; — geminus 29, 11; — gloriae Christi 67, 137; — glotiae coelestis 85, 44 ;— humilitatis 3, 143 ; — Iesu 32, 72 ; 44, 69 ; 58,

118; 68, 162; 84, 159; 110, 179; 111, 224 ; — illibatus 11, 215 ; -impetus 11, 99/100 ; — intimus 95, 199 5

44, 105, 1I5, 117, 135 ; 43, 77; 44,

— iustitiae 10, 253/254 ; 108, 200; 116, 175; — tantae maiestatis 107, 152/155 ; — mattytii 52, 94 ; — nimius

204; 107, 131; 112, 55; 113, 47;

86, 82 ; — nouus 66, 206 ; — pius 11, 40/41; — praesentium 99,. 174; —

15, 17 ; 19, 278 ; 33, 88 ; 39, 29, 42,

17; 47, 269; 62, 182; 74, 96; 94,

117, 180, 182; 118, 95-109, 114; — amicissimus amicorum omnium (=

Christus) 148, 144/145 ; — amicissimi 118, 111; — ancillulae 39, 129; — auscultans 118, 133, 144, 187; — crucis 76, 295 ; — Dei 6, 67 ; 10, 197/ 198;

16,

124;

106,

232;

—

Dei

priuatus sponsae 63, 20; — proximi 72, 205 ; 118, 64; — regni Dei 115, 135; — sacer 2, 43; 4, 16/17; 19,

230; 22, 14; 24, 32, 37; 29, 125;

30, 57 ; 64, 33/34 ; 68, 46 ; 70, 65/66 ;

75, 92 ; 95, 105/106 ; 109, 145/146 5

magnus (= Moyses) 100, 132/133, (= Paulus) 73, 139; — Dei summi

111, 58 ; 115, 30; — sacrosanctus 68, 14; — fraternae salutis 64, 207; —

118, 139; - Domini Iesu 106, 200;

sanctus 1, 164 ; 7, 117 ; - setuulotum 83, 95 ; — socialis 33, 161 ; —, spes et desiderium 115, 135; — spiritus 94,

— dulcis 1, 145/146 ; — Iesu 106, 57; — magnus 6, 213; 102, 90/91; — magnus (= Petrus) 86, 87 ; maiestatis 117, 181 ; (= angeli) 118, 132; — mundi huius 9, 136 ; — et proximus 106, 99 ; — tegis 11, 21 ; — sponsi 2,

178 ; — sponsae 16, 94, 96 ; — sponsi 40, 79 ; 68, 116 ; 78, 189 ; 91, 5 ; 100, 45 ; — sponsi coelestis 54, 82 ; — terrenus $9, 174/175 ; — trahens 14, 189;

Ioannes) 94, 255 ; 110, 197; — uetita-

58, 202 ; — uehemens 46, 2 ; — Verbi Dei 8, 7 ; 26, 95 ; 70, 40/41 ; — uetitatis 80, 144 ; 94, 177; — uerus 68,

tis 115, 26 ; = Vnigenitus Patris 39,

25 ; 108, 172 ; — uetus et aeternus 14,

126. Amoenitas : 102, 48 ; — terrae 81, 170. Amot : 3, 13, 21 ; 4, 45 ; 10, 14, 18, 26 ; 11, 200, 210 ; 12, 15, 154, 156;

aeternae 45, 164 ; — paternae uoluntatis 37, 202.

37 ; 21, 187 ;24, 51, 33 ; 46, 10 ;98, 80 ;111, 89 ; 120, 191 ; — sponsi (=

14, 180, 234, 255 ; 15, 142 ; 16, 10, 205 ; 19, 221 ; 21, 95, 118; 22, 14,

193; — uittutis 114, 168; — uitae Amplecti : 29, 50; 115, 240. Amplexare : 8, 66; 13, 92, 332; 25, 251 ; 33, 57 ; 90, 238 ; 91, 95 ; 97, 10,

888

INDEX VERBORVM

12, 119, 133, 147, 150, 173, 181 ; 98, 225. Amplexatio : 97, 10, 196; — dextetae 96, 38 ; — suauis maiestatis 97, 165 ;

ET LOCVTIONVM 112, 151 ; - bonus 23, 59 ; 104, 152; — de coelo 75, 205 ; — magni consilii (= Christus) 6, 43; 13, 252 ; 104,

134; 47, 179 ; 58, 218; 77, 99; 19,

106; — Dei 24, 39; 48, 14; 58, 276; 93, 176; 114, 61 ; — descendens 75, 160 ; — desertor 100, 218 ; — devotus 117, 134; — Domini 18, 233; 75, 152, 164; — ecclesiae 103, 215; —

187; 91, 245 ; 95, 158/159 ; 96, 415

lucis 114, 151 ; — malus 87, 117/118 ;

— sponsi 25, 55 ; 97, 155. Amplexus : ProL., 37; 13, 254;

16,

205 ; 283, 197; 39, 128; 40, 14; 42,

97, 171 ; 98, 119; 99, 20; 106, 56; 111, 125 ; 114, 58 ; 120, 165 ; — intimi amotis 95, 199/200 ; — beati 19, 200 ; — bracchiotum 93, 120; — casti 52, 35; — corporalis 3, 9o ; — dilectae 1, 51, 110; — dilecti 58, 218 ; 80, 172/ 173; 81, 85 ; 91, 21; — desideratus 9, 57 ; 46, 180; 89, 211 ; 98, 287; —

indissolubilis 13, 57; — inopinatus

114, 86 ; - mutuus 62, 159 ; — regius 2, 151; — sacer 1, 17 ; 72, 162 ; 111, 18/19 ; - Salomonis 55, 165 ; — Salomonis nostri (= Christus) 73, 8; — sponsae 97, 123 ; — sponsi 5, 82; 62, 191 ; — sponsi prioris 64, 43 ; 77, 155 ; 89, 128 ; — tener 62, 14 ; — uaca-

tionis 57, 273 ; — Verbi Dei 1, 202. Amplitudo : 16, 282 ; — beneuolentiae 65, 51 ; — calicis 22, 227 ; — catitatis Christi 82, 85/86; - latitudinis

78, 49/50 ; — spei 120, gr. Ancilla : 48, 261 ; 61, 33, 116 ; 70, 101 ;

80, 27/28 ;82, 46 ; 89, 57, 85; 91,

58/59; 92, 62; 93, 208; 95, 209, 214; 120, 147; — Aethiopissa 21, 106 ; — Christi (= caritas) 12, 222 ; — criminum 30, 195 ; 56, 82 ; - Domini 68, 127; 73, 32; 89, 24 ; — famelica 2, 108; — humillima 19, 48, 203; — inutilis 91, 81 ; 92, 214.

Ancillula : 39, 128. Ancora spei : 48, 22 ; 82, 171.

Anfractus secretus : 93, 134. Angaria : 104, 21. Angelus (Angeli) : PROL., 6 ; 3, 199; 4,

47, 150 ; *, 43; 8, 292; 10, 227; 19, 308 ; 23, 58, 327 ; 26, 28, 124 ; 33,28 ;

- nequam 61, 111 ; — sacet 111, 127/ 128 ; — sanctus 12, 81; 22, 29 ; 27,

74/75; 48, 19; 49, 103, 104; 55, 204 ; 63, 41 ; 76, 7; 80, 20; 87, 24,

28, 94, 72, 79 ; 98, 178 ; 111, 51, 129 ;

112, 155, 179/180 ; 113, 20, 30 ; 114, 75, 180, 216; 115, 2, 26, 30; 118,

3, 64, 104/105, IIO, 115; — Satanae 39, 85 ; 114, 151 ; sedulus 117, 134; — superbiens 101, 33. Angot : 4, 199 ; 68, 76 ; — sollicitudinis 18, 16. Angustia : 65, 231 ; 82, 184; 83, 171; — carcerans

22, 236; — carceris 57,

306 ; — caritatis uiolentis 28, 73 ; — carnis APP., 160; — comparationis 80, 53; — diuersorii 9, 97, 114; — diuisionis 68, 100 ; — doloris cruenti 28, 166 ; — exterior 112, 124 ; — fre-

quentissima 68, 100 ; — incapacitatis 93, 19 ; — interior 93, 36 ; - loci unius 117, 66 ; — maior 83, 152 ; — praesepii 83, 110 ; - sermonis 118, 191 ; — sinus mei 95, 203 ; — suspicionis 21, 161 ;

— summa

tribulationis

84, 191; —

uteti 83, 55.

Anhelitus fessi : 46, 95/96. Anima : 8, 165, 168, 199; 10, 155;

25, 89; 26, 135 ; 27, 195, 197; 43,

169 ; 44, 57; 52, 2, 39; 56, 129 ; 60,

1; 63, 49, 127; 64, 121; 65, 172, 189 ; 91, 130, 155, 178 ; 92, 80; 99,

98; 117, 154; — adhaerens Christo 52, 210/211 ; 106, 168 ; — adhaerens Deo 106, 22 ; - adhaerens Verbo Dei 91, 14/15 ; — aegrotans 21, 116; 46, 156; — bene affecta 65, 15; — sic

34, 43, 64, 68, 95, 121, 135 ; 35, 96 ;

affecta 29, 203 ; — affectuosa 38, 150 ;

179 ; 43, 24 ; 47, 65, 67 ; 48, 169 ; 49,

45 ; 51, 175, 179; 52, 195 ; 59, 48;

— amans Christum 78, 5/6; 91, 1; — amans Deum 58, 128; 89, 120; 94, 1;96, 2; 111, 8; — amans Iesum 58,

139 ; 79, 125 ; 81, 78, 79; 84, 51 ; 87,

— anhelans 22, 26; — bonitatis Dei

38, 5, 80; 39, 128 ; 40, 46 ; 41, 178, 63, 2, 160; 67, 152, 157 ; 15, 181 ; 8,

218 ; 88, 116 ; 92, 245 ; 95, 191, 192 ;

96, 175 ; 97, 16 ; 98, 165 ; 99, 9, 157, 178, 185 ; 104, 129,

151;

106, 59,

120 ; 110, 159 ; 111, 1, 61, 71; 112, 195, 199; 113, 246; 114, 85, 237; 115, 165 ; — apostata 33, 111 ; - apparens 99, 200 ; — ascendens et descen-

dens 54, 164 ; — beatus 111, 145, 217;

175; 70, 13/14; S9, 195; 119, 68; 14, 95 ; — sanctae aemula caritatis 91, 216 ; — Christi 8, 72 ; 103, 185 ; APP., 282/283; — christiana 10, 31; —

hactenus clausa 74, 210; - copulata Verbo Dei 118, 46/47 ; — totius corpotis 28, 118 ; - contemplans Deum 48, 213/214; — deficiens 75, 109; -delicata 118, 49/50 ; — desideriorum

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM 38, 137; — deuotorum 77, 210; — dilecta Iesu 19, 286; — diligens intime Christum 109, 172/175 ; - diligens Deum 40, 91 ; 44, 100 ; 48, 144 ; 55, 4; BS, 1, 250; 63, 1, 150; 65, 2,

12,127: 68; 15991, DS 48, 221/222 ; 89, 208; — diligens Iesum 42, 45 ;

51, 139; 58, 15; 68, 31; 72, 4; —

diligens se 38, 197 ; 44, 203 ; — diligens te 72, 95 ; — dormitans 58, 140 ; — electa 90, 20 ; — felix 65, 166 ; 77,

154; Si, 192/193; 98, 117; 119,

240; — fidelis 111, 45/46 ; — Filii 10, 67; — grauis peccatis 74, 180; — unius hominis 103, 91/92 ; — uetetis hominis 106, 206 ; — humilis 54, 105 ; — Iesu 8, 153; 9, 182, 35, 161 ; 37,

104; 83, 161, 165, 199; 109, 59;

110, 51; — impatiens 74, 36/37; — infirma 109, 177 ; — insolens 9, 131 ; — intenta dulcedini 93, 18; — languens amote 38, 173 ; 75, 92 ; — lassa

91, 114 ; — laudabilis 56, 30 ; — mater lesu 19, 286; — uirginis matris 25,

89; — matris compatientis 10, 65; — multotum 60, 126; — Verbo Dei feliciter nupta 111, 168; — nouella

114, 55 ; — patuula 111, 215 ; — excessum patiens 72, 59 ; — patiens disciplinae 90, 98; — Patris aeterni 39, 130; — paupet 73, 239 ; — paupercula 18, 21 ; — pauida 52, 172 ; — peccatotis 20, 102 ; 22, 128 ; — peccatrix 43, 118 ; 74, 101/102, 176 ; — pia 83, 134; 100, 145 ; 105, 255 ; 112, 141 ; 113,

146 ; 118, 41 ; — poenitens 73, 155 ; — pretiosa dilecti 8, 174; — pudica 52, 25, 105, 172 ; — pudorata 52, 172 ; — quaerens Deum 1, 36; 65, 77 ; 69,

2; — quaerens faciem lesu 80, 20; — quaerens lesum 65, 23 ; 81, 144;

— rationalis 14, 236; 25, 112; 29, 12; — redempta 91, 64 ; — sacra Yi, 155; — sancta 53, 95 ; 56, 155 ; 58,

106 ; 63, 14; 69, 154; 80, 203 ; 88, 196; 98, 57; 113, 251/252; 114, 12; — sancta et timorata 116, 45;

- sanctorum 119, 194 ; — sitiens 43,

91/92 ; 48, 95, 97, 98; 97, 158; —

sitiens ancillae 93, 207; — sitiens Deum 50, 231; — sitiens Iesum 91, 170 ; — spititualium 77, 214 ; = sponsa 41, 194; — sponsae Christi 53, 249; — sponsae 99, 156/157 ; 109, 222 ; 118, 12 ; — suspitans Iesum 33,

91 ; — tepida 58, 140 ; — timotata 58, 106 ; 65, 239 ; — uiduata 41, 195/196; — uigil 113, 154, 156. Animal : — anhelans 22, 26 ; — asinus APP., 53-56; — brutum 23, 159; —

889

irrationale 77, 127 ; — sanctum 82, 49.

Animalis : 99, 73 ; 100, 128 ; 103, x11 ; 106, 195 ; 120, 114/115; — in spiritu 102, 193.

Animus : — admirantium 80, 54; — aegtotans 103, 9o ; — auditorum 36, 7 ; — castus 63, 111 ; — deuotus et humilis 90, 212; — iniutiantis 22, 97; — sponsae 63, 114; — uitilis 98, 51.

Annus : — aeternus 13, 231/252 ; — infantilis 48, 104/105 ; — nubilis 111, Antidotum : — compunctionis 22, 202 ; — unctionis 64, 85. Antiquitas : 29, 128 ; 37, 196 ; 92, 161 ; — Dei 13, 133. Anulus auteus : 2, 128, 152. Anxietas : 24, 131 ; - laborum 91, 187 ; — orandi 111, 189. Aper exterminans : 117, 48. Apetite oculos : 102, 106.

Apertio : — labiorum sponsi 23, 1, 7; — lateris lesu 30, 48; — manuum lesu 13, 193 ; — otis lesu 13, 192; 23, 128 ; — otis sui 71, 140.

Apex : 52, 23 ; — sacerdotii 67, 192. Apis : 37, 79 ; — atgumentosa 37, 105 ; — sapientissima 37, 126. Apostata angelus : 33, 111 ; 67, 260. Apostolatus : 39, 71. Apostolus : 2, 25 ; 6, 77; 16, 59; 21, 230 ; 28, 130; 49, 174 ; 50, 20, 109,

137 ; 57, 86 ; 62, 175 ; 64, 165 ; 66, 124; 70, 55; 83, 212; 86, 66; 90, 53 ; 92, 144 ; 96, 66 ; 110, 269 ; APP.,

74, 129, 201 ; — beatus APP., 140 ;— gentium 72, 23/24. Apparatus (Incarnationis) : 25, 127.

Appatitio : 17, 231 ; — angelica 98, 105/ 106; 99, 182 ; — postrema 17, 231; — ueta 110, 275.

Appetentia unitatis : 14, 184. Appetitus : 14, 197 ; — gloriae 16, 183 ; — gulae 101, 160 ; — naturalis 14, 225 ; — uisibilium 97, 99. Applausus : 44, 105 ; — catitatis 118, 36. Appositio signotum : 65, 44. Apptehendete : 22, 285 ; 76, 11; 79, 157; 94 (passim) ; 95, 179-201 ; 96,

9, 90, 189, 191, 194, 198 ; 98, 242;

99, 234; 101, 291, 292 ; — uitam 97,

142-143. Apprehensio : 94, 97/98 ; 95, 193/194. Apptopinquate : 23, 125 ; 119, 47. Approximatio uirtutis : 38, 209. Aptitudo : 49, 132. Aqua : 1, 67; 17, 10, 70, 86, 87, 90,

95, 99, 124, 130, 131; 18, 177-181,

236; 21, 64; 29, 71; 30, 48 ; 109, 30, 42/45 ; 111, 225 ; — Aegypti 69,

890

INDEX VERBORVM

36/57; — affectionis humanae 18, 172; — amatissima 9, 55 ; — coenosa 69, 50 ; — dulcis 9, 32 ; = gratia 17, 98 ; — lauacti9, 31 ; 51, 228 ; — letifera

69, 29/50 ; — magni et spatiosi matis 17, 180 ; — multae 19, 56, 63 ; 109, 58, 94, 120, 218, 266; — munda 17,

124; — perennis 19, 198 ; — piscinae 75, 161; — scientiae 36, 66 ; — tenebrosa 92, 148; — tribulationis 109, 3; — uiua 19, 352; 21, 64; 29, 64, 68, 80 ; 34, 54 ; 53, 111 ; 94, 227/228 ;

— uiua fefectionis Christi 53, 117; — uiuens 7, 115 ; 18, 181; 29, 85; 57, 172 ; 84, 23.

Aquila : 8, 50; 17, 198; 48, 229; — generosa (= Christus) 8, 63 ; — sublimis 27, 201.

Aquilo : 62, 64, 87, 102, 113 ; 66, 70, Aranea : 85, Atbitet : 38, — Deus 20, — internus rum

100; — meditans 78, 202. 26 ; — consiliorum 86, 96 ; 172 ; — districtus 18, 279 ; 52, 96 ;— uerus interno-

45, 147.

Arbitrium : 83, 164/165 ; 100, 29; — discretionis 77, 226/227 ; — eligendum 77, 121; - humanum $, 159; — liberum 41, 84. Arbor : 15, 269; 18, 42; 81, 34; 82, 58 ; 85, 209 ; 90, 40; 101, 260, 267; 102, 56, 172, 214 ; 104, 147 ; = Chtistus 102, 10 ; — breuis et humilis 15, 247 ; — duta 15, 34 ; — ficus 81, 203 ; — huius generis 82, 53 ; — humilis (= Christus) 102, 173 ; — mala 101, 37/ 38; — mytthae 22, 61 ; — praeuaricationis 101, 245/246 ; — sinapis (— Christus) 102, 37/38; — uitae 102, 178 ; - uitae (= Christus) 102, 116. Arca : 16, 227; 60, 64; — Dei 5, 75; 109, 124, 127 ; - Domini 6, 218 ; 12,

220 ; 93, 7 ; 41, 39, 40, 229 ; 59, 142 ;

62, 68 ; 63, 178 ; 95, 256; 96, 214; — foedetis Domini 96, 216 ; — nostra (= Christus) 30, 132 ; — testamenti 12, 192; 54, 198.

Arcanum : 1, 125 ; 21, 9 ; 22, 69 ; 26,

74; 33, 34; 45, 89; 104, 177; —

diuinae catitatis 89, 108 ; — caritatis paternae 47, 113 ; — intimum diuinae

catitatis 95, 103 ; — conscientiae 90,

94; — consilii Dei 114, 184 ; — Dei 21, 216; — dilectionis 48, 16 ; — Filii 45, 98; — et ineffabilia 109, 197; — intentionis 92, 58; — iustificationis Patris 14, 101 ; — ptofeticum 22, 69 ; — sactosanctum 7, 45 ; — profundum

sapientiae 83, 18 ; - secretorum APP., 44/45 ; — Vnigeniti Dei 30, 76; —

ET LOCVTIONVM Verbi 97, 25 ; — uirtutis diuinae 23, 225. Architectus sapiens : 25, 88. Arcta et ardua : 55, 16. Arcus : 53, 157, 161, 165, 167, 185, 190; — extentus 53, 172.

Ardere : 2, 55 ; 24, 40; 57, 106; 111, 98 ; - et incendere 107, 214/215, 225 ; — et lucere 107, 115 ; 108, 10, 114. Atdot-9b.u202542,052 2109/4 159/22 beneuolentiae 55, 97; — geminus catitatis 16, 80 ; — catitatis 42, 106 ; 109, 19, 192 ; — concupiscentiae 49, 141 ; — desidetii 1, 5 ; — deuotionis

sactae 51, 165 ; — igneus 108, 109; — intetnus 40, 6o ; — perlustrandi tetram 107, 143; — proprius 47, 182;

— spiritus 108, 176 ; — uidendi Deum incarnatum 8, 58; — uitiorum 38, 200. Arduus : 55, 16; per — montium 77, 168 ; 100, 69. Area aestiua : 67, 84. Areola : 20, 151, 159 ; 44, 3, 104, 110, 119, 158, 180; 45, 113 ; - aromatum 20, 4, 178, 204, 224; 44, 10, 79, 80,

87, 90, 99, 107 ; 45, 77, 78, 87, 101 ;

— catitatis 44, 144 ; — sanctissimi get-

minis 20, 249/250. Argenteus : 108, 180; 116, 176, 190, 198, 205, 226, 229, 250 ; 117, 194/

195, 215,

219/220,

224.

Argentum : 11, 192 ; 113, 21, 22, 174, 186 ; 118, 176, 180/181 ; — et aurum 62, 124 ;108, 172 ; — prudentiae 114,

163/164, 170. Argumentum : 24, 41; 109, 157; amotis 16, 96 ; — certissimum amoris 112, 41 ; — euidens amoris 86, 62/63 ;

— praeclarum caritatis Christi 105, 146 ; — copiosae caritatis 109, 31; — certum 110, 127 ; — dilectionis Christi 21, 105 ;- tantum dilectionis 89, 94 ; — euidens resurrectionis nostrae 99, 215; — exptessionis 65, 99 ; — fidei 17, 218; — humilitatis 44, 22; 49, 225 ; — laudis 48, 42 ; — militiae suae

58, 77; — non modicum 90, 144 ; — multum 107, 165 ; — futurae plenitudinis 19, 68 ; — spei suae 119, 203 ;

— ualidissimum 114, 37. Ariditas : 24, 144 ; 53, 112 ; — interna 45, 171; — solitudinis 79, 114; — uineae 117, 33.

Arma : — fortia 115, 88 ; — humilitatis 93, 146; — iniquitatis 112, 109; — iustitiae

80, 61, 88/89;

112,

110;

115, 85 ; — sinistri lateris 115, 86/87; — lucis aeternae 7, 280 ; — potentiae 23, 81; - potentiae Dei 61, 81;

INDEX VERBORVM —

pulchritudinis

sponsae

2, 136.

Armatura : 73, 197 ; — bellica 47, 196 ; — iustitiae Dei 105, 218 ; — oboedien-

tiae 73, 158/159. Armus separationis : 112, 209. Aroma (Aromata) : 12, 67, 68, 72 ; 20, 55, 159, 224 ; 24, 185 ; 44, 60, 160; 46, 74, 75, 86 ; 120, 135 ; - consepultum 119, 240; — diuersum 45, 88; — genarum 20, 266; — myrrhae et thuris 109, 193 ; — sacrosanctum 20, 235; — sui spiraminis 49, 109; — suauitatis 20, 238; — thymiamatis 111, 225; - unguentorum

2, 29; —

uirtutum 44, 109 ; 120, 170. Arrogantia : 23, 181 ; 36, 151 ; 42, 60 ; 49, 288 ; 66, 90, 129; 77, 205; 95,

36; 115, 2; — gentium 66, 130; — Israel 41, 67 ; — pestilens 85, 214; — propria 61, 106; -— turgida 8, 289.

Ars : 25, 77, 95, 104 ;29, 123, 124; —

amandi PROL., 39 ; -amatoria 114, 2 ; - artificis 67, 275 ; — artium 90, 33 ; — catitatis 114, 36, 38 ; — exquisita 26, 56 ; — fabrilis 68, 77 ; — insitoris 62, 193 ; — laudandi 78, 120 ; — medicaminum $, 246; — medici 95, 92; — metiens 78, 59/60 ; — paterna 68, 87 ; — piscationis 89, 203 ; — quaetendi 1, 97; — tetinendi 100, 185; —

praecipua sponsae 77, 171 ; — subtilis 27, 149 ; — totnatilis 25, 178, 183. Articulum : — fidei 54, 152 ; — necessi-

tatis 49, 192. Artifex : 25, 97, 102, 133, 140 ; 29, 125 ; 68, 9, 189 ; — caritatis 76, 125/126 ; — exercitii (= Virgo Maria) 70, 18 ; —

fabricae 25, 90/91; — fabricans 68, 92 ; — mirabilis (= Christus) 25, 82 ; — omnium 7, 185 ; 25, 125 ; 24, 12;

108, 212 ; — salutis 25, 77 ; = Spiritus Sanctus 66, 158 ; — sponsus 68, 114; — summus

66, 4; 67, 271 ; 68,

189; — supetnus 69, 127. Artificium : 25, 31, 182; 37, 99; 49, 236; — diututnum Christi 25, 175 ; — ingeniorum 25, 86 ; — mirabile 68, 77 ; — salutis nostrae 26, 21 ; — diuinae sapientiae 16, 180 ; — Spiritus Sancti 31, 13 ; — subtile 27, 121 ; — totnatu-

tae 25, 76, 176. Artus : 22, 297 ; — infantilis 94, 65 ; — senilis 62, 55. Ascendete : 13, 320 ; 17, 241 ; 18, 142 ;

84, 45 ; 98, 171, 175 ; ÁPP., 19, 25j

— in coelum 98, 109; — de deserto

100, 200 ; — de lauacto 51, 136, 190;

— in palmam 83, 33, 197 ; 85, 154. Ascensio : 19, 206 ; 23, 229 ; 85, 19;

ET LOCVTIONVM

891

86, 61 ; 92, 178 ; — Christi ad coelos 17, 5; 66, 168 ; 67, 90; 117, 114; noua 19, 206 ;— palmae 83, 185; secunda 5, 119 ; — uatia 100, 201. Ascensor : — ignauus tectorum 103, 49 ;

- asinorum APP., 274. Ascensus : — montis sublimis 14, 23; — palmae 84, 49. Asina : Arr., (passim); — euangelica APP., 70. Asinus : Arr., (passim);

— mansuetus

18, 216 ; — odientis te, APP., 73. Aspectus : 18, 58 ; 60, 101 ; 75, 47, 52; — amabilis 91, 52/53 ; — amicotum 85, 205 ; — catnalis 48, 69 ; — columbinus 75, 25, 59/60 ; — Dei 40, 92; 61, 237 ; — dilecti sui 91, 54 ; — dulcisSimus serenissimusque 75, 112/113; — blandus iustitiae 22, 264/265 ; — lampadarum 108, 124; — fragilium lampadarum 109, 180; — ligni (= Christus) 102, 11r; — lucis 19, 10; — aeternae lucis 19, 164; —lucis sacrae 19, 9/10; — ueri luminis 97, 98 ; — publicus 89, 133 ; — horribilis rotarum 61, 234, 242 ; — rotarum 63,

50; — simplex 108, 136; — solis 43, 163/164; — spiritualis 48, 2.

Aspera : — frutetorum 77, 169 ; — iniutiarum $1, 135. Aspetitas : 35, 120 ; — uitae castigatiotis 74, 64.

Aspetsio diuina : 22, 282. Aspicete lesum : APP., 362/363. Aspitatio : — diuina 21, 189 ; — interna 21, 220.

Aspis insanabilis : 85, x14. Assatuta resurrectionis : 37, 150.

Assettio : — cultus Dei 67, 107 ; — Iesu 44, 39 ; — ueritatis 42, 93. Assettot uanus : 44, 30. Assiduitas : 14, 198. Assimilate : 13, 269 ; 34, 30, 179 ; 91, 190 ; 120, 158.

Assimilatio palmae : 82, 173/174. Assumete : 8, 204, 270; 20, 67 ; 26, 255 ; 24, 93, 131, 157 ; 30, 168 ; 34,

171535, 14; 36, 177, 187; 37, 87,

93; 56, 270; 61, 68; 79, 141; 80,

201 ; 86, 81 ; 92, 182, 193, 196, 198;

115, 235; assumptus ad Patrem 107, 175/176. Assumptio : 8, 68 ; — carnis 8, 244 ;— uoluntatia crucis 99, 66 ; — hominis 8, 3/4, 74; — ignea magistri

107,

220; — ptoptia 67, 186 ; — Vnigeniti 21, 108.

Astta : — Dei 36, 91 ; 84, 17 ; — matutina 35, 31.

Astutia : — serpentis antiqui 23, 353 ;

892

INDEX VERBORVM

— serpentis 101, 207; 102, 120; — tentatofis 101, 175. Athleta Domini (= Samson) : 15, 135. Atramentatium : PROL., 27, 28 ; 8, 171. Atramentum : PROL., 25, 125 ; 24, 30; — spiritus sui 10, 11. Atrium : — Dei 15, 218; in — domus tuae $88, 95.

Attentio : 62, 7; 63, 198; — operum 49, 193.

Auatitia : 24, 205 ; 36, 88 ; 38, 105 ; — indigna 69, 70 ; — auida lucri sui 24, 205. Auctot : 25, 159 ; 69, 151 ; 84, 32, 80; — catitatis 65, 65 ; — Deus 101, 45 ; — ecclesiae (= Deus) 56, 164; — epithalamii (= Spiritus Sanctus) 116,

ET LOCVTIONVM Auis : — columba 18, 131 ; = Spiritus Sanctus 18, 114 ; — tata 16, 201 ; 98, 115. Aurichalcum : 12, 250, 254, 288, 299. Autiga moderans : 63, 68. Auris (aures) : 3, 28 ; 31, 36; 45, 172; 63, 116 ; 80, 35 ; 109, 247 ; 118, 178, 188 ; - audiendi 95, 176/177 ; — beata 80, 37; — casta 30,24 ; — cordis 21, 216 ; — Dei 19, 331 ; — discipulorum 72, 185 ; — diuina 118, 65 ; - Domini Iesu 51, 168 ; - humilis 118, 32 ; — in-

circumcisa 29, 141; — insipientium 102, 138; — interior 10, 221; — iudaica 29, 146; — mulieris 101, 86;

uidiae 56, 62 ; — lucis 34, 148 ; - mottis 62, 88 ; 83, 11 ; — naturae huma-

— Pattis 86, 74 ; — sanctorum prophetarum 86, 79 ; — pudicae 68, 27; — sponsae 86, 80 ; 118, 90 ; — sponsi 21, 109; 54, 166 ; 60, 31; — surda 95, 187 ; — uetecunda 68, 11 ; — Veritatis 56, 22 ; — zeli 118, 155.

nae 25, 159 ; — pacis 67, 25 ; — peccati

Aurora : 16, 68; 57, 1, 133, 198; 58,

20; — fidei 57, 174; — gratiae 114,

185 ; — totius gratiae 19, 239 ; — in-

66, 95, 129, 137, 139, 141; 61, 120;

25, 237 ; — peccati et mortis 84, 100; — summus aut solus (= Spiritus Sanctus) 116, 20; — uirtutis 59, 86; — vitae 105, 169. Auctotitas : 16, 210 ; 23, 75 ; 24, 232 ; 85, 111; 92, 85; APP., 197/198 ; — apostolatus Pauli 39, 71 ; — ecclesiae 56, 284 ; — exempli 66, 136 ; — grandis 66, 136; — magna 16, 155; — matrimonialis 52, 157 ; — postestatis APP., 201; — praecepti 1, 171; — tegum 116, 121 ; — sacrae scripturae 18, 1; — sedis principalis 54, 5; — sponsae 72, 76. Auditio : 76, 23 ; - angelorum 12, 81 ; — dissimilis 61, 235; — furtiua 19, 167; — humilis 1, 97; — iniqua 40, 99 ; - deinterpolatione 118, 195/194 ; — iucunda 55, 45 ; 115, 144; - molesta 111, 200 ; 115, 139 ; — sctiptuta-

Auspicia : — prima amotis 22, 26; — decotis 114, 63. Auster : 11, 230; 62, 64; — lenior 74, E27-

rum 82, 18 ; — diuini susurii 19, 167 ;

Austeritas : 47, 222 ; 89, 219 ; — amari-

— amata uetbi 23, 305 ; — uetbi Dei

tudinis 22, 228/229 ; — disciplinae 81, 39; — dominandi 54, 74 ; — iudicis 76, 17; — poenitentiae 77, 210; — uestitus 45, 142; — victus 45, 142. Ausus : PROL., 52 ; 39, 174 ; 58, 205 ; — fiduciae PRor., 31 ; - inoboedientiae 101, 159 ; — potior 65, 72 ; — prior 7,

118, 182.

Auditor : — fidei 107, 248 ; — maleuolus 23, 140.

Auditorium : 24, 13 ; — Spiritus Sancti 76, 9; — Trinitatis 24, 92. Auditus : 2, 134; 31, 35 ; — humanus 49, 285 ; — spiritualis 68, 16 ; — terribilis 61, 242. Augmentatio lucis : 57, 46. Augmentum : — debitum 19, 220; — decoris 80, 167; — gratiarum 97, 204/205 ; — humilitatis 3, 161; 49, 221 ; 91, 191.

Auiditas : 8, 62 ; 95, 169; 103, 181;

— insatiabilis 50, 30; — perpetua 45, 154.

— albescens 58, 116; — amotis

58,

131 ; — consurgens 57, 49, 136, 208 ;

58, 48, 85/86 ; — diei 56, 169, 170; — beatae natiuitatis 56, 197 ; — morta-

lis ecclesiae 56, 174/175 ; — resutrectionis Chtisti 57, 192 ; - rubescens 58, 114 ; — serenissima 58, 62 ; — sufgens 59, 94.

Aurum : 11 (passim) ; 12 (passim) ; 13, 13, 15, 16, 20; 14, 110, 316; 114, 169; 116, 158; 118, 176, 180; -

fauoris 107, 65 ; — optimum 12, 5,

108, 187, 247 ; 13, 5, 11, 347; 14,

104; — purissimum 12, 191, 193; — terrae 113, 22/23.

28 ; — resistendi 48, 183 ; — sacrilegus 20, 234 ; — spei potioris 17, 140.

Auxilium : — de coelo 87, 151 ; - Dei 23, 229.

Baculus : 21, 88. Baiulatio ctucis : 82, 175. Baiulus : — mysterii 13, 252 ; — nuntii

boni 1, 210; T-8.

— pignoris

tanti 71,

INDEX VERBORVM Balsama : 109, 194. Baptismus : 18, 161; 35, 151/152 ; — in Spiritu Sancto Baptizare : 7, 95; 9, 25, 26; 219; 95, 183, 184; 94,

94; 73, 18, 161. 17, 125, 26, 30;

104, 116; 119, 61.

Barbarus : 88, 120, Basis : — autea 30, 157, 160; — firmissima staturae 82, 172. Beatificate : 70, 89 ; 86, 245. Beatificatio creaturae : 14, 283. Beatissima matrum (B. Maria Virgo) : 19, 205;

70, 103;

— mulierum

4,

139. Beatitudines : 57, 141; 72, 221, 222.

Beatitudo : 7, 287; 34, 108; 69, 184; 91, 76 ; 99, 52 ; 111, 136; APP., 330, 350;

— aeterna

12, 158;

15, 117;

52, 95 ; 57, 301; 97, 9; — magna 49 42 ; 83, 27, 28; — propria 52, 208 ; — sponsae 6, 61 ; - summa APP., 336 ;

— uirtutum 51, 15; — uitae aeternae 21, 95; — Virginis Mariae 70, 58, 106. Bellatotes incliti : 57, 291. Bellum : 23, 256, 261; 80, 9o; 87, 125 ; 97, 210 ; 104, 156. Benedictio : PROL., 164 ; 5, 136 ; 15, 99, 166, 215 ; 16, 220 ; 18, 105, 195/196, 267-280, 298, 299 ; 19, 102, 209, 245, 247, 248, 256, 261 ; 20, 27; 21, 62; 22, 187 ; 23, 127 ; 31, 121 ; 43, 136;

45, 76; 47, 65, 69, 72, 95, 274; 48, 12, 25-38 ; 51, 15, 18, 273; 54,

159 ; 69, 72, 74 ; 70, 85, 86 ; 75, 168 ; 76, 311-312; 89, 22-23, 59; 92, 29; 93, 51; 97, 167, 201 ; 98, 110, 136; 99, 49 ; 102, 206 ; 117, 229 ; 120, 78 ; — Christi 20, 73 ; — coelestis 4, 212 ; 18, 187 ; 20, 80; — copiosa 76, 311;

— Dei ProL., 121 ; — diuina 114, 187188; — Domini

uirtutum

18, 249;

117, 114/115 ; — dulcedinis 6, 15 ; 19, 2075821595

158295

1505091193

127;

— gentium omnium 7i, 139-140; 86, 239 ; — interior 18, 271 ; — inuentionis 93, 59 ; — largissima 18, 249 ; — mellidua Iesu 17, 249; — multiplex 18, 298 ; — noua 18, 243, 249 ;

47, 9; — olei 18, 305 ; — paterna 20, 246 ; — pinguis 19, 260 ; — prima 18, 195; — spititualis 48, 25 ; — sponsi 47, 38 ; - Virginis Mariae 29, 85 ; 70, 85; — uultus lesu 17, 26; — uotiua 20, 34; 118, 23.

Benedictiones : 6, 17, 18; 18, 103; 98, 199 ; - Abrahae et Dauid 85, 55 ;

— dulcedinis 120, 168 ; — spirituales 48, 25.

Beneficentia : 55, 98 ; 113, 126.

ET LOCVTIONVM

893

Beneficia : — ampliota 93, 11 ; - ingentia 26, 23 ; — praestita 82, 115 ; 97, 108; 113, 122/125; — recentia 37, 188, 191 ; — sponsi 97, 5 ; — uniuersa Iesu 19, 159. Beneficium : 13, 173 ; 14, 265 ; 22, 96 ; 65, 104 ; 96, 144 ; 97, 124 ; — aetatis et gratiae 3, 50; — capitis 78, 116; — coeleste 37, 125 ; — Dei 13, 162; — mottis 119, 207. Beneplacitum (pro beneplacito) : 29, 56,

205 ; 43, 187; 67, 277; 92, 95; — desiderantium 38, 108; — Dei 30, 244 ; 65, 254 ; 67, 102 ; — dispositionis 67, 59 ; — diuinum 26, 136 ; — otis

uoluntatium

86,

229;

-—

ostiatii

(Christi) 113, 205 ; — Pattis 32, 72;

119, 42.

Beneuolentia : 17, 329;

34, 88; 37,

47; 55, 97; 65, 51; 97, 19; 104,

235; 111, 51; — catitatis 37, 200; — Christi 31, 81. Benignitas : 1, 195 ; V, 206, 209, 213 ; 17, 185; 22, 115 ; 26, 180; 44, 73; 58, 285; 60, 250; 65, 52; 69, 82;

71, 14, 144; 80, 146; 84, 116/117; 90, 66 ; 94, 280; 107, 119; 113, 16; 116:

7495

CHASE

27

765

114,

7, 178; 20, 221 ; 85, 112; 61, 161;

— Dei 7, 136, 139, 213 ; 8, 266; 14, 204; 16, 51 ; 22, 115, 136; 58, 242249; 91, 28; 92, 71; — dignantissima 2, 52 ; — dilecti 11, 162 ; — diues 22, 136 ; — filiae regis 9, 54 ; — Iesu 17, 185 ; 35, 122 ; 99, 210 ; — ineffabilis Iesu 16, 65 ; 20, 221 ; — inolita 115, 168 ; — materna 63, 152 ; — Patris 14, 76, 99; — pia 4, 226 ; — pietatis 31, 135 ; — silentii Iesu 22, 136 ; - summa et aeterna 66, 107 ; — Trinitatis 93, 66. Bestia (— ae) : 30, 29 ; 117,55 ; -ceterae 106, 32/33, 35/36 ; — insatiabilis 26, 217/218; — inuisibiles 113, 41-42; — quarta fortissima 105, 82 ; — saltus 116, 107.

Blandimenta mundi : 115, 206. Blanditia : 52, 74.

Blasphemari : 4, 186, 187; 97, 49; 101, 128.

Blasphemia : 8, 271,

275;

20, 154;

30, 111 ; 120, 40, 41.

Bona : 110, 152, 155 ; — aliena 91, 51; — coelestia 26, 44/45 ; - domus Domini 6, 96/97 ; — ecclesiastica 41, 69 ; — naturae ingenita 89, 181; 101, 216 ; — patrisfamilias 68, 68 ; — terrae

uiuentium 82, 96. Bonitas : PROL., 31; 4, 237/238; 7, 94 ; 20, 78, 180; 21, 162; 22, 114; 57, 200; 88, 156 ; 109, 208 ; — aeterna

INDEX VERBORVM

894

ET LOCVTIONVM

24, 155; 118, 140; — catitatis 14, 112; — Christi (lesu) 17, 181; 18,

Caesaries : 15, 2, 3, 43; 49, 86, 102,

79; 20, 77; 28, 148; 5%, 322; 73, 265 ; — coelestis 66, 123 ; — Dei 8

Calamitas : 46,

261; 9, 47; 10, 144, 229; 11, 231,

generis Adam 74, 178 ; — gentium 66, 88 ; — multiplex 63, 108. Calamus : 21, 45 ; — linguae 10, 8, ro. Calcator uuae: 53, 262; 91, 113;

234; 13, 88, 132; 14, 87, 88, 117;

17, 181, 307; 18, 79; 22, 114, 145 ; 24, 153; 36, 72; 38, 157; 43, 178;

63, 104;

202, 207;

66, IIO,

IQI,

194,

199,

70, 14; 91, 58; 96, 14,

228, 240; 101, 135 ; — diuina 23, 79, 58, 214 ; 66, 202 ; 73, 252 ; 74, 135 ; 98, 102; — gratuita Dei 34, 148; 58, 226, 228; — ingenita Dei 24,

176; — Patris 10, 171 ; 14, 76, 99; — praedestinans Dei 6, 177 ; — sponsi 98, 39; — superna 93, 15-16; — ttinitatis 14, 4 ; 93, 65.

Bonum : 37, 74, 98, 274, 276, 277;

— beatitudinis 71, 14-15 ; - commune 6, 145 ; 36, 94; — incommunicabile (= Deus), 160 ; — infinitum 103, 85. Botrus (Botri) : 19, 268 ; 81, 120, 138, 152, 163, 188, 213 ; 87, 9 ; 95, 264; — amarissimus 116, 42; — Chtistus Arr., 278; — coelestes 85, 51/52;

— cypti 81, 165, 174, 194; — meracissimus

116, 41; — prematuti

85,

287; — sacta 15, 147.

146,

154;

62,

104;

96, 183; 105, 41 ; APP., 354/3555 —

96, 2232. ` Calceamenta : 30, 193;

31,

198;

32,

156, 158; 64, 3, 57, 165, 190, 191, 199 ; 65 (passim) ; 66, 7; 110, 197.

Caligatio : 91, 48. Caligo : 19, 166; 56, 227; 68, 19, 20;

104,

22;

—

58, 181; caeca

60,

172 ; — defotmitatis 36, 150 ; — densissima (Synagogae) 62, 106 ; — ignotantiae 46, 55 ; — immortalis 28, 54 ; — mottis 58, 87 ; — natiuitatis prima

56,

191;

1592;

—

57,

noctis

242;

—

126; — profunda

(nocturna)

56,

peccatorum

58,

32, 42;

— tene-

brosa 24, 145 ; 34, 138 ; 57, 306/307; — umbrarum 54, 171. Calix.: 4 2051: 4:30, 7225.21 19,270: 22, 208 ; 76, 257; 87, 108; 94, 215 ;

105, 241 ; — auteus 108, 195 ; — catritatis 94, 196; — Christi 76, 199/

27, 28; — terrae repromissionis 81,

200;

167 ;— uineae 85, 58 ; 86, 4, 5, 121,

— gloriae 82, 122 ; — gratiae 4, 212;

128, 141/142 ; 113, 156, 195/194;

117, 87; — uineae (— Christus) 85, 155: Bracchia (inter —) : 98, 29; 99, 230; — fidei 95, 198 ; — sponsi 98, 147. Bracchium : 62, 191; 103, 206; 104, 120 ; APP., 323 ; - Domini 41, 120; 93, 195; — — strenuae operationis 102, 178 ; — passionis 113, 92. Brauium : 55, 21 ; — certaminis 52, 82.

Breuitas : 39, 9 ; — horae $, 305. Buccella : 24, 164 ; 95, 42/43. Buccina : 61, 45 ; — terribilis 47, 173.

Butyrus : 37, 21,42, 73, 200. Cacumen : — montis sublime 79, 39, 120 ; — palmae 83, 153 ; — solitudinis sublime

190.

100, 74;

—

summum

$3,

Caecitas : 7, 143 ; 19, 80, 82, 92, 98,

—

— futoris

Iesu

82,

Domini

111;

-

irae

22, 207; 4, 212;

— laetitiae 87, 113; — mortis $4, 114; -— praeclarus 118, 50/51; — salutaris 22, 194; 87, 113; 88, 67/68; — salutis 82, 121; — uini meti 4, 210 ; 108, 192; — uini myt-

thati 22, 195 ; — unus 105, 76. Calliditas : 8, 243; — caeca 67, 96; — diaboli 23, 348. Calor : 7, 5; 58, 211; — igneus 107, 116; — illecebrae aestuantis 4, 96;

— naturalis 97, 101. Caluitium : 73, 66 ; 95, 88 ; — capitis

74, 58 ; — filiae Sion captiuae 64, 69. Calumnia : — intestina 117, 46/47; — superborum 73, 172. Caminus : 107, 185, 208 ; — in Ierusalem 45, 102; 107, 184; — ignis 3, 107;

913053

102:5

19255107,

173;

112, 115, 166 ; 31, 173, 194 ; 34, 75;

— paupertatis 76, 264/265. Campus : Arr., 229 ; — certaminis 52,

dis humani 56, 216; — gentium 30, 162; 66, 83, 89; — incurabilis 31, 101 ; — Istael 30, 164; — longa 64, 184; — longiturna 32, 162 ; — prior

Canales : 21, 63; 78, 128, 130, 147, 148, 2109199)! 347, X515-160, |$71, 179 ; — boni 78, 226, 229 ; = doctores catholici 78, 214/215 ; — patres

66, 171; 113, 103; 116, 52 ; — cot-

85, 100.

Caecus (caeci) : V, 142; 11, 176; 14, 291;

19,

9o,

100,

102,

42 ; 104, 195 ; 112, 77.

121;

32,

77 ; 82, 131; 105, 91 ; 106, 119/120.

sancti 78, 214 ; — sponsae 78, 177.

Cancelli : 6, 216 ; 58, 254. Candidati ante thronum Agni : 84, 140. Candidatio : 34, 132 ; 35, 81 ; 75, 157;

INDEX VERBORVM — beatorum 35, 78 ; — gratiae 35, 68 ; — iugis 35, 166 ; — lauacti 51, 124 ; — peccatorum 3, 257; — petpetua 35, 146 ; — sanctitatis 77, 124 ; — sponsae 77, 137.

Candidatus : — lauacti sacti 61, 74/75 ; — sanctimoniae Christi 34, 132. Candor : 3, 33, 34, 57, 101 ; 4(passim) ; 94, 5; 8, 15; 9, 8, 9, 15, 15; 10, 5, 39 ; 15, 311, 314, 317, 319 ; 17, 144;

34, 137, 159 ; 35, 79, 81, 158, 164;

49, 38; 50, 101;

70, 174;

—

52, 94; 53, 230;

benignitatis

80, 145;

— castimoniae 45, 200; — dentium 50, 66, 94; — dilecti 5, 24; 8, 67; — dilectionis interior 50, ror;

— eburneus 29, 153; — gloriae Christi 8, 302; — humilitatis 15, 303; -— incomparabilis 8, 134; — lacteus 93, 152 ; — lactis 17, 144; — lactis, lilii, lucis, niuis 3, 1, 39 599; — Libani 34, 138; — lucis 3, 210; — lucis aetetnae 7, 149, 216, 217; 14, 116 ; 34, 139 (— Christus) ; 35, 86 ; — natiuus 29, 127/128 ; — niueus 45, 225 ; — niuis 15, 311, 314; — pristinus 45, 215; — quadrifarius 5, 4; — uirgineus 29, 156. Canities sacra : 55, 195. Canon : 16, 257. Canticum : 19, 284, 285; 64, 11; 73, 11, 219; 94, 275 ; 98, 287/288; 114, 226 ; 116, 132; 118, 40, 124; amotis PROL., 41; 61, 16; 75, 209; 93, 92 ; 97, 14 ; 105, 214/215 ; 106, 135, 169 ; APP., 171 ; — pto dilecto 111, 41/42; — sacrum 30, 23; — Sion 115, 144. Cantilena nocturna : 19, 283/284.

Capacitas : 8, 30; 27, 213; 72, 56; — ctatetis 69, 60; — humana 26, 118; 44, 154; — uasotum

74, 142.

Capax : 93, 15; — amotis 107, 162; — Dei 14, 265; — ignium 86, 48;

— uirtutis 108, 167. Capillus (Capilli) : AB (passim) ; 49 (passim) ;23, 67 ; 78, 185. Capitulum : 95, 15; — generale 76, 56; — laudis 87, 37, 43; 106, 117; — pfaesens 79, 142 ; 106, 170.

Capra (caprea) : 49 (passim); «2, 85, 95, 107, 125/126, 175, 185 ; *3, 57; 08,

27

195

120,

"112,

178,"

158;

= Iesus 72, 74 ;=- sponsus 72, 101. Captiuitas : 19, 119 ; 22, 236 ; 23, 144; 31, 47; 62, 103, 113; 63, 164 ; 65, 258; 66, 73; 80, 221; 116, 86;

ET LOCVTIONVM

895

cissima 63, 152 ; — filiae Sion 64, 2 ; — gemina 83, 204; — mottis 105, 155/156; — sensuum 51, 90/91; — seruitutis miserae 63, 148; — synagogae 64, 41. Captiuus (captiui) :19, 117, 118; 63, 155/156. Captura piscium grandium 86, 69.

