Sermones festivales

Citation preview

THOMAS J. BATA Ll BRARY TRENT UNIVERSITY

Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/corpuschristiano0000unse_p0a3

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualis

LXIV

|3r,5o

.C4 °l

/. 0 H

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualis

LXIV

HERMANNI DE RVNA

SERMONES

tvrnholti TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXXVI

HERMANNI DE RVNA O.Cist.

SERMONES FESTIVALES E CODICE RVNENSI EDIDIT

EDMVNDVS MIKKERS MONACHVS ACHELENSIS

IWAMEN PRAESTANTIBVS

IOSEPHO THEUWS ET

ROLANDO DEMEULENAERE

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXXVI

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE

Svpremo Belgarvm Magistratv PvBLICAE INSTITVTIONI

atqve Optimis Artibvs Praeposito editvm

© Brepols 1986 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

MONITVM

Habent sua fata libelli! Quod adagium singulari modo in hac Hermanni sermonum editione ualere uidetur. Quid enim ? Quin¬ decim fere ante annos Reuerendissimus Dominus John Eudes Bamberger, abbas de Genessee (USA), mihi pelliculam photographicam manuscripti 94 bibliothecae Runensis tradidit, quae¬ rens utrumne huius textus editio fieri posset. Quoniam iam antea nonnullos ipsius Hermanni Sermones, a A.E. Schonbach editos, legeram, post celerem totius collectionis inspectionem dignos eos putaui qui publici iuris fierent, praesertim cum nullus e regionibus illis remotis Germaniae nostri ordinis Cisterciensis auctor de re theologica uel spirituali iam saeculo duodecimo florens, notus esset. Etsi iam in textu transcribendo nobis pateret Hermannum ut auctorem spiritualem nequaquam Bernardo aut Aelredo aequiparari posse, nihilominus ut testis fidelis uitae cisterciensis dicti saeculi haud minoris momenti aesti¬ mandus uidetur. Ipsius textus primam transcriptionem e plagulis photographicis ab amico meo et cooperatore fideli Iosepho Theuws elaboratam denuo contuli cum ipso codice Runensi, per plures dies in hoc uetustissimo coenobio degens, urbanissima mona¬ chorum hospitalitate grato animo perfruens. Haec transcriptio textus impressioni iam data ac prima uice a nobis correcta necnon notis illustrata fuit, cum, proh dolor! Iosephus Theuws et mox ego ipse ambo graui morbo percussi, laborem per duos saltem annos intermittere debuimus. Spe euanescente editionem perficiendi, bono animo totum opus ad perpoliendum Rolando Demeulenaere tradidimus. Qui ipse co¬ dicem tertia uice contulit et numerosiores citationes Patrum necnon auctorum Medii Aeui detexit ac per ordinem adnotauit. Haec ipsius maxima participatio in labore editionis speciali modo in primo et secundo apparatu, fontium nempe, apparet. Sed simul haec fontium profundior indagatio opportunitatem ei tribuit, ut pluribus in locis lectiones dubias uel minus claras uel incompletas manuscripti Runensis ope textuum originalium emendare uel complere posset, uti in tertio apparatu, critico nempe, editionis plane apparebit. Item clare lucebit quomodo Hermannus noster sermones suos composuerit, ut infra, sub titulo "De compositione Sermonum”, locupletius exponitur. Omnibus periculis superatis, sermones Hermanni de Runa nunc tandem post tot annos in lucem prodire possunt, dum libenter duobus collaboratoribus supra nominatis necnon et

VI

MONITVM

Reuerendo Domino Eligio Dekkers qui inter tot clarissimos auctores Hermannum suscepit in Continuatione Mediaeuali Cor¬ poris Christianorum, ex corde gratias quam maximas refero. E Prioratu B.M. ad Rura Clara die 20 Iunii 1986 Edmundus Mikkers monachus Achelensis.

INTRODVCTIO

Auctores spirituales ordinis Cisterciensis, qui saeculo XII et XIII floruerunt, fere omnes in Galliae uel Angliae monasteriis uitam degerunt, quorum notissimi sunt Bernardus Clareuallensis, Guerricus Igniacensis, Guillelmus de S. Theodorico, mona¬ chus Signiacensis, Aelredus Rieuallensis, Gilbertus de Hoylandia, Balduinus de Forda et Ioannes de Forda. In germanicis regio¬ nibus seu Imperio romano saeculo XII omnes facile superat Otto Morimundensis qui, studiis Parisiis peractis, in Morimundo habitu cisterciensi anno 1132 indutus, paucos post annos (1138) Frisingensis episcopus electus est. Ipse scripta clarissima reli¬ quit, quae tamen magis historiam spectant, scilicet Chronicon seu Historia de duabus duitatibus et Gesta Friderid. Diem supremum in monasterio Morimundensi anno 1158 obiit. Primi uel saltem principaliores partis Germaniae auctores spirituales fuisse uidentur Conradus Clareuallensis, postea au¬ tem monachus Eberbacensis, auctor ipse famosae Narrationis de uiris illustribus ordinis Cisterdensis, quod etiam Exordium magnum uocatur, et ille Caesarius Heisterbacensis ob suum Dialogum monachorum celeberrimus, necnon et ob perplurima alia scripta theologica et ascetica et multos sermones. Alii auctores, utpote Adam Ebracensis, Folcuinus de Sittichenbach uel etiam Dittmar de Walkenried opera minora uel nobis de¬ perdita produxerunt. Attamen alii adhuc in codicibus bibliothecarum latent, ut u.g. sermones Rudigeri, abbatis Cellae Veteris uel Hermannus, mo¬ nachus Runensis, cuius Sermones liturgici nunc primo in lucem prodeunt. Scripsit non longe post mortem S. Bernardi uideturque pertinere ad secundam monachorum generationem, qui Runam in extremis partibus Imperii romani fundauerunt. Ab¬ batia de Runa fundata fuit anno 1129 a matre Ebraco in Franconia, quae ipsa filia Morimundi fuit. Quia ita Hermannus traditionis Morimundensis in orientalibus partibus Austriae te¬ stis dici potest, dignum omnino uidetur sermones ipsius in lucem prodire. 1. Hermanni de Runa Vita. Quis ille Hermannus de Runa fuerit et quo tempore uixerit, fere unice e codice Runensi, qui ei ascribitur, erui potest ('). Qui

(1) Quaedam bibliographica de Hermanno de Runa: Uber Hermann von Reun, in Sitzungsberichte der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften in Wien, Philosophisch-historische Kiasse, Bd. CL, iv, Wien, 1905, P1-50. A.E. SchOnbach,

VIII

INTRODVCTIO

codex, ut infra expressius declarabitur, centum et octo continet sermones, diuersis seriebus ordinatos iuxta festa liturgica. Ita secunda series incipit in Aduentu Domim anni 1172 (2); unde prudenter supponere licet quinquaginta duos sermones prae¬ cedentes ante illum Aduentum conscriptos esse, ceterosque postea, quo fit ut circa 1180 uel paulo post tota collectio completa haberetur. Quia monasterium Runense iam anno 1129 ut filia Ebraci in filiatione Morimundensi fundatum erat, ipse Hermannus potius ad secundam uel etiam ad tertiam generationem monachorum Runensium pertinet. Quamquam de eius inter fratres officio sat difficulter aliquid determinari potest, conscius tamen sibi est praedicatione sua alicui obligationi ipsi impositae satisfacere. Dicit enim ipse initio sermonis 99: “Cum nobis pro officio competat dicere (melius: docere), uobis autem conueniat pro deuotione audire, quid tam necessarium tamque pertinens poterit utrisque contingere quam ut, quod religiose dicitur et deuote auditur, obsequiis competentibus teneatur.” Deinde per totam primam sermonis partem munus docentium et obligationes audientium uel discentium explicat. In Libro confraternitatum Seccouiensis aliquis Hermannus pres¬ byter et monachus Runensis memoratur (3). Habuit ergo ratione officii uel amicitiae aliquam relationem cum canonicis regula¬ ribus Seccouiensibus. Incertum si nomini “presbyter” aliquam specialem significationem tribui possit, si iste Hermannus una eademque persona ac auctor sermonum sit. Quaestio etiam mota est, utrum ille Hermannus tempore schismatis Friderici imperatoris in monasterio Runensi loco abbatis, qui partibus Alexandri III adhaeserat, forte regimen quoddam spirituale exercere potuerit. Primus abbas Runensis, Gerlacus, obiit anno 1165, deinde sequitur Ortwinus, qui in

J.B. SCHNEYER, Repertorium der lateiniscben Sermones des Mittelalters fur die Zeit von lljo-ljjo, in Beitrage zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters, Bd.

XLIII, Heft 2: Autoren E-H, Munster, 1970, p. 687-699. L. Grill, Hermann von Rein, in Neue Deutsche Biographie, 1969, s.u. E. Manning, e.a., Dictionnaire des auteurs Cisterciens, Rochefort, 1975, c. 363.

B. Opfermann, in Lexikon fur Theologie und Kirche, 2. ed., t. V, c. 251-252. E. Mikkers, in Dictionnaire de Spiritualite, t. VI, c. 298. U. Faust, Monastische Spiritualitdt in Osterreichischen Kldstem des 12. Jahrhunderts, in Spiritualitdt heute und gestem. Intemationaler Kongress von 4. his y. August 1982, Lilienfeld

Bd. 3, p. 120-134. (2) i.e. 3-12-1172! Cfr Sermo 52, p. 238. (3) M.G.H. Necrologia, II, 360, 26.

INTRODVCTIO

IX

antiquiore Necrologio “iiius abbas” uocatur, et probabiliter obiit anno 1189. Fuitne inter Gerlacum et Ortwinum sedis uacatio longior, uel estne tantum transcriptio mendosa “iiius” loco “iius” ? Res incerta manet (4). Videtur eius nomen etiam occurrere sub aliquibus tabularii Runensis documentis, quod supponere liceret eum scriptorii Runensis curam habuisse (5). Tale officium certo facilius expli¬ caret eius modum agendi in colligendis textibus e diuersissimis fontibus, ut infra dicemus. Paucissima in ipsis sermonibus inueniuntur testimonia, quae certo ipsi Hermanno applicari possunt. Loquitur multis in locis de usibus liturgicis et exercitiis uitae monasticae, prout in ordine Cisterciensi obseruabantur. Saepe inculcat monachis hunc mo¬ dum ducendi uitam monasticam, neque sui ipsius respectum et amorem ordinis abscondit. Sermones fere omnes festiuitates liturgicas respiciunt, nec ullam auctoris experientiam persona¬ lem exprimunt, certo non eo sensu, quo Bernardi sermones sui ipsius experientiam spiritualem intimam saepius manifestant. Quamuis haec nota quasi mystica omnino desit, auctor sensum acutum habet, quando agitur de notione mysteriorum Dei et Christi, prout in sacra liturgia celebrantur, et per illam in uita monastica nouum semper ualorem quasi actualem induunt. 2. Codex Runensis 94.

Sermones Hermanni continentur codice Runensi 94, conscripto saeculo decimo secundo. Codex ipse nitide exaratus 307 folia continet, ita tamen ut e diuersis partibus uel quaternis in unum est religatus. Idem scriptor uidetur totum scripsisse textum et quidem multa cum diligentia, quia emendationes in textu a contemporaneis factae paucissimae inueniuntur, nec multa re¬ manserunt menda uel lectiones dubiae. Mensura codicis est in altitudine 32 cm. et in latitudine 21 cm. Tegumento saeculi quintodecimi tegitur. Etsi saeculis decimo tertio et quarto fre¬ quenter in usu fuerit, aspectum praebet bene conseruatum. Nomen auctoris sermonum inuenitur in superiore parte inuolucri in pergameno sub quadam fenestra: Sermones Hermanni Runensis monachi. In uerso folii cuiusdam adnexi iterum nomen Hermanni occurrit: Sermo Hermanni monachi de Sancto Iohanne

(4) A. Weis, Reihenfolge der Abte voti Reun, in Reuri. Xenia Bemardina. Beitrdge zvr Geschichte der Cistercienser-Stifte, Wien, 1891, p. 10. - M.Wild, Die Abte von Rein, in 1129-K)y ]

quae delenda uidentur

Textus duplici illustratur apparatu fontium: in priore adnotantur fontes quos Hermannus directe exscripsit; in altero inuenies hos locos S. Scripturae uel scriptorum ecclesiasticorum iam allatos in ipsis operibus, quae Hermannus transcripsit, seu ipse e S. Scriptura uel S. Liturgia attulit.

SERMO I

Sermo in Nativitate Domini.

5

io

15

20

25

30

1. Angelus ad pastores ait: Nolite timere uos. Ecce enim euangelizo uobis gaudium magnum, quod erit omni populo, quia natus est uobis hodie Saluator, qui est Christus Dominus, in duitate Dauid. Et hoc uobis signum: Inuenietis infantem, pan¬ nis inuolutum et positum in praesepio. Et subito facta est cum angelo multitudo militiae coelestis laudantium Deum et dicen¬ tium : Gloria in altissimis Deo et in terra pax hominibus bonae uoluntatis. Sanctam uenerandamque natiuitatis dominicae sol¬ lemnitatem, fratres carissimi, totis Christianae deuotionis obse¬ quiis conuenit honorari, cuius nimirum tanta sit excellentia, ut ei celebrandae non dies sola sufficeret, sed etiam noctis tempora uindicaret, quae non solum terram illustraret, sed etiam coelum occuparet, nec ut ceterae sanctorum festiuitates humanae placito uoluntatis instituitur, uerum ab angelis inchoantibus ad homines deriuatur. Ecce enim narrante sacra euangelii lectione cognouimus, quia apparens pastoribus coelestis angelus magni luminis splendore amictus eos et humano pauore perterritos, ne timeant, adhortatur et nascentis in carne Dei Filii gaudium omni saeculo adesse testatur dicens: Ecce euangelizo uobis gau¬ dium magnum, quod erit omni populo. Non omni utique populo Iudaeorum, quorum plurimi rebelles erant, sed omni fidelium populo de cunctis tribubus, gentibus et linguis in unam Christi ecclesiam congregato, aeternum gaudium euangelizatur et magnum. Bene autem uigilantibus pastoribus angelus apparet eosque claritas Dei circumfulget, quia illi prae ceteris uidere subli¬ mia merentur, qui fidelibus gregibus sollicite praesunt. Quae sit autem causa tanti gaudii, idem angelus aperiens, quia natus est, ait, uobis hodie Saluator, qui est Christus Dominus in duitate Dauid. | Et hoc uobis signum: Inuenietis infantem, pannis inuolutum et positum in praesepio. Crebris infantia Saluatoris et angelorum praeconiis et euangelistarum nobis est inculcata testimoniis, ut nostris altius cordibus infigatur, quid pro nobis

I,

20/25

ecce - magnum] Beda, In Lucae euangelium expositio, I - ed. Hurst,

CCSL 120, p. 51, 1254/1258.

28/35

25/27

bene - praesunt] ibid. - p. 50, 1242/1245.

quia - nostras] ibid. - p. 51, 1259/1260 et 1279/1284.

I, 2/9 Lc. 2, 10/14. 17/18 cfr Ps- I03> I, 220/21 Lc- 2> ia 25/27 Gregorius, Homelia in Euangelia, I, 8, 1 - PL 76, 1104 B; cfr Glossa ordinaria - ed. Combefis, Bibliotheca Patrum Concionatoria, I, 1662, 121BC. Lucae eu. expos., I - CCSL 120, p. 51, 1264/1265.

28/31

27/28

cfr Beda, In

Lc. 2, 11/12.

SERMO I

2

35

40

45

50

55

60

65

factus sit, quia uidelicet infirmatus est propter peccata nostra, uulneratus est propter iniquitates nostras, mortuus postremo est propter delicta nostra et resurrexit propter iustificationem nos¬ tram, ut iustificati per fidem pacem habeamus ad Deum. Hoc signum pacis propheta quondam Achaz regi proponebat peten¬ dum a Domino Deo suo siue in excelso supra, siue in inferno deorsum. Sed impius rex recusauit, non credens miser quod in signo hoc ima summis in pace socianda essent, quatenus et inferi Domino descendente salutati signum pacis et ipsi recipiant et superni spiritus idipsum nihilominus, cum ad coelos redierit, aeterna suauitate participent. Felix tamen Simeon, cuius senectus in misericordia uberi, qui exultauit, ut uideret signum desi¬ derii, quod multi iusti et prophetae cupierunt uidere et non uiderunt, uidit et gauisus est; acceptoque signo pacis in pace dimittitur, ante tamen aperte pronuntians Iesum natum esse in signum, cui contradicendum erat. Omnino ita fuit. 2. Contradictum est exorto signo pacis, sed ab his qui oderunt pacem: nam pax hominibus bonae uoluntatis, maleuolis autem petra scandali et lapis offensionis. Herodes itaque turbatus est et omnis Ierosolyma cum illo. Siquidem in propria uenit, et sui eum non receperunt. Felices in sua pernoctatione illi pastores, qui signi huius uisione digni habiti sunt. Iam tunc se abscondebat a sapientibus et prudentibus \ et reuelabatur paruulis; et Herodes uidere uoluit, sed quia non bona uoluntate, non meruit. Pacis siquidem signum datum erat tantum hominibus bonae uolunta¬ tis, Herodi uero et similibus eius non dabitur nisi signum Ionae prophetae. Porro ad pastores: Et hoc, ait angelus, uobis signum, uobis humilibus, uobis oboedientibus, uobis non alta sapienti¬ bus, uobis uigilantibus et in lege Dei meditantibus die ac nocte. Hoc, inquit, uobis signum. Quod? Quod angeli promittebant, quod populi requirebant, quod prophetae praedixerant, hoc fecit Dominus nunc; et ostendit nobis, in quo recipiant increduli

35/44

mortuus - participent] Bernardus, Super Cantica, s. 2, 8 - ed. Leclercq,

I, p. 13, 19/26.

34/35 37/40

44/69

felix - praesepio] ibid. - I, p. 12, 26 - 13, 18.

35/36 Rom. 4, 25; cfr Rom. 8, 10. 37 Rom. 5, 1. 44/49 cfr Lc. 2, 25/35. 44/45 Ps. 91, 11. 45 cfr Io. 8, 56. 46/47 Mt. 13, 17. 47 Io. 8, 56. 48/49 Lc. 2, 34. 50/ 51 Ps. 119, 7. 51 Lc. 2, 14. 52 1 Petr. 2, 8; cfr Is. 8, 14. 52/53 Mt. 2, 3. 53/54 Io. 1, n. 55/56 Mt. 11, 25; cfr Lc. 10, 21. 56/57 cfr Lc. 23, 8. 58/59 Lc. 2, 14. 59/60 Mt. 12, 39. 60 Lc. 2, 12. 61/62 cfr Rom. 12, 16. 62 Ps. 1, 2. 63 et 66/67 Lc. 2, 12.

I,

56

Is. 53, 5.

cfr Is. 7, 10/n.

reuelabat Bem

65

uobis Bem

SERMO I

3

fidem, pusillanimes spem, perfecti securitatem. Hoc ergo uobis signum. Cuius rei signum? Indulgentiae, gratiae, pacis, et pacis cuius non erit finis. Hoc est ergo signum: Inuenietis infantem, pannis inuolutum et positum in praesepio. Vbi notandum soller70

75

80

85

90

tius, quod signum nati Saluatoris datur, infantem non Tyrio exceptum ostro, sed pannis squalentibus inuolutum, non in ornatis auro stratoriis, sed in praesepibus inueniendum, hoc est non tantum humilitatis eum et mortalitatis, sed et paupertatis habitum suscepisse pro nobis, quia cum diues esset, pauper factus est pro nobis, ut nos illius inopia ditaremur. Cum esset Dominus coelorum, pauper factus est in terris, ut terrigenas edoceret paupertate spiritus regnum acquirere posse coelorum. 3. Quid ergo retribuam Domino pro omnibus, quae retribuit mihi? Qui enim maior est omni laude, paruulus natus est nobis, ut nos uiri possimus esse perfecti; qui totum mundum uario texit ornatu, pannis uilibus inuoluitur, ut nos stolam primam recipere ualeamus. Per quem | omnia facta sunt, manus pedesque 3' cunis astringuntur, ut nostrae manus ad opus bonum exertae, nostri sint pedes in uiam pacis directi. Cui coelum sedes est, duri praesepis angustia continetur, ut nos per coelestis regni gaudia dilatet; qui panis est angelorum, in praesepio reclinatur, ut nos quasi sancta animalia carnis suae frumento reficiat; qui ad dexteram Patris sedet, in diuersorio loco eget, ut nobis in domo Patris sui multas mansiones praeparet. Postremo non in parentum domo, sed in uia nascitur, quia qui per diuinitatis essentiam ueritas et uita permanet, per incarnationis mysterium uia factus est, qua nos ad patriam, ubi ueritate et uita frueremur, adduce¬ ret, Iesus Christus ...

69/77

ubi - coelorum] Beda, In Lucae eu. expos., I - p. 51, 1279/1280 et 1284

78/93

- 52, 1292.

12.

67/68 79

Is. 9, 7.

quid - adduceret] ibid. - p. 49, 1201 - 50, 12x4 et 1216/1218.

68/69

Eccli. 43, 33

Lc. 2, 12. Is. 9, 6.

74/75 2 80/81 cfr

Cor. 8, 9.

secundum Lucam, II, 41 - ed. Adriaen, CCSL 14, p. 49, 579/581. 12.

cfr Lc. 15, 22.

82

Io. 1, 3.

84

78/79

cfr Lc. 1, 79.

81

2, 7.

86/87

Gregorius, Homelia in Euang., I, 8, 1 - PL 76, 1104 B.

sec. Lucam, II, 41 - CCSL 14, p. 49, 583/584Homelia in Euang., I, 8, 1 - PL 76, 1104 A.

89

praepararet Beda

88/89

86 cfr Lc.

87/88

cfr Ambrosius, Expos. eu.

cfr Io. 14, 2.

91

cfr Lc. 2,

cfr Is. 66, 1.

cfr Ps. 77, 25; etiam Isidorus Hispalensis, Etymologiarum liber, 7, 2, 38. cfr Mt. 26, 64; Mc. 14, 62; Hebr. 1, 3; e.a.

Ps. 115,

Ambrosius, Expositio euangelii

cfr Io. 14, 6.

89/90

Gregorius,

SERMO II

Sermo in Pvrificatione Sanctae Mariae.

1. Sollemnitas purificationis, quam hodie celebramus, fratres carissimi, processit ex lege praecipiente Deo per Moysen, ut mulier, quae de uiri sui conceptu masculum pareret, quadrage5 simo die natiuitatis eum Domino in templo cum hostiis offerret; et hic dies purificationis uocabatur et oblationis. Aliae matres, quae pollutae et peccatrices erant, impleuerunt hoc necessitate; beata autem uirgo Maria, quia munda et sancta erat, non indige¬ bat legali purificatione. Humilitatis tamen et oboedientiae causa io legi se subdens obtulit hodierna die Filium suum in templo cum hostiis, sed praesentatio ista gloriosa fuit et insignis. Monente enim Spiritu Sancto occurrit illi sanctus propheta Simeon, et sicut legitur in euangelio: Accepit eum in ulnas suas et benedixit 15

20

25

Deum dicens: Nunc dimittis, Domine, seruum tuum secundum uerbum tuum m pace, et cetera.

2. Magna quidem Domini sublimitas, I sed non minor claret 3V humilitas, ut qui coelo terraque non capitur, grandaeui hominis totus gestetur in ulnis. Sed et figurate accepit Simeon Christum, ueteranus infantem, ut doceat nos exuere ueterem hominem, qui corrumpitur cum actibus suis et renouatos spiritu mentis nos¬ trae induere eum, qui secundum Deum creatus est in iustitia et sanctitate ueritatis, et quae ad noui hominis officium pertinent, ore, corde et opere perficere. In uerbis etiam, quibus benedixit Deum et dixit: Nunc dimittis, Domine, seruum tuum, et cetera, intelligere possumus non solum noui, sed et ueteris testamenti iustos spe futurae uitae desiderium habuisse dissolui a corpore, immo pacis uiam deputasse, sarcinam deposuisse terrestrem, utpote qui se in sinu Abrahae requiem non dubitarent habituros

II,

2/13

sollemnitas - euangelio] Fulbertus Carnotensis, Sermo, 4 - PL 141,

13/29

319 BC.

accepit - perpetuam] Beda, In Lucae eu. expos., I - CCSL 120,

p. 66, 1851/1858. 1859/1860 et 1869 - 67, 1874.

II,

3/6

13/15 Lc. 2, 28-29. 19/20 Eph. 4, 22. 23/24 Lc. 2, 28-29. 26

cfr Leu. 12, 1-8; Lc. 2, 22-24.

22; Act. 21, 16; Leu. 12, 6 et 14, 23; e.a. Eph. 4, 23.

21/22

cfr Phil. 1, 23.

II,

11

Eph. 4, 24.

28

6 cfr Lc. 2,

20/21

cfr Lc. 16, 22.

monente] mouente Fulb

14

cfr

cfr Tit. i, 2.

dicens] et praem. R, sed postea exp.

SERMO II 30

35

40

45

50

55

5

esse perpetuam. Nam et ipsi beato Abrahae hoc idem promissum est: Tu autem uades in pace ad patres tuos. Quis uadit in pace, nisi ille qui habet pacem, quae omnem sensum superat custoditque cor possessoris sui ? Quis est, qui de saeculo isto recedit in pace, nisi qui intelligit, quod Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi, nihilque inimicum habens et aduersarium Deo, sed omnem pacem atque concordiam bonis in se operibus assumpsit; et sic in pace dimittitur pergere ad sanctos patres et ad ipsum quoque patriarcharum principem et Domi¬ num, id est Iesum, de quo dicitur: Melius est resolui et cum Christo esse. De quo idem beatus Simeon, quod cum magno metu audiendum est, matrem eius alloquens: Ecce, mquit, posi¬ tus est hic in ruinam et resurrectionem multorum et in signum, cui contradicetur. Bene in resurlrectionem, quia lumen est gen- T tium, quia gloria plebis Israel, quia dicit: Ego sum resurrectio et uita, qui credit in me, etiamsi mortuus fuerit, uiuet. In ruinam autem quia et lapis offensionis est et petra scandali his, qui offendunt uerbo, nec credunt.

3. Nec in seipso tantum, sed in suis quoque praedicatoribus positus est in ruinam resurrectionemque multorum testante apostolo, qui ait: Christi bonus odor sumus Deo in his, qui salui fiunt, et in his qui pereunt. Qui enim praedicante in doctoribus suis Christo uerbum, quod audit, amando sequitur, bono odore resurgit et saluatur; qui odiendo insequitur, eodem ipso bono odore corruit et moritur. Signum autem, cui contradicitur, fidem dominicae crucis accipimus, cui primo multi contradixere Iudaeorum atque gentilium; plurimi, quod grauius est, hodieque falsi fratres contradicunt professione illud sequentes, sed prauis actibus grauiter persequentes, dum confitentur se nosse Deum, factis autem negant. 4. Et tuam, inquit, ipsius animam pertransibit gladius. Non

29/39

nam - esse] Hieronymus, Origenis in Lucam homelia, 15 - ed. Rauer,

GCS, Origenes, 9, Berolinae, 1959, p. 94, 2/18 et 20/22.

40/54

matrem -

accipimus] Beda, In Lucae eu. expos., I - p. 68, 1919/1923. 1925/1926 et 1929/1936.

54/58

cui - negant] Beda, Homelia, I, 18 - ed. Hurst, CCSL 122, p. 131, 128

- 132, 132.

59/69

et - pertractat] Beda, In Lucae eu. expos., I - p. 68, 1941/

1943 et 1944/1949; p. 69, 1962/1967.

30 44

31/32 cfr Phil. 4, 7. 33/34 2 Cor. 5, 19. 34/35 cfr 38/39 Phil. 1, 23. 40/42 Lc. 2, 34. 42/43 Lc. 2, 32. 43/ 45/46 1 Petr. 2, 8. 48 cfr Lc. 2, 34. 49/50 2 Cor. 2, 15. 2, 34. 57/58 Tit. 1, 16. 59 Lc. 2, 35.

Gen. 15, 15.

Rom. 8, 7. Io. 11, 25.

53

cfr Lc.

38

id est] est scire Hier

52

ipse] Beda (fortasse recte)

SERMO II

6 60

65

70

75

80

legitur uspiam beatam Mariam ex hac uita gladii occisione migrasse, unde restat intelligi dolorem passionis dominicae, qui eius animam diro uulnere percussit, gladii nomine designatum, quia etsi sponte illum pati et citius resurrecturum non dubita¬ ret, ut sua tamen ex carne progenitum sine doloris affectu non potuit uidere crucifigi. Sed et usque hodie et usque ad consum¬ mationem saeculi praesentis ecclesiae animam gladius durissi¬ mae tribulationis pertransire non cessat, cum signo fidei ab improbis contradici, cum audito Dei uerbo multos cum Christo resurgere, sed plures a credulitate ruere gemebunda pertractat. | Nos itaque, fratres, qui Dominum nostrum Iesum Christum uerum Deum et hominem credimus et adoramus, in memoriam praesentationis eius in templo sollemnitatem huius diei diuinis laudibus et piis operibus exornemus, oblationem quoque no¬ stram pio celebremus affectu, per lumen cerei diuinitatem, per ceram significantes carnem ipsius uirginalem, rogantes simul piissimam eius genetricem, ut ipsa nos et munera nostra Filio suo gratificare dignetur, quatenus gratiae suae dono fidei et caritatis igne succensi et Spiritu Sancto illuminati purificatis mentibus in templo sancto gloriae suae ualeamus apparere, praestante eodem Domino nostro Iesu Christo ...

70/72

nos - templo] Fulbertus Carnot., Sermo, 4 - PL 141, 319 D.

72/80

sollemnitatem - Christo] ibid. - PL 141, 320 A.

60/61 65/66

cfr Ambrosius, Exfios. eu. sec. Lucam, II, 61 - CCSL 14, p. 57, 801/803. cfr Mt. 28, 20.

PL 177, 873 A.

64/65

78/79

74/75

cfr Hugo a S. Victore, Miscellanea, VII, 9 -

Collecta in festo Purificationis.

non potuit] s.l.a.m. R (ut uid.)

SERMO III

Sermo in Epiphania.

1. Apparuit benignitas et humanitas Saluatoris nostri Dei non ex operibus iustitiae, quae fecimus nos. Theophania, fratres ca¬ rissimi, quam hodie celebramus, interpretatur apparitio diuina. 5 Benignus enim et humanus Deus Saluator noster apparuit hac die mundo per carnem, cuius larga clementia saluos nos fecit spe futurae salutis, non ex operibus iustitiae, quae fecimus nos, quia nulla bona feceramus, sed secundum suam misericordiam. Saluos autem nos fecit per lauacrum regenerationis, id est per baptisio mum, in quo deposito ueteri homine generatur nouus, et renouationis Spiritus Sancti, quia cotidie magis ac magis renouamur per spiritum, quem effudit in nobis abunde, scilicet ad remissio¬ nem omnium peccatorum et copiam uirtutum. Cuius saluberri¬ mae renouationis typus olim in Naaman Syri emundatione 15 praecesserat, et uirtutem, quam ille consulente propheta sensit in corpore, iubente Christo | uniuersus electorum populus in anima experitur. 2. Quod ut manifestius appareat, perstricto quam breuiter ordine gestae rei, latentem demum introrsus intelligentiam sub20 tili indagine perscrutemur; et quemadmodum propositae simi¬ litudini conuenienter aptetur, studiose prout Dominus donauerit, explicemus. Naaman, ait scriptura, princeps militiae re¬ gis Syriae, erat uir magnus et diues, sed leprosus, et habebat in domo sua puellam quandam ex terra Israel. Naaman interpre25 tatur decor uel decorus, et significat amatores mundi, qui uidentur in oculis suis potentes et praeclari, praediti copia rerum,

III,

2/3

et

5/13

apparuit - nos et benignus - uirtutum] Petrus Lombardus,

Collectanea in Epistulas S. Pauli: In epistula ad Titum, 3 - PL 192, 393 AB.

15/17

uirtutem - experitur] Bernardus, Liber ad milites templi de laude nouae militiae, IX, 16 - III, p. 228, 16/18.

22/73

Naaman - baptizaretur] Bernardus, Sententiae,

series 3“, 88 - VI, 2, p. 130, 1/3. 8/10. 12 - 131, 19. 21 - 132, 10.

III,

2/3

Tit. 3, 4-5.

3/4

cfr Isidorus Hisp., Etymol, 6, 18, 6; Hugo a S.

Victore, Miscellanea, I, 83 - PL 177, 518 B. 22 et 24.

15/16

11/12

cfr Eph. 4, 23.

cfr 4 Reg. 5, 14.

22/24

12

5/11 Tit. 3, 6.

cfr 4 Reg. 5,

10 cfr Eph. 4, 13/15 cfr 4 Reg. 5, 1 sq. 1-2. 24/25 Hieronymus,

Tit. 3, 5.

Liber de interpretatione hebraicorum nominum, 46 - ed. de Lagarde, CCSL 72, p. 117, 23.

III, 21/22 inter donauerit et explicemus spatium in cod. fere 12 litt., add. a.m. et 22sq. Hermannus praesertim recensionem codicis Lambacensis 140 secutus est 23 Syriae] R s.l.a.m. (ut uid.)

3'

SERMO III

8

30

35

40

45

50

55

60

gloriosi titulis parentum, sublimes celsitudine notorum, multi¬ plicati fructu frumenti, uini et olei. Leprosi tamen sunt uarietate criminum, proniores ad uitia et paratiores ad scelera, liberiores ad iniuriam. Cum tamen uenit tempus miserendi et tempus uisitationis eorum, habent consilium puellae. Puella ista diuina est gratia uel sapientia, quae uirgo est propter integritatem; ancilla, quia omnibus est officiosa. Vnde dicitur: Sapientia cla¬ mitat in plateis. Vsquequo, paruuli, diligitis infantiam? Et subinde: Donum bonum tribuam uobis. Haec tam sedula ancilla et puella Naaman leproso principi, scilicet dilectoribus mundi, dat consilium dicens: Vade in Samariam ad Eliseum prophetam, et sanabit te a lepra, quam habes. Samaria interpretatur custo¬ dia. Vade in Samariam, redi ad tuam custodiam, uigila supra actiones tuas. Pastoribus enim uigilantibus supra gregem suum angelilca facta est uisio et allocutio. 3. Scito teipsum, unde dicitur: Redite, praeuaricatores, ad cor. Non uadit in Samariam, qui excussus a propriis aliena negotia curat. Consilio autem puellae abiit ad domum Elisei et pulsauit ad ostium domus eius. Eliseus domini salus interpretatur. Hic est Iesus Saluator mundi, qui saluum fecit populum suum a peccatis eorum, de quo propheta: Salus tua, Deus, suscepit me ; et ipse de se: Salus populi ego sum. Domus eius sunt sacrae scripturae siue religiosae personae, in quibus per gratiam inhabitat. Ostium est poenitentia, per quam intramus ad eum et ipse ad nos. Vnde dicitur: Adhuc te loquente dicam: Ecce assum, et illud: Reuertimini ad me et reuertar ad uos. Auersi sumus ab illo et ille auersus est a nobis. Reuertamur ad illum et ille reuertetur ad nos. Eliseus sedens in cathedra sua misit ad eum puerum suum in haec uerba: Vade, descende in Iordanem et lauare septies et mundaberis. Eliseus noster subleuatus in coelum a nobis corporaliter sedet ad dexteram Patris, nec apparet modo corporaliter, sed mittit puerum suum. Puer iste Spiritus est Sanctus, quia pueros facit, scilicet paruulos malitia, uel puer sacra scriptura ob puritatem sermonis et eloquia casta. Hic itaque puer dicit: Descende de Syria, id est de elatione, in

27/28 19, 44.

4 R-eg41 cfr

30 Ps. 101, 14. 30/31 Ier. 46, 21. 50, 27 et 31; cfr Lc. 33/34 Prou. i, 20. 34 Prou. 1, 22. 35 Prou. 4, 2. 37/38 5 > 338/39 cfr Hieronymus, Ub. interpr. hebr. nom., 71 - p. 148, 4. 40/ Lc. 2, 8-9 et 13. 42 cfr Delphicum oraculum: SCITO TEIPSVM ; Bernardus, Ps. 4, 8.

Super Cantica, s. 23, 9 - I, p. 144, 22sq. (u. Guillelmi de S. Theodor., De natura corporis et animae, Prol. - PL 180, 695-696). 9.

45

140, 20.

Is. 46, 8.

44/45

cfr 4 Reg. 5,

Hieronymus, Ub. interpr. hebr. nom., 42 et 64 - CCSL 72, p. m, 4 et

46/47

Mt. 1, 21.

47

48

Ps. 68, 30.

14; cfr 3 Reg. 1, 42 et 4 Reg. 6, 33; e.a. Hanslik, CSEL 75, p. 4; iuxta Is. 58, 9.

Ps. 34, 3.

51

3 Reg. 1,

Regula S. Benedicti, Prol. 18 - ed.

52

Mal. 3, 7.

55/56

4 Reg. 5,

SERMO III

65

70

75

9

Iordanem, uidelicet ad conformitatem Christi, quae est humili¬ tas. Titulus namque diaboli superbia est, titulus Christi humi¬ litas. Huius enim disciplinae proposuit se scholarem magistrum dicens: Non ad oracula prophetarum, non ad aenigmata legis ego I uos mitto, sed a meipso discite, quia mitis sum et humilis 6' corde. Ipsum me propono uobis speculum. Humilitas autem exterior parum ualet, nisi assit interior, uera scilicet oboedientia. Haec tria exigit a te, ut humilitas sedeat in corde, patientia seruetur in ore, perseuerantia teneatur in opere. Verba etiam consonant: Descende in Iordanem. Iordanis descen¬ sus interpretatur; et haec est quaedam causa, quare Dominus hunc fluuium specialiter elegerit, ut in eo baptizaretur. Denique quid in fluminibus isto eminentius, quod ipsa sibi Trinitas sui quadam euidenti praesentia dedicauit ? Pater auditus, Spiritus Sanctus uisus est, Filius hodierna die baptizatus. 4. Lauare, inquit, septies, id est perfecte. Et indignatus Naaman respondit: Numquid non meliores sunt Abana et Pharphar

fluuii Damasci omnibus aquis Israel, ut lauer in eis et mun80 der ? Damascus quidem interpretatur sanguinem bibens. Hic est

85

90

mundus, qui nostra aeterna morte delectabiliter per cruentum peccati poculum inebriatur. Pharphar uero talpa dicitur, et significat auiditatem terrenorum, qui oculos suos statuerunt de¬ clinare in terram. Abana lapides eius interpretatur, per quod praecipui quique signantur ecclesiae uel huius saeculi, quia ui¬ delicet honores ambiunt, qui humilitatem abnuunt. Hoc respon¬ dent cotidie dicentibus nobis, ut uisibilia contemnant: Nonne melius est diuitias habere, laute epulari et delicate, molliter cubare, ad libitum deambulare et in honoribus oblectari, quam expendere dies nostros in afflictionibus ? Hoc est dicere: Num¬

quid non meliores sunt Abana et Pharphar omnibus aquis Israel? Constipatores | dixerunt ei et laterales: Et si rem grandem 6V dixisset tibi propheta, certe facere debueras; quanto magis quia

73/76

denique - baptizatus] id., Liber ad milites templi de laude nouae militiae,

IX, 16 - III, p. 228, 13/16.

77/141

lauare - illis] id., Sententiae, series 3% 88

- VI, 2, p. 132, 11/14. 16 - 133, 16 ; p. 134, 2/9. 13/14. 18/20 et 135, 1/12.

66/67

Mt. 11, 29.

71

4 Reg. 5, 10.

bebr. nom., 7 et 64 - p. 67, 20 et 140, 27. 4 Reg. 5, 10. - p. no, 19/20.

78/80 4 Reg. 5, 12. 82 Ond., 45 - p. 115,

Lib. interpr. bebr. nom., 44 - p. 114, n.

80 22.

71/72 cfr Hieronymus, Lib. 73 cfr Mc. 1, 9; Lc. 4, 1.

interpr.

Hieronymus, Lib. interpr. bebr. nom., 44

83/84 Ps. 90/91 4 Reg.

16, n. 5, 12.

84 Hieronymus, 92/95 4 Reg. 5,

13-

64

magistrum scholarem R, sed postea transpon.

add. Bem (Lb)

85

huius saeculi] ecclesiae

SERMO III

IO

dixit tibi: Lauare et mundaberis. Laterales nostri angeli sunt, dati nobis ad custodiam et uiri religiosi, qui dicunt: Et si ul¬ tra facultatem esset, quod praecipitur, facere debueras; et pro¬ ponunt crucem Petri, ensem Pauli, equuleum Vincentii, crati¬ culam Laurentii. Ipse etiam camelus noster per foramen acus, id est Christus, angustiam passionis transiuit. Quae, si intueaioo mur, etiamsi grandis res nobis imperetur, recusare non debemus, 95

quia non sunt condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam. Et si grandem rem! In prima creatione Deus me dedit mihi; in regeneratione me mihi reddidit, se etiam pro me dedit. Quid magnum faciam pro tali dato, pro tanto pretio pro me 105 erogato? 5. Eorum consiliis descendit et lauit septies in Iordane. Sep¬ tem sunt lauationes. Lauatio extra corpus, lauatio circa corpus, lauatio in corpore, duplex in lingua, duplex in mente. Lauatio extra corpus est abrenuntiatio diuitiarum et possessionum, quae no extra dicuntur, quia nec corpori adhaerent, nec de eius substan¬ tia sunt. Secunda lauatio circa corpus est contemptus pretiosae uestis, quia si non esset peccatum uti pretiosa ueste, non diceret apostolus: Non in ueste pretiosa. Iterum si non esset laudabile uti ueste uili, non haberemus tot testimonia Christi de Ioanne et 115 Elia, qui uilibus usi sunt. Tertia lauatio in corpore est mortifica¬ tio membrorum, castigatio corporis. Vnde Paulus ait: Castigo corpus meum, et cetera. Duae lauationes in lingua sunt: Cauere uerbum iactantiae in prosperis, si quando | dat Deus prosperita¬ tem in carnalibus uel spiritalibus, et cauere uerbum impatien120 tiae in aduersis. Duae lauationes in mente sunt: propriae uoluntatis abdicatio et propriorum consiliorum non praesumpta de¬ fensio. Abdicanda est propria uoluntas, ut qui habet exterius silentium in prosperis et et(iam) in aduersis, non retineat inte¬ rius propriam uoluntatem, ne sit conformis diabolo. Sicut enim 125 Deus se uoluit esse unum principium omnium, ita ille suam uoluntatem retinens nec eam Deo summittens constituit quasi alterum principium. Non est de consilio praesumendum, sed priuatae sententiae commune semper consilium est praeponen¬ dum.

98/99 11/12.

cfr Gregorius, Moralia in Iob, I, 15, 21 - ed. Adriaen, CCSL 143, p. 35, cfr Mt. 19, 24.

101/102

Rom. 8, 18.

Sententiae, series 3*, 34 - VI, 2) p. 86, 23 - 87, 15.

106/141 cfr 106 4 Reg. 5,

Bernardus, 14.

1 Tim. 2, 9. 114/115 cfr Mt. 3, 4 et 11, 7/14; Mc. 1, 6; Lc. 7, 25. 117 1 Cor. 9, 27.

113 116/

123 in prosperis et et (iam ) in aduersis] coni.; in prosperis et et in aduersis R; et in prosperis et in aduersis Bem (Lb)

SERMO III 130

135

140

145

150

ii

6. Hae septem lauationes in Christo fuerunt. Lauatio extra corpus, quia cum diues esset, pro nobis pauper factus est; lauatio circa corpus, quia natus in praesepio est positus, pannis inuolutus; lauatio in corpore, quia ieiunauit et in oratione pernoctauit; in lingua non offendit per prospera, quia cum uellent eum regem facere fugit; non offendit in aduersis, quia sicut ouis coram tondente se obmutuit. Lauationem in corde habuit, quia non uenit facere uoluntatem suam, sed Patris; et diuinum consilium praeposuit consilio Petri dicentis: Absit a te, Domine, non erit tibi hoc. Iterum cum dicerent Ioseph et mater sua: Fili, quid fecisti nobis sic? respondit: Quia in his quae Patris mei sunt, oportet me esse', et tamen sequebatur eos et erat subditus illis. 7. Et facta est caro eius sicut caro pueri, id est ad similitudi¬ nem Christi, de quo dicitur: Puer natus est nobis. Adam perdidit conditionem, innocentiam et immortalitatem. Haec tria retulit nobis puer iste, factus pro nobis Filius hominis, | ut in adoptio¬ nem filiorum Dei nos reduceret; dura innocenter passus est, ut illam in qua conditi fueramus innocentiam in nobis reformaret; morte deuicta resurrexit, ut de recuperanda per peccatum amis¬ sae immortalitatis gloria nos certos efficeret, Iesus Christus Deus noster ...

142/145

et - iste] Bernardus, Sententiae, series 3*, 88 - VI, 2, p. 135, 12 (app).

131 2 Cor. 8, 9. 132/133 cfr Lc. 2, 7 et 12. 133 cfr Mt. 4, 2; Lc. 6, 134/135 cfr Io. 6, 15. 135/136 Is. 53, 7. 137 cfr Io. 5, 30 et 6, 38. 138/139 Mt. 16, 22. 139/140 Lc. 2, 48. 140/141 Lc. 2, 49. 141 Lc. 2, 51. 142 4 Reg. 5, 14. 143 cfr Introitus Missae in die Natiuitatis Domini-, iuxta Is. 9, 6. 145/146 cfr Rom. 8, 23; Gal. 4, 5; Eph. 1, 5. 12.

SERMO IV

In Epiphania.

5

io

15

20

25

30

1. Cum natus esset Iesus in Bethlehem Iudae, ab oriente uenerunt magi adorare Dominum, quia stellam magnam uiderant ortam, de qua in propheta legerant: Orietur stella ex Iacob et consurget uirga de Israel. Et item: De Iacob exiet, qui dominetur et perdat reliquias duitatum. Eundemque auctorem huma¬ nae salutis intelligentes non tantum adorando uenerati sunt, uerum etiam sacramentum fidei suae manifestantes mysticis eum muneribus honorauerunt, in auro designantes regiam eius potestatem, in thure oblato adorandam illius diuinitatem, in myrrha uero assumptae a nobis passurae etiam ac sepeliendae pro nobis humanitatis ueritatem. Quae quidem tria munera fortassis et ad litteram pro loco et tempore necessaria uidebantur. Auri pretium ob paupertatem, myrrhae unguentum ob infantilis, ut assolet, corporis teneritudinem, thuris odoramen¬ tum ob sordidam stabuli mansionem. Sed et nos, fratres, quo¬ niam illa omnia iam transierunt, offeramus eidem Domino Deo et regi nostro acceptabiliora munera, myrrhae unctionem in communione socialis uitae, thuris speciem in suaueolentia bonae famae, auri splendorem in conscientiae puritate, quo uidelicet nec de officiosa conuersatione familiarem gratiam, nec de lauda¬ bili opinione inanem gloriam, sed Dei semper honorem et frater¬ nam utilitatem | quaeramus. 2. Et quia in Bethlehem Iudae natum didicimus, decet ut transeamus, sicut aiunt pastores, usque Bethlehem et uideamus Verbum pro nobis carnem factum. Quid enim si pauper uiculus est, quid si uidetur minima in Iudaea, ne id quidem incongruum ei, qui cum diues esset, pauper pro nobis factus est; et cum esset magnus Dominus et laudabilis nimis, paruulus natus est nobis, et dicebat: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum

IV,

13/23

fortassis - quaeramus] Bernardus, Sententiae, series i\ 15 - VI, 2,

p. 11, 16/23. p. 239, 16/26.

IV,

2/4

2/5

24/35

et - iumenta] id., In uigilia Natiuitatis Domini, s. 6, 7 - IV,

cfr Rhabanus Maurus, Commentarius in Matthaeum, I, 2 - PL 107, 757 A.

Mt. 2, 1-2.

4/5

Num. 24, 17.

Ordinaria - Bibi, concion., I, 512 D

5/6

Num. 24, 19.

Allegoriae in Sacram Scripturam - PL 112, 870 B.

26

15.

29

cfr Io. 1, 14.

Ps. 47, 2.

Is. 9,

9/10

cfr Mt. 2, n.

26/27 cfr Mich. 5, 2; 6. 30/31 Mt. 5, 3.

24

9/11

cfr Glossa

cfr Rhabanus Maur.,

25/26

Mt. 2, 1.

Mt. 2, 6.

28

Lc. 2,

2 Cor. 8, 9.

SERMO IV

i3

coelorum; itemque nisi conuersi fueritis et efficiamini sicut paruuli, non intrabitis in regnum coelorum. Vnde etiam stabulum elegit et praesepe, utique domum luteam et diuersoria iumentorum, ut hunc esse scias, qui de stercore erigit pauperem, et 35 saluos facit homines et iumenta. Et uide dignationem: non in Ierusalem ciuitate regia, sed in Bethlehem, quae minima est in principibus Iuda. O Bethlehem parua, sed iam magnificata a Domino. Magnificauit te, qui factus est in te. Laetare, Bethle¬ hem, et per omnes uicos tuos festiuum alleluia cantetur. Quae 40 tibi ciuitas, si audeat, pretiosissimum illud stabulum et illius praesepii gloriam non inuideat ? Vbique gloriosa dicuntur de te, ciuitas Dei, ubique psallitur, quia homo natus est in ea et ipse fundauit eam Altissimus. Nec otiosum, quod additur Iudae, siquidem admonet nos eius, quae ad patres facta est repromissio. 45 Non auferetur, inquit, sceptrum de Iuda et dux de femore eius, donec ueniat qui mittendus est, et ipse erit expectatio gentium. Salus quippe ex Iudaeis est, sed salus ista usque ad fines terrae. Iuda, ait, te laudabunt fratres tui, manus tuae in ceruicibus inimicorum tuorum. Hoc de Iuda illo nusquam legimus factum, 50 sed in Christo uidemus impletum. Ipse est enim leo de tribu Iuda, de quo et additur: Catulus leonis Iuda; ad praedam, I inquit, fili mi, ascendisti. Magnus praedator Christus, qui prius¬ quam sciat uocare patrem aut matrem, Samariae spolia diripit. Magnus praedator, qui ascendens in altum captiuitatem cap55 tiuam duxit, non tamen quidquam abstulit, sed magis ipse dona hominibus dedit. 3. Has itaque et similes prophetias impletas in Christo, siqui¬ dem et praedictas, ad mentem reuocat, quod dicitur: Natus in Bethlehem Iudae; nec omnino quaerere est, utrum a Bethlehem 60 possit aliquid boni esse. Sane quod ad nos spectat, etiam ex hoc

35/62

5.

et - natus] ibid., s. 1, 4-5 - IV, p. 200, 6 - 201, 9.

31/32 Mt. 36/37 Mt. 44 Act.

49, 6; 49, 9.

33 cfr Iob 4, 19. 34 Ps. 112, 7. 35 Ps. 35, 7. 39 cfr Tob. 13, 22. 41/42 Ps. 86, 3. 42/43 Ps. 86, 13, 32 et 26, 6. 45/46 Gen. 49, 10. 47 Io. 4, 22. cfr Is. Act. 13, 47. 48/49 Gen. 49, 8. 50/51 Apoc. 5, 5. 51/52 Gen. 52/53 Is. 8, 4. 54/56 Eph. 4, 8. 58/59 Mt. 2, 1. 60 cfr Io. 18, 3.

2, 6.

1, 46.

IV,

31/32

paruuli] p' R; legendumne est cum Vulg. paruuli, uel paruulus cum

quibusdam codd. Bemardi (cett. codd. Bemardi habent puer iste cum uetustiore uersione Latina)

SERMO IV

14

65

70

75

80

85

90

discimus, quemadmodum sit honorandus, qui in Bethlehem Iudae est natus. Bethlehem quippe domum panis, Iuda sonat confessionem. Vtinam inuemamur et nos Bethlehem Iudae, ut in nobis quoque dignetur nasci et audire mereamur: Quia uobis timentibus Deum orietur sol iustitiae. Iuxta prophetam uero facta est Iudaea sanctificatio eius, ut uidelicet omnia in confes¬ sione lauentur, et domus panis ad hodiernam Domini apparitio¬ nem magnopere pertinere uidebitur. Veri scilicet confessores, qui non solum ore, sed toti pariter et ex omni parte Domino confitentur, qui confessionem sicut uestimentum induti, immo quorum omnia interiora Domino, non sicut hi, qui confitentur se nosse Deum, factis autem negant. Vera utique confessio est, si omnia opera nostra eius sint opera, et confiteantur ei. 4. Confitemini autem gemina confessione, ut duplicibus uestiamini, id est confessione peccatorum uestrorum et confessione laudis diuinae. Tunc quoque ueri Iudaei eritis, si omnis uita uestra confiteatur uos peccatores et dignos maioribus multo poenis, Deum uero summe bonum, qui pro his leuibus et transi¬ toriis poenis aeterna | condonat praemia, quae non meruistis. Quisquis enim ardenter non desiderat poenitentiam, uidetur operibus dicere non se ipsa indigere, et ita suam non confitetur culpam, aut non posse ei poenitentiam prodesse, et sic bonita¬ tem non confitetur diuinam. Sit proinde Iudaea sanctificatio tua, confessionem et decorem induere, quam maxime stolam in ministris suis acceptat Deus. Denique breuiter tibi utrumque com¬ mendat apostolus: Corde, inquiens, creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Iustitia siquidem in corde, panis in domo. Est enim iustitia panis, et: Beati, qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur. Sit ergo in corde iustitia et iustitia quae ex fide est. Haec enim sola habet gloriam apud Deum; sit et in ore confessio ad salutem et securus iam eum

62/63

Bethlehem - confessionem] ibid., s. 1, 6 - IV, p. 201, 22.

utinam - uidebitur] ibid., s. 6, 8 - IV, p. 240, 1/7. ibid., s. 2, 1 - IV, p. 203, 9 - 204, 11. 202, 7/15.

61/62

cfr Mt. 2, 1.

62

83/92

68/83

63/68

ueri - diuinam]

sit - Iudae] ibid., s. 1, 6 - IV, p.

cfr Gregorius, Homelia in Euang., I, 8, 1 - PL 76,

62/63 Hieronymus, Ub. interpr. hebr. 64/65 Mal. 4, 2. 66 Ps. 113, 2. 70 cfr 71/72 Tit. 1, 16. 83 Ps. 113, 2. 84 Ps. 88/89 Mt. 5, 6. 90 Rom. 10, 6; cfr Rom.

1104A; Isidorus Hisp., Etymol., 15, 1, 23. nom., 7 — CCSL 72, p. 67, 19. Ps. 103, 1. 103, 1. 9, 30.

71 cfr Ps. 102, 1. 86/87 Rom. 10, 10. 90/91 cfr Rom. 4, 2.

62 Iuda] Iudea R 70 confitentur] confiteantur R supplicia quae meruistis Bem

79 praemia -

meruistis]

SERMO IV

95

100

105

no

115

120

15

suscipe, qui natus est in Bethlehem Iudae. Nam quomodo para¬ tus ille est, ut excipere tantum hospitem possit, qui dicit: Non est in domo mea panis? Paratum cor eius sperare in Domino, ait propheta, haud dubium quin de iusto loquens: Confirmatum est cor eius, non commonebitur. Non est paratum cor, quod non est confirmatum. Non est ergo paratum sed aridum et exsangue cor eius, qui oblitus est comedere panem suum. Est autem paratus et non turbatus, ut custodiat mandata uitae, qui oblitus ea quae retro sunt, in ea quae ante sunt, se extendit. 5. Videtis, fratres, quam fugienda, quam sit quaedam obliuio cupienda. Neque enim totus Manasses Iordanem transit, sed nec totus citra sibi mansionem eligit. Est qui oblitus est Domini creatoris sui, et est qui prouidet eum in conspectu suo semper, oblitus populi sui et domus patris sui. Et ille quidem coelestia obhuiscitur, | hic uero quae sunt super terram; iste praesentia, ille futura; iste quae uidentur, ille quae non uidentur; postremo iste quae sua sunt, ille quae Iesu Christi. Vterque Manasses, uterque obliuiosus, sed alter quidem Ierusalem, alter Babylonis oblitus; alter eorum, quae impediunt et iste paratus; alter sane eorum magis, quae expediunt et quae non expedit obliuisci atque hic penitus imparatus ad uidendam apparentem in se gloriam Domini. Neque enim est domus panis, in qua Saluator oriatur; non est Manasses ille, cui appareat, qui Israel regit super Cherubin sedens. Appare, inquit, coram Ephraim, Beniamin et Manasse. Istos quippe esse tres, qui saluantur, quos alius propheta Noe, Daniel et Iob nominauit, eosdem quoque et tribus illis pastoribus designari, quibus Verbum pro nobis caro factum uidere est concessum. 6. Videamus autem, ne forte ipsi sint et tres magi hodie uenientes non modo ab oriente sed etiam ab occidente, ut recum¬ bant cum Abraham et Isaac et Iacob in regno coelorum. Forte enim non incongrue dici uidebitur ad Ephraim, quod quidem

92/159

nam - statu] ibid., s. 6, 8-10 - IV, p. 240, 7/9. 11 - 241, 23 et 242, 1/

16. 19/22.

92

93/94 Is. 3, 7. 94/96 Ps. 111, 8. 96 cfr Ps. 56, 8. 98 98/99 Ps. 118, 60. 99/100 cfr Phil. 3, 13. 102 cfr Num. 32, 33; Ios. 3, 14. 103/104 Deut. 32, 18; cfr Is. 51, 13. 104 Ps. 15, 8; cfr Ex. 25, 30. 105 cfr Ps. 44, 11. 106 cfr Coi. 3, 2. 106/107 cfr 2 Cor. 4, 18. 108 Phil. 2, 21. 109/110 cfr Ps. 136, 5. 114/116 Ps. 79, 2/3 (cfr Introitus Hodie scietis’ in uigilia Natiuitatis Domini). 117 cfr Ez. 14, 20. 118 cfr Io. 1, 14. 120/121 cfr Mt. 2, 1 et 8, 11. 121/122 Mt. 8, n. 123/124 cfr Mt. 2, 1.

Ps. 101, 5.

Hieronymus, Ub. interpr. hebr. nom., 5. 17 et 81 - CCSL 72, p. 65, 26. 81, 25 et 161, 12.

118/119

Verbum - concessum] nato angelo magni consilii, gaudium magnum

angelus euangelizauit Bem

SERMO IV

i6

sonat fructificationem, pertinere thuris oblationem, quod offerre Deo proprium sit eorum, quos posuit Dominus, ut eant et fructum afferant, id est ecclesiae praelatorum. Nam et Beniamin, filius dexterae, offerat necesse est aurum, id est substantiam huius mundi, ut uidelicet fidelis populus in parte dextera consti¬ tutus a iudice mereatur audire, quia esuriui et dedistis mihi 130 manducare, et cetera. Porro Manasses, si tamen is esse uoluerit, cui appareat Deus, myrrham offerat mortificationis, quam qui¬ dem a nostra spiritaliter arbitror professione requiri. Et haec I dicta sint, ne ad eam partem tribus Manasses, quae citra forda- ior nem restitit, pertineamus, sed magis obliuiscamur ea, quae retro 135 sunt, extenti et intenti ad anteriora. 7. Nunc uero redeamus ad Verbum pro nobis caro factum. Vbi quippe est uerbum Domini, non deest utique panis, qui cor confirmet, dicente propheta: Confirma me in uerbis tuis. Nimi¬ rum in uerbo, quod procedit de ore Dei, uiuit homo, uiuit in 140 Christo, uiuit in eo Christus. Ibi enim oritur, ibi apparet; nec omnino amat cor titubans aut uacillans, sed stabile et confirma¬ tum. Si quis murmurat, si quis haesitat, si quis nutat, si quis recogitat reuolui in lutum, redire ad uomitum, deserere uotum, mutare propositum suum, non est iste Bethlehem, non est 145 domus panis. Sola enim fames et fames ualida in Aegyptum eum descendere, porcos pascere, siliquas esurire compellit, utpote procul agentem a domo panis, a domo Patris, in qua etiam mercenarii panibus abundare noscuntur. Non ergo in eiusmodi corde nascitur Christus, cui deest fidei fortitudo, utique panis 130 uitae, scriptura teste quoniam iustus ex fide uiuit, quod uidelicet uera animae uita, quae ipse est, nonnisi per fidem interim habitat in cordibus nostris. Alioquin quomodo in illo nascitur Iesus, quomodo illi apparet Domini salus, quandoquidem uera omnino certaque sententia est, quod is tantum, qui perseueraue155 rit usque in finem, saluus erit. Nec ad Filium Dei utique perti¬ net, qui eiusmodi est, quia nonnisi super humilem et quietum et trementem uerba sua requiescit spiritus ipsius. Nec sit ulla societas aeternitati et tantae mutabilitati ei, qui est et ei, qui 125

124/125

cfr Leu. 2, 11 et 15; Ez. 20, 28 (cfr in Ordinario Missae, preces ad

125/126 cfr Io. 15, 16. 126/127 Gen. 127/128 1 Io. 3, 17. 129/130 Mt. 25, 35. 133/134 cfr Ios. 13, 29 et 22, 4. 7. 134/135 cfr Phil. 3, 13. 136 cfr Lc. 2, 15. cfr Io. i, 14. 137/138 Ps. 103, 15. 138 Ps. 118, 28. 139 Mt. 4, 4. 140 cfr Rom. 6, 11. 141/142 cfr Ps. 111, 8; Iob 4, 4. 143 cfr 2 Petr. 2, 22. 144/145 cfr supra, 1. 62. 145 cfr Gen. 12, 10; Lc. 15, 14. 146/148 cfr Lc. 15, 15/ 17. 149/150 cfr Io. 6, 35. 150 Rom. 1, 17; Gal. 3, 11. 151/152 cfr Eph. 3, 17. 154/155 Mt. io, 22. 156/157 Is. 66, 2. impositionem incensi: ‘Per intercessionem’). 35, 18.

SERMO IV

J7

numquam in eodem idem per\manet statu. Ideoque, dilectissimi 160

fratres, in quantum possumus, stabiles simus in hoc sancto ac Deo amabili proposito. Quamlibet enim imperfectus, quamlibet negligens ac tepidus, non in uacuum currit, qui ad palmam consummationis hic perseuerando peruenerit, praestante Iesu Christo Domino nostro ...

159 Iob 14, 2.

cfr Gal. 2, 2; Phil. 2, 16.

iov

SERMO V

Sermo in Pvrificatione.

5

io

15

20

25

3°

1. Hodie, dilectissimi, diem illum debita ueneratione recoli¬ mus, quo Dominus noster Iesus Christus, agnus uidelicet imma¬ culatus, cuius sanguine totius mundi delicta purgantur, simul et intemerata eius genetrix legalibus hostiis purificandi templum introducuntur, ubi etiam a Simeone sene Sancto reuelante Spi¬ ritu uerus Deus et homo agnitus et in ulnis subleuatus uerbis propheticae benedictionis honoratus memoratur. Sed si in cunctis, quae per carnem gessit, nostram non solum salutem quaesiuit, uerum etiam eruditionem intendit, ne hoc quidem mysterio uacuum arbitrari conuenit, quod unum eundemque Saluatorem et Maria portat in utero, Ioseph in humero, in Aegyptum scilicet iens et inde denuo rediens, Simeon portat in brachiis. Significant ergo tres isti tres electorum ordines: Maria praedicatores, Ioseph continentes, Simeon bonos operatores. Qui enim euangelizat, quasi Christum ut eum aliis, uel potius alios ei pariat. De talibus erat beatus Paulus, qui dicebat: Filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur Christus in uobis. Qui uero pro Christo laboribus fatigantur, qui persecutionem propter iustitiam patiuntur, qui nulli mala inferunt, sed ab aliis illata sibi patienter ferunt, merito isti portare eum in humeris dicuntur, quibus et ab iplsa ueritate dictum est: Qui uult uenire post me, abneget semetipsum et tollat crucem suam et sequatur me. Si quis autem est, qui porrigat panem esurienti, potum sitienti ceteraque misericordiae opera sollicite impendat egenti, nonne iste recte uidetur eum portare in brachiis ? Huiusmodi enim dictu¬ rus est in iudicio Dominus: Quamdiu fecistis uni ex minimis meis, mihi fecistis. 2. Quid est autem, quod dicimus beatam Mariam purificari ? Quid uero, quod ipsum Iesum dicimus circumcidi ? Enimuero

V, 11/28 quod - fecistis] Bernardus, Sermo, 51 - VI, 1, p. 273, 8 - 274, 4. 29/35 quid - purificemur] ibid. - VI, 1, p. 273, 3/7.

V, 3/4 cfr 1 Petr. 1, 19. 4 cfr Hebr. 9, 14 et 22; 1 Io. 1, 7. 6/8 cfr Lc. 2, 25-28. 12/14 cfr Mt. 1, 14-21. 13/14 cfr Lc. 2, 28. 17/18 Gal. 4, 19. 19/20 Mt. 5, 10. 20/21 cfr Regula S. Benedicti, 4, 30 - CSEL 75, p. 33. 21 cfr Lc. 2, 28 et 15, 5. 22/23 Mt. 16, 24 (ut in Antiphona ad Communionem ‘Qui uult’ in Missa ‘In Virtute’ de communi unius Martyris'). 23/24 cfr Mt. 25, 37. 27/28 Mt. 25, 40. 30 cfr Lc. 2, 21.

V, 22 dictum est] dicitur R, sed postea corr.

SERMO V

35

40

45

50

55

60

65

19

tam non indiguit illa purificatione, quam nec ille circumcisione. Nobis ergo et hic circumciditur, et illa purificatur praebentes exemplum poenitentibus, ut a uitiis continentes primum per ipsam continentiam circumcidamur, deinde a commissis per poenitentiam purificemur et diuino amore compungamur, et humanae uitae, quae sine culpa transire nequaquam potest, cotidianas maculas lacrimis lauemus. Tunc autem, sicut beatus loquitur Gregorius, de nobis uere compungimur, si studiose patrum praecedentium facta pensamus, ut ex conspecta illorum gloria in nostris nobis oculis nostra uita sordescat. Tunc uere compungimur, cum praecepta Dei studiose perscrutamur et per haec proficere ipsi contendimus, per quae iam profecisse et alios nouimus. Hinc enim est, quod de Moyse scriptum est: Posuit labrum aeneum, in quo lauarentur Aaron et filii eius, cum ingrederentur in sancta sanctorum, quem fecit de speculis mulierum quae excubabant in ostio tabernaculi. Labrum quippe aeneum Moyses ponit, in quo sacerdotes lauari debeant et sancta sancto¬ rum ingredi, quia lex Dei prius nos lauari per compunctionem praecipit, ut nostra immunditia ad peneltrandam secretorum Dei munditiam non sit indigna. Quem bene labrum de speculis mulierum perhibet factum, quae ad tabernaculi ostium excu¬ babant. Specula mulierum sunt praecepta Dei, in quibus se sanctae animae semper aspiciunt, et si quae in eis foeditatis sunt maculae, deprehendunt; cogitationum uitia corrigunt et quasi renitentes uultus uelut ex reddita imagine componunt, quia dum praeceptis dominicis intendunt, proculdubio uel quid in se coelesti uiro placeat, uel quid displiceat, agnoscunt. Quae quamdiu in hac uita sunt, aeternum tabernaculum ingredi ne¬ quaquam possunt. Sed tamen ad ostium tabernaculi mulieres excubant, quia sanctae animae, etiam cum infirmitate adhuc grauantur, amore tamen continuo ingressum aeterni introitus obseruant. Moyses ergo labrum sacerdotibus de speculis mulie¬ rum fecit, quia lex Dei lauacrum compunctionis peccatorum nostrorum maculis exhibet, dum ea, per quae sanctae animae superno sponso placuerunt, intuenda nobis coelestia praecepta praebet. Quibus si diligenter intendimus, internae nostrae ima¬ ginis maculas uidemus; uidentes autem maculas in poeniten-

35/69

diuino - lauamur] Gregorius, Homelia in Euang., I, 17, 10 - PL 76,

1143 C - 1144 B.

43/45

45

et

Ex. 40, 28-31.

50

45/46

quem] quod Greg

Ex. 38, 8.

60

50/51

et

62/63

adhuc] carnis add. Greg

cfr Ex. 38, 8.

SERMO V

20

70

75

80

85

90

95

100

105

tiae dolore compungimur; compuncti uero quasi in labro de speculis mulierum lauamur. Huiusce nimirum lauationis locum et Ezechiel propheta designans: Ibi lauabant, inquit, holocaus¬ tum. Qui enim se per fidem in conuersatione sancta Domino deuouerunt, holocaustum Domino facti sunt; et quia multa adhuc de corruptibili sua carne patiuntur, quia adhuc cordis munditia in eis sordidis cogitationibus inquinatur, cotidie ad lacrimas redeunt, assiduis fletibus affliguntur. Sanctorum ete¬ nim patrum dicta et facta considerant; et cum se | indignos i2r pensant, holocaustum lauant. Hi ergo qui in eis, quae optime deuouerunt, aliqua infirmitatis suae culpa tanguntur, cum per uerba doctorum dicta patrum intelhgunt, et in quanta culpa iaceant, agnoscunt seque ipsos in poenitentiae lamentis afficiunt, holocaustum lauant. 3. Sciendum uero est, quia hoc inter sacrificium et holocaus¬ tum distat, quod omne holocaustum sacrificium est, sed non omne sacrificium holocaustum. In sacrificio namque pars pecudis, in holocausto uero totum pecus offerri consueuerat, unde et holocaustum latina lingua totum incensum dicitur. Pensemus ergo, quid est sacrificium, quid holocaustum. Cum enim quis suum aliquid Deo uouit et aliquid non uouit, sacrificium est; cum uero omne quod habet, omne quod uiuit, omne quod sapit, omnipotenti Deo uouerit, holocaustum est. Nam sunt quidam, qui in hoc mundo mente retinentur et tamen ex possessis rebus subsidia egentibus ministrant, oppressos defendere festinant; isti in bonis, quae faciunt, sacrificium offerunt, quia et aliquid de actione sua Deo immolant et aliquid sibimetipsis reseruant. Et sunt quidam, qui nihil sibimetipsis reseruant, sed sensum, lin¬ guam, uitam atque substantiam, quam perceperunt, Deo immolant. Quid isti nisi holocaustum offerunt, immo magis holocaus¬ tum fiunt. Israeliticus populus primum sacrificium in Aegypto obtulit, secundum uero in eremo. Qui itaque adhuc mentem habet in saeculo, sed boni iam aliquid operatur, Deo sacrificium obtulit in Aegypto. Qui uero praesens saeculum deserit et agit bona, quae ualet, quasi iam Aegypto derelicta sacrificium prae¬ bet in eremo, quia repulso strepiltu desideriorum carnalium in i2v mentis suae quiete ac solitudine Deo immolat, quidquid operatur.

70/81

ibi - lauant] id., Homelia in Hiezecbihelem prophetam, II, 8, 14-15 - ed.

Adriaen, CCSL 142, p. 347, 407/414 et 348, 447/451operatur] ihid., II, 8, 16 - p. 348, 452 - 349, 476.

70/71

Ez. 40, 38.

82/84

CCSL 142, p. 201, 603/606. 99 cfr Leu. 7, 38.

82/105

sciendum -

cfr Gregorius, Homelia in Hiez. proph., I, 12, 30 86 ihid. - p. 201, 601.

87/88

cfr Eccl. s

a

SERMO V

iio

115

120

125

130

21

4. Sed sciendum nobis est, quia sunt quidam, qui etiam saecu¬ lum relinquentes totum quidem, quod habent, offerunt, sed tamen in bonis, quae agunt, minime compunguntur, et bonum, quod agunt holocaustum est. Sed quia flere ac semetipsos diiudicare nesciunt seque ex amore ad lacrimas non accendunt, per¬ fectum eorum holocaustum non est. Hinc etiam per psalmistam dicitur: Memor sit omnis sacrificii tui et holocaustum tuum pingue fiat. Holocaustum quippe siccum est bonum opus, quod orationis lacrimae non infundunt; holocaustum uero pingue est, quando hoc, quod bene agitur corde humili, etiam per lacrimas irrigatur. Studendum ergo nobis est, et mala funditus relinquere et bona, quae sufficimus operari, atque ut in ipsis bonis quae agimus, amore aeterni luminis compungamur. Ipse enim nobis cordis tenebras discutit amor lucis, ut subtilius uidere ualeamus, ne quandoque bonis quae agimus praua misceantur. Con¬ siderandum quippe nobis est opus nostrum, quale sit, quae cogitatio in opere, quae intentio in cogitatione; et cum nostro bono operi admixtum aliquid malitiae uel prauae delectationis agnoscimus, redeamus ad lacrimas, lauemus holocaustum. Mittamus oculos fidei in mundum uniuersum, consideremus quanti peccatores diebus ac noctibus per lamenta in fonte misericor¬ diae lauantur, quanti post tenebras ad lucem, quanti post macu¬ las ad munditiam redeunt. Curramus cum talibus post mortis tenebras ad aquam uitae; consideremus, quantum peccauimus, quantum cotidie peccamus atque, ut appareamus mundi post | culpas, redeamus ad lacrimas, lauemus holocaustum. Ad haec 13' agenda adest nobis gratia redemptoris nostri, qui cum Patre ...

507.

106/124 sed - holocaustum] ibid., II, 8, 17 - p. 349, 481/491 et 124/132 mittamus - qui] ibid., II, 8, 22 - p. 352, 603 - 353,

112/113

Ps. 19, 4.

115

cfr Eccli. 25, 31; Mt. 11, 29.

123 delectationis] dilectionis

Greg

498 - 350, 611.

SERMO VI

Vnde svpra.

5

io

15

20

25

30

1. Temporis angustia sermonis exigit breuitatem. Equidem processio, quam celebraturi sumus, copiosam plura loquendi daret materiam, sed ea ipsa, ne id facere possimus, quam maxime impedit; quocirca rationem eius ne penitus indiscussa pertranseat, uel cursim attingere placuit. Bini et bini procedi¬ mus; sic enim ob commendationem fraternae caritatis et socia¬ lis uitae missos a Saluatore discipulos legimus. Turbat proces¬ sionis ordinem, si quis solitarius incedere curat, nec sibimet tantum obest, sed etiam ceteris est molestus. Hi sunt nimirum, qui segregant semetipsos, animales, spiritum non habentes nec solliciti seruare unitatem spiritus in uinculo pacis. Ceterum sicut non est bonum esse hominem solum, sic in conspectu Do¬ mini uacuum apparere prohibitum. Candelas proinde manibus praeferimus, quia opera nostra in feruore agenda sunt et in desiderio cordis, ne forte tepidos nos incipiat euomere, qui ignem mittere in terram se uenisse testatur. His de ordine processionis strictim praelibatis, iam nunc de ipsius quoque sollemnitatis effectu uestra fraternitas aedificanda est. 2. Hodie itaque festus nobis dominicae oblationis dies illuxit. Hodie sistitur creatori fructus terrae sublimis, hodie placabilis Deo hostia manibus offertur uirgineis. Sed oblatio ista delicata satis uidetur, ubi tantum sistitur Domino, auibus redimitur et illico reportatur. Venturum fuit postea, quando non in templo offerretur inter brachia Simeonis, sed extra ciuitatem inter brachia I crucis, nec redimeretur sanguine alieno, sed alios ipse i3v redimeret sanguine proprio, quia redemptionem eum misit Deus Pater populo suo. In hac oblatione matris inopia agnum, quem offerret non habens, par turturum aut duos pullos columbarum pro filio obtulit; in illa Filius ipse uelut agnum immaculatum Deo Patri per manus iniquorum semetipsum immolari pertulit.

VI, 6/17 bini - testatur] Bernardus, In Purificatione S. Mariae, s. 339> 4/10 et t^/16. 20/22 hodie - uirgineis] ibid., s. 2, 1 - IV, 22/28 sed - suo] ibid., s. 3, 2 - IV, p. 342, 19 - 343, 1.

VI,

2/5

p. 338, 9/11.

cfr Bernardus, In ramis Palmarum, s. 2, 1 - V, p. 46, 3/5.

Mc. 6, 7; Lc. 10, 1. 15.

2, 2 - IV, p.

14/15

cfr Ps. 20, 3.

12

13

Eph. 4, 3.

Gen. 2, 18.

13/14

6/8 cfr cfr Ex. 23,

16 21/22 cfr 26/27 30/31 cfr

cfr Bernardus, In Purifi s. Mariae, s. 2, 1 - IV, p. 338, 17/18. cfr Apoc. 3, 16.

Num. 5, 8; Rom. 12, 1. cfr Apoc. 5, 9; Hebr. 9, 12. Hebr. 9, 14.

23

17

Lc. 12, 49.

cfr Lc. 2, 22.

27/28

Ps. no, 9.

21

24/25 29

Is. 4, 2.

cfr Lc. 2, 28. Lc. 2, 24.

SERMO VI

35

40

45

50

55

60

65

23

Hic, qui formam serui susceperat, seruilem in se personam ipsa oblationis qualitate monstrauit; illic usque ad mortem Patri factus oboediens, qualiter ad dignitatem filiorum Dei pertingere debeamus, ostendit. Neque enim facile contingit ei, qui adhuc seruus est, ut ad holocaustum Domini agnum anniculum imma¬ culatum manus eius inueniat. Magnum siquidem ei est, si possit offerre turturem siue columbam utpote anima paupercula te¬ nuis substantiae tepidae oboedientiae. Qui enim sub timore adhuc seruit et Deum non tam diligit, quam metuit, sufficere sibi uidetur, dummodo possit plangere et gemere et pro prae¬ teritis delictis planctu et gemitu quasi columbino quodam can¬ tu satisfacere. Nam qui potuerit terrenarum opum sarcinam absque ulla contradictione deponere, sine persequentium odio quamlibet tribulationem libenter sustinere, inter quaelibet tor¬ menta internam pacem et tranquillitatem retinere, profecto qui eiusmodi est, in sacrificium Domini agnum obtulit et in ipsa oblatione sua Filium se esse ostendit, dum sic imitator factus illius, qui Filius est per naturam, Filius efficitur ipse per gratiam, quoniam et ille oblatus est pro nostra salute, non pro sua necessitate. I Pro nobis obtulit hostiam, quam pretiosiorem ha¬ buit, nimirum qua pretiosior esse non potuit. Et nos ergo, fratres, faciamus quod possumus, optimum quod habemus offe¬ rentes illi summa deuotione utique nosmetipsos, ne si bene offerentes male diuidimus, cum Cain reprobemur. 3. Sunt autem tria sacrificia, quae offerre debent non hi tan¬ tum, qui parietes templi manufacti intrare et sacramentis ec¬ clesiae communicare, sed qui etiam in unione Christi manere et supercoelesti Ierusalem satagunt couniri, scilicet sacrificium piae conuersationis uel contritionis, sacrificium dignae opera¬ tionis, sacrificium laudis et iubilationis. De primo dicitur: Sa¬ crificium Deo spiritus contribulatus; hoc consistit in amaritu¬ dine interiori et poenitentia exteriori. De secundo dicitur: Ac¬ ceptabis sacrificium iustitiae, et: Sacrificate sacrificium iustitiae et sperate in Domino. De tertio uero dicitur: Sacrificium laudis 35/37 neque - inueniat] Hugo a S. Victore, Miscellanea, IV, 43 - PL 177,

40/43

721B.

sufficere - satisfacere] ibid. - PL 177, 721 A.

- necessitati] Bernardus, In Purif. S. Mariae, s. 3, 2 - IV, p. 343, 8. - illi] ibid., s. 3, 3 - IV, p. 343, 10/12.

54/84

50/51 oblatus 51/54 pro

summa - ingratitudinis] id.,

Sententiae, series 3*, 84 - VI, 2, p. 121, 7 - 122, 16.

32

33/34

cfr Phil. 2, 7.

Lc. 2, 24. Leu. 3, 7.

39/43 61/62

Phil. 2, 8.

= Sermo 8, 76/79. Ps. 50, 19.

63/64

36/37 44/46 = Ps. 50, 21.

cfr Num. 6, 14. Sermo 8, 83/86.

64/65

Ps. 4, 6.

38 47

cfr cfr

65/

66 Ps. 49, 23.

VI,

47 ipsa]

140 secutus est

sua add. R

54/84 Hermannuspraesertim recensionem codicis Lambacensis

SERMO VI

24

honorificabit me, et: Beatus populus qui scit iubilationem, et: Beati qui habitant m domo tua; in saecula saeculorum laudabunt te. De his sacrificiis non curat Deus, nisi sint medullata et 70

75

80

85

90

95

saginata. Sacrificium contritionis exigit butyrum humilitatis, quae in tribus consistit, scilicet ut consideret quisque quam sit imperfectum, quod habet respectu superiorum. Vnde dicitur: Vt sciam, quid desit mihi. Deinde consideret, quia nil habet suum uel proprium, unde Paulus: Quid enim habes, quod non accepisti; et haec humilitas firmatur respectu inferiorum. Si enim aliquid in se haberet in hoc, quod homo est, haberent et alii homines. Consideret denique, quia nihil habet in hac uita, quod perdere non possit. Hoc genus humilitatis obtineat respectu priorum bonorum, ut uidelicet Adam, qui paradisum amisit, Salomon, qui post tantam sapientiam oberraluit. Sacrificium iustitiae uel operationis exigit oleum discretionis, sacrificium laudis balsa¬ mum requirit deuotionis. Habent autem haec sacrificia opposita sibi ex latere uitia. Sacrificio contritionis opponitur absinthium indignationis, sacrificio operationis acetum confusionis, sacrifi¬ cio laudis uenenum adulationis, fel ingratitudinis. Felix proinde, qui ad singula dona gratiae redit ad eum, in quo plenitudo omnium gratiarum, cui dum pro acceptis non ingratos nos exhibemus, locum in nobis facimus gratiae, ut maiora accipere mereamur. Itaque, fratres carissimi, humiliemur magis ac magis sub potenti manu Altissimi, et ab hoc maxime tam nequissimo ingratitudinis uitio longe fieri studeamus, ut tota deuotione in gratiarum actione uersantes conciliemus nobis gratiam Domini nostri, quae sola potest saluare animas nostras. Nec uerbo tantum aut lingua, sed opere et ueritate exhibeamus nos non ingratos; neque enim gratiarum dictionem, sed gratiarum actionem exigit a nobis Dominus Deus noster, qui uiuit ...

84/95

89

felix - qui] id.. Sermo, 27 - VI, 1, p. 203, 5/7 et 20/25.

66

Ps. 88, 16.

78

cfr Gen. 3, 23-24.

cfr 1 Petr. 5, 6.

79

67/68 92

Ps. 83, 5.

78/79

71/72

Ps. 38, 5.

cfr 3 Reg. u, 1-9.

cfr lac. 1, 21.

92/93

oberrauit] aberrauit Bem (etiam Lb), fort. recte

84

73

1 Cor. 4, 7.

cfr Act. 8, 23.

88/

cfr 1 Io. 3, 18.

84

fel] uel Bem (etiam Lb)

14v

SERMO VII

In Pvrificatione.

5

io

15

20

25

1. Redemptionis auctor humanae, Vnigenitus Dei uiui insepa¬ rabilis semper permanens apud Patrem, ita pro nobis perfectum suscipere dignatus est hominem, ita quod Deus erat exinaniuit in semetipso, factus ex muliere, ut in diuina uirtute manens quod erat, ueram humanae naturae infirmitatem, quam non habebat, indueret et per omnia legalium sanctionum sacra¬ menta transiret. Denique ut nobis necessariam oboediendi uirtutem praecipuo commendaret exemplo, factus est sub lege non quia ipse legi quidquam debebat, | qui unus magister noster unus est legislator et iudex, sed ut eos, qui sub lege positi legis onera ferre non poterant, sua compassione iuuaret ac de seruili conditione quae sub lege erat, ereptos in adoptionem filiorum quae per gratiam est, sua largitate reduceret. Vt ergo primum sanctae matris sancto processit ab utero, die octauo circumcisio¬ nis a parentibus signaculo dedicatur, die dehinc tricesimo tertio, hoc est hodie, salutaris hostiae munus ipse templi Dominus pro se non respuit offerri. Et pro illo, fratres, holocaustum purgatio¬ nis offertur, qui omnium hominum sordes purgaturus aduenerat. Quia uero non uenit soluere legem sed adimplere, et in omnibus actionibus suis aliquomodo uitam nostram informare, uoluit octauo die circumcidi, quadragesimo in templo cum hostiis praesentari ostendens nimirum, quia si spe resurrectionis futu¬ rae, quae in sacra scriptura saepe octogenario numero figurari solet, omnia uitia, cuncta carnis ac spiritus inquinamenta a nobis amputauerimus, post aerumnas et labores mortalis huius

VII,

2/5. 7/8

et

14/16

redemptionis - semetipso et et - transiret et ut -

dedicatur] Ps. Maximus Taurinensis, Homelia, 35 - PL 57, 299 C.

5/7

et

8/14

factus - indueret et denique - reduceret] Beda, Homelia, I, 11 - CCSL 122, p. 74,

16/18

22/34.

18/19 et - aduenerat] Ps. 20/23 quia - praesentari] Gaufridus

die - offerri] ibid. - p. 75, 71/74.

Maximus Taur., Homelia, 35 - PL 57, 300 C.

Babion, Sermo, 8 - PL 171, 611B (cfr Schneyer, 2, p. 151).

VII,

4/5

lac. 4, 12.

19

et

12/13 Phil. 13 cfr Rom.

cfr 3 Reg. 15, 12.

5

2, 7.

et

9

20

Mt. 5, 17.

10 cfr Mt. 23, 8. 11 15/18 et 22/23 cfr Leu. 12, 2-7. 23/29 cfr Augustinus, Enarratio in

Gal. 4, 4.

8, 23; Gal. 4, 5.

Psalmos, 89, 10 - ed. Dekkers-Fraipont, CCSL 39, p. 1249, 1/31; Sermo 94 (Mai), 3 et 5 - ed. Morin, Miscell. Agost., I, p. 335, 10/13 et 2 Cor. 7, 1.

VII,

24

26

cfr 2 Cor. 11, 27.

octonario R

337.

7/*°.

25/26

cfr

15'

SERMO VII

26

30

35

40

45

50

55

uitae, quae per quadragenarium exprimitur, in templo aeterni¬ tatis cum bonorum hostiis operum diuinae maiestatis obtutibus praesentabimur. 2. Et quia de paupertate nos instructurus erat, exemplum paupertatis ubique praeponebat. Pauperis enim uirginis Filius in humili loco natus, uilibus pannis obuolutus, in uili praesepio positus, in mundo non habens, ubi caput reclinaret, multa op¬ probria passus, in famoso loco turpi morte occisus, per omnia documenta paupertatis et humilitatis et contemptus praesen¬ tium omnibus | tribuit. Et ideo maluit par turturum uel duos pullos columbarum, quae erat hostia pauperum, pro se offer¬ ri, quam agnum, quae erat hostia diuitum. Haec autem duae aues duo indicant genera poenitentium. Nam turtur soliuagus gemere consueuit, columba uero in grege aliarum gemitus suos edit. Turtur itaque flentes in occulto pro his, quae clam deli¬ querunt, columba uero designat publice poenitentes super his, quae palam admiserunt. In his auibus muenit iustus, quid imi¬ tari debeat. Hae aues docent peccatorem, quid faciat. Sed specialius columba nos informans septem uirtutum nobis praebet exemplum; felle caret, non uiuit de cadauere uel uermibus, sed semine pascitur, meliora grana eligens, gemitum pro cantu ha¬ bet, alienos nutrit saepe pullos, super aquas sedet, ut uideat umbram uenientis accipitris et ita illum deuitat, in foramine petrae uel cauerna maceriae nidificat. In his omnibus, fratres, auis illa est imitanda. 3. Omnis enim amaritudo fellis aliena esse debet a cordibus nostris. Nullum adeo pessimum uitium est sicut odium, quod quamdiu in corde habitat, sicut exempla scripturis inserta confirmant, nec oblatione redimitur, nec martyrio expiatur, nulla peccatorum remissio datur. Deum a mente expellit odium iuxta illud: In maleuolam animam non introibit sapientia. In hoc igitur columbam imitemur, ut omni felle careamus.

30/38

et - diuitum] ibid. - PL 171, 611BC.

- PL 171, 612 BC.

27/29 33 cfr

52/76

38/51

haec - imitanda] ibid.

omnis - donat] ibid. - PL 171, 612 C - 613 C.

32/33 cfr Lc. 2, 12. 34 cfr Mt. 27, 33-50; Mc. 15, 22-37; Io. 19, 17-30. 36/37 Lc. 2, 24. 36/38. 39/40 et 47 cfr Beda, Homelia, I, 18 - CCSL 122, p. 129, 44/51 et 130, 64. 78/79; cfr Leu. 12, 6-8. 46/51 cfr Beda, Homelia, I, 12 - p. 85, 2x0/211 et 86, 219/221. 226/227. 49/50 cfr Cant. 2, 14. 52 cfr Act. 8, 23. 56 cfr Act. 13, 38. 26, 18; e.a. 57 Sap. 1, 4.

31

cfr Glossa ordinaria - Bibi. Concion., VI, 173 C. Mt. 8, 20; Lc. 9, 58.

praeponebat] proponebat Gauf

quae] qui Gauf

41/42

32

obuolutus] inuolutus Gauf

flentes - deliquerunt] eos qui occulto Gauf

37

SERMO VII

27

4. Rursus columba nec cadauera nec uermes comedit. Sic 60 homo mortuis operibus non debet delectari. Cadauera enim sunt peccata, uermis praua conscientia, quae oritur de peclcatis, quae i6r semper hominem damnat et accusat. Vitanda sunt ergo homini peccata, ne eum puniat praua conscientia. Vitanda sunt peccata, quia seruus est tot dominorum quot uitiorum. Vitanda sunt, 65 inquam, peccata, quia foetor sunt et erubescentiam generant, adeo ut non auderet homo in conspectu hominum apparere, si dicerent sibi homines quod conscientia sua obicit sibi cotidie. 5. Item columba semine pascitur et meliora grana eligit. Sic iustus uerbis dominicis debet satiari. Ait enim Dominus: Non in 70 solo pane uiuit homo, et cetera. Sicut enim in homine duae sunt substantiae, id est corpus et anima, sic duo cibi sunt necessarii: corporalis, qui corpus pascat et semen uerbi, quod animam reficiat. In peregrinatione quippe sumus, et ideo uiatico indige¬ mus. Hunc panem cotidie petimus in dominica oratione dicen75 tes: Panem nostrum cotidianum da nobis hodie, id est in prae¬ senti uita, quem Dominus omnibus donat. Sed curandum nobis est oblatus fastidio habeatur. Et meliora grana eligere debemus, quia ad potiora praecepta semper est animus inten¬ dendus. 80 6. Est et alia uirtus columbae digna imitatione. Nutrit pullos alienos. In quo uirtus misericordiae designatur, qua etiam alie¬ nos amare propter Deum homo praecipitur. In omni enim ho¬ mine homo naturam suam debet agnoscere; et cum uidet eum pati, ex compassione debet suspirare exemplo apostoli dicentis: 85 Quis infirmaiur, et ego non infirmor ? 7. Quinta uirtus admirabilis columbae est, quod iuxta fluenta habitat, ut uidens umbram accipitris uenientis illum deuitet. Quid melius in columba sequendum ? I Habemus enim quendam i6v hostem spiritalem per aera uolantem, qui semper circuit, quae90 rens quem deuoret. Nec omnino inter nos habitat, nec multum remotus est a nobis ideoque non debet aliquis esse securus, quia bella mouet de proximo. In aere enim habitat; et quanto inuisibilior, tanto debet esse formidabilior; sed umbram eius uidemus in aqua, quia similitudinem astutiarum eius discimus in scrip-

77/96

64

et - callidam] ibid. - PL 171, 613 C - 614 B.

cfr Sextus, Sententia, 75 - ed. Chadwick, p. 21; Caesarius Arelatensis, Sermo

79, 1 - ed. Morin, CCSL 103, p. 326 [312, 28]. 8, 11.

85 224.

77

75

Mt. 6, 11;

2 Cor. 11, 29.

89/90

Lc. n, 3. 86/110 cfr

1 Petr. 5, 8.

( ne )] add.

81/82

69/70

Mt. 4, 4.

72

cfr Lc.

cfr Mt. 5, 44 et 46; Lc. 6, 30 et 36.

Beda, Home/ia, I, 12 - CCSL 122, p. 86, 216/

SERMO VII

28

tura. Fugiamus ergo ad scripturam, quoties sentimus temptatio¬ nem eius callidam. Quidquid illicitum, quidquid uitiosum mali¬ gnus ille suggesserit, contrariam uerbum Dei sententiam oppo¬ nit. Iuxta huiusmodi ergo fluenta fidelis anima sedeat, ut aduentum insidiantis inimici prospiciat. ioo 8. Gemitum pro cantu habet columba, quam nos imitan¬ tes uertamus gaudium in lacrimas. Beati enim, ut ait Dominus, qui nunc fletis, quia ridebitis. Et e contrario: Vae uobis qui ridetis, quia plorabitis. Lacrimis Maria lauit peccata. Petrus fleuit amare post culpam, et meruit ueniam. Lacrimae secundo 105 loco lauant post baptismum. Nec solum pro nobis, sed etiam pro miseris proximis fundendae sunt lacrimae, sicut et Christus, cum in se non haberet quod plangeret, fleuit tamen pro Lazaro, fleuit et pro Ierusalem. Si ergo pro hominibus doluit Dominus, nos miseri cur inuicem non compatimur ? Quare nos ipsos non no plangimus? Vere enim copiosa nobis materia plangendi suggeri¬ tur, si non dissimulanter aduertimus, quam breuis sit uita nostra, quam uia lubrica, quam mors incerta, si cogitemus quod lugentes hanc uitam intrauimus, cum dolore pertransimus, I cum luctu exituri sumus, si diligenti considerationis intuitu pertrac115 ternus quantis amaritudinibus admixtum sit; si quid etiam dulce et iucundum in uia huius uitae occursu suo nobis alludit, quam fallax, quam suspectum, quam instabile, quam transito¬ rium est, quidquid huius mundi amor parturit, quidquid species et pulchritudo temporalis promittit. Alia sunt mala, cum quibus 120 nascimur et processu temporis siue occulta Dei gratia siue manifesta industria liberamur. Alia uero in hanc uitam nobiscum ueniunt et a nobis ante mortem non recedunt. Alia item sunt mala, quae ex tempore nobis accrescunt et rursum decursu temporis abeunt. Alia autem post natiuitatem contrahimus et 125 ante mortem non euacuamus. Et quis omnia mala huius uitae possit enumerare? Vt enim praetermittamus ea mala, quae omnes homines communiter opprimunt, qualia aestimamus esse secreta pericula singulorum, quorum sibi quique conscii sunt ? Si cogitare quisque uoluerit, quae ab ineunte aetate mala fece¬ re3 rit, quae sustinuerit, et constituat ante oculos suos praeterita tempora et dies uitae suae consideretque diligenter, quot inanes labores tulerit, quoties pro amore huius uitae frustra desudaue95

98/110

iuxta - plangimus] ibid. - PL 171, 614 CD.

111/141

aduertimus -

gemit] Hugo a S. Victore, De modo orandi, 1 - PL 176, 977 D - 978 C.

75.

101/102 107

Lc. 6, 21.

102/103 Lc. 6, 25; Io. 16, 108 cfr Lc. 19, 41.

cfr Io. 11, 35.

Augustinus, Sermo, 17, 7 - ed. Lambot, CCSL 41, p. 6; Ier. 23, 12.

103/104 cfr Mt. 111/112 cfr Sap. 15, 243, 176. 112 cfr Ps. 20.

26, 9; 34,

17'

SERMO VII

29

rit, quoties in laboriosis conatibus fallaces exitus inuenerit et post longos discursus requiem necdum ullam adeptus sit, co135 gnoscet, quid de hac uita iudicare possit. Cum autem uitae huius aerumnam considerat, etiam quae sit patriae coelestis suauitas atque dulcedo, attendat et perpendat, quid inuenerit, quid per¬ diderit, ubi iaceat, unde ceciderit, ut | ex utroque intelligat, 17* quantum sibi in hoc exilio lugendum sit. Hinc enim Salomon 140 dicit: Qui addit scientiam, addit dolorem, quia quanto magis homo mala sua intelligit, tanto amplius suspirat et gemit. 9. His ergo de imitatione columbini gemitus edictis, quid ultima eius natura de opere uirtutis imitandum exhibeat inspiciamus. In foraminibus petrae nidificat et in cauerna macc¬ is riae. Petra ecclesiae Christus est, foramina petrae sunt uulnera Christi, unde profluxit sanguis pretium nostrae redemptionis. Cauerna uero latus apertum, unde duo sacramenta salutis nos¬ trae, sanguis uidelicet et aqua, fluxere, alterum ad redemptio¬ nem, alterum ad regenerationem. Itaque qui salutem habemus 150 per mediatorem Dei et hominum Iesum Christum, eidem re¬ demptori nostro gratias agamus, cuius sanguine, cuius uulneribus redempti sumus. Sectemur seduli beatae matris eius uestigia in templo Dei, quod est ecclesia, offerendo turturem pariter et columbam: in turture uidelicet castitatem, in columba uero 155 innocentiae simplicitatem, quia et ipsa, qualis erat foris in figurali oblatione, talem se iugiter exhibebat in mente simul et actione. Precemur intenti eandem beatissimam mundi reginam, quae sola morborum generis humani ueram genuit medicinam, quae pro singularis gratiae priuilegio meruit esse coeli porta, 160 paradisi ianua, spes miserorum, consolatio poenitentium, ut Filium suum, quem in templo praesentauit hodie, nobis placabi¬ lem faciat pacemque illam, quam beatus senex intellexit et in qua se dimitti rogauit, nobis conlcedat, ut mereamur uidere i8r salutare Dei Dominum nostrum Iesum Christum ...

144/154 154/155

in1 - columbam] Gaufridus Babion, Sermo, 8 - PL 171, 615 AB. in - simplicitatem] ibid.

- PL 171, 611D.

156/164

talem -

Christum] ibid. - PL 171, 615 BC.

140 145

Eccl. 1, 18.

Cant. 2, 14.

144/149 cfr 145 cfr 1 Cor.

Ps. 48, 9; Eph. 1, 7; Coi. 1, 14. 5, 9.

153/154

cfr Lc. 2, 24.

Beda, Home/ia, I, 12 - p. 86, 226/230. 10, 4.

145/146

cfr Io. 19, 34.

144/ 146 cfr

150 cfr 1 Tim. 2, 5. 151/152 cfr Apoc. 154/155 cfr Beda, Home/ia, I, 18 - p. 129, 56/

57; Augustinus, Tractatus in Ioannis euangelium, 5, 11 - ed. Willems, CCSL 36, p. 46, 20/21; iuxta Mt. 10, 16.

162/163

cfr Lc. 2, 29.

SERMO VIII

Item vnde svpra.

1. Deus et Saluator noster, dilectissimi fratres, hodierna die uoluit iuxta legem Moysi a matre sua perpetua uirgine cum hostiis ad templum deferri et hostiam pauperum pro se dari. 5 Dictum est enim in lege, ut pro infante masculo die quadrage¬ simo natiuitatis, pro femina octogesimo agnus anniculus imma¬ culatus offerretur in holocausto et turtur siue pullus columbinus pro peccato. Qui autem pro paupertate ad offerendum agnum non sufficeret, duos turtures uel duos columbae pullos, unum in io holocaustum, alterum pro peccato offerret. Hanc hostiam paupe¬ rum uoluit Deus pro se dari pauper factus pro nobis, ut nos diuites faceret et hic fide atque abundantia bonae actionis et illic hereditate coelestis ac perpetuae retributionis. O quanta pietas, quanta miseratio, quod Filius Dei pro salute hominum 15 usque adeo passus est humiliari! His enim et huiusmodi operi¬ bus operatus est Christus nostram redemptionem; tali interces¬ sione interposuit se Dei et hominum mediatorem, qui sic im¬ plere uoluit legem, ut liberaret nos legis transgressores, quate¬ nus per eius oboedientiam nostra inoboedientia solueretur, per 20 illius obseruantiam nostra transgressio deleretur. Omnia igitur opera, quae inter homines conuersatus fecit in mundo, tendunt ad nostram eruditionem, ad nostram salutem. Primo circumci¬ ditur et post interpositis diebus cum hostiis Ierusalem delatus Domino praesentatur, per hoc insinuans neminem nisi circumci25 sum uitiis dominicis dignum esse conspectibus dicente psal¬ mista: Non habitabat iuxta te malignus, neque I permanebunt iniusti ante oculos tuos. Omnis etiam ecclesia in fine mundi primo in resurrectione labem terrenae corruptionis exuet, ac deinceps in coelestem Ierusalem uictimis bonorum operum com30 mendata perpetuo regnatura conscendet. Si quis ergo in prae¬ senti uita siue fortia opera, quae masculi nomine siue infirma, quae feminae uocabulo distinguuntur, procreauerit, ut haec ua-

5/12 dictum - fide] Beda, In Lucae eu. expos., I - CCSL 120, p. 63, 1732/ 22/24 primo - praesentatur] id., Homelia, I, 18 - CCSL 122, p. 130, 81/ 24/27 per - tuos] id., In Lucae eu. expos., I - p. 61, 1667/1671. 30/36

VIII, 1741. 82.

si - humilium] ibid. - p. 63, 1743/1748.

2/4 cfr Petrus Lomb., Sermo, 8 - PL 171, 616 D. 3/4 cfr Lc. 2, 225/8 cfr Leu. 12, 1-6. 6/7 cfr Num. 6, 14. 9/10 Leu. 12, 8. ’ 11/ 12 cfr 2 Cor. 8, 9. 17 cfr 1 Tim. 2, 5. 17/18 cfr Mt. 5, 17. 18 cfr lac. 2, 11. 24/25 cfr Glossa ordinaria - Bibi. Concion., VI, 173 B. 26/27 Ps. 5, 6. 27/30 cfr Glossa ordinaria - VI, 173 C. 29 cfr Hebt 12, 22. VIII,

24.

SERMO VIII

35

40

45

50

55

60

3i

leant Domino consecrari iuxta legis praeceptum, ouem innocen¬ tiae offerat et turturem siue columbam designantes, sicut haec uolucres pro cantu habent gemitum, compunctionis gemitum et lacrimas humilium. Lacrimis quippe etiam in bonis indigemus, quia quo fine simus consummandi, nescimus. 2. Sunt autem duo genera compunctionis, dum malorum reco¬ lentes supplicia timemus, seu dum desiderio coelestium ardentes ab his differri et elongari fortiter ingemiscimus. Vnde duo pulli offerri iubentur, unus in holocaustum, quando amore coe¬ lestium inflammamur; alter pro peccato, dum de malis perpe¬ tratis poenitentiae dolore afficimur. Alio itidem modo, qui clauso ostio Patrem in abscondito supplex orat, turturem offert; qui autem in choro concinentium Deum ex deuotionis intimo feruore glorificat, quasi columbam ad altare deportat. Et quia utraque hostia accepta est Deo, consulte utraque auis est oblata pro Domino, quatenus per hoc significanter innueret ecclesiam suam uel per communes orationes, quas columbae figurant, uel per priuatas, quas turtures exprimunt, esse mundandam. 3. Duas etiam uoluit esse turtures siue columbas, ut doceret I nos duo seruare praecepta caritatis nec acceptabile alicuius esse sacrificium, nisi diligat Deum et proximum. Qui ergo uult gemi¬ nam illic habere stolam, duplicet hic suam hostiam. Qui hostiam suam hic duplicare dedignatur, illic duplici contritione contere¬ tur. Pro gemina hostia duplex dabitur stola. Pro stola corporis exhibere hostiam bonae actionis, pro stola mentis dare hostiam piae deuotionis. Inter haec sane animaduertendum, quod in lege docemur aliam esse debere hostiam principum, aliam sacerdotum atque aliam esse oportere pauperum. Sic ergo et in hoc tempore gratiae per significationem alia conuenit filio, alia mer¬ cenario uel seruo. Sicut est diuersa conditio, sic differens esse debet oblatio. Verum nobis optio datur, in nostra electione relinquitur, an transeat quis in libertatem filiorum, an maneat 36/37

lacrimis - nescimus] Glossa ordinaria - Bibi, concion., VI, 173 R

48/50

sunt - offert] ibid. - VI, 173 C et 174 A.

Carnotensis, Sermo, 5 - PL 162, 550D - 551 A. a S. Victore, Miscellanea, IV, 43 - PL 177, 721BC.

38/44

quatenus - mundandam] luo

54/58 qui - deuotionis] Hugo 58/62 inter - seruo] ibid.

- PL 177, 721 A.

35

cfr Beda, Homelia, I, 18 - CCSL 122, p. 130, 66; Gregorius, Moralia in Iob,

XXXII, 3, 4 - CCSL 143 B, p. 1629, 58/59. I - p. 63, 1748/1752.

40/42

174.

38

54/62

21; e.a..

VIII,

47

43/44

cfr Leu. 12, 8.

1802/1803; iuxta Mt. 6, 6.

36/37

cfr Beda, In Lucae eu. expos.,

ibid. - p. 64, 1759/1760; Homelia, I, 18 - p. 133, 173/

53

cfr Beda, In Lucae eu. expos., I - p. 65,

cfr Mt. 22, 37 et 39; Mc. 12, 30/31; 1 Io. 4,

cfr Lc. 15, 17-22.

accepta] in marg. R. a.m.

'

19

SERMO VIII

32 65

70

75

80

85

90

95

100

in subiectione mercenariorum, an potius seruiat sub conditione seruorum. Quid quisquam esse eligat, eius hostia declarat. Filio¬ rum sane hostiam utpote praecipuam et acceptissimam psal¬ mista nominatim designans: Afferte, inquit, Domino, filii Dei, afferte Domino filios arietum, tamquam diceret: Si filii estis, libenter facitis; et si filii esse cupitis, oportet ut libenter faciatis, ne appareatis uacui in conspectu Domini. Afferte Domino non quilibet quodlibet, sed filios arietum filii Dei. Qui sunt autem arietum filii nisi agni ? Si quis ergo tamquam ouis ad occisionem ducitur, et sicut agnus coram tondente se obmutuerit et non aperuerit os suum, iste profecto inter filios annumerabitur, qui offerret Domino fililos arietum. Nam ei, qui adhuc seruus est et Deum non tam diligit quam metuit, magnum uidetur, si possit, turturem siue columbam offerre, id est pro praeteritis delictis planctu et gemitu satisfacere. Mercenarius autem quamuis petulantiae et prauae delectationis haedum ante actum in aram Domini mactet, ne mercedem amittat, non facile tamen contin¬ git, ut ad holocaustum Deum agnum anniculum manus eius inueniat. Haec enim propria filiorum hostia est, qui, dum sine persequentium odio quamlibet tribulationem libenter sustinent, inter quaelibet tormenta internam pacem et cordis tranquillita¬ tem retinent, quasi sacrificium agni arae Domini exhibent. Beati enim pacifici quoniam filii Dei uocabuntur. Seruo itaque sufficit pro terrore gehennae de malis poenitere, mercenario mercedis causa a malis abstinere, filio parum est pro Domino animam in mortem ponere. 4. Libet inter haec considerare, quod ipse Vnigenitus, qui pro

nobis formam serui susceperat, in qua postmodum uelut agnus immolandus erat, ad summa sua nos prouocans et ima nostra consolans, in prima quae pro ipso a parentibus hodie facta est legali oblatione seruorum conditioni congruere uoluit, quate¬ nus per hoc spem foueret eorum, qui mala transacta lamentis insequuntur, licet proximo sibi gradu applicet eos, qui imita¬ tione sui uoluntariae quarumlibet passionum tolerantiae inno¬ center expositi tamquam agni hostia filiorum se affectum induisse testantur. Ceterum oblatio mercenarii pro ipso celebra-

73/83

si - inueniat] ibid. - PL 177, 721 AB.

87/90

seruo - ponere] ibid.

- PL 177, 721 A.

68/69

Ps. 28, 1.

71

721B.

68/73

cfr Ex. 23, 15.

cfr Hugo a S. Victore, Miscellanea, IV, 43 - PL 177,

73/75

Leu. 12, 6; Num. 6, 12 et 7, 15.

92/93

80

cfr Apoc. 5, 12.

dilectionis Hugo

Is. 53, 7.

86/87

76

Mt. 5, 9.

cfr Ps. 28, 1.

91/92

82

cfr

cfr Phil. 2, 7.

SERMO VIII

33

ta non reperitur, quippe cui et lasciuia carnis quam edolmando restringere nulla prorsus inerat et qui omnia, quae habet, sua esse cognoscens, quod ulterius mereri posset, non habebat. Ve¬ rum si attendamus, quod in similitudine carnis peccati appa105 rens eandem pro expiandis sanguine suo peccatis hominum morte affici pertulit, haedi quoque mactationem, mercenarii scilicet uictimam, in illo recognoscimus, tali nimirum exemplo nos instruente, quia si ille, quae non rapuit, exsoluendo flagel¬ lari, sputari, alapis caedi et ad extremum non refugit crucifigi, no quanto magis homo pro criminibus, quae et uoluntate commisit et actu, cordis et corporis contritione debet affligi ? Et si V ni ge¬ nitus, qui est in sinu Patris, omnia quae illius sunt, naturali iure uindicans nonnisi per passionem mortis uoluit consummari et ita demum a Patre gloria et honore coronari, qualiter homo 115 uoluntarie peccando alienatus a Deo ad consortium gloriae ipsius aspirare audebit, si non imitatione passionis illius saltem carnis suae uitia mortificare curauerit ? luxta id ergo, quod Patris oboediens uoluntati Filius crucem subiit, uelut agnus sine macula in odorem suauitatis oblatus est; secundum hoc uero, 120 quod a nescientibus, quid facerent, cum iniquis reputatus pec¬ cata nostra pertulit in corpore suo, tamquam haedus in sacrifi¬ cio mactatus est. Et quia plenitudini eius accedere nihil potuit, nobis tam digni operis meritum omne proficere uoluit. 5. Ad seruos itaque pertinet poenitentia, mercenariis conuenit 125 abstinentia, filiis congruit patientia. Patientiae igitur et mansue¬ tudinis agnos secum deferre studeant, quicumque adoptionem filiorum Dei spelrant uel suspirant. Ob hoc enim hodie et cereos ardentes manibus gestantes crucem sequimur praecedentem, ut in sinceritate actuum et lucis operibus ac feruore spiritus per130 seueranter ambulantes Christi crucem, Christi passionem semper prae oculis habeamus, iugiter meditantes, quanto debito obligemur redemptori nostro pro nobis talia passo audiendo beatum Petrum dicentem: Christus passus est pro nobis, uobis relinquens exemplum, ut sequamini uestigia eius. Quando igitur 135 uitiosae carnis impetu ad peccandum sollicitamur, subeat men¬ tem, quia nostri non sumus, sed eius qui sanguine suo nos redemit, ut sui essemus, Paulo apostolo idipsum taliter attestante: Empti enim estis pretio magno. Glorificate et portate

124/125

104

108/109 cfr Mt. 20, 19; Mc. 14, 65; Lc. 114 Ps. 8, 6. 115 cfr 1 Mach. 15, Rom. 8, 13. 118/119 cfr Ex. 12, 5; Leu. 9, 3. 119 cfr 122 cfr Coi. 2, 9. 126/127 cfr Rom. 8, 23. 133/134 1 136/137 cfr Apoc. 5, 9. 138/1391 Cor. 6, 20.

19, 3. cfr

ad - patientia] ibid. - PL 177, 721 A.

cfr Rom. 8, 3.

111/112

Io. 1, 18.

18, 32; Io. 27.

117

Eph. 5, 2. Petr. 2, 21.

SERMO VIII

34 140

145

Deum in corpore uestro. Ille utique Deum in corpore suo glorificat, qui bene et sancte uiuendo creatori suo gloriam gignere curat. Deum etiam in suo corpore portat, qui corpus ad oboe¬ diendum Deo temperat, nec agit aliquid, in quo praeceptis dominicis contrarius existat. Quod ut mereamur, sanctam Dei genetricem hodie precibus ad auxilium nostri inuitemus; quem ipsa uirgo concepit, uirgo genuit, uirgo lactauit, salutis auctorem Dominum nostrum ...

141

cfr Petrus Chrysologus, Sermo, 168, 7 - ed. Olivar, CCSL 24 B, p. 10^4

87/88.

144

quae R

SERMO IX

In Pvrificatione.

5

io

15

20

25

30

1. Huius diei festiuitas, quae sit, dilectissimi, si diligenter intendimus, non dispari deuotionis affectu quam dominicae natiuitatis, circumcisionis atque apparitionis sollemnia, hanc quoque celebrandam intelligimus. Ipsius enim est ista sollemnitas, cuius et illae, sed nec minor ista quam illae. Quod utique in euangelica lectione apertis monstratur documentis. Hodie nam¬ que peractis a natiuitate Christi quadraginta diebus iuxta legem in templo est a parentibus idem Dominus praesentatus; hodie a sancto Silmeone susceptus, patrique cum sacris muneribus oblatus; hodie redemptionem Israel expectantibus ab eodem Simeone et Anna publice praedicatus. O quam pium spectaculum, quo nonnisi pii delectari probantur. Stat hinc uirgo et mater non cuiuscumque, sed Dei. Suscipitur hinc paruulus uirginis filius, cuius diuinitatis immensitatem totus non capit mundus. Occurrunt hinc inde prophetae, et uterque sexus de pueri, quam per spiritum cognouerat, diuina maiestate prophetat. Of¬ fertur deinde pro puero legalis oblatio, non quae delicta emun¬ det, sed quae sacramenta declaret. Et hoc est, quod Lucas euangelista ueritatis historiam de Christi incarnatione conscri¬ bens post annuntiationem eius ab angelo factam, post natiuitatem angelorum uocibus declaratam, post circumcisionem octaui diei in domo parentum, haec in ordine prosequitur dicens:

Postquam impleti sunt dies purgationis matris eius secundum legem Moysi, tulerunt illum in Ierusalem, ut sisterent illum Domino, sicut scriptum est in lege Domini: Quia omne masculi¬ num adaperiens uuluam sanctum Domino uocabitur. Cunctis fidelibus liquet nequaquam redemptoris matrem ex eius natiui¬ tate maculam contraxisse, quae sine humanae concupiscentiae contactu uirgo concepit, sine aliqua carnis corruptione uirgo peperit, et sine fine uirgo permansit, ac per hoc nec masculus ex ea natus uuluam eius aperuit. Sed hoc iuxta legis consuetudi-

IX,

3/7

deuotionis - documentis] Ambrosius Autpertus, Sermo in Purificatione

S. Mariae, i - ed. Weber, CCCM 27 B, p. 985, 2/6. ibid., 2 - p. 985, 1/11.

19/78

48.

IX,

8/12

cfr Lc. 2, 22-28.

7/19

hodie - declaret]

et hoc - docentem] ibid., 2-3 - p. 986, 15 - 987,

24/27

Lc. 2, 22-23.

IX, 6 illae (bis)] illa Autp (praeter codd. K et M)

21'

SERMO IX

36

35

40

nem euangelista fieri significans, impiis sacramentum dominicae incarnationis claudit ac matrem eius legali obseruantiae subiectam introducit, nec mirandum tamen, si mater obseruet legem, quam Filius eius non soluere uenerat, sed adimplere. Sciebat enim, quo ordine | conceperat, quo usu pepererat, et quis esset, quem genuerat. Sed legem communem obseruans expectauit purgationis diem, celauit Filii maiestatem. 2. Hinc est quod eum in templo, cum duodecim esset annorum, inter doctores legis inueniens filium Ioseph uocat dicens: Fili,

2iv

quid jecisti nobis sic? Ecce pater tuus et ego dolentes quaereba¬ mus te. Quem proculdubio sciebat se sine Ioseph attactu conce¬ 45

50

55

60

65

70

pisse, sine corruptione uirginali edidisse. Sed cur abscondit conceptionis ac natiuitatis illius sacramentum, quem nouerat Deum immensum ? Numquidnam quia inuidet aliis, quem ad templum deferens manibus sancti tradidit senis ? Non utique, sed repleta spiritu prophetiae redemptionem mundi, quae per illum facienda erat, impiis aperire uitabat. Sciebat enim iam tunc gratia plena, spiritu diuinitatis afflata, quia si hunc princi¬ pes huius saeculi cognouissent, numquam pro salute nostra crucifixissent. Offerat ergo beatissima uirgo tamquam legem obseruans in templum quem edidit, ut non omnibus sed paucis reueletur, quis quantusque sit ille, quem genuit. Appareat interim lapis humilis abscisus de monte idem de populo Iudaeorum sine manibus, uidelicet absque maritali opere natus, ut reprobe¬ tur ab aedificantibus, scribis utique et pharisaeis eidem populo legem quamuis carnaliter interpretantibus, quousque crescat resurgendo et in coelos ascendendo, in montem magnum impleatque fide nominis sui uniuersum orbem terrarum. 3. O quam paruus, quam magnus est, quem uirgo peperit. Paruus in humanitate, magnus in diuinitate; paruus in regno Iudaeorum, magnus in regno gentium. Sed non ab omnibus in regno I Iudaeorum aestimatur paruus. Nam et ipsa quae hunc carne genuit, ex ipso Israel populo in uirgam creuit. Sicut uirga enim de radice Iesse nascendo surrexit, uirginali uoto floruit, et uelut uirga Aaron Sancti Spiritus opere concipiendo fronduit ac nucem, scilicet Deum et hominem, peperit. Et quia prae omni¬ bus immensitatem eius agnoscebat, quem tam exiguum ex se natum uidebat, proculdubio quem infantem genuit, Deum omni-

36 2, 8.

cfr Mt. 5, 17.

54/57

40

Lc. 2, 42.

41/43

Lc. 2, 48.

50/51

cfr 1 Cor.

cfr Petrus Lomb., Sermo, 1 - PL 171, 372 B (Schneyer, 4, p. 701);

Isidorus Hisp., Quaestiones in Vetus Testamentum: In Genesim, 2, 18 - PL 83, 216 A; Augustinus, Tract. in Io. eu., 4, 4 - CCSL 36, p. 32, 14/17.

67

cfr Num. 17, 8; Hebr. 9, 4.

56

opere] s.l.a.m. R

65/66

Is. 11, 1.

22r

SERMO IX

75

80

85

90

95

100

105

37

potentem tremens adorauit, adorans tremuit, quem tamen se¬ cundum humanitatem filium recognoscens lactauit, fouit, aluit. Quis hominum cogitare possit mter huiuscemodi obsequia sen¬ sum animi illius, cum illum cerneret, hinc natum ex se tantillum infantem, illinc coelum terramque complentem; hinc creatum, illinc creatorem; hinc infirmum, illinc fortissimum; hinc alen¬ dum, illinc alentem; hinc non loquentem, illinc angelos docen¬ tem. Cum unum eundemque Dei atque hominis Filium manibus tenens hinc adoraret ut Dominum, illinc oscularetur ut paruulum. Quis ad tam ineffabile miraculum non obstupescat ? Gene¬ rat puella suum et omnium creatorem, nutrit suum et omnium nutritorem, portat ad templum suum et omnium portatorem. O mirandum spectaculum, ad quod non solum humana uerum etiam angelica stupescit natura. Ad hoc, fratres carissimi, fidei oculos erigite, ad hoc pietatis affectu conuenite. Ibi suscipite Christum pro uobis in carne humiliatum, sed adorate in sua diuinitate excelsum. Amplectimini paruulum, sed cogitate im¬ mensum. Amate humilem, sed timete sublimem. 4. Iam uero, dilectissimi, si quaeritur quid mystice significatum fuerit in eo, quod redemptor a matre et parentibus ex prolpria ciuitate in Ierusalem ad templum Domini se portari uoluit, inuenimus ipsam gloriosissimam matrem et uirginem eiusque propinquos figuram gessisse illius ecclesiae, quae ex Iudaea in apostolis credidit. Mater itaque ac propinqui redemptorem nostrum a Nazareth in Ierusalem ad templum Do¬ mini deferunt, quia primitiua ecclesia in primis discipulis a Iudaeis repulsa eiusdem redemptoris incarnationem ad notitiam gentium perduxit. Ipsa enim ecclesia tam ex Iudaeis quam ex gentibus Ierusalem, id est uisio pacis, recte uocatur. Ipsa est templum, sicut per Paulum fidelibus dicitur: Templum Dei sanctum est, quod estis uos. In hac itaque ciuitate atque in hoc templo ab apostolis oblatus Christus a fidelibus suscipitur, ex quorum persona psalmista Deo Patri loquitur dicens: Susce¬ pimus, Deus, misericordiam tuam in medio templi tui, id est in medio ecclesiae, quae est templum tuum. 5. Cur autem Christus a parentibus ad sanctam ciuitatem et ad templum ducatur, causa manifestatur cum subditur: Vt darent hostiam secundum quod scriptum est in lege Domini, par turturum aut duos pullos columbarum. Praeceptum siquidem

78/94

cum - credidit] ibid., 3-4 - p. 987, 50 - 988, 10.

94/133

mater -

fidem] ibid., 4-5 - p. 988, 16/25. 28 - 989> 27-

81

cfr Eccli. 24, 12; 2 Mach. 1, 24.

99

Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom.,

50. 62. 74 et 75 - CCSL 72, p. 121, 9/10. 136, 5. 152, 17/18 et 154, 23. 1 Cor. 3, 17.

103/104

Ps. 47, 10.

107/109

100/101

Lc. 2, 24; cfr Leu. 12, 6.

SERMO IX

38 no

115

120

125

130

135

140

145

legis fuerat, ut si cui forte agnus defuisset, unum par turturum aut duos pullos columbarum Deo oblationem filii offerret, nec praeiudicaretur ex altero, qui unum quodlibet horum obtulisset. Sed quia utrumque Christi ecclesiaeque sacramenta significat, credendum est utrumque ad sacrificium matrem Domini inuenisse atque obtulisse. Denique in hac oblatione auium illa praefi¬ gurabatur oblatio, quae pro salute mundi immolata est uespera diei, uidelicet passio Domini, per quam sumus Deo reconciliati. De hac quippe hostia per Paulum dicitur fidelibus: Ambulate in dilectione, sicut et Christus dilexit nos et tra\didit semetipsum pro nobis oblationem et hostiam Deo in odorem suauitatis. Quia uero omnes electi membra sunt Christi, designat etiam haec oblatio auium mortificationem electorum, quibus per eundem aposto¬ lum dicitur: Obsecro uos per misericordiam Dei, ut exhibeatis corpora uestra hostiam uiuentem, sanctam, Deo placentem. Sed nulla esse potest accepta mortificationis oblatio, in quibus non fuerit uerae fidei castitas, uerae caritatis concordia. Proinde non sine causa sacrificium, quod pro Domino mystice oblatum per¬ hibetur, ex turturibus et columbis fuisse narratur. In turture enim castitas inuenitur, in columba uero socialis uitae caritas commendatur. Turtur namque intemeratam seruat uni uiro fidem, columba uero aliarum cohabitantium non deserit unita¬ tem. Fidelis ergo quaeuis anima tunc uere spiritalis turtur efficitur, si fidem et dilectionem eius, cui sacrae professionis uinculo copulatam se nouit, firma bonorum operum executione conseruet et contrarium huic mundi amorem uelut fornicationis inquinamenta repudiet. Tunc etiam ueraciter erit columba sa¬ crificio Domini condigna, si longanimiter usque ad finem in sancta fraternitatis societate permaneat et contra temptatio¬ num scandala immobili firmitate persistat, ut nec saeculi concupiscentia corrumpat in corde amoris Dei castitatem, nec amara dissensio fraternae pacis dissipet unitatem. Quoniam igitur et nos, dilectissimi, eundem ipsum Dominum in specie cereorum ardentium cum beata Maria in templo uisibili hodie sumus oblaturi, singularem eius pietatem ipsa mediante precemur, ut ab omni carnis ac spiritus inquinamento mundatos et luce Sancti Spiritus irradiatos in aeternitatis templo sibi nos perpe¬ tuo faciat praesentari.

135/141

uelut - unitatem] ibid., 5 - p. 989, 28/33.

118/120 Eph. 5, 2. cfr 2 Cor. 7, 1.

121

cfr Eph. 5, 30.

123/124

Rom. 12, 1.

145

23'

SERMO X

In Pvrificatione.

23V

1. Inter cetera Christianae religionis sollemnia, fratres caris¬ simi, praesentis festiuitas diei non mediocri dignitate praeful¬ get, quem mater ecclesia cuncta, quae per hominem gessit 5 incarnata diuinitas, suae saluationis opus esse considerans ac singulis quibusque beneficiis Dei non ingrata parere desiderans, post exacta dominicae natiuitatis, circumcisionis et apparitionis festa, in memoriam uenerandae praesentationis eius in templo, cum summo gaudii tripudio celebrandum suscepit eundemque io salutis auctorem, quem illo semel die uirgo mater cum legalibus hostiis obtulit, credentium turba sub imagine flammantium cereorum utramque eius naturam diuinam scilicet et humanam significans, uertente semper anno hodierna die offerre fideli deuotione consueuit. Nihil enim otiosum, nihil salute uacuum 15 uel in ipsa Saluatoris infantia gestum fuisse credendum est, sed omnia plena gratiae, plena eruditionis, plena misericordiae. Si¬ quidem puer ille natus est nobis, utique ad salutem, et filius datus est nobis, haud dubium quin ad imitationem. Nascendo factus est naturae consors humanae, ut ex hoc iam et homo ad 20 consortium deitatis audeat aspirare. Qui uirgineo partu edi¬ tus nihil sordis ex natiuitate contraxerat, nec quidquam quod circumcisio in eo purgaret, habebat, nihilominus tamen octauo die legis adimplendae causa et circumcidi et nomine Iesu, quod Saluator siue salutaris interpretatur, uoluit insigniri, tacite per 25 hoc innuens, quod nisi quis imitatione I passionum Christi superflua carnalium uitiorum a se resecare studuerit, salutis quam Iesus in medio terrae operatus est, particeps esse non possit. 2. Iam uero ut ad saluandas gentes se uenisse demonstraret, paucis a circumcisione transactis diebus, Epiphaniae uidelicet 30 die, tres ab oriente magos indicio noui sideris ad se adorandum ac mysticis muneribus honorandum perduxit: in auri quidem oblatione regiam ubique potestatem, in thure autem adorandam deitatem, in myrrha uero mortalem ac sepeliendam sibi inesse designans humanitatem, cupiens etiam nunc ab his, qui ueraci35 ter ad ipsum transire cupiunt, congrua maiestati suae munera

X,

9

cfr Paschasius Radbertus, De Assumptione Sanctae Mariae Virginis, XIV, 87

- ed. Ripberger, CCCM 56 C, p. 149, 739. 9, 6.

22/24

cfr Lc. 2, 21.

22/23

10

cfr Hebr. 2, 10.

cfr Leu. 12, 3.

23/24

17/18

Is.

Hieronymus, Lib.

interpr. hebr. nom., 13. 61. 77. 78 et 80 - CCSL 72, p. 76, 28. 136, 24. 156, n. 157, 4 et 160, 21.

X,

33

30/31

cfr Mt. 2, i-n.

uero] uere add. R

31/34

cfr Sermo 4, 9/12.

24'

SERMO X

40

40

45

50

55

60

65

70

deferri, pro auro utique conscientiae puritatem, pro thure deuotionis suauitatem, pro myrrha carnalium desideriorum, quae militant aduersus animam mortificationem. Postremo ut et ce¬ tera legis instituta in illo ex ordine complerentur, quadragesimo a natiuitate die, sicut est hodie, idem redemptor noster a matre et parentibus ex propria ciuitate in Ierusalem ad templum Domini se portari et sancti senis Simeonis uoluit manibus tradi ; ubi primo occurrit praedicanda gloriosissimae uirginis pruden¬ tia, solo reuera spiritu diuinitatis afflata. Quae Filium oblatura ueniens, suae naturae humilitatem seruans prophetae tradidit manibus offerendum, non ignara utique quis esset, cuius ma¬ nibus Deum hominemque tradebat sacrificio dedicandum. Of¬ fert ergo prophetae Dominum prophetarum, offert unicum uni, immo omnibus in uno, quae omnibus eunldem peperit Saluatorem. Nunc tamen tunc temporis solum cui et per quem offerre¬ tur dignum iudicauit, de quo ut credimus diuinitus illuminata sciebat, quia responsum acceperat a Spiritu Sancto non uisurum se mortem, nisi prius uideret Christum Domini. O quam ardenti desiderio homo iste expectabat fidelem Spiritus Sancti promissionem: uidere in carne redemptorem! Fuerunt siquidem in retroactis temporibus multi simili desiderio accensi Domino attestante, qui ad discipulos ait: Multi reges et prophetae uoluerunt uidere, quae uos uidetis, et non uiderunt; et audire, quae auditis, et non audierunt. Sed ex illis isti soli hoc concessum est, qui in plenitudine temporis horum ultimus apparuit. Sed si uigilanti studio subsequentium sanctorum desiderium, quibus uiuere Christus est et mori lucrum, inuenimus eos non minus anxio amore diuinitatem eiusdem Saluatoris intueri uelle quam ille carnem concupiuit inspicere. Hinc Paulus ait: Cupio dissolui et esse cum Christo. Hinc psalmista ait ex persona ecclesiae: Sitiuit anima mea ad Deum uiuum: Quando ueniam et apparebo ante faciem Dei? Cognoscamus ergo in uno Simeone cunctos significari electos, qui nunc iusti ex fide et operatione et timo¬ rati de futura quandoque incerta sui examinatione, intenti tamen inueniuntur ex uentura consolatione. Quibus etiam Spiritus

X,

40/42

idem - portari] Ambrosius Autp., Sermo in Purif. S. Mariae, 4 - CCCM

27 B, p. 988, 6/8.

42/50

52/81

et - Saluatorem] ibid., 7 - p. 991, 9 - 992, 16.

responsum - ueniunt] ibid., 6 - p. 990, 3/4. 10/12. 16 - 991, 40 et 42/43.

37/38 2, 26.

65

1 Petr. 2, 11.

54/55

Phil. 1, 23.

54

40/42

66/67

42 cfr Lc. 2, 28. 57/59 Lc. 10, 24. 62 Phil. 68/70 cfr Lc. 2, 25.

cfr Lc. 2, 22.

cfr Lc. 2, 29-31. Ps. 41, 3.

fidelem] secundum Autp (et recte, ut uid.)

52/53 1, 21.

Lc.

64/

SERMO X

41

Sanctus inesse cognoscitur dicente apostolo: Caritas Dei diffusa

est in cordibus nostris per Spiritum Sanctum, qui datus est nobis. Et rursum fidelibus dicit: Corpora uestra templum sunt Spiritus Sancti, quem habetis ex Deo. Quique etiam responsum accipiunt 75

80

85

90

95

100

105

ab Spiritu Sancto non se uisuros mortem, nisi prius uideant Christum Domini, quia in hac adhuc corruptibili uita eiusdem Spiritus | Sancti gratia reuelante, apertis fidei oculis, eum qui se cum illis usque in finem saeculi mansurum repromisit, aspiciunt, non iam carne paruulum, sed diuinitate immensum. Habitant etiam isti in Ierusalem atque in spiritu in templum, quo Chris¬ tus introducitur, ueniunt, quia iam et uisionem supernae pacis ex desiderio appetunt atque ut esse templum, in quo Christus dignanter inhabitet, ualeant, Sancto Spiritu se regente perci¬ piunt. 3. Narrat dehinc euangelica lectio de uenerabili sene, quia cum inducerent puerum Iesum parentes eius in templum, ipse accepit eum in ulnas suas et dixit: Nunc dimittis, Domine, seruum tuum in pace. Ecce quasi necessitate quadam in hac uita teneretur, non uoluntate, ita dimitti petit hic mstus, quasi a uinculis ad libertatem festinaret. Sunt enim quasi quaedam uincula necessitates huius corporis et, quod est grauius, uincula temptationum, quae nos astringunt et quadam lege peccati captiuos abducunt. Vnde etiam sanctus Dauid festinabat exire de hoc loco peregrinationis dicens: Aduena ego sum apud te et peregrinus in terra, sicut omnes patres mei. Et ideo tamquam peregrinus ad illam communem sanctorum omnium patriam properabat, petens pro huius commorationis inquinamento re¬ mitti sibi peccata, priusquam discederet e uita. Qui enim hic non acceperit remissionem peccatorum, illic non erit. Non erit autem, immo male erit, qui ad uitam aeternam non potuerit peruenire, quia uita aeterna remissio peccatorum est. Ideoque ait: Remitte mihi, ut refrigerer, priusquam abeam, et amplius non ero. Quid igitur tantopere uitam istam desideramus, in qua< quanto I diutius quis fuerit, tanto maiore oneratur sarcina peccatorum? Nullus enim dies sine peccato nostro praeterit. Vnde etiam apostolus ait: Mihi uiuere Christus est et mori lucrum, aliud ad uitae referens necessitatem, aliud ad mortis utilitatem.

86/93

cum - abducunt] Ambrosius, De bono mortis, 2, 5 - ed. Schenkl, CSEL

93/107

32,1, p. 706, 4/11.

et

110/111

unde - utilitatem et Christus - seruimus]

ibid., 2, 5-6 - p. 706, 14 - 707, 4 et 8/12.

71/72

Rom. 5, 5.

73/74

80

Lc. 2, 27.

2 Mach. 6, 25.

86/87

cfr Lc. 2, 27/28.

1 Cor. 6, 19.

82/83 87/88 Lc.

2, 29.

cfr Mt. 9, 2; Lc. 5, 20 et 7, 47; 1 Io. 2, 12; e.a. e.a.

102/103

Ps. 38, 14.

104/105

74/76

cfr Lc. 2, 26.

76

cfr

cfr 1 Cor. 3, 16 et 6, 19; 2 Cor. 6, 16.

94/95 99 cfr

cfr 2 Tim. 3, 6.

Ps. 38, 13.

97/98

Act. 10, 43 et 26, 18;

106

Phil. 1, 21.

25'

25*

SERMO X

42

110

115

Quasi seruus enim non refugit uitae obsequium et quasi sapiens mortis amplectitur lucrum. Lucrum est enim euasisse incrementa peccati, deteriora fugisse, ad meliora transisse. Christus est ergo nobis uiuere, cui seruimus; ipse mori lucrum, ad quem per mortem transeundo in ipso requiescimus. 4. Inter haec autem notandum, quod mortis genera sunt tria. Vna mors peccati est, de qua scriptum est: Anima, quae peccauerit, ipsa morietur, quoniam per peccatum a Deo, qui uera animarum uita est, separatur. Alia mors mystica est, quando quis peccato moritur et Deo uiuit, de qua ait idem apostolus:

Consepulti enim sumus cum illo per baptismum in mortem. 120

125

130

135

Tertia mors, qua cursum uitae huius explemus, id est animae et corporis separatio. Aduertimus igitur, quod una mors sit mala, si per peccatum quis moritur, alia mors bona sit, qua is qui mortuus fuerit, iustificatus est a peccato. Tertia mors media est. Nam et bona iustis uidetur et plerisque metuenda, quae cum omnes absoluat, paucos delectat. Sed hoc non tam mortis est uitium quam nostrae infirmitatis, qui uoluptate corporis et uitae istius delectatione capimur, in qua plus est amaritudinis quam iucunditatis. Nam sancti et sapientes uiri longaeuitatem huius peregrinationis ingemiscebant, dissolui et cum Christo esse melius existimantes. Denique et I Simeon, qui ita petit in pace dimitti, propter Christum expectabat, unde et addit: Quia uiderunt oculi mei salutare tuum, ac si diceret: Longa me expectatione fatigatum diu retinuisti, tandem uiso quem expectaui, iam de humanae uitae scandalis in pace dimittis. Dimittis in pace, quia secundum promissionem tuam per incarnati Verbi mysterium, solutis inimicitiis, tibi merui reconciliari. Dimittis in pace, quia uideo pacem. Ipse est enim pax nostra, qui fecit utraque unum. Huius igitur beati senis exemplo et nos, dilectissimi, puerum Iesum in hoc sanctae ecclesiae templo tamquam in ulnas nostras suscipientes, id est formam humilitatis Christi in

108/110

quasi - transisse] ibid., 2, 7 - p. 708, 1/4.

113/115

et

mortis - morietur et alia - existimantes] ibid., 2, 3 - p. 704, 10 - 705, 3. propter - expectabat] ibid., 2, 7 - p. 707, 15.

130/137

116/129 130

quia - unum] Ambrosius

Autp., Sermo in Purif. S. Mariae, 8 - p. 992, 3/9.

110/111 cfr Phil. x, 21. 114/115 Ez. 18, 4. 117 cfr Rom. 6, 2; Gal. 118 Rom. 6, 4. 121 cfr Rom. 6, 2 et 8, 10. 121/122 Rom. 6, 7. 128 Phil. x, 23. 129/130 cfr Lc. 2, 29. 130/131 Lc. 2, 30. 134/ 135 Praefatio in Natiuitate Domini. 136 Eph. 2, 14.

2, 19.

111

sic intelligendum uidetur: ‘ipse ( est )> “mori lucrum”, ad quem ...’

SERMO X 140

145

43

cunctis moribus et actibus nostris repraesentantes, oremus assi¬ dui, ut nos a peccati scandalo absoluens iam in pace reconcilia¬ tos passibus amoris coelestibus propinquare faciat et ad uisionem salutaris sui, quod est Christus Iesus, Deus omnis gratiae et misericordiarum Pater ipse perducat per eundem Christum Dominum nostrum, qui cum eo uiuit et regnat ...

141/142 cfr Act. 7, 26.

143 cfr supra, 1. 23/24.

SERMO XI

Sermo in Annvntiatione Sanctae Mariae.

5

io

15

20

25

1. Dies ista, fratres carissimi, inter praecipuas festiuitates computatur, quia totius christianae religionis summa ab ea exordium sumpsisse creditur. In hac quippe die mundus creatus, in hac etiam legitur Christi sanguine reparatus. Legitur quod ea die eademque hora, qua primus homo conditus est in paradiso, ea etiam Filius Dei nouus homo conceptus sit in uirginis utero. Ipsa quippe erat paradisus malorum, fons hor¬ torum, quia in ea surrexit lignum uitae atque de ea profluxit fons sapientiae omnibusque deliciis affluebat, in I qua omnes 26* thesauri sapientiae et scientiae absconditi erant. Traditur etiam, quod ea hora qua Adam de uetita arbore comedit, ea Christus in arbore crucis pendens acetum cum felle biberit; eademque hora, qua Deus hominem de paradiso eicerat, ea Christus latronem illuc introduxerit. Quoniam ergo totum hoc in ista die consummatum creditur, ideo beata uirgo Maria, in qua et per quam factum est, tamquam materia salutis hodie ab omni per orbem ecclesia magnificatur. In hac igitur die stillauerunt mon¬ tes dulcedinem et colles fluxerunt lac et mei, quando rorantibus coelis desuper nubibusque pluentibus iustum, aperta est terra laeta germinans Saluatorem, cui utique destillantibus coelis tota se infudit plenitudo diuinitatis, adeo ut ex hac plenitudine omnes acciperemus, qui uere sine ipsa non aliud quam terra arida sumus. Huius magni miraculi mysterium Isaias edisserit dicens: Egredietur uirga de radice Iesse et flos de radice eius ascendet, in uirga uirginem, per florem uirginis partum intelligi uolens. Quid deinde uirga Aaron florida nec humectata, nisi

XI, 2/18 dies - magnificatur] Honorius Augustodunensis, Speculum Ecclesiae: 18/21 in hac — Saluatorem] Bernardus, In laudibus Virginis matris, s. 1, 1 - IV, p. 14, 8/10. 21/24 cui sumus] tbid., s. 2, 7 - IV, p. 25, 20/22. 24/28 huius - praesignauit] ibid., s. 2, 5 - IV, p. 24, 20/22 et 18/20.

In Annuntiatione S. Mariae — PL 172, 9°iD - 903 A.

XI, 6/7 cfr Gen. 2, 8. 7 cfr Eph. 2, 15 et 4, 24. 7/8 cfr Lc. 1, 31. 8/9 Cant. 4, 13 et 15. 9 Gen. 2, 9. 10 Eccli. 1, 5. cfr Iob 22, 26; Cant. 8, 5; Eccl. 2, 1 et 25. 10/11 Coi. 2, 3. 12 cfr Gen. 3, 6. 12/13 cfr Mt. 27, 34. 14 cfr Gen. 3, 23-24. 14/15 cfr Lc. 23, 43. 17/18 Ioel 3, 18, cfr Ex. 3, 8. 19/21 cfr Is. 45, 8. 19/20 cfr “Rorate Coeli” in Aduentu Domini. 21 cfr Is. 35, 2. cfr Ps. 67, 9. 22 cfr Coi. 2, 9. 22/23 cfr Io. 1, 16. 23/24 cfr Sap. 19, 7. 25/26 Is. n, 1. 27 cfr Num. 17, 8.

SERMO XI

45

ipsam beatam uirginem praesignauit ? Sicut enim uirga illa uirgas maleficorum deuorauit et omnem superbiam Aegyptia30 cam obtriuit ac deinde germinauit, fronduit, floruit et fructum protulit, non plantata, non succo terrae animata, sed uirtute coelesti super usum naturae prouecta, ita sanctissima haec uirgo cunctam prauitatem haereticam interlemit, superbiam diaboli 27' deiecit conceptu florida, partu fructifera, uirgo in conceptu, 35 uirgo in partu, uirgo post partum. 2 Vere igitur pulcherrima mulierum, quippe quam ipse uirtutum coelestium Dominus, in quem desiderant angeli prospicere, sibi elegerat, quam amauerat, cuius decorem concupierat. Fece¬ rat enim ipsa quidquid longe ante praemonita fuerat a patre suo 40 Dauid dicente sibi: Audi, filia, et uide, et inclina aurem tuam, et obliuiscere populum tuum et domum patris tui. Et si hoc feceris, concupiscet rex decorem tuum. Audiuit plane et credidit, uidit et intellexit. Et inclinauit aurem suam, uidelicet ad oboedientiam et cor suum ad disciplinam. Et oblita est populum suum et 45 domum patris sui, quia nec populum suum augere prolis succes¬ sione nec domum patris sui relinquere curauit heredem; sed quidquid honoris in populo, quidquid de paterna domo rerum terrenarum habere potuisset, omnia uilipendit, ut Christum lucrifaceret. Nec fefellit eam intentio, quando et Christum sibi 50 filium uindicauit, nec propositum pudicitiae uiolauit. Conditor namque hominum, ut homo fieret, nasciturus de homine talem sibi ex omnibus eligere debuit, immo condere matrem, qualem et se decere sciebat et sibi nouerat placituram. Voluit itaque esse uirginem, de qua immaculatus procederet omnium maculas 55 purgaturus; uoluit et humilem, de qua mitis et humilis corde prodiret, harum in se uirtutum necessarium omnibus saluberrimumque exemplum ostensurus. His I nimirum uirgo regia uirtu- 27* tum gemmis adornata, geminoque mentis pariter et corporis decore praefulgida, specie sua et pulchritudine sua in coelesti60 bus cognita, coeli ciuium in se prouocauit aspectus, ita ut et regis animum in sui concupiscentiam inclinaret, et coelestem

.

38/50 fecerat - uiolauit] ibid., s. 3, 3 - IV, p. 37, 18 - 38, 3. 50/57 conditor - ostensurus] ibid., s. 2, 1 - IV, p. 21, 21 - 22, 3. 57/65 his - creaturam] ibid., s. 2, 2 - IV, p. 22, 9/15.

28/35 cfr Bernardus, In laudibus Virg. matris, Honorius August., Speculum Ecclesiae: In Annunt. 905 A. 28/30 cfr Ex. 7, 12. 34/35 cfr Mt. cfr Ps. 44, 12. 40/42 Ps. 44, 11-12. 44 cfr 8. 50/51 cfr Hebr. 11, 10. 54 Mt. 11, 29.

XI, 45 domui Bem

48 Christum]

s. 2, 6 - IV, p. 24, 23 - 25, 15; S. Mariae - PL 172, PL 904 B

1, 23. 37 x Petr. 1, 12. 38 Iob 17, 4. 48/49 cfr Phil. 3, 59 cfr Ps. 44, 5.

R Bem et Vulg-, R postea mut. in Christo

SERMO XI

46

65

70

75

80

85

90

95

nuntium ad se de supernis attraheret. Et hoc est, quod nobis hodie sanctus euangelista commendat: Missus est, inquiens, angelus Gabriel a Deo ad uirginem, uidelicet a celso ad humilem, a Domino ad ancillam, a creatore ad creaturam. 3. Et ingressus angelus ad eam dixit: Aue, gratia plena, Dominus tecum. Quo ingressus ad eam ? Vt credimus in secreta¬ rium pudici cubilis, ubi fortassis clauso super se ostio orabat Patrem suum in abscondito. Solent angeli astare orantibus et delectati in his, quos uident leuare puras manus in oratione, holocaustum sanctae deuotionis gaudent se offerre Deo in odo¬ rem suauitatis. Mariae autem orationes, quantum placuerint in conspectu Altissimi, angelus indicauit, qui ingressus ad eam tam reuerenter eam salutauit. Nec suspicandum est, quod apertum inuenerit angelus ostiolum uirginis, cui nimirum in proposito erat hominum fugere frequentias, uitare colloquia, ne uel oran¬ tis silentium perturbaretur uel continentis castitas temptaretur. Clauserat itaque etiam illa hora suum super se habitaculum uirgo prudentissima; proinde, etsi potuit ad eam intrare angelus, sed nulli hominum facilis patebat accessus. Ingressus ange¬ lus ad eam dixit: Aue, gratia plena, Dominus tecum. I Nec mi¬ rum si gratia plena erat, cum qua Dominus erat, quo donante et uirginitatis gratiam tenuit et fecunditatis gloriam acquisiuit, qui ei et ante partum uirginitatis inspirauerat uotum, et humilitatis praerogauerat meritum, ut quae sanctum sanctorum con¬ ceptura erat simul et paritura, sancta esset et corpore per integritatem et mente per humilitatem. Laudabilis utraque uirtus, uirginitas et humilitas, sed magis humilitas necessaria quam uirginitas. Ista consulitur, illa praecipitur. Ad istam inuitaris, o homo, ad illam cogeris. De hac dicitur: Qui potest capere, capiat; de illa pronuntiatur: Nisi quis efficiatur sicut paruulus iste, non intrabit in regnum coelorum. Sine uirginitate denique saluari potes, sine humilitate non potes. Super quem, inquit, requiescet spiritus meus, nisi super humilem et quietum? Super humilem dixit, non super uirginem. Si Maria humilis non fuisset, Spiritus

66/82 et - erat2] ibid., s. 3, 1 - IV, p. 36, 8/16. 21/27 et 37. 3/583 et - acquisiuit] ibid., s. 3, 3 - IV, p. 38, 3/4. 84/87 qui - humilitatem] ibid., s. 2> 1-2 ~ IV, P- 22> 3/917, 24/27 et 18, 1/10.

87/99 laudabilis - humilitate]

ibid., s. 1, 5 - IV, p.

63/64 Lc. 1, 26-27. 66/67 Lc. 1, 28. 67/68 cfr Eccl. 10, 20. 68/69 cfr Mt. 6, 6. 70 cfr 1 Tim. 2, 8. 71/73 cfr Eccli. 35, 8 et 39, 6. 71/ 72 cfr Eph. 5, 2; Ex. 29, 41-42. 80/81 Lc. x, 28. 85 cfr Dan. 9, 24. 90 Mt. 19, 12. 91/92 Mt. 18, 3-4. 93/94 Is. 66, 2; cfr Is. 11, 2.

70 delectari

Bem

28r

SERMO XI

ioo

105

no

115

120

125

130

47

Sanctus super eam non requieuisset, nec eam impraegnasset. Vt ergo de Spiritu Sancto conciperet, sicut ipsa perhibet, respexit humilitatem ancillae suae, potius quam uirginitatem. Et si pla¬ cuit ex uirginitate, concepit tamen ex humilitate. 4 Vtriusque sane uirtutis merito Deum et Dominum angelo¬ rum Maria suum audacter filium appellat dicens: Fili, quid fecisti nobis sic? Nec dedignatur nuncupari Deus quod esse dignatus est, sed quod feminae Deus obtemperet, humilitas est sine exemplo; et quod femina Deo principetur, sublimitas sine socio. Disce, o homo, oboedire; disce, terra, subdi; disce, puluis, obtemperare. De auctore tuo loquens euangelista: I Et erat, 28v inquit, subditus illis, haud dubium quin Mariae et Ioseph. Eru¬ besce, superbe cinis! Deus se humiliat et tu te exaltas ? Deus, inquam, cui angeli subditi sunt, cui principatus et potestates oboediunt, se hominibus subdit, et tu dominari hominibus ges¬ tiens, tuo te praeponis auctori ? Quoties enim homo hominibus praeesse desiderat, toties Deum suum praeire contendit. De ipso namque dictum est: Et erat subditus illis. Si hominis homo imitari dedignaris exemplum, certe non erit tibi indignum sequi auctorem tuum. Si non potes forsitan sequi, quocumque ierit, dignare uel sequi quo tibi condescendit. Hoc est: si non potes sublimem incedere semitam uirginitatis, sequere Deum uel per tutissimam uiam humilitatis, a cuius rectitudine, si qui etiam de uirginibus deuiauerint, nec ipsi utique sequuntur agnum quocumque ierit, ad eius mansuetudinem descendere dedignantes, qui non coram tondente, sed coram occidente se obmutuit. Salubriorem tamen elegit sequendi partem in humilitate pecca¬ tor, quam in uirginitate superbus, cum et illius inquinationem humilis satisfactio purget, et istius munditiam superbia inquinet. Beata proinde et incomparabiliter felix Maria, cui nec uirginitas defuit nec humilitas, et in qua utriusque uirtutis meritum diuini partus honorauit fecunditas. Veneremur itaque, omnes homines, in carne corruptibili carnis integritatem; mire¬ mur in uirgine fecunditatem; imitemur Dei matris humilitatem. Honorent nobiscum et sancti anlgeli regis sui matrem, qui 29' nostrae adorant uirginis prolem, ipsum utique nostrum pariter et suum regem nostri generis reparatorem, suae ciuitatis instau¬ ratorem, Iesum Christum Dominum nostrum, cui omnis honor et gloria sit in saecula saeculorum.

.

100/125 Deum - inquinet] ibid., s. 1, 7-8 - IV, p. 19, 4/6. 10. 16/18. 21/24. 12/13. 24/25. 27 - 20, 8 et n/15. 125/134 beata - saeculorum] ibid., s. 1, 9 IV, p. 20, 16/17. 27 - 21, 6.

97 cfr Lc. 1, 35. 97/98 Lc. 1, 48. 101/102 Lc. 2, 48. 106/107 Lc. 109 cfr Rom. 8, 38; Eph. 1, 21; Coi. 2, 10. 113 Lc. 2, 51. 115 cfr Apoc. 14, 4. 119/120 Apoc. 14, 4. 121 cfr Is. 53, 72, 51.

SERMO XII

I7/I9- 25/26. 22. 26/28.

- sui et erubescat - excitetur] ibid., s. 16, 5-6 - p. 19/20 et 29/30.

135/167

seponantur - fideliter]

ibid., s. 16, 6-8 - p. 93, 1/18. 22 - 94, 2/12.

114

cfr Deut. 32, 15; Sap. 16, 24; Is. 51, 13; e.a.

124

14.

Ps. 7, 12.

115

cfr Phil. 3, 19.

139

Ps. 65, 5.

136/137 2 Cor. 1, 3. 141 Prou. 16, 4.

118/119 137/138 Ps.

beneficum] benefactorem Bem (sed cfr 1. ip et 148)

cfr Prou. 23, 93, 1.

138

SERMO XIV

145

150

155

160

165

170

175

180

61

nostrum est, nobis defendit et seruat, putamus, non aliquando requiret etiam sui principatus honorem? Propter hoc irritauit impius Deum? dixit enim in corde suo: Non requiret. Et quid est in corde suo dicere: Non requiret, nisi non metuere quod requirat? Sed requiret usque ad nouissimum quadrantem. Re¬ quiret a redempto seruitium, honorem et gloriam ab eo, quem plasmauit. Dissimulet licet Pater, ignoscat beneficus, sed non Dominus et creator. Et si parcit filio, non parcet figmento, non parcet seruo nequam. Pensemus, cuius sit formidinis et horroris nostrum atque omnium contempsisse factorem, offendisse Do¬ minum maiestatis. Maiestatis est timeri, Domini est timeri et maxime huius maiestatis huiusque Domini. Ille, ille timendus est, qui postquam occiderit corpus, habet potestatem mittere in gehennam. Paueo gehennam, paueo iudicis uultum, ipsis quoque angelicis potestatibus tremendum. Contremisco ab ira omnipo¬ tentis, a facie furoris eius. Contremisco a dentibus bestiae infer¬ nalis, a uentre inferi. Horreo uermem rodentem, ignem torren¬ tem, horreo tenebras exteriores. Quis dabit capiti meo aquam, et oculis meis fontem lacrimarum, ut praeueniam fletibus fletum et stridorem dentium ? Qui sic afficitur, sensum proculdubio temperauit et in duplici metu isto itemque pudore illo aeque du¬ plici, habet oscitationes quattuor. 6. Tres quae restant I ex uoce confessionis adiciet, et nequa- 37* quam dicetur iam de eo quod non sit uox neque sensus. Omne ergo quod remordet conscientiam, confiteatur humiliter, pure, fideliter. Primo humiliter, quia est et superba confessio, non solum qua solent nonnulli etiam post susceptum sanctitatis habitum saeculari adhuc animo mala sua praeterita impudenter iactare et in malis exultare, uerum etiam cum ipsa quoque inhonesta et turpia de nobis detegere non ueremur, non quo humiles simus, sed ut esse putemur, quandoquidem uerus humi¬ lis uilis uult reputari, non humilis praedicari, nec appetat eo putari sanctus, quo apparet sceleratus. At talis confessio speciem habens humilitatis non uirtutem, non solum ueniam non meretur, sed et prouocat iram. Sit deinde et simplex confessio. Non intentionem, quia latet homines, excusare delectet, si sit rea; quod non confessio est, sed defensio nec placat, sed prouo¬ cat ; non deinde leuigare culpam quae grauis est, quod monstrat ingratitudinem, et quo minuitur culpa, eo minuitur et indultoris gloria ueniamque sibi abiudicat, qui munus largitoris attenuat;

168/170

solent - exultare] ibid., s. 16, 8-9 - p. 94, 12/13. I7/lS et 29-

170/190

cum - confodiens] ibid., s. 16, 10-11 - p. 95, 3/8. n/13. 20/31 et 96, r/6.

143/144 et 145 Ps. 9, 154/155 Lc. 12, 5. 160 Ier. 9, 1. 160/161 73.

34 (10, 13).

157

146

Mt. 5, 26.

cfr Is. 51, 13.

cfr Mt. 8, 12.

159

147/148

cfr Ps. 118,

cfr Mt. 8, 12.

159/

SERMO XIV

62

185

190

195

200

205

210

215

postremo non alieno adumbrare suasu, cum inuitum nemo coe¬ gerit, exemplo primi hominis culpam quidem non diffitentis nec tamen consequentis ueniam, haud dubium quin ob reatus mulieris admixtionem. Genus excusationis est, cum argueris tu, alium incusare, quod Dauid uerba malitiae excusationes in peccatis appellat, ne in ea cor suum declinet exorans. Merito quidem. In animam namque suam peccat, qui excusat, repellens perinde a se indulgentiae medicinam et sic uitam sibi proprio ore intercludens et quasi linguae suae semetipsum mucrone confodilens. 7. Oportet ad ultimum, ut sit etiam fidelis confessio, duabus superioribus omnimodis necessaria. Numquid enim profuit Sauli, quod ad increpationem Samuelis se peccasse confessus est ? Culpabilis proculdubio fuit illa confessio, quae culpam non diluit. Et quare ? Quia non ex fide sed ex contemptu processit. Quando enim fidelis Deus et humilis magister humilemque fidelem sperneret confessionem, cuius fida promissio humilibus consueuit dare gratiam ? Omnino non poterat non placari, si quae in ore sonuit fidelis in corde radicasset humilitas. ludas certe proditor Domini et Cain fratricida confessi sunt et diffisi sunt. Alter: Peccaui, inquit, tradens sanguinem iustum\ alter: Maior est iniquitas mea quam ut ueniam merear; et uerax licet, nihil eis profuit infidelis confessio. Sit proinde fidelis, ut confi¬ tearis in spe, de indulgentia penitus non diffidens, ne tuo te ore non tam iustifices quam condemnes. Hae itaque tres confessio¬ nis obseruantiae iunctae quattuor superioribus compunctionis septenarium implent. Iam uero sic compunctus et sic confessus quisque ac propria perinde certus de uita, certus nihilominus esse debebit eum, qui in se talia ualuit et uoluit operari, uerum esse mortuorum suscitatorem, uitae redditorem, nec uacuum subsecutum baculum, quem praemiserat. Sed iam nunc, fratres, ad beatissimum patrem nostrum, cuius hodie ad coelestia prae¬ mia transitum supernis quoque uirtutibus celebrem et nos pro modulo nostro festis honoramus obsequiis, uota nostra uertamus, orantes simul et postulantes, ut qui ex nobismetipsis ad omnia infirmamur, ad currendam perseueranter uiam mandato¬ rum Dei ipsius interuentu uirtutem et fortitudinem accipiamus, praestante Deo ... |

192/199

199/209

numquid - humilitas] ibid., s. 16, 10 - p. 95, 13/18.

ludas - operari] ibid., s. 16, 12-13 ~ P- 96, 10/13. 8/9. et 13/17.

183/185

cfr Gen. 3, 12-13.

186

Ps. 140, 4.

cfr Eccli. 19, 6. 192/193 cfr 1 Reg. 15, 30. Mt. 27, 4. 202 Gen. 4, 13.

199

radiasset Bem

187 cfr Ps. 140, 197/198 cfr lac. 4,

4. 6.

188 201

SERMO XV

In die Palmarvm.

5

10

15

20

38

1. Passio Domini et Saluatoris nostri Iesu Christi, fratres, hodie et lectione nobis repraesentatur et in processione, qua crucem canendo prosequimur, sollemniter a nobis celebratur, ut annua deuotione memoria nostra laetius innouetur et fides nos¬ tra clarius praedicetur, ideoque congruum est, ut de ipsa Do¬ mini passione sermo, qualem ipse donauerit, uestrae caritati reddatur. Ad salutem quidem nostram Dominus noster in his, quae ab inimicis passus est, exemplum patientiae nobis praebuit, ut nos pro illo, si ipse dignatus fuerit, nihil tale perpeti recusemus, quia ipse in carne mortali nihil necessitate, sed omnia perpessus est uoluntate. Et cuius plenitudini nihil per passionem meriti accedere potuit, uoluit tamen pati et mori, ut ipsius passio et mors nobis esset forma et causa, forma uirtutis et humilitatis, causa gloriae et libertatis, forma Deo usque ad mortem oboediendi, causa uero amissam libertatem ac beatitudinem recipiendi. Meruit enim nobis per mortis ac pas¬ sionis tolerantiam aditum paradisi et redemptionem a peccato, a poena, a diabolo et per mortem eius haec nos adepti sumus, scilicet resurrectionem et gloriae filiorum Dei adoptionem, qui moriendo factus est hostia nostrae liberationis. 2 Quomodo autem per mortem nos a diabolo et a peccato redemit et aditum gloriae aperuit ? Decreuerat Deus in myste¬ rio consilii sui propter primum peccatum non intromitti hominem in paradisum, id est ad Dei contemplationem non admitti, nisi in uno hominum tanta existeret humilitas, quae omnibus suis proficere posset, sicut in primo homine tanta fuit | superbia, 39 quae omnibus suis nocuit. Non est autem inuentus inter homi¬ nes aliquis, qui id posset implere, nisi leo de tribu Iuda, qui aperuit librum et soluit signacula implendo omnem iustitiam, id est consummatissimam humilitatem, qua maior esse non potest. Nam alii omnes debitores erant et uix unicuique sua uirtus et humilitas sufficiebat. Nullus ergo eorum hostiam poterat offerre sufficientem nostrae reconciliationi, sed Christus homo sufficiens et perfecta fuit hostia, qui multo amplius est humiliatus amari¬ tudinem mortis gustando quam ille Adam superbiuit per esum uetiti ligni noxia delectatione perfruendo. Si igitur illius super¬ bia omnium extitit ruina ipsum de paradiso foras mittens, aliisque ianuam accludens, multo magis Christi humilitas, qua

.

25

30

35

XV,

19/20

Apoc. 5, 5. 1-19.

37/38

cfr Gal. 4, 5; Eph. 1, 5.

32

24/25

cfr Lc. 13, 4; Rom. 8, 12.

cfr Gen. 3, 21-24.

cfr Gen. 3, 21-24.

35/37

29/30

cfr Gen. 2, 16-17 et 3,

SERMO XV

64

40 mortem gustauit, ingressum regni coelestis omnibus suis im¬ pleto Dei decreto aperire ualuit. Tantum enim fuit peccatum nostrum, ut saluari non possemus, nisi Vnigenitus Dei Filius pro nobis moreretur debitoribus mortis, non quod alio modo saluare nos non potuerit quam per mortem suam, sed quod per aliam 45 hostiam non potuit nobis aperiri regni aditus et fieri salus, nisi per mortem Vnigeniti, cuius tanta fuit humilitas et patientia, ut eius merito pateret in eum credentibus regni coelestis accessus. Magna ergo in morte Vnigeniti praestita sunt nobis, ut liceat nobis in patria redire et insuper, sicut dictum est, a diabolo et a 50 peccato et a poena redemptionem accipere. A diabolo igitur et a peccato per Christi mortem liberati sumus, quia, ut ait aposto¬ lus: In sanguine ipsius iustificati sumus; et in eo, quod sumus iustificati, id est a peccatis soluti, a diabolo sumus I liberati, qui nos uinculis peccatorum tenebat. A peccatis etiam per eius 55 mortem soluti sumus, quia per hanc, ut ait apostolus, commen¬ datur nobis et apparet eximia erga nos caritas Dei, in hoc quod Filium suum tradidit in mortem pro nobis peccatoribus. 3. Exhibita autem tantae erga nos dilectionis arra etiam nos mouemur et accendimur ad diligendum Deum, qui pro nobis 60 tantum fecit et per hoc iustificamur, quoniam soluti a peccatis, iusti efficimur. Mors igitur Christi nos iustificat, dum per eam caritas excitatur in cordibus nostris, et cum per fidem mortis eius mundamur a peccatis, ut ait apostolus, quem proposuit propitiatorem per fidem in sanguine ipsius, sicut olim aspicien65 tes in serpentem aeneum in ligno erectum a morsibus serpentum sanabantur. Si ergo recte fidei intuitu in illum respicimus, qui pro nobis pependit in ligno, a uinculis diaboli soluimur, id est a peccatis, et ita a diabolo liberamur, ut nec post hanc uitam inueniat, quod in nobis puniat. Morte quippe sua uno 70 uerissimo sacrificio, quidquid culparum erat, unde nos diabolus ad luenda supplicia detinebat, Christus extinxit, ut et in hac uita temptando nobis praeualere non possit. Eicet enim nos temptet post mortem Christi modis, quibus ante temptabat, non tamen uincere potest, sicut ante uincebat. Nam Petrus, qui ante mor75 tem Christi uoce ancillae territus negauit, post mortem eius ante reges et praesides ductus non cessit. Quare ? Quia fortior, id est Christus ueniens in domum fortis, scilicet in corda nostra, ubi diabolus habitabat, alligauit fortem, hoc est a fidelium seductione compescuit, ut temptationem, quae ei adhuc permit-

42/43

43 cfr Rom. 8, 12-13. 49/50 cfr supra, 1. 17/18 et 50/51 cfr Io. 8, 36; Rom. 6, 22 et 8, 2; 2 Tim. 4, 18; e.a. 52 Rom. 5, 9. 53 cfr Eccli. 26, 28. 55/57 cfr Rom. 5, 8-9. 60/61 cfr Augustinus, En. in Ps., 109, 1 - CCSL 40, p. 1602, 33. 61 cfr Rom. 5, 9. 62 Rom. 5, 5. 63 cfr 2 Cor. 7, 1. 63/64 Rom. 3, 25. 64/66 cfr Num. 12, 8-9. 67 cfr Gal. 3, 13. 67/68 cfr supra, 1. 53/54. 74/75 cfr Lc. 22, 56-57. 76/ 78 cfr Mt. 12, 29; Mc. 3, 27. 78/79 cfr Tob. 12, 3. 22/23.

cfr 1 Io. 4, 9.

SERMO XV

65

80 titur, per consensum seductio non sequatur, ac sic | cum in

4or

Christi sanguine, qui soluit quod non rapuit, uincuntur a re¬ demptis inuisibiles cupiditates, uincuntur etiam inimicae nobis aereae potestates. Nihil enim inuenit diabolus in Christo ut moreretur, sed pro uoluntate Patris mori Christus uoluit, non 85 habens mortis causam de peccato, sed de oboedientia et iustitia mortem gustauit, per quam nos a diaboli seruitute redemit. Incideramus namque in principem huius saeculi, qui seduxit Adam et seruum fecit, cepitque nos quasi uernaculos possi¬ dere. Sed uenit redemptor et uictus est deceptor. Et quid fecit 90 redemptor captiuatori nostro? Tetendit ei muscipulam crucem suam et posuit ibi escam carnem suam. Ille autem fudit san¬ guinem non debitoris; et per hoc exclusus est a possessione debitoris, quoniam unde nos ille tenebat, deletum est sanguine redemptoris. Non enim tenebat nos nisi uinculis peccatorum, 95 quae erant quasi catenae captiuorum. Venit Christus, alligauit fortem uinculis passionis suae, intrauit domum eius, id est in corda eorum, ubi ipse habitabat et uasa eius, quae ille impleuerat amaritudine sua, scilicet nos eripiens et sua faciens, fudit amaritudinem et impleuit dulcedine, per mortem suam a pecca100 tis redimens et in adoptionem filiorum Dei reducens.

4. Eadem consequentia et ab eo, quod tertium in effectibus mortis Christi posuimus, scilicet a poena redemit, poena et temporali et aeterna, ab aeterna quidem relaxando debitum, a temporali uero penitus nos liberauit, in futuro quando no105 uissima inimica destruetur mors. Adhuc enim expectamus re¬ demptionem corporis nostri. Secundum animas uero iam re¬ dempti sumus ex parte, non ex toto a culpa, I non a poena nec omnino a culpa. Non enim ab ea sic redempti sumus, ut non sit, sed ut non dominetur. Quantumlibet enim unusquisque no iustificatus sit, habet tamen, dum in hoc corpore est, quo pro¬ batior possit esse et melior. Qui autem non proficit, deficit; et qui nihil acquirit, non nihil perdit. Currendum ergo nobis est fidei gressibus, pietatis operibus, amore iustitiae, ut diem redemptio¬ nis nostrae spiritaliter celebrantes non in fermento ueteris mali115 tiae et nequitiae, sed in azymis sinceritatis et ueritatis, resurrec¬ tionis Christi mereamur esse participes. Qui uiuit et regnat cum Patre ... XV,

83/99

nihil - dulcedine] Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep. ad

109/117

Hebr., 2 - PL 192, 42iBC

quantumlibet - Patre] Leo, Tractatus, 59,

8 - CCSL 138 A, p. 361, 213 - 362, 225.

81

84

cfr Ps. 68, 5.

Rom. 8, 21.

87/99

12, 31; Eph. 2, 2.

87/88

Tit. 2, i4; Apoc. 5, 9. 26.

105/106

cfr Mt. 26, 42; Io. 5, 30 et 6, 38; e.a.

Augustinus, Sermo, 130, 2 - PL 38, 726-727. Gen. 3, 1-6.

100

Rom. 8, 23.

95/98

cfr Mt. 12, 29.

cfr Gal. 4, 5; Eph. 1, 5.

114/115

1 Cor. 5, 8.

104/105

86 cfr

87 cfr 99/100

Io. cfr

1 Cor. 15,

4ov

SERMO XVI

In Palmarvm.

1. Quia primi hominis uniuersa posteritas uno simul uulnere sauciata corruerat, nec ulla sanctorum merita conditionem illa¬ tae mortalitatis euincere poterant, uenit e coelo medicus singu5 laris, qui plasmatum de limo terrae hominem flatu uitae ratio¬ nalis animauit, ut naturam nostram ab aeternitatis arce deiectam amissae restitueret dignitati, et cuius erat conditor, esset etiam reformator, sic consilium suum dirigens in effectum, ut ad damnationem diaboli destruendam magis uteretur iustitia ratioio nis quam potestate uirtutis. Hoc igitur opus humanae restaura¬ tionis quia nisi per passionem mortis exhiberi non poterat, is quem culpae totius immunem nulla conditio subeundae mortis astringebat, nec in mortem cogi aliena ui praeualebat, ordine quem sibi passuro' congruere iudicauit, ad locum passionis ho15 dierna die spontaneus occurrit. Nam sicut sacra euangelii lectio testatur: Cum appropinquasset Ierosolymis et uenisset ad mon¬ tem Oliueti, tunc misit duos discipulos suos dicens: Ite in castel¬ lum, quod contra uos est, \ et cetera. Frequenter quidem Iesus 20

25

30

uenit Ierusalem, numquam tamen sibi adhibuit ministeria iumentorum, nec ramorum uirentia circa se ornamenta constituit, nec ad terribilem diuinitatis suae laudem animos populi excitauit, nisi modo, quando ut pateretur, ascendit. Ideo ergo cum tanta gloria ingressus est, ut amplius illorum aduersus se excita¬ ret inuidiam, quia iam tempus passionis eius instabat, et non mors eum urgebat, sed ipse magis aduersum se mortem compel¬ lebat. Quando Iudaei Christum occidere uoluerunt, tangere eum nequiuerunt; quando autem Christus secutus est mortem, par¬ cere illi non potuerunt. Ergo si Christus eos prouocauit, putan¬ dum est, quod eos de sua morte innoxios fecit ? Minime. Excitauit namque eos, non ut facerent quod antea nolebant, sed ut perficere possent, quod prius uolebant, data est eius facultas, non inserta uoluntas. 2 Itaque Dominus ante quinque dies quam pati inciperet, locum passionis adiit, per hoc euidenter insinuans, quia non inuitus sed sponte passioni succubuit. In asino uenire et a turbis rex appellari ac laudari uoluit, per hoc docens ipsum se esse

.

35

XVI,

16/32

PG 56, 834. 201, 24/26.

XVI,

24

5/6

cum - uoluntas] Opus imperfectum in Matthaeum, Homelia yj, 1 -

33/34 itaque - insinunans] 34/38 quia - uenturum] ibid.

cfr Gen. 2, 7.

cfr Mt. 16, 21; Lc. 18, 31-33.

7

Beda, Homelia, II, 3 - CCSL 122, p. - p. 200, 4/8.

cfr Hebr. 11, 10.

35/36

16/18

cfr Mt. 21, 5-9.

Mt. 21, 1-2.

22/

SERMO XVI

40

45

50

55

60

65

67

Christum, quem praemissa olim prophetia sic illo signauerat uenturum, quam scribae et pharisaei, etsi legebant, inuidia cae¬ cati intelligere nequibant. Quorum et nos perfida caecitate calcata deuotionem potius eorum, qui Dominum laudauere, sequa¬ mur et iter eius mysticum mystica, ut decet, expositione rime¬ mur. Asina et pullus, quibus sedens Ierosolymam uenit, utriusque populi Iudaei uidelicet ac gentilis simplicia corda designant, quibus per fidem et dilectionem praesidens quaeque a noxiis actibus suo imperio cohibens ad supernae pacis perducit uisionem. Ierosolyma enim uisio pacis dicitur. Duos ad exhibenda sibi haec iumenta I misit apostolos, quia per duo generalia mandata omne genus hominum uinculis peccatorum absoluitur, uidelicet: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et proximum tuum sicut teipsum. In his duobus mandatis omne peccatum expellitur et omnis iustitia consummatur. Vel certe alia duo: Quod tibi non uis fieri, alii ne feceris; et: Quod uultis ut faciant uobis homines, et uos facite illis similiter. Inuenietis, inquit, asinam alligatam et pullum cum ea; soluite et adducite mihi. Vterque enim populus funibus peccatorum circumplexus erat et solutione diuina opus habebat, iste lege quam acceperat male utendo, ille numquam accipiendo sub peccato manebat. 3. Et si quis uobis, ait, aliquid dixerit, dicite quia Dominus his opus habet, et confestim dimittet eos, quia etsi forte quisque prohibere temptauerit peccatores a laqueis diaboli solui et per confessionem fidei Domino adduci, non tamen omnino poterit obsistere saluationi eorum, quos ad uitam praeordinauit aeter¬ nam. Adhibetur autem huic facto testimonium prophetae, ut appareat Dominum in omnibus, quae de ipso erant scripta, complesse: Dicite filiae Sion: Ecce rex tuus uenit tibi mansuetus

38/39

quam - nequibant] ibid. - p. 202, 87/88.

ibid. - p. 201, 33/40.

46/47

39/46

quorum - dicitur]

47/53 53/97

duos - apostolos] ibid. - p. 202, 56.

quia - similiter] Opus imperf. in Matth., Hom. 37, 2 - PG 56, 835.

inuenietis - probati] Beda, Homelia, II, 3 - p. 202, 62/67. 76/80. 83/87; p. 203, 89/94. 98/99. 94/96. 101/103. 107/108. 115/116. 109. 117/124. 127 - 204, 139.

42

cfr Mt. 21, 5 et 7.

2 - CCSL 142, p. 276, 34/35.

44/46 46

52 Tob. 52/53

157.

57

Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 69 et 76

49/50

- CCSL 72, p. 146, 16 et 155, 18. 5.

cfr Gregorius, Homelia in Hiez proph., II, 5, Lc. 10, 27; cfr Leu. 19, 18; Deut. 6,

4, 16; cfr Regula S. Benedicti, 4, 9 et 61, 14 - CSEL 75, p. 32 et Mt. 7, 12.

53/55

Mt. 21, 2; cfr Mc. 11, 2; Lc. 19, 30.

cfr Augustinus, Tract. in Io. eu., 51, 5 - CCSL 36, p. 441, 19/24.

21, 3.

65/66 XVI,

60

cfr 1 Tim. 3, 7 et 6, 9; 2 Tim. 2, 26.

62/63

58/59

55/ Mt.

cfr Act. 13, 48.

Mt. 21, 5.

37

promissa Beda -

57

male - manebat] non obseruando, ille legem

quam seruaret numquam accipiendo Beda (sed nonnulli codices habent-, male utendo, ille numquam accipiendo peccauerunt)

SERMO XVI

68

70

75

80

85

90

95

100

et sedens super asinam et pullum filium subiugalis. Filia Sion ecclesia est fidelium, pertinens ad supernam Ierusalem, quae est mater omnium nostrum, regem habens mansuetum, qui non immitibus sed mansuetis, id est humilibus, terram pacis, scilicet coelestia regna dare consueuit dicens: Discite a me, quia mitis sum et humilis corde, et inuenietis requiem animabus uestns. Sedens, inquit, super asinam et pullum filium subiugalis, quia requiescit in corde humilium et quietorum et trementium uerba eius. Adducentes autem asinam et pullum discipuli imposuerunt super eos uestimenta sua et Dominum desuper sedere fecerunt. Quasi neutrum animal nudum ascenldere uoluerit per quod 42' typice innuitur, quia nisi quis operibus iustitiae, quae discipulo¬ rum uestimenta significant, fuerit adornatus, non potest Domi¬ num habere rectorem, sed regnat potius peccatum in eius mortali corpore ad oboediendum concupiscentiis eius. 4. Plurima autem turba strauerunt uestimenta sua in uia. Plurima haec turba innumerabiles martyrum designat exerci¬ tus, qui corpora sua, animarum uidelicet tegumenta, pro Do¬ mino dabant, quo sequentibus electis planiorem recte uiuendi callem facerent. Alii autem caedebant ramos de arboribus et sternebant in uia. Rami arborum dicta sunt patrum praeceden¬ tium et exempla. Et quisquis in exemplum recte credendi et operandi quid prophetae, quid apostoli, quid ceteri sancti dixe¬ runt seu fecerunt pandit, ramos profecto de arboribus caedit, quibus iter asini Dominum portantis complanet, quia senten¬ tias de sanctorum libris excerpit, per quas simplicium Christi corda, ne in uia ueritatis errent, aedificet. Turbae autem, quae praecedebant et quae sequebantur, clamabant dicentes: Hosanna filio Dauid. Vna eademque confessionis et laudationis uoce Dominum, qui praecedebant et qui sequebantur, exaltant, quia una nimirum est fides eorum, qui ante incarnationem domini¬ cam fuere probati. Hosanna autem quidam interpretantur glo¬ riam, alii redemptionem, alii saluifica. Nam et gloria illi debetur et redemptio ipsi conuenit, qui omnes redemit et pretiosi sanguinis sui effusione saluauit. 5. Benedictus qui uenit in nomine Domini. Venit Christus in

97/100 hosanna - saluauit] Opus imperf. in Matth., Hom. 37, 9 - PG 56, 838. 101/159 benedictus - per] Beda, Homelia, II, 3 - p. 204, 147. 150/153; p. 205, 166/171. 173 - 206, 223.

67/68 Gal. 4, 26. 70/71 Mt. 11, 29. 72 Mt. 21, 5. 73/74 cfr Is. 66, 2. 74/75 Mt. 21, 7. 78/79 cfr Esther 15, 5. 78/80 cfr Rom. 6, 12. 81 Mt. 21, 8. 84/85 cfr Is. 26, 7. 85/86 Mt. 21, 8. 90/92 cfr Gregorius, Homelia in Hiez proph., II, 5, 2 - CCSL 142, p. 276, 45/62. 92/94 Mt. 21, 9. 96 cfr Eph. 4, 5. 97/98 Hieronymus, Ub. interpr. hebr. nom., 62 - CCSL 72, p. 137, 29. 99/100 cfr Apoc. 5, 9. 101 et 104 Mt. 21, 9.

SERMO XVI

105

no

115

120

125

130

135

140

69

nomine Dei Patris, quia in omnibus quae dixit et gessit Patrem glorificare et glorificandum hominibus praedicare curauit. Quod autem in eiusdem conclusione repetitur: Hosanna in altissimis, id est salus siue saluifica, perspicue docet aduentum Domini in carne, non solum humani generis in terra, sed et angelorum in coelis esse salutem, quia dum nos redempti ad superna reduci¬ mur, eorum profecto numerus | qui satana erat cadente minora- 42 tus, impletur. Recte igitur: Hosanna in altissimis in eius laude canitur, cuius tota incarnationis dispensatio pro implenda gloria patriae coelestis agebatur. Proinde necesse est, fratres mei, ut ad promissam nobis patriam tota mentis deuotione tendamus, semper recordantes, quia etsi angusta est uia, qua ingredimur, beata est mansio, ad quam festinamus. Felicius quippe est per asperum iter ad regnum quam per amoenum planumque duci ad supplicium. Felicius est continentia carnis temporali gaudium perenne mereri quam pro lasciuia parui temporis aeternam luere uindictam. 6. Ecce ieiunium quadragesimale Domino auxiliante iam plurima ex parte compleuimus. Testis est unicuique conscientia sua, quia quanto districtius se sanctis his diebus Domino manci¬ passe meminit, tanto amplius gaudens sanctum dominicae re¬ surrectionis expectat tempus. At si quem forte adhuc conscien¬ tia minus perfecte castigata accusat, nulli dubium est, quin pauidus et tremens tantae sollemnitatis praestoletur aduentum. Nec tamen hic talis de salute diffidat, nec aliqua suorum nume¬ rositate uel enormitate scelerum confusus barathrum despera¬ tionis incidat iuxta illud Salomonis: Impius cum uenerit in profundum malorum contemnit; sed sollicitus perpendat, quia si tempus annuae sollemnitatis, qua de auctoris nostri resurrec¬ tione laetamur, tanto uel castos gaudio uel impuros metu et confusione afficit, multo magis in tempore districti examinis, quando generalis omnium resurrectio celebratur, etiam audita iudicis sententia, hos conscientia munda excusans laetificat, illos noxia accusans in perpetuum damnat. 7. Quicumque ergo, fratres dilectissimi, continentiae armis accincti ab initio iam quadragesimae cum temptatore superbo certare | coeperunt, uideant caute, ne coepta deserant, prius- 43 quam hoste prostrato ministeriis donentur angelicis. Qui uero armaturam uirtutum hactenus non induit, uel hodie incipiat, hodie cum turbis illis fidelibus fidei opera assumat. Imploret pietatem eius, qui in nomine Patris adueniens benedictionem mundo attulit, Hosanna in altissimis proclamans, saluari se superna in patria flagitet. Sternat uestimenta sua in uia, id est

104/105 2

et

23.

Prou. 18, 3.

supra, 1. 97/98. 113 cfr Mt. 7, 13-14. 113/114 cfr Io. 14, 114/116 cfr Lc. 3, 5. 125 cfr Iud. 6, 18 et 9, 25. 128/129 136/137 cfr Iud. 18, n. 142 Mt. 21, 9. 144 Mt. 21, 8.

cfr

SERMO XVI

70 145

150

155

membra sui corporis humiliet in praesenti, ut exaltet ea Deus in futuro, memor illius Dauidici, quia exultabunt ossa humiliata. Ramos de arboribus caedat, et sibi sternat in uia, id est sancto¬ rum scripta sedulus ad memoriam reuocet, quibus stantes ne cadant roborent, lapsos ne diutius iaceant hortentur, resurgentes ut uirtutibus exerceantur instruant, exercitatos uirtutibus praemia in coelis ut sperent erigant; hisque gressus suae actio¬ nis, ne in lapidem offensionis et petram scandali offendant, praemuniat ac sic etiam ipse cum ceteris fidelibus redemptoris sui uestigia sequatur, passionisque ac resurrectionis eius mysteria digna mentis puritate ueneretur, quae electis omnibus, mem¬ bris uidelicet suis, in remedium uulnerum simul et coelestium gaudiorum pignus dare dignatus est, Iesus Christus, Dominus noster, qui uiuit et regnat cum Patre in unitate Spiritus Sancti, Deus per ...

145/146 cfr 1 152 cfr 1 Petr.

Petr. 2, 8.

5,

6.

146

Ps.

50,

10.

148/149

cfr

1

Cor.

xo,

12.

SERMO XVII

In Pascha.

5

io

15

20

25

30

1. Sacratissima cunctarumque festiuitatum celeberrima pa¬ schalis gaudii sollemnitas Domini ac Saluatoris nostri resurrec¬ tione dedicata, fratres carissimi, non tantum praesentiam huius diei sua sanctitate glorificat, sed et tenebras praeteritae iam noctis claritate suae sanctificationis irradiat. Vnde et ipsi me¬ rito nocte hac redemptionis nostrae memores uigiliis dignis Deo et precibus institimus, lectionibus diuilnis, quae datae nobis 43v gratiae munera narrant, audiendis operam dedimus, missarum sollemnia celebrauimus, corpus sacrosanctum et pretiosum agni nostri sanguinem, quo a peccatis redempti sumus, denuo Deo in profectum nostrae salutis immolauimus. Iuste, inquam, noc¬ tem hanc pro amore eius uigiliis et hymnis exegimus, qui pro nostro amore in ea dormire in morte ac de morte uoluit excitari. Nam sicut ait apostolus: Mortuus est propter delicta nostra et resurrexit propter iustificationem nostram. Quod ipso quoque tempore, quo uel mortuus est in cruce, uel a mortuis resurrexit, ostendit. Circa horam quippe nonam, cum inclinata iam esset dies, ad uesperam mysterium gloriosissimae passionis consummauit, euidenter se insinuans propter auferenda scelera, quibus a diuina luce et dilectione in huius peregrinationis noctem incidimus, crucis subisse patibulum. Surrexit mane prima sab¬ bati, quae nunc dies dominica uocatur, manifeste docens se nos a morte animae resuscitatos in lucem perpetuae felicitatis esse perducturum. Quapropter necesse (est), fratres carissimi, ut sicut noctem hanc praecipua dominicae resurrectionis gratia illustratam celebrem duximus, ita etiam pura ac sobria con¬ scientia dignae deuotionis laudibus insistentes, ipsa nunc diei dominici paschalia festa celebremus. 2. Audiamus beatum euangelistam fidelibus testimoniis ueritatem dominicae resurrectionis astruentem et gaudium nostrae sollemnitatis non solum assertione sermonis angelici, sed et

XVII, 235/243.

6/12 unde - immolauimus] Beda, Homelia, II, 7 12/25 iuste - perducturum] ibid. - p. 225, 3/17.

- CCSL 122, p. 231,

25/29

quapropter

- celebremus] ibid. - p. 227, 68/75.

XVII,

10/11

Rom. 4, 25.

cfr 1 18/20

11

Petr. 1, 19.

cfr Tit. 2, 14; Apoc. 5, 9.

15/16

cfr Mt. 27, 45-46; Mc. 15, 33-34; Lc. 23, 44-45 et 24, 29.

22/23

cfr Mc. 16, 9.

XVII,

25

27/28

(est)] add. cum Beda

cfr

1

Tim. 3, 9; 2 Tim. 1, 3.

SERMO XVII

72

35

40

45

50

55

60

65

70

claritate descripti habitus eius efferentem: Angelus, inquit, Do¬ mini descendit de coelo et accedens reuoluit lapidem et sedebat super eum: Erat autem aspectus eius sicut fulgur, uestimenta autem eius alba sicut nix, et cetera. Quod angelus aduenit, debitum Domino suae | seruitutis exsoluit. Reuoluit autem lapi- 44r dem, non ut egressuro Domino ianuam panderet, sed ut egressus eius iam facti hominibus praestaret indicium. Qui uidelicet praeco resurrectionis eius recte sedisse perhibetur, ut etiam sedendo figuraret eum superato mortis auctore sedem regni conscendisse perpetui. Sedebat autem super lapidem reuolutum, quo ostium monumenti claudebatur, ut claustra inferorum sua illum uirtute deiecisse ac superasse doceret, quatenus omnes, quos ibi suos inuenisset, ad paradisi lucem requiemque subleuaret iuxta illud propheticum: Tu quoque in sanguine testamenti tui eduxisti uinctos tuos de lacu, in quo non est aqua. Erat autem aspectus eius sicut fulgur et uestimentum eius album sicut nix, ut ipso quoque habitu ac uultu significaret, quia is cuius gloriam resurrectionis nuntiabat et terribilis ad damnandum reprobos et benignus ad consolandum electos. In cuius indicium diuinae discretionis ipse qui apparet angelus, et custodes sepulcri impios terret timore ac mortuorum instar terrae prosternit, et uisitatrices eiusdem sepulcri piissimas benigna consolatione refouet; et quia sciret eas Iesum quaerere et quia iam surrexit addit, moxque ipsas honorifico ac laetissimo subditas ministerio gau¬ dium resurrectionis eius euangelizare praecepit. Et quam felices feminae, quae angelico doctae oraculo triumphum resurrectionis mundo annuntiare meruerunt, sed multo feliciores animae uirorum pariter et feminarum quotquot in die iudicii, percussis pauore ac digna ultione reprobis, ipsae coelesti gratia adiutae triumphare de morte et gaudium beatae resurrectionis intrare meruerint. 3. Currentibus autem eis euangelizare discipulis occurrit Iesus easque salutat ostendens se omnibus iter uirtijtum inchoanti¬ bus, ut ad salutem | peruenire queant adiuuando occurrere. Illae 44’ autem accesserunt, et tenuerunt pedes eius. Tenendas mulieribus praebuit plantas, ut ueram se ostendere carnem, quae a mortali¬ bus tangi posset, intimaret. Ite, inquit, nuntiate fratribus meis, ut eant in Galileam; ibi me uidebunt. O mira pietas Saluatoris,

36/85 109/130.

33/36 28, 3.

53

quod - transmigremus]

Mt.

cfr Lc.

28, 2-3.

50/51

cfr Mt. 28,

28, 10.

ibid.

- p.

227,

87/88.

91/93; p.

228, 103/105.

132 - 229, 140. 147/163 et 165/171.

42

4.

21, 22sq.

46/47

cfr Mt. 28, 2.

cfr Gregorius,

Home/ia in Euang.,

53/54 cfr Mt. 28, 5. 64/66 cfr Mt. 28, 8-10.

47/48

Zach. 9, 11.

55/57 cfr Mt. 28, 66/67 Mt. 28, 9.

5-8.

Mt.

52/ 60/61 69/70 Mt.

II, 21, 3 - PL 76, 1171B.

SERMO XVII

75

80

85

90

95

100

105

73

mira benignitas! Quos ante passionem discipulos et aliquando etiam seruos uocare dignatus est, hos post resurrectionem fra¬ tres appellat, ut et illos quoque ad promerendam sperandamque coronam immortalitatis, quam ipse resurgens iam acceperat, erigeret. Sane quod se in Galilea uidendum praedixit, mystice uel quid in se factum uel in nobis faciendum esset edocuit. Galilea namque transmigratio interpretatur. Et bene in Galilea uidetur a discipulis, qui iam de morte ad uitam, de corruptione ad incorruptionem, de poena transmigrauerat ad gloriam. Sed et nos ipsi gaudio resurrectionis eius ita solum modo tunc frui ualebimus, si nunc de corruptela uitiorum ad uirtutum opera transmigrare satagimus. Vnde curandum summopere est, fra¬ tres mei, ut quia resurrectionis Domini et Saluatoris nostri sollemnia celebramus, continuis bonorum operum prouectibus ad contemplandam eius celsitudinem transmigremus. Nam et pascha, quod agimus, interpretatur transitus. Et tunc ueraciter ac fructuose paschalia festa colimus, si saluberrimo transitu a diabolo transimus ad Christum et ab isto instabili saeculo ad eius fundatissimum regnum. Ideo quippe ad Deum permanentem transimus, ne cum mundo transeunte transeamus. Propterea tunc primum pascha celebrauit populus Dei immolatione atque esu paschalis agni, quando fugientes ex Aegypto Rubrum Mare transierunt. Quae profecto corporalis redemptio populi illius spiritalis nostrae redemptionis, quae resurgente a mortuis Domino hac | nocte completa est, typum gessit. Sicut etiam carna- 45' les illius populi oppressores Aegyptii duriora nequitiae spiritalis arma designant, quibus subiectum sibi genus humanum impia dominatione premebant, sic ueniens agnus immaculatus digna¬ tus est immolari pro nobis, dedit sanguinem suum nostrae salutis pretium, qui morte ad tempus suscepta mortis imperium perpetuo damnauit et agnus innocenter occisus leonis, qui occi¬ derat, uires potenter superauit. Agnus, qui peccata mundi tollit, leonem, qui intulit peccata mundo, confregit. Agnus, qui nos suae carnis et sanguinis libamine ne pereamus reficit, leonem qui nos rugiens Circuit et quem de nobis perdat inquirit, telo aeternae perditionis interfecit. Agnus, qui suae mortis signum

85/93

nam et - transierunt] Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep. I

ad Cor., 5 - PL 191, 1573 D - 1574 A.

93/130

quae - aperuit] Beda, Homelia,

II, 7 - p. 230, 196 - 231, 227 et 228/235.

77 79

Hieronymus, Eib. interpr. bebr. nom., 58 et 64 - CCSL 72, p. 131, 32 et 140,

77/79

25.

21/22 et 148, 20/21. Eph.

6, 12.

106/107

78/

cfr Gregorius, Homelia in Euang., II, 21, 5 - PL 76, 1172 AB.

cfr 1 Cor. 15, 42.

98/99

86 Hieronymus, Lib. interpr. bebr. nom., 64 et 70 - p. 140,

92

cfr Ex. 12, 4.

cfr 1 Petr. 1, 19.

cfr Apoc. 7, 3 et 9, 4.

92/93 102 Io

cfr Ex. 14, 21-22. 1, 29.

105

1 Petr.

96 5,

cfr 8.

SERMO XVII

74

no

115

120

125

130

135

140

145

frontibus nostris ad reicienda tela mortiferi hostis imposuit. Nam et ideo sanguis agni legalis in limine et superliminari et utroque poste domorum, in quibus edebant, iussus est, ut per quattuor loca sanguinis facta distinctio, quattuor partes domi¬ nicae crucis, qua nos signati liberamur, exprimeret, deiecit aduersarium nostrae libertatis et pacis, qui insidiatur nobis in occulto sicut leo in cubili suo. Sicut enim nocte hac immolato agno in Aegypto signatis eius sanguine domibus fidelium, comestis eius carnibus, uenit Dominus repente et eos qui myste¬ rii coelestis expertes erant puniens, econtra populum, quem sacramentis salutaribus imbutum uidebat, redemit, ita nimi¬ rum Dominus ac redemptor noster, cum suum pro nobis cor¬ pus et sanguinem hostiam Patri obtulisset, subuertit potentiam diaboli, spirituum immundorum audaciam comminuit, disiecit claustra inferni, electos qui ibidem quamuis in sinu quietis tenebantur, eruit et hac ipsa nocte resurgens a mortuis ad coelestis regni gauldia reduxit. 4. Nec solum iustos quos apud inferos inuenit, abstulit, uerum etiam eis quos in carne positos suos esse cognouit, simul et nobis, quos in fine temporum in se praeuidit credituros, reme¬ dium salutis morte sua ac resurrectione procurauit. Nobis et antequam crearemur spiritalem uitae alimoniam, qua recreare¬ mur, sacrauit; signum uictoriae, quo ab hostium insidiis muniremur, parauit; uitae perennis iter quod sequamur, aperuit. Tot ergo tantisque gratiarum muneribus praeuenti, quia de resur¬ rectionis dominicae simul et ereptionis nostrae mysteriis annua sollemnitate laetamur, studeamus, carissimi, haec eadem myste¬ ria interno mentis amore complecti, haec uiuendo semper tenere, haec quasi munda animalia nunc oris locutione ruminanda, nunc cordis cogitatibus retractanda seruemus, et ante omnia talibus uitam ducere curemus actibus, quibus nostrae quoque resurrectionis euentum laetantes mereamur aspicere, ut cum tuba nouissima totum genus humanum excitans ad tribunal iusti iudicis euocauerit, nos a sorte reproborum secernat, signum redemptoris nostri, quo sacramur, a poena negligentium secer¬ nat uigilantia, qua eius aduentui praeparamur. Precemur intenti eum, qui Pascha nostrum, immolatus est Christus, ut et inchoata paschalis sollemnii gaudia donet nos digne peragere et per haec ad gaudia praestet aeterna contingere.

131/142

quia -

praeparamur] ibid.

-

p.

231,

243

-

232,

142/145

254.

precemur - contingere] ibid. - p. 230, 178/180.

108/109 123

et

113/115

cfr Ex. 12, 7.

112/113

Rom. 14, 10; 2 Cor. 5, 10.

143

1 Cor. 5, 7.

120/ 138/140 cfr

cfr Ps. 9, 30 (10, 9).

cfr Gregorius, Homelia in Euang., II, 22, 6 - PL 76, 1177B.

45v

SERMO XVIII

Sermo in die Palmarvm.

1. Doctor gentium, uas electionis beatus apostolus Paulus ut ad sectandam uerae humilitatis uirtutem nos incitaret, non alterius cuiusquam sed ipsius Domini nobis exempla proposuit, 5 et merito quidem, cum et ipse idem mediator Dei et hominum homo I Christus Iesus, qui cunctarum est fons et origo uirtutum 46' et cui non ad mensuram dat Deus spiritum, solam hanc ex tanta illa plenitudine nos haurire uoluerit: Discite, inquiens, a me, quia mitis sum et humilis corde. Et quoniam a tempore suscep10 tae humanitatis per iter gradiens humilitatis peruenit usque ad mortem crucis, ubi et maxime declaratur eiusdem insigne uirtutis, congrua actioni hodiernae processionis uidelicet ac passionis lectio recitatur, in cuius uerbis praedicator egregius non laborauit potentiam Christi probare, sed oboedientiam praedicare, 15 sed quanta humilitatis gratia quantusue sit eius profectus de¬ monstrare. Ait itaque: Hoc sentite in uohis, quod et in Christo lesu, qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinaniuit formam serui acci¬ piens, in similitudinem hominum factus et habitu inuentus ut 20 homo, et cetera. Narraturus inimitabilem liberatoris nostri in

hominis natura humilitatem praemisit ineffabilem eius in deita¬ tis essentia sublimitatem, quemadmodum et sanctus euangelista Ioannes dicturus de illa, qua se usque ad lauandos discipulorum pedes inclinauit humili pietate, prius indicare studuit eam, 25 quam acceperat a Patre super omnia potestatem. Sciens, inquit, Iesus quia omnia dedit ei Pater in manus, et quia a Deo exiuit et ad Deum uadit: surgit a coena et reliqua, uterque intendens et apostolus uidelicet et euangelista persuadere, quod tanto minus despicienda, immo et eo magis ueneranda esset sic humiliati 30 infirmitas, quo eam attolleret sponte se humiliantis inuicta maiestas tantoque maiori supplicio superbia in homine plectenlda ostenderetur, quo nec tantae sublimitatis exemplo a 46* rigore suae ceruicositatis inflecteretur. 2. Est ergo humilitas laboris et fatigationis, est et humilitas

XVIII,

34/116

est - decernat] Ambrosius, Expositio Psalmi 118, 20, 16-21 -

ed. Petschenig, CSEL 62, p.

XVIII,

2

453,

1/16. 21 -

454, 4. 9 * 45^> 7 et 9/I3-

1 Tim. 2, 7; cfr 2 Tim. 1, 11.

9

Mt. 11, 29.

5sq.

25/27

10/11

Phil. 2, 8.

Io. 13, 3-4.

16/20

5/6

Act. 9, 15.

6 cfr Euagrius, Vita S. Antonii, 20 - PG 26, 873-874. Phil. 2, 5-7.

7

1 Tim. 2, 5.

Io. 3, 34.

23/25

8/

cfr Io. 13,

SERMO XVIII

76

35 uirtutis atque propositi, quam in secundis et aduersis positus tenet iustus: nullo scilicet labore fractus, nullius euentu certa¬ minis dubius humilem affectum exhibet omnibus, nec sua studet extollere, sed magis operis ac meriti sui pretium gratiamque minuere. Audiamus iustum humiliantem se: Ego sum, inquit, 40 minimus apostolorum. Ille uas electionis diuinae, ille gentium doctor minimum esse se dicit, et indignum eius officii nomine, quod suis operibus praetulit, nihil sibi arrogans sed totum gratiae Dei deputans. Hoc utique decet et unumquemque no¬ strum. Hac humilitate et Abraham pater fidei nuncupatus est, 45 qui cum diuino participaretur eloquio, terram se esse dicebat et cinerem. Ipse quoque Dominus, qui non quae sua sunt, sed quae aliorum quaesiuit, cum de sui corporis passione loqueretur, ait: Ego sum uermis et non homo, opprobrium hominum et abiectio plebis. Sic ergo et nos nec nobilitatem generis nec diuitias 50 requiramus, si Christum sequi uolumus. Exinaniuit se, cum in forma Dei esset; pauper factus est, cum diues esset. Noli ergo et tu, o homo, contemnere plebeium, quia nobilis es, noli despicere seruum, quia potens es, noli pauperem fastidire, quia diues es. Numquid nobilior, numquid potentior, numquid ditior Christo 55 es? Ille pro te suscepit illa, quae tu despicis. Ille pro te humiliauit se usque ad mortem, mortem autem crucis, ut tuae lapsum aboleret superbiae, ut quod per unius | Adae inoboedientiam perdideramus, per unius Domini Iesu oboedientiam recipere¬ mus. Propter quod, inquit, Deus illum exaltauit et donauit illi 60 nomen, quod est super omne nomen et reliqua, quae sequuntur. 3. Considera, o homo, quid legas, attende quid audias. Si simplicibus auribus accipias, et Christum exaltauit humilitas, sed Christus non quae sua sunt, sed quae tua erant, illa humili¬ tate quaerebat, tibi profuit, tuam salutem redemit. Quomodo 65 uis intellige, salus tua est, si putas quod Christo humilitas sua profuit, cui ergo non proderit ? Si illum exaltauit, quem non augebit ? Factus est minister omnium Dominus et auctor om¬ nium, uapulauit, crucifixus est, mortuus est. Sed in his omnibus detrimentum diuinitatis eius nullum uideo, profectum autem 70 operationis eius agnosco. Qui nihil habebat, quod ad potestatem suam adderet, habebat quod ad cultum suae maiestatis adiungeret. Audeo dicere: Operationis suae munus amiserat, nisi id recepisset humilitas. Ita nos quidem redemit, sed etiam sibi redemit. Nihil ergo ei humilitas affert dispendii. Ille, qui se 75 exinaniuit, plenus est, qui non rapinam arbitratus est esse se

39/40 48/49 2, 8.

67

40

1 Cor. 15, 9.

45/46

4, 9-11.

Ps. 2i, 7.

56/58

50/51

cfr Rom.

cfr Mc. 9, 34.

40/41

Act. 9, 15.

cfr Gen. 18, 27.

46

Phil. 2, 7 et 6.

5, 19.

74/76

59/60

Phil.

Phil. 2, 7 et 6.

44

1 Tim. 2, 7.

46/47

1 Cor. 13, 5.

51

2 Cor. 8, 9.

2, 9.

63

cfr Rom.

cfr 1 Cor. 10, 24.

55/56

cfr 1 Cor.

Phil.

10, 24.

SERMO XVIII

77

aequalem Deo, formam serui accipiens, in gloria est Dei Patris.

80

85

90

95

100

Suscepi quem nesciebam, agnoui quem ignorabam, confiteor quem negabam, ipsum adoro quem ante fugiebam. Ipsi genu corporis flecto, ipsi genu mentis inflecto. 4. Gratias tibi agimus, Domine Iesu, quod creasti nos, sed magis illud suscipimus, quod in homine uisitasti nos. Maiora sunt uisitationis tuae munera quam primae creationis. Creatos feris animantibus mutis I praefecisti, uisitatos maiestatis tuae 47* consortiis honorasti dicens: Narrabo nomen tuum fratribus meis. Suscepto enim corpore frater es factus nec Dominus esse desisti. Maior prorsus redemptionis gratia quam formationis. Illa deni¬ que hominem ingratum morti addixisti, per hanc uero pericli¬ tantem morte propria redemisti, sicut scriptum est: Expedit unum hominem mori pro populo. Suscitasti mortuos dicens: Soluite templum hoc et in triduo resuscitabo illud. In illo enim templo dominici corporis omnibus ius resurrectionis accreuit. Resurgentes adaequasti angelis, sicut dixisti: Quae non nubunt et qui non ducunt uxores, erunt sicut angeli in coelo. Postremo ad dexteram Dei in illo Filii hominis solio collocasti, sicut ipse dignatus es dicere: Ex hoc autem erit Filius hominis sedens ad dexteram uirtutis Dei. Vnde apostolus admirans diuinae dona pietatis ait: Deus autem, qui diues est in misericordia propter multam caritatem suam qua dilexit nos. Audis in quo debeas, homo, diues esse, quas habere uirtutes: amare in Deo, in te probare, imitari beneficia misericordiae caritatisque coelestis. Et addidit: Et cum essemus mortui peccatis, conuiuificauit nos

in Christo Iesu, cuius gratia estis saluati, et simul suscitauit et consedere fecit in coelestibus in Christo Iesu. In Christo utique et caro honoratur. Ille igitur, qui ad dexteram Dei sedet, propter 105 nos humiliatus est. Ideoque dicit nobis: Discite a me, quia mitis sum et humilis corde. Non dixit: Discite a me, quia potens sum, sed quia humilis corde, ut tu illum | imiteris, ut tu ei dicas: 4sr Domine, audiui uocem tuam, impleui praeceptum tuum. Dixisti, ut a te disceremus humilitatem: didicimus non solum sermone no tuo, sed etiam actu tuo. Feci quod imperasti: Vide humilitatem

76

Phil. 2, II.

78/79

84

Ps. 21, 23.

Gen. i, 27.

92 2, 4. n, 29.

cfr Phil. 2, 10.

88/89

92/93 Mt. 22, 30. 95/96 Lc. 101/103 Eph. 2, 5-6. 104/105 cfr Phil. 2, 8. 108 Gen. 3, 10. 110/111 Ps. 118, 153.

cfr Lc. 20, 36.

XVIII,

92

80 cfr 90 Io. 2, 19. 22, 69. 97/98 Eph. 105/106 et 107 Mt.

Oratio Manasse 15.

Io. 18, 14; cfr Io. n, 50.

adaequauisti R (sed postea corr. expungendo -ui-) Ambr

amare - probare] amorem Dei in te probare Ambr

99/100

78

SERMO XVIII

meam. Athleta bonus membra sua monstrat, ut conuersationis suae approbet disciplinam. Et tu, ostende, o homo, cordis tui humilitatem, ut titulos uirtutis tuae ostendas, ostende et corpo¬ ris tui certamina, ut dicas: Bonum certamen certaui, cursum 115 consummaui, fidem seruaui, ut uidens spiritalis iudex certaminis coronam iustitiae decernat. Qui uiuit ...

114/115 2 Tim. 4, 7.

SERMO XIX

Vnde svpra.

5

io

15

20

25

30

1. Dies ista, fratres, sicut notum habetis, dominica palmarum ideo dicitur, quia hodie turbae Domino cum palmis obuiauerunt et eum triumphantem cum laudibus exceperunt. Propter quod monemur, ut prius per abstinentiam uitia deuincamus ac deinde cum palmis uictoriae Christum ad nos uenientem excipiamus. Cum processionem hac die facimus, quasi Christo cum pueris obuiam imus. In qua processione crucem praecedentem sequi¬ mur, quia Christum crucifixum in omnibus sequi praecipimur, et nullus ad eum peruenire poterit, nisi qui se mundo cum uitiis et concupiscentiis crucifixerit. Post crucem canendo incedimus, ut in ea nos cum apostolo Paulo gloriari demonstremus. Siqui¬ dem et ipse Dominus crucem suo gestans humero, ut in ea gloriemur, pro uirga regni nobis commendauit, quod est grande ludibrium impiis, grande mysterium piis. Hoc ergo opprobrium et deformitatem Christi non erubescamus, sed | ueneremur. 48v Deformitas enim Christi nos format; nisi deformis ille fuisset, homo formam, quam perdidit, non recepisset. Deformis Christus in cruce pendebat, sed illius deformitas pulchritudo nostra erat. In hac deformitate gloriemur, cuius signum in fronte portamus. 2. Non, inquam, erubescamus, sed cum apostolo, qui dicit se in cruce gloriari, gaudeamus. Poterat in sapientia, in potestate, in maiestate Dei gloriari et uerum diceret, sed non adeo ma¬ gnum esset in his, quantum in cruce gloriari, unde impii insultant, sapientes mundi irrident. Beatus, qui gloriatur humilitate magis quam potestate. Potestas decipit, humilitas non destituit. Bona humilitas, quae etiam in Christo laudem uirtutis inuenit. Hanc in illo plus ueneror quam creationem, quia creati ad laborem sumus, redempti ad quietem. Denique ipse aduocans populos ad misericordiam suam, de humilitate propria gloriatur

XIX,

2/8

dominica - imus] Honorius August., Gemma animae, III, 72 - PL

12/25

172, 662 B.

siquidem - irrident] Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli:

In ep. ad Gal., 6 - PL 192, 167 D - 168 A.

25/37

beatus - extollitur] Ambrosius,

Expos. Ps. 118, 14, 19-20 - CSEL 62, p. 310, 9/19 et 26 - 311, 2.

XIX,

3/4

24 et 6, 14.

13

cfr Io. 19, 17.

p. 365, 129/133 et 137/139.

24/25

10/11

cfr Mt. 21, 8-9; Mc. u, 8-10; Lc. 19, 37-38.

20

17/21

cfr Apoc. 9, 4.

21/22

cfr 1 Cor. 1, 23.

XIX, 4 propter] per R

8

cfr Gal. 5,

Augustinus, Sermo 27, 6 - CCSL 41,

processionem R (corr.)

et

24

cfr Gal. 6, 14.

SERMO XIX

80

35

4o

45

50

55

60

65

dicens: Scapulas meas dedi in flagella, maxillas meas in alapas, faciem meam non aueyti a confusione sputovum. Discamus ab eo, qui docere nos uoluit, quod proficeret, et nobis dicit: Discite a me, quia mitis sum et humilis coyde et inuemetis vequiem animabus uestyis. Non est mediocre, quod dicit: Discite, et addit, a me discite. Non facile potest quisquam humilitatem docere inflatus, quamuis humana sapientia mens carnis extollitur. Merito itaque et Paulus gloriam suam in humilitate crucis Christi posuerat dicendo: Mihi autem absit gloviayi nisi in cyuce Domini nostvi Iesu Chyisti. Et quasi quis quaereret: i Cur gloriaris in cruce 49r Christi ? quid enim prodest ? respondit: Pey quem, scilicet Chris¬ tum crucifixum, mihi mundus cyucifixus est, ut me non teneat, et ego mundo, ut eum non teneam, quia nec ego in mundo aliquid cupio, nec ipse suum in me aliquid recognoscit. Per crucem Christi mundi concupiscentiae non habent in me dominium, nec mundus iam se mihi ingerit. Et notandum, quia non sine causa utrumque dixit, scilicet et sibi mundum crucifixum et se mundo. Plerumque enim contingit, ut homo mundum mente non teneat, sed tamen mundus eum suis occupationibus astringat, et mortuus est mundo homo; et mundus eum quasi uiuus conspicit, dum alio intentum suis actibus rapere contendit. Sed Pau¬ lus nec mundum cupit nec mundus eum, sicut in duobus mor¬ tuis neuter alterum uidet. Quia igitur nec Paulus mundi gloriam quaerebat, nec a mundi gloria quaerebatur, ideo et se mundo et sibi mundum crucifixum esse gloriatur. Nihil sibi gloriosius reputat quam Christi portare opprobrium. 3. Grata ignominia crucis est ei, qui crucifixo non est ingratus. Non enim modicum fecit exinaniendo semetipsum usque ad carnem, ad mortem, ad crucem. Quis digne penset, quantae fuerit humilitatis, mansuetudinis, dignationis, Dominum maiestatis carne indui, multari morte, cruce turpari? Valuit quidem creator opus suum reparare absque ulla difficultate, sed maluit cum iniuria sui, ne pessimum atque odiosissimum ingratitudinis uitium occasionem ultra reciperet in | homine. Sane multum 49v fatigationis assumpsit, ut multae dilectionis hominem debito¬ rem teneret commoneretque gratiarum actionis difficultas re-

6 I,

39/55 mihi - gloriatur] Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep. ad Gal, 192, 168 BC. 57 grata - ingratus] Bernardus, Super Cantica, s. 25, 8 p. 168, 4/5. 58/67 non - conditionis] ibid., s. n, 7 - I, p. 58, 23 - 59, 2.

- PL

40

31/32 Is. 50, 6. 33/35 et 35/36 Mt. 11, 29. 41/43 Gal. 6, 14. 47 et 54/55 cfr Gal. 60/61 cfr Rom. 13, 14.

6, 14.

50

64

et

concupiscit Petr

55

gloriabatur Petr

36/38

cfr Coi. 2, 18.

58/59

reperiret Bem

39/

cfr Phil. 2, 7.

SERMO XIX

70

75

80

85

81

demptionis, quem minus deuotum fecerat facilitas conditionis. Meminerit ex hoc se homo, etsi de nihilo factum, non tamen de nihilo redemptum. Sex diebus condidit Deus omnia, inter quae et hominem. At uero per totos triginta annos operatus est salutem illius in medio terrae. O quantum laborauit sustinens! Carnis necessitates, hostis temptationes, crucis ignominia sibi aggrauauit, mortis horrore cumulauit ? Sic, sic homines et iumenta saluabis. Domine, quemadmodum multiplicasti misericordiam tuam, Deus. Haec, fratres, meditamini, in his uersamini. Talibus odoramentis refouete uiscera uestra; et quae diu torse¬ rat procedens ex memoria peccatorum molestia contritionis, delimantur unguento deuotionis. Agamus gratias Domino ac Saluatori nostro, qui nos nullis praecedentibus meritis uulneratos curauit, inimicos reconciliauit, et de captiuitate redemit, de tenebris ad lucem reduxit, de morte ad uitam reuocauit et humiliter confitentes fragilitatem nostram, illius misericordiam deprecemur, ut qui nos sua gratia praeuenit, dignetur in nobis non solum custodire, sed etiam augere munera uel beneficia, quae per mortem passionis suae nobis largiri dignatus est Vnigenitus aeterni Patris Iesus Christus Dominus noster, qui uiuit ...

68/77

69

meminerit - molestia] ibid., s. 11, 7-8 - I, p.

cfr Gen. 1, 31.

1, 26.

80/81

73/75

70/71 Ps. 73, 12. 79/81 cfr Mt.

Ps. 35, 7.

71

59>

II/* I9-

cfr Is. 1, 14.

10, 8.

cfr Act. 28, 16; Eph. 5, 8; x Petr. 2, 9.

80

72/73

cfr Rom.

cfr Deut. 7, 8 et 13, 5.

SERMO XX

In die Palmarvm.

5

io

15

20

25

30

1. Cum ex omnibus, quae in susceptione humanitatis Dei Filius operatus est nihil sit, quod | non ad reparationem salutis humanae pertineat uel conferendo remedium uel praebendo exemplum, in opere tamen passionis specialius eminet ipsius efficientia saluationis, ubi ille solus inter mortuos liber, quae non rapuit exsoluens, in redemptione uenundati sub peccato hominis semetipsum per mortem crucis pretium obtulit, et chyrographum damnationis, quod aduersum nos diabolus tenebat, sanguine fuso deleuit. Cuius etiam sacrosancti cruoris haustu omnis re¬ demptorum chorus Christo concorporatur, et magnum illud sacramentum, quod in formatione mulieris de latere uiri prae¬ ostensum fuerat, astruente quoque apostolo, in Christi et eccle¬ siae unitione completur, ut iam non sint duo sed una caro. Ad huius conformitatis assertionem tendere uidetur et hoc, quod in textu lectionis hodiernae loquens fidelibus apostolus: Hoc sen¬ tite, inquit, in uobis, quod et in Christo Iesu, ut scilicet experi¬ mento cognoscatur esse in uobis, quod et in Christo Iesu fuit, ut sicut Christus non attendit, quae sua sunt sed quae nostra, in eo quod carnem assumpsit et sine peccato cum esset, peccata nostra suscepit, ita et nos ad imitationem eius inuicem onera nostra portemus. 2. Qui cum in forma Dei esset, et cetera. Hic ostendit, in quo Christum imitari debeamus, scilicet in humilitate. Sed antequam humilitatem Christi ostendat, praemittit alta de Christo, ut hi in quibus locus est abiectionis, non dedignentur humiliari, cum Christus adeo altus tantum sit humiliatus. Cuius altitudi¬ nem ostendit dicens, qui Christus cum, non dico aclcepisset, sed esset in forma Dei, id est plena aequalitate Patris, non rapinam arbitratus est usurpando, quod suum non esset, ut diabolus fecit et primus homo. Sed Christus non usurpauit aequalitatem Dei, quia uere erat aequalis per naturam; in ea erat aequalitate, in qua natus erat. Ostensa altitudine subdit de humilitate: Exinaniuit, inquiens, semetipsum, non utique formam Dei amittens,

XX,

16/41

hoc - homines] Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep. ad

Pbil., 2 - PL 192, 233 B - 234 A.

87, 6. 6/7 cfr Ps. 68, 5. 7 cfr Rom. 7, 14. 8/10 cfr Coi. 2, 11/14 cfr Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep. ad Eph., 5 - PL 192, BC. 11/12 et 13/14 cfr Eph. 5, 32. 12/13 cfr Gen. 2, 22-23. 14 Mt. 6. 16/17 Phil. 2, 5. 19 cfr 2 Cor. 12, 14. 23 et 29/30 Phil. 2, 6. 29 et 33/36 cfr Petrus Lomb., Sermo, 23 - PL 171, 799 B. 32/35 Phil. 2, 7.

XX, 6 Ps. 14. 215 19,

SERMO XX 35

40

45

50

55

60

65

70

83

sed formam serui accipiens; forma serui accessit, forma Dei non discessit. Exinanisse ergo est ab inuisibilitatis suae magnitudine se uisibilem demonstrare, per formam serui susceptam. Quasi enim dignitate se exuit, dum formam serui sibi uniuit forma Dei, factus est secundum formam serui, qui erat infectus secundum formam Dei. Factus, inquam, in similitudinem hominum, hoc est mortalis et passibilis, ut alii homines et habitu, id est in sua conuersatione inuentus est ut alius homo. 3. Sequitur ad commendationem maioris humilitatis aposto¬ lus et dicit: Humihauit seipsum, tam altum, factus oboediens Patri, non solum sustinendo conuicia et opprobria, sed etiam usque ad mortem. Quanta humilitas? Humiliauit se Christus usque ad incarnationem, usque ad mortalitatis humanae partici¬ pationem, usque ad diaboli temptationem, usque ad populi irrisionem, usque ad sputa et uincula, ad alapas et flagella, usque ad mortem. Et si parum est hoc, aliquid et de genere mortis addendum est. Mortem autem non quamlibet, sed crucis, quae ignominiosior est. Ecce habemus humilitatis exemplum, superbiae medicamentum. Quid ergo intumescis, homo ? I O pellis morticina, quid tenderis? O sanies foetida, quid inflaris? Princeps tuus humilis est, et tu superbis? Caput est humile et membra superbiunt ? Absit. 4. Propter quod et Deus illum exaltauit, et cetera. Ostendit humilitatem Christi, quae maxime in passione apparuit, nunc incipit de claritate eius secundum hominem, quae a resurrectione eius sumpsit exordium. Vt enim Christus clarificaretur resurrectione, prius humiliatus est passione. Humilitas claritatis est meritum, claritas humilitatis est praemium. Sed hoc totum factum est in forma serui; claritas enim semper fuit et erit in forma Dei. Quid ergo et quantum humilitas mereatur, ostendit hic, ut magis hanc appeteremus calcata iactantia. Propter quod, scilicet quia tam humiliter passus est moriendo, et Deus Pater illum exaltauit immortalitatem ei et impassibilitatem tribuendo. Ergo secundum humanam naturam illum exaltauit, quae gloriosior facta est, cum resurrexit. In quo et natura diuina potest dici exaltata secundum ostensionem, quia coepit sciri

41/42

et - homo] ibid. - PL 192, 234 D.

- PL 192, 235 D - 236 B.

65/78

43/65

sequitur - iactantia] ibid.

propter - manifestationem] ibid. - PL 192,

236 BC.

40

Phil. 2, 7.

- PL 171, 799 BC. 38, 1396.

41/42 cfr Phil. 2, 44/46 Phil. 2, 8.

49 cfr Mc. 14, 65;

Augustinus, Tract. in Io. eu., 104, 3

XX,

43

sequitur] uestitur Petr

43/53 cfr Petrus Lomb., Sermo, 23 46/54 Augustinus, Sermo, 304, 3 - PL Io. 18, 22 et 19, 3. 57 Phil. 2, 9. 60/64 - CCSL 36, p. 603, 26/31. 65/67 Phil. 2, 9. 7.

67

exaltauit] R s.l.a.m. (ut uid.)

84

75

80

85

90

95

100

SERMO XX

quod erat, sicut in assumptione infirmitatis dicitur exinanita, quia non apparuit quod erat. Et donauit, ait, illi, scilicet homini Christo per gratiam, nomen quod est super omne nomen, id est honorificentiam, quod uocatur Deus. Hoc et ante resurrectionem habuit, sed post resurrectionem quod erat, in euidenti positum est, ut scirent homines; et tunc fieri res dicitur, quando innotes¬ cit. Quod ergo a conceptione acceperat, dicitur ei donatum post resurrectionem propter manifestationem. In qua ergo forma Christus I crucifixus est, ipsa exaltata est; et donatum est illi nomen, quod est super omne nomen, ut cum ipsa forma serui nominetur Vnigenitus Filius Dei. 5. Ergo propter oboedientiam usque ad mortem crucis do¬ nauit Deus Pater homini Christo secundum carnem mortuo, resurgenti, ascendenti, ut in nomine eius omne genu flectatur coelestium, terrestrium et infernorum, id est ut imperio eius subiciantur angeli, homines, daemones. Sedet enim Christus ad dexteram Patris. Post resurrectionem et ascensionem factum est hoc. Iam non uidemus, sed credimus et legimus. Vnde et eo ipso, quod erat filius Dauid Christus, etiam Dominus Dauid est factus. Illud enim quod natum est ex Dauid, ita honoratum est, ut esset et Dominus Dauid. Ergo in carne quam accepit, in qua mortuus est, in qua ascendit et sedet ad dexteram Patris, in ea ipsa sic honorata, sic clarificata et in coelestem habitum mu¬ tata; et filius est Dauid et Dominus Dauid, qui est et Dominus coelestium, terrestrium et infernorum. Illius maiestas, illius diuinitas post crucem, passionem et resurrectionem manifestata est hominibus. Sequitur tandem in fine. Et omnis lingua bonorum et malorum confiteatur sponte uel inuite, quia Dominus Iesus Christus in gloria est Dei Patris, aequalis uidelicet Patri, ut una sit gloria Patris et Filii. Ad quam nos quoque secundum ueritatem suae pollicitationis facie ad faciem contuendam, humilitatis ac patientiae suae sectatores effectos perducere dignetur Vnige¬ nitus Patris, cum quo uiuit et regnat in unitate Spiritus Sancti Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

78/95

in - infernorum] ibid. - PL 192, 236 D - 237 B.

95/100

illius - Filii]

ibid. - PL 192, 237 D et 238 A.

72/73

84/85 Phil. 2, 10. 86/87 et 92 cfr 89/90 et 94 cfr Mt. i, 1. 5 et 22, 42; 35; Lc. 20, 41; Io. 7, 42; e.a. 89 et 94 cfr Mt. 22, 43; Mc. 12, 37; 44. 90 cfr Io. 7, 42; Rom. 1, 3; 2 Tim. 2, 8. 95 Phil. 2, 10. Phil. 2, 11. 99 cfr Phil. 2, 6. 101 cfr Ex. 33, n; 1 Cor. 13, 12. et

79/80

Phil. 2, 9.

1; Hebr. 10, 12 et 12, 12; e.a.

Coi. 3, Mc. 12, Lc. 20,

97/99

SERMO XXI

In Palmis.

1. Hodie, dilectissimi, Domino ad locum passionis suae uenienti turbae occurrerunt, hominem humilem super asilnam 52' sedentem uiderunt, et tamen ei gloriam triumphalem ramos 5 arborum portando ac per uiam sequendo exhibuerunt; et sicut euangelista testatur: Multi strauerunt uestimenta in uia; alii autem caedebant frondes de arboribus et sternebant in uia; qui praeibant et qui sequebantur, laudes imperiales ei cecinerunt clamando: Hosanna, benedictus qui uenit in nomine Domini,

10 quia praesago spiritu eum triumphatorem diaboli et mortis et uitae largitorem cognouerunt. Huius turbae, fratres carissimi, nos hodie formam repraesentamus, cum uirentes arborum ra¬ mos manibus portantes, post uexillum sanctae crucis canendo incedimus. Bene autem repraesentamus, si id quod signatur 15 uirore qui fertur in manibus, uita praeferamus et moribus. Iustus, ait enim psalmista, ut palma florebit. In palma spei altitudinem significauit, quia in nouissimis suis pulchra est, quamuis initium ducat a terra. Aspera radix in terra est; pul¬ chra coma sub coelo est. Erit ergo et nostra pulchritudo in fine. 20 Sursum uersus habeamus radicem nostram. Radix nostra Chri¬ stus est, qui ascendit in coelum, cuius exemplo qui nunc humilis et abiectus in terra conspicitur, immarcescibilis uirore gloriae in supernis postmodum uestietur. Numquid cum sol exierit, arescit palma? Veniet dies iudicii, ut arescant peccatores et uirescant 25 fideles. Bene etiam illius tunc dominicae processionis formam repraesentamus, si instar iumenti, cui Dominus insedit, rationa¬ bili quidem humilitatis ac patientiae merito nostris hunc cordi¬ bus insidentem gestare, digni muenilri curamus. Non enim tunc 52v solum corporaliter, sed et nunc cotidie spiritaliter Saluator 30 noster asello sedens Ierosolymam tendit, cum uniuscuiusque electi animam regens, uidelicet iumentum suum, ad pacis inti¬ mae uisionem ducit. Iumentum etiam sedet, cum sanctae eccle-

XXI, et

2/15

23/25

CCSL

39,

hodie - moribus] luo Carnot., Sermo,

p.

1288, 3/10

et

Home/ia in Hiez proph., II,

3/5 20/21

XXI,

13. cfr

1

Petr.

16

- PL

162, 587 B.

iustus - coelum et numquid - fideles] Augustinus, En. in Ps.,

cfr Mt.

13/16. 5, 2 -

21, 8-9;

29/58 CCSL

Lc.

16/21

91, 13 -

Saluator - contemplemur] Gregorius,

142,

19, 35-39.

p.

275, 33 - 276, 62.

6/9

Mc.

11, 8-10. 16 Ps. 91, 112, 1036 C. 22

cfr Rhabanus Maur., Allegoriae in Sacr. Script. - PL

5, 4.

23/24

cfr Ez.

17,

i5> 6. 29/58 cfr Beda, In Marci 120, p. 573, 1216/1244. 30/37 id.. 344, i933/I93^ et I939/I94I9; I°-

euangelium expositio, III - ed. Hurst, CCSL In Eucae eu. expos., V - CCSL

120,

p.

SERMO XXI

86

35

40

45

50

55

60

65

siae uniuersaliter praesidet eamque in supernae pacis deside¬ rium accendit. 2. Multi autem uestimenta sua in uia sternunt, quia corpora sua per abstinentiam edomant, ut ei iter ad mentem faciant, uel exempla bona sequentibus praebeant. Alii frondes de arboribus caedunt et sternunt in uia, quia in doctrina ueritatis uerba atque sententias patrum ex eorum eloquiis excerpunt, et haec in uia Dei ad auditoris animum uenientis humili praedicatione sub¬ mittunt. Quod indigni quoque et nos modo facimus. Nam cum patrum sententias in sermone exhortationis assumimus, quasi frondes de arboribus caedimus, ut has in uia omnipotentis Domini sternamus. Sed qui praeibant et qui sequebantur clamabant: Hosanna. Praecessit quippe Iudaicus populus, secutus est gentilis; et quia omnes electi siue qui in Iudaea esse potuerunt, siue qui nunc in ecclesia existunt, in mediatorem Dei et homi¬ num crediderunt et credunt, qui praeeunt et qui sequuntur, Hosanna clamant. Hosanna autem interpretatum ‘saiua nos’ dicitur. Ab ipso enim salutem et priores quaesierunt et praesen¬ tes quaerunt, et benedictum qui uenit in nomine Domini confi¬ tentur, quia una spes, una est fides praecedentium atque se¬ quentium populorum. Nam sicut illi spectata passione ac relsurrectione saluati sunt, ita nos praeterita passione illius ac permanenti in saecula resurrectione saluamur. Quem enim priores nostri ex Iudaico populo crediderunt uenturum, hunc nos et uenisse credimus et amamus eiusque desiderio accendimur, ut eum facie ad faciem contemplemur. Sicque scripturae illa simili¬ tudo de duobus e diuerso parietibus, in uno angulari lapide ab aedificantibus reprobato conuenientibus posita, Iudaeis et genti¬ libus, ueteribus ac modernis, id est illius, qui est pax nostra faciens utraque unum, fide ac dilectione pariter concordantibus in ueritate completur. Agamus ergo gratias uni, qui omnia nobis mysteria in sua passione ac resurrectione patefecit; et per hoc, quod infirmitatis nostrae multa mala pertulit, suae nobis poten¬ tiae et claritatis bona demonstrauit. 3. Caro enim factus est, ut nos spiritales faceret; benigne inclinatus est, ut leuaret; exiit, ut introduceret; uisibilis appa-

63/90

agamus - omnia] ibid., II, 4, 19-20 - CCSL 142, p. 272, 498 et 505 -

273. 534'

35 50

et

37/38

Mc. 11, 8.

44/45

47/48

Mc. 11, 9.

11, 10.

52

cfr Eph. 4, 5.

58/63

49/

cfr 1 Tim. 2, 5.

cfr Hieronymus, Ub. interpr. hebr. nom., 62 - CCSL 72, p. 137, 29.

51

Mc.

cfr Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli:

In ep. ad Eph., 2 - PL 192, 184CD; Rhabanus Maur., Allegoriae in Sacr. Script. PL 112, 1016AB; iuxta Eph. 2, 14-16. 372 B (Schneyer, 4, p. 701).

58

58/61

Petrus Lomb., Sermo, 1 - PL 171,

cfr Ex. 33, 11; 1 Cor. 13, 12.

38, 6; Is. 28, 16; Eph. 2, 20; 1 Petr 2, 6.

61/62

Eph. 2, 14.

58/60 cfr Iob 67 cfr Io. 1, 14.

SERMO XXI

87

ruit, ut inuisibilia monstraret; opprobria et irrisiones sustinuit, 70 ut ab aeterno nos opprobrio liberaret; mortuus est, ut uiuificaret. Agamus proinde gratias uiuificanti et mortuo et ideo am¬ plius uiuificanti, quia mortuo. Vnde bene salutem nostram et passionem illius Isaias contemplatus ait : Vt faciat opus suum alienum opus eius, ut operetur opus suum, peregrinum est opus 75 ab eo. Opus etenim Dei est animas, quas creauit, colligere et ad aeternae lucis gaudia reuocare; flagellari autem, sputis liniri, crucifigi, mori ac sepeliri non hoc in sua I substantia opus Dei 53* est, sed opus hominis peccatoris, qui haec omnia meruit per peccatum. Sed peccata nostra ipse pertulit in corpore suo super 80 lignum; et qui in natura sua manet semper incomprehensibilis, in nostra natura comprehendi dignatus est et flagellari, quia nisi ea, quae erant infirmitatis nostrae susciperet, numquam nos ad suae fortitudinis potentiam subleuaret. Vt ergo faciat opus suum alienum opus eius, et ut operetur opus suum, peregrinum 85 est opus eius ab eo, quia incarnatus Dominus, ut nos ad suam iustitiam colligeret, dignatus pro nobis est tamquam peccator homo uapulare; et alienum opus fecit, ut faceret proprium, quia per hoc quod infirmans mala nostra sustinuit nos, qui creatura illius sumus, ad fortitudinis suae gloriam perduxit, in qua uiuit 90 et regnat cum Patre in unitate Spiritus Sancti Deus per omnia ...

73/75 Is. 28, 21.

79/80 1 Petr. 2, 24.

83/85 Is. 28, 21.

SERMO XXII

In

ramis Palmarvm.

1. Dominus et Saluator noster, fratres carissimi, ut ostende¬ ret uniuersis actibus, quae ad restaurationem humanae natu¬ rae homo factus exegit, ueritatem sacrae scripturae concinere, 5 ipsum etiam iter quo ad passionem crucis in qua redemptio¬ nis nostrae summa consistit, ueniebat, tali hodie ordine compleuit, quali ante longa tempora Zacharias propheta complen¬ dum esse praedixit. Vnde et Matthaeus euangelista post de¬ scriptos ad deducenda iumenta missos discipulos propheticum io adiunxit continuo testimonium: Hoc autem totum factum est, inquiens, ut adimpleretur, quod dictum est per prophetam dicen¬ tem : Dicite filiae Sion: Ecce rex tuus uenit tibi mansuetus sedens \ super asinam et pullum filium subiugalis. Vbi notandum, quod 15

20

25

30

35

Dominus noster ascendens ad mortem Ierosolymam magnam gratiam pacis et concordiae mundo uniuerso uelut in testa¬ mento reliquit. In mysterium enim gentium futurarum, sedens super asinam et pullum eius, intrauit in templum et sic Iudaeis gentes coniunxit. Sciens autem propheta malitiam Iudaeorum, quia contradicturi erant Christo ascendenti in templum, ideo ante praemonuit, ut per hoc signum cognoscerent regem suum dicens Iudaeis: Ecce rex tuus uenit tibi mansuetus, et cetera. Id est: Videte non carnali aspectu, sed spiritali intellectu opera uirtutum eius, intendite non formam quae apparet corporis eius. Hanc enim si solam aduertitis, decipiendi estis in fragilitate humana; si autem opus eius consideraueritis, saluandi estis in uirtute diuina. Noli igitur, o Iudaea, superbe agere contra illum, sed magis intellige, quia ipse rex tuus uenit tibi non terrificus, sed mansuetus. Si enim intellexeris, uenit tibi, id est ueniet, ut saluet te; si autem non intellexeris, ueniet contra te, id est ut perdat et de templo te sanctitatis eiciat. 2. Vt autem uenientis mansuetudinem cognoscamus, aduentus eius speciem consideremus. Non sedet in curru aureo pre¬ tiosa fulgens purpura, nec ascendit super equum feruidum dis¬ cordiae et litis amatorem, sed sedit super asinam tranquillitatis et pacis amicam. Nec habet circum se splendentes gladios aut cetera ornamenta armorum terribilium, sed ramos frondentes

XXII,

37, 4‘5

XXII,

21

10/26

et

28/30

- PG 56, 836.

et

8/9 cfr Mt. 21, 27 Mt. 21, 5.

hoc - illum et si - eiciat] Opus imperf. in Matth., Hom.

31/56

1-3.

36

ut - impleret] ibid. - PG 56, 837.

10/13

Mt. 21, 4-5; cfr Zach. 9, 9; Is. 62, 11.

cfr Mt. 21, 8 et Mc. 11, 8.

SERMO XXII

40

45

50

55

60

65

89

tesltimonia pietatis. Venit ergo mansuetus, ut non propter po- 54 tentiam timeretur, sed ut propter mansuetudinem amaretur. Sedens super asinam et pullum eius. Corporaliter quidem fieri non poterat, ut super utrumque animal uno in tempore pariter sederet, spiritaliter tamen poterat, cum esset Deus, ut in Iudaeis sederet simul et gentibus. Super iumenta autdm sedere est in cordibus humilium spiritu habitare, ut dicat illis Christus: Tol¬ lite tugum meum super uos et uidete, quia mitis sum et humilis corde. Mansueti enim mansuetum debent portare, qui uocauit eos sessor, non ut illos propter peccata sua puniat, sed ut ipse in eis propter mansuetudinem eorum requiescat. Nam sicut pecca¬ tores equi sunt diaboli, ita et sancti equi dicuntur Christi; et sicut diabolus in peccatoribus sedens exagitat eos per deuia facinorum, sic Christus sanctis praesidens dirigit eos per plana uirtutum. Ergo equitatus diaboli perditio est, equitatus autem Christi saluatio est. 3. Induxit itaque Iesus populum in templum, ut gentes illi ecclesiae, quae ex Iudaeis ad fidem uenerat, in unitate fidei coniungeret, illudque quod Iacob filium suum ludam benedicens prophetauit, impleret. Alligans, inquit, ad uineam pullum suum, quod uidelicet pullum asinae, cui supersedit Iesus, hoc est genti¬ lium populum uineae apostolorum, qui ex Iudaeis sunt, copulauerit, cui numquam adhuc onus legis impositum fuerat. Et ad uitem, 0 fili mi, asinam suam significans, quod Christus, secun¬ dum ueritatem promissionis Dei suus per successionem | carnis 55 Filius, haec sit uniuersa facturus. Nam ipse dixit: Ego sum uitis uera. Ipse est uitis, ipse est uua: uitis ligno crucis adhaerens, uua quia lancea militis apertum latus habuit et emisit aquam et sanguinem, aquam ad lauacrum, sanguinem ad pretium. Aqua nos abluit, sanguis redemit. Ad hanc ergo uitem alligauit asinam

56/63

alligans - uera] Claudius Taurinensis, Commentarius in Genesim, III, 49

- PL 50, 1040 CD.

63/66

ipse - redemit] Ambrosius, De Patriarchis, 4, 24 -

66/70

ed. Schenkl, CSEL 32, 2, p. 138, 14/18.

ad - Christi] Claudius Taur.,

Comm. in Gen., III, 49 - PL 50, 1040 D; Isidorus Hisp., Quaest. in Vet. Test.: In Gen., 31, 24 - PL 83, 280 B.

39

43/45

Mt. 21, 5.

Mt. 21, 29.

56

et

59/60

Gen. 49, xi.

56/59

cfr

Hieronymus, Hebraicae Quaestiones in libro Geneseos, 49, 11 - ed. de Lagarde, CCSL 72, p. 53, 14 - 55, 17; Isidorus Hisp., Quaest. in Vet. Test.: In Gen. 31, 23 - PL

59

83, 280 B.

cfr Rufinus, De Benedictionibus Patriarcharum, I, 8 - ed. Simonetti,

CCSL 20, p. 195, 5/6; Ps. Origenes, In Genesim homelia, 17, 7 - PG 12, 259 C.

62/63

Io. 15, 1.

64/65

cfr Io. 19, 34.

66 cfr Apoc. 5, 9.

Hieronymus, Hebr. Quaest. in libro Gen., 49, 11 - CCSL 72, p. 54, 18/19.

XXII,

53

populum] pullum Opus imperf.

66/67

cfr

SERMO XXII

90

70

75

80

85

90

95

100

suam, cui supersedit, id est ecclesiam ex gentibus congregatam astrinxit ad uitem corporis sui uinculo caritatis et disciplinae euangelicae nexu, ut ad imitationem illius uiuens efficiatur heres Dei, coheres autem Christi. Sed haec ipsa iumenta, ut sessorem mereantur habere Dominum, non sint nuda oportet, sed operta uestimentis apostolorum. Haec autem uestimenta sunt diuina praecepta et spiritalis gratia. Sicut enim nuditatis turpitudo uestimentis operitur, sic naturalia carnis nostrae mala praeceptis diuinae gratiae teguntur. Omnis enim homo naturaliter non solum peccator est, sed etiam totum peccatum dicente apostolo: Eramus natura filii irae, sicut et ceteri. Vnde et Adam mox, ut se nudum, hoc est peccatorem, uidit, foliis fici, id est mandatis asperae legis, nuditatem suam cooperuit. Ergo discipuli uestimenta sua super asinam et pullum imposuerunt, cum mandata et gratias, quas ipsi a Christo acceperant, conuersis ad fidem Iudaeis et gentilibus seruandas tradiderunt. Nec enim requies¬ cere in eis Christus potuisset, nisi obseruantiae mandatorum suorum illos insistere et pristinae nuditatis infamiam apostolicae sanctitatis uelamine occulere conspelxisset. Turba autem, quae uestimenta sua sternebat in uia, significabat credentes ex circumcisione, qui uiso Christo gloriam iustitiae, quae est ex lege, deiecerunt in terram quasi inutilem nihilque ad perfectum ad¬ ducentem, et humiliantes semetipsos Christi gratiae subdiderunt, in sola eius fide et non ex operibus legis se iustificandos ac saluandos crediderunt. Qui uero ramos de arboribus praecide¬ bant frondentes, ipsi erant eruditi legis doctores in Christum credentes, qui ex libris propheticis quasi de arboribus semper uirentibus et numquam uerborum suorum folia deponentibus exempla uiua et testimonia uera de Christo proferebant eaque tamquam ramos frondentes ante pedes subiugalis utriusque uidelicet populi sternebant, ut per ea exempla uiam istius uitae sine offendiculo ambularet, donec in sanctuarium Dei introiret. 4. Turba autem quae praecedebat et quae sequebatur clamans: Hosanna filio Dauid, ueteris ac noui testamenti patres atque

72/84 85/98

haec - insistere] Opus imperf. in Matth., Hom. et

101/103

37, 6-7

56, 837-838. 37, 8-9 - PG

- PG

turba - introiret et et - Domini] ibid., Hom.

56, 838.

69/70

cfr Rufinus, De Bened. Patriarch., I, 8 - CCSL 20, p. 196, 17/18.; Ps.

69/70

Origenes, In Gen. hom., 17, 7 - PG 12, 259 D. Sermo 16, 76/78. 8.

86/87

77

Eph. 2, 3.

77/78

85/86

70/73

21, 8; Mc. ii,

88/89 cfr 8. 97/98

Hebr. 7, 19.

87 91/92 cfr Mt. 98 cfr Ps. 72, 17. 99/101 cfr 838. 99/100 et 102/103 Mt. 21,

90

cfr Prou. 15, 19.

Opus imperf. in Matth., Hom., 37, 9 - PG 56,

cfr

cfr Mt. 21,

cfr Act. 10, 43 et n, 2; Rom. 4, 12; Gal. 2, 12; Coi. 4, n.

Rom. 10, 5.

9-

Rom. 8, 17.

cfr Gen. 3, 7. cfr Gal. 2, 16.

SERMO XXII

105

no

115

120

9i

doctores, nec non adhaerentes eorum fidei plebes insinuat. Et illi quidem prophetantes de Christo uenturo clamauerunt: Benedic¬ tus, qui uenturus est in nomine Domini. Isti autem, quem iam uenisse nouerunt, laudantes benedicere non cessant eum, qui uenit in salutem credentis populi. Vtriusque sane turbae, prae¬ cedentis scilicet et sequentis, typus etiam in illo Salomonis opere praecessit, qui aedificato templo in quo totius ecclesiae uel nunc in terra peregrinantis uel postmodum in coelo regnan¬ tis cuncta mysteria comprelhendit, nouissime statuit duas co- 56r lumnas, ut scriptura loquitur, in porticu templi ; cumque statuis¬ set columnam dextram, uocauit eam nomine Iachin, id est firmi¬ tas; similiter erexit columnam secundam et uocauit eam nomine Booz, id est in robore. Dextra nimirum columna signabat eos, qui uenturum in carne Christum prophetando praedixerant; secunda illos, qui hunc iam uenisse et mundum sanguine suo redemisse praedicant. Et apte simili uocabulo ambae cense¬ bantur columnae, cum una firmitas, altera in robore dicta est, ut una fidei et operis fortitudo cunctis inesse doctoribus mon¬ straretur nostrisque in temporibus inertia taciturnitatis notaretur. Vbi se nonnulli doctores, sacerdotes et columnas domus Dei uideri atque appellari uolunt, cum nil in se prorsus firmae fidei ad contemnendas saeculi pompas ac desideranda bona inuisibilia, nil habeant roboris ad corrigendum, nil industriae saltem ad intelligendos eorum, quibus praelati sunt, errores.

125 Ceterum illi, quorum uirtus aerearum similitudine columnarum figurata est, siue patriarchae, prophetae ceterique sancti ante Christi aduentum, siue apostoli, martyres atque doctores post eius ad coelos ascensum diuerso licet tempore uno tamen spiritu illuminati et inuincibili robore solidati saluationem mundi per 130 Christum et illi faciendam et isti factam concorditer praedicauerunt utrique ore consono: Hosanna, quod interpretatur saluifica, clamauerunt et usque ad finem clamare non desinunt ei, qui nos redemit et pretiosi sanguinis effusione saluauit Do¬ mino nostro Iesu Christo ... |

109/124

nouissime - errores] Beda, De Templo, II - ed. Hurst, CCSL 119A,

p. 206, 386 - 207, 603.

109/113

3 Reg. 7, 21.

109/124

Regum, III, 7 - PL 109, 170 D - 171A.

cfr Rhabanus Maur., Commentarius in libros

112

cfr Hieronymus, Lib. interpr. hebr.

nom., 31. 35. 41 et 61 - CCSL 72, p. 99, 25/26. 102, 3. 110, 9 et 135, 19. Mt. 21, 9.

131/132

Hieronymus, Lib. interpr. Hebr. nom., 62 - p. 137, 29.

cfr Hebr. 9, 22; Apoc. 5, 9.

131 133

SERMO XXIII

Sermo in Pascha.

5

io

15

20

56v

1. Gloriosissimam ac salutarem paschalis gaudii sollemnita¬ tem primum quidem dominicae resurrectionis nostraeque li¬ berationis opere consecratam ac deinde etiam promissae nobis et quandoque per resurrectionem donandae immortalitatis spe commendatam summo deuotionis studio a fidelibus conuenit honorari et omni laude praedicari, per cuius mysterium mors deuicta est, ianua tartari confracta est, diabolo regnum abla¬ tum, chyrographum quod aduersum nos ille tenebat euacuatum, uincti soluti Deo filii ex perditis acquisiti, peccatorum donata remissio, inimicorum facta reconciliatio, animabus ad coelum redeundi data facultas, reddita libertas, disrupta uincula ac resoluta captiuitas. Huius gaudia antiqui patres iam quodam¬ modo spe praelibabant, de huius certitudine memoriam abundantiae suauitatis eructabant; hanc pater Abraham in spiritu uidit et gauisus est, hanc patriarcha Iacob in mortis confinio positus gaudens uaticinatus est. Benedicens enim filium suum ludam, de cuius tribu carnem Christi, qui uerus confessor est, quod nomen Iudae interpretatur, praeuidebat propagandam, passionis eius ac resurrectionis hodierna die celebratae trium¬ phum sub typo leonini roboris eleganter expressit: Catulus, inquiens, leonis Iuda; ad praedam, fili mi, ascendisti; requies¬ cens accubuisti ut leo, et quasi catulus leonis. Quis suscita¬ bit eum ? Christum in Iuda suum filium recognoscens eum

25 tamlquam praesentem alloquitur, signanter uocans catulum 57r leonis, quoniam nascendo paruulus factus est, sicut scriptum est: Paruulus natus est nobis. 2. Ad praedam, inquit, fili mi, ascendisti, id est ascendens in

crucem captiuos populos redemisti; et quos ille contrarius leo

XXIII, - PL

18/19

ludam - interpretatur] Claudius Taur., Comm. in Gen., III,

50, 1039D.

26/51

Hisp., Quaesi, in Ve/. Test.: In Gen.,

XXIII,

9

17

cfr Coi. 2, 14.

11

1, 7; e.a.

31, 16-20 -

10/11

18/19

Patriarchae - PL 23, 1373B.

PL

49

Isidorus

cfr Lc. 1, 77; Act. 2, 38 et 13, 38; Eph.

12

cfr Eccli. 34, 10.

cfr Gen. 48, 21.

50, 1040AB; 83, 279 A - 280 A.

quoniam - illud] ibid. - PL

cfr Ps. 106, 14.

16

Io. 8, 56.

16/

cfr Adreualdus Floriacensis, De Benedictionibus Iacob

18

cfr Hebt 7, 14; Apoc. 5, 5.

18/19

cfr

Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 7. 74 et 78 - CCSL 72, p. 67, 19. 152, 15 et

157) 4-

21/24

Gen. 49, 9.

— PL 23, 1373CD.

XXIII,

5

27

26/38

Is. 9» 6.

resurrectionis R (corr.)

cfr Adreualdus Flor., De Bened. Iac. Patriarch.

28

Gen. 49»

14

9-

certitudinis R (corr.)

SERMO XXIII 30

35

40

45

50

55

60

93

inuaserat, tu moriens eripuisti; et rediens ab inferis detentam inibi electorum captiuitatem abduxisti. Requiescens accubuisti ut leo. Christus reuera in passione accubuit, quando inclinato capite tradidit spiritum, siue quando in sepulcro positus uelut quodam corporis somno quieuit. In quo nimirum somno leo fuit, quia non necessitate, sed potestate hoc ipsum impleuit, iuxta quod et ipse dixerat: Potestatem habeo ponendi animam meam, et nemo eam aufert a me, sed ego pono eam. Ipse etiam ut catulus leonis accubuit, quia inde mortuus, unde corporaliter natus. Physici enim de catulo leonis scribunt, quod cum natus fuerit, tribus diebus et tribus noctibus dormiat, tunc deinde patris rugitu tremefactus cubilis locus suscitare dicitur catulum dor¬ mientem. Quod ualde congruenter de passione mortis intelligitur in Christo, qui tribus diebus et tribus noctibus in cubili sepulcri iacens somnum mortis impleuit. Bene autem ut leo requieuit, quia non mortis acerbitatem timuit, sed in ipsa morte mortis imperium uicit. Bene idem ut catulus leonis, quia die tertia resurrexit, unde et sic adiungitur de resurrectione eius: Quis suscitabit eum? Hoc est nullus hominum suscitare poterit illum, sed ipse qui propria | mortuus est uoluntate, propria 57v quoque suscitatus est potestate. Quemadmodum ipse Iudaeis dicit: Soluite templum, hoc et post triduum suscitabo illud. 3. Post descriptum passionis ac resurrectionis eius trophaeum idem patriarcha consequenter adiungit quasi fructum utriusque operis redemptionis humanae sacramentum dicens de illo post aliqua: Lauabit in uino stolam suam. Bona stola est caro Christi, quae omnium peccata operuit, omnium delicta suscepit, errores omnium texit. Bona stola est, quae omnes induit ueste iucunditatis. Hanc lauit in illo uino, quod pro multis effusum est in remissionem peccatorum. Et in sanguine uuae pallium suum, hoc est in passione sua diluit gentes sanguine suo, qui sicut uua pependit in ligno. Pallium enim eius sunt gentes, quas corpori suo contexuit, sicut scriptum est: Viuo ego, dicit Dominus, nisi

55/65 lauabit - mundauit] Claudius Taur., Comm. in Gen., III, 49 - PL 50, 1040 D - 1041 A.

30/31 cfr Ps. 67, 19. 31/32 Gen. 49, 9. 32/33 Io. 19, 30. 36/37 Io. 10, 18. 37/38 cfr Gen. 49, 9. 39/44 cfr Ps. Origenes, In Gen. hom., 17, 5 - PG 12, 257C et 258A. 43/44 cfr Mt. 27, 59-64; Lc. 24, 7; e.a. 44/46 cfr Adreualdus Flor., De Bened. lac. Patriarch. - P1 23, 1373D. 45/46 cfr Hebt 2, 14. 46/51 cfr Ps. Origenes, In Gen. hom., 17, 5 - PG 12, 258AB. 48 Gen. 49, 9. 48/50 cfr Ambrosius, De Patriarchis, 4, 20 - CSEL 32, 2, p. 135, 22 136, 3. 51 Io. 2, 19. 55/58 et 59/61 cfr Ambrosius, De Patriarchis, 4, 24 p. 137, 17/20 et 138, 6/8. 13/14. 55 Gen. 49, n. 58/59 et 61/63 cfr Adreualdus Flor., De Bened. lac. Patriarch. - PL 23, 1374AB. 58/59 Mt. 26, 28. 59 Gen. 49, 11. 61 cfr Deut. 21, 23; Gal. 3, 13. 62/63 Is. 49, 18.

SERMO XXIII

94

65

70

75

80

85

90

95

hos omnes induam sicut uestimentum. Non ergo sanguine suo propria peccata, quae non erant, sed nostra quae fecimus delicta, mundauit. Et hoc est magnificum illud opus nostrae re¬ demptionis, hoc eximium diuinae circa nos indicium dilectionis, quod nostrum quoque in ipsum amorem et blandius alliciat, et iustius exigat et fortius stringat et uehementius accendat, quo¬ niam cum adhuc inimici essemus, reconciliati sumus Deo per mortem Filii eius. Alioquin si non dilexisset inimicos, necdum acquisisset amicos. Dilexit autem dulciter, sapienter, fortiter. Dulciter uidelicet in eo, quod carnem induit, sapienter quod culpam cauit, fortiter autem per hoc, quod mortem sustinuit. I In carnis assumptione homini se conformauit, in culpae uita- 58 tione mores hominis informauit, in mortis susceptione offensum ab homine Deum Patrem homini placauit, amicus dulcis, pru¬ dens consiliarius, adiutor fortis. Huic securus se credat homo, qui saluare illum uelit, nouerit, possit. Velit, dico, propter ami¬ cam humanae naturae societatem; nouerit propter diuinam, quae ipse est, sapientiam; possit autem propter inuictam deita¬ tis omnipotentiam. Ipse est enim Dei uirtus et Dei sapientia, qui uincentem omnia mortem hodie resurgendo deuicit et seducto¬ rem humani generis serpentem arte utique sanctiore delusit. 4. Disce igitur, o christiane, a Christo, quemadmodum diligas Christum; disce amare dulciter, amare prudenter, amare forti¬ ter. Dulciter, ne mundi gloria seu carnis uoluptatibus illecti; prudenter, ne spiritu mendacii et erroris decepti; fortiter, ne aduersitatibus saeculi uel ipsius mortis metu oppressi ab amore Domini auertamur, quoniam his tribus in huius uitae certamine specialiter infestamur. Igitur aduersus primum nos armet con¬ tinentia, a secundo nos muniat prouidentia, in tertio nos robo¬ ret patientia, per quam utique complantati similitudini mortis Christi simul et resurrectionis eius participes inueniamur. Nunc enim crescente saeculi aduersitate patientia magis est necessaria, ut quisquis in constructione coelestis illius domus lapis aptus apparere desiderat, hic interim quasi I quibusdam spirita- 58 lis exercitii ferramentis complanatus informitatis suae scabra

65/78 et 81/83 opus - possit et qui - delusit] Bernardus, Super Cantica, s. 20, 2-3 - I, p. 115, 4/7. 15/17. 19/21. 27 - 116, 3 et 5/7. 84/89 disce - auertamur] ibid., s. 20, 4 - I, p. 116, 17/22.

10.

63/65 cfr Ambrosius, De 81 cfr 1 Cor. 1, 24.

Patriarchis, 4, 24 - p. 138, 11/13.

82/83 cfr 2 Io. 7.

67/68 allicit ... exigit ... stringit ... accendit scrabra R

69/70 Rom. 5,

' 92/93 Rom. 6, 5.

R (corr.), Bem

97 scabra]

scrips.;

SERMO XXIII

95

deponat, ac diuersis contrarietatibus extra contusus homo ex¬ piatusque meritorum erroribus, ita iam ibi purus purum uideat 100 Deum, atque ornamento supernae ciuitatis habilis locum sibi a Domino praeparatum post huius uitae transitum accipiat. Hic enim foris tundimur, ut illic sine reprehensione inueniamur. 5. Vtriusque uitae status in illo templi Salomonis aedificio creditur non incongrue figuratus, ubi una eademque domus uno 105 murorum ambitu foris compacta unum templum conspicitur, sed interius per tabulata cedrina in domum exteriorem interioremque distinguitur, quarum interior uiginti cubitis, exterior quadraginta longa describitur. Prior domus, in qua semper in¬ troibant sacerdotes sacrificiorum officia consummantes, praesens no ecclesia est, ubi cotidie piis insistentes operibus Domino sacri¬ ficia laudis offerimus. Interior uero domus ipsa est promissa nobis uita in coelis, quae a conuersatione nostri exilii remota in summi regis agitur praesentia, ubi beatorum et angelorum et hominum perpes sollemnitas est mdeficiensque laetitia. Vn115 de de ea bene merito dicitur seruo: Intra in gaudium Domini tui. Tabulata autem quae utramque domum ab inuicem diuidunt, ipsa sunt claustra coeli, quorum nobis apertionem cotidie suspirantes; et quantum Dominus donat pia semper precum instantia, donec aperiantur ut intrare liceat, pulsamus. Vbi etsi 120 necdum ante solutionem corporum intrare permittimur, ianuam tamen I diuinae pietatis habemus apertam, per quam orationum 59' nostrarum, uigiliarum ac ieiuniorum ceterorumque bonorum operum odoramenta praemittamus. Bene autem interior domus uiginti cubitis longa facta est propter mysterium geminae dilec125 tionis, quae in hac interim uita ex parte maxima electorum mentes illustrat, sed in illa patria cessantibus aliarum uirtutum operibus sola perpetuo regnat. Porro quadraginta cubitis erat ipsum templum pro foribus oraculi, quod typum praesen¬ tis ecclesiae gessisse iam diximus. Vnde recte quadraginta fuit 130 cubitorum, qui numerus saepe ponitur in significatione praesen¬ tis fidelium laboris, sicut et quinquagenarius in significatione futurae quietis et pacis. Denario namque numero continentur praecepta, quorum obseruatione uenitur ad uitam. Denario etiam significatur ipsa, quam desideramus et pro qua laboramus, uita 135 perennis. Quadratus uero est mundus, in quo pro acquirenda eadem uita certamus. Decem autem quater ducta fiunt quadra¬ ginta. Vnde populus ab Aegypto liberatus in figura praesentis

108/163 prior - reficimur] Beda, De Templo, I - CCSL 119A, p. 171, 986/994 et 172, 996/1103. 1018/1032. 1035 - 173, 1063.

103/108 cfr 3 Reg. 6, 15-17. 108/109 Hebr. 9, 6. 115/116 Mt. 25, 21. 119 cfr Mt. 7, 7; Lc. 11, 9 et 10; e.a. 127/128 3 Reg. 6, 17. 128 cfr supra, 1. 109/110. 137/139 cfr Deut. 2, 7.

96

140

145

150

155

SERMO XXIII

ecclesiae quadraginta annis in eremo multis laboribus exerceba¬ tur, simul et pane coelesti reficiebatur ac sic tandem ad promissam olim peruenit patriam. 6. Exercetur temptationibus quadraginta annis, ut labores ecclesiae, quibus per totum orbem in obseruanda Dei lege desu¬ dat, insinuentur. Pascitur manna de coelo, ut ostendantur ipsae, quas ecclesia tolerat passiones spe denarii coelestis, hoc est aeternae beatitudinis, esse leuigandae, ubi hi qui nunc esuriunt et sitiunt iustitiam, satu\rabuntur, et sicut eadem ecclesia suo 59v canit redemptori: Ego autem cum iustitia apparebo conspectui tuo ; satiabor, dum manifestabitur gloria tua. Pariter ergo popu¬ lus Dei et aduersis afficitur et manna reficitur, ut sit illud apostoli: Spe gaudentes, m tribulatione patientes. In qua figura et Dominus noster ante mortem carnis suae quadraginta diebus ieiunauit, quadraginta etiam epulabatur cum discipulis post resurrectionem carnis suae apparens eis in multis argumentis et loquens de regno Dei et conuescens. Ieiunans enim ostendit nostrum in se laborem; manducando autem cum discipulis ostendebat suam in nobis consolationem. Ieiunans uelut clama¬ bat: Attendite, ne grauentur corda uestra in crapula et ebrietate et curis huius uitae; manducans autem et bibens, quasi dicebat:

Ecce ego uobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummatio160 nem saeculi; et: Iterum autem uidebo uos et gaudebit cor uestrum et gaudium uestrum nemo tollet a uobis. Nunc enim cum uiam

Domini incedimus, simul et a uanitate saeculi ieiunamus et futura promissione reficimur, ne in labore uiae deficiamus, quo usque exemplo et gratia redemptoris nostri de morte ad uitam, 165 de corruptela ad incorruptionem resurgendo translati ea, quae a ueritate promissoris adhuc per fidem expectamus, etiam per speciem aeternaliter fruenda percipiamus gaudia sempiterna, quorum nobis aditum in sua hodie resurrectione patefecit Iesus Christus Dominus noster ...

139/140 cfr Ex. 16, 35. 142 cfr 1 Mach. 1, 60. 145/146 Mt. 5, 6. 146/147 Ps. 16, 15. 150 Rom. 12, 12. 150/152 cfr Mt. 4, 2. 151/ 153 cfr Act. 1, 3. 153/154 Act. 1, 3-4. 157/158 Lc. 21, 34. 159/160 Mt. 28, 20. 160/161 Io. 16, 22. 164/165 cfr 1 Io. 3, 14. 165 cfr 1 Cor. 15. 53-

SERMO XXIV

Sermo in Pascha.

1. Cum ceterae festiuitates laetitia spiritali fidelium mentes exhilarent, I in Christi tamen resurrectione, quae hodierna die nobis illuxit, corda laetantur simul et corpora, quia Christo 5 resurgente homo noster interior a morte peccati ei corresuscitatus est, et exterior spes suae resurrectionis euidenti exemplo confirmata est. Merito ergo utrumque laetatur, quia utrumque Christo corresuscitatur, interior in re, exterior in spe. Interio¬ rem dicimus resuscitatum in re propter peccati, quod est mors io animae, iam praerogatam remissionem et donatam ex fide per dilectionem operante iustificationem; exteriorem autem in spe propter indubitatam et exemplo dominicae resurrectionis certificatam sui quandoque ex terrae puluere in nouum hominem reformationem ac sic de exhibitione praesentium firma fit ex15 pectatio futurorum. Tempus enim constituit Deus promissis suis, et tempus eis quae promisit implendis: Promittendi tem¬ pus in hac uita, reddendi tempus post hanc uitam; fidelis Deus, qui se nostrum debitorem fecit, non aliquid a nobis accipiendo, sed nobis promittendo. Promisit aeternam salutem et beatam 20 uitam cum angelis sine fine et hereditatem immarcescibilem, gloriam sempiternam, dulcedinem uultus sui, domum sanctifi¬ cationis suae in coelis, ex resurrectione a mortuis nullum dein¬ ceps moriendi metum. Hoc est promissum eius tamquam finale, quo decurrit omnis nostra intentio, quo cum uenerilmus, nihil 25 amplius requiramus, nil ulterius exigamus. Promisit, inquam, hominibus diuinitatem, mortalibus immortalitatem, peccatori¬ bus sanctificationem, abiectis glorificationem. Quidquid promi¬ sit indignis, promisit ut non quasi operibus merces redderetur, sed gratia gratis daretur, quia et hoc ipsum, quod iuste uiuit in 30 quantum potest homo, iuste uiuere non meriti est humani, sed muneris diuini. Nemo enim iuste uiuit nisi ab illo iustus effectus,

2/8

XXIV,

cum - spe] luo Carnot., Sermo, 18 - PL 162, 589 D - 590 A.

15/34

tempus - Domine] Augustinus, En. in Ps., 109, 1 - CCSL 40, p. 1601, 7/13. 18/25. 27 - 1602, 37.

13 cfr Gen. 21/22 cfr Is.

XXIV,

13, 16 et 28, 14; e.a.

p

64, 11.

26/27

26

cfr 1 Cor. 1, 30; Hebr. 12, 10.

XXIV, 6 exteriori R

cfr Eph. 4, 24.

cfr 2 Petr. 1, 4.

28/29

20

cfr 1 Petr.

cfr 1 Cor. 15, 53-54.

cfr Rom. 4, 4; 1 Cor. 3, 8 et

60

60

SERMO XXIV

98

35

40

45

50

55

60

65

qui numquam potest esse iniustus. Sicut enim lucerna non a seipsa accenditur, ita nec anima humana sibi praestat lucem, sed clamat ad Dominum: Tu illuminabis lucernam meam, Domine, ut post lucem boni operis pertingere possit ad lumen aeternae retributionis, quam sub appellatione stellae matutinae per Ioannem in Apocalypsi uincentibus carnis desideria et daemonum temptamenta se daturum promittit. 2. Spiritaliter namque stella matutina Christus intelligitur, qui hodie surgens a mortuis tenebras huius saeculi fugauit, et luce fidei totum mundum repleuit ac fulgore luminis sui tene¬ bras nostrae mortalitatis irradiauit. Post mortem itaque uiuus apparens matutina nobis stella factus est, quia dum in semetipso nobis exemplum resurrectionis praebuit, quae lux sequeretur, indicauit. Stellam ergo matutinam uincentibus se dare se promittit, id est semetipsum et gloriam futurae I resurrectionis, 6ir quando configuratum corpori claritatis suae corpus humilitatis nostrae reformabit, et mortalitatis tenebris resurrectione inful¬ gente depressis perfectum aeternitatis diem electis omnibus demonstrabit. Verumtamen, fratres, cum peccatoribus promis¬ sum sit regnum coelorum non in peccato permanentibus, sed a peccato liberatis et iustitiae seruientibus, quia incredibile uidebatur hominibus, quod promittebat Deus ex hac mortalitate, corruptione, abiectione, infirmitate, puluere et cinere, futuros homines aequales angelis Dei, fidei suae posuit mediatorem non quemlibet principem, non quemlibet angelum uel archangelum, sed unicum Filium suum, ut qua uia nos perducturus esset ad illum finem, quem promisit, per ipsum Filium suum ostenderet et praeberet. Parum erat Deo, ut Filium suum faceret demonstratorem uiae. Eum ipsum uiam fecit, ut per illum iremus regentem nos, ambulantes ad Deum. 3. Vnicus itaque Filius Dei uenit ad homines, assumpsit homi¬ nem, factus est homo, mortuus est, resurrexit, ascendit in coe¬ lum, sedet ad dexteram Patris. Promisit quia uenturi essemus ad eum, id est ad illam ineffabilem et beatam immortalitatem, ad illam a qua longe aberamus angelicae beatitudinis aequalita¬ tem. Ille denique in summo, nos in imo desperati iacebamus, sine expectatione salutis aegrotabamus. Propterea missus fuerat

39/42

spiritaliter - irradiauit] Haimo Autissiodorensis, Expositio in Apocalypsin,

I, 2 - PL 117, 985 A.

50/61

- 1603, 35.

62/72

34

Ps. 17, 29.

18, 27.

54/55

63/64

42/50

post - demonstrabit] ibid. - PL 117, 985 BC.

uerumtamen - Deum] Augustinus, En. in Ps., 109, 2 - p. 1602, 1/3. 25 unicus - sanaret] ibid., 109, 3 - p. 1603, 16/19 et I/9-

36/38

cfr Apoc. 2, 28.

cfr Lc. 20, 36.

55/57

47/48

Phil. 3, 21.

cfr 1 Tim. 2, 5.

cfr Symbolum Nicaeno-Constantinopohtanum.

60

54

cfr Gen.

cfr Io. 14, 6.

SERMO XXIV

99

et medicus, quem non cognouit aegrotus. Si enim cognouis\sent, 61 70 numquam Dominum gloriae crucifixissent. Sed hoc quoque ualuit ad aegroti medicamentum, quod aegrotus occidit medicum. Venit medicus, ut uisitaret; occisus est, ut sanaret. Etenim, fratres mei, ante passionem et resurrectionem suam non agno¬ scebatur Christus a populo suo; immo et crucifixus latuit ex 75 infirmitate quis esset, donec resurgendo fortis appareret. Post resurrectionem uocauit ecclesiam de toto orbe terrarum non iam infirmus in cruce, sed fortis in coelo. Non enim laus fidei Christianorum est, quia credunt mortuum Christum, sed quia credunt resurrexisse Christum, et sperant se quoque resurrectu80 ros per Christum. Si enim credideris, ait apostolus, in corde tuo, quia Dominus est Christus Iesus et confessus fueris in ore tuo, quia Deus illum suscitauit a mortuis, saluus eris. Et necesse est, ut quod praecessit in capite, sequatur in membris, dicente propheta Osee: Viuificabit nos post duos dies, in die tertia 85 suscitabit nos et uiuemus in conspectu eius. Nam qualiter Domi¬ nus noster Iesus Christus resurgens a mortuis tertia die in se nos uiuificauerit et resuscitauerit, audiuimus et gauisi sumus.

90

95

100

105

4. Sed dignum ualde est (ut) recompensemus ei beneficium suum; et quemadmodum nos in ipso tertia die resurreximus, ita et nos pro ipso et per ipsum tertia die resurgentes eum in nobis resurgere faciamus. Nec dubium quin a nobis sibi ipse uelit retribui, quod prior ipse nobis uoluit impertiri. Sicut ergo ipse | ut nostram in se et per se salutem operaretur, tres dies habere 62 uoluit, ita et nobis ut nostram in nobis per ipsum salutem operemur, tres dies dedit. Dies eius extrinsecus fuerunt, nostri dies intrinsecus quaerendi sunt. Tres ergo dies habemus intrin¬ secus, quibus illuminatur anima nostra. Ad primum diem mors pertinet, ad secundum sepultura, ad tertium resurrectio. Primus dies est timor, secundus est ueritas, tertius est caritas. Dies timoris est dies potentiae, dies Patris. Dies ueritatis est dies sapientiae, dies Filii. Dies caritatis est dies benignitatis, dies Spiritus Sancti. Quando ergo omnipotentia Dei considerata in admiratione cor nostrum excitat, dies Patris est. Quando uero sapientia Dei inspecta cor nostrum agnitione ueritatis illuminat, dies Filius est. Quando autem benignitas Dei attenta ad amo-

73/82

ante - eris] ibid., 101, s. 2, 7 - p. 1142, 9/16 et 19/22.

83/102

dicente

- Sancti] Hugo a S. Victore, Didascalicon, VII (= De tribus diebus), 27 - PL 176, 838 AB.

69/70 Os. 6, 3.

88

102/117

1 Cor. 2, 8.

85/86

quando - resurrectionem] ibid. - PL 176, 838 CD.

74/75

cfr 2 Cor. 13, 4.

80/82

Rom. 10, 9.

cfr Lc. 24, 46; Act. 13, 30; e.a.

( ut ) ] add. cum Hugo

89

die] resurgente add. Hugo

84/85

SERMO XXIV

100

rem cor nostrum inflammat, dies Spiritus Sancti est. Potentia terret, sapientia illuminat, benignitas laetificat. In die potentiae per timorem morimur, in die sapientiae per contemplationem ueritatis a strepitu huius mundi sepelimur, in die benignitatis no per amorem et desiderium aeternorum bonorum resurgimus. Ideo enim Christus sexto die mortuus est, septimo in sepulcro iacuit, octauo die resurrexit, ut simili modo primum potentia in die suo per timorem nos a carnalibus desideriis foris occidat, deinde sapientia in die suo intus in abscondito contemplationis 115 sepeliat, postremo benignitas in die suo per desiderium diuini amoris exurgere faciat, I quia sextus ad laborem, septimus ad 62’ requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Et haec est resur¬ rectio prima, resurrectio interna, quam qui adeptus fuerit, non laedetur a morte secunda, morte aeterna, quin immo post resur120 rectionem bonae actionis resurrectionem accipiet sempiternae incorruptionis, quam in se primo nobis et exemplo ostendit et postmodum in praemio promisit, Vnigenitus Filius Dei Iesus Christus, Dominus noster, mortuus pro nobis et resurgens ac uiuens in omnia saecula saeculorum. Arnen.

113

cfr 1 Petr. 2, n.

117/118

116

exurgere] uiuificatos praem. Hugo

Apoc. 20, 5.

118/119

Apoc. 2, 11.

SERMO XXV

Sermo in Pascha.

5

io

15

20

25

30

1. Praeclara haec sollemnitas resurrectionis Domini nostri Iesu Christi, fratres carissimi, dici non incongrue potest cetera¬ rum sollemnitas sollemnitatum ac festiuitas festiuitatum. Per hanc enim redempti sumus et translati de morte ad uitam, de tenebris ad lucem, de poena ad gloriam. Vnde et merito Pascha uocatur, quod transitus interpretatur. Ad hanc cunctorum a mundi origine sanctorum uota pendebant, hanc suspiriis et lamentis exquirebant, per quam culpa primi parentis amissam paradisi hereditatem se recuperaturos credebant. Huic resurrec¬ tioni fidelissimus testis, beatus utique Iob, testimonium perhi¬ bens: Scio, inquit, quod redemptor meus uiuit, ac si apertis uocibus dicat: Infideles quique illum flagellatum, derisum, pal¬ mis caesum, corona spinea coronatum, sputis illitum, crucifixum, mortuum nouerint. Ego illum post mortem uiuere certa fide credo, libera uoce profiteor, quia redemptor meus uiuit, qui inter iniquorum manus occubuit. I Hanc etiam Osee propheta 63' uenturam denuntians: Viuificabit nos, ait, post duos dies, in die tertia suscitabit nos, quia uidelicet idem redemptor noster resurrectionem, quam hodierna die in seipso exhibuit, in nobis quan¬ doque facturus erit; et quod in se ostendit, nobis promisit, quia sui capitis gloriam sequuntur membra. Redemptor ergo noster suscepit mortem, ne mori timeremus; ostendit resurrectionem, ut nos resurgere posse confidamus. Vnde et eandem mortem non plusquam triduanam esse uoluit, ne si in illo differretur, in nobis omnino desperaretur. Quod bene de illo per prophetam dicitur: De torrente in uia bibet, propter ea exaltabit caput. Quasi enim de quodam flumine nostrae corruptionis non in mansione, sed in uia bibere dignatus est, quia mortem non transitorie, sed ad triduum contigit, nequaquam sicut nos usque ad finem saeculi remansit. 2. Dum ergo die tertia resurrexit, quid in eius corpore quod

XXV,

12/17

et

19/56

scio - occubuit et quia - differuntur] Gregorius, Moralia

in Iob, XIV, 54, 67 - 55, 68 - CCSL 143 A, p. 740, 8/13 et 1 - 741, 40.

XXV,

5

1 Io. 3, 14.

6/7

Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 64 et 70 -

CCSL 72, p. 140, 21/22 et 148, 20/21.

13/15

25.

16

Iob 19, 25.

XXV,

14

9/10

cfr Gen. 3, 6-24.

12

Iob 19,

cfr Mt. 20, 19 et 27, 26-31; Mc. 15, 15-20; Lc. 18, 32-33; Io. 19, 5.

18/19

Os. 6, 3.

illitum] R, sed postea eras.

27

Ps. 109, 7.

SERMO XXV

102

35

40

45

50

55

60

65

70

est ecclesia, sequatur, ostendit. Exemplo quippe monstrauit, quod promisit in praemio, ut sicut ipsum resurrexisse fideles agnoscerent, ita in seipsis in fine mundi resurrectionis praemia sperarent. Ecce nos per mortem carnis usque ad finem mundi remanemus in puluere, ille autem die tertia ab ariditate mortis uiruit et diuinitatis suae potentiam nobis ipsa innouatione suae carnis ostendit. Quod bene per Moysen uirgis duodecim in tabernaculo positis demonstratur. Nam cum Aaron sacerdo¬ tium, qui de tribu Leui fuerat, despiceretur, nec digna tribus quae offerret, hollocausta crederetur, duodecim uirgae iuxta 6jv duodecim tribus in tabernaculo poni praeceptae sunt. Et ecce uirga Leui uiruit; et quid uirtutis in munere Aaron haberet, ostendit. Quo uidelicet signo, quid innuitur nisi quod omnes, qui usque ad finem mundi iacemus in morte, quasi uirgae reliquae remanemus in ariditate? Sed uirga Leui ad florem redit, quia corpus Domini, ueri scilicet sacerdotis nostri, in mortis aridita¬ te positum in florem resurrectionis erupit. Quo flore recte Aaron sacerdos esse agnoscitur, quia hac resurrectionis gloria re¬ demptor noster, qui de tribu Iuda ac Leui ortus est, intercessor pro nobis esse monstratur. Ecce ergo iam uirga Aaron post ariditatem floret, sed uirgae duodecim tribuum in ariditate remanent, quia iam quidem corpus Domini post mortem uiuit, sed nostra adhuc corpora usque in finem mundi a resurrectionis gloria differuntur. 3. Sciendum sane quia per duas in uno Dei Filio naturas, deitatis uidelicet et humanitatis, duas Deus Pater fecit resur¬ rectiones humani generis, scilicet animarum et corporum. Habent enim et animae mortem suam in impietate atque pecca¬ tis secundum quam mortui sunt, de quibus idem Dominus ait: Sine mortuos sepelire mortuos suos, id est ut mortui in anima mortuos in corpore sepelirent. Mors est animae, quando Deus deserit eam ob peccatorum magnitudinem; corporis mors est, quando ab anima deseritur. Ab his duobus mortis generibus resuscitatos duas dicimus | habere resurrectiones. Nunc quidem 64' animarum in ecclesia per uerbum Dei fit resurrectio, quando per gratiam Dei uiuificatae resurgunt a morte iniquitatis: et haec est resurrectio prima, quam qui habent in secundam, quae in fine saeculi corporum erit, feliciter resurgent ad uitam aeternam.

59/63

habent - sepelirent] Augustinus, De duitate Dei, 20, 6 - ed. Dombart

- Kalb, CCSL 48, p. 706, 8 - 707, 2.

63/65

mors - deseritur] ibid., 13, 2 - p.

385, 7/8.

36/37

cfr Gen. 3, 19 et 18, 27; e.a.

Hebr. 7, 14. 117, 1185D.

58/59 62 Lc.

et

65/66

39/45

cfr Num. 17, 1-8.

50/51

cfr

cfr Haimo Autis., Expos. in Apoc., VII, 20 - PL

9, 60; cfr Mt. 8, 22.

68/69

Apoc. 20, 5.

SERMO XXV

75

80

85

90

103

Resurgunt nunc in mente per Verbum Dei Filium; resurgent tunc in carne per Verbum Dei carnem factum, hominis Filium. Resurgent equidem corpora sanctorum ad gloriam sine ullo uitio, sine ulla deformitate, in quibus tanta erit uelocitas quanta felicitas. Procul erit ab eis omnis infirmitas, omnis deformitas, omnis corruptio, omnis egestas, omnis indigentia, et si quid aliud summi regis non decet regnum, in quo resurrectionis et promissionis filii aequales erunt angelis Dei. Animas ergo nunc suscitat Deus per Verbum Filium Dei, ut uiuant in Christo; corpora suscitabit Deus in fine saeculi per eundem Filium homi¬ nis, ut aeternaliter uiuant cum Christo. Neque enim ad iudicium uiuorum et mortuorum Pater ipse uenturus est, sed omne iudi¬ cium dedit Filio. Videbunt namque impii, in quem compunxe¬ runt. Forma illa erit iudex, quae stetit sub iudice; illa iudicabit, quae iudicata est. Iudicata est inique, iudicabit iuste. Talis apparebit iudex, qualis uideri possit: et ab his, quos coronaturus est et ab illis, quos damnaturus est. Videbitur ergo forma serui, occulta erit forma Dei, quae iustis solummodo uidere permitti¬ tur ad aeternum beatitudinis praemium. | Ad huius beatae 64* uisionis consortium, ut pertingere mereamur, concedat nobis Vnigenitus Filius Dei, ipse idem Dominus ac redemptor noster, cui est cum Patre Sanctoque Spiritu omnis honor et gloria in saecula saeculorum. Amen.

71/72 resurgunt - Filium] id., Tract. in Io. eu., 19, 16 - CCSL 36, p. i99> I2/ 73/75 resurgent - felicitas] id., Enchiridion, 23, 91 - ed. Evans, CCSL 46, p. 98, 93/95. 75/78 procul - Dei] id., De ciu. Dei, 22, 20 - CCSL 48, p. 841, 34/57. 78/88 animas - Dei] id., Tract. in Io. eu., 19, 15-16 - CCSL 36, p. 198, 14.

18/20 et 199, 14/15- 17/20- 25/28-

72 cfr 82/83

74

Io. 1, 14. Io. 5, 22.

78 cfr 83/84

uelocitas] facilitas Aug

Lc. 20, 36. Io. 19, 37.

81/82 87 cfr

cfr 2 Tim. 4, 1; 1 Petr. 4, 5. Phil. 2, 7.

SERMO XXVI

Item in Pascha.

1. Expurgate uetus fermentum, ut sitis noua conspersio , sicut estis azymi. Etenim Pascha nostrum immolatus est Christus. 5

ro

15

20

25

30

Sicut legimus in ueteri testamento, pascha celebratum est in Aegypti finibus, cum adhuc sub rege Pharaone positi patres nostri deplorarent miserae seruitutis iniuriam et postea libera¬ ti rursus in terra repromissionis pascha celebrarunt, superius ad commonitionem, posterius ad recordationem. Si quis ergo interroget Hebraeum, qua ratione in Aegypto pascha celebra¬ tum est, respondebit: Quia regi Pharaoni adhuc seruitutis uinculo obnoxii tenebamur. Ille agnus patrum populum liberauit, ille agnus in libertatem uocauit, ille agnus, ut Aegyptum trans¬ ire possemus, maris profunda solidauit. Quoties ergo pascha celebramus, meminisse debemus ueteris seruitutis et nouae libertatis, quid fuerimus, quid acceperimus. Non enim potest plene quis intelligere, quid acceperit, nisi meminerit ante quid fuerit. Lex annuntiatrix Christi est. Praecepta ergo legis spem futurorum'deferunt. Mandatum est Domini: Custodi mensem

nouorum et facies pascha Domino Deo tuo in loco, quem elegerit Dominus occides; pascha uespere ad occasum solis in tempore, quo existi de Aegypto. 2. Ergo mandata Dei habent redemptionis I futurae indicia, 65' resurrectionis insignia. Quid salute gratius, resurrectione pretio¬ sius ? Quis, inquam, iustorum non ambiat Christi in morte solatium, in resurrectione consortium ? Plus enim nobis redi¬ mendo contulit quam creando. Tunc namque sumus sine sensu nati, nunc cum uoluntate seruati. Quid autem prodest lex ei, qui finem legis ignorat, mysterium nescit, sacramenta non nouit ? Iudaeis pro celebritate paschali agnus occiditur, nobis pro redemptione mundi Vnigenitus Dei partus uirginis immolatur. Quid proficiunt Iudaei, quod sanguine agni domos et postes suos illiniunt ? Nihil utique, quia ligna his aut saxa prodesse non possunt. Nobis proficit omne mysterium, qui abhorrere credi¬ mus a gratia spiritali, ut habitationes nostras sanguine pecoris

XXVI, P-

372>

9/10.

17/24

lex - pretiosius] Ambrosius, Expos. Ps. nS, 16, 39 - CSEL 62,

xj/tS). 23 - 373, 4.

25/27

24/25

quis - consortium] ibid., 16, 43 - p. 375,

27/81

plus - seruati] ibid., 16, 40 - p. 373, 10/12.

quid -

illecebris] ibid., 13, 6-7 - p. 285, 1 - 286, 26 et 287, 1.

XXVI,

2/3

1 Cor. 5, 7.

et 13, 3; Deut. 6, 13; e.a. 14, 22.

18/21

Deut. 16, 1.

4/6 cfr Ex. 12, 11 et 21; 6/7 cfr Leu. 23, 6; Num. 31/32 cfr. Ex. 12, 7.

e.a.

5/6

9, 4; e.a.

cfr Ex. 6, 6

13

cfr Ex.

SERMO XXVI

105

35 cruentemus et ora nostra cruore tinguamus. Sed corpora nostra sacramento dominicae crucis consecramus, et confessione mortis Domini nostri Iesu Christi oris alloquia sanctificamus. Corde enim creditur ad iustitiam; ore autem confessio fit ad salutem. Quid prodest, quod Hebraei aurem seruuli pertundunt subula et 40 circumcidunt corporis sui praeputia? Non intelligunt penitus, quid lex diuina decernat. Signa sunt ista, non ueritas. Sed ille intelligit, qui cor suum spiritali circumcisione castificat, ut colluuionem omnem corporeae labis emundet. Ille intelligit, qui subulam et aurem mentis uigore transcendit; et illam animam, 45 quam pertransiuit gladius ad reuelanda cordis occulta, | perpe- 65 tuae praemio libertatis attollit, uel examinandis sermonibus sollicite seruientes, quoscumque uirtutis suae aure susceperint, mysterio sanctificat spiritali. 3. Azyma sibi Iudaeus singulis annis facere consueuit, et se 50 fermentum malitiae esse nescit. Sed qui intelligit quid sit, uetus expurgat fermentum, ut fiat noua conspersio ueritatis. Iudaeo ista dicta sunt, sed christianus audiuit, qui dum aurem suam subula pertundit, uulneratam aurem gerens audire non potuit. Non legis, sed stultitiae suae subula cruentauit aurem suam. Ille 55 audiendo, quae spiritaliter reuelantur, perforauit aurem suam ferro. Maluit enim in ferrum credere quam in uerbum. Ideo seruit, ideo liber esse non meruit. Ideo nec completi temporis ei gratia suffragatur, quia plenitudinem temporis non recepit, quo Filius Dei missus est ad salutem. Venit ad redemptionem, factus 60 sub lege, natus ex uirgine, uictor mortis, largitor resurrectionis. Manet ergo illi uulnus, cui Christus non resurrexit. O uulnus, quod sarciri non possit, nisi forte relinquat subulam et sumat sibi gladium, quem pro Christi nomine non refutet, uidelicet quo corporalia a spiritalibus, umbram a ueritate distinguat; sumat 65 gladium bis acutum Dei uerbum, et ex illo diuino ore doceatur mandatum Domini praescriptum legis agnoscere, quod non tem¬ poralis obseruantiam celebritatis habeat, sed salutaria et sempi¬ terna remedia succo gratiae spilritalis infundat! 66 4. Tota ergo die, o anima, in lege meditare; non perfunctoria 70 siue momentanea tibi legis debet esse transcursio. Si agrum emere uelis, si mercari domum, prudentiorem adhibes; et quid ueri sit, diligenter inquiris; et ne forte fallaris in aliquo, tibi ipse

37/38 50/51

39

Rom. 10, 10.

45

Lc. 2, 35.

cfr 1 Cor. 5, 7.

cfr 1 Cor. 15, 54-57.

XXVI,

62

cfr Ex. 21, 6.

cfr 1 Cor. 14, 25.

49

40

cfr Gen. 17, 11.

cfr Ex. 12, 8.

52/53 cfr Ex. 21, 6. 64/65 cfr Apoc. 1, 16 et

58/60

50

44/45

cfr

cfr 1 Cor. 5, 8.

cfr Gal. 4, 4-5.

60

19, 15.

sumat] su- in ras. R {primo scriptum erat, ut uid.: assumat), su- etiam

repetiuit a.m. in marg. (uide R, Ambr (nonnulli codices)

1.

64), Ambr

66 praescriptum] Ambr\ perscriptum

SERMO XXVI

io6

non credis. At nunc tu ipse tibi emendus es, de tuo pretio tracta, considera quid sis, quod nomen habeas, quid acquiras tibi non 75 aurum, non argentum, non gemmarum monilia pretiosa, sed Christum Iesum, cui nulla possunt pretia, nulla ornamenta conferri. Adhibe tibi consiliarios Moysen, Isaiam, Ieremiam, Pe¬ trum, Paulum, Ioannem, ipsum magnum consiliarium Iesum Dei Filium, ut acquiras Patrem. Cum his tractandum, cum his tota 80 die conferendum est tibi. Non saecularibus animus traducatur illecebris, ne forte et nos quod absit, obliuisci inueniamur, quia Dominus Iesus, agnus Dei, hostia mundi, soluit nos grauium nexibus delictorum, quibus Pharao ille teterrimus non unius Aegypti, sed saeculi istius princeps uinculo seruitii grauis nos 85 tenebat astrictos. Non obliuiscamur in aeternum miserationes istas, ut cum uenerimus in illam ueram repromissionis terram, ubi est regio uiuorum, meminerimus quanta hic nobis Pharao dirus intulerit, quid in hoc perpessi simus exilio, quibus tandem erepti malis eique qui perturbatorem omnium fecit esse cap90 tiuum, agamus gratias eripienti nos Iesu Christo Domino nostro, qui cum Patre ...

75

cfr 2 Par. 9, 9.

cfr Hebr. n, 9.

78/79

cfr Is. 9, 6.

82

cfr 1 Io. 1, 29 et 36.

86

SERMO XXVII

Item in Pascha sermo.

1. Haec est dies, quam fecit Dominus: exultemus et laetemur in ea. Meditatio I praesentis uitae nostrae in laude Dei esse debet, 66v quia exultatio sempiterna futurae uitae nostrae laus Dei erit; et nemo potest idoneus fieri futurae uitae, qui non se ad illam modo exercuerit. Modo ergo laudamus Deum, sed et rogamus Deum. Laus nostra laetitiam habet, oratio gemitum. Promissum est enim nobis aliquid, quod nondum habemus; et quia uerax est, qui promisit, in spe gaudemus; quia tamen hoc nondum in io re tenemus, in desiderio gemimus. Bonum est nobis perseuerare in desiderio, donec ueniat, quod promissum est, et gemitus transeat et laudatio sola succedat. Propter haec duo tempora, unum quod nunc est in tribulationibus et temptationibus huius uitae, alterum quod tunc erit in securitate et exultatione perpe15 tua, instituta est nobis celebratio duorum temporum: ante Pas¬ cha et post Pascha. Illud quod est ante Pascha, significat tribu¬ lationem, in qua nunc sumus; quod uero ab hodierno paschali die agendum inchoamus, significat beatitudinem, in qua postea erimus. Propterea illud tempus in ieiuniis et orationibus exerce20 mus; hoc uero tempus relaxatis ieiuniis in laudibus acturi su¬ mus. Hoc est enim: Alleluia, quod per hos quinquaginta dies cantando frequentamus, quod interpretatur: Laudate Domi¬ num. Ideo hoc tempus ante resurrectionem, hoc tempus post resurrectionem Domini est, quo tempore significatur uita fu25 tura, quam nondum tenemus; quia quod significamus post re¬ surrectionem Domini, post resurrectionem nostram tenebimus. In capite enim nostro nobis utrumque figuratum, utrumque est demonstratum. Passio Domini ostendit nobis uitam praesentis necessitatis, quia oportet et laborare et tribulari et | et(iam) ad 30 extremum mori. Resurrectio uero et clarificatio Domini ostendit nobis uitam, quam accepturi sumus, cum uenerit retribuere digna dignis, mala malis, bona bonis. Et quidem modo mali omnes cantare nobiscum possunt: Alleluia; si autem in malitia 5

XXVII,

3/63

meditatio - laudabimus] Augustinus, En. in Ps., 148, 1-2 - CCSL

40, p. 2165, 1/17. 19 - 2166, 1. 8 et 23/33.

XXVII,

2/3

Ps. 117, 24.

21/23

et

39/40

Ps. 112, 1. 116, 1. 134, 1. 146, 1;

e.a.; Hieronymus, Eib. interpr. hebr. nom., 80 - CCSL 72, p. 159, 13.

30/63

Caesarius Arei., Sermo, 206, 1 - CCSL 104, p. 824-825 [781, 15 - 782, 22].

XXVII,

29

et et < iam > ] scrips.; et et R; et Aug

cfr

67'

SERMO XXVII

io8 35

40

45

50

55

60

65

70

sua perseuerauerint, canticum uitae nostrae futurae labiis dicere possunt. Ipsam uero uitam quae tunc erit, obtinere non poterunt, quia quod uenturum erat, antequam ueniret, meditari noluerunt. 2. Nunc ergo, fratres, exhortamur uos, ut laudetis Deum; et hoc est quod nobis omnes dicimus, quando dicimus: Alleluia, id est: laudate Dominum. Sed laudate de totis uobis, id est ut non solum lingua et uox uestra laudet Deum, sed et conscien¬ tia uestra, uita uestra, facta uestra. Etenim laudamus Deum, quando in ecclesia congregamur; sed cum discedimus, uidemur quasi cessare laudare Deum. Tunc autem Deum laudare desinimus, quando a iustitia et quod placet illi, declinamus. Nam si a bona uita numquam declinemus, etiam si lingua taceat, uita nostra clamat, et aures Dei ad cor nostrum. Quomodo enim aures uestrae ad uoces nostras, sic aures Dei ad cogitationes nostras. Non potest enim fieri, ut habeat mala facta, qui bonas habuerit cogitationes. Facta enim de cogitatione procedunt. Nec quisquam potest aliquid facere aut ad aliquid faciendum mem¬ bra mouere, nisi prius praecesserit iussio cogitationis, quasi eius qui in corde sedet imperatoris. Si bonus imperator bona iubet, et bona sunt; si malus mala iubet, et mala sunt. Cum ibi sedet Christus, quid potest i iubere nisi bona ? Cum autem possidet diabolus, quid potest iubere nisi mala ? In nostro arbitrio Deus esse uoluit, cui paremus locum, Deo an diabolo. Cum parauerimus qui possidebit, ipse imperabit. Ergo, fratres, cum pronun¬ tiatis: Alleluia, non tantum ad sonum attendite; cum laudatis Deum, toti laudate; cantet uox, cantet uita, cantent facta; et si est adhuc gemitus, tribulatio, temptatio, omnia transitura spe¬ remus et illum diem uenturum, in quo sine defectu Deum lau¬ dabimus. 3. Interim tamen in huius uitae miseria positi, sic necesse est ad aeternam beatamque tendamus uitam primitus nostra pec¬ cata damnando, deinde bene uiuendo, ut post condemnatam uitam malam et gestam bonam mereamur aeternam. Secundum propositum enim occultissimae iustitiae bonitatisque suae Deus, quos praedestinauit, illos et uocauit; et quos uocauit, ipsos et iustificauit; quos autem iustificauit, ipsos et glorificauit. Prae¬ destinatio nostra non a nobis fit, sed in occulto apud Deum in eius praescientia. Tria uero reliqua in nobis fiunt: uocatio, iustificatio, glorificatio. Vocamur praedicatione poenitentiae; sic enim coepit Dominus euangelizare: Agite poenitentiam; appro-

64/86

sic - glorificat] id., En. in Ps., 150, 3 - CCSL 40, p. 2193, 7 - 2194, 19

et 22/32.

69/70 Rom. 8, 30.

74/75 Mt. 3, 2 et 4, 17.

SERMO XXVII

109

75 pmquabit enim regnum coelorum. Iustificamur innouatione mi¬ sericordiae et timore iudicii. Vocati renuntiamus diabolo per poenitentiam, ne sub iugo eius remaneamus. Iustificati sanamur per misericordiam, ne iudicium timeamus. Glorificati transimus in uitam aeternam, ubi Deum sine fine laudamus. Ad hoc perti80 nere uidetur, quod Dominus ait: Ecce eicio daemonia, et sanita¬ tes per\ficio hodie et cras, et tertia die consummor. Quod etiam in 68 triduo passionis suae et dormitionis et euigilationis ostendit. Crucifixus est enim et sepultus et resurrexit. In cruce de potes¬ tatibus et principatibus triumphauit, in sepulcro requieuit, in 85 resurrectione exultauit. Poenitentia cruciat, iustitia tranquillat, uita aeterna glorificat. 4. Quia ergo, dilectissimi, festa paschalia colimus, quae non solum hoc tempore gratiae, uerum etiam olim sub lege in sum¬ ma ueneratione habebantur, pensandum nobis magnopere est, 90 sacratissima haec festiuitas quanto deuotionis feruore a Chris¬ tianis omnibus sit excolenda, in qua celebranda et illi summe deuoti inuenti sunt, qui per carnales obseruantias exemplari et umbrae ueritatis, quae nunc per euangelium manifestata est, seruiebant. Scriptum namque legimus in Esdrae libro, quia 95 reuersi de captiuitate Babyloniae filii transmigrationis reaedificata ac dedicata domo Domini fecerunt pascha quartadecima die

mensis primi. Purificati enim fuerant sacerdotes et leuitae quasi unus: omnes mundi ad immolandum pascha uniuersis filiis transmigrationis et fratribus suis sacerdotibus, et sibi. Quid per100

105

no

tinuit ad historiam de celebratione paschae post aedificatam domum Domini referre, nisi ut commoneremur, quia filii trans¬ migrationis aedificationem templi eadem, qua coeperant, mentis deuotione compleuerunt. Multa namque sacerdotum, multa leuitarum milia erant, qui tamen omnes purificati et mundi fuerant ad immolandum pascha. Quae enim in hac uita maior potest esse perfectio, quam | mundae unitas multitudinis ? Neque hoc 68 diuersis animarum intentionibus, sed sicut Lucas de primitiua noui testamenti scripsit ecclesia corde una et anima in uera fide ac dilectione in Deum. Vniuersis ergo filiis Israel cunctisque, qui se separauerant de coinquinatione gentium terrae, ad eos immola-

95/176

filii - ecclesiae] Beda, In Ezram et Neemiam, II - ed. Hurst, CCSL

119A, p. 302, 597 - 303, 598. 632/638; p. 304, 642/644. 653/655. 652/653. 655/ 658. 662/665. 672 - 305, 688. 694 - 306, 733. 737/74° et 742/757-

77

cfr Rom. 3, 24 et 5, 9.

93 cfr Hebr. 109/110 1 Esdr. 6,

5.

75

8, 5. 21.

80/81 Lc. 13, 32. 83/84 cfr Eph. 1, 21; Coi. 95/99 1 Esdr. 6, 19-20. 108 cfr Act. 4, 32. 110/111 1 Esdr. 6, 20.

innouatione] R; in uocatione

Aug

81

consumor

R

SERMO XXVII

IIO

115

120

125

130

135

140

145

tum est pascha. Et notandum, quia gentes terrae dicit eos, qui coinquinationibus seruiunt, ut e contrario gentes coeli esse doce¬ ret eos, qui ab his separati in unitate et castitate Domino seruirent, eiusque sollemnia sincero corde celebrarent. Nusquam alias idem populus Israel tantae deuotionis extitisse reperitur, sed haec deuotio castigatione diuina est facta, cum pro peccatis suis hostibus affligendi sunt traditi, afflicti aduersitatibus, a peccatis poenitendo auersi, merito poenitentiae et conuersionis ab hostibus liberati, propriam ad patriam sunt reuocati. Videmus et nos saepissime illos, qui templum sui corporis siue per se siue per alios peccando profanauerunt, et per hoc a diabolo sunt captiuati, redire ad Dominum per poenitentiam et tunc maiore instantia, quam prius consueuerant, bonis insudasse operibus, quibus mansionem in se ipsis suo ductori praepararent. Facile namque est conuersum quemque ad fidem agnitionemque ueritatis abrenuntiare diabolo et confiteri Deum uiuum et uerum et sacramenta Christi in remissione peccatorum percipiendo tem¬ plum eius effici atque acceptam uitae innocentiam eius comi¬ tante gratia seruare; sed multi laboris est eum, qui accepta fidei sacramenta peccando contemnit pristinam recipere | dignitatem, quia non huic facilis emendatio per aquam baptismi dari denuo potest, sed inolitum scelus longo poenitentiae labore, largis lacrimarum fluentis et districtioris continentiae sudore delen¬ dum est. Cuius emendationi ipsa quoque uitiorum consuetudo repugnat, tanto ad superandum difficilior, quanto diutius ter¬ ram cordis uirtute uacuam possidebat. 5. Post reaedificationem autem ac dedicationem domus Do¬ mini celebratio paschae commemoratur, ut mystice insinuaretur hanc esse summam totius perfectionis, cum transcensis mundi cupiditatibus atque illecebris uniuersis, tota semper intentione mentis alterius uitae meditemur ingressum. Pascha enim transi¬ tus interpretatur, nomen inde habens quod uel filii Israel in eo per immolationem agni de Aegyptia seruitute ad gaudia liberta¬ tis transirent, uel ipse agnus immaculatus, id est Dominus immolatus, transierit ex hoc mundo ad Patrem. Quod et nos imitamur, cum ab infimis uoluptatibus ad coelestia quaerenda transimus; uere autem perficimus, cum a carnis ergastulo soluti coeleste regnum intramus. Cui sensui conuenit apte, quod fece¬ runt sollemnitatem azymorum septem diebus in laetitia. Hanc nos

120 cfr 1 Cor. 3, 16. 141/142 cfr Ex. 12, 11;

126

72, p. 140, 21/22 et 148, 20/21. 1 Petr. 1, 19.

124 1. 1)4)

148/149

auctori Beda

cfr 1 Thess. 1, 9.

127/128

cfr 1 Cor. 3, 16.

Hieronymus, Ub. interpr. hebr. nom., 64 et 70 - CCSL

142/144

cfr Ex. 12, 1-27.

144/145

cfr

1 Esdr. 6, 22.

131

emendatio] R; emundatio Beda (portasse recte, sed cfr

69'

SERMO XXVII 150

155

160

165

170

175

180

in

quoque sollemnitatem, quomodo spiritaliter facere debeamus, docet apostolus dicens: Itaque epulemur non in fermento ueteri, neque in fermento malitiae et nequitiae, sed in azymis sinceritatis et ueritatis. Quae septem diebus est celebranda, quia per omne saeculi huius tempus in sinceritate nobis est et ueritate, immo in omnium bonorum operum uictimis atque holocaustis uita du¬ cenda. Quoniam uero Dominus noster paschali temlpore mor- 69" tem transitorie gustatam aeterna resurrectionis uirtute deuicit, congrue celebratio Paschae gloriam futurae insinuat resurrec¬ tionis, cum omnes electi carne agni immaculati, id est Dei et Domini nostri Iesu Christi, non amplius in sacramento creden¬ tes, sed in re ipsa ac ueritate reficiuntur uidentes. Vnde et in illo pascha filiorum transmigrationis, quod in typo huius nostri ac ueri Paschae processit, omnes mundi, omnes quasi unus affuisse perhibentur, quia tunc ueraciter agnus Dei tollit peccata mundi, et sicut Ioannes apostolus ait: Sanguis Iesu Filii Dei emundat nos ab omni peccato. Tunc uera erit unitas, cum Deus erit omnia in omnibus, tunc uera azymorum sollemnitas in laetitia celebra¬ bitur, cum nullo in electis permanente fermento malitiae omnes in ueritate ac sinceritate diuinae uisioni adhaerebunt. Et hoc non in septem diebus saeculi labentis, sed in una die uitae perennis in atriis Domini, quae melior est super milia, in luce Spiritus Sancti, cuius nobis septiformem gratiam propheta com¬ mendat. Fecerunt, inquit, sollemnitatem azymorum septem die¬ bus in laetitia, quoniam laetificauerat eos Dominus Deus eorum. Haec est maxima in hoc saeculo et in futuro iustorum laetitia, hoc perfectum opus ecclesiae cum uel hi, qui cum peccato primae praeuaricationis in mundum uenerant, sacramentis fidei purificati saluantur, uel hi qui fidem acceptam peccando corru¬ perant, poenitendo resipiscunt et utrique per unum eundemque Saluatorem, uerum regem ac sacerdotem, quasi Pascha felicissi¬ mum celebrantes de hoc mundo ad Patrem, de morte transeunt I ad uitam, praestante Domino nostro Iesu Christo ... 70'

151/153 164 Io.

I Cor. 5, 8.

1 Cor 15, 28. 11. 14.

159/160

cfr x Petr. 1, 19.

165/166

1, 29; cfr Agnus Dei ex Missa.

172/173

167

cfr 1 Esdr 6, 22.

cfr Is. 11, 2-3.

173/174

168

162

166/167 171 cfr Ps. 83, 181/182 cfr 1 Io. 3,

cfr 1 Cor 5, 8.

1 Esdr. 6, 22.

cfr 1 Esdr. 6, 20.

1 Io. 1, 7.

SERMO XXVIII

Sermo in Ascensione.

1. Hodie, fratres carissimi, ascensionis Domini adest nobis iucunda festiuitas; hodie destructa est generis humani captiuitas. Haec est illa dies in qua ruina angelorum restaurata est, in 5 qua coelestis militia consortio hominum laetata est. Haec est illa, quae omnium aliarum festiuitatum quodammodo finis est festiuitas, sine qua omnium earum deperiret utilitas. Nisi enim ascensus esset in coelum, cassa esset natiuitas, infructuosa pas¬ sio, inutilis resurrectio. Summae namque misericordiae Deus io homo factus hominem redemit, morte sua mortem nostram destruxit, resurrectione sua immortalitatem nobis restituit, as¬ censione sua hodie celebrata aditum nobis gloriae coelestis ape¬ ruit. Quidquid igitur gestum est in cruce Christi, in sepultura, in resurrectione tertia die, in hodierna ascensione in coelum et 15 sedere ad dexteram Patris, ita factum est, ut his rebus configu¬ raretur uita christiana, quae hic geritur. Nam propter eius crucem dictum est: Qui autem sunt Christi, carnem suam cru¬ cifixerunt, id est macerauerunt pugnantes, cum uitiis operum et concupiscentiis carnalium desideriorum. Propter sepulturam et 20 resurrectionem ipsius dicitur: Consepulti enim sumus cum illo

25

per baptismum in mortem: ut quemadmodum Christus surrexit a mortuis per gloriam Patris, ita et nos in nouitate uitae ambule¬ mus. Propter ascensionem eius in coelum sessionemque ad dex¬ teram Patris dictum est nobis: Quae sursum sunt quaerite, ubi Christus est in dextera Dei sedens; quae sursum sunt sapite, non quae super terram. 2. Attendamus ergo singula, quae dicta seu facta sunt, et qua-

XXVIII, (u. Schneyer,

2/4 hodie 2, p. 153).

2 171, 582 A et

captiuitas] Gaufridus Babion, Sermo,

4 haec 171, 583 B.

est2] ibid. - PL

PL C.

171, 580 C 4/9 in2 - PL 171,

9/13 summae - aperuit] ibid. 13/18 et 19/26 quidquid - crucifixerunt et propter - terram] Augustinus, Enchiridion, 14, 53 - CCSL 46, p. 78, 97/110. 18/19 id est - desideriorum] Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep. ad Gal., 5 - PL 192, 160 D. 27/ 40 attendamus - habeatur] id., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep. ad Rom., 6 - PL 191, 1403 CD. - resurrectio] ibid. - PL

582 C.

XXVIII, 14.

12/16

5

cfr Lc. 2, 13.

14/15

191, 1403 BC. 4.

24/26

XXVIII,

10/11

cfr 1 Cor. 15, 26; 2 Tim. 1, 10; Hebr. 2,

cfr Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep. ad Rom., 6 - PL cfr Mc. 16, 19.

Coi. 3, 1-2.

15

sedere] in praem. Aug

17/18

Gal. 5, 24.

20/23

Rom. 6,

SERMO XXVIII

ii3

liter ex eis uita christiana praefiguraretur, inspiciamus. Christus qui uixerat uetus homo, | id est in uetustate a primo homine 7ov 30 contracta, non secundum culpam, sed secundum poenam, fa¬ mem scilicet ac sitim et cetera huiusmodi, ipsam uetustatem finiuit et deposuit, ut dolorem crucis sustinens sic haberet membra distenta in cruce et fixa clauis, ne ad priores actus mouerentur. Deinde etiam sepultus quieuit humanis subtractus 35 aspectibus per haec exigens a nobis, ut nostram uetustatem peccatorum, uidelicet consuetudinem, cum gemitu et dolore poenitentiae deponamus et membra nostra continentiae et iustitiae clauis confixa habeamus, ne ad priora mala redeamus. A quibus etiam tam perfecte quiescamus, ut eorum nec uisio nec 40 memoria habeatur. Congruit enim deuotioni nostrae, sicut bea¬ tus Augustinus loquitur, ut qui Domini crucifixi passionem cognouimus, reprimendarum carnalium uoluptatum crucem no¬ bis faciamus. In hac quidem cruce tota hac uita semper debet pendere christianus ad similitudinem Christi clauis, id est prae45 ceptis iustitiae, confixus. Haec enim similitudo mortis praesta¬ bit similitudinem resurrectionis, ut ad bona opera resurgentes in nouitate uitae ambulemus de uirtute in uirtutem ascendentes quoadusque in dextera Dei locati Deum deorum, sicuti est, uidere mereamur. In cruce est dolor confessorum, in sepultura 50 requies absolutorum, in resurrectione uita iustorum, in ascen¬ sione profectus perfectorum, in consessu postremo ad dexteram Dei gloria beatorum, quorum quisque secundum meritorum magnitudinem aeternam in praemio recipiet beatitudinem. Quod ipse Dominus in euangelio significabat dicens: In domo Patris 55 mei mansiones multae sunt. Sed nemo in illis | alicuius laetitiae 71' uel beatitudinis sentiet detrimentum, quia unicuique sufficiet, quod accipiet. 3. In illa igitur requie summae beatitudinis, quid acturi sint sancti, psalmista exponit dicens: Beati qui habitant in domo tua, 60 in saecula saeculorum laudabunt te. Et ipse Dominus in euange¬ lio apertius demonstrauit, ubi ait: Beati mundi corde, quoniam ipsi Deum uidebunt. Haec est illa absque omni perturbatione

40/45

congruit - confixus] id., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep. ad Gal., 5 - PL

192, 160 D.

6

46/52

ut - beatorum] id., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep. ad Rom.,

- PL 191, 1403 D.

29 et 31/32 cfr Rom. 47/48 cfr Ps. 83, 8.

6, 6; Eph. 4, 22.

47

Rom. 6, 4.

Augustinus, En. in Ps., 83, 8 - CCSL 39, p. 1152,

62

Mt. 5, 8.

42

reprimandarum R

40/43 Locus nondum repertus. 54/55 Io. 14, 2. 58/60 cfr 6/8. 59/60 Ps. 83, 5. 61/

SERMO XXVIII

114

65

70

75

80

85

90

beata Dei pax, quae exuperat omnem sensum, in qua uidebitur Deus deorum in Sion, id est in specula perpetuae quietis. Omnia quippe membra incorruptibilis corporis, quae nunc uidemus per usus necessitatis distributa habere ministeria, proficient laudi¬ bus Dei, quia nulla tunc erit laborandi necessitas, nulla cuiusli¬ bet indigentiae molestia, sed plena certaque securitas, sempi¬ terna felicitas et indeficiens laetitia. O quam ineffabilis erit illa iucunditas, ubi nullum erit malum, nullum deerit bonum. Vaca¬ bitur Dei laudibus, qui erit omne bonum in omnibus, unus amor in omnibus, una concordia omnibus. Verus honor, qui nulli negabitur digno, nulli deferetur indigno, nec ad eum perueniet ullus indignus, ubi nullus permittitur esse nisi dignus. Vera pax ubi nihil aduersum a seipso quisque nec ab alio patietur. Prae¬ mium uirtutis erit ipse, qui uirtutem dedit et qui seipsum, quo melius ac maius nihil possit esse, promisit; beata quaedam satietas omnibus erit. Quod propheta Spiritu Sancto inspiratus prouidit optando inquiens: Satiabor, dum manifestabitur gloria tua. Tunc erit ipse Deus sanctorum societas, beatorum iucundi¬ tas et omnia quaecumque ab eis honeste desiderari possunt, salus et uita, uictus et copia, honor et | gloria, aeterna beatitas et beata aeternitas. Ipse erit perfectio desideriorum nostrorum, qui sine fine uidebitur, sine fastidio amabitur, sine fatigatione laudabitur. Tunc uera immortalitas erit, ubi nullus mori poterit. Prima conditio hominis fuit posse non mori, cui propter peccati poenam contigit non posse non mori. Restat in illa felicitate illud tertium non posse mori. Tunc plane liberum erit humanae uoluntatis arbitrium, quo primo homini datum fuit posse non peccare, sed illud beatius erit non posse peccare. Tunc sabbatis¬ mus aeternae quietis dies omnibus erit sanctis. Ipse uidebitur ibi, qui amabitur; et qui amabitur, sine fine laudabitur. Hoc ergo, fratres, esuriamus, hoc sitiamus, quia ad hoc hodie summe

64/67 omnia - Dei] Augustinus, De ciu. Dei, 22, 30 - CCSL 48, p. 862, 6/ 67/69 quia - felicitas] ibid. - p. 862, 4 et 8/9. 69/71 o - omnibus] ibid. - p. 862, 1/3. 72/77 uerus - promisit] ibid. - p. 862, 22 - 863, 27. 83/85 ipse - laudabitur] ibid. - p. 863, 33/35. 88/90 tunc - peccare] ibid. - p. 863, 52/5592/97 hoc - pastorem] luo Carnot., Sermo, 19 - PL 162, 592 A. 10.

63

Phil. 4, 7.

63/64

Ps. 83, 8.

64

Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom.,

69

39. 43 et 50 - CCSL 72, p. 108, 25. 112, 12. 122, 25; e.a.

71

cfr 1 Cor. 15, 28.

79/80

Ps. 16, 15.

Dei, 22, 30 - CCSL 48, p. 864, 65/68 6, 20 et 9, 25.

93

86/90

cfr Sermo 23, 114.

cfr Augustinus, De ciu.

cfr 1 Cor. 4, 11.

93/95

cfr Hebr.

SERMO XXVIII

ii5

summus pontifex in uera sancta sanctorum praecursor pro nobis ingressus in dextera paternae gloriae consessurus ascen¬ dit, ut spem membrorum confirmaret eo secuturam gregis humi¬ litatem, quo suum credit praecessisse pastorem Dominum nos¬ trum Iesum Christum.

97/98

cfr Io. 10, 11 et 14.

SERMO XXIX

Item de Ascensione sermo.

1. Dominus noster Iesus Christus, dilectissimi fratres, ho¬ dierna die coelestia conscendens, quod gaudenter cogitandum est et dicendum, ius nobis eo pariter conscendendi, quod in 5 primo parente perdideramus, restituit, sed salutari primum humilitatis exemplo, qualiter ab imis uitiorum ad uirtutum celsa conscendere debeamus, edocuit. Homo namque tres descen¬ sorios gradus ruinae incurrit. Primus est propriae uoluntatis praesumptio, secundus carnalium illecebrarum abusio, tertius io fallax temporalium affectatio. Eadem uia, qua descendit, ascen¬ dere debet reciprocis gressibus, sed conuerso ordine, ut primus gradus ascensionis sit saecularibus abrenuntiare, secundus I car¬ nem mortificare, tertius propriam uoluntatem abicere. Istae sunt tres dietae, quibus ad Christum redimus; unde Moyses: 15 Viam, inquit, trium dierum ibimus m desertum, ut sacrificemus Domino Deo nostro. Est ergo secundum quod praediximus, qui¬ dam accessus et recessus animae ad Deum siue a Deo: accessus ad Deum, recessus a Deo. Abeunti iter est per noctem, redeunti iter est per diem. Quot noctibus recedit, tot diebus redit. Ab20 eunti primae noctis iter est per superbiam, qua Deum deserit; secundae noctis iter est per concupiscentiam, qua alia praeter Deum appetit; tertiae noctis iter est per obstinantiam, qua in aliis extra Deum requiescit. In superbia est uanitas, in concupis¬ centia delectatio, in obstinantia consensus. Per superbiam a Deo 25 recedens uadit ad se, ut requiescat in se; per concupiscentiam descendit sub se, ut requiescat in carne; per obstinantiam trahi¬ tur extra se, ut requiescat in carnea uisibilium specie et perma¬ neat in delectatione. Primum uadit de uirtute sua gloriari, secundo uadit in uitiis suis delectari, tertio uadit in transitoriis 30 consolari. Primo maledictus homo, qui confidit in homine; se¬ cundo qui ponit carnem brachium suum; tertio qui sfierauit in multitudine diuitiarum suarum et praeualuit in uanitate sua. 2. Reuertenti autem primae diei iter est, quando intentionem

XXIX,

7/14

homo - redimus] Bernardus, Sententiae, series 3“, 95 - VI, 2, p.

I53> I4/I915/40 uiam - dulcedinis] Hugo a S. Victore, Miscellanea, I, 142 PL 177, 551D - 552 C.

XXIX,

15/16

XXIX,

22

et

Ex. 3, 18.

26

30/31

Ier. 17, 5.

obstinantiam] scrips.

obstinantia] scrips. cum Hugone; obstinacia R

31/32

cum Hugone;

33

Ps. 51, 9.

obstinaciam R

reuertente Hugo

24

SERMO XXIX 35

40

45

50

55

60

65

70

75

ii 7

suam conuertit anima ab eo, quod extra ipsam est ad id quod ipsa est; secundae diei iter est, quando ab eo quod est anima, ducitur ad id quod esse debet; tertiae diei iter est, quando a perceptione illuminationis rapitur ad fontem luminis. Prima est reuersio ab alienis ad propria; secunda est a malis ad bona; tertia est a studio uirtutum ad perceptionem internae et aeternae dulcedinis. | Sed abrenuntiantibus saeculo et ad Christum 72* hoc, quo praedictum est, ordine redeuntibus, primum confessio pura et fidelis est agenda. V nde apostolus: Fidelis sermo et omni acceptione dignus, quia Christus Iesus uenit in hunc mundum peccatores saluos facere. Peccator alius uero corde fideli sermone peccata confitetur, de quo dicitur: Beati, quorum remissae sunt iniquitates. Alii sunt, qui se excusant, de quibus Dominus per prophetam: Plui, inquit, super duitatem unam et super alteram non plui, hoc est animam deuotam per uerbum doctrinae com¬ punctam irrigaui, duram et obstinatam in peccato reliqui. Alii partem de peccatis suis confitentur, de quibus pars quam confi¬ tentur compluta est uerbo doctrinae uel confessionis, et pars incompluta remanet. Praecepit Deus filiis Israel, ut ingredientes terram promissionis hostes omnes interficerent: Si qui remanse¬ rint, inquiens, erunt uobis quasi claui in oculis et quasi lanceae in lateribus uel in costis. Per confessionem enim de Aegypto, id est de mundo egredientes terram promissionis ingredimur, id est coelestem patriam, si uitia usque ad unum occidimus. Quae superfuerint, erunt nobis quasi claui in oculis et quasi lanceae in costis, hoc est impedimenta bonae intentionis siue tormentum in conscientia, ut per haec et fortia uirtutum dissipentur opera, quibus infirmiora nostra quasi costis interiora contecta muniun¬ tur. 3. Sed oportet scire uiam et quo uiatico utendum sit. Trans¬ eundum est per Iericho, id est per defectum huius uitae. Iericho enim luna interpretatur, et sicut luna nunc caua nunc plena cernitur, ita hic alii pauperes, alii diuites. Haec mystica Iericho septem munita est, quorum primus est superbia, accidia et cetera uitia sibi cohaerentia, secundus inuidia, tertius ira, | quar- 73' tus tristitia, quintus auaritia, singula cum cohaerentibus sibi uitiis et peccatis; et haec quidem uitia sunt animae; alia uero duo sunt corporis: gastrimargia et luxuria. Haec omnia praeci¬ piuntur mortificari uolentibus intrare et peruenire in terram promissionis; nec intrabit quis, nisi transeat Iericho per locum sibi oppositum ingrediens, quia destructa superbia humilitati fit ingressus, inuidiae caritas, irae patientia, auaritiae largitas, gas-

42/44 33> 559 et 157,

45/46 Ps. 31, 1. 47/48 Am. 64/65 Hieronymus, Ub. interpr. hebr. nom., 62 et 6. 67/76 cfr Cassianus, De Institutis coenobiorum, 1 Tim. 1, 15.

CSEL 17, p. 81, 15/22.

4, 7.

53/55

Num.

78- CCSL 72, p. 137, 5, 1 - ed. Petschenig,

SERMO XXIX

n8

trimargiae abstinentia, luxuriae castitas opposita est. Haec ergo uia est, qua ad coelestem patriam tendimus. Viaticum est cor¬ pus et sanguis Domini quo, qui caret, ad destinatum locum non peruenit aut magis inde discedit. Sed quia quidam mendicant, 80 quibus non datur, ait Salomon: Propter frigus piger arare no¬ luit: mendicabit ergo aestate, et non dabitur ei, quod est dicere: Propter hoc saeculum reprobus quisque bonis actibus exerceri noluit; mendicabit ergo in ultimae diei claritate stipem salutis aeternae et non dabitur ei. Hiems ergo praesens saeculum intel85 ligitur, ubi quia abundat iniquitas, refrigescit caritas; aestas dies iudicii, ubi electis quasi bonis operariis de agricultura sua mes¬ sis perpetuae felicitatis redditur per Dominum nostrum Iesum Christum, qui quasi praemium laboris, quasi merces operis, quasi ductor itineris, quasi corona certaminis in communi omni90 bus fidelibus propositus, qui de terra ortus est et coelos hodie penetrauit, qui ad ima uenit et summa non deseruit, qui sursum est et deorsum, sursum maiestate, deorsum compassione. Sur¬ sum est ut trahat desiderium, deorsum ut praestet subsidium ; deorsum inter nos, sursum supra nos. Deorsum quod a nobis 95 sumpsit, sursum quod nobis proposuit. 4. Iste mons domus Domini praeparatus in uertice montium ad \ quem fluunt omnes gentes, et de quattuor mundi partibus fideles 73v ascendunt. Alii ascendunt de calore orientis, alii de calore occi¬ dentis; alii de frigore orientis, alii de frigore occidentis. Calor 100 orientalis est feruor spiritalis. Calor occidentis est concupiscen¬ tia carnis. Frigus orientis tumor superbiae, frigus occidentis caecitas ignorantiae. In calore orientis creatus est homo, propter quod et positus est in hortis Eden ad australem orientis, sed transiuit ad frigus orientis, quando ad illius participationem se 105 contulit, qui primus ad aquilonem sedem se positurum dixit. Deinde ad calorem occidentis cecidit, quando post peccatum aliam legem in membris suis repugnantem legi mentis inuenit. Tunc quoque ad frigus occidentis corruit, quando caecitate ignorantiae percussus illius coelestis panis esum obliuisci coepit, no In calore orientis principium est bonae naturae, in frigore orien¬ tis initium est culpae. In calore et frigore occidentis poena animae et corporis. In calore orientis in alto creatus fuit homo. In frigore orientis superbe exaltare se uoluit homo, et idcirco in

87/157 per - alleuietur] Hugo a S. Victore, De Arca Noe morali, II, 7-8 - PL 176, 640 C - 642 A.

e.a.

80/81 Prou. 20, 4. 96/97 Is. 2, 2.

85 Mt. 24, 12. 91/92 cfr Deut. 4, 39; Ios. 2, 11; 105 cfr Is. 14, 13. 107 Rom. 7, 23.

100 orientalis] orientis Hugo

113 se exaltare R, sed postea transpon.

SERMO XXIX

119

calore et frigore occidentis corruit ad ima homo. Sed per media115 torem Dei et hominum Dominum Iesum Christum ecce isti iam ueniunt ab oriente et isti ab occidente, ut recumbant cum Abraham, Isaac et Iacob in regno coelorum. Iam clamatur aquiloni, ut det, et austro ne prohibeat filios Dei. 5. Quia enim Christus Iesus uerus Deus et uerus homo est, in 120 homine praebet exemplum. Ex humiliatione susceptae infirmi¬ tatis superbiam nostram reprimit et illuminat caecitatem; ex uirtute maiestatis et animas nostras cibo inuisibili palscit et corpora nostra per obumbrationem Spiritus Sancti ab aestu uitiorum protegit. Idem ergo nobis et lignum uitae et liber uitae 125 efficitur; lignum, quia obumbrat et pascit: liber, quia increpat et erudit. Increpat elatos, illuminat caecos, esurientes cibat, aestuantes obumbrat. Audiant elati increpationem et humilien¬ tur, audiant caeci animo doctrinam et illuminentur; quos exurit aestus uitiorum, umbram petant, ut refrigerentur; qui esuriunt 130 et sitiunt iustitiam, huc properent, ut saturentur. Nemo se excuset. Omnis homo congruum suo morbo remedium inuenit, ubi et malis locus datur, ut se corrigant et bonis, ut meliores fiant. Ascendamus ergo omni occasione postposita, ascendamus alacres, ascendamus laetantes quia in domum Domini ibimus. 135 Ascendamus ad festa supernae patriae, tribus Israel ad confiten¬ dum nomini Domini in turribus Ierusalem. Leuemus sursum oculos nostros, et uideamus purpureas semitas stratas in lateri¬ bus montium aeternorum et calles superne directos usque ad portas Ierusalem. Ibi uexillum crucis in sublimi rosea luce 140 micans hostes terret et amicos confortat. Portae ciuitatis aper¬ tae sunt et in plateis eius uox canentium: Alleluia. Videbis illuc ascendens populos multos accinctos in psalmis canentes ex omnibus gentibus et nationibus et linguis, alios in uestitu roseo fulgentes, alios amictu candido nitentes, alios in uiola sandicina 145 resplendentes. Omnis ornatus ad sollemnitatem. Grandis et innu¬ merabilis populus qui praeparatus est ad diem Domini. Ipse rex sursum est et inuitat nos; deorsum est et adiuuat nos. Excitan¬ tur pigri, confortantur timidi, roborantur infirmi, et animosiores redduntur strenui. Omnis aetas, omnis sexus, omnis conditio 150 concurlrunt ex omnibus mundi partibus et ascendunt certatim cum alacritate et laetitia uidere regem in decore suo. Cupiunt omnes, cupiunt singuli in die tantae festiuitatis apparere festiui. 6. Sed uidendum, quibus ascensionum gradibus in coelum

114/115 136

Ps. 121, 4.

117

116/117 Mt. 8, 11. 124 cfr Gen. 2, 9. 129/130 Mt. 5, 6. 134 cfr Esther 5, 9. Ps. 121, 1. 141 Ps. 112, 1. 116, 1. 134, 1 et 146, 1; e.a. 151 Is.

cfr 1 Tim. 2, 5.

Eccli. 24, 32.

clamatur] clamant Hugo

cfr

135/ 33, 17.

120 155

160

165

170

175

180

185

SERMO XXIX

scanditur, ut nullum terreat labor itineris, quem delectat praemium repromissionis. Sunt ibi quidem purpurei ascensus, quia cum labore ascenditur, sed substernitur caritas, qua ipse ascen¬ dendi labor alleuietur et ascendentium infirmitas corroboretur. Et merito. Caritas enim similis est uino. Vinum namque eos, quos inebriauerit, reddit hilares, audaces, fortes, obliuiosos et quodammodo insensibiles. Sic caritas mundando conscientiam mentem exhilarat, deinde audacem reddit, quando per conscien¬ tiae munditiam fiduciam praestat, deinde uires auget, quia ut scriptura dicit: Fortis est ut leo, qui confidit in Domino. Con¬ scientia enim munda nullis aduersis superari potest, quia cum intus de Dei adiutorio semper praesumit, quidquid aduersi foris tolerat, facile contemnit et uincit. Obliuionem quoque generat, quia dum totam animi intentionem ad desideria aeternorum trahit, omnium quae transeunt, memoriam ab animo funditus euellit. Insensibilem reddit, quia dum mentem per internam dulcedinem replet medullitus, quidquid exterius amarum infer¬ tur, quasi non sentiat, contemnit. Caritas ergo ad ascendendos beatitudinis gradus mentem electorum roborat, dum ei et fidu¬ ciam et fortitudinem insuperabilem quodammodo insensibilemque reddendo constantiam praestat. Primus itaque as(c)ensus est de frigore orientis, hoc est de tumore superbiae, quia oportet primum peccatorem per oboedientiam resurgere, qui per ino¬ boedientiam lapsum incurrerat culpae. Secundus ascensus est de | calore occidentis, quia necesse est deinde uitia carnis calcare, ut non ambulemus secundum desideria nostra et mortificare membra nostra quae sunt super terram, ut non seruiamus ultra fieccato. Tertius ascensus est de frigore occidentis, quia cum iam perfecte affectus carnales per abstinentiam et exercitium disci¬ plinae in nobis extinxerimus, tunc libere meditationi et doctri¬ nae diuinarum scripturarum uacare poterimus, ut per studium lectionis et meditationis rursus illuminetur oculus mentis, sicut dicit psalmista: Declinate a me maligni: et scrutabor mandata Dei mei. Quartus ascensus est de calore orientis, ubi de bono 157/174 et - praestat] ibid., III, 8 - PL 176, 654C - 655A. primus - studeamus] ibid., II, 8 - PL 176, 642 A-C.

174/190

158/174 — Sermo 108, 123/138. 163 cfr Iud. 14, 18; Prou. 30, 30. Ier. 172 cfr Mt. 5, 3-10. 175/177 cfr Regula S. Benedicti, Prol. 2 - CSEL 75, p- 1. 179 cfr ludas 16. 179/180 Coi. 3, 5. 180/181 Rom. 6, 6. 185 cfr Paulinus Nol., Epistula, 45, 1 - ed. Hartel, CSEL 20, p. *7o, 8. 186/187 Ps. 118, 115.

J7> 7-

E°)

157 alleuetur Hugo 165 praesumit] confidit Hugo (sed cfr etiam Sermo 108, 171 sentiatur Hugo 172 ei] menti Hugo (cfr etiam Sermo 108, 131) 174

ascensus] scrips. cum Hugo; a sensus R

SERMO XXIX

190

195

121

proficimus in melius, quia nequaquam ad perfectionem peruenire possumus nisi etiam in bonis, quae agimus, sine intermissione crescere studeamus, ut facta et dicta Saluatoris nostri Iesu Christi atque praecepta agnoscentes, quod iussit, facere et quod promisit, percipere mereamur. Sicque in cognitione ueritatis et amore uirtutis crescentes usque ad eius conformitatem et men¬ suram aetatis plenitudinis ipsius spiritaliter pertingamus ipso donante et auxiliante, qui cum Patre ...

190/194 ut - pertingamus]

193/194 Eph. 4, 13.

194 specialiter Hugo

ibid. - PL 176, 642 D.

SERMO XXX

Sermo in die sancto Pentecosten.

5

io

15

20

25

30

1. Celebratis, ut oportuit, festa deuotione diebus dominicae resurrectionis pariter et ascensionis hodiernus quoque dies non impari celebritatis ueneratione nobis suscipiendus effulsit, qui ex eo quod a die, quo Christus a mortuis resurrexit, quinquage¬ simus numeratur. Graeco sermone Pentecostes appellatur, in quo idem Dominus noster Iesus Christus Spiritum Sanctum Paraclitum, quem et ante passionem suam et post resurrectio¬ nem et ipso, quo ascendit die, discipulis promisit, secundum ueritatem suae pollicitationis exhibuit. Qui uidelicet Spiritus Sanctus in linguis igneis apostolorum cordibus aspirans omnia, quae de Christo erant scienda, mortalibus clara illis luce reuelauit, quod scilicet aequalis Patri ante saecula I Deus similis 75* nobis homo factus est in fine saeculorum, quod de uirgine natus sine peccato uixit in mundo, quod quando uoluit et qua uoluit, morte transiuit de mundo, quod ueraciter mortem resurgendo destruxit, et ueram, in qua passus est et resurrexit, carnem ad coelos ascendendo leuauit atque in dextera gloriae paternae constituit, quod omnia prophetarum scripta illi testimonium perhibent, quod confessio nominis eius usque ad fines terrarum propaganda esset ceteraque Christianae fidei mysteria Spiritus Sancti testimonio discipulis sunt reserata. Qui quidem ante aduentum eiusdem spiritus minus capaces erant ad intelligenda arcana diuinae sublimitatis, minus fortes ad toleranda humanae aduersa prauitatis, sed Sancto adueniente Spiritu cum aug¬ mento diuinae agnitionis data est etiam constantia uincendae humanae persecutionis. Ipse namque spiritus corda eorum et scientia ueritatis illuminauit, et ad docenda, quae nossent, in culmine uirtutis erexit. Vnde recte apud Isaiam spiritus idem fortitudinis et scientiae nuncupatur. Est etenim spiritus scien¬ tiae, quia per ipsum quae recte agere uel etiam cogitare debea¬ mus, agnoscimus. Est et fortitudinis, quia etiam per ipsum accipimus, ut quae bene nouimus, operemur nec aduersitate

XXX,

11/22 apostolorum - reserata] Beda, Home lia, II, 16 22/27 qui - persecutionis] ibtd. - p. 290, 1/6.

- CCSL 122, p.

29z’ 27/38-

27/34

ipse -

repellamur] ibid. - p. 291, 45/52.

XXX,

5

cfr Mc. 9, 8; 1 Cor. 15, 20; e.a.

5/6

cfr Honorius August., Gemma

animae, III, 147 - PL 172, 683 D; Isidorus Hisp., Etjmol, 6, 18, 4. Act. 2, 3.

13

cfr Phil. 2, 6.

28

cfr 2 Tim. 3, 7.

30/31

10/11

cfr

cfr Is. n, 2.

SERMO XXX

123

aliqua a bonis, quae cepimus, repellamur, per quem tanta cari35 tas in discipulorum quoque cordibus accensa est, ut abiecto timore carnali effectum resurrectionis eius constanter praedica¬ rent, a quo tempore passionis pauidi fugerunt. Vnde scriptum est: Repleti sunt omnes Spiritu Sancto et loquebantur uerbum Dei cum fiducia. \ Eundem nihilominus Spiritum Dominus ipse 76' 40 Paraclitum, id est consolatorem, in hodierna sancti euangelii lectione cognominat, quia nimirum corda discipulorum, quae discessus ipsius moesta reddidisset, huius consolaretur et re¬ crearet aduentus. Sed et singulis quibusque fidelibus uel de peccati perpetratione moerentibus uel communi huius saeculi 45 afflictione laborantibus, dum spem ueniae et misericordiae coe¬ lestis inspirat, cum gaudia supernae ciuitatis per donum suae aspirationis menti insinuat et a delectatione praesentium ab¬ strahens promissi in coelis regni desideriis inflammat, profecto ab angore tristitiae mentem reuelando exhilarat. 50 2. His itaque de efficientia Sancti Spiritus, quam et primum in apostolis plenius exercuit et in electis quibusque pro capa¬ citate singulorum cotidie operare non desinit breuiter attactis, libet nunc de ipsa, quam hodie complemus, quinquagesimae sol¬ lemnitate aliquid subtilius eloqui. Sicut enim imminentibus sol55 lemniis paschalibus quadragesimam ieiuniorum obseruantia(m) exegimus, sic finitis eisdem quinquagesimam non sine certi causa mysterii celebrem duximus. Nam quia sancta ecclesia in quibusdam suis membris adhuc pro aeterna requie laborat in terris, in quibusdam uero finito omni labore iam regnat in coelis, 60 in memoriam utriusque uitae constituere patres nostri gemma haec congruae religionis sollemnia, quadragesimam uidelicet instante iam dominicae resurrectionis tempore gaudiisque pa¬ schalibus, ut per eam nobis saepius ad memoriam reuocarent, quia per labores et continentiam, per uigilias et orationes, per 65 cetera quae apostolus commemorat arma iustitiae, ad uitae 34/39

39/46

per - fiducia] id., Homelia, II, 11 - p. 257, 166/171.

et

eundem - inspirat et profecto - exhilarat] ibid. - p. 254, 53 - 255, 59. cum - inflammat] ibid. - p. 257, 159/164.

53/77

48/49 46/48

libet - te] id., Homelia, II,

16 - p. 294, 13 3/159.

34/39 39 77

cfr Augustinus, Tract. in Io. eu., xoo, 1 - CCSL 36, p. 588, 16/22.

Act. 4, 31.

39/40

cfr Io. 14, 26 et 15, 26.

58

cfr Eccli. 30, 17.

38/ 60/

cfr Ambrosius, Expos. eu. sec. Lucam, VIII, 25-26 - CCSL 14, p. 306, 272 -

307, 294; Augustinus, Epistula, 55, 27-28 - ed. Goldbacher, CSEL 34, p. 200, 8 - 202, 14; Tract. in Io. eu., 17, 46 - CCSL 36, p. 171, 16 - 174, 43; Sermo, 125, 9 - PL 38, 695-696; Sermo, 252, 9-12 - PL 38, 1176-1179.

65

Rom. 6, 13; 2 Cor. 6, 7.

XXX, 47 delectationem R (corr.)

55 obseruantia R

64

cfr 2 Cor. 6, 6.

SERMO XXX

124

70

75

80

85

90

95

100

immortalis praemia debeamus attingere. | Porro quinquagesi- 76 mam ab ipso resurrectionis dominicae die inchoare et gaudiis potius laudibusque diuinis uoluerunt esse sollemnem, quatenus eius annuis festis dulcius admoneremur desiderium nostrum ad obtinenda festa, quae non sunt annua sed continua, non terrena sed coelestia, semper accendere fixumque tenere, quia non in tempore mortalitatis huius, sed in aeternitate futurae incorruptionis uera nobis quaerenda felicitas, uera est muenienda sol¬ lemnitas, ubi cessantibus cunctis languoribus tota in Dei uisione ac laude uita geritur, iuxta hoc quod propheta corde pariter et carne in Deum uiuum exultans aiebat: Beati qui habitant in domo tua, in saeculum saeculi laudabunt te. 3. Vtramque sane hanc sollemnitatem, hoc est quadragesi¬ mae et quinquagesimae, non quorumlibet hominum sed ipsius Domini ac Saluatoris nostri prima nobis sanxit auctoritas: qua¬ dragesimam uidelicet in eo, quod diebus ac noctibus quadrage¬ simam ieiunauit in deserto uictaque temptatoris uersutia mi¬ nisteriis fruebatur angelicis, ubi suo nos mformauit exemplo, quia per macerationem carnis aduersarii spiritalis machinas euitare et ad angelorum debeamus peruenire consortium. Porro quinquagesimae nobis gaudia in eo seruanda monstrauit, quod post resurrectionem suam seipsum discipulis uiuum praebuit, apparens eis et loquens de regno Dei et conuescens illos suae frequentia uisitationis laetabundum hoc tempus habere fecit ac festiuum. Sed et in coelum ascendens nequaquam eis priscae suae praesentiae dulcedinem abstulit, sed eandem potius pro¬ misso Spiritus Sancti munere cumulauit. Denique cum benedi¬ cens eis ascenderet ac ferretur in coelum, quadragesimo uti¬ que die | suae resurrectionis proxime percelebrato, mox illi, sicut 77 tunc quoque memorauimus, regressi sunt in lerusalem cum gaudio magno, et erant semper in templo laudantes et benedi¬ centes Deum; hocque gaudio et laude ac benedictione coelesti, qua Spiritus Sancti praestolabantur aduentum usque ad diem quinquagesimam, quam ut diximus Graeci Pentecosten appellant, sollemnitatis huius laetitiam docuerunt esse protelandam. 4. Recte igitur quinquagenario dierum numero statum fu¬ turae nostrae beatitudinis in imagine ueneramur ieiunia re-

78/100

utramque - protelandam] ibid. - p.

recte - praesagia] ibid. - p.

76/77

81/83 cfr Mt. 94/95 cfr supra, 1.

Ps. 83, 5.

Lc. 24, 50-51.

296, 217 - 297, 242.

4, 1-11. 34-37.

87/88 Act. 1, 95/97 Lc. 24,

3-4. 52-53.

supra, 1. 5/6.

71

101/105

298, 293/297.

accendere] R, mut. a.m. in extendere

74

angoribus Reda

92/94 99

cfr cfr

SERMO XXX

105

110

115

120

125

130

135

125

laxando, alleluia canendo, stantes orando, quae sunt aptissima perpetuae quietis ac resurrectionis nostrae laudationisque praesagia. Verum hoc quoque quod non statim peracta die quinqua¬ gesima genu ad orandum curuamus, sed et ista adhuc septimana stantes Domino supplicamus, alleluia cotidie personamus, nemo absque discretione apta et congrua ratione mysterii putet acti¬ tari. Quia enim Spiritus Sancti septiformis est gratia, iure sollemnitas aduentus eius per septem dies laude hymnorum debita simul et missarum celebratione colitur. Quod uero inter haec ieiuniorum castigatio repetitur, de ipsorum apostolorum exem¬ plo sumptum credere debemus, qui accepto spiritu, quo perfec¬ tius noua coelestium donorum suauitate fruebantur, eo altius mentem a memoria deliciarum traxere terrestrium. Namque ubi Spiritus Sancti sunt acceptione recreati, sicut a ceteris mundialibus illecebris, sic et ab epularum appetitu mentem prorsus auerterant, animae potius quam corporis alimonio gaudentes et pro memoria patriae coelestis orationibus ac lacrimis insistentes salubribus. Denique beato Luca referente colgnouimus de illis tribus milibus uirorum, qui ipso die Pentecostes Petro praedi¬ cante crediderunt, quam parco uictu contenti fuerint, quam sobriam coelestemque in terris uitam egerint. Erant, inquit, perseuerantes in doctrina apostolorum et communicatione fractionis panis et orationibus / cotidie perdurantes unanimiter in tem¬ plo et frangentes circa domos panem, sumebant cibum cum exultatione et simplicitate cordis, collaudantes Deum. Ad quorum nos exemplum uitam moresque sollerter aptare necesse est, quia perfectae uitae magisterium est ecclesiae primitiuae semper actus imitari eamque uitae formam ad finem usque seruare, quam ab ipsis apostolis in initio fidei liquet esse propositam. Nec dubitandum, quia quorum nunc uestigia sequimur, ad eo¬ rum in futuro praemia perueniamus. 5. Perseueremus ergo et nos in doctrina sanctorum, uidelicet quae docent discendo et operibus exercendo. Orationibus in¬ cumbamus assiduis, dominici panis fractione digni satagamus existere. Vnanimiter in ecclesia horis persistamus canonicis. Ita cibum corpori indulgeamus, ut memoria uiui panis potius men-

105/147

uerum - Domino] ibid. - p. 299, 312/319. 333/337- 347 - 300> 3^5-

371/374 et 376/385-

106 121 132

123/125

Act. 2, 42.

cfr Rom. 4, 12; 1 Petr. 2, 21.

114

109 cfr Is. 125/127 Act. 2,

cfr 4 Reg. 1, 13; 1 Esdr. 9, 5; Mich. 6, 6.

cfr Act. 2, 41.

bonorum Beda

118

135/136

alimonia Beda

11, 2-3. 46-47.

cfr Act. 2, 42.

119

pro] scrips. cum Beda\ prae R

SERMO XXX

126 140

145

150

155

160

165

170

175

tis intima laetificet. Simplicitatem cordis in omnibus teneamus, quod est sola intentione supernae retributionis bona operari. Et quod praesentia festa maxime decet, hymnum diuinae laudis consona uoce simul et mente personemus. Sic enim solummodo Deo nostro nostra sit iucunda laudatio, si quod canimus ore, non impugnamus opere; si cum labiis alleluia proferimus, a turpi et maligna cogitatione praecordia casta gestamus. Ea tantum ra¬ tione suauis erit ei nostra laudatio, si non in rebus calducis et 78' infimis delectemur, sed in Domino. Itaque, dilectissimi, quoniam festa doni Sancti Spiritus colimus, curemus solliciti, ut quae exterius in imagine gerimus, ante interni arbitris oculos ueraci corde seruemus. Reuocemus in mentem, quia Dominus et Saluator noster gratiam Spiritus Sancti discipulis et missurum se esse promisit et hodierna die misit; et caueamus omni uigilantia, ne cogitationibus illecebrosis contristemus Spiritum Sanctum Dei, in quo signati sumus in die redemptionis. Sic enim scriptum est: Spiritus Sanctus disciplinae effugiet fictum et abscondet se a cogitationibus, quae sunt sine intellectu. Vnde prouide psalmista cum huius spiritus accipiendi desiderio flagraret, prius cordis mundi hospitium, in quo hunc recipere posset et sic demum tanti hospitis ingressum quaerebat: Cor, inquiens, mundum crea in me Deus, et spiritum rectum innoua in uisceribus meis. Prius quippe cor mundum in se creari ac deinde spiritum rectum in suis uisceribus precabatur innouari, quia utique sciebat spiri¬ tum rectum in corde polluto sedem habere non posse. 6. Retineamus sedulo corde, quod de eodem spiritu Dominus ait: Quia cum uenerit ille, arguet mundum de peccato et de iustitia et de iudicio. Caueamus, ne ima quaerendo ad mundum pertineamus meditantesque, quia mundus transibit et concupis¬ centia eius, conuersationem nostram in coelis potius cum apos¬ tolo habeamus. Ne de peccato incredulitatis arguamur, exerceamus operando, quod credimus. Fides enim sine operibus mortua est. Ne ex comparatione iustorum acrius quandoque iudicemur, nunc eorum mores et uitam opitulante Domino pro modulo nostrae fragilitatis imitemur. Ne cum mundi principe damne¬ mur, | resistamus illi fortes fide et fugiet a nobis. Loquamur 78v ueritatem in corde nostro, nec faciamus dolum in lingua nostra,

150/171. 173/179

et

180/187

reuocemus - iudicemur et ne - auxilium et

dicamus - sancti] id., Homelia, II, 11 - p. 258, 219 - 259, 233 et 237/250.

139

143 Ps. 146, 1. 153/154 157 cfr Num. n, 4. 158/159 cfr Iud. 19, 23. 50, 12. 165/166 Io. 16, 8. 167/168 1 Io. 2, 17. 168 cfr Phil. 3, 20. 169 cfr Io. 8, 46. 170/171 lac. 2, 20. 173 cfr 2 Mach. 12, 15; 1 Cor. n, 32. 174 cfr 1 Petr. 5, 9. 174/175 cfr Ps. 14, 3. cfr 2 Cor. 1, 12; Eph. 6, 5; Coi. 3, 22.

Eph. 4, 30.

155/156 159/160 Ps.

Sap. 1, 5.

SERMO XXX

180

185

127

ut ipse spiritus ueritatis magis magisque diffundendo caritatem in cordibus nostris deducat nos in agnitionem omnis ueritatis. 7. Huius spiritus gratiam in omnibus actibus nostris, caris¬ simi, huius precemur auxilium, hunc bonum plane spiritum dari nobis a Patre de coelo petentes, dicamus singuli Domino, dica¬ mus omnes: Spiritus tuus bonus deducet me in uiam rectam. Sicque fit, ut qui apostolis hodie superueniens coelestium gau¬ diorum munera contulit, haec nostris quoque mentibus patefa¬ ciat, ad haec nos inquirenda benignus accendat ipso cooperante, qui hunc et polliceri suis fidelibus et donare consueuit, Iesu Christo Domino nostro, qui uiuit et regnat cum Patre in unitate eiusdem Spiritus Sancti ...

176/177 cfr Rom. 5, 5.

177 cfr Tit. 1, 1.

181 Ps. 142, 10.

SERMO XXXI

Item in eadem die sermo.

5

io

15

20

25

30

1. Festiuitatem doni Sancti Spiritus hodie celebrantes, fratres carissimi, dignum est, ut de diuina eius operatione necessarium aedificationi aliquid dicere debeamus, ut in animae nostrae thesauris de aeterni illius fontis plenitudine permanens aliquid et perpetuum recondamus; eorum autem quae pertranseunt et dissoluuntur et ad praesens tantummodo fallunt oculos et leno¬ cinantur aspectum et ad perniciem atque interitum blandiun¬ tur, obliuionem accipiamus. Hodie itaque Spiritus Sanctus in linguis igneis super apostolos descendit et super singulos eorum sedit. In igne quidem apparuit, ut purgationem indiceret, quam per ignem fieri diuina scriptura significat, cum ex persona Dei ad Ierusalem dicit: Purgabo te igne ad purum. Et de Deo dicitur: Deus noster ignis consumens est. Consumit autem I sine 79' dubio non naturam, quam ipse condidit, sed malitiam, quam ipsa natura ad corruptionem sui suo uitio adinuenit uel quid¬ quid illud est, quod facturae Dei indignum adhaerens repererit. Diuisae autem linguae dicuntur propter diuersitatem gratiae, quae erga singulos secundum rationem fidei diuiditur et dispensatur. Sedisse ideo dicitur, quia regiae potestatis est uel ut requies eius in sanctis esse monstretur. 2. Tribus sane uicibus discipulis datus est Spiritus Sanctus. Primo obscure, secundo manifeste, tertio euidentius. Obscure ante passionem, quando datur eis gratia sanitatum per spiritum; manifeste post resurrectionem, cum insufflauit in facies illorum dicens: Accipite spiritum; apertius autem post ascensio¬ nem, hodierna scilicet die, quando repentino sonitu in linguis igneis de coelo uenit super centum uiginti nomina credentium. Tunc enim perfectius instructi intus speciali dilectione succensi omnia, quae de agnitione diuinitatis mortalibus erant capienda, coeperunt iuxta quod ipse Dominus Iesus Christus eiusdem Sancti Spiritus aduentum pollicens: Cum uenerit, inquit, ille

spiritus ueritatis, docebit uos omnem ueritatem; et quae uentura sunt, annuntiabit uobis. Certum est enim, quia ueniente desuper

XXXI,

20/21

sedisse - monstretur] Beda, Expositio Actuum Apostolorum, II, 3

- ed. Laistner, CCSL 121, p. 16, 52/54.

32/47

cum - inflammat] id., Homelia,

II, 11 - CCSL 122, p. 256, 121/125. 134 - 257, 139 et 158/164.

2 16

XXXI, 4, 24. Io. 20, 22.

cfr Act. 2, 38. cfr Sap. 14, 12.

27/28

cfr Act. 2,

9/11 cfr Act. 2, 3. 13 Is. 1, 25. 18 cfr Act. 2, 3. 24 cfr 1 Cor. 2-4. 32/34 Io. 16, 13.

14 12, 9.

Deut.

26

SERMO XXXI

129

35 spiritu maiorem multo scientiam ueritatis, quam carnales antea capere possent, consecuti sunt, maiori desiderio certandi pro ueritate accensi sunt. Docet ergo Spiritus Sanctus electos om¬ nem ueritatem diffundens in eorum cordibus ueritatis cognitio¬ nem, cuius magisterio intus edocti proficiant de uirtute in uirtu40 tem, dignique efficiantur perluenire ad uitam, in qua illis aeterna claritas summae ueritatis et uerae sublimitatis, id est contemplatio sui conditoris, appareat. Ipse idem spiritus adueniens etiam, quae uentura sunt, nobis annuntiat, cum mentibus nostris gaudia patriae coelestis ad memoriam reducit, cum festa 45 illa supernae duitatis per donum nobis suae aspirationis inno¬ tescit. Ventura nobis annuntiat, cum nos a delectatione praesen¬ tium abstrahens promissi in coelis regni desideriis inflammat. 3. Ipse namque est spiritus ille bonus, quem Dominus petenti¬ bus dandum a Patre pollicetur, quia siue fidem, spem, caritatem, 50 siue alia quaelibet bona coelestia desideramus adipisci, non aliter nobis haec quam per donum Spiritus Sancti tribuuntur; et qui ex nobis ipsis mali sumus, nonnisi per acceptam boni spiritus gratiam boni possumus effici. Hinc est enim, quod idem spiritus in Isaia: Spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consi55 lii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, spiritus timoris Domini, et in alio loco: Spiritus dilectionis et pacis, spiritus gratiae et precum nominatur, quia nimirum quidquid boni ueraciter habemus, quidquid bene agimus, hoc eodem spiritu lar¬ giente percipimus. Quod intelligens propheta cum cordis mundi60 tiam quaereret dicens: Cor mundum crea in me Deus, continuo subiunxit: Spiritum rectum innoua in uisceribus meis, quia si interiora nostra spiritus Domini rectus impleuerit, cor in nobis mundum, unde sit, non habet. Cum operis boni profectum con¬ cupiscens dixisset: Domine, ad te confugi, doce me facere uolun65 tatem tuam, quo hunc ordine consequi deberet, statim ostendit subdens: Spiritus tuus bonus deducet me in uiam rectam. | Cuius uestigiis iuxta modulum nostrum, fratres dilectissimi, adhaeren¬ tes secundum monita Saluatoris nostri petamus Deum Patrem, ut spiritus sui gratia nos in uiam rectae fidei, quae per dilectio70 nem operatur, inducat; et ut optata mereamur obtinere, taliter uiuere studeamus, ne tanto Patre indigni pareamus, nec tantum uerba et opera nostra, sed ipsa quoque cordium secreta diuinis aspectibus digna reddamus.

48/71

ipse - indigni] id., Homelia, II, 14 - p. 278, 241/244. 240/241. 245 -

279, 262.

35

cfr 2 Tim. 3, 7.

44/47

Ps. 83, 8. 11, 2-3. Ps. 50, 12.

56

37/38

cfr Io. 16, 13.

cfr Sermo, 30, 46/48.

2 Cor. 13, 11; cfr 2 Tim. 1, 7.

64/65

Ps. 142, 9-10.

66 Ps.

cfr Rom. 5, 5.

48/49 cfr Lc. 11, 13. 56/57 Zach. 12, 10. 142, 10. 69/70 Gal.

39/40 cfr 54/56 Is. 60 et 61 5, 6.

79

80

SERMO XXXI

130

4. Et qui Spiritus Sancti in nos aduentum hodie inuocamus, cuncta quae ille abhorret, de intimis animi nostri extrudamus. Non in templo nostri pectoris odiorum uirus, non inuidiae rubigo resideat, non inde turpis uel contumeliosi sermonis radix oriatur, non ibi meditatio facti nocentis innascatur, sed memo¬ res dominicae comminationis, qua dicitur: Ego enim opera et 80 cogitationes eorum uenio, ut congregem, expulsis uitiorum sordi¬ bus talem cordis nostri mansionem paremus, cuius ipse dignetur inesse mansor, qui eius ineuitabilis iudex est et inspector. Scien¬ dum autem quia triplex est modus cogitationum nequam: unus earum, quae deliberatione et plena peccandi uoluntate mentem 85 contaminant; alius earum, quae delectatione quidem peccati mentem conturbant, nec tamen hanc ad consensum peccandi pertrahunt; tertius earum, quae naturali motu mentem percur¬ rentes non tam hanc ad patranda uitia illiciunt, quam a bonis quae cogitare debuit, impediunt, ueluti est, cum imagines rerum 90 quas aliquando superuacue gestas uel dictas nouimus, ad melmoriam reducimus, quarum crebra retractatio quasi importuna muscarum improbitas oculis cordis circumuolare ac spiritalem eius aciem inquietare magis quam excaecare consueuit. A cunc¬ tis autem his nequam cogitationum generibus castigari monuit 95 Salomon, cum dicit: Omni custodia custodi tuum cor, quoniam ex ipso uita procedit. Cuius monita sequentes agamus solliciti, ut si quid consensu perpetrandi facinoris in animo iam deliquimus, cita hoc confessione et dignis poenitentiae fructibus absterga¬ mus. Si delectatione peccandi nos temptari senserimus, noxiam 100 delectationem crebris precibus ac lacrimis, crebra perpetuae amaritudinis recordatione pellamus. Et si nos solos ad hanc propulsandam sufficere non posse uidemus, sanctorum auxilia quaeramus, ut quod nostris uiribus nequimus, illorum interces¬ sione sumamus. Quia uero superuacuis cogitationibus ad inte105 grum carere non ualemus, has in quantum possumus, immis¬ sione bonarum cogitationum et maxime frequenti meditatione uerbi Dei fugemus iuxta exemplum psalmistae, qui dicit: Quo¬ modo dilexi legem tuam, Domine, tota die meditatio mea est. Sed quia quaeuis humana industria sine superno adiutorio nihil no praeualet, Sancti Spiritus clementiam incessantibus uotis im¬ ploremus, ut et cordis nobis munditiam et boni operis praestet 75

76/108

et

111/112

non - est et ut - efficaciam] id., Homelia, II, 12 - p. 265,

194 - 266, 223. 226/230 et 231/232.

79/80

Is. 66, 18.

Prou. 4, 23.

XXXI,

98

107/108

82

cfr Prou. 24, 12.

Ps. 118, 97.

111

88 cfr Deut. 4, 25. cfr Prou. 22, n.

cita] R, Beda (nonnulli codices); cito Beda (Jort. recte)

95/96

80 v

SERMO XXXI

115

120

125

130

135

140

131

efficaciam. Ipse est enim Spiritus, qui adiuuat infirmitatem, nostram in tantum, ut cum etiam quid oremus, sicut oportet, nesciamus, ipse, sicut apostolus testatur, postulet pro I nobis 8ir gemitibus inenarrabilibus, eo quod faciat nos postulare et ge¬ mere tum pro hoc exilio, tum pro coelestis patriae desiderio. 5. Non enim Spiritus Sanctus gemit quasi indigeat aut angus¬ tias patiatur, sed quia ipse nos monet ad orandum, cum gemimus et, quod ipso monente nos facimus, ipse facere dicitur, qui nos postulare facit nobisque interpellandi et gemendi inspirat affec¬ tum. Caritas enim, quae per Spiritum Sanctum in nobis facta est, ipsa gemit, ipsa orat; contra hanc aures claudere non nouit, qui illam dedit. Caritas igitur est fons proprius et singularis bonorum, cui alienus non communicat. Alieni sunt omnes, qui non diligunt Deum, et ipse fons est Spiritus Sanctus, quem non possunt accipere mali; et caritas est, quam habere simul et malus esse non potest aliquis. Quae si desit, frustra habentur cetera; quae si adsit alicui, habentur omnia necessaria saluti; quam cum habere coeperit, Spiritum Sanctum habebit; quam si non habuerit, sine Spiritu Sancto erit. Et sicut corpus sine anima mortuum est, sic anima sine caritate mortua deputabi¬ tur ; haec sola est, quae diuidit inter filios regni et filios perditio¬ nis. Dantur quidem et alia per spiritum dona, sed sine caritate nihil prosunt. Nisi ergo tantum impertiatur cuique Spiritus Sanctus, ut eum Dei et proximi faciat amatorem, a sinistra non transfertur in dextram, nec cum prudentibus uirginibus coeles¬ tem introibit ianuam. Quod igitur haec sola est, per quam accessum habemus ad Deum, sola quae perennis regni nobis patefaciat aditum, hanc ab eo, qui dat spiritum bonum petentibus se, petamus instanter orando, quaeramus pie uiuendo, pulse¬ mus ad finem I usque perseuerando. Non enim sufficit uerbis 8iv tantummodo rogare Deum, si non etiam quaesierimus, qualiter nobis sit uiuendum, ut digni simus impetrare, quod poscimus

114/116

ipse - desiderio] Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep. ad

Rom., 8 - PL 191, 1447 A.

,11^/123 non - dedit] ibid. - PL 191, 1447 B.

caritas - communicat] id., In ep. I ad Cor., 12 - PL 191, 1658 D.

123/124

124/127

alieni -

127/132 quae - deputabitur] 140/165 petamus - promisit] Beda,

aliquis] id., In ep. ad. Rom., 5 - PL 191, 1381BC. id., In ep. I ad Cor., 12 - PL 191, 1659 A.

Home/ia, II, 14 - CCSL 122, p. 272, 9 - 273, 31 et 274, 65/67.

112/115

Rom. 8, 26.

121/123

cfr Rom. 5, 5 et 15, 30.

Augustinus, En. in Ps., 103, s. 1, 9 - CCSL 40, p. 1482, 74/76. Io. 17, 12; 2 Thess. 2, 3.

139/140

137

136/137

cfr Mt. 25, 1.

Lc. 11, 13.

introibit] scrips. cum Reda -, introiet R

137/138

123/124 132/133

cfr cfr

cfr Rom. 5, 2.

SERMO XXXI

132 145

150

155

160

165

170

175

ipso attestante, qui ait: Non omnis qui dicit mihi, Domine, Domine, intrabit in regnum coelorum: sed qui facit uoluntatem Patris mei, qui in coelis est, ipse intrabit m regnum coelorum. Nec aliquid prodest bona inchoasse, si non quisque studeat ea, quae bene inchoauerat, usque ad finem firma perducere, quin immo melius erat non cognoscere uiam iustitiae, quam post agnitionem retrorsum conuerti. 6. Vnde necesse est, fratres mei, ut petamus seduli, sine inter¬ missione oremus, procidamus ante Deum, ploremus coram Do¬ mino, qui fecit nos; et, ut exaudiri mereamur, uideamus solliciti, qualiter nos uiuere uelit, quid nos facere iusserit, qui fecit nos. Quaeramus Dominum et confirmemur, quaeramus faciem eius semper; et ut hunc inuenire ac uidere mereamur, mundemus nos ab omni inquinamento carnis et spiritus, quia nonnisi casti corpore in die resurrectionis ad coelos subleuari, nonnisi mundi corde gloriam ualent diuinae maiestatis intueri. Pulsemus infatigabili desiderio aeternae beatitudinis aures pii conditoris, nec deficiamus a coeptis, priusquam illo aperiente de carcere morta¬ litatis huius eripi et portam mereamur patriae coelestis ingredi. Nec dubitandum, quod sic petentes accipimus, quaerentes muenimus, pulsantibus nobis aperietur, quia fallere non nouit ueritas, quae promisit. Ipsum quoque Paraclitum consolatorem et sanctificatorem fidelium, quem et spiritum gratiae et precum appellari iam ante memorauimus, quod uidelicet ipse | et pre¬ candi infundat affectum, ipse et gratiae, quae precatur, benignus largiatur effectum, intenti precemur, ut qui hodierna die in apostolos plebemque credentium in linguis igneis pius eruditor ac illustrator descendit, ipse et nobis superueniens more ignis, quod culpae est in nobis exurendo ad nihilum redigat, quod naturae est purget, quod gratiae solidet atque consummet, pi¬ gritiam nostri torporis expellat, feruorem in nobis suae dilectionis accendat et hoc pignore salutis, hac arra futurae beatitudi¬ nis, etiam in praesenti nos de promissorum coelestium percep¬ tione certificet, qui cum Deo Patre Filioque eius Vnigenito Iesu Christo Domino nostro uiuit et gloriatur Deus, per infinita saecula saeculorum. Arnen.

144/146 152/153 159

cfr Ps. 23, 4.

uide supra,

149/150 2 Petr. 2, 21. 151/152 1 Thess. 5, 17. 155/156 cfr Ps. 104, 4. 156/157 2 Cor. 7, 1. 158/ 163/164 cfr Mt. 7, 8; Lc. 11, 9. 166 cfr Zach. 12, 10; 170/171 cfr Act. 2, 2-3. 172 cfr Iudith 13, 22; Ps.

Mt. 7, 21. Ps. 94, 6.

1.

56/57.

77. 59; Is- 34. n-

SERMO XXXII

Sermo in Pentecosten.

5

io

15

20

25

30

1. Spintus Domini repleuit orbem terrarum et hoc, quod conti¬ net omnia, scientiam habet uocis. Procedens aeternaliter a Patre et Filio Spiritus Sanctus per effectum distribuendi donationes missus ex tempore per infusionem gratiarum uenit die Pente¬ costes, uti hodie colimus, in centum uiginti homines congrega¬ tos, in quibus utique et apostoli omnes erant, apparensque eis, ut scriptum est: In specie linguarum ignearum sedit super unumquemque eorum et repleti sunt omnes Spiritu Sancto. Quid ergo mirum, si spiritus Domini implere potuit corda hominum, qui implet orbem terrarum ? Aut quid mirum, si omnia docet, qui omnia continet ? Hic enim spiritus, quando se per gratiam cordi humano infundit, sicut in ipso ueritas omnium continetur, ita per ipsum omnium cognitio ministratur, et incipiunt quodammodo omnia esse in illo, qui accepit sicut omnia sunt in illo, qui dedit. Die igitur I hodierna impletum est, quod Dominus in 82* passione sua praedixerat: Consummatum est. Antequam Spiritus Sanctus uenit ad corda hominum, non potuit dici: Consumma¬ tum est. Propter hoc enim omnia facta sunt, quae uel in natiuitate, uel in passione, uel in resurrectione, uel in ascensione Iesu Christi facta sunt, siue in ceteris omnibus, quae Verbum incar¬ natum uisibiliter operatum est ad reparationem hominum, ut hoc bonum suum reciperet homo, ad quod conditus fuerat, sine quo nihil profuit, cum quo nihil defuit; et propterea in hoc consummata sunt, quae propter hoc facta sunt omnia. 2. Botrus enim carnis portatus fuerat ad torcular crucis, et expressione facta fluere coepit mustum diuinitatis, et uoluit, ut uasa cordium praepararentur, ut uinum nouum in utres nouos mitteretur: primum mundarentur, ne infusum pollueretur; postea ligarentur, ne effusum amitteretur; mundarentur a gaudio iniquitatis, ligarentur contra gaudium uanitatis. Non enim bo¬ num gaudium uenire potuit, nisi prius recederet malum. Ma¬ lum gaudium est gaudium iniquitatis, et malum gaudium est

XXXII, r77, 533 C.

XXXII,

19

9/11 quid 16/58 die

2/3

Io. 19, 30.

XXXII,

7

terrarum] Hugo a S. Victore, Miscellanea, I, 103 - PL - gaudium2] ibid. - PL 177, 533 C - 534 C.

3/4

Sap. 1, 7.

19

et

25

cfr Io. 15, 26.

cfr Io. 1, 3.

erat R (ut uid.)

28

28/29

8/9

Act. 2, 3-4.

cfr Mt. 9, 17.

ut] dum add. Hugo

17

et

18/

SERMO XXXII

134 35

40

45

50

55

gaudium uanitatis. Gaudium iniquitatis polluit naturam, gaudium uanitatis effundit gratiam. Gaudium iniquitatis est, quan¬ do peccatum diligitur; gaudium uanitatis est, quando transito¬ ria amantur. Eice ergo, quod malum est, ut quod bonum est recipere possis; effunde amaritudinem, ut dulcedine implearis. Spiritus Sanctus gaudium est, Spiritus Sanctus amor est. Eice spiritum mundi et spiritum diaboli, I ut accipias spiritum Dei. Spiritus diaboli operatur gaudium iniquitatis, spiritus mundi operatur gaudium uanitatis; et sunt mala gaudia ista, quoniam aliud culpam habet, aliud occasionem culpae. Venit autem spiri¬ tus Dei, cum eiecti fuerint spiritus mali, et intrat habitaculum cordis et operatur gaudium suum non sicut spiritus mundi neque sicut spiritus diaboli, sed gaudium bonum et amorem bonum: primum gaudium ueritatis, in quo iustitia diligitur; postea gaudium felicitatis, in quo de percepto iustitiae praemio exultatur. Gaudium ueritatis contra gaudium iniquitatis opponitur, gaudium felicitatis contra gaudium uanitatis; et expel¬ lunt bona gaudia gaudia mala; et cum ipsa cor implere coepe¬ rint, tunc primum agnoscit homo, quoniam prima gaudia uera non fuerunt, quoniam nec plena esse potuerunt in gaudio iniqui¬ tatis nec permanentia in gaudio uanitatis. Nunc autem uera gaudia aduenerunt plena et aeterna, sicut Saluator promisit: Vt

83'

gaudium uestrum sit plenum; et gaudium uestrum nemo tollet a uobis.

60

65

70

3. Ipsum ergo gaudium amor est, et ipse amor gaudium: et est gaudium bonum et amor bonus, et est gaudium malum et amor malus similiter. Est enim amor Dei et amor mundi et amor peccati. Quidam enim solum Deum amant sicut perfecti spirita¬ les, quidam aliud praeter Deum cum Deo amant, nihil tamen contra Deum sicut boni saeculares. Alii contra Deum quaedam amant uidelicet, qui iniquitatem amant; et hi Deum non amant, quia amor Dei in corde esse non potest, ubi non est uel solus sicut in his, qui solum Deum | amant, uel summus sicut in his, 83' qui cum Deo aliud amant nec tamen contra Deum. In eo amore, quo cum Deo aliud amatur, gaudium est uanitatis; in eo amore, quo contra Deum aliud amatur, gaudium iniquitatis. Illic amor mundi inficit, hic amor peccati polluit. Et transit mundus et

58/64 177,

et2 - amant3] ibid. - PL 177, 534D.

65/92

quia - simus] ibid. - PL

535 A-C.

55/56

Io. 16, 24.

34/35

naturam ... gratiam] om. Hugo

Hugo

56/57

70/71

Io. 16, 22.

43

1 Io. 2, 17.

aliud ... aliud] alterum ... alterum

SERMO XXXII

i35

concupiscentia eius ; uerbum autem Domini manet in aeternum; et qui credit in uerbo eius et habet spiritum eius, hic manet in aeternum, sicut ipse spiritus manet in aeternum. Qui enim 75

80

85

90

95

100

105

instabilis est per gaudium iniquitatis et qui instabili adhaeret per gaudium uanitatis, hic non potest in aeternum manere nec gaudium uerum habere, quod falsum est per iniquitatem et transitorium per uanitatem. Qui autem spiritum Dei in se manentem habet, gaudium habet uerum et plenum et aeternum, quia manentem diligit et stabili adhaeret et possidet consummatum bonum. Hoc enim totum bonum est hominis, cognoscere et amare creatorem suum. Propterea linguae igneae apostolis hodie datae sunt, ut in linguis igneis sit cognitio ueritatis, in igne amor uirtutis. In lingua enim uerbum est, in igne flamma; et uerbum quidem ad cognitionem pertinet, ignis uero ad dilectionem; et ideo uerbum cum igne uenit, sapientia cum dilectione, ut alterum illuminaret, alterum inflammaret, alterum contra igno¬ rantiam, alterum contra concupiscentiam. Haec uero dona non¬ nisi in unum congregatis et ad superiora subleuatis uenire potuerunt, congregatis per consensum, subleuatis per desiderium, congregatis per dilectionem proximi, subleualtis per dilec¬ tionem Dei. 4. Et nos ergo si talia dona percipere uolumus, tales simus. Diligamus ex toto corde Dominum Deum nostrum, diligamus et sicut nosmetipsos proximum. Inoffenso namque pede iter nostrum in terra agitur, si Deus ac proximus integra mente diliga¬ tur. Nec uere Deus sine proximo, nec proximus uere diligitur sine Deo. Hinc est, quod Spiritus Sanctus et prius in terra a Domino datus et postmodum e coelo legitur missus. In terra quippe datur spiritus, ut diligatur proximus; e coelo uero mittitur, ut diligatur Deus. Titulus ergo quidam diuinae possessionis est iste spiritus amoris. Per hunc spiritum caritas in cordibus nostris diffunditur. Hoc nos a gente Filii Dei esse monstramur. Hic Spiritus Sanctus gratiarum est distributor, cogitationum et intentionum cordis discretor, hic secretorum diuinorum est reuelator. Hic digna postulantibus pium supplicandi praebet affec¬ tum et apud eum, qui pia uota intuetur, uelocem obtinere donat

94/100

71

et

inoffenso - Deus] Gregorius, Homelia in Euang., II, 30, 10 - PL 76,

103/107

1227 AB.

72/73

Mt. 22, 37.

hic - inspirat] luo Camot., Sermo, 20 - PL 162, 593 BC.