Caput:

12, 4, 249; 16, 94, 209;

28, 169; 37, 10; 64, 4; 65, 268;

79, 21; 80, 177; 81, 34; 87, 84; 91, 245; 92, 46; 98, 190, 219;

100, 152; 110, 200; — agni 8, 56;

— aureum 12, 247; — caritatis 12, 247; — Christi 26, 158; — Christi

(= Deus) 14, 105 ; 98, 33 ; 97, 179;

= "Christus 5; 4; 15, 100,'525; MATIAS TOS :I16605* 88; 125^;

41,

2155

193, 231;

78, 27,

31,

100,

86, 245;

123,

174,

98, 180; 110,

202 ; 114, 233 ; — dilecti 12, 14/15 ; 21, 22; — ecclesiae 5, 56 ; 54, 182; 78, 18/19, 35; — futum ac prodito-

rum

(= Iudas) 110, 92/93; — uel

cauda hostiae 95, 138; — Iesu 63, 105; 97, 57; — inclytum 78, 68; —

magnum

80,

131;

—

martyrum

(= Christus) 15, 84, 123, 126, 1531; — meum 48, 255 ; 89, 60-65 ; 97, 65 ; — nostrum

25, 108; 80, 201 ; — re-

gum 67, 231 ; — serpentis 101, 100; — sponsae 49, 52, 97, 105 ; 51, 223; 54, 177/178 ; 78, 14, 172, 79, 1, 9, 142 ; 97, 54, 60; 100, 52 ; — sponsi

13, 347; 14, 104, 126; 15, 7, 111; 25, 246; 97, 38/39, 176; 97, 182;

— superborum 49, 165 ; - unum 54, 185 ; - uulpium (= Iudas) 110, 86. Caracter : 32, 54; 65, 45 ; 103, 187; 104, 26. Catbones: — ardentes 111, 99/100; — caritatis 68, 134/135 ; — ignis 21, 17, 20 ; — uiui 7, 258.

Carcet : 22, 291, 293; 36, 120; 88 ; — hominis APP., 157.

77,

Catitas : PROL., 32; 1, 10; 3, 166; 5, 22 ; 9, 191, 195 ; 11, 49, 51, 132; 12,

15, 56, 38, 196, 208, 255, 290 ; 13, 1, 217:2M6:5855

111; 47,75)

1309 171-

173, 252, 263, 266, 303, 318; 21,

17; 24, 2, 73, 199, 204, 211, 215;

28, 14; 26, 16, 37, 40, 47, 119,

214; 27, 30; 28, 126; 29, 1, 102,

122, 164, 195; 30, 155, 167, 170;

32,

226;

r8r;

33,

37, 43,

110,

158,

179,

180,

162, 164; 38, 159;

39, 3, 24, 135, 145, 169 ; 40, 38, 39, 85, 87, 91 ; 41, 217; 42, 73, 106;

118, 18 ; — amotis 63, 150 ; — Babylonica 67, 196; — captiua 63, 164;

43, 21, 89, 90, 119, 204 ; 44, 26-45,

— doloris immensi 22, 236; — feli-

51

108, 1445

45,

86, 95-103,

157,

INDEX VERBORVM

896 166;

46,

161-163,

200;

47,

222,

244-268 ; 48, 57, 242 ; 49, 57, 240; 50, 90; 51, 80, 236, 275; 52, 65, 110,

55,

162, 224;

97,

103,

54, 66, 132,

125,

131,

232,

137;

233,

284; 56, 164, 212, 249 ; 57, 127, 236; 58, 131, 227, 238, 269, 272, 284 ; 59, 80; 60, 129 ; 61, 101, 209,

217; 62, 27, 43, 162, 200; 63, 8,

25, 151, 164 ; 65, 4, 48 ; 66, 5, 45,

ET LOCVTIONVM 117, 276; — Dei mater nostra 13, 75; - Dei et proximi 14, 27 ; 108, 128;

114,

218/219;

129, 339, 341; 14, 9; 62, 126; 177;

— numquam

88, 126; 89, 197, 199; 90, 155; 91, 173, 241 ; 92, 153, 186 ; 93, 179 ; 94, 8, 206, 277-285 ; 95, 210, 218; 96, 261, 262; 97, 145 ; 99, 168 ; 103, 222; 105, 231; 109 (passim); 110, 174,

109, 130, 140, 175, 241,

25751111, 125113, 1245114. 415, 128 ; 115, 105 ; 117, 200, 215 ; 119,

21 ; App., 319, 364 ; — admirabilis 13, 42 ; — aedificans 71, 175 ; — aemulans 91, 179 ; — aestuans 48, 17 ; — aetetna ProL., 78 ; 13, 232; 26, 155 ; 2%,

165/166 ; 34, 130 ; 56, 273 ; — amicorum et inimicorum 107, 8 ; — ange-

lica 34, 124; 47, 262; — animosa 48, 242/245 ; — apostolorum 16, 76; 24, 232; 64, 180; — auida 32, 107; — beata trahens 11, 102 ; — beneuolentissima 33, 61; 51, 179; 52, 205 ; 62, 195 ; 111, 72/73 ; — carnea 29, 164/165; — causa prima 30, 166/167; — Christi 2, 120; 3, 9;

4.35) 219,230; 25:75/5:15,,65. 5.22,

59 ; 24, 69; 25, 173 ; 26, 26 (zzorientis); 26, 27 (conresuscitantis), 115

155 ; 29, 142, 175 (sancta), 198 ; 30, 22335,

112; 37, 106; 39, 68; 45,

103, 104, 145; 50, 63; 55, 17; 60, 105; 61, 183; 65, 275; 82, 81, 99, 147 ; 84, 7, 148 ; 91, 6, 142, 155;

105, 6; 107, 141;

114, 239; 116,

239; 119, 5, 175, 180, 187; 120,

174; APP., 167; — coalescens 20, 184; — coniugalis 90, 231/232; — conseruanda 52, 183; — cor lesu 28, 96 ; — crucifixi 26, 198 ; — crucis

Iesu 84, 183; — Dei (diuina) 10, 229 ; 13 (passim) ; 14, 11, 46 ; 26, 14, 43, 99 ; 30, 25, 158; 33, 228; 35, 95 ; 06, 248 ; 58, 125, 227; 61, 190; 63, 61, 103; 72, 205 ; 81, 98 ; 83,

13 ; 93, 77; 94, 253; 95, 103; 96,

241; 104, 67; 106, 100; 107, 7, 264; 109, 41; Arr., 360; — Dei aeterna 13, 155; 83, 88; ineffabilis Dei 25, 110, 111; — sapientissima Dei 14, 286; — Deus 10, 233; 14, 1 ; - ad Deum 80, 116 ; 106, 19 ;

-

109, 121; 120, .149 (prímitinae) ; — effusa 24, 141 ; — essentiae una 14,

146; 80, 112;

85, 148;

171;

— dulcissima 24, 75 ; — ecclesiae 13,

229; 68, 153; 69, 9; 78, 228; 79,

83, 151;

120,

delicata 24, 114; — dilectae 82, 71, 100 ; — dilecti 2, 144 ; 29, 160; 51, 77; - dilectionis lesu A»r., 326;

-

excellentissima excidens

40,

65;

103, 234;

—

eximia 25, 247; — facilis 71, 61; — felicissima 64, 11 ; — filiorum aut fratrum 72, 54; — finis legis 7, 51; - flagrans 27, 30; = flos 91, 153; — fraterna PROL., 135 ; 20, 48 ; 45, 192 ; 61, 211 ; 65, 253 ; 68, 112 ; 77, 246; 104, 255 ; 109, 12, 232 ; — fructifera Christi 84, 150; — gemina 3, 8; 12, 281; 29, 10; 39, 146/147 ; 61, 137 ; 69, 9 ; 117, 277 ; — gratuita 13, 240; humilis 2, 33; 109, 216; — immensa 26, 201; 62, 129; immobilis in Deum 54, 140; — im-

mortalis 103, 235 ; — imperiosa 77, 226 ; — Iesu 17, 171, 175 ; 26, 140, 145 ; 35, 124; 105,

171,

172;

44, 120; 109,

59;

45, 163; —

nouae

lerusalem 17, 252; — incarnationis et passionis Christi 8, 48; — indefessa 27, 225 ; — ineffabilis 8, 212; 25, 111; 45, 97; -— inenarrabilis Patris ad Filium 43, 142 ; — inextin-

guibilis 109, 23, 32, 215 ; — infecunda 47, 243; — infusa et diffusa 94, 237/238 ; — in97, 33; — inflammans tima 45, 95;

— iustotum

4, 240;

— laetabunda 86, 187; — largissima 93, 135 ; — latissima 2, 50 ; — luminosa 56, 231; — maiestatis 13, 81 ; 97,

110;

—

mater

nostra

12,

225;

— materna 3, 11 ; 50, 222; 55, 136; — mattis Domini ad loannem 26, 162/165 ; — melliflua 120, 5 ; — mer-

cenaria 64, 39 ; — mortis Christi 33, 210 ; — multa 72, 46 ; 103, 17 ; - muta 12, 277; — mutua 26, 200/201 ; 45, 191; 54, 145; 90, 154; 94, 261;

97, 194 ; — noua $8, 134 ; — odorifera

77, 195/196 ; — officiosa 111, 89/90 ;

— optima 14, 106/107, 126; — ordinata 77, 222/223, 244; 94, 194; — ossea 29, 165 ; — otiosa 103, 213 ;

— passionis Christi 43, 65 ; — pastorum 57, 6, 283; 55, 100 ; — patiens 35, 64, 67; 43, Filium 14, 16/17;

115, 8; — paterna 107, 120 ; — Patris 119; — Patris ad 43, 142 ; — Patris

et Filli est Spiritus Sanctus 14, 161/

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

897

162; — patrum 26, 2; 61, 188; — Pauli 66, 52 ; — perfecta 95, 246 ;

— agni 8, 55 ; — assumpta 37, 94, 99 ;

117, 210 ; — pia 34, 31 ; 46, 198, 200 ; — plena 91, 181; — ponderosa 11, 95, 104 ; — Prima 103, 216 ; — prior 64, 41; — proximi 4, 228; 71, 70; 81, 109 ; — purissima 13, 11 ; — purputea 79, 181/182 ; — regina 97, 207 ; — Sancta 76, 316/317; — sapientiae 73, 74; — semen diuinae prolis 111, 169; — similis caritati Dei 13, 137; — sincetissima 97, 215 ; — solida 11,

186/187 ; — casta 56, 52 ;— de carne 30, 232; 98, 77; — Chtisti (Iesu) 8,

1133 13, 328; — spiritus 7, 73; 17, 263 ; 66, 42 ; — spitituum coelestium 4, 250 ; — sponsae 2, 2 ; 4, 252, 254; 55, 246, 263; 61, 32; 66, 1; 68, 146 ; 109, 215 ; — sponsi 4, 253/ 254; 29, 126; 51, 152; 54, 212;

57, 44; 63, 63; 80, 144, 148/149;

82, 212 ; — sponsi et sponsae 24, 42 ;

— ad sponsam 77, 245 ; — suauiot 16, 86; — spiritualis 16, 249 ;-summa 17, 265;

—

263/264;

110,

summa

et aetetna

1; — uera

—

14,

29, 124; — tranquilla 86, 186/187; — trinitatis. 14, 302, 308; — triplex 109,

502;

tenera

24, 60; 117,

70;

= uestimentum sponsae 78, 179; — uicatia 65, 60 ; — uicttix 47, 268 ; — uiolentissima 28, 73; — uiscerum lesu 28, 110; — uiscerum maternorum 55, 293/294 ; — uita aeterna 14, 43; — unitatis 14, 168. Carmen (= Canticum Canticorum) : PROL., 41 ; 34, 515; 39, 16; 68, 55; 72, 81; 120, 187 ; - amatorium 8, 8 ; 29, 139; 88, 20; 117, 82; 118, 8; 120, 163; — Cantici huius 64, 10;

— epithalamii PROL., 144 ; 10, 22 ; 12, 142 ; 91, 14 ;28, 11 ; 91, 14 ; 39, 16; 70, 24; 75, 7; — lugubre 31, 14; — musicum 41, 6 ; — nuptiale 15, 14 ; 23, 15 ; 61, 8/9; 76, 8; — sacrum 2,

127 ; — sponsi 48, 159. Carnalis

(carnales,

carnalia) : 3,

37;

75, 68;

96,

242;

—

carnalis

93,

46, 52, 795 140, 203, 244 ; 10, 247;

16, 65; 17, 196, 315; 91, 75, 78, 81, 95; 36, 174; 48, 78, 155 ; 83, 37; 85, 231; 92, 181; 104, 64; 120, 104; APP., 305 ; — Christi cru-

cifixi 96, 243 ; — humana Chtisti 120,

135; — innocens

Christi 102, 95;

Arr., 284; — sancta Christi 8, 71; APP., 192; — sepulta et resuscitata Christi 96, 245; — clatificata 37, 174; — filiorum 8, 108; — humana 101, 174; — immaculata 35, 158;

37, 87; — luxurians 117, 35; — mea 21, 149 ; 22, 153, 157, 175 ; 24, 181 ;

84, 204; — mottis 37, 140; 106, 40; — omnis 19, 41; 40, 130; 91, 90; — patticeps unctionis 21, 144; — passibilis et mortalis 102, 87/88; — peccati 102, 80; — et sanguis 10,

156; 26, 75; 30, 27; 42, 117; 86,

94 ;97, 209 ; 100, 124/125 ; — secundum carnem 25, 184; 55, 139; 75, 66/67; 81, 130; — et spiritus 96, 170; 117, 201; — tutpitudinis 102, 261; — Vetbi 94, 42; — Verbi Dei 25, 110; 88, 201 ; - Verbi humana $, 155; 16, 40; — Verbi incarnati 37,

102; 96, 163; — uitginea 37, 89; — de uirgine 35, 161; 83, 201; — Virginis Mariae 8, 95 ; 59, 59; —

una

5, ir;

35,

214;

93,

123;

114, 234; — Vnigeniti 10, 224.

Castellum : APP., 140-211 (passim). Castigatio : —

cotpotis

59,

128;

— nostra 76, 313.

Castimonia : 45, 200; 52, 124; 59, 139; — sponsae 69, 85, 125. Castitas : 3, 102, 118; 29, 128, 131;

32, 155 ; 45, 4, 523 50, 194; 51, 59; 52, 3, 31, 105, 115, 121, 148, 197; 59, 121, 127, 135 ; 66, 229 ; 67, 239;

17, 182; 22, 201 ; 32, 124; 33, 18,

6910250127.

31, 32, 94; 42, 104; 59, 171; 60,

— animae

IDO

5 121.5

quaerentis Deum

21595

69, 2;

205;

— coniugalis 52, 121; — ecclesiae 69, 2, 148, 150; — eminentiae sin-

Carnalitas discipulorum : 76, 159/160.

59, 154; — incottuptibilis 29, 134; — poenitentialis 70, 183 ; — praedi-

81; 65, 183; 68, 21; 59;

93,

55;

103,

75, 46; 85,

110;

104,

110, 266 ; 113, 220; 115, 185. Carnaliter : 29, 142 ; 49, 134. Cato : 8, 198, 199 ; 15, 132, 135 ; 18,

176; 21. 155.5 144,1490;

24, ISI;

25, 110, 143; 29, 143; 31, 94; 33,

22, 43; 94, 74; 35, 161; 37, 82; 42, 106; 43, 98; 49, 12; 51, 142;

52, 145; 58, 58; 79, 59, 66; 80, 201; 93, 210; 101, 160, 165; 102, 195; 105, 54; — aenea 7, 241;

gulatis 61, 67; — florida 46, 199; cantium 71, 29; — reformanda

69,

159; — timorata 45, 52 ; — uidualis 52, 121; — uitginalis 52, 121; 70,

176. Castrum (castra) : 20, 16; 63, 188; — Dei 47, 247 ; 57, 299 ; — mentis 22,

230; — pugnantium 62, 217. Catena Chtisti : 6, 249.

INDEX VERBORVM

898

Cathedra : 12, 216; — ambitionum 9, 118 ; — Christi 62, 148 ; — humilitatis

42, 58/59 ; — magisterii 1, 105 ; 43,

154/155 ; 95, 237/238;

96, 155;

— mortalitatis 23, 264 ; — praecipua 24, 99; — prima 55, 41 ; — sacerdotalis 67, 223; — sacerdotii aeterni 67, 226. Cauerna macetiae : 16, 281/282; 18, jo

ET LOCVTIONVM sponsae 29, 75 ; — sublimis 42, 117; — sudotis Christi 28, 87; — summa omnium (= Dens) 76, 214; — tot-

menti 109, 255; — triumphandi de morte 27, 183 ; — tutbationis 42, 46 ; — uitiorum 9, 147 ; — uocationis 13,

39, 48.

Cautela : — putandi 90, 48; — summa

Causa : 3, 176; 11, 242; 14, 297; 26,

89, 142 ; 91, 166. . Cautetium opptobrii : 9, 148. Cedrus : 26, 215 ; 34, 76, 94, 136, 152;

209 ;49, 55 ; 61, 45 ; 64, 60; 92, 30;

35, 71, 72, 74, 224 ; 36, 26, 61, 78,

93, 71; 98, 243; — adolescentularum 91, 19; — aemulandi 51, 91; — aequitatis 4, 195 ; — affectionis 93,

76/71; — agoniae Christi 28, 87; — amandi Deum 11, 3 ; - amantium 18, 68 ; 109, 106; — amotis perpetui 3, 175 ; 83, 167 ; - apparatus salutis hu-

81, 115;

55, 278;

113,

251;

114,

236 ; — Christus 114, 241 ; 115, 216.

Celebritas : — nuptiarum sponsi 107, 33/34 ; - Phase 30, 45 ; 31, 1 ; 32, 1. Celeritas : 25, 105 ; 27, 16; 60, 222; 96, 166; 117, 219; 120, 109, 160; — attis 27, 124/125 ; — attificiosa 27,

manae 25, 127 ; — auetsionis 24, 151 ;

147 ; — clatificationis Christi 27, 102 ;

— caecitatis 14, 292 ; — Cantuatiensis ecclesiae 41, 1/2 ; — caritatis 53, 41 ; 109, 88; — conspirandi 66, 1:48; — communis 71, 15; — creaturae

— cursus 72, 105 ; — gratiae inspera-

totius 96, 222/223;

— delinquendi

112, 112 ; — descensionis 44, 10/11 ;

45, 115; —

—

dignationis

desolationis Christi

24, 136; APP.,

186;

tae

72, 88;

—

inoffensa

25,

139;

— mira iudiciorum Dei 60, 192; — rei 31, 7; - summa 27, 121; — uehemens 64, 146. Cella uinaria : 17, 238; 23, 22; 39, 139; 46, 16, 120, 130; 53, 265; 56, 126; 57, 10; 72, 25; 88, 126; 94, 247 ; 95, 266 ; 109, 150. Cellatium (cellaria) : 1, 16; 2, 104; 80, 185, 188; — regis 9, 196 ; 86, 131 ; 93, 118/119 ; 94, 264 ; — sponsi 11, 28; 85, 67, 216/217 ; 94, 192;

- diligendi 11, 235 ; — electionis 54, 232; 56, 273; - electorum 104, 172/173; — exterior 112, 58/59; — filiorum Euae 101, 94/95 ; — finalis 109, 79; — foederis sempiterni 10, 147; — forensis 113, 168 ; — fortior 98, 268 ; 109, 262 ; — gaudii sempiterni 6, 94; — gemituum 55, 253; 106, 73; — gloriae 27, 154; — gloriandi 95, 185 ; — gratiarum 21, 51; - imperturbabilis 109, 233; — inexcusabilis 95, 68; — iniquitatis 4, 196; — interior 112, 56/57; — iudi-

Censura : — discretionis 94, 251/252; — iustitiae supetnae 117, 95 ; — ultionis 49, 158. Census chtistianae fidei : 67, 64.

ciorum 39, 160; — iustitiae $, 239;

Certamen : 4,

— languoris 46, 37; — lucendi 11, 87; — moestitudinis 85, 20 ; — meti-

torum 49, 131 ; — morbi 112, 116; — mortis 14, 293; — necessitatis (tum) 19, 21 ; 64, 38; — operis 96,

I5; — originalis 109, 79 ; — palloris 10,

12, 260; — participum suorum

249; — peccandi 56, 182; — pecca-

torum 73, 213/214; — perditionis 36, 170; — peregrina 100, 17; — perpetua 14, 303; — praedestinationis 13, 34; — prima 30, 166; — reparationis Christi 36, 171; — resurrectionis 3, 251 ; — saluationis

6417719 Salutis 1501595210597. 204, 207; 102, 254; — scandali 80, 133 ; — sceleratorum 82, 89 ; — sermonis 43, 204/205; — sponsi et

— timoris et amotis diuini 85, 213. Celsitudo : 111, 135; — angelica 60, 231; — Christi 93, 143 ; 94, 38/39; 115, 230, 232.

199;

15,

175,

182;

53, 99; 69, 165; 81, 25, 31, 61; 82, 156, 157; 87, 155; 104, 134;

105, 95, 101;

— agonizantium

$1,

21 ; — gloriosum 47, 65. Certitudo spei ecclesiae : 57, 35. Ceruical : 25, 59, 60 ; 97, 54 ;— delicatum 13, 329; 97, 43/44; — dutissimum 97, 50/51 ; — suauissimum 97,

50/51.

Ceruicositas : 23, 170. Ceruix : 22, 54 ; 23, 173 ; — erecta 101, 155 3 — ferrea 23, 175 ; 62, 114; 85,

124 ; — fottium 23, 170 ; — 66, 141; — infirmorum — regum 67, 54; — tumida Charisma (charismata) : 18,

humiliata 23, 118; 77, 58. 249; 22,

258 ; 27, 209; 40, 56 ; 51, 78, 79 ; 61, IIO ; — amoris 114, 204 ; - crebra ui-

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM sitationum 109, 200 ; — excellentiora 17, 239; 51, 248 ; — meliora 2, 150; 18, 249; — perfectiora 19, 225; — priora 55, 94 ; — uberiora 17, 239. Cherubim : 12, 191; 33, 106, 109; 102, 112; — gloriae 54, 201. Chirogtaphum : 8, 252; 84,:178/179. Chlamys patientiae : 53, 77.

Chorus : 19, 336; 63, 185 ; — angelotum psallentium 87, 138 ; — apostolorum 6, 77; — canentium 62, 216;

95, 129; APP., 254/255 ; — castrorum 63, 177 ; — ludentium 62, 221. Christus, lesus : — Adam nouus 59, 193; — Adam secundus 84, 114; - aemulator salutis humanae 50, 68; — agnus paschalis 31, 88, 98; — agnus singularis 51, 265/266; — agnus uerus 18, 92 ; 30, 58 ; — altissimus omnium 36, 196 ; — amicissimus amicorum 118, 144/145 ; — amicus Vnigenitus Patris 39, 126; — angelus 104, 155 ; — angelus magni consili 6, 43; 13, 252; 104, 106; — aquila generosa 8, 63 ; — arbor 102, 10; — arbor sinapis 102, 37/38; — arbor uitae 102, 116, 178; — arca nostra 30, 132; — artifex mirabilis 25, 82; — botrus uineae 85, 155; APP., 278; — candor lucis aeternae

899

214 ; — fons uitae 105, 142, 150/151 ; — forma et imago Patris 103, 141; — granum frumenti 70, 123; 100, 218 ; — hamus tuus 26, 218 ; - homo

8, 305 ; 16, 47 ; 22, 172 ; 23, 45 ; 27,

80; 35, 65, 110; — homo coelestis . 20, 64/65 ; — humillimus uniuerso-

rum 36, 196 ; — imago maiestatis diuinae 104, 39 ; — initium laudum 52, 214; — innocentissimus paruulotum 3, 246 ; - intentio laudum nostrarum 52, 215 ; - lauactum 3, 258 ; — legislator 97, 25 ; — lignum aromaticum 119, 238/239 ; — lilium singulare 119,

234; — lumen uetum 7, 205/206 ; 56, 178 ; - lux candidissima 7, 192 ; — lux lucis 7, 156 ; - lux magna magnorum 7, 188; — lux ueta 7, 169 ; 31, 175; 43, 172 ; 107, 90 ; 116, 81 ; — magister ProL., 59; 9, 165 ; 18, 104, 107; malum punicum 119, 167/168, 237; — manufottis noster APP., 42 ; — ma-

ter uera 26, 188 ; — mediator 9, 61 ; 14,

83;

70,

114;

—

nouissimus

omnium 85, 238 ; — nutricius paruulorum 3, 86; — mutricius pius 48, 104; — Occasus

ÁPP., 111; — Odor

suauitatis 20, 108 ; — oliua fructifera 119, 235; — onus beatissimum 70, 79 ; - onus leue 70, 61 ; — os uetitatis

34, 139; — capta 72, 74 ; — caput 5,

48,

4 ; 185, 100; 27, 177; 28, 108, 166; 38, 23; 41, 215; 78 (passim); 86,

— pacificus noster uerus 28, 186; 116, 116, 228 ; 117, 103, 250 ; — panis

245 ; 98, 180; 110, 202; 114, 233;

41, 184; — panis uitae 104, 53; —

— caput martyrum 15, 84, 123, 126,

paradisus 100, 94; — paruulus (wide ibid.) ; — pastor simul et pascua (uide ibid.) ; — patet oboedientium 86, 204 ; — patientia unica patientium 53, 124 ; — pauper 110, 45 ; — pax 94, 261; petra circumcisionis 78, 96 ; — pigmentarius 20, 164/165 ; — piscis 76, 101, 130; — plenitudo unguenti 21,

131; — cedrus odotifera 114, 225, 241 ; 115, 216 ; conseruus 36, 195 ;— corona pugnantium 83, 12 ; — creator benignus 15, 107 ; - Dauid uerus 9, 250 ; 29, 91 ; 62, 26 ; — Dauid seruus 6, 204; — debitor hereditatis 117, 108; — Deus

dispensator

29, 197; 83, 185; —

utilitatum

124;

— ostium

113,

209-212;

38, 26/27; — dilectus unicus 9, 254 ; — dilector meus 84, 165 ; — doctor humilitatis

85, 257 ;— praeda 8, 65 ; — pretium

110, 191 ; — doctor unus 96, 154; — dominus creaturae totius 16, 47/48 ; — dulcedo aromatica 20, 214 ; — dux 18, 216; — executor diuinae uoluntatis 76, 198 ; — fetus sacer 70, 60; — finis totius carminis 120, 195/196 ;

115, 54 ; — princeps pastorum PROL., 70; 112, 40; — principium 34, 146; 36, 171; — ptincipium reparationis 36, 171 ; - progressus laudum nostratum 52, 214; — psalmistes egregius 9, 230 ; — puerulus 9, 124 ; — purpu-

— finis laudum nostrarum

rarius coelestis 78, 129 ; — rector prouidus 15, 108 ; — redditor hereditatis

52, 215;

— filius altissimi 19, 49; 73, 33; — filius ancillae suae 19, 48 ; 106, 216 ; — filius nouissimus matris suae APP.,

112 ; — flos 3, 249/250 ; 37, 116, 120; 61, 65; 119, 37; — fons fluminum 29, 82/83 ; — fons iustitiae 25, 173 ; — fons lucis 7, 194; — fons luminis 7, 157; —fons totius suauitatis 20,

174; — porta 75, 250; — praecessor

13, 299 ; 26, 202 ; 80, 202 ; 82, 108 ;

117, 109 ; — redemptor 84, 165, 205 ; — remex 12, 134 ; — tex 8, 195 ; 11,

222, 957, 260, 147 ; 67, 75 ; — 123; 51, 169; 183, 195 ; 103,

270 ; 12, 21 ; 62, 45, sacerdos 21, 15 ; 28, 60, 60; 67, 7, 140, 151 ; — sacramentum

salutis 69, 52/55 ; — Salomon noster

INDEX VERBORVM

900

(uide ibid.) ; — saluator (wide ibid.); — salus uera 7, 200 ; 25, 85 ; 69, 49; 83, 184/185 ; — salutare 45, 102 ; — Samson nostet 15, 155, 158 ; 53, 39, 106, 108; — sanctificator 15, 108; 84, 164 ; — sanctitas 7, 203 ; — sanctus sanctorum 15, 301 ; 87, 84 ; 119, 41,

56/57; — sapientia 21, 36; 84, 96, 104; — sapientia ueta (uide ibid.) ; — scientia 78, 78-79 ; — serpens noster 23, 352; — seruus 36, 195 ; — sessot

mansuetus 18, 205, 216 ; — signacu]um ecclesiae 103, 28 ; — signaculum

iustitiae

103,

141;

— signaculum

sanctimoniae 103, 141 ; — signaculum similitudinis 104, 25, 40 ; — signaculum uerum 5, 104 ; — sol serenissimus 56, 262 ; 58, 187; — solitudo amoe-

nissima 100, 86/87 ; — spiritus 48, 75 ; — splendor 96, 105 ; — sponsus (passim), — spontaneus uetus 60, 185; — summa desiderii nostri 18, 294/ 295; — triumphans APP., 251 ; — tutor prouidus 15, 109 ; — uena aquatum ujuentium 23, 185 ; 29, 83; — Verbum (uide ibid.) ; — ueritas 20, 76 ; 44, 30; 48, 118, 120; 72, 130/131; 104,

230;

115,

138;

118,

139;

—

uictima poenitentiae 75, 232; — uictor uictoriosus 84, 119; — uif

dolorum 83, 55 ; — uir legitimus 112, 31/32; — uirtus laudum nostrarum 52, 215 ; — uita 19, 157 ; — uita uiuentium 83, 184, 217 ; — Vnigenitus Dei Patris (uide ibid.); — uua electissima 86, 113 ; — Zorobabel noster 67, 63,

75-

ET LOCVTIONVM Cinis (cineres) : 108, 58; 108, 199; 109, 185; — immundus $4, 166; — poenitentiae 37, 141. Circuitus (per —): 22, 65; 49, 139, 148;

57, 272;

63, 101;

93, 112;

112; 1335; M13; 82250 116) OSs — aeternus 38, 96; — ciuitatis 49, 148 ; — explorationis 63, 183 ; — Ieru-

salem 113, 233; — orbiculatis 117, 213. Circulus : 25, 154; — aeternitatis 25, 151 ; — aureus 2, 126 ; — coronae 70, 187.

Circumcisio : 25, 167; 66, 2, 198, 220; 67, 10; 72, 13; 78, 85/86, 88,

93; 79, 52,54; 110, 238; — cordis 78, 87, 97; 100, 100.

Citcumductio : — arcae Domini 63, 178 ; - molae 49, 295. Circumspectio : 44, 77; 114, 154; — uigil 74, 196/197 ; 113, 156. Circumuentio mercimonii : 110, 158. Cisterna : 7, 65 ; 23, 199. Cithara : 10, 22 ; 12, 85; 62, 67. Ciues : —

angelici

89,

212/213;

95,

123/124 ; — coelestes (coeli) 43, 98; 58, 40; 74, 96, 114/115; 95, 66;

118, 71, 77.

Ciuitacula 115, 42. Ciuitas : 17, 235-288 ; 20, 16; 49, 147,

148; 50, 56; 63, 93, 94; "4, 76; 75, 223 ; 85, 130; 99, 17; 113, 70;

114, 130/131, 136; 115, 50 ; - ampla 74, 10; — beata 78, 140; — Dauid 103, 154/155 ; — Dei 17, 279; 66, 63; 77, 204; 113, 58; — exultans 103, 66; — firma 104, 220; — glo-

Cibatia : 18, 125; 71, 92.

riosa 62, 189 ; - Hesebon 74, 9, 169 ;

Cibus : 17, 149; 27, 35, 39, 45, 46; 37, 105 ; 47, 44, 65; 50, 30, 31;

— infirma (= ecclesia) 116, 139; — magna 17, 254, 256; — mundi huius 103, 78; — munita 99, 136;

87, 22, 42 ; — angelorum 87, 25, 26; — animae dulcissimus 87, 15; -

communis

69, 103;

— dulcior

2,

118; — delicatior 92, 91 ; — mensae regiae 56, 117; — mundus 18, 129; — paruulorum 111, 194 ; — passionis 27, 46 ; — tesuttectionis 99, 216 ; —

salutis 29, 55, 59, 45 ; 50, 19/20; —

solidus 17, 149, 193, 240; 85, 223 ; — Verbi Dei 97, 88 ; — uetus 18, 124,

129; — uitalis 37, 17. Cicatrix : 30, 118; — praecisionis 69, 180.

Cilicium : 4, 117, 119. Cinctorium : 32, 152, 154. Cingulum : 32, 148 ; — fortitudinis 74, 108 ; — justitiae 31, 196 ; — moetoris 74, 86, 99, 100/101, 107/108;

— poenitentium 74, 63.

74, 101;

—

sacci

112, 133; 113, 38; — murata

115,

180; — poenitentium 74, 215; regis magni 114, 118/119 ; — religionis christianae 64, 181 ; — sancta (= Ierusalem) 55, 284 ; 62, 95 ; 116, 87; — sancta coelestis APP., 222 ; — sanctificationis 95, 111 ; — sanctorum 47, 140 ; — spaciosa et speciosa 99, 133, 136; — subuersa 74, 17; — supetna 86, 120; — tuta 113, 66. Clamor : 10, 175; 42, 32; 90, 131, 134, 136; 103, 64 ; — diuturnus 116, 91 ; — laudantium 61, 244 ; — pauperis 24, 177 ; — plenus pietate 74, 51 ;

— pulsans 118, 54/55 ; — ualidus 25, 166 ; 39, 89/90; 118, 59. Clarificare : 18, 47, 52, 63, 152; 27, 106,

108,

120, 122.

136;

838, 15;

29,

74;

INDEX VERBORVM Clarificatio : 18, 60; 27, 81, 102; 120, 122; — Christi (Iesu) 18, 141; 24, 77 ; — Dei 14, 283 ; - Filii hominis 27, 128 ; — resutrectuti 27, 107. Claritas : 3, 236; 11, 122; 13, 336,

337; 27, 75; 28, 109; 34, 34; 48, Dl, 195; 56, 249; 57, 95;

215; 109,

178;

120,

145;

— aeterna

71,

201; — cCafitatis 12, 244, 246; — Christi tesutgentis 26, 26; de — in claritatem 47, 99; 75, 69, 83; 92, 202 ; — corporis Christi 7, 271 ;

— euangelii 57, 96; — lunaris 57, 49/50 ; — magnificentiae Christi 120, 148 ; — pastorum 57, 243 ; — solis 57, 249; 58, 210; — sponsi 92, 200;

— uisionis beatae 28, 224. Clauis : 120, 62; — Dauid 113, 208; — scientiae 23, 298. Claustra : 86, 155 ; — mortuorum 27,

ET LOCVTIONVM

gor

Coelum (coeli) : 86, 111 ; 45, 107 ; 57,

294 ; 60, 79/80 ; 63, 187 ;79, 44/45 ; 94, 234; 95, 64, 276; 107, 58; —

apertum 98, 196 ; — clausum 79, 56 ; — eminentius 21, 68 ; — serenum 29, 172; 63, 43; — summum 43, 148;

— tertium 39, 66 ; 98, 45. Coena : 27, 48; — dominica 5, 149; — nouissima 41, 45 ; — opulentissima $5, 229, 240 ; — passionis Christi 27, 48.

Coetus : — adolescentularum 63, 170; — animatum sanctarum 70, 6/7; — humilium 26, 157; — progenitorum 62, 187 ; — sanctorum

5, 130.

Cogitatio : 12, 76, 111; 15, 112; 18, 17; 22, 241; 25, 129; 43, 26, 60; 44, 66; 49, 118-120; 54, 109; 73,

255; 94, 86, 87; 90, 79/80 ; 101,

249; — carnalis 38, 33 ; 45, 208; — castissima 70, 5; — cordis 49, 120;

185.

Clausula : — interrogationis 7, 15; 8, 36; — sermonis 42, 174/175; — superior 91, 237; — uirtutum

— discernenda 60, 199 ; — erudita 42, 67 ; — frequens 78, 189 ; - humillima 49, 219 ; - iniqua 18, 279 ; 109, 167 ;

omnium 36, 15. Clausuta : 20, 166.

— mentis 15, 64 ; — minutissima 78, 180/181; — nugaces et inanes 87,

Clauus : 76, 275; — paupettatis et abstinentiae v6, 288; — timoris et

165 ; — peccati 119, 209 ; — pia 15, 117 ; 43, 80 ; - praua 74, 61 ; — sancta

amotis 76, 288.

Clementia : 55, 295; — aeterna 113, 99/100 ; — beneuolentissima (ecclesiae) 54, 216 ; — regis 76, 50. Clericatus : 60, 41. Clericus : 47, 99. Clipeus : 73, 164; 91, 210; — bonae uoluntatis 97, 216; — fortium 100, 148.

Coactio caritatis : 83, 87, 88. Coaequalis : 7, 113 ; 14, 130, 156; 18, 154 ; 23, 72 ; 36, 165 ; 86, 240; 107,

244. Coaequalitas Filii ad Patrem : 14, 138. Coaetetnus : 7, 113 ; 18, 144. Coelebs : 26, 106 ; 52, 71. Coelibatus uirginalis : 70, 131. Coelestis (coelestia) : 9, 241 ; 10, 166 ; 11, 105; 12, 290; 14, 10; 17, 241 ;

19, 165 ; 25, 195, 201 ; 26, 50, 209, 244;

27,

110,

201,

202;

28, 109;

33, 55, 229 ; 94, 16; 36, 112, 155, 168 ; 37, 125 ; 39, 67 ;40, 160, 166;

37, 105 ; 79, 3, 183 ; 99, 139 ; - sponsae 78, 203/204; — superuacua 40, 53 ; — terrena 64, 202.

Cogitatus : 2, 133; 49, 4; 78, 200; 101, 112 ; - hominis 53, 180; — nobilis 87, 201.

Cognatio : 30, 214 ; — carnis et sanguinis 26, 186 ; — spiritus 26, 185/186; — (ones) terrae 11, 265 ; v1, 141; 91, 241.

Cognitio : — Iesu 58, 217; — sui 58, 213 ; — uetitatis pura 94, 145/146.

Cohabitatio : 42, 44; — diuturna 25, 160 ; — familiaris 117,

112/113 ; — mu-

tua 49, 146 ; — sponsae 42, 115. Cohetedes : — catitatis 46, 162 ; — Chtisti 110, 149 ; - damnationis 101, 72 ;

— regni 110, 66. Collatio : — amatoria 93, 89 ; — familiatis 97, 16; — glotiae interioris 12,

275 ; - uetborum 89, 8/9 ; — uetitatis 57, 90; — uirtutum 49, 206.

41, 62; 43, 114 ; 44, 145; 48, 145 ;

Colloquium : 33, 58 ; 60, 161; 89, 3; — amatotium 53, 25 ; — angelicum

103 ; 64, 107 ; 65, 139 ; 40, 137, 225 ; 71, 211; 77, 175, 186/187, 200; 78,

101, 279 ; — fabulosum 91, 140; — pestiferum 3, 104; — prauum 112,

151; 99, 25, 64, 163 ; 80, 4, 180, 186 ; 84, 171, 185 ; 85, 186, 220 ; 89, 133 ; 88, 77 ; 93, 163 ; 97, 100, 206 ; 98, 83 ; 100, 62 ; 107, 172, 254 ; 113, 175/176,

115; — sponsae 40, 107; — uenenatum 40, 95.

54, 165, 203 ; 55, 5 ; 58, 200 ; 63, 62,

252 ; 118, 55 ; 119, 211 ; 120, 128.

115, 161; — dulce 1, 121 ; 40, 107;

Colluctatio : 47, 61-65 ; 113, 99 ; 117, 53 ; — acettima 86, 161 ; — periculosa 114, 159.

902

INDEX VERBORVM

Collum : 33, 41 ; 73, 50, 51, 65, 91, 93, 218; — cutuatum

73, 84; — sponsae

17, 141 ; 73, 114 ;— superborum 73, 69. Gato: : — geminus 53, 229 ; — insignis 4, 67 ; - optimus 36, 144 ; - puniceus 52, 194 ;90, 179 ; 119, 185 ; — rubicundus

119, 182; — serenitatis 29,

179. Columba : 16, 17, 18, 19 (passim); 44, 17; 54, 18; 119, 19; — Dei 13,

ET LOCVTIONVM intellecti 113, 205/206 ; — secteti 4, 58 ; 97, 19 ; — Spiritus Sancti 56, 65 ; 81, 101/102. Communio : 32, 187 ; 35, 191 ; — aeterna 50, 78 ; — beatitudinem 105, 135 ; — beatorum 105, 136 ; — criminis 84, 46; — dolorum 105, 72 ; — sacra ecclesiae 96, 209 ; — gaudii 66, 116 ; — honoris 78, 69 ; — infelix 105, 132 ; — malorum infelix 105, 84/85 ; mensae 95, 41/42 ; — naturae APP., 190;

129 ; — et immaculata Iesu 16, 202 ; = Spiritus Sanctus 18, 171, TIO,

—- nominis magni 111, 222 ; — pia 81,

115; — una 54, 136. Columna : 30, 92, 94, 96, 98 ; — coeli 30, 174 ; 39, 105 ; 49, 181; — ignis 20, 15 ; — inextinguibilis 109, 44 ; — lucis 105, 187 ; - matmorea 30, 95 ; — nubis 77, 24; — patientiae diuinae 30, 161. Coma (comae) : 15, 1, 39, 43, 51, 52,

plicium 110, 46/47 ; — spiritus creati et increati sacra 105, 79 ; — tritici 71, 146. Communis : 14, 145 ; 51, 75; 81,105 ; 92, 84; 112, 176.

I10,; 172: 10, 75 97, 115; 90, 1943

— capitis 78, 100 ; 79, 191 ; — dilecti

IOI ; — sceleratorum 10, 54; — sim-

Commutatio : 13, 241 ; 84, 167; 115, 54; — animae suae 115, 46/47 ; — ma-

iestatis 13, 293 ; — substantiae diuitis

110, 231 ; — uitae suae 82, 108. Compago : 66, 215 ; 92, 188 ; 105, 81 ;

21, 25 ; — sponsae 78, 183. Comes : — excutsuum 89, 118 ; — inuidiae 101, 147; — lucis 108, 109; — misericordiae 28, 2 ; — operis 89, 169. Comitatus : 44, 8; 111, 76; - dilecti

108, 175 ; — artificiosa sacrae unitatis 66, 157 ; — capitis et corpotis ( = ecclesia) 144, 234; — carnis et spiritus 105, 77, 106/107; — dilectionis 106, 80/81; — membrorum 108, 59; -

91, 56. Commanducatio interna : 50, 76.

nouitatis et uetustatis 92, 188 ; — ue-

Commemorate

: 2, 6o.

Commemoratio : 81, 25; 92, 185; 105, 203/204 ; — mortis Christi 105, 186 ; - pulchritudinis sponsae 81, 25. Commendatio : 39, 111; 47, 86; 98, 14 ; - humilis capitis 78, 30 ; — insignis huius rei 115, 101 ; — manuum triplex 25, 21; — pulchritudinis 47,

tus 105, 62 ; — unita 68, 155. Comparatio: 117, 61; -— dilectionis 96, 251 ; - fructuum 61, 128 ; — horae seu motulae 114, 88/89 ; - membtorum ceterorum 78, 105; — mortis 106, 134 ; — salutis 76, 88 ; — sponsae 49, 34 ; — terrenorum et coelestium 13, 271.

Compassibilitas Christi : 83, 38.

75 ; — speciei 36, 22 ; — sponsae be-

Compassio : 33, 160 ; 74, 80, 159, 186 ; 99, 203, 207 ; 110, 188 ; — Christi 25, 229 ; 83, 40; — Filii 14, 81 ; - mani-

Commercium : 92, 34; — laetum con-

festa 112, 85; — materna 72, 121/ 122; — mattis 40, 34; — mentis 83,

nigna 54, ro ; 69, 84 ; — uentris 71, 30, 216; — uerbi 39, 16/17 ; — uini 87,9. fabulandi 46, 44; — seruitutis exterioris 89, 198 ; — thuris 12, 30/31.

Comminatio : 22, 79 ; 90, 151 ; — falsi 9, 122.

Commodum : — generale 69, 68 ; — priuatum 68, 65 ; 110, 79 ; — terrenum 110, 53.

Commonitio : 26, 164. Commonitorium : 66, 229. Commoratio Iesu : 120, 97. Commori : 24, 108 ; 98, 290; 99, 74/ 75 i - Christo 99, 115, 123. Communicabilis : 36, 30. Communicare : 2, 33, 121; 6, 160; 7, 149 ; 8, 285 ; 21, 60, 160; 24, 19, 23, 45 ; 92, 180 ; 87, 44 ;117, 148; 119,

78 ; - Vnigenito 14, 107.

Communicatio : 58, 190; — mysterii

44 ; — et reuerentia proximi 73, 118.

Compati : 65, 102 ; 84, 155 ; 90, 185; — proximo 104, 239. Compendium : PROL., 151, 154 ; 3, 56,

195 ; 14, 39 ; 16, 9; 27, 68 ; 44, 185 ;

— aduentus 46, 48 ; — breue 14, 297;

51, 227 ; 63, 174; 97, 34/35 ; — dolo-

tis 22, 191 ; — facile 12, 292 ; felicissi-

mum

98, 272-273;

— laetum 115,

194/195 ; — largitatis 23, 115; — legum Dei 14, 32 ; - magnum 62, 214;

— patientiae 113, 173 ; — salutis 64, 148 ; — semitarum 44, 22 ; — uisionis

16, 58.

Complantati : 102, 58/59, 77. Complementum pulchritudinis : 58, 273.

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM

903

Complices supetbiae : 101, 58/59. Comprehendere : 17, 167; 19, 163, 176; 23, 100; 26, 104, 113, 116, 129,

Concupiscentia : 3, 124, 222; 8, 84;

142 ; 75, 108; 81, 89 ; 82, 145, 147, 148 ; 94, 41; 102, 106, 107, 108, 117;

27; 99, 73; 102, 105; 106, 181; => amotis tui PROL., 54 ; — catitatis 11, 174; — carnalis 8, 112 ; 32, 120; 38, 2; 49, 141 ; 78, 90/91 ; 79, 52; 82,

96, 193, 195, 198 ; 100, 139 ; 104, 34; 109, 49 ; 119, 9o.

Compressio : — atctissima 91, 122/125 ; — crucis 104, 66.

Compunctio : 3, 207; 15, 105;

21,

112 ; 22, 202 ; 30, 130; 49, 239; 64,

150; 69, 169, 178; 75, 164; 103, 127 ; — acutissima 30, 130; — castis-

sima 52, 43 ; — crebra 44, 83 ; — lactimosa

43, 30;

74, 160; — humilis

108, 116; — poenitentiae 112, 95 ; — salutifera 22, 185 ; — secreta 31, 111; — spinarum 80, 65 ; — spiritus contriti 102, 241 ; — terroris diuini 117,

29/30.

Compungere : 30, 122-125 ; 75, 229,

242. Computatio : 54, 111. Conatio inanis : 118, 123/124. Conatus : 110, 232 ; — amotis sui 114, 140; — infantium 75, 19 ; — sororis 113, 197 ; — uirtutis propriae 63, 159. Concaua uallium : 77, 168. Concentus : — angelicus 24, 94 ; — celeber 19, 329 ; — uotiuus 41, 32. Conceptio : 21, 171 ; 24, 78 ; 29, 155 ; 35, 3 ; 71, 110 ; — Christi 3, 248 ; 21, 171 ; 27, 175 ; 34, 77 ; 36, 182 ; 83, 2,

188 ; — diuina 70, 147 ; — immaculata 10,252 ; -maculosa101,41 ; - sobolis 111, 165 ; — uirginalis 8, 101 ; 82, 30 ;

119, 38/39; — una 56, 166; — Vnigeniti 27, 175. Conceptiones : 11, 145 ; — animorum 84, 12 ; — supetbae 84, 75. Conceptus : 83, 75/76 ; — Iesu 83, 70; — uirginalis 8, 127. Concertatio pietatis : 28, 94. Conchylium sanguinis Christi : 79, 197. Conciliator gratiae : 79, 163. Conciuis : 36, 98 ; 63, 94, 95 ; — angelus 87, 143.

Conclusio finalis : 105, 125. Concordia : 67, 20, 21; 111, 134;tegni et sacerdotii 67, 2, 19 ; — suauis 19, 330 ; - summa 15, 58.

Concorpotati plenitudini : 78, 70. Conctematio aeterna : 53, 170.

Concrucifigi : 84, 197; 99, 64, 115; 117, 239.

Concubina : 54, 3, 15, 21, 73, 81, 98, 120;55, 2, 14, 128, 195, 205 ; 56, 14,

29, 34, 545 58, 22; 60, 230; 61, 24, 52; — demonum 30, 196.

Conculcatio : 41, 77 ; 90, 141 ; 116, 142.

18, 26, 34 ; 32, 150 ; 33, 103 ; 38, 15,

82 ; 69, 43, 158, 164; 82, 190; 84,

189; 87, 162; 93, 217; 108, 165 ; 109, 186 ; — circumcidenda 69, 158 ; — desiderii boni 86, 25/24 ;— humoris noxii 99, 102 ; — Iesu 18, 24 ; 35, 21 ; 71, 163/164, 168 ; — infatigabilis 34, 142; — innata 69, 19 ; — insatiabilis

35, 57 ; — letalis 22, 137/138 ; — otiginalis 69,26 ; - propria 59, 68, 125 ; 94,

135/136 ;101, 197/198 ; — pia 88,

181/182 ; — pulsans 69, 164 ; — reluctans 111, 88 ; — speciei Iesu 4, 30; — uisionis Iesu 18, 24, 34.

Concursus : — angelorum 98, 165 ; — laetus 100, 230. Condensa siluarum : 72, 195 ; 77, 168. Condensitas : 34, 164 ; — spinarum 44,

214. Condimentum : 37, 36; — ineffabile 96, 240/241 ; — uini 94, 242, 266/267 ; — uini mirabile 95, 262. Condiscipuli : 19, 26. Conditio : 26, 214; — aerumnosa 74, 185 ; - angelorum 34, 161 ; - humana 101, 66; 102, 55 ; — matrimonii 68, 96 ;— nostra 120, 118 ; — pia 32, 183 ; — religiosa 32, 180. Conditor : 99, 51 ; 101, 48 ; — tempo-

rum omnium 76, 139/140 ; — uniuersitatis 99, 187. Confabulari : 46, 44 ; 87, 204 ; 99, 196. Confabulatio : — amantium 1, 120; —

discipulorum 98, 107 ; — suauissima cum dilecto 89, 97 ; — socialis 96, 213. Confederatio sacra : 62, 131. Confessio : 3, 134/135 ; 4, 128 ; 7, 207 ; 19, 116 ; 26, 30 ; 82, 6, 175, 296 ; 75, 153; 87, 182; 90, 93, 94; 95, 85; 112, 105 ; — caliginis 58, 181 ; — caritatis 44, 57 ;— criminum 75, 145 ; — duplex 75, 148 ; — gemina 84, 192 ; —

humilis 44, 95 ; 75, 178 ; - momentanea 82, 145 ; — otis 60, 65 ; — peccatotum sed uenialium 75, 146 ; — pia 52, 130; — sponsi 48, 12 ; — uetecunda 81, 112.

Confessor : 44, 42 ; 86, 135 ; — caritatis 44, 42 ; — humilis 44, 40; — tegis et eleemosinarius (Ioannes de Forda) 76, 237/238.

Confidentia proptia : 17, 53.

Configurare : V, 270; APP., 322. Confiteti : 82, 140, 141 3 99, 96/97 ; — Christum 82, 162.