Is. 40, 8.

93/94

cfr Act. 2, 2-4; Gal. 4, 6.

103

5.

79

77/78

cfr Mc. 1, 10.

97/98

cfr Mt. 22, 39.

98/100

cfr Act. 2, 3.

= Sermo, 36, 132/134.

103/104

cfr Act. 10, 45; Hebr. 2, 4.

manentem] permanens Hugo

81/82

cfr Io. 20, 23; Rom. 5, 5.

93

101/102

Hebr. 4, 12.

deum] dominum R (corr.)

93 98

Rom. 5,

SERMO XXXII

136

effectum. Hic poenitentiam peccatoribus inspirat. Poenitentium peccata relaxat. Hic auersos reuocat, conuersos sanctiori dein¬ ceps conuersatione iustificat, iustificatos postremo in aeternis no mansionibus gloria et honore coronat. Huius ad nos uel potius in nos aduentum precum uotis inuocemus. Hunc dari nobis ab ipso Patre luminum imploremus, qui dat spiritum bonum petentibus se, praestante Domino nostro Iesu Christo ...

109/110

cfr Io. 14, 2.

111/112

cfr lac.

1, 17-

112/113

Lc. 11, 13.

SERMO XXXIII

In Pentecosten.

5

10

15

20

1. Hodiernam, dilectissimi, festiuitatem toto orbe terrarum uenerabilem ille Sancti Spiritus consecrauit aduentus, qui post resurrectionem Domini quinquagelsimo die in apostolos popu- 84" lumque credentium, sicut sperabatur, influxit. Sperabatur au¬ tem, quia illum Dominus Iesus spoponderat affuturum, non ut tunc primum sanctorum esse habitator inciperet, sed sacrata sibi pectora et feruentius accenderet et copiosius inundaret, cumulans sua dona non inchoans, nec ideo nouus opere quia ditior largitate. Et inde est, quod uenerabilem hanc Pentecosten diem non minore laetitia celebramus, quam sanctum Pascha curauimus; et quod eadem deuotione huius sollemnitatis obseruantiam decurrimus, sicut illius obsequia festiuitatis impleuimus. Tunc enim sicut et modo sabbato uigilias celebrauimus, noctem psalmis et spiritalibus canticis atque orationum uotis exegimus; et necesse est aequalem obseruantiam similem subse¬ qui laetitiam. Tunc enim Saluatorem suscepimus resurgentem ab inferis, modo autem Spiritum Sanctum expectamus e coelis. Tunc nobis ad resurgendum tartara Saluator aperuit, modo nobis ad regnandum Paraclitus coelestia reserauit. In omnibus enim Deus saluti prouidit humanae, qui priusquam ad coelos rediret, promisit discipulis suis dicens: Cum autem ascendero,

rogabo Patrem meum et alium Paraclitum mittet uobis, qui uobiscum sit in aeternum, spiritum ueritatis. Vnde credendum

25 est ad Patrem peruenisse Christum, cum uidemus ad apostolos descendisse Paraclitum. Nam sicut lectio hodierna testatur: Cum complerentur dies Pentecostes, sonus tamquam aduenientis spiritus tam domum, ubi erant sedentes. Et to tae linguae tamquam ignis, seditque

factus est repente de coelo uehementis, et repleuit to¬ apparuerunt illis disperti¬ supra singulos eorum. Per

ignem quidem Dominus apparuit, sed per semetipsum locutio¬ nem interius fecit. Et neque ignis Deus I neque sonitus ille fuit, 85' sed per hoc quod exterius exhibuit, hoc quod interius gerebat, expressit. Quia enim discipulos et zelo succensos et uerbo intus

XXXIII, 487, 1/9.

2/10 hodiernam - largitate] Leo, 10/26 et - Paraclitum] Maximus

Tractatus, 77, 1 - CCSL 138 A, p. Taurinensis, Sermo, 40, 1-2 - ed.

Mutzenbecher, CCSL 23, p. 160, 3/12. 15/17. 14/15 et 2I/25-

26/37 nam 3°/41-

-

corda] Gregorius, Moralia in Iob, XXVIII, 1, 2 - CCSL 143 B, p. 1396,

XXXIII, 22/24 Io. 16, 7 et 14, 16-17. 25/26 Taio, Liber Sententiarum, I, 38 - PL 80, 771BC. cfr Act. 2, 4.

cfr Act- 2> r'427/30

Act. 2, 1-3.

27/37 cfr 34/35

SERMO XXXIII

138

35 reddidit eruditos, foris linguas ostendit igneas, ut ignem et sonitum sentirent corpora, igne uero inuisibili et uoce sine sonitu docerentur corda. 2. Cuius nimirum spiritus duplex efficientia uno in beati Iob libro uersu exprimitur, cum de persona peccatoris et conuersi 40 dicitur: Audiet in terrore uocem illius et sonu(m) de ore illius procedentem. Per terrorem uocis uis formidinis et per sonum oris dulcedo intelligitur consolationis, quia quos Spiritus Sanctus replet, prius eos de terrena actione terrificat, et postmodum de spe coelestium consolatur, ut tanto post confidendo de praemiis 45 gaudeant, quanto prius sola supplicia conspiciendo metuebant. Auditus igitur uocis Dei prius in terrore fit, ut post uertatur in dulcedinem, quia ante nos districti iudicii timore castigat, ut iam castigatos supernae dulcedinis consolatione reficiat. Sonus de ore Domini procedit, quia Sanctus eius Spiritus ad nos per 50 Filium ueniens surditatem insensibilitatis nostrae rumpit, sicut de eodem sono os Domini loquitur dicens: De meo accipiet et annuntiabit uobis. Et post resurrectionem suam apparens disci¬ pulis insufflauit et dixit eis: Accipite Spiritum Sanctum: quo¬

rum remiseritis peccata, remittuntur eis ; et quorum retinueritis, 55 retenta sunt. Ecce conuersorum terror uertitur in potestatem, quia dum mala sua poenitendo puniunt, usque ad exercenda iudicia ascendunt, ut hoc in Deo postea accipiant, quod prius de Deo ipsi metuebant. Iudices quippe fiunt, qui supernum iudicium perfecte timuerunt; et aliena iam | incipiunt dimittere 85v 60 peccata, qui prius formidauerant ne retinerentur sua. 3. Huius quippe spiritus uirtutem perpendens psalmista dice¬ bat: In spiritu uehementi conteres naues Tharsis. Tharsis explo¬ ratio gaudii dicitur. Et scimus, quia omnes qui uoluptates huius saeculi sequuntur, temporalia sibimet gaudia explorant. Sed 65 omnipotens Deus in spiritu uehementi naues Tharsis conterit, quia mentes carnalium, quae prius in huius mundi fluctibus uagabantur, per Spiritus Sancti aduentum in moerore poeniten-

40/45

et

48/60

audiet - metuebant et sonus - sua] ibid., XXVII, 17, 33-34

- CCSL 143 B, p. 1356, 29/31. 1357, 54/59. 1356, 50 - 1357, 54 et 63/71. auditus - reficiat] ibid., XXVII, 17, 33 - p. 1355, 12/15. dicitur] ibid., IV, 19, 35 - CCSL 143, p. 185, 8/10.

63/70

61/63

46/48

psalmista -

et - subleuabat] id.,

Home/ia in Hiez. proph., Fragm. XIV - CCSL 142, p. 427, 18/26.

40/41 55

Iob 37, 2.

Io. 20, 22-23.

PL 79, 850 AB. Ps. 47, 8.

XXXIII,

62/63

40

42/43 cfr Act. 2, 4 et 9, 31. 51/52 Io. 16, 14. 62/63 et 70/79 cfr Paterius, Liber Testimoniorum in Ps., 62/70 et 79/83 ibid., 108 - PL 79, 849D-850A. 62

53/ 109 et

65

Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 43 - CCSL 72, p. 113, 26.

sonu R

SERMO XXXIII

70

75

80

85

90

95

139

tiae affligit, ut contritae a superbia salubriter in humilitate iaceant, quas prius in hoc mare saeculi ad alta uanitatis suae prosperitatis unda subleuabat. Nam cum uehemens poenitentiae spiritus mentem occupat, omnem in ea explorationem gaudii reprehensibilis perturbat, ut nil ei iam nisi flere libeat, nil nisi quod se terrere possit attendat. Ponit namque ante oculos illinc districtionem iustitiae, hinc meritum culpae; conspicit quod supplicio digna sit, si parcentis pietas desit, quae per lamenta praesentia ab aeterna eruere poena consueuit. Spiritus itaque uehemens Tharsis naues conterit, cum uis compunctionis ualida mentes nostras huic mundo, quasi mari deditas, salubri terrore confringit. Per hunc ergo spiritum iacent contritae naues, quia quibus poena uidebatur ab hominibus despici, postmodum graue sit ab hominibus honorari. Et qui ante mala perpe¬ trare consueuerant et gaudebant postmodum, non timent affligi etiam pro bonis, sicut accepto Spiritu Sancto de apostolis scrip¬ tum est: Quia ibant gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Iesu contumeliam pati. De hoc Vnigeniti spiritu Paulus quoque fidelibus ait: Non accepistis spiritum ser\uitutis iterum in timore, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus: Abba, Pater. (...) Iudaei acceperant olim in patribus suis spiritum seruitutis in timore, id est legem a Spiritu Sancto dictatam et scriptam, quae eos cogebat inuitos timore poenae ad obseruantiam suam, minans et dicens: Si quis hoc uel illud fecerit, morte moriatur. 4. Spiritus autem libertatis siue adoptionis filiorum hodierna die de coelo fidelibus mittitur, per quem datorem bonorum fiunt filii Dei, quod est ex misericordia Dei, daturque eis fides, quae per dilectionem operatur, non per timorem, non formidando poenam, sed amando iustitiam. Vnde audiunt ab apostolo: Acce¬ pistis spiritum adoptionis siue electionis, filiorum Dei scilicet, 70/79 - 186, 19.

nam - confringit] id., Moralia in Iob, IV, 19, 35 - CCSL 143, p. 185, 10

79/83

per - bonis] id., Homelia in Hiez proph., Fragm. XIV - CCSL

86/92. 97/101

142, p. 427, 26/30.

et

112/116

non - moriatur et accepistis -

offendere et nisi - praesumit] Haimo Autis., Expositio in Epistulam S. Pauli ad Romanos, 8 - PL 117, 429 D - 430 A et 430 B.

93/97

spiritus - iustitiam] Petrus

Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep. ad Rom., 8 - PL 191, 1439 BC.

70/79

cfr Rom. 8, 15.

98

15.

74

77

cfr Ps.

Ex. 21, 12. 15-17.

93

cfr Taio, Eiber Sententiarum, II, 45 - PL 80, 900D-901A.

84/85

47, 8.

Act. 5, 41.

94

86/88 Rom. 8, 15.

cfr 2 Cor. 9, 7-8.

95/96

92

Gal. 5, 6.

97/98

Rom. 8,

cfr Rom. 8, 16.

quo Greg

79

confundit Greg

88 (•••)] passi ut uid., sed inane est

(fortasse pro ipsi?); apud Haimonem legitur: ‘Iudaei quibus ista scribebat Apostolus acceperunt a patribus ...’

SERMO XXXIII

140 100

105

no

115

120

125

130

qui uos in partem Dei uocauit ad libertatem, ut iam non sitis seruientes Deo timore seruili, sed amore et timore filiationis, quo seruit filius bonus patri timens eum offendere. Vnus ergo spiritus est, qui duos timores facit, unum qui est in caritate, scilicet timor castus, alterum qui non est in caritate, id est seruilis, in quo etsi bonum fiat, non tamen bene. Nemo enim inuitus bene facit, etiamsi bonum est quod facit. Hi autem duo timores duo faciunt genera seruorum. Est seruus, qui est filius, qui timet dominum et honorat patrem. Vnde per Malachiam Dominus ait: Si dominus sum, ubi est timor meus ? Si pater, ubi est honor meus? Et est seruus, qui timet poenam et non diligit iustitiam. Dedit ergo spiritum adoptionis, per quem docti et illuminati ex utroque populo collecti in ecclesia clamamus: Abba, Pater. Nisi enim Spiritum Sanctum tempore baptismatis accepissemus, nequaquam auderemus Deum omnipotentem fac¬ torem nostrum dicere Patrem, dicentes in oratione dominica: Pater noster, qui es in coelis, quod | nemo infidelium dicere 86v praesumit. Ipse etiam spiritus testimonium reddit spiritui no¬ stro, quod est recognoscere facit mentem nostram, quia sumus filii Dei, dum per eum facta remissione bona agimus. 5. In ecclesia fit remissio peccatorum in Spiritu Sancto, per quem fit societas et unitas, qua unum corpus efficimur unici Filii Dei. Vnitas enim nos compaginat, quam caritas facit. Et caritas unde est, nisi a Spiritu Sancto ? Ergo spiritus, qui uiuificat membra, nec uiua facit, nisi quae in corpore quod uegetat, inuenerit sicut spiritus hominis non uiuificat membrum, quod a corpore separatum inuenerit. Haec dicuntur, ut amemus unita¬ tem et timeamus separationem. Nihil enim sic debet christianus formidare, quam separari a Christi corpore. Propter hanc socie¬ tatem in hac die Spiritus Sanctus descendit super uiros congre¬ gatos in unum, qui et omnibus linguis sunt locuti, quia per linguas consociatur societas generis humani. Spiritus ergo testi¬ monium filiorum Dei reddit, cum eius dono in eis signum uide-

101/110

unus - iustitiam] ibid. - PL 191, 1439 D - 1440 A.

- Pater] ibid. - PL 191, 1440 A.

116/133

110/112

dedit

ipse - erimus] ibid. - PL 191, 1440 C

- 1441B.

108/109

110

Mal. 1, 6.

cfr Rom. 8, 15.

cfr Deut. 32, 15; Is. 51, 13; lac. 4, 11.

119

128/129

17.

101

119/120

cfr Act. 10, 43-44.

5 ; 1 Cor. 6, 16-17.

121

115

112 Mt. 6, 9.

cfr Phil. 2, 1.

113/114 117/118 Rom. 8, 16. 120/121 cfr Rom. 12,

Rom. 8, 15.

cfr Augustinus, En. in Ps., 122, 1 - CCSL 40, p. 1814,

cfr Act. 2, 1-4.

130/131

quo] R (ut uid.); quod Haimo

cfr Rom. 8, 16.

SERMO XXXIII

135

I4I

tur paternum. Hoc autem non parum est, uel leue. Si enim filii sumus et heredes, id est eiusdem gloriae participes erimus, ut sicut ipse est immortalis et incorruptibilis, ita et nos immortales, incorruptibiles atque immutabiles effecti cum ipso regnemus adiuti gratia Saluatoris nostri, qui uiuit et regnat cum Deo Patre in unitate eiusdem Spiritus Sancti in saecula ...

132/135 132/133

132

cfr Haimo Autis., Expos. in Epist. S. Pauli ad Rom., 8 - PL 117, 431 A, Rom 8, 17.

paruum Petr

134

cfr 1 Tim. 1, 17-

135

cfr Rom. 1, 23.

SERMO XXXIV

In Pentecosten.

1. Magna est, dilectissimi, et omni uenerationis affectu susci¬ pienda praesentis diei festiuitas, in qua Spiritum Sanctum acce¬ perunt apostoli, a prophetis quidem praenuntiata, in lege autem 5 figuris et aenigmatibus praesignata. Nam sicut quinquagesimo die post occisionem agni et peractum pascha I data est lex 87' Moysi, ita et quinquagesimo die post passionem et resurrectio¬ nem Domini, quam Pascha illud praefigurabat, data est gratia Spiritus Sancti, descendens super apostolos et qui cum eis erant 10 in centesimo uicesimo numero constituti, et diuisis linguis cre¬ dentium totus euangelicae praedicationis sermone repletus est mundus. Non ergo sine magno mysterio quinquagenarius nume¬ rus in datione uel legis uel gratiae obseruatus est. Hoc enim numero perpetuitas futurae quietis ostenditur, in quo recte uel 15 legis decalogus mandatur uel Sancti Spiritus gratia hominibus datur, ut aperte monstretur, quia quicumque diuinae legis iussa iuuante spiritus gratia perficiunt, ad ueram profecto requiem tendunt. Quia enim quinquagesimus annus in lege iubilaeus, id est dimittens siue mutatus, appellari est iussus, in quo populus 20 ab omni operatione quiesceret, omnia debita laxarentur, serui liberi redirent, annus ipse maioribus sollemniis ac laudibus diuinis eminentior ceteris existeret, merito per hunc numerum illa summae pacis tranquillitas indicatur, quoniam sicut aposto¬ lus ait: Canente nonissima tuba mortui resurgent incorrupti. 25 Etenim etiam tunc in iubilaeo tubis canebatur, propterea etiam dicit apostolus: In nonissima tuba et nos immutabimur in glo¬ riam, ubi cessantibus huius saeculi laboribus et aerumnis dimis¬ sis omnium culparum debitis in sola diuinae contemplationis uisione cunctus electorum populus in aeternum gaudebit, im30 pleto illo desiderabili Domini ac Saluatoris mandato: Vacate et uidete, quoniam ego sum Deus.

XXXIV,

4/5

a - praesignata] Paschasius Radb., De Assumptione S. Mariae Virg.,

5/12

V, 25 - CCCM 56 C, p. 120, 209/210.

nam - mundus] Isidorus Hisp.,

Quaest. in Vet. Test.: In Ex., 28, 1 - PL 83, 300 BC.

12/24. 26/41

et

42/55

non

- resurgent et et - ducuntur et multiplicem - possidetur] Beda, Homelia, II, 17 - CCSL 122, p. 308, 273/274. 276/292. 297 - 309, 311. 321/326 et 318/321.

XXXIV,

5/7

7/12

Etymol., 5, 37, 3-4 et 6, 18, 5. Leu. 25, 8-11. 2 Cor. 11, 27.

5/12

cfr Leu. 23, 5-12.

p. 306, 215 - 307, 222.

cfr Beda, Homelia, II, 17 - CCSL 122,

cfr Act. 2, 1-4.

15/16

24 et 26 1 Cor. 30/31 Ps. 45, 11.

12/23

cfr Isidorus Hisp.,

cfr 1 Cor. 1, 4. 3, 10 et 12, 9.

15, 52.

25

cfr Ios. 6, 4 et 13.

18 27

cfr cfr

SERMO XXXIV

143

2. Ideo ergo numerus quinquagenarius significationi internae quietis I aptatur, quia ex septem septimanis et monade perfici- s7v tur. Sex quippe diebus in lege populus operari, septimo quies35 cere, sex annis arare et metere, septimo quiescere iussus est et cessare, quia et Dominus sex diebus ornatum mundi perfecit, septimo ab opere suo quieuit. Quibus omnibus mystice admone¬ mur, quod qui in hoc saeculo, quod sex aetatibus constat, bonis operibus pro Domino instant in sabbatum in futuro, id est in 40 requiem a Domino perducuntur aeternam. Quod autem septem dies uel anni septies ducuntur, donec ad quinquagenarium siue Pentecosten siue iubilaei numerum perueniatur, multiplicem eiusdem requiei abundantiam designat, in qua praemium illud sublime datur electis, de quo apostolus ait: Quod oculus non 45 uidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparauit Deus diligentibus se. Porro ipse dies uel annus quinqua¬ gesimus, qui septem septimanis superest et maiori sollemnitate prae ceteris erat uenerabilis, tempus futurae resurrectionis indi¬ cat, in quo illa requies, qua animae fruuntur electorum, gloria 50 cumulabitur corporum. Bene autem Sancti Spiritus gratia septi¬ formis esse describitur dicente propheta: Spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, et replebit eum spiritus timoris Domini, quia nimirum per eius aspirationem ad requiem peruenitur et in eius plena 55 perceptione uera requies possidetur. Ipse namque est sabbatum, ad cuius specialiter uenerationem tertium illud in lege manda¬ tum dirigitur, iubente nimirum Domino ac dicente: Memento, ut diem sabbati sanctifices, cuius dono et nobis requies sempiterna promittitur, et in cuius mysterio septimum diem Deus sanctifi60 casse describitur. In aliis enim diebus operum non est nomilnata 88' sanctificatio, nisi in sabbato ubi dicitur: Requieuit. Proinde ergo hoc mandatum pertinet ad Spiritum Sanctum tam propter nomen sanctificationis, quam etiam propter aeternam requiem ad donum Spiritus Sancti pertinentem. Dicitur ibi: Memento ut

58/72 cuius - obseruamus] Isidorus Hisp., Quaest. in Vet. Test.: In Ex., 29, 47 - PL 83, 301C - 302 B.

32/55 cfr Augustinus, Sermo, 259, 2 et 270, 5-6 - PL 38, 1197-1198 et 12421243. 34/37 cfr Ex. 20, 9-11. 36/37 cfr Gen. 2, 2. 37/50 et 67/72 cfr Beda, Homelia, I, 11 et I, 23 - CCSL 122, p. 77, 149/160 et 167, 209/227; De tempore rationum, 8 et 10 - ed. Jones, CCSL 123 B, p. 299-304 et 310-312; Augustinus, De ciu. Dei, 22, 30 - CCSL 48, p. 865, 105 - 866, 148; Epistula, 55, 17 - CSEL 34, 1, p. 188, 10/17; Sermo, 259 - PL 38, 1197-1198; e.a. 38 cfr Beda, De temp. rat., 56 - CCSL 123 B, p. 46359.; Augustinus, De Genesi contra Manichaeos, I, 23 PL 34, 190-193. 40/42 cfr Ios. 6, 4. 41/42 cfr Isidorus Hisp., Etjmol, 6, 18, 4-5. 44/46 1 Cor. 2, 9. 51/53 Is. 11, 2-3. 57/58 Ex. 20, 8. 61 Gen. 2, 2.

64 cfr Act. 2, 38.

SERMO XXXIV

144

diem sabbati sanctifices. Sex diebus operaberis et facies omnia opera tua. Septimus autem dies est sabbatum Domini Dei tui; non facies m eo omne opus. In sex dierum opere sex aetatum huius saeculi operatio continetur; in septimi uero requie beati illius regni tempus ostenditur, ubi post bona huius uitae opera 70 requies nobis aeterna promittitur. Ideoque quidquid agimus, si propter futuri saeculi requiem facimus, ueraciter sabbatum obseruamus. 3. Notandum sane, quod et Moyses, ut legem acciperet et apostoli cum credentibus, ut Sancti Spiritus aduentum opportu75 nius expectarent, utrique de imis ad superiora conscenderint, ille in montem Sina, isti in coenaculum Sion. Quidquid est aliud nisi altitudo contemplationis nostrae, in qua ascendimus, ut ad ea quae ultra infirmitatem nostram sunt intuenda, subleuemur ? Sed in hanc Dominus descendit, quia sanctis multum proficien80 tibus paruum aliquid de se eorum sensibus aperit. Data illic lex dicitur: Scripta digito Dei, et Dominus in euangelio dicit de Spiritu Sancto: In digito Dei eicio daemonia. Aspicit illic cunc¬ tus populus uoces et lampades montemque fumigantem, toni¬ trua et fulgura clangoremque biiccinae perstrepentem. In uoci85 bus namque et tonitruis clamor praedicantium intelligitur, in lampadibus claritas miraculorum, in sono buccinae fortis prae¬ dicatio sanctorum. Quae omnia in aduentu Christi et Spiritus Sancti complelta sunt, quando omnes discipuli in uarietate 88v linguarum praeceptis et signis intonuerunt. Interpretatur autem 90 Sinai rubus, quod significat ecclesiam, in qua et Dominus Moysi loquitur. Quod autem legem daturus Dominus in igne fumoque descendit, hoc significat, quia et fideles claritate suae ostensionis illuminat et infidelium oculos per fumum erroris obscurat. Quod uero uidetur in caligine, hoc significat, quia impii, qui terrena 95 sapiunt, caligine malitiae obscurati atque caecati eum descen¬ dentem, id est in humilitate nascentem, non cognouerunt. Nos 65

76/80

quidquid

cognouerunt]

65/67 Ex.

Ex.

-

aperit]

91/92

ibid.,

28, 2-4 - PL 83,

76

20, 8-9.

31, 18; cfr Deut. 9, 10.

cfr Act. 2, 4. 1.

ibid.,

89/90

XXXIV, 68 septimo

Is

1

-

PL

83,

300 B.

82

Lc. n, 20.

94

80/96

data

-

301 A.

cfr Ex. 24, 9-16 et 34, 4.

Hieronymus,

cfr Ex. 29, 18.

27,

300 C -

82/84

cfr Act. 1, 13. cfr Ex.

L,ib. interpr. hebr. nom.,

cfr Ex. 20, 19 et 24, 16.

20, 18.

81 88/89

15 - CCSL 72, p.

94/95

Phil.

77,

3, 19.

SERMO XXXIV

145

ergo, fratres carissimi, quia diuinae illuminationis, quae ho¬ dierna die super apostolos in ignis specie refulsit ad nos quoque gratia redundauit, illuminatori nostro in operibus lucis digna 100 semper gratiarum actione respondeamus, ut ab ipso post tene¬ bras mortalitatis in gaudia sempiternae claritatis recipi merea¬ mur. Qui uiuit ...

98

cfr Act.

2,

3.

SERMO XXXV Sermo in Pentecosten.

1. Apparuerunt apostolis dispertitae linguae tamquam ignis, seditque supra singulos eorum, et cetera. Istos dies et consecra¬ tos celebrauimus his diebus, fratres carissimi, id est dies resur5 rectionis Domini et dies ascensionis eius. Hodie celebramus diem Pentecosten, id est quinquagesimum diem a die, quo Christus resurrexit a mortuis. In hoc uero quinquagesimo die Dominus noster Iesus Christus misit discipulis suis Spiritum Sanctum Paraclitum, complens nimirum, quod longe ante tern¬ io pus passionis suae promiserat: Ignem, inquiens, ueni mittere in terram, et quid uolo, nisi ut accendatur? Ignem quippe dicit Spiritus Sancti feruorem, qui secreta cordis illuminans continuis motibus ad superna prouocat, uitia concupiscentiae carnalis | quasi spinas tribulosque comburit, aurea dominicae domus uasa 89' 15 probando meliorat, et ligna foenum stipulamque consumit, qui mox in terram missus illas centum uiginti, quas in arce Sion reperit lucernas, uidelicet credentium animas, intima sui lumi¬ nis aspersione foetauit. Exarserunt homines credentes in Chri¬ stum, acceperunt flammam caritatis. Propterea et ipse Spiritus 20 Sanctus, cum missus est apostolis, sic apparuit: Visae sunt illis, inquit, linguae diuisae uelut ignis, qui et insedit super unum¬ quemque illorum. Isto igne inflammati coeperunt ire per mun¬ dum et inflammare iuxta psalmistarum uocem et incendere in circuitu inimicos eius, ut consumente in eis caritate, quod perse25 quebantur Christum, purgaretur in eis, quod crederent in Chris¬ tum. 2. Huius ignis consumentis culpam et purgantis naturam, secundum quod beatus exponit Ambrosius, ignis ille sacer figu-

XXXV,

10/18

ignem - foetauit] Beda,

18/26

261, 1188 et 1191/1197. 96, 7 - CCSL 39, Ambrosius,

XXXV,

p.

13

8/9

Act. 2, 3.

Home/ia in Hiez proph.,

28/32

14

cfr Io. 14, 16 et 15, 26.

cfr Hebr.

6, 8; Is.

33, 12.

10/13 cfr Gregorius, 10/11 Lc. 12, 49. 14/15 cfr Ambrosius,

Expos. eu. sec. Lucam,

VII, 132 - CCSL 14, p. 259, 1398/1399;

2, 4

282, 13/14.

-

CSEL 62, p.

16/18 20/22

cfr Act. Act. 2,

1, 15 3.

et 2, 1-4.

23/24

En. in Ps.,

quod - extingueret]

III, 17, 99 - PL 16, 182 CD et 183 A.

I, 2, 12 - CCSL 142, p. 24, 232/235.

cfr 1 Io. 2, 16.

IV - CCSL 120, p.

Christum] Augustinus,

1359, 17/23 et 1360, 41/43.

De Officiis ministrorum,

2/3

In Lucae eu. expos.,

exarserunt -

14 cfr 2 16 cfr

cfr Ps.

96,

3.

Tim.

2, 20.

2 Reg.

5,

24/25

7

Expos. in Ps. 118,

15

cfr 1 Cor.

et 9; 1 Par

cfr Io.

5, 16.

n,

5

13,

3, 12. et 7.

SERMO XXXV

147

ram tenuit, quem cum in Persidam captiui ducerentur patres 30

35

40

nostri sacerdotes, qui tunc Dei omnipotentis cultores erant, accep¬ tum de altari occulte in ualle absconderunt, ne eum uel impuri

contaminarent, uel defunctorum sanguis extingueret. Postmodum uero quando placuit Deo restaurari in Iudaea templum, et legitimos reparari in Ierosolymis ritus, rex Persarum Nehemiam sacerdotem huius rei gratia Ierosolymam direxit, ducentem secum illorum sacerdotum nepotes, qui profecturi de patrio solo sacrum ignem, ne periret, absconderant. Ad quem perquirendum missi non inuenerunt ignem, sed aquam crassam. Quam allatam Nehemias sacerdos aspergere super ligna praecepit accensusque repente ignis I magnus impositas altari uictimas et holocausta consumpsit. Hic est enim ignis, qui cecidit super sacrificium Moysi et consumpsit illud, sicut scriptum est: Quia exiuit ignis a Domino et consumpsit uniuersa, quae erant super altare holo¬ causta. Hoc igne oportebat sacrificare sacrificium. Ideoque et

45

50

55

60

super filios Aaron, qui alienum ignem inferre uoluerunt, exiuit iterum ignis a Domino et consumpsit eos, ita ut mortui extra castra proicerentur. Quorum exemplo simili multandus interitu etiam nunc uidetur alienum ignem incendere, quisquis Dei tra¬ ditione contempta corporeae et saecularis cupiditatis ignem in sacrificio sui cordis accendens audet ad altare appropinquare, quod non recipit nisi illius ignis incensionem, de quo Dominus ait: Ignem uem mittere m terram. Hoc igne Dominus Iesus nos semper incendit, ut illuminemur in sensibus, ne flagremus in uitiis, dicente in euangelio Ioanne, quia hic est, qui baptizat in Spiritu Sancto et igni. Merito ergo consumebatur sacrificium, quoniam pro peccato erat. 3. Ille autem ignis typus fuit Spiritus Sancti, qui die post ascensionem Domini decimo erat descensurus et omnium pec¬ cata remissurus, qui quasi ignis inflammat animum ac mentem fidelem. Vnde ait Ieremias in lamentationibus ex uoce totius

32/41

41/47

postmodum - consumpsit] ibid., III, 17, 100 - PL 16, 183 AB.

47/54

hic - proicerentur] ibid., III, 17, 101 - PL 16, 183 C - 184 A.

quorum

54/60

- uitiis] Paulinus Nol., Epistula, 44, 6 - CSEL 29, p. 376, 23 - 377, 1.

dicente - Ieremias] Ambrosius, De Officiis min., III, 18, 102 - PL 16, 184 BC.

29/31 38/41 43

2 Mach. 1, 19.

32/37

cfr 2 Mach. 1, 21-22.

Leu. 9, 24.

XXXV,

44/47

29 persidam]

cfr 2 Mach. 1, 20.

40/41

cfr Leu. 10, 1-2.

37/38

2 Mach. 1, 20.

cfr 2 Par. 7, 1; 2 Mach. 2, 10.

52

Lc. 12, 49.

54/55

42/

Io. 1, 33.

persidem Ambr {cfr Krabinger, Tubingae, iSjy, p. 407: ‘nonnulli

codices Ambros. etiam legunt persidam’)

SERMO XXXV

148

65

70

75

80

85

90

ecclesiae proclamans: De excelso misit ignem in ossibus meis et erudiuit me, id est de coelo misit Spiritum Sanctum, quo corro¬ borantur fortia uirtutum et eruditur diuinitus ecclesia seu ani¬ ma quaeque electa, ne ultra mundi delicias quaerat, ut caste amet, caste timeat, et ex ipsis quibus I deseruierat uitiis, erubes¬ cat. Abstinet ab illicitis, luxum uoluptatis et concupiscentiam in lacrimas conuertit. Et tanto fortius moerore confecta plangit, praesentis uitae consolationem non recipit, quanto uerius per uaria desideria se errasse cognoscit. Sed et in Actibus Apostolorum cum descendisset Spiritus Sanctus super apostolos et plerosque, qui expectabant promissa Dei, sic uaporabatur animus singulorum, ut musto repleti esse aestimarentur. Quod ergo sibi uult, quod ignis aqua factus est et aqua ignem excitauit, nisi quia spiritalis gratia per ignem exurit, per aquam abluit peccata nostra? Eluitur enim peccatum et exuritur. Vnde et apostolus ait: Vniuscuiusque opus, quale sit, ignis probabit. Hic igitur ignis tempore captiuitatis, quo culpa regnat, absconditur: liber¬ tatis tempore promitur; et licet in aquae specie mutatus sit, ignis tamen naturam ut sacrificium consumeret, seruauit. Nec mirum, cum Deus dixerit: Ego sum ignis consumens. Et alibi: Me derelinquerunt fontem aquae uiuae. Ipse quoque Dominus Iesus audientium corda quasi ignis inflammat, quasi fons refri¬ gerat. Elias nihilominus hostiam suam tertio aqua perfudit, et manabat aqua in circuitu altaris, et exclamauit, et cecidit ignis a Domino de coelis, et consumpsit holocaustum. Hostia illa, o homo tu es, singula tacitus in te considera. Descendit uapor Spiritus Sancti, te uidetur exurere, cum tua peccata consumit. Ne ergo timeas hunc ignem in tectis tuis. Vae enim tibi, si non arserit ex eo tabernaculum tuum, quia si quis spiritum Christi non habet, hic non est eius; titulus autem quidam diuinae possessionis est iste spiritus amoris. A quo ut incessanter possi¬ deamur, concedat nobis ipsum Dei Verbum Iesus Christus ...

61/69

de - cognoscit] Paschasius Radb., Expositio in Eamentationes, I - PL 120,

69/76 sed - probabit] Ambrosius, De Officiis min., III, 76/87 hic - consumit] ibid., III, 18, 105-107 - PL

1087 D et 1088 A.

102-103 ~ PL 16, 184 C. 185 AC.

61/62

62/63

Thren. 1, 13.

72

cfr Act. 2, 2-4. 10, 22.

76

Hebr. 12, 29.

89/90

38.

70

cfr Act. 2, 13.

1 Cor. 3, 13.

81

decidisset R

74/75

67

16,

cfr Rhabanus Maur.,

cfr Thren. 1, 13.

69/71

cfr Act. 22, 16 et 25, 16; Hebr.

76/77 cfr 2 Mach. 1, 19. 80 Deut. 4, 82 cfr Ps. 72, 21. 83/85 cfr 3 Reg. 90/91 = Sermo, 32, 100/101.

Ier. 2, 13.

Rom. 8, 9.

66/69

cfr Eph. 3, 16.

Expositio super leremiam, 18 - PL m, 1192AB.

18,

24; cfr 18, 34-

SERMO XXXVI

In Pentecosten.

9ov

1. Vltimo festiuitatis die stabat Iesus et clamabat: Qui sitit, ueniat et bibat. Qui credit in me, flumina de uentre eius fluent aquae uiuae. Hoc autem dicebat de spiritu, quem accepturi erant 5 credentes in eum; spiritus nondum erat datus, quia Iesus non¬ dum fuerat gloriflcatus. Sacratissima praesentis diei festiuitas, dilectissimi, cum paschali sollemnitate germana quadam ueneratione ab omni ecclesia suscipitur, quia profecto sicut illa, sic et ista auctoritatem suae celebritatis non tantum ex euangelio io et actibus apostolicis, sed etiam ex lege et prophetis sumpsisse dinoscitur. Nam et illa in agni immolatione praesignatur et ista in legis acceptione praefiguratur; et quot dies ab esu paschalis agni usque in diem, quo lex in monte Sina populo Israel data est, transierunt, totidem a die dominicae resurrectionis usque in 15 hodiernum, quo Spiritus Sanctus in apostolos plebemque cre¬ dentium illapsus est, euoluti sunt. Illam Osee propheta praeci¬ nens: Viuificabit nos, inquit, post duos dies, in die tertia suscita¬ bit nos. Istam uero Ioel propheta praeuidens ex persona ipsius Domini: Effundam, ait, de spiritu meo super omnem carnem. 20 Resurrectionem dominicam et prophetae futuram et euangelis¬ tae factam concorditer praedicant. Sanctum uero Spiritum ipse Dominus et ante passionem et post resurrectionem suam apo¬ stolis se missurum denuntiat. Vnde in hesterna sancti euangelii lectione dicit: Ego rogabo Patrem, et alium Paraclitum dabit 25 uobis, spiritum ueritatis; et in hodierna: Paraclitus Spiritus

Sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, ille uos docebit omnia.

30

35

Et hic idem, qui haec scribit, sanctus euangelista Ioannes supe¬ rius in libro euangelii sui refert, quia in nouissimo die magnae festiuitatis stabat Iesus, et cetera. 2. Iuste igitur festiuitas hodierna tot et tantis auctoritatibus commendata totius christianae deuotionis studio celelbratur, 91' quae specialiter Sancti Spiritus aduentui consecratur. Ipse enim est spiritus, in quo omnis donorum gratia consistit; ipse qui pro (ut) uult, omnibus gratiae suae dona distribuit; cuius uirtus cum in singulos secundum uoluntatem largitoris diuiditur, in omnibus tamen unus et idem spiritus habetur. Ipse in prophetis locutus est, ipse per quem apostoli sine timore saecularium

2/6 Io. 7, 37-39. 12/13 cfr Ex. 12, 4. 13 cfr Ex. 31, 18 et 12/16 cfr Leo, Tractatus, 75, 1 - CCSL 138 A, p. 465, 12 - 466, 16. 15/16 cfr Act. 2, 1-6. 17/18 Os. 6, 3. 19 Ioel 2, 28. 24/25 Io. 14, 16. 25/26 Io. 14, 26. 28/29 Io. 7, 37. 32/34 cfr Act. 2, 38 et 10, 45; 1 Cor. 12, 4 et 9; Eph. 4, 8. 33/34 cfr Isidorus Hisp., Etymo/., 7, 3, 16. XXXVI,

34, 29.

I5o

40

45

50

55

60

65

SERMO XXXVI

potestatum proferebant de Christo testimonium, quia ipse lo¬ quebatur in illis, sicut Dominus ait: Non enim uos estis, qui loquimini, sed spiritus Putris uestri, qui loquitur m uobis. In ipso habent omnes fideles remissionem peccatorum, siue in baptismo siue etiam in poenitentia. Ipse caritas Dei dicitur, ipse Paraclitus idem consolator uocatur, quia reuera, dum dona sacramentorum fidelibus distribuit, animae consolationem infundit. Ob hoc etiam rectissime idem Spiritus Sanctus, cum sit Deus, uocatur nihilominus et donum Dei. Quod donum proprie quid nisi caritas intelligenda est, quae per Spiritum Sanctum diffunditur in cordibus nostris, per quam Deus habitat in nobis et sine qua quaelibet alia uirtus operis boni non perducit ad Deum. Ad hunc omnium bonorum fontem inuitat nos Dominus Christus, et hoc non utcumque loquendo, sed clamando, ut qui sitit, ueniat ad eum. Si sitimus, audiamus; et non pedibus sed affectibus, nec migrando sed amando ueniamus. Clamat ergo nobis Dominus: Si quis sitit, ueniat ad me et bibat. Qui credit in me, sicut dicit scriptura, flumina de uentre eius fluent aquae uiuae. Quid hoc esset, consequenter exposuit euangelista dicens: Hoc autem dixit de spiritu, quem accepturi erant credentes in eum. 3. Nec hoc negligenter praetereundum, quod relatulrus hoc euangelista tempus, quo haec Dominus dixit, praemittere curauit dicens, in nouissimo die magnae festiuitatis, uidelicet scenopegiae. Scenopegia celebratio erat tabernaculorum, propterea quia populus de Aegypto liberatus per desertum tendens ad terram repromissionis in tabernaculis habitauit. Quid sit, animaduertamus et nos, qui membra Christi sumus, illo dignante, non nobis promerentibus. Attendamus, inquam, fratres: et nos enim educti sumus de Aegypto, ubi diabolo tamquam Pharaoni seruiebamus, ubi lutea opera in terrenis desideriis agebamus et in eis multum laborabamus. Etenim nobis Christus quasi lateres

XXXVI,

50/58

et

61/62

inuitat - eum et in - scenopegiae] Augustinus, Tract.

62/82

in Io. Eu., 32, 1-2 - CCSL 36, p. 300, 6/9. 14/17. 301, 8/10 et 300, 3/4. scenopegia - saturabuntur] ibid., 28, 9 - p. 282, 15/34 et 2^3> 4°/44-

39/40

Mt. 10, 20.

41/42

45/46

cfr Mt. 1, 4; Lc. 3, 3; Act. 5, 31; e.a.

cfr Isidorus Hisp., Etymol., 7, 3, 15; Hilarius, De Trinitate, II, 31 - ed. Smulders, CCSL 62, p. 66, 5/6. 8; e.a. 14. 37.

47/48 52 cfr 62/64

Io. 7, 37.

48 cfr Rom. 8, 54/56 Io. 7, 37-38.

9 et 11; 1 Cor. 3, 16; 2 Tim. 1,

57/58

Io. 7, 39.

cfr Isidorus Hisp., Etymol., 6, 18, 9 et 18, 43.

15 et 12, 27; Eph. 5, 30.

XXXVI,

cfr Io. 4, 10; Act. 2, 38 et 8, 20; Rom. 5, 15; Eph. 2,

Rom. 5, 5.

52

68 cfr 1 Petr. 4, 3.

audiamus] ueniamus Aug

65

61

Io. 7,

cfr 1 Cor. 6,

SERMO XXXVI

151

70 facientibus clamauit: Venite ad me omnes, qui laboratis. Hinc educti per baptismum tamquam per Mare Rubrum, ideo ru¬ brum quia sanguine Christi consecratum, mortuis omnibus ini¬ micis nostris, qui nos insectabantur, id est deletis omnibus peccatis nostris, traiecti sumus. Modo ergo antequam ad pa75 triam repromissionis, id est aeternum regnum ueniamus, in deserto in tabernaculis sumus. Ille est enim in tabernaculis, qui se esse in mundo intelligit peregrinum. Ille se intelligit peregrinantem, qui se uidet patriae suspirantem. Agnoscamus ergo nos iter agere in eremo siue in deserto, hoc est in isto mundo, ubi 80 sitit anima fidelis in terra inuia et inaquosa. Sic sitiamus, ut saturemur. Beati enim qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur. Clamat ergo Dominus, ut ueniamus et biba¬ mus, si intus sitiamus; et dicit, quia cum biberimus, flumina aquae uiuae fluent de uentre nostro. Venter interioris hominis 85 conscientia cordis est. Bibito isto liquore uiuescit | purgata 92' conscientia et hauriens fontem, etiam ipsa fons erit. Quid autem est fons uel fluuius, qui manat de uentre interioris hominis ? Beneuolentia, qua uult consulere proximo. Si enim putet, quia quod bibit, sibi soli sufficere possit, non fluit aqua de uentre eius. 90 Si autem proximo consulere festinat, ideo non siccat, quia ma¬ nat. Videamus nunc, quid sit, quod bibunt, qui in Domino credunt. Si enim credimus, bibimus; et unusquisque in seipso debet agnoscere, si bibit et si uiuit ex eo, quod bibit. 4. Exposuit euangelista, unde Dominus clamasset, ad quem 95 potum inuitasset, quid bibentibus propinasset, dicens: Hoc au¬ tem dicebat de spiritu, quem accepturi erant credentes in eum: nondum erat spiritus datus, quia Iesus nondum fuerat glorifica¬ tus. Quae igitur causa est, cur Dominus Iesus Christus statuerit, nonnisi cum glorificatus esset, dare Spiritum Sanctum? Quod 100 antequam dicamus, prius quaerendum est, quomodo nondum erat spiritus in hominibus sanctis, cum de Domino recens nato legatur, quod eum in spiritu agnouerit Simeon, agnouerit etiam Anna prophetissa, agnouerit Ioannes ipse, qui eum baptizauit. Impletus Spiritu Sancto Zacharias multa dixit; Spiritum Sanc105 tum ipsa Maria, ut Dominum conciperet, accepit. Multa ergo

82/93

clamat - bibit] ibid., 32, 4 - p. 301, 16 - 302, 13.

glorificatus] ibid., 32, 5 - p.

302>

I/5-

98/128

94/98

exposuit -

quae - locutura] ibid., 32, 6-7

- p. 303, 10/41 et 304, 10/n.

70 38. 38.

Mt. 11, 28.

95/98 Io. 7, 103 cfr Mt.

cfr Lc. 1, 35.

80 39.

Ps. 62, 2-3.

101/102

81/82

3, 13-16; Io. 1, 26-34.

83/84 cfr Io. 7, 37102/103 cfr Lc. 2, 36Lc. 1, 67-79. 104/105

Mt. 5, 6.

cfr Lc. 2, 25-26.

104

cfr

SERMO XXXVI

152

110

115

120

125

130

135

indicia praecedentis Spiritus Sancti habemus, antequam Domi¬ nus glorificaretur resurrectione carnis suae. Non enim alium spiritum etiam prophetae habuerunt, qui Christum uenturum praenuntiauerunt. Sed modus quidam futurus erat dationis huius, qui omnino ante non apparuerat; de ipso hic dicitur. Nus¬ quam enim legimus antea congregatos homines accepto Spiritu Sancto | linguis omnium gentium locutos fuisse, post resurrectionem autem suam primum, quando apparuit discipulis suis, dixit illis: Accipite Spiritum Sanctum. De hoc ergo dictum est: Non erat spiritus datus, quia Iesus nondum erat glorificatus. Et insufflauit in faciem eorum, qui flatu primum hominem uiuificauit, et de limo erexit significans eum se esse, qui insufflauit in faciem illorum, ut exurgerent a luto et luteis operibus renuntia¬ rent. Tunc primum post resurrectionem suam Dominus, quam dicit euangelista glorificationem, dedit discipulis suis Spiritum Sanctum. Deinde commoratus cum eis quadraginta dies, ut liber Actuum Apostolorum demonstrat, ipsis uidentibus et uidendo deducentibus ascendit in coelum. Ibi peractis decem diebus die Pentecostes, quem et nos hodie in eiusdem facti memoria celebrem ducimus, misit desuper Spiritum Sanctum. Quo qui fue¬ rant uno in loco congregati accepto impleti, omnium gentium linguis locuti sunt; et tunc iam significabatur, quod ecclesia crescendo per omnes gentes omnium linguis esset locutura. Per hoc autem, quod Spiritus Sanctus bis datus est, duo commendantur praecepta caritatis. Duo sunt enim caritatis praecepta, sed una caritas, sicut etiam unus spiritus et duo data. Nec alia caritas diligit proximum, quam illa quae diligit Deum. In terra datur spiritus, ut diligatur proximus; de coelo datur, ut diliga¬ tur Deus. Quamuis sit aliud Deus, aliud proximus, una tamen caritate diligendus est Deus et proximus. Deum plus seipso, proximum ut seipsum uerus amator amet. 5. In terra Christus spiritum dedit, sed de coelo est, quod

128/132. 134/135

et

137/138

per - Deum et quamuis - proximus et in -

descendit] Augustinus, Sermo, 265, 9 - PL 38, 1223.

132/134

in - Deus1]

Gregorius, Homelia in Euang., II, 30, 10 - PL 76, 1227 B.

111/112 118 123

114

cfr Act. 2, 1-4.

cfr Gen. 2, 7. cfr Act. 1, 9.

119/120 123/127

Io. 20, 22.

cfr Io. 12, 16. cfr Act. 2, 1-6.

114/115 Io. 7, 39. 121/122 cfr Act. 1, 3. 129/132 cfr Sermo, 8,

Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep. ad Rom., 5 - PL 191, 1381 A.

133

cfr Isidorus Hisp., Etymol. 8, 2, 6.

= Sermo, 32, 98/100.

136

131/133

cfr Rom. 5, 5.

praecedentia Aug

51/53;

130/ 132/134

cfr Mt. 22, 39; Mc. 12, 31; Lc. 10, 27; Rom. 13, 9;

e. a.

106

116/ 122/

124

in - memoria] in marg. R

92V

SERMO XXXVI

140

145

150

155

160

165

170

175

153

dedit. Ille enim dedit, qui de coelo descendit. Sed ista caritas | non tenetur, nisi in unitate ecclesiae Christi; nec illam seruant, 93' qui se a fraternae pacis integritate sequestrant. Quia ergo ad Spiritum Sanctum pertinet caritas, quid significauit Dominus, quod eum nonnisi post resurrectionem suam dare uoluit ? Hoc utique ut in resurrectione nostra caritas flagret, ut ab amore saeculi separetur, et tota currat in Deum. Hic enim nascimur et morimur, non hoc amemus; caritate migremus, caritate sursum habitemus, caritate illa qua diligimus Deum. Nihil aliud in hac nostrae uitae peregrinatione meditemur, nisi quia hic non semper erimus, et ibi nobis locum bene uiuendo praeparemus, unde numquam migrabimus. Dominus enim noster Iesus Christus, posteaquam resurrexit, iam non moritur et mors ei ultra, sicut apostolus dicit, non dominabitur. Ecce quod amemus: si in ipsum credimus, qui resurrexit, dabit nobis non quod hic amant homines, qui Deum non amant, aut tanto plus amant quanto illum minus; tanto autem hoc minus amant, quanto illum plus amant. Sed uideamus, quid nobis promisit. Non diuitias terrenas et temporales, non honores et potestates in isto saeculo; uidemus enim haec omnia dari et hominibus malis, ne magnipendantur a bonis; non ipsam postremo corporis sanitatem, non quia ipse illam non dat, sed quia ut uidemus et pecoribus dat non uitam longam. Quid est enim longum, quod aliquando finitur ? Non pro magno nobis credentibus promisit longaeuitatem aut decrepitam senectutem, quam omnes optant, antequam ueniat. Omnes de illa, cum uenerit, murmurant; non pulchritudinem corporis quam uel morbus corporis uel ipsa senectus, quae optatur, exterminat. | Omnia ista non nobis promisit, qui dixit: 93v Qui credit in me, ueniat et bibat; et flumina de uentre eius fluent aquae uiuae. Vitam aeternam promisit, ubi nihil timeamus, ubi non conturbemur, unde non migremus, ubi non moriamur, ubi nec decessor plangatur, nec successor speretur. Quia ergo tale est, quod nobis promisit amantibus et Spiritus Sancti caritate feruentibus, ideo ipsum spiritum dare noluit, nisi cum esset glorificatus, et ut in suo corpore ostenderet uitam, quam modo non habemus, sed in resurrectione speramus. Ad ipsam etiam in re consequendam animas nostras illustrando aptare dignetur ille, qui hodierna die fidelium corda inuisibili potentia perlustrauit, Spiritus Sanctus, uerus Deus Patri Filioque coaeternus et coaequalis permanens in saecula saeculorum. Arnen.

138/141

sed - caritas] Augustinus, Sermo, 265, 10-n - PL 38, 1223-1224.

141/173

quid - speramus] id., Tract. in Io. eu., 32, 9 - p. 305, 3/27 et 31 - 306, 40.

145/146 171/172

cfr 1 Io. 1, 7-13. cfr Io. 7, 39.

150/151

Rom. 6, 9.

166/167

Io. 7, 37-38.

SERMO XXXVII

In festo Sancti Ioannis Baptistae.

1. Hodierna sollemnitas, ortus praecursoris Domini, recte ab

5

io

15

20

25

30

omni ecclesia festa deuotione recolitur, cuius tanta est uitae sublimitas, ut quidquid illo sublimius est, hoc iam hominis naturam transcendere dubium non sit. Siquidem Dominus ipse, cum maiorem eo neminem in natis mulierum esse dixisset, mox subdidit dicens: Qui autem minor est in regno coelorum, maior est illo, seipsum uidelicet insinuans, qui humana natiuitate Ioanne posterior, sed coelestis regni esset apice praestantior. Sed et angelus natiuitatis eius praenuntius multifariam eius coram Domino magnitudinem exposuit : Vinum, inquiens, et siceram non bibet, et Spiritu Sancto replebitur adhuc ex utero matris suae, ita ut officium suae praecursionis Domino adhuc in utero posi¬ tus, quia loquendo I necdum poterat, iam gratulando praeberet, 94' quando sicut euangelium refert, intrante beata Dei genetrice et salutante Elisabeth exultauit in gaudio infans in utero eius. Vocem prior Elisabeth audiuit, sed Ioannes prior gratiam sensit. Illa Mariae, iste Domini sensit aduentum, femina mulieris et pignus pignoris. Istae gratiam loquuntur, illi intus operantur duplicique miraculo prophetant matres spiritu paruulorum. Ex¬ ultauit infans, repleta est mater; non prius mater repleta quam filius, sed cum filius esset repletus Spiritu Sancto, repleuit et matrem. Exultauit spiritus Ioannis; exultante Ioanne repletur Elisabeth. 2. Audiuimus gaudium nascentis, audiamus et officium prae¬ currentis. Venit Ioannes in desertum praedicans et dicens: Agite poenitentiam: appropinquabit enim regnum coelorum. Ideo in desertum uenire dicitur, quia deserti erant a Deo, quos ad poenitentiam exhortatur. Praecipit autem agere poenitentiam, non ut eos deterreret, sed ut Domino suo alliceret. Allicit utique modum reconciliationis promittendo, cum dicitur: Appropin¬ quabit enim regnum coelorum, ac si dicat: Appropinquabit re-

XXXVII, 2/9 hodierna - praestantior] Beda, Home/ia, II, 20 - CCSL 122, p. 328, 2 et 329, 54/61. 9/16 sed - eius] id., Homelia, II, 19 - p. 325, 259/263 et 282/286. 17/24 uocem - Elisabeth] Ambrosius, Expos. eu. sec. Lucam, II, 23 _ CCSL 14, p. 40, 319/320. 321 - 41, 328. 25/33 audiuimus - uitae] Gaufridus Babion, Sermo, 34 - PL 171, 656 D - 657 A, cfr 938 D - 939 A (Schneyer, 2, p. 153).

XXXVII, 6 cfr Mt. u, n. cfr Lc. 1, 40.

16

et

20/21

7/8

Mt. 11, n.

11/12 Lc. 1, 15. 15/16 17/23 cfr Beda, In Lucae 26/27 et 31/32 Mt. 3, 2.

Lc. 1, 41; cfr Lc. 1, 44.

eu. expos., I - CCSL 120, p. 35, 655 - 36, 662.

SERMO XXXVII

155

gnum uitae. O mira dulcedo, ut inter poenitentiam et regnum coelorum nihil sit medium. Agamus ergo poenitentiam delicto35 rum nostrorum, et in puncto patet nobis regnum coelorum. Sic namque ait beatus propheta: Desinite a malitiis uestris, discite benefacere. Quia enim inuidia diaboli peccatum introiuit in mun¬ dum et per peccatum mors, prouida supernae pietatis ratione miseris mortalibus consultum est, ut per medelam poenitentiae 40 prius ipsa peccati debeat remoueri contalgio, et sic excluso 94" mortis dominio uitae nobis coelestis reddatur beatitudo. Quid enim aliud est peccatum nisi uenenum ? Venenum plane antiqui serpentis peccatum est, quod infelix anima, dum peruersae dulcedinis amore captatur, horrendam aeterni mortis amaritu45 dinem incurrit. Anima enim, quae peccauerit, ipsa morietur. Vnde nobis coelestis medicus primum poenitentiae declarauit antidotum, quod ab animae uisceribus peccati uirus expelleret, et sic ad aeternae uitae gaudium hominem sanum reportaret. 3. Audiamus igitur eum ex ore praecursoris sui uociferantem 50 et dicentem: Facite fructus dignos poenitentiae. Digni poeniten¬ tiae fructus sunt, ut qui seruiebat peccato, faciat contraria peccato, et qui ante agebat contraria Deo, agat contraria dia¬ bolo, non tantum mala corrigendo per poenitentiam, sed etiam in bonis summam adhibendo cautelam. Sciendum quippe nobis 55 est, quod bona nostra tribus modis antiquus hostis insequitur, ut licet hoc, quod rectum coram hominibus agitur, in interni iudicis conspectu uitietur. Aliquando namque in bono opere intentionem polluit; aliquando uero intentionem boni operis uitiare non praeualet, sed in ipsa actione se quasi in itinere 60 opponit; aliquando autem nec intentionem uitiat nec in itinere supplantat, sed opus bonum in fine actionis illaqueat. Intentio¬ nem quippe in bono opere polluit, quia cum facilia ad decipien¬ dum corda hominum conspicit, eorum desideriis auram transito¬ rii fauoris apponit, ut I in his quae recta faciunt, ad appetenda 95' 65 ima tortitudine intentionis inclinentur. Vnde recte sub Iudaeae specie de unaquaque anima laqueo miserae intentionis capta per prophetam dicitur: Facti sunt hostes eius in capite. Aesi aperte diceretur: Cum bonum opus non bona intentione sumitur, huic aduersantes spiritus ab ipso cogitationis exordio principantur;

54/61

sciendum - illaqueat] Gregorius, Moralia in Iob, I, 36, 51 - CCSL 43,

61/83

p. 52, 8/12. 17 - 53, 19.

intentionem - repellit] ibid., I, 36, 52-53 - p.

53. 25 - 54. 5i-

36/37

Is. 1,16-17.

37/38

Sap. 2, 24 et Rom. 5, 12.

41/47

cfr Ambrosius,

De Poenitentia, I, 13, 65 - ed. Gryson, Sourc. Chret. 179, p. 106, 63/69. Ez. 18, 4.

50

Lc. 3, 8.

67

Thren. 1, 5.

45

SERMO XXXVII

156 70

75

80

85

90

95

100

105

tantoque eam plenius possident, quanto et per initium donantes tenent. Cum uero intentionem uitiare non praeualet, in uia positos laqueos tegit, ut in eo quod bene agitur, cor ex latere ad uitium deriuatur, quatenus quod inchoans aliter proposuerat, in actionem longe aliter quam coeperat, percurrat. Saepe enim bono operi dum laus humana obuiat, mentem operantis immu¬ tat, cuius delectatione, dum mens resoluitur, ab appetitu merce¬ dis intime reuocatur. Saepe se inchoatae nostrae iustitiae ira subiungit, quae dum immoderatius mentem turbat, cunctam quietis internae salutem sauciat. Saepe grauitatem cordis tristitia occupat atque quod mens bona intentione inchoat, haec uelamine moeroris obumbrat. Saepe etiam se bono operi laetitia immoderata adiungit, cumque plus mentem quam decet, hila¬ rescere exigit, ab actione bona omne pondus grauitatis repellit. 4. Quia enim etiam bene inchoantibus subesse in itinere laqueos psalmista conspexerat, recte prophetico plenus spiritu clamabat: In uia hac, qua ambulabam, absconderunt laqueum mihi. Quod bene ac subtiliter Ieremias insinuat, qui dum gesta foris referre studuit, quae intus | (se)metipsos gererentur, indi- 95v cauit dicens: Venerunt octoginta uiri de Sichem et de Silo et de Samaria, rasi barba et scissis uestibus, squalentes; munera et thus habebant in manibus, ut offerrent in domo Domini. Egressus autem lsmahel, Nathaniae filius, in occursum eorum de Maspha, incedens et plorans ibat. Cumque occurrisset eis, dixit ad eos: Venite ad Godoliam, filium Aicham. Qui cum uenissent ad medium duitatis, interfecit eos. Barbam quippe radunt, qui sibi de propriis uiribus fiduciam subtrahunt. Vestes scindunt, qui sibimetipsis in exterioris decoris laceratione non parcunt. Oblaturi in domo Domini thus et munera ueniunt, qui exhibere se in Dei sacrificio orationem cum operibus pollicentur. Sed tamen si se in ipsa sanctae deuotionis uia caute circumspicere nesciunt, Ismahel, Nathaniae filius, in eorum occursum uenit, quia nimirum quilibet malignus spiritus prioris sui satanae exemplo in super¬ biae errore generatus se ad laqueum deceptionis opponit. De quo et bene dicitur: Incedens et plorans ibat, quia ut deuotas interimere feriendo praeualeat, semetipsum quasi sub uelamine uirtutis occultat; et dum concordare se simulat ad cordis intima securius admissus, hoc quod intus de uirtute latet, occidat. Qui plerumque se spondet ad altiora prouehere, unde et dixisse

84/137

quia - ostendit] ibid., I, 36, 53-54

71/72 cfr Ps. 141, 4. cfr Ier. 41, 6. 104 et

86/87 Ps. 141, 109 Ier. 41, 6.

- p. 4.

54, 5I

-

89/95

55) I05 et 106/109.

Ier. 41, 5-7.

XXXVII, 88 intus (se) metipsos] scrips.; apud nosmetipsos Greg Greg

100/101

generentur

SERMO XXXVII

157

perhibetur: Venite ad Godoliam filium Aicham, dumque maiora no promittit, minora subtrahit. Vnde recte dictum est: Qui cum uenissent ad medium duitatis, interfecit eos. Viros ergo ad offeren¬ da Deo | munera uenientes in medio ciuitatis interficit, quia 96r diuinis deditae operibus mentes nisi studiosa se circumspectione custodiant, surripiente hoste, dum deuotionis portant hostiam, 115 perdunt uitam.

5. De cuius hostis manu non euaditur, nisi citius ad poeniten¬ tiam recurratur. Vnde illic apte subiungitur: Decem autem uiri reperti sunt inter eos, qui dixerunt ad Ismahel: Noli occidere nos, quia habemus thesauros in agro, frumenti et hordei et olei et 120 mellis. Et non occidit eos. Thesauros quippe in agro est spes in

125

130

135

140

145

poenitentia, quae quia non cernitur, quasi in terra cordis suffos¬ sa continetur. Qui enim thesauros in agro habuere, seruati sunt, quia qui post incautelae suae uitium ad lamentum redeunt, nec capti moriuntur. Cum uero antiquus hostis neque in exordio intentionis ferit, neque in itinere actionis intercipit, duriores in fine laqueos tendit. Quem tanto nequius obsidet, quanto solum sibi remansisse ad decipiendum uidet. Hos namque fini suo appositos laqueos propheta conspexerat, cum dicebant: Ipsi calcaneum meum obseruabunt. Quia enim in calcaneo finis est corporis, quid per hunc nisi terminus signatur actionis? Siue ergo maligni spiritus seu praui quique homines illorum super¬ biae sequaces calcaneum obseruant, cum actionis bonae finem uitiare desiderant. Vnde et eidem serpenti dicitur: Ipsa tuum obseruabit caput et tu eius calcaneum. Caput quippe serpentis obseruare est initium suggestionis eius aspicere, qui tamen cum ab initio deprehenditur, percutere calcaneum molitur, | quia etsi 96v suggestione prima in intentione non percutit, decipere ostendit. 6. Quoniam igitur, fratres, omnis nostra salus in his tribus consistit, uidelicet in puritate intentionis et in processu bonae actionis et in perseuerantia perfectae consummationis, tota uirtute perspiciendus est fluuius operis, si purus emanat ex fonte cogitationis. Omni cura seruandus est a malitiae puluere oculus cordis, ne hoc quod in actione rectum hominibus ostentat, apud semetipsum per uitium malae intentionis deprauet. Curandum est, ne cum mala uincimus, bonis lasciuientibus supplantemur, ne fortasse fluxa prodeant, ne incircumspecta capiantur, ne per errorem uiam deserant, ne per lassitudinem fracta anteacti laboris meritum perdant. Et quia in deserto mundi istius inter malignos spiritus tamquam uenenatos serpentes calcaneo nostro

140/148

tota - perdant] ibid., I, 36,

110/111

Ier. 41, 7.

Ps. 55, 7.

133/134

117/120 Gen. 3, 15.

54-55

Ier. 41, 8.

149

- p. 56, 118/122 et 57, 162/165.

122

cfr Lc. 8, 2.

cfr Ier. 41, 8.

149/150

128/129

cfr Gen. 3, 15.

SERMO XXXVII

158 150

155

160

165

170

insidiantes ambulamus, praecedentium patrum exemplis quasi quibusdam calceamentis pedes nostrorum actuum necesse est muniamur. Nam et beatus hic Ioannes, cuius hodie natiuitate gaudemus, in hoc missus a Deo dicitur, ut conuertat corda pa¬ trum in filios, quod toties in nobis completur, quoties illius hortamenta sectantes eandem fidem et dilectionem habere disci¬ mus, quam ueteres sanctos in Deum habuisse cognouimus, cum eadem, quae illos intrasse constat, supernae pacis gaudia suspi¬ ramus, atque ut haec etiam nos intrare mereamur, coelestem in terris exercere uitam contendimus, cum eorum exemplo nulla, quae facimus uel percipimus bona, nostris meritis ascribimus, sed ad auctoris nostri per omnia gratiam respicimus, quoniam ipse est Deus, | ipse fecit nos et non ipsi nos, non solum uidelicet 97' ut homines simus, uerum etiam ut sancti et beati homines simus. Cuius dona gratiae si puro semper et infatigabili corde sectamur, ipse iuxta eorundem patrum promissa propitius sit omnibus iniquitatibus nostris, ipse satiat in bonis desiderium nostrum, ipse non in operibus iustitiae, quae ex nobis habere potuimus, sed in miseratione et misericordia, quam ipse donauit, nos in uitam coronat aeternam, qui uiuit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus Sancti ...

156/170

cum - sancti] Beda, Homelia, II, 19 - CCSL 122, p. 327, 335/349.

153/154 Lc. 1, 17. 161/162 Ps. 99, 3. 167 cfr Eccli. 3, 32.

164

dono Beda

155 cfr 1 Tim. x, 14 et 2, 164 cfr 2 Tim. 2, 22. 168/169 cfr Ps. 102, 4.

15; 2 Tim. 1, 13; Tit. 2, 2.

165/167

cfr Ps. 102, 3-4.

SERMO XXXVIII

Ioannis Baptistae.

1. Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Ioannes. Hic uenit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine, ut omnes crederent per illum. Venturo in plenitudine temporis Dei Filio 5 ad redemptionem humani generis missus est ante illum homo magni meriti, cuius testimonio praepararentur corda hominum ad audiendam mox, ut appareret, ipsam Dei sapientiam, ad uidendum ipsum solem iustitiae nube iam corporis tectum, beatus uidelicet Ioannes, cuius mysticam et angelico oraculo io praesignatam natiuitatem sollemniter hodie celebramus, ut per illius testimonium omnes crederent in lucem, quam necdum uidere nouerant Dominum Iesum Christum, qui de seipso testa¬ tur: Ego sum lux mundi. Cuius nimirum dominici praecursoris mirabilem ortum sanctissima quoque uita consecuta est in tan15 tum, ut a mundanis uacans operibus coelestibus solum studiis ac desideriis animum daret, et conuenientes ad se turbas a malis operibus abstinere ac per poenitentiam fidemque expiari et Christo consecrari doceret, quia tempus iam diuinae propitiatio¬ nis instaret, in qua cunctis pie quaerentibus regni coelestis 20 pateret ingressus. Nam et praedicatio eius ab ipsis coepit uerbis, cum sicut Matthaeus euangelislta describit: Venit Ioannes Bap- 97* tista praedicans in deserto: Poenitentiam agite, aduenit enim regnum coelorum. Ioannes interpretatur gratia Dei siue in quo est gratia Dei. Quod nomen illi a Domino impositum est, quia 25 uere fuit in eo gratia Dei, sicut ex euangelio saepe audiuimus. Baptista graecum nomen est, et dicitur latine lauator; deriuatum a graeco uerbo, quod est baptizo, id est lauo. Fuit autem Ioanni additum super suum nomen, quod uenit scilicet a Do¬ mino missus. Angelus namque ad Zachariam dixerat: Ipse prae30 cedet ante illum; et ipse Zacharias filio: Tu puer, propheta

XXXVIII,

10/13

XXXVIII,

2/4

ut - mundi] Beda, Home/ia, I, 8 - CCSL 122, p. 55, 121/

124.

3, 7.

18/19

Io. 1, 6-7.

cfr 1 Io. 4, 10.

8 cfr Mal. 4, 2.

19/20

et

39

13

Io. 8, 12.

16

cfr Lc.

cfr Sacramentarium Veronense, 285 -

ed. Mohlberg, p. 38, 14; Corpus Praefationum, 1551 - ed. Moeller, CCSL 161C, p.

21/23

467, 10/11.

Mt. 3, 1-2.

23/24

Hieronymus, Lih. interpr. hebr. nom., 69

et 76 - CCSL 72, p. 146, 16/17 et t55> 19/20. Lc. 1, 17.

30/32

XXXVIII,

11

24/25

cfr Lc. 1, 13.

Lc. 1, 76.

in lucem] per illum praem. R, sed postea eras.

29/30

SERMO XXXVIII

i6o

35

40

45

50

55

60

Altissimi uocaberis, praeibis enim ante faciem Domini parare uias eius. Nec dubium quin beatus Ioannes intellexerit hoc, licet infans esset octo dierum, cum nondum natus senserit beatam Mariam loquentem et exultauerit in utero matris suae. 2. Poenitentiam, inquit, agite, aduenit enim regnum coelorum. Nullus ante Ioannem ista praedicauit, sed tantum legis prae¬ cepta seruantibus uitam longam et rerum abundantiam promi¬ sit; nec autem per praeconem iustitiae dicitur, quia poenitentibus regni coelorum appropinquet introitus. Honoratur itaque praeco Domini a Domino, quod ipse primus annuntiat, quod nullus ante ipsum propheta palam nuntiauerat, quia uidelicet uia uitae, quae per peccatum primo homini fuerat clausa, per Christum cito sit reseranda; et eo reuocentur filii per poeniten¬ tiam, unde pater est expulsus per culpam. Nam quod clausit peccatum, poenitentia reserauit; et de quo ira praecipitauit, pietas reuocauit. Qui non poenitet modo, nudus manebit in umbra mortis; qui uero timet Deum, per poenitentiam illustra¬ tur. Poenitentia enim est, quae contritum hominem sanat et tristem exhilarat, uitam de interitu reuolcat. Meritum homini 98' renouat, fiduciam reformat et gratiam refundit abundantiorem, quae peccata Deo miserante relaxat et paradisum reserat. Per hanc et Christus nobis regnum coelorum appropriatum signat dicens: Poenitentiam agite, appropinquabit, enim- regnum coelo¬ rum. Et ipse idem Ioannes Baptista, praecursor et praeparator uiae Domini hodie natus, plenus Spiritu Sancto clamat: Facite dignos fructus poenitentiae, quoniam ecce adest regnum coelo¬ rum. Poenitentia autem uera est peccata plangere et plangenda deuitare. Poenitentiae sapor est ieiunium pro peccato, quando perfectam arripuerit abstinentiam homo, et compellentis gastrimargiae cupiditatem et persuadentis gulae libidinem superat continendo. Poenitudo est, quando hunc somnus comprimit, et

43/57

et

58/72

eo — coelorum et poenitentiae — linguam] Ps. Chrysostomus,

Sermo de 'Poenitentia - Basileae, 1522, V, p. 287-289 (cfr Morin, Opera omnia, I2, p.

93*)-

33/34 3, 24.

51

et

cfr Lc. 1, 41. 35 Mt. 3, 2. 46/47 cfr Ps. 106, 10 et 14; Is. 62/72 cfr Hemmo, Liber de qualitate

38

49

2; Lc. 7, 27.

cfr Ps. 102, 4.

55/57

53/54

Lc. 3, 8.

42

cfr Gen.

48/

coelestis patriae ex sanctorum patrum opusculis

excerptus, II, 64 - PL 118, 928 D - 929 B. 4, 18.

cfr 2 Petr. 2, 5.

9, 2; Ier. 13, 16; Lc. 1, 79; e.a.

48

Mt. 3, 2.

57/58

cfr Ps. 146, 3; Zach. n, 16; Lc.

54/55

cfr Mt. 11, 10; Mc. 1,

cfr Gregorius, Registrum Epistularum,

XI, 27 - ed. Norberg, CCSL 140 A, p. 912, 280/281; id., Homelia in Euang., II, 34, 15 - PL 76, 1256 B.

46

qui] coniec.; quem R

SERMO XXXVIII

161

uincit eum, et uigilat propter Deum. Perfecta poenitentia cogit peccatorem omnia libenter sufferre. Percutienti maxillam prae¬ bet alteram, castigatus gratias agit: prouocatus tacet, exaspera65 tus blanditur, superiori supplex est, inferiori subiacet, in corde eius contritio est, in ore eius confessio, in opere tota humilitas. Haec est perfecta et fructuosa poenitudo; sic poenitenti praeest Deus. 70

75

80

85

90

3. Est igitur poenitentia magistra uirtutum et mater misericordiae, quae respuit auaritiam, horret luxuriam, fugit furorem, firmat amorem, mores componit, malitiam odit, inuidiam exclu¬ dit, calcat superbiam, continet linguam, ne si mens per multilo¬ quium sparsa a secreto se intimae considerationis effuderit, redire interius ad sui cognitionem non possit. Totum uero se insidiantis hostis uulneribus detegit, qui nulla se munitione silentii circumcludit. | Vnde scriptum est : Sicut urbs patens et 98v absque murorum ambitu, ita uir, qui non potest in loquendo cohibere spiritum suum. Quia enim murum silentii non habet, patet inimici iaculis ciuitas mentis, quam tanto ille sine labore superat, quanto et ipsa, quae uincitur contra semetipsam, per multiloquium pugnat. Hinc Salomon iterum dicit: In multilo¬ quio peccatum non deerit. Hinc Isaias ait: Cultus iustitiae silen¬ tium, per hoc indicans, quia mentis iustitia desolatur, quando ab immoderata locutione non parcitur. Hinc Iacobus dicit: Si quis putat se religiosum esse, non refrenans linguam suam sed seducens cor suum, huius uana est religio, quia etsi mandata Domini, quae didicit, factis quis exercere uidetur, si non etiam linguam a detractionibus, mendaciis, blasphemiis, stultiloquiis, ab ipso etiam multiloquio ceterisque, quibus peccare solet, refrenauerit, frustra se de operum iustitia iactat. Hinc rursus ait: Sit omnis homo uelox ad audiendum, tardus autem ad loquendum. Hinc iterum linguae uitium definiens adiungit: Inquietum ma-

72/81

ne - pugnat] Gregorius, Moralia in Iob, VII, 37, 59 - CCSL 143, p. 379,

55/61 et 63/65; Taio, Liber Sententiarum, IV, 26 - PL 80, 942 C - 943 A (praesertim

1. in

72/73: “per - considerationis”). Iob,

VII,

37,

58

-

p.

378,

81/86 33/39.

hinc - religio] Gregorius, Moralia

86/90

quia

-

iactat]

epistulas VII catholicas, lac. 1, 26 - ed. Laistner, CCSL 121, p. 192, 336/340.

Beda,

In

90/93

hinc - mortifero] Gregorius, Moralia in Iob, VII, 37, 58 - p. 378, 39 - 379,

4163/64

Mt. 5, 39.

65/72

Ps. Caesarius Aret, Sermo de poenitentia - PL 67,

1081D - 1082 A (uide G. Morin, Opera Omnia, I, p. XLV-XLVII, et II, p. 931).

66

cfr Rom. 10,10.

IV, 26 - PL 80, 943 B. 1, 26.

74

88 cfr Sap. 1,

totam Greg Taio

76/78 Prou. 25, 28. 81/82 Prou. xo, 19. 11. 91 lac. 1, 19.

81/86 cfr Taio, Liber Sententiarum, 82/83 Is. 32, 17. 84/86 lac. 92/93 lac. 3, 8.

SERMO XXXVIII

162

lum, plena ueneno mortifero. Lingua enim, quae in udo sedet, 95

ioo

105

no

115

120

facile labitur et in illa ruina fratrum. Dum enim otiosa cauere uerba negligimus, ad noxia peruenimus, ut prius loqui aliena libeat, postmodum detractionibus eorum uitam, de quibus lo¬ quitur, mordeat; ad extremum uero usque ad apertas lingua contumelias erumpat. Hinc seminantur irae stimuli, oriuntur rixae, accenduntur faces odiorum, pax extinguitur cordium. Vnde bene per Salomonem dicitur: Qui dimittit aquam, caput est iurgiorum. Aquam quippe dimittere est linguam in fluxum eloquii I relaxare. Qui ergo dimittit aquam, caput est iurgiorum, 99' quia qui linguam non frenat, concordiam dissipat. 4. In silentio uero pax nutritur, et quasi ex consilio Chusi seruatur Dauid, ne moriatur. Erat enim Chusi, ut scriptum est, amicus Dauid, et Chusi interpretatur silentium. Sed quomodo amabat eum ? Obmutui, inquit, et humiliatus {sum') et silui a bonis. Sic enim fructum silentii iustus amat, ut etiam a quibus¬ dam bonis sileat; sic amat consilium Chusi, ut ponat silentium ori suo custodiam, dum non loquitur nisi per licentiam. Pone, inquit, Domine, custodiam ori meo et ostium circumstantiae labiis meis. Ostium dixit, non murum. Si enim murus poneretur, loquendi licentia omnino negari uideretur. Sed ostium ponitur, quod tempore et loco et clauditur et aperitur. Est tempus et locus tacendi et loquendi. Aperitur itaque ostium in claustro hora constituta lectioni, in capitulo confessioni, in ecclesia ora¬ tioni; clauditur iterum in claustro confabulationi, in capitulo excusationi, in ecclesia uanae modulationi. Hoc ostium clauditur saepius fratribus nouiter conuersis, tepidis et peruersis. Aperitur tamen eisdem quandoque propter necessitatem corporis uel ad doctrinam ordinis seu ad aedificationem mentis; et potest hoc ostium appellari licentia loquendi, quae aperitur aut claudi¬ tur, cum datur aut negatur. Sunt enim, qui cum in claustro 93/94

lingua - fratrum] Hugo de Folieto, De claustro animae, II, 16 - PL 176,

94/103 dum - dissipat] Gregorius, Moralia in Iob, 104/110 in - licentiam] Hugo de Folieto, De 16 - PL 176, 1067 D. 110/123 pone - negatur] ibid., II, 20 - 1074 A. 123/127 sunt - auocant] ibid. - PL 176, 1073 D. 1067 D.

VII, 37, 57 - p.

378, 18/29.

claustro animae, II,

93/94

cfr Augustinus, En. in Ps., 38, 3 - CCSL 38, p. 403, 9/10.

cfr Taio, Liber Sententiarum, IV, 26 - PL 80, 943 A.

104/105 cfr 2 Reg. 108/109 cfr

14.

Ps. 38, 3.

18, 21-32.

105/106

100/101

et

102

cfr 2 Reg. 15, 37.

Regula S. Benedicti, 6, 2 - CSEL 75, p. 41.

Regula S. Benedicti, 6, 3 - p. 42. CCSL 40, p. 2029, 24/28.

110/114 110/112 Ps.

humiliatus et] s.l. R

94/102 Prou. 17,

107/108 110 cfr

cfr Augustinus, En. in Ps., 140, 6 140, 3.

Moralia in Iob, VII, 37, 61 - CCSL 143, p. 380, 105.

107

- PL 176, 1073 D

(sum ) ] add. cum Hugo

113/114 cfr Gregorius, 114/115 Eccl. 3, 7.

SERMO XXXVIII 125

130

135

140

145

150

155

163

sedeant, non lectioni et silentio, sed rumoribus et curiositati uacant, qui locum et tempus loquendi et tacendi nusquam et numquam seruant, sed instabiles et otiosi nunc hos nunc illos nutibus et fabulis auocant. Videas etiam illos deforis ambulare, seorsum conuenire sibi et sedere pariter moxque laxare | proca- 99v ces linguas in detestandum susurrium. Ineunt familiaritatem ad detrahendum, unanimes ad maledicendum, concordes ad discor¬ diam. Conciliant inter se inimicissimas amicitias, et pari consen¬ taneae malignitatis affectu celebratur odiosa collatio. Haud aliter egere quondam Herodes et Pilatus, de quibus narrat euangelium, quia facti sunt amici in illa die, hoc est in die dominicae passionis. Conuenientibus sic in unum non est domini¬ cam coenam manducare, sed magis propinare et bibere calicem daemoniorum, dum importantibus linguis aliorum perditionis uirus aliorum aures intrantem mortem libenter excipiunt. Sic quippe iuxta prophetam intrat mors per fenestras nostras, cum prurientes auribus et oribus letale poculum detractionis inuicem nobis ministrare contendimus. Non ueniat anima mea in consilio detrahentium, quoniam Deus odit eos dicente apostolo: Detractores Deo odibiles. Quam sententiam Deus ipse loquens in psalmo audi, quomodo confirmet: Detrahentem, inquit, proximo suo, hunc persequebar. Nec mirum cum id praecipue uitium caritatem, quae Deus est, ceteris acrius impugnare et persequi cognoscatur, quemadmodum ex hoc possumus aduertere. Omnis qui detrahit, primum seipsum caritate uacuum prodit. Deinde quid aliud intendit detrahendo, nisi ut is, cui detrahit, ueniat in odium uel contemptum ipsis, apud quos detrahitur? Ferit igitur caritatem in omnibus, qui se audiunt lingua maledica; et quan¬ tum in se est, necat funditus et extinguit. Non solum autem sed et in absenltibus uniuersis, ad quos uolans uerbum forte per eos, ioor qui praesentes sunt, peruenire contigerit. 5. Videtis, quam facile et in breui ingentem multitudinem animarum uelociter currens sermo tabe malitiae huius inficere possit. Propterea dicit de talibus spiritus propheticus: Quorum os maledictione et amaritudine plenum est, ueloces pedes eorum ad effundendum sanguinem. Vtique tam ueloces, quam uelociter

127/181

uideas - commemoratis] Bernardus, Super Cantica, s. 24, 3-5 - I, p.

153, 8/10 et 11 - 156, 7.

125

144/145 159

139

Lc. 23, 12.

Ier. 9, 21.

Ps. 100, 5.

Ps. 13, 3.

149

134

cfr Eccl. 3, 7.

1 Cor. 10, 20.

159/160

146

140

cfr 1 Io. 4, 8.

Ps. 147, 15.

detrahit] detrahitur Bem

135/136

1 Cor. 11, 20.

136/137

143

Rom. 1, 30.

cfr 2 Tim. 4, 3.

156

cfr Ps. 147, 15.

157/

SERMO XXXVIII

164 160

165

170

175

180

185

190

sermo currit. Vnus qui loquitur est, et unum tantum uerbum

profert; et tamen unum uerbum uno in momento multitudinis audientium, dum aures inficit, animas interficit. Cor siquidem fplle liuoris amarum per linguae instrumentum spargere nisi amara non potest, dicente Domino: Ex abundantia cordis os loquitur. Et sunt diuersae species pestis huius, dum alii quidem nude atque irreuerenter, uti in buccam uenerit, uirus euomant detractionis; alii autem quodam simulatae uerecundiae fuco malitiam corde conceptam, quoniam retinere non possunt, ad¬ umbrare conentur. Videas praemitti alta suspiria sicque cum quadam grauitate et tarditate, uultu moesto, demissis superci¬ liis et uoce plangenti egredi maledictionem, et quidem tanto persuasibiliorem, quanto creditur, ab his qui audiunt, corde inuito et magis condolentis affectu quam malitiose proferri. Doleo, inquit, uehementer pro eo, quod diligo eum, et numquam potui eum de hac re corrigere. Et alius: Mihi quidem, ait, bene compertum fuerat de illo istud, sed per me numquam innotuis¬ set. At quoniam per alterum patefacta res est, ueritatem negare non possum. Reuera ita est. Et addit: Grande damnum! Nam alias quidem in pluribus ualet. Ceterum in hac parte, ut uerum fateamur, excusalri minime potest. His paucis aduersus mali¬ gnissimum uitium commemoratis pensemus, quae poena multi¬ loquio immineat, in quo per noxia uerba peccamus, si etiam de otioso sermone testante ueritate rationem reddituri sumus. Otio¬ sum quippe uerbum est, quod aut ratione iustae necessitatis aut intentione piae utilitatis caret. Et in alio loco sententia euangelii ualde nos terruit, si fidem habemus: eos autem non terruit, qui fidem non habent. Et quia non terret eos, uolunt esse peruerse securi nescientes distribuere et distinguere tempora timoris et securitatis. Timeat ergo, qui ducit uitam modo cum fine, quo possit in illa uita habere securitatem sine fine. Sic ergo timea¬ mus. 6. Quis enim non timeat loquentem ueritatem et dicentem: Qui dixerit fratri suo, Fatue, reus erit gehennae ignis. Linguam autem nullus hominum domare potest. Et homo domat feram,

195

non domat linguam. Domat leonem et non frenat sermonem. Domat quod non est ipse et non domat seipsum. Domat quod timebat; et ut se domet, non timet, quod timere debebat. Quid ergo faciemus, fratres mei ? Si linguam nullus hominum domare

181/185

pensemus - caret] Gregorius, Moralia in Iob, VII, 37, 58 - p. 379,

44/48; Taio, Liber Sententiarum, IV, 26 - PL 80, 943 C.

185/202

et - homo2]

Augustinus, Sermo, 55, 1-2 - PL 38, 375.

164/165 193 Mt.

Lc. 6, 45. 5, 22.

183 193/194

cfr Regula S. Benedicti, 67, 4 - CSEL 75, p. 172. lac. 3, 8.

ioov

SERMO XXXVIII 200

205

165

potest, confugiendum est ad Dominum, qui domet linguam nostram. Nulla bestiarum, quae ab homine domantur, se domat: sic et homo non se domat. Vt equus, bos, camelus, elephans, leo, aspis dometur, homo quaeritur. Ergo Deus quaeratur, ut homo dometur. In illo spes est, ei nos subdamus, et misericordiam precemur. In illo spem nostram ponamus; et donec domemur et perdomemur, id est perficiamur, dolmitorem feramus. Audiamus Dominum in nobis ipsis, agamus quod praecepit. 7. Esto consentiens aduersario tuo, cito dum es cum illo in uia, ne forte tradat te tudici et iudex ministro et mittaris in carcerem.

210

215

220

225

230

Quis est iste aduersarius? Numquid diabolus est, cui consentire debeat christianus ? Absit. Quaeramus ergo istum aduersarium, cui debemus consentire, ne tradat nos iudici et iudex ministro. Quaeramus illum et consentiamus illi. Si peccas, aduersarius tuus est sermo Dei. Delectat te uagari, dicit tibi: noli; delectat detrahere et uerbosari, ille tibi dicit: noli; delectat te leuitatibus occupari, dicit tibi sermo Dei: noli. In quibuscumque peccatis uoluerimus facere uoluntatem nostram, dicit nobis: noli. Aduer¬ sarius est uoluntatis nostrae. O quam bonus aduersarius, quam utilis aduersarius! Non quaerit nostram uoluntatem, sed utilita¬ tem. Aduersarius est nobis, quamdiu sumus et ipsi nobis. Quamdiu tu tibi inimicus es, inimicum habes sermonem Dei. Esto tibi amicus non faciendo, quod ille tibi nociuum esse ostendit, et concordasti cum illo. Si concordauerimus cum illo, si consenseri¬ mus illi, finita uia non timebimus iudicem, ministrum, carcerem. Quando finitur uia? cum finitur uita. Vita ista dicta est uia. Ambulamus, et ipsum uiuere, abscedere est. Non anni nobis accedunt, sed magis decedunt. Non enim ueniunt, ut stent nobiscum, sed cum transeunt per nos, terunt nos et minus minusque ualere nos faciunt. Quid facturi sumus cum aduersario nostro, id est cum sermone Dei ? Concorda cum illo. Nescis enim, quando finiatur uia. Cum uia finita fuerit, iudex restat et minister et carlcer. At si seruauerimus aduersario nostro bonam uoluntatem et cum eo consenserimus, pro iudice inueniemus Patrem, pro ministro saeuo angelum tollentem in sinu Abrahae,

203/205

in - feramus] ibid., 55, 4 - PL 38, 376.

207/234

esto - paradisum]

id., Sermo, 109, 3-4 - PL 38, 637-638.

207/208

Mt. 5, 25.

224

cfr Prou. 6, 23 et xo, 17; e.a.

49, 6 et 74, 8; Eccli. 35, 15; 2 Tim. 4, 8; e.a.

225

accedere Aug

233

sinum Aug

233

232/233

cfr Lc. 16, 22.

cfr Ps.

i66

SERMO XXXVIII

pro carcere paradisum. Cuius scilicet paradisi ingrediendi gau¬ dia uenerandus baptista Ioannes, sicut primus mundo nuntiauit ipsumque, per quem ingrederemur, Saluatorem mundi primus digito demonstrauit, ita ut haec obtinere mereamur suis nobis precibus suffragetur praestante eodem Iesu Christo Domino nostro.

SERMO XXXIX

Sancti Ioannis Baptistae.

1. Inter natos mulierum non surrexit maior Baptista, et cetera. Primordia natiuitatis uenerandi Baptistae Ioannis non immerito hodie toto orbe Christi ecclesia laetissima festiuitate concele5 brat, qui aeterna mortalibus adesse gaudia stupenti mundo testis fidelissimus nuntiauit, cuius testimonio cunctorum a sae¬ culis prophetarum praeconia aduentum Christi praecinentia fir¬ mata sunt, qui praemia regni coelestis, quae illi figuris et aenig¬ matibus ac carnalium uelamine promissionum adumbrauerant, io poenitentibus appropinquare luce ipsa clarius edocuit ipsumque nostrae salutis operatorem Dominum Iesum Christum adesse, cum uiuae uocis alloquio, digiti quoque demonstrauit indicio: Ecce, inquiens, agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. Vnde et merito plus quam propheta esse ipsius Domini attestatione 15 perhibetur: immo inter natos mulierum maior illo quisquam surrexisse negatur. Hic igitur angelico praenuntio ex patre de¬ crepito, matre sterili et annicula praeter spem mirabiliter editus et euangelio teste usque ad diem ostensionis suae ad Israel in eremo demoratus, praestituto tandem diuinitus tempore uenit, 20 iuxta Matthaeum euangelistam, praedicans \ in deserto Iudaeae et dicens: Poenitentiam agite, appropinquauit enim regnum coelo¬ rum. In deserto Iudaeae dicit, quia sicut illis ante prophetatum est: Ecce relinquetur uobis domus uestra deserta, sic in diebus 25

30

Ioannis ex multa parte fuit Iudaea deserta. Praedicabat ergo desertae Iudaeae, id est propter transgressiones legis a Deo derelictae. Regnum coelorum appropinquare dicit, quia ille ap¬ propinquabat, qui aditum regni coelestis hominibus reserauit, siue ecclesiam futuram esse praedicabat, quae saepissime in scripturis regni coelestis nomine notatur. Hic est enim, de quo scriptum est per Isaiam prophetam dicentem: Vox clamantis in deserto. Vox nominatus est, quia uerbum praecedebat. Claman¬ tis, id est Domini per ipsum loquentis: Parate uiam Domini. Ad

XXXIX,

19/37

uenit - opponit] Ps. Beda, In Matthaei euangelium expositio, 1,

3 - PL 92, 15 BC.

XXXIX,

2

Mt. 11, 11.

11

cfr Prou. 22, 2.

12/13

cfr Augustinus, Sermo,

66, 2 - PL 38, 431; Hieronymus, Commentarius in Matthaeum, II - ed. Hurst-

72/7313 Io. 1, 29. 14 Mt. 11, 9. 15 cfr 16/17 cfr Lc. 1, 7-5718/19 cfr Mt- lr> 7~9; Mc- L 3'4i Lc19/22 Mt. 3, 1-2. 23 Mt. 23, 38. 26 cfr Mt. 3, 2. 28/29 cfr 23. 30/31. 32 et 35 Is. 40, 3; Mt. 3, 3.

Adriaen, CCSL 77, p. 79, Mt. 11, 11. 3, 2-4. Hebr. 12,

I02f

i68

35

40

45

50

55

60

65

SERMO XXXIX

hoc enim uox uerbum praeibat, ut uiam Domini ad cor nostrum per fidem praedicationis sterneret. 2. Rectas facite semitas eius. Ad se uenienti Domino rectas semitas facit, qui nullum ei obstaculum, quo iter festinantis impediat, opponit. Via namque Dei est pax, uia Dei est humili¬ tas, uia Dei est caritas, ceteraque uirtutum opera, per quae mundi cordis amator humanae domicilium mentis intrare gaudet et incolere, quas etiam Salomon in laude sapientiae com¬ mendans: Viae, inquit, eius uiae pulchrae, et omnes semitae eius pacificae. Pulchrae uidelicet per innocentiam operis, pacificae autem propter eam quam conferunt quietem mentis. Sed heu nostra duritia tam mcunda uiarum Dei planitiem exasperat, qui eum a quo etiam auersi sustinemur, contumaci praesumptione contemnimus, quippe cum euidenter idipsum scriptura testetur dicens: Nam si ambularent semitas rectas, inuenissent utique semitas iustitiae leues? Nos, inquam, nos esse manifestum est | qui semitas Domini rectas ac leues prauis durisque saecularium io2v desideriorum cautibus asperamus, qui uiam regiam apostolicis ac propheticis silicibus communitam sanctorumque omnium atque ipsius Domini uestigiis complanatam amentissime dese¬ rentes deuia quaeque ac dumosa praesentium oblectationum itinera sectamur. Tribuli enim, ait scriptura, et laquei in uiis prauis; qui autem timet Dominum, abstinebit se ab eis. Viae enim, secundum Salomonis sententiam, nihil operantium stratae sunt spinis, fortium uero tritae sunt, et ita ab itinere regio deuiantes ad illam metropolim ciuitatem, ubi noster cursus indeclinabiliter semper debet esse directus, non poterunt peruenire. Quod etiam Ecclesiastes signanter expressit: Labor, inquiens, stultorum affliget eos, qui non cognouerunt ire in ciuita¬ tem, illam scilicet lerusalem coelestem, quae est mater omnium nostrum. Quisquis autem in ueritate huic mundo renuntians super se tulerit iugum Christi et didicerit ab eo cotidianis iniuriarum exercitiis eruditus, quia mitis est et humilis corde, in cunctis temptationibus manebit immobilis omniaque illi coope¬ rabuntur ad bonum. Verba enim Dei, secundum Abdiam prophe¬ tam, bona sunt cum eo, qui recte graditur', et iterum quia rectae

44/70 qui - eis] Cassianus, Collatio, 24, 24, 6-7 - ed. Petschenig, CSEL 13, p. 701, 19 - 702, 2. 6/8. 12 - 703, 2.

37/38 cfr Gregorius, Moralia in Iob, XV, 45, 51 - CCSL 143 A, p. 780, n/12. 41/42 Prou. 3, 17. 47/48 Prou. 2, 20. 54/55 Prou. 22, 5. 55/57 Prou. 15, 19. 60/62 Eccl. 10, 15. 62/63 Gal. 4, 26. 64 cfr Mt. n, 29. 65 Mt. n, 29. 66/67 Rom. 8, 28. 67/68 Mich. 2, 7. 68/70 Os. 14, 10.

XXXIX, 60 significanter Cass

SERMO XXXIX

169

uiae Domini et iusti incedent in eis, praeuaricatores uero cor¬ io ruent in eis. Ergo secundum ueram Domini traditionem uia

regia suauis ac leuis est, licet dura et aspera sentiatur. Pie enim ac fideliter seruientes cum tulerint, sicut dictum est: Iugum Domini super se, et didicerint ab eo quia mitis est et humilis corde, iam quodammodo terrenarum passionum (sarcinam) de75 ponentes, non laborem, sed requiem ammabus suis Domino praestante reperient, sicut per Ieremiam prophetam ipse testa¬ tus I est dicens: State super uias et uidete et interrogate de semi¬ tis antiquis, quae sit uia bona, et ambulate in ea; et inuenietis refrigerium animabus uestris. Fient namque eis continuo iuxta 80 beati Ioannis Baptistae doctrinam praua in directum et aspera in uias planas, et gustantes uidebunt, quoniam suauis est Do¬ minus, audientesque Christum in euangelio proclamantem: Ve¬ nite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam uos, depositis ponderibus uitiorum ea, quae sequuntur, intelli85 gunt, quia iugum meum suaue et onus meum leue est. Habet ergo

refrigerium uia Domini, si secundum legem ipsius teneatur. 3. Ad has uias Domino praeparandas eiusdem beati Ioannis monitis incitamur dicentis: Dirigite uiam Domini, rectas facite semitas Dei nostri. Via namque Domini ad cor dirigitur, cum 90 sermo ueritatis desideranter auditur et praeceptis eius humili¬ ter oboeditur. Cuius uidelicet humillimae oboeditionis uenerandus hic baptista primatum gerens qui in ipso quoque uictu et uestitu suo formam poenitentiae, qua peccata puniuntur, prae¬ ferebat. Habebat namque, teste euangelio, uestimentum de pilis 95 camelorum. Austeritate uestium ostendebat, quia poenitentiam praedicabat eo, quod poenitentia in cilicio sit facienda. Et zonam pelliciam circa lumbos eius. Zona pellicia mortificationem carnis et frenatam luxuriam ostendit fieri debere in poenitentibus. Esca autem eius erant locustae et mei siluestre. Locusta modum

70/86

ergo - teneatur] ibid., 24, 25, 2-5 - p. 703, 17 - 704, 7.

— auditur] Gregorius, Homelia in Euang., I, y, 2 — PL 76, 1100 C.

88/90 dirigite 94/105 habebat

- Ioannis] Ps. Beda, In Matth. eu. expos., 1, 3 - PL 92, 15 CD.

70/71 81

72/74 Mt. 11, 29. 77/79 Ier. 6, 16. 80/ 81/82 Ps. 33, 9. 82/84 Mt. 11, 28. 85 Mt. 1, 23. 88/89 Mt. 3, 3. cfr Ps. Beda, In Ioannis Euangelium 92, 646 D. 89/90 cfr Christianus Druthmarus, Expositio in

cfr Is. 40, 4; Lc 3, 5.

Lc. 3, 5; cfr Is. 40, 4.

11, 30.

88 Io.

expositio, 1 - PL

Matthaeum, 3 - PL 106, 1290 D; Alcuinus, Commentarius in loannem, I, 2 - PL 100, 753 D - 754 A; e.a.

94/95

Mt. 3, 4.

96

cfr Mt. 11, 21.

96/97

et

99

Mt. 3, 4.

70

meram Cass

in marg. R a.m. (ut uid.)

74

83/84

< sarcinam > ] add. cum Cass

84/85

intellegent Cass

95

laboratis - uos]

austeritatem Ps. Beda

170

SERMO XXXIX

100 digiti tenet, et est bona ad manducandum habens alacrem uolatum, sed cito deciduum. Haec ostendit doctrinam Ioannis bonam esse oboedientibus opereque eam perficientibus, sed cito ueniente eminentiore doctrina Christi finiendam. Porlro mei siluestre folia sunt arboris mirae dulcedinis, quia nimiam sua105 uitatem ostendit doctrina Ioannis. Decebat nimirum, ut my¬ sticam eius natiuitatem mirabilis uita sequeretur et increpaturus hominum mala nullam poenitus haberet uel in ueste uel in epulis uoluptatem. Quibus perspectis aduertite, dilectissimi, quantum huic reuerentiae, quantum deuotionis debeamus im110 pendere; qui ut honorabilis sit, prophetatus est a Spiritu Sanc¬ to, promissus ab angelo, a Christo comprobatus et perpetua sanctae mortis gloria consecratus. Hunc ergo, carissimi, tam praeclarum tamque magnificum supernae dispensationis minis¬ trum in conspectu iudicis nostri quaeramus habere patronum 115 praestante eodem Domino nostro Iesu Christo ...

103 timendam Ps. Beda 104/105 quia - Ioannis] Ps. Beda

104

mirae dulcedinis arboris R, sed postea transpon.

quod doctrinae Ioannis nimiam suauitatem ostendit

SERMO XL

Vnde svpra.

5

io

15

20

25

30

1. Magna, fratres carissimi, dispensatione uoluit Deus huma¬ num genus redimere et quodam mirabili humilitatis exemplo Vnigenitum suum in opus nostrae liberationis dirigere. Et cum per multa temporum uolumina praenuntiatus esset et expectatus, tandem aduenturus praemisit hominem Ioannem, qui tunc nasceretur, cum dies inciperent minui; et natus est ipse, cum dies incipiunt crescere, ut ex hoc praefiguraretur, quod ait ipse Ioannes: Illum oportet crescere, me autem minui. Debet enim uita humana in se deficere et in Christo proficere, ut, qui uiuat, iam non sibi uiuat, sed ei qui pro omnibus mortuus est et resurrexit. Et dicat unusquisque nostrum, quod dicit apostolus: Viuo iam non ego; uiuit uero in me Christus. Illum, inquit, oportet crescere, me autem minui. Minorata enim fuerat lux a tenebris, cum Iudaei secundum legem et prophetias sacrificia Deo offerebant, in qua et Ioannes conceptus et natus est. Haec enim, quae ante I pro peccatis populi offerebantur, iam cessare oportebat, cum Ioannes Baptista nasceretur, cuius etiam myste¬ rii causa Zacharias, pater eius, sacerdos Iudaeorum, dum eum nasciturum non credit, emutuit. Veniebat namque sacerdos so¬ lus, qui de agno suo, proprio uidelicet corpore immolato, sacrifi¬ cium Deo pro omnium peccatis offerret. 2. Praemissus est igitur Ioannes praecursor, qui denuntiando primum eius aduentum et propinquitatem regni coelestis poenitentibus pollicendo, quoscumque posset, Domino suo alliceret et futuram in secundo eius aduentu iram denuntiando inimicos deterreret. Fortis princeps, fortis et miles fortia facere ueniebant; ideoque fortitudinem Dei, id est Gabrielem angelum nun¬ tium habebant. Natus est miles et multi in eius natiuitate gauisi sunt, quibus inauditum eatenus regni coelestis euangelizaret

2/4 magna - dirigere] Gaufridus Babion, Sermo, 34 - PL 171, 656 AB, 938 B (u. Schneyer, 2, p. 153). 4/6 et - Ioannem] ibid. - PL 171, 656C (cfr 938 C). 6/9 Ioannem - minui] Augustinus, Tract. in Io. Eu., 14, 5 - CCSL 36, p. 144, 22/25. 13/22 illum - offerret] Beda, In Eucae eu. expos., I - CCSL 120, p. 28, 352/361. 23/30 praemissus - sunt] Gaufridus Babion, Sermo, 34 PL 171, 656 CD (cfr 938 CD). 30/33 quibus - donare] Beda, In Lucae eu. expos., I - p. 25, 238/243. XL,

cfr

9 Io. 18/20

XL, 30.

3, 30.

10/11

Apoc. 6, 17 et 11, 18; e.a. 72, p. 140, 24.

2 Cor. 5, 15.

26/27

cfr Lc. 1, 18-22.

29

28

13

Gal. 2, 20.

13/14

Io. 3,

cfr Eph. 5, 6; Coi. 3, 6; 1 Thess. 2, 16;

Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 64 - CCSL

cfr Lc. 1, 14.

SERMO XL

172

35

40

45

50

55

60

65

ingressum; nascente autem Domino magnum gaudium omni populo legimus annuntiatum, quia uidelicet hic salutem multis praedicare, ille omnibus qui uelint, aduenit donare. Et nos ergo, fratres, in natiuitate tanti praecursoris cum multis et inter multos gaudeamus; et nuntiorum Christi nuntium, testimonio¬ rum testem, assertorum principem, qui et intra uiscera materna positus Christum adesse nuntiauerat, dignis praeconiis honore¬ mus. Ipse namque est, qui inter fluenta Iordanis uocem Patris ad Filium de coelo intonantem audiuit, Spiritum Sanctum corporaliter illabi super eum uidit, qui auribus Patrem, Filium manibus, Spiritum Sanctum oculis uno momento, unica uirtute tenuit. Ipse, inquam, est, | qui et uitam sacris praedicationibus et praedicationem uitae decorabat operibus. 3. Habebat autem uestimentum de pilis camelorum et zonam

pelliciam circa lumbos suos ; esca uero eius erant locustae et mei siluestre. Itaque in tanto praedicatore exemplum nostrae uitae possumus reperire. Cum asperis induitur ad edomandam labori¬ bus, carnem informat; cum lumbos zona accingit, castitatem commendat; cum aliis praedicando laborat, ad quaerendam fratrum salutem nos inuitat. Cum fugit in desertum, hic nos monet exire mundum. Virtutem postremo humilitatis singulari exemplo nobis insinuat, quia cum esset per angelum nuntiatus et Spiritu Sancto adhuc ex utero matris suae repletus et non¬ dum natus, praecursoris officio dominicum sentiret aduentum; deinde iam iuuenis cum esset mundi contemptor eremique cul¬ tor, habitu incultus, abstinentia singularis, praedicator eximius, baptista Christi, martyrio rubicundus, uirginitate candidus et post uirginis filium et matrem uirginem ex milibus electus, unde etiam quod ipse esset Christus, aestimabatur a populo, cum, inquam, tantus ac talis esset, ne per inanem gloriam raperetur supra se, elegit solide subsistere in se, immo in Christo supra se. Confessus est enim et non negauit; confessus est: Quia non sum ego Christus. Sed quia ueritatem humiliter confessus est, adhuc ad perfectiorem humilitatis gradum ascendit. Ait enim: Venit

fortior me post me, cuius non sum dignus soluere corrigiam calceamentorum eius. Quod si simpliciter intelligatur, grata satis

42/51

ipse - mundum] Gaufridus Babion, Sermo, 34 - PL 171, 657 B et CD

(cfr 939 B et C). 52/67 cum - sensum] Ps. Bernardus, Tractatus de statu uirtutum, I, 12 - PL 184, 797 BC.

31/33 Lc. 2, 10. 22.

37

cfr Lc. 3, 16.

44/46 Mt. 3, 4. 50 cfr 59 cfr Io. 1, 19-25. Mc. i, 7; Io. 1, 27.

1, 41-42. 3, 11;

cfr Beda, Homelia, II, 20 - CCSL 122, p. 328, 18 - 329, 29.

38/40

Mt. 3, 1; Mc. 1, 4; Lc. 3, 2.

62/63

31/32

cfr Mt. 3, 16-17; Mc. 1, 10-n; Lc. 3, Io. i, 20.

64/66

52/54

cfr Lc.

Lc. 3, 16; cfr Mt.

SERMO XL

70

75

80

85

90

95

100

173

humilitas apparet; secundum uero spiritalem sensum indiglnum 105 se professus est, ut mysterium incarnationis Domini aperiret. Quia ergo inter natos mulierum non est inuentus Ioanne humilior, ideo nec maior. Secure quapropter Ioannes multiplicem uirtutum in foueam humilitatis abscondit thesaurum. Quid enim aliud est humilitas, quam fouea quaedam subterranea, in qua thesaurus uirtutum tutissime reconditur, ubi praedonum uiolentia non irruit, nec fures effodiunt et furantur ? 4. Humilitas autem est alia sufficiens, alia abundans, alia superabundans. Sufficiens est humilitas, qua homo se subdit maiori, non praefert se aequali. Illa est abundans, qua homo se subdit aequali, non se praefert minori. Superabundans autem est illa, qua homo se subdit etiam minori. Sicut ergo superbia est uitium, quo homo excaecatus sibi placet, cum in hoc displi¬ ceat Deo et hominibus, sic humilitas uirtus est, qua homo illuminatus sibi displicet, per quod utique Deo et hominibus placet. Notandum etiam, quod septem modis diuersificatur hu¬ militas. Est enim humilitas prima in depositione temporalium possessionum. Sequuntur aliae sex: duae in uoce, duae in cor¬ pore, duae in corde. Duae quidem in uoce, quia humilis contra uerbum impatientiae pacifice et contra uerbum iactantiae hu¬ militer loquitur. Duae in corpore, quia et uilitas est in habitu et mortificatio in carne. Duae in corde, quia commune consilium praeponit proprio et propria uoluntate postposita alterius se subdit imperio. Est itaque humilitas murus cordis contra inuisibilia temptamenta et humilitas corporis antemurale con¬ tra exteriora impedimenta. Dicitur etiam | humilitas turris for- 105 titudinis a facie inimici, quia quemadmodum turris in aliqua ciuitate est pulchritudo et munimentum ciuitatis, sic humili¬ tas est pulchritudo et munimentum cordis. Et bene turris no¬ men humilitati assignatur, quae quo humilius ante homines descendit, tanto sublimius ante Deum ascendit. Omnis ergo humilis amicus Dei est. Amicus uero Dei ascendit iuxta id, quod scriptum est: Amice, ascende superius. Ergo et omnis humilis 67/71

indignum - thesaurum] ibid. - PL 184, 797 CD.

furantur] ibid., I, 5 - PL 184, 794 D.

75/79

71/74

quid -

humilitas - minori] Bernardus,

Sententiae, series 1% 37 - VI, 2, p. 19, 21/24; Ps. Bernardus, Tractatus de statu uirtutum, I, 4 - PL 184, 794 C. 794 BC.

83/91

79/83

sicut - placet] ibid., I, 3 - PL 184,

notandum - imperio] ibid., I, 4 - PL 184, 794 D.

est - cordis] ibid., I, 5 - PL 184, 795 A.

97/101

91/96

quo - nouit] ibid., I, 3 - PL

184, 794 B.

69/70 cfr Mt. 11, n; Lc. 7, 28. 74 Mt. 6, 19. 75/91 = Sermo, 86, 117/ 76/79 cfr Hugo a S. Victore, Miscellanea, VI, 109 - PL 177, 859 D 860 A. 76/77 cfr Regula S. Benedicti, 7, 34 - CSEL 75, p. 5°91/92 cfr Is26, 1. 93/94 Ps. 60, 4. 97/98 cfr Mt. 23, 12; Lc. 14, 11 et 18, 14; lac. 4, 100 Lc. 14, 10. 10. 129.

SERMO XL

174

105

no

proculdubio ascendit. Nec ullomodo uera humilitas casum nouit. Vnde et hic ipse Ioannes, cuius festiuitati insistimus, amicus sponsi sibimet attestatur, quia stat et audit eum. Stat, quia non cadit; cadere autem non nouit, quia per contemptum excellentiae propriae in humilitatis imo fundatus, a statu rectitudinis intimae nullis rerum uarietatibus inclinari praeualuit. Vnde et ab ipso Domino arundo uento agitata et homo mollibus uestitus esse negatur et plus quam propheta affirmatur, quia quem prophetae praedixerant, Ioannes et uidere meruit et tenere et pereunti mundo uenientem assignare Saluatorem Dominum no¬ strum Iesum Christum ...

102/103 76, 1097 C. 26.

Io. 3, 29.

106/107

106/109

cfr Gregorius, Homelia in Euang., I, 6, 5 - PL

cfr Lc. 7, 24.

107/108

cfr Lc. 7, 25.

108

Lc. 7,

SERMO XLI

In Nativitate Sancti Ioannis Baptistae.

1. Ingresso Zacharia templum Domini, apparuit ei Gabriel angelus, stans a dextris altaris incensi. Et Zacharias turbatus est uidens, et cetera usque in natiuitate eius multi gaudebunt. In 5 uenerandi Baptistae ac praecursoris Domini gloriosa natiuitate, sacra euangelii dicta recensentes, diuinitus esse procuratum aduertere possumus, ut de prouectis diuque coniugii fructu priuatis Ioannes nasceretur, quatenus et donum gratiae gratius eis esset et ceteris miraculi stupor futurum prophetam designaio ret, cuius nobilitas I non solum a parentibus, sed etiam a progenitoribus monstratur, non saeculari potestate sublimis, sed reli¬ gione ut quasi hereditario iure infusam sibi fidem aduentus Christi praedicaret. Vnde et ea ipsa, quae circa eius natiuitatem secundum fidem historiae simpliciter geri uidentur, sollertius 15 indagata typum in se futurorum continere inueniuntur. 2. Primo namque, quod Zacharias, pater eius, templum ingre¬ ditur, moraliter innuit, quia sacerdotum est in usu lectionis habere sacrum eloquium, tamquam reuera coeleste sanctua¬ rium, et intrare in illud per intellectum. Multitudo autem populi 20 foris orat, quia dum mystica penetrare nequit, necesse est, ut doctorum monitis humiliter intendat. Dum altari thymiama imponit, nasciturum Ioannem cognoscit, quia dum doctores diuina lectione inflammantur, gratiam Dei uenturam per Chri¬ stum de interiori medulla litterarum, quasi de uulua Elisabeth 25 prodituram, reperiunt. Et hoc per angelos, quia lex est ordinata

per angelos in manu mediatoris. Apparuit angelus Domini, stans a dextris altaris incensi. Angeli cum ad nos ueniunt, sic exterius implent ministerium, ut inde numquam desint interius per contemplationis intuitum. Missi ante Deum sunt, quia quo-

XLI,

6/10

23, 153/157.

diuinitus - designaret] Beda, In Lucae eu. expos., I - CCSL 120, p.

10/13

cuius - praedicaret] ibid., I - p. 21, 75/79; Ambrosius,

Expos. eu. sec. Lucam, 1,16 - CCSL 14, p. 14, 254/259. Beda, In Lucae eu. expos., I - p. 29, 395/405. et bene - diuitiae] ibid. - p. 24, 196/203.

16/26 primo - mediatoris] 26/27 et 33/38 apparuit - incensi 27/30 angeli - currunt] Gregorius,

Home/ia in Euang., II, 34, 13 - PL 76, 1255 A et B; Beda, In Lucae eu. expos., I CCSL 120, p. 27, 322/324 et 327/328.

XLI,

18/19

2/4

Lc. 1, 9-14.

cfr Ps. 118, 169.

16, 7; 1 Par. 6, 49.

25/26

7/8 cfr Lc. 1, 19/20 cfr Lc.

7. 18 et 36.

Gal. 3, 19.

26/27

1, 10.

21/22 Lc. 1, 11.

16/17

cfr Lc. 1, 9.

cfr Lc. 1, 9; Num.

io6'

SERMO XLI

176 30

35

cumque ueniunt, intra ipsum qui ubique est, currunt. Angeli dicuntur apparere, quia non possunt praeuideri, sed in potestate illorum est et uideri, quando uolunt et non uideri, quando nolunt. Bene a dextris altaris apparuit, quia aduentum ueri sacerdotis et mysterium sacrificii uniuersalis et coelestis doni gaudium nuntiauit. Sicut enim per sinistram praesentia, sic per dexteram saepe bona promittuntur, aeterna iuxta illud in laude Sapientiae: Longitu\do dierum in dextera eius et in sinistra eius io6v

diuitiae. 3. Et Zacharias turbatus est uidens, et timor irruit super eum. 40

45

50

55

Sicut humani defectus est terreri, sic angelicae benignitatis est pauentem de suo aspectu consolari blandiendo. E contra daemo¬ nes, si quos sua praesentia territos senserint, ampliori horrore concutiunt. Exaudita est deprecatio, facta pro populi redemp¬ tione, non pro sobole, quam desperabat se posse habere. Sed quoniam populi salus per Christum futura erat, nuntiatur Zachariae filius nasciturus, qui praedicando poenitentiam et fidem praeparet Saluatori plebem. Et uxor tua Elisabeth pariet tibi filium, et uocabis nomen eius Ioannem. Singularis meriti indi¬ cium datur, quoties hominibus a Deo nomen imponitur uel mutatur. Sic Abram, qui pater multarum gentium erat futurus, Abraham est uocatus. Sic Iacob, quia Dominum uidit, Israel appellari meruit. Ioannes interpretatur Domini gratia uel in quo est gratia, in quo declaratur et parentibus eius gratiam esse donatam Christi et Ioanni, qui ex utero matris Spiritu Sancto erat replendus. Et erit gaudium tibi, et exultatio, et multi in natiuitate eius gaudebunt. Gaudium ad mentem, exultatio ad corporis hilaritatem spectat. Nato praecursore multi gaudent; nato Domino gaudium magnum nuntiatur, quod erit omni po¬ pulo, quia hic salutem multis praedicat, quam ille omnibus

30/33 44

39/ 47/55 et 57/70 nato -

angeli - nolunt] Glossa ordinaria - Biblioth. concion., VII, 52 DE.

et - redemptione] Beda, In Lucae eu. expos., I - p. 24, 204/211.

- replendus] ibid. - p. 24, 213/214. 224 - 25, 228 et 229/234. debriari] ibid. - p. 25, 240/247. 250 et 252/261.

30/31

cfr Gen. 18, 1.

CCSL 14, p. 18, 373 - 19, 385.

43/47

Lc. 1,12.

30/33 cfr Ambrosius, 34 cfr Hebr. 6, 4.

Expos. eu. sec. Lucam, I, 24 -

37/38

CCSL 44 B, p. 41, 13/16; Beda, In Lucae eu. expos., I - p. 24, 220/224.

44

1, 13.

45/46

cfr Lc. 1, 7.

1, 4; Lc. 3, 3 et 8. 32, 28-30.

52

39

Prou. 3, 16.

cfr Augustinus, Quaestiones euangeliorum, II, 1 - ed. Mutzenbecher,

47/48

cfr Lc. 1, 13.

Lc. 1, 13.

50/51

46

43

Lc.

cfr Mt. 3, 2 et 11; Mc.

Gen. 17, 5.

51/52

cfr Gen.

Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 69 et 76 - CCSL 72, p. 146,

54/55

16/17 et 155, 19/20.

cfr Lc. 1, 15.

55/56

Lc. 1, 14.

57/60

cfr

Beda, Homelia, II, 20 - CCSL 122, p. 328, 18 - 329, 29; u. supra Sermo, 40, 29/33.

57

cfr Lc. 1, 14.

58/59

XLI, 35 praesentiam

Lc. 2, 10.

R, sed postea corr.

SERMO XLI 60

65

70

75

80

85

90

177

donat. Erit enim magnus coram Domino/ uinum et siceram non bibet et Spiritu Sancto replebitur adhuc ex utero matris suae. Magnae uirtutis coram Domino est praedicare in deserto coele¬ stia gaudia, terrenas delicias spernere, capite truncari pro ueritate. Siceram uocant Hebraei omne poculum, quod potest inebriare, siue de pomis, siue de frugibus, seu de qualibet alia materia confectum. In lege Nazaraeorum erat uino et sicera tempore consecrationis abstinere. Ioannes I uero, Samson et Ieremias, ut semper Nazaraei, id est sancti, manerent, semper ab his abstinebant. Decet enim eum, qui musto Sancti Spiritus desiderat impleri, nullo poculo debriari. Siceram non bibet et adhuc, id est praeter illam uirtutem, Spiritu Sancto replebitur ex utero. Et multos filiorum Israel conuertet ad Dominum Deum ipsorum. Illos conuertit ad Dominum, quibus in fide uenturi baptismum dedit. 4. Et ipse praecedet ante illum in spiritu, et uirtute Eliae. In spiritu Eliae praecedere dicitur, quia sicut ille praeco uenturus est iudicis, ita hic quoque praeco factus est redemptoris. Virtus etiam simillima fuit ambobus, quia ambo in deserto, ambo uictu parci, uestitu inculti, ambo regum insaniam passi. Ille Iordanem coelum petiturus diuisit, hic ad lauacrum, quo coelum petitur, multos conuertit. Vt conuertat corda patrum in filios. Corda patrum in filios conuertere est: spiritalem sanctorum antiquo¬ rum scientiam populis praedicando infundere. Et incredibiles ad prudentiam lustorum. Prudentia iustorum est: non de legis operibus iustitiam praesumere, sed ex fide salutem quaerere, ut quamuis in lege positi legis iussa perficiant, gratia se tamen per Christum saluandos intelligant. Iustus enim ex fide uiuit. Parare Domino plebem perfectam. His angeli uerbis et pater concinens in cantico eandem sobolem suam alloquitur ita dicens: Tu, puer, propheta Altissimi uocaberis: praeibis enim ante faciem

75/87

et - uiuit] ibid. - p. 26, 268. 280/286 et 288/295.

1, 15. 62 cfr Mt. 3, 1; Mc. 1, 4; Lc. 3, 2. 63/64 cfr Mt. 14, 9, 9. 64/65 cfr Isidorus Hisp., Etymol. 20, 3,16; Hieronymus, Ub. interpr. hebr. nom., 50 et 65 - CCSL 72, p. 121, 24 et 141, 24. 66/67 cfr Num. 6, 2-3. 67/69 cfr Iud. 13, 5 et 14. 69/70 cfr Act. 2, 13. 70/73 Lc. 1, 15-16. 72/74 cfr Beda, In Lucae eu. expos., I - CCSL 120, p. 26, 269/271. 75 Lc. 1, 17. 75/81 cfr Ambrosius, Expos. eu. sec. Eucam, I, 36 - CCSL 14, p. 23, 536 - 24, 549. 76/77 cfr Beda, Homelia, II, 19 - CCSL 122, p. 326, 300/ 301. 78/79 cfr 3 Reg. 19, 4 et 6; 4 Reg. 1, 8; Mt. 3, 4; Beda, Homelia, II, 23 - p. 350, 37/40. 79 cfr 3 Reg. 19, 2; Mt. 3, 1-4 et 14, 3-11; e.a. 79/81 cfr 4 Reg. 2, 8; Mt. 3, 5-6; e.a. 81 Lc. 1, 17; cfr Mal. 4, 6. 81/82 cfr Beda, Homelia, II, 19 - p. 326, 317/318. 83/84 Lc. 1, 17. 84/88 cfr Beda, Homelia, II, 19 - p. 326, 321/327. 87 Rom. 1, 17. 87/88 Lc. 1, 17. 89/ 91 Lc. 1, 76. 11;

60/61

Lc.

Mc. 6,

27;

Lc.

SERMO XLI

178

Domini. Ipse quoque de se postmodum requisitus: Ego, ait, uox clamantis in deserto: Parate uiam Domini: rectas facite semitas Dei nostri. Via Domini, per quam Deus ad nos descendit et nos ad illum ascendimus, est fides, poenitentia, dilectio. Semitae, id 95 est intentiones rectae, si purae leuantur ad Deum: curuantur autem si pro terrenis facimus, quae propter Deum facienda sunt. I Rectas nimirum uias Ioannes praeparat, praedicans bap- io7v tismum poenitentiae in remissionem peccatorum, dicens: Poeni¬ tentiam agite, appropinquauit enim regnum coelorum. Poenitere 100 est de praeteritis malis dolere, quod facit amor Dei et odium peccati. Poenitentiam uero agere est pro peccatis satisfacere. Appropinquat regnum coelorum, id est regnare in coelestibus per Christi scilicet humilitatem et oboedientiam, sicut appro¬ pinquauit mors per Adae transgressionem atque superbiam. 105 5. Ipse autem Ioannes habebat uestimentum de pilis camelo¬

rum, et zonam pelliceam circa lumbos eius ; esca autem eius erant locustae et mei siluestre. Ioanni solitudo locus est et meditari operatio. Poenitentiam pronuntiat, per quam reditur ab errore, est recessus a crimine et post uitiorum pudorem professio desi¬ no nendi. Pilis, non lana erat uestitus, quod est indicium austeri¬ tatis, non luxuriae. Zona autem pellicea, qua accinctus erat et Elias, cingulum est de pellibus siccis animalium; unde Ioannes cingebatur circa lumbos ad luxuriam mortificandam. Locustas et mei siluestre edebat, quia solitudinis habitatori congruum est 115 non sequi delicias, sed necessitatem. Vilis et aspera uestis de pilis camelorum uel quibuslibet exuuiis animalium cor contritum et humiliatum poenitentis designat. Zonae autem praecinctio monet, ut ad omne ministerium uoluntatis Christi simus accinc¬ ti. Locustae fugaces in esum electae figurant nos, qui prius 120 quasi quibusdam corporis saltibus efferebamur, uoluntate uagi, operibus inutiles, uerbis queruli, sede peregrini; nunc autem sumus sanctorum alimonia et satietas prophetarum electi simul

108/110

2 104, 13/16. 110/115 pilis - necessitatem] Marci eu. expos., I - CCSL 120, p. 440, 147/153; Hieronymus, Comm. in - CCSL 77, p. 17, 244/250. 117/125 zonae - gentilitatis] Hilarius, Matth., 2, 2 - p. 104, 25/35. poenitentiam - desinendi] Hilarius, Commentarius in Matthaeum, 2,

- ed. Doignon, Sourc. Chret. Beda, In Matth., I Comm. in

91/93

254,

p.

Lc. 3, 4; cfr Is. 40, 3; Mt. 3, 3; Io. 1, 23.

93/94

cfr Cummeanus

(= Ps. Hieronymus), Commentarius in Euangelium secundum Marcum, 1 - PL 30, 591D.

94/97 cfr Petrus Lomb., Sermo, 8 - PL 171, 618 D - 619 A. 97/98 Lc. 3, 98/99 Mt. 3, 2. 103/104 cfr 1 Cor. 15, 22. 105/107 Mt. 3, 4. 111/ 112 cfr 4 Reg. 1, 8. 115/117 cfr Hilarius, Comm. in Matth., 2, 2 - p. 104, 19/ 22. 116/117 Ps. 50, 19. 3.

121

sede] R ; fide Hil

SERMO XLI

125

130

135

140

145

150

179

cum meile siluestri, quia dulcissimum cibum praebituri sumus non ex alueariis legis, sed ex nobis | ueluti ex truncis siluestrium arborum gentilitatis. Quoniam ergo Ioannes tam ardua inter homines conuersatione praeditus extitit, merito et ipse Dominus ceteris eum mortalibus anteposuit. Nam post multa, quae in eius laude ad turbas edixerat, summam uirtutem eius compre¬ hendens: Inter natos, ait, mulierum propheta nemo maior Ioanne Baptista. Inter natos nullus, hoc est qui de concubitu nati sunt, non de uirgine, nemo maior eo fuit. Nulla enim Ioanni collatio cum Filio Dei. Qui autem minor est in regno coelorum, maior est illo. Ioannes maior inter homines et angelos est, sed qui in terra est angelus, ipse est minor minimo angelorum, qui in coelis Domino ministrant. Omnis quoque, qui iam cum Domino est, maior est illo, qui adhuc consistit in proelio. De quo adhuc subiungitur: A diebus autem Ioannis Baptistae usque nunc, regnum coelorum uim patitur, et uiolenti rapiunt illud. Grandis nempe uiolentia est generatos in terra coelum quaerere, et quod non tenuimus per naturam, per uirtutem possidere. Omnis plus diligens regnum Dei quam bona terrena, facit, uim in illud: hoc est totis uiribus elaborat, ut illuc tandem perueniat. Violenti, id est uiolentiam facientes rapiunt illud, cum uim naturae faciunt, ut non ad terrena demergat, sed ad superna se surrigat. Quasi enim rapere est, ubi nullum ius habemus, et quod angelorum possessio est acquirere. Vel regnum coelorum uim pati dicitur, quia gloria populo Israelitico a patribus debita, a prophetis nuntiata, a Christo oblata, fide gentium occupatur et rapitur, dum per poenitentiam, quam Ioannes praedicauit, reuiuiscunt et ad coelestem patriam quasi in locum alienum penetrantes introeunt, adiutorem habentes mediatorem Dei et hominum Dominum nostrum Iesum Christum, qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Arnen.

137/140

a - possidere] Hieronymus, Comm. in Matth., II - CCSL 77, p. 80,

102/106.

129/130

Lc. 7, 28.

129/131

cfr Hieronymus, Comm. in Matth., II - CCSL

77, p. 80, 82/84; Beda, In Lucae eu. expos., II - CCSL 120, p. 162, 2437/2438. 12.

132/133 Mt. n, 11; Lc. 7, 28. 149 cfr Mt. 3, 1-2; Mc. 1,

133

angelus R

137/138 4; Lc. 3, 3.

Mt. 11, 12.

151/152

146

cfr Matth. 11,

cfr 1 Tim. 2, 5.

108'

SERMO XLII

Sermo in Natale apostolorvm Petri et Pavli.

5

109'

1. Si de omnibus sanctis ueraciter intelligitur, quod in psalmo canitur, quia pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum eius, multo magis hoc de sanctorum immo et apostolorum praecipuis Petro et Paulo, quorum hodie natalicio martyrii die gaudemus, sentiendum nemo fidelium dubitat, quod eorum scilicet mors tanto apud Deum fuerit pretiosior, quanto et uita fructuosior, quorum utrique conuenientissime aptatur, quod idem apostolus Paulus quasi de sua propria persona exultans protestatur, quia

10

Christus glorificabitur in me, siue per mortem siue per uitam.

15

Vita prorsus illorum Christi gloria fuit, qui quod in carne uiuebant, dominicis solummodo lucris impendebant, quorum specialiter ministerio ad illuminanda gentilium corda praescius omnium Saluator usus est, primum quidem Petro gentes ad consortium gratiae suae admittendas esse monstrando, deinde Paulum ad earum uocationem electione sui spiritus uelut ex nomine designando, quod utrumque in lectione Actuum Aposto¬ lorum nouimus euidenter expressum. Ibi quippe narratur, quod beatus Petrus circa horam sextam ascenderit in coenaculum; et

20

25

30

cum esuriret, uoluisset gustare. Parantibus autem discipulis ille facltus est in excessu mentis: et uidit uas grande uelut linteum io9v magnum quattuor lineis appensum de coelo summitti, ubi erant omnia quadrupedia et serpentia terrae. Et uox de coelo sonuit: Petre, macta et manduca. At ille dixit: Domine, tu scis, quia numquam manducaui commune et immundum. Et uox iterum: Quod Deus mundauit, tu ne commune dixeris. Hoc autem fac¬ tum est per ter, et receptum est uas in coelo. Quid ergo ista significent, breuiter auribus caritatis uestrae cupimus intimare. Sed rogo uos, fratres, ne sine causa audiatis ista: tenete, ruminate, pascimini inde; non recedat de ore uestro, quod modo commendatur memoriae. Memoria hominis sic est, quomodo uenter pecoris. Nostis quia immunda illa animalia sunt dicta, quae non ruminant; quae autem ruminant, munda sunt; et

XLII,

18/28

quod - intimare] Caesarius Arei., Sermo, 176, 1 - CCSL 104, p.

713 [673, 4/14]. [281, 27 - 282, 5].

XLII,

3

29/43

Ps. 115, 15.

1, 8; Iudith 13, 25.

XLII,

9

proprie R

sed - dulcedo] id., Sermo, 69, 5 - CCSL 103, p. 294

10 Phil. 1, 32/34 cfr Leu.

20.

19/27

Act. 10, 9-16.

11, 3-4 et 26; Deut. 14, 6-8.

30

cfr Ios.

SERMO XLII

181

quaecumque habent ungulam fissam, pertinent ad discernen35 dum quid dextrum, quid sinistrum sit. Ruminatio pertinet ad

40

45

50

55

60

65

70

eos, qui cogitant postea, quod audierint et tenuerint. Nam modo manducamus et in memoriam quasi in uentrem mittimus. Sed quid facit pecus, quando ruminat ? Illud quod in praesepe iactatum erat et in uentre repositum, reuocat ad os, et in ipsa dulcedine conquiescit. Hoc dixi, ut commendarem uobis, ne sitis pecora immunda. Accipitis illud in uentre; postea non rumina¬ tis, et transit tota dulcedo. Et nihil uobis prodest, quod recondi¬ tum est, quia non redit ad os dulcedo. 2. Audite, adhuc, dilectissimi, hoc ipsum expresse et apertius dictum. Omnia animalia, quae prohibita sunt Iudaeis mandu¬ care, signa sunt rerum et, sicut dictum est, umbrae futurorum, | ueluti quod scriptum est eis, ut quae sunt ruminantia et fissa ungula, ipsa manducent; quibus autem uel unum uel utrumque defuerit, non manducent. In his autem animalibus homines quidam significantur non pertinentes ad societatem sanctorum. Fissa enim ungula ad mores, ruminatio uero ad sapientiam pertinet. Quare ad mores fissa ungula pertinet? Quia difficile labitur; lapsus enim peccati signum est. Ruminatio autem ad sapientiam doctrinae quomodo pertinet? Quia dixit scriptura: Thesaurus desiderabilis requiescit in ore sapientis. Vir autem obliuiosus quasi glutit, quod audiuit, ut etiam in ore non sapiat, auditionem ipsam obliuione sepeliens. Qui autem in lege Domini meditatur die ac nocte, tamquam ruminat et in quodam quasi palato cordis uerbi sapore delectatur. Hoc ergo, quod praeceptum est Iudaeis, significat quod ad ecclesiam Dei, id est ad corpus Christi, ad gratiam societatemque sanctorum non perti¬ nent illi, qui aut negligentes auditores sunt, aut malos mores habent, aut in utroque uitio reprehenduntur ? Sic et cetera, quae ad hunc modum praecepta data sunt, obumbratitiae significationes sunt futurorum. Posteaquam uenit lux mundi Dominus noster Iesus Christus, tantummodo ut intelligantur, non etiam ut obseruentur, leguntur. Data est ergo licentia christianis, ut non secundum hanc uanam consuetudinem a quibusdam uelut immundis abstineant, sed manducent cum moderatione, cum benedictione, cum gratiarum actione. Fortassis ergo et Petro ita dictum est: Occide et manduca, ut iam non teneret obseruatio45/76

omnia - significatio] id., Sermo, 176, 1 - CCSL 104, p. 713-714 [673, 14

- 674, 19].

45/154

cfr Augustinus, Sermo, 149, 4-10 - PL 38, 801-803.

- PL 38, 800.

cfr Coi. 2, 17.

55/56 Prou. 21, 71 Act. 10, 13. 64

47/48

20; cfr Prou. 14, 33.

umbraticae Caes

46

ibid., 149, 3

cfr Leu. 11, 3-4 et 26; Deut. 14, 6-8.

57/58

Ps. 1, 2.

65

cfr Io. 9, 5.

182

SERMO XLII

nem Iudaeorum: non tamen I ei quasi gurges uentris et foeda nov

75

80

85

90

95

100

105

uoracitas imperata est. 3. Sed tamen, ut intelligamus hoc m figura esse monstratum, erant in illo uase serpentia. Numquid poterat manducare ser¬ pentes ? Quid ergo sibi uult ipsa significatio ? Primo omnium beatus apostolus Petrus, sicut in multis locis apparet, typum habuit ecclesiae catholicae. Quod autem ascendit in solarium, hoc significat quod ecclesia a terrenis cupiditatibus spiritaliter ascensura erat in altum et cor sursum habitura secundum illud, quod ait apostolus Paulus: Nostra autem conuersatio in coelis est. Quod esuriuit Petrus, hoc significat, quod ecclesia salutem gentium esuriit. Vas illud linteum, quod de coelo dimissum est, ecclesiam significat; quattuor lineae, quibus dependebat, quattuor partes orbis terrarum, in quibus euangelium Christi praedi¬ catur, significasse uidentur, per quas ecclesia catholica, quae ubique diffusa est, extenditur. Quicumque ergo uult in partem ire et per aliquam haeresim ab uniuerso conscindi, non pertinet ad quattuor sacramenta. Si autem ad uisionem Petri non pertinet, nec ad claues, quae datae sunt Petro, pertinebit. Ideo enim quattuor lineis summissum est uas illud, quia a quattuor uentis dicit Deus congregandos sanctos suos in fine, quia nunc super omnes iustos per quattuor cardines mundi fides euangelica dilatatur. Quod autem tertia uice summissum est uas, illud significauit, quia omnes gentes trina mersione baptizantur in fide Trinitatis; et in nomine Patris et Filii et Spiritus-Sancti credentes innouantur, ut pertineant ad societatem communio¬ nemque sanctorum. Quattuor ergo lineae, quibus uas illud co¬ nectebatur, quattuor partes orbis terrae, qua disseminatur | ecclesia, trina summissio mysterium Trinitatis ostendit. Quae res etiam duodenarium apostolorum numerum exprimit tam¬ quam ternis per quattuor deputatis. Quater enim tria duodecim fiunt. Et quia per quattuor partes orbis terrae mysterium san¬ ctae Trinitatis praedicaturi erant duodecim apostoli, ideo quattuor lineae tertia uice de coelo dimissae sunt. 4. Animalia, quae in linteo erant, omnium gentium praefere-

76/83

primo - esuriit] ibid., 176, 5 - p. 716 [676, 7/12].

94/96

dilatatur] ibid., 176, 2 - p. 714 [674, 20/28].

176, 4 et 5 - p. 715 et 716 [675, 30/31 et 676, 17/18]. ibid., 176, 4 - p. 715 - 716 [675, 33 - 676, 6].

83/94

uas -

quod - Trinitatis] ibid.,

106/107

96/105

et in - sunt]

animalia - imaginem]

ibid, 176, 5 - p. 716 [676, 14].

75

cfr Act. 10, n-12.

77/78

Caesarius Arei., Sermo, 176, 2 - CCSL 104, p.

714 [674, 33/34]; Isidorus Hisp., Etjmol., 7, 9, 2.

82

Phil. 3, 20.

82/83

cfr Act. 10, 10.

16, 19. 90/91 cfr Act. 10, 11. 14; Mc. 13, 10 et 14, 9.

91/92

83/84

78

cfr Act. 10, 9.

81/

90

cfr Mt.

cfr Act. io, 11.

cfr Mt. 24, 31.

92/93

cfr Mt. 24,

m'

SERMO XLII

183

bant imaginem. Omnes enim gentes, quae immundae (erant) erroribus et superstitionibus et concupiscentiis suis, antequam ueniret Christus, illo adueniente donatis sibi peccatis mundae no factae sunt. Vnde iam post remissionem peccatorum, quare non recipiantur in corpus Christi, quod est ecclesia Dei, cuius perso¬ nam Petrus gestabat? Per hoc enim, quod Petro dictum est: Macta et manduca, significatum est quod ecclesia catholica omnes, qui in Christo credunt, prius occisura et postea mandu115 catura esset, hoc est occisura in eis infidelitatem, ut insereret fidem. Nemo quippe potest in Christo credere, nisi prius moria¬ tur in infidelitate. Quod fit secundum illud, quod ait apostolus: Mortui enim estis et uita uestra abscondita est cum Christo in Deo. Sicut enim qui a fidei ueritate recedunt, uiui deuorantur a 120 morte, sic illi qui ad Christum ueniunt, moriuntur praeteritis, ut uiuant futuris. Pereunt diabolo et acquiruntur Christo. Si ergo Petrus figuram gestabat ecclesiae et ecclesia corpus Christi est, recipiat in se quasi in escam suam iam mundatas gentes, quibus peccata dimissa sunt. Vnde misit ad illum Cornelius 125 gentilis homo, et qui cum illo gentiles erant, cuius elemosynae acceptae mundauerant eum. Ad quendam modum restabat, | ut mv tamquam mundus cibus incorporaretur ecclesiae, hoc est cor¬ pori Domini. Petrus autem trepidabat tradere gentibus euange¬ lium, quia illi, qui crediderant ex circumcisione, prohibebant 130 apostolos tradere incircumcisis Christianam fidem, et dicebant non debere eos accedere ad participationem euangelii, nisi susci¬ perent circumcisionem, quae tradita erat a patribus eorum. Vas ergo illud dubitationem sustulit Petro, et ideo post illam uisionem admonitus (est) a Spiritu Sancto, ut descenderet et iret cum 135 eis, qui missi erant a Cornelio, et perrexit. Cornelius enim et qui cum illo erant tamquam ex illis animalibus habebantur, quae in uase erant demonstrata, quos tamen iam mundauerat Deus, qui elemosynas eorum acceptauerat. Occidendi ergo erant et man¬ ducandi, id est ut interficeret in eis uitam praeteritam, qua non 140 nouerant Christum, et transirent in corpus eius tamquam in nouam uitam societatis ecclesiae. Nam et ipse Petrus cum ad eos uenisset, commemorauit breuiter, quid sibi in illa uisione monstratum sit. Ait enim: Et uos scitis, quam illicitum sit uiro

107/112

omnes - gestabat] ibid., 176, 2 - p. 714 [674, 29/33].

per - Christo] ibid., 176, 5 - p. 716 [676, 18/24]. 176, 2-4 - p. 714-715 [674.

113 126

Act. 10, 13.

cfr Act. 10, 1-2.

107

34

- 675.

112/121

si - ecclesia] ibid.,

3°]-

118/119 Coi. 3, 3. 128/132 cfr Gal. 2,

(erant)] add. cum Caes

121/154

134

122 7-8.

cfr supra, 1. m/112.

143/145

(est)] add. cum Caes

Act. 10, 28.

124/

SERMO XLII

184 145

150

155

160

165

170

175

180

Iudaeo coniungi et accedere ad alienigenas: sed mihi Deus ostendit, neminem communem aut immundum dicere hominem. Quod utique tunc ostendit Deus, cum uox illa sonuit: Quae Deus mundauit, tu ne immunda dixeris. Fortasse quaeratur etiam uas illud, quare linteum erat, in quo erant illa animalia. Non utique sine causa. Nouimus enim quod linteum tmea non corrumpit, quae uestes alias consumit. Et ideo qui uult ad mysterium ecclesiae pertinere, excludat de corde suo corruptiones malarum concupiscentiarum, et ita incorruptibiliter firmetur in fide, ut prauis cogitationibus tamquam tineis non penetretur, si uult ad sacramentum illius lintei pertinere, quo figuratur ecclesia. 5. Itaque, fratres, quia summorum ecclesiae principum trium¬ phales coronas, quas deuicta morte in ingressu regni coelestis hodie percipere meruerunt, sollemniter honoramus, ad consor¬ tium gloriae ipsorum per imitationem certaminum contingere tota uirtute nitamur. Habent enim et pacis nostrae tempora bellum suum, quod uidelicet beatus apostolus describens: Non est, inquit, nobis colluctatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus principatus et potestates, aduersus mundi rectores te¬ nebrarum harum, aduersus spiritalia nequitiae, in coelestibus. Pugnauit quidem ab initio ecclesia contra diabolum, sed et nunc pugnat, nec umquam in hac uita cessat pugna aduersus diabo¬ lum. Sed dictus est diabolus leo et draco: leo propter impetum, draco propter insidias. Leo aperte irascitur, draco occulte insi¬ diatur. Pugnauit, inquam, ecclesia prioribus temporibus primum in apostolis, deinde in martyribus aduersus leonem; pugnat modo in electis omnibus aduersus draconem. Vt ergo leonem et draconem possimus cum Dei adiutorio uincere, cum grandi timore ac tremore ante oculos habeamus illud, quod ait aposto¬ lus Petrus: Aduersarius uester diabolus tamquam leo rugiens circuit, quaerens quem deuoret. Illud etiam, quod de dracone coapostolus eius Paulus admonet, cum omni sollicitudine caueamus. Aptaui, inquit, uos uni uiro uirginem castam exhibere Christo ; sed timeo, ne sicut serpens Euam seduxit astutia sua, ita et sensus uestri cor\rumpantur a simplicitate, quae est in Christo Iesu. Quando ergo nobis aliqua publica tribulatio nata fuerit, rabiem ac saeuitiam leonis intelligamus; quando nos malae concupiscentiae ad auaritiam uel luxuriam callida seductione sollicitant, draconis blandimenta cognoscamus. Si ergo fidem

164/170 pugnauit 9/I5l170/221 ut

146/147 163

- conscientia] ibid., 69, 3-4 - p. 292-294 [280, 7 - 281, 20].

Act. n, 9.

Eph. 6, 12.

173/174

- draconem] id., Sermo, 69, 1-2 - CCSL 103, p. 291-292 [279,

166

1 Petr. 5, 8.

149

cfr Lc. 12, 33.

151/152

cfr Apoc. 12, 3-9; 1 Petr. 5, 8.

176/179

2 Cor. n, 2-3.

cfr 2 Petr. 1, 4.

167

160/

cfr Eph. 6, 11.

SERMO XLII

185

190

195

200

205

210

215

220

185

rectam fideliter custodire cupimus, in aduersis contra saeuitiam leonis fortes simus; si uero uirginitatem animae integram seruare desideramus, quantum possumus, blandimenta draconis obseruemus, ne forte si incauti fuerimus, quinque sensus, qui in nobis sunt, quasi quinque uirgines a serpente corrumpi per¬ mittamus. Quidquid enim pulchrescit uisu, quidquid dulcescit gustu, quidquid blanditur auditu, quidquid lenocinatur odoratu, quidquid mollescit attactu, in his omnibus, si incauti fuerimus, surrepentibus concupiscentiis malis animae integritatem uiolari permittimus; et impletur in nobis, quod per prophetam dictum est: Intrauit mors per fenestras uestras. Per hos enim quinque sensus quasi per quasdam ianuas aut mors aut uita ad animam nostram ingreditur. 6. Simus ergo auxiliante Domino de sapientibus illis quinque uirginibus, quae sicut in euangelio legimus, portauerunt oleum in lampadibus suis; et quantum possumus, obseruemus, ne inter illas stultas inueniamur, quae de sola sibi corporis integritate plaudentes uirginitatem animae per corruptionem quinque sen¬ suum perdiderunt, quae non portauerunt oleum secum; quibus dictum est: Ite, emite uobis a uendentibus. Oleum enim hoc loco adulatio est et laus humana. Vendunt oleum omnes adulatores. | Ergo stultae illae dictae sunt, quae forinsecus laudem quaere- 113' bant, non intus in conscientia habebant. Ideo non portabant oleum secum, id est quae laudem in aliena lingua, non in conscientia sua uolebant habere. Tamen quid responderunt uir¬ gines sapientes illis stultis? Ne forte non sufficiat nobis et uobis, quomodo apostolus dixit: Sed neque me ipsum diiudico. Si ergo conscientia nostra sub examine iudicii Dei trepidat, et quamuis sibi recta putabatur, timet, ne exeat iustitiae regula de thesauro illius, et non rectum inueniatur, quod rectum uidebatur, quanto minus curare debemus aliena iudicia de nobis, carissimi, siue bona siue mala? Nec ualde gaudere debemus, quando laudamur, nec contristari, quando uituperamur: nec coronare nos potest laus falsa nec damnare uituperatio falsa. Quamdiu autem uiuimus hic, de nobis ipsis nos iudicare non possumus; non dico, quod cras erimus, sed quod hodie sumus: quanto minus moueri debemus alienis iudiciis, quam de conscientia nostra, quae nobis perhibet testimonium ? Nam gloria nostra debet esse conscien¬ tia. Porro si hominum uel laudibus leuamur uel uituperiis deicimur, constat proculdubio, quod gloriam nostram non in propria conscientia, sed in alieno ore posuimus. Qui enim laudem non

188/190

cfr Faustus Reiensis, Epistula, 6 - ed. Engelbrecht, CSEL 21, p. 199,

4/6; Epistula ad Kuricium 2 (9) - ed. Demeulenaere, CCSL 64, p. 410, 75/77; Ruricius, Epistula, II, 13 - CCSL 64, p. 349, 22/23.

198

cfr Mt. 25, 4.

2 Cor. 1, 12.

202

et

208

Mt. 25, 9.

209

193

Ier. 9, 21.

1 Cor. 4, 3.

196/ 220 cfr

SERMO XLII

i86

appetit, nec uituperationem sentit; et quo quisque laude uanius 225 inflatur, eo iniuriis atrocius inflammatur. Haec sunt igitur, dilec¬ tissimi, arma iustitiae quibus nos sancti bellatores et belli nostri triumphales duces a dextris et a sinistris aduersus ferocias leonis et astutias draconis, terrores uidelicet et blandimenta saeculi, contra dentes obtrectatorum ac linguas adulatorum 230 praemunire curarunt, quod | maxime necessarium est cotidianis 113'' temptationibus et tribulationibus ecclesiae, quia inter tempta¬ tiones uiuit et inter temptationes crescit, inter temptationes durat et inter temptationes peruenit; sed cum peruenerit, succe¬ det quies labori, recedet temptatio, manebit aeterna benedictio. 235 Quam ut nos quoque mereamur attingere, sanctissimorum apo¬ stolorum gloriosa merita nobis obtineant ab Iesu Christo Do¬ mino nostro, cui est honor et imperium cum Patre et Sancto Spiritu in saecula ...

226 cfr Rom.

6, 13.

SERMO XLIII

1 - 339. 7 et 16/30.

LIII,

4, p. 701). *43> P-

LIII,

7

cfr Gal. 4, 5. 16. 40, 6.

7/8

cfr Eph. 2, 3.

9

17, 12; 2 Thess. 2, 3.

23/25

11

cfr Rom. 8, 3.

cfr Gal. 4, 4.

Iob 6, 5.

9

8 cfr Coi. 1, 13.

cfr Rom. 8, 15 et 23; Gal. 4, 5; Eph. 1, 5.

25

14

cfr Mt. 1, 23.

16/17

cfr Isidorus Hisp., Etymol., 12, 1, 39.

cfr Io.

9/10

cfr Rom. 8,

32/33

Is.

SERMO LIII 35

40

45

50

55

60

65

70

245

mens foenum fieri uoluit, ne nostra in perpetuum caro foenum remaneret, quia ad hoc Deus mortali carne uestitus est, ne homo carnalis uitae merito corruptioni perpetuae subiaceret. Tunc ergo onager herbam inuenit, cum gentilis populus gratiam diuinae incarnationis accepit. Tunc bos praesepe uacuum non ha¬ buit, cum plebi Iudaicae eius carnem lex exhibuit, quem diu expectans prophetauit. Vnde et natus hodie Dominus in prae¬ sepe ponitur, ut uidelicet signetur, quia sancta animalia, quae ieiuna diu apud legem inuenta sunt, incarnationis eius foeno satiarentur. Praesepe enim natus impleuit, qui cibum semetipsum mentibus mortalium praebuit dicens: Qui comedit carnem meam et bibit sanguinem meum, in me manet et ego in eo. Illius nimirum praesepis figura nunc in sacro altari cognoscitur, ubi idem ipse, qui ex diuinitate sua panis est angelorum, ex humani¬ tate nostra foenum rationabilium est iumentorum. Bos quidem, qui mundum est animal, bene operantium innocentiam; asinus uero, qui inter immunda ex lege deputatur, ream lapsorum conscientiam denotat. Vterque tamen in loco sacri ortus inuenitur, uterque immarcescibilis illius foeni, idem coelestis sacra¬ menti pabulo reficitur: ille quidem uirtutis uegetationem, hic uero suae foeditatis expiationem una eademque refectione percipiens. Agnoscat tamen | ibi necesse est et bos possessorem suum et asinus praesepe Domini sui, ille quidem sciens, cuius sit hoc donum, ne in his, quae habet, glorietur quasi non acceperit; iste uero ut in loco horroris se inuentum et abinde adductum memi¬ nerit. Audiat ille dici sibi: Noli altum sapere, sed time; audiat iste: Vide uias tuas in conualle, scito quid feceris. Cognoscat, inquam, bos possessorem suum, ut ille, si quis tamen ille est, qui perpetuae innocentiae deditus et iugo superni dominii per om¬ nia subditus in Dei opere semetipsum strenue semper exercuit, quod non abiit in consilio impiorum, quod in uia peccatorum non stetit, quod per deuia uitiorum non aberrauit, intelligat et in¬ timo cordis affectu credat non hoc esse libertatis arbitrii sui, non uigilantiae rationis suae, non industriae ingenii sui, sed potius esse de gratia, de protectione, de custodia possessoris sui, illius uidelicet cui assidue canitur: Nisi Dominus aedificauerit domum, in uanum laborauerunt, qui aedificant eam. Nisi Domi¬ nus custodierit duitatem, frustra uigilat, qui custodit eam. Alio-

quin nisi illo possidente et possidendo praesidente ac praesi-

35/36

cfr 1 Cor. 15, 53-57.

cfr Ps. 77, 25.

48/49

40/41

cfr Lc. 2, 7.

cfr Deut. 14, 4.

48/50

'Lucam Homelia, 13 - GCS, Origenes 9, p. 82, 11/13. Rom. 11, 20.

60

Ier. 2, 23.

60/61

Regula S. Benedicti, 7, 51 - CSEL 75, p. 54.

LIII,

58

Is. 1, 3.

69/71

44/45

Io. 6, 57.

47

cfr Hieronymus, Origenis in

55/56 Is. 64/65 Ps. 1, Ps. 126, 1.

abinde] illo R, sed corr. scribendo in marg. abinde

1, 3. 1.

59 65/66

SERMO LIII

246

dendo regente, hic ipse quantacumque tolerantia laboris iugum sustineat, quantocumque robore uomerem uerbi per arua men75 tium trahat, quantalibet discernendi scientia ungulam findat, erit quasi bos ductus ad uictimam, hoc est stultus ad peccatum, et sicut uacca lasciuiens declinabit Ephraim, quod interpretatur frugifer, ille scilicet qui confisus in mrtute sua dicit, in habita¬

tione sua nomen meum in aeternum. 80

85

90

95

100

2. Ergo qui gloriatur, non in se sed in Domino glorietur; et a captiuitate Babylonica Ierusalem regressus, non illaqueatis praesumptionum suarum domibus, sed in protectione Dei coeli commoretur. Sed et asinus, id est quiuis post lubrica uitae sordi¬ dantis itinera intra stabula religionis ad esum | coelestis foeni admissus, cognoscat et ipse praesepe Domini sui, id est diligen¬ ter intelligat creatrici maiestati illi, quae causa uel ratio fuerit in carne nascendi, non alia utique quam illa, quam apostolus Paulus describit: Quia Christus Iesus uenit in hunc mundum peccatores saluos facere. Praesepia namque uirgultis, ut notum est, uaria inflexione curuatis saepiuntur; et congrue Deus infans in praesepi positus memoratur, quia ex hominibus, de quibus generationis eius series contexitur, nullus omnino extitit, qui non aliquo uel originali uel actuali peccato ab illa supernae aequitatis regula detortus fuerit. Vnde ueraciter dictum est, ut qui propter peccatores uenerat, de peccatricibus nascens, om¬ nium peccata deleret. Cognoscat igitur asinus praesepe Domini sui, id est peccator amet misericordiam iustificatoris sui, et a noxia propriae uoluntatis libertate coercitus, cui olim contu¬ maci dicebatur: Ab initio confregisti iugum meum, rupisti uincula mea, dixisti: Non seruiam, iam nunc uinculo timoris et spei astrictus perseueret in disciplina Christi audiens ab apo¬ stolo: Sicut exhibuistis membra uestra seruire immunditiae et

iniquitati ad iniquitatem, ita nunc exhibete membra uestra ser¬ uire iustitiae in sanctificationem. 105

no

3. Haec sunt plane magna incarnatae Dei sapientiae opera, ut et iusti glorificationem resipiscentes mereantur iustificationem, contemnentes sentiant damnationem. Magnificetur ergo in com¬ mune ab omnibus magnus Dominus, quos ut faceret magnos, factus est paruulus. Paruulus, ait, natus est nobis, filius datus est nobis. Nobis, inquam, non sibi, qui utique ante tempora multo nobilius natus ex Patre, nasci temporaliter non indigebat ex matre. Non angelis quoque, qui cum magnum haberent, paruu-

76 Prou. 7, 22; IJ9 B, p. 59» 95/96-

cfr Beda, In Prouerbia Salomonis, I, 7, 22 - ed. Hurst, CCSL

77

Os. 4, 16.

77/78

5 et 17 - CCSL 72, p. 65, 26 et 81, 25; e.a. 33, 4.

82/83

cfr Lc. 2, 7.

109/110

Ps. 90, 1.

96/97 Is. 9, 6.

85

Is. 1, 3.

cfr Is. 1, 3.

99/100

Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom.,

78 Ps. 88/89

Ier. 2, 20.

48, 7.

78/79

1 Tim. 1, 15.

102/104

2 Par

90/91

Rom. 6, 10

SERMO LIII

115

120

125

130

135

140

145

247

lum non requirebant. Nobis ergo natus, nobis- et datus, quia nobis | necessarius. Iam de nobis nato et dato faciamus, ad quod i5ov natus est et datus. Vtamur nostro in nostram utilitatem. De Saluatore salutem operemur. Ecce paruulus in medio statuitur. O paruulus paruulos desiderans! O paruulus, sed malitia, non sapientia! Studeamus effici sicut paruulus iste, discamus ab ipso, quia mitis est et humilis corde, ne magnus Deus sine causa factus sit homo paruus, ne gratis mortuus, nec in uacuum crucifixus. Discamus eius humilitatem, imitemur mansuetudi¬ nem, amplectemur dilectionem, communicemur passionibus, lauemur in sanguine eius, ipsum offeramus propitiationem pro peccatis nostris, quoniam ad hoc ipse natus est et datus est nobis. 4. Ipse est enim ille magni consilii angelus, qui praecedebat filios Israel ex Aegypto commeantes in columna nubis per diem et in columna ignis per noctem. Duae columnae, duae sunt istius angeli formae, una Dei, altera hominis; una Domini, altera serui. Columna nubis forma est humanae assumptionis, quae in die, id est in tempore gratiae nos praecedit ducens in terram repromis¬ sionis. Mediator enim Dei et hominum homo Christus Iesus nos quasi in die praecessit, cum in seipso nobis exemplum condidit, ut sequamur uestigia eius, cuius omnis actio nostra est instructio, qui tamquam princeps noster legem uiandi et ad patriam currendi opere nobis et sermone praescripsit, et in nube carnis suae nos erudiuit, ut abnegantes impietatem et saecularia deside¬ ria, sobrie quantum ad nos, iuste quantum ad proximum, et pie quantum ad Deum, in hoc saeculo uiuamus; sicque mandata eius non transitorie, sed implenda opere audiamus. Sicut enim bene obsequentes famuli dominorum suorum uultibus semper intenti sunt, ut ea quae praeceperint festini audiant et implere contendant, sic iustorum mentes per intentionem suam Deo I omnipotenti assistunt, atque in scriptura eius quasi os eius 151' intuentur, ut quia per eam Deus loquitur omne quod uult, tanto a uoluntate eius non discrepent, quanto eandem uoluntatem

126/136

ipse - praescripsit] Petrus Lomb., Sermo, 6 - PL 171, 395 B.

cfr

119 Mt. 11, 29. 122/123 cfr Apoc. 1, 5 et 22, 14. 123/124 cfr 1 Io. 2, 124/125 cfr Is. 9, 6. 126 Introitus in die Natiuitatis Domini. 126/128 Ex. 13, 21. 132 1 Tim. 2, 5. 134 cfr Gen. 313, 14; Iob 23, 11. 137/

139

Tit. 2, 12; cfr Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep. ad Tit., 2 - PL

2.

192, 391C.

115

140/142

cfr Ps. 122, 2.

utamur] R (ut uid.)

uoluntatem] scrips.; uoluntate R

122

amplectemur] coni.; amplectamur R

146

SERMO LIII

248

150

155

160

165

170

illius in eius eloquio agnoscunt. Vnde fit, ut eius uerba non per eorum aures superuacue transeant, sed haec in suis cordibus figant et crebra meditatione reuoluant, quemadmodum et de ipsa perennis uerbi matre uirgine ex euangelio audiuimus hodie: Maria autem conseruabat omnia uerba haec ; conseruabat in corde suo. Ex hac siquidem meditatione exardescet in nobis ignis ille, quem Dominus noster uenit mittere in terram et quem uult, ut ardeat, cuius ardore, quod in nobis uitiose humidum est, exsiccetur; cuius splendore, quod in nobis ignorantia obscurum est, illuminetur; cuius feruore, quod in nobis negligentia tepidum est, inflammetur. Merito ergo angelus fortis in columna ignis filios Israel in nocte praecessisse dicitur. Columna enim ignis forma est deitatis. Deus autem noster ignis consumens est, quia tamquam ignis sordes auri, ita naturae nostrae uitia decoquit et uirtute diuinitatis peccatorum in electis uincula dirumpit. De hoc igne per Isaiam dicitur: Dixit Dominus, cuius est ignis m Sion et caminus eius in lerusalem. In Sion, id est in speculatione praesentis ecclesiae, caritas est tamquam ignis; in lerusalem uero superna, id est in uisione pacis, erit tamquam caminus et flamma. Hic feruet caritas, ibi ardebit, ubi ex toto corde et ex tota mente diligetur Deus. Nunc enim ex parte cognoscimus et ex parte diligimus: Cum autem uenerit, quod perfectum est, euacuabitur quod ex parte est, cum ad regales sedes, ad coelestes aulas eleuati per angelum magni consilii perfecte adhaeserimus paci Dei, quae exuperat omnem sensum, facie ad faciem uidentes regem in suo decore, quae hodie suscipimus nascentem in humi¬ litatis nostrae corpore. Quod idem praestare ...

157/158

merito — dicitur] ibid. — PL 171, 397 B.

ibid. - PL 171, 396 C.

171

160/161

158/160

columna — ignis]

et - dirumpit] ibid. - PL 171, 397 B.

161/

de - uidentes] ibid. - PL 171, 401CD.

151/152

152 Ps. 38, 4. 153/154 Lc. 12, 49. 157/158 cfr 159 Deut. 4, 24. 161 cfr Ps. 115, 16; Ier. 30, 8; e.a. 162/ 163 Is. 31, 9. 163 cfr Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 39. 43 et 50 - CCSL 72, p. 108, 25. ii2, 12. 122, 25; e.a. 164/165 ibid., 50 et 62 - p. 121, 9/10. 136, 5; e.a. 166/167 cfr Mc. 12, 33. 167/169 1 Cor. 13, 9-10. 170 Introitus m die Natiuitatis Domini. 170/171 Phil. 4, 7. 171 cfr 1 Cor. it 12. 171/ 172 cfr Is. 33, 17. Ex. 13, 21.

Lc. 2, 51.

SERMO LIV

Sermo in Epiphania Domini.

5

io

15

20

25

30

I5Iv

1. Huius diei sollemnitas inter ceteras ipsius Domini festiuitates non minimum uenerationis obtinens locum exultationis et fidei fidelium cordibus praecipuum ingerit incrementum. Dicitur autem dies Epiphaniae, id est manifestationis uel apparitio¬ nis, quia hodie clarificatus est Filius hominis et manifestatus est esse Filius Dei. Qui enim ipso quo natus est die pastoribus angelici agminis concentu Saluator et Christus Dominus inno¬ tuit, hodie gentibus in noui sideris aspectu Deus apparuit, reuelatus est nihilominus hodie in aquis baptismi baptistae suo Filius Dei Patris uoce et coeli apertione; declaratus est etiam discipulis suis hodie in nuptiis aquae in uinum conuersione. His uirtutum praeconiis diem istum coruscantem sancti patres decreuerunt haberi sollemnem. Cuius tamen uenerationis atque celebrationis prima extitit causa, quod noua stella ortum ueri luminis indicante, tres magi uno itinere eadem praeuia Chri¬ stum adorare uenerunt et mystica munera offerre. Attendite igitur diligenter, fratres, et aduertite, qui uenerunt, et quot et quo duce, necnon unde, et quo uenerint, et quid obtulerint. Reges uenerunt, magi uenerunt et tres, plures tamen habentes in comitatu; magi autem fuerunt non utique malefici, sed Chal¬ daeorum philosophi. Spiritales igitur reges, quales et ipsi erant, in eis significati sunt, qui membra sua et motus animi sui ratione regunt, qui cor suum omni custodia muniunt, qui corda sua ponunt in uirtute, id est in caritate, ut non solum speciem pietatis habeant, sed etiam uirtutem, de quibus scriptura ait: Cor regum in manu Dei est, et quocumque uoluerit, uertet il¬ lud. I Veniunt ergo reges et tres ueniunt, quia in Christo illa Trinitas fuerat ab eis adoranda et in eis gentes ad Christum uenturae sunt praesignatae.

LIV,

2/4

huius - incrementum] Petrus Lomb., Sermo, 7 - PL 171, 401D -

402 A (cfr Schneyer, 4, p. 701). ibid. - PL 171, 402 B-D.

55

22/28

4/7

et

9/22

dicitur - Dei et hodie - philosophi]

spiritales - illud] ibid. - PL 171, 403 A.

28/

ueniunt - intellexerunt] ibid. - PL 171, 403 B - 404 A.

LIV,

7/9

5/6

cfr Isidorus Hisp., Etjmol, 6, 18, 6.

cfr Lc. 2, 8-13.

1, 9-11; Lc. 3, 21-22. cfr Mt. 2, i-n.

LIV,

28

27/28

9 et 15 cfr Mt. 2, 11/12 cfr Io. 2, 1-10. Prou. 21, 1.

illa] coni, cum Petr; uia R

2.

6 Io. 13, 31; cfr Io. 12, 23.

10/11 cfr Mt. 3, 13-17; Mc. 15/16 cfr 1 Io. 2, 8. 16/17

152'

SERMO LIV

250

35

40

45

50

55

60

65

2. Sed quomodo ueniunt ? Stella duce. Haec stella est illumi¬ natio fidei, quae est initium bonorum, per quam in nobis Deus existit et suae quodammodo naturae nos participes facit. Haec est fundamentum positum in cordibus fidelium, quod nemo mutare potest. Fides enim operans per dilectionem posita in fundamento neminem sinit perire. Non lucet stella, non ducit, si non operatur fides per dilectionem. Fides enim sine operibus mortua est. Stella ergo sine luce, fides est sine operatione. Noua autem stella, nouae natiuitatis nuntia, inter alia miro splendore fulgebat, quia fides, quae operatur bonum ad omnes, mentes fidelium pulsis uitiorum tenebris uirtutum claritate illustrat, ostendens eis uiam qua eant, et patriam ad quam eant, id est Christum, qui est uia qua itur, ueritas et uita ad quam itur. Haec est uia regia de qua praeceptum est filiis Israel, ut incederent regia uia, non declinantes ad dexteram uel ad sinistram, quia illi, quibus datum est Deum nosse, ita debent sequi Chri¬ stum, ut ab itinere rectitudinis non eos moueat dextera pro¬ speritatis uel sinistra aduersitatis, sed per ignem urentis tribu¬ lationis et aquam dissoluentis delectationis transeant usque ad refrigerium paradisiacae mansionis. Optima est haec uia, quam stella insinuat, scilicet Christus, qui est uia in exemplo, ueritas in promisso, uita in praemio. Via secundum humanitatis humili¬ tatem, ueritas et uita secundum deitatis celsitudinem. Haec mysteria reuelauit magis illa stella, per quam illuminati, qua irent et quo, intellexelrunt. 3. Sed uideamus etiam, quid obtulerint. Apertis, inquit, the¬ sauris suis obtulerunt ei munera, aurum, thus et myrrham. In auro, quod solet regibus in tributa dari, regia nati infantis potentia insinuatur; in thure, quod in Dei sacrificio adoletur, diuina eiusdem essentia monstratur; in myrrha, qua mortuorum corpora condiuntur, mortalis eiusdem natura significatur. Ergo in his tribus intimatur regia potestas, diuina maiestas, humana mortalitas, quae in Christi persona fuisse credimus et praedica¬ mus ; eumque iam in coelo regnantem non figuratiuis muneribus, non donis manu porrectis, sed auro, thure et myrrha de cordis apotheca prolatis honoramus atque adoramus. Aurum etenim Deo offerimus, cum sapientiae luce resplendemus, illius nimirum

57/67

31

in - resplendemus] ibid. - PL 171, 405 CD.

cfr Mt. 2, 9.

lac. 2, 20.

49/50

40

cfr Act. 3, 20.

PL 112, 1052 A.

3

34

cfr 1 Cor. 3, n.

cfr Gal. 6, 10.

51/52

51

43

35

et

cfr Io. 14, 6.

37

cfr Gal. 5, 6.

44/45

37/38

cfr Num. 21, 22.

cfr Rhabanus Maur., Allegoriae in Sacr. Script. -

cfr Io. 14, 6.

56/57

Mt. 2, 11.

59

cfr Leu. 2, 16;

Reg- m Ez. 6, 13; e.a. 60/61 cfr Gregorius, Homelia in Hiez. proph., II, 10, 23 - CCSL 142, p. 396, 593/594.

SERMO LIV

251

sapientiae, de qua per beatum Iob Deus dixit homini: Ecce timor Domini, ipsa est sapientia, et recedere a malo intelligentia.

70 Aesi aperte diceretur: Ad temetipsum, homo, reuertere, cordis tui secreta perscrutare. Si Deum te timere deprehendis, certus apud te esto, quod sapientia uera plenus existis. Hinc etenim per psalmistam dicitur: Initium sapientiae timor Domini, quia tunc sapientia penetrare cor inchoat, cum hoc extremi iudicii 75 pauor perturbat. Sed quia ille ueraciter uim diuini timoris intelligit, qui se a cunctis prauis operibus custodit, recte subdi¬ tur: Et recedere a malo intelligentia. Aurum etiam offerimus cum per patientiam pulsati tribulationibus non deficimus. Sicut enim aurum mallei tunsione producitur, sic fidelis anima tribulationis 80 patientia ad meliora prouehitur; et est tribulatio quasi tunsio, profectus, productio. Vnde apostolus Paulus: Tribulatio patien¬ tiam operatur. Patientia autem, ut ait Iacobus apostolus, opus perfectum habet.

4. Thus quoque | Christo offerimus, cum interno eius amore 153' 85 flagrantes per studium deuotae ac sincerae orationis ei placere contendimus, de qua dicitur: Dirigatur oratio mea sicut incen¬ sum in conspectu tuo. Et in Apocalypsi scriptum est, quia ascen¬ dit fumus incensorum de orationibus sanctorum de manu an¬ geli coram Deo. Ex hoc credimus angelos astare orantibus,

90 offerre Deo preces et uota hominum, ubi tamen sine ira et disceptatione leuari puras manus perspexerint. Nimirum missi in ministerium propter nos, qui hereditatem capimus salutis,

deuotionem nostram in superna ferunt, gratiam nobis inde re¬ ferunt. Vnde angelus ad Tobiam: Quando, inquit, orabas cum 95 lacrimis et mortuos sepeliebas, ego obtuli orationem tuam Deo. Nam quod psallentibus quoque dignanter sancti angeli soleant admisceri, psalmista manifestat, cum dicit: Praeuenerunt prin¬ cipes coniuncti psallentibus. Vnde et dicebat: In conspectu an¬ gelorum psallam tibi. Sicut ergo deuota psallentium alacrita100 te permoti nostris interesse sollemniis delectantur, sic etiam contra somnolentorum atque uecordium desidiam abominantes

68/77

dixit - intelligentia] Gregorius, Moralia in Iob, XIX, 8, 14 - CCSL

143 A, p. 966, 1/5. 9/12 et 17/19. 7 - PL 171, 405 D - 406 A.

89/109

77/87

aurum - tuo] Petrus Lomb., Sermo,

ex - patris] Bernardus, Super Cantica, s. 7,

4 - I, p. 33, 1/10. 25/27. 12/20 et 23/25.

68/69 82/83 4.

100

Iob 28, 28. lac. 1, 4.

94/95

Tob.

73 Ps. no, 10. 86/87 Ps. 140, 2. 12, 12. 97/98 Ps.

delectentur Bem, R (sed postea corr.)

77 Iob 87/89 67, 26.

28, 28.

81/82 Rom. 5, 3. 91/92 Hebr.

Apoc. 8, 4.

98/99

Ps. 137, 1.

SERMO LIV

252

105

no

115

120

125

130

135

quandoque cum indignatione recedunt, ita ut cum gemitu ta¬ lium cuique dicendum sit: Qui iuxta me erant, de longe stete¬ runt; et uim faciebant, qui quaerebant animam meam. Pro certo enim, si se a nobis boni spiritus elongauerint, malignorum impe¬ tus, quis sustinebit ? Eapropter attendite principes nostros, cum statis ad orandum uel psallendum; et state cum reuerentia et disciplina, et gloriamini, quia angeli uestri cotidie uident faciem Patris, per quos etiam nostri thuris oblatio coelesti curiae prae¬ sentetur in odorem suauitatis. 5. Myrrham postremo de cordis nostri arca producimus, cum carnis petulantiam districte uiuendo reprimimus. De hac myrrha in Canticis Canticorum dicit sponsa: Manus meae destil¬ laverunt myrrham primam. Myrrha utique prima est castigatio pro coelesti gloria. Vel alio modo congruenter myrrha prima po¬ test intelligi passio dominica, quae uere est prima, id est om¬ nium passionum dignitate praecipua, cunctorum martyrum cau¬ sa, fructus et gloria, de cuius si non imitatione procedat quaeli¬ bet afflictio, poena reputabitur criminis aut praesumptio uanitatis, non meritum uirtutis. Manus ergo nostrae destillant myr¬ rham primam, cum actiones nostrae in mortificandis concupi¬ scentiis carnis quoquomodo gestiunt imitari passionem domini¬ cam. Myrrham igitur Deo offerimus, cum ad similitudinem crucis Christi nos quoque uoluntatis nostrae appetitum crucifigendo frangimus, et tamquam uitulum Libani, cuius in psalmo fit mentio, comminuimus, fpse reuera est uitulus ille singularis ueniens a Libano, de monte umbroso et condenso, quia a summo coelo egressio eius. Quomodo autem comminutus est uitulus iste? Ex multis, de quibus non est modo dicendum per singula, unum quod huic tempori congruat dicimus, in eo utique quod ipse de se ait: Quia descendi de coelo, non ut faciam uoluntatem meam, sed uoluntatem eius, qui misit me, Patris, fpse noluit facere uoluntatem suam, et homo satagit implere uoluntatem suam ? Pater suus, praelatus suus. Christus quaesiuit implere uoluntatem Patris sui et tu stude facere uoluntatem praelati tui. Hic est uitulus, quem in holocaustum Domini comminuere

111/115 129 139

myrrham - gloria] Petrus Lomb., Sermo, 7 - PL 171, 406 AB.

ipse - iste] Hugo a S. Victore, Miscellanea, IV, 45 - PL 177, 723 A.

et 723 BC.

141/154

103/104

implere - Carmelo et uitulum - annumeratur] ibid. - PL 177

Ps. 37, 12-13.

108/109

cfr Mt. 18, 10.

Leu. 2, 9 et 4, 31; Num. 15, 7; Eph. 5, 2; e.a.

115/116 121

109/110 cfr 113/114 Cant.

Ex. 29, 41; 5, 5 et 13.

cfr Rhabanus Maur., Allegoriae in Sacr. Script. - PL 112, 999 C.

cfr Cant. 5, 5 et 13.

Ps. 18, 7.

126/ 134/

129

Hebr. 9,

125/126 Ps. 5. 131/132

28, 6.

127

Io. 6, 38-39.

Hab. 3, 3.

120/ 127/128

SERMO LIV

253

debeamus. Nihil enim ita fragrat Deo in odorem suauitatis, quam si mactetur a Domino uitulus propriae uoluntatis.

6. Interest tamen, utrum sit de Libano an de Carmelo. Alii 140 sunt uituli, qui pascuntur in uertice Libani, atque alii sunt qui nutriuntur in pascuis Carmeli. Vitulum Carmeli nutriunt, qui uoluntaltem suam non deserunt in rebus adhuc carnalibus; 154' uitulos Libani pascunt, qui uoluntatem suam sequuntur in stu¬ diis spiritalibus. Iste quaerit lautiores cibos quam ceteri: uitu145 lum suum impinguat de foeno Carmeli. Ille abstinere uolens dedignatur comedere quod ceteri: uitulum suum nutrit in pas¬ cuis Libani. Iste forte cupit uestem molliorem, ille forte usurpat sibi habitum hispidiorem: uterque pascua quaerit uitulo suo, sed hic de Carmelo, ille de monte Libano. Denique quidquid 150 propter mollitiem mentis uel teneritudinem carnis agitur, ad Carmelum pertinere uidetur, quia Carmelus molle uel tenerum interpretatur. Quidquid autem quasi pro sanctitate supra ordi¬ nis institutum uel contra praelati consilium insolenter praesu¬ mitur, inter armenta Libani iuste annumeratur, siquidem Liba155 nus decandidatio interpretatur. Sed uae illis, qui confidunt in uitulo Samariae, qui tanto studio seruiunt uoluntati propriae. In Iudaeam uenistis, ut quid in Samariam descenditis propriam uoluntatem custodientes et excusantes ? Prius a saeculo uenientes proprias uoluntates suas confitentes damnabant, nunc ab illo 160 priori feruore deficientes proprias uoluntates quaerunt et custo¬ diunt. Sic, sic de Iudaeis Samaritani effecti sunt! In Iudaea uitulus propriae uoluntatis Domino mactatur; in Samaria pro Deo adoratur. Si in Iudaea es, uitulum in sacrificio Domini mactas; si in Samaria es, uitulo tuo uiribus omnibus seruis. Si 165 carnis curam in desideriis agis, uitulum tuum de foeno pascis, quia omnis caro foenum et omnis gloria eius quasi flos foeni. In hoc gloriaris, si desideria tua perficias. Non est bona gloriatio tua. Nonne multo melius, immo I multo rectius qui gloriatur, in i54v Domino glorietur ? An nescitis, quia haec gloria nostra testimo170 nium conscientiae nostrae (est) ? Sed mutauerunt, Domine, glo¬ riam suam in similitudinem uituli comedentis foenum.

154/155

155/166

siquidem - interpretatur] ibid. - PL 177, 722 B.

sed -

foeni] ibid. - PL 177, 723 CD.

137

cfr Ex. 49, 21; Leu. 2, 9 et 4, 31; Num. 15, 3; e.a.

151

Lib. interpr. hebr. nom., 26 et 41 - CCSL 72, p. 92, 7 et 110, 11/12. Am. 6, 1.

163 171

et

164

161/162 cfr Os. 8,

163/164 cfr Ex. 24, 5-6. 166 Is. 40, 6.

et

Ps. 105, 20.

138

a Domino] s.l.a.m. R; om. Hugo

Hieronymus,

155/156 cfr 162/ 31. 170/

5 et 29, 3; Leu. 1, 5; e.a.

168/169

1 Cor. 1,

SERMO LIV

254

175

180

185

190

195

7. Nos proinde, fratres dilectissimi, recognoscentes honorem nostrum, scilicet quod et in prima conditione pro inditae ratio¬ nis diuinaeque imaginis priuilegio facti sumus nobilis Deo creatura, et rursum per lauacrum regenerationis et renouationis Spiritus Sancti instaurati effecti sumus noua in Christo creatura, abiecta pecorina similitudine, quae in uentrem prona semper incedit, abdicata etiam uetustate praeuaricatoris hominis, qui cum in honore esset, non intellexit; et ideo comparatus est iumentis insipientibus, et similis factus est illis, non terrenis et transi¬ toriis inhiemus, scientes quod et mundus transit, et concupiscen¬ tia eius. Et quia, ut ait Salomon, fecit Deus hominem rectum, erecto mentis intuitu per ductum superni luminis, quod in stella trium magorum mentibus irradiauit, bonorum operum gressibus et sancti desiderii passibus tendamus tamquam in Bethlehem Iudae, in habitacula duitatis supernae, quae uere est domus panis, quia ibi reseruatur electis refectio aeternae satietatis, ubi in uoce exultationis et confessionis sonus est epulantis. Vt autem municipatum in ea digne uindicare possimus, regem ipsius gra¬ tis muneribus interim nobis placabilem facere studeamus, scili¬ cet auro, thure et myrrha, id est cum indefessa laborum in Christi seruitute tolerantia, deuotas orationes in incorruptione quieti et modesti spiritus, ut cum tempus uenerit intrandi ad nuptias, non tamquam hospites et aduenae pro foribus assistentes mendicemus, sed ut ciues sanctorum et domestici Dei taberna¬ cula aeterna hereditario iure possidenda laetissimo eiusdem regis omniumque ciuium supernorum occursu excepti intremus. Quod ipse praestare dignetur ...

175/176

Tit. 3, 5.

1 Io. 2, 17.

183

176

2 Cor. 5, 17.

Eccl. 7, 30.

184/185

179/180

Gregorius, Homelia in Euang., I, 8, 1 - PL 76, 1104 A. cfr Mt. 2, 11.

195/196

Eph. 2, 19; cfr Act. 17, 21.

181/182 186/187 cfr 41, 5. 192

Ps. 48, 13.

cfr Mt. 2, 2 et 9.

188/189

Ps.

SERMO LV

Sermo I in Pvrificatione Sanctae Mariae.

5

io

15

20

25

30

35

i55r

1. Virtus et sapientia Patris aeterni, mediator Dei et homi¬ num, homo Christus Iesus apparens in carne, ut operaretur salutem in medio terrae, non solum in his quae per semetipsum fecit et docuit aut passus est, saluti nostrae consuluit, sed in illis etiam, quae ex consuetudine legis antiquae in eo uel pro eo ab aliis facta sunt, salutari eruditione uitam nostram informauit. Erat enim ipse, quamuis infantilibus membris circumdatus, sapientia attingens a fine usque ad finem, sed et disponens omnia suauiter, unde cum materno adhuc utero clausum ob sapientiae, ueritatis et gratiae plenitudinem prophetale oraculum uirum appellare maluit: Faciet, inquiens, Dominus nouum super ter¬ ram : Femina circumdabit non infantem, non paruulum, sed uirum ideoque illa, quae circa ipsum quasi necessitas adimplendae legis fieri exigebat, ipse interno potentiae suae nutu dispo¬ nebat ; et quid ex his propriae aedificationis colligere debeamus, assidue nobis per ora doctorum insinuat. Ecce enim qui octauo natiuitatis suae die circumcisus agnoscitur, hodierna die ad templum delatus et legali hostia purificatus ostenditur. Qui quidem legalia illa suscepit, non ut ab eis expiaretur, sed ut ex eis liberaret eos, qui eis seruiliter tenebantur, sicut mortem quoque sustinuit, ut ab ea nos liberaret. Suscepit ergo circumci¬ sionis sacramentum, ut carnalem circumcisionem et spiritalem in nobis consummaret, quae non modo in exteriori, sed etiam in interiori homine seruanda est, et non in una tantum parte corporis, ut illa circumcisio carnalis, sed in singulis exhibenda est membris, ut membra nostra non arma iniquitatis peccato, sed arma iustitiae Deo exhibeamus, circumcidendo uidelicet corda nostra, ne noxia et maligna cogitemus, et oculos ne uanitatem uideamus; aures I ne inanibus ac saecularibus seu detractoriis i55v sermonibus intendamus; nares ne immunditiae olfactu delecte¬ mur, linguam ac labia ne in uerba malitiae prorumpamus, ne custodiam religionis legem silentii temere infringamus. Circum¬ cidimus et pedes ab inordinato discursu et peruagationis nequitia illos cohibentes; et manus, ne ad uetitorum contactum sint porrectae, ne ad ministerium furoris sint exertae. Haec est uera

LV,

2

cfr 1 Cor. 1, 24.

Ier. 31, 22.

23/24

15.

LV,

4

17/19

2/3

cfr 1 Tim. 2, 5.

cfr Lc. 2, 21-24.

cfr Rom. 2, 28-29.

21/22

9/10

27/28 cfr Rom- 6> *3-

per semetipsum] in marg. R

20

Sap. 8, 1.

12/14

cfr Rom. 7, 24 et 8, 2; Hebr. 2, 29/30 Ps- Il8>

quidem] in marg. R

37-

SERMO LV

256

40

45

50

55

60

65

70

et salubris circumcisio, qua uiuificatur interior homo, qua ueterem hominem cum actibus suis expoliamus et nouum induimus, qua si in praesenti taliter a uitiis circumcidimur, in futura resurrectione ab omni corruptione poenae et culpae circumcide¬ mur, quando ut aquilae iuuentus nostra renouabitur, atque ad contemplandam perpetuo diuinae maiestatis speciem cum bono¬ rum operum muneribus templum aeternitatis intrabimus. 2. Cuius rei figura in ipso nobis est Domino demonstrata, qui post acceptum circumcisionis signaculum tricesimo tertio die, id est hodie, perductus in templum Deo Patri sistitur cum obla¬ tione legalium munerum. Obtulerunt namque pro eo Domino par turturum, aut duos pullos columbarum. Haec autem non tantum ob indicium paupertatis, quantum ob insinuandum nobis diuinae placitum uoluntatis pro illo tunc oblata sentire debemus, quo uidelicet nonnisi pudica et pacifica conuersatione Deo nos placere posse doceamur. Quod nimirum ex earundem auium natura colligitur, quia et turtur utpote auis pudicissima, uno semper iugali contenta eoque forte perdito alteri perpetuo manet incognita; columba autem simplex animal atque a malitia fellis extraneum nil rostro lacerat, nec alterius animalis morte pascitur; | et ideo congrue et per turturem castitatis munditia et 156' per columbam innocentiae concordia designatur, quorum neu¬ trum sine altero sufficere ad salutem testatur apostolus Paulus scribens ad Hebraeos: Pacem sequimini cum omnibus, et sancti¬ moniam, sine qua nemo uidebit Deum. Quia uero utraque auis gemitum pro cantu edere solet et ex duobus paribus unum pro peccato, alterum in holocaustum offerri praecipitur, duplex compunctionis affectus per eadem nobis innuitur. Alius namque compungitur consideratione et horrore propriae iniquitatis; alius ex desiderio amplioris sanctitatis. Ille expauescit malum, quod fecit; iste ingemiscit pro bono, quod nondum accepit. Ille trepi¬ dat ex multa formidine; iste suspirat prae nimia dilectione. Ille ne rapiatur ad tormenta; iste quia nondum subleuatur ad gaudia. Incipientium ergo concuti timore, perfectorum autem est compungi amore.

3. Geminum hoc compunctionis genus psalmista designans:

37/38 52/58

cfr Coi. 3, 9-10; Eph. 4, 22-24.

41

Ps. 102, 5.

cfr Beda, Homelia, I, 18 - CCSL 122, p. 129,

56

47/48

- 130, 59.

Lc. 2, 24.

52/55

cfr

Isidorus Hisp., Etjmol., 12, 7, 60; Hugo de Folieto, De bestiis et aliis rebus, I, 25 PL 177, 25B-D.

55/57

De bestiis et aliis rebus, I,

64

ii

cfr Isidorus Hisp., Etjmol., 12, 7, 61; Hugo de Folieto,

71

copungi R (sic)

60/61 Hebr. 12, 14. 65/66 et 133, 171/174.

- PL 177, 19 D - 20 A.

cfr Beda, Homelia, I, 18 - CCSL 122, p. 130, cfr Leu. 12, 6.

61/ 62/63

SERMO LV

257

Qm diuisit, inquit, Mare Rubrum in diuisiones. Quid est Ru¬ 75

80

85

90

95

brum Mare nisi amaritudo poenitentiae ? Mare ergo Rubrum ei adhuc quasi indiuisum manet, qui nonnisi ex sola damnationis formidine gemere nouit. Sed mare diuiditur, quando compunctio geminatur. Amaritudinem cordis tunc geminat, quando quis fletum compunctionis alternat, ut modo defleat malum, quod pertimescit, modo suspirat pro bono, quod concupiscit. Moeror ex consideratione et trepidatione malorum mare a sinistris, moeror ex contemplatione et expectatione bonorum est mare a dextris. Et erant, inquit Moyses, eis, filiis scilicet Israel, aquae quasi pro muro a dextris et a sinistris, quia in uno excludimus concupiscentiam, in altero uitamus negligentiam. Qui enim expectat praemium, extendit se ad | meritum; et qui meruit poenam, sollicite declinat culpam. Sciendum tamen, quod com¬ punctio timoris est quidem tempore prior, sed dignitate poste¬ rior. Post multas enim lacrimas poenitentiae tandem ad spem ueniae reducimur, et uix aliquando multis suspiriis et fletibus et gemitibus inenarrabilibus ad beatitudinis certitudinem reforma¬ mur. Semel autem sumpta aeternorum fiducia multo anxius multoque uberius ingemiscimus, et flemus ex impatienti deside¬ rio bonorum quam prius fecimus ex formidine malorum, quando cupimus dissolui et esse cum Christo, certi de reposita nobis corona iustitiae, quemadmodum et beatus ille senex Simeon, qui

responsum acceperat a Spiritu Sancto, non uisurum se mortem, nisi {prius) uideret Christum Domini; post longas sancti deside¬

100

105

rii moras tandem uiso, quem desiderabat, et accipiens in ulnis suis atque portans, quem amabat: Nunc, inquit, dimittis seruum tuum in pace, et cetera. Non dubium quidem quod multis et lacrimosis suspiriis senex iste desiderauerat uidere Saluatorem in corporis humilitate uenientem, sed illius tamen desiderii uerba non leguntur; non enim in hominum auribus, sed Deo tantum illa loquebatur, qui et desiderium pauperis exaudiens responsum ei dedit in Spiritu Sancto, quod non esset uisurus mortem, nisi prius uideret Christum Domini. Completa autem huiusmodi promissione et uelut accepto certificatus pignore, multo uehementius inardescens illo transire, ubi cernere illum

LV,

95/100

beatus - cetera] Petrus Lomb., Sermo, 8 - PL 171, 620 B (Schneyer,

4, p. 701); Gaufridus Babion, Sermo, 8 - PL 171, 611C (Schneyer, 2, p. 151).

73

Ps. 135, 13.

96/97

8.

Lc. 2, 26.

82/83 Ex. 14, 29. 98/99 cfr Lc.

94 2, 28.

Lc. 2, 26.

97

( prius ) ] add. cum Vulg, rfr etiam l. 106

Phil. 1, 23.

99/100

95

cfr 2 Tim. 4,

Lc. 2, 29.

105/106

SERMO LV

258

posset in suae maiestatis gloria refulgentem, aestum sui pectoris no in multorum audientia sacrae uocis eruptione contestans: Nunc, scilicet uiso redemptore, dimittis, ait, Domine, seruum tuum ad mortem carnis, quem ut uiderem, me retinebas in uita, et hoc secundum uerbum tuum, id est promissionem tuam. Dimittis, inquam, in pace, quia uideo pacem; dimittis, ut non I uideam xi5 mortem perpetuam, quia uideo uitam aeternam. 4. Et nos itaque, fratres, beati huius senis exemplo suscipia¬ mus credendo et diligendo, et portemus tamquam in brachiis, in actibus nostris imitando Verbum in carne, Deum in homine. In huius enim rei figura ex tradita a patribus ecclesiae consuetu120 dine ardentes candelas in templo susceptas manibus gestamus, ac deinde ibidem offerimus, sed curandum ut quod exterius specie gerimus, interiori uirtute sectemur. Sit in nobis uelut flamma semper tendens in superna mentis deuotio; sit etiam quasi puritas cerei irreprehensibilis coram hominibus conuersa125 tio; et in talium uirtutum hostiis non nostram, sed Domini gloriam quaeramus; in omnibus, quae bene agimus, eius laudem non nostram desideremus, quod erit quasi candelas nostras in templo offerri. Ad hoc agamus, in eo studeamus, ut Deus glorifi¬ cetur, ut Deus honoretur, sicut exhortans psalmista: Afferte, 130 inquit, Domino gloriam et honorem. Laudibus Deus glorificatur, operibus honoratur. Si igitur uidentes proximi bona opera no¬ stra laudent et eadem operari studeant, si uidentes mirantur, mirantes imitantur, absque dubio obtulimus Domino gloriam et honorem. Propter bonos dicitur nobis: Afferte Domino gloriam et 135 honorem, propter malos: Afferte gloriam nomini eius. Mali quia bona nostra imitari recusant, non inueniant saltim, quid in eis iure reprehendant, ne forte contra praeceptum Domini nomen Dei per nos blasphemetur in gentibus, sed potius disciplina Domini per nos laudetur etiam ab ipsis, in quibus per bonam 140 uoluntatem non recipitur, et hoc erit obtulisse gloriam nomini eius. Sic, sic agentes et tamquam boni ac fideles serui gloriam operantis in nobis Domini in omnibus quaerentes, uicissim et nos ab ipso glorificabimur, atque in die defunctionis nostrae cum iusto Simeone dimissi in pace a seruitute corruptionis in 145 libertatem gloriae filiorum Dei permutabimur per Iesum Chri¬ stum Dominum nostrum qui ...

110/115

nunc - aternam] Petrus Lomb., Sermo, 8 - PL 171, 620 C; Gaufridus

Babion, Sermo, 8 - PL 171, 611C.

130/135

laudibus - eius] Hugo a S. Victore,

Miscellanea, IV, 43 - PL 177, 721D.

110/111

et

113/114 Lc. 2, 129/130

171, 620 C et 621 A.

29.

116/120 cfr Petrus Lomb., Sermo, 8 - PL 130/131 cfr Eccl. 14, 21; Augustinus, 5. 134/135 Ps. 28, 2. 143 cfr Eccli.

Ps. 28, 2.

En. in Ps., 28, 2 - CCSL 38, p. 170, 1, 13. 144 cfr Lc. 2, 29.

SERMO LVI

Sermo I in sancto Pascha.

5

io

15

20

25

30

35

i57v

1. Paschalis obseruantiae praeclara festiuitas auctoritatem suae celebritatis ex lege habens simul et ex euangelio, nam et patribus olim a iugo seruitutis Aegyptiae liberatis per esum seu immolationem agni commendabatur, et nobis nunc ob trium¬ phum dominicae resurrectionis super omnia totius anni festa insignis habetur, cum omnibus in commune domesticis fidei soleat esse gaudiosa; solis tamen illis qui rationem eius intelligendo ea legitime utuntur, est etiam fructuosa. Quia enim Pascha transitus dicitur uel profectus, festa profecto paschalia rite sollemnizant, qui de uitiis ad uirtutes, de uirtute in uirtutem proficiendo transmigrant; qui inter ista mortalis uitae discri¬ mina in illa supernae duitatis gaudia feruentis desiderii memo¬ ria se attollunt; qui effundentes super se animam suam, per assiduae cogitationis affectum transeunt in locum tabernaculi admirabilis usque ad domum Dei, considerando uidelicet statum illius uitae, cuius in Christi resurrectione primitias accepimus, qualis erit, cum absorpta morte in uictoria corruptibile hoc induet incorruptelam et mortale hoc immortalitate uestietur, totumque quod in lapsu primi hominis humanae naturae perierat, in integrum restituetur. O uere beatus hic transitus, in quem quotiescumque mente excedimus, toties pascha Domini celebra¬ mus, toties iuxta quod psalmista denuntiat, diem sollemnem Domino constituimus. Ad quem tamen uno anni tempore per paschale festum commonemur, ut sit quasi materia, quam toto uitae nostrae tempore meditemur. Porro autem illi, homines saeculi dico, quibus causam his diebus sine modestia gestiendi facit, | non tam Christi resurrectio, quam corporalium ieiuniorum resolutio, quorum tota deforis agitur sollemnitas in cultu uestium, in exquisito apparatu conuiuiorum, in nugacitate ludo¬ rum et expletione flagitiosarum uoluptatum, qui sacrae festiuitatis gaudia in occasionem dantes carnis, dum intermissae ali¬ quantisper his quadragesimae diebus prauitatis opera repetunt ac resumunt, non transire sed recidere dicendi sunt: ideoque nec Paschae dominici fructum capiunt, quin potius seminantes in carne sua, de carne etiam corruptionem metunt. 2. Ceterum nos, fratres, quibus ratio exultandi esse debet

LVI,

4/5

cfr Ex. 12,15-21; Leu. 23, 5-8; Num. 9, 2-14.

9/10 cfr Hieronymus,

Lib. interpr. hebr. nom., 64 et 70 - CCSL 72, p. 140, 21/22 et 148, 20/21; Isidorus Hisp., EtymoL, 6, 17, 11; iuxta Ex. 12, n. 5. 27.

17 cfr 1 Cor. 15, 20 et 35/36 cfr Gal. 6, 8.

23.

18/19

14

cfr Ps. 41, 5.

1 Cor. 15, 54 et 53.

15/16 Ps. 41, 23/24 Ps. 117,

158'

SERMO LVI

26o

40

45

50

55

60

65

70

opus effectae per Christum redemptionis, quod scilicet hodie illo ex mortuis resurgente liberati a seruitute corruptionis transierimus in filios adoptionis, non in abusione rerum corruptibilium, sed in exhilaratione sanctorum affectuum Pascha Domini cele¬ bremus ; et iustificationis operibus uelut indumentis sollemnibus amicti coram eo, qui resurrexit propter iustificationem nostram, festiui ac mensae eius consortio digni pareamus. Mensa autem haec tripliciter intelligitur: sacramentum scilicet eucharistiae, ipsius Domini dicta et facta, scripturae sanctae doctrina. In his enim homo interior opulenta coelestique refectione saginatur, secundum illud: Replebimur in bonis domus tuae. In hac igitur coelesti mensa diues ille, cuius inaestimabiles sunt diuitiae, regia et delicata nobis proposuit fercula super mei et fauum, palatis fidelium dulcia: ferculum scilicet humilitatis, pacis, dilectionis, oboedientiae, perseuerantiae. Prima beatae conuiuationis dapes est humilitas, et haec tribus contexta ferculis. Prima enim eius species, qua subditur quis maiori nec praefertur aequali, quae uocatur sufficiens; secunda, qua subditur quis aequali | nec se praefert minori, quae dicitur abundans; tertia, qua subditur quis etiam minori, quae dicitur consummans siue perfecta. Hanc diues ille impleuit, qui non uenit ministrari, sed, ministrare et animam suam redemptionem pro multis dare, ad humilitatis uirtutem uerbo prouocans nos et exemplo, ut illius praecipuus magister uerbo cum ait: Discite a me, non quod Filius Dei, non quod rex regum, non quod Patri coaeternus et coomnipotens, sed quia mitis sum corde, exemplo non solum cum se exinaniens formam serui suscepit, sed etiam cum officio serui usque ad lauandos discipulorum pedes se deiecit. Hoc igitur coeleste ferculum in mensa diuitis sic edamus, ut abiecta cordis oculo¬ rumque elatione in humilitatis statera Christi teneamus for¬ mam, retribuentes diuiti quod de eius accepimus mensa. Vera autem humilitas trino dinoscitur experimento, scilicet in habitus exterioris uilitate, in intima suimet despectione, in propriae uoluntatis abdicatione.

LVI,

71

44/63

63/

mensa - corde] Petrus Lomb., Sermo, 18 - PL 171, 516 B-D.

exemplo - abdicatione] ibid. - PL 171, 517 AB.

39

cfr Rom. 8, 21.

Rom. 4, 25.

48

39/40

Ps. 64, 5.

50/51

LVI, 39 resurgente] in marg. R experimto R (sic)

63/64

52

53/57

cfr Ps. 18, 11.

Sententiae, series 1*, 37 - VI, 2, p. 19, 21/23. Mt. 11, 29. 62 1 Tim. 6, 15. 68 cfr Lc. 16, 21.

43

cfr Rom. 8, 23; Gal. 4, 5; Eph. 1, 5.

58/59

cfr Bernardus,

Mt. 20, 28.

cfr Phil. 2, 7.

64/65

61

et

63

cfr Io. 13, 5.

conuiuationis] comessationis Petr

69

i58v

SERMO LVI

261

3. Secundum est ferculum pacis, quam diues ille duobus item modis doctrinae, scilicet uerbo et operis exemplo commendauit ; uerbo quidem dicens: Beati pacifici, quoniam filii Dei uocabun75 tur, et alibi: Sal habete in uobis, et pacem habete inter uos; exemplo quia ipse pacificauit coelestia et terrestria per sangui¬ nem suum. Vnde apostolus: Ipse.est pax nostra, qui fecit utraque unum. Et propheta Isaias: Dabit pacem super pacem, pacem scilicet immortalitatis et glorificationis super pacem reconcilia80 tionis, sicut Dominus ait: Pacem meam do uobis, pacem relinquo uobis; do peruenientibus, relinquo peregrinantibus, id est dabo triumphantibus, relinquo militantibus. Hoc igitur pacis ferculo de mensa diuitis, qui cum malediceretur, non maledicebat, uescamur, tripliciter pacem custodientes: ad nos, ad Deum, ad proxi85 mum. Sic enim uirtus pacis expletur in nobis, si pacem ad nos habemus miserentes animae | nostrae. Qui enim sibi nequam, cui 159' bonus est ? Qui sibi hostis, cui amicus ? Incipiat ergo pax a nobis, ut hostes interiores, id est motus carnis ipsamque reluc¬ tantem ac lasciuientem coerceamus subicientes dominio ratio90 nis. In cuius rei figura filiis Israel mandatum legimus, ut in celebratione Paschae agnum comessuri renes accinctos habe¬ rent, quia profecto dignum est, ut qui festa incorruptionis cele¬ brant, corruptioni ipsi per uitium nulli subiaceant. Ad Deum quoque pacem habeamus, ut dona, quae contulit, non meritis 95 nostris, sed ipsius gratiae applicemus, nec nostram in his, sed illius gloriam requiramus. Habeamus et ad proximum, quod nobis fieri nolumus, aliis non facientes, potius quaecumque uolumus, ut faciant nobis homines, eadem et nos illis faciamus; et cum omnia bene fecerimus, dicamus, quia serui inutiles su100 mus / quae debuimus facere, fecimus. 4. Cui succedit ferculum dilectionis, quam diues ille in conuiuiis proposuit eam nobis commendans operis uirtute et gratia doctrinae. Commendat enim Deus caritatem suam in nobis, ut ait apostolus, quoniam cum adhuc peccatores essemus, Christus pro

78/82

72/78 secundum - unum] ibid. - PL 171, 517 BC.

82/90

ibid. - PL 171, 518 A. et

96/106

74/75 78

14.

Ex. 12, 11.

Petr

93/94

ad - habeamus et habeamus - ualuit] ibid. - PL 171, 5x8 CD.

Mt. 5, 9.

75

Is. 26, 12 (?).

94/95

Mc. 9, 49.

80/81

cfr Eph. 2, 8.

Benediai, 4, 9 - CSEL 75, p. 32.

72

et - militantibus]

hoc - rationis] ibid. - PL 171, 518 BC.

76/77

Io. 14, 27.

cfr Coi. 1, 20.

83

1 Petr. 2, 23.

97/98 cfr Tob. 4, 99/100 Lc. 17, 10.

est est R, sed postea corr. eradendo

77/78 Eph. 2, 90/92 cfr

16; Mt. 7, 12; Regula S.

103/105

quam] quod Petr

100

Rom. 5, 8.

quae] quod

SERMO LVI

262 105

no

115

120

125

130

135

nobis mortuus est, quo nihil maius, nihil excellentius nobis exhi¬ bere ualuit. Posuit enim animam suam non tantum pro amicis, id est iustis qui iam erant, sed et pro inimicis, id est impiis ut per hoc iustificati uerterentur in amicos, quatenus exemplo tantae dilectionis gressus nostros perficeret in semitis suis. Et sicut opere caritatis nobis eminentiam commendauit, ita et uerbo quasi idem ferculum iterans nobis in mensa apposuit dicens: Mandatum nouum do uobis; et hoc est praeceptum meum: Vt diligatis inuicem, sicut dilexi uos. Quam salubris ac plena pietatis iussio, qua praecipit, ut nos inuicem (diligamus), sicut ipse dilexit nos, id est ad quod dilexit nos, scilicet ut filii Dei simus et uitam habeamus. Omnis quippe homo diligendus est in Deo I uel propter Deum, 159* id est: uel quia iustus est uel ut iustus sit. Natura quidem in homine semper est diligenda; iniquitas autem non diligenda, sed persequenda, ad hoc tamen ut uel in bonum mutata esse desistat uel compressa efficaciam nocendi amittat. Per ordina¬ tam autem caritatem quattuor nobis diligenda commendantur; unum scilicet, quod super nos est, id est Deus; alterum quod nos sumus, id est nos ipsi; tertium quod iuxta nos est, id est proximus; quartum quod infra nos est, id est corpus nostrum. Magis tamen animam proximi quam corpus nostrum diligere debemus propter impressam illi diuinae imaginis dignitatem ac summae beatitudinis capacitatem. Et hic modus in ipsa nobis persona Saluatoris uelut in speculo elucet, qui ut nos a perpetua animarum morte redimeret, corpus suum morti exposuit, atque ut ad sempiternam animarum simul et corporum uitam nos uegetaret, idipsum corpus nobis alimentum esse instituit: sicque se animas nostras plusquam corpus suum dilexisse ostendit. Sumamus igitur de mensa diuitis hoc ferculum caritatis, quae sicut panis cor hominis confirmat et tamquam uinum confortat et exhilarat. 5. Quartum sequitur ferculum, scilicet oboedientiae, quae no¬ bis per apostolum commendatur dicentem: Oboedite praepositis

106/109 xjl, 52° B.

posuit - suis] ibid. - PL 171, 519 A.

121/127

109/118

per - debemus] ibid. - PL 171, 520 C.

- confirmat] ibid. - PL 171, 521D.

137/154

et - sit] ibid. - PL

134/135

sumamus

quartum - perseuerantiae] ibid.

- PL 171, 521D - 522 B.

106

cfr Ps. 65, 9.

Rom. 8, 16.

126

109

Ps. 16, 5.

cfr Mt. 26, 26-29; Mc. 14, 22-25; Lc- 18, 20. 139 Hebr. 13, 17.

114

112/113

Io. 13, 34.

cfr Bernardus, Epistula, 539 - VIII, p. 506, 7.

(diligamus)] add. cum Petr

134

135/136

cfr Ps. 103,

quae] quod Petr

115/116 cfr 130/132 15. 138/

SERMO LVI 140

145

150

155

160

165

263

uestris. Item: Omnis anima potestati subdita sit. Et per Samuelem dicitur: Tamquam peccatum ariolandi est repugnare, et quasi scelus idololatriae nolle acquiescere. Cum ergo sic exaggera¬ tur inoboedientiae malum, intelligendum datur, quantum sit oboedientiae bonum. Quam ut diligentius nobis seruandam inti¬ maret, Christus factus est pro nobis oboediens Patri usque ad mortem non quamlibet, sed crucis quae ignominiosior. Grande malum inoboedientiae! Per hanc enim angelus de coelo corruit, et homo de paradiso eici meruit; per oboedientiae uero meritum ad angelorum ascendit consortium, secundum illud in psalmis: I Suscitans de puluere inopem, ut collocet eum cum principibus populi sui, id est cum angelis. E contra uero minaciter ipse Deus per prophetam: Non habitabit, inquit, in medio domus meae, qui facit superbiam, quae mater est inoboedientiae. 6. Restat ultimum in enumeratione ferculum a diuite et in fine congruenter appositum, scilicet perseuerantiae. Sicut enim in mensa diuitis cuiuscumque post uarias ac deliciosas epulas species aliqua siue coctio digestiuae uirtutis ultimo loco apponi¬ tur, cuius sapore sumpta satietas salubriter digeratur, ne succe¬ dente nausea foede per uomitum egeratur, sic in hac spiritali, de qua locuti sumus, mensa post omnia uirtutum fercula perseuerantiae ferculum infertur extremum; quippe per quam solam salubre ac uitale efficitur, quidquid de uirtutis opere stomacho mentis ingeritur. Merces enim quae uirtutum inchoationi pro¬ mittitur, perseuerantiae datur. Qua deficiente, quo magis in altum surrexit cumulus uirtutis, eo maioris erit reatus ruina praeuaricationis, apostolo Petro attestante, quia melius erat illis

non cognoscere uiam ueritatis, quam post agnitionem retrorsum conuerti ab eo, quod traditum est illis sancto mandato, acsi iuxta

170

175

praemissam ferculorum similitudinem de aliquo diceretur, quia melius illi erat ieiunum aut famelicum remansisse quam cibis quamlibet pretiosis oneratum eos prae indigerie cum tormento reiecisse. Ergo, dilectissimi, quoniam omnes spes nostrae in consummationis fine consistunt, si quid in Domini seruitute laborantes acquisiuimus, in loco uocationis nostrae persisten¬ do ac proficiendo seruemus. Qui enim perseuerauerit usque in finem, hic saluus erit. Et: Dominus iudicabit non primordia, non media, sed fines terrae. Et de ipso dicit euangelium, quoniam

cum dilexisset suos, qui erat in mundo, usque in finem dilexit eos, ut et nostra in ipsum dilectio ad finem usque perseueret, quam in nobis sine fine remuneret Iesus Christus.

139

140/141 1 Reg. 15, 23. 143 cfr Regula S. Benedicti, 71, 144 Phil. 2, 8. 147 cfr Gen. 3, 23. 149/150 Ps. 112, 7. 151/152 Ps. 100, 7. 165/167 2 Petr. 2, 21. 169 cfr Augustinus, De uita beata, II, 8 - ed. Green, CCSL 29, p. 70, 52. 174/175 Mt. 10, 22. 175/176 1 Reg. 2, 10. 177 Io. 13, 1. Rom. 13, 1.

1 - CSEL 75, p. 176.

i6or

SERMO LVII

Item.

5

io

15

20

25

1. In omnibus, dilectissimi, sollemnitatibus christianis pa¬ schale sacramentum non ignoramus esse praecipuum, quod om¬ nem hominem iustificat et illustrat, quod eruit de potestate tenebrarum et transfert in regnum Filii Dei, quod per nouitatem uitae desideria animae prouehit et concupiscentias carnis extinguit, quod dum nobis annua reuolutione resurrectionis domini¬ cae gaudia repraesentat, certitudinem et nostrae quandoque futurae cordibus nostris intentat. Vniuersorum enim in Christo credentium et in Sancto Spiritu renatorum per ipsum et cum ipso una est et passionis societas et resurrectionis aeternitas, dicente apostolo: Mortui enim estis, et uita uestra abscondita est cum Christo in Deo, et cetera usque in gloria. Paschalem pro¬ inde festiuitatem legitime ac sollemniter agit, qui fermento malitiae ueteris abiecto in azymis sinceritatis et ueritatis epula¬ tur, et noua in Christo creatura effectus de ipso Domino inebria¬ tur et pascitur; nec lam in primo Adam, sed in secundo uiuit, membrum scilicet factus corporis Christi, qui cum esset in forma Dei, forma serui dignatus est fieri. Non enim aliud agit participatio corporis et sanguinis Christi, quam ut in id quod sumimus, transeamus; et in quo commortui et consepulti et corresuscitati sumus, ipsum per omnia et spiritu et carne gestemus. Oportet itaque nos mori saeculo, ut resurgamus Deo. Oportet mori concupiscentiis carnis et spiritalibus uiuere desideriis. Oportet, inquam, nos Deo indefessa uoluntate esse subiectos, ut non sequamur quod ipsi uelimus aut elegerimus, sed maxime quod Deo placitum agnouerimus, illius nos exemplo conformantes,

LVII,

3/7 gloria]

2/3

ibid.,

ibid.,

63, 7 - p. 387, 128/132.

13/14

69, 4 - p. 423, 97/102.

14/17

424, 128.

19

in - praecipuum] Leo, Tractatus, 47, 1 - CCSL 138 A, p. 274, 1/2.

quod - extinguit]

nec - fieri]

qui - pascitur]

ibid.,

69,

5

ibid.,

9/13

paschalem - agit]

uniuersorum -

ibid.,

69, 5 - p.

63, 7 - p. 387, 132 - 388, 135.

- p. 424, 130/132.

19/22

non - gestemus]

ibid.,

17/ 63,

7 - p. 388, 135/138.

LVII,

6

3/4

Cor. 5, 8. Cor. 15, 45.

19/21 20

cfr Io. 1, 9; Rom. 3, 28.

cfr

cfr 1 Cor. 1 Io. 2, 16.

10

4/5 Coi. 12/13

1, 13.

5/6

cfr Rom. 6, 4.

14/15 cfr 1 14/15 1 Cor. 5, 8. 16 2 Cor. 5, 17; cfr Gal. 6, 15. 17 cfr 1 18 cfr 1 Cor. 6, 15 et 12, 27; Eph. 5, 30. 18/19 Phil. 2, 6-7. Mt. 26, 26-291 Mc. 14, 22-25; Lc. 22> 18-20; 1 Cor. n, 23-27. 19/ 10, 16. 21 cfr Eph. 2, 6. 22/23 cfr 1 Thess. 4, 15. 24 cfr

cfr 1 Io. 2, 16.

cfr Io. 3, 5.

Coi. 3, 3-4.

SERMO LVII

30

35

40

45

50

55

60

265

qui ut calicem mortis a Iudaeis illatum biberet, non suam, sed Patris uoluntatem impleuit. | Vult prorsus a nobis hanc dilectio- 161 nis suae uicissitudinem recipere, qui pro nobis doluit, cum pro se dolendum nihil haberet; suscepit tristitiam nostram, ut suam nobis laetitiam largiretur et uestigiis nostris descendit ad mor¬ tis aerumnam, ut per sua nos uestigia reuocaret ad uitam, qui ut uerus homo uoluit dolorem suscipere, ut tamquam Deus uerus tristitiam et mortem uinceret, ut qui in carne sua peccata nostra perimebat, moerorem quoque animae nostrae suae ani¬ mae moeror aboleret. Quia ergo pro salute nostra passionem quoque crucis Dominus et Saluator noster suscipere dignatus est, debemus tantae redemptionis gratiam prae oculis semper habere et praeceptis eius in omnibus fideliter obtemperare. 2. Recte enim creditur aliquid nobis significare uoluisse in omnibus, quae uel egit uel pertulit. Siquidem et ipse Pascha facturus cum dicit discipulis: Ite in duitatem ad quendam, angustum pauperis hospitium elegit, qui pro nobis pauper factus est, ut nos illius inopia ditaremur, docens per hoc, ut si uere Pascha, id est transitum, facere uelimus, si de uitiis et peccatis ad uirtutum opera transire cupimus, non amplas domos, non diuitias huius mundi, non honores terrenos quaeramus, sed humiliter in paupertate uitam ducentes, uictum et uestitum habentes, his contenti simus. Praeparantibus autem Pascha di¬ scipulis homo amphoram aquae portans occurrit, ut ostendatur huius Paschae mysterium pro oblatione totius mundi perfecte celebrandum, qua se ipse Christus pro omnium nostrum salute obtulit crucifigendum. Amphora quippe mensuram perfectam significat, aqua lauacrum gratiae spiritalis, in qua mensura percipitur remislsio omnium peccatorum; aquae uero baiulus 161 insinuat eum, qui percipiendae spiritalis gratiae desiderio omnia lucra terrena quasi quisquilias contemnit, ut dignum Domino hospitium praeparare possit. 3. Haec de loco, ubi Pascha Dominus fecit dixerimus, nunc etiam qualiter illud fecerit attendamus. Accepit, inquit, Iesus panem et benedixit, deditque illis dicens: Accipite et manducate

50/53

et

54/55

praeparantibus - celebrandum et amphora - spiritalis] Beda,

In leucae eu. expos., V - CCSL 120, p. 375, 500/504.

28

28/29

cfr Mt. 27, 48; Mc. 15, 36.

43

Lc. 22, 42.

Mt. 26, 18.

44/45

cfr Mt. 26, 39 et 42; Mc. 14, 36;

2 Cor. 8, 9.

45/46

Hieronymus, Lib.

interpr. hebr. nom., 64 et 70 - CCSL 72, p. 140, 21/22 et 148, 20/21; iuxta Ex. 12, 11.

50/53

et

54/55

cfr Smaragdus, Collectiones in 'Epistolas et Euangelia: In Matth.,

26 - PL 102, 177 BC; Beda, In Marci eu. expos., IV - CCSL 120, p. 609, 550/555.

51 Lc. 22, 10; cfr Mc. 14, 13. 58/59 cfr Hieronymus, Comm. 61/66 Mt. 26, 26-28 et Lc. 22,

55/56

cfr Lc. 3, 3.

57/58

cfr Phil. 3, 8.

in Matth., IV - CCSL 77, p. 249, 1091/1092. 20; cfr Canon Missae.

SERMO LVII

266

65

70

75

80

85

90

95

ex hoc omnes'. Hoc est corpus meum. Similiter et calicem, post¬ quam coenauit dicens : Accipite et bibite ex eo omnes. Hic est calix sanguinis mei, qui pro uobis et pro multis effundetur in remis¬ sionem peccatorum. Hoc idem nimirum egit, ut uetera omnia transitura et noua demonstraret uentura, uidelicet quod figura¬ liter in carne agni uel sanguine, quod in Pascha offerebatur ex lege, in semetipso haec sacramenta monstraret implenda et in eo totius mundi delicta purgari et suae carnis uel sanguinis sacramento in panis ac uini figura nobis tribueret remissionem posse percipere peccatorum, et seipsum cotidie in ara mactan¬ dum ostenderet, quoties in sancta ecclesia super altare panis offertur et frangitur et uinum in sacrificio percipitur. Vnde dicit: Hoc quotiescumque feceritis, in mei memoriam facietis, quia ipsum in nobis et nos in ipso manere docuit, cum alibi ait: Manete in me, et ego in uobis. Et: Qui manducat meam carnem et

bibit meum sanguinem, in me manet et ego in eo. Caro enim mea uere est cibus, et sanguis meus uere est potus. Et iterum: Qui manducat meam carnem et bibit sanguinem meum, habet uitam aeternam; et ego resuscitabo eum in nouissimo die, et quia ego sum panis uiuus, qui de coelo descendi. Quod uero dicit: Hoc est corpus meum, acsi diceret: Sit haec hostia uestra, non agnus, non uitulus, non hircus, non taurus, sed tantum panis et uinum, quia sicut carnem | meam pro mundi salute et redemptione passioni trado et sanguinem meum in remissionem pro multis fundo, id est non pro omni mundo, sed pro his qui in me credituri sunt et qui mea uestigia sequi uoluerint, ita et panis, quem uobis indesinenter in sacrificio meo sumere mando, credite, quia remissionem uobis omnium affert peccatorum. Non enim famem aeternae mortis euadit, qui panem hunc indignus manducauerit; neque sitim aeterni ignis extinguit, qui indigne sumpserit mysteria Domini. Vnde apostolus: Qui indigne man¬

ducat corpus Domini et sanguinem eius biberit, iudicium sibi manducat et bibit. Qui ergo digne haec sacramenta sumere uoluerit, meminisse debet, quid nos propheta Isaias admonet dicens:

Lauamini, mundi estote, auferte malum cogitationum uestrarum ab oculis meis ; quiescite agere peruerse, discite benefacere, id est 100

ut omnimodis mundum se et castum corde et corpore exhibeat, qui sacrum corpus Domini sui et sanguinem ad remedium animae suae et ad uitae aeternae subsidium percipere desiderat, quatenus caro et sanguis Christi, qui nos redemit, ipse deleat

68/69

70/72 77 Io. 15, 4. 81/82 Io. 6, 51. 90 cfr Mt. 26, 28.

cfr Ex. 12, 5-7.

cfr 1 Cor. ii, 25. 8110.6,55.

Petr. 2, 21. 102 cfr Gal. 3, 13.

75 Canon Missae-, 77/78 Io. 6, 57. 78/79 Io. 6, 56. 79/ 82/83 Mt. 26, 26. 88 cfr Rom. 4, 12; 1 93/95 1 Cor. 11, 29. 97/98 Is. 1, 16-17.

cfr Mt. 26, 28; Lc. 22, 20.

SERMO LVII

267

nostra peccata, ipse nos satiet gratia spiritali et ad uitam perducat aeternam.

105

110

115

120

125

130

4. Quoniam igitur, fratres, Christus Dominus in passione sua aceto potatus est, ut amaritudo corruptionis, qua de Adam traximus, aboleretur et dulcedo immortalitatis nobis restituere¬ tur, nos quoque uitia nostra per incuriam mentis corporisque concreta perfundamus; immo effundamus confessione per poenitentiam cum lacrimis gemitibusque ea diluentes, ut ab illo nobis uino sanguinis eius coelestis incorruptaque sinceritas re¬ fundatur. Nos itaque, dilectissimi, quibus Dominus Iesus Chri¬ stus non scandalum neque stultitia, sed Dei uirtus est Deique sapientia; nos, inquam, semen spiritale Abrahae non in | prole seruitutis geniti, sed in familia libertatis renati, pro quibus in manu forti et brachio excelso de oppressione Aegyptiacae domi¬ nationis eductis uerus et immaculatus agnus immolatus est Christus, amplectamur salutaris Paschae mirabile sacramen¬ tum, et ad eius imaginem, qui deformitatis nostrae conformis factus est, reformemur. Erigamus nos ad eum, qui puluerem abiectionis nostrae corpus fecit gloriae suae, et ut consortes resurrectionis eius esse mereamur, humilitati et patientiae ip¬ sius per omnia congruamus. Magni nominis militiam, magnae professionis suscepimus disciplinam; sectatores Christi discedere a regia non licet uia, nec dignum est temporalibus occupa¬ ri tendentes ad aeterna. Et quia pretioso Christi sanguine re¬ dempti sumus, glorificemus et portemus Dominum in corpore nostro, ut ad ea, quae fidelibus in ipsius resurrectione parata sunt aeternae claritatis gaudia peruenire mereamur. Quod ipse praestare dignetur, qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat in saecula saeculorum. Arnen.

112/129

nos - mereamur] Leo, Tractatus, 53, 3 - CCSL 138 A, p. 315, 49 -

316, 66.

105/106

cfr Mt. 27, 48; Mc. 15, 36.

cfr Io. 8, 23; 2 Cor. n, 22; Gal. 3, 29. 135, 12. 19.

117/118 1 Cor. 5, 7; 127/128 cfr 1 Cor. 6, 20.

LVII,

119

deformitati Teo

cfr 1 Petr.

120

113/114 cfr 1 Cor. 1, 23-24. 114 115 cfr Gal. 4, 31. 114/115 Ps. 1, 19. 126/127 cfr 1 Petr. 1, 18-

erigamur Leo

SERMO LVIII

Sermo in Ascensione.

1. Ascendens Christus in altum captiuam duxit captiuitatem, dedit dona hominibus, et cetera. Sollemnitatem hodierni diei, fra¬ tres carissimi, tota per orbem ecclesia inter praecipua redemp5 tionis nostrae sacramenta celebrem agere consueuit, uidelicet quia Dominus et Saluator noster cuncta, quae ad reparationem perditi hominis in ea, quam assumpserat, humanitate operari instituit, eandem ad coelos hodie subleuando compleuit. Vbi nimirum si bene perpenditur, amplius homo ex gratia liberatioio nis recepisse, quam primo ex culpa praeuaricationis amisisse reperitur, quoniam quem ante de paradiso felici quidem ac iucunda, sed tamen terrena habitatione | uiolatio mandati coe¬ lestis eiecit, eum iam in seipso Dominus super coelorum altitu¬ dinem sublimauit. Huius igitur festiuitatis excellentiam simul et 15 efficaciam prophetica nobis et apostolica dicta commendant, cum uno uterque spiritu loquens: Ascendens, inquit, in altum captiuam duxit captiuitatem. Christus namque ascendens in al¬ tum loco et dignitate eos, quos diabolus captiuauerat a paradiso, et proprios mundi et inferni fecerat, iterum captiuos fecit, dum 20 ad coelum reducuntur. Ipsos itaque homines appellauit scrip¬ tura captiuitatem, quia captiui tenebantur sub diabolo, quam a Christo captiuatam dicit, ut sit captiuitas felix. Possunt enim homines ad bonum capi. Vnde Petro dictum est: Homines eris capiens. Captiuati ergo dicuntur, quia sub leue Christi iugum 25 sunt missi, liberati a peccato, serui iustitiae facti. Et dedit dona hominibus. Notum siquidem est Dominum Iesum, cum post resurrectionem ascendisset hac die in coelum, die dehinc decimo dedisse Spiritum Sanctum credentibus, quo impleti loquebantur linguis omnibus. In psalmo tamen legitur: Accepisti dona in 30 hominibus, sed beatus Paulus apostolica auctoritate maluit di¬ cere: Dedit dona hominibus, quia utrumque uerum est: et quia dedit hominibus, et quia accepit in hominibus. Dedit hominibus tamquam caput membris suis; accepit in hominibus idem ipse utique in membris suis. Sequitur autem apostolus et dicit: Quod

LVIII, 16/30 ascendens - hominibus] Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep. ad Eph., 4 - PL 192, 198 D - 199 A. 30/34 sed - suis] ibid. - PL 192, 199 B. 34/41 sequitur - fuit] ibid. - PL 192, 199 CD.

LVIII, 2/3 Eph. 4, 8. 11/13 cfr Gen. 3, 23. 16/17 Eph. 4, 8. 23/ 24 Lc. 5, 10. 25/26 Eph. 4, 8. 27/29 cfr Act. 2, 3-4. 29/30 Ps. 67, 19. 31 Eph. 4, 8. 34/35 et 36/37 Eph. 4, 9.

SERMO LVIII

269

35 autem ascendit, quid est,

nisi quia et descendit ? Neque enim ascendere dici potuisset, nisi primum descendisset. Descendit ergo prius in inferiores partes terrae, id est ad inlferos, unde iGp duxit captiuitatem, quam inde traxit, ubi ex sententia rei tene¬ bantur.

40

45

50

55

60

65

2. Quae sententia Saluatorem tenere non potuit, quia sine peccato fuit. Qui ergo descendit ad inferos, idem ipse est et qui ascendit super omnes coelos, Deus et homo, Christus Iesus, ut ad¬ impleret omnia, quae de se in lege et prophetis scripta sunt, ex quibus est et illud, quod sponsa in canticis triumphum domimcae ascensionis designans eundem quasi adhortando alloquitur: Fuge, dilecte mi, assimilare capreae hinnuloque ceruorum. Fugit enim dilectus, postquam sponsam sororemque suam allocutus est, quia completa dispensatione nostrae redemptionis ad coe¬ lestia rediit. Cui etiam utrique operi et ad salutem nostram de coelo descendentis eademque peracta ad coelum denuo ascen¬ dentis congrua similitudo de caprea hinnuloque ceruorum adhi¬ betur, quod hoc genus animantium et cursu uelox sit et saltu agile, quia et psalmista de ipso ait: A summo coelo egressio eius et occursus eius usque ad summum eius. Deinde quia caprea non modo cursus pernicitate, sed et acumine uisus eminet, eiusdem Domini ad iudicium uenientis perspicacia notatur, iuxta quod et angeli discipulos ascendentem illum piis obtutibus prosequentes affantur dicentes: Viri Galilei, quid statis aspicientes in coe¬ lum? Hic Iesus, qui assumptus est a uobis in coelum, sic ueniet, quemadmodum uidistis eum euntem in coelum. Proinde quicum¬ que aduentum desiderat Saluatoris, timeat et scrutinium iudicis, timeat oculos capreae, timeat illum, qui per prophetam dicit: Et erit in die illa, et ego scrutabor Ierusalem in lucernis. Acuto uisu est: nil inscrutatum relinquet oculus eius. Scrutabitur relnes et corda, ipsaque hominis cogitatio confitebitur illi. Quid tutum in Babylone, si Ierusalem manet scrutinium ? Vide¬ tur enim hoc loco propheta Ierusalem nomine designasse illos, qui in hoc saeculo uitam ducunt religiosam, mores supernae

41/43

qui - sunt] ibid. - PL 192, 200 B.

46/49

fuge - rediit] Beda, In

51/53

Cantica Cantic., V, 8, 14 - CCSL 119B, p. 356, 730 et 733/735.

55

et

54/

congrua - agile et deinde - eminet] Bernardus, Super Cantica, s. 55, 1 - II,

p. xxi, 8/9.

60/103

proinde - assimilauit] ibid., s. 55, 2-4 - II, p. 112, 14 -

113, 17. 20. 21/22 et 23/24.

38

Eph. 4, 8.

- PL 117, 719 C.

44/45 cfr Beda, 46 Cant. 8, 14. 64/65 cfr Ps. 7,

41/43 cfr Haimo 41/42 Eph. 4, 10.

Autis., Expos. in Epist. S. Pauli ad Epb., 4

42/43

cfr Mt. 21, 4; Io. 15, 25; e.a.

In Cantica Cantic., V, 8, 14 - CCSL 119B, p. 356, 731/732.

10.

53/54 Ps. 18, 7. 65 Ps. 75, 11.

58/60

Act. 1, 11.

63

Soph. 1, 12.

164'

270

sermxTfviii

illius Ierusalem conuersatione honesta et ordinata pro uiribus 70 imitantes; et non ueluti hi, qui de Babylone sunt, uitam in perturbatione uitiorum scelerumque confusione uastantes. Illo¬ rum denique peccata manifesta sunt, praecedentia ad indicium ; et non egent scrutinio, sed supplicio. Nostra autem, qui uidemur monachi et Ierosolymitae, peccata certe occulta sunt, nomine et 75 habitu religionis adumbrata; et idcirco necesse erit subtili ea inuestigari discussione, et quasi admotis lucernis de tenebris in lucem prodi. Possumus afferre aliquid et de psalmo ad confir¬ mandum, id quod dicitur de scrutanda Ierusalem. Ait namque sub persona Domini: Cum accepero tempus, ego iustitias iudi80 cabo. Vias sine dubio iustorum et actus eorum discussurum se et examinaturum dicit. Verendum ualde, cum ad hoc uentum fuerit, ne in tam subtili examine multae nostrae iustitiae, ut putantur peccata, appareant. Vnum est tamen: Si nosmetipsos diiudicauerimus, non utique iudicabimur. Bonum iudicium quod 85 nos illi districto diuinoque iudicio subducit et abscondit. Pror¬ sus horrendum est incidere in manus Dei uiuentis, ideoque optandum uultui irae eius iudicatos nos praesentari, non iudicandos. Spiritalis homo diiudicat omnia, et ipse a nemine iudicatur. Iudicemus proinde mala nostra, iudicemus et bona. Mala 90 melioribus curemus corrigere actibus, diluere lacrimis, punire ieiuniis ceterisque sanctae disciplilnae laboribus. In bonis de nobis humiliter sentiamus, et iuxta praeceptum Domini seruos nos inutiles reputemus, qui quod facere debuimus, tantum feci¬ mus. Demus operam nec lolia pro granis, nec paleas offerre cum 95 granis. Scrutemur nos uias nostras et studia nostra, quo is, qui scrutaturus est Israel in lucernis, nil inscrutatum in nobis siue indiscussum inueniat. Neque enim bis iudicaturus est in idipsum. Felix proinde cui datum sit, ita ad liquidum prosequi uniuersa delicta sua, ut in nullo oporteat uereri oculos capreae, 100 in nullo ad lumen lucernarum contingat erubescere. Vereamur ergo necesse est nunc, dum tempus est, aspectum exploratoris illius, hunc uereamur occultum occultorum inspectorem, quem pro acumine uisus capreae sponsa assimilauit. 3. Potest autem haec sententia etiam de cotidiano sanctae 105 ecclesiae statu non inconuenienter accipi. Fugit quippe dilectus

104/142

potest - aromatum] Beda, In Cantica Cantic., V, 8, 14 - CCSL 119B,

p. 357, 762 - 358, 793 et 796/804.

72 31.

79/80

1 Tim. 5, 24.

88/89

1 Cor. 2, 15.

cfr Soph. 1, 12.

LVIII,

80

101

Ps. 74, 3.

92/94

cfr Gal. 6, 10.

sine dubio] in marg. R

83/84

Lc. 17, 10.

105/106

1 Cor. 11, 31.

95

86 Hebr. 10,

cfr Thren. 3, 40.

cfr Cant. 8, 14.

96

SERMO LVIII

no

115

120

125

130

135

140

271

sponsam, quam alloquebatur, cum intentae bonis actibus elec¬ tae animae siue uirtutum gratiam, quam praestare solebat, ad horam subtrahit, siue etiam cum eam temptationum procellis probandam summittit, ut merito dicere compellatur: Vsquequo, Domine, obliuisceris me in finem? Vsquequo auertis faciem tuam a me? et cetera. Assimilatur capreae hinnuloque ceruorum ap¬ parentibus super montes aromatum, cum rursus opportunum iudicauerit ac collata sibi luce praesidii sui, siue obsidentia tempta¬ tionum pericula tollat, seu consueta, quae subtraxisse uidebatur, uirtutum dona restituat. Vt enim de magnis magnorum charismatibus taceamus, uerbi gratia infirmorum curatione, mor¬ tuorum suscitatione, daemonum expulsione, spiritalium secreto¬ rum certa agnitione, | coelestium gaudiorum lucida contemplatione, quae nec eximiis quidem ecclesiae membris semper adesse queunt, constat de nostra paruitate, quia nequaquam uno sem¬ per modo orationum dulcedini insistere, lacrimas uel pro con¬ scientia nostri reatus uel pro desiderio patriae coelestis fundere ingruentibus temptamentis resistere ualemus, ita ut nonnum¬ quam multum conati his uti bonis nequeamus, at rursum aliquando etiam minus ipsis studentes horum copia potiamur. Quod unde agitur, nisi quia nunc fugit dilectus, nunc mentem reuisit nostram ? Pia utrumque prouisione, ut et per collatam gratiam crescamus in profectu uirtutum et per ablatam disca¬ mus humilitatis custodire uirtutem. Subtrahit ad tempus desideratum uirtutis effectum, ut redditus postmodum ardentius teneatur; reddit subtractum, ut exercitatus crebra innouatione animus ardentius ad coelestia tendatur. Quod ergo ait: Fuge, dilecte mi, non optando loquitur, sed eius potius uoluntate fruendo, memor uidelicet suae conditionis, quia illum in tempore et loco peregrinationis huius continue uidere non possit. 4. Quod uero adiunxit: Assimilare capreae, hinnuloque ceruo¬ rum super montes aromatum, multum optando prosequitur ac supplicando sciens hanc sibi maximam in praesenti uita felicita¬ tem, ut quia continua uisione non ualet, saltem crebra eius uisitatione consoletur. Quae nimirum felicitas illis solum conce¬ ditur, qui pro contemptu infimarum cupiditatum et coelestium gaudiorum appetitu merentur appellari montes aromatum, quia

142/146

quia - est] ibid., - p. 356, 738/743.

109/111

Ps. 12, 1.

cfr Ps. 118, 54.

131

111/112 Cant. 136/137 Cant. 8, 14.

excitatus Beda

132

8, 14.

tendat Beda

138

132/133

Cant. 8, 14.

uita] esse add. Beda

135

165

SERMO LVIII

272

145

150

155

160

165

expurgatis uitiorum foetoribus spiritalium referti sunt odore uirtutum, dicentes cum apostolo: Nostra conuersatio in coelis est. Et: Christi bonus odor sumus. Opportune autem in calce sacri carlminis ascensionis dominicae mentio facta est, in qua i65v nimirum tota incarnationis eius dispensatio, de qua in superiori¬ bus eiusdem cantici partibus agebatur, completa est attestante, ut praemissum est et apostolo, quia Christus, qui descendit a coelo, et qui ascendit super omnes coelos, ut adimpleat omnia. Et nos ergo, dilectissimi, hac uoce fidelis sponsae, uniuersalis scili¬ cet ecclesiae, cuius filii sumus, spiritaliter utentes, eundem re¬ demptorem nostrum sedulo exoremus, ut quoniam in carne apparens praecepta nobis ac dona uitae coelestis conferre dignatus est; et peracto munere piae dispensationis ad superna in dextera Patris consessurus hodierna die est reuersus, non nobis tamen suae crebrae uisitationis lucem subtrahat, sed ita nobis eum agere meminerit, ut etsi corpore manet in coelestibus, nec humana rursus habitacula repetit, praesidium tamen frequens nobis diuinae suae praesentiae adhibeat, complens illud quod ad consolationem credentium ascensurus in coelum protulit extre¬ mum, quia: Ecce ego uobiscum sum usque ad consummationem saeculi, quatenus dum ipso regente per eius uestigia iugiter gradimur, etiam, quo ascendit, eius auxilio peruenire mereamur. Qui uiuit et regnat ...

144/145 152

Phil. 3, 20.

145

2 Cor. 2, 15.

149/150

Eph. 4, 10.

151/

cfr Eucherius, Liber Formularum spiritalis intelligentiae, 5 - ed. Wotke, CSEL

31, p. 31, 21.

162/163

Mt. 28, 20.

SERMO LIX

In Ascensione Domini.

5

io

15

20

25

30

1. Desiderabilem et gloriosam praesentis diei sollemnitatem, fratres carissimi, dignis laudibus omnique deuotione conuenit honorari, in qua Dominus ac redemptor noster ad certificandam fidem, roborandam spem, confirmandamque caritatem discipu¬ lorum suorum cunctorumque credentium, uisibili ascensu coe¬ lestia penetrauit, non solum ut ueraces eos conspectae nimirum suae ascensionis assectores efficeret, uerum etiam, quo mentis eorum intentio I dirigenda, ubi laborum finis ac merces operum i66r quaerenda seu speranda illis esset, ostenderet. Et haec sunt huius diei praeclara sollemnia, haec inenarrabilia ex contuitu dominicae ascensionis humano generi praestita gaudia, quod homo in terra editus atque a coelesti patria meritis exigentibus longe damnatus, non solum ad statum conditionis reducitur, sed etiam gloriose exaltatur, ut qui paradisum perdidit, coelum recipiat; et non tantum hunc debiti sui reatus non teneat, sed huic post culpam dona cumulatius excrescant, ut ille contemp¬ tor Dei, imitator Dei, si ad fructum poenitentiae redeat, usque ad celsitudinem contemplandae intimae lucis ascendat. Cuius itaque cor non huius pietatis admiratione exiliat; cuius torpor in consideratione tantae subleuationis non obstupescat ? Et merito. Nam cum de coelesti patria loquimur, cui inesse mira claritate fulgida angelorum agmina audimus, cui rerum om¬ nium conditor praesidet, quam uisionis suae laetitia replet, cui uera hereditas lux est et defectus eiusdem luminis nullus est, ad nosmetipsos mentem reducimus; et quod terrena gestamus membra, cogitamus, pensamus quod nati in tenebris atque a radiis internae lucis alieni, tanto nequius uiximus, quantum rebus corporalibus dediti a spiritalibus longe distabamus. Qua consideratione commotum cor ac male sibi conscium trepidat, et tantae illius patriae ciuem se fieri posse desperat. Quid enim

12/21

LIX,

quod - obstupescat] Gregorius, Moralia in Iob, XXVII, 15, 30 -

CCSL 143 B, p. 1353, 81 - 1354, 91. 27 - p. 1351, 25/35.

31/49

22/31

nam - desperat] ibid., XXVII, 14,

quid - ait] ibid., XXVII, 15, 28-29 ~ P- I35I>

I5

*

1352, 24. 44 - 1353, 53.

6/7

LIX,

23/24

LIX,

cfr Act. 1, 9.

cfr Hebr. 11, 10.

28

15 24

cfr Gen. 3, 23. cfr Act. 14, 16.

quantum] R; quanto Greg

18

cfr Mt. 3, 8; Lc. 3, 8.

SERMO LIX

274

difficilius quam homini in terra edito, terreno et fragili corpore circumdato, coelorum alta conscendere, supernorum spirituum 35

40

45

50

55

60

65

arcana | penetrare ? l66V 2. Sed eorundem spirituum ad nos conditor uenit, seque ho¬ minem etiam sub ipsis exhibuit, sicut de illo Patri per prophe¬ tam dicitur: Minuisti eum paulo mmus ab angelis. Et quia inter nos et eosdem spiritus discordantis uitae scandalum reperit, mira potentia, summa creans mirabiliore etiam pietate, suscipiens ima, summis ima coniunxit. Sicque qui propter nos minor angelis extitit, aequales nos angelis uirtute suae minorationis fecit. Vnde et moriendo docuit mortem non metui, resurgendo de uita confidi, hodierna die super coelos ascendendo de coele¬ stis patriae hereditate gloriari, ut quo caput praeisse conspiciunt, illuc se subsequi membra gratulentur. Vnde bene et ab eodem nostro capite dicitur: Vbicumque fuerit corpus, illuc congregabuntur aquilae. Vnde Petrus ait: In hereditatem incor¬ ruptibilem et incontaminatam et immarcescibilem conseruatam in coelis. Vnde Paulus ait: Qui corresuscitauit et consedere fecit in coelestibus. Hinc iterum ipsa ueritas dicit: Pater, uolo, ut ubi ego sum, et ipsi sint mecum. Sed si nos quoque, qui editi in terra sumus, coelum conscendimus, ubi est quod rursum ueritas dicit: Nemo ascendit in coelum, nisi qui de coelo descendit. Filius hominis, qui est in coelo ? Sed patet profecto ratio, quod omnes nos, qui in eius fide renati sumus, eius, qui mira dispensatione pietatis membrorum suorum caput factus est, proculdubio cor¬ pus existimus. Nemo, ergo, ascendit in coelum, nisi qui de coelo descendit, Filius hominis, qui est in coelo, quia cum nos unum cum illo facti sumus, unde solus uenit in se, illuc solus redit etiam in nobis; et is qui in coelo semper est, ad coelum cotidie ascendit, quia qui diuinitalte super omnia manet repulsa repro- 167' borum multitudine, dum membra sua incessanter colligit, se cotidie ad coelos trahit. Ergo si de se desperat humana fragili¬ tas, Vnigeniti sanguinem consideret, et in pretio suo conspicit, quam magna est quae tanti ualet; nequaquam hoc quod creata, sed quod recreata est, penset, perpendat sollicite, quo caput

50/65

et

66/70

hinc — ualet et perpendat — gaudeat] ibid., XXVII, 15, 30 -

65/66 et 70/72 nequaquam

p. 1353, 60/61. 56/59. 63/65. 66/71. 65/66 et 71/74.

- penset et tantoque - calcat] ibid., XXVII, 15, 28 - p. 1351, 12/14 et tx/12.

35 12, 25. 1, 4. 3, 5.

cfr Hebr. 11, 10.

43 cfr Eph. 4, 49/50 Eph. 2, 6. 56/57 cfr 1 Cor.

Gal. 3, 28.

37 10.

Ps. 8, 6; Hebr. 2, 7.

46/47 50/51 Io.

41

cfr Mt. 22, 30; Mc.

Mt. 24, 28; Lc. 17, 37. 17, 24.

6, 15. 11, 3 et 12, 27.

53/54 57/58

Io. 3, 13. Io. 3, 13.

47/49 1 Petr. 55 cfr Io. 58/59 cfr

SERMO LIX

275

praecessit et quae ad uiuendum praeceptis astringitur, ad spe¬ randum exemplo roboretur; consideret coelos, speret supernam patriam, angelorum se sociam sciat atque in suo capite praela70 tam se etiam angelis gaudeat tantoque certius nouerit, quia illius lucis claritatem possideat, quanto nunc pulsantium tene¬ bras uitiorum uerius calcat. 3. Sed libet iam in commendatione praecipuae huius festiuitatis etiam ex euangelica lectione caritati uestrae breuiter aliquid 75 dicere. In qua primum hoc animaduertendum occurrit, quia Dominus consummatis incarnationis suae sacramentis, isto quo ascendit die discipulis apparens, aperuit illis sensum, ut intelligerent scripturas. Aperuit quippe illis sensum, ut intelligerent, quia, quaecumque ille in carne gessit uel docuit, haec eadem 80 eum prophetae acturum docturumque esse praedixerunt. Et dixit, inquit, eis: Sic scriptum est, et sic oportebat pati Christum

et resurgere a mortuis die tertia et praedicari in nomine eius poenitentiam et remissionem peccatorum in omnes gentes. Ideo 85

90

95

100

Christum uenire in carne, pati et resurgere oportebat, quia genus humanum non aliter ad uitam institui, a morte redimi, ad spem resurrectionis informari, quam per ipsius praesentiam passionem et resurrectionem minime ualebat. Bene autem | praedicatio poenitentiae et remissionis peccatorum, quae in i67v gentes idololatriis et uariis pollutas sceleribus erat euangelizanda, ab Ierosolymis sumit initium, ne ullus scilicet suorum magnitudine facinorum perterritus de impetranda uenia, si di¬ gnos poenitentiae fructus faceret, dubitaret, quando etiam Ierosolymitis, qui Filium Dei blasphemare et crucifixere, indultum esse constaret. 4. Vos autem, inquit, estis testes horum. Et ego mitto promis¬ sum Patris mei in uos. Promissum Patris gratiam dicit Spiritus Sancti, de cuius promissi expectatione subditur: Vos autem sedete in duitate, quoadusque induamini uirtute ex alto. Virtu¬ tem eis ex alto superuenturam pollicetur, quia quamuis et antea Spiritum Sanctum habuerint, plenius hunc illo ad coelos ascen¬ dente perceperunt; et maiore eius uirtute sunt ex alto induti, cum post decem dies assumptionis dominicae hunc in linguis igneis susceperunt, et tanta per eum sunt fiducia fortitudinis

75/118

in - tribuitur] Beda, Homelia, II, 15 - CCSL 122, p. 281, 46/49.

51/

57 et p. 282, 65/69. 79/88. 95 - 283, 100. 106/125.

Lc. 3, 8; cfr Mt. 3, 8.

77/78

80/83 95/96

98

cfr Act. 2, 1-6.

Lc. 24, 45.

Lc. 24, 49.

99/105

85 non] om. Beda

Lc. 24, 46-47. Lc. 24, 48-49.

89 idolatras Beda

90 cfr Lc. 24, 47. 96/97 cfr Act. 10, 45.

91/92 97/

276

105

no

115

120

125

130

135

140

SERMO LIX

inflammati, ut nullis principum terroribus, quin in nomine Domine omnibus loquerentur, possent prohiberi. Eduxit autem eos foras in Bethaniam, et eleuatis manibus benedixit eis. Quia re¬ demptor noster apparuit in carne, ut peccata tolleret, meritum primae maledictionis auferret, hereditatem credentibus perpe¬ tuae benedictionis donaret, recte cuncta quae in mundo gessit, in uerbis benedictionis conclusit, ostendens seipsum esse, de quo dictum est: Etenim benedictionem dabit, qui legem dedit. Et bene eos quibus benediceret in Bethaniam, quae domus oboedientiae interpretatur, educit, quia nimirum contemptus et superlbia i68r maledictionem, oboedientia meruit benedictionem. Nam et ipse Dominus, ut amissam mundo benedictionis gratiam restitueret, factus est oboediens Patri usque ad mortem; et solis eis, qui in sancta ecclesia diuinis student obtemperare praeceptis, benedic¬ tio coelestis uitae tribuitur. Et factum est, dum benediceret illis, recessit ab eis, et ferebatur in coelum. Notandum quod benedictione data discipulis Saluator ascendit ad coelos simulque me¬ moriae commendandum, quod sicut in actibus eorum legimus, ipsis ascensum eius aspectantibus apparentes angeli dixerunt: Sic ueniet, quemadmodum uidistis eum euntem in coelum. Qua¬ propter, carissimi, summopere nobis deprecandum est atque omni instantia laborandum, ut sicut in eadem forma carnis ac substantia, qua ascendit Dominus, ad iudicandum descendet, sic etiam qui benedicens apostolis abiit, benedictione sua, cum redierit, dignos nos efficiat eorumque in sorte collocet, quibus ad dexteram stantibus dicturus est: Venite benedicti Patris mei,

possidete regnum. 5. Et ipsi adorantes regressi sunt in Ierusalem cum gaudio magno; et erant semper in templo, laudantes et benedicentes Deum. Semper et in hoc maxime loco, fratres carissimi, memi¬ nisse nos decet sermonis Domini, quo discipulos glorificans: Beati, inquit, oculi qui uident, quae uos uidetis. Quis etenim dicere, quis digne ualeat cogitare, quam beata compunctione oculos ad terram deflexerint, quibus ipsum quem adorabant, coeli regem, deuicta mortalitate, quam assumpserat, ad pater¬ nae claritatis solium redire conspexerant, quam dulces lacrimas, quanta spe ac laetitia feruentes pro ingressu patriae | coelestis i68v fuderint, quo Deum ac Dominum suum partem naturae suae

118/163

105/106 Lc. 24, 50. 106/107 cfr Is. 63, 16. 107 1 Io. 3, 5. 111 Ps. 112/113 cfr Lc. 24, 50. Hieronymus, Ub. interpr. hebr. nom. - CCSL p. 135, 26/27. 116 Phil. 2, 8. 118/119 Lc. 24, 51. 122 cfr Act. 1, 123 Act. 1, 11. 129/130 Mt. 25, 34. 131/133 Lc. 24, 52. 135

83, 8. 72, 10.

et - uidebunt] ibid. - p. 284, 147 - 285, 187 et 192/197.

Lc. 10, 23.

SERMO LIX

145

150

155

160

165

170

175

277

iam ferre cernebant ? Merito ergo tali spectaculo refecti, post¬ quam adorauerunt in loco, ubi steterunt pedes eius, postquam uestigia, quae nouissime fixit, lacrimis rigauere profusis, confestim rediere Ierosolymam, ubi aduentum Sancti Spiritus expectare sunt iussi, et ut digni coelestibus promissis existerent, erant semper in templo, laudantes et benedicentes Deum, scientes cer¬ tissime, quia illa solummodo corda Spiritus Sanctus dignatur inuisere, quae locum orationis frequentantia, quae laudi et benedictioni Dei uiderit esse dedita. Vnde in actibus eorum legitur de ipsis: Hi omnes erant perseuerantes in oratione unanimiter. Quod nobis testimonium operis apostolici sollerter est imitan¬ dum, ut qui coelestia promissa habemus, pro his accipiendis sedulo supplicare praecipimur, ut omnes ad orandum conueniamus et in oratione persistamus, et unanimi Dominum deuotione precemur. Nec dubitandum est, quod sic nobis orantibus pius conditor auditum accommodare et spiritus sui gratiam nostris quoque cordibus infundere dignabitur, quod nostros quoque beatos faciet oculos; cunctis etenim credentibus siue illis, qui incarnationis eius tempora nascendo praecesserunt, siue his, qui in carne eum uiderunt, siue nobis, qui post eius ascensionem credimus, communis est illa piissima eius repromissio qua dicit: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum uidebunt. 6. Hanc ergo dominicae ascensionis gloriam, fratres carissimi, quae et prius prophetarum et dictis signabatur et gestis, et post in ipso mediatore nostro hodierna die completa est, tota deuo¬ tione ueneremur, ut ipsius quoque uestigia sequi atque ad coelos ascendere melreamur; interim humiliemur salubriter in terra 169' memores, quia sicut Salomon ait: Superbum sequitur humilitas, et humilem spiritu sequitur gloria. Ecce iam in ascensione re¬ demptoris nostri, qua nostra omnis intentio dirigenda didici¬ mus, ecce ascendente ad coelos mediatore Dei et hominum patefactum hominibus aditum patriae coelestis agnouimus. Ad huius patriae perpetuam felicitatem omni studio festinemus; in hac, quia necdum corpore possumus, desiderio semper et mente uersemur; et iuxta uocem egregii praedicatoris, quae sursum

164/183

143 4.

166 23.

142

hanc - Sancti] tbid. - p. 289, 326/346.

Ps. 131, 7.

156/157

145/146

cfr 1 Tim. 2, 5.

172

167

cfr 1 Tim. 2, 5.

ferri Beda

154

146/147

cfr Act. x, 8.

cfr Hebr. 11, 10.

157/158

cfr Rom. 4, 12; 1 Petr. 2, 21.

176/178

supplicari Beda

Coi. 3, 1-2.

171

151 Act. 163 Mt. 5, 8. 169/170 Prou.

Lc. 24, 53.

cfr Act. 10, 45.

quo Beda

SERMO LIX

278

180

sunt, quaeramus, ubi Christus est in dextera Dei sedens; quae sursum sunt, sapiamus, non quae super terram. Quaeramus illum et confirmemur, quaeramus faciem eius semper, ut cum ipse qui placidus ascendit, terribilis redierit, nos paratos inueniat, quos secum ad festa supernae ciuitatis introducat Vnigenitus Filius Dei, Iesus Christus Dominus noster, qui uiuit et regnat cum Patre in unitate Spiritus Sancti ...

178/179

Ps. 104, 4.

SERMO LX

Item in Ascensione.

5

io

15

20

25

30

1. Domini et Saluatoris nostri hodie ad coelos ascensum sollemniter celebrantes, fratres carissimi, debemus imitari, quod colimus et illuc mentis affectu conscendere, quo illum carne credimus ascendisse. Nec quisquam conditionem suae mortalita¬ tis intendens huiusmodi cum Christo ascensum sibi impossibi¬ lem arbitretur, cum utique et Paulus apostolus mortali adhuc corpore saeptus profiteri non dubitet: Nostra conuersatio in coelis est. Qui enim in carne positi sola coelestia ex desiderio appetunt, qui caritatis et misericordiae, humilitatis et patien¬ tiae, castitatis et continentiae uirtutibus incessanti studio profi¬ cere | satagunt, iam quodammodo coelum inhabitant, iam cum i69v Christo in coelestibus regnant. Est enim coelum iustitiae, sicut est etiam infernus iniquitatis. Et quantum ascendit, qui in coelum ascendit, tantum ascendit qui ad iustitiam proficit; et quantum descendit, qui ad infernum descendit, tantum descen¬ dit, qui ad iniquitatem cadit. Quantum autem ascendit, qui de inferno ad coelum ascendit, tantum ascendit, qui de iniquitate ad iustitiam redit. Quantum uero descendit, qui de coelo ad infernum descendit, tantum descendit, qui de iustitia ad iniqui¬ tatem ruit. Hunc plane ascensum siue descensum psalmista designasse uidetur dicens ad Deum: Si ascendero in coelum, tu illic es; si descendero in infernum, ades. Si enim ascendis in coelum iustitiae, habes tecum illic sapientiam continentem te, ne cadas; si descendis ad infernum culpae, adest illic sapientia apprehendens te, ne effugias. Sursum fortis est, deorsum fortis, ubique inuincibilis. Sursum fortis est, ut eos, qui in ipsa confi¬ dunt, a malo conseruet, et eos qui de se praesumunt, in malum deserendo praecipitet; deorsum fortis est, ut contemnentes pro malo condemnet, poenitentes a malo iustificet. Et haec omnia cotidie Deus operatur in secreto cordis humani: et nunc per gratiam assumit, nunc per iustitiam deserit, nunc per lenitatem parcit, nunc per districtionem punit; et cum assumpserit, ite¬ rum derelinquit, ut nesciat homo iter suum, et sollicitus ambu-

LX,

13/21

PL 175, 187 A.

est - ruit] Hugo a S. Victore, In Salomonis Ecclesiasten Homelia, X -

22/26

si - effugias] ibid. - PL 175, 187 B.

26/41

glorificandis] ibid. - PL 175, 187 CD.

LX,

8/9

LX,

34

Phil. 3, 20.

iter] finem Hugo

22/23

Ps. 138, 8.

34

cfr Deut. 2, 7.

sursum -

SERMO LX

28o 35

40

45

50

55

60

65

let omni tempore uitae suae, ut qui iacent, non desperent, et qui stant, | non praesumant. Si in coelo iustitiae sunt, timeant 170' ruinam; si in inferno culpae, quaerant misericordiam. Ideo ipsa iustitia primum mortis passione consummata descendit ad in¬ fernum, resurgensque postea ascendit hodierna die in coelum, ut descendens spem daret liberandis, ascendens uiam ostenderet glorificandis. Ordo nimirum necessarius erat, ut prius pro re¬ demptione mundi sanguis effunderetur Christi, per quem eius resurrectionem et hodiernam ascensionem patefieret hominibus coelestis ianua regni. Impossibile quippe erat mundum saluari, nisi Dominus Deus homo fieret, qui in hominis habitu apparens et homines, quae essent diuina, instrueret et mortem, ut homo suscipiens, diuina uirtute reuinceret, sicque in se credentes ad contemptum subeundae mortis accenderet, et certitudine spe¬ randae resurrectionis ac uitae perpetis animaret. 2. Igitur cum nobiscum esset Emmanuel per iustitiam, quam ad nos attulerat, et per miseriam, quam a nobis assumpserat, redire coepit unde uenerat, ut in homine per iustitiam miseriam uinceret et hominem cum iustitia per miseriam ad beatitudinem reuocaret. Tenuit enim iustitiam et sustinuit miseriam, quousque miseriam uinceret et iustitiam coronaret; et cucurrit et praecessit nos, passus pro nobis, et exemplum relinquens nobis, ut sequamur uestigia eius ; promittens nobis, quod hodie ascen¬ dendo in coelestibus accepit, si patimur quod sustinuit, ut regnemus cum ipso, si patimur | pro ipso. Ita igitur Verbum caro 170" factum, factor et rex noster, quia sequi eum non potuimus in sua maiestate, praecessit nos in nostra humilitate, et de nostro uiam strauit, ut ad sua perueniamus. Quo enim exemplo aptius pote¬ rant homines ad fidem participandae gloriae et spem promeren¬ dae uitae immortalis erigi, quam cum ipsum Deum cognoscerent humanitatis ac mortalitatis suae factum participem ? Quo efficacius ordine ad toleranda pro sua salute aduersa quoque prouocarentur, quam cum auctorem suum didicissent pro ipso¬ rum salute innumera probrorum genera ab impiis et ipsam mortis subisse sententiam ? Qua ratione congruentius spem re-

50/57 igitur - eius] ibid. - PL 175, 181B. ibid. - PL 175, 181C.

38/39 45 cfr

cfr Rom. 10, 7; Eph. 4, 9. Phil. 2, 7.

46/47

strauit] statuit Hugo

41/42

promittens - perueniamusl

cfr 1 Petr. 1, 18-19; Apoc. 5, 9.

cfr 1 Cor. 15, 54; 2 Tim. 1, 10 et 2, 14.

Mt. i, 23. 56/57 1 Petr. 2, 21. Eccl. 2, 12; Is. 51, 13.

62

57/62

59/60

Io. 1, 14.

60

50

cfr

cfr Deut. 32, 15 •

SERMO LX

281

70 surrectionis acciperent, quam cum eius se sacramentis ablutos et sanctificatos eius corpori adunatos esse meminissent, qui pro ipsis morte gustata citius exemplum resurgendi a morte praeberet ? Quando autem de percipienda in coelis mansione membra diffiderent, quo ipsum caput suum multis aspicientibus ascen75 disse ac praecedendo uiam sibi, qua sequi deberent, ostendisse cognoscerent ? Quanta autem merces piae conuersationis, quale pignus futurae beatitudinis etiam in praesenti fidelibus maneat, ultima iam ascensuri in coelos ipsius Domini ad discipulos sententia manifestat, qua dolorem recessus sui in eorum cordi80 bus lenire curabat dicens: Ecce ego uobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem saeculi. Huic etiam testimo¬ nio aptari non incongrue potest, quod in hodierna sancti I euan¬ gelii lectione Marcus ait: Et Dominus quidem Iesus, postquam locutus est eis, assumptus est in coelum et sedet a dextris Dei. 85 Quia enim ipse Deus et homo assumptus est in coelum humani¬ tate, quam susceperat de terra: manet cum sanctis in terra diuinitate, qua terram pariter implet et coelum, manet autem omnibus diebus usque ad consummationem saeculi. Ex quo intelligitur, quod usque ad finem saeculi non sunt in mundo defuturi, 90 qui diuina mansione et inhabitatione sint digni. Nec dubitan¬ dum eos post huius saeculi certamina manere cum Christo in regno, qui in saeculo certantes Christum meruerunt habere mansorem in sui cordis hospitio. 3. Notandum interea, quod praesens ubique diuina maiestas 95 aliter electis suis, aliter adest reprobis. Adest enim reprobis potentia naturae incomprehensibilis, qua omnia cognoscit, nouissima et antiqua intelligit, cogitationes a longe et omnes uias singulorum praeuidet. Adest electis, ut scriptum est: Iuxta est Dominus his, qui tribulato sunt corde, et humiles spiritu saluabit. 100 Adest reprobis, ut praemissum est: Vultus autem Domini super facientes mala, ut perdat de terra memoriam eorum. Vnde necesse, ut semper in operibus nequam paueant mali, quorum etiam cogitationes singulae conspectui districti iudicis patent semper in operibus iustitiae et in his, quae propter iustitiam 105 patiuntur, gaudeant boni, quibus Dominum diligentibus omnia

76/77 quanta 80/111 dicens

- maneat] Beda, Homelia, II, 8 - CCSL 122, p. 235,

80/81 Mt. 28, 20. 83/84 Mt. 16, 19. 96/98 cfr Ps. 138, 5. 3 et 4. 98/99 104 cfr Tit. 3, 5. 104/105 Mt. 5, 10.

77

93/95-

- roborauit] ibid. - p. 235, 96 - 236, 112. 115/124 et 127/131.

fidelibus] scrips. cum Beda; fideles R

90 100/101

88 Mt. 28, 20. Ps. 33, 19.

105/106

Rom. 8, 28.

cfr Io. 14, Ps. 33, 17.

282

no

115

120

125

130

135

140

SERMO LX

cooperantur in bonum, et in quacumque tribulatione positis numquam eius pietas abest. Quam pietatis suae praesentiam non tantum nobis uerbo promisit, sed et euidentibus indiciis designaluit, cum post resurrectionem suam saepius usque ad i7iv diem, quo coelos petiit, apparuit eorum animos admonendo, increpando, Spiritus Sancti donum tribuendo roborauit. Decies enim uisum post resurrectionem Dominum euangeliorum nobis et Actuum Apostolorum refert historia, ubi ipso resurrectionis suae die quinquies apparuisse legitur: primo quidem Mariae Magdalene flenti ad monumentum; deinde eidem Mariae et alteri eiusdem nominis feminae, regredientibus a monumento nuntiare discipulis, quae ibi compererant, occurrens apparuit; tertio Simoni Petro; quarto Cleophae et socio eius, cum quibus ipse gradiens in Emmaus ibidem in fractione panis cognitus est. Quinto apparuit eis in eodem loco ianuis clausis, ubi aberat Thomas; sexto post dies octo, quando erat cum eis et Thomas; septimo septem illis discipulis in ultima illa piscatione noctem absque captura transigentibus; octauo in monte Galileae. Nono recumbentibus illis undecimo apparuit die, quo ascendit in coelum, quod hodierna lectione audiuimus. Decimo uiderunt eum ipsa die non iam in terra positum, sed in aera eleuatum coelosque petentem dicentibus sibi angelis: Sic ueniet quemad¬ modum uidistis eum euntem m coelum. Hac ergo frequentia corporalis suae manifestationis ostendere uoluit Dominus in omni se loco bonorum desideriis diuinitus esse praesentem. 4. Apparuit namque ad monumentum lugentibus; aderit et nobis absentiae eius recordatione salubriter I ingemiscentibus. 1721 Occurrit reuertentibus a monumento, ut agnita resurrectionis gaudia praedicarent; aderit et nobis, cum bona quae nouimus, proximis fideliter annuntiare gaudemus. Apparuit in fractione panis his, qui se peregrinum esse putantes ad hospitium uocauerunt; aderit et nobis cum peregrinis et pauperibus, quaecumque possumus, bona libenter impendimus; aderit nobis in fractione panis, cum sacramenta corporis eius, panis uidelicet uiui, casta et simplici conscientia sumimus. Apparuit in abdito de sua resurrectione loquentibus; aderit nobis semper cum extrinsecis operibus uacantes ad tempus de eius gratia locuturi conueni-

111/143

111

decies - conuenimus] ibid. - p. 237, 146/154 et 157/181.

cfr Act. 2, 38. 114/115 cfr Io. 20, 11-18. 115/117 cfr Mt. 28, 1118 Lc. 24, 34. 118/119 cfr Lc. 24, 13-46. 120/121 cfr Io. 20, 1924. 121 cfr Io. 20, 26-29. 122/123 cfr Io. 21, 1-13. 123 cfr Mt. 28, 10 (?). 123/125 cfr Mc. 16, 14-19. 125/127 cfr Act. 1, 3-10. 127/128 Act. 1, 11. 131 cfr Io. 20, 11. 133 cfr Mt. 28, 8. 135/136 cfr Lc. 24, 35. 139 cfr Io. 6, 41. 140/141 cfr Io. 20, 19. 10.

SERMO LX

145

150

155

160

283

mus. Apparuit piscantibus eosque diuinis adiuuit beneficiis; aderit et nobis, cum necessaria uitae temporalis recta intentione curamus, iustisque nostris laboribus subsidium suae pietatis adiungi sedula precum instantia flagitamus. Apparuit hodie recumbentibus; aderit et nobis, cum iuxta apostoli monita siue manducamus siue bibimus siue aliud quid agimus, omnia in gloriam Dei facimus. Nouissime illis apparuit, cum ascendit in coelum; aderit et nobis, ut eum post mortem sequi mereamur ad coelos, si ante mortem eum in Bethaniam, unde ascendit, id est in domum oboedientiae, sequi curamus. Ipse etenim coelum ascensurus Bethaniam uenit, quia sicut apostolus ait: Factus est

oboediens usque ad mortem, mortem autem crucis; propter quod et Deus illum exaltauit. Venimus et nos ibidem, si quod ille monet, I agimus; quod promisit, intendimus. Esto, ait, fidelis usque ad mortem, et dabo tibi bona uitae. Fitque ipsius gratia largiente, ut qui nobiscum usque ad uitae huius terminum manet, post hanc nos uitam ad uidenda secum uitae coelestis praemia subleuet, in qua uiuit et regnat cum Patre Deus in unitate Spiritus Sancti per omnia saecula saeculorum. Amen.

143/161

apparuit - amen] ibid. - p. 238, 189/214.

143 cfr Io 21 1. 149/150 cfr Act. Lib. interpr. hebr. nom.,

156/157

146/147 cfr Mc. 16, 14. 148/149 cfr 1 Cor. 10, 31. 151 cfr Lc. 24, 50-51151/152 Hieronymus, 60 - CCSL 72, P- D5> 26/27. 153/155 Phtl. 2, 8-9.

1, 9.

Apoc. 2, 10.

SERMO LXI

In Ascensione.

1. Hodie, fratres carissimi, uictoria Christi completur; hodie triumphalia eius uexilla eriguntur. De spoliatione sua dolet cum principe suo tartarus; de restauratione damni sui coelestis gau5 det exercitus. Hodie caro illa, quae de terris subleuata est, ad dexteram Patris collocata est, omnique creaturae praelata omnisque principatus et potestas ante eam est incuruata. Hodie uia noua, per quam accessum habemus ad Deum, nobis initiata est, quia per carnem Christi aditus coeli, per quem nulla prius caro io transierat, reseratus est. Descendit primo Christus, ut nostrae particeps fieret naturae; postremo ascendit, ut suae nos partici¬ pes faceret gloriae. Descendit ut nos exaltaret, ascendit ut nos secum ascendere faceret. Descendit temporali conuersatione uisibilibus miraculis quasi lactans infantes, ascendens dedit dona 15 hominibus, quibus eruditi et quodammodo in uirile robor edu¬ cati corporalem eius uisionem iam non appeterent, sed quo eos praecesserat, toto eum desiderio sequi festinarent, ex hoc iam cum apostolo ueraciter profitentes, quia et si cognouimus secun¬ dum carnem Christum, sed nunc iam \ non nouimus. Mysticam 173' 20 quoque illam in canticis ecclesiae uocem post passionis humili¬ tatem ac resurrectionis glorificationem, ascensionis quoque ip¬ sius exaltationem exoptantis, maiori quodam spiritalis profec¬ tus desiderio et ipsi assumentes: Fuge, inquiunt, dilecte mi. Quod est dicere: Tu qui ex carne comprehensibilis factus est, ex 25 diuinitate tua intelligentiam nostri sensus excede, et in teipso nobis incomprehensibilis permane. Alioquin cum nullus eum, quem diligit, a sua fugare praesentia uelit, hanc dilecti fugam nullomodo ecclesia uel anima sancta expeteret, si illam sibi expedire nesciret. 30 2. Pia namque dispensatione fit, quod Deus hominem post peccatum a caecitate ignorantiae reuocans, sic cognitionem suam ab eo temperat, ut innotescat quidem et tamen semper

LXI, 2/17 hodie - festinarent] luo Carnot., Sermo, 19 - PL 162, 591B et C. 23/26 fuge - permane] Gregorius, Moralia in lob, XVII, 27, 39 - CCSL 143 A, p. 874, 29/32.

LXI,

2

8.

4/5

cfr 1 Io. 5, 4.

cfr Eph. 4, 9.

18/19

10/11

cfr Apoc. 19, 14.

cfr Phil. 2, 7.

2 Cor. 5, 16.

CCSL 143 A, p. 874, 27/29.

11

7/8

cfr Hebr. 10, 20.

cfr Eph. 4, 10.

19/23 cfr Gregorius, 23 Cant. 8, 14.

14/15

10

Eph. 4,

Moralia in lob, XVII, 27, 39 -

SERMO LXI

285

maneat occultus. Hoc est quod ab initio cum paucis raro in abscondito locutus est Deus. Denique et in carne apparens, 35 quamuis manifeste locutus sit mundo, tamen discipulos, ut manifestaret illis gloriam suam, seorsum in montem duxit. Quid est ergo, quod semper in secreto loquitur Deus, nisi quia nos ad secretum uocat et quod cum paucis, nisi quia nos colligit ? Cum loquitur, semper quasi occultari uolens se subtrahit, ut mentem 40 humanam et per hoc quod loquitur de se, admoneat et per hoc quod se occultando fugit, ad se trahat. Irritat enim desiderium nostrum, ut augeat, quia loquendo amorem suum in nobis exci¬ tat, et fugiendo, ut se sequamur, | inflammat. Sic in Canticis i73v Canticorum sponsus uenit, stat post parietem, prospicit per 45 fenestras et cancellos, ut quasi lateat et non lateat, mittit ma¬ num per foramem et tangit sponsam, et sono depresso ac tenui uoce uocat eam et dicit: Veni, amica mea, sponsa mea, columba

mea; ecce hiems transiit, imber abiit et recessit; flores apparue¬ runt in terra nostra, uox turturis audita est in terra nostra. Illa ut 50

55

60

65

audit sponsum adesse, surgit mox, festinat, aperit pessulum ostii sui, et quasi uenientem exceptura brachia ad amplecten¬ dum parat. Vix tolerat, uix sustinet, uix expectat; liquescit anima eius, ardet cor eius, feruent praecordia eius, exultat, gaudet, tripudiat, iucundatur, ruit obuiam uenienti. Sed ille cum iam teneri putatur, declinat, et subito quasi de mediis elapsus amplexibus fugit. Quid est hoc? Dum non quaeritur, quaerit; dum non uocatur, uenit. Dum autem quaeritur, declinat; dum uocatur, fugit. Si non diligit, quare uenit ? Aut si diligit, quare fugit ? Diligit autem et ideo uenit, sed quia hic non diligit, ideo fugit. Quid est: hic non diligit ? In hoc mundo, in hoc saeculo, in hac terra, in hac patria, in hoc exilio, sed uocat ad terram suam, ad patriam suam, quia non decet talis amor patriam istam, imminutio amoris esset uilitas regionis. Iucundus amor amoe¬ num quaerit locum. Ideo commendat nobis terram suam, ideo laudat patriam suam, ideo dicit: Flores apparuerunt in terra |

nostra, uineae florentes odorem dederunt, uox turturis audita est 174'

33/34 hoc - Deus] Hugo a S. Victore, De Arca Noe morali, IV, 4 - PL 176, 668 C. 34/36 denique - duxit] ibid. - PL 176, 668 D. 36/38 quid - colligit] ibid. - PL 176, 669 A. 38/90 cum - uellem] ibid. - PL 176, 669 B - 670 B.

35/36 2, 9.

cfr Mt. 17, 1-9.

45/46

Cant. 5, 6. Cant. 2, 13.

LXI,

33

36

cfr Cant. 5, 4.

53 cfr Lc. 24, 66/67 et 75

32.

44 Cant. 2, 8. 44/45 Cant. 47/49 Cant. 2, 10-12. 50/51 et 52/53 cfr 54 cfr Mt. 25, 1. 65/66 Cant. 2,12. 66

cfr Mc. 9, 1.

Cant. 2, 12.

raro] obscure et add. Hugo

63

uilitas] utilitas Hugo

SERMO LXI

286

70

75

80

85

90

95

xoo

in terra nostra, ut concupiscamus talem regionem, ut desidere¬ mus talem patriam et sequamur eum. Ibi nos amat, ibi amore nostro frui desiderat, ibi amplecti a nobis postulat, ibi sequentes se non fugit, sed uenientes ad se expectat. Offert ergo se, dum non quaeritur, ut nos ad amorem suum accendat; dum quaeri¬ tur, fugit, ut nos post se currere faciat. Nisi enim ipse prius se nobis ostenderet, nullus eum diligeret; et nisi dum quaeritur, fugeret, nemo eum sequi uellet. 3. Flores, inquit, apparuerunt in terra nostra. Non in mea, dicit, sed in nostra, ut eam communicaret nobiscum. Quasi diceret: Fidelis uobis assum nuntius; uidi quod testor, audiui quod loquor; nolite timere, nolite diffidere, nolite haesitare; se¬ quimini quo uoco, quia inde estis, unde uenio, non habetis hic manentem duitatem. Peregrinum est, quod incolitis; aliunde huc uenistis, si patriae memores essetis, utique peregrinationem uestram non diligeretis. Propterea ego ueni, ut hinc uos educe¬ rem, non ut uobiscum hic permanerem. Etiam de abscondito ad uos clamo, quia innotescere tantum, non permanere uolo. Ideo de longinquo uos uoco, quia ad reditum festino. Sufficit me tantum processisse, ut audiri possem, damnum me pati existi¬ marem, si quod superest uiae currerem. Grauis est omnis mora: Flores apparuerunt in terra nostra. Discite, quantum uos festi¬ nare | debetis, dum me sic fugientem aspicitis. Non uenissem, i74v nisi uos diligerem; non fugerem, nisi uos post me trahere uellem. Hoc igitur est, quod nunc in electis agitur, ut uidelicet in praesenti uita ad futuram beatitudinem praeparentur, ut homo in hac infelicitate positus mereatur ad illam felicitatem ascen¬ dere, sicut primus homo in illa felicitate positus meruit ad hanc infelicitatem deuenire. Propterea namque caput nostrum, cum esset deorsum nobiscum, ne forte nostra quoque intentio deor¬ sum remaneret, ascendit sursum caput ad caput, ut nos traheret post se. Caput enim deorsum fuit Christus homo in mundo, et caput sursum fuit Deus Pater in coelo. Denique iuxta quod dicit apostolus: Caput omnis ecclesiae Christus constitutus est a Deo, et caput Christi Deus. Et ipsa ecclesia, sponsa Christi, corpus

91/95

hoc - deuenire] ibid., IV, 3 - PL 176, 668 A.

95/104

propterea -

optimum] id., In Salomonis Eccl. Hom., XII - PL 175, 194 CD.

23.

79/80 Hebr. 101/102

83

13, 14.

85

cfr Is. 41, 9.

88 Cant. 2, 12.

100

Eph. 5,

cfr Eucherius, Eib. Form. spir. intell., 5 - CSEL 31, p. 31, 18/21.

etiam] et ideo Hugo

101/102

et ipsa - Christi] et ipsa ecclesia, sponsa

Christi, et corpus Christi, quid dicit de sponso suo Christo? et de capite suo Christo? Ipsa namque sponsa est quae Hugo

SERMO LXI

287

Christi, in Cantico Canticorum dilectum suum commendans post multa alia in eius laude hoc addit dicens: Caput eius aurum optimum. Et ipse Christus ascensurus in coelum dixit: Ascendo 105

ad Patrem meum et Patrem uestrum, Deum meum et Deum uestrum. Si ergo ad Deum ascendit, ad caput suum ascendit,

quia caput Christi Deus; et hoc caput est aurum illud optimum, quod nulla rubigo consumit, nulla uetustas conficit, quia im¬ mortalis diuinitas corruptionem non recipit. Ecce igitur caput no nostrum sursum est Christus. Ad hoc caput ut oculos leuemus, scriptura nos admonet dicens: Si corresurrexistis cum Christo,

quae sursum sunt, quaerite, ubi Christus est in dextera Dei sedens; quae sursum sunt, sapite, non quae \ super terram. Mortui enim estis, et uita uestra abscondita est cum Christo in X15 Deo. Nam ubi mortui sumus, ibi sapere non debemus; sed ibi sapere debemus, ubi uitam habemus, ubi Christus est in dextera Dei sedens. Si enim mortui sumus super terram, quomodo

120

125

130

sapimus super terram ? Quis enim mortuus sentit ? Amare ita¬ que quae sursum sunt, hoc est sapere ea, quae sursum sunt, quia ipsa dilectio illuc trahit, ubi est, quod diligitur. Haec sunt bona Ierusalem coelestis, quorum immensitatem stupens nec ad per¬ fectum in hac uita contemplari sufficiens, Isaias propheta defec¬ tum suum breui professione pandit dicens: Oculus non uidit, Deus, absque te, quae praeparasti expectantibus te. Haec igitur esuriamus, haec sitiamus, haec sapiamus, quia ad hoc summus pontifex pro nobis praecursor in uera sancta sanctorum, ad dexteram scilicet Dei Patris, ascendit, ut spem membrorum suorum confirmaret et expleto nostrae mortalitatis tempore ad manifestam sui luminis uisionem perduceret, perductos aeterna uultus sui gloria satiaret, Iesus Christus Dominus noster ...

104/110 ibid.

et ipse - Christus] ibid. - PL 175, 195 A.

120/121

- PL 175, 195 BC.

et

124/128

110/120

ad - diligitur]

haec - coelestis et haec -

confirmaret] luo Carnot., Sermo, 19 - PL 162, 591D et 592 A.

103/104

Cant. 5, n.

cfr Deut. 28, 42; Ez. 24, n. Coi. 3, 1-3.

3»

2-

123/124

Is.

104/106 Io. 20, 17. 107 cfr Cant. 5, u. 108 109/110 cfr Eph. 4, 15. 111/115 et 116/117 64, 4. 125/126 cfr Hebr. 6, 20. 127 cfr Coi.

SERMO LXII

In Ascensione Domini.

1. Post beatam et gloriosam resurrectionem Domini Iesu

5

io

15

20

25

30

Christi quadragenarius hodie, dilectissimi, sanctorum dierum expletus est numerus ad utilitatem eruditionis nostrae sacratissima ordinatione dispositus, quoniam per omne tempus, quod inter resurrectionem et ascensionem Domini exactum est, hoc prouidentia Dei curauit et docuit, hoc suorum et oculis insinuauit et cordibus, ut Dominus Iesus Christus uere agnosceretur resuscitatus, qui ueraciter et passus erat et mortuus. Vnde beatissimi apostoli omnesque discipuli, qui et de exitu I crucis i75v fuerant trepidi et de fide resurrectionis ambigui, ita sunt ueritate perspicua roborati, ut Domino in coelorum eunte sublimia non solum nulla afficerentur tristitia, sed etiam magno gaudio replerentur. Et reuera magna et ineffabilis erat causa gaudendi cum supra omnem creaturarum coelestium dignitatem humani generis natura conscendit; et quos uirulentus hostis primi habi¬ taculi felicitate deiecit, eos sibi concorporatos Dei Filius ad Patris dexteram collocauit. Hodie enim non solum paradisi possessores firmati sumus, sed etiam coelorum in Christo superna penetrauimus, ampliora adepti per ineffabilem Christi gratiam, quam per diaboli amiseramus inuidiam. Quia ergo Christi ascensio nostra est prouectio, et quo praecessit gloria capitis, eo spes uocatur et corporis, ut cum eo usque ad coelo¬ rum altitudinem conscendere ualeamus, quandoquidem nemo repente fit summus, quosdam nobis ad caute ascendendum gradus ponamus, ne si tantae sublimitatis apicem praepropero saltu comprehendere nitimur, praesumptione nostra potius eli¬ damur. 2. In primis igitur ascendendum nobis est de uallibus uitiorum in montes uirtutum. Est autem gemina ipsorum species

2/5 5/16

LXII, 3/5.

18 et 73> 4

post - dispositus] Leo, Tractatus, 73, 1 - CCSL 138 A, p. 450, 1 et quoniam - conscendit] ibid., 73, 4 - p. 452, 55 - 453, 67.

- collocauit] ibid., 73, 4 - p. 454, 78/80.

_ P- 453* 74/77 et 7I/73VI, 1, p. 293, 17 - 294, 2.

LXII,

3/4

cfr Act. 1, 3.

29/36

13

18/23

in - uitatur] Bernardus, Sermo, 61, 1 -

Lc. 24, 52.

21

cfr Sap. 2, 24.

Eph. 4, 8; Bernardus, Sermo, 61, 1 - VI, 1, p. 293, 16/17.

LXII,

17

filios R (corr.)

16/

hodie - corporis] ibid,

23/24

cfr

SERMO LXII

35

289

uitiorum. Alia enim sunt, quae nocent nobis, alia quae proximis. Illa flagitia, ista uocantur facinora. Et haec omnia dicuntur uallis lacrimarum, quia omnis fluuio plangenda est uita peccato¬ rum. De ualle flagitiorum ascenditur in montem castitatis triplici continentia: membrorum, sensuum, cogitationum. In prima continentia cohibetur actus, in secunda uitatur ...

31/32

36

cfr Isidorus Hisp., Etymol., 5, 26, 2-3.

32/33

cfr Ps. 83, 7.

uitatur] aspectus, in tertia ... prosequitur Bemardus, sed haec et quae sequuntur,

in codice non transcripta sunt, fol. sequenti (ip6r) uacuo manente

SERMO LXIII

Sermo in Adventv Domini.

1. Aduentum Domini, fratres, tres ob causas celebramus. Primo quia illud tempus praecolimus, quo eum ab antiquis sanctis praenuntiatum cognouimus. Secundo faciem eius laudi5 bus praeoccupamus, quo eum unicuique nostrum in fine uitae aduenturum non ignoramus. Tertio illud commemoramus, quo eum adhuc affuturum iudicem speramus. Itaque dies isti aduentus Domini praeparatio quaedam, ut digni simus futura sollem¬ nitate et gaudio de sempiterni regis nostri natiuitate. Isti namio que dies illius temporis gerunt figuram, quo antiqui patres ad aduentum Christi se praeparabant, ut digni essent redemptione futura. Non latuit quippe sanctos et ante aduentum Saluatoris Deum super mortalium genus cogitare cogitationes pacis. Nec enim faceret uerbum super terram, quod non reuelaret seruis 15 suis prophetis. Erat tamen uerbum hoc absconditum a multis. Fuit namque illo in tempore rara fides in terris et tenuis admodum spes in pluribus quoque illorum, qui expectabant redemptionem Israel. Qui uero praesciebant, ipsi et praedicebant Christum in carne uenturum, et cum ipso pacem. Vnde quidam 20 eorum: Et pax, inquit, erit in terra nostra cum uenerit. Immo per ipsum homines Dei gratiam recuperaturos cum omni fiducia, sicut diuinitus acceperant, praedicabant. Ceterum illis praenun¬ tiantibus pacem, moram autem faciente pacis auctore, nutabat populi fides, dum non erat, qui redimeret neque qui saluum 25 faceret. Itaque causabantur homines moras, quod ille toties nuntiatus necdum uelniret princeps pacis, sicut locutus fuerat per os sanctorum, qui a saeculo sunt prophetarum eius; et suspectas habentes promissiones aduentum promissae reconci¬ liationis flagitabant, acsi nuntiis eius responderent: Quousque 30 tollitis animas nostras ? Iam olim praedicitis pacem, et non

LXIII,

2/7

aduentum - speramus] Honorius August., Gemma animae, III, 1 -

12/33

PL 172, 641D.

non - pax2] Bernardus, Super Cantica, s. 2, 4-5 - I, p.

10, 16/24. 28 - 11, 8-

LXIII,

15

4/5

7 cfr Act. 10, 42. 15 Lc. 18, 34. 17/18 Lc. 2, 24/25 Ps. 7, 3. 26 Is. 9, 6. 30/31 cfr Ier. 14, 19.

cfr Mt. 25, 5. Io. 10, 24.

LXIII,

13

13

cfr Ps. 94, 2.

cfr Am. 3, 7.

cogitationis R (corr.)

cfr Ier. 29, 11.

20 Mich. 5, 26/27 Lc. 1, 70.

38.

5.

14/ 23 29/30

SERMO LXIII

291

uenit; promittitis bona, et adhuc turbatio. Ecce hoc ipsum multifarie multisque modis et angeli patribus et patres nostri annuntiauerunt nobis dicentes: Pax, et non est pax. Sed si uere, ut dicitis, decreuit misereri Deus, statuat testamentum pacis, ut 35 quae procedunt de labiis suis, non faciat irrita; probet ueridicos nuntios suos Deus, si tamen nuntii eius sunt; et sequatur eos ipse, ut saepe promiserunt; exinaniat se, humiliet se, inclinet se; Deus, Dei Filius, fiat homo, fiat Filius hominis. 2 Ita ergo uetus querela sacrosanctum incarnandi uerbi my40 sterium exigebat, dum longa et molesta expectatione fatigata fides deficeret, et infidelis populus aduersus promissa Dei uictus taedio murmuraret. Inde profecto erant querulae illae et plenae murmure uoces: Manda, remanda, expecta, reexpecta; modicum ibi, modicum ibi. Inde anxiae illae et plenae pietatis preces: Da 45 mercedem, Domine, sustinentibus te, ut prophetae tui fideles inueniantur. Item: Suscita, Domine, praedicationes, quas locuti sunt in nomine tuo prophetae priores. Inde blandae illae et plenae consideratione promissiones: Ecce apparebit Dominus et non mentietur ; si moram fecerit, expecta eum, quia ueniet et non 50 tardabit. Item: Prope est, ut ueniat tempus eius, et dies eius non elongabuntur. Et ex persona promissi: Ecce ego declino in eos, ut flumen pacis et ut torrens inundans gloriam gentium. In quibus uerbis I satis apparet et praedicatorum instantia et diffidentia populorum. Sic itaque et plebs murmurabat, et fides nutabat, et 55 iuxta Isaiae uaticinium: Angeli pacis amare flebunt. Ne ergo uniuersum genus humanum, moram faciente Christo, despera¬ tione periret, dum se contemni suspicaretur infirma mortalitas suaeque reconciliationis cum Deo de gratia toties repromissa diffideret, sancti qui de spiritu certi erant, certitudinem de 60 praesentia carnis exoptabant, ac signum reformandae pacis propter pusillanimes et incredulos omni instantia requirebant:

.

33/35

sed - irrita] ibid., s. 2, 6 - I, p. n, 22/25.

ibid., s. 2, 5 - I, p. 11, 12/13. 11, 25/26 et 27/28.

32 35

35/37

probet - promiserunt]

exinaniat - hominis] ibid., s. 2, 6 - I, p.

ita - uiderunt] ibid., s. 2, 7-8 - I, p. 12, 3/25.

32/33 cfr Ps. 43, 2. 33 Ier. 6, 14. 34 Eccli. 45, 30. 37 cfr Phil. 2, 7. 41 cfr Gal. 3, 21. 42 cfr Eccli. 43/44 Is. 28, 10. 44/46 Eccli. 36, 18. 46/47 Eccli. 36, 17. 48/ 2, 3. 50/51 Is. 14, 1. 51/52 Is. 66, 12. 55 Is. 33, 7. 56 cfr

Hebr. 1, 1.

Ps. 88, 35.

29, 6.

50

39/63

37/38

Hab.

Mt. 25, 5.

46

precationes Bem

48

consideratione] consolatione Bem

inundabo gloriam gentium in marg. repetiu. R a.m.

52

ut torrens

SERMO LXIII

292

0 radix lesse, qui stas in signum populorum; quam multi reges et prophetae uoluerunt te uidere, et non uiderunt! 3. Hunc itaque ardorem desiderii patrum suspirantium 65 Christi in carne praesentiam, spiritalis quisque cogitans merito compungitur et confunditur in semetipso, quippe quem pudeat teporis torporisque miserabilium temporum horum. Cui namque nostrum tantum ingerat gaudium gratiae huius exhibitio, quan¬ tum ueteribus sanctis accenderat desiderium promissio ? Ecce 70 enim, quam multi in hac eius, quae proxime celebranda est, natiuitate gaudebunt, sed utinam de natiuitate! At nunc infelices filii Adam, omissis ueris et salutaribus gaudiis, caduca potius et transitoria quaerunt, usque adeo ut ipsa quoque inaestimabilis huius dignationis memoria ab eis detur in occasionem carnis, et 75 uideantur tanta sollicitudine diebus istis uestium gloriam quae¬ rere, ciborum parare delicias, acsi haec et huiusmodi quaerat in natiuitate sua Christus, et ibi dignius suscipiatur, ubi haec accuratius exhibentur, | cum potius ipse per psalmistam dicat: 178' Superbo oculo et insatiabili corde, cum hoc non edebam. Ceterum 80 nos, fratres, qui donante Domino sano gaudio gaudere iam nouimus in his potius, quae sunt spiritus, quam in illis, quae carnis sunt, necesse est exultemus. Gaudeamus plane, quia Do¬ minus et rex noster, Iesus Christus, Filius Dei, in natiuitate sua etsi humilis uenit, inanis tamen uenire non potuit. Venit siqui85 dem in salute, uenit in unguentis, uenit cum gloria. Neque sine salute Iesus, nec sine unctione Christus, nec sine gloria uenit Dei Filius. Vt quid enim uocamus nomen eius Iesum, nisi quia ipse saluum faciet populum suum a peccatis eorum ? Aut Christus quare nominari uoluit, nisi quia computrescet iugum daemonia90 cae dominationis a facie olei diuinae miserationis ? Quare autem Dei Filius factus est homo, nisi ut homines faciat filios Dei ? Respirate proinde, perditi: Venit Iesus quaerere et saluum fa¬ cere, quod perierat. Morbidi, conualescite: uenit Christus, qui contritos corde sanat unctione misericordiae suae. Exultate qui95 cumque estis, grandia concupiscentes: descendit ad uos Filius Dei, qui uos regni sui faciat coheredes. Fratres, hic est heres\

64/71

hunc - natiuitate2] ibid., s. 2, 1 - I, p. 8, 20 - 9, 1.

quaerunt] id., In Aduentu Domini, s. i, i - IV, p. 161, 6/7.

73/79

71/73

at -

ut - edebam]

84/87 uenit - Filius] id., In Vigilia natiuitatis, 87/91 ut - Dei] ibid., s. 1, 2 - IV, p. 199, 8/12. nostrum] ibid., s. 1, 2-3 - IV, p. 198, 20 - 199, 3. 21/22 et

ibid., s. 3, 2 - IV, p. 176, 13/18. s. 1, 2 - IV, p. 198, 15/17.

92/101

respirate -

4/7-

62 Is. 11, 10. 62/63 Lc. 10, 24. 70/71 Lc. 1, 14. 79 Ps. 100, 5. 82/83 cfr 1 Tim. 6, 15; Apoc. 19, 16. 89/90 Is. 10, 27. 92/93 Lc. 19, 10. 94 Ps. 146, 3; cfr Rom. 8, 17.

Mt. 21, 38.

74 cfr Gal. 87/88 Mt. cfr Lc. 4, 18.

5, 13. 1, 21.

96

SERMO LXIII

293

deuote suscipiamus eum, sic enim et hereditas nostra erit. Sic nempe, sic benedicet anima nostra Dominum, et omnia quae intra nos sunt, nomini sancto eius, cum propitiatus fuerit omnibus 100 iniquitatibus nostris, cum sanauerit omnes infirmitates nostras, cum repleuerit in bonis omnibus desiderium nostrum, Iesus Christus Dominus noster, qui ...

98/99 Ps. 102, 1.

99/100 Ps. 102, 3.

101 Ps. 102, 5.

SERMO LXIV

Item.

1. Patientes estote, fratres, usque ad aduentum Domini, et ce¬

5

xo

15

20

25

30

tera. Duos Domini aduentus, quoniam praesentium obseruatione dierum celebramus, distinguendum est fraternitati uestrae, quid hac obseruatione praeteritum debeatis credere, quid futurum expectare, quatenus expectatio fulturorum per timo- i78v rem sollicitos uos compescat a malis, praeteritorum autem fides per caritatem non tepescentes confirmet in bonis. Deum enim in forma serui uenisse, ut iudicaretur, nemo fidelium qui dubitet; item in eadem forma uenturum, ut iudicet, credentium nemo qui neget. Primus ergo eius aduentus erat occultus; secundus erit manifestus. Primo aduentu siluit quidem, sed a iudicio, non a praecepto. Cum enim malediceretur, non maledicebat; cum percuteretur, non comminabatur. Et: Sicut agnus coram tondente se, sic non aperuit os suum. Secundo non silebit, cum reddet unicuique secundum opera sua. Primus aduentus cum mansue¬ tudine et humilitate, secundus cum terrore et maiestate. Primo aduentu uenit impios uocare, secundo uenturus est impios con¬ demnare. Primo uenit auersos reuocare, secundo ueniet conuersos glorificare. Primo aduentu Christus pro impiis indebitae morti traditus est, secundo impios morti debitae traditurus est. Primo aduentu uenit nos intus ad imaginem Dei reformare, secundo autem reformabit corpus humilitatis nostrae configura¬ tum corpori claritatis suae. Quia uero uterque aduentus nostrae restaurationi fuit necessarius, utrumque sub unius temporis obseruantia sancta uenerari consueuit ecclesia, ut inchoata prio¬ ris beneficii recolat cum gratiarum actione, consummata uero futuri aduentus bona cum pia expectet trepidatione. Conseruemus igitur primam innocentiae stolam, quam in primo aduentu recepimus, ut cum ea ad nuptias I patrisfamilias occurrentes, 179'

LXIV, 3/12 quoniam - manifestus] luo Carnot., Sermo, 7 - PL 162, 567 A. 12/17 primo - maiestate] ibid. - PL 162, 567 BC. 17/24 primo - suae] ibid. - PL 162, 567 D. 24/28 quia - trepidatione] ibid. - PL 162, 568 A. 28/ 32 conseruemus - spiritus] ibid. - PL 162, 568 B.

LXIV, 2 lac. 5, 7. 8/9 cfr Phil. 2, 7. 11/12 cfr Act. 2, 20. 13/14 1 Petr. 2, 23. 14/15 Is. 53, 7. 15/16 Mt. 16, 27. 16/17 cfr Eph. 4, 2. 18/19 cfr 2 Petr. 3, 7. 23/24 Phil. 3, 21. 29 cfr Lc. 15, 22.

LXIV, 10 item] eum luo

SERMO LXIV

295

alteram quoque stolam immortalitatis recipere mereamur. Mundemus nos ab omni inquinamento carnis et spiritus, et aduersus circumstans nos peccatum totis uiribus obluctemur, mundi huius incommoda patiendo potius quam resistendo uin35 camus, certi quod in hoc agone constantes coronam legitime certantibus debitam in die Christi accipiamus, quemadmodum et beatus apostolus Iacobus praelibatis a principio epistolae suae uerbis adhortatur dicens: Patientes estote, fratres, usque ad aduentum Domini, et reliqua. 40 2. Postquam superioribus sententiis superbos increpauerat et incredulos, conuertitur ad eos, qui talium improbitate fuerant oppressi, cohortans eos ad patientiam et insinuans quia talium pressurarum finis proximus instet, aut ipsis uidelicet raptis ad Dominum fructumque patientiae suae recipientibus, aut perse45 cutionibus eorum persequendi potestate priuatis. Atque hoc ipsum subiecto commendat exemplo; Ecce, inquiens, agricola expectat pretiosum fructum terrae, patienter ferens donec accipiat temporaneum et serotinum, tamquam diceret: Si ille pro terrae fructu, quem expectat et temporalem sperat uenire, tam patien50 ter laborat, quanto magis uos pro coelestis fructu mercedis, quem perpetuo possidere ualetis, omnia nunc aduersa sustinere debetis ? Accipietis etenim uos temporaneum fructum, uidelicet uitam animae post mortem; accipietis et serotinum, carnis uti¬ que incorruptionem in iudicio, uel certe temporaneum in ope55 rilbus iustitiae, serotinum in retributione laborum iuxta illud apostoli: Habetis fructum uestrum in sanctificationem, finem uero uitam aeternam. Ne uero diuturna consolationis dilatio humanae patientiae uires taedio quodam infirmaret, eiusdem quoque uiciniam repromittens adhortationem ingeminat sub60 dens: Patientes igitur estote uos, et confirmate corda uestra, quoniam aduentus Domini appropinquabit. Deinde quia cuiusli¬ bet grauedinem poenae leuigat, si et propria quisque culpam et Dei iustitiam ante mentis oculos ponat, adiungit: Nolite inge¬ miscere, fratres, in alterutrum, quasi uos maiora meritis aduersa 65 patiamini et peruersi quique, cum maxima scelera faciant, nihil aduersi ferre uideantur, ut non ludicemini, iudicio uidelicet damnationis, eo quod iustum iudicem quasi inique iudicantem uituperetis. Ecce, inquit, iudex ante ianuam assistit, qui et uobis praemia patientiae et aduersariis uestris poenam, quam meren70 tur, restituet. Ante ianuam autem assistit, uel quia proximus est 38/57 patientes - aeternam] Beda, In Epist. VII cathol., Iac., 5, 7 - CCSL 121, p. 219, 78/94. 63/72 nolite - meruimus] ibid., 5, 9 - p- 219, 95/103.

32 2 Cor. 7, 1. 38/39 et 46/48 Iac. 5, 7. 54/55 cfr Tit. 3, 5. 56/57 Rom. 6, 22.

68

Iac. 5, 9.

50 cfr Mt. 5, 12; Lc. 6, 23. 60/61 Iac. 5, 8. 63/64 et

SERMO LXIV

296

75

80

85

90

95

100

105

ad noscenda omnia, quae gerimus, uel cito ueniet ad retribuen¬ dum nobis, quae singuli meruimus. Atque ut a nobis leuius ferantur molestiae, per quas et illi, quos ueneramur, transisse noscuntur, patrum praecedentium et ipsius Domini passiones commemorat, talique documento magis magisque nos ad susti¬ nentiae uirtutem informat, subiungens: Exemplum accipite, fra¬ tres, exitus mali et longanimitatis, laboris et patientiae, prophe¬ tas, qui locuti sunt in nomine Domini. Ecce beatificamus, qui sustinue\runt. Videte, inquit, quia prophetae, qui tam sancti i8or erant et immunes a delictis, ut Dei spiritus per eos sua mysteria loqueretur hominibus, exitum malum habuerunt mortem pa¬ tiendo ab infidelibus, ut Zacharias, Vrias et Machabaei marty¬ res, et in nouo testamento Ioannes Baptista, Stephanus, Iacobus Zebedaei et alii quam plurimi, nec tamen huiuscemodi exitu ingemiscere, sed eum potius longanimiter ferre uolebant. Alii longos sustinuere labores, sed hos patienter et sine murmura¬ tione tulere, ut Noe in aedificatione arcae per centum annos, Moyses in ereptione et ducatu populi per annos quadraginta, Dauid in exilio sine culpa perpesso, Ioseph in seruitio fratrum fraude suscepto. 3. Ad utraque autem firmum et imitabile subiunxit exem¬ plum dicens: Sufferentiam Iob audistis et finem Domini uidistis. Laborem, inquit, et patientiam Iob lectione cognouistis: et quia duplicia omnia, quae hostis fraude perdidit, Domino miserante recepit. Exitum quoque Domini in cruce, quem longanimiter suscepit, astantes ipsi uidistis, sed et gloriam resurrectionis et ascensionis eius ad coelos euangelica praedicatione didicistis: Quia misericors est Dominus et miserator, ut uel in praesenti suos a temptationibus liberet et pro constantia fidei etiam coram hominibus uiuentes glorificet, uel post mortem in occulto coronet, et ne sic quidem ab hominibus memoriam, quam me¬ ruere, laudis auferat. Haec scientes, carissimi, praeparemus nos in aduentu iudicis, ut non quod condemnet, sed quod | coronet, i8ov in nobis inueniat. Praeueniamus aduentum eius in confessione; plangamus mala, quae fecimus; statuamus iudices conscientias nostras aduersum nos, quia sicut ait apostolus: Si nos ipsos iudicaremus, non utique iudicaremur. Summus enim pontifex, qui seipsum pro nobis obtulit Patri, adhuc interpellat pro nobis

76/102 115

exemplum - auferat] ibid., 5, 10-n - p. 219, 104 - 220, 127.

102/

haec - noster] luo Camot., Sermo, 7 - PL 162, 568 CD.

76/79

lac. 5, 10.

cfr 2 Reg. 15, i4sq.

87 cfr Gen. 6, 12 - 8, 14. 88 cfr Num. 14, 33. 89 89/90 cfr Gen. 37, 18/36. 92 lac. 5, n. 94/95 cfr 5, n. 104 Ps. 94, 2. 106/107 1 Cor. n, 31. 107/

Iob 42, 10. 98 lac. 108 cfr Hebr. 6, 20 et 9, n. 14.

SERMO LXIV

297

ad dexteram Patris, adhuc reseruat peccantibus locum ueniae, no qui auersis et non reuersis postmodum solum reseruat locum uindictae. Dum igitur tempus habemus, uitemus uindictam prioris uitae correctione; quaeramus misericordiam per obseruantiam iustitiae, ne postremo aduersum nos districtus iudex sedeat, qui nunc pius pontifex pro nobis interpellat, Iesus Chri115 stus Dominus noster ...

109 4.

cfr Rom. 8, 34; Coi. 3, 1; e.a.

8; lac. 4, 11 et 12.

114

111

cfr Gal. 6, 10.

cfr Hebr. 6, 20 et 9, 11.

113

cfr 2 Tim.

SERMO LXV

Vnde svpra.

1. Fratres, scientes quia hora est iam nos de somno surgere, et

5

io

15

cetera. Obseruantia dierum istorum, quibus natiuitatem Domini praeuenimus, fratres carissimi, commonitio quaedam est praeparandi nos ad sollemnitatem futuram ducta ex imitatione patrum antiquorum, qui et ipsi summo studio et ardenti deside¬ rio se praeparabant, ut digni fierent redemptione, quam ex ueritate promissionis diuinae nouerant quandoque uenturam. Christus enim quasi nasciturus est, dum natiuitatem eius sumus repraesentaturi, ut quasi noua natiuitas noui nobis gaudii mate¬ ria fiat. Huius ad nos primus aduentus in magna iam praecessit humilitate, secundum expectamus in maiestate. In primo uenit ad nos humilis, ut diaboli superbiam sua humilitate contereret; in secundo adueniet, ut suae sectatores humilitatis I angelicae dignitatis sublimitate remuneret. Tunc ueniet iudicare, qui ue¬ nit iudicandus; tunc ueniet flagellare, qui uenit flagellandus; tanto tunc destrictior ueniens ex iustitia, quanto humilior ante uenit ex misericordia. Venturus est enim, ut ipse ait, Filius

hominis in gloria Patris sui cum angelis suis, et tunc reddet 20 unicuique secundum opera sua. In tanti terrore discriminis prae¬

dicator egregius paratos nos inueniri desiderans ac uerbis lectio¬ nis hodiernae torporem nostrum salubri quadam importunitate sollicitans: Scientes, inquit, quia hora est iam nos de somno surgere. Nunc enim propior est nostra salus, quam cum credidi25 mus,

et reliqua.

2. Scriptura sacra, ut beatus loquitur Gregorius, mentis oculis

30

35

quasi quoddam speculum opponitur, ut interna nostra facies in ea uideatur. Ibi etenim foeda, ibi pulchra nostra cognoscimus; ibi sentimus, quantum proficimus; ibi a profectu quam longe distamus. Narrat autem gesta heroum et ad imitationem eorum corda prouocat infirmorum; dumque illorum uictricia facta commemorat, contra uitiorum proelia debilia nostra confirmat; fitque uerbis illius, ut eo minus mens inter certamina trepidet, quo ante se positos tot uirorum fortium triumphos uidet. Nonnumquam uero non solum nobis eorum uirtutes asserit, sed

LXV, 26/43 scriptura - roboratur] Gregorius, Moralia in Iob, II, 1, 1 - CCSL 143, p. 59, 1/20.

LXV, 2 Rom. 13, n. 13 cfr Rom. 16, 20. .14/15 cfr Mt. 22, 30; Mc. 12,25. 15 cfr 2 Tim. 4, 1; 1 Petr. 4, 5. 18/20 Mt. 16, 27. 23/25 Rom. 13, 11.

SERMO LXV

40

45

50

55

60

65

70

299

etiam casus innotescit, ut et in uictoria fortium uideamus, quod imitando arripere et in lapsibus, quod timere debeamus, ut et maiorum uirtus spem nostram foueat et maiorum casus ad cautelam nos humilitatis accingat, quatenus dum illa gaudenltes i8iv subleuant, ista metuentes premant; et audientis animus illinc spei fiducia, hinc humilitate timoris eruditus nec temeritate superbiat, quia formidine premitur, nec pressus timore desperet, quia ad spei fiduciam uirtutis exemplo roboratur. Sicut enim, cum audimus Dauid homicidam et adulterum per poenitentiam prophetiae recuperasse spiritum, omnis ueniae diffidentia pecca¬ tori tollitur, ita cum Saulum prius ecclesiae persecutorem, pro quo summo dignus fuit supplicio, postea factum apostolum et praedicatorem ac pro maledictione gratiam, pro damnatione misericordiam consecutum aduertimus, non modicum spes nostra attollitur. Inde est, quod in ecclesia eius epistolae plus ceteris frequentantur, ut psalmi Dauid magis ceteris prophetiis. Hi nimirum sunt panni, qui ad extrahendum Ieremiam de lacu funibus circumligati sunt. Epistolarum siquidem doctrina legis et prophetiae atque euangelii consociis testimoniis, uelut triplici fune circumligata, de lacu infidelitatis et ignorantiae peccator educitur. In eo etiam quod aduersus praesumentes fortiter, prudenter et acriter dimicat, salutaris illius aduersarii officium exhibet, de quo Dominus in euangelio: Esto, inquit, consentiens aduersario tuo, dum es cum eo in uia, ne forte aduersarius tradat te ludici, et iudex tradat te ministro, et in carcerem mittaris. Aduersarius in uia est sermo Dei contrarius nostrae carnalitati in hac uita. A quo ille liberatur, qui praeceptis eius humiliter subditur. Iudex est Christus, qui repuglnantem sermonibus eius 182' tradet exactori, id est diabolo. Diabolus uero mittet eum in carcerem, id est in infernum, quia in hoc est minister eius, ut animas cruciet in inferno usque ad diem iudicii; et deinde inferni ignis cruciabit pariter daemones atque animas in corpo¬ ribus. 3. An non amantibus somnum aduersari uidetur apostolus inclamans: Hora est iam nos de somno surgere. In sacra etenim

58/68 esto - corporibus] Gregorius, Homelia in Euang., II, 39, 5 - PL 76, 1297 BC; Beda, In Lucae eu. expos., IV - CCSL 120, p. 263, 1301/1303 et 264, 1306/ 1316. 70/89 in - quiescere] Gregorius, Moralia in Iob, V, 31, 54 - CCSL 143, p. 255, 5 - 256, 24.

44 cfr 2 Reg. n-12. 46/48 cfr Act. 9, 1-22. 52/53 cfr Ier. 38, 6 et 1113. 58/60 Mt. 5, 25. 61 cfr Augustinus, En. in Ps., 128, 4 et 129, 3 - CCSL 40, p. 1884, 36 et 1892, 27. 63 cfr lac. 4, 11 et 12; Act. 10, 42. 63/64 cfr Lc. 12, 58. 64/65 cfr Mt. 5, 24; Rhabanus Maur., Allegoriae in Sacr. Script. PL 112, 886 B. 65 cfr Apoc. 20, 7. 66 cfr 2 Petr. 2, 4 et 9. 67 cfr Apoc. 14, 10.

70 Rom. 13, 11.

300

it

80

85

90

95

100

105

SERMO LXV

scriptura figurate positus tribus modis accipitur somnus. Ali¬ quando enim somno mors carnis, aliquando torpor negligentiae, aliquando calcatis terrenis quies uitae. Somni namque uel dor¬ mitionis nomine mors carnis intimatur, sicut Paulus ait: Nolu¬ mus uos ignorare de dormientibus. Et paulo post: Ita et Deus eos, qui dormierunt per Iesum, adducet cum eo. Somno rursum torpor negligentiae designatur, sicut idem Paulus in eo, quod iam protulimus, attestatur: Hora est iam nos de somno surgere. Et rursum: Euigilate iusti, et nolite peccare. Somno quoque calcatis terrenis desideriis quies uitae figuratur, sicut sponsae uoce in Cantico Canticorum dicitur: Ego dormio et cor meum uigilat, quia uidelicet sancta mens, quo se ab strepitu tempora¬ lis concupiscentiae comprimit, eo uerius interna cognoscit; et tanto alacrius ad intima uigilat, quanto se ab exteriori inquietudine occultat. Quod bene per Iacob in itinere dormientem figu¬ ratur, qui ad caput lapidem posuit et obdormiuit, ascendentes quoque et descendentes angelos uidit. In itinere quippe dormire est in hoc I praesentis uitae transitu a rerum temporalium amore i82v quiescere. Caput in lapide ponere est mente Christo inhaerere. Angelos uero ascendentes et descendentes cernere est ciues super¬ nae patriae contemplari, uel quanto amore auctori suo super semetipsos inhaereant, uel quanta compassione caritatis nostris infirmitatibus condescendant. Qui enim a praesentis uitae ac¬ tione remoti sunt, sed ad superna nullo amore rapiuntur, dormire possunt, sed uidere angelos nequeunt, quia caput in lapide tenere contemnunt. Hi nimirum torpore, non studio dormiunt; et idcirco interna non conspiciunt, quia caput non in lapide, sed in terra posuerunt. Quibus plerumque contingit, ut quanto secu¬ rius ab externis actionibus cessant, tanto latius in se immundae cogitationis strepitum per otium congerant. 4. Vnde sub Iudaeae specie per prophetam torpens otio anima defletur, cum dicitur: Viderunt eam hostes et deriserunt sabbata eius. Hostes ergo sabbata uidentes irrident, cum maligni spiritus ipsa uacationis otia ad cogitationes illicitas pertrahunt, ut incauta quaeque anima, quo remota ab externis actionibus Deo seruire creditur, eo magis eorum tyrannidi illicita cogitando famuletur. Electi autem, quia a mundi operibus non torpore, sed uirtute sopiuntur, laboriosius dormiunt quam uigilare potue¬ runt, quia in eo, quod actiones huius saeculi deserentes supe-

89/123 caput - Deus] ibid., V, 31, 54-55 - p. 256, 40/41. 31/35. 41/43 et 257, 45/74-

74/75 1 Thess. 4, 13. 75/76 1 Thess. 4, 14. 78 Rom. 13, 11. 79 1 Cor. 15, 34. 81/82 Cant. 5, 2. 85/86 cfr Gen. 28, 10-n. 86/87 et 90 Gen. 28, 12. 102/103 Thren. 1, 7. 103 cfr Lc. 8, 2; 2 Io. 11.

SERMO LXV no

115

mo

125

130

301

rant, robusto conflictu cotidie contra semetipsos pugnant, ne mens per negligentiam torpeat, ne subacta otio ad desideria | immunda frigescat, ne ipsis bonis desideriis plus iusto inferueat, 183' ne sub discretionis specie sibimet parcendo a perfectione lan¬ guescat. Agit haec, et ab huius mundi inquieta concupiscentia se penitus subtrahit, ac terrenarum actionum strepitum deserit, et per quietis studium uirtutibus intenta uigilans dormit. Neque enim ad contemplanda interna perducitur nisi ab his, quae exterius implicant, studiose subtrahatur. Hinc est enim, quod per semetipsam ueritas dicit: Nemo potest duobus dominis ser¬ uire. Hinc Paulus ait: Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus, ut ei placeat, cui se probauit. Hinc per prophetam Dominus admonet dicens: Vacate et uidete, quoniam ego sum Deus. Itaque ne hostes nostri sabbata nostri torporis irrideant: Surgentes, quemadmodum beatus apostolus hodie commonet, de somno, id est 4I/4394/101 et 101/118 quod - humanis]

92/93

LXVII,

92

aduertit Eus

quoniam - mentem] ibid., 44, 4 -

ibid., 97, 2 - PL 38, 589-590.

cfr Is. 29, 8 et 32, 6.

44; Mc. 13, 32-37; Lc. 12, 39. 2, 17. 110/111 Eccli. 10, 9.

92/94

- sunt] Augustinus, Sermo, 97, 1 - PL 38, 589.

94/96 1 Thess. 5, 7-8. 103 cfr Is. 66, 24; Mc. 9,

96/97 43-47.

cfr Mt. 24,

108

Gen.

SERMO LXVII

309

terra et cinis ? Etiamsi superbit diabolus, non est terra et cinis. Ideo dictum est et in psalmo: Vos autem sicut homines morie¬ mini, et sicut unus de principibus cadetis. Non attenditis, quia mortales estis, et sicut diabolus superbi estis? Vtatur ergo homo 115 poena sua, fratres: bene utatur malo suo, ut proficiat bono suo. Quis nescit, quia poena est, necesse esse ut moriamur; et quod est grauius, quando nescimus ? Poena certa est, hora incerta est. Et de ista poena sola certi sumus in rebus humanis. Cetera nostra et bona et mala incerta sunt: sola mors certa est. Quid 120 est quod dico ? Conceptus est puer: forte nascitur, forte abor¬ sum facit, ita incertum est; forte crescit, forte non crescit; forte senescit, forte non senescit; forte diues erit, forte pauper; forte honoratus, forte humiliatus; forte habebit filios, forte non habe¬ bit ; forte ducit uxorem, forte non ducit. Quidquid aliud nomine125 tis in bonis, respice et ad mala. Forte aegrotat, forte non aegrotat; forte a serpente percutitur, forte non percutitur; forte a bestia deuoratur, forte non deuoratur. Et respice ad omnia mala, ubique est: forte erit, forte non erit. Numquid potes dicere: Forte moritur, forte non moritur? Quomodo medici 130 quando inspexerint ualetudinem et mortiferam esse cognouerint, hoc pronuntiant: Moritur, id est non euadet ? Ex quo nascitur homo, dicendum est: Non euadet. Quando natus est, aegrotare coepit; quando mortuus fuerit, finit quidem aegritudi¬ nem: sed nescit, utrum pergat in peiorem. Nam aegritudo perpei88v 135 tua est in | ista uita carnis. 5. Putatis enim hominem tunc aegrotare, quando febrizat, et sanum esse, quando esurit ? Sanus esse dicitur. Vis uidere, quan¬ tum malum sit esurire ? Dimitte illum sine medicamento. Medi¬ camentum famis cibus est, medicamentum sitis potus est, medi140 camentum lassitudinis somnus est, medicamentum fatigationis dormiendi uigilatio est, medicamentum fatigationis sedendi de¬ ambulatio est, medicamentum deambulationis sessio est. Et uide quam imbecille est corpus humanum. Hoc ipsum, quod dixi, adiutorium qui assumit, si in eo perseuerauerit, deficit. 145 Esuriendo cibum quaerebas, reficis: si plus reficis, plus deficis. Adiutorium sitis quaerebas potum: multum bibendo plus offo¬ caris quam sitiendo urgebaris. Lassasti ambulando, sedere uis. Sede perpetuo, et uide si non in eo ipso, si perseueraueris, deficis. Qualis est ergo ista salus, fratres? Transitura, fragilis, peritura,

118/134

cetera - peiorem] ibid., 97, 3 - PL 38, 590.

134/151

parens] Caesarius Arei., Sermo, 21, 7-8 - CCSL 103, p. 97-98 [93» 6/21]-

112/113 Ps.

,

81

.

7

117 cfr Mt.

,

24

42

et

,

25

.

13

nam -

SERMO LXVII

3io 150

155

160

165

170

175

uana; uere quomodo dictum est: Quae est enim uita nostra? Vapor est ad modicum parens. Finierat diues ille aegritudinem deliciosam, uenit ad tormentuosam; pauper uero ille finiuit aegritudinem, et peruenit ad sanitatem. Sed quod postea habe¬ ret, hic elegit; et quod ibi messuit, hic seminauit. Ideo cum uiuimus, hic uigilare debemus et eligere, quid in futuro tenea¬ mus. Mundum non amemus: premit amatores suos, ad bonum non adducit eos. Laborandum est in eo potius ne capiat, quam timendum ne cadat. Ecce cadit mundus; stet christianus, quia non cadit Christus. 6. Ergo, dilectissimi, natalem Saluatoris nostri fidelissima deuotione suscepturi, ad hoc totis nos uiribus sanctisque moribus praeparemus, ut et si dies sollemnitatis eius transeat, apud | nos tamen sanctificationis eius beatitudo permaneat. Agnoscamus et toto corde gratias agamus, quoniam Dominus noster Iesus Christus in ipso suo aduentu, quo genus humanum uisitauit, tribuit nobis magnam spem, magnam consolationem, magnam gratiam. Gratia, inquam, data est, non merces reddita. Per ipsam leuat ruentem, per ipsam curat aegrotantem, per ipsam coronat uincentem. Ipsa est fides, ipsa est ueritas, quia unus homo Adam per quem ruina, alius homo Christus per quem structura. Cecidit, qui non mansit; manet, qui non cecidit. Ruit ille, quia dimisit manentem; manens Christus in Patre, descen¬ dit ad iacentem. Veniamus ergo ad illum et nos credendo, ascendamus in bonis actibus proficiendo, agnoscamus illum perseuerando, ut cum ipso maneamus in aeternum regnando. Quod ipse praestare dignetur ...

151/159

finierat - Christus] Augustinus, Sermo, 97, 3-4 - PL 38, 590.

150/151 171

lac. 4, 15. cfr 1 Cor. 15, 45.

150

uaua R (sic)

151/153

152

cfr Lc. 16, 22.

tormentosam R

154

cfr Gal. 6, 8.

169/

SERMO LXVIII

Sermo de Adventv.

1. Dies isti, fratres carissimi, natiuitatis dominicae sollemnia praecurrentes, sicut nouit dilectio uestra, mos uniuersalis eccle¬ siae uocabulo aduentus Domini a reliquo anni tempore quasi 5 quodam priuilegio secernit. Quo nimirum nomine, si prudenter aduertimus, omnium nostrum salubriter conuenitur conscientia, ut quemadmodum denuntiato terreni principis aduentu com¬ mune ministrorum rei publicae studium est pro conuehendis ad locum, quo eius speratur aduentus, regalium dapium opulentiis io per maria terrasque discurrere, uerrendis habitaculis, sternendis sedilibus, ornandisque parietibus curam impendere, uenientem denique laudibus omnique gloriae apparatu suscipere. Sic et nos ex illorum tam sollerti circa regem saeculi diligentia perpenda¬ mus, quanta sollicitudine aduentum coellestis regis et liberato- i89v 15 ris nostri debeamus excipere et ad denuntiatum diem natalis eius occurrere eademque sedulitate, qua illos circa exteriora ministeria occupari uidemus, nos quoque cordium inhabitatori intrinsecus praeparemur. Et quoniam ipse est, qui ex uoce sapientiae per Salomonem dicit: Deliciae meae esse cum filiis 20 hominum, expulsis de cordibus nostris quibus illum offendi nouimus, praecepta scripturarum, quibus delectatur, inibi con¬ geramus; sicque placitam illi in nobis mansionem praeparantes, deuotis hunc precibus et piis actibus ad nos inuitemus, quatenus cibo uitae, quod est uoluntas Patris, et ille nobiscum et nos cum 25 illo pariter deliciemur, ut quem illo primum die nouum homi¬ nem natum nesciens mundus accepit, nos cotidiano gratiae spiritalis augmento aduentantem et in nobis continue manen¬ tem sentiamus. 2. Ad huius salutiferae praeparationis obsequia sollertissimus 30 fidelium cohortator beatus apostolus Paulus hodierna lectione nos excitans: Fratres, inquit, scientes quia hora est iam nos de somno surgere, et reliqua. Finis saeculi in quo iam positi sumus, et tempus gratiae, ex quo iam dilectionem Dei habere coepimus,

LXVIII,

32

finis - sumus] Haimo Autis., ELxpos. in epist. S. Pauli ad Rom., 13

33/38

- PL 117, 483 C.

et - credidimus] Petrus Lomb., Collect. in Epist. S.

Pauli: In ep. ad Rom., 13 - PL 191, 1510 A.

LXVIII,

14/15

17/18 cfr 2 Cor. 6, 16 24 cfr Io. 4, 34. 29/30 cfr 31/32 Rom. 13, 11. 33 cfr

cfr Ps. 17, 3 et 69, 6; Dan. 6, 27.

et 12, 9; Eph. 3, 17.

19/20

Prou. 8, 31.

Leo, Tractatus, 38, 3 - CCSL 138, p. 207, 50. Io. 5, 42 et 13, 35; Coi. 1, 4.

SERMO LXVIII

312

ad hoc nos instruere debent, ut non ignorantes, sed scientes, quia 35 hora est, uidelicet opportunitas, surgere nos de somno, hoc est de torpore et negligentia seu ignorantia, quae per somnum signifi¬ catur. Et causam, cur surgere debeamus ostendens: Nunc enim, inquit, propior est nostra salus, quam cum credidimus. Quae est ista salus? Vtique uita aeterna, gaudium sine fine | mansurum, 190' 40 beatitudo perpetua, quam electi cum angelis possessuri sunt. Ista propior est modo nobis quam eo tempore esset, quando credidimus, quoniam dum finis mundi appropinquat, uita ae¬ terna et salus magis adesse festinat. Manifestum est enim, quia post lauacrum quilibet bene operans et studens caritati, uicinus 45 est aeternae uitae. Bona siquidem uita signum est et causa salutis futurae. Baptismus uero est ad ueniam, uita bona ad coronam. Ideo etiam debemus surgere, quia infidelitatis et igno¬ rantiae nox praecessit, id est fuit et modo non est; dies autem, quod est beatitudo, appropinquauit, dum remissa sunt peccata 50 et iustificati sumus per gratiam; dum uetus homo, ex quo fomes est peccati, interiit, et sol iustitiae Christus, cuius luce ueritatem didicimus, ut quid agendum sit sciamus, illuxit. Prius enim ignorantes Christum in tenebris eramus; at ubi lux orta est, a falso ad uerum transiuimus. Ergo abiciamus opera tenebrarum, 55 uidelicet opera mala, quae ex tenebris ignorantiae uenerunt, et tenebras amant, et ad tenebras perducunt. Et induamur, tam¬ quam ornamentum, arma lucis, id est uirtutes, quae sunt arma, quae exigit uidelicet fides. Sicut in die, hoc est in claritate uirtutum, honeste ambulemus, sine offensione uidelicet fidei et 60 gratiae siue scientiae. Non in commessationibus et ebrietatibus, id est in superfluis conuiuationibus et immoderatis potationibus. Non in cubilibus et impudicitiis, id est in pigritia dormientium et luxuria, quae ex cibo et potu nimio uenit. Non in contentione et aemu\latione, sicut solebant quidam facere se inuicem praefe- i9ov

38/43

quae - festinat] Haimo Autis., Expos. in epist. S. Pauli ad Rom., 13 - PL

I]c7> 483 D.

43/73

manifestum - uoluptatem] Petrus Lomb., Collect. in Epist.

S. Pauli: In ep. ad Rom., 13 - PL 191, 1510 A - 1511A.

34/35

Rom. 13, 11.

35/36

cfr Sermo, 65, 125; Rhabanus Maur., Allegoriae

37/38

in Sacr. Script. - PL 112, 1059 B.

47/75

Rom. 13, 11.

Expos. in epist. S. Pauli ad Rom., 13 - PL 117, 483 D - 485 C. 12. 24.

49 cfr Mt. 9, 2; Lc. 5, 20 50/51 cfr Eph. 4, 22; Coi.

et 7, 47; Rom. 4, 7; e.a. 3, 9.

51

cfr Mal. 4, 2.

7. 16 et 58, 10; Mt. 4, 16; Lc. 1, 79; Io. 12, 35 et 46; Eph. Rom. 13, 12. 13.

55/56

cfr Coi. 1, 11.

cfr Eph. 5, 11.

60. 62

et

63/64

56/57

Rom. 13, 12.

cfr Haimo Autis.,

48/49 Rom. 13, 50 cfr Rom. 3, 52/54 cfr Is. 42, 5, 8; e.a. 54 58/59 Rom. 13,

Rom. 13, 13.

LXVIII, 34 sed sed R, sed postea corr. eradendo scilicet, ut uid.); lux id est Petr

58

uidelicet] s.l. R (in ros.

SERMO LXVIII 65

70

75

80

85

90

3i3

rendo; et minor inuidebat maiori, et ita intra eos contentio et aemulatio erat. Horum autem morborum mater est superbia et humanae laudis auiditas, quae etiam hypocrisin saepe generat. Huic non resistitur, nisi crebris diuinorum librorum testimoniis timor et caritas Dei mentibus incutiatur. Sed induimini Dominum Iesum Christum, id est formam Christi in omnibus tenete, quem induti non cogemini seruire carni. Vnde subdit: Et carnis curam ne feceritis, non in necessariis ad sustentationem, sed in desideriis ad uoluptatem, quia necesse est ut manducemus, bibamus, dormiamus, uestiamur quod non prohibuit, sed in his quae desiderat misera caro ultra quam expediat. Sic quippe, ut beatus ait Augustinus, sumenda sunt alimenta, quemadmodum medicamina. Fames enim et sitis quidam dolores sunt, urunt, et sicut febris necant, nisi alimentorum medicina succurrat. Quae praesto est ex collatione munerum Dei, qui regnum Dei quaerentibus omnia adicienda promisit; sed dum ad quietem satieta¬ tis ab indigentia transitur, in ipso transitu concupiscentiae laqueus insidiatur. Et cum salus esse debeat causa edendi, adiungit se tamquam pedissequa periculosa iucunditas; et saepe conatur praeire, ut eius causa fiat, quod salutis causa faciendum erat; et saepe incertum fit, utrum adhuc necessaria corporis cura subsidium petat, an uoluntaria cupiditas fallaciae ministe¬ rium suppeditat. 3. Ad hoc incertum hillarescit infelix anima gaudens non apparere, quod satis sit moderationi ualetudinis, ut obtentu salutis obumbret negotium uoluptatis nec idem utriusque mo¬ dus est. Nam quod saluti sat est, delectationi parum est et dum sibi mens ex necessitate blanditur, ex uoluptate decipitur. Et saepe dum incaute necessitati condescendimus, desideriis deser¬ uimus ; et cum desideriis immoderatius obuiare nitimur, necessi-

73/75

quia - expediat] Haimo Autis., Expos. in epist. S. Pauli ad Rom., 13 -

75/91

PL 117, 485 C.

sic - est3] Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep.

ad Rom., 13 - PL 191, 1511A-C.

91/92

et - decipitur] Gregorius, Moralia in

92/115

lob, XXX, 18, 62 - CCSL 143 B, p. 1533, 128/129.

et saepe - premat]

ibid., XXX, 18, 63 - p. 1533, 132 - 1534, 155.

66/69 13, 14.

Augustinus, Epistula, 22, 7 - CSEL 34, p. 59, 14/17.

70/71

71/72

cfr Phil. 2, 6.

Rom. 13, 14.

76/77

Confessiones, X, 31, 44 - ed. Verheijen, CCSL 27, p. 178, 13/14. 31, 43 - p. 178, 8/10.

79

80/90

consolatione Petr Aug

suppetat Aug Petr

Rom.

77/79

ibid., X,

ibid., X, 31, 44 - p. 178, 14/20. 22/27 et 20/22.

86 uoluptaria Petr Aug

86/87 cupiditas fallaciae 87 suppeditat] R; Petr; om. Aug 89 quod]

ministerium] R Petr; cupiditatis fallacia ministerium Aug R; quid Petr Aug

69/70

cfr Augustinus,

88/89 gaudens - apparere] 91 parum] pater Petr

R

191'

SERMO LXVIII

3i4

95 tatis miserias augemus. Sic ergo, quemadmodum beatus Gregorius docet, necesse est, ut arcem quisque continentiae teneat, quatenus non carnem, sed uitia carnis occidat. Nam plerumque, dum plus iusto caro restringitur, etiam ab exercitatione boni operis eneruatur, ut ad orationem uel praedicationem non suffi100 ciat, dum incentiua uitiorum in se funditus suffocare festinat. Adiutorem quippe habemus intentionis internae hunc hominem, quem exterius gerimus; et ipsi insunt motus lasciuiae, ipsi effectus suppetunt operationis bonae. Saepe uero dum in illo hostem insequimur, etiam ciuem, quem diligimus, trucidamus. 105 Et saepe dum quasi conciui parcimus, ad proelium hostem nutrimus. Eisdem namque alimentis uitia superbiunt, quibus nutritae uirtutes uiuunt. Et cum uirtus alitur, plerumque uires uitiis augentur. Cum uero immensa continentia uitiorum uires extenuat, etiam uirtus deficiens anhelat. Vnde necesse est, ut no interior homo noster aequus quidam arbiter praesideat inter se et eum, quem exterius gestat, quatenus ei homo suus et semper ad debitum ministerium seruire | sufficiat, et numquam superbe i9iv libera ceruice contradicat; nec moueat, si quid suggerendo sub¬ murmurat, dummodo eum semper superposita calce dominatio115 nis premat, ut uix a tergo sanctae cogitationis appareat et numquam contra faciem rectae deliberationis obsistat. 4. Quod bene nobis historia sacrae lectionis innuitur, cum Abraham tribus angelis occurrisse memoratur. Ipse quippe uenientibus extra ostium occurrit; Sara uero post ostium substitit. 120 Quid ergo per hunc Abrahae occursum innuitur, nisi quia uidelicet animus noster ut uir ac dominus domus spiritalis, scilicet noster intellectus, debet in cognitione Trinitatis claustra carnis excedere, et quasi habitationis infimae ianuam exire; cura au¬ tem carnis ut femina foris non appareat, et uideri iactantem 125 erubescat, ut quasi post tergum uiri sub discretione spiritus solis necessariis intenta nequaquam sciat procaciter detegi, sed uerecunde moderari ? Inde eorum namque uideri debet animo iam aeterna sapientis de cura moriturae carnis importune sata¬ gere, aut temporale quidquam quod usum debitae necessitatis 130 excedat appetere, cui ueniens de coelo dux suus redeunti ad patriam per uiam strictae parcitatis ambulandum ostendit, qui pro nobis pauper factus, non habebat, ubi caput suum reclinaret, isque cuius est terra et plenitudo eius, non de propria abundan¬

tia, sed de aliena largitate uictitandi subsidia consequi uoluit.

.

1

115/127

ut - moderari] ibid., IX, 66, 106 - CCSL 143, p. 531, 135 - 532, 146.

117/119

cfr Gen. 18, 1-10.

132

2 Cor. 8, 9.

Mt. 8, 20.

133

Ps. 23,

SERMO LXVIII

3i5

135 Nec gloriam aliquam istius saeculi requirebat, quia uenit, non ut in portionem, sed in | uniuersum humano generi subueniret, 192' unde et Iudaeis dicebat: Mihi irascimini, quia totum hominem sanum feci in sabbato ? Hoc est totum, non ut facultatum colla¬ tione ditaret, non ut honorum insignibus uel gloriae saecularis 140 cumularet augmento. Haec enim non habent beatitudinis et gratiae plenitudinem, sed ut primum animam ab iniquitate data remissione iustificaret, ac deinde etiam corpus ad immortalita¬ tem per resurrectionem reformaret, et pro exiguitate uitae prae¬ sentis aeternitatis longitudinem adipisci donaret Iesus Christus 145 Dominus noster, qui uiuit et regnat cum Patre ... .

137/138 Io.

7, 23.

141/142 cfr Rom.

3, 24-26.

SERMO LXIX

In Adventv.

1. Quam necessarius humano generi ac fructuosus fuerit in

5

io

15

20

25

30

35

40

hunc mundum Domini Saluatoris aduentus, ex eo licet intelligi, quod post aduentum Christi multi saluati sunt magis quam prius; unde si ante uenisset, multo plures saluati fuissent. Nec ex eo tamen homo quasi in reprehensione eius, quod compre¬ hendere non ualet, diuini consilii temerarius exurgat, nec gratui¬ tae misericordiae largitori calumniam faciat. In potestate enim dantis est, quando uel quantum uelit misereri. Exorandus est enim huius mundi precibus, nec cautione prouocandus, sed bono opere inuocandus. Forte non contradiceretur, si pro hac miseri¬ cordia uices illi aliquae redderentur. An aliquis medicum arguit, qui medicamenta sua et officium gratis impendit; aut iuste accusabitur tarditas eius ab eis, a quibus non est inuitatus ? Haec quidem diximus secundum rationem, sed Saluatoris boni¬ tas ista non curat propter imbecilllitatem humanam. Suam enim i92v sequitur naturam ad faciendam misericordiam. Idcirco uenit tunc, quando debuit uenire, uoluntatis suae rationem secutus, non meritorum nostrorum. Nam si merita perpendas, uenire non debuit. Venit ergo, quando et subuenire debere sciuit et gratum futurum beneficium. Si necessitas imminet, ut ante subueniatur, erit quidem gratum; non tamen ualde poterit scire, quod sibi praestitum est. Si autem in ipsa necessitate posito auxilium feras, sciet quale beneficium consecutus sit. De tribulatione enim ereptus maiores gratias referet, quomodo esurienti si offe¬ ras panem. Si autem offeras cum non esurit, non utique tam gratum erit. Idcirco recte factum est, ut non ante ueniret Domi¬ nus. 2. Primum enim misit genus humanum uti uoluntate sua non sine testimonio sui, quia ex ipsa mundi fabrica et annua munera, quae elementorum ministerio humanis usibus exhibere decreuit, intelligi et timeri suam diuinitatem uoluit, quippe cum etiam ex traduce primi hominis, deinde Enoch, Noe, notitia eius esset in terris. Sed cum languore quodam humani generis obsolescere coepisset cognitio Dei intra homines et mores immutarentur, eligere dignatus est Abraham, in quo forma esset renouatae iustitiae Dei et morum. Et cum adhuc reuerentia senior esset, postea per Moysen legem litteris dedit, quae neque obsolesceret, sed magis metum incuteret. Maior enim timor est, ubi ueritas manifesta est. Et quia acceptam legem gentes spreuerunt non se

LXIX, 12.

25/26

cfr Ez. 18, 7 et 16.

36/37

cfr Rom. 4, 9.

38

cfr Ex. 24,

SERMO LXIX

45

50

55

60

65

70

75

80

3i7

subicilentes ei, neque hi, qui acceperunt, seruauerunt eam, motus misericordia Dominus misit Filium suum, qui se pro illis offerret mortem destruens, data omnibus remissione peccato¬ rum, ut Deo Patri illos iustificandos offerret. Non enim posset descendere ad inferos nisi per mortem. Nec ordo enim nec ratio poscebat eum, qui non fuisset mortuus, intrare ianuas tartari. Nonne si quis uult in terra sua barbaros decipere, immutat se in habitu illorum, ut putetur unus ex his, et sic explorat quomodo illos subuertat ? Ita factum est et diabolo, quoniam malo more hominem subuertit, ut in morte remaneret. Inuentum est enim remedium, quomodo quos male tenebat, amitteret, ut subintra¬ retur ei, et quem putabat se uelut hominem occidisse, reperiret apud inferos Deum. Quo facto reus inuentus omnes, quos tene¬ bat, amisit; et de cetero aperta est ad coelum uia. Ecce quantum profuit aduentus Saluatoris, ut scientes homines, de quo periculo liberati sunt, sine cessatione illi gratias referant. Sed forte contradicatur: Sed multi ante legem et post legem pecca¬ tis pressi totos se carni dederunt et digni fuerunt in tartaro remanere; sine dubio fuerunt, qui deuotione et reuerentia creatoris uitam suam naturae lege frenarunt. Numquid et non etiam hi detenti sunt apud inferos expiandi ad uitam ? Si autem ante uenisset post mortem Adae, liberato Adam, qui prior peccauerat, ceteris ad coelum aperuisset uiam, ut quia bene uixerant agnito creatore, | defuncti reciperentur in coelum. 3. Damnum ergo est, quia non ante uenit Christus, dum non est manifestum, quare lustum an iniustum sit. Solent enim damna iusta esse, de quibus queri non liceat. Numquid fur conuictus et iuxta legem quadruplum condemnatus ausus est queri ? Ac per hoc damnum, quod genus humanum passum est, iuste factum est. Vnde praemissum est, quare Saluator intra ipsa primordia uenire non debuit. Dum enim diabolus ruisset, hominem deiecit, quia impar erat resistere accepto mandato. Diabolus enim solita subtilitate simulauit se ignorare, quod praeceptum esset a Deo; et cum inuenit eum instabilem, postea promittens illi, quod si interdictum contigissent, praestaret illis deitatem, circumuenit eum. Tunc diabolus superato homine triumphauit; homo uero uictus genus suum peccato subiecit. Quamobrem iniustum erat uictori uiolenter auferre spolia, quia Deus, quod facit, iuste facit. Praeterea cum acerbe peccauerit homo assentiens ei contra mandatum creatoris, etiam pro Deo idololatriam admisit, per quod in Deum peccauit. Ideoque non illi statim debuit subueniri, quippe cum nec poenituerit, nec grata fuisset misericordia, si non sciret quod mereretur. Quam-

41/42 43 cfr

42 cfr Gal. 4, 4; 1 Io. 4, 43/44 cfr Sermo, 68, 141/142. cfr Lc. 44/45 cfr Eph. 4, 9. 78 cfr Is. 10, 6.

cfr Lc. 10, 33 et 15, 20.

9 et 10; e.a.

Hebr. 2, 14.

24, 47; Act.

2, 38 et 13, 38; e.a.

193

193

318 85

90

95

100

SERMO LXIX

quam enim omnia possit Deus, sed illud facit, quod conuenit rationi. Rationi autem omnimodis repugnabat, ut homo beatitudinem, quam nulla necessitate coactus amiserat, nulla satisfac¬ tione purgatus reciperet, et ad quam sine uitii contagio conlditus fuerat, ad eam criminum sordibus infectus rediret. Verum quia ad expiandam hominis culpam nullius creaturae meritum ualebat, nec qui per se cadere poterat, per se etiam resurgendi facultatem habebat, nec propositum Dei circa hominem ex toto perire uideretur, ipse Filius Dei Deus homo factus est, ut idem esset redemptor qui creator, et ut de suo liberaretur homo, et ut familiarius ab homine diligeretur Deus, in similitudine hominis apparens et uterque sensus in ipso beatificaretur et reficeretur oculus cordis in eius diuinitate et oculus corporis in eius huma¬ nitate, ut siue ingrederetur siue egrederetur, in ipso pascua inueniret natura ab ipso condita. Ad quae sempiternae uiriditatis pascua ipse idem pastor bonus nos acsi ouiculas suas perducere dignetur, Iesus Christus ...

92/93 cfr Act. 7, 35. cfr Io. 10, 11 et 14.

94/95 cfr Phil. 2, 7.

97 cfr Io. 10, 9.

99/100

SERMO LXX

De Adventv.

1. Credimus non ignotum esse dilectioni uestrae, carissimi, dies istos, qui specialiter aduentus Domini nomine designantur, figuram gerere uel illius temporis, quo ad redemptionem mundi 5 uotiuo patrum desiderio uenturus expectabatur, uel istius quo ad reddendum unicuique secundum opera sua affuturum in iudicio, partim metu, partim amore fideles quique praestolan¬ tur. Gemini, inquam, aduentus ueritas in hoc nobis tempore utriusque testamenti uocibus declaratur: et primi uidelicet quo io ad praerogandam in hominis saluatione misericordiam humilis apparuit, et alterius quo ad exquirenda praerogatae gratuito misericordiae merita terribilis residebit. Ordo nimirum salutis | nostrae poscebat, ut quia mundus nisi per mortem eius, qui 194* morti nihil debebat, reconciliari non poterat, attestante idipsum 15 etiam apostolo ad Hebraeos: Quoniam sine sanguinis effusione non fit remissio, talis primo ueniret, qui morti succumbere posset. Et propterea uerax ille mediator, quem secreta miseri¬ cordia Dei Patris demonstrauit humilibus et misit, ut eius exemplo etiam ipsam discerent humilitatem, mediator ille Dei et 20 hominum homo Christus Iesus, inter mortales peccatores et immortalem iustum apparuit, mortalis cum hominibus, iustus cum Deo, ut quoniam stipendium iustitiae uita et pax est, per iustitiam coniunctam Deo euacuaret mortem iustificatorum im¬ piorum, quam cum illis uoluit habere communem. Hic demon25 stratus est antiquis sanctis, ut ita ipsi per fidem futurae passio¬ nis eius, sicut nos per fidem praeteritae, salui fierent. Venit ergo humiliter primo et occultus: tanto occultior, quanto humilior. Populi autem spernentes per superbiam suam humilitatem Dei crucifixerunt Saluatorem suum, et fecerunt damnatorem suum. 30 Sed qui primo uenit occultus quia humilis, numquid deinceps non est uenturus manifestus, quia excelsus? Dictum est m psalmo: Deus manifestus ueniet, Deus noster et non silebit. Non diceretur: Manifestus ueniet, nisi uenisset occultus; nec dicere¬ tur : Non silebit, nisi quia primo siluit. Siluit, ut iudicaretur; non 35 silebit, cum coeperit iudicare. Nam et modo tacet iudicio, non

LXX, 26/29 uenit - suum2] Augustinus, Tract. in Io. eu., 4, 1 - CCSL 36, p. 31, 10/13. 30/36 sed - praecepto] ibid., 4, 2 - p. 31, 1/6. 4 et 13/14.

LXX, 6 cfr Rom. 2, 6. 15/16 Hebr. 9, 22. 26 cfr Lc. 18, 42; Act. 14, 8.

24 cfr Rom. 4, 5.

19/20 1 Tim. 2, 5. 23/ 32.33 et 34 Ps. 49, 3.

320

40

45

50

55

60

65

70

SERMO LXX

tacet praecepto. Qui uult audiri a Deo, prius audiat Deum. Et nunc I enim Christus, qui uidetur tacere, clamat, clamat mo- 195' nendo, tacet iudicium differendo. Quam humilis uenit ad iniurias, tam praeclarus ueniet ad uindictam: quam patiens nunc in sustinendis peccatoribus, tam seuerus postmodum in puniendis contemptoribus. Replicabit enim eius illud, quod cum enumera¬ ret peccata peccatoris, in psalmo ait: Haec fecisti, et tacui. Contra hoc dictum est: Veniet et non silebit. Quid enim faciet, cum non silebit ? Audi, quod in psalmo sequitur: Arguam te. Sileo cum facis, sed non silebo cum iudico. Quomodo non putas et quando non putas: Arguam te et statuam contra faciem tuam. Modo enim quando male facis, quia non uis te uidere, alios reprehendis, te non respicis; alios accusas, de te non cogitas; alios ponis ante oculos tuos, te ponis post dorsum tuum. Ego quando te arguo, tollo te a dorso tuo et pono te ante oculos tuos. Contemnis modo tempus misericordiae, ueniet et tempus iudicii iuxta illud psalmistae: Misericordiam et iudicium cantabo tibi, Domine. Nondum uenit tempus iudicii, tempus misericordiae est; peccamus: dum locus et spatium poenitendi est, corrigamur. Nondum finita est uia, nondum clausus est dies, nondum expiratum est, nemo desperet, quoniam propter ipsa humana peccata constituit Deus in ecclesia tempora misericordiae prae¬ rogandae, cotidianam medicinam, ut dicamus: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris, ut his uerbis lota facie ad altare accedamus, et his uerbis loto corde corpori Christi et sanguini communicemus. 2. Sed et quod est grauius, I ipsam medicinam sic contemnunt i95v homines, ut non solum non dent ueniam, quando in illis pecca¬ tur, sed nec uelint petere, quando ipsi peccant. Aduersus quorum duritiam Sapientis illa comminatio dirigitur, qua dicitur: Homo homini seruat iram, et a Deo quaerit medelaml Ipse cum caro sit, in hominem similem sibi non habet misericordiam et pro delictis suis deprecatur, quaerens propitiationem a Deo ? Intrauit temptatio, surrepsit ira, tantum dominata est iracundia, quantum potuit, ut non solum tumultuaretur cor, sed et conuicia et crimina uomeret lingua. Abundat proh dolor hoc in tempore

41/43 43/64

quod - silebit] Augustinus, Sermo, 17, 3 - CCSL 41, p. 239, 69/71. quid - peccant] ibid., 17, 5-6 - p. 240, 114 - 241, 138.

- lingua] ibid., 17, 6 - p. 241, 138/141.

71/72

et

79/83

68/71

intrauit

abundat - contemnitur

et saepe - debemus] ibid., 17, 3 - p. 239, 60 et 65/69.

39 cfr 2 Thess. 1, 8; 1 Petr. 2, 14. 42 Ps. 49, 21. 43 Ps. 49, 3. 44 46 Ps. 49, 21. 49/50 cfr Augustinus, En. in Ps., 49, 28 - CCSL 38, p. 596, 26/27. 52/53 Ps. 100, 1. 53/58 cfr Augustinus, En. in Ps., 100, 1 - CCSL 39, p. 1405, 31/34. 58/59 Mt. 6, 12. 61 cfr 1 Cor. 10, 16. 66/68 Eccli. et

28, 3-5.

SERMO LXX

75

80

85

90

95

100

105

321

tale peccatum et contemnitur, immo et quod uehementer iam periculosum est, interdum et pro iusto defenditur. Sed quamuis, qui tales sunt, iam in anima mortui sint dicente etiam apostolo: Neque maledici regnum Dei possidebunt, tamen quia medicus noster omnipotens est, non est desperandum de his, sed totis uiribus supplicandum, ut aures cordis, quas clausas habere probantur, aperire dignetur. Nos enim, quibus pro credita nobis dispensatione culpas corrigendi necessitas imminet, saepe parcimus et nonnisi loqui nouimus. Excommunicare corporali aliqua castigatione coercere pigri sumus. Aliquando enim timemus, ne ipso flagello peior fiat, qui caeditur. Sed numquid ille sic parcet, numquid silebit, quem timere debemus ? Magna prorsus est seueritas eius post iudicium, cuius ante iudicium ineffabilis est misericordia praerogata. Proinde, o homo, dum uacat, corrige te; dic: Male feci, peccaui. Non enim molrieris, si dixeris. Accusa in te mala tua, non tibi parcas, non tibi ignoscas, ut Deus parcat et ignoscat. Sit ante te, quid non uis esse ante Deum. Si autem post te feceris peccatum tuum, retorquet tibi illud Deus ante oculos tuos. Et tunc retorquebit, quando iam nullus poenitentiae fruc¬ tus erit. Nec ex eo quasi in securitatem eas, quod longe tibi uideatur abesse dies iudicii. Numquid enim, si longe est dies iudicii, longe est dies tuus? Vnde scis, quando est? Nonne sani multi dormierunt et obdormierunt ? Nonne casus nostros nobiscum in hac carne portamus ? Sub tantis casibus cotidianis fragi¬ les ambulamus; et si casus ipsi repentini non acciderent, diu tamen uiuere non ualemus. Vita humana tota breuis est: ab infantia usque ad decrepitam senectutem tota breuis est, et ipse quoque omnibus debitus dies mortis incertus est. Itaque, fratres, summopere curemus, ut indultum promerendae misericordiae Dei tempus non nobis uacuum transeat; caueamus omnino, ne uenienti ad salutem nostram medico coelesti duritia nostri (...) obsistat. Etenim quantum in ipso est, sanare uenit aegrotum. Ipse se interimit, qui praecepta medici obseruare contemnit.

3. Venit Saluator in mundum. Quare autem Saluator dictus est mundi, nisi quia uenit, ut saluet mundum ? Modus autem

85/86

corrige - dixeris] ibid., 17, 6 - p. 241, 142 - 242, 143.

- est] ibid., 17, 7 - p. 242, 166/170 et 243, 174/177. 179/180.

91/99 105/106

quod uenit

- mundum] Augustinus, Tract. in Io. eu., 12, 12 - CCSL 36, p. 127, 5/6.

75

1 Cor. 6, 10.

90/91

LXX,

94

82/83

cfr Ps. 49, 3.

cfr Mt. 3, 8; Lc. 3, 8.

106

86 cfr Mt. 27, 4; Lc. 15, 18 et cfr Io. 3, 17.

obdormierunt] obduruerunt Aug

R, quod non potest legi (fortasse ..oris)

102

(...)] in marg. uerbum scrips.

SERMO LXX

322

saluationis eiusdem qui sit? Angelus ipsum eius uocabulum, quod est Iesus interpretatus, exposuit. Ipse enim, inquit, saluum faciet populum suum a peccatis eorum. Venit siquidem ille sine no peccato, et inuenit omnes cum peclcato. Si sic uenit ille, ut i96* dimitteret peccata, Deus indulgentiam largiatur, sed culpam prius homo confiteatur. Etenim confessio hominis, humilitas hominis; miseratio Dei, altitudo Dei. Si ergo uenit ille, ut dimit¬ teret homini peccata sua, agnoscat homo humilitatem suam et n5 faciat Deus misericordiam suam. Intelligat homo gradum suum, ut Deus glorificetur; ipse autem Deo confiteatur. Initium enim operum bonorum confessio est operum malorum. Nam cum coeperit homini displicere quod fecit, inde incipiunt bona opera sua, quia accusat mala opera sua. Qui autem accusat peccata 120 sua et confitetur, iam cum Deo facit, et ei coniungitur. Quasi duae res sunt, homo et peccator: quod homo est, Deus fecit; quod peccator, ipse homo facit. Oderit homo in se opus suum, et amet in se opus Dei; deleat quod ipse fecit, ut Deus saluet in illo, quod fecit. Igitur dum adhuc tempus est, currite, ne tenebrae 125 uos comprehendant, fratres mei; euigilate ad salutem uestram; nullus frigescat ab amore Dei; nullus sit piger in opere Dei; nullus a continua oratione reuocetur; nullus a solita deuotione fraudetur. Euigilate cum dies est, lucet dies; Christus est dies. Paratus est ignoscere se agnoscentibus; punire autem defenden130 tes se et iustos se iactantes et putantes se aliquid esse, cum nihil sint. Nos autem in dilectione et misericordia eius ambulantes non tantum de grandibus et letalibus, sed de ipsis etiam cotidia¬ nis et minutis ac paene ineuitabilibus negligentiis ueraci confes¬ sione nosmetipsos in conspectu I Dei omni hora diiudicemus, 197' 135 quoniam minuta plura peccata, si negligantur, occidunt. Minu¬ tae sunt guttae, quae flumina implent. Hoc facit sentina ne¬ glecta, quod facit fluctus irruens. Paulatim per sentinam aqua intrat, sed diu intrando et non exhauriendo mergit nauem. Quid est autem exhaurire, nisi bonis operibus agere, ne obruant pec140 cata gemendo, poenitendo, confitendo, ieiunando, ignoscendo?

116/119

initium - sua* 2] ibid., 12, 13 - p. 128, 29/30 et 27/29.

- fecit] ibid., 12, 13 - p. 128, 21/26.

124/140

119/124

qui

igitur - ignoscendo] ibid., 12, 14

- p. 129, 1/15 et 17/21.

107/108

Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 13 et 61 - CCSL 72, p. 76, 28 et

136, 24; e.a.

108/109

Mt. 1, 21. 111 et 113/114 cfr Mt. 6, 12 et 14; Mc. 124/125 Regula S. Benedicti, Prol. 13 - CSEL 75, p. 3; 130/131 cfr Gal. 6, 3. 135/136 cfr Isidorus Hisp., Etymol.,

2, 7; Lc. 7, 49; e.a. iuxta Io. 12, 35. 13, 20, 5.

122

facit] fecit Aug

129

se] sed Aug

SERMO LXX

323

Quae cum omni tempore per nos exerceri nostrae possessioni conueniat istis maxime diebus, quibus ad celebranda mysteria dominicae natiuitatis accedimus, attentiori studio talibus in¬ stare debemus, ut hoc modo, quantum humanae fragilitati con¬ ceditur, ab omni labe carnis ac spiritus emundati, ipsa eadem mysteria digne percipere et ex his temporale pariter et aeter¬ num animae corporisque subsidium consequi mereamur, prae¬ stante Domino nostro Iesu Christo, qui uiuit ...

SERMO LXXI

In Adventv.

1. Sic nos existimet homo, ut ministros Christi, et cetera. Minister Christi sic debet conuersari, ut ex moribus exterioris hominis, qui uidetur, existimetur compositio interioris animi, 5 qui non uidetur, ne uel ab alio uel a seipso possit iudicari, sed dicat cum eodem apostolo: Mihi pro minimo est, ut a nobis iudicer aut ab humano die, sed neque meipsum indico. Qui autem iudicat me, Dominus est. In quibus uerbis notanda sunt tria

iudicia: humanum, sui cuiusque proprium, diuinum. Et humanum potest iudicare de rebus exterioribus, quae sensibus corpo¬ ris percipiuntur, de intelrioribus uero non potest. Hinc enim i97v scriptum est: Quis enim scit hominum, quae sunt hominis, nisi spiritus hominis, qui in ipso est ? Quapropter de his, quae sunt in homine, potest iudicare spiritus hominis, qui in ipso est. 15 Longe uero praestantius de his ipsis iudicat Deus, cuius necdum se fatetur apostolus euasisse iudicium, qui iam humanum tran¬ scenderat et proprium. Porro humanum contemnebat, qui dice¬ bat: Mihi autem pro minimo est, ut a uobis iudicer, aut ab humano die\ sed neque proprium timebat, qui dicebat: Sed 20 neque meipsum iudico. Nihil enim mihi conscius sum. Solum uero restabat ei diuinum, de quo ait: Qui autem iudicat me, io

Dominus est.

2. Debet tamen quisque, quantum potest, irreprehensibilem se exhibere coram Deo et hominibus. Hoc est, quod alibi loqui25 tur idem apostolus: Prouidemus bona non tantum coram Deo, sed etiam coram hominibus. Et notandum, quod tribus modis prouidentur bona coram hominibus: habitu, actione, sermone. Habitu, ne sit notabilis; actione, ne sit reprehensibilis; sermone, ne sit contemptibilis. Tribus coram Deo: cogitatione, affectione, 30 intentione. Cogitatio debet esse sancta, sicut scriptum est: Cogi¬ tatio sancta seruabit te, affectio pura, intentio recta. Sunt autem tria ista, id est cogitatio, affectio, intentio in anima; et quaeque

LXXI,

2/82

sic - rectitudinem] Bernardus, Sermo, 32, 1-4 - VI, 1, p. 218, 11

- 221, 18.

LXXI,

19

2

1 Cor. 4, 1.

19/20

1 Cor. 4, 3.

8, 21; cfr Rom. 12, 17.

LXXI,

2sq.

12/13 et 14 1 Cor. 2, n. 21/22 1 Cor. 4, 4. 25/26

6/8 1 Cor. 4, 3-4. 1 Cor. 4, 3-4.

30/31

18/ 2 Cor.

Prou. 2, 11.

Hermannus praesertim recensionem codicis Parisiensis (B.N. Lat. 2914)

secutus est (= Bemp)

SERMO LXXI

35

40

45

50

55

60

65

70

325

habent distincte loca sua. Nam cogitatio est in memoria, affectio in uoluntate, intentio in ratione. Atque ut eorum usum ac differentiam clarius uideamus, sumamus nobis exemplum de rebus exterioribus. In corporibus, | si quilibet deformis color 198' cutem tantum inficiat, corpus quidem turpius redditur, sed nil ei de sanitate sua ex hoc adimitur. Si uero carni putredo aliqua uel liuidus tumor insederit, iam non solum ei foeditas ingeritur, sed et eius quoque turbatur salus. Quod si languor inualuerit, et cum carne ipsa ossa quoque medullitus occupauerit, tunc de¬ mum de uita non immerito poterit desperari. Eodem modo in anima, si peccatum suggeritur memoriae per cogitationem, uoluntas uero nullum praebet delectationis affectum nec ratio consensum; fit quidem propter solam peccati memoriam defor¬ mior, sed nullum suae salutis incurrit detrimentum. At uero si uoluntas affecta fuerit delectatione, sed adhuc ratio persistit in rectitudine, nocet utique iam affectio in uoluntate; non autem moritur anima, dum intentio recta uiget in ratione. Tunc uero mori dicitur, quando et ipsa ratio ad peccatum per intentionem curuatur. Tunc enim consentit, et de tali anima dicitur: Anima quae peccauerit, ipsa morietur. Hunc triplicem gradum deplorat Dauid ex persona peccatoris dicens Domino: Expellendo de paradiso, confirmasti super me manum tuam. Carnalia desideria sunt poena peccati; et ideo non est sanitas in carne mea a facie irae tuae. Iam non est robor rationis, non est pax ossibus meis a facie peccatorum meorum. Qui rursum eosdem gradus ex persona iusti decantat dicens: Memor fui Dei, et delectatus sum, et exercitatus sum, delectatus propter | rationem. i98v 3. Ne ergo a memoria expellat Deum irruens turba plurima¬ rum cogitationum, quae solent influere tamquam uilis plebs in atrium, ponatur ad eius portam ianitor, cuius nomen est recor¬ datio propriae professionis, ut cum turpibus cogitationibus se senserit praegrauari, increpet se et dicat sibi: Tunc haec debes cogitare, qui sacerdos es uel clericus uel monachus ? Cultor iustitiae debet in se quidquam iniquum admittere ? Decet seruum Christi, amatorem Dei, prauum aliquid uel modicum medi¬ tari ? Talia dicendo excludet fluxum illicitae cogitationis per recordationem propriae professionis. Similiter ad portam uoluntatis, in qua solent manere carnalia desideria, tamquam in domo domestica familia, statuatur ostiarius, qui uocatur recordatio coelestis patriae. Hic enim potest prauum desiderium, quasi cuneus cuneum, expellere ipsumque, qui ait: Ecce sto ad ostium

51/52 76, 4.

70

Ez. 18, 4.

73/74

54

Ps. 37, 3.

Apoc. 3, 20.

manare R (corr.)

55/56

et

56/57

Ps. 37, 4.

58/59

Ps.

326

SERMO LXXI

et pulso, sine cunctatione recipere. Iam uero ad thalamum 75 rationis talis et tam ferox adhibendus est custos, qui nemini parcat, sed quicumque hostis siue clam siue palam ingredi praesumpserit, procul eum arceat; et hic sit recordatio gehen¬ nae. In ceteris quidem, id est memoria et uoluntate, non ita est intolerabile, si uel memoria recipiat uagam cogitationem uel 80 uoluntas impuram affectionem. Hoc uero grauissimum est et omnino damnosum, si umquam ratio perdiderit intentionis rec¬ titudinem.

SERMO LXXII

Vnde svpra.

5

10

15

20

25

30

1. Gaudete in Domino semper; iterum dico: Gaudete. Scio, I dilectissimi, quemadmodum abundet pro Christo tribulatio ue- 199' stra; et utinam abundet per ipsum et consolatio uestra! Nam mundialem quidem consolationem uobis offerre nec libet, nec licet, quoniam uilis est et ad nihilum utilis huiusmodi consola¬ tio; immo uero quod magis est metuendum, etiam uerae ac salubris consolationis impedimentum. Propterea qui delectatio est et gloria angelorum, ipse factus est salus et consolatio miserorum; qui in ciuitate sua magnus et sublimis ualde beatifi¬ cat ciues, ipse in exilio paruus et humilis ualde laetificat exules; et qui in altissimis est gloria Patris, factus est pax in terra hominibus bonae uoluntatis. Paruulus enim datus est paruulis, ut magnus detur aliquando magnificatis; et quos iustificat paruulus, laetificet postmodum et glorificet magnus et gloriosus; hinc sine dubio uas electionis, quod de plenitudine paruuli huius acceperat - licet enim paruus, sed plenus, plenus gratia et ueritate, in quo habitat omnis plenitudo diumitatis corporali¬ ter - hinc utique Paulus eructat uerbum illud bonum, quod praemisimus: Gaudete in Domino, et cetera. Gaudete, inquit, de exhibitione; iterum gaudete de promissione, quoniam et res plena gaudio et spes plena gaudio est. Gaudete, quia iam per¬ cepistis dona sinistrae; gaudete, quia expectatis praemia dexte¬ rae. Laeua, inquit, eius sub capite meo et dextera illius amfilexabitur me. Laeua quidem leuat, dextera suscipit; laeua medetur et iustificat, dextera amplectitur et beatificat. In laeua eius melrita, in dextera uero praemia continentur. Itaque iam qui- i99v dem tenemus sinistram, sed adhuc clamare necesse est: Operi manuum tuarum porriges dexteram. Nam delectationes in dextera usque in finem. Domine, extende nobis dexteram, et sufficit nobis.

LXXII,

2/27

scio - continentur] Bernardus, In uigilia Natiuitatis Domini, s. 4,

1 - IV, p. 220, 9 - 221, 10.

27/97

et

98/111

itaque - saeculi et prope - huius]

ibid., s. 4, 8-10 - IV, p. 225, 9 - 226, 25 et 227, 2/8. 16 - 228, 10.

LXXII,

2

Phil. 4, 4.

cfr 2 Cor. 1, 5-6.

15.

2sq.

12/ 16 Act. 9, 15. 20 Phil. 4, 4. 28/29 Iob 14,

cfr Apoc. 12, 10.

17/18 Io. 1, 14. 18/19 Coi. 2, 9. 19 cfr Ps. 44, 2. 24/25 Cant. 2, 6; cfr Antiph. “Laeua eius' in festis B. Mariae. 29/30' Ps. 15, 11. 30 Io. 14, 8.

cfr Is. 9, 6.

14/15

9

Lc. 2, 14.

LXII,

13

3/8

13

cfr Rom. 8, 30.

Hermannus praesertim recensionem primam (= Bem AiCsHBA') secutus est

SERMO LXXII

328

Gloria et diuitiae, inquit, in domo eius, utique qui timet Domi¬ num. Sed in domo tua, Domine, quid ? Profecto gratiarum actio et uox laudis. Beati, qui habitant in domo tua, in saecula saeculo¬ rum laudabunt te. Oculus enim non uidit, nec auris audiuit, quae 35 praeparauit Deus diligentibus se. Lux est inaccessibilis, pax est quae exuperat omnem sensum, fons est qui ascensum nescit, sed

40

45

50

55

60

65

descensum. Non uidit oculus lucem inaccessibilem, non audiuit auris pacem incomprehensibilem. Speciosi siquidem pedes euangelizantium pacem, sed licet in omnem terram exierit sonus eorum, pax tamen, quae exuperat omnem sensum, nec ab ipsis quanta erat capi potuit, nedum aliorum auribus tradi. Ait enim Paulus ipse: Fratres, ego me non arbitror comprehendisse. Fides quidem ex auditu, auditus autem per uerbum Dei: sed fides, non species, et promissio, non exhibitio pacis. Et quidem pax est nunc etiam in terra hominibus bonae uoluntatis; sed quid est pax ista ad illius plenitudinem et supereminentiam pacis? Vnde et ipse Dominus ait: Pacem meam do uobis, pacem relinquo uobis. Meae siquidem, quae exuperat omnem sensum, et est pax super pacem, necdum capaces estis. Propterea do uobis patriam pacis et relinquo uobis interim uiam pacis. 2. Sed quid est, quod diximus: In cor hominis non ascenditl Vtique, quia fons est et ascensum nescit. Scimus enim, quia fonltium natura est, riuos sectari conuallium, montium ardua declinare, sicut scriptum est: Qui emittis fontes in conuallibus, inter medium montium pertransibunt aquae. Hoc autem est, unde admonere saepius studeo caritatem uestram, quia Deus superbis resistit et humilibus dat gratiam. Fons enim ad altiora non ascendit; quam sit locus eius unde procedit. Sed uideri potest secundum hanc regulam non impediri a superbia uias gratiae, praesertim quod ille primus superbus, qui secundum scripturam rex est super omnes filios superbiae, dixisse non legitur: Altior ero, sed: Ero, mquit, similis Altissimo. Attamen non mentitur apostolus, quoniam ille extollitur supra omne, quod creditur Deus aut quod colitur. Exhorret humanus auditus uerbum, sed utinam abhorreat similiter animus cogitatum pari¬ ter et affectum! Dico enim uobis, quod non ille tantum, sed et omnis superbus extollitur supra Deum. Vult enim Deus fieri

31 Ps. iii, 3. 33/34 Ps. 83,

31/32 Ps. iii, 1; e.a. 32 Ps. 83, 5. 32/33 Ps. 51, 3. 34/35 1 Cor. 2, 9. 35/36 Phil. 4, 7. 35 et 37 cfr 1 Tim. 6, 16. 38/39 Rom. 10, 15. 39/40 Ps. 18, 5. 40 Phil. 4, 7. 42 Phil. 3, 13. 42/43 Rom. 10, 17. 44/45 Lc. 2, 14. 47 Io. 14, 27. 48 Phil. 4, 7. 50 cfr Lc. 1, 79. 51 1 Cor. 2, 9; cfr Act. 7, 23. 54/55 Ps. 103, 10. 56/57 1 Petr. 5, 5; cfr lac. 4, 6. 61 Iob 41, 25. 62 Is. 14, 14. 63/64 2 Thess. 2, 4.

65

5.

cogitatum] malignum add. Bem

200'

SERMO LXXII

70

75

80

85

90

95

100

329

uoluntatem suam, et superbus uult fieri suam. Iam uidetur aequalitas, sed attende male congruam proportionem. Deus quidem in his tantum, quae ratio approbat, suam uult fieri uoluntatem; superbus uero et cum ratione et contra rationem. Vides quoniam altitudo est, et non perueniunt illuc fluenta gratiae ? Nisi conuersi fueritis et efficiamini sicut paruulus iste, non intrabitis in regnum coelorum. Para proinde riuulos, aggeres terrenae et elatae cogitationis disperge, conformare Filio hominis, non primo homini, quia fons gratiae in cor hominis, carnalis scilicet et terreni, non ascendit. Oculum quoque purga, ut uidere possis melrissimam lucem, et aurem tuam inclina ad 2oov oboediendum, ut quandoque peruenias ad quietem perpetuam et pacem super pacem. Lux enim propter serenitatem, pax propter tranquillitatem, fons propter affluentiam et aeternita¬ tem. Sed quando ad haec perueniemus ? Quando adimplebis me laetitia cum uultu tuo ? Gaudemus in te, quoniam uisitasti nos oriens ex alto; iterum gaudemus expectantes beatam spem in aduentu secundo, sed quando ueniet plenitudo laetitiae non de memoria, sed de praesentia, de exhibitione, non de expectatione ? Modestia uestra, ait apostolus, nota sit omnibus homini¬ bus : Dominus prope est. Dignum est enim, ut et modestia no¬ stra nota sit, sicut Domini Dei nostri modestia cunctis innotuit. Quid enim magis incongruum, quam ut immoderate agat homo, conscius propriae infirmitatis, quandoquidem apparuit inter ho¬ mines modestus Dominus maiestatis ? Discite, inquit, a me quia mitis sum et humilis corde, ut possit etiam modestia uestra ceteris innotescere. 3. Iam quod sequitur: Dominus prope est, de dextera debet intelligi; nam de sinistra ipse loquitur: Ecce ego uobiscum sum usque ad consummationem saeculi. Ipse est enim Emmanuel, nobiscum Deus, sed per sinistram. Per dexteram autem prope est Dominus, fratres mei, nihil solliciti sitis, in proximo est et citius apparebit. Nolite deficere, nolite lassari. Quaerite eum, dum inueniri potest, inuocate eum dum prope est. Prope est Dominus his, qui tribulato sunt corde; prope est inuocantibus

eum; prope est expectantibus in ueritate. Denique uis nosse, quam prope est ? Audi sponsam de | sponso canentem, quoniam

73/74 4.

cfr Ps. 28, 3.

98

Mt. 1, 23.

100/101

80

78 Ps. 44, 11. 82/83 Ps. 75, 11. 83/84 cfr Phil. 4, 84 Tit. 2, 13. 85 cfr Gal. 4, 4. 87/88 Phil. 4, 5. 89 92/93 Mt. 11, 29. 95 Phil. 4, 5. 96/97 Mt. 28, 20. 97/ 98/99 Phil. 4, 5. 99 Phil. 4, 6. 100 2 Thess. 3, 13. 55, 6. 101/102 Phil. 4, 5. 102 Ps. 33, 19.

Mt. 18, 3.

Lc. 1, 78.

Is.

enim] est add. Bem

201'

SERMO LXXII

330 105

no

ecce ipse stat post parietem. Parietem istum corpus intellige, quod obstaculum impedit, ut eum qui prope est nondum possis uidere. Propterea et propheta in psalmo: Educ, inquit, de carcere animam meam ad confitendum nomini tuo. Sic etiam Paulus ipse: Cupit dissolui et cum Christo esse. Et exclamans miserabilius: Infelix, inquit, ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius ? Gratia Dei per Iesum Christum Dominum nostrum ...

105

7. 24-

Cant. 2, 9.

107/108

Ps. 141, 8.

109

Phil. 1, 23.

110/111

Rom.

SERMO LXXIII

In Nativitate Domini.