904

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM

Confirmatio gratiae : 19, 20. Confixio : — clauorum 84, 89; — manuum Christi 13, 109 ; 99, 66/67. Conflatotium : 88, 39, 53 ; — uetae caritatis 24, 60; — feruentis spiritus (Der) 108, 165/166. Conflictatio amatior spiritus : 59, 121. Conflictus : 85, 108. Conformate (conformari) : 17, 231 ; 19, 13 ; 95, 134; 36, 178; 46, 187; 49, 78, 220; 50, 88; 54, 184 ; 56, 264; 62, 141 ; 65, 244 ; 95, 243 ; — Christo 17, 231 ; - motibus 68, 153. Confotmitas : — naturae 95, 180/181 ; —

societatis 65, 250 ; 104, 65 ; — sponsi 77, 140 ; 97, 63.

Confusio : 3, 172/173 ; 4, 203 ; 10, 4459, 74, 131 ; 53, 62, 131 ; 62, 97 ; 96, 172 ; 116, 86 ; — absorpta 96, 187 ; — aeterna 53, 68 ; — canalium 77, 153/ 154; — gemina 71, 59 ; — maiestatis reuerendae 53, 67 ; — natiuitatis ignobilis 69, 21 ; — nimia 71, 55 ; — nuditatis 102, 104 ; — proptia 95, 56; —

— catitatis diuinae 26, 14 ; — cotrupta 102, 9 ; — humilis 112, 149 ; — imbecillitatis 64, 117 ; — iudex 49, 267; mentis mansuetae 20, 255 ; - munda

18, 277 ;— omnis 8, 278 ; — propria

16, 226; 44, 29; 63, 33 ; 91, 49/50 ;

92, 99/100 ; — puta 19, 297/298 ; 94 ; 73, 187; 115, 28 ; — sincera 190 ; — sponsae 61, 105 ; — testis 49, 269/270. Conscius : — magni consilii 86, 95

69, 61, sui ;—

paupertatis 111, 149 ; — secreti 62, 16. Consecrate : 89, 45 ; — Deo per professionem 18, 202. Consensio maligna : APP., 214. Consensus :3, 124, 125 ; 110, 114 ; -animi uoluntarius 101, 162/165 ; — caritatis 8, 129/130 ; — erroris 101, 5 ; — humilitatis 44, 56 ; — mortifer 51, 51 ; — uoluntatis 110, 227. Consepeliri : 98, 290; 99, 192, 230; 119, 203 ; — Christo 99, 63, 64, 127. Consequentia : 88, 2, 29; 98, 25; — iuris 10, 180 ; — libera 120, 92 ; — ser-

pudoris 63, 124; — sonitus matis 79, 15/16; — spontanea 60, 147; —

monis 46, 34 ;63, 11 ; 88, 29 ; — uerborum 46, 67 ; 59, 73 ; 87, 49 ; 105,

uultus nostri 41, 135; — uultuum

15/16. Consetuatio : 100, 200 ; — caritatis 16, 114. Conseruator dignitatis regiae : 67, 25. Conseruus : ProL., 62; 36, 193 (= Christus) ; 90, 209. Considetatio : 19, 67; 58, 160, 162; 61, 103 ; 72, 220; 91, 47 ; — benigna 61,,69 ; — bonitatis Dei 36, 72 ; 58,

45, 207. Congaudere : 39, 39-41;

52, 54; 87,

134;120, 126. Conglutinatio in terris : 60, 155. Congratulatio : 80, 161; 91, 224; — festiua 118, 110/111; — fraterna 89, 177; - gaudii nostri 118, 106 ; — pia 66, 222 ; 118, 130.

Congregatio : 18, 131; 76, 256; 90, 172; — iustotum 75, 202 ; — sanctae

religionis 91, 109 ; — sancta 90, 1/2 ; 91, 6, 211; 117, 269; — taurorum 87, 144.

Congruentia : 48, 64. Coniugati : 26, 108 ; 55, 159. Coniunctio utriusque populi : 66, 218. Coniuratio : 15, 166; — terribilis 61, 26. Connexio : 25, 114; 66, 155 ; — mutua 37, 112; — sacrosancta Verbi incarnati 25, 114/115.

Connubium : — coeleste 33, 36 ; — honorabile 68, 59/60. Conquisitor saeculi huius : 23, 215/ 216, 304. Conscientia : 3, 75, 129 ; 4, 201 ; 8, 17;

15, 259 ; 18, 277 ;19, 9 ; 22, 58; 31,

III, 194, 213; 39, 61; 43, 25 ; 49,

255 ; 51, 207; 60, 65 ; 61, 255 ; 62,

142 ; 63, 18 ; 69, 55 ; 80,61 ; 85, 199 ; 92, 124 ; 110, 105 ; — aliena 3, 149; 60, 174; 61, 247; — amotis 68, 25 ; — bona 25, 67; 83, 12 ; 85, 167/168

227 ; — calamitatis 46, 146 ; — carnis Christi 48, 135 ; — crebra 94, 35 ; —

defectus proprii 58, 159; — deformitatis 63, 70; — diligens 60, 42; — humilis 91, 91/92 ; — Iesu 58, 206 ; — inaestimabilis 91, 78 ; — patientiae

immensae et caritatis 93, 109 ; — pomorum

61, 154; — pia rerum

73,

124; — spinarum 44, 215 ; — sui 49, 248 ; 61, 2; — uerissima 91, 31/32;

— uigil 61, 56; — uirtutis alienae 91, 45.

Consiliarius : — bonus 11, 178, 187; fidelis 118, 105/106, 118; — sapientiae 86, 96. Consiliator foederis : 111, 94. Consiliatrix osculi sacti : 30, 184. Consilium : 2, 115; 13, 95, 252; 17, 275, 287, 289; 24, 18; 49, 147; 75, 63; 101, 91; 103, 206 ;105, 200; —

angeli magni 6, 41-45 ; — Dei (diuinum) 30, 62, 147 ; — ecclesiae bonum 85, 126/127 ; — Iesu 103, 50; — im-

piorum $, 228 ; — mirabile 84, 95 ; — modestiae

48,

189;

—

obstinatum

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM APP., 213. — pacis 67, 238 ; — pietatis 32, 4 ; — salubre 62, 45 ; 90, 167/168 ; — Samatitanae 2, 74 ;— sapientiae 6,

235/236 ;110, 295 158 ; — secretorum rum 17, 289; 70, Sancti 35, 151; — 98, 124.

; — sapientis 114, 94, 151 ; — senio55/56 ;— Spiritus Trinitatis Sanctae ds

Consodalis : 3, 61, 95 ; 111, 15. Consolari : 20, 181 ; 43, 115, 116; 63, 105 ; 81, 150.

905

— martyrum 26, 226 ; 30, 71 ; — prae-

dicandi 74, 205 ; — propagandi 17, IOI; — sanctorum 119, 82/83; sponsae 81, 2 ; — uictrix 81, 17. Consternatio timoris : 63, 124.

Constructio : — aedificii magni 185 ; — ecclesiae 56, 149.

—

73,

"Consubstantialis : 13, 249; 14, 130, 146. Consuetudo : — arida 76, 290/291; — grauissima 38, 57; — peccandi 74,

Consolatio : PROL., 49; 1, 168; 15,

178; — uitiosa peccati 112, 113; —

192 ; 16, 145 ; 17, 139 ; 18, 241 ; 19,

uisitationum 90, 248. Consultatio : 7, 104 ; 112, 141. Consummatio : 48, 101; 51, 227; 58, 48; 92, 186, 187; — dilectionis 97,

339; 29, 5, 201; 30, 149; 40, 41, 120 ; 42, 98; 43, 117; 44, 155 ; 63, 120 ; 42, 188 ; 74, 130; 81, 143, 213 ;

85, 146 ; — angelica 99, 175 ; — catna86, 136; — gaudii 43, 103; — gratiae 32, 202; — hodierna 117, 221;

131; — gloriae 27, 217; — glorificationis Christi 28, 31 ; — iustitiae APP., 355 ; — opetis 73, 250 ; — operis salutis nostrae 27, 55 ; — plena 54, 101; — purpurae (= caritatis) 8, 227; —

—lesu 17, 139; — inutilis 20, 201/

saeculi 20, 230 ; — uespertina 58, 54;

lis 40, 40 ; — coelestis 75, 154/155 ; — diuina 24, 147; — ecclesiae sanctae

202 ; — moestotum 26, 223 ; — multa

94, 162 ; — Paracliti dulcis 22, 59/60 ; 120, 147; — pia 16,291; 63, 42; — Spiritus Sancti 68, 164 ; — spiritualis 102, 11; — terrena 41, 165/166 ; — unica 22, 243.

Consolator : — fragilitatis 112, 135 ; — pusillanimitatis 112, 136; — Spiritus Sanctus 19, 57 ; 41, 92. Consors (consortes) : 21, 63 ; 79, 130; — gratiae 44, 47; — mendicitatis 42, 171; — natutae 17, 327 ; — principatus 65, 267 ; — unctionis 21, 179. Consortium : 79, 158 ; - communionis 35, 191 ; - diuturnum 81, 127 ; - pau-

pettatis apostolicae 110, 146 ; — praecipitii 84, 47 ; — prauum 112, 120; — regni 3, 92; — sponsae 111, 129 ; — Verbi Dei 98, 87 ; - unctionis Christi 21, 179.

Conspectus : — aeternitatis 49, 200 ; — agni 81, 16; — angelicus 65, 254 ; — Dauid 62, 141 ; 63, 100 ; - Dei (Domini) 62, 132; 85, 156; S8, 65; 91, 120/131; — glotiae 18, 53; — sponsi 63, 145.

Conspetsio : — noua 43, 156 ; — pharisaica 36, 44. Constantia : 17, 43; 24, 237; 25, 15;

49, 67; 57, 151, 293, 318; 59, 167;

— uirtutum 32, 197.

Consumptio : 22, 119 ; 76, 312. Contagium : — culpae 51, 66/67 ; — dedecoris 18, 275 ; - immundum 73, 176. Contempetate : 68, 152. Contemplati : 1, 198 ; 2, 23; 6, 76; 19, 344 ; 28, 217 ; 34, 28 ; 35, 40; 37,

85 ; 48, 143 ; 56, 97, 101 ; 58, 281;

60, 37; 63, 96; 13, 254 ; 75, 37/38,

52, 56, 61; 84, 212/215 ; 96, 106,

257 ; 98, 6, 39, 179, 200; 99, 233 ; -

Deum 34, 96; — faciem dilecti 85, 142 ; 108, 146/147 ; — gloriam inuisibilem 37, 78 ; — speciem dilecti 34, 181; — Vetbum 94, 69; — Vetbum

in principio 75, 33/34 ; 97, 121. Contemplatio : 3, 164; 4, 15 ; 13, 200/ 201 ; 33, 59; 47, 101; 58, 225 ; 65,

204; 72, 4; 94, 9, 148/149 ; 103,

124 ; 114, 105 ; — alta 57, 257 ; — beata 12, 179 ; 111, 187 ; — beata lesu 71, 188; — beatitudinis 79, 161; —

beneficiorum sponsi 97, 6 ; — capitis $0, 150 ; — catitatis immensae Christi 26, 160, 201 ; — catitatis Dei aeternae 26, 135 ; — casta 16, 204 ; 43, 251/252, 260/261; — coelestium 109, 188; —

continua 58, 147; — crebra uultus desiderabilis 16, 30; — Dei 73, 119;

62, 78; 82, 1, 19; 119, 81; APP., 100 ; — amotis 103, 12 ; — agonizandi

97, 77 ; — dilecti sui 72, 216 ; 92, 136 ; — diuina 72, 164 ; — dulcis 91, 196;

praeclara S1, 86 ; — caritatis Christi

93, 105 ; - florum 91, 172/175 ; - glotiae Domini 24, 87; — gloriae ter-

82,73 ; 109,71 ; — castrorum 59, 80;

— ecclesiae 103, 16 ; — euangelizandi 66, 10 ; — fidei 82, 23/24 ; — fidelium 67, 105 ; — humilitatis 88, 40/41 ; —

libertatis 82, 25 ; — martyrii 15, 57;

tenae 107, 71/72 ; — interna 16, 285 ;

— iugis 75, 69/70 ; — iustitiae Dei 36, 71 ; — lucis aeternae 16, 56; — lucis diuinae 47, 56 ; — luminosa 96, 211;

906

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM

— magna 62, 71; — maiestatis 58, 215 ;

Contumelia : 4, 190 ; 26, 68 ; 31, 154; 44, 105 ; 83, 51; 68, 107; 90, 125;

— mirabilium Dei 94, 31 ; — oculo-

rum 16, 8 ; - oculorum Iesu 20, 18 ; — pia 31, 110; 108, 7; — profunda 26, 160; — reginae Saba 56, 108 ; — sacra 62, 156 ; - Salomonis (= Christi) 56, 136; — sapientiae incarnatae 94, 58 ; — speciei Christi 34, 141 ; — sponsi sui 65, 113; 91, 10; — uultus lesu Contemplator :

204 ; 68, 129, 130 ; 73, — sublimis 108, 118; 72, 149 ; 107, 271. 14, 290; 55, 280; 79,

95; — magnus (= Paulus) 45, 90 ;— pius 108, 64, 112/113 ; — rarus 108, 121. Contemptibilis (contemptibilia) : 24, 56 ; 26, 78; 91, 91; 96, 192; — fratrum 108, 125.

94, 284 ; 97, 62 ; 109, 51 ; 115, 24. Contutbatio : 60, 34; 117, 259 ; — hominum 46, 141; 81, 48 ; 112, 131/

132 ; — multiplex 63, 122 ; — quadriformis 63, 54.

Conualescentia : 22, 176. Conuallis : 34, 55 ; 61, 145, 147 ; - subditae multitudinis 60, 75. Conuersatio : 2, 13; 33, 183; 34, 44;

66, 55 ; 71, 210/211 ; 91, 106 ; - amabilis et sancta 47, 151; — bona 85, 166;

— casta 57, 281;

— in coelis

113, 252 ; — dispensatorum 78, 156 ; — humana 79, 40; — humilium 91, IOI; — iugis 79, 154; — laicorum publica 117, 75/76 ; — nostra monas-

Contemptor : — diuitiarum 109, 9; — saeculi 17, 267. Contemptus : 13, 85; 54, 115, 117;

tica 4, 110; 60, 105 ; — pristina 101,

56, 92; 66, 86; 82, 216; 91, 233; 110, 129; — decotis sui 49, 231; — fauotis humani 92, 55 ; — mundi 11, 68; 19, 24; 79, 70/71; — omnium

295 ; — sacra 58, 49 ; 100, 109 ; 108,

13, 266 ; 58, 77 ; — sui 11, 69 ; — tetrenorum

73, 112.

Contentio : PROL., 98; 17, 271;

32,

122 ; 49, 142.

287; — ptophetarum admirabilis 79, 103; — super fiuulos aquarum 16, 15; — saecularis 72, 112/113 ; — sapientiae 89, 100 ; 120, 49 ; — socialis 107, 150; — sublimis 57, 257. Conuetsi: 75, 124. Conuersio : 3, 127; 26, 61; 32, 130; 58, 119 ; 64, 146 ; 66, 10, 13, 22; 89, 85; 95, 5; — ciuium 74, 24; — con-

Contestatio : 98, 13 ; — crucis et mortis Christi 26, 168.

tinua 89, 85/86 ; — gentium 57, 215 ; — Ierusalem 95, 250 ; — Israel 32, 2 ;

Continentes : 4, 2.

95, 250; — iugis indeclinabilis 89,

Continentia : 4, 158; 6, 56; 21

152;

50, 191, 194 ; 51, 48, 64 ;60, 41 ; 69,

16 ; 107, 121 ; — cleti 59, 144 ; — proptia 61, 61 ; — uidualis 70, 180.

Continuitas iocorum : 45, 193/194. Contradictio : 104, 155/156 ; — linguarum 46, 142.

Contrarietas : 19, 148.

Contrectatio obsequii blandioris : 112, 79: Contritio : — cordis 51, 213 ; — cultus demonum 67, 107. Contubernium : — amicorum 80, 56 ; —

ancillarum 86, 10/11; — sponsae 40, 51; 41, 200; 74, 125; — familiare sponsi 112, 17. Contueti : 16, 204 ; 73, 38/39 ; 80, 141 ; 94, 38 ; 108, 132 ; 113, 112.

Contuitus : 35, 37; 58, 218 ; — aeternitatis immobilis 13, 117; — aeternitatis iugis 70, 70; — angelorum iucundus 87, 221; — catitatis Dei 58, 226; — catnalis 48, 77; — coeli

ipsius 56, 218; — dilecti 48, 51; — lesu 16, 57; — oculorum 20, 6; — sponsae 47, 219; — sponsi 111, 129/130 ; — unus 58, 23/24. Contumacia desperata : 30, 106.

85; — mirabilis 79, 81; — sera 95, 229, 270/271. Conuettete : 114, 189.

Conuictus sapientiae : 89, 101;

49.

120,

Conuiuium : 37, 186 ; 81, 186 ; — cruen-

tum 45, 178 ; — nuptiale 85, 219. Cooperatio : 114, 215; — angelorum 19, 309 ; 114, 140.

Cooperatores gratiae Dei : 112, 232. Copia : 26, 48 ; — amplior 111, 30; — auti 11, 190 ; 12, 41/42 ; — autumnalis 90, 86 ; — caritatis 26, 48 ; — cellae uinariae 46, 130; — dilecti 1, 22; —

fidelium

6, 22/23;

—

ftuitionis

(Dei) 38, 108 ; — gratiae affluentioris 18, 160 ; - humilitatis 51, 2 ; — Iesu 1, 88 ; — infinita 9, 28 ; — lactis 19, 277 ; 37, 49 ; - lignorum 13, 16 ; — meritorum 70, 150; — muneris 94, 6r ; —

salutis 25, 157; — sponsi coelestis 72, 161; — sui 40, 179; 45, 118; — temporis 42, 45 ; — thesauri 2, 125 ; — uberior 42, 136 ; — uigilum 99, 16 ; — uisitationum sanctarum 112, 16/ 17; — uoti sui 96, 40. Copula : — amotis 97, 37, 40 ; 111, 117/

118; — coniugalis 61, 78; — felix

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM 115, 18, 188 ; — nuptialis 109, 146; -= Vnigeniti sui 93, 80. Cor (corda) : 2, 98-100 ; 9, 171 ; 18, 80;

19, 206-209, 250 ; 21, 9, 95, 149, 180, 201; 22, 171-175; 44, 66; 45, 36, 53 ; 47, 15 ; 51, 89.; 61, 182 ; 62, 82;

68, 80; 91, 151, 176, 177 ; 95, 225 ; 99, 195 ; 103, 205, 206 ; 104, 120; 114, 58; — altum 84, 129/130; amantis 12, 146 ; 94, 226 ; — amantium 16, 45 ; 28, 7; 52, 78 ; 83, 129; 93, 135; 94, 32; 97, 224/225 ; 120,

40; — ardens de Iesu 107, 144 ; — ancillae 23, 188; — carneum 29, 123 ; — catneum dilectae 118, 16 ; — Christi

907

tiae immarcescibilis 81, 45 ; — multiplex 87, 218; — nostra 55, 79/80 ; — pretiosa 55, 70; — pugnantium (= Christus) 83, 12 ; — regni 35, 28 ; 49, 214; 55, 62; — regum 67, 205, 206, 219 ; — spinea 10, 51 ; 15, 202 ; 67, 246 ; — uincentium 52, 80. Coronatio regia (Christi) : V3, 227. Corpus : 6, 108; 21, 122; 52, 39; 91, 243 ; 94, 211/212 ; — actionis bonae 48, 208 ; — actionis totius 118, 170; — actionis tuae 108, 55 ; — castum 63, 111; — Christi 5, 48, 49; 8, 51 ; 26, 158 ; 28, 119, 161, 167; 50, 75 ; 63,

108 ; 66, 45 ; 99, 54; 114, 255 ; APP.,

50, 63 ; — confabulans 99, 217 ; - Dei 33, 204 ; 73, 196; — dilecti 4, 262;

— Christi sacratissimum (sacrum) 41,

11, 154; 47, 77; 48, 126; 95, 268/ 269 ; — dormientis 25, 247 ; — electorum 11, 61 ; — fidelium 67, 171 ; 86,

claritatis 27, 75 ; 56, 266 ; — dilecti 97, 187 ; — ecclesiae 5, 2, 57 ; 6, 108;

226, 321 ; — Christi (= ecclesia) 48, 18 ;

169 ; 70, 91/92, 115 ; 78, 165/164 ;—

109 ; — frigidum 108, 19 ; — graue 93,

32, 172; 49, 60; 77, 545 78, 22; —

73; - hominis 13, 65 ; 30, 130; 91,

Filii sui 93, 155; — humilitatis 27, 75; 56, 265; — lesu 20, 65; 28, 80; 98, 254, 280; 99, 5, 56, 61;

145 ; ÀPP.,331 ; - humanum 17, 128 ; 56, 216; 84, 154; — Ierusalem 16, 228; 23, 189; —

lesu 9, 165, 168;

28, 79, 93, 96, 160; 30, 131; 33, 157; 84, 162/165 ; — infirmum 68, 17; — lapideum 29, 124; 95, 232/ 233; — magnificum Assur 8, 289; — maiestatis 13, 42 ; — multorum 60, 126 ; — nostrum 2, 85 ; 15, 113; 45, 165 ; 55, 84 ; 65, 95 ; 103, 138, 201, 202; — Patris 14, 97; 106, 128; —

Pauli 45, 100 ; — peccatoris 75, 227 ; — reginae Saba 46, 85 ; — regis Dauid 62, 152 ; — regum 55, 84 ; — teueten-

dum (B.M.V.) 1, 155 ; — sanctorum 89, 32/33 ; — sapientiae Patris 14, 94 ; — sauciatum 24, 104 ; — setui sui 33, 28 ; 110, 35 ; ^ sponsae 1, 10; 4, 15 ; 29, 74 ; 47, 240; 48, 246; 68, 112; 97, 21 ; 101, 25 ; 115, 184 ; — et cot-

pus

sponsae

97, 147;

— sponsi 4,

259 ; 94, 178, 201 ; 49, 240 ; 53, 237 ;

61, 168, 179;

— Synagogae

APP.,

215; — uatia 117, 67; — Verbi 48, 218; — uirginis Mariae 7, 85; 70, 147; — unum 14, 246; — unum et anima una 92, 79 ; 117, 65 ; — uulnetans 72, 45 ; — uulnetati (Christi) 48,

223. Corbona : 116, 198.

Cornua : — agni 67, 29 ; — frontis nostrae 77, 18 ; — hereticorum 85, 82.

Corona : 67, 194, 215 ; 81, 22, 27, 32, 133; 94, 282 ; — aeterna 81, 38; —

aurea 67, 246; — gloriae capitis Christi 27, 177; — gloriae 67, 202; 70, 196; 81, 66, 142 ; 97, 212 ; 106, 122 ; — iustitiae 55,73 ; 81,29 ; —lusti-

119, 81; — leprosi 112, 108; — lu-

cidum

108, 53; — mortalitatis 24,

189 ; — mortis 101, 199; 105, 112; - mortuum 19, 141 ; 21, 145 ; — no»

strum 7,270; APP., 131; — omne 110, 200 ; — peccati 24, 187/188 ; 80, 59; 96, 185 ; — sanctum 35, 4; 54, 186 ; — et sanguis Domini 56, 116; — tenebrarum 118, 170; — uittutum 15, 308 ; — unum 116, 238 ; - unum granorum 60, 127. ;

Correctio : 59, 126; 67, 266; — pia 60, 523.

Correptio : 50, 83, 99, 127; — Dei castigantis 50, 95 ; — multiplex 41, III; — pietatis 50, 91 ; — tranquilla 98, 249/250.

Cotrrigia calceamenti Christi : 14, 315 ; 30, 192.

Cotrosia : — uermium 105, 59 ; — uermis occulti 50, 131. Corruptela : 8, 96; 35, 77; 111, 66. Corruptibilis : 7, 269 ; 23, 94. Cotruptibilitas : 111, 64; APP., 70, 131/132, 282. Cortuptio : 3, 215 ; 7, 138; 21, 146; 22, 200 ; 35, 76; 58, 135; 111, 63; 119, 209 ; APP., 284, 293 ; — materna 102, 7; — motum 102, 155 ; — Myt-

thae 22, 280; — prima 22, 200/201 ; — uanitatis 99, 241. Cortex : 52, 7; 53, 157 ; 60, 125, 155,

146 ; — litterae 84, 19 ; — mali punici

52, 7, 13, 189 ; 53, 137, 212; 91,

189/190 ; — munitissimus 53, 80, 82 ;

908

INDEX VERBORVM

— pallidus 119, 186; — protectionis unius 61, 204; — pudotis 52, 167; — extetiot uetbi 49, 1o.

Cortina : 95, 176. Coruscatio : 98, 88 ; — aduentus dilecti

80, 219/220 ; — iudicii 43, 31 ; — lucis 57, 307; 116, 79 ; — lucis nouae 22, 284; — luminis 7, 145 ; - momentanea 79, 49 ; — tepentina 114, 81 ; — setenior 108, 34. Cotuus : 16, 222. Crater : 70, 134; — mundus 69, 150; — mortis 69, 46 ; — potionis mortife-

rae 69, 27; sim).

— tornatilis 69 (pas-

ET LOCVTIONVM — sanctorum immanissimus 67, 93; — tribulationum 44, 133. Crucifigete (crucifigi) : 23, 77 ; 24, 109 ; 25, 200, 210, 216, 237; 30, 128; 58, 241 ; 88, 169 ; 91, 197 ; 93, 70; APP., 294. Crucifixores Christi : 19, 31; 22, 38;

95, 50; 97, 49.

Crucifixus : — Christus

23, 275;

25,

237; 26, 90, 103; 27, 40; 32, 59; 53, 57; 58, 238; 76, 293, 309; 79,

196 ; 83, 178, 183 ; 84, 94 ; 105, 201 ; 119, 74, 140, 147 3 - mundo 79, 72. Crudelitas : 82, 73; — carnificum 95,

274/275 ; — impia 110, 75.

Create : 11, 200, 201 ; 13, 162 ; 18, 77;

Cruot : 95, 78; — beatissimus marty-

19, 58 ;23, 41 ; 30, 55 ; 36, 96;96,

tum 95, 273/274 ; — poenitentiae 62,

23598, 188. Creatio : — coeli terraeque 99, 31; — tecens 59, 178.

Creator : 6, 35; 8, 106, 276 ; 9, 242; 13, 29 ; 14, 236, 156; 59, 181; 80, 200 ; 96, 221/222 ; 101, 53, 67, 68; 102, 59, 60; 104, 94 ; 106, 87; 114, 189; — benignus (= Christus) 15, 107 ; — coeli et terrae 56, 219. Creatura : PROL., 33 ; 7, 158 ; 8, 168 ; 9, 242 ; 10, 146 ; 13, 30 ; 14, 264, 282; 15, 125 ; 18, 169; 21, 188, 189 ; 35,

195 ; 36, 56, 155, 158 ; 95, 55; 83, 39; 84, 20; 96, 221; 101, 67, 68;

104, 75, 94; 106, 87; 117, 187; —

angelica 56, 147, 280; 84, 44,45; 102, 60/61 ; 113, 81/82 ; — coelestis 93, 160; — Dei 8, 168; 9, 181 ; 17, 306; — humana 93, 160; 110, 185/

186 ; — ignobilis 101, 74 ; — inuisibilis 86, 27 ; 91, 27 ; — ittationabilis 14, 225; — nobilis 107, 162 ; — noua 18, 169 ; 35, 68 ; 41, 156; 51, 230; 54,

194; 56, 76, 157 ; 94, 133/134; —

omnis Dei 17, 306; 36, 84; 72, 54; 84, 77 ; 95, 165 ; 101, 49 ; — rationalis

14, 196, 223, 245 ; 36, 165 ; 66, 197; 107, 245 ; — tota 16, 48 ; — uisibilis 3, 40 ; 14, 221; 23, 245 ; 59, 180; 86, 26 ; 91, 29.

Creditor : — aeternus 25, 241, 246; — foedetis immensi 113, 134.

Credulitas gentium : 66, 8o. Crimen (crimina) : 11, 250; 26, 222; 78, 155; — blasphemiae 14, 140; — carnale 22, 158/159 ; — spitituale 22, 159. Crinis : 15, 1, 39, 42, 45. Cruciatus : 6, 82 ; 31, 146, 153 ; 52, 90; 53, 52; 68, 85; 82, 116, 216; 84, 145 ; 86, 170; — aeternus 22, 191; 105, 45 ; — dolorum 102, 92 ; — gta-

uissimus 86, 34; — magnus 86, 216;

239 ; — uulnerum Christi 13, 110. Crura (erus) : 30, 1, 7, 41 ; 33, 12 ; 99, 102, 103; — Chtisti 30, 44, 93; —

dilecti 30, 49, 90, 172 ; — fracta 30,

79 ;99, 95, 99 ; — sponsi 30, 41; ~

Vnigeniti Dei 30, 87. Crux : 10, 187, 191 ; 17, 39; 23, 323332;

26, 2; 28, 152; 30, 225 ; 31,

154 ; 83, 224; 60, 144 ; 68, 106 ; 83, 45 ; 84, 198 ; 86, 170; 99, 236; 113, G6 ; 119, 162, 229; = adoranda 83, 113 ; — blasphemi 84, 145 ; — Christi 10; 110,242;

11, 247; 13; 511; 19,

39 ; 19, 31-34; 22, 85 ; 23, 80, 300; 302'; 207 1983/20, 2, TO2

T 102 E12,

156, 165, 168, 176, 210;

28, 151,

164; 30, 43, 44, 108, 124, 225 ; 31, 152, 179, 182 ; 44, 127, 138, 139; 56,

242 ; 89, 117 ; 62, 191 ; 63, 109 ; 72,

72; 76, 195, 289, 294,313 ; 82, 218; 83, 10, 15/16, 35, 42, 46, 79, 145, 224 ; 84, 93, 99, 124/125, 144, 147, 202 ; 85, 3, 18, 155 ; 86, 97, 50, 71 ; 99, 6, 54, 67, 161; 1625: 116,223 491 APP., 128, 226, 263, 277,

167, 222; 116 ; 103, 319: 01655 284, 288,

289, 292, 293; — Filii Dei 67, 97; gemina 90, 184/185 ; — lesu 26, 88, 102, 165, 197, 210; 77, 92; 84, 9o, 185 ; 95, 242 ; 97, 61 ; 99, 70, 82, 84,

87, 90; APP., 125, 126; — latronis 84, 146 ; — martyris 84, 194 ;— me-

diatrix 43, 35 ; — necessitatum Christi 83, 99 ;— Pauli 119, 167 ; — sceleratorum $82, 89. Cubiculum : 1, 42, 59; 4, 56; 9, 197; 13, 198;

47, 185 ; 94, 15, 148, 149,

163, 170 ; — genetricis 23, 195 ; 94, 145, 175 ; 96, 218 ; — mattis 94, 141; — Patris 20, 74; — regium 57, 185 ; 55, 165 ; 56, 41 ; 62, 17; 115, 175;

— sacrum 29, 117; — nostri Salomonis 54, 77 ; — sponsi 25, 42 ; 109, 174;

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM 111, 18 ; — sponsi et sponsae 25, 41. Cubile : 11, 18; 25, 60; 87, 125; sponsi 49, 213. Culmen :—amoris sacti93, 99 ; — apostolatus 110, 88; — auctotitatis 49, 169; — caritatis summum

14, 220/

221; — ecclesiae summum 56, 149 ; —honorum 100, 146 ; — laudis 78, 25 ; — patientiae 30, 82 ; — sapientiae 72, 182 ; — uirtutum 19, 27 ; 70, 104/105. Culpa : 4, 97, 134; 23, 162; 26, 222; — originalis 31, 62; — poenae 105, 25/26. Cultus : 41, 30; 66, 82 ; — diaboli 84, 69; — diuinus 66, 82; 84, 17/18; — exterior 77, 97 ; — horti 45, 45; —

mitificus 109, 127 ; — pietatis 23, 228 ; — sabbati 44, 176; — uineatum 90, I, 46 ; 116, 186. Cumulus : — decoris 47, 165 ; — delicia-

rum 99, 20 ; — dolorum omnium 28, 156; — gloriae 5, 109 ; 56, 180; 57, 216/217 ; 120, 145 ; — gratiae 7, 71;

909

31, 215, 235; 36, 40; 41, 12, 21;

64, 91 ; 98, 112 ; 109, 270; 111, 69; — adhibita 96, 34; — infirmitatis 71, 186; — infirmorum 23, 111 ; — motborum 24, 218; — pia 95, 253; — sancta 21, 84 ; — sollicita 112, 90; — uaria 21, 84 ; — uulnerum nostrorum 13, 87; 62, 182. Curia : — coelestis

10, 115;

— regis

76, 220.

Curiosa : 89, 98. Curiositas : 76, 159; 104, 192/193; 117, 34; — sciendi 101, 153 ; — scientiae 101, 8, 141 ; — uaga otiose discurrentis 91, 140; — uehementior

48, 53.

Curriculum annorum : 20, 157. Currus : — nostri Eliae 107, 228; —

igneus 63, 61; 107, 173, 174, 244249, 257; — Pharaonis 18, 212, 224; — sponsi ascendentis 5, 116. Cursus : 72, 85 ; 73, 40 ; — spiritualium 104, 203.

30, 200; 70, 150 ; — honoris 96, 181 ;

Custodia : 4, 173; 13, 297; 15, 115;

— uictotiae 11, 130 ; — uirtutum excrescens 70, 96. Cunabula : 20, 52 ; — antiqua 71, 104;

16, 243; 24, 176; 44, 66; 45, 204; 52, 196 ; 65, 190, 203 ; 99, 158 ; 111,

103, 159 ; — fidei nostrae 117, 62/65. Cunctatio : 110, 29 ; 117, 227. Cuneus : — hostium 85, 181 ; 109, 112 ; — petsecutotum 82, 205.

Cupiditas : 106, 191; 109, 132; 110, 87; - mundi 109, 161/162 ; — terrena 18, 182; 64, 162.

Cupidus gloriae : 79, 84. Cura (curae) : 18, 16 ; 43, 191 ; 64, 204 ; 89, 215 ; 90, 258; 91, 16; 92, 22;

Arr., 28, 29; — adolescentularum 65, 202/2053 ; — agti 89, 176; — animarum

55, 135; 68, 2, 58/59; 77,

234 ; 89, 147; 112, 224; 113, 147;

115, 38, 95/96; — catnalis 78, 201 ; — carnis 51, 142 ; 87, 194; 100, 126 ;

103, 32/33 ; - corporum 89, 5 ; — difficillima 60, 140; — domestica 64, 204; 65, 138; — exterior 89, 184;

90, 9 ; 113, 178 ; — instantissima 115, 49; — intetior 90, 10; — de ouibus 50, 219; 103, 115 ; — patiendi filios 112, 52 ; — pastoralis 65, 144 ; 91, 2 ; 103, 96/97 ; — de pusillis 113, 100; — regiminis 91, 16; — saecularis 68, 121; — saeculi 103, 41; — salutis

fraternae 26, 98 ; 68, 165 ; — salutis propriae 80, 170 ; — sollicitudinis fraternae 89, 140; — strepens 40, 30;

— ualetudinis 96, 27 ; — uinearum 60, 123; — uniuersitatis

80, 26; — de

uobis 45, 122. Cutratio : 1, 165 ; 22, 140, 169 ; 30, 104;

46 ;115, 39; 117, 42, 91, 125, 132,

144; — angelorum 70, 4, 220/221; — catitatis tutissima 120, 182 ; — diligentissima 61, 73 ; 99, 148 ; — fidelis 37, 193 ; 92, 221 ; — gregis 115, 204 ; — hominis 117, 137; — humilitatis 51, 121/122 ; 114, 126/127 ; — inno-

centiae 3, 251 ; - loculorum Iesu 110, 67 ; - mansuetudinis 51, 122 ; — militatis 27, 96 ; 99, 176 ; — in nocte 117, 150; — pudicitiae 73, 126; — pulchritudinis 47, 105 ; — sanctitatis 52, 179 ; - sensuum uigil 44, 65 ; — sepulcti 99, 144 ; — sui 65, 205 ; 113, 60; — uerbi Dei 71, 21, 91 ; — uinearum 68, 58 ; 117, 138, 148.

Custos : 9, 201 ; 116, 115, 165; 117, 17, 92, 122, 139; — bonus 2, 121; 116, 5, 150/151; — cellae 46, 17; — ciuitatis 113, 30/31 ; — depositi pretiosi 70, 61; — ecclesiae 117, 6; — fidelissimus 39, 62 ; — hortorum 45, 116 ; — murorum 41, 50; — olei 107, 43 ; — pacis 18, 288 ; = sacerdotalis regiaque potestas 116, 133; — sum-

mus (= Deus) 116, 171 ; — uigil 113, 77;-in uinea 116, 159 ; 117, 18, 53. Daemon : 23, 54, 272, 277 ; 105, 177; — superbus 73, 217/218.

Damna exteriora : 113, 170/171. Dauid uetus (— Christus) : 29, 91. Dealbatio multimoda : 77, 148. Debilis : 102, 200.

910

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM

Debitor : 109, 64; 119, 12 ;— amotis 29, 18; — hereditatis (Christus) 117, 108 ; - honoris 29, 18. Debitores : 82, 129; 87, 190; — duo

num 62, 162; — pulchritudinis 4, 8; 80, 165; — reuerentiae 9, 59; - sanctimoniae 8, 102 ; 34, 106/107 ; 57, 215 ; — uetecundiae 30, 18.

Dedecot : 16, 230, 275 ; — clandesti-

107, 196 ; — in perpetuum 113, 135. Debitum : 13, 245 ; 22, 247; 68, 149; 115, 110 ; — Adae et filiorum 26, 246 ; — catitatis 45, 20; — confessionis (Christi) 57, 302 ; — generis humani 25, 240 ; - mundi huius 26, 245/246. Debriari : 88, 125 ; 107, 271/272. Debriatio uini : 94, 214. Decaluatio : 64, 72. Deceptio : 9, 121. Deceptor sui (diabolus) : 84, 62.

160. Defatigatio : 1, 39. > Defectio : 1, 39; — desiderii 88, 55 ; - languotis 75, 93/94. Defectus : 61, 100; 75, 111 ; — catitatis 35, 126 ;— proprii 58, 159. Defensio 51, 35 ; — ecclesiae 67, 261; — supetba 38, 58.

Declinate : 11, 196 ; 42, 125, 148, 151 ;

Defensor : —

43, 53, 57; 46, 45 ; 89, 83.

nus 6, 152. Deductio : 94, 98; — angelorum

Ierusalem

113,

63,

77;

-

impietatis 67, 92 ; — pacis ecclesiasticae 67, 209.

Declinatio : 42 (passim) ;— gaudii 42, 98; — lesu momentanea 42, 26;

Deficere : 19, 12 ; 96, 112.

— Iesu triduana 42, 40, 97/98; — molesta 42, 146 ; — sponsi 42, 114. Decor : 3, 225; 4, 11, 127; 5, 7-11, 68, 70; 7, 207; 12, 229; 20, 78,

Definitio : 97, 81; 109, 232; 118, 115 ; diuinae amicitiae 47, 108/109 ; — amotis ueti 109, 102/103 ; — catitatis 109, 229/230; — patrum $86,

203; 26, 30; 31, 30; 35, 177, 200,

235; — solis ueri 58, 180 ; — uerita-

203, 226; 36, 39, 48; 39, 151; 47, 2, 135, 150, 159, 163; 48, 40; 49, 222, 231; 56, 111; 58, 26, 120, 219; 61, 140; 64, 156; 65, 208;

tis 118, 112/114. Deformia : — reformans 108, LES — ac stetilia 61, 122. Defotmitas : 5, 67 ; 35, 149 ; 36, 150;

73, 108; 80, 79, 86, 97, 100, 105,

153,

189;

115,

176;

118,

75;

— admirabilis 8, 69 ; — affectatus 36,

146 ; — capitis 78, 137 ; — capillorum sponsi 49, 300 ; — castitatis sacer 69, 160; — concupiscibilis 6, 162; 12, 201; — continentiae 45, 145/144 ; — Dei 9, 65 ; — desiderabilis 39, 151; — dilecti 48, 205 ; — domus tuae 12, 199 ; 108, 179 ; — ecclesiae 6, 106; — genarum 20, 207; — lesu 35, 167;

— incomparabilis 9, 18; 36, 76; — immensus 36, 161; — magnus 20, 29 ; 29, 174; 56, 137; — naturae in-

uiolabilis 117, 199/200; — nouus 20, 65 ; — operis expleti 96, 102 ; — petnecessatius

80, 73;

—

personae

5, 56; — regis 114, 116 ; — sacer 69,

160; — sanguinis

sacti 52, 95; —

sponsae 5, 7; 6, 164; 35, 222; 47, 2; 80,84; — sponsi 4, 265 ; 5, 8, 9; 9, 41; 53, 236; — stolae suae 20,

49, 207;

51, 10;

60, 74;

63, 70;

— generis humani 35, 49 ; — horrenda 36, 160/161 ; — propria 18, 27. Degustatio : 22, 204 ; — stillicidii coelestis 22, 275. Deiectio extrema : 36, 119. Delectamentum : 2, 107. Delectatio : 87, 33; 101, 114; 119, 99; — carnis Christi $8, 232; — iustitiae 44, 196 ; — noxia 101, 252 ;

— peccati 51, 50 ; — spiritualis 92, 4. Deletio culpatum : 105, 210. Delibatio : 68,

164;

—

mali

punici

53, 96. Deliberatio rationis : 49, 118.

Delicatissima mulierum : $9, 98. Delictum : 11, 80; 14, 295 ; 61, 192; 68, 133; 74, 160; — poenitentium 54, 201 ; — uetus 95, 159.

Deliciae : PROL, 51; 1, 39; 11, 170; 12, 208 ; 20, 7, 8, 191 ; 24, 54, 110;

95; — uetitatis 6, 153; — Virginis

33, 56, 81; 37, 105 ; 40, 15; 44, 172; 46, 200; 54, 23; 60, 68;

Mariae 70, 212; — uirtutis suae 23,

66, 204; 80, 4, 169, 176, 188, 203;

355; — Vnigeniti 35, 200; — uniuetsitatis 5, 49. Decus : 59, 52 ; 64, 116 ; — angelicum 60, 226; — angelorum 34, 7o; — castitatis 59, 127 ; — ecclesiae 56, IIO;

— formositatis

lesu 36, 163;

- gratiae 59, 51 ; — hereditarium 29, 137 ; - humilitatis 49, 261 ; — pristi-

81,

183,

184;

85,

224;

89,

98;

92, 140; 94, 151, 189/190; 96, 42;

98, 226 ; 100, 91, 121, 143, 158, 193 ;

105, 208; 112, 176; 119, 32, 33,

235; 120, 12; — amotis 44, 61; — antiquae 59, 194 ; 62, 160; — caritatis 24, 110; 70, 45; 80, 196; 112, 16; — catitatis Christi 29, 142 ;

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

QII

— carnales 54, 24; — castae 1, 42; 54, 28; 111, 90/91 ; — coelestes 80, 213 ; — Dei (Domini) PROL., 57; «3, 229; — fallaces 60, 91; — fortiotes 17, 200; 29, 154/155 ; — florum 40,

Desideranter : 43, 6o. Desiderate : 2, 50, 85, 146 ; 38( passim) ;

35 ; — fugientes 81, 85 ; — humilitatis 61, 125; — illicitae*59, 190;

17, 242, 246 ; 18, 58, 44, 45, 182, 294, 300; 20, 195 ; 23, 157; 24,

— infinitae 45, 66 ; — innocentiae 111, 196; — intetiotes 97, r61; — internae 92, 76; — iucundae 102, 212/ 213 ; — iucunditatis Christi 119, 255 ; — laudum 37, 187; — maiotes 12,

236;

73 ; - mundi huius 80, 207 ; — nouae 42, 108; 54, 26; 81, 185; — peregtinae 85, 244; — propriae 4, 48; — putridae 100, r50/151; — quietis et amotis 69, 162 ; — quietis intimae 68, 161/162 ; — tegis 94, 250/251; — Sabbati 44, 172 ; — sacratiotes 92, 134; — sacrosanctae

33, 95; — sae-

culi 96, 92; — Salomonis 54, 21; 100, 156; — sanctitatis 99, 225/226 ; — spirituales 1, 20; — sponsae 81, 25; — sponsi 100, 194; 119, 31; — summae 61, 154 ; — thalami 6, 16 ;

— uerae 80, 197-200; — Verbi sponsae 100, 125/126. Demonstratio laudis : 47, 80.

et

(dentes):

80 (passim);

51,

1;

88, 177; 102, 222 ; — eburneus 28, 196; 29, 131; — ecclesiae 50, 97;

— edentium 86, 215 ; — Iesu 50, 67; — innocentes 10, 206 ; — molares 53, III; — sponsae 51, 150-154.

Deosculare : 13, 92/93 ; 17, 166 ; 30, 120; 94, 51/52, 110; 96, 8, 90, 177; 102, 212.

Deosculatio : 93, 58 ; 95, 5 ; 96, 176; — catnis Christi 94, 67 ; — crebra 94, 8 ; — frequens 95, 173. Deprehensio tentatoris : 51, 68. Derelictio : 13, 283. Deriuatio : 17, 112; 21, 64; — aquae 19, 63 ; — generis 95, 181 ; — sanguinis Christi 119, 184. Derogatio mutua : 90, 118. Descensio : 44, 10; — angeli 75, 155 ; — sponsi 59, 28. Descensus ad inferos : 83, 194. Desettum : 17,

108,

113;

79,

98;

100 (passim) ;— triplex 100, 3, 205, 209, 212/213.

Desiderabilis 11, 211;

(desiderabilia) : AMES 18, 57; 35, 82; 38, 114,

124, 127-133, 158, 173, 177-183,

207, 216-219; 39, 128; 110, 276; 117, 197.

Desiderabiliter : 68, 124 ; 119, 244/245.

125.62; 8; 293.9, 525 113; 145, 146 ; 31, 25/26;

35, 225;

38, 15,

9I, 94, IIO, 139, 146, 152, 175, 183; 39, 180, 181 ; 40, 33, 138 ; 47, 115 ;

48, 128 ;51, 25, 34; 64, 57 ;65, 67,

100 ; V1, 156; 93, 188; 96, 71, 74; 103, 126 ; 117, 198 ; — aegrotantium 112, 82; — aeternitatis 97, 148/149; — amandi 111, 170 ; — amotis 75, 80 ;

94, 171 ; - amotis Dei PRor., 17, 34 ; 108, 107 ; - animae 1, 55 ; 12, 172; 13, 231; 20, 208 ; 43, 102 ; 94, 100;

96, 188 ; 102, 85 ; 105, 14; — anhelans 93, 209 ; — audax 94, 56 ; — benedictionis paternae 20, 46; — boni 86, 24; — catitatis 14, 320; 44, 2;

— catnale 32, 124 ; — coelestium 97, 149 ; — continuum 38, 22 ; — cotonae aeternae 81, 57; — dilecti 20, 195 ; — faciei quaerendae 40, 79/80; — felicitatis 38, 116; — immensum 17, 246; — infatigabile 4, 252;

— mentis 91, 30; — Naaman triplex

Denotatio : 103, 68.

Dens

86, 17.

Desiderium : PROL., 55 ; 1, 5, 118 ; 7, 8,

57,

120;

99,

112, 5 ; — nimium 93, 61 ; - nouum 38, 85; — osculi sacti 55, 173; — pauperum 38, 213 ; - pium 18, 45 ; 65, 77; 97, 158/159; — placendi sponso 112, 169 ; — prolis sacrae 92,

32; — redemptionis humanae $83, 159/160; — regni Dei 115, 135; — saliens 18, 182 ; — salutis fraternae 107, 139 ; — sanctum 18, 45 ; — sobolis 112, 153; — sponsae 1, 25 ; 28, 176; 77, 165 ; — sponsi 9, 45 ; 96, 35/36 ; — terrenum 47, 115 ; 110, 58. Desidia : — generationis tepidae 46, 79; - nostra 51, 252.

Desolatio : 1, 6o ; 24, 136 ; 52, 49, 59 5 — gentium 66, 86; — humana 57,

52. Despectio : 66, 91 ; 95, 84; — diuturna 95, 171/172; — iudicii humani 94, 78 ; — uetecunda 96, 181. Despectus : — mentis 103, 41/42 ; — sui : 94, 81.

Desperatio : 99, 197, 150/151.

203/204;

101,

Despicabilia : APP., 52, 60. Desponsatio : 112, 21; — caritatis noua 62, 130. Destillatio : 21, 6r, 221 ; — labiorum

Iesu melliflua 13, 192/193 ; — mytrhae 22, 276, 279; — parcitatis 21, 42 ; - uberum 81, 118.

912

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

Destitutio : — diuturna 30, 151/152; — gentium 66, 104. Detestatio : 50, 192. Detractio : 45, 168, 172, 176, 184;

— regis 12, 208; — sapientiae 97, I36; — et sinistra 107, 187/188; 109, 111; 113, 107 ; — societatis 40, 20/21; 46, 43/44; — sponsae 97,

90, 230. Detrimentum : 15,

179; — sponsi 25, 251; 26, 257; 27, 1, 88, 145 ; 56, 141; 97, 127,

189;

110,

170;

— gloriae 86, 137; 120, 143/144; - multorum 17, 301; — pietatis 49, 46; — pudoris 39, 159; — rerum huius mundi : 6, 49/50. Deuoratio : 76, 44 ; — totius agni 30, 60. Deuotio : 7, 15; 19, 257; 24, 144; 43, 51; 44, 220; 46, 102; 56, 80; 57, 152 ; 65, 125; 66, 9; 74, 115;

146; — totius Trinitatis S, 163. Diabolus : 72, 204 ; 84, 100 ; — auctor mortis 106, 195 ; > pater dissimilitudinis 104, 62. Diadema : — regni 51, 222;

— speciei Didrachma Dies: 28. 31, 35;

54, 95;

106, 133 ; — spinarum D, 80. : 89, 205/206. 2223129 2005 30» 120; 96, 161; 114, 98; — ado-

83, 127; 88, 14; 91, 239; 107, 75,

lescentiae 23, 190 ; — aduentus (Christi) 116, 256; — aeternitatis 5, 104 ; 56, 160; — antiqui 95, 91; 109, 120 ; — belli 17, 291 ; - desponsationis

73, 54 ; — aromatica 99, 190 ; — cari-

litatis 70, 201 ; 108, 105 ; — infati-

86, 225 ; - Domini 91, 72 ; — ecclesiae 54, $9 ; 56, 251 ; — exitus APP., 66 ; — festiuitatis 19, 347/348 ; — festus 18, 48/49 ; 74, 119 ; 99, 61 ; 114, 100 ; APp., 13, 20 ; — foederis sponsa-

gabilis 77, 176; — intima

litii 115, 178 ; - gloriae 3, 233 ; — Iesu

152 ; 120, 194 ;— amantium 30, 26 ; — amplectens lesum 53, 9 ; — anhelans 7, 15 ; — animatum humilium tatis 73, 39-41; — confitendi 74, 59/60; — ecclesiae humilis 54, 4; — expectationis 57, 35/36; — humi-

77, 3;

— laudandi 87, 1, 56; — matris 73,

31, 28 ; — insignis APP., 20 ; — iudicii

28/29 ; — mentis 93, 85 ; — multiplex

tremendi 87, cabilis 99, 53 mali 69, 98; — natiuitatis

56,

78;

—

oboedientiae

86,

230;

— pia 68, 34; 76, 291; 98, 264; — pinguis 108, 117; — religiosa 97, 189 ; — sacra 51, 138, 163 ; — spititus humiliati 59, 171; — spontanea 67, 71; -— summa et intima 79, 178/179 ; — tota 100, 99 ; - unanimis 26, 202 ; 52, 87; — unica 55, 4, 266. Deuotus : 18, 264 ; 91, 149 ; — caritate

68, 51; 89, 79.