5

io

15

20

25

30

35

40

1. In sacramento festiuitatis hodiernae, dilectissimi, si diligen¬ ter aduertimus, inaestimabiles diuinae bonitatis diuitias nobis manifestari cognoscimus, quandoquidem creatrix illa maiestas, cui ad omne, quod uoluerit, subest posse, cum ad reparandam lapsi hominis ruinam multis modis uti potuisse uideatur, eum potius elegit, qui et iustitiae rationi congrueret et in quo magni¬ tudo dilectionis eius circa hominem clarius eluceret. Nam quia homo, qui per se ceciderat, per se iam resurgere nequibat, per aliam autem quamlibet creaturam subleuari nec poterat, nec debebat, ductus ineffabili pietate creator ipse Deus super omnia homo factus est inter omnia, suscepit hominis naturam, ut hominis aboleret culpam; debitam homini pertulit miseriam, ut perditam homo recuperaret gratiam. Et in hoc diuinae non tantum bonitati, uerum etiam aequitati congruus ordo perfici¬ tur, cum uidelicet homini, qui sua sponte perierat, non de alieno, sed de suo saluandi materia sumitur, quatenus eadem natura, quae aduersus Deum | data displicuerat, in Deum misericorditer 2oiv assumpta bene complaceat; quae offenderat, ipsa satisfaciat; et quae praeuaricante primo homine uenundata sub peccato seruituti peccati addicta fuerat, nunc iam sociante sibi eam Dei Filio ab omni libera peccato ipsa suae redemptionis pretium existat. Et quidem diuina conditoris nostri uirtus sine assumptione humanitatis nos recreare erat idonea, humana autem eiusdem redemptoris nostri infirmitas sine assummente se et inhabitante in se et operante per se diuinitate nos restaurare nequibat. Atque ideo Verbum caro factum est, id est Deus homo factus est, et habitauit in nobis, ut per cognatum hominis habitum nobis conuersando congruere, nos loquendo instruere, nobis uiam uiuendi praebere, pro nobis contra hostem confligere, nostram mortem moriendo ac resurgendo posset destruere. Per coaeter¬ nam uero Patri diuinitatem nos interius uiuificando ad diuina sustolleret, remissionem nobis peccatorum pariter et Spiritus Sancti dona concederet et post bonorum perfectionem operum non solum nos ad uidendam gloriam clarificatae suae perduceret humanitatis, sed et incommutabilem nobis ostenderet naturam suae diuinae maiestatis. 2. Vnde oportet, fratres carissimi, ut qui humanam redempto¬ ris nostri natiuitatem hodie annua deuotione recolimus, et diuinam pariter et humanam eius naturam non annuo, sed continuo

LXXIII,

3

cfr Rom. 2, 4.

cfr Rom. 7, 14.

27

et

28

12

cfr Phil. 2, 7.

Io. 1, 14.

33/34

15

cfr Phil. 2, 6.

cfr Act. 2, 38.

20

SERMO LXXIII

332

45

50

55

60

semper amore complectamur: diuinam, per quam creati sumus, cum non essemus; humanam, per quam recrelati sumus. Et si 202 forte beneficio primae creationis obliuioni tradito ingratos nos extitisse meminimus, saltem uel gratuito magisque necessario recreationis muneri gratos nos exhibere curemus, imaginem bonae conuersationis eius, ob quam praecipue in nobis refor¬ mandam de coelo uenit ad terras, in moribus nostris exprimere studentes, illa utique quam ipse monstrauit dicens: Sancti es¬ tote, quia ego sanctus sum. Vtque templum Dei effici et Christum in cordibus nostris, quod et ipse magnopere quaerit, habitato¬ rem suscipere mereamur, uerbum bonum, opus bonum, cogitatio¬ nes bonas omni hora retentantes, illum ad nos inuitemus, quia in corde humili et casto et pacifico locus est habitationis ipsius. Ante omnia solliciti simus numquam obliuisci miserationes eius, in quibus uiuificauit nos, cum mortui in peccatis essemus, quod ut nos ad summa sua proueheret, semetipsum usque ad infima nostra deposuit, nec contentus homo fieri et humanitus nasci, natus mox uelut pauper in praesepio reclinari uoluit. 3. Et id quidem non fortuitu aut solius humilitatis indicio, sed tamquam sapientia Dei probare uolens in homine comple¬ tum illud propheticae exprobationis elogium, quia homo, cum in honore esset, non intellexit; comparatus est iumentis insipienti¬ bus, et similis factus est illis. In quo honore quaeris ? Habitabat

in paradiso et in loco uoluptatis conuersatio eius; nihil moles65 tiae, nihil indigentiae sentiebat, odoriferis stipatus malis, fulcitus floribus, gloria et honore coronatus et constitutus \ super opera 202" manuum plasmatoris. Magis autem priuilegio diuinae similitudi¬

nis eminebat; et erat illi sors et societas cum plebe angelorum et cum omni militia coelestis exercitus. Sed mutauit istam gloriam 70 suam in similitudinem uituli comedentis /oenum. Et inde est, quod panis angelorum factus est foenum positum in praesepio, et appositum nobis tamquam iumentis. Verbum caro factum est, et iuxta prophetam: Omnis caro foenum. At foenum istud mi¬ nime desiccatum est, nec de eo cecidit flos, quoniam sequitur in 75 propheta: Verbum autem Domini manet in aeternum. Si enim foenum uerbum et uerbum in aeternum manet, foenum quoque necesse est maneat in aeternum. Alioqum quomodo uitam prae-

LXXIII,

61/78

quia - aeternum] Bemardus, Super Cantica, s. 35, 3-4 - I, p.

251, 6/7. 10 - 252, 3.

48/49 3, 17. 3, 18.

66

Leu. 11, 44.

51 58

cfr Ps. 44, 2. cfr Lc. 2, 7.

Cant. 2, 5.

70

Ps. 105,

Io. 1, 14.

49

49/51 cfr 55 cfr 1 Cor. 15, 22; 1 63/64 cfr Gen. 2, 8.

cfr 1 Cor. 3, 16-17; 2 Cor. 6, 16.

Eph.

53 cfr Mt. 11, 29. 61/63 Ps. 48, 13. 8, 6. 68/69 cfr

Petr.

66/67 Ps. 20. 71 cfr 73 Is. 40, 6.

Ps. 77, 25.

73/74

65/

Praefatio Missae-, iuxta Lc. 2, 13.

72

Lc. 2, 12.

cfr Is. 40, 7.

75

cfr Ps. 103, 14.

Is. 40, 8.

SERMO LXXIII

333

bet aeternam, si ipsum non manet in aeternum? Ait autem: Si quis manducauerit ex hoc pane, uiuet in aeternum; et panis, 80 quem ego do, caro mea est pro mundi uita. Ergo cibus hominis mutauit se in cibum pecoris, homine mutato in pecus. Heu! tristis et lacrimosa mutatio, quod homo, paradisi accola, terrae dominus, coeli ciuis, domesticus Domini sabaoth, frater beato¬ rum spirituum, coelestium coheres uirtutum, repentina conuer85 sione inuenerit, et propter infirmitatem iacentem in stabulo, et propter pecorinam similitudinem indigentem foeno, et propter indomitam feritatem alligatum praesepio, sicut scriptum est: In camo et freno maxillas eorum constringe, qui non approximant ad te. Agnosce tamen, o bos, possessorem tuum; et tu, asine, 90 praesepe Domini tui, ut prophetae Dei fideles inueniantur, qui ista Dei mirabilia praelocuti sunt. Cognosce, pecus, quem non cognouisti homo. Adora in | stabulo, quem fugisti in paradiso; honora praesepium, cuius contempsisti imperium; comede foenum pro te factum, quem panem et panem fastidisti angelicum. 95 4. Itaque, carissimi, quod saepe dicendum et semper est me¬ moria retinendum, tantae super immeritos nos supernae digna¬ tioni gratias studeamus rependere et laboris, quo propter in carne desudauit illa maiestas, dignos fructus referre. Voluntati eius aduersas carnalium desideriorum illecebras eius amore fu100 giamus, prospera mundi simul et aduersa despiciamus totisque desideriis ad coelestem patriam, quam in natiuitate sua nobis cum angelicis spiritibus communem fecit, anhelemus. Quod ipsi quoque sancti angeli cognoscentes et de nostro consortio gratulantes hymnum nouae laudationis hodie concinunt nosque qua105 liter huius sacratissimae sollemnitatis gaudia celebrare, quantas Deo uero et Domino Iesu Christo laudes in eo resonare debea¬ mus, instituunt. Dicunt autem laudantes: Gloria in altissimis Deo, ubi numquam defuit, et in terra pax, ubi nequaquam fuit. Pacem uero bonae uoluntatis hominibus angeli optant, quia no quos abiectos prius ab aeterna felicitate propter peccata de¬ spexerant, iam nunc redimente Domino in eiusdem supernae habitationis gaudio secum futuros non dubitant. Voluntas au¬ tem bona est: sic aduersa alterius sicut nostra pertimescere; sic de prosperitate proximi sicut de nostro profectu gratulari;

80/94

ergo - angelicum] ibid., s. 35, 5 - I, p. 252, 12/23.

- fuit] Beda, Homelia, I, 6 - CCSL 122, p. 44, 278/285.

112/120

dubitant] ibid. - p. 44, 290/294.

104/108 qualiter 109/112 pacem -

uoluntas - uelle] Gregorius, Homelia

in Euang., I, 5, 3 - PL 76, 1097 D.

78/80

Io. 6, 52.

Lc. 2, 12. Ps. 77, 25.

87/89 Ps. 99 cfr 1

122, p. 44, 273/278.

82

83/84 cfr Eph. 2, 19. 89/90 Is. 1, 3. 90 Eccli. 36, 11. 102/104 cfr Beda, Homelia,

cfr Gen. 2, 8.

31, 9. Petr. 2,

107/108

Lc. 2, 14.

18.

86/87 94

cfr cfr

I, 6 - CCSL

SERMO LXXIII

334 115

120

125

130

135

aliena damna nostra credere; aliena lucra nostra deputare; amicum non propter mundum, sed propter Deum diligere; ini¬ micum etiam amando tolerare; nulli quod pati non uis falcere, nulli quod tibi iuste impendi desideras denegare; necessitati proximi iuxta uires concurrere, sed prodesse etiam ultra uires uelle. Quae omnia cum omnibus horis ac momentis exercere debeamus, multo magis nunc cum natiuitatem Domini ac Saluatoris nostri annua festiuitate recolimus, in qua specialiter uota ei bonae uoluntatis offerre angelica exhortatione docemur, in qua ipsi quoque eundem hymnum angelici cantus summa ueneratione dicere solemus. Sit igitur nobis, fratres carissimi, com¬ munis ista sollemnitas terrestribus cum coelestibus nec tantum hodierna celebritas, sed et omnis nostra conuersatio superno¬ rum ciuium sit apta consortio. Meditemur interim in uia, quod quandoque percipiamus in patria et mundissimae illi beatorum spirituum uitae, cui tunc associari speramus, etiam nunc, in quantum possibile est, concordemus. Mundemus ergo nos, ut apostolus monet, ab omni inquinamento carnis et spiritus, ut purgata mentis acie exortum hodie mundo solem iustitiae uidere mereamur in sua uirtute fulgentem, Dominum nostrum Iesum Christum ...

120/130

117

quae - speramus] ibid. - p. 45, 311/324.

cfr Tob. 4, 16; Mt. 7, 12; Lc. 6, 31.

cfr Phil. 3, 20.

LXXIII,

119

131/132

2 Cor. 7, 1.

133

123

cfr Lc. 2, 14.

127/128

cfr Mal. 4, 2.

proximi] non solum add. Greg (fort. reae)

130

cui] qui Beda

SERMO LXXIV

In Nativitate.

1. Exultemus, fratres carissimi, in hac sollemnitate natiuitatis Iesu Christi, Filii Dei, et multipliciter in ea gratulemur, quam et salutis utilitas, et unctionis suauitas, et Filii Dei maiestas tam 5 eleganter illustrat, ut nihil desit ex omnibus, quae desiderantur, nec commodum, nec iucundum, nec honestum. Desideria qui¬ dem nostra in his tribus maxime uidentur esse constituta, quod decet, quod expedit, quod delectat. Haec sunt, quae concupis¬ cunt homines I omnes quidem omnia, sed alius magis hoc, alius io illud. Plerique enim sic dediti sunt uoluptati, ut nec honestatem satis reputent, nec utilitatem; nonnulli uero quaestui magis incubantes et honestum dissimulant et iucundum; multi etiam uoluptatis et utilitatis negligentiores, solum uel maxime sectan¬ tur honores. Nec reprehensibile quidem desiderium horum, sed 15 si ibi ea quaereremus, ubi uere inueniremus. 2. Haec enim, ubi uere sunt, unum atque ipsum utique sum¬ mum bonum sunt, summa uidelicet gloria, summa utilitas, sum¬ ma uoluptas. Atque haec quidem quantum capere interim pos¬ sumus, expectatio est nostra, et uisio diuinae maiestatis nobis 20 promissa, ut sit Deus omnia in omnibus, omne iucundum, omne utile, omne honestum. Exultemus, inquam, omnes intra nosmetipsos ruminantes et suaue uerbum eloquium dulce inuicem eructantes: Natus est nobis Saluator meus, qui est Christus Dominus in duitate Dauid. Nec mihi quis ad ista respondeat 25 indeuotus, ingratus et irreligiosus: Non est hoc nouum, olim est auditum, olim factum est, olim natus est Christus. Ego enim dico etiam: Olim et ante. Nec mirabitur: Olim et ante, cui propheticum illud occurrerit: In aeternum et ultra. Natus est ergo Christus non modo ante haec nostra tempora, sed ante 30 tempora uniuersa. Verum illa natiuitas posuit tenebras latibu¬ lum suum, immo uero lucem magis habitat inaccessibilem. Latet in corde Patris, in monte umbroso et condenso. Vt ergo aliquate-

LXXIV,

2/6

exultemus - honestum] Bernardus, In uigilia Natiuitatis Domini,

s. 6, 2 - IV, p. 236, 6/9. 3/14.

21/64

6/21

desideria - honestum] ibid., s. 5, 7 - p. 234,

exultemus - praeeat] ibid., s. 6, 2-4 - p. 236, 9 - 237, 13 et 16/

26.

LXXIV,

24

19

Lc. 2, 11.

1 Tim. 6, 16.

cfr Ps. 38, 8.

28 Ex. 15, 18. 32 Hab. 3, 3;

20 1 Cor. 15, 28. 22/23 cfr 30/31 Ps. 17, 12; cfr 2 Reg.

23/

Ps. 44, 2. 22, 12.

cfr Responsorium ‘Alieni’ in Aduentu.

31

cfr

204'

SERMO LXXIV

336

35

40

45

50

55

60

65

nus innotesceret, natus ] add.

Io. 1, 14.

36

13/14 cfr Lc. 10, 20/21 Rom. 1, 2. cfr Iob 8, 14.

16 Lc. 21/23 Io. 1,

18.

206'

SERMO LXXV

40

45

50

55

60

65

70

75

80

339

lis peccatorum lumen eius aeternum, utique quod per interiores oculos uidetur, inquinatis mentibus uideri non posset. Nunc autem, quia uisibiliter nos commonere dignatus est, ut ad inuisibilia praepararet, displicet auaris, quia non aureum corpus habuit, displicet impudicis, quia ex femina natus est, displicet superbis, quod contumelias patientissime pertulit, displicet deli¬ catis, quia cruciatus est, displicet timidis, quia mortuus est. Et ut non uideantur uitia sua defendere, non in homine dicunt sibi hoc displicere, sed in Filio Dei. Non enim intelligunt, quid sit aeternitas Dei, quae hominem assumpsit; et quid sit ipsa hu¬ mana creatura, quae mutationibus suis in pristinam firmitatem reuocabitur, ut disceremus docente | ipso Domino infirmitates, 206* quas peccando collegimus, recte faciendo posse sanari. 3. Ostendebatur enim nobis, ad quam fragilitatem sua culpa homo peruenerit et ex qua fragilitate diuino auxilio liberatus sit. Itaque Filius Dei hominem assumpsit et in illo humana pertulit. Haec medicina hominum tanta est, quanta cogitari non potest. Nam quae superbia sanari potest, si humilitate Filii Dei non sanatur? Quae iracundia sanari potest, si patientia Filii Dei non sanatur ? Quae impietas sanari potest, quae caritate Filii Dei non sanatur ? Postremo quae timiditas sanari potest, si resurrectione corporis non sanatur ? Erigat spem suam genus humanum et recognoscat naturam suam; uideat si locum habeat in operibus Dei. Nolite uos contemnere, dilectissimi: natu¬ ram hominis Filii Dei suscepit et in ipsa uiuendi exempla hominibus praebuit. Nolite timere contumelias et crucem et mortem, quia si nocerent homini, non ea pateretur homo, quem suscepit Filius Dei. Haec omnis hortatio, quae iam ubique praedicatur, ubique ueneratur, quae omnem oboedientem ani¬ mam sanat: non essent in rebus humanis, si non essent facta illa omnia, quae stultissimis displicent; quae dedignatur imitari uitiosa iactantia, ut ad uirtutem percipiendam possit adduci. Si erubescit imitari eum, de quo dictum est antequam nasceretur, quod Filius Altissimi uocabitur, et per omnes gentes, quod negare nemo potest, Filius Dei uocatur, si multum de nobis sentimus, I dignemur imitari eum, qui Filius Altissimi nomina- 207' tur. Si parum de nobis sentimus, audeamus imitari piscatores et publicanos, qui eum imitati sunt. 4. O medicinam omnibus consulentem, omnia tumentia com¬ primentem, omnia tabescentia reficientem, omnia necessaria custodientem, omnia superflua resecantem, omnia perdita repa¬ rantem, omnia deprauata corrigentem. Quis iam se extollat contra Filium Dei, quis de se desperet, pro quo tam humilis uoluit esse Filius Dei ? Quis beatam uitam esse arbitretur in his, quae contemnenda esse docuit Filius Dei ? Quibus aduersitati-

38

cfr Tit. 1, 15.

65/66

cfr Ps. 40, 5.

70

Lc. 1, 32.

SERMO LXXV

340

bus cedat, qui naturam hominis tantis persecutionibus custo¬ diam credit in Filio Dei ? Quis sibi esse clausum iter ad regnum coelorum putet, qui cognoscit publicanos et meretrices imitatos 85 esse Filium Dei ? Qua peruersitate non careat, qui facta et dicta intuetur, et diligit, et sectator efficitur Filius hominis, in quo se nobis exemplum praebuit Filius Dei ? Ad hoc enim salua, quam ab aeterno habebat, deitatis suae potentia hodierna die humani¬ tatis nostrae infirma suscepit, ut ex altero conferret remedium, 90 in altero praeberet exemplum; et ex utroque agnosceretur unus atque idem largitor aeternae salutis et auctor Dominus noster Iesus Christus, qui uiuit et regnat cum Patre et Sancto Spiritu ...

84/85

cfr Mt. 21, 32.

SERMO LXXVI

In Natale Domini.

5

10

15

20

25

30

1. Dies iste, fratres carissimi, pro eo quod in eo natus est Christus, natalis Domini est dictus. Quemque ideo per reuolutum anni circulum obseruare festa sollemnitate consueuimus, ut dum opus nostrae redemptionis assidue | commemoratione re- 207* censetur, ad rependendam redemptori amoris uicem noster ani¬ mus incitetur. Haec est ergo natiuitatis dominicae magna sol¬ lemnitas. Haec est diei huius noua et gloriosa festiuitas, aduentus Dei factus ad homines, qui ideo in homine uenit, quia per seipsum ab hominibus uideri et agnosci non potuit. Ad hoc, inquam, misit Deus Filium suum, ut carnem indueret et homini¬ bus appareret, ac peccatorum in eis languores indulgentiae pariter et iustihcationis remedio sanaret. Quae hoc sacramen¬ tum mens comprehendere, quae hanc gratiam ualeat lingua narrare ? Redit in innocentiam iniquitas et in nouitatem uetustas; in adoptionem ueniunt alieni et in hereditatem ingrediun¬ tur extranei; de impiis iusti, de auaris benigni, de incontinenti¬ bus casti, de terrenis incipiunt esse coelestes. Quae autem est ista mutatio nisi dexterae Excelsi? Quoniam Filius Dei uenit soluere opera diaboli, et ita se nobis nosque inseruit sibi, ut Dei ad humana descensio fieret hominis ad diuina prouectio. 2. In hac autem, dilectissimi, misericordia Dei, cuius erga nos magnitudinem non ualeamus explicare, multa sollicitudine praecauendum est christianis, ne diabolicis iterum insidiis capiantur, et eisdem rursum quibus renuntiauerant erroribus implicentur. Non enim desinit antiquus hostis transfigurans se in angelum lucis temptationum laqueos ubique praetendere, et ut quoquo modo fidem | credentium corrumpat instare. Nouit, cui aestus 208' cupiditatis adhibeat, cui illecebras gulae ingerat, cui apponat incitamenta luxuriae, cui infundat uirus inuidiae, nouit quem

LXXVI,

2/13

dies - sanaret] Isidorus Hisp., De ecclesiasticis Officiis, I, 26, 2-3

- PL 83, 762 AB; Rhabanus Maur., De clericorum Institutione, II, 31 - ed. Kndpfler,

13/34

p. 118-119 [PL 107, 343 D - 344 A].

quae - occupari] Leo, Tractatus, 27,

2-3 - CCSL 138, p. 134, 47/69.

LXXVI, 6, 18.

18

9/10

cfr Eph. 6, 11.

25

4

19

cfr 2 Petr. 2, 20.

6, 9.

LXXVI,

11

cfr 1 Tim. 6, 16.

cfr 1 Cor. 15, 49.

festa] festiua Is Rab

12/13 cfr Mt. 4, 23; Lc. 19/20 cfr 1 Io. 3, 8. 24 Cor. 11, 14. 27 cfr 1 Tim.

Gal. 4, 4.

Ps. 76, 11.

26/27

2

SERMO LXXVI

342

35

40

45

50

55

60

65

moerore conturbet, quem gaudio fallat, quem metu opprimat, quem curiositate seducat. Omnium discutit consuetudinem, uentilat curas, scrutatur affectus, et ibi causas quaerit nocendi, ubi quemque uiderit studiosius occupari. Scimus quidem, quod sicut Ioannes apostolus dicit: Mundus in maligno positus est, et insidiante diabolo et angelis eius hoc innumeris temptationibus laboratur, ut hominem ad superna nitentem aut aduersa ter¬ reant aut prospera corrumpant, sed maior est, qui in nobis est quam qui aduersum nos est, et pacem cum Deo habentibus ac semper Patri toto corde dicentibus: Fiat uoluntas tua, nulla praeualere certamina, nulli possunt nocere conflictus. Accusan¬ tes enim nosmetipsos confessionibus nostris et consensum animi carnis concupiscentiis denegantes, inimicitias quidem eius, qui peccati auctor est, aduersum nos commouemus, sed inexpugnabilem cum Deo pacem gratiae ipsius seruiendo firmamus, ut regi nostro non solum oboedientia subiciamur, sed etiam iudicio copulemur. Quoniam si in eadem sententia sumus, si quod uult uolumus, et quod improbat improbamus, ipse iam pro nobis omnia bella conficiet; ipse quod dedit uelle, donabit et posse, ut simus cooperatores operum eius, et propheticum illud cum fideli exultatione dicamus: Dominus illuminatio mea et salus mea! Quem timebo ? I Dominus protector uitae meae! A quo trepidabo. 3. Vnde et apostolus ad hoc bonum nos incitans ait: Iustificati igitur ex fide pacem habeamus ad Deum. Quid est autem, dilectissimi, pacem habere ad Deum, nisi uelle quae iubet, et nolle quae prohibet ? Si enim humanae amicitiae pares animos et similes expetunt uoluntates, nec umquam diuersitas morum ad firmam potest peruenire concordiam, quomodo diuinae parti¬ ceps erit pacis, cui ea placent, quae Deo displicent, et his appetit delectari, quibus illum nouit offendi ? Non est iste animus filio¬ rum Dei, nec talem sapientiam recipit adoptiua nobilitas. Genus electum et regium regenerationis suae respondeat dignitati, diligat quos diligit Pater, et in nullo a suo auctore dissentiat, ne iterum dicat Dominus: Filios genui et exaltaui; ipsi autem spreuerunt me. Agnouit bos possessorem suum et asinus praesepe Domini sui; Israel uero me non cognouit, et populus meus non

34/52 scimus - trepidabo] id., Tractatus, 26, 4 - CCSL 138, p. 129, 103 53/80 unde - est] ibid., 26, 3-4 - CCSL 138, p. 128, 72/73 et 75

122.

- 130, - 129,

103.

35

Ps. 26, 1.

49

38/39

1 Io. 5, 19.

43

10.

53/54

cfr 1 Io. 4, 4.

49

cfr 1 Io. 2, 16.

61/62

Rom. 5, 1.

quod] qui Leo

55

et

39

cfr Phil. 2, 13.

56

50

cfr 1 Cor. 3, 9.

cfr 1 Petr. 2, 9.

quae] quod Leo

40

cfr Rom. 5, 1.

63

64/67

Mt. 6,

51/52

Is. 1, 2-3.

quos] quod Leo

208v

SERMO LXXVI

70

75

80

85

90

95

343

intellexit. Magnum est, dilectissimi, huius muneris sacramen¬ tum, et omnia dona excedit hoc donum, ut Deus hominem uocet filium et homo Deum nominet patrem. Per has enim appellationes sentitur et discitur, quis ad tantam altitudinem ascen¬ dat affectus. Nam si in progenie carnali et stirpe terrena claris parentibus genitos uitia malae conuersationis obscurant, et ipso maiorum suorum lumine soboles indigna confunditur, in quem exitum uenient, qui propter amorem mundi a generatione Christi non metuunt abdicari ? Si autem ad humanam pertinet laudem, ut patrum decus in | prole resplendeat, quanto magis 209' gloriosum est ex Deo natos in auctoris sui imaginem refulgere, et illum in se qui eos generauit, ostendere dicente Domino: Sic luceat lumen uestrum coram hominibus, ut uidentes opera uestra bona magnificent Patrem uestrum, qui in coelis est ? Qui ergo non ex sanguinibus neque ex uoluntate carnis, sed ex Deo nati sunt, offerant Patri pacificorum concordiam filiorum, et in primogeni¬ tum nouae creaturae, qui uenit non suam, sed mittentis facere uoluntatem, uniuersa adoptionis membra concurrant, quoniam in gratiam Patris non discordes neque dissimiles, sed unum sentientes unumque amantes adoptauit heredes. Ipse est enim pax nostra, qui fecit utraque unum, qui ante passionis diem discipulos suos informauit dicens: Pacem meam do uobis, pacem relinquo uobis, eandemque pacem ab huius mundi pace discernens non quomodo mundus dat, inquit, ego do uobis. Habet enim mundus amicitias suas, et multos facit peruerso amore concor¬ des. Pax autem spiritalium a supernis est ueniens et ad superna perducens, qua cum amatoribus mundi nulla nos uult commu¬ nione misceri, sed omnibus obstaculis resistere et a perniciosis delectationibus ad uera coelestis patriae gaudia euolare. Quae ut reali postmodum effectu percipere mereamur fideli nunc sancto¬ rum affectuum ac bonorum actuum instantia enitamur, adiuti gratia nati holdie in carne Saluatoris Iesu Christi Domini nostri, 2o9v qui uiuit ...

80/89 et 90/95 qui - uobis et non - euolare] ibid., 26, 5 - CCSL 138, p. 130, 123/129. 131. 133/139 et I3I> H4/H8-

78/80 Mt. 5, 16. 80/81 Io. i, 13. 82 cfr Mt. 5, 9. 83/84 cfr Io. 5, 30 et 6, 38. 85/86 cfr Phil. 2, 2. 88/89 et 90 Io. 14, 27. 90/91 cfr lac. 4, 4.

5.

82/83 cfr Coi. 86/87 Eph. 2,

SERMO LXXVII

In Nativitate.

1. In hodierna sollemnitate considerandum nobis est, fratres dilectissimi, quanta gratia redemptoris nostri, quam magna sit super nos multitudo dulcedinis eius. Vnicus natus est, et noluit 5 remanere unus. Descendit ad terras, ubi fratres sibi, quibus regnum Patris sui dare posset, acquireret. Deus ex Deo natus est, et noluit Dei Filius tantum manere; hominis quoque Filius fieri dignatus est, non amittens quod erat, sed assumens quod non erat, ut per hoc homines in Dei filios transferret, gloriaeque io suae coheredes faceret, qui quod ipse semper habebat per natu¬ ram, inciperent habere per gratiam. Factus est ergo nostrae particeps naturae, ut suae nobis largiretur participium gratiae; indutus est carne, ut nos spiritus indueret uirtute; descendit de coelo, ut nos de terris ad coelum leuaret et perpetuae libertatis 15 gloriam donaret. Haec, inquam, ei in mundo fuit causa nascendi, ut genus humanum ad supernae pacis dona reduceret et disci¬ dium, quod inter Deum et hominem peccata fecerant, iustificato homine in unam concordiam redintegraret. Inclinauit se, ut nos erigeret; exiuit ut nos introduceret. Foris enim eramus a Deo, 20 sicut sunt extra regales aulas colligati in uinculis, et qui habent apud regem offensam pro aliquibus culpis. Qui autem uoluerit istis ueniam impetrare, non primum ipsos in aulam regis indu¬ cit, sed ipse foras egreditur; ibique cum eis loquitur usque dum eos correctos reddat et dignos efficiat, quo uultui regis praesen25 tari mereantur. | Sic et Christus fecit. Egressus quippe ad nos, id 2ior est carnem assumens et collocutus nobiscum, praecepta regis innotuit; et sic nos a peccatis emundans et ad Deum conuertens in aulam regalem uelut optimus mediator introducit. Ideo exi¬ tus et introitus eius uocatur carnis suae aduentus.

LXXVII, 57, 185/194.

2/11 considerandum - gratiam] Beda, Homelia, I, 19/29 foris - aduentus] Petrus Lomb., Collect.

8 - CCSL 122, p. in Epist. S. Pauli:

In ep. ad Hebr., 1 - PL 192, 409 AB.

LXXVII,

3/4

4/11

Ps. 30, 20.

CCSL 36, p. 17, 3/16.

8/9

I22> P- 34» 89/9* i-

cfr Augustinus, Tract. in Io. eu., 2, 13 -

8/11

6 cfr Io. 1, 13.

cfr Beda, Homelia, I, 5 - CCSL

cfr Augustinus, Sermo, 186, 2 - PL 38, 1000; Sermo, 196,

3 - PL 38, 1020; Sermo, 292, 2 - PL 38, 1321; Leo, Tractatus, CCSL 138, p. 87, 39/40 et 132, 19. cfr 2 Petr. 1, 4. 1, 6.

19/29

13/14

cfr Eph. 4, 9-10.

21,

2 et 27, 1 -

cfr Rom. 8, 17; Gal. 4, 7.

18

cfr Io. 20, 11.

19

11/12 cfr Hebr.

I. Chrysostomus, Homelia in Epistulam ad Hebraeos, 3, 1 - PG 63,

251-252 (uersio Mutiani). 1 Io. 1, 7 et 9.

10

28

22

cfr Num. 15, 28.

cfr 1 Tim. 2, 5.

28/29

4 Reg. 7, 9.

cfr 1 Reg. 29, 6.

27

cfr

SERMO LXXVII 30

35

40

45

50

55

60

65

345

2. Intueamur proinde, quantus sit iste, qui egreditur primo ad erudiendos nos ac postmodum ingreditur ad repropitian¬ dos nos, quam magnus sit, quam paruus, magnus uidelicet maiestate, paruus humilitate. Quod enim de incorrupta matris integritate nasci potuit, nonnisi diuinae fuit uirtutis; quod uero tanti arcani conscios atque praecones non diuites saeculi, non sapientes mundi, sed gregum pastores elegit, summae in¬ dicium extitit humilitatis. Quantis enim tunc in illa mediae noctis hora in stratis mollibus somno resolutis, soli isti uigilias agentes supra gregem suum et angelici concentus hymnum audire et incognita saeculis omnibus mysteria salutis humanae angelico affatu ediscere digni habiti sunt. Nec solum personam nascentis, sed et locum natiuitatis agnoscunt. Vnde et mox ad inspicienda, quae audierant, semetipsos adhortantes, sicut dicit euangelium: Pastores loquebantur ad inuicem: Transeamus usque Bethlehem et uideamus hoc uerbum, quod factum est, quod fecit Dominus et ostendit nobis. Pastores quidem illi felices fuerant et gaudentes festinarunt uidere, quod audierant; et quia ardenti amore quaesierunt, continuo Saluatorem, quem quaesie¬ rant, inuenire melruerunt. Sed et intellectualium pastores gregum, immo cuncti fideles, qua mentis industria Christum quae¬ rere debeant, dictis pariter suis ostenderunt et factis: Transea¬ mus, inquiunt, usque Bethlehem et uideamus hoc uerbum, quod factum est. Transeamus ergo et nos, fratres carissimi, cogitando usque Bethlehem ciuitatem Dauid; et recolamus amando, quod in ea Verbum caro factum est, atque eius natiuitatem dignis celebremus honoribus. Transeamus abiectis concupiscentiis car¬ nalibus toto mentis desiderio usque Bethlehem supernam, id est domum panis uiui, non manufactam sed aeternam in coelis; et recolamus amando, quia Verbum, quod caro factum est, illuc ascendit, ibi in dextera Dei Patris sedet. Illo eum tota uirtutum instantia sequamur et sollicita cordis ac corporis castigatione procuremus, ut quem illi in praesepio uidere uagientem, nos in Patris solio mereamur uidere regnantem. 3. Et uideamus, inquiunt, hoc Verbum quod factum est, quia ante quam factum esset, hoc uidere nequiuimus. Quod fecit Dominus et ostendit nobis: quod incarnari Dominus fecit et per

44/64 89

32

64/

cfr Quoduultdeus, De Symbolo, II, 4, 14 - ed. Braun, CCSL 60, p. 339, 34/

33/34

35.

53

pastores - est] Beda, Homelia, I, 7 - CCSL 122, p. 47, 30/52.

quia - creatoris] ibid., I, 7 - p. 48, 58/84.

cfr Mt. 1, 23.

36/41

cfr Lc. 2, 8-12.

44/46

Lc. 2, 15.

cfr Gregorius, Homelia in Euang., II, 25, 2 - PL 76, 1190 A-C.

2, 15.

55

Io. 1, 14.

56/57

cfr 1 Petr. 2, 11.

in Euang., I, 8, 1 - PL 76, 1104 A. cfr Io. 1, 14.

60

58

57/58

46/ Lc.

cfr Gregorius, Homelia

cfr Io. 6, 41 et 51.

cfr Coi. 3, 1; Hebr. 10, 12 et 12, 2.

51/53

2 Cor. 5, 1.

64

et

65/66

59

Lc. 2, 15.

SERMO LXXVII

346

70

75

80

85

90

95

100

hoc uisibile nobis ostendit. Et uenerunt festinantes et inuenerunt Dominum hominem natum infantem positum in praesepio, si¬ mul Mariam et Ioseph eiusdem natiuitatis ministros. Festinemus et nos, fratres carissimi, non passibus pedum, sed bonorum profectibus operum uidere eandem glorificatam humanitatem in diuina Patris ac sua maiestate fulgentem cum eisdem ministris digna seruitutis suae mercede remuneratis. Festinemus, inquam. Nam tanta beatitudo non cum desidia ac torpore I est quaerenda, sed alacriter sunt uestigia Christi sequenda. Nam ipse cursum nostrum data manu desiderat iuuare delectaturque a nobis audire: Trahe me; post te curremus in odorem unguento¬ rum tuorum. Citis ergo cum uirtutum gressibus sequamur, ut et consequi mereamur. Nemo tardet conuerti ad Dominum neque differat de die in diem, ipsum per omnia et ante omnia precantes, ut gressus nostros dirigat secundum eloquium suum, ut non dominetur nostri omnis iniustitia. Videntes autem pastores cognouerunt de uerho, quod dictum erat illis de puero hoc. Et nos, fratres dilectissimi, quae dicta sunt nobis de Saluatore nostro Deo uero et homine interius pia fide percipere, plena dilectione festinemus amplecti, ut haec in futuro perfectae cognitionis uisu ualeamus adipisci. Haec etenim sola ac uera est beatorum non solum hominum, sed et angelorum uita faciem perpetuo sui cernere creatoris. 4. Et omnes, qui audierunt, mirati sunt et de his, quae dicta erant a pastoribus ad ipsos. Non celauere silentio pastores ar¬ cana, quae diuinitus agnouerant, sed quibuscumque potuere, dicebant, quia et spiritales ecclesiae pastores in hoc maxime sunt ordinati, ut uerbi Dei mysteria praedicent et mira, quae in scripturis didicerunt, miranda suis auditoribus insinuent. Nec solum pastores, episcopi, presbyteri, uel etiam rectores monas¬ teriorum sunt intelligendi; sed et omnes fideles, qui uel paruulae suae domus curam gerunt, pastores recte uocantur, in quantum eidem domui suae sollicita uigilia praesunt. Et quicumque saltem uni aut duobus fratribus cotidie praeest, pastoris eiusdem officium I debet implere, quia in quantum sufficit, pascere uerbi dapibus iubetur. Non solum autem tales quilibet, sed et unus¬ quisque uestrum, fratres, pastoris officium tenet et spiritalem

90/113

67/68

et1 - suo] ibid. - p. 49, 98/120 et 122/124.

et

69

93/95

Lc. 2, 16.

81/82

Eccli. 5, 8.

cfr Mc. 16, 15-18.

LXXVII, (ut uid.)

78

75

cfr 1 Petr. 2, 21.

77/78

Cant. 1, 3.

79/80

82/83

Lc. 2, 17.

90/91

Lc. 2, 18.

cfr Ps. 118, 133.

citius Beda

103/104

85

cfr 1 Cor. 9, 7; 1 Petr. 5, 2.

interim Beda

102

tales quilibet] R s.l.a.m.

SERMO LXXVII

347

pascit gregem uigiliasque noctis custodit supra illum, si bono105 rum actuum cogitationumque mundarum sibi aggregans multi¬ tudinem hanc iusto moderamine gubernare et coelestis uerbi pascuis enutrire satagit, et contra immundorum spirituum insi¬ dias peruigili sollertia munire contendit. Maria autem conseruabat omnia uerba haec conferens in corde suo, quia uirginalis no pudicitiae iura custodiens secreta Christi, quae nouerat, nemini uulgare uoluit, sed ipsa eadem secreta ore tacito, uigili mente, sedula scrutabatur ea, quae fienda legerat, cum his quae iam in se facta uidebat, conferens in corde suo. 5. Et reuersi sunt pastores glorificantes et laudantes Deum in 115 omnibus, quae audierant et uiderant, sicut dictum est ad illos. Discamus et nos, fratres carissimi, a contemplatione dominicae dispensationis, qua nobis pie subuenire dignatus est, ad agendas semper beneficiis eius gratias reuerti. Si enim illi sola adhuc natiuitate eius cognita reuersi sunt glorificantes et laudantes 120 Deum in omnibus, quae audierant et uiderant, quanto magis oportet nos, qui totam incarnationis eius seriem ex ordine cognouimus, qui sacramentis illius imbuti sumus, in omnibus gloriam eius ac laudem praedicare non solum uerbo, sed etiam factis, neque umquam obliuisci, quod ideo Deus homo natus est, 125 ut nos ad imaginem et similitudinem suae diuinitatis rena¬ scendo reformaret; ideo baptizatus aqua, ut ad nostrorum ablu¬ tionem scelerum omnium fluenta fecundaret I aquarum; ideo 212' temptatus in eremo, ut uincendo temptatorem nobis quoque uincendi peritiam uirtutemque tribueret; ideo mortuus, ut mor130 tis destrueret imperium; ideo resurrexit et ascendit in coelum, ut nobis resurgendi a mortuis atque in coelestibus perpetuo regnandi spem exemplumque praeberet. Pro quibus singulis reuersi ad intuitum piissimae dispensationis eius glorificemus et laudemus ipsum Deum ac Dominum nostrum Iesum Christum, 135 qui uiuit et regnat cum Patre in unitate Spiritus Sancti per ...

114/135

104

et1 - per] ibid. - p.

cfr Lc. 2, 8.

122/123

2, 20.

50, 155 - 51, 177.

109/110

et

113

Homelia, I, 12 - CCSL 122, p. 81, 32/34. Lc. 3, 21.

128

126

114/115 et 119/120 Lc. 125/127 cfr Beda,

cfr Mt. 3, 13-16; Mc. 1, 9-10;

cfr Mt. 4, 1; Mc. 1, 12-13; Lc. 4, 1-2.

14.

106

Lc. 2, 19.

cfr Phil. 1, 1; 1 Petr. 1, 7; Apoc. 19, 5.

hanc] haec Beda

129/130

cfr Hebr. 2,

SERMO LXXVIII In Epiphania.

5

io

15

20

25

1. Creator uniuersorum et Dominus, fratres carissimi, formam serui pro seruis accipiens occultus in mundum uenit, sed hodie tribus indiciis hominibus et mundo manifestare se uoluit. Vnde et epiphania dies ista uocatur, quod apparitio siue manifestatio Domini interpretatur. Hodie enim stella magis apparente ac deducente ab eisdem in Bethlehem est adoratus; hodie in nup¬ tiis uinum ex aqua faciendo clarificatus; hodie nihilominus in nostrorum abolitionem criminum a Ioanne in Iordane est baptizatus. Tantis ergo et talibus sacramentis consecrata, tot myste¬ riis plena summa deuotione est celebranda ista festiuitas, quo¬ niam hodie gaudemus de conuersione gentium, quarum primi¬ tiae hac die accesserunt ad Christum; hodie gaudemus et de natiuitate nostra, quae die ista in baptismo sumpsit initium, unde et quodammodo maior est hodierna festiuitas quam natiuitatis sollemnitas. Maior est enim, ut beatus dicit Augustinus, secunda quam prima natiuitas. Prima natiuitas est carnalis, haec autem spiritalis. In hac enim initium habuit baptismus, qui est regeneratio animarum ; in hac aqua effecta est mater populorum multorum. | Sicut ergo anima carne est dignior, sic natiuitas 2i2v animae carnis est natiuitate praestantior. Per primam fit ingres¬ sus in mundum, per secundam datur ingressus in coelum. Per illam Dominus noster Iesus Christus nostrae humanitatis in¬ firma suscepit; per hanc nos culpis originalibus expiatos ad diuina contingere posse donauit. 2. Venit itaque Filius Dei baptizari ab homine non anxia necessitate abluendi alicuius peccati, qui peccatum non fecit, nec LXXVIII,

2/4

creator - uoluit] Gaufridus Babion, Sermo, 6 - PL 171, 413 B

(cfr Schneyer, 2, p. 151).

4/6

unde - interpretatur] Petrus Lomb., Sermo, 7 -

PL 171, 402 B (Schneyer, 4, p. 701). Sermo, 6 - PL 171, 413 B.

14

10

6/10

tot - initium] ibid. - PL 171, 416 A.

415 CD.

26/36

hodie - baptizatus] Gaufridus Babion,

tantis - consecrata] ibid. - PL 171, 415 C.

15/22

10/

et - coelum] ibid. - PL 171,

uenit - cunctis] Beda, Homeiia, I, 12 - CCSL 122, p. 81, 22/

32.

LXXVIII, 2 cfr Eccli. 24, 12. 2/3 cfr Phil. 2, 7. 5/6 cfr Isidorus Hisp., 6, 18, 6. 6/7 cfr Mt. 2, 1-11. 7/8 cfr Io. 2, i-xi. 8/10 cfr Mt. 3, 13-17; Mc. 1, 9-n; Lc. 4, 1-13. 12/13 cfr 1 Cor. 15, 23. 16/17 Ps. Augustinus, Sermo, 135, 2 - PL 39, 2012 (= Maximus Taur., Sermo, 133., 2 - CCSL 23, p. 45, 34/35 et 41/42). 18/19 cfr Tit. 3, 5. 27/28 1 Petr. 2, 22.

Etymo/.,

LXXVIII, 11 festiuitas]

in marg. R

SERMO LXXVIII

30

35

40

45

50

55

60

349

inuentus est dolus in ore eius, sed pia dispensatione abluendi omnis nostri contagionem peccati, qui in multis offendimus omnes; et si dixerimus, quia peccatum non habemus, ipsi nos seducimus, et ueritas in nobis non est. Venit baptizari in aquis ipsarum conditor aquarum, ut nobis, qui in peccatis concepti et in delictis sumus generati, secundae natiuitatis quae per aquam et spiritum celebratur, appetendum insinuaret mysterium. Dignatus est lauari aquis Iordanicis, qui erat mundus a sordibus cunctis, ut uidelicet discant fideles neminem posse hominem absque unda baptismatis perfecte iustum existere et esse omni¬ bus, quamuis innocenter et mste uiuentibus necessarium uiuificae regenerationis officium, cum eum qui Spiritus Sancti opere conceptus et natus est, cognouerint secundae natiuitatis subisse, uel potius sibi consecrasse lauacrum. 3. Quod autem baptizato Domino aperti sunt coeli et descen¬ dit Spiritus Sanctus in columbae specie super eum, hinc nimi¬ rum fides nostra confirmatur per mysterium sacri baptismatis introitum nobis patriae coelestis aperiri et Sancti Spiritus gra¬ tiam ministrari. Numquid enim credi decet Domino tunc pri¬ mum coeli patuisse secrelta, cum recta fides habeat non minus 213' tempore, quo cum hominibus conuersatus est, quam post et antea in Patris sinu mansisse et coelestem sedem tenuisse ? Aut a tricesimo aetatis suae anno, quando baptizatus est, Spiritus Sancti dona percepit, qui a prima conceptione Spiritu Sancto plenus semper existit ? Nobis ergo, fratres carissimi, nobis sunt haec celebrata mysteria, quia enim nobis Dominus sacrosancto sui corporis intinctu baptismi lauacrum dedicauit; nobis quoque post acceptum baptisma coeli aditum patere et Spiritum Sanctum dari monstrauit. Et congrua multum distantia, quia primus Adam ab immundo spiritu deceptus per serpentem gaudia regni coelestis amisit; secundus Adam a Spiritu Sancto per columbam glorificatus eiusdem regni limina reserauit; flammamque uibrantem, qua ingressum paradisi expulso Adam primo angelus custos interclusit, secundus Adam hodierna die per lauacrum aquae renascentis extingui debere monstrauit, ut unde ille cum sua coniuge ab hoste uictus exiit, ibi iste cum sanctorum ecclesia, sponsa uidelicet sua, de hoste uictor rediret,

36/85

ut - peccatis] ibid. - p. 82, 66/72 et 80 - 83, 127.

29/30

lac. 3, 2.

30/31 1 Io. 1, 8. 32 cfr Hebr. 11, 10. 32/33 cfr Ps. 34/36 cfr Ambrosius, Expos. eu. sec. Eucam, II, 83 - CCSL 14, p. 67, 1124/1127. 42/43 cfr Mt. 3, 16. 45 cfr 2 Petr. 1, 11. 45/46 cfr Act. 10, 45. 48/49 cfr Io. 1, 18. 50/51 cfr Act. 2, 38. 57/62 cfr 1 Cor. 15, 22 et 45. 57/58 cfr Gen. 3, 1-22. 58/59 cfr Mt. 3, 16. 59/61 cfr Gen. 3, 23-24. 62 cfr Tit. 3, 5. 64 cfr Eucherius, Ub. form. spir. intell., 5 - CSEL 31, p. 31, 21. 64 cfr Hebr. 2, 14. 50, 7.

SERMO LXXVIII

350 65

70

75

80

85

90

95

immo potiora redemptis a peccato uitae immortalis munera Pater futuri saeculi, princeps pacis, donaret, quam praesentis nostri saeculi pater, princeps discordiae, uenundatus sub peccato sua cum stirpe perdidit. Quia nimirum illa uita beatissima, quam deseruit Adam, quamuis incomprehensibili luce et pace sublimis ab omni curarum stimulantium nube serena crebra Dei et angelorum fuerit uisione et allocutione glorifica, in terrae tamen erat huius locis constiltuta terrenis, quamuis nullo labore quaesitis alenda fructibus; at haec quam Christus tribuit in coelorum arce, est uita perennis non crebra, sed continua diuinae contemplationis refectione iucunda. 4. Prima hominis uita ita fuit immortalis, ut possit in ea homo non mori, si se a peccati seductione cautus seruaret. Secunda uero ita fiet immortalis, ut non possit in ea homo mori nec ulla peccati pulsantis seductione temptari. Bene autem conciliator spiritus in columbae, quae multum simplex est, auis specie descendit super Dominum, ut discant fideles non aliter eius spiritu repleri se posse, nisi simplices et mundicordes fue¬ rint, nisi ueram cum fratribus pacem habuerint. Spiritus enim Sanctus disciplinae effugiet fictum; et: In maleuolam animam

non introibit sapientia nec habitabit in corpore subdito peccatis. Quod autem uox paterna de coelis super Dominum sonuit: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui, ad compa¬ rationem terreni hominis dicit, in quo peccante quodammodo sibi displicuisse Deus conditor insinuat, cum ait: Poenitet me fecisse hominem. Poenitentia in Deum nulla cadit, sed nostro more loquens, qui compungi poenitentia solemus, quando contra uota nostra opera uerti uidemus. Poenitere se fecisse hominem dixit, quem a rectitudine suae facturae peccando degenerare conspexit. In Filio autem suo Vnigenito sibi singulariter complacuit, quia hunc hominem, quem induerat, a peccato immunem seruare cognouit.

86/101

quod - Dei] ibid. - p. 84, 141/152 et 162/167.

66 Is. 9, 6.

66/67

cfr Io. 12, 31; Eph. 2, 2,

cfr Augustinus, De ciu. Dei, 22, 3° — CCSL 48, p. 863,

67 Rom. 7, 14. 59 - 864, 73; De

76/79 correptione

et gratia, XII, 33 - PL 44, 936; De Genesi ad litteram, VI, 25 - CSEL 28, p. 197,

79/81 cfr Mt. 3, 16. 80/81 cfr Mt. 10, 16. 82/83 cfr Rom. 12, 83/84 Sap. 1, 5. 84/85 Sap. 1, 4. 86/87 Mt. 3, 17. 89 cfr Hebr. 11, 10. 89/94 cfr Augustinus, De diuersis quaestionibus ad Simplicianum, II, 2, 4 ed. Mutzenbecher, CCSL 44, p. 79, 130 - 80, 142; En. in Ps., 109, 17 et 131, 18 — CCSL 40, p. 1617, 41/46 et 1920, 3/15. 89/90 Gen. 6, 7. 94/95 cfr Mt. 3, 17. 95 cfr Eph. 4, 24. 7/24.

18.

71 glorificata Beda mundicordes] in marg. R

75

refectione iucunda] luce refecta Beda

82

et

SERMO LXXVIII

100

105

no

115

120

125

130

35i

5. His de baptismo Saluatoris nostri, fratres carissimi, com¬ memoratis, ad nos ipsos reuertamur; et quia humilitatem baplti- 214' zati audiuimus, per humilem oboedientiam baptisma, quod suscepimus, seruare curemus mundantes nos ab omni inquinamen¬ to carnis et spiritus, perficientes sanctificationem in timore Dei. Studeamus omnes solliciti, ut ianuam patriae coelestis, quae nobis est diuinis patefacta mysteriis, humanis ipsi nobis non intercludamus illecebris. Neque enim frustra Lucas euangelista Dominum post baptisma orasse, et sic coelo aperto spiritum ac uocem Patris uenisse, et consonantibus sibi duobus euangelistis, Matthaeo uidelicet et Marco, ieiunium quadraginta dierum in deserto exercuisse commemorat; sed nos profecto tali eius do¬ ceri uoluit exemplo, ut post acceptam in baptismo remissionem peccatorum uigiliis, ieiuniis, orationibus ceterisque spiritus fruc¬ tibus operam demus, ne nobis torpentibus minusque sollicitis immundus spiritus, qui de nostro corde baptismo fuerat expul¬ sus, redeat nosque spiritalibus diuitiis uacuos inueniens septem¬ plici peste deprimat; et sint nouissima nostra peiora prioribus. Caueamus solliciti, ne ignem nobis ipsi, qui uitae iter occludat, nostrorum accendamus crebro fomite uitiorum. Flammeus nam¬ que gladius, qui paradisi ostia seruat, singulis quibusque fide¬ lium fonte baptismatis extinctus est, et ut redire possint abla¬ tus. Infidelibus autem manet semper immobilis. Sed et falso fidelibus uocatis quidem, sed non electis, dum post baptisma se criminibus implicare non metuunt, quasi post extinctionem idem ignis reaccenditur, ne mereantur intrare regnum, quod ficto ac duplici corde requirunt, serpentino potius dente fraudu¬ lenti quam simplici oculo columbini, | quem in ecclesia sua 2i4v multum se diligere ostendit, qui in amoris cantico ait: Ecce tu pulchra es, amica mea, ecce tu pulchra; oculi tui columbarum. 6. Vnde quia nobis ad discendam Deo placitam simplicitatem columbae forma proponitur, ex omnibus tamen, quae de eius natura moraliter interpretari possunt, unum et hodiernae festiuitati congruum consideremus, quod de eius actu mystico sacra narrat historia. Cum enim Dominus in figura futuri bap¬ tismatis originalis mundi scelera diluuii aquis dilueret, trans¬ acta inundatione scire uolens Noe, qualiter se facies haberet

102/128

studeamus - proponitur] ibid. - p. 84, 171 - 85, 199.

128/155

ex

- qui] ibid. - p. 86, 245 - 87, 274.

100/101

2 Cor. 7, I.

Mc. 1, 13; Lc. 4, 2.

6, 5

et 11, 27.

112

125/126

Cant. 1,

106/108 cfr Mt. 4, 2; 110/111 cfr 2 Cor. 11, 24; e.a. 114 Mt. 12, 124 et 127/128 cfr Mt. 10,

cfr Lc. 3, 21-22.

Mc. 1, 4; Lc. 3, 3.

cfr Mt. 12, 43; Lc.

45; cfr Apoc. 2, 19. 16.

104/106 109/110 cfr

6,

18 et

116/117 cfr Gen. 3, 24. 14. 133/135 cfr Gen.

8, 6-7.

352 135

140

145

150

155

SERMO LXXVIII

terrae, emisit coruum. Qui ad arcam redire contempsit significans eos, qui abluti unda sacri baptismatis nigerrimum tamen ueteris habitum hominis emendatius uiuendo deponere negligunt; et ne Sancti Spiritus unctione renouari mereantur, ab intima pacis et quietis unitate saecularia desideria sequendo desciscunt. Emisit post eum columbam; at illa uenit ad eum uespere portans ramum oliuae uirentibus foliis in ore suo. Ra¬ mus oliuae uirentibus foliis gratiam significat Spiritus Sancti, uitae uerbis abundantem. De cuius plenitudine super Christum quiescente psalmus ait: Vnxit te, Deus, Deus tuus oleo laetitiae prae consortibus tuis. De cuius dono consortibus Christi dato loquitur Ioannes apostolus: Vos unctionem habetis a Sancto et nostis omnia. Et comparatione pulcherrima ueritati concinit umbra. Ramum oliuae columba corporalis ablutam diluuii aquis detulit in arcam; Spiritus Sanctus in specie columbae corporalis baptizatum aqua Iordanis descendit in Dominum. Nos quoque Christi et ecclesiae membra, quos non solum homilnes, qui erant in arca cum Noe, sed et animantia, quae arca continebat et ipsa quoque ligna, ex quibus eadem facta est arca, figurant post acceptum undae regenerantis lauacrum; per unctionem sacri chrismatis gratia Spiritus Sancti signamur. Quam in nobis intemeratam conseruare dignetur ipse, qui nos per gratiam baptis¬ matis a peccato Spiritu Sancto emundatos de filiis diaboli in adoptionem filiorum Dei transferri posse donauit Iesus Christus Dominus noster qui ...

Lc.

137 cfr I Io. 2, 20 et 27. 139/140 Gen. 8, 8 et 11. 143/144 Ps. 44, 8. 145/146 1 Io. 2, 20. 147/148 cfr Gen. 8, 11. 148/149 cfr Mt. 3, 16; 3, 22. 149/150 cfr 1 Cor. 12, 27; Eph. 5, 30. 153 cfr Tit. 3, 5. 154 Act. xo, 45. 156 cfr 1 Io. 1, 7 et 9. 156 cfr 1 Io. 3, 10. 157 cfr

cfr Rom. 8, 15 et 23; Eph. 1, 5.

215r

SERMO LXXIX

Sermo in Nativitate Domini.

1. Puer natus est nobis, filius datus est nobis et uocabitur nomen eius admirabilis, consiliarius, Deus, fortis, Pater futuri saeculi, princeps pacis, et cetera. Natiuitas Domini nostri Iesu Christi, fratres carissimi, totum hodie mundum aduentus sui luce perfudit; hodie sol exortus iustitiae tenebras pristinae iniquitatis exclusit. Hodie de coelo descendit ad hominem Deus seipsum uiam faciens, per quam homini in coelum ad Deum pateret ascensus. Hodie accepimus natum de uirgine Dei Filium, io cunctorum Saluatorem credentium, qui esset unus idemque Deus de Patre, homo de matre, Deus occultus, homo manifestus. Hodie sententia antiquae maledictionis euacuatur, et uberiori nouae benedictionis copia terra fecundatur. Donec namque sub maledicto terra fuit, spinas et tribulos germinauit; at nunc 15 hodie, Domino benedicente, ueritas de terra orta est, speciosus omnino quidam flos campi et lilium conuallium. Agnoscitur lilium hoc ex candore, quo mox in ipso exortu floris pastoribus de nocte emicuit, dicente euangelio, quia angelus Domini stetit iuxta illos, et claritas Dei circumfulsit illos. Bene Dei, quia non 20 angeli, sed lilii candor. | Angelus aderat, sed lilium micabat ab usque Bethlehem. Agnoscitur idem lilium etiam ex odore, quo et longe positis innotuit magis. Equidem stella apparuit, sed mi¬ nime eam graues secuti fuissent uiri, nisi intima quadam suaueolentia orti traherentur lilii. 25 2. Intueamur nunc etiam personam eius, qui in euangelio loquitur: Ego sum ueritas; et uidebimus, quam competenter ueritas lilio comparetur, quam congrue in lilii specie geminae in illo naturae proprietas figuretur. Sicut enim cernimus de medio floris huius quasi uirgulas aureas prodeuntes, cinctas candidis5

LXXIX,

4/11

natiuitas - manifestus] Ps. Augustinus, Sermo, 123, 1 - PL 39,

1990 (= Ps. Fulgentius Rusp., Sermo, 36, 1 - PL 65, 898 D - 899 A).

28/33

12/27

et

uberiori - comparetur et sicut - sua] Bernardus, Super Cantica, s. 70, 5 -

II, p. 210, 12/22 et 24/29.

LXXIX,

2/4

Is. 9, 6.

6 cfr Mal. 4, 2.

cfr 1 Cor. 8, 4; Gal. 3, 20; Eph. 4, 6; e.a.

15

Gen. 3, 18. 2, 7.

26

16

Ps. 84, 12.

Io. 14, 6.

27

cfr Rhabanus Maur., Allegoriae in Sacr. Script. - PL

112, 986 D.

LXXIX,

22

Cant. 2, 1.

7 cfr Eph. 4, 8-10. 10/11 13/14 cfr Gen. 3, 17. 14 cfr 18/19 Lc. 2, 9. 22 cfr Mt.

et quidem Bem

2i5v

SERMO LXXIX

354

30 simo flore, pulchre ac decenter in coronam disposito, sic agnosci¬ mus auream in Christo diuinitatem, naturae humanae corona¬ tam puritate, id est Christum in diademate, quo coronauit eum mater sua, de qua hodie uerus Deus et homo prodiit attestante psalmista: Veritas de terra orta est, et iustitia de coelo prospexit. 35 Veritas de terra orta est: Christus de femina natus est. Veritas de terra orta est: Filius Dei de carne processit. Veritas enim Filius Dei, terra caro. Sed haec ueritas, quae orta est de terra, erat ante terram; et per illam factum est coelum et terra. Matrem enim secundum diuinitatem habere non potuit, qui auctor est matris. 40 Sed ut iustitia de coelo prospiceret, id est ut iustificarentur homines diuina gratia, ueritas nata est de uirgine Maria, ut possit pro illis iustificandis offerri sacrificium passionis, sacrifi¬ cium crucis. Nam nisi a nobis sumeret carnem mortalem, Chri¬ stus mori non posset, quia Verbum non moritur, diuinitas non 45 moritur, uirtus et sapientia Dei. 3. Quomodo ergo offerret sacrifilcium pro peccatis nostris 216' uictimam salutarem, si non moreretur ? Sed nec moreretur, nisi carnem indueret; carnem autem non indueret, nisi ueritas de terra oriretur. Quia ergo ut cernimus, dilectissimi, uulnerum 50 nostrorum magnitudini nisi solo Vnigeniti sanguine non potuit medicari, considerantes quantum fecit Deus pro nostra exhorta¬ tione et salute, curemus intentissimi, ne infructuosus inueniatur in nobis sermo tam uiuus et efficax, sermo non tam oris quam operis, et ex immensitate remedii pensantes immanitatem peri55 culi, maiori deinceps sollicitudine tanti ac talis obseruemus praecepta medici. Haec enim est uoluntas eius in omnibus nobis, ut quemadmodum ipse pro recuperanda in nobis perdita sani¬ tate afflictus et humiliatus est nimis, ita et nos pro hac conseruanda fugiamus quam maxime carnis uoluptatem, quia mors 60 posita est secus introitum delectationis; agamus etiam poeni¬ tentiam, quia per hanc ipso docente appropinquat regnum Dei. Primum sane indicium poenitentiae est ipsa confessio culpae, per quam exemplo nascentis hodie Domini quodammodo ueri¬ tas de terra oritur, ut iustitia quoque de coelo prospiciat. Homo 65 enim peccator terra est, cui in primo homine peccante diceba¬ tur: Terra es et in terram ibis. De hac itaque terra ueritas orietur, si peccata sua homo confiteatur. Nam si se, cum sit

34/38

et

40/49

ueritas - terra et sed - oriretur] Augustinus, En. in Ps., 84,

64/79

13 - CCSL 39, p. 1173, 1/11 et 13/19. in Ps., 84, 14 - CCSL 39, p. 1173,

32/33 37 Ps. 4, 12.

63/64

Cant. 3, 11. 84, 12.

59/60

45

34/36

2/9

homo - eum] Augustinus, En.

et 1174, 19/31.

Ps. 84, 12.

cfr 1 Cor. 1, 24.

36/37 cfr 1 48/49 cfr Ps. 84,

Io. 5, 6; Io. 14, 6. 12.

Regula S. Benedicti, 7, 24 - CSEL 75, p. 48.

cfr Ps. 84, 12.

66 Gen. 3, 19.

53 cfr 61 Mc.

Hebr. 1, 15.

SERMO LXXIX

355

iniquus, iustificare conetur, mendacium potius quam ueritas de illo orietur. Si autem, cum sit iniquus, dicit se iniquum, ueritas 70 de terra orta est. Nam ut noueritis, fratres, quia ueritas pertinet ad confessionem peccatorum, ait Ioannes euangelista: Si dixeri¬ mus I quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus et ueritas in nobis non est. Quomodo ergo ueritas de terra oriatur, ut iustitia de coelo prospiciat, audiamus illum sequentem et dicen75 tem: Si confiteamur peccata nostra, fidelis est et iustus, ut remit¬ tat nobis peccata et purget nos ab omni iniquitate. Tamquam dicat Deus: Parcamus huic homini, quia ipse sibi non pepercit. Ignoscamus, quia ipse agnoscit. Conuersus est ad puniendum peccatum suum; conuertar et ego ad liberandum eum. At contra 80 defendentes peccata sua in alio psalmo propheta exorans: Non miserearis, inquit Deus, omnibus, qui operantur iniquitatem. Quis autem est, qui peccata sua defendit, nisi qui correptus de peccato dura ceruice contemnit ? Ergo, fratres, si Dei misericor¬ diam quaerimus, nostra peccata puniamus. Non potest Deus 85 misereri omnium operantium iniquitatem, quasi blandiens pec¬ catis aut non eradicans peccata. Prorsus aut punit homo aut punit Deus. Nam cum illud facit homo, quod impunitum esse non possit, expedit, ut ab ipso potius puniatur; et faciet, quod in alio psalmo scriptum est: Praeueniamus faciem eius in confes90 sione. Hoc est: Antequam ipse attendat, ut puniat, tu praeueni confitendo et puni. Non inueniat ille, quod puniat, quia cum punis tu iniquitatem, facis aequitatem. Et ideo tui miseretur Deus, quia hoc in te odisti, quod et ille odit, ut incipias placere Deo, dum hoc in te punis, quod displicet Deo, et complebitur, 95 quod scriptum est: Veritas de terra orta est et iustitia de coelo prospexit. 4. Et hoc quidem et si secundum communem hunc, quem diximus, sensum conuenienter accipitur, specialiter tamen ac proprie in mysterio dominicae incarnationis completum et prae100 dicatur et intellilgitur, qui mira suae clementia pietatis de sinu Patris ad susceptionem hominis inclinatus hodie processit ab utero matris. Qui erat primus, propter nos uoluit fieri nouissimus; descendit enim et proiecit se, ut infra omnes caderet inferiorem se cunctis faciens, ut omnes iacentes erigeret. Hoc 105 nobis stabulum illud praedicat, hoc praesepe clamat, hoc mem¬ bra illa infantilia manifeste loquuntur, hoc lacrimae et uagitus

83/94 110

ergo - Deo2] ibid., 58, s. 1, 13 - CCSL 39, p. 739, 3 - 740, 16.

104/

hoc - Adae] Bernardus, In Natiuitate Domini, s. 3, 3 - IV, p. 260, 1/4 et 6/

8.

9. 12.

69/70 Ps. 84, 12. 71/73 1 Io. 1, 8. 73/74 cfr Ps. 84, 12. 75/76 1 Io. 1, 80/81 Ps. 58, 6. 83 cfr Ex. 32, 9. 89/90 Ps. 94, 2. 95/96 Ps. 84, 100/101 cfr Io. 1, 18. 102/103 cfr Apoc. 1, 17. 105 cfr Lc. 2, 7.

2i6v

217'

SERMO LXXIX

356

protestantur. Plorat quippe Christus, sed non quomodo solent ceteri aut certe non quare ceteri. Illi lugent ex passione, Chri¬ stus ex compassione. Illi iugum graue, quod est super omnes filios no Adae, Christus peccata deplorat filiorum Adae. Ipse est namque iuxta quod Salomon dicit: Optimus puer pauper et sapiens, non minus utique in praesepio quam cum postmodum scriptum est de illo: Videns duitatem fleuit super illam. Ipse est puer ille, cuius maiestatem simul et pietatem Isaias contemplatus super 115 eo loquitur, hoc quod in initio protulimus: Puer natus est nobis, filius datus est nobis, et cetera. In puero nomen est aetatis, in Filio plenitudo diuinitatis, factus homo ex matre, natus Deus de Patre, natus ad nostram salutem, datus nobis ad imitationem. Vnus enim Dei Filius et natus ex Patre et ortus ex uirgine non 120 aliud est quam unus et idem Dei et hominis Filius, sicut et in psalmo canitur: Et homo natus est in ea, et ifise fundauit eam Altissimus, homo utique corpore, Altissimus potestate. Et si Deus et homo diuersitate naturae, idem tamen non alter in utroque. Aliud ergo speciale naturae suae, aliud commune nobis125 cum sed in utroque, unus in utroque perfectus. Non igitur mirandum est, quia Dominum eum et Christum fedt Deus. Fecit I ergo Iesum eum utique qui ex corpore nomen accepit. Nam ex 2i7v corpore simul et maiestate, id est ex homine pariter ac deitate: Vocabitur nomen eius admirabilis, consiliarius, Deus, fortis, 130 Pater futuri saeculi, princeps pacis. Admirabilis in natiuitate, consiliarius in praedicatione, Deus in operatione, fortis in pas¬ sione, Pater futuri saeculi in resurrectione, princeps pacis in perpetua beatitudine. Haec etiam nomina possunt ei congrue assignari in nostrae salutis opere. Nam primo dicitur admirabi135 lis in conuersione nostrae uoluntatis, quae mutatio est solius dexterae Excelsi. Postmodum dicitur consiliarius in reuelatione suae uoluntatis, quando reuelat, quid sequendum sit conuersis. Vnde Paulus conuersus dicebat: Domine, quid me uis facere? Conuersis autem necesse est, ut compungantur pro praeteritis 140 delictis, in quorum remissione dicitur Deus, cuius tantum est peccata remittere. Hinc est quod, Saluatore nostro in terra remittente peccata, Iudaei dicunt eum blasphemare, quasi qui assumeret sibi, quod erat solius Dei. Quarto dicitur fortis. Iuxta sententiam enim apostoli necesse est, ut omnes, qui pie uolunt 145 uiuere in Christo lesu, persecutionem patiantur. Sed quis susti¬ neret, nisi ille iuuaret ? Vnde Dauid: Nisi quia Dominus adiuuit

129/166

111 9. 6.

145

uocabitur - eorum] id., Sermo, 53, 1-2 - VI, 1, p. 277, 7 - 278, 18.

113 Lc. 19, 41. 115/116 Is. 9, 6. 117 cfr Coi. 2, 121/122 Ps. 86, 5. 126 Act. 2, 36. 129/130 Is. 9, 76, 11. 138 Act. 9, 6. 140/141 cfr Mt. 9, 2-6. 144/ 146/147 Ps. 93, 17.

Eccl. 4, 13.

cfr Gal. 4, 4.

135/136

Ps.

2 Tim. 3, 12.

SERMO LXXIX

357

me, paulo minus habitasset in inferno anima mea. Cum ergo nos

150

155

160

165

170

175

in tribulatione protegit, cum ipsas aereas potestates arcet a nobis, ac repellit, quid aliud in hoc opere dici potest, nisi fortis ? Vnde dictum est: Dominus fortis et potens, Dominus potens in proelio. Et quoniam ipsa conuersio et uita nostra in Christo agenda est, non intuitu temporalium rerum, sed spe futurorum bonorum, ideo quinto loco ponitur: Pater futuri saeculi, Pater scilicet in regeneratione corlporum. Quia uero omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur, ut discernat immuta¬ tionem iustorum ab iniquorum resurrectione, ponitur sexto lo¬ co: Princeps pacis. Qua obtenta tota perfectio completur, nec iam ultra aliud quidquam appetendum relinquitur. Ipsa est enim, in cuius exultatione concinit psalmista dicens: Lauda Ierusalem Dominum, lauda Deum tuum Sion. Quoniam confortauit seras portarum tuarum, benedixit filiis tuis in te, qui posuit fines tuos pacem. Horum sex nominum uirtutem breuiter ac plene comprehendit uno nomine angelus loquens ad Ioseph: Et uocabis, inquit, nomen eius Iesum. Cuius uidelicet nominis exponens rationem: Ipse enim, ait, saluum faciet populum suum a peccatis eorum. Suum utique populum non alienum, illos scilicet solum quos praesciuit et praedestinauit eligendos saluat a pecca¬

tis eorum praeteritis et instantibus. A praeteritis quidem per gratiam indulgentiae, ab instantibus per donum continentiae; ab illis ut non imputentur, ab istis ut non dominentur; sicque destructo medio inimicitiarum pariete, qui separabat inter nos et Deum nostrum, pacem habeamus, nunc interim ad Deum per iustificationem, postmodum autem et in Deo per reuelatam gloriae eius perpetuam uisionem. Ad quam nos perducere dignetur ipse princeps pacis, pax uera, quae nobis hodie de coelo per uirginem descendit Vnigenitus Filius Dei Iesus Christus Domi¬ nus noster, qui uiuit ...

148

150/151 Ps. 23, 8. 152/153 cfr Hebr. 10, 1. 153 154/155 1 Cot 15, 51. 157 Is. 9, 6. 159/162 Ps. 146 (147), 12163/164 et 165/166 Mt. 1, 21. 167 Rom. 8, 29. 175 Is. 9, 6. 176 cfr Eph. 2, 2.

Is. 9, 6. I4.

cfr Io. 3, 18; 1 Io. 4, 9.

SERMO LXXX

In Epiphania Domini.

5

io

15

20

25

30

1. Praesentis nobis diei festiuitatem, dilectissimi, triplex do¬ minicae manifestationis effectus commendat, quoniam sicut reuerenda sanctorum patrum traditione docemur, hodie a magis infans in cunabulis est adoratus, hodie quoque ad susceptionem lauacri baptisltae sui manibus inclinatus, itemque hodie aqua in 2i8v uinum permutata inauditi eatenus signi ostensione declaratus. Sed in prima apparitione homo uerus innotuit, ubi inter ubera matris infans apparuit. In secunda uerum hunc Dei Filium Patris indicat testimonium. In tertia uero uerus Deus esse monstratur, ad cuius imperium natura mutatur. Tot testimoniis hodie confirmatur fides nostra, tot indiciis roboratur spes no¬ stra, tot quasi facibus inflammatur caritas nostra, tam euidens circa nos diuinae benignitatis argumentum tenentes, quia uidelicet uoluit non solum ad terras descendere, sed etiam innote¬ scere; non tantum nasci, sed dignatus est et agnosci. Denique propter hanc agnitionem dies ista celebris habetur, et insignis dies apparitionis. 2. Ac primum hodie, ut dictum est, magi ab oriente uenerunt ortum mundo solem iustitiae requirentes eum, de quo legitur : Ecce uir, Oriens nomen eius. Hodie adorauerunt nouum uirginis partum, sequentes noui sideris ductum intrant stabulum, inueniunt inuolutum pannis infantulum, nullum prorsus regiae di¬ gnitatis insigne, sed magnae paupertatis uilitatem in illo conspiciunt. Sed reuera qui illos adduxit, ipse et instruxit; et qui per stellam foris admonuit, ipse in occulto cordis edocuit. Et ideo non illis sordet stabulum, non offenduntur pannis, non scandali¬ zantur infantia lactentis: procidunt, uenerantur ut regem, ado¬ rant ut Deum. Nec solum adorant, uerum etiam mysticis muneribus, auro scilicet, thure | et myrrha, quis uel quantus ab his 219'

LXXX, 8/13 sed - nostra] Bernardus, In Epiphania Domini, s. 1, 8 - IV, p. 3°o, 7/12. 13/22 tam - ductum] ihid., s. 1, 4-5 - IV, p. 296, 3/10. 22/23 et 25/29 intrant - infantulum et sed - Deum] ihid., s. 1, 5 - IV, p. 297, 2/6.

LXXX, 2/7 cfr Gaufridus Babion, Sermo, 6 - PL 171, 413 B (Schneyer, 2, p. 151); Petrus Lomb., Sermo, 7 - PL 171, 402 B (Schneyer, 4, p. 701). 4/5 cfr Mt. 2, ii. 4/7 cfr Sermo, 78, 6/8. 5/6 cfr Mt. 3, 13-16; Mc. 1, 9; Lc. 3, 21. 6/7 cfr Io. 2, i-ii. 19 cfr Mt. 2, 1. 20 cfr Mal. 4, 2. 21 Zach. 6, 12. 22 cfr Mt. 2, 9. 22/23 cfr Mt. 2, n. 27 cfr Lc. 2, 7. 29/31 cfr Sermo 4, 8/11; Bernardus, Sermo in Epiphania, 1 - VI, 1, p. 21, 2/5. 29/30 cfr Mt. 2, 11.

SERMO LXXX

359

aestimetur, enuntiant: homo nimirum, rex et Deus, homo recon¬ cilians, Deus condonans, rex gubernans. Quorum et nos exemplo docti, quod celebritatis obsequio prosequimur, munerum eorun¬ dem spiritali oblatione protestemur. Offeramus itaque homini 35 myrrham mortificationem eius circumferentes in carne nostra mortali, quia ad imaginem humanitatis eius oportet nos in praesenti conformari, si ad imaginem diuinitatis eius, ad quam conditi sumus, uolumus reformari. Offeramus Deo thus orationis dirigentes orationem nostram in conspectu eius, ut dono gratiae 40 suae secundum carnem et secundum spiritum conformes simus imaginis Filii sui. Regi offeramus aurum deuotionis, quatenus siue per latam uiam siue per artam semitam duxerit nos rex et praeuius noster, sapiat et placeat deuotioni nostrae ducatus eius, eo usque ut et in tribulationibus gloriemur, scientes quia 45 diligentibus Deum omnia, tam prospera uidelicet quam aduersa, cooperantur in bonum. Bis ergo dignis absque dubio gratiarum actionibus primae Domini apparitioni respondeamus. 3. Alteram quoque eius declarationem, quae nihilominus ho¬ die facta celebratur, consideremus; et quantus in illa nostrae 50 aedificationis fructus contineatur, intendamus. Cum enim tri¬ ginta iam annos exegisset in carne, qui secundum diuinitatem idem ipse est, et anni eius non deficient, inter populares turbas ad baptismum Ioannis uenit. Venit tamquam unus ex populo, qui solus erat sine peccato. Quis eum tunc crederet Filium Dei ? 55 Quis tam ualde humiliatum putaret | Dominum maiestatis ? 2i9v

Solum profecto Ioannem latere non potuit, qui hunc nondum natum per maternum uterum necdum natus agnouit, et quia uerbis non poterat, intra matris uiscera positus gratulatorio motu salutauit. Vnde et nunc uidens eum uenientem ad se dicit: 60 Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi. Et tamen post hoc testimonium baptizari uult a Ioanne, tremit ille: Ego, inquiens, a te debeo baptizari, et tu uenis ad me? Quid mirum, si tremit homo et humiliatur coram humili Deo? Sed Dominus: Sine, inquit, modo; sic enim decet nos adimplere omnem iusti65 tiam. Acquieuit Ioannes et oboediuit; baptizauit agnum Dei et aquis lauit. Nos abluti sumus, non ille, quia nobis abluendis

31/32

et

34/46

homo' - gubernans et offeramus - bonum] id., Sermo in

50/53

Epiphania, 6 - VI, 1, p. 25, 29 - 26, 10.

cum - uenit1] id., In Epiphania

Domini, s. 3, 2 - IV, p. 305, 5/8.

35/36

cfr 2 Cor. 4, 10.

Rom. 8, 29.

53

42

39

cfr Mt. 7, 14.

cfr Mt. 3, 13-17.

56/59

cfr Ps. 140, 2.

44/46

cfr Lc. 1, 41 et 44.

Comm. in Matth., I, 3 - PL 107, 775 D.

64/65

Mt. 3, 15.

65/66

et

67/68

cfr Eph. 3, 7.

52

Rom. 8, 28.

60

59/63 Io. 1, 29.

cfr Mt. 3, 16.

40/41

Ps. 101, 28.

cfr

52/

cfr Rhabanus Maur.,

61/62

Mt. 3, 14.

66 cfr 1 Cor. 6, 11.

360

70

75

80

85

90

95

100

SERMO LXXX

aquae cognoscuntur ablutae. Probat hoc descendens Spiritus Sanctus sicut columba in ipsum; probat et Patris testimonium, cuius uox audita est: Hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacui, utpote qui solus nihil habeat, quod Patri displiceat, in quo nil sit, quod oculos paternae maiestatis offendat. Verum non propter ipsum, sed propter nos haec uenit uox, propter nos utique erudiendos et informandos, erudiendos ad fidem, infor¬ mandos ad operationem. Ait ergo: Hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacui, tamquam si diceret, quod mihi de me placet, in ipso est, extra ipsum non est, quia quod ego sum, ipse est. Quia enim aliud quam ipse non sum, extra ipsum mihi placere non possum. Et omnino quidquid placet, in ipso et per ipsum placet. Ipse est enim sapientia, per quam feci omnia. In ipso examino cuncta opera mea et non amare nequeo, quod intueor, simile illi quem amo. Solus ille me offendit, qui ab eius similitudine recedit. Si ergo uultis mihi placere, I ei similes 2201 estote, ipsum audite; et si forte ab eius similitudine male agen¬ do discessistis, ipsum imitando redite. In ipso datur praeceptum, in ipso datur consilium: praeceptum ut persistatis, consi¬ lium ut redeatis. Vtinam tenuissetis praeceptum, sed quia trans¬ gressi estis praeceptum, saltem audite consilium. Magni consilii angelus uobis mittitur, ut qui conditis datus fuit ad gloriam, idem perditis ueniat ad medelam. Ipsum audite. Ipse conditor, ipse est et redemptor. Ipse Deus mecum uos condidit, qui uobiscum homo solus ad uos uenit. Ipse est forma, ipse est medicina, ipse est exemplum, ipse est remedium. Ipsum audite. Felicius fuisset semper eius tenuisse similitudinem, sed iam non minus gloriosum erit ad eius redire imitationem. Ipsum audite. Haec igitur salutaria in secunda Domini apparitione nobis sunt declarata. 4. Iam uero quod in uinum aqua mutatur, quod et ipsum hoc eodem die factum memoratur, quia, ut ait Maximus episcopus, religionis nostrae designat arcanum. Vnde uel qualiter haec in nobis permutatio fiat, studiosius est indagandum. Aqua figurate

74/79 hic - omnia] Hugo a S. Victore, Didascalicon, VII (= De tribus diebus), 24 - PL 176, 834 A. 79/94 in - audite] ibid. - PL 176, 834 BC. 100/104 aqua - timores] Bernardus, Super Cantica, s. 54, 12 - II, p. no, 10/11 et 13/15.

69/70 Mt. 3, 17.

72 Io. 12, 30. 74/75 Mt. 3, 17. 79 cfr 1 Cor. 1, cfr Io. 1, 3. 87/88 cfr Introitus Natiuitatis Domini. 89 cfr Hebr. 11, 90 cfr Ps. 18, 15; Is. 63, 16; Act. 7, 35; e.a. 97 cfr Io. 2, i-n. 98/ 99 Locus nondum repertus. 24. 10.

LXXX, 80 mea] quae facio add. Hugo ad ipsum redite Hugo 88 nobis Hugo

84 ipsum - redite] ipsum imitando

SERMO LXXX

105

no

115

120

125

130

135

361

intellecta timor Domini est, quia refrigerat ab aestu desiderio¬ rum carnalium, dicente etiam scriptura: Timor Domini, fons uitae. Porro hydria mens hominis est. Tres metretae, quibus implenda est, tres sunt timores religiosis permaxime necessarii, quippe ad quos specialiter pertineat non solum a malis timore cohiberi, sed etiam cum timore et tremore suam ipsorum salu¬ tem operari ac beati Iob exemplo omnia opera sua uereri. Et reuera nil adeo ualet ad gratiam spilritalem promerendam, 220* retinendam, recuperandam, quam si omni tempore inueniamur coram Deo non altum sapere sed timere. Beatus homo qui semper est pauidus, timens et cum arriserit gratia et cum abierit et cum denuo redierit. Cum adest namque gratia, timendum ualde est, ne non digne operemur ex ea. Cum uero recesserit, multo magis tunc timendum, quia non solum nihil possumus facere, sed etiam deficere immo et cadere ac perire habemus sine ea. Quod si quando repropitiata redierit, multo amplius tunc timendum est, ne forte contingat recidiuum pati, quia recidere deterius esse constat, quam incidere iuxta illud in euangelio: Ecce sanus factus es, iam noli peccare, ne aliquid tibi deterius contingat. Beatus, qui cor suum triplici timore isto repleuerit. Hoc enim faciens erit hydria in conuiuio Christi, impleta usque ad summum continens nimirum metretas non binas, sed ternas. Non enim unus timor, non duo denique, sed toti tres simul replent usque ad summum. Quisquis omni tempore ex omni corde timet Deum, impleuit hydriam usque ad summum. Amat Deus integrum munus, affectum plenum, perfectum sacrificium. Curet proinde unusquisque nuptiis coelestibus plenam inferre hydriam, ut de ipso quoque dicatur, quia repleuit eum spiritus timoris Domini. Qui sic timet, nihil negligit. Nec est, quo admittat superbiam, repletus timore Domini. Et sic de ceteris quoque uitiis sentiendum, quia necesse est omnia plenitudine timoris excludi. Tunc demum si plene, si perfecte timuerit, dabit caritas aquis illius saporem ad Domini benedictionem, quia perfecta caritas foras mittit timorem, ut ubi aqua fuerat, uinum esse incipiat, et uinum omnium I praestantius, in tantum ut qui ex eo 221'

107/112 et - redierit] ibid., s. 54, 9 - II, p. 108, 22/26. 116/122 quod ternas] ibid., s. 54, 11 - II, p. no, 28 - 111, 7. 123/135 non - incipiat] ibid., s. 54, 12 - II, p. no, 15/21. 23/26 et 28 - ni, 1.

101/102 cfr 1 Petr. 2, n. 102/103 Prou. 14, 27. 106 cfr 1 Cor. 2, 3; 2 Cor. 7, 15. 107 cfr Iob 9, 28. 110 cfr Rom. n, 20. 110/111 Prou. 28, 14. 119/120 Io. 5, 14. 121/122 cfr Io. 2, 6-7. 128/129 Is. n, 3. 133/ 134 1 Io. 4, 18.

107 exemplo]

in marg. R

110 coram Deo]

in marg. R

362

SERMO LXXX

degustauerit, sponso nostro dicere possit: Omnis homo primum uinum bonum ponit, et cum inebriati fuerint, tunc id, quod deterius est. Tu autem seruasti uinum bonum usque adhuc. Omnis 140

145

150

155

namque homo, id est carnalis, primum uinum bonum ponit, quia in sua prius delectatione falsam quandam dulcedinem sentit; sed postquam mali desiderii uinum mentem inebriauerit, tunc quod deterius est, propinat, quia spina conscientiae superueniens mentem quam prius falso delectabat, grauiter cruciat. Sed sponsus noster postremo uinum bonum porrigit, dum mentem, quam sui dulcedine amoris replere disponit, quadam prius tri¬ bulationum punctione amaricans affligit, ut post gustum amari¬ tudinis auidius sumatur suauissimum poculum caritatis. Et hoc primum signum, quod coram discipulis suis facit, et credunt in eum, quia inde peccator et poenitens primum de misericordia Dei fiduciam habere incipit, quod post longa moeroris taedia Sancti Spiritus consolatione cor suum releuari sentit. Nos ergo, fratres carissimi, ea quae in hac trina Domini apparitione pro nostra instructione facta cognouimus sollerti memoria reuoluentes, ad haec pro uiribus exercenda cuncta intentionis nostrae studia dirigamus, omnes nostros cogitatus pariter et actus diuinis aspectibus dignos exhibere curemus, quatenus et in extrema illa sui manifestatione non confundamur a conspectu ipsius, sed potius reuelata facie ad contuitum gloriae eius accedamus ipso perducente, qui cum Patre ...

136/151 omnis - sentit] Hugo a S. Victore, De Arca Noe morali, I, 1 - PL 176, 619 A - 620 A.

136/138 Io. 2, 10. 141 cfr Eph. 5, 18. cfr Act. 9, 31. 158 cfr 2 Cor. 3, 18.

146 compunctione amaricari sinit

Hugo

147/149 cfr Io. 2, n-12.

151 reuelari

Hugo

151

SERMO LXXXI

Sermo in Nativitate Domini.

1. Propter nimiam caritatem suam, qua dilexit nos, Deus Pa¬ ter Filium suum misit in similitudinem carnis peccati, ut omnes saluaret. Cum multa circa genus humanum diuinae dilectionis 5 indicia pie ac fideliter considerantibus appareant, quod scilicet nos, qui non eramus, in nullo nostri egens creauit, quod nos ratione discretos ac suae imaginis similitudine decoratos ceteris uisibilibus creaturis praeposuit nostraeque necessitatis usibus coelum, terram, mare famulari constituit, cum haec omnia equiio dem magna et quorum non est numerus, gratuita pietate con¬ cesserit, his tamen omnibus unum illud incomparabiliter emi¬ net, quod nobis in culpam sponte delapsis, quod in peccati morte consopitis et usque ad ipsius creatoris ignorantiam a Deo alienatis non per aliquem licet magni meriti hominem, non 15 denique per angelum uel archangelum, sed per Vnigenitum sibique coaeternum Filium salutis remedia contulit. Haec sunt igitur hodiernae festiuitatis gaudia ueneranda; haec in natiuitate Do¬ mini Saluatoris nostri mundo declarata supernae pietatis sacra¬ menta, quoniam Deus Pater propter suam non mediocrem aut 20 sufficientem, sed prorsus nimiam caritatem, qua dilexit nos, Filium suum misit in similitudinem carnis peccati, uidelicet non in carnem peccatricem, sed per passibilitatem et mortalitatem ei similem. Cetera uero omnis hominum caro peccati est; sola illius caro non est peccati, quia non eum mater concupiscentia 25 concepit, sed gratia. Habet tamen similitudinem carnis peccati, quia esuriuit, sitiuit, dormiuit et alios humanae carnis defectus usque ad mortem sustinuit. Licet ergo eadem caro sit, quae et nostra, non tamen ita facta est in utero I sicut nostra. Est enim sanctificata in utero et nata sine peccato, et nec ipse umquam in 30 illa peccauit. In poena ergo similis est nostrae, non in peccati actione. Venit igitur ad corpus immaculatum, qui uirginem, ex qua nasci elegit, creauit; et quam creauit, elegit. Naturam ergo corporis habuit, sed pollutionem peccati, quae ex concupiscen¬ tiae motu concepta est, omnino non habuit, unde nec peccatrix 35 fuit, quia sine libidinis attactu concepta; nec peccati causam in se habuit, nec in ea peccauit. Ideo non erat caro peccati, quia

LXXXI,

21/39

Filium - peccatum] Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli:

In ep. ad. Rom., 8 - PL 191, 1433 C - 1434 A.

LXXXI, 1, 26 et 5, 1.

2

Eph. 2, 4.

13/14

2/3

Rom. 8, 3.

cfr Eph. 4, 18.

20

3/4

cfr Lc. 7, 3.

Eph. 2, 4.

21

7

cfr Gen.

Rom. 8, 3.

33/

221

222

SERMO LXXXI

364

40

45

50

55

60

65

70

75

nata non erat ex delectatione carnali, sed tamen similis, quia mortalis atque passibilis. In hanc similitudinem misit Deus Filium suum, ut damnaret peccatum, immo ad hoc apparuit Filius Dei in similitudinem carnis peccati, ut destrueret carnem siue corpus peccati. Et huic sententiae apostoli, qua corpus peccati per Christum destrui dicitur, apte consonat illa Danielis prophetia qua, quod etiam ad commendationem gloriosae huius sollemnitatis proprie tendit, statuam illam quam rex Nabuchodonosor in somnis conspexit, per lapidem de monte sine manibus abscisum comminutam describit. Haec ergo statua ex diuersis metallis in unam humani corporis effigiem figurata, sed per lapidem confracta, corpus peccati ex diuersis uitiis composi¬ tum, sed a Christo destruendum significans, caput, brachia, pectus et cetera membra usque ad pedes habuisse narratur. 2. Primum ergo de capite uideamus. Initium omnis peccati est apostatare a Deo. Apostasiam autem non facit nisi amor pro¬ priae excellentiae et desiderium implendae uoluntatis propriae. Voluntas igitur propria est causa apostatandi a Deo. Ipsa igitur est caput quodammodo et principium corporis peccati. Et quemadmodum ex capite corporis hulmani omnis sensus corpo- 222' ris procedit, ita ex capite corporis peccati, quod est uoluntas propria, omnis exterioris interiorisque hominis sensuum abusio prodit. Nam propter uoluntatem propriam implenda illicit concupiscentia, contemnit inoboedientia, prurit immunditia, exce¬ dit intemperantia, infidelitas fallit. Et hoc caput aureum esse dicitur, quia sicut aurum cunctis metallis clarius, carius, pretio¬ sius est, ita uoluntas propria cunctis corruptionibus tam corpo¬ ris quam mentis arcem uirtutum ualidius, subtilius, obstinatius impugnat. Et quanto fortius impugnat, tanto difficilius expu¬ gnatur. Facile namque contemnimus, quae extra nos sunt; haec autem dormit in sinu nostro, a qua etiam ostia oris nostri claudere monemur. Haec est Dalila, in cuius gremio dormit Samson. Quo consopito eradit ei septem crines capitis eius, quorum quattuor in praesenti omissis, tres reliquos assignabi¬ mus hoc modo: primus crinis est sanctitas, secundus puritas, tertius rectitudo; sanctitas cogitationis, puritas meditationis, rectitudo intentionis. Quibus erasis irruentes super Samsonem hostes eruunt ambos oculos eius, scilicet bonam actionem et diuinam contemplationem. Haec de aureo capite corporis pec¬ cati dicta sint, nunc de argenteo eius pectore et brachiis conse¬ quenter dicendum. 3. In pectore humani corporis dicuntur morari cogitationes, unde et a philosophis dicitur: sedes consiliorum bonorum et

38/39 51/52

74

cfr Rom. 8, 3.

41/42

cfr Rom. 6, 6.

cfr Eccli. 10, 14. 60 cfr Cant. 5, 11. cfr Iud. 16, 20-21. 79/80 ?

42/50 68/69 cfr

cfr Dan. 2, 31-35. Iud. 16, 19.

73/

SERMO LXXXI

365

malorum. Hic etiam thesaurus ille, de quo Dominus in euange¬ lio: Bonus, inquit, homo de bono thesauro cordis sui profert bona, et malus homo de malo profert malum. Ceterum in pectore corporis peccati sedes est peruersitatis, cathedra pestilentiae frequensque et artificiosa meditatio, quando | opportunitate 223' 85 affectus peruersae uoluntatis in effectum possit procedere mali¬ gni operis. Pectori corporis peccati brachia cohaerent, quae po¬ tentiam peccatoris designant; et ipsa est nequitia, in qua confi¬ dit et per quam operatur. In brachio sunt ossa duo cubitus, deinde manus in quam quinque digiti propriis nominibus distin90 cti. Primum igitur os est priuatio bonitatis, secundum delibera¬ tio prauitatis. Cubitus praui operis inchoatio manus exercitatio. Quinque digiti quinque sunt instrumenta, per quae prauitas transit in effectum. Pollex est amor saecularis, index uelle dici sanctum antequam esse, ut uerius dicatur; medius usurpare sibi, 95 quod suum non est; medius ignorare sibi prodesse et alios uelle docere uel aliis praeesse. Auricularis est nescium esse, nec doceri uelle. Vnde et haec omnia ex argento esse describuntur, quia tales quique suae magis, ut ipsis uidetur, prudentiae quam aliorum consiliis innituntur. Venter corporis peccati mollities 100 est libidinis, quae iuxta beatum Iob est uirtus et fortitudo aduersarii nostri. Haec nobis a natiuitate insita intimus est; et supremus hostis noster et domestico bello grauiter nos persequi¬ tur. Hinc sanctorum quidam mulieri cuidam dixisse perhibetur: Recede, mulier, recede; adhuc enim igniculus uiuit. Et hic uen105 ter aereus esse pronuntiatur propter fictam sanctitatis imagi¬ nem, qua saepe adumbratur, quemadmodum et aes auri prae¬ tendit speciem, sed non habet dignitatem. Iam uero femora, crura, pedes leuitatis nomine denotantur. Congruo satis ordine uoluptati subiungitur leuitas, mater stultitiae, cui nihil certi no constat, cui nihil diu constat. Et haec quidem his, qui foris sunt ad manum occurrit, quippe qui re ipsa de se dictum probent, quia sedit populus | manducare et bibere et surrexerunt ludere. 223“ Sed numquid et nostris non insidiatur pestis haec pessima. Immo uero insidiatur. Esca namque eius, ut ait propheta, electa 115 est. Vulpis est uineam Domini demoliens, domum Israel. Ingre¬ ditur proinde claustra monasterii, ut excitet fratres, immo iam dudum ibidem latitans tamquam Eua altera sub arbore fici de apotheca sua diuersa profert genera fructuum propter infirmita¬ tes diuersorum, ut qui forte ex uno noluerit edere, ex altero 120 reficiatur. Hunc nempe efficit garrientem illum uagum, hunc quietis impatientem, illum non ualentem in claustro consistere 80

81/82 115

83 cfr Ps. 1, x. 100/101 cfr Iob 40, 15. 117 cfr Gen.

Mt. 12, 35.

CSEL 75, p. 36. cfr Cant. 2,

39, 2 - CSEL 75, p. 109.

u. 3,

93/94 Regula S. Benedicti, 4, 62 112 Ex. 32, 6. 114/115 ? 6-8. 119/120 Regula S. Benedicti,

SERMO LXXXI

366

125

130

135

140

145

150

155

pedibus suis. Hunc pascit detractione, illum uero adulatione, alium musitatione: sic omnibus complicibus suis se conformans et aptans, ut quod faciendum est numquam absque murmuratione fiat. Deinde praetendit breuitatem claustri, amaritudinem silentii continui, uictus asperitatem, uestimentorum uilitatem. Et quia angustiam ei parit omne, quod ordinatum est, complices suos transilire facit de loco ad locum, de officina ad officinam. Modo namque conueniunt in capitulo, modo in refectorio, modo in calefactorio; modo hic sunt, modo ibi, modo ubique, modo nusquam. Et si ueritas attendatur, istiusmodi claustrales gyrouagi potius sunt appellandi, semper uagi et numquam stabiles et per omnia sarabaitis, id est hypocritis, deteriores. Quorum plerique dum mutari a malo aut de bono in melius proficere negligunt, de malo semper in peius deficiunt. Hinc eis tepor ordinis ingrauescit, feruor dilectionis refrigescit. Blanditur uoluptas, fallit securitas et ad uomitum pristinum consuetudo. Tunc tandem praesumitur saltus temerarius atque pudendus, turpissimus et omni confusione | dignissimus. Saliunt namque de 224' excelso in abyssum, de pauimento in sterquilinium, de solio in cloacam, de coelo in coenum, de claustro in saeculum, de para¬ diso in infernum. 4. Tibiae, crura, pedes est intentio peccatoris, quae et ferreae dicuntur, quia sicut ferrum cetera metalla domat prae duritia sua, ita intentio quamlibet actionem punit aut remunerat pro simplicitate aut nequitia sua. Vnde Saluator in euangelio: Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum, erit. Si autem fuerit nequam, totum corpus tuum tenebrosum erit. Et beatus Ambrosius: Tale erit opus tuum, qualis et intentio tua; et affectus tuus operi tuo nomen imponit, ut uel bonum sit uel malum. Tibiis proximo loco pedes copulantur, qui totum susten¬ tant et circumferunt corpus, quorum in corpore peccati cupidi¬ tas locum tenet et exercet officium; ipsa autem est immoderatus possidendi appetitus duas habens species: amorem pecuniae et amorem scientiae. Ananias et Saphira possidendam appetendo pecuniam ante pedes apostolorum praefocati a diabolo expirauerunt. Adam plus uolendo sapere quam oporteret, eiectus est 135/142 hinc - infernum] Bernardus,

Super Cantica, s. 63, 6 - II, p. 165, 21/

23 et 25/28.

124/125 cfr

131/133 Regula S. 136 cfr Regula S. Benedicti, 66, 4 - CSEL 146/148 Mt. 6, 22-23; Lc- n, 34149 Locus

Regula S. Benedicti, 41, 5 - CSEL 75, p. 113.

Benedicti, 1, 10-n - CSEL 75, p. 20.

75> P- I7Icfr Mt. 24, 12. nondum repertus. 150 Ambrosius, De Officiis min., I, 30, 147 - ed. Testard coli. Bude, p. 166 [PL 16, 71B]. 155/157 cfr Act. 5, 1-10. 157/158 cfr Gen. 3, 6-23. 157 cfr Eccl. 7, 17; Rom. 12, 3. LXXXI, 137 ad

consuetudo] reuocat c. Bem (fortasse ad u. pr. reuocat c. ?)

SERMO LXXXI

160

367

de paradiso. Hanc in propria persona Christus funditus euicit, sed in electis suis ita eandem temperauit, ut licet sine ea esse non possint, non enim possint non concupiscere, non tamen regnet in eorum mortali corpore ad oboedientiam concupiscentiis eius. 5. Et hoc est quod apud Danielem: Lapis abscisus sine mani¬ bus percussit statuam in pedibus illius et comminuit eos. Lapis

165

170

175

absque manibus abscisus Christus est sine uirili semine hodie de uirgine natus et ex massa peccatrice absque peccato assumptus. Lapis iste percussit statuam corporis peccati in pedibus, et comminuti sunt; totumque simul corpus corruit, conteritur et dispergitur, ut pereunte peccati corpore corpus in nobis surgat iustitiae I illae, uidelicet sua nos inhabitatione dignos efficiat, in quo cunctarum est uirtutum perfectio, omnium simul gratiarum plenitudo, qui ueniens ad nos in similitudine carnis, liberauit nos a dominio legis peccati, factus nobis a Deo Patre suo iustitia et sanctificatio et redemptio, Iesus Christus Dominus noster, qui uiuit et regnat ....

160/162 Rom. 6,12. 163/166 cfr Rupertus Tuit., De sancta Trinitate, XXXII, 7 - CCCM 23, p. 1744, 263/264. 163/164 Dan. 2, 34. 164/166 cfr Rhabanus Maur., Allegoriae in Sacr. Script. - PL 112, 980AB; Honorius August., Speculum Ecclesiae: In Annunt. S. Mariae, - PL 172, 905 B. 173/174 1 Cor. 1, 30.

160 possint2] possunt

R

SERMO LXXXII

In Apparitione Domini. 1. Magnam nobis, dilectissimi, confert utilitatem rerum ab humani (generis) Saluatore gestarum memoria, si quae ueneramur, credita suscipiamus imitanda. In dispensationibus enim 5 sacramentorum Christi et uirtutes sunt gratiae et incitamenta doctrinae, ut quem spiritu fidei confitemur, exemplo quoque operum sequamur. Nam etiam ipsa primordia, quae Dei Filius per matrem uirginem nascendo suscepit, ad prouectum nos instituunt pietatis. Cum enim de thalamo uirginali processit, io exultauit ut gigas ad currendam uiam per omnem dispensatio¬ nem conuersationis suae quasi quandam uiuendi uiam nobis struens et ordinans, per quam nos post se et exemplis quasi quibusdam uestigiis dirigeret et amore traheret. Vnde dicit in euangelio Petro et Andreae: Venite post me. Si enim cogitamus 15 conceptionem eius siue natiuitatem, inuenimus utique in his non solum quod aedificet fidem, sed etiam quod exerceat per moralitatem. Sic et in reliquis. Nam spiritalis in nobis conceptio piae est uoluntatis intentio; et haec fit in anima uirginea, quia soli Deo cupit placere. Natiuitas uero Domini inchoatio est in nobis 20 operis boni. Circumcisio autem, quam non licet fieri suis mani¬ bus, magistrorum est super opera discipulorum discretio. In qua circumcisione Iesus nomen accepit, quia opus subiecti I uirtutis uel salutis nomen sortitur ex discretione magistri. Porro Domini apparitio est nutu Dei, non per se, operis manifestatio. In 25 apparitione uero semper uirgo mater et a magis et a pastoribus inuenitur, quia ueram uirtutem tam apud sapientes quam apud insipientes iugis semper pudor comitatur. 2. Quadraginta uero dierum purgatio est per totum huius uitae tempus cotidianorum excessuum indesinens emundatio, 30 uel usque in finem boni operis exercitatio. Pueri ad templum delatio est post finem uitae perfecti operis repraesentatio. Dela¬ tio in templum fit per duos, persecutores scilicet et simulatores.

LXXXII, 9/15 et 17/38 cum - natiuitatem et sic - sancta] Guilelmus de S. Theodorico, In Cantici Canticorum duo priora capita breuis commentatio, 16 - PL 184, 420 C - 421 A.

LXXXII, 10 Ps. 18, 6. 14 Mt. 4, 19. 16/17 cfr Gregorius, Home/ia in Euang., II, 40, 1 - PL 76, 1302 A. 21/22 cfr Lc. 2, 21. 25/26 cfr Mt. 2, 11; Lc. 2, 8-20. 28 cfr Lc. 2, 22; Leu. 12, 2-5. 30/31 cfr Lc. 2, 22.

LXXXII, 12 struens] sternens Guil

18 uirgine R

225'

SERMO LXXXII

35

40

45

50

55

369

Sed his extra remanentibus parentes, id est boni operis patrato¬ res, in templum Dei illud introducunt. Simeon uetustus est, antiquus dierum omnipotens Deus. Puer in eius ulnis est ponde¬ ratio in manu Dei cuiusque meriti. Debet enim esse conceptio pura, natiuitas uoluntaria, circumcisio discreta, apparitio uerecunda, purgatio continua, oblatio sancta. Et quoniam hac die de purgatione et oblatione loqui magis conuenit, quippe quae de utroque horum nomen acceperit, considerandum nobis est, quia congruo ordine oblationi praeponitur purgatio, quia nisi purgata non placebit oblatio. Principalis autem nostra post baptismi sacramentum purgatio est lacrimosa compunctio, unde etiam appellatur in scripturis secunda regeneratio. Est autem compunctio gemebundi cordis ad Deum conuersio gemitu et lacri¬ mis internum dolorem testificans. Differentiae illius duae sunt, superior uidelicet et inferior. Inferior plangit transactum erro¬ rem, superior suspirat supernum amorem. Vnde quidam sapiens ait: Duplex cunctorum compunctio corda uirorum possidet ac mulcet, ad lacrimasque mouet: dum mala quae gessit, homo quid sit, quanta patrauit, I unusquisque notat se minimumque 22T uocat. Vel dum pro uita suspirans tendit ad alta, dum coeli uitam quaerit habere piam. Haec duplex compunctio designat irriguum superius et irriguum inferius, quod dedit Caleph Axae filiae suae. Pater mi, inquit, da mihi benedictionem'. Terram australem et arentem dedisti mihi, iunge et irriguam. Et dedit ei pater suus irriguum superius et irriguum inferius. Axa designat

animam poenitentem, et in hac lacrimarum ualle peccatorum suorum ueniam suspirantem. Vnde Axa medicamentum inter60 pretatur. Non mediocris est medicina haec, qua mors aeterna perimitur, uita restauratur. Caleph designat bonitatem Dei, quae neminem uult perire, sed ad agnitionem ueritatis uult omnes peruenire. Vnde Caleph omne os interpretatur pro eo, quod omnia subiecta sint uerbo oris Dei. Ipse dixit et facta sunt, 65 ipse mandauit et creata sunt, qui etiam solo sermone restaurat uniuersa. Terra australis, sed arens, designat dona naturae, ingenium uidelicet, memoriam, uoluntatem et similia. Quae licet bona sint ualde, tamen sine rore gratiae coelestis arentia sunt et sine fructu. Irriguum superius et irriguum inferius est duplex

34 et 35 cfr Lc. 2, 25 et 28.

42/44 cfr Tit. 3, 5.

46/71 cfr Gregorius, 48/50 Locus nondum repertus. 54 et 55/57 Ios. 15, 19. 58 cfr Ps. 83, 7. 59 Hieronymus, Lib interpr. hebr. nom., 23 - CCSL 72, p. 88, 23 (= Axaf). 62/63 1 Tim. 2, 4. 63 Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 17 et 35 - CCSL 72, p. 80, 12 et 103, 9/10. 64/65 Ps. 32, 9. 65/66 Antiphona ad Vesperas in officio S. Agathae. 69/70 cfr supra, 1. 42/47. Dialogorum l. III, 34, 3-5 - Sourc. Chret. 260, p. 402, 21 - 404, 48.

34 illud] illum

Guil

37o

sermo lxxxii

70 compunctio, ut dictum est, partim mundi lauans piacula, partim anhelans ad coelestia. Haec compunctio uitis est illa, cuius uinum laetificat, ut scriptum est, Deum hominesque. Deum lae¬ tificat uinum compunctionis, quia maius gaudium est in coelo super uno peccatore compuncto quam super nonaginta nouem 75 angelis, qui ignorant, quid sit compunctio; homines laetificat uinum compunctionis, dum decurrentes lacrimarum riuuli genas irrigant; Deus indulgentia mentem exhilarat. Hinc Salomon dicit: Date uinum his, qui in amaritudine animi sunt, bibant et obliuiscantur dolo\ris sui. Felix bibitio, quam tantae acerbitatis 226 80 sequitur obliuio! Hoc nimirum est uinum, quod ad tabernacu¬ lum Domini deferri et sacrificiis superfundi lege praecipitur, quod uinum ad liba fundenda toties ibidem repetitur. Hoc uino oblationem nostram perfundere curemus, si hanc sapidam et quae Deum ueraciter libeat, offerre uelimus. 85 3. Sed et ipsa oblatio nostra in quinque species diuiditur, quia et quinque sunt in nobis, de quorum singulis proprium munus a nobis requiritur, uidelicet cogitatio, uoluntas, deliberatio, pro¬ missio, uotum. Munus cogitationis est sanctitas, quam offerre debemus secundum illud: Cogitatio sancta seruabit te. Et item: 90 Omni tempore sint uestimenta tua candida, id est nullo tempore desit sanctitas de cogitatione tua. Munus uoluntatis est bonitas, quam nihilominus offerre debemus secundum illud: Nihil ditius Deo uoluntate bona. Et item: Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae uoluntatis. Munus deliberationis est sanitas 95 consilii, quam et in holocausto offerre debemus Domino, secun¬ dum illud: Omnia fac cum consilio et post factum non poenitebitis. Munus sponsionis est exhibitio promissionis, quae etiam offerenda est secundum illud: In me sunt, Deus, uota tua, quae reddam laudationes tibi. Et item: Reddam tibi uota mea, quae 100 distinxerunt labia mea. Munus uoti est ipsa deuotio, quae ut quid sit intelligatur, hoc modo definitur: Deuotio est benigna mens, in aduersis fortis, in prosperis humilis, in utrisque subtilis, tam in scripturis quam creaturis Domini creatoris sui uoluntatem ardenter inquirens. Sicut autem compunctio uiti, ita et 105 deuotio non absurde comparatur ficui propter triplicem, quam habet in reficiendo gratiam. Ficus enim deliciosae sunt ad gus¬ tandum, confortatiuae ad nutrimentum, efficaces ad medicinam. Ita deuotio deliciosa est, confortatiua est, medicinalis est. Deli¬ ciosa in ore, confortaltiua in opere, medicinalis in corde. Cui 226v no deliciosa est in ore, componit sermones illius ad disciplinam; cui confortatiua in opere, dirigit actiones illius ad rectitudinem; cui uero medicinalis est in corde, confortat cogitationes illius ad

72 Iud. 9, 13. 73/75 cfr Lc. 15, 7. 76 cfr Ps. 59, 5. 78/79 Prou. 31, 6-7. 89 Prou. 2, 11. 90 Eccl. 9, 8. 92/93 ? 93/94 Lc. 2, 14. 96/97 Eccli. 32, 24. 98/99 Ps. 55, 12. 99/100 Ps. 65, 13.

SERMO LXXXII

37i

puritatem. Deuotio excitat rationem, illuminat uoluntatem, fu¬ gat obliuionem. Excitat, dico, rationem, ut uigilet contra erro115 rem; uoluntatem illuminat, ut dimicet contra tumorem; memo¬ riam reuocat, ut excludat a se obliuionem. Deuotio igitur est mors uitiorum, uita uirtutum, uirtus pugnantium, palma uictorum, causa incipientium, scala proficientium, perfectorum prae¬ mium. Deuotio in peccatis suis mortuos suscitat, languentes 120 sanat, perditos restaurat, spem desperatis inspirat, humiles su¬ blimat, mentes pacificas inhabitat. Sciendum sane, quod sicut compunctio surgit ex recordatione peccatorum uel desiderio aeternorum, ita et deuotio procedit ex diuinorum memoria beneficiorum, siue quae unusquisque in seipso assidue experitur, 125 siue quae cunctis simul credentibus per sacramenta dominicae incarnationis impensa reminiscitur. Siue enim natiuitatem, siue circumcisionem, siue manifestationem illius, siue etiam legalis hostiae pro illo hodie celebratam oblationem quis attendit, utique multum per omnem modum quo in affectum deuotionis 130 permoueri debeat. Apparet namque in his bene consideranti diuinae illius sublimitatis incomparabilis humilitas, inimitabilis patientia, inaestimabilis caritas, quod uidelicet omnium creator unus ex creaturis per assumptam humanitatem fieri ipsisque creaturis suis subici uoluit, idemque legislator purgationem pec135 catorum faciens legis conditioni subditus eo I modo, quo peccatis obnoxii solebant expiari, non renuit, nullum in omnibus his sui prouectum, sed nostrae solum commoda salutis intendens, ut scilicet nos peccati iugo ex uetusta seruitute depressos sua condescensione erigeret et in libertatem gloriae filiorum Dei per 140 spiritum adoptionis et spem repromissae aeternitatis reforma¬ ret. Super omnibus ergo his incessabiles illi cordis, oris et operis gratias referamus sedulique precemur, ut ipso in nobis operante condignos exhibitae circa nos ineffabili pietati fructus rependere usque in finem ualeamus, quo et beatae remunerationis gaudia 145 percipere mereamur ipso donante, qui ...

113/114 cfr Regula S. Benedicti, 7, 10 - CSEL 75, p. 45. 121/123 cfr Isidorus Hisp., Sententiarum l, II, 12, 4 - PL 83, 613 C - 614 A; Thomas Frigidimontis, Liber de modo bene uiuendi, X, 28 - PL 184, 1216 BC. 132 cfr Eccli. 24, 12; 2 Mach. 1, 24. 134 cfr lac. 4, 12. 134/135 Hebr. 1, 3. 140 cfr Rom. 8, 15-

128 attendit]

R (ut uid.)

132 quod

R (corr. expungendo)

227r

SERMO LXXXIII

In Pascha.

1. Post celebrata deuotione debita passionis dominicae ueneranda sacramenta resurrectionis ipsius gloriosa sollemnia hodie suscepimus celebranda; et dignum est, ut sicut tunc quasi 5 patiente Domino specie quodammodo compassionis induimus, ita nunc tamquam resurgenti nos congaudere competentibus spiritalium gaudiorum indiciis demonstremus, quippe qui in utroque promissae nobis immortalitatis pignus teneamus. Qui enim mortem nostram destruxit moriendo, uitam nihilominus io nostram reparauit resurgendo. Moriens liberauit nos, ut desine¬ remus esse serui corruptionis; resurgens glorificauit nos, ut inciperemus esse filii resurrectionis. Nobis ergo mortuus est, nobis resurrexit, qui cur sibi moreretur uel resurgeret, non habuit. Resurrexit in eo mundus, resurrexit in eo coelum, resur15 rexit in eo terra. Erit enim coelum nouum et terra noua; sibi autem non erat necessaria resurrectio, quem mortis uincula non tenebant. Nam et si secundum hominem mortuus in ipsis tamen erat liber infernis dicens in psalmo: Factus sum sicut homo sine adiutorio inter mortuos liber. | Et bene liber, qui seipsum poterat 227'' 20 suscitare dicens in euangelio: Soluite templum hoc, et in triduum resuscitabo illud. Et bene liber, qui alios descendebat redemptu¬ rus. Liber plane, cui resurgenti obiecta sepulcro nec ingentis saxi moles obsistere poterat. Nam sicut euangelica hodie lectio testatur: Maria Magdalene et Maria Iacobi et Salome emerunt 25 aromata, ut uenientes ungerent Iesum. Et ualde mane una sabba¬

torum, ueniunt ad monumentum, et cetera usque erat quippe magnus ualde. De cuius etiam lapidis reuolutione alter euange¬

30

lista, uidelicet Lucas, stupore consternatos mulierum animos fuisse describit. Sed nos piae uisitationis obsequium a sanctis mulieribus Domino impensum subtilius inspicientes aliquid ex¬ inde, quod ad communem aedificationem pertineat, uestrae cari¬ tatis auribus insinuare decreuimus illius adiutorio confidentes, qui per prophetam praecipit dicens: Aperi os tuum; et: Ego implebo illud.

35

2. Dat loquendi ausum etiam dominicae resurrectionis tanta

LXXXIII, 35/44 dat - facienda] Gregorius, Home/ia in Euang., II, 21, 1-2 PL 76, 1170 BC.

LXXXIII, 8/9 cfr 2 Tim. 1, 10; cfr Praefatio Paschae. 10 cfr Io. 8, 36; Gal. 4, 31. 11/12 cfr Lc. 20, 36. 15 cfr 2 Petr. 3, 13; Apoc. 21, 1. 18/19 Ps. 87, 5-6. 20/21 Io. 2, 19. 24/27 Mc. 16, 1-4. 27/29 cfr Lc. 24, 4. 33 Ez. 2, 8. 33/34 Ps. 80, n.

SERMO LXXXIII

40

45

50

373

sollemnitas, quia et indignum ualde est, ut eo die laudes debitas taceat lingua carnis, quo uidelicet die caro resurrexit auctoris. Audiuimus ergo, fratres carissimi, quod sanctae mulieres, quae Dominum fuerant secutae, cum aromatibus ad monumentum uenerunt, et ei quem uiuentem dilexerant, etiam mortuo studio pietatis obsequuntur. Sed res gesta aliquid in sancta ecclesia signat gerendum. Sic quippe necesse est: audiamus, quae facta sunt, quatenus cogitemus etiam, quae nobis sunt ex eorum imitatione facienda. Ter namque in sancto euangelio inuenimus Dominum unguentis corporalibus accuratum et in singulis offe¬ rentium magis fide quam unguentorum attactu uel odore delec¬ tatum. Bis ante passionem, semel de quo et hodie agitur in resurrectione. De primo: Maria, inquit, unxit pedes Domini et extersit capillis suis, et domus impleta est ex odore unguenti. I De 228' secundo: Attulit mulier alabastrum unguenti nardi pretiosi et effudit super caput ipsius recumbentis. De tertio hodie: Maria Magdalene et Maria Iacobi et Salome emerunt aromata, ut uenientes ungerent Iesum. Haec igitur tria unguenta tres in nobis

55

60

65

affectus ualde Deo acceptos significare uidentur, scilicet affectum compunctionis, affectum deuotionis, affectum pietatis, quo¬ rum prior surgit ex memoria peccatorum, secundus de coele¬ stium recordatione beneficiorum, tertius ex consideratione mise¬ riae proximorum. Primo unguntur pedes Domini, secundo ca¬ put, tertio totum corpus; et ordinatur profectus quidam ad superiora de inferioribus. Vnguento compunctionis Maria Mag¬ dalene, quae peccatrix erat, unxit pedes Iesu. Nec mediocre sane hoc unguentum, de quo scriptum est: Et domus impleta est ex odore unguenti, quia mentes piorum, qui sunt uere domus Dei, gaudio replentur ex opinione peccatoris conuersi. Nec mirum, cum etiam in coelestibus sentiatur huiuscemodi unguenti fra¬ grantia ueritate attestante, quia gaudium magnum est inter angelos Dei super uno peccatore poenitentiam agente. Verum quantumlibet unguentum hoc pretiosum uideatur comparatum ei, quod dicitur deuotionis et conficitur ex diuinorum memoria 48/53

de primo - Iesum] Guillelmus de S. Theodorico, In Cantici Cantic.

priora duo capita breuis commentatio, 9 - PL 184, 415 B.

59/63. 64/76

- PL 184, 415 A.

et

77/78

53/59

haec - corpus] tbid.

et - unguenti et nec - memorantur

et sicut - recordamur] ibid. - PL 184, 415 BC.

38/40 50/51

cfr Mc. 16, 1; Lc. 24, 1. Mt. 26, 7; cfr Io. 12, 3.

38/39 51/53

Victore, Miscellanea, IV, 60 - PL 177, 731A-D.

63

12, 3.

63

cfr Hebr. 3, 6.

66/67

48/49 Io. 12, 3. 53/63 cfr Hugo a S. 60/61 cfr Lc. 7, 37-38. 62/ 10. 69/70 cfr supra, 1. 55/

cfr Lc. 23, 55. Mc. 16, 1.

Lc. 15,

57LXXXIII,

65/66

42

audiamus] ut praem. Greg

fraglantia R

59

et ordinatu] nota ordinem Guil

SERMO LXXXIII

374 70

75

80

85

beneficiorum, quo et ungitur caput Domini, uile et nullius pretii aestimatur. Denique de illo dicitur: Cor contritum et humilia¬ tum, Deus, non despicies; de isto uero: Sacrificium laudis hono¬ rificabit me. Caput autem ex eo ungimus, dum de donis suis Deo gratias agimus. Siquidem caput Christi Deus. Deitas ergo in Christo tangitur, quoties ad laudem ipsius eius in mpbis beneficia memorantur, quia diuinae solummodo uirtutis est dare bona petentibus se, sicut non tam deitas quam humanitas nedesse est cogitetur, cum non eius dona, sed nostra peccata recordamur, quia uidelicet peccatorum nostrorum morbus aliter curari non poterat, nisi Deus usque ad susceptionem nostrae humanitatis I inclinaretur. Nam in carnis assumptione duos illos pedes ad hoc 228* accepisse cognoscitur, id est misericordiam et iudicium, ut pec¬ cator qui ad caput, id est ad deitatem, accessum non habebat, ad pedes, hoc est ad humanitatem, accederet. Nisi enim pes ille, quem diximus misericordia(m), ad hominem assumptum perti¬ neret, Paulus apostolus non diceret: Vnde debuit per omnia fratribus assimilari, ut misericors fieret. Et nisi iudicium aeque ad hominem pertineret, ipse homo Deus de seipso non dixisset: Et potestatem dedit ei iudicium facere, quia Filius hominis est.

90

Itaque ad hos pedes uiri iuxta prophetam doloris et scientis infirmitatem peccator iam accedere non dubitans fidenter loqui¬ tur. 3. Nunc autem cum fiducia accedimus ad thronum gratiae eius. Non enim habemus pontificem, qui non possit compati infirmitanostris. Peccatrix ergo ad pedes, iusta ad unguendum

95 tibus

100

105

caput accedit. Tanto autem capitis unguentum illo alio, quod pedibus apponitur, pretiosius aestimandum est, quanto species, quibus hoc conficitur, his quibus conficitur, illud constat esse pretiosiores. Has quippe et absque labore, nam in nostra regione reperimus. Peccatores siquidem omnes sumus et nemo mundus a sorde, nec quisquam, qui non satis ad manum habeat, unde compungi debeat, si non dissimulet. Porro illas conficiendae uidelicet deuotionis species difficile ac de longinquo ualde utpote de paradiso Dei asportatas suscipimus. Non enim potest homo accipere quidquam, nisi datum ei fuerit desuper; et: Omne 81/100 nam - sumus] ibid., 9-10 - PL 184, 415 D - 416 A. - excellentius] ibid., 10 - PL 184, 416 AB.

102/108 porro

71/72 Ps. 50, 19. 72/73 Ps. 49, 23. 74 cfr Eph. 4, 15. 83 cfr Rhabanus Maur., Allegoriae in Sacr. Script. - PL 112, 883 C. 84/85 cfr supra, 1. 81/82. 86/87 Hebr. 2, 17. 89 Io. 5, 27. 90/91 cfr Is. 53, 3. 93 Hebr. 4, 16. 94/95 Hebr. 4, 15. 100/101 cfr Io. 13, 10. 105 Io. 19, 11. 105/ 107 lac. 1, 17.

85 misericordia

R

90 doloris] dolentis

Guil

99 quippe] facile

add. Guil

SERMO LXXXIII

no

115

i2o

125

130

135

140

375

datum optimum et omne donum perfectum desursum est descen¬ dens a Patre luminum. Quid denique huiuscemodi unguento excellentius ? Quid, inquam, deuotionis affectu pro perceptis coelitus muneribus in uocem laudis et gratiarum actionis in¬ flammato diuino olfactui suauius ? Mirum uidetur, si tertium aliquod inueniri queat, quod I non uni tantum, sed ambobus iam 229' praedictis unguentis anteponi iure debeat. Fortassis in euange¬ lica huius diei lectione inuenimus etiam istius unguenti figuram praecessisse, non sine aliqua certae rationis congruentia tamquam si in ea, quae est sollemnitas sollemnitatum, commendan¬ dum fuerit, quod dici potest unguentum unguentorum. Maria, inquit, Magdalene et Maria Iacobi et Salome emerunt aromata. Patet utique in prima uerborum fronte, quanti aestimandum sit etiam hoc materiale unguentum, cuius aromatibus comparandis etiam una uel saltem duae sufficere non ualuerunt. Vna primum, una et secundum attulit unguentum. Ad hoc autem comparan¬ dum tres pariter conuenerunt, ut simul uidelicet emerent, quod per se singulae non poterant, et sic uenientes ungerent Iesum. Non solos pedes aut solum caput, sed ut uenientes, inquit, ungerent Iesum, id est totum corpus. Sed attendamus, quod tamquam unguenti huius pati Christus noluit perditionem fieri, cum non inuento corpore integrum reportauerunt et iussae sunt exhibere uiuo, quod praeparauerunt mortuo. Quod et fecerunt, cum protinus nuntiato gaudio resurrectionis discipulorum, qui proculdubio membra Christi et membra uiua erant, tristia corda non quidem uisibilis illius unguenti remedio, sed quod illo si¬ gnificabatur, piae uidelicet consolationis fomento delinire cura¬ runt. Quae utique membra nisi plus illo crucifixo corpore Chri¬ stus diligeret, pro his illud crucifigendum non tradidisset. Liquet itaque, quod duo illa tantum hoc ultimum praecellit un¬ guentum, quantum Christo hoc suum corpus cui exhibetur, id est ecclesiam, illo quod ex eis perungi, quod et pro huius redemptione tradi uoluit, constat esse amabilius. Et hoc est unguenltum pietatis ex consideratione miserorum, quia reuera 229v maioris apud Deum est gratia releuandis proximorum anima¬ rum corporumque miseriis ex pietate consolando et exhortando opereque ferendo insistere, quam soli studio compunctionis ac deuotionis intentum ab omni fraternae caritatis obsequio steri¬ lem permanere.

112/114 et 116/138 fortassis - praecesisse

et Maria - amabilius] ibid., 11 -

PL 184, 417 B-D.

116/117 Mc. 16, 1. 1 Cor. 6, 15.

124 solos] solum

Guil

124/125 Mc. 16, 1.

129 cfr Mt. 28, 8.

130 cfr

SERMO LXXXIII

376 145

150

155

160

165

170

175

180

4. Primo igitur unguento sanamur, secundo purificamur, ter¬ tio sanctificamur; sed haec ipsa de quibus locuti sumus, aro¬ mata siue species unguentariae, ut uel unguenta dici possint, olei necesse est infusione liquefiant, alioquin dure et aride fra¬ grare utcumque possunt; more autem unguentorum mollire dura, lenire aspera, sanare saucia non possunt. Ipsa igitur est caritas oleum, utique laetitiae, quae diffunditur in cordibus nostris per Spiritum Sanctum, qui datus est nobis. Huius nimi¬ rum lenitate amarissimae compunctionis species suauiscantur, ne compunctus abundantiori tristitia absorptus desperatione moriatur. Haec deuotionis feruori deditum salubri humilitatis pondere moderatur, ne quasi meritorum singularitate elatus ac dicens in abundantia sua: Non mouebitur in aeternum, imper¬ fecto proximi absque ullo respectu propriae infirmitatis indignetur. Ipsa nihilominus caritas pietatis aromatibus fragrantem scientia discretionis illuminans erudit, quam ordinate in opus quod exercet, procedat ne quia dominici corporis, cui unguendo insistit, ipse quoque portio est unctionis quam aliis ministrat, expers remaneat, sed quid sibi, quid proximo debeat, uigilanter intelligat. In ipsa namque distributione coelestium donorum quiddam nobis infunditur, quod nostrum est, quiddam quod proximi. Quod nostrum est, si effundimus, stulti sumus et uacui; quod alienum est, si retinemus, fraudulenti. Nostrum est sine quo non saluamur, id est fides, spes, et caritas. 5. Haec igitur | cum nostra sint, non sunt effundenda, id est 230' pro aliis perdenda; sed agendum est, ut operentur in nobis, quod suum est, id est sanemur, seruemur, saluemur. Sanemur per laborem corporis, seruemur per lectionem et meditationem, saluemur per orationem. Labori insidiatur desidia, lectioni in¬ quietudo uel otiositas, orationi nimia securitas. Quod igitur nostrum est, peccamus si effundimus, id est si laborem negligimus propter desidiam, lectionem propter inquietudinem uel otio¬ sitatem, orationem propter nimiam securitatem. Nostrum uero non est, sine quo saluamur, ut sermo sapientiae, sermo autem scientiae, et cetera, quae haberi possunt sine caritate, in qua sola saluamur. Haec quia aliorum sunt, non sunt retinenda, sed cum

145/146 primo - sanctificamur] ibid. - PL 184, 417 D. 164/168 in ipsa caritas] ibid., 14 - PL 184, 419 A. 169/181 haec - effundenda] ibid. - PL 184, 419 BC.

151/152 Rom. 5, 5. 154 cfr 2 Cor. 2, 7; Regula S. Benedicti, 27, 3 - CSEL 75, p. 90. 157 Ps. 14, 5. 167/168 cfr Rom. 8, 24; 1 Cor. 13, 13; 1 Tim. 4, 12; 2 Tim. 2, 22. 178/179 1 Cor. 12, 8.

148 durae et aridae

R

159 fraglantem

R

SERMO LXXXIII

185

190

195

200

205

377

res exigit, ad utilitatem proximorum fideliter effundenda. Sed cauendum ne intempestiue, ne praesumptuose, ne infructuose. Intempestiue ante maturitatem animi et corporis; praesump¬ tuose sine officio; infructuose sine gratia. Sine gratia namque loquitur, cum gratus non est ipse, qui loquitur, sed in trium, de quibus locuti sumus, unguentorum differentia, quia duo post¬ rema tanta dignitate excellunt, ut ad illorum confectionem aspirare paupertas nostra non facile audeat saltim primi illius, cuius et species penes nos sunt, confectio non nos praetereat, ut etsi ad summa proficere non ualemus uel in minimis de negligentia non iudicemur. Igitur ad excitandam in nobis compunc¬ tionem triplex nostri cognitio necessaria est, uidelicet nosse quid fecimus, quid meruimus, quid amisimus. Fecimus iniquita¬ tem, meruimus mortem, amisimus gloriam. Si sentimus morbum, quaeramus remedium. Si sentimus periculum, quaeramus auxilium et audiamus consilium. Surge, inquit apostolus, qui dormis et exurge a mortuis, et illuminabit te Christus. Exurge, qui cecidisti, cur dormis in iniquitate tua? De terra longinqua contemptus Dei redi ad Patrem tuum gressibus bonitatis, a quo discessisti | pedibus prauitatis, et dicito illi: Pater, peccaui in coelum et coram te, id est occulte et aperte, corde et opere, corpore et cogitatione, coram hominibus et angelis Dei. Culpam cognosco, reus reconciliari cupio: Iam non sum dignus uocari filius tuus. Gloriari indignus, famulari paratus: Fac me, quaeso, sicut unum de mercenariis tuis, id est: Inclina cor meum ad

faciendas iustificationes tuas in aeternum propter retributionem. Si hoc modo surrexerimus a dormitione et morte iniquitatis nostrae, illuminabit nos Christus et restituet nobis gloriam, quam amisimus, in stola prima et anulo aureo nunc et in futuro 210 decus innocentiae, lumen sapientiae, immortalitatis securitatem, aeternitatis claritatem, beatitudinis perpetuitatem. Quod ipse praestare dignetur, qui surgens a mortuis uiuit et regnat ...

181/184 sed - gratia1]

ibid. - PL 184, 419 C.

192/193 cfr Bernardus, Sermo, 40, 3 - VI, 1, p. 236, 12/13. 196/197 Eph. 198 cfr Ios. 9, 6 et 9; Is. 39, 3; Ier. 8, 19; e.a. 200/201 Lc. 15, 18. 203/205 Lc. 15, 19. 205/206 Ps. 118, 112. 207/208 cfr Eph. 5, 14.

4.

SERMO LXXXIV

In Ascensione Domini.

1. Sacramentum hodiernae festiuitatis, dilectissimi, pari cum

5

io

15

20

25

30

die paschali a fidelibus ueneratione suscipitur, in qua mediator Dei et hominum homo Christus Iesus, omnium caput electorum, idemque Filius Dei naturam humanitatis, qua de coelo descen¬ dens in utero uirginali suscepit, quamque completa dispensa¬ tione passionis suae resuscitauit a mortuis, in coelum eleuauit et supra omnem principatum et potestatem supraque omnium angelicorum ordinum dignitatem in Dei Patris dextera collocauit. Est autem dextera Dei beatitudo aeterna, quae sanctis datur, sicut et sinistra eius dicitur miseria perpetua, in qua impii damnantur. Ergo Christus homo in Patris dextera consti¬ tuitur, quoniam in diuinitatis potentia aeternaliter beatus os¬ tenditur. Exemplum autem gloriae sanctorum consistit in resurrectione et ascensione Saluatoris, ut ex his cognoscant fideles, quid eis promissum sit. Simili enim modo extolluntur supra coelos cum Christo, sicut ipse dicit: Pater, uolo, ut ubi ego sum et hi mecum sint, quia et corpus Christi I quod est ecclesia, in ipsa 231' dextera et in ipsa beatitudine erit. Quamuis enim corpus nondum ibi sit, tamen spes nostra iam ibi est. Hinc est quod ipsum corpus inter aduersa praesentis saeculi depressum gloriatur et dicit: Et nunc exaltauit caput meum super inimicos meos, acsi patenter dicat: Qui occisum a Iudaeis Christum, caput uidelicet meum, suscitauit a mortuis ac frustratis omnium inimicorum insidiis subleuauit in coelum, spero quod me etiam de praesen¬ tibus periculis eruens meo capiti iungat in regno. Hinc etiam ipse in libro Apocalypsis loquitur dicens: Qui uicerit, dabo illi sedere mecum in throno meo; sicut ego uici diabolum, et sedeo cum Patre meo in throno eius. Vicit Christus diabolum, quia sicut legimus in euangelio, temptauit eum tribus modis, sed superatus est ab illo, unde et accedentes angeli ministrabant ei. Vicit et Iudaeos qui eum morti tradiderant, quando post tres dies deuicta morte resurrexit in aeternum uicturus. Sedet in

160.

LXXXIV, 20/26 hinc - regno] Beda, Homelia, II, 18 - CCSL 122, p. 315, 153/ 27/40 qui - eius] Haimo Autis., Expos. in Apoc., II, 3 - PL 117, 1001BC.

LXXXIV, 3/19 cfr Beda, Homelia, II, 18 - CCSL 3/4 cfr 1 Tim. 2, 5. 4 cfr 1 Cor. n, 10 cfr Eph. 1, 20-21. 10/12 cfr Mt. 25, 32-43. Coi. 1, 24. 20 cfr 2 Cor. 1, 7. 22 Ps. 26, 6. 31 cfr Mt. 4, 1-10. 31 Mt. 4, n.

I44/* I53-

122, p. 314, 140/141 et 315, 3; Eph. 1, 22 et 5, 23. 7/ 17/18 Io. 17, 24. 18 cfr 27/29 Apoc. 3, 21. 29/

SERMO LXXXIV 35

40

45

50

55

60

65

379

throno Patris, quia ascendens in coelum coaequalis illi et coaeternus manet in eadem iudiciariae potestatis excellentia. Per thronum ergo, quia sedes est iudicis, iudiciaria designatur potes¬ tas, in qua uenturi sunt sancti ad iudicium cum capite suo. Dicit ergo: Qui uicerit, dabo illi sedere mecum in throno meo, id est faciam illum in regno meo quiescere et in iudicio iudicare, sicut ego uici diabolum, et sedi cum Patre meo in throno eius. In quibus uerbis etiam hoc est diligentius intuendum, quod seipsum ut in Patris throno sederet, diabolum uicisse asserit; quid uero ab eis, qui secum in throno suo sedere uelint, uincendum sit, nominatim non exprimit, per hoc uidelicet quasi tacite innuens, quod post suggestionem peccati, quam solam ille in diabolo uincere habebat, plura in nobis uincenda essent, de quibus is, qui sine peccato in | mundum uenerat, nullam omnino 251' contradictionem in sua carne uel mente tolerabat. Temptari namque per suggestionem potuit, sed eius mentem peccati delectatio non momordit; nos autem, qui de carnis peccato propa¬ gati in hunc mundum cum culpa uenimus, etiam in nobis ipsis gerimus, unde certamina toleramus, ita ut merito gementes cum propheta dicamus, quia foris interficit gladius et domi mors similis est. 2. Videamus igitur quantis hostium cuneis ex omni parte

uallamur, quibus omni hora domi forisque instantibus amentiae est, si ullo momento securitate dissoluamur. Aduersarii itaque nostri sex sunt, qui omnes dextras inuicem dederunt ad subuersionem nostram. Horum primus est diabolus, qui tamquam leo rugiens circuit, quaerens quem deuoret. Secundus est mundus immundus, qui in maligno positus est, cuius gloria tamquam flos foeni et delectatio sicut fumus euanescens et uapor ad modicum parens. Nam mundus transibit et concupiscentia eius non per¬ manebit. Tertius est corpus quod corrumpitur, aggrauat animam et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem. Quartus est cupiditas, quae radix est omnium malorum, quam sectantes quidam errauerunt a fide et inseruerunt se doloribus multis.

70

Quintus est aduersitas, quae terret ut frangat. Sextus prosperi¬ tas, quae demulcet ut seducat. Et hi omnes tamquam duces quidam nequitiae spiritalis habent singuli exercitus suos, ha¬ bent castra, habent milites. In exercitu diaboli militant tres gluttones generi humano nimis infesti, quorum nomina sunt

36 cfr Isiciorus Hisp.,

Etjmol., 20, 11, 9; Rhabanus Maur., Allegoriae in Sacr.

38 et 39/40 Apoc. 3, 21. 53/54 Thren. 1, 20. 59/60 1 Petr. 5, 8. 61 1 Io. 5, 19. 61/62 1 Petr. 1, 24. 62/63 lac. 4, 15. 64/65 Sap. 9, 15. 66/67 1 Tim. 6, 10. 70 cfr Eph. 6, 12.

Script. - PL 112, 1069 A.

LXXXIV, 64 aggrauat] et praeni. R, sed postea corr. eradendo

380

75

80

85

90

95

100

105

no

SERMO LXXXIV

haec: Elatio, suggestio, desperatio. Elatio uolens in coelo re¬ gnare corruit in terra, et ignorans qua uia inde ceciderit, illuc nescit ultra reuerti. Dixerat namque in corde suo: Ascendam super astra coeli et ponam sedem meam ad aqui\lonem, et similis 232' ero Altissimo', et qui prius fuerat satan, id est aduersarius, postea factus est diabolus, id est deorsum fluens. Qui enim superbiendo cecidit et superbire non desinens humiliari contemnit, aditum recuperandi casus sui numquam inuenit. Suggestio cupiens principari in paradiso, licet eius incolas inde eiecerit, ibidem diutius stare non potuit. Scriptum quippe est: Quia fecisti hoc, pectore tuo repes, id est in cogitationibus sordidis requiesces; et uentre tuo gradieris, hoc est uentris et carnis opera diligentibus praeualebis; terram quoque comedes omnibus diebus uitae tuae, id est terrena per auaritiam ambientes socios habetis perpetuae damnationis tuae. Desperatio coelum amittens et delicias paradisi non retinens apud inferos obtinet principatum. Quoniam cum angelis stantibus noluit canere canticum confirmationis, neque in paradiso cum homine lapso canticum poeni¬ tudinis, cantabit in inferno canticum desperationis omnibus diebus aeternitatis. Caueamus igitur, ne nos rapiat aura elatio¬ nis, neque seducat sibilus serpentis, neque opprimat pondus desperationis, et uictus est diabolus. In exercitu mundi militant tres sagittarii filiis Adam nimis infesti, qui sunt concupiscentia carnis et concupiscentia oculorum et ambitio saeculi. Quos qui dilexerit, non erit caritas Patris in illo. Non nos teneat uoluntas propria, neque terreat malitia aliena, et uictus est mundus. In exercitu corporis militant duo satellites, infirmitas uidelicet et corruptio. Infirmitas contraria est sanitati, corruptio uero inte¬ gritati. Ne subtrahas igitur carni tuae, quae sunt necessaria, neque adhibeas, quae sunt superflua, et uictum est corpus. In exercitu cupiditatis militant currus et equites infilniti, quorum 232v non est numerus. Vnusquisque enim temptatur a concupiscentia sua. Hostis inuincibilis iste est, quamdiu uita nostra erit in terra et conuersatio cum hominibus. Hostis iste coerceri et uinciri potest; uinci et interimi omnino non potest. De hoste isto, quid senserit qui contra hunc diutius et deuotius dimicauit audia¬ mus: Spiritu ambulate et desideria carnis non perficietis. Caro enim concupiscit aduersus spiritum, spiritus autem aduersus carnem. Haec sibi inuicem aduersantur, ut non quaecumque uultis, illa faciatis. Notate uerba, signate mysteria. Non enim ait: Desideria carnis non erunt in uobis, sed desideria carnis non

ISII! Is. 14, 13. 77 Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 43. 60. 66 et 81 CCSL 72, p. 112, 13. 134, 3. 142, 4/5 et 161, 18. 78 ibid., 61 et 80 — p. 135, 9 et 160, 16. 81 cfr Gen. 3, 23. 82/86 Gen. 3, 14. 88 cfr Ez. 28, 13. 97 1 Io. 2, 15. 104/105 lac. 1, 14. 109/112 Gal. 5, 16-17. 113/114 Gal. 5, 16.

SERMO LXXXIV

381

perficietis. Quare istud dixerit et illud omiserit, reddit causam 115 satis conuenientem: Caro, inquiens, concupiscit aduersus spiri¬ tum et spiritus aduersus carnem, ut non ea quae uultis, faciatis. Verumtamen quae sunt, quae noluit et tamen fecit, aut quae sunt, quae uoluit et tamen facere non potuit in militia Christi uexillarius doctissimus, miles acerrimus, bellator fortissimus ? 120 Noluit concupiscere, et tamen concupiuit. Noluit non concupis¬ cere, nec tamen non concupiuit. Nam uinci omnino cupiditas non potest, sed uinciri, ut dictum est, potest. Sed quibus uinculis ? 3. Lege naturae, studio doctrinae, usu disciplinae. Lex natu125 rae resecat superflua; studium doctrinae commendat necessa¬ ria ; usus disciplinae respuit, quod natura refugit, et quod appro¬ bat natura, suscipit. Natura, ut ait sapiens, modico contenta est, cupiditas uero insatiabilis. Et ideo beatus est, cui cum paupertate bene est. Vsus uero disciplinae animum ad uirtutem 130 dirigit, uirtus ad beatitudinem perducit; et ideo usus disciplinae nostra esse debet inchoatio, uirtus perfectio, praemium uirtutis aeterna beatitudo. In castris prosperitatis militat laetitia, quae est animi affectio inaniter gaudens de temporalibus adeptis. In castris aduersiltatis militat tristitia, quae est animi affectio 233' 135 inutiliter dolens de rebus amissis. Laetitiam praecedit cupiditas, tristitiam timor: cupiditas de adipiscendis, laetitia de adeptis, timor de amittendis, tristitia de amissis. Cupiditas generat timorem, tristitiam laetitia. Si non uis timere, noli concupiscere ; si non uis contristari, noli laetari. Caueamus igitur, ne rerum 140 adeptio nos extollat ad ineptam laetitiam: et uicta est prosperi¬ tas. Curemus nihilominus, ne nos frangat rerum amissio inutili tristitia: et uicta est aduersitas. 4. Ecce uidemus, qui sunt hostes nostri, ecce cum quibus nobis incumbit necessitas sine intermissione proeliandi. Ecce 145 hostes sine foedere, bellum sine pace. Hostes isti ne praeualeant, subici utcumque possunt, in societatem recipi nequaquam pos¬ sunt. Hoc bellum a prima hominis aetate in ipso homine incipi¬ tur, et nisi morte hominis non finitur. Sed in hoc laborioso conflictu duo sunt nobis sollerti intentione cauenda, scilicet ut 150 nec compugnantium desideriorum importunitate lassati despe¬ ratione uincendi bello cedamus, nec rursum uictoriae fiduciam in nobis ipsis, sed in uirtute regis nostri collocemus, qui nobis et bella monstrat et adiutoria ministrat et praemia pollicetur. Monstrat enim bella dicendo: In mundo pressuram habebitis; 155 moxque de adiutorii sui spe laetificat subdens: Sed confidite: ego uici mundum. Praemia uero pollicetur in uerbis, quae hodie

115/116 Gal. 5, 17. 121/122 cfr supra, 1. 106/107. nondum repertus. 154 et 155/156 Io. 16, 33.

127/128 Locus

382

SERMO LXXXIV

proposuimus: Qui uicerit, inquiens, dabo illi sedere mecum in throno meo, et cetera. Summa est enim et quae nullis huius uitae laboribus, nullis huius temporis passionibus compensari possit 160 remuneratio, tantae I illius maiestatis consessio. Quam ipse no¬ bis, qui polliceri dignatus est, clemens et benignus largiri digne¬ tur Iesus Christus Dominus noster ...

157/158 Apoc. 3 21.

SERMO LXXXV

Sermo in Pentecostes.

1. Assumpto corporaliter in coelum mediatore Dei et homi¬ num, quem diem proxime celebrauimus, hodie Spiritus Sanctus in igneis linguis discipulis apparuit, uerbum dans praedicationis 5 et igne accendens caritatis, qui sicut dicit scriptura: Congregati erant pariter sicut in uno loco, ita et eodem animo: Multitudinis enim credentium erat cor unum et anima una. Congregati autem erant non ad uoluptuose uiuendum, sed ad assidue orandum. Orantibus siquidem et unanimiter conuersaritibus mittitur Spiio ritus Sanctus, non desidiosis ac discordantibus. Acceperant qui¬ dem et antea Spiritum Sanctum apostoli in remissionem pro¬ priorum delictorum, acceperant nihilominus in remissionem et retentionem peccatorum aliorum, quia diuerse operatur; ita diuersis modis accipitur unus atque idem spiritus, sed ideo hac 15 die principaliter datur Spiritus Sanctus, quia his, quos repleuit, caritatis infudit plenitudinem seruilemque foras misit timorem. Antequam enim hac die daretur Spiritus Sanctus, eo usque timidi erant et trepidi apostoli, ut aliquis eorum ad uocem ancillae negaret, aliquis relicta sindone nudus aufugisset, omnes 20 uero relicto eo fugissent. Sed repleti Spiritu Sancto loquebantur et operabantur magnalia Dei, ita scilicet ut qui Deum negauerat ad uocem ancillae, constanter Iesum confiteretur coram Nerone, et qui relicta sindone fugerat, nunc feruentis olei non expauit dolium, nec longum exhorruit ac dirum exilium. Denique qui 25 relicto eo omnes fugerunt, ibant postmodum gaudentes a con¬ spectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Iesu contumeliam pati. I Magna igitur opera Domini et exquisita in 234' omnes uoluntates eius ad recuperandum hominem, pro quo de¬

putantur angeli ad ministrandum, Filius ad instruendum, Spiri-

LXXXV, 2/3 cfr 1 Tim. 2, 5. 3/4 cfr Act. 2, 3-4. 6 Act. 2, 1. 6/7 Act. 4, 32. 10/13 cfr Io. 20, 23; Lc 24, 47. 15 cfr Act. 2, 4. 16 cfr Regula S. Benedicti, 7, 67 - CSEL 75, p. 57; iuxta 1 Io. 4, 18. 17/18 cfr Io. 20, 19. 18/19 cfr Mt. 26, 69-75; Mc. 14, 66-72; Lc. 22, 56-62; Io. 18, 16-17. 19 cfr Mc. 14, 52. 20/21 cfr Act. 2, 4 et 11. 22/24 cfr Hieronymus, Aduersus louinianum, I, 26 - PL 23, 259 B; Tertullianus, De praescriptione haereticorum, 36, 3 - CCSL 1, p. 216, 12 - 217, 13; S. loannis Ap. ante portam Latinam, lectio VII (in Breuiario monast.) 23/24 Mira confusione Hermannus iuuenem relicta sindone fugientem eundem esse putat ac apostolum Ioannem qui in dolio feruentis olei torqueri traditur, cfr Acta Apocr. loannis (— Virtutes loannis), I - CCCA 2, p. 799, 13/14. 25/27 Act. 5, 41. 27/28 Ps. no, 2.

LXXXV, 10 disidiosis R (corr.)

SERMO LXXXV

384

30 tus Sanctus ad confirmandum. Hinc est enim quod post accep¬

35

40

45

50

55

60

65

tam in baptismo peccatorum remissionem idem etiam nobis Paraclitus spiritus per inunctionem manus pontificis traditur ad confirmationem, ne forte, quia temptatio est uita humana super terram, in tam continuo temptamentorum certamine infirmitas nostra succumberet, si huius spiritus destituta praesidio uelut inermis aduersus hostes confligeret. Quod apostolus quoque uidetur approbare dicens: Et ipse spiritus adiuuat infirmitatem nostram. Haec proinde est armatura illa Dei, quam nos assu¬ mere idem egregius doctor adhortatur, cuius cum per singula species descripsisset, ad extremum concludens et gladium spiri¬ tus, inquit, quod est uerbum Dei. Et opportune satis haec nobis locutio incidit, ut quoniam in die dominicae ascensionis, qui sint hostes nostri qualiterque debeant uinci, monstrauimus, iam nunc hodie quibus armis aduersum illos dimicandum sit, ostendamus. Sex ibi si meminisse dignamini, hostium nomina propo¬ suimus, quibus etiam congruum est, ut totidem armorum genera opponamus hisque septimum, id est uictoriam et uictoriae si¬ gnum, tamquam fornicem scilicet arcum triumphalem desuper erigentes eidem septenario septiformem Sancti Spiritus operationem ipso nobis cooperante iungamus. 2. Igitur arma saeculariter militantium huiuscemodi sunt: gladius, lancea, clipeus, ocreae, lorica, galea. Gladius hostem ferit cominus; lancea propulsat; clipeus tegit corpus ne uulneretur; ocreae conltegunt crura et tibias; lorica pectus; galea 234'' caput. Gladium spiritalis militiae diuinam dicimus eruditionem, quae dum militem Christi tripliciter erudit, tribus modis eum defendit. Sunt igitur tres gladii, quibus dimicant milites Christi. Est gladius separationis, et est gladius exterminationis, et est gladius circumspectionis. De gladio separationis dicit Dominus in euangelio: Non ueni pacem mittere, sed gladium. Veni enim separare filium a patre suo et filiam a matre sua et nurum a socru. De gladio exterminationis dicit idem ipse Dominus, non tamen per se, sed per seruum suum: Si acuero ut fulgur gladium meum, et arripuerit iudicium manus mea, reddam ultionem hostibus meis, et his qui oderunt me, retribuam. Inebriabo sagit¬ tas meas sanguine, et gladius meus deuorabit carnes. De gladio circumspectionis dicit Salomon: Lectulum Salomonis ambiunt

30/31 cfr Mc. I, 4; Lc. 3, 3. 32 cfr Io. 14, 26. 33/34 Iob 7, 1. 37/ 38 Rom. 8, 26. 38/39 cfr Eph. 6, 11. 40/41 Eph. 6, 17. 48/49 cfr 1 Reg. 15, 12. 49/50 cfr Is. 11, 2. 53/54 cfr Isidorus Hisp., Etymol., 18, 12, 1. 54 ibid., 19, 34, 5. 56 cfr 2 Tim. 2, 3. 60/62 Mt. 10, 34-35. 63/ 66 Deut. 32, 41-42. 67/70 Cant. 3, 7-8.

58 separationes

R (corr.)

64 mea] mee

R

SERMO LXXXV

70

75

80

85

90

95

100

105

385

sexaginta uiri ex fortissimis Israel, omnes tenentes gladios et uniuscuiusque ensis super femur suum propter timores nocturnos. Primus separat a parentibus expellens a nobis carnales affectus, secundus a uitiis uincens in nobis mortiferas passiones, tertius confoederat uirtutes nutriens in nobis spiritales delecta¬ tiones. Hoc igitur triplici gladio per spiritum timoris accingi¬ mur, qui dum aeterni iudicii terrore memoriam concutit, quidquid uitii de carne uoluntatem attentat, citius reprimit sicque mentem uitiorum carnalium affectibus expiatam spiritalium delectationum capacem efficit. Lancea spiritalis militiae, qua ne nobis appropiet aduersarius, propulsatur, geminam dicimus di¬ lectionem, diuinam uidelicet atque humanam. In lancea sunt duo, lignum et ferrum: lignum longum, ferrum acutum. Simili¬ ter in dilectione nostra geminus debet esse affectus, diuinus scilicet, ut dictum est, et humanus. Humanus debet esse longus, id est I nobiscum perseuerans usque ad mortem, diuinus acutus, 235' id est penetrans subtilia et inuisibilia, sempiternam quoque uirtutem Dei ac diuinitatem. Et sciendum quod uterque affectus a timore incipitur, sed ab utroque tamen timor eicitur. Vnde dixit quidam: Ingrediens animum timor introducit amorem. In¬ troductus amor pellit procul inde timorem. Vtrumque etiam scriptum legimus et initium sapientiae timor Domini, et caritas consummata foras mittit timorem. Hac sane lancea per spiritum pietatis armamur, qui dum suae benignitatis dulcedine omnem liuoris amaritudinem de interioribus nostris eliminat, geminae quam diximus, caritati mansionem inibi praeparat. 3. Clipeus spiritalis militiae splendor et decor totius armaturae portantem protegens atque defendens diuinam protectio¬ nem designat. Clipeus longus est, strictus est, amplus est. Lon¬ gus dimensione, strictus deorsum, amplus sursum. In hunc mo¬ dum et diuina protectio. Longa est, quia finem non habet. Ecce, inquit, uobiscum sum usque ad consummationem saeculi. Stricta est, sed in carnalibus, quorum Deus uenter est, et gloria in confusione eorum, qui terrena sapiunt, et de quibus dicitur: Vae uobis diuitibus, qui habetis consolationem uestram, nec requiritis protectionem diuinam. Ampla est in coelestia sapientibus, quo¬ rum conuersatio in coelis est. Vnde Saluatorem suum expectant

Dominum nostrum Iesum Christum, qui reformabit corpus humi¬ litatis eorum configuratum corpori claritatis suae. Hoc clipeo protectus miles Christi non metuit tela, non sagittas, non uenabula, non lanceas, non gladios diaboli. Custodit namque se omni

73 cfr Is. II, 3.

87 ?

89 Ps. 110, 10. 89/90 1 Io. 4, 18; cfr Regula 90/91 cfr Is. 11, 2. 92/93 cfr supra, 1. 100/101 Phil. 3, 19. 101/102 Lc. 6, 24. 107 cfr 2 Tim. 2, 3. 108/109 cfr Regula S.

S. Benedicti, 7, 67 - CSEL 75, p. 57-

98/99 Mt. 28, 20. 104/106 Phil. 3, 20-21.

78/79.

Benedicti, 4, 51 - CSEL 75, p. 35.

386

SERMO LXXXV

tempore, omni loco, a cogitatione praua, a locutione peruersa, ab no operatione iniqua, illud beati Iob dictum semper in corde suo

115

120

125

130

135

140

145

reuoluens: Quamdiu anhelitus fuerit in naribus meis, non rece¬ dam ab in\nocentia mea; et iustificationem meam, quam coepi 2^ tenere, non deseram. Clipeus iste tam diu necessarius nobis erit, quamdiu uita nostra militia erit super terram. Hunc autem spiritus scientiae nobis imponit, quia dum ab ipso ueram infir¬ mitatis nostrae cognitionem accipimus, illius sine quo nihil possumus, protectioni humilius nos subdere perdocemur. 4. Ocreae spiritalis militiae, quae tibias corporis iustitiae cru¬ raque tegunt, iniuriarum obliuionem mystice significant. Sicut enim tibiae totam sustentant corporis molem, ita iniuriarum obliuio totum ceterarum uirtutum sustinet pondus. Proprium autem nomen illius est firmitas patientiae. Nec mediocris uirtus nec omnibus communis est obliuio iniuriarum. Hinc est illud, quod quidam dixit: Memoria beneficiorum fragilis est, iniuriarum tenax. Vnde legimus quendam patrum interroganti cuidam fratri, quid faciens saluari speraret respondisse: Si potueris contumeliam pati et sustinere, magnum est hoc et super omnes uirtutes. Qui contemptum et iniuriam et damnum patienter ferre potest, saluus erit. Hinc Salomon admonendo et instruendo ait: Iniuriarum ciuium tuorum ne sis memor. Hinc Domi¬ nus per semetipsum: Nisi remiseritis unusquisque, non remitte¬ tur uobis. Hinc est et illud cuiusdam dictum: Vidua est uirtus, quam non patientia firmat. Ad hanc igitur obtinendam, maxime necessarium est donum spiritus fortitudinis, quia reuera ut multas quisque obliuisci malit iniurias, et contumeliis possit non moueri et laedentibus facile repropitiari, non humanae cuiusli¬ bet est firmitatis, sed diuinae sine dubio est opus uirtutis. Hinc est quod de quodam sanctorum narratur, quia cum ab insultan¬ tibus et contumeliose tamquam christiano illuldentibus sibi 236' gentilibus uiris ac dicentibus, quid uirtutis Christus tuus osten¬ dit, ille non signa et prodigia de illo scripta commemorans, sed immobilitatem patientiae, quam in suis sectatoribus ipse per spiritum fortitudinis operetur, uelut opus omni miraculo diuinius approbans respondit: Neque istis neque maioribus a uobis mihi illatis permouebor iniuriis.

LXXXV, 126/129 si - erit] Smaragdus, Diadema monachorum, 70 - PL 102 666 D.

111 Iob 27, 3. 111/112 Iob 27, 5. 112/113 Iob 27, 6. 115 cfr Is. 11, 2. 124/125 Locus nondum repertus. 130 Eccli. 10, 6; cfr 2 Reg. 19, 19. 131 Mt. 18, 35. 131/132 Mt. i2, 32. 132/133 Locus nondum repertus. 134 cfr Is. 11, 2. 138/145 Locus nondum repertus. 138 cum] ei

add. R, sed postea corr. expungendo

SERMO LXXXV

150

155

160

165

170

175

180

185

387

5. Lorica spiritalis militiae, quae totum paene corpus iustitiae contegit, uirtutum designat absconsionem. Lorica ut nouimus, munimen pectoris est, in quo absconduntur hominis bona inte¬ riora. Non omnium est ista uirtus abscondere uidelicet uirtutes, nec magis esse quam uideri uelle ueraciter uirtuosum. Multi siquidem eam exponunt ac denudant etiam ante tempus suum. Sed Dauid non sic. In corde, inquit, meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi. In corde suo eloquium Dei abscondit, qui illud suscipit et retmet et tegit. Quid ergo dicemus ad illud, quod subsequenter infert: In labiis meis pronuntiaui omnia iudicia oris tui. Vtrumque debemus facere et abscondere, ut non pecce¬ mus et pronuntiare, ut non peccemus, sed in tempore suo. Cor quasi nidus est, uerbum ouum, pronuntiatio pullus oui. Muniat igitur quisque nidum suum, foueat ouum, pullum nutriat, nutritum exponat. Debet igitur suscipere, debet retinere, debet ab¬ scondere, debet pronuntiare. Peccamus si non recipimus, pecca¬ mus si receptum reicimus, peccamus si retentum ante tempus exponimus, peccamus si exponendum tegimus. Primum est pec¬ catum duritiae, secundum negligentiae, tertium superbiae, quartum ignauiae. Sed horum singula spiritu consilii moderante uitamus, cuius nimirum pondere dum a praecipitationis leuitate cohibemur, dum inconsulte quidquam agere prohibemur, quid quo ordilne quaue congruentia loci, temporis ac personae geri oporteat informamur. Pars extrema et suprema armaturae nostrae galea salutis est, qua caput contegitur, in quo sunt omnes sensus corporei. Caput uiri Christus, caput uero Christi Deus, secundum apostolum, est. Galea qua tegitur caput nostrum, diuinitatis ueneratio est. Propter huius custodiam et illaesionem iussum est nobis, ut simus prudentes sicut serpentes. Serpentes, ut notum est, omne corpus ictibus exponunt et opponunt, ut caput incolume conseruare possint. Ita et nos agere debemus. Quidquid in hoc mundo fluit more fluentis aquae, tamquam peripsima arbitrari, ut solum Christum lucrifaciamus. Ad hoc autem magisterio spiritus intellectus instituimur, qui rationalem in nobis sensum radio diuinae cognitionis illustrans, dum quantum reuerentiae creatrici illi maiestati deferre debeamus, ostendit, etiam in aduersis, quae ordinationis eius iudicio pati contigerit, affectum nostrum ab obsequio uenerationis ipsius deflecti minime permittit. Vnde Dauid quoque plagis disciplinae coelestis afflictus, sed tamquam conditoris reuerentia a uerbis

147/148 cfr supra, 1. 54. 150 cfr Regula S. Benedicti, 4, 62 - CSEL 75, p. 36. 152/153 Ps. 118, 11. 155/156 Ps. 118, 13. 165 cfr Is. n, 2. 171 1 Cor. 11, 3. 174 Mt. 10, 16. 174/176 cfr Ps. Hugo a S. Victore, De Bestiis et aliis rebus, III, 53 - PL 177, 103 BC. 178 cfr Phil. 3, 8. 179 cfr Is. 11,

388

SERMO LXXXV

querelae compressus: Obmutui, inquit, et non aperui os meum,

quoniam tu fecisti me.

190

195

200

205

210

215

220

6. Ecce haec sunt arma militiae nostrae non carnalia, sed spiritalia, id est per spiritum nobis ministrata, per spiritum uidelicet timoris, spiritum pietatis, spiritum scientiae, spiritum fortitudinis, spiritum consilii, spiritum intellectus: gladius, lan¬ cea, clipeus, ocreae, lorica, galea. In gladio uero breuiter dicta recapitulemus triplex eruditio, in lancea gemina dilectio, in clipeo diuina protectio, in ocreis iniuriarum obliuio, in lorica uirtutum absconsio, in galea salutis consummatio consideratur. His igitur I armis instructi, surgamus et pugnemus aduersus 237' inimicos, pugnemus aduersus Philistiim, qui interpretantur du¬ plex ruina uel cadentes poculo. Duplex ruina est fragilitas carnis et instabilitas mentis. Casus poculi est inebriatio uoluptatis. Hos hostes quicumque praeualere sibi permiserit, cum Samsone illo priuatus lumine ab eis ducetur ad molam, id est impietatis circuitum, cum uidelicet aut pusillanimitate uictus redit ad saeculum, ut canis ad uomitum, et fit error posterior peior priore, aut si in congregatione remanet, lumine scientiae aut uirtutum claritate priuatus sit inquietus et onerosus omni¬ bus, cum quibus moratur. Qui autem aduersus illos fortiter et perseueranter dimicauerit, ad extremum erigat sibi, sicut so¬ lent proeliantes et uictoriam consecuti, fornicem, id est arcum, triumphalem uictoriae indicem. Erectio fornicis est assidua meditatio patriae coelestis, amor supernae uisionis et adhuc licet in corpore mortis praegustatio quaedam futurae dulcedinis. Hoc autem per spiritum sapientiae nobis infunditur, per quem deuicta prorsus malitia, sapor mali, qui animum occupabat, exclu¬ ditur et sapientia, uidelicet sapor boni, intromittitur, ut id solum sapiat, quod bonum est, id solummodo libeat, quod san¬ ctum est, hoc tantum placeat, quod iustum est; nunc quidem in executione pii operis, postmodum uero in perceptione bea¬ tae retributionis, cum perficietur in nobis sapientia, quae in altissimis habitat, nec plenarie uel perfecte potest haberi in hoc saeculo, sed in futuro, ubi Deus erit omnia in omnibus, cuius etiam hodie in apostolis et plebe credentium Spiritum Sanctum pignus accepimus. Ad cuius plenitudinem capessendam sanctifi¬ cationem eiusdem sui spiritus nos aptare dignetur ipse, qui est uirtus et sapientia Dei Patris Dominus noster ...

186/187 Ps. 38, 10. 188 2 Cor. 10, 4. 189/191 cfr Is. 11, 2. 197/ 198 Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 6 - CCSL 72, p. 66, 12/13 et 16■ 200/ 201 cfr Iud. 16, 21. 203 cfr Prou. 26, 11; 2 Petr. 2, 22. 203/204 Mt. 27, 64. 207/209 cfr 1 Reg. 15, 12; u. supra, 1. 47/48. 212 cfr Is. 11, 2. 218/ 219 cfr Eccli. 24, 7. 220 1 Cor. 15, 28. 221/222 cfr 2 Cor. 1, 22 et s s. 224 cfr 1 Cor. 1, 24.

SERMO LXXXVI

In festivitate Sancti Ioannis Baptistae.

1. Venerandam baptistae et praecursoris atque praeconis Do- 237’ mini natiuitatem consueta fidelium deuotione celebrantes, fra¬ tres carissimi, quoniam ea, quae circa primordium illius gesta 5 sanctus euangelista Lucas describit, manifestatam uidelicet in templo Zachariae sacerdoti Gabrielis archangeli uisionem inspe¬ ratam desperatae iam prolis promissionem, ipsius etiam dum promissis coelestibus non credit, uindicem incredulitatis repen¬ tinam oris obligationem, eiusdem denique infantis in utero maio tris Spiritu Sancto repleti ad uocem Mariae salutantis exultationem, ad nomen postremo iam nati paternae linguae resolutio¬ nem. Quoniam ergo haec magnifica ac mystica diuinae potentiae dona ipsi beato Ioanni speciali priuilegio collata, nec tam imi¬ tanda quam miranda frequenti auditu instructi, et annua lectio15 num cantuumque rememoratione commoniti ignorare non pos¬ sumus, ad ea quae imitationem nostrae fragilitatis utcumque admittunt eius moralia facta praedicanda, nostri sermonis ob¬ sequium intendamus. Quamuis enim et ipsa saepius audita nouerimus, tamen ut ait sapiens: Numquam nimis dicitur, quod 20 numquam satis discitur. Igitur post descripta hodiernae natiuitatis eius magnalia consequenter adiungit euangelista de illo: Puer autem crescebat et confortabatur spiritu, et erat in desertis usque in diem ostensionis suae ad Israel. Ibi etiam quali uictu et 25

amictu regeretur, aliorum quoque euangelistarum consona uoce narratur: Ioannes, inquiunt, habebat uestitum de pilis camelorum et zonam pelliceam circa lumbos eius, et locustas et mei siluestre edebat. 2. Euidens diuinae aspirationis indicium in tenera licet aetate

30

35

fulit: quod nunc in dorno quamuis sancti patris ac religiosae matris aliquod perfectae conuersationis detrimentum pateretur, squalentis eremi habitationem expetiit, quod sacerdotalibus or¬ namentis uestem de pilis cameli et zonam pelliceam praetulit, quod deliciosas paternae domus epulas locustarum et mellis siluestris uili edulio commutauit. Verus profecto ac legitimus Leuitici generis sacerdos in his declaratur, in quorum iam olim benedictione Moyses enuntiauerat: Qui dixit, inquiens, patri suo

LXXXVI, 5/12 cfr Lc. 1, 5-64. 19/20 cfr Regula S. Benedicti, 64, 12 - CSEL 75, p. 165; Hieronymus, Epistula, 130, 11 - ed. Hilberg, CSEL 56, p. 191, 14. 22/23 Lc. 1, 80. 25/27 Mt. 3, 4. 36/39 Deut. 33, 9.

LXXXVI, 12 ac mystica] in marg. R

238'

SERMO LXXXVI

390

40

45

50

55

60

65

70

et matri: Nescio uos; et fratribus suis: Ignoro illos; et nescie¬ runt filios suos, isti custodierunt testamentum et legem tuam. Domine. Vnde et Dominus quasi princeps sacerdotum formam ceteris dans in euangelio suo dixit: Quae est mater mea et qui sunt fratres mei? Hoc est: non agnosco matrem, non recognosco fratres, ignoro proximos. Mater mea et fratres mei hi sunt, qui audiunt uerbum Dei et faciunt. Ioannes ergo, qui Deum esse sibi portionem statuerat, nihil nisi Deum curare uolebat, solum Dei uerbum nosse cupiebat, minister et praeco uerbi, qui uerbum praeibat, qui uox clamantis in deserto erat. Et ideo exui factus est mundi, extors liminis paterni, fugitans corporalium blandi¬ menta delectationum, abdicans se omnibus etiam domesticis, alienans se a carissimis, ut solus remaneat, sicut Elias, qui dixit: Et relictus sum „ego solus; sed non erat solus, cum quo erat Christus. Etenim sciens, quia bonus est Dominus se sustinenti¬ bus, spretis omnibus ipsi adhaerebat, ipsum tota anima sua, toto corde, tota uirtute requirebat, atque ut in eius lumine esset, tenebrosam huius saeculi conuersationem fugiebat, ut I gloriam 238' ipsius reuelata facie conspiceret, paternae successionis honores etiam fugiendo declinabat, ut supernae delectationis gaudio frueretur, ipsis etiam licitis et huic uitae concessis necessariis seipsum defraudabat. Vere igitur sanctus, uere magnus et quo maior inter natos mulierum, ipso Domino attestante, nemo surrexit, quoniam illi, qui de uirgine natus est, unica dilectione inhaesit et singulari semetipsum humilitate subiecit. Nam cum pro excellentis culmine sanctitatis Christus ab hominibus crede¬ retur, non solum Christum non se esse, sed etiam ad soluendam calceamenti eius corrigiam indignum se esse perhibuit. Quod si dignum se diceret, quam humilis esset ? Si dignum se diceret et sic diceret: Venit post me, qui ante me factus est, cuius tantum¬ modo corrigiam calceamenti dignus sum soluere, multum se humiliasset. Quando autem nec ad hoc dignum se dicit, uere plenus. Spiritu Sancto erat, qui sic seruus Dominum agnouit et ex seruo amicus fieri meruit. Quantum se abiecit? Et ideo mul-

LXXXVI, 39/43 unde - faciunt] Ambrosius, De Fuga saeculi, 2, 7 - ed. Schenkl, CSEL 32, 2, p. 167, 24 - 168, 5. 51/57 etenim - frueretur] ibid., 6, 36 - CSEL 32, 2, p. 192, 3/6. 64/71 quod - exaltabitur] Augustinus, Tract. in Io. eu., 4, 9 - CCSL 36, p. 35, 17 - 36, 22 et 35, 9/11.

42/43 Lc. 8, 21; cfr Mt. 12, 50. 44/46 cfr Io. 1, 650 3 Reg. 19, 10. 53 cfr Deut. 6, 5; Mt. 22, 37. 54/ 55 cfr 2 Cor. 3, 18. 59/60 Mt. 11, n. 61/64 cfr Lc. 3, 15-16; Io. 1, 19-27. 66/67 Io. 1, 27; cfr Lc. 3, 16. 68/69 Lc. 4, 1.

15.

40/41 Mt. 12, 48. 46 Mt. 3, 3.

40 ceteris] leuitis

Ambr

SERMO LXXXVI

391

tum eleuatus est, quoniam qui se humiliat, exaltabitur. Nec ullum tantum meritum habuit Ioannes quam de ista humilitate, quod cum posset fallere homines et putari Christus et haberi pro Christo, tanta enim gratia tantaque excellentia fuit, etiam ad 75 infima seruilis conditionis obsequia se indignum respondit. Quo¬ niam ergo nihil illo humilius, nihil est et sublimius. 3. Itaque, fratres, quoniam summum Ioannis beati qui omni¬ bus uirtutibus erat plenus, meritum in humilitate positum audiuimus, omni nobis uigilantia studendum est, ut hanc utpote 80 nostrae specialiter professioni congruenltem in ueritate possi- 239' deamus, quippe de qua definiatur, quia summa monachi uirtus est humilitas, sicut e contrario summum eius uitium est super¬ bia. Sicut autem superbia est uitium, quo homo excaecatus sibi placet, cum in hoc Deo et hominibus displiceat, sic et humilitas 85 est uirtus, qua illuminatus homo sibi displicet, in quo profecto Deo et hominibus placet. Quae humilitatis uirtus ideo inter alias uirtutes eximia praedicatur, quia hanc in se unicus Dei Filius ad exemplum nobis exhibuit et per hanc uirtutem omnes laquei multiformis proditoris euitantur. Cum enim Antonius omnes 90 inimici laqueos coram se uideret extensos et ingemiscens quae¬ reret, quis eos euadere posset, diuina uoce responsum est ei sic: Sola humilitas. Quisquis autem es, qui sine humilitate uirtutes congregas, sic es quasi qui puluerem in uentum portat. Si autem uis sublime uirtutis ostendere, noli altum sapere, et tunc illud, 95 quod egeris, excelsius esse monstrabis. Noli te quidquam putare fecisse, cum feceris, et plenissime cuncta fecisti. Noli tuorum corrumpere fructus laborum. Noli cursum in inane dirigere, ne post multos circuitus mercedem laboris amittas. Qui enim lau¬ dandum se dixerit, culpabilis effectus est, etiamsi fuerat ante 100 laudabilis. Si uero inutilem se esse fateatur, factus est utilis, etiamsi fuit ante culpabilis. Propter quod necessarium est ad humilitatem conseruandam si adest, uel ad eam adipiscendam si deest, ut diligenter quisque consideret non bona sua sed mala, tam occulta quam publica; attendat etiam aliorum non mala 105 sed bona, quae quandoque et si non | appareant in publico, 239v fortasse latent in occulto, quod pium est iudicare uel suspicari. Sic fit, ut semetipsum deprimendo alium exaltet, sicut e contra-

81/83 summa - superbia1] Isidorus Hisp., Sententiarum /., III, 19, 1 - PL 83, 694 A. 83/86 sicut - placet] Ps. Bernardus, Tractatus de statu uirtutum, I, 3 PL 184, 794 BC. 86/109 quae - bona] ibid., I, 8-9 - PL 184, 795 C - 796 A. 71 Lc. 14, 11.

83/86 =

Sermo, 40, 79/83.

89/92 cfr Antonius Abbas,

Apophtegmata Patrum, A 7 - PG 65, 77 AB - 78 AB; Vita Patrum, V, 15 - PL 73,

953 BC.

93 cfr Ps. 1, 4.

94 Rom. n, 20.

92 humilitate] uirtute humilitatis

Ps. Bem

98 qui] si

Ps. Bem

392

no

115

120

125

130

135

140

SERMO LXXXVI

rio superbus bona sua attendendo, si qua tamen sunt, non mala quae multa sunt, attendendo autem in aliis non bona, sed quae mala sunt, aut suspicando etiam, quae non sunt ut arbor mala, alios deprimendo seipsum exaltat. Caueamus igitur de nobismetipsis dicere aliquid gloriose, hoc enim Deo et hominibus nos facit odibiles. Idcirco quanto maiora bona fecerimus, tanto de nobis minora dicamus, quia quando nihil nos arbitramur operatos esse, amplius de tali humilitate meremur quam propter opera ipsa, quae fecimus. 4. Sciendum etiam, quod humilitas alia est sufficiens, alia abundans, alia superabundans. Illa humilitas est sufficiens, qua homo se subdit maiori, non praefert se aequali. Abundans est, qua homo se aequali subdit, non praefert se minoribus. Super¬ abundans est illa, qua homo subdit se etiam minori. Septem praeterea modis diuersificatur humilitas. Est enim humilitas in depositione temporalium possessionum. Sequuntur aliae sex: duae in uoce, duae in corpore, duae in corde. Duae quidem in uoce, quia humilis contra uerbum impatientiae pacifice et con¬ tra uerbum iactantiae humiliter loquitur. Duae in corpore, quia et uilitas est in habitu et mortificatio in carne. Duae in corde, quia commune consilium praeponit proprio; et propria uoluntate postposita alterius se subdit imperio. Quia uero sedes humilitatis paupertas est, quae et ipsa in abdicatione substantiae mundi consistit, qui humilitatem assequi et per illam ad Deum uult ascendere, non laeta saeculi, non amoena, non delectabilia, sed plena doloris et I fletus sequatur. Supra mundum ascendat, qui 240' quaerit Deum, mundum fugiat, terra relinquat. Non enim potest percipere illud, quod semper est, nisi prius hinc fugerit. Vnde et Dominus uolens Patri Deo appropinquare, ait apostolis: Surgite, eamus hinc. Docet etiam lex fugiendum saeculum, Deum sequendum: Post Dominum Deum tuum, inquit, ambulabis. Et ipse primus ac praecipuus fugax saeculi, sectator deserti, natus hodie Ioannes ait: Progenies uiperarum, quis uobis demonstrauit fugere a uentura ira? Et hoc illis dicebat, qui ueniebant ad baptismum poenitentiae. Ergo poenitentia fuga est bona, gratia Dei fuga est bona, in qua assumptio est fugientis. Desertum

111/116 caueamus - fecimus] ibid., I, 10 - PL 184, 796 BC. 117/121 humilitas - minori] Bernardus, Sententiae, series i*, 37 - VI, 2, p. 19, 21/23. 121/129 septem - imperio] Ps. Bernardus, Tractatus de statu uirtutum, I, 4 PL 184, 794 D. 129/130 cfr Hugo de Folieto, De claustro animae, II, 5 - PL 176, 1054 B. 136/144 surgite - baptista] Ambrosius, De Fuga saeculi, 6, 33-34 - CSEL 32, 2, p. 190, 7/15. 110 cfr Mt. 7, 17-18; Lc. 6, 43. 112/113 cfr Eccli. 10, 7; Rom. 1, 30. 117/129 = Sermo 40, 75/79 et 83/91. 117/121 cfr Petrus Lomb., Sermo, 18 - PL 171, 516 CD (Schneyer, 4, p. 702). 136/137 Io. 14, 31. 138 Deut. 13, 4. 140/141 Mt. 3, 7. 142 cfr Mc. 1, 4; Lc. 3, 3.

SERMO LXXXVI

393

fuga est bona, ad quod fugit Elias, Eliseus, Ioannes Baptista. 145 Non erubescamus ergo et nos fugere, gloriosa haec fuga est. Quasi a facie colubri, sic fuge peccata, monet Sapiens. Hoc est laudabiliter fugere hinc, mori desideriis istius mundi, abscon¬ dere uitam in Deo, declinare corruptiones, non attaminare cupi¬ ditates, nescire quae sunt mundi istius, qui nobis uarios gignit 150 dolores; exinanit, cum repleuerit; cum exinaniuerit, replet. Et haec omnia inania et uacua, in quibus nullus solidus est fructus. Fugiamus ergo malitiam saeculi huius, in quo dies ipsi mali sunt, et fugiamus impigre, ut perueniamus a malis ad bona, quibus nihil admixtum est mali, ab incertis ad fidelia et plena 155 ueritatis, a morte ad uitam, ut apprehendamus bonum illud, quod penetrat omnia, et in ipso uiuimus et ex ipso pendemus, bonum a quo uniuersa nobis tribuuntur bona, bonum quod est sine iniquitate, sine dolo et sine asperitate, cum gratia, cum pietate, cum sinceritate, cum beneuolenti caritate et iustitia, in 160 quo perfruamur pace perpetua, I tranquillitate sempiterna. Quod 240v nobis interuentu dilecti praecursoris ac baptistae sui praestare dignetur Vnigenitus Filius Dei, Iesus Christus Dominus noster, qui uiuit et regnat ...

146/151 hoc - fructus] ibid., 7, 38 - p. 193, 18 - 194, 1. 152/153 fugiamus - impigre] ibid., 7, 37 - p. 193, 8/9 et 2/3. 154/160 quibus - sempiterna] ibid., 6, 36 - p. 192, 17. n/12. 16/17. 20/22 et 9/10.

144 cfr 3 Reg. 19, 4; Mt. 3, 1; Lc. 3, 2. 146 Eccli. 21, 2. Coi. 3, 3. 152/153 Eph. 5, 16. 156 Act. 17, 28.

147 desideriis] elementis Ambr

147/148 cfr

SERMO LXXXVII

In Assvmptione Sanctae Mariae.

1. Hodierna festiuitas Dei genetricis uirginis Mariae dormitio¬ nis toto orbi uenerabilis angelorumque et hominum sollemnitas communis, quam incomparabili dignitate ceteris quorumque 5 sanctorum festis emineat, ipsa quoque nominum diuersitate declaratur, quia cum illorum pretiosae mortes, quibus deposito corruptibilis onere carnis ad beatam animarum requiem trans¬ ire meruerunt, natalicia uocentur; sola haec assumptio nomine¬ tur, ita ut ex hoc si credi aut dici fas est, in utroque iam homine io glorificationis plenitudinem quodammodo consecuta uideatur et ascensionis Filii quaedam in matre similitudo facta monstretur. Et quidem utrumque de Saluatore legitur et ascendisse uidelicet et assumptus esse in coelum, ipso primum dicente: Ascendo ad Patrem meum et Patrem uestrum, Deum meum et Deum 15 uestrum. Ac deinde Marco euangelista scribente: Dominus qui¬ dem Iesus, postquam locutus est eis, assumptus est in coelum. In Actibus etiam Apostolorum dicentibus ad discipulos angelis: Hic Iesus, qui assumptus est a uobis in coelum, sed ideo dies haec assumptio, illa ascensio uocatur, ut a creatura creator 20 quadam proprietate secernatur. Ascendit enim Saluator in coe¬ lum potestatiuae uirtutis imperio, sicut Dominus et creator angelorum comitatus obsequio, non subleuatus auxilio. Assum¬ pta Maria in coelum, sed dono gratiae subleuantis comitantibus et auxiliantibus angelis, quam subleuabat non natura sed gratia, 25 non potentia sed misericordia. Verum si diligenter attendimus Filii ascensionem et matris assumptionem, inuelniemus profecto 241' salua Filii maiestate, hodierni occursus pompam non mediocri¬ ter digniorem. Soli quippe angeli coelos ascendenti occurrere potuerunt redemptori. At uero matri coelorum palatia pene30 tranti Filius ipse cum tota curia tam angelorum quam iustorum sollemniter occurrens euexit eam ad beatae consessionis thro¬ num et ait: Tota pulchra es, amica mea. Tota pulchra, quia tota deificata. Et macula non est in te, quia Spiritus Sanctus in eam superuenit, qui eam mundauit et uterum eius auctori uitae 35 sanctificando praeparauit, quem ipsa uirgo conciperet, uirgo pareret et post partum uirgo inuiolata permaneret, cum eius uterum Deus incomprehensibiliter subintrauit et hominis ex ea naturam suscepit.

2. In huius rei figura non inconuenienter intelligimus illam

LXXXVII, et

33

13/15

Cant. 4, 7.

Lc. 1, 31.

Io. 20, 17.

33/34

15/16

Mc. 16, 19.

cfr Mt. 1, 20; Lc. 1, 35.

18 Act. 1, 11. 35/36 cfr Mt. 1,

32 21-23;

SERMO LXXXVII 40

395

hodie lectionem ex euangelio recitari, in qua narratur quod

intrauit Iesus in quoddam castellum, et mulier quaedam, Martha nomine, excepit illum in domum suam, et huic erat soror nomine Mana. Quid enim hoc castello congruentius quam uirgo mater 45

50

55

60

65

70

75

designata accipitur, quam ueniens ad saluandum quod perierat, omnium creator primum ingressus est ? Ipsa prorsus est quod¬ dam, id est singulare ac deificum illud castellum, ipso Deo operante solius Dei ingressui dignum, quae specie castelli in turrim humilitatis erecta et muro uirginitatis undique circum¬ saepta, corruptoribus tam mentis quam carnis perpetuo mansit inaccessa. Nec solummodo castellum ipsa, sed et mulier est, quae Iesum intrantem suscipit, ipsa et domus, in quam suscipit, quippe cui non terrenos parietes, sed gratissimam uirginalis uteri aulam inhabitandam praebuit. Ipsa ex se genito tamquam Martha ministerium necessitatis humanae | materna sedulitate impendebat, ipsa etiam uelut Maria illa secus pedes Domini residens et ex ore illius uerbum audiens, illum quem carne genuerat et cui corporalia ministrabat, acsi suum et omnium creatorem humillima praeceptorum eius oboedientia honora¬ bat, ipsi cultum diuinae maiestati debitum iugiter exhibens Deum in homine adorabat. Et ideo pars eius optima facta est, quia hodie de terris ad aetherium thalamum translata decenti matri Dei gloria a rege cunctorum regaliter assumpta est ad regna coelorum; et mulier, quae puritate naturam transcendit angelorum, quae super coelos sunt, hodierna die penetrauit sancta sanctorum. 3. Praeter hoc sane deificum et incarnandae diuinitati singu¬ lari dignatione consignatum uirginalis uteri castellum et illud materiale, quod ad horam a religiosa femina pascendus intrauit, possumus et tertium quoddam ac morale castellum reperire, in quod assidue Saluator operatoria pietatis suae praesentia ingre¬ ditur, in quo cum Martha et Maria etiam Lazarus inuenitur, cuius etsi forte non defuit, in praesenti tamen lectione mentio non sine ratione praetermittitur, quasi non deceret ut narra¬ tioni, in qua de illo summae sanctitatis castello, cui nihil umquam uel leuiter poenitendum inciderat, quatriduani et resuscitati, per quem peccator quilibet peccati consuetudine sepultus, sed magna Dei misericordia quandoque per poenitentiam resuscitatus figuratur, saltem uel nomen insereretur.

41/43 10, 39.

Lc. 10, 38-39.

57/58

45

55/56

cfr Lc.

cfr Lc. 10, 42.

75

cfr Eccli. 24, 12; 2 Mach. 1, 24.

cfr Eccli. 24, 12; 2 Mach. 1, 24.

60

cfr Io. 11, 39.

LXXXVII, R a.m. in marg.

72

non] R (ut uid.), sed postea eras. (a.m. ?), narrationi in qua add. tamen] R (ut uid.), sed postea eras. (a.m. ?)

SERMO LXXXVII

396

4. Accipiamus igitur animam tamquam castellum aliquod si80 ue templum siue domum, quam Dominus per gratiam suam uisitare et inhabitare uelit. In qua domo I uel templo seu castello 242' quasi tres inueniuntur personae: Maria, Martha, Lazarus. Martha satagit erga plurima et laborat, Maria Domino intenta plorat et orat, Lazarus mortuus suscitatur. Tres istae personae 85 tres animae uirtutes designantur, quarum prima est ratio, se¬ cunda uoluntas, tertia sensualitas. In Maria ratio, in Martha sensualitas, in Lazaro uoluntas consideratur. Ratio ut paterfamilias praesidet in domo, uoluntas obaudit ut materfamilias marito suo, sensualitas ut ancilla praebet obsequium domino et 90 dominae suae. Sed contingit nonnumquam, ut uoluntas rationis oblita, dum proprio arbitrio regi delectatur, triplici morbo, id est uoluptate, curiositate, uanitate corrupta moriatur. Videns ergo ratio uoluntatem mori, id est his rebus, quae ad mortem ducunt delectari, operi suo, id est lectioni, meditationi et ora95 tioni ardentius insistere incipit, sensualitatem quoque pro officio suo ministrare, laborare, uigilare compellit. Haec illis improbe et perseueranter agentibus uelit, nolit, resurgit uoluntas. Sic Martha laborante et Maria plorante suscitatur in nobis Lazarus, id est adiutus. Huius autem resuscitationis quattuor indicia 100 colliguntur, id est rectitudo operationis, ueritas locutionis, puri¬ tas meditationis, sublimitas contemplationis. Non enim suffi¬ ciens est recte operanti, ueraciter loquenti, nisi et interiora eius purificentur. Multi enim in religione reperiri ualent, si tamen bene quaerantur, quorum actus et uitam recta operatio et ue105 ra locutio commendant, sed interiora eorum confundit instabili¬ tas inutiliumque perturbat euagatio cogitationum. Quos redarlguens propheta dicit: Vsquequo morabuntur in te cogitatio- 242“ nes noxiae ? Qui modo sunt coelestes, modo infernales, modo claustrales, modo saeculares, modo lacrimantes, modo ridentes, no modo pacati, modo irati, modo omnia sciunt, modo ignorant etiam semetipsos. Quibus astute insidians antiquus propheta¬ rum protulit istud: Ascendunt usque ad coelos, et descendunt usque ad abyssos : anima eorum m malis tabescebat. Turbati sunt, et moti sunt sicut ebrius, et omnis sapientia eorum deuorata est. 115 Et ideo omni spiritalium uirtute brachiorum puritas medita¬ tionis amplectenda est, quam quisquis medullitus amplexatus fuerit, absque terrore erit, quoniam Deum uidebit. 5. Sed sciendum est tria esse puritati meditationis repugnan¬ tia, quae sunt abyssus, mare, terra suauiter uiuentium. Abys120 sus est caeca et profunda mentis ignorantia, quae bonum ma-

79

83/84

cfr Io. 11, 32-33.

84

cfr Io. u, 43-44.

Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 65 - CCSL 72, p. 140, 7. 14.

82/83 cfr 98/99 107/108 Ier. 4,

cfr Hugo a S. Victore, Miscellanea, V, 41 - PL 177, 767 D.

Lc. 10, 40-41.

112/114

Ps. 106, 26-27.

H9 cfr Iob 28, 13-14.

SERMO LXXXVII

125

130

135

140

145

150

155

397

lum dicit et malum bonum, quae dulce ponit in amarum et amarum in dulce, quae lucem tenebras affirmat et tenebras lucem. Vnde Dominus per prophetam conqueritur dicens: Pro eo quod populus meus non habuit scientiam, ductus est captiuus in Babylonem. Et ideo dicit abyssus: Puritas meditationis non est in me; mare loquitur: Non est mecum, neque inuenitur in terra suauiter uiuentium. Mare significat carnis concupiscen¬ tiam, quae laetatur, cum agit peruerse et exultat in rebus pessi¬ mis. Mare uocatur mater aquarum pro eo quod omnia flumina fluunt in mare et ipsum non redundat. Sic nimirum ad carnis concupiscentiam fluunt et ab ea initium sumunt, ut iterum fluat omnis immunditiae motus. Hinc namque scriptum est: Si prae¬ stiteris animae tuae concupiscentias eius, tradet te in manus inimicorum tuorum. Terra suauiter uiuentium trifariam diuiditur propter tria, quae in ea desiderantur, quae sunt uestis superflua, epula ueltita, copula illicita. In his tribus non inuenitur puritas meditationis. Terra namque suauiter uiuentium est. Vnde est illud: Memento, fili, quia recepisti bona in uita tua, et Lazarus similiter mala. Nunc autem hic consolatur, tu uero cruciaris. Sunt autem tria remedia contra haec tria impedi¬ menta. Contra ignorantiam mentis dimicat illuminatio rationis, contra concupiscentiam carnis inflammatio deuotionis, contra uoluptatem sensualitatis delectatio amorque uirtutis. Haec tria cogitationem efficiunt sanctam, ideoque puritatem illius conseruantem. Cogitatio, inquit, sancta seruabit te. Et item: Omni custodia serua cor tuum, quia ex ipso uita procedit. Omni, in¬ quit, custodia, id est ex omni parte. Vnde et Ezechiel propheta de sanctis animalibus loquens: Totum, ait, corpus plenum oculis in circuitu ipsorum. Corpora animalium idcirco plena oculis describuntur, quia electorum actio ab omni parte circumspecta est, bona desiderabiliter praeuidens, mala sollerter praecauens; semper enim solliciti inuigilant, ut se undique aspiciant, ubique custodiant, ne aut mala pro eo ipso, quod haec mala nouerunt, agant, aut haec eadem sub specie bonorum agant, ne scilicet se eis uitia uirtutes esse mentiantur. 6. Sed sciendum nobis est quia saepe, dum aliis rebus intendi-

LXXXVII,

147/151

unde - praecauens] Gregorius, Homelia in Hiez proph., I,

7, 2 - CCSL 142, p. 83, 13/16 et 19/22. - p. 84, 42/45.

124

156/158

152/155

semper - mentiantur] ibid.

sed - habemus] ibid., I, 7, 6 - p. 85, 93/95.

125/126 Iob 28, 14. 126/127 Iob 28, 13. 128/129 129/130 cfr Isidorus Hisp., Etjmol., 13, 14, 1-3. 132/133 Eccli. 18, 31. 134 et 137 Iob 28, 13. 138/140 Lc. 16, 25. 145 Prou. 2, ix. 145/147 Prou. 4, 23. 147/151 cfr Beda, In Eucae eu. expos., V - CCSL 120, p. 324, 1152/1157. 148/149 Ez. 1, 18 et 10, 12. 156/158 cfr Beda, In Eucae Is. 5, 13.

Prou. 2, 14.

eu. expos., V - p. 324, 1157/1159.

243'

SERMO LXXXVII

398

160

165

170

175

180

185

190

mus, fit ut alia negligamus, et ubi negligimus, ibi proculdubio oculum non habemus. Et quid prodest, quod contra hostium insidias paene tota ciuitas caute custoditur, si unum foramen apertum relinquitur, unde ab hostibus intretur? Verbi gratia pharisaeus ille qui ascenderat in templum orare, dum ieiunium exhibuit, decimas dedit, Deo gratias retulit, quasi paene per circuitum in suae ciuitatis custodia uigilauit, sed quia unum in se foramen superbiae non attendit dilcendo: Non sum sicut 243’ ceteri hominum, uelut etiam hic publicanus, ibi hostem pertulit, ubi per negligentiam oculum clausit. Quia ergo bonorum mentes undique se circumspicientes inuigilant, atque in omni opere suo pauoris et sollicitudinis oculum circumducunt, ne aut praua agant, aut recta quae praecepta sunt, non agant, aut bonis actibus expletis in suis cogitationibus intumescant; et tanto grauius offendant, quanto qui iusti uidentur, foris occultius peccant, recte dicitur: Totum corpus eorum plenum oculis in circuitu. De hac circumspecta ex omni parte sanctorum custodia idem rursum propheta sub specie coelestium animalium dicit: Vnumquodque eorum coram facie sua ambulabat. Omnis etenim iustus, qui uitam suam sollicitus aspicit, et diligenter considerat, quantum cotidie in bonis crescat, aut fortasse quantum a bonis decrescat, iste quia se ante se ponit, coram se ambulat, quippe qui uigilanter uidet, an surgat an defluat. Quisquis uero uitae suae custodiam negligit, discutere quae agit, quae loquitur, quae cogitat aut nescit aut despicit, coram se iste non ambulat, quia qualis sit in suis moribus uel actibus ignorat; nec sibimetipsi praesens est, qui semetipsum cotidie exquirere atque cognoscere sollicitus non est. Ille autem ueraciter se ante se ponit sibique in praesenti est, qui se in suis actibus tamquam alium attendit. Nam multa sunt peccata, quae committimus, sed idcirco nobis grauia non uidentur, quia priuato nos amore diligentes clausis oculis in nostra nobis deceptione blandimur. Vnde fit plerum¬ que, ut et nostra grauia leuiter et proximorum mala leuia grauiter iudicemus. Scriptum quippe est: Erunt homines \ se- 244r ipsos amantes. Et scimus, quia ualde claudit oculos cordis amor priuatus. Ex quo fit, ut hoc quod nos agimus et graue esse non

158/160 et 161/173 et - intretur et dum - circuitu] ibid. - p. 86, 104/106 et 109/119. 160/161 uerbi - orare] ibid. - p. 85, 95/96. 175/219 unumquodque - considerant] ibid., I, 4, 8-9 - p. 53, 205/206 et 213 - 54, 258.

158/160 cfr ibid. - p. 325, 1162/1164. 160/161 cfr Lc. 18, 10. cfr Lc. 18, 12. 164/165 Lc. 18, 11. 172/173 Ez. x, 18 et 10, 12. 1, 12. 190/191 2 Tim. 3, 2.

171 quantoque

Greg

180 negligit custodiam it,

sed postea transpon.

161/162 175 Ez

SERMO LXXXVII

195

200

205

210

215

220

225

230

399

aestimamus, plerumque a proximo agatur et nimis detestabile uideatur. Sed quare hoc, quod in nobis leue uidebatur, graue uidetur in proximo, nisi quia nec nos sicut proximum, nec proximum conspicimus sicut nos ? Si enim nos sicut proximum aspiceremus, nostra reprehensibilia districte uideremus; et rur¬ sum, si proximum aspiceremus sicut nos, numquam nobis eius actio appareret intolerabilis, quia saepe fortasse talia egimus, et nihil nos proximo intolerabile fecisse putabamus. Hoc male diuisum mentis nostrae iudicium corrigere per legis praeceptum Moyses studuit, cum dixit, ut iustus deberet esse modius atque sextarius. Hinc Salomon ait: Pondus et pondus, mensura et mensura, utrumque abominabile est apud Deum. Scimus quia in negotiatorum duplici pondere aliud maius est, aliud minus; nam aliud pondus habent, ad quod pensant sibi, et aliud pondus ad quod pensant proximo; ad dandum pondera leuiora, ad acci¬ piendum uero grauiora praeparant. Omnis itaque homo, qui aliter pensat ea quae proximi, et aliter ea quae sua sunt, pondus et pondus habet. Vtrumque ergo abominabile est apud Deum, quia, si sic proximum ut se diligeret, hunc in bonis sicut se amaret; et si sic se sicut proximum aspiceret, se in malis sicut proximum iudicaret. 7. Debemus ergo nosmetipsos sollicite sicut alios uidere nosque ipsos, ut dictum est, ante nos ponere, ut pennata animalia incessanter imitantes, ne nesciamus quid agimus, coram facie nostra semper ambulemus. Peruersi autem, sicut iam diximus, coram facie sua non ambulant, quia quae agunt, numquam considerant. Nam ut taceamus eos, qui foris | sunt, de quibus iudicare non est nostrum, quam multi nunc religionem professi speciem abrenuntiationis saeculi exteriori uilitate praeferunt, corporalibus exercitiis, ieiunando scilicet, uigilando ac laboribus desudando carnem afficiunt, ceterum mores suos nulla discipli¬ nae custodia circumscribunt. Procliues ad iracundiam, praecipites ad contumelias, quoscumque turbulentos motus animo con¬ ceperint, hos in scandalum intuentium lingua, manu uel quibus¬ cumque indisciplinosis gestibus exerere, nullo Dei timore uel hominum reuerentia cohibentur. Hi uidelicet coram facie sua non ambulant, quia si sibimetipsis praesentes essent, cuncta quae agunt, subtiliter praeuiderent, qualiter bona opera malis

228/254 hi - ambulemus]

202/203 Leu. 19, 36. 1. 175/178. 217/219 cfr

ibid., I, 4, 10 - p. 55, 267/294.

203/204 et 210 Prou. 20, 10. 214/217 cfr 219/220 1 Cor. 5, 12.

193/194 nimis nobis detestabile esse uideatur Greg cum Viulg

supra,

supra, 1. 179/181.

Greg

202 atque] aequusque

244v

SERMO LXXXVII

400

235

240

245

250

255

260

263

actibus perdantur, agnoscerent, sicut scriptum est: Qui mercedes congregauit, misit eas in sacculum pertusum. De pertuso quippe sacculo aliunde exit, quod aliunde immittitur, quia indiscretae mentes mercedem, quae ex bono opere acquiritur, non aspiciunt, quomodo ex malo opere perdatur. Alius mores suos exteriori honestate componit, ne quid reprehensibile foris admittat, uigilanter se circumspicit, sed tamen in corde odium fortasse contra proximum seruat; et cum scriptum sit: Qui odit fratrem suum, homicida est, considerat, quam sit mundus foris in opere, et non perpendit, quam sit crudelis in mente. Quid iste nisi sibimetipsi absens est, qui in cordis sui tenebris ambulat et ignorat. Alius in coetu fratrum iam sine querela incedit, iam mente pura proxi¬ mum diligit et malorum praeteritorum conscius lamentis in precibus afficitur, sed finita prece laeta, de quibus in mundo hoc gaudeat, requirit et temporalibus gaudiis negligentem animum dimittit, nec curat ne in eo lacrimarum mensuram ! immoderata gaudia transeant, fitque ut bonum nimie ridendo perdat, quod plangendo lucratus est. Hic itaque coram facie sua non ambulat, quia damna quae patitur, aspicere recusat. Scriptum quippe est:

Cor sapientum, ubi tristitia est, et cor stultorum, ubi laetitia. 8. In cunctis ergo quae agimus, diligenter nosmetipsos con¬ spicere interius et exterius debemus, ut pennata animalia se¬ quentes nobismetipsis praesentes simus et coram facie nostra ambulemus, quoniam in hoc maxime puritas meditationis consistit, per quam etiam ad sublimitatem diuinae contemplationis consequenter ascendamus. Cuius uidelicet contemplationis quo¬ dammodo inchoatio est, quod unusquisque semper cordis oculos ad exitum ponere debet et sine cessatione meditari, quando a praesenti uita exeat atque ad aeterna gaudia pertingat. Propter hoc quippe incarnatus est Deus, ut nos et introduceret ad fidem et educat ad uisionis suae speciem. Hinc enim psalmista ait: Dominus custodiat introitum et exitum tuum. Custodit Dominus uniuscuiusque animae introitum, quo intrat ad fidem, exitum quoque quo exit ad speciem, ut neque intrans ecclesiam erroribus supplantetur, neque ab hac temporali uita ad aeternam exiens ab antiquo hoste rapiatur. Vnde et ipse semel pro omni¬ bus mortuus est, ut omnes ab amarae mortis damnatione libera¬ ret. Ideoque et usque ad Dei genetricem naturalis hominum

257/266

quod - rapiatur] ibid., II, 1, 16 - p. 220, 486 - 221, 490 et 495/500.

231/232

Agg. 1, 6.

238/239

1 Io. 3, 15.

Paulinus Nol., Epistula, 45, 1 - CSEL 29, p. 379, 8.

231 perdantur] perdant Greg

250

Eccl. 7, 5.

262

Ps. 120, 8.

257

cfr

SERMO LXXXVII

401

profecta est mors, sed absit, ut ei principata sit sicut et nobis, 270 sed tamen eius experimentum accepit, ut aequalem nobiscum naturae legem adimpleret. In qua etiam tanta gloria et claritate eam circumdedit, qui saecula condidit, quanta illius decebat matrem, a qua carnis substantiam sumpsit. Merito ergo beatam te, o uirgo uirginum, regina coelorum, dicent omnes generationes, 275 quia fecit in te magna, \ qui potens est et sanctum nomen eius. Terreni tabernaculi tui massa, o Dei genetrix, hodie de saeculo migrauit ultra omnem supernarum uirtutum celsitudinem tui te fructus uteri hodierna die sublimauit. Omnes thesauri misera¬ tionum Dei in te reconduntur; saluatio miserorum tuae manui 280 traditur. Sit ergo pietatis tuae, o benignissima, cum laude inuocantibus nomen tuum famulis ex infinita gratiarum copia uel peccaminum effundere ueniam, ut beatae aeternitatis consortia, quae nostris meritis non debentur, tui nobis interuentus opitula¬ tione donentur per Iesum Christum Filium tuum Dominum 285 nostrum, qui uiuit et regnat ...

273/275 Lc.

1, 48-49.

SERMO LXXXVIII

Sermo de Adventv Domini.

1. Sacram aduentus Domini obseruantiam inchoantes, fra¬ tres carissimi, opportunum arbitramur primum rationem eius¬ dem aduentus, simul etiam et modum redemptionis humanae, 5 quanta possumus, diligentia considerare, qui quanto subtilius aspicitur, tanto circa nos Deus affectuosior cognoscitur, mirabi¬ lis quidem iustitiam faciens, sed longe mirabilior misericordiam impendens. Exigente siquidem peccato primi hominis fecerat Deus iustitiam expellendo eum de paradiso, tradens eum in io uarias passiones et mortem temporalem, non tantum uiuenti, sed etiam mortuo iratus homini. Quotquot enim de hoc saeculo transibant, in infernum descendebant. Exigente itaque iustitia hoc modo amisit hominem, sed in medio furoris sui miseriae recordatus grauiter tulisse uisus est eius amissionem, cuius 15 tantopere quaesiuit recuperationem. Casus quippe hominis pa¬ cem quodammodo turbabat angelo, non quia ab interno con¬ spectu diuinitatis alienati, sed | exterius sunt deputati hominibus praestantes adiutorium ad seruiendum Deo et resistendum diabolo. Hoc testatur apostolus dicens: Nonne omnes admini20 stratorii spiritus sunt, missi in ministerium propter eos, qui hereditatem capiunt salutis? Ab hoc autem ministerio nullum angelorum emancipatum credimus, cum apostolus dicat non aliquos, sed omnes in ministerium deputatos. Sed quia non suffecit ad redemptionem hominis faciendam administerium 25 angelorum, misit Pater Filium suum ad instruendum hominem erroneum, quatenus duceretur in uiam rectam et in ciuitatem habitationis. Nunc quanto fiducialius, tanto uehementius Pater implicuit laboribus, cui nimirum factus est oboediens usque ad mortem, mortem autem onerosam ac probrosam quia mortem 30 crucis. Ideo ergo missus ex illo incomprehensibili inenarrabilique secreto diuinae maiestatis uenit in mundum, dedit se com¬ prehendendum ac uidendum hominibus, cum se exinaniuit, for¬ mam serui accipiens. Vnde: In terris uisus est et cum hominibus conuersatus est. Non autem uenit in mundum, mutando locum 35 quia in mundo erat et mundus per ipsum factus est, sed induendo

LXXXVIII,

30/69

ex - faciendi] Petrus Lomb., Sermo, 2 - PL 171, 378 A-D

(Schneyer, 4, p. 701).

LXXXVIII,

8/9

4; 1 Io. 4, 14; e.a. 38.

35

Io. 1, 10.

cfr Gen. 3, 23-24.

28/29

Phil. 2, 8.

19/21 Hebr. 1, 14. 32/33 Phil. 2, 7.

25 cfr 33/34

Gal. 4, Bar. 3,

246'

SERMO LXXXVIII

40

45

50

55

60

65

403

carnem, ut carnalibus congruenter appareret sine sui mutatione. Venit ergo sermo patris a regalibus sedibus in mundum forma serui indutus. 2. Sed ad quid uenit ? Curare uulneratum, suscitare mortuum, sanare languidum. Hic enim Samaritanus ille, qui appropiauit uulnerato, qui incidit in latrones descendens ab Ierusalem in Iericho, quem sacerdos et leuita pertransierant, nullum ei porri¬ gentes subsidium, id est lex uetus et sacerdotium, quae homi¬ nem a latronibus uulneratum, hoc est a daemonibus percussum, liberare non ualuerunt. Ideoque Samalritanus eadem uia descendens ad eum accessit curandum, quem ille semiuiuus audierat expectandum. Samaritanus, id est custos, hic est Christus, qui non dormiens neque dormitans custodit Israel, qui per Isaiam ait: Ad me clamat ex Seir. Custos, quid de nocte? custos, quid de

nocte? Dixit custos: Venit mane et nox: si quaeritis, quaerite; conuertimini et uenite. Seir hispidus et pilosus interpretatur, quo humani languoris aerumna significatur, qua uulneratus a latro¬ nibus angebatur, qui de loco horroris, ubi suppliciis hispidus et uitiis pilosus iacebat clamans ad Samaritanum quasi cum apostolo dicens: Infelix ego, quis me liberabit de corpore mortis huius? Gratia Dei per Iesum Christum. Quasi dicat: Non est qui liberet nisi Samaritanus, id est custos uerus. Ad hunc ergo quoniam eadem uia descendentem cernit, id est temptatum per omnia pro similitudine absque peccato, tamquam consortem naturae ac conscium infirmitatis suae clamat dicens: Custos, quid de nocte, uitiorum scilicet et ignorantiae; custos, quid de nocte suppliciorum et miseriae liberare uales pauperem, cui non est adiutor; respice a gemina nocte et libera me a latronibus cap¬ tum et semiuiuum relictum; perdidi enim uitam gratiae, sed non uitam naturae. Vita optima est perdita, qua uiuit anima Deum laudans. Vita bona est corrupta, qua in integritate uiuebat natura. Vita peccati est iniecta. Triplex est enim uita: gratiae, naturae, uitii. Vitam ergo perditam redde, corruptam restitue, iniectam amoue. Tempus enim tibi faciendi, scilicet ut

69/71

scilicet - repares] ibid. - PL 171, 379 A.

40/47

cfr Lc. xo, 30-34.

- PL 112, 983 A. p. 142, 3.

51

47

Is. 21, 11-12.

47

et

cfr Rhabanus Maur., Allegoriae in Sacr. Script.

Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 66 - CCSL 72,

Rhabanus Maur., Allegoriae in Sacr. Script. - PL 112, 905 C.

51

Is. 21, 11.

62/63

LXXXVIII,

49.60

49/

Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 10 et 20 - CCSL 72,

55/56

p. 72, 27/28 et 84, 17/18.

61

44

57

Rom. 7, 24-25.

Iob. 29, 12.

et

61

63/64

quid] qui R

et suppliciorum)] agmina Petr

67

58/59

Hebr. 4, 15.

60/

cfr Lc. 10, 30.

63

a gemina nocte (scilicet uitiorum

iniecta] inuecta Petr

246*

SERMO LXXXVIII

404

70 uenias ad liberandum nos, peccatum et mortem tollas et uitam repares. 3. Sic ergo clamante humano genere et coelestem de profun¬ dis | illum Samaritanum et si non uerbis, certe tamen suis 247' necessitatibus implorante dixit custos: Venit mane et nox. Quasi 75 dicat per apostolum: Nox praecessit, dies autem appropmquauit. Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis, in quo exaudiam et iuuabo uos, si gratiam Dei in uacuum non recipiatis. Surgite igitur de somno torporis et negligentiae, et abicite opera tenebrarum, id est opera mala, quae ex tenebris 80 ueniunt et ad tenebras exteriores ducunt, et induite arma lucis; armamini et ornamini uirtutibus contra iacula inimici ignita, ut digni sitis recipere Saluatorem, quem expectatis, id est induere

Dominum Iesum Christum, qui reformabit corpus humilitatis uestrae, configuratum corpori claritatis suae, cuius sicut uia est 85 impolluta et mansio est incontaminata, qui non habitat in cor¬ pore peccatis subdito, nec requiescit nisi super humilem et quie¬ tum et trementem sermones suos. Proicite ergo lapides de plateis cordium uestrorum, frangite idola mentium, redite ad cor praeuaricatores, inuocate eum in ueritate et inuenietis illum. Nos, 90 fratres, nos his uocibus necessario conuenimus, quorum nimi¬ rum multiplicatae sunt auersiones; qui extra nos fusi a proprio corde peregrinamur, qui plateas cordium nostrorum, quae dila¬ tari in caritate debuerant, lapidibus fraternarum offensionum et petris scandalorum obstruximus, qui cum scriptum sit: Scelus 95 idololatriae est nolle acquiescere per contemptum oboedientiae, propriae uoluntatis ac superbae praesumptionis, ut ita dicam, idola in mente nostra collocauimus, apud quos denique domus orationis uertitur in speluncam latronum. Mens enim atque conscientia fidelium, quae templum et domus Dei esse debuerat, 100 si quando ad laesionem proxilmi peruersas cogitationes profert, 247v quasi in spelunca latrones resident, nec iam domus orationis, sed spelunca latronum est; quando relicta innocentia et simpli¬ citate sanctitatis illud contra naturam agit, unde ualeat proxi¬ mis nocere.

74/89 dixit - illum]

ibid. - PL 171, 379 B.

74 Is. 21, 12. 75/76 Rom. 13, 12. 76 2 Cor. 6, 2. 77/78 2 Cor. 6, 1. 79 Rom. 13, 12. 80 cfr Mt. 8, 12 et 22, 13. Rom. 13, 12. 82/83 Rom. 13,14. 83/84 Phil. 3, 21. 84/85 Ps. 17, 31. 85/86 Sap. 1, 4. 86/ 87 Is. 66, 2. 88/89 Is. 46, 8. 93/94 cfr Is. 8, 14; 1 Petr. 2, 8. 94/95 1 Reg. 15, 23. 98 et 101 cfr Mt. 21, 13; Mc. 11, 17; Lc. 19, 46. 99 cfr 1 Cor. 3, 16; 2 Cor. 6, 16.

80 ducunt exteriores R,

sed postea transpon.

SERMO LXXXVIII 105

110

115

120

125

130

135

405

4. Quapropter, fratres, non nobis sufficere credamus, quod nos in hac domo disciplinae cernimus congregatos, nisi quod uehementius in nobis negligentias nostras professa perfectio, quam nec assumpta condemnat, quia secundum scripturae fidem, qui¬ bus multum committitur, multum ab eis necesse est, ut requiratur. Numquid nobis habitationis huius secretum aliquid pro¬ desse poterit, quando tyrannico dominatu malitia in nobis re¬ gnat, quando ira superequitat, quando maiorem nobis metum humanus oculus quam diuinus indicit intuitus, quando nos laudabiles illi claustrales, qui extra mundum nos esse credimus, mundum intra nos inclusum tenemus, ita ut, qui putamus nos precibus nostris saeculo ipsi succurrere, paene necesse sit, ut uideamur nos magis saeculi intercessionibus indigere ? Quid enim prodest, si locus quietis tantum corporaliter teneatur, et inquietudo in corde uersetur ? Interdum etiam, quod spiritalem non decet, in lites et mrgia prorumpentes pro uilium rerum appetitu grauissimas contentiones mouemus; interdum profes¬ sionem nostram transgressione regulae uiolamus, furtum inferre praepositis immo animabus nostris sub Dei oculis non timentes. Non contenti sumus necessariis, sed rursum per cordis teporem abundantiam, quam in saeculo reliquimus uel forte quam nec in saeculo quidem habere potuimus, hic contentiose requirimus. Solemus tamen quandoque nobis de corporalium ieiuniorum assiduitate | blandiri. Sed noueritis, fratres, nihil prodesse, si 248' carnem nostram ieiuniis ac uigihis seu laboribus affligamus, et mentem nostram non emendemus, aut quae interiora sunt, non curemus. Quid enim prodest afflictio corporalis, si linguae ne¬ quitiis et obtrectationibus polluamur ? Nonne omnes labores nostri ad nihilum rediguntur, et opus nostrum uelut fumus et umbra et uelut stuppae fauilla uanescit ? O quanti et quam diuturni labores nostri subito pereunt, et quanta bona fre¬ quenter iam acquisita ac reposita de manu rapiuntur, dum id quod acquirere studuimus, aut augere aut custodire negligimus!

105/117 quapropter - indigere] Eusebius Gall., Homelia, 39, 2 - CCSL 101A, p. 456, 24 - 457, 29 et 32/40. 117/119 quid - uersetur] ibid., 39, 3 - p. 458, 46/47. 119/120 et 121/126 interdum - prorumpentes et interdum - requirimus] ibid., 40, 6 - p. 480, 179/183 et 185/186. 120/121 pro - mouemus] ibid., 40, 6 - p. 481, 189/190. 127/128 solemus - blandiri] ibid., 44, 3 - p. 523, 23/24. 128/146 sed - potuisset] ibid., 39, 4 - p. 459, 71 - 460, 81 et 461, 88/95.

109/110 cfr Regula S. Benedicti, 2, 30 - CSEL 75, p. 26; iuxta Lc. 12, 48. 111/115 cfr Eusebius Gall., Homelia, 44, ia - CCSL 101A, p. 521, 13 a/15 a. 124 cfr 1 Tim. 6, 8. 129 cfr 2 Cor. 6, 5. 132/133 cfr Is. 34, n; Ier. 10, 24 et 51, 58. 133/134 cfr Is. 1, 31; Sap. 5, 9.

406

140

145

150

155

160

165

170

SERMO LXXXVIII

Quid ergo, ut diximus, prodest, quod affligimus corpus nostrum, quando nihil proficit cor nostrum ? Valde dura et nimis dolenda conditio est: omni intentione studium laboris impendere et post laborem fructum non recipere. Ieiunare, uigilare et mores non corrigere, sic est: quomodo si aliquis extra uineam aut circa uineam stirpet et excolat, et uineam ipsam desertam et incul¬ tam relinquat, ut spinas ac tribulos germinet, quae si diligentem haberet cultorem, iucundissimos ex se fructus proferre potuis¬ set. 5. Audiamus proinde, dilectissimi, ueram uitem ipsumque cus¬ todem uineae, cuius pater coelestis agricola est, ad proferen¬ dos beneplacitos sibi fructus nos instruentem, sequamur lucem, quae sedentibus in regione umbrae mortis orta est, gressus no¬ stros in uiam iustitiae dirigentem. Si quaeritis, inquit, quaerite ; conuertimini et uenite. Quod est dicere: Si quaerere me uultis, quaerite toto corde, non uerbo et lingua, sed opere et ueritate, tunc demum inuenietis. Conuertimini, declinantes a malis; et uelnite ad me, facientes bona. Nunc enim propior est uestra salus quam cum credidistis, id est credere incepistis, salus uidelicet per prophetas olim promissa, sicut Deus Pater per Isaiam ait: Prope est iustus meus, egressus est Saluator meus. Et item: Non elongabitur salus mea; dabo in Sion salutem et in Israel gloriam meam. Quam dulcis et amanda promissio, quia fidelis sermo suauis et omni acceptione dignus ! Iustus enim ac Saluator Patris Christus est, non utique Patrem iustificans uel saluans, sed a Patre habens, quo iustificare et saluare possit, qui in Patris nomine uenit in hunc mundum peccatores saluos facere, peccatores quidem, id est peccata confitentes, non iustos scilicet de iustitia praesumentes secundum illud: Non ueni uocare iu¬ stos, sed peccatores in poenitentiam. Hoc quoque fidelium men¬ tes plurimum attollit, quod non est apud eum dilatio sanitatis, nec prolongatio salutis. Vnde Pater ait: Non elongabitur salus mea et non morabitur ultra horam, sed ab aeterno praefixam, immo dabo tempore accepto in Sion, sed et in Israel gloriam meam. Sion ergo praesens est ecclesia quae insidias hostium de longinquo praecauet, seruans omni custodia cor suum et ostium continentiae labiis apponens, et iuxta quod interpretatur Sion,

151/180 si - glorificat] Petrus Lomb.,

Sermo, 2 - PL 171, 379C - 380B.

138/139 cfr supra, 1. 117/119 et 131/32. 144 cfr Gen. 3, 18; Hebr. 6, 8. 147/148 cfr Io. 15, 1. 150 Is. 9, 2. 150/151 cfr Eccli. 36, 19. 151/ 152 Is. 21, 12. 154/155 cfr 1 Petn 3, 11. 155/156 Rom. 13, n. 158 Is. 51, 5. 159/160 Is. 46, 13. 160/161 1 Tim. 1, 15 et 4, 9. 164 1 Tim. 1, 15. 166/167 Lc. 5, 32. 169/172 Is. 46, 13. 173 cfr Prou. 4> 23. 173/ 174 cfr Ps. 140, 3. 174/175 Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 39 et 50 CCSL 72, p. 108, 25. 122, 25; e.a.

248*

SERMO LXXXVIII

407

!75 id est speculatio, uitam et actus suos undique circumspiciens.

180

Ierusalem uero quae interpretatur uisio pacis, coelestis est ec¬ clesia, quae uisione pacis fruitur, ubi est plena et perfecta pax sine perturbatione inquietudinis. Samaritanus ergo, id est custos noster, in Sion est salus, in Ierusalem gloria, quia hic iustificando saluat, ibi in dextera collocando glorificat. Quod utrum¬ que et in nobis misericorditer operari dignetur ipse, qui est salus, uita et redemptio nostra, Iesus Christus Dominus noster ...

176 ibid., 50 et 62 - p. 121, 9/10; 136, 5; e.a. 176/177 cfr Hebr. 12, 22. 178 Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 66 - p. 142, 3. 182 cfr Rom. 3, 24.

SERMO LXXXIX

De Adventv Domini.

5

10

15

20

25

30

35

249

1. Cum de pondere huius sarcinae, quam ex debito officii gerimus, omni tempore nobis cogitandum sit, dies tamen isti natalem Domini antecedentes non tantum cogitare de illa, uerum etiam loqui ex illa, nec omnino tacere compellauit, ut quoniam illo die sanctum sanctorum percipiendo quasi hospitio recepturi sumus, ad praeparandam ei condignam mansionem fraternitatem uestram praemunire debeamus. Hoc enim ante omnia iugi sollicitudine nobis est procurandum, ut cum Dei adiutorio pleni fide et sanctificatione ad sacramenta coelestia accedamus, ut proficiant nobis ad remissionem peccatorum, non ad condemnationem in die iudicii, quia, quicumque mysteriis diuinis indignus accesserit, animam suam ipse condemnat, dum non se castificat, ut coelestem regem atque immortalem sponsum in purificatum pectoris sui thalamum recipiat. Huius ergo tam immensae cladis acsi gladii ceruicibus nostris imminentis timore perterriti, quoniam necessitas nobis incumbit, hortamur uos, fratres, ne tantam Dei gratiam in uacuum recipiatis. Etenim hoc quod ad altare sumimus, graeco nomine eucharistia uocatur, quod nostro sermone bona gratia dicitur, et cum nomen ipsum quod est gratia semper bonae cuiusdam rei significationem habere uideatur, huius excellentia sacramenti per hoc commen¬ datur, quod non tantum gratia, sed et bona gratia nuncupatur, quia uidelicet per hanc non solum Deo reconciliamur, sed etiam quod omni genere gratiarum praestantius est, Christo incorpo¬ ramur; et secundum apostolum unum corpus et unus Spiritus cum ipso efficimur, ut in ipso etiam tamquam membra in capite iam corregnare et consedere in coelestibus non immerito creda¬ mur. Et ideo quanto maior gratia confertur idem sacramentum diglne percipientibus, eo grauior imminet ruina indigne praesu- 249 mentibus. 2. Indigne autem, ut ait beatus Ambrosius, illud praesumunt, qui uel in criminalibus sunt constituti, siue qui de uenialibus non agunt poenitentiam, id est qui quadam securitate et negligentia resoluti nolunt poenitere. Qui enim luxuriando tollens membra Christi facit ea membra meretricis, 'siue superbiendo uel inuidendo seu odiis fraternis homicidii crimen admittendo aut etiam statutis ordinis ac sanctorum patrum traditionibus te-

LXXXIX, 11 cfr Lc. i, 77; Act. 2, 38; e.a. 18 2 Cor. 6, 1. 19/20 Isidorus Hisp., Etymol., 6, 19, 38. 24 cfr 2 Cor. 5, 20. 26 Eph. 4, 4. 27 cfr 1 Cor. 6, 16. 32/35 Locus nondum repertus. 35/36 1 Cor. 6, 15.

SERMO LXXXIX

409

mere repugnando, quod utique scriptura quasi peccatum ario40 landi et scelus idololatriae detestatur, membrum efficitur antiqui hostis, nisi prius poenitendo emundetur uiuificis communicando sacramentis, tamquam qui spiritui gratiae contumelias irroget, exemplo Iudae Christum tradere non quidem Iudaeis incredulis, sed suis peccatoribus membris conuincitur. Sed audiunt nos ista 45 dicentes, qui forte tales sunt, et contristantur. Et nos si liceret, nollemus haec dicere; immo si periculum non urgeret, uellemus omnino silere; sed terret nos euangelii sententia ipso Domino ita se in iudicio dicturum comminante: Serue nequam et piger, tu dares et ego exigerem. Terret nihilominus per prophetam, in 50 cuius persona omnes omnino doctores conuenit, ita dicens: Fili hominis, speculatorem dedi te domui Israel. Si dixero peccatori: Morte morieris, et tu tacueris; et ille in peccato suo mortuus fuerit, ille quidem in peccato suo morietur digne et iuste; san¬ guinem autem eius de manu tua inquiram. In quibus uerbis 55 notandum est, quantum sibi conexa sunt peccata subditorum atque praepositorum, quia ubi subiectus | ex sua culpa moritur, 250' quia peruersitatis eius meritum fuit, ut dignus non esset, ad quem speculatoris sermo fieret, ibi is qui praeest, quoniam tacuit, reus mortis tenetur. Pensate ergo, fratres carissimi, pen60 sate, quia et quod nos digni pastores non sumus, etiam ex uestra culpa est, quibus tales praelati sumus; et quando uos ad iniqui¬ tatem defluitis, etiam ex nostro reatu hoc est, quos obsistentes ac reclamantes in prauis uestris desideriis non habetis. Vobis ergo et nobis parcitis, si a prauo opere cessatis; uobis et nobis 65 parcimus, quando hoc quod displicet, non tacemus. Ita, inquam, caritati uestrae expedit his, quae saluti uestrae dicimus oboe¬ dire, sicut nobis imminet non tacere. Nam si nos offensam metuimus de silentio, quanto magis uos debetis eam de contem¬ ptu expauescere ? Et si nobis grande periculum est aliena pec70 cata non arguere, quanto periculosius est propria nolle corri¬ gere ? 3. Quapropter, dilectissimi, sicut quodam loco beatus aposto¬ lus admonet, uideamus uocationem nostram. Non enim satis prodest, quod locum istum expetiuimus, si tales hic sumus, 75 quales in saeculo esse potuimus. Immo certi simus, quod nisi caueamus, nisi nostras cotidie resecemus et circumcidamus ui-

LXXXIX, 51/65 si - tacemus] Gregorius, Homelia in Hiez proph., I, 11, 9 CCSL 142, p. 173, 158/162. 172/174. 168/170 et 174/182. 65/75 ita - potuimus] Eusebius Gall., Homelia, 39, 1-2 - CCSL 101A, p. 455, 3/12. 75/78 immo prioribus] id., Homelia, 42, 6 - p. 500, 55/58.

39/40 1 Reg. 15, 23. 43 cfr Mt. 10, 4 et 26, 25; Mc. 3, 19; Lc. 22, 48; Io. 12, 4; e.a. 48 Mt. 25, 26. 50/51 Ez. 3, 17. 51/54 Ez. 3, 18. 73 cfr 1 Cor. 1, 26.

410

SERMO LXXXIX

tiositates, deteriores multum nos effici quam fuimus, dum in saeculo uiueremus, ita ut fiant extrema nostra peiora prioribus. Ecce enim ad continentiam et taciturnitatem uocati sumus, et 80 per multiloquium ac linguae incontinentiam praecipuam et ge¬ neralem monastici ordinis disciplinam dissipamus. In nuditate uenimus et non contenti his, quae communis uitae ordo habenda praescribit aut praelatorum discretio interdum necessitati con¬ cedat, priuatis ac furtiuis et extraordinariis possessiunculis ip85 sum etiam nomen conuersionis annihilamus. In subiectione uo¬ cati sumus, et imperantibus contradicimus. In modestia et qui¬ ete uenimus, et omnes quasi felrae agrestes efficimur. Si ex 250* locuplete fuerit progenie, erecta ceruice graditur; si uero ex inope, laborem refugiens de requie sciscitatur. Si operarius fuit, 90 digitos continuo studet teneros ac delicatos habere. Quis igitur sanae mentis huiusmodi conuersationem non defleat ? Abrenun¬ tiantes siquidem saeculo, quae terrena sunt, sapimus. Vix inuenitur, qui propter Deum uoluntatem suam aliquando frangat, aut qui ob aeternam uitam semetipsum subiciat. Rarus est mitis 95 atque humilis, rarus omnino quietus ac firmiter stabilitus. Nemo est iam, qui uel Christi imitatione iniuriam perpessus sustineat; non est qui maledicatur et sufferat. Omnes contradictores, om¬ nes furibundi et omnes pigritia torpentes, omnes ad amaritudi¬ nem prompti, omnes inanis gloriae cupidi, omnes uani ac tumidi 100 et omnes semetipsos amantes. Quem ergo hoc modo malitia deprauat, quem furor iracundiae facibus exagitat, quem super¬ bia omni gratia Dei expoliat, quem mendaciis uel maledictis lingua commaculat, quid aliud agit, nisi quod se fallit ac decipit, si se credat sine reliquis uirtutibus solo nomine et habitu seu 105 loco conuersionis aut saltim ieiuniis suis ac uigiliis sanctifican¬ dum ? 4. Et idcirco, dilectissimi, ita corpus exerceamus ieiuniis, ut mentem purgemus a uitiis. Cogitemus incessanter illius iudicis aduentum, qui utinam sic nos paratos inueniat, quomodo nemo no potest dubitare, quin ueniat. Quod si requiras, quomodo ueniat: in illo utique corpore, quod pro nostra salute susceptum, pro nostra absolutione damnatum, pro nostrorum uulnerum medi¬ cina lancea clauisque confixum est. Prima enim erit in reos intoleranda sententia: reuerendarum cicatricum | praesentia. 251'

100/138 quem - iudicaturus] id.,

Homelia, 39, 4-5 - p. 462, 100 - 464, 138.

78 cfr Mt. 12, 45. 92 cfr Phil. 3, 19. 94/95 cfr Mt. 11, 29. 105 cfr 2 Cor. 6, 5. 109 cfr Mt. 24, 44; Lc. 12, 40. 110/113 cfr Eusebius Gall., Homelia, 9, 9 - CCSL 101, p. 106, 188/191. 113 cfr Io. 19, 34 et 20, 25.

LXXXIX, 82/84 non - concedat] in marg. R

110 quin] quod

Eus

SERMO LXXXIX 115

120

125

130

135

140

145

411

Quid ergo illo tempore facturi sumus, quando contra illos cru¬ cifixi Domini liuores notae peccatorum nostrorum et libidinum maculae proferentur ? Aut quo putas uultu respiciet redemptio nostra perditionem nostram ? Tanto grauiora erunt humana delicta, quanto maiora se ostendunt diuina beneficia. Verendum est autem, ne illam uocem resurrectionis, pretiosae crucis uestigia protestantem, etiam in iudicio suo ad uasa iniquitatis prola¬ turus sit: Infer digitum tuum huc et uide manus meas, et affer manum tuam et mitte in latus meum, et agnosce, quae pro te, immo a te, impietas humana, pertulerim: illa utique clauorum signa, bonis salutaria, malis terribilia, quae usque ad diem iudicii non delentur. Et post haec quid sequitur, nisi illud interpositum inter uiuos ac mortuos, iustos et iniustos, longum et horrendae obscuritatis atque infinitae profunditatis interuallum, exclusio a natura uiuentium, tenebrae exteriores, dura separatio a dulci intuitu sanctorum et a societate felicium; et e contrario, inter lacrimabiles gemitus planctusque lugentium col¬ legium triste miserorum, et ante beatam patriam aeternum teterrimae noctis exilium ? Quam lugubre erit homini Deum uidere et perdere, et ante creatoris sui conspectum perire! Et ideo, fratres carissimi, ista dum tempus est, cogitantes et benefi¬ cia redemptoris nostri recolentes, ita cum Dei adiutorio inde¬ fesso studio laboremus, ut quod nobis contulit iudicatus, inte¬ grum in nobis inueniat iudicaturus. Quia uero spes nostra in bona consummatione consistit, et de qualitate finis sui unusquisque iudicandus erit, ideo quantum possumus, in loco profes¬ sionis nostrae | stabiles simus. Quamlibet enim negligens, quam- 25iv libet tepidus in uacuum non currit, qui ad palmam consumma¬ tionis perseuerando peruenerit, nec coronae coelestis participa¬ tione priuabitur, quem in societate legitime decertantium dies defunctionis inuenerit ipso adiuuante, qui uiuit et regnat ...

122/123 Io. 20, 27. 126/129 cfr 1 Reg. 26, 13. 127 cfr Mt. 5, 45; 2 Tim. 4, 1. 129 cfr Mt. 8, 12. 22, 13 et 25, 30. 135 cfr Gal. 6, 10. 138 cfr 2 Tim. 4, 1; 1 Petr. 4, 5. 141 cfr 1 Cor. 15, 58; Coi. 1, 23.

119 ostendunt] ostenderint Eus

SERMO XC

Sermo in Nativitate Domini.

1. Puer natus est nobis et filius datus est nobis, et cetera. Dispositum ab aeterno redemptionis humanae sacramentum Dei Filius impleturus multa quidem incarnationis suae praesa5 gia in dictis simul et factis antiquorum patrum et ante legem et sub lege praecedere uoluit, uerum natiuitatem suam, quam hodierna die celebramus, talibus quibusdam indiciis enuntiari disposuit, ut opus pariter et modus eiusdem liberationis euidentius appareret et diuinae circa nos pietatis immensitas clarius io eluceret. Praenuntians ergo partum uirginis psalmista: Veritas, inquit, de terra orta est. Et Isaias orans ac prophetans: Emitte, ait, agnum Domine dominatorem terrae de petra deserti. Et alio loco idem totum simul eiusdem natiuitatis mysterium in breui complexus: Rorate, inquit, coeli, desuper et nubes pluant, id est 15

aperiatur terra et germinet Saluatorem, et iustitia oriatur simul

in coelis angelos, in nubibus prophetas, in terra uirginem signifi¬ cans, cuius nimirum terrae dignitatem pariter et integritatem Moyses in libri Geneseos principio commemorans: Homo non erat, ait, qui operaretur in terra, sed fons ascendebat de terra et 20 irrigabat omnem faciem terrae, quia nullus operatus est in uirgine, de qua natus est Christus, sed Spiritus Sanctus, qui fontis et aquae nomine in euangelio significatur, irrigauit eam, ut | concipere posset et parere cunctorum credentium Saluatorem. 252' Coelis ergo rorantibus nubes pluunt iustum, quia non nisi sanc25 tis angelis mediantibus ac reuelantibus sancti uiri praenoscere ac praedicere potuerunt tam longe post propalandum dominicae incarnationis arcanum. 2. Aperta est autem terra, id est uirginis conscientia ad fidem uidelicet et oboedientiam, quatenus et praedictum a prophetis 30 uirgineum partum Deo possibilem crederet et eundem nuntianti sibi angelo in se fieri debere reuerenter admitteret. Sic ergo aperta terra germinauit Saluatorem, et iustitia orta est simul, utique Iesus Christus, qui factus est nobis a Deo Patre suo

XC, 18/22 homo - irrigauit] Isidorus Hisp., Quaest. in Vetus Test.: In Gen., 2, 18 - PL 83, 216 A.

XC, 2 Is. 9, 6. 10/11 Ps. 84, 12. 11/12 Is. 16, 1. 14/15 Is. 45, 8. 16 Rhabanus Maur., Allegoriae in Sacr. Script. - PL 112, 892 B. ibid. - PL 112, 1008 B. 16/17 ibid. - PL 112, 1065 B. 18/20 Gen. 2, 5-6. 21/22 cfr Io. 4, 14. Rhabanus Maur., Allegoriae in Sacr. Script. - PL 112, 860 B. 22/23 cfr Mt. 1, 20-21; Lc. 1, 35. 24 cfr Is. 45, 8. 28 Ps. 105, 17. 31/32 cfr Ps. 105, 17; Is. 45, 8. 33/34 1 Cor. 1, 30.

SERMO XC

4i3

rustitia et sanctificatio et redemptio. Merito ergo psalmista ea 35 ipsa, quae de diuerso protulimus, strictim comprehendens ip-

40

45

50

55

60

65

70

sumque salutis operatorem alloquens: Propter ueritatem, inquit, et mansuetudinem et iustitiam et deducet; Isaias denique agnum pro mansuetudine posuit. Ergo in opere nostrae salutis tria ista exercuit, scilicet ueritatem, mansuetudinem et iustitiam, quia per ueritatem quidem Deo cohaesit; per mansuetudinem homini usque ad mortis passionem se contemperauit; per iustitiam uero utriusque causam, et hominis uidelicet ad Deum et Dei ad hominem, prout rationi congruebat, terminauit. Assumpsit ergo mortalitatem, ut nostram infirmitatem experiretur et compateretur; retinuit ueritatem Patri, ut in ipso dulcius complaceret et redemptionis mysterium plenius commendaret. Fuit equidem et alius modus nostrae liberationis Deo possibilis, sed nullus sa¬ nandae nostrae miseriae fuit conuenientior, ut homo qui per superbiam corruerat, per humilitatem resurgeret, et qui hominem per astutiam et fallaciam sibi subiecerat, ab homine per sapientiam atque iustiltiam uinceretur, ut sicut homo hominem perdidit, ita homo hominem de manu diaboli liberaret. Nisi enim homo esset, qui diabolum uinceret, non iuste sed uiolenter ei homo tolli uideretur, qui se ei sponte subiecerat; sed si eum homo uincit, iure hominem perdit, et ut homo uincat, necesse est, ut Deus sit in eo, ne homo peccare ualeat. Si enim homo per se esset uel angelus in homine, facile peccaret, cum utramque naturam per se cecidisse constet. Quapropter ipse Dominus dominantium, rex regum, cui nomen est Omnipotens, humanae infirmitatis consortium non aspernatus, nec dedignatus, magno Dei consilio et ineffabili sapientia carnem assumpsit, ut qui erat in deitate Dei Filius, ipse fieret in homine hominis Filius, natus secundum ueritatem naturae ex homine hominis Filius et secun¬ dum ueritatem naturae ex Deo Dei Filius. Peperit ergo Deus Pater et parturiuit uirgo non duos, sed unum eundemque Fi¬ lium, de quo canimus: Puer natus est nobis, et filius datus est nobis. 3. Magnus est et excelsus puer iste, cuius natiuitas est in¬ effabilis, puer bonus et electus ex milibus, de quo Pater ait: Ecce puer meus, quem elegi. Hic puer, licet pauper, plures habet

46/58 fuit - constet] Petrus Lomb., Sermo, 3 - PL 171, 384 CD (Schneyer, 4, p. 701). 58/60 Dominus - dedignatus] ibid. - PL 171, 381D. 60/64 magno - Filius] ibid. - PL 171, 383 A. 64/69 peperit - ineffabilis] ibid. - PL 171, 383 D. 69/78 puer - faceret] ibid. - PL 171, 383 D - 384 A.

36/37 Ps. 44, 5. 37/38 cfr Is. 33, 7. 49/50 cfr 2 Cor. 11, 3. 1 Tim. 6, 15; Apoc. 19, 16. 59 cfr Ex. 15, 3. 60/61 cfr Ier. 32, 19. 67 Is. 9, 6.

69/70 Mt. 12, 18.

58/59 66/

SERMO XC

414

75

80

85

90

95

100

pueros obtemperantes sibi, propter quos et ipse factus est puer et pauper. Cum enim esset diues apud Deum Patrem, per quem et omnia facta sunt, factus est pro nobis puer pauper, ut nostram assumendo paupertatem, nobis suas communicaret diuitias. Vbi enim se pauperauit, membra coelestibus donis ditauit. Sicut ergo factus est humilis, ut nos exaltaret, sic et pauper, ut nobis pauperibus spiritu regnum coelorum donaret, ita et puer, ut suos puros faceret. Puer enim a puritate dicitur; et qui purus est, recte puer appellatur. Et I est alia puritas 253' cogitationis, alia puritas locutionis, alia puritas actionis. In corde simplicitas, in ore ueritas, in opere sinceritas, ut sanctum sit quod meditamur, uerum quod loquimur, iustum quod opera¬ mur; et tunc uere pueri, hoc est ueraciter puri efficimur. Propter huiusmodi pueros, ut eos liberaret de manu perditoris, Dei Filius factus est puer, anima et carne participans, simul eis in poena, non in culpa. Inde est etiam, quod puerorum innocen¬ tium primitiae Domino dedicantur, qui non loquendo, sed mo¬ riendo ipsum confessi sunt, ut his in puritate uitae conformari studeant, quicumque Deo grata hostia offerri uolunt. Saepe quidem in prophetis Christus puer appellatur ob puritatis sin¬ gulare priuilegium, qui peccatum non fecit, nec inuentus est dolus in ore eius. 4. Vnde qui uolunt esse sui discipuli, pueros fieri oportet, quia puerum assumens statuit eum in medio discipulorum dicens: Qui non humiliauerit se sicut paruulus iste, non intrabit in regnum coelorum. In quibus uerbis quid nisi humilitatem commendauit, et in ea meritum magnitudinis posuit? Nec mirum. Quaelibet enim bona quis habeat, si uerae humilitatis funda¬ mentum habere noluerit, firmiter stare non poterit. Fundamentum enim aliud nemo poterit ponere, sicut dicit apostolus, prae¬ ter id quod positum est, quod est Christus Iesus. Duo enim aedificia et duae ciuitates a mundi initio construuntur. Vnam aedificat Christus, alteram diabolus. Vnam humilis aedificat, 78/83 puer - operamur] Hugo a S. Victore, Miscellanea, IV, 46 - PL 177, 724 B. 83/86 propter - culpa] Petrus Lomb., Sermo, 3 - PL 171, 384BC. 86/89 inde - uolunt] ibid. - PL 171, 384 B. 89/96 saepe - coelorum] ibid. - PL 171, 384 AB. 98/123 quaelibet - corde] Caesarius Arei, Sermo, 233, 2-4 - CCSL

104,

p.

926 - 927 [880, 15

-

881, 11].

72/73 cfr Io. 1, 3. 73 cfr 2 Cor. 8, 9. 76 cfr 2 Cor. n, 7. 78/79 Isidorus Hisp., Etjmol., 11, 2, 10. 78 cfr Ioannes Homo Dei, De ordine uitae et morum institutione, VI - PL 184, 573 C. 84 cfr Iob 6, 23; Ps. 86, 10; e.a. 88/ 89 Oratio in festo S.S. Innocentium. 89 cfr 1 Par. 21, 24. 91/92 1 Petr. 2, 22; cfr Is. 53, 9. 95/96 Mt. 18, 3-4. 99/101 1 Cor. 3, 11.

XC, 78 puros] pueros Petr

85 simul] similis

Petr

SERMO XC

4i5

alteram superbus. Vna humiliatur, ut firmiter surgat; alia erigi105 tur, ut infeliciter cadat. In fabrica Christi, qui aedificantur, de imis ad summa leuantur. In fabrica diaboli de summis ad ima praecipitantur. Attendat ergo unusquisque, fratres dilectissimi, conscientiam suam; et si I uiderit in se dominari superbiam, in 253v ciuitate diaboli se infeliciter aedificari, immo et praecipitari non no dubitet. Si uero in illo uera humilitas regnat, Christo se coaedifi¬ cari et feliciter adhaerere congaudeat. Non enim discernuntur filii Dei et filii diaboli, nisi humilitate et superbia. Quemcumque ergo uideris superbum, non dubites esse diaboli filium. Quem¬ cumque humilem esse perspexeris, Dei filium esse confidenter 115 pronuntiabis. Et ut hoc uerum esse cognoscamus, scripturam audiamus dicentem: Initium apostatandi a Deo omnis superbia. Nam quod diabolus per superbiam deiecit, Christus per humili¬ tatem erexit, quia ad uulnus superbiae medicamentum humili¬ tatis exhibuit. Si ergo uenenum superbiae uolumus euitare, 120 antidotum humilitatis iugiter debemus haurire ipso Saluatore nostro propinante, cum ex plenitudine sua, de qua omnes accipi¬ mus, hanc nobis praecipue commendauit: Discite, inquiens, a me, quia mitis sum et humilis corde. 5. Humilitatem ergo, fratres carissimi, ante omnia teneamus: 125 non illam quae aliquoties foris tantum ostenditur, sed illam quae in conscientia retinetur. Sunt enim qui, quando tranquilli¬ tas est, humilitatem et in ore et in corde solent ostendere; sed si aliqua forte correptionis aut castigationis molestia occurrerit, effrenato ore, tyrannico furore et erecta ceruice superbia, quae 130 in corde tegebatur, ex ore profertur. Quare hoc, fratres ? Quia fundamentum uerae humilitatis non habuit; quia humilitatem, quam prius promittebat in corpore, non habebat in corde. At non sic puer iste, qui hodie natus est nobis, et filius, qui datus est nobis, nobis utique ad salutem, nobis ad imitationem, non sic 135 plane, ille non sic. Verum cum malediceretur, \ non maledicebat; 25V cum pateretur, non comminabatur; tradebat autem iudicanti se miuste. Ipse namque est ille, de quo Ecclesiastes dicit: Quia melior est puer et sapiens rege, sene et stulto, qui nescit prouidere in posterum, cum de carcere et catenis egrediatur ad regnum 140 et alius natus in regno inopia consumatur. Quis autem est hic rex senex et stultus? Ille utique, de quo puer sapiens ait: Venit

124/132 humilitatem - corde] ibid., 233, 5 - CCSL 104, p. 927 [881, 14/22]. 137/140 de - consumatur] Petrus Lomb., Sermo, 3 - PL 171, 383 D. 140/ 147 quis - eminebat]

ibid. - PL 171, 386 D - 387 A.

111/112 cfr 1 Io. 3, 10. 116 Eccli. 10, 14. 121 cfr Eph. 1, 23 et 4, 13. 122/123 Mt. ii, 29. 133/134 Is. 9, 6. 135/137 1 Petr. 2, 23. 137/ 140 Eccl. 4, 13-14. 141/142 Io. 14, 30.

416

145

150

155

160

165

170

175

SERMO XC

princeps mundi huius, et in me non habet quidquam. Princeps autem mundi dicitur, non quia mundialis creaturae Dominus et auctor existat, sed quia princeps atque dux est mundana amantium. Iste ergo rex senex et stultus est. Rex quia conditus in regno, id est in coelo igneo, quod mox ut est creatum, angelis est repletum, inter quos Lucifer erat et eminebat. Senex quia testante Iob ipse est principium uiarum Dei, quia inter prima Dei opera conditus. Sed stultus quia non prouidit sibi in posterum. In hunc ergo principem huius saeculi, qui seduxit Adam eumque fecit seruum, incideramus; et coepit nos quasi uernaculos possi¬ dere, sed uenit redemptor et uictus est deceptor. Et quid fecit redemptor captiuatori nostro? Tetendit ei muscipulam crucem suam, posuit ibi quasi escam sanguinem suum; ille autem reuera stultus fudit sanguinem innocentis, et ideo iussus est recedere a nocentibus, quia enim manus extendit in illum, in quo nihil iuris habuit; merito eos in quibus aliquid iuris habere uidebatur, perdidit. Non enim tenebat nos nisi uinculis peccatorum nostro¬ rum ; istae erant catenae captiuorum. Sed uenit puer pauper et sapiens, et alligauit fortem uinculis passionis suae; intrauit in domum eius, id est in corda eorum, ubi ipse habitabat, et uasa eius diripuit, quae ille amaritudine impleuerat; puer autem ea eripiens et sua faciens fudit amaritudinem, et impleuit ea dullcedine. Sapiens ergo puer, qui natus est nobis et bonus 254v reuera, cuius bonitatis non est numerus, melior est utique rege, sene et stulto, qui sibi in posterum non prouidens, suis non contentus aliena usurpare fuit ausus, unde suis est spoliatus. Ille natus in regno, sed ob superbiam in profundum laci praecipita¬ tus inopia felicitatis aeternae consumitur; puer autem pauper et sapiens de carcere catenisque ad requiem regnumque prouehitur. 6. Captus est enim iniuste a Iudaeis atque ligatus, sed haec omnia patienter secundum uoluntatem Patris sufferens clauis cruci est affixus; sed per hanc oboedientiam regnum est adeptus et nomen, quod est super omne nomen. Qui enim patiendo appa¬ ruit ut infirmus, resurgendo innotuit Deus. Iubilemus igitur et

147/149 senex - posterum] ibid. - PL 171, 387 B. 150/166 in - stulto] 166/169 qui - consumitur] ibid. - PL 171, 387 C. 169/193 puer - naturam] ibid. - PL 171, 387 D et 388 AB.

ibid. - PL 171, 385 AB.

148 Iob 40, 14. 150 cfr Io. 12, 31; Eph. 2, 2. cfr Gen. 3, 1-19; 1 Tim. 150/164 Augustinus, Sermo, 130, 2 - PL 38, 726-727. 150/155 et 158/164 = Sermo, 15, 87/92 et 94/99. 150/156 et 158/164 Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli; In ep. ad Hebr., 2 - PL 192, 421BC. 159/160 cfr Eccl. 4, 13. 160/162 cfr Mt. 12, 29; Mc. 3, 27. 161 cfr Eph. 3, 17. 164 Is. 9, 6. 165/166 et 169/170 cfr Eccl. 4, 13. 173/174 cfr Io. 20, 25. 175 2, 14.

Phil. 2, 9.

SERMO XC

180

185

190

4i7

psallamus sapienter, quia talis puer natus est nobis, de quo ait angelus pastoribus: Ecce euangelizo uobis gaudium magnum, quod erit omni populo, quia natus est uobis hodie Saluator, qui est Christus Dominus in duitate Dauid, scilicet Bethlehem, quod interpretatur domus panis, quia ibi natus est panis, qui de coelo descendit et dat uitam mundo. Ibi reclinatus est in praesepio, ubi pascebatur bos cum asino, quia ad hoc dignatus est nasci ut duos populos Deo reconciliaret ac coelesti pane reficeret. Iubilemus igitur scienter et psallamus sapienter: Beatus enim popu¬ lus, qui scit iubilationem, id est qui intelligit rationem et mo¬ dum iubilationis et psalmi. Est enim iubilus gaudium, quod nec uerbis explicari potest, nec tamen penitus quin aliquibus uocis indiciis erumpat, retineri ualet: psalmus, operatio bona. lubilemus ergo mente et psallamus opere, praeparantes regi nostro habitacula pectorum et offerentes ei innocentiam operum, ut idem ipse Dominus et Saluator noster, qui in se suscepit natu¬ ram infirmitatis nostrae, ad consortium nos perducat aeternita¬ tis suae, Vnigenitus Dei ...

177 Is. 9, 6.

178/180 Lc. 2, 10-11. 180/181 cfr Gregorius, Homelia in 181/182 Io. 6, 59. 182 cfr Lc. 2, 7. 185/

Euang., I, 8,1 - PL 76, 1104 A.

186 Ps. 88, 16.

SERMO XCI

In Pvrificatione Sanctae Mariae.

255'

1. Ecce ego mittam angelum meum et praeparabit uiam ante

5

10

15

20

25

30

faciem meam; et statim ueniet ad templum suum dominator, quem uos quaeritis et angelus testamenti quem uos uultis. Diuina inspiratione edocti prophetae sancti praenuntiauerunt nobis Christum, qui factus est nobis sapientia et iustitia et sanctificatio et redemptio. Denuntiauerunt quoque nobis inter alia sacramen¬ tum hodiernae festiuitatis, scilicet repraesentationem Domini in templo, non tamquam in aenigmate, sed euidenti atque aperta attestatione, sicut Malachias per quem Deus Pater de lumine atque lucerna, de uerbo et eius praecone, id est de Christo et Ioanne, sic ait: Ecce ego mitto angelum meum ante faciem meam, et cetera. Facies Patris Filius est, quia imago Patris Filius est, unde ipse ait: Qui uidet me, uidet et Patrem meum. Ante hanc ergo faciem, id est ante ostensionem Filii, misit Deus angelum praeparare uiam faciei, hoc est Ioannem Baptistam, qui angelus est non naturae societate, sed officii dignitate. Angelus enim graece, nuntius dicitur latine. Bene ergo Ioannes dicitur angelus, qui Christum non solum praenuntiauit uenturum, sed etiam praesentem ostendit: Ecce, inquiens, agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. Vnde et congrue hic dicitur: Et statim ueniet ad templum suum dominator, quem uos quaeritis. Modico enim temporis interuallo praecessit nuntius Dominum, amicus spon¬ sum, Ioannes Christum, qui est Dominus et creator omnium, idemque Saluator et desideratus gentium, qui hodie in templo Iudaico cum legalibus hostiis offerri uoluit, non pro sua uel matris necessitate, sed pro nostra utilitate, quia nec Filius nec mater purgari hostiis indiguit. Sicut ergo ad baptismum Ioannis uenit, non ut inde referret, sed ut ibi nobis conferret, non ut sibi proficeret, sed ut nobis consuleret, ita cum hostiis praesentatus in templo necessario uitam nostram informaluit exemplo. Hu- 235“ militatis namque simul et paupertatis formam nobis proponens,

XCI, 5/26 praenuntiauerunt - Iudaico] Petrus Lomb., Sermo, 8 - PL 171, 618 A-C (Schneyer, 4, p. 701). 26/36 et 39/59 cum - natus et et - statueret] ibid. - PL 171, 617 A-C.

XCI, 2/4 Mal. 3, 1. 6/7 1 Cor. 1, 30. 12 Mal. 3, 1; cfr Mt. 11, 10; Mc. 1, 2; Lc. 7, 27. 13 cfr 2 Cor. 4, 4. 14 Io. 14, 9. 14/16 cfr Mal. 3, 1. 16 Rhabanus Maur., Allegoriae in Sacr. Script. - PL 112, 851 D. 17/18 Isidorus Hisp., Etjmol, 6, 2, 43 et 7, 5, 1-2. 20/21 Io. 1, 29. 21/22 Mal. 3, 1. 23/ 24 cfr Io. 3, 29. 24 cfr Eccli. 24, 12; 2 Mach. 13, 14. 25/26 cfr Leu. 12, 1-8; Lc. 2, 22-24.

SERMO XCI

35

40

45

50

55

60

65

419

non diuitum, sed pauperum hostiam pro se offerri uoluit, scilicet par turturum aut duos pullos columbarum in figura nostri. Filius enim summi regis diues, Deus apud Deum Patrem, per quem omnia facta sunt, de pauperibus parentibus et humili loco natus pannis inuolutus et in uili praesepio repositus non habens, ubi caput reclinaret, multis opprobriis et contumeliis affectus et in famoso loco turpi morte occisus, paupertatis et humilitatis atque saeculi contemptus documentum per omnia praebuit. Pro eo igitur consulte utraque auis oblata est, scilicet turtur et columba, ut nostrae conuersationis speciem modumque insinua¬ ret. Turtur enim qui perdito sodali alium non quaerit, castita¬ tem, columba significat simplicitatem, quia casta et simplex esse debet iustorum conuersatio, ut gratum sacrificium offerat Deo. 2. Ille enim columbam offert, qui se innocentem custodit, ut nec sibi nec aliis noceat; turturem offert, qui carnis curam in desideriis non facit. Et quia utraque auis gemitum pro cantu habet, merito per utramque lacrimosa compunctio designatur. Sunt autem duo genera compunctionis, dum uel malorum reco¬ lentes suppliciorum timore lamentis afficimur uel coelestium desiderio feruentes dulces superni amoris lacrimas fundimus. Ideoque duo pulli offerri iubentur, unus in holocaustum, quando amore coelestium inflammamur, alter pro peccato, dum de malis perpetratis gemitum damus. Non ergo sine causa, non sine celebris ratione mysterii legalia in se redemptor noster sacra¬ menta suscepit, sed subditus legi factus est, ut nobis de lege mortis liberatis legem uitae statueret. | Qui sicut hodierna die 256' praesentatus est in templo manufacto, ita cotidie ad templum spiritale, de quo dicit apostolus: Templum Dei sanctum est, quod estis uos, spiritaliter uenit, dando gratiam et augendo fidelibus suis, quibus et ait: Ecce ego uobiscum sum usque ad consummationem saeculi. Et alibi: Vbi duo uel tres congregati sunt in nomine meo, ibi sum in medio eorum. Expurgemus igitur templum mentis nostrae, ubi uenientem dominatorem recipia¬ mus, uidelicet eundem ipsum quem accipiens Simeon puerum in

37/39

pannis - paupertatis] Gaufridus Babion, Sermo, 8 - PL 171, 611B

(Schneyer, 2, p. 151). 171, 618 CD.

67/68

et

59/67 qui - recipiamus] Petrus Lomb., Sermo, 8 - PL 74/75 uidelicet - Dominum et etenim - columbae]

Hugo de Folieto, De claustro animae, II, 23 - PL 176, 1082 C.

34

35/36 cfr Io. 1, 3. 36/40 cfr Sermo, 7, 30/36. 37 cfr 37/38 cfr Lc. 9, 58. 40/46 cfr Beda, Homelia, I, 18 - CCSL 122, p. 130, 71/75. 44 cfr Mt. 10, 16. 48/49 Rom. 13, 14. 49/50 cfr Beda, Homelia, I, 18 - CCSL 122, p. 130, 65/67. 51/56 ibid. - p. 133, 173/192; cfr Sermo, 8, 38/43. 54/55 cfr Leu. 12, 6 et 8. 58 cfr Gal. 4, 4. 61/62 1 Cor. 3, 17. 63/64 Mt. 28, 20. 64/65 Mt. 18, 20. 67/68 cfr Lc. 2, 28. Lc. 2-24.

Lc. 2, 12.

420

70

75

80

85

90

95

SERMO XCI

manibus benedixit Dominum, de mensa altaris sacri digne per¬ cipiamus. 3. Et tunc quidem propter nos pauper factus pauperum ho¬ stiam pro se offerri elegit; nunc uero sedens ad dexteram maiestatis in excelsis, diues in omnes qui inuocant illum, de suis donis ac datis obsequium a nobis plenariae oblationis inquirit. Etenim cum offerebantur pueri in templo, offerri solebant in hac purificatione agnus, turtures aut columbae. Et nos ergo cum defertur ad templum cordis et corporis nostri puer Iesus, offera¬ mus deuoti pro agno quidem innocentiam, pro turture castita¬ tem, pro columba simplicitatem. Haec enim sunt sacrificia grata atque gratuita. Haec holocausta Deo in odorem suauitatis accepta. Ceterum illa, de quibus ait Salomon: Noli offerre munera praua, non enim suscipiet ea Altissimus; non conciliant gratiam, sed prouocant iram, ut si uerbi gratia quis offerat porcum immunditiae pro agno innocentiae, merulam uoluptatis pro tur¬ ture castitatis, struthionem simulationis pro columba simplicitatis. Quid est enim moraliter porcus uertens se in uolutabro luti, nisi peccator reuertens ad immunditiam peccati ? Et quid est merula uolitans, nisi uoluptas per suggestionem temptans ? Vel quid est struthio in deserto, nisi simulatio in | conuerso ? Heu, quam saepe occurrit nobis merula temptationis, et tam tardi currimus ad uepres et urticas correptionis! Cum autem beatum Benedictum, ut ait beatus Gregorius, urgeret temptatio carnis, conspiciens urticarum et ueprium iuxta condensa fru¬ tecta succrescere, nudum se in illis spinarum aculeis et urtica¬ rum incendiis proiecit, et per uulnera cutis eduxit uulnus mentis, quia uoluptatem traxit in dolorem. Talis ad altare potest accedere, cui cum occurrerit merula temptationis et uoluptatis, currat humilis ad asperitatem correptionis. Nos autem quomodo accedimus, qui portamus plumam struthionis in habitu religio¬ nis, sed terrena sapiendo quasi terram tangimus ? Vnde beatus

82/88 ut - conuerso] ibid. - PL 176, 1082 CD. 89/99 heu - tangimus] 99/105 unde - rapaces] ibid. - PL 176, 1083 B.

ibid.

- PL 176, 1083 A.

70 cfr 2 Cor. 8, 9. 71/72 cfr Hebr. 1, 3. 72 Rom. 10, 12. 72/73 cfr 74/75 cfr Leu. 12, 6. 78/79 cfr 2 Reg. 24, 24; 1 Par. 21, 24. 79/80 cfr Eph. 5, 2; Phil. 4, 18. 80/81 Eccli. 35, 14. 83 cfr Rhabanus Maur., Allegoriae in Sacr. Script. - PL 112, 855 D. 84/85 ibid. - PL 112, 899 A; cfr Mt. 10, 16. 85/86 cfr 2 Petr. 2, 22. 86/87 cfr Hugo de Folleto, De Bestiis et aliis rebus, I, 43 - PL 177, 44 B et C. 90/95 cfr Gregorius, Dialogorum Canon Missae.

/., II. Vita S. Benedicti, 2, 1 et 2 — Sourc. Chret. 260, p. 136, 1 et 137, 14/19.

XCI, 97 currat] currrit Hugo

SERMO XCI

421

100 Iob: Penna, inquit, struthionis similis est pennis herodii et acci¬

105

no

115

120

125

130

135

pitris, significans aliquem, qui habitu uitam simulat cuiuslibet antiqui patris quasi struthio uolatum simulans, sed tamen pedi¬ bus terram tangens, id est per desiderium terrenis inhaerens. Vnde et ueritas dicit: Hi sunt, qui ueniunt ad uos in uestimentis ouium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces, et ita quamuis peruersi opere, polluti ore, immundi corde, ad tractandum siue percipiendum corpus Christi non pertimescunt accedere. Acce¬ dimus elati ad humilem, irati ad mitem, crudeles ad misericor¬ dem et tamen patitur humilis elatos, mitis iratos, crudeles misericors. 4. Accedimus serui ad Dominum non amore sed timore, non deuotione sed pro consuetudine. Accedimus ad Dominum, cuius percussimus seruum; ad Patrem accedimus, cuius occidimus Filium. Percussimus uerbo contumeliae, occidimus exemplo malitiae; nec tamen uel Dominum pertimescimus uel Patrem reueremur. Manentes in turba fratrum turbantes alios uel turbati ab aliis quandoque accedunt ad pacificum. Appropinquant etiam tales ad oslculum pacis, qui prius reconciliati accedere debue- 257' rant ad osculum turbati fratris. Quae igitur maior aut grauior abusio in claustro uel in saeculo potest esse, quam quod ad sacrificium dominici corporis acceditur, non solum sine reuerentia et sine deuotione, sed etiam cum ira et disceptatione? Tria sunt autem sacrificii genera. Vnum dominici corporis, alterum contriti cordis, tertium mortificatae carnis. Oportet ergo praecedere sacrificium humilitatis in mente, afflictionis in carne, ut habeatur deuotio in dominici corporis sacrificio et perceptione. Haec dilectioni uestrae, fratres, pro officio sollicitudinis nostrae dixerimus; sed utinam non in nobis compleatur illud, quod per Amos prophetam Dominus iratum se fecisse narrat dicens: Plui super duitatem unam, et super alteram non plui. Pars una compluta est, et pars quae compluta non est, aruit. Cum enim sanctae exhortationis uerba alia mens suscipit, alia suscipere recusat, super unam ciuitatem Dominus pluit et super alteram non pluit. Cum uero et ipse, qui proximos audit, ab aliis se uitiis corrigit atque ab aliis emendare contemnit, una eademque dui¬ tas et ex parte compluitur et ex parte arida remanet, in qua a se praedicationis pluuiam repellit. Saepe enim uidemus quosdam,

105/119 et ita - fratris] ibid. - PL 176, 1086 C.

119/122 quae - deuotione] 122/126 tria - perceptione] ibid. - PL 176, 1084 D.

ibid. - PL 176, 1082 B.

128/143 utinam - remansit] Gregorius, Homelia in Hiez proph., I, 10, 23 CCSL 142, p. 155, 403 - 156, 412. 416 et 421/427.

100/101 Iob 39, 13. 104/105 Mt. 7, 15. 122 cfr 1 Tim. 2, 8. cfr Ps. 50, 19. cfr 1 Petr. 3, 18. 129/131 et 141/142 Am. 4, 7.

124

SERMO XCI

422

140

145

150

155

160

165

170

qui audito uerbo in semetipsis iam carnis immunditiam uincunt, corporis castitatem custodiunt, nec tamen adhuc animos, sicut debent, proximis inclinant, sed per rigorem superbiae in cogita¬ tione se eleuant. In istis pars una compluta est, quia fructum fecit, et pars una, quae compluta non est, aruit, quia exhortatio¬ nis uerbum non plene suscipiens a bono opere sterilis remansit. 5. Saepe etiam quosdam uidemus quasi ex conuersione compunctos, | habitum mutasse, non animum, ita ut religiosam 257v uestem acciperent, sed anteacta uitia non calcarent: irae stimu¬ lis immaniter atque acriter agitari, malitiae dolore in proximi laesione feruescere, de ostensis quibusdam bonis ante humanos oculos superbire et de solo exterius habitu, quem sumpserunt, sanctitatis fiduciam habere. Sed non magni est meriti, si quid foris erga nos agatur in corpore; magnopere autem pensandum est, quid agatur in mente. Nam praesentem mundum despicere est transitoria non amare, mentem medullitus in humilitate Deo et proximo sternere, contra illatas contumelias patientiam seruare et custodita patientia malitiae dolorem a corde repellere, amicum in Deo diligere, propter Deum et qui inimici sunt amare, de afflictione proximi lugere, de malo eius, qui inimicus est, non exultare. Haec est pluuiae coelestis, id est diuini uerbi noua creatura, quam magister gentium apud discipulos uigilanti oculo requirit dicens: Si qua igitur in Christo noua creatura, uetera transierunt; ecce facta sunt noua. Ad ueterem quippe hominem cui dictum est: Terra tua spinas et tribulos germinabit tibi, et cui in Israelitica plebe sub specie uineae per Isaiam Dominus comminatur: Et nubibus, inquiens, meis mandabo, ne pluant super eam imbrem, pertinet praesentem mundum quae¬ rere, mentem in superbiam erigere, patientiam non habere, ex dolo malitiae de proximi laesione cogitare, nullum pure prop¬ ter Deum diligere, inimicitias inimicitiis reddere, de afflictione proximi gaudere. Cuncta haec uetusti sunt hominis, quae uidelicet ex radice trahimus corruptionis. Vidimus e contra quosdam tota mente sacri uerbi studio auditum praebuisse atque inter uerba dominica recoglnoscentes, in quantis deliquerint, semetip- 258' sos in lacrimis mactare, moerore continuo affici, in nullis huius

144/162 saepe - hominem] 165/177 pertinet - gaudere]

9.

ibid., I, 10, 8-10 - p. 148, 122/129 et 133/147. ibid., I, 10, 10-11 - p. 148, 147 - 149, 154 et 161/

159 2 Tim. 1, n. 160/161 2 Cor. 5, 17. 162/163 Gen. 3, 18. 164/165 Is. 5, 6.

156 qui]

s.l.a.m. R (ut uid.)

157 malo] morte

161/162 Eph. 4, 22; Coi. 3,

Greg

167 cogitare]

in marg.

SERMO XCI 175

180

185

190

195

423

mundi prosperitatibus delectari, ita ut eis uita praesens oneri et lux ipsa fastidio fieret, uix ad colloquendum communia admit¬ tere atque a rigore disciplinae animum difficile relaxare, pro amore conditoris luctu solummodo et silentio gaudere. Horum profecto mens ex omni parte coelesti imbre compluta est et irriguo superiori pariter et inferiori erutis antiquae maledictionis sentibus uirtutum germinibus fecundata, sicque ad imagi¬ nem eius, qui de coelo est, noui hominis in nouam creaturam transformata ueraciter dicere potest, quia uetera transierunt, ecce facta sunt noua. Quoniam ergo, dilectissimi, uerus ille et aeternus dominator, qui per Salomonem sub nomine sapientiae delicias suas dicit esse cum filiis hominum, hodierna die materia¬ lis templi parietibus illatus ipsa qualitate oblationis pro se factae, quibus maxime rebus in nobis delectetur, ostendit, so¬ brietate uidelicet ac puritate nostra. Caueamus omnino, ne ho¬ rum contrariis contristemus in nobis Spiritum Sanctum Dei, qui tamquam inhabitator ueri templi contristari secundum aposto¬ lum dicitur, cum ob foeditatem conscientiae atque operis nostri a nobis recedit; sed adornemus thalamum mentis piarum corti¬ nis cogitationum et palliis sanctorum actuum coram hominibus refulgentium, ut glorificent Patrem, qui in coelis est, ut in mentis nostrae cubiculo tamquam in decore domus et in loco habitatio¬ nis gloriae Dei mansionem faciat, et finitis huius uitae laboribus mansionem nobis perpetuae quietis concedat idem ipse, rex regum et Dominus dominantium, Iesus Christus ...

188/196 caueamus - faciat] Petrus Lomb.,

17.

Sermo, 8 - PL 177, 619 C.

181 cfr 1 Cor. 15, 47; Io. 3, 13 et 31. Eph. 4, 24. 182/183 2 Cor. 5, 185 Prou. 8, 31. 189/190 cfr 2 Tim. 1, 14. 190/191 cfr Eph. 4, 30. 194 Mt. 5, 16. 195/196 cfr Io. 14, 23. 197/198 1 Tim. 6, 15; Apoc.

19, 16.

SERMO XCII

In ramis Palmarvm.

1. Exulta satis, filia Sion, iubila, filia lerusalem. Ecce rex tuus uenit tibi iustus et Saluator, ipse pauper et ascendens super I asinam et super pullum, filium asinae. Filia Sion et lerusalem 258v 5 ecclesia est, quae nunc per fidem speculatur et uidet in spe pacem, quam in futuro uidebit in specie, cui indicitur exultatio et iubilus pro huius sollemnitatis mysterio, quo Saluator noster ascendens super asinam et lerusalem ueniens, tamquam pauper et mansuetus, a turbis cum ingenti gaudio et gratia est exceptus, io Nec qualemcumque modum exultationis uult esse praedicens ista Zacharias propheta, quia uidelicet exultatio filiorum sponsi longe dissimilis est exultationi filiorum saeculi; filii reuera sae¬ culi huius erant illi principes Iudaeorum, pharisaei et scribae, quorum caecam cupiditatem uelut irridens ipsa Dei sapientia 15 appellansque praecursorem suum lucernam ardentem et lucen¬ tem, dixit eos uoluisse exultare ad horam in luce eius, id est nonnisi temporalem quaesisse gloriam in praedicatione Ioannis. Putantes enim illum esse Christum, quem audierant fore uenturum regem magnum, iam uidere uolebant sub tanto rege re20 gnum Iudaeorum magnum et cunctis populis tremendum, sed tamen temporale et terrenum, quia scientiam non habebant, nec habere uolebant regni Christi, regni Dei, quod est coeleste et sempiternum. Ergo exultare uolebant ad horam, sed ita exul¬ tare non est exultare satis. Siquidem exultatio talis ad ueram 25 beatitudinem non sufficit. Tu igitur, o filia Sion, paruam re¬ spuens exultationem huius saeculi, exulta satis, id est illa exultatione exulta, quam praedicat tibi habitus regis tui uenientis tibi, regis iusti, regis Saluatoris tui. Qualis est habitus eius ? Ipse pauper et ascendens super asinam et super pullum, filium asiVere pauper, id est mitis et humilis, sicut dicit ipse: Discite a me, quia mitis sum et humilis corde. Vere pauper, quia in hoc I mundo de omni terra nec passum pedis possedit, aut possidere 259'

30 nae.

uoluit.

XCII, 2/9 exulta - exceptus] Petrus Lomb., Sermo, 16 - PL 171, 500 AB (Schneyer, 4, p. 702). 10/48 nec - regnum] Rupertus Tuit., Commentarius in XII prophetas minores: In Zach., IV - PL 168, 769 D.

XCII, 2/4 Zach. 9, 9.

4/5 cfr Isidorus Hisp.,

Etjmol., 8, 1, 6; Hieronymus,

7/9 cfr Mt. 21, 5-9. 15/16 cfr Io. 5, 35. 16 Io. 5, 35. 18 cfr Lc. 3, 15; Io. 1, 20 et 25; Act. 13, 25. 23 cfr Io. 5, 35. 28/30 Zach. 9, 9. 30/31 Mt. 11, 29. 32 Act. 7, 5.

Lih. interpr. hehr. nom., 39 et 43 - CCSL 72, p. 108, 25. 112, 12; e.a.

SERMO XCII

425

2. Sed et hoc animaduertendum, quo tempore uilis illius ani35 malis subuectione uti uoluerit pauper iste. Tunc utique, quando uenienti Ierosolymam occurrere habebant turbae cum ramis palmarum clamantes: Benedictus, qui uenit in nomine Domini, Rex Israel. Illo, inquam, tempore super asellum sedere uoluit, facto utique protestans, quod postmodum uerbis aperuit: Re40 gnum meum, inquiens, non est de hoc mundo, atque ita sedendo satisfaciens insidiatoribus suis, calumniantibus sibi de nomine regis et dicere uolentibus, quod se regem faceret contra maiestatem Romani imperii. Denique satisfactum illis esse potuisset, nisi fuissent inimici et odio magno illum persequentes, quia uide45 bant illum non grandi equo, sed paruo sedentem asello, et circa eum non splendores armorum, sed odorem et suauitatem oliuarum. Haec enim satis illum excusabant, quod non uellet ulli hominum terrenum diripere regnum. Iubilet igitur filia Sion, et exultent fidelium mentes, quoniam talem regem habemus, qui 50 non fastu elatus, sed humilitate praecinctus uenit ad nos pau¬ per, sed tamen sapiens, ususque sapientia et iustitia magis quam potentia, tyrannum ac praedonem gentium expugnauit et homi¬ nem liberauit. Vnde praesago spiritu ei diaboli et mortis trium¬ phatori ac uitae largitori, lactentes et infantes, id est simplices 55 et innocentes, ad locum passionis suae uenienti cum palmis occurrentes, imperiales cecinerunt laudes dicendo: Benedictus, qui uenit in nomine Domini, Rex Israel. 3. Huius triumphi gloriam hodie sancta recolens ecclesia in signo crucis et uexillo sollemnem celebrat processionem, uiren60 tes arborum ramos ac | flores cum palmis manibus gestans post 259* uexillum sanctae crucis, ut quae in figura repraesentat, ipso opere spiritaliter impleat. Habeamus igitur uirorem immarces¬ cibilis fidei et flores fulgentium uirtutum ac frondes bonorum operum; et sic in simplicitate uelut pueri et innocentia trium65 phalem Christi passionem efficaci memoria recolentes uestigia eius imitemur. Qui enim dicit se in Christo manere, debet, quo¬ modo ille ambulauit, et ipse ambulare. Quomodo autem ambulauerit, textus passionis eius docet, ubi sic legitur: Et baiulans sibi crucem exiit in eum, qui dicitur Caluariae locum, ubi cru70 cifixerunt eum. Quem uidelicet exitum apostolus mysterio ple¬ num intelligens et ex eo formam nobis uerae ac spiritalis proces-

48/52 iubilet - potentia] Petrus Lomb., Sermo, 16 - PL 171, 501BC. 66 tyrrannum - imitemur] ibid. - PL 171, 502 AB.

52/

36/37 cfr Mt. 21, 8-9; Mc. 11, 8-9; Lc. 19, 37; Io. 12, 13. 37/38 Io. 12, 13; cfr Mc. 11, 10; Lc. 19, 38. 39/40 Io. 18, 36. 48 cfr Zach. 9, 9. 50/ 51 cfr 2 Cor. 8, 9. 52 cfr Ier. 4, 7. 55/56 cfr Mt. 21, 8-9; Mc. 11, 8-9; Lc. 19, 37; Io. 12, 13. 56/57 Io. 12, 13. 64/66 cfr 1 Petr. 2, 21. 66/67 1 Io. 2, 6. 68/70 Io. 19, 17.

SERMO XCII

426

75

80

85

90

sionis proponens: Iesus, inquit, ut sanctificaret per suum sangui¬ nem populum, extra portam passus est. Exeamus igitur ad eum extra castra, improperium eius portantes. Nam ut sui forma exempli nos instrueret extra castra, id est corporis uoluptates ac desideria uiuere, extra portam passus est. Porta enim ciuitatis est sensus corporis, in quorum nullo peccauit Christus. Et nos igitur eius exemplo claudamus exterioribus illecebris ostia sen¬ suum, extra castra, id est corporum delicias exeuntes. Hae sunt enim fenestrae, per quas intrat mors ad animas nostras, nisi eis apponatur custodia, qua repellantur noxia. Vnde uir propheti¬ cus orat: Pone, Domine, custodiam ori meo et ostium continen¬ tiae labiis meis. Si enim labiis et oculis aliisque sensibus apponi¬ tur continentiae custodia, non auolat cor hominis ab eo. Sic igitur extra castra carnis exeamus, ut a cordis claustris et a mentis nostrae secretis non recedamus; sed iuxta propheticum consilium praeuaricatores ad cor redeamus ibique nos probantes, qualiter in die coenae Domini ad illud angelis quoque tremen¬ dum dominici I corporis et sanguinis mysterium accedi necesse 260' sit, nobiscum singuli diiudicemur. 4. Sed quia palpare se unusquisque potest et palpando sedu¬

cere ueritas, quae neminem palpare nouit, per os magistri gen¬ tium dignos ab indignis secernens: Habemus, inquit, altare, de quo edere non habent potestatem, qui tabernaculo deseruiunt, sed 95 quorum corpora cremantur extra castra. Altare hoc coeleste est sacrificium, corpus scilicet et sanguis Domini, de quo non habent potestatem, id est licentiam edere, qui tabernaculo, id est corpo¬ ris uoluptatibus carnisque concupiscentiis ceterisque Deo inimi¬ cis operibus deseruiunt, susurrones uidelicet, detractores, liti100 giosi, mordentes inuicem et alterutrum consumentes ac propriae uoluntatis amore statuta suae professionis et praelatorum suo-

74/78 nam - exemplo] id., Sermo, 18 - PL 171, 511D. 78/84 claudamus eo] ibid. - PL 171, 512 A. 93/99 habemus - deseruiunt] ibid. - PL 171, 511C.

72/74 Hebr. 13, 12-13.

74/79 Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli; In ep. 76 Hebr. 13, 12. 76/77 Rhabanus in Sacr. Script. - PL 112, 1031C. 79/80 cfr Ier. 9, 21. 82/ 87 Is. 46, 8. 92/93 cfr 2 Tim. i, u. 93/94 Hebr. 13, 10.

ad Hebr., 13 - PL 192, 515 D - 5x6 A.

Maur., Allegoriae

83 Ps. 140, 3. 95/102 cfr Haimo Autis., Expos. in Epist. S. Pauli ad Hebr., 13 - PL 117, 933 AB. 95/99 Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep. ad Hebr., 13 - PL 192, 514 B. 95 Hebr. 13, 11. 96 cfr Mt. 26, 26-28; Mc. 14, 22-25 1 LC. 22, 1920. 96/97 Hebr. 13, 10. 97/98 cfr Rhabanus Maur., Allegoriae in Sacr. Script. - PL 112, 1062 CD. 99/105 cfr Petrus Lomb., Sermo, 18 - PL 171, 510 B 511A. 99 cfr Rom. 1, 29-30.

XCII, 76 uiuere] inde uero Petr

77 quorum] quo

Petr

SERMO XCII

427

rum iussa certe cum Dei quoque iniuria contemnentes, ipso dicente: Qui uos audit, me audit. His ergo et talibus quasi qui suam coenam praesumant ad manducandum, iam non est domi105 nicam coenam manducare. Sed illis licet edere de hoc altare, quorum corpora cremantur extra castra, id est qui extra conuersationem saecularium carnaliumque hominum feruore Spiritus Sancti accensi et igne compunctionis inflammati consumunt, quidquid in se carnale est, ac sordidum et libidinosum maceno rando carnem et mortificando cum uitiis et concupiscentiis, qui imitatione eius, qui uenit non suam, sed Patris facere uoluntatem, factus oboediens usque ad mortem, ipsi quoque uoluntates suas quodammodo cruci Christi affigunt. Hoc est enim sacra¬ mentum omnium sacrorum sacratissimum, ad cuius communio115 nem deuotissime semper est accedendum. Hoc est etiam manna coeleste, panis angelorum, quo grandi cibo uescuntur angeli, satiantur archangeli, in quem desiderant prospicere | supernae uirtutes. 5. Purificatis igitur mentibus nosmetipsos diiudicantes de illo 120 pane edamus et calice bibamus, quia si absque nostri diiudicatione accedere praesumimus, a Domino diiudicabimur; qui enim indigne sumit, uidelicet qui uel in criminalibus est et qui in uoluntate manet peccandi, qui irreuerenter tractat et indeuota mente accedit, qui dignitatem eius non discernit ab aliis cibis, 125 sed indiscrete et negligenter sumit, ille reus est, teste apostolo, corporis et sanguinis Domini, quia de bono male sumpto macu¬ lam trahit, quia et sancta malis obsunt. In bonis sunt ad salu¬ tem, in malis ad iudicium. Sanctum est enim, quod in hac mensa accipimus, nec ideo reus est qui accipit, quod res illa mala sit 130 quam accipit, sed quia bonum malus male accipit. Magnopere ergo cauendum est male accipere bonum, quia male acceptum obest malis, sicut e contrario mala patienter portata prosunt bonis. Probet igitur se unusquisque examinando fidei rectitu-

105/110

sed - concupiscentiis] ibid. - PL 171, 511CD.

diiudicabimur] id., Sermo, 23 - PL 171, 804 A.

121/125

114/121

in Epist. S. Pauli: In ep. I ad Cor., 11 - PL 191, 1646 BC. D et 1647 A.

127/133

ille - trahit] ibid. - PL 191, 1646 C.

133/137

1646 B.

103

Lc. 10, 16.

ad -

qui - sumit] id., Collect.

125/127

quia - bonis] ibid. - PL 191,

probet - nostris] ibid. - PL 191, 1646 C.

104/105

1 Cor. 11, 20.

106/110

Petrus Lomb., Collect.

in Epist. S. Pauli: In ep. ad Hebr., 13 - PL 192, 5x4C; cfr Haimo Autis., Expos. in

106 Hebr. 13, ix. 111/112 115/116 cfr Io. 6, 31-33 et 49-50 26-32. 125/126 1 Cor. n, 27.

Epist. S. Pauli ad Hebr., 13 - PL 117, 933 B. Io. 5, 30 et 6, 38. Ps. 77, 24-25.

106/107

112 Phil. 2, 8. 119/120 cfr 1 Cor.

11,

conuersationem] conuersionem Petr

cfr cfr

428 135

140

145

150

155

SERMO XCII

dine ac uitae puritate purgando se lamento poenitentiae, ut etsi peccata sunt cotidiana, saltim non sint mortifera; et dimittat confratri accessurus ad altare ueraciter dicens: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Alioquin iudicium damnationis manducat sibi hostiam nimirum, per quam Deo reconciliatus est mundus, discordi mente praesumens. His itaque, fratres, ad commonitionem communis caute¬ lae necessario dictis, iam nunc conuersi Patrem luminum omni¬ potentem Dominum intima supplicatione rogemus, ut ad parti¬ cipationem eorundem coelestium mysteriorum digne capiendam nostrarum tenebras mentium infusione suae lucis illuminet, infirmitatem nostrae conditionis suae uirtutis adiumento corro¬ boret, peccaminum nostrorum sordes clementi sui | spiritus castigatione emundet detque nobis instantia dominicae passio¬ nis nostraeque redemptionis sacramenta tam competenti deuotionis studio peragere, ut illius fructum et temporali iustificatione et sempiterna glorificatione mereamur attingere. Ipsum quoque redemptionis auctorem, qui a peccato singulariter im¬ munis gratia et ueritate plenus: Benedictus uenit in nomine Domini, non suam singularem, sed Patris gloriam quaerens, hodie cum turba fideli salutantes dicamus ei hosanna, id est salua, obsecro, et hoc in excelsis, ut scilicet ab inferis nos ad coelestia perducat, angelicae ruinae dispendia restituat, terrena coelestibus perpetuo foedere uniat atque coniungat, Dominus noster Iesus Christus, Vnigenitus Dei, qui uiuit et regnat ...

5.

136/137 Mt. 6, 12. 139 cfr 2 Cor. 5, 19. 152/153 Io. 12, 13; cfr Mc. 11, 10; Lc. 19,

Lc. 19, 38; Io. 12, 13. p. 137, 29.

144 38.

cfr Lc. 1, 79; 1 Cor. 4,

154/155

Mc. n, 10; cfr

cfr Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 62 - CCSL 72,

261'

SERMO XCIII

Sermo in die Paschae.

1. Pascha nostrum immolatus est Christus, itaque epulemur: non in fermento ueteri, neque in fermento malitiae et nequitiae, sed in azymis sinceritatis et ueritatis. Paschalis sacramenti singularem excellentiam cunctorum corda fidelium singulari gau¬ dio ac ueneratione suscipiunt ceterisque sollemnitatibus festiuius excolunt, quippe quoniam resurgente Domino suae quoque resurrectionis certitudinem se adeptos et amissae primi parentis merito immortalitatis beatitudinem recuperasse uberius quam io perdidere praesumunt. Hanc profecto diem antiqui patres et prophetae Sancto reuelante Spiritu futuram praescientes cele¬ rius adesse uotis aestuantibus exoptabant, huius spe inter longa uitae istius taedia respirabant, immo et multoties in illam felici quodam mentis excessu rapti, iam in eius quasi praesentia 15 exultabant, quemadmodum et de patre Abraham Dominus ipse loquens: Exultauit, inquit, ut uideret diem meum, et uidit et gauisus est. Huius diei fulgore psalmista irradiatus omnes sibi coelectos ad societatem gaudii sui cohortatur: | Haec est, in- 26iv quiens, dies, quam fecit Dominus: exultemus et laetemur in ea, 20 non utique significans naturalem hunc diem, qui sicut et ceteri dies sole ab ortu in occasum currente peragitur, sed illum quem lux lucis et fons luminis sol iustitiae post mortis occasum de corde terrae consurgens ad illuminandos non carnis, sed cordis oculos fecit; et extunc absque ulla tenebrarum siue peccati 25 interpolatione perpetuo splendore clarescit, nec solum superio¬ res terrae partes illustrauit, sed ipsos etiam inferos radiorum suorum potentia penetrauit, ubi et Dauid eundem omnibus ibidem secum positis redemptionis heredibus uelut extenta ma¬ nu laetabundus ostendens: Haec est, ait, dies, quam fecit Domi¬ no nus: exultemus et laetemur in ea. Quod ipsum et Habacuc propheta uidetur demonstrare, cum descripto exitu mortis do¬ minicae subintulit dicens: Dedit abyssus uocem suam: altitudo manus suas leuauit. Statim enim ubi dixit: Consummatum est, et emisit spiritum, inferna contremuerunt; et qui in illa tali abysso 5

XCIII,

32/42

dedit - exultatuit] Rupertus Tuit., Comm. in XII Proph. min.: In

Hab., III - PL 168, 639 D - 640 A.

XCIII,

2/4

1 Cor. 5, 7-8.

Ps. 49, 1 et 112, 3.

22

29/30

1 - CSEL 29, p. 379, 8. Io. 19, 30; Mt. 27, 50.

16/17

cfr Mal. 4, 2.

34

Io. 8, 56.

23/24

Ps. 117, 24.

cfr Mt. 27, 51-53.

18/19

Ps. 117, 24.

21

cfr

cfr Paulinus Nol., Epistula, 45,

32/33

Hab. 3, 10.

33/34

430

SERMO XCIII

dedit uocem suam et uocem lacrimabi¬ lem, quam nos per fidem tam bene intelleximus acsi praesentes ibi fuissemus. Illa uox huiusmodi fuit: Aduenisti, desiderabilis, quem expectabamus in tenebris, ut educeres hac nocte uinculatos de claustris. Post talem abyssi uocem altitudo quoque manus suas leuauit: resurrexit enim ille a mortuis, et hoc uidens omnis altitudo coelorum plena felici admiratione plausum fecit et tripudiando exultauit. Ergo dies iste et sepulcro clausus regio¬ nes tenebrarum penalium irradiauit; resurgens uero coelestium mansionum claritatem clarius ipse resplendens ampliauit. Vnde et in uigiliis lectum audiuimus, quia lux diei, quae Christus est, terram, coelum tartarumque complectitur. 2. Exultemus igitur et festa iulcunditate laetemur omnes, qui creditae eiusdem resurrectionis luce perfundimur. Nam quicum¬ que fidem illius negare quam recipere maluerunt, in tenebris sunt usque adhuc; et licet sint ex Israel, non tamen sunt Israelitae; et cum semen sint Abrahae, non tamen reputantur in semine, quia degenerando a fide patrum, patrum etiam uocabula perdidere. Quod subtiliter Nahum propheta innuit, cum celeber¬ rimae huius festiuitatis gaudia denuntians non ait: Celebra, Iacob uel Israel, sed: Celebra, inquit, 0 Iuda, festiuitates tuas et redde uota sua. ludas enim confessor siue confitens interpreta¬ tur. Celebra igitur, 0 Iuda, id est, o confessor prophetiae et euan¬ gelicae fidei, celebra festiuitates tuas et redde uota tua, id est a malis operibus uaca et in bonis operibus perseuera. Celebrando autem festiuitates tuas, o Iuda, o tu confessor iniustitiae tuae, ne ingratus inueniaris iustificanti per fidem, gratiae memento, quod ille sit ipsa festiuitas tua, de quo dicimus, qui mortem nostram moriendo deuicit et uitam resurgendo reparauit, et hinc esse, quod propheta praedictae illi exhortationi subiecit,

35 erat sanctorum populus,

40

45

50

55

60

65

quia non adiciet ultra, ut fertranseat in te Belial: uniuersus interiit. Ex quo enim tibi, o uere confessor, operantis in te

gratiae et humilis subsecutor praeuenientis te misericordiae Christus moriendo ac resurgendo festiuitates tuas dedicauit, Belial, quod interpretatur absque iugo, scilicet diabolus ab 70 initio rebellis Deo, in te pertransire non poterit. Nam extunc uniuersus interiit, non quod penitus esse desierit, sed quod mors

57/59 celebra - perseuera] id., In Nah., II - PL 168, 551 A. celebrando - Iuda et quod - interiit] ibid. - PL 168, 552 A. corporum] ibid. - PL 168, 551D - 552 A.

66

59/60 et 62/ 66/78 ex -

35 Hab. 3, 10; cfr Ps. 17, 14 et 45, 7. 39/40 Hab. 3, 10. 45 cfr Io. 1, 9 et 9> 549 cfr Rom. 2, 19; 1 Io. 2, n. 51 cfr 2 Cor. 11, 22; Gal. 3, 29; e.a. 55/56 et 57/58 Nah. 1, 15. 56/57 Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 61. 74 et 78 - CCSL 72, p. 136, 27/28. 152, 15 et 157, 4. 62/63 cfr 2 Tim. 1, 10; Hebr. 2, 14. 62/63 cfr Praefatio Paschae. 65/66 et 71 Nah. 1, 15. 71/ 73 cfr Sap. 2, 24; Rom. 5, 12.

SERMO XCIII

75

80

85

90

95

100

105

43i

generis humani, quae per inuidiam eius in hunc mundum introiuit; mors, inquam, uniuersa, mors gemina tam animae quam corporis omnino interiit. Vbi uel quando iste Belial interiit ? Vbi mortua est mors quam intulit, unde appellatur et ipse mors ? Videlicet ubi mortuus est Christus, ibi nostrarum mortua est mors animarum, | et ubi resurrexit Christus, nostrorum interiit 262* mors corporum. Profecto non uana festiuitas ista celebrare et hanc causam festiuitatis habere! Sed quid prodest qualescumque festiuitates celebrare deforis, nisi festiuitas contemplationis in mente fuerit? Proinde cum dicitur: Celebra, I uda, festiuitates tuas, psalmistam interrogemus, et ipse nobis dicet, quomodo facere debeamus. Quoniam, inquit, cogitatio hominis confitebitur tibi, et reliquiae cogitationis diem festum agent tibi. Istae sunt festiuitates tuae, o Iuda, ut cogitatio tua Deo confiteatur; et si non omnis cogitatio festiua esse potest et splendida, saltem reliquiae cogitationis diem festum agant, id est saltem aliquando post infestationes malorum cogitatuum locum mentis obtineant cogitationes bonae iuxta illud: Peccasti, quiesce. 3. Cum huiusmodi festo die redde uota tua, quorum uidelicet uotorum summum uel optimum est calicem salutaris accipere, id est imitari mortem Saluatoris, qui moriendo pacem inter Deum et homines fecit ipsamque euangelizauit et praedicatori¬ bus per uniuersum mundum missis annuntiauit, quorum scilicet praedicatorum egregius istius nostrae festiuitatis dignitatem et nomen exponens cum dixisset: Pascha nostrum immolatus est Christus, consequenter etiam et modum celebrandi edocuit, ita¬ que epulemur, inquiens, non in fermento ueteri, neque in fermento malitiae et nequitiae, et cetera. Haec est pia et salutaris exhortatio, hoc est utile consilium et salutare remedium, quod nobis apostolus, immo in eo Spiritus Sanctus proponit. Si enim Pascha nostrum immolatus est Christus - Pascha autem transitus in¬ terpretatur - congruum est ut quemadmodum ille per immola¬ tionem crucis transiuit de morte ad immortalitatem, de hoc mundo ad Patrem, nos quoque interim, dum similis transitus hora nobis adueniat, morali quodam transitu ad illum praepare¬ mur, | transeundo uidelicet de malitia ad bonitatem, de nequitia 263'

78/79 profecto - habere]

ibid. - PL 168, 551D.

79/94 sed - annuntiauit]

ibid. - PL 168, 551BC.

81/82 Nah. 1, 15. 83/84 et 87 Ps. 75, n. 89 cfr Eccli. 21, 2. 90 96/99 1 Cor. 5, 7-8. 101/1021 Cor. 5, 7. 102/103 Hieronymus,

Nah. 1,15.

Ub. interpr. hebr. nom., 64 - CCSL 72, p. 140, 21/22.

XCIII, 78 ita Rup

81 dicit

Rup

432

SERMO XCIII

ad sinceritatem, de uetustate ad nouitatem, ut secundum quod idem apostolus dicit: Sicut portauimus imaginem terreni, porteno mus et imaginem coelestis. Terrenus fuit primus Adam, quia de terra; coelestis secundus Adam, id est Christus, quia desursum uenit; imago terreni est uetustas, imago coelestis est nouitas. Vetustas triplex est: cordis scilicet, oris et operis. Vetustas cordis gemina est: consistit enim in carnalibus et saecularibus 115 desideriis. Carnalia desideria sunt, quibus ea optantur, quae ad carnis pertinent uoluptates, ut luxuriari, comessari et huiusmodi. Saecularia sunt, quibus ambimus ea, quae mundi fastum elationemque fouent, ut dignitates, potentia et similia. De carnalibus inquit Petrus: Abicite carnalia desideria, quae mili120 tant aduersus animam, et Paulus: Spiritu ambulate, et desideria carnis non perficietis. De saecularibus quoque idem admonet: Vt

abnegantes impietatem et saecularia (desideria) sobrie et iuste et pie uiuamus in hoc saeculo. Sobrie uidelicet in nobis, iuste ad proximum, pie ad Deum. Vetustas oris item duplex est, consistit 125 enim in arrogatione, id est in arroganti iactantia et detractione

dolosa. Arrogatione in nos peccamus, derogatione in proximum delinquimus. Arrogatione namque nos extollimus et iactanter de nobis loquimur, derogatione fratribus detrahimus et eorum bene gesta inuertimus. Arrogatione fiunt aliqui susurrones, id 130 est inter fratres discordias seminantes, derogatione fiunt aliqui detractores, qui aliorum bona negant uel in contrarium uertunt, quos apostolus dicit: Deo odibiles. Vtrumque etiam genus con¬ demnans propheta ait: Disperdat Dominus uniuersa labia dolosa et linguam magniloquam. Linguam magniloquam retulit ad ar135 rogationem, labia dolosa ad derogationem. Vnde in cantico An¬ nae legitur: Recedant uetera \ de ore uestro. Et item: Nolite multiplicare, loqui sublimia gloriantes. Vetera ad derogationem, sublimia ad arrogationem pertinent. Vetustas quoque operis

109/124 sicut - Deum] Petrus Lomb., Sermo, 19 - PL 171, 529 AB (Schneyer. 124/144 uetustas - cruciant] ibid. - PL 171, 529C - 530A.

4, p. 702).

109/148 cfr Hugo a S. Victore, Miscellanea, V, 54 - PL 177, 780 BC. 109/ 110 1 Cor. 15, 49. 110/111 cfr 1 Cor. 15, 47. 111 cfr 1 Cor. 15, 22 et 45. 114/115 cfr 1 Petr. 2, xi. 116 cfr 1 Petr. 4, 3. 119/120 1 Petr. 2, 11. 120/121 Gal. 5, 16. 121/123 Tit. 2, 12. 123/124 Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep. ad Tit., 2 - PL 192, 391C. 129. 131 et 132 Rom. 1, 30. 129/132 Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep. ad Rom., 1 — PL 191, 1335 D. 133/134 Ps. 11, 4. 136 1 Reg. 2, 3.

R

115 optantur] operantur 138 uetustasque Petr

Petr

118 potentia { s ) ]

scrips. cum Petr; potentia

263*

SERMO XCIII

433

duplex est: flagitia scilicet et facinora. Flagitia sunt, quae habet 140 homo in proprio corpore quasi naturaliter insita, ut est luxuries,

145

150

155

160

165

170

ingluuies et ebrietas et eiusmodi; facinora sunt mala, quae infert quis proximo ut sunt caedes, iniuriae, rapinae et quaeque similia. Flagitia ergo sunt, quae nos maculant, facinora quae proximos cruciant. Vnde bene dicitur flagitium quasi flagrans in uitium, id est appetitus animi aestuans pertingere ad actum uitii. Facinus autem dici uidetur quasi factum nocens, scilicet quod ad hoc fit, ut laesione alterius maleuolentia pascatur fa¬ cientis. 4. Ecce triplex uetustas, quae est imago terreni, hoc est triduum, quo Moyses filios Israel elongare uolebat a pharaone et educere in solitudinem ad sacrificandum Deo nostro, significans nos tribus modis quasi tribus dietis a spiritali pharaone, id est a diabolo, debere recedere, ut nec uno die nos detineat. Et sicut triplex est uetustas, quae est imago terreni, ita triplex est nouitas, quae est imago coelestis, cordis scilicet, oris et operis. Nouitas cordis dilectio est gemina, Dei sed et proximi, quae cordis eliminat uetustatem, quia carnalia ac saecularia euacuat desideria. Vbi enim est dilectio Dei et proximi, carnalis uanique amoris et saecularis ambitionis excluditur regnum. Nouitas oris item gemina est: confessio scilicet peccatorum et laudis. Confes¬ sio peccatorum nos accusat, confessio laudis Deum glorificat. Confessio peccati perimit arrogationem, confessio laudis exter¬ minat derogationem. Pia est utraque confessio, uel cum se homo reprehendit, quia non est sine peccato, uel cum illum laudat qui nullum | omnino potest habere peccatum. Nouitas operis item 264' gemina est, continentia scilicet et iustitia. Continentia stat con¬ tra flagitia, iustitia contra facinora. Illa facit declinare a malo, haec agere bonum. Propter illam dicitur, quod ab alio odis fieri tibi, tu ne feceris alteri; de hac Dominus ipse iubens: Quae uultis, inquit, ut faciant uobis homines, et uos eadem facite illis. Ad utramque nos hortatur apostolus dicens: Nolite conformari huic saeculo, quod pertinet ad continentiam, sed reformamini in nouitate mentis uestrae, quod pertinet ad iustitiam. Continentia

149/163. 165/168 et 171/174 ecce - derogationem

et nouitas - bonum et ad

- nouitate] ibid. - PL 171, 530 AB.

139/140 et 141/142 cfr Isidorus Hisp., Etymol., 5, 26, 2-3. 149/151 cfr 157/158 cfr 1 Petr. 2, 11. 166/174 cfr Petrus Lomb., Collect. in Epist. S. Pauli: In ep. ad Rom., 12 - PL 191, 1497 B. 167/168 cfr 1 Petr. 3, 11. 168/169 Tob. 4, 16; cfr Regula S. Benedicti, 61, 14 et 70, 7 - CSEL 75, p. 157 et 176. 169/170 Mt. 7, 12. 171/173 Rom. 12, 2. Ex. 5, 3.

153 detineat] retineat

Petr

171 utrumque

Petr

434

SERMO XCIII

expoliamur uetustate, iustitia induimur nouitate. Sed nouitas 175 ista facti ueniat necesse est a nouitate praecepti illius utique,

quod Saluator ipse discipulis commendans: Mandatum, inquit, nouum do uobis, ut diligatis inuicem, sicut dilexi uos. Quod nouum dicit mandatum caritatis, non est nouitas haec referenda ad temporis instantiam, sed ad caritatis efficientiam. Nam et in 180 ueteri lege idem mandatum continetur, ubi legitur: Diliges

Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et ex tota mente tua et ex tota uirtute tua, et: Diliges proximum tuum sicut teipsum. Non igitur nouum editionis nouitate, sed uetustatis consumptione et Dei imaginis renouatione, quia filios irae facit filios gratiae, filios 185 diaboli filios Christi, filios tenebrarum filios lucis. Haec si desit, frustra habentur cetera; si uero assit, habentur omnia. Haec sola est, quae diuidit inter filios regni et filios perditionis. Et sicut corpus sine anima mortuum est, sic anima sine caritate mortua deputabitur. Vt ergo ueraciter paschalia festa et resur190 rectionis dominicae sollemnia legitime celebremus, per caritatis affectum iam nunc in anima Christo nos corresurrexisse mon¬ stremus, ut tempore praefinito ipso resuscitante corporum quo¬ que beatam immortalitatem consequi mereamur, qui uiuit ...

177/185 diligatis - lucis] id.. Sermo, 18 - PL 171, 520 D - 521A (Schneyer, 4, 185/189 haec - deputabitur] ibid. - PL 171, 521C.

p. 702).

174 cfr Eph. 4, 22-24.

176/177 Io. 13, 34.

179/182 cfr Augustinus, 180/182 Mc. 12, 30. 182 Mc. 12, 31. 184 cfr Eph. 2, 3. 184/185 cfr Act. 13, 10; 1 Io. 3, 10. 185 cfr Eph. 5, 8; 1 Thess. 5, 5. 185/189 = Sermo, 31, 127/132. 187 cfr Io. 17, 12; 2 Thess. 2, 3. 191 cfr Coi. 3, 1. Troa, in Io. eu., 65, 1 - CCSL 36, p. 490, 3/5.

182/183 non - nouitate] non igitur nouum dicetur conditione nouitatis 191 iam - anima] in marg. R

Petr

SERMO XCIV

In die sancto Pentecostes.

5

10

15

20

25

30

1. Cum complerentur dies Pentecostes, erant omnes discipuli 264* congregati pariter in eodem loco, et apparuerunt illis disperti¬ tae linguae tamquam ignis, seditque supra singulos eorum, et cetera. Sacratissima praesentis diei festiuitas, fratres carissimi, summa deuotione cunctis est celebranda fidelibus, in qua Spiri¬ tus Sanctus, cum sit inuisibilis Deus, signa uisibilia sui ad homines dedit aduentus. Qui enim primo super baptizatum in Iordane Christum corporali specie sicut columba soli tunc Baptistae conspicuus descendit, hodierna die multitudini discipulo¬ rum Christi tamquam ignis apparens supra singulos eorum sedit. Hanc geminam eiusdem spiritus apparentiam unus pro¬ phetarum ipso nimirum illustrante praenoscens, non de illo praeloquens, sed quasi illum alloquens: Egressus es, inquit, in salutem populi tui, in salutem cum Christo tuo. Filius Dei, Deus inuisibilis, homo factus est uisibilis, et cum ipso taliter egresso Spiritus Sanctus ita egressus est, ut uisibile daret si¬ gnum aduentus sui, egressus plane in salutem populi sui cum Christo suo, id est ut saluaret populum suum cum Christo suo Saluatore nostro. Nec uacua est talis repetitio in salutem populi tui, in salutem cum Christo tuo. Denique unus quidem est spiritus et una est salus populi eius, sed duo leguntur in euange¬ lio Christi egressus eiusdem, et geminum est opus salutis eius¬ dem. Primus egressus, ut iam dictum est, fuit in specie columbae ad aquas Iordanis, secundus egressus in coenaculo super aposto¬ los in igne et linguis dispertitis. Porro de gemino salutis opere sciendum est, quia primum opus remissio est peccatorum, se¬ cundum diuisio gratiarum. Remissionem peccatorum opus pri¬ mum et maxime necessarium a passione Christi sui coepit operari. Ille enim resurgens a mortuis et stans I in medio discipulo- 265' rum suorum insufflauit et dixit eis: Accipite Spiritum Sanctum, scilicet in remissionem peccatorum, quia sequitur: Quorum re-

XCIV,

20/40 et 47/49 nec

- innotesceret et singillatim - confirmatur] Rupertus

Tuit., Comm. in XII Proph. min. : In Hab., III - PL 168, 640 D - 641 B.

2/4 Act. 2, 1 et 3-4. 2/3 cfr Io. 20, 19. 7 cfr Coi. 1, 15; 1 Tim. 8/10 cfr Mt. 3, 13-16; Mc. 1, 9-10; Lc. 3, 21-22. 10/12 cfr Act. 2, 3. 14/15 Hab. 3, 13. 16 cfr Coi. 1, 15; 1 Tim. 1, 17. 18/19 cfr Hab. 3, 13. 20/21 Hab. 3, 13. 24/25 cfr Mt. 3, 16; Mc. 1, 10; Lc. 3, 22. 25/ 26 cfr Act. 2, 3. 27 cfr Mc. 1, 4; Lc. 3, 3. 28 cfr 1 Cor. 12, 4. 30 cfr Io. 20, 19. 31 Io. 20, 22. 32 cfr Mt. 26, 28; Lc. 1, 77; Act. 2, 38; e.a. 32/33 Io. 20, 23. XCIV,

1, 17.

SERMO XCIV

436

miseritis peccata, remittuntur eis. Diuisio uero gratiarum secun¬ dum salutis opus erat quidem in quibusdam ex parte effectum 35 ante Christi passionem, ut haberent aliqui sermonem sapientiae et sermonem scientiae, fidem, prophetiam, operationem uirtutum, discretionem spirituum, sed post passionem eius die Pente¬ costes instanti abundantius peractum est, datis insuper generi¬ bus linguarum, ut exinde salus eadem cunctis gentibus innote40 sceret. Illis namque linguis igneis, quas Spiritus Sanctus foris ostendit, intus feruidi et fortes, sapientes facti et eloquentes, non cessauerunt donec quidquid errorum, quidquid uitiorum erat in mundo, euerterent et huius mundi sapientia, quanta esset stultitia, et quae dicebantur in templis gentium sacra, 45 quanta essent sacrilega, propalarent. 2. Et sciendum, quod haec ipsa gemina Sancti Spiritus opera¬ tio singillatim cuique credentium perficitur, dum primum ex aqua et Spiritu Sancto renascitur et deinde per manuum impo¬ sitionem et chrismatis unctionem confirmatur, sicque per socie50 tatem, quam facit Spiritus Sanctus, Christi membris incorpora¬ tur. Ipse est enim spiritus adoptionis filiorum, ad ipsum pertinet societas, qua credentes pariter congregantur et unum corpus unici Filii Dei efficiuntur, ipse in cordibus diffundit unguentum, quo habitant uere fratres in unum. Qui sine hac unctione conue55 niunt in unum et si corpore, non tamen mente sunt in unum, nec iam bonum et iucundum, sed pessimum ac molestissimum est illis habitare in unum; non enim habitant in unum, sed in scandalum uidelicet unientes se ad fouendum discordiae ma¬ lum; et illi sunt tamquam iumentum natura indomitum | quod 265' 60 non trahit, sed perturbat. De quibus Sapiens uelut irrisoriam profert sententiam: Praecordia, inquiens, fatui quasi rota carri, foenum portat et semper murmurat. Tales in nomine Iesu non sunt congregati, sed qui unctionem habent a spiritu, de quibus ueritas ait: Vbi duo uel tres congregati sunt in nomine meo, ibi 65 sum in medio eorum. Magnum est, quod eis praestatur, dum in

49/53

sicque - efficiuntur] Petrus Lomb., Sermo, 7 - PL 171, 407 B (Schneyer,

53/55

4, p. 701).

ipse - unum2] ibid. - PL 171, 407 CD.

59/67

et illi -

eius] ibid. - PL 171, 407 D - 408 A.

33 cfr 1 Cor. 12, 4. 40/41 cfr Act. 2, 3. 1 Tim. 4, 14; 2 Tim.

53

cfr Rom. 12, 5; 1

61

Eccli. 33, 5.

XCIV,

33

35/37 cfr 1 Cor. 12, 8-10. 38/39 cfr Act. 2, 4 et 6. 47/48 cfr Io. 3, 5. 48/49 cfr Act. 8, 18 et 19, 6; i, 6. 49/50 cfr 1 Io. 2, 7. 51 cfr Rom. 8, 15. 52/ Cor. 6, 16 et 12, 12. 53 cfr Ps. 132, 2. 54 Ps. 132, 1. 63 cfr 1 Io. 2, 20. 64/65 Mt. 18, 20.

diuisio uero] diuisionem Rup

SERMO XCIV

70

75

80

85

90

95

100

437

medio eorum habitat Altissimus, qui congregati sunt in nomine eius, quod confirmat fidelis illa promissio, quam ex euangelio audimus hodie ipso de sermonis sui seruatore ita dicente: Ego et Pater ad eum ueniemus et mansionem apud eum faciemus. Beati plane de quibus dicitur: Et inhabitabo in illis et inambulabo. Magna profecto est illius animae latitudo, magna in illa merito¬ rum est celsitudo, quae diuinam in se praesentiam et digna inuenitur suscipere et sufficiens capere. Non est utique occupata causis exterioribus curisue saecularibus, nec uentri et luxuriae dedita, sed nec curiosa spectandi aut cupida omnino donandi uel etiam elata donatu. Omnibus his uacuam oportet esse animam, ut sedes fiat et habitatio Dei. Ab odio quoque et inuidia seu rancore cor omnimodis excutiendum, quoniam in maleuolam animam non introibit sapientia. Deinde necesse est eam crescere et dilatari, ut sit capax Dei. Porro latitudo eius dilectio eius, sicut dicit apostolus: Dilatamini in caritate. Quanta enim sit anima quaeque perpenditur de mensura caritatis, quam habet, ut uerbi gratia quae multum habet caritatis, magna sit; quae parum parua; quae uero nihil, nihil sit, dicente Paulo: Si caritatem non habuero, nihil sum. 3. Ergo, fratres, quoniam hodie congregatis in Christi nomine apostolis ac plebe credentium desuper ueniens Spiritus Sanctus charismatum dona distribuit, aemulemur et nos charismata meliora, ut | probemus nos bonos aemulatores. Charisma per- 266' optimum et incomparabile caritas est, quod nouae sponsae coelestis sponsus toties inculcare curabat dicens: In hoc cognos¬ cunt omnes, quia mei estis discipuli, si dilectionem habueritis ad inuicem, et: Mandatum nouum do uobis, ut diligatis inuicem, et: Hoc est praeceptum meum, ut diligatis inuicem, itemque orans unum eos fore, sicut ipse et Pater unum sunt. Et Paulus apostolus enumeratis pluribus et mirabilibus supernae gratiae donis, ad caritatem quasi excellentiorem uiam nos mittit. Deni¬ que quidnam huic comparandum putemus, quae ipsi praefertur martyrio et fidei, quae etiam montes transferat. Hoc igitur dico, fratres, si pax uobis a uobis sit, id est si intus bene estis et fraterna caritate gaudetis, omne quod a foris minari uidetur, non terret, quia non nocet. Nam e contrario quidquid blandum foris appareat, nulla profecto est consolatio, si intus, quod absit, seminarium discordiae germinauerit.

68/69 84/85 93

Io. 13, 35.

cfr 1 Cor. 12,

88

69 2 Cor. 6, 16. 88/89 cfr 1 Cor. 93 Io. 13, 34. 94 Io. 4-31. 99 cfr 1 Cor. 13, 2.

Io. 14, 23.

1 Cor. 13, 2.

78/79 12, 31. 15, 12.

Sap. 1, 4.

89 95

81

2 Cor. 6, 13.

cfr 1 Petr. 3, 13. cfr Io. 10, 30.

91/ 95/97

charismatum] id est unctionum add. R s.l.a.m. (ut uid.) tamquam glossam

SERMO XCIV

438

4. Proinde, dilectissimi, pacem habete ad omnes et nolite laedere inuicem non facto, non uerbo, non signo qualicumque, quia in pace uocauit nos Deus, et non est Deus dissensionis sed pacis, nec nisi congregati in unum accipiunt Sancti Spiritus donum, qui non nouit requiescere nisi super populum humilem no et quietum. Quod signanter innuitur ex eo, quod super discipu¬ los et pariter congregatos et sedentes uenisse et super singu¬ los eorum sedisse describitur; et quos ueraciter humiles reperit, eos ad destruendam mundi superbiam in culmine auctoritatis erexit. Vnde et Habacuc propheta in spiritu loquens et ad ipsum 115 Spiritum Sanctum sermonem dirigens, cum dixisset: Egressus es in salutem populi tui, in salutem cum Christo tuo, quod etiam qualiter factum sit, iam praelocuti sumus, adiecit continuo: Percussisti, inquiens, caput de domo impii, denudasti fundamen¬ tum usque ad collum, id est tam quod latebat quam quod 120 patebat in mundo, diabolilcarum adinuentionum euacuauit. Domus impii, id est diaboli, qui semper est impius, mundus est, siue omne quod in mundo est, scilicet concupiscentia carnis et concupiscentia oculorum et superbia uitae. Quid autem intelligimus caput eiusdem domus nisi aut ipsum diabolum, principem 125 mundi, aut originale peccatum, quod regni uel domus eius caput et principium fuit ? Hoc caput Spiritus Sanctus percussit per¬ cussione lapidis, id est passione Christi, praedicatione humilita¬ tis Christi ostendens, quod sicut originem perditionis nostrae se praebuit superbia diaboli, ita instrumentum redemptionis no130 strae inuenta est humilitas Dei. Hostis quippe noster inter omnia conditus uideri supra omnia uoluit elatus; redemptor autem noster manens super omnia magnus fieri inter omnia dignatus est paruus. Vnde et omnes, quos de sub iugo tyrannidis eius eripere ueniebat, ad libertatem suae imitationis inuitans 135 dicebat: Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego 105

reficiam uos. Tollite iugum meum super uos et discite a me, quia mitis sum et humilis corde, et cetera.

118/128

percussisti - Christi] Rupertus Tuit., Comm. in XII Proph. min.: In

Hab., III - PL 168, 641BC.

128/133

quod - paruus] Gregorius, Mora/ia in lob,

XXXIV, 23, 54 - CCSL 143 B, p. 1771, 176/181.

107 110

1 Cor. 7, 15.

cfr Is. 66, 2.

107/108 115/116

1 Cor. 14, 33. et

118/119

Maur., Allegoriae in Sacr. Script. - PL 112, 912 A.

125 137

cfr Io. 12, 31. Mt. 11, 28-29.

134

133

108/109

cfr Act. 2, 38.

Hab. 3, 13.

122/123

120/121

1 Io. 2, 16.

cfr Regula S. Benedicti, 58, 16 - CSEL 75, p. 149.

libertatem] in marg. R

109/

Rhabanus

124/ 135/

266*

SERMO XCIV

140

145

150

155

160

165

170

439

5. Quanta namque humilitatis uirtus est, propter quam solam ueraciter edocendam is qui ineffabiliter magnus est, usque ad passionem factus est paruus? Ad hoc namque Vnigenitus Filius Dei formam infirmitatis nostrae suscepit, ad hoc inuisibilis, non solum uisibilis, sed etiam despectus apparuit, ad hoc contume¬ liarum ludibria et irrisionum probra, passionum tormenta tolerauit, ut superbum non esse hominem doceret humilis Deus. Quia uero aduersarius noster, initium omnis peccati, superbiam, qua prius ipse ceciderat, homini persuadendo mortem intulit eandemque, ne ad uitam reparari homo possit, eidem suadere nunc usque non desistit, debemus de illa uel breuiter aliquid _ dicere et quam gralui peste mentes humanas corrumpat, nisi 267r medicamentum humilitatis opponatur ostendere. Haec nimirum initium peccati et radix uitiorum scripturae auctoritate defini¬ tur, quia sicut radix inferius tegitur, sed ab illa rami extrinsecus expanduntur, ita se superbia intrinsecus celat, sed ab illa proti¬ nus aperta uitia pullulant. Nulla quippe mala ad publicum prodirent, nisi haec mentem in occulto possideret. Vt ergo uelut speculum quoddam scripturae in medio ponamus, in quo tam¬ quam ex relucente imagine uultum nostrae mentis, siue elatione foedum siue humilitate decorum intueri ac recognoscere ualeamus, sciendum est, quod quisquis tyrannidem in se superbiae captiua mente susceperit, hoc primum damnum patitur, quod clauso cordis oculo iudicii aequitatem perdit. Nam cuncta quae ab aliis uel bene geruntur, displicent, et sola ei quae ipse uel praue egerit, placent; semper aliena opera despicit, semper miratur, quod facit, quia et quidquid egerit, egisse se singulariter credit. Cunctis etiam superba apud se cogitatione tumenti¬ bus est clamor in locutione, amaritudo in silentio, dissolutio in hilaritate, furor in tristitia, inhonestas in actione, honestas in imagine, erectio in incessu, rancor in responsione. Horum mens semper est ad irrogandas contumelias ualida, ad tolerandas infirma, ad oboediendum pigra, ad lassandos uero alios impor¬ tuna, ad ea quae facere et debet et praeualet imparata, ad ea quae nec debet, nec praeualet parata. Haec in ea, quae sponte

138/144 151/155 165

quanta - Deus] ibid. - p. 1771, 173/176 et 1770, 169 - 1771, 173. radix - possideret] ibid., XXXIV, 23, 47 - p. 1766, 12/16.

quisquis - credit] ibid, XXXIV, 23, 48 - p. 1767,

37/43-

165/175

159/ cunctis

- tolerare] ibid., XXXIV, 23, 52 - p. 1769, 130 - 1770, 141.

145

cfr 1 Petr. 5, 8.

cfr Eccli. xo, 15.

145

cfr Eccli. 10, 15.

cfr 1 Tim. 6, 10.

161

146

cfr Lc. 10, 18.

151

cfr Paulinus Nol., Epistula, 45, 1

- CSEL 29, p. 379, 8.

159

tyrannidem] scrips. cum Greg-, tyrannidae R

171

imparata] ignaua Greg

SERMO XCIV

440

175

180

185

190

195

200

205

non appetit, nullis exhortationibus flectitur, ad hoc autem quod latenter desiderat, quaerit ut cogatur, I quia dum meruit ex 267" desiderio suo uilescere, optat uim in ipsa sua uoluntate tolerare. Ecce haec sunt quasi germina quaedam radicata in corde elationis, ex quorum contrariis euidentius dinosci poterit affec¬ tus pariter et fructus uerae humilitatis. 6. Sciendum uero est, quod haec, de qua loquimur, elatio alios ex rebus saecularibus, alios uero possidet ex spiritalibus. Alter namque intumescit auro, alter eloquio, alter infimis et terrenis rebus, alter summis coelestibusque uirtutibus. Vna tamen eademque ante Dei oculos elatio agitur, quamuis ad humana corda ueniens in eorum obtutibus diuerso amictu pallietur. Sciendum quoque est, quod aliter haec praepositos atque aliter temptat subditos. Praelato namque suggerit in cogitationibus, quia solo uitae merito super ceteros excreuit, et si qua ab eo bene ali¬ quando gesta sunt, haec importune eius animo obicit; et cum hunc Deo singulariter placuisse insinuat, quo facile suggesta persuadeat, ipsam ad testimonium potestatis traditae retribu¬ tionem uocat, dicens quia nisi omnipotens Deus te his omnibus meliorem cerneret, omnes hos sub tuo regimine non dedisset; eiusque mox mentem erigit, uiles atque inutiles eos, qui subiecti sunt, ostendit. Vnde et mox mentis tranquillitas in iram uertitur, quia dum cunctos despicit, dum sensum uitamque omnium sine moderatione reprehendit, tanto effrenatius se in iracundiam dilatat, quanto eos qui sibi commissi sunt, esse sui indignos putat. At contra subiectorum cor, dum superbia instigat, hoc summopere agere nititur, ut sua acta considerare funditus negligant, et semper tacitis cogitationibus rectoris sui iudices fiant. Qui dum in | illo, quod reprehendere debeant, importune respi- 268' ciunt, in seipsis quod corrigant, numquam attendunt; et tanto acrius pereunt, quanto a se oculos auertendo in huius uitae itinere corruunt. Et quidem peccatores se asserunt, nec tamen tantum ut tam noxiae personae in regimine traderentur; sicque dum contra rectorem superbiunt, dum eius facta despiciunt, dum praecepta contemnunt, etiam contra iudicia conditoris intumescunt; et dum pastoris uitam diiudicant, ipsam quoque disponentem omnia sapientiam impugnant. Saepe autem recto-

179/206

sciendum - superbiunt] ibid., XXXIV, 23, 49-51

75/98 et 1769, 102.

206/219

- p.

1768, 65/71.

dum2 - procurant] ibid., XXXIV, 23, 51 - p.

1768, 98/99 et 1769, 102/106. 111/117. 122/124 et 126/128.

186

cfr Regula S. Benedicti, 65, 5 - CSEL 75, p. 168.

187

ibid, 62, 2 -

CSEL 75, p. 158.

176 203

radicata] scrips.; radicatae R acrius] atrocius Greg

181

infimis] R Greg (C); infirmis Greg

SERMO XCIV 210

215

220

225

230

441

ris sui dictis proterue obuiant et eandem uocis superbiam liber¬ tatem uocant. Aliquando autem proterua, quae intus uersant, nequaquam produnt; et hi quorum loquacitas uix compescitur, interdum ex sola amaritudine rancoris obmutescunt; atque cum male loqui soleant, peius tacent, quia cum peccantes aliquid de correctione audiunt, indignantes etiam responsionis uerba non reddunt. Hi nimirum quia humilitatem, quae mater est uirtutum, nesciunt, etiamsi qua bona operari uideantur, usum sui laboris perdunt; et soli ruinae crescit, quod aedificant, qui ante molem fabricae humilitatis fundamina non procurant. Audiant quapropter praelati, quod per quendam sapientem dicitur: Du¬

cem te constituerunt ? Noli extolli, sed esto in illis quasi unus ex illis; audiant subditi: Oboedite praepositis uestris, et subiacete eis ; ipsi enim peruigilant quasi rationem pro animabus uestris reddituri. Audiant illi cum de accepta potestate gloriantur hoc, quod Abrahae uoce ardenti diuiti dicitur: Memento, fili, quia recepisti bona in uita tua. Audiant isti, cum contra rectores suos in querela prosiliunt, hoc quod murmulranti populo a Moyse et 268v Aaron respondetur: Nec contra nos est murmur uestrum, sed contra Dominum. Nos enim quid sumus? Audiant simul omnes: Deus resistit superbis, humilibus autem dat gratiam. Audiant omnes: Quid superbit terra et cinis? Contra huius languoris pestem audiamus cuncti, quod magistra ueritas docet dicens:

Discite a me, quia mitis sum et humilis corde. 7. Quia igitur redemptor noster et corda regit humilium et 235

240

245

diabolus rex dicitur superborum, aperte cognoscimus, quod euidentissimum reproborum signum superbia est, at contra humili¬ tas electorum. Cum ergo quam quisque habeat agnoscitur, sub quo rege militet, inuenitur. Vnusquisque enim quasi quendam titulum portat operis, quo facile ostendat, sub cuius seruiat potestate rectoris. Vnde et per euangelium dicitur: Ex fructibus eorum cognoscetis eos. Omnes enim iniqui superbiae fastu elati utpote sequaces illius, qui omne sublime uidet, cunctos quos cernunt per tumorem cordis despiciunt, cunctorum sibi uitam meritumque postponunt eosque infra se esse respiciunt. Electorum autem, qui sub rege humilitatis militant, proprium esse specimen solet, quod de seipsis semper sentiunt infra quam sunt ac se etiam illis humiliant, quibus iam se per interna iudicia

168.

219/233 audiant - corde] ibid., XXXIV, 23, 53 - p. 1770, 150/160 234/241 quia - eos] ibid., XXXIV, 23, 56 - p. 1772, 229/236.

220/222 229 9.

Eccli. 32,1.

Ex. 16, 8.

233

230

Mt. 11, 29.

222/224

Hebr. 13, 17.

225/226

Lc. 16, 25.

lac. 4, 6; cfr Prou. 3, 34; 1 Petr. 5, 5.

240/241

Mt. 7, 16 et 20.

245

in Iob, XXXIV, 23, 56 - CCSL 143 B, p. 1773, 243/244.

231

et 163/

228/

Eccli. 10,

cfr Gregorius, Moralia

442

250

255

SERMO XCIV

ante positos deprehendunt eaque humilitate potioribus semper spiritalium donorum charismatibus se dignos efficiunt. Quorum uidelicet charismatum plenitudinem primis ecclesiae membris hodierna die Spiritus Sanctus infudit, et quos Christus ad humi¬ litatis onera uocauerat, ipse per concessam potestatem remit¬ tendi ac retinendi peccata usque ad consortium diuinae maiestatis euexit. Cuius muneris nostram quoque humilitatem donet esse participem usque ad mortem crucis propter | nos humiliatus ipse, qui est uirtus et sapientia Dei, Iesus Christus Dominus noster ...

256 cfr 1 Cor. 1, 24.

269'

SERMO XCV

In festo Ioannis Baptistae.

1. Ecce mitto angelum meum, qui praeparabit uiam ante fa¬ ciem meam. Digna satis ratione fidelium populus ad celebran¬ dam Baptistae et praecursoris dominici natiuitatem incitatur, 5 quippe quae et ante quam praesentialiter existeret, propheticis iam oraculis omni acceptione digna praedicabatur. Ipsius enim specialiter personam Isaias intendebat, cum diceret: Vox cla¬ mantis in deserto: Parate uiam Domini, rectas facite semitas Dei nostri. Huius sine dubio praesentiam praefinito tempore io affuturam uox diuina cum ingenti meritorum eius praeconio denuntiabat, cum per Malachiam prophetam Salvatoris aduentum promittens, praecursorem illius, qui utique homo erat na¬ tura, ex officii tamen dignitate et uitae sanctitate denominans et quasi super hominem esse designans: Ecce, inquit, mitto non 15 seruum, non prophetam uel tale aliquid, sed angelum meum, qui praeparabit uiam tuam. Graece enim angelus nuntius dicitur. Et recte qui nuntiare supernum iudicem mittitur, angelus uocatur, ut dignitatem seruet in nomine, quam explet in opera¬ tione. Merito angelus dicitur, qui terrestrium contemptu conuer20 sationem sibi in coelis esse profitetur. Angelus congrue nuncupa¬ tur, qui lege et prophetis carnali populo, si diuina praecepta seruaret, terrenorum abundantiam bonorum in mercede polli¬ centibus ipse tamquam coeleste quoddam oraculum intonans, de peccato poenitentiam agentibus regnum coelorum, cuius ante 25 ipsum ne nomen quidem audiebatur, appropinquare protestaba¬ tur. Vnde etiam ueritas ipsa talem de illo sententiam tulit, quod inter natos mulierum maior Ioanne Baptista nemo surrexit. Ip¬ sum quoque uelut limitem quendam legis et euangelii fore designauit dicendo: Lex et prophetae usque \ ad Ioannem; ex eo 30 regnum coelorum uim patitur, et uiolenti rapiunt illud. Cum Ioannes Baptista redemptoris gratiam praecurrens poeniten¬ tiam praedicat, ut peccator, qui ex culpa mortuus est, per conuersionem uiuat, profecto a diebus Ioannis Baptistae re¬ gnum coelorum uim patitur. Quid est enim regnum coelorum 35 nisi locus iustorum ? Solis autem iustis coelestis patriae praeXCV, 16/19 graece - operatione] Gregorius, Homelia in Euang, I, 6, 5, - PL 76, 1097 D. 30/40 cum - intrans] Rhabanus Maur., Comm. in Matth., IV, 11 PL 107, 911D - 912 A. XCV, 2/3 Mal. 3, 1. 7/9 Is. 40, 3. 14/16 Mal. 3, 1; cfr Mt. n, 10. 16 Isidorus Hisp., Etymol., 6, 2, 43 et 7, 5, 1. 19/20 cfr Phil. 3, 20. 24/ 25 cfr Mt. 3, 2. 27 Mt. 11, 11. 29 Mt. 11, 13. 30 Mt. 11, 12. 32/33 cfr Rom. 6, 2 et 10; 1 Petr. 2, 24.

SERMO XCV

444

40

45

50

55

60

65

mia debentur, ut humiles, casti, mites atque misericordes ad gaudia superna perueniant. Cum uero quis uel superbia tumi¬ dus, uel carnis facinore pollutus, uel iracundia accensus, uel crudelitate impius, post culpas ad poenitentiam redit et uitam aeternam percipit, quasi in locum alienum peccator intrans, per doctrinam Ioannis Baptistae regnum coelorum uiolentiam infe¬ rendo diripit. Vnde et Zacharias unus duodecim prophetarum in ostensa sibi mystica uisione quattuor quadrigarum Domini in diuersas orbis partes pergentium, de quibus quidem non est huius temporis per singula disserere, cum de una earum dixis¬ set: In qua erant equi nigri, egrediebantur ad terram aquilonis, et de altera: Et albi egrediebantur post eos, paucis interpositis Dominum dixisse intulit: Hi qui ingrediuntur ad terram aquilo¬ nis, requiescere fecerunt spiritum meum in terra aquilonis. Et est sensus: Hi qui poenitentiam egerunt uel agunt de peccatis suis, quod est egredi ad terram aquilonis, ubi ultroneus labor tam¬ quam hiemale frigus poenitentis corpus affligit per hoc ipsum quod illuc egressi sunt irae meae spiritum requiescere, id est cessare fecerunt, ut iam ego non irascar eis, quoniam ipsimet irati sunt sibi. Sicut enim peccando exacerbauit Dominum pecca¬ tor, sic econtra poenitentiam agendo spiritum Domini requie¬ scere facit peccator. | 2. Quod si equi nigri egrediendo in terram aquilonis requie- 270' scere faciunt spiritum Domini, quid putamus de his, qui egrediuntur post eos, equis albis ? Id est, si facinorosi poenitentiam agendo gaudium faciunt Deo et angelis eius secundum illam parabolam centum ouium et unius inuentae, quae perierat, quid putamus de his, qui nullius criminis rei uel conscii propositum uel regulam sequuntur constitutam poenitentibus criminosis ? Profecto hi spiritum Domini non solummodo requiescere fa¬ ciunt, uerum etiam oblectant plurimum; et unde illi ueniam, inde isti coronam consequuntur sempiternam. Cuius nimirum beatitudinis priuilegio sanctus iste Ioannes ante omnes donatur, qui cum esset angelo nuntiante conceptus et in matris utero

48/67

Dominum - sempiternam] Rupertus Tuit., Comm. in XII Proph. min.:

In Zach., II - PL 168, 743 A-C.

42/44

cfr Zach. 6, 1.

55/56

Mt. 3, 2. 8.

58/60

Lc. 15, 3-10.

XCV,

46

46/47

cfr Zach. 6, 6 et 8.

65

cfr Zach. 6, 8.

48/49 Zach. 6, 8. 50 cfr 56 cfr Mt. 3, 2. 56/57 cfr Zach. 6, 60/61 cfr Mt. 3, 2; Ez. 18, 21. 61/62 cfr 68/70 cfr Lc. 1, 12-16 et 41.

Zach. 6, 6.

Ps. 9, 25 (10, 4).

qua] scrips. cum Vulg\ quo R

hiemale frigus] glacialis rigor Rup

55

49

et est] etenim hic Rup

exarcebauit R

52

SERMO XCV

445

7° Spiritu Sancto repletus ac sanctificatus, damnatis mundi concu¬

75

80

85

90

95

100

105

piscentiis in uastitate squalentis eremi uitam ducere maluit ac ne quid deliciosum uel in uestitu sentiret uel in uictu pilis camelorum pro tegmine utens, locustarum et mellis siluestris uili edulio contentus fuit; et usque ad mortem agonizans pro iustitia, dum Herodem prohiberet fraternum uiolare conubium, innocens captus ab impiis alligatur, carceralibus tenebris manci¬ patur. Cuius caput regis filia ludens a patre praemio postulauit, quod ille desectum male poscenti ebrius dedit. 3. Sed huius mali quaedam similitudo etiam nunc in aliquibus, qui religionem habitu praeferunt, reperitur, qui quandoque cum Herode in conuiuio moraliter discumbunt, saltantem puel¬ lam considerant, caput Ioannis truncatum in disco conspiciunt. Herodes siquidem pellis gratia interpretatur. Omnis enim gloria filiarum Sion ab intus, gloria uero filiarum saeculi deforis est. In conuiuio igitur | cum Herode sedet, qui in delectatione uitiorum 27ov uanae gloriae fauorem quaerit, quod est et uitiorum affectibus delectari et tamen de opinione sanctitatis uelle gloriari. Saltan¬ tem conspicit filiam Herodiadis, cui placet uanitas curiositatis. Haec autem curiositas, id est mentis humanae cura superflua, actionis suae duo habet instrumenta, quae sunt inquietudo et nugacitas. Inquietudine sensum interiorem rationis lumine priuat, nugacitate sensum exteriorem otiositatis puluere sedat. Inquietudine meditationem impedit lectionis, nugacitate mode¬ rationem locutionis. Inquietudine rixas excitat interiores, nugacitate fabulas conuocat exteriores. Intus uacua, foris uaga, foris et intus indiscreta et impetuosa. 4. Curiositas autem alia est perniciosa, alia superstitiosa, alia otiosa. Perniciose euagatus est Lucifer, qui mane oriebatur, qui ceteris astantibus angelis solus gestiuit sedere dicens: In coelum

conscendam, super altitudinem nubium exaltabo solium meum, ponam solium meum ad astra, et ero similis Altissimo. Quasi diceret: Milia milium ministrant ei et decies milies centena milia assistunt ei, sed ego neutrum. Nam nec stare uolo cum stantibus, nec ministrare cum ministrantibus, sed super solium excelsum et eleuatum sedebo simili sorte cum Altissimo. Conatus est quidem, sed non profecit, quin immo ausum inordinatae sessio¬ nis secuta est poena inter coelum et terram diutinae fluctuatio-

70/74

cfr Mt. 3, 1-4; Mc. 1, 4-6. 75/77 cfr Mt. 14, 3; Mc. 6, 17; Lc. 3, 77/78 cfr Mt. 14, 6-n; Mc. 6, 22-28. 81 cfr Mc. 6, 21. 82 cfr Mt. 14, 11; Mc. 6, 28. 83 Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 64 et 69 - CCSL 72, p. 140, 17 et 146, 3. 83/84 cfr Ps. 44, 14. 98 cfr Is. 14, 12. 99/101 Is. 14, 13-14. 102/103 Dan. 7, 10. 19-20.

77 78

regis filia] heroiadis s.l.a.m. R ille] Herodes s.l.a.m. R

patre praemio] instigante matre s.l.a.m. R

SERMO XCV

446

nis, donec praesentiam iudicis uidentibus cunctis ad nouissima laci praecipitatus alligetur ibi catena perpetuae damnationis, no Superstitiose euagata est mater uiuentium Eua diuina contem¬ pta prohibitione serpentinae se subdens I admonitioni. Praecepe- 271r rat ei naturae creator uti concessis, abstinere a uetitis, seruare commissa, expectare promissa. Cuncta ei ligna uoluptatis con¬ cessit, arborem tantum fici interdixit. Si custodiret paradisum, 1x5 promisit illi Dominus coelum. At illa e contrario et concessa fastidiuit et uetita concupiuit, commissa non custodiuit et pro¬ missa hinc amisit. Otiose euagata est Dina, filia Iacob, se eri¬ piens patri et uirginitatem suam licet ui oppressa adimens sibi, dum egreditur, ut uideret mulieres alienigenas, non aliqua ducta 120 necessitate, sed sola experiendi curiositate. Vnde et damna ibi suae corruptionis incurrit, ubi praefixas sibi custodiae metas excessit. Et quidem iuuencula erat et iuuenilia uidere uolebat, sed melius illi esset iuuentute praeuenire correctione, quam post lapsum recordatione deflere et dicere: Delicta iuuentutis meae et 125 ignorantias meas ne memineris. Hoc enim remedium est debili¬ tatis, illud uero robor salutis. Emendare bonum est, melius peccata cauisse. Victus ab hoste semel, iam minus obstat ei. Vnde uerendum est, ne uoluptas transeat in consuetudinem et consuetudo in difficultatem. Difficile est enim ab usitatis desi130 nere. Nam forte uinculum consuetudo trahit secum. Patet igitur, quanta mala operetur curiositas. Hac amisit Lucifer coelum, Eua paradisum, Dina quoque castitatis sigillum. 5. Haec est primus languor naturae, quo de tranquillitate cordis egrediens homo rorem amittit gratiae coelestis. Huic 135 languori nisi celerius obuietur, corruet in alium, qui leuitas mentis nuncupatur. Exterior enim gestus indicat de cultu inte¬ riori. Vnde scriptum est: Ex uultu suo agnoscitur uir et ab ore suo sensatus. Vulltus enim dictus est, quod per eum uoluntas 271'' declaratur. Cuius ergo mentem leuitas occupat, si tactus aduer140 sitate aliqua siue iniuria licet minima fuerit lacessitus grauiter contabescit, prosperitate uero succedente pueriliter hilarescit. Ibi impatiens, hic inanis, utrobique insipiens comprobatur. Alie¬ norum excessuum sagax existit indagator, suorum desidiosus dissimulator. Mentis leuitatem sequitur inepta laetitia, quod est 145 cordis inflatio, utili neglecta tristitia, de temporalium successi¬ bus inaniter gaudens. Huius proprium esse solet tristia semper

123/126

sed - salutis] Ambrosius, Expos. Ps. 118, 2, 3 - CSEL 62, p. 21, 1/6.

110/111 137/138

cfr Gen. 3, 1-6. Eccli. 19, 26.

108

praesententiam R

117/119

cfr Gen. 34, 1-2.

124/125

Ps. 24, 7.

SERMO XCV

150

155

160

165

170

175

180

447

fugere, laeta appetere. Vnde Salomon sapiens dicit: Cor stulto¬ rum, ubi laetitia; cor sapientium, ubi tristitia. Inepta laetitia grauitatem fugat, prudentiam dissipat, uanitatem multiplicat, sobrietatem ignorat. Haec ut flamma uorax calor impia clades et docet et discit, quidquid obesse solet. Inepta laetitia crinibus erasis Samsonem uiribus expoliauit; Vriam uita, Dauid pietate, Salomonem fide priuauit; haec Ioannem sanctum iugulo strauit. Sicut ergo tres in nece Ioannis Baptistae pariter consenserunt, uidelicet Herodes. Herodias et Herodiadis filia, sic et in peremptione capitis nostri tria debachantur, scilicet curiositas, leuitas, inepta laetitia. Herodi namque non incongrue curiositas assignatur, qui sicut euangelium refert, erat ex multo tempore cupiens uidere Iesum, non studio credendi sed curiositate, qua sperabat signum aliquod uidere ab eo fieri. In Herodiade leuitas consideratur, quae relicto legitimi thoro mariti, in Herodis adul¬ terinos amplexus peruolauit, ac ne superesset, cuius admonitu ille resipisceret, ipsum iustitiae praeconem capite truncari expetiit. | Inepta uero laetitia in filia Herodiadis quantum exuberauerit, in ipsis quoque motibus saltationis eius euidenter apparuit. 6. Sunt ergo tria, quae nunc usque spiritaliter auferunt caput Ioannis: curiositas, leuitas, inepta laetitia. Ioannes gratia Do¬ mini interpretatur. Huius Dei gratiae Deus caput est. Caput igitur a corpore separatur, quando aliquis non Deo, sed sibi ascribit bonum, quod operatur. Tales apud Deum gratiam non inueniunt, quia nec quaerunt. Superbi apud homines, humiles apud Deum gratiam quaerunt. Vnde Paulus: Gratia Dei sum id, quod sum, et gratia Dei in me uacua non fuit. Et hic ipse beatus Ioannes, cuius hunc diem ducimus natiuitate sollemnem, omnem uirtutis excellentiam, qua inter homines claruit, gratiae superni largitoris attribuens: Non potest, inquit, homo accipere quid¬ quam, nisi ei fuerit datum de coelo. Et cum pro mira uirtutum operatione talis esset, ut Christus esse crederetur, non solum Christum non se esse respondit, sed etiam corrigiam calceamenti eius soluere non se dignum esse perhibuit. Cum ergo non uult appetere nomen Christi, factus est membrum Christi, quia dum infirmitatem suam studuit humiliter agnoscere, illius celsi¬ tudinem meruit ueraciter obtinere. Et nos ergo, fratres, tota intentione cogitantes, quanta sollicitudine sancti uiri uirtutem

147/148 154/155 164

151/152

cfr Iud. 16, 19.

157/160

42-43 cfr

1, 27.

184

152

cfr 2 Reg. 11, 13-17.

163/ 167/168 Hieronymus, Lib. interpr. bebr. nom., 69 CCSL 72, p. 146, 16/17 ^ t55> *9169/170 cfr Regula S. Benedicti, 4, CSEL 75, p. 34. 172/173 1 Cor. 15, 10. 176/177 Io. 3, 27. 178/ Lc. 3, 15; Io. 1, 25. 179/180 cfr Mt. 3, 11; Mc. 1, 7; Lc. 3, 16; Io

cfr Mt. 14, 8; Mc. 6, 24.

et 76 -

179

Eccl. 7, 5.

cfr Mt. 14, 3-11; Mc. 6, 17-28.

uirtutem] id est magnis actibus s.l.a.m. R

cfr Lc. 9, 7-9.

448 185

190

SERMO XCV

humilitatis custodiant et in miris, quae agunt, quanta circum¬ spectione in seipsis tumorem elationis premant, in cunctis, quae agimus, radicem boni operis humilitatem teneamus, ut non cum Lucifero de summis ad ima praecipitari, sed cum amico sponsi de imis ad superna mereamur exaltari, ipsum habentes intercessorem apud eundem nostrae redemptionis auctorem, Dominum nostrum Iesum Christum, qui uiuit et regnat cum Patre ...

187/188 cfr Is. 14, 12; Lc. 10, 18.

188 cfr Io. 3, 29.

SERMO XCVI

In festo Ioannis Baptistae.

1.

5

10

15

20

Venturus in carne Dominus et redemptor noster multos 273' dispensationis suae testes praemisit et nuntios, qui diuersis temporibus diuersis Israeliticae plebis tribubus orti non diuersa fide, sed uno eodemque per omnia sensu eiusdem incarnatio¬ nis mysterium prophetando praecinerent. Horum ultimus et quasi limes quidam legis et euangelii figurae et ueritatis Ioannes apparuit, Domino attestante, qui ait: Lex et prophetae us¬ que ad Ioannem, ex eo regnum Dei euangelizatur. Vnde etiam plus quam propheta dictus est, quia quem ceteri a longe pro¬ phetando solum praedixerant, ille et primo uenturum prophe¬ tando signauit, et mox uenientem ostendendo monstrauit. Qui certae gratia dispensationis non solum de iustis, sed et pontifi¬ cali stirpe ortis parentibus natus asseritur. Iustis quippe parentibus est genitus, ut eo confidentius iustitiae praecepta populis daret, quo haec ipse non quasi nouitia didicisset, sed uelut hereditario iure a progenitoribus accepta seruaret. De sacerdo¬ tali prosapia ortus est, ut eo potentius imitationem sacerdotii praeconaretur, quo ipsum ad sacerdotale genus pertinere claresceret. Redemptor enim noster in carne apparens, sicut rex nobis fieri dignatus est regnum coeleste tribuendo, ita etiam pontifex factus est semetipsum pro nobis offerendo hostiam Deo in odo¬ rem suauitatis. Vnde scriptum est: lurauit Dominus et non

poenitebit eum, tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem 25 Melchisedech. Melchisedech quippe, ut legimus, sacerdos Dei summi longe legalis sacerdotii tempora praecessit offerens Do¬ mino panem I et uinum. Et ideo redemptor noster sacerdos esse 273* dicitur secundum ordinem Melchisedech, quia oblatis uictimis legalibus idem sacrificii genus in mysterium sui corporis et 30 sanguinis in nouo testamento offerendum instituit. Quis con-

2/14 uenturus - asseritur] Beda, Homelia, II, 19 - CCSL 14/32 iustis - prophetaret] ibid. - p. 318, 17 - 319, 36.

XCVI, 1/14.

XCVI,

2

38, 1328.

7

cfr Is. 47, 4; Act. 7, 35.

8/9

Lc. 16, 16; cfr Mt. 11, 13.

cfr Augustinus, Sermo, 293, 2 - PL

10

cfr Mt. 11, 9.

Hieronymus, Comm. in Matth., II - CCSL 77, p. 78, 51 - 79, 57. Ambrosius, Expos. eu. sec. Lucam, I, 16 - CCSL 14, p. 14, 254/259. cfr Is. 47, 4; Act. 7, 35. Gen. 14, 18.

25/26

22/23

Eph. 5, 2.

Hebr. 7, 1.

XCVI, Tit.: In festo] R (ut uid.)

28

122, p. 318,

23/25

Ps. 109, 4.

11/12 cfr 12/20 cfr 20 et 27 25/27 cfr

Ps. 109, 4.

18

imitationem] mutationem Beda

SERMO XCVI

450

35

40

45

50

55

60

65

gruentius translationem legalis et substitutionem euangelici sa¬ cerdotii quam summi iuxta legem sacerdotis filius prophetaret ? Notandum, quod haec eadem beati Ioannis natiuitas nonnullam habet similitudinem aduentus dominici et gratiae, quam praedicare ueniebat, quia congruum ualde est, ut cui omnes prophetae priores et patriarchae testimonium perhibuerunt, hunc multo amplius praecursor quoque suus, qui plus quam propheta extitit, in ipsa sua natiuitate designet. Quid est enim, quod ueteranis parentibus natus est Ioannes, nisi quia illius mox secutura natiuitas signabatur, qui spiritalia noui testamenti proferens arcana carnalem legis et sacerdotii ueteris obseruantiam iam terminandam esse doceret ? Quid quod muto patre, principe uidelicet sacerdotum, tunc ortus est praecursor Domini, nisi quia ipso Domino apparente lingua iam sacerdotii ueteris magna ex parte a doctrina sensus spiritalis obmutuerat ? Et quid quod diu sterili genetrice nascitur, nisi quia lex, quae auxilio sacerdotalis officii spiritalem Deo sobolem gignere iussa est, neminem ad perfectum adduxit, quia nimirum suis cultoribus regni coelestis ianuam aperire non potuit ? 2. Nec uacat a mysterio, quod Ioannis natiuitas, cum dies decresceret, | Domini autem cum dies crescere inchoat, facta memoratur. Huius etenim secretum distantiae reuelat ipse Ioan¬ nes, qui cum prae magnitudine uirtutum Christus crederetur a turbis, Dominus autem prae infirmitate carnis a quibusdam non Christus, sed esse propheta putaretur: Illum, inquit, opor¬ tet crescere, me autem minui. Creuit quippe Dominus, quia per totum orbem fidelibus, quod Christus esset, qui propheta cre¬ debatur, innotuit; decreuit ac minoratus est Ioannes, quia qui Christus aestimabatur, quod non Christus ipse, sed praeco Christi esse apparuit; ideoque iure nato Ioanne lux diurna minorari incipit, cuius fama diuinitatis desitura et baptismus in breui erat finem accepturus. Iure etiam nascente Domino abbreuiata dies, ad crementum luminis rediit, quia ille nimirum apparuit, qui lucem suae cognitionis, quam prius sola Iudaea et hoc ex parte habebat, cunctis gentibus aperiret et suae calorem dilec-

33/49 notandum 50/66 nec -

37

cfr Mt. 11, 9.

50/66

- potuit] id., Home/ia, II, 20 - p. 330, 78/94 et 97 - 331, diffunderet] ibid.

38/39

-

cfr Lc. 1, 7.

330, 61/78.

42

cfr Lc. 1, 20.

46

cfr Lc. 1,

cfr Augustinus, Sermo, 194, 2 - PL 38, 1016; Sermo, 287, 2 - PL 38

1302-1303; Sermo, 293, 1 - PL 38, 1328. 20-25. 55/56 Io. 3, 30.

46

p.

diu] de Beda

53/54

cfr Lc. 3, 15.

55

cfr Io 1’

274'

SERMO XCVI

45i

tionis in totam mundi latitudinem diffunderet. Et factum est, inquit, in die octauo uenerunt circumcidere puerum et uocabant

eum nomine patris sui Zachariam. Et respondens mater eius dixit: Nequaquam sed uocabitur Ioannes. Ioannes interpretatur 70 gratia Domini, siue in quo est gratia, quo nomine et totam euangelicae dispensationis gratiam, quam praedicat, et ipsum specialiter signat Dominum, per quem eadem gratia mundo donata est.

3. Declarato autem et confirmato nomine Ioannis apertum est 75 os Zachariae, et loquebatur prophetans et his uocibus Deum benedicens: I Benedictus Dominus Deus Israel, quia uisitauit et 274' fecit redemptionem plebis suae. In his profecto uerbis notandum, quia beatus Zacharias, quod inchoatum et proxime futurum in spiritu praeuiderat, prophetico more quasi iam factum esse 80 narrabat. Visitauit enim nos apparens in carne Dominus, quasi longius a se recedentes, quos in peccatis positos quaerere et iustificare curauit; uisitauit quasi medicus aegrotos, qui ut ueteratum superbiae nostrae languorem sanaret, nouum nobis suae humilitatis exemplum adhibuit. Fecit redemptionem plebi 85 suae, qui nos uenundatos sub peccato et antiqui hostis addictos seruitio dato sui sanguinis pretio liberauit. Vnde benigne nos hortatur apostolus dicens: Empti enim estis pretio magno. Glo¬ rificate et portate Deum in corpore uestro. Plebi autem suae dicit non utique, quam ueniens plebem suam repperit, sed quam 90 uisitando et redimendo suam fecit. Vultis etenim audire, fratres mei, qualem inuenerit eam et qualem reddiderit ? Finis cantici huius aperte denuntiat dicens: Visitauit nos oriens ex alto illu¬ minare his, qui in tenebris et in umbra mortis sedent ad dirigen¬ dos pedes nostros in uiam pacis. Inuenit ergo nos sedentes in 95 tenebris et in umbra mortis, hoc est longa peccatorum et ignoran¬ tiae caecitate depressos atque hostis antiqui fraude deceptos obsessosque erroribus. Ipse etenim recte mors et mendacium sicut e contra Dominus ueritas uocatur et uita. Attulit autem nobis I ueram cognitionis suae lucem exclusisque errorum tene- 275' 100 bris certum nobis iter patriae coelestis aperuit. Direxit gressus operum nostrorum, quatenus per uiam ueritatis quam monstrauit incedere, atque ad mansionem perpetuae pacis possimus intrare quam promisit. Haec igitur dona, fratres carissimi, su-

66/73

66/69

75/122

69/70

Lc. 1, 59-60.

96 95

83

cfr Mt. 4, 23.

cfr Apoc. 12, 9 et 20, 2. Lc. 1, 78-79.

97

declarato - loquebatur] ibid.

prophetans - amen] ibid. - p. 333, 172 - 334, 222.

Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 69 et 76 -

CCSL 72, p. 146, 16/17 et 155. 19/20. 1, 68.

74/75

et - est] ibid. - p. 331, 106/112.

_ p. 332, 135/136.

84/85

74/75

86 cfr Apoc. 5, 9.

cfr Hebi 2, 14.

98

76/77 Lc. 85 cfr Rom. 7, 14. 85 et 87/88 1 Cor. 6, 20. 92/ 14, 6. 100 cfr Ps. 39, 3.

cfr Lc. 1, 63-64.

Lc. 1, 68. cfr Io.

SERMO XCVI

452 105

110

115

120

pernae bonitatis, haec aeternorum donorum promissa habentes benedicamus et nos Deum in omni tempore, quia uisitauit et fecit redemptionem plebi suae. Semper laus eius in ore nostro uersetur, semper eius et memoriam retineamus et inuicem an¬ nuntiemus uirtutes, qui de tenebris nos uocauit in admirabile lumen suum. Eius continue flagitemus auxilium, ut lucem scientiae, quam contulit in nobis, ipse conseruare dignetur, atque ad perfectum diem usque perducat. Et ut digni simus exaudiri precantes, abiciamus ipsi opera tenebrarum et induamus nos arma lucis. Sic etenim supplicantes concite quae desideramus, accipimus, quia nimirum uerba deuotae orationis adiuuat manus piae operationis. Et quia beati praecursoris hodie natalicia celebramus oportet, ut quem salutis aeternae praeconem susce¬ pimus, hunc etiam nostrae orationis adiutorem quaeramus. Ip¬ sum itaque intercedendo rogemus impetrare, ut ad eam cui testimonium perhibuit lucem, uitam et ueritatem peruenire mereamur, Iesum Christum Dominum nostrum, qui uiuit et regnat cum Patre in unitate Spiritus Sancti Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

105/106 Rom. 13, 12.

Lc. 1, 68.

119/120

106

Ps. 33, 2.

cfr Io. 14, 6.

108/109

1 Petr. 2, 9.

112/113

SERMO XCVII

In Assvmptione Sanctae Mariae.

1. Verba Domini nostri Iesu Christi, quae modo ex euangelio 275v audistis, fratres carissimi, admonent nos esse unum aliquid, quo tendamus, quando in huius saeculi multitudine laboramus. Ten5 dimus autem adhuc peregrinantes, nondum manentes; adhuc in uia, nondum in patria; adhuc desiderando, nondum fruendo. Tamen tendamus, et sine pigritia et sine intermissione tenda¬ mus, ut aliquando peruenire ualeamus. Martha et Maria duae sorores erant: ambae non solum carne, sed etiam religione io germanae. Ambae Domino cohaeserunt, ambae Domino in carne praesenti concorditer seruierunt. Suscepit eum Martha, sicut solent suscipi peregrini: suscepit famula Dominum, aegra Saluatorem, creatura creatorem. Voluit enim Dominus formam serui accipere et accepta forma serui in illa pasci a seruis dignatione, 15 non conditione. Nam et ista dignatio fuit praeberi se pascen¬ dum. Habebat quidem carnem, in qua esuriret et sitiret. Sic ergo susceptus est Dominus tamquam hospes, qui in sua propria

uenit et sui eum non receperunt; sed quotquot receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, adoptans seruos et fratres 20 faciens, redimens captiuos et faciens coheredes. Haec de Domino pascendo pauca pro tempore dixerimus. 2. Ad causam uero ueniamus, quam de unitate proposuimus. Martha Dominum pascere disponens et praeparans circa mul¬ tum ministerium occupatur; Maria soror eius pasci magis elegit 25 a Domino. Auris enim fidelissima audierat: Vacate et uidete, quoniam ego sum Dominus. Illa turbabatur, ista epulabatur. Illa multa disponebat, ista unum aspiciebat. Vtrumque officium bonum: sed tamen quid sit meilius? Habemus quem interroge- 276' mus, patienter audiamus. Interpellat Martha hospitem, ad iudi30 cem depromit postulationem piarum querelarum, quod eam soror deseruerit, et sic laborantem in ministerio adiuuare ne¬ glexerit. Maria causam suam tamquam otiosa iudici maluit committere, nec in respondendo uoluit laborare. Si enim pararet

XCVII,

2/88

XCVII,

2/4

13/14 25

uerba - coelorum] Augustinus, Sermo, 103, 1-6 - PL 38, 613-615.

cfr Lc. 10, 40-42.

cfr Phil. 2, 7.

cfr Lc. 10, 42.

25/26

17/19

8/9

cfr Lc. 10, 38-39.

Io. 1, 11-12.

Ps. 45, n.

10, 39.

XCVII,

15

praeberi] R; praebere Aug

29/32

23/24

11

cfr Lc. 10, 38.

cfr Lc. 10, 40.

24/

32/33

cfr Lc.

cfr Lc. 10, 40.

454

35

40

45

50

55

60

65

70

SERMO XCVII

respondendi sermonem, remitteret audiendi intentionem. Respondit ergo Dominus, qui in uerbo non laborabat, quia Verbum erat. Quid ergo dixit ? Martha, Martha, sollicita es et turbaris erga plurima. Porro unum est necessarium. Repetitio nominis indicium est dilectionis aut forte mouendae intentionis; ut audi¬ ret intentius, bis uocata est: Martha, Martha, circa multa es occupata, unum autem opus est, id est unum necessarium est. Quid unum hoc elegerat Maria? Vnum cogitate, fratres, et uidete in ipsa multitudine, si delectat, nisi unum. Ecce Deo propitio quam multi estis: quis uos ferret, nisi unum saperetis ? Vnde in multis quies ista? Sed audite apostolum: Obsecro autem uos fratres; multitudini dicebat, sed omnes unum facere uolebat.

Obsecro autem uos fratres, ut idipsum dicatis omnes, et non sint in uobis schismata; sitis autem perfecti in eodem sensu et in eadem scientia. Et in alio loco: Vnanimes unum sentientes, nihil per contentionem neque per inanem gloriam. Et Dominus ad Patrem de suis: Vt sint unum, sicut et nos unum sumus. Et in Actibus Apostolorum: Multitudinis autem credentium erat cor unum, et anima una. Ergo I magnificate Dominum mecum, et exaltemus nomen eius in unum, quia unum est necessarium, unum illud supernum, unum ubi Pater et Filius et Spiritus Sanctus sunt unum. Videte nobis commendari unitatem. 3. Certe Trinitas est Deus noster, sed unus Deus omnipotens, ipsa Trinitas unus Deus, quia unum est necessarium. Ad hoc unum non nos perducit, nisi multi habeamus cor unum. Bona sunt ministeria circa pauperes, et maxime circa sanctos Dei seruitia debita, obsequia religiosa. Redduntur enim, non dantur dicente apostolo: Si nos uobis spiritalia seminauimus, magnum est, si carnalia uestra metamus ? Bona quidem sunt ista; melius est tamen, quod elegit Maria. Illud enim habet ex necessitate occupationem, istud autem ex caritate suauitatem. Nam si Martha ad illud sufficeret, adiutorium Mariae non posceret. Multa sunt, diuersa sunt, quia carnalia sunt, quia temporalia sunt: etsi bona sunt, transitoria sunt. Marthae autem, quid ait Deus: {Maria) meliorem partem elegit. Non tu malam, sed illa melio¬ rem. Audi unde meliorem: Quae non auferetur ab ea. A te auferetur aliquando onus necessitatis, aeterna est dulcedo ueritatis. Non auferetur ab ea, quod elegit; non auferetur, sed tamen

4. 4,

35/36 Io. 1, 1. 36/37 Lc. 10, 41-42. 39 Lc. 10, 41. 40 Lc. 10, 42. 42/43 cfr 2 Esdr. 9, 17; Lc. 18, 13; e.a. 44/45 et 46/48 1 Cor. 1, 10. 48/49 Phil. 2, 2-3. 50 Io. 17, 22. 51/52 Act. 4, 32. 52/53 Ps. 33, 53 Lc. 10, 42. 54/55 cfr 1 Io. 5, 7. 57 Lc. 10, 42. 58 cfr Act. 32. 61/62 1 Cor. 9, 11. 62/63 cfr Lc. 10, 42. 66 cfr 2 Cor. 10, 4. 68 et 69 Lc. 10, 42. 71 cfr Lc. 10, 42. 54

ubi] scrips. cum Aug; ibi R

( Maria ) ] add. cum Aug; om. R

67

Marthae] scrips. cum Aug; Maria R

68

276“

SERMO XCVII

75

80

85

455

augetur. In hac autem uita augetur, in alia uita perficietur, numquam auferetur. Modo occupata es, Martha, circa inultum ministerium; pascere uis mortalia corpora, licet sanctorum: numquid cum ueneris ad illam patriam, inuenies peregrinum, quem suscipias hospitio ? Inuenies esurientem, cui panem fran¬ gas, sitientem cui potum porrigas, aegrum quem uisites, litigan¬ tem quem concordes, mortuum quem sepelias ? Omnia ista ibi I non erunt. Sed quid ibi erit ? Ideo Maria elegit. Ibi pascimur, non 277' pascimus. Ideo hoc ibi erit plenum atque perfectum, quod hic elegit Maria. Nam uultis nosse, quid ibi erit? Dominus ipse dicit de seruis suis: Amen dico uobis, quia facit eos recumbere, et transiens ministrabit eis. Recumbere quid est, nisi uacare ? Re¬ cumbere quid est, nisi requiescere? Quid est: Transibit et ministrabit eis ? Prius transit, et sic ministrat. Sed ubi ? In illo conuiuio, de quo dicit: Amen dico uobis, multi ab oriente et

occidente uenient et recumbent cum Abraham et Isaac et Iacob in regno coelorum.

4. Videtis ergo, fratres carissimi, et quantum arbitror, iam 90

95

100

105

intelligitis in his duabus mulieribus, quae ambae fuerant Do¬ mino gratae, ambae amabiles, ambae discipulae; uidetis et ma¬ gnum aliquid: intelligitis in his duabus mulieribus duas uitas esse figuratas, praesentem et futuram, laboriosam et quietam, aerumnosam et beatam, temporalem et aeternam. Duae sunt uitae: de illis uos copiosius cogitate. Quid habeat haec uita; non dico mala, non iniqua, non nefaria, non impia, sed laboriosa et aerumnis plena, timoribus castigata, temptationibus sollicita. Hanc ipsam innocentem uitam dico, qualem audistis habere Martham. Hanc ergo quantum potestis, inspicite; et de hac copiosius, ut dixi, cogitate. Vita ergo iniqua aberat ab illa domo, nec cum Martha nec cum Maria: et si aliquando fuit, Domino intrante fugit. Remanserunt ergo in illa domo, quae susceperat Dominum, in duabus feminis duae uitae: ambae innocentes, ambae laudabiles. Quod agebat Martha, ibi sumus; quod agebat Maria, hoc speramus; hoc agamus bene ut illud habeamus plene praestante Domino ...

89/105

uidetis - plene] id., Sermo, 104, 4 - PL 38, 617-618 (cfr G. Morin,

S. Aug. Sermones post Maurinos reperti, I, p. 545-546).

73/74 82/83

101

cfr Lc. 10, 40. et

84/85

76/78

Lc. 12, 37.

Martha] erat add. Aug

cfr Mt. 25, 37-39. 86/88 Mt. 8, 11.

79 et 81 cfr Lc. 10, 42. 102/103 cfr Lc. 10, 38.

SERMO XCVIII

In Nativitate sanctae Mariae.

5

10

15

20

25

30

277’

1. Celebritas hodierni diei, fratres, admonet, ut in laude uirginis matris Domini et uestram aedificationem aliquid dicere debeamus, quatenus excitatis in deuotione spiritalis gaudii mentibus exordium salutis nostrae, quod in eius natiuitate mundo eluxit, omnes in commune digna gratiarum actione prosequa¬ mur. Ac primo sciendum, quod haec festiuitas primis incipientis ecclesiae temporibus minime agebatur, sed ex eo agi coepta est quod sicut in patrum gestis inuenitur, cum religioso cuidam nocturna uisione hymnidici angelorum chori monstrarentur et ille causam huius ceteris noctibus insolitae iubilationis diuinitus reuelari sibi precaretur, responsum est: Hac nocte natam esse Dei genetricem et ob id eam uertente semper anno spiritibus angelicis extare sollemnem. Gloriosa plane et omni ueneratione suscipienda festiuitas, quae ut celebris haberetur in terris, auc¬ toritatem sumpsit e coelis. Felix, inquam, et omnium uidelicet angelorum et hominum in ipso etiam ortu suo, quo solem iustitiae paritura uelut aurora fulgens processit, laude dignis¬ sima ipsa eadem beata Dei genetrix uirgo Maria, quae singulari uirtutum priuilegio meruit esse templum Dei uiui, aula regis aeterni, sacrarium Spiritus Sancti. Haec nimirum est nobilis illa uirga de radice Iesse, rosa speciosa in agro Iacob. Haec I paradi- 278' sus nouae plantationis, hortus perpetuae benedictionis, hortus denique, in quo ipse fons immortalium deliciarum deliciari festinans: Descendi, ait, in hortum nucum, ut uiderem poma conuallium, et cetera. Dixit plane et fecit: descendit in hortum suum, hortum nucum, uterum scilicet Mariae uirginitate flori¬ dum, uterum Dei solius accessui destinatum, factus est enim ex muliere, factus sub lege, quae nimirum lex sic illi fuit sicut hortus nucum. Denique sicut nux sub amaro cortice infra te¬ stam duram, dulcem et ad uescendum suauem continet nu¬ cleum, ita et lex sub amara littera et durissimo iugo ceremonia¬ rum suauem atque uiuificantem continet spiritum. Ad quid

XCVIII,

25/27

et

2/3 celebritas - uirginis] Ps. Ildefonsus, Sermo, 7 - PL 96, 267 C. 28/40 descendi - nucum et factus - est] Rupertus Tuit., In Canticum

Cantic., VI - CCCM 26, p. 140, 296 - 141, 305 et 320/329.

XCVIII,

17/18

cfr Mal. 4, 2.

18

cfr Cant. 6, 9.

cfr Antiph. ad Canticum Zachariae in Officio S. Mariae in Sabbato. Sermo, 100,16.

25/26

Cant. 6, 10.

28/29

Gal. 4, 4.

20

2 Cor. 6, 16.

22 30/33

Is. 11, 1.

cfr Angelomus

Luxouiensis, Enarratio in Cantica Canticorum, VI - PL 115, 619 D - 620 A.

32

Isidorus Hisp., Etjmol., 17, 7, 22.

32/33

cfr 2 Cor. 3, 6.

21 cfr

30/

SERMO XCVIII 35

40

45

50

457

autem huc descendit? Vt uiderem, inquit, poma conuallium, id est ut consolarer eos, qui me expectabant in spiritu humilitatis iuxta illud: Spiritus Domini super me, eo quod unxerit Dominus

me; ad annuntiandum mansuetis misit me, ut mederer contritis corde, et cetera. Et inspicerem, si floruisset uinea, de qua pro¬ phetica scriptura dicit: Vinea Domini exercituum domus Israel est. Moraliter etiam quid per nuces nisi perfectos quosque intelligimus, qui dum sapientiam diuinam intra corpora sua retinent, quasi nucleum in fragili testa portant ? Sunt enim quamplures in ecclesia, qui assidue diuinae scripturae intendunt, quam suauis sit Dominus gustantes, amplius gustare concupiscunt, sancta gaudia in corde ruminant et ruminantes magis ac magis conualescunt; et tamen foris | nescientibus eos uiles apparent, quia 278“ ignoratur, quam suauem cibum in suis interioribus portent. Quid isti nisi nuces existunt, qui nuclei dulcedinem intus ferunt, exterius uero carnis uilitatem praetendunt ? De quibus fuit apostolus, qui dicebat: Habemus thesaurum istum in uasis ficti¬ libus. Hortus ergo nucum corda sunt sanctorum, qui dum Deum ualde diligunt, coelestem dulcedinem in intimis gerunt. Vnde in psalmo scriptum est: Quam magna multitudo dulcedinis tuae,

Domine, quam abscondisti timentibus te ! 55

60

2. Sed quid est, quod in hortum nucum sponsus descendit, ut poma uideat, cum potius nuces uidere debeat? Verumtamen sciendum est, quod maxime corda perfectorum uisitat eisque benignitatis suae suauitatem manifestat, ut per eos postmodum ad infirmiores ueniat, et quantum in augmentum iustitiae profecerint, per illos cognoscat. Vnde scriptum est: Dominus de coelo prospexit super filios hominum, ut uideat, si est intelligens, aut requirens Deum. Dum enim diuina bonitas corda perfectorum

65

illustrat eosque ad curam proximorum per caritatis sollicitudi¬ nem instigat, quid est hoc aliud, nisi quod ad hortum ueniens poma conuallis per illos, quibus praesidet, prospectat ? Sed quid est, quod non poma montis, sed poma conuallis, ut uideat, descendit, nisi quod illis respectum suae miserationis tribuit, quos in humilitate persistere cognoscit ? De quo per psalmistam dicitur: Quoniam excelsus Dominus, et humilia respicit, et alta a

40/86

quid - transformetur] Robertus de Tumbalena, Expos. super Cantica

Cantic., VII, 12 - PL 79, 531C - 532 C.

34 Cant. 43/44 cfr

55/56

Ps. 30, 20. 10.

69/70

XCVIII,

36/38

6, 10.

Is. 61, 1.

38

cfr Cant. 6, 10.

60/62

Ps. 137, 6.

60

per illos] scrips. cum Rob ; per R

6, 10. 39/40 50/51 2 Cor. 4, 7. 13, 2. 64/65 cfr

Cant.

Is. 5, 7.

Ps.

Cant. 6,

Ps. 85, 5 et 99, 5; Sap. 12, 1; e.a.