;

Deus : = caritas 94, 199; = creator 84, 201 ; — dilectionis 29, 197; 105, 103 ; — gloriae (= Christus), 83, 183 ; — ignis 107, 157 ; — incarnatus 8, 58 ;

— iudex 49, 267; — iustus et omnipotens 101, 177; — modetatot uni-

uetsitatis 104, 133; — omnipotens 23, 45, 169 ; 24, 89 ; — pacis et dilec-

190 ; 90, 155 ; — laetifi; — laetitiae 69, 140; — — messionis 20, 223; (mazalicius, Christi) 35,

46; 71, 193; 93, 144; 94, 1; 95,

122/123; — nouissimus 6, 30; 27, 224; 90, 162; 35, 202; 53, 165; 62, 79; 65, 167; 66, 13, 18; 6%, 12; 83, 211; — nuptiatum 30, 188,

243; — optabilis 115, 167; — perennis 96, 259/260; — praeuaricationis APP., 286/287 ; — promissionis 84, 211; — pubertatis 62, 125; —

purificationis 96, 204 ; — quadragesimus 17, 42 ; — teuelationis extremae 52, 201 ; — sabbati 99, 36 ; — salutis 25, 129; 99, 38 ; APP., 21 ; — seteniot 114, 99/100 ; — sollemnis 18, 48 ; 43,

78 ; 62, 177 ; APP., 12 ; — sollemnita-

tionis 29, 197; 45, 182; $4, 208; — princeps aeternus 67, 203; —

tis 23, 192; 69, 139; 78, 140/141;

Sabaoth 80, 72; — salutarium nos-

185/186 ; — tribulationis 86, 159 ; — ultimus $, 281 ; — uindictae 90, 152/ 153 ; — uocationis extremae 55, 291/

trorum 27, 231; — uetitatis 72, 31;

— ultionum 25, 197. Dextera (a dextris) : 1, 17 ; 13, 331;

27, 5, 55, 92, 214 ; 29, 64 ;80, 178 ; 97, 173, 177, 181 ; 98, 119 ; 100, 55 ;

109, 115; = Dei 25, 75; 73, 174; 79, 120; 98, 56; 104, 171; — fidei et dilectionis 119, 59 ; — Iesu 69, 72 ;

97, 207; — maiestatis Dei 73, 226 ;

120, 119; — omnipotentis 84, 50; — Patris 4, 149; 11, 60, 106; 17, 123;

18,

157;

—

potens

27,

155;

- sollemnis nuptiarum 46, 193; 79,

292. Difficultas : 68, 90 ; 71, 205 ; S1, 76;

— aegtitudinis 21, 76 ; — morbi 95, 93. Diffusio : — caritatis 17, 130 ; — gratiae 95, 170/171. Digitus : 25, 4, 214; 27, 92; 70, 49; 95, 251, 234 ; - Dei 58, 231 ; 65, 95 ;

103, 115 ; 104, 103 ; — dexterae 27, 108; — Iesu 100, 130; — sctibentis 12, 147.

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM Dignatio : 3, 90; 24, 139; 30, 202, 212 ; 36, 27; 73, 153 ; 95, 195 ; 107,

152 ; — accipientis 6, 180 ; — angelica 112, 190/1915 — assumentis 8, 204, 270; — Christi 20, 6r ; — cohabitationis (Verbi cum carne) 25, 160; — Dei 7, 185 ; 13, 220 ; 72,84 ; - humilitatis (Christi) 43, 66 ;— humillima

85,

240;

118,

99/100;

ineffabilis

102, 86; - infinita 98, 14/15; — maiestatis 13, 46 ; 39, 121, 174 ; 115,

913

(passim) ;107, 13, 16, 136/137, 193;

110, 22, 168, 218, 266, 283, 286, 292 ; 116, 229; 119, 59; 120, 38 ; — aemu-

lans 50, ror; — aeterna 13, 56; —

angelorum 34, 98; — apostolorum 16, 76 ; — catnalis 55, 140; — Christi (Jesu) 2, 147 ; 21, 103 ; 105 (passim) ; 106, 119 ; 110, 213, 235 ; APP., 321; — coaequalis 14, 258 ; — Dei (diuina) 3, 207; 13, 120, 127, 176, 217, 229, 326 ; 14, 301 ; 74, 126; 85, 149 ; 92,

234 ; APP., 270 ; - multiplex 3—, 212 ;

229;

— noua 30, 202 ; — osculi 22, 115; 24, 225 ; — Patris 35, 68 ; — propria

106, 1, 15; — domus tuae 12, 202 ; — fottis 105, 87 ; 106, 75, 90 ; — ftaterna 51, 152 ; 63, 26 ; 85, 149; 97,

21, 59; — solita 22, 292; 24, 139; 75, 15 ; —sponsi 6, 172 ; 39, 118, 121 ; 45, 55 ; 58, 202; 88, 155 ; 99, 241/

242 ; — stupenda $0, 191; 100, 31; — tanta 89, 17 ; — Verbi 27, 79. Dignitas : 13, 29 ; 16, 244 ; 27, 95 ; 36, 26; 39, 118 ; 50, 155 ; 56, 36; 60, 585 88, 144/145 ; 92, 116 ; 107, 135 ; — amantis 13, 2 ; — antiqua 30, 204 ; — caritatis 13, 28, 122 ; — creaturae

93, 200;

104, 121;

105, 90;

132; — gratuita 13, 244; — hominis 110, 285; — incomprehensibilis 7, 109 ; — infinita 13, 256 ; — intima 97, 101/102 ; — iustitiae 10, 26 ; — magna 98, 14 ; — martyrum 106, 157 ; — ma-

tris 94, 6 ; — mortis Iesu 84, 184; — mutua

34, 159; 45, 2; — nostra 13,

66, 85 ; — dilecti 22, 273 ; 88, 145 ; — dilectionis 106, 15 ; — ecclesiae 67, 256; — hominis assumpti 8, 204;

148 ; — occulta 53, 255 ; — Patris 13, 263/264, 278 ; 14, 151 ; - pia 51, 215 ; — pudica, dulcis 29, 153/154 ; — sacra 91, 144 ; —saluans ac tedimens Christi 105, 196 ; — sanctorum 108, 119; — sincera 53, 269 ; 117, 113 ; — spon-

— hominis glorificati 8, 269 ; — liber-

sae 11, 163; 81, 96; 82, 67; 106,

angelicae 56, 147; — Dei 58, 196;

tatis 8, 159 ; — maiestatis 96, 246;

materiae 55, 12 ; — originis 101, 36 ; 112, 194 ; — pulchritudinis 18, 25 ; — regia 19, 182; — regia (Christi) 49, 171; — rei 8, 307; 120, 190; — religionis sacrae 79, 119 ; — sacerdotalis 67, 26; — sacerdotalis (Christi) 49, 171;

67, 123;

— sponsae

30, 204;

— sponsi 88, 4, 153. Dilaceratio ecclesiae : 67, 262.

Dilapidatio morum : 113, 50. Dilatatio : — frondium 36, 75 ; — labiotum sponsi 23, 8 ; — mentis 57, 306. Dilatio : 25, 185 ; 94, 165 ; - incrementi 69, 74 ; — Spiritus Sancti 120, 97. Dilecta : 69, 116; — Christi 119, 231. Dilectot : 45, 122; 96, 92 ; — Christi 17, 68 ; — ecclesiae 54, 223 ; — meus (= Christus) 84, 165. Dilectrix : — Dei 56, 82 ; — dilecti 45, 8. Dilectio: 3, 17519, 56, 109, 111, 115;

176, 197 ;— sponsi 48, 244/245 ; 62,

96; 68, 6; 106, 9; — Trinitatis 106, 20; — uicttix 105, 91; — unanimis

Christi 45, 5 ; — unica 55, 267. Dilectus (meus, fuus, suus, sponsae) : 6, 186, 191 ; 7, 105 ; 15, 19; 18, 110;

21, 214/215, 219 ; 22, 18, 34, 271;

84, 116, 127, 181 ; 39, 110, 114, 115 ;

40, 17; 44, 7; 46, 169 ;48, 52 ; 53, 254 ; 60, 132 ; 61, 135, 172 ; 79, 150,

169; 88, 63 ; 90, 100, 225 ; 91 (passim); 92 (passim) ; 93, 122, 121 ; 96, 56, 161 ; 97, 38; 98, 225 ; 102, 17, 20; 116, 131; 119, 143; 120, 11,

115 ; — Dei 52, 101 ; — desiderabilis 2, 88; — ecclesiae 10, 251; — ine-

brians 81, 195 ; — unicus (Christus) 9, 254. Diligere : 10, 225 ; 11, 83, 217, 237, 238 ; 12, 198, 199; 13 (passim) ; 14, 2, 302, 310 ; 21, 96, 121 ; 24, 95 ; 39,

120; 11, 240; 12, 13, 14, 197,198, 294513, 3, 34, 35, 222-227; 14, 81,

41-43 ; 45, 81-84, 109 ; 50, 126; 55,

17, 145 ; 21, 102,103; 28, 108; 29,

29, 86; 103, 25; 106, 17, 85 ; 104, 246; 107, 165 ; 109 (passim); 110, 135, 258, 284 ; 112, 44, 45 ; 120, 126 ; — Iesum 42, 45 ; 55, 1; 56, 63; 86, I2 ; 97, 140, 142 ; 98, 282 ; 106, 64;

134, 239, 250, 261, 305 ; 16, 91, 229 ; 155 ; 35, 64 ;39, 46, 149 ; 40, 9 ; 45,

83, 182; 48, 15; 50, 92; 52, 210;

55, 304 ; 56, 81 ; 58, 216; 59, 166 ; 60, 20; 61, 139, 192 ; 66, 230; 82, 107; 84, 165 ; 91, 215 ; 97,130; 105, 137, 190, 191, 196, 205, 250; 106

4, 14, 285, 306; 79, 139; 81, 116,

201; 91, 232; 94, 238; 96 248 ; 97,

— Pater Filium (diligit) 7, 108, 133/ 134; 14 (passim)

914

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM

Diligentia : 17, 224 ; 44, 77 ; — custodum 117, 95 ; — fodiendi 90, 49 ; — quotidiana 115, 242 ; — sollicitudinis 59, 162 ; 60, 125 ; - sponsae Domini 20, 259.

Diluculum autotae : 56, 203 ; 57, 204.

Diluuium : 44, 150 ; - aquarum multatum 19, 56 ; - inundationum 34, 57 ;

— sempiternum 53, 169. Dimensio : 26, 119 ; 65, 49 ; — catitatis 65, 52; — caritatis Christi 82, 3 ; — crucis Christi 26, 2 ; 82, 149/150. Ditectio : 59, 126; — cordis 4, 91; — humilis in Deum 85, 168 ; - uirgarum 61, 91.

Direptio : 16, 250; 41, 76 ; 76, 12 ; 79, 108 ; — publica 41, 7o. Disceptatio : 58, 204;

— iniuriae 91,

159; — saeculi 17, 268. Discessio : 42, 88. Disciplina : 20, 180; 22, 44; 24, 25; 41, 99 ; 44, 65, 111 ; 50, 80, 95 ; 52, 197; 55, 180 ; 61, 84; 67, 266 ; 73, 76, 155/156 ; 80, 111-115 ; 90, 98;

Dispendium : 76, 86, 203; 80, 159;

117, 19/20; — candoris

3, 216; —

caritatis 61, 102 ; — castitatis 51, 6o ;

— grande 62, 157 ; — gratiae 120, 144 ; — gratiae prioris 70, 86 ; — humilitatis 88, 57 ; — terum 113, 175 ; — saeculotum 62, 231 ; — tatditatis morosae 64, 146/147. r Dispensatio : 94, 121 ; 110, 72, 87; —

diuina 104, 132/133 ; — caritatis 14, 285;

—

humanitatis

assumptae

20,

67 ; — pietatis 5, 102 ; — prouida 109, 209; — tegiminis 89, 144 ; 116, 252 ;

— sancta 92, 21 ; — sapientiae Dei 16, 88; — sponsi 38, 142 ; 78, 165 ; 81, 54; — Vetbi incarnati 79, 173.

Dispensator : 17, 99 ; 26, 182 ; — gratiae 17, 99 ; — mysteriorum Dei 78, 152 ; — eloquii sacti 108, 187 ; — utilitatum (— Iesus) 38, 26/27. Dispensatrix bonorum (= caritas) : 2, TZI. Disputatio : 40, 77; 42, 77, 118; — temeraria 7, 50.

—- citharae 88, 197 ; — dulcis 37, 76 ;

Dissensio : 45, 182.

— humilitatis 91, 100 ; — laborum 45,

Dissimilitudo : 4, 232; 24, 137; 93, 215 ; 104, 5, 17, 36; 110, 209. Dissimulatio : 4, 237 ; 29, 45 ; 85, 121 ; — diutina 85, 128.

143 ; — mansuetudinis 49, 75 ; — morum $5, 39 ; — pacis nostrae 13, 107 ; — religionis 60, 124 ; — sancta 7, 41 ; — subditorum 78, 47 ; — taciturnitatis 22, 45/46 ; — uacationis 68, 175 ; — uigiliarum 45, 143 ; — uultus et habitus 58, 260 ; — uerecundiae 114, 125/ 126. Discipulatus : 1, 104. Discipulus (discipuli) : 2, 117; 5, 95;

Dissipatot consilii : 86, 91. Dissolutio : 92, 217 ; — carnis et spiritus 105, 54 ; — corporis languidi 106, 47; — loquacitatis 103, ror. Distinctio : — fluentorum trina 17, 10 ;

17, 4, 64, 204 ; 18, 109 ; 19, 56 ; 26,

— glotificationum 13, 49 ; — Iudaei et Graeci 71, 150 ; - lapidum coelestium 29, 191, 205 ; — laudum $0, 15/14;

157 ; 28, 101; 57, 60, 74; 93, 75;

— tetributionum 28, 210 ; — sapphiro-

82, 25; 83, 157; 98, 107 ; APP., 190/ 191 ; — catnales 76, 165 ; — dotmientes 100,55 ; — duo 112,218 ; — Christi (Jesu) 15, 57; 18, 102 ; 19, 36; 23, 134 ; 37, 159, 1705; 73, 205 ; 81, 155 ; — spirituales 92, 228 ; — uetitatis 76,

191. Discordia

117, 68.

dissidentium

uoluntatum :

Discretio : 7, 30; 15, 106; 46, 126;

77, 49, 225 ; 80, 134; 87, 179; 100, 29 ; 114, 154 ; — boni et mali 77, 102/ 103 ; — ordinans 77, 231 ; — pastorum 78, 47 ; — tationis 80, 115 ; — sponsae

77, 219 ; — uehemens 77, 52. Discrimen (discrimina) : — bellandi 69, 166 ; - bonorum et malorum 50, 227/ 228 ; — incertum 109, 106/107 ; — tentationum 44, 129.

Discursus : 65, 175 ; - angelici 98, 197. Disertitudo : PROL., 91; — eloquentiae 110, 240; — linguae 100, 142.

rum 28, 3, 210, 219 ; 29, 185 ; - uniformis 44, 105. Distractio : — animae et corporis Christi 97, 115 ; — facultatum terrenarum

110, 24.

Distributio : 13, 54 ;49, 155 ; 56, 119. Districtio : 54, 197 ; 60, 211 ; 109, 167; 115, 45 ; — diuina 75, 143 ; — extrema 53, 203 ; — immensa 60, 194; — inexotabilis 56, 281.

Ditio : — hominis 101, 75 ; — propria

36, 99 ; 103, 149/150.

Diuersitas : 66, 161. Diuersorium : 25, 164. Diuerticula : 72, 98.

Diuinitas : 14, 149 ; — Iesu 36, 164. Diuisio : — animae et spiritus 99, 72 ; —

compagum et medullatum 118, 17/ 18.

Diuitiae : 2, 119; 18, 197 ; 24, 53,124;

26, 65 ; 54, 46; 71, 172; 100, 143;

—- bonitatis Dei 11, 251 ; 17, 181 ; 66,

INDEX VERBORVM 199; 84, 60; — caritatis 12, 54; 24, 125; 26, 90/91; — Christi 26, 72; 73, 265; — gratiae 43, 122; — immortalitatis 8, 227; — infinitae 37,

149; — inuestigabiles Iesu 17, 181; — iustitiatum Dei 8, 156 ; — messis 5,

120; — mundi 18, 197; 80, 150; —

patientiae Iesu 22, 85 ; — pietatis 26, 91 ; — Salomonis 6, 240 ; — salutis 25, 64 ; 26, 257/258 ; 99, 225 ; — scientiae 8, 256. Diuortium : 64, 59; — taedii diututni 95, 100/101. Diuturnitas temporis : 37, 194. Doctor (doctores) : 6, 83 ; 16, 205 ; 23, 297 ; 73, 78 ; 77, 43 ; 79, 10 ; 95, 237; 96, 219; 115, 129 ; - humilitatis (=

Christus) 110, 191 ; — sanctus 90, 55 ; 92, 14; — unus (— Christus) 96, 154.

Doctrina : 16, 74; 23, 335; 31, 161; 56, 116; 65, 116; 85, 43 ; 96, 219;

115, 123; — apostolica 66, 165; — Dei 12, 209 ; — fidei 85, 40 ; - humanitatis 17, 185 ; — pastorum 6, 85; 57, 6, 282 ; 112, 10; — philosophica 66, 131 ; — salutatis 55, 272 ; — sana 66, 47 ; 115, 127 ; — senum 91, 102 ;

— spiritus 16, 170; — uitalis 85, 63. Documentum (documenta) : — alienum 77, 134; — Domini

mei 43, 70; —

eorum qui praecesserunt 114, 162; — humilitatis 44, 23 ; — magistri 51, 108 ; - morum et fidei 78, 145 ; — patrum 78, 215 ; — uirtutum 20, 137; — uitae 55, 272.

Dolor : 1, 15, 58, 59

4, 7, 73, 74, 227 ;

12, 259 ; 18, 227, 228, 265, 266 ; 22,

87, 246 ; 24, 98, 129, 132; 26, 67, 177; 28, 50, 168 ; 53, 48, 66, IOI;

61, 16; 63, 87, 126; 74, 79; 86, 84; 94, 284 ; 95, 245, 247, 281 ; 96, 180;

97, 62 ; 102, 225 ; APP., 182 ; — acetbus 24, 105 ; 52, 108 ; — aeternus 53,

70; — Christi 53, 135 ; — in corde Pauli 72, 44; — cotpotis 106, 72 ; — crucis 53, 67 ; — dentium 50, 130; — Iesu 75, 226 ; — immensus 22, 236;

— inferi 22, 232; 83, 199; — intemperantior 53, 176; — internus occultusque

74,

174;

-

inuidiae

ET LOCVTIONVM

915

— sacrilega 110, 83 ; — tentandi 76, 175. Dolus : 115, 85 ; 117, 94 ; - inimicorum ecclesiae 115, 85 ; — mendacii 3, 66. Domicilium : 2, 102 ; — corpotis angustum 16, 285 ; — proprium 86, 98/99. "Dominatio : 8, 252 ; 16, 215 ; — aetetna 65, 260; — ecclesiastica 116, 115; — mortis 51, 177 ; — peccati 99, 114 ; — sessionis dominicae 67, 67. Dominationes (angeli) : 75, 79. Dominus : — angelorum 73, 32; 98, 198 ; — creaturae totius (= Christus) 16, 47/48 ; — desiderabilis 106, 67 ; — dominorum 90, 198; — gloriae 23, 326; 64, libertatis maiestatis — Sabaoth 285 ; 119,

17; — legitimus 92, 28; — 76, 100; 83, 97, 131; -

73, 152/153, 197 ; 88, 168 ; Arr., 228 ; — uirtutum 17, 88/89 ; — uniuetsorum 90,

198.

Domus : 6, 124 ; 12, 206 ; 30, 213 ; 64, 64 ; 71, 144 ; 76, 221; 92, 80; 94,

169 ; 103, 39, 91, 93, 108 ; 110, 214; — aeterna 96, 209 ; — aliena 103, 152 ;

— angusta 109, 251; — conscientiae 18, 276/277; 31, 111;

— congrega-

tionis totius 95, 212; — conuiuii 95, 37/38; — discalceati 65, 194; = Dei (Domini) 3, 127; 6, 97; 18, 276; 23, 249; 31, 12; 56, 131; 61,

187; 67 33; 74, 205, 207; 98, 50;

— domotum 91, 177/178 ; — exterior 110, 25, 135 ; — fortis 54, 175 ; — inferorum 30, 197 ; — inhabitationis 35, 89; — interior 110, 157 ; — Istael 30, 101; 31, 90, 97; 32, 30, 146; 49, 180 ; — iustitiae 64, 61 ; — luctus 41, 127; mattis 23, 195 ; 94, 144; 96, 10, 217 ; — Orationis 41, 51 — ofdinis huius 77, 15 ; — 35 ; — Patris uniuersa 101, — regis 9, 191; 77, 211 ; —

; 56, 130; panis 71,

294/295 ; sapientiae

23, 250; 70, 202.

Dona : — Dei (sublimia) 108, 8, 126; 114, 193 ; — charismatum : 22, 258 ; 24, 215 ; 105, 230; — gratiae 18, 74;

33, 77 ; — septem Spiritus Sancti 18, 2; — uirtutum 52, 164.

Donatia : 12, 69.

tabescentis 8, 217 ; — liuidus 66, 115 ;

Donatio : 17, 78, 88, 97, 247; 18, 104 ;

— maiestatis teuerendae Christi 53, 69; — momentaneus 22, 191; — mortis 22, 232 ; 24, 96/97; 106, 30; — mortis Christi 82, 86 ; — parturientis 7, 88; — peccatorum 102, 88/89 ;

24, 115/116 ; 29, 69; — glotiae 67, 116; — gratiarum 18, 81; 54, 147; 78, 26 ; — gratuita 13, 245 ; 14, 286 ; 59, 104 ; — largientis 6, 181 ; — osculi 22, 24 ; — Patacliti 27, 210 ; — septem 18, 104; — spiritus Iesu 17, 78; —

— pius 29, 125 ; 31, 107 ; — poenitentiae 32, 46 ; — proptius 22, 244; — summus 105, 63. Dolositas : — praesumptionis 49, 298 ;

Spiritus Sancti 17, 88, 97, 247 ; 43, 198 ; 99, 222 ; — ubetum 91, 225 ; —

uisionis beatae 67, 116.

916

INDEX VERBORVM

Donum : 18, 2, 3; 52, 164; 81, 147; 82, 165 ; — coeleste 98, 131/132 ; — consolationis 81, 147; — intelligentiae 19, 255 ; 114, 205 ; — optimum 12, 203 ; - scientiae 17, 57 ; - sponsae sacrae Christi 67, 214.

Dormire : 88, 25 ; 97, 65 ; 98, 50, 85, 147, 196, 209, 225 ; 99, 16, 96, 192;

113, 55; 116, 94; 117, 133.

Dormitatio : 29, 196; 30, 230; 97, 1163 98, 31, 2110 Dormitio : 98, 59; 99, 3; 105, 113; 113, 67 ; 119, 218 ; — sponsae suauis 97, 43, 75 ; — uigil 25, 60. Dorsum : 12, 268 ; — asini APP., 124,

126 ; — caritatis 12, 265 ; - columbae 12, 261. Dualitas matrimonii sacti : 55, 159.

Dubietas pia : 93, 86. Dubitatio : 60, 16 ; 91, 220; 101, 82.

Ducatus : 95, 5 ; 111, 75 ; — amotis 14, 191 ; — gratiae 12, 131 ; — uerborum et sensuum 3, 31.

Dulcedo : 1, 125 ; 6, 15 ; 18, 251, 335 ;

14, 135, 155 ; 16, 96, 100; 17, 155,

140-143, 214; 19, 207, 257, 322, 3335 21, 55 ;24, 73, 234 ;27, 130;

29, 59, 163, 164 ;33, 51; 37, 176;

ET LOCVTIONVM Dulcot : 95, 246 ; 118, 74 ; — coelestis 115, 211; — gaudii 95, 8 ; — melleus 93, 155 ; — sanctitatis 59, 119. Duplicitas : 110, 47 ; — propria 3, 221. Duritia : 95, 234; 104, 55 ; 106, 110, 243; 109, 158; — caritatis 109, 18;

— cordis 17, 122/125 ; 80, 191 ; 99, 221; — frontis 95, 233 ; — martyrum inuicta 106, 117 ; - lapidis 114, 223 ; — obstinata 64, 150. Dux : — belli 57, 316 ; - humilium 77, 18; — sponsae 24, 55 ; — uerbi 102, 281; — et sponsus uirginitatis 95, 216/217.

Ebtietas : 22, 229 ; 39, 139 ; 74, 170; — aetetna 107, 272 ; — plena 94, 206 ; — sobtia 88, 72 ; — sponsae 88, 129. Ebrius : 11, 25 ; 88, 127; sicut ebria stertit 79, 133, 135. Ebur : 29, 127, 134. Ebutneus : 28, 2, 175 ; 29, 3, 120. Ecclesia : 3, 229, 24535, 2, 585 6, 2;

13, 1, 2, 24, 25, 318, 325, 339; 14,

11; 17, 106, 300; 20, 242, 252; 21,

175523, 193,33, 159 ; 35, 4; 41, 20,

239 ; 48, 144 ; 49, 2, 58, 83, 135, 168, 174, 187; 50, 11, 130; 52, 5, 154;

58, 117; 59, 124; 93, 18, 175 ; 96, 147 ; 100, 65 ; 111, 21, 22; 118, 70;

53, 260 ; 54, 63, 172, 182, 227 ; 56, 1,

— aetetna 99, 166 ; — amotis mellei 93, 174 ;— amplior 24, 234 ; 85, 56 ;

I, I6, 32, 88, 130; 58, 36; 59, 109,

— antiqua 38, 81; — arcana

89, IOI, 113, 145, 190, 283, 290 ; 57, III, 144, 145 ; 60, 1 ; 62, 29, 67, 130;

21, 9;

64, 15, 19; 67, 2, 5, 47, 51, 182, 188,

— aromatica (= Christus) 20, 214 ; — caritatis 24, 76 ; 33, 208; 81, 118; — cohabitans Iesu 48, 81 ; — consolationis 81, 4; — contemplationis 111, 117 ; - copiosa 3, 91 ; 96, 134 ; — Dei 108, 192; — delibata 43, 96 ; — deuotionis 19, 257 ; — diuina 46, 140 ; —

210, 219, 242, 259, 261 ; *0, 17 ; 71, 78 ; 32, 7, 65 ; 48, 221 ; 74, 154 ; 75,

gloriae 37, 51; — gloriae internae Christi 37, 201 ; — gratuita 111, 188 ; — Iesu 17, 140; — inaestimabilis 19,

322; — infinita 119, 173; — interna 93, 188 ; 104, 186; — lactis 17, 135, 143 ; 71, 215 ; — mannae coelestis 24, 159; — mellis sacrosancti 37, 84 ; — meta odorifera 22, 262 ; — moderata 97, 182 ; — nectarea 21, 31, 55 ; — ota-

tionis suauior 12, 57; — organi 88, 199 ; — pia 37, 123 ; — praegustata 98,

40; — tepromissa 29, 76 ; — spiritus sui 120, 103 ; — sponsi 29, 39 ; — suauitatisintetnae 54, 125 ; — ueraetsum-

ma 33,45 ; — unionis aeterna 13, 555. Dulcis (dulce, dulcia) : 13, 179 ; 21, 10;

24, 75 ; 32, 104 ;37, 76; 68, 50 ; 76, 5 ; 91, 195 ; 93, 71 ; 94, 71; 97, 97;

98, 247, 256, 257 ; — caritatis 24, 111 ; — Christi 55, 18.

213; 96, 108; 17, 97; 78, 25; S5, 1205103220 127 OO DES

110, 202; 112, 181/182; 113, 140, 167 35114233 ; 116; 1175 147,51 ;

120, 132; APP., 163, 212; — Anglicana 41, 2; — pudicatum animarum 52, 105 ; — appensa 13, 309 ; — beatorum Dei 14, 306 ; — Christi 5, 40 ; 67, 180 ; 76, 167 ; — in coelestibus 54, 203 ; — collaudantium 101, 59/60 ; — Dei 13, 120, 121, 197, 214 ; 16, 202 ; 17, 99, 300; 20, 228, 242, 252 ; 60,

56 ; 64, 222 ; 90, 202 ; 91, 82, 250;

- Deum diligens 71, 1; — domestica 41, 124; 117, 15 ; — electa 56, 266 ; — electorum 60, 172 ; 90, 19; — expectans 57, 78; — expectantium lesu 4, 243 ; — fidelium 32, 131 ; 102, 145 ; 103, 15 ; — futura 103, 21; — gentium 23, 194 ;30, 5 ; 57, 4, 169, 279 ; 62, 163, 235 ; 64, 36 ; 69, 123; 95, 6/7, 218; 116, 1; — humilium 102, 164 ; — ex Israel 69, 119 ; 71, 27; 95, 6; — magna 57, 202 ; 114, 103 ;

116, 104; 120, 201 ; — malignantium

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM 90, 117 ; — sanctorum martyrum $6,

917

195; — mater omnium nostrum 54, 226 ; — mortalis 56, 175 ; — nascens

169; — proprii meriti 93, 175/176; — sapientiae 62, 38. Egredi et ingredi : 91, 25 ; 96, 158.

6, 53; — omnis 17, 99 ;39, 85, 92;

Egressio :9, 75 ; - sponsae 51, 122/123.

76, 165 ; 82, 197 ; 96, 203, 206/207 ; 98, 275 ; 116, 158 ; — patriarcharum

Egressus : — Christi 9, 72; — mundi

et prophetarum 62, 186 ; — peregrina 20, 104 ; — piorum 49, 187 ; — poenitentium 74, 115 ; — primitiua 6, 52 ;

-Elatio : 12, 115 ; 50, 116. Electi (eligere) : 6, 207 ; 13, 51 ; 49, 204 ;

48, 89 ; 64, 185 ; 66, 167; 69, 121; 72, 11/12; 85, 2, 47; 120, 5 ; — primitiua Christi 107, 142 ; — principalis 54, 225 ; — sancta 10, 251 ; 56, 64, 136, 248 ; 70, 126 ; 85, 80 ; 96, 141 ; 112, 180 ; — sancta catholica 116, 22 ;

Dei 104, 165 ; electus ut cedti 34, 9 ; electus humilitatis 73, 180; electus in uirtute 24, 216. Electio : 54, 214; 56, 275 ; 92, 161; Arr., 84 ; — Christi 36, 186 ; — dignitatis 92, 160 ; — diuina 67, 187 ; — ecclesiae 56, 267; — loci (natiuitatis Christi) 9, 117; — sanior 100, 210; — solis 59, 96. Elector : 6, 121; - sponsae 54, 223. Elementum : PROL., 39; — primum amotis 93, roo ; — primum in schola catitatis 56, 59 ; — caritatis 55, 170. Eliminatio sordium : 49, 256. Eloquentia : 100, 7 ; - humana 82, 167.

— sanctorum

20, 104; 52, 120; 75,

257; — speciosa Christi 54, 222 ; — sponsa 59, 105; 72, 152/155; 120,

196/197 ; — sponsa Christi 54, 133 ; 78, 24/25 ; 104, 229 ; - sponsa Domini 73, 48; — submetgenda 13, 307; — tota 71, 20 ; 76, 101, 111 ; 88, 156; 96, 208; 119, 155 ; — uniuersa 59, 106 ; 76, 137; — uniuetsalis 6, 106; 54, 204; 117, 13; = Christi 21, 175.

uestimentum

Edacitas : 50, 37. Edicta feralia tyrannorum : 67, 62. Editio partus : 44, 186. Educatio : — filiorum 112, 169/170 ; — filiorum spiritualium 54, 48. Edulium mellis : 101, 175. Effari : 29, 190 ; 96, 139. Effectus : 24, 216 ; 82, 149 ; — debitus 3, 177; 30, 116 ; — institutionis 115, 109/110; — laboris 116, 175/176 ; — medicinalis 4, 207 ; — geminus pietatis 112, 47 ; — praedestinationis 109, 80; — precis 9, 53 ; — rerum optabilium 111, 189 ; — salutis 27, 208. Efficacia : 51, 231 ; — nocendi 41, 19. Efficax : efficaciter uelle 101, 216. Effractor 14, 18. Effusio : 18, 141; 21, 40, 60; — catitatis 84, 155 ; — dilectionis 96, 250 ; — Domini 98, 245 ; — donationis Spiritus Sancti 17, 247 ; — larga 17, 64; 18, 141 ; — mentis 75, 86 ; — miserationum 14, 285 ; — moetofis 58, 115 ;

— olei 28, 118; — sanguinis Christi 97, 114— spititus 10, 25 ; 17, 58/59 ; — Spiritus Sancti 4, 141 ; — uerecun-

diae 58, 115 ; - unguenti 98, 263. Egenus : 4, 39; 14, 266 ; 19, 157 ; 26, 9, 18 ; 55, 247 ; 93, 167 ; — siue paupet 98, 135.

Egestas : ProL., 36 ;11, 178 ; 19, 311,

339 ;24, 169 ;25, 219, 228 ; 26, 69 ;

50, 182 ; 94, 201 ; — Christi 25, 219, 228; 83, 102; — mea hodierna 24,

101, 226.

57, 100; 82, 125 ; 104, 129, 175; —

Eloquium : 30, 25 ; 75, 100; 99, 150; — bonum 99, 147 ; — caritatis 40, 87 ; — Christi 113, 249/250 ; - Dei 8, 34 ; 31, 164 ; — castissimum Dei 69, 101 ;

75, 96 ; 113, 176 ; — diuinum 32, 87 ; — Domini 12, 278 ; — castum Domini 16, 185 ; — dulce 89, 128 ; — ignitum

PROL., 157;8, 7 ; 12, 153 ; 17, 330;

24, 41 ; 30, 25 ; 89, 115 ; 108, 17/18; — melliduum PRrOL., 48; — sacrum

30, 25 ; 31, 171 ; — sponsae 109, 196 ; — sponsi 88, 23. Emanate : 14, 260. Emanatio : 50, 200 ; — candotis 3, 244 ; — coaetetna 107, 267/268 ; — dulce-

dinis 81, 119; — gratuita Trinitatis 14, 309.

Eminentia : 73, 225 ; 104, 205 ; — catitatis 70, 11/12 ; 114, 105 ; — potestatis 28, 30; — singularis 61, 67; — uirgarum 61, 77. Emissio libera : 18, 164. Emolumentum

: — carnale 49, 162 ; —

proprium 116, 182/183. Emptor : 110, 151. Emundatio uirtutum : 51, 207. Enauigatio mortis : 26, 237. Enormitas superbiae : 3, 154. Epilepticus : 23, 311. Epilogus : 116, 13/14; — breuis 80, 9. Epithalamium : PROL., 105, 144; 1%,

161 ; 21, 49 ;24, 31, 56; 33, 6, 15; 35, 9, 185 ; 46, 9; 52, 15; 68, 48; 81, 122 ; 95, 107 ; 116, 11 ; — sacrum

ProL., 42 ; 100, 136.

INDEX VERBORVM

918

Epulatio : — paschalis 44, 24 ; — splendissima 62, 152. Equitatus : — Christi 18, 215; — Dei App., 19, 31.

Equus : App., 19, 260; — gloriae 1%, 285; — igneus 63, 62 ; 107, 174; — praelii 67, 65. Eradicatio : 76, 13. Eremus : 100, 104, 107. Ergastulum : 80, 68 ; — catnis 105, 120. Erogatio : 110, 88 ; — continua 25, 27 ; 26,

55.

Error : PROL., 131; 16, 145 ; 49, 62; 101, 113; — apostasiae 101, 121; — delictorum uetetum 76, 67/68 ; — idolatriae 66, 125 ; 101, 121; — infelix 76, 68 ; — supetbiae 66, 148.

Erubescentia : 4, 1, 197 ; 10, 1 ; 26, 58, 68; 39, 79; 52, 174; — perpetua 101, 39/40 ; — pia 52, 150. Eructatio odotifera : 20, 40.

Eruditio : — mysteriorum 85, 43/44 ; — uerbi 88, 178/179; — uerbi sacri 77, 136. Eruditor suauis : 95, 235. Eruptio lacrimarum : 22, 245. Esca panis : 16, 248. Essentia : 14, 5 ; — catitatis 14, 177; — diuinitatis 14, 149 ; 36, 164 ; — eadem indiscreta 7, 114; — una Trinitatis 14, 245.

Esuties : 17, 24, 213 ; 25, 225 ; 83, 44 ; 46, 82; 50, 72; App., 76 ; — Christi 9, 85 ; — insatiabilis 8, 52 ; — iustitiae 51, 208 ; — modestiae 51, 102 ; — plena uoluptatis 38, 94 ; — uetbi Dei 8,

310. Esurire : 18, 247; 22, 214; 75, 116;

100, 88.

Esus : 81, 165 ; — agni 65, 219 ; — fructuum 85, 221 ; -ligni(— Christi) 102, III; — mali uetiti 53, 88; — ligni uetiti 102, 102; — mellis 94, 69 ; — pomi 60, 91 ; 92, 158 ; — sactae tefec-

tionis APP., 317. Euacuatio gloriae mundi : 67, 108. Euangelista : 20, 220;

29, 149;

83,

III, 166 ; 119, 76, 141 ; APP., 33/34, 44Euangelium : 20, 242; 57, 2; 71, 22/ 25; 73, 130; 84, 137; 87, 23; 90, 157; 103, 22; 118, 108; — Dei 64,

197. Euangelizare : 13, 212; 16, 139; 19, 149, 185 ; 23, 108; 31, 41; 64, 178, 189, 194, 208; 74, 71.

Exactio : — imposita 76, 76/77; — iniqua 76, 186. Exactot : 89, 207; — uiolentus et iniquus 119, 133.

ET LOCVTIONVM Exagitatot inuetecundus : 109, 259. Exaltatio : 25, 116; 72, 72 ; — debita 46, 149; — humillima Iesu 72, 71; — maiestatis 25, 116. Exaltatus : 83, 190 ; — in cruce 83, 188 ; — a terra 79, 40; 84, 170.

Examen : — tremendum Dei 90, 78/79 ; — inspectotis interni 60, 178 ; — probationis 61, 221. Examinatio : 106, 148; — subtilis 16, 127. Excedete : 43, 206 ; 46, 164; 97, 78; 98, 82; - Deo 11, 25; — in Deum

46, 136; — Deo mente

120, 25; —

mente 15, 290; 39, 137.

Excellentia : 73, 146; — suae conditionis 101, 48 ; — gloriae 16, 37; 29, 112 ;— humilitatis 73, 106 ; — muneris 21, 222/223 ; — uirtutis 84, 40. Excessus : 34, 52; 39, 56; 72, 595; — admirationis 59, 88 ; - amotis 96, 86 ; — catitatis 77, 225 ; — contemplationis 94, 149 ; - deliciarum 33, 65 ; — deuotionis 68, 34/35 ; — felicitatis 46, 121 ; — gaudii et taedii 46, 127 ; - immodetatus 63, 48 ; — laetitiae ubetioris 63, 57; — mentis 13, 136; 56, 109; 72,

555 73, 263; 94, 213; 97, 104; -

mirabilis 15, 292; — Pauli 39, 68; 45, 23; — sacet 46, 54; 68, 86; — spiritualis 68, 35 ; — stupentium 80, 55; — suauitatis 46, 145, 146; — timotis 63, 78. Excidium : — ciuitatis 113, 50/51; — ufbis 74, 15 ; — urbis lericho 63, 177. Excitatio uirtutum singulatum : $5,

45/46.

Exclusio uanitatis : 99, 158. Excubiae : 1, 57 ; — custodis illius 117, 95 ; — uigiles 70, 202/203 ; Excursus : 92, 158 ; 111, 83 ; - momen-

taneus 86, 99 ; — sponsi 2, 104 ; 44, 55; — uiae 65, 30. Excusatio : 39, 14, 104; — impia 38, 58/59 ; — peccati 101, 205 ; — in peccatis 108, 33 ; — sponsae 120, 58. Executor : — diuinae uoluntatis (—

Christus) 76, 198 ; — rapinarum 76, 76. Exemplar : 46, 186; — praecipuum amotis 70, 31 ; — uirtutum 58, 277. Exemplaria : 1, 197 ; — caritatis 1, 190; — caritatis aeternae 113, 126. Exemplum : 3, 104 ;14, 203 ; 40, 120; 41, 80; 49, 147; Ši, 98; 57, 256, 321 ; 59, 66, 182; 62, 200; 64, 218 ;

65, 215, 218, 245 ; 74, 72 ; 80, 126; 82, 26, 36; 91, 249 ; 97, 174; APP., 237, 320; — alienum 101, 255; — altissimi 98, 179/180 ; — catitatis 55, 273 ; — tantae dignationis 90, 201 ; —

INDEX VERBORVM dilectionis 95, 222/225; — diligentium te (Domine) 86, 36 ; — domesti-

cum 14, 197 ; 90, 176/177 ; 91, 249 ;

— Domini 80, 121; — ecclesiae 54, 202/203 ; — fallax 31, 197 ; — grauitatis piae 20, 138; — humilitatis Iesu 17, 120; — humilium 91, 105 ; — illiciens 3, 113 ; — lenitatis propriae 90, 231 ; — maiestatis 14, 47; 103, 199; — manifestum 112, 160; — aetetnae misericordiae 75, 257; — mottificationis 65, 215; — mottiferum 65, 217/218 ; — mulieris 70, 58 ; — oboedientiae 86, 231 ; — boni opetis 112, 144 ; — passionis 82, 25 ; — pastorum

6, 85 ; 57, 221; 65, 186; 112, 63; — patrum 65, 223 ; 78, 215 ; 103, 53 ;

— peccatricis 20, 102 ; — praecedentium 65, 248; — prauum 16, 264; -prudens 54, 122; — progenitorum 64, 164; — Saluatoris 115, 74; — sanctitatis 49, 48 ; 59, 108 ; — sancto-

tum 79, 6; — sociorum 65, 244; —

terribile 21, 231 ; — tanti uiti (Dauid) 73, 194 ;— uirtutum 15, 79 ; 60, 67 ; — uitae sublimis 16, 275 ; 32, 196. Exetcete : 16, 126; 42, 71; 65, 55; 68, 112 ; 92, 211 ; 88, 198, 204.

Exercitatio : — amandi 94, 165 ; — uittutum 51, 72 ; 77, 136. Exercitium : 17, 51; 42, 65; 44, 78; 45, 46 ; 79, 65 ; 81, 89, 103 ; 88, 198; 114, 53; — agonizandi 77, 151/152; — agonum $1, 75 ; — attis amatotiae 114, 2; — geminae catitatis 61, 157 ; — compunctionis 44, 85 ; — contemplationis 97, 180; — corporale 68, 176/177 ; — sacrae disciplinae 68, 84 ; — exterius 89, 190/191 ; — felix 51, 97/98 ; — forte 55, 121 ; — humilitatis 44, 88 ; 77, 190/191 ; - mandatorum Dei 103, 225 ; — militiae sacrae 52, 188 ; 55, 3, 20 ; 97, 218/219 ; — operis 40, 18; — boni operis 112, 206; —

patientiae 115, 93; — sanctae paupertatis 49, 74; — praedicationis 1,

95; — pugnandi 113, 45 ; — sacrum 77, 175 ; — scholae 114, 36 ; — tribu-

lationis 77, 139 ; — uigilandi 61, 85 ; — uirtutum 10, 56; 45, 150, 151; 72, 198 ; 92, 16. Exercitus : 87, 210 ; — copiosus 15, 67 ; — Dei uiuentis APP., 225 ; — grandis 62, 73; — martytum

6, 81; 52, 85;

ET LOCVTIONVM

919

lesu 38, 159 ; 42, 34; — magnalium Tesu 13, 194 ; — opetis 9, 68 ; — sponsi 46, 156 ; — ueritatis 57, 104 ; 92, 158 ; — uultus (Iesu) 70, 88. Exhortatio : PROL., 77; 19,27; 40, 120 ; 50, 127; 81, 213; 84, 44; 87, 97; 105, 220; 115, 104/105, 123 ; —

euangelica 15, 77 ; — filiorum ad patres 26, 5 ; — prophetica 15, 77; — sancta 16, 291 ; — sapida 115, 128 ; — sponsae 115, 122; — uiuida 118, 9. Exiguitas : 78, 60 ; 120, 174. Exilitas : 109, 254.

Exilium peregrinationis Christi : 25, 169. Exinanite : 4, 149; 20, 115, 115 ; 82, 89/90; 94, 119; 109, 51. Exinanitio : 98, 267; 109, 195; — Christi 67, 98 ; 72, 73 ; — gloriae Dei 33, 224; — humilitatis Christi 119, 185/186 ; — Salomonis 5, 80; — sapientiae 8, 287/288 ; — uirtutis 8, 287. Exire in agrum : 89, 136. Existentia : 23, 41.

Exitus : 24, 79 ; — mortis 26, 234. Exordium : — conceptionis 28, 20; — ecclesiae 56, 145 ; — generationis humanae 67, 166; — humani genetis 57, 18 ; — laudationis 48, 44 ; — praedicationis lesu 23, 107 ; — perfectionis 55, 151 ; — uetis 52, 33/34. Exortus : 83, 72 ; - autotae consurgen-

tis 58, 48 ; — caritatis 56, 239 ; — natiuitatis (Virginis Mariae) 59, 33. Expectatio : 17, 236 ; 22, 150 ; 30, 116; 31, 41 ; 38, 153, 154, 168 ; 46, 196; 48, 128; 55, 11; 57, 34; 60, 107;

62, 177; 63, 9; 64, 226; 79, 16; 84, 211; 96, 170/171; 100, 169, 172, 183 ; 110, 220 ; 116, 100;119, 12/13 ;

— cettissima 17, 245 ; — deuota 5%, 226 ; — diuina 80, 187 ; — ecclesiae 57,

35; — firma 17, 236; — gloriae 41,

167; 110, 32; 119, 221 ; — hostium 119, 95 ; — iustorum 57, 22 ; — laudis aetetnae 69, 149 ; -longa 30, 116 ; 43, 119 ; 94, 161 ; — maledicti 45, 131 ; morosa 22, 176 ; — patientissima Spititus Sancti 17, 264 ; — robustior 38, 134; — Spiritus Sancti 17, 265; — sponsae 89, 127; — sponsi 1, 58; — terribilis 76, 61. Expetientia : 23, 157 ; 24, 19 ; 42, 116; 44, 151355, 19 ;65, 116; 78, 85; —

47,

angelica 38, 126; — cotidiana 51, 157; — felix 29, 202 ; — frequens 55,

Exhibitio : 13, 181 ; 37, 192 ; 98, 15 ; — amotis 13, 258 ; — catitatis Dei 14, I2; — cotpotum 115, 97; — fratris 93, 4; — fratris sponsae 93, 87; —

quens 75, 55 ; — mali Apr., 68, 69; — oculi 70, 72 ; — propria nostra 87,

59, 31; 82, 110;

247/248.

— uirtutum

216 ; — infantilium necessitatum fre-

103 ; — tei 29, 205 ; — sacta 24, 19 ; —

920

INDEX VERBORVM

sanctitatis 77, 132; — sensuum

42,

111/112.

Experimentum : 7, 253; 38, 38; — amarum 68, 75; — cotidianum 18, 185 ; — dulcedinis 89, 95/94 ;— proprium 98, 157. Expetiti : 2, 150; 15, 245 ; 16, 203; 17, 135, 163, 209 ; 22, 198 ; 24, 111;

29, 189, 194; 46, 27 ; 47, 175 ; 54,

125 ; 68, 58; 74, 135; 76, 10; 8%, 100, 223; 94, 291; 98, 144; 105,

211 ; 109, 234 ; 114, 27, 86 ; 119, 171, 197 ; 120, 154 ; — liberius 68, 172 ; — qui meruerunt 79, 54/55 ; - ad modicum 98, 52 ; 115, 236 ; — dolores 83,

49Expiatio : — iniquitatis 10, 255 ; — magna 30, 65. Expletio : — deliciarum 46, 115 ; — panis 50, 32. Explicatio tugarum anilium : 62, 197. Exploratio : 61, 54; 63, 183 ; 91, 200; — fructuosa 60, 121; — gaudii 12, 178, 183/184; — gratiae 12, 126; — familiaris studiorum 100, 49/50; — uineae 60, 241.

Explorator : 81, 168; — sedulus

60,

Exterminium : — grande 116, 4; — grande religionis 117, 55. Extollentia : 60, 223 ; 64, 72 ; 66, 131 ; — singularis 54, 74. Extrema : — affectionum 92, 56 ; — sensuum

92, 55.

Extremitas : 93, 147; - humilium 36,

19. Ei : ad — exinanitionis 84, 14 ; in — solitudinis 100, 8o.

Exuberantia : 70, 99. Exuuiae : 86, 147 ; — beatae libertatis 63, 155 ; — ueteres 86, 226. Fabrica : 68, 174 ; — corporis et animae

APP., 142 ; — opetis 33, 199, 204; — ostii 115, 32 ; — rerum omnium 59, 178.

Fabricatio : 68, 189. Fabulationes : 11, 156. Fabulatot : 23, 242, 305. Facies : 31, 38 ; — abyssi 56, 171 ; 104, 27; — Christi 18, 57; 36, 152; 83, 148; — claritatis 34, 34; — consueta 46, 68; — creatoris 87, 30; — Dei 4, 97, 103, 262; 7, 236; 11, 167; 22, 161;

35, 100;

38, 105;

41, 218; 46, 141; 48, 97, 98; 64,

43 ; 118, 105.

Expositio : — capreae 72, 171 ; — extefior cotpotis 52, 92 ; — possessionis terrenae 89, 195.

Expressio : — compassionis 112, 83 ; — dulcissima 45, 26; — manifesta 52,

155; — dilecti 2,15; 573 E 075 46;

17; 47, 162 ; 63, 96; 92, 66; — diuina 12, 265 ; - Domini 58, 186 ; 77,

7; 93, 74; 96, 105 ; — ecclesiae 41, 9o ; 49, 126 ; 56, 282 ; — exterior 47, 224 ; — ad faciem 1, 16; 88, 25, 255 ;

181 ; — operis 76, 149.

Exptobtatio : 22, 79 ; 26, 69 ; 98, 111 ; 111, 200.

Expugnatio : — hostium

ET LOCVTIONVM

25, 202;

—

rara 117, 54 ; — tentationum $7, 178 ; — uitiorum 106, 224.

Exputgatio faeculentiae : 88, 56. Exquisitio uehemens : 12, 263/264. Exquisitor : — intelligentiae 23, 244 ; — prudentiae 23, 240, 243. Exstasis beata sponsae : 98, 94.

EExsultatio : 5, 114 ;7, 92 ; 8, 196, 216 ;

10, 170, 176, 245 ; 17, 35 ; 19, 333;

24, 101, 161; 34, 77; 37, 185 ; 62, 243 ; 64, 171; 66, 111; 79, 90; 84,

208 ; 87, 96, 152 ; 94, 165 ; 100, 229, 230; — angelica 24, 102 ; — Dei 87, 124; — grauis 118, 130; — gutturis $88, 154; — humana 24, 101 ; — maligna 16, 232; — multa 117, 63; — multiformis 29, 187; — mutua 94, 239. Extensio : — colli 73, 54; — manuum lesu 84, 9o. Extetiora : 89, 157 ; - mundi 103, 120. Exterminatio fructuum caritatis : 45, 170.

75, 53/54 ;— Filii 10, 134 ; 107, 260; — genarum 20, 164 ; — gladii 103, 94 ; — gloriosa 107, 270; — hominis 44, 102 ; — honestatis 87, 173 ; - hostium

87, 152 ; — Ierusalem nouae 77, 77; — Iesu 4, 51, 251 ; 11, 245 ; 16, 69; 18 (passim); 23, 177; 46, 59; 55, 143 ; 57, 181 ; 68, 169; 94, 84; 108,

153, 155 ; — ignis 109, 195 ; — impiorum 77,6; — intentionis interior 118, 161 ; - itae Dei 4, 120 ; 74, 143, 148 ; 84, 189 ; - iudiciorum diuinorum 15, 296 ; — iudicii proprii 19, 174 ; — luminosa 68, 136 ; — maiestatis serenissimae 53, 197/198 ; — malitiae 3, 57 ;

— misericordiae 56, 294 ; — Moysi 32, 81; — mulieris 52, 142 ; 98, 66; — Patris 112, 196 ; — horrenda peccatorum 10, 134, 228; — pedisequae 39, 130; — perdita 31, 38 ; — persecutotis 47, 225 ; — plena gratiarum 63, 90 ; — pietatis 75, 261 ; — principis 49, 63 ; 76, 32, 245 ; — pulcherrima 120, 57; - quaerenda 40, 79 ; — reuelata 271225; 319. 225 29107455: APP SOL: - regis Dauid 63, 103; — regum

INDEX VERBORVM duorum 83, 223 ; — sacramenti App.,

109; — sanctimoniae $7, 173/174; — sermonis 62, 6 ; serpentis 26, 230 ; —singularum47, 159 ; —speciosissima 68, 55/56 ; ^ splendidissima 62, 197 ; — sponsae 2, 20 ; 4, 219 ; D, 8/9 ; 40, 122; 44, 186; — sponsi 2, 59, 61;

3, 35; 18, 8, 57; 40, 79; 47, 100;

63, 123 ; 75, 26 ; 96, 185 ; - Sunami-

tis 62, 203 ; — terrae 18, 167 ; — terribilis 47, 208 ; 58, 263 ; — tottotum ac tormentorum

82, 162; — tremenda

Dei 95, 70/71 ; — — uerbi huius 23, 20 ; 42, 144 ; 95, 4, 157 ; — uisionis

uastatoris 74, 145 ; 293 ; — uetitatis 25, 58/59 ; — uirginalis 47, 54 ; — Vnigeniti

921

ET LOCVTIONVM

105; 95, 168; 99, 44; 120, 55; amatissimum dulcedinis 24, 76; — magnificum 43, 74 ; — expectationum 42, 129 ; — itinetis 46, 95 ; — de perennitate

88, 110;

— praeteritum

46,

112. Fastigium : — coeli 98, 167 ; — dignitatum 100, 146/147; — petfectionis 100, 212 ; — sublime 98, 177. Fastus : — regius 54, 67 ; — uiolentiot eloquii 120, 16. Fatigatio : 1, 107; 41, 213; 87, 33; — laboris 81, 76/77 ; — multa 89, 159 ; Fatuitas : 23, 340; — feminina 31, 60/ 61; — palati 29, 144; — uirginum 107, 82.

Fauot : — humanus 9, 245 ; 39, 99 ; 92,

39, 129.

Facilitas : 3, 53 ; 23, 76 ;27, 15 ; — atgenti copiosa 113, 187 ; — artificiosa 27, 15; — in oboediendo 51, 262 ; — laeta 4, 226 ; — similis 16, 62 ; - summa 25, 214; — ueniae 107, 206.

Facultas (facultates) : 50, 135 ; 56, 37;

I, 35, 115, 125; — ptincipum 116,

122. Fauus : 37, 22, 91, 108 ; 120, 46 ; — cat-

nis assumptae 37, 99; — mellis 24, 162 ; 37, 128 ; 86, 72. Fauces : 37, 46; — raucae 61, 17; -

113, 16 ; — ementium 57, 12 ; — diui-

sitibundae 26, 205 ; — sponsae 94, 42.

tiarum 25, 24; — linguae disertioris

Fax : — continua amotis dulcissimi 16,

24, 11 ; - mundi 6, 55 ; — substantiae $9, 110.

Faeculentia : 18, 177. Faex : 11, 127; 74, 220; 88, 71; 101,

259 ; 116, 78.

Falsitas : 7, 137; 8, 276. Fama : 80, 107, 155 ; — atque infamia $5, 180.

Famelicus: 5, 142, 144; 45, 130; — salutis nostrae 27, 33; — salutis publicae 64, 179; — sitibundus 79, 160. Fames : 19, 71; 24, 170; 50, 129 ; 51,

84/85 ; 62, 115; 81, 171; 95, 46;

102, 259 ;— acerrima 62, 229 ; — in Aegypto 19, 71; — diuturnior 41, 211 ; — Israel 32, 115 ; — pia 50, 58 ; — Verbi Dei 95, 20. Familia : 71, 64, 68, 171; 95, 136; — affectionum

sanctarum

94, 146; —

credita 71, 134/135 ; — delicatorum 83, 107 ; — Israel 32, 35 ; — seruorum

82, 47.

Familiatitas : 48, 186. Famulatus : 70, 207; — Caesaris 76, 116/117; — deuotus 18, 264/265 ; — iniunctus 2, 55 ; — ministerii 73, 206 ; — oboedientiae 111, 109 ; — seruorum 113, 109.

Fasciculus : 20, 260 ; 41, 48 ; 86, 181 ; — aromatum 20, 161, 224, 257, 260; — leuissimus fragrantissimus 86, 184 ; — mytthae 24, 107 ; — suauissimus 83,

90; — tribulationum 86, 178. Fastidium : 3, 222; 24, 58; 38, 93,

31; — ignis 102, 188; 107, 206; —

meditationum 15, 76. Febres carnales, spirituales : 53, 101. Fecunda in fotmatione animatum : 68, 52. Fecundissima : — matrum

73, 10; —

mulierum 85, 32. Fecunditas : 8, 151 ; 29, 100 ; 33, 1, 80,

159 ; 44, 94 ;59, 51, 55 ; 68, 37, 39,

78 ; 73, 27 ;102, 33/34, 47, 49 ; 112,

176 ; 115, 194 ; 116, 120 ; — aeterna 61, 197 ; — arearum 45, 106 ; — diuina 70, 111 ; — doctrinae 71, 31 ; — filiorum 112, 166 ; — fructuum 116, 27/ 28 ; — futura 81, 42 ; 92, 44 ; — gemina 68, 78; — germinis diuini 70, 130; —

humilitatis 102, 47 ; — infinita 67, 23 ; — magna et ineffabilis 70, 148; — materna 71, 15/16 ; - nucum 61, 77; — sanctitatis 33, 192 ; — sensuum 28, 10 ; — sponsi 29, 100 ; — uineae huius 117, 58; - Virginis Mariae v0, 2,

124/125, 142 ; — uoluptatis 97, 164; — uuae (= Christi) 86, 115. Felicitas : 8, 52 ; 19, 326 ; 46, 103, 154 ; 54, 215 ; 63, 95 ; 74, 181 ; 86, 15; — aeterna 37, 209 ; 57, 105 ; — appre-

hendendi 77, 163 ; — carnis assumptae 37, 94 ; — Dei 53, 135 ; — desiderii 38, 116 ; — futura 81, 157 ; - mundana 76, 315; — propria 50, 202; — sancta 37, 116 ; — speculandi 98, 186. Femur : 33 (passim); 62, 82; 66, 56; — Iesu 33, 85, 104, 108 ; — sponsi 33,

D

922

INDEX VERBORVM

Fenestra : 6, 216; 16, 125, 138, 226, 227, 280; 58, 254; — sensuum nostrorum 16, 53.

Fenus immensum : 113, 134. Fetiae : — amotis 47, 173 ; — iucundae 92,

51;

—

ptiuatae

89, 94/95;

—

suaues 92, 18 ; — uacationis 89, 137. Fetiati : 16, 126; 40, 54; 96, 101; — Deo 112, 159. Fetiatim : 97, 100.

Fetiatio : 53, 176. Feriatior : 104, 123. Fetmentum : — conspetsionis 36, 44 ; — ettofis 16, 184 ; — utriusque genefis 101, 109 ; — innocentiae 8, 87; — malitiae 32, 79 ; — phatisacorum 56, 72; - uetus 43, 154.

Ferrum : 21, 87; 25, 102; 108, 159;

— abscisionis 85, 127; — disciplinae 25, 130; — ignitum 108, 161 ; — patientiae 115, 94. Fertilitas : 19, 71 ; 79, 44. Festinatio : 7, 84 ; 19, 206.

Festiuitas : 19, 347/348 ; 29, 70 ; — celebris 74, 95. Fetuot : 55, 183, 185 ; 65, 125 ; 88, 76; 111, 137; — in amando 45, 20; — antiquus 62, 128 ; — caritatis 37, 162 ;

56, 240; 94, 251 ; — catitatis Christi 4, 3 ; — catitatis diuinae 58, 226, 239 ; — coeli 113, 102 ;- dilectionis 50, 92 ; — mattyrum 95, 9/10 ; — meridianus 62, 116 ; — nimius 63, 65 ; — sponsae 61, 177. Ferus singularis : 116, 113 ; 117, 48/49.

Fetor : 111, 67 ; — carnalis faeculentiae 93, 167 ; — laudis propriae 87, 72 ; — metetricis 85, 171. Fetus : 50, 7, 201 ; — sacer (= Christus) 70, 60; — sacer

diuini amotis 111,

173. Fidelis(fide/es) : 6, 27 ; 56, 129 ; 92, 96 ; — coniugati 26, 107. Fidelitas : 110, 87. Fides : 12, 218 ; 17, 57, 66, 76 ; 20, 65 ;

21, 92; 31, 200; 32, 152 ; 35, 65; 40, 86 ; 41, 224, 228 ; 42, 110; 43, 179; 47, 58; 48, 220; 54, 211 ; 56,

209, 221; 57, 33, 63, 159/160, 197, 318 ; 58, 42, 177 ; 60, 51; 64, 152,

172; 66, 5, 45, 160, 194, 214, 227;

72, 203 ; 92, 153, 165 ; 95, 217 ; 100, 28; 101, 97; 108, 126/127; 109, 133 ; 110, 126, 193; 114, 188; 117, 62 ; 118, 84 ; - adhaerentium Christo 78, 105/104; — amicorum 116, 92/

93 ; - amotis 1, 35 ; - antiqua patrum 64, 175 ; — apostolica 104, 228 ; — audientium 74, 206 ; — castitatis 52, 72; — catholica 70, 145 ; 114, 232;

ET LOCVTIONVM — centurionis 23, 56; 57, 158; — Christi 17, 38, 57, 76, 79, 160; 5%, 4; 62, 1; 79, 69; 95, 1; 102, 203/ 204; 104, 91; — chtistiana 52, 86; 62, 25 ; 66, 41 ; — coniugalis 92, 82 ; — credentium 116, 87, 125/126 ; — Dei 50, 44; — dilectionis 13, 272; — discipulorum 57, 189 ; — ecclesiae

57, 78 ; 64, 178; 66, 14; 72, 153;

— Euae 101, 4; — euangelica 76, 96; — euangelii 57, 98; — gentium 20, 50; 27, 72 ; 57, 131, 133, 160, 173 ; — hereditaria Abrahae 64, 169 ; = ianua uitae 74, 212 ; — illumi-

nata 78, 118 ; - immobilis 17, 237; — indubitata 27, 190; 112, 42 ; — intelligentiae 113, 216 ; — inuiolabilis 20, 197; — matrimonii 52, 51 ; 114, 74; — mulieris 79, 34; — pastorum

116, 118 ; - plena 15, 230; 19, 297; — populotum 57, 188 ; — protectionis

113, 59 ; — reconciliationis plenae 95, 76; — resurrectionis 119, 201/202; — sincera 30, 168 ; 57, 226 ; — sponsae 60, 157 ; 92, 126; 108, 188 ; — sola 56, 214/215 ; — uetbi 66, 98 ; — ueritatis 57, 103/104 ; — una 54, 181. Fiducia : PROL., 31 ; 3, 71 ; 15, 260 ; 18, 305 ; 28, 202; 32, 67; 42, 33; 43, 208; 57, 322; 58, 84; 63, 129 ; 65,

126 ; 93, 177; 94, 164; 97, 174; amandi 86, 62; 111, 177; — animi 93, 82; — crescendi 111, 130; — familiaritatis 48, 186; — de gratia sponsi 86, 122 ; — gratiae humilis 65, 67 i — spei 17, 45 ; 47, 202 ; — in uittute Dei 87, 149 ; — uirtutis 64, 118 ; 85, 195. Figura : 21, 81 ; 57, 196 ; 67, 138, 185 ;

108, 189 ; — misericordiae et ueritatis 72, 2 ; - rei 119, 148 ; - Sunamitis 63,

143. Filia( filiae) 127 ; 64, adulterae 105 ; 56,

: 2, 66 ; 40, 122 ; 49, 58 ; 63, 167 ; - Abrahae 64, 168 ; — 101, 39; — Babylonis 30, 29; — Domini 65, 259 ; —

fidei suae 64, 215 ; - Ierusalem PROL.,

50; 1, 9, 169, 179, 199, 203, 208;

2, 1, 8, 545 3, 8, 14, 24; 5, 23; 6, 104, 182, 206; 7, 2, 8, 23, 61, 96, 103, 234; S, 22, 26; 9, 20; 10, 70;

11, 5, 155 15, 321 ;.30, 22,28 ;.34,

180; 39, 4, 5, 35, 36, 52, 96, 107, 120, 121, 123. 13431455 Ryo, RII 40, 6, 7, 15, 54, 78, 107, 108; 41,

199 ;42, 7, 114, 123, 130, 150 ; 43, 207 ; 44, 6/7, 15, 54, 75 ; 45, 18, 33, 75, 76, 116; 46, 37, 195; 47, 157,

206, 255 ; 48, 13, 15; 61, 128; 68,

II; 70, 28; 76, 6, 7; 77, 180; 78,

INDEX VERBORVM 216, 218; 79, 168; 80, 14, 15, 18, 141, 142 ; 81, 110, 111; 93, 89 ; 94,

195, 247 ; 96, 27, 31597, 17 ; 98, 11, 22, 28, 232 ; 99, 1, 12, 22, 27 ; 100, 1,

12, 42, 90 ; 101, 21, 275, 274; 111, 105 ; 114, 47, 51 ; 120, 32 ; — matris

suae 112, 195 ; — multitudinis 74, 12,

214, 225; — Patris 111; 156 ; 112, 187; — patrum suotum

61, 113; —

Pharaonis 30, 194; — ptincipis 64, 212-219 ; 65, 4, 256-271 ; — Sion 23,

195 ; 29, 96, 97 ;30, 117, 178; 31, 224 ;.93, 227 ; 37, 184 ;56, 5, 13, 17,

29, 50, 67 ; 57, 3, 7, 20, 25, 75, 131, ES

LO

Aa

IDO IT 22,225

122,

261 ; 89 3, 7, 20, 25, 26, 75, 81, 93; 60, 22, 36, 45, 165, 229 ; 61, 24, 43,

ET LOCVTIONVM

923

stus) APP., 112; — lesse 73, 166; — mortis 105, 148 ; — noctis 56, 229; — omnipotens 23, 45 ; — patiens 10,

67 ; — Pattis 41, 133 ; — teptomissus APP.

298; — sponsae

dilectae

54,

156; — uirginis 2, 69 ; 16, 47; 31, 575 85, 13, 60, 65, 83, 170; 37, 92; 39, 127; 47, 234 ; 52, 28; 56, 270;

70, 188/189 ; 73, 31; 106, 76. Fimbria : 36, 43 ; — sponsi 36, 38; — uestimenti 21, 56. Finis : PROL.» 165 ; 14, 37, 304, 306,

307 ;15, 89 ;25, 155, 156; 98, 239;

102, 31 ; 109, 92 ; 117, 171 ;-agoniae 81, 81, 82; — ascensionum omnium 100, 215 ; — beatus 12, 242; — belli 113, 44 ; — caritatis mutuae 34, 110 ;

44, 51, 105, 120, 244 ; 62, 178 ; 63,

16, 19, 28, 76, 135, 168, 176; 64, 2,

carminum 120, 183 ; — totius carminis (= Christus) 120, 195/196 ; — cet-

35, 65-69, 93 ;68, 107; 93, 60; 75,

taminis 69, 165 ; 105, 98 - communis

149 ; Si, 174; 82, 210; 85, 48; 88,

11, 109 ; — crudelitatis 52, 73 ; — debitus 14, 223, 224; — desiderabilis 96, 68 ; — diligendi 13, 238, 240; — sine fine 119, 246 ; — gestorum 25,

Filiatio diuina : 72, 192. Filii : - Adam 16, 255 ; 27, 160; 60, 88 ; 93, 149 ; 102, 125 ; — adoptionis

151; — infinitus 105, 49; — inuentionis 47, 38; — Israel 62, 47; 63, I44; — iustitiae 12, 245 ; — laudum nostrarum (= Christus) 52, 215; — legis 114, 243-244 ; — mandati 109, 172 ; — meditationis 12, 179 ; - mundi 62, 92; 66, 169; — operum Dei

86 ; 117, 216; APP., 7 ; - Sion captiua 62, 178; 64, 69; S8, 86; — Sion misera 31, 224.

18, 146 ; — catitatis 12, 180 ; — Core 91, 121, 124 ; — degenetes 51, 257; — Dei 18, 170; 25, 74; 26, 172; 27,

161 ; 35, 30 ; 57, 209 ; 86, 104 ; 102, 76; — ecclesiae 73, 63/64 ; 76, 301 ; — excelsi 55, 102 ; — generositatis tantae 55, 138/139 ; — gratiae 17, 89 ; 18,

187, 189; 19, 19 ;33, 77 ; 75, 172 ;

— Hesebon 75, 265 ; — hominum 35,

106; 67, 165; 80, 216; 119, 34; — iniquitatis 18, 169 ; — irae 49, 137; — Israel 31, 40 ; 32, 127 ; 62, 93, 217; 63, 179 ; 69, 56 ; — lucis 19, 89 ; 22, 299 ; 23, 319 ; 56, 228, 229 ; 108, 81 ; — martyrum 119, 116 ; — multi APP.,

81 ; — oboedientiae 103, 196 ; — olei 67, 41; — pacis 64, 225 ; 117, 250; — peccatotis 27, 160 ; — ptophetarum 78, 42 ; — tegis 9, 187; 102, 27; —

resutrectionis 99, 215 ; — superbiae 36, 151; 89, 62 ; — tenebrarum 56, 228, 230 ; — uitae 26, 232.

Filius : - adolescentior 66, 115 ; — Altissimi 19, 49 ; 73, 33 ; — ancillae suae (= Christus) 19, 48; 106, 216; — Dauid 73, 227 ; 81, 18 ; - Dei 27, 81 ; 35, 58, 211; 36, 182; 54, 156; 73,

94 ; 93, 155 ; APP., 307 ; — dilectionis suae 13, 248, 351; — fabri 25, 81; 49, 79 ; 67, 240; 68, 86 ; — hominis

24, 127, 129, 144, 157, 159 ;94, 84; 60, 233, 248; 67, 165; APP., 159;

— nouissimus mattis suae (= Chri-

14, 282;

— operum

nostrorum

14,

275 ; — petegtinationis 8, 29 ; — petseuerantiae 12, 269 ; 109, 91 ; — prae-

cepti 109, 91 ; — praeconiorum 36, 6 ; 78, 171; — praedestinatus 14, 302; — propositi 72, 206; — ruinae 30,

165 ; — setmonis 61, 14 ;— supplicii 101, 225 ; — sponsae 5, 115 ; — tentationis 109, 268 ; — terrarum 116, 68 ; — thesautotum 11, 267 ; — uetustatis 11, 250 ; — uiae 64, 100/101 ; — uitae

beatae 82, 77; — uoluptatis Arp.,

353.

Firmamentum : 12, 153;

35, 81; —

aedificii coelestis 30, 175 ; — caritas 30, 155 ; — ecclesiae 41, 71 ; — negotii 30, 155 ; — refugii 77, 24/25. Fiscus regius : 116, 190. Flagella : — alapi et colaphi 82, 217; — cotidiana 41, 96/97 ; — immediata a Deo 91, 207, 230. Flagellatio : 52, 187. Flagitium : 66, 134; — antiquum 30,

12375 Flamma (flammae) : 36, 126 ; 107, 135 ; — amotis 9, 44 ;— catitatis 106, 110/

III ; 107, 124 ;— gehennalis 73, 59 ; — ignis 16, 107 ;18, 12, 13; 21, 16; 107, 231-232; 111, 96; — interior

924

INDEX VERBORVM

107, 74/75 ; — inuidiae 66, 81 ; — ultrix 36, 126. Flatus : 19, 180 ; — aromaticus 24, 200 ; — uapotans 92, 63 ; — uehemens 13, 158.

Fletus : 106, 164 ; — et lamentatio 118, 44 ; - perpetuus 53, 169 ; — piissimus 55, 251/252. Flos (flores) : 5, 36; 8, 146; 15, 240,

ET LOCVTIONVM Foedetatot : — pacis 116, 230 ; — pacis ecclesiasticae 67, 41/42; — foederatrix unionis hypostaticae 8, 154. Foeditas : 20, 201 ; — delictorum 117, 32; — ulcetosa 112, 65/66. Foedus: 4, 159 ; 13, 61 ; 25, 115; 26, 167; 28, 171 ; 30, 184 ; 49, 189; 53, 146, 201 ; 62, 182 ; 97, 37 ;— amotis perpetuum 26, 167 ; 69, 39; — anti-

250; 91, 55, 69, 78 ; 40, 45 ; 44, 6o,

quum 30, 181; 62, 180; — artificiosum 25, 113 ; — conscriptum 95, 18 ;

65, 199/200 ; 90, 64, 91, 217, 239;

— Dei 13, 96; 53, 194, 195 ; — dilectionis 13, 61, 62 ; — dulcissimum

204 ; 46, 108, 109 ; 60, 48, 116 ; 61,

91, 165, 166, 172, 216-219 ; 92, 160; — adolescentium (= Christus) 3, 249/ 250; — campi 37, 79 ; = catitas 91, 153 ; = Christus 37, 116, 120 ; — coelestis 61, 119 ; — deliciatum 16, 252 ;

— derogationum 90, 123 ; — dilectionis 91, 215 ; — foeni 37, 56 ; 40, 41; 48, 82; — getminis natiui 90, 166; — gratiosus et gratuitus (= Christus) 119, 57 ; — immarcescibilis 119, 36; — impetfectionis 85, 208/209 ; — iu-

cundus 100, 87; — iudicii iusti 90, I21; — iuuentutis 48, 60/61 ; — labruscarum 90, 123; — mentium castarum (= Christus) 61, 65 ; — natalium 34, 118 ; — nouitatis 90, 84/85 ; — patientiae 91, 202 ; — rosarum 37, 114; — sanctimoniae 10, 72 ; — tener 91, 147 ; - uineatum 60, 108 ; 61, 57,

179 ; 90, 42, 109 ; — uitgae Aaron 60, 59 ; — uirtutum 6, 185 ; — unitatis 91, 147. Fluctuatio : 12, 115. Fluctus : — matis 15, 234 ; 37, 144 ; — mundi huius 19, 24.

Fluenta plenissima : 17, 31, 116, 234,

272, 274, 332, 335 ; 19, 4, 224/225,

321, 327, 343, 345, 353-

Flumen : 13, 224, 225 ; 19, 352, 356;

— gloriae 109, 125 ; — imperii 109, 123 ; — pacis 13, 126, 127 ; 19, 555 ; 42, 148 ; 95, 101 ; 105, 152 ; — potes-

tatis 109, 122/123.

Flumina : 19, 356; 29, 77; 107, 262; 109,

aquae

30,

75,

uiuae

95,

III,

19, 352;

218,

2355

—

29, 68; 71

97/98 ; — Babylonis 109, 69/70; — benedictionum

109,

219;

—

bene-

dictionum humanarum siue angelicatum 48, 33/34 ; — caritatis 93, 138 ; — diuitiatum 109, 22 ; -donotum 109,

122; — dulcedinis 29, 76; — gratiarum 9, 250; 17, 274 ;— impropetiorum 109, 55 ; — multa 19, 556; — quatuor 17, 276. Fluuius igneus : 63, 102/105 ; 107, 232, 238, 260-266. Focatius sollicitus : 103, 220.

111, 94 ; — gratiae 49, 249 ; — Incarna-

tionis 5, 22 ; 14, 84 ; — indissolubile 52, 38 ; - inuiolabile 69, 123 ; — maritale 111, 39 ; — matrimonii 5, 59 ; 6, 15 ; 47, 176 ; - nouum 30, 182 ; 32, 26; 95, 156; — pristinum 95, 72;

— ruptum 95, 96; — sacrum 2, 11; 13, 334; — sempiternum

53, 204;

— societatis humanae 14, 189; — sponsalitium 115, 178 ; — susutiorum 45, 193 ; — utrumque (duorum testamentorum) 72, 128. Folium (folia) : 45, 159-169 ; 60, 113, 117, 120, 199; 101, 246; 116, 69; — ficulneae 45, 146 ; 83, 104. Fomenta : 86, 47 ; — amotis 89, 121; — noua 96, 53 ; — uaria 63, 112.

Fomentatio

blandissima : 62, r4.

Fomes : 42, 79 ; 109, 186 ; - amotis 11, 212, 216; 101, 16; 111, 38/39; — concupiscentiae 8, 112; 69, 45; —

desiderii 51, 82/83 ; — diligendi copiosus 105, 155 ; — fortior 107, 194 ; — iniquitatis 51, 49 ; — iucundus 107,

171 ; — peccandi 106, 72 ; - taediorum 5, 146. Fons : 1, 67; 7, 107-123; 19, 59, 62; 21, 62703, x11, 120, 1243 91, 251;

92, 130; 94, 23 ; 107, 267; — abyssi 9, 30; — affluentissimus 38, 13; — amotis 96, 245 ; — amotis (— Spiritus Sancius) 98, 129 ; — aquae uiuae 53, 126 ; 98, 137 ; - aquatum uiuentium 19, 75 ; 57, 172 ; — benedictionis 21, 62; — bonitatis 117, 282 ;— candotis perennis 35, 164 ;— catitatis 13, 349 ;

14, 161, 168 ; 17, 73 ; 59, 92 ; — caritatis aeternae 14, 26 ; — caritatis (—

Deus) 14, 3 ; 106, 100 ; — caritatis (= Spiritus Sanctus) 17, 73; — caritatis largissimus $3, 88/89; — caritatis principalis 14, 175 ; — caritatis unus 94, 263 ; — deliciarum 100, 197; — Deus 14, 179; - dilectionis 7, 36, T11,7113;

12007

142393

48. ITO;

105, 87 ; 106, 115 ; — dilectionis Patris ad Filium 14, 152 ; — dulcedinis

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

925

14, 155; 33, 53; — fluminum (= Christus) 29, 82/85 ; — gloriae patetnae 9, 252 ; — gratiae 19, 76 ; — hortorum 44, 180 ;.45, 16; — in Ierusalem 7, 64 ; — Israel 23, 198 ; — innocentiae (= Spiritus Sanctus) 17, 75 ; — iustitiae (= Christus) 25, 173 ; — lacrimarum 75, 228 ; — lactis 19, 316; 50, 206; — lucis V, 194 (= Christus); 108, 140-142 ; — luminis (= Christus) 7,

Formare : 2, 144; 7, 75 ; 30, 227; 40,

157;- magnus 17, 276 ; — miseticotdiae 51, 216 ; — olei 74, 140/141 ; 91,

infetorum 105, 221. Formositas : 39, 168 ; 44, 20; — Iesu 35, 168 ; — mulierum 61, 89 ; — multi-

251; 93, 16; — originis 93, 208 ; —

originis caritatis 14, 238 ; — originis suae 23, 227/228 ; — pietatis 28, 149 ; 55, 251; — principalis 14, 173; — Saluatoris 4, 210 ; — salutis (= Christus) 25, 173/174; — sanctitatis 119,

60; — sapientiae 22, 62; 23, 184, 226 ; — simplicitatis (= Spiritus Sanctus) 17, 72/73 ; — suauitatis totius (= Christus) 20, 214 ; — uitae 17, 86, 87; 19, 198; 45, 162; 48, 99; 94, 20;

96, 135; 97, 158 ; 102, 231, 234;

104, 56; 119, 57; — uitae (= Christus 105, 142, 150/151; — uitae (= Deus) 105, 52 ; — uiuus 48, 110; 53, 103; $8, 140; — Filii et Spiritus

Sancti 14, 259 ; — unctionis 91, 254. Foramen : 18, 115 ; 40, 175 ; - petrae

modicum 16, 285. Fotes : — palatii sacti 99, 17 ; — tabetnaculi 51, 158 ; 106, 65/66 ; — thalami 46, 160. Forma : 3, 93, 1135 ; 5, 57 ; 26, 42; 59,

64, 84, 86 ;103, 145, 175 ; 116, 216; — aequalis 5, 37; — catitatis 26, 42 ; 61, 218 ; 109, 88 ; — catitatis fraternae 61, 211-214 ; — Christi 57, 321 ; — confessionis 44, 44;

— consimilis

14, 51 ; — continentium (— B. Virgo Maria) 89, 62 ; - Dei 85,15 ; 36,177 ; — humilitatis 9, 146 ; — et imago Dei Patris (= Christus) 103, 141 ; — iudicii 10, 180 ; — iustitiae 10, 191 ; 116, 216; — laudis 25, 18; 64, 185; — lucendi 108, 51/52 ; - mandati maxi-

mi 14, 49 ; — plena misericordiae 98, 101 ; — oboedientiae 103, 8 ; — officii

38 ; 55, 137; 70, 80; 89, 34, 88 ; 98,

60, 100, 123, 188, 124 ; 104, 24, 67, 243 ; — Chtistum 40, 178 ; 111, 197; 112, 30; — gratiam 18, 88.

Formatio : 16, 116 ; 33, 179 ; — animarum 68, 52.

Formatot (— creator) : 69, 135. Formido : 107, 41; — causae periculosae 115, 73/74; - Domini 32, 45 ; —

formis sponsi 47, 158 ; — Rachel 94, 258.

Formosus (formosa) : 5, 64; 7, 129; 20, 94, 95 ; 34, 171; 44, 18; 112,

175 ; 114, 65 ; - conformare 108, 211. Fornax :3, 117 ; - amotis tui 108, 164 ;

— Babylonea 62, 77 ; — iustitiae 106, IIO. Fortia motum

: 23, 224.

Fortitudo : 3, 110; 5, 70; 7, 165 ; 15, 140, 151 ; 17, 275, 280, 290, 292 ; 23,

546 ; 31, 69 ; 34, 85 ; 36, 70 ; 44, 114; 45, 70; 47, 244 ; 55, 174; 60, 196,

201 ; 73, 108; 75, 65 ; 76, 205 ; 85, 179 ; 91, 215 ; 92, 166 ; 94, 282 ; 105, 166, 210; 106, 187, 197 ; 108, 162;

109, 18, 158; — caritatis 77, 185 ; caritatis Christi 82, 72; — Christi

quinquepattita 25, 243; 31, 73; — continentiae 114, 125 ; — Dei 14, 77 ; — dilecti 11, 162 ; — dilectionis 106, 5, I3; — dilectionis Christi 105, 128, 134 ; — doloris et languoris 106, 40; — Domini 7, 56; — immortalis 105, 182/185 ; — inuicta 81, 26 ; — iudicio-

rum Dei 61, 230; — — martyrum 52, 102 mortis 106, 4, 28/29 sti 105, 181, 193/194

lapidum 7, 240; ; 57, 290, 296 ; — ; — mortis Chri; - mundi huius

15, 66 ; — patientiae 57, 216 ; — Sam-

sonis nostri (= Christus) 119, 125 ; — spititualis 82, 169 ; — temeraria 74,

62 ; — terribilis 113, 98 ; — tyrannorum 85, 86 ; - Virginis Mariae 70, 211. Forum:

— nostrum

5, 88; — rerum

coelestium 107, 51; — terum uena-

pastoralis 103, 125; — paupertatis 103, 8 ; 110, 19 ; — perfectionis apostolicae 62, 239 ; — praeconii honorabilis 59, 92 ; — professionis solitariae

lium 36, 4 ; 107, 88. Fossio manuum Iesu : 84, 150.

78, 41/42; — pugnantium

Fouea ptaecipitii : 110, 102. Fractio : — panis 1, 69 ; 17, 27 ; — reli-

52, 80;

— reptilium 60, 156 ; — salutis 6, 178 ; — serpentis 23, 346 ; 101, 73 ; — sertuilis 102, 2 ; — signaculi 103, 137 ; — speciei 5, 30 ; — speciositatis 35, 48 ; — uerborum sanorum 85, 61 ; — uittutum (= caritas) 12, 229 ; 58, 277.

Fossotium : 13, 17 ; — sedulae increpationis 44, 82.

qua 5, 149.

Fragilitas : 31, 6x ; 101, 268 ; 109, 244/ 245; 112, 135; — carnis

83, 40; —

feminea 52, 83 ; — misera 58, 253. Fragmen : 52, 13; 53, 92; — mali pu-

926

INDEX VERBORVM

nici 52, 84; 53, 212 ; 119, 168/169; — nuptiale 43, 79 ; — panis 95, 44. Fragot tonittui : 49, 27; 61, 44. Fragrantia : 20, 79 ; 22, 88, 268 ; — consolationis futurae 46, 110 ; — Iesu 44, 121 ; —inaestimabilis 20, 38 ; — intentionis purae 85, 164, 165 ; — oboe-

dientiae angelicae 59, 172 ; — odotis boni 89, 61 ; — suauis 71, 146 ; — uestimentorum 20, 32, 33, 91; — un-

guentotum 33, 56. Fratres : — falsi 57, 113 ; — officiales 90, 5; — filii Dei 104, 242; — seniores 89, 175.

Fremitus : — obiurgationis

98, 249;

— oblocutorum 68, 108. Frenum : 54, 179 ; 67, 54 ; — equorum 63, 64 ; — erroris 54, 178 ; — iracundiae 48, 189 ; — moderationis 67, 67 ; — moderationis Christi APP., 180;

- regiminis Christi 67, 58 ; — regiminis sacti 54, 179 ; — setuitutis 67, 70. Frequentatio : — lauacti 51, 155; — mystetii 41, 224. Frequentia : — curarum saecularium

103, 65/66 ; - hominum 89, 133/134 ; - liliorum 44, 213 ; — orandi 12, 28.

ET LOCVTIONVM 161; 63, 26; — diligendi 13, 4; disputationis 115, 134; — dissimiles

83, 197/198 ; — doctrinae 94, 180; — dormitionis 98, 149 ; — dulcis 59, 116 ; 81, 208 ; — ad esum 102, 199 ; — exempli salutifeti 59, 144 ; — fecunditatis 71, 120; — florum 90, 129;

-futurorum 90, 65 ; — gaudii 83, 197 ; — gemellus 51, 204 ; — geminus 114, 109/110 ; — germinis natiui 90, 166; — glotiae 84, 107 ; 119, 225 ; — gratiae 98; 52/55 ; — humilitatis 61, 125 ; — inaestimabilis 95, 229 ; — instantiae 17, 107 ; — iustitiae 29, 103 ; 51, 242 ; 90, 120/131 ; 102, 274 ;— imitationis

deuotae App., 318 ; — immortalitatis 83, 198; 84, 107; — laboris ProL., 13 ; 16, 258 ; 47, 37; 62, 246 ; — labo-

ris legitimus 89, 207; — ligni 102, 6, 191; — ligni uetiti 86, 213/214; — ligni uitae 40, 46; 53, 84; 119, 176 ; — lucis 33, 42 ; - manuum geminus 83, 195 ; — maturior 38, 212; — maturitatis 42, 54/55 ; — multiplex 71, 84/85 ; — oboedientiae 86, 232; 92, 209, 226, 238, 239 ; — otis sui 71, 75, 81 ; — pacis et dilectionis 16, 229 ;

Frigiditas : 28, 176 ; 86, 18 ; 88, 79; —

— pacis 64, 222 ; 97, 202 ; — palmae

temporum nouissimorum 62, 26. Frigor : APP., 96 ; — et fames 95, 46; — glacialis 53, 29; — immoderatus

82, 95, 176 ; 84, 56, 65, 117, 134 ;86,

59, 105 ; — parturitionis 22, 85 ; — patientiae 90, 218 ; — peregrinationis

90, 111 ; - matutinus 90, 27 ; — senectutis 62, 28.

42, 14 ; - poenitentiae 32, 70 ; 74, 49 ; — pomorum 60, 74 ; 61, 127 ; — prae-

Frigus : 62, 45 ; — inertiae 64, 158 ; — infidelitatis 66, 78 ; — senile 62, 40. Fructus : 1, 195 ; 3, 174 ; 10, 159 ; 15,

uaricationis S3, 193; — pretiosissimus $84, 130; 119, 156 ;— ratus 60, 86 ; - remunerationis 81, 45 ; — resurrectionis 83, 221 ; 84, 106 ; — salutis

251 ; 16, 219, 225 ; 24, 131, 155 ; 26, 210 ; 29, 101, 102 ; 37, 197; 42, 54; 43, 5 ; 44, 160 ; 45, 132, 159-169 ; 59, 51, 52 ; 60, 61, 120; 61, 10, 167 ; 62,

8, 147 ; 25, 166 ; 54, 198; 83, 155; 86, 76; — sanctimoniae S4, 106; —

25150187; 200 SL 291; 2125282; 222 ; 88, 191 ; 84, 109, 120; 86, 75,

spiritus 50, 193 ; — sponsi 29, 102 ; 61, 195 ; — spontanei 92, 244 ; — sua-

76, 102; 89, 132; 90, 39, 60; 97,

uitatis 115, 191 ; — sublimis 82, 93 ; 86, 106; — tribulationum 15, 254/

31;

100,

184;

101, 247;

102,

51,

100, 221, 229, 256; 106, 218; 109, 101; 116, 169; 117, 158; APP., 243, 249 ; — ablutionis geminus 51, 197;

— amatus 84, 105 ; — atbotis huius 83, 191/192 ; — benedictionis 55, 127 ; — boni 3, 170; — catitatis 19, 255 ; 24, 118 ; 33, 181 ; 37, 165 ; 45, 167, 187; 50, 202 ; — Christi 61, 195 ; 97, 168; 112, 174; — contemplationis (= caritas) 12, 179 ; — contemplationis diuinae 72, 144; — conuersionis 66, 23 ; — crucis 86, 168 ; — cordis

magnifici 84, 64; — cumulatus 116,

248; — desiderabilis 102, 97, 175; — desidetatus 102, 178 ; — diaboli 84, 102; — dilectionis 14, 505 ; 45, 2,

spei 64, 38 ; — spiritualis 15, 244 ; —

255 ; — uentris 29, 96, 99, 104; 70,

150/151;71, 184-186, 195 ; 111, 226 ; — uineae 60, 108 ; 91, 113; 116, 39, 182, 188/189, 191, 194; 117, 194, 275; — uirtutum 3$, 159; — uisitationum 120, 38/39; — unitatis 91, 148 ; — uoti sui 84, 43 ; — uteri uirginalis 27, 155/156 ; 73, 32. Frugalitas : 49, 70 ; 107, 47. Frúi 535 1125 2931625 113, 1715165.

17, 319 ;18, 56; 19, 10 ;29, 55; 33, 60; 34, 49, 169; 38, 85, 104, 109,

114, 122 ; 40, 172, 179, 185 ; 42, 156 ; 46, 1, 105, 113 ; 52, 47 5 13, 156, 218 ; 86, 15; 89, 138; 92, 187; 96, 10,

162 ; 99, 19 ; 102, 209 ; 106, 77 ; 115,

INDEX VERBORVM 176; 120, 103 ; — caste 34, 169; — dilecto 1, 52 ;100, 159 ; - Domino

ET LOCVTIONVM

927

133 ; 95, 120/121.

155; 106, 75; — animae Christi 8, 199; — catitatis 24, 115 ; 60, 129; — Christi 44, 197; — coeli 47, 114, 180; 119, 157; — conceptionis v1,

Fruitio : 11, 144 ; 19, 341 ; 37, 197 ; 38,

110 ; — congratulationis festiuae 118,

ac sponso 96, 212 ; — salute 95, 39/ 40; — sponso-55,

108 ; 100, 182 ; — aeterna 79, 157; —

in affluendo 100, 200 ; — amotis diuini 71, 201; — dilecti sui 40, 61; — gaudii ueti 4, 26; — gloriae 119, 221; — praeteritorum et praesentium 93, 12 ; - sempiterna 38, 82 ; — sponsi 54, 83 ; — uoti 94, 52. Fuga : 110, 103; 120, 96 ; — noctutna Christi 25, 168 ; — uelocitatis 72, 98/ 99; — uitiorum 114, 170.

IIO; — conscientiae 69, 55 ; 92, 125 ; — consolationis Dei PROL., 49; —contemplationis 94, 171; 98, 150; — continuum 87, 181 ; — copulae maritalis 92, 33 ; — Dei 53, 158 ; — delicatissima 62, 154; — deliciatum 92, 163; — deliciarum internarum 92, 76 ; — dilectae 1, 51 ; — ecclesiae 66,

talis 11, 86 ; — sapientiae 56, 212 ; —

167 ; 77, 79 ; — ftuitionis dulcissimae 46, 134 ; — fugitiua 96, 42 ; — gencrale 98, 149/150; — immaculata et imputtibilia 92, 77/78 ; — immottalitatis beatae 108, 127/128 ; — incat-

uisitationum

nationis Christi 43, 65 ; — ineffabile

Fulgot : 110, 164; — caritatis 13, 336 ; — dilectionis Patris 13, 263 ; — natu109, 175; — uiuificus

108, 145.

Fulgur : — cotuscans 60, 154 ; 84, 23/ 24; — micans 43, 40. Fulguratio tanti luminis : 96, 108. Fumigatio : 86, 52 ; — hominis interiotis 43, 38/39 ; — uetustatis 43, 62. Fumus : 60, 81 ; — iactantiae 108, 57; — nebulae 92, 45. Fundamentum : 63, 184 ; 73, 250/251 ; — negotii 30, 154; — solidum Dei

58, 93/94.

Fundamina montium : 100, 68. Funiculus : — amotis APP., 313 ; — catitatis 63, 151 ; — coccineus APP., 314 ;

— distributionis 49, 135 ; — hereditatis 66, 211 ; — iniquitatis APP., 165 ; — mensurarum 78, 58 ; — triplex APP., 314.

4, 45516, 44; 37, 169; 82, 94; 89,

101/102 ; — interminabile 99, 49/50 ; — interpolata 89, 139 ; — inuentionis 94, 44; — iubilationum 24, 142; — magnum

31, 42; 111, 180; — mo-

mentaneum 18, 25; — mundi 110, 211; — natalitium Christi 94, 33 ; — negatum 1, 180; — nuptiale 15, 24; 80, 245 ; 33, 9 ; 40, 165 ; 41, 126 ; 46, II, I9 ; 61, 16 ; 76, 10 ; 80, 174 ; 107,

35, 92; 114, 73; 115, 175/174; —

pacis geminum 117, 278 ; — paradisi 92, 127 ; — paschale 99, 58 ; — patriae 111, 157 ; - petenne 27, 99 ; - plenum 53, 119; — priuatum 6, 145; 112, 165 ; — profusa 24, 142 ; — repentinum 29, 65/66 ; — resurrectionis 21, 150 ; 92, 178 ; 99, 10, 11, 159, 225 ;

Fur : — iactantiae 92, 219 ; — sacrilegus

— reuelationum

36, 112/113. Furot : 7, 233, 242, 244 ; — calicis 22,

aeternae APP., 280 ; — sanctorum 117,

207 ; — Dei 22, 145, 207 ; 41, 88 ; 53,

197; 62, 62; 97, 27 ; — hostium 76,

45 ; — innocens 50, 98 ; — insanabilis 62, 115; — persecutorum

86, 135/

136 ; — tegis 76, 50, 51. Gallina : 14, 204. Gartula : 46, 131. Gaudium (gaudia) : 1, 37, 43, 180, 195 ; 4, 84, 209 ; 7, 88, 154 ; 8, 165, 215 ; 9, 108, 122 ; 10, 18, 170; 12, 104; 15, 191, 250; 16, 38; 18, 258 ; 19, 342 ; 21, 149, 150; 29, 102 ; 30, 57; 31, 54, 42 ; 34, 5 ; 42, 131 ; 44, 185 ; 46, 5, 127 ; 53, 67 ; 94, 100 ; 55, 129 ;

68, 192; 79, 157/138 ; 85, 23; 91, 128, 164, 201 ; 94, 162 ; 96,187 ; 98, 162 ; 106, 238 ; 107, 105 ; 114, 117; 119, 218; — aeternum 12, 186; — amantium 4, 56; — angelorum 60,

99, 165; — salutis

175 ; — secutitatis 115, 73 ; — sempiternum 6, 94 ; — speculationis 75, 32 ; — spei 15, 205/206, 241 ; — spei aetetnae 4, 214 ; — in Spiritu Sancto 34, 101,

112;

68, 110/1113

— sponsae

(sponsi) 29, 515; 62, 158 ; 97, 16; suauitatis internae 23, 157 ; — supetueniens 24, 132 ; — tenebrarum 33, 42; — uacationis internae 90, 247;

— uerum 4, 26; 9, 157; — uisionis supernae Dei 105, 189 ; — uisitationis 118, 42 ; — uotiua 29, 51. Gazophilacium : 26, 256. Gemelli : 50, 7 ; 72, 133. Gementes : 55, 200. Gemitus : 9, 46 ; 18, 120 ; 19, 117; 52,

48 ; 55, 229, 243, 249 ;61, 99, 104;

96, 22, 65, 69, 180; 106, 48/49 ; — beati 91, 160 ; — columbini 55, 225 ;

— continui 18, 120 ; — cotdis 61, 118 ; 62, 124 ; — crebri 41, 202 ; — dolen-

928

INDEX VERBORVM

tium 93, 34; — dulcior 55, 235; —

felicior 18, 231 ; — filiorum 68, 109 ; — grauis 117, 85 ; — humilis 87, 182 ; — inenarrabilis 16, 286 ; 89, 56/57; — lacrimosus 113, 189; — nostri 45,

206; 76, 58/59 ; 99, 211; — poenitentiae 32, 70, 141 ; — uiolenti 1, 29 ; — uotiui 70, 65/66. Gena (genae) : 3, 146; 4, 260; 20 (passim); 21, 104; 30, 16; 52, 2; 60, 135; 119, 100; — Domini 20, 177;

ET LOCVTIONVM Genitor (= Pater) : 7, 153. Gens : 30, 167 ; 62, 66 ; 64, 1 ; 71, 122 ; — magna 117, 111; — peccatrix 30, 61 ; — tenebrarum 85, 103/104 ; - una peccatorum, altera dolorum APP.,

90/91.

Gentes : 57, 130, 289 ; 62, 247 ; 64, 30 ;

66, 57, 93, 94, 96; 71, 115, 148; 74,

218; — duae Arr., 89; — omnes (cunctae) 62, 103, 149 ; 69, 49/50 ; 70, 132 ; 95, 203.

— dilecti 20, 30; 21, 23 ; — ecclesiae

Gentiles : 18, 38, 49 ; 57, 180.

52, 24; 91, 189 ; — geminae 20, 129;

Genua : 109, 141 ; — cutuata 68, 151 ;

— Iesu 20, 54, 217, 219, 229, 236; — mali punici 119, 168; — pudicae

Genuflexio : 68, 150;

52, 2; — pulchrae 52, 126 ; — sacetdotales 20, 150; — sponsae 20, 3;

21, 104; 52, 15 ; 53, 1, 34, 71, 205,

211, 229, 236; 60, 134, 136, 145; — sponsi 20, 3, 116, 118, 183; 52, 70; 53, 35, 37; — tutturis 20, 187,

201 ; 82, 26, 61 ; — uirginum 4, 131. Genera : — afflictionum 77, 147; — cogitationum $7, 5 ; — deliciandi 20,

17; — diligentium 55, 14 ; — infirmitatum 27, 10/11 ; - iustorum 54, 121 ;

— sapientium 23, 236 ; — tentationum 87, 154.

Generatio : — adultera 67, 247 ; — aetet-

na Christi 7, 2, 34, 37, 43 ; 67, 148 ; — caeca 81, 169 ; — casta 33, 54 ; 46,

200 ; — Christi 67, 150, 173 ; — coelestis 13, 55/56, 62/64 ; 104, 242 ; — desidiosorum 46, 81; — diuina 23, 71 ; - fidelium 70, 119 ; - filii hominis 90, 142/143 ; — filiorum beata 13, 68 ; — filiorum Dei 56, 165 ; — generis nostri 111, 138; — humana

67, 165 ; —

incredula 81, 174/175 ; — noua 33, 162; — propaginis singularis 117, 105 ; — saeculorum praeteritorum 6, 59; — sancta

17, 108;

29, 103;

—

sanctorum 70, 110; — sponsi sacra 68, 186/187; — uentura 81, 176; — Verbi 33, 75 ; 59, 54 ; — uipetea 67, 248; — uirtutum fecunda 70, 149; — uitis 23, 21; — uteti sui 67, 252,

255. Generositas : — conformitatis 112, 195 ; — patentis 70, 127 ; — radicis 116, 30/ 31 ; — uini 86, 117. Genetrix : 23, 195 ; — anima 55, 303, 304, 308 ; 112, 34, 36 ; — caritas Pauli

pia 66, 52 ; - Dei (— Virgo Maria) 8, 122520595161:562:8:2(5090/ 475) 1445

71, 11, 20 ; 75, 17, 259/260 ;94, 95 ;

— ecclesia 54, 216, 226 ; — Eua 101, 37, 39; — uiolationis 102, 154. Genimen uitis : 53, 267 ; 61, 166 ; 69,

137 ; 88, 68; 91, 116.

— Iesu 120, 156. — irrisoria

10,

52 ;- pia 76, 49.

Genus : — Adam 23, 256 ; 59, 192 ; 73, 91 ; 105, 36/37; 106, 188 ;— amantium $81, 104 ; — animantis 29, 130; — cogitationum $7, 181; — condimenti 96, 244; — consepultorum

Christo 98, 295; — coruinum

87,

118/119 ; — Dei 107, 162 ; — deliciatum 100, 184; — diuersum 60, 190;

— electotum 104, 139 ; — exercitii 17, 51; — generosum 58, 92 ; — hostium 113, 162 ; - humanum 3, 255 ; 8, 84, 265 ; 10, 240 ; 25, 240; 26, 211 ; 30, 148; 57, 18 ; 61, 27; 80, 198/199; 101, 15 ; — lapidum 29, 171 ; — lau-

dandi 38, 6 ; 54, 12 ; - laudis 111, 25 ; — magnum 6, 212 ; 76, 212 ; - mortale 56, 168 ; — mortis 17, 230 ; 30, 83/84 ; 57, 70; 105, 1 ; - mulierum triplex 54, 36; — nostrum

26, 211; — pas-

sionum 53, 64 ; — piscium 86, 71; — remedii 92, 194; — superborum 83, 107 ; - uetmium 24, 214 ; — uictoriae

Iesu 84, 92 ; — unitatis malignae 106, 227: Germen : — arboris 15, 217 ; — areolae 44, 158 ; — aromaticum 44, 120; —

delectabile 90, 68 ; 171/172 ; 91, 110; — diuinum 70, 129; — Domini 19, 219; — generosum 60, 48 ; 117, 87/

88 ; - ignobile 24, 201 ; - magnificum $, 144; — malorum punicorum 61, 57 ; — nequissimum $5, 133 ; — nobilius 116, 48/49; — odotiferum 20, 231 ; — pestiferum 49, 21 ; - pium 16,

115; — plantationis 116, 68; — sacrum

44, 97;

—

sanctissimum

20,

249; — superbiae 24, 200/201 ; $4, 36/37 ; — uinearum 63, 24 ; — uitginum 59, 53.

Germinatio : — malotum 59,

98;

61,

201;

—

punicorum perpetua

44,

225. Gerulus : 26, 179. Gesta : — fortia 73, 186 ; — propria 90,

INDEX VERBORVM 1253 — regum ac pfincipum 115, 142 ; — sapientiae 118, 30. Gestatio (Iesu a Virgine Maria) : 70, 91. Gestus animarum sanctarum : 61, 92. Gigantes : 23, 252. Gladius : 4, 28, 29 ; 9, 127 ; 10, 62, 101, III, 141517,

52 ; 26, 132.5; 33, 110,

117, 125, 145 ; 41, 240 ; 49, 115, 139,

140, 152, 154, 157, 160, 166; 52,

137 ; 62, 113 ; 82, 195, 194 ; 88, 125 ; 87, 196 ; 103, 74 ; 109, 161 ; 116, 101,

130 ; — acutus 77, 107 ; 85, 87; — anceps Y, 120; 85, 92 ; 87, 147 ; — an-

ceps praedicatorum 74, 190; — aureus 85, 124; — biceps 15, 161; — caritatis 33, 93, 109/110, 157, 168, 174; — Dei 33, 129; — doloris 10,

68; — ad defensionem ecclesiae 67, 260 ; — fetreus 52, 147 ; — flammeus 4, 24; 33, 3, 105, 114; 102, 112;

— fortis 106, 212 ; — fulgurans 7, 244 ; — hostilis 82, 189 ; 116, 157 ; — Iesu 4, 22; — imminens, 41, 80/81 ; — irreuocabilis 4, 55 ; — iudicii diuini 49, 117; 84, 122; — martyrii 82, 206 ;

— ofis 85, 185 ; 103, tiae App., — spiritus

114 ; — petsecutotum 82, 71 ; 109, 131 ; — poeniten105 ; — Salomonis 112, 27 ; 57, 120/121; 68, 15 ; 85,

122; 99, 72, 111; — transuetberans 24, 104; — tyrannorum 67, 92; —

Virginis Mariae 33, 135, 139 ; — uiti fortissimi $0, 95. Gloria : PROL., 93, 101, 106, 164 ;1, 70 ;

2, 19, 75 ; 3, 79, 161, 213 ; 4, 135, 142,

2035-0, 12, 16; 195,61, 91,194, X27 ;

CTA T. 25)! 27» 4720110, 270!5 8, 197, 305 ; 9, 9 ; 12, 87, 243, 272 ; 13,

299 ; 14, 278 ; 15, 18, 212 ; 16, 26,

245 ; 17, 258, 502 ; 18, 54, 154, 198 ; 19, 195 ; 20, 28 ; 21, 212, 221, 229;

ET LOCVTIONVM

929

nis clarificatae 37, 174 ; — carnis Iesu 96, 7, 165 ; — Christi 8, 75, 302 ; 9, 65 ; 11, 285; 15, 100; 18, 154 ; 27, 74, 88, 219 ; 67, 98, 100, 111; 100, 85 ; 119, 7 ; — coelestis 38, 118 ; 40,

161 ; 44, 136; 47, 271 ; 55, 44 ; 98, 181 ; 99, 159/160 ; — conciuium 36, 98; — conscientiae 47, 133/134 ; — cteatotis 9, 226; 83, 206 ; — crucis Christi 84, 120, 131, 212 ; — decoris 36, 146 ; — decotis Vnigeniti 36, 148 ; - Dei (Domini)2, 23 ; 3, 130 ; 6, 147 ; 8, 201, 297; 12, 210;

24, 87; 32,

114 ; 36, 86; 37, 52, 63; 47, 114; 49, 115 ; 56, 177; 63, 186; 64, 112; 65, 191 ; 71, 76 ; 92, 19 ; 98, 206/207 ; 101, 66 ; 116, 225 ; 118, 65 ; — dilecti 89, 115; 87, 12 ; — dignitatis regiae 49, 171 ; 54, 58 ; — dissimilis 5, 58 ;

— diuitiatum Iesu 27, 211 ; — diuinitatis 53, 81/82 ; 97, 188 ; — diuinitatis Christi 104, 112; — dominationis Christi 67, 76; — domus Dei 12, 207; — domus nostrae 110, 145 ; — ecclesiae 54, 55, 225 ; 70, 123 ; 48,2 ; — electorum 57, 99 ; — excellentior 6, 65; — expectationis meae

41, 166;

— faciei sponsi 62, 205 ; — famae 90, 161/162 ; — felicitatis 52, 178 ; — filiae Sion 42, 149 ; - Filii Dei 75, 27, 265 ;

— filiorum Dei 25, 68 ; — futura 52, 106 ; 68, 6r; — gratiae iustificantis 64, 75; — hereditaria 8, 80, 114; —

honoris 57, 308 ; — humana 21, 186 ; 64, 111;

— humanitatis

assumptae

8, 68 ; — Iesu 4, 74; 16, 25 ; 18, 54, 149 ;27, 88, 145 ; 75, 75/76 ;— im-

marcessibilis 37, 57 ; 44, 225 ; — immortalitatis 37, 101 ; — inaestimabilis 5, 136; — inanis 16, 183; 43, 165;

49, 144 ; 57, 124; 85, 195 ; 92, 4/5,

170, 174, 215 ; 30, 240; 31, 39, 42 ;

33, 224 ; 34, 17, 77; 35, 188, 190,

103 ; 118, 168/169 ; — incommunicabilis Vnigeniti 36, 105 ; — infinita 55, 86 ; 78, 155/156 ; — insolita 68, 20/21 ;

192; 36, 106; 37, 51, 95, 132; 39, 61, 64, 79 ; 49, 278 ; 50, 14 ; 92, 160 ; 54, 46, 215 ; 55, 128 ; 58, 74 ; 59, 51,

uisibilis 37, 78 ; — Israel 41, 165 ; — lucis 11, 91 ; — maiestatis Domini 7,

23, 323; 25, 70, 73; 27, 118, 119,

— interior 12, 273;

37, 201; — in-

53, 70; 60, 251; 62, 247 ; 65, 167,

57; 32, 44 ; 37, 89 ; — martyrum 82,

192; 67, 246; 69, 66; 70, 96; 72, 229; 80, 92; 84, 26; 87, 123 ; 89, 49 ; 108, 451517, 86 ; 118, 177 ; 119,

211/212 ; 84, 206 ; 119, 156 ; — medicinalis 8, 82 ; — meriti inferioris 54, 99 ; - modica 87, 214; — mundi 16,

219 ; — abscondita 27, 118 ; — aeterna 15, 258 ; 82, 94 ; 97, 214; 108, 129;

103, 106 ; 110, 69 ; — aeternitatis 25, 56/57 ; - amplior 79, 129 ; 109, 125 ;

— angelica 21, 186 ; 27, 74 ; — ascensionis Christi 7, 277; 80, 182; — ascensionis secundae 5, 119 ; — capitis 78, 29 ; — catitatis 14, 265 ; — catnalis 68, 126 ; — catnis 37, 56 ; — cat-

36 ; 18, 197 ; 37, 68, 70 ; 48, 82 ; 67, 78, 82 ; 79, 90 ;— munetis 95, 191 ; — nominis (sacri, Dei) 23, 220/221, 274 ; 30, 240; 41, 28 ; 64, 207; 65,

261; 67, 88; 81, 71/72; 84, 67; 102, 274/275 ; 116, 217; — noua 8,

300 ; — opetis expleti 96, 102 ; — paterna (Patris) 9, 251; 27, 74, 109/ 110 ; 35, 65 ; — pontificalis 67, 201 ;

930

INDEX VERBORVM

— priuata 2, 45 ; — pudicitiae 52, 30; — pulchritudinis Filii 8, 41 ; — putputae 78, 232/233 ; — quinquepattita Filii 27, 1, 91, 119, 145 ; — tegalis 67, 201 ; — regia 54, 67 ; — reginarum 55, TII ; — regis aeterni 67, 81 ; — regni Dei 40, 42 ; 42, 72 ; 55, 237 ; 82, 99 ; — resutrectionis (Christi) 3, 201, 258 ;

ET LOCVTIONVM nens in coelo 68, 67; — humilitatis 114, 197; — meritorum 26, 111; — uittutum 72, 231. Gramen inutile affectionum noxiarum : 44, 80.

5, 95 ; 16, 92; 27, 97, 180; 37, 98;

Granum : 60, 126, 146, 148, 174, 176; ` 61, 204 ; — fidei 60, 138 ; — frumenti (= Christus) 70, 125 ; 106, 218; — plurima 119, 180'; — uitae ad uitam

saecularis 67, 235 ; 79, 83/84 ; — Salo-

Gratia : 3, 73, 82, 94, 99; 4, 94, 131,

monis 6, 240 ; — sanctitatis Christi 8,

155 ; 6, 25 ; 9, 69 ; 11, 233; 12, 125,

57, 70/71 ; 62, 89, 107; 92, 196; —

53, 141.

70, 223;

126 ; 13, 144 ; 15, 105 ; 17, 57 ; 18, 5,

78, 151 ; 120, 202/203 ; — sempiterna 37,62 ; 56, 159 ; — singularis 21, 221 ;

83, 88, 132, 239; 19, 15, 17-19, 28,

82; — sanctorum

55, 209;

70, 13 ; — similitudinis Dei 36, 125 ;

2397 217333 50352) 88591, 109) T TI; 127,

142,

179;

22,

I,

42,

113;

23,

— solitaria 35, 188; — specialis 96, 135 ; — speciei suae 36, 27 ; — spei 86, 245 +97, 197 ; - spiritualis APP., 117 ;

78 ; 30, 199, 201 ; 31, 70; 32, 196, 202 ; 83, 77, 78 ; 35, 59, 68 ; 39, 22 ;

— sponsae 2, 45 ; 6, 102 ; 28, 116;

40, 124; 41, 176; 42, 82; 43, 42,

54, 14; 57, 288; 78, 194; 81, 200;

161 ; 44, 202 ; 45, 59 ; 47, 15, 19, 25, 124, 125, 152 ; 48, 222; 49, 41, 46, 48, 278 ; 51, 222 ; 52, 165; 53, 10, 146 ; 54, 214 ; 57, 80 ; 58, 3, 269 ; 59,

— sponsi 2, 20 ; 7, 25 ; 8, 38 ; 16, 16; 21, 40, 212 ; 25, 545 24, 217 ; 29, 45 ; 35, 184 ; 52, 208 ; 54, 47 ; 63, 185;

69, 185; 80, 105 ; — supereminens Iesu 18, 148 ; — supetuentuta 15, 81 ;

-transitoria 41, 165 ; — uana 15, 144 ; — ubertatis 96, 134 ; - Verbi 115, 171, 183 ; — uirginitatis 8, 115 ; 62, 136; 73, 2 ; 107, 66 ; — uirtutis 3, 139 ; 73, 22; — Vnigeniti 29, 45 ; 30, 53; 31,

124; 24, 220; 26, 52; 27, 196; 29,

48, 71 ; 61, 90; 62, 246 ; 63, 9o ; 64, 60, 61, 99, 125 ; 68, 149, 169 ; 69, 65,

42/43 ; 44, 227 ; 64, 228; 71, 221; 72, 236; 73, 38; 74, 127/128 ; 84,

68; 112, 115; 1273 2,2295 74,221 ; 78, 147, 230; 82, 126, 127; 84, 40; 90, 249 ; 91, 174; 92, 176; 98, 188, 214 ; 107, 151 ; 108, 37, 46 ; 116, 60; 119, 21; — abundans 3, 187; 104, 259/260 ; 115, 160 ; — adolescentulatum 2, 25 ; — adiuuans 74, 76/77 ; 75,

212; 107, 240; 119, 46; — unionis (hypostaticae) 8, 202 ; — uultus Iesu

189 ; — adoptionis 35, 62 ; — affluentior 18, 160 ; — aliena 44, 125 ; - am-

32, 82.

plior 80, 160 ; 89, 80 ; — angelica 21,

Gloriari : 15, 95; 19, 162; 55, 69; 69, 107; 77, 91 ; 79, 73 ; 97, 73 ; 99, 69, 71; 110, 220. Gloriatio : 9, 221; 15, 252; 31,214;

45, 47; 66, 131 ; 76, 301; 82, 154;

— dissimilis 15, 212; 82, 154; 117, 107. Glorificare : 14, 276, 310; 15, 181;

185 ; - antiqua 23, 196 ; — apostolica 69, 120; — aspirationis supernae 88,

192 ; — assistens 12, 131 ; — assumptionis (bumanitatis Christi) 36, 188 ; — benedictionis 47, 48; — beneuolentiae 118, 145 ; — bonitatis 57, 200 ; — Christi 2, 70 ;21, 114, 142 ; 22, 41;

25, 150; 31, 75 ; 32, 215; 93, 99;

27, 72, 170, 199; 96, 201 ; 97, 197,

74, 182/185 ; 79, 69; 102, 242;

201, 202 ; 118, 195 ; — in Christo 26,

capillorum 78, 232; — caritatis 58, 272 ; — castitatis 102, 271 ; — charis-

25. Glotificatio : 15, 194; 28, 31; 35, 55 ; — Christi 3, 260 ;27, 73/74 ; — ecclesiae 56, 268 ; — nostra 13, 40, 49; —

—

matis 4, 164; — coniugalis matris uirginis 83, 78 ; — cooperans 6, 116 ;

— consolandi 112, 19/20 ; — consola-

pusillorum 36, 28 ; — sponsi 79, 193. Gluten huius uitae : 106, 39. Glutinum : — amotis 118, 46/47 ; — caritatis indissolubile 43, 89. Grabatum : 91, 192 ; — inertiae 75, 184. Gracilitas : — sponsae 61, 86, 9o; — uenusta 61, 85 ; — uitgarum 61, 77.

diuina) 6, 157/158 ; 12, 238 ; 13, 77; 22, 107 ; 23, 185 ; 26, 153; 53, 141;

Gradus : 51, 19; 103, 128 ; — amotis

— doctrinae 85, 1 ; — donationum 27,

excellens 40, 109 ; — beatitudinis 72, 184; — continentiae 56, 118 ; — emi-

tionum 29, 186 ; — coruscans 18, 11 ;

— decoris 70, 186; - Dei (Domini, 60, 20; 64, 97; 78, 128; 92, 223;

101, 267 ; 104, 224, 227 ; — dilecti 11, 150; 88, 166; — dirigens 64, 100; 112 ; — ecclesiae renascentis 56, 190 ; — effluens 18, 160 ; — electionis eccle-

INDEX VERBORVM siae 54, 232 ; — euangelica 69, 45 ; — excellentissima 67, 119; — exhortationis 85, 1 ; — fidei 8, 92 ; — finitima 62, 119 ; — florida exultantis animae 83, 170 ; — flotum 90, 102 ; — gemina

(utraque) 18, 74/75, 81 ; 20, 175 ; 21,

32/33, 50, 53; 97, 205 ; — genetalis 71, 16 ; — et gloria 70, 110; — hominum exterior 87, 81/82; — humana 21, 185; — humilitatis 60, 226; — inaestimabilis 6, 174/175 ; — indiscteta ad bonos et malos 107, 191; — illustrans 101, 221 ; — ineffabilis 93, 63 ; — inenatrabilis 96, 255 ; — infinita

13, 233/234, 243; — infusa 21, 55,

181; 78, 223/224; — inhabitans 6, 134, 196; — irtadians 75, 190; —

iustificans 64, 75 ; 78, 98 ; — labiorum 23, 29 ; — laetitiae 32, 214 ; — de latere Iesu 21, 127 ; — magnificentiae Chri-

ET LOCVTIONVM 41;

— naturae

931

humanae

Arr., 64.

Grauitas : 20, 120, 258, 262 ; 58, 259 ; 68, 12; 111, 13; — motum

9, 188;

58, 5; — opportuna 47, 214, 221; — patrum antiquorum 20, 144 ; — serena 20, 193 ; — seueta 20, 134 ; — silentii 45, 142 ; — sponsi 20, 118 ; — sum-

ma 58, 274 ; — tetribilis 48, 41. Gressus : 64, 106 ; 65, 10, 13, 76, 80, 130; — dilectae 78, 12 ; — fitmi 65, 236; =

profectus 64, 104 ; 65, 75 ;

— pulcher 64, 201 ; 66, 7 ; — sponsae 65, 200-202, 242; — sponsi aduentantis 100, 173.

Grex (greges) : 6, 65, 66, 91 ; 49, 267; 50, 160, 164, 165 ; 90, 222 ; 100, 217 ; 112, 205/206 ; 115, 207 ; 116, 255; 118, 109 ; — arborum 15, 247 ; — capratum 49, 35, 183, 196/197, 201/ 202) 22431 228, 231, 235, 262/263,

sti 67, 115 ; — matet 3, 56, 74 ; — me-

285;

diatoris sola 101, 231 ; — medicinalis

cedrorum

21, 111; — ministrantium 78, 222; — misericordiae 23, 167/168 ; 93, 197 ; — modestiae 44, 103 ; — modica 45,

cus 112, 167; 116, 242; — Christi ProL., 76 ; 100, 227 ; = ecclesia 116, 144 ; — hereditatis tuae 9, 82 ; - nouotum hominum 6, 32; — letusalem, 6, 66 ; — luporum 50, 141 ; — ouium, 50, 6, 65, 140/141 ; 51, 2, 32; 113,

85 ; — noua 23, 210 ; 57, 198 ; 67, 103 ;

— opitulans 64, 70; — osculi sactosancti 95, 154 ; — paupertatis uoluntariae 18, 194 ; — perpetua 98, 258/

—

captiuorum

$0,

220;

—

51, 129-133; — domini-

35 ; — pascuae 100, 222 ; — pusillorum

259; — plenior 94, 49 ; — pinguedinis

80, 130, 141 ; — pusillus 6, 120; 28,

62, 193; — praeueniens 7, 175; — praeuentrix (dux, comes, susceptor) 47,

III ; —sanctus 6, 37, 54, 58 ; — sodalium 2, 56 ;— tonsatum 50, 1o.

23/24 ; priuata 90, 84; — profusior

Gubetnatio : 6, 79; — euangelica 67, 55; — populorum 54, 180; — uirtu-

42, 101;

88, 15; 113,

121/122;

—

pulchritudinis 47, 121; — putitatis 13, 144 ; — reconciliationis 63, 139;

— redemptionis (redezzptoris) 56, 221 ; 75, 164/165 ; 112, 100; — regum nostrorum

76, 300 ; — reserans

113,

215; — Salomonis 12, 65 ; — salutis 21, 114; 64, 104; — saluatoris 32, 154; — septiformis 18, 112, 114 ; 50,

187; 51, 57; 104, 72/73, 173; -

singularis 2, 44; — sola 79, 62 ; 97, 95 ; 110, 287 ; — solidior 2, 18 ; — sot-

tis suae 1, 199 ; — spiritualis 98, 52 ; — Spiritus Sancti 19, 327 ; 102, 180; — sponsae 59, 85 ; 115, 171/172 ; —

sponsi 6, 172 ; 21, 109 ; 38, 174 ; 68, 37; 69, 126 ; 73, 142 ; 78, 176; 86, 123 ; 89, 231 ; 97, 63 ; — suauitatis 55,

150; — supetabundans

14, 298; —

uberior 44, 165 ; — ueniens 24, 115 ; — Verbi incarnati 32, 185 ; 34, 126; — Virginis Mariae 19, 45 ; 70, 33 ; — uirtutis humanae 20, 205/206 ; — uisitationis 42, 85 ; 80, 215 ; — unionis 35, 61. Gratulatio : 46, 51. Grauedo : Arr., 57; — familiaris 86,

tum 77, 46/47. Gula : 101, 165 ; 106, 192.

:

Gurges scelerum : 109, 62. Gustate : 22, 221 ; 77, 156; 81, 1783;

88, 149; 94, 244.

Gustus : PROL., 122 ; 14, 241 ; 22, 228 ; 53, 88; 84, 214; 88, 138; 119, 174;

— amatus 4, 206 ; — amotis 55, 155 ; — calicis Christi 22, 220 ; — catitatis

Christi 55, 17 ;— Christi 76, 131; — coelestium 110, 5 ; — deliciarum 33, 56; — dulcedinis aetetni 99, 166 ; — dulcedinis internae 104, 186 ; — dulcior 68, 47; — fructuum crucis 84, 213/214; — gaudii 91, 201; — lesu 58, 118; — laudum 92, 49; - ligni 101, 195 ; — ligni uetiti 60, 96 ; 101, 167 ; — ligni uitae 102, 105 ; — malotum 92, 72 ; — martyrum 84, 137; —

miserationum 116, 37; — mortis Christi 27, 47, 50; — plenitudinis 105, 157; — sapientiae 24, 157; — suauis 102, 39; 110, 267/268 ; 114,

24/25 ; — suauitatis 43, 67 ; — timotis diuini 72, 123/124 ; — uini 81, 159;

87, 99 ; 88, 124.

INDEX VERBORVM

932

Guttae sanguinis : 28, 160. Guttur : 17, 152 ; 19, 329; 37, 13, 46,

47, 72; 98, 2, 19, 35, 76, 113; 45, 173 ; 83, 138; 87, 11, 14, 57, 60, 70, 75, 81, 124, 153; 88, 17, 33, 137,

TAL, 152, 1S7 166, 170S E1745 183 ; 102, 213 ; APP., 149 ; — Christi (dilecti, sponsi, Iesu), 37 et 38( passim) ; — meretricis 38, 33, 37 ; — mulieris 15, 160 ; — sponsae 87, 1, 55, 86, 88.

Habena : — disciplinae 47, 215 ; — timofis 46, 173/174. Habitaculum : — corporis 105, 43; — seruorum 56, 117; - unum Dei (= ecclesia) 56, 113. Habitate : 16, 276. Habitatio : 77, 175 ; 119, 25 ; - amoena 119, 29 ; — dilecti sui 119, 27/28 ; — hortorum 119, 16 ; — amoena hortorum 119, 22/25 ; - iucunda 119, 241 ;

— monastica 110, 145 ; — paupettatis 18,

118;

—

uetus

sancti sanctorum

75,

248/249;

—

6, 209.

Habitus : — animatum

sanctatum

61,

92; — et nomen religionis 103, 50; — plebeius 56, 124 ; — religionis 117, 74Haedus : 49, 27; 50, 226/229 ; 75, 139. Haeresis : 49, 56; 67, 219; — Mani-

chaeotum 85, 5. Haeteticus : 49, 67. Haesitatio : 23, 58 ; 60, 11, 13 ; 101, 98. Halitus supremus : 17, 46. Hamus : 84, 176; 89, 205 ; — fidei et

dilectionis 76, 107/108 — tuus (— Christus) 26, 218. Harmonia : — coelestis 3, 68 ; — concotdis 74, 180. Hautitorium : PROL., 114. Haustus : — aceti 27, 50; — aquae 94,

70; - calicis 22, 223; 25, 242; — dulcedinis Iesu 17, 140 ; - sanguineus

69, 36; — stillicidii 79, 150/151; — uini optimi 87, 98. Hebetudo : 24, 156; — diuturna 95, 252. Heteditatius : 8, 85, 89, 92, 102 ; 9, 92 ; 29, 137; 31, 52; 62, 240; 64, 170; 65,

45.

Hereditas : 8, 104 ; 21, 68 ; 25, 75 ; 30,

198, 213; 49, 135; 54, 159; 65, 57,

147 ; 92, 29 ; 104, 169 ; — aeterna 57, 141 ; 98, 201 ; 104, 244/245 ; — Christi 116, 96; — Dei 54, 221 ; — destituta

30, 209; — diues 93, 168/169; — exempli 64, 218; — immatcessibilis 8, 105 ; — Iacob 55, 153; 93, 209/ 210; — paterna 101, 223 ; — patrum

30, 197; — ptoptia 62, 179 ; — salu-

ET LOCVTIONVM tis 114, 183/184; — terrena 95, 114; — uetus 60, 156 ; — uera Israel 47, 50. Heres (-des): — caritatis paternae 55,

100 ; — fidei 117, 116 ; — apostolicae gratiae 67, 12; — perfectionis 117, 117; — praeclarae hereditatis 55, 123/124; — principalis 65, 267; — regni Dei 110, 147 ; — repromissionis 65, 46; — uittutum 61, 130; 119, 216 ; — beatae uisionis 101, 71. Herinaceus : 102, 89. Hiatus amplissimus : 6, 95. Hiems tempestatis procellosae : 52, n2» Hilaritas : 4, 10 ; 20, 120, 263 ; 23, 23 ; 38, 107 ; 89, 102 ; 92, 123 ; 110, 274 ;

— coeli 113, 102 ; — consueta 72, 96 ; — jucunda 47, 131; — remissior 77, 53; — sponsi 20, 118; 61, 174; 76, 16/17.

Hinnulus : — capteae 72, 10 ; — ceruorum 120, 112, 138, 178/179; — ge-

mellus 72, 102, 173. Historia : 53, 105 ; — euangelica 42, 19 ; 53, 50/s1; 112, 216/217; — intentionis 43, 27 ; — uetus 62, 7 ; 90, 158. Holocaustum : 51, 161; 75, 139 ; 97, 59 ; 110, 111/112 ; 112, 61 ; - medullatum caritatis 24, 141 ; - continuum

110, 185 ; — laudum 62, 68 ; oblatus est in — 89, 189 ; — suauissimi odoris 116, 205 ; — ouium 75, 134/135. Homicida : 101, 183. Homicidium : 10, 182. Homo : 27, 127 ; 35, 96; 80, 47; 84, 52, 182/185 ; APP., 155, 159 ; — animalis 43, 161; 77, 127; 100, 127; 110, 265 ; — assumptus $, 204 ; 27, 93/94, 131; — carnalis 100, 127; —

Christus 8, 305 ; 22, 65, 110; — in Deo 100 ; — coelestis (= 65 ; — Deus 13, 311,

172 ; 23, 45 ; 35, clatificatus 27, Christus) 20, 64/ 317; — exterior

15, 318/319; 21, 146; 52, 186; 93, 200; — lesus 16, 47; — integer

108, 60 ; — interior 15, 318/319 ; 21, 146 ; 43, 39; 45, 217/218 ; 47, 54, 97 ; 93, 198/199 ; 110, 137 ; - nequam 100, 221 ; — nouus

6, 32; 22, 172;

25, 200; 35, 160; 92, 189; — petfectus 86, 233/234 ; — piget 20, 165 ; — ptaeuaticator 33, 112 ; 84, 54 ; 119,

134 ; — primus $83, 56 ; 84, 110, 118 ; 92, 211; 101, 182; 105, 21; APP.,

337; — seducibilis 101, 60/61; — superbus 73, 175; = Verbum 27, 80; — uetus 25, 199/200; 43, 61; 92, 182 ; 94, 135 ; — bonae uoluntatis

62, 59. Honestas : 80, 109 ; — grauis 47, 132 ;

INDEX VERBORVM - laborum 58, 261 ; — lampas splendissima 108, 29 ;— morum 23, 245. Honor : 8, 120/121 ; 14, 142, 277; 29,

II, 14, 15, 18; 31, 39; 50, 154 ; 60,

68, 251 ; 65, 167, 175 ; 67, 26 ; 109,

116; — abundantior 78, 121; — administrationis liberae 67, 200; — amplissimus 60, 47 ; — creatoris 106, 93/94 ;— Dei 57, 126 ; 60, 198 ; 66, 195; 68, 64; 78, 146; 87, 206; — dignitatis 16, 244 ; 60, 58 ; — diuinus

60, 197; — fecunditatis 70, 104; — geminus 29, 11; — generationis diuinae 23, 71; — magni nominis 86, 89 ; — materni nominis 68, 82 ; — matris 26, 180; 75, 48; — opinionis 107, 65/66 ;— pristinus 13, 296; —

regius 67, 194; — regni 55, 81; — repromissionis 29, 97/98 ; — teuetentiae 110, 53 ; — sacerdotalis 67, 195 ; — sanctimoniae 59, 52 ; — serenus 24,

$3; — sponsi 30, 15 ; 92, 174/175; — terrenus 24, 53 ; 55, 40 ; — uetecun-

diae 3, 147 ; — uetus 24, 2or. Hora : 18, 60/62 ; 58, 130; 91, 152; — assumptionis 107, 213 ; — dimidia 98, 159 ; in — exitus sui (Christi) 116, 36 ; — exultationis 24, 161 ; — felix 18,

60/62 ; — matutina 91, 129 ; — natiuitatis (Christi) 83, 63 ; — necessitatis 96, 165 ; — nouissima 109, 107; — sexta 27, 40 ; — traditionis 100, 34/35. Horreum : 5, 121; 19, 250/251; metentium 76, 55. Horribilis : 61, 242. Horror creaturae : 106, 94.

Hortulanus : 41, 178; 44, 158, 201, 203, 210, 212 ; 45, 64 ; — coelestis 59, 170 ; — domesticus 20, 156 ; — hortorum 119, 242/243 ; — piissimus 20,

25T Hortulus : 45, 87; 61, 98; 85, 221; =

anima

20, 158;

44, 202;

— no-

ster 90, 177; — sponsae Christi 85, 233. Hortus : 2, 103; 4, 155;

9, 198; 20,

19; 44 (passim); 45 (passim); 60, 149 ; 64, 19 ; 83, 169 ; 85, 215 ; 118, 190 ; 119, 1, 10, 29, 33, 35, 76, 102,

189; 120, 53; — (Gethsemane) 119,

73/75, 79, 97, 110, 134, 151 ; — (Para-

ET LOCVTIONVM

933

61, 4, 22, 60; 62, 163 ; — sponsi 44, I3; 61, 126; — unus 119, 225; -

uoluptatis securae 44, 221; — uoluptuosus 102, 45. Hospes supetueniens : 71, 52. Hospicium : 25, 227. Hostia : 112, 211; — iubilationis 96,

208 ; — laudis 39, 30 ; — sollemnis 96, 204/205. Hostis : 56, 27; 85, 85 ; 87, 125 ; 95, 261; 113, 43; 115, 50; 117, 261; APP., 148 ; — antiquus 101, 54 ; 104, 2; — ecclesiae 67, 220; 116, 129; —

fidei 85, 73 ; - humani generis 101, 153/154 ;— lesu 33, 87 ; — interior 6, 136; 81, 58/59; — inuisibilis 52, 5,

145 ; — sponsae 47, 250 ; — uetbi 48, 55; — uetitatis 57, 5 ; — uisibilis et inuisibilis 112, 147. Humanitas : 17, 185 ; 27, 126; 60,250 ; 94, 115 ; — assumpta 8, 68 ; 20, 67; — Christi 25, 122 ; 31, 219 ; 36, 176 ;

— glotificata (Christi) 28, 27 ; — lesu 35, 106 ; — ptouecta 27, 126 ; — unita

maiestati 25, 123. Humetus : 60, 132 ; 81, 181 ; 90, 224 ; 99, 170; 100, 217, 220, 226 (Iesu); 113, 208; — angelicus 113, 199; — deuotus (Jesu) 76, 196; — hominum 21, 78; 113, 152.

Humilia : 39, 98 ; 114, 228; — dilecti

sui 93, 130; — sponsae 101, 2, 25. Humiliare : 68, 152 ; 91, 173 ; 115, 227. Humiliatio : 66, 147 ; 69, 22; 73, 100; 82, 50 ; 96, 258 ; — carnis 25, 116. Humilis : 15, 287; 19, 54; 25, 163; 36, 19; 38, 134 ; 54, 125 ; 65, 112;

91, 85, 85 ; 107, 48 ; — corde 73, 77; 119, 104 ; — humillimus uniuersorum (= Christus) 36, 196. Humilitas : 3, 166, 189 ; 4, 146 ; 8, 304 ; 9, 1, 68, 115, 160 ; 15, 106, 281, 305, 309 ; 17, 268 ; 19, 204 ; 23, 227 ; 25, 117 ; 94, 75 ; 82, 89, 98 ; 33, 221 ; 34, 73; 95, 111; 36, 14, 19, 22, 152; 39, 3 ; 42, 59 ; 44, 88, 111; 46, 149; 47, 104 ; 49, 41, 72, 220, 221, 223,

261 ; 51 (passim) ; 92, 161 ; 56, 184 ; 59, 78 ; 60, 226 ; 61, 125, 129, 150; 63, 25 ; 64, 84, 116 ; 65, 126 ; 66, 8, 159; “0, 10, 97, 101,

1825 V1, 115

193; —

73 (passim) ;76, 127 ; 82, 39/40; 89, 199, 217 ; 90, 93, 206; 91, 40; 94, 21/22 ; 95, 131; 96, 258 ; 98, 169/

aromaticus 119, 206 ; — conscientiae

170, 177 ; 102, 51, 47, 212, 217 ; 107,

disi) 119, 129, 132, 139 ; — amoenissimus 46, 72, 196, 231 ; — aromatum 20, 19; 44, 190; 119, 191,

63, 18 ; — deliciarum coelestium 119, 30/31 ; — dominicus 60, 86 ; — iucun-

I21/122 ; 108, 105, 128; 110, 191; 116, 207; 119, 158; 120, 174; -

dissimus 119, 128; — mali punici 119, 151; — nucum 59, 1, 31, 61,

— altius radicata 49, 299 ; — ancillae 4,

112, 151 ; 60, 5, 35, 40, 73, 99, 237 ;

aeterna 96, 124 ; — Altissimi 61, 145 ;

105; 58, 197, 205; 61, 33; — pia

934

INDEX VERBORVM

angelorum 111, 132 ; -asini APP., 56 ; — benigna 45, 165; — calceata 64, 158 ; — catitatis 26, 159 ; — carnis 64, 71 ; — Christi 8, 4, 48, 75 ; 9, 2, 108,

ET LOCVTIONVM lactantia : 3, 145 ; 49, 289; 92, 219; — inanis 32, 198 ; 60, 111. Tactura : — catnis Christi 17, 314; — integritatis 107, 25 ; — salutis 62, 227 ;

127/2260, 355125: 81,

108, 73 ; - temporum 16, 59 ; 42, 43.

130; 32, 88, 94; 36, 44 ; — pristina Christi 36, 194 ;43, 66; 61, 161; — uoluntaria Christi 73, 84, 145, 197,

lactus lapidis : 101, ror. lacula : — ignita diaboli 77, 242; — maledictionis 106, 228 ; — diuini timotis 74, 189. Ianua : — coeli 113, 222 ; — diuitum 26, 9 ; — pietatis aeternae 30, 134 ; — pietatis (— Virgo Maria) 111, 220; —

140, 150,17,

223 ; 19, 101 ; 82, 77 ; 83, 91 ; 84, 1;

98, 168 ; 100, 85 ; 102, 96, 242 ; 103,

194 ; 115, 230, 232, 233 ; 119, 5, 175, 185, 187; — chtistiana

66, 140;

—

coelestis 61, 151; — cognitionis 58, 216; — custos caritatis 120, 185 ; — Dauid 73, 191 ; - ad Deum 73, 117; — dilecti 9, 6 ; 11, 162 ; 39, 116 ; 82, 45 ; 102, 210; — discipulata 1, 104; — diuina 8, 285 ; — domini ac sponsi

uitae 105, 188.

Ictus : 11, 116, 122 ; 68, 93, 94 ; — catitatis 48, 222 ; — dexterae Dei 84, 74 ;

— oculi 107, 27. Idololatria : 36, 124 ;66, 133 ; 116, 73/ 74; — caeca 67, 85 ; — uanitatis 118,

sui 61, 158 ; — ecclesiae 73, 5 ; — eximia 120, 165 ; — extrema 73, 72; —

1743 lerusalem : — coelestis 9, 240 ; 12, 296 ;

fidelium 54, 3; — filii sui 73, 132;

35, 91; 43, 90; 55, 264; — mater nostra 20, 105 ; — noua 17, 253; — superna 28, 211 ; — uetus 17, 253. Iesus : — abiens 96, 44; 118, 41; arbiter necessitudinum 38, 25; —

— Filii 88, 144; — gemina 73, 150;

— integra 3, 157 ; — interna 51, 265 ; — interior 9, 162 ; — intima 93, 132 ;

— inuictissima 73, 170 ; — lesu 4, 74/ 75 5 17, 119, 120, 127 ; 32, 104; 35,

120 ; 36, 1, 55 ; 93, 115 ; — ineffabilis lesu 17, 119, 120; — nascentis lesu 94, 2 ; — magistti 110, 69 ; — maiestatis 31, 134 ; 83, 147 ; — martyrum 82,

caritas

26, 145; — clatificatus 29, 74; — dotmiens 97, 46, 48; — euanescens 100, 187; — frater noster

- poenitentiae 3, 185; 74, 57; — praecipua 61, 132 ; — ad proximum

93, 87; 94, 191, 289; 95, 48, 163/ 164 ; 111, 142 ; — fructus benedictus 111, 226; — iudex 94, 256 ;- mediator 94, 260 ; — in medio abbatum et monachorum 76, 274; — nascens de uirgine 119, 36/37; - pannis inuolutum 11, 44; — patuulus 4, 72; — sacerdos magnus 67, 31;

73, 116 ; — ad semetipsum 73, 116;

— sepultus 119, 195 ; — sol serenissi-

169; —

mater sactae aemulationis

51, 15/14 ; - mattis Domini 73, 1, 1820; — mentis V3, 262 ; — passionis Christi 25, 172 ; — perpetua 74, 106 ;

— seruilis 5, 71 ; — sponsae 1, 178; 49, 285 ; 51, 8/9; — nimia sponsae 61, 177; — noua sponsae 64, 153;

— sponsae ad homines 73, 233; — sponsae 52, 53; sponsae 42 ; 94, 45, 51;

78, 162, 165, 212 ; 82, 2, 28, 109, 210; — solidissima 88, 50; — sponsi 5, 79 ; 82, 115; 102, 253 ; — spontanea — supereminens 73, 45/46;

— synagogae 64, 174 ; — triformis 73, 4, 20 ;— ttina 9, 170 ; — uera 80, 61/

62; — uerecunda 112, 185; — uiri iusti 82, 37/38 ; — propria uirtus Verbi Incarnati 73, 216/217 ; — uoluntatia 51, 267 ; 73, 100/101 ; 79, 91. Humor noxius : 97, 22 ; 99, 102.

'Humus : 105, 64. „Hyacinthus : 25, 22, 24; 26, 44, 47, 49, 55;

27,

3,

214.

-Hymnus : 118, 40.

; Hypoctisis : 77, 71, 205. Hypoctita : 57, 112/115 ; 76, 173, 175.

mus 58, 187.

Ignauia : 44, 125 ; 55, 105; 92, 217;

100, 33; 109, 130; 111, 137; APP., 91 ; — custodum 116, 107 ; — setuo-

tum 113, 49/50; — tempotis nostti 79, 115 ; — tepidorum 57, 114. Igniculus : 3, 19; 13, 160; 108, 23; — amotis 86, 22/23; — flammarum 111, 100/101.

Ignis : 1, 124, 186 ; 7, 6, 105, 107, 131, 219-267; 11,52, 118; 125, 128; 134 5 13, 141, 154, 160, 166, 168 ; 21, 16;

22, 297 ; 36, 130, 135 ; 45, 105 ; 58,

173 ; 89, 68; 90, 25 ; 97, 25 ; 103, 220, 222; 105, 55; 107 (passim); 108, 26, 117, 140, 178, 185, 189, 208; 109, 19, 20, 136, 185, 190; 116, 63 ;,— accensus 103, 230; — aeternus 50, 186 ; 102, 52; — alienus

97, 27 diuini 75; — amoris

; — amotis 107, 176 ; — amotis 112, 156; — amotis Iesu 32, amotis inuisibilis 71, 181; — sacri 108, 14; — ardens et

INDEX VERBORVM lucens 107, 21; — carbonum ardentium 108, 124; — catitatis 32, 118, 141 ; 45, 103 ; 58, 29 ; 62, 201 ; 103,

209 ; 107, 1, 118 ; — caritatis diuinae 30, 25/26; — caritatis ecclesiae 13,

340; — coelestis 108, 17; — concupiscentiae 3, 222 ; — consumens (— Deus) 108, 198 ; — fidei 41, 233; — flammarum 107, 20, 134 ; — gehenna-

lis 106, 152/153 ; — hesternus 86, 46 ; — ab intus 22, 297 ; — maior et laetiot 8, 17/18 ; — materialis 7, 222 ; — primus

103,

219;

—

sacer

4, 27;

—

sulphureus 90, 133/134; — tribulationis 11, 123; 12, 289 ; — urens 16, 18 ; 107, 187. Ignobilia : — Christi 78, 109 ; — con-

temptibilia 91, 88; — mundi 91, 4;

64, 154 ; 65, 149; 66, 133 ; 67, 246;

95, 54 ; 102, 260 ; 103, 52 ; — nuditatis 57, 304. Ignorantia : 6, 132; 7, 139, 144, 164, 196; 31, 168 ; 49, 233 ; 57, 101 ; 80, |

Illecebra : 9, 135 ; 15, 145, 159 ; — aestuans 4, 96 ; — carnalis 6, 56 ; 33, 32, 94 ; 38, 33; 41, 101 ; 101, 165/164; — carnis 75, 142 ; 109, 162; — con-

cupiscentiae 101, 206 ; — saeculi 54, 9. Iluminare (//wzinari) : 2, 22 ; 4, 103 ; 7, 215 ; 17, 56, 59, 316; 18, 80; 19, I3 ; 48, 211, 212; 54, 211 ; 56, 204 ; 91,

935

Christus) 104, 39; — misericordiae Dei 72, 119 ;— mortis 19, 181 ; 76, 86; 108, 204; — Pattis 84, 29; —

lucidissima paupertatis 103, 146 ; — paupertatis uera 103, 168 ; — ptincipalis ac ueta 103, 211 ; — ptotectionis ,. 88, 205 ; — tegis 117, 196, 202 ; — et similitudo 68, 183; 94, 153/1543 101, 46; — simplicitatis 117, 51; — sponsi 11, 20; — aut superscriptio 119, 138; — umbrarum 34, 165; — uultus 104, 50/51. Imbecillitas : 17, 174 ;112, 145 ; — animarum

tenerarum

47, 211/212;

—

corporis uel animae App., 76 ; — patuulotum 17, 174 ; — propria 64, 117. Imber : — charismatum 109, 218/219; — maledictionis 72, 66 ; — matutinus 90, 52 ; — setotinus 95, 34, 143/144;

— nostra 78, 108.

Ignobilitas : 78, 67. Ignominia : 10, 54; 53, 61 ; 56, 177;

60 ; 101, 206.

ET LOCVTIONVM

45.

Illuminatio : 32, 162 ; 57, 73, 278 ; 66,

105, 172 ; 102, 165 ; 108, 77, 84/85 ;

— fidei 57, 77 ;- mundi 58, 62. Illusio : 82, 216 ; — daemonii meridiani

105, 249.

Illustratio : 7, 138; 11, 80; — gratiae 57, 199 ; — gtatuita 57, 201 ; — luminis ueri 56, 178 ; — solis 56, 209; — ueritatis 72, 93 ; — uultus sui 55, 238. Imago : 8, 210; 12, 250; 28, 49; 29,

47 ;34, 35 35, 197 ; 36, 55 48, 215;

58, 221 ; 62, 206 ; 68, 183 ; 75, 70/71 ; 101, 138; 103, 171; 104, 58, 59; 107, 235; 108, 160; 115, 247; 116,

215 ; — auctotis 59, 177 ; — brutorum 77, 131 ; — Caesatis 76, 115 ; — catitatis 117, 51 ; — catitatis luminosae 11,

89 ; — Dei 6, 24, 33 ; 7, 272 ; 16, 32 ;

51, 195 ; 71, 202 ; 101, 138 ; — despicabilis 15, 295 ; — diuina 77, 130 ;— expressa 98, 102 ; — iustitiae 117, 51; — magnae tei 19, 291 ; — maiestatis 67, 225; — maiestatis diuinae (=

— uehementissimus 113, 223. Imitatio : 1, 195 ; 64, 55; 65, 247; — crucis 95, 242/243 ; — deuota PROL., 99; — similitudinis 38, 206 ; — sponsae 100, 46. Immensitas : 13, 142; 26, 132; — ab-

breuiata 94, 117/118; — delicti 95, 86; — gloriae Verbi 56, 263 ; — potestatis Christi 25, 23 ; — putitatis 13, 142/143 ; — iniuriarum 68, 148. Immisericordia : 35, 124.

Immissio angelica : 112, 7. Immobilitas : 30, 94. Immottalitas : 8, 227, 256; 22, 115; 28, 56 ; 92, 207 ; 117, 240 ; - noua 37, 101; substantiae 36, 74. —

Immunditia : 111, 136; — 35, 119; — uetus 50, 46. Impatientia : 35, 121 ; 44, 106 ; 55, 81 ; 90, 240.

Impedimentum uirtutis : 15, 201. Imperfectio : 4, 235 ; 51, 17; 55, 225, 259; 63, 70; — uerbi 89, 10/11; — uirtutum 49, 234.

Imperium (imperia) : 21, 229 ; 48, 162 ; 101, 166 ; 109, 116; — caritatis 12, 238, 240 ; — Christi 79, 102 ; — hominum 68, 142; — lesu 83, 164; —

praelatorum 65, 245; — regale 67, 199 ; — tegis 76, 65 ; — Spiritus Dei 63, 69 ; — iussionis regiae 76, 36/37. Impetus : 44, 152 ; — amotis 46, 159; — caritatis uehemens 107, 244/245 ;

— cogitationum 18, 17; — fluminum 109, 61 ; — fortitudinis 63, 52 ; — hostium 115, 220 — judiciorum 173 ; - nimius aduersae 77,

; - inimicorum 53, 79 ; 60, 4; — naturalis 18, 109, 221 ; — potestatis 150; — uehemens 17,

278/279 ; — virtutis 8, 243 ; — zelans 14, 225.

936

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

171 ; 58, 235 ; 66, 152 ; 85, 94, 105 ;

Incentiuum : 51, 98 ; — amotis 13, 248 ; 30, 38; 111, 124; — caritatis mutuae 79, 165 ; — concupiscentiae 38, 83 ; — decoris 49, 261 ; — dilectionis 15, 47 ; 24, 102 ; 61, 139 ; — dulce 107,

quorum 49, 75 ; — inolita longaeua

170/171; — laudationis sponsi 15, 47, 50 ; - laudum 59, 24. Incentor pietatis : 39, 32. Incitamentum : — amoris 40, 37; 70, 161 ; 99, 219 ; — lamentationis 41, 7 ;

Impietas : 16, 72, 143; 23, 233; 31, 52, 54, 127, 148, 166, 179 ; 32, 166, 116, 80; — crucifixorum 30, 50; haereticorum 54, 142 ; 57, 111 ; 58, 235; — homicidalis 84, 62 ; — impii 10, 196 ; — iniquitatis 13, 81 ; — ini85, 112; — manichaeorum

85, go;

— patticidalis 53, 53; 110, 97; — stultitiae 102, 163; — uetusta 64, IST. Impius : 16, 241; 27, 221; 53, 131; 91, 69 ;— impoenitens 98, 134. Impassibilitas : 37, 151; 65, 20. Importunitas : — incutsantium 99, 245 ;

— mulieris 101, 206/207. Impotentia : 21, 76 ; - domus 76, 232/ 2223 Imptessio : 65, 91; — agnitionis diuinae 117, 205 ; — catactetis 104, 26; — carnis 104, 64/65 ; — coloris purputei 21, 105 ; — sacra digitorum 43, 170; — dilectionis 117, 205 ; — diligentissima 16, 33; — labiorum 22, 24 ; 23, 7 ; - labiorum Iesu 70, 89/90 ;

— signaculi 104, 51. Improbitas : 55, 232, 234 ; — amici 71, 48 ; — pulsandi 98, 286. Improperium : 53, 47; 80, 149, 153; 120, 26; — Christi 119, 163 ; — fratrum 73, 181; — propheticum 103, 46. Impudentia : 31, 139 ; 90, 132 ; - contumax 31, 119.

Impudicitia : 54, 75. Impulsus leuis : 107, 24 ; 109, 243. Inania uapotis terreni : 60, 82. Tnanitas : — cineris 108, 202 ; — cogitationis 87, 187. Incapacitas : 29, 40 : — sensus nostri 29, 195. Incarnatio (Christi, Filii Dei, Vnigeniti, Verbi) : 8, 47, 60 ; 25, 147; 29, 89; 43, 65; 56, 241; 57, 69; 61, 68;

62, 85; 75, 49/50; 94, 5 ; 95, 183, 184; 107, 245.

Incendium : 3, 123; 36, 127; 97, 40; 102, 64 ; 107, 195 ; -amotis 3, 14/15 ; 22, 13; 40, 34; 88, 46; — catitatis 70, 69 ;— caritatis diuinae 102, 92 ; — ciuitatis mundi 103, 79 ; — in coe-

lestibus 13, 156; — fornacis 62, 77; — aeternum flammae gehennalis 73, 59 ; — ignis 107, 209 ; 108, 25 ; — in-

uidiae 66, 79; — perpetuum 106 > 157/158 ; — petsecutionis 53, 256. Incensum : 12, 50 ; — orationis 12, 52 ; — suaue 12, 71 ; — thuribulorum 51, 182.

— spei felicioris 63, 115. Inclinatio : — dignantissima

80, 30;

— maiestatis Dei 8, 286 ; 33, 221 ; —

spontanea cordis 17, 128; — Verbi 25, 116. Incommodum laesionis : 88, 57/58. Incommunicabilis : 36, 105; 61, 68. Incommutabilis : 14, 102, 125, 128; 34, 146. Incommutabilitas Patris : 14, 78. Incomprehensibilis : 7, 109 ; 28, 45;

119, 89.

Incorporare : 31, 88 ; 50, 88 ; — Christo 32, 178;

50, 6o.

Incorruptela uera Christi : 3, 249. Incotfruptibilis : 29, 134; 34, 120; 117, 200 ; 119, 207.

Incorruptio : 21, 138, 142; 22, 268; 23, 95 ; 34, 125 ; — catnis et spiritus 117, 201/202 ; — integra decotis mei 80, 157/158 ; — gemina 21, 125, 138, 143; — resurgentium 10, 250; — sancta 23, 95 ; — speciei 34, 5. Incredulitas : 14, 295 ; 66, 159; 102,9 ;

— apostolorum 17, 122 ; — discipulorum

17, 122; 101, 279/280.

Incrementum : 16, 137; 19, 218 ; 45,

41, 59 ;49, 32 ; 58, 170; 90, 60; 91, II2 ; 103, 226; 111, 172/175 ; - co-

tidianum 91, 202/205 ; — cotidianum amotis Dei 115, 195 ; — decoris 15,

46; — gratiae 49, 47; — gratiarum 48, 39 ; — iugiter exuberans gratia-

rum (Virginis Mariae) 70, 98/99 ; — iuuentutis 93, 107 ; — possessionis 110, 294; — puetitiae 93, 107; — uineae 116, 168 ; — uirtutum 111, 48/49. Increpatio : 50, 80; 98, 108/109; —

sedula 44, 82; — spiritus 89, 73; - tranquilla 50, 99 ; — uaria 87, 192/ 193 ; — uehemens 16, 141; — uerbi 90, 25. Inculcatio : — sermonis 7, 14 ;— uerbi

64, 45.

Incuria : Pror., 82 ; 44, 95 ; 61, 165 ; 91, 151 ; - custodum 113, 50 ; — mot-

tis 73, 203. Incursio praedonum : 103, 71. Incursus : 47, 189; — alienorum 116, 4; — hostium 59, 67; 87, 127 ; — ini-

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

937

micorum 47, 203. Incus : 36, 130; — malleatoris 41, 15; 67, 269; 104, 30; 106, 157. Indeuotio multiplex : 56, 79. Indicium (¿ndicia) : — amotis 42, 24 ;— bonae spei 111, 111; — capillorum 49, 107 ; — fututorum 90, 65 ; — impressionis 65, 106 ; — praeclatum 18, 167; — seuetitatis 117, 9o. Indifferentia gloriae : 25, 123.

Infidelitas : 17, 213 ; 23, 69; 31, 203 ; 57, 137; 66, 152; — Iudaeorum 57, 64, 187.

Indigentia : 38, 92 ; — paupertatis ma-

Infirmatio Infirmiora 75Infirmitas $8, 245;

ternae 83, 85.

Indignatio : 16, 215 ; 24, 92 ; 30, 204;

42, 78 ; 51, 25, 34; 53, 146; 64,

135; 68, 131; 76, 280 ; — amatitudinis 89, 125 ; — Dei 10, 160 ; 41, 128 ; 53, 197 ; 84, 189 ; — mitis 50, 98/99 ; — tegis 76, 57; — spiritus 24, 88; — sponsi 30, 204/205. Indignitas : 24, 137 ; 30, 203 ; 43, 130; 58, 4, 185, 201 ; 86, 15; 110, 198;

— loci 78, 58 ; — prisca 66, 207. Indigus : 13, 173 ; 108, 22 ; — lucis 58, A Indiscretio feruoris : 55, 183. Indoles bona : 42, 52/53. Indulgentia : — audax 110, 128 ; — morae 38, 63. Industria : 44, 97; 69, 126; 76, 245; 88, 191; 90, 31; 98, 21, 188; 115,

42 ; — custodum 116, 118 ; - humana

26, 75 ; — odorandi 77, 100 ; — propria 68, 188. Inebriare : 12, 207 ; 17, 93, 113; 19,

264, 272 ; 21, 99; 30, 139, 186; 91, 114 ; 94, 197, 216, 219, 220 ; 95, 268, 286 ; 96, 265. Inebriatio : 19, 274. Inedia urgentior : 95, 22. Ineffabilia : 7, 273 ; 8, 77; 21, 217 ; 43, 121; 97, 88; 114, 75, 76. Ineptiae scurrilitatum : 115, 142/143. Inertia : 4, 245 ; 6, 130; 58, 144 ; 59, 132 ; 64, 158 ; 109, 130 ; — languoris 75, 174 ; — secutitatis 38, 170. Infantia : 17, 213 ; 37, 25 ; 57, 147/148 ; 72, 142 ; 89, 188 ; — ecclesiae 72, 15, 129 ; — filiae Sion 85, 47 ; — Iesu 71, 8; 83, 124; 93, 93; — instituenda 40, 128/129.

Infelicitas : 101, 219. Inferiora : 100, 63 ; 110, 131 ; — terrae

110, 51-57, 84/85.

Infernus (ze inferus) : 8, 246 ; 22, 232 ; 77, 162;

80,

180,

218;

83,

218;

105, 215; 106, 146, 155, 160, 238; 109, 19; — uehemens et inexorabilis 109, 164/165.

Infestatio : 26, 58, 69 ; 47, 189 ; — exterior 113, 45 ; - tumultuantium 25, 63.

Infima creaturae rationalis : 36, 165. Infirma : 26, 206 ; 108, 5, 66, 210; — calamitatis nostrae APP., 178 ; — fratrum 108, 125 ; — mutabilitatis 46,

145. Infirmari : 18, 264 ; 27, 26 ; 31, 66 ; 94, 116 ; 108, 104; 115, 226.

praedecessotum : 65, 220. : 77, 235; — corporis 108, : 1, 136; 6, 130, 249 ; 9, 165 ; 9; 78; 19, 288; 22, 167,

178, 225 ; 25, 245 ; 26, 33 ; 28, 147;

88, 26; 43, 107 ; 49, 80; 58, 205;

59, 29; 65, 19; 68, 152 ; 69, 164, 167; 71, 186; 82, 122; 86, 25 ; 93, 113, 180; 98, 5, 74, 79; 108, 96; 113, 100/101; Arr». 146, 182; — aetatis 120, 115 ; — animae languen-

tis 108, 74 ; — assumpta 26, 254 ; 92, 198 ; — carnis (zn Christo) 6, 219 ; 9, 86; — Christi 25, 182/183, 192-194,

244 ; 26, 35 ; 27, 149/150 ; 53, 134;

83, 36; — corporales Christi 6, 229 ; — cotpotis proptii 86, 160 ; — discipulorum 101, 279; — Domini mei 26, 70; — fratris aegrotantis 74, 156; — hominis suscepti 75, 54; — humana

104, 202,

238; 108,

166;

— misericordissima Christi 113, 91; — multiplex 27, 13; — praesens 51, 10; — propria 49, 4; 82, 159; 93,

22; 104, 224; — quinquepartita 25, 242/243 ; — sananda 69, 165 ; — singulorum 28, 133 ; — sponsae 64, 144; — spontanea

Christi 28, 26; — pro

nobis suscepta (a Christo) 25, 189 ; 27, 9; — suspecta 69, 167; — uetus 102, 195.

Infitmus : 23, 117, 118; 30, 74; 34, 74; 57, 15 ; 91, 48; 108, 102;

113,

74 Informate : 35, 133; 66, 46; 75, 63; 119, 119.

Informatio : 100, 114 ; — alieni exempli 77, 136; — sponsae 70, 26. Informia formans : 108, 210/211. Infusio : — gratiae 19, 19; 70, 87; — mytrhae 22, 116, 156 ; — spiritus 17, 68 ; — Spiritus Sancti 24, 228 ; 75, 85 ; 114, 204 ; 115, 241.

Ingeminatio : 64, 36; — laudis 47, 81-

84.

Ingenium altius : 24, 11. Ingluuies : 50, 25 ; — edendi 51, 137/ 138; — uotax 8, 52, 53.

Ingratitudo : 6, 138, 158; 18, 4; 23,

938

INDEX VERBORVM

233 ; 24, 165 ; 60, 223 ; 67, 244; 75,

172/173 ; 87, 28/29; 93, 23; — iudaica 51, 124. Ingratus gratiae : 74, 220. Ingressus : 58, 96 ; — calamitatis sem-

piternae APP., 353; — domus

101, 55; — mundi 83, 115 ; — Saluatoris 25, 156/157 ; — thalami 15, 37. Inhabitatio : 6, 196 ; 33, 218 ; — deserti 100, 93/94; — ptistina 105, 63. Inhabitator (= Spiritus Sanctus) : 19, 5T

Inhaerere : 16, 38 ; 19, 12, 15 ; 21, 96, 203 ; 35, 80; 46, 97; 48, 115, 256; 50, 73; 55, 284; 57, 226; 68, 120, 169 ; 105, 151; 120, 104.

Inimicitia : 26, 147 ; 89, 193 ; — uetus 62, 190.

Inimicus (mici): 47, 198, 204, 269; 85, 185; 107, 132; 109, 56; 118, 120; — catitatis 47, 180/181 ; — catnalis 113, 150; — ecclesiae 115, 83 ;

— gratiae 3, 80; — generis humani 101, 65 ; — mortis (Christi) 84, 186 ; — salutis nostrae 87, 117 ; — spiritualis 113, 150; — Verbi 23, 14; — uetbi tui (= Petrus) 86, 87 ; — ueritatis 9, 147/148. Iniquitas : 8, 100 ; 10, 104, 136 ; 13, 81,

515 ; 18, 169 ; 22, 233 ; 23, 265 ; 24,

209 ; 32, 166, 167; 38, 39; 44, 50;

49, 57; 50, 195; 53, 67; 60, 115; 61, 239; 62, 27, 40; 79, 28 ; 84,78 ;

99, 168; 101, 124, 144 ; 102, 162;

104, 167; 107, 193; 109, 66/67;

APP., 154, 167 ; — ecclesiae 13, 309 ;

— filiae Sion 10, 93 ; — filiorum Israel Apr., 260/261; — homicidalis 110, 96; — humana 10, 239; 13, 303; — maxima 90, 125 ; — omnium nostrum 10, 77, 98; — propria 102,

127; — ptistina 49, 231 ; — serui sui 24, 172; — synagogae 64, 126. Initium : 10, 225 ; 14, 55; 22, 257 ; 23,

ET LOCVTIONVM — laudis 11, 16; — laudum (= Christus) 52, 214; — mundi 60, 84 ; — otiginis (angelorum) 118, 116; — parentum $, 108 ; — patentum primorum 56, 173; — ptopagationis ecclesiae 116, 119 ; — saeculi 27, 224 ; 88, 74; — sanctitatis 88, 45 ; — sancta 59, 77 ; — sapientiae 72, 118; — tepiditatis 58, 65 ; - uerborum 103, 55 ; — bene uiuendi 58, 76. Iniutia : 16, 112; 20, 193; 80, 103; 91, 159; 94, 284; 115, 205 ; — Dei 118, 177 ; — fraterna 91, 215 ; — praeterita 64, 140. Iniustitia : 35, 123; 63, 67; 87, 29; 89, 224; 106, 27; — hominis APP.,

337; — propria 99, 88; — principis mundani 25, 234. Innocens : 10, 211 ; 23, 69 ; - Dominus lesus 83, 69. Innocentes : 56, 26. Innocentia : 3, 51, 251; 8, 875; 10, 72 ; 16, 110 ; 17, 753 ; 31, 71 ; 32, 30; 51, 206 ; 53, 238; 63, 134 ; 74, 56 ; APP.,

100-103 ; — carnis Christi $, 2, 71; — Christi 23, 352 ; 35, 111 ; 84, 195 ; — corruptibilis 8, 104 ; — ecclesiae 56, 154; — gloriae 3, 213/214; — hereditatia 8, 124; — Iesu 35, 118 ; 83, 182 ; 96, 124 ; — infantilis 37, 45 ; — immaculata 99, 88/89 ; — integra 8, III; — inuiolabilis

8, 118; — laesa

102, 103/104, 107 ; — patuulorum 3, 47, 100 ; — ptoptia 50, 177 ; — resurrectionis 3, 209 ; — sacra 111, 195 ; — sponsae 53, 231.

Innocentissimus paruulorum (= Christus) : 3, 246. Innouatio : — continua 35, 146; — pulchritudinis 47, 104 ; — salutis 69, 50; — uelleris sui 51, 155. Innumerositas credentium : 102, 146. Inoboedientia : 54, 192; 101, 9/10;

119, 178 ; — discipuli 48, 176.

255; 25, 155 ; 58, 134 ; 60, 128; 78, 230 ; 87, 134 ; 93, 105 ; 95, 75 ; 104,

Inopia : 11, 26 ; 17, 191 ; 24, 19; 26,

60; — amotis tenerum 61, 179/180;

— experientiae sacrae 24, 19 ; — iusti-

— carminis 21, 45 ; 52, 68 ;, 88, 37; — caritatis 20, 184/185 ; 43, 21 ; 47, 246 ; — conuetsationis 58, 49 ; — conuersionis 58, 119 ;73, 245 ; — cteatio-

125; 55, 208 ; 73, 249 ; 76, 15 ; 93, 22 ;

tiae 41, 222 ; — lactis 37, 48 ; — mendicitatis meae PROL., 56 ; — paupertatis

5, 34.

47; — dietum aeternitatis 14, 57; —

Inops : 3, 180; 20, 191 ; — tui 93, 195 ; — et egenus 100, 123. Inquietudo : 15, 308; 24, 209; 99, 153 ; 100, 21.

disputationis 42, 127 ; — ecclesiae 56,

Insania : 72, 48 ; 110, 75 ; — luxutiae

nis 44, 161 ; — creatutae 10, 171 ; 35, 193 ; — deliciatum 40, 15 ; — diei 57, 2/3 ; 67, 11 ; - germinationis 34, 120 ; — humilitatis sponsi 64, 116 ; — Iesu

11, 219 ; — ignobilia 62, 96 ; — indolis bonae 42, 53; — inuentionis 47, 21; — iustificationis omnis 75, 248 ;

52, 140.

Inscriptio : — catacterum uiuotum 65, 45 ; — nominis 117, 204 ; — tituli 86, 221; 104, 158. Insidiae : 15, 145 ; 36, 134; 47, 186;

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM 61, 54 ; 92, 115 ; 101, 62 ; 116, 144; — hostium 115, 220; — inimicotum 114, 155/156. Insigne (insignia) : 2, 135 ; 91, 235 ; — nouum noui amotis 66, 206 ; — con-

stantiae uictricis 81, 17 ; — decotis 6, 62; — dignitatis 11, 15; — fasciae

pectoralis 4, 125 ; — genarum 30, 16 ; — glotiae 15, 183 ; — humilitatis 51, 263 ; 73, 99/100 ;— imperii 67, 199 ; — laudum 20, 185; — martyrii 82, 218, 219; 91, 255 ; — sactae militiae 45, 145 ; — ornatus 68, 124 ; 73, 105 ;

— potestatis ecclesiasticae 49, 170; — potestatis geminae 67, 28 ; — proprium 42, 57; — pulchritudinis 47, 96/97 ; 48, 40; — sacrum 81, 20; —

sanitatis 75, 200; — bonae spei 55,

166 ; — uictoriae 15, 174/175 ; APP., 253. Insinuatio beneuola : 52, 180/181. Insipientia : 14, 312 ; 19, 136 ; 23, 289 ;

39, 157; 43, 7; 64, 155 ; 89, 41 ; 94,

118, 155 ; 120, 161 ; — foeda 77, 73/ 74 ; - mulietis 31, 62 ; — uera 23, 232. Insolentia : PROL., 5; 9, 133 ; 20, 121; 24, 169; 39, 134 ; 44, 200 ; 80, 140; 88, 139 ; 97, 18 ; 99, 52 ; — inanis 118, 163/164 ; -iocotrum 47, 214 ; — pueti-

lis 56, 48; — regia 54, 67. Inspectio : — diligens 56, 45 ; — speciei (sponsae) 63, 71 ; — uinearum 61, 154. Inspector : — cogitationum (= Deus) 90, 38 ; — intentionum (= Deus) 90,

38 ; — internus 65, 77 ; — mentium 44, 197; - nequam 56, 87 ; — sanctorum 52, 190. Inspiratio : — occulta

Dei 100, 2; —

diuina 112, 7; — gratuita 112, 173;

— occulta poenitentiae 75, 246. Inspitator totius boni : 97, 228. Instantia : 17, 107 ; 18, 305 ; 55, 240; — cotidiana 38, 46 ; 90, 34 ; 103, 214 ; = Jaborandi 61, 85 ; — obsecrationis 76, 244 ; — opetationis piae 116, 179/ 180; — orationis (orandi) 12, 29, 54 ; 17, 245 ; 26, 58 ; 61, 85 ; 115, 105;

— praedicationis 74, 84, 204 ; — pre-

cum 1, 157; — ptopagandi 17, 100, 107 ; — quaerendi 98, 285 ; — rediuiua 30, 127 ; — sedulitatis 96, 45. Instauratio desiderii noui : 38, 83/84. Instinctus : — alienus 90, 257/258 ; —

pietatis 101, 47/48 ; — pietatis diuinae 112, 145.

Instituta patrum : 78, 215. Institutio : 55, 271; 65, 218; — sacta 65, 215 ; — uirorum spiritualium 114,

176. Insufficientia : 112, 133.

939

Insufflatio : — Iesu 24, 229 ; — spiritus 24,:125,1124;

223; 235.

Insultatio : 90, 123/124. Integtitas : 8, 160; 70, 181, 210; — caritatis 26, 163/164 ; 52, 110 ; — catnis 83, 8; — castimoniae (Virginis Mariae) 70, 3 ; — decoris (sponsae) 94, 88 ; — famae 80, 85, 114 ; — fidei 52, 110 ; - humilis 3, 157 ; — humilitatis (Virginis Mariae) 70, 105 ; — incorruptionis 83, 222 ; — iuris antiqui 8, 159/160; — laudis 53, 74; — Mattis Virginis 70, 100; — pristina 117, 273 ; — uetbi 88, 29. Intellectus : 7, 212; 11, 38; 16, 175;

18, 69, 80 ; 17, 275, 317, 319 ; 21, 24 ; 22, 11; 23, 210; 25, 35; 29, 202;

34, 18; 35, 154; 41, 64; 48, 114; 57, 128; 65, 214; 67, 72, 200, 202, 203 ; 75, 62, 105 17, 19; 86, 85 ; 87, 97; 88, 201

111, 268;

; 82, ; 94,

173 ; 95, 84; 102, 9, 141/142 ; 104,

91, 190 ; 108, 118; 113, 237, 243;

114, 172 ; APP., 210 ; — et affectus 72,

204; — calceamentorum 65, 214;— carnalis 48, 114; — deprauatus 102,

159 ; — dissimilis 48, 99 ; — eximius 112, 210; — facilis 54, 134; APP.,

5358; — multiplex 60, 16 ; — obscurior 88, 62/65 ; — spiritualis 68, 35 ; — rerum spiritualium 112, 229/230; — sponsae 72, 171 ; — triplex 81, 9; — uberum 72, 9. Intelligentia : PROL., 114 ; 11, 41; 14,

74; 20, 33 ; 22, 16 ; 23, 244 ;25, 58;

29, 90; 91, 11 ; 49, 215,245 ; 57, 17 ; 68, 80 ; 72, 173, 203 ; 88, 184 ; 94, 7 ;

— difficilis 48, 61/62 ; — expedita 83, 16/17; — lucida 88, 7; — mentis sereniotis 49, 245 ; — messis 31, 11 ;

— nominis 30, 242 ; — plana 105, 219 ; ~ plena 30, 242; — prophetae 57, 129 ; — sacta 60, 13 ; — scripturarum 104, 101; — sensuum aliorum $9, 87/88 ; — seteniot 17, 309 ; 48, 206; 63, 12 ; — sermonis 49, 215 ; — spiritualis 55, 133; 88, 182; — sponsae 114, 239; 118, 19; — uaria 89, 10; — uetbi 29, 205; 48, 93; 67, 177; 90, 236; 104, 186/187; 113, 201; — uetitatis lesu 18, 80. Intemperantia luxus : 54, 75. Intemperies : — aestus 26, 134 ; — frigofis hiberni 83, 84; 86, 139. Intendere : 26, 115 ; 55, 214 ; 68, 168/ 169 ; 91, 164/165 ; 98, 238. Intentio : ProL., 64, 144, 163 ;23, 226 ; 27, 30 ; 35, 131 ; 43, 27, 84 ; 44, 220;

48, 212; 59, 166; 60, 199; 61, 93; 63, 38; 90, 80 ; 92, 58 ; 95, 241 ; 107

940

INDEX VERBORVM

68 ;120, 195 ; - animi 50, 51 ; — casta 54, 45 ; 64, 209 ; 92, 132 ; — coelestis

57, 225 ; 104, 194 ; — coelestium 60, 143 ; — cotdis 18, 273 ; — coronae aetetnae 81, 38 ; — deuota 48, 19 ; — indeclinabilis 34, 151; — interior 118, 161 ; — iugis 35, 145 ; — laudum nostratum (— Christus) 92, 215 ; — maligna 118, 125 ; — mentis sincerissima 108, 52/55 ; 110, 177; — mundi 48, 204; — naturalium 97, 80; — pia 48,

ET LOCVTIONVM dullatum 4, 29 ; — uoluntatum 108, 174. Intinctio purpurae : 78, 228. Introductio : — filii foris stantis

66,

119 ; — in cellaria tegis 93, 118. Introitus : — in infernum 101, 226; — . portae ciuitatis 74, 200/201 ; — liber et exitus 114, 209/210; — uiscerum maternarum $3, 46.

Intrusio catceralis spirituum : 105, 125. Intueti spiritualiter : 3, 44.

208 ; - puta 3, 137 ; 85, 165 ; 108, 54 ;

Intuitus : — castissimus 16, 199 ; — feli-

— radicata 44, 222 ; — sedula 72, 235 ; — sincera 65, 255 ; 116, 177; — speciei et pulchritudinis 35, 141 ; — stu-

citatis nostrae 63, 95 ; — mentis 103, 210 ; — oculorum Iesu 19, 6/7 ; — purus ac pius 75, 27. Inuasor alienae uirtutis : 44, 41. Inuentio : 38, 103 ; 93, 58 ; - Dei 1, 37; — dilecti 2, 16 ; — plena tui 93, 206 ; — sponsi 94, 62; 95, 115.

diorum 23, 226; — studiosa animi 49, 150 ; - uanissima 110, 66 ; — unica 63, 15.

Interdictum generale : 41, r. Interiora : 13, 132, 134 ; 88, 25 ; — cotdis 24, 206/207 ; — deserti 103, 119; — sanctuarii diuini 112, 140/141 ; —

sponsae 97, 157 ;— thalami 92, 54; — uiscetum $, 49. Interitus : 82, 107; 110, 237; APP., 111 ; — animae aerumnosae 83, 194;

— carnis 83, 193; — repentinus 76,

25. Intermissio : 14, 56 ; 95, 168 ; 109, 110. Interpolatio : 8, 16; 45, 32 ; - momenti

34, 48 ; — silentii 21, 201. Interpres : 44, 53 ; 119, 220 ; — amotis

16, 10; 24, 37 ; - benignus 39, 117; — catitatis mutuae 79, 165 ; — fidelis 97, 19/20 ; — pietatis Christi (= Ioannes) 28, 92 ; — mystetii 95, 264 ; — signi 18, 157.

Interpretatio : 11, 21 ; 30, 41 ; 63, 142; 76, 28; — amotis 12, 7; 108, 190;

— benigna cordis sui 91, 177; — benignissima 78, 116 ; — fatua 31, 159 ; — maligna 22, 102 ; - myrrhae 22, 12 ; — nominis 12, 100; — Pauli 72, 28; — uberum sponsae 72, 152 ; — uisionis 76, 284 ;— uocabuli 24, 40. Interrogatio : 2, 58 ; 7, 15, 24; 8, 36; 15, 164 ; 42, 74; 43, 206; 89, 53; 101, 80, 95 ; 115, 145 ; — amoris 17, 221; — assidua conscientiae 80, 61;

— contumeliarum 22, 45 ; — cruciatuum 82, 163; — dira 105, 121; — gemina 7, 63; — leuissima 17, 45; — multiplex 15, 149 ; — sapientiae 42, 59/60 ; — tormentorum 57, 308/309 ; 15, 129 ; — trina 112, 41. Interuallum : — diuisionis 99, 43; — noctium 58, 141; — respirationis 106, 245/246. Intima : 13, 124; 89, 158 ; — cordis 45,

$5; — intentionum 108, 174; — me-

Inuestigabilis : 22, 170; 26, 74; 40, 155 ; 65, 86. Inuestigatio mysteriorum Dei : 36, 70. Inuestigator curiosus rerum : 2, 73. Inuidentia : 24, 192 ; 29, 183. Inuidia : PROL., 90; 3, 133; 8, 208, 240 ; 20, 125 ; 24, 164, 190 ; 29, 180; 30, 105 ; 41, 141 ; 49, 142 ; 56, 6o, 78,

92 ; 66, 92, IOI ; 77, 205 ; 84, 34, 58 ;

87, 165 ; 95, 36 ; 101, 146 ; 106, 191; — Dei 67, 86 ; 101, 136 ; — fratrum 73, 182; — hostium 56, 27 ; — inexstinguibilis 66, 81 ; — pertinax 30, 105 ; — petulans 118, 129 ; — proximorum 57, 124; 109, 238; — tabescens 51, 103 ; 91, 180.

Inuiscerare : 17, 331;

26, 217;

44,

192; 46, 187; 53, 30; 110, 58.

Inuisibilia (/zzsibilis) : 30, 55 ; 37, 77; 52, 198 ; 59, 181 ; 97, 87/88 ; — Dei 23, 245 ; 91, 27; 101, 50; 104, 77.

Inundatio : 17, 103, 219/220 ; — nimia catitatis 109, 220; — larga consolationis 16, 145 ; — criminum 109, 61 ;

- larga nis 95, Inuocatio — lucis

fluminum 17, 115 ; — sangui282 ; — spiritus 17, 324/325. : 70, 194 ; — gratiae 12, 124 ; diuinae 58, 183; — Domini

Iesu 4, 210 ; - nominis Iesu 77, 11/12.

Inuolucrum (inxolucra) : 39, 57 ; — causarum 115, 140/141 ; — figurarum 81, 161 ; — pannorum 93, 142. Ira : 10, 14, 18, 145 ; 24, 165 ; 42, 78; 43, 42 ; 45, 168 ; 49, 142 ; 90, 170,

119,93, 54 ; 101, 8, 145 ; 106, 191;

— Dei 10,,87 ; 13, 90 ; 35, 55 ; — crea-

toris 102, 60 ; — Domini 8, 231 ; 90, 141 ; — frementium 119, 94 ; — liuescens 22, 79; — magna 103, 19/20; — atque tristitia 101, 151/152. Iracundia : 10, 27; 22, 93; 24, 206;

INDEX VERBORVM 31, 100 ; 53, 146 ; 55, 110; 87, 163; 92, 226. Irreuerentia : 7, 1. Irrogatio temporanea

: 45, 57.

Irritamentum : — doloris 99, 218/219; — mundi 115, 206. Trritatio hostium : 99, 81/82. Iter : 120, 82; - Dei ATP., 24; — uenientis 100, 175. Iteratio crebra : 98, 14.

Tubar : — luminis 18, 10/11; 216. Tubilatio : 9, 231 34, 114; 35,

18, 11 ; — perpetuum, perfectionis — 59, ; 24, 144 ; 33, 10, 64 ; 36; 41, 36; 46, 176,

177; 47, 180 ; 55, 55 ; 63, 159 ; 109, 198 ; — arcana 24, 141/142 ; — com-

munis 71, 112 ; — condigna 114, 29 ; — in coelo 10, 170; — totius ecclesiae 105, 95; — laudum 87, 12; — laudis propriae 88, 142 ; — sancta 118, 131. Iubilus : 8, 78 ; 19, 330, 375 ; 95, 256; 96, 215, 216; 118, 48; — cordis 87, 132 ; — laudis 10, 176 ; - laudum 100, 92. Iucunditas : 3, 234; 7, 160; 19, 11, 325 ; 32, 91, IOI ; 33, 57; 84, 191;

38, 33, 85; 88, 183/184; 92, 159;

117, 230; — aeterna 96, 97 ; — beata 96, 211 ; — Christi 31, 82 ; — ciuitatis

nostrae 63, 95 ; — Dei 53, 155, 138 ; - gaudii 83, 119; — iugis 77, 173; — meta 37, 151; — mundana 38, 74; — odoris 59, 169 ; — saporis 59, 169 ; - sensuum 28, 10; — spiritualis 33, 96 ; 42, 107. Iudaei : 57, 188 ; 66, 57; 71, 174. Iudex : 7, 230; 25, 215 ; 90, 155 ; 98, 227, 228; 118, 151; — aequissimus 116, 253; — aeternus

56, 278; 90,

145/146 ; — conscientiae 39, 35; — cotruptior 113, 48 ; — Deus 49, 273, 274 ; 60, 176 ; 76, 214 ; — operis 89, 170; — tremendus 60, 255 ; 61, 233. Tudicium : 7, 44; 8, 186, 234, 235; 10, 4, 109, 132, 150, 192, 210; 13,

75 ; 14, 20 ; 15, 278 ; 18, 186 ; 19, 77; 25, 121, 236; 32, 210; 44, 245 ; 43, 42 ; 44, 33; 47, 228-232 ; 49, 276;

53, 159 ; 60, 198, 207, 217, 243, 249 5

61, 255; 77, 107; 78, 115 ; 87, 214;

90, 60/61, 71, 83, 104 ; 98, 230 ; 102, 267 ; 106, 95 ; 116, 60, 100 ; 117, 19;

— adolescentularüm 60, 180 ; 80, 139/ 140 ; — aeternum $4, 141 ; — alienum 101, 29; — caecum

amantium

120,

34; — bonotum 56, 1 ; — caecum 63,

23 ; — coeleste 90, 134 ; — conscientiae propriae 63, 34; — Dei 7, 245 ; 9,

ET LOCVTIONVM

941

145 ; 10, 167 ;13, 71 ; 15, 78 ; 19, 77 ;

24, 128 ; 36, 133; 49, 274, 276; 53, 160 ; 56, 279 ; 60, 192, 202-204, 222, 228; 61, 3, 236, 251; 62, 168 ; 63,

37 566, 232 ; 77, 72 ; 89, 64; 90, 127,

163 ; 96, 224; 101, 32; 104, 189; —

discernendi 77, 120; — diuinum 60, 184; 61, 232 ; 79, 109/110 ; — grauissimum 91, 74; — humani diei 39, 164/165 ; - humanum 85, 108/109 ; 94, 78; — Iesu 83, 182; — iniquum

25, 233; — iustissimum

95, 40; —

iucundum 24, 128; — et iustitia 90, 68 ; - magnum et occultum 10, 178 ; — pietatis intimae 50, 212 ; — sponsae

60, 118; — sponsi 94, 87; 100, 25 ; — uetum Christi 19, 96.

Tugum : 73, 89, 95, 96; — Adam 25, 222; 73, 101; — caritatis 24, 114; — Chtisti 23, 174; 73, 101 ; — suaue Dei 8, 253 ; - dominationis 8, 252 ; — fidei 66, 140 ; - hominis APP., 344 ;

— Iesu 102, 123; — legis graue 23, 117; — gtaue nimis 101, 212 ; — peccati 101, 208 ; — setuitutis 5, 68 ; 9,

107 ; 39, 92, 93 ; 73, 90/91 ; 19, 57;

87, 188.

Iumentum (iumenta) : 104, 142 ; APP., 206 ; — insipiens 13, 295 ; 23, 160. Iunctura : — consequentiae 64, 7; — feminum 66 (passim); 67 (passim) ; 68, 8, 154, 171 ; 69, 10, 112.

Iuniotes : 110, 187. Tura : — ecclesiastica 116, 112 ; - humana 114, 179. Turamentum : 120, 85. lurgium : 22, 92, 107; 36, 114; 113, 86.

Ius : — aeternum et immutabile 92, 230 ; — diaboli 36, 87; — dominationis ecclesiasticae 116, 113 ; — gloriae 67, 215 ; — hereditarium 8, 118 ; 22, 122/ 123 ; 62, 240; 65, 44; 67, 187 ; 86,

242/245 ; 87, 184/185 ; 101, 243;

103, 149 ; — legitimum 111, 160/161 ; — proprium 110, 111 ; — terum communium 92, 84/85. Iustificatio : 13, 40, 49; 19, 145 ; 89,

54 ; 102, 238 ; — Dei 14, 100. Iustitia : 7, 227; 8, 179-200,

239; 9,

138; 10, 254; 12, 243; 16, 42 ; 18,

213, 214, 252-256; 21, 202 ; 22, 259264; 25, 236 ; 28, 188 ; 31 199, 201 ; 34, 2, 102 ; 88, 45, 118, 119 ; 41, 225,

247, 248 ; 43, 45 ; 44, 196, 244 ; 49,

208 ; 50, 48; 51, 11, 116, 117, 150, 206, 208, 242; 54, 36; 55, 66 ; 56, 125; 57, 138; 58, 72; 60, 196; 62,

118, 231; 63, 67; 64, 99; 66, 150, 151; 69, 20; 72, 189; 81, 28, 134;

942

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

87, 23; 90, 104, 160/161 ; 94, 127;

82, 10; 91, 193; 96, 101; 97, 90;

97, 109 ; 101, 52 ; 106, 29 ; 110, 251 ;

98, 241 ; 99, 44; 106, 245 ; 111, 186 ;

115, 56, 116; 116, 128; APP., 330, 350;

— aeterna

66, 100;

76, 215;

106, 81 ; - angelorum 34, 95 ; — caritatis 14, 113 ; — Christi 8, 4 ; 25, 174 ; 28, 33, 34; 35, 112; 93, 191 ; 100,

82 ; — de coelo 22, 259-264; — Dei 7, 207; 10, 212-234; 14, 77, 89, 90,

120, 122; 23, 167, 168 ; 36, 72 ; 66,

87, 136/137, 196 ;72, 122; 77, 70;

96, 228 ; 105, 223 ; 106, 84/85 ; 107,

—aliquantulus 97, 115/116 ; — carnalis 49, 294 ; — diuinus 2, 145 ; — familiafis sponsae 40, 16; — fratrum 90, 178 ; — infinitus 49, 64 ; — itineris 46, . 47; - lesu 16, 64; — manus laeuae 27, 52, 54;

— manuum

82, 177;

=

maximus 87, 217; — patuulorum 54, 65 ; — poenitentiae 8, 176 ; 94, 53; — praedicandi 62, — 150; sollicitudinis 68, 161.

17; — dilecti 11, 161; — diuina 62, 117; — non ficta 116, 214; — fidei 32, 151; 56, 220; — gemina 55, 85 ; — honotis diuini 60, 197 ; — Iesu 35,

Labra : 17, 151; — filiorum 85, 65 ; — sponsi 88, 181. Labrusca : 60, 117, 242; 90, 62/63;

123; — iudiciorum Dei 61, 228; — iusti 10, 195 ; 16, 242; 77, 108; —

Lac:4, 7653, 50; 9, 71, 72; 11, 33;

martyrum 67, 104 ; — misericors Dei 28, 4, 189; — multiformis

Dei 28,

223; — Patris 14, 100; — perfecta animae Christi 8, 73; — eorum qui praesunt 116, 233 ; — propria 69, 20 ; — regni Dei 40, 45 ; — simulata 76, 184; — singularis 66, 85 ; — sponsi

28, 2, 178; - summa APP., 335/356 ; — synagogae 77, 94 ; — uera 64, 71;

— perfecta uiti 116, 206. luuamen : 111, 77 ; — uirtutis 53, 143. Tuuencula : — tenella 2, 67 ; — tympanis. tria 88, 132.

116, 30.

16, 108 ; 17 (passim) ; 19, 2, 227, 230,

231, 322, 3245 37, 25, 50, 165, 176,

204;

40, 128;

50, 178,

191,

192,

199, 206, 274 ;65, 37; 81, 120; 93,

1725 111, 165, 192/195, 20851115, 107 ; — dulcedinis 40, 127 ; — humanum 50, 214 ; — infantilis innocentiae 37, 45 ; — laetitiae 37, 172 ; — matetnum 37, 177 ; — et mel 19, 324; 93,

156 ; 95, 110; — modestiae 37, 181 ;

— modicum 19, 313 ; — necessarium 68, 83; — peregrinum 115, 153; — proprium 17, 186; — sanctimoniae 50, 192 ; - ubetum 17, 147, 202, 222 ;

40, 125 ; 81, 117 ; uirginei pudoris Labes : — peccati 3, 78; 35, 165; resolutionis 23, 64.

Labia : 19, 252 ; 21, 34, 69, 73, 89, 109,

1014591275 18015022 91:197. EOS 02450216]

250, 271, 282, 295; 23, 7; 24, 70;

25, 87, 80, 21, 13,

8, 9; 88, 175, 203 ; — et dentes 39 ; — dilecti 21, 219 ; 22, 18-34, 136, 271 ; 24, 48, 111 ; — diuina 216 ; - hominum 118, 70 ; — Iesu 195 ; 21, 28, 69, 114, 127 ; 22, 1,

137, 148, 250, 295 ; 23, 61, 90, 97,

107, 127; 24, 1; — purissima Iesu 22, 80 ; - Domini Iesu 22, 216, 295 ; 23, 313; — loquentis 12, 146/147; — macta et arida 22, 56; — melliflua 21, 8 ; — Moysi 21, 1, 75 ; — Pauli 113, 221 ; — sacta 22, 112 ; — sacrosancta

21, 12; 22, 7 ; 89, 25 ; — salutaria 22, 190; — salutifera Christi 21, 130; — sponsae 2, 122, 130 ; 40, 125 ; 60, 30 ;

— sponsi 2, 109 ; 21, 1, 34, 63, 109; 23, 1; 24, 6, 8 ; 25, 11, 15, 16; 46, 164 ; 88, 181 ; - summa 22, 282. Labor : PROL., 152, 156; 8, 10, 15 ; 13, 18, 150 ; 16, 157, 257; 17, 107; 27,

54 ; 40, 25, 118, 147; 43, 192; 45,

55 5 47, 57, 39; 52, 187; 61, 164;

62, 246; 64, 220; 68, 85, 90, 173;

93, 173.

Laceratio : 50, 46; 80, 158; — carnis 78, 91.

Lacrima : 18, 223; 22, 216, 245 ; 25, 165 ; 32, 129 ; 41, 180, 202 ; 43, 39 ;

64, 141; 74, 77, 169; 75, 242/245;

106, 105 ; — afflictorum 98, 185; — compatientis 74, 79 ; — compunctionis 94, 82 ; — deuota 91, 161 ; - Hesebon 74, 116/117 ; - lesu 75, 226, 242 ; — et lamenta 76, 282; — lugentium 41, 91; — poenitentiae 3, 190; 75, 241; — poenitentis 26, 225 ; 74, 78,

94/95.

Lactatio : — dulcis 14, 213 ; — pia fratris 93, 152 ; — pia 95, 123. Laesio : 30, 51 ; 62, 78 ; S0, 82, 166; — aluei 19, 196; — amicorum

118,

138 ; — pudoris 30, go. Laetitia : 1, 132; 3, 249; 5, 115; 10, 14, 27; 18, 56; 22, 67; 30, 170; 32, 214 ; 33, 58; 42, 100, 110, 115; ` 46, 176 ; 62, 59, 218 ; 63, 55, 57; 65, 100 ; *1, 125 ; 83, 224, 229 ; 85, 246 ;

89, 262 42, Yi,

101, 179 ; 95, 97, 255, 281 ; 96, 15, ; 106, 55 ; 120, 90 ; -abundantior 112/115 ; 62, 219 ; - admirationis 110 ; — aeterna 15, 242 ; — arcana

INDEX VERBORVM $8, 14 ; — catitatis 37, 161 ; — carnalis 103, 67 ; — coeli et terrae 66, 60; — cotdis 21, 211 ; 109, 154 ; — discreta 62, 245 ; — dispat 96, 231 ; — coelestis gloriae 40, 161; — inenarabilis

30,

145; — inepta 58, 268; — noua 96, 15 ; — nuptialis 46, 27 ; — perfecta 33, 214 ; 117, 210 ; — plena uictoriae 62, ' 254 ; — resurrectionis 10, 256 ; — spei

21, 152 ; — sollemnitatis 74, 97/98; — sponsae 44, 189 ; — triumphans 46, 152; — uberior 1, 90; — uehemens 82, 112 ; — undique influens 96, 180.

Laeua : 1, 17 ; 25, 4, 70, 73, 174 ;97, 65, 124, 173, 176, 186 ; — Christi 98, 189; — dilecti 25, 58; 97, 72; 98, 218; - Domini 26, 61; 97, 119; — sponsi 13, 329 ; 25, 4, 64, 188, 218, 250; 26, 1, 249 ; 27, 9 ; 80, 177 ; 96,

37 ; 97, 1, 56, 59/60, 106, 107, 127;

100, 52 ; — et dextera sponsi 98, 38. Lamentatio : 41, 1, 7 ; 79, 123 ; — mattis (ecclesiae) 67, 251. Lamentum : 118, 49 ; — doloris 61, 17 ; — et lacrima 118, 40/41 ; — poenitentis animae 74, 30/31. Lampas : 107, 19-40, 49; 68, 76, 85; 108 (passim); 109, 174, 181, 185;

— disciplinae 108, flammae 107, 125 107, 127; — lucis 139 ; — luminosa

115 ; — ignis atque ; 108, 157 ; — ignis aeternae 108, 138/ 29, 199, 204 ; 108,

43/44, 111/1I2, 144 ; — sanctimoniae 108, 115 ; — sanctorum 107, 6; —

sponsae 107, 109; — uanitatis et inanitatis 107, 69; — uirginum fatuarum 107, 111/112 ; — uitrea 107,

1 ; 109, 176. Lana : 31, 82, 93 ; 70, 216 ; — agni 31, 80; — munda 15, 5, 299.

Lancea compunctionis : 30, 130. Languere : PROL., 144; 1, 136, 144,

160, 162, 169, 185, 202, 210; 2, 53; 17, 191; 21, 111; 22, 175; 34, 18; 35, 21 ; 81, 202 ; 92, 242 ; 96, 24, 33 ;

109, 99 ; 110, 267. Languot : 1, 4, 40, 18552, 52 5; 4, 227;

21, 9o ; 22, 278 ; 23, 16, 59 ; 24, 224 ; 28, 146; 38, 184, 203; 40, 57; 45,

55 ; 46, 46, 107, 155 ; 57, 145 ; 61, 136; 64, 92; 75, 93, 111; 79, 170,

195, 198 ; 92, 192 ; 96, 34, 55 ; APP.,

136; — amici Lazati 1, 149 ; — ani-

marum et cotporum 106, 65 ; — animae fastidiens 120, 1 ; — caritatis 12, 258; 56, 240 ; — cunctus 86, 236 ; — diututnus 41, 42 ; 64, 138 ; 75, 184; — dolotis et taedii 99, 208 ; — medioctis 92, 245 ; — mirificus 1, 134; — passibilitatis APP., 77; — et sopor

ET LOCVTIONVM

943

117, 94; — senii nouissimi 62, 34; — sponsae 1, 130 ; 21, 9o; 22, 278 ;

46, 36; 23, 15 ; 286. Lanx : 13, Lapillulus

— taedii 63, 125 ; — tristitiae — ualidus 96, 25 ; — uarius 12, 310. offensionis : 65, 238.

Lapis : 9, 3, 93, 94; 14, 24; 21, 87; 27, 96 ; 29, 171; 83, 136; 98, 192,

193, 196; 99, 136-139, 160, 163;

100, 219; 104, 29; — angularis 32, 189 ; 64, 62 ; 66, 59 ; — appositus 99, 8 ; — caritatis Dei 46, 191 ; — electus 49, 188 ; — ignitus 4, 263 ; — magnus 99, 145/146 ; - monumenti 99, 171 ; — offensionis 14, 24; 18, 291; 64, 160; 66, 138; — onetis Ierusalem 115, 60; — pretiosus 26, 51; 110, 162/164; — primarius 67, 106; —

sapphirus 29, 179; — scandali 80, 123; 115, 68; — timoris grauissimi 99, 202/205 ; — de totrente 9, 85 ; — uiuus 18, 9o ; 114, 127 ; — unus 18, 91. Lapsus : 101, 84 ; 111, 56; — Adam $4, 61; — diaboli 101, 56; — facilis 14, 25; — momentaneus

107, 25.

Laqueus : 36, 134; 84, 115 ; 95, IOI; 110, 72; — adulationis 65, 171; —

captionis 23, 278 ; - mundi 110, 148 ; — tertius 110, 97/98.

Largitas : 69, 71; — Christi 100, 84; — dexteta (sponsi) 26, 260 ; — gratiae 23, 114; — gratuita fontis 19, 62; — inexhausta 18, 304; — misera 105, 75 ; — Patris 9, 52 ; 111, 217 ; — Spititus Sancti 19, 188 ; — sponsi 81, 57 ; — substantiae 74, 130. Largitio : 116, 140 ; — charismatum 27, 209/210; — donorum 14, 284; — principum 67, 197 ; — sponsi 54, 235. Largitor : 18, 301 ; — abundantissimus 19, 239 ; — amotis 47, 191 ; - Deus omnium

62, 247 ; — diues 18, 301 ;

— gratiarum 112, 20; — gratiae 19, 239; — munerum 17, 336. Lassitudo : 25, 225 ; 40, 116 ; 41, 214 ; 102, 198 ; — de continuitate 88, 109 ;

— taedii 55, 151. Latebrae : 68, 103, 105 ; — cupiditatis 110, 54; — occultiotes 52, 175. Latet : — aequus 113, 18 ; — distinctus 44, 99.

Latibulum : 7, 187 ; 74, 144 ; 84, 189; 85, 152 ; — sepulcti 99, 235. Latitudo : 20, 190; 26, 121, 139; 65, 55; 81, 209; 82, 151 ; — amplissima 117, 185/186 ; — benignitatis 65, 52 ;

— bonitatis 96, 196/197 ; — catitatis 26, 114, 121, 144 ; 82, 85 ; — futura

944

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

65, 231 ; — mentis 99, 134 ;— sinus

90, 279;

Iesu 26, 139.

130 ; 58, 9, 14, 121, 148 ; 59, 17, 21,

Latro : 11, 247 ; 110, 105 ; — crucifixus

99, 86.

52, 17, 214;

55, 11;

5%,

22, 23; 60, 27; 61, 25; 62, 58, 67,

219 ; 63, 15, 99 ; 64, 10, 15, 56, 190 ;

Latus : 30, 225 ; 33, 161 ; 35, 196 ; 40, 123 ; — Adam 98, 71 ; - aquilonis 66, 77; — atcae 30, 131/132 ; — dilecti 11, 161 ; - Domini 30, 227 ; — dotmientis (Dozzini) 30, 227 ; 98, 35 ; — Iesu 30, 48, 121, 135, 225; 32, 61; 68, 169 ; 84, 151 ; — montis 78, 55; — sponsi 35, 212, 213 ; 63, 45 ; — uiti 57, 19 ; 98, 121. Lauacrum : 17, 125, 129, 149, 219, 238 ;

50, 6, 107, 119 ; 51, 136/155, 211;

— ablutionis 21, 101 109, 69 ; — Christus punctionis 3, 207 ; — 51, 224 ; — deliciarum dilectionis 51, 215 ;

; — baptismatis 3, 258 ; - comdelicatissimum 19, 304 ; — piae — familiare 51,

231; — humilitas Christi 17, 127; — ingens 9, 29 ; — Iordanis 112, 94 ; — lactis 17, 214, 219, 232 ; — piscinarum 74, 225/226 ; — poenitentium 51,

188, 191; — quadruplex 17, 4; — sacrum 61, 74/75 ; — salutare 75, 154, 161 ; - sanguinis Iesu 9, 35 ; 17, 125 ; 26, 253 ; — Spiritus Sancti 19, 292,

293, 307, 315 ;— sponsae 51, 217;

— uitae —, 52 ; — uoluptatis 19, 304. Lauatio columbarum : 19, 228. Laudate : 34, 12; 38, 6; 56, 28 ; 57,

65, 101, 178 ; 66, 55; 69, 135, 155 5

91, 41 ; 92, 41 ; 102, 22, 26 ; 106, 95 ; 118, 5 ; — aetetna 3, 14 ; 49, 226 ; 69, 148/149 ; — aliena 11, 9o ; 56, 10, 18 ;

— incentiua amotis 3, 13 ; — angelica 35, 33; 88, 5, 64; — angelorum 58, 44 ; 106, 129 ; — animae diligentis 53, 85 — beneficiorum 37, 187, 189; — —beneuola filiarum Sion 63, 76; — cantici 30, 155 ; 73, 11 ; — capillarum 15, 30; — capitis 78, 13 ; — castimoniae 70, 138 ; — eximia coeli 75, 16; 88, 133 ; — comarum

15, 7; 78, 14;

— constantiae 81, 26 ; — creatoris 87,

30; 106, 145 ; 113, 84 ; 118, 78/79 ;

— decora 3, 65 ; — decotis 47, 220 ; — Dei 3, 98 ; 8, 301 ; 56, 27 ; 98, 44 ; 59, 101 ; 61, 1; 62, 247; $7, 2, 99,

134; 101, 56; — deuota 87, 92; — deuotionis 54, 231 ; — triplex dexte-

tae 27, 64 ; — dilecti 6, 181 ; 39, 124, 125; 89, 16; — diuina 87, 71, 82; 92, 38; — ecclesiae 55, 10; 58, 14; 431, 25/26; 220; 717, 152; 78, 1585; —

epithalamii 29, 157 ; 33, 15 ; 50, 13 ;— exquisitissima 58, 9 ; — filiarum Sion 60, 229 ; 61, 105 ; — fraudulenta 15, 156/157 ; genarum 52, 66 ; — germi-

nis (beati Benedicti) 58, 81 ; — gratiae

214; 87, 94/95 ; 89, 78.

Laudatio : 2, 96; 3, 21, 150; 11, 8;

15, 9; 28, 29 ; 30, 6, 15 ; 35, 11, 36;

37, 7, 189; 38, 5; 56, 46; 57, 210; 59, 14; 87, 61; 88, 151 ; 120, 136/

64, 177; — gutturis 88, 31 ; — hominum 58, 44 ; - humilitatis 36, 14, 22 ; 54, 231 ; - humana 44, 207 ; 85, 175, 213; 92, 17, 20; — ineffabilis Dei

33,

106, 132; — infinita 95, 92 ; — im-

232 ; 99, 41 ; — angelica 88, 141; — artificiosa 64, 48 ; — beata 87, 140; 88, 108 ; - decora 88, 105 ; - Dei 75, 147 ; — digna 88, 185 ; — dilectae 80, 8; — dilecti 40, 6 ; — copiosa dilecti 88, 52/54 ; — diuina 61, 41 ; 87, 206 ; 118, 74 ; — exilis 36, 5 ; — exquisita 60, 25 ; — futura 88, 88 ; — gemina 15, 49/50 ; — iucunda 19, 285 ; 118, 68/ 69 ; — iugis 87, 22/23 ; — labiorum 21, 28 ; — deuota laetitiae 96, 262/265 ;

mensa 59, 76; 60, 165; 61, 43; — inclita 60, 45; — infirmitatis 48, 81 ; — ingens 64, 50 ; — labiorum 21,

137,

201;

— mortua

—

aetetna

27, 227;

87, 61; — noua

63, 169;

— perfecta 3, 64; — sponsi 28, 20; 39, 18 ; 79, 193; — uehemens 3, 12. Laudator : — egregius 53, 215; 78, 119; 80, 12; 82, 69 ; — magnificus 52, 204.

Laus :3, 17, 21, 79, 138 ; 6, 5 ; 17, 161 ; 19, 256 ; 34, 11, 21, 77, 115 ; 35, 33; 36,5, 12

37, 8, 13, 205 ; 38, 9; 39,

21, 55, 78, 101 ; 41, 36, 37 ; 44, 118; 44, 81-105 ; 48, 9, 12, 18, 46 ; 49, 87,

6, 46, 49; — magnifica 47, 87; S9, 51; — martyrum 106, 8/9, 150, 166 ; — mattis Domini 75, 8 ; - momenta-

nea 92, 39; — mutua 47, 179; — pii nominis PROL., 33; 89, 42; — proprii nominis 89, 48; — oblata 92, 40/41 ; — oculorum 49, 6 ; — oculorum sponsae 75, 1 ; — operis 45, 63 ; — patientiae Iesu 30, 1 ; — pedum 64, 86; — perennis 56, 150; 113, 85 ; — petseuerantiae 120, 56; — plena 35, 189; — potentiae Christi 28, 32; —

praefata 60, 28; — propria $7, 72; — pudicitiae 73, 25 ; — pulchritudinis 47, 195 90, rum

218; 63, 141; — reciproca 63, ; — tegis 61, 54 ; — sanctorum 24, 99; 88, 64; — spirituum beato120, 205 ; — sponsae 50, 8/9 ; 53,

206; 59, 8, 25; 69, 8; 74, 76; 77,

INDEX VERBORVM 41; 89, 11; 88, 5/6; 111, 13; — sponsi 16, 272 ; 21, 49 ; 25, 95 ; 40,

76, 77; 49, 37; 57, 287; 60, 230;

69, 185 ; 87, 14; 88, 38 ; — sponsi et sponsae 116, 11/12; — suauitatis 47,

ET LOCVTIONVM

945

114, 220, 223 ; APP., 345 ; — aeterna 12, 214; 55, 309 ; — amicitiae 2, 40; 48, 190/191 ; — attificii 25, 131; — bibendi 94, 198 ; — catitatis 14, 38,

54, 58; 17, 303; 24, 126; 40, 62;

220 ; — suprema 36, 23 ; — synagogae

— catnis 39, 87; 51, 42; 93, 222;

teuertentis 64, 4; — transitoriae 92, 74; — Sanctae Trinitatis 70, 71; — -

— castimoniae

triumphalis 63, 193 ; — uana 65, 169 ; — uberum 71, 217 ; — uirginis mattis 71, 25 ; — uirtutis 49, 44 ; — umbelici Yi, 28; — Vnigeniti 64, 227 ; 13, 41/ 42.

97; — disciplinae 20, 138 ; — diuina 71, 164 ; 92, 229, 232/233 ; — euangelica 67, 61 ; — gemina 21, 124, 127; — humilitatis 91, 101/102 ; 110, 17; — ignea 97, 24 ; — ieiunandi 117, 58 ; — immutabilis Dei 19, 50; — infantium 83, 67; — inferorum 106, 82 ;

Lectio : 18, 250; 39, 28 ; 49, 11; 72, 41 ; 103, 126 ; — duta et suspecta 106, 244; — euangelica 60, 62 ; 98, 194 ;

— hesterna 87, 174 ; — litterarum 77, 134; — cotidiana regulae 117, 39 ; — crebta scripturarum 82, 17/18. Lector : — internus 4, 111, — pius 39, 27, 28. Lectulus : 1, 52, 59, 98, 79, 129, 131, 132 ; 80, 178 ; 89, 122 ; 99, 132, 229 ;

— sectetae meditationis 1, 94; — ptistinae mortalitatis 99, 194 ; — Salomonis 33, 175; 55, 117, 126; —

sepulcti 99, 130. Lectus : 114, 95; — doloris

69, 125; — Dei 22,

181 ; 42, 50; 61, 210; 71, 178 ; 100,

— judaica 119, 55 ; — iustitiae 96, 256 ;

— iustissima 101, 209; — laborandi 117, 38; — medicinae Dei 22, 177/ 178 ; - mentis 39, 88 ; 51, 45 ; — mi-

rabilis 65, 57; — morientium 105, 70; - Moysi 95, 74; — humanae necessitatis 73, 203 ; — orandi 117, 37; — paupertatis 110, 17 ; — peccati 8, 197; 25, 158; 45, 220; 51, 45 ;

61, 116; 84, 54 ; 93, 201 ; 101, 14/ 15; 105, 79; — pondetis 11, 107;

— et prophetae APP., 361 ; — puerpe1, 137;

— languoris diuturni 64, 138. Legatio : 13, 249; 116, 237; — noua

et ardua 40, 67 ; — iniuncta 45, 34; — pia 96, 31. Legatus :— fidelis 43, 107 ; — Paulus 117, 264. Legislator : 15, 214; 24, 122; 109,

265 ; 110, 109; — nouus 23, 115; — (sponsus) 24, 122 ; — uerus 95, 229/ 230 ; 97, 143.

Legislatrix : 70, 19. Lenitas : 16, 143 ; 49, 41, 72; 53, 93; 114, 225 ; — agnina 119, 97 ; — aspirandi 21, 221/222 ; — Dei 66, 111; — Domini 20, 240, 252 ; 119, 103; — inuicta 119, 125 ; — mansuetudinis 15, 310; — materna 54, 51 ; — mentis 97, 2, 3, 52/53; — pacatissima 119, 128; — patientiae 15, 225, 300; 3%, 2-3 ; — lesu patientis 20, 252; — ac pietas 76, 289/290; — propria 90, 221. De MEA bestiarum : 106, 32. Lepra : 9, 36 ; — capitis 85, 115/116. Leptosus : 112, 77, 85, 98, 104. Leuamen : 111, 77 ; - laborum 53, 145. Leuigatio : PROL., 74. Leuitas : 20, 133; 25, 214; 47, 128; — immensa 98, 84. Lex : 8, 54 ;10, 230 ; 12, 213 ; 14, 41 ;

15, 157 ;17, 303; 21, 125, 127; 23, 117; 91, 156; 93, 198; 109, 220;

tae 24, 122 ; — sacta 56, 279 ; — silen-

di 117, 38 ; — silentii 22, 42 ; — spititus 93, 222; — soliditatis 14, 125; — uictoriae 84, 56. Libamen : — dulce 68, 74 ; - laudum 69, 135 ; — osculi sacri 93, 118 ; — rarum 88, 158.

Libatio : — unius

osculi

95, 171;

—

osculorum 97, 41.

Libellus repudii : 30, 178 ; 66, 203. Liber : 25, 221; 76, 257; — creaturae 104, 74, 75; — in dextera Dei 104, 102, 171; — grandis 17, 305; — gratiae 104, 74/75, 92 ; — serenioris intelligentiae 17, 309 ; — primus 76, 102 ; — uetus remedii 95, 94 ; — repudii 30, 178, 180; 64, 30; — sapientiae 9, 168 ; = scriptura 86, 28 ; 104, 74, 83 ; — signatus 104, 7, 84 ; — uitae PROI., 157; 9, 168; 514, 1753 72, 148 ; 104, 68/69 ;— uiuentium 120,

202. Liberalitas : 69, 7x ; — gratuita caritatis 13, 175 ; — ptofusa 113, 14 ; — sponsi 21, 160. Liberator : 101, 220. Libertas : 16, 278 ; 23, 176; 27, 189;

29, 45, 48 ; 30, 22/25 ; 39, 94; 48, 241 ;49, 58 ; 58, 79 ; 60, 69 ; 63, 155; 67, 72 ;68, 6, 159, 168 ;76, 53/54, 99, 121, 213, 298; 77, 95 ; 86, 122, 125; 94, 57; 101, 211; 104, 175;

107,

247;

109, 49,

168;

115,

1;

946

INDEX VERBORVM

Apr. 166, 197; — adoptionis 29, 148; — amotis 46, 175 ; — humani arbitrii 8, 159; — censoria 52, 158 ; — Dei 53, 135 ; — ecclesiae 67, 256; — filiorum 29, 152; — frontosa 31, 119; — intetiot (= caritas) 89, 197 ; — loquendi 93, 57 ; — mira 115, 19; — momentanea 77, 59/60 ; — plena 21, 142 ; — ptoptia 53, 113 ; — sanctitatis APP., 199 ; — secuta 46, 171; — spei 27, 199; — spiritualis 76, 165/166; — spiritus 48, 241 ; — sponsae Domini 93, 177; — spontanea 83, 168 ; — suauitatis 111, 149 ; — temporalis 76, 2; 77, 55; — uagandi 103, 101/102; — uera 23, 176 ; 76, 117/118 ; — uera et coelestis 76, 127, 129 ; - umbratilis 76, 176 ; — uoluntatia 65, 252. Libido : 15, 144 ; - dominandi 9, 106 ; 77, 214; — ultionis 106, 161. Libramen medium : 46, 128. Licentia : 120, 77 ; — coniugalis 29, 177. Licita abstinere : 100, 210.

Lignum : 10, 100, 109, 141; 13, 166; 25, 97 ; 88, 42 ; 103, 221 ; 107, 202, 207; 109, 192; APP., 127/128; — aromaticum 1, 189; 114, 224; — commodum $6, 56 ; — concupiscibile 102, 109 ; — contemptibile 102, 55/ 56; —ctucis 76, 275 ; 86, 505 97, 51 ;

— fructifera 45, 78; — humile 102, 77/78 5 — paradisi 1, 187; 102, 40; — pomiferum 97, 31; 102, 37; — praeuaricationis 60, 95 ; — rotundum 25, 100; — tude et nodosum 69, 132/ 133 ; — scientiae APP., 67 ; — siluarum 102, 25, 33, 70, 95 ; — siluestre 102, 42/43 ; — spinosum 102, 51, 71; — sublime 102, 54, 77; — uetitum 60, 87, 96; 86, 224; 101, 38; 102, 128, 255 ; — uitae 33, 108; 38, 211, 184 ; 40, 46; 84, 123, 125; 102, 41,

46, 70, 97, 121, 258; — uiuificum 119, 176. Lilium : 4, 169; 5, 36; 34, 45; 43, 3; 44, 4, 198, 202-217,

224 ; 45, 191-

219 ;46, 198 ;49, 43, 47; 70, 153,

162, 173, 183, 190, 195, 199; Yi,

207 ; 119, 234 ; — agri 6, 184; —de

agro coelesti 70, 209/210 ; — benignitatis 71, 144 ; — odotiferum castitatis 70, 163 ; — circumuallans 70, 159 ; — conuallium 3, 253 ; 37, 115 ; — fecun-

dissimum 70, 165 ; — innocentiae 71, 145 ; — laesum 45, 214 ; — repandum 70, 181, 192/193; 7i, 150/151; — sacrum 70, 220 ; — singulare 70, 188 ; — inter spinas 70, 203; 80, 65; — uernantissimum in coelis 27, 42.

Limen : 22, 54; — thalami 55, 169.

ET LOCVTIONVM Limes : — iudicii 47, 227/228 ; — pietatis aeternae 106, 112; — scripturarum 12,8 ; — professionis nostrae 110, 108. Lineamentum : 98, 104.

Lingua : 100, 131 ; 113, 228 ; — amantium 93, 34 ; — angelica 40, 134 ; 48, 56; 97, 22/23 ; — angelorum 70, 52/ 53 ; — dilectae 97, 25 ; — disertior 24, I1; — hominum et angelorum 113, 229; — humana 21, 215 ; — ignea 2, 84; 17, 330; — ignita 17, 330; — infirmior 23, 68; — mendax 65, 169; — multiplex 87, 191/192 ; — peccatrix 75, 13; — procax 45, 172 ; — propria 87, 55; — Vnigeniti 29, 118. Lippitudo : 91, 48. Liquefacere : PROL., 144 ; €, 224, 251,

259, 260, 263 ; 40, 174; 88, 39, 54;

89, 69 ; 96, 111 ; 108, 173 ; 115, 201. Liquefactio : — totius animae 89, 55/56 ; 96, 28 ; — crebra 118, 13/14. Liquor : 26, 205 ; — diuinae dulcedinis 79, 184 ; — salutiferus humilitatis 96, 259 ; — uiuificus 22, 137 ; — uulnetis 26, 205.

Lis (//es) : 89, 192 ; 103, 64; — saeculi 112, 122/123. Litigium : 16, 214 ; 89, 162. Littera : 46, 31; 48, 55 ; 87, 40; 110,

238 ; — insignior 4, 109 ; — occidens 54, 22 ; *1, 175.

Litus : 37, 147; — resurrectionis 37, 146. Liuor : 8, 276, 282 ; 45, 168 ; 62, 194;

$4, 133; 89, 179 ; 106, 95 ; — et de“tractio 117, 71 ; — insanabilis 31, 100 ; — inuidentiae 29, 183 ; — rabidus 64, 51;- uetus synagogae 17, 78 ; - unanimis 30, 112. Loculus : 110, 81. Locus : - fiduciae 63, 129 ; — finitimus

40, 153; — flentium

APP.,

151; —

formationis 71, 99 ; — gloriae 16, 15 ; 36, 179 ; — hottotis et uastae solitudinis 101, 290/291 ; — leprae 112, 88, 113 ; — natiuitatis 11, 109 ; 44, 205 ; 87, 185 ; — peregrinus 89, 129/130; — peregrinationis 92, 198; — tantae plenitudinis 88, 127; — primus 67, 188; — sanctificationis 96, 217; — tenebrosus $80, 218 ; - tutus 92, 221 ; — uoluptatis 100, 94.

Locutio dilecti : 81, 112. Longanimitas : 17, 264; 30, 162; 41, 204 ; 82, 30; 118, 140; — catitatis

82, 67, 74; — Christi 25, 172/175; 30, 95 ; 30, 175 ; — dilecti 30, 173 ; - diuturni agonis 82, 152 ; — Iesu 30, 93 ; — spei sponsae 81, 11 ; 82, 2, 28, 52; — sufferentiae 65, 50.

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM Longinquitas : — Dei 23, 125 ; — itineris 42, 130; — finium 107, 57. Longitudo : 26, 120, 150 ; 65, 54; 82, 152 ; — aeternitatis 96, 196 ; — caritatis 26, 114, 120 ; 82, 84 ; — dietum 25, 56 ; 97, 120, 134, 135, 146 ; — patientiae 65, 50; — perennitatis 13, 47 ; —

uiae 65, 83.

yof

Loquacitas : — garrula 48, 16/17; — incauta 56, 49; — uentosa 23, 243. Loquela : — manifesta 23, 66 ; — grandis 61, 40.

Lorica iustitiae : 58, 71. Lubricum : — adolescentiae 55, 176; — ebrietatis 46, 119. Lubricus : 60, 53 ; 61, 93. Lucerna : 7, 188, 189; 57, 64, 75; 79, 121 ; 107, 95, 105; 108, 152; -

electorum 107, 98; — fulgotis 48, 211; 108, 58, 61; — fidei 116, 81; = lesus 107, 89 ; — impiorum 107, 97 ; — in Israel 116, 151 ; — multiplex 25, 37 ; - modica patuulotum 7, 189 ;

947

Luminaria : 55, 99; — magna 56, 209, 216 ; — coelestia 59, 9o. Luminositas catitatis : 11, 1.

Luminosus : 11, 57, 79 ; 12, 211 ; 13, 346 ; 14, 111. Luna : 56, 3, 200; 57, 5 ; 58, 3, 149, 175 ; 61, 120; 80, 49.

“Lupus : 32, 20, 26, 28; 50, 149, 165 ; 113, 37.

Lutea : 108, 208 ; — terrena 113, 175. Lutum : 24, 159; 113, 174; — catnis

Christi 16, 65 ; — iniquitatis 16, 72. Lux, 3, 212 ; 7, 5, 6, 133, 216 ; 10, 58; 18, 58; 19, 82; 21, 117, 119; 22,

284, 288, 299 ; 33, 42 ; 43, 166; 44,

204 ;86, 233, 234 ;57, 89, 115, 252;

58, 54, 190; 66, 160; 67, 144; 68, 121 ; 86, 58 ; 96, 60/61 ; 99, 38 ; 105, 48 ; 107, 196; 108, 65, 84, 87, 117; 111, 137; 114, 28; 118, 171; Arr., 216 ; — aemulationis 105, 251 ; — aeterna 7, 177; 14, 116; 16, 55; 19, 164; 34, 161 ; 56, 151 ; 57, 96, 279; 98, 88 ; 102, 168 ; 114, 209 ; — aeternitatis 31, 220; — autorae 56, 237; 58, 60, 223; 59, 29 ; — auti 11, 85;

— prophetiae 57, 38, 54; 62, 101; — prophetica 57, 41. Lucrum : 15, 114, 190; — animatum 68, 36 ; 100, 27 ; 103, 117 ; — decoris

— beneficentiae 55, 98; — bonitatis aeternae 24, 155 ; — candidissima (=

34, 134 ; - Domini 92, 101 ; — maius ecclesiae 17, 300; — immensum 3,

Christus) €, 192 ; — caritatis 56, 208, 256 ; — catitatis Dei 56, 248 ; — diui-

121;

168;

nae catitatis 33, 228 ; — clara 92, 220 ;

— sanctitatis 119, 70; — sponsi 44, 183 ; 77, 243/244 ; — spirituale 112, 153/154 ; 113, 172; — terrenum 49, 149 ; — ulatoris 65, 30. Lucta : 47, 67; 69, 165.

— nummulariorum

112,

113, 121; - claritatis 9, 153 ; — coelestis 19, 79 ; 57, 232 ; — de coelo 99, 162; — considerationis 58, 162; — diuinae consolationis 24, 147 ; — su-

Luctamina laboriosa : 93, 26. Luctus : — funebris 74, 66 ; — inconsolabilis 55, 245. Ludibrium : 106, 121. Lumbate : 31, 198; 32, 146.

diana 94, 55 ; — desiderabilis 38, 106, 218 ; - diei 27, 220 ; 43, 173 ; 57, 240; — diligentiae 58, 127; — diuina 47, 56; 57, 227 ; — diuinitatis 34, 80; —

17, 81 ; 19, 165; 32, 84; 48, 209;

exterior 107, 74 ; — faciei Christi 18,

Lumen : 2, 23 ; 3, 234, 237 ;13, 337;

pernae consolationis 99, 158 ; — coti-

doctrinae 60, 79 ; — euangelica 20, 241; 57, 89; — euangelii 57, 98; —

57, 258 ; 75, 115 ; 95, 29 ; 105, 253 ;

58 ; — fidei 31, 172 ; 56, 213, 233; —

108, 71 ; — coeli 18, 18 ; — dulce uiuificum 7, 210; — euangelii 57, 2; — lerusalem 86, 37; — immensum 38, 89; — intuentium lesum 36, 34; — meridianum 95, 128; — nouum 48,

gemina 57, 106 ; — gentium 30, 164 ;

73 ;- plenum 11%, 209 ; — potius 56, 236 ; — prophetiae 57, 94 ; — scientiae 56, 211; — setenius 57, 81 ; — solare

57, 222; — speciei lesu 35, 152; —

— gratiae 7, 175 ; 75, 192 ; — illustrans 58, 146; — immensa 79, 47/48 ; — inaccessibilis sanctuarii 46, 144; — inaccessibilis Christi 73, 268 ; — inaccessibilis et sancta 104, 32/35 ; — incommutabilis 58, 188 ; — incomparabilis 58, 210 ; — inuisibilis 46, 184 ; — iudicii 66, 197; — iustitiae 56, 159; 60, 79 ; 108, 32 ; — iustorum 58, 126 ;

tenebrarum 108, 85/86; — uanitatis 107, 97 ; — sincerae ueritatis 54, 172 ; — uefitatis Dei 96, 257 ; — ueritatis 107, 91 ;- uerum (= Christus) 7, 205/ 206 ; 56, 178 ; — uiuificum 24, 145 ;

— lunae 56, 208, 237; 57, 249 ; 58, 168, 213, 223 ; — lunaris 58, 159, 205 ; 59, 78 ; — lucis (= Christus) Y, 156 ; — magna magnorum (= Christus) Y,

— uultus Dei 16, 31 ; 31, 39 ; 59, 187; 62, 204.

38, 88/89 ; 56, 160, 241/242 ; 57, 40 ;

188; — magna

56, 222 ; — matutina

948

INDEX VERBORVM

58, 107; — merediana 38, 83; 56, 242 ; 58, 53 ; 62, 108 ; — mortalis 28,

53 ; - noua 4, 105 ; 22, 284; 31, 55 ;

105, 185; — noua et insolita 108, 108 ; — oculi 48, 210 ; — praelatorum 57, 252 ; — pristina 22, 288 ; — pro-

ET LOCVTIONVM 235 ; — solus 18, 107 ; — ueritatis 76, 170; — uetus (= Christus) 116, 218 ; — unicus et uetus 42, 159. Magistetium : 1, 103; — caritatis 97, 18 ; — spiritus 91, 126.

Magistra disciplinae : 70, 18. Magnalia Dei : 100, 132.

phetica 57, 89 ; — sacrae regenerationis 56, 191/192 ; — sacra 19, 9 ; lux ` Magnanimitas sufferentiae : 82, 151. Magnificentia : 16, 210, 278 ; 20, 58; sancta 100, 56 ; 108, 40 ; — sapientiae 21, 162, 228; 24, 237; 35, 59; 43, 108, 110 ; — inuisibilis sapientiae Dei 140 ; 60, 251 ; 120, 148 ; — capitis 78, 7, 184 ; — scientiae 62, 112 ; 108, 41 ; — solis 57, 268 ; 58, 225 ; — splendi73; — cotdis 23, 36; — debita 13, 186 ; — Dei 27, 68 ; 32, 19 ; 113, 101 ; dissima 38, 100; 75, 53; — sponsus 18, 8 ; — sponsi 38, 163 ; 46, 49 ; — in tenebris 108, 98; — uera (— Christus) 4, 169; 31, 175; 43, 172; 107, 90 ; 116, 81 ; — ueritatis 21, 119 ; 103, 208/209; 107, 96; 118, 174; — uespettina 56, 244; — uitalis 105,

143/144; — Vnigeniti Dei 22, 300; — uultus 55, 107. Luxuria : 52, 5; 69, 1, 45; 101, 10, 165, 168 ; 106, 190; 109, 132.

Lychinus in lampade : 108, 69.

— dexterae 25, 70; 27, 61 ; — diuina

59, 184/185 ; — facultatis 23, 36; — glotiae 119, 46, 48; 120, 139/140;

— opetis expleti 96, 102 ; — tegia 67, 102 ; — triplex 27, 68. Magnitudo : 93, 137, 138; 102, 30; — atcarum 45, 106 ; — bracchii 77, 35 ; — charismatum 61, 110 ; — Christi 9,

78; - corporis Christi 78, 61 ; — Dei

17, 308; 36, 158 ; 117, 173/1745 —

immensa

96, 122;

— teuelationum

39, 82, 91; 109, 201.

Materia : 18, 171; 20, 158; 41, 76; 71, 149; 90, 140; 105, 106; 116, 141, 167, 172; - tutelae 90, 47; — uineae 116, 131

Machina : — aedificii coelestis 33, 229 ; — uniuetsi 30, 176. Machinatio hostis maligni: 114, 121 Macula : 17, 228; 24, 155; 35, 165; 45, 226; 62, 77; 65, 124; 77, 206; 94, 80, 111; 95, 77; — affectionum 17, 121; — concupiscentiae 3, 66; 69, 19; — dissimilitudinis 93, 215 ; 104, 41 ; — faciei 35, 117 ; — formositatis 44, 20 ; — gloriae 98, 260 ; — impiorum 49, 205; — infidelitatis 17,

212/214 ; — iniquitatis alienae 3, 220 ; — insolentiae 99, 52/55 ; 120, 57; — leuior 94, 84; — leuitatis 120, 56/57 ; — peccatotum 26, 126; 74, 198; — perniciosior 77, 215; — tenuis 17, 206 ; — uanitatis 6, 156. Maeror : 52, 48 ; 53, 113, 185 ; 56,252 ; 61, 19 ; 63, 5. Vide etiam moetot, etc.

Maestitia prior : 72, 166. Maestitudo : — discipulorum 100, 36; — dolotis 63, 126 ; — uerecunda 69, 178.

Magister : 2, 37 ;18, 107; 24, 35 ; 48, 176; 94, 191; — bonus (— Iesus) 9, 165 ; 18, 104, 107 ; = Christus PROL., 59; — clementissimus 100, 57 ; — humilitatis 43, 157 ; 49, 219 ; 76, 199;

— oboedientium

(= Benedictus) 73,

159 ; — patientiae 76, 199 ; — pius 95,

Maiestas : 5, 46; 7, 57, 60; 8, 4; 11,

13 513, 43, 46, 216, 234 ; 14, 47; 24,

227 ; 90, 211, 239 ; 93, 222 ; 39, 173 ;

53, 156; 61, 147, 148 ; 68, 13; 73,

148 ; 80, 24, 29 ; 93, 44 ; 97, 111, 164,

181, 183/184, 186 ; 98, 176 ; — aeterna 32, 103 ; 58, 185 ; — Christi 2, 71, II3 ; 73, 261 ; 107, 250; — creatoris 9, 184; — Dei 7, 50; 9, 86; 10, 149 ;

13, 132, 290, 293 ; 14, 155 ; 16, 50; ^24 89.022254 Hi c5 ESO 20. 255527, 117, 126, 129 ; 30, 191, 239 ; 36, 187 ; 63, 107 ; 64, 131 ; 72, 84;

75, 37, 45 5 82, 87; 83, 146 ; 84, 70; 115, 53 ; — regiae dignitatis — diuina 9, 173; 15, 315; 73, 252 ; - Domini 58, 280 ris 59, 178/179 ; — inclinata

19, 182 ; 36, 110; ; — facto27, 126 ;

73, 81 ; — iudiciaria 56, 275 ; — nomi-

nis sui 30, 238 ; — pauida 111, 149 ; — pulchritudinis 4, 71 ; — regia Christi 67, 44 ; — regnantis coeli 62, 9o ; — reuetenda 53, 68; — sponsi 88, 155; 98, 58 ; 119, 92 ; — sublimis 15, 301 ; — summa 73, 71 ; — superna 39, 102 ;

— tremenda 118, 132 ; — assumentis Verbi 37, 92 ; — Pauli uerbi 114, 113 ; - Vnigeniti 45, 129 ; — uultus Dei 9, 189.

Malagma : $5, 119. Maledictio : 15, 167 ; 19, 253 ; 26, 212 ;

48, 47, 48; 76, 311; 90, 114/115, 150;

103,

15/16;

—

aeterna

106,

229; — pessima 89, 75; — Spiritus Sancti 110, 95.

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM

949

Maledictum : 23, 14 ; 30, 111 ; 97, 109 ; — Dei 102, 152. Malignitas : 24, 192 ; 35, 122.

94, 22 ; 107, x21 ; 119, 81, 136; 120, 174; — Agni Dei 119, 100 ; — Christi

Malitia : 3, 57; 31, 188; 38, 44 ; 41, 18 ; 45, 195; 56, 68; 84, 104, 116;

35, 111; 43, 66; 119, 5; — Dauid 106, 209 ; — Dei 18, 201 ; — deuota

— cordis 102, 159 ; — diei 112, 130; 115, 92; — infatigabilis 23, 263 ; — perstrepens

118,

129;

— serpentis

101, 115.

Malleator :36, 130. Malleus : 11, 118;

31, 81;

45, 166 ; — expectationis 22, 150; —

lesu 20, 221 ; 23, 25 ; 35, 119; 84, 89; 119, 95 ; — inolita 120, 114; — patientiae 15, 302 ; — sanctorum 119, 85.

— austeritatis

76,

125 ; — fabrilis 68, 111. Malogranata : 94, 269 ; 95, 269 ; 96, 15. Malum

20, 221; 23, 25; 25, 172;

: 46, 109 ; 53, 87 ; 80, 215, 222 ;

Manufottis noster (= Christus) : APP., 42. Manus : 18, 205 ; 22, 85 ; 25, 8, 11, 21,

50, 75, 86 ;60, 94; 89, 44; 92, 75 ;

86, 6 ; 92, 71, 242 ; 102, 24, 32. Malum punicum : 52, 3, 13, 71, 84, 91, 97; 93, 76, 83, 96, 100, 137, 211, 212 ; 89, 2, 156 ; 60, 121, 135, 242; 61, 5, 23, 201 ; 62, 165 ; 90, 4/5, 175,

104, 48 ; 112, 106 ; — abbteuiata 19,

177, 187, 236/237, 243, 246 ;91, 57,

aurea 26, 39, 41, 42; — captiua 63, 166; — Christi 25, 10; 30, 115; —

154, 179, 258.

curationis 46, 46 ; — piae cutiositatis

185, 195, 221,

238 ; 94, 275 ; 119,

Malum : 37, 74 ; 110, 154/155 ; — fututum

18, 240;

—

gestum

91,

117;

188/189 ; — ambae 26, 36; — angeli Arrp., 4; — angelica 113, 160, 188 ; — artificis 66, 112; 68, 114, 138; 69,

113 ; — artificis sponsi sui 66, 227 ; —

Arr., 51 ; - Dei 26, 24 ; 54, 142 ; 61, 96 ; 93, 195 ; - dextera 25, 51; 27, 1 ;

18,

— Domini 18, 267 ; 30, 109, 119 ; 41, 58; 91, 192; — filiorum Adam 60,

: 111, 202 ; — sponsae 111, 25.

Mancipare : 40, 31.

88 ; — fortium 62, 220; — glorificans 25, 51 ; - humana 54, 143 ; — Iesu 19,

Mandatum :10, 117 ; 71, 162 ; 85, 160 ;

159; 26, 5; 30, 107; 57, 154; 84,

— insidians 77, 48; — praesens

240; — praeteritum 18, 239. Mamma

86, 28 ; 100, 22 ; 101, 136; 103, 97; 114, 199; APP., 72 ; — caritatis 14, 26, 53 ; — Dei 65, 234; 93, 50; 104,

175/176; — incitcumcisorum 106, 211; — iustificans 25, 50/51 ; — laeua

25, 51; 26, 32; 27, 52, 54, 150;

198 ; — dilectionis 96, 249 ; 97, 144/

— medicinalis 1, 132 ; 17, 41/42; —

145 ; — euangelicum 76, 81 ; — sacrae institutionis 65, 215; — maximum 14, 49; — nouum 12, 14, 213/214; — paternum 113, 104; — Patris 86,

nefatia 20, 233 ; — obuia et sedula 22, 295; — patris 27, 48, 89 ; 76, 201; — patrocinii 95, 62 ; — et pedes et latus

241; — principum v6, 185 ; — uitae 75, 104/105 ; — ultimum 17, 250.

summi pontificis 54, 203 ; — pontifi-

Mandragoras : 92, 1, 13, 30, 32, 43, 48,

123 ; — laudis transitoriae 92, 74. Manicae ferreae : 89, 207. Manifestatio : 14, 292 ; — boni 7, 156 ; — gloriae Dei 67, 109; — materna 100, 50; — operum Dei 113, 205 ; —

uultus tui (Iesu) 96, 172. Manipulus oboedientiae : 120, 130. Manna

coeleste : 2, 108; 24, 159 ; 54,

189; 69, 95 ; 100, 87/88.

Mansio : 20, 9 ; 43, 180, 185, 186 ; 78, 56 ; 103, 224; 113, 144 ; — certa et iucunda 18, 164 ; — Christi 6, 199 ; — Spiritus Sancti 75, 43 ; — sponsi et sponsae 94, 152 ; — uatia 78, 51. Mansot : 43, 186. Mansueti : 119, 4, 99. Mansuetudo : 15, 309, 310; 18, 201 ;

99, 218; — pontificalis 67, 212;

—

cum 67, 204/205 ; — potens 113, 91 ; — sactilega 84, 80/81 ; — Salomonis magni 69, 62 ; — salutifera 26, 58 ; —

sapientiae 25, 126 ; 78, 59 ; - sponsae 34, 179 ; 92, 154/155 ; — sponsi 20, 188; 21, 19 ; 25, 1, 43, 46; 26, 19, 53 ; 29, 222; 28, 26; 63, 160; 109, 222 ; — summa 27, 76 ; — trahens 14,

20/21; — uicttix APP., 235. Mate : 12, 109; 40, 149 ; 97, 46, 48; 104,

144;

109, 43; — aeneum

158; — magnum

Ši,

12, 111; 115, 120;

— spatiosum generis Adam 76, 145; — spatiosum saeculi 89, 204.

20, 253; 22, 98; 42, 75 ; 50, 151;

Margarita pretiosa : 11, 62, 73. Maria : 37, 127; — mater Domini 4, 163 ; — regina nostra 4, 163. Matitate : 110, 227; — Verbo Dei 73, 113. Marsupium : 105, 75 ; — sactilegorum

248 ; 68, 113; 73, 110/111 ; 76, 127;

Martyr : 6, 81, 89; 15, 63, 121, 195 ;

51, 101, 116, 122; 54, 197 ; 60, 210,

76,

74-

950

INDEX VERBORVM

52, 85, 86, 101; 53, 120, 252; 57, 289 ; 59, 16 ; 67, 94 ; 82, 6, 120, 156,

173 ; 84, 132, 206 ; 86, 130; 95, 274, 284 ; 106, 154, 158 ; 109, 157 ; 119, 116; — gloriosus 82, 176. Martyrium : 52, 94; 53, 251; 77, 87; 86, 130 ; — Christi 53, 248, 250 ; - Dei

15, 265 ; — dilecti 86, 197 ; — occultum 53, 254; — praecedentium patrum $6, 174/175. Massa : — generis humani 8, 84 ; - boni infiniti 103, 85. Mater : 2, 66 ; 4, 161; 7, 38 ; 22, 111; 26, 184, 188 ; 28, 49 ; 50, 211, 220,

223 108 91, 96,

; 55, 265 ; 58, 285 ; 63, 117 ; 72, 159, 165 ; 80, 148 ; 90, 229 ; 93, 161, 171, 184; 95, 32; 101, 232, 234; 102,

; 71, 223 ; 210;

270; 105, 47; 107, 138; 111, 198, 205; 1127 528,504: ALO 110957127,

146. Mater — Virgo Maria : 8, 81 ; 25, 89 ; 59, 60; 70, 170 ; 81, 190; APP., 112; — Altissimi 4, 145 ; — beatissima 19,

203 ; — gloriosi capitis 70, 115; — Christi 25, 165 ; 59, 105 ; — dilecta 19, 286; — pulchrae dilectionis 70, 17; — Domini 19, 205 ; 26, 86, 101, 162, 197; 70, 142; 71, 158 ; 73, 6,

18, 47 ; 75, 7, 252 ;— humilis 4, 73; — lesu 1, 151; 7, 78; 26, 88, 129; 33, 136; 70, 10, 100/101, 112/115 ; 72, 160; 83, 70; 111, 221 ; — miseri-

cordiae 75, 212, 256; — pietatis 93, 185 ; — uera 71, 15 ; — Verbi Dei 83,

75 ; — uirginum 59, 39/40 ; -omnium uiuentium 70, 118 ; 98, 17 ; — Vni-

geniti 26, ror. Mater : — adolescentiae 2, 14 ; = auctor (Ioannes de Forda) 39, 156 ; — compatiens 10, 65; — corruptionis 102, 153/154; — filiorum 17, 192; 68, 127; = gratia 94, 139/140 ; = Ierusalem 8, 26; — immunda (= Ena) 101, 40/41 ; — nostra (= Exa) 101, 5, 108 ; — nostra (= lerusalem) 96, 135, 209 ; — omnium nostrum (= ecclesia) 48, 89/90; — omnium nostrum (= Ierusalem superna) 98, 204 ; — pia 26,

176; 85, 59 ;— pietatis 93, 153/154; — sapientia 20, 67, 70; 94, 140; — sapientiae 5, 147; — sedula et pia 115, 112; =

Sion 34, 61 ; 62, 186;

— sponsae (— lerusalem coelestis) 55, 265; 96, 116/117, 125/126; — et sponsa (= anima fidelis) Ti, 102/103 ; — tua (= synagoga) 102, 265 ; — uittutum 98, 67; — uittutum omnium (=

humilitas) 73, 110;

uiuentium

(=

— omnium

ecclesia) 33, 164; —

ET LOCVTIONVM omnium uiuentium (= Ez2)101, 14 ; — omnium uiuentium (= Maria) 70, 116. Materia : 12, 11; 26, 42; 55, 15 ; 80, 16; 103, 132; 107, 199; 114, 236; 120, 195 ; - amandi 96, 12 ; — amotis 86, 54 ;— cantici PROL., 11, 13; 64, 1I ; —catitatis 26, 42 ; 42, 78 ; — confitendi 96, 12 ; — contutbationis 60,

24 ; — triplex dilectionis 75, 95 ; — diligendi 11, 214, 226; — exercitii 70, 217; — gemina gloriandi 39, 37; —

glotiae 67, 198; — grandis 24, 10; — ignea 109, 183/184 ; — infirma 108, 69/70 ; — laetandi 57, 214 ; — laetitiae 30, 170; — laudandi 3, 64 ; 57, 214; — laudis 30, 170 ; 71, 24 ; - lucendi 11, 86; — militiae 101, 16; — prior 40, 107 ; — ptopaginis 44, 162 ; — rudis 68, 114; 108, 178; — scandali 102, 162 ; — sermonis 43, 205 ; — substantiae 33, 226. Matrimonium : 46, 119; 68, 96, 98; 95, 17; 115, 17; — Christi 71, 28,

— Christi et ecclesiae 5, 59 ; — coeleste 58, 200 ; - Domini 30, 4 ; — felix 68, 33/34 ; - incestuosum Moab 75, 215 ; — nouum 71, 119 ; - sacrum 47, 176 ; 52, 59 ; 55, 159 ; — sacrosanctum 68,

34.

Maturescere : 61, 167. Maturitas : 20, 121; 55, 193; — annorum 111, 38; — autumnalis 90, 41/ 42 ; — continentiae 21, 152 ; — discre-

tionis 77, 230; — fidei gentium 57, 178 ; — uuae 86, 115.

Matutinum 22, 187 ; — conuetsionis 85,

97/98.

Maxilla : 53, 43, 44 ; 115, 87 ; — asinina 53, 39; — Iesu 53, 96, 102, 122; — patientiae 53, 47 ; — populorum 54, 179; — uerecundiae 53, 44. Medela : 1, 131, 166 ; 21, 75 ; 24, 180; 32, 179 ; 41, 22 ; 62, 184; 95, 9o; 102, 200 ; — continua 20, 267 ; — salu-

tis 30, 107 ; — uetustatis 92, 195. Mediator : 48, 20; v8, 126; 93, 47; 102, 61 ; = Christus 14, 85 ; 70, 114;

— Dei et hominum 9, 61 ; — foederis sacri 79, 163/164. Mediatrix (= Virgo Maria) : 2, 10; $, 154 ; 59, 107 ; — foederis 70, 19. Medicamen : 8, 245 ; 22, 89 ; 26, 137; — cotidianum 96, 51 ; - dolorum 53, 142 ; — fortissimum 26, 137. Medicamentum 36, 41/42 ; — leuius seu austerius 112, 75. Medicatio : 1, 168 ; 24, 225 ; — olei et

uini 101, 282. Medicina : 22, 178, 225 ; 98, 113; —

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM doloris 53, 69 ; — languoris 64, 93 ; — uulnerum 11, 249. Medicinalis : 22, 139 ; 38, 186. Medicus : 31, 209, 215; 38, 26 (— lesus) ;64, 27 ;74, 157; 83, 21 ; 98,

Dro

Meditari : 13, 76 ; 16, 283 ; 37, 58; 38, 165 ; 42, 50; 55, 1425 70, 45 ; 71,

178/179 ; 89, 187; 99, 230/231, 232,

244 ; 100, 98 ; 102, 211; 111, 209;

114, 118; 115, 114; App., 321. Meditatio : 12, 177; 37, 110; 71, 41; 91, 102; 111, 186 ; — crebra 12, 96 ; — frequens 111, 174/175 ; — iucunda 12, 179 ; — legis diuinae 54, 104 ; 71, 164/165 ; — legis Dei 71, 2 ; 100, 112/ 115; — operum Dei 109, 187/188; — rediuiua 80, 226 ; — sacra 93, 245 ;

— secreta et sedula 1, 94; - sedula sponsae 80, 222/223 ; — sensata 38,

156 ; — spiritualium 103, 29/30 ; — et studium 110, 230. Medium : — amantium 89, 114 ; - angelorum et hominum APP., 570/571 ; — duorum animalium APP., 363, 370 ; — Ierusalem 96, 203 ; — paradisi 102, 41, 70; — ubetum 20, 232; 41, 48 ; 96, 137.

Medulla : 2, 6o ; 22, 139, 155 ; 95, 221 ; 108, 174; — sacti amotis 54, 33; —

Sacrorum sensuum 100, 158 ; — tritici 111, 86 ; — uetitatis 74, 58.

Medullitus : 39, 152.

Mel : 21, 30 ; 37, 21, 22, 51, 60, 75, 80,

92, 98, 113, 129, 201 ; 65, 37; 120,

45 ; = diuinitas 37, 88 ; — dulce 21, 10; 37, 69; — immodetatius sumptum 120, 19; — de petra 100, 88;

— sincerum 37, 91 ; — sacrosanctum 37, 84.

951

62, 6; 64, 157; 87, 176; 95, 162; 101, 111, 102 ; 108, 203 ; - abundantiae suauitatis 4, 45 ; 20, 25, 260; — 80, 205/206; — aeterna 91, 118; — aeternitatis 14, 90/91; — amantium 26, 225 ; — huius diei 96, 111 ; —

dilecti

1, 26;

-— dilectionis

11,

228; — gratiae 69, 115; — hominis 63, 165; — assumptae infirmitatis. 92, 197; — iucunda ebrietatis 88, I29; — meditationis 110, 230; — dominicae passionis 15, 81 ; — Patris 14, ror ; — perpetua 41, 46; — pomorum 37, 33 ; — professionis 67, 218; — sponsi 52, 57; — status 46, 153; —suauis 81, 132 ; — tenacior 38, 133; — uini 88, 123. Memoriale : 41, 181 ; 105, 15 ; — bonitatis Dei 66, 206 ; — dilecti 11, 158 ; — insigne 41, 45 ; — nominis Christi 116, 70; — perpetuum 51, 67; — sempiternum 13, 330; 67, 217; > uirtutis APP., 42; — uultus 41, 189. Mendacium : 8, 261 ; 118, 175. Mendicare : *1, 47 ; 96, 152.

Mendicus : 42, 171. Mendicitas : 4, 40; 76, 15. Mens : 9, 12 ; 13, 233 ; 17,242 ; 18, 54 ;

19, 548/349 ; 20, 253 ; 22, 230, 234 ; 25, 129; 94, 59 ; 37, 48; 39, 157; 44, 198 ; 46, 62 ; 49, 54 ;56, 93 ; 58, 259; 61, 158; 63, 14, 158; 68, 28, IOI ; 74, 61; 79, 9, 17, 180; 81, 91;

86, 19; 87, 163, 195 ; 88, 123, 186/ 187; 91, 160; 93, 49, 85 ; 97, 77/78, 100 ; 98, 116; 108, 105 ; 112, 161; 113, 170, 176; 114, 208; 115, 22; — alta 62, 181; — amantis 24, 135/ 136; 114, 205; — angelica $, 70; — anxia 58, 200; — auditotum 16,

186 ; 106, 150/151; — casta 52, 83 ; 56, 52 ; 61, 65 ; mente concipere 70, 145 ; 89, 14 ; 93, 186 ; — conscia 73, 136; — dilatata 113, 257 ; — dilectae suae 79, 30; 88, 119; — disciplinata

Mela noctutna : 19, 285. Mellifluus : 17, 249 ; 94, 95. Membrum (membra) : 5, 3; 24, 182, 187 ; 36, 30; 38, 29 ; 108, 59 ; — animae 19, 321 ; 97, 103 ; - infima magni capitis 78, 56/57 ; 80, 131 ; — Christi

20, 132 ; 44, 1 ; — effeminata 76, 292 ;

5, 545 27, 212 ; 41, 182 ; 97, 189 ; 98,

mente excedere 98, 41/42 ; 109, 202 ;

180 ; 99, 67 ; - corporis 24, 187 ; 110, 192/194; 112, 111 ; — cotpotis Chri-

— fructuosa 45, 140 ; — grauis et honesta 68, 28 ; — humana $, 70 ; — impia

sti 28, 119 ; 54, 187 ;78, 120; 94, 55 ;

20, 235; — impugnata humilitate 108, 105 ; — laborans 6, 231 ; — man-

— cotporis (= ecclesia) 5, 57 ; — dilecti 39, 20; 91, 240 ; — debilia ecclesiae 62, 29 ; — nobilia 78, 68 ; — nouella conuetsationis 66, 36; — praeconii 25, 7/8 ; — pulchritudinis dilecti 21, 24; — singula sponsae 78, 174/175 ; — uniuersa 48, 27/28. Memot : 91, 14; — debiti 68, 149; — gtatiae 68, 149 ; — officii 68, 149. Memoria : 14, 78; 34, 19; 41, 228;

suetissima 20, 255 ; — martytum 15, 84 ; — meditans 79, 2, 143 ; - mulieris:

101, 82/85 ; — orthodoxa 37, 52; — placida 20, 193 ; — pastoris 113, 159 5 — propria 63, 181 ; — pura 51, 185 5 — sacra 108, 52; — sana 61, 236; — sancta 114, 102 ; — sapientiae 46, 88 ;. — sedula 91, 29 ; — sereniot 49, 245 ; — sincera 56, 36; — sordida 49, 206,

952

INDEX VERBORVM

245; — pauperum spiritualium 77, 206 ; — tota 68, 101 ; — conscia uanitatis 107, 9o. Mensa : 16, 293 ; 18, 251 ; 19, 184 ; 87, 177; 92, 108 ; APP., 318 ; — nouissimae coenae 10, 46 ; - Domini 5, 144 ; 110, 80 ; — edentium 95, 136 ; — Domini lesu 24, 161 ; 32, 72 ; 94, 134; — magna 54, 29 ; 82, 101 ; — Patris 2, 18 ; 111, 182 ; — regia 56, 117 ; ^ noui Salomonis (= Christus) 54, 25 ; — sapientiae 17, 28 ; — spiritualis 87, 22. Mensura : 13, 54 ; 15, 304 ; 19, 301 ; 26,

47; 39, 49; 55, 190; 77, 224; 81, 185 ; 116, 241/242 ; — aetatis Christi 18, 41 ; 96, 81, 91 ; 109, 152/153 ; — amotis 16, 104; — amplior 81, 127/ 128 ; — capacitatis 27, 213 ; 70, 33 ; —

caritatis 14, 54 ; 19, 301 ; 47, 242 ; 55, 310 ; 56, 45 ; 61, 211, 213, 215, 218 ;

72, 38 ; — castigationis 41, 66 ; — propriae dignationis 23, 60; — dispensandi 68, 66/67; — dispensationis Arr., 185 ; — donationis 7, 218 ; 12, 204 ; 18, 1538.5; 27, 115 ; 78, 177 ; 104,

119 ; — iustitiae 116, 241 ; — largitatis Christi 27, 213 ; — libertatis 104, 175 ; — longitudinis 26, 130; — magnitudinis 117, 170; — modestiae 9, 115/

116 ; — modestior 59, 89 ; — modicitatis 96, 247 ; — palmi 18, 282 ; — patientiae 15, 228 ; — patrum 18, 227; 41, 154 ; — plenitudinis 96, 83, 151/

152 ; — pulchritudinis 47, 9o ; — retributionum 82, 124 ; — spiritus 9, 67 ; — spiritus largior 93, 182 ; — staturae 82, 210; — tritici 17, 184; 71, 35; — uestium 102, 27; — uirium 105, 170; — uittutum 19, 189/190 ; — su-

peteffluens unctionis 21, 175/176. Mentio : 61, 46 ; — diuulsionis 48, 197/ 198 ; — lunae 56, 200. Mentiri : 110, 117. Mercatus : 110, 40. Mercenarius : 64, 40 ; 92, 28 ; 103, 105, 116; 112, 4.

Merces : 1, 81, 82 ; 11, 186; 40, 98; 46, 148 ; 92, 10, 37, 39, 125 ; 103,

ET LOCVTIONVM 180 ; — paupettatis 110, 147 ; — pere-

grina 107, 57 ; — plena ac numerosa 117, 195/196 ; — regni 18, 196 ; — retributionis 54, 93 ; — sanctorum 117, 175 ; —setuitutis 5, 83/84 ; —transitotia 64,81 ; — uestigationis 47, 37/38. Mercimonium : 110, 158. Meretrix : 38, 2; 73, 133 ; 87, 78, 85 ; 112, 27, 29.

T

Meridies : 4, 108; 62, 89, 105, 107, 115 ; 92, 151.

Meritum : 3, 76, 81, 99 ; 24, 152 ; 25, 73; 45, 80; 50, 224; 53, 182; 55,

274 ; 58, 244 ; 62, 17, 119; 64, 73;

72, 219; 89, 32; 91, 253; 116, 211;

117, 80; - adolescentularum 21, 27; — animarum singularum 56, 32/33; — catitatis eximiae 52, 31 ; 71, 155 ; — conscientiae 53, 12 ; dignitatis 66, 85 ; — duplicatum 55, 66 ; —excellens 100, 55; — extollentiae 60, 224; — fecunditatis 68, 39 ; — fidei 26, 153 ; 102, 269 ; — gregis 117, 96 ; — humilitatis 51, 245; — inferius 54, 99; — triplicis iustitiae 54, 36 ; 116, 252 ; — magnum

41, 221 ; 83, 27 ; — mot-

talium 99, 184; — palmam carpentium App., 238 ; — proprium 3, 97; 93, 175 ; —sacratius 2, 25 ; — sponsae 69, 155; — sponsi Christi 54, 212; — sterilitatis 60, 238 ; — uirtutum 72,

186, 225 ; 90, 99. Metus : 22, 206 ; 37, 151. Merum : 22, 212.

Messis : 62, 242 ; — agri pleni 19, 250; — germinis rediuiua 20, 251 ; — intelligentiae 31, 11 ; — matura 31, 8. Messot : 69, 73. Metropolis regni Dei (= ecclesia) : 54, 173. Metus