53/54

SERMO XCVIII

458 70

longe cognoscit. Et ipse Dominus per semetipsum ex uoce pro¬ phetae dicit: Super quem requiescet spiritus meus nisi (humi¬ lem) et super quietum et trementem sermones meos ? 3. Sequitur autem sponsus et dicit: Et inspicerem, si floruis¬ set uinea et germinassent mala punica. Vineae florent, quando

75

in ecclesiis | filii recenter ad fidem generantur et ad sanctam conuersationem, quasi ad fructus soliditatem, praeparantur. Ma¬ la punica germinant, quando perfecti quique per exempla sua proximos aedificant et in nouitatem sanctae conuersationis per praedicationem et operum bonorum ostensionem immutant. Sic in sancta ecclesia agitur, ut per bonos mali conuertantur, per perfectos imperfecti nutriantur, donec et ipsi ad perfectionem ueniant et infirmos quosque, sicut ipsi perducti sunt, ad meliora perducant. Hoc Christus, ecclesiae sponsus, uisitando prospicit, respiciendo corpus sanctum coniungit, qui ideo corpus infirmitatis assumpsisse cognoscitur, ut in corpus claritatis tota simul ecclesia transformetur. 4. Sequitur: Reuertere, reuertere, Sunamitis/ reuertere, reuertere, ut intueamur te. Quattuor sunt auersiones, quibus miserabi¬ lis anima a Deo separatur et elongatur, scilicet mundana laetitia, immoderata tristitia, inanis gloria, superbia. Mundana laeti¬ tia est de prosperitate huius saeculi quando omnia ad uotum suc¬ cedunt in diuitiis et honoribus et consimilibus; et quod peius est,

80

85

90

95

100

279'

quidam laetantur cum malefecerint. Extrema huius gaudii luctus occupabit et hic risus dolore miscebitur, quia ante ruinam exaltatur cor. Immoderata tristitia est, quando aliquis perpendens peccata sua putat copiosam multitudinem miserationum Dei non suffi¬ cere ad abolendam enormitatem facinorum suorum; et ita ab¬ sorbetur barathro desperationis, quod est peccatum irremissi¬ bile et blasphemia in Spiritum Sanctum atque secundum apostolum peccatum ad mortem, pro quo nec orandum dicit. Inanis gloria est uenari uel captare fauorem uulgi: nolle esse uel | fieri 279“

87/88

reuertere1 - te] Petrus Lomb., Sermo, 12 - PL 171, 445 C (Schneyer, 4,

88/90

p. 702).

quattuor - laetitia] ibid. - PL 171, 443 C.

90

immoderata

tristitia] ibid. - PL 171, 444 A.

superbia] ibid. - PL 171, 445 B.

mundana - consimilibus] ibid - PL

171,

PL 171, 444 A. et

103/105

71/72

95/100

Is. 66, 2.

spurcitia] ibid.

-

PL

171,

101/102

444 C.

73/74 Cant. 6, io. 83 Eucherius, Ub. form. spir. in teli, 87/88 Cant. 6, 12. 93 Prou. 2, 14. 93/94 Prou. 16, 18. 100 1 Io. 5, 16 et 17 101 cfr Petrus Lomb.,

x4’ x394/95 Prou. Sermo, 12 - PL 171, 446 C.

98

-

90/92

et quod - cor] ibid -

immoderata - dicit] ibid. - PL 171, 444 B.

nolle - uideri et ut

5 - CSEL 31, P. 31, 18.

92/95

443 C.

barathro] a praem. Petr

SERMO XCVIII

105

no

115

120

125

130

459

qualis appetit uideri, sicut quisque qui se popularis famae incerto metitur, sed mentitur, ut sunt hypocritae, qui lupum sub oue contegunt, serpentem sub columba abscondunt, quasi sepulcra dealbata intus plena spurcitia. Superbia est intus gloriari de meritis, quae sublimes appetit mentes; et haec est initium peccandi. Haec tamen postrema restat, ut uincatur, ne mens de se super se praesumens, plus quam sit esse, appetat uel quod est ex se, non ex Deo esse confiteatur, et ipsum perdat quod fuit. Dicitur ergo cuilibet animae: Sunamitis, id est captiua a diabolo, despecta a Deo, post tot et tantas auersiones, quibus Deum post tergum proiecisti, reuertere ab infelici laetitia ad spiritale gaudium, quod est oleum bonae conscientiae, et fit etiam de profectu proximi. Reuertere ab inutili tristitia ad fructuosam compunctionem, quae est uel de nostro excessu uel proximi, uel de dilatione coelestis praemii. Reuertere a decidua huius mundi gloria, et ad aeternam et ueram tende, quae est in Christo. Reuertere a uentosa superbia ad plenitudinem humili¬ tatis, quia super humilem et quietum requiescit Deus, ut te quae diuinis indigna es obtutibus, digne reuertentem intueamur. 4. Felix proinde beata uirgo Maria, quae initium omnis pec¬ cati superbiam deuitando nulla umquam auersione a facie Do¬ mini elongauit, sed iugi cordis deuotione Deo intenta, se quoque diuino intuitu dignam exhibuit. Siquidem et hoc ipsum quod prima feminarum uirginitatis Deo uotum obtulit, humilitati eius assignatur, qua et uiro et omni saeculo se indignam existimauit. Sed reuera I quo in suis oculis abiectior, eo in Dei oculis 280' pretiosior fuit in tantum, ut cum se reputaret indignam uiro, facta sit digna Deo, cum se indignam iudicaret facere semen in Israel, digna fieret salutem facere in Israel, cum se indignam duceret lactare filium hominem, digna fuerit habita mammis uirgineis, mammis intactis, lactare Filium Deum et hominem, Iesum Christum Saluatorem nostrum, qui uiuit ...

106/108

haec - appetat] ibid. - PL 171, 445 BC.

gaudium] ibid. - PL 171, 445 D - 446 A. PL 171, 446 B.

114/115

ibid. - PL 171, 446BC.

6,

113

110/113

Sunamitis -

quod - conscientiae] ibid. -

et 116 reuertere - compunctionem et de 118/119 reuertere - Deus] ibid. - PL 171,

- praemii] 446C.

103/104 cfr Mt. 7, 15. 104/105 Mt. 23, 27. 106/107 cfr Eccli. 10, 15. 109/110 cfr Petrus Lomb., Sermo, 12 - PL 171, 445 C. 110 et 112 Cant. 12. 110/111 cfr Haimo Autis., En. in Cantica Cantic., 6 - PL 117, 341B. 119 Is. 66, 2. 121/122 cfr Eccli. 10, 15.

105

spurcitiis Petr

107/108

ne mens] ueniens Petr

plus uideri quam esse aspectat Petr et a Deo derelicta Petr

111

108

plus - appetat]

despecta a Deo] ab homine despecta,

SERMO XCIX

In Nativitate Sanctae Mariae.

5

io

15

20

25

30

35

1. Cum nobis pro officio competat dicere, uobis autem conueniat pro deuotione audire, quid tam necessarium tamque perti¬ nens poterit utrisque contingere quam ut, quod religiose dicitur et deuote auditur, obsequiis competentibus teneatur? Nam si religiosa non tacere lucrum est, tacere dispendium. Quando itaque potiora lucra poterunt prouenire quam cum operationis effectu monstratur, quidquid magisteriis coelestibus et discitur et tenetur? Par enim causa et dicentem et audientem con¬ stringit: utriusque professio factorum testificatione signatur. Et quamuis doctoris sit dissimile discentisque officium, tamen utrisque debetur sanctarum legum obsequium, ut iungantur factis, qui separantur officiis; copulentur opere, qui diuersi sunt nomine; et quos uocabula ab inuicem separant, eos obseruantia praeceptorum fideliter ac deuote coniungat. Quare fit, ut utrius¬ que diuersus sit actus, sed obseruantiae par sit in utrisque necessarius effectus, ut factorum in ambobus conspiret assensus, quibus diuersus est in uocabulis sonus. In doctore enim molesta est causa docere nec facere, praecipere nec obserualre; in dis- 28ov cente uero audire uelle, quod nolit implere; aures uero auditui accommodare et ab opere uoluntatem auertere. Ceterum qui facit, quod docet et qui, quod imperat, complet, maximus in coelestibus sententia Domini declaratur. At uero qui, quod discit, negligit et qui, quod audit, contemnit, salutis reus existit, quia obseruanda contempsit et pericula non uitauit. Amat enim mortem, qui uitae praecepta non seruat; et horret uitam, qui peccata morti debita desperato more frequentat. Vt enim per obseruantiam legis uita acquiritur, ita per contemptum mors a contumacibus inuenitur dicente Domino: Si uis uitam inuenire, serua mandata. Ita enim perfectus doctor liber est a discente, quem docuit; et discipulus contemptor inexcusatus erit, qui facienda didicit et contempsit. Nam et doctor e contrario grauius affligitur et obsequentis discipuli exemplo plectitur, qui facienda aliis tradidit, quae ipse non fecit, ut nec a discipulis, quos docuit, potuisset ediscere, ut quibus doctrinae tradiderit magisterium, ab eisdem factorum mutuaretur exemplum. NeXCIX,

2/41

XCIX,

21/23

cum - facere] Ps. Augustinus, Sermo, 268, 1 - PL 39, 2244.

cfr Mt. 5, 19.

XCIX, 2 fortasse docere ?

29/30

Mt. 29, 17.

6 quando] quanto Ps. Aug

SERMO XCIX

461

que enim perfectio in legum est notitia constituta, cum scrip¬ tum sit: Non enim auditores legis iusti sunt apud Deum, sed factores legis iustificabuntur; neque, inquam, is religiosus et 40 sanctus est, qui nouit legem cessantibus factis, cum expediat facere quam docere, quia molestum est docere et non facere.

45

50

55

60

65

70

2. His igitur ad communem omnium nostrum commonitio¬ nem breuiter praelibatis, iam nunc sermo dirigendus est ad commendationem huius, quam agimus festiuitatis. Dies enim ista inter | reliquas totius anni celebritates non mediocri dignitate praepollet, quandoquidem instauratio perditi hominis, quae cunctorum a saeculo sanctorum et uocibus praesignata et uotis fuerat praeoptata, in hac die creditur initiata. Hodie namque salutis humanae materia de matris utero processit; hodie finis culpae initium gratiae, quae solem iustitiae tenebris mundi inueheret, aurora surrexit. Hodie nata est uirgo, per quam humani generis uita est reparata; coelestis curiae damna sunt instaurata, per quam de filiis perditionis in sortem transiuimus filiorum adoptionis. Hac, inquam, die initium nascendi accepit, de qua summus pontifex noster sui corporis hostiam sumpsit, quam in ara crucis pro totius mundi salute sacrificium obtulit. Haec igitur est scala coeli, thronus Dei, ianua paradisi, decus saeculi, nobilitas populi christiani, quae de coelo suscepit pro¬ lem et mundo genuit Saluatorem; sine contaminatione concepit Filium et sine dolore gloriosissimum totius orbis edidit pretium. Omnes quapropter in natiuitate tantae matris exultemus, qui pretio ex ipsa genito nos redemptos esse meminimus. Laetare quam primum et tu, pater Adam, sed magis tu, o Eua mater, exulta, qui sicut omnium parentes, ita omnium fuistis peremptores, et quod est infelicius, prius peremptores quam parentes. Ambo, inquam, ambo consolamini super filia et tali filia; sed illa amplius, de qua malum ortum est prius, cuius opprobrium in omnes pertransiit mulieres. Propterea, Eua, curre ad Mariam, curre mater ad filiam; filia pro matre responldeat, ipsa matris opprobrium auferat, ipsa pro matre patri satisfaciat, nec habeat uir, quid causetur aduersus feminam, quia si cecidit uir per feminam, iam non erigitur nisi per feminam. Quid dicebas, o Adam? Mulier, quam dedisti mihi, dedit mihi de ligno. Verba

62/68

laetare - mulieres] Bernardus, In laudibus Virg. matris, s. 2, 3 - IV, p.

68/70

22, 22/26.

propterea - satisfaciat] ibid. - IV, p. 23, 2/4.

- feminam] ibid. - IV, p. 22, 27.

71/88

70/71

nec

quia - mente] ibid., s. 2, 3-4 - IV, p.

23, 4/15. 17/18. 16/17 et 19/21.

38/39

Rom. 2, 13.

17, 12; 2 Thess. 2, 3. cfr Hebr. 9, 11. cfr Lc. 1, 25.

62/64 73 Gen.

50 54

53

cfr Io.

cfr Rom. 8, 23; Gal. 4, 5; Eph. 1, 5; e.a.

55 69/70

cfr Mal. 4, 2.

cfr Soph. 3, 14. 3, 12.

73/74

51

cfr Cant. 6, 9.

67/68

cfr Eccli. 25, 33.

cfr Ps. 140, 4.

281

281

SERMO XCIX

462

sunt malitiae haec, quibus magis augeas culpam quam deleas. 75 Verumtamen sapientia uincit malitiam, cum occasionem ueniae, quam a te Deus interrogando elicere temptauit, sed non potuit, in thesauro indeficientis suae pietatis inuenit. Reddidit nempe feminam pro femina, cautam pro fatua, humilem pro elata, quae pro ligno seu cibo mortis et amaritudinis fructum pareret atque 80 porrigeret aeternae uitae atque dulcedinis. Muta igitur uerbum iniquae excusationis in uocem gratiarum actionis, et dic: Do¬

mine, mulier quam dedisti mihi, dedit mihi de ligno, et comedi; et: Dulce factum est super mei ori meo, quia in ipso uiuificasti me. O feminam singulariter uenerandam, super omnes feminas 85 admirabilem, parentum reparatricem, posterorum uiuificatricem ! O admirandam et omni laude dignissimam uirginem, uirginem carne, uirginem mente, uirginem, ut apostolus ait, sanctam et corpore et mente. 3. Nos ergo, carissimi, per eius mirabilem uirginitatem disca90 mus imitari laudabilem castitatem. Decet enim et omnino con¬ sequens est filios similes esse matri. An non ipsa mater nostra, quae salutem et uitam peperit nostram. An non et nos filii eius uidelicet imitatione fidei. Si Abraham pater gentium et Sara mater credentium recte dicitur et est, fidelis propter fidem, 95 multomagis haec fidelissima fidelium mater est omnium no¬ strum. Mater ista mater nostra est, quia caro filii | eius caro 282' nostra est, et fides Mariae fides nostra est. Hinc ergo sumamus exempla uiuendi, ubi nobis tamquam in exemplari magisterio ostenditur, quid corrigere, quid fugere, quid etiam tenere debea100 mus, id est uitam lasciuam corrigere, carnales concupiscentias fugere, corporis et mentis castitatem tenere. Haec est enim, ut ait beatus apostolus Paulus, uoluntas Dei in omnibus nobis. Nam et beata Maria, cuius hodie natalem celebramus, quia fecit uoluntatem Patris, hoc in ea magnificauit Dominus, non quia 105 caro genuit carnem. Propterea cum Dominus inter turbas admi¬ rabilis uideretur faciens signa et prodigia, admiratae quaedam

102/103 et 103/113 nam - Maria et quia - Deo] Augustinus, Tract. in Io. eu., 10, 3 - CCSL 36, p. 101, 8 - 102, 20.

75

77

cfr Sap. 7, 30.

81

Gen. 2, 17 et 3, 6.

83/84 5, 18.

78/80

Ps. 118, 93.

103/104

cfr Eccli. 30, 23.

81/82

cfr Eph. 5, 4.

PS. 118, 103.

87

78

cfr 1 Cor. 7, 34.

cfr Mt. 7, 21; Mc. 3, 35; e.a.

79 cfr 83 Ez. 3, 3. 101/102 1 Thess.

cfr Mt. 25, 2.

Gen. 3, 12.

106

Act. 7, 36.

quae - dulcedinis] quae pro ligno mortis gustum tibi porrigat uitae,

et pro uenenoso cibo amaritudinis dulcedinem pariat fructus aeterni Bem

SERMO XCIX

463

animae dixerunt: Felix uenter, qui te portauit; et ille: Immo felices, qui audiunt uerbum Dei et custodiunt. Hoc est dicere: Mater mea, quam appellatis felicem, inde felix est, quia uerbum no Dei custodit, non quia in illa Verbum caro factum est, et habitauit in nobis, sed quia custodit ipsum Verbum Dei, per quod facta est, et quod in illa caro factum est. Homines non gaudeant prole temporali, sed exultent, si spiritu iunguntur Deo, faciendo quae placita sunt illi. Vnde et alibi idem Dominus ad discipulos: 115 Vos, inquit, amici mei estis, si feceritis, quae ego praecipio uobis. O magna bonitas Dei, cui cum pro conditione reddere debeamus obsequia utpote serui Domino, famuli Deo, subiecti potenti, mancipia redemptori, amicitiarum nobis praemia repromittit, ut nobis obsequia debitae seruitutis extorqueat, ut quos nolle 120 seruire conspicit sponte, suorum beneficiorum possit promissio¬ nibus inuitare, ut quorum uoluntates a se conspicit alienas, eorum | mentes praemiorum liberalitatibus constituat suas. Nam 282v unde frequenter aut inuitat praemio aut terret supplicio, nisi ut benignitatis consilio a se formato homini consulat, redempto 125 prouideat, ut qui non terretur supplicio, inuitetur praemio, et quem metus a factis reuocare non possit, promissionum benigni¬ tas possit ? Cupit enim etiam nolentibus subuenire, desiderat misereri peccanti, qui si peccauerit, dignos fructus poenitentiae exhibeat. Inuitus enim in reos uindicat, nisi Dei miserantis 130 indulgentiam contemnant. Amat enim corrigi peccatores, qui in uitam non in mortem a principio constituit homines eosdemque sponte prolapsos in mortem per beatae uirginis, quae hodie nata est, ad uitam reuocauit partum. Ipse ergo sibi infert interitum, qui medentis Domini contempsit consilium. Reuertimini, inquit, 135 ad me et ego reuertar ad uos. Et iterum: Nolo mortem peccatoris, tantum conuertatur et uiuat. Non uult Dominus in quemquam dominari mortem, non uult in poenam deduci hominem, quem in uitam constituit. Ceterum homo ipse se dignum efficit morti, qui non paruit legi. Odit uitam, qui diurnam contempserit disci140 plinam. Nam cum Dominus uellet homini demonstrare, quae obseruanti uitam uel contemnenti afferant mortem, liberum ei arbitrium contulit, facienda uel non facienda praescripsit, ut iam homo, quod uoluerit, mereatur et de eo, quod meruit, iudicetur. Quare his sollicite perpensis, id est unde salus et unde 145 periculum enascatur, salutis commodum | diligenti obseruantia 283' teneamus, et periculorum incommoda de legis contemptu pro-

107 Io. 1, 3

Lc. II, 27.

112

107/108

Io. 1, 14.

Lc. n, 28.

115 134/135

132

cfr Hebr. 6, 6.

111

nobis] scrips.-, uobis R

110/111 Io. 1, 14. 111/112 cfr 128 cfr Mt. 3, 8; Lc. 3, 8. 7. 135/136 Ez. 33, 11.

Io. 15, 14. Mal. 3,

464

SERMO XCIX

uidi caueamus, et contemnentes prospera et repellentes aduersa in conspectu Domini inueniamur ab ipso cum omnibus sanctis in aeterna gloria. Ad haec obtinenda in hac die natalis sui sua nos intercessione iuuare dignetur ipsa mater misericordiae, ge¬ netrix Domini et Saluatoris nostri Dei et hominis Iesu Christi, qui cum Patre ...

SERMO C

In Nativitate Sanctae Mariae.

1. Celebrato nuper die, quo glorificationi gloriosae uirginis nos congratulari monstrauimus, cum eam super choros angelorum eleuatam et in consortium claritatis Filii sui assumptam con5 gruentibus laudum officiis prosecuti sumus, adest hodie dies, quo gaudium, quod de natiuitate eius uniuerso declaratur mun¬ do, non dispari deuotionis studio pariter concelebremus. Et merito specialius illi prae omnibus sanctis fidelium deuotio famulatur, cuius tanta sit excellentia, ut nullius rationalis creaio turae meritum inter ipsam et Deum interseri posse credatur, nec quisquam sanctorum fructuosius illa in quacumque neces¬ sitate a miseris utpote matre pietatis ac misericordiae inter¬ pellatur. Haec est igitur stirpis Dauidicae uirgula, irriguo Sanc¬ ti Spiritus umectante, Filio Dei florida. Haec ciuitas quam, ut 15 ipse in ea homo nasceretur, fundauit Altissimus, ipsa eadem nouus paradisus nouae plantationis, quam unus et idem plan¬ tator antiqui paradisi Dominus Iesus. Ille est paradisus anti¬ quus, paradisus terrenus; iste est paradisus nouus, paradisus coelestis: utrilusque plantator unus idemque Dominus Deus. In 20 illo posuit hominem, quem formauerat: in isto formauit homi¬ nem, qui apud ipsum in principio Deus erat. De illa humo

produxit omne lignum pulchrum uisu et ad uescendum suaue ; lignum etiam uitae in medio paradisi: istam humum, istam 25

30

terram suam benedixit, et ex ea cunctarum germina gratiarum et cunctarum exemplaria uirtutum produxit; ipsum quoque lignum uitae Deum et hominem, Dominum paradisi coelestis.

De illo uoluptatis loco fluuius egrediebatur ad irrigandum para¬ disum, qui inde diuiditur in quattuor capita: ex hac terra bene¬ dicta fons ille ascendit, qui apud Deum erat, et uera lux erat, sicut scriptum est: Quoniam apud te est fons uitae, et in lumine tuo uidebimus lumen. Fons, inquam, ille ascendit ex hac beata uirgine, non principium siue initium habens ex ea, sed de corde Patris per occultas uias cum omnibus aquis uiuentibus, id est

C,

85,

15/17

32/33.

ipsa - Iesus] Rupertus Tuit., In Canticum Cantic., IV - CCCM 26, p.

17/28

ille - capita] ibid. - p.

86,

40/51.

28/44

21

cfr Io. 1, 1-2.

ex - mundus]

ibid. - p. 90, 212 - 91, 231.

C, 9.

15 Ps. 25/26

86, 5.

19/20

1232 - 217, 1233 et 219, 1313. 6. 21, 6.

29

Gen. 2, 8.

21/23

Gen. 2,

cfr Rupertus Tuit., De Sancta Trinitate, II, 27 - CCCM 21, p. 216,

Io. 1, 9.

30/31

27/28 Ps. 35, 10.

Gen. 2, 10.

32/33

28/29

cfr Ps. 44, 2.

et

31 cfr Gen. 2, 33 cfr Apoc.

283*

SERMO C

466

35

40

45

50

55

60

65

70

cum omnibus scripturis ueritatis ueniens in ea et aeternae sapientiae fontem siue puteum faciens in ea, hoc modo ascendit ex ea, utique ad irrigandam, omnem superficiem terrae, ad in¬ struendam scilicet siue excolendam ecclesiam per uniuersum orbem terrae. De hoc, inquam, loco uoluptatis Dei fluuius egre¬ ditur, id est initium accipiet sanctum euangelium, ut per uniuersum mundum spiritalem irriget paradisum et diuidetur in quat¬ tuor necessaria saluti sacramenta, quae sunt: incarnatio, passio, resurrectio atque ascensio. Haec enim necessario praeldicabuntur et necessario scientur, quia sine istorum confessione non fit noster paradisus, sine istorum fide non saluabitur mundus. Nec paradisus ille hominem custodire potuit, nec paradisum illum homo sibi custodire uoluit. Quoniam ergo non profuit illis pa¬ rentibus primis, nec nobis in illis introductio in illum talem paradisum, paradisum terrenum, non obseruato praecepto quod acceperunt, iterum plantatur alius paradisus, quem ingredientes lignum aeternae uitae comedamus: et non moriamur, et istae sunt emissiones dilectae, super quibus gratulatur dilectus, et ita loquitur: Hortus conclusus es, soror mea, sponsa, hortus conclu¬

284'

sus, fons signatus. Emissiones tuae paradisus malorum punicorum. Dicturus emissiones tuae paradisus praemisit: Hortus conelusus, soror mea sponsa; et iterum: Hortus conclusus, ac deinde fons signatus. Porro emissionum huius horti illud fuit princi¬ pium, quod sicut ei nuntiauit angelus, concepit et peperit filium. Quid igitur uerbis istis nisi et concipientis uirginitas et parientis praedicatur integritas ? 2. Proinde dicamus et nos fideliter cum dilecto, dicamus om¬ nes corde credulo, ore consono: Hortus conclusus es, o Dei genetrix, hortus conclusus, fons signatus. Hortus inde nominatur, quod semper ibi aliquid oriatur, quia cum alia terra semel in anno creet, hortus numquam sine fructu est. Congrue igitur haec dilecta dilecti, mater Vnigeniti, hortus appellatur, quia in ea natum est aliquid, quod numquam desinit et fructus eius num¬ quam marcescit ac deficit. Maxime hoc mirum est, quia I de horto 284" praedicatur, quod sit conclusus. Numquam simile huic auditum est de omni nostrorum multitudine hortorum, nec potuit dici uel esse hortus non habens aditum, per quem saltem unus

44/86

nec - mundus] ibid. - p. 86, 55 - 87, 91 et 94/104.

36

38/39 cfr Gen. 2, 10. 50 cfr Gen. 2, 9; Apoc. 2, 7 et 52/54 Cant. 4, 12-13. 54/56 Cant. 4, 12. 57 cfr Mt. 1, 2030-31. 61/62 Cant. 4, 12. 62/64 Isidorus Hisp., Etpmol, 17, 10,

Gen. 2, 6.

22, i4;e.a.

2t; Lc t, 1; Rhabanus Maur., De Vniuerso, 19, 9 - PL m, 530C.

C, 41 necessariae salutis sacramenta Rup

60 fideliter] feliciter Rup

SERMO C

75

80

85

90

467

intraret uel exiret hortulanus. Hic hortus unus uel solus est excultus et conclusus. Hic uterus unus est et fecundus et incor¬ ruptus. O qualis hortus, qualis fons. Corpore hortus conclusus, mente uel anima fons signatus. Et bene bis dicitur: Hortus conclusus, quia in utroque mirabile est et fidelium mentibus amabile miraculum, quod neque corrupta est conceptu neque uiolata partu; fons autem signatus ex eo, quod Spiritus Sanctus superuenit in ea et uirtus Altissimi obumbrauit illi. Ipse Spiritus Sanctus signaculum est huius fontis, id est sacri illius pectoris. Et hoc est geminum nostrae custodiae munimentum, hoc gemi¬ num cunctorum credentium gaudium, quod et uterus eiusdem beatae uirginis nulli uiro, nulli carnali commercio accessibilis, et mens nulli uitio, nulli spiritali nequitiae fuit umquam penetra¬ bilis. Mirum autem, quod cum ita sit hortus conclusus, ita fons signatus, nihilominus immo et eo amplius emittit bona omnia, quibus impletur mundus. Quidquid enim gratiarum, quidquid uirtutum, quidquid operationum coelestium mundus accepit, emissiones illius sunt, ut ubi erat prius uniuersitas nequitiarum, ibi sit uniuersitas gratiarum, paradisus deliciarum. 3. Huius nimirum horti deliciis pasta, huiusque fontis irriga¬ ta fluentis etiam sancta ecclesia hortus non incongrue dicitur, quia multifaria spiritalium operum | germina gignit; fons est, 285' quia doctrina salutari redundat, quae mentes fidelium quasi areolas aromatum a se praeparatas irrigat. Vnde scriptum est:

95 Aqua profunda uerha ex ore uiri et torrens redundans fons sapientiae. Hinc et apostolus dicit: Ego plantaui; Apollo rigauit, Deus autem incrementum dedit. Tamquam diceret: Ego plantaui, quasi in horto Domini aromata uirtutum. Apollo rigauit, quasi de fonte signato doctrinae coelestis. Dominus autem 100 suos operarios, ne frustra laborarent, adiuuit. Conclusus est autem hortus iste, quia Domini ac redemptoris sui protectione munita persistit ecclesia, ne improba umquam uel infidelium hominum uel immundorum spirituum irruptione uioletur, et a fructuum coelestium prolatione passim conculcata retardetur. 105 Signatus est fons iste, quia sermo fidei qui euangelico tutatus

86/89

91/113

quidquid - deliciarum] ibid. - p. 88, 121/127.

etiam - est]

Beda, In Cantica Cantic., III, 4, 12 - CCSL 119B, p. 263, 750 - 264, 772.

73.74/75

et

77

Cant. 4, 12.

77/78

cfr Lc. 1, 35.

De Virginibus, I, 48 - PL 16, 202 B (iuxta Eph. 1, 13). cfr Ez. 28, 13.

1

93/94 cfr Cor. 3, 6.

72

91/92

78/79 cfr Ambrosius, 84/85 Cant. 4, 12. 89

Rhabanus Maur., Allegoriae in Sacr. Script. - PL 112, 930 A.

Cant. 5, 13; Ez. 17, 7.

excultus] clausus Rup

95/96

Prou. 18, 4.

96/97

et

97/99

468

SERMO C

(est) signaculo, nulla errantium ualet umquam incursione tur¬ bari. V nus enim Dominus, una fidos, unum baptisma, unus Deus et Pater omnium. Quod signaculum uiui fontis, qui soluere nititur, errat; nec fontem uitae profanare praeualet, sed se in no hoc potius, dum impuritatem ingerit, necat in exemplum exerci¬ tus Aegyptii, qui in mystico Rubri Maris baptismate, quo Dei populus saluatus est, dum non credendo, sed persequendo sanc¬ ta ingredi praesumpsisset, extinctus est. 4. Verum ut a generali transeamus ad speciale, unaquaeque 115 etiam sancta anima hortus conclusus esse intelligitur, quia dum bona sua intentione uitae aeternae abscondit, dum humanas laudes omnino contemnit, ipsa bona intentione | se circumsaepit, ne ad interiora rapienda hostis antiquus irrumpere possit. Fons etiam dicitur, quia dum coelestia assidue cogitat, dum 120 scientiam scripturarum semper in uentre memoriae congregat quasi aquas uiuentes sancta mens in se gignere non cessat, quas sitientibus proximis praebere, ut reficiantur, ualeat. Vnde scriptum est dicente Domino: Qui biberit ex aqua, quam ego dabo ei, non sitiet in aeternum ; sed aqua, quam ego dabo ei, fit in 125 eo fons aquae salientis in uitam aeternam. Et alibi: Qui credit in me, sicut dicit scriptura, flumina de uentre eius fluent aquae uiuae. Sed cur dicitur fons iste signatus, nisi quia sensus spirita¬ lis indignis absconditur mentibus ? Infideli enim homini a Do¬ mino dicitur: Spiritus, ubi uult, spirat; et uocem eius audis et 130 nescis, unde ueniat aut quo uadat. Et iterum scriptum est: Signatum est super nos lumen uultus tui, Domine. Quod enim ibi lumen signatum, hoc proculdubio hic signatus fons esse perhibe¬ tur. Spiritus enim Sanctus mentem, quam replet, et illuminans irrorat et irrorans illuminat, ut et de luce eius uideat, quod 135 appetat, et de rore eius se refrigeret, ne lassescat. Sed huius lucis radios abundantius cunctis mortalibus beata uirgo Maria susce¬ pit, quae etiam in ipsa natiuitate sua uelut aurora fulgens processit. Sicut enim diescente mundo, recedente sensim noctis caligine, de vicinia orientis solis coelum sparsa per omne sui 140 spatium luce perfunditur, sed illa pars coeli qua sol egressurus est, ampliori splendore illustratur, sic nimirum sol iustitiae I ad

114/135 unaquaeque - lassescat] Robertus de Tumbalena, Expos. super Cantica Cantic., IV, 17 - PL 79, 513 D - 514 B.

107/108 Eph. 4, 5-6. 118 cfr Apoc. 12, 9 et 20, 2. 119 cfr Rhabanus Maur., Allegoriae in Sacr. Script. - PL 112, 930 A. 121 cfr Cant. 4, 15. 123/ 125 Io. 4, 13-14. 125/127 Io. 7, 38. 127 Cant. 4, 12. 129/130 Io. 3, 8. 131 Ps. 4, 7. 137/138 cfr Cant. 6, 9. 141 cfr Mal. 4, 2.

106 ( est > ] scrips. cum Beda

134 quid Rob

285V

286r

SERMO C

145

150

155

160

469

abigendas peccatorum et ignorantiae tenebras in mundum ueniens, cum neminem electorum necessariae huius illuminationis exsortem reliquerit, illam tamen, de qua ad illuminandos ceteros nascendo prodiret, incomparabili prae omnibus participibus suis gratiarum lumine totam illustrauit, ipsam quoque diuini illius fontis non uena, quemadmodum ceteros particulatim refri¬ gerando respersit, sed plenitudinis infusione inundans irrigauit, ita ut non solum in eius uita et conuersatione, sed in ipso etiam natiuitatis primordio quaedam praeter usum naturae uirtutum insignia notarentur, ex quibus magnum quiddam ac singulare et omnino diuinum in ea diuinitus operandum aliquatenus aduerti daretur. Vt ergo de tanta plenitudine ditescat inopia nostra, huius lucis radio illuminetur caecitas nostra, huiusque fontis irriguo temperetur sitis ac fecundetur sterilitas nostra, Mariam rogemus, Mariae nomen inuocemus, ipsa mediante cuncta saluti opportuna nos assequi posse speremus praestante Filio eius, Deo ac Domino nostro, Iesu Christo, qui cum aeterno Patre suo et coaeterno sibi Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus in omnia saeculorum saecula. Arnen.

SERMO CI In Nativitate Sanctae Mariae.

5

io

15

20

25

1. Inter omnes sanctorum celebritates beatissimae uirginis Mariae memoria eo frequentius atque feruentius agitur, quo maiorem gratiam apud Deum inuenisse dinoscitur. Vnde post alia quaedam ipsius antiquiora sollemnia non fuit, cui tanta deuotio fidelium impenderetur, quo minus in ueneratione natiuitatis eius hodiernus quoque dies ab omni I communiter ecclesia 286v sollemnizandus indiceretur. Igitur beata Dei mater et perpetua uirgo Maria de progenie diuinitus ordinata hodie nata, antequam nasceretur, diuinis est praenuntiata oraculis et designata miraculis. Scrutemur namque scripturas, et fidelibus testimoniis declaratum inuenimus hanc a saeculo electam, ab Altissimo praecognitam et sibi praeparatam, ab angelis seruatam, a patri¬ bus praesignatam, a prophetis promissam. Ipsam enim et non aliam Deus praedixisse uidetur, quando ad serpentem ait: Ini¬ micitias ponam inter te et m,ulierem ; ipsa conteret caput tuum. Cui haec uictoria seruata est, nisi Mariae ? Ipsa proculdubio caput contriuit uenenosum, quae omnimodam maligni sugge¬ stionem tam de carnis illecebra quam de mentis superbia deduxit ad nihilum. Quam uero aliam Salomon requirebat, cum dicebat: Mulierem fortem quis inuenietl Ac ne hoc quaesisse putetur desperando, subdit prophetando: Procul, et de ultimis finibus pretium eius. Hoc est non uile, non paruum, non medio¬ cre, non denique de terra, sed de summo coelo pretium fortis huius mulieris, de cuius manu pendet et nostra omnium salus et innocentiae restitutio, et de hoste uictoria. Cui denique rectius quam Mariae deputatur illa in canticis exclamatio mirantis et plenitudinem operantis in ea coelestis gratiae commendantis: Quae est ista, inquit, quae progreditur quasi aurora consurgens,

CI, 2/8 inter - indiceretur] Fulbertus Carnot., Sermo, 4 - PL 141, 320 B. 8/ 11 igitur - miraculis] ibid. - PL 141, 320 C. 11/21 scrutemur - inueniet] Bernardus, In laudibus Virg. matris, s. 2, 4-5 - IV, p. 23, 23/24. 21/23. 25/26 et 24, 1/6. 21/26 ac - uictoria] ibid., s. 2, 5 - IV, p. 24, 12/16 et 10/n. 29/ 54 quae' - amet] Rupertus Tuit., In Canticum Cantic., VI - CCCM 26, p. 139, 261 - 140, 284 et 288/289.

CI, 11 cfr Io. 7, 52. 14/15 cfr Gen. 3, 14. 15/16 Gen. 3, 15. 19/ 20 cfr Ps. 107, 14. 21 et 22/23 Prou. 31, 10. 24 cfr 1 Cor. 15, 47. 24/ 25 cfr Prou. 31, 10. 25 cfr Iud. 15, 18. 26 cfr Iud. 11, 36. 29/31 et 32/ 34 Cant. 6, 9.

CI, 18 uenenosum] uenenatum Bem

SERMO CI

47i

30 pulchra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum acies or¬ dinata? Quam pulcher | ordo in ista laudatione, in ista beatissi- 287' mae huius uirginis pulchritudinis praedicatione. Primum con¬ surgens ut aurora, deinde pulchra ut luna, postremo electa ut sol. Quando nata est beata haec uirgo, tunc uera nobis aurora 35 surrexit, aurora praenuntia diei sempiterni, quia sicut aurora cotidiana finis praeteritae noctis et initium est diei sequentis, sic natiuitas eius, natiuitas de semine Abrahae, clara ex stirpe Dauid, ad quos cum iuramento Dei facta est repromissio aeter¬ nae benedictionis, finis dolorum et consolationis fuit initium, 40 finis tristitiae et laetitiae nobis extitit principium. Quando au¬ tem Spiritus Sanctus in ea superuenit et Filium uirgo concepit et uirgo peperit, tunc ipsa et extunc pulchra pulchritudine diuina, pulchra, inquam, non quomodocumque, sed ut luna. Sicut enim luna lucet et illuminat luce non sua, sed ex sole 45 concepta, sic haec sanctissima hoc ipsum, quod tam lucida est, non habet ex se, sed ex gratia diuina, gratia plena. Quando autem assumpta de hoc mundo ad aethereum translata est thalamum, sicut proxime celebrauimus, tunc ipsa et extunc electa ut sol, electa uidelicet nobis, quia sicut natum ex ea Dei 50 Filium solem uerum, solem aeternum adoramus et colimus ut Deum uerum, sic et eam honoramus atque ueneramur, ut ueri Dei genetricem scientes, quia totus honor impensus matri sine dubio redundat in gloriam Filii, de quo non dubium, quin et ipse honoret et ab omnibus amicis suis suam honorari matrem amet. 55 Ceterum in huius | adhuc uitae exilio posita, suauis erat et decora 287“ sicut Ierusalem, terribilis ut castrorum acies ordinata, cuius animae summa suauitas fuit et decus uidere iam uel contem¬ plari supernam pacem secundum nomen Ierusalem, et contra malignos spiritus in procinctu spiritalis certaminis esse secun60 dum castrorum similitudinem. 2. Sic ergo uerborum istorum intelligentia quamuis ipsam gloriosam theotocon quasi in fronte respiciat, aptari tamen eam etiam fideli cuilibet et electae animae nil obstat, quae et ipsa suo dumtaxat modo consurgens aurora uocatur, cum post de65 cussam ignorantiae caecitatem et peccatorum caliginem in uir-

56/60 cuius - similitudinem]

ibid. - p. 135, 90/93.

37 cfr Io. 8, 33; Rom. 9, 7; 2 Cor. 11, 22; e.a. 37/38 cfr Rom. 1, 3; Lc. 1, 27; Antiphona I ad Vesperas in festo Natiuitatis S. Mariae. 41 cfr Lc. i, 35. 41/42 cfr Mt. 1, 23; Lc. 1, 31. 43 Cant. 6, 9. 44/45 cfr Isidorus Hisp., Etjmol., 3, 53, 2. 46 Lc. 1, 28. 47/48 Antiphona II ad Vesperas in festo Assumptionis B. Mariae Virginis. 49 Cant. 6, 9. 52/53 cfr Eccli. 3, 13. 55/ 56 Cant. 6, 3 et 9. 64/66 cfr Angelomus Lux., En. in Cantica Cantic., VI PL 115, 619 C.

64 cfr Cant. 6, 9.

472

SERMO CI

tutum lumine proficere conatur. Cum uero bona, in quibus se profecisse considerat, non sibi sed adiutorio gratiae Dei deputat, secundum illud apostoli Iacobi: Omne datum optimum et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum, 70

75

ipsa ueraci et humili professione quandam in se pulchritudinem lunae diuinis obtutibus ostendit. Electa uero erit ut sol in die futurae beatitudinis, ubi manente statu aeternitatis uera lucis incommutabilis uisione clarebit impleta eius promissione, qua dicit: Fulgebunt iusti sicut sol in regno Patris eorum. Sed et in hac uita non immerito dicitur: Electa ut sol, cum imaginem in se eiusdem sui conditoris atque illustratoris, solis uidelicet iustitiae, recipit ambulando in omni iustitia et sanctitate et ueritate et illi ueraciter gratias agendo, quia signatum est super nos lumen uultus tui, Domine. Suauis est et decora \ sicut Ierusalem.

80

85

90

95

Anima sancta cum integritate mundae operationis, suauitate diuinae laudationis, dulcedine mutuae dilectionis statum imita¬ tur supernae ciuitatis. Quae etiam terribilis est ut castrorum acies ordinata, cum fixa intentione purae orationis ac uexillo dominicae crucis omnem a se incursum daemoniaci repellit exercitus, cum frequenti meditatione uerbi coelestis cuncta im¬ pugnantium uitiorum arma confringit, cum continuis bonorum operum exemplis etiam prauos falsorum fidelium mores ac uitam redarguit et ad meliora conuertit. Item anima quaeque perfecta, cum ita uirtutibus operam dat, ut nullum in eis uitiis locum relinquat, terribilis profecto hostibus ut castrorum acies ordinata persistit. Nam si ita uerbi gratia continentiae studet, ut uirtutem humilitatis non teneat, aut si sic pietatis opera exer¬ cet, ut a superfluae locutionis culpa linguam non refrenet aut ita orationibus crebris insistit, ut affectum dilectionis proximis impendere dissimulet, talis nimirum anima minus terribilis est hostibus, quia uirtutum suarum castra minus perfecte ordinauit, quae ex parte quidem firmiter disposuit, sed ex parte inertia reliquit. Nam et in quibusdam bonis actibus, uerbi gratia

71/74 electa - eorum] Beda, In Cantica Cantic., IV, 6, 9 - CCSL 119 B, p. 311, 487/490. 75/79 electa - Domine] ibid. - p. 311, 480/483. 79/98 suauis reliquit] ibid., IV, 6, 3 - p. 301, 91/95. 97 - 302, 103 et 116/125. 98/111 nam - procedit] ibid, IV, 6, 9 - p. 312, 497/508.

67 cfr Regula S. Benedicti, Prol. 41 - CSEL 75, p. 8. 68/69 lac. 1, 17. 71 Cant. 6, 9. 74 Mt. 13, 43. 75 Cant. 6, 9. 76 cfr Hebr. u, 10. 76/ 77 cfr Mal. 4, 2. 78/79 Ps. 4, 7. 79 Cant. 6, 3. 82/83 et 90/91 Cant. 6, 9. 93 cfr lac. 1, 26.

84 daemoniaci] -a-

sec. s.l.a.m. R

288’

SERMO CI

473

uigiliis, ieiuniis, labore manuum, meditatione scripturarum, uerioo bo praedicationis, modestia taciturnitatis, qui ordinem necessa¬ rium tenere nescit, errat. Haec namque et huiusmodi quam plura, sicut utiliter saepe tenentur, ita nonlnumquam pro tem- 288v pore salubriter intermittuntur. 3. Ceterum sunt excellentiora uirtutum dona, sine quibus ad 105 uitam perueniri non potest, ut fides, spes, caritas, quae et ideo nullius umquam consideratu loci uel temporis uel ad momen¬ tum cordibus debent abesse fidelium. Quaecumque ergo anima et eminentioribus se semper munit uirtutibus et in exercitio minorum, ubi locus et hora congruerit, se sollerter accingit, haec no terribilis aduersariis omnibus, ut acies docte ac firmiter ordi¬ nata procedit. Verum in beata uirgine Maria cuiuscumque bene ordinatae uirtutis exemplar enituit, quam sine ullo humanae imitationis adminiculo superueniens illi unctio Spiritus Sancti de omnibus docuit, nec dumque percepta uoce testimonium 115 perhibentis de lumine ipsius solis iustitiae in se praesentia usque adeo tota incanduit, tota resplenduit, ut de ipsa sola concinere soleamus, quia uita eius inclita cunctas illustrat ecclesias. In huius rei indicium hoc quoque diuinitus procuratum nequa¬ quam dubitare debemus, ut nata hodie nomen, ut Maria uocare120 tur, acciperet, quod uidelicet collatae in eam gratiae plenitudi¬ nem signanter exprimeret. Dicitur namque interpretatum stella maris, et ipsa aptissime sideri comparatur, quia sicut sidus suum emittit radium sine sui corruptione, sic uirgo Filium parturit absque ulla integritatis suae laesione. Ipsa denique est 125 praeclara et eximia stella super hoc mare magnum et spatiosum necessario subleuata, micans meritis, illlustrans exemplis. O 289" quisquis te intelligis in hoc saeculi profluuio fluctuare, ne auertas oculos a fulgore huius sideris, si non uis obrui procellis! Si insurgant uenti temptationum, si incurras scopulos tribulatio130 num, respice ad stellam, uoca Mariam. In periculis, in angustiis, in rebus dubiis, Mariam roga, Mariam inuoca: non recedat ab ore, non recedat a corde, et ut impetres eius orationis suffra-

121/135 dicitur - peruenis] Bernardus, p. 34, 16/19. 23 * 35» 4 et 9/J4-

In laudibus Virg. matris, s. 2, 17 - IV,

99 cfr 2 Cor. 6, 5. 105 1 Cor. 13, 13. 113 cfr Lc. 1, 35. 113/114 cfr 1 Io. 2, 27. 115 cfr Mal. 4, 2. 117 Versiculus ad Vesperas in festo Natiuitatis Beatae Mariae Virginis (iuxta Breuiar. monast.) 119 cfr Lc. 1, 27. 120/121 cfr Fulbertus Carnot., Sermo, 4 - PL 141, 322 C. 121/122 Hieronymus, Lib. interpr. bebr. nom., 14 - CCSL 72, p. 76, 7/8. 125 Ps. 103, 25. 127/128 cfr Eccli. 4, 5. 130 cfr 2 Cor. 6, 4 et 11, 26. 131/132 cfr Ios. 1, 8; 1 Reg. 2, 3 ; Iudith 13, 25.

474

SERMO CI

gium, ne deseras conuersationis exemplum. Ipsam sequens non deuias, ipsam rogans non desperas. Ipsa duce non errabis, ipsa 135 tenente non fatigaris, ipsa propitia peruenis ad ipsum fontem misericordiarum, largitorem gratiarum, solem iustitiae, Iesum Christum, Filium eius, Dominum nostrum, qui uiuit et regnat cum Patre in unitate Spiritus Sancti Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

136 cfr Mal. 4, 2.

SERMO CII

In Nativitate Sanctae Mariae.

1. Sanctus et sollemnis dies, fratres dilectissimi, hodie mundo

5

io

15

20

25

illuxit: exultemus et laetemur in eo. Hodie namque nata est, per quam omnes renascimur, gloriosa Dei genetrix uirgo Maria, qua mediante in adoptionem filiorum recipimur et cunctarum, quae in Christo sunt, gratiarum participes efficimur, in qua id com¬ pletum hodie cernimus, quod et Isaias praenuntiabat: Egredie¬ tur, inquiens, uirga de radice Iesse et flos de radice eius ascendet, et cetera. Quando enim nata est de domo Dauid, tunc egressa est uirga de radice Iesse, quando, inquam, nata est, quae tanto humilior est hominibus saeculi huius, quanto uirgula, quaeuis minor et gracilior est grandibus cedris et quercubus magnis. Quando autem ex ea natus est Christus Dominus, tunc de | uirga 289* flos ascendit, super quem septiformis spiritus Domini requiescit, eandemque cuius castis uisceribus susceptus est, omnium gra¬ tiarum, quarum idem spiritus auctor est, plenitudine profudit. Haec est igitur, quam ab aeterno praeelegit, cuius speciem concupiuit; natiuitatem desiderauit Altissimus caritate, qua semper optauit; semper cupiuit id quod esset utile creaturae suae, generi humano. Quod si umquam aliquid recte dicitur optasse uel desiderasse, quanto magis illud, in quo est summa salutis, plenitudinem utique temporis in quo fieret ex muliere, fieret sub lege ut eos qui sub lege erant redimeret, ut adoptionem filiorum reciperemus. 2. Tali itaque desiderio plenus exclamans: Surge, inquit, pro¬ pera, amica mea, columba mea, formosa mea, et uem. Verba ista sic accipienda sunt quasi uerba desiderantis, tamquam festinan¬ tis et optantis iam adesse materiam tantae salutis, natiuitatem utique beatae uirginis, cuius caro illi materia foret assumendae

33,

CII, 2/3 sanctus - eo] Ps. Augustinus, Sermo in natali Domini, 1 - PLS 2, 1039. 6/14 in2 - requiescit] Rupertus Tuit., In Canticum Cantic., I - CCCM 26, p. 825/834 et 837/839. 18/24 qua - reciperemus] ibtd., II - p. 47, 191/19725/58 surge - comedi] ibid., II - p. 47, 198/208. 215 - 48, 229. 236/237 et

229/235. 5/6 cfr Hebr. 3, 14. 7/8 Is. 11, 1. CII, 5 cfr Rom. 8, 15.; Gal. 4, 5. 13/14 cfr Is. 11, 1-2. 22/24 Gal. 4, 49 cfr Lc. 1, 27. 10 Is. 11, 1. 25/26 Cant. 2, 10.

CII, 6 id] scrips.; eo R

476

SERMO CII

30 carnis. Tamquam praesenti loquebatur illi eamque iubebat surgere et properare, id est nasci et hospitium uentris sui cito sibi praeparare; et reuera, priusquam nasceretur, praesens illi ade¬ rat, antequam fieret, bene illi cognita erat, quam sicut beatus apostolus de se et omnibus protestatur electis, elegit Deus ante 35 mundi constitutionem, ut esset sancta et immaculata in conspectu eius in caritate. 3. Surge, inquit, propera, amica mea, columba mea, formosa mea, et in his omnibus Euae opposita. Eua namque quasi

inimica, Eua quasi uipera, | Eua quasi deformis et ignominiosa, 290' 40 Deo inimica, uiro suo uipera, sibimet confusa ignominia. Inimica per superbiam, qua intus tumuit, uipera ex malitia, quam ex serpente concipiens foris temptata facile cessit; ignominiosa per pruritum libidinis, qua statim scaturire coepit, unde et nudam se cognoscens folio pudenda contexit. Verum Maria facta est 45 amica per humilitatem, columba per caritatem, formosa per castitatem. Ipsa contra Deum non tumuit, immo mente humili Altissimo complacuit: et ecce amica est. Ipsa serpenti aurem non praebuit, immo inimicitias inter eam et serpentem Deus posuit: et ecce columba est. Nuditatem libidinis ipsa non incur50 rit, immo Spiritus Sanctus illi obumbrauit: et ideo formosa est. Dicitur ergo ei: Surge, propera et ueni. Surge per fidem, propera per spem, ueni per caritatem. 4. Veni ergo Maria, ueni, nam Eua ad latebras fugit. Veni et crede angelo euangelizanti, quia Eua credidit serpenti susur55 ranti. Veni et contere caput serpentis, nam Eua et capite illecta et uentre oblectata et cauda est obligata serpentis. Veni et dic: Ecce, ancilla Domini, nam Eua se abscondens pariter et defen¬ dens: Serpens, ait, decepit me, et comedi. Redditur itaque femina pro femina, prudens pro fatua, humilis pro superba, quae pro 60 ligno mortis gustum porrigat uitae, pro uenenoso illo cibo ama¬ ritudinis fructum pariat aeternae dulcedinis. Has sane inuitantis sponsi uoces, ut inter praeconia matris I Dei etiam propriae 290” aedificationi aliquantisper intendamus, nil obstat et super electa quauis anima intelligi, quam propter fidem Christus amicam 65 suam uocat, columbam propter simplicitatem, formosam prop¬ ter operationem. Quia enim sine fide Deo placere non possumus, bene per fidem amici uocamur, quia dum fide coelestia appeti-

58/61 redditur - dulcedinis] Bernardus, In laudibus Virg. matris, s. 2, 3 - IV, p. 23, 10/12. 64/79 propter - accingat] Robertus de Tumbalena, Expos. super Cantica Cantic., II, ii - PL 79, 498 AB.

34/36 Eph. 1, 4. 37/38 Cant. 2, 10. 43/44 cfr Gen. 3, 7. 50 cfr Lc. 1, 35. 51 Cant. 2, 10. 57 Lc. 1, 38. 58 Gen. 3, 13. 58/61 cfr Sermo, 99, 77/80. 59 cfr Mt. 25, 2. 60 cfr Gen. 2, 17 et 3, 6. 65 cfr Mt. 10, 16. 66 Hebr. 11, 6.

SERMO CII

70

75

80

85

90

95

100

105

477

mus, abiectis terrenis Deo adhaeremus. Columba uero anima propter simplicitatem dicitur, quia dum simplicem Deum cordis simplicitate perscrutatur, nequaquam ineptam mundi laetitiam dissoluta sectatur, sed semper ad aeterna festinans columbae gemitum diligendo imitatur. 5. Propter operationem autem formosa recte appellatur, quia dum praeteritae uitae peccata per bona opera redimit, quasi antiquam turpitudinem assumpta meliori forma ante sponsi oculos abscondit. Hanc itaque hortatur sponsus, ut surgat, pro¬ peret et ueniat, quia dignum est, ut quicumque ad amorem Christi properat, carnis torporem, quantum potest, abiciat et se ad aeterna consequenda celeriter accingat. Surgit autem anima, cum a peccati perpetratione se erigit; uenit cum per opera bona sancti desiderii passibus ad coelestia tendit. Quasi enim tot passibus ad Dominum properamus, quot pro eius amore uirtutum opera patramus. Sancta etenim mens, cum praeteritae uitae turpitudinem conspicit, cum peccata sua enumerat, quae fecit, mox secum in conscientia erubescit; et quaecumque in mundo dilexerat, ad odium sibi transferens fletibus se | punit et 291' ipsa poenitentia robustior facta ab omni inquinatione etiam exilit et ab omni torpore negligentiae se excutit, ut iam in infimis cogitationibus non iaceat, sed ad petenda inuisibilia per sancta desideria se extendat. Haec itaque mens surgit et uenit, quia et a torporis infirmitate per compunctionem se erigit et in sanctis studiis se exercens ad aeterna pedibus amoris currit. 6. His pro communi adhortatione sub compendiosa moralitate perstrictis ad illam, cuius gloriosa natiuitas hodiernum nobis diem celebri ueneratione dicauit, redeamus; et quid ipsa quoque nominis eius appellatio spei conferat, attendamus. Maria enim est nomen eius, nomen utique meritis congruum, nomen non tam hominis placito inditum, quam priuilegio redundantis in ea gratiae coelitus assignatum ac sicut ex omnibus, quibus nomen quod est Iesus, per aequiuocationem communicari pote¬ rat, unus mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus, dictus est ab effectu saluandi, sic et ipsa in mulieribus benedicta ex cunctis eiusdem nominis sola et proprie Maria dicitur ob uirtutem illuminandi. Hoc enim interpretatum sonat stella maris, et ipsa est uere sidus inter omnia coeli astra splendidissimum tenebroso pariter et undoso huius saeculi pelago, ab eo qui nasci

79/81 et 83/92 surgit - tendit

et sancta - currit] ibid., II, 15 - PL 79, 499 C.

76/77 cfr Cant. 2, 10. 96/97 cfr Lc. 1, 27. 100 cfr Mt. 1, 21 et 25; Lc. 1, 31 et 2, 21. 101 1 Tim. 2, 5. 104 cfr Bernardus, In laudibus Virg. matris, s.2, 17 - IV, p. 34, 16; Hieronymus, Lib. interpr. hebr. nom., 14 - CCSL 72, p. 76,

7/8-

SERMO CII

478

ex illa uoluit humanis fragilitatibus consulente superlatum. Si igitur quarumlibet temptationum impulsu periclitamur, si su¬ perbiae, si iracundiae, si carnalis illecebrae, seu aliorum quo¬ rumcumque undis uitiorum iactamur, | stellam respiciamus, 29iv Mariam inuocemus. Si criminum mole grauati, conscientiae foe¬ ditate confusi, iudicii horrore turbati, desperationis abysso mer¬ gi incipimus, Mariam cogitemus. Ipsam cogitando non erramus, ipsa tenente non ruimus, ipsa protegente non peribimus, ipsa ducente de inter medios fluctus ad portum quietis aeternae peruenire ualebimus adiuti gratia Saluatoris nostri Filii eius Iesu Christi, qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat in saecula saeculorum. Arnen.

107/115 si - ducente] Bernardus,

3/9

et

In laudibus Vire, matris, s. 2 17 - IV n

12/13.

115/116 cfr Fulbertus Carnot.,

’ P'

Sermo, 4 - PL 141, 322 B.

is

SERMO CIII

In Nativitate Sanctae Mariae.

1. Venerabilis et gloriosae semper uirginis Mariae natiuitatem, fratres, hodie deuotissime celebramus, quae ipsum solem iustitiae paritura uelut aurora processit et lucem aeternae clari5 tatis orbi infudit. Haec nata maris stella uocatur, quia per eam genus humanum de salo huius saeculi ad tranquillitatem perpe¬ tis uitae dirigitur. Haec est, quam in sua uirtute Dominus benedixit, dum eam ex omni carne eligens substantiam huma¬ nae carnis, quam ad abolenda totius mundi delicta litaret, io assumpsit. Ipsa nimirum est coelestis Ierusalem gloria, in oculis summi regis speciosa et admirabilis in uestimentis suis, de quibus Dauid in psalmo: Astitit, inquit, regina a dextris tuis in uestitu deaurato. Sed et Salomon eiusdem uestitus uarietatem in typo fortis mulieris breuiter ac pulchre describens: Fortitudo, 15 ait, et decor indumentum eius. Fortitudo utique humilitatis et decor uirginitatis, quibus tamquam gemino quodam indumento sacratissima I haec uirgo intus exteriusque decenter adornata 292' digna habita est, quae, ut ait Leo papa, diuinam humanamque prolem prius conciperet mente quam corpore. Et haec quidem 20 uerba cum subsequentibus quamuis ad personam uniuersalis ecclesiae referantur, non otiose tamen in beatae Mariae memoria ab eadem ecclesia frequentantur, utique quia quod illa in suis membris per partes possidet, totum simul in huius conuersatione refulget, quae dum mater Dei futura reuerenter ab angelo 25 salutatur, gratia plena et in mulieribus benedicta narratur. Vnde quidquid moralis aedificationis exinde proferri potuerit, ita necesse est ad ecclesiam seu animam quamque electam referatur, ut tamen illi principaliter inesse sentiatur.

CIII, 18/19 quae - corpore] Leo, Tractatus, 21, 1 - CCSL 138, p. 86, 25/26.

CIII, 3/4 cfr Mal. 4, 2.

4 cfr Cant. 6, 9. 5 Hieronymus, Lib. interpr. 10 cfr Hebr. 12, 22. 12/13 Ps. 44, 10. 18/19 Tectio VI.I in nocte Natiuitatis Domini (in Breuiar.

hebr. nom., 14- CCSL 72, p. 76, 7/8.

14/15 Prou. 31, 25. 24/25 cfr Bernardus, 16. 25 Lc. 1, 28. monast.)

In laudibus Virg. matris, s. 3, 1 - IV, p. 36, 15/

CIII, 5 stella maris R, sed postea transpon. transpon.

23 possidet per partes R,

sed postea

480

SERMO CIII

2. Ait itaque: Fortitudo et decor indumentum eius. Fortitudo in toleranda peruersorum improbitate, decor in exercenda uirtutum uenustate. Fortitudo quia persecutionem patitur propter iustitiam, decor quia operatur iustitiam. Similem huic senten¬ tiam psalmista posuit dicens: Dominus regnauit, decorem in¬ duit, induit Dominus fortitudinem. Cum enim praedicaret Domi35 nus euangelium regni, aliis placebat, aliis displicebat; alii bene de illo loquebantur, alii detrahebant, mordebant, conuiciabantur. Ad eos quibus placebat, induit decorem; ad eos quibus displicebat, fortitudinem. Imitemur ergo et nos, fratres, Domi¬ num nostrum pro modulo nostro, ut uestis ipsius esse possimus; 40 ad eos, quibus placent bona opera nostra, simus cum decore, simus etiam fortes aduersus detractores, ut et nobis contingat, quod sequitur: Et ridebit in die nonissimo, id est gaudebit in retribultione regni coelestis, quae dolebat in certamine uitae praesentis. Mos etenim scripturae est pro gaudio risum ponere, 45 sicut et Dominus ait: Beati, qui nunc fietis, quia ridebitis. Et beatus Iob: Os ueracium replebitur risu. Os suum aperuit sa¬ pientiae. Ad hoc tantum os aperuit loquens, ut sapientiam doceret iuxta illud apostoli: Omnis sermo malus ex ore uestro non procedat; sed si quis bonus ad aedificationem, ut det gratiam 30 audientibus. Vel etiam os cordis aperuit ad discendam ab ipsa sapientia interius ueritatem, quam alios foris doceret. Vtrique autem sensui, quia utrumque facit ecclesia, conuenit apte, quod sequitur: Et lex clementiae in lingua eius. Fex uidelicet illa, quae non statim more legis Moysaicae peccantes puniret, sed 55 misericorditer ad poenitentiae remedia reuocaret. Vere et in lingua benignissimae matris Domini lex ista clementiae inuenitur, si quot et quanti peccatores per eam cotidie de ipsis quodammodo inferni faucibus et criminum laqueis eruantur, tam ex lectionum monumentis quam cotidianis experimentis 60 pia fide pensatur. Cuius exemplum clementiae ab ipsa Dei sapientia Domino et Saluatore nostro manifeste percipitur cum oblata ei peccatrice muliere: Si quis, inquit, sine peccato est. 30

29/41 fortitudo - detractores] Beda, In Prouerbia Salomonis, III, 31, 25 - ed. Hurst, CCSL 119B, p. 159, 450/453 et 458/466. 42/46 et - risu] ibid. - p. I59> 453/45846/55 et 60/65 os2 - reuocaret et cuius - absoluit] ibid., III, 31, 26 - p. 159, 467 - 160, 480.

29/32 cfr Ps. Salonius, In Parabolas Salomonis expositio mystica - PL 53, 991B. 29 Prou. 31, 25. 31/32 cfr Mt. 5, 10. 33/34 Ps. 92, 1. 42 Prou. 31, 25. 42/46 cfr Ps. Salonius, In Parabolas Salom. expos. myst. - PL 53, 991BC. 45 Lc. 6, 21. 46 Iob 8, 21. 46/47 Prou. 31, 26. 48/50 Eph. 4, 29. 53 Prou. 31, 26. 62/63 Io. 8, 7.

49 aedificationem] fidei

add. Beda cum Vulg

292v

SERMO CIII

65

70

75

80

85

90

95

481

primus in eam lapidem mittat, et sic eam a crimine, quod patrarat, sub conditione amplius non peccandi miseratus absoluit. 3. Considerauit semitas domus suae et panem otiosa non come¬ dit. Otiosa panem non comedit, quia hoc quod de sacro eloquio intelligendo perceperit, ante aeterni iudicis oculos exhibendo operibus ostendit. Item domus fortis mulieris habitatio est patriae coelesltis. Semitae domus illius praecepta sunt iustitiae, 293' quibus ad mansionem peruenitur aeternae uitae. Quas profecto semitas anima bene considerat, cum et diligenter, quibus acti¬ bus ad superna peruenire debeat, inspicit et quae agenda didice¬ rit, sedulo exercere non desinit. Panem quoque otiosa non comedit, cum sacrificium dominici corporis percipit, studet hoc imi¬ tari, quod in mysterio celebrat, multum sollicita, ne indigne panem Domini comedendo et calicem Domini bibendo iudicium sibi manducet et bibat, sed ut patiendo pro Christo, lacrimas fundendo, bonis quoque actibus insistendo passionem et exempia ipsius, quantum ualet, sequatur. Potest et simpliciter accipi, quia panem otiosa non comedit mulier fortis iuxta illud apostoli: Qui non operatur, non manducet. Et ipse de se: Quoniam ad ea, quae mihi opus erant et his, qui mecum sunt, ministrauerunt manus istae. 4. Et surrexerunt filii eius et beatissimam praedicauerunt. Surgunt filii ecclesiae, uidelicet omnes electi, in nouissimo die carnis immortalitate donati et tunc matrem suam beatissimam praedi¬ cant, quae eos ex aqua et Spiritu Sancto genuit, quamuis nunc ab infidelibus quasi misera contemnatur. Et reuera, sicut ait apostolus: Si in hac uita tantum sperantes sumus in Christo, miserabiliores sumus omnibus hominibus. Quia uero pro uita alia in praesenti militamus, merito cum apparuerit quid erimus, matrem nostram quae ex omnibus iustis collecta una Christi columba, sponsa et amica uocatur, beatissimam praedicabimus. Quod etiam in hoc tempore potest conuenienter accipi, cum quilibet fidelis transcensis saeculi aerumnis ad coelestia regna perducitur. Sedere I namque ad humiliationem, aliquoties sur- 293v gere ad gloriam pertinet. Surgunt ergo filii ecclesiae et beatissi-

66/84 considerauit - istae] ibid., III, 31, 27 - p. 160, 481 et 483/501. 85/ 103 et1 - remunerabit] ibid., III, 31, 28 - p. 160, 502. 504 - 161, 513. 520/523 et 533/537-

64 cfr Io. 8, 11. 66/67 Prou. 31, 27. 67/69 Gregorius, Moralia in Iob, XXXV, 20,48 - CCSL 143 B, p. 1809, 59/61. 74/75 Prou. 31, 27. 76/78 cfr 1 Cor. 11, 28-29. 81 Prou. 31, 27. 82 2 Thess. 3, 10. 82/84 Act. 20, 34. 85 Prou. 31, 28. 85/88 cfr Ps. Salonius, In Parabolas Salom. expos. myst. - PL 53, 991C. 88 cfr Io. 3, 5. 90/91 1 Cor. 15, 19. 92 cfr 1 Io. 3, 2. 94 cfr Cant. 2, 10 et 6, 8.

SERMO CIII

482

mam eam praedicant, cum coelestibus bonis sublimati, quanta 100 sit illius beatitas, cuius participes esse meruerunt, aspiciunt et hanc debita laude in diuina uisione concelebrant. 5. Vir eius etiam laudauit eam, cum bona, quae in praesenti saeculo ipse donat, in futuro remunerabit dicens in iudicio: Venite, benedicti Patris mei, possidete regnum, quod uobis para-

105 tum est ab origine mundi, quia esuriui et dedistis mihi mandu¬ care, et cetera. Ipse quidem primitiae dormientium surrexit a mortuis, sed in die iudicii manifestius omnibus, quos sua laude dignos iudicauerit, quanta sit eiusdem suae resurrectionis gloria demonstrabit. Quibus autem eam uerbis laudet, consequenter no ostenditur: Multae filiae congregauerunt diuitias, tu supergressa es uniuersas. Ad personam beatae Mariae specialiter haec ita referri possunt, ut multas filias multas uirginitatis eius imitatri¬ ces intelligamus, quae cum multas meritorum diuitias, quibus decor integritatis commendabilior habeatur congerant ac per 115 hoc in coelesti patria ceteris electis excellant, uniuersas tamen eas Dei genetrix suis diuitiis supergreditur, cuius uirginitatem honorauit fecunditas diuina, cuius ipse partus mundi est salus; et quot per illum cotidie ad uitam reparantur, tot parenti gloriarum opes cumulantur. Generali autem intellectu multas 120 filias multas dicere possumus haereticorum ecclesias uel malo¬ rum catholicorum turbas. Quae filiae dicuntur uel Christi uel ecclesiae quia ipsae etiam dominicis renatae sunt sacramentis et adoptionem filiorum, quam non custodiere, perceperunt. Vnde et Ioannes ait: De nobis exi\erunt, sed non erant ex nobis. Quae 125 congregauerunt diuitias, uidelicet bonorum operum, orationes, ieiunia, elemosynas, afflictionem et castimoniam carnis, conti¬ nentiam linguae, meditationem scripturarum et cetera huiusmodi: quae uerae sunt diuitiae spiritus, ubi pura mentis sinceri¬ tate geruntur, ubi autem sine fide, quae per dilectionem opera130 tur, fiunt, nihil agentibus prosunt. Sed et illae filiae congregaue¬ runt diuitias frustra quidem, de quibus Dominus ait: Multi dicent mihi in illa die: Domine, Domine, nonne in nomine tuo

103/110 dicens - ostenditur] ibid. - p. 161, 513/518 et 537/538. 110/111 et 119/136 multae - uniersas et generali - sectatur] ibid., III, 31, 29 - p. 161, 539 - 162, 555.

102 Prou. 31, 28. 104/106 Mt. 25, 34-35. 106/107 cfr 1 Cor. 15, 20. 110/111 Prou. 31, 29. 119/136 cfr Ps. Salonius, In Parabolas Salom. expos. myst. - PL 53, 992 AB. 123 cfr Gal. 4, 5. 124 1 Io. 2, 19. 129 cfr Gal. 5, 6. 130/131 Prou. 31, 29. 131/134 Mt. 7, 22-23.

100 illius] patriae

add. Beda

SERMO CIII

135

140

145

150

155

160

165

483

prophetauimus et in nomine tuo uirtutes multas fecimus ? Et tunc confitebor illis: Quia numquam noui uos. Sed omnes istiusmodi filias electorum ecclesia supergreditur, quae fide perfecta et opere casta redemptoris sui uestigia sectatur. 6. Fallax gratia et uana est pulchritudo. Fallax est gratia laudis, quam ab homine accipit; et uana est pulchritudo castita¬ tis uel bonae operationis, quam hominibus ostentat anima, quae diuino caret timore. Mulier timens Deum ipsa laudabitur. Illa anima, cuius conscientia sincera est, uera est etiam laude digna, quia timorem Domini in omnibus seruat. Timor enim Domini principium est cunctarum custosque uirtutum dicente scrip¬ tura : Initium sapientiae timor Domini; et: Qui timet Deum, nihil negligit. Hinc enim est, quod beatus Iob et in prosperitate uirtutibus floruit et in aduersitatibus insuperabilis hosti per¬ mansit, quia ueraciter dicere potuit: Semper enim quasi tumen¬ tes super me fluctus, sic timui Deum, et pondus eius ferre non potui. Fallax est ergo gratia simulatorum et uana est pulchritudo operis stultorum. Ecclesia autem, quae in timore incolatus sui tempore conuersatur, quando ardentes uirtutum lampades uenienti ad iudicium suo I sponso offeret, iure a Deo laudata ianuam regni cum eo coelestis intrabit. 7. Qualiter autem eam laudet, terminali uersu docetur: Date ei de fructu manuum suarum, et laudent eam in portis opera eius. Haec sunt enim uerba uiri illius, de quo dictum est: Vir eius laudauit eam, id est Domini et Saluatoris nostri, qui angelis in fine praecepturus est, ut ecclesiam post huius uitae certamen, post triturationem afflictionum terrestrium ad coelestis regni gaudia introducant ac immortalis uitae sibi sociam aggregent iuxta illud euangelicum: Triticum autem congregate in horreum meum. Date ei de fructu manuum suarum, quia fructum spiritus ferre curauit caritatem, gaudium, pacem, benignitatem, bonita¬ tem, modestiam, fidem, patientiam: pro hoc illi debitam rependite mercedem. Et laudent eam in portis, hoc est in iudicio siue in ingressu patriae coelestis, non hominum fauor superuacuus,

137/170 fallax1 - collaudare]

134/135 cfr supra, 1.115/116.

ibid., III, 31, 30-31 - p. 162, 556 - 163, 586.

137 Prou. 31, 30.

137/167 cfr Ps. Salonius, 140 Prou. 31, 30. 144 Eccli. 1, 16; cfr Prou. 1, 7. 144/145 Eccl. 7, 19. 147/149 Iob 31, 23. 151/153 cfr Mt. 25, 1-13. 154/155 Prou. 31, 31. 156/157 Prou. 31, 28. 161/162 Mt. 13, 30. 162 Prou. 31, 31. 162/164 cfr Gal. 5, 22-23. 165

In Parabolas Salom. expos. myst. - PL 53, 992 B - 994 A.

Prou. 31, 31.

146 floruit] incomparabiliter praem.

Beda

SERMO CIII

484

sed ipsa opera, quae fecit examinante, probante, remunerante illo, cuius haec gratia perfecit. A quo, ut laudari mereamur in futuro, concedat ipse propitius nos eum debitis in praesenti uita 170 seruitiis collaudare, simulque natiuitatem gloriosissimae gene¬ tricis eius et merita dignis semper praeconiis honorare, qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus in saecula saeculo¬ rum. Arnen.

168 gratia] donante

add. Beda

SERMO CIV

In Nativitate Sanctae Mariae.

5

10

15

20

25

30

35

1. Quae est ista, quae progreditur quasi aurora consurgens, pulchra ut luna, electa ut sol? Gaudia festiuitatis hodiernae, dilectissimi, gloriosae uirginis Mariae natalis ortus consecrauit, quae tanto sacratior omnique christiano cultu est dignior, quo non communis ei cum ceteris hominibus causa, ut nasceretur, extitit, sed ipse conditor futurus quandoque Filius I eius eam, de 295 qua postmodum nasciturus erat, talem nasci fecit qualem se decere nouerat; ipse eam quemadmodum olim et prophetam, immo et quod salua fide dici liceat plus quam prophetam, in utero formauit et antequam exiret de uentre, sanctificauit; ipse sibi uas, per quod descenderet, elegit; aulam uteri uirginalis, quae illum contineret, sibi ipse dicauit. Haec est igitur uirgo, quae nesciuit thorum in delicto, singulariter consecrata Dei Filio, specialiter consignata Spiritui Sancto. Haec est illa stella matutina in medio nebulae, quae in coeli culmine praecipuo splendore coruscans totum orbem radiis suae lucis illustrat. Haec est, cuius natiuitatem loquens per Salomonem in canticis Spiritus Sanctus a ceterorum nascentium generalitate sequestrans: Quae est, inquit, ista, quae progreditur quasi aurora consurgens ? Congrua prorsus et clara similitudine beatae uirgi¬ nis ortus surgenti confertur aurorae. In meridiano siquidem lumine primus ille parens est creatus, conditoris imagine et similitudine donatus. Faciamus, inquit, hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Imaginem dedit ei in aeternitate, simili¬ tudinem in morum rationabili bonitate. Sed ille tanti priuilegii dignitate reiecta apostatae spiritui falsa promissione delinitus inhaesit et se cum posteritate sua mortis perpetuae tenebris destinauit. Ab illa hora tenebrae factae sunt per uniuersam terram usque ad uirginem, nec inuentus est, qui de tenebris exiret uel tenebras dissiparet, sed mundo crescente creuerunt et tene¬ brae, quousque totum genus humanum densissima nox iniquita¬ tis et ignorantiae cooperiret. 2. Nata autem hodie uirlgine aurora surrexit, quia Maria 295 uerum ex se lumen oriturum admirabili sua natiuitate ostendit, et tunc dies gratiae redimentis illucescere coepit. Haec igitur est aurora, quam sequitur, immo de qua nascitur sol iustitiae, cuius

CIV,

2/3

Act. 9, 15.

15/16 20/21

7

Cant. 6, 9.

13/14

cfr Hebr. 11, 10.

Epist. in festo S. Benedicti Cant. 6, 9.

Gen. 3, 1-19.

9

10

et

Mt. 11, 9.

Commune B.M. Virginis ad Matutinas. Antiph.

29/30

23

(21

12

cfr

I' Nocturni.

mart., missalis monastici); cfr Eccli. 50, 6.

cfr Hebr. n, 10.

Mt. 27, 45.

3“

37

24/25

Gen. 1, 26.

cfr Mal. 4, 2.

26/29

cfr

SERMO CIV

486

40

45

50

55

60

65

70

splendore solius solis claritas ualeat superari. Haec est aurora, quam ille non uidit, qui omne sublime uidet et humilia quaeque intueri non ualet; et orat beatus Iob, ut multa ei suppressione claudatur dicens: Non uideat ortum surgentis aurorae. Vere enim huius aurorae surgentis ortum non uidit, quia in eius natiuitate nihil suum nullum uidelicet peccatum recognouit, quae sanctificata de matris utero et gratia plena processit, et quae numquam superbum aliquid sentire passa est, ab illius dominatu qui est rex super uniuersos filios superbiae, libera permansit. Tuus est dies, Domine, in quo Adam est conditus; tua est nox, in qua Adam a die est eiectus, id est priuatus luce aeternitatis mortalitatis tenebris est addictus; tu fabricatus es auroram, id est nasci fecisti uirginem matrem, quae de thalamo suae integritatis mundo iustitiae produceret solem. Sicut aurora terminum noctis et diei testatur adesse principium, sic et ho¬ dierna beatae uirginis natiuitas damnationis finem et salutis dedit initium, noctem sempiternam expulit et diem de die, id est Dominum Dei Patris Filium de terra suae uirginitatis exortum terris infudit. Aurora, inquit, progrediens, quasi procul egrediens, quia procul et de ultimis finibus pretium eius. 3. Pulchra ut luna. Quid luna pulchrius cum in coeli culmine refulgens reliquarum stellarum splendorem excedit ? Sic et uirgo inter anilmas sanctorum eminens omnium merita antecedit. Electa ut sol, quia sicut sol solus orbem illuminat, sic haec sola praecipuo uirtutum lumine homines, si tamen imitentur, illu¬ strat. Prima autem et praecipua magisque ad imitandum neces¬ saria uirtus humilitatis in illa, de qua sola gloriatur, quam solam in se Dominum respexisse testatur: Respexit, inquiens, humilitatem ancillae suae, humilitatem utique, non uirginitatem. Et si namque ex uirginitate placuit, tamen ex humilitate conce¬ pit. Vnde constat, quia ut placeret uirginitas, meruit humilitas. Super quem, ait, requiescet spiritus meus, nisi super humilem et quietum ? Super humilem dixit, non super uirginem. Si igitur Maria humilis non fuisset, Spiritus Sanctus super eam non requieuisset. Si super eam non requieuisset, nec impraegnasset,

CIV, 67/72 et - impraegnasset] Bernardus, In laudibus Virg. matris, s. 1, 5 IV, p. 18, 9/11 et 3/7.

41

Iob 3, 9.

51

16.

57 66, 2.

44

46 Iob 51/56 cfr Sermo, 58 et 61 Cant. 6, 9.

Lc. 1, 28.

cfr Mal. 4, 2.

Prou. 31, 10. 71/72 cfr Lc. 1, 35.

CIV, uid.)

38

superare R

45

47.48 et 49/50 Ps. 73, 55 cfr Cant. 6, 9. 65/66 Lc. 1, 48. 69/70 Is.

41, 25.

101, 35/40.

aliquid] s.l.a.m. R (ut uid.)

47

domine] R (ut

296'

SERMO CIV

487

nec ut Dei genetrix uocaretur et esset, ullatenus effecisset. Ecce quantum meretur humilitas. Esto igitur, o homo humilis, esto 75 quietus, ut in tuo Deus requiescat affectu. Qui non requieuit in bestiis, multo magis non requiescit in pectore bestiali. Sunt enim animi bestiales, sunt ferae forma hominum indutae, de quibus dicit Dominus: Attendite a falsis prophetis, qui ueniunt ad uos in uestimentis ouium, intrinsecus autem sunt lupi rapa80 ces. In his non requiescit Deus, sed requiescit in moribus huma¬ nis, quos fecit Deus ad imaginem suam et similitudinem. 4. Duo sunt autem, quae prae ceteris Deum mulcent, humili¬ tas et fides. Vtriusque meriti praerogatiua in beata Maria emi¬ nuit : fides quidem in eo quod angelo sibi nuntiante, quia contra 85 naturae iura uirgo esset paritura, Deo id possibile credidit humilitas. Nihilominus quod cum mater Dei eligitur, | ancillam se potius fatetur et recognoscit. Ad huius geminae deuotionis indicium duo in humani corporis fabrica pedes sunt instituti flexibiles genu, quo prae ceteris Domini mitigatur offensa, ira 90 mulcetur, gratia prouocatur. Pes itaque exprimit humilitatis affectum et sedulae seruitutis obsequium, fides in precibus obti¬ net petitionis effectum. Recte autem non plures, sed duo sunt homini pedes. Quaterni enim pedes feris ac beluis sunt, bini auibus et ideo unus quasi de uolatilibus est homo, qui alta ui 95 mentis petat et quodam remigio sublimium cogitationum uolitet; et ideo de eo dictum est: Renouabitur sicut aquilae iuuentus tua, eo quod propior sit coelestibus et sublimior aquilis, qui possit dicere: Nostra autem conuersatio in coelis est. Et quoniam in medio laqueorum ambulamus, quos absconderunt nobis in uia 100 inimici nostri, tamquam auis cum euitat laqueos ad superiora nos conferamus et terrena superuolemus. In superioribus enim nemo retia tendit, laqueum nullus abscondit. Ideo cuius conuer¬ satio in supernis est, hic non solet in praedam uenire et captu¬ ram, non cadit in foueam. Fouea uero os hominis est; fouea 105 profunda pectus hominis est, ubi sunt noxia et fraudulenta consilia, malae cogitationes. Sed quid mirum si homo decipitur ab homine, quando Filius hominis non habebat, ubi requiesce¬ ret ? Et ille quidem talem fecit hominem, in quo caput reclina-

74/81

esto - similitudinem] Ambrosius, Hexameron, VI, 8, 49 - ed. Schenkl,

CSEL 32, 1, p. 240, 9/16. 12/13. 15/19 et 9/n.

98/106 et - cogitationes] ibid., VI, 106/117 et 119/120 sed - fecit et in -

8, 48 - p. 239, mea] ibid., VI,

8, 48-49 - p. 239, 19 - 240, 8.

78/80

Mt. 7, 15.

cfr Lc. 1, 48.

99/100

81

96/97

cfr Ps. 141, 4.

20; Lc. 9, 58.

cfr Gen. 1, 26.

Ps. 102, 5.

102/103

98

84/85

cfr Lc. 1, 28-35.

Phil. 3, 20.

cfr Phil. 3, 20.

99 cfr Eccli. 108 et 114 cfr

86/87 9, 20. Mt. 8,

296*

SERMO CIV

488 no

115

120

125

130

135

ret, sed posteaquam in pectore nostro requies, proximi coepit non esse, sed fouea, posteaquam alter alteri nectere coepit insidias, quem iuuare deberet, caput suum Christus auertit a nobis, quod prius uoluit morti offerre pro nobis. I 5. Noli igitur esse fraudulentus, crudelis, immitis, immiseri¬ cors, ut in te Christus caput suum reclinet. Denique cum fecisset piscium beluas, cum fecisset ferarum genera et bestiarum, non requieuit; requieuit autem posteaquam hominem ad imaginem suam fecit. Fecerat enim hominem rationis capacem, imitato¬ rem sui, aemulatorem uirtutum, cupidum coelestium gratiarum. In his requiescit Deus, qui ait: Aut supra quem requiescam nisi super humilem et quietum et trementem uerba mea ? Gratias ergo Domino Deo nostro, qui huiusmodi opus fecit, in quo requiesce¬ ret. Fecit coelum, non lego quod requieuerit; fecit solem et lunam et stellas, nec ibi lego quod requieuerit, sed lego quod fecerit hominem et tunc requieuerit, habens cui peccata dimitteret. Aut forte tunc iam hodiernae festiuitatis praecessit myste¬ rium, quo reuelatum est, quia requiesceret Christus in homine, qui requiem praeparabat sibi in hominis corpore pro hominis redemptione, condens ipse sibi et hodie nasci faciens matrem, in cuius uirgineo utero habitaret, et de qua ueritate carnis assumpta tamquam sponsus de thalamo suo procederet, iuxta quod et ipsa de concesso sibi tanti muneris priuilegio gratulabunda decantans: Qui creauit, inquit, me, requieuit in tabernaculo meo. Ergo, fratres, quoniam totius boni plenitudinem posuit in Maria, qui dignatus est nasci ex Maria totis medullis cordium, totis affectibus animarum et uotis omnibus Mariam hanc ueneremur, ut ipsa mediante illum, qui per eam descendit ad nos, propitium habere possimus Vnigenitum Dei, Iesum Christum Dominum nostrum ...

133 et 134/135 totius - Maria et totis - ueneremur] Bernardus, In Natiuitate B. Mariae, 6 - V, p. 278, 25/26 et 279, 7/8.

114/116 120

cfr Gen. 1, 26 et 29-31.

Is. 66, 2.

122/124

et 9, 5; Mc. 2, 5; Lc. 5, 21; e.a. Eccli. 24, 12.

109

136

116/117

cfr Gen. 1, 27 et 2, 2.

cfr Gen. 1, 1-19. 26-31 et 2, 1-2.

cfr Eph. 4, 10.

proximi] s.l.a.m. R (ut uid.)

129

cfr Lc. 1, 31.

124 130

119/

cfr Mt. 6, 14

Ps. 18, 6.

132

SERMO CV

In festivitate Omnivm Sanctorvm.

5

10

15

20

25

30

35

1. Spectabilis est et praeclara huius diei festiuitas, fratres 297* carissimi, omnium simul sanctorum memoriam unius celebrita¬ tis honore complectens. Hanc a patribus institutionis habens causam, ut quod in singulorum quorumque sanctorum nataliciis minus digne peragitur, hodiernae deuotionis studio supplea¬ tur ; idemque ipsi sancti Dei eo largiorem diuinae propitiatio¬ nis abundantiam supplicibus suis obtineant, quo adunatis pre¬ cibus eum, cuius benignitas etiam singulis praestabilem exhibere se consueuit, interpellans et qui de profundis quoque cla¬ mantibus ad se pias aures inclinat, multo magis illos tamquam e uicino, immo de proximo ac facie ad faciem sibi supplicantes celerrimo piae petitionis effectu laetificat. Haec igitur est su¬ blimis et gloriosa sollemnitas nobis quidem annua, sed coelestis curiae ciuibus ex ipsius deitatis uisione continua. Ibi namque prima sanctorum omnium mater angelorum regis, decus humani generis, diuino partu deificata, splendore diuinitatis illustrata in consessu regis Filii ipsa coelorum regina collocatur, non tamen ingrata muneri ultra humanum sibi modum concessi eundem ipsum, quem suum recognoscit Filium, colit ac ueneratur ut Deum et Dominum. Ibi numerosus angelorum exercitus in ob¬ sequium sui conditoris suauissima ordinatione distinctus, sic ad eos qui hereditatem capiunt salutis, foris implens ministe¬ rium, ut nullatenus tamen intermittant, quo in Deum feruent desiderium. Illic primitiua electio patriarcharum, reuerenda so¬ cietas prophetarum, ibi iudex apostolorum senatus, triumphalis marltyrum coetus, confessorum florida congregatio, uirginum 298' candidissima multitudo. 2. Horum omnium gloriosis laudibus dies ista consecratur, horum ubique hodie gloria concelebratur, sed in omnium sanc¬ torum primordiis ille est laudandus, ille iure glorificandus, cuius gratiae totum ascribitur, quidquid in sanctis dignum laude inuenitur. Verum cum ipse sit maiestate ineffabilis, immensitate incomprehensibilis, natura inuisibihs, quid tandem a mortalibus digne proferri poterit in eius laudibus? Gratias benignitati ipsius, qui quod omnino impossibile est homini per naturam, aliquatenus possibile fecit esse per gratiam. Nam prout nostrae

CV, n, 10.

CV,

10/11 cfr Ps. 129, 23 Hebr. 1, 14.

34

1-2.

naturae R (corr.)

12

cfr Ex. 33, 11; 1 Cor. 13, 12.

22

cfr Hebr.

SERMO CV

490

40

45

50

55

60

65

70

saluti expedire iudicauit, et effabilem et comprehensibilem et uisibilem se nobis exhibuit. Etenim cum exemplo psalmistae Dominum in omni tempore benedicimus cum exclusis de ore nostro saecularium colloquiorum nugis, sola ea quae uel nos uel proximos ad amorem illius inflamment, eloqui dulce habemus, ipsum proculdubio effamur. Et cum scriptum sit: Deus caritas est, quisquis integra mente Deum amat, profecto iam habet, quem diligit et incomprehensibilem diligendo comprehendit. Item dicente Paulo apostolo: Inuisibilia Dei per ea, quae facta sunt, intellecta conspiciuntur, quem in seipso uidere non possu¬ mus, maiestatem ex operum qualitate cognoscimus. 3. Tria sunt autem inuisibilia Dei: potentia, sapientia, benignitas. Ab his tribus procedunt omnia, in his tribus consistunt omnia, per haec tria reguntur omnia. Potentia creat, sapientia gubernat, benignitas conseruat. Potenltiam manifestat creatura- 298* rum immensitas, sapientiam decor, benignitatem utilitas. Sed quid nobis prodest, si in Deo per opera cognoscimus maiestatis celsitudinem et nullam inde nobis colligimus utilitatem ? Quid confert, quod lucem conspicimus, si in tenebris remanemus ? Proinde si ibi uidimus potentiam, apportemus lucem diuini timoris; si ibi uidimus sapientiam, apportemus lucem ueritatis; si ibi conspeximus benignitatem, apportemus lucem dilectionis. Potentia torpentes ad timorem excitet, sapientia ignorantiae tenebris caecatos luce ueritatis illuminet, benignitas frigidos calore dilectionis inflammet. In tantae igitur lucis euidentia quid causaris, o homo, ignorantiam tuam ? Ecce nosti, qualis sis, quem factorem habeas; nosti quia malus es et quia a bono opifice malus factus non es; et cessas et non clamas ad eum, qui te fecit, ut te reficiat, nec inuocas eum, qui te creauit, ut te redimat, sed impudenter te defendendo contra Deum clamas ? 4. Noli dubitare de eius potentia: uide opera eius, quanta sint. Noli dubitare de sapientia: uide opera eius, quam pulchra sint. Noli dubitare de beneuolentia: uide opera eius, quomodo seruiunt tibi ad utilitatem. Monstrat ergo nobis in suo opere, quantum possit in nostra redemptione. Monstrat item nobis, quam formidandum possint expectare iudicem, qui noluerint

CV,

49/53

tria - utilitas] Hugo a S. Victore, Didascalicon, VII (= De tribus

diebus), 1 - PL 176, 811C - 812 C. 176, 835 D - 836 A. 63/67 et ibid., VII, 23 - PL 176, 834 CD.

39/40

cfr Ps. 33, 2.

53/62 sed 68/80 ecce —

43/44

1 Io. 4, 8.

- inflammet] ibid., VII, 26 - PL redimat et noli - redemptorem]

46/47

Rom. 1, 20.

Deut. 32, 15; Eccl. 2, 12; Sap. 16, 24; Is. 51, 13; e. a.

59

conspeximus] uidimus Hugo

60

timorem] amorem Hugo

64

cfr

SERMO CV

491

habere redemptorem. Nemo ei resistere potest, quia omnipotens est; nemo eum fallere potest, quia sapientissimus est; nemo eum corrumpere potest, quia optimus est; nemo eum declinare po¬ test, quia | ubique est; nemo eum tollere potest, quia aeternus 299' est; nemo eum flectere potest, quia incommutabilis est. Si ergo nolumus talem sentire iudicem, ipsum quaeramus habere re80 demptorem: exempla uiuendi, quae per susceptam humanita¬ tem uisibilis apparens ostendit, imitando per quae mundato cordis oculo ad uidendum ipsum in sua ac Patris diuinitate fulgentem idonei inueniamur et cum omnibus sanctis, quorum hodie mentionem facimus, qui Christi uestigia usque ad sangui85 nis effusionem sunt secuti, in aeternum Christo corregnemus. Ob hoc namque frequenter sanctorum et festa celebramus et gesta recitamus, non ut illis honor aliquis ex hoc praestetur; nec enim fas est nostris eos indigere praeconiis, quibus sufficiens 'est aeterna laus et indeficiens gloria, quam coram Christo et sanctis 90 angelis adepti sunt et plenius cum suis corporibus in resurrec¬ tione omnium consequentur: Fulgebunt enim sicut sol in regno Dei, qui glorificantes se glorificaturus est, ut nos uitas eorum agnoscentes sectatores ipsorum pro nostris uiribus effici studea¬ mus et quasi ex proposita nobis forma nostram subtilius uitam 95 deprehendamus. Bonorum siquidem uita est lectio uiua. Vnde et non immerito idem iusti in sacro eloquio libri nominantur, sicut scriptum est: Aperti sunt libri et alius liber apertus est, qui est uitae, et iudicati sunt mortui ex his, quae scripta erant in libris. Liber namque est uitae ipsa uisio aduenientis iudicis, in quo 100 quasi scriptum est omne mandatum, quia quisquis eum uiderit mox teste conscientia, quidquid non fecit, intelligit. Libri etiam aperti referuntur, quia iustorum tunc uita conspicitur, in | qui- 299v bus mandata coelestia opere impressa cernuntur. 5. Et iudicati sunt mortui ex his, quae scripta erant in libris, 105 quia in ostensa uita iustorum quasi in expansis libris legunt bonum, quod ipsi agere noluerunt, atque ex eorum, qui fecerunt, comparatione damnantur. Ne ergo unusquisque tunc uidens eos defleat, nunc in eis, quod imitetur, attendat. Adhuc enim, dum aeternum diem intueri non possumus, summopere necesse no est, ut eorum qui illum perfecte secuti sunt, conspectis actioni¬ bus incitemur. Intueamur quam pulchra est agilitas sequentium, et uidemus quam turpis sit hebetudo pigrorum. Statim namque, 75

95/108

bonorum - attendat] Gregorius, Moralia in Iob, XXIV, 8, 16 - CCSL

143 B, p. 1199, 56/69.

108/114

adhuc - iudicamus] ibid., XXIV, 8, 17 - p.

1200, 98/104.

82

et

119

cfr Paulinus Nol., Epistula, 45, 1 - CSEL 29, p. 378, 8.

cfr 1 Petr. 2, 21. Apoc. 20, 12.

85

cfr 2 Tim. 2, 12.

91/92

Mt. 13, 43.

97/98

84/85 104

et

SERMO CV

492

115

120

125

130

135

140

145

ut bene agentium gesta conspicimus, nosmetipsos confusione intima ulciscente iudicamus. Quod quidem electi facere non cessant: meliorem namque uitam considerant, et deterioris usus conuersationem mutant. Magna namque sollicitudine ad stu¬ dium nostrae meliorationis accingimur, quando id uirtutis bo¬ num in aliis cernimus, quod ipsi non habemus. At uero reprobi haec facere nesciunt, quia mentis oculos semper in infimis premunt. Qui et si quando in uia Domini ueniunt, non ad meliorum uestigia, sed ad intuenda semper deteriorum exempla uertuntur. Neque enim eorum uitam considerant, quibus se humiliando postponant, sed quibus superbiendo se praeferant. Deteriores namque respiciunt, quibus se meliores esse glorientur; et idcirco proficere ad meliora non possunt, quia sufficere sibi putant, quod pessimos antecedunt. O miseri, uiam pergunt et in terga respiciunt; per spem quidem quasi ante se pedem proferunt, sed per considerationem prauorum hominum post se oculos I ten- 30or dunt. Recti uideri appetunt, sed ad inueniendos se tortam regulam assumunt. E contra merito illos mirandos dixerim ac uenerandos et toto caritatis affectu complectendos, qui positi in congregatione plurimorum, ubi impossibile est omnis unius esse fortitudinis corporum siue morum, cum aliquibus ex his in aliquo forte necessario condescenditur, intenta Deo mente positos iuxta se debiliores prorsus ignorant, sed uelut nescientes eos, quos cotidie uident, unum fortem aut duos seu etiam plures, quos in maiori feruore spiritus uiderint, sibi ex omnibus eligunt, et cum ipsi forte meliores sint, semper tamen illorum sibi praeponunt et proponunt sancta in Domino studia et exercitia corporalia seu etiam spiritalia. 6. Hic itaque sit fructus sermonis nostri, ut altiora semper attendas, quia in eo plenitudo humilitatis constat. Nam si forte in re aliqua maior tibi fratre aliquo gratia collata uidetur, in multis tamen, si bonus aemulator fueris, inferiorem te iudicare poteris. Quid enim, si forte laborare aut ieiunare plus illo potes, et ille te patientia superat, humilitate praecedit, supereminet

16 - p. 1199, 70/71. 116/118 8,19 - p. 1201,153/155. 118/130 at - assumunt] tbtd., XXIV, 8, 21 - p. 1202, 195 - 1203, 206. 134/140 intenta - spiritalia] Bernardus, Sermo de altitudine et bassitudine cordis, 2 — V, p. 2x5, 5/6 et 9/13. 141/ 147 hic - tibi] ibid., 3 - V, p. 215, 20/26. 114/116

quod - mutant] ibid., XXIV, 8,

magna - habemus] ibid., XXIV,

122/124 cfr Mt. 23, 12; Lc. 18, 14; e.a. cfr Eph. 3, 19.

122 135

eorum] s.l.a.m. R (ut uid.) ignorent R (corr.), Bem

133

144

cfr 1 Petr. 3, 13.

146/147

fortitudinis] esse add. R, sed postea eras.

SERMO CV

493

caritate ? Esto igitur magis sollicitus, ut scias, quid desit tibi, quid alius habet, tu non habes: hoc enim melius quam sedule uersare in animo, quod tibi habere uideris et alterum quispiam 150 aestimas non habere. Hinc enim eleuaris in superbiam, dum te praeponis alteri; hinc proficere negligis, dum te magnum quendam arbitraris. Hinc demum incipis et deficere, dum tibi alte¬ rius comparatione etiam nimis fecisse uideris, et incidens in tepiditatem incipis remissius agere. Scimus autem, quia Deus 155 superbis resistit, humilibus autem dat gratiam, quia maledictus qui opus Dei fecerit negligenter. Beati uero, qui esuriunt et sitiunt iustitiam.

148/157 hoc - iustitiam] ibid., 3-4 - V, p. 215, 26 et 216, 14/20.

147 cfr Ps. 38, 5. 154/155 x Petr. 5, 5; cfr lac. 4, 6. 156/157 Mt. 5, 6.

148 fortasse quod?

155/156 Ier. 48,

SERMO CVI

In festo Omnivm Sanctorvm.

1. Sanctum est uerum lumen et admirabile ministrans lucem 300'

his, qui permanserunt, et cetera. Festiuitas praesentis diei, fra¬ tres carissimi, tanto largiori deuotionis obsequio ueneranda est, 5 quo constat, quod non unius cuiuslibet sancti apostoli uel mar¬ tyris seu confessoris natalicio dedicatur, sed uniuersorum qui a mundi origine Deo placuere, sanctorum memoria decoratur, quaeque sicut ex textu lectionis in uigiliis audiuimus, ad hoc sit instituta, ut quidquid humana fragilitas in reliquis totius anni 10 sollemnitatibus minus digne peregisset, deuota sacrae huius obseruantiae quasi satisfactione compensaret. Gloriosa plane celebritas, cuius merito expiatur, si quid in aliis festis ex incuria offensae contrahitur. Quae idcirco annua reuolutione semper innouatur, ut adunatis omnium sanctorum suffragiis fructuosius 15 nos commendemus et ad consortium gloriae ipsorum in coelis per eorum uestigia gradiendo properare moneamur ac socii passionum effecti consolationis quoque participes efficiamur. Si enim scripturae sanctae ueritatem consulimus, qua uia illo peruenerint, liquido cognoscimus. 20 2. Ait namque in Apocalypsi sua Ioannes apostolus: Isti sunt, qui uenerunt de tribulatione magna. Via proinde patriae coele¬ stis, tribulationes uitae praesentis. Scire quapropter et intelligere debemus, fratres dilectissimi, quia christianis, dum uiuunt in hoc corpore, tribulatio non poterit deesse. Sic enim nos 25 apostolus contestatur dicens: Omnes, qui uolunt pie uiuere in Christo, persecutionem patiuntur. Et iterum: Per multas tribula¬ tiones oportet nos intrare in regnum coelorum,. Instant dies tribulationum, et malarum tribulatilonum, sicut dicit scriptura; 3oir et quantum accedunt dies, augentur tribulationes. Nemo sibi 30 promittat, quod euangelium non promittit. Quomodo enim ap¬ propinquante mundi fine, sicut dicit in euangelio Dominus: Abundabit iniquitas et refrigescit caritas, sic propter ipsas iniqui-

CVI, 22/52 scire - perduxit] Caesarius Arei., Sermo, 154, 1-2 - CCSL 104, p.

628-629 [593, 3 - 594. 9l-

CVI, 2/3 Antiphona ad III Nocturnam in festo Omnium Sanctorum (Breuiarii Cisterciensis). 9/11 cfr Regula S. Benedicti, 49, 3 - CSEL 75, p. 131. 20/21 Apoc. 7, 14. 25/26 2 Tim. 3, 12. 26/27 Act. 14, 21. 27/30 Augustinus, En. in Ps., 39, 28 - CCSL 38, p. 445, u/14. 32 Mt. 24, 12.

CVI, 28 malarum] maiorum Caes

SERMO CVI

35

40

45

50

55

60

65

495

tates numquam deerit aduersitas. Opus est, ut animum nostrum praeparemus non solum ad poenitentiam, sed etiam ad patientiam. Fratres mei, obsecro uos, attendamus scripturas sanctas, si aliquid fefellerunt, si aliquid dixerunt, et aliter acpidit quam dixerunt: necesse est, ut usque in finem sic fiat, quemadmodum dixerunt. Non nobis promittunt scripturae nostrae in hoc sae¬ culo nisi tribulationes, pressuras, angustias, augmenta dolorum, abundantiam temptationum, sicut et ipse Dominus in euangelio dicit: In mundo pressuram habebitis. Et iterum: Arnen, amen, dico uobis, quia plorabitis et flebitis uos; mundus autem gaude¬ bit, uos autem contristabimini, sed tristitia uestra uertetur in gaudium. Ad ista praecipue nos praeparemus, ne imparati deficiamus. De ipsis enim tribulationibus ex euangelio dicentem Dominum audiuimus: Vae praegnantibus et nutrientibus in illis diebus. Praegnantes sunt, qui spe intumescunt; nutrientes au¬ tem, id est lactantes, qui iam quod concupierant, adepti sunt. Etenim mulier praegnans in spe tumet filii, nondum uidet filium; quae autem iam lactat, amplectitur quod sperabat. Prae¬ gnans est, qui illicitum aliquid ex desiderio appetit; nutriens, qui quod cupierat, ad effectum operis perduxit. Vel praegnantes sunt animae graues peccatis, nutrientes quae sua germina non perdulcunt in uirum perfectum, sed tamquam paruuli fluctuan- 3oiv tes leuitatis uento circumferuntur. Istis enim talibus euangelista proclamat: Vae praegnantibus et nutrientibus; praegnantibus, id est ambitiosis periturorum, et nutrientibus, id est diuitias, quas adepti sunt, fouentibus. Istis enim uae erit in die iudicii et ab auditu malo non poterunt liberari, sed audituri sunt: Discedite a me maledicti in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius. Et ideo quotiescumque audimus ex euangelio: Vae praegnantibus et nutrientibus, non hoc sentiendum est de mulie¬ ribus legitimos uiros habentibus. Quid enim mali mulier fecit, quae de proprio marito concepit ? Quare illi in die iudicii male erit, quae hoc fecit, quod Deus iussit ? Non ergo de mulieribus, quae iuste concipiunt et pariunt, hoc credendum est, sed de illis quos supra diximus, qui iniuste concipiendo rem alienam im¬ praegnati esse uidentur, de quibus et in psalmo legimus: Conce-

55/56 et 58/61 istis - nutrientibus et istis - eius] ibid., 154, 2 - p. 629 [595, 61/74 et - iniquitatem] ibid., 154, 3 - p. 630 [595, 18/31].

8/13].

35/40 Augustinus, En. in Ps., 39, 28 - p. 445, 14/20. 44 Io. 16, 20. 44/50 Augustinus, En. in Ps., 39, 28 - p. cfr 2 Cor. 9, 4. 46/47 et 56 Mt. 24, 19. 59 cfr Ps. 25, 41. 61/62 Mt. 24, 19. 67 cfr supra, 1. 50/51.

41 Io. 16, 33. 41/ 445, 20/26. 44/45 m, 7. 59/61 Mt. 68/69 Ps. 7, 15.

SERMO CVI

496

pit dolorem et peperit iniquitatem. Omnis enim homo concipit, 70 nec ullus potest esse sine conceptu: sed alii concipiunt de Christo, alii de diabolo. De illis quidem, qui de Spiritu Sancto concipiunt, scriptum est: A timore tuo in utero concepimus et peperimus spiritum salutis/ de illis uero, qui a diabolo conci¬ piunt, dicitur: Concepit dolorem et peperit iniquitatem. 75 2. Ex omnibus enim quae idem corruptor animarum humanis cordibus inserit, duo sunt uitia, quae maxime homines sui deci¬ piunt uoluptate, gula scilicet ac libido, quae deponere eo est difficilius, quo eis uti dulcius. Aliorum uero uitiorum longe diuersa est ratio, quia cum nihil conferant iucunditatis, multum 80 habent I amaritudinis, ita ut merito de illorum auctore dicatur, 302' quia concepit dolorem. Quid enim inuido delectationis praestet inuidia, quem secretis quibusdam conscientiae suae ungulis liuor ipse discerpit et alienam felicitatem tormentum eius facit ? Quid uero alter ab odio suo mercedis accipit, nisi horribiles 85 animae tenebras et confusae mentis horrorem, qui uultu semper animoque moerente, uoto quo alteri uult nocere, seipsum cru¬ ciat ? Quid autem iracundo furor suus confert, quem saeuissimis exagitatum conscientiae stimulis, ita ab omni consilio ac mente deturbat, ut dum irascitur, insanire credatur ? Similiter si et 90 cetera de suis effectibus perpendamus, tot animae tormenta, quot uitia inuenimus, meritoque talem conceptum ac partum dolorem et iniquitatem nuncupari comprobabimus. 3. Haec igitur quae diximus, fratres carissimi, qui diligenter attendit, et supradicta mala aut fuisse in se aut forsitan adhuc 95 esse considerat, cito se corrigat. Mala enim praeterita non no¬ cent, si non placent. Adhuc enim poenitendi locus est et corri¬ gendi : nondum facta est illa disiunctio aliorum ad sinistram, aliorum ad dexteram; nondum apud inferos sumus, ubi est diues ille aestuans et stillam aquae desiderans. Audiamus dum 100 uiuimus, corrigamur: non concupiscamus res terrenas et im¬ praegnati tumeamus; nec ad illas peruenire uelimus et eas adeptis ex affectu cordis inhaereamus. Quando enim concupiscit

76/91 duo - inuenimus] Ps. Augustinus (= Pelagius), Epistula ad Demetriadem, ~ PL 30, 32 A et BC. 93/136 et 138/140 haec - timentibus et ad - amen] Caesarius Aret, Sermo, 154, 4-5 - p. 630-631 [595, 32 - 597, 6].

72/73 Is. 26, 18. 74 Ps. 7, 15. 76/91 = Sermo, 67, 80/90. 81 Ps. 7, 15. 91/92 cfr Ps. 7, 15. 95/96 cfr (= Cummeanus), Comm. in eu. sec. Marcum, 16 - PL 30, 641 D. nus, En. in Ps., 39, 28 - p. 446, 44/49. 97/98 cfr Mt. 25, Lc. 16, 22-24.

69

concipit] concepit

R, sed postea corr.

72/74. 77/78 et Ps. Hieronymus 96/101 Augusti¬ 33. 98/99 cfr

SERMO CVI

105

110

115

120

125

130

135

497

aliquis rem a sua perenni salute alienam, anima sua quasi concepisse uidetur. Si uero, quod conlcupiscit per aliquam calli- 302* ditatem aut nequitiam obtinere potuerit, quasi natum filium osculatur ac nutrit. Non ergo sic amemus, fratres, ista terrena, ut perdamus coelestia. Mutandum est cor, leuandum est cor: non hic habitemus iam corde; mala religio est amor mundi. Sufficiat, quod hic adhuc in carne detinemur. Audiamus apostolum dicentem: Si corresurrexistis cum Christo, quae sursum sunt, quaerite; quae sursum sunt sapite, non quae super terram. Non apparet quod nobis promissum est. Iam enim paratum est, sed nondum uideri potest. Concupiscendo impraegnari uolumus, hinc impraegnemur. Vitam aeternam concupiscamus, ad quam nos inuitat Deus. Ipsa sit spes nostra; et certus erit partus, non erit abortiuus. Nec talem partum temporaliter amplectemur, sed in aeternum possidebimus. Quod enim promissum est, sine dubio dandum est, sed adhuc retro est. Non dabitur modo, sed postea. 4. Videmus iam quanta data sunt, fratres: quis illa uel enu¬ merare praeualet ? De omnibus enim rebus, quae nobis in scrip¬ turis diuinis promissae sunt, una tantummodo remansit. Deus ergo, qui in tantis rebus uerum nobis dixit, in una nos fallit ? Scriptum est de ecclesia, quia erit, et uidetur quia est. Scriptum est de idolis, quia non erunt, et uidetur quia non sunt. Scriptum est, quia perdituri erant Iudaei regnum, et uidetur. Scriptum est de haereticis, quia erunt, et uidetur. Scriptum est de die iudicii, scriptum est et de praemiis bonorum et de poena malorum. Nemo se circumueniat, fratres. Quomodo illa omnia uenerunt, quae promissa sunt, sic et dies iudicii et malorum poena et I iustorum praemia sine ulla dubitatione uentura sunt; et ideo 303' unusquisque nostrum, dum licet, et cum Dei adiutorio in nostra potestate consistit, et peccata uitare et quod bonum est, conten¬ dat exercere, ut cum dies ille terribilis et metuendus aduenerit, non cum impiis et peccatoribus perenni incendio concrememur, sed cum iustis et Deum timentibus ac sanctis omnibus, quorum hodie sacratissima commemoratione laetamur, ipsorum adiuti patrociniis ad aeternum peruenire praemium mereamur; quod ipse praestare dignetur, cui est honor et imperium in saecula

140 saeculorum. Arnen.

106/117 Augustinus, En. in 110/111 Coi. 3,1-2.

Ps., 39, 28 - p. 446, 49/63.

3,19-20.

En. in Ps., 39, 28 - p. 446, 65/72.

10, 27; ludas 7.

115 cfr 1 Thess. 2,19. 125 cfr 1 Cor. 10, 19.

106/107 cfr Phil. 117/128 Augustinus, 134/135 cfr Hebr.

SERMO CVII

In die Omnivm Sanctorvm. 1. Festiuitas hodierni diei, fratres carissimi, gloriosa est et

cum omni ueneratione celebranda, quam non unus, sed uniuersi sancti sanctificant; et continuis gaudiis in coelesti ciuitate re5 fulget, ubi lumen in lumine cernitur et ipsius deitatis natura beatis oculis facie ad faciem conspicitur. Illic regina coelorum mansiones perambulat angelorum et utrisque naturis, beato¬ rum uidelicet spirituum et hominum electorum, gloriam eius admirantibus dicit: Quid me admiramini ? Diuinum est mysteio rium hoc, quod cernitis. Diuinum profecto, non humanum, nec humanis umquam rationibus comprehensum. Ibi numerosus an¬ gelorum exercitus in nouem ordines sacra diuisione distinctus. Illic primitiua electio patriarcharum, reuerenda societas pro¬ phetarum, gloriosus apostolorum chorus, purpurea martyrum 15 multitudo, confessorum florida congregatio, candidissima uirginum turba, monachorum numerus infinitus. Ibi denique, sicut ! Ioannes in Apocalypsi sua se uidisse testatur, turba magna, 303v

quam dinumerare nemo poterat, ex omnibus gentibus et populis et tribubus et linguis, de qua ei et per inquisitionem dicitur: 20 Hi, qui amicti sunt stolis albis, qui sunt et unde uenerunt? Interrogatur Ioannes, ut quaerat; quaerens audiat et intelligat; seque ad imitanda, quae intellexerit, accendat. Denique ostenduntur ei amicti stolis albis, ut talem habitum, tale concu¬ piscat indumentum; sed statim requiritur, qui sint aut unde 25 uenerint, ut si uult in talium transire numerum, studeat talis esse quales illos cernit; satagat inde uenire, unde illos uenisse cognoscit. Per stolas autem albas intelligere debemus sincerita¬ tem baptismi, purgationem etiam aperti uel occulti martyrii, ablutionemque lacrimarum. Dicatur igitur: Hi, qui amicti sunt 30 stolis albis, qui sunt et unde uenerunt? ac si diceretur: Quot¬ quot ante mundi constitutionem electi sunt, numquid amatores mundi fuerunt ? Numquid per iter cupiditatis ambulauerunt ?

Sed cum Ioannes interroganti diceret: Domine mi, tu nosti, ille qui ut doceret, interrogauerat: Hi sunt, inquit, qui uenerunt de 35 tribulatione magna, et lauerunt stolas suas in sanguine Agni.

CVII, 21/27 interrogatur - cognoscit] Haimo Autis., Expos. in Apoc., II, 7 PL 117, 1041C. 27/29 per - lacrimarum] ibid. - PL 117, 1038 D. 29/37 dicatur - praedicat] ibid. - PL 117, 1041 C.

CVII, 6 cfr Ex. 33, 11; i Cor. 13, 12. 13/16 cfr Sermo, 105, 25/28. 17/ 20 et 23 Apoc. 7, 13. 29/30 Apoc. 7, 13. 31 cfr Io. 17, 24; Eph. 1, 4; 1 Petr. 1, 20. 33 et 34/35 Apoc. 7, 14.

19 Apoc. 7, 9.

SERMO CVII

40

45

50

55

60

65

499

Cuius utique uox toto isto in tempore per ora docentium talia clamat, talia praedicat. Omnes namque electi de magna tribula¬ tione, hoc est de aduersitatibus huius saeculi ueniunt, iuxta quod apostolus dicit: Oportet nos per multas tribulationes introire I in regnum Dei. Et psalmista: Multae tribulationes iusto- 304' rum. Magnas quippe sancti tribulationes perferunt, dum alios iugulo strauit gladius, alios crucis patibulum affixit, alios aqua in se proiectos absorbuit, alios edax flamma consumpsit. Nec solum illi pertinent ad hanc gloriam, qui huiuscemodi corporaliter tormenta pertulerunt, sed et illi qui in pacis tempore pie in Christo uiuere cupiunt, et persecutionum opprobria irrisiones¬ que aliorum pro Christo sustinent, uel ieiunia adhibent, uigiliis insistunt, multiplicant orationes, uoluntates proprias gladio praecepti interficiunt: sicque suas stolas in sanguine Agni candificant, dum Christi, capitis sui, imitantur exempla uel pro illo patiendo, uel aliorum illatas contumelias patienter tolerando, uel semetipsos uitiis et concupiscentiis mortificando. 2. Ideo sunt, ait, ante thronum Dei, et seruiunt ei die ac nocte in templo eius; et qui sedet in throno, habitat super illos. Aesi diceretur: Propterea ad numerum pertinent electorum Dei; propterea thronus Dei, propterea templum Dei sunt; propterea in templo eius sanctam illi exhibent seruitutem, quia talibus indumentis uestiti, quia sanguine Agni uidentur abluti. Ipsi enim a conditore suo tamquam thronus possidentur, ipsi tamquam templum inhabitantur, et ipsi ante thronum in templo Deo seruire probantur, quia ipsi sunt templum simul et thronus Dei. Seruiunt autem die ac nocte, id est in prosperis et in aduersis fidei atque operationis rectitudinem conseruant. Dies enim pro¬ speritatem, nox uero significat huius saeculi aduersitaltem. Sed 304v in utrisque sancti et electi Deo seruiunt, quia eos nec prosperi¬ tas, nec aduersitas a beata institutione et libera conditoris sui seruitute ualet inclinare. Non esurient, inquit, neque sitient. Famem iam sancti non patiuntur, quia praesentia illius satura-

37/62 omnes - Dei] ibid. - PL 117, 1042 C.

ibid. - PL 117, 1042 AB.

67/76 non - belli]

62/67 seruiunt - inclinare]

ibid. - PL 117, 1042 D - 1043 A.

39/40 Act. 14, 21. 40/41 Ps. 33, 20. 41/43 cfr Hebr. xi, 36-37. 46 cfr Rom. 6, 11; 2 Tim. 3, 12. 49 cfr Apoc. 7, 14. 50 cfr 1 Cor. u, 3. 51 cfr Act. 5, 41; Regula S. Benedicti, 58, 3 - CSEL 75, p. 146. 52 cfr Gal. 5, 25. 53/54 Apoc. 7, 15. 56 et 61 cfr 1 Cor. 3, 16; 2 Cor. 6, 16. 57/ 58 cfr Apoc. 7, 14. 59 et 66 cfr Hebr. 11, 10. 62 Apoc. 7, 15. 63/64 cfr Bernardus, Sententiae, series 3% 21 - VI, 2, p. 79, 1/2. 67 Apoc. 7, 16.

CVII, 42 patibulo Haimo

5oo

SERMO CVII

buntur, cjui est pernis uiuus de coelo descendens. Hinc psalmista. 70 Satiabor, dum manifestabitur gloria tua. bitim quoque non susti¬ nebunt, quia ipse est potus uitae. Vnde psalmista: Dominus

regit me, et nihil mihi deerit. Super aquam refectionis educauit me. Et: Non cadet super illos sol neque ullus aestus, hoc est aduersitas aliqua uel tribulationis seu persecutionis et tempta75 tionis angustia non eos grauabit, quia ipsius obumbratione te¬ gentur, cui psalmista dicit: Obumbra caput meum in die belli. Causa etiam redditur, cur non esurient, neque sitient, neque solem uel aestum patientur, qui uestimentis albis coruscare uidentur, cum dicitur: Quoniam Agnus, qui in medio throni est, 80 reget eos, hoc est Christus in medio ecclesiae suae consistens eos gubernat; et ad uitae fontes aquarum deducet, et ad contuendam Patris et Filii et Spiritus Sancti maiestatem, quo fame et siti depulsa, nec solem nec aestum patientur, id est uitiorum iam uel perturbationum nullo calore urentur. 85 3. Et absterget Deus omnem lacrimam ab oculis eorum. Deus omnipotens miro pietatis affectu aliquando Patrem, aliquando matrem se ostendit, quae plangentium filiorum lacrimas abster¬ git. Hinc ut pater auersos filios reuocat dicens: Conuertimini, filii reuertentes, et sanabo auersiones uestras. Maternae quoque 90 pietaltis uiscera transcendens, ait: Numquid potest mulier ob-

liuisci infantem suum, ut non misereatur filio uteri sui? Tamen si illa oblita fuerit, ego non obliuiscar. Ecce amat ut pater, ecce miseretur etiam ultra matrem lacrimamque ab oculis electorum detergit. Notandum autem, quod omnem lacrimam Deus abster95 gere promittitur. Variae enim sunt electorum lacrimae, quoniam alius propterea plangit, quia malum egit, alius quia bonum non fecit; alius quia dura correptionis flagella sustinet, alius quia uitiis impugnatur; alius quia diu a regno peregrinatur. Talique modo uarii sunt in hac uita fletus sanctorum, qui tunc utique 100 plene abstergentur, quando instante tempore gaudii aeterna iucunditas succedet, iuxta quod ex euangelio hodie audiuimus: Beati, qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. Et alibi: Iterum autem uidebo uos, et gaudebit cor uestrum. Tunc utique omnem lacrimam absterget, quoniam nihil eis accidere poterit, unde uel

77/80 causa - eos1] ibid. - PL 117, 1042 CD. 80/81 hoc - deducet] ibid. PL 117, 1043 A. 81/105 et2 - contristentur] ibid. - PL 117, 1043 B-D.

69 Io. 6, 50-51. 70 Ps. 16, 15. 71/72 Ps. 22, 1. 72/73 Ps. 22, 2. 73 Apoc. 7, 16. 76 Ps. 139, 8. 77/78 cfr Is. 49, 10. 78 cfr Apoc. 7, 13. 79/80 et 81 Apoc. 7, 17. 82 cfr Deut. 28, 48; 2 Cor. 11, 27. 83 cfr Is. 49, 10. 85 Apoc. 7, 17. 85/87 cfr Verecundus Iuncensis, Super Canticum Deuteronomii, 7 - ed. Demeulenaere, CCSL 93, p. 22, 35/36. 88/89 Ier. 3, 22. 90/92 Is. 49, 15. 93/94 cfr Apoc. 7, 17. 102 Mt. 5, 5. 102/103 Io. 16, 22. 104 cfr Apoc. 7, 17.

SERMO CVII

50i

modicum contristentur. Erit enim ibi pax secura, requies uoluptuosa, uita perpetua, sapientia mentis, agilitas corporis, illumi¬ natio cordis, festiuitas non annua, sed continua, in quam laudem dicunt Deo omnes sancti eius; et in plateis supernae ciuitatis uox exultationis et laetitiae personabit. His igitur tamquam no aduocatis causam nostram apud supernum iudicem committa¬ mus, ut ipsorum interuentu damnationis sententiam euadamus. Honoremus nunc congruo deuotionis studio memoriam eorum, imitemur et pro modulo nostrae fragilitatis mores illorum, ut contingat cum ipsis societatem quoque percipere coelestium 115 gaudiorum, praestante Iesu Christo Domino nostro qui cum ...

105

SERMO CVIII

Sermo in festo Omnivm Sanctorvm.

5

io

15

20

25

30

305v

1. Festiuam hodie, dilectissimi, omnique ueneratione dignissi¬ mam sanctorum omnium memoriam celebrantibus nobis operae pretium, ut quos sollemni honore prosequimur, simili etiam conuersatione sequamur, et quos beatissimos praedicamus, ad eorum beatitudinem tota auiditate curramus, quorum praeco¬ niis delectamur, ipsorum quoque patrociniis subleuemur. Ad hoc namque fructuosa nobis erit sanctorum memoria, quod eorum intercessione iuuatur infirmitas nostra, consideratione beatitudinis eorum excitatur negligentia nostra, ipsorum exem¬ plis eruditur ignorantia nostra. Quorum ut possimus imitari uestigia, erecta est hodierna sacri euangelii lectione ante oculos nostros scala, per quam uniuersus, quos hodie ueneramur, sanc¬ torum chorus ascendit dicente Domino: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum. Pauperes spiritu sunt, qui uoluntate sunt pauperes pro Domino, non coactione inopiae. Pauperes sunt humiles corde, quos spiritus superbiae non inflat, qui timent ne post uitam pergant ad poenas, de quibus scriptum est: Et humiles spiritu saluahit Dominus. Timor ergo Domini facit pauperem spiritu. Paupertas autem spiritus duplex est. Nam sunt et corporales diuitiae in affluentia rerum tempora¬ lium, et sunt spiritales diuitiae in possessione uirtutum. Vterque ergo apud Deum diues esse conuincitur, uterque a regno coelo¬ rum prohibetur: et ille uidelicet, qui temporalibus his et perituris bonis superfluo abundare concupiscit, et ille qui quasi ma¬ gnum aliquid de se existimans sua se uirtute stare gloriatur. Sed timor Domini ad mentem ueniens dum pondus futuri examinis et quam districte uenlturus sit iudex, nobis in cogitatione ante- 306' ponit, omnem mox terrenae concupiscentiae delectationem extinguit et nostram infirmitatem utiliter ad memoriam reuo-

CVIII, 2/14 festiuam - ascendit] Bernardus, In festiuitate Omnium Sanctorum, s. 2> 1 - V, p. 342, 3/4 et 14 - 343, 5. 17/19 pauperes - Dominus] Christianus Druthmarus, Expositio in Matthaeum, 10 - PL 106, 1303 C. 19/31 timor ostendit] Hugo a S. Victore, De Arca Noe morali, III, 1 - PL 176, 647 BC.

CVIII, 7 cfr Collecta Missae S. Thomae Apostoli (21 dec.). 13/14 cfr Gen. 28, 12. 14/15 Mt. 5, 3. 15/16 cfr Anselmus Laudunensis, Enarratio in Matthaeum, 5 - PL 162, 1285 C. 17 cfr Mt. 11, 29. 19 Ps. 33, 19. 25/26 cfr Act. 8, 9; Gal. 6, 3.

CVIII, 19 Dominus] coni.; domine R

SERMO CVIII

35

40

45

50

55

60

65

503

cans, quam humilia de nobis sentire debeamus, ostendit. Sic ergo timor Domini facit pauperes spiritu, qui et merito perhi¬ bentur coelestis regni possessione digni, qui delectationis huma¬ nae sunt cupiditate nudati. 2. Paupertas autem cor tranquillat, ut subsequenti beatitudini aditum praeparat, qua dicitur: Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram. Mites sunt tolerantes iniurias, non reddentes malum pro malo, qui nulla furoris accensione turbantur, sed in lenitate animi iugiter perseuerant, qui non despiciunt alios, sed omnes ut proximos amant et recipiunt, qui non sunt superbi nec dedignantur ceteros. Ipsis pollicetur Dominus hereditatem ter¬ rae uiuentium, ubi nullus moritur, hoc est quale habitaculum corporis ipse resurgens assumpsit, quia si per mansuetudinem mentis nostrae habitauerit Christus in nobis, nos clarificati corporis eius gloria uestiemur. 3. Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. Lugentibus non damna temporalia, sed peccata sua et uirtutum spiritalium detrimenta consolatio aeterni gaudii et perpetuae laetitiae re¬ promittitur. In tertio loco ponitur beatitudo lugentium, quia sanctorum est flere ea, quae committunt: cogitatione, locutione et opere. Dum hoc faciunt, sanctae Trinitati sociari merentur. Est etiam luctus sanctorum de praesentis uitae exilio, quia cum per infusionem diuinae gratiae illuminati dulcedinem spi¬ ritalium bonorum degustare incipiunt, tunc uere in quibus sint malis, agnoscunt. Vnde Salomon dicit: Qui addit scientiam, I addit dolorem. Quicumque enim spiritalium bonorum dulcedi- 3o6v nem non nouerunt, carnalis concupiscentiae passiones etiam tunc amant, cum affligunt. Et idcirco gratia cor praeuenit, ut excitet illud, ut exilium suum homo agnoscat et discat flere mala, quae tolerat in praesenti tanto utique uehementius, quan¬ to ardentius ad bona futura suspirat. Notandum etiam quattuor esse naturas lacrimarum: humidam, amaram, calidam et mun¬ dam. Humida est, quae perditum hominem rebaptizando lauat; amara est, quae dulcedinem carnalium uoluptatum purgat; calida est, quae frigus infidelitatis expellit; munda est, quae sordes uitiorum abluit. 31/32 et 35 sic - spiritu et paupertas - tranquillat] ibid. - PL 176, 648 A. 41/45 ipsis - uestiemur] Hilarius, Comm. in Matth., 4, 3 - Sourc. Chret. 254, p. 124, 2/6. 55/61 unde - suspirat] Hugo a S. Victore, De Arca Noe morali, III, 3 - PL 176, 648 D - 649 A.

36/37 Mt. 5, 4. 37/39 cfr Isidorus Hisp., Etymol, 10, 168. 41/42 cfr Ps. 26, 13 et 51, 7. 44 cfr Eph. 3, 17; Coi. 3, 16. 46/49 cfr Hilarius, Comm. in Matth., 4, 4 - Sourc. Chret. 254, p. 124, 1/6; Beda, In Lucae eu. expos., II CCSL 120, p. 138, 1509/1511. 55/56 Eccl. i, 18. 61/66 cfr Rhabanus Maur., Comm. in Matth., II, 5 - PL 107, 796AB; Ps. Beda, In Matth. eu. expos. I, 5 - PL 92, 24 CD.

504

70

75

80

85

90

95

SERMO CVIII

4. Beati, qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi satura¬ buntur. Hic aperte instruimur numquam nos satis iustos aesti¬ mare debere: sed cotidianum iustitiae profectum semper amare. Est enim esurire et sitire iustitiam, uehementer appetere eam. Possumus etiam per iustitiam intelligere ipsum Dei Filium, qui secundum apostolum: Factus est iustitia, sanctificatio atque re¬ demptio nostra. Admonet ergo Dominus esurire et sitire iusti¬ tiam, id est seipsum, ut magno desiderio uestigia eius imitemur. Sic autem esurientibus et sitientibus saturitas promittitur, id est refectio aeternae felicitatis. 5. Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur. Misericordes sunt, qui quibuslibet miseris subueniunt, quo¬ rum beneuolo affectu ad omnes in tantum Deus delectatur, ut sua eis sit misericordiam praestaturus. Misericordia uero non est solum in re terrena, sed etiam in spiritali, ut adiuuemus proxi¬ mos ubicumque possumus, quia qui perituro non subuenit, si potest, occidit et aequalis est illi, qui facit, et qui falcienti 307' consentit ut faciat. Misericordia autem a misero corde uocatur, ut si aliud non possumus uel in corde doleamus. 6. Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum uidebunt. Illi sunt mundi, quos non remordet conscientia letalis peccati, uel qui non cogitant, nisi quod bonum est. Et quemadmodum lumen hoc uideri non potest nisi oculis mundis, ita nec Deus nisi per munditiam cordis, quae et ipsa uel maxime solet acquiri per gratiam assiduae compunctionis. Haec namque compunctio qua¬ si palus acutus terram cordis nostri fodit, et quasi ignis rubiginem exurit, et quasi splendor tenebras pellit. Per hanc fodere debemus in cordibus nostris eicientes omnem terrenitatem a nobis, sicut et Abraham, Isaac et Iacob, patres nostri, puteos foderunt quaerentes aquam uiuam sapientiae; et quando allophyli puteos illos absentibus eis terra repleuerunt, ipsi rursum

68/69 hic - amare] Beda, In Lucae eu. expos., II - CCSL 120, p. 138, 1499/ 1501. 78/80 quorum - praestaturus] Hilarius, Comm. in Matth., 4, 6 - p. 124, 2/5. 80/85 misericordia - doleamus] Christianus Druth., Expos. in Matth., 10 - PL 106, 1304 B. 86/88 beati - est] ibid. - PL 106, 1304 CD. 91/102 haec - inueniamus] Hugo a S. Victore, De Arca Noe morali, III, 5 - PL 176, 652 CD.

67/68 Mt. 5, 6. 72/73 1 Cor. 1, 30. 74 cfr supra, 1. 11. 75/76 cfr Augustinus, De Sermone Domini in monte, I, 4, 12 - ed. Mutzenbecher, CCSL 35, p. 11, 232/233. 77/78 Mt. 5, 7. 80/81 cfr Rhabanus Maut, Comm. in Matth., II, 5 - PL 107, 796C. 84 cfr Isidorus Hisp., Etjmol, 10, 164. 86/90 cfr Rhabanus Maur., Comm. in Matth., II, 5 - PL 107, 796 D. 86 Mt. 5, 8. 95/ 98 cfr Gen. 21, 24-30 et 26, 17-22.

83 est illi]

coni.; est ille R; ille Christ

SERMO CVIII

100

105

no

115

120

125

505

foderunt, rursum aquam uiuam quaerebant. Ita et nos, si mali¬ gni spiritus corda nostra studio compunctionis ab omni terrenitate emundata rursus insidiantes terra repleuerint, nos iterum fodere ea per compunctionem, iterum emundare debemus: et hoc tamdiu facere oportet, quousque aquam uiuam inueniamus, illam uidelicet, de qua psalmista ait: Domine, apud te est fons uitae, et m lumine tuo uidebimus lumen. Mundandus est proinde cordis oculus, quo possit illa lux inuisibilis, id est Christus, uideri; nunc quidem aliquatenus degustando eius dulcedinem, post haec uero facie ad faciem. 7. Beati pacifici, quoniam filii Dei uocabuntur. Pacifici com¬ positum uerbum est ex ‘pace facio’. Illi sunt pacifici, qui primum pacem faciunt in se uitiorum, ut non pugnent uitia | contra uirtutes, sed habeant pacatum Deum; deinde studeant pacifi¬ care et proximos. Magna est uirtus pacis, qua pacifici nominan¬ tur filii Dei. Hanc commendat Dominus discipulis suis dicens: Pacem relinquo uobis, pacem meam de uobis. Hanc apostolus admonet custodiendam: Sequimini pacem et castimoniam, sine qua nemo uidebit Deum. Ergo nos pacifici esse studeamus, ut filii Christi uocari mereamur. 8. Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, quo¬ niam ipsorum est regnum coelorum. Quicumque propter Deum praedictis septem uirtutibus pollent, beati erunt, si perseuerauerint. Inuitat itaque octaua sententia ad perseuerantiam, quae¬ cumque tribulationes emergant. Hanc autem culmen uirtutum omnium ac robor caritas in nobis operatur, quae similis uino, quos inebriauerit, reddit hilares, audaces, fortes, obliuiosos et quodammodo insensibiles. Mundando quippe conscientiam men¬ tem exhilarat, audacem reddit, quando per conscientiae mundi¬ tiam fiduciam praestat; deinde uires auget, quia ut scriptura ait: Fortis est ut leo, qui confidit in Domino. Conscientia enim

108/112 beati - proximos] Christianus Druth., Expos. in Matth., 10 - PL 106, 1304 D. 123/138 robor - praestat] Hugo a S. Victore, De Arca Noe morali, III, 8 - PL 176, 654 C - 655 A.

103/104 Ps. 35, 10. 104/107 cfr Christinanus Druth., Expos. in Matth., 10 - PL 106, 1304 D. 105 cfr Paulinus Nol., Epistula, 45, 1 - CSEL 29, p. 379, 8. cfr Io. 8, 12. 9, 5 et 12, 46. 107 cfr Ex. 33, 11; 1 Cor. 13, 12. 108 Mt. 5, 9. 109/113 cfr Rhabanus Maur., Comm. in Matth., II, 5 - PL 107, 797 A. 113 cfr Rom. 9, 26; Gal. 3, 26; Phil. 2, 15; 1 Thess. 5, 5; e.a. 112/114 cfr Arnoldus Emmerammensis, Homelia de octo Beatitudinihus - PL 141, 1092 CD. 114 Io. 14, 27. 115/116 Hebr. 12, 14. 118/119 Mt. 5, 10. 122 cfr Regula S. Benedicti, 73, 9 - CSEL 75, p. 181. 123/138 = Sermo, 29, 157/173. 123 cfr Gal. 5, 6. 128 Iud. 14, 18; Prou. 30, 30 (?). Ier. 17, 7.

107 haec]

coni.; hac R

307v

506

130

135

140

145

SERMO CVIII

munda nullis aduersis superari potest, quia cum intus de Dei adiutorio semper praesumit, quidquid aduersi foris tolerat, fa¬ cile contemnit et uincit. Obliuionem quoque generat, quia dum totam animi intentionem ad desideria aeternorum trahit, om¬ nium quae transeunt memoriam ab animo funditus euellit. Insensibilem reddit, quia dum mentem per internam dulcedinem medullitus replet, quidquid exterius amarum infertur, con¬ temnit quasi non sentiat. Sic ergo caritas uirtutes roborat, dum menti et fiduciam et fortitudinem et insulperabilem constantiam praestat. Septem gradus priores perfectionem faciunt. Octauus, quod est perseuerantia, perfectum probat atque glorificat. Haec igitur est scala ipsius Domini sermone erecta, per quam uniuersi sancti, quorum hodie memoriam festa deuotione recolimus, de conualle lacrimarum ad gaudia patriae coelestis ascenderunt, quos ut consequi eorum uestigiis in hoc saeculo mereamur, ipsorum suffragiis nobis concedat Dominus noster Iesus Christus ...

138/140 cfr Augustinus, De Sermone Dom. in monte, I, 3, 10 - CCSL 35, p. 9, 177/178 et 185/186. 140/143 cfr Gen. 28, 12. 142 cfr Ps. 83, 7.

130 praesumit] confidit

Hugo

308'

INDICES Index Locorvm Sacrae Scriptvrae Index Avctorvm Elenchvs Praecipvorvm Thematvm Index Litvrgicvs Initia Sermonvm

Enumerationem formarum, concordandam formarum et indicem for¬ marum a tergo ordinatarum inuenies in fasciculo 37 seriei A Instrumentorum lexicologicorum lat inorum.

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

Genesis:

3, 6-8

i, 1-19

cfr 104, 122/124

1, 26

cfr 81, 7 104, 24/25 cfr 104, 81

cfr 46, 127/129 cfr 81, 117

3. 6-23

cfr 81, 157/158

3, 6-24

cfr 25, 9/10

3. 7

cfr 22, 77/78

cfr 104, 114/116

cfr 102, 43/44

1, 26-31

cfr 104, 122/124

3. 10

18, 108

1, 27

cfr 13, 108

3. 12

99. 73

cfr 18, 80 i, 29-31

3i

99, 81/82

cfr 104, 116/117

3, 12-13

cfr 104, 114/116

3. 13 3, 14

cfr 19, 69 cfr 52, 39/40

2, 1-2

cfr 49, 61/62

61 cfr 104, 116/117 2, 5-6 2, 6

37. I33A34 cfr 37, 149/150

3. i7

cfr 79, 13/14

3, 18

cfr 79, 14

7

2, 8

101, 15/16

cfr 88, 144

90, 18/20

91, 162/163

cfr 100, 28/29 et 31

3. i9

cfr 25, 36/37

cfr 36, 116/118

3, 20

79. 66 cfr 74, 39

cfr 11, 6/7

3, 21-24

cfr 15, 24/25

3.

cfr 15, 37/38 51, 140/141

100, 36 2,

cfr 16, 5/6

cfr 73, 63/64 cfr 73, 82

23

cfr 56, 147

100, 19/20 2,

9

cfr 58, 11/13

n, 9 cfr 29, 124

cfr 59, 15 cfr 84, 81

ioo, 21/23 cfr 100, 50 2, 10 2, 16-17 2, 17

3.

23-24

cfr 100, 38/39

cfr 78, 59/61

cfr 15, 35/37

cfr 88, 8/9

67, 108

3,

24

00

6, 13

2,22-23

cfr 20, 12/13 cfr 66, 48/50

6, 12 - 8,

cfr 15, 86 cfr 95, iio/in

*4 8, 6-7

cfr 15, 35/37

8, 8

cfr 90, 150

8, 11

14, 202

H

cT

cfr 81, 7 78, 89/90 cfr 64, 87 cfr 78, 133/135 78, 139/140 78, 139/140 cfr 78, 147/148

cfr 104, 26/29

3. 1-22 3»6

cfr 37, 42 cfr 78, 116/117

4. 13 5. 1 6, 7

cfr 99, 79

3. 1-19

cfr 6, 78 cfr 11, 14

100, 27/28

cfr 102, 60

3.1-5 3,1-6

84, 82/86

3. 15

cfr 34, 36/37

34.

102, 58 cfr 101, 14/15

cfr 104, 122/124 2, 2

cfr 14, 183/185

cfr 78, 57/58

11, 1-9

cfr 47, 45

cfr 11, 12

11, 28.31

cfr 12, 29

cfr 102, 60

12, 1

cfr 99, 79

12, 10

12, 13/14 cfr 4, 145

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE

5io

Exodus:

12, 15

cfr 51, 87/88

13, l6

cfr 24, 13

3.

14. 6

cfr 51, 87/88

3. 8

14, 18

cfr 96, 25/27

3. 18 5. 3

15. 7

cfr 12, 29

cfr 14, 52/53

2

cfr 11, 18/19 29, 15/16 cfr 93, 149/151

5°. i74/i75

15.15

2, 30

5. 21

17. 5

41. 50/51

6, 6

cfr 26, 5/6 cfr 11, 28/30

17, 11

cfr 26, 40

7.

18, 1

cfr 41, 30/31

12, 1-27

18, 1-10

cfr 68, 117/119

12,

4

cfr 17, 92

cfr 18, 45/46

12,

cfr 8, 118/119

cfr 24, 54

12,

cfr 25, 36/37

12,

5 5-7 7

18, 27

12

cfr 27, 142/144

cfr 36, 12/13

14. 83/84

cfr 57, 68/69 cfr 17, 108/109 et 113/115 cfr 26, 31/32

21, 17-22

cfr 108, 95/98

21, 24-3O

cfr 108, 95/98

12, 8

cfr 26, 49

21, 26

cfr 108, 95/98

12, 11

cfr 26, 4/6 cfr 27, 141/142

24, 2-3 et

9

cfr

28, IO-II 28, 12

cfr 56, 9/10

74. 45/47

cfr 56, 90/92

cfr 65, 85/86 65, 86/87 et 9°

cfr

57, 45/46

cfr 108, 13/14

12, 15-21

cfr 56, 4/5 cfr 26, 4/6

cfr 108, 140/143

12, 21

28, 14

cfr 24, 13

13.

32. 24 32, 25

cfr 49, 130

13. 21

cfr 53, 126/128

32, 28-30

cfr 41, 51/52

14. 2

cfr

3°

3

cfr 49, 142/143

cfr 26, 5/6

cfr

53, 157/158 45, 52

cfr 12, 138/139

14, 21-22

cfr 17, 92/93

32, 31 32, 32

cfr 49, 143/144 et 151

14, 22

cfr 26, 13

cfr 49, 142/143

14. 29

55, 82/83

33. i4 34. 1-2 35. 18

cfr 53, 134

15. 1

12, 83/84

cfr 95, 117/119

15.

37. 18/36

cfr 64, 89/90

16, 3

4i. 9

cfr 66, 44 et 48

16, 8

cfr 66, 51

16, 20

cfr 48, 68/69

cfr 23, 16/17

16,

35 19. 9

cfr 23, 139/140

32,

48, 21 49- 8

49. 9

4949-

10 11

4, 126/127

4. 48/49 4. 51/52

3

cfr 90, 59

15, 18

74, 28 cfr 12, 68/69 94, 228/229

cfr 14, 52/53

20, 8

34, 57/58 34, 65/67

23, 21/24

20, 8-9

23, 28

20, 9-11

cfr 34, 34/37

23. 31/32

20, 18

cfr 34, 82/84

cfr 23, 37/38

20, 19

cfr

23. 48

20, 21

cfr 14, 52/53

21, 6

cfr 26, 39

cfr 4, 45/46 22, 56 et 59/60 23. 23.

55 59

49. i9 49. 21

51, 65/66

49. 28

cfr 51, 26/27

5i.

87

51, 107/108

34, 94

cfr 26, 52/53 21, 12.15.16. 17 et 23 cfr 14, 66

33, 92 22, 19

cfr 14, 66

23. i5

cfr 6, 13/14 cfr 8, 71

24.

5

cfr 54, 161/162 et 163/164

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 24, 9-16

cfr 34, 76

cfr 42, 47/48

24, 12

cfr 14, 64

n,

cfr 69, 38

12, 1-6

cfr 8, 5/8

cfr 14, 52/53

12, 1-8

cfr 2, 3/6

24, l6

73, 48/49

44

cfr 34, 94

cfr 91, 25/26

25. 3° 29. 3

cfr 4, 104

12, 2-5

cfr 82, 28

cfr 54, 161/162 et 163/164

12, 2-7

cfr 7, 15/18 et 22/23

29, 18

cfr 34, 91/92

12,

29.25

cfr 48, 71

12, 6

29. 41

cfr 54, 109/110

cfr 8, 82

29, 41-42

cfr 11, 71/72

cfr 9, 107/109

31, 18

3

cfr 55, 62/63 cfr 91, 54/55

52, 73/74

32, 6

81, 112

32,

9

cfr 79, 83

33.

n

cfr 20, 101

cfr 91, 12, 6-8

cfr 91, cfr 2, 6

cfr 46, 140

19, 18

cfr 16, 49/50

cfr 105, 12

19, 36

cfr 107, 6

23, 5-8

cfr 56,

cfr 108, 107

23, 5-12

cfr

cfr 34, 76

23, 6

cfr 26, 6/7

cfr 14, 64

25, 8-11

cfr 34, 18

5, 43/45 cfr 54, 137

Numeri:

5,

8

cfr 6, 21/22

6, 2-3

cfr 41, 66/67

6, 12

cfr 8, 82

6, 14

cfr 6, 36/37 cfr 8, 6/7

cfr 54, 137

7, 15 9> 2-14 9, 4 11, 4

2, 11

cfr 4, 124/125

12, 8-9

2, 15

cfr 4, 124/125

14,

cfr 48, 67

15,

54, 59

15,

2,

4/5 34, 5/7

5, 45/46

^euiticus:

1,

87, 202/203

cfr 36, 13

40, 28-31

5 13-17 9

54/55

14, 23

cfr 5, 50/51 et 62/63

1,

8, 9/10 cfr 8, 40/42

cfr 45, 160

38, 8

21

74/75

cfr 7, 36/38.38/39 et 46

12, 8

cfr 21, 58

49,

cfr 2, 6

81

cfr

34. 4 34. 4 sq34, 29

cfr 10, 22/23

cfr 36, 13

34,

cfr 54, 161/162 et 163/164 cfr 48, 27/28 cfr 54, 109/110

33 3 7

cfr 8, 82 cfr 56,

4/5

cfr 26, 6/7 cfr 30, 157 cfr 15, 64/66 cfr 64, 88 cfr

54, 137

cfr 54, 109/110

2, 16

cfr

3, 7 4, 3i

cfr 6, 47

15, 24

cfr 48, 27/28

cfr 54, 109/110

15, 28

cfr 77, 22

16, 7

cfr 41, 21/22

cfr

54, 137

7, 38

cfr 5, 99

17, i'8

cfr 25, 39/45

8, 21

cfr 48, 27/28

17, 8

cfr 9, 67

9, 3 9- 24

cfr 8, 118/119

10, 1-2 11, 11,

3 3*4

35, 42/43 35, 44/47

cfr 54, 44/45

24, 17

cfr 51, 87/88

24, 19

4, 4/5 4, 5/6

cfr 42, 32/34

32,

cfr 42, 47/48 11, 26

cfr 11, 27 21, 22

cfr

cfr 42, 32/34

511

33 33- 7 33, 55

cfr 4, 102 cfr

45, 52 29, 53/55

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 13, 5 et 14 cfr 41, 67/69

Deuteronomium: 2, 7

cfr 23, 137/139

14, 18

cfr 29, 163

15, 18

cfr 101, 25

16, 19

cfr 81, 68/69

108, 128

cfr 60, 34 4> 24

3i. !4 35, 80

cfr 95, 151/152

53. 159 4. 25

cfr 31, 88

16, 20-21

4. 39

cfr 29, 91/92

16, 21

cfr 85, 200/201

6, 5

cfr 16, 49/50

18, 11

cfr 16, 136/137

cfr 86, 53

19, 23

cfr 30, 158/159

6, 13

cfr 26, 5/6

7. 8

cfr 19, 80

9, 10

cfr 34, 81

13. 4

1 Regum: 93, *36

2, 3

cfr 101, 131/132

86, 138

13. 5

cfr 19, 80

H. 4

cfr 53, 48/49

14, 6-8

cfr 42, 32/34

46, 84

2, 10

56, 175A76 15, 12

26, 18/21

cfr 85, 48/49 cfr 85, 207/209

cfr 42, 47/48 l6, I

cfr 81, 73/74

15, 23

56, 140/141

21, 23

cfr 23, 61

28, 4

cfr 48, 94

28, 39

cfr 48, 68/69

15, 3°

cfr 14, 192/193

28, 41

cfr 45, 60

26, 13

cfr 89, 126/129

28, 42

cfr 61, 108

29, 6

cfr 77, 28/29

28, 48

cfr 107, 82

32, 7

47, 148/149

88, 94/95 89, 39/40

2 Regum:

32, 15

cfr 14, 114

5, 7 et 9

cfr 35, 16

32, 15

cfr 33, 113/114

n-12

cfr 65, 44

cfr 60, 60

11, 13-17

cfr 95, 152

cfr 105, 64

15, 14 sq.

cfr 64, 89

32, 18

4, 103/104

15, 37

cfr 38, 105/106

32, 4*-42

85, 63/66

18, 21-32

cfr 38, 101/102

33. 9

86, 36/39

19, 19

cfr 85, 130

22, 12

cfr 74, 30/31

24, 24

cfr 91, 78/79

Iosue: 1, 8

cfr 42, 30 cfr 101, 131/132

3 Regum: 2, 1

cfr 47, 24/25

2, 11

cfr 29, 91/92

3. 14

cfr 4, 102

6, 4

cfr 34, 25 cfr 34, 40/42

cfr 23, 103/108

6, 17

23, 127/128

7, 21

22, 109/113

9. 9

cfr 83, 198

13. 29

cfr 4, 133/134

D. 19 22, 4.7

82, 54 et 5' cfr 4, 133/134

H

cfr 83, 198

6, 15/17

00

9, 6

cfr 3, 51

H

cfr 34, 25

3, 5i

1, 42

O"

6, 13

1, 14

50, 61/62 cfr 50, 78 50, 93/94

10, 18-19

50, 43/45

10, 19

50, 103 et 107 50, 149/150

Iudicum: 6, 18 9. I3

50, 187/188 cfr 16, 125

10, 20

82, 72

50, 41/42 cfr 50, 53

9. 25

cfr 16, 125

11, 1-9

cfr 6, 78/79

n, 36

cfr 101, 26

11, 8

cfr 54, 59

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 15, 12 17, 9-15 l8, 34-38 19, 2 19. 3

19. 4

19. 5 19, 6

19. 7 19, 8 19. 10

cfr cfr cfr cfr cfr cfr

7,19 12,125/126 35, 83/85

41.79 12,37/39 12,44/45 12,49/50.51 et 53/54 cfr 12,87/88 12,93 cfr 41- 78/79 cfr 86, 144 cfr 12,88/89 12,96 12, 100/101 12, IO9/1IO cfr 12, I29 cfr 41- 78/79 12, II2/114 12, 131/132 et 134 86, 50

21, 24

cfr 91, 78/79 cfr 90, 89

2 Paralipomenon: cfr 35, 7, 1 cfr 26, 9, 9 cfr 50, 9, 18 cfr 50, 23, 20 cfr 47, 26, 18 43, 33, 4 1 Esdrae: 6, 19-20 6, 20 6, 21 6, 22

9, 5

40/41 75 186/187 200/201 20 119/120

53, 78/79

27, 95/99 cfr 27, iio/ni cfr 27, 162 27, 109/110 27, 148/149 cfr 27, 167 27, I73/I74 cfr 30, 106

Regum: 1, 8 1. 13 2, 8

cfr cfr cfr cfr

4. 8-35 4, 16-17 H

00

4> 4. 44. 4. 5, 5,

i9 29 31-35 34-35 35 1 sq. 1-2

cfr cfr cfr cfr

41. 41, 30, 41, 14, 14, 14,

78/79 m/112 106 79/81 25/30 44/48 48/49

2 Esdrae: 9, 17 Tobias: 3, 24 4, 16

14. 49/50 14, 55/56 et 68/69 14. 57/6i 14. 74-75 «i 77/79 14, 99/100 3- i3/i5 3, 22/24

12, 3 12, 12 13, 22

5, 27 8, 20 13, 22

Esther:

5. 14

3. 92/94 cfr 3. 15/16 3, 106

5, 9 15, 5 16, 12

6, 33 7. 9

3. 142 3. 5i cfr 77, 21

5. 12 5. 13

Paralipomenon: cfr 41, 21/22 cfr 35, 16

6, 49 ii, 5 et 7

cfr 46, 72 15, 52 cfr 56, 97/98 cfr 73, u7 93, 168/169 cfr 15, 78/79 54, 94/95 cfr 4, 39

Iudith:

37/38 44/45 55/56 7i 77 78/80 90/91

5, 3 5. 9 5. 10

3cfr 3> 3. 3. 33, 3,

cfr 97, 42/43

13, 25

cfr cfr cfr cfr cfr

51, 176/177 51, 152/153 31, 172 42, 30 101, 131/132

cfr 29, 134 cfr 16, 78/79 cfr 52, 164

Iob: 3, 9 3, 16 4, 4 4, i9 6, 5

104, 41 cfr 51, 15/16 cfr 4, 141/142 cfr 4, 32 53, 23/25

5i3

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 6, 23

85. 33/34

7> 1 8, 14

63, 24/25

cfr 90, 84

cfr 75, 36

8, 21

103, 46

9> 25

52, 3V32 et 39

7. 10

14. 2 14. 4 H

M

14. 15 17. 4 19. 25

21, 26 22, 26

cfr 80, 107

14, 138

7. 12

106, 68/69

7. 15

106, 74.81 cfr 106, 91/92

52, 45 9, 28

cfr 58, 64/65

8, 114

8, 6

59. 37

4. !59

73. 66/67

5°. 83/84 cfr 43, 131 72, 28/29

10, 4 (9, 25)

94, 55/56

10, 9

cfr 11, 44

(9.3°)

cfr 17, 112/113

25, 12

10, 13 (9, 34)

14, 143/144 et 145

25, 16

11. 4

93. I33/I34

cfr 48, 68/69

12, 1

58, 109/m

13. 2

98, 60/62

cfr 11, 10

38, I57/I59

27. 3

85. m

14. 3

cfr 30, 174/175

27, 5

85, in/112

14. 5

83. 157

27, 6

85, 112/113

15, 8

4, 104

28, 13

87, 126/127

15. n

72, 29/30

H H

13. 3

K> v>>

53. 134

72, 82/83

87, 134 et 137 28, 13-14

cfr 87, 119

16, 5

cfr 56, 109 cfr 51, 125 et 129/130

28, 14

87, 125/126

16, 6

28, 28

54, 68/69

16, 11

3. 83/84

54. 77

16, 15

23, 146/147

29, 12

88, 62/63

31- 23

103, 147/149

36. 7

13. 69/70

107. 70 17. 3 H

M

13. 78

28, 79/80

cfr 68, 14/15 43. 181 74. 30/31

13. 93 37. 2

33. 40/4i

17. 14

cfr 93, 35

38, 6

cfr 21, 58/60

17. 29

24. 34

39- 13

91, 100/101

17, 3i

4°. 11

cfr 81, 100/101

17. 42

40, 14

90, 148

18, 5

41. 25

72, 61

18, 6

cfr 64, 94/95

72, 39/40 82, IO 104, 130

104, 46 42, IO

88, 84/85 cfr 51, 125 et 129/130

18, 7

54, 127/128 58, 53/54

Psalmi: 1, 1

53. 64/65 cfr 81, 83

1, 2

1, 4

18, 11

cfr 56, 50/51

18, 14

cfr 43, 225/226

18, 15

cfr 80, 90

1, 62

19. 4

42, 57/58

20, 3

cfr 86, 93

21, 7

5, 112/113 cfr 6, 16 18, 48/49

1. 5

13, 25/26

21, 14

4. 6

6, 64/65

21, 23

18, 84

4. 7

100, 131

22, 1

107. 71/72

101, 78/79

22, 2

107, 72/73

4. 8

3. 27/28

23. 1

68, 133

5. 6

8, 26/27

23. 4

cfr 31, 158/159

7. 3

46, 80

23, 8

79. i5%5i

cfr 50, 140

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 24. 7

95, 124/125

38, 14

26, 1

76, 51/52

39, 3

26, 4

51, 105/106

26, 6 26, 7

84, 22

40, 5

cfr 51, 125 et 129/130 43, 226

40, 9

cfr 108, 41/42

4i, 43

8, 68/69 cfr 8, 76

4i, 5

54, 125/126

43, 20

30, 20

77, 3/4

44- 2

3i. 3

54, 188/189

56, 15/16 43, 2

28, 6

3i, 1

10, 66/67

cfr 56, 14

55, 129/130

cfr 72, 89

46, 92/93

cfr 46, 127

55, I34/I35 28, 3

66, 59/60 cfr 75, 65/66

26, 13

28, 2

12, 80 cfr 96, 100

26, 12

28, 1

10, 102/103

cfr 63, 32/33

13, 97 cfr 72, 19

98- 53/54

cfr 73, 51

29, 45/46

cfr 74, 22/23

cfr 74, 80

cfr 100, 32/33

44, 5

cfr 11, 59

3i. 9

73, 87/89

32. 9

82, 64/65

5°, 32

33. 2

96, 106

9°, 36/37

cfr 105, 39/40

33. 4 33. 7 33. 9

97, 52/53 cfr 51, 125 et 129/130

44, 8

78, 143/144

44, 1°

103, 12/13

44, 11

cfr 4, 105

72, 78

39- 8l/82 45, 141

44, 11-12

11, 40/42

50, 158

44, !2

cfr 11, 38

33. 17

60, 100/101

44, 14

cfr 95, 83/84

33. !9

60, 98/99

45, 2

5i, 164 52, 150/151

72, 102

cfr 93, 35

I08, 19

45, 7

33. 20

107, 40/4I

45, 11

33. 22

46, 69/70

47, ii7

34. 3

3, 48

65, 122/123

34. 6

cfr 7, 112

35, 3 35, 7

97, 25/26

43, 176

47, 2

4, 35

47, 8

H O 36> 4

45, 141/142 cfr 45, 143/144

4, 28/29 33, 62 et 65 cfr 33, 77

19, 73/75

35, 9

34, 30/31

47, 10 47, h

9, 103/104 cfr 45, 73

100, 30/31

48, 7

53, 78

108, 103/104

48, 9

cfr 7, 146

51, 131/132

48, 13

54- 179/180 72, 61/63

37, 3

7i, 54

37, 4

7i, 55/57

49, 1

37, 12-13

54, 103/104

49- 3

38> 3

38, 107/108

66, 86/87

38> 4

12, 78/79

70, 32/34

38, 8

cfr 70, 82/83

6, 71/72 cfr 105, 147

49, 6

cfr 74, 19

49, 21

38,

85, 186/187

38> D

io, 94/95

66, 77/78

70, 43

53, !52 38> 5

cfr 93, 21

cfr 38, 232/233 70, 42 70, 44 70, 46

5i5

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 49, 23

6, 65/66 83. 72/73

5°. 5

12, 74

5°. 7

cfr 78, 32/33

76, 4 76, 11

7i, 58/59 cfr 43, 204/205 51, 62

76, 19 79, i35/i36

50, 10

16, 146

50, 12

30, 159/160

77, 24-25

cfr 92, 115/116

31, 60 et 61

77. 25

cfr 1, 86

5°, 14 50. 19

6, 61/62

cfr 73, 71

41, 116/117

cfr 73, 94

cfr 47, 65 50, 216/217 cfr 51, 152 83. 71/72 cfr 91, 124 50, 21

6, 63/64

51» 3

72, 32/33

5i. 7

cfr 53, 47

cfr 51, 130/131

77, 59 79, 2-3

4, 114/116

79, 6

12, 108

80, 11

83, 33/34

81, 7

67, 112/113

83, 5

6, 67/68 28, 59/60

3°, 76/77

cfr 108, 41/42

51. 9

29. 3i/32

55. 7

37, 128/129

55. 9

52, 94/95

55. 12

82, 98/99

cfr 31, 172

72, 32 72, 33/34 83, 7

cfr 12, 119 cfr 47, 67

56, 8

cfr 4, 96

cfr 62, 32/33

57. 9

cfr 45, 10

cfr 82, 58

58, 6

59. 5 60, 4

cfr 108, 142

79- 80/81 cfr 82, 76

83, 8

cfr 28, 47/48 28, 63/64

4°, 93/94 36, 80

cfr 31, 39/40

64. 5

56, 48

cfr 47, 68

65. 5

14, 139

65. 9

cfr 56, 106

62, 2-3

65, 12

12, 122

65. i3

82, 99/100

59, 111 83, 11 84, 12

cfr 27, 171

79, !5 79, 34/36

67. 9

cfr 11, 21

67, 19

cfr 23, 30/31

cfr 79, 48/49

58, 29/30

cfr 79, 63/64

67, 26 68, 5

79, 37

79, 69/70

54, 97/98 cfr 15, 81

cfr 79, 73/74

cfr 20, 6/7 68, 16

79, 95/96 90, 10/n

cfr 45, 11/12

68, 30

3, 47

84, 13

cfr 47, 128

69, 6

68, 14/15

85, 5

cfr 43, 216/217

72, 1

cfr 43, 216/217

72, 17

cfr 22, 98

86, 3

4, 41/42

72, 21

cfr 35, 82

86, 5

4, 42/43

cfr 98, 43/44

72. 24

46, 20/22

79, 121/122

73. 12

19, 70/71

100, 15

73. 16

74. 3

104, 47/50 (passim) cfr 46, 123/124

CO

58, 79/80

75. i1

cfr 38, 232/233 58, 65 93, 83/84 et 87

86, 10

cfr 90, 84

87, 5-6

83, 18/19

87, 6

20, 6

87, 19 88, 16

cfr 46, 67/68 6, 64/65 90, 185/186

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 88, 88, 9°, 91,

20 35 1 11

52, 63/67 63. 35 53. 82/83 1. 44/45 21, 16

9i. *3 92, 1 9393. 93. 93. 94.

1 15 i7 19 2

94. 95. 96> 99.

6 § 3 3

99. 5

I03> 33/34 *4, 137/138 13, 82 79. 12, cfr 63, 64,

79. 89/90 31, 152/153 66, 124

7 5 IO 14 28 I

102, 3 102, 3-4 102, 4 102, 5

H

H O OJ

102, 14

103, 2 103, 103, 103, 103,

7 10 14 15

103, 25 104, 4 105, 17 105, 20

106, 26-27 107, 14 109, 4 109, no, no, no,

45. 141 cfr 98, 43/44

112, 1

cfr

cfr cfr cfr

1 3 7 8

63> 79 56, 151/152

112, 3 112, 6 112, 7

4. 98 12, 104

113, 2

3. 3° 80, 52 4, 71 63, 98/99 63, 99/100 37, 165/167 37, 168/169 38, 49 45. 159 55. 4i 63, IOI 104, 96/97

25. 27 85, 27/28 6, 27/28 43, 160/161 54. 73 85, 89

ni, ni, ni, ni,

70, 52/53 38, 144/145

73. 70 cfr 38, 46/47 cfr 23, 12 cfr 38, 46/47 87, 112/114 cfr 101, 19/20 96, 23/25 96, 28

7 2 9 10

cfr 35. 23/24 37, 161/162 52, 108/109

100, 1 100, 5 100, 101, IOI, 101, IOI, 102,

H6/147 126/128 4/5 104

106, 10 106, 14

113. 9 114. 3 115, 12

72, 31/32 72, 31 cfr 106, 59 4. 94/96 cfr 4, 141/142 27, 21/22 et 39/40 29, 141 cfr 93, 21 50, 203 4- 33 56, 149/150 4. 66 4. 83 12, 81/82

115, 16 116, 1

52, I54/I55 1. 78/79 42. 3 46, 22/23 52, 117/118 cfr 53, 161 27, 21/22 et 39/40

117, 19

29. Hi cfr 47, 64

115, 15

27. 2/3 75, 8 93. 18/19

117, 24

43. 240 cfr 4, 68 4. 84 cfr 1, 17/18 cfr 43, 140/141 72, 54/55 cfr 73, 72 4. 137/138 cfr 56, 135/136 IOI, 125 cfr 31, 59, 90, cfr 90,

155A56 178/179 28 31/32

54, 170/171

5i7

117. 118, 118, 118, 118, 118, 118, 118, 118, 118, 118, 118,

27 n 13 28 37 43 53 54 60 73 93 97

93, 29/30 56, 23/24

cfr cfr cfr cfr

85, 152/153 85, 155/156 4. 138 55, 29/30 45, 138 18, no/m 58, 135 4, 98/99 14, 147/148 99, 83/84 31, 107/108

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE

5i8 118, 118, 118, 118, 118, 118, 118, 118,

103 104 112 115 133 136 164 169

99. 47, 83, 29, cfr 77, 12, cfr 14, cfr 41,

83 83/84 205/206 186/187 81/82 108/109 104/10 5 18/19

119. 7 120, 6 120, 8

1, 50/51 cfr 45, 13 cfr 46, 78/79 87, 262

121, 121, 122, 126, 126, 127, 129,

1 4 2 1 5 2 1-2

29, D4 29, i35/i36 cfr 53, 140/142

I31. 131, 132, 132,

7 11 1 2

5974, 94cfr 94, 27,

134. 1 135. 12 135. 13 136, 5 137, 1 137. 6 i38. 5-3 et 4 138, 8 139, 8 140, 2

140, 3

140, 4

140. 5 141. 4

141, 8 142, 9-10 142, 10 144- 3

53, 69/7i cfr 46, 131/132

145, 7 146, 1

146, 3

29, 141 57, 114/115 55, 73 cfr 4, 109/110 54, 98/99 98, 69/70 cfr 60, 96/98 60, 22/23 107, 76 48, 57/58 cfr 48, 106/107 54, cfr 80, 38, cfr 88,

86/87 39 110/112 173/174

92, 82/83 14, 186 cfr 14, 187 cfr 99, 73/74 44, 88/89 cfr 37, 71/72 37, 86/87 cfr 104, 99/100 72, 107/108 31, 64/65 30, 181 31, 66 50, 48/49

29, 141 3°, r43 cfr 38, 48 63, 94

146 (147), 12-14 i47, i5 150, 1

79- i59/i62 cfr 38, 156 38, 159/160 5i, 4

Prouerbia: 1, 1, 1, 2,

7 20 22 11

5°, i3%3i cfr 105, 10/n !43 49/50 54 53 21/22 et 39/40

43, 241/242 27, 21/22 et 39/40

2, 14 2, 20 3, 16 3, 3, 4, 4,

i7 34 2 23

6, 23 7, 22 8, 31 10, 17 10, 19 i3, 3 14, 10 14, 1414, 15,

13 27 33 19

cfr 103, 144 3- 33/34 3, 34 7i, 30/31 82, 89 87, 145 87, 128/129 98, 93 39- 47/48 41, 37/38 39, W42 cfr 94, 230 3, 35 3i, 95/96 87, 145/147 cfr 88, 173 cfr 38, 224 53, 74 68, 19/20 91, cfr 38, 38, 50, 50,

185 224 81/82 115/116 114/115

5i, 135/136 98, 93/94 80, 102/103 cfr 42, 55/56 cfr 22, 97/98 39, 55/57

16, 4 16, 18 17, 14 18, 3

14, 137/138

98, 94/95 38, 100/101 et 102 16, 128/129 43, 231/232

18, 18, 20, 20,

4 IO 4 IO

100, 95/96 51, 168 29, 80/81 87, 203/204 87, 210

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 21, I

54.27

21, 20

42,55/56

22, 2 22, 5

cfr 39, 11

4. I3'I4 5, 3 7. 5

90, 137/140 cfr 5, 87/88 51, 134/135 87, 250

39. 54/55

22, II

cfr 31, iii

23. 14

cfr 14, 118/119

7, 17

24, 12

cfr 31, 82

7. 19

103, 144/145

7. 21

50, 209/210

25, 28 26, II 28, 14 28, 15 28, 19 29, 22 29, 23

3°, 30

38, 76/78 cfr 85, 203 80, no/rn cfr 50, 140 50, 134/135 cfr 51, 178 59, 169/170

95. 147/148

7. 3° 9. 1 9, 8

31. 6-7

82, 78/79

31, 10

101, 21 et 22/23 cfr 101, 24/25 i°4. 57

54. 183 cfr 43, 182/183 82, 90

10, 15

39, 60/62

10, 20

11, 67/68

n, 3

46, 85/86 46, 89/90

cfr 29, 163 108, 128

cfr 81, 157

12, 12

cfr 12, 100

Canticum Canticorum: 1. 3

77, 77/78

1, 7

43, m/113 43, ii7

3J> 23

13. 53/54

31’ 25

103, 14/15

43, 119/120

103, 29

43, 126/127

103, 42 31, 26

3X> 27

31, 28

3i. 29

43, 135

103, 46/47

1. 14

78, 125/126

103, 53

2, 1

49> 23/24

103, 66/67

79, 16 2, 5

103, 81

2, 6

72, 24/25

103, 85

2, 8

61, 44

103, 102

2, 9

46, 29

103, 156/157

cfr 46, 50

103, iio/iii

cfr 46, 144 61, 44/45

103, 130/131

72, 105

103. x37 103, 140

3i. 3i

73, 65/66

i°3> 74/75

2, 10

102, 25/26 102, 37/38

103, 154/155 103, 162

102, 51

103, 165

cfr 102, 76/77 cfr 103, 94

Ecclesiastes: 1, 18

7, 14°

2, 10-12

61, 47/49

2, 12

61, 65/66 61, 66/67

108, 55/56 2, 1

cfr 11, 10

61, 75

2, 12

cfr 60, 60

61, 88

cfr 105, 64 2, 25

3» 7

cfr 11, 10

4>

14. 91 79, iii

61, 66

2, 14

cfr 7, 49/5°

2, 15

cfr 81, 115

7, 144/145

38, 114/115 cfr 38, 125

4, 12

2, 13

3. 6

48, 18/20 48, 24/25

cfr 90, 159/160

48, 28

cfr 90, 165/166 et 169/170

48, 33/34

5i9

520

INDEX L0C0RVM SACRAE SCRIPTVRAE cfr 98, 55/56 cfr 98, 64/65

cfr 48, 45/46 48, 49

98’ 73/74

48, 56

48, 60/61 et 67

6, 12

98, 87/88 98, 110 et 112

48. 75

3, 7-8

85, 67/70

3. 11

79. 32/33

4> 7

87. 32 et 33

4. 8

48, 89/90

4. 12

50, 31/32

7, 11 8, 5

cfr

11, 10

46, 149/151 46, 156

48, 111/112

48, 15/16

100, 54/56

49. i7/i9

100, 61/62

8, 14

100, 73. 74/75 et 77

58, 46 cfr 58, 105/106

IOO, 84/85

58, m/112

IOO, 127

58, 132/133

4, 12-13

100, 52/54

58, 136/137

4- 13

11, 8/9

61, 23

4. 15

11, 8/9 cfr 100, 121

5, 2

47, 92/93 65, 81/82

5, 4 5. 5

Sapientia: 7, 57

1, 4

78, 84/85

cfr 61, 45/46

88, 85/86

54, 113/114 cfr 54, 120/121

5. 6 5. n

5» 13

6, 3

cfr 61, 50/51 et 52/53

94, 78/79 30, 155/156

1, 5

78, 83/84

61, 103/104

32, 2/3

cfr 61, 107

1, 7

cfr 81, 60

1, n

cfr 38, 88

54, 113/114

2- 9

74, 58

cfr 54, 120/121

2, 23

75, 25

cfr 100, 93/94

2, 24

37, 37/38 cfr 62, 21

101, 55/56

cfr 93, 71/73

101, 79 6, 8

cfr 103, 94

4, 1

50, 101/102

6, 9

cfr 98, 18

5, 3

67, 26/28

cfr 99, 51

5, 8-9

cfr 100, 137/138

5, 9

cfr 88, 133/134

101, 29/31 et 32/34

7, 3°

cfr 99, 75

ioi, 43

8, 1

55, 9/io

101, 49

9, i5

84, 64/65

101, 55/56

10, 10

12, 140/141

cfr 101, 64

12, 1

101, 71

45, 141 cfr 98, 43/44

101, 75

14, 12

cfr 31, 16

101, 82/83 et 90/9i

16, 24

cfr 14, 114

15, 9

cfr 7, 111/112

104, 2/3

16, 24

cfr 105, 64

104, 20/21

18, 15

cfr 47, 20

19, 7

cfr n, 23/24

cfr 103, 4

cfr 104, 55

6, io

66, 28/30 et

104, 58 et 61 98, 25/26 98, 34

98, 38

Ecclesiasticus: 1. 5

11, 10

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE cfr 55, 143

32, 1

94, 220/222

43, 160/161

32, 24

82, 96/97

103, 144

33, 5

94- 61

47, 82/83

33, 29

66, 41

34, 10

cfr 23, 11

3. 13

cfr 101, 52/53

35, 6

cfr 66, 122

3. 32

cfr 37, 167

35, 8

cfr 11, 71/73

4, 5

cfr 101, 127/128

35, 14

I,13 I, 16

1, 33 2.

13

4, 3i

66, 44 et 48

35, 15

5°, 132/133

91, 80/81 cfr 38, 232/233

66, 51

36- i7

63, 46/47

5, 8

77, 79/8o

36, 18

63, 44/46

7. 4°

46, 82

9, 20

73- 9°

cfr 104, 99

36, 19

10, 6

85, 130

38, 25

10. 7

cfr 86, 112/113

10, 9

67, iio/iii

94, 231 IO, 14

10, 15

cfr 81, 51/52

cfr 88, 150/151

45, ii3

39, 6

cfr 11, 71/73

42, 20

cfr 13, 114/121

43, 33 45, 4

1, 79 cfr 46, 86/87

90, n6

45, 3°

43, 161

46, 12

cfr 52, 5/6

cfr 43, 168/169

50, 6

cfr 104, 15

cfr 43, 211

5i, 4

63, 34

46> 55/56

cfr 94, 145 cfr 94, 151

14, 21

Isaias:

cfr 98, 106/107

1, 2-3

76, 64/67

cfr 98, 121/122

1, 3

53, 55/56 53, 60/61

cfr 55, 130/131

cfr 53, 85

17, 29

50, 208/209

l8, 31

87, 132/133

53, 96/98

19. 5

50, 113/114

73, 89/90

19, 6 19, 26 21, 1

cfr 14, 188

95, 137/138

1, 14 1, 16-17

cfr 93, 89

cfr 19, 71

37, 36/37 57, 97/98 cfr 49, 177

21, 2

86, 146

1, 20

23. 5

cfr 46, 115/116

1, 25

23, 27-29

cfr 13, 114/121

1, 3i

24, 7

cfr 85, 218/219

2, 2

29, 96/97

24, 12

cfr 9, 81

3, 7

4, 93/94

cfr 78, 2

3- i4

13, 51/52

cfr 82, 132

4, 2

6, 21

cfr 87, 45

5, 6

91, 164/165

cfr 87, 57/58

5, 7

98, 39/40

cfr 91, 24

5, 13

104, 132

7, io-ii

cfr 50, 87

7, 14

24. 32

cfr 29, 124

8, 4

25. 3i

cfr 5, 115

8, 14

24, 20

25. 33

cfr 99, 67/68

26, 28

cfr 15, 53

28, 3-5

cfr 63, 42

3°. i7

cfr 30, 58

3°. 23

cfr 99, 77

87, 124

cfr 1, 37/40 50, 15/16

4, 52/53 cfr 1, 52 cfr 88, 93/94

9, 2

cfr 38, 46/47 88, 150

70, 66/68

29, 6

30, 13 cfr 88, 133/134

9, 6

1, 79

4, 29 10, 17/18

52i

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE

522

23. 27 cfr 26, 78/79 53. cfr 53, 63, cfr 72,

109/n0 124/125 26 13

74. 37 78, 66 79. 2/4 79, 115/116 79. 79. 79. 79. 90, 90,

129/13° 153 157 i75 2 66/67

90, 133/134 90, 164 9°. i77 1, 67/68

9- 7 io

6

cfr 69, 78

IO

27

63. 89/9°

n,

i

9, 65/66 n, 25/26

16, 21, 21, 21,

1 11 11-12 12

26, 1 26, 26, 26, 28, 28, 28,

7 12 18 10 16 21

29, 8 3i. 9 32, 6 32, 17 33. 7 33, 12 33- i7

98, 22 102, 10

II, 1-2 II, 2

cfr 102, 13/14 cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr

II, 2-3

11, 3

11. 93/94 30, 30/31 85, 49/50 85, 90/91 85, 115 85, 134 85, 165 85, 179 85, 189/191 85, 212

34- 11

14, 1 14, 12

14, 13

21, 21, cfr 67, 53, cfr 67, 38, 50,

73/75 83/85 92/93 162/163 92/93 82/83 iii

63. 55 cfr 35, 14 29. 151

cfr 31, 172 cfr 88, 132/133

35. 35. 394°.

2 9 3 3

4°. 4 40, 6

cfr n, 21 cfr 49, 176 cfr 83, 198

39- 3°/3icfr 41, 91/93 95. 7/9 cfr 39, 70/71 cfr 39, 80/81 53. 32/33 54, 166

4°. 7 40, 8

73. 73 cfr 73. 73/74 32, 71 et

4i. 9 42, 7

73. 75 cfr 61, 85 cfr 68, 52/54

31, 54/56

42, 8

cfr 47, 169

34, 5i/53

42, 16

cfr 68, 52/54

80, 128/129

45, §

cfr 27, 172/173 cfr 30, 109

n, 19/21 90, 14/15

cfr 85, 73 n, 10

63, 43/44 cfr 21, 58/60

cfr 53, 171/172

cfr 48, 31/32 102, 7/8

90, 11/12 88, 60/61 88, 49/51 88, 74 88, 151/152 cfr 40, 91/92 cfr 47, 50/51 cfr 16, 84/85 56, 78 106, 72/73

cfr 90, 24

63, 62 63, 50/51

cfr 90, 31/32

cfr 95, 98

45, 9

43, 218

cfr 95, 187/188

46, 8

3, 42

cfr 29, 105

88,. 88/89

92, 87

84, 75/77 14, 13-14

95, 99/i°i

14, 14

72, 62

46, 13

88, 159/160 88, 169/172

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 47, 4

cfr 96, 2

1, 14

46, 87/88

cfr 96, 20 et 27

2. 13

35, 81

53, 99/ioo

49. 6

cfr 4, 47

2, 20

49. 10

cfr 107, 77/78

2, 23

cfr 107, 83

2, 30

53, 60 cfr 49, 177

49. i5

107, 90/92

49. 18

23, 62/63

4. 7

50, 6

19. 31/32

4. 14

87, 107/108

5i. 5

88, 158

6, 14

63, 33

5i. 13

cfr 4, 103/104

6, 16

cfr 14, 114

8, 19

cfr 14, 157

9, 1

cfr 33, 113/114

9. 21

53. 2-3 53. 3

107, 88/89

3, 22

cfr 92, 52

39. 77/79 cfr 83, 198. 14, 159/160

38, 139

cfr 60, 60

42, 192

cfr 105, 64

cfr 43, 125/126

52, 25/27 cfr 83, 90/91

cfr 92, 79/80 10, 24

cfr 88, 132/133

53- 5

1. 34/35

12, 9

53. 7

3. 135/136

12, 12

cfr 49, 177

8, 73/75

13. 16

cfr 38, 46/47

14. 19

cfr 63, 30/31

cfr n, 121

49, 176

64, 14/15

17, 5

29, 30/31

66, 84/86

17. 7

29, 163

cfr 90, 37/38

53. 9

cfr 90, 91/92

108, 128 66, 77

17. 9

72, 100/101

23, 12

cfr 7, 112

55. 7

cfr 43, 215/217

29, n

cfr 63, 13

58, 9

cfr 3, 51

30, 8

cfr 53, 161

58. 10

cfr 68, 52/54

31. 22

55, 12/14

98, 36/38

32, 19

cfr 90, 60/61

55. 6

6l, I 62, II

cfr 22, 10/13

63, 16

cfr 59, 106/107 cfr 80, 90

64. 4

61, 123/124

38, 6 et n-13

cfr 65, 52/53

37, 89/95

4i. 5'7 41, 6

64, 6

cfr 46, 124/125

64, 11

cfr 24, 21/22

4i. 7

66, 1 66, 2

cfr 1, 84

41. 8

cfr 37, 100/101 37, 104 et 109 37, iio/iii 37, 117/120 cfr 37, 122

4. 156/157 44. 1

cfr 45, 52

cfr 16, 73/74

46, 14

cfr 45, 52

88, 86/87

46, 21

3- 30/31

48, 10

105, 155/156

11. 93/94

cfr 94, 109/110

98, 71/72

50, 27 et 3i

98, 119

5i. 58

3, 30/31

cfr 88, 132/133

104, 69/70 104, 119/120 66, 12

63. 51/52

66, 18

31, 79/80

66, 24

cfr 67, 103

Ieremias: 1. 5

Threni: 1. 5

37, 67

1. 7

65, 102/103

1. 13

cfr 35, 61/62. 67

1, 20

84, 53/54

3. 26 50, 9/10

3. 40

50, 157/158 cfr 58, 95

523

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE

524 Baruch:

88, 33/34

3. 38

IO,

Ezechiel: 1, 1 1, 12 1, 18 2, 8 3. 3 3. 14 3. i7 3. 18 6, 13 10, 12 14, 20 17. 7 17. 9 18, 4

18, 7

18, 16

18, 20, 21, 24, 28,

21 28 31 11 13

33. n 4°. 5 4°. 38 44. 1 2

44.

II

10, 19

31-35 34 34-35 27

7. 10 7. 13 7. 14 9. 23

52, 11, 52, 52,

58 85 55. 58 55. 58

cfr 47, 69 87, 87, 87. 83, 99. 51, 89. 89, cfr 54,

175 148/149 172/173 33 83 i39/i4° 50/51 5i/54 59

87, 148/149 87, 172/173 cfr 4, 117 cfr 100, 93/94 cfr 21, 23/24 10, 114/115

cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr

37. 45 7i. 51/52 45, 92/93 49, 46 49, 82/84 69, 25/26 45, 92/93 49, 46 49, 82/84 69, 25/26 95, 60/61 4, 124/125 13, 74 61, 108 84, 88 100, 89 99. 135/136 49, 59/6o 49, 204/205 5. 70/71 50, 26 50, 22/24

Osee: 4, 16 6, 3

8, 5-6 14, 10 Ioel: 2, 28 3, 18

cfr 81, 42/46 81, 163/164 cfr 9, 55/60 cfr 68, 14/15 95, 102/103 52, 56/58 52, 193/194 52, 197/198 et 199/200 52, 55

53, 77 24. 84/85

25, 36, cfr 54, 39,

18/19 17/18 162/163 et 164 68/70

36, 19 18/19

ii,

Amos: 3, 7 4, 7

cfr 63, 14/15 29, 47/48 91, 129/131 et 141/142

6, 1

cfr 54. 155/156

Michaeas: 2, 5, 5, 6,

7 2 5 6

39. 67/68 cfr 4, 26/27 63, 20 cfr 30, 106

Nahum: 1, 15

93. 55/56 et 57/58 93. 65/66 93. 7i 93, 81/82 93. 9°

Habacuc: 2, 3 3, 3 3, 10

Daniel: 2, 2. 2, 6,

cfr cfr cfr cfr

3, 13

Sophonias 1, 12 3. 14

63. 54. 74. 93. cfr 93,

48/50 127 32 32/33 35

93. 94. cfr 94, 94, 94,

39/40 14A5 18/19 20/21 115/116 et 118/119

58, 63 cfr 58, 96 cfr 99, 62/64

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Aggaeus: x, 6

525

1 Machabaeorum: 87, 231/232

1, 60

cfr 23, 142

15, 27

cfr 8, 115

Zacharias: 6, 1

cfr 95, 42/44

6, 6

95. 46/47

2 Machabaeorum: I, 19

cfr 95, 58/60 6, 8

cfr 35, 29/31 cfr 35, 76/77

I, 20

cfr 35, 32/37

cfr 95, 58/60

I, 21-22

cfr 35, 38/41

cfr 95, 65

1» 24

cfr 9, 81

95. 48/49 cfr 95, 56/57

35, 37/38

6, 12

80, 21

cfr 82, 132

9- 9

cfr 22, 10/13

cfr 87, 45

92. 2/4 92, 28/30 cfr 92, 48 9, 11 n, 16 12, IO

17, 46/47 cfr 38, 48

52, 82

3. 1

cfr 10, 76

12, 15

cfr 30, 173

13,14

Matthaeus: cfr 20, 89/90 et 94

1, 4

cfr 36, 41/42

1, 5

cfr 20, 89/90 et 94

33, 108/109

1, 14-21

cfr 5, 12/14

9i. 2/4

1, 20

cfr 87, 33/34

91, 12

1, 20-21

cfr 90, 22/23 cfr 100, 57

cfr 91, 14/16 91, 21/22

3. 7

1, 21

63, 87/88

95. 14/16

70, 108/109 79, 163/164 et 165/166

3- 52 4, 64/65 cfr 12, 44

cfr 102, 100 1, 21-23

cfr 87, 35/36

i> 23

cfr 11, 34/35 cfr 50, 15/16

cfr 38, 8

50, 16/17

cfr 43, 256 cfr 45, 12

cfr 52, 75/76

cfr 50, 27

cfr 52, 192/193 et 196

cfr 68, 51

cfr 53,

cfr 73, 133

cfr 60, 50

cfr 79, 6

cfr 66, 100/101

74, 86/87

cfr 93, 22

cfr 77, 33/34

cfr 98, 17/18

cfr 101, 41/42

cfr 99, 50 cfr 100, 141

1, 25

cfr 101, 76/77

2, 1

cfr 102, 100

4- 24 4, 58/59

cfr 101, 115

cfr 4, 61/62

cfr 101, 136

4, 92

cfr 103, 3/4

cfr 4, 120/121

cfr 104, 37

cfr 80, 19

cfr 104, 51 cfr 41, 81

H

72, 97/98

cfr 80, 20

4. 6

3, 46/47

95, 2/3

99, I34/I35 4. 2

9b 24

1, 1

Malachias: 1, 6

cfr 35, 40/41

6, 25

31. 56/57 cfr 31, 166

14. 7

cfr 87, 57/58

2, IO

2, 1-2

4, 2/4

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 2, I-II

cfr io, 30/31

3» 6

cfr 66, 67

cfr 54, 16/17

2, 2

cfr 78, 6/7

3» 7

cfr 54, 9 et 15

3» 8

1. 52/53

2, 6

cfr 4, 26/27

4. 36/37 2. 7

cfr 79, 22

2, 9

cfr 54, 31 cfr 54, 184/185

2, II

86, 140/141 cfr 59, 18 cfr 59, 91/92

cfr 54, 184/185 2, 3

cfr 66, 32/34

cfr 70, 90/91 cfr 99, 128

3» 11

cfr 40, 64/66 cfr 41, 46 cfr 95, 179/180

3» 13-16

cfr 36, 103

cfr 80, 22

cfr 77, 126

cfr 4, 9/11

cfr 80, 5/6 cfr 94, 8/10

54» 56/57 cfr 54, 192

3» I3-I7

cfr 54, 10/11

cfr 80, 4/5

cfr 78, 8/10

cfr 80, 22/23

cfr 80, 52/53 80, 61/62

cfr 80, 29/30

3» *4

cfr 82, 25/26

3» t5

80, 64/65

2, 13'H

cfr 45, 150/151

3» 16

cfr 78, 42/43

2, 13-16

cfr 45, 109/m

cfr 78, 58/59

2, 19

cfr 45, 152

cfr 78, 79/81

3. 1

cfr 40, 50

cfr 78, 148/149

cfr 41, 62

cfr 80, 65/66 et 67/68 cfr 94, 24/25

cfr 86, 144

3- I'2

38, 21/23

3» 16-17

39, 19/22

3» i7

80, 69/70

cfr 41, 79

80, 74/75

cfr 95» 70/74

3. 2

27, 74/75

4» 1

cfr 77, 128

37, 26/27 et 31/32

4» 1-10

cfr 84, 29/31

38. 35

4» i-rt

cfr 30, 81/83

38- 53/54

4» 2

cfr 3, 133 cfr 23, 150/152

cfr 39, 26

cfr 78, 106/108

cfr 41, 46 41, 98/99

4» 4

cfr 95, 24/25

7» 69/70 cfr 45, 150

4, 16

cfr 68, 52/54

39» 3o/3i- 32 et 35

4» t7

27. 74/75

39, 88/89

4» 19

82, 14

4» 23

cfr 76, 12/13

cfr 95, 56 cfr 95, 60/61

cfr 41, 91/93

84» 3i

86, 46

3. 4

cfr 3, 114/115

cfr 96, 83

5» 3

4» 30/31 108, 14/15

39» 94/95 39» 96/97 et 99

5» 3-4

51, 81/83

40, 44/46

5» 3-to

29, 172

5» 4

108, 36/37

cfr 41, 78/79 41, 105/107 86, 25/27

3. 5-6

4» 139

4» ti

cfr 95, 50

3. 3

78, 86/87 cfr 78, 94/95

cfr 41, 149

3. J-4

cfr 40, 38/40

cfr 41, 79/81

5» 5

51, 153A54 IO7, 102 108, 46

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 5. 6

4, 88/89

7, 12

23, 145/146 29, 129/130

73, 117

36, 81/82

5. 7

93, 169/170

i°5. 156/157

7, 13-14

cfr 16, 113

108, 67/68

7. 14

cfr 80, 42

67. 50/51

7, 15

108, 77/78 5, 8

5, 9

28, 61/62

104, 78/80

51, 188

7, 16

59. 163

7, 17-18

108, 86

7. 20

8, 86/87

7. 21

cfr 76, 82 108, 108

5. 17

7, 22-23 8, 11

5. 24

i°3, 131/134 cfr 4, 120/121 4, 121/122 29, 116/117 97, 86/88

8, 12

cfr 64, 50

cfr 14, 159 cfr 14, 160/161

76, 78/80

cfr 88, 20

91, 194

cfr 89, 129

7. 20

8, 20

cfr 50, 77

cfr 99, 21/23

68, 132 cfr 104, 108 et 114

38. 193 cfr 65, 64/65

cfr 7, 33

45, 9i

cfr 9, 36

5» 19

3i, 144/146

5, 19/20

cfr 8, 17/18

5, 22

94, 240/241

60, 104/105

108, 118/119

5. 16

94, 240/241 cfr 86, 110

cfr 99, 103/104

cfr 103, 31/32

5. 12

91, 104/105 cfr 98, 103/104

56, 74/75

5. io

16, 52/53 cfr 56, 97/98

8, 22

5. 25

38, 207/208 65, 58/60

8, 26

5> 26

14, 146

9. 2

5, 39

38, 63/64

cfr 25, 62 cfr 49, 84 cfr 43, 238 cfr 10, 97/98 cfr 68, 49

5. 44

cfr 7, 81/82

9. 2-6

cfr 79, 140/141

5. 45

cfr 89, 127

9. 5

cfr 104, 124

5. 46

cfr 7, 81/82

9. 17

6, 6

cfr 8, 43/44

10, 4

cfr n, 68/69

10, 8

cfr 19, 79/81

10, 16

cfr 7, 154/155

6, 9

33- ii5

32, 28/29 cfr 89, 43

6, 10

76, 40

cfr 78, 80/81

6, 11

7. 75

cfr 78, 124 et 127/128

6, 12

70, 58/59

85, 174 cfr 91, 44

cfr 70, ni et 113/114

cfr 91, 84/85

92, 136/137 6, 14

cfr 102, 65

cfr 70, iii et 113/114 10, 20

36, 39/4°

10, 22

4, i54/i55

81, 146/148

10, 34-35

85, 60/62

6, 24

65, 119/120

11, 7-9

cfr 39, 18/19

7, 7

12, 61

n, 7-i4

cfr 3, 114/115

cfr 104, 124 6, 19

40, 74 cfr 51, 160/161

6, 22-23

cfr 23, 119 7, 8

cfr 31, 163/164

56, i74/i75

11, 9

39, i4 cfr 96, 10

52 7

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE

528

n, io

ii, ii

cfr 96, 37 104, 9 et xo cfr 38, 54/55 cfr 91, 12 cfr 95, 14/16 cfr 37, 6 37, 7/8 cfr 38, 15 39, cfr 40, 41, 86,

II, 12

II, 13 II, 21

95> 27 41, I37/I38 cfr 41, 146 95, 95, cfr 96, cfr 39,

II, 28

28-29

II, 29

3° 29 8/9 96

1, 55/56 36, 70

II, 25

II,

2 69/70 132/133 59/60

39, 82/84 94, i35/i37 3, 66/67 cfr 5, 115 n, 16, 18, 18,

54 70/71 8/9 105/106 et 107

CM O

H H

12, 35 12. 39

13, 43

101, 74 105, 91/92

14, 3 14, 3-ii 14, 6-11 14, 8 14, 11 14, 16, 16, 16, 16, 16,

29-30 19 21 22 24 27

17, i-9 17, 5 18, 3 18, 3-4

18, 35 19, 6 19, 12

cfr cfr cfr cfr

39, 90, 15, 15, 66, 90, 43,

19, 19, i9, 19,

i7 21 24 27-28

30/31

94, 233 cfr 108, 17 85 69/70 76/78 95/98 7/8 160/162 225/226

85, 131/132 81, 81/82 1, 59/60

112 114 78 40/41 42/43

1, 46/47 103, 161/162

3939, 53, 56, cfr 72,

65 72/74 ii9 61 et 63 53

cfr 78, 78, cfr 89, 86, cfr 86,

13, 17 13, 30

18, 10 18, 12 18, 20

92,

12, 31-32 12, 32

12, 48 12, 50

19, 33/35 « 35/36 22, 43/45 cfr 39, 64

72, 92/93 cfr 89, 94/95 90, 122/123

12, 18 12, 29

12, 43 12, 45

20, 1 20, 12 20, 19 20, 21, 21, 21,

28 1-2 1-3 2

21, 3 21, 4 21, 4‘5

cfr 95, 75/77 cfr 41, 79 cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr

95, 154/155 95, 77/78 95, 163/164 41, 63/64 95, 82 44, 17/18 42, 90 16, 22/25 3, 138/139

5, 22/23 64, 15/16 65, 18/20 cfr 61, 35/36 cfr 52, 70/72 4, 30/31 72, 73/74 11, 91/92 90, 95/96 54, 108/109 cfr 49, 47 91, 64/65 94, 64/65 85, 131 20, 14 II, 90 99, 29/30 13, 60/61 cfr 3, 98/99 13, 11/14 13, 48/50 cfr 51, 161/162 cfr 51, 161/162 cfr 8, 108/109 cfr 25, 13/15 56, 58/59 16, 16/18 cfr 22, 8/9 16, 45, 16, cfr 58, 22,

53/55 14/15 58/59 42/43 10/13

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 21, 5

cfr 16, 42

106, 32

16, 65/66

24. 14

16, 72

24, 19

22, 21 et 27

21, 5-9

21, 7

24, 28

cfr 16, 35/36

24, 30

52, 191

24. 31

cfr 42, 91/92

cfr 16, 42

24, 42

cfr 67, 117

24. 44

cfr 66, 97/98

16, 81

cfr 67, 96/97

16, 85/86

cfr 89, 109 25, 1

cfr 22, 36

cfr 31, 136/137 cfr 61, 54

cfr 22, 85/86

25, 1-13

cfr 103, 151/153

cfr 22, 91/92

25, 2

cfr 99, 78

cfr 21, 3/5

25, 4

cfr 42, 196/198

cfr 92, 36/37

25. 5

cfr 63, 23

cfr 19, 3/4

cfr 102, 59

cfr 92, 55/56 21, 9

59. 46/47

cfr 92, 7/9

16, 144

21, 8-9

106, 46/47 et 106, 61/62

22, 39

16, 74/75 21, 8

cfr 42, 92/93

16, 92/94

cfr 63, 56 25, 9

42, 202 et 208

16, 101 et 104

cfr 67, 117

25. 13

16, 142

25, 21

22, 99/100 et 102/103

25, 26

22, 131

25. 3°

cfr 89, 129

23, 115/116 89, 48

21, 13

cfr 88, 98 et 101

25, 32-43

cfr 84, 10/12

21, 32

cfr 75, 84/85

25, 33

cfr 43, 123/124

21, 33

cfr 47, 65

21, 38

63, 96

22, 13

cfr 88, 80 cfr 89, 129

22, 30

cfr 45, 8 cfr 51, 183/184 cfr 106, 97/98 25. 34

13, 41/42

25. 34-35

49. 82/84

18, 92/93 49. 213/214

59. 129/13° 103, 104/106

cfr 49, 224/225 cfr 59, 41

25, 35

cfr 65, 14/15 22, 37

4, 129/130 13. 39/4° cfr 45, 89/90

cfr 8, 53

cfr 45, 96/97

32, 93 cfr 49, 220/221

25, 35-36

cfr 45, 101/103

cfr 86, 53

25. 36

cfr 45, 92/93

22, 37-39

cfr 51, 76/78

22, 39

cfr 8, 53

cfr 49, 48 25. 37

cfr 5, 23/24

cfr 32, 93/94

25. 37-39

cfr 97, 76/78

cfr 36, 136

25. 38

cfr 45, 89/90 cfr 45, 92/93

cfr 49, 220/221 22, 42

cfr 20, 89/90 et 94

22, 43

cfr 20, 89 et 94

23, 8

cfr 7, 10

23, 12

cfr 40, 97/98

25, 4°

5. 27/28 cfr 45, 100

25. 4i

13, 22/24 106, 59/61

25. 42

13, 21/22

98, 104/105

26, 7

83, 50/51

23- 38

39. 23

26, 18

57, 43

24, 12

29, 85

26, 25

cfr 89, 43

cfr 105, 122/124

23, 27

cfr 81, 136

26, 26

57, 82/83

529

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 26, 26-28

91, 63/64

57, 61/66 cfr 92, 96

26, 26-29

cfr 56, 130/132 cfr 57, 19/21

26, 28

Marcus: 1, 2

cfr 38, 54/55 cfr 91, 12

23, 58/59 cfr 57, 70/72

1, 3

cfr 41, 91/93

cfr 57, 90

1, 3-4

cfr 39, 18/19

cfr 94, 32

1, 4

cfr 40, 50

26, 34-35

cfr 43, 83 et 86

cfr 41, 46

26, 39

cfr 57, 28/29

cfr 41, 62

26, 42

cfr 15, 84

cfr 41, 149

cfr 57, 28/29

cfr 78, 109/no

26, 63

cfr 66, 83

cfr 85, 30/31

26, 64

cfr 1, 87/88

cfr 86, 142

26, 69-74

cfr 44, 18/19

26, 69-75

cfr 94, 27

cfr 44, 76

1, 4-6

cfr 95, 7o/74

cfr 43, 83 et 86

1, 5

cfr 66, 32/34 cfr 66, 67

cfr 85, 18/19 26, 75 27. 4

cfr 7, 103/104

1, 6

cfr 3, 114/115

14, 201

1, 7

cfr 40, 64/66

cfr 70, 86

cfr 52, 80

27, 26-31

cfr 23, 13/15

cfr 95, 179/180

27- 35-5°

cfr 7, 34

27, 34

cfr 11, 12/13

27, 45

104, 29/30

27. 45-46

cfr 17, 18/20

27, 48

cfr 57, 28

1, 9

cfr 80, 5/6 1, 9-10

93- 33/34

cfr 77, 126 cfr 94, 8/10

1, 9-11

cfr 54, io/ii cfr 78, 8/10

cfr 57, 105/106 27, 5°

cfr 3, 73

1, 10

cfr 32, 77/78

27. 5i-53

cfr 93, 34

27. 53

cfr 47, 16

I, IO-II

cfr 40, 38/40

27, 59-64

cfr 23, 43/44

1, 11

cfr 45, 150

1, 12-13

cfr 77, 128 cfr 78, 106/108

27, 64

85, 203/204

cfr 94, 24/25

28, I-IO

cfr 60, 115/117

1, 13

28, 2

cfr 17, 42

1, 15

79, 61

17, 33/36

2, 5

cfr 104, 124

28, 3

17, 47/48

2, 7

cfr 70, m et 113/114

28, 4

cfr 17, 52/53

3, 19

cfr 89, 43

28, 5

cfr 17, 53/54

3, 27

cfr 15, 76/78

28, 5/8

cfr 17, 55/57

28, 8

cfr 60, 133

5, 4

cfr 43, 35/36

cfr 83, 129

5, 35

cfr 99, 103/104

cfr 17, 64/66

6, 7

cfr 6, 6/8

28, 2-3

28, 8-10

cfr 90, 160/162

28, 9

17, 66/67

6, 17

cfr 95, 75/77

28, IO

17, 69/70

6, 17-28

cfr 95, I54/I55

cfr 60, 123

6, 21

cfr 95, 81

cfr 2, 65/66

6, 22-28

cfr 95, 77/78

23, 159/160

6, 24

cfr 95, 163/164

58, 162/163

6, 27

cfr 41, 63/64

60, 80/81

6, 28

cfr 95, 82

60, 88

8, 24

cfr 46, 88/89

72, 96/97

9> 1

cfr 61, 36

85, 98/99

9, 6

cfr 52, 70/72

28, 20

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 9. 43-47 9, 8

cfr 67, 103

83> 5i/53 83, 116/117

3°. 5

9. 34

cfr 18, 67

9. 49

56, 75

IO,

18

cfr 52, 42

16, 9

cfr 17, 22/23

IO,

21

cfr 13, 60/61

16, 14

cfr 60, 146/147

cfr 15, 53/55

16, 14-19

cfr 60, 123/125

16, 15-18

cfr 77, 93/95

16, 19

cfr 28, 14/15

II, 2 II,

8

21, 35 et 37/38 cfr 22, 36

II,

8-9

83, 124/125 16, 1-4

83, 24/27

cfr 22, 91/92

60, 83/84

cfr 92, 36/37

87, 15/16

cfr 92, 55/56 11, 8-10

cfr 19, 3/4 21, 6/9

II,

9

21, 44/45

11, 10

21, 51

Lucas: 1, 5-64

cfr 86, 5/12

1, 7

cfr 41, 7/8

cfr 92, 37/38

cfr 41, 44

cfr 92, 152/153

cfr 96, 38/39

92, I54/I55 n, 17

cfr 88, 98 et 101

12, 25

cfr 59, 41

cfr 96, 46 1, 7-57

cfr 39, 16/17

9

cfr 41, 16/17

cfr 65, 14/15 12, 30

cfr 49, 51

cfr 41, 21/22 1, 13

93, 180/182 1, H 12, 30-31

cfr 8, 53 cfr 44, 27/28

12, 31

cfr 36, 136 93, 182

cfr 20, 89/90 et 94

12, 37

cfr 20, 89 et 94

O

12, 35

H

cfr 53, 166/167

H

12, 33

1, 9'14

cfr 67, 96/97

14. 9

cfr 42, 92/93

H. !3

cfr 57, 5i

14, 22-25

cfr 56, 130/132

cfr 41, 19/20

1, 11

41, 26/27

1, 12

cfr 95, 68/70

1, i3

cfr 38, 24/25 41, 43 cfr 41, 45/46

1, 14

14. 52

cfr 85, 19

14, 62

cfr 1, 87/88

63, 70/71 1, 15

14, 66-72

37, n/12 cfr 41, 54/55 41, 60/61 50, 11/12

1, 15-16

41, 7o/73

1,

37, I53/I54

17

cfr 52, 191 14. 65

41, 55/56 cfr 41, 57

cfr 92, 96 cfr 57, 28/29

41, 39

1, 12-16

cfr 57, 19/21

14, 36

41, 2/4

1, 10

cfr 42, 92/93

*3> 32-37

41, 47/48 cfr 40, 29

38, 29/30

cfr 8, 108/109

41, 75

cfr 20, 49

41, 81

cfr 43, 83 et 86

41, 83/84

cfr 85, 18/19

41, 87/88

15. 15-20

cfr 23, 13/15

1, 18

cfr 41, 7/8

15, 19-20

cfr 66, 102

1, 18-22

cfr 40, 18/20

15, 22-37

cfr 7, 34

1, 20

cfr 96, 42

15. 33-34

cfr 17, 18/20

1, 25

cfr 99, 69/70

15.

36

l6, I

cfr 57, 28

1, 26-27

cfr 57, 105/106

1, 26-38

cfr 83, 38/40

11, 63/64 cfr 50, 13

53i

532 i, 27

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE cfr 45, 41 et 44

1, 48

45, 49

cfr 101, 37/38

cfr 5°, 57/58

cfr 101, 119

104, 65/66

cfr 102, 9

cfr 104, 86/87

cfr 102, 96/97

I, 28

11, 66/67

11, 97/98

1, 48-49

87, 273/275 cfr 66, 101

11, 80/81

1, 59

45, 47/48

1, 59-60

96, 66/69

47, 27/28

1, 63-64

cfr 96, 74/75

cfr 47, 30

1, 67-79

cfr 36, 104

cfr 48, 23/24

1, 68

12, 84/86

101, 46

96, 76/77

103, 25

96, 84/85

104, 44

96, 105/106

I, 28-35

cfr 104, 84/85

1, 70

I, 30-31

cfr 100, 57

1, 76

1, 31

cfr 11, 7/8 cfr 47, 19

63, 26/27

38, 30/32 41, 89/91

1, 77

cfr 23, 10/11 cfr 89, 11

cfr 52, 192/193 et 196

cfr 94, 32

cfr 66, 100/101 1, 78

72, 83/84

cfr 101, 41/42

1, 78-79

96, 92/95

cfr 102, 100

1, 79

cfr 87, 35/36

cfr 1, 84 cfr 38, 46/47

cfr 104, 129 1, 32

75, 70

cfr 68, 52/54

1, 34

45, 37/38

cfr 72, 50 cfr 92, 144

cfr 49, 21/22 1, 35

cfr 11, 97

1, 80

cfr 36, 104/105

2, 7

cfr 3, 132/133

45, 130/Dr cfr 47, 10/11

cfr 53, 40/41

cfr 48, 25

cfr 53, 90/91

cfr 87, 33/34

cfr 73, 58

cfr 90, 22/23

cfr 79, 105

cfr 100, 77/78

cfr 80, 27

cfr 101, 41

1, 36 1, 38

1, 40 1, 41

86, 22/23 cfr 1, 86

cfr 90, 182

8

cfr 77, 104

cfr 101, 113

2,

cfr 102, 50

2, 8-9

cfr 3, 40/41

cfr 104, 71/72

2, 8-12

cfr 77, 36/41

cfr 41, 7/8

2, 8-13

cfr 54, 7/9

45, 48/49

2, 8-20

cfr 82, 25/26

102, 57

2, 9

79, l8/i9

2, 10

i, 20/21

cfr 37, 15/16 37, 16 et 20/21

40, 31/32

cfr 38, 33/34

41, 58/59

cfr 80, 56/59

2, 10-11

90, 178/18

cfr 95, 68/70

2, 10-14

1, 2/9

1, 41-42

cfr 40, 52/54

2, 11

74, 23/24

1, 42

cfr 46, 154

74, 35/36

cfr 48, 94

74, 50/51

1, 44

1, 45

cfr 37, 16 et 20/21

74, 83

cfr 80, 56/59

2, 11-12

1, 28/31

cfr 45, 69/71

2, 12

1, 60

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE I, 63

2, 25-26

cfr 36, 101/102

I, 66/67

2, 25

cfr 82, 34 et 35

cfr 1, 81

2, 25-28

cfr 5, 6/8

cfr 3, 132/133

2, 25-35

cfr 1, 44/49

cfr 7, 32/33

2, 26

73. 7i

55, 96/97

cfr 91, 37

2, 14

55, 105/106

cfr 3, 40/41

2, 27

cfr 10, 80

cfr 28, 5

2, 27-28

cfr 10, 86/87

cfr 73, 68/69

2, 28

cfr 5, 13/14

1. 5i

cfr 5, 21

1. 58/59

cfr 6, 24/25

72, 12/13

cfr 10, 42

72, 44/45

cfr 55, 98/99

73. 107/108

cfr 66, 101

cfr 73, 123

cfr 82, 34 et 35 cfr 91, 67/68

75. h/12 75- 16

2, 28-29

82, 93/94 2. 15

10, 52/53 cfr io, 74/76

cfr 73, 86/87

2, 13

4. 25/26

2, 13A5 2, 23/24

2, 29

cfr 4, 136

cfr 7, 162/163 10, 87/88

77. 44/46

cfr 10, 129/130

77, 5i/53

55, 99/100

77, 64 et 65/66 2, l6

77. 67/68 et 69

2, 17

55, iio/iii et 113/114 cfr 55, 144 cfr 10, 54/55

77, 82/83

2, 29/31

2, 18

77, 90/91

2, 3°

2, 19

77, 109/110 et 113

2, 32

2, 42/43

2, 20

77, 114/115 et 119/120

2, 34

1, 48/49

2, 21

cfr 5, 30

2, 48 cfr 2, 53

cfr 55, 17/19

2, 22

cfr 2, 6

2, 22-24

2, 22-28 2, 24

2, 4°/42

cfr 82, 21/22 cfr 102, 100

2, 22-23

2, 35

2, 59 cfr 26, 44/45

45, 113/114

cfr 6, 23

2, 36-38

cfr 10, 40/42

2, 38

63, 17/18

cfr 82, 28

2, 42

9, 40

cfr 82, 30/31

2, 48

9, 24/27 cfr 2, 3/6

3, I39/I40 11, 101/102

cfr 8, 3/4

2, 49

cfr 91, 25/26

2, 51

3, 140/141

3, 141 II, I06/l07

cfr 9, 8/12

II, 113

6, 29

45, 138/140 53, 151/152

7, 36/37 cfr 7, 153/154

cfr 36, 102/103

9, 4i/43

cfr 6, 38

3, 2

cfr 40, 50 cfr 41, 62

9, “7/109

2, 25

10, 130/131

cfr 10, 22/24

2, 21-24

55, 47/48

cfr 86, 144

9i, 34

3, 2-4

cfr 39, 18/19

3, 3

cfr 36, 41/42

cfr 10, 68/70

533

534

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE cfr 41, 46

7, 101/102

6, 21

103, 45

41. 97/98 6, 23

cfr 57. 55/56

6, 24

85, 101/102

cfr 78, 109/110

6, 25

7, 102/103

cfr 85, 30/31

6, 30 et

cfr 86, 142 cfr 94, 27

3, 4 3. 5

cfr 64, 50

cfr 41, 149

41. 9i/93

36

cfr 7, 81/82

6, 31

cfr 73, 117

6, 43

cfr 86, no 38, 164/165

cfr 16, 114/116

6, 45

cfr 39, 70/71

7, 3

cfr 81, 3/4

7, 24

cfr 40, 106/107

7, 25

cfr 3, 114/115

39, 80/81

3> 7

cfr 38, 16

3. §

37, 5° 38- 55/57 cfr 41, 46

cfr 40, 107/108

7, 27

cfr 38, 54/55 cfr 91, 12

cfr 59, 18

59, 9i/92

40, 108

7, 26

7, 28

cfr 40, 69/70 41, 129/130

cfr 70, 90/91 cfr 99, 128

3» D

41,

132/133

cfr 92, 18

7, 37-38

cfr 83, 60/61

cfr 95, 178/179

7, 47

cfr 10, 97/98 cfr 68, 49

cfr 96, 53/54 3, 15-16

cfr 86, 61/64

7, 49

cfr 70, in et 113/114

3, 16

cfr 40, 37

8, 2

cfr 37, 149 cfr 65, 103

40, 64/66 cfr 52, 80

8, 11

cfr 86, 66/67

8, 21

cfr 7, 72 86, 42/43

cfr 95, 179/180

9, 7-9

cfr 95, 157/160

3, 19-20

cfr 95, 75/77

9> 9

cfr 41, 63/64

3. 21

cfr 77, 126

9, 34-35

cfr 52, 70/72

cfr 80, 5/6

9- 58

cfr 7, 33

cfr 54, 10/11

cfr 5°, 77

cfr 78, 104/106

cfr 91, 37/38 cfr 104, 108 et 114

cfr 94, 8/10

cfr 49, 84

cfr 78, 148/149 cfr 94, 24/25

10, 1

cfr 3, 73

10, 16 IO, 18

cfr 94, 146

cfr 77, 128

4. I'I3

cfr 78, 8/10

4- 2

cfr 78, 106/108

IO,

4. 18

cfr 38, 48

10, 23

O

4, 1-2

21

cfr 63, 94 5. 10

58, 23/24

5, 20

cfr 10, 97/98 cfr 68, 49

5. 21

5. 32

92, 103 cfr 75, 13/14

00 00

86, 68/69

cfr 6, 6/8

00

4. 1

25, 62

9, 60

H

cfr 40, 38/40

H

3, 22

\o

3, 21-22

cfr 1, 55/56

59, 135 74, 55/56

IO,

24

IO,

27

10, 57/59 63, 62/63

cfr 104, 124

16, 49/50 cfr 36, 136

88, 166/167

cfr 49, 51

6, 12

cfr 3, 133

IO,

30

cfr 88, 63/64

6, 18

cfr 76, 12/13

10, 30-34

cfr 88, 40/47

cfr 78, 112

10, 33

cfr 69, 41/42

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE IO, 38

cfr 45, 15/16

n> 3

cfr 31, 163/164

cfr 45, 61 et 68

11, 9 et 10

cfr 23, 119

cfr 45, 71

n, 13

cfr 31, 48/49

45, 74/75

3i, D9/r40

cfr 45, 89/90

10, 38-39

32, 112/113

cfr 47, 15

n, 20

cfr 47, 23/24

n, 24

cfr 78, 112

cfr 47, 30/31

n, 27

99, I07

47, 38/39

n, 28

99, 107/108

cfr 97, 11

n, 34

cfr 97, 102/103

n, 49

45, 2/4

12, 5

cfr 47, 75/78

!2, 33

87, 4i/43

12, 37

cfr 97, 8/9 1°, 39

49, 43 cfr 97, 32/33 45, 105/106

cfr 89, 109 12, 48 12, 49

cfr 88, 109/110 6, 17

35, lo/n 35, 52 cfr 45, 9/io

cfr 97, 29/32

53, I53/I54

cfr 97, 73/74

12, 58

cfr 65, 63/64

cfr 45, 149

13, 4

cfr 15, 32

cfr 87, 82/83

13, 32

cfr 97, 2/4

14, 9-10

45, 116/117

14, 10

47, 124

cfr 45, 128/129

40, 100

14, 11

cfr 40, 97/98

15, 3-10

cfr 95, 61/62

86, 71

97, 36/37 97, 39

27, 80/81 cfr 43, 184/186

43, 207/208

47, 119/120

IO, 42

97, 82/83 et

cfr 66, 97/98

cfr 97, 23/24

IO, 41

14, I54/I55 cfr 42, 149

12, 40

49, 42

IO, 40-42

81, 146/148 cfr 12, 41

cfr 67, 96/97

cfr 47, 106/107

10, 40-41

34, 82

12, 39

cfr 87, 55/56

10, 40

7, 75

n, 9

45, 56/57

15, 5

cfr 5, 21

45, *46 et 147/148

15, 7

cfr 82, 73/75

45, 158

15, 10

83, 66/67

45, 161

15, 14

cfr 4, 145

47, 125

15, I5-I7

cfr 4, 146/148

47, 165/166

15, 17-22

cfr 8, 54/62

47, 169

15, 18

cfr 70, 86 83, 200/201

cfr 49, 33/34 et 35

83, 203/205

49, 37

15, 19

49, 76/77

15, 20

cfr 69, 41/42

49- 81

15, 21

cfr 70, 86

cfr 87, 60

15, 22

cfr 1, 81 cfr 64, 29

cfr 97, 24/25

97, 4°

16, 16

97, 53

16, 21

cfr 56, 68

97, 57

16, 22

cfr 2, 28 cfr 38, 233

cfr 97, 62/63

cfr 67, 151/153

97, 68 et 69

97, 7i cfr 97, 79 et 81

96, 8/9

16, 22-24 16, 25

cfr 106, 98/99 87, 138/140

535

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE

536

17, IO

94, 225/226

22, 56-62

56, 99/100

22, 69

58, 92/94 17, 37

59> 46/47

23, 8 23, 12

cfr 85, 18/19 18, 95/96 cfr 1, 56/57 38’ i34

23’ 43

cfr 11, 14/15

23’ 44-45

cfr 17, 18/20

23> 55

cfr 83, 38/39

18, IO

cfr 87, 160/161

18, 11

87, 164/165

18, 12

cfr 87, 161/162

18, 13

cfr 97, 42/43

24’ 1

18, 14

cfr 40, 97/98

24’ 4

cfr 105, 122/124

24- 7

cfr 23, 43/44

24- 13-46

cfr 60, 118/119

18, 19

52, 42

cfr 83, 38/40 cfr 83, 27/29

24, 19

14, 82

18, 20

cfr 56, 130/132

18, 22

cfr 13, 60/61

24. 29

cfr 17, 18/20

18, 31-33

cfr 16, 22/25

24. 32

cfr 61, 53

18, 32

cfr 8, 108/109

24> 34

cfr 60, 118

18, 32-33

cfr 25, 13/15

24> 35

cfr 66, 102

24- 45

59’ 77/78

24’ 46

cfr 24, 85/86

cfr 70, 26

H

O

18, 42 H

63- 15

vp

18. 34

52, 190/191

24- 46-47 24’ 47

59> 80/83 cfr 59, 90 cfr 69, 43/44

63’ 92/93 19. 3°

cfr 60, 135/136

cfr 85, 10/13

cfr 16, 53/55

19. 35-39

cfr 21, 3/5

24’ 48-49

59’ 95/96

19- 37

cfr 92, 36/37

24- 49

59’ 97/98

cfr 92, 55/56

24’ 5°

59’ 105/106

19. 37-38

cfr 19, 3/4

19, 38

cfr 92, 37/38

59, 112/113 24’ 50-51

cfr 60, 151

cfr 92, 152/153

19.

4i

cfr 30, 92/94

cfr 92, 154/155

24’ 5i

cfr 7, 108

24’ 52

59, 118/119 59’ I3I/D3 62, 13

79> 113 19. 44

cfr 3, 30/31

24’ 52-53

30, 95/97

19, 46

cfr 88, 98 et 101

24’ 53

59> 146/147

20, 36

cfr 18, 92 cfr 24, 54/55

Ioannes:

cfr 25, 78

i> 1

cfr 83, 11/12

1, 1-2

20, 41

cfr 20, 89/90 et 94

i- 3

20, 44

cfr 20, 89 et 94

21, 22 sq.

cfr 17, 60/61

21, 27

cfr 52, 70/72

cfr 80, 79

cfr 52, 191

cfr 90, 72/73

23-

cfr 91, 35/36

21, 34 22, 10

97, 35/36 cfr 100, 21 1, 82 cfr 32, 19 et 25 75- 21/23

157/158

cfr 99, 111/112

57- 5i

22, 18-20

cfr 57, 19/21

1, 6-7

22, 19-20

cfr 92, 96

1, 6-15

cfr 86, 44/46

i- 9

cfr 57’ 3/4

22, 20

57, 61/66 cfr 57, 70/72

38’ 2/4

cfr 93, 45

cfr 66, 12/13

100, 29

22, 42

cfr 57, 28/29

1, 10

88, 35

22,48

cfr 89, 43

1, 11

i- 53/54

22,54-62

cfr 43, 83 et 86

1, 11-12

97> i7/r9

22,56-57

cfr 15, 74/75

i- 13

76, 80/81

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE cfr 77, 6 1,14

cfr 4, 26

83, 20/21 3. 5

cfr 4, 118

cfr 57, 10

cfr 4, 136

cfr 59. 55

cfr 2i, 67

cfr 94, 47/48

cfr 25, 72 cfr 43, 98/99 60, 59/60

cfr 103, 88 3, 8

100, 129/130

3. D

59. 53/54

72, 17/18

59. 57/58

73, 27 et 28

cfr 91, 181

73. 72

3, 17

74. 34

3. 18

I, 18

77. 55

3. 27

cfr 77. 59

3. 29

40, 102/103

99, 112

cfr 95, 188

cfr 11, 22/23

3. 3°

8, 111/112

96, 55/56 3. 3i

I, 19-25

cfr 40, 59

3. 34

cfr 86, 61/64

4, 10

40, 62/63 cfr 92, 18

4°, 9 40, 13/14

I, 19-27

23

95, 176/177

cfr 91, 23/24

cfr 79, 100/101

I, 20-25

13, 26/27

99, iio/iii

cfr 78, 48/49

I, 20

cfr 70, 106

cfr 79, 176

75. 29

I, 16

cfr 12, 26/27

4. I3'I4 4. 14

cfr 96, 55

4. 22

39. 88

4. 34

cfr 91, 181 18, 7 cfr 36, 44/45 100, 123/125 cfr 90, 21/22 4, 47 cfr 68, 24

cfr 41, 91/93

5. 14

I, 25

cfr 92, 18

5. 16

cfr 35, 24/25

cfr 95, 178/179

5. 22

25, 82/83

I, 26-34

cfr 36, 103

5, 27

83, 89

I, 27

cfr 40, 64/66

5, 30

cfr 3, 137

cfr 52, 80

cfr 15, 84

86, 66/67

cfr 44, 104/106

cfr 95, 179/180 I, 29

cfr 76, 83/84

17, 102 cfr 26, 82

cfr 92, 111/112 5. 35

cfr 92, 23

39- *3 80, 60

5, 42

91, 20/21

6, 15

35. 54/55

6, 3i-33

cfr 92, 115/116 cfr 4, 149/150

1, 36

cfr 26, 82

6, 35

I, 46

cfr 4, 60

6, 38

2, I-IO

cfr 54, n/12

2, I-II

cfr 3, 137

cfr 78, 7/8

cfr 76, 83/84 cfr 92, 111/112

cfr 80, 97

6, 38-39 6, 41

2, 2,

cfr 80, 147/149

2, 19

3, i34/i35

cfr 80, 6/7

cfr 80, 121/122

IO

cfr 68, 33

cfr 15, 84

2, 6-7

II-I2

cfr 92, 15/16 92, 16

27. 164

1. 33

80, 119/120

54, DVD2 cfr 60, 139 cfr 77, 58

80, 136/138 6, 49-50

cfr 92, 115/116

18, 9°

6, 50-51

107, 69

23. 5i

6, 51

57, Si/82

537

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE

538 6, 52

cfr 77, 58

11, 16

73,

11, 25

78/8o

43, 82/83 2, 43/44 cfr 87, 83/84

55

57, 79/8i

n,

56

57, 78/79

11, 35

53, 44/45

11, 39

cfr 87, 75

57, 77/78

n, 43-44

cfr 87, 84

6, 59

90, 181/182

11, 5°

cfr 18, 88/89

7. 23

68, 137/138

12, 3

7. 37

36, 28/29

C 6,

6, 57

32-33

83, 62/63

36, 61

12, 4

cfr 89, 43

36> 54/55

12, 13

cfr 92, 36/37

cfr 36, 83/84

92, 37/38 cfr 92, 55/56

36, 166/167 7, 37-39 7, 38

36, 2/6

92, 56/57 92, 152/153

cfr 45, 11

cfr 92, 154/155

100, 125/127 7. 39

7. 42

7. 52 8, 7

83, 48/49 cfr 83, 50/51

cfr 36, 52

7. 37-38

cfr 7, 107

36> 57/58

12, 16

cfr 36, 119/120

36, 95/98

12, 23

cfr 54, 6

36, 114/115

12, 30

80, 72

cfr 36, 171/172

12, 31

cfr 15, 87

cfr 20, 89/90 et 94

cfr 78, 66/67

cfr 20, 90

cfr 90, 150 cfr 94, 124/125

cfr 101, 11 103, 62/63

8, 11

cfr 103, 64

8, 12

38,

12, 35

cfr 68, 52/54

12, 46

cfr 68, 52/54 cfr 108, 105

13

cfr 43, 256

13, 1

56, 177

cfr 108, 105

13, 3-4

18, 25/27

8, 23

cfr 57, 114

i3, 5

cfr 56, 64/65

8, 33

cfr 101, 37

13, 5 sq.

cfr 17, 23/25

8, 36

cfr 15, 50/51

13, 10

cfr 83, 100/101

cfr 83, 10

13, 3i

8- 39

74, 70

13, 34

8, 44

43, 171/172

8, 46

cfr 30, 169

8, 56

cfr 1, 45

94, 93 13, 35

cfr 68, 33

23, 16

13, 36

94, 9i/93 cfr 43, 72

74, 43/44

13, 37

93, 16/17

14, 2

cfr 42, 65

28, 54/55

cfr 93, 45

cfr 32, 109/110

cfr 108, 105 9

IO, II

10, 14

cfr 69, 97 cfr 28, 97/98

43, 82/83 cfr 1, 88/89 cfr 16, 113/114

cfr 43, 256

IO,

56, 112/113 93, 176/177

1, 47

9. 5

54, 6

cfr 60, 90 14, 6

cfr 1, 91 12, 143

cfr 69, 99/100

cfr 24, 60

cfr 28, 97/98

cfr 54, 43

cfr 69, 99/100

cfr 54, 51/52

IO,

18

23, 36/37

79- 26

IO,

24

63, 29/30

cfr 79, 36/37

IO,

30

cfr 94, 95

cfr 96, 98

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE cfr 96, 119/120 14. 8

14. 9 14, 16

14, 16-17 14. 23

18, 14

18, 88/89

72, 30

18, 16-17

cfr 85, 18/19

91, 14

18, 22

cfr 20, 49

18, 25-27

cfr 43, 83 et 86

36, 24/25

r8, 34

cfr 43, 181/182

33. 22/24

18, 36

cfr 35, 8/9

cfr 16, 1x3/114

19. 3

cfr 91, 195/196

92, 39/40 cfr 8, 108/109 cfr 20, 49

94, 68/69

19. 5

cfr 25, 13/15

cfr 30, 39/40

19. 9

cfr 66, 83

19, 11

cfr 47, 36

19. 17

cfr 19, 13

76, 88/89 et 9°

19, 17-30

cfr 7. 34

108, 114

19. 25

45, 107/108

14. 3°

90, 141/142

i9. 30

23. 32/33

*4> 31

86, 136/137

15. 1

22, 62/63

14. 26

36, 25/26 cfr 85, 32 14. 27

56, 80/81

83. 105

92, 68/70

72, 47

cfr 88, 147/148 i5, 4 15, 6

32, 17 et 18/19

93. 33/34 19. 34

cfr 22, 64/65

57. 77 cfr 21, 23/24

15, 12

94- 94

15. 14

99. 115

15, 16

cfr 4, 125/126

cfr 7, 145/146

cfr 66, 103 cfr 89, 113 19. 37 20, II

25. 83/84 cfr 60, 131

15. 25

cfr 58, 42/43

15, 26

cfr 30, 39/40

20, II-l8

cfr 32, 3/4

20, 17

61, 104/106

20, 19

cfr 60, 140/141

cfr 77, 18

cfr 35, 8/9

cfr 60, 114/115

87, 13A5

16, 7

33. 22/24

16, 8

30, 165/166

cfr 85, 17/18

3i. 32/34

cfr 94, 2/3

16, 13

cfr 94, 30/31

cfr 31. 37/38 16, 14

33. 51/52

20, 19-24

16, 20

7, 102/103

20, 22

16, 22

16, 24

31, 26

106, 41/44

36, 114

23, 160/161

94. 3i

32, 56/57

20, 22-23

107, 102/103

20, 23

84, 154 et 155/156

33. 53/55 cfr 32, 97/98 cfr 85, 10/13

12, 60/61 32, 55/56

16, 33

cfr 60, 120/121

94. 32/33 20, 25

cfr 89, 113

cfr 60, 121

106, 41

cfr 9°. I73A74

17, 5

cfr 48, 88

20, 26-29

17, 12

cfr 31, 132/133

20, 27

89, 122/123

cfr 53. 9

20, 29

74. 58

cfr 93, 187

17, 22

21,

cfr 48, 88

21, I-I3

97. 50 17, 24

74. 65

cfr 99- 53

I

21, 13

cfr 60, 143 cfr 60, 122/123

43. XI4

59. 5o/5i

44. 2/3

84, 17/18

44. 34/35

cfr 107, 31

44. 55/56

539

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE

540

,

21

cfr 31, 18

44. 58 15-17

cfr 32, 81/82

cfr 43, 95

cfr 34, 98

cfr 43, 131/132

35. 2/3

cfr 44, 21/22

35, 20/22

cfr 44, 42

cfr 52, 73

cfr 44, 74/75 et 77/78 21, 17

cfr 94, 10/12

43. 76/78

cfr 94, 25/26

cfr 43, 78/79

cfr 94, 40/41

43. 91 44- 44

2, 3‘4

,

21

l8

cfr 85, 3/4

cfr 43, 72

94. 2/4

44. 95/98 21, 19

43. 75/76

cfr 33. 34/35

2, 4

cfr 33, 42/43

44, 111/112 21, 22

32, 8/9 cfr 58, 27/29

44. 144

cfr 34, 88/89

49. 10

cfr 85, 15 cfr 85, 20/21

Actus Apostolorum: 1. 3

1. 3-4

cfr 94, 38/39

cfr 23, 151/153 cfr 36, 121/122

2, 6

cfr 94. 38/39

cfr 62, 3/4

2, 11

cfr 85, 20/21

23. I53A54

2, 13

cfr 41, 69/70

30, 87/88

2, 20

cfr 64, n/12 cfr 45. 151/152

2. 34

1, 8

cfr 59, 145/146

2, 36

1. 9

cfr 36, 122/123

1, 10 1, 11

1. i3 1, 14

00

cfr 60, 125/127

JO

1, 3-10

cfr 59, 6/7

cfr 31, 2

cfr 60, 149/150

cfr 34, 64

cfr 59, 122

cfr 36, 32/34

58, 58/60

cfr 36, 44/45

59, 123

cfr 60, 11

60, 127/128

cfr 69, 43/44

87, 18

cfr 73. 33/34

cfr 34, 74

cfr 78, 50/51 cfr 89, 11

59. 151

1. 15

cfr 35, 16/18

2, 1

85, 6

cfr 94. 32 cfr 94, 108/109

94. 2/4

2, 41

2, 1-3

33. 27/30

2, 42

2, 1-4

cfr 33. 25/26 cfr 33, 128/129

cfr 30, 120/121 30, 123/125 cfr 30, 135/136

2, 46-47

cfr 34, 7/12

3. 20

cfr 35, 16/18

4. 3i

cfr 36, 111/112 2, 1-6

79. 126 cfr 23, io/ii

4. 32

30, 125/127 cfr 54, 49/50 30, 38/39 cfr 27, 108

cfr 36, 15/16

85. 6/7

cfr 36, 123/127

97. 51/52 cfr 97, 98

cfr 59. 99/105 2, 2-3

cfr 131, 170/171

5. 1-10

cfr 81, 155/157

2, 2-4

cfr 31, 27/28

5. 3i

cfr 36, 41/42

cfr 32, 98

5, 4i

33. 84/85

cfr 35. 69/71 2, 3

85. 25/27

cfr 30, io/ii cfr 31, 9/11

cfr 107, 51

7, 5

92. 32

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 7, 8

cfr 14, 50/51

7, 23

cfr 72, 51

7, 26

cfr 10, 141/142

7, 29

cfr 45, 60

7, 35

cfr 66, 12

13, 38

cfr 7, 56 cfr 23, 10/11 cfr 69, 43/44

13, 47

cfr 4, 47

13, 48

cfr 16, 62/63

cfr 69, 92/93

14, 8

cfr 70, 26

cfr 80, 90

14, 16

cfr 59, 24

cfr 96, 2

14, 21

106, 26/27

cfr 96, 20 et 27

7,

36

i°7> 39/40

99, 106

15, 9

8, 9

cfr 108, 25/26

17, 21

8, 18

cfr 94, 48/49

17, 28

8, 20

cfr 36, 44/45

19, 6

8, 23

cfr 6, 84

20, 34

cfr 7, 52

21, 26

cfr 65, 46/48

9, 1-22 9. 6 9- 15

47, 84 cfr 54, 195/196 86, 156 cfr 94, 48/49 103, 82/84 cfr 2, 6

22, 16

cfr 35, 74/75

79- 138

25, 16

cfr 35, 74/75

18, 2

26, 6

18, 40

26, 18

cfr 50, 18 51, 21

4, 44 cfr 7, 56 cfr 10, 99

28, 16

cfr 19, 80/81

72, 16 cfr 104, 12 9. 3i

Ad Romanos:

cfr 33, 42/43

1, 2

cfr 80, 151

1, 3

75, 20/21 cfr 20, 90

io, 1-2

cfr 42, 124/126

10,

9

cfr 42, 78

IO,

9-16

IO,

IO

cfr 42, 82/83

1, 20

IO,

11

cfr 42, 83/84

1, 23

cfr 42, 90/91

1, 26

cfr 19, 72/73

cfr 42, 75

1, 29-30

cfr 92, 99

IO,

11-12

IO,

i3

cfr 101, 37/38 1, 17

42, 19/27

42, 7i

41, 87

1, 30

28

IO,

42

IO,

43

IO, IO,

cfr 33, 135

38, 143

93, 129/132

42, 143/145 cfr 63, 7

105, 46/47

cfr 86, 112/113

42, 113 IO,

4, 150

2, 4

cfr 73, 3

cfr 65, 63

2, 6

cfr 70, 6

cfr 10, 99

2, 8

cfr 43, 180

43-44

cfr 33, 119

2, 13

45

cfr 22, 86/87

2, 19

cfr 93, 49

cfr 32, 103

2, 28-29

cfr 55, 23/24

cfr 36, 32/34

3, 24

cfr 27, 77

99, 38/39

cfr 59, 96/97

cfr 68, 50

cfr 59, 157/158

cfr 88, 182

cfr 78, 45/46

3, 24-26

cfr 78, 154

3, 25

cfr 68, 141/142 15, 63/64

II,

2

22, 86/87

3, 28

II,

9

42, 146/147

4, 2

cfr 4, 90/91 cfr 24, 28/29

13, IO

cfr 93, 184/185

4, 4

13, 25

cfr 92, 18

4, 5

13, 30

cfr 24, 85/86

13, 32

4, 44

13, 35

cfr 74, 78/79

57, 3/4

66, 73 cfr 70, 23/24

4, 7

cfr 68, 49

4, 9

cfr 69, 36/37

54i

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 4. 9-11 4. 11

cfr 66, 11

cfr 18, 44 cfr 51, 144

6, 9

4. 12

cfr 52, 201

n

00 00

cfr 30, 132

cfr 59, 167 4. 25

6, 10

cfr 95, 32/33

6, 11

cfr 4, 140 cfr 107, 46

1. 35/36 17. 15/16

6, 12

81, 160/162

1. 37 cfr 76, 39

6, 13

5. 3 5. 5

cfr 55, 27/28

cfr 31, 137/138 54, 81/82

6, 16

10, 71/72

6, 19

6, 22

cfr 15, 50/51

7, H

cfr 19, 7

cfr 31, 121/123

64, 56/57

cfr 73, 20

32, 101/102

78, 67

36, 47/48

cfr 96, 85

cfr 36, 131/133 83. 151/152

5. 8

7, 23

7, 24

5. 9

72, iio/iii

cfr 15, 55/57 15. 52 cfr 15, 61

7, 24-25 8, 2

cfr 14, 97

8, 3

cfr 8, 104 cfr 53, 7/8

23, 69/70 5. 12

88, 55/56 cfr 15, 50/51 cfr 55, 21/22

cfr 27, 77 5. 1°

46, 44 cfr 55, 21/22

56, 103/105 5. 8-9

29, 107 cfr 46, 41/42

cfr 12, 25 14, 96/97

46, 110/112

53, 102/104

cfr 30, 176/177

cfr 32, 97/98

cfr 46, 46/47

47, 100/103

15, 62

cfr 31, 37/38

3°, 65 cfr 42, 226

76, 53/54 5. 2

cfr 16, 78/80 46, 109/110

56, 43 5. 1

36, 150A51 45, I55/I57

22, 86/87

81, 2/3

37, 37/38 cfr 93, 7i/73

81, 21

5. 15

cfr 36, 44/45

cfr 81, 38/39

5. i9

cfr 12, 25

8, 5

cfr 18, 56/58

8, 7

5. 20

43, 243/244

8, 9

10, 117

8, 10

cfr 38, 48

8, 12

cfr 15, 32

28, 20/23

8, 12-13

cfr 15, 43

28, 47

8, 13

cfr 8, 117

H H

H

00

8, 11

0

6, 4

cfr 57, 5/6 cfr 74, 80/81 6, 5 6, 6

23, 92/93 cfr 28, 29 et 31/3 29, 180/181 cfr 81, 41/42

6, 7

cfr 1, 35/36 cfr 10, 121

cfr 10, 121 cfr 95, 32/33

35, 89/90 cfr 38, 48

52, 149/150 6, 2

12, 34/35 cfr 2, 34/35

10, 121/122

8, 15

33, 86/88 cfr 33, 93 33. 97/98 cfr 33, 110

33.

112

cfr 53, 9 cfr 78, 157

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE

8, 16

cfr cfr cfr cfr

8, 17

33, cfr 33, cfr 53, cfr 56, 22,

8, 18 8, 21 8, 23

82, 140 94, 51 102, 5 33, 98 117/118 130/131 16/17 115/116 69/70

33. i32/i33 cfr 63, 96 cfr 77, 10 3, 101/102 cfr 15, 86 cfr 56, 39 cfr 3, 145/146 cfr 7, 13 cfr 8, 126/127

11, 20

12, 1 12, 2

12, 12 12, 16 12, 17 12, 18

5i, 155/156 cfr 1, 61/62 cfr 71, 25/26 cfr 78, 82/83

13, 1 13, 9 13, 11

56, 139 cfr 36, 136 65, 2 65. 23/25

15, 105/106

8, 24 8, 26 8, 28

8, 29 8, 30 8. 34

cfr cfr cfr cfr cfr

53. 56, 78, 99, 83, 31, cfr 85, 39, 60, 80,

9 39/40 157 54 167/168 112/115 37/38 66/67 105/106 44/46

79. cfr 80, 27, cfr 72, cfr 12, cfr 43, cfr 64,

167 40/41 69/70 14/15 120/121 92/94 109

8, 35 8, 38

47, 62/63 cfr u, 109

9. 5 9. 7 9- 26

47, 176 cfr 101, 37 cfr 108, 113 cfr 4, 90 22, 87

9. 3° 10. 5 10, 6 10, 7 IO, 9

4, 9° cfr 45, 151/152 cfr 60, 38/39 24, 80/82

IO

4, 86/87 26, 37/38 cfr 38, 66

IO, 12 10, 15 IO, 17

91, 72 72, 38/39 72, 42/43

IO,

53, 59 cfr 80, no 86, 94 cfr 6, 21/22 9, 123/124 93, 171/173 cfr 81, 157 cfr 33, 120/121 cfr 94, 52/53 23, 150

12, 3 12, 5

543

13, 12

13, i3

13, 14

65, 65, 67, 68,

7° 78 66/67 31/32

68, 68, 88, 65, 68, 68, 68, 88, 88, 88, 96,

34/35 37/38 155/156 124/128 48/49 54 56/57 75/76 79 80 112/113

67, 68, 68, 19, 68, 68, 88,

69/70 58/59 60. 62 et 63/64 60/61 69/70 71/72 82/83

14, 10

9i, 48/49 cfr 17, 138/140 cfr 66, 39

15, 8 15, 3° 16, 20

74, 51/52 cfr 31, 121/123 cfr 65, 13

f ad Corinthios: cfr 34, 15/16 1, 4 1, 10 1,

23

97, 44/45 et 46/48 cfr 19, 24/25

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE

544 1,23-24

cfr 57, 113/114

1. 24

cfr 23, 81

71, I9/20 71, 2l/22

4, 4

45. 134

4- 5

cfr 45, 136

4- 7

cfr 92, 144 6, 73 52, 166/167

cfr 52, 68/69 cfr 55, 2

4, 8

cfr 46, 75

cfr 79, 45

4, 11

cfr 28, 93

cfr 8o, 79

5, 7

17, 140/141 26, 2/3

cfr 85, 224

cfr 26, 50/51

cfr 94, 256 1, 26

cfr 89, 73

57, 117/118

1, 29

cfr 49, 57/58

93, 101/102

1, 30

cfr 24, 26/27

5, 7-8

9°. 33/34

15, 114/115

5, 8

cfr 26, 50

91. 6/7 108, 72/73 1. 31 2, 3 2,

8

2. 9

27> I5i/i53 cfr 27, 168

54, 168/169

57, 14/15

cfr 80, 106 cfr 9. 50/5i

93, 2/4 93, 96/99

81, I73A74

5, 12

87, 219/220

24, 69/70

6, 10

7°, 75

66, 82/83

6, 11

cfr 80, 66

34. 44/46

6, 15

cfr 36, 65

72. 34/35

cfr 57, 18

72, 51

cfr 59, 56/57

2, II

71, 12/13 et 14

cfr 83, 130

2, 15

58, 88/89

3, 6

100, 96/97 et 97/99

89, 35/36 6, 16

cfr 94, 52/53

3, 8 et 10

cfr 24, 28/29

3. 9

cfr 76, 50

6, 16-17

3, IO

cfr 34, 15/16

6, 19

3. 11

cfr 51, 44 cfr 54. 34

cfr 33, 120/121 10, 73/74 cfr 10, 82/83

6, 20

8, 138/139 cfr 57, 127/128

90, 99/101

3. 12

cfr 89, 27

cfr 66, 12

cfr 35, 15

96, 87/88

cfr 46, 133/134

35, 76

7, 15

cfr 46, 118/119

7, 23

cfr 66, 12

3. i5

cfr 46, 133

7, 34

cfr 99, 87

3. 16

cfr 10, 82/83

8, 4

cfr 79, 10/11

cfr 27, 120

9, 7

cfr 77, 103/104

cfr 27, 127/128

9, n

cfr 38, 48

9, 27

cfr 49, 207/208

10, 4

cfr 88, 99

IO,

cfr 107, 56 et 61

IO, 12

3. 13

3. 16-17

3- 17

II

10, 16

91, 61/62

4- 1

10, 19

4. 3

42, 209

IO,

71, 18/19

10, 24

71, 6/8

3, 116/117 cfr 7, 145 14, 36/37 cfr 16, 148/149

cfr 57, 19/20 cfr 70, 61

71, 2

4. 3-4

97, 61/62

cfr 66, 52/53

cfr 73, 49 9, 100/101

94, i°7

20

cfr 106, 125 38, 136/137 cfr 18, 46/47 cfr 18, 63

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE IO, 31 IO, 32-33 n, 3

cfr 60, 148/149

*3, *3

cfr 83, 167/168

cfr 59, 56/57

14, 25

cfr 26, 45

cfr 84, 4

H, 33

94, 107/108

15, 9

18, 39/40

15, 10

95, 172/173

50, 180/182

101, 105

85, 171 cfr 107, 50 11, 20

52, 113/114

38, 135/136 cfr 47, 34/35

11, 23-27

cfr 57, 19/21

11, 25

cfr 57, 75

11, 26

cfr 74, 84

11, 26-32

cfr 92, 119/120

11, 27 11, 28-29 11, 29 H, 31

15, 20

cfr 103, 106/107 15, 22

cfr 78, 57/62

cfr 103, 76/78

cfr 93, m

57, 93/95

15, 23

58, 83/84

cfr 56, 17 cfr 78, 12/13

15, 26

cfr 30, 173

12, 4

cfr 94, 28

15, 27

cfr 94, 33

15, 28

15, 104/105 cfr 28, 10/11

45, 154 27, 166/167 cfr 28, 71

cfr 94- 95/97

52, 203/204

83, 178/179

12, 8-10

cfr 94- 35/37

12, 9

cfr 31, 24

74, 20 85, 220

cfr 34, 15/16

15, 34

65, 79

cfr 36, 32/34

15, 42

cfr 17, 78/79

12, 12

cfr 94, 52/53

12, 27

cfr 28, 149/150

cfr 49, 57/58 15, 45

cfr 57, 17

cfr 36, 65

cfr 67, 169/171

cfr 57, 18

cfr 74, 39

cfr 59, 56/57

cfr 78, 57/62

94, 84/85

M

cO

13, 2

cf H

cfr 94, 88/89

cfr 93, in 15, 47

cfr 91, 181 cfr 93, iio/iii

cfr 94, 99

13, 5

cfr 41, 103/104 cfr 73, 55

92, 125/126

n, 32

12, 8

cfr 30, 5 cfr 56, 17

64, 106/107

12, 4-31

103, 90/91

15, 19

92, 104/105

cfr 101, 24

18, 46 15, 49

43, 38

cfr 76, 18 93, 109/110

47, 158/159 cfr 47, 159/160 J3> 7

47, 159

15,

cfr 47, 161 13, 8

52, 86

13, 9-10

53, 167/169

13, 12

79, i54/i55

15, 5i

34, 24 et 26

52

15, 53

cfr 23, 165 cfr 43, 9/10 56, 18/19

cfr 20, 101

15, 53-54

cfr 24, 26

cfr 21, 58

15, 53-57

cfr 53, 35/36

cfr 45, 160

15, 54

56, 18/19 cfr 60, 46/47

cfr 46, 140

49- 72/74

15, 54-57

cfr 26, 60

5°, 159

15,

58

cfr 89, 141

cfr 53, 171 cfr 105, 12 cfr 107, 6 cfr 108, 107

2

ad Corinthios: 1,

3

14, 136/137 46, 166

545

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE

546 I, 5-6 1,

7

1, 12

cfr 72, 3/8

7,

1

cfr 7, 25/26

cfr 84, 20

cfr 9, 145

cfr 30, 139

cfr 15, 63 31, 156/157

cfr 42, 220

64, 32

i, 14

14. 9/I0

1, 22

cfr 85, 221/222

73- 131/132

2, 7

cfr 43, 229

78, 100/101

cfr 83, 154 2, 15

2, 49/50

7, 15 8, 9

4, 28

58, 145 3. 18

4. 4

4. 7

cfr 8, 11/12

cfr 98, 32/33

18, 51

46, 136/137 cfr 8o, 158

57, 44/45

cfr 86, 54/55

68, 132 cfr 90, 73

cfr 91, 13

cfr 91, 70

98, 50/51

4, IO

cfr 80, 35/36

4, 18

cfr 4, 106/107

5, 1

1, 74/75

3, Di

cfr 44, 129

3. 6

cfr 80, 106

cfr 92, 50/51 8, 21

71, 25/26

43. 29/32

9, 4

cfr 106, 44/45

77. 58

9, 7'8

cfr 33, 94

5. 5

cfr 85, 221/222

10, 4

5. 6

cfr 43, 20/21

5. 1°

cfr 17, 138/140

n, 2-3

cfr 66, 39

11, 3

cfr 90, 49/50 cfr 90, 76

5» 15

40, 10/11

n, 7

5, 16

61, 18/19

n, 14

5. 17

54. 176

11, 22

5, 20 6, 1

6, 2

42, 176/179

76, 26/27 cfr 57, 114 cfr 93, 51

57, 16 91, 160/161

5. 19

85, 188 cfr 97, 66

cfr 101, 37

91, 182/183

11, 26

cfr 101, 130

2, 33/34

11, 27

cfr 7, 26

cfr 92, 139

cfr 34, 27

cfr 89, 24

cfr 78, iio/iii

88, 77/78

cfr 107, 82

89, 18

11, 29

7, 85

88, 76

12, 9

cfr 68, 17/18

6, 4

cfr 101, 130

12, 14

cfr 20, 19

6, 5

cfr 78, iio/iii

13, 4

cfr 24, 74/75

cfr 88, 129

13, n

cfr 31, 56

cfr 89, 105 cfr 101, 99

Ad Galatas:

6, 6

cfr 30, 64

2, 2

cfr 4, 162

6, 7

30, 65

2, 7-8

cfr 42, 128/132

6, 13

94, 81

2, 12

6, 16

cfr 10, 82/83

2, 16

cfr 22, 90

22, 86/87

2, 17

cfr 12, 25

cfr 68, 17/18

2, 19

cfr 10, 117

cfr 73, 49

2, 20

40, 13

cfr 88, 99

3,

11

4, 150

3, 13

cfr 15, 67

52, 78/79

94, 69 98, 20 cfr 107, 56 et 61

74, 60 cfr 23, 61

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE cfr 57, 102

3. i9 3. 20

41, 25/26 cfr 47, 126 et 127

28, 17/18

5. 25

cfr 107, 52

6, 3

cfr 43, 155/156

cfr 79, 10/11 3, 21

cfr 63, 41

3, 26

cfr 108, 113

3, 28

cfr 59, 58/59

3. 29

cfr 57, 114

cfr 70, 130/131 cfr 108, 25/26 6, 8

cfr 67, 154 6, 10

cfr 93, 51

4- 4

cfr 54, 40 cfr 58, 101 cfr 64, hi

7, 5 et 9 cfr 52, 171

cfr 67, 56

cfr 53, 11 cfr 69, 42

cfr 56, 35/36

cfr 89, 135 6, 14

cfr 72, 85

cfr 19, io/ii cfr 19, 21/22 et 24

76, 11

19, 39/40 et 41/

cfr 79, n7 cfr 88, 25

cfr 19, 47 et 54/55 6, 15

cfr 57, 16

cfr 91, 58 98, 28/29

4. 4’5

cfr 26, 58/60

Ad Ephesios: 1. 4

4. 5

cfr 107, 31

cfr 3, 145/146 cfr 7, 13

cfr 49, 57/58 102, 34/36

102, 22/24

1. 5

cfr 3, 145/146

cfr 15, 19/20

cfr 15, 19/20

cfr 15, 100

cfr 15, 100

cfr 53, 9/10

cfr 53, 9

cfr 56, 39/40

cfr 56, 39/40

cfr 99, 54

cfr 78, 157 cfr 99, 54

cfr 102, 5 cfr 103, 123

4- 6

cfr 32, 98

4. 7

cfr 77, 10

1. 7

cfr 7. H6 cfr 23, 10/11

1, 20

cfr 12, 120/121

4- i9

5. 17/18

1, 20-21

cfr 84, 7/10

4. 26

16, 67/68

1, 21

cfr 11, 109

cfr 57, 115

1, 22

cfr 84, 4

cfr 83, 10

1. 23

cfr 90, 121

2, 2

cfr 15, 87

cfr 27, 83/84

39, 62/63

4. 31 5. 6

31, 69/70

cfr 78, 66/67

33. 95/96

cfr 79, 148

cfr 47, 84/85 cfr 54, 35 et 37

cfr 90, 150

cfr 103, 129

cfr 12, 27/28

2, 3

22, 77

cfr 108, 123

5. i3

cfr 63, 74

cfr 49, iii

5, 16

cfr 49, ni

cfr 53. 7

cfr 75, 18

cfr 75, 18 cfr 93, 184

84, 113/114 93, 120/121 5, 16-17

84, 109/112

5. 17

84, 115/116

5, 22-23

5. 24

2, 4

18, 97/98 81, 2 81, 20

cfr 66, 125/126

2, 5

cfr 103, 162/164

2, 5-6

cfr 19, 10/11

2, 6

cfr 12, 27/28 18, 101/103 cfr 57, 21

547

54§

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE cfr 90, 121

59. 49/50 2, 8

2, H

cfr 36, 44/45

4, r4

47, 138

cfr 56, 94/95

4> J5

cfr 61, 109/110 cfr 83, 74

10, 136 21, 61/62

4, 18

5°- 74/75

4, 22

cfr 81, 13/14 2, 19/20

5C 77/78

cfr 3, 10

76, 86/87

cfr 28, 29 et 31/3

2, 14-16

cfr 21, 58/63

cfr 68, 50/51

2, 15

cfr 11, 7

cfr 91, 161/162

cfr 74. 79 2, 19

4, 22-24

cfr 73, 83/84 2, 20

cfr 21, 58/60

3. 7

cfr 52, 186

cfr 55, 37/38 cfr 93, 174

54. 195/196 4, 23

cfr 2, 20/21 cfr 3, n/12

4, 24

2, 21/22

cfr 80, 39

cfr 3, 10

3, l6

cfr 35, 62/63

cfr n, 7

3. 17

cfr 4, 151/152

cfr 24, 13

cfr 12, 23/24

cfr 74, 79

cfr 68, 17/18

cfr 78, 95 cfr 91, 181

cfr 73, 49/51 cfr 90, 161

4, 28

47, 123/124

cfr 108, 44

4, 29

103, 48/50

3. i9

cfr 105, 146/147

4> 3°

4- 2

cfr 64, 16/17

4. 3

6, 12

4. 4

89, 26

4. 5

cfr 16, 96

cfr 11, 71/72

cfr 21, 52

cfr 54, 109/110

4. 5-6

5, 2

cfr 79, io/ii

4, 8

4, 54/56

cfr 91, 79/80 96, 22/23

5, 4

cfr 36, 32/34

57, 38

5, 6

cfr 40, 26/27

58, 2/3

5, 8

cfr 19, 80/81 cfr 68, 52/54

58, 25/26

cfr 93, 185

58, 31

5, H

cfr 68, 55/56

61, 14/15

5, 14

12, 95

cfr 62, 23/24

4. 9

83, 196/197 cfr 83, 207/208

cfr 79, 7 58, 34/35 et 36/37

5, 16

cfr 60, 38/39

5, 18

cfr 61, 10

5, 23

cfr 69, 44/45 4, 9-10

4. 10

cfr 77, 13/D

5, 26

58, 4A42

5, 3°

58, 149/150

29, I93/I94 cfr 47, 54

61, 100

74, 58/59 cfr 9, 121 cfr 28, 149/150 cfr 36, 65

cfr 61, 11 cfr 104, 136

86, 152/153 cfr 80, 141

cfr 84, 4

cfr 59, 43

4. 13

cfr 51, 165/166 cfr 99, 81

58, 16/17

4, 8-10

cfr 8, 119 9, 118/120

100, 107/108

4. 6

30, 153/154 cfr 91, 190/191

cfr 57, 18

5, 3i 5, 32

74, 41/42 cfr 20, 11/12 et 13 cfr 74, 4°

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 6> 5

cfr 30, 139

20, 40

6, 11

cfr 42, 167

cfr 20, 41/42

6, 12

cfr 66, 53

cfr 25, 87

cfr 76, 24

cfr 56, 63/64

cfr 85, 38/39

cfr 60, 45

cfr 17, 96

cfr 61, 10/ri

42, 160/163

cfr 63, 37

cfr 84, 70 6, 17

85, 40/41

6, 24

cfr 49. 57/58

cfr 64, 8/9 cfr 69, 94/95 cfr 73, 12 cfr 78, 2/3

Ad Philippenses: 1, 11

88, 32/33

cfr 99, 122/123

1, 20

42. 10

1, 21

10, 62

cfr 97, 13/14 2, 8

18, xo/ii

10, 106

18, 55/56

cfr 10, no/m !. 23

cfr 18, 104/105

cfr 2, 26

20, 44/46

2, 38/39

56, 144

10, 64/65

59.

10, 128

88, 28/29

43. 34/35

92, xi2

43. 50 cfr 43, 69

2, 8-9

60, 153/155

2, 9

18, 59/60

cfr 46, 37

I, 24

6, 33/34

20, 57

55. 94

20, 65/67

72, 109

20, 72/73 et 79/81

43. 38/39 43. 70

9°. 175 2, 10

cfr 18, 78/79

2, I

cfr 33, 119/120

20, 84/85

2, 2

cfr 76, 85/86

20, 95

2, 2-3

97. 48/49

2, 5

20, 16/17

2, 5-7

18, 16/20

2, 6

2, 11

20, 97/99 2, 12-13 2, 13

cfr 76, 49

18, 50/51

2, 15

cfr 108, 113

18, 74/76

2, 16

cfr 4, 162

20, 23 et 29/3C

2, 21

4, 108

3. 8

cfr 11, 48/49

cfr 30, 13

50, 169/170

cfr 52, 189

cfr 57. 57/58

cfr 52, 195/196

cfr 85, 178

cfr 68, 70/71

3. i3

cfr 73, 15

50, 155/156

14. 72/74

cfr 51, 115/116

cfr 6, 32 cfr 7, 4/5 et 12/13

72, 42

3. *9

cfr 8, 91/92

34. 94/95

18, 74/76

20, 33/35

cfr 14, 124

85, 100/101

18, 50/51

cfr 19, 58/59

cfr 4, 99/100 cfr 4, 134/135

57. 18/19 2, 7

52, 173/175

cfr 13, 89/90

cfr 20, 99

2, 6-7

18, 76

cfr 89, 92 3, 19-20

cfr 106, 106/107

3, 20

cfr 30, 168

550

INDEX L0C0RVM SACRAE SCRIPTVRAE CS 00 H 00

cf ■"T

cfr 43, 239 66, 13/14

58,144/145 60, 8/9

2, 15

cfr 27, 83/84

75, 127/128

2, 17

cfr 42, 46

2, 18

cfr 19, 36/38

3, 1

cfr 20, 86/87 et

cfr 95, 19/20 104, 98

cfr 64, 109

cfr 104, 102/103 3, 20-21

85, 104/106

3. 21

24. 47/48 64, 23/24

cfr 77, 60 cfr 93, 191

3, t-2

4. 1

106, iio/iii

cfr 48, 95

4- 4

72, 2

3- !'3

72, 20

3- 2

4. 5

3, 3

4. 7

72, 98/99

3, 3'4

57, 12/13

72, 101/102

3- 5

29, i79/i8°

75. 99

3, 6

cfr 40, 26/27

3, 9

cfr 68, 50/51

cfr 2, 31/32

cfr 91, 161/162

28, 63

53. i7%7i

3, 9'10

cfr 55, 37/38

72, 35/36

3, 16

cfr 108, 44

72, 4°

3, 22

cfr 30, 139

72-. 48

4>

22, 86/87

47, i45

4. i3 4, 18

42, 118/119 cfr 86, 147/148

72, 95

4- 6

61, m/115 et cfr 4, 106 cfr 61, 127

cfr 72, 83/84 72, 87/88

28, 24/26 59, 176/178

88, 83/84

cfr 91, 79/80

1 ad Thessalonicenses: 1, 9

cfr 27, 126

2, 16

cfr 40, 26/27

1. 4

cfr 68, 33

2, 19

cfr 106, 115

1, 11

cfr 68, 58/59

4, 4

cfr 46, 106/107

i, 12

cfr 43, 157

1, 13

cfr 46, 102/103

4, *3

cfr 53, 8

4- *4

Ad Colossenses:

57, 4/5

cfr 50, 85/87

4, *5

65, 74/75 65, 75/76 cfr 57, 22/23

1. 14

cfr 7, 146

5, 3

1. 15

cfr 76, 82/83

5, 4'11

cfr 67, 61/65

cfr 94, 7

5, 5

cfr 93, 185

cfr 94, 16

cfr 108, 113

1, 20

cfr 56, 76/77

5, 7-8

1. 23

cfr 89, 141

5, 17

1, 24

cfr 84, 18

2- 3

11, io/ii

43- 234/236

67, 94/96 cfr 31, 151/152

44, 70 5, 18

99, 101/102

45, i34/i35 et 136/137 2 ad Thessalonicenses:

2, 7

cfr 44, 81

2, 9

cfr 8, 122

1, 8

cfr 70, 39

cfr 11, 22

2, 3

cfr 31, 132/133

72, 18/19

cfr 53, 9

cfr 79, 117

cfr 93, 187

2, 10

cfr 11, 109

2, 14

cfr 20, 8/10

2, 4

cfr 23, 9

3, 10

cfr 99- 53 72, 63/64 cfr 50, 140/141

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 103, 82

cfr 63, 82/83

3. h

5°, 139

9°, 58/59

3. 13

75. 100

9i, 197/198 6, 16

1 ad Timotheum: 1.5 1.13 1,14 1.15

1.17

cfr 72, 35 et 37

cir 44. 142

cfr 74, 31

52, 112/113

cfr 76, 9/10

cfr 37, 155 29, 42/44

2 ad Timotheum: 1, 3

88, 160/161

1, 6

cfr 94, 48/49

88, 164

1, 7

cfr 31, 56

cfr 33, 134

1, 10

cfr 83, 8/9

82, 62/63 cfr 7, 150

cfr 93, 62/63 1, 11

cfr 8, 17 18, 5/6 1, 13

cfr 24, 55/57

1, 14

cfr 29, 114/115 2, 3

cfr 85, 56 cfr 85, 107

2, 4

cfr 59, 166

2, 8

cfr 20, 90

cfr 59, 172

65, 120/121

2, 12

cfr 105, 85

66, 74

2, 14

cfr 60, 46/47

70, 19/20

2, 19

51, 22/23

cfr 77, 28

2, 20

cfr 35, 14

cfr 84, 3/4

2, 22

cfr 37, 164 cfr 44, 142

102, IOI

cfr 83, 167/168

18, 2

2, 26

18, 40/41

3, 2

87, 190/191

n, 70

3, 6

cfr 10, 104/105

3, 7

cfr 30, 28

cfr 91, 122 2. 9

cfr 38, 48

cfr 55, 2/3

cfr 85, 2/3

2, 8

cfr 37, 155

cfr 91, 189/190

53- 132

2,7

9, 159 cfr 18, 2 cfr 92, 92/93

cfr 21, 47/48

cfr 41, 151/152

cfr 28, io/ii cfr 60, 46/47

cfr 94, 16

2,5

cfr 17, 27/28

53, 88/89

cfr 94, 7

2,4

cfr 49, 7

cfr 16, 60

cfr 31, 35

3, ii3

2, 14

cfr 90, 150

2, 15

cfr 37, 155

79- i44/i45

3. 7

cfr 16, 60

106, 25/26

3. 9

cfr 17, 27/28

3, 12

44, i34/i35

cfr 107, 46

3, 16

74, 72/75

3, i7

4. 9

88, 160/161

4, 1

cfr 47, 127 cfr 25, 81/82

4. 12

cfr 83, 167/168

4- 14

cfr 94, 48/49

cfr 66, 79

58, 72

cfr 89, 127

5. 24

cfr 65, 15

6, 8

cfr 88, 124

cfr 89, 138

6. 9

cfr 16, 60

cfr 38, 140

cfr 76, 27 6, 10

84, 66/67

4, 3 4, 6

44, 140/141

4, 7

18, 114/115 44, 138/139

cfr 94, 151 6, 15

56, 62

4> 7-8

43- 54/56

55i

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 4> 8

cfr 78, 64

cfr 38, 232/233

cfr 93, 62/63

cfr 55. 95

cfr 96, 97

cfr 64, 113 66, 91/92

2, 15

67, 54/56

2, 17

H

00

cfr 15, 50/51

Ad Titum: i, i

cfr 30, 177

I, 2

cfr 2, 26

i, 15

cfr 75, 38 2, 57/58

x, 16

3. 6

cfr 55, 21/22 83, 86/87 cfr 83, 63

3. X4

cfr 102, 5/6

4. X2

cfr 32, 103/104 cfr 79, 53

4. 13

cfr 13, 114/121

44- 57 4. i5

83, 94/95 88, 58/59

4. 7i/72

83, 93

2, 2

cfr 37, 155

4, 16

2, 12

cfr 43, 202/203

6, 4

cfr 41, 34

53. I37/I39 93, 121/123

6, 6

cfr 99, 132

6, 8

cfr 35, 14

2, 13

cfr 46, 72 2, 14

cfr 88, 144

72, 84 6, 20

cfr 28, 93/95

cfr 15, 99/100

cfr 61, 125/126

cfr 17, 11

cfr 64, 107/108 cfr 64, 114

3. 2/3

3. 4-5

3. 5/n

3> 5

cfr 43, 254

7, 1 7. 14

cfr 25, 50/51

54. 175/176 cfr 60, 104

96, 25/26 cfr 23, 18

7. 19

14, 7° cfr 22, 88/89

cfr 64, 54/55 cfr 78, 18/19

8, 5

cfr 27, 93

cfr 78, 62

9. 4

cfr 9, 67

cfr 78, 153

9. 5

54, 129

cfr 82, 42/44

9. 6

23, 108/109

3. 12

3. 6

9. xi

cfr 64, 107/108 cfr 64, 114 cfr 99, 55

Ad Hebraeos: i, 1

1, 3

63, 32

9. 12

cfr 6, 26/27

cfr 74, 52/53

9. X4

cfr 5, 4

cfr 1, 87/88

cfr 6, 30/31

cfr 12, 120/121

cfr 52, 170/171 cfr 64, 107/108

82, 134/135 cfr 91, 71/72 1, 6 1. i4

9. 22

cfr 5, 4 cfr 22, 133

cfr 77, 19

54. 9x/92

70, 15/16

88, 19/21

9. 25

cfr 28, 93/95

105, 23

10, 1

cfr 79, 152/153

10, 12

cfr 20, 86/87 et

2, 4

cfr 32, 103

2, 7

cfr 51, 199

59. 37

cfr 77, 60 10, 20

cfr 61, 7/8

2, 9

cfr 51, 199

10, 22

cfr 35, 74/75

2, 10

cfr 10, 10

10, 27

cfr 106, 134/135

2, 14

cfr 23, 45/46

10, 31

cfr 28, io/ii

11, 6

cfr 69, 43 cfr 77, 129/130

58, 86

5i, 42/43 102, 66

11, 9

cfr 26, 86

M

O

H H

54. 37/38

,

II, IO

O

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE cfr 16, 7

3. 2

cfr 59, 23/24

3. 8

cfr 59, 35

4. 4

cfr 78, 32

4. 6

cfr 78, 89

cfr 72, 56/57

cfr 104, 7

94. 230

cfr 104, 23

cfr 105, 154/155 4, 10

4. 11

cfr 33, 113/114

cfr 107, 41/43

4, 11 et 12

cfr 64, 113

2

cfr 77, 60

12,

IO

cfr 24, 26/27

12,

12

cfr 20, 86/87 et 92

12, 14

55, 60/61

cfr 65, 63

4. 12

cfr 8, 29

4. 15

67, 150/151

5. 7

64, 2

84, 62/63

cfr 48, 11

64. 38/39

cfr 48, 86

5. 8

64, 60/61

cfr 103, 10

5, 9

64, 63/64

5, IO

64. 76/79

5. 11

64. 92

5. 13

cfr 43, 49

12, 29

cfr 35, 80

47. 146/147 92, 93/94

H O

*3> 9 H

cfr 39, 28/29

92, 96/97 H H

W

CO

13, 12

92, 76

13, 12-13

92- 72/74 61, 79/80

H

cfr 48, 123 H

M

64, 68

64, 98

92> 95 92, 106

Uo

64, 46/48

cfr 88, 176/177

12, 23

13»

56, 138/139

1 Petri: 1. 4

cfr 24, 20

i, 7

cfr 99, 122/123

59. 47/49 1, 12 1, 18-19

94, 222/224

Epistula Iacobi: 54, 82/83

1, 14

84, 104/105

1. 15

cfr 81, 33/34

1. 17

cfr 32, 111/112 83, 105/107

cfr 17, 98/99 cfr 27, 144/145 cfr 27, 159/160 cfr 57, 117/118 1, 20

101, 68/69

1, 26

38, 91 cfr 6, 92 38, 84/86

2, 6 2, 8

5i. 47/48

1, 52

cfr 16, 152

cfr 8, 18 30, 170/171

84, 61/62 cfr 21, 58/60

2, 45/46

cfr 101, 93 2, 11

cfr 50, 36/37 cfr 107, 31

1, 24

50, 117/119

2, 20

cfr 5, 3/4 cfr 17, 10/11

1. 4

1, 21

11, 37 cfr 57, 126/127 cfr 60, 41/42

1, 19

1, 19

7. 11 cfr 82, 134

108, 115/116

*3>

cfr 40, 97/98

cfr 107, 59 et 66

12,

22

14. 197/198

50, 215/216

cfr 101, 76

12,

cfr 76, 90/91

cfr 43. i75/i77

cfr 80, 89

II, 36-37

38, 92/93 38, 193/194

cfr 59, 156/157

cfr 105, 22

78, 29/30

cfr 88, 93/94 2, 9

cfr 19, 80/81 cfr 76, 61/62

553

554

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 45, 7

96, 108/109 2, ii

84, 59/6o

10, 37/38

cfr 94, 145

cfr 24, 113 46, 101/102

1, 9

cfr 30, 174

cfr 73, 99 cfr 77, 56/57 cfr 80, 101/102

2 Petri: 1, 4

cfr 42, 151/152

cfr 93, 114/115

cfr 51, 201/202

93. 119/120

cfr 77, 11/12

cfr 93, 157/158 2, 14 2, 21

cfr 70, 39 8, I33A34

1, 11

1, 15

cfr 43, 73

cfr 59, 167

2, 4 et 9

cfr 65, 66

2, 5

cfr 38, 38

cfr 77, 75

2, 9

cfr 65, 66

cfr 92, 64/66

2, 20

cfr 76, 25

cfr 105, 84/85

2, 21

56, 165/167 2, 22

cfr 91, 85/86

90, 135/137

3, 7

cfr 64, 18/19

21, 79/80

3, 9

cfr 43, 223/225

3, *3

cfr 83, 15

cfr 95, 32/33 cfr 12, 58 cfr 88, 154/155

3. !3

cfr 4, 143 cfr 85, 203

56, 83 64, D/14

3. 11

31, I49A50

78, 27/28 90, 91/92

2, 24

43, 17/19 cfr 43, 33

cfr 57, 88

60, 56/57

2, 23

cfr 78, 45

2, 14

cfr "30, 132

2, 22

cfr 24, 26

1 Ioannis:

cfr 93, 167/168

1, 1

cfr 94, 89

1, 7

74, 54/55 cfr 5, 4 27, 165/166

cfr 105, 144

3. 18

cfr 77, 27

cfr 73, 55

cfr 78, 156

cfr 91, 124

4. 3 4. 5

cfr 36, 68

1, 7-i3

cfr 36, 145/146

cfr 93, 116

1, 8

cfr 46, 74/75

cfr 25, 81/82

78, 30/31

cfr 65, 15 cfr 66, 79

5. 2

79, 7i/73 i> 9

cfr 66, 32/34

cfr 89, 138

cfr 66, 67

cfr 43, 72/73

cfr 77, 27

cfr 43,

cfr 78, 156

cfr 77, 103/104

79, 75/76

5. 4

cfr 21, 22

2, 2

5. 5

cfr 43, i75/i77

2, 6

92, 66/67

2, 7

cfr 94, 49/50

2, 8

cfr 50, 26 cfr 54, 15/16

5. 8

2, 11

cfr 93, 49

cfr 16, 145/146

2, 12

7, 89/90 cfr 17, 105 cfr 42, 166 42, 173/174

O

cfr 6, 88/89

so

5. 6

n

105, 154/155

2, 15

84, 97

2, 16

cfr 35, 13

'O 00

72, 56/57 cfr 94, 230

cfr 53, 123A24

cfr 46, 41 cfr 46, 115/116

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE cfr 57, 6

Iudae:

cfr 57, 24

7

cfr 106, 134/135

cfr 76, 43

16

cfr 29, 179

94, 122/123 2, 17

2, 19 2, 20

30, 167/168

Apocalypsis:

32, 70/71

1. 5

cfr 53, 122/123

54, 181/182

1, 16

cfr 26, 64/65

103, 124

1. 17

cfr 79, 102/103

2. 7

cfr 100, 50

2, 10

cfr 14, 92

cfr 78, 137 78, 145/146 cfr 94, 63

2, 27

3. 2 3- 5

60, 156/157

cfr 78, 137

2, 11

cfr 101, 113/114

2, 19

cfr 78, 114

24, 118/119

cfr 46, 137/138

2, 28

cfr 24, 36/38

cfr 103, 92

3. 16

cfr 6, 16

59. 10 7

3. 20

7i. 73/74

3. 21

13, 85/87

3. 8

cfr 76, 19/20

3, 10

cfr 78, 156

84. 27/29

cfr 90, m/112

84, 38 et 39/40

cfr 93, 184/185

3- 14

cfr 23, 164/165

84, 157/158

5. 5

15, 29/30

25. 5

cfr 23, 18

cfr 27, 181/182

3. 15

87. 238/239

3. i7

4, 127/128

4- 5°/5t

45. 6

5, 8

44. 63/65 cfr 6, 26/27

3. 18

cfr 6, 92/93

4- 4

cfr 76, 38/39

cfr 7, 151/162

4. 8

cfr 38, 146

cfr 8, 136/137

4- 9

4, 10

4. I4 4. 17 4, 18

5i. 53

cfr 15, 99/100

105, 43/44

cfr 16, 99/100

cfr 15, 42/43

cfr 17, 11

cfr 69, 42

cfr 22, 66

cfr 79, 176

cfr 22, 133

cfr 38, 18/19

cfr 60, 41/42

cfr 69, 42

cfr 66, 12/13

47. 132/133

5. 12

cfr 8, 92/93

80, 133/134

6, 17

cfr 40, 26/27

7. 3

cfr 17, 106/107

85, 89/90

5. 4

cfr 96, 86

cfr 88, 25

cfr 85, 16

4. 21

5. 9

cfr 8, 53 61, 2

7, 3 et 4

51, 25/26

7, 9

107, 17/19

7, 13

107, 20 et 23 107. 29/30

74, 60/61

5. 6 5. 7 5. 16-17

5. r9

cfr 107, 78

cfr 79, 36/37

cfr 97, 54/55

7. 14

106, 20/21 107, 33 et 34/35

98, 100 76, 35

cfr 107, 49

84, 61

cfr 107, 57/58

7. t5

107, 53/54 107, 62

7. 16

Ioannis:

7

cfr 23, 82/83

11

cfr 65, 103

107, 67 107. 73

7. 17

107, 79/80 et 81

555

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 107, 85

9°. 58/59

cfr 107, 93/94

25, 68/69

cfr 40, 26/27 cfr 42, 166

12, 9

cfr 96, 85 et 96

cfr 11, 115

21, 17

H H 00

cfr 72, 9

4

H O O

IO

11, 119/120 14, IO

cfr 65, 67

D. 5

cfr 99, 122/123

19, 14

cfr 61, 4/5

i5

cfr 26, 64/65

19, 16

cfr 63, 82/83

19.

cfr 14, 92 cfr 65, 65

20, 21, 21,

O

12,

20, 7

105, 97/98 et

12 I

cfr 83, 15

6

cfr 100, 33

49. 215

21, 23

cfr 48, 88

22, 14

cfr 53, 122/123

&

18

O

ii,

12, 3-9

H H 00

£■5

24, 117/118

20, 5

cfr 19, 20

W» O

cfr 17, 106/107

cfr 96, 85 et 96 H O O

2

54. 87/89

8, 4

9> 4

20,

O

cfr 107, 104

91, 197/198

H O O

556

Oratio Manasse:

15

cfr 18, 78/79

INDEX AVCTORVM Acta apocrypha Ioannis (CCCA 2)

I

cfr

85, 23/24

Adreualdus Floriacensis

De Benedictionibus Iacob Patriarchae (PL 23) I373B

23, 17/18

I373CD

23. 24/37

I373D

23. 43/44

i374ab

23. 58/59 et 61/63

Alcuinus

Commentarius in loannem (PL 100) I, 2

cfr

39, 88/90

Ambrosius Autpertus

Sermo in Purificatione S. Mariae (CCCM 27 B) 1

9. 3/7

2

9. 7/i9

2-3

9, 19/76

3-4

9. 78/94

4

10, 40/42

4-5

9> 94/133

5

9- 135A41

6

10, 52/81

7

IO, 42/50

8

10, 130/137

Ambrosius Mediolanensis

De bono mortis (CSEL 32, 1) 2. 3

10, 113/115 et 116/129

2, 5

10, 86/93

2, 5-6

10, 93/107 et iio/iii

2, 7

10, 108/110 et 130

De fuga saeculi (CSEL 32, 2) 2, 7

86, 39/43

6, 33-34

86, 136/144

6, 36

86, 51/57 et 154/160

7> 37

86, 152/153

7, 38

86, 146/151

De Officiis ministrorum (ed. Testard: I II + PL 16: III-IV) I, 3°, i47

81, 150

III, 17, 99

35. 28/32

III, 17, 100

35. 32/41

III, 17, IOI

35, 41/47

III, 18, 102

35, 54/6o

III, 18, 102-103

35, 69/76

III, 18, 105-107

35, 76/87

558

INDEX AVCTORVM

De Patriarchis (CSEL 32> 2)

4> 20 4. 24

cfr

23, 48/50 22, 60/64 23> 55/58- 59/61

De Poenitentia (Sourc. Chret. 179)

I. 13. 65

cfr

37, 42/48

De Virginibus (PL 16)

I, 48

cfr 100, 78/79

Expositio euangelii secundum Eucam (CCSL 14) I, 16

cfr 41, 10/13 cfr 96, 12/20 cfr 41, 30/33

I- 24 I. 36 II, 23

cfr 41, 75/81

II, 41

cfr 1, 80/81 et 88/89

II, 61

cfr 2, 60/61

II, 83

cfr

78, 34/36

VII, 32

cfr

35, 14/15

VIII, 25-26

cfr

30, 60/77

37, i7/24

Expositio Psalmi 118 (CSEL 62) 95, 123/126

2, 3 I3> 2

cfr

35, 14/15

13, 6-7

26, 27/81

14, 19-20

19, 25/37

16, 39

26, 17/24

16, 40

26, 25/27

16, 43

26, 23/24

20, 16-21

18, 34/116

Hexameron (CSEL 32, 1) VI, 8, 48

104, 98/106

VI, 8, 48-49

104, 106/117 et 119/120

VI, 8, 49

104, 74/81

Eiber de Institutione uirginis (PL 16) 5, 32

50, 13/20

8, 52 et 53

50, 20/25

8, 54

50, 28

8, 56

50, 26/27

Angelomus Luxouiensis

Enarratio in Cantica Canticorum (PL 115) VI

cfr 98, 30/33 cfr

101, 64/66

Anselmus Laudunensis

Enarratio in Matthaeum (PL 162)

5

cfr 108, 15/16

INDEX AVCTORVM Antonius Abbas

Apophtegmata Patrum (PG 65)

A7

cfr 86, 89/92

Arnoldus Emmerammensis

Homelia de octo Beatitudinibus (PL 141) 1092CD

cfr 108, 112/114

Augustinus

Confessiones (CCSL 27) X, 3i. 43

x,

68, 77/79 68, 76/77 et 80/90

3i. 44

De duitate Dei (CCSL 48) *3> 2

25. 63/65

20, 6

25- 59/63

20, 24

cfr

66, 76/87

22, 20

25, 75/78

22, 3°

28, 64/71 28, 72/77 28, 83/85 cfr

28, 86/90 28, 88/90

cfr

34. 37/50 et 67/72

cfr

78, 76/79

cfr

78, 76/79

De correptione et gratia (PL 44) XII

33

De diuersis quaestionibus ad Simplicianum (CCSL 44) II, 2, 4

cfr

78, 89/94

cfr

78, 76/79

cfr

34, 38

De Genesi ad litteram (CSEL 28) VI, 25

De Genesi contra Manichaeos (PL 34) I, 23

De Sermone Domini in monte (CCSL 35) I, 3, xo

cfr 108, 138/140

I, 4, 12

cfr 108, 75/76

De uita beata (CCSL 29) II, 8

cfr

56, 169

Enarrationes in Psalmos (CCSL 38-40) 28, 2

cfr

32, en. 2, s. 1, 10-11 38, 3 39, 28

55, 130/131 67, 17/51

cfr

38, 93/94 106, 27/30 106, 35/40 106, 44/50 106, 96/101 106, 106/117 106, 117/128

559

INDEX AVCTORVM

560 45, 4 49. 28

52,

cfr

70, 49/50

79. 82/93

58, s. 1, 13 83, 8

cfr 28, 58/60

79. 34/38 et 4°/49 79. 64/79

84. 13 84. 14 89, 10

91. 95. 95. 95.

151/154

cfr

cfr

13 5 9 14

7, 23/29 21, 16/21 et 23/25 66, 8/11 et 12/13

cfr 66, 122/124 66, 88/89 66, 92/98 66, 125/128

95. i5 96, 7 100, I

35. 18/26 cfr

70, 53/58 24, 73/82

101, s. 2, 7 103, s. 1, 9

cfr

IO9, I

cfr 15, 60/61

31, 123/124

24. 15/34

I°9, 2

24, 50/61 24, 62/72

IO9, 3 IO9, 17

cfr

78, 89/94

122, I

cfr

33, 121

128, 4 et 129, 3

cfr

65, 61

131, 18

cfr

78, 89/94

138,2

cfr 66, 8/14

140, 6

cfr

38, 110/114

148, 1-2

27. 3/63

150. 3

27, 64/86

Enchiridion (CCSL 46) 26, 13/18 et 19/26

14. 53 23> 91

25. 73/75

Epistulae (CSEL 34) 68, 66/69

22, 7

55. 17 55. 27-28

34. 37/50 cfr

et 67/7:

30, 60/77

In epistolam Ioannis ad Parthos (PL 35)

4. 9

43. 42/53

Quaestiones euangeliorum (CCSL 44B) II, 1

cfr 41, 43/47

Sermones (CCSL 41: 1-50 et PL 38 : 51 sqq.)

9,

66, 117/120

1 cfr

67, 51/52

17, 1

66, 77/87

3

7°, 4i/43

17,

70, 71/72 et 79/83

43/64

17. 5-6

70,

17, 6

70, 68/71 70, 85/86

17,

7

cfr

7, 111/112

INDEX AVCTORVM 70,91/99 27, 6

19,17/21

55. 1-2

38,185/202

55. 4

38,203/205

66, 2

cfr

97, 1

39,12/13 67, 61/65 67,94/101

97, 2

67, 101/118

97, 3

67,128/134

97, 3-4

67, 151/159

103, 1-6

97,2/88

104, 4

97,89/105

I09> 3-4

38,207/234

125, 9

30,60/77

130, 2

15,87/99 90,150/164

*49, 3

cfr

42,46

149, 4-10

cfr

42,45A54

186, 2

cfr

77,8/9

194, 2

cfr 96,50/66

196, 3

cfr

77,8/9

253, 1-2

cfr

43,77/92

259

cfr

34, 37/50 et 67/72

259, 2

cfr

34, 32/55

252, 9-12

30,60/77

36, 128/132. I34/I35 et 137/138

265, 9

36, 138/141

265, io-u 270, 5-6

cfr

34, 32/55

287, 2

cfr

96, 50/66

292, 2

cfr

77, 8/9

293, 1

cfr

96, 50/66

293, 2

cfr 96> 7 20, 46/54

3°4, 3 Sermones [Mai] (Morin) 94, 3 et 5

cfr

7, 23/29

Tractatus in loannis euangelium (CCSL 36) 2, 13

cfr

70,26/29

4- 1

70,30/36

4, 2 4, 4

cfr 9,54/57 86, 64/71

4, 9 5, 11

77,4/1*

cfr

7, I54/I55

10, 3

99, 102/113

12, 12

70, 105/106

12, 13

70, 116/124 70, 124/140

12, 14

40, 6/9

H, 5 17, 46

cfr

30, 60/77

19, 15-16

25, 78/88

19, 16

25, 71/72

28, 9

36, 62/82

32, 1-2

36, 50/58 et 61/62

56i

INDEX AVCTORVM 36,79/90 36,94/98

32, 4 32, 5 32, 6-7

cfr 43- 77/79 cfr cfr 44, 98/110 4^

i°4> 3 123, 5

cfr cfr cfr cfr

36,94/125 36,141/173 43,77/79 16,55/57 93, J79/l82 3°, 34/39 20, 60/64 00 K>

32, 9 47, 2 51, 5 65, 1 100, 1

-4

562

Ps. Augustinus Sermones (PL 39)

135. 2

79, 4/11 78, 16/17

268, 1

99, 2/4i

123, 1

Sermo in natali Domini (PLS 2) 1

102, 2/3

Ps. Augustinus (= Pelagius)

Epistula ad Demetriadem (PL 30) 18

67, 72/74 et 77/90 106, 76/91

25

cfr

66, 23/27

Beda

De Templo (CCSL 119A)

I

23, 108/163

II

22, 109/124

De tempore rationum (CCSL 123B)

8 et 10

cfr 34, 37/50 et 67/72

56

cfr

34, 38

Expositio Actuum Apostolorum (CCSL 121) II, 3

31, 19/21

Homeliae (CCSL 122)

I, 5 I, 6

cfr 77,8/n cfr 73,102/104 73,104/112 73,120/130

I, 7 I, 8 I, 11

I, 12

77,44/135 38,10/13 77,2/11 7, 5/7 et 8/14 7, 16/17 cfr 34- 37/50 et 67/7: cfr 7, 46/51 cfr 7, 86/110

INDEX AVCTORVM cfr

7, 144/149

cfr 77, 125/127 78, 26/155 1,18

2, 54/58 cfr 7, 36/39 et 46 cfr 7, 154/155 8, 22/24 cfr

8, 35 et 38

cfr

55, 52/58

cfr

55, 61/64

cfr 91, 40/46 cfr 91, 49/50 et 51/56 I, 23

cfr

II, 3

34, 37/5° et 67/72 16, 33/47 16, 53/97 16, 101/159 17, 6/29

II, 7

17, 36/85

17, 93/145 II, 8

60, 76/77 60, 80/161

II, 11

30, 34/49 30, 150/171. 173/179 et 180/187

31, 32/47 II, 12

31, 76/108 et 111/112

II, 14

3i, 48/71 31, 140/165

II, 15

59, 75/183 M H

m

cf

cO>

II, 16

30, 53/147 II, 17

cfr

34, 5/12

II, 18

cfr

84, 3/19

34, 12/24. 26/41 et 42/55

84, 20/26

37, 9/16

II, 19

37, 156/170 cfr 41, 76/77 cfr 41, 81/82 cfr 41, 84/88 96, 2/32

37, 2/9

II, 20

cfr 40, 31/33 cfr 41, 57/60 96, 33/122

44, 23/157

II, 22 II, 23

cfr

41, 78/79

In Cantica Canticorum (CCSL 119B) I, 2, 1

cfr 49, 23/24

III, 4, 8

48, 98/116

III, 4, 12

100, 91/113

IV, 6, 3

101, 79/98

IV, 6, 9

101, 71/79

563

564

INDEX AVCTORVM 101, 98/111

V, 8, 14

cfr

58, 44/45

58, 46/49 58, 104/146

In epistulas VT.I catholicas (CCSL 121) * lacobi 1, 26

38, 86/90

5, 7

64, 38/57

5, 9

64, 63/72

5, i0-11

64, 76-102

* 2Petri

43, 17/32

1, 13-14

In Ezram et Neemiam (CCSL 119A) II

27, 95A76

In Eucae euangelium expositio (CCSL 120) I, 75/79

41, I°/I3

I, I53A57

41, 6/10

I, 196/203

41, 26/27 et 32/37

I, 204/211

4i, 39/44

I, 213/214. 224/228 et 229/234 I, 220/224

4L 47/55

cfr

41-

43/47

1,238/243

40, 3o/33

I, 240/247- 25° et 252/261

41, 57/70

I, 268. 280/286 et 288/295

41. 75/87

I, 269/271

cfr 41, 72/74

I, 352/361

40, 13/22

I, 395/405

41, 16/26

I, 655/662

cfr 37. 17/23 1. 78/93

I, 1201/1214 et 1216/1218 I, 1242/1245

1. 25/27

I, 1254/1258

1, 20/25

I, 1259/1260 et 1279/1284 I, 1264/1265

1. 28/35 cfr 1, 27/28

I, 1279/1280 et 1284/1292

1. 69/77

I, 1666/1671

8, 24/27

I. 1732/1741

8, 5/12

I, 1743/1748

8, 30/36

I, 1748/1752

cfr

I, I759/I76o

cfr

8, 38

I, 1802/1803

cfr

8, 43/44

8, 36/37

I, 1851/1858. 1859/1860 et 1869/1874

2, 13/29

I, 1919/1923. 1925/1926 et 1929/1936

2. 4o/54

I, 1941/1943. 1944/1949 et 1962/1967

2, 58/69

II, 1499/1501

108, 68/69

II, 1509/1511

cfr 108, 46/49

III, 2320/2332

cfr

III, 2366/2377

cfr 49, 76/91

49, 46/58

IV, 1188 et 1191/1197

35, i%8

IV, 1301/1303 et 1306/1316

65, 58/68

V, 500/504 V, 1152/1157

57, 5o/53 et 54/55 cfr

87, 147/151

INDEX AVCTORVM V,

1157/1159

cfr

87, 156/158

V, 1162/1164

cfr

87, 158/160

V, 1933/1936 et 1939/1941

cfr 21, 30/37

In Marci Euangelium expositio (CCSL 120) 41, 110/115

I. I47/I53 III, 1216/1244

cfr 21, 29/58

iv, 550/554

cfr

57, 50/53 et 54/55

1« Prouerbia Salomonis (CCSL 119B) I, 1, 22

cfr

53, 76

III, 31, 25

103, 29/46

III, 31, 26

103, 46/55 et 60/65

III, 31» 27

103, 66/84

III, 31, 28

103, 85/110

III, 31» 29

103, iio/iii et 119/136

III, 31, 30-31

103, 137/170

Ps. Beda 1« Ioannis euangelium expositio (PL 92) 1

cfr

39, 88/89

In Matthaei euangelium expositio (PL 92) 1, 3

39, 19/37 39, 94/105

Benedictus Regula S. Rene dicti (CSEL 75) Prol. 2

cfr 29, 175/177 70, 124/125

Prol. 13 Prol. 18

3, 5i

Prol. 41

cfr 101, 67

1, 10-n

cfr

81, 131/133

2, 30

cfr

88, 109/110

cfr 15, 52

4, 9

cfr 4, 10

47, 122/123

4, 11 et 13 4> 30 4, 42-43 4- 47 4, 51

cfr

6, 3

7, 10

cfr

51, I74/275

cfr

85, 108/109

cfr

85, 150

81, 93/94

cfr

38, 108/109

cfr

38, no

cfr

82, 113/114

cfr

40, 76/77

79, 59/6°

7, 24

7, 34

53, 65/66

7, 5i

7, 67

5, 20/21

cfr 95, 169/170

4, 62

6, 2

56, 97/98

cfr 12, 18

cfr 85, 16 cfr

85, 89/90 12, 107

24,

1

565

INDEX AVCTORVM

566

83. i54

27. 3

81, 119/120

39. 2 cfr

4i. 5

81, 124/125

5°. I3I

48, 1

cfr 106, 9/11

49. 3

cfr 107, 51

58, 3 58, 16

cfr 94, 133

61, 14

cfr 15, 52 cfr 93, 168/169

62, 6

cfr 94,. 187

64, 12

cfr

65. 5

cfr 94, 186

66, 4

cfr

81, 136

67. 4

cfr

38, 183

86, 19/20

7°. 7

cfr 93, 168/169

7i» 1

cfr

73- 9

cfr 108, 122

56, 143

Bernardus Clareuallensis

De gradibus humilitatis et superbiae (Leclercq, III) I, 2

cfr 49, 167/168

II, 5

cfr 12, 123/134

Epistulae (L., VII-VIII) 42, 8

50, 85/90

42, 9

5°. 9i/93 50, 96/102

42, 24

50, 211/218

539

56, 126

7« Psalmum “Qui habitat” (L., IV) 46, 159/161

9- 7

Liber ad milites templi de laude nouae militis (L., III) IX, 16

3- 15/17 3- 73/76

Sententiae (L., VI, 2) Ser. ia, 15

4- D/23

37

4°- 75/79 cfr

56, 53/57 86, 117/121

Ser. 2a, 122

cfr 12, 123/134

Ser. 3a, 21

cfr 107, 63/64

34

cfr

84 87

3, 106/141 6, 54/84

cfr

5°. 79/8i

88

3- 22/73

95

29. 7/i4

3- 77/i45

Sermo de altitudine et bassitudine cordis (L., V) i°5, 134/140

3

105, 141/147

3-4

105, 148/157

INDEX AVCTORVM Sermones festiuales (L., IV et V) * Sermo in Aduentu Domini I, I

63. 7i/73

3, 2

63. 73/79

* Sermo in Assumptione S. Mariae 1, 3 et 4

47, 15/24

1. 3'4

47, 29/38

1. 4

47, 13A5 47, 163/164

2, 1

47, 24/28

4. 5

47, 165/170

4. 6

47, 9A3

5, 1-2

47, 38/63

5. 3-4

47, 63/74

5, 6-7

47, 75/ii7

5. 9

47, 117/126

5. 12-13

47, 126/162

* Sermo in die Pentecostes 2, 4

cfr 47, 2

* Sermo in Epiphania Domini 1, 4-5

80, 13/22

1, 5

80, 22/23 et 25/29

1, 8

80, 8/13

3. 2

80, 50/53

* Sermo in festiuitate Omnium Sanctorum 2, 1

108, 2/14

* Sermo in laudibus Virginis matris i) 1 1» 5

11, 18/21 104, 64/70 11, 87/99

1, 7-8

11, 97/120

1. 9

11, 125/134

2, 1

11, 5o/57

2, 1-2

n, 84/87

2, 2

11, 57/65

2, 3

99, 62/71 102, 58/61

2, 3-4

99, 71/88

2, 4-5

101, 11/21

2, 5

11, 24/28 101, 21/26

2,

6

II, 27/33

2, 7

II, 20/22

2, 17

101, 121/135 cfr 102, 104 102, 107/115

3. 1

11, 66/82 cfr 103, 24/25

3. 3

11, 38/50 11, 79/80

567

INDEX AVCTORVM

568 * Sermo

in Natiuitate B. Mariae

6

104, 133 et 134/135

* Sermo

in Natiuitate Domini 79> 104/110

3> 3

* Sermo

in Purificatione S. Mariae

2, 1 2, 2 3. 2 3> 3 4’ 9

* Sermo

14/15 20/22 16/17 22/28

6,

50/51

6, 5i/54 47’ 170/176 in ramis Palmarum

2, 1 iVrmi I, 2 i, 2-3

cfr 6, 6, cfr 6, 6,

cfr 6, 2/5 uigilia Natiuitatis Domini 63, 84/91 63, 92/101

i. 4-5

1, 6

4’ 35/62 4> 62/63

2’ I 4. 1 4. 8-10

4- 83/92 4> 68/83 72’ 2/27 72, 27/97 et 98/111

5> 6, 6, 6,

74. 74> 74> 74>

7 2 2-4 5-6

6, 7 6, 8 6, 8-10

6/21 2/6 21/64 65/87

4’ 24/35 4, 63/68 4’ 92/159

Sermones de diuersis (L., VI, 1) 27 28, 5-6 28, 6 28, 6-7 32> 40, 51 53> 61,

6’ 84/95 46’ 7i/77 46, 81/82 46, 117/130 et 131/138 71, 2-82 cfr 83, 192/193 5, 11/28 et 29/35 79, 129/166 cfr 62, 23/24 62, 29/36 46, 85/112

i-4 3 i"2 1

85

Sermones uarii (L., VI, 1)

* Sermo 1

in Epiphania cfr 80, 29/31 80, 31/32 et 34/46

INDEX AVCTORVM Super Cantica Canticorum (L., I et II) 2, I

63, 64/71

2. 4-5

63, 12/33

2, 5

63, 35/37

2, 6

63, 33/35 63> 37/38

2, 7-8

63, 39/63

2, 8

1, 35/69

7, 4 10, 4

54, 89/109 cfr

11, 7

19, 58/67

11, 7-8 12, 6

83, 53/55

19, 68/77 cfr

16, 2

83, 58/59 14, 81/99

16, 3-4

i4, 99/i25

16, 5-6

14, 125/128 et 129/134

16, 6-8

14, 135/167

16, 8-9

14, 168/170

O M

H

12

80, 123/135 58, 51/53 et 54/55

55, 1 55, 2-4

58, 60/103

56, 3-4

46, 29/34 et 37/38

56, 4

cfr 46, 34/37

56, 5

46, 39/45 46, 68/71 46, 77/80

56, 6

46, 45/63

63, 6

81, 135/142 79, 12/27 et 28/33

7°, 5 123, 9

cfr

3, 42

Ps. Bernardus

Tractatus de statu uirtutum (PL 184) I, 3

4°, 79/83

569

INDEX AVCTORVM

570

00

\o 00

4°. 97/101 86, 00

V»

I, 5 I, 8-9

I, 10 I, 12

'O w

4°. 75/79 4°. 86, 121/129 40, 71/74 4°. 91/96 86, 86/109 86, 111/116

I, 4

40, 52/71

Caesarius Arelatensis

Sermones (CCSL 103-104)

67. 134A51

21, 7-8

59> 1

66, 31/58

59. 3

cfr 66, 23/25 66, 25/27

69, 1-2

42, 164/170

69. 3'4

42, 170/221

69. 5

42, 29/43

79- 1

7, 64

121, 5

66, 5/8

121, 5-6

66, 14/25

154. 1-2

106, 22/52

i54. 2

106, 55/56 et 58/61

i54. 3

106, 61/74

154. 4'5

106, 93/136 et 138/140

176, 1

42, 18/28 42, 45/76

176, 2

cfr 42, 77/78 42, 83/94 42, 107/112

176, 2-4

42, 121/154

176, 4

42, 96/105

176, 4 et 5

42, 94/96

176, 5

42, 76/83 42, 106/107 42, 112/121

206, 1

cfr 27, 30/63

233. 2-4 233. 5

90, 98/123 90, 124/132

Ps. Caesarius

poenitentia (PL 67) 1081D - 1082A

cfr

38, 65/72

Cassianus

Collationes (CSEL 13) 24, 24, 6-7

39. 44/70

INDEX AVCTORVM 24. 25, 2-5

39, 70/86

De Institutis coenobiorum (CSEL 17)

5, 1

cfr 29, 67/76

IO, 21, I

50, 133/137

io, 23

50, 141/143

Christianus Druthmarus

Expositio in Matthaeum (PL 106)

3 5

cfr

39, 89/90 108, 86/88

cfr 108, 104/107 10

108, 17/19 108, 80/85 108, 108/112

Chrysostomus

Homeliae in epistulam ad Hebraeos, uersio Mutiani (PG 63)

3- 1

77. 19/29

Ps. Chrysostomus

Sermo de Poenitentia 38, 43/57 et 58/72 uide: Opus imperfectum in Matthaeum

Claudius Taurinensis

Commentarius in Genesim (PL 50) III, 49

22, 56/63 22, 66/70 23, 18/19 23, 26/51

23. 55/65 Commentarius in libros Regum (PL 50) IV, 19

14, 57/80

Cummeanus (= Ps. Hieronymus)

Commentarius in euangelium secundum Marcum (PL 30) 1

cfr 41, 93/94

16

cfr 106, 95/96

Cyprianus

De ecclesiae catholicae unitate (CCSL 3) 4

cfr 44, 145/146

Delphicum oraculum cfr

3, 42

57i

572

INDEX AVCTORVM

Euagrius

Vita S. Antonii (PG 26) cfr 18, 6

20

Eucherius

Liber formularum spiritalis intelligentiae (CSEL 31) ,

cfr

58, 151/152

cfr 61, 101/102 cfr

78, 64

cfr 98, 83

Eusebius Gallicanus

Homeliae (CCSL ioi-ioiA)

9> 9 39- !-2 39- 2 39- 3 39- 4 39- 4-5

cfr

89, 65/75 88, 105/117 88, 117/119 88, 128/146 89, 100/138 88, 119/126

4°. 6

88, 75/78

42- 6

44- ^ 44- 3 44- 4

89, 110/113

cfr

88, m/115 88, 127/128 67, 90/94

Faustus Reiensis

Epistulae (CSEL 21) cfr 42, 188/190

6

Epistulae ad Luridum (CCSL 64) 2 (9)

cfr 42, 188/190

Fulbertus Carnotensis

Sermones (PL 141) 2. 2/i3

4

2, 70/80 101, 2/11 cfr 101, 120/121 cfr 102, X15/116

Fulgentius Ruspensis

Epistulae (CCSL 91A) 17, 21

cfr 43, 247/248

Ps. Fulgentius

Sermones (PL 65) 36, 1

79. 4/n

INDEX AVCTORVM Gaufridus Babion

Sermones (PL 171) 2

28, 2/13

6

78, 2/4 78, 6/22 cfr

8

80, 2/7 7, 20/23 7, 30/96 7, 98/110 7, 144/164

55, 95/99 55, n°/ii5 9i, 37/39 37, 25/33

34

40, 2/6 40, 23/30 40, 42/51

Gillebertus Abbas

In Canticum Salomonis (PL 184) 17, 5

cfr 48, 90/92

Glossa ordinaria 1, 25/27 cfr 4, 9/11 cfr

7, 27/29

cfr

8, 24/25

cfr

8, 27/30 8, 36/44

41, 3o/33 Gregorius Magnus

Dialogorum liber II: Vita S. Benedicti (Sourc. Chret. 260) Prol. 1

14, 10/12

Prol. 1 et 1, 3

12, 7/12 13, 102/105

2, 1 et 2

cfr 91, 90/95 14, 18/22

2, 32

Dialogorum liber III 34, 3A

cfr

82, 46/71

Homeliae in Euangelia (PL 76) 73, 112/120

I, 5, 3 I, 6, 5

cfr 40, 106/109 95, 16/19

39> 85/87

I, 7, 2 I, 8, 1

cfr 1, 25/27 cfr 1, 86/87 et 89/90 cfr 4, 62 cfr

54, 186/187

cfr

77, 57/58

573

INDEX AVCTORVM

574

cfr

I,

17,

io

90, 180/181

5, 35/69 83, 35/44

II, 21, 1-2 II, 21, 3

cfr 17, 50/51

II, 21, 5

cfr 17, 77/79

II, 22, 6

cfr 17, 120/123

II, 25, 2

cfr

77, 46/53 32, 94/100

II, 30, io

36, 132/134 II, 34> *5

cfr

65, 58/68

II, 39, 5 II, 40, 1

38, 57/58

cfr

82, 16/17

Homeliae in Hiezechihelem (CCSL 142) I, 2, 12

cfr

I, I, I,

cfr 45, 75/78

3, 9 4, 8-9

35, 10/13

87, I75/2I9 87, 228/254

4, 10

I, 7, 2

87, I47/I55

I, I, I,

7, 6

87, 156/173

10, 8-10

91, 144/162

10, 10-11

91, 165/177 91, 128/143

I, 10, 23

I,

89, 51/65

11, 9

I, 12, 30

cfr

5, 82/84 et 86

II, 1, 16

87, 257/266

II, 2, 7

49, 44/45 49, 58/66

49, 46/58

II, 2, 8

49, 66/76

49, 4o/43

II, 2, 9

49- 76/90 II, 2, 12

49, 125/129

II, 2, 12-13

49, 129/163

II, 2, 15

49, 200/225 21, 61/88

II, 4, 19-20 II, 5, 2

cfr 16, 44/46 cfr 16, 90/92 21, 29/58

II, 8, 14-15

5, 70/81

II, 8, 16

5, 82/105

II, 8, 17

5, 106/124

II, 8, 22

5, 124/132

II, 10, 22-23

48, 53/7i et 75/83

II, 10, 23

cfr

Fragm. XIV

54, 60/61

33, 63/70 33, 79/83

Moralia in Iob (CCSL 143 - 143A - 143B)

I, 15, I, 36, I, 36, I, 36, I, 36,

21

cfr

3, 93/94

51

37, 54/6i

52-53

37, 61/83

53-54

37, 84/137

54-55

37, 140/148

INDEX AVCTORVM II, i, i

65, 26/43

IV, «>> 35

33. 61/63

v, 3i. 54

65, 70/89

33. 70/79 v> 3i. 54-55 VI> 37, 57

65, 89/123 cfr 45, 75/78

VII, 7, 7

53, 23/44

VII, 37, 57

38, 94/103

VII, 37, 58

38, 81/86 38, 90/93 38, 181/185 cfr

50, 110/113 et 117/119

cfr

38, 113/114

VII, 37, 59 VII, 37, 61

38, 72/81

IX, 29, 45

52, 29/31

IX, 30, 46

52, 3i/47

IX, 66, 106

68, 115/127

XIV, 54, 67 - 55, 68 XV, 45, 51 XVII, 27, 39

25, 12/17 et 19/56 cfr

39, 37/38

cfr 61, 19/23 61, 23/26

XIX, 8, 14

54, 68/77

XXIV, 8, 16

105, 95/108

XXIV, 8, 17

105, 108/114

XXIV, 8, 19

105, 116/118

105, 114/116

XXIV, 8, 21

105, 118/130

XXVI, 27, 50

13 15/34

XXVI, 27, 51

t3, 34/68

XXVI, 28, 52

13, 69/70

,

XXVI, 28, 53

13, 68/91

XXVI, 28, 54

I3> 93/roo

XXVII, 14, 27

59, 21/31

XXVII, 15, 28

59, 65/66 et 70/72

XXVII, 15, 28-29

59, 3i/49

XXVII, 15, 30

59, 12/21 59, 50/65 et 66/70

XXVII, 17, 33

33, 46/48

XXVII, 17, 33-34

33, 40/45 et 48/60

XXVIII, I, 2

33- 26/37

XXX, 18, 62

68, 91/92

XXX, 18, 63 XXXII, 3, 4 XXXIV, 23, 47

68, 92/115 cfr

8, 35

XXXIV, 23, 48

94, r5i/i55 94, 159/165

XXXIV, 23, 49-51

94, 179/206

XXXIV, 23, 51

94, 206/219

XXXIV, 23, 52

94, 165/175

XXXIV, 23, 53

94, 219/233

XXXIV, 23, 54

94, 128/133

XXXIV, 23, 56

94, 138/144 94, 234/241 94, 245

575

576

INDEX AVCTORVM

XXXV, 20, 48

103, 67/69

Registrum epistularum (CCSL 140A) XI, 27

cfr

38, 57/58

cfr

3, 42

Guillelmus de S. Theodorico

De natura corporis et animae (PL 180) Prol

In Cantica Canticorum duo priora capita breuis commentatio (PL 184) 9

83, 48/63. 64/76 et 77/78

9-10

83, 81/100

10

83, 102/108

11

83, 112/114 et 116/138 83, 145/146

14

83, 164/184

16

82, 9/15 et 17/38

Haimo Autissiodorensis

Enarratio in Cantica Canticorum (PL 117) cfr 49, 23/24 cfr 48, 90/92 cfr 98, iio/iii

Expositio in Apocalypsin (PL 117) I, 2

24, 39/50

II, 3

84, 27/40

II, 7

107, 21/105

VII, 20

cfr 25, 58/59 et 65/66

Expositio in Epistulas S. Pauli (PL 117) * Ad Romanos

8

33, 86/92. 97/101 et 112/116 cfr

33, 132/135 68, 32

13

cfr 68, 38/43 cfr

68, 47/75

cfr

58, 41/43

* Ad Ephesios

* Ad Hebraeos cfr 92, 95/102

13

cfr 92, 106/110

Hemmo L/fer de qualitate coelestis patriae ex sanctorum patrum opusculis excerptus (PL 118) II, 5°

cfr

50, 129/133

37, 33/37

H’ 62

37, 49/53 II, 64

cfr

38, 48/51 et 62/72

INDEX AVCTORVM Hermannus de Runa

Sermones 4, 8/n

cfr

4. 9/i2

cft 10, 31/34

4, 62

cfr 4, 144/145

80, 29/31

7, 30/36

cfr 91, 36/40

8, 38/43

cfr

8, 5i/53

cfr

8, 76/79

91, 51/56 36, 129/132 6. 39/43

8, 83/86

6, 44/46

10, 23/24

cfr

12, 8/12

cfr 13, 102/105

10, 143

cfr 14, 10/13 15, 17/18 et 22/23

cfr 15, 49/50

D. 53/54

cfr 15, 67/68

15, 87/92 et 94/99 16, 76/78

90, 150/155 et 158/164 cfr 22, 70/73

16, 97/98

cfr 16, 104/105

23, 109/110

cfr

23, 114

cfr 28, 69

28, 42/43

cfr 46, 114/115

23, 128/129

108, 123/138

29. D7/173 3°. 5/6

cfr

30, 99

3°. 34/37

cfr

30, 94/95

30, 46/48

cfr

31, 44/47

31. 55/57

cfr

31, 162

31, 127/132

93, 185/189

32, 98/100

36, 132/134

32, 100/101

35. 9o/9i

36,132/134 40,29/33

32, 98/100 cfr 41, 57/60

40, 75/79 et 83/91

86, 117/129

40, 79/83

86, 83/86

42, 111/112

cfr 42, 122

43. 152/153

cfr 43, 212/213

50, 140/141

cfr

51. 39

cfr

51, 86

65, 125

cfr

68, 35/36

50, 145/148

106, 76/91

67. 72/74- 77/78 et 80/90 68, 141/142

cfr 69, 43/44

78, 6/8

cfr

80, 4/7

82, 42/47

cfr

82, 69/70

83. 55/57

cfr

83, 69/70

83, 81/82

cfr

83, 84/85

84, 106/107

cfr

84, 121/122

85, 47/48

cfr

85, 207/209

85. 54

cfr 85, 147/148

85, 78/79

cfr 85, 92/93

86, 117/129

40. 75/91

87, 175/178

cfr

87, 179/181

cfr

87, 214/217 87, 217/219

88, 117/119

cfr

88, 138/139

577

INDEX AVCTORVM 99. 77/8o

cfr

102, 58/61

100, 16

cfr

98, 22/23

101, 35/40

cfr

104. 51/56

103, 115/116

cfr 103. i34/i35

105, 25/28

cfr

106, 50/51

cfr 106, 67

108, 11

cfr

108, 123/128

107, 13/16

108, 74 29, 158/174

Hieronymus

Aduersus Iouinianum (PL 23) I, 26

cfr

85, 22/24

Commentarius in Matthaeum (CCSL 77) 41, 110/115

I II

cfr

39. 12/13

cfr

41, 129/131 41. 137/140

IV

cfr

96, 11/12

cfr

57. 58/59

cfr

86, 19/20

Epistulae (CSEL 56) 130, 11

Hebraicae quaestiones in libro Geneseos (CCSL 72) 49. H

22, 56/59 22, 66/67

Hiber de interpretatione hebraicorum nominum (CCSL 72) 3. 7/8

51. 79

3. 20

12, 45/46

3. 24

51, 181/182

3. 25/26

12, 32/33

5, 26

cfr 4. 123/124

53. 77/78 6, 12/13 et 16

85, 197/198

7, 19

4. 62/63 cfr 23, 18/19 51, 41/42

7. 19/20 7, 20

5i. i5%5i cfr

3. 71/72 51. 171

8, 7/8

5i. 137/138

9. 28

5i. 48

10, 27/28

88, 51

10, 30

51, 121/122

11, 29

51, 157/158

12, 6

5i. 79

13. i3

51. 66

13, 21

5i. 39

13, 28

10, 23/24

14. 7/8

101, 121/122

70, 107/108

102, 104

INDEX AVCTORVM I03> 5 14.

18

14, 20 14, 24 15, 1

121/122

48

51, 157A58 51, 181/182

16, 17 16, 21

12, 32/33

17. 12

19, 6

134

51, 51,

34. 89/90

15. 6

17, 25

12,

82, 63 cfr 4, 123/124

53. 77/78 cfr

20, 17/18

51, 109/no 88, 51

23> 23

82, 59

24, 16

5i. 79

26, 7

54. Di

31, 25/26

22, IXO

33. 13 35. 3

12, 134 12, 45/46 22, IXO

35. 9/io

82, 63

39- 25

28, 64 cfr

53, 163

88, 174/175 cfr

4i. 9

92, 4/5 22, 110

41, 11/12

54. 151

41, 19/20

3. 80

42, 4

3. 45

42, u

12, 39/40

43. 12

28, 64 cfr

53, 163

cfr 92, 4/5

43. 13

84, 77

43. 26

33. 62/63

44. n

3. 84

45. 22

3. 82

46. 23

3. 23/24

49. 3°

50, 16/17

50, 9/10

9. 99 53, 164/165 88, 176

5°, 24

cfr 41, 64/65

50, 25

28, 64 cfr

53, 163

88, 174/175 58, 2 60, 3 60, 19 60, 26/27

17. 77 84. 77 22, IIO 59, 112/113 60, 151/152

61, 9 61, 24

84. 78 10, 23/24

579

INDEX AVCTORVM

580

70, 107/108 61, 27/28

93. 56/57

62, 5

9. 99 53. 164/165 88, 176 29, 64/65

62, 9 cfr

62, 15

51, 109/110

45. 54

62, 21

16, 97/98

62, 29

cfr 21, 49/50 cfr 22, 128/129 cfr 92, 154/155 63, 22

5i. 39

64, 17

95. 83

64, 20

3. 45

64, 21/22

17, 86 25. 6/7 27, 141/142 56, 9/10

57. 45/46 93, 102/103 40, 28

64, 24

17, 77

64, 25 cfr

64, 27

3, 71/72 87, 98/99

65, 7

cfr 41, 64/65

65- 24 65, 25

51, 121/122

66, 3

88, 47 et 57 88, 178

66, 4/5

84. 77

69. 3

95. 83

69, 16

16, 46 38, 23/24

69, 16/17

41. 52 44. 35 95, 167/168 96. 69/70 17, 86

70, 20/21

25. 6/7 27. I4I/I42 56, 9/10

57, 45/46 7i, 4

cfr

3, 38/39

73. 7

cfr

44, 35

74. 15

cfr 23, 18/19

5i, 43 00

M

H

93, 56/57 9. 99

75. 23

9, 99

76, 18

16, 46

76, 19

95, 167/168

76, 19/20

38, 23/24 41, 52

INDEX AVCTORVM 44. 35 96, 69/70

77, ii

10, 23/24

78. 4

10, 23/24 cfr 23, 18/19

5i. 43 93, 56/57 78, 5/6

51, 171

78, 6

29, 64/65

80, 13

27, 20/22 et 37/38

80, 16

84, 78

80, 20

12, 39/40

80, 21

10, 23/24

5i, i5%5i 80, 26

cfr

51, 109/110 51, 121/122

81, 5/6 81, 12

cfr 4, 123/124

81, 18

84, 77

Origenis in leucam homeliae (GCS, Origenes 9) cfr

13

53, 48/50 2, 29/39

15

Hilarius

Commentarius in Matthaeum (Sourc. Chret. 254) 41, 108/110

2, 2

41, 117/125 108, 41/45

4. 3 4. 4

cfr 108, 46/49

4, 6

108, 78/80

LV Trinitate (CCSL 62) II. 3i

cfr

36, 45/46

Hildebertus Cenomanensis

Sermones (PL 171) 12, 55/56 et 58/59

3 Ps. Hildebertus

Sermones (PL 171) 52, 98/99 et 102/104

114 Honorius Augustodunensis

Gemma animae (PL 172) III, X

63, 2/7

III. 72

19, 2/8

III, 147

cfr

30, 5/6

cfr

50, 79/80

Sigillum Mariae (PL 172)

V

58i

582

INDEX AVCTORVM

Speculum Ecclesiae (PL 172) * In Annuntiatione S. Mariae 11, 2/18

901D - 903A 904B - 905A

cfr 11, 28/35

905 B

cfr

Hugo

a S.

81, 164/166

Victore

De Arca Noe morali (PL 176)

I, 1

80, 136/151

II, 7-8

29, 87/157

II, 8

29, 174/194

III, 3

108, 55/61

III, 5

108, 91/102

III, 6

cfr 12, 13/17 et 24/25

III, 8

29, I57/I74 108, 123/138

IV, 3

61, 91/95

IV, 4

61, 33/90

De modo orandi (PL 176) 1

7, 111/141

Didascalicon VII [= De tribus diebus] (PL 176) 1

i°5, 49/53

23

105, 63/67 et 68/f

24

80, 74/94

26

105, 53/62

27

24, 83/117

In Salomonis Ecclesiasten (PL 175)

I X

cfr 49, 91/94 et 120/1: 60, 13/21 60, 22/42 60, 50/62

XII

61, 95/120

Miscellanea (PL 177) I, 83

I,

cfr

91

3, 3/4 12, 13/18 et 23/37

I, 99

12, 37/41

I, 103

32, 9/n 32, 16/64

32, 65/92

I,

142

III, 9

29, 15/40 cfr 40, 83/86

IV, 43

6, 35/37 et 40/43

8, 54/62 cfr

8, 68/83 8, 87/90 8, 124/125

55, 130/135 IV, 45

54, 126/129

IV, 46

90, 78/83

54, 134/139 et 141/166

INDEX AVCTORVM IV, 60

cfr

IV, 77

cfr 12, 123/134

583

83, 53/63

V, 41

cfr

V,

54 VI, 59

cfr 93, 109/148

VI, 109

cfr 40, 76/79

VII, 9

cfr 2, 74/75

87, 79

52, 97/99 et 102/104

Ps. Hugo a S. Victore

De bestiis et aliis rebus (PL 177 II, 25

cfr

50, 79/80

III, 53

cfr

85, 174/176

)

De modo dicendi et meditandi (PL : 76

cfr 49, 91/94 et 120/121

9 Hugo de Folieto

De bestiis et aliis rebus (PL 177) I, n

cfr

I,

25

cfr

55, 52/55

I, 43

cfr

91, 86/87

cfr

86, 129/130

55, 55/57

De claustro animae (PL 176) II,

5

II, 16

38, 90/91 38, 104/110

II, 20

38, 110/127

II, 23

91, 67/68 et 74/75 91, 82/126

Ps. Ildefonsus

Sermones (PL 96)

7

98- 2/3

Ioannes Homo Dei

ordine uitae et morum institutione (PL 184) VI

cfr 90, 78

Isidorus Hispalensis

De ecclesiasticis Officiis (PL 83) 76, 2/13

I, 26, 2-3

Etymologiae (Lindsay)

3,

53, 2

cfr

5, 26, 2

cfr

5, 26, 2-3

cfr

5, 26, 3

cfr

5, 37, 3-4

cfr

cfr

6, 2,

43

6, 17, 11

IOI,

44/45 47, 97/98 62, 3^32 93- 139/140 47, 97 34, 12/23 9°, 17/18 95, l6 56, 9/10

et 141/142

5»4 6, 18, 4 6, 18, 4-5 6, 18, 5 6, 18, 6

6, 18, 9

INDEX AVCTORVM cfr

30, 5/6

cfr

34, 41/42

cfr

34, 12/23

cfr 3. 3/4 cfr

54, 5/6

cfr

78, 5/6

cfr

36, 62/64 89, 19/20

6, 19, 38

1, 86

7, 2, 38

7, 3. i5 7» 3. 16

cfr cfr

7, 9, 2

36, 33/34 95. 16

7, 5, 1 7, 5, 1-2

36, 45/46

cfr 90, 17/18 cfr 42, 77/78

8, x, 6

cfr 92, 4/5

8, 2, 6

cfr

io, 157 et 167

cfr 47, 137

10, 158

cfr

io, 164

cfr 108, 84

10, 168

cfr

12, 7, 60 12, 7, 61 13. x4> 1'3

47, 137/138

108, 37/39

9°. 78/79

II, 2, IO 12. 1, 39

36, 130/133

cfr

53, 25

cfr 55. 52/55 cfr 55. 55/57 cfr

87, 129/130

13. 20, 5

cfr 70, 135/136

15. i> 23

cfr 4, 62 98. 30/32

17. 7. 22

100, 62/64

17, IO, 1 cfr

85, 53/54

20, 3, 16

cfr

41, 64/65

20, 11, 9

cfr

84, 36

18, 12, 1

85. 54

19. 34. 5

Quaestiones In Vetus Testamentum (PL 83) * In Genesim 2, 18

cfr 9, 54/57 90, 18/22 23, 26/51

31, 16-20

31. 23

cfr

22, 56/59 22, 66/70

31. 24 */« Exodum

27. 1

34, 76/80

28, 1

34. 5/i2

28, 2-4

34. 80/96

29. 4-7

34. 58/72

Sententiae (PL 83) II, 12, 4 III, 19, 1

cfr

82, 121/123 86, 81/83

INDEX AVCTORVM luo Carnotensis

Sermones (PL 162) 5

8, 48/50

7

64» 3/32 64, 102/115

16

21, 2/15

18

24, 2/8

19

28, 92/97 61, 2/17 61, 120/121 et 124/128

20

32, 103/107

Leo Magnus

Tractatus (CCSL 138 - 138A) 21, 1 21, 2

103, 18/19

cfr 77, 8/9

26, 3-4

76, 53/80

26, 4

7C 34/52

26, 5

76, 78/86 et 87/92

27, 1

cfr

77, 8/9

cfr

68, 29/30

27, 2-3 38, 3

76, 13/34 13, 106/121

43» 3 47. 1

57, 2/3

53» 3

57, 112/129

59» 8

15, 109/117

63, 7

57, 3/7 57, hA7 57, 19/22

69, 4

57, 9/i3

69» 5

57, 13/14

73» 1

62, 2/5

57, 17/19 62, 5/23

73» 4 75» 1

cfr

36, 12/16

77, 1

33, 2/10

82, 1

44, 3/i3

82, 4

44, D/22

Maximus Taurinensis

Sermones (CCSL 23) 13 a, 2

78, 16/17

40, 1-2

33, 10/26

Ps. Maximus

Homeliae (PL 57) 35

7, 2/5. 7/8. 14/16 et 18/19

585

586

INDEX AVCTORVM

Nicolaus Clareuallensis

Sermones (PL 144) 7

cfr

50, 95

cfr

50, 188/195

Opus imperfectum in Matthaeum (PG 56) 16, 16/32

37. 1

16, 47/53 22, 10/26 et 28/30

37. 2 37. 4-5

22, 31/56 37, 6-7

22, 72/84

37, 8-9

22, 85/98 et 101/103 16,

37, 9 cfr

95/98

22, 99/101

Ps. Origenes

7» Genesim homeliae (PG 12) 23, 39/44

17, 5

cfr 23, 46/51

17, 7

cfr 22, 59 cfr 22, 69/70

Paschasius Radbertus

De Assumptione S. Mariae Virginis (CCCM 56C) V, 25

34, 4/5

VII, 38 et 39

48, 2/6

VII, 43

48, 6/9

VIII, 45

48, 9/I2

VIII, 46

48, 16/32

VIII, 48

48, 118/119

IX, 57

cfr 48, 89/91

XIV, 87

cfr 10, 9

Expositio in Lamentationes leremiae (PL 120) 35, 62/69 Paterius .L/fer Testimoniorum (PL 79) * In Psalmos 108 109

33, 62/70 et 79/83 cfr

33, 62/63 et 70/79

cfr

29, 185

cfr

87, 257

Paulinus Nolanus

Epistulae (CSEL 29) 44, 6

45, 1

35, 47/54

cfr 93, 23/24 cfr 94, 161 cfr

105, 82 et 119

cfr 108, 105

INDEX AVCTORVM Pelagius uide: Ps. Augustinus, Epistula ad Demetriadem

Petrus Chrysologus

Sermones (CCSL 24B) 168, 7

cfr

8, 141

Petrus Lombardus

Collectanea in Epistulas S. Pauli (PL 191-192) * Ad Romanos 1

93. 129/132 31, 124/127

5 cfr

6

36, 129/132

cfr 28, 12/16 28, 27/40 28, 46/52 31, 114/116

8

31, 117/123

33. 93/97 33, 101/112

33. II^/I33 81, 21/39 cfr 93, 166/174

12

65, 124/128

13

68, 33/38

68, 43/73 68, 75/91

* 1 ad Corinthios 5

17. 85/93

rr

92, 121/137

12

31, 123/124 31, 127/132 * Ad Galatas 28, 18/19

5

28, 40/45 19, 12/25

6

19. 39/55 * Ad Ephesios cfr 21, 58/63

2

58, 16/43

4

cfr 20, 11/14

5 * Ad Philippenses

43. 34/56 20, 16/42 20, 43/100

2 ad Timotheum 4

43. 56/62

587

588

INDEX AVCTORVM

* Ad Titum 53. I37/I39

i

93- I23/I24 3, 2/3 et 5/i3

3 * Ad Hebraeos 1

77. i9/29

2

15. 83/99 90, 150/156 et 158/164

92> 74/79

13

92, 95/99 92, 106/110

Commentarius in Psalmos (PL 191) cfr 12, 122/123

65

Sermones (PL 171) 1

cfr 9, 54/47 cfr 21, 58/61 52, 58/86 88, 30/71

2

88, 74/89 88, 151/180 90, 46/78

3

90, 83/96 90, 137/149 90, 150/193 6

53. 9/P? 53, 126/136

53. 157/171 54. 2/7 et 9/28

7

54. 28/55

54. 57/67 54. 77/87 54, m/115 78, 4/6 cfr

80, 2/7

94. 49/54 94. 59/67 8

cfr

8, 2/4

cfr 41, 94/97

55. 95A00 55. no/115 55, 116/120 91, 5/36 et 39/67 91, 188/196 12

98, 86/88 98, 90 (bis) 98, 90/100 98, IOI 98, 101/102 et 103/105 98, 106/108 98, 109/113 98, 114/115 et 116

INDEX AVCTORVM 98, 118/119 16

92, 2/9 92, 48/66

18

31, 127/128 et 130/133

56, 44/7x 56, 72/90

56, 93/94 et 96/118 56, 121/127 56, 134/135 56, 137/154 cfr

86, 117/121

cfr 91, 99/105 92, 74/84

92, 93/99 92, 10 5/no

93, 177/189 19

93, x°9/x44 93, 149/163. 165/168 et ,171/174 cfr 20, 29 et 33/36

23

cfr 20, 43/53 92, 114/121 28

12, 55/56 et 58/59

Praefationes (CCSL 161C) 1551

cfr

38, 19/20 et 39

cfr

77, 32

Quoduultdeus

De Sjmbolo (CCSL 60) II, 4> x4

Radulphus Cantuarensis

Home lia in Assumptione S. Mariae (PL 95) 1505B - 1508C

45, 2/163

Rhabanus Maurus

Allegoriae in Sacram Scripturam (PL 112) 851D

91, l6

855D

cfr 91, 83

860B

9°, 21/22

870A

cfr

870B

cfr 4, 9/io

883C

cfr

83, 83

886B

cfr

65, 64/65

9°, l6

892B

908C

88, 47 cfr 49, 19/22

94, 120/121

912A 929C

9i,

\Ts

9°5C

00

cfr

00

899A

50, 95

cfr

93°A

49- 23/24 100, 91/92

cfr

100, n9

589

59o

INDEX AVCTORVM 81,164/166

980AB

cfr

983A

cfr

88, 44

986D

cfr

29, 27 48, 42

999C cfr 1008B 1016 AB

cfr

1031A

cfr

21, 58/63 50, 24/25 92> 76/77

1031C cfr

21, 20/21 46, 97

cfr

1052A

cfr

54, 5i

1059B

cfr

68, 35/36

1062CD

cfr

92> 97/98

M O OJ "'J

>

1036C

54, 115/116 90, 16

90, 16/17

106 5 B 1069A

cfr

84, 36

Commentarius in Libros Regum (PL 109) cfr

22, 109/124

I, 2

cfr

4- 2/5

I, 3 II, 5

cfr

8o> 59/63

III, 7

Commentarius in Matthaeum (PL 107)

00 H

0

00

cfr

H O 00

cfr 108, 61/66

cfr 108, 86/90 cfr IV, 11

108, 109/113

95, 30/4°

De clericorum Institutione (PL 107) 76, 2/13

II, 3i

De Vniuerso (PL 111) 13, 1

cfr

48, 90/92 100, 62/64

19, 9 Expositio super Iere miam (PL 111) 18

cfr

35, 66/69

Robertus de Tumbalena

Expositio super Cantica Canticorum (PL 79) II, 11

102, 64/79

II, 15

102, 79/81 et 83/9:

IV, 17

100, 114/135

VII, 12

98, 40/86

Rufinus

De Benedictionibus Patriarcharum (CCSL 20) I. 8

22, 59 22, 69/70

INDEX AVCTORVM Rupertus Tuitiensis

Commentarius in XII prophetas minores (PL 168) * In Nahum II

93. 57/6o et 62/94 * In Habacuc

III

93. 32/42 94, 20/40 et 47/49

94. 115/125 * In Zachariam II

95, 48/67

IV

De Sancta Trinitate (CCCM

92, 10/48 :-22-23)

II, 27

cfr 100, 25/26

XXIV, 31

cfr

50, 79/80

XXXII, 7

cfr

81, 163/166

In Canticum Canticorum (CCCM 26)

I

102, 6/14

II

102, 18/24 102, 25/58

III

48, 32/47 et 48/49

IV

100, 15/89

48, 89/91 et 92/98

VI

98, 25/27 et 28/40 101. 29/54 101, 56/60

Ruricius Lemouicensis

Epistulae (CCSL 64) II, 13

cfr 42, 188/190

Sacramentarium Gelasianum (Mohlberg) 1201

cfr

52, 158/159

cfr

38, 19/20 et 39

Sacramentarium Veronense (Mohlberg) 285

Ps. Salonius

In Parabolas Salomonis expositio mystica (PL 53) 991B

cfr 103, 29/32

991BC

cfr 103, 42/46

991C

cfr 103, 85/88

992AB

cfr 103, 119/136

992B - 994A

cfr 103, 137/167

Sextus

Sententiae (Chadwick) 75

cfr 7, 64

59i

INDEX AVCTORVM

592 Smaragdus

Collectio in Epistulas et Euangelia (PL 102) *In Matthaeum cfr

26

57, 5o/53 et 54/55

Diadema monachorum (PL 102) 50, 110/113 et 117/119

39

50, 120/122 50, 123/127 85, 126/129

7° Sulpicius Seuerus

Epistulae (CSEL 1) 46, I32/I33

3, 16

Symbolum Nicaeno-Constantinopolitanum cfr

24, 63/64

Taio Caesaraugustanus Eiber Sententiarum (PL 80) cfr 33, 27/37

I, 38

cfr 48, 53/71 et 76/83

II, 24

cfr 33, 70/79

II, 45

cfr 49, 125/129

III, 2

38, 72/86

IV, 26

cfr 38, 94/102 38, 181/185

Tertullianus De praescriptione haereticorum (CCSL 1) 36, 3

cfr

85, 22/24

Textus liturgici Antiphona “Laeua eius” in festis B. Mariae Antiphona II Noct. Natiuitatis Domini

72, 24/25

74, 83

Antiphona ad Vesperas in officio S. Agathae

82, 65/66

Antiphona II ad Vesperas in festo Assumptionis Beatae Mariae Virginis

101,

47/48 In festo Assumptionis B. Mariae Antiph. ad Magnificat 1 Vesp.

cfr 48, 11/

12 Antiphona terc.)

ad

III

Nocturnam

in

festo

Omnium

Sanctorum

(Breuiar.

Cis-

106, 2/3

Antiphona I ad Vesperas in festo Natiuitatis Sanctae Mariae

101, 37/38

Commune B.M. Virginis ad Matutinas Antiph. Illa Ii Nocturni Antiphona “Beata Dei Genetrix” in Officio B. Mariae in Sabbato Antiphona ad Canticum Zachariae in Officio S. Mariae in Sabbato Commune Virginum Antiph. IVa ad Laudes (Breuiar. monast.) Initium Antiph. finalis de BMV per tempus Natiuitatis Collecta in festo Purificationis

2, 78/79

Collecta Missae S. Thomae Apostoli (21 dec.)

cfr 108, 7

49, 1/2

104, 13/14 47, 10 cfr 98, 21 50, 31/32

INDEX AVCTORVM

593

Oratio in festo SS. Innocentium 90, 88/89 Antiphona ad Communionem “Qui uult” in Missa “In Virtute” de communi unius Martyris cfr 5, 22/23 Epist. in festo S. Benedicti (21 mart.) (miss. monast.) 104, 15/16 Introitus “Hodie Scietis” in Vigilia Natiuitatis Domini cfr 4, 114/116 Introitus Missae in die Natiuitatis Domini cfr 3, 143; 53, 126 et 170; 74, 37; 80, 87/88 Lect. VII in nocte Natiuitatis Domini (Breuiar. monast.) 103, 18/19 Dominica IV post Pentecosten. Lectio VI (Breuiar. monast.) sub nomine Augustini 66, 5/8 Dominica IV post Pentecosten. Lectio VI-VII (Breuiar. monast.) 66, 14/25 S. Ioannis Ap. ante portum Latinum, lectio VII (Breuiar. monast.) 85, 22/24 In festo S. Martini (xi nou.) 2 noct. Lectio VIII (Breuiar monast.) 46, 132/ 133 Ordinar Missae, preces ad impositionem incensi: “Per intercessionem” cfr 4, 124/125 Praefatio Missae cfr 73, 68/69 Praefatio in Natiuitate Domini 10, 134/135 Praefatio Paschae cfr 83, 8/9; 93, 62/63 Canon Missae cfr 57, 61/66 et 75; 91, 72/73 Agnus Dei ex Missa 27, 164 Respons. “Aluni” in Aduentu cfr 74, 32 In festo s. Agnetis (21 Ian.) 3 Noct. Respons. IX 51, 191/192 In festo Assumptionis BMV Respons. 9 (Breuiar. Cisterc.) 48, 10/11 “Rorate Coeli” in Aduentu Domini cfr 11, 19/20 Versiculus ad Vesperas in festo Natiuitatis BMV (Breuiar. monast.) 101, 117

Thomas Frigidimontis Liber de modo bene uiuendi (PL 184) X, 28 cfr 82, 121/123 Verecundus Iuncensis 7

Super Canticum Deuteronomii (CCSL 93) cfr 107, 85/87

Vitae Patrum (PL 73)

V, 15

cfr 86, 89/92

ELENCHVS PRAECIPVORVM THEMATVM Principaliora themata cum ipsis festis liturgicis connexa facile inuenies infra in INDICE LITVRGICO, uel ope CONSPECTVS MATERIAE. (*) radix noster 21, 1; - rex 80, 2.

adhortatio ad monachos 27, 2. acies mentis 31, 4; 73, 4 (». mens), aduentus Saluatoris, Christi 58, 2; 64, 1; etc. passim; - significatio 68, 1; 70, 1; - domini duo 66, 3; 67, 1.

claustrales 87, 4-6; 88, 2 (u. uita mo¬ nastica). claustrum 38, 4. cogitatio 31, 4; 71, 2-3; 81, 3.

affectio 71, 2.

cognitio Dei 32, 1; 49, 6; 80, 5.

affectus animi 51, 1; 84, 3; 85, 5 ; 101,

cognitio sui 5, 4; 38, 3; 43, 3-5; 83, 5.

2; - et amor 80, 4; - triplex 83, 2;

communis, communitas 4, 1; 40, 3;

- pietatis 83, 3 ; 107, 3.

50, 6.

allegoria 42, 3.

compunctio 4, 4; 5, 2-4; 12, 3-4; 59,

amicitia 76, 3.

5; 63, 3; 78, 4; 82, 2; 83, 2-3; 91,

amicus Dei 40, 3.

2; 92, 4; 98, 4; 108, 4; - et timor

amor 32, 3; 38, 3; 54, 4; - Christi 7,

14. 4A; ~ duo genera 8, 2; 14, 4;

8; 23, 4; 66, 4; 80, 3.

55, 2-3 ; 83, 4; 91, 2; - ardor et amor

angeli 28, 1; 75, 1; 82, 2; 87, 1; 88, 1; 95. Ianima 29, 2; 87, 4; - Christi 102, 4; - sponsa 42, 5. apostasia 81, 2.

48. 3concupiscentia 42, 5; 65, 4; 84, 2; 87, 5confessio duplex 4, 4; 93, 4; - laudis 16, 4; - peccatorum 14, 6-7; 52, 4-

arrogantia 93, 3.

5; 57, 4; 66, 2; 70, 3; 76, 2; 79, 3. confirmatio 85, 1; 94, 2.

baptismus 28, 2-3; 42, 3; 78, 5.

conformitas cum Christo 3, 3; 57, 4.

beatitudo (uita aeterna) 28, 3; 29, 5 ;

conscientia 36, 3 ; 42, 6; 44, 2; 48, 2.

31, 6; 34, 1; 51, 7; 58, 4; 59, 1; 60,

consuetudo 95, 4.

2; 68, 2; 69, 3; 84, 1; 101, 2; 107, 3.

contemplatio 15, 2; 34, 3; 41, 2; 45,

Benedictus doctor 12, 1; 13, 4.

41 47, 4; 49, 2-5; 58, 3; 59, 1; 77, 5; 87, 9; 93, 2.

beneficia Dei 14, 4.

contemplatio et actio 47, 3; - myste¬ Canticum Canticorum 46, 2; 58, 4 ; 61, 2; 102, 2-4.

riorum Christi 73, 2; 78, 3 (». mys¬ terium Christi),

capax Dei 94, 2.

continentia 93, 4.

captiuitas diaboli 58, 1.

conuersio, conuersatio 6, 3 ; 50, 7 ; 58,

charismata 58, 3.

2; 67, 1; 73, 4; 91, 5.

caritas 12, 5 1 29, 5 ; 3x, 5 ; 36, 4-5 ; 39,

cor humanum 12, 2; 47, 2; 61, 2; -

2; 43. 5; 5°. 3; 53. 4; 83, 3; 94. 3; - fraterna 54, 1.

mundum 31, 3; - paratum 4, 4; -

Christus caput 9, 2; 58, 1; 61, 3; 107,

corpus Christi = ecclesia 33, 3; 42, 4;

simplex 30, 5 ; - stabile 4, 7.

1 (». membra); - crucifixus 19, 1; 32,

57, 1; 60, 2; 78, 6; 84, 1-2; 89, 1;

2; 89, 4 («. Crux Christi); - dies 70,

94, 2.

3; - doctor 2,

3; 7, 1;

39,

3; _

exemplum 3, 6; 8, 1; 21, 1; 29, 1; etc.; - hostia 15, 2; - humilitas 3, 3;

crux Christi 2, 3; 6, 2; n, 1; 15, 3 ; 17, 3; 19, 3; 28, 2; 99, 2; 101, 2. cupiditas 35, 2.

43. 3 1 66, 2; 94, 7; - mediator 8, 1;

cura pastoralis 44, 3.

24, 2; 29, 3; 53, 4; 59, 6; 70, 1-2;

curiositas 95, 3-4.

79> 3 i 85. 1~ pauper 1, 2; 92, 2; -

custodia uitae 87, 7-9.

(*) hoc elencho Pnor numerus indicat sermonem, alter uero eiusdem sermonis caput aut capita.

ELENCHVS PRAECIPVORVM THEMATVM desertum 86, 4. desiderium 10, 2; 27, 1; 46, 4; 52, 1-

humilitas 3, 3; 16, 2; 18, 2-3; 19, 1; 40, 3-4; 43, 5; 45, 2; 48, 2; 50, 7;

2; 54> 7; 55, 3; 61, 2; 63, 3; 74, 1;

56, 2; 66, 2; 86, 3-4; 90, 4; 91, 1;

102, 4; - beatitudinis 49, 4; 56, 1;

94, 5; - Christi 15, 2; 18, 1; 19, 2-3;

77, 2.

20, 2-4; 65, 1-2; 66, 4; 94, 4-5; -

desperatio 43, 7.

Mariae 104, 3 ; - rationis 6, 2; - et

detractio 38, 4-5

uirginitas 11, 2; 104, 2-3 et 5-7.

deuotio 43, 1; 82, 2-3; 83, 3. dilectio = caritas 15, 3 ; 44, 2; ; 51, 2. 6; 56, 4; 61, 2-3; 93, 4; - disciplina sancta 57, 4; 58, 2; 84, 3. dispensatio 59, 2; 61, 2; 78, 2; 82, 1; - incarnationis 58, 2-4; 77, 5. doctrina ordinis 38, 4. dona Spiritus Sancti 73, 1.

ignorantia 32, 3; 43, 5-7; 61, 2; 65, 2. 4; 68, 2; 81, 1; 88, 2; 96, 3; 100, 4; 101, 2; 105, 3. illuminatio 24, 4; 29, 2; 35, 2; 54, 2; 100, 4. imago 56, 4; 57, 2; 80, 2; 104, 5; Dei 54, 7; 64, 1; 67, 2; 73, 2; - et

ecclesia 33, 3; 35, 3; 42, 4-5; 48, 24; 50, 3; 58, 2-3; 88, 5; 92, 1. ecclesia et liturgia 1, 1; 14, 3; 39, 1; etc. possim; - corpus Christi 20, 1; 22, 3-4; 25, 2; 42, 2; 61, 3; 83, 3; 84,

similitudo 77, 5 ; 104, 1, 3. imitatio Christi 10, 1; 20, 2; 55, 4; 77, 3; 92, 4; 94, 4; 107, 1; - Mariae 99, 3; 103, 5incarnatio 4, 2. 7; 9, 3 ; 14, 2; 20, 4;

1; 98, 3 ; - primitiua 9, 4; 27, 4; 30,

25, 3; 45, 4; 53, i- 3; 57, 1; 61, 1;

4; - pugnans 2, 4; 30, 2; 42, 5; -

73, 1-2; 74, 1; 75, 2; 79, 1-4; 81, 1; - rationes 1, 3; 15, 1-2; 16, 5; 21, 3;

redempta 8, 1; 23, 6; 24, 3; - sponsa 78, 3 ; 98, 3 ; 101 possim; - una 16, 2; 36, 5; 42, 3; 45, 4; 103, 4-5. eremus 5, 3; 40, 2; 49, 5. eucharistia 14, 4; 17, 3; 30, 5; 53, 1; 56,2; 60,4; 89,1-2; 91,4; 92,4-5; I03> 3 1 “ sacramentum paschale 17, 1; 57, i-3excessus mentis 56, 1; 93, 1. exemplum Christi 21, 1; 57, 1; 91, 1; 92, 4; 96, 3expositio mystica 16, 2. fides 51, 2; 54, 2; 67, 6; 72, 1. forma 80, 3; 86, 2; 92, 3; - Christi 68, 2; - Dei 20, 2; - humilitatis 10, 4 ; - oboedientiae 14, 3 ; - paupertatis 91, 1; - salutis 15, 1.

60, 1; 77, 2; - et redemptio 25, 3; 59, 2; 60, 2; 75, 2 («. redemptio), iudicium 13, 1; 71, 1. infirmitas 34, 3 ; 65, 3 ; 72, 2; 84, 2; 85, 1. 3; 90, 2; - mentis 85, 6. instabilitas monachorum 81, 3. intelligentia spiritualis 40, 2; 48, 1; 52, 2; 101, 2. intentio 29, 2; 30, 5 ; 59, 6; 68, 3 ; 71, 2; 80, 4; 81, 4; 82, 1; 84, 4; 88, 4; 95, 5 ; 100, 3; - mentis 27, 5; 53, 4; 59, 1; - pura 37, 3. 6; 41, 4; 44, 3. 5; 51, 2; 101, 2. interim (= in hac uita uel dum hic uiuimus) 23, 4; 27, 3', 46, 5; 49, 6 i 73, 4; 74, 2; 93, 3interpretatio scripturae 3, 2; 78, 6. iubilus 98, 5.

fortitudo 85, 4. frui 61, 2. labor 50, 5 ; 88, 4. gaudium 32, 2-3 ; 72, 1.

laetitia inepta 95, 3; 98, 4.

gloria Christi 42, 1.

laudatio Dei 38, 5.

gratia diuina 3, 2; 47, 3; 57, 1; 58, 1;

lectio diuina 16, 6; 17, 1; 25, 5; 41, 2;

- Spiritus Sancti 14, 2. homo 71, 2; - assumptus 24, 3; 60, 2; 73, x; 75, 2; 82, 3; 83, 2; - interior 55, 1; 7i, ihumanitas Christi 22, 1; etc. possim.

42, 1; 51, 3; 68, 4; 83, 5; 98, 1; 103, 2-3; I05, 4libertas 15, x. liberum arbitrium 28, 3; 53, 1; 99, 3. liturgia 17, 4; 27, 2; 31, 6; 43, 7; 44, 5;

78, 3; 82, 1; 86, 1; 105, 4; -

ELENCHVS PRAECIPVORVM THEMATVM

596

natiuitas Christi 73, 4; - epiphania

oblatio 8, 2; 12, 3; 82, 3; - Christi 8,

54, 1; 80, 2; - purificatio B.M.V. 8, 5 ; 10, 1; 55, 4 ; - dominica palmarum

4* officium divinum 2, 4.

15, 1; 18, 1; 19, 1; 21, 1; 52, 3; -

obseruantia monastica 16, 6 ; 50, 4 ; 64,

paschalis 15, 4; 17, 1; 27, 1; 27, 4; 56, 1; 93, 1-2; - Pentecostes 30, 2-6;

1; 65, 1; 67, 1. opera misericordiae 5,1. 3 ; 7, 4. operatio Christi 14, 3; - diuina 60, 1;

33-1; 36,1.

- humana 51, 2; 87, 4; - Spiritus Maria 2, 1; 7, 4; 8, 5 ; 9, 1-3 ; etc. passim,

Sancti 85, 1.

praesertim in festis B.M.V.; - assumpta

opus salutis 20, 5 ; 21, 2; 94, 1.

17,1; - aurora 104, 2 ; - contemplatiua

oratio 54, 4; 58, 3; 59, 5; 83, 3; 101,

45,

5;

- figura ecclesiae 9,

4;

-

illuminatrix 102, 5 ; - mater 2, 4; 11,

2; - assidua 31, 6; 70, 3; - pura 48,

2- 3; 99, 3; - reconciliatrix 46, 6; -

5ordines tres 5, 1.

uirginitas 49, 1.

ordo monasticus 50, 4.

Maria et Martha 11, 2-3 ; 49, 2; etc. medicamentum humilitatis 90, 4.

paradisus 100, 2.

medicari 79, 2.

passio 20, 1.

medicina 67, 5; 75, 3-4; 82, 2.

passio Christi 15, 1; 16, 2; 23, 2; 54,

meditatio 56, 1; 83, 5; 87, 4-5. 8; scripturarum 31, 3; ioi, 2; 103, 5. membra Christi 9, 2; 16, 7; 36, 3; 58, 1; 83, 3 (u.

corpus Christi),

memoria 42, 1; 50, 3; 71, 2-3; 82, 3; 83, 2; 96, 3 ; - liturgica 46, 1; 51, 1; 106, 1; 108, 1; - mirabilium Dei 63, 3 ; 82, 1; 92, 3 ; 101, 1. mens 65, 4-5; 87, 6-7; 88, 3-4. militia Christi 57, 4; 84, 2; 85, 2-6. miseria humana 27, 3; 60, 2. misericordia Dei 67, 1-2; 99, 4. monachi 3, 4; 58, 2; 63, 3 ; 80, 4; 87, 7;

95-

3

(»■ etiam uita monastica,

claustrales).

4-5 ; 64, 3 ; 90, 6; 99, 2; - exemplum 89, 4; - forma salutis 15, 1; - spon¬ tanea 16, 2. paternitas Dei 76, 3. patientia 43, 2. patres antiqui 16, 4; 37, 6; 64, 2; 65, 1. paupertas 50, 3 ; 57, 2; 84, 3 ; 91, 1. 3 ; - Christi 1, 2; 7, 2; 90, 3 ; - monastica 89, 3 ; - spiritus 108, 1-2. pax 2, 2; 56, 3 ; 72, 2; 76, 4 ; - fraterna 91, 4. peccatum 37, 2; 46, 2; 81, 4; 85, 5 ; originale 11, 1; 38, 1; 43, 7; 53, 2; 81, 1; 88, 1.

monasterium 81, 3; 88, 4.

perseuerantia 56, 6.

mors xo, 4; 46, 1; 51, 6; 67, 4; -

pietas 59, 1.

Christi 15, 2. 4; 83, 1. mysterium 14, 2; 21, 2; 30, 2; 96, 1; 107, 1; - Christi 26, 2; 28, 1; 32, 1; 63, 2; 79, 4; 81, 1; - fidei 30, 1; 88,

poenitentia 3, 3; 12, 4; 27, 4; 36, 2; 37, 2. 5; 38, 2-3; 39, 3; 41, 4. 6; 79, 3; 86, 4; 87, 3; 95, 2. praedicatio 40, 2-3; 68, 3; 94, 4. praesentia Dei 58, 4; 60, 3.

3mysticus (u. sensus).

praelati (pastores) 13, 3; 43, 4; 44, 3;

natiuitas Christi (passim); - duplex 73,

54- 5; 77, 4; 89. 2; 94- 6professio monastica 2, 3 ; 4, 6; 9, 5;

1.

57, 4; 7i, 3; 86, 3; 88, 4; 92, 4.

natura humana 16, 1; 84, 3. necessitas xo, 3; 68, 1; 69, 1.

quies 34, 1-2; 65, 3; 77, 2; 88, 4.

nobilitas adoptiua 76, 3. nouissima 46, 4-5. numeri (significatio mystica') 7, 1; 14, 7; 23, 5; 34, 1-2; 42, 3; 49, 2.

redemptio 3, 7; 6, 2; 16, 5 ; 18, 4; 19, 3; 26, 2-3; 36, 2; 60, 1; 64, 1; 66, 1; 69, 3; 73, 1-2. remissio peccatorum 57, 3 ; 59, 3.

oboedientia 3, 3 ; 56, 5 ; 59, 4.

resurrectio Christi 16, 6; 17, 2; 20, 5;

ELENCHVS PRAECIPVORVM THEMATVM 23, i; 24, 1-2; 25, 3; 60, 3. ruminatio 42, x-2; 74, 2.

597

studium uerbi Dei 91, 5. subditi 94, 6. superbia - elatio 43, 5; 68, 2; 72, 2;

sabbatismus 28, 3.

84, 2; 90, 4; 93, 3; 94, 5-6; 98, 4.

sacramentum salutis 9, 2. 5 ; 60, 2; 76, 2; 82, 1; 84, 1; 85, 1; 89, 1; 91, 2;

temptatio monachi 38, 6.

100, 1; - incarnationis 59, 3; - pas¬

timor 6, 2; 14, 5 ; 33, 3185,2;- Dei

chale 57, 1. 4; - pietatis 81, 1; redemptionis 23, 3; 58, 1. sacrificium Christi 6, 2; 17, 3 ; 79, 2; 82, 3; - missae 9, 5 ; 57, 3.

80, 4; 103, 6; 108, 1. tranquillitas cordis 95, 5. transformatio similitudinis 46, 6. tristitia 51, 4.

salus fraterna 40, 2. sanguuis Christi 15, 3; 22, 4; 59, 2.

unitas 47, 4-5 ; 97, 2.

scriptura sacra 7, 4; 45, 1; 56, 2; 65,

utilitas fratrum 50, 6.

2-3; 68, 1-2; 100, 4; 101, 1; 106, 1. 2 et 4.

uacare 65, 4; 97, 3.

scito teipsum 3, 3.

uia Dei 97, 3.

sensus 43, 4; 92, 3; - interior 95, 3;

uictus et uestitus 57, 2.

- moralis 41, 1-2; 49, 2; 50, 3 ; 101,

uirginitas 45, 2-3 ; 99, 2-3 ; 104, 3.

5 ; - mysticus 9, 4; 16, 2; 17, 1; 27,

uirtutes 29, 3; 59, 1; 60, 1; 101, 8.

5; 34, 2; 38, 1; 39, 3; 41, 22; 45, 1;

uisio 47, 2; 52, 2; 58, 4 ; 87, 7; - lucis

100, 4; - rationalis 85, 5. silentium 38, 3-4; 50, 4; 55, 1; 89, 3.

61, 3; 101, 2; - mystica 95, 1. uita christiana 28, 1-2 ; 52, 6 ; - contem-

similitudo 45, 1; 61, 1; 73, 3.

platiua 45, 4; 49, 2; 97, 4; 99, 5 ; -

simplicitas 78, 6; 102, 4.

humana 52, 3; 67, 4-5; 70, 2; 78, 4;

simulatio 52, 4.

- monastica 12, 3. 5 ; 13, 2; 14, 1; 23,

singularitas 50, 6.

5; 30, 5; 38, 4; 44, 5; 49, 3; 50, 3;

societas Christi 57, 1; - ecclesiae 42, 2. Spiritus Sanctus 14, 1-3; 30, 1-3. 5 ; 31, 1-3; 33, 4; 36, 2; 85, 1; 94, 1-4. stabilitas 4, 7.

54, 6; 58, 2; 78, 5; 83, 5; 87, 8; 88, 4; 89, 3; 91, 5; 101, 2; 107, 1. uitia 67, 3; 106, 2. uoluntas 34, 6; 81, 2; 87, 4; - Dei 43, 2.

stabilimentum 50, 4.

uoluptas 68, 3.

status uitae 5, 3.

uulnera Christi 7, 9; 17, 3.

INDEX LITVRGICVS TEMPORALE Sermones in Aduentu Domini ... 52. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 88. 89 Sermones in Natiuitate (Natale) Domini (25/12) ... 1. 53. 73. 74. 75- 76- 77- 79- 81. 90 Sermones in Epiphania (Apparitione) Domini (6/1) ... 3. 4. 54. 78. 80. 82 Sermones in Purificatione S. Mariae (2/2) ... 2. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 55- 91 Sermones in die Palmarum (uel in ramis Palmarum) ... 15. 16. 18. 19. 20. 21. 22. 92 Sermones in die Paschae (in sancto Pascha) ... 17. 23. 24. 25. 26. 27. 56. 57. 83. 93 Sermones in Ascensione Domini ... 28. 29. 58. 59. 60. 61. 62. 84 Sermones in die Pentecostes ... 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 85. 94

SANCTORALE Sermones in Purificatione S. Mariae (2/2) ... cfr supra Sermones in festo S. Benedicti (Abbatis) (21/3) ... 12. 13. 14 Sermo in Annuntiatione S. Mariae (25/3) ... 11 Sermones in festo (Natiuitate) S. Ioannis Baptistae (24/6) ... 37. 38. 39. 40. 41. 86. 95. 96 Sermones in natale (festiuitate) apostolorum Petri et Pauli (29/6 ... 42. 43. 44 Sermones in Assumptione S. Mariae (15/8) ... 45. 46. 47. 48. 49. 87. 97 Sermones in Natiuitate S. Mariae (8/9) ... 50. 98. 99. 100. 101. 102. 103. 104 Sermones in festo (die) Omnium Sanctorum (1/11) ... 51. 105. 106. 107. 108

INITIA 63

Aduentum Domini, fratres, tres ob causas celebramus

Aduentus Domini, fratres carissimi, quem celebrare incipimus Angelus ad pastores ait: Nolite timere uos. Ecce (Lc. 2, tosq)

66

1

35 3, 4Sq.) 3 Ascendens Christus in altum captiuam duxit captiuitatem (Eph. 4, 8) Assumptionem Dei genetricis, fratres carissimi 46 Apparuerunt apostolis dispertitae linguae (Act. 2,

3)

Apparuit benignitas et humanitas Saluatoris nostri (Tit.

58 85

Assumpto corporaliter in coelum mediatore Dei et hominum

49

Celebramus hodie, dilectissimi, sollemnitatem in qua

Celebrato nuper die, quo glorificationi gloriosae uirginis Celebratis, ut oportuit, festa deuotione diebus

100

30

98

Celebritas hodierni diei, fratres, admonet

Creator uniuersorum et Dominus, fratres carissimi, formam serui Credimus non ignotum esse dilectioni uestrae, carissimi Cum ceterae festiuitates laetitia fidelium mentes

24

Cum complerentur dies Pentecostes, erant omnes discipuli (Act. 2, isq.) Cum de pondere huius sarcinae, quam ex debito officii

94

89

Cum ex omnibus, quae in susceptione humanitatis Dei Filius Cum multa circa genus humanum diuinae dilectionis Cum natus esset Iesus in Bethlehem Iudae (Mt. 2, isq.) Cum nobis pro officio competat dicere

78

70

20

81

4

99

Desiderabilem et gloriosam praesentis diei sollemnitatem

59

Deus et Saluator noster, dilectissimi fratres, hodierna die

8

Dies ista, fratres carissimi, inter praecipuas festiuitates

11

Dies ista, fratres, sicut notum habetis, dominica palmarum

19

Dies iste, fratres carissimi, pro eo quod in eo natus est Christus Dies isti, fratres carissimi, natiuitatis dominicae sollemnia

Digna satis ratione fidelium populus ad celebrandam Baptistae Dignitas hodiernae festiuitatis in sanctorum omnium

95

51

Dispositum ab aeterno redemptionis humanae sacramentum

90

Diuina inspiratione edocti prophetae sancti praenuntiauerunt

91

15)

Dixit Iesus Petro: Simon Ioannis, diligis me plus his? (Io. 21, Doctor gentium, uas electionis, beatus apostolus Paulus

76

68

44

18

Domini et Saluatoris nostri hodie ad coelos ascensum

60

Dominus et Saluator noster, fratres carissimi, ut ostenderet

22

Dominus noster Iesus Christus, dilectissimi fratres, hodierna

29

Duos Domini aduentus, quoniam praesentium obseruatione dierum Ecce ego mittam angelum meum et praeparabit uiam (Mal. 3, 1) Ecce mitto angelum meum, qui praeparabit uiam (Mal. 3, 1)

64

91

95

Eundemque auctorem humanae salutis intelligentes

4

Expurgate uetus fermentum, ut sitis noua conspersio (1 Cor.

5,

Exulta satis, filia Sion, iubila, filia lerusalem (Zach. 9, 9)

7)

26

92

Exultemus, fratres carissimi, in hac sollemnitate natiuitatis Iesu Christi Festiuam hodie, dilectissimi, omnique ueneratione dignissimam Festiuitas hodierni diei, fratres carissimi, gloriosa est

Festiuitas praesentis diei, fratres carissimi, tanto largiori Festiuitatem doni Sancti Spiritus hodie celebrantes

106

31

Festiuitatem huius diei, fratres carissimi, summae deuotionis Filia Sion et lerusalem ecclesia est, quae nunc

108

107

48

92

Fratres scientes quia hora est iam nos de somno surgere (Rom 13, 11) Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Ioannes (Io. 1, 6sq.)

38

65

6oo

INITIA

Gaudete in Domino semper; iterum dico: Gaudete (Phil. 4, 4)

72

Gaudia festiuitatis hodiernae, dilectissimi, gloriosae uirginis Mariae Gloriosissimam ac salutarem paschalis gaudii sollemnitatem Haec est dies, quam fecit Dominus: exultemus (Ps. 117, 24)

104

23

27

Hodie celebramus, dilectissimi, diem quo unicus Dei Filius Hodie, dilectissimi, Deus natus est homo ad mortalitatem Hodie, dilectissimi, diem illum debita ueneratione

53 75

5

Hodie, dilectissimi, Domino ad locum passionis suae

21

Hodie, fratres carissimi, ascensionis Domini adest nobis iucunda festiutas Hodie, fratres carissimi, uictoria Christi completur

61

Hodierna festiuitas Dei genetricis uirginis Mariae

87

Hodierna sollemnitas, ortus praecursoris Domini

37

Hodiernam, dilectissimi, festiuitatem toto orbe terrarum

33

Hodiernam nobis diem, fratres carissimi, beati patris nostri Benedicti Huius diei festiuitas, quae sit, dilectissimi, si diligenter

Huius diei sollemnitas inter ceteras ipsius Domini festiuitates

54

In hodierna sollemnitate considerandum nobis est, fratres dilectissimi In omnibus, dilectissimi, sollemnitatibus christianis paschale In sacramento festiuitatis hodiernae, dilectissimi In scriptura sacra res una et eadem locationis

73 45

In uenerandi Baptistae ac praecursoris Domini gloriosa natiuitate 10

39

Inter omnes sanctorum celebritates beatissimae uirginis Mariae Intrauit Iesus in quoddam castellum (Lc. 10, 38sq.)

41

41

Inter cetera Christianae religionis sollemnia, fratres carissimi Inter natos mulierum non surrexit maior Baptista (Mt. 11, 11)

101

45

Istos dies et consecratos celebrauimus his diebus

35

Magna est, dilectissimi, et omni uenerationis affectu Magna, fratres carissimi, dispensatione uoluit Deus

34 40

Magnam nobis, dilectissimi, confortet utilitatem rerum

82

Meditatio praesentis uitae nostrae in laude Dei esse

27

Minister Christi sic debet conuersari, ut ex moribus

71

Natiuitas Domini nostri Iesu Christi, fratres carissimi

79

Natiuitatem intemeratae Dei genetricis hodie celebramus

50

Obseruantia dierum istorum, fratres, quos ab hodierno die

67

Obseruantia dierum istorum, quibus natiuitatem Domini praeuenimus Omnium quidem sanctarum sollemnitatum, dilectissimi

44

Pascha nostrum immolatus est Christus, itaque epulemur (1 Cor. 5, 7Sq.)

93

56

Paschalis sacramenti singularem excellentiam cunctorum Passio Domini et Saluatoris nostri Iesu Christi

93

15

Patientes estote, fratres, usque ad aduentum Domini (lac. 5, 7)

64

Post beatam et gloriosam resurrectionem Domini Iesu Christi

62

Post celebrata deuotione debita passionis dominicae ueneranda Praeclara haec sollemnitas resurrectionis Domini nostri Praesentis nobis diei festiuitatem, dilectissimi

39

Procedens aeternaliter a Patre et Filio Spiritus Sanctus Propter nimiam caritatem suam, qua dilexit nos (Eph. 2, 4) Puer natus est nobis, filius datus est nobis (Is. 9, 6)

83

25

80

Primordia natiuitatis uenerandi Baptistae Ioannis

Puer natus est nobis et filius datus est nobis (Is. 9, 6)

77

57

Ingresso Zacharia templum Domini, apparuit ei Gabriel (Lc. 1, 9Sq.)

Paschalis obseruantiae praeclara festiuitas

13

9

32 81

90 79

Quae est ista, quae progreditur, quasi aurora consurgens (Cant. 6, 9) Quam necessarius humano generi ac fructuosus fuerit

69

104

65

28

INITIA

601

Quia primi hominis uniuersa posteritas uno simul uulnere Redemptionis auctor humanae Vnigenitus Dei uiui

16

7

Reuerentissimos omnium ecclesiarum, principes fidei patres Sacram aduentus Domini obseruantiam inchoantes

43

88

Sacramentum hodiernae festiuitatis, dilectissimi pari cum die paschali Sacratissima cunctarumque festiuitatum celeberrima paschalis Sacratissima praesentis diei festiuitas, dilectissimi

36

Sacratissima praesentis diei festiuitas, fratres carissimi

94

Sancti ac beatissimi patris nostri Benedicti ad regna

12

Sancti et gloriosi Deoque dilecti patris nostri Benedicti

14

Sanctum est uerum lumen et admirabile ministrans lucem Sanctus et sollemnis dies, fratres dilectissimi, hodie

106

102

Scio, dilectissimi, quemadmodum abundet pro Christo Si de omnibus sanctis ueraciter intelligitur

84

17

72

42

Sic nos existimet homo, ut ministros Christi (1 Cor. 4, 1)

71

Sicut legimus in ueteri testamento, pascha celebratum

26

Sicut regina coelorum, mundi domina, nomine et merito Sollemnitas purificationis, quam hodie celebramus

47

2

Sollemnitatem hodierni diei, fratres carissimi, tota per orbem ecclesia Spectabilis est et praeclara huius diei festiuitas

Spiritus Domini repleuit orbem terrarum et hoc (Sap. 1, 7) Temporis angustia sermonis exigit breuitatem

58

105 32

6

Tempus hoc diem dominici natalis antecedens

52

Theophania, fratres carissimi, quam hodie celebramus

3

Venerabilis et gloriosae semper uirginis Mariae natiuitatem

103

Venerandam baptistae et praecursoris atque praeconis Domini natiuitatem Venturo in plenitudine temporis Dei Filio ad redemptionem Venturus in carne Dominus et redemptor noster

38

96

Verba Domini nostri Iesu Christi, quae modo ex euangelio audistis Virtus et sapientia Patris aeterni, mediator Dei

55

Vltimo festiuitatis die stabat Iesus et clamabat (Io. 7, 37sq.)

36

97

86

ADDENDA 18, 52 plebeium] scrips.; plebeum R. 31, 127/128 et 130/133 quae - saluti et et - perditionis] Petrus Lomb., Sermo, 18 - PL 171, 521C. 37, 33/37 o - benefacere] Hemmo, Liber de qualitate coelestis patriae ex sanctorum patrum opusculis excerptus, II, 62 - PL 118, 925B.

37, 49/53 audiamus - diabolo] ibid. - PL 118, 925C. 75, 75/78 o - corrigentem] fere eadem textus reperitur apud Ioannem Trithemium (flor. 1519): “Humilitas enim medicina est animabus fidelium saluberrima, quae omnibus consulit, quoniam tumentia spiritus uiscera comprimit, tabescentia reficit, deprauata corrigit, excrescentia tollit” (ex Homelia 19: De uera humilitate monachorum).

83, 53/55 cfr Bernardus, Super Cantica, s. 10, 4 - I, p. 50, 20/21. 83, 58/59 cfr Bernardus, Super Cantica, s. 12, 6 - I, p. 64, 16/19.

CONSPECTVS MATERIAE Monitvm

.

V_V]

Introdvctio. * Hermanni de Runa Vita . * Codex Runensis 94. * Series Sermonum. * De compositione Sermonum. * De Sermonum materia . * De praesenti editione .

vii-ix ix-xi xi-xii xii-xvi xvi-xxiv xxiv

CONCLVSIO

.

Sermones Festivales i. Sermo in Natiuitate Domini . 11. Sermo in Purificatione Sanctae Mariae in. Sermo in Epiphania. iv. In Epiphania. v. Sermo in Purificatione. vi. Vnde supra. vii. In Purificatione . vili. Item unde supra. ix. In Purificatione . x. In Purificatione . xi. Sermo in Annuntiatione Sanctae Mariae xii. (In festo) Benedicti Abbatis . xin. In Festo Sancti Benedicti. xiv. In Festo Sancti Benedicti. xv. In die Palmarum . xvi. In (die) Palmarum . xvii. In Pascha . xviii. Sermo in die Palmarum. xix. Vnde supra. xx. In die Palmarum . xxi. In Palmis . xxii. In Ramis Palmarum . xxiii. Sermo in Pascha. xxiv. Sermo in Pascha. xxv. Sermo in Pascha. xxvi. Item in Pascha. xxvii. Item in Pascha sermo . xxviii. Sermo in Ascensione . xxix. Item de Ascensione sermo. xxx. Sermo in die Sancto Pentecosten .... xxxi. Item in eadem die sermo . xxxii. Sermo in Pentecosten.

XXV

1-3 4-6 7-11 12-17 18-21 22-24 25-29

3°-34 35-38 39-43 44-47 48-52 53-56 57-62 63-65 66-70 71-74 75-78 79-8i 82-84 85-87 88-91 92-96 97-100 101-103 104-106 107-m 112-115 116-121 122-127 128-132 133-136

6o4

CONSPECTVS MATERIAE

xxxiii. xxxiv. xxxv. xxxvi. xxxvii. xxxviii. xxxix. xl. xli. xlii. XLin. xliv. xlv. xlvi. xlvii. xlviii. xlix. l. li. lii. liii. liv. lv. lvi. lvii. lviii. lix. lx. lxi. lxii. lxiii. lxiv. lxv. lxvi. lxvii. lxviii. lxix. lxx. lxxi. lxxii. lxxiii. lxxiv. lxxv. lxxvi. lxxvii.

In Pentecosten. In Pentecosten. Sermo in Pentecosten. In Pentecosten. In festo Sancti Ioannis Baptistae .... Ioannis Baptistae . Sancti Ioannis Baptistae. Vnde supra. In Natiuitate Sancti Ioannis Baptistae Sermo in Natale Apostolorum Petri et Pauli. (In festiuitate) Petri et Pauli. Vnde supra. In Assumptione Sanctae Mariae. In Assumptione . In Assumptione Sanctae Mariae. In Assumptione . In Assumptione . Sermo in Natiuitate Sanctae Mariae . . Sermo in festiuitate Omnium Sanctorum Sermo in Aduentu Domini anno inci¬ piente Domini 1172. Sermo in Natiuitate Domini . Sermo in Epiphania Domini . Sermo in Purificatione Sanctae Mariae Sermo in sancto Pascha . Item . Sermo in Ascensione . In Ascensione Domini . Item in Ascensione . In Ascensione. In Ascensione Domini . Sermo in Aduentu Domini . Item . Vnde supra. De Aduentu. Item . Sermo de Aduentu . In Aduentu. De Aduentu. In Aduentu. Vnde supra. In Natiuitate Domini. In Natiuitate. In Domini Natiuitate. In Natale Domini. In Natiuitate.

I37_I4I I42_I45 146-148 I49"I53 154-158 159-166 167-170 171-174 175-179 180-186 187-193 194-198 199-203 204-208 209-213 214-217 218-224 225-231 232-237 238-243 244-248 249-254 255-258 259-263 264-267 268-272 273-278 279-283 284-287 288-289 290-293 294-297 298-301 302-305 306-310 311-315 316-318 319-323 324-326 327-330 33I-334 335-337 338-340 341-343 344-347

CONSPECTVS MATERIAE lxxviii. lxxix. lxxx. lxxxi. lxxxii. lxxxiii. lxxxiv. lxxxv. lxxxvi. lxxxvii. lxxxviii. lxxxix. xc. xci. xcii. xciii. xciv. xcv. xcvi. xcvii. xcviii. xcix. c. ci. Cii. em. civ. cv. cvi. cvn. cvm.

605

In Epiphania. Sermo in Natiuitate Domim . In Epiphania Domini. Sermo in Natiuitate Domini . In Apparitione Domini. In Pascha. In Ascensione Domini . Sermo in Pentecostes. In Festiuitate Sancti Ioannis Baptistae In Assumptione Sanctae Mariae. Sermo de Aduentu Domini . De Aduentu Domini . Sermo in Natiuitate Domini . In Purificatione Sanctae Mariae. In Ramis Palmarum . Sermo in die Paschae. In die sancto Pentecostes . In festo Ioannis Baptistae. In festo Ioannis Baptistae. In Assumptione Sanctae Mariae. In Natiuitate Sanctae Mariae. In Natiuitate Sanctae Mariae. In Natiuitate Sanctae Mariae. In Natiuitate Sanctae Mariae. In Natiuitate Sanctae Mariae. In Natiuitate Sanctae Mariae. In Natiuitate Sanctae Mariae. In Festiuitate Omnium Sanctorum . . . In festo Omnium Sanctorum. In die Omnium Sanctorum . Sermo in festo Omnium Sanctorum . . .

348-352 353-357 358-362 363-369 368-371 372-377 378-382 383-388 389-393 394-401 402-407 408-411 412-417 418-423 424-428 429-434 435-442 443-448 449-452 453-455 456-459 460-464 465-469 470-474 475-478 479-484 485-488 489-493 494-497 498-501 502-506

Indices Index locorum Sacrae Scripturae. Index Auctorum . Elenchus praecipuorum thematum. Index liturgicus. Initia Sermonum.

509-556 557"593 594-597 598 599-601

Addenda.

602

Conspectvs Materiae

603-605

Imprime par les Usines Brepols S.A. - Turnhout (Belgique) Printed in Belgium D/1986/0095/36 ISBN 2-503-03641-4 relie ISBN 2-503-03642-2 broche ISBN 2-503-03000-9 serie

date due

■13802: