Super extremam partem Cantici canticorum sermones CXX: Sermones I - LXIX

Citation preview

CX IEreet Ah

Theology

Library

SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT California

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio

Mediaeualis

XVI

CHRISTIANORVM

CORPVS

Mediaeualis

Continuatio

XVII

IOANNIS

DE

FORDA

SERMONES I - LXIX

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXX

PONTIFICII

f

«d

O W

y

I

i

f

f

(^

—

1

`X cA o O0

ul

fae e

k-e Yo,

i

IOANNIS BRE

DE

Ser

74

FORDA

Mines

1}

Sdan V. 17)

SVPER

EXTREMAM

CANTICI

PARTEM

CANTICORVM

SERMONES

CXX

EDIDERVNT

EDMVNDVS

MIKKERS

et HILARIVS

COSTELLO

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXX

PONTIFICII

CvM

PERMISSIONE

MAGISTRI

COLLEGII

ET

BENEVOLA

SOCIORVM

BALLIOLENSIS

IN OXONIA

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SvPREMO BELGARVM MAGISTRATV PVBLICAE INSTITVTIONI ATQVE OPTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO EDITVM

Pina

Ec

jen

Tine d

mE

b

E

L2) dens

= D

*

Macher odeur qum Um CE

Eire

2

zal

qe erint PLUS UE

EE

pir

q^ miranda].

DEM

To TOR EEN dsue ed

re DE

UT

!

Poco or

DE

|

epe

1

I oeSeem

j

EAUR s

|

ariamis

d

EYeiue

4

ded. teediae qi ispene

noue

CODEX COLLEGII BALLIOLI 24, fol. 5r (Ex indice capitulorum)

É

ila dtadtqm uý ouo wo iodrgunrntandlar €

T. amotit estudio EN i

"

CODEX

COLLEGII

fie

BALLIOLI

^

PA

24, fol. 6r

É

INTRODVCTIO I. DE CANTICO CANTICORVM IN TRADITIONE CISTERCIENGSI.

Inter

praeclara,

quae

sanctus

Bernardus,

abbas

Clara-

uallensis, suis posteris reliquit opera, facile eminent eius sermones super Cantica Canticorum, qui tum ob doctrinae pietatisque profunditatem, tum ob perfectam formam litterariam merito praecipuum inter eius scripta obtinuerunt locum. Etiamsi eorum redactio per plures annos, scil. ab anno 1135 usque ad mortem Bernardi anno 1153, sese protraxerit et quaedam deinde in eis diuisiones uel sermonum collectiones facile discerni possint, unitas interna idearumque et doctrinae connexio unum ex eis fecerunt opus saeculis futuris uix superandum. Bernardo adhuc uiuo textus in pluribus recensionibus ab ipso uel a fratribus Clarauallensibus recognitis diffundebatur, quae pluribus in codicibus ad nos usque peruenerunt. Probant sane abbatem Clarauallensem sicut in aliis multis hac etiam in re sensum religiosum sui temporis diligenter perspexisse eumque modo eximio expressisse lingua uere disertissima (1). Canticum Canticorum non tantum monachi saeculi duodecimi sed iam multo ante patres inde ab Origine sensu spirituali interpretati sunt. Dum enim patres ceterique scriptores ecclesiastici in aliis sacrae scripturae libris sensum litteralem sine ulla haesitatione admiserunt,

e communi tum 1udaica tum

christiana traditione ille sensus litteralis in hoc libro Cantici Canticorum haud magni habebatur sed potius uel unice atten-

debatur sensus allegoricus et moralis (?). Ita Bernardus traditionem aliquam iam saecularem eamque in ecclesia receptam prosecutus est suoque opere quodammodo si fas est dicere coronauit (?). Monachi enim omnes saeculi duodecimi cuiuscumque fuerint professionis necnon alii uitae spiritualis perfectionem aemulantes in Cantico Canticorum aliquod huius

(x) S. BERNARDI Opera, Vol. I : Sermones super Cantica Canticorum, ad fidem codicum recensuetunt J. LEcLERCQ, C.H. TArsor, H.M. RocHars, Romae 1957: Introduction p. XV-XLIV : Histoire du texte. — J. LECLERCQ, Recherches sur les Sermons sur les Cantiques, in Recueil d'études sur saint Bernard. 2t ses écrits, I, Romae

1962, p. 173-351.

:

|

(2) De exegesi Cantici Canticorum, praesertim saeculo duodecimo, uide: Fr. OnLy, Hobelied-Studien. Grundzüge einer Geschichte der Hobeliedauslegung des Abendlandes bis um 1200, Visbadae 1958. De commentariis a cisterciensibus conscriptis auctor agit p. 155-205. Ioannis de Forda mentio fit p. 177-180. — H. RIEDLINGER, Die Makellosigkeit der. Kirche in den lateinischen Flobeliedkcmmentaren des Mittelalters, Monasterii 1958, p. 155-181. — R. Herde, Das Hobelied in der lateinischen Literatur des Mittelalters bis zum 12. Jahrh., in Studi Medievali, 3a Serie, 8, 1967, P. 9571075. De cisterciensibus sermo est p. 1057-1063. (3) HERDE, a.c., p. 1057.

L3

VI

INTRODVCTIO

perfectionis speculum inuenerunt (*). Licet omnis scriptura utpote lectionis diuinae primarius fons orationi et contemplationi inseruierit, praecipue tamen Canticum Canticorum propter sensum suum allegoricum seu mysticum maximi aestimabatur. Vnionem etenim Christum inter et ecclesiam singulasque animas mirabili modo Canticum cecinit. Huc accedit frequens in sacra liturgia illius temporis aeuique praeteriti textus Cantici usus. Sancti Bernardi coaetanei eiusque discipuli praesertim in ordine cisterciensi Canticum Canticorum uariis commentariis interpretari conati sunt, siue libris de eo conscriptis siue perplurimis in ceteris sermonibus aliisque scriptis e Cantico citationibus haustis (5). Inter eos qui longiores in Canticum scripsere elucubrationes primi occurrunt Gulielmus a S. Theodorico (6), Gilbertus de Hoylandia (7), Gaufridus Clarauallensis (8), Thomas Cisterciensis (?), Ioannes de Forda, aliique minus noti uel inediti ut Isaac de Stella (1°), Robertus Olomucensis (1), et forte etiam Gilbertus de Stanfordia (+?). Quibus adnumeran-

(4) Aliqui commentatores saeculi duodecimi sunt : RvPERTvs TvrrrENsis : PL 168, c. 837-962 ; HoNonivs AVGVSTODVNENSIS : PL 172, c. 347-496 ; id. Sigillum beatae Mariae : PL 172, c. 495-518 ; PuiL1iPPvs HanvENGIVs : PL 205, c. 181-490; Hvco 4 S. Vicrong, De amore sponsi ad sponsam : PL 176, c. 987-994 ; (PsEvpo) RicHaRDvs A S. VICTORE : PL 196, c. 405-524. — J. LECLERCQ, Écrits monastiques sur la Bible aux XIIe e? XIIIe siècles, in Mediaeval Studies 15, 1953, p. 95-106 : “Le livre le plus souvent commenté dans les monastères, spécialement au XIIe siècle, est le Cantique des Cantiques” (p. 98). Cf. etiam : RIEDLINGER, o.c., passim ; HERDE, 4.6., p. 1050-1057 ; 1063-1067. (5) C£. u.g. : GVERRICVS, Sermo in annuntiatione dominica : PL 185, c. 118-1 19; In natali Apostolorum Petri et Pauli, sermo II, III : ib. c. 180-188 ; In assumptione beatae Mariae, sermo II : ib. c. 190-193 ; Sermo in uerba Cantici Canticorum *Quae habitas in hortis’ : ib.c. 210-214. — AELREDVs DE RIEVALLE, Sermo XVIII, In assumptione beatae Mariae : PL 195, c. 309-316 ; Sermo XX, In natiuitate beatae Mariae, ib. c. 324326. — ISAAC DE STELLA, Sermo LII : PL 194, c. 1866-1868. (6) GvrxErLMvs A S. THEODORICO scripsit plurima circa Canticum Canticorum : Expositio super Cantica Canticorum : PL 180, 473-546 ; Commentarius in Cantica

Canticorum, e scriptis S. Ambrosii collectus : PL 15, c. 18 51-1962 ; Excerpta super Cantica Canticorum, ex operibus S. Gregorii : PL 180, c. 441-474. De mutuo influxu

S. Bernardi et Gulielmo a S. Theodorico uide : J. HOURLIER, Guillaume de SaintThierry et la *Breuis Commentatio in Cantica ,in Analecta S. Ord. Cist. 12, 1956, p. 105II4. (7) E. Mikxzns, De Vita et Operibus Gilberti de Hoylandia, in Citeaux — CommenJarii Cistercienses 14, 1963, 33-43 ; 265-279. (8) J. LECLERCQ, Les écrits de Geoffroy d Auxerre, in Revue bénédictine 62, 1952, P- 274-291 ; id.in Recueil d'études sur saint Bernard et ses écrits I, Romae 1962, 27-46 ; de commentariis in Cantica auctor agit p. 30-38. (9) PL 206, c. 17 — 862. (1o) Cod. ms. Parisiensis, Bibl. nat. lat. 1252, fol. 13u-46u, (11) Cf. RIEDLINGER, 0.c., p. 179-181. Codex manusctiptus unicus Linciensis, Studienbibliothek 37 (400), f. 163-210, in fine est mutilus. (12) J. LECLERCQ, Le commentaire de Gilbert de Stanford sur le Cantique des Cantiques, in Analecta Monastica, Première Série (Studia Anselmiana XX), Romae 1948, 205-230.

INTRODVCTIO

VII

dus est etiam Balduinus de Forda, qui suis tractatulis aliquot Cantici uersus explicauit (13). Opus sancti Bernardi incompletum abbas quidam anglicus, Gilbertus de Hoylandia, qui monasterio Swinesheuedensi in agro Lincolniensi praefuit, perficere uoluit sed morte praeuentus et ipse commentarium Bernardi absoluere nequiuit (14). Gaufridus Altissiodorensis, Bernardi a secretis fidelissimus, postea abbas Clarauallensis, Fossaenouae et Altaecumbae,

opus sui praedecessoris incompletum uno commentario completo absoluit, ita ut sermones Bernardi et Gilberti in aliquod compendium redegerit ceteramque partem e sui ipsius sermonibus expleuerit. Quo factum est, ut ipse quodammodo duorum commentariorum in Cantica auctor existat (15). Ceterum,

hae

commentationes

Gaufridi,

diuersis

recensionibus

conseruatae sed nondum editae, ob rationes nobis ignotas nullo modo in ordine acceptae fuisse uidentur. Econtra sermones Gilberti de Hoylandia, quamquam eorum modus dicendi difficilior est et stylus quodammodo artificiosior, iam saeculo duodecimo multis inueniuntur in codicibus manuscriptis et postea saepissime simul cum sermonibus Bernardi, ad quos explicatione sua allegorica proxime accedunt, editi sunt (19). Quod monachi cistercienses sermones Bernardi et Gilberti ut unum quendam commentarium considerare soliti erant, maxime ex eo patet, quod etiam alter abbas e gente anglorum, Ioannes de Forda, explicationem praedecessorum suorum in finem usque perduxit sermonibus centum et uiginti nouis, initio saeculi decimi tertii completis. Rationes cur haec sermonum collectio, qui stilum et methodum Bernardi et Gilberti mirabili modo redolent, numquam amplam sortita sit diuulgationem, indicari haud facile possunt. Forsitan eorum prolixitas lectores abhorruit tempore, quo methodus theologiae scholasticae in ordinem irrepere coepit. Alteram rationem in eo uidere licet, quod monasterium Fordense usque ad abbatis Ioannis tempora ob cultum litterarum praeclarum circa annum I2IO ad exactionem a rege Ioanne impositam delendam codices suos uenumdare debuit et ad extremam paupertatem redactum est (17). Verumtamen non multo post iterum

(13) BALDVINVS CANTVARIENSIS,

501-518 ; 539-546.

Tractatus VIII, X, XIV : PL 204, c. 477-484 ;

(14) Cf. E. MIKKERS, a.t., p. 267. (15) Textus commentarii incompleti habentur in codd. mss. : Suessionensi r1, fol. 49-65? et Trecensi 444, fol. 99-104. Textus commentarii completi inueniuntur in codd. : Diuionensi 62, fol. 1-178 ; Parisiensibus, Bibl. nat. lat. 467, fol. 1-144 et lat. $59, fol. 5"-99; Trecensi 1087, fol. 1-156; insuper Claromontano 55, fol. 77-107, et Stuttgartensi, Landesbibl., Theol. qu. 176, fol. 1-80". Cf. supra, nota 8. (16) Cf. E. MIKKERS, G:t, p. 271.

(17) Cf. infra : Sermo 76, 9.

VIII

INTRODVCTIO

plures erant in Forda codices manuscripti (+8). Quod nonnulli supponunt eum sine permissione Capituli Generalis ordinis hos sermones conscripsisse ideoque eos fere semper latuisse, probandum reuera esset, quia tunc temporis lex antiqua haud urgebatur. Horum sermonum ualor doctrinalis eorumque forma litteraria praecellens dignos eos omnino reddunt, ut post octo fere saecula publici iuris fiant (+°). II. CvRRICVLVM

VITAE ABBATIS

IoANNIS DE FORDA.

Ioannes, a posteris nonnumquam Deuonius nuncupatus, natus uidetur in La Forda in paroecia de Musbury prope Axminster,

sed quo anno, incertum

est ; forte inter annum

I140 et i150 (?9) Post institutionem scholarem peractam iuuenis monasticam amplexus est uitam in monasterio cisterciensi de Forda, condito anno 1136 a monachis ex abbatia Wauerleiensi eo missis, quae ipsa filia erat Eleemosynae in linea Cistercii (3). Etsi in remotis Deuoniae partibus existens monasterium de Forda satis notum euasit propter plures, qui ex eo prodierunt auctores. Omnium usque hodie notissimus est Balduinus, qui primo clericus ecclesiae Exoniensis, deinde monachus factus anno i169, dignitate abbatiali auctus est (18) Cf. Codex Bodleianus Tanner 165, fol. 103 sq.: Registrum Angliae de libris doctorum et auctorum ueterum. Sub numero 94 in hoc catalogo enumerantur libri monasterii de Forda. Clarissimus Dr R. Hunt, praepositus bibliothecae Bodleianae, humanissime huius catalogi copiam nobis inspiciendam praebuit. Ceterum de bibliotheca Fordensi et de codicibus superstitibus uide : A.N.L. MunBY, Phillips Studies, no IV : The formation of the Phillips Library from 1841 to 1872,

Cambridge University Press 1956, p. 18-19 : anno 1846 triginta sex codices e bibliotheca Fordensi uenditi sunt. — N.R. Ker, Medieval Libraries of Great Britain : A list of Surviving Books, Londini, Royal Historical Society, 2d ed. 1964, p. 88. (19) Prologus et sermo primus a nobis editi sunt : Les serzzons inédits de Jean de Ford sur le Cantique des Cantiques, in Collectanea Ord. Cist. ref. 5, 1938, 250-261. Sermo septuagesimus sextus editus est a C.J. HorpswonrH, Jobn of Ford and tbe Interdict, in. The English Historical Review 78, 1963, p. 708-714. (20) Auctores recentiores, qui curriculum uitae loannis de Forda eiusdemque opera determinare conati sunt: M. BELL, Wl/frie of Haselbury, by Jobn, Abbot of Ford (Somerset Record Society, vol. XLVII), 1935. Vita Ioannis habetur in Introductione p. X-XIV. — J. Cox RussELL, Dictionary of Writers of Thirteenth Century England (Being Special Supplement N° 3 to the Bulletin of the Institute of Historical Research) Londini, 1936, p. 62-63. — C.J. HorpswonrH, Jobn of Ford and English Cistercian Writing, in Transactions of the Royal Historical Society, sth Series, vol. 11, 196r, p. 117-136. — C.J. HorpswonrH, John of Ford and the Interdicz, in The English Historical Review 78, 1963, p. 705-714. — J. STEPHAN, Devon Cistercians in English literature, in Transactions of the Devonshire Association for the Advancement of Science, Literature and Art, Vol. XCV, 1963, p. 25-51. (21) De abbatia de Forda uide : W. DucpArsz, Monasticon Anglicanum V, Londini 1846,p. 376-384 ; — L. JANAUSCHEK, Originum Cisterciensium Tomus I, Vindobonae 1877, p. 40-41 ; — S. Hears, The Story of Ford Abbey, from the earliest times to the present day, Londini 1911; — M.-A. Drurzm, att. Ford, in D.H.G.E., XVII (1970), c. 1020-1022. De Wauetleia, uide JANAUSCHEK, 0.6, p. 16-17. Fuit filia Eleemosynae, quae abbatia a Cistercio condita est anno ir2r; JANAUSCHEEK, 0.6., p. IO.

INTRODVCTIO

IX

anno II75, usque dum anno r1i80 ad sedem episcopalem Worcestrensem et anno 1184 ad cathedram metropolitanam

Cantuariensem euectus est (??. Plurimos reliquit tractatus theologicos iam dudum in lucem editos (23). Anno 1172 abbatia de Forda nouam ecclesiam monasticam fundauit Bindoniae in agro Dorsetensi (?*). Balduini discipulus Rogerius de Forda opus suum Versus de beata Maria Virgine ipsi dedicauit (2). Alium monachum Fordensem coaetaneum Maurinum (an idem hic sit ac Mauritius incertum est) miracula beatae Mariae conscripsisse Rogerius testatur (?9). Vterque uixit tempore Ioannis abbatis. Balduinus, dum abbas erat Fordensis coenobii, ad capituIum generale Cistercii pergens monachum Ioannem sibi comitem adiunxit, ita ut hic plura Angliae et Galliae monasteria uisitare potuerit (??). Deinde prior claustralis ab ipso Balduino designatus est. Anno r186 ad Bindoniae abbatiae regimen suscipiendum missus est uel electus. Post sex annos idem munus in coenobio Fordensi suscepit, cui usque ad finem uitae dignissime praefuit. Pauca tantum ex eius gubernii tempore nobis nota sunt. Alexander monachus de Forda, antea unus ex intimis Balduini Exoniensis, factus est abbas de Melsa, sed anno r21o

officio resignare debuit et reuersus est in Fordam (?5). Numerus monachorum ita increuit, ut Ioannes anno 1199 turmam fratrum simul cum abbate e suis monachis electam ad abbatiam de Dunkeswella inhabitandam mittere potuerit (?9). Ceterum abbas Ioannes cum aliis ordinis monasteriis frequens commercium habuisse uidetur ; id quod concludere licet e statutis capitulorum generalium conseruatis. Prima notitia directa habetur anno 1198, cum capitulum generale sententiam ordi(22) BAUDOUIN DE Fonp, Le sacrement de l'autel, introduction par J. LECLERCQ, texte latin établi par J. Morson, traduction française par E. pE Sorws, T. I, Parisiis 1963 : p. 7-11.

(23) PL 204, c. 403-774.

(24) De Bindonia u. JANAUSCHEK, 0.¢., p. 167. (25) H. TALBOT, Te verses of Roger of Ford on our Lady, in Collectanea Ord. Cist. Ref. 6, 1939, 44-54. De Rogerio uide etiam : P. FArpEn-P. VAN SINT JAN, Catalogue des manuscrits conservés à Tournai, Gemblaci 1950, 150-153. Desctibitur codex Bibliothecae municipalis Tornacensis 154, fol. 10873-12395, qui continebat opuscula eiusdem Rogerii. Codex occasione belli destructus est. (26) TALBOT, 4.6., p. 48 : Quod tamen carissimo socio nostro nonno mautino de miraculis eiusdem beatissimae uirginis perficiendum reliqui”. (27) Vita S$. Wulfrici, cap. 50 : BELL, o.c., p. 72 : “Haec uit uenerabilis Henricus domno abbati de Forda et mihi in uia Cisterciensis Capituli iocunde enarrans pto uehiculo interim fuit...". (28) Cf. BELL, o.c., p. XII-XIII. (29) Statuta Capitulorum |Generalium Ordinis Cisterciensis, ed. J.M. CANIVEZ, Tomus I, Louanii 1933 : Statuta 1199, 66 : CANIVEZ I, p. 245. Monachi Fordenses

nouam abbatiam de Dunkeswella anno tantum 1201 ingressi sunt. Cf. JANAUSCHEK, 0.£., p. 206.

à

X

INTRODVCTIO

nis ei iniunxit ab abbate de Fontibus ei intimandum, eo quod capitulo assistere omiserat (??). Anno sequenti eandem sententiam ipse Ioannes abbati Quarrensi nuntiare debuit (31). Annis proxime sequentibus multoties a capitulo generali deputatus est ad lites inter monasteria ordinis dirimendas, adiuncto sibi

semper alio abbate, siue Fontium, siue Wauerleiae uel Belliloci. Ita anno 1201 interuenit inter abbatem de Lyra OSB et abbatem Quarrensem (??) ; anno 1202 adiit archiepiscopum Cantuariensem ad denuntiandum ei Ruotolandum, suppriorem fugitiuum de Aberconway, et deputatur ad plura monasteria in partibus occidentalibus Angliae uisitanda (??). Difficultates in abbatia de Margam anno 1205 et praesertim 1206, quando eiusdem abbatiae conuersi rebellabant, soluere conabatur (34). Inspectio loci in quem transferri debuit monasterium Woburnense ei item anno I205 commissa est (35). Anno I210, cum monasterium Fordense propter grauissima onera ei a rege imposita ad ruinam redactum uideretur, capitulo generali interesse non potuit, sed ab ipso capitulo delegatus est ad rem maioris momenti, ut scilicet querimoniam archidiaconi Eboracensis contra eiusdem regionis abbatias ordinis tunc temporis potentissimas simul cum abbate Belliloci inuestigaret (36). Anno I2I3 ultima uice capitulo interfuisse uidetur et simul cum abbate Wauerleiensi componere debuit lites inter abbatias Belliloci et Stanlegiae (??). Etiam a romano pontifice Innocentio III ad tales causas dirimendas nonnumquam designatus est, quod certe probat eum tum in ordine tum extra ordinem optima fama gauisum fuisse (?3). Per tres annos confessarius fuit regis Ioannis, quod tamen munus, cum anno I208 interdictum a romano pontifice in Angliae ecclesiam pronuntiatum fuisset, multis incommodis tum ipsi abbati Ioanni tum toto ordini in illa regione ansam praebuit (3°). Nec antiquae amicitiae intuitu aliquam pro suo monasterio uel pro ceteris ordinis domibus grauaminum et exactionum diminutionem obtinere potuit (+°). Cum post annum I213 nomen eius non iam occurrit in statutis capitulo(50) Statuta cap. gen. 1198, 43 : CaN1vEz I, p. 230. (51) Statuta cap. gen. 1199, 31 : CANIVEZ I, p. 238. (32) Statuta cap. gen. 1201, 43 : CANIVEz I, p. 272. (33) Statuta cap. gen. 1202, 34, 35, 36 : CANIVEZ I, p. 28r. (34) Statuta cap. gen. 1205, 54 : CANIVEZ I, p. 318 ; 1206, 258:S1b3p3324* (35) Statuta cap. gen. 1205, $5 : CANIVEz I, p. 318. (36) Statuta cap. gen. 1210, 42 : CANIVEZ I, p. 377. (37) Statuta cap. gen. 1213, 64 : CANIVEZ I, p. 417. (38) C.R. CuENEv — M.G. CurNEv, The letters of pope Innocent ITI (1198-1216) concerning England and Wales. A Calendar with an appendix of texts, Oxonii 1967. (39) C£. Sermo 41 et 76. — C.R. Cuener - W.H. SEMPLE, Selected Letters of Pepe Innocent ITI concerning England (1198-1216), Londini 1953 : uide epistulas 29, 30, 31,

32, 34, 36.

(40) C£. infra : Sermo 76, 8.

INTRODVCTIO

XI

rum generalium, eum anno I214 mortuum esse cum antiqua traditione admittere possumus, quae insuper eum sine magna pompa, utique propter interdictum adhuc uigens, sepultum esse affirmat (#4). Nonnulli auctores eum anno 1220 diem ultimum obiisse putant (4?). In sermonibus in Canticum Canticorum et in Vita S. Wulfrici nonnumquam quasi per transennam de suo monasterio et de monachis sibi subditis loquitur, in quibus non obstantibus infirmitatibus humanis, quas ceteroquin semel tantum uehementer stringit (59), feruor uitae monasticae floruisse uidetur. Occasione enim populationum, quas anno I2IO experti sunt, suos

ad omnimodam

in Dominum

fiduciam,

ad

ueram paupertatem monasticam et terrenorum abrenuntiationem magno animo adhortatur (45). Quantum ad mentem eius et indolem quaedam non inutile erit ex eius scriptis haurire. Apparet ex illis eum litteris fuisse apprime instructum, sermonem praesertim latinum ei fuisse tantopere familiarem, ut uerborum copia nitida claritate ex calamo eius efflueret. Artes quoque liberales et rhetoricam scholarum sui temporis satis cognitas habebat, quae tamen scientia proprie monastica, sacrae scripturae, patrum et auctorum ecclesiasticorum studio abunde superabantur. Nullum e contra influxum theologiae scholasticae in eius scriptis inueniri mirandum uideri potest, aut putas a scholae doctrina eum fuisse omnino alienum ? Ioannem praeterea ingenii acuitate, spirituum discretione, pastorali erga subditos cura sollicita, uitae monasticae experientia personali, forti ac uirili pietate, orationis demum et contemplationis exercitio praestitisse, ex omnibus eius scriptis, praesertim uero e sermonibus in Canticum, clare omnibus eos legentibus elucet. III. DE

oPERIBVS

IOANNIS

DE FORDA.

Prima mentio de Ioannis abbatis de Forda operibus inuenitur in Registro librorum Angliae, cuius ab origine titulus erat : Registrum Angliae de libris doctorum et auctorum ueterum (*9). Compositum est a quodam fratre Minore medio saeculi decimi tertii ideoque non multo post Ioannis de Forda obitum. Is in bibliotheca de Forda uidit quoddam uolumen continens Ioannis in Cantica. In Ieremiam. Homiliae eiusdem. Postea Ioannes Balaeus loquitur unice de centum et uiginti sermoni(41) C£. C.J. HorpswonrH, Jobn of Ford and English Cistercian writing, in Transactions of tbe Royal Historical Society, 1961, p. 118. (42) GE: BELL, c-c., p. XIV. (43) Cf. sermo

115, 7; etiam serm.

(44) Cf. infra : Sermo 76, 11. (45) Cf. supra, nota 18.

9r, 6 et 109, 10.

XII

INTRODVCTIO

bus in Canticum

et de aliis sermonibus

eiusdem

Ioannis ;

attribuit ei praeterea tractatum seu sermones De triplici cruce, dum commentarium in Ieremiam ascribit cuidam loanni Fordeham (19). Huic nostri Ioannis operum catalogo Lelandus (^*) et Tannerus (45) addiderunt tractatum De contemptu mundi, collectionem quandam Sermonum dominicalium, Acta Regis Ioannis et Vitam S. Wulfrici (49). Quem catalogum repetunt postea alii auctores, inter quos Manrique (5°), et bibliographi ordinis cisterciensis, Carolus De Visch (9!) et Chrysostomus Henriquez (9?). Quidquid sit de his attributionibus, opera absque ullo dubio ab eo conscripta haéc quae sequuntur esse constat : I) Vita S. Wulfrici, eremitae Hagelstadunensis. Per modum prologi ei praeponuntur duae epistolae Ioannis, una dedicatoria ad Bartholomeum episcopum Exoniensem, altera ad Balduinum archiepiscopum Cantuariensem, quorum iussu uel consensu hanc biographiam Wulfrici celeberrimi anachoretae composuit eo quidem fine, ne talis sanctus eiusque sepulchrum obliuioni traderentur. Scripsit Ioannes hanc uitam, dum erat prior in abbatia Fordensi sub Roberto abbate, priusquam ipse monasterium Bindoniae gubernare coepit, ergo circa annos ir80-1184. Wiüulfricus familiarissimus erat Cisterciensibus, tum

abbatiae Wauerleiensis,

tum

abbatiae

Fordensis.

Vnde

auctor, etsi modum scribendi hagiographicum suo tempore usitatum sequatur, multa testimonia ex ore fratrum suorum de S. Wulfrico colligere potuit eaque fideliter narrationi suae inseruit. Quoad stilum, modum

scribendi, citationes e sacra

scriptura ceteraque particularia Vita S. Wulfrici miro modo

(46) I. BArAEvs, Index Britanniae Scriptorum, ed. R.L. Poore (Anecdota Oxoniensia) Oxonii 1902, p. 202-203. Ibidem p. 203 Balaeus dicit: "Ioannes Fordeham, monachus cisterciensis scripsit : Im 7bremos Ieremiae”, etc. Est reuera loannes de Fordeham, monachus monasterii S. Trinitatis in Norwicia :Cf. SrEGMÜLLER, Repertorium biblicum Medii Aeui, YII, Matriti 1951, p. 331, n? 4468.

(47) I. LELANDvs, Commentarii de Scriptoribus Britannicis, Oxonii 1709, p. 231. (48) T. TawwERvs, Bibliotheca Britannico-Hibernica, Londini 1748, p- 433.

(49) Alii auctores qui eundem fere operum loannis catalogum tradunt sunt :

A. PossEviINVs, Apparatus Sacer, Coloniae 1608, p. 876 ; C. OvpiNvs Commentarius

de scriptoribus ecclesiae, Lipsiae 1722, II, p. 1653 ; I.A. FasRIcIvs, Bibliotheca latina mediae et infimae latinitatis, III, p. 362 (reimpr.anas. Graz 1962). (5o) Ang. MANRIQUE, Cisterciensium Annalium Tomus III, Lugduni 1649 : ad annum 1200, cap. VII, n? 9, p. 528. (51) Carolus De Visc, Bibliotheca Scriptorum Sacri Ordinis Cisterciensis, Duaci 1649, p. 165-166 ; ed. 2a, Coloniae Agrippinae 1656, p. 218-219. — Auctarium ad Bibliothecam Scriptorum S.O. Cisterciensis, ed. J.M. CawivEz (in Cistercienser Chronik 1926-1927), p. 48. (52) Chr. HENRIQUEZ, Phoenix Reuiuiscens, siue Ordinis Cisterciensis Scriptorum Angliae et Hispaniae Series, Libri II, Bruxellae 1626, p. 75-18. - Animaduertendum hos ordinis cisterciensis bibliographos alia adhuc opera attribuere Ioanni de

Forda : Lectionum ordinariorum liber unus ;Scotiae Chronicon ;Opusculorum liber unus

(Ita DE Viscn, o.c. ed. 2., p. 218) ; sed immerito, ut uidetur.

INTRODVCTIO

XIII

concordat cum sermonibus in Canticum ab eodem loanne multo post conscriptis (39). 2) Sermo in dominica palmarum. Vnicus qui uidetur Superesse sermo certe Ioanni attribuendus asseruatur in manuscripto Oxoniensi, Bodl. 705, fol. 76r-79u.: Incipit sermo loannis monachi de Forda in dominica in ramis palmarum. Codex exaratus uidetur prima parte saeculi decimi tertii, sed ex eo quod auctor Ioannes monachus uocatur, sine dubio deducere licet textum hunc ex antiquiore codice descriptum esse et sermonem ipsum ad primam periodum uitae Ioannis pertinere, dum adhuc simplex monachus erat in Forda. Nitidus modus dicendi eundem de cetero auctorem arguit ac sermonum in Canticum (54). 3) Sermones C X X in Canticum Canticorum. Praeclarissimum Ioannis de Forda est opus, non tam propter ingentem molem sed potius propter doctrinae in eo contentae profunditatem et spiritualem ipsius auctoris maturitatem ex his sermonibus elucentem. Opus circa finem uitae conscriptum esse constat e sermone quadragesimo primo, in quo Ioannes loquitur de interdicto in ecclesiam anglicanam pronuntiato et sermone septuagesimo sexto, qui certo anno 1210 in hanc formam redactus uidetur. Quaeri potest potueritne Ioannes tot sermones stilo et doctrina praeclaros breui hoc tempore conscribere. Quod si alicui impossibile uidetur, ingenue licet admittere Ioannem per multos annos monachis suis Canticum explicasse, et collectos sermones uita in finem uergente in unum corpus redegisse. Post definitiuam etiam redactionem eum quaedam adiunxisse patet e sermone octauo, in quo integram paragraphum schedula interposita addidit (55). Vnitas tamen totius operis deficiente quouis diuisionis indicio certo manifestatur. Ioannem reuera horum sermonum auctorem fuisse ex inscriptione codicis iam constat ceterisque codicibus olim existentibus confirmatur. Singulis sermonibus aliquod compendium praemittitur ab ipso auctore compositum. Quae capitula initio codicis posuit, ut legentibus ea quae immenso opere continentur primo intuitu patefierent (99). Sermones omnes, paucis tantummodo exceptis, eiusdem fere (53) Wulfric of Haselbury, by Jonn, Assor or Fonp, edited with introduction and notes by Dom Mautice BELL, M.A. (Somerset Record Society, Vol. XLVII), 1953, LXXII + 203 p. Vita beati Wulfrici habetur p. 1-155. (54) H. TArsor, Un sermon inédit de Jean de Ford, in Collectanea Ord. Cist. Ref. 17,

1940-1945, P. 356-45.

(55) C£. Sermo 8, 4 : I, p. 81, nota 85. (56) Prologus 6 : “Id tamen ad laboris huius leuamen fastidiique solatium procutatum est, ut sermones ipsi breuiter absoluerentut, quatenus compendium, quod deerat uniuerso, inueniatur in singulis" (I, p. 36, lin. 152-155).

XIV

INTRODVCTIO

longitudinis sunt. Praemittit auctor semper aliquam breuem explicationem sensus litteralis uersus Cantici, de quo agendum est ; deinde ad exegesim sensus allegorici aut moralis transit, et sermonem semper claudit doxologia ad sponsum ecclesiae, Iesum Christum. Intra hoc schema sat libere textum Cantici diuersis modis explicat, nonnumquam sensum allegoricum aut moralem per plures sermones prosequendo, nonnumquam etiam eodem sermone diuersos Cantici explicandi modos simul proponendo. Vnitatem uero totius operis ita bene conseruat, ut numquam cohaerentiam uel consequentiam expositionis disrumpat. Saepius suae exegesi aliquod soliloquium interponit, deuotam scilicet precem ad Christum affectus suos intimos pandentem (57). Notatu omnino dignum est etiam in Vita S. Wulfrici textus e Cantico Canticorum abundare (55), quo probatur Ioannem iam a longo tempore huius sacri epithalamii textus meditatum esse eosque secum constanter quasi ruminasse, ita ut sicut cetera scriptura hoc carmen omnino familiare ei factum sit. Quoad cetera opera antiquis catalogis Ioanni attributa sequentia forsitan affirmare licebit. Eum praeter sermones in Canticum alios sermones uel homilias scripsisse, omnino uerisimile habendum est ; quae si adhuc supersint, spes remanet fore, ut serius ocius in aliquo codice inueniantur. Idem dicendum de sic dicto Commentario in Ieremiam. E libris ueteris testamenti propheta Ieremias multoties in sermonibus in Cantica occurrit, quod saltem probat Ioannem eius librum optime cognouisse (?9?). Tractatus de contemptu mundi attribuendus uidetur Rogerio de Forda, qui eiusdem tractatus mentionem facit in catalogo suorum operum : De contemptu superbiae et luxuriae, Tractatus de dilectione Dei et contemptu mundi ($9). Vnde facile hic error in librorum catalogos irrepere potuit. IV. DE PRAECIPVIS CAPITIBVS DOCTRINAE.

In explicatione Cantici Canticorum Ioannes de Forda fidelem traditionis patristicae necnon auctorum ecclesiasticorum, qui ad sua usque tempora aliquem in hunc librum scripserant commentarium, discipulum se exhibet. Hac traditione saecu-

(57) Talia soliloquia inuenies u.g. : Prologus 2 ; Setmo 4, 4 ; 7, 4-5 ; 9, 4-5 (cf. lin. 177 : uox illa soliloquii tui loquentis cum anima tua et ad animam tuam) ; 1o, 7512, 6-7 ; 20, 7 ; 22, 8-9, etc. Cf. etiam Va beati Wulfrici, cap. 19 : *dicens mihi

in soliloquio meo" : BELL, p. 36.

(58) C£. Vita $. Wulfrici : cap. 2, 8, 23, 53, 56, 97 : ed. BELL, p. 17, 21, 43, 77-18, 85, 123.

(59) Cf. citationes ex hoc libro in Vol. II, in indice locorum sacrae scripturae. (60) C£. FArbER-VAN SINT JAN, 0.c., p. 150-151.

INTRODVCTIO

XV

lari Canticum Canticorum concipitur ut quaedam allegoria, quae uel mutuum amorem Christi inter et ecclesiam uel dilectionem inter Saluatorem et singulas animas, diuersissimis sub imaginibus uenusto modo canit. Hanc carminis sacram indolem auctor omnino incolumem seruare intendit, quippe quod a Spiritu Sancto inspiratum reuera est sacrum carmen, epithalamium sacrum, carmen amoris sacri, spirituale eloquium ; his enim nominibus uel similibus auctor Canticum iterum atque iterum commendat. Quam exegesim siue theologicam, in quantum scilicet mysteria fidei ipsamque historiam salutis modo eminenti explicat, siue ascetico-mysticam licet nominare, in quantum experientiam spiritualem necessitatesque singulorum hominum eorumque intimam cum Deo coniunctionem experientia duce describit. Etiamsi pluribus in locis Ioannes loquatur de beata Virgine Maria, Canticum qua tale numquam in sensu mariologico, quemadmodum alii ante eum auctores fecerunt, explicare intendit. Quod non impedit, quominus nonnumquam unum alterumue uersum etiam beatae Virgini applicet. His de exegesi Cantici praemissis in sequentibus praecipua capita doctrinae Ioannis de Forda tanguntur, prout primo intuitu e textu nunc publici iuris facto, lectori sese offerunt. Quae doctrinae capita hic schemate quodam sat arbitrario proposita per totum opus dispersa inueniuntur, immo praesupponuntur, indigent tamen ulteriori eaque accuratiori inuestigatione, qua Ioannem de Forda inter praecipuos doctores ordinis cisterciensis numerandum esse sine dubio patebit. Inprimis igitur notandum est Ioannem ad contemplationem Dei, siue qua unus est, siue qua tribus personis constare ex fide discimus, sat parum intendere. Metuebatne Ioannes dogmatis huius obscuritatem, aut a theologorum uiuis disceptationibus abstinere malebat,

aut tandem

ordinis sui uetitum,

ne de hoc mysterio sermo publice fieret, eum a consideratione summae deitatis retinebat ? Animaduertendum tamen festum SS. Trinitatis ab ordine cisterciensi paulo ante in suam litur-

giam fuisse introductum (8).

Multo magis insistit auctor in doctrina christologica, quae ad instar methodi aliorum ordinis cisterciensis auctorum centrum fere totius eius systematis theologici constituit. Libenter enim mysterium incarnationis proponere solet eo sensu, quod Verbum assumpserit non tam humanam naturam quam potius totum hominem. Sic clare omnino adhaeret sententiae plurimorum

coaetaneorum

et inter eos S. Anselmi Cantuariensis,

(61) Cf. Statuta cap. gen. 1175, 1 : CANIVEZ I, p. 82. Sermo in capitulo monachorum prohibitus est tantum anno 1230, 1 : CANIVEZ II, p. 84.

XVI

INTRODVCTIO

non tantum pro fundamento talis doctrinae theologicae sed etiam pro consequentiis inde deducendis (6°). Hoc enim praesupposito facile sequitur Ioannem de Forda non nimis insistere in diuinitate personae Christi asserenda, quam quidem nullo modo negat, quin uero saepissime affirmat, sed potius attendere ad actiuitatem saluificam humanitatis Christi : sanctificatur quidem hic homo Iesus Christus per intimam unionem substantialem cum Verbo, crescit more humano, participat cum nostra passibilitate, uno uerbo ex omni parte conformatur nostrae humanitati. Vnde redemptio totius generis humani non per se fit eo, quod ad sententiam plurimorum patrum natura humana assumpta sit a Filio Dei, sed eo quod hic homo Iesus Christus Verbo in incarnationis mysterio mirabiliter unitus, assistens ante tribunal Patris integram eidem pro offensis generis humani liberrimam offert satisfactionem. Modus quo iudicium hoc diuinum ab auctore sermone decimo ante lectoris

oculos

obducitur,

omnino

uiuidus

dicendus

est

et

admirandus. Idem genus dramaticum dialogi inuenies apud Bernardum et Guerricum (63). Sicut ali auctores cistercienses Ioannes tenera excellit deuotione erga humanitatem Christi et mysteria in ea ad omnium salutem peracta. Ita frequentissime loquitur de mirabili Christi natiuitate, de eius infantia et uita publica, de praedicatione et miraculis, de passione, de morte et de resurrectione

Christi, de ascensione ad Patrem et de iudiciali eius potestate in fine mundi. Iterum atque iterum uerba ibi recurrunt : bone Iesu, dulcis Iesu, quae communissima sunt in operibus Aelredi et Gilberti de Hoylandia. Mysterium eucharisticum, prout est panis uitae pro hominibus uel etiam prout constituit corpus Christi mysticum, passim ab eo in sermonibus tangitur. Beata Virgo, quae uere est mater Dei, proponitur tamen a Ioanne ante omnia ut mater hominis assumpti in Deum. Ideoque etiamsi sat amplam doctrinam tradit de peccato originali, non inuenies eum immaculatam beatae Virginis conceptionem, sed potius illius omnimodam sanctificationem et sanctitatem propter eminentem maternitatem hominis assumpti a Deo in unitatem personae clare docuisse. Quapropter facta est beata Virgo omnibus hominibus “summum ac praecipuum amoris exemplar" (95, mater compassionis, gratiae mediatrix. Eam nonnumquam sponsam principalem Verbi

(62) Cf. J. CHATILLON, Théologie, spiritualité et métaphysique dans l'uuvre oratoire d' Achard de Saint-Victor, Parisiis 1969, p. 190-196. — R. RoQues, Anselme de Cantorbéry, Pourquoi Dieu s'est fait homme, (Sources Chrétiennes 91), Parisiis 1963, p. 145-161. (63) Cf. BERNARDVS CLARAV., In laudibus uirginis matris, setmo 4, 8 sq. : PL 183, C. 83-86 ; ed. LECLERCQ IV, 53-57.— GVERRICVS, In assumptione beatae Mariae,sermo

2 : PL 185, 190-195. (64) C£. Sermo 7o, 2.

INTRODVCTIO

XVII

nominat, quia Christus in redemptione generis humani eam intime sibi coniungit, immo nominat eam sponsam Dei (5). Sic Mariam semper collocat sub luce redemptionis a Christo peractae.

Nullo modo mirandum Ioannem iuxta hanc doctrinam christologicam ut alterum momentum centrale suae theologiae constituisse ecclesiologiam bene ordinatam. Ecclesia enim est dilectissima sponsa Christi, omnibus eius gratiae et uirtutum donis adornata sed usquedum in loco peregrinationis uersatur, humanae infirmitatis maculas secum ferens. Excellit siquidem ipsa amore et fide fixa in Christum, unde merito exsurgit mutua Christi et ecclesiae fidelitas, unitas fidelium, unanimitas in confessione eiusdem fidei, sanctitas clericorum ceterorum-

que ordinum ecclesiasticorum ; eucharistia est praecipuum unitatis ecclesiasticae sacramentum. In fine temporum ecclesia simul cum synagoga, per eam post uagationem in mundo ad Christum redacta, erit sponsa una, Deo in aeternum adhaerens constituensque cum angelis fidelibus nouam perennemque Ierusalem coelestem. Quantum ad relationes externas ecclesiae cum potestate saeculari, Ioannes non uidetur participare ideas sui temporis ubique sparsas de potestate temporali ecclesiae. Magis enim insistit in charactere seu uocatione spirituali ecclesiae, quae melius inter persecutiones ceterasque huius mundi obstructiones quam inter prospera et honorificentias efflorescere potest. Ecclesia ut suo sponso conformetur, sit pauper et nuda, humilis et abscondita, ut inde magis gratia Dei clarificetur. In quam ecclesiologiam saepe inserit schema ab antiquis receptum de tribus in ecclesia statibus, praefiguratis in Noe, Iob et Daniel, et frequenter de officiis unicuique statui annexis loquitur. Eo quod Ioannes Canticum Canticorum explicat de relatione inter Christum et singulas animas, quae utique est relatio caritatis et dilectionis sponsalis, doctrinam sat completam tradit de uita ascetica et mystica, alia ex parte intime cohaerentem cum iis, quae de Christo et ecclesia docuit. Animaduertere iuuat loannem minus quam nonnulli alii auctores ordinis cisterciensis, ut u.g. Bernardus et Aelredus, loqui de quaestionibus psychologicis de anima, de libertate arbitrii, de potentiis animae, etiamsi considerationes de affectibus animae nullo modo desint. Magis directe insistit in exercitio uirtutum,

humilitatis,

patientiae ; urget necessitatem

poeniten-

tiae, compunctionis et continuae orationis. Gratia et adiuto(65) C£. Sermo 7o, 1 : “Vnde et nomen illud gloriae singularis quod animabus Iesum amantibus dignantissima bonitate sua commune fecit spiritus caritatis, huic (= Virgini matri) nimirum amplius diligenti titulo speciali inscripsit, hoc est ut sponsa Dei uocetut et sit". 2

XVII

XVIII

INTRODVCTIO

rium Spiritus Sancti quamcumque animam poenitentem et humilem Christumque ueraciter diligentem ad intimam cum Verbo unionem etiam in hoc mundo euehere potest. Tunc uere ruina peccati originalis reparatur ad renouatam eamque plenam similitudinem animae cum Verbo, in maxima libertate interna, qua homo spretis omnibus mundi sollicitudinibus iugi cum Verbo gaudeat connubio et communione, ita ut ''esse

eius diligere" euadat ($9). Cum loannes de Forda sermones suos scripserit pro monachis, mirum non est eum compluribus in locis supponere uitam illam monasticam, quae initio saeculi decimi tertii in monasteriis Angliae ducebatur. Vita illa, non obstantibus multis negotiis saecularibus quibus ordo ipsaque singula monasteria

inuoluta erant, satis ardua et dura adhuc

erat.

Quod patet ex obseruantiis monasticis, quae auctor supponit eas laudando et commendando, ut sunt lectio, labor manuum,

officium diuinum, uigiliae nocturnae, uita frugalis, etc. Speciali modo auctor commendat paupertatem monasticam, quae ob auctas possessiones et amplas abbatiarum constructiones laxari uidetur, sed iuxta Ioannem haec paupertas actione principum iniuriosa quidem sed tandem salubri in feruorem pristinum restitui potest. Abbas Ioannes, qui per plurimos annos pastorale officium in suo monasterio ut prior, postea ut abbas exercuit, multis uicibus loquitur de cura animarum exercenda siue ab episcopis uel sacerdotibus,

siue a monasteriorum

abbatibus.

Acriter

stringit mores multorum sui temporis sacerdotum, qui terrena sectantes animas sibi comissas negligunt. Altam uocationem alios in uita spirituali instruendi diuinaque sacramenta distribuendi maximi aestimat et sparsim in eius sermonibus utilia inueniuntur consilia de officio pastorum animarum. Haec sunt quaedam momenta doctrinae summatim tantummodo et ualde incompletetractatae,quae tamen monstrant Ioannem de Forda inter ordinis cisterciensis auctores spirituales insignem occupare locum. V. DE FONTIBVS.

Primus isque principalis quo utitur Ioannes de Forda fons est sine dubio sacra scriptura, quam continuo in mente habuisse uidetur. Hoc sub aspectu aequiparandus est aliis sui temporis auctoribus ex ordine monastico et imprimis Bernardo Clarauallensi. Fere omnes scripturae libri in sermonibus super Canticum explicite uel implicite occurrunt, etiamsi liber psalmorum, prophetiae ueteris testamenti et epistulae paulinae ceteris abundantius adhibeantur. (66) C£. Sermo 55, 14 : L, p. 391, lin.285.

INTRODVCTIO

urs

Nonnullis in locis auctor expresse affirmat se nullam aliam doctrinam in explanandis Canticis tradere uoluisse quam patres et praedecessores sui tradiderint. In hoc sensu nouum ab eo expectare corpus doctrinae superfluum est, quamuis ea quae lectione et meditatione e traditione sibi acquisierit nouo quodam modo nouaque mente ita proponere studeat, ut reuera nouum opus personalis eius intuitionis luce perfusum inde exortum sit. Ouod sane non minoris meriti habendum est. Eximii ecclesiae doctores, Augustinus, Gregorius, Ambrosius, explicite ab eo inter fontes numerantur (87). Hieronymum non explicite quidem sed directe adhibet in explicatione nominum hebraicorum, et quod spectat citationes explicitas et implicitas sumptas e regula sancti Benedicti, has in libro monachis hanc regulam profitentibus destinato merito expectare licet. Sanctum Anselmum Cantuariensem magnum doctorem ecclesiae habet et pluries ad eiusdem opera uel doctrinam

recurrit, ut suam in theologicis sententiam fulciat (68). Ouod mirum forsitan quibusdam uideri potest, qui Anselmi influxum medio saeculi duodecimi uix non cessasse affirmant. Cum ali auctores contemporanei rarissime fontium explicite mentionem faciunt, Ioannes de Forda Bernardum Clarauallensem in sua expositione in Canticum se secuturum dicit (6°). Et fatendum est eum stilum, modum dicendi, methodum interpretandi Canticum Bernardi et etiam Gilberti de Hoylandia miro modo imitari, si uox imitationis hic recte adhibetur. Videtur auctor magis eodem spiritu imbutus, ita ut legendo eius sermones saepissime Bernardum uel Gilbertum prae oculis habere putares. Guerricum abbatem Igniacensem et Bernardi discipulum maximi aestimauit (7°) eiusque influxum in hunc commentarium sine magna difficulate assignare poteris. Richardum etiam a sancto Victore ad praecipuos suos fontes adiungit (??), quamuis non ita facile citationes explicitas ex illius operibus inuenias et Ioannes in Cantici expositione aliam uiam ingredi uideatur ac Richardus. Quaeri potest, cur inter auctores immediate sibi praecedentes in ordine cisterciensi Ioannes non expressis uerbis numerauerit abbatem et amicum suum Balduinum de Forda nec Aelredum abbatem Rieuallensem, quibus tamen in multis facillime comparari potest. Quod ualet de eius doctrina eucha(67) C£. Sermo 24, 2 : I, p. 203, lin. 32 et 34. (68) Cf. Sermo 8, 4 : I, p. 82, lin. 126. (69) C£. Prologus, 4 : “Sic ... post magnum illum uirum, beatum loquor Bernardum, currere exopto ..." (I, p. 35, lin. 99-100) ; Sermo 20, 5 : “Ait enim sanctus quidam ac uete philosophus ... (— Bernardus) (L, p. 177, lin. 159). (70) Sermo 8, 4 : *Igniacensis uit catholicus et utique eruditissimus" (I, p. 85, lin. 138). (71) C£. Sermo 24, 2 : I, p. 205, lin. 34.

XX

INTRODVCTIO

ristica in qua similitudo cum doctrina Balduini facile inuenitur, dum alia ex parte Ioannes eandem tenerrimam deuotionem erga Christum ac Aelredus idque iisdem fere uerbis profitetur. Nec mirum proinde in scriptis Ioannis affinitatem aliquam inueniri posse cum poeta, qui hymnum composuit "Iesu, dulcis memoria" (*??). Vnde concludi potest Ioannem totam fere traditionem patristicam et monasticam suam fecisse. Quo fit, ut saepe difficillimum sit statuere e quonam fonte largius quam ex alio hauserit. Praesertim si agitur de auctoribus saeculi duodecimi intra uel extra ordinem cisterciensem, hi fere semper eandem linguam scribendo

adhibent,

similem

proponunt

doctrinam,

eandem deuotionem erga Christum et ecclesiam profitentur ac Ioannes, cum et ipsi omnes e communi patrum cognitione et e communi uitae monasticae experientia sacrae theologiae et christiani cultus amplissima posteris reliquere monumenta. Nec praetereunda est sacra liturgia, cuius textus u.g. antiphonarum uel responsoriorum nonnumquam propriis uerbis citantur; interdum etiam textus sacrae scripturae ex usu liturgico potius quam e codice biblico desumpti esse uidentur. Quod si textus aliqui auctorum ethnicorum apud eum inueniuntur, eos ut quasdam eius iuuentutis et formationis in scholis reminiscentias considerare elegans sermonum eius

latinitas suadet (73).

VI. DE conick.

Codex Collegii Ballioli 24 circa medium saeculi decimi tertii exaratus uidetur (7$). Continet 267 folia, quorum unumquodque textum duabus columnis 37 - 42 linearum conscriptum exhibet, exceptis primis quinque foliis quae sermonum capitula continent. Collatio foliorum : 14, I - 719, 88, 912, 10-2610, QR.

dimensio foliorum : 30 x 21 cm. Litterae initiales plerumque rubro colore modo quidem simplici a rubricatore ornatae sunt, qui color ruber tamen in maiori codicis parte expalluit. Nonnumquam etiam color coeruleus uel uiridis pro litteris initialibus adhibetur, nonnumquam miscetur colore rubro. Item textus capitulorum unumquemque sermonem praecedens rubro colore conscriptus est, exceptis duobus uel tribus sermonibus, quorum capitula colore uiridi depicta sunt. In margine, praesertim in initio codicis, notae diuisionem

quandam

textus indicantes inueniuntur;

desunt uero post

(72) A. WrrManr, Le ** Jubilus" (sur le nom de Jésus), dit de saint Bernard. Étude avec textes, Romae 1944.

(73) Quod forte supponere licet eum curriculum triuii et quadriuii petsoluisse, antequam uitam monasticam amplecteretur. (74) C. R.A.B. Mywons, Catalogue of tbe Manuscripts of Balliol College Oxford, Oxonii 1963, p. 16-17.

INTRODVCTIO

KXT

sermonem duodecimum. Per totum codicem correctiones in ipso textu uel in margine habentur. Quamuis textus a scribis generatim magna cum attentione et cautela transcriptus sit, tamen ex dictis emendationibus nonnumquam concludere licet scribas textum non semper intellexisse, quem ex ipsius auctoris Ioannis uel alio exemplo textus originalis describebant : id probant mendae ut : Salomon pro solamen, eodem pro edom, capitis pro capris, etc. Attenta tamen mole sermonum omnino parui pendendae sunt. Ceterum non constat, quot scribae huic codici conscribendo operam dederint. Sunt ad minus duo, quod patet e clara scriptionis differentia inter fol. 121 et fol. 122. Inuenitur alia quaedam scriptionis discrepantia inter fol. 134 et fol. 135, ubi scriba fol. 135 plures uersus adiecit ; est insuper unicus casus in toto codice, quo ad calcem fol. 134% custodia habetur: signant |singula. Plus quam duo uel tres scribae non fuerunt : idem enim scriba utendo alio stilo, nouo pergameno uel atramento scripturam suam facile mutat, sicut etiam scriptionem longius protrahendo negligentiam quandam admittere potuit ; quod locum habuisse duorum huius codicis scribarum scriptionem inspicienti clare patebit. Codex ita describi potest : fol. 1" manu posteriori saec. XV scriptum est : Ioannes de Forda super extremam partem canticorum et sic compleuit opus Bernardi. Liber domus de Balliolo in Oxonia ex dono Reuerendi in Christo patris et domini Domini Willelmi Gray Eliensis Episcopi. fol. 22-5r :

Capitula sermonum : Incipiunt capitula sermonum dompni Ioannis uenerabilis abbatis de Forda super extremam partem canticorum. fol. 6ra-7:b : Incipit prologus Dompni Ioannis uenerabilis abbatis de Forda super extremam partem Cantici Canticorum ab eo loco : Dilectus meus candidus et rubicundus, usque in finem. Inc. Si quis me temeritatis ... Expl. ... Deus per infinita saecula saeculorum. Amen. Explicit prologus.

: fol. 715-2671 : Sermones CX X in Canticum : Incipiunt capitula sermonis

primi : Quam sollicite sponsa ... Expl. ... qui tu ipse es, sponsus ecclesiae, gloria sanctorum, laus spirituum beatorum, qui cum eodem patre et spiritu sancto uiuis et gloriaris deus per infinita saecula saeculorum. Amen. Explicit sermo centesimus uicesimus dompni Ioannis abbatis uenerabilis de Forda, ordinis

XXII

INTRODVCTIO

cisterciensis, super extremam partem cantici canticorum. Finito libro sit laus et gloria Christo. (Linea sequens erasa est). Codex coopertus est tegumine e corio confecto forsitan saeculo decimo sexto uel septimo. Pergamenum est bonae qualitatis, licet iniuria temporum in posteriori codicis parte paululum damni passum sit. Capitula, quae sermones praecedunt, ex intentione auctoris compendium sermonum accuratissimum exhibent, unde merito concludi oportet ipsum Ioannem horum capitulorum uel potius summariorum auctorem fuisse (75). Quae capitula ordinantur iuxta Cantici uersus quos explicant : uersus ipse intra circulum ponitur, dum capitula lineis minusculis huic circulo connectuntur. Vti iam dictum est, capitula haec initio cuiusque sermonis iisdem fere uerbis, paucis in locis aliquantulum immutatis, repetuntur. Plura manuscripta huius commentarii exstitisse certum uidetur. Auctor Registri librorum Angliae exemplar in bibliotheca Fordensi adesse commemorat (78). Lelandus loquitur de exemplaribus uisis in Forda, in Collegio Ballioli Oxoniae et in abbatia Belliloci (*?). Ex alia parte Carolus De Visch exemplar apud Gilbertum, priorem Bonifontis exstare commemorat, haud dubium quin in Bibliotheca Patrum Cisterciensium, a Bertrando Tissier incohata, hoc esset edendum (78). Exemplar Collegii Ballioli saeculo decimo quinto in possessione erat Willelmi Gray, episcopi Eliensis, qui codicem simul cum aliis ab ipso diligenter conlectis huic Collegio dono dedit (*?). Vtrum hoc exemplar idem sit ac exemplar Fordense, difficulter examinari potest, si fides danda est assertioni Lelandi. In Appendice ad hanc seriem sermonum in Canticum denuo sermonem illum unicum Ioannis de Forda in dominica palmarum imprimendum curauimus. Conseruatur hic sermo in codice Bodleiano 705 (Inv. Cat., n9 2564), fol. 76r-79u. Codex iste exaratus uidetur initio saeculi decimi tertii ; textus conscriptus est duabus columnis, lineis 36, manu

dissimili codici Balliolensi. Continet gustini et Isidori. Deinde reperitur fol. 76: :

ualde regulari, haud

opuscula

diuersa Au-

(75) Cf. supra nota 56. (76) Cf. supra, nota 18. (77) LzLANpVs, De rebus

Brifannicis Collectanea, T. Ill, ex autographis descripsit ediditque Th. HEARNIvs, Oxonii 1715 ; p. 65 : Balliol College ; p. 150 : Ford et Bellus locus. (78) C. De Visc, Auctarium ad Bibliothecam Scriptorum 5.0. Cisterciensis, ed. CaNIVEZ, (Cistercienser Chronik 1926-1927), impr. sep. p. 48 : “Extat hoc opus apud

exim. Dom. Gilberto Bonifontis Priorem, qui propediem illud publicaturus est". (79) De Willelmo Gray ut collectore librorum fusius tractat R.A.B. Mywons, Catalogue of tbe manuscripts of Balliol College, Oxonii 1963, in Introductione, p. XXIV-XLV. Vixit W. Gray 1416-1478.

INTRODVCTIO

XXIII

Sermo Ioannis monachi de Forda in dominica in ramis palmarum. Inc. Hodie, dilectissimi, suscictauit Deus uerbum suum ...

fol. 79ua : Expl. ... Quam uisionem desiderabilem nobis praestare dignetur benedictus, qui uenit in nomine Domini. Sequitur deinde in codice fol. 8or-95u : Liber Arnulphi Bonaeuallis de sex uerbis Domini in cruce. In hoc quoque codice textus sermonis Ioannis ualde accuratus est cum quibusdam emendationibus in margine manu contemporanea appositis. Textus iam aliquot ante annos factus est iuris publici (39). VII. DE RATIONE TEXTVS EDENDI.

In hoc textu edendo unicum codicem manuscriptum Collegii Balliolensis adhibuimus, qui propter suam omnimodam perfectionem nullam umquam seriam difficultatem transcribentibus praebuit. Menda aperta ipsius scriptoris in textu sine ulla adnotatione correximus. Verba bis per amanuensis errorem posita plerumque simplicter omissa sunt. Ceteras uero emendationes uel lectionum uariationes in notis ad paginarum calcem curauimus indicandas. Nonnumquam item certam manuscripti lectionem plenioris intelligentiae intuitu immutauimus ; res in notis indicata est.

Ad orthographiam linguae latinae quod attinet, ad usum modernum eam adaptauimus. Huius enim editionis scopus non est, ut per se primo philologicis sed theologicis potius inuestigationibus inseruiat. Quapropter in orthographia hac moderna determinanda principia secuti sumus lexici A LATIN DICTIONARY,

by

Charlton

T.

LEwis

and

Charles

SHORT,

Oxford, Clarendon Press 1966. Vt tamen lector orthographiae latinae prout in manuscripto occurrit imaginem sibi acquirat, plurima exempla hic subiungimus de usu litterarum / et y, de assimilatione litterarum in uerbis compositis, de aliis formis uerborum minus nobis notis, quae tamen consuetum illius temporis usum nequaquam excedunt. In exemplis quae sequuntur primo ponitur forma prout in manuscripto inuenitur : anchora ò ancora ; archa ò arca; armonia y harmonia ; assimulare y assimilare ; beniuolentia » beneuolentia ; brachium ò bracchium ; calciamenta ò calceamenta ; carisma y charisma ; cathena ò catena ; catharactae ò cataractae ; charitas » caritas ; choruscare y coruscare ; conscidere » concidere ; cyrographum ò chirographum ; cythara » cithara; deceptatio y disceptatio ; distillo » destillo ; ebetudo » hebetudo ;

(80) H. TALBOT, Un sermon inédit de Jean de Ford, in Collectanea Ord. Cist. Ref. 17,

1940-1945, 36-45.

XXIV

INTRODVCTIO

edus y haedus ; exhylarare y exhilarare ; fantasticus ò phantasticus ; genitrix y genetrix ;habundare y abundare ;hanelare > anhelare ; harena y arena ; hyatus » hiatus ; hyems » hiems ; hircus ; hystoria y historia ; inbectlis > imbecilis ; hyrcus ;inhyans y inhians ; inmerito » immerito inhaerere y inerere (item in similibus) ; inpingare y impinguare ; inscidere X incidere ; introhire X introire ; iocundus ò iucundus ; laciui y lasciut ;

langor » languor ;lauachrum y lauacrum ; lintheus ò linteus ; millia y milia ; misterium y mysterium ; nepharius ò nefarius ; obprobrium » opprobrium ; ortus » hortus (hortulanus, etc.);

perhennis y perennis ;praescidere y praecidere ;prophanus > profanus ; Prothomartyr y $rotomartyr ; pulcra y pulchra ; quatinus » quatenus ; quatuor » quattuor ;rumphea y rhomphaca ; sathan y satan ; scemata ^» schemata ; scilere > silere ; scola » schola ; sepulchrum y sepulcrum ; sinagoga y synagoga ; sollempnis y sollemnis ; superheminens y superemanens ; Syna > Sinai; Syon » Sion; lanquam y tamquam ; Thimotheus » Timotheus ; ymago » imago ; ypocrisis y hypocrisis ; Ysaias » Isaias. Fere semper posuimus : arctus pro artus ; poenitentia pro paenitentia ; incohare pro inchoare. Littera p in uerbis ut dompnus, temptare, etc. semper omittitur. Litterae c et t saepissime in uerbis, ut precium » pretium, inuertuntur in manuscripto. Quoad

interpunctionem,

usum

litterarum

maiuscularum,

diuisionem sententiarum, codicem manuscriptum a longinquo sequi conati sumus ; sed claritatis causa sola intelligentia textus diuisionem aliquam nobis imposuit paulo diuersam ab ea, quae a codice traditur. Distinctiones textus in paragraphos, quae in textu edito inueniuntur, in codice manuscripto ex toto desiderantur, si duodecim priores sermones excipias. Vnde ne textus longior lectoribus taedium pareret eorumdemque oculos fatigaret, illum in quasdam distinctiones uel paragraphos diuidimus, in quantum sensus textus nobis hoc faciendi copiam reliquit. Facile proinde concedimus nonnullis in locis aliis aliam diuisionem magis placere posse. Citationes e sacra scriptura ad litteram uel paululum immutatae in notis ad calcem paginarum indicantur. Attamen saepissime difficillimum erat distinguere inter citationem aliquam et meram ad sacram scripturam allusionem uel etiam paucissima scripturae uerba per transennam tantum usitata. Sicut plurimi patres et ipse Bernardus Clarauallensis, ita Ioannes de Forda libenter loquitur lingua biblica, quo factum est ut nullo modo omnes ad sacram scripturam allusiones in notis reuocare potuerimus. Vbi uero textus in aliqua citatione litterali a lectione Vulgatae parumper differt, lectiones uariantes in notis posuimus. Interim incertum omnino manet, utrum

INTRODVCTIO

E

hae uariationes debeantur memoriae fallaci auctoris an textui Vulgatae, quem auctor ad manum haberet. Citationes patrum uel aliorum auctorum ecclesiasticorum, uti

iam

insinuatum

est,

maioribus

difficultatibus

ansam

praebuerunt. Etsi de facto quosdam fontes in notis indicauimus,

excederet

tamen

ambitum

huius

editionis

omnes

hos

fontes, citationes et allusiones ad textus praedecessorum enumerare ; hunc laborem inuestigationibus potius ulterioribus relinquimus. . In fine alterius huius editionis uoluminis inuenientur plures indices, quorum auxilio textus Ioannis de Forda eiusque doctrina theologica et spiritualis melius et facilius inuestigari queat. Hi indices sunt : I)Index omnium locorum sacrae scripturae in notis ad calcem paginarum occurrentium. 2) Index locorum sanctorum patrum aliorumue qui in notis recensentur. 3) Index nominum siue locorum siue personarum, quae in his sermonibus inueniuntur. 4) Index uerborum et locutionum. De hoc ultimo indice haec attendere iuuabit. Mens nostra nullo modo erat uocabularium stricte dictum idque completum conficere. In hoc indice retinuimus ea tantum uocabula uel uerborum compositiones uel locutiones, quae quoad doctrinam et exegesim auctoris quoddam momentum habere uidentur. Vnde ibi inueniuntur : 1) Vocabula, quorum auctor in textu allegoricam dedit explicationem uel moralem, ut sunt uerba ipsius Cantici : u.g. osculum, crater, guttur, et hujusmodi. Quae uerba littera quae uulgo dicitur italica imprimenda curauimus. 2) Alia uerba plerumque substantiua uel singulariter sumpta uel cum aliis coniuncta, quae praecipua capita doctrinae in his sermonibus contenta exprimunt. Ergo si quod caput doctrinae quaeritur, non tantum sub uno uocabulo quaeratur, sed etiam sub aliis similibus : u.g. amor, dilectio, caritas ; gratia, spiritus gratiae, spiritus dilectionis ; timor, metus, etc. 3) Verba demum, quae communissima sunt, ut sponsa, sponsus, dilectus, Christus, etc. sine aliqua addita determinatione, nonnisi in

locis, in quibus auctor specialem quandam proponit interpretationem, in hoc indice collocauimus.

Sperare audemus hunc indicem uerborum et locutionum a nobis propositum legentibus sermones Ioannis, abbatis de Forda, et indagantibus eorum sensum aliquid posse utilitatis afferre. x

*

Superest, ut omnibus quicumque huic operi edendo consiliis uel aliis quibuslibet modis aliquod attulerint iuuamen, gratias

XXVI

INTRODVCTIO

quam maximas referamus. Inter quos sane magnum nostrae gratitudinis debitum persoluimus Reuerendissimo Domino Eligio Dekkers, Abbati Sancti Petri in Steenbrugge, qui opus hoc Ioannis de Forda ineditum collectioni, Corpus Christianorum : Continuatio Medieualis, ab ipso laudabiliter promouendae, inseri dignum iudicauit. Magnae item gratiae referendae sunt cl. uiro, Iosepho Theuws, ex Bergeyck, qui sagaci labore et diligenti studio textum typis praeparauit.

die ir Iunii 1970 Editores.

SERMONES I - LXIX

| tái ictr HMM n us

Hit "E.

Sti

S

Lo

ra$Ps Hla | Mus ja i

Dc

ehe M, dee —

.

u

E:

"udi EV

D

a

IOANNIS DE FORDA SVPER EXTREMAM PARTEM CANTICI CANTICORVM SERMONES CXX. Incipiunt capitula sermonum domni Ioannis uenerabilis abbatis de Forda super extremam partem canticorum.

Adiuro uos, filiae s Ierusalem, etc.

I Quam sollicite sponsa sponsum et quibus in locis quaerere soleat, et quomodo inuenerit effecta sit languida.

cum

non

Quanto desiderii ardore uigor ille adiurationis conceptus sit, ut languor eius annuntietur dilecto. 10

Cur languorem potius dicat quam aegritudinem.

Quam humiliter ab aliis inuentum sumat, quem non inuenerit ipsa.

iri prae-

Quam prudenter sub obtentu necessitatis suae subditorum seu fratrum suorum procurat salutem.

15

Qualis est dilectus II Quod filiae Ierusalem adiuratae, ut dilectum tuus, etc.

20

requirant, caritatem sponsae perpendunt, qua de ipsarum profectu sollicita est. Requirunt igitur eum sed apud ipsam, quae sponsi thalamus est. Vnde ab ipsa mox percunctantur de pulchritudine sponsi, qua sic uident sponsam in eius amorem inflammatam.

III De quadruplici candore, scilicet lactis, niuis, 25 Dilectus meus lilii et lucis. In quibus quadriformis sancticandidus et rubicundus, etc.

uidelicet monia figuratur paruulorum adultorum, poenitentium et resurgentium.

et

IIII De quadruplici rubore, hoc est erubescentia, 30

prima uidelicet poenitentium, secunda continentium, tertia pro ueritate certantium, quarta caritate feruentium, sub typo uermiculi, rosae,

sanguinis et carbunculi.

2T

CAPITVLA V Quod sponsa sponsum dicit electum in milibus referri ambigue queat, siue ad totum corpus sanctae ecclesiae, siue ad singula

25

membra

de corpore;

utroque

autem

modo

laudem siue omnium, siue singulorum merito referri ad caput, qui est Christus.

VI De multiplicatione sanctorum quam pollicetur Dominus ecclesiae suae in uerbis illis Ezechielis prophetae : Mwltiplicabo eos, ut gregem hominum, ut gregem sanctum, ut gregem Ieru-

40

salem, etc.

VII De irreuerentia eorum, qui de aeterna Christi

45

generatione filiae

disserere

Ierusalem

non

praesumunt, curiose

de

sed

qua

humiliter,

non tam profunda sciscitantur quam dulcia. Quod sponsa quaerentibus satisfacit, sub similitudine tamen competenti candoris et

50

ruboris,

hoc est lucis et caloris et de uariis

proprietatibus lucis et ignis.

VIII De quadruplici candore sanctitatis in Christo, quarum prima est perfecta innocentia carnis, secunda plena sapientia et perfecta iustitia

55

animae,

tertia

hominis

illius

in Deum

sumptio, quarta humilitatis illius sub tanta maiestate moderatio.

VIIII De

uirtute

humilitatis,

quanta

as-

hominis

in ceteris

iustis, quantumque emineat in Christo.

6o

De gemina humilitate Christi, exteriori uidelicet quinquepartita et per quinque lapides de

torrente

figurata;

deinde

de

interiori,

triplici timore scilicet et oboedientia et gratiarum actione deuota.

65

X De quadruplici rubore sponsi qui ex quattuor affectionibus prouenire consueuit, quae sunt scilicet pudor, amor, ira, laetitia.

De

42 Ez. 36, 37-38.

erubescentia

eius

ex

crucis

opprobrio,

SERMONVM 70

3

et de altera grauiori ideoque interiori super pudenda sarcina criminum nostrorum.

Quam pio quamque inscrutabili iudicio innocens pro sceleratis punitus sit. Caput eius XI De inaestimabili pretio caritatis et luminosi75 aurum optimum, tate ac pondere et soliditate eius. Quod etc. aurum, hoc est caritas, soli Deo debeat offeri, qui est amabilis solus. De uariis causis amandi Deum, et de auro orientis et aquilonis, de Arabia, de Saba, de Tharsis.

80

XII Quod multiplex sit ratio, qua aurum

hoc

loco caritatem signet. Cur omnes de Saba auro hoc abundare dicantur.

Quae sint naues nauigatio.

85

Tharsis, et quam

difficilis

Quam imperiosa sit caritas in coelestibus, et quam infirma apud nos; unde ibi caput eius aurum optimum est, hic autem fedes

eius similes awricalco.

go

XIII De

caritate

quam

qua

Deus

dilexit

ecclesiam,

sit excellentior illa qua diligitur ipse

ab ecclesia, tum dignitate amantis Dei, tum

gratuita sinceritate amoris, tum dilectionis antiquitate, tum uirtute diligendi et fructu.

95

XIIII Quod caritas, quae Deus est, qua Trinitas tota se diligit ex se tota, geminae caritati, de (qua? superius disputatum est, incomparabiliter praemineat.

100

ut tres omnino unum sint potestate, bonitate,

Quod uirtus caritatis in fonte suo tanta est, sapientia et simplicitate essentiae.

87 Cant. 5, 11.

88 Apoc. 1, 15.

4

CAPITVLA

Comae ilius XV Quod capilli, crines et comae idem sunt sed sicut elatae palratio nominum diuersa. marum,

etc.

10$

Quid sit, quod Nazaraei caesariem suam tam studiose nutrierint.

Quae mulier illa, quae Samsonem tem caesarie sua nudauerit. Quomodo haec laus sponsae sonet capillorum Iesu, qua assimilantur a Ioanne.

IIO

Oculi eius columbae,

115

dormien-

illi laudi conlanae mundae

XVI Quod per oculos sponsi illi designantur, qui etc.

Verbi incarnati uisione frui meruerunt.

Cur idem oculi columbae dicantur a sponsa, siue ab Isaia uel ab ipso Domino.

Cur idem etiam nunc nubibus, nunc serpentibus comparentur.

XVII Qui sint riui aquarum, super quos columbae resident. I20

125

Quomodo spiritus qui est columba fertur super aquas ; et quomodo columbae, id est uiri spirituales, resideant siue ferantur super aquas. De quadruplici lauacro quo Iesus lauit discipulos suos; et de septiformi spiritu quem partim ante ascensionem, partim post ascensionem largitus est eis. |

XVIII Quod per oculos sponsi auctoritate sacrae Scripturae 130

septem

dona

Spiritus

Sancti

fi-

gurentur.

Cur eadem dona columbae dicantur; quod eadem dona nobis per gratiam contulerit, et ipsa non agnoscere non modica sit ingratitudo. 155

XVIIII De

uariis

respectibus

humiles ac pusillos.

Domini

Iesu

Super

2V

SERMONVM

5

Qui sunt riuuli aquarum et cur non riui sed riuuli dicantur. Cuiusmodi lac sit, quo lauatur Spiritus Sanctus, tam ad sanctificationem quam ad uoluptatem.

140

Quaenam sint fluenta plenissima, iuxta quae columbae residere dicantur.

Genae eius

XX De odore uestimentorum Domini Iesu : ubi et

145 areolae

aromatum,

uestimentorum

etc.

Esau mentio fit, quibus indui

Iesus dignatus est. Quae genae sponsi et quae genae sponsae, et

quae genae nostrae; qui pigmentarii illi, a quibus areolae aromatum consitae sunt.

150 Labia eius destillantia

XXI Quae sint labia Moysi, et quae sint labia sponsi.

myrrham primam, etc. Quae sit myrrha, quam labia eius destillant; et cur solum myrrham primam destillare

155

dicantur.

Item : cur destillari eam dicat et non magis effundi.

XXII Quod labia Iesu gratiam multipliciter destil160

lent, quia et clausa et aperta, impressa quoque et dilatata, et de gemino silentio eius.

De amaritudine poenitentiae, quam per myrrham primam sponsa significat. Cur

illius solum mentio destillari dicatur.

165

facta

sit, siue

cur

XXIII De apertione labiorum sponsi et de uerbis gratiae, uirtutis procedentibus.

170

3

et sapientiae

ex eius

ore

De quadriformi sapientia : carnis, legis, mundi et principum mundi, quam uera Dei sapientia stultam fecit. XVII

CAPITVLA XXIIII Quid gratiae conferant labia lesu impressa per osculum, uel per insufflationem dilatata. Quod caritas habeat amaritudines plurimas sed saluberrimas : ac propterea myrrha pri-

175

ma appelletur a sponsa.

XXV Manus tornatiles aureae, etc.

Quod manus sponsi gemino modo tornatiles sint,

hoc

est

uel

torno

factae

uel

torno

facientes. .

Quam competentur fabrica, ars, et opus tornatile congruant Verbo incarnato et passo pro nobis.

180

De quinque digitis in laeua sponsi, qui sunt egestas et paupertas, iudicium, crux et mors.

185

XXVI De laeua sponsi, per quam passio eius significatur, et quattuor dimensionibus crucis; ubi et incidenter de caritate patrum spiritualium ad filios spirituales et filiorum ad patres exhortatio inseritur, et occasione uerborum Domini de cruce ad gloriosam uirginem et ad Ioannem et quam uiuida et fructuosa fuerit mors Domini Iesu.

190

XXVII De laude manus dexterae sponsi et de quinquepartita gloria eius, ac si quinque digitis dexterae ipsius.

195

Venter XXVIII Quod per uentrem sponsi misericordia eius designetur ; in eo autem quod eburneus dicieius eburneus, etc.

200

tur iustitia misericordiae

indiuidua

comes.

In distinctione sapphirorum : serenitas contemplantium, misericordem iustitiam iustamque misericordiam Dei.

XXVIIII Quod per uentrem sponsi caritas illa recte 205

intelligatur, qua ad sponsam afficitur sicut et per uentrem sponsae, illa qua ad sponsum afficitur ipsa. Eburneum uero dicit, quod hic amor castus sit, et quam dulcis, tam etiam sincerus.

Distinctus uero sapphiris dicitur ob multas uariasque ipsius consolationes.

SERMONVM 210 Crura eius columnae

7

XXX De laude patientiae Domini Iesu, quae per mar-

moreae, etc.

crura seu per os, quod de agno non comminue-

tur a Moyse significatur. Quantum ecclesia gentium de eo debeat esse deuota quod reprobata priori nupta ad matrimonium Domini Iesu sit gratis assumpta.

215

XXXI De impia celebratione

Phase,

qua Iudaei

Christum usque hodie immolant et eiusdem immolationis

circumstantiis,

ubi et summa-

tim dicitur quomodo agnus pie sit comeden220

dus.

XXXII De pia celebratione

Phase, qua immolant

fili Israel agnum cum circumstantiis Phase in nouissima conuersatione sua.

XXXIII De sancta fecunditate sanctaque uoluptate, 225

quae per femur sponsi intelliguntur ; et quomodo ad femoris sui protectionem gladio flammeo sponsus accingitur.

Species

XXXIIII De specie Iesu, quae a sponsa comparatur

eius ut 230 Libani, etc.

angelicae speciei et de ipsa specie angelica, quae est iustitia et pax et gaudium in Spiritu Sancto; et de ipsius speciei incorruptione.

XXXV De triplici specie Domini

Iesu, scilicet de

ea quam habet ex gloriosa unione Verbi Dei, et de ea quam habet ex sacra conceptione de uirgine Maria, et de illa quam habet ex unione corporis sui sancti quod est ecclesia.

23$

XXXVI De humilitate Iesu et superbia Luciferi.

—XXXVII De gutture sponsi, quo uarios ciborum saGuttur pores discernit ; et qui cibi eius. 240 elus suauissimum, etc.

XXXVIII De suauitate gutturis sponsi et amaritudine 245

gutturis meretricis, concupiscentiae uidelicet carnalis.

226 protectionem] protestationem 75

CAPITVLA ` Item quomodo Iesus sit totus desiderabilis, primum angelis, deinde et sponsae. De umbra Iesu, quae est protectio, refrigeratio et absconsio eius.

250 Talis est XXXVIIII Excusatio praecedentis prolixitatis in descriptione membrorum sponsi. dilectus meus, etc. Item quod haec uerba sponsae, quae insolentius foris sonant, diligentius considerata, humilitatem sapiunt et caritatem.

255

Quo abiit dilectus, etc.

260

XL Quo ordine sponsa adolescentulis persuaserit posthabitis omnibus quaerere sponsum ; nec tamen illae sine ipsa hoc audeant attentare, sed humiliter eius opem implorant.

XLI Lamentatio super interdicto generali, quod pro causa Cantuariensis ecclesiae cum omni ecclesia Anglicana etiam Cistercienses inuoluit.

XLII Quid sit abire dilectum, quare

265

primum

abiisse

quid declinare et

dicatur,

postmodum

uero declinasse ; ubi et exponitur,

quae sint

ea quae Patris sui sunt, in quibus eum oportet esse.

XLIII Quomodo ex his, quae in uisitatione sua lo270

quitur sponsus et operatur, perpendi queat ab anima studiosa et gnara huiuscemodi rerum, unde ueniat et quo uadat; et quia multus fructus obseruationum huiuscemodi.

Dilectus 27; meus descendit in hortum suum, etc.

XLIIII Quod

sponsus

frequentius uisitet

Qualiter eadem mens areola aequis distincta lateribus.

280

267 oportet] oporteat 7s

mentem

disciplinatam ; praesertim cum caritatis desiderium spiret.

sit aromatis,

SERMONVM Quid sit sponsum colligere.

9 in hortis

pasci

et lilia

XLV Quomodo hic idem sermo sponsae assignatur ; et quomodo sponsus in hortis pascitur per fructum mutuae dilectionis.

285

Quomodo lilia colligit per unanimem Christi dilectionem, siue per castitatis continuam reparationem et de sterilitate ficulneae, cui maledixit Dominus contra detractores. |

290 Ego dilecto meo,

etc.

XLVI Quod haec sint uerba sponsae fruentis sponSo suo quae uel timor dimidiauerit pro sponso mox

recessuro,

uel amor

uehementior

abru-

perit pro gaudio, quod nequiuerit effari.

Pulchra es,

XLVII Quod sponsa quocumque se uerterit, gratiam

295 amica, etc.

habet aut praeuentricem, aut ducem, aut comitem, aut susceptricem, aut coronatricem.

Quod sponsa exemplo Iacob post modicam colluctationem non modicam benedictionem expectat. 300

Quod sponsa pulchra sit, sponsi faciem pulcherrimam contemplando, suauis omnibus placere intendens ad gratiam ; decora, omnibus omnia fieri studens ad salutem ; terri-

bilis cum contra peccantes faciem persecutoris assumit. Porro castorum acies ordinata est uirtutum exercitus, scilicet caritas, pru-

305

dentia,

Auerte oculos tuos, 310 etc.

iustitia,

fortitudo,

temperantia,

etc.

XLVIII De carnalibus primum oculis sponsae, quos iubetur

auertere,

ut

spiritualis

succedat

aspectus; siue quod probabilius est, non uidetur hoc secundum imperium dici, sed more amatorio, uoce tentantis, quod a sponsa non uelit sponsus impleri.

Capillitui XLVIIII Quod per capillos sponsae, qui capris com315 Sicut grex, etc.

parantur, hi qui speciem pietatis in ecclesia habent figurentur. De triplici censura rationis, qua filii irae se cernuntur ab inuicem. Optima expositio auctoritatis illius scilicet :

25

CAPITVLA

IO

Sume, ait Dominus ad prophetam, gladium vadentem pilos et duces eum per caput tuum et per barbam tuam, etc.

320

Item quod in anima quauis diligente Deum per huiusmodi capillos humiles significentur cogitatus, quos propria ei subministrat infirmitas. De Dalida meretrice, quae uirtutum uiros decaluat.

325

Dentes tui sicut

grex, etc. 229

:

L Quod haec laus bonos respiciat, qui uelut pascunt et tamen cum tis uirtutem, quasi de

ecclesiae aemulatores dentes quidam eam praesint per humilitagrege sunt ouium cete-

rarum, et gemellis sunt fetibus, eo quod suae

fraternaeque salutis sollicitudinem gerant.

LI De aemulatione sponsae, quae per dentes figuratur. Item de humilitatis copia, quae per gregem ouium significatur : quae utraque uirtus nihilominus in gemellis ouium fetibus designatur. Item de eo quod dicitur : sterilis

335

non est in eis, disseritur contra desidiosos.

Sicut cortex LII Quomodo laus ista ecclesiae conueniat, cuius genae pudicae animae sunt, quae quidem in 34o mali punici, etc.

345

persecutione ecclesiae pro castitate certantes fragmen fuere mali punici, hoc est illius gloriosae unionis martyrum egregia quaedam portio ; in pace autem ecclesiae contra luxuriam et inuisibllem hostem dimicantes operimento se sacrae uerecundiae et uelamento confessionis uelut quodam puniceo cortice tegunt, quo etiam uirtutes proprias uelut grana intus recondita celant.

350

LIII Quod in genis sponsae uerecundia eius significatur et patientia, quae cortici mali punici, id est uerecundiae patientiaeque sponsi, ab eodem sponso suo comparantur : cuius uidelicet mali patientia sponsae fragmen esse superius dicitur, quia per gratiam participat quod sponsus plene et integre habet. 319 Ez. 5, 1.

337 Cant. 4, 2.

345/346 opetimento] operimentum zzs —

351 et] in zz:

SERMONVM

Tf

Item de Samsone et fonte erumpente de maxilla asini. Item de arcu foederis super illum uersum : Dedisti metuentibus ie significationem, ut fugiant a facie arcus, ut liberentur dilecti tui. Item de gemino colore genarum sponsae, qui est candor et rubor.

360

Sexaginta sunt reginae 365 et octoginta concubinae, etc

LIIlI De tribus iustorum generibus uidelicet praelatorum sub nomine reginarum et sanctimonia qui uacant Deo sub concubinarum et humilitate fidelium rum sub uocabulo adolescentularum.

eorum nomine ceteroAgitur

autem de unitate ecclesiae, et tam de aucto-

ritate sedis principalis quam de humili eam deuotione totius ecclesiae.

370

LV De

duplici

genere

diligentium

Iesum

ad

sub

nomine reginarum et concubinarum tertioque illorum genere, qui in id necdum profecere sed ad exercitia tamen feruent militiae sacrae. Agitur deinde de anima Deum perfectius diligente et unica deuotione ad coelestia suspirante.

375

Viderunt illam filiae 380 Sion, etc.

LVI De uariis iudiciis bonorum et malorum super ecclesia et cui iudicio sit adquiescendum magis. Deinde et quae fuerint initia ecclesiae et qualiter luceat ut luna siue ut sol, et quomodo deinde futura sit terribilis cum sederit ad iudicandum.

Quae est ista LVII Quomodo ecclesia in Adam ut aurora surrexit, postea per prophetiae lumen lucemque 38; quae progreditur euangelii ad geminam conualuit claritatem, quasi aurora

consurgens, etc.

de qua hostes ueritatis uelut terribilis castrorum acies ordinata expugnauit.

ut

Item de ecclesia gentium quam hilariter ad Christi fidem conuolauerit, quod lucida fuerit

$90

instar

lunae

in

uita

fidelium

subditorum,

quam luminosa ut sol in doctrina et caritate pastorum, quam terribilis ut castrorum acies in multitudine martyrum et uirtute.

859 Ps. 59, 6.

387 Cant. 6, 5.

CAPITVLA `

I2

LVIII Quod aurora animae Deum amantis non so-

395

]um cotidie sed etiam infatigabiliter tota die consurgit. Nam si uere diligit, omnis ei hora uelut incipientis amoris aurora est.

Itemque quomodo instar lunae humiliter soli appropinquet gratiam quaerens, et a sole se elonget suam confitens indignitatem.

Item mane,

de progressibus meridie,

lucis

et uespera,

solaris, quae

scilicet

sunt

con-

templatio gratuitae bonitatis Dei, contuitus

405

feruentissimae

caritatis

Dei, et consideratio

infinitae bonitatis Dei. Item quomodo sponsa terribilis est his qui nondum in id fortasse profecerunt,

ut sit amabilis illis ; et de solli-

citudine eius erga indisciplinatas.

410 Descendi in LVIIII Quid sponsus in horto nucum et pomis conhortum nucum, uallis uineisque florentibus et malis punicis, etc.

415

420

425

430

eadem laudet in sponsa, quae filiae Sion paulo ante laudauerant, modestius tamen atque prudentius. Quod beatae uirginis pudicitia hortus sit nucum. Quod ecclesia fidelium hortus sit nucum. De uirga Moysi proiecta iterum et assumpta, quo significat pudicitiam laesam, et per poenitentiam reparatam ; et de gemina sanctimonia ad quam praecipue clericorum ordo tenetur, quae designatur per uirgam Aaron quae in arcae Domini fuit consecrata thesauros. Quod per poma conuallis humiles mentis affectiones significantur, quae saporis et odoris iucunditate magnas coelesti hortolano delicias praebent.

De uinearum ubertate, quae est plenitudo caritatis. Quod flos uineae sermo est proferens caritatem. De malis punicis, quibus patientiae uirtus purpurea figuratur. De indiuidua copula praedictarum uirtutum, scilicet caritatis et patientiae.

LX Qualiter hic sermo 455

in uariis

ordinibus

aptetur ecclesiae, suis

status

sui

quae

infirma

SERMONVM

I3

considerans nescire se fatetur, quid de seipsa dicere possit, turbata sane propter quadrigas Aminadab,

hoc

est

iudiciorum

terribilem

impetum.

440

In hoc sermone tractatur de sterilitate cleri sub typo horti nucum, et sterilitate populi sub typo pomorum conuallis, et de sterilitate religiosorum sub typo uinearum, et de sterilitate custodum earumdem uinearum sub typo malorum punicorum. |

445

Item de quattuor rotis quadrigarum Aminadab, quae sunt quattuor cardinales uirtutes, et quomodo in iudiciis Dei rota prudentiae rotae iustitiae copulatur, et rota temperantiae rotae fortitudinis. Item quod quadrigae istae aeque celeres et uolubiles sunt.

450

LXI Quod sponsa de praemissis laudibus non tam hilarescit quam conturbatur, uidens quam nihil sit continentia propria | sanctorum collata continentiae, quae per hortum nucum designatur. De eminentia, gracilitate et rectitudine uirgarum.

455

Quod quisque licet perfectus sit, aliquid habet in horto suo, unde non gloriari habeat sed erubescere. Quod sponsa humilitatem propriam quasi nullam reputat, respectu humilitatis sanctorum quae per poma conuallis designatur. Quod humilitas Altissimi non solum uallis sed etiam conuallis. De gemino caritatis exercitio, quod in uineis designatur.

460

465

Quod sponsa patrum suorum caritatem considerans suas uineas necdum floruisse reputat. De malorum quoque punicorum germinatione, quibus materna sollicitudo signatur, simili suspicione mouetur. De forma et mensura fraternae caritatis. Quod ex praemissis admonetur sponsa ad diligentem sui et occultorum iudiciorum Dei considerationem.

470

469 simili] simuli zz:

ay

CAPITVLA `

I4

LXIL De multiplici reuersione synagogae ad fidem

Reuertere,

Christi,

475 reuertere

Sunamitis, etc.

480

uidelicet

ab

oriente

et

occidente,

ab aquilone et austro, et quomodo ad hos mundi nouissimos fines peccatis suis exigentibus iam proiecta confundatur. In hoc sermone allegorice exponitur historia et de Abisag Sunamite et Dauid rege. Quomodo synagogae undique reuertenti coniubiletur quantusque fructus de eius reuersione proueniat.

LXIII Qualiter hic sermo animae congruat Deum

485

diligenti,

lescentulis rore,

quo

et siue

ab

sponsa

angelis,

Verbi

conturbatam

siue

moneatur,

ab

ado-

a mae-

se dixit, ad priorem

reuerti serenitatem. Et quam quadriformiter eam conturbauit terribilis illa quattuor rotarum aspectus, scilicet iudiciorum Dei

490

subtilitas,

seueritas

iustitiae,

impetus

forti-

tudinis, norma aequitatis; quater reuerti Sunamitis admonetur. Quam benigne sponsus ipsam denuo laudare incipiat. De gemina captiuitate sub typo Sunamitis, scilicet de captiuitate miserae huius seruitutis et de captiuitate amoris. De excidio urbis Iericho et quod chori sint aspectus et castra fortes et prudentes affectiones.

495

500

Quam LXIIII Quomodo haec uox ecclesiae aptetur de genpulchri sunt tibus compatienti super tam longa captiuigressus tui tate filiae Sion, id est synagogae; et cur in calceaeam totiens inclamet ut reuertatur. De decal5o; mentis, etc.

510

480 Abisag] Abysac zz: legendum affectus

uatione uerticis captiuae filiae Sion. Cur a calceamentis pedum, et non potius a capite laudem synagogae reuertentis sponsus ordiatur. Quod gressus profectus sunt, et quid sit stare et ambulare, currere, saltare. Quod calceamenta sunt sanctorum praecedentium exempla.

486 moneatur] moueatur zz:

499 aspectus] for

SERMONVM

/

C5

LXV Quod pedes animae Deum diligentis duo affectus sunt, scilicet amor et spes. De mirabili lege, qua duo illi alternatim mouentur affectus et more pedum, dum unus figitur, alter mouetur. Quod huius animae uestigia sunt affectiones et gressus passus singuli, id est profectus, Quod pes amoris deuotionis et feruoris uestigia signat, et pes spei humilitatis et fiduciae uota sensibus animae Deum diligentis inscribit. Quomodo praemissa animae illi aptentur, quae in pastorali excubat ministerio ; deinde illi quae humiliter subdita Christi militat caritati; postremo cur filia principis quae huiusmodi est nominatur.

515

$20

525

Iunctura LXVI Quod per iuncturam feminum sponsae caritas eius illa signetur, qua sollicita erit in nouisfeminum tuorum simo die duos populos, circumcisionem scilisicut monilia, etc.

cet et praeputium in eamdem fidei caritatisque connectere unitatem, cooperante artifice summo, id est Spiritu Sancto.

530

LXVII Quomodo iunctura feminum sponsae mirabilem in ecclesia regni sacerdotiique concordiam signet. Quorum alterius uidelicet regni in Zorobabel,

535

sacerdotii

autem

in

Iesu

filio

Iosedech Zacharias propheta figuram designat, quorum pari consilio domum Domini, id est ecclesiam, exstruendam praedicit. Vtraque autem potestas et in Melchisedech olim et in summo nunc pontifice formam illius praefert, qui uerus est rex uerusque sacerdos.

540

LXVIII

Quomodo

haec

uerba

animae

conueniant

Deum diligenti, ubi primum de illa agitur quae curam habet animarum et de mirabili iunctura rerum penitus diuersarum : dum et intus sponso placere contendit, et foris quae mundi sunt dispensare non negligit. Deinde

545

ad animam

illam sermo

iste trahitur,

cuius

omnis actio et uacatio in unicam sponsi sui dilectionem tota libertate dirigitur.

Vmbilicus tuus sicut crater tor-

555 natilis, etc.

LXVIIII Quod umbilico sicut nondum praeciso luxuria, sic iam praeciso ecclesiae siue animae Deum quaerentis castitas figuretur, qui ideo crater tornatilis dicitur quod sola manu

CAPITVLA

I6

Spiritus Sancti formari queat et perfici : cum multo tamen labore et opera eius in quo id operis exercetur. In quo cratere solo digne uerbum salutis propinatur, quia sanctos tantum decet sancta dispensare.

560

Venter tuus sicut aceruus

LXX Quod haec uerba beatae uirgini matri Domini conueniant,

tritici, etc. 565

570

LXXI

575

580

Duo ubera tua sicut duo hinnuli,

cuius sacra fecunditas in uentre

significata est, sicut in umbilico qui praecedenti sermone laudatur castimoniae commendatur integritas. Quod ambitus liliorum angelorum custodiam uel protectionem Spiritus Sancti castitatis inspirantis propositum, uel castissimas cogitationes et affectiones quibus ambiebatur designat, uel sanctarum coetum animarum eius castitatem imitantium et in eius protectione sperantium.

Quod uenter sponsae, id est ecclesiae uel animae Deum diligentis deuota legis diuinae meditatio sit, cuius fructus proximorum aedificatio est et diuini amoris refectio. Qui bene aceruo tritici assimilatur, quo illos abundare oportet qui conseruis suis tritici debent dispensare mensuram. Qui aceruus uallatus dicitur liliis benignitatis et innocentiae.

LXXII De duobus

uberibus

ecclesiae, quae iuxta

formam Verbi sponsi misericordiae et ueritatis figuram tenent.

etc: 585

De pluribus gemellorum capreae, hoc est gemellarum uirtutum paribus, quarum dulci affectu anima Iesum diligens fructum contemplationis suae, quem de sponso suo concepit, lactare consueuit.

59o Collum LXXIII Quod in turri eburnea humilitas excellens tuum sicut gloriosissimae uirginis et matris Domini turris eburnostri Iesu Christi simul cum gloria uirgininea, etc.

tatis

ipsius

commendetur ; deinde

quod

in

eodem uerbo laus sit humilitatis ecclesiae et

582 Verbi] za ms p.c. Textus f.165Y* habet uberum

SERMONVM 595

17

in triplici laude colli triformis commendetur humilitas,

scilicet

ad Deum,

ad proximum,

ad seipsum. Quod turris eburnea castissima est diuinae maiestatis contemplatio et sapientiae bonitatis.

6oo Oculi tui LXXIIII sicut piscinae in Hesebon, ete.

Quod per Hesebon poenitentium multitudo significetur, maxime autem illa, quae in fine temporum per praedicationem [Israel conuertetur ad Dominum. Quod per oculos sponsae salutaris prouisio piaque miseratio ecclesiae demonstretur, quae piscinis ideo comparantur, quod ex pietate sua atque doctrina lauacrum praebeant abluendis. Quod porta domus Domini siue filiae multitudinis est aut praedicatoris siue audientium fides. In hoc sermone summatim tangitur fere totus textus oneris Moab in Isaiam.

605

610

LXXV

Quod haec laus oculorum sponsae ad geminam pietatem matris Domini, scilicet miserationem et propitiationem congrue referatur. Quare in superioribus carminis huius oculi eius dicti sint columbarum, hic autem piscinis Hesebon comparentur. De gemino genere piscinarum, una quae est in Ierusalem ad abluendos uenialiter delinquentes, et de piscinis quae in Hesebon esse memorantur ad lauandos criminosos. In hoc sermone breuiter et luculenter exponitur totus textus euangelicus de probatica piscina et quare piscina eadem probatica dicitur. Item quod piscinae Hesebon sunt profunda Dei miseratio, qua poenitentiam olim egit pro peccatoribus et poenitentiae ipsius gratuita occultaque inspiratio.

615

620

625

650

LXXVI

i

De

persecutione

Cisterciensium

in Anglia,

et de quorumdam zelo libertatem terrenam plus iusto aemulantium. De diuersa opinione quorumdam et quid sit de eadem opinione tenendum. De quadam terribili uisione cuiusdam abbatis de hac re et expositio eiusdem.

655

600 Hesebon] Esebon zz:

| 4

CAPITVLA

I8

LXXVII Nasus tuus sicut turris Libani, etc. 640

645

650

Caput tuum

LXXVIII

Quod per nasum sponsae uirtus discretionis ecclesiae designatur, qua inter uitia et uirtutes discernere consueuit. Item quod per nasum sponsae odorandi sagacitas designatur, qua sporisum suum per quandam deuotionis intimae subtilitatem anima sancta uenari ac persequi consueuit. Quod nasus sponsae, id est ecclesiae turri Libani comparatur, quia omni discretionis uirtute ad sanctitatis candidationem quod Libanus interpretatur aspirat. Item nasus sponsae, id est sanctae animae, turri Libani comparatur propter caritatis fortitudinem, qua ad destinatum persequi non desistat.

Quod per caput Christus recte intelligitur, et quanta sit ista ecclesiae gloria, tam excellenti capiti uniri. Sequitur autem laus comarum, per quam pusilli qui sunt in ecclesia figurantur, quos sponsus adeo dignanter extollit, ut sibi eos aliquo modo propinquius adhaerere significet. Deinde quod in hac laude anima Christum (amans? commendatur, quae hoc nouissime audit in laudibus suis, quod ab ipso habet quidquid laudabile habet, cui et ipsas minimas cogitationes suas ascribat necesse est, dummodo Christum sapiant.

ut

Carmelus, etc.

655

660

LXXVIIII Quod per caput sponsae iuxta alium intellectum mens eius sponsum iugiter meditans designatur, et per comas capitis cogitationum sanctarum series ordinata. Item de gemina mutatione ab Isaia praedicta : Libani

665

in Chermel, et Chermel

in saltum ; postremo

de gemino canalium genere, quibus ad caritatis suae opus utitur sponsa, sanctorum uidelicet exemplis, uerbis atque suffragiis, et beneficiis sponsi sui, quae pro ea incarnatus sustinuit et crucifixus.

670

Quam

LXXX

pulchra es, 675 et decora, etc.

667 Chermel] ¿ża ms

De gemina pulchritudine sponsae in sanctificatione

uidelicet

carnis et spiritus,

et de

gemino itidem decore, studiosa scilicet famae bonae conseruatione et infamiae suae humili

SERMONVM

I9

sufferentia. Item de triplici deliciarum genere, coelestium 680

Statura LXXXI tua assimilata est

palmae, etc. 685

LXXXII

pia

terrestrium,

quadam

et earum

usurpatione

De statura sponsae et de triplici significatione

staturae,.et

qua ratione

statura

eius,

hoc est constantia, huius generis arbori sit assimilata. Deinde de uberibus sponsae, hoc est gemina caritate, quorum lac exhortationis consolationisque dulcedo est. Quibus uberibus quaecumque caret anima, frustra de sponsae nomine gloriatur.

Quare statura sponsae constantia dicta sit; qua ratione etiam longanimitas seu humilitas sponsae statura uocetur. Deinde de quadrifaria dimensione caritatis Christi: et quomodo caritas sponsae iuxta modulum suum quadrifaria itidem dimensione respondeat. Item qui fructus illi sint, quos sponsus se dicit apprehendisse ad usum sponsae. Quomodo haec eadem uerba specialiter martyribus, deinde toti ecclesiae congruant, cuius in pace amaritudo amarissima.

690

695

700

uidelicet,

quae de inferis rapiuntur.

Did

LXXXIII

ascendam

in palmam, etc. 795

710

Quod haec fuerit uox aeterni consilii, Vnigenitum pro humano genere oportere crucifigi et quod ab ipsa conceptione sua crucem Christus baiulauerit, et tunc ascenderit in palmam, cum se obtulit passioni. Item de necessitatibus Christi spontaneis tanto humilioribus quanto necessariis. Deinde de fructibus palmae, id est de gemina utilitate crucis Christi, resurrectione uidelicet animae per gaudii aeternitatem et carnis per incorruptibilem eius integritatem.

LXXXIIII Quod contraria fuerit ambitio diaboli humilitati Christi, et quomodo ille ab ipso exortu suo in tantum ausum proruperit. Quomodo iuxta uoti sui conceptionem angelum primo et deinde hominem uicerit primum, ac postremo qualiter cum de Christo triumphasse se

715

699 Is. 58, 17.

CAPITVLA

20

crederet, multipliciter uictus est. Item quomodo patientia Christi palma congrue nominetur ; deinde quomodo et caritas Christi congruentissime et ipsa palma dicatur.

720

Et erunt

LXXXV

Quod in uberibus

sicut botri, etc. 725

729

Item

740 LXXXVI

de odoribus

malorum,

id est uirtutum

Quod passio Christi ad excitandum uegetandumque amorem Dei ceteris omnibus Dei operibus efficacior sit : et quia hoc sit quod ascendisse se sponsus dicit in palmam, ut ubera sponsae fiant sicut botri uineae, additur etiam, quod multis modis id sponsus praedixerit. Subditur quae sint haec ubera et qui botri uineae. Deinde quae sint mala, quorum odorem sponsus comparat ori sponsae suae.

745

75e

Guttur LXXXVII tuum sicut

uinum optimum, etc.

760

gratia doctrinae

diuersarum : et quod in odoribus intentionis piae puritas, qua soli Deo mens placere appetit, designatur. Postremo quod in malis, quae in fine caenae apponi solent, exiguae uirtutes ecclesiae quae in terris est figurantur, quibus superni spiritus post plenitudinem deliciarum suarum nouissime aliquantulo gustu refocillantur.

755

155

sponsae

et exhortationis designatur, in quibus uberibus primitiuae ecclesiae de Christi cruce et morte fecundatis plenitudo gentium lactata est et nutrita. Deinde de haereticis, qui lac uberum illorum repudiauerunt, et maxime de haeresi Manichaeorum qui usque hodie insanabilis perseuerat. Item de gratia noui et ueteris testamenti, quibus sponsa utitur ad institutionem filiorum suorum : et de gemina rursus caritate quae in ipsis item uberibus recte intelligitur.

ubera tua

Quod

in gutture sponsae

laudandi

deuotio

commendatur a sponso, et quod laus Dei tam angelis quam hominibus cibus pariter et potus sit. Ouod guttur eorum sepulchrum patens sit, qui linguis suis dolose agunt, Deum labiis honorantes, cum cor eorum longe sit ab eo. Deinde quantae uirtutis sit, diuino operi digne insistere; et quare maligni spiritus tam procaciter operantibus illud resistant. Nouissime de quattuor generibus agitur cogitationum,

SERMONVM

2I

' quibus inter psallendum impugnari solemus.

Dig-

LXXXVIII

num dilecto 765 meo, etc.

sae non habet ex se consequentiam sed ex uerbis sponsi praecedentibus pendet. Quod deinde dicit : dignum dilecto meo, ad potandum, non suam, sed ad ipsius retulerit dignitatem ; quod uinum optimum cui guttur sponsae comparatur, laus angelica est siue laus sponsae, laudem illam imitantis. In labiis uero et dentibus sponsi, ipsius ad eam affectus et intelligentias lucidas, quibus eam praeuenit, ut digne possit in utrisque eum laudare, significari. Et quod ideo a sponso optat ruminari guttur suum, ut deuotius sponsi laudes ipsa ualeat ruminare.

TIO

TI5

Ego dilecto

Primum de hoc agitur, quod hic sermo spon-

LXXXVIIII Quod sermo iste sic a sponsa rumpitur, quod uerbis non queat explere quod sentit. Deinde quid sit, quod post tam suaue colloquium in agrum et uilis sponsum uocat et ad uineas ac mala punica exploranda, si floreant. Quod in agro et uillis actio figuratur exterior, quae ad corporum curam pertinet : in uineis autem et malis punicis sollicitudo animarum interio-

meo et ad me 780 conuersio eius, etc.

rum. |

785 Manesurgamus ad uineas, etc.

4Y

XC De cultu sollicito uinearum, in quibus congregationes sanctae figurantur. De flore earum quem Isaias iudicium uocat et fructu, quem item iustitiam uocat. De flore et fructuum degeneratione, quae hodie in plerisque uineis cernitur. Nouissime de malis punicis, in quibus fratres officiales propter laborum et iniuriarum tolerantiam significantur. Quod postremo dicitur de uberibus sponso dandis, uel ad mala tantum punica, uel ad cetera quoque supra dicta conuenienter posse referri.

790

795

XCI Quomodo capitulum hoc animae aptetur Christum amanti et a sollicitudine quiescenti. Quod in agro pastoralis cura significatur, in quo et thesaurus preciosus reconditus est,

765 Cant. 7, 9.

785 sollicito] solito zzs 4

XVII

CAPITVLA'

22 salus

800

uidelicet

animarum

: et item

in uillis,

ignobilia mundi et contemptibilia, Christo quidem preciosa et sponsae eius ob amorem sponsi. Porro in uineis congregationes sanctae, caritatem Christi et amorem fraternum fructificantes. In malis autem punicis : illi quos aut molestior aegritudo, aut persecutio aegritudine grauior ad patientiam exercet. In quibus omnibus dilectum suum sponsa contemplatur et de ea contemplatione humilior sanctiorque efficitur.

805

810

Mandragorae KN dederunt odo-

Quod per mandragoras fauoris humani gratia

rem in portis

sensus uirorum spiritualium quasi pro foribus demulcet, sed ad interiora eam penetrare non sinunt, spirituali delectatione quae per poma significatur inanem gloriam propulsantes. Item quod (per? poma noua uel manifesta scriptu-

nostris. Omnia 815 poma noua et uetera, dilecte mi, seruaui tibi, etc.

designetur, quarum suauitas carnales quidem

rarum

seu

Verbi

incarnati

sacramenta,

aut

sollemnia resurrectionis et ascensionis Christi gaudia designantur; per uetera autem obscuriora scripturarum seu antiqua incarnandi Verbi mysteria, uel ea quae circa Christum ante passionem uel in ipsa passione gesta sunt. Cur sponsa prius dixerit noua, posterius uetera. Item quod mirabilis sit compago uetustatis et nouitatis. Item quod per poma noua et uetera geminae oboedientiae fructus possit intelligi.

820

825

Quis mihi 830 det te fratrem meum sugentem ubera matris meae, 855 etc.

XCIII Quid sit quod omisso dilecti uocabulo fratris nomen a sponsa inducitur, et sub tali aetate quae matris ubera sugat. Quod haerere uideatur sponsa, a qua trium personarum petat exhibitionem illam fratris sui. Quod intus eum se inuenisse significat, quem foris inuenire desiderat. Deinde sequitur dulcis quaedam meditatio quasi sub nomine sponsae, de humilitate et puritate Domini Iesu.

ApprehenXCIIII Quod animae Deum amanti natalicius dies dam et Christi semper nouus est et in humilitate 840 ducam in nascentis quasi in Iordane saepius baptizadomum matur, nec osculari Iesum semel contenta, crebro tris meae, eum deosculari requirit, ut exinde formosa etc.

reluceat. Porro apprehendere se sponsum per incarnationis mysterium repromittit in-

SERMONVM 845

telligendo matris

simul

suae,

23 et diligendo.

hoc est gratiae,

Nam

dilectio

domus

dicitur,

intelligentia uero cubiculum. Deinde quod uinum conditum sit caritas ex Dei amore et proximi permixta, actionemque simul et contemplationem coniungens. Patientiam uero laetam ac feruidam, mustum malorum granatorum appellat.

850

Quis mihi det te fra-

XCV Quomodo hic sermo synagogae ad fidem Christi nouissime reuertenti congrue aptetur, quae foris eum requiret prius tamen requisita ab eo, ad quem rogata noluit introire. Sed quo

855 trem meum,

etc. ut supra.

conuersio serior, eo amor dulcior erit et fortior:

unde non osculum sed deosculationem flagitat : et ducatum spondet in domum matris, id est ecclesiam totius Israel, et in cubiculum genetricis suae, ecclesiam scilicet gentium, quarum saluationem intendit. Poculum etiam promittit conditum ex dulcore gaudii et acerbitate poenitentiae temperatum ; et mustum malo-

860

865

rum granatorum,

hoc est martyrum feruorem

pro fide agonizantium.

Quis mihi

XCVI Quomodo hic sermo animae Deum amanti con-

det te fra-

ueniat iuxta quod dissolui cupit et esse cum Christo. Quomodo Iesus ibi uelut paruulus,

trem meum,

870 etc. ut supra.

hoc est humilis, matris suae Ierusalem ubera

replendo sugat, et sugendo repleat. Quomodo etiam

huius

matris

suae,

quae

in terris est,

uelut paruulus, hoc est alimonia tam carnali quam spirituali indigens, ubera sugat : quem Sponsa foris, hoc est in gloria carnis suae, non tam paruulum quam uirum perfectum inuenire desiderat et deosculari ad omne beneplacitum suum et sic plene fieri formosa. Optat et apprehendere, hoc est sic frui, ut deinceps non elabatur et ducere in domum matris suae coelestis Ierusalem, quatenus ex se omnibus sanctis materiam det amandi et confitendi.

875

880

Vbi

et ab eo docebitur

in sola Dei uisione,

totius operis sui causas conspectura. Poculum de uino condito amor est ex bonitate et seueritate Dei delectabiliter conditus. Mustum uero

885

862 intendit] intendet zzs

880 suae] siue zzr

24

CAPITVLA * malorum granatorum laetitia semper noua ex tribulationibus proueniens, quas ordinante Deo sustinuit.

89o Laeua eius sub

XCVII Quod laeua sponsi, quam capiti sponsae supposuit, lenitas mentis sit in uarietate tribula-

capiti

tionum,

meo, etc.

somnum. cepit.

895

900

qualem et ipse habuit in cruce, cum

Quod mentis lenitas in ceruicali illo figurata est, quo Dominus reclinauit caput in naui, cum procellae undique fremerent. Item per laeuam beneficia iam praestita a sponso significantur, in quorum contemplatione sponsa suauiter se dormire perhibet, sic tamen ut cor eius uigilet. De quorum exhibitione uelut certissimum pignus tenens secure pronuntiat, quod dextera, quae est beatitudo aeterna, amplexabitur eam. Item quid sibi uelit haec amplexatio,

905

Adiuro uos, filiae 910 Ierusalem, etc.

915

920

et cur

dictum

sit amfplexabitur,

et non amflexatur. ltem quomodo uicario amplexu sponsa dexteram suam capiti sponsi substernit, laeua uero amplexatur corpus eius.

XCVIII Quid sit quod haec adiuratio iam tertio repetatur, sed in hac nouissima capreae omittantur ceruique camporum. Quid sit quod dormiente uiro mulierem de latere eius formauerit Deus, quae etiam uirago dicta sit et adiutorium simile illi. Quod uera misericordia sit, quae sicut infirmitatibus miseretur, sic contra uitia fortiter aemulatur. Quod alter huius dormitionis est fructus, contemplari uidelicet sponsum ecclesiae, felicissima unione adhaerentem sponsae suae. Vbi de interpellatione agitur Marthae aduersus Mariam, et de patrocinio Iesu Mariam defendentis, nunc contra Martham, nunc (contra) frementes Iudaeos.

XCVIIII Quid sit quod filiae Ierusalem adiurantur a

925

950

sponso non solum ne suscitent, sed etiam ne euigilare faciant dilectam. Quare dormitio, id est uacatio sponsae, ceteris actionibus antefertur. Quid sit quod dies sabbati benedictus sit pariter et sanctificatus. Quid sit quod corpus Iesu in parasceue ante diem sabbati necessario de cruce deponatur. Quid sit quod Christo concrucifixus non nisi cruribus fractis animam

SERMONVM

25

exuit; quid mors deinde mortuo prosit uel sepultura. Quid sit ostium monumenti, quid lapis appositus, et quomodo angelus super lapidem reuolutum sedet. Quomodo sibi consepultis ad gaudium resurrectionis appareat. Cuiusmodi eiusdem resurrectionis gaudia sint.

955

Quae

est

ista

C Quod filiae Ierusalem sponsi adiuratione con-

quae ascendit de deserto deliciis 940 affluens, etc.

945

territae plus solito studiis eius deferunt, et ex occulta Dei inspiratione in admirationem eius assurgunt. De triplici deserto, Moysi, Eliae et Ioannis, hoc est studio ueritatis, zelo paupertatis et fraternae aedificatione salutis. Quod Dominus Iesus ipse sit desertum deliciarum, de quo et in quod sponsa ascendit. Exhortatio de non gloriando in sapientia, siue eloquentia, diuitiis, honoribus et deliciis, de actione inci-

dens Salomonis. Quae sint illae deliciae, quibus sponsa affluit et qualiter acquirantur, et quomodo custodiantur. Item de triplici deserto, 950

de quo et per quod et ad quod sponsa ascen-

dit. | Sub arbore malo suscitaui terete

955

CI Quod laudem adolescentularum sponsus utiliter moderatur humilia sponsae suae suggerens de suorum

ignobilitate natalium.

Quo-

modo Eua primum sit corrupta in spiritu, deinde uiolata in carne. Quod primum fides eius per dubitationem pulsata sit, deinde per erroris consensum ad impie sentiendum de Deo impulsa ; quod mendacem, iniustum et inuidum suggerente diabolo Deum fuisse credidit ; quod ambitionis superbiam et scientiae curiositatem, consequenter autem iram et tristitiam quae illis annexa sunt, serpens Euae persuaserit. Post quae inoboedientiam quoque et gulam suggessit, quae protinus insita luxuriam accendit. Quod peccatum illud primum contra Deum principaliter homini persuasum Sibi, secundario uero contra hominem. Quod Adam non sit seductus sed sciens et uolens peccauerit. Quod lex peccati inolita nihil damnationis importat his, qui sunt in Christo Iesu, sed magis materiam militiae et fomitem sacri amoris.

960

965

979

Sub arbore 97; malo suscitaui

CII Quomodo per arborem malum Christus significetur iuxta formam serui, quam assumpsit.

CAPITVLA

26

Quod absque Verbo incarnato etiam paradisus coelestis et iniucundus esset et infecundus. Quod iuxta uerbum prophetae : Qwis dabit

te, etc.

me spinam et ueprem, spina factus est.

980

Deus

spinae insertus,

Quod filii Adam a fructibus ligni huius declinantes, fructum ligni uetiti ex serpentis suggestione praeponunt. Quod corruptio matris, hoc est multitudinis credentium, quae factis negat Christum, primum est in moribus, deinde corrupta conscientia etiam intellectum per incredulitatem uiolat. Quod de arbore quae Christus est poma, hoc est fructus consolationum spiritualium, nunc ultro expectantibus cadunt, nunc uiriliter excussa proueniunt. Quod haec eadem uerba congrue dicta intelliguntur ad synagogam in fine poenitentem.

985

999

CIII Quod ecclesia siue synagoga in fine resipiscens

Pone me ut

signaculum

in graui tribulatione,

quae in nouissimo

fiet,

caritatem et patientiam conseruare monetur. Quid sit, quod qui in tecta ascenderunt, aliquid tollere prohibentur de domo, et qui in agro sunt reuerti domum prohibentur, ut tollant tunicam ; ubi et uerba Isaiae exponuntur quibus contra eos inuehitur, qui ascendere in tecta frustra tentarunt. Quomodo in signaculo, quod Christus est, perfecta forma paupertatis et oboedientiae expressa sit; et qualiter eam nobis debeamus imprimere.

995 Super cor tuum, etc.

IOOO

CIIII Quod ad Dominum Iesum de cetero pertinet

1005

laus ista : tu signaculum similitudinis, qua se hostis antiquus fecit indignum. Quod ille non potest amodo ponere signaculum super cor suum quia in malitia obduruit, sed homo cui ille factus est signaculum dissimilitudinis, per signaculum uerum, quod «est» Christus Iesus, nobis assimilatum Deo miserante reformatus est. Item de libris tribus signatis, sed liber ter-

IOIO

tius, qui est gratiae, signatus est plus ceteris,

quia signaculis septem. Cur in dextera Dei ui-

1015 978 Is. 27, 4.

1006 Ez. 28, 12.

996 tecta] recta zs

SERMONVM

27

sus sit et quomodo ab agno et quibus aperiatur. Item de angelo habente signum Dei uiui in Apocalipsi. Quod quidam in corde, alii in bracchio, alii in fronte signantur.

1020 Quia fortis est CV De multiplici genere mortis et quomodo sinut mors dilectio, gulis mortibus dilectio Christi comparauerit etc.

uires suas. Cur dilectio Christi, cum mortem uicerit, fortis adhuc dicatur ut mors et non

potius fortior quam mors. Quod dilectio, quae semel mortem uicit in Christo, in singulis dilectorum suorum de ipsa triumphet. Quod caritas Christi non solum fortis est ut mors

1025

nostra,

quam

in

se

ipso,

deinde

in

nobis

expugnauit, sed etiam fortis est ut mors sua qua fortius nihil. Cur non mors dilectioni sed dilectio morti comparata est. De aemulatione gemina, quarum utraque dura est sicut inferus.

1030

CVI Quomodo

haec laus congruat dilectioni illi

qua diligitur Deus ; quod illa dilectio morti similis est per contrarium ; quia quam fortis

IO355

est illa ad diuidendum, tam fortis est haec ad uniendum. Item de illa fortitudine mortis,

quae Iesu uenienti fores aperit, et de fortitudine itidem dilectionis, qua Iesus ingressus cum gaudio suscipitur et cum uirtute tenetur. De dura aemulatione iustorum de hac uita exeuntium, qua reprobis compati non sinuntur. Quomodo hoc capitulum ad laudem martyrum referatur. Item quomodo dilectioni sponsae laus eadem aptetur et de morte illa qua moritur uitiis et concupiscentiis, et quo magis moritur, magis diligit.

1040

1045

Lampades

CVII Quod lampas uitrea pudicitia sit quousque

1050 eius lam-

pades ignis atque flammarum, etc. 1055

1028 se ipso] se ipsum 7s

caritatis igne solidetur. Quam necessariae huiusmodi lampades in nuptiis sponsi. Quam mirabile sit has lampades fatuis adesse uirginibus, quae uix a prudentibus et parantur et custodiuntur. Quomodo lampades fatuarum ueniente sponso extinguuntur in nocte. Quod lampades sanctorum igneae di-

28

CAPITVLA" cuntur, quia uirtutes eorum caritate ignitae caritas fiunt. Quod ignis ad caritatem Dei, flammae autem ad caritatem amicorum et inimicorum referuntur. Quod caritas eiusdem generis est cuius et ignis, ut quaecumque occurrerit, redigat in seipsam. Quod spiritus Eliseo duplicatus est, ut arderet et incenderet.

1o6o

CVIII Quod

uir iustus

lampas

est, et quidquid

in eius uerbo et conuersatione aedificat. Quod formam lucendi ceteris lampadibus praebet saluator ut lampas accensus, intentionis pietate, qua Deus glorificatur, et in splendore honestae conuersationis qua proximus aedificetur. Quod infirma nostra uice lychnii ad opus luminis sunt necessaria. Quod pia et pernecessaria contemplatio est uidere sublimia dona Dei in uiris iustis. De principali lampade, quae alis et oleum ministrat et ignem. De uirtute ignis, scilicet caritatis, quae

1065

1070

1075

Deus est, liquefacit,

quomodo ardet, lucet, calefacit, exsiccat, emundat et alia plura

quae materialiter ignis operatur.

Aquae mul- CVIIII De triplici caritate quam sponsus commendat, scilicet qua diligit Deus, et illa qua 108o tae non potuerunt

extinguere caritatem,

etc. 1085

diligitur Deus, et illa postremo qua diligitur proximus. Quod caritatem Dei aquae tribulationum non et scelerum

extinxerunt, sed illustrauerunt, nostrorum non obruerunt, sed

commendabilem fecerunt. Quod caritas illa qua diligitur Deus, a caritate superiori causam trahit et formam,

1090

1095

ut nec frangatur aduersis,

nec cedat prosperis, quorum primum in martyrum nece ecclesia olim exhibuit, alterum uero tempore pacis suae in diuitiarum et honorum contemptoribus. Quomodo commendatio haec caritatis, quod fortis, dura, splendida, feruida, inextinguibilis specialiter ad sponsam pertineat. De caritate fraterna, quam fragilis nonnumquam inueniatur in causis breuissimis, et tamen iudicari non debeat, quia fortior est

in causis plerumque fortioribus.

1061/1062 occurrerit] occurrerint ms

SERMONVM Si dederit homo omnem 1100 Substantiam domus suae

pro dilectione, etc. 1105

29

CX Quod uerae paupertatis forma in his uerbis exprimitur, et quid spei sit ueris pauperibus. Quomodo his timendum sit, qui distractis omnibus gustum coelestium meruerunt. De uulpibus,

hoc est dolosis

qui foueas

habent,

ubi et de Iuda agitur, et de triplici laqueo quo comprehensus est. De angustiis limitibus professionis nostrae, et quam periculosum sit eos praetergredi. De interiori substantia, quae «est» uoluntas animae, quam commutari oportet pro dilectione. De uaria solertia negotiandi, de caritate,

de substantia rationis et memoriae similiter commutanda. De ratione uocabuli huius, quod est caritas. Id quod dictum est : despiciet eam, congrue referri posse ad dilectionem, qua quis diligit Deum, quae nisi exilis et tenuis in hac uita esse non potest.

IIIO

III$

Soror mea

paruula est, etc. II2O

II25

CXI Quod

hic sermo

sodalibus

sponsi, hoc est

angelis competat, de aliqua adolescentularum quam ex indiciis bonae indolis amabilem sponso fore auspicantur, sese inuicem consultantibus. De beneuolentia ac uariis opitulationibus sanctorum angelorum. Quibus de causis sororem suam paruulam dicunt, et quid sit quod ubera eam necdum habere queruntur. Quaenam ubera haec sint et quod uberum ipsorum lac. Quomodo uberibus eisdem ubera potiora succedunt. Quam sollicita anima Deum amans

esse

debeat

ad

lactandum

crebrius,

quod de Spiritu Sancto concepit et peperit. |

Quid facie1130 MUS

SOTOTI

nostrae, etc.

I155

1112 Cant. 8, 7.

CXII Quod anima

paruula dicatur et ubera non

habens, si necdum ad regimen aliorum idonea est. Quomodo uerus Salomon inter ueram matrem falsamque discernat, hoc est pastores ueros et mercenarios. De gemino ubere eorum qui praesunt. De triplici desiderio Naaman, hoc est peccatoris cuiuscumque qui optat sanari. Quod desiderium aliis proficiendi diuina inspiratione et angelica immisione plerum-

5

30

CAPITVLA * que concipiunt, sic tamen conceptum omnino suspectum habent. De duobus, quae pastori maxime sunt necessaria, quatenus et actione emineat, et doctrina prae ceteris fulgeat.

1140

Si murus est, aedificemus super 1145 eum, etc.

I150

1155

et exteriori, qua ciuitatem Dei pastor habet circumcingere. Quod propugnacula argentea custodia sit protectionis angelicae. Quanta dispensatione supernae pietatis angeli sancti nobis dati sunt in adiutorium, cum sola per seipsam id implere potuerit. Item in propugnaculis argenteis prouidas animi circumspectiones intelligi. De ostio intelligentiae quod esse debet omnis anima sancta, quae aliis praeest, quo subditos ad intellectum ueritatis admittat. Quod idem ostium tabulis cedrinis compingitur.

CXIIII Quomodo

uerba haec ili animae

aptentur,

quae non regit, sed regitur tantum. Quae sunt exercitia artis huius amatoriae, et quae ubera sponsae. Quale sit alloquium, quo alloquenda est soror adhuc paruula, et cur de alloquii huius uocibus nil eloquuntur angeli. Cur alloquendam dicant in die. Quod geminus Sic sit fructus uisitationis supernae. Quomodo sponsa murus efficiatur. Quae sint propugnacula argentea super hunc murum aedificanda. Quomodo sponsa ostium fiat, et tabulis cedrinis compingatur.

1160

1165

Ego murus I170

CXIII De gemino muri ambitu, cura scilicet interiori

CXV Quod

haec

ubera

aliquid

sint et nudae

ueritatis,

mea,

quod se sanctis angelis uelut testibus et adiutoribus suis familiariter detegat. Quomodo murum se dicat, id est sollicite ambien-

etc.

nec

libertatis

et ubera

sapiant

arrogantiae,

tem creditam sibi ciuitatem, cuius a se nouit

1175

1180

districte exigendam rationem. Quod prudentia rerum temporalium, qua paci animarum consulitur, ad muralem ambitum pertinet sollicitudinis sacrae. Quod praecipue animarum saluti sit insistendum ideoque ubera turri comparantur, quia caritas pastoris ad duo exercetur, ad exhortandum et orandum pro fratribus, siue ad docendum et exhortandum.

Quomodo haec ubera ei, quae paulo ante est dicta ubera non habens, non solum increuerint

SERMONVM ' sed tam

subito

31 intumuerint.

Quod

humilis

sublimitas Christi turris illa est, cui assimilauit ubera sua.

1185

Vinea fuit

CXVI Quod uinea haec, de qua hic agitur, ecclesia

pacifico in ea, quae

gentium est, per orbem quondam diffusa, nunc autem uariis ex causis subuersa et coangustata et multo magis a custodibus propriis quam ab alienorum incursibus. Quod in exterminio quantumlibet grandi supersint pastores boni. Quod bonorum custodum alii sint optimi, qui afferunt mille argenteos, alii simpliciter boni qui afferunt ducentos.

habet popu1190 los, etc.

1195

CXVII

Quod uerba ista ad priuatam ecclesiae utilitatem referri queant. Quid sit fodere uineam, quid stercorare, quid putare, quid saepire, et quae

bestiae incursantes. Cur fuisse dicitur uinea potius quam esse, et quid sit quod habere populos dicitur. Quam seuere dictum sit : tradidit eam custodibus. Alia benignior sermonum eorumdem expositio. De multiplicitate custodum, de mercede infinita, mille argenteis designata, et de gemina pace quae interim datur in pignus uitae aeternae, et hic per ducentos pacificos designata.

1200

1205

Quaehabi-

CXVIII Quod sermo

tas in hortis, 1210 amicl auscultant, etc.

iste nouissimus

sit sponsi ad

sponsam, commonens eam de ipso celerius reuocando. Quod amici auscultantes angeli sancti sunt, et quam benigne intersunt laudibus nostris et precibus. Quod inimici quoque nostri studiose quidem et insidiose auscultant.

CXVIIII De quattuor generibus hortorum. De primo 1215

horto,

singulari

scilicet

sanctimonia

Christi,

et quod ab hoc horto omnis germinat sanctitas. De secundo horto quae «est» mansuetudo Christi, de quo omnis mansuetorum uirtus deriuatur. De tertio horto, qui est oboedientia, patientia, humilitas et caritas Christi, de quo propaginem habet omnis istiusmodi uirtus. De

1220

1201 Cant. 8, 11.

1195 uerba] ubera zz:

1218 Christi] Christo 7s

32

CAPITVLA ` quarto horto, qui est requies gloriae Christi, de quo requiem sibi mutuatur felix in Christo dormientium somnus.

122; Fuge, dilecte CXX mi, et assimilare capreae, etc; 1230

Quod uerba ista superficietenus fastidientis animae languorem sonare uideantur, sed diligentius inspecta non nisi mellifluam sapiant caritatem. Quod si ad primitiuam ecclesiam referantur, liquet quod illa de Domini Iesu recessu primum moestissima,

deinde cum

au-

diret ab eo sic in ueritate sibi expedire, consensit ilico ut abiret. Si uero ad animam quae Deum amat, uerba non fastidientis, sed sese humiliantis sunt iuxta uerbum beati Petri : Exi a me, quia homo peccator sum, Domine.

1235

1235 Lc. 5, 8.

PROLOGVS

33 6ra

INCIPIT PROLOGVS DOMNI IOANNIS, VENERABILIS ABBATIS DE FORDA, SVPER EXTREMAM PARTEM CANTICI CANTICORVM AB EO LOCO: DILECTVS MEVS CANDIDVS ET RVBICVNDVS, VSQVE IN FINEM.

IO

15

20

25

30

35

40

I. Si quis me temeritatis et insolentiae arguendum putet, quia ad sacrosancta ipsisque adoranda angelis sanctis diuini amoris penetralia mittere non timuerim manum meam, non mirabor. Quis enim ego, qui tantae moli supponere non formidauerim humeros meos et aquis me immergere, in quibus etiam elephantes natant, immo et gigantes ipsi gemunt sub aquis? Verendum mihi, ne cum tam excellentem materiam indignus sensibus sermonibusque uestiero, ii qui legerint et audierint, materiae compatiantur sic dehonestatae, me autem subsannent dicentes : Hric homo coepit aedificare et non potuit consummare. 2. Domine Iesu, tua est causa : tu suscipe patrocinium eius pro me. Tu scis, o piissime, quia ob desiderium amoris tui, leuaui me super me : suppone manum tuam, ne deficiam et aperi os tuum pro me, ne calumniantibus cedam. Redéme me a calumniis hominum, si quos forte pio proposito huic aduersari contingit ; aut ne falsa suspicione frustra permouear, amputa opprobrium meum, quod. suspicatus sum. Serenissime, benignissime, sapientissime, moue, dispensa et moderare in manibus serui tui arundinem hanc in amoris tui obsequium utcumque temperatam et infunde ei pro beneplacito tuo de atramen|to spiritus tui. Tibi enim, speciosus forma prae filiis hominum, Pater atramentarium scriptoris dedit ad renos tuos, ut possis de atramentario tuo uasculis nostris infundere secundum mensuram donationis tuae. Itaque si insipiens factus sum me fortiora praesumens : sed locum ueniae apud te quaeso mereatur fiduciae ausus istius, nil nisi de tua bonitate praesumens. Quid autem uel caritas sola in hac parte non sufficiat excusare, cui in hoc opere ad laudem pii nominis tui deseruire suscepi? Desiderio quippe amoris tui incalescens, dixi mihi in soliloquio meo : Quis mihi det de wena hac aquarum uiuentium Domini mei, ut bibam ex ea et inebrier et obliuiscar egestatis meae ? Quis mihi det, ut curram in amplexus illius, quem amabilem mihi omnis quae in coelo est et in terra creatura testatur ? Quis aliquam amandi artem insinuet ? quis elementa conscribat? quis regulas tradat ? Et ecce confabulanti mihi cum spiritu meo, occurrit amoris tui canticum, carmen praedulce sacri epithalamii tui. 10 Iob 26, 5. 14 Lc. 14, 30. Eph. 4, 7. 35 Ier. 17, 13.

19 Ps. 118, 134.

21 Ps. 118, 39.

28

6rb

34

PROLOGVS

3. In quo primum sponsam tuam, quaecumque illa anima est, quam tu hoc uocabulo glorioso dignaris uocare, anhelan45 tem ualide suspirantemque reperio, quo delibare mereatur osculum sacrosancti oris tui. Audio subinde iucundas ad eam allocutiones tuas, in quibus et serenissimum uultum et mellifluum eloquium tuum eidem sponsae tuae gratanter indulges. Conferuntur hic ipsa indulta gaudia consolationis tuae cum so filiabus nonnumquam Ierusalem, quae sponsa illa tua communicante ad ipsas uelut quaedam deliciarum ipsius fragmenta perueniunt. Harum itaque aemulatio ausum non modicum desiderii huius conflauit mihi, quo illarum exemplo | concupiscere audeam concupiscentiam amoris tui concupisci;5 bilis atque amabilis, Domine. Quia enim multum est ad meae mendicitatis inopiam, Domine meae sponsae, Domini mei

6v&

suspirare delicias, deliberaui interim in adolescentularum, quarum non est numerus, donante te sortem numerumque

migrare. Didici namque erudiente te, magister bone, cum tn6o uitatus fuero ad nuptias, locum mihi eligere nowissimum, de quo possim uisitante te gradum promereri potiorem. Proinde studii mei sicut et officii est trahere fratres atque conseruos meos aspirante te, Domine Deus meus, în odorem unguentorum tuo-

rum. Ipsorum usibus militabit intentio, quandoquidem in 6s eorum me ministrum ordinare dignatus es. Timens ac tremens iam nunc de prope respicio diem illum, quo ministerii mei a te exigenda et a me reddenda est ratio. Si repente districteque interrogaueris, Domine, quis sustinebit ? Quid de pastu ouium tuarum, quem sub trina contestatione amoris tui in pastorum 7o principe pastoribus omnibus semel, iterum, tertioque indixisti,

quid de ipso interrogatus respondebo tibi ? Vae mihi, si in illa die tertia,

quam

tradidisti

mihi

excolendam,

consurrexerit

tecum in vudicio clamare aduersum me et cum ipsa defleuerint sulci eius. Igitur ad aliquantulam sarcinae meae leuigationem 7; debitique mei solutionem qualemcumque praeuenire curaui faciem tuam, o Domine, iudex meus, pastuique gregis tui praesenti

exhortatione

insistere ; sed et te, pastor summe,

per aeternam illam caritatem, qua relictis omnibus tuis in montibus nos oues tuas perditas requirere dignatus es, con8o testor et obsecro, ut pascere ipse non negligas, quas pascendas mihi commendasti. Non sit quaeso infructuosa earum inuentio nec perdat denuo | incuria mea, quas inuenit pietas tua. Meum itaque erit quod tu donaueris ministrare foris : tuae autem pietatis erit, qu? doces hominem scientiam, interiori 8; unctione cor tangere. Meum erit ex munere tuo, uocum aliquas significationes uerbo uel scripto exhibere : tuum uero

59 Lc. 14, 8. Iob 31, 58.

63 Cant. 1, 5. 68 Ps. 129, 5. 69 Cf. Io. 21, 15-17. 78 Cf. Mt. 18, 12. : 84 Ps. 95, 10.

72

6vb

PROLOGVS

35

digito Dei, qui est Spiritus Sanctus, ea quae significantur inscribere. . 4. De cetero de uirtute illorum, qui manum suam ad can-

90 tica ista miserunt,

nemo

paruitati meae

inuidiam suscitet;

nemo de sapientia aut disertitudine molestus esse contendat. Neque enim habuerunt illi quidquam nisi quod eis de coelo datum est. De minuto meo non minuitur illorum gloria : quinimmo sed ex collatione augetur. Minutum sane hoc nostrum 95 esse confiteor, quod in gazophylaciuwm misi ; sed oculus Iesu, oculus bonus, aestimatione pia minutis pondus addere consueuit. Etsi aemulor illos, id quidem Dei aemulatione, non aemuli ; humili, non pertinaci ; non contentione proterua sed imitatione deuota. Sic, inquam, post magnum illum uirum, 100 beatum loquor Bernardum, currere exopto : non quasi aemulus gloriae sed pedisequus uiae; non assequi temere properans sed subsequi humiliter studens ; non ex aequo cum gigante contendens

sed meis, hoc est modicis, passibus nitens ; non

adambulans lateri sed uestigia praecedentis adorans. Habeat 105 Sibi uir ille excellentissimus, cuius laus est in epithalamio, priui-

legium gloriae suae, ut quae singulariter per spiritum caritatis expertus est, ceteris fragrantius per spiritum sapientiae eructare meruerit. Et nunc, fratres et domini mei, ministrum uestrum

non modicum laetificabitis, si ea, quae uobis parata sunt, cum iro hilaritate sumatis. In sudore nempe uultus mei messui et trituraui, molui et excoxi uobis panem hunc : operae pretium | grande putauero, si ex eo uesci non dedignemini. Same et puteus altus est, prout uos ipsi cernitis, de quo uobis haurire aquam hanc sollicitus fui; et hauritorium quidem intellii1; gentiae meae modicum, propter quod et crebrius hauriendum fuit et manus ad trahendum inualida. Itaque uestra est aqua : gustate et si sapit, refrigerastis animam meam. Sin autem uelut insipidam fastidire coeperitis, uidete, ne forte haec sit palati uestri aegritudo, non poculi. Ceterum quidquid horum 120 in causa sit, ut ex utralibet aut forte ex utraque parte peccetur : Dominus prope est, qui benedictione sua et ueterem soleat aquae mutare saporem et aegrum palati gustum sanare.

5. De cetero, quia in multiloquio peccatum deesse non facile

95 Mc.

12, 43. 92 Cí3023 GOD T 2100 Bernardus Clatau., Sermones in Cantica: PL 183, 785-1198 ; ed. J. LECLERCQ, uol. I-II, Romae, 1957-1958. 112 Io. 4; 1X. 121 Is. 55, 6: 123 Prou. 10, 19.

104 adambulans] abambulans ms

ps

36

PROLOGVS

potest : sicubi scribenti mihi error obrepsit et calamo properanti plus minusue cecidit atramenti, a lectore beneuolo humiliter precor ignosci. Quod tamen salua fidei dixerim ueritate, quam uel ad modicum laedi, quisquis Christum amat, non aequo animo sustinebit. Vnde si quid in ea erratum esse lector inuenerit, scalpello, quaeso, non parcat. Nec tamen ideo non 130 mihi parcendum iudicer, qui tueri pertinaciter nolim sed retractare incunctanter errorem. 125

6. Porro propositi huius mei scrutanti mihi fines et angulos cordis mei, triplex occurrit intentio. Prima et summa est, ut Domino 25 vA sacrificio

Deo salgatori meo laudis. Secunda,

oris mei obsequium immolem in ut fraternae deseruiam caritati

debitique mei, quo fratribus meis me teneri profiteor, aliquantula ratione me liberem. Tertia, ut ignitis eloquiis, cum in manus meas uenerint, spiritus meus incalescat ; et sicut in coquina laborantibus ignis e uicino est, ut calefiant, et mihi 140 seruo uestro inter uerba Spiritus Sancti, quae ministro, torpor, quo algere me sentio, non sit molestus. |Ad quem sane algorem molestissimum repellendum aut saltem moderandum, nullum illo igni credidi potentiorem, quo animam suam Domini sponsa in hoc epithalamii carmine nec languere prohibet nec lique145 fieri. Quia uero prolixitatem operis huius delicatioribus auribus oneri futuram esse non dubito, rei huius, cuius iam poenitentia sera est, ueniam a lectoribus peto. Breuitatem quidem uitare curaui, quod simplicioribus ingeniis minus sit luculenta et eximias sententias non pro sua maiestate euoluat sed uer150 borum inuoluat et frangat angustiis. Verum planiora et faciliora secutus, dum arctum arduumque declinaui compendium, longioris uiae laborem ingredi coactus sum. Id tamen ad laboris huius leuamen fastidiique solatium procuratum est, ut sermones ipsi breuiter absoluerentur, quatenus compendium, 155 quod deerat uniuerso, inueniatur in singulis. 7. Tibi proinde, Domine Iesu, commendo totum hunc laboris mei finem : tu, depositi mei fidelis custos, de libro uitae non

160

auferas obsecro, quod tuis desudatum est laudibus et aliquem mihi fraternae aedificationis fructum metere de hac paruula satione concede. Tu, Deus cordis mei et bars mea Deus in aeternum, qui nunc semen esse dignaris in manu seminantis, in die illa esto, quaeso, manipulus in manu colligentis. Tu es enim finis et principium uniuersi operis boni, intentio et prae-

160 Ps. 72, 26.

ril

PROLOGVS

27

mium, gloria et benedictio fidelium tuorum, sponsus ecclesiae,

16; angelorum laus, uirtus et sapientia Dei Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuis et gloriaris Deus per infinita saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT PROLOGVS.

XVII

|

,

PS

es

"n

iy MAn 7dif

dH

Le

i » u TLG

psi

d "uyot

Fir ul, nego;

afl

SONORO

DEM

BQU: TES

:

TE. b

$ A

M

-

È

i

!

Suede

K

"

SITAL

A

E

d

«43

,

aramam

a

9

|

i

a

AET

l

de^

r B

I

-

P

P

pe

"

CESuH

v

MEA.

veia

IS FIOR

pw

PETE

B

I

.

mn

( beo Uh

Ruhe

55

«" pei d

l

Teti

mni ét Q6

ios

nn, i

zég

ie

ndo mo,

N

w

CAA

Gne

laedi

atesat ip vina)

-

Mn

EAN

oa

TE € -

dede Pe

"ub et

"m

E

n "

"M

» -

5

-

E

T

a

2

a.

P -

T

nor weed

ja m PT

(n.

p

-

n

MED de. »

[rtu

uiia

m

d

dr

f

á

d'u, dipsa riL on

j

n m

poisi

drdstieS

mul Eni 4

E

LI

i

aisé duet uizur cie

CATA

a pM

E

(OSS

———

I dia Us enia OEA

-

EE

P

; fies Bulb o piincipénng m

"IN

"

sd

3^ Tidi

Cebey

otio, asiarinatisicilia ZA uut à yj la,

j

Mice

rette

"a farta

sedo tat, (uh aout fauna "m

m

543A

hedge

SEDED

Pei

A izrek cawed

G—

Aaa,

-

"138 (pe.

AY

giraba

mtf

aTi

Es

'acm

h slac Traf

lu

4 aicn

Ps

aora

apvis

mapaa

ise

anna

2. dn pe

Pir

Jo

A m6

ê

Lc

coeitend

as e arsi vocem qiiem efc Phan £204 =y PELLUS (n ny Laid actuar Miast

|»

Besse

demoni

ò

IU

yx M

p

FI

ex

Senes

6

e

lizi

D ;

l

tC.

È,

?

ai

UI-XL

4

neto

End

wee

e

9

bz

ad. URD ide,

I^

y

Ut

D

à

,

hoc

Ye

i

LE

-

f

te T

"A

ids

virite Sinai diana printre COEK i mi STAR PRE elpsw

t

ug

à

S

NEL

komie iar

4

pe N.

l

"e eagtila2At qi

st

n zi

aj.

d. EET

23

ei.

aoaia

ineadtanh apte

ie

f

SERMOI INCIPIVNT CAPITVLA SERMONIS PRIMI. Quam sollicite sponsa sponsum et quibus in locis quaerere soleat |et quomodo, cum non inuenerit, effecta sit languida. Quanto desiderii ardore uigor ille adiurationis conceptus sit, ut languor eius annuntietur dilecto. Cur languorem potius dicat quam aegritudinem. Quam humiliter ab aliis inuentum iri praesumat, quem non inuenerit ipsa. Quam prudenter sub obtentu necessitatis suae subditorum seu fratrum suorum procuret salutem. INCIPIT SERMO PRIMVS.

I. Adiuro IO

15

20

25

30

uos, filiae Ierusalem,

si inueneritis

dilectum,

ut

annuntietis ei, quia amore langueo. Caritas in corde sponsae diffusa per pignus, quo a sponso suo dignanter praeuenta est et prae ceteris mortalibus locupletata, uehementer eam afficit et secundum uarios impetus suos multiformiter agit, cum multa quippe spiritus suauitate primum concipit, quod deinde parturiat et pariat cum dolore. Iunguntur primum oscula, uerba indulgentur, cellaria exponuntur, facies ad faciem exhi-

betur, laeua capiti supponitur et dextera sacris donatur amplexibus. Quis iam dubitet sponsam uotorum suorum compotem exstitisse nec defraudatam esse a desiderio suo. Sed spirituales deliciae, cum degustantur, irritant et cum ad horam satiant, in longum sauciant. Delibata semel oscula denuo anxie requiruntur et indulta olim dilecti copia, quo uberius sponsae desideriis satisfecit, eo amplius elapsa contristat. Quaeritur sponsus nec inuenitur ; uocatur et non respondet. Sustinet inter haec sponsa, quia caritas omnia sustinet et sola. se interim dilecti sui memoria utcumque consolatur. Nam cetera omnia a recordatione |sua longe faciens et longa quadam obliuione sepeliens, dum moram facit sponsus, dum est rex in accubitu suo, suspiriis eum odoriferis et uiolentis gemitibus de sinu Patris trahere laborat. Sponsus itaque moram facit et sponsa proficit in amore. Differt ille gaudia dilectae suae sed dilatio haec, quod sponsam non latet, pro sponsa est. Palpebrae eius interim interrogant eam et more zelantium amatorum ex ipsa sui absentia fidem amoris explorat iuxta illud : T'entat

35 uos Dominus

Deus noster, ut sciat, si diligatis eum, an non. Et

quae grauior tentatio animae quaerenti Deum, quam ab eius inuentione suspendi ? Sicut non est in gaudiis aliquid simile gaudio eius : sic non est in doloribus, si fas est dicere, simile dolori eius. Secundum delicias eius, sic defectio, sic defatigatio,

40

79

sic languor et afflictio eius.

1, 9 Cant. 5, 8. 25 1 Cot. 13, 7. 15, 3.

19 Ps. 77, 30. 1 CE Cant 2, 6. 10 Cf. Rom. 5, 5. 34 Deut. 32 Cf. Ps. 10, 5. Cant. 1, 11. 28 Mt. 25, 5.

7e’

40

SERMO I, 2-3

2. Recurrit ad loca secretorum conscia castisque consecrata deliciis. Intrat cubiculum suum : excludit omnia, quae possunt oculos sponsi offendere uel suis obstrepere gaudiis et pessulum ostii sui non obliuiscitur, si forte Iesus 45 ianuis clausis intrare uelit more suo. Ad quod etiam tempus amantibus opportunum studiose captatur, quia, dum medium silentium in nocte tenerent omnia, sponsus adesse consueuit et sponsa media nocte audire solebat : Ecce sponsus uenit. Clandestinus quippe et uerecundus amator Iesus tenebras ponit latiso bulum suum et cum solet sopor occupare homines, se dilectae

suae quasi liberius indulget amplexibus. Igitur ex more sicut heri et nudiustertius fruitura dilecto suo, in lectulo suo se | delicata componit, iuuandam se loci et temporis opportunitate praesumens. Expandit bracchia, dilatat cor, effundit animam, 55 in desiderio animae suae attrahit uentum amoris sui. Omnes

uigilias noctis sollicita et peruigil obseruat : sed /oía nocte laborans nihil capit et post omnes excubias suas fallitur misera et a sua exspectatione confunditur. 3. Iesus abest, non est hic ; sola in cubiculo et lectulo soli-

6o tudo remansit penes ipsam est anxia prosilit sapientia, quod cat et in plateis 6; aemulata

et desolatio. Angustum reputat omne, quod et grauis ipsa sibi effecta, de penetralibus suis Exit in plateas et uicos ciuitatis, quoniam sponsam non latet, foris nonnumquam praedidat uocem suam. Fortassis et ipsa sponsi sui

caritatem,

quoniam,

qui dicit se im ipso manere,

debet sicut ipse ambulawit et ille ambulare, uult et ipsa fontes suos deriuare foras et in plateis aquas suas diuidere. Nouit enim, quia confabulantibus de se Iesus appropinquat et in fractione panis, quod est Verbum Dei, aperit plerumque 7o uultum gloriae suae, quia anima, quae benedicit, impinguabitur et qui inebriat, ipse quoque inebriabitur. Sponsa igitur persequens ad destinatum exit cito in plateas et uicos : comportune per plateas, importune per uicos instans, praecepta caritatis iuxta uirtutem singulorum dispensans, sapientiam loquens 75 inter perfectos et infirmioribus lac praebens, non escam. Habet

quippe ubera lacte turgentia ; nec confunditur nutrix fieri paruulorum etiam si Domini sunt. Vocat omnes, quos in plateis et uicis Ierusalem inuenit ambulantes uias uitae et rogat

45 Cf. Io. 20, 26. 46 Cf. Sap. 18, 14 (Introitus Missae in die VIa infra Oct. Nat. Domini). 48 Mt. 25, 6. 49 Ps. 17, 12. DO. Cf- Ie. 555: 60 Cf. Gregorius Magnus, Dialogorum Liber II, cap. 35 : PL 66, 200A (in Vita S. Bene-

dicti). 63 Prou. 1, 20. 75 1 Cor. 5, 2.

65 1 Io. 2, 6.

I, 41 In marg. Quibus in locis quaerere solet. : fit languida.

70 Prou. 11, 25.

74 1 Cor. 2, 6.

59 In marg. Non inuento sponso

gra

SERMO I, 5

4I

eos atque obsecrat in Domino Iesu, ut |quemadmodum ambu8o lare coeperunt, ita et perambulent, donec perueniant. Si quem in foro tantis et tam preciosis mercibus pleno inuenit otiosum, stimulis suis uehementer eum perurget, quia merces tam preciosas adeo uilipendet, immo, quoniam tam preciosa quam interim uilia sunt modicoque uenalia pretio, non perpendit. 8; Sed sponsae ita sequenti et diligentissime persequenti necdum sponsus occurrit. Occurrunt tamen ad qualecumque solatium uigiles ciuitatis, qui de dilecto possint interim interrogari. Solet enim Dominus Iesus de se interrogantibus sui copiam alacrius nonnumquam exhibere quam de ipso disputantibus. Au9o ditui solet uberiorem

dare laetitiam

quam

praedicationi

et

beatiores saepe reputantur, qui audiunt uerbum Dei quam qui loquuntur illud. Dilecta igitur Domini Iesu, cui unicum opus est quaerere quem diligit anima sua, ante omnia quaerit eum in lectulo secretae et sedulae meditationis et non inuenit. 9; Apponit eum quaerere in exercitio sacrae praedicationis et nec ibi eum inuenire meretur. Vltimo ad tertiam se confert artem quaerendi, ad silentium uidelicet humilis auditionis. In lectulo secum intus feratur ; in plateis cum aliis foris confabulatur ; apud uigiles simul intus et foris et interrogans exit et 1oo audiens in seipsam redit. Vniuersas denique uias Domini Iesu diligentissime obseruans et sollicite inuestigans primum eum requirit in thalamo quietis internae, deinde ad sollicitudinem excurrit aedificationis fraternae, postremo de cathedra magisterii ad discipulatus humilitatem de dilecto suo interrogatura 10; deponitur,

si forte de hoc loco respiciat Iesus humilitatem

ancillae suae. Iam uero fatigatae et prae nimia | languidae fatigatione dilectae suae animam ulterius tollere non sustinet : uoluntatem enim timentium se faciet, quanto magis amantium et taliter amantium. Spes utique nom confundit, praesertim ubi 110 caritas se diffundit. Adest igitur dilectae suae uotis et amplexibus eius desideratus illabitur, tanto jam arctius astringendus, fruendus, dulcius et firmius tenendus, quo diutius est requisitus, quo difficilius inuestigatus, quo denique tardius inuentus. Metit itaque sponsa laborum suorum manipulos manu plena 115 et laetatur in eis, sicut qui inuenit spolia multa, sicut laetantur

qui laetantur in messe. Habet sibi dilectum suum et sufficit ei. Vnam petiit : hanc quaesiuit et requisiuit, hanc et inuenit. Desiderii sui fine beata unicam deinceps habet sollicitudinem, ut quae tenet, teneat et qui tenetur, non elabatur. Conferun120 tur gratae amantium in alterutrum confabulationes et dulciora melle colloquia de labiis mellifluis destillantur. Dantur et redduntur praeconia laudum, non minus sincera ueritate quam

79 Cf. 1 Thess. 4, 1. 115 Ps. 118, 162.

9t CE Ec. 11, 28: 108 Ps. 144, 19. Is. 9, 3. 117 Cf. Ps. 26, 4.

109 Rom. 5, 5.

42

SERMO

I, 3-5

arcana plena dulcedine et uocibus amatoriis amicas demulcentibus aures caritas incalescit et uelut ignis ad oleum effer125 uescit.

4. Quid plura ? Sagittae amoris acutae tam crebro discurrunt et tanta uirtute uibrantur, ut et sponsus cor suum a sponsa uulneratum esse confiteatur et sponsa nihilominus amore languida, assistentes sibi filias Ierusalem obtestetur, ut

130 dilecto suo nuntient languorem suum. Solus quippe is, qui uulnus intulit, uulneri potest praestare medelam. Proinde qui ceteris uulneribus manum medicinalem dignatur apponere, qua ratione ualebit tam pio uulneri, tam sa-|lutiferae passioni, tam potenti aegritudini, tam mirifico languori non assistere ? 15; Porro si infinitae

gvb

munus gratiae est, ut tam felici meruerit

sponsa infirmitate languere, quanto magis ad gratiam ipsius spectat, ut opem ferat dilectus dilectae super lectum doloris sui ? Denique si Dominus Iesus saluandis omnibus interpretatur uocabulum suum et nominis sui uirtutem edisserit, quanto 140 potius in hac grandi necessitate saluare debebit unicam suam? Cuius rei nimirum et ipsa secura mittit legationem ad eum, non multis eam onerans uerbis, nec plura inculcans illis, quas dirigit in hoc opus, nisi hoc tantum, ut annuntient dilecto, quia amore languet. Sufficit namque tam potenti medico et 145 morbum

communicasse

et morbi

genus.

Sufficit

tam

dulci

amico aegritudinem annuntiasse tantum et non etiam implorasse salutem. Sic olim Martha et Maria, cum fratris sui Lazari

mortem impendere uiderunt, miserunt Domine,

quem

amas,

infirmatur,

ad lesum dicentes :

languorem

uidelicet

amici

150 breuiter annuntiasse contentae. Simili quoque compendio mater Iesu deficiente in nuptiis uino ad Dominum et Filium suum ait : Vinum non habent. Ad finem uidelicet negotii sufficere credidit ipsam exposuisse negotium. Aperit necessitatem, a precibus interim abstinet, nisi quod uoluntas tam 155 reuerendi

cordis

omni

prece

fortius

in eius auribus

sonat,

omnis et maxime tam pia loquitur uoluntas. Sic itaque sponsa Verbi Dei precum instantia nequaquam sibi laborandum credit apud omnipotentem sponsum suum, penes quem ea est potentissima causa obtinendae salutis, ut amore eius quis 16o langueat. 5. Notandum autem, quod non | dixit amore aegroto uel amore infirmor sed amore langueo, diuturnam uidelicet innuens 149 Io. 11, 3.

132 Io. 2, 5.

126 In marg. Vigor adiurationis de languida. dicat quam aegritudinem.

161 I» marg. Cut languorem potius

9e

SERMO

I, SEA

43

aegritudinem et quae facile non posset medicari. Absit enim, ut tam dulcis et tam sanctus amor leuium quorumlibet remediorum sustineat curationem aut instar aliarum aegritudinum temporum mutatione aut extemporisdiuturnitate medelam sibi polliceatur. Incurabilis potius est plaga dilectae, quae omnem sub coelo renuat consolationem et deuitet medicationem. Puto, 170

175

quia et filias Ierusalem simili aegritudine languere desiderat, quas non deuota, ut assolet, supplicatione nec urgentioris auctoritate praecepti in huius obsequium legationis dirigit sed sub adiurationis sacramento terribiliter ligat. Materna quippe sollicitudine transfundit in eas, quo uehementer exuberat ipsa. Plenitudinis suae gestit eas participes facere stne inuidia commwnicans, immo et cum improbitate ingerens dilectum suum. Vult quippe omnes homines saluos fieri sed eos praecipue, quibus in hac parte habet prouidere, esse sicut semetipsam. 6. Et perpende nihilominus humilitatem sponsae. Elapsum sibi dilectum suum a filiabus Ierusalem inuentum iri confidit,

18o

hoc suis gaudiis applicans, si gaudium sibi interim negatum filiabus

suis senserit

exhiberi.

Forsitan

haec

sunt remedia,

quae superius, cum eundem suum coram ipsis confiteretur languorem, requisiuit dicens : Fulcite me floribus, stibate me malis, quia amore langueo. Maxima quippe sunt haec bene ignitarum et pro amore languentium solatia animarum, si alios eodem igne potuerint accendere et consimili uulnere sauciare.

190

7. Habent nimirum haec ligna paradisi, ligna prorsus aromatica, | sementem in se generis sui, ut propagentur ex eis et multiplicentur ligna iuxta species suas. Habes, si meministi, in Sara et Rachel huiuscemodi caritatis exemplaria quaedam, quae cum non possent de uiris suis concipere, ad suae interim infecunditatis solatium ancilas suas obtulerunt uiris suis et uiros suos communicauerunt ancillis suis et quod nasci con- . tigit, sibi natum reputauerunt. Amplectanda prorsus et digna

195 imitatione

dum

200

non

benignitas, quae alienum et gaudium et fructum, reputat alienum, facit suum. Sed signa haec, ut

dictum est et exemplaria fuerunt, cuius sanctissimam ueritatem in sponsa Verbi Dei luce clarius ualeas contemplari. Adiurat quippe ipsa filias Ierusalem, quatenus in suae gratiam sortis transire festinent, ut aemulari non pigeat eas concupis176 1 Tim. 2, 4. 174 Sap. 7, 13. 190 Cf. Gen. 16 et 50.

184 Cant.2, 5.

187 Cf. Gen. 1, 11-12.

176 In marg. Quam humiliter ab aliis inuentum ire praesumat, quem non inuenetit 192 In marg. Quam prudenter sub obtentu necessitatis suae subditorum ipsa. procuret salutem.

rb

44

SERMO I, 7-II; 1

cibilem et super omnia desiderabilem dilectionis huius, qua flagrat, qua feruet, qua languet ardorem, ut currant in am-

plexus Verbi Dei, ut suspirent osculum Christi Iesu. Non est quod obiiciant uiam longam aut uiam duram, non est quod 20; cum Moyse dicant : Mitte, quem missura es, aut aliud cuiuslibet uelamen excusationis obtendant : in ipso sacrae missionis initio, quidquid potuit esse morae aut subterfugii, appositae uigor adiurationis amputauit. Oboedite, filiae Ierusalem, currite : ne, quaeso, pigritemini, nuntiate dilecto, quia dilecta 210 languet amore. Boni plane nuntii baiulae estis sponso, facile in his uerbis penetrabitis ad Verbum Dei, Dominum nostrum Iesum Christum, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus pér omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO

PRIMVS.

SERMO II

5

INCIPIVNT CAPITVLA SECVNDI. Quod filiae Ierusalem adiuratae, ut dilectum requirant, caritatem |sponsae perpendunt, qua de ipsarum profectu sollicita est. Requirunt igitur eum sed apud ipsam, quae sponsi thalamus est. Vnde ab ipsa mox percunctantur de pulchritudine sponsi, qua sic uident sponsam in eius amorem inflammatam. INCIPIT SERMO SECVNDVS.

I. Qualis est dilectus twus ex dilecto, o bulcherrima mulierum ?

Adiuratae filiae Ierusalem a sponsa Domini, ut uerba proferant ad sponsum amatoria, non declinant impositi pondus negotii, to licet non ignorent quantum ad ipsas sit, talium fieri mediatrices amantium et tam sacri foederis conciliatrices. Sed ad uerba sponsae diu enutritae, quid sibi uelit sponsa in hoc ipsarum ministerio ex longa edoctae conuersatione perpendunt et salutis suae causam subtiliter a matre sua actitari consi15 derant. Mitti se ad dilectum intelligunt, ut quaerere faciem eius discant et quaerentes non lassescant, nec citra eius inuentionem subsistant. Mittuntur ad sponsum quasi a sponsa iam ablactatae, et solidioris aliquid gratiae de mensa Patris luminum percepturae. Mittuntur ad eum, ut ex hoc iam uultui glo2o riae assuescant. Iam dudum in facie sponsae sponsi gloriam speculari solebant, et ab ipsa uelut a monte quodam aeterno 205 Ex. 4, 13. II, 7 Cant. 5, 9.

21 C& Ps. 75; 5-

gus

SERMO II, 1-2

25

30

45

mirabiliter sunt illuminatae; tempus est, ut reuelata facie gloriam Domini cum apostolis contemplentur, et in lumine ipsae uideant lumen. Sponsa nempe procurante agitur, ut de gratia adolescentularum sacratioris meriti uocabulum acquirant, et uocetur eis nomen nouum quod os Domini nominauit, quatenus de adolescentulis transeant in reginas. Hinc est sane, quod uniuersa uel osculi sacri suspi|ria uel optimorum unguentorum aromata seu ipsa quo quae mysteria thalami et praeconia laudum, quibus a sponso sponsa mirabiliter prae-

gy»

uenta est in omni benedictione dulcedinis, non foeda et mere-

tricia ostentatione sed dignantissima benignitate atque humillima caritate filiabus suis communicat, ut in quae peruenit ipsa, non sola perueniat, sed adducantur, sicut scriptum est, 3 IS regi uirgines post eam. Eodem credo Ioannes spiritu discipulos suos misit ad Iesum, ut a suis auulsos uberibus potiori nutritio traderet et magistro, fidelem se probans sponsi amicum, cui tam fida aemulatione zelaret sponsam suam. Et sponsa ergo, quam amicae nomine sponsus paulo ante dignatus est, infide40 lissime leges amicitiae tota concedens felicissimam illam partem suam, quae non auferetur ab ea, eo usque refundit in sinus sequentium se adolescentularum, ut uinci etiam in hac sacri amoris militia concupiscat ab illis. Alioquin si quid proprium sibi sponsa uendicaret in sponso et de singulari gratia priua45 tam gloriam quaereret, aliquid profecto minus haberet a gloria illa sponsae, quam dicit apostolus gloriosam, mon habentem maculam aut aliquid huiusmodi. Sed quia longe aliter sponsum sponsa didicerit, in eo aperte probauit, quod nomen suum, quod excellentius et differentius prae ceteris hereditauit, 50 uehementissimae atque latissimae caritatis affectu ipsis desideret esse commune.

In hoc enim, ut saepe iam dictum est, et

ardoris et languoris sui eas et conscias facit et nuntias, ut consimiliter et coaequaliter et ardeant ipsae et langueant.

55

6o

2. Adiuratae ergo filiae Ierusalem, ut rectius iniunctum expleant famulatum, neue quaerentes dilectum ua-|gari incipiant post gregem sodalium eius, uoluit a sponsa diligenter instrui de facie dilecti sui. Qualis est, inquiunt, dilectus tuus ex dilecto, o pulcherrima mulierum ? Qua profecto interrogatione faciem sponsi desiderabilem, dum dulciter quaerendo commemorant, subtiliter sponsae commemorando praesentant. Quaerere missae sunt, et ecce dum de facie eius a sponsa requirunt, eum plane quaerere coeperunt. Qualis est, inquiunt, dilectus tuus ? Tu uidisti speciosum tuum, tibi soli mortalium concupiscibilis facies illa notissima est, tuis impressa sensibus,

23 CE. Ps. 35, 1o.

CESMELIT, I:

34 Ps. 44, 15. 30 Ps. 20, 4. 26 Cf. Is. 62, 2. 57 Cant. 5, 9. 46 Eph. 5, 27. 41 Lc. 10, 42.

35

IOr?

46

SERMO II, 2

65 in tuis signata medullis. Tu doce, regina, adolescentulas tuas ; tu, mater, filias instrue ;tu, pulcherrima mulierum, tenellas

et rudes iuuenculas erudi, qualis sit dilectus tuus. Non quaerimus interim de persona quae sit ; nouimus enim, quia ipse non

alius

est quam

Iesus

Christus,

Verbum

Patris,

Filius

uirginis, sed de gratia potius et benignitate, haec est enim species decoris, audire optamus. De natura eius ac maiestate percunctentur

curiosi

rerum

inuestigatores

et

scrutatores

315)

maiestatis, qui opprimi non timent a gloria, in quam irreuerentius irruere non formidant. Nos autem iuxta consilium Samaritanae occultarum mysteria quaestionum alteri saeculo reser-

80

Christus, qui et annunciabit nobis omnia. Multa sane habet nobis dicere quae non possumus portare modo, quia et ponderosa sunt et nos infirmae nec possumus ad ea. A magnis igitur et mirabilibus super nos humiliter abstinentes, instrui interim

uamus,

usquedum

contentae sumus,

uidelicet

uenerit

Messias,

qui

dicitur

qualis est dilectus tuus, idque ex ore tuo,

o pulcherrima mulierum. Vox enim tua dulcis, teste | dilecto tuo, et fauus destillans labia tua. Quem dulcius amas, dulcius et loqueris. Ignea quippe lingua tua et tgnitum eloquium tuum, 85 et recalefieri desideramus cor nostrum a te de Iesu tuo. Teste namque nostro Salomone, thesaurus desiderabilis requiescit in ore sapientis. Et quis thesaurus desiderabilis, nisi qui totus est desiderabilis dilectus tuus ? Et quis sapiens, nisi qui sapit Iesum et cui Iesus sapit ? Taedet nos praedicatorum nostro90 rum, non tam Christum quam semetipsos praedicantium, et poculum ueritatis in calice minus mundo temperantium nobis. Quod et offerunt nobis cum nolint ipsi gustare, et quia in uasis immundis offerunt, dum uasa respicimus, oblata despicimus. Quis enim uinum uel meracissimum non continuo res95 puat, si eum, qui obtulerit illud, uiderit expuentem in illud ? Verum in ore tuo speciosa est laus, o speciosa ; te decet lau-

IOO

datio, o laude digna ; et calix inebrians quam praeclarus tu es. Tu sagitta Domini electa ; ideo ad cor continuo penetras, quia et ex corde dirigeris. Fiat ergo uerbum Domini in manu tua ; procedat nobis sponsus tuus de thalamo suo, corde tuo, quia ut inueniamus eum tibi, prior necesse est exhibeas eum tu nobis. Certe ut diligenter requiramus eum, quod ei domicilium certius quam tu, o pulcherrima mulierum ? Tu hortus, tu thalamus, tu

IOS

cellarium, tu denique omnia eius ; si quo fecit excursum, apud te praestolabimus eum, ad quam certissimus et citissimus erit recursus ipsius. Interim uero non te pigeat frangere panem 76 Io. 4, 25. 118, 140.

78 Cf. Io. 16, 12. 86 Prou. 21, 20.

II, 82 Vox] uos zzs

82 Cant. 2, 14. 83 Cant. 4, 1r. 96 Cf. Eccli. 15, 9. 97 Ps. 22, 5.

90 quam] quem zz:

In marg. uas.

84 Ps.

Iorb

SERMO II, 2-3

47

tuum, omnem habentem saporem et omne delectamentum fa-

melicis ancillis tuis. Liquescat manna coeleste in manibus sapientiae tuae, et ex labiis tuis dulcescat nobis dilectus tuus. |

oya

rro

3. Sed notandum, quod non dicunt simpliciter, qualis est dilectus tuus ; sed praeter consuetudinem addiderunt dicentes : Qualis est dilectus tuus ex dilecto, id est, ex ea parte qua a te diligitur. Habet namque maiestas illa quod iure debeat timeri ; habet benignitas illa quod mereatur amari. Verum nos 115 de terrore potestatis, de consiliorum profundo, de iudiciorum abysso non requirimus a te. Haec enim et aliis praedicatoribus debentur et aliis forte discipulis. Dulciorem atque suauiorem cibum exposcimus a te. Eadem et tibi loqui non pigrum, nobis autem necessarium. Penes te diuitiae istae reconditae, tu su-

120 pereminentem omni scientiae scientiam caritatis Christi et tibi habes et nobis si uis communicas. Custos et dispensatrix tantorum bonorum tu es, de labiis tuis requirimus eam. Vsurpatio et abusio est, si qua mulier fatua de thesauri tui copiis ornare se uelit et assumere sibi parabolam de dilecto. Circulus 12; aureus, ait Salomon, tn naribus suis, mulier pulchra et fatua.

130

15;

14o

145

Quousque, o sus immunda, ornari te credis circulo aureo, assumens uerba carminis sacri per os coenulentum ? Cum ornaueris te etiam anulo aureo siue monili aureo siue etiam murenulis aureis, frustra componeris. Non est locus sapientiae os tuum, nec enim decent stultum uerba composita. Labia sponsae custodiunt illam, ipsi datum est ex sententia loqui. Ipsam decet anulus aureus, ipsam monile aureum, ipsam denique murenulae aureae uermiculatae argento, cuius operatio, cogitatus, auditus caritati militant, cuius denique omnia in caritate fiunt. Tua sunt, o pulcherrima mulierum, insignia haec, immo quaecumque ad ornatum faciunt, | arma sunt pulchritudinis tuae, uasa decoris tui. Tu loquere, dilecta de dilecto, pulcherrima de pulcherrimo ; sonet uox tua in auribus ancillarum tuarum : Qualis est dilectus tuus ex dilecto, o pulcherrima mulierum ? Nos quidem in id pulchritudinis profecisse speramus, quod lateri ex tuo animo adhaeremus, quod spiritum uitae te loquente et concepisse et ex parte iam parturisse nos credimus. Sed habet maculam et rugam haec qualiscumque pulchritudo nostra, donec dilecti tui caritas formetur in nobis. Diuini muneris tuique laboris est, quod hunc spiritum uel hausimus uel spiramus. Concupiscimus siquidem desiderare

120 Cf. Eph. 3, 19. 107 Cf. Sap. 16, 20. E7 TE 139 Cant. 5, 9.

128 murenulis] murenulus zz:

124 Prou. 11, 22.

130 Prou.

1ovb

SERMO II, 3-I1Î, 1

48

hanc quae de te triumphauit dilectionem Christi, et hic est interim modulus decoris nostri. De sub umbra alarum tuarum non recedemus, et ad ubera tua meliora uino pendebimus, 15» donec experiri coelitus detur charismata meliora, et regiis congruamus amplexibus. Videmus certe quid desit nobis idque in pulchritudine tua, o pulcherrima mulierum. Annitere, cum bene tibi fuerit, apud dilectum tuum, neque enim in longum possunt protrahi uota tua, ut non tantum uberibus tuis sed nos15; tris amodo sensibus probare possimus qualis sit dilectus tuus nosterque diligendus, Iesus Christus Dominus, qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

EXPLICIT SERMO SECVNDVS.

SERMO III INCIPIT TERTIVS.

De quadruplici candore, lactis, lilii, niuis et lucis,

in quibus quadriformis sanctimonia figuratur, paruulorum uidelicet et adultorum, poenitentium et resurgentium.

I. Dilectus meus candidus et rubicundus, electus in milibus.

s Interrogata sponsa Domini de dilecto suo, uotis tam piis incunctanter occurrit. Gratanter exhibet, quae fuerat gratis | 1: oblatura etiam non rogata. Ad quod eam gemina uidelicet caritas urget : dilecti sui et filiarum Ierusalem. In hoc est enim caritas Christi, quod oblatam sibi occasionem de enar10 randis praeconiis eius, tam auide rapit, tam profuse exsequitur, tam officiose expendit. Illis nihilominus materna caritate subseruit, quas tam uehementi laudatione admirantes efficit et amantes. Laus siquidem amoris incentiua et custos est. Hinc est quod ciues Ierusalem laudibus aeternis aeterni amoris in15 cendium nutriunt. Non cessant clamare, ut amare perseuerent. Non habet requiem uociferatio, quia non habet interpolationem dilectio. Laus ergo amoris pabulum est. Et tu, si amoris sacri penes te scintillulam habes, admoue sedulus scintillulae tuae laudationis oleum, quo uiuat et uegetetur igniculus tuus. 20 Hoc oleo ungis Iesum, caritatem impinguans. Pinguescit ex laudatione amor, et laus uicissim ex amore flammescit. Muta

III, 4 Cant. 5, 10.

III, 21 flammescit] flammascit 7s

SERMO III, 1-2

25

30

49

est sine laude caritas, et laus nihilominus, etiamsi linguis loquatur angelorum, sine caritate elinguis est. Patet itaque os sponsae ad filias Ierusalem, cor enim eius dilatatum est. Et quis ad haec tam idoneus ? Facunda est in hac dumtaxat materia sponsa Domini. Ex abundantia siquidem cordis os loquitur. Abundant oleo uasa mulieris huius, totum uenit ungere lesum. Et nos ergo applicemus aurem ori sponsae, si forte reuelante spiritu aliquid horum capere donetur, quae nostram utique capacitatem excedunt. Sed benignus est spiritus sapientiae, cui et uerborum nostrorum et sensuum ducatum commitimus. Dilectus meus, inquit, candidus et rubicundus, electus in milibus.

Candor iste seu rubor, quem spon[sa in facie sponsi sui com-

imb

mendat, non qualiscumque candor seu rubor est, sed candor 35

utique super omnem candorem, et rubor super omnem ruborem. Et ut de rubore interim supersedeamus, conferatur, si placet, candor iste candoribus illis, quos carnalis oculus

probauit. 2. Est candor lactis et est candor lilii 'et est niuis et est lucis.

45

Nihil,

ut

arbitror,

in hac

uisibili

creatura

reperies,

quod candoribus istis praeferri, fortasse nec quod aequari possit. Sed absit ut aliquem huiuscemodi candorem in sponso commendari suspicemur, ab ila maxime cuius oculi oculi columbarum, et quae spiritualiter didicit intueri dilectum. Quod si et tu Christum nosti non secundum carnem sed secundum spiritum, habes profecto in ipso candorem lactis, candorem lilii, candorem niuis, et candorem lucis. Est enim innocen-

50

tia paruulorum et est adultorum, est etiam quam poenitentia reparat, et est quam in fine resurrectio donat. Prima quasi lac, quia lac nimirum paruulis congruit, hii gemino beneficio aetatis et gratiae, innocentiam, quae de utero matris egressa est cum eis et per lauacrum uitae sanctificata est in eis, tanta felicitate quanta et facilitate conseruant. Felices, qui d.luculo consurgentes, in ulnis gratiae absque ullo metu et periculo

55 totum

iter diei ante

aestum

diei conficiunt.

Felices

plane,

quos tanto compendio mater gratia consummat, abscondens paruulos suos a facie malitiae et properans educere eos, ne uel uideant mala. Felix exercitus, cui datum est de tot hostibus

6o

sine uulnere triumphare. Princeps mundi huius non dico nihil sed modicum quid in eis inuenit. Stipatur agnus Dei simillimis et conformibus

sibi consodalibus

suis, ut habeat

etiam illa

aetas Christi, quibus colludat et condelectetur, quique | sequantur eum quocumque ierit. Laudate pueri Dominum, nam et materia uobis laudandi exuberat ; et uos decet laudatio per-

22 Cf. 1 Cot. 13, 1. (E424 Gorg.

26 Mt. 12, 34. 24 2 Cor. 6, 11. Ps: Trz I. 63 Cf. Apoc. 14, 4.

32 Cant. 5, 10.

45

IIV?

50

SERMO III, 2-3

65 fecta et decora laus quae de ore uestro uirgineo sonat, quod nec

mendacii dolus nec concupiscentiae macula ulla foedauerit. Ex ore infantium et lactantium perfecisti laudem tibi, Domine mi agnus Dei, ut in harmonia coelesti quam concorditer tam et dulciter in auribus tuis sonet et consonet modulatio paruulo79 rum tuorum. Beata gens et lacte candidior, quae sine macula et ideo cum fiducia astat ante thronum Dei, nihil habens quod oculos iudicis illius offendit, nihil quod reconciliet ad ueniam, totum potius quod placeat et conciliet ad gratiam. O mater gratia, quam euidenti prorsus argumento te in his filolis quos ante omne Uu». tuis ad omnem conscientiam commendas, meritum urges ad regnum. Praeuenis in eis opera mala, praeuenis et opera bona, ut totum tibi uendices et quod per sanguinem Christi a peccati labe immunes sunt, et quod tantae gloriae sine suo labore participes. Vere ex eorum ore laudem 8o tibi perfecisti ad confutandos inimicos tuos hostes gratiae, qui uiribus et meritis suis innitentes tam uiribus quam meritis destituti exciderunt a gratia. Habemus denique in euangelio, quia de paruulis disputans Iesus paruulos ad se uenire mandauit, paruulis regnum coelorum exposuit, paruulum postremo 85 etiam ipse benigne amplexatus est. O dulcissimum paruulorum nutritium, o plusquam maternam pietatem. Quomodo ad paruulos magnus contrahitur ; immo quomodo effunditur et dilatatur ; quomodo super pullos sicut gallina desiderat et afficitur, quibus cum regnum suum impenderit, etiam seipsum 90 corporali amplexu superimpendit ? O affluentia dignationis, o dulcedo copiosa. Viam paruulorum tuorum ad te, | pie Iesu, quasi praeambulus dirigis, ad consortium regni quasi consodales admittis, in medio statuis ad formam, in sinum leuas ad 95

IOO

105

gratiam. Vere tu es ille pastor bonus qui 2» bracchio tuo congregas agnos et in sinu tuo leuas. Quam magni paruuli hii, qui ita magnificantur abs te. Parui immo et paruuli satis in oculis tuis et ideo magni nimis in oculis tuis. Pauperes meritis propriis, sed locupletes satis laudibus tuis. Sufficit eis ad omne meritum quod gratiam coram te inuenerint. Et haec de candore lactis, uidelicet innocentia paruulorum, dicta sint. 3. Sed est candor isto candore candidior, eorum scilicet qui ab ipsis adolescentiae suae annis castitati se dedicauerunt, et pudicitiam uocant amicam suam. Inuiolabile propositum inter exempla et colloquia pestifera sicut lilium inter spinas, eo gratius quo mirabilius germinant. In medio ignis grandi prorsus ac stupendo miraculo non sunt aestuati, sed ad publicum spectaculum de camino ignis non solum integri sed et can-

67 Mt. 21, 16 ; Ps. 8, 5. 104 Cant. 2, 2.

TA C£. Ps. 8, 5. :

83 C£. Mt. 19, 13.

94 Is. 40, 11.

rivb

SERMO III, 3

51

didiores procedunt. Merito rex Babylonis qui caminum accendit, merito, inquam, super huiuscemodi IIO

remouetur,

turbatur

et stupet ; quia uirtus eius et fortitudo, quam in lumbis et umbilico olim infoderat, in die belli non iuuerunt eum, non no-

cuerunt illis. Iniecit prurientis adolescentiae camino picem plurimam illicientis exempli ; adiecit adipem blandientis formae et seducentis alloquii; addidit et malleolos, captatam IIS scilicet opportunitatem temporis et loci ; efferbuit et excreuit flamma, sed pueri puri et illaesi permanserunt. Quid dico perseuerauerunt quos scriptura in medio fornacis etiam ambulasse commemorat ? Ambulant plane de castitate in castitatem ; et de singulis tenta-|tionibus quasi de nundinis redeuntes ad I20 incomparabilem et irrecuperabilem thesaurum quaestuosi negotiatores immensa lucra comportant. In Chaldaeorum, hoc est nequam spirituum caput, totum retorquetur incendium ; illos autem omnino non tetigit ignis quos protegente angelo concupiscentiae stimulus ad consensum non illexit. 125 Tetigisse enim consensisse uel ad consensum illaqueasse est. Expertus sum ego ipse et supra modum miratus sum nonnullos ad conuersionem recenter uenientes portasse in domum Domini thesaurum istum integrum et illibatum in uasis fictilibus. Quorum cum conscientiam sollicitius explorarem, uidi plane 130 gloriam Dei, quia in camino ignis quod non dubius dixerim non tetigit eos ignis neque coniristauit, nec quidquam molestiae intulit. Perfusus sum

140

non admiratione

121%

solum sed et laetitia,

neque enim cum inuidiatabescente iter habebo, sicut rex Babylonis de quo scriptum est : Peccator widebit et ?rascetur. Confessionem quidem a rege Babylonis uehementia stuporis et uis doloris extorserit, ego autem puerorum nostrorum et uultum intuitus in intentione pura et uestem in operatione munda ex abundantia gaudii in uocem laudis erupi. Sed rarissimi huiusmodi uirtutis gloriam non alii quam simplices atque humillimi assequuntur. Lilia haec non facile nisi in conuallibus germinant. Ego flos campi, ait sponsus, e£ lilium conuallóum. Non uallium tantum sed et conuallium. Ingenitae simplicitati studium quoque et amor humilitatis accedit. Abscondunt thesaurum suum ab oculis humanis, non solum autem sed etiam ab

145 oculis suis. Non iactantiam tantum sed et superbiam execran-

150

tur. Pulchrae sunt genae eorum sicut turturis, | grato uerecundiae atque simplicitatis honore insignes. Deprehendi thesaurum suum quasi rem aliquam furtiuam erubescunt. Adeo uerecundiae huius graue pondus est, et alienae conscientiae multoque amplius laudationis impatiens. Hinc est quod pueri nostri, priusquam caminum Babylonis effugiant, statuam

auream

grandem

108 Cf. Dan. 3.

quam

erexerat

131 Dan. 5, 50.

rex adorare contemnunt.

134 Ps. 111, 10.

141 Cant. 2, 1.

121b

52

SERMO III, 3-4

Quae est enim statua haec grandis nisi superbiae prophana et prodigiosa enormitas ? Vere beati qui non curuauerunt genua 155

sua ante idolum hoc, et altitudinem satanae non adorauerunt.

Eorum sane et non aliorum pudicitia in omni periculo triumphat, in quibus humilis integritas et humilitas integra perseuerat.

160

170

:

4. Est item candor niueus per poenitentiam reparatorum, qui etsi cum candore priori ex aequo contendere non potest, habet tamen gloriam in genere suo eamque plurimam. Integra sunt uirginibus priuilegia sua ; pascatur inter lilia Dominus meus Iesus, et libere spirent ei lilia odorem suum. Nostri decoris haec portio est, quod nos nobis in eorum contemplatione uilescimus ; uberior autem quod et eorum gloriae congaudemus. Ad humilitatis et caritatis accedit augmentum, quod in gratiae huius participibus eiusdem gratiae participium tenemus. Tutius apud illos nobis repositum est, cuius penes nos minus fida custodia fuit. Bonum mihi, Domine, quod humaliasti me. Multiplex mihi boni huius fructus prouenit. Quantus ille, quia absorpta est superbia potentissima inimica mea. Non est mihi ultra eleuare ceruicem ; non est ultra aperire os prae confusione, quia si iustificare me uoluero, os meum condemnabit me.

T

180

Nec miror fructus, quod a Domino ipso requisitus in stercore extractus lotus ac dealbatus copiosam perpetui causam amoris inueni. Hac una re indigeo apud Dominum meum, ut causam debitus | consequatur effectus. Diues sum si miseratorem meum in caritate comprehendero, in qua et ab eo comprehensus sum. Si nullatenus potest esse condigna uicissitudo, non sit saltem iniqua. Denique nec candoris inops sum, quem manus Domini

185

190

tetigit, lauit ac dealbauit.

Quod Deus mundauit,

tu

caue ne immundum dixeris. Asperges me, Domine, aqua tua munda et ad plenum mundabor ; lauabis me et super niuem dealbabor. Si peccata mea sicut nix dealbarentur, iuxta uerbum Isaiae, ut humilitas uidelicet poenitentiae dignitatem pudicitiae perditae recompensaret, esset profecto hoc ipsum etgrande solatium mihi et gratia abundans. Verum ut sit superabundans, superadicit misericors Deus candorem niue candidiorem, ut humilitati aspiret caritas et fiat nix sicut lana ; et quod fuit per lacrimas poenitentiae candidum, per caritatis amictum efficiatur et calidum. Et eo iam super niuem dealbetur, quo nix ipsa candore atque calore lanae superuestitur. Vnde et Isaias cum dixisset : Si fuerint peccata uestra ut coccinum quasi 169 Ps. 118, 71. rS. [S

178 Phil. 3, 12.

189 humilitati] humiliati zz:

183 Ps. 50, 9.

184 Is. 1, 18.

193

1273

SERMO III, 4-5

53

nix dealbabuntur, subsecutus adiunxit : Et si fuerint rubra quasi 195

uermiculus uelut lana alba erunt. Quem sensum Dauid compendio absoluens ait : Qui dat niuem sicut lanam. Magni quidem et inaestimabiles thesauri niuis, per quam uestimenta tetra et maculosa candida efficiuntur sicut nix, ita ut non solum

200

205

210

21

v

angeli eis se uestiant gaudentes gaudio magno super poenitentia peccatoris, sed et Salomon ipse in gloria sua se cooperire dignetur. Illum dico Salomonem qui cum gloriam resurrectionis suae in monte transfiguratus ostenderet, westimenta sua candida instar niuis exhibuit. Numquid ingressus es, ait,the-|sauros niuis ? Occulti quippe et copiosi ualde sunt, et plurima spes salutis in eis. Sed interiores atque locupletiores thesauri lanae candidae, quae niue dealbatos super niuem dealbat, et ascendentes de lauacro compunctionis candidissima ueste diuinae dilectionis exornat.

12yb

5. Quarta quam supra memoraui innocentia resurrectionis est et non saeculi huius. Rectene eam candorem lucis nominauerim, uos probate. Certe et lac corrumpi potest et marcescere lilium et nix sordidari, sed in lucem nihil inquinatum incurrit. Indiuidua erit et cohaerens glorificato suo stola illa, gloriae innocentiam spirans et splendorem sanctimoniae suae habens in circuitu suo, in aeternum non uisura corruptionem nec candoris sui aliquod in omne aeuum expertura dispendium. Vere amictus ille amictus luminis, amictus luminosus, nullis obno-

xius tenebris, non timens maculam aut rugam, non tineam aut uetustatem, non ignem aut sectionem aut aliquid huiusmodi. 220 Neque enim molestabit eum uel macula iniquitatis alienae uel ruga duplicitatis propriae uel innascens tinea superbiae aut atterens uetustas fastidii, seu edax concupiscentiae ignis aut sectio quaelibet liuoris atque discidii. Hac stola candida primus omnium coopertus est iuuenis ille speciosus forma prae filiis 225 hominum, qui primus omnium de morte triumphans decorem induit, ut merito de eo singulariter sponsa glorietur et dicat : Dilectus meus candidus. Primus, inquam, et fortasse solus adhuc. Nam de aliorum resurrectione utrumne in aliquibus plene celebrata sit, mauult ecclesia pie hactenus dubitare, quam 230 temere quidquam asserere quod probare non possit. Ceterum quomodolibet sese res habeat, ille procul du-|bio singulariter est candidus, de cuius candoris pulchritudine ceteri omnes accipiunt. Stellae quidem in die gloriae in splendoribus sanctorum expandent lumen suum et lucebunt Domino cum iucundi235 tate ; sed stella comparata soli, quantilla quaeso est ? Stella

194 Is. 1, 18. 196 Ps. 147, 16. 199 Cf. Lc. 15, 7. 200 Mt. 6, 29. 203 Iob 38, 22. 212 Cf. Sap. 7, 25. 224 Ps. 44, 3. 227 Cant. 5, 10. 228/ 231 Videtur auctor alludere ad assumptionem corpoream B. Mariae Virginis.

6

XVII

1379

Li

54

SERMO III, 5-IIII, 1

sane a stella differt in claritate, sed priusquam illucescat sol ; orto uero iam sole stellae omnes mox delitescunt, soli cedentes

lumen suum quasi confitentes, quia sol solus luceat, et non luceat in conspectu eius omne lucens. Bene ergo sponsa sul 240 solis uultui desiderabiliter

inhaerens,

bene

et uere

dilectus

meus, inquit, candidus a quo ceteri nimirum habent ut candidi sint et cui comparati ceteri utique nec candidi sunt. Ipse lacte nitidior, uernantior lilio, ipse niue candidior, ipse luce

splendidior. Ipse denique electus in milibus, a quo est emanatio 24; omnis candoris in omnem ecclesiam suam, et ad quem est recursus ipsius. Ipse paruulorum innocentissimus, qui saluo pudore maternis infusus uisceribus et de ipsis sine aliquo sensu doloris effusus est, et in conceptione sua ueram attulit incorruptelam, et ueram in natiuitate laetitiam. Ipse adoles250 centium flos et iuuenum lilium, cui non opus fuit secreto soli-

tudinis ad custodiam innocentiae suae, sed palam se mundo et peccatorum colloquiis indulgens ac si flos campi et lilium conuallium uirtute candoris et odoris sui omnia traxit ad se ipsum. Ipse in poenitentibus solus uere candidus, qui solus in 25; genere humano inuentus est innocens simul et poenitens, qui cum peccatum nesciret, pro omnium tamen et singulorum causis sicut aqua effusus est, et ad candidationem peccatorum de semetipso lauacrum fecit. Ipse resurgentium gloria, qui et pri- [mas partes resurrectionis uendicauit sibi, et causam resur260 rectionis omnium propria glorificatione constituit. Ipse ergo uere candidus et electus in milibus, qui et omnimodum candorem habet, et de plenitudine sua potens est impartiri quibus uult et quantum uult Iesus Christus Dominus noster, qui cum

Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula 265 saeculorum. Amen.

EXPLICIT SERMO TERTIVS.

SERMO IIII IwciPIiT QvARTVs. De quadruplici rubore, hoc est erubescentia; prima uidelicet poenitentium, secunda continentium, tertia pro ueritate certantium, quarta caritate Christi feruentium. Et haec sub quadruplici ruboris typo dicta sunt : uermiculi, rosae, sanguinis 5

etcarbunculi.

253 Cf. Io. 12, 32.

256 Cf. 2 Cor. 5, 21.

257 Ps. 21, 15.

131b

SERMO IIII, x

55

I. Dilectus meus candidus et rubicundus, electus in milibus.

Candor et rubor colores gratissimi, gratiores redduntur ab inuicem, et sese inuicem iuuant ad pulchritudinis decus constituendum.

Candor ruborem illustrat, rubor candorem sere-

10 nat. Candor uenustatem, rubor hilaritatem affert ad complementum decoris. Sane absque temperamento ruboris candor pallori uicinus est, et rubor absque mixtura candoris nigredini. Vterque ergo color bonus, sed ambo simul ualde boni, in eo praesertim qui est summe bonus, singulariter speciosus. In 15 utriusque contemplatione et admiratione coloris cor sponsae in sponsum incaluit, et de gemino colore geminum refert sacri amoris uulnus. In uno dilectus eius speciosus, in altero pulcher; specie sua et pulchritudine sua quasi gladio ancipiti dilectam sauciauit uulneribus plane magnis et immedicabili20 bus. Accingere, inquit, gladio tuo super femur tuum, potentissime. Cuiusmodi, quaeris, gladio ? Specie tua et pulchritudine tua. O gla-|dius uere tuus, o potentissime, gladius uere et ipse potentissimus, species tua et pulchritudo tua, Domine Iesu. Gladius sane hic non ferreus sed flammeus est, uiam ligni uitae 25 demonstrans, custos et ianitor paradisi Dei mei, neminem ad ueri gaudii fruitionem admittens nisi transuerberatum prius et sacris ignibus concrematum. Accingere, Domine mi, accingere gladio tuo isto et utere eo etiam in nos, quatenus et nos cadamus in ore gladii et intima medullarum nostrarum per3o transeat admiratio et concupiscentia speciei tuae et pulchritudinis tuae. Corusca, splendesce, illustra faciem tuam candidam et rubicundam, electe in milibus. Quis det, ut educat

Dominus meus potentissimus gladium suum de uagina sua irreuocabilem, et confodiat me uulnere super uulnus usque 3; dum moriatur anima mea morte hac pretiosa, morte uitali, morte deficientium in Deum uiuum ? Heu me, quia anima mea ex parte maxima adhuc intra me est. Viuo ego adhuc ego, et necdum defecit caro mea, ut subinde deficeret etiam cor meum

in te, o Deus cordis mei. Circumeo egenus et pauper, et exquiro 4o undique tristis ac sollicitus unde subueniatur mendicitati meae ad accendendam siue ad contutandam hanc, si qua est in frigido corde meo scintillulam amoris tui. Occurrit mihi dilecta tua liquefacta amoribus tuis memoriam abundantiae suauitatis tuae

non

suauiter

solum

sed

et abundanter

eructans,

45 loquens gaudia ineffabilia, prout licet ea homini loqui. Vnigenitum, qui est in sinu Patris, dilectum suum dicere non timet

20 Ps. 44, 4. II, 6 Cant. 5, 10. 38 Ps. 72, 26. CHREST i9:

IIII, 46 qui] bis in ms

24 Cf. Gen. 3, 5. 21 Ps. 44, 5. Io. T 184 45 Cf. 2 Cot. 12, 4.

36

rays

e

56

SERMO

IIII, 1-3

et eum, in quem concupiscunt angeli prospicere, ad proprias usurpat delicias. Eructante ergo uerbum bonum sponsa Domini mei, de ructu plenitudinis eius aliquid fortasse aromatiso cum hausi, unde quasi | de graui somno euigilans et in spem laetiorem respirans, aio ad memetipsum : Vsquequo piger dormis ? Vsquequo in ubertate tanta tu fame contabescis? Ecce quam pulchrum haec sortita dilectum, quantum satagit,

i3vb

quam sedulo uni huic felicissimo negotio inseruit, cuius totum

55 opus hoc est amare Iesum. Poterant haec clam fieri, poterant haec intra cubiculum sicut decet amantium gaudia furtiuo celebrari secreto. Sed dignatur etiam nos Spiritus Sanctus tanti communicatione secreti, ut loquente sponsa Domini cadat spiritus amoris super eos qui audiunt amoris uerbum. Et 6o quidem in parabolis ipsa loquitur ad nos, nisi Dominus Iesus edisserat et Spiritus Sanctus interpretetur. Quis enim digne comprehendat, quis digne eloqui ualeat hunc candorem et hunc ruborem speciosi forma prae filiis hominum ?

2. Vt tamen rerum uisibilium signis rerum sacrarum tam65 que a sensibus nostris remotarum aliqua licet indigna demus indicia, comparemus si placet quattuor supradictis candoribus rubores totidem, ut fiat insignium colorum in facie dilecti par mixtura et aequa proportio. Admisceantur itaque uerbi causa rubor uermiculi, rubor rosae, rubor sanguinis et rubor carbun-

7o culi. Quae si fortasse interim uilia uidentur et tantae pulchritudinis maiestate indigna, meminerit sponsa et quae cum ea atque quae sub ea sunt adolescentulae, quia Iesus paruulus a matre humili pannis uilibus sit inuolutus. Qui si aetate profecit et gloria, humilitate tamen idem ipse est, et anni illi paruita75 tis seu humilitatis Iesu non deficient. Sed pono rubores istos in sole, ut expositi clarius rutilent. Primus rubor uerecundia poenitentialis, secundus uirginalis, tertius laborantium pro | aequitate, quartus in caritate feruentium.

3. Et de rubore quidem uermiculi quod poenitentium uultus 8o afficiat uidetur Isaias expressisse, cum diceret : S? fuerint peccata uestra quasi uermiculus uelut lana alba erunt. Quam pretiosus rubor, qui omnem quam induerit faciem et pudore rubicundam et sanctimonia candidam reddit. Simile quid de sanguine agni cum gaudio canimus, quia qui lawarunt in eo 85 stolas suas candidas eas fecerunt, haud dubium quin et easdem stolas rubricauerunt prius in sanguine eodem. Sed de his alias. 47 Cf. 1 Petr. rz, 12.

Apoc. 7, 14.

50 Gen. 45, 26.

64 In marg. De quadruplici rubore. Primus rubor uetecundia poenitentis.

51 Prou. 6, 9.

S0 Is. 1, 18.

67 totidem] totiditem zz:

84

76 In marg.

1419

SERMO IIII, 3-4

37

Bonus itaque uerecundiae huius rubor, qui potens est et ueterem decolorati uultus diluere notam, atque ingenuum meum reuocare candorem. 9o

4. O salutare uultus mei Deus meus, quando tibi confitebor

in directione cordis qualem ego debeo et qualem te decet, pro

95

100

105

1ro

eo quod maculas probrosas, quibus adulteraui faciem meam, tu coepisti ab ea abstergere, et spiraculum uitae quod exsufflaueram ego, tu cumulatiore gratia denuo inspirasti in eam ? Denique et nubem rubicundam suspendisti in faciem meam, quae me et ab aestuantis illecebrae calore defendat, et imbre pluuiae salutaris interdum diluat quod culpa foedauit. Vae, quid mihi uolui demens, ut me a facie Dei mei absconderem cum nudus essem ? Quare non potius a regione licet longinqua uocem de coelo admonentis audiui : Accedite ad eum et illuminamini et facies uestrae non confundentur ? Heu mihi quia incolatus meus in regione illa $rolongatus est, et sero licet miserante tamen eo atque uocante accessi, et illuminante eo faciem suam super me coeperunt tenebrae de facie mea rarescere et lux noua oriri et paulatim increscere. Bonus ergo rubor uermiculi huius |, qui tenebras aufert desuper faciem abyssi, quo etiam illustrante tenebrae densissimae fiunt sicut meridies. Quid quod ipsas codicum nostrorum facies hoc colore exhilarari cernimus, et quae in titulis praenotantur litterasque insigniores eo solere praescribi ? Plane totius conuersationis nostrae pagina muta erit et indecora praesertim oculis lectoris interni, nisi uiuido pudoris huius fuerit animata colore. Tustus, inquit Salomon, in principio accusator est sui. Nec secus noster Am-

brosius qui ait : Laetus dies hic transeat, pudor sit ut diluculum. 115 Et iusto forte suffecerit ut in principio sit accusator sui, sed mihi non sufficit ne forte non habeam, quo contegam nuditatem meam in oculis Dei, si exuero cilicium, quo me ille spoliatum a latronibus atque nudatum obtexit. Astringam interim pectori meo pro fascia pectorali cilicium meum de coelo mihi 120 prolectum, quo tegente et protegente a facie irae tuae, Domine, abscondar. Erit miserante te cum uesti me congruere dabis leniori atque laetiori, si quando ad nuptias uocans aptare mihi uolueris fasciae pectoralis insigne. Verumtamen nec sic priori me tegumento exspoliare contentus ero, memor nimirum

12; quia in tabernaculo Domini, ut cortinarum splendor securus

90 Ps. 41, 6. 99 Cf. Gen. 3, 1o. 100 Ps. 33, 6. 101 Ps. 119, 5. 113 Prou. 18, 17. 114 Ambrosius, Hymnus “Splendor paternae gloriae", PL 16, 1475. Breuiarium Cisterciense : hymnus ad Laudes.

90 In marg. Soliloquium poenitentis. Ambrosius.

113 In marg. Salomon.

114 In marg.

145?

58

SERMO IIII, 4-5

sit a turbine et pluuia, saga desuper cilicina dependeant. Sed nec illud excidit quia Dominus meus etsi decorem induerit non se exuerit confessione, qua se primum uestire dignatus est. Et haec de primo rubore dicta sunt. 10

5. Porro si tanta est uis pudoris seu ruboris huius, quae putas gratia illius erit, qui rubet in uirginum genis ? Gratia, inquit, super gratiam mulier sancta et pudorata. Si beata. est

cutus tecta sunt peccata, quanto beatior | cuius tam studiose

I aye

etiam teguntur merita ? Ille siquidem rubor tegit culpam, 15; hic tegit gratiam et gloriam protegit. Super omnem gloriam, inquit Isaias, protectio. Est ergo etiam pudor iste nubes tegens et protegens, nubes obumbrans faciei uirginali ne forte per diem sol urat eam, id est ut qui gloriatur non in se sed in Domino glorietur. Hinc est beatissimae mulierum et primice140 riae uirginum post repromissam gratiae plenitudinem, post annuntiatam Christi de ipsa natiuitatem, et effusionem Spiritus Sancti nouissime ut super gloriam tam copiosam copiosa fieret, iuxta Isaiam, protectio, obumbrationis facta est repro-

missio. Virtus, inquit, Altissimi obumbrabit tibi. Et quae uirtus 14; Altissimi matri obumbrans

nisi quae Altissimum

ad uiscera

et ubera materna deposuit ? Humilitas sane altae altorum uirtus est, quia et altos maxima decet et altos praecipue facit, sed specialiter uirtus debet dici Altissimi, quae eum et primitus a summis inclinauit ad infima, et exinanitum denuo in dextera

15o Patris collocauit. Haec ergo iuxta uerbum angeli beatae uirgini obumbrauit quam in summo uirtutum uertice collocatam, ne qua uel tenui titillatione superbiae possit aduri, sacri pudoris uelamine usquequaque contexit. Nec ipsa solum sed et illae quas odore sacrae uirginitatis suae traxit et adduxit regi uir155 gines post se, similia in hortis suis rosarum plantaria excolunt.

Denique de uerecundiae quantitate pudicitiae quoque est aestimanda mensura et quo tenerior facies ad ruborem, eo fortior esse consueuit ad continentiam. Indiuiduum et prorsus indissolubile foedus ambarum, siquidem indiscretum est 160 et ambabus commune uocabulum pudoris. Speciale quidem est uerecundiae sed ipsa quasi mater |et nutrix nominis sui beneficium pudicitiae cessit seu potius communicauit. Ergo, o sacrae uirgines, a matre Domini regina nostra huius quoque charismatis gratiam sedulo aemulamini, ut ad omnem uiri 16; affatum uerecundemini, omnem salutationem licet angelicam, licet gratiae plenitudinem pollicentem suspectam habeatis. 127 Cf. Ps. 92, i. 131 Eccli. 26, 19. d33XDsd cr. Rom. 4, 7. 135 Is. 4, 5. 138 Cf. t Cof: 1, 31T 144 Lc. 1, 35. 158 sq. Cf. Ambrosius, Expositio Euangelii secundum Lucam YI, 8 : PL 15, 1555; CC 14, 33-34.

130 In marg. Secundus.

147?

SERMO IIII, 5-7

59

salutatio plerumque quo propensius salutem propinat, eo subtilius salutem exhaurit, teste Salomone, quia qui sic benedicit maledicenti similis est. Vt liliis uestris sit candor perpetuus, 170 rosarum quoque huiuscemodi sint inmarcessibili rubore uallata. Nequando erubescant uultus nostri, nullo momento non rubeant. Hinc oculos, hinc aures, hinc labia, hinc omnes denique corporis uestri sensus fida munita custodia, ne qua mors

175

possit irrepere et ad thesaurum reconditum mittere manum suam. 6. De uerecundia proinde illa quam pro ueritate certantibus assignauimus, haerere mens potest cum ipsa Veritas dicat : Qui me erubuerit et meos sermones, et ego eum erubescam coram Patre meo. Paulus quoque Timotheum ad certamen prouocans

180

et ruboris huius pondus excutiens, noli erubescere, ait, testimo-

nium lesu Christi. Qui de se quoque libere profitetur : Non enim, erubesco euangelium. Sed aliud sane est erubescere Christum, et aliud erubescere Christo uel pro Christo. Nec enim dubium quin illa martyrum uox sit : Tota die uerecundia 185

190

195

200

205

mea contra me est. Erubescebant nimirum uehementer, cum in

auribus eorum blasphemaretur Christus et cum sceleratis denuo reputaretur, cumque fieret in ore blasphemorum Deus et homo wermis et non homo, opprobrium hominum et abiectio | plebis. Est igitur uerecundia quae iniuriis fracta inter tormenta uel ante succumbit, et est quae contumeliis lacessita acuit magis et armat ad pugnam. Vnde etiam licet in ingressu campi humanitus forte concussi expauescant et dicant : Factum est cor meum tamquam cera liquescens, subinde coelitus roborantur et dicunt : Aruit tamquam testa uirtus mea. Pari modo et martyrum hodie aemulatores, cum pro causa aequitatis siue sine causa iniquitatis quibuslibet probris dehonestantur non sine graui erubescentia famae suae uulnus excipiunt, etiamsi salua sint omnia quae intus sunt. Iesu bone, quantum habet nox illa taedii, quantum angoris et quantum certaminis, cum uix possit tenebras illas illustrare etiam luminosum sed in abscondito lucens conscientiae testimonium. 7. Quisquis igitur agonizas constans esto, merces procul dubio est operi tuo et ipsa copiosa. Est haec confusio adducens gloriam ; sustine interim patienter ut operiat ad modicum faciem tuam. Calicem quem dedit tibi Pater sicut paternum munus, 168 Cf. Prou. 27, 14.

184 Ps. 45, 16.

178 Lc. 9, 27. 180 2 Tim. 1, 8. 181 Rom. r, 16. 194 Ps. 21, 16. 192 Ps. 21, 15. 188 Ps. 21, 7.

168 qui sic] sic qui 725 a.c. certandum.

196 In marg. Tertius.

202 In marg. Exhottatio ad

1519

60

SERMO IIII, 7-9

sicut de manu Patris securus accipe, securus bibe. Si gustu amarus est sed effectu prorsus medicinalis. Tantum caue ne dicas eum a fratre tibi maligne illatum sed a Patre potius benigne oblatum. Cura sane temperare eum tibi aqua in gaudio 210 de fontibus saluatoris, ut fiat tibi calix de manu Domini uini meri plenus mixto. Poterit certe ad inuocationem Domini Iesu

benedictio coelestis calicem irae transferre in calicem gratiae, ut sit calix inebrians obliuionem penitus inducens taedii ut sit etiam quam praeclarus, spei aeternae gaudium introducens. 215

8. Postremo iam de uerecundia Christum | amantium quid digne dici potest ? Vnde illis erubescere quibus uiuere Christus, quibus sapere Christus, quibus denique omnia Christus ? Numquid non, teste sponso suo, tota Christi sponsa formosa est ? Numquid non caritas Christi omnem de facie eius macu220 lam extersit, explicuit rugam ? Sed habet sane sponsa Christi quod erubescat et plangat in moribus alienis, etiamsi non habet in propriis. Quis peccat, et ipsa non poenitet ? Quis erubescendum aliquid admittit, et ipsa non confunditur ? Libera quippe ab oneribus propriis, ad quaelibet et quantalibet 22; aliena. supportanda humerum benigne supponit tam laeta utique facilitate quam et pia benignitate. Nouit a quo didicerit languores nostros ferre et dolores nostros portare. Et sic quidem agitur cum ea, dum in caritatem proximi urget eam caritas Christi.

230

157b

9. Verum in ea quae ad ipsum Christum est caritate nihilominus non nihil habet, unde non immerito erubescat. Pudet eam

certe tantae dissimilitudinis suae et dicit : Domine, quis similis tibi ? Pudet eam et taedet imperfectionis suae, cui incunctanter ascribit quod dilectus suus ab heri et nudiustertius ei non 25; exhibuerit,

quod totiens inclamatus

non

responderit,

quod

tam sedulo quaesitus declinauerit ab ea faciem suam. Absit enim ut causas dissimulationis huius et taedii aliquatenus in ipsum retorqueat, de cuius bonitate sentit omnimodis in bonitate. Ipsa magis ignauiae suae de semetipsa poenas exigit, ipsa

24o exsoluit. Quid quod interdum caritatem illam iustorum, quae Christi olim et expectauit et suspirauit aduentum, contra faciem suam statuens erubescit sane secedere illi etiamsi

omnimodis congaudeat illi? Nam si ecclesia expectantium Iesum morarum |impatiens tam auide anhelabat ad osculum, 24; quomodo non suae uehementer indignetur inertiae quae gus222 C£. Eccli. 19, 6.

227 Cf. Is. 55, 4.

215 In marg. Quartus rubor (tertius ms) 240 In marg. III In marg. III

229 2 Cor. 5, 14.

220 In marg. I

232 Ps. 34, 10.

231 In marg. II

233

Rove

SERMO IIII, 9-V, 1

6r

tauit et uidit, quae olfecit, quae tetigit, quae denique ad sacratissimi oris illius osculum non semel se gaudet admissam, et sequens adhuc tantopere ac persequens necdum comprehendere idonea est ? Quod si ignis tantus est in Sion, quantus est 250 caminus

in Ierusalem ? Si caritati illi coelestium

spirituum,

qui uident faciem Iesu et infatigabili atque insatiabili desiderio uidere desiderant, comparet. sponsa caritatem suam, numquid non modica scintillula est ? Postremo si sponsi sui qua ab eo praeuenta est caritatem deducat in medium, num255 quid iam suam uel nomine caritatis censebit ? Habet ergo sponsa Christi sicut candorem eximium sic et ruboris plurimum in facie sua, eo quod habeat pigmenta plurima, ut supra

dictum est, in adminiculum ruboris sui. Quomodo putas hic rubor candorem illustrat, quomodo cor sponsi uulnerat, quo260 modo in genis sponsae rubet, quomodo in fronte praelucet ? Gemma est pretiosissima in fronte pendens, gemma carbunculi. Igneas carbunculus iste scintillas de facie dilectae usque in cor dilecti iacit. Nimirum unus est de numero lapidum ignitorum in paradiso Dei mei inde flammescens, de quo et sponsae missus 265 est ad complendum decorem suum a Patre sponsi sui Domini nostri Iesu Christi, cum quo est ei honor et gloria in saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO QVARTVS.

SERMO V INCIPIT QviNTVS. Quod sponsa sponsum dicit electum in milibus referri ambigue queat siue ad totum corpus sanctae ecclesiae siue ad singula membra de corpore. Vtroque autem modo laudem siue omnium siue singulorum meri-|to referri ad caput qui est Christus.

5

I. Superiores

sermones

duo, unus

de quadifario candore,

alter de ruboribus totidem disseruerunt. Sed si memoria tenetis, sermo uterque ad decorem sponsae potius quam ad decorem sponsi deriuatus uidetur, nisi quod in sponsae suae facie uelut in speculo suo sponsi decor clarius irrutilat. Quid 1o quod amborum decor indiscretus atque indifferens est ? Quorum una caro et spiritus unus, quomodo non decor unus? 249 In marg. V

253 In marg. VI

V, 11 Cf. Eph. 4, 4.

i5vb

62

15

SERMO

V, 1-2

O uere uani filii hominum qui mutatis gloriam uestram in idolum, in similitudinem uituli comedentis foenum. Quo uobis uel respicere in gloriam hanc mox perituram, et uos post modicum perdituram ? Cur non potius gloriae aemulatores in hanc gloriam sponsae intenditis, quam habet commune cum sponso suo ? Iam certe ex animo intendere in eam participem ipsius fieri est. Sponsus quidem, sicut qui uiderunt annuntiauerunt nobis et nos sicut audiuimus ita uere et credimus, glo-

20

2

riam habet quasi Vnigeniti a Patre, et hanc dignanter transfudit in sponsam suam. O uere iuxta apostolum magnum sacramentum quia magnae caritatis, magni foederis, magnae unionis. Quod puto sponsam intellexisse, et filiabus Ierusalem significasse, cum post commendatum candorem dilecti sui atque ruborem consequenter electus in milibus adiunxit. Neque enim dixit : Dilectus meus candidus et rubicundus, electus prae milibus, uel electus inter milia, sed electus, in-

55

40

45

quit, in milibus, significans sane quia ipse est electus in electis suis, ipse est candens et rubens in milibus suis. Est quidem speciosus prae filiis hominum, sed forma quoque speciei est filiis hominum. Ipse enim ait : Pulchritudo agri mecum est. |Et iterum : Ego flos campi et lilium conuallium. Vsquequo, o anima mea, ad temetipsam turbaris tota die, et propriae paupertatis inopia coangustaris ? Numquid non Dominus Deus tuus, neque enim dilectum tuum uel sponsum tuum audeo dicere adhuc, numquid non ipse pulchritudo tua, flos tuus et lilium tuum est ? Certe formosus ipse non in ea tantum forma, qua aequalis est Patri, sed in ea quoque, quam uino sanguinis sui lauit stola sua, sicut de eo scriptum est : Iste formosus in stola sua. Dico autem ecclesiam Christi quae etsi ante passionem eius maculis aspera et rugis aspera fuit, sed rubicata sanguine candidi et rubicundi sponsi sui stola gloriae facta est ei, candida nihilominus et rubicunda non habens maculam neque rugam neque aliquid. huiusmodi, quia sicut opertorium mutauit eam et mutata est, immutabiliter deinceps et inseparabiliter congruens tantae speciei tantaeque maiestati. 2. Geminum proinde sensum habet quod dicit : in milibus. Nam utrumuis recte intelligi potest siue in uniuersis siue in singulis, uidelicet ut uel uniuersitatis decorem intelligas siue singulorum in milibus. Mirabilis enim Deus utroque hoc modo 13 Ps. 105, 20. 20 C£. Io. 1, 14. 25 Cant. 5, 10. 26 Cant. 5, 1o. 30 BS 31 Ps. 49, 11. 32 Cant. 2, 1. 37 Cf. Phil. 2, 6. 39 Is. 65, 1. 44 Cf. Ps. 101, 27. 43 Eph. 5, 27.

V, 12 In marg. O uete uani. est prae filiis hominum.

30 Ia ms. Forte legendum : forma quoque speciei

161a

SERMO V, 2-3

63

in sanctis suis, mirabilis in omnibus, mirabilis in singulis. Et

ut de primo miraculo aliquid breuiter dicamus, quid mirabilius quam quod uniuersitatem illam compegit in corpus suum, tanta lege in hoc corpore membra distinguens ut miro modo

55

6o

quae minus honesta uidentur in eo, maiori secundum apostolum honore circumdet ; et totius personae decor, capitis uidelicet et corporis, totus ad singula etiam minima membra pertineat ? Nec dissimilis gloria quod hanc ipsam ecclesiam suam matrimonii sibi foedere copu-|lauit, redimens eam et dealbans sanguine suo, dotans eam Spiritu Sancto, ditans eam nouissime etiam regno suo. Quid simile gloriae huic ? Merito plane merito omnia ossa mea dicent : Domine, quis similis tui ? Quis, inquam, similis tui, qui tam deformem tamque dissimilem ut

x 6rb

formosam efficeres, immo conformem tibi atque consimilem, 65 similis ei factus es non habens speciem neque decorem ? Quid

inter omnia mirabilia Dei aeque mirabile huic, quod rex gloriae ut sponsam suam, cuius cum adhuc Aethiopissae deformitate sorderet, decorem de coelo concupierat, a iugo seruitutis eriperet seruire uenit ; et ut seruituti congrueret in seruum

70

uenumdatus

decorem

exuit,

exuit

fortitudinem,

et seruili

humilitate praecinctus ad maculas eius abluendas se omnimodis reddidit idoneum et expeditum ? 3. Super quem dilatasti os, filia Saul, super quem eiecisti linguam, filia Canaan et non Iuda, exprobrans regi gloriae 75; quod nudus ante arcam Dei saltaret ? Dixisti enim mouens super eum caput tuum : Quam gloriosus fuit hodie vex Israel discooperiens se ante oculos ancillarum suarum uelut si mudetur unus ex scurris. Vere ante oculos tuos inglorius quos nuditatis istius humilitas excaecauit, sed sponsae oculi beati quae in 80 tanta exinanitione sui Salomonis spinarum diademate coronati non solum nullum sustinet scandalum sed eo auidius eoque deuotius currit ad amplexus eius et in oscula ruit. Quam felix tu, et quam gloriosa, o sponsa Dei, quae tam piae seruitutis merces, tam longinquae tamque diuturnae peregrina85 tionis fructus, tam laboriosae negotiationis acquisitio, tam pretiosi denique sanguinis pretium es. Neque uero sapientiam Dei in negotio circumuentam audeat | quisquam suspicari. De foro quippe nostro ad sua repatrians non dixit quia malum est, sed conuocatis potius amicis et uicinis gloriatus est coram 90 eis et ipsis congratulandum indixit. Quid amplius poterit adici ad gloriam hanc ? Certe non minus mirabile et fortasse mira55 C£. 1 Cot. 12, 24. CREET TS 9:

57 corporis] corpus 7s

62 Ps. 34, 10.

65 Is. 53, 2.

7? 2 Reg. 6, 20.

89

16v*

64

e

SERMO V, 3-5

bilius, quod postquam Dominus regnauit decorem induit, induit etiam fortitudinem amictus gloria resurrectionis sicut uestimento, etiam in hac omni gloria sua rex gloriae administran95 dum praecinxit se. Mentior si non de ore ueritatis haec discipulis repromissio in euangelio sonat, quod $raecinget se et faciet illos discumbere, et transiens ministrabit illis. Si licet mihi loqui ad te, o Domine Deus meus, cum sim puluis et cinis, quid simile dictum est ab aliquo regum, a quoquam dominorum ad 100 seruos suos ? Si licet mihi, ex ore tuo te conuenio, o Domine :

Quis maior est, qui recumbit an qui ministrat? Nonne qui recumbit? Fuerit certe dispensatio inaestimabilis pietatis tuae, quod de coelo uenisti ad nos non ministrari sed ministrare, numquid etiam diei aeternitatis tuae et solio maiestatis 10; tuae congruere tibi uidetur, ut etiam illuc et tunc ministrare itidem ueneris et non ministrari ? Quid ultra poterit sponsa Domini mei loqui ad te Dominum suum, nisi ut confiteatur tibi nimis in omni uirtute sua, et dicat : Domine, quis similis tut ?

Ad cumulum gloriae tantae si quid superadici posse uidetur, 1:19 ne de saluandorum paucitate sponsam forte aliquid possit offendere propter illud quod a sponso non sine metu totiens audit iteratum : Multi uocati, pauci uero electi, ut hic quoque metus procul sit a finibus sponsae, audit item cum laetitia et

exsultatione, numquid est numerus militum eius ? |

16vb

1

4. Audit et illud : Currus Dei decem milibus multiplex milia laetantiwm. Si primus ascendentis sponsi currus tot milibus laetantium multiplex fuit, ut decem milibus multipliciter exuberaret populosa illa multitudo cum Christo triumphantium, qualis erit, quaeso, currus gloriae ascensionis secundae ? 120 Si tanta est messis primitiarum, quantae erunt diuitiae totius messis cum impleuerit manum suam qui metet, immo et horrea sua repleuerit usque ad summum ? Numquid Abraham in die illa aliquid de promissione Dei sibi uel semini suo deesse causabitur, quo minus sicut stellae coeli luceant in perpetuas aeter125 nitates, et sicut arena quae est in litore maris omnem penitus

numerandi rationem superexcedant ? 5. Denique hanc gloriae suae ineffabilem plenitudinem ipsa sponsa impraesentiarum non tacuit, cum de dilecto suo loquens adiecit : Electus in milibus, omnem in his milibus 130 Sanctorum coetum intelligi uolens quem de munificentia sponsi sui in magnae repromissionis munus accepit. Viuo ego, 92 Ps. 92, 1. 96 Lc. 12, 37. 101 Lc. 22, 27. 108 Ps. 54, 10. 20, 16. 115 Ps. 67, 18. 121 Ps. 128, 7. 123 Cf. Gen. 15, 5.

$; 10:

98 cinis] sinis zs

112 Mt. 129 Cant.

SERMO V, s5-VI, 1

65

dicit Dominus, haud dubium quin de his et ad sponsam sermo fit, omnibus his uelut ornamento uestieris, et circumdabis eos

tibi uelut sponsa. Quis iam miretur si miretur ipsa, immo si 135 uideat et affluat, et miretur et dilatetur cor eius quae sic utraque benedictione aucta est et gloriae inaestimabili pondere, et gloriantium numerositate innumerabili ? Vere inuenit ista Dominum,

ut uulgo dici solet, ad uoluntatem

suam

et

Deum ad placitum suum et sponsum secundum cor suum. 140 Quamquam et ipse simile quid in propheta dicat : Adhuc, inquit, in hoc inueniet me domus Israel.

6. Sed melius haec alteri seruamus principio, ut famelicis in crastino de recenti |apponantur. Absit enim ut aliter quam famelici ad mensam Domini discumbatis, ne forte sapientia 145 quae, sicut scriptum est, esse solet allocutio taedii, ipsa fiat taediorum fomes quasi crapulatus a uino : Qui edunt me adhuc esurienti, ait sapientia ; et mater sapientiae de sapientia dicit : Esurientes impleuit bonis. Ergo conuenientibus uobis cras in unum et dominicam coenam esurientibus, reliquae fractionis 150 hodiernae diem festum agent, benedicente eo qui aperit manum suam et implet omne animal benedictione, sponso ecclesiae Iesu Christo Domino nostro, qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO QVINTVS.

SERMO VI INCIPIT SEXTVS. De triplici multiplicatione sanctorum quam pollicetur Dominus ecclesiae suae in uerbis illis Ezechielis prophetae : Multiplicabo eos ut gregem hominum, et cetera.

I. Hesternae promissionis memor, ecce uobis creditoribus ; meis occurro soluere quod promisi, licet fortasse non ea mensura, quam uos exigitis uel quam debeo ego, sed ea quam mensus est mihi ad presens Deus. Sed patientiam quaeso hac uice habetote in me, et cum dilatauerit me Deus et ego dilatabor ad uos. Hesterni itaque sermonis propheticus ille sermo 1o finis fuit cum de multiplicatione sanctorum disputaretur, adhuc in hoc inueniet me domus Israel. Multiplicabo eos ut gregem 138 Cf, Benedictus Diaconus, Capitularium collectio, Lib. III, 379 : PL 97, 845 B ; 146 Lc. 1, 55. 145 Cf. Sap. 8, 9. 140 Eccli. 24, 29. MGLL II/II, 39 sq. 150 Ps. 144, 16. VI23:Ez:256957-

10 Ez. 56, 57.

r7

66

SERMO VI, r-3

hominum, ut gregem sanctum, ut gregem Ierusalem in solemni-

tatibus suis. Adhuc, inquit, in hoc inueniet me. Primum sane

feliciter eum sponsa et ex insperato inuenit, cum ab eo in 1; benedictionibus dulcedinis praeuenta ad foedus matrimonii uel ad delicias thalami, ad consortium regni assumpta est. Nouissime autem omnes |ceteras benedictiones hac felicissima benedictione multipliciter cumulat, quam trina ipse qui benedicit multiplicatione distinguit. 20

I7

2. Multiplicabo, inquit, eos ut gregem hominum, ut gregem sanctum, ut gregem Ierusalem in solemnitatibus suis. Et gregem quidem hominum,

si uos melius non habetis,

illam copiam

fidelium designatam existimo quae a similitudine iumentorum recedens, Dei in se imaginem ad quam homo conditus est, uel 25 per gratiam seruat uel per poenitentiam reparat ; ac secundum hominem, id est sobrie, tuste et pie utuens in. hoc saeculo, beatam

spem fidelibus repromissam fidenter expectat. Et qualis, quaeso, et quanta turba haec in tot retro saeculis de tot generationibus populis, tribus et linguis usque nunc coaceruata et 3o usque in nouissimum diem saeculi coaceruanda ? Quid animi habebis, o sponsa Dei, cum omnes isti congregati uenerint tibi, cum grex iste hominum nouorum tot milium signatorum, expressam Dei imaginem in uulto suo signatam exhibebit oculis tuis, ut in omni facie uelut in speculo lucidissimo uideas 3; et adores creatorem

tuum ?

3. Sed leua adhuc oculos tuos ad alium aceruum nouarum frugum, ad gregem sanctum quem Dominus Deus tuus daturus est tibi, eorum ut aestimo qui ut sancti essent et sancti sanctificarentur adhuc sanctioris uitae semitam ingressi, apprehen4o derunt

sibi mutuo

dextras

et dixerunt

ad inuicem

: Venite

accendamus ad montem Domini, quia iuxta consilium angeli, melius in monte saluabimur, immo iuxta consilium magni angeli magni consilii, id est Domini Iesu, haec erit nobis unica

uia perfectionis, ut relictis omnibus sequamur Iesum. Itaque 4; ad auditum uerbi quod unius diuitis aures loquente Iesu uix olim audire potuerunt, qui etiam ut ibi dictum est | audito eo tristis abcessit, tam infinita postea multitudo aures aperuit, laeta consurrexit, anxia properauit et diruptis repente uinculis omnibus quae obstare poterant, detrimentum omnium rerum 20 Ez. 36, 57. (rx Bc. ss TI.

26 Tit. 2, 12. 38 Cf. Apoc. 22, 11. 47 Cf. Mt. 19, 22.

40 Is. 2, 5.

44

VI, 20 In marg. De triplici grege sanctorum. 91 In marg. I 26 In marg. 30 In marg. Sermo sponsae (sponsam 7s) de multitu36 In marg. II 45 In marg. Religiosi.

Homines iuste uiuentes. dine sanctotum sibi data.

I gie:

SERMO VI, 3-4

67

so quae sunt huius mundi fecit, adhuc etiam et uoluntatis propriae, ut regno coelorum uim faceret. Et huius quidem multi-

tudinis illae fuerunt primitiae, cuius ab ipso exordio nascentis ecclesiae erat, sicut scriptum est, cor unum et anima una. Et

hic uere grex Domini sanctus, qui et uoluntaria paupertate 55 omnem abdicet pro Christo mundi facultatem, et perpetuo uigore continentiae omnem execretur carnalis illecebrae uoluptatem, et spontaneae subiectionis amore omnem abneget proprii motus uoluntatem. Quis uero hunc gregem sanctum uel dinumerari posse suspicetur, cum ut praeteritorum saecu6o lorum generationes taceamus, hodie quoque uideamus eum sicut stellas coeli multiplicatum ? Et hoc pro beatitudine tua, o sponsa Domini Iesu, tuus omnis ornatus iste, tui decoris insigne, tuorum sponsalium dotalicium munus est. 4. Sed surge adhuc et sta in excelso et attolle sursum oculos 6; tuos ; et conuersa uidebis gregem excellentioris gloriae, gregem plane egregium, gregem lerusalem in solemnitatibus suis. Hi sunt magni amici Dei, nimis honorificati et uehementer confortati, in quibus illi primatum tenent, ad quos disposuit Deus testamentum suum, cum quibus et magnificauit 7o misericordiam suam, ut omnis sancta paternitas ex ipsis in terra nominetur, non solum ut sint patres omnium credentium sed Christi etiam secundum carnem progenitores. His succedit uenerandus ille prophetarum senatus, conscius secretorum Dei et interpres ad filios | hominum, iam tunc diebus illis 7; mundo euangelizans, quae oculo ad oculum nunc in nobis compleri cernimus et ad integrum contemplari post modicum expectamus. Istis proximus est gloriosus ille apostolorum chorus, quorum et praedicatione saluatus est mundus, quorum gubernatione disponitur mundus, quorum tribunalibus iudi8o candus astabit mundus. Dehinc impenetrabilis ille et infinitus martyrum exercitus, tot Christi stigmatibus insignis, tot cruciatibus excoctus ad purum, tot uexilla uictoriae referens in coelum. Subinde pastores et doctores, qui catholicam pietatem et religionem christianam, uelut quidem splendor firma8; menti doctrinis suis et exemplis, signis atque prodigiis luce clarius illustrarunt. Nouissime etiam uirgines niue candidiores, sponsum suum sequentes quocumque ierit, et pleraeque in eis quae non una gloria contentae candidissimae uirginitatis stolas martyrum quoque sanguine rubricauerunt. Quis genuit tibi 53 Act. 4, 32.

64 In marg. III marg. Apostoli. Virgines.

69 C£. Hebr. 8, 1o.

(C£219

65 In marg. Patriarchae. 80 In marg. Martyres.

c3 125585

70 Cf. Eph. 5, 15.

77 In 72 In marg. Prophetae. 86 In marg. 83 In marg. Pastores

XT

68

SERMO VI, 4-6

9o etiam istos tantae gloriae uiros, o mater fecunda,

o sponsa

regis gloriae ? Vere grex iste tuus, grex iucundus, grex festiuus est, constituens tibi diem solemnem in condensis, ipsumque perennem, immo tot solemnitatibus cumulans, quot praebent ipsi ineffabiles causas gaudii sempiterni. Ergo et si capacissi9; mus sinus tuus et amplissimo hiatu dilates os tuum, potens est tamen Dominus in tam magnis et tam multiplicibus bonis domus suae adimplere illud ut dicas : Visitasti, Domine, terram et inebriasti eam multiplicasti locupletare eam. Sufficit mihi gratia tua, mon habeo ulterius uas, quo aliquid infundatur, 100 flumen tuum cor meum repletum est aquis, quinimo et super-

effluit | mihi adhuc de sinu meo.

I8re

5. Et haec hactenus de sponsae gloria dicta sint, ea si recolitis occasione quod memoriam jecit mirabilium suorum, loquens de dilecto suo ad filias Ierusalem et dicens de eo quod 10; candidus esset et rubicundus et adiiciens : electus in milibus. Quod ad uniuersalem ecclesiae decorem retulimus ac si diceret sponsa : Dilectus quidem meus mirabilis est in sanctis suis et speciosus in singulis sed in toto corpore suo multo mirabilior, hoc est, electus in milibus suis.

10

6.Sin autem ita potius intelligendum uidetur quod ait electus in milibus, ut sit electus in singulis, de tota uniuersitate etiam huic sensui suffragari uidetur quod in psalmo canitur : Cum sancto sanctus eris et cum uiro innocente innocens eris et cum electo electus eris. Sed aliud forte est cum electo 115 electum esse, quam in electo electum. Illud enim est adesse Deum per cooperantem gratiam, istud inesse Deum per uirtutem inhabitantem. Illud est aspirare ut capias, istud inspirare ne perdas. Denique alibi scriptum est : Tu autem in sancto habitas, Laus Israel. Et numquid non beatus quamlibet etiam 120 pusillus grex, quin etiam pusillus quisque de grege qui tantum et talem habet electorem suum, electum secum et electum in

se? Beatus enim quem tu elegisti Domine, sed idem electus tuus iam tunc beatior fit, cum ei ad bene operandum assistis ; tunc autem etiam beatissimus cum in eo sicut in domo tua 12; requiescis et dicis : Haec requies mea in saeculum saeculi, hic habitabo quoniam elegi eam. Et nunc Domine pater et dominator 92 PS TET 27: 97 Ps. 64, 10. 98 2 Cot. 12, 9. 99 4 Reg. 4, 6. Cf. Ps. 64, 10. 103 Ps. 110, 4. 105 Cant. 5, 10. 113 Ps. 17, 26-27. PS 2TA 122 Ps. 64, 5. 125 Ps. 131, 14. 126 Eccli. 25, 1.

100 118

103 mirabilium] milium zz; 105 milibus] mibus zs 110 In marg. Alius sensus moraliter. 114 electo electum esse] electum electo esse zzs a.c. 122 quem] quae zz; . 126 In marg. Soliloquium confitentis.

SERMO VI, 6-7

69

uitae meae, da mihi sedium tuarum assistricem sapientiam tuam Dominum Iesum, ut mecum sit et mecum laboret, ut sciam quid

acceptum | sit coram te omni tempore, mecum sit exsuscitans 130 inertiam meam,

I grb

mecum laboret adiuuans infirmitatem meam

et ne forte impingam ambulans in tenebris meis, illuminet ignorantiam meam.

7. Verumtamen etiam sic ambulante te mecum et tenente manum dexteram meam necessaria est mihi inhabitans gratia 155 tua, misericordia

scilicet tua, quae subsequatur me omnibus

diebus uitae meae. Habeo quippe hostes eo nequiores quo interiores, qui inhabitant et sese abscondunt et intimis meis insidiantur, spiritum utique uanitatis, spiritum ingratitudinis et spiritum tumoris. Vnde omnimodis pernecessaria est mihi 140 quae inhabitet in me uirtus Christi, ut ab insurgentibus istis in me liberet me, ne uel de bonis tuis quasi de bonis meis inaniter glorier dans gloriam mihi, uel de bonis tuis quasi non a te gratis acceptis non glorier ad te ingratus tibi, uel certe gratias tibi agens socialiter gloriari nesciam, sed te commune omnium 145 bonum ad priuatum uelim trahere gaudium. Vere hi intimi hostes mei perniciosi ualde saluti meae et hi hostes tui, Domine Deus, resistentes dexterae tuae detrahentes gloriae tuae, a quibus tu, o custos hominum, per salutem nostram quae tu es, custodi me, obsecro, ut pupillam oculi. Alioquin 150 omne quod operor ego et quod laboras tu mecum, erit quod absit tamquam puluis quem proiicit uentus a facie terrae. Est autem contra hoc clandestinum et intestinum dedecus intimus et purissimus decor sincerissimae ueritatis, de qua confitetur psalmista Domino et dicit : Cognoui, Domine, quia aequitas T35

160

165

iudicia tua, et in ueritate tua humiliasti me. Et item : Et com-

placui | in ueritate tua. Haec enim et omnem tollit maculam uanitatis, gratiam Dei humiliter confitens et omnem euacuat notam ingratitudinis, gratiam ipsam deuote glorificans, et omnem sanat singularitatis tumorem, socialiter eam sociis communicans aut communem esse desiderans. Hic est plane thesaurus ille desiderabilis, quem thesaurizat sibi electus in milibus suis ; hic decor concupiscibilis, quem concupiscit rex ille speciosus in filia regis ; et hoc est nisi fallor ineffabile illud decoris sponsae mysterium, quod sponsus nec omnino non fari uoluit nec noluit prorsus effari. Oculi tui, inquit ad sponsam, columbarum absque eo quod intrinsecus latet. Valde enim hoc intrinsecus latet et in intimo cordis secretario studiosissime recondidit illum electus in milibus, thesaurizans eum sibi soli,

140 Cf. Augustinus, Enarr. 129 2 Pat. 9, 7. 128 Sap. 9, 10. 127 Sap. 9, 4. 151 Ps. 149 Cf. Ps. 16, 8. in ps. CXXXI, 5 : PL 57, 1718 ; CC XL, 1914. 165 Cant. 4, 1. 155 Ps. 25, 3. 154 Ps. 118, 75. Tita 1

XVII

I98V*

LI

70

SERMO

VI, 7-9

abscondens eum ab omni oculo nequam, ne uel calumnientur 170 eum superbi.

175

180

185

19o

8. Sed aduerte adhuc diligentius in uerbis sponsae, quomodo gratiam et dignationem eius in electis suis commendans non dixit, electos ab ipso, nec electos in ipso, quamuis utrumque et uerum sit atque inaestimabilis gratiae sit, sed quod ipsam gratiam et gratius et benignius sonat, ipsum dicit in ipsis electum. Et quidem ab ipso electi sunt ante saecula, causas saluationis eorum gratuita bonitate praedestinante cum Patre, et in ipso electi modum et formam salutis eorum gratis disponente cum Patre, sed quod electum eum ipsum dicit in ipsis, accipientis magis dignationem quam largientis donationem sonat. Puta sponsam dilecti laudibus deuotius ad filias Ierusalem insistentem sic locutam : Quid me uos interrogatis de dilecto meo, qualis sit ? considerate lilia agri, intuemini rosas, | leuate in circuitu oculos uestros et uidete diligenter et attendite uariis uirtutum floribus uernantia electorum eius milia sed reuera dilectus meus est, qui solus candet in eis, qui solus rubet in eis, qui denique solus est electus in eis : Vt quid wel suspicamini montes coagulatos ? Recedant uetera de ore uestro, quia non est alius extra dilecto meo et non est sanctus et non electus nisi ipse solus. Ecce puer meus, haud dubium quin Pater de dilecto loquatur, ecce, inquit, electus meus, quem elegi ; complacuit sibi in illo anima mea.

9. Et nunc, Domine, memento nostri in beneplacito populi tui, 195 et in quo tibi bene complacet anima tua, non displiceat, obsecro, anima nostra ; respice in faciem Christi tui inhabitan-

tis per gratiam tuam et inambulantis in nobis, et quatenus salues nos per ipsum, Domine, saluum fac regem, saluum fac Christum tuum manentem et mansionem sibi facientem in 200 nobis. Certe ut exaudias, ipse te pro nobis interpellat in nobis, ipse ad te Patrem suum ingemiscit, ipse a finibus terrae a cunctis cordis nostri recessibus ad te supplex clamat : Abba Pater. Ouomodo, quaeso, saltem ipsi aurem tuam negabis ? Propter Dauid seruum tuum, propter eum, qui est secundum 205 cor tuum, ne auertas faciem Christi tui. Inter haec quicumque nomine

filiarum

Ierusalem

censeri

desideratis,

nolite

milia

169 Cf. Ps. 118, 122. 188 Ps. 67, 17. 189 1 Reg. 2, 5. 190/193 Cf. Mt. 12, 18 192 Is. 42, 1. 194 Ps. 105, 4. 196 Ps. 85, 1o. 198 Cf. Ps. 204 Ps. 131, ro. 19, IO.

176 In marg. Quid sit electus in milibus. — 196 In arg. Deptecatio ad Patrem, ut exaudiat reuerentiam Filii.

187P?

SERMO VI, 9-10

E

electorum ideo parui pendere, quia ipse solus sit electus in eis, quin potius eo abundantius circwmdate Sion et com-

plectimini eam, quoniam habitatio sancti sanctorum in Sion.

210 Videte et cauete studiosius ne contemnatis de his milibus unum, ne iudicetis, ne scandalizetis unum quemlibet de his pusillis. De magno genere est iste, quem tu ignobilem putas, magnum Patrem habet, fratrem clarissimum, | magnos ami-

ToS

cos, magnos ministros. Noli temerarius iudex curiosius obser215 uare quod de foris squalet ; pius magis explorator, aspice per fenestras ad instar boni amici et respice per cancellos et attende, quod intus lucet. Vt quid ad saga cilicina et ad pelles

rubricatas sunt oculi tui ? Considera potius et admirare arcam Domini sub his carnalium infirmitatum integumentis latentem 220 et desine turbari, incipe reuereri. Sed audi manifestius. Caue diligentius, nequando despicias uestimentis sordidis indutum Iesum. Recolitis mecum, puto, prophetam in tali schemate uidisse Dominum Iesum. Beatus, qui intelligit super egenum et pauperem istum, beatus, qui non fuerit scandalizatus in eo seu 225 pannis inuoluto seu sordidis induto uestimentis. Quaeris quae ista sunt ? Ipse respondeat : Esuriui, sitiui, nudus fui, hospes fui, infirmus fui et in carcere eram. Haec sunt quidem pelles rubricatae, quia sanguine doloris cruentatae; infirmitates utique corporales sunt tamquam uestimenta haec Domini 230 lesu, quamuis sordentia adhuc.

IO. Sed sunt interiores necessitates mentis interius laborantis multo fortiores multoque molestiores cilicina obumbrantia propitiatorium et sordidiora prioribus ; sed tamen his indui 235 dignatur. Tu ergo sapientiae matris tuae consilio, inclina aurem

tuam

; et ipsa uelut saga uestimenta multo rex gloriae non defideliter admonentis

: Si habes, inquit, amicum,

in

tentatione posside illum. Et quis, quaeso, amicus fidelior isto, utilior isto, dulcior isto ? Et quis, quaeso, secundum tempus hoc indignantior isto, infirmior isto, do-|lentior isto ? Scimus 240 autem, quia rex Salomon diuitiis et gloria magnificatus est plurimum et ecce flus quam Salomon hic, et potens est de auro et lapidibus pretiosis aedificare sibi templum, si uult et quando et quomodo uult. Sed sub his pellibus interim habitans et huiuscemodi uestimentis indutus interrogare nos uult, si

24; uere cognoscamus eum et si uere diligamus sic latentem et sic, si dici fas est, sordentem adhuc. Beati plane, qui audient

223 Ps. 40, 2. 212 Cf. Tob. 5, 1g. 210 Cf. Mt. 18, ro, 6. 208 Ps. 47, 13. 241 236 Eccli. 6, 7 (Vig. : Si possides amicum). 226 Cf. Mt. 25, 35-36. Mt. 12, 42.

228 cruentatae] cruentata 75

I grb

LI

72

SERMO VI, ro-VII, 1

in illa die dicentem : Vos estis, qui astitistis mihi in tentationibus meis. Vos olim inuenistis et cognouistis pannis inuolutum, uos catenam meam non erubuistis, uos infirmitatibus et neces-

250 sitatibus uariis laborantem refrigerastis, et ecce ego dispono uobis sicut disposuit mihi Pater meus regnum et amodo et usque in sempiternum regem in decore suo widebunt oculi nostri cum Deo Patre et Spiritu Sancto regnaturum in saecula saeculorum. Amen. 255

EXPLICIT SERMO SEXTVS.

SERMO VII

5

INCIPIT SERMO SEPTIMVS. De irreuerentia eorum qui de aeterna Christi generatione disserere praesumunt ; de qua filiae Ierusalem non curiose sed humiliter nec tam profunda sciscitantur quam dulcia. Quod sponsa quaerentibus satisfacit sub similitudine tamen competenti: candoris et ruboris, hoc est lucis et caloris. De uariis proprietatibus lucis et ignis.

I. Audiui murmur uestrum, fratres dilectissimi, pro filiabus Ierusalem, quod non sit satisfactum desideriis earum nec percunctationibus pro beneplacito responsum. Et quidem nisi 1o ex ipso ore sponsae uerbi huius solutionem didicissem, multum

est ad me tam difficili nodo ligata dissoluere ; aut saltem | ipsum desiderii genus et desiderantium mentes interpretari. Primum quidem percunctationem ipsam non ab re geminatam intelligo, sed plane ut ipsa sermonis inculcatio sit anxiae atque 1; anhelantis deuotionis expressio. Prior interrogationis clausula ita se habet : Qualis est dilectus tuus ex dilecto, o pulcherrima mulierum ? Posterior ita : Qualis est dilectus tuus, quia sic adiurasti nos ? Et omittit quod in fine clausulae prioris adiunctum est : Ex dilecto. Neque id sane frustra cum spiritus 20 profecto loquatur mysteria, spiritus caritatis ad eos dumtaxat qui possunt capere, id est, quibus datum est sapere, quia hii profecto soli linguam intelligunt istam. Ego interim arbitror pro captu meo haec sibi noluisse filias Ierusalem in priori sua illa interrogatione : Qualis est dilectus tuus ex dilecto, ut sibi de 25 gloria sponsi sui, gloria illa supereminenti gloria quasi Vnigeniti a Patre aliquid depromere dignaretur. Si quominus ipsas tantae capaces iudicaret gloriae aut fortasse minus

247 Cf. Lc. 22, 28.

250 Lc. 22, 29.

251 Is. 9, 7.

VII, 7 Cf. Ex. 16, 7-9. 16 Cant. 5, 9. 24 Cant. 5, 9. 25 CE Io: T I4.

252 Is. 33, 17.

17 Cant. 5, 9.

19 Cant. 5, 9.

1972

SERMO VII, 1-2

73

dignas adhuc. Priorem ausum humili subinde ac uerecunda moderationi temperant coram ipsa dicentes : Qualis est di3o lectus tuus ? Eius sane discretioni uota sua ex integro committunt, ut pro illarum modulo atque arbitrio proprio eis ista dispenset. Ceterum et hoc in earum uerbis prioribus diligenter attendendum quod non aiunt : Qualis est dilectus tuus ex Patre siue ex aeterna illa generatione aut istiusmodi quippiam, sed : 35 Qualis est dilectus tuus ex dilecto, inquiunt, de ipso uidelicet fonte dilectionis aliquid sibi dulcius haurire sitientes potius quam de generatione Verbi aliquid fortius disputari ac si dicant : ne reputet nos mater nostra quasi aliquas ex filia-|bus Belial, ut ambulemus in magnis et in mirabilibus super nos. 4» Modulo nostro contentae sumus, non superextendimus nos; intra scholam magisterii tui, intra fines sanctae huius disciplinae tuae nos continemus. Scrutentur alii sacrosanctum illud et ipsis tremendum angelis diuinae generationis arcanum, iudiciorum ingrediantur abyssos et ea quae signata sunt in 4; thesauris Dei audacter penetrent et euoluant. Caueant certe qui sic sibi uidentur uim facere regno coelorum, ne forte effractores iudicentur opprimendi a gloria potius quam excipiendi ab ea et uiderint ipsi qua fronte haec audeant et quo fine. Perspicuum est quia temeraria huiuscemodi disputatione

I gvb

so pudor excutitur, reuerentia maiestatis infirmatur, timoris Dei

frena laxantur et finis ipse totius legis caritas, si non emoritur, certe contentiosis aemulationibus languidior fit. Moyses proinde ad uidendum Deum haud temere irruit sed bis uocatus discalceatus ut poenitens ac tremebundus accessit. Et necdum sic 5; audebat respicere contra Dominum. Pari modo Elias de spelunca sua, qua delitescebat a facie fortitudinis Domini et a gloria maiestatis eius, cum ex nomine uocaretur a Deo, pallio

suo cooperuit faciem suam. ingenua frons, quantum

Ecce in sublimibus uiris quam

reuerentiae

decus et quantum

sub

6o culmine maiestatis pondus timoris. Sed de his satis. 2. Eia, filiarum Ierusalem, quantum ex uerbis earum conicere possumus, hoc totum ad praesens desiderium est, haec geminae interrogationis summa, ut sitientibus detur eis de manu sponsae siue de fonte, qui est in Ierusalem, siue de 65 cisterna quae est in Bethlehem, eligat ipsa atque dispenset prout spiritus caritatis dabit eloqui illi, metiens per manus illius | ac diuidens illis prout uult. Sane quia geminam habet 40 Cf. 39 Ps. 130, I. 35 Cant. 5, 9. 33 Cant. 5, 9. 29 Cant. 5, 9. 47 Cf. Prou. 25, 27. 46 Cf. Lc. 16, 16. Horatius, Epistolae Lib. I, 7, 98. 53 Cf. Ex. 5, 5. 55 Cf. 3 Reg. 19, 13. 65 Cf. 1 Par. 11, 17.

VII, 61 In marg. Salomonis gemina interrogatio filiarum Ierusalem.

2078

74

SERMO VII, 2

generis nobilitatem sponsus et de utraque sicut mirabiliter inclitus sic supra omnem admirationem speciosus est atque amabilis ; oculi earum in sponsam sunt, ut de gemino ubere suo

profluat ipsis siue uinum siue lac siue ad cumulum gratiarum simul uinum et lac. Occurit sponsa uotis tam dulcibus de spiritu caritatis conceptis et caritatem non sine dolore et gemitu parturientibus. Ibi enim, ibi profecto sunt dolores sicut 7 parturientis, donec caritas Christi formetur ad plenum ut 5 dicere possint quae huiusmodi sunt : Sicut audiuimus ita et widimus. Interim uero ingemiscenti sic et parturienti, quaecumque sponsa Domini est, quaecumque mater Iesu congemiscet utique et comparturit et parienti assistit. Et partu 8 o tandem educto uehementer congaudet guia natus est homo în mundum et quod denique natum est sibi natum reputat et dicit : Puer natus est nobis et filius datus est nobis. Huiusmodi procul dubio affectibus aestuabat olim illa, quae in montana cum festinatione conscendit, et Elisabeth gratia Dei grauidam 85

ex sanctuario Dei corde suo salutans, dies diei eructabat uerbum, et praeueniens eam in benedictione dulcedinis, obste-

tricis suscepit officium atque dolores parturientis gaudio uberiore mutauit. Factumque est ut de ructu illo supra omnem modum aromatico tam Ioannes quam Elisabeth hauserint sibi 9 o inaestimabilem suauitatem odoris. Ecce quam bona et quam sedula obstetrix, quae et labores pariturae et lacrimas nascituri tam inenarrabili exultatione praeuenit, replens | non 2orb solum uiscera Elisabeth sed et uiscera uiscerum, aperiente nimirum Iesu manum suam et implente omnia bonitate et 9 5 tam matrem quam filium baptizante in Spiritu Sancto. Itaque et nunc sponsa Domini ad filias Ierusalem grauidas de Spiritu Sancto et exspectantes dominam suam, quando reuertatur a nuptiis, festina in obuiam uenit. Et praecingens se facit illas discumbere disponens eis sicut disposuit ei dilectus suus, IO O proponens eis ea quae locutus est in ea Deus suus et apponens denique eis qualia reuertens a nuptiis apposuit ei Dominus suus. Ait ergo : Dilectus meus candidus et rubicundus. Vos quaeritis, inquit, o filiae Ierusalem, qualis sit dilectus meus ex IO

vA

dilecto. Magna omnino est et rubicundus. Nam lucens et ardens idque et ipse ignis est ac fons

consultatio. Dilectus meus candidus si uultis scire, dilectus meus ignis est ex dilecto Patre utique suo, quoniam lucis et caloris dilecto meo Vnigenito

74. Cf. Ps. 47, 7. 76 Ps. 47, 9. 80 Io. 16, 21. 82 Is. 9, 6. 83 Cf. Lc. T. 39. 85 C£. Ps. 18, 5. 86 Cf. Ps. 20, 4. 94 Cf. Ps. 144, 16. 99 Cf. Ee 125137: 102 Cant. 5, 1o. 104 Cant. 5, 1o.

82 In marg. Exemplum beatae Mariae. habet aeternaliter ex Patre.

103 In marg. De candore dilecti, quem

SERMO VII, 2-3

75

suo. Pater enim diligit Filium suum, dilectum meum, et tam admirabili tamque incomprehensibili dilectione diligit eum, ut IIO

omnem plenitudinem gloriae suae ac potestatis in eum transfuderit. Denique tanta est in ipso dilectionis fonte, dilectionis uis, ut Pater et dilectus Filius suus, dilectus meus, non tantum

II

I

T2 o

125

coaeterni sibi sint et coaequales sed ipsam quoque essentiam suam unam eandemque habeant atque omnimodis indiscretam. Hic ergo dilectionis fons prima est aquarum uiuentium uena, uitae fons omnibus bibentibus de eo. Hoc fonte gaudet omnis amor sanctus et ut iugiter fluat in uitam aeternam de qua et oriundus est, salit semper ad suum fontem desiderans atque ad suum | principium infatigabiliter recurrens. Tanta postremo est huius etiam dilectionis uirtus de ipso summo ac primo dilectionis fonte manantis, ut et ipsa quoque principio suo uniat dilectorem suum, non tamen usque ad unitatem naturae, hoc enim in ipso fonte suo singulariter atque incomparabiliter potest, sed usque ad indiuiduam adhaesionem atque indissolubilem nexum unionis. Qut enim adhaeret Deo, wnus spiritus est.

20V%

3. Quaerentibus igitur uobis, qualis sit dilectus meus ex dilecto promptum habeo respondere quia, qualis est Pater quam formosus quamque desiderabilis, talis est per omnia o r5 Vnigenitus eius. Candidus de candido, rubicundus de rubicundo. Sane dilectus meus quoniam ignis est, lucet nimirum et ardet sed qui eum diligit Pater et ab ipso uicissim aequali prorsus caritate diligitur, principium lucis atque ardoris est dilecto et diligenti se Vnigenito suo. Denique ambo una lux 135 et ardor unus, lux quia sapientia, quia ueritas, quia sanctitas, quia benignitas. Sapientia omnium quidem artifex et omnem habens scientiam. Veritas omnis tenebras falsitatis et latebras simulationis sua illustratione conuincens. Sanctitas totius corruptionis et impuritatis impatiens. Benignitas semetipsam 14 o indignis quoque gratis impertiens. Attendite proinde exempla horum in luce ista uisibili de qua dixit illa lux, ut fieret lux et facta est lux. Nam et ipsa quodam suo modo caecos illuminat et docet hominem scientiam, exuens eum a tenebris caecitatis

et ignorantiae, quibus eum operuerat et inuoluerat nox. Ipsa inopinata sui luminis coruscatione et tenebras dissipat quoque 145 et prodit atque redargu-|it opera tenebrarum. In ipsam quoque 125 1 Cot. 6, 17. 146 Sap. 7, 25.

136 Cf. Sap. 7, 21.

141 Gen. 1, 5.

143 Cf. Ps. 95, 1o.

126 In marg. Quid : Qualis Patet, 115 In marg. De unione dilecti et diligentis. 131 In marg. Dilectus ignis, lucet candidus, ardet tubicundus. talis dilectus.

135 In marg. Lux, quia sapientia, ueritas, sanctitas, benignitas.

20V?

76

SERMO VII, 3-5

nihil inquinatum incurrit sed immaculata sibi perseuerat. Denique bonis et malis indifferenter oritur et gratuito se utrisque communicat. Ergo, o lux formosissima, o candor lucis

15o aeternae, talis eras a principio, talis eras, o pulchritudo anti-

qua, in diebus tuis antiquis, in annis aeternitatis tuae. Talis eras, o Domine

Iesu, sapiens, uerax,

sanctus, benignus,

sed

tibi eras et dilecto diligenti te genitori tuo. Tecum erat rincipium in die uirtutis tuae et tu cum illo, et plenitudo gaudii illi 15; tu ; atque ille tibi. 4. Verum quoniam non solum lux lucis eras sed etiam luminis fons, ut fieret tanti boni manifestatio atque participatio creaturae tuae, splenduisti subito in his quos tanti boni participes iudicasti. Vocasti stellas et dixerunt : assumus. Et 160 luxerunt tibi cum iucunditate, te incommunicabili bono suo

aeternaliter fruentes, et in te principium suum iugiter atque ardenter scintillantes. Apud nos uero, quos ad te fruendum creaueras,

sed a te recedentes

et fortitudinem

nostram

ad

nosmetipsos custodire uolentes in tenebris ignorantiae atque 165 infirmitatis impegimus; profunda omnino nox erat, adeo plane ut nec tui recordaremur nec unde primum lapsi, nec quo tandem ruituri immo nec etiam quod lapsi uel quod item ruituri essemus, aliqua nobis parte claresceret. Lucebas tunc quoque, o lux uera, in talibus his tenebris nostris sed tenebrae 17e nostrae non te comprehendebant. Prope eras qui nusquam absens es, sed nos procul eramus a te, quoniam in regione longinqua ualde a luce tua, in regione tenebrarum, in regione

umbrae mortis exulabamus. |Denique inaccessibilis nobis eras

quoniam uanum est ad te ante lucem surgere et omnis conatus 17; quantaecumque uirtutis ad te nisi praeueniente luce gratiae tuae inanis profecto atque inutilis est. 5. Tu ergo oriens splendor lucis aeternae, eadem gratuita atque ingenita benignitate tua qua ex utero Patris ante luciferum genitus in primis illis sanctorum splendoribus mirabi180 liter coruscasti, ad nos quoque ad te nullomodo accedere ualentes misericorditer accessisti. Et quoniam sapientia eras omnium artifex, mirabili et exquisito artificio salutem salutis genus circa caecos et aegrotos dispensasti. Nam quia in inuisibili luce sapientiae tuae mundus te per sapientiam non 185 cognouit, placuit dignationi tuae quasi per stultitiam quandam caecos illuminare et aegrotos curare. Lux magna eras 153 Ps. 109, 5.

149 In marg. Lux.

169 Cf. Io. 1, 5.

174 Cf. Ps. 126, 2.

157 In marg. Fons lucis (luminis 2).

182 Cf. Sap. 7, 21.

181 In marg. Sapientia.

2178

SERMO VII, 5-6

77

in sinu Patris abscondita, prodiisti de latibulo tuo in publicum nostrum, factus es lux magna magnorum et lucerna modica paruulorum, factus es lucerna non solum uisibilis oculis 190 nostris, sed etiam palpabilis manibus nostris et sic annuntiasti de ea amico tuo, quod possessio eius sit et ad eam possit ascendere. Erupisti de candido uirginis utero, candidissima lux, et ibi quippe in sole posuisti tabernaculum tuum, sed quem tu fons lucis fabricatus es tibi. Igitur quoniam, o lux beata, sapientia 195 eras, sapienter te insipientibus contemperasti. Porro quia ueritas eras coruscando in tenebris, noctem ignorantiae nostrae dirupisti et opera tenebrarum redarguisti. Intonuisti enim per nubem carnis, comminando iudicium et annuntiando regnum. Coruscasti signis atque prodigiis et te ueram atque 200 unicam salutem nostram | esse demonstrasti tollentem peccata nostra. Verumtamen inutiliter nobis haec exhibuisses exterius, nisi interius etiam coruscares. Ac propterea quoniam etiam sanctitas eras, magnificasti facere misericordiam tuam nobiscum immittens in nos timorem tuum per quem sancti205 ficasti nos, auertens

nos a tenebris nostris et ad te uerum

lumen misericorditer trahens. Nouissime quoniam et benignitas eras, ut indutos confessionem etiam decore uestires et sicui in die honeste ambularemus, iustitiae tuae nos luce

operuisti. Dedisti benignitatem infundens spiritum gratiae 210 tuae et terra nostra dedit fructum suum. Itaque, o lumen dulce, o lumen uiuificum, emittendo sapientiam tuam et ueritatem tuam erudisti intellectum nostrum immittendo lucem sanctitatis atque benignitatis tuae, illuminasti mirabiliter etiam affectum nostrum. His modis mirabilibus z//uxerunt corusca215 tiones tuae orbi terrae ; eisdem itidem illucescunt singulis filiis lucis in orbe terrae. Et haec de candore lucis aeternae, hoc est

de candore dilecti, pro modulo donationis eius dicta sint.

nostro, immo pro mensura

6. Nunc de rubore ueri ignis qui nihilominus ipse est, quod 220 ipse donauerit, audiamus. Neque uero ad alium quam ad dilectum referri fas est, quod ait Isaias : Et erit lumen Israel in igne et sanctus eius in flamma. Proinde si ignis huius materialis uirtutes subtiliter attendamus, profecto quia discernit et purgat, exurit atque consumit, liquefacit et unit, conuertit in 22; naturam propriam ac transfigurat. Itaque et sanctus Israel Vnigenitus

altissimi,

193 Cf. Ps. 18, 6. 214 Ps. 76, 19.

cui omne

iudicium

dedit Pater, quod

203 Cf. Lc. 1, 58. 208 Rom. 13, 13. 221 Is. 10; 17. 226 Cf. Io. 5, 22.

196 In marg. Veritas.

202 In marg. Sanctitas. 219 In marg. De rubore dilecti.

210 Ps. 84, 13.

206 In marg. Benignitas.

211b

78

SERMO VII, 6-7

plene ac uisibiliter exequetur iustitiae, hoc iam non inuisibiliter actitare non cessat iudicans et discernens gentem sanctam |a gente non sancta, excoquens ad purum scoriam argenti sui.

23*9

230 Neque sedet tantum ipse ut iudex ad conflandum, sed quod multo uehementius est ipse ignis conflans ad purgandos filios Leui. Et nunc corripe me, Domine, in die hac priusquam ueniat dies furoris tui; corripe me non in furore tuo sed sicut corripis filios Leui et sicut arguis filias Ierusalem spiritu iudicii 235 et spiritu ardoris. Vtrumque spiritum hunc innoua in uisceribus meis, ut coram facie tua ante tribunal tuum ipse ego meipsum et iuste iudicem et districte puniam. Quis enim stabit ad uidendum te, immo quis prae timore tuo poterit cogitare diem aduentus tui, cum uenies quasi ignis exurens atque con24o sumens ? O iudex terribilis atque tremende, quae fortitudo etiam si lapidum sit, quae caro etiam si aenea sit, sustinere

queat in illa die faciem tuam zelo succensam et prae furore nimio rubicundam et te pallio zeli amictum quasi ad ulciscendum et gladium tuum fulgurantem ac cetera uasa furoris tui 245 tenentem in manibus tuis. O iudicia Dei abyssus multa, quam sapiens sane et quam beatus qui nos interim prudenter sibi in abscondito cordis sui thesaurizat, ponens in thesauris abyssos, ut in his sibi comparet thesaurum incomparabilem timorem Domini nunc timens, ne timeat tunc.

250

7. Est itaque Deus noster, ut supra dictum est, ignis exurens atque consumens, est autem et liquefaciens et uniens. Cuius rei nullus fidelior, nullus locupletior testis est quam illa quae experimento probauit et ex sententia dicere potuit : Anima mea liquefacta est, ut dilectus locutus est. Quis animam 25; dilectae suae liquefecit, numquid | non ignis est ? Quis det 21b nobis de igne isto ardentissimo sed suauissimo qui est subtus alas cherubim et ardet iugiter in supernis altaribus tuis, rex meus et Deus meus, quis det nobis saltem carbones singulos uiuos atque uiuificos, incendentes atque liquefacientes. Fiat 260 cor meum a facie ignis huius tamquam cera liquescens ; deficiat anima mea in salutare tuum, Domine, deficiant et oculi mei, deficiam denique totus ego, ut wiwam ego, non iam ego,

uiuat uero in me Christus. Ignis iste sic liquefacit ut integret, sic dissoluit ut uniat. Desiderabili caritatis zona et indissolu265 bili pacis uinculo Deum animae atque animam unit Deo. Nam qui manet in caritate, in Deo manet et Deus in eo. Postremo ut 250 Cf. Deut. 4, 24. 254 Cant. 5, 6. 260 Cf. Ps. 21, 15. 118, 8r. 262 Gal. 2, 20. 265 1 Io. 4, 16.

261 Cf. Ps.

232 In marg. Soliloquium timentis iudicium. 282 In marg. Ignis Deus liquefacit, 266 In zzarg. Ignis conuertit, transfigurat. unit.

,. SERMO VII, 7- VIII, 1

79

ignis iste potentissimus transfiguret et transmutet in se, in diem beatae regenerationis nostrae completum iri patienter interim exspectamus. Nam de mortali ac corruptibili nostro 27» absorbendo a gloria et de corpore nostro configurando claritati corporis Christi, certam atque indubitatam promissionem tenemus. Porro de Dei imagine quid putas fiet ? Quis audebit ineffabilia eloqui, quis ea quae omnem sensum exsuperant, humano sensu aestimare uel tradere ? Denique si ferrum igni275 bus iniectum in igneum et calorem et colorem potenti uirtute deuoratur, quomodo putas Christus in die gloriae suae ascensurus in altum totum hominem in semetipsum captiuans feliciter triumphabit, ut sit ipse solus ab illo die et in omne saeculum mirabilis et gloriosus in sanctis suis. O stola et stola,

28o arma lucis aeternae, cui praeparauit uos Deus, quis uobis merebitur indui ? Sed quare tristis es anima mea |et quare conturbas me ? Non concidat spes tua nam bonus est Dominus sperantibus in se. Age fiducialiter, repone tibi spem tuam beatam in sinu tuo, uel quod certe multo melius multoque tutius est 285 tibi, depone eam apud Deum tuum qui solus potens est deposttum tuum seruare. Ergo, o Pater misericordiarum, suscipe, quaeso, depositum nostrum, spem beatitudinis a te nobis repromissae et redde illud nobis in die reuelationis gloriae tuae propter eum, quem amas et in quo complacuit tibi anima 290 tua, benedictum Vnigenitum tuum Iesum Christum Dominum nostrum, qui tecum et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO SEPTIMVS.

SERMO VIII

s

INCIPIT ocrAvvs. De quadruplici candore sanctitatis in Christo, quarum prima est perfecta innocentia carnis, secunda plena sapientia et perfecta iustitia animae, tertia hominis illius in Deum assumptio, quarta humilitatis hominis illius sub tanta maiestate moderatio.

I. Si molestus

uobis fuero, dum

officiosus esse contendo,

poenitet me. Sed amore Verbi Dei atque ut ad ignitum eloquium amatorii carminis recalescat spiritus meus, qui quo281 Ps. 41, 6.

282 Thren. 3, 25.

278 omne] nomine zz;

285 2 Tim. 1, 12.

2218

à

8o

SERMO VIII, 1-2

tiens ab eo parumper auertor, fieri solet sicut uter in pruina, 1o indulsi me ad modicum feriato labori huic et usui uestro si uultis uos. Nec enim nullius laboris est ligna undecumque colligere, componere struem lignorum et flato admoto ignem de modica scintillula suscitare sed si laboris nostri fructus iste prouenerit, ut ad focum scintillulae uestrae uos calefieri me1; cum et uelitis et ualeatis, Jaetabor ego super eloquia Domini, sicut qui inuenit spolia multa. Verum | si maioris ac laetioris ignis conscientia ad nostrum accedere detractatis igniculum, reponam ego ignem meum in sinu meo, clausus fortasse in ossibus meis exaestuabit magis, ut concalescat cor meum 20 intra me et in meditatione mea exardescat ignis. Cantabo cum

221

Isaia dilecto meo, si uos non delectat audire, quia cum sponsa

Domini non praesumo. Filiabus interim Ierusalem me quoquomodo admiscere tentabo et uocem sponsae de thalamo procedentis atque amatoria non tam loquentis quam partu25 rientis audiam in silentio, donec audiente uoci sponsi idoneus fiam. Numquid non et uos filiae estis Ierusalem, et ipsa mater uestra, quae genuit et peperit uos, quae excepit genibus, lactauit uberibus, numquid non ipsa principium laetitiae uestrae, finis peregrinationis uestrae, summa denique desiderii uestri ? 3o Quo uobis lingua uel aures si uox sponsi et uox sponsae non resonat in lingua uestra aut non sonat in auribus uestris? Qui de terra est de terra loquatur et narrent sibi iniqui fabulationes. Nobis uero dulcescant eloquia Dei sicut sunt omnino dulcia super mel et fawum.

35

2. Sciscitantibus itaque adolescentulis a sponsa qualis esset dilectus suus ex dilecto, ipsa ad utramque interrogationis huius clausulam hac breui eis responsione occurrit : Dilectus meus candidus et rubicundus. Quod ad gloriam sponsi quam habet aeternaliter ex Patre suo, prout ipse donauit, superiori 4» sermone interpretari conatus sum. Superest, ut eandem eius responsionem ad gloriam pulchritudinis, quam habet idem ipse Filius hominis speciosus forma prae filiis hominum, ipso itidem largiente deducamus. Est quippe etiam in illa specie ac pulchritudine sua candoris atque ruboris admi-|rabilis 45 atque amabilis uehementer nimis, usque ad omnimodam satietatem uisionis et refectionis internae. Caro enim Iesu were est cibus et sanguis eius uere est potus, his qui incarnationis eius et passionis inenarrabilem caritatem atque humilitatem sanis VIII, 9 Cf. Ps. 118, 85. 82 Io. 5, 31. Ps. 118, 85. 46 Io. 6, 56.

15 Ps. 118, 162. 34 Ps. 18, 11.

20 Ps. 38, 4. 37 Cant. 5, 10.

(EIS S T 42 Ps. 44, 5.

VIII, 40 In marg. De gloria pulchri(tudinis» dilecti secundum quod homo.

22V%

SERMO VIII, 2-4

8

atque auidis faucibus diligentissime ruminatam ad interiora 5o uiscerum traicere didicerunt. Felices pulli aquilarum illi, qui assumentes pennas suas, ad corpus Christi euolauerunt et insatiabili esurie, ne dicam uoraci ingluuie, depascunt carnem et sanguinem lambunt. Sed cur uoracem ingluuiem timeam dicere, cum lex quoque ad legitimum huius comestionis ritum 55 pertinere sanciat ut carnes agni festinanter, hoc est uoraciter, consumantur et caput agni cum intestinis uoretur ? Quid putas est haec tanta uoracitas agnum comedendi, nisi inexplicabilis ardor Deum incarnatum uidendi? Quaenam, quaeso,

est uoracitas

ista,

nisi quaedam

suauis

fames

et

6o famelica suauitas, primitias quasdam de incarnationis ac passionis Christi sacramento praegustans atque eius plenitudinem tota auiditate contendens. Itaque et nos generosae illius aquilae si non degeneres pulli sumus, totis pennarum et oculorum uiribus properemus, ad manducandum atque lam65; bendum et rostro atque unguibus praedam nostram teneamus atque tenaciter amplexemur. 3. Age ergo uideamus iam, quis sit candor iste dilecti ac rubor secundum assumptae humanitatis gloriam. Et in can-

doris quidem admirabili decore quattuor ad praesens occur7e runt : quae singula omnem humanae seu angelicae mentis sensum excedunt. Primum est sacrosanctae carnis | plena innocentia et perfecta sanctimonia. Secundum est animae illius superexcellentis plena sapientia et perfecta iustitia. Tertium est gloriosa illa hominis illius in Deum assumptio. Quartum sub 75 pondere tantae gloriae mira humilitatis moderatio. Sed quis ad haec uel consideranda, ne dum explicanda idoneus ? Non tamen quia ineffabilia ideo sunt omnino silenda, quae si uerbis concipere non ualemus, iubilo saltem ea parturiamus. 4. Qualis itaque et quam candida caro illa de uirgine edita, 8o de Spiritu Sancto concepta, quae quoniam hereditariam habuit tam de matre quam de Spiritu Sancto gloriam sanctitatis, idcirco habuit et inuiolabilem sibi et omni generi suo medi-

cinalem. Sane sicut insipiens quondam mulier fermentum concupiscentiae in massam generis transfudit humani ipsum85 que fermentum eo ipso, quo hereditarium inseparabile ac necessarium fecit, ita profecto uirgo prudentissima e regione 54 Cf. Ex. 12, 5-11.

63 Cf. Iob 39, 30.

73 superexcellentis] supetexcellentes s 79 In marg. I. De innocentia et sanctitate carnis Iesu. 85 In marg. Haec post editum sermonem in schedula interposuit satisfactorium quibus de modis (motis 7:) super hoc dicto uidelicet Iesum haereditatiam a matte uirgine accepisse innocentiam.

22vb

LI

82

9o

95

roo

ro;

SERMO VIII, 4

fermentum innocentiae ac sanctimoniae consilio ac uirtute Spiritus Sancti quadam noua prorsus et miraculose immutata lege naturae hereditarium transfudit in Filium. Nempe si beato Iob dicere licuit, quoniam ab initio coaluerit ei miseratio et pietas de utero matris egressa sit cum eo et Timotheum apostolus hereditarium quodammodo habere perhibet gratiam fidei, qui hereditauit sane primum in auia sua Loide, deinde in matre sua Eunice, quanto magis quod de intemerata uirginis carne per operationem Spiritus Sancti natum est non nisi uirgineum esse potuit et totius exsors corruptelae. Denique si peccati originalis lues humanam eatenus non potuit inficere ac uitiare naturam, ut uirginitatis flosculum et si tenerum quidem et imbe-|cillem de nascentium paruulorum quiuerit exterminare corporibus, quippe et si in iniquitate concepti uirgines profecto uniuersi nascuntur, quanto magis uirginalis conceptio ac uirginalis deinde partus hereditarium faciunt sanctimoniae decus, non tamen iuxta hereditatem quam supra memorauimus corruptibilis innocentiae, sed iuxta immarcessibilem potius hereditatem puritatis angelicae ? Si beneficio, inquam, creatoris originale illud insigne in primis parentibus nostris eo usque intime insitum est, ut nullo deinceps siue illorum siue ceterorum deinde parentum initio de filiorum aut nepotum ualuerit carne penitus eradicari, quanto magis illa in qua uir-

2L

i10 tute obumbrante altissimi humanam credimus ad integram innocentiam refloruisse naturam, adeo sane ut totus carnalis concupiscentiae fomes, non dico edomitus in ea et consopositus, sed emortuus sit penitus atque sepultus, gloriam uirginei honoris, quam accepit ipsa gratuitam, proli suae tradidit here115 ditariam. Item cum absque omni murmure et contradictione omnis in hoc pietas christiana consentiat, quod si prima propago nostra inuiolata mansisset originalis prorsus sanctimonia

et inuiolabilis innocentia hereditario iure deriuaretur in posteros, quomodo illa quae in antiquum, immo et antiquo 120 longe excellentiorem repullulauit honorem, communi saltem qui futurus erat honore priuabitur ? Haec propterea diffusius dixerim, quod aliquos uestrum in eo uerbo moueri audierim,

quod Dominum lesum hereditariam dixi a matre uirgine accepisse innocentiam. Si quis proinde hanc uerbi nouitatem 12; ac si profanam nullatenus cen-|suerit admittendam, nolo eatenus uerba defendere, ut caritatem offendam. Legat tamen

pacifice quisquis ille est, quid Anselmus de conceptu uirginali 90 Cf. Iob 51, 18. 93 Cf. 2 Tim. rz, 5. 127 Cf. Anselmus Cantuat., Cur Deus homo II, 16 : PL 158, 416-419; ed. SCHMITT, uol. 2, 119. Id. De conceptu uirginali 20: PL 158, 452 ; ed. Scuwrrr, uol. 2, 160 (cf. cap. 17-19).

99 nascentium] nacentium ms

prb

SERMO VIII, 4-5

83

de hoc senserit, quid Igniacensis uir catholicus et utique eruditissimus quidue alii patres sancti. At tam in caritatis con130 Sensu quam in sensu meo abundare praeeligi et iuxta uerbum sapientis alieno magis sensui cedere quam contentionibus deseruire. Fecit ergo beata Dei Genitrix unico suo dilecto uteri sui contexente cum ea Spiritu Sancto uestem desuper contextam per totum uestem incomparabilis candoris, quas 13; ante uel post non est uisa super terram, uestem denique quam macula nulla possit aspergere nec aliqua manus infirmare. Haec uestis regia, qua solus rex regum in ipso statim initio suo indutus est habente nimirum inscriptione huiuscemodi inscriptam : Rex regum et Dominus dominantium, singulare 140 priuilegium etiam carni huic sic nascendi. Numquid ante diem illum Zapis de monte sine manibus praecisus est, numquid deinceps praecidetur ? Enimuero portam uirginitatis clausam esse decet principi soli, ut solus ipse debeat inueniri, cui concipiendo pateat et nascituro. O germen magnificum, o germen gene145 rosum ueriusne an benignius ad dilectam tuam dixeris nescio : Ego flos campi. Tu enim uere flos pulcher aspectu, leuis tactu, suauis olfactui, fructum

aeternae

salutis parturiens, cunctis

uidentibus te, tangentibus te, olfacientibus te. Tulisti de campo tuo spinam ac tribulum,squaloris opprobrium ac sterilitatis 150 maledictum amputasti. Benedixisti denique | terram tuam ; et campum tuum omni ubertate locupletasti fecunditatis, suauitatis et decoris. 5. Iam uero de anima Iesu quid dignum dicere poterimus, quae mediatrix fuit ac foederatrix inenarrabilis illius unionis, 155 quia caro humana Verbo Dei unita est. In illa omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi, in illa omnes diuitiae iustitiarum Dei repositae sunt, adeo super omnem mensuram, ut

ad alterutras harum nihil possit addi, sed nec demi quidquam. In hac humani arbitrii libertas et dignitas libertatis ad antiqui 160 iuris integritatem reformata est non solum plene sed et pacifice, deinceps iure perpetuo possidendam. In capite libri sic scriptum est de eo ; sic scriptum est et anulo regis signatum et totius dextera Trinitatis impressum. Non est ultra signata effringere uel furtiuum aliquid contra signatorem uel signacu16; lum moliri. Denique huic soli animae cum gaudio ex hoc audire est : effractor audit cum improperio : Tu, signaculum simalitu128 C£. Guerticus, abbas Igniacensis, Sermo in Annuntiatione beatae Mariae YI, x : 146 Cant. 2, I. 141 Dan. 2, 24. 139 1 Tim. 6, 15. PL 185, 120 A-C.

150 Ps. 84, 2.

151 C£. Ps. 64, 12.

155 Col. 2, 5.

EZ 238, 12:

153 In marg. II. De sapientia et iustitia animae Tesu.

161 Cf. Ps. 39, 8.

166

2372

84

SERMO VIII, 5-7

dinis, plenus sapientia et perfectus decore. Enimuero in omni

170

creatura Dei nihil hac anima Deo similius est uel esse potest, nihil aeque simile. Quicumque ad similitudinem Dei ab hoste quondam adulteratam cupiunt reformari, cum ista habeant consilium : penes ipsam signaculum est et atramentarıum scriptoris ad renes etus.

6. Adhaesit hactenus pauimento

anima mea

sed utinam

adhaereat iam anima mea post te, o anima dilecta, o anima 175

180

185

pretiosa dilecti. Te miserante non omnino nuda est ; ueteribus pannis et acu poenitentiae continuo labore utcumque consutis nuditatem meam 'quoquomodo operio in oculis tuis. Verum pallium tuum grande nimis et amplum utrumque potest operire, expande illud super pauperculam hanc. Certe enim | iustitia mea quasi pannus menstruatae et quasi uestimentum quod. comeditur a tinea sed iustitia tua sicut amictus luminis tunica inconsutilis, quae sicut non potest aliquo pacto scindi aut dissui, ita nulla ratione consui potest aut resarciri. Hac ergo securus me induam, quia de coelo cecidit mihi et sorte

obuenit, credenti nimirum in eum, qui justifica impium. Si iudicas me,

190

o Domine

meus,

siquidem

omne

iudicium dedit

tibi Pater, ecce iustitia tua te donante iustitia mea est. Ipsius enim memorabor solius et in ipsam me proiciens non erubescam. Si ergo iudicas me, iudica me, quaeso, secundum hanc vustitiam meam et secundum innocentiam meam super me. Hac indutus non timebo cum uenerit hiems et cum uenerit aestus,

quinimo et gloriabor quia 2nd: me Dominus uestimento salutis et indumento iustitiae circumdedit me. 195

200

7. Sed considera mecum, si potes, si tamen considerare possibile est, quanta pax orta sit in diebus regis huius statim incalcauit in terminis nostris, quanta exultatio et quanta denique gloria. In primo momento aduentus eius omnis lex peccati silut, murmur omne quieuit, carnis aduersum spiritum et spiritus aduersus carnem. Quod ergo gaudium animae huic pacifici regis nostri, de pace quam habuit infra se, de iustitia quam habuit intra se, de gloria Dei quam habuit supra se. De qua gloria unionis illius ineffabilis plurima occurrunt, quae stupenda sed quae digna dicam pauca. Et primum, utrum stupendum magis assumpti dignitas an dignatio assumentis, 171 Ez. 9, 2. 180 Iob 13, 28. P8. 7; 9 191 Is. 61, 1o.

184 Rom. 4, 5.

187 Cf. Ps. 7o, 16.

189

173 In marg. Soliloquium optantis. 177 meam] bis in ms ^ 180 pannus... quasi add. in parte superiori folii 197 In marg. IN. De dignitate hominis assumpti in Deum.

2 3vb

SERMO VIII, 7-8

85

20; ignorare me fateor. Sed benedicamus Dominum Deum nostrum Patrem et Filium cum Sancto Spiritu, quia consilio pio et pari sic fecerunt nobis. Fecerunt nobis, sicut condixerunt sibi. Fecerunt hominem non tantum ad imaginem et. similitudinem suam, sed quod nemo hominum | optare ausus est aut 210 sperare, fecerunt hominem imaginem et similitudinem suam.

2419

Benedicta sit sancta Trinitas atque indiuisa Vnitas, quia conuocatis amicis et uicinis cum ineffabili plausu caritatis annuntiauit eius dicens : Congratulamini mihi et congaudete Adam, id est Adae, quia ecce Adam factus est quasi unus ex 215 nobis. O quanto gaudio annuntiatum est uerbum hoc, et quanto exceptum iubilo in regione illa, o quanta exultatione postmodum sonuit in terra nostra sed cum quanto dolore tabescentis inuidiae intonuit in terra hostili in auribus Assur. Iudicauit enim Dominus in die illa animae meae de manu 220 Assur pro eo, quod absque ulla causa calumniatus est me et deiectum de loco meo collocauit in obscuris sicut mortuos saeculi. Affectauerat superbus et impius locum Vnigeniti, similitudinem uidelicet Altissimi ; cecidit, ut iustum fuit, non solum

a spe illa sed ab illo quem possederat loco suo. Transiens per 22; me gratis inuidit mihi locum meum, quem sortitus sum ego, cum nihil ei nocuissem aut nocere uoluissem. Quid plura? Promisit mihi scientiae thesauros, immortalitatis diuitias, Dei

denique similitudinem. Sic ergo abii in consilio impiorum abstractus et illectus, non tamen in hoc iustificatus. Expertus 23o continuo didici, quis fuerit ille qui circumuenit me et quia Deus uerax, ille autem mendax. Itaque portaui iram Domini a die illa usque in diem hanc, quando tempus beneplaciti Deo nostro. Et ecce uenit Filius Dauid sedere in throno et facere iudicium 235 A

240

iniuriam

patienti;

et si uultis scire, ecce hoc est

iudicium : alieno sum deiectus impulsu, aliena quoque manu erectus sum. Nihil quo ad impulsorem meum peccaui, quo deicerer quia Assur absque ulla causa calum-|niatus est me, gratis quoque et pro nihilo reparatus sum et Dominus absque ulla causa iustitiae meae saluauit me. 8. Sola dum, sola dum. Ille calliditatis

enim inuidia instigauit hostem meum ad deicienmisericordia miseratorem meum traxit ad erigende coelo ruens mole magnitudinis suae, fraude suae et impetu uirtutis suae oppressit me ; misera-

208 Gen. 5, 3.

Cf. Apoc. 3, 21.

214 Gen. 5, 22.

220 C£. Is. 52, 4.

221 Ps. 142, 3:

233

237 Cf. Is. 52, 4.

224 In marg. Quomodo serpens hominem per promissa deiecit. 233 In marg. Qualiter Christus, quod serpens falso promisit, iusto iudicio homini adiudicaui.

8

XVII

241b

86

SERMO VIII, 8-9

tor meus 24; meae,

de coelo leniter

susceptione

descendens,

infirmitatis

meae

assumptione

carnis

et uaria medicaminum

suorum arte sanauit me. Pactum cum inferno feceram, cum me ipsum illi uenumdarem, sed quia clam Domino meo feci et in iniuriam

eius ambo

contraximus,

Dominus

meus

de coelo

ueniens quaerere seruum suum et in throno judicii sedens 250 dissoluit pactum nostrum, quia dolose et inique tam contra ipsum quam contra me pepigeramus illud. Denique tulit chirographum de manu calumniatoris et iugum dominationis dirupit a ceruice mea et iugum suum suaue denuo imposuit mihi. Verumtamen quaecumque ille falso promisit mihi, ut 255 mendax et pater eius confunderetur, iudicatum est mihi adim-

pleri. Promisit immortalitatem, promisit diuitias scientiarum,

promisit quoque Dei similitudinem ; iudicauit Dominus causam pauperis et haec uniuersa donauit. Sane quoniam ille ueritatem Dei commutauit in mendacium dicens : non morie260 mini, cum dixisset Dominus : moriemini, Deus cuius natura bonitas est, eius malo bene usus est et mendacium eius tem-

pore opportuno in ueritatem conuertit. Peccator haec uidens et audiens, quidni irascatur, quidni dentibus suis fremat et tabescat ? Sed superest grauior adhuc plaga quam aemulus 26; humani generis nullomodo portare queat. Nam locum quem temere et arroganter affectauerat in-|enarrabili benignitate contulit mihi Deus, quia contulit Domino meo. Dixit enim Dominus Domino meo : Filius meus es tu, sede a dextris meis.

Et haec pro dignitate hominis in Deum glorificati dicta sunt.

279

9. Qualis proinde fuerit et quam admirabilis dignatio assu-

mentis ex collatione superbiae atque blasphemiae Assur clarius elucebit. Cogitauit enim et locutus est nequitiam contra Altissimum, loquens ad mulierem : Scit, inquit, Deus quod in quacumque die comederitis de ligno hoc, aperientur oculi uestri 27 et eritis sicut dii. Ecce, quam impudens blasphemia notam falsitatis, liuoris atque superbiae in faciem Creatoris impingens. Misit ergo Deus Filium suum excusare se super his ad omnem conscientiam prouidens nimirum bona mon solum coram Deo sed etiam coram omnibus hominibus. Et pro ueritate 280 quidem sua etiam ipso tacente mors, quae regnauit ab Adam et usque in diem ultimum regnatura est, ipsa satis superque clamat et pugnat pro eo. Proinde quia omnis liuor procul exulat a corde eius apparuit benignitas et humanitas Saluatoyis nostri Filii sui gratis dans nobis omnia sua cum illo et A

263 Cf. Ps. 111, ro. 280 Cf. Rom. 5, r4.

267 Ps. 109, I. 283 Tit. 5, 4.

210 In marg. De dignatione assumentis.

233 Gen. 5, 5.

278 2 Cor. 8, 21.

247%

SERMO VIII, 9-10

87

285 nostra uicissim illi communicans. Postremo et humilitatis diuinae testimonia credibilia facta sunt nimis, maiestatis inclinatio, humanae naturae susceptio, sapientiae ac uirtutis exinanitio. Quae ut clarior fiat atque

si placet, cum tumore 290 dis Assur. Dixit enim exaltabo solium meum. cendam et ab angelis

illo turgidae : In coelum Respondeat minorabor.

suauior,

conferamus,

arrogantiae magnifici corascendam super astra Dei Filius Dei : De coelo desAit ille : Ascendam super

altitudinem nubium, similis ero Altissimo. Hic dixit : Descen-

dam | usque ad similitudinem hominum et aestimabor cum

295 descendentibus in lacum. Vere, Domine, magna opera tua in omnes uoluntates tuas exquisita. Aemulum salutis meae et gloriae tuae terribiliter confudisti, me pauperem seruulum tuum misericorditer ac mirabili modo saluasti. Denique et nomini tuo sancto pepercisti ab omni suspicione uendicans 300 illud et nouam ei gloriam acquisisti adiciens ei super omnem laudem eius. ro. Habemus iam triplicem candorem gloriae in Christo Iesu, carnis et animae atque beatae unionis Verbi Dei. Superest quartus adhuc, quam mira uidelicet humilitate tantae 305 gloriae pondus portauerit homo iste. Sed breuitas horae nos coarctat, magis autem uestri metus fastidii, ne forte nimis onerem uos, maxima autem ipsius rei dignitas quae non sustinet tam breuibus huius paginae terminis coangustari. Habebit ergo Deo largiente et tempus uacuum sibi, et fauces uestras de 310 esurie uerbi Dei auidiores et panem ipsum recentiorem atque calidiorem quasi de clibano recens extractum, uos sumetis alacrius, aperiente Domino Iesu manum suam et per manum nostram ipsum uobis ministrante, qui cum Deo Patre et Spiritu uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. 315 Amen.

286 Ps. 92, 5. PSXIT0:2.

EXPLICIT SERMO OCTAVVS.

290 Is. 14, 13.

292 Is. 14, 14.

294 Ps. 87, 5.

295 Cf.

293 In inferiori parte folii 24è babetur : Lucifer dixit : In coelum conscendam, super astra Dei exaltabo solium meum. Ascendam super altitudinem nubium, similis

ero Altissimo. Filius Dei : De coelo descendam et ab angelis minorabor ; descen-

dam usque ad similitudinem hominis et aestimatus (sum» cum descendentibus in lacum.

2 47?

SERMO VITII

5

IuciPiT Noxvs. De uirtute humilitatis quanta in ceteris iustis, quantumque emineat in Christo. De gemina humilitate Christi, exteriori uidelicet quinquepartita et per quinque lapides de torrente figurata. Deinde de interiore triplici, timore scilicet et oboedientia et gratiarum actione deuota.

r. Hodie de humilitate dilecti sermo uenit in manus nostras. Assit ipse ut digne ac reue-|renter tractetur a nobis. Incidit autem ea occasione quod in candoribus dilecti quartum ei locum dederimus, totam triplicis candoris gloriam de qua ro superius disputatüm est, humeris ipsius imponentes. Et quidem pondus gloriae illius, pondus immensum, pondus et pondus, sed ipsa fortis nimis et gaudens supposuit humerum suum et Dominus uirtutum cum ea. Sane nec immerito eam candorem diximus, quod non solum candidissima ipsa sit sed etiam 15 nigredines desperatissimas potens est ad eximium reuocare candorem. Expertus testimonium perhibeat : Asperges me hyssopo et mundabor, lauabis me et super niuem dealbabor. Enimuero cum sit ipsa filia regis, incomparabili decore praefulgens inter ceteras filias regis, id sortita est ministerii : la-

25

20 uare sordes filiarum Ierusalem, facere munditias omnes, lauare pedes sanctorum, abluere uestimenta, abluta ad solem

exponere et sic demum candidata resignare his qui ad nuptias festinant sponsi et sponsae. Nolite mirari hoc, quia potestatem accepit a Patre suo sceleratissimos ac perditissimos et qui 25 baptismatis sui candidatum omnimodis perdiderunt denuo baptizare et stolam primam induere eos et dare anulum in manu eorum et calceamenta in pedes eorum. Habet autem ancillarum

copiam infinitam subseruientium sibi in opera istiusmodi et lauacrum ingens mare magnum et spatiosum, quando redun30 dare et ebullire facit fons abyssi uehementis, patens in ablu-

tionem peccatoris et menstruatae. Et haec aqua lauacri huius tria haec permixta sibi : aquas dulces miserationum Domini quae a saeculo sunt et aquas amarissimas de lacrimis poenitentium et sanguinem testamenti noui, sanguinem pretiosum 3; san-|guinem Iesu. In hoc ergo lauacro filia regis innouat signa et immutat mirabilia ut et Naaman deponat lepram suam et Aethiops mutet pellam suam et pardus uarietates suas et iustus vustificetur adhuc et sanctus sanctificetur adhuc. Haec itaque

VIII, 16 Ps. 5o, 9. 20 Cf. Is. 4, 4. 26 Lc. 15, 22. 31 Cf. Zach. 15, 1. 32 Ps. 24, 6. 35 Eccli. 36, 6. 89 Cf. Ier. 15, 25. 37 Apoc. 22, 11.

VIII, 6 In marg. De pondere gloriosae humanitatis Christi. Aqua tribus permixta.

91 In marg.

251b

SERMO VIIII, 1-2 huiuscemodi stupenda nimis 4o quenter de pulchritudine huius concupiui miser ego decorem in eam uidens admirabilem

89

atque admiranda audiens frefiliae regis atque insigni uirtute, eius, et si quando inieci oculos pulchritudinem eius affligebar

nimis, aestuans desiderio eius et quaerens eam sponsam mihi

assumere. Cumque se uix caperet flamma amoris in me, misi 45 ad Dominum meum regem Patrem ipsius legationem agens apud eum cum precibus, obsecrationibus, suspiriis ac gemitibus multis, quatenus secundum diuitias bonitatis suae donaret eam mihi gratuito. Sed uae misero mihi, quia suspenduntur adhuc uota mea

et animam

meam

ipsa tollit adhuc,

eo quod

so tenuis sit nimis substantia mea et magnum sit ad me generum esse regis. Teneo tamen spem non modicam assequendi quandoque uoti mei, tum de largitate Patris qui et approbat desiderium et acuit precem et pollicetur effectum, dum modo aliquando ei tempore pro ea seruiam, tum de benignitate filiae 55 regis quae gratuito praeoccupat eos, qui se concupiscunt et me nonnunquam licet furtim et raptim ad desideratos admisit amplexus. Itaque cum talis ac tantae uirtutis sit haec filia regis in his ultimis finibus regni patris sui, multo ampliora potest in palatio regis, quia nescit homo pretium eius, norunt 6o autem ciues et domestici ipsius. Ergo in Vnigenitum Dei, in primogenitum Patris, in mediatorem Dei et hominum totam se simul effudit, totam explicuit uirtutem suam, totum trans-

fudit de-|corem suum. Sane cum gemina sit gloria eius, una uidelicet intus et altera foris, neque enim et si omnis gloria 65 eius ab intus, tamen ideo omnis intus est, cum plurima portio eius etiam foris emineat, utriusque plenitudinem in eum contulit, cui Deus Spiritum dedit non ad mensuram. Ita cum sit humilitas quaedam in affectionem cordis, altera in exhibitione operis, plenus gratia et ueritate, plene sortitus est utraque. 7o Quis enim in omnibus fidelis sicut dominus meus Dauid, ingre-

diens et egrediens ad imperium regis ?

2. Et ut de egressu eius primum aliquid dicamus, ab ipso initio egressionis suae prudentius se gessit ac fortius prae omnibus seruis regis. Numquid enim non tu, Domine mi egressus ex utero matris tuae mox percussisti superDauid, 75 bum, deiecisti gigantem et fecisti salutem magnum in Israel ? Neque uero in bracchio tuo forti processisti aduersus eum, aut mole magnitudinis oppressisti eum sed in infirmitatibus nos70 Antiphona ad 64 Ps. 44, 14. 59 Iob 28, 13. 50 Cf. 1 Reg. 18, 23. Magnificat in Sabbato ante dominicam quintam post Pentecosten secundum bre75/106 Cf. 1 Reg. 17. uiatium cisterciense.

63 In marg. De gemina humilitatis gloria Iesu.

70 In marg. De egressu Iesu.

2572

à

9o

SERMO VIIII, 2-3

tris, quas manu propria spontaneus collegisti de torrente 8o mortalitatis nostrae et reposuisti eas tibi in pera tua pastorali in abscondito caritatis tuae, qua uenisti pastor bonus pascere populum tuum, gregem hereditatis tuae. Quis enim nesciat, o Domine Deus meus, quinque lapides torrentis huius, quinquepartitam uidelicet necessitatem temporis huius et corpo-

8; ris huius, esuriem, sitim, nuditatem, hospicii necessitatem et

calamitosam ipsam carnis infirmitatem, a tua maiestate pro nobis misericorditer fuisse susceptas et in ipsis te magnifice de diaboli superbia triumphasse. Siquidem cum esses paruuIus, te ceteris paruulis in his configurasti, nisi quia prae cunctis oo coaetaneis in genere tuo abundantius aemulator exstitisti paruitatis, nasci decernens in alieno et nihil proprium, nihilque hereditarium concupiscens in hoc mundo.

95

1oo

105

110

11;

120

12;

3. Fuerunt tibi et alii lapides non minus fortasse lim-|pidi lapidibus his, necessitas uidelicet seruitutis qua nascens statim factus es sub tributo, paupertas parentum sub qua laborare decreuisti, uilitas pannorum, quibus inuolui dignatus es, angustia diuersorii, qui te tam paruulum non potuit comprehendere, postremo et praesepii abiectio, quo reclinare uoluisti. Certe lapides isti uel parum aut nihil uirtutis habent in manibus ceterorum paruulorum filiorum Adam, unde et in manibus paruuli huius quasi sagittas paruulorum contemnit eos Goliath, ignorans sane quantus sit paruulus iste et quia in his uenerit humiliare superbum. Ecce, o superbe, primus lapis ille, necessitas uidelicet in Domino maiestatis, quomodo in te et in omnibus filiis superbiae tuae confundit frontosam illam atque insanam libidinem dominandi. Quomodo et in his, quibus est impositum iugum seruitutis, solatio est tantae sublimitatis humilitas, quomodo praecipue illis etiam gaudio est, qui uoluntariae seruitutis pro Christo sibi impositam necessitatem deuotissime sustinent ? Numquid etiam paupertas eius diuitiarum non damnat ambitum, et uoluntariae paupertati gloriosum dat locum ? Quid uero uilitas pannorum, nonne nitorem uestrum exsufflat et pro Christo despicabilem commendat ? Proinde angustia diuersorii aedificia reprobat sumptuosa nimis et ambitiosa atque ad humilitatis et modestiae mensuram etiam in hac parte nos reuocat. Denique praesepis illa abiectio et nouissimi illius electio loci, quomodo primas subuertit cathedras et ambitionem tanto studio tantoque labore et sumptu aspirantium ad eas. Ecce haec sunt, o Superbe, in quibus corrupisti uniuersam terram et hic est gladius anceps deceptionis tuae, quo uel pollicitatione falsi bo [ni blandiris ad gaudium uel comminatione falsi mali deterres ad metum. Sed, proh pudor, ecce puer paruulus sugens adhuc ubera matris suae, puerulus pauper ac tributarius, puerulus pannosus et continuo expulsus de domo natiuitatis suae atque

257»

2612

SERMO VIIII, 3-4

OI

in bouum praesepio proiectus, lapidem repente infixit fronti tuae et gladium excussit de manu tua. Nempe si frons tua etiam aenea sit, confundaris nimirum necesse est, quia paruulus tantillus tam repente tamque facile lapillo uno strauit 130 superbiam tuam, humiliauit superbiam tuorum. Filii hominum usquequo graui corde, usquequo insolenti animo adhuc ? Nonne ecce in oculis nostris paruulus qui natus est nobis et uobis,si uultis uos, omnem tulit nobis excusationem insolentiae 135

nostrae, ab ipsis primordiis suis, sic deuitans omne quod illecebram parit, sic amplectens omne quod metum ingerit ? 4. Et nunc, Domine Deus meus, etiam si amici mundi huius

dissimulant et princeps mundi huius aut negligit aut negligere se simulat, tu certe sedisti super thronum et iudicasti iustitiam 140

et spiritu labiorum tuorum interfecisti impium, increpans nimirum multiplicem superbiam mundi huius in multiplici humilitate aduentus

tui. Nempe,

Domine,

et si silentium tibi im-

ponis, adhuc magnum est profecto atque terribile tonitruum silentii tui. Magnus ac uehemens nimis spiritus labiorum tuorum, quo increpasti superbos, cupidos atque ambitiosos, effe145 minatos et curiosos etiam quod ad tuum iudicium in causa et forma humilitatis quam in temetipso exhibuisti, caput, hoc est causam uitiorum istorum amputasti. Habent inimici ueritatis tuae et mundanae huius uanitatis amici cau-|terium opprobrii grauis in fronte sua, quod postquam Deus exinanitus 150 est et a facie humilitatis eius superbia mundi confusa est, cum iam ultra excusationem non habeant de peccato suo, non abiecerunt idola sua, colunt ea adhuc et gloriantur in simulacris suis. 155

160

O uecordes

filii hominum,

nondum

uobis lux tantae

claritatis infulsit et ad uocem tanti tonitrui obdormitis adhuc? Numquid non in oculis uestris ingrediente Domino Aegyptum contrita sunt simulacra Aegypti, falsae similitudines gaudii ueri, in quibus applauditis uobis ? Numquid non in auribus uestris superbiae mundanae uox maiestatis intonuit ? Descende, sede in puluere, non est solium ultra filiae Chaldeorum. Numquid non et humilitati de throno responsum est : Consurge de puluere et ascende superius, amica mea, quia te decet accubitus primus. Sed iam tempus exigit, ut de humilitate interiori ad praesens dixisse sufficiat.

130 Ps. 4, 5. 138 Cf. Ps. 9, 5. 139 Is. 11, 4. Is: 19, © 159 Is. 47, 1. 161 Cf. Lc. 14, ro.

126 bouum] bonum zz

152 Ps. 96, 7.

155 Cf.

130 In marg. Filii hominum, usquequo graui corde.

160 In marg. De ingressu lesu.

26rb

à

92 165

SERMO VIIII, 5-6

5. Videamus ingressus Dei mei regis mei, qui est in sancto, ingrediamur ad cor Iesu, quoniam ad illud nos trahit Magister bonus. Discite, inquit, a me quia mitis sum et humilis corde. Eia ergo, aperiat ipse nobis librum hunc noui testamenti,

librum uitae, librum sapientiae, ut legamus in corde Iesu et

170

175

simus non iam discipuli hominum, sed docibiles Dei. Et trinae quidem humilitatis apices uiuos ac digito Dei scriptos in eo mihi legisse uideor, quos si potuero transcribere in cor meum, uere philosophus ero. Sunt autem apices isti, si nosse uultis et uos, diuinae maiestati subici per timorem, diuinae uoluntati subici per oboedientiam, diuinae gloriae subici per gratiarum actionem. Nam im his omnibus, o Domine Iesu, quis similis tui ?

6. Numquid non uox |illa soliloquii tui loquentis cum anima 180

185

tua et ad animam tuam : Nonne Deo subiecta erit anima mea ? Verumtamen Deo subiecta erit anima mea. Porro si de timore agitur testem habemus Isaiam : quia repleuit te spiritus timoris Domini. Constat quippe quia in omni creatura Dei, quae sub sole est aut in coelo, anima Iesu perspicacissime nouit, quam reuerenda quantoque timore adoranda atque admiranda sit maiestas creatoris. Certe et absque omni ambiguo secundum scientiam eius, ita est et reuerentia eius. Nec enim timor iste

de genere est timoris illius, quem caritas quasi seruum de domo eicit, sed magis filius regis carissimus inclitus in omni domo patris sui et prae admirabili morum grauitate ac reuerenda uultus maiestate cunctis in palatio regis uenerabilis, ita ut 190 transeunte

195

illo ncuruentur ante eum filii matris suae. Nomen

autem dumtaxat cum seruo illo, quem caritas de domo regis eiecit, communicat ea uidelicet ratione, quod olim cum paruulus esset ex praecepto regis paedagogum habuerit eum et adhuc interdum in plerisque seruiat ei. Hunc igitur regina caritas indiuiduum lateri suo comitem asciuit nec sine ipso decernit sibi aliquo ingrediendum siue in cellaria regis siue in cubiculum, sed nec quoquam saltem ad modicum egrediendum, siue in hortum, siue ad uineas, siue ad uillas. Igitur cum

200

ceteri spiritus super florem de radice Iesse requiescant, iste eum dicitur repleturus loco idcirco nouissimo ordinatus ut aliorum moderator et custos intelligatur.

164 Cf. Ps. 67, 25. 166 Mt. 11, 29. 180 Is. 11, 5. 187 Cf. Gen. 34, 19.

169 Cf. Io. 6, 45. 190 Gen. 27, 29.

178 Ps. 61, 2.

164 In marg. De humilitate interiori scl. triplici timore, oboedientia, gratiarum actione. 179 In marg. De timore. 190 In marg. Timot Christo indiuiduus comes.

2672

SERMO VIIII, 7-8 7. Audi deinde de oboedientia

93

Iesu, audi et admirare

et

quantum oportet imitare. Attende quam sancta et pia fuerit, quam spontanea et deuota, quam prompta | et alacris, quam 205 laeta et dulcis, quam longanimis et uniformis, quam fortis et

26vb

inflexibilis. Non ueni, inquit, facere uoluntatem meam sed uo-

luntatem eius qui misit me. Ecce quam sancta et pia, quae nihil habet de proprio sed totum subicit et exponit Iesum ei, qui misit

illum.

Item,

ut facerem

uoluntatem

tuam,

Deus

meus,

210 uolui et legem tuam in medio cordis mei. Ecce quam spontanea et deuota,

tristitiae

aut murmuri

dans nihil sed totam

in

uoluntarium se rapiens affectum. Audi adhuc : Paratum cor meum Deus, paratum cor meum. Ecce quam promptus et alacer Iesus, qui et imperantem praeoccupat et ad quaelibet agenda 215 uel perferenda priusquam uocetur, occurrit. Audi etiam illud : Meus cibus est ut faciam uoluntatem Patris mei, ut perficiam opus eius. Ecce quam laeta et dulcis oboedientia, quae se cibari reputat, dum obsequitur et dum exsequitur saturari. Ait item : Ego, quae Patri meo placita sunt, facio semper. Ecce 220 quam longanimis et uniformis quae eodem semper ardore feruescit. Denique de ipso dictum est et haec est gloriatio nostra, quia factus est Christus oboediens Patri usque ad mortem, mortem autem crucis. Quid hac oboedientia fortius, quae de ipso Domino uirtutum tam mirabiliter triumphat ? 22;

8. Audisti de timore, audisti de oboedientia Iesu, audi adhuc

quam fuerit gloriae creatoris deuotus quamque in gratiarum actione profusus. Exultans in Spiritu Sancto Iesus, confiteor, ait, tibi, Pater, Domine coeli et terrae, qui abscondistà haec a

25

o

sapientibus et prudentibus et reuelasti ea baruulis. Scimus item quia ipse est uerus Dauid egregius psalmistes Israel, cuius tanta uociferatio, tanta iubilatio tantaque modulatio auditur in psalmis. Ipsius uox ad Patrem est : Exaltabo te, Deus |meus rex, et benedicam nomini tuo in saeculum et in saeculum saeculi.

27

w

Ipsius uox est ad omnes gentes : Laudate Dominum omnes gentes, laudate eum omnes populi. Ipsius uox ad animam suam est et ad omnia quae intra ipsam sunt : Benedic anima mea Domino et omnia quae intra me sunt nomini sancto eius. Ipsius uox ad psalterium suum, ad glorificandum Deum exsuscitans illud : Exsurge gloria mea, exsurge psalterium et cithara. Ipsius

240 uox

ad lerusalem

coelestem

: Lauda

lerusalem

Dominum,

219 Io. 8, 216 Io. 4, 34. 212 Ps. 56, 8. 209 Ps. 39, 9. 206 Io. 6, 38. 234 Ps. 116, r1. 232 Ps. 144, 1. 227 Mt. 11, 25. 222 Phil. 2, 8. 29. 240 Ps. 147, 12. 239 Ps. 56, 9. 236 Ps. 102, 1.

203 In marg. Species oboedientiae. in gratiarum actione.

225 In marg. Quam profusus fuerit Christus

27r

SERMO VIIII, 8-X, 1

94

lauda Deum tuum Sion. Ipsius denique uox ad coelestia et terrestria atque ad omnem creaturam, ut omnia creatori omni uirtute coniubilent. Attende item et quantum potes, et linguam ab aemulare, quomodo excutiat Iesus et manus 24; omni prorsus munere fauoris humani. Verba, inquit, quae ego loquor a me ipso non loquor. Pater autem in me manens vpse facit opera. Et dicebat : Si ego glorifico me ipsum, gloria mea nihil est. Nimirum ipse est benedictus ac benedicendus in saecula qui uenit, non in nomine suo sed in nomine Patris sui ; 25o flumina scilicet gratiarum omnium in ipsarum impetu fluentium ad primam originis suae uenam, hoc est ad paternae gloriae fontem, itidem cum impetu retorquens, cui et nos confitemur et ipso miserante confitebimur in saeculum. Per eumdem

dilectum unicum

suum,

Iesum

Christum Dominum

25; nostrum, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO NONVS.

SERMO X INCIPIT DECIMVS. De quadruplici rubore sponsi. De erubescentia eius ex crucis opprobrio, et de altera grauiori ideoque interiori super pudenda nostrorum criminum sarcina. Quam pio quamque inscrutabili iudicio innocens pro sceleratis punitus sit. |

5

I. Post candorem dilecti rubor consequenter ipsius suae quoque laudis nobis pondus imposuit. Scimus autem et ex animo confitemur, quod nihil dignum eo uel loqui uel cogitare sufficimus. Sed ecce calamus linguae praesto est, promptus ad famulatum et solam manum scribae uelociter scribentis ope1o riens. Ipse pro beneplacito suo calamum suum sibi circumcidat et aptet et spiritus sui atramento infundat et manu sua teneat, moueat et moderetur. Quattuor igitur affectus sunt, ut aestimo, qui facies nostras colore isto uariis ex causis induere consueuerunt, pudor uidelicet et amor, ira atque laetitia. 15 Quos sane affectus uiguisse ac uehementer abundasse in corde dilecti, cum

adhuc esset nobiscum,

et quosdam

eorum

illic,

ubi nunc est, cum eo et in eo regnare credimus et confitemur. Enimuero de posterioribus tribus, amore scilicet, ira et gaudio, 244 Cf. Is. 33, 15.

245 Io. 14, 1o.

247 Io. 8, 54.

X, 11 In marg. De quadtuplici rubore dilecti.

271b

SERMO

X, 1-2

95

Dauid cum eructaret de corde bono uerbum bonum et Sponso 20 procedenti de thalamo suo, procederet ipse in obuiam et in uoce exultationis et confessionis laetabundus occurreret percutiens coram sponso citharam suam et sacri epithalamii carmina tota spiritus sui effusione iubilaret, ait inter cetera : Dilexisti iustitiam et odisti iniquitatem, propterea unxit te Deus, 25 Deus tuus, oleo laetitiae prae consortibus tuis. Aduertistis iam, ut arbitror, amorem in dilectione iustitiae, in odio iniquitatis iracundiam, in olei unctione laetitiam.

2. Proinde de pudore ipsius non absque piae compassionis affectu uocem gementis audimus : Non confundantur super me, 3o qui quaerunt te, Deus Israel, quoniam propter te sustinui op-

probrium operuit | confusio faciem meam. Audi, quaeso, ani-

AEs

ma christiana, audi et inclina attentius aurem tuam, et si sen-

sum aliquem amoris Christi uelut inaurem auream suspendisti

in auribus tuis, audi, quid dicat dilectus candidus et rubicun-

35 dus, audi, quid dicat et quid oret in auribus Patris : Non confundantur super me, qui quaerunt te, Deus Israel, quoniam propter te sustinui opprobrium, operuit confusio faciem meam. Et quis, quaeso, o speciose forma prae filiis hominum, quis huic rubori locus in admirabili candore tuo, cum nihil erubes-

4o cendum incurrerit in eum uel incurrere aliquando potuerit ? Video sane ac perpendo et gratias agens nihilominus tamen erubesco, quia propter me, o Domine meus, sustinuisti opprobrium hoc, opprobrium crucis, et cum nihil esset prorsus in te confusionis aliqua ex parte obnoxium, operuit et non ex 4; parte suffudit confusio faciem tuam. Considera diligenter, quae apponuntur dilecto in hac mensa nouissima coenae suae, non opprobrium solum sed opprobrium et confusio simul. Opprobrium dehonestans foris, confusio lacerans et exagitans intus. Opprobrium in exteriori laesione famae et corporis, in 5o derogationibus clandestinis ut in contumeliis manifestis, in sputis, in alapis, in colaphis, in spineae coronae impositione, in genuflexione irrisoria, in purpureae atque albae uestis iniectione, et postremo in crucis affixione atque ad omnimodam ignominiam in sceleratorum communione, et horum similibus s5 quae nunc enumerare longum est. Sed assidue haec meminisse operis est utique negotiosi atque ad omnia uirtutum exercitia uehementer quaestuosi. Confusionem proinde in ue-|recunda mentis affectione conspicio, quae faciem illam omni luce clariorem pudoris irruentis rubicunda nube contexit. Enimuero X, 20 Ps. 41, 5.

24. Ps. 44, 8.

29 Ps. 68, 7-8.

35 Ps. 68, 7-8.

28 In marg. De pudore Iesu. 42 sustinuisti] sustinui zz 44 confusionis] confusioni 7s 46 hac] hanc ms 48 In marg. Opprobrium Christi. 57 In marg. Confusio.

27.

96

SERMO

X, 2-3

6o et si posuerit faciem suam ut petram durissimam, a fidei tamen pietate et a sensu utique caritatis alienum est hoc sentire 1n Christo Iesu, quod non peruenerit gladius usque ad animam ipsius. Alioquin quomodo stabit, quod ipse ingemiscens ad Patrem ait : Saluum me fac Deus, quoniam intrauerunt aquae 65 usque ad animam meam ? Denique si animam matris compatientis gladius pertransiuit, quomodo non multo magis animam Filii patientis transuerberauit ? Et gladius hic anceps utique et penetrabilis, doloris acerbissimi et confusionis immensae. Vere enim languores nostros ipse tulit et dolores nostros Jo ipse poriawit. Impletum est ergo, quod ait sponsa ad filias lerusalem : Délectüs meus candidus et rubicundus, quia cum esset totius innocentiae ac sanctimoniae flos, non solum peccatoribus assimilatus sed etiam cum sceleratis deputatus est.

3. Aliud tamen

quiddam multo uerecundius

75 fusione intrinsecus latet. Nam

Deo

in hac con-

Patre sic disponente

et

pro nobis melius aliquid, quam nos sperare aliquomodo possemus, prouidente, omnes iniquitates omnium nostrum conuolutae sunt simul et impositae collo eius. Egredimini, filiae Sion, ad spectaculum nouum et uidete mirabilia magna stupenda 8o prorsus, non humanis tantum oculis sed angelicis quoque obtutibus. Sedit Deus Pater pro tribunali super thronum excelsum et eleuatum et uocatus Iesus astitit coram Patre suo, assistente

omni militia coelesti atque exspectante aliquid noui in die illa gerendum seu statuendum. Ait ergo Pater ad Filium suum : 85 Clamor filiorum Israel, o Fili mi, intonuit in aures meas et a

gemitu uehementi |concussit uiscera mea nec continebo ultra

in ira mea misericordias meas, quia tempus beneplaciti mihi, quando quidem te unicum meum ego misi in mundum. Veni ergo, Fili mi, mittam te ad fratres tuos, filios meos, qui descen-

9o derunt in lacum, qui exspectant ibi te promissum meum. Sed et propter illos, quos oportebit descendere illuc, nisi tu ingrediaris prior, necesse est ut in hac die assimileris descendentibus in lacum. Porro iniquitas filiae Sion magna est nimis ualde in conspectu meo nec potest aliquo modo expiari, nisi in poeni9; tentia tua et in sanguine tuo. Ad hoc enim te misi agnum meum immaculatum solum, ut in te repropiciem mihi quoscumque saluare disposui. Praecepit igitur, qui sedebat in throno ut saccus grandis omnium iniquitatum Adam et fi60 Is. 5o, 7. 64 Ps. 68, 2. 65 Cf. Bernardus Clarau., Sermo in dominica infra octauam assumptionis B.V. Mariae 14 : PL 183, 437 C ; ed. LECLERCQ V, 273. 69 1535535 45 *1 Cant. 5, 10. 93 Is. 553, 12. 78 Cant. 3, II. 85 Ex. 3, 9. 87 Cf. Ps. 68, 14. 93 Cf. Thren. 4, 22.

an marg. Gladius.

ilium.

74 In marg. Intende.

84 In marg. Vox Dei Patris ad

2818

SERMO X, 3-4

97

liorum eius, qui signatus fuerat et in thesauris regis reconditus, too proferretur in medium. Praecepit deinde ligna simul afferri et gladium. Quo facto dixit rex Filio suo : Ecce saccus generis tui signatus, resigna eum et euolue singula, considera diligenter, dinumera et pondera. Viuo ego, quia a te requiram omnia haec et omnem iniquitatem istam tu portabis. Percute ergo 10; manum tuam et allide pedem tuum, ingemisce simul et erubesce et age poenitentiam super omnibus his. Primogenitus meus es tu et unicus mihi atque omnia dedi in manus tuas sed hac uice non parcam tibi nec miserebor, neque accipiam in iudicio ultra faciem tuam. Et ecce, tolle tibi haec ligna in 110 crucem tuam, eo quod in ligno praeuaricatus est pater tuus et sub ligno corrupta est mater tua. Postremo gladium hunc de uagina mea duxi irreuocabilem, ut inebrietur sanguine tuo. Fixum est omne hoc | et immutabile penes me : quod scripsi, scripsi.

115.

4. Obstupuit in his et contremuit tota curia coelestis super sententia regis tam dira tamque inflexibili contra Vnigenitum suum. At ille pro tribunali assistens et audiens, continuo adorauit pronus in terram et flexis coram Patre suo genibus manibusque ad eum protensis : Tota, inquit, de me atque in

120 Mme uoluntas tua fiat, Pater mi, meus enim cibus est, Domine, tu

Scis, et ad hoc ueni et ad hoc uiuo et de hoc, ut faciam woluntatem tuam. Et primum quidem sarcinam, quam tu imponis mihi, peccatorum, et si grandem et grauem, gaudens ac deuotus suscipio et agam poenitentiam eorum coram te, patien125 tissime sustinens, immo et deuotissime obsecrans omnia mihi

imputari, tantum imputentur patri meo et fratribus meis. Iuxta mandatum tuum euolui omnia, discussi singula, consideraui horrendam faciem peccatorum istorum, recensui numerum, molem ponderaui. Doleo coram te his et confundor ue130 hementer, sed în te, Domine Pater mi, speraut, sciens quia non

confundar in aetermum. Nihil prorsus in his nisi confusione ac perditione dignum et iustum omne iudicium tuum, quod in Adam

et filios eius tulisti usque nunc.

Sed nunc,

Domine,

salua faciem Filii tui a tetra et horrenda facie peccatorum 13; meorum, quoniam speciosa est et potens ad dealbandum misericordia tua et si multiplicatae sunt iniquitates meae super capillos capitis mei, multiplicior est longe multitudo miserationum tuarum, ut non supergrediantur caput meum. Et si denique onus eorum grauissimum atque importabile nimis 113 Io. 19, 22. CEPS- 30, L3:

119 Io. 4, 34.

115 obstupuit] obstipuit zz:

130 Ps. 30, 2.

132 Cf. Io. 5, 30.

117 In marg. Vox Filii Dei ad Patrem.

136

28rb

98 140 sed maior

SERMO X, 4-6 incomparabiliter

est misericordia

tua,

Pater,

ut

ueniam merear in oculis tuis. Denique ad ligna haec et gladium, quae parasti et nunc obtu-|listi Filio tuo : Paratum cor meum, Deus, paratum cor meum. Vnum solum est, quod a bonitate tua supplex expostulo, quatenus in me transeat 145 ira tua et quiescat a populo tuo et in sanguine meo fiat pax et reconciliatio tua creaturae tuae atque, ut sanguis meus sit signum et causa perpetua foederis inter nos sempiterni.

28Y&

5. Dixerat et omnes, qui audierunt, mirati sunt in tam spontanea oboedientia tantae maiestatis et commotae sunt

15o sedes in iudicio et dicebant ad alterutrum : Vere hic homo Filius Dei est. Nam et loquela eius manifestum eum facit. At Pater omnes Filii et sermones et affectus et nutus conferens in corde suo, medullitus intremuit, commota quippe sunt uiscera eius super Filio suo et exclamans ait : Per memetipsum turaui, 155 quia. fecisti rem hanc nec pepercisti animae tuae propter me neque oboedisti carni et sanguini plusquam uoci meae : benedicta terra in opere tuo. Hac tamen uice în sudore uultus tui uesceris bane tuo sed huic sudori tuo terra postmodum respondebit et fructus eius ex hac iam die gratuitus erit atque perpe16o tuus. Proinde, remisi homini propter te omnem indignationem meam nec iam quaerelae ueteris ulterius recordabor. Sed nec mihi satis est, ut resuscites mihi tribus Iacob, quin potius in te atque in oboedientia tua benedicentur omnes cognationes terrae. Sed et hoc parum uisum est in oculis meis, quia com165 placuit ea quae in coelis sunt instaurare in sanguine tuo, et coelestia simul et terrestria pacificare. Porro et ab hac die ego non iudico quemquam, sed omne iudicium do tibi et nomen gloriae quod est super omne nomen, cui omnis lingua confiteatur et curuetur omne genu. Auditis sermonibus istis |hinc 170 inde, facta est exultatio magna, gaudium et iubilatio in coelo, qualis non fuit ab initio creaturae, primum de ineffabili bonitate Patris, dehinc de admirabili

oboedientia

Filii, tertio de

reconciliatione humanae naturae, quarto de restauratione ciuitatis supernae. Sonitus ergo alarum cherubim audiebatur 17; procul et commota

est ciuitas uniuersa

a uoce

clamoris

et

exultationis, a iubilo laudis et gratiarum actionis.

6. Sed inter haec inardescit animus meus quaerere et inuestigare, si quo tamen modo comprehendi potest ratio iudicii 142 Ps. 107, 1. Gen. 22, 16.

150 Mc. 15, 39. 157 Gen. 3, 19.

151 Mt. 26, 75. 153 5 Reg. 5, 26. 165 Cf. Eph. 1, 10.

154

150 In marg. Item uox Patris. 170 In marg. Exultatio quadruplex coelestium. 177 In marg. Quaestio quare Patet Filium morti traderet.

28vb

SERMO X, 6-7

99

huius magni uehementer atque occulti, quod exercuit Pater 180 in Filium suum. Quae enim consequentia iuris aut quae forma iudicii, ut cum ego reus sim mortis alter morti tradatur pro me ? Ego sciens et prudens admisi homicidium, qua ratione dimittor ego et ab altero sanguis a me effusus exquiritur? Ego furto sustuli pecuniam Domini mei magnam nimis, decem 185 milia talenta, deprehensus cum fürto meo rapior ad tribunal, conuincor coram omnibus, omnes in me dictant sententiam,

19o

195

200

205

parata est crux, ad quam continuo ligatis manibus trahor, imminenti morte pallesco et sola mortis imago uersatur in oculis meis, cum ecce repente uox egressa de throno reuocari me iubet ac dimitti et alterum, qui nihil mali fecit, ad patibulum trahi et cruci affigi. Quae hic, quaeso, forma iustitiae et quis tenor iudicii ? Denique scriptum legimus in propheta ex ore Domini Dei loquentis : Antima quae peccauerit, ipsa morietur et iustitia iusti super eum erit et impietas impii erit super eum. Verum hic conuerso prorsus ordine iustitia iusti super impium est et impietas impii cecidit super iustum. | Certe et Abraham cum esset amicus Dei summi et loqueretur cum eo quasi uir cum amico suo, suggessit ei in aurem, ne perderet iustum cum impio et adiecit : Non est hoc tuum, qui iudicas omnem terram. Numquid non inconsequentius uidetur, ut pereat iustus pro impio, quam ut pereat cum impio ? Numquid prouerbium illud antiquum, quod iurauit Dominus, quia quiescere faceret in Israel, denuo resuscitatum est ab eo, qui euacuauit illud : Patres comederunt uuam acerbam et dentes filiorum obstupescunt. Ecce enim omnes comedimus uuam acerbam

et dentes innocentes,

dentes lacte candidiores,

ob-

stupuerunt in ea. 7. Loquor ad te, Domine Deus meus, cum sim puluis et cinis, quaeso, ut patienter me audias. Si iustitia et iudictum est 210 praeparatio sedis tuae, et sedens in throno iudicii reum absoluisti et condemmasti innocentem, ostende, piissime, qua iustitia hoc feceris. Video quidem, quia in omnibus his misericorditer ualde actitatum est mecum, sed qui ostendis miseri-

cordiam, ostende etiam misericordiae huius rationem, ostende 215 iustitiam. Credo enim, quia in coelo penes te habueris iustitiam

aliquam nouam ante tempus illud nondum reuelatam, sed in die salutis cum salute ipsa reuelandam. Sic enim ex promissione tua scriptum legimus : Juxta est salus mea ut ueniat et iustitia mea ut reueletur. Et item : Notum fecit Dominus salu220 tare suum, ante conspectum. gentium reuelauit iustitiam suam.

202 Cf. Os. 1, 4. 193 Ez. 18, 4-20. 219 Ps. 97, 2. Is. 56, I.

204 Ez. 18, 2.

209 Ps. 88, 15.

218

297a

à

IOO

SERMO

X, 7

Et ecce uideor mihi audire uocem Domini mei in aure interiori respondentis mihi ac dicentis : Caritas mea, o homo, hoc est iustitia mea. Sic dilexi ego ab initio mundum, ut Filium meum Vnigenitum dederim primum in carnem, deinde in mortem,

22; mortem autem crucis. Hunc solum inueni | uirum secundum

29rb

cor meum, iustum in omni generatione et electum in milibus hominum seu etiam angelorum, qui posset et uellet complere omnem uoluntatem meam et fieri salus mea in coelo et in terra. Annon licet mihi, quod uolo facere ? Aut bonitati meae et cari23o tati modum, quis uolet et legem imponere ? Gratias ago benignissimae responsioni tuae, Domine Deus, atque incomprehensibili profundo miserationum tuarum. Aduerto plane adultero, quia caritas tua iustitia tua est, quandoquidem tu, Deus noster, totus caritas es, totus iustitia et apud te iustis235 Simum prorsus est, quia proprium, quia naturale et inolitum diuitiis miserationum affluere. Igitur uerissima haec iustitia tua fuit,ut traderes unicum tuum in pretium omnium nostrum et ipsius unici tui iustitia haec fuit, ut paternae uoluntati tam pie tamque fructuose spontaneus oboediret atque iniquitatem 240 humani generis odiosam nimis sanctitati tuae et ipse ex praecepto tuo persequeretur

usque

ad mortem,

affigere secum

cruci suae, et delere ab oculis tuis atque obliterare in sanguine suo. Hoc est, quod et nos cum multa exultatione sponso nostro Filio tuo psallimus eructantes : Dilexisti iustitiam et odisti ini245 quitatem ; propterea unxit te Deus, Deus tuus oleo laetitiae prae consortibus tuis. Vere enim propterea, ut iustum fuit, dedisti ei primitias gaudii generalis, immutans continuo carnem eius per oleum unctionis tuae, primogenitum eum constituens mortuorum et causam atque principium omnium participum 250 suorum ad incorruptionem resurgentium. Ipse est ergo dilectus tuus et dilectus ecclesiae tuae sanctae et dilectus omnis animae piae, candidus ex conceptione | immaculata, rubicundus ex passione uoluntaria, feruidus ac flammeus in amore iustitiae tuae, uidelicet oboedientia uoluntatis. Zelans ac 2;; uehemens in odio peccati, hoc est in expiatione iniquitatis,

rutilans demum atque ignescens in laetitia resurrectionis, prae participibus suis. Cuius ut et nos participes esse possimus te deprecamur, benignissime Pater, atque obsecramus per caritatem Vnigeniti tui, qui tecum (uiuit) et regnat in unitate Spi260 ritus Sancti Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO DECIMVS. 223 Cf. Io. 5, 16.

225 Act. 15, 22.

221 In marg. Patet soluit quaestionem. omnis] omni ms

229 Mt. 20, 15.

244 Ps. 44, 8.

242 obliterare] obliteraret zz:

251

QUE

SERMO XI INCIPIT vNbECIMVS. De inaestimabili pretio caritatis et luminositate eius ac pondere et soliditate. Quod aurum hoc est caritas soli Deo debeat offerri, qui est amabilis solus. De uariis causis amandi Deum.

I. Caput eius aurum optimum. Sponsa de dilecti sui specie ; et pulchritudine a filiabus Ierusalem interrogata in laudem eius tota se uirtute accingit, praesertim cum nihil aliud facere libeat quam ad hoc uacare, qualis ipse sit uidere aut ad hoc uacantibus respondere. Itaque in capite laudationis, a capite sibi iudicauit incipiendum. Enimuero quod praemisit de 10 dilecto suo candido et rubicundo quasi prooemium fecit, argumentum quoddam in explanatione dicendorum. Ait ergo : Caput eius aurum optimum. Sed quid sibi uult tantillum de tanta maiestate praeconium et in ea parte praecipue ubi est praecipua pulchritudinis sedes, uirtutisque eminet locus ac 15 dignitatis insigne. Nonne timendum ne filiabus Ierusalem hoc laudis initium offensionem magis et murmur pariat, quam aedificationem aliquam uel admirationem ? Quidni iuste submurmurent in cubilibus suis, quo nobis ultra idola ? Quid |tu nobis aurum deinceps ingeris, ut quasi auream nobis fabrice20 mus in corde nostro imaginem sponsi tui. Regi Babylonis eiusque amicis sit capitis aurei somnium suum et interpretatio sua; nobis autem ad reuelatam sponsi faciem anhelantibus, nec moras quas innectas neque parabolas istiusmodi ingeras. Vt pace tua libere loquamur, o pulchra inter mulieres, usque25 quo ebria eris et Deo excedens non secus in sermonibus quam in sensibus obliuisceris inopiae nostrae et tarditatis nostrae? Digere paulisper uinum, quo mades, introducta nimirum in cellaria sponsi tui et filiabus tuis ex ore tuo pendentibus sobria esse memento. At sponsa in promptu habet, ut respondeat : 30 Ex ore sponsi mei uos alloquor. Numquid e£ uos adhuc sine intellectu estis? Tanto tempore uobiscum sum et nondum ablactari patimini ? Certe quamdiu uberum memores estis et lactis solidioribus congruere non potestis. Et iam ut uideo tempus uestrum tempus amantium est, quae in fortiorem 35 euasistis aetatem et iam sponsum suspirare didicistis et de pulchritudine eius tam sedulo sciscitari. Hic nimirum Spiritus, qui uos ad ista perurget, spiritus utique sapientiae est, cum quo sane etiam spiritum intellectus accepistis, licet uos dissimulare uelitis aut remissius in ipso exercitari. Eia, fratres,

12 Cant. 5, 11. XI, 4 Cant. 5, 11. 30 Mt. 15, 16. 31 Io. 14, 9.

18 Cf. Os. 14, 9.

20 Cf. Dan. 2.

XI, 35 suspirate] supitate 7s 9

XVII

29vb

à

I02

SERMO

XI, 1-2

4o adiungamur et nos, quantum fas est, adolescentulis istis, pio amore flagrantibus et iuxta uerbum sponsae spiritum intelligentiae secundum rationem fidei quasi stellam de coelo sequamur, donec intremus in sanctuarium Dei et ueritatem hanc sacro tectam uelamine quasi Iesum pannis inuolutum, 4 A inuenire et adorare possimus. Haud dubium, quia si manus nostra aurum istud, de quo sponsa loquitur, inuenire potuerit, 307^ quin oblatione | eius repropicietur nobis rex meus.

2. Ego sane ne uos ulterius suspendam, nihil libentius interim accipio a sponsa, nobis in auro designatum quam caritaso tem. Ad quod nimirum multiplex me ratio trahit. Enimuero ad instar auri caritas pretiosa est, luminosa est, ponderosa est,

solida est et semel expurgata igni deinceps obnoxia esse non nouit. Et quidem si de pretio agitur dummodo sedulum ac prudentem, diuitem et audacem inueniat negotiatorem, pre;; tiosior est utique cunctis opibus et omnia quae desiderantur ei non ualent comparari. Sed quid de pretio eius ego interrogor, cum nesciat homo pretium eius, is utique qui de terra est et de terra tantum loqui didicit. Interrogetur potius ille, qui transfretauit mare, mortem nostram sua morte triumphans et

6o attulit eam super aurum electum, cum ad dexteram Patris sedens caritatem diffudit in cordibus electorum suorum. Haec est namque pretiosa illa margarita, quae merito distractis omnibus comparatur, iuxta quod negotiator ille praecipuus solus mercium suarum aestimator bonus hanc unam mercem 65 ceteris omnibus iudicauit praeferendam. Cuius odor pretii ex hac tanta tanti commendatione negotiatoris, infinitam negotiatorum turbam traxit post se, qui uenditis omnibus tulerunt pretium margaritae huius in manu sua, contemptum utique mundi et subinde etiam contemptum sui et sic com7o parauerunt eam. Si quis autem inuentus est in eis, qui diceret : malum est, malum est, sic nempe consueuit dicere omnis emptor

: malum

est, carum

est, durum

est, sed cum

tulerit

margaritam de manu negotiatoris, mutat prorsus sententiam et dicit : bonum est, uile est, suaue est. Qui contraxit mecum

7 A

ipse delusus est, quae distraxi ego, nullius pretii sunt, |merces |;o'^ autem pretiosissimas atque inaestimabiles comparaui. Nam si

dederit homo omnem nihil despiciet eam.

substantiam. suam pro dilectione, quasi

43 Cf. Ps. 72, 17. 57 Iob 28, 15. DV GETIO A22 917 62/70 Cf. Mt. 13, 46. 76 Cf. Festum S. Agnetis : antiphona secunda et responsorium secundum primi nocturni secundum breuiatium cisterciense. 76 Cant. 8, 7.

47 In marg. Aurum catitas. 50 In marg. De quinque proptietatibus auti. In marg. De inaestimabili pretio caritatis. Ie.

53

SERMO

8o

8A

9o

XI, BA

103

3. Caritas proinde luminosa est, quia tenebras libere arguit delictorum, quia semitas iustitiae radio suo illustrationis ostendit, quia uitam aeternam per speciem quandam uisionis internae amantibus ingerit. Denique Ioanne testante qw diligit fratrem suum, hic uidet Deum. Quanto magis qui diligit Deum, hic uidet Deum. Simul quoque illud attende quia lux auri nec aliunde alitur, nec aliunde consumitur sed naturali

generosa fulgore perpetuam ex se ipso lucendi materiam et causam habet. Exterius quidem aliis lucens sed interius nihilominus lucens sibi. Numquid non in his expressa luminosae caritatis imago refulget ? Certe ipsa propriae testimonio conscientiae gloriosa, nec aliena laude fulcitur nec aliorum uituperio propriam lucis gloriam minuit. Nam et si id quod deforis est lucet, multo tamen luminosius est, quod intrinsecus latet,

9)

100

modicum quid nimirum habens quo illuminat foris sed plurimum retinens quo illuminatur intus. Deinde etiam caritas ponderosa est, pondere nimirum quo sursum ad aeterna sustollitur. Est enim, ut ait quidam sapiens, pondus sursum sicut et pondus deorsum. Ignis et aqua ponderibus suis aguntur, ille ad superiora contendens, iste se ad inferiora praeripiens. Rationali proinde spiritui pondus suum amor suus est. Vnumquemque enim amoris sui impetus rapit et sicut ait ethnicus : Trahit sua quemque uoluptas. Verumtamen caritas beata, quae ad Christum trahit, et quo fortius trahit et effica-

cius pertrahat, eius a quo trahitur et ad quem trahit |manum inuocat, dicens : Tvahe me post te. Itaque ponderosa est caritas 10$ uehementer, quae spiritus sui impetu a terrenis se ad coelestia librat sed nec ibi subsistens ad eum, qui in dextra Patris sedet, infatigabili sui ponderis lege contendit, et in ipso demum quiescens dicit : Hinc me reminiscor emanasse, huc me gaudeo refluxisse. Hic est locus natiuitatis meae, hic finis conanimis,

haec requies stationis. Infra nil placet et extra nil iuuat ; ultra nil libet, intra quidquid est ad uoluptatem, bene est et ad sufficientiam sat est.

115

4. Dehinc solida est caritas, quae molestiis atteri quidem potest sed conteri omnino non potest. Ad instar auri, si tundis eam, extendis, si percutis, non concutis quidem sed producis. Si ictibus institeris, etiam suis ipsa insistit augmentis. Mirum 96 Cf. Augustinus, Confessiones XIII, 9 : PL 32, 848-849. 82 Io. 4, 20. 104 Cant. I, 3. Vergilius, Ecloga 2, 65.

101

94 In marg. 91 propriam] proprias ms 79 In marg. TI. Aurum luminosum. 108 In us, Confessionib in Augustinus marg. In 96 ponderosum. Aurum 113 In marg. TII marg. Verba caritatis locum proprium et ortum tenentis.

Aurum solidum.

30v

LI

104

SERMO XI, 4-5

in modum multipliciter suis proficit detrimentis, et dum malleis caeditur et dum ingeritur ignibus. Sane dum caeditur, in auri utique similitudinem substantia eius dilatatur, et 120 Splendor intus latens foras erumpit. Crescit ergo caritas gemino modo dum suffert et sustinet, crescit, inquam, in caritate et

crescit nihilominus in claritate. Porro si post ictus uarios molestantium, ignis eam uehementioris tribulationis inuaserit, probandam se nouit, non exurendam. Id solum quod in125 firmum est eius et faeculentum ignis absumere potest, in ipsam autem prorsus potestatem nullam habet, sed datus est ei, ut seruiat, ut emundet, ut serenet. At uero faece ad purum excocta non est ei ignis necessarius, sed nec molestus quidem. Vlterius enim non habet, quo seruire possit ei, nisi ad gloriam, 130 nisi ad uictoriae cumulum, nisi ad miraculi triumphum. Iam

denique si quis approximauerit, uidere poterit cum Moyse | uisionem magnam et prorsus stupendam, quomodo caritas ad instar auri ardeat nec comburatur. Dominatur enim tantum,

et iam ex hac die de igne nonnisi triumphat et dicit : Non solum 155 autem, sed et gloriamur in tribulationibus. His ergo nimirum rationibus tandem inductus acquieui, quod aurum de quo sponsa loquitur caritas est. 5. Verumtamen est alia non minus uehemens ratio, quae me non minus mouet, rectene uos iudicate. Audiui quippe et 140 intelligens notaui, quia cum sponsa adolescentula esset adhuc et ubera eius tunc primum intumescerent, et eum sensum amoris quem nunc habet iam sensum indueret, et necdum esset ei ad sponsum suum libera uox, sed in desiderio esset tantum res, et necdum in fruitione et in soliloquiis suis intra

14; semetipsam ageret conceptiones suas, illud sine intermissione replicans cum multo quidem desiderio sed non sine timore multo : Osculetur osculo oris sui. In illis, inquam, diebus audiui,

quod iuit sibi sponsa ad Beseleel, ut de modico auro, quod habebat, faceret sibi inaures aureas, ad conciliandam uidelicet

ijo Sibi gratiam dilecti sui, ut cum his uideret ornatam uidens concupisceret rex decorem suum. Cogitabat etiam tunc de monilibus aureis et armillis et anulis et de uestitu denique deaurato, ac fimbriis aureis et ceteris huiuscemodi, quae sunt ad mundum muliebrem, et possunt cor uulnerare dilecti. Sed quo15; niam paupercula erat adhuc, quod habuit, hoc interim fecit. 131 Cf. Ex. 5, 5. 134 Rom. 5, 5. 152 Cf. Ps. 44, 10. PE AAZ

147 Cant. 1, 1.

148 Cf. Ex. 36.

151

125 In marg. Purgatum aurum igni non est obnoxium. 128 molestus] molestius ms 135 In marg. Aurum catitas Deo soli debet offerri, qui est amabilis solus.

3 ovb

SERMO

XI, 5

I05

Itaque cum narrarent iniqui fabulationes et uani scurrilia et maligni sinistra et murmura sua insibilare ei uellent susurrones, ipsa continuo dilecti sui memoriale mordebat, quod in aure suspenderat | et dicebat : Porta haec clausa erit et solus

ala

160 dilectus meus, cum uenerit, ingredietur per eam, aut si quis

uenerit a latere eius loquens de regno eius, siue de iustitia eius, siue de fortitudine eius, siue de humilitate aut benigni-

165

170

17;

180

18;

190

tate, maximeque si loqui coeperit de dilectione ipsius et de thesauro bono cordis sui uerbum bonum caritatis dilecti mei mihi coeperit eructare. Nec fefellit eam spes sua, quia cum uideret eam Dominus ita ornatam et tam sollicite ambulantem post eum et faciem ipsius exquirentem, dignatus est eam, sicut optauerat illa, osculo oris sui et facta est ei foederata et unica. Denique sicut audiuimus et credimus, intrauit in gaudium Domini sui et in omnia bona dilecti sui introducta deliciis omnibus affluit et fruitur felix sponso suo et nihil iudicans se scire nisi ipsum solum et adhaerens ei, unus cum eo spiritus est. Haec et pleraque similia audiens ego de auri huius pretio exarsi, fateor, in concupiscentiam eius. Quid enim uel pauperrimus quiuis saltem desiderare non audeat ? Igitur cum essem miser et miserabilis et pauper et caecus et nudus et erubescerem nimis, opprobrium paupertatis meae non sustinens, accesSi ad consiliarium bonum et flens coram eo ac egestatem meam exponens accepi uerbum boni consilii ab eo in aurem meam. Suadeo tibi, inquit, emere a me aurum ignitum. probatum, ut locuples fias, et adiecit : Si distraxeris omnem substantiam domus tuae, fiet quod desideras. Abii ergo et manum meam misi ad fortia sed nondum potui omnia, ut speraui, distrahere eo quod uaria sit suppellex et difficilis de domo extrahi, sed sum circa haec continue laborans et sequor, | si quo modo tandem aliquid de huiusmodi merce apprehendam. Et uos, fratres, nostis optime consiliarium istum optimum ac negotiatorem, quia et similia uobis profecto locutus est et uos similis urget ni fallor huius auri sui igniti aemulatio. Ipse est enim rex magnus regum ditissimus, qui tantam habet auri copiam tamque infinitos thesauros, ut nullius pretii reputetur argentum coram ipso. Si quis enim linguis etiam. angelorum loquatur, caritatem autem non habeat, sic est coram eo tamquam non sit. Denique in regione illa, quam inhabitat, aurum

195 nascitur et aurum terrae illius optimum est. Sed et cum dech-

156 Cf. Ps. 118, 85.

159 Ez. 44,2.

164 Cf. Mt. 12,35.

169 Mt. 25, 21.

180 Apoc. 3, 18. 182 Prou. 31, 181 Cf. Cant. 8, 7. 172 Cf. r Cota6, L7194 Gen. 2, 11-12. 193 Cf. Is. 40, 17. 19. 192 1 Cor. 15, 1.

158 ipsa] ipsam s

cons

106

200

SERMO XI, 5-6

nauit ad nos et paruulus apud nos fieri statim edictum de coelo a Patre suo, ut erat usquequaque terrarum regi regis filio et in thesauros eius inferretur. Bene plane Ei quippe soli amor omnis merito debetur,

dignatus est, exiit aurum omne quod continuo afferretur iuste ac salubriter. a quo solo creatus

est et ad hoc solum creatus et tunc solum modo felix, cum in

205

ipsum solum infunditur totus. Merito ergo furti debet argui quisquis regi non omne aurum suum obtulerit et penes se absconderit illud, ut faciat de ipso Baal. Itaque quicumque audierunt uocem edicti e coelo intonantis, non pepercerunt thesauris suis sed de diuersis mundi partibus certatim ruentes ad regem cum thesauris suis abierunt, quidam ab oriente, quidam ab aquilone, alii de Arabia, omnes autem de Saba et

plerique de Tharsis. 210

6. Enimuero cum soli regi huic amor competat et solus sit ac totus desiderabilis et quaecumque sunt in coelo et in terra amare

215

220

225

eum

cupientibus,

amandi

fomitem

subministrent,

uariis | utique modis unusquisque sibi sumit prout de coelo accepit materiam diligendi. Quidam enim ab ipsis initiis suis amorem suum adhuc illibatum ei offerre properant et ex hoc ipso fomitem sibi amoris habent, quod nisi ab ipso prius dilecti et consecrati secum in hac parte sciunt non potuisse diligere. Hi ergo ueniunt ab oriente primitiui utique diligentium, qui ortus sui initia Iesu adhuc paruulo consecrare festinant et eius initia statim apprehendentes deinceps sequuntur eum quocumque ierit. Hoc est igitur aurum quod magi ab oriente uenientes regi coelesti in cunabilis offerunt. Ab Aquilone quoque, teste Iob, aurum uenit, sed qui deferunt non tam cito possunt occurrere, uenientes nimirum de regione longinqua. Sed quo tardius iter ineunt, eo celerius eunt et ardentius currunt

et

hinc habent materiam diligendi permaximam, quod de tam longinquo nisi et agniti et dilecti sunt et reuocati. Neque enim tantae memoria dilectionis excidere eis potest in perpetuum, quod miserator eorum dixerit aquiloni : da et austro : noli 230 prohibere. Nec sane recte prohibet auster et prohibens non audietur si Dominus meus secundum diuitias bonitatis suae dare uoluerit mihi sicut et illi. Nec recte aduersus Patrem meum mouetur frater meus, si gratiam suam quam conseruauit illi de bonitate sua reddat et mihi. Sed ab hoc forte recte 225 sibi moueri uidetur frater meus, quod maiorem mihi causam diligendi praestitit Pater meus ac timet sibi ne cum ampliori 204 Cf. Os. 2, 8. 229 Is. 43, 6.

220 Apoc. 14, 4.

221 Cf. Mt. 2, 11.

210 In zarg. De uatiis causis amandi Deum.

222 Iob 57, 22.

DEN

SERMO

XI, 6-7

auri substantia de longinquis finibus ueniens,

240

IO7

ego cum

plus

dilexero, plus diligar, uel quod uerius est, si plus dilectus sum, | plus diligam ego. Et ut uerum fatear, ad ampliorem me teneri dilectionem non ambigo. Hoc unum denique mihi scio esse

Cini

necessarium, hoc oro die ac nocte et orare non cessabo miseri-

cordissimum Patrem meum, ut qui praebuit causam, donet et substantiam. Sed et hoc considero mihi diligentius obseruandum, ut sicut is qui ab oriente uenit ad Iesum de matre, 24 orientem properauit et faciem eius in cunabulis iacentis siue ubera materna sugentis ante me praeoccupare festinauit, sic ego cum latrone et cum Maria Magdalena circa crucem Christi, mortem ac sepulturam et resurrectionem sollicitior esse debeE]

bo. In his enim est uulnerum meorum medicina, in his abolitio in his finis mihi uetustatis, in his denique nouitatis

250 criminum,

spes.

255

7. Quid uero de auro Arabiae dicendum ? Cur dictum est : Dabitur ei de auro Arabiae, et non potius aurum Arabiae? Puto ego, quia modicum fuerit quod inde allatum est ei et hoc significasse eum qui ita locutus est per Spiritum Sanctum. Quaenam igitur est Arabia ista, quae cum bonum et electum sit aurum regi nostro tam modicum dedit ? An forte illa est, de qua ait apostolus, quod Sina mons est in Arabia coniunctus illi Ierusalem quae seruit cum filiis suis ? De illa sane constat,

260

26 ^

270

2/15

quia regi nostro dedit de auro suo modicum quid sed modicum illud aurum primum et aurum purissimum. Nam teste Isaia : Semen sanctum fuit quod stetit in ea, semen utique cui benedixit Dominus et in quo benedixit Dominus omnes cognationes terrae. De hoc denique auro ille proportione sua abundanter obtulit, qui ait : Quis nos separabit a caritate Christi ? De cuius auri sui copia multa aperiens et fortia disputans, nullum thesau-|rorum suorum finem reperit. Sed et turba illa copiosa, quae cum Iesu stat in loco campestri quod Arabia sonat, eo quod non possit ad eum in montem ascendens perfectionis sublimitatem apprehendere, cum totum aurum suum regi nostro dare non ualeat, dat ei de auro quantulum potest. At ille sicut diues est in dando, sic etiam in accipiendo benignissimus, oblationem quantulamcumque non respuit, dummodo de auro sit. De quibus ibi bene subiungitur quod adorabunt de ipso semper. Sane quoniam non possunt adorare eum in monte

CE, Gen. 262 Is. 6, 13. — 263 Is: 61, 9: 258 Gal. 4, 25. 253 Ps. 71, 15. 275 Ps. 98, 9. 274 Ps. 71, 15. 268 Lc. 6, 17. 265 Rom. 8, 35. OEY

247 Magdalena] Magdalene 7s

3 278

SERMO

108

XI, 7-XII, 1

sancto eius, adorabunt interim scabellum pedum eius, quonam sanctum est.

8. De auro proinde de Saba et de Tharsis ueniente dicendum erat, sed sermo protractior et hora breuior et auditus uester 280 delicatior id prohibent. Huius itaque finis sermonis secuturi erit exordium, si tamen inuocatus a uobis unicus Patris aliquid nobis dederit dignum se, quod uobis communicare possimus in communem nostram salutem atque in ipsius gloriam, qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuit et gloriatur Deus per omnia 28s saecula

saeculorum.

*

Amen.

EXPLICIT SERMO VNDECIMVS.

SERMO XII

5;

INCIPIT DvODECIMVS. Quod multiplex sit ratio, qua aurum hoc loco caritatem signet. Cur omnes de Saba auro hoc abundare dicantur. Quae sint naues Tharsis et quam difficilis nauigatio. Quam imperiosa sit caritas in coelestibus, quam infirma apud nos ; unde ibi caput eius aurum optimum est, hic autem pedes eius similes aurichalco.

I. Caput eius aurum optimum. Gratum sit necesse est uotis amantium uel amare desiderantium quidquid amoris interpretationi seruierit, dummodo fidei regulas et scripturarum | limites non excedat. Non me igitur poenitet quod aurum 10 dixerim caritatem, considerantem nimirum, cuius iste sermo

est et de quo est et de qua materia est et ad quas postremo est. Loquitur enim procul dubio dilecta, loquitur de dilecto, loquitur de dilectione spirantes uel certe suspirantes. Quis deinceps miretur si in auro dilectionem intellexerit, praecipue de dilecti 15 sui capite loquens ? Quid enim amore amabilius, caritate carius, quid dulcius, quid potentius, quid luminosius ? Et de his quidem nonnulla uobiscum in praecedenti sermone me contulisse meministis,

et in eo tandem fine sermonem

illum rese-

disse, ut post aurum ab oriente ueniens et ab aquilone et ab 20 Arabia, de illo consequenter dicendum aliquid caritati uestrae promitterem, quod de Saba Christo regi offertur et de Tharsis. Et primum quidem de cunctis supra dictis regionibus felix est 246 Ps. 98, 5.

XII, 4 Cant. 5, 11.

9 Apoc. 1, 15.

XII, 5 autichalco] autficalco ms

6 Cant. 5, 11.

^ 22 In marg. Cut omnes de Saba.

3 2rb

SERMO XII, 1-2

I09

regio Saba in hac parte, de qua sane non pauci cum auro ueniunt, immo nec plerique sed omnes. Sic enim scriptum ha25 bes : Omnes de Saba uenient, aurum et thus deferentes. Quae putas regio ista est, nisi illa in qua ut fama praedicat et scripturae attestantur thus nasci solet ? Quae est thuris regio nisi orandi religio, orandi frequentia, orationis puritas et orationis instantia ? Iam nimirum ut arbitror aduertit caritas 3o uestra, quod non mirum, si hic abundat aurum, ubi solo thuris

commercio potest comparari. Hic sane non de pugillo thuris modicum quid thuribulo imponitur ; sed de colle thuris mensura bona et conferta utraque manu camino immittitur, ut

diri-|gatur oratio sicut incensum. in conspectu Dei et eleuatio 35 manus

utriusque in sacrificium. uespertinum.

Quomodo

32Y*

iste,

quaeso, non caritate abundet, cui iam datum est ut caritatem

40

45

5o

5s

prae omnibus desiderabilibus exoptet et ab eo, qui diues est in caritate eam exquirat, atque ab ipso, qui eam nimis mandauit, obnixe obsecret, et postremo ab eo, qui uim sibi fieri praecepit, uiolenter extorqueat ? Iam satis, ut arbitror, elucescit quare omnes regionis huius incolae et tam diuites sint, ut auri copiam habeant, et tam regi nostro fideles atque deuoti, ut aurum quo abundant de finibus suis ad eum properantes humiliter offerant. Sed si thure aurum emitur, cur non pretium auri auro praeponitur ? Cur dictum est aurum et thus, et non potius thus et aurum ? Ea ratione, ni fallor, quia uicariam opem efflagitant et mutuo sibi pretio constant orandi puritas et dilectionis suauitas. Reuera namque, ut oratio pura emittatur, spiritum caritatis praeuenire necesse est, qui emittat eam, qui incensum accendat, qui uaporem dirigat, atque ut caritas nihilominus uiua sit flammea et aromatica et supernis digna altaribus, incensum orationis omnino pernecessarium est. Quid hac, quaeso, negotiatione felicius, quid uehementius, quid quaestuosius ? Orationis instantia, caritatis tibi diuitias thesaurizas, et quo caritas locupletior, eo utique et oratio crebrior et orationis uirtus uiolentior, puritas sincerior et dulcedo suauior. 2. De hac regione mulier illa uenit, cuius laus est in euangelio et de ultimus finibus pretium eius, quoniam, ut ibi scriptum

6o est, a finibus terrae uenit audire sapientiam. Salomonis. Mulierem ergo |fortem Salomon noster inuenit, nam Salomonem illum illa praeuenit. Sed quid est, putas, quod illa tantum Salomonis uultum uidere et gratiam in labiis diffusam audire 25 Is. 6o, 6.

34 Ps. 140, 2.

40 arbitror] arbitor zz:

59 Prou. 31, 1o.

60 Mt. 12, 42.

54 quaestuosius] quaestiosus 775

ay

LI

IIO

SERMO XII, 2-3

sitiuit, et cum uidere eum et audire meruisset, iam non habuit

65 ultra spiritum, nisi quia de Saba in regione thuris habitabat nec ut incola tantum sed ut regina ? Hinc est etiam quod ad Salomonem aromatibus onusta uenit, adeo ut ante ipsam non fuerint allata aromata tam pretiosa in Ierusalem. Quae cum regi obtulisset, multo ampliora ab eo donaria reportauit. Ecce 7o quanta et qualis est orationis uirtus, et quam suauis odor incensi huius, qui regis lerusalem uultum et desiderabilem facit et desideratum indulget et aromatibus tam pretiosis onerat uenientem, et maioribus deliciis onerat reuertentem. Pudet me, fratres mei, paupertatis nostrae in 75 hac parte, qui uasa cantici et orationum organa tenere uidemur in manibus, sed proh pudor, in salicibus cogitationum atque affectionum sterilium suspendimus organa nostra, idque coram inimicis nostris in faciem subsannantibus nos, et captiuos ducentibus nos, quo ipsi uolunt. Si nos illorum non 8o mouet opprobrium, cur non saltem amicorum auscultantium praesentia, cur non sanctorum angelorum reuerentia, auditio

et collaudatio trahit ? Ecce quod dictu pudendum est, in mediis cantibus nostris cithara nostra silet, et dum uigilare cernimur, psalterium quidem in ore nostro sonorum est sed in 85 cordibus prorsus dormit. Exurge gloria, exurge psalterium et cithara, usquequo non expergisceris ? Nonne si uoluero et sciero in te gloriari, et gloria mea nunc quidem estis et spes gloriae in aeternum. |Sed haec interim per excursum sermonis de orationis uirtute dicta sunt, eo quod occasione auri de Saba 9o thuris quoque mentio incidit. 3. Si autem tam pretiosum est aurum de Saba, quale credimus esse aurum de Tharsis ubi aurum nascitur, et unde Salo-

mon immensas auri copias in nauibus suis transuehit in Ierusalem ? Naues sane huic negotiationi necessariae sunt, sed 95 quas Salomon ipse aedificet sapientia sua et in mari gubernet prudentia sua. Quae sunt putas naues istae nisi meditationes crebrae atque studiosae, ad caritatis thesauros multiplicandos ? Salomone autem totum disponente negotium mittuntur in Tharsis, gaudii uidelicet regionem, ut iuxta nominis huius 1oo interpretationem, in omnibus finibus eius gaudium diligenter explorent. Quae uero gaudii regio nisi illa de qua dicitur ad Israel : Disce, ubi sit sapientia, ubi sit prudentia, ut scias simul 64 C£. 5 Reg. 1o, 5. 68 C£. 5 Reg. 10, 10. v3 C£. Ps. 136, 2. 102 Bar. 5, 14. 92 CE. 5 Reg. 10, 22. 2.

85 Ps. 107,

74 In marg. De corde uago inter psallendum. 76 salicibus] salcibus zzs 80 auscultantium] ascultantium zz: 91 In marg. Quae sunt naues Tharsis et quam 99 In marg. Tharsis. difficilis nauigatio.

Bare

SERMO XII, 3-4

105

IIO

III

ubi sit longiturna uita et uictus, ubi sit lumen oculorum et pax ? Vere haec regio regio gaudii est uel potius gaudium est, quia sic de ea scriptum gaudemus : Ecce creo, ait Dominus, Ierusalem exultationem et populum eius gaudium. Huc itaque naues Salomonis prospero caritatis spiritu flante mittuntur, ut aurum quod ibi optimum nascitur, ibi explorent et ibi comparent, et inde per mare referant ipso tamen illuc et illinc gubernante in Ierusalem. Alioquin uerendum nimis nauibus istis per mare magnum et cogitationibus atque affectibus infinitis spatiosum multis amaritudinibus salsum, elationibus tumidum, fluctuationibus inquietum, turbinibus procellosum,

ne in eundo uel redeun-|do in spiritu uehementi conterat Deus

TIS

33rb

naues Tharsis. Et spiritus quidem uehemens est qui dicit : In fortitudine manus meae ego feci et in sapientia mea ego intellexi. De hoc item spiritu idem ipse Isaias dicit : Spiritus robustorum quasi turbo impellens parietem.

4. O superbe puluis et cinis, quousque tu irruis in hominem et subruis temetipsum ? Quousque parieti tuo ex semetipso ruinoso et a spiritu maligno inclinato, tu ipse temetipsum nequior incumbis ad impellendum eum ac deiciendum? Contra hunc ergo spiritum uehementem spiritus ueritatis ac spiritus lenitatis pernecessarius est, qui gratiae inuocationem semper 125 in corde habeat, dum est in transfretatione, et gratiam nihilominus inuocet dum est in exploratione, et gratiae Dei gratias multiplices agat in remeatione. Sic ubique iuxta Salomonis uerbum, 2nielligens gubernacula possidebit, et spiritus Iesu, spiritus utique mitis et humilis, uentis et mari imperabit et fiet 130 tranquillitas magna et omnia salua erunt. Alioquin sine ducatu gratiae semper tibi assistentis, periculo animae tuae et omnium quae intra nauem sunt ingrediens nauigationem istam, uentis temetipsum exponens et mari tam spatioso, Iesus te, si sapis, in nauem praecedet et pro remige sedens clauum tenebit. Sed 135 neque ibi dormire eum sines aut dormitare, ne forte dormiente eo aquilo consurgat, fluctus irruat et tempestas demergat. O quot et quanta mala uentus hic uehemens fecit nauigantibus I20

in Tharsis, et cum thesauro multo redeuntibus de Tharsis in 140

Ierusalem. Quanta audiuimus et cognouimus ea, et recordantes omnino perhorrescimus. Ecce enim uerbi gratia Salomon iste, qui |de diuitiis infinitis sapientiae et scientiae sibi a Deo colla-

105 Is. 65, 18. 108 Cf. Gen. 2, 12. 114 Ps. 47, 8. 115 Is. 10, 13. 117 [S125 14128 Prou. 1, 5. 132/135 Cf. Mt. 8, 24-26. 139 Ps. 77, 5.

107 In marg. Vetus Salomon gubernator. 117 In marg. Atrogantet.

110 In marg. Mate tempestuosum.

ACE

à

Yos

SERMO XII, 4

tis etiam huius epithalamii carmen cecinit, quomodo repente in naui tanto onusta auro a spiritu uehementi interceptus repente contritus est. Quomodo sane nisi in thesauros caritatis 145 introductus tam dulcia, tamque fortia de caritate nobis eructasset, cuius singula fere uerba et in corde amantis et in labiis loquentis et in digitis scribentis, quasi uenae quaedam sunt auri scaturientis ? Et quomodo in ipso primo huius auri negotiatore obscuratum est aurum, mutatus est color optimus ? Nunc 150 autem saluatusne sit an perierit non contendo sed utinam adeo sit indubitata saluatio quam fuit non incerta subuersio. Sed ruina eius ceterorumque similium fiat, opto, nobis in firmamentum, fratres mei, et qui ignito eloquio suo nos usque hodie accendit ad amorem, terribili casu suo nos erudiat ad 15; timorem. Nec sic tamen omnimodis timori cedendum est, ut

non modis omnibus amori etiam sit insistendum, quin magis negotiatio haec quo quaestuosior, eo feruentius sed prudentius est exercenda. Itaque quamdiu aeternam mihi beatitudinem audio sub condicione promitti, et dicitur mihi, si hoc et hoc

160 feceris uiues, et audio item quia futura nullo possum scire nuntio et praecipitur mihi ne glorier in crastinum, interim, inquam, non credam uitae meae, sed suspendiwm elegit anima mea, et erit uita mea ante oculos meos pendens die ac nocte. Etiam si aperuerit Dominus cataractas coeli et pluerit mihi 165 pluuiam uoluntariam quantamcumque uoluero et faciat signa mecum in bono et multiplicans ea benedicat animae meae, | vid persuasum et fixum habeo eo utique timere magis, quo amplius ipse benedixerit mihi. Verumtamen quo magis spiritus timoris istiusmodi flante Domino spirare mihi coeperit et replere sen170 Sus meos ac possidere, eo plane si datum mihi coelitus fuerit,

tutius ac uehementius aperiam os meum ac dilatabo ad attrahendum spiritum amoris in desiderio animae meae. Itaque, fratres, si contritae sunt aliquando naues Tharsis, non idcirco

negotiationem hanc uel penitus omittamus uel segnius exer17; ceamus, quia multae filiae congregauerunt diuitias, sed mulier

illa, quae facta est ipsa sicut nauis institoris, supergressa est wniuersas. Enimuero quis putas meditationum feliciter nauigantium portus nisi gaudii exploratio, et quis iucundae huius meditationis finis nisi beatae contemplationis fructus caritas 180 est, et filios caritatis uos nostis. Nam uocabula eorum gaudium, pax, patientia, longanimitas, bonitas, benignitas et multi

eorum similes, quos recenset apostolus. 149 Thren. 4, 1.

161 Cf. Prou. 27, r. 162 Iob 7, 15. 163 Cf. Deut. 28, 66. 164 Cf. Mal. 5, 10. 165 Cf. Ps. 85, 17. 1*5 Prou. 31, 29. 180 Gal. 5, 22.

181 longanimitas]

longaminitas zz:

SERMO XII, 5-7 5. Sed illud sane quaerendum

II3

occurrit in hac gaudii ex-

ploratione, quid curiosius debeat explorari, an quod aurum

18; cul praeponderet, cui praefulgeat, et quod cui in puritate praemineat. Nonne in regione illa gaudii aeterni ubi sicut laetantrum omnium habitatio in ea, aurum quod ibi nascitur optimum est, quia puritati eius nihil ibi adici potest, quippe cum nec ibi auro sit locus in quo conflatur ? Denique et in templo 190 illo ueri Salomonis quod laminis ibi aureis exstructum est, cuncta sunt de auro purissimo, cherubim obumbrantia propitiatorium et arca testamenti et candelabrum aureum et uasa omnia templi uerissime ibi sunt de auro purissimo, quia de caritate purissima. Adeo enim | regina caritas de omnibus in 195 illa regione triumphat, ut se diffuderit in omnia et in se transfuderit uniuersa, et sit caritas omnia in omnibus.

347^

6. Domine Deus meus, tu scis quia quantulacumque dilectione dilectione tamen intima in medio cordis mei dilexi ego et diligo decorem hunc domus tuae, et concupiscit ac deficit 200 anima mea in atria tua. Sed scio ego et ex corde confiteor quoniam decorem illum concupiscibilem ; modicum est omne, quod possum ego in ipsius dilectione conari. Verum tu Pater luminum, a quo est hoc donum optimum et si adhuc minimum, secundum mensuram donationis tuae et iuxta modum capaci205 tatis meae

adicies mihi, cum

uolueris et quomodo

uolueris,

quantum sat est, ut uehementer diligens domum tuam ubertim ab ea inebriari merear et epulari ab introitu gloriae eius.

7. O caritas, quae ibi a dextris regis assistens deliciis tuis omnia reples et legibus tuis omnia moderaris et doctrina tua 210 omnia instruis et gloria tua omnia operaris, quam

deliciosa,

quam imperiosa, quam luminosa et quam gloriosa es in illo regno gloriae tuae. Tu in tuo illo regno linguis omnibus imposuisti silentium, ut sola loquaris, tu omnem legem ac mandatum euacuasti, ut sola ibi sis lex aeterna, mandatum nouum

21; nouumque testamentum, librosque omnes complicuisti, ut sola cathedram teneas; prophetias omnes tulisti, ut de mysteriis Dei sola interrogeris ; scientiam quoque destruxisti, ut pro omnibus tu sola respondeas. Fidem denique sufferentiam multamque uirtutum turbam cum eis a foribus tuis 220 excludens, apud nos regnare misisti ac seras portarum tuarum

post eas confortasti dicens : Domini est regnum |hoc et Christi 186 Ps. 86, 7. 187 Cf. Gen. 2, 12. 191 Hebr. 9, 5. 196 Cf. 1 Cor. 15, 28. 199 Cf. Ps. 25, 8. Ps. 85, 3. 203 Cf. Iac. 1, 17. 206 Cf. Ps. 35, 9. 221 Ps. 21, 29. XII, 195 ut] de zs ; in marg. ut se < ?» 203 donum] domum s tis] operis zz* 219 uirtutum] uirtuteum zz

210 opera-

341b

II4

SERMO XII, 7-8

eius, et ego ancilla eius in hac habitatione sancta coram ipso ministrabo in aeternum. Itaque, o caritas mater nostra, o decor et uita uirtutum, a te omnis uirtus habet ut uere uirtus sit, a te 225

230

uestem sibi mutuatur et uitam. Sine te nimirum omnis uirtus nuda est, uestem non habens qua se contegat, et si qua est quae ex te non est deaurata, nuptialis omnino non est. Deinde sine te non solum deformis est omnis uirtus, non habens speciem neque decorem, sed quoniam te forma sua caret, plane informis est atque inanis. Postremo quia uitam sibi non haurit ex te, non solum languida, sed prorsus sine anima est. Itaque uirtutes omnes si tuo spiritu non uegetentur, speciem quidem uirtutis habere possunt sed ueritatem non habent, quin potius sub uani nominis umbra delitescentes, simulacra tantum uir-

255

240

tutum sunt, falsos adoratores spe falsa decipientes. Tibi ergo dicere est, meum est consilium et aequitas, mea est prudentia, mea est fortitudo, tua denique sunt omnia, tu autem Christi. Sub imperio tuo per Dei nostri gratiam militamus etiam nos in longinquis finibus istis regni tui, quoniam miserante Deo usque huc protenditur imperium tuum. Tu es enim uera sapientia quae attingit a fine usque ad finem fortiter, quoniam tu omnis consummationis es finis beatus ; hic finis omnis iustitiae

et illic finis omnis gloriae. 8. Sed heu quam dispar claritas tua haec, in cuius lumine

245 ambulantes a tenebris umbrae mortis nos utrumque tuemur,

250

2:55

260

claritati tuae illi sicut sol in meridie in omni uirtute tua. Ibi caput tuum caput aureum, et aurum illud | aurum optimum, 3457% apud nos autem sunt pedes tui, nos uero scabellum pedum tuorum. Porro pedes tui collati capiti tuo, reuera non tam de auro sunt quam de aurichalco. Sub hac denique imagine uidit Ioannes pedes Fili hominis. Pedes, inquit, eitus similes aurichalco in camino ardenti. Quam dissimilis uisio capitis, quam uidit sponsa et uisio pedum, quam uidit Ioannes. Nimirum quia quantum distat ab auro aurichalcum, tam profecto dissimilis est caritati illi caritas ista. Aurum illud pretiosum et fuluum nimis, istud aurum parui adhuc pretii et pallidum nimis. Posteriora enim dors? eius, sicut scriptum est, in pallore auri. Pallescit sane caritas nostra ad uarios languores suos, nunc dolore, nunc torpore, nunc metu. Et quis omnes palloris huius causas et aegritudinum modos enumeret ? Verum hoc, ut dictum est, in dorso columbae, hoc est caritatis et in posteriori-

bus dorsi eius, quorum nobis interim indulta uisio est, sicut Moyses olim post multam ac uehementem faciei diuinae exquisitionem tandem ad posteriorum uisionem uix admitti

222 Eccli. 24, 14.

251 Apoc. 1, 15.

236 Prou. 8, 14.

257 Ps. 67, 14.

^

241 Sap. 8, 1.

263 Cf. Ex. 33, 23.

248 Cf. Ps. 109, 1.

SERMO XII, 8-9 265

270

275

280

285

115

obtinuit. Si quaeritis quod sit caritatis dorsum et quae dorsi eius posteriora, respondeat pro me apostolus : Caritas omnia sufert, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet. Dorsum elus sufferentia et sustinentia eius, posteriora dorsi perseuerantia sustinentiae et perseuerantiae finis beatus. Quod autem de pennis deargentatis praemittitur, hoc significatum nobis credo a Spiritu Sancto et pennae quidem intus aureae sunt sed exterius deargentatae. Omnis enim gloria caritatis ab intus est et collatione gloriae interioris quasi argentum ad aurum est quidquid exterius nitet. Hac denique ratione murenulae aureae a sodalibus sponsi sponsae promissae |sunt sed 34? uermiculatae argento. Illud quoque de pennis aureis et deargentatis intelligi non absurdum est, ut nec muta nec surda debeat esse caritas, sed eloquiis Domini igne examinatis se semper immisceat et loquens ea sine cessatione uel audiens quae sunt de regno caritatis dilatando. Itaque si dormiamus, fratres, et nos inter medias sortes geminae huius caritatis, eius uidelicet quae in coelis et eius quae apud nos est, et de hac scalam faciamus nobis ad illam et de illa itidem descendamus ad istam, pennae quidem caritatis nobis succrescent, intus aureae et foris deargentatae. Sed et patientia nobis in tribulationibus laeta donabitur, ita tamen, ut caritas ipsa languoribus uariis frequentius infirmetur. Propter hoc sane pedes Filii hominis similes aurichalco uisi sunt in camino ardenti, quoniam necesse habet continuo tribulationis igne purgari. Habet au-

290 tem caritas, quae in coelestibus est, etiam ipsa caminum suum,

sed quo ardentiorem, eo et feliciorem.

295

300

9. Ergo ut praeconium sponsae facili compendio concludamus, sponsus ipsius Christus est, qui et factus est nobis a Deo iustitia et sanctificatio, et consequenter etiam dilectio, summum et principale caritatis ecclesiae eius, quae ad Deum est, caritatem illam excellentissimam habet, quae est in coelesti Ierusalem, subinde nobis significans, quia quod caritatis huius imperfectum est, apud sanctos ipsius qui in terra sunt, resedit, uelut in pedibus aurichalco similibus. Ipsi honor et gloria cum Deo Patre et Spiritu Sancto in saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO DVODECIMVS.

283 Cf. Regula 244 Cf. Cant. 1, 10. 272 Cf. Ps. 44, 14. 266 1 Cor. 13, 7. 293 1 Cot. 287 Cf. Apoc. 1, 15. S. Benedicti, cap. 7, 6 : ed. HANSLIK, p. 40. I, 30.

SERMO XIII Incipit XIII. De caritate qua Deus dilexit ecclesiam, quam sit excellentior illa qua diligitur ipse ab ecclesia, tum dignitate amantis | Dei, tum

gratuita sinceritate

tum demum 5

amoris,

tum

dilectionis

2555

antiquitate,

uirtute diligendi et fructu.

I. Caput eius aurum optimum. Auro optimo uestigando, fratres mei, iam aliquot diebus non sine sudore uultus nostri institimus, consilio Salomonis nostri acquiescentes, quatenus sicut pecuniam, sic sapientiam quaeramus et sicut thesauros

IO

15

effodiamus illam. Fidelis autem Deus, quia quod quaesiuimus ipso largiente ex nonnulla parte inuenimus, et aperta est nobis uena auri optimi, caritatis utique purissimae, qualis est sponsae ad sponsum suum in beata illa regione feliciter uiuentium, quia uehementer amantium. Verumtamen licet hoc aurum modis omnibus sit optimum, optimum tamen est in genere suo. Scio autem ego uenam auri potioris cui istud comparatam uix aurum se dici sustinet. Sed quid faciam ? Vena altissima est et ego fossorium non habeo, quo fodere ualeam, et si haberem,

20

25

infirmum

esse me scio, ut tantum

laborem

2. Constat in ueritate, quia caritas Dei qua dilexit ecclesiam suam ac diligit, caritate illa qua uicissim diligitur ab ecclesia sua, multo pretiosior est, multo ponderosior,

50

55

40

aggre-

diar. Scio quid faciam. Rogabo dominum thesauri huius, ut mittat operarios suos qui fodiant mecum, quia quidquid auri effodere poterimus post redemptionem debitorum nostrorum et sumptus uictualium, inferemus in thesauros ipsius. Benedic ergo, Pater piissime, dic seruo tuo : Vade et prosperare.

multo

solidior

multoque lucidior. Est etiam sine comparatione prior et supra omnem aestimationem purior. Sane et dignitate prior est et origine et aeternitate. | Dignitate prior est, quia creator est, qui diligit et quae diligitur, est creatum. Origine prior est, quia praedestinando quam diligeret penes se praeparauit eam, quae et ipsum uicissime diligeret. Aeternitate prior est, quia sic ab aeterno dilexit, ut etiam quam dilexit ab aeterno praedestinaret, ut sit causa praedestinationis ipsa aeternitas dilectionis. Nam quos raesciuit, inquit apostolus, et fraedestinauit conformes fieri imaginis Filii sui. Praesciuit, dictum est, quasi in principio ante omnia saecula dilexit. Hoc enim modo et illud dictum est, quoniam nowit Dominus uiam iustorum. Haec est enim prima ac summa causa omnis uocationis nostrae, omnis iustificationis nostrae, omnis denique glorifica-

XIII, 5 Cant. 5, rr. 38 Ps. 1, G.

8 Cf. Prou. 2, 4.

19 Lc. 16, 4.

35 Rom. 8, 29.

351b

SERMO XIII, 2-3

II7

tionis nostrae, de qua dicitur : Saluwm me fecit quoniam uoluit me. O uere admirabilis et supereminens caritas, quae cor tantae maiestatis possedit, quae uiscera tantae pietatis repleuit et quae aeterno Deo ab aeterno inhaesit. Sublimis est uehe4; menter, abundanter profusa, longanimis ualde. Desuper est maiestatis dignatio, intus est multitudo

dulcedinis, ante est

longitudo perennitatis. Itaque caritas illa iam ex tunc penes se habuit causas omnes uocationum nostrarum, modos omnes

iustificationum, distinctiones glorificationum atque mensuras. so Eodem denique modo et ordine quo in utero miserationis aeternae caritas Dei collocauit electos suos, uocati statim erum-

punt et per easdem uias atque eisdem passibus, quibus ibi ordinatum est eis, iustificandi incedunt atque eisdem prorsus mensuris ac distributionibus, quibus sors ibi cecidit singulis,

ss terram repromissionis

glorificati sortiuntur.

Generatio

ergo

coelestis dilectionis huius aeternae tuetur | fortiter filios suos,

et amplexu indissolubili astringit sibi uiscera sua, ut non possit quis accusare aduersus electos Det. Deus enim est qui genuit, qui uocat, qui iustificat, quis est qui condemnet ? 60

3. Si de peccato quisquam sollicitus est ne forte apud Patrem coelestem accuset et dilectionis huius foedus disrumpat, respondeat uox uere paterna et de intima uena dilectionis erumpens : Qui natus est ex Deo non peccat, quia generatio coelestis seruat eum. Ex abundantia enim cordis os locutum 65 est sed diuini non humani, neque enim in cor hominis tanta potuit pietas ascendere unquam, ut remitteret ac non imputaret peccanti filio quodcumque peccatum. Verumtamen beata generatio filiorum istorum, beata prorsus Patre tam supra omnem modum in misericordiam prono et in misera7» tionibus

copioso.

Enimuero

etsi Patrem

suum

negent

filii

insipientes et Dei iudiciorum immemores, ipse plane, ut sibi ipsi testis est, obliuisci non potest filios uteri sui et negare se ipse non potest. Denique ab aeterno caritas Dei, mater nostra, cum nos in eam peccaturos praenosceret, iam tunc penes se

75 cogitabat cogitationes pacis et mon afflictionis, nec iudicium meditabatur sed misericordiam, et quo reconciliationis genere in gratiam ipsius redire possemus. O rem omni admiratione dignissimam, sed cui nulla omnino possit esse admiratio condigna. Nos iam ex tunc tot, tanta ac talia aduersus semet8o ipsam commissuros fore uidebat, et contra tantam tantae maiestatis caritatem, tantae iniquitatis impietatem non solum 41 Ps. 17, 20. Mt. 12, 34.

58 Rom. 8, 33. 72 Cf. Is. 49, 15.

59 Rom. 8, 35, 34. 75 Ier. 29, II.

63 1 Io. 5, 18.

64

XIII, 49 distinctiones] distictiones 7s 10

XVII

35v*

118

SERMO XIII, 3-4

iam non imputabat |sed quomodo etiam ab oculis suis deleret atque abstergeret, clementissime disponebat. O uis caritatis, o grande miraculum eius in Deo de Deo. Iam tunc se a nobis 85 contemptibilibus uermiculis contemptum iri uidebat, et contemptum suum omnino non reputans sed de uulnerum nostrorum curatione sollicitus, quid in omni uirtute sua potentius, quid in sapientia salubrius, quid in bonitate suauius curandis illis adhibere posset excogitabat. Continuit quippe et com9o pressit omnem iram suam in misericordia sua et effudit super nos omnes prorsus miserationes suas, et de solis unguentis optimis et de paruulis suis lactandis, amplexandis ac deosculandis consilium hàbuit cum sapientia sua. Et dicebat : Quid possum facere filiis ac filiabus meis ? Inuiscerati mihi sunt isti, 9; non tollet eos quisquam de uisceribus meis, non satan, non peccatum, non mors. In te iuraui sancto meo, quia hoc foedus meum cum eis, ut eis non irascar in aeternum. Accingere ergo gladio tuo super femur tuum, botentissime. Te enim perurget caritas, et tui sunt omnes isti nam tibi eos donaui. Super te 1oo posui adiutorium, o bracchium meum. In te salutis huius opus potenter fiet ac fiducialiter. Porro Vnigenitus de sinu paternae pietatis respondens : Fiat, inquit, Pater mi, ut uis. Nam et ego misereor super turbam hanc, et uado operire omnia peccata eorum caritate tua et sanguine meo. In illius ergo aeternae 105 praedestinationis amplissimo utero Christus Iesus fraedestinatus est Filius Dei in uirtute, in quo Pater ponet peccata omnium nostrum et cui, sicut scriptum est, disciplinam nostrae pacis superponeret. Ibi quoque Vnigenitus ipse Patris coram Patre poenitentiam agens | delictorum nostrorum, confixio110 nem manuum ac pedum suorum ac piorum uulnerem cruorem paternis ostentans obtutibus, Patrem supplex pro nobis interpellabat, et reconciliationis nostrae causam ante tribunal Patris sedulus disponebat. Hinc est quod uoces prophetarum in longa post tempora facienda sic recensent quasi longe ante 115 praeterita, aemulae nimirum aeternae illius sapientiae, quae fecit quae futura sunt, immo cui nil futurum est nec praeterit quidquam, sed sunt sub immobili aeternitatis contuitu simul et semel cuncta praesentia.

4. Palam est ex supra dictis, quam mirabiliter et quam mul120 tipliciter dilectio Dei, qua diligit ecclesiam suam, prior sit illa qua ecclesia diligit Dominum Deum suum. Est enim superior dignitate, est suauitate interior, est aeternitate anterior. Quo96 Cf. Is. 54, 9. 97 Ps. 44, 4. 103 Mc. 8, 2. 105 Rom. 1, 4. IS: SO 5: 115 Cf. Augustinus, Confessiones, IX, 10 : PL 32, 774.

98 peturget] par urget ms num] domum zzs

109 confixionem] confessionem 7zr

107 Cf.

121 domi-

35YP

361a

SERMO XIII, 4

II9

modo poterit, quaeso, haec illi digne occurrere de-tam procul sursum uenienti, de tam intimis affluenti, et tam ab olim rap125 tim ac celerrime properanti ? Ecce ego, inquit Dominus, declino in eos ut flumen pacis et ut torrens gloriae inundans. Vere enim dilectio Dei et flumen pacis est, abundanter affluens et influens leniter ; torrens est nihilominus cum impetu ruens et raptim trahens. Quid igitur columba Dei, caritas ecclesiae Dei,

13o quid, inquam, huic caritati comparata respondeat, nisi ut stet ac demittat pennas suas, et nunc sursum aspiciens miretur maiestatem,

anteriora

nunc

interiora respiciens stupeat bonitatem,

aspiciens

obstupescat

antiquitatem ? Itaque

in

si

omnia interiora sua conuocet ad benedicendum, si omnia ossa 13; sua suscitet ad admirandum, quomodo poterit, obsecro, ha-

bere ultra spiritum in his, et os suum aperire, nisi ut | in excessu mentis suae dicat : Domine, quis similis tui et quae cari-

36rb

tas similis tuae ? Modica est ad tam sublimem, angusta est ad tam amplam, serotina est ad tam antiquam. Quid si puritatis 140 fiat collatio ? Caritas utique Dei eo incomparabili puritate praecellit, quo non ab igne uel aliunde purgatur, quippe in quam nihil inquinatum incurrit sed propriae puritatis immensitate potens est omnem impuritatem purificare. Hoc proinde puritatis huius gratiam uehementer accumulat, quod 14; gratuita est, atque ex propriorum uiscerum abundantia sicut ubertim, ita et gratis emanans, non requirens cui retribuat sed ultro sese indulgens, immo et ingerens uiolenter. Nostrae nempe dilectionis thesaurus in agro cordis nostri eatenus absconditus et in inferioribus eo usque obrutus latet, ut mul15o tis laboribus magnisque sudoribus ac nonnisi distractis omnibus quae habemus, uix tandem de eo aliquid erui possit, et id postremum modicum quod erutum est omnimodis impurum proueniat et faeculentum, nec multo usui necessarium nisi multo igne conflatum. Ad ipsum denique purificandum ignis 155 illius aeternae

caritatis

Dei

summe

necessarius

est, ut de

magno illo incendio in coelestibus omnia concremante scintillulam aliquam a Patre luminum impetremus, quam impositis lignis et humi prostrati admoto flatu uehementi quantumcumque aspirantes et suspirantes conari possumus, nobis tan160 dem suscitemus, donec de igniculo ignis demum conualescat. Nec deerit nobis omnino copia lignorum, cum praesto sit ingens atque infinita silua beneficiorum Dei quae cre-|auit a saeculis et cotidie succrescit in infinitum. Et quis omnes enarret uel aliqua ratione excogitare ualeat misericordias 16; Domini, quas praeparauit, quas impendit, quas uel in semetipso uel in nobis exhibuit ? Vtinam de his lignis sub hoc igne

126 Cf. Is. 66, 12.

137 Ex. 15, 1I.

142 Sap. 7, 25.

163 Cf. Eccli. 18, 4.

367a

Zh

SERMO XIII, 4-5

cotidianam nobis struem faciamus, quia tunc plane exultabunt omnia ligna siluarum,cum huic felicissimo igni tradita fuerint,

quae tunc quodammodo inhaerent ac steriliter crescunt, cum o 17 istiusmodi usibus non consecrantur. Est igitur caritas Dei, ut dictum est, in sua natura purissima, quae non solum nil habeat impuri sed nec minus perfectae aliquid puritatis, non indiga beneficii cuiuspiam alieni sed magis prodiga sui. Sua sinceritate r7 A

contenta

praeueniri

nullatenus

sustinet,

sed gra-

tuita liberalitate omnes diligentes se adhuc longe agentes ex insperato praeoccupat. Et haec quidem de dilectione Dei, qualis fuerit ab aeterno dumtaxat in praedestinatione ipsius, dicta : sint.

5. Verumtamen quoniam caritas Dei non solum dulcis est et in praemeditatione affectuosa, sed fortis etiam atque operosa in exhibitione, scrutari operae pretium est etiam in operatione, quid ualeat, cuius pretii sit et cuius ponderis, quid luminis habeat et quid soliditatis. Enimuero res tam magni consilii et tam diuturni silentii erumpat quandoque necesse 18 5 est, et mysterium tam studiose occultatum iuxta debitam magnificentiam sibi respondere oportebit. Tuxta hoc denique Dominus Iesus, cum esset apud nos, diu quidem non in palam ambulauit sed per triginta ferme annos se intra se studiose continuit, et quas? absconditus uultus eius et despectus tenebras

18 o

19 o

interim posuit latibulum suum. Sed postea adueniens iuxta |

uerbum Isaiae, quas? fluuius uiolentus quem spiritus Domini cogit, rupit diuturnum silentium in apertione oris sui et melliflua destillatione labiorum suorum, dirupit et otium in apertione manuum suarum et potenti exhibitione magnalium 19 suorum. Ita et caritas Dei mysterium, sicut ait apostolus, temporibus aeternis tacitum et in Deo solo absconditum tempore beneplaciti sui uenit ecclesiae Dei reuelare et egressa de thalamo suo, quod dictum est ibi in aure et in cubiculo, uenit praedicare super tecta. Fuerunt certe Deo nostro tempora illa o aeterna quasi dies quidem et sabbata contemplationis et otii, tempus est ut tempore suo egrediatur palam et contemplatio in actionem se explicet, et quod tamdiu parturiit tandem aliquando pariat. Aperiatur uterus ille caritatis aeternae et germinet nobis saluatorem et plebem illam electorum tanto ante 20 A conceptam effundat cum eo et post eum. Ita omnino ita factum est. Ait enim : Tacui, semper silui, tamquam parturiens loquar. bz

167 Ps. 95, 12. 189 Is. 53, 5. Ps. 17: 12. 191 Is. 59, 19. 195 Cf. Rom. 16, 25. 196 Cf. Ps. 18, 6. 198 Cf. Mt. 10, 27. 203 Cf. Is. 45, 8. 206 Is. 42, 14 (tamquam] sicut T//g.).

1*9 In marg. Quinque quaerenda.

56vb

SERMO XIII, 5-6

I2X

Et item : Si ego, qui generationem ceteris praesto, sterilis ero, ait Dominus Deus ? Sicut enim terra profert germen suum et sicut hortus semen suum germinat, sic Dominus Deus germinabat 210 tustitiam et laudem coram uniuersis gentibus. Venit ergo sapientia Dei in plateis nostris dans uocem suam, et caritatem Dei mundo euangelizans. Vox autem clamantis haec est : Sic Deus dilexit mundum, ut Filium suum Vnigenitum. daret. 6. Audi, ecclesia Dei, audi et inclina aurem tuam quia tibi

215 dicitur et tibi soli est auris ut audias. Audi, inquam, quae te maiestas dilexerit et quam ab antiquo dilexerit, et quam gratis dilexerit, et quantum dilexerit. Omni di-|lectioni huic in omni $15 uirtute tua habes respondere, attende quomodo respondeas. Magnus est uehementer nimis qui diligit, nec potes tu, indigna 220 nimirum quae diligaris, tantae dignationi rependere uicem, sed exsolue id modicum quod habes, totum id sane quod potes et quod es et sufficit ei. Neque enim dilectionem tuam requirit, ut ditescat ex te, siquidem ad dilectionem eius dilectio tua quasi stilla situlae est, etsi flumen fortasse est, etiam sic si 225 omnia flumina intrent in mare, mare non redundabit. Ceterum

230

235

240

245

tibi prorsus sic expedit, ut cum in plenitudinem eius quidquid habes dilectionis refuderis, pro portione tua modica uendices tibi plenitudinem totam et super omnia bona Domini tui constituaris. Proinde quia ad aeternitatem dilectionis huius occurrere uehementer est supra mensuram tuam, cogita saltem dies illos antiquos in desiderio animae tuae, et annos aeternos caritatis aeternae in eo, quod de aeternitate tibi superest, in mente tua aeternaliter habe. Gratias age infinitas ipsasque perpetuas, quoniam a maiestate tanta tam longe ante praeuenta es, ut nec cogitando saltem illuc aliquatenus possis occurrere. Dilexit te igitur Deus ab aeterno, tu dilige amodo et usque in sempiternum. Ei non fuit principium diligendi, tu ne inueneris finem. Quamquam etiam nec sic ex aequo possis respondere, quoniam ipse sicut nec principium diligendi habet, sic finem ignorat. Gratuitae proinde caritati non sufficis utique gratuitum aliquid donare, ut par commutatio fiat et aequa uicissitudo. Debiti erit solutio quidquid impendis, non gratuita donatio. Verumtamen hoc ipsum infinitae gratiae erit et gra-|tuitae dilectionis non modica portio, ut omne quod solueris debitum ipse gratum habeat et uelut gratuitum acceptet. Sed audi iam quantum dilecta sis : Sic Deus dilexit mundum ut Filium suum Vnigenitum daret. O uehemens incentiuum amoris. Filium dilectionis suae et quem unicum

207 Is. 66, 9 (praesto] tribuo T//g.). 208 Is. 61, 11. 211 Prou. 1, 20. 212 228 Cf. Mt. 24, 47. 220 CA Eccl. 1597: 214 Cf. Ps. 44, I1. Io: 3, 16. 231 Cf. Ps. 76, 6. 246 Io. 5, 16.

3 fp?

I22

SERMO

XIII, 6-7

habet et consubstantialem misit Deus in legationem hanc, ad 250 caritatem suam in nobis reuelandam pariter et commendandam. O quam dulcis nuntius et quantae dulcedinis nuntius,

quam alti mysterii baiulus et quam magni consilii angelus. Ite obuiam ei quicumque sensum amoris pii concepistis, currite in amplexus, ruite in oscula. Benedicite in omni corde uestro 25; benedictum,

qui uenit in nomine Domini,

et benedicite eum

qui misit illum. Vere enim de corde bono et ex dilectione infinita eructauit nobis Pater Verbum suum bonum, et certissima

magni amoris est exhibitio missio Vnigeniti sui. Sed quomodo putas misit ? Sic misit illum ut daret, sic dedit illum ut se quo260 que et omnia sua daret cum illo. Denique sic dedit illum, ut pro nobis traderet illum et non parceret Vnigenito suo propter nos. Sed attende adhuc diligentius, o dilecta Dei, pretium, pondus,

ut supra dictum est, soliditatem atque fulgorem dilectionis illius. Comparentur alterutrum in singulis his dilectio tua et 265 dilectio illius. Sane in eo commendasti pretium dilectionis tuae, quod contemptu omnium

et postremo animae tuae ip-

sam tibi comparasti. At caritatis Dei pretium est, quod relictis coelestibus et amicis atque uicinis suis, qui sursum sunt, ad te descendit et tibi uenit assimilari, te quaerere et tecum habi270 tare.

7. Vide iam quae lestium. Audi adhuc fidem reliquit Filius Filio sane scriptum

sit terrenorum compara-|tio atque coe: Ad asserendam uehementius dilectionis Patrem suum et Pater Filium suum. De est : Relinquet homo patrem et matrem et

275 ad haerebit uxori suae. De Patre et ad Patrem uox Filii est :

Quare me dereliquisti ? Et uere uox magna qua sic clamauit loco illo et tempore illo Dominus Iesus. Tonitruum infinitae caritatis atque ineffabilis pietatis uox illa, qua dilectionem Patris ad nos sic commendauit, ut propter nos se expositum 28o atque derelictum ostenderet. Non potuit, credo, pretium huius caritatis amplius ullo modo commendari, quam eo ut ostenderetur tam a Patre quam a Filio quanti eis ipsa constiterit. Constitit autem utriusque derelictione quoniam se in alterutrum, ut supra dictum est, Pater Filium et Filius Patrem de285 reliquit. Attende proinde quid hoc tanto pretio sit comparatum. Emfti estis, inquit apostolus, pretio magno. Quid es tu, o homo, quia tanti aestimatus et sic magnificatus es uehementer ? Certe si te comparaueris tibi, quid te indignius, si pretio tuo, quid te pretiosius ? O admirabile commercium, et 290 admirabilis ratio ipsa commercii. Maiestas illa quam coeli

255 Mt. 21, 9.

260 Cf. Io. 5, 16.

27, 46. 286 1 Cor. 6, 20. sione Domini.

244 Gen. 2, 24.

246 Ps. 21, 2.

Mt.

289 Antiphona prima ad uesperas in Citcumci-

3 TM

SERMO XIII, 7-9

I23

coelorum non capiunt, uilissimo pretio uendi sustinuit et comparari. E contra res abiectissima homo a Deo comparata commutatio facta est maiestatis, et de inaestimabili pretio suo facta est deinceps et ipsa inaestimabilis. Erubesce saltem ex hac die, o homo, iumentis insipientibus comparari tam in-

295

aestimabili pretio comparatus, et honorem pristinum cum tanto tibi fenore redditum uel nunc intellige, et omni custodia in sinu tuo custodi. Redde uicem amoris comparatori tuo, et 300

395

310

31

A

da gloriam pretio tuo |et ne dederis ultra alienis honorem tuum et annos tuos crudeli.

37*^

8. Proinde ut caritatis huius pondus certius innotescat, ponderemus sicut pondus et pondus ; pondus utique caritatis diuinae et pondus iniquitatis humanae. Onerosa certe nimis est arena maris, multitudo iniquitatum infinita, quas non reputat homo, sed grauis est uehementer moles saxorum ingentium a collo humano dependentium et submergentium eum in aquis uehementibus. Occurrit caritas Dei ecclesiae suae iamiamque submergendae, stateram habens aequitatis in manu sua. Appensa est ergo ecclesia cum omni iniquitate sua in lance una, et caritas e regione se appendit in lance altera, secum habens hominem Deum et crucem eius ac sanguinem, et fascem myrrhae pergrandem de passionibus Christi studiose collectum. Quem etsi sponsa inter ubera sua quasi onus leue postea collocauerit, in illa tamen lance grauis ualde inuentus est. A facie ergo caritatis iniquitas omnis sicut nubes in momento

euanuit et nec momentum

staterae reputata est.

Caritas uero cum homine Deo prae nimio pondere suo descendit ad inferos, quo ecclesia itura erat, ecclesia autem uirtute staterae sic eam librantis euecta est sursum, quo Christus erat 320 ascensurus.

525

9. Vere iustus et misericors es, Domine, quia tustitia plena est dextera tua et misericordia tua plena iudicii est. In opere salutis tuae non est altercatio aliqua misericordiae tuae et ueritatis tuae, procurante te nimirum Patre prout semper, quatenus in osculo pacis obuient sibi. Itaque ecclesiam suam Deus tanta dilectione praeuentam, tanto caritatis pretio redemptam,

330

in coelum sublimatam,

quidni deinceps indissolu-

bili ac solidissima cari-|tate sibi astringat in perpetuum? Habet illa ceruical plane delicatissimum sub capite suo laeuam sponsi sui, memoriale utique sempiternum omnium eorum, quae pro ipsa sustinuit ; habet et sanctissimam dextram ipsius

299 Prou. 5, 9.

307 Cf. Ex. 15, 10.

312 Cf. Bernardus Clatau., Sermones in

Cantica 43, 3 : PL 183, 994 C-D ; ed. LECLERCQ Il, 42. 321 Ps. 47, 11.

316 Cf. Is. 40, 15.

3878

124

SERMO

XIII, 9-XIIII, x

amplexantem se in omnium aeterna recordatione bonorum quae exhibuit, maximeque in iugi perfruitione dulcedinis suae. Est ergo dilectionis diuinae soliditas sacri foederis unio 335 et unionis

aeterna dulcedo.

IO. Porro quantus sit ibi fulgor caritatis ubi de claritate ambulatur in claritatem, et caritate oculos confortante et sere-

nante lumen uidetur in lumine, quis effari queat, quis digne mirari? Caritas sane, qua et ecclesia diligit Deum, lumen et 34o ipsa est et ignis uehementer accensus, sed totum hoc de hac caritate hausit, ut ardeat et luceat, et ne [quominus] possit caligare aut tepescere, haurit de ea in aeternum, quod in aeternum refundat in ipsam. In ipsa ergo uidet et numquam uidens satiatur, quanta sit caritas Dei, quam longaeua, quam 345 sublimis, quam profusa, quam gratuita, quam pretiosa, quam ponderosa, quam solida, quam luminosa. Videbit in illa die, quam benedictum sit a sponsa caput sponsi mei aurum optimum, quam bene a Paulo caput Christi Deus, quam bene a Ioanne Deus caritas esí. Et nunc tu fons caritatis huius, 350 Pater Domini nostri Iesu Christi, beatifica nos in caritate ista

per Filium unicum dilectionis tuae, qui tecum uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

EXPLICIT SERMO XIII.

SERMO XIIII INciPIT XIIII. Quod caritas quae Deus est, qua Trinitas tota se diligit ex se tota, geminae caritati de qua superius disputatum est incomparabiliter praemineat. Quod uirtus caritatis in fonte suo tanta est ut tres omnino unum

5

| sint, potestate, bonitate, sapientia

et simplicitate essentiae.

I.In triplici caritatis uena uestiganda humerum meum, fratres, caritate mandante supposui, et pro mea quidem parte sudatum est, sed si quid uel modicum factum, ipsa fecit. De caritate nempe ecclesiae et qualis hic est tempore probationis 1o suae et qualis in coelestibus est in die uirtutis suae, et de caritate Dei qualis ab initio fuerit penes eum ad ecclesiam suam in praeelectione, et qualis consequenter fuerit in exhibitione, prout ipsa suggessit triplici sermone ostensum est. Sed de hoc

836 Cf. 2 Cor. 5, 18.

348 1 Cor. 11, 3. — 349 1 Io. 4, 8.

387b

SERMO XIIII, 1-2

I25

nouo mandato quod mandare molitur, quid facere mihi opus 15 Sit, haerere me fateor. Suggerit enim ipsa, si tamen eius uox est et non alterius similis eius, ut de excellentissima illa cari-

tate Patris ad Vnigenitum suum aliquid dicam uel saltem balbutiendo dicere tentem. Quam uereor ne forte effractorem me faciat ipsa reputari, nam si minus sapientem tollerabi20lius utcumque sustinebo iudicium. Sequar tamen manum trahentis et stimulum perurgentis, sub ea tamen conditione ne deserat ipsa uel ad momentum manum seruuli sequentis se, quod in montis huius sublimis ascensu cum iter sit arduum plurimus est lapis offensionis in ipso, atque inter lapides est 25 facilis lapsus et ruina difficilis. Itaque ut pede montis uiam ingrediamur, duo nobis mandata caritatis de fonte caritatis aeternae emanasse cognoscimus : Dei caritatem et proximi. Et sunt haec geminae illae salutes, quas per manum saluatoris nostri de coelo mandauit nobis rex noster et Deus noster, qui 3o mandauit salutes Iacob, quia in his est uerbum abbreuiatum

uerborum Domini Dei, et omnium legum eius facile ac breue compen-|dium. Est autem nosse operae pretium, quoniam geminae tabulae istae digito Dei inscriptae de sua ipsius caritate ab ipso nobis formatae ac uelut de monte Sinai praecisae 35 sunt. Sane mons iste mons caritatis, mons est coagulatus et pinguis, in quo beneplacitum est Deo habitare in eo ; etenim in eo habitauit a principio et in eo habitabit in finem. Nec est quod leges istas arguere quispiam possit uel prolixitatis uel nouitatis aut ponderis. Breues compendium facit, antiquas 4o aeternitas, caritas leues. Eousque denique antiquae sunt, ut legislator ipse antiquus dierum uiuat ex eisdem legibus ac uixerit ab initio. Scio, inquit Iesus, quia mandatum Patris mei wita aeterna est. Si ergo caritas uita aeterna est, ut uere est, ipsa qui aeternaliter uiuit, uiuit utique ex caritate, quae ipsa 4; est. Ergo leges istas non iam leues tantummodo sed etiam amabiles originis suae nobilitas fecit, quod de caritate Dei oriundae sint et tantae maiestatis exemplum quae, ut praedictum

est, ex eis uiuit, eas efficit omnino

concupiscibiles.

2. Et maximi quidem mandati forma est haec : Diliges Do-

go minum Deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex

omnibus uiribus tuis et ex tota mente tua. Secundi autem forma consimilis : Diliges proximum tuum sicut teipsum. In his duobus mandatis uersatus est ab initio Deus, diligens Deum Vnigenitum suum eisdem legibus caritatis atque mensuris, non prae33 CA EXIT XIIII, 29 C£. Ps. 45, 5. 50. 49 Mc. 12, 30. 52 Mt. 22, 39.

XIIII, 14 facete] facto ms

18:

36 Ps. 67, 17.

42 Io. 12,

38v»

126

SERMO XIIII, 2-3

55 teriens de eis iota uel apicem, quin plenitudinem legis plenissime obseruauerit et sine omni omissione uel intermissione compleuerit. Vnigenitus quoque Patris ab initio dierum aeternitatis suae in easdem leges ex toto corde suo et ex tota | anima sua et ex omni uirtute consensit. Nec est quod uos haec 6» uerba mouere debeant quasi minus bene salita, quibus apponuntur assidue simile sale condita, cum mater nostra sapientia recumbentibus nobis ea, quae administrat, eo modo condire satagit, quo sapere ipsa posse nouit paruulis suis. Nam quasi os suum ad oris nostri modulum balbutiendo contrahit, 65 quatenus etiam sic os nostrum ad oris sui modum reformando ex ore infantium et lactentium laudem sibi quandoque perficiat. Audistis certe frequenter, quia Pater de Filio dicat : Eructawit cor meum uerbum bonum, et quia inuenit uirum secundum cor suum, haud dubium quin Vnigenitum suum. Eundem quoque 7o dilectum suum dicit, in quo ait : Comflacuit animae meae. Vox quoque Patris ad Filium est : Ex utero ante luciferum genui te.

38vb

3. Pater itaque, qui est summa caritatis origo et uiuentium aquarum uena limpidissima, diligit Deum Filium suum ex toto corde suo, quia ex tota ratione, intelligentia ac sapientia 75 sua ; diligit eum

ex tota anima sua, quia ex tota uoluntate,

bonitate ac benignitate sua ; diligit ex omnibus uiribus suis, quia ex omni iustitia, potentia ac fortitudine sua ; diligit ex omni mente sua, quia ex omni memoria et aeternitate et incommutabilitate sua. Proximus autem ille suus, quem diligit 8o sicut semetipsum, idem ipse est qui et proximus noster, proximus quidem illi dilectione et proximus nobis compassione. Vtrisque autem natura proximus est, propter quod et amborum mediator effectus est, solus nempe idoneus ad opus foederis huius, qui utrique parti foederatus uenit. Dilexit 8; itaque Pater ab initio Filium suum ex omni sapientia | sua, cui gignendo et diligendo dedit, ut ipse esset omnis sapientia sua ; dilexit ex omni bonitate sua, cui nihilominus eodem modo

dedit, ut esset ipse omnis bonitas sua. Dilexit quoque ex omni uirtute et iustitia sua, cui dedit ut esset bracchium

sanctum

9o eius et omnis plenitudo iustitiae ipsius ; dilexit et ex omni memoria aeternitatis suae, cui nimirum hoc dedit, ut sit aeternus

atque incommutabilis Vnigenitus eius. Denique se totum dedit Filio suo, quem ex se toto dilexit totum. Itaque Vnigenitus Filius totus in toto Patre est, possidens cor sapientiae eius, 9; implens animam bonitatis ipsius, replens omnia uiscera uirtu66 Mt. 21, 16. 67 Ps. 44, 2. Ps. 109, 3. 89 Cf. Ps. 97, T.

60 salita] sallita zzs

76 ex] et zzs

68 C£. Act. 15, 22.

79 autem] aut 7s

70 Mt. 12, 18.

71

pore

SERMO XIIII, 3-4

I27

tum ipsius, et omnem uterum aeternitatis eius complens. In corde Patris est, perscrutans omnem altitudinem diuitiarum sapientiae

ioo

et scientiae

eius;

in anima

Patris

est, omnes

thesauros bonitatis ac benignitatis explorans ; in sanctuario iustitiae ipsius est, omnes abyssos iudiciorum ac iustificationum arcana penetrans ; in memoria eius est, idipsum simplex et incommutabile, per quod et omnium rerum principium est plenissime ac ueraciter apprehendens. Denique ut praeconio sponsae mos geratur, caput sponsi hac ratione aurum optimum

105 est, quia caput nimirum Christi, teste apostolo, Deus est, Deus

autem, teste Ioanne, caritas est. Et reuera Deus caritas est et

caritas optima, qui sic se totum toti Vnigenito suo communicat, nihil sibi reseruans ex omnibus suis et ex se toto, quod

Filio suo non dederit totum. IIO

115

120

125

130

155

4. Porro ut auri parabolam in hac quoque caritate iuxta secundas rationes prosequamur, caritas haec luminosa est nimis quo ad sapientiam, pretiosissima quo ad bonitatem, ponderosa uehementer quo ad uirtutem et iustitiam, postremo et solida in immensum quo ad aeternitatis idipsum. Lu-|men 597b proinde bene sapientiam dixerim, quia, sicut ait sapiens, luci comparata inuenitur purior, cum sit candor ipsa lucis aeternae. Porro pretium non incongrue bonitati assignauerim, quoniam nihil pretiosius aut carius ea, nobis praecipue quibus ipsa in pretium nostrae redemptionis apparuit. Pondus autem non immerito ad uirtutem retulerim atque iustitiam, pro eo quod cum geminum pondus sit, unum sursum, alterum deorsum, uirtus atque iustitia retribuunt unicuique secundum opera sua, uni quod sursum est, alteri quod deorsum. Sed neque incompetenter soliditas data est aeternitati, pro eo quod sua simplicitate sit incommutabilis et firmissima sibi soliditatis suae lege cohaereat. Est ergo caput sponsi Deus caritas optima, quia sapientissima, quia benignissima, quia iustissima ac potentissima, quia incommutabilis et aeterna. Sponsus quippe, qui est Vnigenitus Patris, a Patre diligitur ut unicus, diligitur ut coaequalis, diligitur ut consubstantialis. Quos dilectionis modos, puto, nobis euangelistam significasse cum diceret : In principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum. Per hoc quod ait : In principto erat Verbum, attende dilectionis internae inuestigabile secretum et incomprehensibilem dulcedinem, quam nemo nouit uel nosse potest nisi solus Pater, secundum quod ipse Vnigenitus dicit : Nemo nouit 97 C£. Rom. 11, 35. 117 Cf. Sap. 7, 26.

98 scientiae] sientiae 7s

106 Cf. 1 Cot. I1, 3. I To. 4, 8. 123 Cf. Mt. 16, 27. 132 Io. 1, 1.

116 Sap. 7, 29.

128

SERMO XIIII, 4

Filium nisi Pater. In eo quod ait : Verbum erat apud Deum,

omnimodam coaequalitatem Filii ad Patrem intellige. Alioquin inferiorem Patre Filium sentire aut dicere magnae 14o prorsus blasphemiae crimen est, et apud Patrem maiestatis reus censebitur qui eum Vnigenito suo aliqua ratione praetulerit. Omnem denique honorem, qui cum | Vnigeniti aliqua exceptione Patri delatus fuerit, quasi communem Patris atque Vnigeniti iniuriam Pater ad ulciscendum propria manu consur145 get. In eo proinde quod subicitur : Deus erat Verbum, Filium Patri consubstantialem attende. Nempe cum sit unus solus Deus, dicente Moyse ad Israel : Deus tuus Deus unus est, quandoquidem Verbum Deus est, uere profecto Deus est, qui et Pater ; et qui a Patre accepit diuinitatis essentiam, accepit 150 utique ut eandem habeat cum ipso substantiam. Ecce palam est, quanta et quam inexcogitabilis sit paternae dilectionis in Filium abundantia, et quam dulcis ac uehemens fontis in fontem dulcedinis impetus. Dedit Pater Filio suo, ut sit in ipso

3e

uelut intimus, uelut unice carissimus, uelut Patri simillimus,

155 dedit ut sit apud Patrem uelut in maiestate, in uirtute atque in aeternitate coaequalis ; dedit etiam ut sit eiusdem omnino cum ipso substantiae atque naturae. Adiecit quoque ut sicut ipse principium est Filio suo, sic Filius quoque principium sit Spiritui Sancto, ut sicut a Patre procedit Spiritus Sanctus, sic

16o etiam procedat a Filio. Ipse enim Spiritus Sanctus caritas est et fons caritatis ab utroque emanans, propter quod et caritas dicitur Patris et Filii, eo quod una uoluntate utriusque et pari caritate ipse qui caritas est ab utroque procedat. Vides certe quam admirabilis et quam copiosa est in beata illa Trinitate 165 plenitudo caritatis, et quantus torrens sacrosanctae uoluptatis, de cuius plenitudine Pater totum eructat Filio et Filius itidem cum Patre totum eructat Spiritui Sancto, ut sint hi tres unus fons caritatis et nusquam claudicet caritas unitatis, cum unitas caritatis ibi feliciter regnet. Porro licet in sacrosanctae 170 Trinitatis indiuidua unitate nihil sit prorsus, quod non sit summe mirabile summeque reuerendum, non |mirandum est,

si aliquid potioris aut potentioris priuilegii habeat caritas in ipso summo ac principali fonte suo. Sane qui potens est efficere ut qui adhaeret Deo wnus spiritus sit cum eo, numquid deinceps 175 mirabile erit, si in ipsius uirtute ac ueritate Pater et Filius et

Spiritus Sanctus, quorum singulus quisque caritas est, una prorsus caritas sint, unius caritas essentiae atque unius essentia caritatis ? 137 Mt. 11, 27. 138 Io. 1, 1. 29. 174 1 Cot. 6, 17.

161 emanans] emanens ms

145 Io. 1, 1.

147 Deut. 6, 4.

Mc. 12,

39b

SERMO XIIII, 5-6

I29

05s Videmus utique in his finibus nostris ab illo fonte remotis-

180

185

simis, quomodo amor satagat ubique pro principatu suo, et regnare contendat secundum genera et species suas, siue bonus apud bonos siue malus apud malos. Eam siquidem sibi uim inolitam habet naturaliter, ut quos ceperit, uiolenter trahat ad unitatis appetentiam, eo sane fortior quo dulcior eoque dulcior, quo unitati propinquior. Omnia denique uincula necessitudinum humanarum seu parentum ad liberos seu liberorum ad parentes, seu quod his fortius et arctius est sponsi ad sponsam et sponsae ad sponsum suum, seu quaecumque alia foedera

190

205

multiformis

societatis humanae,

amori

utique

militant, eoque trahente ad simplex unitatis principium aut eunt aut ire nituntur. Et amoris quidem ducatum sequuntur, bene si ille bonus est, male si malus est. Verumtamen qualiscumque et quicumque amor ueri illius atque aeterni amoris similitudinem non minimam praefert, si sit qui obseruare non negligat.

6. Nec solum in rationali creatura sed in his quoque quae solo appetitu aguntur, domesticis assidue erudimur exemplis, quamquam ipsa assiduitate uiluerint. Ludit tamen sapientia Dei coram Patre suo passim in orbe terrarum, et coram illis quoque, qui ludenti sapientiae exultando atque admirando alludere didicerunt, et signa amoris illius superni ac similitudines non | ignobiles ingerit oculis nostris. Nam ut illo cui se ipsa sapientia Dei comparauit utamur exemplo, uidemus, quomodo gallina afficitur ad pullos suos, quam tenere et quam crebro eos confoueat et iterato parturiat, et quo dulcescit affectu, eo magis uoce raucescit et mirum in modum, quo ma-

gis raucescit, eo magis pullis dulcescit. Quid quod ut omnimodis in quemdam quasi affectum amoris transeat, procedit non uoce tantum rauca sed horrida plumis et corpore marcida et discursu sollicita et ministerio sedula et excubatione peruigil et inexcubatione profusa ? Numquid non et oues animantium mitissimae continuo, ut agni eis nascuntur, uirtutem sui affectus exserunt, pio balatu, lactatione dulci, deductione iugi, 2I

Ez

propugnatione uehementi ? Mox denique cornua sumunt et pro eorum salute usque in mortem propriam ipsis armantur. Tu forte istiusmodi ludos uocaueris et uere nimirum, sed ludos

serios, quia sapientia Dei est quae ludit, uiderit spectator ludorum, ne ludenti illudat et audiat : Cecinimus nobts et mon

saltastis. Colludat potius ipse et saltet atque tripudiet coram arca Domini sapientia Dei Patris, quae a summo caritatis

197 Cf. Augustinus, Tractatus in Ioannem XXIV 1 : PL 35, 1595 ; CC XXXVI, 244. 198 Cf. Prou. 8, 31. 203 Cf. Mt. 23, 37. 218 Cf. Mt. 11, 17. 219 Cf. z- Reg. 67 16:

dors

à

I30

SERMO XIIII, 6-7

culmine radios quosdam lucidissimos per speculum creaturae uisibilis emittit usque ad has tenebras nostras. Vere enim in omni creatura et rationabili et irrationabili nihil sine uoce est, 225

nihil sine lingua ; et omnia nobis caritatis aeternae ineffabile mysterium in insitis sibi naturalis appetitus affectibus interpretantur, si sit qui curet aduertere. Alioquin et ipsa muta nobis et nos surdi eis sumus. 7. Porro ut de irrationali ad praesens sileamus affectu, si amoris uirtus par amicorum sociale unum uolendo et unum

230

nolendo in unum ligat, | si matrum ad filios tanta eiusdem

4ort»

uehementia est,:ut multimoda effusione uix seipsum queat explicare et affectione propensa quasi introrsus denuo uideantur rapere uiscera sua, et sponsi denique ac sponsae dulcissimus ille ac ceteris praedictis uiolentior amor eo usque ambos 255

uniat, ut sint duo în carne una, si postremo is qui solus ante-

dictorum beatus est animae rationalis amor ad creatorem suum eatenus ad unitatem trahit, ut qui adhaeret Deo unus spiritus sit cum eo, quid, quaeso, poterit caritas in ipso fonte originis suae ? Quis iam miretur si fons dilectionis illic sane, 240 ubi oritur, et impetu uehementior et saltu iucundior et ebullitione profusior et gustu dulcior et puritate sincerior et uirtute potentior sit ? Aut in quo miraculum caritatis in beata Trinitate prae ceteris uirtutibus quas passim in creatura rationabili operatur poterit demonstrari, nisi ut in eius uirtute mirabili 245 atque supereminenti una sit beatae Trinitatis essentia, quae ubique in bene amantibus facit, ut sit cor eorum unum et anima una ? In aliis denique unio, hic unitas est. In aliis operatur bene dumtaxat amantibus, hic non operatur quidpiam sed oritur et affluat et inundat ab unoquoque in singulos 250 et a singulis in unumquemque. Filius nempe pari prorsus dilectione, qua a Patre diligitur, diligit et ipse Patrem suum, occurrens tali et tanto Patri sicut decet talem et tantum Filium occurrere, ad aequam omnimodi amoris uicissitudinem sicut de eo scriptum est : Et occursus eius usque ad summum 255 erus. Occurrere quippe ex aequo respondere est, sicut et illud dictum est a Filio itidem ad Patrem : Exsurge in occursum meum et wide. Spiritus quoque Sanctus, qui est ca-|ritas ab utroque procedens coaequali dilectione recurrit ad principium suum Patrem atque Vnigenitum eius, a quibus fons etiam ipse 229 Cf. Aclredus, De spirituali amicitia Y: PL 195, 665 D ; 667 B-C. 19, a 237 1 Cor. 6, 17. 246 Cf. Act. 4, 32. 254 Ps. 18, 7. 58,

r^

240 uehementiot] uehementiorem zz; ^ 258 procedens] procendens zzs

235 Mt. 256 Ps.

40V

SERMO XIIII, 7-8 260

265

270

I3I

uiuus atque indeficiens emanat, et tota eos profecto quae ipse est dilectione amplectitur.

8. Proinde quoniam gemina est natura caritatis, ut sit non solum beneuola sed etiam cum potest benefica, placuit caritati illi summae atque aeternae, ut faceret etiam creaturam sui capacem suique participatione beatam. Sed et gloria caritatis haec est, ut cum plena sit, sit etiam liberalis in egenos et de plenitudine sua eructet his, qui non habent, quatenus oleum effusum uere sit nomen eius. Alioquin thesaurus absconditus et caritas occultata, quae utilitas in utrisque ? Denique cum tam superabundet caritas horum trium ad se inuicem, quomodo non se inuicem singuli iuxta omnem uirtutem suam clarificarent ? Pater, inquit Filius, clarifica Filium

tuum

ut

Filius tuus clarificet te. De Spiritu quoque Sancto Filius itidem dicit : IUe me clarificabit cum uenerit. Proinde si summo studio 27)

280

nobis prouidendum est et is operum nostrorum finis incumbit, ut Deus in omnibus quae agimus, glorificetur, quanto magis Deus, qui solus nouit quam sit ipse omni honore dignissimus, nomini sancto suo omnimodam utique gloriam debet ? Cui rei et ipse attestatur, cum crebro dicat in scripturis : Propter me faciam seu propter nomen meum seu propter Dauid seruum meum, qui est Christus. Itaque omnium operum Dei geminus est finis : participatio caritatis suae ad beatificandam creaturam, et ex beatificatione creaturae caritatis suae clarificatio.

Et quoniam caritatis participatio constat in largitione donorum atque |in effusione miserationum, mirabili dispensatione sapientissimae caritatis Dei procuratum est, ut post donationes gratuitas miseria multiplex subintraret, quatenus miserationibus eius infinitis esset locus copiosus et ubi abundauit miseria, superabundauit misericordia. Sic sane contem290 platorum optimus ad hunc finem gloriae Dei cuncta retulit et cuncta nos referre docuit, cum de caeco nato interrogatus causam caecitatis operum Dei manifestationem fuisse respondit. Causam quoque mortis Lazari eodem fine absoluit. Nec dissimiliter Paulus profundissimas quaestiones, cur concluserit 285

295

300

Deus omnia in incredulitate et cur subintrauerit delictum, et

cur concluserit scriptura omnia sub peccato, omnes breui compendio enodauit, causas earumdem rerum consequenter annectens, ut misericordia Dei emineat, ut gratia superabundans clarescat, ut promissio Iesu Christi daretur credentibus. Ex praedictis manifestissime claret, quia siue praedestina-

267 Cf. Cant. 1, 2. 280 Cf. Is. 48, 9. 293. Cf. To: X1; 4.

Cf. Eccli: 20; 32: 29251017 274 Io. 16, 14. (EISE 7482 288 Cf. Rom. 5, 20. 292 Cf. Io. 9, 3. 295 Cf. Rom. 5, 20. 299 Cf. Gal. 5, 22.

4ovb

132

SERMO XIIII, 8-XV, 1

tionis sanctorum siue dilectionis Dei ad sanctos et principium et finis est caritas beatae Trinitatis, qua se totam diligit ex se tota. Principium sane est, quoniam causa perpetua et de propria benignitate plenissima. Finis uero, in cuius glorificationem 305 et dilectio ipsa et omnis dilectionis fructus feliciter consummatur. In hoc nimirum fine beata electorum Dei ecclesia requiescit in fine sine fine, glorificans beatae Trinitatis in caritate admirabili atque incomprehensibili felicissimam atque indiuiduam unitatem, cuius gratuita emanatione ad ipsam et 310 ipsa diligi meruit et praedestinari et iustificari et glorificari. 9. Sed iam tenipus est, ut digitum supponam ori meo et insiplentiae meae atque temeritatis ueniam supplex petam. Vehementer quippe excedunt mensuram meam atque scientiam |quae utr pollutus labiis ego contingere ausus sum. Sane 315; uel corrigiam calceamenti Christi non dico soluere sed tangere

multum quidem est ad me, quanto magis caput eius aurum optimum et coronam capitis eius indignis digitis contrectare, pondus super me tollere est et ponderosum nimis ? Sed nunc ignosce temeritati meae, Domine Iesu, quia quod insipiens 320 factus sum, caritas tua coegit me aut certe desiderium caritatis. Fiat nobis, Domine, ordinante misericordia tua, ut so-

brietas et caritas fines suos in nobis singulae sortiantur, quatenus et illa finem debitum non excedat et ista finem optatum comprehendat, qui uiuis et regnas cum Deo Patre in unitate 32; Spiritus Sancti Deus

per omnia

saecula

saeculorum.

Amen.

EXPLICIT SERMO XIIII.

SERMO

XV

INciPiT XV. Quod capilli, crines et comae idem sunt sed ratio nominum diuersa. Quid sit quod Nazaraei caesariem suam tam studiose nutrierint. Quae mulier illa quae Samsonem dormientem caesarie sua nudauerit. Quomodo haec laus sponsae illi laudi consonet capil5

lorum Iesu, qua lanae mundae

assimilantur a Ioanne.

I. Comae illus sicut elatae palmarum, nigrae quasi coruus. Laudi capitis sponsi laus comarum consequenter satis annec-

titur, quod capiti ipsi nimirum non tam cohaereant quam in-

914 Is. 6, 5.

315 Cf. Io. 1, 27.

XV, 6 Cant. 5, 11 (ilius] eius V/7g.).

4112

SERMO

XV, r-2

I33

haereant, et post laudem capitis primi in ipsam seriem laudaro tionis occurrant. Ceterum si exteriorem faciem huius laudis attendas, laus ista laudis nihil habet et non nihil utique uitu-

peru, quae speciosum forma prae filiis hominum. nigredini corui assimilare non timet. Sed ingredere quicumque ad nuptias properas, quicumque ad nuptiale carmen accedis, ingre-

15 dere, benedicte Domini, cur foris stas ? Alta sunt et inaccessi-

bilia cubiculi secreta, et quo dulciora,eo sane et occultiora thalami regalis mysteria, nec nisi amicis ostium |patet. Denique gloria est Dei celare uerbum quod solis dilectis suis ac dilectoribus

eructat,

et de dilecto animae

suae

411?

Pater dicit,

2o quoniam non audietur foris uox eius. Foris ergo sicut alibi dicitur, foris canes, foris iracundi et queruli, foris etiam fraternae

salutis aemuli, qui nec patre rogante ingredi acquiescunt, foris et illi qui oleum non habent secum, quo possint intrare ad nuptias, foris denique omnes illi, qui gaudium nuptiale non 25 norunt, et in ea quae foris sunt totos se proh pudor effuderunt. Nos proinde si ad ostium cubiculi humiliter accedamus, et, pie ac fiducialiter pulsemus, scio quia ostiarius benignissimus est et nouit nos ex nomine et confestim aperiet nobis. 2. Conferatur ergo, si placet, huic comarum sponsi praeco30 nio laus illa capillorum eius, qualem se dicit uidisse Ioannes in Apocalipsi. Cafilli, inquit, etus erant sicut lana alba, candidi sicut nix. Si duo hi sermones conferantur ad inuicem, quod ad superficiem attinet, aduersa se fronte compugnant. Siquidem et durae et excelsae arbores lanae mundae comparantur, et 35 nigredo corui niuis confertur albedini. Itaque in superficie litterali uelut extra ostium dissonantia est, sed post ingressum thalami sapientia omnia suauiter disponente iurgium nullum et concordia summa est. Primo autem illud obseruandum quod capilli, crines et comae idem sunt, quia eamdem capitis caesa40 riem nominant sed ratio nominum diuersa est. Capilli namque quoquomodo se in capite habeant, et omnes dicuntur capilli et singuli. Porro capilli decenter intorti crines uocantur. Proinde caesaries studiose compta et sua lege disposita coma dicitur. Nec sine causa sponsus in laude sponsae primum capillos, 45 deinde etiam crinem commendat,

sed certa nimirum ratione

quod profectus amoris sit etiam decoris incrementum et di-

lec-|tionis ac laudationis sponsi incentiuum. Denique sponsi

uox est : Vulnerasti cor meum, soror mea sponsa, uulnerasti cor

meum in uno oculorum tuorum et in uno crine colli tui. Geminae so huic laudationi, qua sponsus eam praeuenit, hoc loco sponsa et

12 Ps. 44, 5. Mt. 25, 11. II

18 Prou. 25, 2. 20 Is. 42, 2. CA Apoc: 22, I5: 23 Cf. 23/25 Cf. Lc. 12; 36. 381 Apoc. 1, 14. 48 Cant. 4, 9. XVII

AIV»

I34

SERMO XV, 2-3

55

hoc tempore simplici hac laude respondit, ut comam eius hoc modo commendaret. Porro in consequentibus comas etiam capitis sponsae a sponso inuenio cum capite collaudatas. Caput, inquit, tuum ut Carmelus et comae capitis tui sicut purpura regis uincta canalibus.

6o

3. Itaque ut de capillis aliquid primum dicatur, Dominus Iesus cum constantiam martyrii discipulis suis euangelizaret jraeparans montes in uirtute sua accinctus potentia, hoc sermone usus inuenitur : Cafilli capitis uestri omnes numerati sunt. Et item : Capillus de capite uestro non peribit. Proinde tanta fuit huius uirtus sermonis,

ut hoc uerbo

coeli firmarentur, tunc

maxime cum Spiritus Paraclitus a Patre missus in nomine Iesu suggereret eis haec et alia quae dixerat eis. Capilli igitur martyrum capiti inhaerentes cogitationes atque affectiones mentis 65 sunt, in caritate Christi firmiter radicatae, et innumera multi-

79

tudine sua contra omnem fortitudinem huius mundi uelut uirtutem quandam exercitus copiosi coadunantes. Tales denique capilli cum ferro inciduntur nec uulnus habent nec liuorem, sed quadam insensibili uirtute patientes animum et ornant et muniunt. Et quanta putas huiuscemodi cogitationum subtilitas et numerositas in mentibus uirorum fortium succrescere

conturbat

consueuit,

Deus

cum

turbo

profundum

persecutionis

maris,

sonum

imminet,

cum

fluctuum |eius ?

Numquid non continuo suscitatur Iesus, qui forte ante dormierat, numquid non orationum sagittae tunc exacuuntur, numquid non meditationum faces ig-[nescunt, numquid non exhortationes euangelicae atque propheticae tunc saepius replicantur, numquid non reuoluuntur iudicia Dei a saeculo, numquid non occurrunt hinc inde fortissima uirtutum exem80 pla et quod his omnibus animum fortius roborat, dominicae memoria passionis, et superuenturae gloriae pondus quod momentaneae passiones huius temporis supra modum in sublimitate immensum efficiunt ? Vere et absque dubio huiuscemodi capilli non de ipsa martyrum mente sed a capite suo, 85 quod est Christus, originem ducunt, teste illo qui ait : Non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est. Ei ergo numerantur, a quo et dantur, et ipsi non pereunt, a quo et nunc custodiuntur et in fine remunerabuntur. Quidni glorietur et dicat quisquis huius75

54 Cant. 7, 5. 58 Ps. 64, 7. 59 Lc. 12, 7. 32, 6. 62 Cf. Io. 14, 26. 65 Cf. Eph. 5, 17. 8, 24. 82 Cf. Rom. 8, 18. 86 2 Cor. 5, 5.

XV, 55 uincta] iuncta zz:

85 teste] stelle zz

60 Lc. 21, 18. 73 Ps. 64, 8.

61 Cf. Ps. 74 C£. Mt.

41vb

SERMO XV, 3-5

135

9o cemodi capillis abundat quia plures sunt nobiscum quam cum illis ? Et hoc pro numerositate eorum. 4. Pro uirtute autem quidni laetus decantet : S? consistant aduersum me castra, non timebit cor meum ? Vnum denique tantum in tam mirabili capillorum istorum uirtute periculum 95 est, nequando quis forte sic glorietur in eis quasi aliunde radicem trahant quam ab illo, de quo dictum est : Caput uiri Christus. De illo nimirum fortis illa martyrum uox est : Dominus uirtutum nobiscum, susceptor noster Deus Iacob. 5. Cautus esto quisquis hac benedictione praeuentus es ad1o00 haerere capiti tuo et ornare caput tuum, ut de sola eius gloria sollicitus, tu quoque uicissim glorificeris ab ipso. Memento et recogita quia ipse creat capillos quorum tanta uirtus est, ipse numerat, ipse abluit, ipse disponit, ipse custodit. Creat per Spiritum Sanctum suggerendo, numerat multiplicando per 10; gratiam, abluit per compunctionem sanctificando, per discretionem moderando disponit, humilitatem largiendo custodit. Attende quam benignus creator, quam munificus |munerator, quam pius sanctificator, quam prouidus rector, et quam postremo prouidus tutor et custos. Non est iam quod capillos 119 huiuscemodi

sic excultos,

sicque

dispositos,

comam

dicere

uerearis capiti sponsi decentissime congruentem. Vae tepiditati nostrae, qui cogitationum nostrarum tam negligentes sumus, qui cordis nostri quod omni custodia seruare praecipimur tam prodigi inuenimur, adeo in lucra nostra segnes, tam 115 in damna praecipites. Cum firmam ex ore ipsius ueritatis promissionem teneamus quod capilli capitis nostri omnes numerati sunt et omnis pia ac sancta cogitatio in aeterna illa beatitudine suae gloriae debeat expectare portionem, cur omni studio huic multiplicationi non insistimus ? Cur aliqua hora nos fugit, i cur uel momentum praeteruolat ? Neque enim ad solos martyres haec facta est repromissio, quamquam de ipsis specialiter dictum sit, quia apud Dominum est merces eorum et cogitatio eorum apud altissimum. Ypsi sane capiti suo firmissime adhaerendo uirtutem inuincibilem prae ceteris consecuti sunt, 12; quos neque praesentia neque futura nec aliqua prorsus creatura in tam uariis tamque exquisitis suppliciis a capite suo auellere

potuit.

113 Cf. 97 Ps. 45, 8. 96 1 Cor. 11, 3. 92 Ps. 26, 5. 90 4 Reg. 6, 16. 122 Sap. 5, 119 Cf. Persius, Sazirae 5, 155. 116 Lc. 12, 7. Prou. 4, 23. 126 Cf. 1 Cot. 3, 22. 125 Cf. Rom. 8, 38-39. 16 (eorum] illorum 1/7z.).

4213

136

SERMO XV, 6

6. Fuerunt tamen, proh dolor, non pauci in eis, quorum defluxerunt capilli et tormentorum interrogationibus respondere 13o non ualuerunt. Cur hoc eis accidisse putaueris, nisi quia aut de se nimium aut de capite suo modicum praesumpserunt ? Fixum est quia quicumque ponunt carnem bracchium suum caro sunt, et equi eorum si quos parauerunt ad diem praelii, in die illa caro esse inuenientur et non spiritus. Exemplo nobis 15; est magnus athleta Domini, Samson, uirorum fortissimus, qui

cum esset Nazareus Domini, tantae uirtutis priuilegium prae cunctis mortalibus le-|gibus legitur obtinuisse et uirtus eius in capillis capitis eius. Sed heu, quomodo emarcuit fortis nec in bello et absque ictu et impetu ? Proh pudor, in gremio mere140 tricis collapsa est repente omnis fortitudo eius, et dormiente furtiue surrepta. Quaenam putas mulier ista, quae sic uiris fortibus furtim illudit, et amorem

simulans,

dum

427°

dormiunt

ipsi, in malum eorum ipsa uigilat sicut nouacula acuta dolum faciens ? Puto quia mulier haec uanae gloriae libido est, mulier 145 utique quo gestu mollior et alloquio, eo illecebris et insidiis fortior. Heu, quot et quantas strages haec mulier uirorum fortium dedit in terra uiuentium, quot sacras caesaries abstulit in nouacula sua, quot nudauit capita, quot oculos excaecauit. Et obserua quam multiplici primum interrogatione Samson a 15;o muliere pulsatus, nouissime aperuit ei, quoniam in capillis eius omnis haec esset fortitudo. Qui enim uiros fortes in auribus eorum beatificant, qui gesta eorum fortia enarrant, extollunt atque magnificant, numquid non quasi admirando ipsos subtiliter interrogant id, quod de Domino Iudaei percunctan155 tur, unde huic sapientia haec et uirtutes ? Hoc modo Samsonem

nostrum in nouacula sua decipere moliti sunt qui cum laude fraudulenta dicebant : Quid tibi et nobis Iesu, Fili Dei ? Scimus quia sis sanctus Dei. Ceterum Samson noster quomodo huic resistendum sit illecebrae, confestim edocuit quia increpans 160 non sinebat eos loqui. Enimuero si nitidior sit oleo guttur mulieris huius, nouissimum eius acutum est quasi gladius biceps et amarum quasi absinthium. Ingreditur blande sed in nouissimo mordebit ut coluber et quasi regulus uenena diffundet, propterea quicumque uir fortis es, si uere fortis es, caue ne in hac inter-

16; rogatione mollescas, quia quaecumque loquitur mulier ista aduersum te, coniuratio est. In ore habet bene-|dictionem sed in corde prorsus maledictionem, in sinu nouaculam et a tergo Philistiim. Increpa continuo, increpa uehementer et ne sinas

132 i5) 159 165

Cf. Ier. 17, 5. 134 Cf. Is. 31, 5. 135 Cf. 7 143 Cf. Ps. 51, 4. 155 Mt. 15, 54. Lc. 4, 41. 161 Cf. Prou. 5, 4. 162 Prou. Cf. Is. 8, r2.

Iudic. 16. 136 Cf. Iudic. 157 Mt. 8, 29. Mc. 1, 24. 23, 31-32 (quasi] sicut T//g.). ' A piae j

42v9

SERMO XV, 6-7

137

aliquatenus loqui, qui dum laudant te, aduersum te iurant, 170 beatificando decipiunt et extollendo deiciunt. 7. Itaque si capillorum istorum rationem aduertisti, perpen-

dis ut arbitror, cur comas sponsi palmis sponsa comparauerit. Palma siquidem translato quidem uocabulo sed translatione uulgatissima uictoria dicitur, quae uelut euidens insigne 175 uictoriae in fine certaminum uincentibus datur. Propter quod in Apocalipsi ki qui uenerunt de magna tribulatione et stolas

suas lauerunt in sanguine agni, palmas dicuntur habuisse in manibus suis. Qua in re quid aliud nobis significatum est quam uirtus patientiae, per quam in hac uita feliciter trium180 pharunt uel merces patientiae ex qua felicissime in illa uita glorificati sunt ? Siquidem etiam haec in medio inimicorum suorum patientia dominatur, in medio certaminum suorum quasi uictrix laetabunda procedit, gloriae suae secum insignia circumferens,

spe gaudens, in tribulationibus

exultans,

et in

18; omnibus Deo gratias agens. Denique ad instar palmae quo plus oneratur, plus proficit, et quo premitur amplius, tanto se fortius ad alta sustollit. Numquid non bene uirtus haec palma dicitur siue uictoria, quae eo ipso uincit, quo uicta seu uincenda putatur, quaecumque mundus aestimat detrimenta, haec in 190 sua lucra conuertit, de tribulatione reportat auxilium, tristitiam commutat in gaudium, multitudinem dolorum in multitudinem uertit consolationum ? Bene protomartyr noster Stephanus,

id est coronatus,

dictus est ; quoniam non coro-

nandus tantum in glorificatione sua, sed hic etiam coronatus 195 in patientia sua. Hinc uo-|ces illae martyrum in citharis suis : Domine, ut scuto bonae uoluntatis tuae coronasti nos ; Domine

in uirtute tua laetabitur vex et super salutare tuum exultabit uehementer. Itemque : Non timebimus, inquit, dum turbabitur terra quoniam Dominus uirtutum nobiscum, a quo etiam flumi200 nis impetus laetificat ciuitatem Dei. Sed et laetabunda uox illa : Insurgentibus, inquit, im me malignantibus audiet auris mea, iustus ut palma florebit. Ecce quomodo impiis spineam coronam plectentibus iusti a Domino se interim coronari gloriantur, quoniam in uirtute Dei, quae est patientia Christi, Christo se 205 quasi reges conregnare confidunt. Et quoniam in spe gaudii et gaudio spei suae inter pressuras suas aeternae uitae pignus anticipant, uelut inaurem sibi dari arbitrantur a Spiritu Sancto, quoniam iustus ut palma florebit. Sciendum tamen quia 176 Apoc. 7, 14. 197 Ps. 20, 2.

Ps. 91, 15.

207 dati] diu zzs

1v? C£. Apoc. 7, 9. 198 Ps. 45, 3-8.

189 Cf. Phil. 5, 7.

199 Ps. 45, 5.

196 Ps. 5, 15.

201 Ps. 91, 12-13.

208

42vb

138

SERMO XV, 7-8

non omnis iustorum patientia continuo etiam iucunda est nec 210 omnium cum Paulo dicere est : Non solum autem, sed et gloriamur in tribulationibus. Eminentium atque elatarum palmarum ista profecto gloriatio est, quae in id proceritatis et gloriae gradatim profecerunt secundum benedictiones, quas dedit eis legislator, ut irent de uirtute in uirtutem et de palmis excresce21; rent usque ad elatas palmarum. Magnum certe est de istiusmodi arbore aliquem ramum in manu tulisse ad procedendum in obuiam Domino Iesu ; maiüs est de huius arboris germine aliquid fideliter intra atria Dei plantasse ; adhuc amplius est florentem illic palmam cernere ; sed multo iucundius uidere 220 fructificantem et dicere : Ascendam in palmam et apprehendam fructus eius. Itaque ramum palmae sibi praecidit, qui licet nondum ad omnia sufferenda patientiae uirtutem induerit ea maxime, quae a proximis inferuntur, corporales tamen molestias | et aegritudinum ac necessitatum calamitates lenitate 437* 225 patientiae temperat ; et quasi oblatum calicem de manu Domini sine murmure sumit et dicit : Calicem salutaris accipiam et nomen Domini inuocabo. 8. Porro alii non hac mensura patientiae contenti, undecumque illatas molestias patienter portare disponunt, et non fieri 23o malum in ciuitate, quod Dominus non faciat, plena fide existimantes, nihil penitus intorquent in proximum, lesum esse sciunt qui contrahat mare et ipsum nihilominus esse qui imperat mari, et qui diuidit illud, quando uult et cum uult, nihil-

ominus graditur super fluctus eius. Ergo a Iesu nihil fieri 235 credunt nisi secundum nomen eius, nil nisi pie, nil nisi salubri-

ter, et in hac spe propositi sui radices altius mittunt plantati in domo Domini et similitudini mortis Christi complantata. Florent proinde cum in spe gloriae aeternae patientia ipsa dulcescit et animus gaudens, sicut scriptum est, aetatem flori-

24o dam. facit. Flores autem etiam fructus producunt, cum spes gaudii in quoddam gaudium spei conualuit, et praelibationes ipsae aeternae laetitiae non sine immensa laetitia decerpuntur. Experiuntur itaque, qui huiusmodi sunt, quae sint illae primitiae spiritus et quam dulces illi spiritualis palmae fructus, 245 sicut ait apostolus : Justitia et pax et gaudium in Spiritu Sancto. Quicumque huiusmodi est, uere magnus est, neque de breuium atque humilium arborum grege, sed quasi palma exaltatus est in Cades, ut cum ipsis glorietur et dicat : Non solum autem sed 210 Rom. 5, 3. 229 Cf. Am. 5, 6. 239 Prou. 17, 22. $> 5-

213/214 Ps. 85, 8. 234 Cf. Mt. 14, 25. 245 Rom. 14, 17.

221 praecidit] praescidit zzs

220 Cant. 7, 8. 226 Ps. 115, I5. 236 Ps. 91, 14. 237 Rom. 6, 5. 247 Cf. Eccli. 24, 18. 248 Rom.

237 complantati] complanti zz:

SERMO

XV, 8-9

I39

et gloriamur in tribulationibus. Non solum, inquit, in spe gloriae 250 filiorum Dei, ut in flore tantum

sit gaudium nostrum, sed in

1psis quoque tribulationibus nostris pro fructu, quem ex ipsis iam carpimus, est gloriatio nostra. Probauimus quippe, et continue probauimus, quam copiosus et dulcis, quam iucundus, | quamque salubris ac uitalis sit ipsarum tribulationem 437b 255 fructus. Primus et ipse non modicus, quod informant ad patientiam, quam sine ipsis doceri penitus impossibile est ; secundus quod per ipsas patientia mediante impuritas omnis a nobis, dum probatur, excoquitur. Tertius quod iam per ipsas purgati in quandam serenitatem conscientiae subito innoua26o mur et puras manus faciemque in oleo exhilaratam cum fiducia attollimus

dicentes

: Tu es patientia mea, Domine,

et in te

sperans non infirmabor neque confundar in aeternum. Ita ergo uia testimoniorum siue martyriorum Dei uia primum arctissima est ; demum sit latissima atque laetissima, cum ex tribula265 tione mediante patientiae palma spes post modicum germinat, et ipsa praeparat uiam ante faciem caritatis, qui cum perambulare coepit, ipsa mox ponit in uia gressus suos et exultat ut gigas ad currendam uiam.

9. Hoc solum praecelsis istis arboribus summopere metuen270 dum

est, ne forte glorientur in immensum,

ne altitudinem

suam ipsae mirentur, ne prae altitudine sui Altissimum, qui in coelis est, non considerent, et nequando dicat aliqua ex ipsis apud semetipsam : Ego me arbitror comprehendisse. Formidandam sane est a sententia uigilum, ne quid ab eis terribile 275 decernatur super eas, et nequando clamet sanctus ac uigil de coelo : Succidite arborem et raecidite vamos eius, et dispergite fructus eius. Istud quippe solum elatis palmarum de coelis formidandum est iudicium. Vnicum denique elatis palmarum standi subsidium est, ut quo sunt elatiores, eo sint humiliores,

28o et quanto magnae sunt omnibus, se et in omnibus humilient. Enimuero si fuerit altitudini humilitas impar, aliquid minus a perfecto habebit iustitiae pulchritudo, nec erit geminae uirtutis aequa proportio. Ergo ut elatae palmarum omni naeuo elationis careant, et ab omni |sint suspicione uanitatis immunes,

285 in similitudinem corui nigrescant et habitu inueniantur ut coruus. Dicam manifestius : Sint alti, non alta sapientes sed humiles et humilibus consentientes. Ascendant usque ad coelos ; sed ne sicut unus de principibus cadant, descendant DS:325501: 261 Ps. 70, 5. 249 Rom. 5, 2. 2491 GC Phil $3127 268 Ps. 18, 6. 84, 14. 287 Cf. Ps. 106, 26. V jg.).

276 praecidite] praescidite zz

267 Cf. Ps. 262 Ps. 30, 2. 296 Dan. 4, 11 (atque] et

45"*

LI

I40

SERMO

XV, 9-1o

prudenter usque ad abyssos. Paulum feliciter aemulentur et 290 prospere sequantur mente excedentem Deo, sed subinde nihilominus Paulum prosequantur redeuntem ad nos et sobrium factum nobis. Denique inter ipsos mirabiles excessus suos propriae nigredinis despicabilis imago uultui eorum semper occurrat, et sublimium ruina uirorum oculis ipsorum 295 oportune atque importune ingeratur, et diuinorum facies iudiciorum in faciem eorum sine intermissione respondeat. Io. Puto quia illa Ioannis uisio, quomodo huic sermoni sponsae nihil dissonum habeat sed consonum totum, manifeste satis

ex praedictis eluceat. Sane quod capillos filii hominis lanae 3oo mundae comparavit, utique et sanctam patientiae lenitatem, quae in sancti sanctorum sublimi maiestate eminet, dedit intelligi.Ipsa quoque patientiae mansuetudo, quantum in se habeat humilitatis candorem, adiuncta niuis similitudo demonstrat.

Denique has geminas uirtutes quasi gemellas et parili mensura 3o; combinatas Dominus in seipso et considerandas et imitandas

proponit. Discite, inquit, a me quia mitis sum et humilis corde, et inuentetis requiem animabus uestris. Alioquin requies non erit sed inquietudo grauis et schisma in corpore uirtutum implacabile, si aut mansuetudo pondere careat humilitatis, aut humi-

310 litate leuitas defuerit mansuetudinis. Ergo quod ad uirtutis substantiam attinet ista corui nigredo et ille candor niuis aut idem sunt aut non multum ab inuicem differunt. Denique nigredo corui est spontanea sui abiectio hominem sibi et mundo despicabilem praebens. |Niuis autem candor est humi- 45*h

31; lis mentis affectio mentem illustrans, ac diuinae maiestati per

uoluntariam subiectionem gratificans. Ita illa nigredo hunc format candorem, candor nihilominus ille istam serenat nigredinem. Nigredo et exteriorem hominem abicit, et subicit interiorem ; candor autem et interiorem renouat et exteriorem

320 sanat, ut dicere possit mens utroque affecta colore sic nigra et sic candida : Nigra sum sed formosa, filiae Ierusalem. Sed huius modus sermonis iam finem efflagitat, quem ipsum esse optamus et petimus, ut in eorum capillorum numero, qui omnes numerati sunt et de quibus nullus peribit, nos inueniri 32; mereamur, praestante capite nostro Vnigenito Dei Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

EXPLICIT SERMO XV.

290 C£. 2 Cor. 5, 15.

306 Mt. 11, 29.

821 Cant. 1, 4.

323 Cf. Mt. 1o, 30.

SERMO XVI INciPiT XVI. Quod per oculos sponsi illi designantur qui Verbi incarnati uisione frui meruerunt. Cur idem oculi columbae dicantur a sponsa siue ab Isaia uel ab ipso Domino. Cur idem etiam nunc nubibus, nunc serpentibus comparentur.

5

I. Oculi eius columbae super riuos aquarum, quae lacte sunt lotae, et resident tuxta fluenta plenissima. Post laudem capitis et comarum ad oculos dilecti attollit dilecta oculos suos. In quorum contemplatione longiuscule eam haesisse perspicuum est, quae nimirum in eorum laude non simili est usa compendio 10 quo et in ceteris. Oculi sane dilecti amoris illices eiusque interpretes totam lustranti sponsae pulchritudinem sponsi non nihil morarum fecerunt, ut in eis tenacius figeret oculum,

et protractiore eos laude efferrat, et blandiore ambiret eloquio. Nec latere potest, qui ipsi sint in euidenti nimirum atque in 15 eminenti constituti, magnaeque locum gloriae in uul-|tu glo- 44 riae sortiti. Hi sunt etenim qui enarrant ipsi gloriam suam dicentes : Vidimus gloriam eius, gloriam quasi Vnigeniti a Patre. Quos quidem oculos sponsi haud dubium dixerim quia, teste apostolo, nemo scit hominum quae sint in homine nisi spiritus 20 hominis, qui in ipso est, ita et quae Dei sunt, nemo

nouit nist

spiritus Dei. Ad quod etiam probandum testem inuocat Isaiam idem apostolus : Oculos non uidit, Deus, absque te quae praeparasti diligentibus te. Igitur qui uiderunt gloriam Iesu, oculi profecto Iesu fuerunt. 2;

2. Et uere beati oculi isti, teste ipso qui beatificauit eos in gloria, qui uiderunt quae ipsi uiderunt, qui Vnigenitum qui est in sinu Patris et in quem desiderant angeli prospicere, non semel, non secundo, non tertio, sed cotidiana et fere continua

uisione aspicere atque respicere, inspicere et suspicere digni ;o habiti sunt; crebraque contemplatione uultus desiderabilis suscitare sibi continuam

dulcissiri

amoris facem, et lumen

uultus Dei super eam, quae intra ipsos est, Dei uiui imaginem diligentissima impressione signare. Licet enim haec talis uisio ex parte adhuc carnalis esset, et necdum gloriari possent et

35 dicere : Etsi cognowimus secundum carnem, Christum, sed nunc

iam non nouimus, super omnem tamen mundi gloriam et super omnem carnis uoluptatem huius excellentia gloriae, huius uoluptas gaudii fuit Verbo in carne apparenti inhaerere, colloqui, cohabitare atque conuiuere, et non iam fer speculum et 4o in aenigmate sed facie ad faciem Deum in humana carne uidere. 29:13 Cot. 2; 9: 19:1 Cor. 25 vr 17 lon 1, 1p XVI, 5 Cant. 5, 12. 35 2 Cor. 31 CE Ps. 47: 27 1:-Pet. 1, 12. Io. 1, 18. 26 Cf. Lc. 10, 23. Gor 55, 12. 39 5, 16.

I42

SERMO XVI, 2-4

Denique si prophetis et iustis Domini aduentum praecurrentibus ad iustitiam reputatum est hanc suspirasse uisionem, et is qui ad momentum eum in spiritu uidit et gauisus est unicam

illam uisionem per |gaudium ineffabile fecit sibi continuae sol45

50

lemnitatis diem, quae putas fuit. in cordibus amantium haec sollemnitas uisionis, exhibens beatis oculis illis coruscantem

in homine filium uirginis, regem angelorum et totius Dominum creaturae ? Proinde si înutisibilia Dei per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur, quam beata horum philosophia sapientium quos ad uidendam Dei maiestatem, Dei sapientiam Deique benignitatem non multis niti gradibus et laboriosis se immiscere quaestionibus oportuit, sed magis dilectum suum stantem

55

6o

post parietem

nostrum

et per fenestras

sensuum

nostrorum prospicientem ad eos mox uicissim respicere, et unius tantum obtectu parietis et uno solum gradu ab aeternae lucis ineffabili illa, quae in coelis est, contemplatione diuelli ? Porro unus eorum ipseque nouissimus uno Iesu contuitu sanatus ac saluatus est, ac momentaneae uisionis compendio tot temporum iacturas exsoluit, et praecurrentium apostolorum uestigia post modicum comprehendit. Potuit quidem sapientia Dei etiam in ceteris discipulis suis proprius pepercisse laboribus, et eos simili facilitate consummasse in breui.

3. Ceterum ineffabili benignitate sua, qua in terris apparere et cum hominibus conuersari dignata est, ipsa sibi laborem fingere uoluit in praecepto primumque luto carnis suae ungere oculos caecorum ac deinde dicere, ut splendesceret lumen de tenebris sensimque deinceps de ipsis oculis stellas producere, ac de stellis consequenter fabricari auroram et solem. Ecce enim in facie Iesu uelut in firmamento fixi, uelut sol meridia70

75

8o

nus lucent et illuminant terram, quoniam per ipsos quasi per oculos suos Dominus de coelo respexit super omnes qui habitant terram, tenebras auferens impietatis, lutum iniquitatis exsiccans, ac uias uitae per eos mundo | notas faciens. Et unum quidem solum omnes dixerim, quia quod ad doctrinae pertinet unitatem, qui plantat et qui rigat, unum sunt. Alias autem quod ad caritatem spectat, in utraque dilectione feruidi seu magis flammei erant. Denique in Daniele oculi filii hominis flammae Xd comparantur. In psalmo ministri Dei nostri ignis urens icuntur.

4. Itaque et hi oculi sponsi ad instar solis gemino caritatis ardore flammantes, uehementissime ab utraque coarctabantur

43 Cf. Io. 8, 56. 48 Rom. 1, 20. 53 Cf. Cant. 2, 9. 57 Cf. Lc. 19. 65 Cf. Io. 9. 66 Cf. 2 Cor. 4, 6. 71 Ps. 32, 14. 75 1 Cor. 5, 8. 77 Cf. v8 Cf. Ps. 105, 4. Apoc. 1, 14.

4472

SERMO XVI, 4-5

143

cuinam ipsarum potissimum cederent. Dissolui enim et esse cum Christo, hoc erat ipsis in uotis summum, sed caritas altera,

etsi impar affectu, uirtute tamen uiolentior cogitare de paruu85 lis compellebat et sustinere apud eos donec ablactarentur. Dei

90

95

IOO

ergo caritas suauior in eis fuit sed quae ad filios urgentior. Ila tranquillior, ista importunior. Et haec quidem quae ad proximum minor atque inferior sed intra dispensatione sapientiae Dei cuncta in domo sua sapienter et suauiter disponentis, maior aequanimiter sustinuit cedere ac seruire minori. In ea proinde quae ad Deum est dilectione, quid ardoris, quid luminis de beata uisione Iesu, et ante passionem et post gloriam resurrectionis hauserint beati oculi isti, ipsi sibi conscii sunt. Secretum suum sibi et capiti suo, et amor suus sibi et dilecto suo. Ceterum in ea quae ad filios est caritate, innumera et manifestissima amoris argumenta teneritudinem, dulcedinem atque mensuram sui ad integrum expresserunt. Nam si de amoris teneritudine quaeritur, audi quid unus eorum pro omnibus respondeat : Quis infirmatur et ego non infirmor ? Quis scandalizatur et ego non uror ? Si de dulcedine, attende quid dicat : Testis mihi | est Deus quomodo cupiam omnes uos in wisceribus Iesu Christi. Et item : Itaque, fratres mei carissimi et desideratissimi, gaudium

105

IIO

meum

et corona

mea,

sic state in Domino,

carissimi. Si de amoris mensura : Ego, inquit, libentissime impendam, et superimpendar ipse pro animabus uestris. Numquid non huiuscemodi oculi non tam flammei quam, sicut de his scriptum est, flamma ignis ? Numquid non ipsi non tam columbini quam columbae, et ipsae utique lacte lotae ?

5. Oculi, inquit, eius columbae super viuos aquarum, quae lacte sunt lotae. Bene columbae quia innocentia simplices, quia uolatu agiles, quia caritate concordes, quia fecundi sobole, quia pietate gemebundi. Siquidem et ad iniurias sufferendas

non referendas innocentes, et ad beneficia impendenda ueloces,

et in caritatis reformatione et conseruatione seduli, et in pii

115 germinis multiplicatione studiosi, atque in ipsius parturitione

I20

ac formatione solliciti. Denique ad ipsos uoces illae propheticae atque euangelicae specialiter spectant : Qui sunt isti qui ut nubes uolant, et quasi columbae ad fenestras suas ? Et item : Estote rudentes sicut serpentes et simplices sicut columbae. O quanti stuporis, quantaeque admirationis uox, et a quam multis retro temporibus hos uirtutum uiros de longe salutans qui sunt qué ut nubes uolant, et quas? columbae ad fenestras suas.

99 2 Cot. 11, 29. 94. Cf. Is. 24, 16. $2 Cf. Phil. rz, 23. 107 C£. Apoc. 1, 14. 104 2 Cor. 12, 15. 102 Phil. 4, 1. 122 Is. 6o, 8. 119 Mt. 1o, 16. 117 Is. 6o, 8.

114 in pii] impii s

101 Phil. 1, 8. 109 Cant. 5, 12.

447?

144

SERMO XVI, 6-7

6. Quidnam sibi uult geminus iste uolatus in magnis istis amicis Dei ? Volant nobis, sibi reuolant. Quasi nubes uolant ut 12; nos fecundent, ad fenestras suas reuolant ut sese considerent. Foris exercentur utiliter, intus humiliter feriantur. Foris exhi-

130

135

140

14;

bent quae intus gerenda disposuerunt ; intus subtili examinatione diiudicant quaecumque siue bona siue mala foris gesserunt. Nimirum ipsae sunt nubes iustum nobis pluentes, ut de ipsis ferra nostra infusa aperiatur et | germinet saluatorem. Proinde sicut gratis acceperunt pluuiam istam desuper, sic gratis deorsum eam nobis refuderunt. Pluuia siquidem uoluntaria est, de mera ac benignissima eius uoluntate descendens, qui est pluuiae Pater, quam per uoluntarium ipsorum ministerium ad humanam uoluntatem expurgandam et fecundandam emittet. Nec sibi quippiam in hac ministratione sed ei potius, qui pluit et qui incrementium dat Deus Pater, sola laboris sui aeterna stipendia uendicant. Columbae etenim sunt ad fenestras suas in omni simplicitate euangelizantes nobis uerbum uitae, non quaerentes sane quae nostra sunt sed nos. Si quando autem de nubibus istis aut fragor uehementis increpationis intonuit siue terribilis quicumque criminis propalatio aut erroris. siue impietatis redargutio coruscauit, de quanta lenitate et quam admirabili pietate terrores isti prodierint, subsequens repente consolationis larga inundatio demonstrauit, quae tonitruum omne praecedens et fulgura in pluuiam fecit. Ex multa, inquit unus

45*

ex eis, tribulatione et angustia cordis

scripsi uobis ber multas lacrimas, non ut coniristemini sed ut sciatis quam caritatem habeam abundantius in uobis. Et iterum : 150 Etsi contristaut uos in epistola, non me poenitet ; etsi poeniteret, uidens quod epistola illa etsi ad horam uos contristauit, nunc gaudeo non quia contristati estis sed quia contristati estis ad poenilentiam. Ecce nubes tonans et fulgurans, sed ecce columba pie immurmurans ac suauiter gemens. Fuit itaque in columbis 155 istis simplicitas multa sed auctoritas magna et prudentia copiosa. Estote, inquit Dominus, prudentes sicut serpentes | et 5 hind simplices sicut columbae. 7. Multa est sane serpentis prudentia sed ad decipiendum et perimendum qui lubricus incedit, clandestinus irrepit, furtiuus 16o illabitur, repentinus inuadit, et momentanea minutissimi acu-

lei punctione uenenum mortiferum in corpus omne diffundit. Sicut serpens iste uisibilis, sic etiam inuisibilis calcaneis nostris insidiatur. Sed ecce dati sunt nobis serpentes noui qui ma-

130 Is. 45, 8. 131 Cf. Ps. 67, 10. 137 Cf. 1 Cor. 5, 6. 14* 2 Cot. 2, 4. 150 2 Cor. 7, 8-9. 156 Mt. 1o, 16.

XVI, 134 uoluntarium] uoluntariam zs

146 Cf. Ps. 154, 7.

135 ad humanam] ab humanam zs

SERMO XVI, 7-8

145

lori prudentia polleant, qui leuent nobis signum in medio nationum et doceant nos in serpentem aeneum respicere, cuius intuitus eo possit occurrere ueneno serpentis, quo de serpentis ueneno ipse habeat nihil. Et hi quidem serpentes blande ad humana pectora serpunt; nec persuasibilibus humanae sa-

pientiae uerbis quasi quibusdam humanis gressibus nituntur, sed potius in doctrina spiritus uelut in quodam sibilo spirantes

170

ueniunt, atque in timore et tremore multo uelut furtim irre-

punt, metuentes sane ne forte uerbum crucis audientibus stultitia fiat. Serpentes ergo sunt, dum sapientiam Dei quam mundus stultitiam reputat prudentiae carnis opponunt, et in ipsa promptum habent serpentes tollere omnemque intellectum captiuare in obsequium Christi. Enimuero serpentes Pharaonis a serpente Moysi absorpti sunt, quia quod stultum est Dei,

Lor)

180

185

sapientius profecto est hominibus. Proinde serpentina ista prudentia columbinae simplicitati nil adimit, sed mirabili diuinae sapientiae artificio illa istam acuit, haec temperat illam. Simplices siquidem erant sicut columbae non adulterantes uerbum Dei per turpis lucri quaestum siue per dominationis ambitum seu per inanis gloriae appetitum | siue per cuiuslibet erroris fermentum. Sane quodlibet horum simplicitatem sanctae praedicationis adulterat et eloquia Domini casta non solum in praedicatorum sed etiam in auditorum mentibus irreuerenter incestat. Audi denique casti eloquii castum amatorem, dispensatorem fidelem : Non sumus, ait, sicut plurimi

adulterantes uerbum Dei nec nosmetipsos praedicamus sed Do190 minum

19

A

200

nostrum Iesum Christum, nos autem seruos uestros per

Iesum. Et item : Exhortatio nostra non de errore neque de immunditia neque in dolo, nec aliquando fuimus in sermone adulationis sicut scitis, neque im occasione auaritiae, Deus testis est. Neque quaerentes ab hominibus gloriam neque a uobis neque ab aliis ; sed facti sumus paruuli in medio uestrum tamquam st nutrix foueat filios suos, ita desiderantes uos, cupide wolebamus

tradere uobis non solum euangelium Dei sed etiam animas nosiras. Ecce oculus uere columbinus uel potius uere columba, castissimo et simplicissimo intuitu in solum respiciens Iesum, et fideli ac pia aemulatione aemulans ei sponsam suam.

8. Heu,quam rara auis haec in diebus istis in finibus nostris. O ecclesia Dei,

o columba et immaculata

Iesu, quam

dissi-

miles modo pastores et doctores experiris. Rarus in ipsis est qui casta contemplatione contueatur te, qui non adulterino

172 C£. 1 Cot. 168 Cf. 1 Cot. 2, 4. 165 Cf. Num. 21, 8. 164 Cf. Is. 11, 12. 189 188 2 Cot. 2, 17. 177 1 Cor. 1, 25. 175 Cf. 2 Cor. 1o, 5. 1, 18. 201 Cf. Iuuenalis, Sazirae 6, 165. 191/198 1 Thess. 2, 5-8. 2 Cot. 4, 5.

457°

146

SERMO XVI, 8

20; prorsus amore currat in amplexus tuos, ruat in oscula tua. Fere enim quotquot sunt quae sua sunt quaerunt,

non quae

tua, immo uere tua quaerunt, non te ; neque enim animam tuam, nisi ut auferant eam. Et ipsi itaque ut nubes uolant, ut

immineant et praemineant capiti tuo, potestate sublimes, 210 auctoritate graues, magnificentia fortes. Est quippe magnifi-

centia uirtus mag-|na in nubibus istis, sed minime profecto HUP illa quae ex Deo est. Sunt equidem sed spiritu huius mundi in alta suspensae,

sunt ad dominationem

turgidae, sunt ad in-

dignationem turbidae, sunt ad litigia procellosae. Saeuis com21; minationibus intonant, crebris atque fulmineis ictibus corus-

cant. Quocumque 'eas uentus ambitionis impulerit aut spes aliqua saecularis quaquauersum egerit, in omni celeritate feruntur. Neque uero expectandum tibi sicut ros eloquium eorum,

ut terra tua ex eo det fructum

suum ; non

est ros

220 benedictionis in eis, non est spiritus Dei in ore ipsorum, multo autem minus in cordibus eorum. Num ergo columbas eos qui huiusmodi sunt et non magis coruos aut miluos censueris ? Ex fructibus quippe suis uocant ipsi nomina sua in terris suis. Sane si columbae essent, meditarentur ut columba, uolarent ut

225 columba. Volarent et requiescerent, uolarent nonnumquam ad fenestras suas, propriam scrutantes et emundantes conscientiam. Volarent utique a diluuio aquarum multarum ad fenestras arcae, ad cor Ierusalem, uolarent utique nec uacui in eam sed fructum pacis et dilectionis reportantes. Nunc autem 23o omnia longe dissimiliter se habent. Sanguini insidiantur, ad morticina sunt oculi eorum ; et os eorum ad lacerandum et

exultatio maligna in gutture eorum, sicut eius qui deworat pauperem in abscondito. Denique iuxta illud uerbum Domini, quod praemissum est, prudentes quidem sunt sicut serpentes 23; sed non simplices sicut columbae. Acuunt enim linguas suas sicut serpentes ad omnia cauillationum genera, ad quaecumque lucra seu captanda seu defensanda legum et canonum sanctionibus innitentes. G/adii | proinde ancipites in manibus eorum ad faciendam windictam in nationibus, et ipsi docti et 240 exercitati ad praelium utraque manu utentes pro dextera, gnari prorsus et callidi iustificare impium pro muneribus, et iustitiam iusti auferre ab eo. Itaque prudentes sunt sicut serpentes ut simplicium calcaneo insidientur, ut omni custodia seruent caput suum, dignitatis suae honorem ab omni laesione 24; tuentes nec cedentes alteri cuiquam gloriam suam. Sed proh 206 Cf. Phil. 2, 21. 207 C£. 2 Cot. 12, 14. 218 Cf. Deut. 52, 2. 219 Cf. Ps. $4,13: 220 Cf. Ps. 134, 17. 223 Cf. Ps. 48, 12. 232 Hab. 3, 14. 234 Cf. Mt. 1o, 16. 235 Cf. Ps. 139, 4. 238 Ps. 149, 6-7.

221 minus] nimis zs

234 praemissum] promissum zs

467a

SERMO XVI, 8-9

147

dolor, uenenum aspidwm sub labiis eorum, quo non solum Euam sed etiam Adam perimunt, deuorantes morsu amarissimo plebem Dei sicut escam panis, idque morsu uno, dum et substantiam diripiunt carnalem et spiritualem, quae caritas 250 est, huiuscemodi direptionibus necant. Postremo sicut de serpente dictum est, et ipsi callidissimi sunt omnium bestiarum,

ab omni sane labore parcentes corpori suo et solis se deliciarum fulcientes floribus, et sub omni cubito suo puluillos delicatissimos consuentes. Enimuero omnis anima praeter ipsos affli255 gitur in die hac et hereditarium onus suum portant omnes filii Adam n sudore uultus sui uescentes bane suo. Sed isti omnem laborem declinant ab humeris suis, segregantes eum in portionem aliorum, in suam autem fructus laboris sequestrantes. Taceo interim de his quae intrinsecus latent, si tamen latere 260 dicenda sunt, quae in uulgo sunt notissima et in oculis fiunt solis huius, ut nec flagitia latebram habere possint nec ipsi erubescere sciant. Ibi enim, ibi pestilentiora sunt uulnera quae serpentes isti infligunt, dum seductionibus blandis prauisque exemplis eos perimunt, quos a morsu serpentis curare debue265 rant.

272

275

280

285

9. Nemo tamen haec me in suggillationem omnium | qui nunc praesunt dicere calumnietur. Parauit Dominus etiam in hac die lucernam non minimam Christo suo, et reliquit nobis semen non modicum de illo magno semine cui benedixit Dominus. Videmus, gaudemus, nec sine magna admiratione proclamamus : Qui sunt isti qui ut nubes uolant et quasi columbae ad fenestras suas ? Illud quoque quod sponsa in laudem sponsi sui de huiuscemodi uirtutum uiris dicit : Oculi eius columbae super riuulos aquarum, quae lacte sunt lotae, et resident, iuxta fluenta plenissima. Sane et ipsi per uitae sublimis exemplum in coelo suspensi omnibus habitantibus sub eis in umbraculum sunt diei ab aestu et in securitatem atque absconsionem a turbine el a pluuia. Magnificentia quidem ac libertate quasi nubes supereminent, sed humillima sui aestimatione sese prae ceteris despicientes quasi columbae reuolant ad fenestras suas. In amplis fortasse palatiis habitant, sed quasi columba in cauerna maceriae terrenam omnem amplitudinem angustam reputant et ruinosam. In interna igitur contemplatione meditantes ut columba, labentia cuncta subtiliter considerando parui pendunt, et de angusto corporis domicilio uelut de modico fora-

251 Cf. Gen. 5, I. 244 Cf. Deut. 32, 24. 246 Ps. 159, 4. 271 Is. 6o, 8. 269 Cf. Is. 61, 9. 264 Cf. Ps. 131, 17. 281 Cf. Cant. 2, 14. 277 Is. 4, 6.

256 Gen. 3, 19. 273 Cant. 5, 12.

46r b

148

SERMO XVI, 9-XVII, 1

mine petrae euolare gestientes gemitibus inenarrabilibus ad aeterna tabernacula suspirant dicentes : Quis dabit mihi pennas sicut columbae, et uolabo et requiescam ? Ab omni rapina quasi a morticino auertunt oculos suos, puroque grano contenti ab 290 omn! munere

excutiunt manus

suas. Sermo

denique sanctae

exhortationis piaeque consolationis ac si quidam ramus oliuae semper in ore ipsorum. Et postremo ut habeant semper unde proferant noua et uetera, parata est iugiter | mensa in conspectu eorum et panes propositionis in ea. Super riuulos 29; aquarum conuersatio ipsorum est, de quibus hauriunt sibi quod refundant nobis, per Dominum nostrum Iesum Christum Vnigenitum Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XVI.

SERMO XVII IwciPiT XVII. Qui sint riui aquarum super quos columbae resident. Quomodo spiritus qui est columba fertur super aquas ; et quomodo columbae, id est uiri spirituales, resideant siue ferantur super aquas. De quadruplici lauacro quo Iesus lauit discipulos suos, et de septiformi spiritu, quem partim ante ascensionem, partim post ascensionem largitus est eis.

I. Oculi eius columbae super viuos aquarum quae lacte sunt lotae, et resident iuxta fluenta plenissima. Magnum aliquid secreti altique mysterii innuisse uidetur sponsa adolescentulis in 10 hac trina distinctione fluentorum. Primum dicit aquarum, secundum

IA

nominat

lactis, tertium non iudicauit ex nomine

designandum, aut quia ineffabile est genus illud quodcumque ipsum est fluentorum, siue ut occasionem eis daret petendi, quaerendi atque pulsandi, et fieret tunc panis dulcior, cum in sudore uultus sui eo uescerentur. Denique audisse se meminit a sapiente : Da occasionem sapienti et addetur ei sapientia. Verum non potui dicere ego sapientiae : Soror mea es, nec prudentiam uocare amicam meam ; etsi quando dixi apud me, apprehendam sapientiam et sapiens efficiar, ipsa longius recessit a me 287 Ps. 54, 7.

293 Cf. Mt. 15, 52.

XVI, 7 Cant. 5, 12.

286 ad] ab zs

16 Prou. 9, 9.

CE Paraat. 17 Prou. 7, 4.

19 Eccl. 7, 24-25.

46v*

, SERMO XVII, 1-2

149

20 multo magis quam erat, et alta profunditas quis imueniet eam ? Recolo tamen dictum de ea quoniam ef insipientibus locuta est, siquidem sapientibus et insipientibus debitrix est, ideoque humiliter ab ea expectamus, ut panem |quem apposuit benedicat et frangat. Appositus esuriem prouocat sed frangatur, 25 satiat esurientem. Et qui apponit, ille quidem est, qui dat escam omni carni, sed in benedictione uultus sui reuelatur atque in panis fractione cognoscitur.

46v

.2. Primum quidem in hac sapientiae mensa discumbentes diligenter iubemur attendere, quaenam ea sint quae nobis 3o apponuntur. Audio primum columbas super riuos aquarum, deinde lacte lotas, nouissime residentes iuxta fluenta plenissima. Primo fluento superincumbunt, secundo immerguntur, tertio assident. Primum habent infra se, secundum supra se, tertium iuxta se. Sane si columbas illas attendamus de quibus 3; cum admiratione et exultatione canimus : Qui sunt isti qui ut nubes uolant et quasi columbae ad fenestras suas, triplicem in eis statum et iuxta hoc triplicem gratiae profectum maxime a resurrectionis die consideramus. Enimuero fides Christi per crucis scandalum grauissime in eis uulnerata, et licet non peni40 tus emortua sed certe usque ad mortem languida, resurgente Christo, paulatim et ipsa conualescere coepit, et a manu Iesu medicinali fota oleo infra diem quadragesimum ad integrum sanata est. Spei quoque fiducia, quae constantiam sibi de propria uirtute in Christi passione temere pollicebatur, post 4; modicum leuissima interrogatione pulsata titubabat et cecidit et usque ad supremum fere halitum elanguit. Ceterum in resurrectione Christi etiam ipsa resumpsit spiritum, proprio casu ad plenum instructa quia nec uelocium est cursus nec fortium bellum nec im tibiis uiri beneplacitum est Deo. A die ergo jo resurrectionis

uiri fortes

exercebantur

ad praelium, | nouo

quidem exercitii genere, ut non in arcu suo sperarent et in gladio suo, neque super eo inniterentur qui percusserat eos, baculus utique confidentiae propriae; sed susceptor eorum Deus Iacob ipse esset spes illorum a die illa et deinceps. Spes ;; ergo in eis per spiritum timoris conualuit, eo in Dei uirtute robustior quo infirmior de sua. Proinde ad illuminandam in eis tam fidem quam spem appositum est eis donum scientiae, aperiente Iesu oculos eorum, ut intelligerent scripturas. Ibi enim oculis a Iesu illuminatis in omni pagina Iesus occurrit, 6o et praesumptio humana retunditur.

21 Prou. 9, 4. 35 Is. 6o, 8.

26 Cf. Lc. 24, 55. 25 Ps. 135, 25. 22 Cf. Rom. r, 14. 57 BI C£. Ps. 45,.8: 51 Cf. Ps. 43, 749 Ps. 146, 10.

Cf. Lc. 24, 32 12

XVII

4T*

LI

I50

SERMO XVII, 3-4

3. Porro insufflante Iesu spiritum quoque pietatis hauserunt ad remittenda peccata, de spiritu nimirum illius qui ait : Spiritus Domini super me eo quod unxerit me. Et huius quidem larga in discipulos effusione mundus admodum indigebat, quatenus 65 pietatis uisceribus abundarent, quae ad omnes peccatores dilatari oportebat. Hos igitur quattuor spiritus, fidei, timoris, scientiae ac pietatis ante sollemnem illam ac uehementem spiritus infusionem dilectoribus Christi infusos, quidni riuulos aquarum dixerim ? 70

4. Vere enim Spiritus Sanctus super has aquas ferebatur, et ipsi eodem ferénte ac fouente nihilominus ferebantur super eas. Spiritus, inquam, Sanctus qui uere est columba, fons simplicitatis, fons caritatis, fons innocentiae, de cuius participatione ipsi quoque eiusdem nominis participium meruerunt, ut

75 et ipsi uocentur

riuulos

aquarum

ac sint columbae, ipse, inquam, fertur super uiuificando fidem, sanctificando timorem,

illuminando scientiam, pietatem diffundendo. Feruntur etiam et istae columbae super aquas ex donatione spiritus Iesu hauriendo sibi ex fide uitam : Justus enim ex fide uiuit ; ex timore

sanctitatem non momen-|taneam sed immobilem : Timor 47 enim Domini sanctus permanet in saeculum saeculi ; lumen ex scientia : Declaratio enim sermonum. Dei illuminat ; ex pietate uiscera iucundae miserationis sicut scriptum est : Qui miseretur in hilaritate. Fertur columba super aquas de uena aquarum 85 uiuentium quae ipsa est eas producendo ; feruntur columbae super aquas fontem uitae sitiendo et easdem aquas non nisi a fonte uitae expectando. Fertur ipsa super aquas incubando donationibus suis, et materna pietate atque sollicitudine parturiendo ac fouendo eas in filiis gratiae suae. Feruntur et ipsae 90 super aquas eis immobiliter adhaerendo et diligentissime in semetipsis confouendo ea, quae coelitus acceperunt. Fertur Spiritus Sanctus super riuulos aquarum, dum eos benedicendo deriuat et deriuans inebriat, sicut scriptum est : Riuos eius inebria, multiplica genimina eius. Feruntur etiam columbae 95 super riuos aquarum easdem aquas sibi de coelo influentes, deriuantes foras et in plateis eas diuidentes. Siquidem et hoc de magna Spiritus Sancti donatione acceperunt, ut earumdem aquarum essent non participes tantum sed etiam in omnem ecclesiam Dei dispensatores. Ferebantur ergo super aquas 8o

62 Lc. 4, 18 (unxerit] unxit 1//g.). Ps. 18, ro. 82 Ps. 118, 130. Prou. 5, 16.

*0 Cf. Gen. rz, 2. 79 Rom. 1, 17. 80 83 Rom. r2, 8. 93 Ps. 64, 11. 96 Cf.

XVII, 77 diffundendo] diffundo zs

94 genimina] geminia zz:

SERMO XVII, 4-6

I51

100 potestate dispensandi ac conseruandi sollicitudine atque instantia propagandi. Nam de potestate palam est quia constituit eos principes super omnem terram, et quia nimis honorificati sunt amici tui, Deus, mimis confortatus est principatus eorum. De sollicitudine quoque manifestum est quia principatus eorum 105 factus est super humerum ipsorum, quibus sollicitudo incubuit, et, ut speramus, incumbit adhuc omnium ecclesiarum. Denique et fructus instantiae atque laboris ipsorum in euidenti est, nam generatio sancta, nepotes eorum, multiplicata est hodie | Sicut stellae coeli et de granis paucissimis fénguescunt usque 110 hodie speciosa deserti et exultatione colles accinguntur, et ubique terrarum alles abundant frumento. Itaque paucissimi riuuli iam copiosa deriuatione riui facti sunt, quin et riui ipsi larga inundatione inebriati omne desertum et omnem aridam impleuerunt. 11;

5. Verumtamen priusquam riuuli isti per columbas istas deriuarentur uel columbae residerent iuxta fluenta plenissima, lauandas eas denuo iudicauit spiritus Iesu. Loti quidem sunt olim in prima uocatione sua in remissionem peccatorum ; loti sunt secundo cum praecinctus linteo Iesus ineffabili humilitate 120 atque incomparabili humilitatis exemplo lauit pedes eorum affectionum maculas diluendo. Lauit eos nihilominus Iesus ascensurus in coelum exprobrans sane incredulitatem et duritiam cordis eorum. Lauit postremo, cum sedens ad dexteram Patris effudit super eos aquam mundam ipsamque affluentis12; simam,

baptizans

eos in Spiritu Sancto.

Primum

lauacrum

sanguis Christi : Quicumque enim baptizati sumus, in morte ipsius baptizati sumus. Secundum lauacrum humilitas Christi et ex ipsa affectionum humani cordis spontanea inclinatio. Tertium lauacrum dulcis et blanda Iesu obiurgatio. Quartum 130 postremo larga et inundans caritatis diffusio. Itaque ablutio prima in sanguine, secunda in aqua, tertia in lacte, quarta in uino, sicut scriptum est : Lauabit in uino stolam suam.

6. Sed quoniam de ea quae in lacte fuit nunc sermo est, uideamus etiam de genere lactis huius, si quomodo lactis huius 135 dulcedinem saltem per minimam stillam experiri possimus. Quod enim lac istud aut quale est ? Ego non aliunde illud

102 109 CE 132

Ps. 44, 17. PS rS 172 106 Cf. 2 Cor. 11, 28. 108 Cf. Eccli. 44, 12. Cf. Deut. 1, 10. Ps. 64, 13. 111 Ps. 64, 14. 119 Cf. Io. 15, 5. 122 MC 16,14. 124 Cf. Ez. 36, 25. 125 Cf. Mt. 5, II. 126 Rom. 6, 3. Gen. 49, II.

119 linteo] lintheo zs

47"*

152

SERMO XVII, 6-7

emanasse crediderim quam de uberibus Iesu. Ha-|bet enim 47 ubera Iesus teste illa quae uiderat, quae olfecerat, quae suxerat,immo quae potata fuerat ab uberibusconsolationis eiuset de 140 huius dulcedinis haustu in ausum spei potioris excrescens, ac de dulcedine

in dulcedinem

inardescens

: Osculetur me, inquit,

osculo oris sui, quia meliora sunt ubera tua uino, fragrantia unguentis optimis. O quanta lactis huius dulcedo, quantus candor, quanta ubertas, quanta pinguedo. Quid quod fortiter 14; premit ubera sua Iesus his, quos speciali dilectionis priuilegio nutriendos susceperat; et quasi nutrix dulcissima portabat in ulnis suis et suspendebat ad ubera sua, adeo quidem ut lac uberum suorum hon in solam eis alimoniam indulgeat sed etiam in lauacrum. Quam pie cibus ille solidissimus de intimis 15o uisceribus sursum redundat, quam mirabiliter liquescit in lac, eliquatur in ubera, labris immulgetur, instillatur faucibus,

gutture traicitur, uisceribus incorporatur, et in noui hominis substantiam coalescit. Quam gratis de uberibus elicitur, quam ubertim profluit, quam suauiter influit, quam iucunde 155 afficit, quam reficit salubriter, et mirum in modum inexplebi-

liter replet.

160

16;

17o

17;

7. Vos forsitan a me expectatis audire, quaenam sint ubera ista Iesu et quod uberum lac, sed alius iam olim respondit pro me : Quid iterum hoc ipsum denuo uultis audire ? Si cui tamen excidit, interroget patrem suum et annuntiabit ei. Ipse est enim cuius laus est in epithalamio, cui sane datum est ex sententia loqui et sacrosancti mysterium osculi eo incomparabiliter effari, quo et ineffabiliter experiri. Ipse ergo in uberum fragrantium odore cucurrit, nos uero in odoris eius suaui olentia non equidem currimus sed pro modulo nostro claudicantes in baculo utcumque sequimur, uestigia eius deosculantes si quomodo uel ipsa comprehendere mereamur. | Verumtamen 48ra ut saluo illorum mysterio sensuum quos uir ille potens in opere et sermone de magna sapientiae atque sermonis affluentia copiosissime eructauit, aliquid ex incidenti occasione dicamus, ubera Iesu caritas paruulos instituens et caritas eosdem supportans. Caritas, inquit apostolus, patiens est, benigna est. Vtraque profecto caritas nutriendis paruulis pernecessaria, quatenus et eorum imbecillitati mos geratur et unctio dulcis doceat eos de omnibus. Aut si uos potius ita probatis, ubera Verbi incarnati benignitas et humanitas saluatoris nostri Dei. In hoc enim uelut in ubera quaedam materna per carnem intumuit ueritas incarnata, distendens ea et replens nutriendis

141 Cant. 1, 1. 168 Lc. 24, 19.

159 Cf. Io. 9, 27. 172 1 Cor. 15, 4.

160 Cf. Deut. 52, 7. 174 Cf. 1 Io. 2, 27.

166 Cf. Phil. 3, 12. 176 Tit. 5, 4.

SERMO XVII, 7-8

153

paruulis propter quod de coelo uenerat, et congregans sicut in 180 gemino utre omnes aquas magni illius et spatiosi maris, inuestigabiles diuitias bonitatis ac sapientiae suae. Neque enim poterat eis loqui tamquam spiritualibus sed tamquam carnalibus, ideoque tamquam paruulis congruere uolens dispensauit eis in tempore non tritici mensuram sed modulum lactis 18; et in benignitate sua eos nutriens et in humanitatis doctrina erudiens. Nutricis sane fungens officio proprio lacte cibauit eos per semetipsam, ex semetipsa et postremo ad semetipsam. Proinde imminente iam tempore ablactationis suae per biduum passionis dominicae subtracta sunt eis ubera, et pro lactis 19o alimonia temperata est eis potio fellis atque absinthii, ideoque oculi Iesu qui ipsi erant languerunt prae inopia. Ceterum die tertia mater, et uere mater filiorum uteri sui non immemor,

mane diluculo surrexit lac dare filiis suis, de solidiori quoque cibo panes azymos cum agno paschali apponens eis. Ex illa 195 ergo die solidioribus assuefecit eos, lac paulatim subtrahens |

necdum tamen omnimodis auferens. Carnis quippe suae licet non iam carnalem praesentiam uicissim et indulgebat et surripiebat, sicut aquila aduolans et auolans, sic nimirum frouocans ad uolandum pullos suos, quatenus tandem dediscerent nidum 200 suum et deliciis assuescerent fortioribus. Et quoniam in breui penitus erant ablactandi, capacioribus iam et grandiusculis profusius suorum lac uberum exprimebat, quo possent eo non lactari solum sed et lauari. 8. Sic discipulos euntes in Emmaus, sic Thomam, sic Pe205; trum, sic denique recumbentes

undecim lauit ad purum,

ne

aliquam sane uel tenuem maculam post se in oculis suis relinqueret, de quibus scriptum est quod custodiutt eos quasi pupillam oculi sui. Quae fuerit denique lactis illius et in refectione et in ablutione uirtus, non poterant dissimulare, qui ex-

210 periebantur : Nonne, inquiunt, cor nostrum ardens erat in nobis dum loqueretur nobis in uia ? Arguit Iesus stultitiam et tarditatem cordis eorum, et arguens uulnerabat, et uulnerans sana-

bat. Pascebat esuriem, lactabat infantiam, lauabat infidelitatis maculas, sed hoc in lauacro lactis, in torrente dulcedinis.

21; Thomae proinde obfirmanti cor suum ad sananda uulnera sua exhibuit uulnera propria, quatenus uteretur eis pro beneplacito suo, digitis et manu palpans et explorans certissima fidei argumenta, ad omne consimile uulnus deinceps profutura. Baptizatus est ergo et ipse in lactis huius lauacro, cuius inun-

198 Deut. 32, 11. 191 Cf. Ps. 87, 10. 180 Cf. Ps. 103, 25. 210 Lc. 24, 32. 217 Cf. Io. 20, 27. IO.

179 congregans] congtegas 75

207 Deut. 32,

481b

LI

154

SERMO XVII, 8-9

220 datio etiam in nos abundauit qui non uidimus et credimus tamen. Petri quoque trina negatio trina amoris interrogatione in eorumdem uberum lacte diluta est, cui uelut in peccati sui redemptionem pastorale munus est impositum, et pascendarum ouium diligentia | trina praeceptione inculcata. Denique 22; negationis suae opprobrium noluit ei Dominus palam improperare sed quasi cum pudore innuere. Cum esses, inquit, tuntor cingebas te, et ambulabas ubi uolebas. Ecce misericors et miseraior Dominus maculam quidem lauat, et quo suauius lauet, eum quem lauat non increpat sed excusat. Praedicit ei, qua sit 230 morte Deum clarificaturus et quia genere quoque mortis Domino Christo debeat conformari. Postrema denique apparitione sua uelut in lauacro lactis omnes columbas suas immer-

48v

gens lauit eas et lotis benedixit, et benedicens ualedixit, prae-

cipiens eis ut residerent iuxta fluenta plenissima, expectantes 255 sane et sedentes in ciuitate quoadusque induerentur uirtute ex alto. Vere sedebant quorum erat expectatio firma, spes tranquilla, fides immobilis. Sedebant uelut columbae super riuos aquarum, sedebant lacte loti, sed de cella sponsi uinaria excellentiora atque uberiora carismata expectabant. Ablactati sane 240 et spirituales effecti solidioribus de coelo cibis uehementer in-

hiabant, et ascendentem in coelestia Christum, quia corpore nondum sequi poterant, mente eum prosequi et desiderio post eum uolitare contendebant. 9. Itaque promissionem Spiritus Paracliti, quam expecta245 bant expectatione certissima ac uehementiori orationis instantia desideriisque immensis ac gemebundis suspiriis interim mereri satagebant, quia tantae nimirum donationis effusio non nisi suspirantibus et anhelantibus debuit prouenire. Denique inter nouissima uerba mellifluae benedictionis Iesu cum 250 ualedicens eis ferebatur in coelum, hoc ultimum

ab eo man-

datum acceperant : Vos autem sedete in ciuitate, donec induamini uirtute ex alto. Sedebant ergo in ciuitate, in caritate nouae Ierusalem, quae ruente | iam ueteri Ierusalem ex ipsis aedificabatur ut ciuitas ad exemplar magnae illius ciuitatis, 255 quae in coelis est, cuius participatio eius in idipsum. Similibus quippe lapidibus similique cemento hanc etiam ciuitatem aedificabat iam tunc Spiritus Sanctus, quatenus in domibus eius Deus cognosceretur ac uideretur in gloria sua. Erat sane huius etiam ciuitatis participatio in idipsum, qui idipsum 260 dicebant omnes, idipsum in Deum, idipsum quoque in semetipsos inuicem sentiebant. Erant namque omnes pariter in eodem

220 Cf. Io. 20, 29. 235 Cf. Lc. 24, 49. 259 Cf. Ps. 121, 3.

221 Cf. Io. 21, 15. 226 Io. 21, 18. 251 Lc. 24, 49: 255 Ps. 121, 5. 261 Act. 2, 1.

227 Ps. 110, 4. 25v Cf. Ps. 47, 4.

487?

SERMO XVII, 9-1o

265

270

155

loco. Omnes pariter, quia omnes unanimiter ; omnes in eodem loco, quia longanimiter. Erat unanimitas in summa caritate ac societate spiritus sui, erat longanimitas in patientissima expectatione Spiritus Sancti. Iam tunc ab illa ciuitate procul exulabat quidquid poterat aliquod caritati scandalum facere. Procul erat a contemptoribus saeculi omnis de quacumque re saeculi huius disceptatio, longe erat ab humilitatis professoribus omnis uetus illa querela quis eorum esset maior. Quin potius quis minor, quis minister omnium, quis posterior, quis subiectior, haec erat sola in hac ciuitate contentio. Quid uobis uidetur ? Numquid non iuxta fluenta plenissima erant, qui taliter se eis hauriendis praeparabant ? IO. Porro fluenta plenissima quattuor flumina sunt gratia-

25

280

285

290

205

300

rum,

fortitudo,

consilium,

intellectus

et sapientia.

In haec

sane quattuor flumina fons magnus, qui ascendebat de medio paradisi, uena utique aquarum uiuentium, Spiritus Sanctus sese largiter deriuauit, tunc sane cum in impetu ueniens uehementi laetificauit ciuitatem Dei, e£ replewit totam domum ubi erant sedentes. Denique in spiritu fortitudinis confortauit seras portarum Ierusalem et aedificauit turrim in medio eius, turrim fortitudinis a facie inimici. Ex hac enim die po-|suit eos Dominus quasi equum gloriae in campum descendentem et non impingentem qui procul odoratur bellum et in occursum pergit armatis, et cum audierit sonitum buccinae dicit : Vath : Do-

minus uirtutum nobiscum, et quis contra nos ? Proinde de spiritu consilii hauserunt sibi consilium atque prudentiam, quatenus esset eorum ciuitas non solum equis et armis instructa sed etiam bellorum ducibus et seniorum consiliis inuictissima. Est enim fortitudo equus quidem fortis qui paratur ad diem belli, sed fallax ad salutem nisi spiritu consilii moderante regatur. Itaque ut fortitudo inuicta permaneat, spiritum consilii habeat ascensorem ipsoque frenante atque regente praeliatura descendat in campum. Teste enim Zacharia Quod super frenum equi est, erit sanctum Domino, spiritum utique consilii significans qui, cum abest, et equus impingit et cadit ascensor eius retro. Itaque sicut per spiritum fortitudinis fortes atque constantes, ita per spiritum consilii prudentes atque discreti effecti sunt, caute plerumque eligentes declinare pericula, quo se nimirum maioribus ecclesiae lucris reseruarent. Neque enim multorum detrimento suam ipsorum 280 Cf. Ps. 147, 13. Act: 2, 2: 279 Cf. Ps. 45, 5285 Cf. Ps. 45, 8. 284 Cf. Iob 39, 25. Ps. 6o, 4. 297 Cf. Gen. 49, 17. 295 Zach. 14, 20.

268 disceptatio] deceptatio zz:

278 largiter] largus s. p.c.

282 281 Is. 5, 2. 291 Cf. Ps. 32, 17.

49"?

156

SERMO XVII, 10-11

gloriam accelerandam iudicabant, docti sane a Spiritu Sancto de legibus caritatis non quae sua sunt quaerere sed quae aliorum. 309

310

315

320

325

II. A spiritu autem intellectus librum acceperunt grandem, omnem creaturam Dei, legentes in eo, ipso aperiente atque explicante uolumen illud, et bonitatem Dei ac sapientiam, uirtutem quoque ac magnitudinem per ea quae facta sunt interpretante. Qui immo et librum intelligentiae serenioris in operibus ac uerbis Iesu ipsorum oculis incessanter ingerebat, sicut de eo scriptum est : Spiritus, inquit, Sanctus quem mittet Pater in nomine meo, ille uos docebit et suggeret uobis omnia quacumque dixero uobis. In hoc denique spiritu confortati carnis Christi aequanimiter sustinuere iacturam, uerbi | nimirum 497b illius iam rationem intelligentes : Expedit uobis ut ego wadam. Hic ergo spiritus totum ipsorum et serenauit et illuminauit intellectum, ut spiritus sapientiae consequenter accenderet ac uegetaret affectum. Per spiritum enim sapientiae caritas omnibus fruitur, quae suggesserit intellectus, coelesti quodam ac uitali sapore intellecta diiudicans atque ad uegetationem sensuum omnium atque uirtutum in singula animae membra diffundens. Per hunc itaque spiritum sapientiam quae de sursum est induerunt, eo uere sapientes, quo Deum solum sapientes et ea quae Dei sunt. Huius denique spiritus tam uehemens in eos inundatio fuit, ut quia totum ipsi capere non poterant, ad omnem animam dilatari optarent, et omnes naturae suae consortes facere niterentur etiam huius saporis participes. Ad quod benignissiimum generalis salutis opus spiritus idem sapientiae sicut beneuolentiam,

ita et linguam

ministrauit,

330 ut in linguis igneis ignito feruerent eloquio et omnium loquerentur linguis qui omnes Christo inuiscerare cupiebant. Ergo iuxta haec fluenta plenissima columbae lacte lotae residebant, de quarum plenitudine secundum mensuram donationis Christi per earumdem ministerium columbarum, Spiritu Sancto lar335 giente, omnes

residentes exoramus Vnigenito Deus per

accepimus ; nos

quoque

iuxta eadem

fluenta

ipsis intercedentibus largitorem omnium munerum Spiritum Sanctum, qui cum Deo Patre sanctoque eius Domino nostro Iesu Christo uiuit et regnat omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XVII.

803 Cf. 1 Cor. 15, 5. 333 Eph. 4, 7.

305 C£. Rom. 1, 20.

809 qui immo] qui nimio zs. a.c.

811 Io. 14, 26.

315 Io. 16, 7.

SERMO XVIII IwciPrT XVIII. Quod per oculos sponsi auctoritate sacrae scripturae septem dona figurentur. Cur eadem dona columbae dicantur. Quod eadem dona nobis per gratiam contulerit, et ipsa non agnoscere non

modica sit ingratitudo. |

5

497°

I. Oculi eius columbae super riuos aquarum. quae lacte sunt lotae,

et resident

iuxta

fluenta plenissima.

Dulce

lumen,

ait

Salomon, e£ delectabile est oculis uidere solem. Quid oculos solis ? Namque etsi sponsus lux sit et reluceat facies eius tota sicut sol, est tamen in ipsis oculis solis huius eximia quaedam r»admirandae uirtus pulchritudinis ac perpetuum quoddam luminis iubar cum gratia coruscantis. Denique in Daniele oculi filii hominis flammae ignis comparati sunt et a Iacob pulchriores uino commemorantur. Itaque si flamma ignis sunt, quidni accedam ad eos ut calefiam ? Si uinum aut uino pul15 chriores, cur non accelero ut bibam? Quid molesti estis huic mulieri, tumultus curarum mearum, sollicitudinum angores et cogitationum uariarum impetus dissipantes et torquentes cor meum? Cur opponitis uos mihi in nubem, ut lumen coeli non uideam, e£ lumen oculorum meorum et ipsum non sit mecum ? 20 Vt quid efficimini mihi hodie in satan, et oculis Iesu uino pulchrioribus defraudatis pauperculam animam meam ? Declinate a me maligni, si quomodo decerpere mihi possim furtim aliquid et momentanei gaudii,si non licuerit de uisione hac beata,

saltem de studio uisionis et concupiscentia eius. Tanta est sane 25 pulchritudinis huius dignitas, ut de ea merito scriptum sit, quia concupiscentia eius deducit ad regnum. Ergo uel solum desiderare pulchritudinem hanc deformitatem propriam exuisse est, et pulchritudinis non minimam portionem induisse. Ibo igitur, et cum quanta uirtute potero a turbis me premen3o tibus et opprimentibus proripere conabor, et quia statura pusillus sum, ascendam in aliquam de arboribus, ut faciem Iesu saltem praetereuntis, talem utique qualem nunc habet, | 49*^ uisitans peregrinos exules suos, utcumque conspiciam.

2. Recolo nempe huiuscemodi concupiscentiam uisionis ali35 quem olim beatificatum, et repente in eam creuisse mensuram

ut facie Iesu ad uotum frueretur et aduentantem laetus susciperet, et reficeret conuiuantem, et commanentem possideret. Alios quoque simili flagrantes desiderio, licet gentiles adhuc et

XVIII, 14. 14 I1, 8. 6, 21.

5 Cant. 5, 12. 6 Eccli. 11, 7. 8 C£. Mt. 17, 2. 12 Cf. Apoc. 1, Cf. Gen. 49, 12. 15 Mt. 26, 10. 17 Iob 17, 11. 18 Cf. Tob. 26 Cf. Sap. 21 Ps. 118, 115. 20 2 Reg. 19, 22. Ps. 57, 11. 31 Cf. Lc. 19, 3-5.

158 40

SERMO XVIII, 2-3

peccatores, dixisse memini ad Philippum : Domine, uolumus Iesum uidere. Sane et hi multo magis statura pusilli et de mensura aetatis quae est in Christo Iesu fortasse minimi

45

erant,

ideoque consulte et ipsi in arborem ascenderunt ut Iesum uiderent. Proinde Philippus Andreae, Andreas simul cum Philippo sancti huius desiderii legati fideles inuenti sunt ad Iesum. Iesus uero pio desiderio cum pietate occurrens : Venit, inquit, hora ut clarificetur Filius hominis. Vere enim qui faciem Iesu ardenter requirit, ipse iam uenit in horam hanc ut clarificet Filium hominis, iam ad diem festum ascendit, iam ei dies sol-

50

lemnis illuxit. Siquidem et de gentilibus illis scriptura dicit, quia ascenderant Ierosolymam, ut adorarent in die festo. Hoc ergo tibi signum quia uidisti Iesum, si ex omni corde tuo laudans et benedicens clarificasti eum, si uidens admiratus es, conturbatus es, commotus es, si omnis deinde a conspectu

55

gloriae eius tumor mentis tuae sicut cera defluxit, si denique epulatus es, et exaltasti in conspectu eius et delectatus es in

6o

salutare Dei. O facies super omnia desiderabilis, quae et quaerentes se suo non defraudat aspectu, et uidentes se sua luce glorificat. Ceterum sicut ibi ab ipso Iesu dicitur, sollemnitatis huius siue clarificationis non nisi hora est ipsaque breuissima

laetitia, et iubilauit ei omnis terra tua, quia uiderunt oculi tui

et omnino rarissima.

Venit, inquit, hora |ut clarificetur Filius

hominis. Sed felix hora et magnum huius horae negotium, in qua et clarificantem se uicissim ipse clarificat. Domine Deus uirtutum, conuerie nos, et ostende faciem tuam et salui erimus. 65 Visio enim faciei Iesu uere salutifera, uere uiuifica, nec uidebit

eam homo quin continuo moriatur sibi et uiuat tibi. Beati soli oculi et beati omnes, qui uiderunt eam.

79

75

80

3. Quinam illi? Quod ad causam amantium spectat, ego arbitror haud temere eos dici posse sapientiam et intellectum. His enim oculis facies utique Iesu et quaeritur instanter et feliciter uidetur, cum oculo sapientiae degustatur et oculo intellectus agnoscitur. De primo quippe dictum est : Gustate et widele quoniam suauis est Dominus. De secundo autem : Intellectum da mihi et uiuam. Porro oculi Iesu dona sunt geminae gratiae huius, spiritus utique sapientiae et spiritus intellectus. sane impossibile est Iesum ab oculo aliquo uideri, nisi Iesus prior de coelo respexerit et respiciendo creauerit eum. Itaque in utraque hac gratia praeuenit omnem amatorem suum, ut suae bonitatis infundendo saporem ad sapientiam afficiat, et suae ueritatis intelligentiam dando cor per intellectum illumi-

89 Io. 12, 21. 45 Io. 12, 23. Ps. 67, 4. 56 Cf. Lc. 2, 30. 93 Ps. 118, 144.

48 Cf. Io. 7, 1o. 50 Io. 12, 20. 55 Cf. 61 Io. 12, 23. 63 Ps. 79, 20. 72 Ps. 33, 9.

5orà

SERMO XVIII, 3-5

159

net. Et fortasse propter hanc geminarum gratiarum donationem uisio eius in psalmo iterata ostenditur : De coelo, inquit,

85

9o

95

IOO

respexit Dominus, uidit omnes filios hominum. Et iterum : Quia prospexit de excelso sancto suo, Dominus de coelo in terram aspexit. Ergo, o Domine Deus uirtutum, conuertere, respice de coelo et wide, et uisita uineam istam. Respice et uide gemina uisione tua, beatos oculos istos donando et frequenti uisione tua utramque gratiam istam formando in nobis. 4. Sunt itaque in facie Iesu oculi duo, sicut supra dictum est, sed sunt nihilominus oculi septem. Ipse est enim lapis ille uiuus de quo in Za-|charia scriptum est, quia in lapide uno oculi septem. Ipse quoque est uerus ille agnus quem Ioannes uidit habentem oculos septem. Quorum consequenter mysterium exponens : Qui sunt, inquit, septem spiritus Dei missi in omnem terram. Spiritus ergo septiformis, quem mittit Pater in nomine Iesu in omnes, qui credunt in nomine Iesu, et quem mittit a Patre Iesus, denique et qui spirat ipse, ubi uult et quomodo uult, ipse est lumen oculorum Iesu, de quo scriptum est : Disce ubi sit sapientia, ubi sit brudentia, ut scias simul ubi si longiturna uita et uictus, ubi sit lumen oculorum et $ax. Hi sunt proinde beati et beatifici oculi illi, quos ad beatificandos discipulos suos eleuauit in ipsos dicens : Beati mites, et cetera, quae aperiens os suum benedictiones benedictionibus adiciendo subiecit. Has quippe donationes septem magister

105 bonus

sic docet ut donet, sic exprimit ut imprimat,

sic in-

sinuat ut sinum ex ipsis impleat. Propter hoc sane solus magister nobis uocandus est super terram qui solus est magister et in coelo, solus potens sola unctione docere, et quos facere dignabitur discipulos suos, facere etiam dociles suos. IIO

115

5. Liquet igitur cur sponsa oculos dilecti sui columbas uocauerit, quod nimirum Spiritus Sanctus columba consueto uocabulo in scripturis nominetur, et propter septiformem gratiam columbae pluraliter dicantur. Proinde si ratio huius uocabuli requiritur, occurrit in hac aui species quaedam gratiae septiformis. Nidificauit quippe in summo, ut scriptum est, ore foraminis, ac per hoc uelut ad paupertatem instruens quodammodo ad nos dicere uidetur : Beati pauperes spiritu. De hac deinde suae paupertatis habitatione eam exturbare uolentibus

83 Ps. 101, 20. 82 Ps. 32, 13. 95 Cf. Io. 14, 26. Apoc. 5, 6. Mt. 5, 4. 115 Cf. Ier. 48, 28.

XVIII, 82 inquit] quit zz;

85 Ps. 79, 15. 9v CE Io 3357. 117 Mt. 5, 5.

91 Cf. Zach. 5, 9. 99 Cf. Bat. 5, 14.

94 102

5 orb

à

160

SERMO XVIII, 5-6

sine rebellione et absque ultione etiam minoribus cedit, ac per 120 hoc | quasi praedicat nobis dicens : Beati mites. Gemitibus continuis atque indefessis insistit, ac per hoc clamare uidetur : Beati qui lugent. Volatu celerrimo cibari et potari festinat, et cum

alia desunt cibaria etiam arenam

sumit in esum,

5 ove?

et sic

nos ad cibum uerum quodammodo ac potum inuitat dicens : qui esuriunt et sitiunt iustitiam. Super pullos suos fouenBeati 125 dos atque pascendos incessanter afficitur, et sic nos quasi ad misericordiam exhortatur dicens : Beati misericordes. Fame nonnumquam molestissime torquetur et tamen ab omni rapina et morticino abstinens mundis tantum cibis uti acquiescit, et 130 sic nobis quasi munditiam suggerit dicens : Beati mundo corde. Auibus generis sui socialiter cohabitat congregationis unitatem frequentans, et sine querela immo et cum gratia conuersans in ea, cum quoque his qui oderunt pacem pacifice se habens, ac per hoc uelut pacem nobis euangelizat dicens : 135 Beati pacifici. Hi sunt ergo agni immaculati oculi septem, spiritus utique septem, quos ad coelum ascendens sedensque ad dexteram

Patris

misit

in omnem

terram,

distribuens

eos

secundum mensuram donationis suae. 6. Neque enim priusquam Iesus glorificaretur, potuit aut 140 debuit Spiritus Sanctus tam largiter in omnem terram effundi, cuius nimirum haec tam larga effusio praecipua est clarificatio Iesu tam in coelo quam in terra. Vere enim ipse ascendit ad Patrem suum et Patrem nostrum, et sine omni ambiguitate Patri suo et coomnipotens est et coaeternus, qui sicut polli145 Citus est, ita et exhibens

Spiritum

Sanctum

Paraclitum

in

filios adoptionis effudit. Vere ipse est Christus Dei electus, Spiritu Sancto in omni plenitudine unctus, qui potest etiam eo ungere omnes quos uult et quantum uult. O uere supereminens gloria Iesu, a quo datur Spiritus Sanctus et sine quo nec ıso ab aliquo dari nec ab aliquo accipi potest. Spiritus itaque Sanctus, sicut de eo praedixerat Iesus, Iesum profecto cum | uenit clarificauit, clarissimum sane in aduentu suo et de ad-

uentu suo testimonium de eo perhibens, quia ipse est uere Filius Dei Patri suo in gloria coaequalis. Hoc ipsum etiam licet 15; occulte iam tunc significauit Spiritus Sanctus, cum in specie

columbae super Iesum descendit et mansit super eum. Denique uox paterna signi huius ad Ioannem et per Ioannem interpres ad nos facta est, quia ipse est qui baptizat in Spiritu Sancto,

120 133 142 153

Mt. 5, 4.

122 Mt. 5, 5. 125 Mt. 5, 6. 127 Mt. 5, 7. 130 Mt. 5, 8. Cf. Ps. 119, 7. 135 Mt. 5, 9. Cf. Apoc. 5, 6. 138 Cf. Eph. 4, 7. Cf. Io. 20, 17. 146 Cf. Rom. 8, 15. Le 23535. 152 Cf. Io. 16, 14. Cf. Mc. 15, 39. 156 Cf. Io. 1, 32. 158 Io. 1, 33.

şov?

SERMO XVIII, 6-7

16r

solus nimirum potens non solum peccata relaxare in Spiritu 160 Sancto sed etiam gratiae affluentioris copiam effundere, quod

Ipse baptismum uocat in Spiritu Sancto dicens : Vos autem baptizabimini in Spiritu Sancto non post multos hos dies. Igitur

ubi columba requiem sibi inuenit et certam atque iucundam mansionem, inde certam habere uoluit ac liberam emissionem. 16; Sic etenim inde emissa est ut nihilominus ibi maneret atque, ut palam demonstraret, quia ubi uult Iesus, ibi Spiritus spirat, et illinc uenit et illuc redit. Dat autem aduentus sui praeclara

omnino indicia, quia renouans faciem terrae nouam facit ubicumque uenerit creaturam, adeo ut de filiis iniquitatis in 17» momento

faciat filios Dei, et ad Patrem Domini

Iesu libere

clamet columba de cauerna maceriae quantumlibet inclinatae atque depulsae : Abba, Pater. Nec ulterius possunt aquae affectionis humanae sua natura mobiles ac naturali impetu in mare descendentes solito iam more defluere, eo quod oculi Iesu iam 175 Sicut columbae sint super riuulos aquarum. Proinde nec spiritus carnis aut spiritus huius mundi iam incubat eis nec huiuscemodi faeculentiam aquae ipsae solito exhalant, quia spiritus nimirum Domini, spiritus ueritatis. spiritus sanctitatis fertur super aquas. Sitientibus quoque aquae praesto sunt, non iam 180 similes aquis illis de puteo Iacob, de quibus qui bibit sitiet iterum, sed aquae prorsus uiuentes quibus sitis omnis terrenae cupiditatis extinguitur, et desiderium saliens in uitam aeternam a Spiritu Sancto, qui eis | superfertur, suscitatur.

7. Intelligitis, fratres, quae dico, qui haec intra uosmetipsos 185 cotidiano legitis experimento. Vos enim, quod utinam non ad iudicium uestrum sed ad profectus aemulationem dictum sit, de benedictione hac coelesti prae multis gratiae filiis uberius accepistis. Nec plane uideo, quomodo non de aliquibus spiritui gratiae uel ingrati uel certe minus grati simus, nisi cum t90 apostolo et nos dicere ualeamus : Nos autem mon spiritum huius mundi accepimus sed spiritum, qui ex Deo est, ut sciamus quae a Deo donata sunt nobis. Ipsi ergo gratias, qui et in nos beatos illos oculos suos eleuauit, cum uoluntariae paupertatis gratiam nobis inspirans dixit et dicendo fecit, ut ipso lar19; giente, simus beati pauperes spiritu. Et uere larga prima benedictio haec, quoniam excepta quoque magna illa mercede regni quam expectamus, gloriam et diuitias mundi contempsisse pro Christo quid gloriae habet, quid diuitiarum ? Numquid 172 Rom. 8, 15.

161 Act. 1, 5 (in] oz. Vlg.). CE T9947 14:

190 1 Cor. 2, 12.

187 uberius] uberibus zz:

195 Mt. 5, 5.

189 spiritui] spiritum ms

177 Cf. Gen.

1, 2.

180

S1

à

SERMO XVIII, 7

162

non in comparatione eius, quidquid de hoc mundo in oculis 200 insipientium nitet, deforme ac uile conspicitur ? Sed aperuit adhuc manum suam Deus, ut spiritum quoque mansuetudinis suae nobis infunderet, quo uidelicet locupletati consecrauimus Deo uoluntates et manus nostras, ut iumentum facti coram eo

et pro eo parati ire, quocumque nos in camo et freno manus

205 nostri sessoris impulerit. Absit enim ut contra stimulum calci-

tremus, quia sane contra praeceptores nostros murmurare non

iam Christum sequi est sed potius persequi, et timendum ne cum Saulo audiat quisquis huiusmodi est : Quid me persequeris? Durum est tibi contra stimulum calcitrare. Quanto iucundius uox 210 illa sponsi coelesti animae tuae sonabit, si forte ab illo audire meruerit

: Equitatui meo in curribus Pharaonis assimilaui te,

amica mea. In curribus quippe Pharaonis constituti cum serui essemus peccati, liberi fuimus iustitiae, pec-|cato quidem iux-

ta leges Pharaonis uoluntarii, iustitiae autem prorsus aduersi. 215 Nunc autem equitatui Christi a Christo miserante ipso assimilati instar asini mansuetissimi Christum sessorem ac ducem habentis, sicut oboedientiae longe potiori manum dedimus, et incomparabiliter praepollet ille cui subseruimus, sic ad oboediendum alacrius feruere nos necesse est. Et in primo quidem 220 spiritu, opitulante Deo mundum uicimus, in hoc autem quod longe mirabilius est nobis ipsis discimus dominari. Proinde qui benedixit nobis, benedicens benedixit adhuc ut nouellas plantationes suas unda lacrimarum tempore opportuno irrigaret, siue pro erratis nostris quae olim cum in curribus esse225 mus Pharaonis nos admisisse dolemus, siue pro his etiam, quae

nunc multis ac uariis modis nos cotidie contrahere erubescimus, siue cum mensuras patrum nostrorum ac semitas antiquas considerantes prae pudore ac dolore uix caput nostrum ualemus attollere, siue cum tentationibus nostris colluctantes

230 uicti nonnumquam cum dedecore campum deserimus, siue cum feliciore gemitu incolatus nostri aerumnam et prolongationem deflemus. Hi etenim quinque porticus piscinae huius ad praesens nobis occurrunt, in quam angelus Domini in saluationem aegrorum atque debilium descendere consueuit. 235 Sane non frustra aliquando in eum descendit, nec inutiliter umquam aqua mouetur, quia cor contritum et humiliatum profecto Iesus non despicit, qui ad hoc uenit ut consolaretur omnes lugentes et daret eis oleum gaudii pro luctu. Et haec quanta gratia est, fratres mei, quae et de praeteritis malis

208 Act. 9, 4-5.

233 Cf. Io. 5, 4.

204 camo] chamo s

211 Cant. r, 8.

236 Ps. 50, 19.

212 Cf. Rom. 6, 20.

237 Cf. Is. 61, 5.

222 Cf. Ps. 145, 12.

511?

SERMO XVIII, 7-9

163

240 satisfacit et praesentibus medetur et occurrit futuris, et parat sanctificationem et consolationi nos praeparat ?

8. Cibati denique pane lacrimarum et calice earum potati noua statim benedictione cu-[mulamur, ut pane prorsus fortiori, delicatiori atque sapidiori a spiritu uitae reficiamur, 24; refectique eum deinceps numquam esurire cessemus. Ipsius siquidem panis de semetipso uox est : Qui edunt me adhuc esurient. Nemo quippe ipsum uel esurire potest, cuius se faucibus non se prior ille indulserit. De hac Domini uirtutum largissima benedictione est, quod tam alacri aemulatione carismata ae-

SEVA

25o mulari uos uideo meliora, orationi instantes, intentos lectioni, uigiles in uigiliis, sobrios in mensa, in silentio circumcisos,

spiritu denique feruentes in operibus iustitiae ; et sic eam edentes et post esum esurientes, quasi iam cum Iesu discumbere coeperitis et ipso panem frangente epulari. Porro iustitiae 255 panibus locupletatos uisceribus quoque misericordiae non uos Dominus defraudauit, sed iustitiam uestram ipsis quoque gratis et gratanter communicare studetis, qui non praeparauerunt sibi. Etenim si corripitis inuicem aut alterutrum proclamatis, misericordi uos istud aemulatione facere mihi persuasi, et 260 uobis nihilominus in alterutrum persuasum iri exopto. Sic enim mihi iustum est sentire de omnibus uobis, et omnibus uobis

de singulis uobis. Denique qui paulo ante fratrem suum misericorditer corripuit, numquid non pietate eadem si uiderit eum uel infirmari uel contristari, ab obsequia se statim deuoti 26; famulatus accingit ? Numquid non et in scandalo eius ipse uritur et in passione compatitur, et in dolore contabescit ? Haec ergo tam ampla est benedictio, ut quicumque de manu Domini meruerit eam, non solum benedictus sed benedicens

quoque inueniatur, quia misericordia nimirum in fratrem 27o suum abundare quodam benedictionis oleo affluere est. 9. Verum prae his omnibus illa benedictio eo cumulatior est, quo et interior quae in supra dictis omnibus benedictionibus intentionem cordis mundat, mundamque conseruat ab omni | fermento Pharisaeorum quod est hypocrisis, omnique 27; contagione dedecoris custodiens eam ut pupillam oculi. Hac sane benedictione ditatus habitabit securus in domo Domini,

domo utique mundae conscientiae quam ingreditur sine macula, in matutino

interficiens omnes

peccatores terrae, omnis

iniquae cogitationis districtus arbiter ultorque seuerus. De 280 huius denique munere benedictionis est, quod tam crebro uos ostenditis sacerdoti nec parcentes ori uestro siue pudori, par242 Cf. Ps. 79, 6. 246 Eccli. 24, 29. 249 Cf. 1 Cot. 12, 31. I2 T. 275 Cf. Ps. 16, 8. 278 Cf. Ps. 1oo, 8.

244 Lc.

gv

164

SERMO XVIII,

9-XVIIIIT, I

uulos etiam Babylonis necdum ad mensuram palmi excrescentes pia seueritate allidere festinatis. IO. Nouissime populo suo, qui sumus nos, Dominus Deus 285 noster benedixit in pace, nec una- tantum sed gemina, ea uidelicet quae est inuicem ad nos et quod ex nobis est cum omnibus hominibus, atque illa postremum quae ad Deum est. Vtriusque etenim pacis huius et custodes solliciti et operatores seduli esse debemus, ut non solum de uia hac pacis in qua 290 miserante Domino ambulamus omnem etiam minimum tollere curemus lapidem offensionis, sed quomodo unusquisque fratri suo placeat àd aedificationem, sicut ait apostolus, modis

omnibus studeamus. In qua uidelicet pace, ut pax quoque Christi exultet in cordibus nostris, propositi ac desiderii nostri 295 felix summa est, quatenus cum pax pace fuerit cumulata, delectemur iam in multitudine atque pinguissima quadam opulentia pacis. Itaque benedictus Dominus Deus noster, qui tam multiplici benedictione benedixit nobis, et adicit die cotidie benedictiones easdem dilatare et magnificare. Vnum 300 tantum nobis summopere timendum est, ne desideriorum uasa,

quae diuiti illi largitori ad implendum offerre possimus, nobis minus abundare inueniat sicque uase deficiente stet oleum. Verum si sapimus, sicut oleum oleique benedictionem, sic etiam uasa ipsorumque sufficientiam de ipsius inexhausta lar305 gitate cum | fiducia atque cum instantia expectabimus et expetemus, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. ExPLICIT SERMO XVIII.

SERMO XVIIII

5

IwciPiT XVIIII. De uariis respectibus Domini Iesu. Qui sunt riuuli aquarum et cur non riui sed riuuli. Cuiusmodi lac sit quo lauatur Spiritus Sanctus tam ad sanctificationem quam ad uoluptatem. Quaenam sint fluenta plenissima, iuxta quae columbae residere dicantur.

I. Aegre, fratres mei, a desiderabili oculorum istorum in284 Cf. Ps. 28, 11. 4 Reg. 4, 6.

291 Cf. Rom. r5, 2.

XVIII, 1 XVII] XIX s

293 Cf. Col. 5, 15.

302 Cf.

527a

SERMO XVIIII, 1-2

IO

15

20

25

30

165

tuitu auelli me patior. Timeo etiam aegritudini taedii uestri, ne forte hanc aegritudinem meam uos aegre feratis. Sed testem Inuoco omnem in uobis conscientiam, quae huius sacrae lucis aspectu semel frui meruit, quam bonum sit pendere de ea, quam salubre deficere in illam, quam plenum iucunditatis ei penitus inhaerere. Pendere de ea firmiter stare est ; deficere in eam magis ac magis illuminari est ;.porro inhaerere conformari erit atque uniri. Respicere ad oculos istos gratiam promeruisse est ; respici uicissim ab eis est iam gratiam inuenisse. Denique nemo sanctus, nemo iustus aut bonus est uel esse potest, nisi qui inuenit gratiam in oculis istis. Pleni siquidem sunt gratiarum, quin potius ipsi sunt plenitudo gratiarum, quod in omnes filios gratiae ad omnem gratiae siue infusionem siue confirmationem sit respectus illorum. Respiciunt autem oculi isti multiformiter et iuxta uarias necessitatum causas salutis opus distribuunt. Denique uidit Iesus de litore Petrum et Andream, Iacobum quoque et Ioannem, et ab inquietis eos saeculi huius fluctibus ad litus maris, hoc est mundi contemptum, traxit.

2. In monte proinde in eos et condiscipulos eorum eleuauit oculos suos, quia ad altiora eos uirtutum culmina et per exhortationem foris et per gratiam intus uocauit. De lo-|co illo ubi passurus tribunali iam assistebat respexit Petrum, cui de sacramento redemptionis nostrae, quod iam ei in manibus erat, poenitentiam et ueniam praeparabat. De cruce crucifixores suos omnesque sacrosancti sanguinis reos, in quibus, horreo dicere et timeo non confiteri, fuimus aliquando et nos ; de cruce ergo omnes nos peccatores respexit, cruci suae peccata nostra

35

40

affipens et pro transgressoribus Patrem rogans ne perirent. De coelo deinde discipulos id unum congregatos respexit, cum Spiritus sui abundantiam in ipsos effundens, coelos sibi nouos de ipsis creauit. De ipsis quoque, uelut de praeparato habitaculo suo respexit super omnes qui habitant terram, effundens de Spiritu suo per manus sacra unctione delibutans super omnem carnem. Iam uero ante respectus istos de sacratissimo et secretissimo

45

accubitu

suo,

sinu

uidelicet

Patris,

respexit

humilitatem ancillae suae, quam merito beatam dicunt et in omnia saecula dicent omnes generationes. Ipsa enim abundantissime inuenit gratiam in oculis illis, nec sibi soli sed generationi omni quae uentura est. Vidit ergo eam de sinu Patris, cui singulari atque incommutabili priuilegio nomen matris dona-

XVIIII, 22 Cf. Io. 21, 4. Is. 553, 12. 38 Ps. 32, 14. 70, 18.

13

26 Cf. Lc. 6, 20. 42 Lc. 1r, 48.

29 Cf. Lc. 22, 61. 45 Cf. Est. 7, 3. EF

85 Cf. 46 Ps. i

XVII

$2rb

166

5o

55

SERMO XVIIII, 2-3

uit, ut sit idem ipse filius humillimae ancillae suae, qui est filias Altissimi. Denique excelsus Dominus et de excelso humilia respicit, eo quod in lege sua immutabili omnis qui se humiliat exaltabitur. Iam ni fallor aduertitis, cur super riuulos aquarum oculi sponsi sicut columbae esse dicantur, quod respiciat Iesus nec requiescat Spiritus Sanctus nisi super humiles ac pusillos. 3. Amat columba ac libenter frequentat aquarum riuulos, in diluuio siquidem aquarum multarum non inuenit ubi requiescat pes eius. Si uis ergo inhabitatorem habere et consolatorem assiduum Spiritum Sanctum, esto riuulus, hoc est paruulus. Esto |riuulus, ut te semper a fonte deriuari recorderis.

6 o Alioquin si id excidit tibi, uide ne arescas, immo ne iam forte

arueris. Memento, inquam, quia nihil habes quod non acceperis et de gratuita fontis largitate esse quod fluis. Hanc ipsam quoque aquae huius deriuationem si cupis dilatari, noli magnam putare. Respexisti, inquit, ad amplius et ecce factum 65 est minus. Itaque si uis Spiritum Sanctum respicere ad amplius, si cupis ampliari in Spiritu Sancto, respice semper ad minus tuum, et uide studiose quid desit tibi. Crede mihi, consideratio

To

7

VA

80

huiuscemodi futurae plenitudinis argumentum est, sicut e diuerso ea quae ad abundantiam suam oculum semper habet, sterilitatis ac famis certissimum praesagium est. Cur enim in Aegypto tanta olim fames praeualuit, nisi quia fertilitas tanta praecesserat, et dicebat unusquisque in abundantia cordis sui: famem non uidebo in aeternum ? Ideoque repente repleti prius, pro panibus se locauerunt. Itaque et in his diebus, hac ipsa utique ratione uidemus, quia dirumpit fontes aquarum uiuentium Spiritus Sanctus de occultis gratiae suae sinibus fontes et torrentes, occultoque nihilominus iudicio suo siccat fluuios Etham, ponens flumina in desertum et exitus aquarum in sitim. Ergo si aliquid oculis tuis de coelesti illa luce luxit, uide ne propterea glorieris, quasi tenebras omnes caecitatis euaseris, et aperias os tuum

cum

his, qui rebelles lumini

dixerunt

:

Numquid et nos caeci sumus ? Audi potius lucem et humiliter acquiesce dicenti : Adhuc modicum lumen in uobis est. Dum lucem ergo habetis, credite in lucem, ut filii lucis sitis. Benedictus 85 Deus, qui dedit nobis de tenebris splendescere lucem, sed si dixerimus, quia magnum lumen in nobis est, cum uere modicum sit, timendum ne illud idem quod modicum est, de 49 Cf. Ps. 137, 6. CE. Ps. 73, 15. 2 Cot. 4, 6.

56 Cf. Gen. 8, 9. 64 Agg. 1, 9. 73 1 Reg. 2, 5. 78 Ps. 106, 33. 82 Io. 9, 40. 83 Io. 12, 35-36.

$2 dicantur] dicatur zs

77 85

5 2VvV8

SERMO XVIIII, 3-4

167

modico nullum, ac post modicum | tenebrae fiant. Igitur ut

filii lucis esse mereamur, plangamus tenebras quibus uallati

90

52yb

sumus usque adhuc ; et ne caeci simus, caecos nos dicere non

erubescamus. Magni profecto apud Deum meriti est uidisse caecitatem suam, uidisse, deflesse, sanandamque Iesu obtulisse. Vis nosse quanti ? S? caeci, inquit Iesus, essetis, peccatum

95

IOO

non haberetis. Nunc autem dicitis, quia uidemus, peccatum uestrum manet. Itemque : Im iudicium ego ueni in hunc mundum, ut qui non uident wideant et qui uident caeci fiant. O iudicium uerum et uere iustificatum in semetipso, quia manifesta aequitate iustissimum, ut qui caecitatem suam confitentur et plangunt, ipsi in regionem lucis euadant ; et qui se uidere iactitant, cum caeci sint, ipsi in regionem caliginis densioris impinguant. Itaque iudicante Iesu et extendente manum suam ad benedictionem, qui caeci sunt ipsi uident et qui uident caeci fiunt. Euntes, inquit, renuntiate Ioanni quae audistis et uidistis. Caeci uident, surdi audiunt, leprosi mundantur, claudi ambulant,

105

IIO

mortui resurgunt, pauperes euangelizantur. 4. Magna prorsus ac stupenda mirabilia haec, et quae solus possit facere Iesus, nec nisi Ioannes aut aliquis similis Ioanni digne admirari. Nisi fallor, significauit Iesus seruo suo Ioanni, quales sint aquarum riuuli super quos habeat ipse oculos suos, et in quibus secundum haec requiescit spiritus eius. Denique ipse est, qui in Isaia loquitur, rumpens surditatem nostram ac caecitati coruscans. Surdi, inquit, audite et caeci intuemini

II

VA

120

ad widendwum. Et subiungit : Quis caecus misi seruus Domini et quis surdus, nisi ad quos nuntios meos misi ? Sane quod de caecitate praemissum est, de ceteris quoque quae sequuntur calamitatum generibus intelligi consequens est, ut confessio ac gemitus compedes soluant cap-|tiuorum, ingentique miraculo eo ipso liberi sint, quo se captiuos dolent eoque se captiuos doleant, quo sunt a captiuitate soluti. Numquid enim non uidens, de quo dicitur : Lux orta est tusto ? Sed numquid non caecus adhuc qui ait : Deus meus, illumina tenebras meas ? Numquid non homo audiens qui dicit : Audiam quid loquatur in me Dominus

Deus, et loquere, Domine,

quia audit seruus

tuus ? Sed numquid non surdus, qui ad suggestiones maligno125 rum spirituum saepe obsurdescit, et fit tamquam komo mon audiens et non habens in ore suo redargutiones ? Simili modo mundi profecto sunt, quibus dicitur : Jam uos mundi estis propter sermonem quem locutus sum uobis ; sed sic uere mun-

93 Io. 9, 41. PS. 101, 21, 1 Reg. 3, 9.

95 Io. 9, 39. 103 Mt. 11, 4-5. 112 Is. 42, 18. 119 Cf. 120 Ps. 96, rr. 121 Ps. 17, 29. 122 Ps. 84, 9. 123 125 Ps. 57, 15. 127 Io. 15, 5.

5318

168

SERMO XVIIII, 4-5 et dicant

dissimi sunt, si confiteantur

: Facti sumus

uelut

130 immundus omnes nos, et quasi pannus menstruatae omnes tustitiae nostrae. Porro qui dicit et uere dicere potest : Dilatasti gressus meos subtus me, el non sunt infirmata uestigia mea, iam quidem sanus et expeditus incedit ; sed si consequenter dicere nouit : Motus est pes meus, et Ecce non est auxilium mihi in me, 13 continuo benedicente Iesu saliet sicut ceruus claudus, et si A

tangente eo claudicare se senserit cum Iacob sed non ad insipientiam sibi. Porro qui uitam aeternam, quae est Christus Iesus, habent in se manentem,

ipsi soli quia soli uere uiuunt,

nihilominus tamen etiam ipsi ab apostolo audiunt : Mortut 14o enim estis et uita uestra abscondita est cum Christo in Deo. Corpus quippe, sicut ait idem apostolus, propter peccatum quidem mortuum est, quia moriendi ineuitabili necessitate astrictum, spiritus autem uiuit propter iustificationem. Quid ergo isti nisi ineffabili quodam uitae aeternae mortuos suos 14 uegetare incipientes miraculo, uiui quidem sed tamen mortui, et mortui sed nihilominus uiui sunt ? Quod autem nouissime uelut praecipuum maximumque adiunctum est : pauperes euangelizan-|tur, in similem miraculosae contrarietatis sentenA

tiam redit. Euangelizantur

enim eo modo, dictum

est, ac si

150 diceretur : diuites annuntiantur. 5. Quid enim locupletius illis, qui reges regni coelestis effecti nequaquam spe futuri suspenduntur sed hodierna possessione ditantur, dum dicitur eis, quia iam 2fsorwm est regnum coelorum ? Sed rursum, quid pauperius eis quibus de hoc mundo 155 nihil habere licet, et de regno illo permodicas uix primitias habere conceditur ? Quid reges huiuscemodi nisi reges ad instar Dauid, et reges quidem, quia unctos oleo et egenos tamen ac nihil praeter pastoralem peram habentes dixerim ? Sic ergo uniuersa quae per manus Iesu in hac die beneficia 160 nobis dispensantur, secundum huius temporis atque huius corporis statum citra perfectum proueniunt, ne quis forte gloriari possit quasi iam acceperit aut iam perfectus sit sed sequatur potius, si quo modo comprehendat. Vere enim quantalibet huius diei uisio aeternae illius lucis aspectui comparata, 165 quo a beatis illis oculis in coelestibus lumen uidetur in lumine, quid nisi caligo et caecitas est? Quid furtiua haec et rarissima diuini auditio susurrii quod in aure audit interdum is, in quo 129 Is. 64, 6 (omnes iustitiae] uniuetsae iustitiae 1//g.). 131 Ps. 17, 57. 134 Ps. 93, 18. Iob 6, 15. 136 Cf. Gen. 32, 31. 139 Col. 5, 5. 141 Cf. Rom. 8, ro. 148 Mt. 11, 5. 153 Mt. 5, 5. 162 Cf. Phil. 5, 12. 165 Cf. Ps. 35, 10. 158 ad] ab zs

531P

SERMO XVIIII, 5-7

169

loquitur Dominus Deus, ad magnum illum rugitum tonitrui

magni, quod in coelo audiunt, qui uel Patrem de Filio uel 170 Filium de Patre palam annuntiantem audire merentur ? Num-

quid si comparaueris, non merito surditatem uocabis ? Quid omnis proinde munditia filiorum hominum, non dico sanctitati illi quae sursum est collata, sed sibimetipsi certe comparata et ante proprii faciem constituta iudicii, numquid non suis 175 oculis sordet ac propriis naribus foetet ? Proinde qui in stadio currunt, si sic currunt ut denique comprehendant, omni eos tempore meminisse necesse est, quia non uolentis, neque currentis sed. miserentis est Dei. Vita quoque, qua hic Deo etiam uiuitur,

cum

tot peri-|culis

obnoxia,

solo

Deo

continente

180 flatum nostrum in manibus suis omni momento uergat in mortem, quid nisi quaedam mortis imago est ? Ipsa denique regiae dignitatis maiestas, quam pauperibus suis Christus euangelizat, ipsis interim esurientibus de micis, quae cadunt de mensa dominorum suorum, raroque ac post multos gemitus 18; uix aliquid pusillum gustantibus, quid nisi magni quaedam nominis umbra est ?

6. Haec sane dicentes benignissimis sponsi oculis non derogamus neque Spiritus Sancti largitati quasi manus eius sit abbreuiata detrahimus ; sed ut modulos nostros certasque uir19o tutum istarum qualiumcumque mensuras recte metiamur, id plane intendimus, quia oculi Iesu nonnisi in pauperem respiciunt nec columbae nisi super riuulos aquarum requiescunt. Itaque ut uere riuulus sis, caue nequando intumescas et excedas alueum tuum. Iuxta uerbum regis Israel: Esto contentus I9 gloria tua, si tamen gloriari oportet quia non expedit quidem. Non facile absque laesione aluei tui et uicinorum suffocatione satorum effluere te atque extra te et ultra te diriuari continget. Ergo ut fons uitae perennes tibi ministret aquas, caue nimias, caue superfluas. Si sponsa Domini es et de felicibus osculis ac 200 beatis amplexibus aliquid spirituale concipere meruisti, magnificet anima tua Dominum, numquam uero te ipsum sed nec illud quidem quod in te nasci contigit de Spiritu Sancto. bx]

7. Exemplo denique beatissimae matrum et ancillarum humillimae thesauriza tibi nouos humilitatis thesauros et in 20; omnibus uiis tuis cogita illam. Dispone tibi nouas cum matre Domini in corde tuo ascensiones, cum festinatione descende, id est in montana conscende ; et de benedictionibus dulcedinis,

quibus a Spiritu Sancto praeuentus es, benedic etiam tu ex cor-

170 Cf. Io. 16, 25. 155.27.

175 Cf. 1 Cot. 9, 24.

194 Cf. 4 Reg. 14, 10.

177 Rom. 9, 16.

195 Cf. 2 Cot. 12, 1.

182 Cf. Mt.

200 C£. Lc. 1, 46.

5 oue

170

SERMO XVIIII, 7-8

de et in corde tuo, ita ut benedictione tua fraterna se uiscera

210 repleri exultent. Da operam etiam minori-|bus subici, con-

$295

tende praeuenire obsequiis, gratiarum actionibus totus 1nsiste. In quibus ita esto profusus ut modestus esse memineris. Exulta laetabundus et laudans: cum tremore tamen atque sobrietate, et in gratiarum actione sonet uox illa modestiae : 21; Paruulus natus est nobis. Gratias tibi, Domine Iesu, gratias tuo Spiritui Sancto, quod ex eo indignus ego saltem aliquid modicum concipere merui ; tuae iam misericordiae sit semini tuo tutelam et incrementa praestare. Alioquin melius fuerat non concepisse, quam ut germen Domini non maternis a me 220 foueatur affectibus, et debitis non adolescat augmentis. Crede mihi, sic affici, sic in Iesum fieri sollicitum, materna iam uis-

cera induere est. Sic oculos dilecti in te indeclinabihter figis et columbis super riuulos aquarum perpetuam facies sessionem. Quinimmo inuitabis eas ad residendum iuxta fluenta 225 plenissima, meliora sane atque perfectiora expectans carismata a Spiritu Sancto, si tamen columbae ipsae dignae prius ac pro beneplacito suo lacte a te lotae fuerint.

8. Sed quae, inquis, lauatio haec columbarum, aut unde hoc mihi lac ? Certe si sponsa Domini es et spirituale aliquid sacri 230 amoris concepisti, prope est tibi lac istud in corde tuo et in ubere tuo, immo

255

240

24;

250

de uisceribus tuis in ubera tua. Lac istud

gratiarum actio est quo bene et alitur Iesus et Spiritus Sanctus abluitur, si tamen ipsa gratiarum actio de intimis exurgat uisceribus, si simplex sit, si dulcis, si candida id est immaculata, nil tetri habens aut impuri. Oportet etiam ut sit profusa, sobrietatis tamen modum seruans. Aduerte denique quia columbae plures lauari debeant, ideoque lac abundare necesse sit quo lauacro suo singulae ualeant infundi. Enimuero quid gratiae totius auctori et abundantissimo largitori, quid ei potius, digniusque ac iustius, quam |abundans gratiarum actio ex omni qua poteris uirtute indesinenter exsoluetur a te? Ad singulas postremo aduenientis Spiritus Sancti de coelo uisitationes non singulas sed innumeras ei benedictiones refunde, si cupis ipse denuo uisitari, crebrius benedici. Benedicens olim Isaac filio suo qui est Christus : Qui benedixerit, inquit, /ibi, benedictionibus repleatur. Ergo benedicere Domino in benedictionibus seminare est siue in benedictionibus Domino fenerari. Vno quippe benedictionis grano benedictionum plurimos manipulos a Spiritu Sancto reportabis, et pugillus seminis agri pleni messem recondet in horrea. Vt igitur impleantur horrea tua saturitate, repleatur os tuum laude, et ex

213 Cf. Is. 55, 2.

251 Cf. Ps. 7o, 8.

215 Is. 9, G.

225 Cf. 1 Cot. 12, 31.

245 Gen. 27, 29.

54^

SERMO XVIIII, 8

TZI

abundantia cordis eructent hymnum labia tua. Procul fiat a

te atque a nobis omnibus terribilis maledictio illa : Da eis, Do-

255

mine, wuluam sine liberis et ubera arentia. Quae est enim uulua sine liberis nisi donum intelligentiae caritatis fructus non parturiens ? Et quae ubera arentia nisi benedictio et laus deuotionis dulcedine carens ? Non curat Deus per uiam salu-

260

265

270

tari, etsi eo modo salutauerit eum, quispiam non facile resalutabit eum. Anima, inquit Salomon, quae benedicit impinguabitur. Reuera itaque est, sed si pinguis sit benedictio qua benedixerit ipse. Itaque si uis de benedictionibus abundanter metere, noli parce seminare. Si uis impinguari, da uicissim operam et tu, quatenus holocaustum tuum pingue fiat. Denique si quaeris inebriari, tu quoque inebriare memento. Sic quippe habes : Anima quae benedicit, impinguabitur et qui inebriat, tipse quoque inebriabitur. Sane et hoc in repromissionibus sponsi ad sponsam dici audio : Erunt, inquit, ubera tua sicut botri wineae. De his utique siue botris siue uberibus cum fortiter studioseque premuntur, exprimitur uinum laetitiae quod laetifi-|cat Deum et homines, expressumque in calice uicissim incli- 541b

natur ex hoc in illud, nunc de ore Dei ad os hominis, nunc de

Zu»

280

285

290

ore hominis ad os Dei. Numquid non inebriandum se hoc uino praesumit qui ait : Exultabunt labia mea dum cantauero tibi ? Numquid non geminam ac mutuam inebriationem intellexit cum diceret : Jucundwm sit tibi eloquium meum, ego uero delectabor in Domino ? Habes proinde ubera duo, si aeque in aduersis uti in prosperis copia huiuscemodi lactis abundas. Omni siquidem tempore diligit qui amicus est, quanto magis sponsa Domini aut quae interim ad gloriosum sponsae nomen anhelat ? Alioquin uae tibi si pallium amittis, ut ait Salomon, in tempore frigoris, quando utique pernecessarium est, et uae tibi si in ea die arescunt ubera tua, quando praecipue iucunda est Deo decoraque laudatio. Nocturnis sane melis atque cantilenis delectatur qui dedit carmina in nocte, et nocte canticum eius quod eius prae ceteris canticis aures demulcet. Ergo ut animam tuam uere dilectam Iesu aut matrem probes, consurge in nocte in principio wigiltarum tuarum, quinimmo et media nocte cum infirmitatis siue aduersitatis cuiuslibet grauissimum pondus incumbit, consurge, inquam, et confitere Domino quia bonus Dominus et in saeculum misericordia eius. Vide ne segniter agas, magnae quippe rei imaginem praefers.

252 Cf. Ps. 118, 71. 253 Os. 9, 14. 25* Cf. Lc. 10, 4. 259 Prou. 263 Ps. 19, 4. 265 Prou. ii, 25. 26? Cant. 7, 8. 269 Iudic. 270 Cf. Ps. 74, 9. 243 Ps. 70, 23. 275 Ps. 103, 34. 280 Cf. Prou. 283 Cf. Ps. 146, 1. 284 Iob 35, 10. 287 Thren. 2, 19. 291 Cf. 22 Uik

11, 25. 9, 13. 25, 20. 1 Esd.

172

SERMO XVIIII, 9-10

9. Oculos certe Iesu lauas, lauacrum Spiritus Sancti in manibus tuis est. Lauacrum uero Spiritus Sancti dixerim, non quo lauat solum sed miro atque ineffabili modo quo ipse laua295 tur. Ad sanctificationem putas an ad oblectationem ? Credo ad utrumque. Enimuero ipse a quo est sanctificatio omnis, seipsum in nobis nostro sanctificat ministerio, cum plena fide puraque conscientia quidquam gratiarum gratis dedit ei absque omni furtiua detentione reportamus. Ceterum cum non 30 o solum | fideles sed etiam deuoti coram eo satagimus inueniri, 54** et in qua mensura, mensura utique caritatis, mensus est nobis, remetiri ei, ut decet, conamur ; et sicut se effudit in nos, ita

et nos uicissim in ipsum gestimus effundere, lauacrum profecto illud uoluptatis ac deliciarum dicere non uerebor. Ecce, fratres, quam sacrum quamque delicatum negotium est, in quo 30 die nocteque uersamini. Qui fraudulenter aut desidiose institerit, qui in hoc Spiritus Sancti lauacro manus suas absconderit sub ascella sua, et ad reuerendum angelis ipsis ministerium, siquidem in conspectu et cooperatione ipsorum tota haec res 510 geritur, oscitans aut somnolentus apparuerit, numquid non in tempore messis ueniet ei quas? uiator egestas et pauwperies quasi uir armatus ? Porro qui seminat in benedictionibus de benedictionibus et metet. Vere enim pro hoc modico lacte quod de uberibus suis exprimere nititur, nec sine multo labore de 31 uisceribus atque uberibus suis in lauacrum hoc expendit Spiritus Sancti, fiet ipse post modicum fons lactis salientis in uitam aeternam. Spiritus quippe Dei bonus cui in loco peregritionis suae obsequium praebuit, deducet eum in terram rectam, in terram denique bonam et spatiosam lacteque huiuscemodi 320 copiose manantem. VA

b]

IO. Ibi quippe, ibi sunt fluenta plenissima ineffabili plenitudine sicut inaestimabili dulcedine lactis huius redundantia. Montes

sane

stillant

ibi dulcedinem

et colles

fluunt,

sicut

scriptum est, lac et mel. Eia, fratres mei, eiusdem quidem 32; generis est opus illorum et nostrum, sed iucunditas atque felicitas heu, sicut exaltantur coeli a terra, tantum est utique

dispar. Gratia itaque Spiritus Sancti iuxta haec fluenta plenissima nos interim aliquo modo residere gaudemus, cum ad celebrem illum concentum coeli deuoto gutture plenoque ore, 330 dulci iubilo, suaui concor-|dia,

uoce

altissima et infatigabili

uirtute in auribus Dei psallentem, nos de profundis, raucis et inconditis uocibus perstrepentes, Spiritu tamen Sancto ausum intus praebente, in uocem exultationis erumpimus :

302 Cf. Mt. 7, 2. 817 Cf. Ps. 142, 1o.

912 Prou. 6, 11. - 313 2 Cor. 9, 6. 326 Is. 55, 9. 323 Cf. Ioel 5, 18.

316 Cf. Io. 4, 14.

54%

SERMO XVIIII, 10-XX, 1

173

Laudate Dominum de coelis, laudate ewm in excelsis. Sic quippe

355 elis quasi ad opus operi nostro consimile adhortantes applaudimus ac si de choro nostro in chorum illorum respicientes, simile quid eis nos habere prae manibus ostendamus. Verum quid exsulibus et ciuibus, quid fluentis et stillicidiis, quid plenitudini et egestati ? Attamen consolatio est interim non modica 34o quod residet hic Spiritus Sanctusin loco peregrinationis nostrae, quamuis fruitionis plenitudine procul nimis, genere tamen sicut praedictum est operis et gaudii similitudine iuxta fluenta plenissima. Residet autem, quoniam eo donante residemus nos ad expectandum, ad contemplandum, ad admiran-

34; dum, ad inhiandum in haec plenissima de coelo fluenta. Fidelis Deus in promissis suis. Non dimittet Iesus, donec opere compleuerit, quod in die magno festiuitatis olim clamauit et nunc utinam in die magno festiuitatis in splendoribus suis mentibus nostris apparens clamare dignetur. 350

II. Veniat, Domine

Iesu, ueniat in breui dies ille insignis

aeternae sollemnitatis tuae, quo fiat nobis secundum uerbum tuum, quatenus de uentre nostro flumina fluant aquae uiuae, fluenta utique plenissima quibus nil addi poterit. Interim autem non contingat nobis ab hac sessione iuxta ea aliquo 35; modo abstrahi, donec declines ipse in nos ut flumen pacis,et in

nobis et ex nobis in multa flumina deriueris, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuis et regnas Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XVIIII.

SERMO XX INCIPIT

VICESIMVS.

De odore uestimentorum

Domini

lesu, ubi et

uestimentorum Esau mentio fit quibus indui | Iesus dignatus est. Quae genae sponsi et quae genae sponsae et quae genae nostrae, qui pigmentarii illi a quibus areolae aromatum consitae sunt.

;

I. Genae illius sicut areolae aromatum consitae a pigmentartis.

Post oculorum desiderabilem contuitum ad uicinam regionem genarum dilecti sui sponsa transmigrat. Mulier quippe delicia-

334 Ps. 148, 1.

347 Cf. Io. 7, 37-

XX, 5 Cant. 5, 13.

352 Cf. Io. 7, 38.

360 Cf. Is. 66, 12.

S55

a

174

SERMO XX, 1-3

rum a deliciis ad delicias breui satis delicatoque se transitu confert. Multas nimirum mansiones se in dilecto suo inuenisse 1o gratulata, de loco in locum quocumque eam sua trahit wolwplas, immo sicut eam agit spiritus dilecti sui, laeta deambulat. Sane si filiis Israel quondam în terra deserta, ànuia et inaquosa praecedente columna ignis et nubis plurimas repererunt mansiones, quanto magis sponsa Domini transmisso Iordane terrj; ram plane repromissionis ingressa, deducente eam spiritu sponsi sui, tot in dilecto suo quasi castra et ciuitates ingreditur, quot modos ac genera in eo deliciandi se inuenisse gratulatur ? Itaque a regione lucis, a contemplatione oculorum Iesu in regionem quandam odoriferam in hortos aromatum et deduci20 tur ipsa a spiritu sponsi sui atque adolescentulas ipsa deducit. 2. Genae,

inquit,

illius sicut areolae

aromatum.

consitae

a

jigmentariis. Odoratus est aliquis olim odorem suauitatis de Iesu, et memoriam

2;

3o

35

4o

45

abundantiae

suauitatis

illius eructans

:

Ecce, inquit, odor filii mei sicut odor agri pleni. Et multum quidem ille sicut adhuc longe agens atque a longe filium suum post saecula affuturum salutans, multum tamen copioseque afflatus odoribus odoriferis eum benedictionibus persecutus est, ac paternis in eum affectibus gestiens gloriam et magnum decorem imposuit super caput eius. Attende sollicite et perpende, quid mirifici odoris| de genis dilecti sui sponsa hauserit, quandoquidem naribus Isaac tantus spirauerit odor de uestimentis. Sic quippe habes, quia cum sensisset uestimentorum illius fragrantiam spiritum hausit intelligentiae, atque in uoces uotiuae benedictionis erupit. Nec mirum. Myrrha quippe, sicut scriptum est, et gutta et cassia a uestimentis eius a domibus eburneis ex quibus delectauerunt eum filiae regum in honore ipsius. O quam aromatica uestimenta haec Domini lesu, quorum inaestimabilis nimis fragrantia, non solum nares Isaac sed et Dauid eatenus afficit et replet, ut nostris quoque naribus de odoriferis eructationibus ipsorum nonnulla portio odoris nectarei aspirasse sentiatur. Sed quid dicimus ? Numquid non uestimenta haec Esau fuisse, domique apud Rebeccam recondita paulo ante praedictum est ? Ergone de uestimentis Esau spirasse credimus odorem Iesu ? Plane ita est.

3. Vestimenta sane Esau desiderium benedictionis paternae, rugitus uehemens poenitentiae, quod primogenita sua insipienter amiserit, caritas quoque fraterna quae tam grauiter dudum

CE lo 2. 23 Cf. Ps. 144, 7.

10 Vergilius, Ecloga 2, 65. 12 Ps. 62, 5. 21 Cant. 5, 15. 24 Gen. 27, 27. 28 Cf. Ps. 20, 6. 35 Ps. 44, 9.

551b

SERMO

XX,

3

I75

in ipso laesa pio demum osculo tanto uulneri cicatricem ob50 duxit. Ergo fides gentium poenitentiaque earum et caritas iam tunc in uestimentis illis Esau dedit odorem suum. His quippe uestimentis ab ipsis cunabilis tuis indui dignatus es, Domine Iesu, cum spirante usque ad extremum terrae odore uiuifico genarum tuarum cucurrerunt ad te primitiae gentium, nec

5; 1psae absque aromatibus. Fuerunt sane uestimenta haec paruula adhuc, sed satis congruentia tibi, quia tu nimirum adhuc paruulus. Creuisti, Domine Deus meus, et magnificatus es uehementer. Proinde iuxta magnificentiam tuam aptasti uestem congruam tibi uestiens temetipsum multicoloribus, orna6o tus quidem uestibus tuis sed incomparabiliter exornans eas | uestitu tuo. Itaque uestes Esau a tua dignatione susceptae, susceptor noster Deus Iacob, plenitudo gentium per poenitentiam et fidem assumpta in corpus tuum, et a benignissima ac multiplici sapientia tua prouide ac mirifice de nouitate coeles65 tis hominis, qui tu es, in nouum transfigurata decorem, odorem transmutata. Ipsa quippe aeterna sapientia tua etiam tibi iuxta dispensationem assumptae pro nobis humanitatis mater

OM

utique est, prouida in consiliis, fidelis in depositis, sedula in ministeriis, cauta ad persuadendum, ad accelerandum offi-

7o ciosa. Ipsa quoque mediante te mater est omnium nostrum, nos tibi teque nobis mirabiliter uniens, quatenus ex te atque in te, benedicente Patre tuo coelesti, in nos etiam transfun-

datur benedictio tua. Penes ipsam reposita quidem olim erant haec ipsa uestimenta in abscondito cubiculi sui, in thesauris 75 caritatis suae, ibi prorsus ualde bonae, ubi complacemus

ei

in ueritate quae tu es. Ideo ergo ualde bonae, quia tibi ualde bono ob admirabilem bonitatem tuam, ualde bene ualdeque congrue cohaerentes. Ex te nimirum bonitatem, ex te decorem, ex te fragrantiam trahunt, ut merito Pater tuus his omnibus 8o delectatus tibi in nobis et nobis in te omni benedictione coelesti benedixerit. Huius itaque miraculi nouitatem non solum patriarchae et prophetae sed ipsae quoque angelicae uirtutes cum stupore suspicientes exclamant : Quis est iste qui uenit de Edom, tinctis uestibus de Bosra, iste formosus in stola sua, gra-

85 diens in multitudine uirtutis suae ? Vere enim in oculis beatorum spirituum uehementer mirabile est quod, qui de coelo descendit, in Edom uenire et cum Edom habitare et uestibus

Edom indui, tinctasque ipsas pretioso sanguine uestes coelis inferre, paternis praesentare oculis, ange- |licisque dignatus sit 9o obtutibus et laudibus exhibere. Bene proinde et uestimentorum fragrantiam non ipsis utique uestimentis sed filio suo dat Isaac : Ecce, inquit, odor filii mei sicut odor agri pleni. Et non

62 Ps. 45, 8.

83 Is. 65, 1.

85 uirtutis] fortitudinis VZ.

92 Gen. 72, 27.

$5

à

176

SERMO XX, 3-5

secus angeli, non ipsum stolae suae decorem sed ipsum potius mirantur formosum in stola sua. Solus quippe in sanctis tuis tu es, de 95 et odore suauis et forma speciosus ac specie formosus cuius unione totum id sibi mutuantur, uel quod formosi sunt uel quod alicuius spirant suauitatis odorem. Vox quippe tua est, o sapientia, quae ex ore prodiisti altissimi : Ego mater pulchrae dilectionis, et : Ego quasi uitis fructificaut suautatem IOO odoris. Igitur si unguente Maria Magdalene domus repleta est ex odore unguenti, quaecumque sit domus haec siue anima cuiuslibet peccatoris, huius peccatricis exemplo ad poenitendum commota atque in spem ueniae confortata, siue omnis ecclesia sanctorum quae in terris adhuc peregrina est, siue illa 105 quae sursum libera est Ierusalem mater nostra, tantae quippe unctionis odor in omnem terram atque in omne sese coelum effudit, non tamen quia de manibus illis effusa est, ideo unctio

IIO

II$

ila spirauit sed potius quia in eum qui est totius suauitatis odor, quem ab eo accepit, in eum continuo refudit odorem. Alioquin quantumlibet spirent unguenta quaelibet suauitatis odorem, nisi iugiter spirent Iesum et uelut ab ipso et de ipso spiramen habentia, in ipsis siue caput siue genas seu pedes seu corpus omne se distillare atque exinanire festinent, exspirare ea continuo necesse erit et inter muscas morientes, proh pudor, exinaniri.

4. Suspensas scio animas uestras, quaenam sunt haec genae sponsi et quonam digne censeri nomine debeant. Ego, si uos melius non habetis, genas eius hilari-|tatem et grauitatem ipsius intelligo. Grata prorsus istarum in omni facie conspersio 120 gratiarum quatenus eam et grauitas honestet et serenet hilaritas. Illa graui maturitas pondere mentem ab insolentia ac petulantia uendicat ; haec tristitiae nubila soluit, rugas explicat iracundiae, liuidos tabescentis inuidiae morsus aut infligendos praeuenit aut sanat inflictos. Illa nugacitatis atque inutilium 125 studiosissime fugitans animum seriis omni momento occupare contendit, nequando uideant eam hostes et derideant sabbata eius. Huic uero uas olei semper in manu est, quo contra irruentium terrores hostium faciem exhilarare queat ac laeta procedere. Bene igitur genae quasi geminae uocantur eo quod 130 gemina quadam societate ac gemella parilitate sese alterutrum respiciant, comitentur

et prosequantur,

quatenus in mente

bene disciplinata nec ad momentum diuelli patiantur. 5. Vae miseris genis meis, quas uel leuitas indisciplinata nugacitate decolorat aut grauitas seuera deponit. Modestiae

94 Cf. Is. 65, 1. Cf. Galat. 4, 26.

98 Eccli. 24, 5. 99 Eccli. 24, 23. 126 Cf. Thren. 1, 7.

100 Io. 12, 5.

105

5612

SERMO

XX, 5

177

155 libra quae in medio est, ipsa prorsus mihi ad inueniendum difficilis sed difficillima nimis ad tenendum.

Infelix ego homo,

quem iam tot annorum curricula, tot documenta uirtutum, tot

140

145

150

155;

disciplinae leges, tot piae grauitatis exempla, indocilem produnt, indisciplinatum relinquunt. Pudet dicere genas meas bene genas quia geminas habeo ac gemellas, quas aut resoluat scurrilitas quae ad rem non pertinet, aut deiciat moeror qui nec ipse retributionem nisi abundantioris tristitiae debeat expectare. Leuo oculos meos ad uenerandam illam patrum antiquorum grauitatem, quorum etsi serenissimi uultus sed lux uultus eorum non cadebat in terram et confundor in eis. Audio quempiam eorum fratri suo ridente terribiliter intonantem ac dicentem : | Coram coelo, inquit, et terra rationem Deo reddituri sumus, et tu rides ? Aliam quoque non dissimilem uocem tonitrui magni audiui aliquando, et totus inhorrui. Ait enim sanctus quidam ac uere philosophus, genas sacerdotales in areolarum huiuscemodi modum uelut unus ex pigmentariis conserere meditans. Terram igitur sibi sarculo aperiens et in altum fodiens : Nugae, inquit, inter saeculares nugae sunt, in ore autem sacerdotis blasphemiae. Et subinferens adiecit : Quae etsi nonnumquam ferendae sunt sed referrendae numquam. Quid quod eorum domesticus hortulanus noster, beatum

dico Benedictum,

56rb

tot annis iam laborauit in

hortulo suo anima mea, et quantum in ipso est maceria circumdatum et areolis distinctum, aromatibus nimirum conseuit, et

160 usque hodie patienter quidem sed heu, ut timeo, in uacuum expectat, ut de genis meis metat sibi fasciculos aromatum, pro quibus uereor, ne illa magis quae in agro pigri hominis solent inueniri, spinas atque urticas tempore messis inueniat. Heu quotiens ad renouandam faciem genarum mearum pig16; mentarius meus imminet mihi arguens et erudiens, loquens et annuntians,

scurrilia

et risum

mouentia

omni

clausura

in

omnibus locis condemnans, nec me aliquatenus os ad ea aperire permittens. Quid respondebo pigmentario falcem proferenti, manum aperienti ac dilatanti sinum suum, praesertim 170 cum instaurare coeperit testes suos contra me creberrimas admonitiones suas atque ipsas uotorum meorum professiones, quas Deo arbitro et sanctis eius distinxerunt olim labia mea ? Haec in me, fratres carissimi, non uerbi tantum gratia trans-

figuraui quasi uos admonere uolens, magis quam memetipsum 17; coram uobis arguere, immo reuera gemina uerbi gratia ad utrumque laborans, quatenus simul et me ipsum arguam | et

136 Rom. 7, 24. LIK, p. 82.

141 Eph. 5, 4. 145 Iob 29, 24.

142 Cf. Regula S. Benedicti 27, 5 : ed. HANS153 Bernardus Clatau., De consideratione 2, 15 :

166 Regula S. Benedicti 6, 8 : ed. HANSPL 182, 756 B ; ed. LECLERCQ III, 429. 173 Cf. 1 Cor. 4, 6. 172. C£, Ps. 65, 14. LIK, p. 39.

5672

LI

178

SERMO XX, 5-7

uos aedificem. Vere enim uos genae estis Domini iesu areolae aromatum eius consitae a pigmentariis, nisi frustra in uobis, quod absit, laborauerunt hactenus pigmentariü uestri qui 18o bonitatem et disciplinam tanto studio docuerunt uos, quatenus praeter Iesum renuat consolari anima uestra ac praeter ipsum

nihilominus renuat desolari. 6. In hanc denique genarum suarum pulchritudinem continuo sponsa post osculum Verbi inter ipsa coalescentis cari185 tatis initia profecisse uidetur, cum inter prima laudum suarum

insignia de sponsi sui ore gratulabunda audiret : Pulchrae sunt genae tuae sicut turturis. Numquid enim non instar genarum turturis genas sponsa per manus sponsi sui formauit, quae absente sponso suo ad omne solatium obstupescit, ad omne 190 aegrotat remedium, ad omnem latitudinem angustatur, ad om-

nes denique diuitias inops, ad omnes delicias stupida est ? Proinde praesente eo didicit non conturbari et contra omnem iniuriam placida mente et serena sibi grauitate constare. Prouidet enim dilectum suum in conspectu suo semper, de 195 uultu eius indesinenter pendens, ac prae desiderio eius cetera omnia uilipendens. Sic nimirum uelut castissima turtur soli sponso suo fidem inuiolabilem seruans et praesenti fideliter adhaeret et fidelius suspirat absentem. Quod uiuit, ei dumtaxat uiuere fixum habet ; et mortuo uitam suam quasi cotidianum 200 funus continuo moerore mactare.

Aemulemur,

carissimi, cas-

tissimae huius turturis genas, nec foeditate aut foetore inutilium consolationum genarum nostrarum coelesti consecratum sponso aut prostituamus decorem aut corrumpamus

odorem,

Si oculis eius placere, si naribus eius uelut areolae aromatum 205 redolere concupiscimus. Sin autem humanae cuiuslibet uirtu-

tis modica est gratia ad excitandam aemulationem, sed numquid non odor et decor genarum illius fortes satis sunt ad trahendum | nos post se, ad quem sponsa in desiderio animae suae loquitur : Trahe me post te, curremus in odorem unguen210 torum tuorum, praesertim cum et ipsae sint totae aromaticae currentibus post se, spiritum prorsus uitae copiosius inspirantes ? 7. Ergo, o Domine Iesu, o suauitas nectarea, o aromatica dulcedo, o totius suauitatis fons, trahe me in odorem genarum

21; tuarum, atque in abundantia decoris ac odoris ipsarum emunda, quod in genis nostris foedum est, et exsuffla quod foetidum. 180 Cf. Ps. 118, 66. 209 Cant. 1, 5.

181 Cf. Ps. 76, 5.

XX, 204 oculis] oculus zzs

186 Cant. r, 9.

205 sin] sint zz:

194 Cf. Ps. 15, 8.

5 6vb

SERMO XX, 7

220

179

Doce nos in genas tuas studiose omni hora intendere, ac genis nostris de ipsis et pulchritudinem mutuare et speciem. Et quidem de genis tuis sicut a pigmentariis tuis, prophetis uidelicet atque euangelistis, accepimus, cum pietate audimus, quia iuxta ineffabilem benignitatem ac mansuetudinem tuam pro nobis peccatoribus Deo Patri tuo reconciliandis dederis eas quondam uellentibus. Dies nimirum illa, dies messionis Patri tuo

qua messuit sibi fasciculos aromatum de areolis aromatum suorum genis tuis, atque impleuit sinum suum ex ipsis commoraturis secum illic in aeternum. Enimuero soli ipsi fragrat odor ille suauissimus sicuti est, quia «emo nowit Filium nisi Pater. Messuit quoque sponsa Christi ecclesia Dei in illa die primitias areolarum suarum genarum tuarum, et ex die illa 230 usque in consummationem saeculi metere sibi non cessat rediuiuam illam odoriferi germinis messem, quam reponit nimirum sibi prout decet in medio uberum suorum. Cui pio operi synagoga etiam licet impia mente manuque nefaria subseruit, contractans sacrilego ausu et confricans sacrosancta illa 225 aromata, quo uidelicet abundantius darent odorem suum. Quo enim impudentior illa ad genas Iesu caedendas, uellendas et conspuendas, eo profecto uehementior atque mirificentior spirare non desinit in aeternum uiui-|ficae suauitatis aroma. gp 225

Proinde areolas istas alii conseuerunt,

alii messuerunt.

Sane

240 a prophetis consitae sunt, qui de sanctitate ac lenitate Domini

Iesu uelut in luce euangelica plenissime atque euidentissime disputarent, ut nihil ferme amplius ecclesia in euangelio colligat quam quod manus eorum in prophetia seminauit. Nam ut ex fertilissima messe parum aliquid ad praesens decerpam, 245 quod naribus uestris olfaciendum admoueam, quid manifestius aut quid fragrantius uerbis illis Isaiae quae paulo ante commemoraui : Corpus meum dedi bercutientibus et genas meas uellentibus, faciem meam non auerti ab increpantibus et conspuentibus in me ? Alias identidem huius sanctissimi germinis 250 areolas, ceteri quoque prophetae uno omnes spiritu ubertim conseuerunt,in quorum labores a piissimo hortolano introducta introiuit ecclesia. Porro ut de lenitate patientis Iesu et de conscientia mansuetissimae mentis apertius aliquid odoremus: Non erit, inquit, tristis neque turbulentus, non clamabit neque 255

contendat, sed sicut agnus coram tondente se obmutuit et non aperuit os suum. Qui habet nares odorandi accedat, attrectet et diligenter sibi confricet fasciculum istum aromaticum, atque odoretur in eo omnimodae grauitatis ac tranquillitatis 239 Cf. Io. 4, 37. 227 Mt. 11,27. 223 Cf. Is. 50, 6. Cf. Io. 4, 38. 255 Cf. Is. 55, 7. 254 Is. 42, 4.

218 mutuate] mutuari zz*

225 atque] bis in ms

247 Is. 50, 6.

251

180

SERMO XX, 7-XXL, 1

odorem. Denique et iuxta diligentiam sponsae Domini reponat fasciculum suum inter ubera sua quatenus memoriam abundantiae suauitatis huius praesto habeat semper, maximeque cum tempus tentationis ingruerit, quo grauitas eius atque hilaritas inter prospera et aduersa debeat interrogari. Ita

26 o

Domine Iesu, esto bracchium nostrum in mane et salus nostra an

265 tempore tribulationis, fragrans nobis utrobique et die noctuque dulcescens, quatenus ex aromatibus genarum tuarum fluat nobis omni tempore utrimque certa salus et continua medela, qui cum Deo Patre et Spiritu |Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. é EXPLICIT SERMO XX.

SERMO XXI INCIPIT VICESIMVS PRIMVS. Quae sint labia Moysi et quae sint labia sponsi. Quae sit myrrha quam labia eius destillant, et cur solum myrrham primam destillare dicantur. Item cur destillari eam dicat et non magis effundi.

I. Labia eius destillantia myrrham primam. Domine labia mea aperies, ut labiorum tuorum laudem annuntiem, si minus plene uel minus digne sed pie tamen. Loquatur Dominus meus prior, ut non inconsequenter ego respondeam ei et de mellifluis labiis ilis destillet aliquid arcanae dulcedinis in cor meum, quod ro fiat et in ore meo quasi mel dulce, quo uidelicet ore ad os loqui non confundar, cum aperuerit labia sua prior ipse ad seruum suum. Verum quid labiis meis et sacrosanctis labiis tuis, DomiA

ne Iesu ? Confiteor tibi, summe ac uere sacerdos, quia wir polI

VA

2o

lutis labiis ego sum, nec nisi te tangente aliquo modo ualeant emundari. Sed tu uere ac summe Seraphim, qui ministros tuos non solum inflammas sed etiam flammam ignis facis, affer mihi obsecro carbonem ignis de altari caritatis tuae, quo labia mea et sanctificentur ad purum et igniantur ad uiuum. Huiuscemodi nimirum sponsa tua de manu sponsi sui, qui tu es, succensa carbonibus, atque omnibus te amantibus carbo ipsa

260 Cf. Cant. 1, 12.

264 Is. 55, 2.

XXI, 5 Cant. 5, 13 (eius] lilia add. V/g.). 13 Is. 6, 5. 15 Cf. Is. 6, 6.

Ps. 50, 17-

10 Cf. Ez. 3, 3.

57^

SERMO XXI, 1-2

I8I

uiuus effecta uariis te nobis similitudinum schematibus pingit, totumque te dilectum suum

in manus

suas assumens,

caput,

comas, oculos, genas et labia ceteraque speciei ac pulchritudi-

nis tuae membra, nostris intellectibus exhibet, non quidem ut 25

sunt, immo nec ut ipsa iam capere meruit, sed iuxta quod

interim adolescentiae nostrae sufficiat, si tamen adolescentu-

larum saltem meritis nos non iudicabit indignos. 2. Attamen in hac labiorum tuorum laudatione mouet me,

fateor, quod myrrham ab | eis dicat destillari, sane etsi aroma- xi 30 ticam, amaram tamen. Cur non magis mel et fauum aut simile aliquid nectareae atque exquisitae dulcedinis, quod gemina simul gratia polleat, faucibus dulce naribusque suaue ? Proinde si per myrrham gratia quaecumque signatur, quid sibi uult, quod myrrham primam dicat e labiis sponsi destillari de quibus 35 nimirum constat non solum primam siue secundam sed omnem potius gratiam emanare, dicente sapientia Dei, quae ipse es : In me omnis gratia uiae et ueritatis, in me omnis spes uitae et uirtutis. Hoc denique mouere nihilominus potest, cur myrrham hanc destillari dicat et non magis effundi, cum largissimi ac 40 praediuitis sponsi gloriam uocabulo effusionis magis illustrasse uideretur, iuxta quod alibi ipse dicit : Effundam de spiritu meo super omnem carnem. Nam destillatio parcitatis et paupertatis modulum praefert. Ita cum eructaret olim Dauid de speciosa forma prae filis hominum uerbum bonum, et 45 modularetur in calamo suo opera sua regi, in ipso carminis sui initio in laudem labiorum subito erupit dicens : Diffusa est gratia in labiis tuis, propterea benedixit te Deus in aeternum. Vno, ni fallor, spiritu Dauid et sponsa Christi in suo ambo epithalamio in sponsi laudes sese effuderunt. Quod illa dicit 50 myrrham, hoc ille gratiam interpretatus est ; et quod illa primam dicit, hoc ille sic expressit ut quasi causam diceret aliarum gratiarum : Propterea, inquiens, benedixit te Deus in aeternum. Gratia siquidem labiis illis copiose infusa est, tunc sane cum praeueniens eum Pater suus in omni benedictione 55 dulcedinis, unxit eum omni plenitudine spiritus sui, ita ut nec uestimenti eius saltem fimbria largissimae huius sit expers unctionis. Sé quis autem spiritum Christi non habet, hic non est eius. Proinde quod abundanter et praeter mensuram accepit | S2 ipse, iuxta datam sibi a Patre sapientiam propriaeque digna6o

tionis mensuram

destillatio

nobis communicat.

est. Ei plenitudo,

In eum

37 Eccli. 24, 25. 41 Ioel 2, 28. 43 Cf. Ps. 44, 2, 5. Ps. 44, 5. 54 Cf. Ps. 20, 4. 57 Rom. 8, 9. XXI, 21 schematibus] scematibus zzs 14

effusio, in nos

participibus suis participatio 46 Ps. 44, 3.

52

XVII

182

SERMO

XXI, 2-4

cessit. Vtrique sane fonte gaudent gratuito benedictionis eiusdem sed per labia illius quasi per canalem in consortes suos deriuatio fit. Neque enim ad aquas illas uiuas, quae super 6; coelos sunt, alias nobis quam per ipsum accessus patet aut illis ad nos. Coeli, inquit, destillauerunt a facie Dei Sinai, a

facie Dei Israel, pluuiam uoluntariam quam segregauit Deus hereditati suae. Nec eminentiores siue fulgentiores coelos aliquos ego crediderim quam labia Iesu.

79

3. Sed quaenam ipsa? Hoc loco discipulus ille, quem diligebat lesus, quà et recubust super pectus Iesu, pro me respondeat : Lex, inquit, fer Moysen data est, gratia et ueritas per Iesum Christum facta est. Labia Moysi seueritatis rigor et umbra ueritatis. Lex enim, testante apostolo, tram tantum operatur, pro-

75 dens morbum, et medelam non adhibens, magis autem et de sui

impotentia ac de aegritudinis difficultate desperans et exanimem relinquens languidum suum. Praecipiebat fortia et impossibilia prorsus in humeros hominum imponebat, nec deficientibus sub ipsis supponebat aliquando manum suam, immo 8o nec mouebat ea digito suo. Denique uili ac transitoria repromissione et pannoso quodam figurarum uelamine non tam erigebat animos ad coelum quam deponebat in terram. Bene omnino tua illa quondam sponsa, o Moyses, synagogam loquor, uariis atque cruentis sauciata magis quam sanata curationibus 85 tuis : Sponsus, inquit, sanguinum tu mihi es.

4. Quam dulcior, quam amabilior et quam denique potentior sponsus tuus, o sponsa, qui non in ferro et lapide, immo | nec in baculo seu uirga sed in gratia potius diffusa in labiis suis et destillante, prout uult, e labiis suis omnem tam 9o efficaciter quam suauiter sanat languorem tuum. Bene tu ac uere omnino dixeris ei : Sponsus gratiarum tu mihi es, qui gratis mihi fidem, gratis timorem, gratis peccatorum remissionem, gratis denique hunc quo incaluit cor meum tui amoris affectum donasti, gratis postremo donaturum, spero, ipsam 95 uitae aeternae beatitudinem,

quae plane non est aliud quam

te plene diligere ac tibi perpetuo inhaerere. Sed et sponsus non quidem sanguinum sed sanguinis tu mihi es, cuius redempta sanguine, cuius dealbata sanguine, cuius denique sanguine potata atque inebriata, certissimum penes me teneo 1oo pignus refectionis aeternae. Sanguis sponsi mei et redemptionis mihi pretium est et ablutionis lauacrum, poculumque peregrinationis sed et incentiuum potens dilectionis meae quoniam argumentum euidens dilectionis suae. Denique sanguis 66 Ps. 67, 9. 67 Cf. Ps: 67, TO. 70 Io. 21, 20. 72 Io. 1, 17. 4 15. 78 Cf. Mt. 23, 4. 85 Ex. 4, 25. 89 Cf. Ps. 44, 3.

74 Rom.

$8rà

SERMO XXI, 4-5

183

eius, quod in auribus sponsi mei loquor, ornauit genas meas,

105 purpurei prorsus impressione coloris uetustam omnem obducens nigredinem, atque in id decoris ancillam Aethiopissam prouehens, ut nec ipse confundatur me dicere dilectam suam nec ego eum uerear itidem nominare dilectum. .5. Sed ut iam ad labia sponsi reuertamur, quae gratiam 110 diximus et ueritatem, de utrisque profecto salus ubertim fluit, quoniam et gratia uelut medicinali oleo languentium uulnera fouet et ueritas quasi uino compunctionis uulnerum alta rimatur. Illa suauiter mulcet, haec salubriter mordet. Gratia igitur salutis ex labiis Iesu, hoc est gratia et ueritate destillans, 11; myrrha profecto est, quia aromatica per suauitatem et per ueritatem amara. Aegrotanti quippe animae amara est ueritas, et lippientibus adhuc oculis | lux molesta. Ceterum cum per unctionem spiritus amor spirare iam coepit, conualescentibus utique oculis, lux ueritatis

aegre abest, et absens

ardenter

120 requiritur. Itaque si quid amari habet haec myrrha dilecti, quae diligit plane ex ore dilecti quidquid illud est, sitibunda haurit, laeta custodit. Nec sane ignorat quod corpori suo quod, teste apostolo, mortuum est propter peccatum geminae nimirum

12;

130

155

14o

legi obnoxium, peccati uidelicet et mortis, myrrha haec ad geminam itidem medeatur incorruptionem. Lex quippe spiritus uitae, ut ait apostolus, quae utique non est alia quam gratia de labiis Iesu destillans, liberauit me ab hac gemina lege peccati et mortis. Enimuero etsi miser ego homo ac miserabilis seruus utrique legi huic ineuitabili necessitate seruire compellor, sed myrrha prima de labiis salutiferis manans utrique me seruituti dignanter exemit. Ad unctionem myrrhae huius putredo uirulenta tam in anima quam in corpore scatens repente subsedit, et uermis immortalis utrique innascens ex hoc iam elanguit, demum absque dubio moriturus, si tamen Stillicidia myrrhae huius solito perseuerauerint. Itaque caro mea, etsi putris ac foetida et nil sane aliud quam mortis et uermium immortalium quod ex se est pabulum futura, ex spiritu plane Iesu uitae atque incorruptionis nouum sibi hausit odorem. Nam sicut ait apostolus : Si Spiritus Det habitat in nobis, qui suscitawit Iesum a mortuis, uwificabit mortalia corpora mostra per inhabitantem. spiritum eius in nobis. Quanto magis anima nostra per eamdem gratiam plena sui libertate atque incorruptione gaudebit, de cuius nimirum unione ac plenitudine caro unctionis huius futura est particeps?

104 Cf. Festum S. Agnetis, mart. : Antiphona quinta et responsorium tertium 125 Cf. 123 Rom. 8, ro. primi nocturni, iuxta breuiarium cisterciense. 139 Rom. 8, 11. 128 Cf. Apoc. 3, 17. Rom. 8, 2.

581b

184

SERMO XXI, 6-7

145

6. Quam bona myrrha haec quae non solum corpus mortuum a corruptione tuetur, sed | tam exteriorem quam interiorem hominem ab aeterna morte uendicans istum resuscitat ad uitam, illum praeungit ad resurrectionem. Propter hoc nimirum cor meum et caro mea parili gaudio exultant in Deum uiuum, 15» dum et illud resurrectionis suae iam gaudia metere coepit, et ista nonnullas resurrectionis suae primitias in quadam spei laetitia et continentiae maturitate uelut ante plenam messem praelibare meretur. Hinc uox illa exultationis de tabernaculis

5 gva

resultans poenitentium : Et vefloruit caro mea, et ex uoluntate

155 mea confitebor ei. Itemque : Propter hoc, inquit, laetatum est cor meum, et exultauwit lingua mea, inswper et caro mea requiescet in spe. Hanc proinde tam salutiferam tamque uiuificam myrrham ideo a sponsa primam dici arbitror, ne quis forte de dilecto suo suspicari audeat, quod aliam retinuerit sibi atque 160 aliam communicauerit suis. Procul a sponsi sui liberalitate istiusmodi suspicionis angustias sponsa curauit auertere, sentiens nimirum de eo in bonitate et magnificentia, et myrrham dicit de labis eius destillari non qualemcumque sed primam, hoc est eamdem ipsam qua unctus est ipse. Differen16; ter quidem ille et intus et exterius unctus est, qui de unctionis plenitudine solus uere dicitur Christus, sed quia, ut ait apostolus, qu? sanctificat et qui sanctificantur ex uno sunt omnes,

una plane est Spiritus unctio, qua unxit Pater Vnigenitum suum et qua Vnigenitus Patris unxit dilectam suam. 170

7. Triplici denique priuilegio omnes huius unctionis participes mirabiliter antecellit. Sane ab ipsis conceptionis suae primordiis in utero uirginali unctus est, conceptus nimirum de Spiritu Sancto totaque in eum supra omnem mensuram unguenti plenitudo effusa |est, adeo ut ex ipso et ab ipso in oram

17; uestimenti

eius, quae est ecclesia, unctionis

eiusdem

super-

effluens mensura descenderit. Primum ergo est quod prae ceteris omnibus ; secundum quod supra ceteros omnes ; tertium quod non soli sibi sed ceteris omnibus unctus est. Habent et unctionis huius consortes, ipso destillante, diffusam gratiam 180 in cordibus suis, sed non consequenter et in labiis. Possunt quippe gratiam coelitus infusam accipere sibi, et hoc ipsum haud dubie diuini tantum muneris est, uerissime perhibente Ioanne, quia «on potest homo accipere quidquam nisi fuerit ei datum de coelo, sed praestare profecto aliis quatenus et ipsi 18; accipiant, hoc prorsus non humanae sed neque angelicae gratiae aut gloriae est, sed unice illius qui Patris est unicus. Vt

149 Cf. Ps. 85, 5. 154 Ps. 27, 7. Hebt: 2, r1 179 Cf. Rom. 5, 5.

155 Ps. 15, 9. 183 Io. 3, 27.

162 Cf. Sap. 1, 1.

167

5 gvb

SERMO XXI, 7

185

enim ait idem amicus sponsi : Quem misit Deus, ille profecto et non alius, «erba Dei loquitur. Verba quippe creatoris, creaturae penitus ineffabilia, uoces sunt aspirationis diuinae. Solae

190 nempe uoces istiusmodi uoces uirtutis sunt, solae uiuae atque uiuificae adeo sane, ut soli qui audiunt eas uiuant, et quicum-

que audiunt eas etiamsi in monumentis fuerint statim emergant ad uitam. Proinde qui audiunt eas, quamlibet uitalem ac uiuidum spiritum trahant, si uel ad modicum uoces hae ab 19; auribus eorum siluerint, quidni uerbo silente sola surditas, immo et uita se subtrahente mors sola regnabit ? Propter hoc quamdiu fuero et spiritus uitae fuerit in naribus meis, ad te Domine clamare non desinam : Ne sileas a me, nequando taceas a me, ne si forte silueris uel ad momentum

continuo moriar

200 ego et similis fiam descendentibus in lacum. Loquatur potius Dominus meus absque ullius interpolatione silentii ad cor serui sui, loquatur uerba Dei iustitiam uidelicet et pacem. | Scio enim quis dixerit : Ego qui loquor iustitiam, is nimirum qui propugnator est ad saluandum. Sed neque de alio quam de 205 Patris Vnigenito scriptum est : Loquetur pacem gentibus. Vtinam ergo audiam et ego quid loquatur in me Dominus Deus meus, siue in plebe sua reputatus ab eo siue inter omnes sanctos eius, siue in his demum qui comuertuntur ad cor. Ordinet ipse seruum suum in loco et sorte qua ipse censuerit, dum210 modo loquatur ipse in auribus meis e£ auditam faciat gloriam uocis suae in laetitia cordis mei. Pulchre igitur sponsa atque exquisite in gloriam sponsi sui singularem intendens, labia, inquit, eius destillantia myrrham primam, uelut si dicat : Numquam. sic locutus est homo sicut hic homo. Neque enim dilectus 21; meus loquitur humana lingua solum, sed plane ut Vngenitus qui est in sinu Patris diuinis labiis Dei arcana in cordis aure destillat. Ineffabilia prorsus et modo loquitur ineffabili. Quae a Patre audiuit et quomodo a Patre didicit, sic et loquitur. Et quis ad haec saltem cogitanda idoneus ? In labiis tamen dilecti 220 Sui uidetur sponsa significasse nobis internae eius aspirationis potentiam et gloriam singularem, in destillatione uero aspirandi lenitatem ac sapientiam, in myrrha prima aspirati muneris excellentiam atque uirtutem. Solus ergo est gloriosus et potens, qui spiritum rationalem in omni uelocitate ac facilitate quo22; cumque uoluerit poterit inclinare, solus suauis et sapiens, qui hoc ipsum leni unctione et sapienti moderatione disponere nouit, solus denique bonus et humilis, qui spiritus proprii

187 Os. 84, CE

Io. 5, 34. 192 Cf. Io. 5, 28-29. 198 Ps. 27, 1. 200 Ps. 27, 1. C£. 2, 14. 203 Is. 65, 1. 205 Zach. 9, 10. 206 Ps. 84, 9. 208 Ps. 9. 210 Is. 50, 30. 213 Cant. 5, 13. Io. 7, 46. 215 Io. 1, 18. 217 Io. 15, 15.

5 gia

LI

186

SERMO XXI, 7-XXII, 2

participationem indulget paruulis suis. Ipsi honor, magnificentia, gloria et imperium in omnia saecula saeculorum. Amen. |

5 grb

EXPLICIT SERMO VICESIMVS PRIMVS.

SERMO XXII

5

INCIPIT VICESIMVS SECVNDVS. Quod labia Iesu gratiam multipliciter destillent, quia et clausa et aperta, impressa quoque et dilatata. De gemino silentio eius. De amaritudine poenitentiae, quam per myrrham primam sponsa significat. Cur illius solum mentio facta sit, siue cur destillari dicatur.

I. Labia eius destillantia myrrham primam. Quidquid illud est quod sacrosancta

dilecti tui labia, o sponsa, destillant,

miro modo sitibundum me reddit et auidum ad glutiendum. Vsquequo non parcit mihi dilectus tuus Dominus meus, nec 10 dimittit me ut glutiam saliuam suam, salutem meam ? Scio nempe quia quicumque glutierit eam beatus. Nam etsi intellectui necdum fortasse praesto est myrrhae huius interpretatio sed iam certe spirauit affectui. Enimuero sermo tuus de incendio sacri amoris quasdam nobis scintillulas ignis emittens, 15 priusquam sensibus elucescat, iam praecordia inflammat et dum se adhuc intelligentiae nostrae oculis abscondit, iam uiscera sauciauit. 2. Sed nosse uelim de labiis dilecti, utrum myrrham hanc primam clausa destillent an reserata, impressa an dilatata. 20 Legisse quippe me memini, quia continuerit ipse aliquando sub silentio labia sua, nonnumquam et aperuerit ea, sicut ipse ait : Ecce labia mea non rohibebo, Domine, tu scisti, idque haud dubium ad proferendum sermonem sapientiae. De impressione quoque labiorum eius ad sacri donationem osculi 25 sponsa Domini non alius quilibet super hoc interrogetur. Ipsa sane inter prima amoris sui auspicia et anhelantis animae aegra suspiria non sane ad ipsum dilectum suum necdum enim eo se profecisse confidebat, sed soli sibi seu for-|tasse Deo Patri sanctisque angelis arbitris inuerecundam quidem, audacem 30 tamen erupit in uocem : Osculetur me osculo oris sui. Dilatasse XXII, 6 Cant. 5, 15 (eius] lilia add. V 7g.). 30 Cant. 1, 1.

XXII, 18 uelim] uelum zz: (bis)

9 Cf. Iob 7, 19.

22 Ps. 59,10.

39*5

SERMO XXII, 2-4

187

denique eum labia sua, quis nesciat, cum post resurrectionem suam dilectis suis se exhibens insufflaret ac diceret eis : Accipite Spiritum Sanctum ? Numquid ergo quolibet modorum istorum sese habeant labia dilecti, stillicidia ex eis aromatica

35 stillare dicenda sunt ? Haud dubium quin ita sit. 3. Enimuero si siluit Dominus meus Iesus coram scribis et phariseis accusantibus eum seu coram iudicibus suis interrogantibus eum seu coram tortoribus et crucifixoribus suis punientibus eum, si silet etiam hodie coram sceleratis ac flagi4o tiosis quibusque omni die et omni hora prouocantibus eum, silentium plane ipsius plenum est gratiae et ueritatis. Habuerit mundana olim philosophia sui silentii fortissimas leges, quibus uariis contumeliarum interrogationibus inuictam se stetisse crediderit, adeo sane ut eiusdem disciplinae professores tunc 4; demum se philosophari gloriarentur cum taciturnitatis huius disciplinam apprehendissent, sed nihil prorsus stultae illi philosophiae ac sapientiae uerae quae Christus est. Labia eorum siue aperientium ea siue claudentium arida omnino fuerunt nec aliquid sacrae unctionis habentia, quanto magis aliis deso stillare non poterant, quo ipsi intus non pinguescebant ? Denique dicentes se esse sapientes quia iuxta aestimationem suam patientes, tam a patientia quam a sapientia uera procul exturbati sunt, cum sapientiae thesauros introire uolenti in ipso limine humiliare ceruicem

necesse

sit, et iuxta ueram

Pauli

55 philosophiam stultum fieri, ut sit sapiens. Ergo nec myrrham

la-[bia huiuscemodi macra et arida stillare quibant, aut si myrrham fortasse certe non primam. Nihil apud eos de beato conscientiae testimonio, nihil de gloriosa spe regni, nihil de suaui caritate Christi, nihil denique de dulci consolatione 6o Paracliti, uel feruebat in cordibus uel sudabat e labiis.

4. Sed arbor uera myrrhae huiuscemodi ferax tactiturnitas Iesu, qui primum de uero fonte sapientiae, quam sapientes huius mundi nesciebant, patientiam sibi hauriens dicebat ad Patrem : Quoniam tw es patientia mea, Domine. Et item : Do6s mine Deus auxiliator meus et ideo non sum confusus, ideo posui faciem meum ut petram durissimam. Petra durissima patientia Iesu, durissima quidem sed oleo laetitiae uncta ideoque lenis-

sima. Quis ex uobis, fratres carissimi, sacri huius silentii pius

aemulator cor suum dabit, ut scholam arcanae prophetiae 7o istius ingrediatur, sedensque ad pedes Iesu intendensque in os eius excipiet studiose stillicidia myrrhae illius stillantia super terram, atque super eum in tanta tranquillitate continentem os 55 Cf. 3c Cor. 3, 18. 41 Cf. Io. 1, 14. 32 Io. 20, 22. 72 CE IS. 52, 15. 71 Cf. Ps. 71, 6. Is. 50, 7.

64 Ps. 70, 5.

65

597?

188

SERMO XXII, 4-5

suum, digitum et ipse superponat ori suo, regibus se illis nimirum associans qui uirtutis eius admiratione inducti et 75 aemulatione induti, continent et ipsi super eum os suum? Taciturnitas ista sermo uere uiuus et efficax, et qui habent aures audiendi ipsi audiunt eum. Procul ab ea susurrium et murmuratio, procul tristitia tabescens, metus coangustans

et

ira liuescens, procul exprobratio et comminatio, procul in8o quam haec atque istiusmodi omnia a labiis illis purissimis, piissimis

atque

dulcissimis.

Os :wsti, ait Salomon,

parturit

sapientiam. Vultis nosse quid os iusti huius silendo parturierit, et quis parturitionis fructus ? Manus certe quas illi in cruce extenderant, ipse extendit ad Patrem, atque de infinitis pa85 tientiae suae |diuitiis uerbum pietatis eructans : Pater, inquit, 6or* ignosce illis quia nesciunt quid faciunt. Ecce uere myrrha prima habens sane in sensu doloris non minimum amaritudinis sed in affectu utique pietatis multum fragrantiae ac plurimum ` medicaminis. 90

5. Tu ergo, si huic te scholae manum

dedisse confidis, non-

dum te ad plenum philosophari existimabis, si inter iniurias proximorum labia a uocibus silent et iurgiis praecordiis tument, si foris lingua se sub silentio premit et interim intus iracundia fremit. Stude magis ut iuxta uerbum sapientis : Labia tua 95 considerent placita, sedulaque oratione mollique responsione tum uerborum tum etiam beneficiorum, primum quidem de tuo, deinde etiam de iniuriantis animo triumphare contende,

ambosque simul in regnum mansuetudinis captiuare. Audi denique sapientiam ipsam, quomodo te ad huiusmodi prophe1oo tiae suae studium trahat : Stude, inquit, sapientiae, fili mi, et

laetifica cor meum, ut possis exprobranti respondere sermonem. Porro ne maligna interpretatione ad uerba malitiae responsionem liceat detorqueri, dicit iterum : Responsio mollis frangit ?ras. Sed nec mercede debita defraudat eum, qui sic respondere

105 didicerit, cui pollicetur dicens : Labia deosculabitur

qui recta

uerba respondet. Recta proinde uerba sunt nonnisi cum multo studio magnaque Dei gratia addiscenda, pium in iurgiis silentium, sermo pacificus et beneficii uicissitudo. O si ueniat super me

misericordia

iua, Domine,

salutare

tuum

secundum

elo-

110 quium tuum, ut respondeam et ego exprobrantibus mihi aliquod huiuscemodi uerbum, quatenus laetificare ualeam cor matris

76 Cf. Hebr. 4, 12. MES EI I9. 81 Prou. ro, 51 (partutit] patturiet V/7g.). 85 Lc. 23; 34: 94 Cf. Prou. 1o, 32. 100 Prou. 27, 11. 103 Prou. 15, 1 (iras] itam l/1g.). 105 Prou. 24, 26. 108 Ps. 118, 41. 110 Cf. Ps. 118, 42.

76 efficax] efficat zzs

SERMO XXII, 5-6

189

meae, quae tu es, et labiorum sacrorum, si peccatori dicere fas est, gratiam in osculi dignatione pro- [mereri. Credite mihi, uos,

6orb

fratres mei, patientia istiusmodi unctio regia est, bonitatis ac 115 benignitatis immortalitatem aspirans, uermesque immortales quasi quadam myrrhae infusione mortificans. Quinam illi ? Audi apostolum : Ira, inquit, et indignatio, clamor et blasphemia tollatur a uobis cum omni malitia. Hi profecto uermes mordacissimi qui inde uiuunt unde nos morimur, qui nostra consump120 tione pascuntur ; et inde replentur unde nos exhaurimur. Qui nisi myrrhae huius unctione aut nascituri praefocentur aut, cum nati fuerint, coeperint exterminari, iure quodam hereditario atque immortali animam, in qua nati, in qua conuersati, de qua enutriti sunt perpetuo possidebunt, dicente apos125 tolo : Ira et indignatio, tribulatio e angustia in omnem animam operantis malum. 6. Habet istud quoque silentium Iesu, quo peccata delinquentium dissimulat myrrham suam, qua peccatorum animas ac si cadauera foetida et insaniem quamdam faeculentam ac 13o uirulentam defluentia uelut coelesti quodam ac uitali unguine linit. Proinde

myrrha haec, sicut nouimus

nos, qui in eius

stillicidiis reuiuiscere coepimus, multum quidem habet amaritudinis sed multum quidem per omnem modum amplius salutis. Siluisti mihi, Domine Iesu, heu diebus multis, et ignorabam

135 ego stupidis nimirum et emortuis sensibus meis, quia diues benignitas silentii tui ad poenitentiam me adduceret. Stillabat mihi de labiis tuis liquor ille uiuificus, qui putredinem concupiscentiae laetalis scatentem iam in ossibus meis per omnes artus meos atque in ipsas medullas infusus medicinaliter ex140 plorauit, idque usque hodie actitare non cessat curationem continuans, donec mors, quae intra me regnare coeperat, mortificetur ad plenum. | Itaque iam laetus audio quod in initio respirationis meae ad uitam cum tremore multo audire solebam, uidelicet cum erumpentem nuper de sepulchro meo, 14; iam non

in furore tuo sed in bonitate tua argueris me,

et

statueres contra faciem meam dicens : Haec fecisti et tacui. Vere, Domine Iesu, haec et haec feci ego, et tu interim tacuisti. Ceterum tacentibus labiis tuis tacite mihi operabaris salutem, et negotiosum uehementer mihi silentium illud tuum, 150 praeparans me ac parturiens in mansuetudine expectationis tuae in salutem aeternam. Ipsius quippe fidele responsum a Spiritu Sancto tuo ex eo accepisse me credo, quod putredo, qua induta fuerat caro mea, cum tibi Deo meo mortuus essem, quae nihilominus ingressa fuerat in ossibus meis atque intra

117 Eph. 4, 51. 632:

125 Rom. 2, 8 (animam] hominis add. Vig.).

146 Ps. 49, 21.

145 Cf. Ps.

60v

a

I90

SERMO

XXII, 6-8

155 medullas meas eo pestilentius quo interius saeuiebat, uisa est mihi ad infusionem myrrhae tuae a pristina scaturigine magna ex parte quieuisse. Neque enim solam carnem meam putredo uastabat, sed ossa quoque ac medullas, quia non solum carnalium sed spiritualium quoque criminum seruus ex his in illa 16o incessanter impingebam. Benedictus tu, Domine Deus meus, ante cuius faciem gemina haec mors abiit et gemina nihilominus uita coepit ingredi, ut uiuens, uiuens tam carne nimirum quam spiritu, confitear tibi Domino Deo saluatori meo cunctis diebus uitae meae. 165

7. Verumtamen 'etsi abierit mors sed non umbra mortis, sed non stimulus mortis. Sane usque hodie non est sanitas in carne mea sed neque pax ossibus meis, occupante nimirum infirmitate quidquid olim inuaserat mors. Laetiferum illa uulnus inflixit, adhibita est curatio, sed lentis passibus et per semitas 17o quasdam difficiles mihique nimis inuestiga- |biles sanitas redit. Nam si quando reformatum me credidi in nouitatem quamdam sensus mei, et induisse nouum hominem ita ut cor meum

et caro exultarent in Deum uiuum, sed repente relapsus sum denuo in uetustatem meam priorem ac praecisa est uelut a 175 lexente uita mea, dumque adhuc ordirer succisus sum. Langueo

igitur, et in hac morosa expectatione conualescentiae meae infelix ego homo contabesco, ac post multum fletum legibus medicinae tuae, quibus in ipsis et de ipsis infirmitatibus nostris salutem nostram artificiose exquiris, uolens nolens subiacere 180 compellor. Quin potius, quia durum est contra stimulum calcitrare, uoluntati tuae conabor occurrere, et propter legem tuam patienter te, Domine, sustinebo, dispensantem mihi paulatim et quasi per quasdam salutiferae compunctionis stillas salutem meam. 13;

8. In stillicidiis,

inquam,

tuis, Domine

Iesu,

etsi amari

aliquid saporis habeam, laetabor tamen in eis uelut in stillis roris matutini, sciens nimirum quia ros benedictionis ros iste, et quoniam ossa mea in eo ut herba germinabunt. Non auersabor amaritudinem qua constare mihi sanitatem scio. Pretiosa 19o myrrha haec, et uere de labiis salutaribus manans quae momentanei doloris compendio ab aeternis redimit cruciatibus. Bona species et uere de ultimis finibus pretium eius, per quam et amara omnia declinantur et omnia deinceps iucunda proueniunt. Libens, inquam, et spontaneus calicem salutaris de 195 manu ipsius accipiam, siquidem et ipsi calicem uini myrrhati

163 Cf. Is. 58, 20. 166 Ps. 57, 4. 172 Cf. Ps. 85, 5. (dumque] dum V77g.). 180 Act. 9, 5. — 18$ C£. Is. 66, 14. IO. 194 Cf. Ps. 115, 15.

174 Is. 58, 12 192 Prou. 31,

Govb

SERMO XXII, 8-10

IQI

in passione sua propinati lego. Bibens bibam quomodocumque illud mihi temperauerit, probans primum uinum uetus, ut laetior experiar ipso largiente uinum nouum. | Certum enim ac coelitus definitum est, quia non potest hic calix transire nisi 200 bibam illum. Non potest nisi per myrrham hanc primam corruptionis meae cessare profluuium neque carnalis uoluptatis oblectamentum alias quam per compunctionis antidotum expiari, sed nec amaritudo,

6112

cuius non est finis, alio prorsus

modo quam ipsius degustatione finiri. O quam infeliciter 20 desipiunt, qui faecem, quae in imo est, sibi in posterum reseruantes, uinum merum quod in hac die offertur eis gustare recusant. Vae miseris, quibus calice furoris Domini et furore calicis inebriari imminent, fere nimirum amarissima potanda semper et epotanda numquam, absorbenda iugiter et in aeter210 num non exhaurienda, sed neque imminuenda aliquando. Praelibabo igitur quod primum, quod summum, quod merum calicis huius est, praelibabo, inquam, et quantum satis est mihi. Sorbebo modice, ne immoderatius sumens absorbear ego. -

9. Siquidem et tu, Domine miserator noster, frangis esu215 rientibus nonnumquam etiam recusantibus nobis panem hunc lacrimarum, et labia tua myrrham hanc primam destillant nobis in mensura. Prudenter omnino ac pie, ne potio nimis amaricata aut abundantius data, dum morbum persequitur naturam subruat et dum salutem quaerit, subito inferat mor220 tem. Et fortassis hoc nobis in gustu illo calicis tui significare uolueris. Gustare dignatus est satisfaciens aliquatenus siti tuae, bibere autem non acquieuisti. Vobis proinde etsi haustus amplior calicis huius ad male conceptum deteriusque confotum uirus euomendum sit omnimodis necessarius, parcere 22; tamen infirmitati, et ratio ipsa medicinae tuae exigit et tua pietas non contradicit. Porro quantalibet nostra potatio si ad amplitudinem calicis respicio, si-|ue ad pondus aegritudinis nostrae, gustus quidem permodicus est, sin autem ad amaritudinis austeritatem, plane ebrietas est. 250.

IO. Quotiens mihi, Domine Iesu, cum castrum mentis meae

graui quadam obsidione uallari sentirem et circumdarent illud undique hinc dolores mortis, inde dolores inferi, sed et torren-

tes iniquitatis, quae est terribilior acies hostium, in giro obsiderent et expugnarent illud, mens mea ante faciem tanti 235; exercitus

tremefacta

et longam

obsidionem

non

sustinens,

subito in captiuitatem immensi doloris manus dedit. Raptus-

199 Mt. 26, 42.

224 parcere] parci s

214. C£. Is. 58, 7.

231 Cf. Ps. 17, 5-6.

G1rb

192

SERMO XXII, ro-r1

que et catenatus in carcerantes angustias ac densissimas tenebras tristitiae uehementis proiectus sum, ibique solitarius agens ponensque in puluere os meum cinerem tamquam panem 24o manducabam, faciem meam non auertens ab increpantibus et conspuentibus in me cogitationibus meis, importune ac districte satis exigentibus quaecumque a diebus adolescentiae meae rapueram ego. Vnica denique erat mihi interim consolatio, uehemens ipsa proprii doloris acerbitas atque ingens ac 24; frequens lacrimarum eruptio, quibus ipsum acerbitatis meae poculum dum dolori meo satisfacerem non mediocriter temperabam, et debitorum meorum exactoribus uelut in quadam solutione, prout póteram, respondebam. Sane etsi esset haec amaritudo mea amarissima, unctionis tamen uicem tam exte-

250 rius mihi quam interius exhibebat, spem salutis ac si de labiis Iesu myrrha descendens indubitatam destillans. Nam post modicum secundum multitudinem dolorum meorum in corde meo myrrha ipsa quasi myrrha electa dedit odorem suum, probans nimirum unde uenerit et ad quid. 255

II. Nec uero laborandum, cur huiuscemodi

myrrha myrrha

prima dicatur exponere. Prima nempe est quae uias uitae in-

gredien-|tibus in ipso statim occurrit

initio, cetera omnia

carismatum dona praeueniens quasi ueritas ad hoc orta de terra ut subinde iustitia de coelo prospiciat. Est nimirum et 260 ipsa ueritas iustitia sed idcirco non modicum quid amari saporis habet, quia de terra originem ducit, at uero iustitia, quae de coelo est, nil nisi meram dulcedinem et odoriteram habet absque omni amaritudine unctionem. Porro ueritatis seuerus est oculus, iustitiae autem, quae de coelo est, blandus

265 ac iucundus aspectus. Propter quod et illam reor dici a sponsa myrrham primam, ut hanc secundam myrrham uoluerit intelbgi, quoniam quae de coelo coelestis est, totum habeat quod fragrantiae quodque incorruptionis myrrha praefert, ceterum de amaritudine nihil. Verum si qua est myrrha electior quam 27o myrrha prima, mirum non immerito uidebitur, cur non illam

potius sponsa dixerit a labiis dilecti sui destillari. An forte illam in coelo quae de coelo est, hanc uero quae de terra est in terra destillant ? An ideo ne prae dignitate illius ista uelut amarior negligeretur, adolescentulis interim erat commen27; danda ? Prudenter id omnino ac prouide, ne degustatione aliqua modica stillicidii coelestis destillationes myrrhae primae fastidiant, et quasi iam ultra minus necessarias respuant. Scit enim sponsa, quam sit usus myrrhae huius languoribus earum accommodus, et quoniam si cessauerit ad modicum destillatio

239 Cf. Thren. 3, 29. Ps. ror, ro. - 240 Is. 5o, 6. 249 Cf. Is. 38, 17. 252 Ps. 95, 19. 253 Cf. Eccli. 24, 20. 258 C£. Ps. 84, 12.

6172

SERMO XXII, x1-XXIII, r 280

285

I93

eius, corruptio paulo ante consopita ac uermes, qui ad horam obdormierant, continuo euigilabunt. Vae mihi, qui si rarissime ac tenuissime diuinae aliquid aspersionis quasi summis labiis attigi, iam ex hoc delicatior factus priora dedignor, et post nouae lucis aliquantulas coruscationes | auersor tenebras meas. Illud suspiro uolens apprehendere nec ualens, illud horreo ualens utcumque tenere nec uolens. Tandem licet inuitus ac gemens reuertor in tenebras meas, nec de ipsis libet emergere, quousque lux pristina ad me irrumpat ipsasque dir-

61y?

rumpat. Vanum certe, fratres mei, ac molestum est mihi ante 290

20)

eius ingressum surgere maestumque attollere caput, quandoquidem quidquid interim praeter ipsam illuxerit carcer mihi et nox est, donec sedenti in tenebris denuo ipsa solita dignatione oriatur et in carcere clauso praedicet apertionem. Proinde illic sedens id mihi operis ac laboris indixi, ut defluentem e labiis Iesu unctionem obuiis ac sedulis excipiam manibus quam, perinde manus meae ac digiti mei destillant in omnes artus meos, atque ad ignem, quem mihi intus accendo, diligenter ac studiose me conífricent. Quas uicissitudines etiam in nobis, fratres carissimi, sane cum filii lucis sitis crebrius acti-

300

tari et spero, opto et oro, praestante eadem luce, Vnigenito uidelicet Patris qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO VICESIMVS SECVNDVS.

SERMO XXIII Incırıt XXIII. De apertione labiorum sponsi, et de uerbis gratiae, uirtutis et sapientiae ex eius ore procedentibus. De quadriformi sapientia, carnis, legis, mundi et principum mundi, quam uera Dei sapientia stultam fecit.

I. Labia eius destillantia myrrham primam. De silentio sponsi in praecedenti sermone prout ipse donauit disputatum est. Superest ut de labiorum eius apertione, impressione ac dilatatione aliquid in laudem ipsius uestramque pariter ac nostram aedificationem ipso largiente dicamus. Id quippe lex IO

superius factae di-|uisionis polliceri uisa est, quam uestrae non

credimus

excidisse caritati. Vtinam

299 Cf. Io. 12, 36. XXIII, 5 Cant. 5, 13.

non sit ipsa minus in

6212

LI

I94

SERMO XXIII, 1-2

repetendo auida quam in soluendo ego. Longe faciat a uobis Deus meus stuporem illum dentium, quem domui exasperanti inimicis uerbi sui terribili maledicto olim comminatus est. 15 Dico autem, ne in nuptiali hoc carmine taedii seu tristitiae languor pessimus uobis obrepat, sicque uelut de uua acerba dentes uestri obstupescant fiantque sensibus uestris amara uel acida quae sunt profecto super mel et fawum dulciora. Vt quid in ministri uestri uestem incultiorem curiosius oculum figitis, 20 et super uilioribus sermonum ignobilium uasis nauseatis ? Attendite potius de cuius generatione uitis haec uobis pocula misceantur, sponsamque de cella uinaria egredientem ad uos audite hilares cuni hilaritate dicentem : Botrus cypri dilectus meus mihi in uineis Engaddz. Itaque si silentii Iesu, tanta ut 25 ex praedictis patet, uirtus est, ut ex patientia ac mansuetudine eius peccatores ad poenitentiam trahantur et de myrrha contriti spiritus a putredine criminum ac morsibus uermium redimantur aeternorum, quae putas erit oris effusio et labiorum sese ulterius non prohibentium gratia ? Os nostrum patet ad 3o uos, 0 Corinthi,

ait apostolus causamque

subiungens

: Cor

nostrum, inquit, dilatatum est. Denique ueritatis ore testante : Bonus homo de bono thesauro suo profert bona, et ex abundantia cordis os loquitur. 2. Ergo et bonus homo 35 bonus,

solus

iste, qui solus in filiis hominum

inscrutabilium

thesaurorum

locuples

iuxta

magnificentiam cordis ac facultatis suae ad uerba gratiae, uirtutis et sapientiae aperit os suum, qualia nulli hominum seu angelorum loqui datum est. Solus quippe is quem misit Deus et est Dei ueri uerus Vnigenitus, teste Ioanne euange40 lis-|ta, uerba Dei loquitur. Verba nempe solius Dei sunt ad non existentia ut prodeant, ad creata ut subsistant, ad ani-

mata ut multiplicentur et crescant. Proinde solus ipse est, qui quos uocauit ad uitam cum uult emittit ad mortem dicens huic : Ven et uenit et alio, siue eidem : Vade et uadit. Vere hic

4; homo huius omnipotentis Dei Filius est omnipotens, qui uerba Dei haud dissimilia loquens, mortuo dicit : Surge, et surgit ; quatriduano sepulto : Ven foras, et uenit ; caeco : Respice, et confestim uidet ; auri surde : Adaferire, et mox adaperitur; aridam habenti manum : Extende bracchium tuum, et extendit ; so leproso : Mundare, et continuo mundatur ; paralitico : Tolle

lectum tuum,

13 Cf. Ez. 2, 5.

2 Corf. 6, II.

Le. 7, t4.

et tolit lectum

16 Cf. Ez. 18, 2.

32 Mt. 12, 35-34. 47 Io. 11, 45.

(bracchium] manum VZ.).

suum.

Mari imperat

18 Ps. 18, r1.

38 Cf. Io. 5, 34.

Eers 42i

50 Mt. 8, 3.

23 Cant. 1, 15.

44 Mt. 8, 9.

48 Cf. Mc. 7, 34.

Mt. 9, 6.

ut ob-

29

46

49 Mc. 3, 5

621b

SERMO XXIII, 2-4

5A

I95

mutescat et obmutescit, uentis ut sileant et fit grande silentium ac tranquillitas magna. Ficus, maledicente eo, statim exarescit ;daemones increpante eo conticescunt ; imperante exeunt, permittente in gregem porcorum subeant. Vere iuxta fidem centurionis, Dominus exercituum iste est, cui incunctan-

ter oboedit militia omnis, nequaquam ad Domini sui aduentum cum haesitatione pendens, sed ad nutum cum tremore occurrens. Militant ei salus et languor, uita et mors, angeli boni et 6 o spiritus maligni, et dicit alio : Vade, et uadit, et alio : Veni, et

uenit. Quid uobis uidetur? Numquid non haec myrrha de labiis Iesu ubertim fluens ad morbos depellendos uitamque ac sanitatem donandas, myrrha illa electior est quae corpora mortua a sola resolutionis labe defendit ?

3. Vae tibi, o Iudaee, cui tam potens tamque manifesta loquela Filium Dei necdum potuit facere manifestum. In quo, quaeso, Patri suo aut dege-|ner aut dissimilis inuentus est ? Si opera non facit Patris sui aut infirmiori loquitur lingua, innocens es et a peccato infidelitatis tuae et sanguine parrici7 o dii tui. Sin autem bracchium habet sicut Deus et uoce simili tonat, cur diuinae generationis ei decretas honorem qui Patri suo similia et prorsus coaequalia operatur et loquitur ? Nam et sermo eius potestate plenus est sicut et Patris, cui omnia non solum ea quae sunt sed et illa quae necdum sunt in omni d 5 necessitate oboediunt. Par illi est et in praeceptione auctoritas et in operatione uirtus et in facilitate uelocitas. Hoc et scandalizat, quod mori potuit, quod sustinuit crucifigi ? At si oculus tuus non ideo sit nequam, quia ipse bonus est, nec de immenso diuinae bonitatis splendore turbetur, uidebis pro8 o fecto quia crux Christi et mors olim quidem arma ei fuerint potentiae, nunc autem uexilla uictoriae. Quid enim hac uirtute praeclarius qua potestatem habuit ponendi cum uoluit et prout uoluit animam suam, et quando uoluit et quomodo uoluit iterum sumendi eam ? Quid hac morte fortius quae 8 5 omnium illorum qui oderunt nos mors fuit, mors daemonum, mors criminum, mors cruciatuum, mors denique mortis ?

6

VA

9o

4. Bene ergo uirtutem Domini Iesu myrrhae comparauerim, quae et uiuificat mortua et moritura a morte uendicat, quae et laesa sanat et illaesa conseruat. Ceterum hac quoque myrrha multo illa pretiosior est, quae de labiis Iesu non corporibus sed animabus medendis irroratur. Huius myrrhae uirtutem mirificam illi olim experti sunt, qui ad unius sermonis stillulam, dicente Iesu : Venite post me, omnem huius saeculi cor-

52 Cf. Mt. 8, 26. 68 Cf. Io. 10, 57.

53 Cf. Mt. 21, 19. 48 Cf. Mt. 20, 15.

55 Cf. Mc. 5, 15. 82 Cf. Io. 10, 18.

60 Mt. 8, 9. 93 Mt. 4, 19.

6278

196

SERMO XXIII, 4-5

ruptibilem spem in momento funditus exuerunt | mundoque

62vb

9; mortui sanctae incorruptionis nouitatem, Iesum sequendo, de die in diem induebant. Sed et illa quae cum alabastro uenit unguenti eisdem labiis etsi fortassis non foris ad eam sonantibus, intus profecto destillantibus uncta uenit, inueniens eum a quo prior ipsa praeuenta est, ungens a quo primitus uncta, 100 et comprehendens a quo prior ipsa est comprehensa. Audierat iam ista de sepulcro suo uocem uirtutis in resuscitationem animae suae, quam postmodum eodem Domino pio Iesu inclamante audiuit frater eius Lazarus de sepulcro itidem suo. Denique ad omnes pariter peccatores in uerbo gratiae ab105 breuiato aperit lesus os suum dicens : Agite poenitentiam, appropinquabit enim regnum coelorum. Etenim hoc exordium praedicationis Iesu labia sua nimirum ultra non prohibentis quin his primum ac specialiter euangelizet, propter quos praecipue se unctum esse non tacet. Spiritus, inquit, Domini super i10 me, eo quod. unxerit me, euangelizare pauperibus misit me, ut mederer contritis corde. Sic nempe infirmorum curationibus pernecessarie expediebat, ut a spiritu Domini copiose is ungeretur,

qui pauperum

suorum

uulnera

portare

et ungere

missus de coelo est. Et uide, a quanta gratiae largitate quanto11; que largitatis compendio nouus legislator nouum cum peccatoribus statuit testamentum. Agite, ait, poenitentiam, appropinquabit enim regnum coelorum. Graue illud iugum legis ab infirmorum ceruicibus excutit, a uario illo et sumptuoso sacrificiorum ritu pauperibus parcit, in hac tantum re, uide120 licet ut poeniteant, pacem eis cum Domino percutit. Quamquam nec pacem solum eis repromittit aut ueniam, sed continuo eos transmittit ad regnum regnumque coelorum. Quod quia et ipsum prae sui longinquitate ac sublimitate aegrotis atque debilibus erat in-|accessibile, etiam hoc addit ad gratiam 12; ut, cui uix ipsi possunt appropinquare, ipsum appropinquet eis.

5. Quis ad tantae benedictionis nouitatem tanto de labiis Iesu in prima apertione oris eius erumpentem non obstupescat ? Bene de istiusmodi uerbis suis ipse uerbum faciens dicit : 130 Verba quae ego loquor uobis spiritus et uita sunt. Recte nihilominus euangelista qui ait : Mirabantur omnes in uerbis gratiae, quae procedebant de ore eius. Veniam autem ad uerba sapientiae in quibus aperiens, ut scriptum est, os suum docebat discipulos suos. Et haec myrrha electa, dans ineffabilem sua-

100 Cf. Phil. 5, 12. CRo: S OS. 105 Mt. 4, 17 (appropinquabit] appropinquauit 1//g.). 109 Lc. 4, 18 (unxerit] unxit VZ.). 110 Is. 16, r. 116 Mt. 4, 17. 130 Io. 6, 64 (loquor] locutus sum YV/7g.). 131 Lc. 4, 22. 133 Cf. Mc. 9, 30.

637a

SERMO XXIII, 5-7

197

155 uitatem odoris, cuius odore tracti et unctione edocti, iam non

fatigentur ad montana sequi Iesum uel ibi cum eo sedere. Et quidem myrrha illa mortificans omnem sapientiae prudentiaeque tumorem, quae aliunde quam de labiis illis originem habet. Denique sermones sapientiae Iesu non benignis tantum 14o sed et maleuolis auditoribus eatenus fuere mirabiles ut dicerent : Numquam sic locutus est homo sicut hic homo. Et item : Vnde huic sapientia haec, et quomodo hic litteras scit cum non didicerit ? Ipsa denique sapientia Dei, quae Christus est, scientia tua ex me. Plane mirabilis quae in captiuitatem redigit 14; stultamque demonstrat omnem sapientiam extollentem se aduersus scientiam Dei, siue illam quae carnis est siue illam quae legis, siue illam quae mundi huius, siue denique illam quae principum est mundi huius. Audi denique apostolum : Vbi sapiens, inquit, ubi scriba, ubi conquisitor huius saeculi ? 150 Nam de quarta illa quam memorauimus post pauca ipse commemorat dicens : Sapientiam loquimur inter perfectos, sapientiam autem non mundi huius nec principum mundi hwius qui destruuntur. 6. Est enim sapientia carnis, quae ut idem apostolus dicit,

155 inimica est Deo, |pro eo quod legi Dei mon est subiecta nec enim potest. Sapit nimirum ea quae carnis sunt, internae uero suauitatis gaudia nec per experientiam probauit nec per desiderium quaerit. Sane ergo cum tota haec sapientia bruta sit et animalis, cum brutis animalibus elegit pascua sibi, quin 160 etiam iumentis insipientibus facta insipientior, iam non de prope sequitur ea, et hic multum per omnem modum stolidior per culpam et alibi omnimodis infelicior per poenam. Denique prudentia carnis mors est, quae momentaneae uoluptatis pretio de perditione negotiatur aeterna. Sapientia proinde 165 scribarum siue legis et ipsa nihilominus aduersus sapientiam Dei sese extollit usque adhuc, quia ignorans ueram Dei iustitiam quae non est alia quam in sola gratia misericordiae saluantis inniti, iustitiae Dei subici dedignatur. Neque enim potest uel ipsa incrassatum adipe fortium omnipotenti Deo 17o inclinare ceruicem sed magis ac magis in fastu suae ceruicositatis erigitur sicut scriptum est : Superbia eorum qui te oderunt ascendit semper.

7. Vsquequo, 141 Io. 7, 46.

C£. 2 Cor. 10, 5. 154 Rom. 8, 7.

o carnalis Israel, neruus ferreus ceruix tua,

142 Mt. 13, 54.

149 1 Cor. 1, 20. 163 Rom. 8, 6.

144 143 Cf. Ps. 158, 6. 151 1 Cot. 2, 6 (mundi bis] saeculi V7g.). 171 Ps. 73, 25.

Io. 7, 15.

XXIII, 140 maleuolis] maliuolis zz: 15

XVII

631P

198

SERMO XXIII, 7-8

tuque eam solus suauissimo Christi subducis iugo ? Quid est, 175 quaeso, quod tam diutinae sustines seruitutis opprobrium, nisi quod ei seruire confunderis cui seruire uera ac sola libertas est ? Quid est, inquam, quod tanto iam tempore a facie Domini lesu fugiens uagus et profugus huc illucque discurris, ueterascens in terra aliena, coinquinatus cum mortuis, immo 18o quod infelicius est inter uiuentes mortuus ? Vtinam uel sero respondeat arrogantia tua in faciem tuam et dicas : Sapientia mea ipsa decepit me. Quoniam enim cognoui litteraturam, ideo non iniroiui in potentias Domini, ideo a sanctuario gratiae eius expulsus sum. Dereliqui denique fontem sapientiae et uenam 18; aquarum uiuentiüm | Iesum, ac propterea aruit cor meum et in siti mea contabesco usque adhuc. 8. Vtinam sic loquatur uera Dei sapientia, quae Christus est, ad cor ancillae suae,

utinam

sic tandem

aliquando lo-

quatur Dominus meus ad cor lerusalem, ut recordetur ipsa 190 dierum adolescentiae suae ac redeat ipsa ad uirum pubertatis suae et audiatur tandem sicut a principio in tabernaculis Iacob uox sponsi et uox sponsae. Veniat dies sollemnitatis toti utique optabilis ecclesiae, quo reducetur Dauid in Ierusalem in tympanis et organis, quo introducet eum ecclesia gen195 tium filia Sion in domum matris suae et in cubiculum genitricis suae, reddens nimirum gratiae antiquae uicissitudinem nouam, dum sponsum suum alienis amplexibus non aemula inuidebit sed laeta sociabit. Bibet in illa die Israel de fontibus Israel eo certe auidius quo serius ; bibet, inquam, aquam de cisterna 200 Sua, quam quia solus olim habere uoluit merito tot ecce diebus solus perdidit, tunc demum admittendus ad eam, cum homines biberint et iumenta, et cameli Abrahae sufficienter hause-

rint sibi. Merito id quidem ut qui solus uoluit bibere, quoniam primus bibit, nunc interim bibat minime, in nouissimis autem

205 temporibus bibat nouissimus sed nec tunc quidem solus. Tuste, inquam, benigniori sponsae cessit amatorem suum, quae puerum, qui datus est ei, noluit diuidere sed integrum potius refundere in sinum ipsius quae furtim surripere tentauit de sinu suo. Itaque cum uexatio longa tandem uel sero dederit 210 intellectum auditui oleo nouae gratiae peruncta, et tam a sponsa

lesu, quae nunc

est, quam

a sponso suo edocta,

Iesum socialiter discet amare, uocans eum nomine eodem quo

1*6 Ep. 181 TOL Cf.

Cf. i.a. Augustinus, De quantitate animae 34 : PL 32, 1078. Paulinus Nolensis, ad Romanianum : intet ep. Augustini 32 : PL 32, 128. 1*8 Cf. Gen. 4, 12. Cf. Is. 47, 10. 182 Ps. 70, 15-16. 184 Cf. Ier. 17, 15. 185 Cf. Ps. S. 189 Cf. Is. 40, 2. 190 Cf. Ioel 1, 8. 195 Cf. Cant. 3, 4. 202 Gen. 24, 20. 207 Cf. 3 Reg. 5, 26.

637a

SERMO XXIII, 8-1o

199

uocat eum et inuocat illa quae interim adhaeret ei : Oleum effusum nomen tuum. Et haec de sapientia legis dicta sint. 215

9. Porro de illa quam | falso uendicant sibi conquisitores saeculi huius, quid dicemus nisi quod eo inanior quo inflatior est ? Quae sapientiae nomine frustra utique gloriatur, de cuius uirtute ac sapore nec minimam habet portionem. Vera quippe Dei sapientia a facie eorum longe facta est, eoque se 220 Studiosius ne ab ipsa uideatur abscondit, quo gloriam sacri nominis eius adulterare non metuit atque in thesauros ipsius suis se uiribus irruere posse praesumit.

63y?

IO. Et haec quadriformiter tumet. Siquidem uel naturarum rimatur occulta, uel sermonum subtilia aut morum fortia, aut 225 diuinae uirtutis arcana. Proinde studia non accusamus, dum-

modo de fonte sapientiae deriuarent intentionem atque in alueo humilitatis leniter fluerent, ac deinde in suae originis fontem per pietatis cultum et gratiarum recurrerent actionem. Nunc autem cum praeter auxilium Dei ascensiones huiusmodi 230 magnas ac super se mirabiles in suo ac de suo corde disponunt,

quia ducem non habent sapientiam Dei ueram, a sapientia falsa in insipientiam ueram praecipites ruunt, de superbia in ingratitudinem, de ingratitudine in impietatem, et ab ipsa deinde in ipsam, quam prosequitur apostolus, horrendam 235 uoraginem uitiorum. Et uide, ne forte haec sint quattuor illa sapientium genera, quos a uerae sapientiae sacrario Ieremias eliminare curauit dicens : Filii Agar qui exquirunt sapientiam quae de ierra est, negotiatores terrae Theman, fabulatores et exquisitores prudentiae et intelligentiae. Viam autem sapientiae 240 nescierunt neque meminerunt. semitarum eius. Exquisitores quippe prudentiae, quae de terra est, naturarum scrutatores dedit intelligi; fabulatores autem eos rectissime appellauit qui uentosae loquacitati deseruiunt. Porro exquisitores pru-

den-|tiae et intelligentiae eos sane, qui de morum disputant 24; honestate

ac Dei inuisibilia per uisibilis creaturae

speculum

intellecta conspiciunt, significasse uidetur. Paucis proinde interpositis sapientiae quoque illius meminit, quam principum huius mundi Paulus appellat sic dicens : Ibi fuerunt gigantes nominati, haud dubium quin in magna domo Dei quae est 250 domus sapientiae, qui ab initio fuerunt, statura magna, scientes

bellum. Non hos elegit Dominus nec uiam disciplinae inuene-

225 Cf. Bernardus Clarau., Sermo in Cantica 36, 2 : PL 185, 245 Cf. 237 Bat. 5, 23. 229 Cf. Ps. 85, 6. 967 C; ed. Lecrznco Il, 4. 248 Bat. 5, 26-27. Rom. 1, 20. 213 Cant. 1, 2.

229 ascensiones] ascensionis 775

6 412

200

SERMO

XXIII, 10-12

runt, propterea perierunt. Constat utique quia gigantes statura magna principes sint mundi huius, gigantes sane illi de genere Enathym, a quorum incursu filii Israel terram repromissionis 25; ingressuri uehementer reformidant, pro eo quod ab initio scientes bellum in Adam et cum Adam deiecerint totum genus Adam, seseque ex tunc inexorabili odio cunctis de hoc genere obiciant, reuerti uolentibus in regionem suam. Et haec illorum sapientia postquam perdiderunt ipsi in decore suo, ut scriptum 260 est, sapientiam suam, quatenus et nos cum ipsis desipiamus nocte dieque insistere. Scientes namque bellum et uniuersa belli molimina uelut quos exercitauit ab adolescentia sua pugna iugis, uirtus ingens et malitia infatigabilis, imbelles nos et imbecilles ac de matris utero cum cathena mortalitatis 26; et iniquitatis egressos continuo ad perditionem excipiunt. Verum hanc quoque uirulentam ac mortiferam sapientiam sicut et ceteras omnes, quas supra diximus, stultam fecit sapientia Dei, quodque supra modum mireris modo prorsus ineffabili omnique illi sapientiae inexcogitabili, hoc est in 270 stultitia sua.

ir. Neque enim Deo magnum erat in sapientia sua hominum uel daemonum sapientiam reprobare, sed hoc mirabile pror-| sus et magnificum, ut iuxta uerbum apostoli : Quod stultum est Dei, soli Dei sapientiae gloriam sui nominis uindicaret. 275 Christus, inquam, crucifixus et Iudaeis scandalum et gentibus

stultitia factus est, carnali quoque sapientiae prodigium ac signum cui ab ea contradicitur, daemonum denique prudentiae terribile plane spectaculum et laqueus captionis sicut scriptum est : Veniat illi laqueus quem ignorat, et captio quam 280 abscondit apprehendat eum et in laqueum cadat in ipso. Non est ultra quo possit quisquam de genere quouis sapientium istorum gloriari in sapientia sua, si eam uero nomine, id est quo et Paulus,

censeat,

quoniam

sapientia,

inquit,

huius

mundi

stultitia est apud Deum. Non est enim sapientia, non est pru-

28s dentia, quaecumque non a Domino Deo est, multo minus illa

Coin iuga Dominum extollit.

est, quae se contra sapientiam Dei

12. Audi denique quomodo sapientia Dei omnem illam quam praediximus sapientiam seu magis insipientiam uno sermone 290 deludat. S? quis, inquit, uult post me uenire, abneget semetVbsum et tollat crucem suam et sequatur me. Quando haec putas carnalis sapientiae palato sapere poterunt ? Numquid non

a facie uerbi huius statim fatua parturit, ac uelut rota plaustri

259 Cf. Ez. 28, 17.

278 Cf. 1 Cor. 1, 25.

34, 8 (ipso] ipsum V/7e.).

283 1 Cot. 5, 19.

275 Cf. 1 Cor. 1, 23.

290 Mt. 16, 24.

219 Ps.

6.4rb

SERMO 295

XXIII, 12

20I

foeno carnalis uoluptatis onusta cum graui murmure recedit dicens : Durus est hic sermo, quis potest eum audire ? Quid prudentia legis siue illa, quae quondam scribarum fuit, siue etiam ista quae in plerisque hodie doctorum uestrorum cernitur, qui cum et ipsi tulerint clauem scientiae sicut et illi olim legisperiti, dicunt tantum et non faciunt, inflantem solum

scientiam ambitiose sectantes sed a cruce Christi uelut signo terribili procul omnino fugientes ? Nonne et haec sapientia Christo ad crucem properanti eamque inuitanti respondere uidetur ac dicere : Recede a me, quia scandalo tu mihi es ? Sed et illorum sapientia quos Paulus conquisitores saeculi, 393 Ieremias autem fabulato-|res nominat, ad uerbi huius auditionem amaram uelut ad cibum abominabilem continuo nauseat, omnesque audire et sequi uolentes ad suam magis mensam reuocat dicens : Aquae furtiuae dulciores sunt et panis absconditus suauior. Et item : Quid ewm auditis ? In31 o sanit. Vel certe illud quod respondit quondam Abimelech de Dauid : Numquid furiosi desunt nobis aut epileptici, quia insanum hunc adduxistis ad me? Sane et sapientes isti myrrham mortificationis ex labiis Domini Iesu in sermone quem praediximus ceterisque similibus copiose manantem 31 wA sicut et Abimelech saliuas Dauid ad stultitias detorquent, eo quod animalis homo non percipit ea quae sunt spiritus Dei, sed stultitia est illi, sicut ait apostolus, e£ intelligere mom potest. Porro sapientiam principis mundi huius qui callidior erat, ut

300

6472

scriptum est, non solum filiis lucis sed etiam cunctis bestiis, 32 o

325

320

335

illis utique, quos supra memoraui, huius mundi sapientibus, et ipsa mirabiliter a sapientia Dei saliuas huiuscemodi fatuitatis destillante infatuata est atque delusa. Dicebat enim : Si Dominus iste gloriae est, quomodo ad crucem cum ipso portandam et non magis ad regnum gloriae trahit ? Aut si ipse crucem portare uel crucem imponere uenit, quomodo Dominus gloriae est ? Denique si Filius Dei est homo iste, numquid non de ipso mandatum angeli acceperunt, quatenus in omnibus uiis suis Filium Dei sicut pupillam oculi sui custodiant eum, ne quando uel ad lapidem offendat pedem suum ? Putasne in crucem siue in mortem offendat, quem Pater offendere nec ad lapidem sustinebit ? Verumtamen quia crucem praedicat, de cruce etiam ipse interrogandus est, quam si repulerit impatiens, si autem admiserit, inglorius recte iudicetur. Non erit profecto quod Filius Dei credi possit aut debeat cum lignum misero in panem eius, | cum sermo doctrinae ipsius, nunc quidem his qui audiunt eum super mel dulcis, uerbo crucis

309 Io. ro, 20. 308 Prou. 9, 17. 303 Cf. Mt. 16, 23. 295 Io. 6, 6r. 328 Cf. 318 Cf. Gen. 5, 1. 3816 1 Cot. 2, 14. 811 C£ 1 Reg. 21, 15. Ps. 9o, 11.

334. Cf. Ier. 11, 19.

647?

à

202

SERMO

XXIII, 12-XXIIII, 1

fuerit amaricatus. Nec enim fieri potest, ut non omnes ab hoc uerbo resiliant, quandoquidem et eos qui signa quaerunt necesse erit in hoc scandalizari, sapientiae uero aemulatores 34o uanitati hoc ac fatuitati ascribere. I3. Sed tu Domine usquequo? Vsquequo serpente ita exacuente linguam suam et in auribus tuis huiusmodi sibilante, tu silebis ? Comprehendatur certe sapiens in sapientia sua, parauit laqueum, capiatur in eo ; fodit foueam, incidat ipse in 34; eam. Virgam uirtutis tuae emisisti, Domine, ex Sion, percute serpentem uirga tua, uerumtamen non in fortitudine sua. Induat formam serpentis et ipsa liberam quidem a ueneno sed prudentia potiorem. Adinuenerit serpens ille calliditas diaboli mortem uiuentium, adinuenerit quod nequius est mortem 55o uitae ; adinuenit serpens iste serpentis illius mortem, adinuenit de morte sua morientium uitam. Quid plura ? Deglutiuit serpens noster innocentissimus in innocentia ac simplicitate sua omnes serpentes Pharaonis, omnes antiqui serpentis astutias, sicque denique in eum quem ad tempus exuisse uisus 555 est decorem rediit uirtutis suae, ipsi honor et gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XXIII.

SERMO XXIIII IwcierT XXIII. Quid gratiae conferant labia Iesu impressa per osculum uel per insufflationem dilatata. Quod caritas habeat amaritudines plurimas sed saluberrimas, ac propterea myrrha prima appelletur a sponsa.

5

I. Labia eius destillantia myrrham primam. De myrrha prima qualem labia sponsi tacente eo siue loquente destillant, superius prout ipse donauit, disputatum est, superest ut illa nunc in medium ueniat, quae de la-|biis eius fluit, siue cum premuntur ad osculum siue cum ad insufflandum Spiritum

1o Sanctum

dilatantur.

Grandis

materia,

nec

meis

accomoda

uiribus. Altioris uirtutem ingenii et disertioris linguae faculta341 Ps. 6, 4.

345 Cf. Ps. 109, 2.

XXIII, 5 Cant. 5, 13.

XXIIII, 3 salubetrimas] salubernales ms

651a

SERMO

XXIIII, 1-3

203

tem ista desiderant. Quamquam si utroque istorum abundan15

tius locupletatus quis fuerit, nisi de auditorio Spiritus Sancti ad pedes caritatis fuerit eruditus, ac de ipsius ore uiua in aures eius et uaporantia uerba sonuerint, etiamsi ut tuba apud nos exaltauerit uocem suam, erit nobis in aera loquens,

20

25

frustra sibi laborans, nosque inaniter uexans. Quod ergo mihi dabitis consilium cum illa non suppetant, et sacrae huius experientiae ea maxime laborem inopia ? Quomodo communicabo, quo non abundo ego ? Qua ratione eius rei ratio exigitur a me quae credita non est mihi, aut si quid fortasse de ea tenuiter apprehendi tam modicum est ut frangi uix queat et communicari ? 2. Consultius ergo et uos, et ego pariter uobiscum, illos super hoc interrogabimus qui de hac disciplina studiosius exquisierunt ac sacrosanctis lesu osculis frequentius delibuti ipsoque insufflante sacro eius spiritu afflati ex sententia loqui acceperunt. Nec enim alia tradunt nobis quam quod legerunt in cordibus suis, dictata ex ore Iesu, digito exarata, spiritu

30

Dei uiui uelut atramento signata. Inspiciamus et pio nobis inuisceremus affectu sodales istos sponsi sponsaeque paranimphos, uerbi gratia Gregorium, Augustinum, Ambrosium, nostrique temporis honorabiles sponsi amicos, sponsae duces, Bernardum,

35

40

45

Guerricum,

Ricardum,

Forsitan enim eos, qui huiusmodi 50

Gillebertum

similesque

eorum, quos unctio primum docibiles, deinde fecit magistros. Isti in thalamo sane epithalamium didicerunt sacrique ad nos amoris interpretes demum facti sunt, cum uix tamen modica foris docere possent qui intus magna didicerant. Attamen uelut angelos |Dei excipio et audio illos plane uelut Seraphin qui iuxta interpretationem uocabuli Seraphin ardent pariter et incendunt. Ignitum eloquium igniti pectoris est argumentum, ut de caritate sponsi et sponsae disserentes non furtim usurpent aliena sed liberaliter communicent propria. Cum his qui huiusmodi sunt sponsus socialiter loquitur dicens : Quod scimus loquimur et quod uidimus testamur. Vere enim hi soli feliciter norunt ea quae loquuntur, quibus amasse didicisse est. Itaque isti potius super hac re ut diximus interrogentur. sunt, labia dilecti sui non

immerito sponsa hoc loco nominauit, quandoquidem et ipse ad unumquemque ex ipsis dixisse inuenitur : St separaueris pretiosum a uili, quasi os meum eris.

3. Verissima namque aestimatione uile est, quidquid in terrenis honoribus splendet, quidquid in diuitiis placet, quid-

15 Cf. is: 19851. 41 Cf. Bernardus Clarau., Sermo in Cantica 79, x : PL 183, 1165 B; ed. LECLERCQ Il, 272, 22. 44 Io. 3, 11. 50 Ter. 15, 19.

651P

204 5A

SERMO XXIIII, 3-4

quid in deliciis libet, quidquid in sapientia saeculi fulget, teste ueritate quae ait : Quod hominibus altum est, abominabile est apud Deum. Quam uile quod non solum contemptibile uero aestimatori Deo sed etiam abominabile est ? Non solum ei fastidium sed et nauseam generat. Hoc itaque opus omnes argentarii huiuscemodi, quatenus uere fiat os Dei, ut uilia

6 o a pretiosis in conflatorio uerae caritatis ab inuicem secernere

studeat, ac primum in suo, deinde in alieno pectore dare unicuique rei pretium suum. Audi labium electum. Existimo, ait Paulus, omnia detrimentum, esse, et arbitror ut stercora ut Chris-

tum lucrifaciam. Quam pretiosus Paulo Christus cui collata

6 omnia quae sub coelo sunt tam foeda, tam VA

7o

foetida, tamque

indigna uel ipso nomine censet. Dignum plane os quod Christum sonet, immo in quo se ipsum Christus loquatur. Vtinam saltem istiusmodi oris sui me Christus dignari uelit osculo, myrrhamque pri-|mam quae est caritas Christi per haec mihi labia sua destillet. Felicem me crediderim, si uel de secundo

gratiam uase meruero, donec me idoneum iudicet, in quo se ipsum ore suo proprio loquatur Dominus Deus meus.

4. Dicas forte : Quid caritati et myrrhae cum dulcedine tota ista redundet et illa amarior, eo potior credatur in genere 75 suo? Verumtamen et caritas licet dulcissima habet tamen suae dulcedinis amarissima fastidia. Habet interpolatae uoluptatis moestissimas querelas et molestissimas moras. Habet uotorum suorum anxias nimis parturitiones et conceptionum suarum difficiles progressus et exitus laboriosos. 8o Numquid non in amaritudine morabatur qui dicebat : Desperaui, et suspendium. elegit anima mea ? Numquid non et illius digiti pleni myrrha probatissima qui de se suisque similibus aiebat : Nos ipsi primitias spiritus habentes et ipsi intra nos gemimus, siquidem omnis creatura ingemiscit et parturit usque 85 adhuc? Et alius uociferans ad Dominum quasi uim patiens : Ecce, inquit, n pace amaritudo mea amarissima. Alius quoque post contemplationem gloriae Domini amarus abiit in indignatione spiritus sui, eo quod spiritus Domini cum ipso erat confortans eum. Sed et Isaias uisa maiestate Dei omnipotentis 9 o auditisque laudibus sanctorum Seraphin ineffabile sanctae Trinitatis mysterium alterna et infatigabili uoce iubilantium, tristis et amarus plenusque indignatione de hoc auditorio ad nos rediit, uae sibi imprecans pro eo quod polluti labii sibi conscius ad concentum non sit admissus angelicum. Dauid 95 quoque cum Deo teste Deum se dilexisse assereret, eo quod

55 C£. Lc. 16, 15. 62 Phil. 5, 8. 81 Iob 7, 15. 88 Cf. Ez. 5, 14. 93 Cf. Is. 6, 5.

15:328; 17.

83 Rom. 8, 25, 22.

86

65v8

SERMO XXIIII, 4-6

205

exaudierit uocem deprecationis suae, consequenter doloribus se deplorat mortis circumdatum, tribulationem inuenisse et dolorem. Quid quod illa in quam tota caritatis uena manauit et | quae in schola diligentium Iesum praecipuam cathedram 100 tenet, cum uerbum Patris de se incarnatum iam gestaret in

657b

ulnis et exultaret spiritus eius in Deo salutari suo, exultatione plane plusquam humana, plusquam et angelica, repente ex sanctuario Domini uelut a sagitta uolante in die uel magis a gladio transuerberante in tenebris, in corde sauciata, acer105 bissimi uulnus doloris excepit ? Filii namque sui passionem, quam prophetante didicit Simeone quasi plagam insanabilem et fasciculum myrrhae amarissimae inter ubera sua circumtulit, iam tunc illi commoriens, immo iam tunc ante ipsum se pro ipso crucifigens. 1:19.

5. Quaecumque ergo anima ad caritatis aspiras delicias, noli eius fastidire amara, si cupis dulcia experiri. Noli dilecti labia, si ex eis forte tibi osculum parat et myrrham destillari sentis in osculo, noli eam demens auersari, noli gratiae uenienti non

deuotus occurrere. Delicatae nimis caritatis iugum subisti, si 11; solis eius contentus gaudiis ea, quae ad caritatis negotium faciunt et in semitis eius ambulantibus se necessario offerunt,

querulus et fastidiosus declinare contendis. Audi denique quod omni animae fructum caritatis in utero habenti uel habere gestienti a sponso dicitur : Mulier cum parit tristitiam 120 habet quia uenit hora eius. Cum autem pepererit puerum, iam non meminit bressurae propter gaudium, quia natus est ei homo in mundum. Ecce lex puerperae huius quae ab ipso legislatore sponso suo imponitur uel potius ponitur ei. Sic quippe habes.

A diuitiis tuis non declinaui, quia tu legem posuisti mihi. Hoc 12; est : Ea quae in diuitiis tuis ceteri causantur amara ideo non declino, quia ex lege caritatis tuae, quam uisceribus | meis

molliter ac leniter impressisti, uoluntarium me fecisti ad omnia, propter quod et iudicia tua iucunda sunt mihi. Sed etsi dolores te quasi parturientis apprehenderint, confortare 130 in Spiritu Sancto sciens quia parturitioni uicinus est partus. Quo anxietas plus eminet, tanto maior imminet fructus, et cum ad summum uenerit, dolor repente a gaudio superueniente excluditur. 6. Verumtamen nec ipsa parturitionis molestia etiam inter 135 dolendum suis fructibus caret. Primum quod ex sua mens amantis desolatione admonita causas suae desolationis suae

indignitati suaeque dissimilitudini necessario cogitur imputare 96 Cf. Ps. 114, 3. Ps. 118, 102.

101 Lc. 1, 47.

119 Io. 16, 21 (ei] deest in V ig.).

124

661a

à

206

SERMO XXIIII, 6

ac dicere sibi in soliloquiis suis : Quid, quaeso, est quod solita

me dignatione iam ab heri et nudiustertius non uisitauit Do-

14o minus meus ? Vbi adeps consuetus orationum pinguium, ubi holocausta medullata caritatis effusae, ubi arcanarum iubila-

tionum profusa gaudia, ubi denique uultus Iesu in quo aliquando ambulasse me miserum memini ? Heu quomodo pinguedini macies, iubilationi moestitia, ariditas deuotioni et 145 caligo tenebrosa uiuifico successit lumini ? Vae mihi quia iuxta prophetae uerbum longiores factae sunt umbrae uespert, et diuinae lucem consolationis longior solita nox interpolat. Curro post tergum Iesu uocans atque uociferans, sequor clamitans atque dé reuersione sollicitans, et quasi cum Pilato 150 causam habeat non respondet mihi ad ullum uerbum. Quidni causas omnes huius auersionis meae merito meis imputem meritis ? Nempe si is, quem bonum expertus sum, quippe qui saepius bonitatem fecit cum seruo suo, uersus mihi uidetur incrudelem, credo tamen et certus confiteor quia candi-|dissi155 mam illam bonitatis aeternae lucem nulla potest macula incursare. Meae potius stoliditati, meae hebetudini, meae amari-

tudini iure irascar, qui post tot sapientiae gustus adhuc me insulsum inuenio, et de tot uisitationibus solis iustitiae quasi lutum obduruisse me sentio, et de coelestis mannae dulcedine

160 fauces amariores solito uideor mihi reportasse. Putasne in illa hora exultationis meae recubente me in mensa Domini Iesu et de fauo mellis ipsius aliquid tenente in manibus aliqua se muscorum

morientium, puta ingratitudo, superbia, ira, siue

inuidia buccellae meae immiscuit ? Quam uerendum mihi ne 16; forte me minus disciplinate comedentem oculus ille zeli respexerit, ne non exultauerim

ei cum

tremore,

ne denique

sumpserim plus quam sufficeret mihi. Mel ?nuenisti, ait Salomon, comede quod sufficit tibi ne forte satiatus euomas illud. Si iustificare me uoluero, insolentiam meam egestas mea 170 hodierna

et fames

tot iam dierum,

in qua

contabesco,

me

arguet. Nam etsi nihil forte istiusmodi mihi conscius sim, sed Deus profecto inuenit iniquitatem serui sui qui abscondit faciem suam a me, et respondit mihi iuxta stultitiam meam. Quid ergo ? Expectans expectabo Dominum donec intendat 17; mihi, etsi moram fecerit stabo nihilominus cum propheta super custodiam meam, de ingenita eius bonitate praesumens, quia ad clamorem pauperis cum ei uacauerit euigilabit. Vacabit autem cum sibi uiderit opportunum, cum mihi necessarium. Interim uero Domini mei moram quasi myrrham 18o amarissimam sed tamen medelam uulneribus meis efficacissi-

146 Ier. G, 4.

153 Cf. Ps. 118, 65.

171 C£. 1 Cor. 4, 4.

26, 4.

161 Cf. Lc. 24, 42.

172 Cf. Gen. 44, 16.

174 Cf. Ps. 39, 2.

dvo GE Hab

CES

23,

1:

SS 17:

167 Prou. 25, 16. 173 Cf. Prou.

661b

SERMO XXIIII, 6-8

207

mam, prout potero sustinebo. Confricabo ex ea carnes meas, et mortificabo membra mea quae sunt super terram. Et quae in omnibus aro-[matibus species ad hoc ipsum potentior ea ? . 7. Caritas quippe non aemulatur, 18

I]

wriatur,

non cogitat malum,

66v2

non agit perperam, non

non inflatur, non est ambitiosa,

non (quaerit» quae sua sunt, non gaudet super iniquitate, congaudet autem ueritati. Ecce quae et qualia membra corporis utique illius, quod corpus peccati uocat apostolus, myrrha caritatis mortificat, quales uermes in corpore mortalitatis X9o

195

200

205

huius

interficit.

Putredo

uirtutum,

teste Salomone,

inuidia

est, et ipsa iuxta testimonium Pauli ad caritatis odorem quae non aemulatur exspirat. Malignitas inuidentiae filia secundum genus suum candidis etiam rebus imponit maculam, et in morem tineae fortissima quaeque corrodit, sed boni odoris impatiens ad unctionem caritatis, quae nihil agit perperam et perperam gesta dissimulat, continuo exsufflatur. Superbia quoque molestissima gratiarum tinea, quoniam non tam aliena quam propria corrodit, et multis parta laboribus in momento consumit, sed hanc quoque caritas quae non inflari optat sed repleri, aromatico flatu euacuat. Ambitio superbiae germen ignobile, ueri fugitiua honoris et falsi aemula, a facie myrrhae huius, siquidem caritas non est ambitiosa, etiam ipsa euanescit. Auaritia quoque lucri sui auida et negligens alieni, mox ut spirauerit caritas, quae non quaerit quae sua sunt sed quae aliorum, uelut uermis noxius bonae unctioni immoritur. Sed et iracundia uermis est sui primum, dehinc et alieni cordis interiora depascens, sed caritas, quae non irrita-

210

215

220

tur, leui eam flatu facillime tabefacit. Postremo et suspicio inquietudinum nutrix arguta ad scrutandas iniquitates et ad persuadendas diserta uermis plane pestilens est, et non facile ubi semel ro-|dere coeperit somnum capit, sed ut caritas, quae non cogitat malum, euigilauerit statim oculos claudit.

8. Habent et alia charismatum dona ad exterminandum huiusmodi uermium genus singula quaeque uirtutem suam, sed caritas absque dubio sicut prior est in donis, sic est maior in imperio, in uirtute electior, probatior in effectu. Vnde nec immerito myrrha prima nuncupatur a sponsa. Quidquid enim singillatim illa faciunt in singulorum morborum curationibus, totum id et fortius ista explet et leuius. Regalis unctio est, non solum de uirtute grata sed etiam de gratia pretiosa. Sponsus denique est, qui utitur ea, ac propterea curandae sponsae uelut sponsus insistit. Porro sponsam non aliter ipse 182 Cf. Col. 5, 5. Cf. Rom. 6, 6.

184 1 Cor. 13, 4-7 (immutato paululum ordine uerborum). 190 Cf. Prou. 14, 30.

188

66vb

208

SERMO XXIIII, 8-XXV, 1

sanare intendit quam osculi sui dignatione ac dulci insufHlatione spiritus sui. Propter quod et ipsa ad omne languoris sui 22; remedium

hac unica erit medicatione contenta,

ut osculetur

eam osculo oris sui uel spiritu eam suo principali uberius locupletet. Non quod uel osculum tantae maiestati absque Spiritus Sancti infusione donari possit uel percipi, sed habet insufflatio Iesu de intimo eius pectore eruta maius quiddam 230 uirtutis ac uehementiae. Nam et illi quibus olim insufflauit Spiritum Sanctum ad aliena quoque remittenda peccata, caritatem acceperunt et auctoritatem, ut iuxta mensuram quam mensus est eis Deus, salutem quam gratis acceperant gratis in omnes rninistrarent. Igitur in osculo dulcedo am23; plior, in insufflatione spiritus uberior uirtus instillatur. Ibi dulcoratur

affectio, hic roboratur

affectus.

Illic desiderium

impinguatur, hic formatur constantia, magnificentia confortatur. Ad utramque rem impetrandam praesto habet semper sponsa petitio-|nem geminam ad Patrem sponsi sui : Redde 24o mihi laetitiam salutaris tui et spiritu principali confirma me. In qua gemina prece etiam nos licet indignos exaudire dignetur idem Pater Domini nostri Iesu Christi, qui cum eodem Vnigenito suo et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

ExPLICIT SERMO XXIIII.

SERMO XXV INciPIT XXV. Quod manus sponsi gemino modo tornatiles sint, hoc est uel torno factae uel torno facientes. Quam competenter fabrica, ars et opus tornatile congruant Verbo incarnato et passo pro nobis. Qui sint quinque digiti in laeua sponsi.

5

I. Manus eius tornatiles aureae, plenae hyacinthis. In praeconio pulchritudinis speciosi forma prae filiis hominum sponsa laudationis suae ordinem diligentius custodiens, membra ipsa sui praeconii sibi artificiose coaptat. Post labia manus cohaerenter prosequitur, prudenter quidem, quia sicut in labiis o illis solis diffusa est gratia, sic in solis manibus illis plenitudo uirtutis inhabitat. Bene, inquam, post labia manus assumuntur ad laudem, quoniam de ipso scriptum est : Ipse dixit et facta

225 Cf. Cant. 1, x.

239 Ps. 50, 14.

XXV, 5 Cant. 5, 14 (eius] illius V/7g.).

6 Cf. Ps. 44, 3.

12 Ps. 52, 9.

6779

SERMO XXV, 1-3

209

sunt. Quidquid de labiis illis procedat siue per sermocinationem prudentia siue per silentium modestia, siue caritas ts per osculum, siue per flatum constantia,

uirtus quaecumque

de labiis illis exiens otiosa esse non potest. Ipse dicit et postmodum facit. Quae prius agenda inspirat, eadem inspirata Ipsum quoque agere necesse est. Sed formam laudis huius primum,

si placet,

superficietenus

consideremus,

ut sacro

20 detecta uelamine facies ipsa ueritatis splendidior exeat. . 2. Triplex manuum istarum commendatio est, quod tornatiles, quod aureae, quod plenae hyacinthis. Quod aureas dicit uel de colore eas rutilo uoluit commendare, uel de potestatis immensi-|tate ac facultate diuitiarum. Proinde plenas hya2; cinthis perhibens largitatis eas testimonio cumulat, quibus tamen liberaliter effundentibus de sua nihil umquam plenitudine perit et copiis inexhaustis continua erogatio nec modicum quid ualet derogare. Sed quod tornatiles ait, sibi et sponso suo locuta est. Neque enim hac uice nobis sobria fuit. An 3o tornatiles dicit, quod torno factas uelit intelligi ? An ideo magis tornatiles, quod ad hoc sint artificium agiles atque huius arti generis insistant ? Sic enim non opus tantum tornatile dicimus, quod torno factum est sed artem quoque tornatilem nominamus, quae huiusmodi exercet opus. Quis horum 5; intellectuum praemineat non occurrit, sed sapientia Dei ideo in parabolis et in aenigmate loqui ad nos consueuit, quatenus fecunda sensuum obscuritas multiplicem nobis lucernam accendat.

Nec

enim

intelligentia

una

praeiudicat

alteri,

sed

quibus nos ad superna erigant iunctae sunt sibi inuicem pen4o nae alterius ad alteram. 3. Haec de exteriori textu litterae dicta sunt, nunc ad cu-

biculum sponsi ac sponsae pulsare pigeat, si forte aperiatur nobis. Primum quidem per manus sponsi sui quid nobis significare uoluerit, alibi licet in parabolis significantius tamen ex 45 parte insinuauit cum diceret : Laeua eius sub capite meo, et dextera eius ambplexabitur me. Manus quippe sponsi gemina eius operatio est, qua sponsae suae salutem operatus est in

medio terrae, et usque in saeculum operari non desinit. Pater quippe eius usque modo operatur, et ego, inquit, operor. Est so itaque sponso in salutationem plenam sponsae suae manus iustificans et manus glorificans. Illa laeua, haec dextera est.

45 Cant. 2, 6.

49 Io. 5, 17.

XXV, 42 pigeat] ifa ms, forte add. non

677?

à

210

SERMO XXV, 4-5

4. Longitudo quippe dierum in dextera eius, in sinistra autem diwitiae et gloria. Illius amplexationem sponsa cum gaudio praestolatur in | reuelatione gloriae sponsi sui, cum nobilis in

672

55 portis wir eius cum senatoribus terrae sederit in sede maiestatis

suae, ut tunc ambiat eam in girum longitudo dierum a gloria aeternitatis eam undique collustrantis. Nunc uero interim super laeuam dilecti sui delicata reclinat caput. Felicissima mulierum quae ceruical meruerit. Quae putas uisiones capitis 6o huius in cubili suo super ceruical istud, quam uigil dormitio, quam dulcis somnus, maxime cum dormitante ea sponsus suus peruigil excubet super eam, et dormientem ab omni tumultuantium infestatione defendat ? Numquid non haec laeua sponsi diuitiis abundat et gloria, cum diuitias salutis, 65 iustitiae utique thesauros

sponsae

suae expandens, delectari

eam facit in his sicut in omnibus diuitiis ? Quid quod gloriae quoque, quae est in testimonio conscientiae bonae et in spe gloriae filiorum Dei, immo et in eo praecipue quod tantae gloriae sponso nubere meruit, ei pondus imponitur ? Habet 7o ergo laeua gloriam suam sed non iuxta magnificentiam dexterae. Habet quoque dextera iustitiae plenitudinem sicut scriptum est : Justitia plena est dextera tua. Verumtamen loco et tempore meritorum laeua praecipue operosa est, gloriae uero dispertiendae et colligendis filis Dei ac distribuendae illis 75 hereditati specialiter insistit dextera. Porro manus istae in Vnigenito Dei uelut quodam tornaturae artificio fabrefactae sunt, quatenus ex officina artis huius exeant ipsae salutis artifices. Nam sicut ait apostolus, in quo passus est ipse et tentatus, potens est et his qui tentantur auxiliari. Proinde qui 8o tornauit has manus Pater sponsi est, et ipse nihilominus sponsus qui uelut fabri filius in hac excellentissima fabrica

Patri suo strenue collaborauit.

Mirabilis

ar-|tifex qui ut

reficeret nos ipse se fecit. 5. Confitebor tibi in saeculum, Domine Iesu, quia fecisti. 8; Fecisti te mihi in salutem, fecisti me tibi in acquisitionem

salutis. Fecisti tibi manus ad saluandum me ipsasque artificio ingenioso quidem et expedito, laborioso tamen. Et primum ut sapiens architectus extruxisti tibi officinam fabricae huius animam et uterum uirginis matris. Grandis officina, quae et 90 tantae sit ampla fabricae tamque immensum capere potuerit artificem. Quinimmo et ipsa uelut mulier fortis extendit ad fortia manum suam, sapientiae Dei in opere nostrae salutis sapienter cooperans.

52 Prou. 5, 16 (autem] illius T/7g.). 54 Prou. 31, 23. 67 Cf. Rom. 5, 2. 72 Ps. 47, 11. 78 Hebr. 2, 18 (his] eis V7g.). 84 Ps. 51, r1. 91 Cf. Prou.

31, I9.

67b

SERMO 95

IOO

IO$

2II

6. Quia uero ita sponsae uisum est nec sane sine spiritu Dei de hac arte assumere sibi parabolam in laudem sponsi sui, non erit curiosum sed pium magis huc paulisper auocari. Sedet artifex lignum quoddam sursum appensum et aliud pedi substratum per uinculum colligata, alterius motu pedis nunc ad ima deponens nunc ad alta sustollens. Perinde eodem uinculo circumcingitur lignum rotundum de transuerso in medio collocatum, ita sane dispositum ut alterna illa agitatione continue uersetur in orbem. Habet autem artifex ferrum in manu sua quod illi rei quam tornandam suscepit fortiter atque subtiliter applicans, ex arte quam in animo gerit totum moderatur opus. Itaque multa celeritate explicatur hic labor, et orbes orbibus aggregati, oculorum praecurrunt acumen, iudicium fallunt. Si ratio huius parabolae quaeritur, occurrunt duo ligna ab inuicem ualde remota, unum sublime nimis et capiti nostro imminens,

IIO

XXV, 6

alterum deorsum iacens, naturae

uidelicet

geminae Verbum et caro quas mirabiliter colligauit ineffabilis caritas Dei quae est uinculum indissolubile per mediam quandam naturam, animam scilicet rationalem quam nodo insolubili undique | cingit, artificioso quodam foedere superiori 68ra naturae inferiorique connectens. Porro a die sacrosanctae con-

II$ nexionis huius tanto sibi foedere natura utraque cohaeret, ut

humiliatio carnis Verbi sit inclinatio, et exaltatio maiestatis

I20

humilitatis sit ad alta promotio. Quisquis in spiritu humilitatis templum sanctum Dei ingrediens exaltare uoluerit Dominum Deum nostrum, non placabitur ei Dominus nec respiciet in oblationem eius nisi adoret scabellum pedum eius quoniam sanctum est. Honor regis iudicium diligit, et hoc est iudicium,

125

130

ut maiestati unita humanitas sicut in unitatem suscepta est personae, sic etiam indifferentiam gloriae sortiatur. Verum quoquomodo uices alternet erigendo se seu deponendo sapientia Dei, ipsa enim horum omnium artifex sedet, nostrae insistitur saluti, nostrae salutis sapientiae manu disponitur opus. Ipsa plane est totius huius apparatus causa, ipsa est cui summopere studet et intendit Deus. Ipsa est quam ab aeterno mente conceptam dudum uersauit in cogitatione, et die saluti praefinita reuoluit in operatione. Nec sine ferro disciplinae haec placuit actitari. Lex quippe huius artificii id necessario deposcere uisa est ut salutem, quam uoluptas laeserat, molestia repararet. Incumbit igitur operi suo artifex insistens a mane usque ad uesperam in sudore uultus sui, tn labore et 109 Cf. Pseudo-Ambtosius, In Symbolum Apostolorum, cap. 13 : PL 17, 524 D; 125 C£. Sap. 7, 21. 121 Ps. 98, 4. 120 Cf. Ps. 98, 5. cap. 16 : ib. 528 B. 134 2 Cot. 11, 27.

104 applicans] aplicans zzs

128 summopere] sumopete ms

à

212

SERMO XXV, 6-7

135 aerumna, in fame et siti, in taedio et pauore et moestitudine. Quam multi coepto inuidentes ac detrahentes operi manus eius dissoluere conati sunt. Sed qui operatur omnipotens nomen eius, cui quisquis resistere nititur suffragatur. Currit igitur inoffensa celeritate susceptae salutis negotium, quod 140 licet in manibus tanti fuerit artificis, non tamen potuit compendio consummari. Magnis atque innumeris orbibus explicitum | est et sub mora dierum non paucorum. Verbum quippe caro factum non ea conditione excurrit usque ad nos ut recurreret statim ubi erat prius, sed potius ut habitaret in nobis, 145 et qui fuerat ab initio apud Patrem, esset iam deinceps nobiscum Deus. :

68rb

7. Itaque in Verbi incarnati mysterio nihil ab ipso incarnationis

momento

est otiosum,

nihil transitorium,

nihil non

salutiferum, immo nihil non plenum salutis. Plenum ipsum 15o gratiae et ueritatis, et plena omnia quae de ipso sunt. Ergo in circulum quemdam aeternitatis quae de aeterno Dei Verbo sunt, mirabiliter redeunt, ea sane quae ab eo in transitu et in eo gesta sunt, et iuxta rationem gerentis finemque gestorum aeterna sunt. Circulus denique etiamsi dum in girum ducitur 155 nec initio possit carere nec fine, completus tamen nec initium inuenitur habere nec finem. Porro si primus ad nos saluatoris ingressus tanta mox exuberauit salutis copia ut naturam humanam a peccati lege inuisceratam non solum suo reconciliaret sed etiam uniret auctori, quales quantasue salutes 160 superaddidisse censebitur tam diuturnae cohabitationis dig-

natio ? Quid longa illa uiscerum maternorum conclusio, cum sub ceterorum factus lege nascentium patienter expectaret matris suae impleri dies ut pareret ? Quid humilis illa in diuersorio, in pannis et presepio excepta natiuitas ? Quid 165 uagitus et lacrimae tenerae illius aetatis, quae iam tunc pro peccatis nostris cum clamore ualido et fructu salutis copioso Patri misericordiarum offerebat ? Quid circumcisionis acerbitas, quid fugae nocturnae captata praesidia ? Quid longae illus in Aegypto peregrinationis exilium ? Quid tricennalis 170 illa taciturnitas, quid post taciturnitatem illa euangelicae praedicationis ubertas, quid ut | cetera cuncta praeteream sacrosanctae passionis eius humilitas,

mansuetudo,

longani-

mitas, caritas ? Quantus in his omnibus et de his singulis fons nobis iustitiae et salutis effluxit ? Et hactenus quidem laeua 17; laborauit, immo

ipsa nobis diuturno tornata artificio magis

et exquisitis laboribus elaborata est. 142 Cf. Io. 1, 14. 149 Cf. To. 1, 14. Beniamin minor, cap. 5 : PL 196, 68-70.

155 completus] completis zz

1504 Cf. Richardus

158 inuiscetatam] inuiscatam ms

a S. Victore,

68v2

SERMO XXV, 8-9

180

18

A

19 o

213

8. Denique cum coelos olim extenderit et in ipsa sint omnes fines terrae conclusi, iam arte tornatili ad patiendum pro me contracta est et abbreuiata. Numquid abbreuiata est, inquit propheta, sanus Domini ut saluare nequeat? Nequaquam, sed ad hoc magis, ut ad saluandum fiat omnino habilior atque potentior. Miro enim artificio ad hoc ipsum facta est et de infirmitate fortior et de morte uiuacior. Praesenserat hoc olim Pater Domini Iesu secundum carnem, cum ad ipsum Vnigenitum tantae dilationis impatiens proclamaret : Fiat manus tua ut saluet me. Et item ad Patrem Verbi : Fiat manus tua super uirum dexterae tuae et super filium hominis, quem confirmasti tibi. Ergo laeua sponsi tornatilis siue tornata, suscepta pro nobis et ex nobis infirmitas fuit. Sane cum magnitudinis eius non erat finis, in modicum artificiose, ut supra dictum est, contracta est pugillum, plenum tamen salutis. Sed neque uirtus defuit infirmitati, quia quod infirmum est Dei, fortius est

hominibus. Vultis audire quam fortis sit ? Cum exaltatus fuero, inquit, a terra, omnia traham ad meipsum. Vere fortis infirmitas, 19 5

quia coelestia simul et terrena in unum tracta et contracta sunt locum, in unius manus conclusa pugillum. Per ipsam et Deus

ultionum

Dominus

est tractus

ad misericordiam,

et

homo abstractus ab inferis, per crucem reconciliatus ad paternum etiam est tractus osculum. Ipsa est denique | quae uete20 o

rem hominem

nostrum

simul secum

crucifixit, nouum refor-

mauit, potestates aereas potenter triumphauit, coelestes uero tam de hostium expugnatione quam de hominis reconciliatione magnifice laetificauit. Benedictus Dominus Deus meus, qui in Christo mundum 20 A

21 o

sibi reconcilians, ita docuit manus

9. Quis appendit, inquit Isaias, tribus digitis molem terrae ? Quis, nisi qui tradidit in mortem animam suam et cum sceleratis uoluit reputari ? Suspendium quippe elegit anima eius molemque illam grauissimam terrae, cui benedixit Dominus, trina appendit patientia : iudicatus, crucifixus et mortuus. Neque enim uel Iudaeo accusanti uel turbae tumultuanti uel Pilato iudicanti erat leuare molem illam coelo terraque maiorem, sed ipse uirtutum Dominus tribus eam, ut supra dictum est, digitis summa

2I

x

eius ad

praelium et digitos eius ad bellum.

facilitate

quia summa

leuitate

leuauit,

ultro se praesentans iudicibus illis ad iudicandum, sponte se tradens patibulo ad crucifigendum, gratis postremo neci caput inclinans ad moriendum. Et ne quis paucitatem causetur

179 Is. 59, 1. T Cor. 1,225)

Ps. 143, 1. 16

192 189 Ps. 144, 3. 186 Ps. 79, 18. 185 Ps. 118, 173. 203 Cf. 200 Cf. Rom. 6, 6. 193 Io. 12, 32 (cum] si V//g.). 208 Cf. Iob 7, 15. 207 C£. Is. 53, 12. 206 Is. 40, 12. XVII

68vb

à

214

SERMO XXV, 9

digitorum, habuit haec laeua sponsi duos praeterea digitos ab ipsis primordiis suis, egestatem uidelicet et paupertatem. et eius uox ad Patrem est : Ego uero egenus et pauper 220 Vnde sum, Deus adiuua me. Egenus plane, quia cum liber esset ex omnibus, sub graui iugo Adam ultro ceruicem inclinauit, et ad esuriem, sitim, algorem et aestum atque lassitudinem ceterasque huiusmodi necessitates refocillandas, communibus 225 uoluit egere solatiis. Pauper uero, quia cum ipsius sit terra et plenitudo eius, tamen in propria ueniens nil proprium habere uoluit, non uel tantillum hospicii in quo caput reclinaret. Egestate uero et mundi fefellit principem et fratrem se nobis non solum compassione sed et |fraterna passibilitate exhibuit. 23 o Paupertate quoque mundi principatum cum suo principe conculcauit, et suos nihilominus fratres ad sublimius uocans

regnum pretiosiorem cunctis opibus induit paupertatem. Iudicium proinde iniquum subiens uicit, ut scriptum est, cum iudicaretur. Vicit quippe mundani principis iniustitiam et eo 235 ipso, quo iustus iudicari iniuste sustinuit, eduxit quasi lucem iustitiam nostram et iudicium nostrum tamquam meridiem. Porro crucifixus peccatum mundi cum suo crucifixit auctore, nostrisque frontibus signum crucis affigens, pectoribus quoque nostris inscribit, ne gloriemur, nisi in cruce Domini nostri lesu 24 o Christi. Postremo moriens de generali humani generis debito aeterno creditori satisfecit, fratresque liberos ad eiusdem calicis haustum potenter animauit. Ecce hinc quinquepartita infirmitate, quinquepartita eminet fortitudo eo nimirum docta ad bellum quo iuxta prophetam : Ibi, hoc est in infirmitate, 24 abscondita est fortitudo. Bene ergo ac prudenter sponsa hanc capite suo manum dormitura supposuit, quatenus tot et tam fortia eximiae testimonia caritatis in corde dormientis continue uigilent, secundum uigilem illum ipsius sponsae sermonem : Ego dormio et cor meum wigilat. Bene, inquam, nam si 250 laeua sponsi nunc interim sub capite eius est, certa omnino esse debebit, quia dextera eius in aeternum amplexabitur eam. Cuius gloriae portionem nobis cum ipsa donare dignetur sponsus ecclesiae Iesus Christus Dominus noster, qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus, per omnia saecula saecu255 lorum. Amen. ExPLICIT SERMO XXV. VA

220 Ps. 69, 6. 225 Cf. Ps. 25, 1. 249 Cant. 5, 2. Hab. 5, 4.

235 C£. Ps. 56, 6.

239 Gal. 6, 14.

244

69rà

SERMO XXVI INcrPIT XXVI. De laeua sponsi per quam passio eius significatur, et quattuor dimensionibus crucis, ubi et incidenter de caritate patrum spiritualium et filiorum ad patres exhortatio inseritur. |

Ggrb

I. Manus eius tornatiles aureae, plenae hyacinthis. Cui dua;rum manuum

tuarum,

Domine

Iesu, prius aut amplius in

gratiarum actione respondeam, haerere me fateor. Sed et ipsum, si fortasse per te innotuerit, quomodo respondeam non inuenio. Quod de me utique mirandum non est, qui in caritatis substantia egenus omnino ac tenuis ianuas diuitum circueo, 10 mendicans ostiatim cotidianum panem meum, cum ipsi quoque uiri diuitiarum quod digne retribuant alterutri non inueniant, suamque demum confitentur inopiam quod nequeant respondere unum pro mille. Si quae tamen anima de diuinae caritatis conscientia id se aliquantisper posse confidat, quae1; cumque illa est, uere beata est, quam Pater sponsi in tam uberi caritate desponderit Vnigenito suo et quam ipse sponsus suus tanta plenitudine dotauerit Spiritus sui. Verum ut de me meique similibus loquar egenus, quid faciemus ?

2. Ecce enim ambae benignissimi sponsi manus sic pariter 20 conueniunt, sic et certatim se quasi praeueniunt in opus et sollicitudinem, in operam et artificium salutis nostrae, sic se

aperiunt, sic se intendunt seque extendunt, tamque ingentibus nos beneficiis obrutum iri formidamus. Illi nempe manui debemus quod 2; dempti sumus, huic quod in Christo glorificati. caritas Christi morientis, huius autem claritas nos sibi conresuscitantis.

ut tam uariis non immerito a Christo reIllius opus est resurgentis et

Per illam mors nostra mortua est,

per istam uita reparata. Ibi Dominus meus multum ab angelis multumque ab hominibus a peccatoribus quoque minoratus 3o est nimis ; hic uero confessionem et decorem induens magnificatus

est uehementer

nimis.

Itaque

magnificata est | in fortitudine, pro manus tua te patiente contracta est in multitudine gloriae tuae deposwisti 3; liatos nimirum prius in multitudine ambae

manus

dextera

tua, Domine,

eo uidelicet quod laeua in infirmitate. Per hanc aduersarios meos, humihumilitatis tuae. Itaque

tuae iunctis uiribus, artibus exquisitis, uariis

quidem modis sed pari instantia et caritate prorsus eadem totas se deuouerunt et effuderunt in salutem meam. XXVI, 4 Cant. 5, 14 (eius] illius V%.). 31 Ex. 15, 6. 34 Ex. 15, 7.

XXVI, 4 hyacinthis] yacinthis 7s

13 Cf. Iob 9, 5.

30 Cf. Ps. 105, I.

6972

à

216

SERMO XXVI, 3-4

3. Aureas ergo iure sponsa pronunciat, non deauratas. Nimirum quod caritate graues, de caritate non tam habeant plurimum quam totum. Aureae utique sunt quia de caritate totam habent et materiam sui et formam. Aureae sunt, quod omnibus, quibus se aperiunt, mirabilem diuinae caritatis splendorem irrutilant. Plenae autem hyacinthis, quia coelestibus 4 I bonis cumulatae. Nempe et si ad donandum extentae uel magis ad effundendum prodigae uideantur, nihilominus tamen plenae sunt hyacinthis. Sic caritas earum mensuram nescit, sic copia et plenitudo supra omnem modum longius euaserunt. Et bene hyacinthus, qui coeli speciem habet, in medium ad50 ducitur, pro eo quòd coelestia nesciant uel dispersione minui uel aeuo consumi. Denique et lapidibus pretiosis nihil pretii sui de uetustate derogatur, fortasse etiam non nihil gratiae et laudis accedit. Sunt ergo manus sponsi hyacinthis plenae, quae coelestibus atque aeternis operibus thesauros sponsae 5 io] repleant, nec continua erogatione fatigari unquam ualeant uel saltem ad modicum minui. Et nunc unde mihi laus et gratiarum actio pro his omnibus, o Domine Deus meus ? Vnde mihi orandi ac pulsandi instantia, qua de salutiferis manibus tuis singulas mihi de singulis sa-|lutes accipiam, de illa ut ius40

6o

tus sim, de ista ut beatus fiam ?

4. Nunc autem primum ad te, o laeua Domini mei, conuersio mea. Tu mihi primitias salutis ex tuis acquisisti laboribus, tibi tantillae huius quae in me est debeo primitias caritatis, quam tamen cum effudero in te totam nil plane magnum, nil 6 te fecero dignum. Tu, diuitiarum mearum diues et grande sacrarium, quia ut ait Salomon, in te sunt diuitiae et gloria. Enimuero in te est pretium redemptionis meae, omnis plaga et dolor, omnis contumelia et erubescentia, omnis persecutio et infestatio, omnis exprobratio et subsannatio, omnis egestas 70 atque necessitas et omnium postremo infirmitatum Domini mei uelut in unum aceruum copiosum summa reposita est. Pretiosae utique atque inaestimabiles diuitiae istae, tantum ut dignum inueniant aestimatorem ac negotiatorem prudentem. Tam denique arcanae sunt et inuestigabiles, ut nulla 7 humana industria, nulla carnis et sanguinis prudentia ualeat ad eas penetrare. Postremo et si quis ad eos eruperit, beatus est si non fuerit scandalizatus in illis. Neque enim prima facie concupiscibiles apparent, sed magis contemptibiles. In coelis tantum est qui digne aestimat eas Vnigeniti Pater et cui Pater 80 uoluerit reuelare. Reuelauit autem sponsae eiusdem Vnigeniti M

M

66 Cf. Prou. 8, 18.

76 C£. Mt. 11, 6.

44 irrutilant] irrutilent zzs

80 Cf. Mt. 11, 27.

69v

SERMO

XXVI, 4-6

ZI

sui propter quod et ait : Laeua eius sub capite meo. Itemque : Fasciculus myrrhae dilectus meus mihi, inter ubera mea commorabitur. Reuelauit et illis de quibus scriptum est : Stabant tuxta crucem Iesu Maria mater erus et soror matris eius Maria 85 Cleophae et Maria Magdalene. Stetit et discipulus ille quem diligebat Iesus, et is matri | Domini astans proximus.

POM

5. Magni prorsus meriti rem esse putauerim stare iuxta crucem Iesu. Stare iuxta crucem Iesu est cum beata matre Iesu et sponsa nihilominus Verbi cumque ipsius sponsae sodali9o bus in crucifixum oculos leuare fixaque acie tantae caritatis sincerissimo pietatis affectu ponderare diuitias. Vtinam sorte et numero istorum non indigni aliquo modo inueniamur et nos. Matris denique siue sponsae uocabulo non immerito censebitur quisquis generandis et educandis Deo filiis materno mouetur 95 affectu, et castissimum Verbi amorem

induens apud Patrem

Verbi continuo clamat suspirio dicens : Oscwletur me osculo oris sut. Si quis utroque est munere felix, quatenus diuinae caritatis negotium, fraternae salutis nequaquam cura perturbet, nec item caritas Dei fraternae praepediat salutis obse10o quium, non iam felix ille quicumque est sed plane felicissimus est. Hic ergo cum matre Domini, matre utique et sponsa Vnigeniti, iuxta crucem Iesu proximum sibi locum uendicauit, assistens et ipse crucifixo in uestitu deaurato, si quomodo cum regina amantium comprehendere possit in quo et ipse 105 comprehensus est. Proximus huic secretarius ile dominici pectoris,

coelibem

sanctorum

Christo

uacantium

uitam

de-

signat. Maria uero Cleophae uinculo maritali astricta fidelium coniugatorum plebem exprimit; Maria autem Magdalene sacram multitudinem per poenitentiam reparatorum. Itaque 110 hi omnes pari consilio ad crucem Christi accedentes et cum fiducia thronum gratiae adeuntes, secundum gradus meritorum suorum iuxta crucem loca sibi congrua sortiuntur. Stant et diligenter intendunt, si quomodo comprehendant quae sit longi-|tudo, latitudo, sublimitas et profundum admirabilis ir; caritatis Christi ; et intendisse iam aliquatenus comprehendisse est. Et singuli quidem horum omnia haec comprehendere properant, singuli pro captu suo.

6. Ceterum omnes humanae capacitatis uires abundantissima illa caritas in singulis dimensionibus suis uehementer 120 exsuperat. Longitudinis eius non est finis quoniam aeterna est, sed nec latitudinis quoniam usque ad mortem se dilatauit,

81 Cant. 2, 6.

Phil. 3, 12.

96 Cant. 1, 1. 83 Io. 19, 25. 82 Cant. 1, 12. 113 Cf. Eph. 5, 18. 111 Cf. Hebr. 4, 16.

104 Cf.

Jor?

à

218

SERMO XXVI, 6-7

mortem autem crucis. Porro nec sublimitatis quoniam usque ad coelos, immo supra coelos exaltata pariter et exaltans, non solum angelis sed et ipsi Deo nos mirabiliter unit. Porro nec 125 profunditatis ullus est terminus, quia quanta humilitate et misericordia peccatorum nostrorum maculas pretioso Christus sanguine lauerit, omnem prorsus non solum humanum sed et angelicum sensum excedit. Licet tamen et omnes hi et singuli et omnia comprehendant et singula, specialiter ad matrem 130 Iesu atque eos, quorum in hac parte typum gerit, longitudinis puto pertinere mensuram, si tamen mensura dicenda est ubi non nisi immensitas est. Sane ne gladius qui iam in illa hora pertransierat animam eius liberius in eam atque immoderatius grassaretur, necesse utique habebat tanti aestus intemperiem 155 aeternae caritatis Dei contemplatione aliquantisper moderari atque acerbissimo uulneri de diuini aeternitate beneplaciti fortissimum medicamen adhibere. Toannes autem et discipuli, quos in ipso et cum ipso amat Iesus, ad comprehendendam latitudinem latius sinum laxant, in hoc nimirum sicut Ioannes 140 Iesum dixisse memorat

caritatem eius reputantes maximam,

quod animam suam posuerit pro amicis suis. Latius tamen aliquid comprehendisse de ea uisus | est Paulus cum dicit, quia Christus cum inimici essemus secundum tempus pro impiis mortuus est. Sed eadem prorsus caritatis latitudo est. 1:4; Dominus quippe lesus cum totus ipse sit caritas, suosque dilexisset qui erant in mundo et dilexisset usque ad mortem, totius iam inimicitiae immemor, noluit ipsius uel facere mentionem. Denique nec seruos eos iam ulterius dici passus est, pro eo quod ex quo honorabiles in oculis eius facti sunt, sicut 15o Scriptum est, et gloriosi, honorabile iam deinceps est nomen eorum coram illo. Maria uero Cleophae et quam illa exprimit fidelium turba se potissimum in sublimitatem illam caritatis extendunt, illuc se uidelicet per fidei meritum et Dei gratiam attollentes, quo se norunt pertingere non posse per opera15; tionem. In sublimitatem ergo caritatis Christi caput humiliter

erigunt, quo etiam de cruce Christi scalam sibi fabricantur. Porro Maria Magdalene cum sacro coetu humilium suorum ceteris tenentibus caput et reliquum corpus amplectentibus, ipsa solito tenet et ungit pedes Iesu, humilitatem uidelicet 160 ex pietatem tantae caritatis profunda contemplatione consierans.

7. Nec praetereundum hoc loco crediderim dulcissimam ilam ad matrem Domini et Ioannem de caritatis mutuae integritate commonitionem. In ipsos namque specialiter oculos 122 Cf. Phil. 2, 8. 141 Cf. Io. 15, 13: 143 Cf. Rom. 5, 8. 159 Cf. Io. 12, 5. 149 Cf. Is. 45, 4. TET

146 Cf. Io.

gov

SERMO XXVI, 7-8

219

165 de cruce dirigens : Mulier, inquit, ecce filius tuus, ad Ioannem autem : Ecce mater tua. Mihi, fratres carissimi, haec crucifixi

uerba hoc utique sonant ut perpetuum amoris foedus inter nos et uos sub crucis suae ac mortis contestatione signauerit.

Quis enim uehementior mihi amo-|ris stimulus ad uos, fratres

70?

17o mei, quam cum ex testamento patris uestri donatos uos mihi ab ipso animaduerto non solum ut fratres sed etiam ut filii mei sitis, qui estis filii Dei carissimi ? Quid iucundum iam habere potero sine uobis, cum uos tanti munere Patris cecideritis in sortem meam ut sitis pignora mea, uiscera mea, gaudtwm meum 175 el corona mea ? Nec uos ille abdicauit, etsi donauit mihi, maxi-

me cum de cruce haec uerba sonuerint, ubi uos pia mater uestra cum dolore parturiit. Ergo nec uobis aliquid uel modicum abstulit, unde mihi non modicum aliquid contulit. Et si uultis scire nutricis et gerulae mihi potius sentio impositum 180 onus quam matris delatum honorem. Verumtamen ea benignitate, qua Ioseph quondam nutricium suum sustinuit ac uoluit dici patrem suum, nunc quoque me dispensatorem ac ministrum uestrum communicato uocabulo uocari sustinet siue patrem siue matrem uestram. Cur hoc, nisi ut pietatem suam 185 pia nobis nomina sonent, nec minus nos uniat cognatio spiritus quam carnis et sanguinis ? Meae autem caritatis ad uos testem ac conscium habeo in excelsis, quam materna uos affectione cupiam uerae matris uestrae, quae Christus est, assignare uisceribus. Nec dissimilis uos erga me qualemcum190 que parentem uestrum affectio stringit, sicut est mihi iustum hoc sentire pro omnibus uobis. Quamuis etsi uos plus diligens, ut ait apostolus, minus fortasse diligar, sic etiam paternae uobis erit ignoscendum cum parentes, ut idem ipse ait, filiis debeant thesaurizare, non filii parentibus. Haec in transitu 195 et ex incidenti

| commemorasse

sufficiat, utinam non transi-

torie. 8. Nunc ad crucem Iesu recurramus cum beata matre Domini eiusque sodalibus, caritatem crucifixi pro modulo nostro quantum fas erit dimensuri. Vbi ut fortius ac firmius stare

200 ualeamus, sicut ait propheta, stemus simul. Mutua nos inuicem

caritate ad huius immensae caritatis contemplationem traha-

mus.

Stemus,

inquam,

simul,

et unanimi

deuotione

pretio

nostro inhiemus atque inhaereamus. Stillantem de uulneribus 180 Cf. Bernardus 174 Phil. 4, 1. 172 Cf. Eph. 5, r. 165 Io. 19, 26-27. Clatau., Ín laudibus Virginis matris, hom. 2, 16 : PL 185, 69-70 ; ed. LECLERCQ IV, 193 Cf. 2 Cor. 12, 14. 192 Cf. 2 Cor. 12, 15. 187 Cf. Iob 16, 20. 23-34. 200 Is. 50, 8.

186 quam] qua ms

zm

220

SERMO

XXVI, 8-9

illis pretiosiorem omni balsamo et omni dulciorem melle 205 liquorem hianti excipiamus ore ac sitibundis faucibus glutiamus, ut nostris infusus uisceribus omnia prorsus infirma nostra scrutetur et scrutans sanet. Viuat mors illa, uiuat et immorta-

liter

spiret

naliter

apud

in sensibus Patrem,

nostris.

uiuit

Viuit

siquidem

aeter-

uiuit

causa

in coelestibus,

in

z210 sua, uiuit in fructu. Ero mors tua, o mors, ait qui in cruce pro me mortuus est. Sed in mortem illam quae totum genus nostrum absorbuit maledictio haec.

9. Tu uero quam

Dominus

meus

potestate gustauit non

conditione, caritate hausit non necessitate, benedicta et in 21; omnia saecula benedicenda. Tu dixisti ceto, ut euomeret nos,

immo tu mortem nostram deglutisti ipsamque perimens mirabiliter nos tibi inuiscerasti. Diruptus est bestiae illae uenter insatiabilis in hamo tuo quem incauta momordit, praesumptuosa glutiuit, et refusa est praeda quam a tot retro 220 temporibus in uiscera sua auara congesserat. Viuis ergo amodo et usque in saeculum, uiuis, gloriaris et regnas. Viuis in mortificatione criminum, uiuis in abolitione culparum, uiuis in lacrimis | poenitentium, uiuis in consolatione moestorum, uiuis in remissione poenarum. Viuis in uirtute fidei, uiuis in 225 pietate sacramentorum, praecipue autem in memoria et uotis amantium. Viuis in constantia martyrum, uiuis in uita iustorum, uiuis denique et beatius uiuis in morte ipsorum. O mors Domini mei, quam inaestimabile pretium tui, quae de ipso facis mortem quoque sanctorum pretiosam. Tedonante iam non 23ofugitur ab ea uelut a facie serpentis sed fugitur potius et concurritur ad eam uelut in uterum matris, de quo denuo filii uitae renascantur. Te miserante per ipsam exitur a morte, transitur ad uitam, reditur in patriam. Ex munere, inquam, tuo mors sanctorum mortis potius exitus quam mors dicenda 235 est secundum

illud psalmistae

: Et Domini,

Domini

exitus

mortis. Iam enim te benedicente mors sanctorum diuturnae huius mortis et spatiosi huius maris enauigatio est, statio tranquillitatis, portus quietis, porta iucunditatis. O mors uictoriosa, ubi iam non uictoria tua ? Vbique radiant, ubique 240 coruscant uexilla uictoriae tuae. Apud nos effregisti sepulchra,

et ex eis uocasti mortuos suos. Dehinc excurristi ad inferos ubi wectes ferreos confregisti, ubi et diripuisti spolia, irrupisti thesauros, et omne illinc uas desiderabile potenter abstulisti. Demum

euolasti ad coelestia, ubi et Patri misericordiarum

24; pro debito huius mundi te sine intermissione exhibes et sufficis ei. Sola, inquam, pro debito Adam et filiorum eius aeterno illi

210 Os. 15, 14.

235 Ps. 67, 21.

242 Ps. 106, 16.

243 Cf. Mc. 5, 17.

717”

SERMO XXVI, 9-XXVII,

1

221

creditori satisfacere potens es. Tu ergo imperiosa in terris,

uiolenta in inferis, gloriosa in coelis, hic amabilis, deorsum | 717° terribilis, sursum uenerabilis. Itaque tu laeuam sponsi mirifice

250 ditas, magnifice glorificas, facisque eam ad omne salutis nostrae negotium, idoneam prorsus atque tornatilem. Vere

diues manus, iuxta uerbum Salomonis, et gloriosa quam uexillum crucis, quam lauacrum sanguinis, quam sacrosanctae pretium mortis locupletat, quae denique totius infirmitatis ab

255 illa maiestate

pro nobis

assumptae

facta est secretissimum

quoddam ac sacratissimum gazophilacium.

10. Dicendum erat hoc loco etiam de dextera sponsi et de diuitiis salutis quas illa nobis parauit manus sed modus sermonis

huius finem ei indicit. Cras id uobis Deo donante

soluetur,

26o prout ipse nos iuuare dignabitur, de cuius largitate dexterae hoc quoque sicut et datum bonum omne procedit, ut a nobis laudari atque amari dignetur sponsus ecclesiae Iesus Christus Dominus noster, qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

EXPLICIT SERMO XXVI.

SERMO XXVII INcireiT XXVII. De laude manus dexterae sponsi, et de quinquepartita gloria eius, ac si quinque digitis dexterae ipsius.

I. Manus etus tornatiles aureae, plenae hyacinthis. Ad promissionis

hesternae

solutionem

ex mea,

carissimi,

facultate

5 despero, sed larga est dextera quam uestrae caritati commendare desidero. Vtinam hac uice non abbreuietur ad uos. Mittat Dominus de excelso manum suam, et tangat pariter pro beneplacito suo os meum et cor uestrum. Dixi superiori sermone quia laeua sponsi, haec est suscepta pro nobis infirmitas, tam ro uariis ab eo et in eo tornata modis, quam diuersa uoluit infirmitatum pro nobis genera experi-|ri. Tornatilis quoque ea non 71v? immerito ratione nuncupatur, quod ubi ab artifice omnium sapientia Dei tam multiplici infirmitate manus illa tornata est excellens et admirabile opus suum, nostram utique salutem, 15 artificiosa facilitate tornauit. Videte quanta facilitas quantaque celeritas. Olim dixit et facta sunt, modo passus est et re-

XXVII, 3 Cant. 5, 14 (eius] illius V/7z.).

16 Ps. 32, 9.

222

2o

2

A

3o

SERMO XXVII, 1-3

parata sunt. Ergo tornatilis dicta est non solum quod pro nobis patiendo laborauerit, uerum etiam quod sicsaluandoopus suum elaborauerit. Nec me quisquam audeat interrogare, quod est opus Iesu. Ipsum potius interrogate, et nomen eius pro ipso respondeat. 2. Quod est opus saluatoris nisi saluatio ? Sed audi et prophetam : Deus autem rex noster ante saecula, operatus est salutem in medio terrae. Audi et alium : Vt operetur opus suum, alienum est opus eius ab eo. Enimuero quid tam alienum a salute quam infirmari ? Verumtamen in nostram ingeniosa salutem moderatrix omnium sapientia Dei, de tam alieno opere, tam suum, hoc est tam diuinum opus et subtiliter adinuenit, prudenter expediuit, et potenter absoluit. Audi item quanta ad hoc opus intentione institerit, caritate flagrauerit. Meus cibus, inquit, est ut faciam uoluntatem Patris met,

ut perficiam opus eius. Ecce quam auidus, immo quam famelicus salutis nostrae, qua cum omni hora cibaretur semper eam operans, numquam tamen esurire cessabat usque dum 3 5 perficeretur, et hunc cibum puto sponsam significasse cum a sponso requireret ubi pasceret in meridie. Immo etiam illic ubi dilectum suum sibi esse dixit et se illi, qui | pascitur, inquit,

4A

inter lilia. lnnuere

uoluit,

ni fallor,

eum

olim

huius

generis cibo pastum fuisse sed in meridie longe differenti, cum sexta uidelicet hora crucifixus cinerem tamquam panem manducabat et poculum suum cum fletu miscebat. Tunc quoque non inter lilia in coelis uernantissima, quae non laborant neque nent, sed magis inter spinas dolorum undique cruentantes, et sceleratorum supplicia cum quibus deputatus est cibo suo eodem usque ad saturitatem est refectus. Vnde et post cibum etiam poculum requisiuit dicens : Sitio. Ac si diceret : Vsque ad gustum mortis consummata est omnis coena ista, ipsam de manu Patris accipio et sic coenae finem impono. Propterea cum accepisset acetum dixit : Consumma-

5 o tum

est, mortis nimirum

gustum in illo aceti haustu

signifi-

cans. In qua uidelicet morte omne opus salutis nostrae quantum ad manus laeuae laborem spectat, consummatum pronuntiat. 5

A

3. Tempus est ut quiescente iam laeua a laboribus suis, in consummatione operis huius salutis nostrae consurgat et dex23!PS3735 12. 24 Is. 28, 21. 31 Io. 4, 34 (Patris mei] eius T//g.). 36 Cf. (Cant, 1, 6. 37 Cant. 2, 16. 41 Cf. Ps. 101, 10. 42 Cf. Mt. 6, 28. i4 EF E E 46 Io. 19, 28. 49 Io. 19, 30. XXVII, 37 qui] bis in ms

zi218

. SERMO XXVII, 3-4 223 tera. Sic enim habes : Saluawit sibi dextera eius et bracchium sanctum eius. Itemque : Dextera Domini fecit uirtutem, dextera Domini exaliauit me, dextera Domini fecit uirtutem. Consurge ergo, consurge, induere fortitudinem bracchium. Domini. Con-

óo surge, ait, sicut im diebus antiquis. Aduertitis, credo, quia triplici modo dexterae huius magnificentia a Dauid commen-

data est, triplici quoque eam obsecratione Isaias inuocat uel potius prouocat ad consurgendum. Illud quoque de cantico Moysi triplicem eiusdem dexterae laudem laeta resonat mo65 dulatione cum dicitur : Dextera tua, Domine, magnificata in fortitudine, | dextera tua, Domine, percussit inimicum et in

72%

multitudine gloriae tuae deposuisti aduersarios meos. Et ut de compendio triplicem hanc magnificentiam prosequamur Dextera Domini fecit uirtutem, Christum a mortuis resusci7o tans; dextera Domini exaltawit coelos eleuans; dextera Domini

me, Christum fecit uirtutem,

super omnes per Paracliti

missionem Christum in omnium gentium fide glorificans. Superest adhuc una, ipsaque non impar ceteris, Christi glorificatio cum ueniet in gloria sua et Patris et sanctorum ange75 lorum configurare corpus humilitatis nostrae corpori claritatis suae, et sic operi saluationis suae summam postremo imponere manum. Praecessit has quattuor Christi clarificationes prima omnium et maior omnium utpote omnium causa, ineffabilis uidelicet omnique sensui inexcogitabilis dignatio Verbi, qua 8 o hominem illum sibi benignissima atque omnipotenti uirtute uniuit. De hac denique clarificatione cum Patrem Filius inuocaret dicens : Pater, clarifica Filium tuum, responsum

est

ei a Patre : Et clarificaui et iterum clarificabo. Ipse quoque cum de ouibus suis multa disputaret ad turbas, et uitam se eis do8 naturum polliceretur aeternam, sermonem illum his tandem uerbis conclusit : Pater meus quod dedit mihi matus his omnibus est, e nemo potest rapere de manu Patris mei. Ego et Pater unum sumus. Itaque dextera sponsi gloria est Christi Iesu, illa sane quam de manu Dei Patris, cuius fraedestinatus est filius n 9o uirtute, ex sacra unione Verbi accepit in tempore. VA

4. Est ergo ut supra diximus quinquepartita gloria haec, quatenus sit dextera quinque ut decet digitos habens. Primus est uidelicet quod in gloriosam Verbi unionem homo ille | assumptus est, et hic pollex dexterae huius dici potest, quod 2 A in ea digitis omnibus uirtute ac dignitate praepolleat. Secundus, quod de sepulchro, lapide et signaculis custodiaque militari munito, die tertia uelut sol matutinus erumpens, resur-

65 Ex. 15, 6-7 (meos] tuos 58 Is. 51, 9. 57 Ps. 117, 16. 56 Ps. 97, 1. 82 Io. 12, 28 (Filium] nomen 75 Cf. Phil. 5, 21. 69 Ps. 117, 16. Vig.). 89 Rom. 1, 4. 86 Io. 1o, 29-30 (his] oz. Vig.). Vig.).

gay

SERMO XXVII, 4-5

224

rectionis gloriam cunctis in eum credituris aduexit, et nouae nuptae triduanam moestitiam celeri ac perenni gaudio com-

roo mutauit. Impossibile namque erat, hominem in Deo clarificatum longius hoc triduo mortis esse captiuum, sicut ipse Dominus clarificationis huius celeritatem sponsae suae praenuntians de filio hominis, hoc de se ipso dicit : S? Deus, inquit,

clarificatus est in eo et Deus clarificabit eum in se ipso et continuo

1o5 clarificabit ewm.

Quasi diceret

: Filioli mei, nolite turbari.

Modicum et uidebitis clarificatum, quem plangitis moriturum. Neque enim potest differi clarificatio resurrecturi, quem iam clarificauit assumptio Vnigeniti. Tertius eiusdem dexterae digitus est, quod in gloriam Patris magnifice sublimatus 11o thronum paternae gloriae in coelestibus tenet, quaecumque sunt in coelis et in terris habens sub pedibus suis. Quartus autem quod gratias donationum pro sua uoluntate dispertiens, et tunc Spiritum Sanctum ad nomen suum ubique terrarum clarificandum effudit abunde, et nunc pugillo suo eas11; dem, sicut scriptum est, aquas secundum mensuram donationis suae metiri non cessat. Quintus quod in sede gloriosa maiestatis suae tempore praefinito uidebit eum omnis oculus, et gloria eo usque abscondita supra omnem admirationem dabit splendorem suum. Haec ergo quinquepartita gloria 120 sponsi tornatilis ideo a sponsa appellata est, quod subtili, ut saepe iam dixi-|mus, sit artificio adinuenta et summa celeritate expedita. 5. Vultis in Verbo abbreuiato artem artificemque cognoscere ? Verbum caro factum est. Aduertite consequenter et artis I2 MA celeritatem. Eadem prorsus hora eodemque momento et maiestas est inclinata et prouecta humanitas, et dum Vnigenitus Dei factus est filius hominis, filius itidem hominis factus

est profecto Vnigenitus Dei. Et hanc quidem clarificationem filii hominis sola est operata maiestas, praeueniens eum sicut

130 Scriptum est in benedictionibus dulcedinis suae. Etenim in reliquis, quae sequuntur, homo ille mirifice a Verbo Dei assumptus mirabiliter et magnifice cooperatur, sicut scriptum est: Consurge, consurge, induere fortitudinem bracchium Domini. Consurge, ait, consurge, Patri uidelicet tuo in opere glorificaI3 MA tionis

tuae cooperare. Denique et Pater eum excitauit a mortuis, clarificans Filium suum et ipse se nihilominus excitauit iuxta illud quod ait : Potestatem habeo ponendi animam meam et

potestatem habeo iterum sumendi eam. Item : Leuabo, ait Pater,

ad coelum manum meam. Et ad ipsum Vnigenitum Dei dicitur :

103 Io. 15, 32. 133 Is. 51, 9.

115 Cf. Eph. 4, 7. 137 Io. 1o, 18.

124 Io. 1, 14.

138 Deut. 32, 40.

130 Cf. Ps. 20, 4. 139 Io. 16, 7.

72?

SERMO

XXVII, 5-7

225

I40 Exaltare, Domine,

in uirtute tua. Pater in nomine Filii misit Spiritum Sanctum, et ipse de se Vnigenitus dicit : Si abiero,

milam eum ad uos. De potestate quoque iudiciaria dicitur, quia potestatem dedit ei iudicium facere quia filius hominis est. Et de filio hominis scriptum est, quia farawit in iudicio thro145 num suum. Ergo dextera sponsi quinquepartita haec gloria Iesu Christi tornatilis, ut supra dictum est, ea ratione uocatur quod a sapientia Dei artificiosa est celeritate expedita.

15 o

155

6. Tornatilis non immerito quoque ea dici causa po-|test, quia salutis nostrae opus subtili arte parauerit. Et in infirmitatibus quidem saluatio est manus laeuae, ut superius monstratum est, uerum în potentatibus est salus dexterae eius. Aduertite, fratres, diligenter huius quoque tornaturae expeditissimam et subtilissimam perfectionem. In singulis suae clarificationis operibus singulas quoque nobis gloriae causas operata est potens dextera illa. Verbi gratia, cum fructus ille uteri uirginalis ad ineffabilem illam Verbi est assumptus naturam, eodem prorsus momento in huius participium gloriae nos quoque misericorditer ac mirabiliter prouecti sumus. Eiusdem nempe uirtute gratiae et filius hominis factus est

me

Deus et nos filii Adam, filii peccatoris, per fidem Christi facti

sumus fili Dei. Verumtamen ille longe excellentiori modo nomen illud gloriae hereditauit. Ipse namque per sacrosanctae unionis mysterium eo modo dumtaxat est Filius, ut sit Vnigenitus. Nos autem multum quidem differenter, quia sic filii, ut a Patre per Vnigenitum adoptati sed gratias illi aeternae atque inexcogitabili caritati, quae plenitudinem olei sui super uirum dexterae suae effundens, nos quoque plenitudinis illis unctione perfudit. Maneat Domino Deo nostro felicissima praerogatiua nominis sui, ego de participio gloriae suae me 17 o confiteor et gaudeo glorificatum. Denique et gloriae meae hanc uel maximam portionem esse crediderim, quod qui de coelo uenit, super omnes est, et nemo similis sit uel esse possit Vni-

I7 A

180

genito inter omnes filios Dei. Enimuero quantuscumque est, totus meus est. Gloriam et magnum decorem supra quam intelligi uel cogitari potest, in ipsa eius conceptione super eum Pater imposuit, sed qui eum dedit mihi Pater, quomodo non omnia eius donauit cum illo ? Et corona gloriae capiti illi superposi-|ta cum sit capitis mei, quomodo non in ea iure par" gloriabor ? 7. In resurrectionis quoque gloria eodem prorsus iure non modicam mihi partem uendico, quandoquidem Dominus

140 Ps. 20, 14. 143 Io. 5, 27. 144 Ps. 9, 8. 22. 174 Cf. Ps. 20, 6. 176 Cf. Rom. 8; 32.

151 Ps. 19, 7.

171 Io. 5,

SERMO XXVII, 7-8

226

meus ea conditione de mortis aculeo triumphauit, ut omnibus participibus suis fieret ipse causa de ipsa morte triumphandi. Nam si mors eius adeo potens et uiuifica fuit, ut mortem 185 perimeret

claustris

et

mortuorum

reseratis

mortuis

exire

mandauerit, quomodo non potius penes resurrectionem plenitudo erit gloriae huius ? Iure quidem primogenitus est mor-

tuorum, qui solus fuit inter mortuos liber, sed saluis primitiis

suis quae ad eius primogenita pertinent sicut libertatis ipsius

190 participium

teneo,

sic indubitata

fide

spero. etiam

resur-

rectionis. Exarata est in tabulis cordis mei spes ista certissima et reposita firmissime in sinu meo, quia ad hoc reuixit redemptor meus, ut'cum eo et in eo reuiuiscerem ego. In coelum quoque conscendens illuc post se oculos meos leuauit et sus-

195 pendit animam meam. Nec deficient oculi mei uel anima mea,

donec se exhibeat mihi, meque uicissim per gratiam suam repraesentet sibi. Immo utinam in lesum deficiat anima mea, deficiant et oculi mei, donec beata reuelatione gloriae suae glorificentur utrique. Interim uero tota spei libertate in 200 apostoli me sensum securitatemque proicio, qui consedere nos protestatur Christo in coelestibus. Expandit aquila illa sublimis alas suas, et cum pullis suis euolauit ad coelestia. 8. Ergo quantum in spe est, iam salui facti sumus, et quantum ad causam spectat atque mysterium salutis, consummata 205 est salus. Saluauit, inquit, sib? dextera eius et bracchium sanctum

eius. Saluauit utique sibi quia in potentissima ac perfectissima salu-|tis causa negotium saluationis expleuit, sed necdum g5"* plene manauit ad nos salutis effectus. Saluauit ergo sibi sed nobis adhuc et usque in finem saluare non cessat. In charisma210 tum proinde largitione et donatione Paracliti, quae est supereminens gloria diuitiarum Domini Iesu, magna gloriae meae inter modica membra eius haec portio est, quatenus iuxta mensuram suae largitatis meaeque capacitatis aliquem de hyacinthis merear quibus plena est dextera eius. Verumtamen 21; quod in hac parte deest gloriae meae, in ipsius plenitudine mihi plenissime gratulor et glorior instauratum. Totius postremo gloriae sponsi hanc felicissimam consummationem fiducialiter expectamus, cum omnis quae supra memorata est gloria eius et in ipso rege gloriae et in uasis gloriae, quae sumus 220 nos, palam reuelabitur, ut magnificata et multiplicata lux diei

illius concupiscibiliter fulgeat sanctis, terribiliter fulguret impiis. In illa die consummatum iri praestolamur utriusque manus sponsi opus omne tornatile, quod ante saecula cum Patre excogitauit, et ab initio saeculorum usque in diem illam no-

188 Cf. Ps. 87, 6.

192 Cf. Iob ro, 27.

200 Cf. Eph. 2, 6.

205 Ps. 97, 1.

SERMO XXVII, 8-XXVIII, 1

227

225 uissimam iugi sollicitudine, indefessa caritate, et exquisitissima prudentia operari non cessat. Cuius operis mirifici erit profecto, ut dignum et iustum est, aeterna laudatio, et uox

una sine fine dicentium : Salus Deo nostro, qui sedet super thronum et agno. Cuius gloriae laudis participium is, cuius est 230 salus et cui soli merito decantatur, nobis praestare dignetur Deus salutarium nostrorum, sponsus ecclesiae, Iesus Christus

Dominus noster, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XXVII.

SERMO XXVIII INCIPIT VICESIMVS OCTAVVS. Quod per uentrem sponsi misericordia eius designetur, in eo autem quod eburneus dicitur iustitia, miseri-

5

cordiae indiuidua comes. In | distinctione sapphirorum serenitas contemplantium misericordem iustitiam iustamque misericordiam Dei.

I. Venter eius eburneus distinctus sapphiris. Verba amatoria cantici huius arcana quidem suauitate corda amantium concupiscibiliter rapiunt, sed alta sui profunditate diligentius considerata plus terrent. Verum quo profunditas altior, eo est 1o et sensuum uberior fecunditas et iucunditas suauior. Et in toto quidem epithalamii huius carmine nescio si quid uerbis illis obscurius inueniri queat, in quibus sponsa in dilecti sui praeconium totam ut decet effudit animam suam. Ex quibus liquet, quia non est ipsa quae loquitur sed Spiritus Patris sui qui lo15 quitur in ea. Ille enim, ubicumque est, clarificat Iesum, sicut

ipse Dominus repromisit dicens : Ille me clarificabit quia de meo accipiet et annuntiabit uobis. Et item : Cum uenerit Paraclitus quem ego mittam uobis a Patre, ille testimonium perhibebit de me. Nec sane mirandum, si se totum spiritus ueritatis in 2o eius effundit laudationem, qui ab ipso suo conceptionis exordio totum se effudit in ipsius unctionem. Perhibeat utinam

ipse spiritus etiam in cordibus nostris testimonium ueritati, 228 Apoc. 7, 10.

231 Cf. Ps. 67, 20.

XXVIII, 6 Cant. 5, 14. 15, 26.

14 Cf. Mt. 1o, 20.

XXVIII, 18 perhibebit] perhibit s

16 Io. 16, 14.

17 Io.

73%”?

228

25

30

35

40

45

50

55

SERMO XXVIII, 1-3

cuius ipse est spiritus, quatenus et nos de corde furo et conscientia bona ad scrutanda et eloquenda testimonia Iesu testes ueritatis idonei inueniamur. 2. Itaque post manus sponsi tornatiles, in quibus spontaneam Christi infirmitatem et glorificatam in ipso humanitatem a Spiritu Sancto credimus commendari, ad iudiciariam eius potestatem congruo satis ordine transit laudatio. Huius quippe eminentia potestatis quasi quaedam assumptae infirmitatis remuneratio erit, et glorificationis eius consummatio gloriosa. Verum ne laus terribilis |huius potentiae uehementius 74* adolescentulas teireat, iungit iustitiae misericordiam, immo potius misericordiae iustitiam, in uentre uidelicet eburneo subtiliter ea uicissim commendans et ab inuicem. Porro per uentrem pietatem utique significauit propheta cum diceret : Venter meus ad Moab quasi cithara sonabit. Quod ne cui dubium sit subiunxit : E? uiscera mea ad murum cocti lateris. Propheta quoque alius in eumdem sensum dicit : Ventrem meum doleo, uentrem meum doleo. Credo quia et uos aduertitis intelligentiae huius rationem. Manifestum nempe est intra uentrem uiscera contineri. Et nos uiscera misericordiae Dei nostri ignorare non possumus sed nec umquam debemus obliuisci, quippe in quibus uisitauit nos et continue uisitat oriens ex alto. Quam multa sunt, quam ampla sunt, quam sunt incomprehensibilia. Quid paternis siue maternis uisceribus in rerum natura affectuosius excogitari potest ? At ille uere horum diues uiscerum est qui gemina hac nos sibi affectione astrinxit, et sicut pater nos ad imaginem suam similitudinemque reformans, et sicut mater iutra uiscera gestans etiam cum dolore parturiens. Denique pater meus et mater mea huic misericordiae comparati uerius paricidae dicentur quam parentes. Illi enim in peccatis conceptum et editum primum ad lucem hanc effudere mortalem, caligine immortali nouissime inuoluendum. Sed Dominus Deus meus utrumque in se suscipiens affectum, et sanctitati me genuit et immortalitati. Audi denique matrem super filios gestientem : Numquid obliuisci potest mater infantem suum, ut non misereatur filio uteri sui ? Et si illa oblita fuerit, ego tamen

non | obliwiscar tui. Itemque : Quomodo mater consolatur filios

6o

suos, tta et ego consolabor uos. Et rursum : Ego quasi mutricius Ephraim, et nesciebant quod. curarem eos. 3. Sed ad ipsa iam incarnatae sapientiae uerba super mel utique dulciora ueniamus. Passioni iam proximus et mare

23 1 Tim. 1, 5. 37 Is. 16, 11x. 38 Is. 16, 1r. 39 ler. 4, 19. 44 Cf. [SCUTIS 57 Is. 49, 15 (mater] mulier T/7g.). 59 Is. 66, 15. 60 Os. 11,5 (nesciebant] nescierunt T//g.).

Eg

SERMO XXVIII, 3

229

illud spatiosum passionis suae, in quo Pharao cum curribus et iam e uicino ingressurus, tam blandis filiolos suos solatur alloquiis, tam dulcibus de caritate admonitionibus instruit, tam piis de Spiritus Paracliti celeri missione repromissionibus erigit, ut merito effudisse credatur ea hora uiscera sua. Post quorum finem uerborum 70 ab eis aliquantisper, ut ait euangelista, auulsus est, Patrem pro ipsis secretius ac deuotius oraturus. Bene autem dicit auulsum, pro eo utique quod materno totus eo tempore agebatur affectu, et ineffabiles prorsus uiolentissimae caritatis introrsum patiebatur angustias, quod quasi orphanos eos 75 exponere et ab ipsis deberet auelli pro quibus non metuebat mori. Patri ergo commendans uiscera sua factus est, ut ait euangelista, in agonia, factusque sudor eius uelut guttae sanguinis decurrentis in terram. Sentiat aliquis quod imminentis pauor passionis agoniam istam suscitauerit in corde Iesu, et 80 sudorem de corpore sanguineum emiserit. Verum utrumque pietas creauit, non metus. Coeperat quidem Iesus incumbente hora illa taedere, pauere et moestus esse, ut euangelista dicit, sed coeperat tantum. Istiusmodi quippe passiones et pro beneplacito suo admisit et pro potestate moderatus est, et pro caritate quippe eas non necessitate 85 uoluntate excussit; suscepit, nec seruitute conditionis sed miserationis affectu. Proinde si agoniae huius atque sudoris causas secretiores nosse cupis, qui recubuit in sinu Iesu huius mysterii est conscius, ipsum | interroga. Ipse nempe uerba illa prolixae orationis solam ac caritatem spirantia et percipere meruit et 9o pietatem enarrare. In illis ergo uerbis omnis pius sacrosanctae pietatis illius interpres ad liquidum nosse ualebit, quae fuerit illa in corde Iesu piorum uiscerum pugna, quae ibi tormenta misericordiae, quae pietatis concertatio, quae agonia caritatis. Hinc 95 uox illa in psalmo : Factum est cor meum tamquam cera liquescens in medio uentris mei. Cor Iesu caritas ipsius, uenter

65 equitibus suis erat submergendus,

uero misericordia est. Porro caritas, nonnumquam

IOO

105

sane, non

liquidam se nec carneam praebet aut ceream, sed solidam magis et osseam uel lapideam exhibet. Verbi gratia, cum docet, cum exhortatur, cum arguit, cum percutit, cum flagellat. Et talem quidem se ante horam illam discipulis suis exhibuerat Dominus Iesus, sed iamiamque auellendus ab eis non continuit ulterius uiscera sua. Factumque est cor eius in medio uentris ipsius tamquam cera liquescens, quia caritas plane facta est de intima pietatis affectione mollescens. Iesu bone, quam misericors ille, quam anxius, quam totus sacra pietate

64 Cf. Ex. 15, 4. 82 Cf. Mc. 14, 33: 17

70 CELS. 22, 41: 88 Cf. Io. 13, 23.

76 Lc. 22, 45-44 (uclut] sicut V7g.). 104 Cf. Ps. 21, 15. 95 P5.21, 15. XVII

TA

LI

230

SERMO XXVIII, 3-5

medullatus orantis affectus, ut seruet illos Pater in nomine suo, ut in ueritate sanctificet, ut in dilectione uniat, ut capiti

o

suo iungat in coelestibus, ut claritatis quam dedit ei Pater uisione beatificet. Caritas proinde haec uiscerum lesu tunc quidem in pusillo illo grege, quem dederat ei Pater, expressa et commendata

TT

A

I2 o

I2

5

est, uerum non totum in illum effusa.

4. Immo uero tota effusa in illos sed nihilominus tota effundenda in alios quoque omnes. Oleum quippe effusum nomen eius, propter quod non sola illa quae ex abundantia caritatis nomen et gloriam sponsae obtinuit, sed inferioris quoque meriti adolescentulae |nimis diligunt eum, quod ipsas quoque Tae olei effusio ista perfuderit. Spiritus namque Iesu uelut anima totius corporis sui sic totum se in singula sua membra diffundit, ut unus uegetet omnia et totus adsit et insit singulis. Ergo et nos post tot iam ecce tempora apparentes uenter ille largissimae pietatis continet et tunc profecto ipso miserante continuit, quoniam et in diebus antiquis in ornatu summi sacerdotis illud non minimum praeferebat decus, quod omnium tribuum Israel nomina habebat inscripta. Verum pectori Iesu ingressuri iam ad altare Dei, altare utique incensi, caritatem suam,

seque Patri pro nobis omnibus immolaturi, gloriosius longe atque sacratius rationale adhaesit, in quo non solum omnium tribuum sed etiam singulorum nomina filiorum Israel Patri 130 supplex praesentauit, hoc est non apostolos solos sed omnes quoque qui credituri erant per uerbum illorum in ipsum. Denique si caritas Christi eatenus diffusa est in corde Pauli, ut ad singulas singulorum infirmitates et scandala infirmaretur ipse et ureretur, et caritate urgente nunc ad haec, nunc ad illa 15 5 clamare compelleretur : Venirem meum doleo, uentrem meum doleo, quanto magis uenter tot tantisque repletus uisceribus in immensum atque infinitum ex superabundanti pietate distenditur ? Nam si de uentre Pauli aut cuiuspiam ceterorum diligentium eum flumina tam copiose fluunt aquae uiuae, 14 o quanto magis uenter Christi abyssus pietatis est alta prorsus et inscrutabilis ? 5. Confitendum plane quia were languores nostros omnes ipse tulit, et dolores nostros ipse portawit, compatiendo tunc quoque nobis in his quae patimur hodie. Etenim si pro pec14 catis meis, quae facturum me praesciebat, et tunc Patri |supplicauit et obtulit animam suam, uere languoribus quoque meis atque infirmitatibus pietas illa compassa est, quibus et A

107 C£. Io. 17, 11. 111 CE Le 12, 22. 114 Cf. Cant. 1, 2. 123 Cf. Ex. 39, 14. 131 Cf. Io. 17, 20. 132 Cf. Rom. 5, s. 133 Cf. 2 Cor. 11, 29. l 142 Is. 55, 4. 135 ler. 4, 19.

eS

SERMO XXVIII, 5-6 150

155

231

modo affluentissima bonitate mederi non negligit. Deriuauit, inquam, totius pietatis fons uenter ille eburneus Domini Iesu fontes et flumina sua in die illa, et priusquam iudicante Pilato paratam sibi ascenderet crucem, iam in quadam agonia tumultuantium affectionum crucem utique istam longe acerbiorem sentiebat. Quis enim explicare queat, quantae se tristitiae ultro concesserit, cum diceret : Tristis est anima mea usque ad mortem ? Vere non est dolor sicut erat dolor iste, omnium portans dolorum cumulum, cum sponsae suae prae-

uidens calamitatem, scandala innumera et grauissimas usque in ipsum saeculi finem persecutiones, et tribulationes multas et malas quas, sicut praeuidendo cognouit, ita compatiendo 160 praesensit. Expressit itaque guttas illas sanguineas de corde et corpore Domini Iesu fortiter premens in pietatis torculari caritatis affectus. Propterea et in agonia illa sicut et in omnibus caritas de Iesu triumphauit. Nunc quoque de inexhausta Domini mei pietate confido, quia licet assato eo in cruce aruerit 165 tamquam testa uirtus eius, et exsudauerit ab eo omnis cruenti doloris angustia, uerumtamen quia caput meum ipse est et ego corporis illius saltem minima portiuncula, non erit mihi uulnus, liuor, aut dolor, cui non compatiatur, cui denique non medeatur ipse. Tanta quippe est capitis illius, quantacumque 170 dignitate praefulgeat, et huius corporis sui quantacumque interim abiectione sordeat, et societas foedus et unio et pax. Ergo uenter sponsi teneritudo et multitudo est miserationum quibus multiformiter in sponsam suam iuxta multimodas | my eius necessitates abundat. 175

6. Sed eburneus qua ratione dicitur, cum ebur et teneritudinis sensu careat et sui frigiditate amplectentis sponsae desideriis non uideatur accomodum ? Ergo arbitror, sicut superius me dixisse memini, cum pietate sponsi etiam iustitiam eius a Spiritu Sancto commendari. Per dentes quippe eburneos

180 zelum iustitiae non immerito

crediderim designari, illa uide-

licet ratione inductus quod Salomonem lego fecisse sibi thronum eburneum grandem, in quo tribunal Christi euidenter exprimitur. Quem et auro fuluo nimis ille uestiuit, ut misericordiam insinuaret etiam in iudicio exaltandam iudicio. Quod 185 igitur ibi ebore deaurato significatum est a Salomone, hic quoque ab eodem ipso, immo utique a uero pacifico nostro, in uentre significatur eburneo. Ibi thronus eburneus auro uestitus iustitia dicitur pietate circumornata, hic uenter eburneus pietas aequitate circumdata. Ibi iustitia misericors, hic miseri190 cordia iusta. Simile aliquid Iacob iam patribus suis apponen155 Cf. Thren. 1, 12. 154 Mt. 26, 38. 21, 16. 181 Cf. 5 Reg. ro, 18.

158 Cf. Ps. 70, 20.

165 Cf. Ps.

232

SERMO XXVIII, 6-7

dus et in filium suum Dominum suum oculos dirigens : Pulchriores, inquit, sunt oculi eius uino et dentes eius lacte candi-

195

200

diores. Quid enim dentes lacte candidiores dicere uoluit nisi quod ait Dauid : Iudicia tua iucunda et desiderabilia super aurum et lapidem pretiosum multum ? Ergo eodem sensu, quia et eodem spiritu, dentes eburnei deaurati Salomoni nostro constituunt thronum et dentes lacte candidiores os eius exornant, quia misericordia utique et ueritas ad praeparandam ei sessionem praecedunt faciem eius, immo et in ipsa sede obuiant sibi. Sic enim habes : Et $raeparabitur in misericordia solium eius. Et item : Parawit in tudicio thronum suum. Adeamus ergo cum fiducia thronum istum in quo cum iratus fuerit, misericordiae recordabitur. Non continebit in die illa |uenter ille licet

eburneus miserationes suas, nec enim obliuiscetur misereri 205 Deus etiam in loco maiestatis, maxime cum ibi sit et misericordiae exhibendae summa necessitas, et hora nouissima miseren-

di. Quin potius hora illa palam faciet quae, quanta, qualia et quam uaria uenter eburneus uiscera contineat pietatis, quae tunc in uasa misericordiae omnia prorsus effundet. 210

215

220

7. Et distinctionem quidem retributionum in distinctione sapphirorum lucide satis credo significatam. Ad supernam quippe Ierusalem, cuius in illa die ruinas uidebimus instauratas ad integrum, in repromissionibus dictum est : Fwndabo te in sabphiris. Ezechiel quoque solium gloriae Dei Israel in similitudinem uidit lapidis sapphiri. Itaque sapphirus qui coeli sereni speciem habet serenitas mentium est, uultum gloriae sine intermissione sicut et sine satietate et taedio contemplantium. Cuius uidelicet generis lapidibus tota fundata est mater nostra, inclita illa Sion, quamuis ex uaria distinctione sapphirorum multo illustrius multoque mirabilius sit nobilitanda. Ideo nimirum uenter ille eburneus distinctus apparebit sapphiris, ut ex ipsa distinctione multiformis emineat in die illa misericordia Dei, multiformis iustitia Dei, multiformis quoque

225

sapientia Dei. Ad cuius beatae uisionis claritatem etiam nos cum sponsa sua introducere dignetur Vnigenitus Patris et sponsus ecclesiae, Iesus Christus Dominus noster, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

EXPLICIT SERMO XXVIII. 191 Gen. 49, 12. 194 Ps. 18, 11. 198 Cf. Ps. 88, 15. 200 Is. 16, 5 (eius] om. Vlg.). 201 Ps. 9, 8. CESEIebt I 1G. 202 Hab. 5, 2. 204 Cf. Ps. 76, 1o.

213 Is. 54, I1.

204 misereri] miseri zz:

215 Cf. Ez. 1, 26.

spe

SERMO XXVIIIT INciPIT XXVIIII. Quod per uentrem sponsicaritasilla recte intelligatur qua ad sponsam afficitur, sicut et per uentrem sponsae illa qua ad sponsum afficitur ipsa. Eburneum uero dicit quod hic amor castus sit, et quam dulcis tam etiam sincerus. Distinctus uero sapphiris | ob multas uariasque ipsius consolationes.

IO

15

20

25

30

35

75%”

I. Venter eius eburneus distinctus sapphiris. Superiore sermone de uentre sponsi eburneo cum nostra caritate ipso donante contulimus secundum illam pietatis affectionem, qua paternis siue maternis ad filios suos, qui sumus nos, uisceribus creditur abundare. Et geminae quidem caritati huic ad geminum me teneri fateor amorem, quinimmo et honorem. Amorem, pro eo quod is solus inter omnes animae rationalis affectus ad 1ustiusmodi solutionem debiti, licet non explendam tamen uel inchoandam assurgit. Honorem, quod lex mihi posita sit et scripta digito Dei, ut honorem patrem meum et matrem meam. Quod cum impleuero, repromittitur mihi, quia bene mihi erit et longo uiuam tempore. Ergo geminae adoptioni huic gemini me confiteor et amoris et honoris debitorem, prouideat ipse qui credidit quomodo soluam. Immo certe quoniam patrem se mihi fecit et matrem, me quoque uere filium sibi faciat in spiritu adoptionis. Proinde si tanta est istorum uiscerum pietas, qua abundat in filios, quid de illa existimandum est, qua in sponsam suam superabundat ?

2. Neque enim sponsae excidisse uiscera eius illa crediderim, cum uentrem dilecti sui hoc loco commendaret. Scimus nempe, quia in omni humana necessitudine nulla est uehementior ea, qua sponsus et sponsa se inuicem amplectuntur. Cedit quippe ei siue illa quae est filiorum ad parentes siue etiam illa quae est parentum ad filios. Cedit, inquam, longeque peregrinatur ab ea, uelut illa conualescente torpescens. Etenim cum adhaeserit quis uxori suae, quaecumque est ad parentes siue ad alios necessarios, dormitat et languet affectio. Venter | itaque sponsi non immerito teneritudo pietatis illa intelligitur, quo ad sponsam suam eum affici ex multis ac praeclaris huius cantici testimoniis euidentissime liquet. Hanc quippe nec sponsus ipse apud sponsam dissimulare potest, quia cum sit sponsus non solum sapit ut sponsus, sed loquitur quoque ut sponsus, cum ea omnimodis se agit ut sponsus. Magna siXXVIII, 6 Cant. 5, 14.

15! CETE. 20712.

XXVIII, 7 nostra] forte melius : uestra

20 Cf. Deut. 5, 16.

7615

à

234

SERMO XXVIIII, 2

quidem dulcedinis eius multitudo et si opportune pro tempore 4o suaque incapacitate pusillis absconditur, sed numquid sponsae ? Quaecumque audiuit a Patre suo a Patre ueniens, familiariter reuelat in aurem eius, et quae in sinu Patris didicit in sinum dilectae suae refundit.. Proinde quis ibi dissimulationis locus, ubi posito uelamine fiducialiter ipsa accedit ad 45 sponsum totaque libertate et reuelata facie gloriam eius intuens tamquam Vnigeniti a Patre, in eamdem se contendit transformare imaginem ? Nec ille uotis eius obnititur aut dilectae suae quidquam detrahit libertati, sed in uota ultro concedens et alloquendum se illi praebet et odorandum, et et amplectendum, postremo ac tenendum. Haec 50 osculandum etenim post uotiua, quae supra memorauimus, gaudia uox sponsae adolescentulis sonuit : T'enui eum nec dimittam. Numquid non interim dicere sponso est : Factum est cor meum tamquam cera liquescens in medio uentris mei, cum sic cedunt 55 omnia ad uotum sponsae de sponso suo, et fruitur ipsa eo pro beneplacito suo ? Aut numquid non liquefactum est, quod perhibet ipse ab ea uulneratum ? Vulnerasti, ait, cor meum soror mea sponsa, wulnerasti cor meum. Et de suo quidem uentre sponsa testatur, quia intremuerit ad tactum sponsi, cuius 6o exemplo perspicuum ei nosse est quid |ex tactu itidem suo circa uentrem agatur sponsi, cum uno et eodem in inuicem spiritu agantur amoris. Vere beatus uenter qui tanti amatoris et manu meretur tangi et tactu amabiliter concuti, nec minus dextera potens, quae ipsius uicissim dilecti sui uentrem tangere et concutere uiscera ualet. Cum sic tangitur ipsa et repentino gaudio tota intremiscit, numquid non sermo Iesu impletur de repromissione spiritus sui, ut de uentre dilectae suae flumina fluant aquae uiuae ? Neque enim ea penes sponsum differendae huius donationis ratio est, quae ei olim erat 70 cum in die magno festiuitatis eadem stans uerba clamaret et omnes sitientes inuitaret ad aquas. Teste etenim euangelista idcirco necdum spiritus erat datus quia lesus necdum erat glorificatus. Verum sponso et sponsae longe dissimilis causa est. Iam quippe in corde sponsae Iesus clarificatus apparuit, 75 propter quod et abundantius dedit ei de spiritu suo, et de uentre eius flumina repromissae dulcedinis erumpere fecit. Porro de uentre Iesu in uentrem dilectae suae haec flumina fluere nulli dubium est, nisi gratiae huius aut ingrato aut inexperto.

AI CAO 15, 15: 45 Cf. 2 Cor: 5, 18. 52 Cant. 5, 4. 57 Cant. 4, 9. 68 Cf. Io. 7, 38. *2 Io. 7, 39 (necdum]

60 perspicuum] perspicium zz:

54 Ps. 21, I5. nondum Y/7g.).

76b

SERMO XXVIIII, 3-4

80

235

3. Nos uero qui aquae uiuae saltem sitim habere meruimus, et uocante Iesu inter sitientes, si non properamus, sed tamen pedetentim inquirimus eam, nonnisi ad hunc uentrem, fontem

utique fluminum

eorumdem

et uenam

recurrimus aquarum

uiuentium. Audi denique quid eidem sponso Pater suus de 8s uentris sui benedictione repromiserit : Jurawit Dominus ueritatem et non frustrabitur eum, de fructu uentris tui bonam super sedem tuam. Tu fortasse respondeas, hanc promissionem factam fuisse Dauid de filio suo Domino Iesu. Nec ego abnuo, sacrae incarnationis mysterium in hoc fuisse ser- [mone repro-

7672

9o missum. Verumtamen saluo huius intelligentiae sacramento ad

uerum nihilominus Dauid, quem Pater inuenit uirum secundum cor suum et prae cunctis participibus suis oleo sancto suo unxit eum, eamdem fieri repromissionem non dubium est. Ergo ad nouam quamdam et nobis prorsus ineffabilem sponsio9; nem se Pater obligat Vnigenito suo, positurum se uidelicet de fructu uentris sui super sedem suam. Gaude et laetare, filia Sion, sponsa Domini mei, quoniam ad te quoque huius honor repromissionis et honoris repromissio pertinet. Vnus quippe est fructus uentris sponsi tui et fructus uentris tui. Constat 1o sane nonnisi de fecunditate illius tuum posse fieri fructuosum sed fructus illius in te ueniens et ex te proueniens par utique amborum est fructus. Et quis ille nisi caritas, gaudium, pax et fructus iustitiae qui oriuntur ex eis, generatio utique sancta, filii et nepotes eorum ? Benedictus, o sponsa, fructus iste uen105 tris tui, immo et uentris sponsi tui, quia cum hoc fructu tuo tu conregnabis sponso tuo in regno suo et consedebis ei in throno gloriae suae. Iurauit Dominus ueritatem Christo suo nec poenitebit eum. Gaude et consolare, quia uere ita erit. Audi sponsum tuum idipsum alio loco pollicentem : Qut 110 uicerit, inquit, dabo ei sedere mecum in trono meo, sicut et ego

uici et sedeo in throno Patris mei. Insistas fortasse quaerere et nosse inardescas, quaenam sit huius excellentia gloriae, consedere Vnigenito in throno illo excelso nimis et eleuato, sed magnum est ad me uel modicum quippiam de re tam stupenda

11; moliri. Optando, orando, amando ac suspirando facilius atque

felicius rei huius notitiam consequemur utrique. Mysteria nempe haec sunt cubiculi sacri, nec | nostro digna explicari sermone. Sola Vnigeniti lingua his enarrandis idonea est.

4. Sed age iam, id potius uideamus, cur sponsa uentrem 120 hunc sponsi sui eburneum dicere uoluerit. Cur non magis carneum quam osseum, maxime cum caritatem qualis est in 92 Cf. 91 Cf. Act. 13, 22. 85 Ps. 131, 11 (ftustrabitur] poenitebit l//g.). 107 Cf. Ps. 109, 4. 102 Cf. Gal. 5, 22. 96 Cf. Thren. 4, 21. Ps. 88, 21. 109 Apoc. 5, 21 (sedeo ... mei] sedi cum patre meo in throno eius. 1/7g.).

767?

236

125

130

135

SERMO XXVIIII, 4

mollitie ac teneritudine sua significare intenderit ? Hoc siquidem modo carneum se nobis cor daturum Dominus pollicetur, cum cor a nobis tulerit lapideum, caritatem utique teneram et ad sensum pii doloris sacrique amoris uulnera facile penetrabilem. Numquid uentrem dixit eburneum caritatem sponsi piam quidem sed castam ? Ebur quippe siue de natiuo candore siue de rubore quem ei creat antiquitas castitatem non immerito signat, quae de ingenito nitore est candida et de eximio pudore rubicunda. Illud quoque animantis genus, cuius dentes eburnei sunt, castitate dicitur eminere, et post unius susceptionem fetus continere de cetero quasi haec ipsa sola ei fuerit causà miscendi, spes uidelicet procreandi. Ergo in ebore pulchre satis incorruptibilem sponsi sui castitatem nobis sponsa signauit, quae ei in utero matris ab ipsa sui conceptione coaluit, et uirginei candoris in uirgine atque ex uirgine sumpti hereditarium habet atque immarcescibile decus. Praecauens itaque sponsa ne quis minus pudicam minusque circumcisam

ad amatorium

carmen

aurem

afferat, uentrem

sponsi sui dicit eburneum, et gladio spiritus quod est uerbum Dei cum Simone Petro aurem amputat omnem incircumcisam. Sicut enim caritatis Christi deliciae pueriliter adhuc et carnaliter sapiunt, ipsi sibi testis est quia caro est, quia Iudaeus et incircumcisus est, et quod ad palati sui fa-|tuitatem Christum TT 145 non sequitur, immo persequitur. Bonum est homini huiusmodi, ut aure hac iudaica atque incircumcisa mutiletur, quatenus ei a Domino Iesu nouellae auris plantatio inseratur, et a spiritu seruitutis in libertatem transeat adoptionis. Hinc etenim euangelista de illo cuius abscidit Petrus auriculam iam sanato 150 a Iesu, signanter ait : Erat autem nomen seruo Malchus. Malchus uero dicitur regnaturus, quod ad filiorum euidenter pertinet libertatem. Discat ergo iam sanatus in uentre sponsi nil nisi eburneum cogitare candorem et dilectionem eius non minus pudicam pensare quam dulcem. Fortes nimis castaeque 155 deliciae amor Christi. Nihil inquinatum incurrit in eas, nil effeminatum, nil molle, nil lubricum. Quam bene illa uere sponsa Christi in sui epithalamii laudibus hoc etiam cecinit de sponso suo : Quem cum amauero, inquit, casta sum, cum teligero munda sum, cum accepero uirgo sum. Commendare igi160 tur sponsa curauit caritatem dilecti sui non minus puram quam piam, nec minus fortem quam dulcem, quam feruidam, tam nihilominus frigidam, tam sanctam quam et delicatam. 140

123 Cf. Ez. 11, 19. 140 Eph. 6, 17. 150 Io. 18, 11. 155 Cf. Sap. 7, 25. 158 Officium S. Agnetis Virg. : responsorium 3 in primo nocturno, secundum breuiatium cisterciense. 130 rubicunda] rubicundia zz:

SERMO XXVIIII, 4-6

237

Mirabilis facta est coram ea et tanta in dulcedine sanctitas, et tanta in sanctitate dulcedo. Ventrem dicens caritatem car-

165 neam intelligit, eburneum reputari.

pronuntians

osseam

utique uult

_ 5. In eo quoque quod adiecit uentrem distinctum esse sapphi-

ris, non osseam tantum sed propemodum lapideam dicit. Et uere lapidea ipsa est quae omnem sensum quem ipsa induerit ad 170 alias quascumque oblectationes obstupescere facit. O pretiosum lapidum istorum genus, quos quaecumque inuenerit anima carnalem statim sensum exuit, et in quamdam serenioris coeli speciem transformatur. Regio horum fertilis |lapi- 27h dum, si sponsae credimus, non alia est quam uenter sponsi 17; eburneus, hoc est caritas Christi sancta atque sincera. Scimus autem quoniam ibi sponsae ad manum sunt, pro eo quod uenter ipse sponsi castissimis eius manibus de licentia coniugali non solum accessibilem se sed etiam palpabilem praebet. Est autem lapidi sapphiro sicut color serenitatis gratissimus, sic 180 uirtus contra morbum nequitiae potentissima. Et quid inuidia nequius, quae et rebus tabescit secundis et hilarescit aduersis ? Hanc autem inter caritatis uirtutes primo loco ordinat apostolus, quae inuidentiae liuorem exterminat dicens: Caritas non aemulatur.

18;

6. Porro distinctionem sapphirorum, quam sponsa proponit multiplicem, eam puto significare uoluisse consolationum gratiam, qua a sponso suo in exultatione multiformi soleat uisi-

tari. Quis ad eas enumerandas uel explicandas idoneus nisi ipsa fortasse quae meruit experiri ? Nobis quippe de hac re 19o nihil effari uoluit, nisi quod haec lapidum istorum in uentre sponsi distinctio est. Ceterum quomodo illa ibi se habeat, nostris non iudicat auribus reuelandum siue ob uerecundiam animi sui siue ob incapacitatem sensus nostri. Si cui operae pretium est nosse, det operam et experiri. Suspiriis et precibus 195 indefessis ad negotium se caritatis exerceat. Non det somnum oculis suis, non palpebris dormitationem, non denique Deo pacis et dilectionis det ullum nocte dieque silentium, donec egrediatur ad eum caritas Christi de thalamo suo, et uelut lampas luminosa ei accendatur. Apparebit illi profecto fre200 quentius et obuiabit illi quasi mater honorificata. Multiplicabit consolationes et uariabit uices. Dabit utique in die illa felix experientia haec intellectum auditui, ut palam fiat omni animae sic affectae, quae sit | distinctio haec lapidum coelestium dins in uentre sponsi, nec erit opus ut eum quis interroget. Cuius

183 1 Cor. 15, 4.

195 Cf. Ps. 131, 4.

200 Eccli. 15, 2.

204 Cf. Io. 16, 30.

238

SERMO XXVIIII, 6- XXX, 1

205 et experientiam rei et placito suo praestare tus Dominus noster, uiuit et regnat Deus,

intelligentiam uerbi nobis ipse pro benedignetur sponsus ecclesiae, Iesus Chrisqui cum Deo Patre et Spiritu Sancto per omnia saecula saeculorum. Amen.

.ExPLICIT SERMO XXVIIII.

SERMO

XXX

INciPiT XXX. De laude patientiae Domini Iesu, quae per crura siue per os quod de agno non comminuetur a Moyse significatur. Quantum ecclesia gentium de eo debeat esse deuota, quod reprobata priori nupta ad matrimonium Domini Iesu sit gratis assumpta.

;

I. Crura eius columnae marmoreae, quae fundatae sunt super

bases aureas. Quantum ad laudationis seriem pertinet, recte satis et consequenter post uentrem ad crura fit transitus, sed utrum uerecundiae modus in hac sit laude ad intregrum obseruatus sponsa uiderit. Certe uero humanam sponsa aut uere10 cundiam consuluisset aut prudentiam, digitum hac uice posuisset super os suum castoque silentio melius illa, quae nunc publicauit loquens, laudasset tacens. Si licet nobis interrogare te de hac re, o sponsa Domini mei, quid tibi uis in hac lauda-

tione tua ? Cur non parcis ori tuo, cur non uel adolescentula1; rum auribus, cur non illius saltem honori quem diligit anima tua ? Vbi est, o pulcherrima mulierum, illud insigne genarum

tuarum in quo complacuisti sponso tuo, nobile illud et concupiscibile tuae uerecundiae decus ? Porro audire mihi uideor, quid pro sponsa et in sponsa respondeat spiritus sponsi sui. 20 Audeat ergo sponsa in Spiritu Sancto, audeat et respondeat. Si uisa sum insipiens in oculis uestris, o adolescentulae, scito-|te

quia caritas Christi urget me. Vbi spiritus dilecti mei, ibi libertas. Ipse posuit uerba cantici huius sacri in ore meo, castis dumtaxat credenda auribus et illorum, qui sapiunt Iesum. 25 Procul ab his sacris ignitisque eloquiis, quae diuinae caritatis ignis examinauit ad purum, et sola amantium deuotio recte legitimeque audit siue diiudicat, procul inquam caro et sanguis, procul incircumcisus omnis et immundus. Foris canes et procul stent bestiae ne forte, si qua propius accesserit montemque 30 caritatis ardentem, bestiali modo, carnali utique sensu affectu-

que tetigerit, iuxta legis edictum lapidetur. Si qua igitur insiXXX, 5 Cant. 5, 15 (eius] illius V7g.). $1 Cf. Hebr. 12, 20. T7:

22 Cf. 2 Cor. 5, 14.

CET 2 Gori

qme

SERMO XXX, 1-3

35

239

pientium mulierum in his fuerit scandalizata praeconiis, uelut illa quondam Michol in sui denudatione ac saltatione Dauid, Ipsa sibi testis est, quia nondum diligere didicit, quae dilectum tam speciosum usque adhuc uel aliquid ipsius nouit erubescere. Pax namque diligentibus nomen Iesu, nec enim illis est scandalumin sermonibus his, sed gaudium potius et sacri amoris incentiuum.

2. Eia nunc age, duce Spiritu Sancto, accedamus propius ad thalamum sponsi et sponsae, si forte ad nos sermonis huius de loco illo interpretatio sonet. Et de cruribus quidem sponsi non memini uspiam in scriptura sacra sub huius appellatione nominis audisse me quippiam, nisi ubi ad Iesum in cruce uentum est ad eius crura frangenda. Quem sane cum iam mortuum 45 cernerent non fregerunt etus crura, pro eo quod in celebritate Phase lex de agno districte mandauerat ne os comminueretur ex eo. Prosequitur autem euangelista, quia pro fractione hac facta sit apertio lateris Iesu et continuo exierit sanguis et aqua. Merito igitur haec dilecti sui crura sponsa assumpsit ad laudem, quae et ipsa | crucifixorum impietas laedere timuerit et legislatoris pietas a laesione seruauerit. Sed numquid hoc Moyses mandando inhibuit, an magis prophetando praedixit ? Ego arbitror, quia iam tunc Moyses gloriam praeuidens Vnigeniti a Patre in eodem sane spiritu, quo in ipso coelum et terram 55 uisibiliaque et inuisibilia creata narrauerat, inuincibilem eius patientiam sacro uerbi huius uelamine reuerenter inuoluerit. Os, inquit, non comminuetis ex eo. Ac si ad populum durae ceruicis oculos leuans manusque eorum immaculato ueri agni sanguine cruentatas respiciens, famemque eorum totius agni 6o deuoratione necdum explendam fore uerbis eos ex more seuerioribus increparet dicens : Vae tibi, gens peccatrix, semen nequam, filii scelerati. Super uos enim definito consilio Dei ueniet non solum omnis sanguis iustus qui effusus est super terram sed etiam sanguis agni Dei, sanguis Vnigeniti Patris, sanguis ille expiationis magnae, quem Pater necesse est ut requirat. Pater, inquam, hunc Filii sui sanguinem de manibus uestris, o generatio nequam, requirere parat. Vos etenim unicum eius perempturi estis, et patientiam eius modis omnibus tentaturi. Verum non proficietis, quoniam os non commminue70 Hs exeo.

40

3. De gloriosa denique constantia martyrum quam de ossis huius diuina uirtute mutuati sunt, canitur in psalmo cum laeti48 Io. 19, 34. 46 Cf. Io. 19, 36. 45 Io. 19, 33. 33 Cf. 2 Reg. 6, 16. 63 Cf. Mt. 25, 35. 61 Cf. Is. 1, 4. CHAES I2 46, Io. 19, 36. Io. 19, 36.

57 69

7812

240

SERMO

XXX, 3-5

tia : Custodit Dominus omnia ossa eorum, unum ex his non con-

7;

so

85

9o

teretur. Porro infirmorum languida ac gemebunda uox est : Dum confringuntur ossa mea, exprobauerunt mihi qui tribulant me inimici mei. Ceterum arcana Vnigeniti in aure Patris uox illa est : Non est occultatum os meum a te quod fecisti in occulto. Hinc | aduertere est quid illa latronum morte signetur qui fractis cruribus continuo mortui sunt. Scimus namque quis dixerit : In patientia uestra possidebitis animas uestras. Nempe si in patientia uestra anima possidetur, quomodo ista pereunte illa non moritur ? Bene igitur de eo, qui in summo patientiae culmine possidebit animam suam ac propterea hoc mortis genere mori non debuit, bene inquam de eo dictum est : Os non comminuetis ex eo. Ac si Moyses diceret : Impossibile uobis est, o generatio nequam, quacumque occasione, quacumque molestia uirtutem patientiae eius imminuere, hoc est crura frangere Vnigeniti Dei. Credo quia iam me tacente, quisquis haec audit, aduertit quam pulchre quamque decenter et absque omni sui laesione pudoris sponsa Iesu crura dilecti sui laudibus efferre curauerit. Sed et illud iam ut arbitror in propatulo est, cur ea columnas nuncupauerit.

8s

4. Vere enim crura Iesu, hoc est patientia et longanimitas eius, columnae sunt, perpetua firmitate atque immobilitate 95 subnixae. Columnae marmoreae sunt, quia solidae, quia stabiles, quia decorae, quia postremo pretiosae. Columnae sunt, super quas orbis terrae et omnis plenitudo eius innititur. Non solum autem sed et columnas coeli, quae contremiscunt et pauent ad nutum Iesu, super ipsas incumbere non dubium est. 1oo Denique domus omnis istis non subnixa columnis cadat necesse est. Hinc est quod domus Israel cecidit nec adiciet ut resurgat, priusquam ipsis discat inniti.

5. Sed usquequo Sion, uel potius o filia Babylonis misera, usquequo graui corde ? Vsquequo non admittis curationem ut 105 uulnus et liuor et plaga tumens pertinacis huius inuidiae et contumaciae desperatae omnem inexorabiliter repellat et ab-

ominetur salutis medelam ? |Ecce manus Iesu, quas impie in

cruce extendisti, pie usque hodie extenduntur ad te ; nullus auertet eas. Manus nempe Domini extenta est et quis auertet 110 eam ? Sane nec ille ipsissimus furor tuus, quo ab illo iam tempore usque in hanc diem blasphemiis eum et maledictis in 73 Ps. 35, 21. 75 Ps. 41, I1. I9, 36. 101 Cf. Ps. 40, 9. IS: T4, 27:

XXX, 79 fractis] factis zz:

VV. RP T38 TS 104 Cf. Ps. 4, 3.

80 Lc. 21, 19. 105 Is. 1, 6.

84 Io. 109 Cf.

7 gva.

SERMO

XIS

XXX, 5

24I

omni tribu et familia tua unanimi liuore compungis, nec ipse quidem manum deposuit aut deponet extentam. Fixa est crucifixi sententia : Tota die expandi manus meas ad populum non credentem et contradicentem mihi. Nec tam longa proinde expectatio debitum non consequetur effectum. Erit namque,

o filia Sion, cum auferret Dominus uelamen a facie tua et alligabit plagam tuam, cum obducet cicatricem uulneri tuo. Erit, inquam, cum manum Domini tanto tempore extentam appre120

125

I30

hendes, tenebis et deosculaberis. In illa quidem die compunges tibi et configes latus Iesu sed longe aliter quam in die hac. Nec mirum. Hodie namque, qui compungitur, non uidetur. Sed de die illa dicitur : Videbunt in quem compunxerunt. Videbis ergo super quem dilataueris os tuum, quem cruci affixeris, super quem moueris caput, quem compunxeris mortuum, quem obsederis sepultum, quem rediuiuum quoque rediuiua persequaris instantia, et in coelo sedentem quod in te est in omni tribu et familia tua usque nunc crucifigas. Erit in illa quoque die lancea in manu tua, lancea acutissimae utique compunctionis ad transuerberandum cor tuum et ad uulnerandum cor Iesu. Facies tibi ostium magnum et euidens in latere arcae nostrae, et toto impetu penetrabis in illam. Patebit, inquam, tibi cum uirtute pulsanti, immo et uiolentius irruenti,

ianua pietatis aeternae, et usque ad ipsa Iesu uiscera penetra155 bis. Profluet tibi de latere Iesu sanguis ille uenditionis tuae antiquae | et redemptionis tuae nouae. Tota in die illa sanguine illo a flagitio redimeris antiquo, tota aspergeris, tota lauaberis atque mundaberis. Insuper et potaberis ex eo atque inebriaberis, eatenus certe ut te ipsum quoque sacratissimum 140 illum fudisse sanguinem nec doleas propemodum in die illa nec erubescas. Consolabitur enim Dominus Sion et consolabitur omnes ruinas eius, dabitque tibi oleum gaudii pro luctu, coronam pro cinere, et pallium laudis pro spiritu moeroris. Consolabitur, inquam, in die illa Ioseph fratres suos ne forte in facie eius 145 confundantur sed potius uiso eo et agnito inenarrabiliter laetitia perfundantur. Suggeret quippe suo illo germano et ineffabili modo, consilio haec omnia gesta diuino, et scripturam alias super humani generis redemptionem impleri nullomodo potuisse. Proponet denique ad omnimodam eorum consolationem, 150 quia peccatum eorum diuitiae fuerit mundi et ipsorum, ut ait apostolus, amissio mundi sit reconciliatio. Nunc autem desti114 Rom. 10, 21. 117 C£. 2 Cot. 5, 16. 24, 21. 141 Is. 51, 5 (enim] ergo V//g.). 5, 8. 150 Cf. Rom. 11, 15.

123 Cf. Io. 19, 57. 124 Cf. Ps. 142 Is. 61, 5. 144 Cf. Gen. 45,

139 eatenus] etaneus ms a.c. 145 uiso] uisio ms demptiones zs p.c. ; antea : redemptionis

148 redemptionem]

re-

787?

LI

SERMO XXX, 5-6

242

tutio diuturna restitutio erit consummata et iuxta Isaiae uerbum, consummatio abbreuiata inundabit iustitiam. Ergo in die illa palam erit, quoniam totius huius negotii fundamentum 155 est ac firmamentum caritas, ut impleatur laus cantici sponsae, quae nunc in manibus est : Crura illius columnae marmoreae, quae fundatae sunt super bases aureas. Vere enim basis aurea fixa et incommutabilis sententia caritatis Dei, quam de reparanda ruina domus Israel aeterna ratione decreuit. 160

16s

17o

17;

180

185

19o

6. Altera quoque nihilominus basis aurea est, super quam et illa diuinae patientiae columna incumbit, per quam omnium gentium caecitatefn usque in hos nouissimos dies tanta longanimitate sustinuit. Nunc autem in praefiniti plenitudine temporis aptoque consilio caecitatem Israel conuertit in lucem gentium, |ut utriusque ruinae finis sit utrorumque saluatio et omnium hinc inde causarum causa prima et plenitudo suprema caritas. Habet ergo sponsa Christi, illam dico, quae ex omni gente assumpta Vnigenito Patris in fide sincera et caritate non ficta nubere meruit, habet, inquam, ipsa super gemina hac sponsi sui patientia geminaque caritate materiam laetitiae et laudis copiosam, quatenus ex abundantia cordis erumpat in laudem et dicat : Vere crura dilecti mei ossa patientiae ac longanimitatis ipsius, ossa quae a Patre luminum sunt occultata, uere ipsa sunt columnae coeli et terrae quas confirmauit Pater, super quarum immobile firmamentum coelestis aedificii sui machinam posuit uniuersam. Et nunc quidem ex eo spiritu caritatis, quo me donauit dilectus meus, compatior filiae Sion pro libello repudii, quem sponso meo prior quidem ipsa et ultronea procaciter et contumaciter dedit. Congratulor autem ei uehementer, quoniam ecce dies ueniunt et liber ille dissoluetur, et innouabitur foedus antiquum iuxta dies adolescentiae suae, foedus utique nouum quod in aeternum mom dissipabitur. Cui et ego in die illa occurram in iubilo, sacrique ilius osculi conciliatrix apparebo ac totius foederis illius sequestris ac testis assistam. Denique nuptiis illis laetabunda interero, ubi et me ad omnem uoluptatem inebriatum iri confido, pro eo quod Dominus meus [Iesus aderit illis, et in diem nuptiarum uino cellaria replebuntur. Interim autem gratulor ego mihi et congaudeo animae meae pro eo, quod in repudio illius recordatus est mei Dominus Deus meus. Vnde enim Aethiopissae mihi tam pius tamque inopinatus tantae maiestatis respectus, quae prorsus nec digna fui corrigiam soluere 153 Is. 1o, 22. 192 Cf. Mc. 1, 7.

156 Cant. 5, 15.

158 sententia] sentia zzs

181 Cf. Ez. 16, 6o.

182 Dan. 2, 44.

gor

SERMO XXX, 6 195

243

calceamentorum eius, immo et indigna prorsus lauare pe-|des seruorum eius ? Numquid non filia Pharaonis ego, numquid non idolorum pedisequa, numquid non ancilla criminum, numquid non daemonum concubina ? Nonne magis domus inferorum haec fuit domus patris mei, et haec hereditas patrum

797?

meorum, et haec hereditas mea ? Vnde hoc mihi nomen nouum, 200

et gratia tanta de coelo repente et praeter omnem spem misericordia descendens in sinum meum ? Accedit ad cumulum gratiae quod repudiata sponsa priori, degener ego et ignobilis illius merui et nomen et locum. Dignationem ergo hanc nouam non solum uetus illa indignitas mea sed et antiqua prioris dignitas sponsae nouaque haec aduersus illam sponsi indigna-

205 tio et implacabilis ita commendat.

Recessit zelus eius ab ea, ut

in me ferueat amor. Consobrinam suam et generosis certe natalibus ortam repulit et abiecit fratruelis ipsius, ut alienigenae mihi atque degeneri adhaereret. In illius denique uiduae ac destitutae hereditatem ac thalamum subito introducta 210 meto quae non seminaui, et quae sparsit illa congrego ego. Vnde mihi ut dignum aliquid tantae maiestatis tam multiplici dignationi respondeam, cum dimiserit Dominus meus etiam domum suam ipse et hereditatem suam totique renuntiauerit cogitationi suae, ut mulieri fornicariae sanguinariae 215 iungeretur mihi ? Quid hac caritate aut manifestius aut dignantius aut uehementius cogitari potest, ubi solo amore mei alius omnis deseritur et proscribitur amor ? Quomodo non ego quoslibet meos et quantoslibet affectus in ipsum colligam cordis mei, qui suis omnibus renuntiauit pro me ? Denique non 220 solum bona omnia prioris sponsae suae gratuito transfudit in ius meum sed etiam scelus omne illius in meam conuertit salutem. Ipsa Domini mei sanguinem |fudit quo ego intinguor oss et abluor. Ipsa parauit crucem in qua donatum est mihi gloriari. Ipsa procurauit necem per quam uiuo ego, iam non ego. 225 Ipsa iam mortui latus aperuit quo ingrederer ego. Viam uitae fecit mihi ad intimum illud secretarium uiscerum Iesu. Ibi de dormientis Domini mei latere ego formata, quia ut formarer ego ipse uoluit obdormire. Nec enim illa soporem immisit in ipsum sed Pater potius Domini mei palpebris Filii sui dedit 230 dormitationem, et ipse de beneplacito suo obdormiuit et somnum cepit. In illa ergo obdormitione, gratuita ego os ex ossibus eius et caro de eius carne processi, quid de cetero de me ipsa residuum habeo quominus tota sim eius ? Etenim suum quoque spiritum insufflauit mihi, ut nihil proprium resideat 255 mihi penes me de me ipsa.

210 Cf. Mt. 25, 26.

2522

224 Cf. Gal. 2, 20.

229 Cf. Ps. 1231, 4.

231 Cf. Gen.

v

244

SERMO XXX, 7-XXXI, 2

7. Denique ex ipso et ab ipso tota formata a Patre misericordiarum ad ipsum adducta sum, ut qui cetera cuncta communicauerat mihi, nominis quoque sui non exciperet maiestatem. Dedit ergo mihi nomen nouum, quod os eius 240 nominauit. Nam ego nominis huius gloriam necdum merui intelligere. Nemo quippe nouit illud nisi cum accipit. Huius ergo nominis eo donante plenam assequar intelligentiam, cum nuptiarum dies aduenerit, et gaudebit sponsus super sponsam, et sponsa identidem sponso suo pro beneplacito suo aeternali24; ter perfruetur. Cuius gaudii nuptialis uos quoque participes faciat idem sponsus ecclesiae, Iesus Christus Dominus noster, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO TRICESIMVS.

SERMO XXXI INciPIT XXXI. De impia celebratione Phase qua Iudaei Christum usque hodie immolant, et eiusdem immolationis circumstantiis, ubi et summatim dicitur quomodo agnus pie sit comedendus. |

I. Dissimulare apud uos, fratres, nequeo quid de hesterni 5 semine uerbi conceperit siue etiam parturierit nocte hac anima mea. Scriptum namque est : Semen est uerbum Dei. Ne quis autem miretur de rei celeritate. Iesus affuit et benedixit. Venite, etsi maturam probaueritis uos eandem messem, metite ut qui seminal simul gaudeat et qui metit. Igitur ex uerbo illo 1o quod ait Moyses, os non comminuetis ex eo, uisa est mihi multa intelligentiae messis exsurgere. Videtur enim mihi uir ille magnus et sicut de illo scriptum est : Fidelis in omni domo Dei, mirabili Spiritus Sancti artificio uno eodemque sermone carmen epithalamii canere dilecto et carmen lugubre domui 15 Israel. 2. Agnum quippe paschalem in medio filiorum Israel introducens et populum Dei de terra Aegypti in sanguine eius 239 Cf. Is 62, 2. XXXI, 6 Lc. 8, 11.

241 Cf. Apoc. 2, 17. 9 Io. 4, 56.

CE T Reg. 22, I4.

XXXI, 14 epithalamii] epithamii ms

243 Is. 62, 5.

10 Io. 19, 36.

Cf. Hx:s12-46.

13

Pe

SERMO XXXI, 2-3 educens, 20

25

unicum

Patris

quasi digito manifeste

245 demonstrat

et dicit : Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. Hic est de quo eructauit cor meum uerbum bonum, ut in capite libri mei scriberem de eo. Hic est namque summum illud aeternumque principium in quo fecit Deus coelum et terram, hic est Verbum Patris, quod dixit ipse et facta sunt omnia. Hic est de quo Scripsi omnia quaecumque scripsi, dicens et dedicans omnia opera mea regi. Hic est denique cuius uultum inenarrabili desiderio uidere concupiui, cum adorarem et insisterem dicens : Domine, si inueni gratiam in oculis tuis, ostende mihi faciem tuam. Dilatus sum sed non sum confusus. Vidi enim diem Iesu,

30

35

40

45

55

uidi et gauisus sum. Vidi desideratum, uidi expectatum, uidi lumen oculorum meorum, uidi regem in decore suo et speciosum in specie sua. Vidi clarificatum in monte, |uidi eum facte ad faciem. et salua facta est anima mea. Quid quod in die illa non solum oculis meis lux noua infulsit sed etiam auditui meo gaudium de coelo intonuit ? Pater namque testis in coelo fidelis testimonium dedit filio suo in auribus meis, ut iam ex illa die

beati sint oculi mei et beatae aures meae. Quam laetus post haec de illo monte descendi, et quanto laetior quam olim de monte Sinai. Quam insigniori perditam gloria faciem inde reportaui, de lumine nimirum uultus Iesu gloria et honore signatam. Reuersus sum denique ad ueros filios Israel, eos qui in sinu Abrahae simili erant expectatione suspensi, et euangelizaui eis gaudium magnum, quia uidi Vnigeniti gloriam. Et ecce gloria eius in ianuis est. Prope est ut agnus ducatur ad uictimam, iam de ipsius immolatione tractatur a filiis Israel, iam sumere eum parant per domos et familias suas. Constantes ergo estote, quia in sanguine agni huius cras egrediemur de captiuitate hac. Cras uerum Phase cum pascha nostrum immolabitur Christus, celebrabimus cum ipso et nos. 3. Sed uae uobis, generatio praua et adultera, quibus haec est religio Phase, agnum Dei immaculatum occidere. Vae quia, o miseri, omnes in hanc conspirástis sententiam per omnes tribus et familias uestras, et hereditariam huius impietatis religionem a generatione transfunditis in generationem. Vnde haec uobis tam obstinata impietas; quid enim mali fecit, immo quid non boni, quid non benefecit ? Agnus quippe Dei sine macula est, masculus est, anniculus est. Quis ex uobis arguet eum de peccato ? In uirginis filium nihil inquinatum

24 Cf. 23 Cf; Ps. 32, 9: CE Ds. 7303.8. 20 Ps. 44, 2. 19 Io. 1, 29. Cf. Io. 8, 56. 28 Cf. Is. 5o, 7. Cant. 2, 14. 27 Gen. 18, 35. Ps. 44 2: 41 Cf. Lc. 2, 10. 36 Cf. Mt. 13, 16. 34 Ps. 88, 38. 31 Gen. 32, 30; 41 Cf. 1 Cor. 46 Cf. Responsorium 2 in Officio Vigiliae Natiuitatis Domini. 57 C£. Sap. 7, 25. 56 Cf. Io. 8, 46. 49 Cf. Mt. 12, 39. Sam 18

XVII

gora

246

SERMO

XXXI,

3-4

incurrit. Quippe qui in hoc natus est et ad hoc uenit in mundum, ut finem in ipso accipiat praeuaricatio. Proinde non im6o maculatus solum sed et masculus est, ne | feminina putetur fatuitate posse decipi, seu fragilitate corrumpi. Procul ab eo originalis illa totius culpae insipientia mulieris, ut dicere possit : Serpens decepit me. Procul etiam illa iam per feminam effeminata mollities Adae, ut et cum ipso dicere possit : Mulier 65 decepit me. Vtrobique agnus noster masculus est nec decipi potest nec in hac parte infirmari. Porro etiam anniculum nominaui uirtutem nimirum eius commendans, qua defensando gregi solus ipse idoneus est et fecundando. Ipse quippe est, qui oues pascuae Dei et per fortitudinem protegit et fecundat 70

per gratiam. Agnus quippe et oues tuetur et agnos procreat. Habet ergo agnus iste innocentiam perfectam, quia absque macula

75

8o

85

est, habet

prudentiam

plenam,

quia

masculus

est,

habet fortitudinem et gratiam omnimodam, quia anniculus est. Quid si etiam lana piis consideretur oculis et mundis manibus attrectetur ? Quid si caro sano palato et non languidis faucibus degustetur ac diiudicetur ? Quid si sanguis ipsius mundum guttur inueniat, cui ipsum sicut est sapiat ? Lana utique haec candidissima est et suauissima, et caro tenerrima atque pinguissima, et sanguis eius sanguis uuae meracissimae, uinum certe generationis optimae. Itaque lana agni huius humilis mansuetudo est ; caro eius pia beneuolentia est ; sanguis eius sancta iucunditas est. Lana eius uere est amictus, caro eius uere est cibus, et sanguis eius uere est potus. Qui hac se lana induerit, non timebit a facie frigoris, non a uerecundia nuditatis.

Qui reficitur carnibus,

non

uerebitur

famem, non

aegritudinem ; qui sanguinem biberit, non sitiet neque contristabitur in aeternum. Haec est uera religio Phase pio carnium istarum esu et sanguinis huius potu, ag-[no huic incorporari, et sic uere agnum fieri. 90

95

8orb

4. Sed uae tibi, o domus Israel, quae agno huic lupus effecta es. Etenim ut lupus spirans minarum et caedis anhelans, ut lupus denique uespertinus in uespera de insidiis erumpis, dispersis quoque ouibus ut lupus in agnum irruis, lanam dilanias, carnem dilaceras, sanguinem fundis. Postremo non humano more sed ferali utique ritu caput cum pedibus et intestinis uorans, non relinquens ex eo quidquam usque in mane. Post omnimodam

tamen

deuorationem,

o domus

Israel,

et

tu

famelica remanes et agnus permanet illibatus. Et reuera haec geruntur in uespera, quoniam sol occidit tibi. Occidit super

58 Cf. Io. 18, 57. 63 Gen. 5, 15. 64 C£. Gen. 5, 12. 79 C£. Deut. 32, 14. 83 Cf. Io. 6, 54. 84 Cf. Ps. 147, 17. 86 Cf. Io. 6, 54. 91 Cf. Act. 9, 1. 95 Cf. Ex. 12, 9-10. j

8ov&

SERMO XXXI, 4-5

247

100 implacabilem iracundiam tuam, super insanabilem liuorem tuum, super incurabilem caecitatem tuam. Modoque mirabili in meridie occidit tibi, cum sol luceret in uirtute sua, uerbis

10;

rro

1:1;

120

125

gratiae et gloriae signis jn medio tui effulgens. Proinde quam impia es in committendo piaculo, tam contumax eris in excusando. Construis tibi ostium quo agnus de cetero non possit ingredi. Ostium sane, quo Iesus ad peccatores ingreditur, singulos hinc inde postes habet, timorem sanctum, dolorem pium, superliminare autem pudorem castum. Est autem super utrumque hunc postem et in superliminari isto sanguis agni immaculati, cuius pia contemplatione ingrediens quisque per secretam compunctionem domum conscientiae suae siue per uerecundam confessionem egrediens, cum recogitat pretium redemptionis suae, continuo in spem ueniae respirat. Sed uae tibi domus Israel, quae posuisti in corde tuo quasi postes geminos non timere prorsus pro tanti effusione sangui|-nis neque contristari, et uelut superliminare apposuisti omnino non erubescere. Duo postes ostii tui temeraria securitas et impoenitens obduratio, superliminare autem non dissimile his frontosa libertas et contumax impudentia. Quid mirum, si relinquitur a Iesu domus ista deserta, si pertransit eam non relinquens post se benedictionem, maxime cum ostium domus huius triplici illo modo cruentatum uideat sanguine suo ? Adhuc namque de foribus domus huius sanguis Vnigeniti Dei clamat ad Patrem. Non est filiis Israel quopiam declinare, non est eis ingredi uel egredi ut non sanguis iste oculis se ipsorum ingerat accusator et iudex eorum, uindex autem sui.

8ovb

5. Horrenda sane impietas, quae in Domino Iesu nec Deum timet nec hominem reueretur. Certe Pilatus ipsis reum deferentibus, eo quod Filium Dei se faceret, cum Filium Dei audiret,

130 iusto nimirum timore concussus expauit. Humilitatem quoque et taciturnitatem in tanta accusatorum improbitate miratus est uehementer, teste euangelista. At uos insatiabili uoracitate caput cum pedibus uoracis et intestinis, quos nec tanti nominis maiestas terret nec tantae maiestatis humilitas 135 flectit nec tantae pietatis benignitas mouet. Si celsitudini

proinde inuidetur, cur non uel miseria aut certe misericordia

inuidia caret ? Totum, o miseri, uno morsu absorbuisti simul,

et non miramini. Siquidem mirantem quoque et miserantem ac trementem Pilatum uos eadem absorbuistis impudentia, 140 quatenus absorpto eo liberius | per ipsum absorberetis et grra istum. Nihil est ergo in toto agno nostro, quod non ignis uestrae adustionis assauerit. Procurantibus quippe uobis nihil

120 Cf. Mt. 23, 58.

129 Cf. Io. 19, 7.

à

248

SERMO XXXI, 5-6

in eo remansit crudum uel coctum aqua sed assum tantum igni. Si enim citra iuris ordinem aut iudice penitus non requisito 145 impias in eum inferretis manus, crudum certe uoraretis. Porro si diuturniori eum sed leuiori cruciatu perimeretis afflictum, quasi lentiori igne aqua comederetis excoctum. Nunc autem ob uestrae uelamen impietatis ad legitimam recurritis quaestionem, ut uelut iudiciaria aequitate uestrum obumbretis 150 flagitium, eo utique sceleratiores quo fraudulentiores. Morae quoque omnis impatientes et ueloces ad effundendum sanguinem crucis eum tormento cruciandum exposcitis, ubi ipsum nec mitior paulatim poena consumat, et cum cruciatu corporis contumelia quoque crucis uehementer exurat. 155

160

165

6. Iam ergo ex illa die, uel magis ex illa nocte, ex tunc quippe uos comprehendit nox, et in tenebris caeci ambulatis usque adhuc. Ex tunc ergo contriuit Dominus baculum panis in Ierusalem, quia omnem panem azymum sapientem Iesum uos lactucis uestris agrestibus, agresti utique et fatua interpretatione uestra, insipidum uobis redditis et inutilem. Constat nimirum quia omnis panis doctrinae cuiuslibet quantumlibet nitidus, quantumlibet medullatus, si sapientiam Dei quae

Christus est non sapit, aut omnino non sapit, aut certe sicut oportet sapere non sapit. At uos quibus credita sunt eloquia Dei, | quae in omni uobis pagina Iesum ingerunt, uestramque hanc impietatem constanter et unanimiter arguunt, quid uobis inter sapientes ceteros excusationis relinquitis ? Incrassatum

nempe cor uestrum, crassam hanc nimis ignorantiam uestram

170

r75

180

non tam aegre tolerat quam studiose procurat. In uestram denique ingeniose miseriam uobis et filiis uestris sollicite prouidistis in posterum, ne qua de eloquiis sacris scintilla possit ueritatis elici et fidei lumen accendi. Praecauetis uobis sedulo et semini uestro, ne quis forte post noctem caecitatis huius uestrae tam longam tamque tenebrosam percutiat cor suum mane consurgens, ut ad ueram quae Christus est lucem euigilet. Maledicto quoque crudeli semen uestrum, semen nequam, reatu sanguinis huius inuoluitis, quatenus nec ipsis quidquam de Iesu in mane remaneat. Siccine usque ad interitionem et ultra uestra desaeuit impietas, ut nec cruce Christi ipsa suspendi patiatur nec mortuo ipso mori ualeat ipsa, nec uel sepulto eo quiescere ? De uinculis ad tribunalia, de tribunalibus ad flagella, de flagellis ad crucem, de cruce persequimini ad sepulchrum. Putasne uel ibi requiem inueniet sibi Dominus Iesus ? Noua haec et prorsus ante hunc diem inaudita militia uel certe malitia magis, castrum istiusmodi obsidione cingere militari. Sed quare id ? Sane ut nihil de Iesu relinquatur in mane et 157 Cf. Ez. 4, 16.

— 188 Cf. Ex. 12, 8.

— 167 C£. Mt. 15, 15.

81rb

SERMO XXXI, 6-7

190

249

omnis resurrectionis spes sepulto funditus consepeliatur. Sed quis demum militiae huius prouentus ? Nouo certe | et inaudito nihilominus modo delusa est. Resurrectionis gloriam celebrem uos uestra impietate fecistis. Et nobis quidem uita et

81v?

resurrectio nostra resurrexit, sed uobis, o miseri, adhuc sepultus est Christus, adhuc crucifixus, adhuc uita uestra pendens

ante oculos uestros. Vnicum habetis in his omnibus solatium caecitatis uestrae, testimonium

conscientiae

uestrae.

Zelum

quippe Dei habere uos dicitis, et traditiones aemulari paternas. Quasi ergo iustitiae huius cingulo renes uestros ad esum agni accingitis uestrosque pedes exemplorum fallacium auctoritate munitis. Verumtamen lumbare hoc putridum et calceamenta prorsus inutilia sunt. Iustitia quippe cingulum lumborum est, 200 sed si ex fide sit, si secundum scientiam. Alioquin nisi fides quoque cingulum renum sit, iustitia omnis iniquitas est. Denique ad bella promptissimi baculos tenetis in manibus, parati omni poscenti eius quae in uobis est infidelitatis reddere rationem. Omnem hominem misereri paratum reuocare conantem 205 Christoque uos reconciliare nitentem, quasi lupum auersamini, baculo repellitis baculoque insectamini. Ideoque plaga uestra omnimodis desperata consultius interim incurata relinquitur, ne forte de curatione ipsa amplius fiat incurabilis. 195

210

7. Propterea desperantis medici uox est : Recessit zelus meus a te, non addam ultra ut irascar tibi. Quod ipsum sane hic etiam aliis dicitur uerbis : Comedetis, inquit, festinanter, est enim Phase, id est transitus Domini. Comedetis, inquit, festi-

215

220

225

nanter, nihil utique interrogantes sed testimonio conscientiae uestrae inaniter gloriantes, ut quam prope est gloriatio, tam sit curatio procul. Ideoque medico transeunti nullus ad aegro-| tum accessus pateat, quo omnis ei miserendi uia obstructa est, omnis curandi aditus obseratus. Transit ergo Iesus, quia Israel aegrotantem non respicit, transit quia non est qui consurgat et teneat eum. Transit et necdum stat, quia sola humanitas eius et mors usque adhuc attenditur et nihil de aeternitatis luce uidetur. Stabit autem cum caecum clamantem in nouissimis diebus audierit : Miserere mei, fili Dauid. Nunc quidem non est qui mederi possit, si forte sit, qui uel mederi uelit ex omnibus filiis quos enutriuit misera filia Sion, non est qui respiciat a latronibus uulneratam, non sacerdos, non leuita, non denique usque ad hunc diem uel Samaritanus. Pertran201 Cf. 199 Cf. Is. 11, 5. 194 Cf. 2 Cot. 1, 12. 192 Cf. Deut. 28, 66. 209 Cf. Ez. 16, 42. 207 Cf. Mich. 1, 9. 204 Cf. 1 Petr. 5, 15. Is-5; 27225 Cf. Lc. 10, 222. Mt. 1155122. 218 Cf. Is. 64, 7. OUT Ex 12. 1I. 3133.

209 Ezechiel żin marg.

81y?

250

SERMO XXXI, 7-XXXIIL, 1

seunt omnes ; pertransit et Samaritanus. Est enim Phase, id est transitus Domini.

8. Sed tu, Domine, usquequo, de quo bene dicimus nos quia 230 Samaritanus es tu, qui fecisti misericordiam in nos et alligasti uulnera nostra ? Vsquequo, inquam, tu clausis oculis pertransibis dissimulans et nesciens, praeteriens et fugiens, sinum claudens et uiscera continens ? Numquid plagae huic tam desperatae tamque inueteratae, misericors et miserator Domine,

235 non est curatio apud te ? Respice in testamentum, et ne irritum facias foedus tuum quod pepigisti, quod iurasti, quod scripsisti, quod consigrüiasti. Domine Deus salutarium nostrorum, Domine Iesu interpretare nomen tuum etiam in hac saluatione magnifica. Mirifica misericordias tuas, ut abundantiam iniqui-

240 tatis istius tu abundantia tuae pietatis excedas. Certe a planta pedis usque ad uerticem capitis non est in ea sanitas, sed nos manum |tuae misericordiae probauimus, qua si tetigeris eam, continuo liberabitur. Fiat ergo manus tua super eam, ut ea benedicente uirtus de te exeat et salus egrediatur, ad laudem 245 et gloriam nominis tui, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XXXI.

SERMO XXXII Ixncirıit XXXII. De pia celebratione Phase qua immolabunt filii Israel agnum, cum circumstantiis Phase in nouissima conuersione sua.

I. Consilium pietatis tuae penes te est, pie Domine, miseri5 cordiarum Pater, super domo Israel ; et tempus beneplaciti tui, tempus miserendi eius, Domine

Deus, tu nosti et repositum

est in thesauris tuis. Nam quia ibi apud te sit, dubium omnino non est. Siquidem non aliunde quam de thesauris tuis illis pia illa et multiplex oratio in corda uenit et in ora seruorum tuoro rum prophetarum ab ipsis utique fortiter infixa piis auribus tuis. Memor esto congregationis tuae quam possedisti ab initio. Et usquequo Domine non misereberis reliquiarum Ierusalem ? 227 Ex. 12, II.

229 Ps. 6, 4. Io. 8, 48. 234 Ps. 110, 4. 2T: 239 Ps. 16, 7. 240 Is. 1, 6. XXXII, 5 Cf. Ps. 68, 14. 6 Cf. Ps. 101, 14. 11 Ps. 75, 2. 1312:

2235220:

Ice

235 Cf. Ps.

12 Cf. Zach.

8212

SERMO XXXII, 1 25I Et rursum : Conuertere propter seruos tuos tribus hereditatis tuae. Itaque respice de coelo et uide et uisita uineam istam, et

15 perfice eam

quam plantauit dextera tua. Emitte ergo, Domine

Deus, iuxta preces seruorum tuorum, emitte agnum mansuetu-

dinis tuae qui iam dominatur et regnat in uniuersa terra, emitte eum de petra deserti, de fide gentium ad montem filiae Sion.

Fac,

Domine,

secundum ‘magnificentiam

tuam

rem

nouam in terra, ut habitet lupus cum agno pacifice et innocenter, et agnus cum lupo libere et confidenter. Hoc est nempe prodigium, quod filii Israel se expectare fatentur, certissimum id reputantes indicium super ea re, quam de | Messiae praestolantur aduentu. Fac ergo, Domine, ut obstupescat omnis 25 terra et plenitudo eius iuxta uerbum hoc, et percutiant coram te foedus nouum agnus et lupus, ut nec ille huius uoracitatem timeat nec iste illius suspectam habeant simultatem. Cohabitet lupus agno et ex cohabitatione agni agnum induat, certe et comedat sed dentibus nouis, quia simplicitate innocenti et 30 innocentia simplici. Faciens quippe faciet domus Israel nouum sibi et sollemne Phase in tempore illo, constituens diem sollemnem in condensis et conuocans omnem coetum filiorum Israel ad celebrandum Domino Phase ritu nouo, religione legitima. Nec enim, ut pie creditur, deerit quisquam de multitudine 3 vA tanta in omni tribu et familia Israel, qui non properet ad diem sollemnem. Immolabitque agnum coram Domino omnis multitudo filiorum Israel antiquae immolationis suae, licet sero poenitentiam agens, et ipsius tunc denuo fructum metens per poenitentiam. Quae sane poenitentia quo tardior eo acerbior, 40 et quo serior eo uerior erit. In mundi ergo uespera fiet immolatio haec, in qua se et tam sero uenisse poenitebunt et tamen ante caecae noctis profundam caliginem uenisse laetabuntur. Iesu bone, qui torrentes lacrimarum a facie formidinis Domini et a gloria maiestatis eius erumpent, cum uidebit Israel, quam 45 impie quamque crudeliter hunc olim immolauerit agnum ? Constat quia in doloribus poenitentiae nihil umquam fuit futurumue sit deinceps huic simile dolori et his comparabile lacrimis cum plangent, sicut ait propheta, familiae et familiae seorsum, et | plangent se super Vnigenitum et dolebunt sicut primogeniti. Domine Deus, quinam ordo 50 doleri solet in morte iste plangentium et tam seriatim distincta multiplicitas gementium in tanta confusione gemituum ? Ponet itaque super utrumque postem Israel et in superliminari ostii sui pretiosi sanguinis huius caracterem, triplici utique modo a semetipso tanti 55 poenas sanguinis exigens, quoniam et expauescet supra modum 20

13 Is. 65, 17. CE Is: 65525-

14 Ps. 79, 15-16. 30 Cf. Ex. 12, 47.

18 Is. 16, r. 20 Cf. Is. 11, 6. 27 31 Cf. Ps. 117, 27. 48 Cf. Zach. 12, 12.

82rb

82v8

252

SERMO XXXII, 1-2

et dolebit in immensum, et erubescet uehementer nimis. Erit-

que uita Israel tota die pendens ante oculos eius in ingressu et egressu tabernaculi sui, intus uidelicet se conterens et foris plangens. Quocumque ierit, manum crucifixi super se extentam 6o considerabit, nec est quo declinet ab ea, nisi ut ingrediatur in petram scrutans uiscera lesu et in fossa humo lateris eius,

quod ipse sibi fodit, fugiens abscondatur. Signabit proinde ostium suum undique per circuitum eodem quem manu propria sanguinem fudit, pondus quidem dilecti sui immaniter horrens 65 sed pondus pretii sui et fideliter pensans et pie admirans et fidenter amplectens. 2. Accedet ergo cum fiducia ad thronum gratiae Iesu, ut pie metat, quod impie seminauit, et quem male sciens effudit, bene sciens sanguinem bibat. Accedet etiam demum post tam 7o graues poenitentiae gemitus dignosque dehinc poenitentiae fructus quasi iam lotis et mundis manibus, ut discumbat in mensa Iesu, et carnes agni proferentur igne quidem nouo amoris Iesu, qui de coelo erit mittendus, assatae. Quem sane ignem sufficienter nutriet et uehementer accendet copiosa illa silua 7; molestiarum et acerbitatum, quas se Vnigenito Dei caeca olim |

mente intulisse mirabitur. In qua etiam mensa azimos sibi panes gaudebit appositos, cum aperiens Iesus os suum aperiet illi sensum interpretans ei in luce euangelica Moysen et prophetas, ut omne fermentum malitiae et nequitiae, quod nunc 8o penes ipsum est, de domo eius eiciatur. Ex tunc ergo Israel faciem Moysi reuelatam facie nihilominus propria reuelata conspiciet, nimirum qui ad gloriam uultus Iesu contemplandam admittetur, ut neutra facies se ulterius abscondat ab eo,

et geminata gratia Israel in lumine uideat lumen. Comedat ergo azimos panes cum lactucis agrestibus, quaecumque de Iesu multifarie multisque modis praedicta sunt cum simplicitate conferens euangelica et diuinorum sublimitatem eloquiorum agresti quodam humilique sapore humilitatis Christi sapidam sibi faciens et salubrem. Miro namque modo sublimitas humi9o litate condita iucundior prouenit, et palato si tamen sanum sit, dulcius sapit. Verumtamen a sapientibus et prudentibus iucunditas ista abscondita est, solis autem agrestibus id est paruulis reuelata. Denique quia agrestem hunc Israel hactenus ignorauit saporem sublimitatem tantum Dei sequens humilitatem8A

57 C£. Deut. 28, 66. $518: 85 Ex. 12, 8.

67 C£. Hebr. 4, 16. 86 Cf. Hebr. 1, 1.

XXXII, 75 acetbitatum] acetbitum 7s a.c.

V8 Cf. Lc. 24; 27. 79 Cf. 1 Cot. 91 C£. Mt. 11, 25.

82vb

SERMO XXXII, 2-4

253

95 que fastidiens, ideo ut ait apostolus quod quaerebat Israel, non est consecutus, et quod non quaesiuit certe nec apprehendit. . 9. Ceterum in die illa incarnatam Dei sapientiam sanis fau-

cibus sapiens, altitudinem de humilitate et humilitatem con-

diet de sublimitate, quod infirmum est Dei cum uirtute iucunde

100 percipiens, et quod stultum est Dei cum sapientia delectabiliter sapiens. Cui iam assuetus iucunditati caput non solum cum pedibus |comedet sed etiam cum intestinis, quatenus aeternam Domini Iesu maiestatem nequaquam dignantissima solum

857»

humilitate sed etiam dulcissima condiat pietate. Scrutabitur 105 ergo illa profunda uiscerum Iesu, et adipe illo pinguissimo, qui sacrosancta illa operit uitalia, impinguabit uiscera sua. Porro caritas auida nimis et famelica non facile se poterit in illa mensa moderari et modestiae frenis cohiberi, eo nimirum quod sero conuersi famem, ut scriptum est, patientur ut canes. Come110 det ergo Israel tantoque esuriet amplius, ut quasi agni uox in illa die haec sit ad illos : Qui edunt me adhuc esurient. Quamquam non commesturos dicat Moyses sed uoraturos, significans nimirum famem Israel istam prorsus insatiabilem, nec spem aliquam satietatis illuscescere, priusquam appareat gloria 115 Domini Iesu.

4. Porro in hac religione Phase duo praecipue sunt, quae districtius inhibentur : ne crudum quid uel coctum aqua comedatur. Crudum namque agnum comedit, qui absque caritatis igne frigidus iacet et pio Christi uocabulo in uacuum gloriatur. 120 Sed et aqua coctum insumit, qui concupiscentiis carnalibus fidei pietatem immergit. Si quis diuino et fraterno amore uacuus contentioni deseruit et aemulationi, aut agnum uere non comedit aut crudum comedit, malitiae suae utique sanguine cruentatum. Quisquis uero a carnalium desideriorum 12; nondum emersit aquis, inaniter sibi de fidei pietate aut religionis sanctitate blanditur. Sed longe utrumque hoc malum a filiis Israel in die illa, quia, ut ait Isaias, in ueritate reliquiae Israel conuertentur. Sane iuxta | enormitatem sceleris mensura eis dabitur lacrimarum, et huic quoque mensurae modus 130 respondebit amoris. Tanta nempe illius erit ueritas conuersionis tantaque conuersionis puritas, ut omni ecclesiae fidelium et miraculo sint et exemplo. Itaque non relinquent de agno quidquam usque mane, ut iuxta miseriam tepiditatis nostrae glorientur in crastinum et negligant hodiernum. Poenitentiae 95 Rom. 11, 7.

99 1 Cot. 1, 25.

Ct Iss fO, ZI.

134 poenitentiae] poenitetiae 7s

109 Ps. 85, 7.

111 Eccli. 24, 29.

127

83"?

254 bz]

140

SERMO

XXXII, 4-5

quippe sera sunt et incerta remedia et ob spem poenitendi poenitenda committere nimiae utique temeritatis est. Noli, si sapis, pendere de crastino, quodcumque potest manus tua facere instanter et continuo fac, ut non remaneat de agni carnibus quidquam usque in mane. Verumtamen si quid humanitus surreptum fuerit ut residui quippiam sit, et hoc ipsum cum poenitentiae gemitu caritatis ignis absumat.

5. Prosequitur autem Moyses ad illum loquens coetum filiorum Israel, quos felix illa inuenerit dies : Sto autem comedetis illum. Renes uestros accingetis, calceamenta habebitis in pedibus, 14 5 tenentes baculos iù manibus, et comedetis festinanter. Accingetur quippe domus Israel in die illa lumbari illo nouo, quo accinctus est flos de radice Iesse. Erit, inquit, ?ustitia cingulum lumborum eius et fides cinctorium renum etus. Cingulum nempe illud uetus iustitiae legis iam pridem computruit ac dissolutum 75 o est, quippe non tam mortificans concupiscentiam quam uegetans et, ut ait apostolus, supra modum accendens. Sed iustitiae fidei fidele utique et indissolubile cinctorium, quod et renes castitate praecingit et cordis consecrat puritatem. Hoc | ergo cinctorio tota domus Israel tunc pariter accingetur soli gratiae 15 5 Domini saluatoris innitens, quae sola est solida et perfecta iustitia. Abiecto etiam calceamento ueteri, terra quippe in qua stabat terra sancta est, ad uidendam rem nouam cum Moyse discalceatus accedet, et ex tunc iam calceamenta noua in praeparationem euangelii pacis accipiet. Siquidem apostolicae per160

fectionis et caritatis aemulationem

induet in die illa, et cir-

cuibit sicut scriptum est ciuitatem, longiturnae uidelicet caecitatis iacturam multorum illuminatione compensans. Hinc est illud apostoli : St amissio eorum reconciliatio est mundi, quanto magis plenitudo eorum ? Porro nec inermes ad 16 hunc laborem accingentur sed baculos tenebunt in manibus cum Dominus dabit uerbum euangelizantibus uirtute multa, ad reuincendam omnem impietatem, ad iniquitatem omnem conterendam, et iniquitatem propulsandam. Et hi quidem baculi in manibus erunt pro eo quod sermo ueritatis uitae 17 o exemplo et uirtutum operatione firmabitur. Euangelizabunt ergo et comedent festinanter, quia quos ab impietate conuerA

terint, in uentrem suum, hoc est in corpus ecclesiae, cum uehe-

menti spiritus alacritate traicient.

143 Ex. 12, I1. 147 Cf. Is. 11, 1. CEES NS: 158 Cf. Eph. 6, 15. 12. 166 Ps. 67, 12.

144 habebitis] habetis zzs

[SEES 151 Cf. Rom. 7, 13. 156 160 Cf. Cant. 5, 2. 163 Rom. II, 15,

8 2v

|. SERMO XXXII, 6-7

255

6. Quibus sane omnibus recte in fine subnectitur : Est enim 175 Phase, id. est transitus Domini. Haec est quippe uerissima religio Phase, primum induere caritatem quod est agni carnalibus uesci, deinde et alios ipsi Christo prout desuper datum fuerit incorporare. Bonus iste et uere salutaris transitus saluatoris,

cum remedia hinc inde proueniunt et medela diffunditur, cum 180 salus communicatur. Denique agno uescituris religiosa conditio et plena cari-|tatis imponitur, ut si minor fuerit numerus ad esum agni, uicinum domui suae iunctum assumant iuxta numerum animarum ad hoc sufficientem. Cuius piae conditionis caritatem secuti apostoli, cum liquido aduertenter ad incarnati 185 Verbi gratiam seu gloriam percipiendam Israel minus posse

85vb

sufficere, etiamsi ad eam totus conflueret, multo autem minus

cum eidem gratiae ingratus se ipsius communione priuaret, piam iustamque transmigrationem fecerunt ad gentes. Quae quidem domus ante diem illum remotissima erat sed in lapide 19o angulari non uicina solum sed et contigua, immo et eadem cum illa facta est. Celebratum est igitur in illa die grande et sollemne Phase, cum de Israel Dominus transiret ad gentes, et in hac nihilominus die optabili magnum uere erit et celeberrimum Phase, cum a gentibus denuo transibit ad Israel et ab 195 ipso itidem Israel salus in omnia passim erit disseminanda. 7. Ne quis autem de tot pulchritudine gratiarum et tantarum consummatione uirtutum aliquem solito suspicetur increscere inanis iactantiae aut superbiae maculam, quae maxima quoque uirtutum culmina subruere consueuit, de fine 200 eiusdem Phase in ipso fine subicitur : Os non commainuetis ex eo. Os quippe agni uescendo comminuerent, si in perceptae gratiae consolatione insipientius exultarent. Os agni comminuit, qui misericordiam

Dei acceptans iudicem

obliuiscitur,

seueritatem non expauescit. Carnes comedit et os comminuit 205 qui gratiam gustans ob eam et per eam, quod in se est, Dei seueritatem imminuit. Verum damno id magnoque periculo uitae suae |ne forte os confractum et incauta temeritate glutitum gutturi se comedentis infigat, nec sit deinde qui extrahat. Ergo ut nihil desit magnae illius celebritati Phase, misericor210 dia et iudicium unanimi uoce omnium cantabitur tibi, Domine,

misericordiaque et ueritas iuncto foedere praecedent faciem tuam, quatenus beatus ille populus sciens iubilationem in illa et ab illa sua iubilatione non cadat, non titubet, non impinguat. Cuius laetitiae nobis quoque gratiam in ueritate sua et 21; ueritatem donet in gratia sua agnus Dei immaculatus, sponsus ecclesiae, Iesus Christus Dominus noster, qui cum Deo Patre

174 Ex. 12, 12.

211 Cf. Ps. 88, 15.

181 Cf. Ex. 12, 4.

212 Cf. Ps. 88, 16.

200 Io. 19, 36.

Cf. Ex. 12, 46.

8412

à

250

SERMO XXXII, 7-XXXIII, 2

et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus saeculorum.

Amen.

per omnia

saecula

EXPLICIT SERMO XXXII.

SERMO XXXIII Incipit XXXIII. De sancta fecunditate sanctaque uoluptate, quae per femur sponsi' intelliguntur; et quomodo ad femoris sui protectionem gladio flammeo sponsus accingitur.

I. Crura illius columnae marmoreae quae jundatae sunt super 5 bases aureas. Haec sponsa. Dauid autem quid ? Habet enim et ipse epithalamium suum, in quo saltat totis utique uiribus coram arca Domini, et specioso forma prae filiis hominum, de corde bono uerbum eructans bonum psalterio iucundo cum cithara, gaudium cumulat nuptiale. Ait ergo in istiusmodi 1o laudem suae iubilationis organum moderans : Accingere gladio tuo super femur tuum, potentissime. 2. Si qua sane inter femur et crus differentia est, latinae linguae peritioribus eam relinquo assignandam. Mea enim non refert, qui scripturam sacram utrisque audio | nominibus in15 differenter uti. Conferamus utique utriusque epithalamii laudes, si forte ipsa nobis collatio, eodem caritatis spiritu duce,

mysterium utriusque sermonis aperiat. Et mihi quidem, qui caro sum, spiritus in carnalibus et carnalium affectuum uerbis dignanter loquitur, blande ac leniter sanans affectum meum, 20 ut me induat suum. Amplector dignationem, prudentiam admiror, pietati gratias ago, quae coelos suos olim inclinauit, cum Verbum caro factum est, quoniam et ego caro sum quatenus propinquanti mihi apropinquarem et ego ; scandere ad eum uolenti, qui in coelis habitat, scalam talium sermonum erexit,

25 per quam ad eum possim paulatim et gradatim quoquomodo conari. Sed nec sic ad eum securus ascendo, nisi Dominus Iesus

scalae eidem desuper innitatur tenensque eam ne uacillet, loquatur ad cor serui sui et aliquem angelorum suorum ascendentium per eam ac descendentium ad me praemittat, qui per 30 ipsam me deducat in manibus suis prout uiderit posse me.

XXXIII, 4 Cant. 5, 15. 6 C£. 2 Reg. 6, 16. 7 Ps. 44, 5-2. 80, 5. 10 Ps. 44, 4. 17 C£. Gen. 6, 5. 31 Cf. BS 175 10:

8 Cf. Ps. 22 Io. t, 14.

24 Cf. Ps. 2, 4. 24/29 Cf. Regula S. Benedicti, cap. 7, 6 : ed. HANSLIK, p. 40. 28 Cf. Ruth 2, 15. Cf. Gen. 28, 10-15.

841b

SERMO XXXIII, 3-4

257

3. Itaque ut carnalis amoris parabolam caste cauteque sequamur, per femur in quo carnalis illecebrae seminarium est, simul et propago fecunditatis humanae, sacrosanctae uoluptatis arcanum et castissimae fructum generationis intellige. 35 Enimuero neutrum eorum decere credendum est coelesti huic immaculatoque connubio, ut uel minus iucundum sit uel non fecundum satis. Et quo siue per quam uiam torrens totius sanctae uoluptatis excurret, si non in istum se |deriuauerit ac dilatauerit thalamum ? Immo

8472

ubi est, si hic non est ? Certe

4» quantum exaltantur coeli a terra, immo et quantum differt lux a tenebris, tantum et uoluptas, quae de coelis est ab ea, quae de carne est et caro est, et fructus lucis a gaudiis tenebrarum. Vae carni et sanguini, qui suauitatis huius, quia gustum non meruerunt, propterea nec esuriem sciunt ; et deorsum in ima

45 et caenosa defluentes a uera et summa dulcedine eatenus obstupuerunt, ut dicant in cordibus suis et reputent in sensibus suis dulce amarum et amarum dulce. At uero felix et uere mulierum felicissima illa, quae huic castae uoluptati omnes suos uendicauit affectus, ab omni alia suauitate desipere con5o tendens propter Iesum, et nihil scire uolens praeter Iesum. In quo sane quoniam inhabitare nouit omnem dulcedinem, immo quia certissime uariis experta est modis, quoniam ipse est totius dulcedinis fons, surgit et perambulat terram lacte et melle manantem, quae ipse est. Perambulat autem in longitudine 55 et latitudine sua, quantum ei coelitus datur. Alius ei de sponso suo deliciarum gustus in osculis, alius in unguentorum fragrantia gaudendi modus, alia in amplexandi iucunditate suauitas, alia in alloquiorum et colloquiorum societate laetitia, alia in decoris contemplatione gratia est. Aliter ei sponsus sapit cum 6o praesente fruitur ipso, aliter cum suspirat absentem. Aliter cum beneuolentissima ab eo caritate laudatur, atque aliter cum dilectum suum ipsa uere mirabilem iureque laudabilem | stupet, miratur et laudat. Et quis omnes enumeret uel discernere queat iubilationum modos, uoluptatum uarietates, deli65 ciarum excessus ? Plane nec illa quae meruit experiri. Ad cumulum proinde uoluptatis proles de uoluptate tam generosa quam et numerosa procedit. 4. Numquam Iesus steriliter adest. Quocumque aduenerit, dummodo adsit in gratia et non in furore suo, dat utique benig7o nitatem, ut terra nostra det fructum suum. Numquam uerbum

40 Is. 55, 9. [Eccli 2113: 42 Cf. Eph. 5, 9. 47 Cf. Is. 5, 20. 50 Cf. Bernardus Clarau., In Cantica 15, 6 : PL 185, 847 A ; ed. LECLERCQ, I, p. 86, 17 sq. ; Id. In Cantica 45, 3 : PL 183, 1000 D ; ed. LECLERCQ, II, p. 51, 17 sq. 53 Deut. O25 59 Cf. Gilbertus de Hoylandia, In Cantica I, 6 : PL 184, 2x A. Ps. 845 13.

70

847?

à

258

SERMO XXXIII, 4-6

Dei reuertitur uacuum, sed prosperatur in his ad quae missum est, et fructum

facit copiosum

et certe inenarrabilem.

Nam

generationem Verbi quis enarrabit ? Nemo sane, uel illam qua a Patre ante saecula genitus est ; nemo uel illam qua a matre 75 natus est in fine saeculorum. Sed nec huius generationis uel modum uel fructum quis explicare ualebit, quo potentissima dignatione sua filios gratiae et in ipsis filiis gratiae dona generat gratiarum. 5. Aduertere iam potest mecum caritas uestra, cur super hoc 8o femur tantae uoluptatis tantaeque fecunditatis gladio suo debeat sponsus accingi. Nimirum quia illud tantarum deliciarum uirtutumque sacrarium est, uiriliter protegi debet, studiose seruari, diligenter abscondi. Gloria namque Dei est celare uerbum,

et iuxta uerbum Isaiae: Super omnem gloriam protectio. Pro8; tegitur ergo sacratissimum femur Iesu, ac tegitur a gratiae inimicis, seruatur ac reseruatur amicis, absconditur et recon-

ditur paruulis. Hostes Iesu in gladio spiritus, quod. est uerbum Dei, longius propulsantur ne accedant ; amici autem intus conseruantur ne auelli sustineant ; pusilli in uestibulo patienter 9o expectant. |Accingitur, inquam, gladio suo super femur suum potentissimus, idemque speciosissimus, quia omnem animam suspirantem Iesum et castissimi femoris sacrosanctas amplectentem delicias, gladio ancipiti caritatis suae primum quidem transuerberat, ut carnalibus moriens illecebris sic demum pos95 sit apprehendere ac tenere quod optat. Fixa quippe est super hac spirituali iucunditate sententia : Non widebit me homo et utuet. Itemque : Non permanebit spiritus meus in hominibus his, quia caro sunt.

6. Accingere ergo gladio tuo super femur tuum castum, sanc1oo tum et concupiscibile, o speciose, o potentissime, o summe desi-

derabilis ; et percute in gladio tuo femur tuum pudendum et ulcerosum ; et fac, Domine

Deus, emarcescere omnes

neruos

femoris mei, quatenus consopitis et mortificatis ex te concupiscentiis meis, non repellar ab accessu sacratissimi femoris tui. 10; Áccingere, inquam, gladio tuo illo flammeo, quem posuisti olim in manu cherubin ad custodiendam uiam ligni uitae, et nunc factus est in manu tua ad custodiendam nihilominus uiam sacri femoris tui, quod est nunc lignum uitae omnibus TIS SS T 73 Is. 53, 8. 83 Prou. 25, 2. 84 Is. 4, 5. 87 Eph. 6, 17. 90 Cf. Ps. 44, 4. 96 Ex. 33, 20. 97 Gen. 6, 3 (hominibus ... sunt] in homine in aeternum, quia cato est T//g.). 99 Ps. 44, 4. 102 Cf. Gen. 32, 25. 106 Gen. 3, 24.

XXXIII, 80 debet] debea zz:

yd

SERMO XXXIII, 6-7

259

qui apprehenderint illud. Et cherubin quidem hoc gladio hacte110 nus usi sunt, gladio ancipiti igneae caritatis tuae, ad custodiendam sibi arctius uiam uitae, quam apostata angelus et homo praeuaricator male seruendo perdiderant. De quorum sane negligentia diligentiores effecti, ab hinc steterunt immobiles super custodiam suam ; et ex tunc flammeus gladius a 115 manibus eorum non cecidit, quo cor suum iugiter in Dei amorem accendunt, quod inaestimabili gratia causam eorum discreuerit a gente non sancta.

| Verum hic, ut diximus, gladius

85rb

in manibus eorum erat, et potenter quidem eo in semetipsos usi sunt, sed ad corda hominum penetranda usque ad domini120 Cae diem passionis raro nimis ab ipsis productus est. Tu autem ill accingere, o potentissime, qui non sine causa gladium portas, et educ eum de uagina sua irreuocabilem ad faciendam

wuindiciam in nationibus, increpationes in populis, ad accendenda

ad uulnerandas

corda,

animas.

Vere flammeus,

uere

12; flammescens et fulgurans gladius tuus iste, a sanctuario Dei incipiens, a sancto sanctorum temetipso, Domine Deus. Neque enim uel tibi ab ipso pepercisti, sed temetipsum illo transuerberans propter nimiam caritatem tuam qua dilexisti nos, tradidisti in mortem animam tuam. Vere potentissimus gladius et :159in manu factus potentissimi, qui nec Vnigenito Dei parcit, pertingens usque ad diuisionem animae et spiritus eius, diuinaeque pietatis uiscera toti patefaciens mundo, atque in omnem terram effundens.

7. Cui post haec mirum uideatur, si iam inebriatus in coelo, 155 et illo Vnigeniti sanguine gladius tuam ipsius animam pertranseat, o pia mater Iesu, et sic iam ab illis coelestibus descendens

finibus uadat ad dexteram et ad sinistram, quocumque faciei suae est appetitus, non parcens usquequaque nec miserans ? Quis enim post tantam gladii huius uirtutem tantamque de 140 Dei Vnigenito uictoriam non ultro uulnerandus occurrat, et ad uulnus tantae pietatis non spontaneus ac deuotus offerat animam suam ? Mihi, obsecro, non parcas, Domine Deus meus,

non sileas neque mitescas, sed moriatur anima mea morte tustorum, morte dilectorum tuorum et diligentium te. Est ergo, | 14; Domine, gladius tuus iste super custodiam femoris tui, quatenus nemo, nisi transuerberante eo penitusque incensus et concrematus ab illo, ad fontem castissimae tuae uoluptatis accedat. In ipso nempe os illud secretissimum occultatum est 117 Ps. 42, 1. CH ISIS L12.

122 Ps. 149, 7. 125 Cf. Ez. 9, 6. 128 Cf. Eph. 2, 4. 129 131 Hebr. 4, 12. 134 Cf. Is. 24, 5. 135 Cf. Lc. 2, 34.

137 C£. Ez. 21, 16.

143 Num. 23, 10.

113 diligentiores] diligentortes 7s

mescens] flammascens 72s a.c.

118 eorum] illorum ża ms p.c.

125 flam-

8sva

260

SERMO XXXIII, 7-8

quod fecit Pater in occulto, ut nemo

150

155

160

170

alienus communicet ei,

neque sapientium aut prudentium quisquam nouerit illud. Os quidem illud robustum nimis, exteriori adipe pingue et interiori medulla saginatur. In hoc denique femore Filii sui regium posuit characterem Pater, et scripturam scripsit nouam : Rex regum et Dominus dominantium. Omnes sane qui de illo femore oriuntur, quique illa uoluptate potantur, reges sunt, regis huius filii, huius dominantis heredes. Sed quis generationis huius nouitatem enarret, cum uulnerante cor tuum gladio caritatis tuae de femore fecundae uoluptatis et uoluptuosae fecunditatis tuae ecclesia tua tot regum mater futura generata est, et in utero tude compassionis ex ossibus tuis et ex tua carne formata, et ex latere foederis coniugalis atque amoris socialis egressa ? Noua certe et stupenda satis generatio haec, eoque magis quo in mortuo te a te utique et de te facta est. Hinc namque eadem sponsa tua et uiuens et mater est omnium uiuentium, quia, ut uiueret ipsa, tu mortuus es. Habet itaque eadem filia et coniux tua ingentes nimis ac uehementer immensas ad amandum te Patrem et sponsum suum amoris causas, ut gladius caritatis tuae, quo accinctus es super femur tuum, hinc uel maxime penetret et pertranseat cor illius, quod pro ipsa generanda et formanda pertransiuit primum usque ad mortem animam tuam. Cuius sacramenti sponsa, quae hic loquitur conscia | et interpres, eo nimirum amplius diligit, quo illud intelligit plenius, et frequentius meminit, et ruminat suauius. Eiusmodi denique gladium habet et ipsa super femur

175 suum, ambiens die noctuque sui lectulum Salomonis, hoc est animam suam, configens utique eius amore omnes carnes suas,

18o

quo in ipsa uelut in lectulo suo dignanter uelit ipse et digne possit cum ipsa quiescere. Cogitat atque recogitat originis suae causas suaeque principium formationis, quanta haec caritatis Dei uirtus, quanta eiusdem caritatis uoluptas, et quantus postremo est fructus. Denique ad illam domum non manufactam in coelis leuans oculos suos, ubi ipsius quidem frequens uel potius iugis conuersatio est, beatificat eam omnesque habitantes in ea pro eo, quod istis columnis innititur. 8. Crura illius, inquit, columnae marmoreae,

quae fundatae

sunt super bases aureas. Nec dictu facile est, utra columnarum istarum pretiosior aut speciosior, robustiorue sit siue sublimior. Sapiens quippe de architectis sapientia Dei, quae aedifica154 Apoc. r9, 16. 164 Cf. Gen. 5, 20. 1v5 Cf. Cant. 5, 7. 176 Cf. Ps. 118, 120. 181 Cf. 2 Cor. 5, I. 183 Cf. Phil. 5, 20. 185 Cant. 5, 15. 188 Prou. 9, 1.

154 Dominus] Dominus et zz:

157 uulnerante] uulnetate 7s a.c.

8svb

SERMO 190

XXXIII, 8

261

wit sibi domum istam, tam subtili artificio tamque legitima aequitate eas commensurauit et collineauit sibi, ut in nullo prorsus claudicet norma parilitatis earum. Conformes sibi sunt et coaequales, et in omnia saecula erunt fecunditas sanctitatis ilius et beatae uoluptatis ubertas. Vere beati qui habitant in domo tua, Domine Iesu, cuius sic confirmasti columnas, ut rui-

195

200

nam deinceps sicut ab initio formidare non ualeat. Ab initio quippe quia istis non erat fulta columnis, uentus turbinis uenit ab aquilone et concutiens angu-|los eius fecit ruinam ipsis magnam. Propterea et in manu sapientissimi Salomonis, qui tues, posuit Deus Pater negotium reaedificationis et opus fabricae huius, quatenus in fortioribus columnis et basibus solidioribus extruatur a te; et sic sicut scriptum est : Magna erit gloria domus istius nouissimae plusquam primae, dicit Dominus

g6ra

exercituum. Descendisti ergo, Domine mi Salomon fili Dauid, 20

A

et dedisti cor tuum in iniuncti operis fabricam, uotum uouens Deo Iacob non daturum te requiem temporibus tuis, nec ascensurum in lectum strati tui, in sinum uidelicet Patris ubi eras prius, donec inuenires locum Domino, tabernaculum Deo Iacob.

Itaque in multitudine sanctitatis tuae et in dulcedine caritatis tuae, qua dilexisti sponsam tuam, formans eam formosam210 que faciens per uirtutem et caritatem mortis tuae, excidisti tibi de temetipso et in temetipso columnas domus tuae. Et es usque hodie uiriliter insistens et prudenter inuigilans operi tuo, nec erit apud nos temporibus nostris requies, sed neque in coelestibus plena pax perfectaque laetitia, donec lapis nouissi215 mus eidem necessarius operi imponatur. Sed et tibi, Domine mi, tunc sollemne sanctum et delicatum sabbatum erit, cum

220

225

consummata domo tua omnique ornatu ipsius requiesces ab omni opere tuo. Eritque ab illa die quam felix tam et secura inhabitatio domus tuae tam felicibus his et immobilibus innixae columnis, maxime cum et columnae ipsae fundatae sunt super bases aureas geminae humilitatis tuae. Totius quippe operis huius immensi solidissimum fundamentum est inclinatio maiestatis tuae ad nos de coelo in carne descen-|dentis et eiusdem exinanitio gloriae tuae in crucem pro nobis ascendentis. Quas geminas utique bases bene sponsa aureas dixit, pro eo quod de caritate totam habeant suae materiam substantiae, et amantium

oculis in illa serena Ierusalem et in filia Sion,

quae apud nos est, diuinae lucem caritatis irradient. His ergo basibus tota coelestis aedificii machina incumbit ; et propterea 230 nullis futura est obnoxia casibus in sempiternum, ut securi in ea dormiant seque inuicem in omni uoluptate fruantur sponsus 204/ 201 Agg. 2, 10. CR MU P 2T197 Cf. Iob 1, 19. 193 Ps. 85, 5. 220 Cant. 218 Cf. Gen. 2, 1-5. 216 Cf. Is. 58, 13. 207 Cf. Ps. 131, 2-5. 5,15.

es

XVII

861b

262

SERMO XXXIII, 8-XXXIIII, 2

et sponsa, resonetque de domo illa aeterna laudatio super his omnis benedicentium et glorificantium Patrem sponsi eumdemque sponsum Filium eius et Spiritum Sanctum, qui est

235 unus benedictus Deus et benedicendus in omnia saecula saeculorum. Amen. ExPLICIT SERMO XXXIII.

*

SERMO XXXIIII

INciPIT XXXIIII. De specie Iesu, quae a sponsa comparatur angelicae speciei; et de ipsa specie angelica, quae est iustitia et pax et gaudium in Spiritu Sancto ; et de ipsius speciei incorruptione.

I. Species eius ut Libani, electus ut cedri. Enauigato iam ; propemodum, aspirante feliciter spiritu sponsi sui, mari hoc praeconiorum dilecti, breui quidem sed alto nimis, sponsa funem soluere parans, breuissimo isto artificiosoque compendio uniuersa illa conuoluit et complicat, dicens : Sfectes eius ut Libani, electus ut cedri. Ac si adolescentulis dicat : Vsquequo 10 tam longo prosequor ambitu quod neque exsequi ego, neque uos potestis consequi ? Omni laude maior omnique superior est intellectu, quem digne laudare meorum quidem summa uotorum est, sed deficio prorsus et perficere non inuenio. Effugit quippe conatus meos, et euadens in al- |titudinem suam 15 illis potius laudandum et glorificandum se praebuit, qui cum ipso in coelestibus sunt. 2. Gloria igitur illi est in excelsis, gloriosa utique et excellens, ubi et amor feruet et intellectus uiget, ubi non languet affectio, non dormitat memoria, ubi nulla sollicitudo auocat, 2o nulla reuocat molestia, nullus turbat metus, nulla spes illicit,

sed omnia prorsus in omnibus in laudem conspirant atque coniubilant Vnigeniti Dei. Ibi dies diei eructat uerbum, quod uobis ego, o adolescentulae, eructare utrumque desidero, sed res su-

pra me et ultra uos est. Ceterum in die illa uirtutis quae in 25 excelsis est, in qua quicumque est et filius diei et dies est, dies plane diei eructat uerbum, clamantes alter ad alterum : In principio erat Verbum, et Verbum caro factum est. Ibi speciem dilecti mei oculo ad oculum feliciter contemplari, et digito ad oculum

XXXIIII, 4 Cant. 5, 15. 8 Cant. 5, 15. 28 Cf. t Thess: 555: 263 Ps310:.3-

10 6f o man TA

co TA:

22 Ps. 18, 5.

86va

SERMO XXXIIII, 2-3

263

palam ostendere est. Ibi ergo speciei eius iucunda est decoraque 3o laudatio, ubi in ipsam ab uniuersis intenditur, eique assimilari pia omnium et unanimi caritate contenditur. Ibi denique species dilecti mei in omnem illam regionem lucis se diffundens copioseque effundens, sicut omnem oculum uiolenter in se rapit, sic omnem faciem in suae claritatis potenter transformat 35 imaginem. Ibi ergo species eius ut Libani est, nimirum cum coelestis illa plantatio sanctorum spirituum qui cum ipso sunt uere Libanus sit. Vere enim Libanus est tanta cedrorum multitudine et sublimitate condensus, de quibus idem sponsus meus, uerus 40

uidelicet Salomon,

inquam, 45

50

55

domum

suam

aedificat, de qua et

scriptum est : Domus quam aedificare cupio magna est. Ab hoc denique Libano ad nos uenit, sicut in propheta legitur : Deus a Libano | uenit et sanctus de monte umbroso et condenso. Inde, ad homines

uenit, minoratus

ab angelis, ad hunc

quoque Libanum recursus illius et in medio ipsius conuersatio eius est. Ibi habitat, ibi cubat in meridie, ibi inter lilia pascitur. Ibi pulcherrimae ac beatissimae mulierum, sponsae suae, quae in coelis est et quae sponso suo ipso ad omne beneplacitum suum absque ullius interpolatione momenti feliciter ac desiderabiliter fruitur, dicere est : Ego dilecto meo, et dilectus meus mihi qui pascitur inter lilia. Enimuero licet etiam illa, quae peregrinatur in solitudine hac, huius sibi uocem carminis in suis interdum assumat excessibus, hoc ipsa uix hora dimidia facit, quod illa omni hora facere non quiescit. Ibi postremo aeternaliter uiuunt, et cum summo impetu fluunt aquae uiuae, quae in hac longinqua nostrarum conuallium loca sponso deriuante descendunt. Ibi, inquam, puteus est satietatis ipsarum, ibi diluuium inundationis earum, quod Dominus illic inhabitare facit, ut sedeat ipse rex in aeternum.

3. Si qua igitur speciei Iesu portio nostris hic irradiat men6o

tibus, de Libani illius plenitudine uenit, quoniam ex illa Sion,

quae sursum est mater nostra, omnis spectes decoris etus. Quod et si mortalium nunc oculos lateat, ambulantium nimirum in tenebris et in regione umbrae mortis, sed cum de coelo denuo uenerit beatis illis angelorum stipatus agminibus, tunc quidem erit palam oculis omnium, quia ex S?on species decoris

eius, pro eo quod Deus manifeste ueniet. Sane in his nostris

longe quidem ab illa Sion finibus olim peregrinans, speciem habuit ipsis quoque admirabilem atque concupiscibilem angelis

41 Hab. 5, 5, iuxta textum 40 2 Pat. 2, 5. 35 Cant. 5, 15. 29 Ps. 146, 1. 45 Cf. Cant. rz, 6. 43 Cf. Ps. 8, 6. tractus officii Fer. VI in Parasceue. D* C£. Ps. 28, 10. 52 Cf. Apoc. 8, 1. 49 Cant. 6, 2. Cf. Cant. 2, 16. 65 Ps. 49, 2, 3. 63 Is. 9, 2. Ps574103261 Cf. Gal. 4, 26.

86v»

264

SERMO XXXIIII, 3-5

speciosus nimirum forma etiam tunc prae filiis ho-[minum, 87° 7o certe et prae omni decore angelorum, sed nubes tunc ef caligo in circuitu speciei illius. Vnde et illi, quos nubes eadem inuoluit, dicebant : Videmus eum, et non erat ei species neque decor. De humilitatis quippe nimietate, quae est plurima portio speciei Iesu, scandalum passus est sapientiae carnis infirmior 7; oculus, et in qua debuit sanari, caecitatem incurrit. 4. Verum inter speciosas illas et electas cedros Libani, iam ab ipsa conceptione Iesu, laus et admiratio, gloria et exultatio facta est speciei huius atque decoris, pro eo sane quod nubes ila et caligo nullam angelicis oculis obduxit caliginem ; sed 8o potius de nube illa leui ac lucida serenior eis lux diuinitatis infulsit, et fortior de ipsa ad eos uox Patris intonuit : Htc est filius meus dilectus, in quo mihi complacui. Ab illa quippe die erexere sibi scalam sublimitatis et fortitudinis magnae, qua ascenderent et descenderent super filium hominis, nec est eis 85 requies, has uias uitae omni hora perambulantibus. Vbi cum sint tot ascendentium et descendentium millia, in tanta oc-

cursuum frequentia et concursuum mirum in modum non se comprimunt neque coangustant, sed mira beneuolentia reuerentiaque immensa honore se inuicem praeuenire contendunt, go et officiosis salutationibus non sicut per uiam hanc sed sicut

per uiam uitae, certatim sibi morem gerunt. Haec est quippe species Libani, quoniam sicut ait apostolus : Regnum Dei est iustitia el pax et gaudium in Spiritu Sancto. Haec altitudo cedrorum Libani, haec rectitudo, haec odoris suauitas.

9;

5. Haec nempe sublimis angelorum iustitia Deum sublimiter contemplari, seque in eum totis extendere uiribus. | Proinde 877» haec illorum pax, ut se in alterutrum beneuolentissima in Domino dilectione fruantur, in qua utique pace nihil tortum et a rectitudinis aequitate discordans aequitas illa summa reliquit, roo Sicut scriptum est : Potestas et terror apud illum est, qui facit concordiam in sublimibus suis. Gaudium porro in Spiritu Sancto, fructus utique earum, quas supra diximus, iustitiae et pacis

lignorum eorumdem fragrantia est, odor in Deum et in inuicem suauissimus, quem et ab ipsis primordiis suis spirare non desi105 nunt. Haec igitur species Libani eo quidem speciosior eoque dignior est, quo et suis generosa natalibus. Suae sanctimoniae decus numquam uel ad modicum laesit, numquam uel ad mo69 Cf. Ps. 44, 5. 70 Ps. 96, 2. 72 Is. 55, 2. 55: 89 Cf. Rom. 12, ro. 92 Rom. 14, 17. 101 Cf. Gal. 5, 22. Vig).

XXXIII, 94 Libani] Libanis zz;

81 Mt. 5, 17. 84 Cf. Io. 1, 100 Iob 25, 2 (illum] eum

SERMO XXXIIII, 5-7

265

mentum temerauit. Numquam ab initio beatitudinis suae a facie Patris uel Vnigeniti sui pupilla oculi eorum declinauit, 11o saltem ad ictum oculi ; numquam fines caritatis mutuae excesserunt in alterutrum, quia finium illorum spaciosos et infinitos constituit limites, qui posuit fines illorum pacem. Sed et gaudium in Spiritu Sancto primaeua illis creditur esse suauitas, quod et de faucibus illis beatis uoces aeternas parturit iubila115 vA tionis et laudis.

6. Bene igitur sponsa speciem dilecti sui speciei comparat illi, quoniam et ista, hoc est species dilecti sui, in suorum flore natalium integra perseuerat, eo tamen in eo parte excellentior quo aliquando corruptibilis illa, haec autem ab ipso 120 initio suae germinationis incorruptibilis prodiit. Propterea et sponsus ipse a Patre suo coelesti angelus uocatur : Veniet, inquiens, ad templum suum dominator quem uos quaeritis, et angelus testamenti quem uos uultis, quoniam angelicam sane non caritatem solum et oboedientiam, sed et coelestem natiuitatem

125 atque incorruptionem de uirgine natus exhibuit. Itaque cum in filiis |hominum non reperiret sponsa, quod ad uerbi gratiam formandam speciei posset assimilare dilecti sui, speciosi nimirum forma prae filiis hominum, parabolam sibi aliunde quaesiuit, et de speciosa illa specie Libani exemplum mutuata est. 130.

7. Vere enim Libanus non incisus regio illa caritatis aeternae, sanctitatis illibatae, suauitatis incorruptae. Bene Libanus,

id est candidatio, quia sanctimoniae suae candidatum in magna illa tot angelorum ruina feliciter, nec solum sine damno, sed etiam cum sui lucro decoris custodiuit. Factus est nempe Liba15; nus ab illa die eo sane candidior, quo a uoce Domini confringentis cedros, cedrorum plurimarum, quae se in immensum leuauerant supra se, candor immutatus est, et species super carbones denigrata. Ex qua tenebrosa caligine candor Libani candidatus

emersit,

candori

lucis aeterni,

qui Christus

est,

140 fortiter ex illa die casteque adhaerens. In ipsius namque iugi contemplatione speciei species eius renouatur de die in diem, immo et continuo candidatus, infatigabili in illam concupiscentia migrans, seque in illam transformare contendens. Propriae sane mutabilitatem naturae, quam defluentium illa ce145 drorum terribiliter experta est altitudo, illae quae stare coelitus acceperunt incommutabili principio suo, qui est Vnigenitus Patris, caste deinceps sobrieque adhaerentes felicissime cohibent. Vnde et in suae lucis actorem, qui sola gratuita bonitate sua

112 Cf. Ps. 147, 14. 121 Mal. 5, 1. DON E 139 Cf. Sap. 7, 26.

130 Cf. Eccli. 24, 21.

134 Cf. Ps.

97V

266

SERMO XXXIIII, 7-10

discernit lucem a tenebris, ut cadentibus et cedentibus tenebris

150

fierent ipsi et starent lux in Domino, per continui uirtutem amoris indeclinabili deinceps intentione respiciunt. Sustolluntur itaque cedri Libani quantum praeualent et non extollun-

tur, extendere se non parcunt sed super-Jextendere cauent, diffundunt ad alterutrum ramos suos et non confundunt, conI5 5

160

densantur sed non constipantur, obumbrant uicissim non opacant.

sye

sibi, uerum se

8. Est quippe umbra etiam in illa regione lucis aeternae, cum sit ille mons umbrosus et condensus, sed est ad refrigerium mutuae in Domino dilectionis, est ad reuerentiam alternae in Christo uenerationis. Vmbrosus denique est, quia quo luci est aeternae uicinior, tanto et suae naturam conditionis suaeque ex semetipsa mutabilitatem substantiae certius quidem ac uerius, uelut sub quadam

prehendit. Est et condensus,

umbrarum

imagine,

sed condensitatem

com-

coadunata

facit turba felicium, non inordinata dissidentium multitudo.

Condensitas ista beatorum est spirituum conserta societas, caritas properans in idem et contendens in idipsum. Sic condensari singulos uniuersis et uniuersos singulis, castissime dulcissimeque frui est. 9. Bene igitur sponsa speciem Libani huius tam speciosi ad speciem formosissimam sui assumpsit dilecti, solitam tamen et in hac laudatione modestiam seruans, quoniam citra perfectum similitudo est. De sapientia quippe Dei, quae sponsus est, dicitur quoniam sole est spectostor, et luci comparata in17 5 uenitur purior. Verumtamen speciositas illa incomparabilis, licet comparationis aequalitatem prorsus euaserit, sed comparationem similitudinis ex parte non respuit. In manibus denique prophetarum libere pro beneplacito eorum uarie ac multipliciter assimilari sustinet, quanto magis in manibus 180 sponsae ? Et ipsa quidem hac uice filiabus Ierusalem ad speciem sui contemplandam dilecti lucidissimum et plenum gratiae speculum dedit. 170

18

A

IO. Ouod tamen et ipsum prae nimia sui luce non diu mortalium sustinet oculos, sed in umbra tantum | et in aenigmate furtim uel raptim se patitur indulgeri, domec aspiret dies et inclinentur umbrae. Sane cum dies illa felicissima aspirauerit omnium umbris aenigmatum procul cedentibus, speculum similitudinis non erit necessarium, specie nimirum ipsa in palam prodeunte, ut impleatur sermo sponsi quem dixit : Iam non

190 tn brouerbiis loquar uobis, sed palam de Patre annuntiabo uobis. 150 Eph. 5, 8.

174 Sap. 7, 29.

185 Cant. Pty

189 Io. 16, 25.

88ra

SERMO XXXIIII, ro-XXXV, 2

195

267

Cuius beatae annuntiationis iucunditate nos quoque in die illa manifestandae speciei suae cum sponsa sua et in sponsa laetificare dignetur sponsus ecclesiae, lesus Christus Dominus noster, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XXXIIII.

SERMO XXXV INuciPIT XXXV. De triplice specie Domini Iesu, id est de ea quam habet ex gloriosa unione Verbi Dei, et de ea quam habet ex sacra conceptione de uirgine, et de illa quam habet ex unione corporis sui sancti, quod est ecclesia. 5

IO

r5

I. Spectes eius ut Libani. Speciem Iesu qua speciosius nihil concupisci, qua concupiscibilius nihil cogitari potest, cogitare mirarique uolentibus, trinae speciei decus occurrit. Est quippe species ei formositatis; est et species pulchritudinis ; est postremo species decoris. Quarum primam in ipso sui epithalamii principio Dauid, primum praecipueque miratus, in capite posuit laudationis suae, dicens : Spectosus forma prae filiis hominum. Species sane ista specierum omnium speciosissima, qua filius uirginis a forma Dei Vnigenito Patris dignanter assumptus, mirifice nimis ab ea et ex ea glorificatus est. Vere in hac specie sua Dominus meus Iesus, eatenus speciosus et formosus, omnibus qui | ad eam uidendam admitti meruere,

apparuit, ut soli huic speciei deinceps insatiabiliter tenderetur ab omnibus qui semel uiderent eam. Es? quippe sfectostor sole, sicut de ea scriptum est, e£ super omnem stellarum dispositio20

nem mirabilis, in cuius admiratione omnis sensus deficiat, in

cuius concupiscentia omnis uidens langueat, in cuius comparatione omnis pulchritudo uilescat.

2. Non immerito in ipsam desiderant angel? prospicere, et 25

in stola hac speciositatis incomparabilis procedentem ad eos mirantur et dicunt : Quis est tiste Rex gloriae, iste formosus in stola sua ? Nec ablata est uox admirationis ista a cordibus et linguis angelorum ab ea hora, qua Rex gloriae stola gloriae XXXV,

5 Cant. 5, 15.

25 Ps. 23, 8.

11 Ps. 44, 3.

T263 T,

XXXV, 5 speciosius] speciosus 7s

18 Sap. 7, 29.

23 1 Per i 12:

ggrb

268

SERMO XXXV, 2-4

a Patre indutus et corona regni ab ipso in utero uirginis coronatus est. Ex tunc sane laudare coeperunt astra matutina et 3 o iubilare omnes filii Dei. Matutinum quippe aeterni solis exortum astra matutina diligentius obseruarunt, primosque aduentantis ingressus deuote expectationis uigiliis praeuenere, et debita uenientem exultatione susceptum laudibus angelicis uenerari, et Deo digna salutatione adorare coeperunt. Ex illa, in35

quam, die gloria in excelsis in glorificationem regis nascentis non quieuit, nec defecit de corde iubilatio, non de ore laudatio,

non ab oculo contuitus, non ab anima denique concupiscentia insatiabilis. Quid quod ipse quoque Pater luminum in hanc speciem Iesu dignánter intendit, et ab illa hora ab omni opere 4 o quod ante patrarat requiescens huic se contemplandae totum dedit, in ipsa singulariter et unice complacens sibi ?

3. Be-|nedicta tibi Domino dies haec, quae laeto te nuntio laetificauit super Filio tuo, qut factus est tibi ex semine Dauid secundum carnem, Filio nimirum speciosissimo tibique similli4 mo, eatenus sane ut qui uiderit eum uidebit et te. Ab hac die et ex hac die pereat dies natiuitatis, pereat et nox conceptionis meae, quia in hoc puer tuus natus est, et ab hoc uenit in mundum, ut species formositatis et forma speciositatis suae totius generis sui deformitatem abstergat. Ab hoc, Domine pie, te VA

5 o mirifice

operante,

natus

est tibi; te misericorditer

donante

natus est nobis, ut in aspectu speciei ipsius nos reconciliemur tibi et tu propitieris nobis. 4. Gratias tibi, Pater Sancte, quia tantum tibi ab illa die in hac specie Filii tui complaces tibi, ut propter ipsum generi 5 5 eius parcendum decreueris, mitigans omnem iram tuam, quatenus in ipso non solum tu tibi, sed nos quoque cum ipso et in ipso tibi complacere coeperimus. Denique in ipso et cum ipso Filio tuo nos quoque filios tibi et facere et nominare dignaris ; sed digniori ut dignum est magnificentia gratiaque dignan6 o tiori, Filius, qui de uirgine ex semine Dauid natus est tibi, Filius tuus est per gratiam sacrosanctae unionis, qua Vnigenito tuo unitus est in unitate personae; nos autem per gratiam adoptionis, qua a te per ipsum sumus adoptati, et ei per fidem et dilectionem uniti. Itaque caritas tua, Pater, qua misisti 6 splendorem gloriae tuae unire se homini huic filio uirginis, et induereeum stola hac formosissima in gloriam et honorem omnium fratrum suorum filiorum tuorum, uere Domine, haec caritas tua, haec dignatio, haec gratia candidatio est nouae creaturae A

29 Cf. Iob 58, 7. 39 Cf. Gen. 2,3. CESION TO: 55 Cf. Ps. 84, 4.

. 43 Rom. 1, 3. 60 Cf. Is. 9, 6.

45 Cf. Io. 14, 9. 47 62 Cf. Rom. 8, 15.

88va

SERMO XXXV, 4-5 79

269

tuae, mons sanctificationis tuae, mons in quo plantasti cedros | tuas sublimes quae tecum sunt. In hoc siquidem monte omnes

88yb

illae electae cedri tuae altas ab initio misere radices, cum uox

tonitrui concuteret et excuteret cedros Libani extollentes se supra se, nec in te sed in se et aduersum te gloriantes. Ab illa ergo die reliquiae illae cedrorum tuarum, quae saluae factae

75 sunt, in monte candidationis suae, qui tu es, immobiles stetere

8o

8 VA

90

et imputribiles, quia quod eatenus obnoxium fuerat corruptioni, miro modo in aliarum corruptela cedrorum induit incorruptelam, et in sanguine impiorum facta est candidatio beatorum. Tibi enim sincerissimo solidissimoque candori firmiter deinceps et radicitus inhaerentes perennem habent et continuam in ipso principio et fundamento suo candoris sui candidationem. Ergo et species desiderabilis, qua Dominum nostrum filium uirginis mirifice glorificasti, dans ei nomen quod est super omnem nomen, ut uere sit uereque nominetur Vnigenitus tuus, species utique ut Libani est solidans et continens, candidans et innouans in candore lucis aeternae, qui ipse est, omnes cedros plantationis tuae. Ipse quippe est mons sanctificatus tibi, mons in quo beneplacitum. est tibi habitare in eo, mons uergens ad austrum, super quem aedificas domum inhabitationis tuae et templum gloriae tuae. Ad radices denique Libani huius, in quo coelestem illam tuam plantasti Ierusalem, te miserante per aduentum Filii ad nos Iordanis nobis exortus est, aquas uiuas de sursum fluentes nobis ubertim in ablutionem nostram ministrans, siue per baptismi mysterium siue per

9 A poenitentiae sacramentum.

IOO

105

Eadem prorsus, Domine, caritas |

tua et angelum et hominem inuocat, illum seruans et istum saluans. Est igitur haec species admirabilis uereque gloriosa Domini Iesu, in quam, Domine, respiciunt semper oculi tui, species utique ut Libani quoniam omnimodis est ut species faciei tuae. Propterea namque et in ipsa tam uehementer complaces tibi, quoniam speculum sine macula est maiestatis tuae et imago bonitatis tuae, te tibi in semetipsa fideliter exprimens et plenissime repraesentans. Haec est ergo species formositatis Domini Iesu.

5. Porro species pulchritudinis eius circa priuilegia dumtaxat humanitatis illius, in quibus itidem prae filiis hominum speciosus apparuit, mirabilis et ipsa amantium oculis enitescit. Est quippe etiam pulchra nimis supra omnem, ut scriptum est, dispositionem stellarum, quia omnes nimirum sanctorum uir-

69 Cf. Ps. 77, 54. 88 Ps. 67, 17.

74 Cf. Rom. 11, 5. 89 Cf. Ez. 40, 2.

83 Phil. 2, 9.

PL 185, 880 C ; ed. LECLERCQ, I, p. 132, 28-29. 15. 29»

86 Cf. Sap. 7, 26.

95 Cf. Bernardus Clatau., In Cantica 22, 6 :

101 Sap. 7, 26.

108 Sap.

8913

270

SERMO XXXV, 5

110 tutes incomparabili sui uirtute splendoris illustrat. Sane hominis illius per se etiam cogitata innocentia, mansuetudo, humilitas, patientia, benignitas, iustitia, misericordia, caritas, uere

species est pulchritudinis infinitae, cui omne quod est in splendoribus sanctorum digne non possit comparari. Et haec mihi 115 Domini mei species, fratres dilectissimi, speculum familiare est;

120

125

130

135

14o

14;

15»

confido autem in Domino Iesu, quoniam et uobis, quotiens faciei uestrae maculas absque simulatione propriaeque acceptione personae considerare libuerit. In illa quippe innocentia singulari erubesco ego immunditias meas, in mansuetudine illa indignor ego asperitati meae, in humilitate illa destestor ego superbiam meam,-in patientia illa confundor ego super impatientia mea, | in benignitate illa malignitatis meae poenas exigo, in iustitia illa meam ego deploro iniustitiam, in misericordia illa immisericordiam propriam iuste arguo, in caritate illa siue quae ad Deum est siue quae ad proximum, utriusque in me caritatis defectum et perpendo et defleo. Sane species illa, de qua paulo ante locutus sum, quoniam diuinae, ut dixi, speculum est maiestatis, in manu Dei est iugiter, nec meae congruum sed neque accessibile paupertati. Ad hoc autem faciem meam componere, quantum ipso miserante donatur, operosa mihi nec infructuosa intentio est, quia ut liquido probaui, scio autem quoniam probasti et nos, ad reformanda deformia, et si quid formosum fuerit, plenius informandum illique pulchritudini conformandum, nil credo utilius, nil efficacius excogitare potest. Videte denique, si non in sententiam hanc, illa quae supra memoraui psalmistae uerba conueniant :Specie tua et pulchritudine tua, intende, prospere procede et regna. Sic quippe dictum est : Specie tua et pulchritudine intende, ac si diceretur : Speciem tuam et pulchritudinem tuam ostende, siue in eam fac te amantes intendere. Siquidem si in eam studiose intenderint, prospere procedes, ut de intentione speciei et pulchritudinis tuae possideas in eis regnum gloriae tuae. Vere enim prosper iste est et compendiosus processus ad regnum in speciem et pulchritudinem Iesu studiose deuoteque intendere. Iugis quippe in eam intentio, continua innouatio et perpetua quaedam candidatio est, ut de hac quoque specie competenter a sponsa dictum | sit : Species eius ut Libani. Numquam sane in eam otiose intenditur, numquam in eius speculatione non aliquae nostrae deformitatis detrahuntur exuuiae, non aliqua pulchritudinis spolia reportantur. Acce-

dite frequenter ad eam, fratres, consilium Spiritus Sancti est ; accedite, et in lumine speciei Iesu illuminamini, candidamini

et renouamini.

128 Cf. Sap. 7, 26.

137 Ps. 44, 5.

147 Cant. 5, 15.

152 Cf. Ps. 55, 6.

89rb

89v2

SERMO XXXV, 6-7

271

6. Scio et alium in his uerbis subesse intellectum, quem prae155 cedenti

sermone non tacui, ut Libanus dicatur natiuitatis Christi secundum carnem nouitas sacrosancta. Illa quippe natiuitatis nostrae candidatio est, habens ipsam speciem et pulchritudinem suam uelut gemini candoris decus. Nam et caro sine macula de uirgineo utero, ac si lapis sine manibus de

160

monte praecisus, specie noua nouum illum induit hominem ; et

anima Iesu plena et ipsa gratiae et ueritatis carni de uirgine sumptae nouae pulchritudinis honorem inuexit. Est itaque species ista Iesu ut Libani, quae de suo incorrupta principio, uelut perennis quidam candoris fons, et ipsum prorsus ab omni 165 uendicauit

170

ETS

super 180

185

190

labe peccati, nostrisque maculis emundandis, iugis

quaedam candidatio est. Tertia, quam superius memoraui, species decoris Iesu in his sane consideratur, quae circa ipsum sunt. Habet quippe gloriam in specie inaestimabilis formositatis suae, quia Vnigenitus Dei est ; habet speciem pulchritudinis infinitae, quia filius uirginis est, omniumque uirtutum amplissimum uas ; sed sibi hanc omnem speciem habet, nisi et sponsam habeat quae tam speciosam deceat, et sit speciosa secundum speciem eius. Denique, teste apostolo, mulier gloria uiri est. Alioquin si solus sibi Pater in hac Vnigeniti specie complaceret |et gloria tantum in excelsis esset Deo, formosus quidem et pulcher foret Dominus meus Iesus, sed fortasse minus decoris habens. Nunc autem de pulcherrimae copula nuptae quam dedit ei Pater, gloriam et magnum decorem imposuit eum.

7. Et prior quidem gemina illa species, quam supra dixi, tanta est ut non possit augeri ; uerum species decoris eius continuis et copiosissimis cotidie instauratur augmentis. Porro non huius laus quidem speciei Dauid in epithalamio suo uerbum bonum eructantem praeteriit. Etenim cum gloriam sponsi hinc inde exquisitam iucunde suauiterque cecinisset, demum ne speciosum forma coniugi relinqueret desolatum, adiecit laudibus suis : Astitit regina a dextris tuis in uestitu deaurato. Solitaria quippe gloria citra gloriae plenitudinem est, nec ad plenam laudem assurgit, qua squalore solitudinis aut opprobrio non caret uiduitatis. Quantalibet certe gloria sine gloriae teste marcescit, et si consortio communionis fuerit defraudata, iam gloria penes semetipsam tota residens gloriam non habebit. Vnde sane iam ab ipso creaturae suae initio Pater plenitudinem prouidens speciei Filii sui : Nom est, inquit, 159 Cf. Dan. 2, 34. 184 Cf. Ps. 44, 2.

161 Cf. Io. r, 14. 187 Ps. 44, 10.

186 coniugi] coniuge ms

1738 1 Cor. 11, 7. 194 Gen. 2, 18.

178 Ps. 20, 6.

89v

à

272

SERMO XXXV, 7

195 bonum esse hominem solum. Propter quod fecit ei adiutorium simile sibi, producens Vnigenito suo formatam de latere ipsius mulierem ad imaginem omnino et similitudinem eius, quae dormiat in sinu suo et calefaciat dominum suum regem. Nam unus quomodo calefiet ? Sed si dormierint duo, pariter fouebun200 fur mutuo. Ergo ut nihil desit decori Vnigeniti sui, ex decore sponsae huius super dies regis adiciens cotidie insistit usque modo,

| immo usque in diem nouissimum

operans, donec ad

go"

plenum compleat magnum decorem quem imponere cogitat super eum. Sane donec ille compleatur, non erit sabbatum in 205 coelo, non in terra temporibus requies. Ceterum cum consummauerit Deus hoc ópus suum, egredietur sponsus de cubili suo et sponsa de thalamo suo, ut ex Ston species decoris eius iam completa ad plenum beatis omnibus elucescat, Deo nimirum cum ipsa manifeste ad iudicium ueniente. Porro regina, quae 210 usque ad illum diem astitit sponso suo collaborans ei et pro salute supplicans filiorum suorum, ex ea iam die ab ipso feliciter audiet : Sede a dextris meis. Eritque ex illa hora ad latus sponsi sui sedens et ad latus accubans de quo nimirum et sumpta est ; eruntque duo in carne una, certe et in uoce una.

215 Enimuero sponsus sponsi et sponsae uocem assumens gloriabitur in die illa et dicet : Gaudens gaudebo in Domino, et exullabit anima mea in Deo meo, quia induit me uestimento salutis

et indumento iustitiae circumdedit me, quasi sponsum decoratum corona et quasi sponsam ornatam monilibus suis. Eritque in die

220 illa oculo ad oculum cernere, quam bene sponsa de sponso suo dixerit : Spectres eius ut Libani. Erit namque species decoris lesu in decore sponsae suae ad integrum consummata, qua Libanus non immerito uocabitur pro eo, quod a sponso suo candido ad purum candidata, cedrorum suarum recuperata

225 plenitudine, non habebit ulterius in quo extendat desiderium

uel formidet ruinam. In quo sponsae suae decore nostri quoque recordari dignetur in illa die speciosus forma Vnigenitus Patris, qui cum eodem | Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XXXV.

197 Cf. Gen. 1, 26. 203 Cf. Ps. 20, 6.

198 5 Reg. 1, 2. 206 Ioel 2, 16.

199 Eccle. 4, 11. 207 Ps. 49, 2.

201 sponsae] sponsi zs a.c.

201 Cf. Ps. 6o, 7.

212 Ps. 109, 1.

Gen. 2, 24. 216 Is. 61, 10 (uestimento] uestimentis V% ). 221 Cant. 5, I5.

214

220 Cf. Is. 52, 8.

got?

SERMO XXXVI Incırıt

XX XVI. De humilitate Iesu, et superbia Luciferi.

I. Electus

ut cedri. Quis sibi uult, rogo,

tantilla tamque

exilis laudatio, praesertim cum iamiamque laus terminanda sit ? Sane in foro rerum uenalium generis huius laudum nun5 dinatores, quo negotientur in eis, grandiosa et eximia quaeque in ipsum praeconiorum finem dicenda reseruant, quibus nouissime uehementius concutiatur auditorum animus et incunctanter in sententiam eat. Porro sponsa mundi quidem huius philosophia non callet, quia tamen sponsa Verbi est, quod 1o stultum est ei, sapientius est hominibus. Sapientiam quippe loquitur inter perfectos, et in medio sapientium huiuscemodi altius philosophatur. Pallium sane laudis quod texuit dilecto suo, in fimbriis aureis uoluit consummare, quatenus post omnem praeconiorum seriem, laudem postremo humilitatis 1; adiceret. Prudenter quidem, quia haec uirtutum omnium clausula non solum in uirtutum uiris sed etiam in ipso uirtutum Domino est. Hinc coelo est ipse, hinc terrae mirabilis, quia

cum sit primus et super coelos gloria eius, nihilominus est et nouissimus et sub omni humilium extremitate humilitas eius. 20 Huius ergo sponsa non ignara mysterii, quippe in Spiritu Dei scrutari didicit omnia quoque profunda ipsius, post speciei commendationem humilitatis laudem subnexuit, quae totius speciei suprema laus est. Ait ergo : Species eius ut Libam, electus ut cedri, quasi diceret : Et si mirabili uirtute decoris 25 electis omnibus incomparabiliter praefulgeat, in numero tamen cedrorum

| Dei electis se ceteris humiliter conformat. Digni-

tatis uelut immemor, dignatio in se totum praebet. Gloriam Speciei suae in pusillorum suorum glorificationem distrahere quodammodo et erogare non confunditur. Primatum abrogans, 3o etiam minimis membris

suis socialem se et communicabilem

indulget. Super omnia Deus benedictus in saecula, quasi cedrus plantata in Libano inter ceteras stare et ad ipsas expandere ramos suos pro gloria habet. Est ergo in oculis amantium speciemque Iesu recto intuentium lumine tanto certe pulchri35 tudo eius mirabilior, quo nouissima se humilitate deponens, quasi speciosum se obluiscitur aut mirabilem esse. 2. Bene ergo sponsa, bene omnino et laudabiliter sponsi sui magnificat fimbrias, quoniam nimirum nouit uirtutem earum XXXVI, 2 Cant. 5, 15. 2, IO. 23 Cant. 5, 15.

XXXVI, 10 ei] eius s

10 Cf. 1 Cot. 2, 6. 31 Rom. 9, 5.

18 Ps. 112, 4. 21 Cf. 1 Cot. 82 Cf. Eccli. 50, 13.

9o"*

274

SERMO XXXVI, 2-3

atque decorem. Expertam eam sensisse crediderim, quanta in 4o ipsis plagae tumentis et hiantis uulneris quamque leuis curatio sit, porro et quam repente ab aliis medicis aliisque medicamentis desperatus, sanguinis fluxus in ipsarum tactu subsistat. Nihil ergo in hac fimbriarum magnificatione penes sponsam resedit de pharisaici conspersione fermenti, sincerae humili4; tatis Christi sincera apud ipsam sunt et prorsus non fucata praeconia. Denique ad destinatum totis uiribus persequens ipsa, hoc est, ut placeat ei, cui se probauit et concupiscat rex decorem ipsius, in speculo humilitatis Christi semetipsam frequentius speculari promptum habet atque iucundum, uelut so quae audierit a spónso suo : Vade, et tu fac similiter. 3. Huius denique sacramenti cedrus illa uirtutem nesciuit, cuius eleuatum est cor in altitudine sua, et perdidit, ut scrip-|tum est, in decore suo sapientiam. Habuit quippe sapientiam multam nimis, cuius non modicam adhuc licet malo suo 5; imaginem seruat, abutens ea in perditionem suam totiusque

creaturae pro uiribus suis, factusque est ex sapientissimo callidissimus, sicut scriptum est : Serpens erat callidtor cunctis animantibus quae fecerat Dominus Deus. Numquid non prodigiosum sapientiae simulacrum de quo dictum est : Ecce sajien6 o tior es tu Daniele, et omne sacramentum

non est absconditum a

te ? Numquid nor cedrus excelsa nimis de qua dicitur : Cedri non fuerunt altiores illo in paradiso Dei, et quia aemulata sunt eum omnia ligna uoluptatis et cedri et abietes non adaequauerunt summitatem eius ? Nec mirum ; quoniam ut ait propheta : 65 Aquae mutrierunt illum, abyssus exaltauit illum, aquae utique scientiae plurimae et abyssus sapientiae infinitae. Quas sane aquas deriuauit, ut scriptum est, ad uniuersa ligna regionis ilius supernae in qua conditus est, et propterea eleuata est altitudo eius super ila. Habuit ergo cedrus altitudinem in 7 o inuestigatione illa mysteriorum Dei, habuit fortitudinem in agnitione uirtutis Dei, habuit rectitudinem in contemplatione iustitiae Dei, habuit odorem in consideratione bonitatis Dei,

habuit imputribilitatem in notitia aeternitatis Dei et in suae perpetuitate et immortalitate substantiae, habuit denique et

75 dilatationem frondium in suae ostensione et deriuatione scientiae, simulque ex his omnibus habuit decorem incomparabilem, quem cetera ligna, ut scriptum est, mirarentur et aemularen-

tur. Numquid non cedro huic apte satis competere uideretur laus illa sponsae: Sfecies eius ut Libani ?

42 Cf. Mt. 9, 20-22. 4* Cf. Ps. 44, 12. 50 Lc. 1o, 57. 53 Cf. Ez. 28, 17. 57 Gen. 5, 1. 59 Ez. 28, 3 (sacramentum] secretum YV/Ig.). 61 Ez. 51, 8. 65 Ez. 31, 4. 67 Ez. 51, 4. 7a Cf, Ez. 31, 9. 79 Cant. 5, I5.

9ovb

SERMO XXXVI, 4-5 80

275

4. Verum quod sequitur non omnino | congruit : Electus ut

917^

cedri, elatus enim supra cedros, et non electus ut cedri. Aperuit

quippe, sicut ait propheta, Libanus portas suas, et deuorauit 1gnis cedros eius. Siquidem in his omnibus non dedit honorem Deo, qui 1n tanto eum

prae omni creatura honore creauerat ;

3; ingratitudinis et superbiae parens sed glorians de acceptis quasi non acceptis, datum usurpauit in proprium, et gloriam diuinam furtim traxit in ius suum. In cuius multitudine et auaritia negotiationis repleta sunt interiora eius, ut scriptum est, iniquitate, et quam

in se et de se abunde

conceperat,

9o peperit atque transfudit in fratres, quibus se praeminere gloriabatur et dominari affectabat, quatenus super astra Dei exaltaretur solium eius. Gloriabatur quippe non tam quod talis esset, sed quod talis prae ceteris et quod solus talis. Ergo communis boni etiam hic per superbiae spiritum, quem ex se 95 genuerat, rapinam insolentius faciens, quod omnium usibus in ipso creatum fuerat, priuatum sibi fecit et singulare. Ambitionem nempe solam anhelans, non solum quod in ipso erat bonum, sed omnium etiam suorum gloriam conciuium

in pro-

priam molitus est trahere ditionem. Porro uae miseris, qui 100 umbram quam, sicut scriptum est, extendit ad eos inaniter apprehenderunt et in frondibus nidificantes in concussione deinceps ramorum eius cum ipso simul exturbati sunt. Proinde superbientis et anhelantis neque hic ambitio subsistit, sed dilatans, sicut de eo dicitur, animam suam, et aperiens os suum

tos absque ullo termino incommunicabilem Vnigeniti gloriam ambire ausus est. Quodque est impudentius, gloriam ad quam sacrilegus aspirauit, spe-|rauit etiam temerarius, adeo ut diceret insipiens in corde suo : Similis ero Altissimo. Primum ergo sui capitis reus, dehinc quod in ipso est sanguinis omnium 110 fratrum suorum, postremo diuinae quoque maiestatis impudentissimus raptor, coelum omne sua ambitione turbauit. Quam cum coelestia iam ulterius sustinere non possent, furem,

latronem et proditorem euomuere sacrilegum, et exiuit cum eo et iurgium. 15

5. Verumtamen non solus exiuit, magnam partem cedrorum suae superbiae aemulam suaeque consentaneam ambitioni radicitus exstirpatam, in hunc caliginosum aerem transplantauit. Vbi tamen non diutius stare possunt, quia locus tantae ambitionis non alius recte est quam lacus deiectionis extremae. 120 Non est autem uel hic in carcere isto, quo damnanda retrusa est, donec fodiatur peccatori fouea ; non est hic, inquam, quieta

80 Cant. 5, 15.

82 Cf. Zach. xz, T.

86 C£. 1 Cot. 4, 7.

91 Cf. Is. 14, 13. 100 Cf. Ez. 31, 6. 104 Is. 5, 14. 14, 14. 113 Cf. Prou. 22, 10. 121 Ps. 95, 15.

87 Ez. 28, 16.

108 Ps. 15, 1.

Is.

91rb

276

SERMO XXXVI, 5-6

ambitio uel otiosa superbia, sed ruinas Libani, quas illic dedit, modis omnibus quibus potest impedit reparari, et glo-

riam similitudinis Dei, quam habuit in coelis, per idolatriae

imprudentius nescio an impudentius, postmodum rapuit et occupauit in terra. Cumque ultricium flammarum uideat sibi ab initio parata incendia, ad haec tamen omnia quasi lapis duratur abyssum aestimans senescentem, eaque uisa nequaquam mollescit sed stringitur magis uelut 130 malleatoris incus. Sciens itaque ac uidens, accendere sibi ignem non desinit, in quo est aeternaliter concremandus, humeris propris omniumque ministrorum suorum quantacumque potest in eum ligna comportans. Iusto nempe iudicio Dei ipse sibi foueam fodit, ipse laqueum nectit, ipse sibi ponit insidias, ipse 135 sibi ut dictum est ignem accendit, quo nullum sibi potuit cal-|lidiorem ad hoc, fortiorem aut crudeliorem aut expeditiorem inuenire. Vnde et recte a Domino de ipso dicitur : Ecce ego creaui fabrum sufflantem in igne prunas, et roferentem uas in opus suum ; et ego creaui inter[ectorem ad disberdendum. Mira 140 sane operosaque instantia prunas congerit, congestasque ad fabricandum interitum suum sufflare non desinit. Agit itaque ut species Libani quae olim refulsit in eo, nunc autem uehe125 adinuentionem,

gira

menter obsorduit, in sordibus suis uehementius sordescat adhuc,

donec color optimus ad plenum decoloratus fiat colorum om-

145 nium pessimus, sicque uindicetur ac uendicetur Vnigenito Patris species sua gloriaque olim temere affectati decoris. 6. Ex alterutra sane

150

155

tudinis 160

collatione

cum

uiderint

omnes

fines

terrae salutare Dei nostri, uiderint autem ipsum in gloria inenarrabilis decoris sui, atque impium illum inglorium in tetra caligine deformitatis suae, respondebit ei omnibusque filiis superbiae suae arrogantia sua in faciem suam, omnibusque pie sapientibus Iesum respondebit itidem humilitas sua in faciem Christi Iesu. Dicetur ergo a uidentibus et ridentibus super eum in die illa : Ecce turbator ille qui concupiuit filii Dei locum ; ecce qui coelestia et terrestria turbauit, qui creaturam perdidit, qui creatorem occidit ; ecce qui primus uoluit fieri, quomodo nunc nouissimum et abiectissimum locum tenet. Itaque omnis in eum merito creatura consurget, et a tonitruo magniDomini

concussus,

fulguratus,

exustus,

cunctis

uidentibus praecipitabitur. Ex cuius proinde collatione deformitatis horrendae species Iesu immenso uenustabitur decore, diceturque ad eum : Ecce uere tu pul-|cher es, Domine Deus noster, et decorus, et admirabile nimis decus formositatis tuae

128 C£. Iob 41, 25. 143 Apoc. 22, II.

129 C£. Iob 41, 15. 144 Cf. Thren. 4, 1.

137 Is. 54, 16. 147 Is. 52, 10.

142 Cf. Is. 35, 9. 151 Cf. Os. 5, 5.

g1vb

SERMO XXXVI, 6

277

in utraque natura tua. Sane cum in diuinitatis tuae essentia 16; uere Patri tuo sis coaequalis, ad creaturae tuae rationalis infima descendisti, reparaturus ex ea quod aemulus gloriae tuae temerauit. Ille ambiuit summum locum, tu subisti nouissimum. Ambiuit ille dominari in coelestibus, tu elegisti tibi

seruire in terris, et quod humillimum est, peccatoribus. Ipse 170 principium uiarum Dei, principium et causa fuit perditionis ; tu, summum principium omnium, principium et causa es reparationis. Ille in coelestibus positus, summus angelorum Deoque proximus, foedauit decorem suum et conciuium suorum gloriam maculauit ; tu, carne indutus et nascens ex muliere et 175 inter peccatores uiuens, absque macula uersatus es, et mundi

peccatum tulisti. Porro in humanitate tua infinita nihilominus species decoris tui, quia cum in ipsa sis a forma Dei assumptus, non altum sapuisti, sed generi te conformans tuo, humilibus consensisti. Habes denique locum illum gloriae quem concu180 pluit Lucifer, similis factus Altissimo, Filius nimirum Altissimi ; sed haec tanta celsitudo nec ad modicum eleuauit cor

tuum. Ab hora conceptionis tuae, qua a Filio Dei susceptus es, non cessas gratias agere Domino Deo susceptori tuo, sed apud te est oratio et gratiarum actio Deo uitae tuae, dicens Deo : 185 Susceptor meus es. Itaque cum species tua sit ut Libani, es tamen electus ut cedri, deuotissimus utique electioni, qua assumptus es, et humilians te maiestati, a qua et in qua exaltatus es, et gratiae illi ineffabiles gratias agens, a qua gratifi-

catus et glorificatus es. Denique | cum magnificatus sis, Do190 mine Deus noster, uehementer nimis, in medio paruulorum tuorum uersatus es sicut unus ex illis, immo et omnimodae

seruitutis suscipiens obsequelam omnino te exinanisti factus sub illis, nec conseruus tantum sed seruus illorum. Ad dexteram

quoque Patris sedens, pristinae humilitatis modum nec ad 195 momentum staterae praetergressus es, ut sis in omnia saecula sicut altissimus omnium, sic humillimus uniuersorum ; sisque in omnibus, ut iustum est, primatum tenens, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuis et regnas Deus per omnia saecula saeculorum.

Amen. EXPLICIT SERMO XXXVI.

169 Iob 4o, 14. 175 Cf. Sap. 4, 10. 185 Ps. 41, 10. 190 Cf. Ps. 105, 1. 193 Cf. Guerricus, Sermo in dominica in ramis palmarum 1, x : 191 Cf. Eccli. 32, 1. PL 185, 128 D. 197 Cf. Col. 1, 18.

172 angelorum] agelorum zs 20

XVII

9215

SERMO XXXVII INcieiTr XXXVII. De gutture sponsi quo uarios ciborum sapores discernit, et qui cibi eius.

I. Guttur eius suauissimum et totus desiderabilis. Guttur dilecti, quod suauissimum sponsa dicit, in seriem quidem lau; dationis ante manus uentremque et crura uidebatur occurrere, sed de industria

nouissimo

huic reseruatum

est loco, ea ut

aestimo ratione, quatenus illius suauitate tota condiretur laudatio. Aduertendum sane in hac laude, quoniam nullius hic, sicut in ceteris praeconiorum titulis, similitudinem comparatioto nis introducit ; uerbi gratia de capite loquens dixit : aurum optimum, comas uero dixit : elatas palmarum, et in hunc mo-

dum de ceteris loquens aptis ea similitudinibus figurauit. Ceterum guttur assumens ad laudem, detracto omni similitudinum uelamento, suauissimum dicit; moxque in his uerbis 15 laudandi finem faciens, e£ totus, inquit, desiderabilis. 2. Ego in gutture sponsi, si uos melius non habetis, jucun-

dam intimi saporis suauitatem arbitror | a sponsa significari, quia cibos illos uitales, quibus uescitur, ipse ciborumque eorumdem uarios discernit sapores. Neque enim unus est sapor 20 omnium, sed cibus a cibo differt, sicut in qualitate ita et in suauitate. Aliter enim butyrum, aliter mel sapit ; aliter mel

sincerum, aliter fauus cum melle ; aliter panis, aliter piscis ; aliter lac, aliter uinum ; aliter poma noua, aliter uetera. Ex

duobus quidem prioribus, butyro scilicet et melle, cibandum 2; eum

praedixit

Isaias

siue in infantia

siue ab infantia

sua.

Fauum quoque mellis post resurrectionem ei appositum lego ; et comedisse se fauum cum melle suo, ad sponsam loquens ipse testatur. Panem quoque et ante resurrectionem et post come-

disse ipsum non dubium est, sed et piscim eum post resur30 rectionem sumpsisse euangelista commemorat. Vinum quoque suum bibisse se cum lacte suo, ad sponsam uerba faciens asserit. Postremo et sponsa pomorum nouorum siue et ueterum memoriam faciens : Omnia, inquit, poma noua et uetera seruaui tibi, dilecte mi, haud dubium quin ad hoc ipsum, quatenus 35 illorum iuxta optionem suam et odore reficeretur et gustu. Quis horum omnium uaria condimenta uariasque saporum differentias comprehendere queat, et si quid ex his compre-

XXXVII, 3 Cant. 5, 16. 10 Cant. 5, xr. 15 Distinctionum monasticarum liber II, CXIV : De guttute Solesmense ITI, p. 468. 24 GFS gr 26 CF Le: SEIT 30 Cf. Lc. 24, 42. 31 Cf. Cant. 5, 1. 33

Cant. 5, 16. 17 Cf. : ed. PrrnA, Spicilegium 24, 42. 27 Cf. Cant. Cant. 7, 13.

927

SERMO XXXVII, 2-4

2709

henderit modicum, quomodo id alieno sensui tradere se credat idoneum ? Verum ne ipsa quae in transitu se nobis obtulerunt 4o omnino pertranseamus intacta, occasionem saltem uobis dare curabo, quatenus audiens sapiens ex occasione uerbi sapientior

fiat, sicut scriptum est, et addatur ei sapientia. Sic ergo butyrum, pinguis quaedam caritatis affectio, fraternis bonis malisque |per pietatem participans. Congruus utique puerili aetati 45 hic cibus, ut post lac infantilis innocentiae pinguior huius cibi

92Y8

esus, non tantum fauces et guttur per innocentiae simplicitatem obdulcet, sed etiam per beneuolentiae ubertatem gutturi sapiat mentemque impinguet. Lactis porro non inopia sed copia magis hunc praeparat cibum, quia, ut ait Isaias, ex so abundantia lactis comedetur butyrum.

3. Mel autem gloriae dulcedinem non incongrue nominauerim, quam mentes orthodoxae gloriaeque, quae a Deo est, studiosae de uariis sibi floribus legunt, quodque satis miseris non de bonis tantum siue his quae marcescere nequeunt, sed s5 de floribus etiam foeni quod hodie floret et cras in clibanum mittitur. Etenim in transitoria hac gloria carnis, quam flori foeni per os Isaiae comparat Spiritus Sanctus, gloriam quoque immarcescibllem pie meditando elaborare possibile est, si tamen argutarum huiusmodi affectionum locuples fueris, quae 6o docente Spiritu Sancto sanctae fuerint parandi huius mellis dociles. Qualiscumque nempe et quamlibet uilis illa sit, speculum tamen non mediocre est gloriae illius sempiternae, maximusque iste ipsius usus est, quod in ea gloriam Domini aliquatenus liceat speculari. Etenim pulchritudo illa coelestis, de qua 65 in psalmo canitur : et pulchritudo agri mecum est, nonnulla suae pulchritudinis uestigia licet longe remota suaeque dissimilia gloriae, in hac pulchritudine agri, quae apud homines est,

mundi uidelicet gloria, habere uidetur. Quibus sane, si quis

prudenter utatur, mel sibi dulcissimum ex eius floribus leget, 7e quod cum in ore habuerit gnarus erit deinceps mundi gloriam tamquam felleam reprobam ducere, atque ad illam, quae in coelis est, uelut totam melleam guttur |suum praeparare. Sic enim de huius uirtute mellis simul et butyri scriptum est, quoniam de eorum usu ciborum ad scientiam reprobandi mali 7; eligendique boni proficiatur.

4. Dulcis haec delicataque satis disciplina nostrique pueritiae Emanuelis ualde accommoda, non quod ad inuisibilem 41 Prou. T, 5. 57 Cf. Is. 40, 6.

42 Cf. Prou. 9, 9. IO CETIS 722. 65 Ps. 49, II. 73 Cf. Is. 7, I5.

XXXVII, 58 meditando] medidando zz:

55 Cf. Mt. 6, 30.

92v

280

SERMO XXXVII, 4-5

illam Dei gloriam contemplandam ipse floribus istis eguerit, nimirum cum ipse sit flos campi de quo omnis illa apum multi8o tudo coelestium praecipuum atque probatissimum mel suum legat, sed quod sapientia Dei incarnata nostro uoluerit more in hac parte sapere quae carnis sunt, atque ea quae carneis experiebatur sensibus ad ea quae sursum sunt contemplanda conuertere. Alias autem sacrosancti illius dulcedine mellis, quod 8; in ipso erat, quod quia ipse erat omni hora cibabatur, repositi quidem sibi in fauo illo mirabiliter fabrefacto, quem sapientia Dei carnem immaculatam de uirgine assumens sapienter aedificauerat sibi. Mel quippe fauo inditum atque in eo reconditum gloria maiestatis.est,

in uirginea carne

dulcescens,

et intra

9o ipsam se mirabiliter retinens. Comedit autem Emanuel iste pro beneplacito suo, nunc sincerum mel suum, nunc fauum

cum melle suo, quia promptum habuit filius uirginis in maiestate assumentis Verbi ad omne beneplacitum suum gloriari, et de felicitate carnis assumptae Deo Patri suo Verboque assu9; menti ineffabiles omnique gloria plenas gratias agere. Porro post resurrectionis triumphum soli ipsi gloriari est apud sponsam et dicere : Comedi fauuwm cum melle meo, quod uidelicet

per resurrectionis gloriam mel quasi suis ceris redditum sit ;

non quod Verbum semel assumptae carnis fauum uel ad | 10o momentum deseruerit, sed quod mortalitate prorsus absorpta gloria nouae immortalitatis totam imbuerit atque induerit carnem illam, deinceps non exuenda in aeternum.

105

110

115

120

5. Tu quoque si cibo istiusmodi cupis cibare Iesum, et gutturi eius suauissimo, qualis desiderat anima eius, uis parare delicias, in secretario cordis tui instar apis argumentosae cogitationum sanctarum Christique caritatem spirantium ceras primum suspende tenaces, quas dulci postmodum affectione ac si mellei cuiusdam aspergine roris infundas. Dispone fauum tuum subtili manuum pedumque tuorum artificio, cooperante Spiritu Dei, quatenus meditatio meditationi artificiose cohaereat, et altera alteri suffragando uicaria subministratione mutuaque connexione mirabilem quamdam angelisque spectabilem structuram coaedificent. Erit proinde legere tibi mel de pulchritudine agri, quae sursum est, floribusque rosarum ac liliis conuallium, in quibus dilectus pascitur, sancta uidelicet illa felicitate spirituum supernorum, maximeque de flore illo super quem spiritus septiformis requiescit, quia in ipso inhabitat omnis plenitudo dulcedinis; quam quo saepius de ipso haurire ueneris, tanto uernantior tibi apparebit et uberior redundabit. Discurre ergo sedulus et flori huic sacrosancto te

82 Cf. Rom. 8, 5.

831Gf. Collis.

97 Cant. 5, 1.

115 Cf. Cant. 2, 16.

931a

SERMO XXXVII, 5-6

281

totus immerge, cibandus ab ipso primum et de ipso, quo postmodum et tu cibare ualeas ipsum. Porro quidquid illud est, quod ab illo pie tibi piae dulcedinis hauseris, noli prodendo illud perdere, noli perdendo temetipsum prodere, sed in secre125 tario recordationis

occultae coelestis beneficii munus confer,

digere ac re-|conde, iuxta prudentiam sapientissimae apis illius de qua scriptum est : Maria autem conseruabat omnia uerba haec, conferens in corde suo.

Crede

931b

mihi, fauo huiuscemodi

mellis delectabilius Dominus Iesus quam liquido a te melle 130 cibabitur, quod uidelicet gloria De? sit, ut ait Salomon, celare

uerbum, et ipsa gloriae occultatio non modicum quid saporis ipsi gloriae conferat, ac pro eo nimirum dulcius sapiat gutturi eius. 6. Porro panem et piscem in mensa nihilominus Iesu post 15; resurrectionem lego, quae et ante resurrectionem comedisse eum nemo qui neget, differenter tamen. Siquidem ante resurrectionem in sudore uultus sui comedit panem suum, cum imminente passione gemens ad Patrem diceret : Non quod ego uolo, sed quod tu. Panis nempe Iesu ipse qui et panis angelorum 140 est, Patris facere uoluntatem. Sed in carne mortis adhuc ob-

noxia passionibus panis iste uelut cinere mixtus poenitentiae, non eumdem sane saporem habuit, quem panis ille resurrectionis nitidissimus et de solo adipe frumenti similatius. Piscis quoque patientiae, qui fluctibus maris hinc inde contunditur, 145 et ibi uitam inuenit ubi cetera quaeque animantia inueniunt mortem, ad litus resurrectionis applicans ad Iesum, siquidem Iesus a mortuis resurgens in litore stetit, multo iam differentius sapit, quam cum inter passiones tribulatio patientiam operabatur. Sunt quippe diuitiae infinitae patientiae penes 150 eum, sed omnis istiusmodi piscis quemdam de assatura resurrectionis saporem mirabilem impassibilitatis et merae iucuuditatis habet. Quibus escis | ut a te quoque reficiatur Iesus, dic etiam tu cum ipso : Meus cibus est ut faciam uoluntatem Patris mei qui in coelis est. Dic etiam cum apostolo : Libenter gloriabor 155 in infirmitatibus meis.

Resurrexisse

te cum

Christo atque in

nouitate uitae ambulare probabis, si utrumque eorum Christo obtuleris, simulque cum ipso comederis.

127 Lc. 2, 19. 130 Prou. 25, 2. 134 Cf. Io. 21, 13. 137 Cf. Gen. 3, 19. 138 Mc. 14, 36. 140 Cf. Io. 4, 34. 147 Cf. Io. 21, 4. 148 Cf. Rom. 5, 5. 153 Io. 4; 34; Mt. 7; 21. 154 2 Cot. 12, 9. 155 Cf. Rom. 6, 4.

125 munus] minus 7s

127 Maria autem cons.] Maria cons. autem ms

959

282 160

7. Vinum proinde nouum bibiturum se post resurrectionem cum discipulis suis ante passionem repromisit, nec dubium, quin quod promisit exhibuerit. Sane nouum dicens uetus signanter expressit, distinguens manifeste inter laetitiam illam feruoremque caritatis, quae hic est peregrinantibus nobis adhuc in regione hac umbrae mortis, fructumque illum uberimum quem uinea germinat caritatis in regno Dei in regione

165 uiuorum.

170

175

180

190

195

SERMO XXXVII, 7

Et hoc quidem uinum

lacte se temperasse

testatur,

ad sponsam loquens : Bibi uinum meum cum lacte meo. Vbi diligenter notandum in eo quod ait, meum, nouum significare ipsum uoluisse, quod aptius ei illud competat quam uinum uetus. Verum quia nouum hoc uinum, gaudium uidelicet ineffabile de nouitate resurrectionis cum discipulis suis bibit, paruulis quidem adhuc tantique nouitatem gaudii minus adhuc portare ualentibus lacte quodam simpliciores laetitiae sapientia Dei miscuit illud, nunc quidem in peregrina, nunc autem in nota specie, clarificatae carnis continens gloriam, congruens sane illis, sicut uidit posse paruulos suos. Et huius quidem temperaturam dulcedinis lac itidem suum dixit, lac uidelicet maternum et lac uberum suorum, lac paruulis suis aedificandis accommodum. Huiuscemodi proinde uino sponsa quoque cor laetificat sponsi sui, | teste ipso qui ait : Guttur tuum sicut uinum optimum. Cui mox illa laetabunda respondet : Dignum dilecto meo ad potandum. Verumtamen illud quoque lacte humilis modestiae moderataeque dulcedinis sponso dedit temperandum, unde et ait : Ordinauit in me caritatem. Hinc alibi quoque ad eam dicitur : Exulta satis filia Sion, ut modum utique ordinemque suae nouerit imponere exultationi. Iamuero in fine conuiuii poma proferantur noua et uetera, in quibus laudum delicias gratiarumque iucundas actiones aestimo designari. Noua uero dixit et uetera, recentium beneficiorum laudes siue ueterum maturas laudationes. Fidelis quippe sponsa sponso suo, confidit siquidem in ea cor uiri sui, pro recentibus beneficiis ueterum didicit non obliuisci. Sed quo sunt antiquiora per exhibitionem, eo per sponsae recordationem sponso sunt gratiora ; et per fidelem custodiam eo magis gutturi sponsi sapiunt, quo diuturnitate temporis apud sponsam non putruerunt. Sunt igitur quo uetera, eo et matura, mirumque in modum de antiquitate nouitas prouenit, quo fructus antiquior, eo recentior fruitio est.

158 Cf. Mt. 26, 29. 166 Cant. 5, 1. 172 Cf. Prou. 9, 2. - 183 Cant. 2, 4. 184 Zach. 9, 9. 190 Prou. 51, r1.

192 antiquiora] atiquiora zz:

179 Cant. 7, 9.

SERMO XXXVII, 8-XXXVIII, 2 283 8. Merito igitur guttur sponsi sui sponsa dicit suauissimum, quod omnium istiusmodi suauitatum uario sapore conditur. In 200 butyro namque, ut supra dictum est, beneuolentia caritatis

Impinguat cor eius ; in melle, internae gloriae dulcedo obdulcat illud ; in pane, paternae amor uoluntatis confirmat illud ; In pisce, leuitas patientiae exhilarat illud ; in uino, nouitas laetitiae laetificat illud ; in lacte, modestia simplicitatis iucun-

205 dat illud ; in pomis nouis atque ueteribus, laudum multimoda suauitas multipliciter replet et afficit illud. Sunt praeterea et aliae suauita-|tes innumerae, hominibus quidem inexpertae 94* solique illi suauissimo gutturi notae ; sed per ipsum nobis in aeterna, ut speramus, felicitate reuelandae sponsum ecclesiae,

210 Iesum Christum Dominum nostrum, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. ExPLICIT SERMO XXXVII.

SERMO XXXVIII INcieirT XXXVIII. De suauitate gutturis sponsi, et amaritudine gutturis meretricis, concupiscentiae uidelicet carnalis. Item quomodo Iesus sit totus desiderabilis, primum angelis deinde et sponsae.

I. Guttur illius suauissimum et totus desiderabilis. Non utique ; sine causa est, quod in nouissimo laudationis articulo nouo hoc laudandi genere sponsae uti libuerit. Nam sicut praecedenti sermone iam diximus, similitudinum quibus hactenus usa est schemata cuncta fastidiens et uelamina adumbrata disrumpens, sola sua dumtaxat puritate hanc laudem censuit 1o uestiendam. Cur hoc, nisi quia neque in terra neque in coelo occurrit ei quippiam, cui guttur sponsi suauissimum totumque desiderabilem potuerit comparare?

2. Vere enim omnium suauitatum affluentissimus fons guttur illud, cui sit comparabile nihil, totusque ipse eo usque est 15 desiderabilis nimis, ut desiderio omni ipse sit maior et concupiscentia omni ipse sit fortior. Denique in gutture Domini Tesu tota est alimonia sustentationis nostrae, tota subministra-

tio uegetationis nostrae, tota postremo uita spiritus nostri. Per guttur nempe illud uitales cibi traiciuntur in uiscera eius,

XXXVUE

4 Cantus

E16.

284 20

25

30

SERMO XXXVIII, 2-3

quae sumus nos ; per illud spiritus Dei bonus ad uitalia nostra uegetanda diffunditur ; per illud et nos respiramus, spiritum eundem per | continuum desiderium attrahentes ; per illud 941^ denique et saliua nobis uiuifici iucundique saporis a capite nostro, qui est Christus, glutita ad nos usque descendit omnia nostra interiora confortans. Tu enim, Domine Iesu, necessitatum nostrarum arbiter, et medicus infirmitatum, utilitatum-

que dispensator per multiformem sapientiam tuam, quae est gutturis tui arcana suauitas, disponis atque distribuis singulis membris tuis animandis, sensificandis et corroborandis, prout ipse nosti unicuique expedire.

3. Vae his, qui a gutturis huius suauitate tam longe exulant, ut insipidum illud reputent et amarum, nitidius eo dicentes guttur meretricis, carnalis uidelicet illecebrae iucunditatem, cuius

4owissima,

ut ait Salomon,

amara

sicui

absinthium.

Cuius fallacissimi gutturis mendacibus osculis delibuti experiuntur sero miseri, quae sit boni malique distantia, et quam horrendo sui periculo guttur meretricis amarissimum gutturi sponsi praetulerint suauissimo. Quibus post crebra experimenta fallaciae, cum iniquitas transierit in affectum cordis, ut 40 prodeat quas? ex adipe iniquitas eorum, sicut wulnerati iam dormientes im sepulcris, non adiciunt ut resurgant, quippe nec resurgere optant nec resurgere sperant. Proinde sepulcrum in quo dormiunt sepulcrum patens est guttur eorum. Exterminato quippe sapore boni malitia in eis sapientiam 45 uicit ; mortuique prorsus iustitiae, cuius nec tenuem spiritum 35

habent,

id solum

exercent

operis, ut cotidiana instantia in

patulo illo amploque sepulcro sepeliant mortuos suos. Sine, inquit Iesus ad adolescentem, mortuos sepelire mortuos suos. Leuate, 50

35

fratres, oculos uestros

ad miserabile spectaculum

| 947°

hoc, et uidete quomodo ubique terrarum huic insistitur operi, qualiter corrupit uir ad uirum, unusquisque ad proximum suum, et quasi funebri quodam obsequio mortui se inuicem sepelientes, miseri sub quodam amicitiae uelamine et officii nomine sibi uicissim gerunt. Foueas sibi in peccati praecipitando uoraginem alter alteri in altum fodiunt, alter alterum sese deducunt ad tumulum, foueis se peruersae oblectationis imponunt, terra se grauissimae consuetudinis obruunt, et quo

34 Prou. 5, 4. 39 Cf. Ps. 72, 7. 40 Ps. 72, 7. 41 Ps. 87, 6. Cf. Ps. 40, 9. 43 Ps. 5, 11. 44 Cf. Bernardus Clarau., In Cantica 85, 9 : PL 183, 1192 B ; ed. LECLERCQ, II, p. 315, 14 sq. 48 Mt. 8, 22. 51 Ps. 11, 5.

XXXVIII, 43 patens] papatens 7s

SERMO XXXVIII, 3-5

285

honoratius sit sepulcrum, sibi superbae defensionis impiaeque excusationis apponunt. 4. Bene ergo et misericorditer Dominus Iesus a pestiferis huiusmodi obsequiis perniciosisque talium mortuorum exsequiis adolescentem sibi adhaerere cupientem absque omnis indulgentia morae reuocauit dicens : Sine mortuos sepelire mortuos suos. Ac si diceret : Quo tibi uel tangere mortuos ? Noli 65 te pestiferis huius mundi amicitiis immiscere, ubi inimici hominis domestici eius, et omnia ferme amicitiarum obsequia insidiae sunt. Sepulcrum patens est guttur eorum, patens utique in immensum ad sepeliendum primum se ipsos, deinde et omnes amicos suos. Sine ergo mortuos sepelire mortuos suos, ne si forte mortuos sepelire uolueris, a mortuis obrutus sepeliaris et tu. Iungere potius uiuentibus uitamque, hoc est me, sequentibus, ut in quo corrigit adolescentior utram suam uiuas 6o

75

salubrius et iucundius adolescas. De morte transmigra ad uitam; et de sepulcro iucunditatis mundanae, quod ad interitum patet, gutturis potius mei suauitatem apprehende. Guttur enim meum prae gutture illorum suauissimum, et totus ego desiderabilis. | 94"? 5. Vere, Domine

8o

8 bx]

9o

Iesu, singulariter suauis es tu, sed nihilo-

minus etiam summe desiderabilis, quo per tot ecce iam saecula fruuntur sancti angeli tui, et tamen quasi nunc primum uiderint te, sic desiderant adhuc prospicere in te. O dulcedo tam antiqua tam noua, cuius sempiterna fruitio concupiscentiae incentiuum, cuius plena satietas desiderii noui iugis instauratio est. O oriens splendor lucis aeternae, quomodo te fruentibus plenus iucunditatis irrutilas, et cum praesto illis sis semper, attamen uelut uere oriens splendor semper illorum oculis quasi matutinus erumpis. Vere quta dies illa melior est in atriis tuis super milia, ubi lux meridiana uultus tui lux nihilominus matutina est : meridiana sane ob immensi luminis satietem, matutina ob desiderabilem nouitatem. Quod stupendum istud felicitatis miraculum, ubi ne distendat satietas, desi-

95

derium semper extendit, ubi ne indigentia alicubi submurmuret, satietas omnia replet, ubi ne surrepat fastidium, uoluptas semper famelica, ubi ne desiderium cruciet, esuries est plena uoluptatis. Numquid ipse est, Domine, felix ille et aeternus circuitus quaerentium faciem Dei lacob, quaerentium et in72 Ps. 118, 9. 69 Mt. 8, 22. 67 Ps. 5, 11. 65 Mt. 1o, 36. 63 Mt. 8, 22. 84 Antiphona ad Vesp. 82 Cf. Augustinus, Confessiones, Lib. X, 27 : PL 40, 795. 96 Ps. 25, 6. 87 Ps. 83, 11. O Oriens, die 21 der.

59 apponunt] i/a ms ; melius addendum : sigillum, uel aliquid simile.

286 uenientium,

IOO

IO I

IIO

IIS

120

SERMO XXXVI, 5-6 inuenientium

feliciter

et nihilominus

ardenter

quaerentium, de quo in psalmo canitur : Potens es, Domine, et ueritas tua in circuitu tuo ? Circuit enim uerissimam ac splendidissimam lucem quae tu es, beata illa societas, de qua in principio dixisti : Frat lux et facta est lux, et adhaerens ueritati ipsa facta est ueritas. Circuit, inquam, ipsa te, quaerens faciem tuam semper, suaque inuentione felix quo sine labore currit, sine | mora peruenit, sine fastu apprehendit, fruitur 95s sine fastidio, sine auaritia tenet, sine sollicitudine custodit.

O lux desiderabilis, quae et omnibus te desiderantibus cum hilaritate occurris, cum suauitate te ingeris, et prae omni desiderantium te beneplacito fruitionis tuae copiam atque satietatem indulges. Nihilominus tamen a fruentibus te nouis semper ac de recenti instauratis, seseque urgentibus desideriis desideraris, quaereris, et circuiris, quasi nunc primum aut certe nondum plene apprehenderint te. Nec mirum. Quia, cum sit suauissimum, gutturis tui inenarrabilis suauitas absorbuit eos, sed quia etiam totus es desiderabilis, quo beate fruuntur, frui semper desiderant, ut concurrant sibi uelut in quodam osculo pacis felicitas desiderii et desiderium felicitatis. 6. Fortasse et ipsum est osculum illud felicissimum, quo se iustitia et pax in coelesti illa gloria osculari non desinunt, ut iustitia uere appelletur sancti desiderii uehementia, qua diligitur Deus, et pax itidem dicatur abundantia, utique pacis quae exsuperat omnem sensum etiam illorum qui abundantissime ea frui meruerunt.

Verum haec abundantia sursum est,

ubi est glorta in excelsis Deo, et abundantia in turribus Ierusalem ; ideo alia forte quaerenda est ratio, cur totum desidera125

130

r35

bilem dixerit sponsa dilectum suum. Iuxta quippe suae et non angelicae experientiae sensum praeconii sui uerba formauit. In quibus sane uerbis duo notanda sunt : quia et desiderabilem dicit et totum desiderabilem. Porro desiderabilem eum sponsae suae faciunt praesentiae suauitas absentiaeque molestia. Propterea namque absentem adesse desiderat, | quia quam suauis fuerit quidue de ipsa fecerit desiderabilis eius praesentia, recogitare non cessat. Certe et quo molestior absentia, eo etiam desiderabilior praesentia, haec et memoria tenacior et recordatio humilior et robustior denique expectatio est. Vnde et ait : Nomen tuum et memoriale tuum in desiderio 98 Ps. 88, 9. 101 Gen. 1, 5. 102 Cf. Ps. 104, 4. 118 Cf. Ps. 84, 11. 121 Phil. 4T: 123 Lc. 2, 14. Part2 130 Cf. Gilbertus de Hoylandia, p m 32, 81 PIL I84, 173 C-D: 135 Is. 26, 8-9 (spiritus meus] spiritu meo

lg.

107 prae] pet zz»

951»

SERMO XXXVIII, 6

287

animae. Et addit : Anima mea desiderauit te in nocte, sed et

spiritus meus in praecordiis meis. Vere anima illa anima desideriorum, cui non satis est suis uiribus desiderare Iesum, nisi et 140

spiritum suum et praecordia sua ad desiderii eiusdem uirtutem exsuscitet. Anima, inquit, mea desiderabit te in nocte. Noctem uocauit dilecti absentiam, cum uultus gloriae solita ei serenitate non illucescit, quae iuxta sponsi dispensationem nunc breuior quidem, nunc autem protractior nox est. Sed quid ? Numquid, ait, dormienda mihi haec nox est, quia moram facit

145 sponsus, et non potius ipso protrahente moras ego protraham

150

et extendam desiderium ? An non magis uigilanda mihi haec nox erit, totaque ducenda insomnis, maximeque cum sollicitius obseruare me oporteat horam aduentus eius, quam ideo latere me uoluit, ne torpere concederet ? Anima ergo, inquit, mea anima affectuosae utique uoluntatis meae, ex qua te diligo Domine

155

Deus meus ; anima, inquam,

mea

desiderabit te in

nocte, peruigil in affectibus suis, in desideriis impatiens, in expectatione sollicita, donec tu uenias. Et quia sola huic expectationi non sufficit, spiritus quoque meus in praecordiis meis ad hoc ei negotium suffragabitur. Ratio utique iuuabit affectum, sensatas ei suggerens meditationes, quae ex prae-

cordiis meis diligenti bo-|nitatis tuae recordatione prouenient. Desiderabit anima mea desiderabilem uultum Iesu, quatenus de exhibitione eius caritas mea dilatetur, et uirtutum fructibus uoluntas mea ex eo fecundetur. Desiderabit eum et spiritus meus in praecordiis meis, quatenus cum apparuerit tantillus, qui in me est, sapientiae et intelligentiae spiritus, ad meditanda de ipso salubria de ipsius luce copiosius illustretur. Porro quia bonum est cum silentio praestolari salutare Dez, 16 VA confidens haec anima, quia uoti sui post modicum compos

160

futura sit, de mane, inquit, uigilabo ad te. Ac si dicat : Scio cui

credidi et certa sum, quia nocte et mane succedit. Non me confundes, Domine, ab expectatione mea, quia quae miserante te de nocte uigilaui ad te, te utique donante de mane etiam o ad te. Vigilabo certe, ne per securitatis inertiam cum uigilabo 17 tenuero amittam, quem nondum tenens uigilando ac desiderando recuperare me posse non dubito. Est ergo Dominus Iesus animae ipsius amore languenti duplici hac ratione desiderabilis, quia uidet et gratia eius, cum praesens est, mentem 175

desiderio afficit ad tenendum,

et cum

abest, desiderium sol-

licitat ad quaerendum.

166 Is. 26, 9. 164 Thren. 5, 26. 151 Cf. Is. 26, 9. 144 Cf. Mt. 25, 5. 169 Is. 26, 9. 168 Cf. Ps. 118, 116. CE 2 Tim 1; r2.

O5

288

SERMO XXXVIII, 7

7. Sed quomodo desiderabilis totus ? Puto quia in eo quod ait, totus, etiam umbram

180

18;

190

195

eius fore desiderabilem, eam signi-

ficare uoluisse, maxime pro eo quod in superioribus uerbis suis desideriorum suorum istiusmodi faciens mentionem tale aliquid adolescentulis locuta sit. Sub umbra, inquit, illius quem desideraueram sedi, et fructus eius dulcis gutturi meo. Nec mirum si desiderio languens umbram desiderabilis sui, umbram utique ligni uitae, languori suo credidit esse salubrem, | cum umbra quoque Petri languentibus olim quaesita et inuenta sit salutifera. Et in umbra quidem Petri medicinalis illa opitulatio significata est refrigeriumque multiforme, quo non minus potenter quam misericorditer subueniebat aegrotis. Quae sane umbra dum ualetudini mederetur corporali, uere uirtutem lucis quae Petrum illustrans umbram illam de ipso formabat, apertissime conualescentibus in ipsa loquebatur, ac si umbra ipsa sub ipsam confugientibus diceret : Quid me uel Petrum intuemini ? Non sumus nos qui haec operemur, sed lux potius quae super Petrum splenduit, meque de Petro creauit. Proinde si tantae uirtutis est umbra Petri, quid sperare sibi debet sponsa de umbra sponsi sui ? Quaenam, inquis, illa ? Puto quia protectio, refrigeratio et absconsio eius, qua diligenti se animae in abscondito faciei suae dignatissime solet obumbrare, et nunc

ab aestu

eam

tentationum

carnalium,

nunc

autem

95"b

a

200 Spiritualium quae magis timenda sunt ardore uitiorum defensare consueuit. Bona haec umbra et plena salutis, quae de ipsius nonnumquam subtractione gratiae refrigerii opere in uariis tentationum languoribus subministrat. Bona utique, quae desiderabilem sponsi praesentiam quadam inte205 rim protectionis imagine redimit. Vmbra etenim illud, cuius umbra est, quadam similitudinis imitatione repraesentat. Nihil ergo in illo non desiderabile qui totus est desiderabilis, cuius est et medicinalis absentia, cuius mora salutaris, cuius prolon-

gatio uirtutis approximatio est. Sub tali igitur umbra deside210 rati sui desiderabile sibi sponsa refrigerium inue-|nit, sedens sibi sub ea, ac patienter expectans quousque de ligno uitae aliquid fructus maturioris in gremium cadat expectantis. Nec fraudari sponsam Domini possibile est, cum desiderium etiam pauperum exaudiat Dominus. Cessit ei res pro beneplacito 215 SUO, et sors ei ad uotum cecidit, unde et ait : E£ fructus eius

dulcis gutturi meo. Quae cum ita sint, totus uere est desidera-

bilis Dominus Iesus, quia desiderabilis cum adest, desiderabilis etiam cum abest ; desiderabilis lux eius, desiderabilis et umbra

eius ; desiderabilia denique quaecumque ex ipso sunt, quae220 cumque sapiunt uel redolent Iesum Vnigenitum Patris, eccle-

181 Cant. 2, 5.

185 Cf. Act. 5, 14-15.

214 Cf. Ps. 1o, 17.

215 Cant. 2, 5.

96ra

SERMO XXXVIII, 7-XXXVIIII, 1

289

siae sponsum, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. ExPLICIT SERMO XXXVIII.

SERMO XXXVIIII INcieiT XXXVIIII. Excusatio praecedentis prolixitatis. Item quod haec uerba sponsae, quae insolentius foris sonant, diligentius considerata humilitatem sapiunt et caritatem.

I. Talis est dilectus meus et ipse est amicus meus, filiae Ierus salem.

Ex nostrorum

uarietate

sensuum

cotidie experimur,

quam difficile sit multorum seruire moribus, et in multitudine discumbentium, cum unus sit qui ministrat, palato eum satisfacere singulorum. Quod propterea dixi, quoniam in uerbo Dei ali breuitatem, alii planitiem amplectuntur. Plerisque ser1o monum subtilitas placet, alios autem magis suauitas sensuum trahit. Inter quas uarietates uariis ego nonnumquam suspicionibus fluctuo, ne forte filiis prophetarum, qui estis uos, minus sapidum pulmentum apponam. Scio autem quia nonnullis in tractu priori diffusior uisus sim, sed excusatio subest mihi non 1; mediocris.

| Factum

namque

est uerbum

Domini

in manu

mea, illud utique quod in toto epithalamii carmine uerbi commendationem uberius sonat. Sane in toto cantico isto nullus alibi occurrit locus, ubi sponsa in laudationem sponsi sui sic totum colligat spiritum suum, sic totam effundat ani20 mam suam, sic omnia dilecti sui membra distincte seriatimque assumat ad laudem. Nec dubium quin eisdem praeconiis plus suavitatis et gratiae suae spiritus caritatis afflauerit quam reliquis hinc inde sermonibus, quibus nunc sponsa laudatur a sponso, uel seipsam sponsa, adolescentulas ad caritatem 25 prouocans, materna ad eas affectione commendat. Haec ergo causa praecedentis illius prolixitatis meae, cui omnis pius lector haud dubie dixerim facillime ueniam dabit. Verumtamen etsi lectorem

forte

rariorem

lectio

ista meruerit,

secretum

meum mihi est et apud me laudatio mea Deo uitae meae, cui 5o hostiam laudis hanc sacrificare concupisco. In me sunt, Deus, haec pia «ofa tua ; te habeam, obsecro, uotorum adiutorem,

XXXVIII, 4 Cant. 5, 16.

6 C£. Regula S. Benedicti, cap. 2, 31 : ed. HANSLIK, 29 Ps. 41, 9 (laudatio] oratio //g.).

p.25: 15 Agg. 1, 1. 28 Is. 24, 16. 80 Cf. Ps. 115, 17. Ps. 55, 12.

96rb

SERMO XXXVIIII, 1-3

290

laudumque remuneratorem, quem habeo incentorem pietatis et conscientiae iudicem. Verum haec hactenus. 2. Talis est, inquit, dilectus meus,

3A

et ipse est amicus meus,

filiae Ierusalem. Explicita feliciter laudum suarum serie ad filias Ierusalem sponsa conuertitur, et de re sane gemina gemiVna nam se habere materiam gloriandi apud ipsas gloriatur. est, quod talis est dilectus suus ; altera, quod cum

talis sit

ipse est amicus eius. In illa. dilecto, in ista congaudet sibi. 40 Verumtamen etiam in prima sic congaudet illi ut nihilominus congaudeat sibi uocans utrobique suum : ibi dilectum, hic

amicum ; |de quibus nominibus, si qua differentiae assignanda est ratio, dilectus dici uidetur, quod gratis et dulciter diligatur,

45

50

55

6o

96v8

amicus autem quod amantem se ille uicissim amet. Gloriatur ergo abundantius quod diligat ipsa diligentem se, et quod dilectus diligenti pari respondeat uicissitudine dilectionis. Ait namque : Ego diligentes me diligo. Proinde parem dixi uicissitudinem quantum ad similem dilectionis uicem, non autem aequalem. Siquidem in mensura nulla comparatio. Porro siue quod amat siue quod amatur, solius ipsius, id est dilecti, dignantissimum munus est. Sed quid sibi uoluit sponsa sic apud filias Ierusalem de re alterutra siue et de utraque gloriari ? 3. Audio beatum Paulum, qui sapientiam loquitur inter perfectos, in huiusmodi causa scrupulosius certe ac formidolosius sese agentem, sublimesque raptus suos diuinosque excessus sobria quadam uerecundia et sub quodam inuolucro, idque in summae necessitatis articulo propalantem. Siquidem et personam suam uerecunde suppressit : Scio, inquiens, hominem nunc in tertium coelum, nunc autem in paradisum raptum. Gloriae quippe illius, quam reposuerat in testimonio conscientiae suae thesaurizator sedulus et fidelissimus custos, cuius-

cumque alterius gloriolae saltem odorem non admittebat, melius sibi dicens mori quam ut gloriam suam quis euacuaret. Verumtamen

cum

Beniamin

iste adolescentulus,

siue a

paradiso siue a tertio coelo siue a uariis, quibus spiritus Domini Paulum ad coelestia rapiebat, sobrius interdum ad filiolos suos rediret excessibus, caritasque Christi uiolenterque urgeret, ne illa, quae propter ipsos reuelata sunt, ipsos omnino 70 celaret, praesertim cum et illis cerneret expedire, ne forte uide-

licet apostolatus sui minor apud ipsos esset auctoritas, tandem uelut ponens

suam,

enarrandae

uirtutis suae pauidus quidem et cunctabundus

se periculo

84 Cant. 5, 16.

| in manibus

47 Prou. 8, 17.

suis animam

84 Cf. 1 Cor. 2, 6.

60 Cf. 2 Cor. 12, 2-4.

96vb

SERMO XXXVIIII, 3-4

291

dedit. In cuius sane praeconii sui principio prooemium praefe7; rens uerecundum : Vtinam, inquit, sustineretis modicum quid insibienbiae meae, sed et supportate me. Et rursum : Quae loquor, inquit, non loquor secundum Deum, sed quasi in insipientia in hac substantia gloriae. Porro enarratis laudibus suis, quia plus de ipsis erubescentiae sibi quam gloriae compara8o uerit, liquet ex his, quae in fine subiunxit : Factus sum, inquit,

insipiens, uos me coegistis. Patet manifestius et ex eo, quod ne magnitudo reuelationum extolleret eum, traditum se confessus est angelo satanae colaphizandum. Sed et stimulum carnis suae tantus ille uir spirituum coelestium etiam in hac carne 85 conscius, coram omni ecclesia, uel quae tunc erat uel quae postmodum nascitura erat, non erubuit confiteri. Cuius stimuli punctiones alibi manifestius exprimens de lege carnis suae repugnante legi mentis suae uberius disputauit, rugitum tandem ualidi clamoris emittens : Infelix, inquit, ego homo ; quis 9o me liberabit de corpore mortis huius ? Ad cuius uocem clamoris plus quam ad magnitudinem reuelationum Pauli magnifice consolata est omnis ecclesia, tolerabilius sane iugum sustinens seruitutis, quod se iam meminit portare cum Paulo. Sed quorsum ista ? Certe ut spiritum hunc libertatis miremur 95 in sponsa, qua dilectionis huius praerogatiuam, et qua diligit et qua diligitur, filiabus Ierusalem non timet neque erubescit exponere. Paulus, ut praedictum est, sublimia de se dicturus humilia praemittit, humiliora subiungit; manusque suas ab omni fauoris humani munere tandem excutiens, factum

100 se non

gloriosum

quidem

sed insipientem

magis de ipsis

lau-|dibus profitetur. At illa, pudoris omnis sublato uelamine,

supernaeque illius uelut immemor maiestatis, illum ad cuius nutum columnae coeli contremiscunt, non prooemium faciens, non excusationem obtendens, non denique aliquam 10; necessitatem siue utilitatem allegans, amicum suum coram iuuenculis gloriatur : Talis est, inquit, dilectus meus, et ipse est amicus meus, filiae Ierusalem. 4. Siccine tuus, o sponsa,

ut non

sit alterius, siue etiam

aliarum tecum ? Profecto insolentem te diceremus quaecum110 que es, nisi dilectus tuus ipse etiam commendaret te. Verum testimonia eius, quibus commendanti se non imparis commendationis rependit uicem, credibilia nobis facta sunt nimis, in spiritu humilitatis, sicut et in spiritu caritatis te esse locu1512 Cor. TI, I. 76 2 Cor. 11, 17 (quae loquor] quod loquor V2g.). 80 28 Cot. 12 JI? 83 CF. _21Cof. 12; 7: 89 Rom. 7, 24. 98 Cf. Is. 33, 15. 103 Cf. Iob 26, 11. 106 Cant. 5, 16. 112 Ps. 92, 6.

XXXVIII, 88 legi] legis zz:

97*

292 11$

120

SERMO XXXVIIII, 4-6

tam. Denique quod talem dilectum tuum et ipsum esse amicum tuum, sicut sublimiter sonat pro gloria dilecti tui, sic nihilominus et humiliter sapit pro humilitate tua, tantum ut benignus inueniatur interpres. Nam quod ipsum dicis amicum tuum, ad ipsius te retulisse dignationem potius quam ad dignitatem tuam non dubium est. Quid est enim dicere : Talis est dilectus meus et ipse est amicus meus, filiae Ierusalem, nisi tan-

tae maiestatis dignationem filiabus Ierusalem apertius commendare et attentius inculcare ? 5. Filiae, inquit, Ierusalem, magna sunt nimis quae de di-

lecti mei laudibus in uestris locuta sum auribus ; sed hoc prae 125 ipsis laudibus mirabilius est, quod cum talis sit dignatus est fieri amicus meus, Vnigenitus Patris, ad amicitiam se deposuit peccatricis ; filius uirginis Aethiopissae huius suae non erubescit amplexus ; desiderabilis angelorum ancillulae suae non confunditur amicus uocari ; illa postremo facies, in quam sibi 130 complacet anima Patris aeterni, ad pedisequae | suae faciem concupiscendam et os deosculandum tam crebra se iam dignatione inclinauit, ut ex hoc deinceps non dilectum solum sed

etiam amicum dicere non erubescam. 6. Decetero nulla e uobis, o filiae Ierusalem, me insolentiae 135

arguat, quoniam quod apud uos pro huiusmodi glorior, caritatis quidem est, non uanitatis. Si facta sum insipiens, uos me coegistis. Nam siue mente excedo dilecto meo siue sobria sum, uobis sum. Vestris sane profectibus militat siue sobrietas siue etiam ebrietas mea. Introducta ab eo in cellam uinariam, bibi

illic quod sufficit mihi. Egrediens illinc, quo uos interim introducere non possum, quibus possum percepti uini ructibus odorem uobis haustae suauitatis significo, quatenus et uos uel sic degustata suauitas de concupiscenda plenitudine plenius uehementiusque sollicitet. Non est igitur a necessitate 145 uacuum, quod caritate est plenum. Quid enim necessitate caritatis urgentius ? Caritas ergo, ut de caritate loquar, urget me ; ipsaque gemina caritas, qua dilectum meum diligo, et caritas qua diligo uos, o filiae Ierusalem. Etenim quia diligo Iesum, diligi eum ab omnibus concupisco. Sane dilectioni eius sicut 150 minus congruo, sic minus sufficio ego. Tam amabilis species, tam desiderabilis decor, sicut omnia amantium uota exsuperat, sic omnium debet uotis medullitus concupisci. Vestrae quoque uiolentia caritatis quarum mihi sollicitudo specialis incumbit 140

119 Cant. 5, 16. 129 Cf. Is. 42, 1. 146 Cf. 2 Cot. 5, 14.

126 deposuit] desposuit zzs

136 2 Cot. 12, 11.

134 2 Cor. 5, 15.

977?

SERMO XXXVIIII, 6-XL

293

hanc imposuit necessitatem, ut loquendo ea, quae secreto 155 potius essent tegenda silentio, insipiens prorsus appaream. At uos ignoscite matri, ne in his quae propter uos fiunt, uos scandalum de me patiamini. Libenter ego | insipientiae propter uos notam sustinebo, tantum ut ex ea uos ad sapientiam proficere sentiam. Proprii detrimenta pudoris laeta uestris 160 compensabo profectibus. Denique super huiuscemodi iudiciorum

causis ab initio me commonuisse

uos memini,

9 pim

ne talia

audacius ad uos disputantem oculo considerantes obliquo fuscam propterea minusque formosam iudicaretis. Non quod humani diei iudicium expauescam quae ad dilecti mei tribunal 165 intus assisto. De uultu eius non intrepida expecto iudicium. Nouit ipse quibus stimulis agar, quoniam si ea quae intra me a spiritu eius actitantur liberius ad homines loquor, coegit ipse, coegistis et uos. Si quid inde formositatis meae deperiit mihi, potens est caritas quae me decolorauit denuo reformare. 170

7. Itaque, o filiae Ierusalem, nolite negligere; quia cum talis sit dilectus meus et ipse sit amicus meus, si non neglexeritis et uos, similiter post modicum poteritis gloriari. Adnitimini igitur et insistite, spem uobis consiliet tantae maiestatis ad me dignatio, ausum roboret meae ad ipsum aemulatio caritatis.

17; Ego, ut uerum fatear, me mon arbitror comprehendisse, uerum-

tamen ut quo perueni ego contendatis et uos, hortor uos, obsecro uos, adiuro uos, o filiae Ierusalem. Quod uobis interim creditur impossibile, ipso donante, facillimum inuenietis, dummodo promptum habeatis totum in ipsum non solum proicere 180 desiderium uestrum, sed spem quoque roborandi et perficiendi desiderii uestri, qui numquam fallit quaerentes se, numquam confundit sperantes in se, sponsus ecclesiae, Vnigenitus Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XXXVIIII.

SERMO XL Incipit XL. Quo ordine sponsa adolescentulis per-|suaserit posthabitis omnibus quaerere sponsum, nec tamen illae sine ipsa hoc audeant attentare, sed humiliter eius opem implorant.

164 Cf. 1 Cot. 4, 3.

171 Cant. 5, 16.

175 Phil. 5, 13.

177 Cant. 2, 1.

182 Cf. Iudith 13, 17. 2I

XVI

97»

294

SERMO XL, 1-2

I. Quo abiit dilectus tuus, o pulcherrima mulierum, quo deeltnawit dilectus tuus, et quaeremus eum tecum ? Quid uberior sponsae sermo, copiosaque dilecti sui laudatio in cordibus egerit filiarum Ierusalem, ex hac illarum percunctatione facile aduerti potest. Patet enim quia loquente sponsa ceciderit super illas spiritus idem dilectionis qui in sponsa est, quippe quae persuaIO

15

20

sum sibi confitentur iam quaerere sponsum, quem prior illa quaesisse se dixerat, et cuius quaesitioni infatigabilis omni hora insistit, siue cum absens ille siue etiam cum praesens est. Siquidem et absentem requirit, ut praesentem teneat, et praesentem ne forte inter amplexus et oscula more suo fugitiuus euadat, et inter'ipsa deliciarum initia uix modice degustatus euanescat. Est igitur unicum opus sponsae, familiaris labor, et prorsus speciale negotium, dilecti sui faciem quaerere semper. Ad cuius pium exercitium operis solamen quidem et iuuamen non est confusa exposcere a filiabus Ierusalem ; et ecce quod quaesiuit inuenit. Spondent adiutorium, dextras illi societatis dare non abnuunt, tantum ut quo abierit dilectus suus siue quo declinauerit, adiciat illis declarare.

2. Ouamquam in his uerbis notandum sane est et diligentius aduertendum quod nequaquam dixerint : quaeremus eum tibi, 25 sed,

quaeremus eum tecum. Socias laboris huius se fore pollicentur, non adiutrices, non ministras. Ad sodalitium se accin-

30

55

gunt, non obsequium, non denique uel adiutorium. Et reuera hoc est, ni fallor, quod sponsa intendit, hoc est quod dudum a filiabus Ierusalem expectabat | audire, quatenus postpositis studiis omnibus curisque uariis hinc inde strepentibus unice huic sollicitudini se totas manciparent. Huius denique rei gratia, languoris sui uulnus non puduit eam ipsis confiteri, desiderium habens haud dissimili eas plaga saltem ex matris compassione uulnerari. Quae patiatur intus amoris incendia ex florum malorumque deliciis, quibus fulciri ab eis ac stipari se obsecrat, luce clarius eis manifestat ; nec ob aliam sane cau-

sam nisi ut amorum huiusmodi incitamentis amoris sensum paulatim in eis formet, donec succrescentibus uirtutum studiis caritatis postmodum fortissimum uulnus infigat. Respuens 40 igitur respuique ab eis docens carnalem omnem atque inutilem consolationem quasi florem foeni emarcidum et poma putrida, aliquid ex earum more de gloria regni Dei ac si de floribus qui non marcescunt, aliquid de iustitia eiusdem regni uelut de pomis quae non ueterascunt, aut certe aliquid eorum quae redoXL, 4 Cant. 5, 17.

20 Cf. Mt. 7, 8.

XL, 18 solamen] Salomon s a.c.

25 Cant. 5, 17.

44. C£. Is. 11, 2.

98ra

SERMO XL, 2-3

295

45 lent Iesum, florem sane illum super quem requiescit spiritus Dei, aliquid de fructu ligni uitae quo angeli uescuntur in coelis, talium inquam aliquid ab ipsis ad sui solamen amoris expostulat. Ouibus sane annuentibus, ex deliciarum istiusmodi ministratione deliciarum earumdem ipsis sensum increuit so amor ; et inutilium rerum fugitiua ac uilia fastidientes solatia,

ex contubernio sponsae factae sunt ipsae delicatae. Vocant itaque sibi sabbatum delicatum, nequaquam uidelicet ab opere solum inutili, sed a cogitatione quoque et sermone superuacuo studiosius ac delicatius feriantes, atque in his, quae aeternita55 tem spirant, solatiis longe profecto mollius et gloriosius requiescentes. Quibus iam assuefactae deliciis ad | charismata quaerenda potiora redduntur idoneae ; atque ut languorem suum dilecto nuntient, attentius ab ea sollicitantur, immo

98rb

et cum

adiuratione uiolentius compelluntur. Qua obtestationis uideli6o cet uiolentia quid nisi interni ardoris uehementior ac propemodum intolerabilis aestus exprimitur, quo dilecti sui fruitionem non solum sibi sed etiam illis exoptat ? Legem nimirum caritatis plenissime implet, ut diligat filias suas sicut seipsam, nec sibi quidquam priuilegii prae ipsis retinere desiderat, sed 65sibi eas in hac quoque excellentissima caritate conformes facere satagit et coaequales. Adiuratae proinde adolescentulae super tam nouae tamque arduae legationis officio haerent nimirum ac stupent, nec quod imponitur abnuunt, sed nec quidem quod supra ipsas est temere attentare praesumunt. 7o Sed donec de oneris impositi qualitate siue de quantitate deliberent, interrogandam eam interim iudicant de dilecto suo, qualis sit, si forte in uerbis eius quippiam audire contingat, quod ausum eis conciliet et insolita moliri non reformident. Amplectitur sponsa prudentium uirginum humilem sane 7; modestamque uerecundiam, sedulitatique earum morem gerens, de laude sponsi sui succinctam quidem sed Spiritus Sancti artificio plenam disputationem contexuit. Cuius laudis optatum denique assecuta est finem, ut filiabus Ierusalem sponsi amorem medullitus persuaserit ; et quaerendae faciei 8o eius desiderio prorsus accensae quaesituras se ipsum deuoueant, tantum ut ipsi liceat adhaerere. 3. Ex quibus, fratres mei, perpendere licet, certe et aduertere libet, quantum ualeat sermocinari de Iesu, quantum prosit adhaerere his qui diligunt eum, et ex abundantia cordis 8; loquuntur

eum.

Nam

si fides ex auditu, | nonne

et caritas ?

Proinde fidem miracula fidei uerbis adiuncta potenter eliciunt, certe et caritatem eloquium caritatis ignitum ualde accendit,

45 Cf. Is. 11, 2. 85 Rom. 10, 17.

51 Cf. Is. 58, 13.

62 Cf. Mt. 19, 19.

84 Cf. Mt. 12, 34.

9 gva

296

SERMO XL, 3-4

si de caritatis uena sermo scintillet, et in uiuis sermonibus signa rutilent dilectionis. Securus dixerim, quia nullum prorsus 9o signum siue in profundum inferni siue în excelsum supra potentius me ad caritatem trahit, quam uiua uox animae Deum diligentis, et si uox fortasse mihi negetur certe uel aspectus eius, aut si nec prouenerit ipse, uel pia tandem et dulcis recordatio ipsius. Saepite, fratres mei, saepite aures uestras contra 95 uenenata colloquia, et consecrate eas uerbo Dei. Sanctificate, inquam, eas in ueritate, quia.sermo Dei ueritas est. Pulsanti ad ostium earum uanitati celeriter ac uiriliter occurrite ; certe

merces eius cum ipsa uenit, nam stipendia peccati mors. Vere et omnis auditio iniqua et maculat et inficit, auremque nuga1co cibus assuetam sicut ad talia facit prudentem, sic ad salubria languidiorem reddit, et post modicum surdiorem. Attollite ergo portas principes uestras, attollite aures, attollite ora, ut introeat rex gloriae. Introeat, inquam, Iesus, qui nonnisi ianuis clausis solet introire, quatenus eliminata uanitate, 105 cui ueritas non

cohabitat,

rex gloriae totam

sibi dedicet

ac

uendicet domum suam. 4. Itaque, ut ad materiam regrediamur priorem, ex dulci colloquio sponsae filiae Ierusalem in excellentem profecisse reperiuntur amoris gradum, ut sponsum pariter atque pariliter 119 Cum sponsa quaerere non pigritentur, tantum ut primitus nouerint, ubinam sit ille quaerendus. Aiunt enim : Quo abiit dilectus tuus, o pulcherrima mulierum ? Quo declinawit dilectus tuus, |et quaeremus eum tecum ? Quaeremus certe eum si tecum quaeremus, ne forte si tam grande opus sine te atten115 tare coeperimus, cum quaesitus forte non apparuerit et uagabundae errauerimus 2» inuto et non in uia, prae lassitudine et taedio contabescat anima nostra, coeptique tandem pudeat poeniteatque laboris. Sed da manum, quae praebuisti consilium, et sequamur te quocumque ieris. Iuua nos orationibus 120 tuis, robora exhortationibus tuis, exemplis adiuua, consolationibus foue. O pulcherrima mulierum, noli quaesumus exponere filias tuas, liceat nobis frequentius respicere in faciem tuam, pendere de labiis tuis, adhaerere sacro lateri tuo. Tu nos,

cooperante tibi Spiritu Sancto, in hanc gratiam peperisti ; tu

12; tuorum lacte uberum indulgentius enutristi, nihil te iudicans

scire apud nos nisi Christum tantum secundum carnem. In cuius ineffabili sapore dulcedinis lac quidem nobis potum dedisti non escam, sed lac illud instituendae prorsus aptum

90 Is. 7, 11. 94 Cf. Eccli. 28, 28. 96 Cf. Io. 17, 17. Cf Apoc 3, 20. 98 Cf. Is. 40, 1o. Rom. 6, 23. 101 Ps. 25, 7. 104 Cf. Io. 20, 26. 111 Cant. 5, 17. 116 Ps. 106, 40 119 Cf. Mt. 8, 19. 126 Cf. 2 Cor. 5, 16.

98vb

SERMO XL, 4-5

297

infantiae, prae cuius gratissimo ualentissimoque sapore omnis

130 alia caro nobis facta est fenum, et omnis gloria etus tamquam

flos feni. Iam proinde in manibus tuis, in fortioris robur aetatis adoleuimus, ut miserante Deo iam quasi spiritualibus loqui possis, nosque te uicissim loquentem ad nos de dilecto tuo, in lingua intelligamus angelica. Denique de spiritu tuo tulit dilec-

135 tus tuus orante te, posuitque in uisceribus filiarum tuarum,

sicut olim cum de spiritu Moysi tulit deditque senioribus septuaginta, aut certe cum spiritum Eliae duplicatum dedit Elisaeo. Cuius et nos sane audacissimi aemulatione desiderii excitatae, nihil aliud optare, nihil aliud sperare iam possumus, 140 quam ut spiritus tuus quo uiuimus, quo uescimur, quo spiramus, abundantius augeatur in nobis. |Quod donec sane proueniat, exemplo nihilominus Elisaei, uiuit dilectus tuus et uiuit anima tua, o pulcherrima mulierum, non dimittemus te.

Quaeremus quidem quem quaerendum persuasisti, nec huic 14; deinceps negotio alterius quippiam praeponimus operis, sed huic specialiter, quae retro sunt obliuiscentes, omnimodis insistemus. Hic prorsus erit labor et haec requies nostra.

5. Verum ubi sit quaerendus, edicito. Inuestigabiles quippe uiae eius pro eo quod uestigia ipsius siue in mari, siue in aquis 150 multis, siue uspiam terrarum cognosci omnino non possint, tibi autem per spiritum eius reuelatum iri speramus. Si uenerit ad nos, nescimus unde ueniat, sed neque cum abierit longiusue recesserit an forte ad finitima declinauerit loca, difficile nobis seu potius impossibile cognitu erit. Ceterum tibi 15; et inuestigabilia

eius uestigare perfacile est, cuius tibi siue

uenientis siue recedentis arctius sunt impressa uestigia. Denique tu Eliam tuum quocumque ierit sagaciter prorsus uigilanterque persequeris, sane ut cum uideris recedentem spiritus eius haud dubia cumulatum munus expectes. Scimus 160 autem, quia recedens a te nunc ad coelestia abit, rigaturus te

in proximo de superioribus suis, et de coelestis gloriae laetitia aliquid enarraturus tibi, cum ad te inde redierit. Ideo nempe te similem nonnumquam cernimus homini expectanti dominum suum, uel potius sponsae expectanti sponsum suum quando 165 reuertatur a nuptiis, ut aliquid tibi de gaudio illo nuptiali, quod in coelestibus perenniter celebratur, sponsus tuus de thalamo suo illo procedens locuturus et largiturus appareat. Porro et declinare eum non longiuscule quidem sed cominus nonnumquam te docente didicimus, quia cum pulsante eo pe-

130 Cf. Is. 40, 6. PEE 137 Cf. 4 Reg. 2, 9-10.

CERON.

11,53:

DZA: 132 Cf. 1 Cor. 3, 1. 136 Cf. Num. 11, 25. 148 146 Cf. Phil. 5, 13. 143 Cf. 4 Reg. 4, 30.

160 Cf. Ps. 103, 15.

164 Lc. 12, 36.

99r*

298

SERMO XL, 5-XLI, 1

17o rendie surgeres ut aperires dilecto tuo et pessulum | aperires ostii tui, ille declinauerat atque transierat. Et tunc quidem uotis tuis ex parte fruita es, cum manum suam mittente eo per foramen, uenter tuus intremuit ad tactum eius, et anima tua

liquefacta est ut dilectus locutus est. Declinauit igitur non 17; procul abiens, non diutius peregrinaturus, sed rediturus post modicum seque tibi redditurus. Declinauit ad horam a te, quatenus moram ipso faciente, tu interim ad nos de ipso uerbum faceres, Christumque formares in nobis. Declinauit ergo a te, ut sui nobis copiam praeberet in te, eoque interim fruere180 mur per te. Declinauit nihilominus ad alios quoque pusillos suos, qui saliens.in montibus collesque transiliens, sicut ipsa locuta es, a sapientibus prudentibusque sedulo se abscondit, et paruulis agnoscendum fruendumque praebet sponsus tuus, Vnigenitus Patris, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto 18; uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XL.

SERMO XLI INciPIT XLI. Lamentatio super interdicto generali, quod pro causa Cantuariensis ecclesiae cum omni ecclesia Anglicana etiam Cistercienses inuoluit.

I. Quo abiit dilectus tuus, o pulcherrima mulierum? quo s declinawit. dilectus tuus et quaeremus eum tecum ? Opportune satis locus iste cantici huius, non quidem in carmen musicum sed magis in lamentationis incidit nobis incitamentum. Seorsum ad modicum fiant amatoria, egrediatur sponsa de thalamo suo, suspendantur organa musica, cedant oscula 1o plorationi, pro eo quod declinauerit atque transierit. Expectauimus pacem hactenus et non uenit ; curata est Babylon, et de curatione non tam prouenit sanitas quam uultus obstupuit. In stipulam quippe wersi sunt lapides fundae, crebrisque percussionibus non tam mollescit quam cotidie stringitur mal15 leatoris incus. Prorsus ideo uenenum aspidum ut arbitror in171 Cant. 5, 5-6. 174 Cf. Cant. 5, 6. 183 Cf. Mt. 11, 25. 2C

178 Cf. Gal. 4, r9.

181 Cf. Cant.

XLI, 4 Cant. 5, 17. S C£. Ioel 2, 16. AU CE Ier. 14, r9: 13 Iob 41, r9. 14 Cf. Iob 41, r5. 15 Deut. 32, 33.

CE. Tet. 51, 9.

XLI, 3 In margine : Vota pro ecclesia Cantuatiensi.

99rb

SERMO XLI, 1-3

20

299

sanabile est, | quod ad uoces incantantium didicit aspis obsurdescere et obturare aures suas. Regulis quoque, iuxta uerbum prophetae, non est incantatio, quod in malitia genimina cetera uenenatorum exsuperent, et prae nimia nocendi efficacia regium sibi uendicent nomen. Certe ecclesia patienter satis ac

99V?

modeste suis usa curationibus, sanando uulneri huic et oleum

infudit et uinum. Sed plaga tumens medelae totius impatiens et intumuit lenioribus et austerioribus amplius est exacerbata,

solumque iudicem Deum causa omnis expectat. 25

2. Et tu, Domine,

usquequo ? Quamdiu

unius ultio capitis

tam grauiter exposcitur ab uniuersis ; et quae non rapuimus cum

tanto faenore iubemur

exsoluere ? Quousque,

Domine,

non parcis gloriae saltem nominis tui, ut repulisse uidearis altare tuum, maledixisse sanctificationi tuae ? Ecce enim al30

35

tare tuum suo cultu solitoque destitutum honore nudum stat atque ieiunum, domusque orationis tuae in qua te laudare consueuimus a uotiuis obmutuit concentibus, factoque flagello de funiculis in zelo furoris tui eiecisti de templo laudantes et benedicentes nomen tuum. Exaudisse uideris increpantium uota Iudaeorum, et ex ore puerorum in templo te laudantium et benedicentium laudem tulisse et iubilationem. Ablata est laus de filio Dauid, conticuit dulcedo citharae, nec

iam Dauid ultra cum cantoribus percutit eam in domo Domini. Cessauit tripudium eius et saltatio coram arca Domini, 40 quieuit inuidia Michol, et arca Domini suis plausibus destituta intra pelles suas in gloria conticescit. Prope est, ut christianae fidei pietas post diutinum iam languorem suum, (nisi? a Patre

misericordiarum 45

ei subuentum

fuerit, exspira-|re credatur.

3. Quid enim ? Magnum illud pietatis sacramentum et memoriale illud insigne, quod Christus in nouissima coena suae ualedicens sponsae ad perpetuam sui memoriam uicariamque praesentiam uice reliquit testamenti, repente sublatum est ei. Tulerunt fasciculum eius de medio uberum suorum,

50

55

tulerunt pallium suum ab humeris suis, nec alii prorsus quam custodes murorum suorum, quorum fidei a sponso suo interim peregrinante est credita. Norunt ipsi, quid super hoc reuertenti in sua ratione respondeant. Absit enim, ut quidquam ab ipsis temere aut praepropere gestum quispiam hominum audeat arbitrari. Propitius sit nobis Deus, ne mittamus manum nostram in christum Domini, immo uel christos Domini, qui

17 Cf. Ps. 57, 5-6. CE EDren- 2, 7-

40 Cf. 2 Reg. 6, 16. 26 EDI:

18 Cf. Ier. 8, 17. 33 C£. Io. 2, 15.

23 Cf LC: TO, 34: 25 Ps. 6, 4. 29 35 C£. Ps. 8, 3 ; Mt. 21, 16. 94 Is. 24, 8.

48 Cf. Cant. 1, 12.

50 Cf. Cant. 5, 7.

55 Cf. 1 Reg.

99°?

300

6o

SERMO XLI, 3-4

cum ipso in hac causa stant uel modice tangere audeamus, ne forte si tetigerimus eos pupillam oculi Domini tetigisse conuincamur, et temeritatis rei uel potius maiestatis manum Domini cum ira sentiamus. Confitendum magis pieque sentiendum guia os Domini locutum est et zelus Domini exercituum fecit haec omnia iustaque supernorum sententia uigilum, prius certe decretum sit in coelestibus, quod pronuntiatum contra nos sentimus in terris. Sensimus ictum, et utinam

uexatio tandem dederit intellectum auditui, quia Dominus 65 bene iustissimeque omnia fecerit, nec secundum peccata nostra castigationis suae mensuram extenderit.

75

8o

4. Respondit utique arrogantia Israel hodie in faciem suam, quia manum suam misit hostis ad omnia desiderabilia eius, bonaque ecclesiastica nullo resistente nulloque contradicente publicae direptioni patent. Posuit Dominus firmamentum ecclesiae hodie in for-|[midinem, et quae sanctionibus piis regum antiquorum reis etiam ad eam confugientibus solebat esse praesidio, proh dolor in hac die scandalo est, sub umbra alarum eius non quo arbitreris abscondi. Tutius inde fugies, quam confugies sub illas. Abstulit quippe Dominus sepes eius, factaque est in direptionem, diruit maceriam ipsius et facta est in conculcationem. Non est hodie Petro in regione hac patiente coram oculis eius Domino, non est inquam ei aemulari pro Domino ut uel interrogare audeat et dicere : Domine, si percuiimus in gladio. Auertit sane Dominus adiutorium gladii eius, atque a facie gladii alterius imminentis, gladius iste studiose reconditus delitescit intra uaginam suam. Quid enim ? Exacuatus nimirum ille et limatus quasi libero suo dimissus arbitrio, uadit ad dexteram suam

8 VA

90

siue ad sinistram

quocumque faciei suae est appetitus, non attendens gradum, non ordinem, non dignitatem, nec possessionibus tantum clericorum imminens, sed in corpora quoque pro libitu saeuiens. In quibus omnibus necdum furorem Domini uidemus auersum, quia nec ipsos reuerti cernimus ad percutientem se. Squalidam quippe faciem ecclesiae cernere est ipsamque oppressam amaritudine, sed pro maxima parte lugentium lacrimae quidem eius in maxillis eius, pro eo quod consolatorem non requirat Spiritum Sanctum, ideoque nec sit qui lacrimas eius abstergat. Vix in eis inuenies qui uicem doleat Christi ; Dv Cf. Zach. 2, 8. 60 Is. 1, 20. 61 Cf. 4 Reg. 19, 51. 67 Cf. Os, 5, 5. 68 Thren. 1, 1o. 91 Cf. Ps. 88, 41. 74 Cf. Ps. 16, 8. 96 CE 1s257 5. 79 Lc. 22, 49. 83 Cf. Ez. 21, 9. 84 Ez. 21, 16. 89 Cf. Is. 9, 12.13. 90 Cf Thren Eid 92 Gf: Thre y. 2-

59 ira] ora zs

^ *3 umbra] umbram zzs

r001%

SERMO XLI, 4-6

30I

95 suis magis compatiúntur marsupiis suasque causantur desola-

tas esse delicias. Quibus tamen, proh dolor, inter ipsa coti-

diana flagella manibus et unguibus adhaerere non cessant, ebrietatibus ac uoluptatibus more pristino deseruientes.

5. Quid quod disci-|plinae huius seueritas a clericis, passim 1oo à laicis, usurpatur in occasionem carnis, liberiusque ac licentius dies et noctes in carnalis usum expenduntur illecebrae ? Pudet dicere quia et mulierculas suas sacerdotes, quibus semetipsos suumque profanauere sacerdotium, a publicae potestatis captiuatas ministris hisque, quae de altari possede105 rant, non segniter effusis in redemptionem earum festinarunt, quippe quibus carere nouissimam reputant calamitatem. Nam quod publicum illae spectaculum factae sunt, et ipsi pro

100rb

eis suis nudati substantiis, non mouentur, non confunduntur,

sed redemptis eo iam arctius incumbunt, quo carius eas sibi iro constare meminerunt. Quid mirum si in his omnibus manus adhuc Domini extenta est, quae tam multiplici correptione nil se hactenus uidet profecisse ? Vocauit quippe iuxta uerbum Isaiae ad fletum et planctum et ad caluitium et ad cingulum sacci ; uocauit, inquam, nec est qui respondeat nisi uerbum i1; illud contumeliae

: manducemus

et bibamus,

cras enim mo-

riemur. Graue nimis est quod sequitur, et quis sustinebit? Si dimittatur haec iniquitas uobis donec moriamini. Et tamen post omnia haec mirari se aiunt tantam Domini patientiam super eis, quia non fortius aemuletur pro ipsis, nec consurgat 120 sicut in diebus antiquis, suaque induatur fortitudine bracchium Domini. Quasi uero pro gente huiuscemodi zelus Domini debeat euigilare, et non magis timendum sit, ne contra ipsos in breui districtius accingatur. 6. Sed iam ad domesticam ecclesiam nostram uerba uerta12; mus : Quo abiit dilectus tuus, o pulcherrima mulierum, quo decli-|nauit dilectus tuus ? Numquid a gaudiis nuptialibus ad domum luctus ? Fortassis et ibi a nobis se requiri expectat, quibus a facie peregrinationis et indignationis suae panem doloris appositum cernimus et potum lacrimarum tempera130 tum. Ergo, fratres mei, non pigritemur dilectum quaerere illic, quia prope esse consueuit his qui iribulato sunt corde. Quidquid illud est quod paterna nobis temperauit manus, 110 Cf. Is. 5, 25. 113 Is. 22, 12. 115 Is. 22, 15 (manducemus] comedamus Vig.). 117 Is. 22, 14 (dimittatur] dimittetur l//e.). 120 Cf. Is. 51, 9. 125 Cant: 5,7. 129 Cf. Ps. 79, 6. 131 Ps. 55, 19.

99 In margine superiori folii add. : Nota interdictum pro causa Cantuariensis ecclesiae. 100 usurpatur] usurpantur zz

100V%

302

SERMO XLI, 6-7

nos quoque, ut filios Patris illius nos esse probemus, filiali non pigeat reuerentia sumere. Nec enim sine multa uultus nostri 13; confusione audire nobis in hac die est uoces insultantium atque dicentium : Vbi est Deus tuus ? Et rursum : Descende, sede in puluere, uirgo filia Babylonis,

sede in terra, non

esi

solium filiae Chaldaeorum. Neque enim iam censetur pulcherrima mulierum, quae ad formulam subito redacta est cetera14o rum. Hactenus sane delicata et mamilla regum lactata, summae sedis est enutrita uberibus. Creuit et usque ad inuidiam sororum suarum speciosa facta est uehementer ; et forte propterea cecidit, quia iuxta propheticum sermonem, fiduciam habuit in pulchritudine sua, et in regno proficiens abundan14; tius gloriata est, dicens in corde suo : Non sedebo uidua, et ignorabo sterilitatem. Ecce in momento cum exultatione omnium qui aemulabantur eam summis illis est uiduata patronis, depositaque uehementer de sublimi illo solio suo ponere cogitur in puluere os suum, et dicere : Bonum mihi, Domine,

150 quod. hwmaliasti me, bonum mihi, Pater spirituum, ut auferas meum spiritum quo non uiuebam quidem sed intumescebam. 7. Ita, Domine, fac | mecum misericordiam tuam, ut tollas

a me animam meam, neque enim melior sum quam patres mei, immo nec ad mensuram perueni patrum meorum. Aufer ergo 15 vA spiritum meum, quatenus ablato eo emittas spiritum tuum, nouamque me fieri sentiam tibi creaturam. Aruerunt mihi ubera a quibus usque modo pependi, ablactatam quaeso pater orphanorum ad ubera suspende potiora, dulciora, uberiora. Docuisti me et uere probaui, quia non est bonum mihi ponere 160 carnem bracchium meum, baculoque inniti arundineo qui innitentium perforet manum. Bonum potius mihi ab hac die et in reliquum soli tibi inniti, Domine Deus noster, tuaeque con-

solationis spem cum silentio praestolari, quoniam qui eleuans allisisti me, humiliatam utique denuo exaltabis. Absit proinde 16; a me, o gloria Israel, transitoriam hanc gloriam consolationes-

que terrenas exposcere a te ; tu potius esto gloria expectationis meae et expectatio gloriae meae. Gratias ago tibi, Domine Deus, quoniam inter plangendum te adesse persentimus panemque nostrum cotidianum sacratissimi corporis tui ad 170 unam saltem in septimana refectionem indulgendum iudicasti. Paterne quidem id ac misericorditer ne penitus deficeremus 136 Ps. 41, 4. Is. 60, 16.

Ps. 118, 71. (CEbren

Is. 47, 1 (Babylonis] Babylon Y/7g.). 142 Cf. Ez. 16, 13.

153 5 Reg. 19, 4. waa:

143 C£. Ez. 16, 15.

160 C£. Ier. 17, 5.

164 Ps. ror, rr.

159 docuisti] docuiste zzs

140 Cf. Is. 47, 8.

G£

145 Is. 47, 8.

149

161 Cf. Is. 56, 6.

163

1*1 Cf. Mc. 8, 3.

1oovb

SERMO XLI, 7-8 in ula. Misertus, inquam,

303

es ne deficiamus ; misereberis in

beneplacito tuo ut largius reficiamur ; fiatque denuo cotidianum sollemne, quod modo cum silentio et uerecundia par17; cius et rarius mendicatur. Interim autem absit a nobis consolari ante plenam gratiae tuae, Domine Iesu, restitutionem. Stabo plorans et expectans ad ostium monumenti, donec laetius aliquid mihi renuntiet siue angelus siue hortulanus. Sane et sı angelus de coelo dicat | mihi : Noli flere, et Iesum non 18» exhibeat, prouocabit potius lacrimas quam reuocabit. Vtar eis interim loco pignoris et uice memorialis ;eruntque mihi lacrimae meae panes die ac nocte, donec reponatur mihi super mensam meam priorem panis wiwus qui de coelo descendit. Ita, Domine Iesu, hoc me saltem pane cibare ne cesses donec 18; uenias, quod te miserante utinam in breui proueniat.

IOI'8

8. Fugisti et auolasti a nobis, Rex gloriae, euasisti a tenebris nostris in regionem lucis tuae, recepisti te in accubitum tuum regium, sinum Patris. O currus Israel et auriga eius, cur pallium uelaminis

tui, memoriale

uultus tui, quod leuante me

19o oculos meos post te Dominum meum, ad peregrinationis meae solatium cecidit mihi, cur et ipsum tulisti a me ? Numquid ut probes an uere te diligam ? Vere enim quos non oblectasti praesens, neque tui contristauit absentia, neque mora sollicitat. At quaecumque anima sponsa tua est, in statera iudicii 195 de pondere doloris sui pondus pensabit amoris, ut te uiduata quem diligit anima sua castissimae instar turturis in terra sedeat, et uirentia ac florida cuncta despiciat, quatenus te respiciente tandem aliquando audire mereatur : Pulchrae sunt genae tuae sicut turturis. Et nunc, o filiae Ierusalem, si quem 200 de contubernio sponsae sensum induistis amoris Christi, abeuntem cum fletu deducite, peregrinantem de reditu cum lacrimis sollicitate, moram facienti gemitus crebros pro legatione dirigite, suscitate dormitantem, dissimulanti nec respondenti nolite dare silentium, donec pulsantium longanimitate 20; deuictus iuxta pristinam miseratio-|nem suam respondeat dicens : Misereor super turbam, quia multis ecce diebus sustinent me, nec habent quod manducent. Paucis quippe nostrum modica miserante Deo relicta est uiuifici panis refocillatio, sed turba absque omni sacramentorum participatione iam ferme 210 per biennium ieiuna expectat. Nec dubium quin deficiant in uia patriaeque suae desinant penitus reminisci, si fames diuturnior inualuerit. Scis enim, misericors et miserator Domine,

178 Cf. Io. 20, 11-18. 179 CHC. 7; 157 181 Ps. 41, 4. 183 Io. 6, 41.59. 206 Mc. 8, 2 (mul198 Cant. 1, 9. 196 Cf. Cant. 1, 6. 188 4 Reg. 2, 12. tis ecce diebus] ecce iam triduo l/7s.). 212 Cf Es: 1104

Ior?

304

SERMO XLI, 8-9

quid fatigationis habeat haec uia, quidue insidiarum, quantoque hanc escam paraueris nobis contra lassitudinem subsidio, 215 et contra hostes praesidio. In hoc pane et nos tibi capiti nostro misericorditer unis, et nos nobis inuicem in uinculo fidei et

220

22;

230

235

caritatis mirabiliter astringis. In hoc sacramento oculum mentis nostrae ad uidendum faciem tuam per uirtutem fidei tuae mirifice praeparas, et refectionis illius aeternae, quae est beata uisio tua, pignus certissimum praebes. Denique reposuisti nobis in hoc sacramento magnum prorsus ac mirabile meritum, quod pauperibus tuis iustitiae suae inopiam in aure tua deplorantibus reputare dignaris ad iustitiam. Palam namque est mundo, quod per huius frequentationem mysterii fides tua triumphat in mundo. Propter hoc cum uenerit homo peccati, filius perditionis, aemulus gloriae tuae, altare tuum demoliri festinabit et auferet, ut de eo scriptum est, iuge sacrificium, quatenus sublato eo tollat et fidem memoriamque tui de sub coelo delere praeualeat. Vtinam hi qui portant arcam Domini his diebus et apostolorum uice dispensatores sunt mysteriorum Dei, hoc terribili ammoneantur exemplo de iugi pro-|uidere sacrificio ut iuge sit, quatenus iuxta ritum legitimum ignis in altari semper ardeat, ne cessante sacrificio ignis fidei paulatim tepescat ac post modicum extinguatur. Parcant certe uel teneritudini pusillorum, qui etiam si panem non peterent, gratis eis erat indulgendus, ne dicam ingerendus. Nonne nunc cum petentibus subtrahitur nec habent unde refocillent animas suas, exhalare eas protinus oportebit in sinu matrum suarum ?

9. Sed quid ? Spiritu sponsi sui ecclesiam in hac etiam 24o causa agi non dubium est, a quo et gladium ipsam nouimus accepisse ad faciendam. uindictam in nationibus, increpationes in populis, ad alligandos reges eorum in compedibus et nobiles eorum in manicis ferreis. Sedet, inquam, etiam hic in throno iudicii cum sponso suo, agens libere, potestatiue decernens, 24; in ueritate educens iudicium, nec de throno quidquam pronuntians nisi quod a spiritu Iesu, certissima scilicet regula ueritatis, acceperit. Ipsius utique iustitia est de spiritu Dei definire sententiam ; nostrae autem iustitiae hic erit modus, mandato ipsius ac si diuinitus imperetur humillime oboedire, 250 ad laudem et gloriam sponsi ecclesiae, Iesu Christi Domini nostri, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

EXPLICIT SERMO XLI.

225 2 Thess. 2, 5. 224 Cf. Dan. 8, r1. 230 1 Cor. 4, x. 237 Cf. Thren.. 23122 241 Ps. 149, 7. 245 Cf. Is. 42, 5. 249 Cf. Regula S. Benedicti, cap. 5, 4 ; ed. HANSLIK, p. 55.

TOA

SERMO XLII INciPITT XLII. Quid sit abire dilectum, quid declinare; et quare primum abiisse dicatur, postmodum uero declinasse; ubi et exponitur, quae sint ea quae Patris sui sunt, in quibus eum oporteat esse.

5

I. Quo abiit dilectus tuus, o pulcherrima mulierum, quo declinawit dilectus tuus, et quaeremus eum tecum ? Super duobus sponsa a filiabus Ier-|usalem interrogatur : quo abierit di-

Iorvb

lectus suus, et quo declinauerit, ita dumtaxat ut sub quadam

disiunctione proposuisse uideantur quaestionem ; et liberum 1o habeat sponsa respondere, utrum abierit sponsus an declinauerit. Quantum proinde de uiis eius quas inuestigabiles Paulus dicit, conicere nobis licet, numquam sponsae suae abit siue declinat in uacuum, numquam non aliquid ei prouisurus et aliquem ei peregrinationis suae fructum secum denuo reporta15 turus abscedit. Propter quod si moram fecerit patienter ab ea est expectandus, quoniam ipsius profecto res est quae interim agitur, et peregrinatio longior moraque diuturnior uberiori benedictione onustatum restituent. 2. Et de euangelica quidem habemus historia sponsum 2o nonnumquam declinasse, nonnumquam etiam abiisse. lesus, inquit euangelista,

declinawit a turba, constituta in loco. Et

rursum : Jesus abscondit se et exiwit de templo. Verum huiuscemodi declinationes nequaquam ad sponsam pertinere causaberis, neque enim amoris indices sed irae magis nuntiae sunt. 25 Ne declines in ira a seruo tuo, ait quidam, metuens credo sibi, suspectamque habens omnem uel momentaneam declinatio-

nem Iesu. Sed aduertere est declinationes eius, in quibus nulIus suspicioni sit locus. Certe cum laborarent aliquando discipuli eius in remigando, et ueniret ad eos ambulans swpra mare, 3o uolebat, ut ait euangelista, praeterire eos. At illi nouae rei uisione attoniti, prae timore clamauerunt. Nouitas ergo stuporem,

stupor

timorem,

timor

clamorem,

clamor

meruit

ex-

auditionem, exauditio fiduciam, fiducia postremo solitam ac desideratam Iesu obti-[nuit exhibitionem. Declinauerat ergo 55 a filiis gratiae, non quidem in ira sed in gratia, quatenus absentatus ad modicum mirabiliorem se eis redderet et gratiorem.

3. Cum factus quoque esset annorum duodecim, matrem eius et patrem, hoc quippe nomine Ioseph a Spiritu Sancto legimus 4o honoratum, triduana ipsius declinatione grauiter nimus 1n22 Io. 8, 59. 20 Io. 5, 15. 11 Rom. 11, 55. XLII, 5 Cant. 5, 17. 38 Lc. 2, 42. 381 Mt. 14, 26. 29 Mc. 6, 48. Ps. 26, 9.

25

10212

306

SERMO XIII, 3

uenimus desolatos fuisse, ac per uicos et plateas Ierusalem quaesisse quem diligit anima sua. Nec fefellit quaerentes sui mox copiam praebens, modicique iacturam temporis diutur-

niori cohabitatione humillimaque subiectione compensauit. 45 Vbi nec illud ab omni anima diligenti Iesum transitorie audiendum est, quod turbationis suae causam depromentibus quasi cum increpatione respondit : Quid est, inquit, quod me quaerebatis ? Et addidit : Nesciebatis quod in hs quae Patris mei sunt oportet me esse ? Ea ni fallor Patris uolebat intelligi : so in lege Dei meditari, uacare uerbo, studio cognoscendae ueritatis operiosius inseruire, non suam inuerecundius ingerere prudentiam sed.alienam humiliter consultare. Bonae haec indolis florida sane initia sunt, grandaeuaeque maturitatis laetos promittentia fructus. Adolescens, inquit sapiens, loquere 55 în causa propria uix. St bis interrogatus fueris, habeat caput

responsum tuum. Adolescens igitur noster aetati huic suae suisque coetaneis propria redditurus insignia, in medio doctorum hinc inde sedentium, ad pedes uidelicet ipsorum cathedram humilitatis erexit, humili quidem interrogatione sa6o pientiam celans, et uerecundiam profitens, et arrogantiae suspicionem deuitans. Prudenti proinde responsione iam | quasi aliena pulsatione compulsus latentem sapientiae suae thesaurum ad omnium prodidit admirationem, et pie pulsantibus deuotus aperuit, studioseque quaerentibus benignus 6; occurrit. Huiuscemodi itaque exercitia ea quae Patris sui sunt merito uocat, quoniam in his profecto sapientia, quae habitat in consilio et eruditis interest cogitationibus, coram Patre suo uersatur, exercetur et ludit, sicut de eo scriptum est. Quod propterea, fratres mei, hoc loco in auribus uestris 7o censui memorandum

ut conuenientibus uobis in unum, in his

quae Patris uestri sunt exerceamini, aliquid semper in ore uersantes siue de beneplacito Patris illius siue de gloria regni eius, quod mores

aedificet,

quod caritatem

accendat,

quod

Iesum sapiat. Fiat interrogatio de his quae Dei sunt cum 75 pietate, fiat responsio in mansuetudine, condiatur utraque sale quodam iucundi saporis, sale gratiae ut ait apostolus; consummetur denique disputatio tota uerbis humillimis atque pacificis, ne forte de materia caritatis ira magis et indignatio quod absit inueniat fomitem.

42 C£. Cant. 5, 2. 44 Cf. Lc. 2, 51. 43 Lc. 2, 49. uix VZg.). 55 Eccli. 32, TI. 67 Cf. Prou. 8, 12. 76 Cf. Col. 4, 6. 70 1 Cot. rr, 20.

XLII, 7i Patris] Patres 7s

94 Eccli. 32, 10 (proptia] 68 Cf. Prou. 8, 30-31.

Io2rb

SERMO XLII, 4-5 80

307

4. Sed haec per excursum dicta sint, iam nunc de sponso abeunte et declinante prosequamur. Quorum sane utrumque dilectoribus suis, ut superius dictum est, maioris gratiae prae-

paratio est, sed in declinatione breuis et clandestinus significari

uidetur excursus, celerem inopinatumque habiturus uisitantis 8; gratiae reditum. Denique passurus et post triduum resurrec-

turus, modicum, ait, et non uidebitis me et iterum modicum et widebitis me, absentationem illam modicam suadens interim

patienter portari, quae declinatio magis foret quam discessio uel peregrinatio. Sed de peregrinatione quoque quam | ad 9o Patrem iturus ipsisque erat ualedicturus in breui, magnifice eos consolabatur, remque eis ideo incredibilem quia omnino molestissimam ipsoque auditu importabilem sub firmissima ueritatis assertione pollicitus est utilem fore. Ego, inquit, ueritatem dico uobis : expedit uobis ut ego wadam. Si enim non

IO2Y8

95 abiero, Paraclitus nom ueniet ad uos ; si autem abiero, mittam

eum ad uos.

5. Perpendis, quaeso, quisquis haec audis, quid triduana illa declinatio gaudii et consolationis expectantibus interim paruulis praeparauerit in dominicae resurrectionis insperata 1oo laetitia, quid longinquior postmodum ad Patrem peregrinatio profusioris gratiae et abundantioris sit operatura uirtutis. Declinationes proinde illae, quibus a resurrectionis die usque ad ultimum ascendentis ualde crebro declinabat ab illis, quid nisi carbones erant desolatorii, carnalem illum quo illi tene105 rius adhaesere affectum, nouo quodam sacratiorique concremantes caritatis ardore quo saporem carnis paulatim dediscerent, nouasque in spirituali de Christo iucunditate experirentur delicias ? Denique post singulas illas declinationes, quasi nouus denuo et tunc primum agnoscendus reuertebatur, ut 110 prae nimia nouitate atque ubertate laetitiae uix fide caperetur, quod oculis ingerebatur, et quod omnium experientia sensuum pari testimonio asserebat esse certissimum, abundantior laetitia cogebat esse suspectum. Ergo huiuscemodi declinationum et peregrinationum sponsi filiae Ierusalem ex i1; longa sponsae cohabitatione iam non ignarae, quia propria ipsae experientia factae disertiores, de sublimibus utique causis, quas | caro et sanguis omnino discere non potest quia sapere non ualet, cum sponsa conserunt disputationem : Quo abiit, inquiunt, dilectus tuus, o pulcherrima mulierum ? quo 120 declinat dilectus tuus ? 86 Io. 16, 16.

103 ualde] uale zz

93 Io. 16, 7.

104 Cf. Ps. 119, 4.

105 adhaesere] ahesere ms

118 Cant. 5, 17.

145 quia] quin zz:

102V?

308

SERMO XLII, 6-7

6. Primitiuae quidem illi sponsae suae primum multis sane ac uariis modis, ut supra dictum est, declinauit, postmodum abiit ; sed huic quae cum filiabus Ierusalem et cum qua uicissim illae de dilecto sermocinantur, uersa uice abiisse primum 12; sponsus, deinde uero declinasse, ex ipso interrogationis ordine significatur. Cur id, quaeso, nisi quia inter ipsa primum suae disputationis initia et laeta uisitationum suarum rudimenta, cum se illi dilectus suus diutius absentaret tardiorque repraesentaret

ac rarior, inter aegra

expectationum

fastidia

illa,

130 longinquitatem interim itineris reputans, apud filias Ierusalem uelut gaudii sui dolorisque participes peregrinationis huius moras causari soleret et abiisse procul nimis dilectum suum ? Atuero postmodum, cum ex aliquantis dilecti aduentibus facta esset formosior, et de expectato dulcior osculo, amplexu tene155 rior, unctione

suauior,

facta

est

nimirum

concupiscibilior

deinceps dilecto suo, unde et frequentius eo frui meruit copiaque certe uberiori. Qui ergo olim abire consueuerat, iam quotiens recedebat,

uelut excursum

faciens nec dulcius moram

facturus declinabat, quasi sponsae adhuc diceret, quod nouae 14o nuptae dixerat olim : Iterum modicum et widebitis me ; item-

que : Non turbetur cor uestrum neque formidet, quia nonnisi uado tantum

et uenio ad te. Declino, non

abeo ; secedo ad

modicum, non recedo ; nec in regionem longinquam eo peregrinari ; quo pergitur, iuxta est. |Ad momentum declino a te, 14; ut iucundior statim reuertar ad te, ac festiuior post modicum

restituar tibi. Denique declinatio haec interim molesta declinationem parturiet non minus iucundam, sed neque minus fructuosam, quia ecce ego declinabo in te ut flumen pacis et ut torrens inundans gloriae filiae Sion. Et haec ratio, ut arbi150 tror, cur abiisse primum filiae Ierusalem dilectum memorent,

deinde uero declinasse.

7. Sed quis explicare ualeat quo siue abiens siue declinans ierit dilectus ? Quaestio prorsus inexplicabilis nisi soli spiritui caritatis. Vnde bene ad illam super quam hic spiritus re155 quiescit quaestio eadem refertur, quoniam praeter ipsam prorsus non occurrerit super terram, qui possit mysterii huius signaculum soluere, immo quae sit uel ratio quaestionis huius aperire. Denique is qui erat magister in Israel ab eo qui est uerus et unicus magister audiuit : Spiritus ubi uult spirat, et

160 uocem eius audis ; et nescis unde ueniat aut quo uadat. Salomon

quoque ignorari dicit uiam spiritus, et Dauid uestigia Dei non posse cognosci, sed et Paulus uias eius dicit inuestigabiles.

140 Io. 16, 16. 141 Io. 14, 27. 159 Io. 5, 8. 161 Cf. Eccli. 11, 5.

148 Cf. Is. 66, 12. 154 Cf. Is. rr, 2. Cf. Ps. 76, 20. 162 C£. Rom. r1, 33.

105^

SERMO XLII, 7-XLIIT, 1

309

Ceterum sponsa ad pedes sui erudita dilecti prae magistris in Israel in huiusmodi exercitatior inuenitur, et linguarum ces165 sante tumultu, sola internae unctionis aspirante odore, ad haec intelligenda docendaque conualescit. Nec a me quispiam haec enodari expectet, quippe qui in hac caritatis substantia egenus nimis et pauper sum, modicamque a diuitibus alimoniam unde utcumque sustenter cotidie mihi mendicare non 170 erubesco. Sed quoniam scriptum est : Date et dabitur uobis, et mendicos ipsos nouimus de rebus emendicatis suae mendici-|tatis consortibus liberaliter erogare, ecce sine inuidia uobis communico modicum id quod gratis accepi; ita dumtaxat ne meam irrideatis paupertatem. Verum ne in huius clausula 17; sermonis uerbum latius explicari uolens nimias patiatur angustias, cedat iste illi ad hoc sane finem accipiens, ut ille sumat

initium, ad laudem et gloriam sponsi ecclesiae, Iesu Christi Domini nostri, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XLII.

SERMO XLIII IncrrırT XLIII. Quomodo ex his, quae in uisitatione sua loquitur sponsus et operatur, perpendi queat ab anima studiosa et gnara huiuscemodi rerum, unde ueniat et quo uadat, et quia multus fructus

obseruationum huiuscemodi.

I. Verecundius quidem timidiusque ad hesternae pollicitationis solutionem occurro. Nempe modicum quid in his posse me sentio melioremque fore putauerim, si insipientiam meam celauero tacens, quam si temere loquens prodidero eam. Quia tamen defixi apud uos manum meam debitoremque me tenet 1o caritas uestra, quidquid illud est quod mens suggerit, spiritu Dei adiutus nec parcens uerecundiae meae uobis libenter impertiar. Igitur uos expectatis audire, quomodo deprehendi queat a sponsa, unde dilectus aduenerit uel quo discedens abierit. Quod ut manifestius fiat, quomodo in his mecum 15 agi soleat, credo autem quod nec dissimiliter cum plerisque uestrum, patienter audite. Neque speciale quid in his mihi prae uobis audeam arrogare, sicut opto, ita et confido, quia sunt 5

168 Cf. Ps. 69, 6. XLI? 22

GE Ecdi

170 Lc. 6, 58. 20,33:

172 CE Sap. 7, 15.

17 Mt. 16, 28. XVII

10319

310

SERMO XLIII, 1-4

de hic stantibus, qui in rore coelesti magnifice uisitentur a Domino.

20

2. Vt autem a spiritu timoris incipiam, ipse quippe |sapien- 105" tiae, id est caritatis, initium est : nonnumquam in hoc spiritu uisitaturus me Dominus meus inclinat coelos suos et descendit, paransque in iudicio thronum suum, tremendo illi tribunali assistentibus hinc inde angelis me praecipit exhiberi.

25 Statuensque conscientiam meam coram me, quam post tergum

meum ego proieceram, replicat mihi actuum meorum, cogitationum, affectionum et intentionum historiam, non parcens mihi, nec enim expedit. Itaque omnem altitudinem insipientius in me extollentem se aduersus eum tactu operationis 30 internae et in fumum lacrimosae compunctionis resoluit ; crebra terribilis coruscatione iudicii uelut sagittis suis militantibus contra me, quidquid in me male tumidum est, sublime et rigidum inclinat, subuertit, ac deicit. Quid mihi interim animi esse potest stanti coram tanto iudice illo, nisi ut media-

55 tricem opponam crucem, ut redemptorem obiciam sanguinem, et uiuificae mortis contester pretium, ne intret in iudicium cum seruo suo, ne forte ad nihilum redigat me ? 3. Fit itaque miserante Domino, ut fumigatio illa totius interioris hominis mei erumpat in lacrimis, et fulgura prius 4o crebro micantia in pluuiam fiant, cui et serenitas post modicum matutina succedit. Respiro in spem ueniae ; mutari mihi sentio iudicium in misericordiam, iram in gratiam, et aio mecum gratias agens : Quis nouit potestatem irae tuae, qui sic irascens misericordiae recordaris ? Gaudeo et recognosco, quia hoc est 45 solium patris tui Dauid, de quo iudicas in iustitia tua pauperes, dumque eos uideris arguere, arguis in aequitate non tam ipsos quam pro ipsis, solium utique | quod sicutlego, ita 103%? prorsus intelligo in misericordia praeparatum.

4. De hoc itaque solio sentio me eo saepius uisitari, quo freso quentioribus ipse me nouit huiuscemodi egere uisitationibus. Inter quas si quis me ab experta nudiustertius deuotione torpentem morasque Domini mei causantem, interrogare uoluerit, quo abierit siue declinauerit, nihil promptius habeo, quod respondeam quam quod tenebras posuit latibulum suum. Nubes 55 quippe non lucida quidem sed tenebrosa suscepit eum ab oculis 22 CE PS T7 TO: 23 Ps. 9, 8. 25 Cf. Is. 38, 17. Tet..10, 24. 43 Ps. 89, 11. 44 Cf. Hab. 5, 2. JS Qi 7G 48 Cf. Is. 16, 5. 54 Ps. 17, 12.

XLIII, 49/50 frequentioribus] frequentiori zz

36 C£. Ps. 142, 2. 37 45 Cf. Is. 11, 4. 46 Cf.

SERMO XLIII, 4-7

31I

meis, cum iam denuo tepidior factus timere me frustra non sentiam, ne forte declinauerit in ira a seruo suo. Denique de tribunali me memini uisitatum ; ad tribunal reuersum eum

arbitror ut de loco illo denuo uisitet me. Ibi quippe religatas 6o tenet reliquias cogitationum mearum, et hinc me respici desideranter expecto, donec totus homo uetus, qui in me est, crebris

terroribus meaeque uetustatis fumigationibus euanescat. , 5. Est autem cum laetiora quidem quam expectauerim ego siue sperauerim ueniens Dominus meus annuntiat mihi, de 65 gaudio incarnationis suae, de caritate passionis suae, de multi-

moda in his dignatione humilitatis et mansuetudinis suae. Quae cum ineffabili gustu suauitatis masticans diligentius et ruminans : Vocauit me, puto, ad nuptias. Ita cuncta placent, cuncta splendent, omnia redolent, singula sapiunt. Memor 7o tamen documenti Domini mei cum inuitatum gratulor ad nuptias, cautus sum non locum mihi eligere eminentiorem ne forte oculos eius qui me inuitauit offendam. Elegi igitur abiectus esse, immo et nouissimus in domo nuptiali, quam extra eam quamlibet magni-|ficum obtinere fastidium. 7;

6. Verum quia nuptiarum ista sollemnitas sicut rara nimis, ita et breuis mihi admodum est, reuerti cogor ego in tugurium domesticum, sponsus autem ut dignum est cum amicis et sodalibus suis diem peragit rite sollemnem. Ego igitur maerens quaedam residua micarum fragminumque illorum nuptialium 8o pia mecum cogitatione retracto, sed et ipsa post paululum excidunt mihi. Hic quoque si quis interroget gratia iam illa destitutum quo abierit Dominus meus, respondebo quia illuc unde processit, uidelicet in thalamum suum. Illuc quippe dirigit ac reuocat intentionem atque affectionem meam, et illuc 8; eum quo possum studio sequi ac uestigare desidero, unde nouissime dignanter apparuit mihi.

7. Itaque si quando Dominus meus Iesus uenit ad me loquens et suadens de regno Dei, ciuiumque suorum coelestium glutino caritatis indissolubili undique per gyrum cohaerentium go pacem et caritatem annuntians, de Ierusalem illa coelesti aduentasse eum mihi non ambigo, ad hoc utique ut animam refrigeret sitientem, sicut scriptum est : Aqua frigida animae sitienti, nuntius bonus de terra longinqua. Si uero refrigeratio illa modica uehementius accenderit sitim meam, meumque o; dilatauerit os ad abundantius hauriendum, iuxta illud : qw;

57 Cf. Ps. 26, 9. 83 Cf. Ps. 18, 6.

73 Ct. PSESE Ti 7 CE UTC T4897 68 Cf. Mt. 22, 9. 95 Eccli. 24, 29. 92 Prou. 25, 25. 88 Act. 19, 8.

1047?

312

SERMO XLIII, 7-9

bibunt me adhuc sitient, stillamque delibatae huius dulcedinis heu post modicum euanescere sensero, neque enim diutius moram facere mecum

potest, uidelicet, quia caro sum, Iesum

mihi ualedixisse perpendo pro eo quod quaerens

et fortis

IOO

adhaerere parans, lassesco, deficio et contabesco. Si uero, quod

105

solum mihi deinceps ut agam superest, reliquias | cogitationis huius in desiderio animae meae auidius ruminauero, pulsans atque insistens, quatenus in eiusdem consolatione gaudii denuo me uisitare non differat, illuc. utique unde perendie uisitatum me reminiscor redeuntem Iesum quibus possum uestigationibus prosequor, suspiriis orationibusque, quibus spiritus gratiae adiuuare dignabitur infirmitatem meam, uice legatorum fidelium utens. Nam et Iesus ipse tales quaerit, qui intrent ad eum et stent interim pro me in conspectu eius.

IIO

1041

8. Si quis ergo me nuntiorum meorum reditum expectantem interrogauerit, quo abierit Iesus, neque enim dilectum meum audebo eum peccator dicere, respondebo quidem, licet pauidus et uerecundus, memor tamen uerbi in quo mihi spem non dubiam dedit, quoniam ad coelestia rediit ; unde fiducialiter

IIS spero quia denuo ueniens consolabitur me.

Inde sane regressurum expecto, unde et consolatum me memini, et oro atque insisto fidenterque praestolor consolationem.

9. Est autem cum abundantius a spe mea peccatricem animam post longam uisitat expectationem, et de caritate Patris I20 qua sic dilexit hunc mundum ut Filium suum Vnigenitum daret, ineffabilia quaedam, quae sui arcana suauitate enarrari non possunt, secundum suae diuitias gratiae dulci quodam susurrio reuelare dignatur. Sto igitur probans atque diiudicans, unde hac uice aduenerit Dominus meus, et ex his quae loquitur in 12 5 auriculam meam uideo atque perpendo quoniam, si dicere peccatori fas est, de sinu Patris allapsus sit, de Patre nimirum suo annuntians et ea quae sunt in sinu eius enarrans. Cumque post hanc quoque benedictionem diutius mecum non remanere consenserit, nec mihi uirtus suppetat ut fugitantem |retineam 130 uel reuocem iam elapsum, meae conscius indignitatis cedo uictus alio quo ipse nouit properanti, recidensque in aerumnas meas pristinas reuertor in id quod prius eram, uidelicet in puluerem meum. Memor tamen promissionis factae quondam Elisaeo, contendo quibus possum modis ne forte clam me 13 vA abscedat Dominus meus sicque pereat mihi, quod absit, cumulata benedictio, et pallio priuer desiderabili primitiarum spiritus eius. Illuc ergo quibus ualeo gratiarum actionibus abeun-

98 Cf. Gen. 6, 5. 127 C£. Io. rz, 18.

102 Cf. Is. 26, 8. 113 Cf. Ps. 118, 49. 136 Cf. 4 Reg. 2, 9-14.

120 Io. 5, 16.

10472

SERMO XLIII, 9-11

313

tem prosequor unde uenit ad me, et uelut ascendentem denuo ad Patrem quatenus mihi conceditur deduco, iubilans quidem 140 illi pro magnificentia, mihi pro uisitatione congaudens, sed pro subtractione suspirans. IO. Si quando etiam de caritate illa inenarrabili prorsus et supercoelesti qua Pater diligit Filium, Filiusque uicissim Patrem suum, dulcius aliquid insonuerit mihi uel potius intonue14; rit, nam quotiens id geri contigerit Deus utique maiestatis inionwit, uelut a uoce tonitrui magni sto et demitto pennulas meas pauens, admirans et obstupescens quod de tam longinquo, a summo uidelicet coelo, egressus sit unicus Patris ad uisitandum in sterquilinio uermiculum suum. Et unde hoc, inquam, 150 mihi, ut de tam remotissimis finibus recordatus sit mei Do-

minus meus ? Absit enim ut ab ipso mihi cum Nicodemo audire contingat, nescire me uidelicet unde ueniat aut quo uadat. Magister ille erat in Israel et rudis adhuc in christiana pietate neophytus, fermentumque uetus quod siue de magisterii 15; cathedra

siue de pharisaicae singularitate iustitiae adhuc

in

corde feruebat non ex-|purgauerat ut esset noua conspersio, ideoque merito istiusmodi a magistro humilitatis audiuit. Nondum,

inquam, dies diei eructabat uerbum, sed nocti et in

nocte indicabatur scientia. Necdum quippe unxerat Nicode160 mus lesum in sepulturam, quoniam nec ille quidem prior unxerat Nicodemum in gratiam. Animalis quippe adhuc homo, non percipiens ea quae sunt Spiritus Dei, sed sub inani hominum gloria languescens palpitanti adhuc acie ueri solis nequaquam sustinebat aspectum. Propter quod, ut scriptum est, 165 Jesus non credebat semetipsum illi, quoniam nec ipse se credebat Iesu, ut abdicatis tenebris libere se uendicaret in lucem. Merito

igitur et illi et simili hominum generi dicitur, siue de Spiritu siue de uoce Spiritus, quia nescis unde ueniat aut quo uadat. II. At uero omnis anima, cuius Dominus sacra digitorum 17o suorum impressione aperuit aurem, ut audiat sicut scriptum est quasi magistrum, unctaque a Iesu unxit iam ipsa aliquotiens Iesum, sequiturque lucem ueram non iam ultra in tenebris sed in luce diei, puto sane quia quaecumque eiusmodi est, didicit quaerere secum sagaciter nec inutiliter umquam in17; uestigare et unde ueniat Spiritus siue Iesus et quo uadat. Ex

145 Ps. 28, 5. 1801.55, T 165 Io. 2, 24.

148 Cf. Ps. 18, 7. 149 Lc. 1, 45. 152 Io. 5, 8. 156 Cf. 158 Cf. Ps. 18, 5. 160 Cf. Io. 19, 39. 162 1 Cot. 2, 14. 168 Io. 5, 8. 170 Cf. Mc. 7, 33. 172 Cf. Io. 12, 55.

150 remotissimis] remotissimus 7s

156 esset] esse 7s

1047?

314

SERMO XLIII, 11-12

his nimirum quae loquitur siue operatur, sicut supra memoratum est, conici facile potest, de quo uenerit loco et in quem itidem se recipiat. Ego quidem sentire de eo in bonitate habeo persuasum, ueritatique pollicenti fidem habeo, quia et cum 180 uenit, ad hoc uenit ut mecum faciat mansionem ; et cum uadit,

ad hoc uadit ut illic quo uadit nihilominus mihi praeparet locum. Ait namque : Vado pa-|rare uobis locum. Absit enim ut ab illorum sorte me demens excepero quibus haec ueritas pollicetur. Gratias ei in cuius manibus sortes meae, quoniam 185 donante eo in praeclaris mihi ceciderunt, et in mansionibus

105"

multis, quas in domo Patris sui mansoribus aedificauit multis,

me pro beneplacito suo credo et spero ordinandum. Ergo et unde ueniat et quo uadat Iesus, immo etiam et quando uadat et quando ueniat perpendi possibile est, sed animae quidem 190 quae studiosissima fuerit huiuscemodi obseruationum, et a curis sese uendicans ceteris totam se negotioso huic otio manciparit. Porro nec infructuosus labor erit horum quodlibet diligentius obseruasse, habent singula non modicae remunerationis effectum. Beatum denique eatenus pronuntiat Dominus 195 seruum illum, quem quando uenerit inuenerit uigilantem, ut super omnia bona constituat eum. Sed et ille qui quando uadit obseruat, testibus Elia Eliseoque, duplicata Spiritus Sancti donatione locupletatur. Apostoli quoque, quoniam obseruare et nosse meruerunt et quando iuit et quo iuit sed et unde 200 uenerit, illuc quippe ascendit ubi erat prius, Spiritus Sancti septiformi munere abundantissime aucti sunt, oleoque laetitiae prae suis participibus uncti.

I2. Factus sum insipiens ea nimirum loquens, quae supra modum excedunt modulum meum, sed caritas quae causa est 205 materiaque sermonis credo, quia potens erit ueniam huic obtinere excessui. Iamuero et quid sponsa super interrogatione hac respondeat filiabus Ierusalem, audire operae pretium erit, sed id altero erit incohandum sermone, gratiam in id et fiduciam largiente Vnigenito Patris, sponso ecclesiae, Iesu Christo 210 Domino nostro, | qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto 1057? uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XLIII.

178 Cf. Sap. 1, 1. 185 Cf. Ps. 15, 6. 4 Reg. 2, 9-14.

180 Cf. Io. 14, 25. 195 Cf. Lc. 12, 57. 199 Cf. Act. r, 9.

182 Io. 14, 5. 184 Cf. Ps. 5o, 16. 196 Cf. Mt. 24, 46-47. 197 Cf.

202 Cf. Ps. 44, 8.

SERMO XLIIII IwcreiT XLIII. Quod sponsus frequentius uisitet mentem disciplinatam, praesertim cum caritatis desiderium spiret. Qualiter eadem mens areola sit aromatis, aequis distincta lateribus. Quid sit sponsum in hortis pasci et lilia colligere.

s

I. Dilectus meus descendit in hortum suum ad areolam aromatıs, ut pascatur in hortis et lilia colligat. Percunctantibus filiabus Ierusalem a sponsa, quo abierit dilectus eius siue declinauerit, fidumque ei spondentibus in quaerendo comitatum, sponsa humiliter modesteque respondens descendisse eum in hortum 10 suum areolam uisitaturum aromatis, causamque descensionis huius et uisitationis prosequens, ut fascatur, inquit, in hortis et lilia colligat. Primum haerere me fateor, quem significare hic uoluerit sponsa sui hortum sponsi, utrum se an aliam aliquam similem sui. Absit enim ut licet pulcherrima dicatur :5 mulierum a filiabus Ierusalem, et a sponso suo itidem pulchra dicatur inter mulieres, immo et multiplici glorietur uocabulo quod os Domini

nominauit

soror,

amica,

sponsa,

columba,

formosa, absit tamen ab illa, quaecumque est ipsa, ut temere prae ceteris omnibus audeat gloriari. Neque enim modicam 20 suae formositatis incurret maculam, si quam faciei suae singularitatis affricuerit notam. 2. Exstat praeclarum et euidens humilitatis huius argumentum simul et documentum in Simone Petro. Quem cum inter paschalis epulationis laeta sollemnia Dominus Iesus interroga25 ret, utrum eum | plus ceteris diligeret, uerecunde humiliterque respondit : Domine, tu scis quia amo te. Non negauit caritatem, sed caritatis praerogatiuam timuit usurpare. Testimonio ueritatis non defuit, sed uanitatem pauidus declinauit. Necdum sane exciderat ei quia falsus paulo ante propriae conscientiae 3o testis suaeque uirtutis uanus assertor contra ueritatem, id est contra Iesum, tumidior processisset ; factaque sunt deinceps omnia suspecta sibi ipsi de seipso. Vnde et testimonium omne sicut et iudicium sui soli uero testi iudicique committit Deo. Domine, inquit, tu omnia scis, tu scis quia amo te. Interrogatus 5; igitur ab illo qui scrutatur corda et renes, interrogatus, inquam, simul de caritatis affectu et humilitatis consensu, sic

responsionem moderatur, ut confessionem caritatis uerecundia humilitatis exornet, sui quidem amoris affectum non sua sed Iesu assertione contestans, sed prae ceteris Iesum diligentibus

XLIIII, 5 Cant. 6, 1 (atomatis] aromatum VZg.). 11 Cant. 6, 1. 17 Cf. 85 34 Io. 21, 17 (omnia scis] omnia nosti V/z.). 26 Io. 21, 17. Is. 62, 2. CE Ps... X0;

TOSS

316

SERMO XLIIII, 2-5

4o priuilegium sibi arrogare declinans, humilis sane confessor uirtutis propriae, sed non temerarius inuasor alienae. Interrogatus igitur probatus enituit, caritatis utique confessor coram ipso principe caritatis, factusque omnibus Christi amatoribus certissima confessionis forma, quid Christo secretius 45 eos super hac re interroganti debeant respondere ? 3. Caue igitur quisquis amas Iesum uel amare decernis, caue, inquam, tibi ne abundantius prae huius gratiae consortibus audeas gloriari. Certus esto te super hoc sermone interrogandum, et forte iam saepius interrogatum. Vide ne menso tiatur iniquitas sibi, nam qui interrogat non irridetur. Si cupis in caritate proficere, immo si non deficere metuis, disce non de tuis extolli sed potius aliena mirari. | Esto benignior alieni 105vb interpres affectus, fidelis custos tui. 4. Credibile est igitur sponsam Domini a filiabus Ierusalem 55 de sponsi interrogatam excursu non minus certe benigne quam humiliter respondisse, quia descendit in hortum suum, hoc est ad aliquam animam, quae non dissimili ab ipsa Iesum amplectatur affectu, aduentus sui munere consolandam. Quam nimirum ideo hortum uocat, quia et ambitus saepium diligentius 6o unde conclusus sit aromatibus spirans et floribus uernans, ac propterea ad delicias amoris accommodus. Alioquin hortum quantauis gratia praedictum Iesus non frequentat, si saepes ei disciplinae defuerit, si uigil omnium custodia sensuum per gyrum non ambierit illum, si non sermonis parcior, si non 65; potus cibique et somni temperantior fuerit, si non denique omni custodia seruauerit cor suum cogitationum suarum affectionumque sollicitus, quoniam ex eo, ut scriptum est, utta procedit. Ergo sponsa circumspiciens undique et inquirens solertius de huiuscemodi animabus quae ferueant amore Iesu, 7o hoc quippe gratum et frequens scrutinium ei quod quaesiuit inuenit, suaeque participibus gratiae thesaurum prodit inuentum,

et dicit : Dilectus

meus

descendit im hortum

suum

ad

areolam aromatis. Debita sane benignitate quam ex plenitudine sui accepit dilecti nouae illi nuptae congratulans, in auribus 7; filiarum Ierusalem attollit ea quae de ipsa forte audiuit, uel

beneuolentiae spiritu edocta prophetat. 5. Praedicat

50 Cf. Ps. 26, 12. 66 Cf. Prou. 4, 25.

itaque coram

illis diligentiae prius circum-

64 Cf. Regula S. Benedicti, cap. 48, 7 ; ed. HANSLIK, p. 120. 67 Prou. 4, 23 (eo] ipso T//g.). 72 Cant. 6, 1.

XLIII, 45 respondere] tepondete ms — 66 cot suum] bis in ms

SERMO XLIIII, 5-6

317

spectionem hortum nominans, commendat exercitium, modes-

tiam et suauitatem cum areolam dicit aromatis. Siquidem et 8o areola haec inutili primum noxiarum af-|fectionum gramine, quibus terra nostra gratis exuberat, quibus et inculta sordescit, primum diligentius expurgatur cum fossorio sedulae increpationis et exercitio crebrae compunctionis, non sine uultus quidem ingenti sudore frequentius reuersatur. Cui sane et fimus 8; quo impinguetur inponitur, nec indignam se arbitratur sponsa Domini quae in cophino huiuscemodi seruiat, quo fecundandam meminit areolam suam. Quin potius quanto maior esse concupiscit, tanto in humilitatis exercitio mitior fieri die noctuque contendit. Vnde et fimus, qui intra domum siue curtem 9o oculos poterat offendere dilecti, areolae quidem iniectus, sponsae industriam studiumque commendat. Sane affectionum nostrarum sordida dum interius delitescunt foetent quidem et sordent, per humilem uero confessionem educta, pinguedini praeparant et fecunditati. Miro igitur modo unde displi95 cere poterat, quin et reuera displicuit, inde malorum ordinatrix suorum placere meretur ; et quod per incuriam neglectum sorduit, iam per industriam bene dispositum ad sacrum germen producendum intorquet.

Io6raà

6. Porro areola aequis hinc inde distincta lateribus modestiae 1oo uirtutem praefert, quae omnis animae Deum diligentis pulchritudo quidem insignis, non interiorem solum sed exterioris quoque hominis faciem, reuerentia quadam gratiosae serenitatis exornat. Gratia modestiae uniformis parilis quaquauersum areolae distinctio est. Non attollitur secundis, non sinis-

15 tris obruitur, non hilarescit applausibus, nec contumeliis contabescit, non impatientia feruet, non resoluitur petulantia. Vnde signanter non areolam aromatum sed areolam dixit | aromatis, caritatem nimirum uolens intelligi, quae omnium aromata uirtutum in unica sui spiraminis conflauit aroma. 11o Quid mirum si huiusmodi areolam libenter inuisit Dominus Iesus,

maxime

cum

humilitatis

fossato

et disciplinae saepe

fortissima sit uallata per circuitum, ita ut nec incircumcisus ingredi usquam possit uel immundus ? Nempe et si serpens irrepsit, mulierem fortem inueniet accinctam fortitudine i1; lumbos suos, non inueniet in ea ubi dentem imprimat, ubi uenenum illinat ; non nocebit, ut scriptum est, et non occidet

in uniuerso monte

sancto Dei, quin potius mulier habebit

laudem ex illo cum uirum induerit, cum calcaneo insidiantem

suo obtriuerit et pede contriuerit caput eius. Quid quod areola 120 haec aromatico fecunda est germine solam Iesu caritatem

87 C£. Augustinus, Sermo 69, 1, 2 : PL 38, 441. 86 Cf. Ps. 8o, 7. 117 C£. Is. 11, 9. 119 Cf. Gen. 5, 15. Prou 515817:

114 Cf.

1o6rb

318

SERMO XLIIII, 6-8

spirans, quae uehementi suae uirtute fragrantiae etiam de sinu Patris potens sit trahere eum ? Sane et ista, quae hic loquitur, alienam admirans gratiam de huius uirtute odoris non modicum quid gloriata est dicens : Cum esset, inquit, rex n ac125 cubitu suo, nardus

mea dedit odorem suum. Vae ignauiae, uae

socordiae nostrae, qui Dominum Iesum siue in naui dormitantem siue soporatum in cruce, siue in accubitu suo regio sinu Patris accumbentem, non suscitamus. Siquidem et inter tentationum nostrarum crebra discrimina, quo a mari et in 130 mari patimur turbulenti et inquieti spiritus nostri, quasi obliti quod Dominus uirtutum nobiscum sit, ad eum recurrere pigritamur in abscondito tempestatis, et inter uarios tribulationum cruciatus consolationem non petimus, ideo nec accipimus ut gloriemur in cruce Domini nostri Iesu Christi, uel in 15 A coelestibus quiescenti | grande silentium damus, ideoque de gloria illa coelesti rara ad nos admodum et modica stillula uenit. Propter quod et tempestatibus tam crebris agitamur, et abyssus tam frequens circumuallat nos, et in cruce extendens manus suas in illum de cruce responsum dat nobis, et in 140 accubitu suo superno requiescens non euigilat ad nos. At uero beatissima haec quaecumque ipsa est mulierum, quae et ab ipsa sponsa Domini tanta laudis suffragia reportat, ut dilectum descendisse dicat in hortum suum, qui ipsa est, ad uisitandum et adorandum e uicino areolam illam caritatis, quam de longe 145 odoratus est in coelestibus. Pulsatus euigilauit, tractus descendit, coactus aduenit.

150

255

160

7. Veniet, inquit Isaias, quasi fluuius uiolentus quem spiritus Domini cogit. Venit sane ut uiolentus, quoniam nec ipse minimam prius uiolentiam passus est. Venit raptim, uenit subitus, uenit inundans, uenit denique diluuio submersurus. Quod dicitur planum esse arbitror, sed his qui experientiae palatum habent. Venit enim raptim quia cum impetu ; uenit subitus quia inopinatus ; uenit inundans quia uehementius affluens ; uenit submersurus quia omnem superaturus sensum capacitatis humanae. 8. Sed quid est quod hunc hortum ingressus dicitur : ut pascatur in hortis ? Aestimo quia de huius horti plantario et aromaticae huius areolae germinibus hortulanus iste, qui et sponsus, alios quoque hortos conserere cogitet, quorum aromatibus fructibusque delectari possit et refici. Sic quippe ab initio creationis sapientia Dei, rerum prouidens propagationi, pie sapienterque disposuit ut habeat unumquodque suae mate124 Cant. 1, 11 (cum] dum V7g.). Cf. Ps. 80, 8.

134 Gal. 6, 14.

128 Cf. Mt. 8, 25. 147 Is. 59, 19.

131 Ps. 45, 8. 156 Cant. 6, 1.

132

10673

SERMO XLIIII, 8-11

165

170

175

x180

185

190

Eo»

106%?

9. Sit sabbatum delicatum, sed sit et operosum. Non debet inueniri, ut scriptum est, uoluntas tua in sabbato ut loquaris sermonem. Adeo quippe angustae sunt sabbati huius deliciae, adeo disciplinatae ut quod in te est solum debeas uacationis otium studiosius affectare. Verum si in hoc non tua inuenitur uoluntas, fraternae utique cessisse uoluntati maximus huius sabbati cultus est. Inueniat certe aliena uoluntas quod non inuenerit tua ; inuenerit denique necessitas quod non inuenit uoluntas. IO. Sit postremo hortus iste non hortus solum, sed sicut sponsus ait, etiam fons hortorum. Dilatetur areola ac multiplicetur ; transplantentur quae in ea germinant, quatenus non germinent tantum sed et fluant aromata illius. Si uere sponsa est, sponsi lucra quaerat, non sola gaudia uel compendia sua. Denique sponsam se uere probauerit, si pariat sponso filios ad similitudinem illius siue ad similitudinem suam, uel sponsi uel sponsae facies in partus editione reluceat. Ergo non sic hortus laboret esse conclusus, ut soli pateat dilecto, nec quemquam admittat uolentem ingredi, et ea quae intus sunt spirare et sapere cupientem. Erit proinde non mediocris laetitia sponsae, cum dilectum suum ad hortos aromatum a se diligentius consitos transmigrare perspexerit pascique in illis et de illis, quem quidem pasci |nos sibi inuiscerasse est. Gaudium siquidem est Domini fortitudo nostra ; nosterque profectus ipsius utique refectio est.

ir. Vt in nobis gaudium nostrum.

$ascatur, inquit, in hortis et lilia colligat. Pascitur Iesus, cum iustitiae delectatione nos pascit, cum eius, ut ipse ait, in nobis est, ut sic impleatur gaudium Lilia uero colligit cum et ipsa, quae mentium inspec-

tori intus candent 200

319

riam propaginis et sementem generis sui in semetipso .Ergo et ab | hoc horto similes quaerit propagari hortos, ad hoc sane uisitationum suarum uni quidem gratiam uberiorem impendens, ut de ubertate illius saepiantur, excolantur, plantentur, seminentur et alii. Alioquin caritas nom quaerit quae sua sunt, nec sibi sic debet feriarum uendicare secretum, ut non negotietur et fratribus.

et redolent, sollicite ab eo custodiuntur,

ne forte per insolentiae uitium arescant atque deficiant. Insistit utique hortulanus noster de paradisi sui ubertate, de plenitudine gratiae suae quasi transplantare lilia in hortulos

163 Cf. Gen. 1, I1.

180 Cf. Cant. 170 Cf. Is. 58, 13. 167 1 Cor. 15, 5. 197 Cf. 195 Cant. 6, 1. 192 2 Esdt. 8, 1o.

182 Cant. 4, 16. 4 I$. Io. 15, II.

1072

320

SERMO XLIIII, 11-XLV

suos, animas uidelicet diligentium se, sed more boni hortulani cum florem produxerint lilia suaque luce uernauerint ac dede205 rint odorem suum, statim instat, ut colligat et in locum nati-

uitatis suae reportet ea, quatenus floreant in aeternum ibi ante Dominum. Sol quippe uehementius urens laudis humanae, et spiritus nimis arefaciens uanitatis internae teneris his nimis molesti sunt floribus, nec aliquid eis tutum erit, nisi cum hor210 tulani sui succisi fuerint manu. Succiduntur autem, cum prae aliorum multitudine et gratia parua haec et pauca reputantur. Colligit, inquam, hortulanus lilia, cum sponsam suam uelut hortum amoenissimum, liliorum quidem frequentia sed cum spinarum condensitate nitentem,

de liliis sane commendat;

21; sed de spinarum suarum consideratione compungit, liliorumque nitorem spinarum stimulatione moderatur dicens : Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. Sic denique lilia sua non tam a radice praecidit quam cum radice transplantat, cum quidquid in nobis dedit, siue de sanctimonia candidum | 220 Siue de intentione et deuotione odoriferum, in ipsum qui solus est hortus securae et sempiternae uoluptatis, radicata fortius intentione transferre non cessat. Scriptum namque est Sicut hortus semen suum germinat, sic Dominus Deus germinabit vustitiam et laudem. Ibi ergo liliorum istorum secura plantatio, 22; ibi radicatio solida, ibi perpetua germinatio, ibi perenniter florentium immarcessibilis gloria est, ad aeternam laudem et gloriam Vnigeniti Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XLIIII.

SERMO

XLV

Incipit XLV. Quomodo hic idem sermo sponsae assignatur, et quomodo sponsus in hortis pascitur per fructum mutuae dilectionis. Quomodo lilia colligit per unanimem Christi dilectionem, siue per castitatis continuam reparationem.

2 Cf. Ant. ad Laudes ex officio unius martyris. 1; TT.

217 mea] bis in ms

216 Cant. 2, 2.

221 sempiternae] semperternae zzs

223 Is.

107Ib

SERMO XLV, 1-3 5

IO

I3

20

321

. I. Dilectus meus descendit in hortum suum ad areolam aromatıs, ut pascatur in hortis et lilia colligat. Praecedenti sermone dixisse me memini non constare mihi, utrum se sponsa in hoc sermone an magis aliam aliquam similem sui dilectricem dilecti significare uoluerit. Prosecutus sum prout datum est sensum illum quo de alia id intelligi libuerit, nunc etiam ipsi quae hic loquitur sponsae omnia dare non poenitebit. Nempe hoc itidem loquendi modo semetipsam alias in hoc cantico significasse reperitur. Ait namque dilectum suum ad sui uisitationem inuitans : Ventat dilectus meus in hortum suum, ut comedat fructum pomorum suorum. Denique et sponsus hortum eam conclusum et fontem nominauit hortorum.

2. Pulcher hic et sponsae uerecundiam decens sermocinandi typus, sic de se quasi de alia ad filias Ierusalem loqui, | quibus sane ex officio habet, magis autem ex eo quod magis urget caritatis debito, non solum in amando feruoris sed etiam in loquendo pudoris tradere formam. Proinde hac uerecundiae regula usus est sapientissimus Paulus, cum de suis

locuturus excessibus : Scio, inquit, hominem qui siue in paradisum siue in tertium coelum raptus est. Sed et ille discipulus 2 vA quem diligebat Iesus, cum seipsum significare intenderet, dulcissimae huius expressionis signo uelut uocabulo usus est proprio, interdum quoque ad expressiorem amoris significationem adiungens, recubitum illum sacrum super pectus Iesu. Ergo et sponsa, eiusdem spiritus unctione perfusa, requirentibus ado30 lescentulis quo abierit siue declinauerit dilectus suus, ut ad quaerendum eum cum ipsa inuigilent pariter, iam inter has sermocinandi uices sponsi aduenientis odorata praesentiam : Eia, inquit, o filiae Ierusalem, dilectus meus pro foribus est, 35

nolite de iniuncta uobis legatione suspendi. Meo quidem languori solita dignatione misertus est, uestrisque pepercit laboribus. Descendit ergo dilectus meus in hortum suum, cor utique meum.

3. Descendit, inquam, in hortum suum. Nam quid in horto isto non suum ? Ipse circumfodit, ipse saepiuit, ipse excoluit sarculo, ipse seuit, ipse plantauit, ipse rores dedit benedictio-

nis, ipse denique omne dedit incrementum. Porro ab initio anni oculi eius usque in finem super hortum istum, quatenus singula temporibus suis disponantur in eo, ut habeat siue satio, siue 45

plantatio, sarcillatio quoque siue putatio, et cetera quae ad cultum eius sunt, donante ipso tempus et ordinem suum.

XLV, 5 Cant. 6, 1. 15 Cf. Cant. 4, 12-15. 23 Cf. 2 Cot; 12, 2-4. 24 Iori T28 CF. 10. 21, 20: 36 Cant. 6, 1. 38 Cant. 6, I. 41 Cf.

1 Cot. 5, 6.

107Y*

322

SERMO XLV, 3-5

Quae enim in uniuerso horti huius exercitio partes meae, quae

$50

55

laus | et gloriatio mea, ubi quod omnia haec gratuito facienti uoluntaria quidem sed ipso uoluntatem ipsa donante, regente et custodiente, consentire me sentio ? Siquidem quod ex me est nihil facio, nihil possum, quia et reuera nihil sum. Ipse igitur circumfodit primum spontanea humilitate me muniens, ipse saepiuit timore Dei casto timorataque castitate me circumcingens ; ipse cordis mei intima ac si terrae meae uiscera frequenti reuersatione exercuit, ipse dedecora mea obiiciens mihi sterilia ex his impinguauit ; ipse seuit atque plantauit sancta quoque et fructuosa praeueniendo inspirans, ipse rores et irrigationes dat temporaneas, frequens piarum uisitationum solamen impendens ; ipse denique finem horum omnium dat

Io7Yb

incrementum et fructum de incremento, qui nimirum, ne gratia 6o

haec omnis in me uacua fiat, non solum uelle et posse sed et perficere operari non desinit, continue aspirans quod ab initio inspirauit. Eius itaque opus horti huius uniuersa et singula, et ipsius est consequenter laus operis huius uniuersi. 4. Hic proinde hortus, pro eo quod ipse hortulanus esse de sterili olim terra et inculta hortus factus est mihi deliciarum, infinitas sane reputanti delicias quod non

65 dignatur,

meum

sed suum arbitrans, descendere solet dilectus meus in

ipsum. Nequando ilabatur,

uero serpens lubricus paradiso meo huic

scio cui fores commiserim,

noui cui custodiendam

tradiderim fortitudinem meam. Ne ingrediatur, ipse propulsabit ; ne decipiat, ipse erudiet ; ne inficiat, ipse inspirabit ; ne uel loquendo corrumpat, ipse uerbo ueritatis suae sanctificabit. Verumtamen etsi numquam debeam, numquam uelim, numquam possim tam gratuitis | esse ingrata muneribus, aliquid in me existimet, o filiae 75 nulla uestrum magnum Ierusalem. Quidquid in me de eius benedictione germinat, ac si areola modica aromatis est, hortis uberrimis paradisi sui coelestis lignisque illis comparata fructiferis. Areola, inquam, non multorum quidem sed unius tantum aromatis 80 est, quippe quae nullius mihi meriti conscia sim, nisi quod diligere me aliquantulum scio, et uicissim nec modicum quidem confido me diligi. Immo absque omni haesitatione prior ipse dilexit me, et hoc unicum mihi certissimumque dilectionis pignus qua diligit, quia ut diligam ipse donauit. Est itaque 85 dilecto meo odor suauitatis in gratia modica haec uicissitudo caritatis meae. 70

5. Quid enim areola haec aromatis huius in hortulo meo ad areas illas tam multorum tam diuersorum aromatum in para60 Cf. 1 Cot. r5, ro.

83 Cf. 1 Io. 4, 10.

10878-

SERMO XLV, 5-6 329 diso illo sublimi, in quo arcana illa audire meruit Paulus?

9o Ex qua iam die dilatauit magnus ille contemplator hortum suum, ut uere fieret ipse paradisus Domini delicatissimus, uerborumque illorum ineffabilium fidele sanctuarium. Quae etenim non licebat homini loqui, licebat loqui sibi, licebat loqui Deo, licebat denique audire, quae non licebat loqui. Et 95 uerbis quidem intimae caritatis nihil in paradiso credo ineffabilius quam fari sane omnes possumus, sed solus potest sponsus effari. Ineffabilis prorsus homini caritas siue ut suggerat eam siue ut intelligat, pro eo quod de arcanis Filii est e£ maximum paradisi altissimumque mysterium. Audierat similia Paulus 10o uerba olim in terra cum caritas Dei diffusa est, primum in corde ipsius per Spiritum Sanctum qui datus est ei ; sed in ipsa iam altaria | Domini uirtutum introiens, de camino, qui est in Ierusalem, ad omnem gratiae sufficientiam ignem sibi caritatis Christi copiosius hausit, ut deinceps ad nos rediens gloriaretur 10; et diceret : Quis mos separabit a caritate Christi ? Ergo prae arearum illarum magnitudine, multitudine et fecunditate, quas siue in paradiso siue in coelo siue etiam in terra oculis suis serenissimis atque benignissimis sponsa circumspicit, suae quidem portionem caritatis, quae siue diligit siue diligitur, 110 areolam uocauit aromatis.

6. Quo nunc sane dilectum suum descendisse gratulatur, puto ut odorem suauitatis odoretur ex illa, et post hoc suae huic benedicat areolae, licet aliam ipsa descensionis huius causam significet, dicens : Descendit, inquit, ut bascatur in hortis et 115 [ilia colligat. Ac si dicat : Non propter me uisitatio haec dilecti mei, o filiae Ierusalem, sed propter uos. Nam quia hortorum suorum me posuit ipse custodem qui estis uos, uestri quidem profectus gratia et nunc et alias frequentius sui mihi copiam dignanter indulsit. Propter quod si quid uobis eorum sub120 traxero quae propter uos donari mihi non ingrata confiteor, rea ero non solum in uos sed in ipsum quoque dilectum meum dilectoremque

uestrum,

cui est cura de uobis. Ergo et uos,

carissimae, iam non ignorantes propter quid siue ad me siue ad uos ueniat sponsus, ad hoc quippe uenit ut pascatur in 125 uobis, prouidete sollicitius, ne cum uenerit et more suo cuncta discusserit aliquid in uobis sterilitatis inueniat. Vae uobis et uae mihi, si cum ingressus fuerit ad uos, non sicut Vnigenitum Patris, non sicut Dominum ac Deum uestrum reuerenter exce-

peritis, digneque tanta maiestate exhibueritis eum. Quid mihi 89 Cf. 2 Cot. 12, 4. 100 Rom. 5, 5. 102 Cf. Ps. 85, 4. 105 Rom. 8, 35. 114 Cant. 6, 1. 122 CE T Pet: 5, 7-

XLV, 103 omnem] omne

ms

CRRI

T3119;

1o8rb

à

324

SERMO XLV, 6-7

13o animi, quid | spei erit, si ieiunus a uobis famelicusque reces-

108%%

serit ? Quae terribilis illa maledicti expectatio, cum esuriens Iesus fructum quaesierit in ficulnea, et non inuenerit ? Quam 135

140

horrendum, ut et ipsa ficulneae illius maledictae folia statim sint arefacta, ut nec bona loqui iam ualeant, qui bona pie cogitare non curant ? Indecens quippe est, ut ait Salomon, in ore stultorum parabola, nec decent eos uerba composita. Et noster quidem Salomon : Quomodo potestis, ait, o hypocritae, bona loqui cum sitis mali ? Bene ergo et iuste ubi fructuum deest ubertas, foliorum quoque nitor excutitur, quia quorum infructuosa mens est, aridus certe sermo, immo et cetera cuncta

sterilia sunt. Ecce, fratres, quam lata quam uiridia mirantur homines austeritatem uictus, austeritatem uestitus, grauitatem silentii, laborum et uigiliarum disciplinam, continentiae

decorem, et si qua sunt huiuscemodi sacrae insignia mili145 tiae ; sed nisi haec de interna Christi caritate pinguescant, quid nisi speciosa ficulneae folia sunt ? Audi denique quid uerus internorum arbiter dicat : Qui non diligi me sermones meos non seruat. Quantumlibet enim quis in exteriori operatione foliorum uirorem exhibeat, utique si non diligit Iesum, ser150 mones Iesu non seruat. Vnde et haec ipsa post modicum uirtutum exercitia, quorum ficus ipsa uirescit ornatu, cum sol meridianus incaluerit, ac si perizomata de foliis facta ficorum arescent, immo et tota magis, uelut illa ficulnea cui maledixit Iesus, perpetua ariditate damnabitur, ut numquam, sicut ibi 155 scriptum est, fructus ex ea nascatur in sempiternum.

160

7. Ideoque, fratres carissimi, ut aliquid de sollicitudine sponsae hoc loco assumam mihi, cum de caritate nil possim aut modicum, studeamus attentius ne forte minus pinguedini | et fructui, plus autem foliis et uiriditati operam dedisse inueniamur. Fructum requirit sub foliis, qui pasci uenit in hortis ; fructum, inquam, requirit non folia, fructum utique dilectionis qua fontem uitae, qui ipse est, et nos in ipso fonte diligamus. Sed caritas Iesu nondum forte in aliquorum nostrum cordibus prout debuit coruscauit, sed uitae aeternae amor, sed fraternae

societatis pax, sed iustitiae cum pietate zelus, sed humilitas benigna et mansuetudo deuota, hi sunt utique caritatis

fructus ; hi sunt, inquam, fructus et non folia tantum. At uero ira, susurratio, liuor et detractio, qualia in nonnullis uestrum,

170

heu dolens dico, non fructuum tantum sed foliorum quoque Ipsorum exterminatio est, ita ut a ueritate auditum suum auertere interna cogat ariditas, et ad sola fabulosa, scurrilia et detractoria prurientem conuertere aurem et linguam exercere 132 Cf. Mt. 21, 19. 135 Prou. 26,7. 136 Cf. Prou. 17, 7. 137 Mt. 12, 34. 147 Io. 14, 24. 154 Mt. 21, 19. 169 Cf. 2 Tim. 4, 4.

108vb

SERMO XLV, 7-9 HIS)

18o

325

procacem. Numquid non sepulcrum patens guttur huiuscemodi est, cui obtrectationes felleae uelut cibi quidam suauissimi sapiunt, cui et tot insepeliunt mortuos, quot iustos siue iustorum actus per detractionum morsus deuorare non metuunt ? Fit ergo conuenientibus illis in unum, cruentum prorsus et crudele conuiuium, conferentibus sibi undique fraternas carnes et paternas ad conuescendum, et consepelientibus eas mutuo in sepulcro gutturis sui. Declinate, fratres mei, ab escis huiusmodi,

declinate,

horrete

et aduersamini.

Non est dissensionis Deus noster, sed Deus pacis et dilectionis, qui detrahentem. secreto proximo suo, multo magis autem in palam, hunc persequebar, ait. |Grauis nimis contra detractores et susurrones aemulatio Christi quos et odibiles Deo Paulus dicit, quibus et Christus ipse in psalmo persecutionem indicit.

190

109"?

8. A quibus sane sponsa adolescentulas reuocans, ad fructum caritatis sponso in hortos ipsarum uenturo procurandum exhortari uidetur cum dicit : Vt pascatur in hortis et lilia colligat. Pascitur nempe dilectus in hortis cum mutua Deo seruientium caritate saginatur ; in quibus et pascendo lilia colligit, cum caritas ipsa fraterna sanctimoniam redolet, cum societas ipsa non in susurriorum, ut supra dictum est, foedere, non in iocorum

E05

200

continuitate et petulantia risuum, non in aliquo demum uanitatis seu malitiae sodalicio, sed in sola Spiritus Sancti suauitate conspirat. Nam quasi pascendo lilia sponsus colligit et lilia colligendo pascitur, dum et ipsos sibi capiti suo per indiuiduam spiritus sui participationem incorporat, et per sacrae caritatis unionem unum eos in alterutrum corpus facit. 9. Aut si lilia magis libet ad castimoniae referre candorem, lilia quidem huiusmodi sponsus in hortis suis instantius colligit, quia est nimirum qui dispergat. Qui non colligit, inquit, mecum, dispergit. Rarus est in his omnibus hortis, qui lilia sua

205

210

tanta possit saepire custodia, ut non plerumque a manu peccatoris et contra legem agentis et iniqui 1ncursari ea contingat et conculcari. Hinc gemitus nostri cotidiani, hinc oculorum nostrorum crebra suffusio, uultaumque uerecunda confusio, quia candoris nostri serenitatem sponso dedicatam coelesti cogitationum carnalium et affectionum obscenitas frequentius de-

honestat. Ce-|terum qui stantia defensare negleximus, saltem

lapsa non pigritemur erigere; et quod in eis per neglectum emarcuit, per ineffabilem piarum lacrimarum uirtutem ad pristinum studeamus reuocare candorem. Aut si hoc humanae

183 Ps. 182 Cf. 2 Cor. 13, II. 171 Cf. T Cot TI, 20. 173 CE PS S5 TE. 204 202 Lc. II, 23: 189 Cant. 6, 1. 185 Cf. Rom. 1, 30: 1002 5. i PS a704

24

XVII

109!b

326

SERMO XLV, 9-XLVI, 1

uidetur impossibile uirtuti lilia laesa redintegrare, sed non est 21; apud Verbum Dei, qui est sponsus, impossibile, nec solum dispersa colligere sed etiam disperdita reparare. Ad?wwa me, Domine Deus meus, ut condelecter legi tuae secundum interiorem hominem, et expugna. uiriliter impugnantes me, et dispergere quaerentes pauca illa quae intra me sunt lilia tua;et iam 220 non timebo quid. faciat mihi homo captiuare me uolens in legem

peccati, quia potentior tu multo magis ad liberandum quam ad captiuandum ille, et ad colligendum tu quam ille ad dispergendum. Subest tibi ex dispersione non solum colligere sed etiam abundantius multiplicare, subest tibi labefactata non 225 solum ad niueum sed etiam super niueum dealbare candorem, subest tibi per poenitentiae uirtutem non solum maculis donare ueniam sed etiam uirtutibus palmam, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuis et regnas Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XLV.

SERMO XLVI Iwcierr XLVI. Quod haec sint uerba sponsae fruentis sponso suo, quae uel timor dimidiauerit pro sponso mox recessuro, uel amor uehementior abruperit pro gaudio quod nequiuerit effari.

I. Ego dilecto meo et dilectus meus mihi, qui pascitur inter s lilia. Sermo iste cantici huius supra infraque a sponsa dictus inuenitur, nisi quod alio ordine supra : Dilectus, inquit, meus mihi, et ego illi, infra uero : Ego dilecto meo et |ad me conuersio |sogva etus. Superior ille in manus incidit illius, cuius laus est in epithalamio, cuius sane posuit Dominus os quasi gladium 10 acutum, et posuit eum quas? sagittam electam. Vere ille amicus sponsi, sponsae paranymphus, nuptialibus gaudiis instruendis sedulus ministrator, et in ordine pincernarum quos mirata regina Saba prudentior nescio an fidelior, expeditiorue an hilarior ad uina fundenda,

adeo se in omnibus

cantici illius

1; uerbis praecipueque effudit in istis, ut uere introductus ipse 215 C£. Lc. 1, 57. cato 1//g.).

216 Ps. 108, 26.

XLVI, 4 Cant. 6, 2.

6 Cant. 2, 16.

XLVI, 3 gaudio] gado zs

218 Ps. 54, 1. * Cant. 7, 1o.

220 Ps. 55, 5 (homo] 9 Is. 49, 2.

SERMO XLVI, 1-3

327

uideatur in cellam uinariam, et eiusdem cellae uasorumque eius custos quidem non immerito ordinatus. Cui si iam aliquis nostrum ad humiliorem aliquam seruitutem sponso sponsaeque in nuptiali hoc gaudio obsecuturus accesserit, 20 magno quidem illi pincernae subministrare ueniat, non comministrare. Sat erit illi quisquis ille erit, dispensante principaliter ipso illo, uasa accepisse de mahibus eius, illoque dictante uinum conuiuantibus propinasse. Ego proinde bene mecum

actum putauerim, si inter pueros eius dignus censeri inueniar, 25 quo inter ministrandum

regis mihi reginaeque uultus inter-

miscent, et huius certe occasione ministerii nuptialem saltem ex parte liceat experiri laetitiam.

2. Sed haec hactenus; nunc, opitulante uerbo Dei, quid sibi sponsa in his uerbis uoluerit cum uestra caritate indagemus. 3o Nostrae quippe reliquit indagini, quod auditui quidem proposuit sed intellectui clausit. Et litterae quidem ipsa superficies manifeste loquitur se caritatis grande aliquod gestare mysterium, sed adopertum clausumque sub signaculo. Operae pretium proinde est sermonis huius nosse |consequentiam, quam 35 ex praecedentium

serie sensuum

habere

uidetur.

Nec

puto

uobis excidisse languorem illum uehementissimum sponsae, cuius causam modumque filiabus aperuerit Ierusalem curandique uulneris sui opem ab eis postulans, legatione eas ad sponsum fungi mandauerit. Quibus de dilecto qualis esset 40 Sciscitantibus inquirentium studiis incunctanter occurrens, dilecti sui singula diserte copioseque prosecuta, talem esse pronuncians dilectum suum et ipsum esse amicum suum. Quibus adiicientibus quaerere quo declinauerit dextrasque offerentibus societatis, ecce inter haec laeta confabulandi commercia

45 sponsus allabitur. Oui magno uidelicet illi, quem praediximus languorem, manum curationis appositurus uenit, longique laborem itineris, quo quaeri eum a sponsa mox et adolescentulis oportuit, felicissimo aduentus sui breuiaturus compendio. Sponsa igitur noua irradiante sponsi sui luce perfusa, so uelut quae nunc primo uiderit eum, in uerba repentinae profusaeque gratulationis erumpit dicens : Ego dilecto meo, et dilectus meus mihi.

3. Sed numquid quaeso uel ipsa putanda est nosse quid dixerit ? Habent quippe sacri huiusmodi excessus gratam 55 quandam ignorantiae caliginem, et prae stupendae nouitatis 16 Cf. Cant. 2, 4.

42 Cf. Cant. 5, 16.

55 ignorantiae] ignorante zz

51 Cant. 6, 2.

109V?

à

328

SERMO XLVI, 3-4

admiratione nubilum quoddam interdum piae obliuionis incurrunt, ut nec sui nec eorum quae in manibus uidentur habere meminerint. Hinc et Simon Petrus cum reluxisset coram eo facies Iesu sicut sol et uestimenta eius incanduissent sicut nix, 6o rerum nimirum nouarum stupore attonitus : Bonum est, ait, Domine, nos hic esse, |faciamus hic tria tabernacula. Verum, ut

IIOT*

testis est euangelista, nesciebat quid diceret. Mentis sane alta quadam alienatione percussus quia insolita uidit procul inaudita ; et qui mirari cogebatur insperata, profari compulsus 65 est noua. Porro sicut illa supra rationem emersere mundanam, sic et quae locutus est Petrus praeter rationem erupere humanam, ut non inueniret in uerbis consequentiam, qui in rebus non uidebat faciem consuetam. 4. Regina quoque Saba cum uidisset sapientiam Salomonis et 7o domum

quam aedificauit et cibos mensae et habitacula seruorum

et ordines ministrantium et uestes eorum et pincernas et holocausia, quae offerebat in domo Domini, non habebat ultra spiritum. Et ecce plus quam regina Saba hic, quia et plus quam Salomon hic ; certe et super omnia aromata illa, quae dedit illa 7; Salomoni illi, istorum odor aromatum, teste Salomone nostro,

qui inspexit ea, qui ponderauit, qui et odoratus, ait : Odor unguentorum tuorum super omnia aromata. Et ili quidem reginae paratus est in iudicio thronus ad condemnandam tepidae generationis desidiam, cum a finibus terrae labora8o uerit illa quaerere et mirari sapientiam, quam clamitantem in plateis et pulsantem ad ostia generatio haec desidiosorum abicit hodie et propellit. Cuius sane esuriei nec Salomon ille in omni sapientia sua ad plenum satisfacere poterat, cum omnia enodasset problemata et aenigmata dissoluisset, cum 8; omnia quae erant in corde ipsius aperuisset ad integrum, cum onerasset eam donariis, cum aromatibus locupletasset, cum

omnia quae habebat |in thesauris suis ostendisset ; quia mens nimirum uerae sapientiae auida etiamsi multum biberit, adeo ut de uentre eius fluant aquae wiuae, adhuc tamen sitire non 9o desinet, sed quo plus biberit eo sitiet amplius. Quid igitur mirum si haec nostra regina et reuera regina Saba, regionis uidelicet incensi et aromatum, si ipsa, inquam, postquam a finibus terrae, a cunctis uidelicet sui cordis recessibus, semet-

ipsam studiosius auocans suum uenit quaerere Salomonem, 9; multumque desiderabilem post longi fastidia itineris fessosque 60 Mt. 17, 4. 62 Cf. Mc. 9, 5. 69 5 Reg. 1o, 4-5. Cant. 4, 10. 78 Cf. Ps. 9, 8. 80 Cf. Prou. 1, 2o. 89 Io. 7, 58. 87 Cf. 4 Reg. 20, 13.

56 admiratione] adimitatione zz;

73 Mt. 12, 42. 76 81 Cf. Apoc. 5, 20.

IIO!b

SERMO XLVI, 4-6

329

anhelitus languentisque animae aegra suspiria tandem meruit inuenire, suspicere, mirari et tenere, et inhaerere pro uotis,

quid nimirum, inquam, si de ea dicatur quia non habuit ultra spiritum ? Proinde si deficiente spiritu uerba quoque deficiant, 1o multo magis mirum non erit. 5. Ego, inquit, dilecto meo, et dilectus meus mihi. Nisi quid deesset orationi, deuotio certe claudicaret, hoc praesertim in loco ubi fruitur ipsa uotis suis, ubi felicitati nil deest nisi quod diutius teneri ille non sustinet, et desideratae pleni105 tudinis se ipsam adhuc esse gemit incapacem. Et fortasse ideo sermo praeciditur, quia quod plenitudini deest suspiratur. Nempe sicut paulo ante moram faciente sponso languorem suum licet grauissimum floribus refocillabat et malis, praeteriti quidem odorem gaudii in malis olfaciens, in floribus autem IIO futurae in proximo consolationis fragrantiam spe certa parturiens, sic iam quod optauerat feliciter assecuta sobria esse meminit in fruendo, nec praeteriti sane oblita fastidii nec futuri non anxia. Ergo cuius suspensa sunt uota, quomodo non | et pendeant uerba ? Inter spem quippe et metum pendulis II$ ipsa fertur affectibus, ea sane modestia de deliciarum suarum expletione triumphans, ut non glorietur in crastinum, non glorietur accincta quasi distincta. Sane quoniam cum sapientissimo illo Salomone, qui est sapientia Dei Patris, contraxisse se meminit matrimonium, ebrietatis lubricum sollicitius canit, I20

maxime cum ab eo in cellam introducta uinariam, repente se nouerit interrogandam, utrum inter suae felicitatis excessus se prudentius didicerit moderari. Quo quidem munere permaxime praeuentam se a sponso superius gloriata est, cum diceret

I25

: ZIntroduxit me rex in cellam uinariam,

ordinauit in

me caritatem. 6. Ordinatio

quippe

caritatis

moderatio

discretionis

est,

inter utrosque eam excessus, gaudii uidelicet et taedii, medio

quodam libramine regens, ut neutri cedat periculo siue cum ei bene fuerit, facta securior, siue cum male, formidolosior. Talem 130

155

nempe decet esse sponsam Verbi, quam nec cellae uinariae copia faciat exposita temulentam, neque temulentia garrulam, sed neque negatus eiusdem cellae aditus aut turbulentam reddat aut querulam. Memor itaque priorum et futurorum non immemor, ipsa dulcissimae fruitionis suae gaudia graui quadam modestia temperat, ne dum rapitur supra se longius iusto 101 Cant. 6, 2. 98 Cf. 5 Reg. 1o, 5. 2545 124 Cant. 2, 4. 121 felicitatis] felicitate zzs

116 C£. Prou. 27, L

120 Cf. Cant.

IIOV8

330

SERMO XLVI, 6-7

abripiatur a se, dumque excedit in Deum suum, obliuiscatur pondus suum ; et dum auidius intendit quod nunc est, cogitare desinat quod post modicum futura est. Denique sic uir ille qui erat secundum cor Dei, cum gustasset aliquando quam mag-[na 14o esset diuinae multitudo dulcedinis, cuius participes abscondi merentur in abscondito faciei Dei a conturbatione hominum et a contradictione linguarum, et benediceret Domino quod nimirum in ciuitate munita hac mirificasset ei misericordiam

11ovb

suam, mox de inaccessibili eiusdem uidelicet sanctuarii luce 145 ad sua mutabilitatis infirma recurrens, illum tantae suauitatis

excessum calamitatis suae consideratione temperauit, dicens : Ego dixi in excessu mentis meae : proiectus sum a facie oculorum tuorum. Nec defraudata est sua mercede modestia, uel debita

exaltatione humilitas.

Mox

etenim secutus

adiunxit

: Ideo

150 exaudisti uocem orationis meae, dum clamarem ad te.

7. Ergo et sponsa in medio suorum constituta uotorum timet effari quod silere non sinitur. Siquidem et laetitia triumphans loqui imperat, et memoria status sui cogit non eloqui. Diuidunt quippe eam felicitas atque calamitas, et diuisa est donec me155 dium parietem dilectus soluerit, languoremque omnem de ipso aegrotantis animae plena sui exhibitione curauerit. Dictura igitur erat et paulominus in ore habebat, ut diceret : Ego dilecto adhaero,

et dilectus meus

adhaeret

mihi;

sed continuit

ausum uerecundia, et amoris impetum moderatus est timor. 160 Neque enim ipse est timor ille, quem de thalami foribus eliminauerit caritas. Ipse est potius non seruus quidem sed filius Dei carissimus, caritatis coheres qui in domo manet in aeternum, caritatemque ipsam sanctificans uestigia ipsius inoffensa custodit. Ipse itaque excedente sponsa labiis eius assidens uer165 bum insolentius | rapuit de ore eius, ne forte egrederetur essetque irreuocabile. Praecidit uerbum, nam et succidit affectum. Festinantius quippe immiscuit se deliciis illis, inculcans et repetens : Ne quid nimis. Parturit igitur sponsa suum amplectens dilectum, quod plene necdum parere potest. Pariet 17o autem postea cum largiente sponso uires accesserint parturienti, securaque libertate poterit gloriari quia uere nunc natus est homo in mundum. Itaque sic se habet sensus iste, si uerbum

quidem iucunditatis timoris habena temperasse dicatur. Sin autem huiuscemodi laxatis habenis libertati amoris hac uice 139 Cf. 1 Reg. 15, Bs320:22144 C£. Eph. 2; .14. 171 "Andria 61.

157 ego] ege zzs

14. 140 Cf. Ps. 50, 28. 142. C£. Ps. 5o, 21. 143 Cf. Cf. 1 Tim. 6, 16. 147 Ps. 30, 25. 149 Ps. 50, 25. 154 161 Cf. Gal. 4, 7. 162 Cf. Io. 8, 35. 168 Terentius, Io. 16, 2r.

REI Ir

SERMO XLVI, 7-9

33I

175 cedendum est, ut in frenis ipsa suo magis agatur impetu, erit eadem uox quidem iubilationis. Scimus nempe quia quod laetitia imprimit, iubilatio quidem premit, ita dumtaxat ut quod non ualet omnino supprimere, planius tamen illud aut plenius non permittatur exprimere. 180

8. Ait ergo sponsa, desideratis pótita amplexibus : Ego dílecto meo et dilectus meus mihi. Proinde si institerint adolescentulae requirere, quid tu illi aut quid ille tibi, respondere illa non confundatur : Quid rem quaeritis ineffabilem ? Prorsus quid ego sim dum luce inuisibili perfruor, cunctisque ualefa18; ciens transitoriis meae refundor origini, meoque imprimor exemplari, sentire interim licet sed omnino effari non licet. Adhaerens siquidem dilecto meo unior ei, conformor, inuisce-

ror, et unus cum eo efficior spiritus. Solus igitur ipse nouit quid ego interim illi siue quid ipse mihi. Nomen mihi nouum penes 19o ipsum repositum est, quod os quidem eius nominauit, lapidique inscripsit caritatis suae ; sed secretum suum habet sibi nec | publicare illud uel mihi censuit usque ad praefinitum tempus ab ipso, diem sollemnem utique nuptiarum. 9. Tempus hoc tempus silentii dilecto meo, tempus autem 19; expectationis mihi et uobis, o filiae Ierusalem. Neque enim tantae rei uos estis expectatione fraudandae, quae uelut hortus quidam amoenissimus, meum uestrumque dilectum inter lilia pascitis, quem sane et uestra pia reficitis caritate, floridaque castitate uestitis. Pulchra quippe est in oculis illis pulcher200 rimis casta generatio cum caritate, testeque ipso, deliciae eius esse cum talibus. Date igitur operam, filiae et sorores meae, placere in his abundantius illi cui uos probastis, cui et ego mater uestra despondi uos, quatenus cum uenerit dies is, qui modo in uobis et de uobis pascitur, in se et de se mecum pariter 20; pascat et nos Vnigenitus Patris, sponsus ecclesiae, Iesus Christus Dominus noster, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO XLVI.

180 Cant. 6, 2.

185 Cf. Bernardus Clarau., In Cantica 83, 4 : PL 183, 1183 B;

ed. LECLERCQ, II, p. 300, 26. Id. In Cantica 62, 5 : PL 183, 1078 B ; ed. LECLERCQ, IE joy E 187 Bernardus Clarau,, In Cantica 71, 5 : PL 183, 1123 B ; ed. LECLERCQ, ll, p. 217, 15. 188 Cf. 1 Cot. 6, 17. 190 Cf. Is. 62, 2. 192 Dan. 12, 9. 200 Cf. Sap. 4, 1. 214 Cant. 5, 1 (id] et V/z.).

181 institerint] instituerit 775 a.c. claritate

200 caritate] ¿iza ms ; forte legendum cum V fg. :

irirb

SERMO XLVII Incipit XLVII. Quae sit pulchritudo sponsae, quae suauitas, quis decor, quae terribilitas.

I. Pulchra es, amica mea, suauis et decora sicut Ierusalem,

terribilis ut castrorum acies ordinata. Diues in gratiarum ; munere sponsus sponsam suam multipliciter prouocat ad gratiarum actionem, siue quod: non quaerentem se prior ipse quaesierit, siue quod a iam inuenta requiri se faciat, siue quod quaesitus ab ea inueniendum se praebeat, siue quod inuentus uacuus numquani appareat, sed ueteribus nouas cumulet bene1o dictiones, et priores uincat posterioribus. Quid horum non praecipuum, quid non egregium, quid non ad ipsam emerendam praepotens, totumque cor eius uendicandum ad gratiae redhibitionem ? Nesciens primum, et forte inuita quaesita est,

de inuita | et ignorante sciens et uolens facta est; sicque

15 demum inuenta, ne inuenta denuo perderetur, quaerere et ipsa docta est illum qui quaesierat et inuenerat eam, ne requirens proinde lassesceret atque deficeret, quaerenti quaesitus occurrit ; et ne inuentus postremo frustra uideatur inuentus,

plenus uenit gratiae et ueritatis. Habet igitur sponsa quocum20 que se uerteret siue ad ea quae sunt ante primordia sua, siue ad ipsa inuentionis suae initia, siue ad ipsos profectuum suorum

tramites,

siue ad laeta semitarum

suarum

compendia,

siue ad illa quae expectat retributionum praemia, aut praeuentricem gratiam aut ducem aut comitem aut susceptricem 2; quidem aut demum coronatricem. Disposuit quippe gratia testamentum

electis

suis, iurauit

in sancto

suo,

percussit

foedus cum illis, non retractabit illud. Et beata quidem omnis generatio haec, sic quaesitorum et sic quaerentium, uerum in hac generatione illa profecto felicissima est, quae praeuentori 3o suo animam suam ad perpetuam holocausti uicem excsoluit, numquam contenta dedisse quod numquam ignorat non satis esse.

2. Merito omnis anima talis sponsae uel amicae nomine digna habebitur, quae in sorte quaerentium coetuque curren35 tium sollicitior ipsa quaerit, praecurrit celerior, sollertior uestigat, infatigabilior persequitur, felicior inuenit, fortior tenet. Sed dicas : Quis fructus tanti laboris huius, quae uestigationis merces, aut quis inuentionis finis ? Benedictio utique sponsi, à oe

5723,

8 Cant. 6, 5.

G:

19'GE- To. 1, x4:

XLVII, 18 redhibitionem] tehibitionem ss

26 Cf. Ps. 88, 4, 36.

28 Cf.

Irra

SERMO XLVII, 2-3 333 et ipsa multiplex secundum praecedentium laborum multitu4o dinem. Sic Iacob ab angelo post modicam colluctationem non modicam benedictionem euicit, ut de Iacob fieret Israel, quia uidelicet per inuincibilem colluctandi agonem diuinae | particeps factus est uisionis. Neque uero transitorie benedictus est et quasi per uiam 45

50

salutatus,

irivb

sed Israel, inquit, erit nomen

tuum. Hoc est uir non qui uiderit nec qui uisurus est Deum, sed qui uideat et prouideat Deum in conspectu suo semper, qui dicere possit cum Elia : Viuit Dominus in cuius conspectu sto. Denique tanta huius benedictionis gratia deinceps repletus est Iacob, immo non Iacob sed Israel, ut claudicaret quidem deinceps in terra Chanaan ; sed in uera hereditate Israel fortius ex illa die figeret pedem qwae surswm sunt sapiens, non quae super terram. Vidit ergo, sicut ipse ait, Deum facie ad faciem, et salua facta est anima eius, quoniam ex facie illa

55

6o

uisionis exterioris facies quidem interioris hominis ad internam Dei uisionem mirabiliter illustrata est, atque ad aeternam diuinae lucis contemplationem suspirandam sperandamque profecit. Vnde et quoniam certissimum salutis pignus accepit, saluatum se esse gloriatus est, fidem sane habens Spiritui Sancto, cuius in his omnibus responsum de indubietate a repromissione salutis uir Deo plenus audiebat. Itaque et sponsa non quidem in hac colluctatione imbecillior a Iacob sed tanto ualidior, quanto et exercitatior, quinimo et eo fortior, quo non est ei colluctatio cum aliquo angelorum sed cum Domino ipso exercituum cuius omnipotens nomen eius. De gloriosi proinde huius fine certaminis praeclaras et egregias sperat benedictiones, fixum definitumque habens non dimittere Deum suum nisi benedixerit ei. Qui sane quo in lucta fortior angelo, eo ad dandas benedictiones est locupletior. 3. Denique omnis sermo eius ad sponsam | benedictio est :

70

Pulchra es amica mea, suawis et decora sicut Ierusalem, terri-

73

bilis ut castrorum acies ordinata. Singula uerba rorem fundunt benedictionis, ut omnia quae intra ipsa sunt de rore multiplici multipliciter germinent et fecundentur. Commendata quidem est in superioribus a sponso sponsae pulchritudo, immo et commendatio ipsa pulchritudinis iam crebrius iterata in laudis huius admirationem non solum sodales sponsi sed ipsum uidetur cor suscitasse dilecti. Primum : ecce tu pulchra es, amica mea, ecce tu pulchra ; secundo : quam pulchra es, amica mea, quam pulchra ; tertio : tota pulchra es, amica mea, et macula non est in te. Prima cum admiratione publicaque demonstra-

8o

40 C£. Gen. 32, 28. 46 Cf. Ps. 15, 8. 47 Cf. 5 Reg. 17, 1. 52 Gen. 32, 30. 64 Cf. Ex. 15, 5. 66 Cf. Gen. 32, 26. Y* Cant. I, 14. v8 Cant. 4, 1r. *9 Cant. 4, 7.

51 Col. 5, 2. 70 Cant. 6, 3.

mora

334

SERMO XLVII, 3-5

tione laudis ingeminatio est ; secunda cum uehementiori quidem admirationis stupore laus nihilominus eadem germinatur; tertio ad commendationis summam laudis eiusdem ingeminatio fit, quia et tota dicitur pulchra, et deinde additur, quia sine 85 macula est.

90

95

IOO

105

IIO

4. Quid tot tantisque commendationibus ulterius possit adiici ? Quid quod magnificis illis laudibus castigatior illa temperantiorque accessisse uidetur, et simpliciter manifesteque satis pronuntiatum : $ulchra es amica mea ? Fortassis ut pulchritudinis suae totiens tamque uehementer commendatae mensuras ipsa dinoscere doceretur, discatque nondum perfectum esse, quod adhuc egeat benedici. Laus quippe sponsi benedictio est, benedicique ab eo nouum aliquod ex ore ipsius gratiae munus est accepisse. Benedicit itaque sponsus dilectae suae pulchramque nominans et illam qua iam praeeminet pulchritudi-|nem roborat, et nouae pulchritudinis apponit insignia. Renouatur quippe homo interior de die in diem, ut ait apostolus, cum in agnitionem imaginis suae, quae Christus est, a claritate proficit in claritatem. Hanc ergo arbitror sponsae hoc loco dici pulchritudinem, quod sponsi faciem pulcherrimam meruerit hac uice contemplari, et ex ipsa contemplatione non minimum reportare splendoris. Quod autem temperantius solito, ut supra dictum est, laus ipsa proponitur, cum innouatione pulchritudinis modus quoque adicitur humilitatis, quae totius pulchritudinis tutissima custodia est. 5. Proinde amica uocatur, quod prior amata sit, quae amare iam meruit. Vel ea certe ratione, quoniam ad paterni secreti admissa est participium. Haec est quippe uera diuinae definitio amicitiae, desursum rationem habens et non de his quae apud nos sunt. Audi denique omnem hanc amicitiae rationem Vos, inquit, dixi amicos, quia omnia quaecumque audiui a Patre meo

IIj

nota feci uobis. Dixi, inquit, amicos, id est, feci

amicos. Hoc utique modo quia paternae uobis caritatis arcanum aperui, gloriam Dei manifestaui, gaudia reuelaui coelorum, et a terrenis desideriis immutatos in illa per spem et desiderium introduxi. Bene igitur pulchra dicitur quod spretis omnibus in pulchrum intendat ; bene et amica uocatur quod illum qui solus est amabilis amet, nihilque sit mysteriorum coelestium quod non a sponso et amico suo audiat, eoque

89 Cant. T, 14. 97 Cf. 2 Cot. 4, 16. 99 Cf. 2 Cor. 5, 18. 104 Cf. Berdes Clatau., In Cantica 45, 2 : PL 183, 999 D ; ed. LECLERCQ M YE T2. 111

On

ELS.

103 innouatione] inuocatione zzs a.c.

ir2rb

SERMO XLVII, 5-7

T20

125

905 secundum uarios amoris profectus magis ac magis reuelante cognoscat. Porro ne tantae pulchritudinis seu amicitiae gratia eam participibus suis, quae minus fortasse profecerint, aut |grauiorem de Verbi consortio fecerit minusue accessibilem minusue affabilem, additur gratia gratiae, ut quo grator fuerit sponso, eo gratiosior fiat consortibus gratiae.

1I2V8

6. Sed attende diligentius, quia suauem dicens decoram curauit adiungere, quatenus sit iucunda sed iocis abstinens, sit hilaris sed petulantiam non admittens, sit leuis sed leuitati 130

non consentanea, sit accessibilis sed non exposita, sit affabilis sed non inuerecunda, sit non auara sermonis, uerumtamen

linguae non prodiga. Sit suauis ut hilaritate iucunda omnes mulceat,

155

140

sit decora

ut honestate

graui omnes

aedificet.

Sit

suauis, neminem quantum in ipsa est laedens; sit decora, gloriam conscientiae sollicite custodiens. In suauitate sua uelut de plenitudine unctionis suae omnes ungere studeat ; in decore suo uelut ex abundantia speciei suae omnes satagat informare. Denique omnibus placere intendat ad gratiam, et omnibus omnia fieri studeat ad salutem. 7. Nam propterea signanter dictum est : Suawis et decora sicut lerusalem, quia toti sanctorum cohabitantium ciuitati amica Dei conformare se didicerit, cunctis amabilis, utilis sin-

gulis, et uenerabilis uniuersis. Et uide ordinem laudationis, quia pulchram primo dicens non ait stcut Ierusalem, pulchritudinem sane illam significare intendens, qua aeternae pulchri145 tudini sponsi sui post internae aciem contemplationis se conformare curauerit. Ideoque ibi laus incohatur, unde omne quod deinceps laudabile est habere constat initium. Omnis quippe gloria filiae regis ab intus est. Porro cum de Verbi adhaesione inuiolabilem sortita fuerit pulchritudinem, de con150 sortio quoque conciuium suauitatis atque decoris mu-|tuatur augmentum, ut ex amabili et sancta conuersatione dans omnibus gratiam ipsa nihilominus ex singulis crescat in gratiam. Suauwis ergo est et decora sicut Ierusalem, quia suauem et decoram facit Ierusalem, uicissimque ipsa suauis et decora efficitur X5 A ab Ierusalem. Enimuero non usque adeo totam eam sibi uendicauit sola sui pulchritudo dilecti, ut non etiam ea quae suauia et decora sunt in pulchritudine filiarum Ierusalem non studeat aemulari. Nouit quippe multiformem sui formositatem sponsi singulas illarum facies suo illustrasse decore, propter quod 160 et in singulis eundem sponsum suum mirari didicit et uenerari. Vnde nimirum iam multiformiter sit speciosa, cui in omni

137 Cf. x Cot. 9, 22.

139 Cant. 6, 5.

148 Ps. 44, 14.

153 Cant. 6, 5.

112V?

336

SERMO XLVII, 7-9

facie suus illucescit dilectus, suus se repraesentat speciosus, fitque in ea cumulus decoris immensus, quae non solum placere omnibus sed etiam ex omnibus placere concupiscit.

170

175

8. Sed terret ualde quod huic. laudi additur : Terribilis ut castrorum acies ordinata. Exgone ad praelium sponsa processura est, ut bellico se instruat apparatu, seque tam diligenter ordinarit ad illud ? Numquid non sabbatum sollemne praedicauit ei dilectus suus ; numquid non in abscondito faciei illius conuersatio eius ; numquid non ipsa est,quae modo gloriata est dicens : Ego dilecto meo, et dilectus meus mihi qui pascitur inter lilia ? Exgohe sponsa psallitur, et amoris cessantibus feriis terribili hac clangente buccina, nouum ei bellum indicitur ? Sed nouit nimirum ipsa, nouit utique nec ignorare potest, quod assidue cogitur experiri, quoniam inimici eius fortissimi sacri huius matrimonii foedus, quod cum tali eam sponso contrax-|isse perspiciunt, modis omnibus dissoluere parant. Inuident quippe copulae tam felici, cruciantur in osculis, in amplexibus

180

185

conturbantur,

in laudibus mutuis contabescunt,

gemunt in gaudiis, in iubilationibus fremunt. Itaque caritatis inimici, ubi eam feruere uident, concremantur ; longeque amplius illis quam propriis incenduntur ardoribus. Ergo desolatoriis illis adusti carbonibus flammarumque illarum uiolentiam aliquotiens experti, inaccessibile sibi iudicant quidquid intra regii est secreta cubiculi, atque ad ea se posse prorsus penetrare desperant. Nec tamen insidiis et obsidioni finem ponit uel desperata nequitia. Turbare uolunt quam exturbare

non queunt ; et quibus deest uirtus sed non desunt molimina, non deest incursus, non deest infestatio. Verum quis tam in190 uidae molitionis fructus, cum sponsa, innixa firmiter super

dilectum suum, ipsum habeat amoris sui tutorem quem largitorem habet, quem habet et praemium ? Quid enim paulo ante dicebat cum diceret : Dilectus meus mihi, nisi quia. dilectus ei suus 295

200

omnia

est?

Si consistant

aduersum

me

castra,

dilectus meus mihi clipeus et gladius, lorica et galea, et omnis denique armatura bellica est. Ego tantum dilecto meo uacare et adhaerere non negligam ; dilectus meus propugnabit pro me, et ego tacebo. Quantascumque inimici mei erexerint machinas, insidias tetenderint, ordinauerint acies, dilectus meus mecum est, ut cadant a latere meo mille et decem milia a dextris meis.

9. Ita ergo sponsus fiduciam

165 Cant. 6, 5. 169 Cf. Ps. 30, 21. . 190 Cf. Cant. 8, 5. 193 Cant. 6, 2.

spei attollit in sponsa, per

171 Cant. 6, 2. 194 Ps. 26, 5.

182 Cf. Ps. 119, 4. 200 Cf. Ps. 9o, 7.

ara

SERMO

XLVII, 9-10

907 quam in omnibus inimicorum incursibus in ipso dilecto suo

didicit confortari, nec solum penes se manere intrepida, | sed 205 etiam de crebris hostium uictoriis hostibus ipsis apparere terri-

11319

bilis. Sin autem ad filias Ierusalem sermo iste referendus est,

propter illas sane id dictum uidebitur, quibus sponsa terribilem nonnumquam solet faciem exhibere, ut appareat saeuem cum seria fuerit, iuxta illud uiri sapientis : Filiae tibi sunt ; 210 serua corpus illarum, et noli hilarem faciem ostendere ad illas. Quid enim per infirmiorem sexum filiarum inisi imbecillitas temerarum designatur animarum ? Quarum sane petulantiae bene consuletur cum maturior eis uultus exhibetur, cum inso-

lentia iocorum auida terrore quodam opportunae grauitatis 215 Obruitur et sub quadam disciplinae habena districtius cohibetur. Hinc est illud beati Iob : Videbant me iuuenes et abscondebantur, si quando ridebam, non credebant mihi, et lux uultus

mei non cadebat in terram. Ergo sponsus post laudem pulchritudinis qua de ipsius contuitu sponsa eminet, post laudem 220 quoque suauitatis et decoris ipsius qua placere omnibus et omnibus prodesse contendit, grauitatem postremo commendat, quam tamen de caritate, non de austeritate prodire non dubium est. Nempe si exterior solum attendatur facies, nihil differt cum fortius zelat ab eo qui saeuit atrocius. Matris 225 certe uultum exuit, et faciem persecutoris assumit, non parcens,

non

miserans,

non

silens,

neque

mitescens.

Namque

persecutorum etiam rabies furorem suum limitibus quibusdam compescuere iudicii, quatenus ordinem iudiciarium causae experirentur priorum, ut eo terribilior egrederetur sententia, 230 quo de tribunalibus exiens non quidem praecipitata sed librata ueniebat. Nec dissimiliter sponsa cum saeuire disponit, seueritatem intentat | iudicii, sciensque pro tribunali pallio zeli induitur ad ultionem, subtiliter culpas examinat, districte percutit, et uberum immemor maternorum filios uteri sui uidea-

23; tur exponere. Seuerior igitur in illa hora, et non suauis et decora sicut Ierusalem, sed potius sicut castrorum acies ordinata conspicitur, cum nil de iudicii censet aequitate remittendum ; et in propria uiscera irreuocabiliter saeuiens, odii potius se ream reputat, si pepercerit eis.

240

I0. Verum qui cor sponsae renesque scrutatur, terribilem eam dicit, non crudelem, commendans studiose in ipsa quod iuxta mensuram caritatis sit etiam modus aemulationis. Quam sane aemulationem sicut inflammat caritas, sicut acuit 209 Eccli. 7, 26 (noli ... ostendere] non ostendas V%g.). 240 Cf. Ps. 7, 10. 211 imbecillitas] imbescilitas zz:

216 Iob 29, 8.24.

JIZYA

à

338

SERMO XLVII, 10

prudentia,

sicut iustitia librat,

sicut roborat

fortitudo,

sic

245 dispensat temperantia et moderatur, quatenus terrorem zeli modestia temperet, et quod habet de caritate initium, in ipsa finem inueniat. Porro castra Dei uirtutum praenominatarum exercitus est, castra fortia nimis ; et factentia, ut scriptum est,

uerbum eius. Quae quoniam sponsam undique muniunt, terri250 bilem quidem eam faciunt omnibus per circuitum hostibus suis, nec ipsis solum sed et illis, ut dictum est, adolescentulis,

quae uirga disciplinae adhuc indigere uidentur. Et de hac quidem castrorum acie ordinata sponsa militat aduersus illas, de hac emittit sagittas, de hac uulnerat, de hac usque ad inter255 itionem persequitür. In quibus licet filiabus Ierusalem a materna uideatur pietate obstupuisse sed in eo secura requiescit, quod uocem sponsi laudantis inter contumelias illarum interius audit, ac si ei a sponso suo dicatur : Non te moueant adolescentularum opprobria; habes caritatem, fac quod facis. 260 Bonum est illis ut te sentiant terribilem, quam nondum meruere amabilem experiri. St male eas amaueris, | tunc odisti ; 113V? si bene oderis, tunc amasti. Angelica proinde caritate exprobrantes tibi et detrahentes amplectere, et instar castrorum quae Elisaeum adiuuere pugnantem, caue nequando retribuas 265 eis mala pro malis ; sed si esurierint adolescentulae, ciba illas,

et uincere stude in bono malum. Haec quippe castrorum palma

coelestium,

tunc uere subegerit, 270 ciuis eris in gloria,

haec illius acies ordinata militiae, quatenus

caritas uictrix appareat, cum hostes benefaciendo et amicos creauerit de inimicis. Sic denique conciuium illorum quos imitaueris, ordinata cum illis quibus et in uictoria iam ordinata procedis.

II. Sed quoniam hic iam sermo finem desiderat, sponsum inuocemus Vnigenitum Patris, quatenus et nobis largiri dignetur de his benedictionibus suis, in quibus tam copiose 27; benedixit sponsae suae, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto super omnia benedictus Deus in saecula saeculorum. Amen.

EXPLICIT SERMO XLVII.

248 Ioel 2, 11. 259 Cf. Augustinus, In epistolam Iohannis ad Parthos, Tract. VII, SEUDINSS 2033 5 SORTS 328. 261 Augustinus, Tractatus in Iohannem 51, 10 : PL 35, 1767 ; CC 36, 445, 15. 264 Cf. Ps. 7, 5.

SERMO XLVIIT Incırıt XLVIII. De carnalibus primum oculis sponsae quos iubetur auertere ut spiritualis succedat aspectus, siue quod probabilius est, non uidetur hoc secundum imperium dici, sed more amatorio uoce tentantis, quod a sponsa non uelit sponsus impleri.

5

I. Auerte oculos tuos a me, quia ipsi me auolare fecerunt. Bonum est confiteri Domino, bonum laudare, bonum benedicere

eum. Nam et qui confitetur non modicam habet repromissionem, quoniam et Filius confitebitur eum coram Patre suo, et

cui laus Dei semper est in ore ipsius, in Domino laudabitur 10 anima eius ; et anima, ut ait Salomon, quae benedicit impingua-

bitur. Quarum rerum sponsa | non immemor in sponsi sui se

TEATS

confessionem, laudem et benedictionem effudit, confitens eum, laudans et benedicens coram filiabus Ierusalem, coram etiam

angelis Dei, coram denique Patre sponsi sui qui in coelis est. 1; Siquidem quod filiabus Ierusalem suae dilectionis, qua in dilectum suum feruet, confiteatur arcanum, non garrula quidem loquacitas sed caritas in sorores aestuans facit, non suae negotiatrix laudis sed alienae auida salutis. Cuius nimirum deuotae intentionis sancti angeli testes sunt, in quorum con20 spectu geruntur haec omnia, quibus arbitris et mediatoribus optatum negotii sui finem se assequi sponsa confidit. Porro apud Patrem Verbi ibi totius spei suae fixit ancoram, ab eo reuelari sibi sperans et orans Vnigenitum suum, qui solus nouit eum, solus cui uult reuelat.

25

2. Itaque ad spirituales sponsa inhians benedictiones omni benedictione, qua potuit, benedixit dilecto suo ; et quam expectauit a sponso, ecce nunc reportat benedictionum uicem. Quamquam non simplex ista uicissitudo est, ubi quae benedixit tantum, benedictionibus ipsa repletur. Sic nempe de 3o sponso scriptum est : Qui benedixeri tibi, benedictionibus repleatur. Benedicitur quippe ipse, sed qu? est super omnia benedictus Deus in saecula, his nostris benedictionibus non repletur. Plenus sum, ait, et licet omnia humanarum siue et angelicarum flumina benedictionum intrent in mare, mare non redun-

35 dabit. Attamen cum ad benedicendum ipse aperit et extendit manum

suam,

implet, ut scriptum

est, omne

animal

bene-

dictione. Ergo sponsa pro benedictione simplici cumulatam recipit |benedictionem, cui benedici sanctificari est et laudari,

gratiarum ab eo incrementa suscipere.

XLVIII, 5

10 Prou. 11, 25. GE Is? T; IT:

Cant. 6, 4.

6 Ps. 91, 2.

23 Cf. Mt. 11, 27. 34 Eccl

1507:

8 Cf. Mt. 10, 32.

30 Gen. 27, 29.

36 Ps. 144, 16.

9 C£. Ps. 52, 3.

31 Rom. 9, 5.

33

1147?

340

SERMO XLVIII, 3-4

4o

3. Igitur post pulchritudinis, suauitatis et decoris, et demum terribilis grauitatis commendata insignia, quae quasi quoddam laudis argumentum atque prooemium sponsus praemisisse uidetur, ad oculos primum dilectae suos ipse oculos leuans ab ipsis sumit laudationis exordium. Auerte, inquit, 45 oculos tuos a me, quia ipsi me auolare fecerunt. Quae quidem laus si superficietenus attendatur, plus habet uituperii quam laudis, maledictionis non minimum,

benedictionis uero nihil.

Quid enim ? Numquid non terribilis maledictio haec, qua ab illo in quem solum prospicere concupiscit oculus suos iubetur 5oauertere ? Cur non potius eos iubetur eruere, quibus multo facilius carere poterat quam a contuitu sui abstinere dilecti ? Nonne et illorum uidetur uituperium redundare quod fecerunt auolare dilectum, ut quasi prae uehementiori curiositate plus quam deceat siue expediat intuendi, ipse scandaliza55; tum se fateatur in ipsis ? Verum littera, quae hostes uerbi occidit, in sponsa quidem non habet quid faciat ; quae linguam plus quam angelicam caritatis a Spiritu quem accepit sponsi sui, audire didicit et intelligere, immo et loqui in ea ad sponsum et de sponso prout uiderit opportunum. Et de noua 6o quidem illa nupta sponsi, quam sibi in ipso iuuentutis suae flore iuuenis iuuenculam legitur desponsasse haud difficilis intelligentia est, cum uerba ipsa nouissima illuc iam iter maturantis, unde ad nos uenit, cum uerbis istis non minimam

uideantur habere congruentiam. |Ait namque : Ego ueritatem 65 dico uobis, expedit uobis ut ego wadam. Nisi enim abiero, Paraclitus non ueniet ad uos. 4. Numquid non iam tunc eisdem his uerbis eidem nuptae suae dixisse eum credimus : Auerte oculos tuos a me, quia ipsi faciunt me auolare ? Carnali siquidem aspectu illa contenta, 7o scandalum ab oculis suis patiebatur non minimum, unde et auerti eos oportebat et declinari ab illo, ut auolante eo ad Patrem, ipsi quoque pennas assumerent ad pariter uolandum cum eo, nouoque lumini assuescentes nouam se aciem oculorum mirarentur accipere, cum non iam cruciaret eos peregri7; natio carnis, quos multo magis oblectabat spiritus ante faciem suam Christus Dominus. Quid est ergo dicere : Awerte oculos tuos a me, nisi carnalem iam depone contuitum, et oculos columbarum teneriores, quibus hactenus inhaeres carni meae,

oculis commuta ualentioribus oculis aquilarum ? Et illi qui8o dem oculi grati, suamque habentes laudem pro tempore olim 44 Cant. 6, 4. 49 Cf. 1 Petr. 1, x2. 76 Cant. 6, 4. Cf. Thren. 4, 20. XLVIII, 42 prooemium] perennium ms

64 Io. 16, 7.

68 Cant. 6, 4.

76 quid] quis zzs

475

1147?

SERMO XLVIII, 4-6

341

infirmitatis suae, quoniam prae admirabili cohabitationis dulcedine Iesu omnis gloria huius mundi quasi flos feni aridus in conspectu ipsorum apparuit. Hinc fortasse illa uox laudationis ad eam in tempore illo : Oculi tui columbarum. Oculi 85 sane illi pii et innocentes, sed simplices nimis nec satis perspicaces. Quibus ulterius sane locus non est, quia et salubriter cognouit olim sponsa Christum secundum carnem, sed iam excellentius aliquid ei praeparatum est a sponso suo.

5. Itaque si de primitiua illa ecclesia, quae est mater omgo nium nostrum, intelligi libuerit sermonem istum, in ipsa siquidem complacuit omnem plenitudinem inhabitare caritatis, quanta a perfectis amatoribus | in hac potuerit possideri, ea erit quam praediximus uerbi huius intelligentia. Sin autem ad unam quampiam animam sermo idem referatur, quae eodem 95 sane potata fuerit spiritu, eoque ualentius adhuc sitiens, quemadmodum desiderat ceruus ad fontes aquarum, ita desiderat ipsa et sitit ad Deum fontem utuum, non satisfacturum siti suae, donec ueniat et appareat ante faciem Dei, quatenus animam sitientem repleat ipse fons uitae, non dissimilis erit intellectus. 100 Eisdem quippe graduum passibus ad destinatum ipsa contendit finem consummationis quae est plenitudo caritatis, sequens et persequens donec comprehendat. Neque enim repente in illam euasisse putanda est, sed elementariis potius instituta rudimentis, et a pio nutritio, Domino Iesu, in infan-

105 tilibus primum annis imbuta, cum in fortiorem adolescit aetatem Spiritui Sancto traditur ab ipso informanda. Sicut enim ait ad primos illos amicos suos : Spiritus Sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, ille uos docebit omnia et suggeret uobis omnia, quaecumque dixero uobis. Spiritus nempe iste caritatis, 11o fons dilectionis, fons uiuus, nouos illis oculos creauit ad uidendum Iesum, illuminans utique intellectum, quorum et accendit

affectum. Quod proinde ipsum in omni anima quam unxerit idem spiritus oleo laetitiae ad concupiscendum Iesum, eodem peragit ordine, ut carnalis siue affectus siue intellectus, quibus ir interim rudis adhuc et iuuencula sponso studet inhaerere pubertatis suae, paulatim quidem atque gradatim in robur spirituale conualescat.

6. Mentiri ueritas non nouit, cum tamen ad pondus asserendae ueritatis : Ego, inquit, ueritatem dico uobis, expedit uobis ut 84 Cant. 1, 14.

87 CE 2 Gor 5, 16;

89 Cf. Bernardus Clarau., In Cantica,

2 : PL 185, 811 B ; ed. LEcrznCO, I, 57, 8. 107 Io. 15, 26. 119 Io. 16, 7.

95 Ps. 41, 2.

98 Cf, Ps. 41, 3.

96 ceruus] seruus 75 24

XVII

1147"

342

SERMO XLVIII, 6-7

120 ego uadam. | Alioquin nisi ueritas ipsa, quae sane negare seipsam non potest, hoc uerbum ore proprio annuntiaret, ut eum abire expediret nosque ab ipso interim derelinqui, quis crede-

1:57

ret, quis non statim resiliret, quis non uelut a uerbo profano uehementius abhorreret ? Verumtamen sic per os ueritatis 125 caritatis illa plenitudo, quae per Spiritum Sanctum diffundenda

erat

in suorum

cordibus

dilectorum,

erat

significanda,

quatenus per crebram promissionem sinus mentis aperiretur ad expectationem, et per desiderium iam dilatatus uinum nouum capere posset in utres nouos. Nemo quippe, ut ait 130 Iesus,

uinum nouum

mittit in utres ueteres, ne forte et utres

pereant et uinum effundatur, alioquin rumpet uinum utres et uinum effundetur et utres pereunt, sed noua superueniens spiritus plenitudo oculos requirit fortiores. Dicit ergo sponsus ad animam tenerius diligentem sed carnaliter nunc usque in 13 A

carnis Christi consideratione uersatam, dicit ei : Auerte oculos tuos a me, quia spiritus, ut ipse ait, est qui wiuificat, caro non

prodest quidquam. Disce spiritualiter uidere, spiritualiter sapere non iam pendentem ad ubera sed iam sedentem in dextera Patris. Carnalis siquidem discipulorum affectio me facit auolare 140 illuc, ne moram faciens cum eis longiorem numquam haberem perfectos, quos non paterer ablactari. Tui quoque oculi me iam auolare fecerunt, quam sane iam ablactatam tempus est suspirare coelestia, spiritualia quae mecum sunt contemplari. Ita ergo hic sermo uel ecclesiae poterit uel animae cuiuis Deum 145 uehementius diligenti accomodari.

150

7. Ego tamen sermonem eundem diligentius uersans, facilius inducor hoc dictum esse non quidem man-|dantis imperio sed quodam suggerentis siue tentantis affectu. Eo nempe modo cuncta ferme, quae in hoc cantico a sponso dicuntur, ad sponsam pronuntiata uidentur, ut rogare uideatur sponsus uel suggerere potius quam imperare. Sic quippe dici illa uidentur : Ostende mihi faciem tuam, sonet uox tua in auribus meis. Itemque illud : Aperi mihi, soror mea, amica mea, columba. mea,

155

160

immaculata mea, quia caput meum plenum est rore, et cincinni mei guttis noctium. Adeo enim uox illa uox rogantis fuit non imperantis, ut sponsa ipsius precibus non continuo uisa sit acquiescere, sed uoces praetendere excusationis, quod surgere ei molestum foret, quae exuisset tunicam suam suosque lauisset pedes. Nec alteriusmodi frequentius in hoc carmine sponsi, ut arbitror, uoces reperies, ut liquido aduertas affectum amoris 125 Cf. Rom. 5, 5. 129 Mc. 2, 22. Cant. 2, 14. 153 Cant. 5, 2.

147 mandantis] mandatis zzs

135 Cant. 6, 4.

136 Io. 6, 64.

152

115rb

. SERMO XLVIII, 7-9

343

tenerum suggeri potius debere quam imperari, blandisque magis affectibus allici quam imperiis elici fortioribus. .8.In euangelio quoque lego Dominum gloriae rogasse Simonem Petrum, ut nauem a terra reduceret pusillum. Sed et illa ad Moysen quondam non sane imperantis sed quasi obsecrantis aut commonentis

170

uox fuit : Dimitte me, ut irascatur

furor meus populo huic. Nimirum cum huic quidem suggestioni supersedere Moyses ausus sit, qui resistere nullatenus auderet imperio, hoc etiam modo et angelus dixisse legitur ad Iacob : Dimitte me, quia aurora est. Cui quidem uel roganti uel suggerenti Iacob restitit confidenter,

T

180

nullomodo

eum a se diuelli

sustinens nisi impetrata primum uel magis extorta benedictione. Nec dissimiliter Elias | quondam, cum se ab Eliseo uehementius postularet dimitti, audiuit ab eo : Viuit Dominus et uiuit anima tua, non dimittam te. Nec contristauit proinde magistrum inoboedientia discipuli semel, secundo tertioque resistentis, quem delectauit magis liberior amici responsio aegritudoque amoris, dulce societatis uinculum non patientis abrumpi. Fortasse nonnihil simile sponsus a sponsa hac uice uoluerit sustinere repulsae, cum dicit ad eam : Awerte oculos tuos a me, quia ipsi me auolare fecerunt. Sane cum diceret ad Moysen : Dimitte me ut irascar, magis profecto uoluit non exaudiri, quia et ausum resistendi dedit et in contrarium persuadendi. Ad seruum siquidem loquens, non sicut ad seruum sed sicut loqui solet uir ad amicum suum, ea nihilominus familiaritatis illum fiducia induit, qua respondere solet non seruus domino suo sed amicus amico suo. Rationes quippe uarias potenter allegans, animum ad ultionem armatum tandem reuocauit consilisque modestiae frenum imposuit ira-

INDY

190 cundiae, fidelem certe se amicum probans, quia iuxta amicitiae

leges saeuientem amicum suae non dimiserit uoluntati. Sed et is qui luctabatur cum Iacob, cum diceret : Dimitte me, teneri

I95

200

maluit quam dimitti, qui sane tenentis Iacob animum manumque roborauerit ne dimitteret eum. Puto quia et sponsus, loquens ad sponsam suam sicut amicus ad amicam suam, aliqua more amatorio proponit interdum, in quibus gratiam habet non obaudienti, praesertim cum illa talia sunt quae diuulsionis alicuius faciunt mentionem. 9. Qua enim patientia sponsa uel audire queat : | Awerte oculos tuos a me ? Sane in eo quod sequitur, quoniam «fs? me auolave fecerunt, munditiam quidem intentionis et intelligen-

164 Cf. Lc. 5, 3. 180 Cant. 6, 4.

201 sq.

166 Ex. 32, 10. 182 Ex. 32, 10.

170 Gen. 32, 26. 192 Gen. 32, 26.

174 4 Reg. 2, 2. 199 Cant. 6, 4.

Cf. Gilbertus de Hoylandia, In Cantica 50, 5 : PL 184, 156 D.

irgvb

à

344

SERMO XLVIII, 9

tiae serenitatem a sponso arbitror commendari, quibus in contuendo dilecti decore sponsam uigere significat. Nempe et mundo corde beata est sponsa, cum per mundam inten205 tionem sponsi sui redditur idonea uisioni, sed per intelligentiam beatior sereniorem per quam iam idonea facta est, non ut quandoque uisura sit, sed ut iam uideat Deum. Ille quidem oculus piae intentionis simplex totum corpus bonae actionis lucidum facit, quod utique si hic non illustraretur lumine 210 futurum erat tenebrosum. Nunc autem de huius oculi luce eatenus illuminatur, ut omnis actio bona fiat lucerna fulgoris, ipsamque a qua illuminatur illuminare potens sit intentionem. Ceterum intelligentiae luminosior quidem est oculus, qui animam Deum contemplantem in eandem potest transformare 21; imaginem, et a claritate prouehere in claritatem. De hoc deni-

que oculo sponsus superius ad sponsam ait : Vulnerasti cor meum in uno oculorum tuorum. Potens et perspicax mentis acies, quae cor ipsum Verbi non penetrare solum sed et uulnerare potuerit. T'etigit me aliquis, ait Iesus, propter illam quae credi220 dit et per fidem a sanguinibus suis meruit emundari. Bonus ergo tactus qui uirtutem elicit de fimbria uestimenti, sed longe potentior ictus caritatis, qui gratiam uiolenter exprimit de corde uulnerati. Vulneratus igitur sponsus auolat et euolat ad altiora, quatenus et oculos dilectae quibus uulneratus est 22; post se rapiat et sublimiori | satiet uisione. Satiat dico an uulneret ? Sane a qua passus est ipse uulnerari, uulnerare uicissim eam

ipse non

obliuiscitur,

et concidere

eam,

sicut

scriptum est, uulnere super uulnus. Auolat ergo sponsus, non quo sponsam deserat, sed ut ipsa quoque instar aquilae super 25» eam uolitantis, pennas discat assumere, et quocumque auolauerit ille post eum et ad eum aduolare contendat. Nam quo auolare poterit ille, quo non ista sequitur, et quomodo ualebit, oculis saltem persequatur ? Nempe etsi ascenderit in coelum ibique se in paterno concluserit sinu maneatque Verbum in 255 principio suo ubi erat ab initio, illic quoque per cancellos, ut ualet, et rimulas dilectum suum sponsa rimatur, nardique suae odore uestigat. Igitur quod audit a sponso ut auertat oculos suos, tentari se magis arbitratur his uerbis, utrum uel suggerente ipso auertere eos patiatur, ne forte in hac parte inuenia-

240 tur remissior a Iacob aut Moyse aut Eliseo, qui commonitioni-

bus huiuscemodi in spiritu restitere libertatis. Libertatem quippe caritas animauit, quasi inde esset caritas contra Deum

animosa, unde erat in Deum, ipso Deo teste, sincera. Alioquin

in re ista oboedire dilecto unum est ac si ab ipsius uideatur

208 Cf. Mt. 6, 22; 215 C£. 2 Cor. 5, 18. 216 Cant. 4, 9. 217 C£. Gilbertus de Hoylandia, In Cantica 18, 4 : PL 184, 94 B. 219 Lc. 8, 46. 228 Cf. Iob

16, 15.

229 Cf. Deut. 32, r1.

233 Cf. Ps. 138, 8.

11612

SERMO XLVIII, 9-XLVIIII, x

345

24; dilectione quiescere. Vbi est enim thesaurus eius, quomodo non et cor, quomodo non et oculi eius ? Numquid non congrue respondebit illa et dicet : Quo ergo oculi mei si non intendero in te ? Aut numquid fatuis ero ego assimilanda uirginibus, quae pro eo quod non respiciunt in te, respicere coguntur in uanitates 250 et 4nsanias falsas ? Vnde et lam-|pades earum

in aduentu tuo,

heu miseris, inuenientur extinctaé, et quia nunc tibi nubere non concupiscunt nec oculos habent in speciem tuam, nec tunc quidem quibunt uel uenienti occurrere uel prosequi redeuntem. IO. Absit a me, Domine Deus meus, absit, inquam, dilecte 25; mi, ut alibi sint oculi mei quam in capite meo, tibique dilecto

meo non inhaeream iugiter. Quocumque ieris siue auolaueris, quibus potero nisibus sequar te, et cum non potuero apprehendere contenta ero uel deficere in te. Fixa denique est mihi sententia : Vàwit Dominus et uiuit anima tua, non dimittam te,

260 sed oculi mei semper ad te. Quodcumque mandauerit Dominus meus, parata sum oboedire ancilla tua, sed quo auertas oculos tuos a me, uel ego oculos meos a te, ipso mihi est auditu intolerabile. Tu magis conuerte oculos tuos in me et oculos meos in te, cui numquam erit respicere in te, nisi tu prior intenderis in 26; me, speciosissime, potentissime, suauissime, Vnigenite Dei Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuis et regnas Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

EXPLICIT SERMO XLVIII.

SERMO XLVIIII IuciPeiT XLVIII. Quod percapillos sponsae, qui capris comparantur, hi qui speciem pietatis in ecclesia habent figurentur. Quod in anima quauis diligente Deum humiles per huiusmodi capillos significentur cogitatus, quos propria ei subministrat infirmitas.

;

I. Capilli tui sicut grex caprarum, quae apparuerunt de Galaad. Post oculorum laudem, a quorum serenissima acie se sponsus auolasse confessus est, ad capillorum uenitur praeco-

245 Cf. Mt. 6, 21.

249 Ps. 29, 5.

XLVIIII, 5 Cant. 6, 4.

249 respicere] repicete 7s

250 Cf. Mt. 25, 3.

259 4 Reg. 4, 30.

116rb

346 nium,

SERMO XLVIIII, 1-3 qui in humano quidem corpore locum habent | oculis

116»

eminentiorem, sed uirtute, decore et utilitate laus illis quam

1» oculis inferior est. Et quidem in exteriori hoc uerbi cortice ieiuna satis et arida lectio est, ut ipse cuius haec tantum est portio, Israel secundum carnem, cum gustauerit non delecte-

tur, et cum comederit non impinguetur ex eo. Gratias Domino Deo nostro qui constituit nos super excelsam terram, ut cibaret 1; nos hereditate Iacob, deditque paruulis suis intellectum ut sugere didicerint mel de petra, oleumque de saxo durissimo, hircosque comedere cum medulla tritici. Nempe et hoc in loco de capris nobis mensa proponitur, assit et spiritus qui medullam apponat et tritici. 20

2. Porro in capris, quod petulans quidem deforme et olidum pecus est, teneroque arborum pestiferum germini, lasciuorum arbitror petulantiam figurari, quibus in die nouissima sors casura est ad sinistram. Segregabit quippe uirga pastoralis ab inuicem, quos nunc indifferenter pasci uidemus in montibus 25 Israel fitque in die illa grande spectaculum, cum pascentur ex tunc agni iuxta ordinem suum, et secernentur nihilominus haedi in ordinem suum. Heu quis fragor ille tonitrui, quam terribilis uox illa pastoris maledicentis pecori suo, atque aeternaliter secludentis illud ab ouili suo. Neque enim congruent 30 in die illa agno immaculato petulci et maculosi, formoso deformes, ei qui est odor uitae in uitam, illi qui sunt odor mortis in mortem, ei denique qui plantat, rigat et dat incrementum, illi qui mordent, conuellunt et dissipant.

3. Sed dicis : Quae est conuentio siue comparatio sponsae ad 35 huiuscemodi caprarum greges, quae totum habet dissimile illis, casta, aromatica, speciosa ? | Verumtamen iuxta superiorem 116b sponsi sui laudem sicut lilium inter spinas, sic ista in istiusmodi floret filiabus, mirabilius utique gratiusque candorem suum odoremque inter ipsarum cohabitationem custodiens. Quid 4o enim putas ab ipsis hinc inde pungentibus patientiae mutuetur et lenitatis, quid prudentiae, quid humilitatis et gratiae ? Magnae utique praecellentisque beatitudinis erit sponsae sanctae incorruptaeque uersari cum angelis, uidelicet lilium cum liliis, sed maioris profecto laudem uirtutis habet de his, quorum

4; cum sint ipsi corrupti, ipsorum quoque corrumpunt omnia, non solum pietatis detrimentum non pati, sed in gratiae sumere incrementum. Ergo lilia haec spinis huiuscemodi et permis14 Cf. Deut. 52, 15. 16 Deut. 32, 15. 32 C£. 1 Cot. 5, 7. DXEIÓ:

XLVIIII, 21 lasciuorum] laciuotrum zzs

17 Cf. Deut. 32, 14.

31 Cf. 2 Cor.

SERMO XLVIIII, 3-4

347

centur ad gratiam et uernant illis ad sanctitatis exemplum. A quibus cum e contrario stimulantur, habent, quo cum sponso so glorientur et dicant : Retribuebant mihi mala pro bonis, et odio habuerunt me gratis.

55

6o

65

7e

75

8o

8;

4. Caput igitur sponsae qui huiusmodi sunt, inter multos appropinquantes ei, uelut quidam capilli uelant et uestiunt, quoniam uario uirtutum amictu mentem eius ornant et muniunt. Quae enim alia causa uel necessitas subest, ut ueniant scandala, ut consurgant haereses, ut insurgant praelia et seditiones, ut abundet iniquitas et caritas refrigescat, ut ambitio denique haec impudentissima tanta hodie libertate dominetur in ecclesia, quatenus uelamen omne pudoris procul reiecerit a se, totumque adeo corpus eius pestis perniciosa peruaserit, et a planta pedis usque ad werticem capitis modicae sint reliquiae sanitatis ? Quasi per errorem omne istiusmodi malum egredi uidetur a facie principis, ut ait Salomon. Quia horum nimirum omnium per-|scrutari rationes labor erit infinitus, donec intres in sanctuarium Dei, et uniuersa haec aduertas fieri propter salutem sponsae, de qua sola cura est Deo.Sane et persecutores a sponso suo accepit ad roborandam constantiam suam et haereticos ad instruendam prudentiam, et impudicos ad pudicitiam exercendam, iniquosque ad aequitatem fortius defensandam, uentri quoque deditos ad frugalitatis uirtutem uiriliter propugnandam, impatientes et immites ad patientiam probandam et lenitatem, superbos atque rebelles ad humilitatis et mansuetudinis disciplinam, ambitiosorum denique fastus et impetus ad sanctae exercitium paupertatis. Omnis denique iniquorum impietas fornax est ei et lima et malleus ad exurendum in ea quod impurum est, ad emolliendum quod durius est, ad elimandum quod est deformius, ad reformandum quod informius, ad conformandum quod dissimilius est. Numquid non uere hic est fabri filius, qui ex contrariis contrarias ita nouit producere species, de infirmitatibus operari salutes, de uitiis formare et exercere uirtutes ? Ergo capilli huiuscemodi mulieri huic, sponsae Dei quae est ecclesia, pro uelamine, ut ait apostolus, dati sunt, capilli utique duri et horridi, nec ad tantae cultum speciei satis idonei, pro tempore tamen necessarii. Habet quippe aliam longe huic dissimilem multoque nobiliorem caesariem, in egregiis uidelicet uirtutum uiris, cuius laus penes sponsum est. Dicit namque in consequentibus : Comae capitis tui sicut purpura regis wincta canalibus.

55 Cf. Mt. 18, 7. TOTS So 50 Ps. 54, 12. 66 Cf. T Pettls5 7: 64. C£. Ps. 72, 17. IO, 5. CH 38Got TI IS 88 Cant. 7, 5.

62 Cf. Eccl. 60 Is. 1, 6. 83 79 Cf. Mt. 13, 55.

TES

348 9o

SERMO XLVIIII, 5-6

5. Vides certe quam differenter laus illa ab hac laude sonat,

et fortasse ideo signanter ibi comas nominauit, hic capillos. Ibi purpura dicitur, decoram | significans caesariei unitatem; hic capilli gregibus caprarum comparantur, in quibus multiformis innuitur eorum quibus exercetur uarietas impiorum. o; Hinc denique est uox illa plangentis :Multiplicasti sunt super capillos capitis mei, qui oderunt me gratis. Porro de illis qui instar purpurae caput sponsae aeternaliter ornant bene alibi dicitur : quia nec unus illorum peribit, ea uidelicet ratione quod omnes iam numerati sunt, et de numero illo imminuere quid100 quam nemo potest. Hi uero capilli, qui super numerum illum multiplicati sunt; ad beatum illum numerum non occurrunt. Vnde et haec huius temporis caesaries non diu poterit sponsae caput onerare, quoniam licet coram sponso suo sanctisque angelis ornetur et coronetur ex ea, uehementius tamen in hac 10; die supra modum et supra uirtutem affligitur et ornatur ab ea. Audi ergo, quale erit in nouissimo uel sit hodie istiusmodi iudicium capillorum : Sume, ait Dominus ad prophetam, gladium vradentem pilos, et duces eum ber caput tuum et per

I 171b

barbam tuam, et assumes tibi stateram ponderis, et diuides eos ;

11o et tertiam partem igni combures in medio ciuitatis, et assumens tertiam partem concides gladio in circuitu etus ; tertiam uero aliam disperges in uentum et gladium nudabo post eos. Et sumens inde paruum numerum ligabis eos in summitate pallii tui, et ex eis rursum tolles et combures igni et ex eo egredietur ignis in 115 omnem domum Israel. Quis putas gladius iste eo usque exacutus ut non solum capillos capitis, sed etiam pilos possit radere carnis, nisi gladius diuini iudicii eatenus subtilis et penetrabilis, ut non solum cogitationes quae ex deliberatione ueniunt rationis, immo

etiam carnis inolitas di-|iudicare et uelit et

120 ualeat affectiones siue etiam inutiles cogitationes cordis ? Exacutus quippe ut fulgur ideo sane dicitur, quod omnia clausa penetret, adoperta reuelet, tenebrosa perlustret. 6. Hunc filius hominis ducere praecipitur per caput et barbam suam, quod filius uirginis cuius est iudicium, nam datum

125 est ei, et eos qui male praesunt uelut caput onerantes ecclesiae, et eos qui male adhaerent uelut faciem eius dehonestantes, subtili sui aequitate examinis iubeatur eradere. Porro inuestigabilis uere altitudo illa sapientiae Dei quae iustissima sui statera iudicii, ut suum singulis rectissimo ordine disponat 130 perditionis modum, apprehendi stateram iubet ab eo cui id ipsum incumbit officii, ponderaturo sane causas meritorum et aptitudinum differentias, quatenus ex hoc nouerit quae

95 Ps. 68, 5. 107 Ez. 5, 1-4.

98. Cf. Lc. 21; 18.299

CA Mt. 160; 50.

100 Cf. Ps. 39, 6.

I IJ

SERMO XLVIIII, 6-8 255

349

uasa in quem sint apta interitum. Perpendiculum quippe etiam in terra perditionis extendendum prophetat Isaias, ut in funiculo distributionis aequissimae, etiam hereditas illa

suis diuidatur heredibus.

7. Triplici ergo filii irae secernuntur ab inuicem censura ultionis. Tertia pars igni comburitur in medio ciuitatis, tertia conciditur gladio in circuitu eius, tertia dispergitur in uentum 140 et gladius nudatur post eos. Quia nimirum pars illorum non minima concupiscentiae carnalis ardore consumitur, pars uero non modica rapinis et contentionibus dedita irae inuidiaeque et odiorum gladio detruncatur, pars uero quae residua est, inanis gloriae auram totis nisibus hauriens, in ambitionis uen145 tum penitus euanescit. Primi in medio ciuitatis peremit, hoc est |in conspectu omnium, ut mutua se uidelicet cohabitatione parique consilio et exemplo uelut ad totius ciuitatis conspirant incendium ; secundi uero in ciuitatis circuitu conciduntur, pro

eo quod qui terrena auare lucra sectantur, studiosa animi intentione circumeunt quaerentes quos deuorent et quomodo deuorent, quibus suum demum exsatient famem. Nec transitorie proinde audiendum, quod post illos gladium nudatum iri praedicitur, qui, ut praedictum est, dispergi iubentur in auras. Quid enim per gladium qui post istos nudatur, nisi potestas ab 15 vA eis usurpata datur intelligi ? Qui bene nudari post eos dicitur, cum de uagina malae securitatis, in qua mollius quiescebat, a manu iudicis omnipotentis extrahitur, ut idem gladius eos persequens feriat quo in perniciem subditorum suamque usi sunt perditionem. Sane quantum ad doctrinae ministerium 160 pertinet quod acceperunt, gladius hic in uagina silentium tenet, nemini arguendo, obsecrando uel increpando molestiam 150

faciens, nisi carnalis

emolumenti

ratio nudauerit

eum.

Sed

ueniet, ueniet filius hominis qui nudabit hunc gladium, suis eum rapinis expolians, suis honoribus nudans, suisque exuens latebris, et in capita ipsum uibrabit superborum, ut omnis qui acceperit gladium, eodem ipse gladio pereat.

170

8. Ex quibus pars modica in pallii ipsius summitate ligatur, per quam uidelicet portio illa ecclesiae aperte satis exprimitur, quae in summo auctoritatis culmine sedet. Summitas quippe pallii summum ac principale est ecclesiasticae potestatis insigne, regiae sacerdotalisque gloria dignitatis, decora satis uarietate contextum. Hoc nempe pallium Elias noster ascen133 Cf. Is. 34, 11. 208927

135 Cf. Ps. 77, 54.

146 mutua] mutuata s a.c.

150 Cf. 1 Petr. 5, 8.

166 Cf. Mt.

I 17?

e

350

SERMO XLVIIII, 8-9

dens | ad coelum ad suae solamen absentiae suaeque uelamen ecclesiae suis reliquit apostolis et uicariis apostolorum ; uide175 rint illi ne quod ad Dei gloriam sponsaeque Dei accepere protectionem, ad sui operimentum honoris et ecclesiae detorqueant nuditatem. Si pauidius locutus ego fuero, sed uerbum Dei non est alligatum. Spiritus quippe manifeste dicit quia de capillis his, qui in pallii sunt summitate ligati, ignis egredietur

1183

180 in omnem domum Israel. Nolo nimis his exponendis insistere, sed conturbentur fundamenta terrae et contremiscant columnae coeli a uoce Domini Dei exercituum. Et haec hactenus dicta sint de his sponsae capillis qui gregibus caprarum comparantur a sponso, quae apparuerunt de Galaad, ut mons 18; Galaad summus intelligatur ecclesiae uertex, quae in summitate pallii paulo ante dixi figurari.

9. Velcerte Galaad recte dicitur piorum ecclesia, quod uere aceruus ipsa sit testimonii, de solis nimirum electis lapidibus in tumulum coadunata foederis, et in montem erecta sublimem.

190 Est igitur aceruus propter lapidum siue testium multitudinem, est tumulus testis siue testimonii propter testium unionem, quia quod corde credit promptum habet in necessitatis articulo ore confiteri. Orisque testimonium operum attestatione confirmat, ut uere ipsa sit uereque dicatur : Testimonium Israel 195 qui ascendit ad confitendum nomini Domini, ut sicut fuit in terra, sic testis sit et in coelo fidelis.Dehoc autem monte greges isti caprarum cum ouibus simul apparent, sed apparent tantum et apparent ad modicum ; quamquam non apparere dicantur sed apparuisse, quia uapor | ad modicum parens in 200 conspectu aeternitatis sic est quasi non sit, sic coepit quasi iam esse desierit. Apparuerunt ergo hi caprarum greges gregibus ouium mixti in monte Galaad et de ipso monte summo apparuere pastori, qui in medio pecorum stans dicit : Ecce ego ?udico inter pecus et pecus. Electorum quippe cum quibus illi

205 uersantur sanctimonia deformiores efficit maculas impiorum,

et uicina uirtutum collatio sordidis mentibus non minimum deformitatis apponit. Bene ergo dicitur, quia apparuerunt de Galaad, quia quales uere sunt ex comparatione iustitiae clarius elucescit. Quibus profecto non est dicere : Meus est Galaad, 210 qui apparuerunt tantum de monte Galaad,et iam non sunt de monte Galaad, quia quod ore testantur operibus negant. 17? 2 Tim. 2, 9. 181 Cf. Ps. 17, 8. CES lobi26 mr 184 Cf. Cant. 6, 4. 188 Cf. Gen. 31, 47. 191 Cf Gen. 51, 48. 194 Ps. 121, 4. 196 Cf. Ps. 203 Ez. 34, 17. 88, 38. 209 Ps. 59, 9.

210/211 qui apparuerunt tantum de monte Galaad eż et iam non sunt de monte Galaad znuertuntur in ms

i18rb

SERMO XLVIIII, 10-11

351

IO. Ceterum ut sermo idem animae uni assignetur, quae ad

cubile

sponsi

introierit, et oleo regalis uncta

sit unctionis,

ut coronam regni habens in capite suo reginae sponsaeque 215 nomine merito censeatur, alia quidem erit intelligentia sermonis huius, tamen non omnino dissimilis. Habet nempe et ipsa ornatum capillorum, in quo placere concupiscit sponso suo non in tortis crinibus, ut ait apostolus, sponsi deludens oculos, sed humillimis cogitationibus affectionibusque sicut a magis220 tro didicit humilitatis ei satagens conformari. Vnde nimirum quia de plurimo humilitatis augmento plurimum sibi sollicita est comparare decoris, ut quo fuerit humilior, inde sponso appareat speciosior, ad uaria humilitatis argumenta quasi innumeros sibi caprarum greges multiplicat. Considerat sedulo 225 omnia |deformia sua, psallens humiliter cum illo qui est pater Verbi secundum carnem : Com$rehenderunt me iniquitates meae, et mon potui ut widerem ; multiplicatae sunt super capillos capitis mei. Ecce quam multi caprarum greges qui capillorum multitudini comparantur, qui eo sponsam locupletiorem 230 faciunt ad ornatum, quo pauperiorem se ipsa iudicat ad sui decoris contemptum. Nec solum iniquitates pristinas, sed et ea quae usque modo in ipsa siue in uitiis aliquatenus sordent, siue in his quae in ignorantia caligant, siue quae in uirtutum suarum imperfectione incultius iacent, uel in suis neglectibus ste25 A rilius squalent et propriis obicit oculis, suoque ingerere sponso non erubescit. Miro sane artificio in die illi placere contendit, quo sibi magis intenderit displicere. Ergo hi caprarum greges diues sponsae substantia est, quae unde igitur foetet inde redolet sponso, et quo se ipsa in oculis suis uulnerat ad com240 punctionem, inde cor sponsi uulnerat ad caritatem. Vox namque sponsi uulnerati est : Vulnerasti cor meum soror mea sponsa, wulnerasti cor meum in uno oculorum tuorum et in uno crine colli tut. De uno oculorum sponsae et uno crine colli uelut ex gemina sagitta geminum sponsus cordis sui excipit uulnus, 245 quia et cum serenioris mentis suae intelligentia in sponsi sui pulchritudinem sponsa delectabiliter intendit, et nihilominus uelut unam de numero caprarum se aestimans in sua sibi consideratione uilescit, sponso se uehementer reddit amabilem pro eo, quod tanto foedere gratiae utriusque munus conseruat 250

| illaesum. II. Bene autem sequitur quod greges hi caprarum apparuerunt de Galaad, quia humilium coaceruatio cogitationum

214 Cf. Apoc. 14, 14. 217 1 Tim. 2, 9. 226 Ps. 39, 13. 240 Cf. Betnardus Clarau., In Cantica 16, xo : PL 185, 853 B; ed. LECLERCQ I, 95, 16. 241 Cant. 4, 9. 245 Cf. Bernardus Clarau., De gradibus humilitatis et superbiae I, 2 : PL 182, 942 B ; ed. LECLERCOMIII 17, 22.

118v8

118vb

SERMO XLVIIII, 11-12

352

255

tumulus quidem et tumulus efficacissimus est ad confirmandum bonae conscientiae testimonium. Nihil sane est quod ita conscientiam omnem emundet ad purum, serenet ad liquidum, expurget ad integrum, quam sedula eliminatio sordium,

et bonae conscientiae,

ut ait Petrus

apostolus,

inter-

rogatio in Deum. Quaecumque his assueta fuerit anima, uere gloriari poterit et dicere : Meus est Galaad. Qui didi-

260

cerit, inquam, et consueuerit infirma et deformia sua, non ad incentiuum dedecoris, sed ad decus coaceruare humilitatis,

merito dicet : Meus est Galaad. Audiet et a sponso quia greges hi caprarum apparuerunt de Galaad, ut sit tumulus iste testis inter Deum et animam, quia in quibus nititur ipsa displicere

265 sibi, iam de cetero non debeat displicere Deo, nec debeat illis

270

275

Deus uti in testimonium contra eam, quibus ad hoc ipsa uti non negligit contra se. Apparent ergo hi greges, apparent conscientiae iudici, apparent et iudici Deo; sed apparent de Galaad, de testimonio uidelicet conscientiae bonae ; ut et seipsam coram Deo quoniam non sibi parcit, conscientia sui testis absoluat, et is qui iuste iudicat Deus non solum se iudicantem non iudicet sed et de his, in quibus anima displicet eadem sibi, pulchram facit et gloriosam. Sic enim iudicum iustissimus iudicumque piisimus iudicat pauperes suos in iudicio, maxime autem eam in cuius speciem sunt oculi eius die ac nocte dilectam suam. Hoc est autem iudicium : ut in quo praeiudicati sunt a semetipsis, | in idipsum denuo non iudicentur, immo nec ueniam tantum sed et gratiam consequantur et gloriam.

I2. Ex praedictis manifeste satis aduertere est, quia laus haec non ex hominibus sed ex Deo est. Neque enim humanae adinuentionis sermo esse potest, quem et humanus horreret auditus, nisi qui eum loquitur spiritus animaret. Constat igitur quia de coelo sonat, quod alias omnimodis asperum est et inconcinnum. Laudat igitur sponsus in capillis dilectae suae, 285 quos gregibus caprarum assimilauit, humilitatem, ut supra dictum est, eius eximiam, ut sit capillis illis Samsonis fortissimi tanto mirabilior ista caesaries, quo cum meretrice Dalila haec didicit non habere colloquium. Arrogantia ipsa haec est siue iactantia cuius nitidius oleo guttur eius, meretricum 290 potentissima ad capiendas animas maximeque illas quae confidunt in uirtute sua. Heu quot et quam egregios uirtutum uiros recumbentes in gremio suo exsoporauit, decaluauit, excaecauit, sicque turpiter dehonestatos molae demum car-

280

2807 1 Pett. 5, 21.

259 Ps. 59, 9.

2*4: CC Ps. 7r i

287 Cf. Iud. 16.

255 emundet] emundat 77s

262 Ps. 59, 9. 291 Cf. Ps. 48, 7.

263 Cf. Gen. 31, 48.

IIgTÀ

SERMO XLVIIII, r2-L, 2 353 nalium laborum addixit, ut de solio gloriae deiectos se erube29; Scant ad circumductionem molae. Ad hac ergo magnorum peste animorum suae sponsus dilectae prospiciens, capillos uiserit capiti eius, quos nullius nouacula adulationis siue occultae dolositas praesumptionis possit incidere, quatenus radicata altius humilitate munita et inuisibili capillorum 300 uirtute sit hostibus inuincibilis, egregioque ipsorum decore sponso suo exhibeatur amabilis Vnigenito Dei Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. ExPLICIT SERMO XLVIIII.

SERMOL

5

INCIPIT QVINQVAGESIMVS. | Quod haec bonos respiciat, qui uelut dentes quidam praesint per humilitatis uirtutem quasi rum, et gemellis sunt fetibus quod suae tudinem gerant.

laus aemulatores ecclesiae eam pascunt, et tamen cum de grege sunt ouium ceterafraternaeque salutis sollici-

I. Dentes tui sicut grex ouium quae ascenderunt de lauacro, omnes gemellis fetibus, et sterilis non est in eis. Sermo iste cantici huius quemadmodum et superior, ecce hoc secundo in laudem sponsae eisdem pene uerbis annuntiatur a sponso, nisi quod 1o in superioribus grex tonsarum, hic autem grex ouium dicitur. Porro quia primas laudationis partes merito sibi ecclesia uendicat, pro eo quod ad ipsam principaliter spectat tota huius epithalamii laus, ipsaque praecipue reginae siue sponsae nomen sibi defendit et gloriam, ut singulariter illi sit gloriari et 15 dicere : Dilectus meus mihi et ego illi, ipsi primum iure sermo iste assignari debebit. 2. Itaque in dentibus sponsae fortissimos aemulatores salutis ipsius puto significari, eo quod ad conseruandam uitam sanitatemque ipsius cibos ei mandere atque commolere sata20 gunt salutares. Quid enim apostoli sancti apostolorumque aemuli praedicatores, quos nostrae salutis aemulatio in omnes terrarum dispersit fines, morti semetipsos destinantes, quatenus nos lucrifacerent L, 6 Cant. 6, 5.

Christo,

15 Cant. 2, 16.

L, 4/8 sollicitudinem] sollicitudinis zz:

quid, inquam, illi nisi dentes 23 Cf. 1 Cot. 9, 19.

119rb

354 25

30

55

40

45

quidam uoracissimi, sed tamen prae ouibus fuere mitissimi ? Sane quod ad mordendi mandendique ingluuiem nulla eis tribus suffecit, nulla satisfecit regio aut regnum quibus funes ceciderunt in praeclaris, ut salus totius mundi cibus esset illorum, ex | ea nimirum repromissione qua dictum est ad eos : Fortitudinem gentium comedetis et in gloria earum superbietis. Talibus ergo cibis insatiabili auiditate eatenus inhiabant, ut omni penitus ciborum acceptione seu discretione deducta ad suae expletionem famis nihil ducerent reiciendum, sed quodcumque occurreret manibus, inferrent et dentibus. Sic quippe uni quondam praedicatorum dictum est : Quodcumque inueneris comede. Alii quoque : Quod Deus furificawit, tu ne commune dixeris. Boni ergo dentes quorum mordacitas uitae mortificat ueteri, quorum edacitas uitae praeparat nouae, quorum uoracitas uitae aptat beatae.

sanctimoniae saporem masticando

nil lenius, nil mitius

illis. Sane quod ad zelum et studium, famam. patiebantur ut canes, immo nec illo minorem de quo scriptum est : Per gyrum dentium eius formido. Nempe sicut belua illa insaturabilis quae die nocteque circuit | quaerens quem deuoret, ita et illi circuientes ciuitatem, cum praeda non occurreret ad saturitatem, murmurabant.

6o

fundunt, ut ad

iustitiam forment ; demum uero ad patientiam eruditos quasi iam penitus comminutos uisceribus Christi idoneos faciunt. Ergo si zelum attendas, nil his mordacius siue uoracius dentibus ; si animi consideres intentionem,

55

II Qva

3. Siquidem et in dentibus ipsis quidam praecidendi habent officium, et incisiui nominantur ; quidam conterunt atque confringunt, quos caninos aiunt dici ; tertius dentium ordo commolit atque comminuit, unde et molares uocantur. Eadem prorsus lege nam et ab eodem omnium auctore dentes in ecclesiae ore dispositi, primum ad fidem Dei piumque timorem incidunt; secundo, canina quadam et impudenti, ut ita dixerim, laceratione ueteris immunditiae turpia dissecantes, nouum

50

SERMO L, 2-4

Murmurabant,

inquam,

sed murmure

pio, siquidem et fame cruciabantur pia. Denique optabat aliquis eorum anathema fieri pro fratribus suis, quo comedi sinerent ab eo, Christoque incorporari. Quid hoc dente uoracius, immo quid mitius ? 4. Iesu bone, quam uehemens ista et supra humanae modum 26 Ps. 15, 6. 53 Iob 41, 5.

29 Is. 6r, 6. 34 Ez. 5, 1. 35 Act. 10, 15. 58 Cf. Rom. 9, 3. 55 1 Petr. 5, 8.

29 earum] eorum zz; formdo zz:

35 alii] allii zz:

51 animi] amimi zzs

52 Ps. 58, 7.

54 formido]

iigvb

SERMO L, 4

355

pietatis in corde illo caritas efferbuit, quae suam uisa est exponere et abdicare animam ut aliarum lucrifaciat salutem.

65 Vere ut grex ouium dentes istiusmodi, plurimum habentes de

illorum lacteo candore dentium, de quibus scriptum est Dentes eius lacte candidiores. Dentes isti dentes sunt Domini Iesu, qui salutis humanae eo usque est prae cunctis aemulatoribus fortior, ut miro atque ineffabili modo nequaquam sit nos 7e manducare contentus, nisi et ipse uicissim manducetur a nobis. Mandit, deglutit et traicit nos ipse in semetipsum, eandemque nobis esuriem inserens, masticari et degustari, glutiri et inseri cupit nobis, nostrisque medullitus inhaerere uisceribus. Hinc sermo ille pietatis : Manete im me et ego in uobis. Igitur quod in 7; sacramento geritur pietatis, cum corpus Christi participamus et sanguinem, signum profecto est refectionis et commanducationis internae, et praelibatio quaedam illius mensae et communionis aeternae. Pulchre autem dentes illi dicti sunt lacte candidiores, quod arguendo atque corripiendo tum uerbo 8o increpationis tum uerbere disciplinae suae, utrumque ex maternorum pietate uberum manat, quia ut scriptum est : |Quem diligit Dominus corripit, et flagellat omnem filium quem recipit. Est ergo correptio lacte candidior, quod sit omni humana dulcior pietate, nec habeat pietas illa, etiam cum in filios suos 8; multum saeuire uidetur, aliquid de furore nubilum, de indignatione tetrum, quin potius totum de tranquillitate pium et de gratia candidum. Nempe quos arguit arguendo instituit, conformat, incorporat ; et super carbones denigratos, lacte facit

candidiores. Hinc quippe signanter praemissum est quia pul9o chriores sunt oculi eius uino, ut in oculis caritas gratiaeque respectus significata sit, sicut et in dentibus correptio pietatis. Qui bene uino dicti sunt pulchriores, ut cum de feruore dilectionis correptio mordacior Dei castigantis apparuerit, ex uini feruescentis pulchritudine candor quoque dentium aestime95 tur ; nec asperior iudicetur morsus disciplinae, quam producit oculus miserantis gratiae. Ad suorum igitur similitudinem dentium dilectae ecclesiae suae dentes formauit atque disposuit, quatenus sit illius aemulatio pia, furor innocens, indignatio mitis, correptio placida, increpatio tranquilla; et de 100 affectu deinde candidationis liquido possit aestimari, quantus sit candor interior aemulantis dilectionis. Igitur mordent sed non laedunt ; comedunt nec consumunt ; confringunt et non disperdunt, diuidunt nec lacerant, deglutiunt et non absorbent. Quin potius mordendo sanant, mandendo informant,

67 Gen. 49, 12. 70 C£. Bernardus Clatau., In Cantica 71, 5 : PL 183, 1123 BC : ed. LECLERCQ Il, 217, 14-22. 74 Io. 15, 4. 81 Prou. 3,12. | $82Hebt. 12, 6.

I20T8

356 ro frangendo

SERMO L, 4-6 consociant,

diuidendo

uniunt,

deglutiendo

con-

summant.

110

11;

120

12;

5. Bene autem oues istae ascendisse memorantur de lauacro, quia non alias ad id plane operis aptae sunt, quarum non sit multa et manifesta munditia. Oportet quippe eos ut apostolos, qui arguendi habent | officium, bonum habere testimonium ab iis qui foris sunt, ne quemquam eorum audire contingat ; Medice, cura te ipsum. Itemque : Hypocrita, eice primum trabem de oculo tuo. Denique qui mittit uerba per nuntium stultum, denti putrido a Salomone comparatur. Porro qui mittit et quae mittitur idem ipse est, stultus dum mittit, stultus dum mittitur ; putridus dum per elationem alios arguere optat qui semetipsum docere non ualet, stultus dum nuntius esse consentit qui nil nouum, nil potest annuntiare iucundum. Sed si uult ipse lauacrum mihi fieri, ascendat prior ipse sibi de lauacro. Si cupit me ad paupertatem patientiamque tondere, quo pauper et nudus illum sequi ab eo discam, qui coram tondente se obmutuit et non aperuit os suum, exhibeat primum quod docet, et ut liberior tondeat, prior ipse tondeatur. Proinde ut sit aemulator non minus prudens quam fortis, aemuletur primum pro se, secundo autem pro me, quatenus me credam uere diligi ab ipso, cum diligi ipsum uidero a semetipso. Verum dente putrido quomodo mihi uerbum correptionis siue exhortationis mandere poterit, qui non habet ipse quid manducet, sed neque unde manducet, propter quod et fame perit ?

6. Heu qualem quantumque hodie dolorem dentium ecclesia sustinet, cuius tam plurimi dentes uermis occulti corrosione putrefacti, ad afflictionem tantum atque molestiam os eius occupant, fortiterque inhaerentes etiam cum toti putridi sint, nullo modo patiuntur auelli. Ad aemulandum certe pro honore, 135 pro dignitate, pro patrimonio, pro facultatibus nihil minus habent a dentibus elephantinis ab aemulatione patrum antiquorum, sed ne minus aliquid a magnis apostolis, sed ad aemulanda ea quae sunt | Iesu Christi salutemque animarum, pro quibus Christus mortuus est, uelut ad cibandum penitus 140 Obstupescunt. Denique nec dentes eorum sicut grex ouium, sed magis sicut grex luporum, quippe qui ouibus ipsis, quas suscepere pascendas, lauandas, detondendas, dentibus utique lupinis mordent, mactant atque manducant. Miserabilis plane ecclesiae uox contra illos ad pastorem pium : Filii

I20rb

135.

107 Cf. Cant. 4, 2. 110 1 Tim. 5, 7. 112 Lc. 4, 25. Mto 7,5. Prou. 26, 6. i21 Is 53,7: 140 Cf. Cant. 6, 5. 144 Ps. 56, 5. 109 oportet] oporte 7s

113

T2979

SERMO L, 6-8

357

145 hominum dentes eorum arma et sagittae. Ad quam consolatoria uox illa Spiritus Sancti : Deus conteret dentes eorum in ore ıpsorum. Itemque per Ezechielem : Ecce ego liberabo gregem meum de ore eorum, et non erit eis ultra in escam. Sed habent

isti iudicem suum ; nos a lupis reuertamur ad oues. 7. Cur uero non arietes potius dicti sunt quam oues, qui pro ouibus debent aemulari ouesque tueri ? Sed mansuetudo bene pieque aemulantium melius per oues significata est. Versari quippe debent cum ouibus sicut aliquem ex ouibus, et sic esse prae ouibus, ut non nisi pro ouibus sint et cum ouibus. 155 Verumtamen plus aliquid a ceteris ouibus pastor bonus ab ouibus istis requirit. In ceteris sane uno erit fetu contentus, ab istis autem amplius aliquid exigit. Vnde et ait : Omnes gemellis fetibus, et sterilis non est in eis. Gemelli fetus pastorum illorum, de quibus dictum est : Vtgilantes et custodientes utgilias 160 noctis supra gregem suum. Geminum quippe uigilibus. huiuscemodi uigiliarum munus incumbit. De primis proinde uigiliis dicitur : Consurge in nocte in principio utgiliarum tuarum, et efiunde sicut aquam cor tuum. Itemque :Deus, Deus meus, ad te de luce wigilo. Secundas uere uigiliarum uices grex uendicat sibi, ne forte si dormitauerit pastor gregis, lupus non dormiat sed in gre-|gis euigilans necem sero inertem arguat et excitet dormientem. Sic denique unus uigilum istorum consortem uigiliarum suarum sedulo expergefacit ad uigilandum. So//icite, inquit, cura teipsum exhibere operarum inconfusibilem, recte 170 tractantem, uerbum ueritatis. Tunc quippe omnem confusionis notam euadet, si sit operarius operans salutem propriam, uerbumque ueritatis recte dispensans, salutem quoque non negligat operari alienam. Ait item : Attende tibi et doctrinae,

150

insta in illis ; hoc enim faciens, et teipsum saluum facies, et 175

180

185

eos qui te audiunt. 8. Aliae igitur oues uno tantum fetu sunt grauidae, quod uni pascendo propriae innocentiae agno cotidiani alimoniam lactis satis habeant prouidere. Ad quod eis geminum uidelicet suppetit uber, uelut geminae in semetipsos pietatis, de qua scriptum est : Miserere animae tuae placens Deo. Miserere primum quo non displiceas, deinde miserere quo placeas. Miserere egeno tibi et exuli, ne egestate tabescas, et in terra sepeliaris nouissima ; miserere plenius animae tuae quo panem uitae comedas et ad patrium solum reuertaris. Vere impii, uere inhumani et totius exules pietatis, qui misereri negligunt unicae

146 Ps. 57, 7159 Lc. 2, 8. Tim 4536: 25

147 Ez. 34, ro (eis ultra] ultra eis T//g.). 163 Ps. 62, 2. 162 Thren. 2, 19. 180 Eccli. 30, 24.

157 Cant. 6, 5.

168 2 Tim. 2, x5.

173 XVII

120vb

LI

358

SERMO

L, 8-11

suae, proprioque damnantes iudicio, aeternis ignibus concremandam addicunt. Propterea in gratia septiformi, spiritui timoris spiritus pietatis proximus ordinatur, huius utique pietatis qua ex spiritu timoris didicit unusquisque miserere 190 animae suae. De gemino igitur ubere gemina prouenit copia lactis, quia et ueteribus abstinet et nouis studet. Lac continentiae habet in detestatione

inoliti, lac uero

sanctimoniae

in

professione insoliti. Denique in fructibus spiritus simul ista iunguntur continentia et castitas, ut sit | illa in abdicatione

12178

195 iniquitatis, haec in religione uirtutis.

9. Ceterum his qui praesunt sicut et abundantior sanctitas, Sic etiam profusior pietas est necessaria. Meliora sint eis ubera uino necesse est, quia uinum quidem de uua semel exsugitur sed et de utre non nisi effunditur semel. Lac uero uberum 200 multa emanatio non exhaurit, et multiplex expressio non imminuit. Quia ergo gemellis onusti sunt fetibus, gemino uidelicet fructu caritatis, insignes qua in Deum feruent ad felicitatem propriam, et qua abundant ad subditos in salutem alienam, gemina oportet pietate pinguescant, ac turgentiora praeferant 205 ubera, ad quae recurrere promptum habeant qui pascendi sunt. IO. Vere fons lactis ubera haec, bene hinc ubera appellata, quod pia sint ubertate referta, quae quo saepius mater omnis exhibuerit, eo gratia exhauriri nescia, amplius innascetur, uberior redundabit. Noli ergo comprimere ubera tua, quae210 cumque mater es, sed denuda ea et exprime in ora filiorum tuorum si uere mater es. Ostende ex uberibus quod in uisceribus latet, dulce de his profluat intimae pietatis iudicium, quae tamen Christum sapiat et alat ad uitam. Sed et uos, quicumque uere filii estis, lac huiuscemodi, lac humanum, et non lac belui215 num ; et sicut ait apostolus : Lac rationabile sine dolo concupis-

cite, non quo euanescatis ad inutilia, nec quo inualescatis ad

noxia, sed, ut ibi dicitur, quo crescatis in salutem.

II. Quod autem sequitur : Sterilis non est in eis, illas oblique

tangit matres, quibus cura non est de ouibus, unde nec uere

220 Sunt matres quia steriles sunt. Quomodo enim matres, aut quomodo non steriles quae nihil prorsus habent de pietate, de

sollicitudine, de caritate materna ? Quae licet impraesen- |tia-

rum fecundis se uideantur matribus applicare, uere tamen secernuntur a numero quae discernuntur a merito. Iam quippe 225 In oculis summi pastoris non sunt in eis quae non sunt ex eis, immo et ab eis tam longe sunt quam longe differunt haedi ab 189 Cf. Eccli. 30, 24. 225 Cf. Io. ro, 26.

197 Cf. Cant. 1, 1.

216 1 Petr. 2, 2.

218 Cant. 4, 2.

I21rb

SERMOJLISEE

I

359 ouibus. Vt quid in longinquum temporis bonorum expectamus malorumque discrimen ? Nunc certe iudicium est mundi, nunc oues ad dexteram, nunc haedi iam segregati sunt ad sinistram. 230 Opportunum iam puto perscrutari quomodo hic idem sermo animae Deum sitienti debeat accomodari. Sed hora iam praeteriit, et huius sermonis modulus illum in suas non admittit angustias. Igitur iste suo fine claudatur ; ille autem alteri reseruetur exordio, ad laudem et gloriam Vnigeniti Dei Patris,

235 qui cum eodem et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO QVINQVAGESIMVS.

SERMO LI INciPrT LI. De aemulatione sponsae, quae per dentes figuratur. De humilitatis copia quae per gregem significatur ouium ; quae utraque uirtus nihilominus in gemellis ouium fetibus designatur.

I. Dentes tui sicut grex ouium quae ascenderunt de lauacro, ; omnes gemellis fetibus et sterilis non est in eis. Sponsus in laudibus istis quibus suam commendat dilectam, congruum seruare ordinem sollicitus est, ut laude non uacet etiam ipsa series laudum. Post laudem nempe capillorum, in quibus humilitatem sponsae figurauit, illam dumtaxat quam uel uetusta 1o deformitas uel praesens infirmitas creat, ad commendationem uenitur dentium, in quibus aemulationem iustitiae arbitror ab eo significatam. Cuius profecto laus merito post illam |conse- 121v quenter adiungitur, quoniam talis prorsus humilitas sacrae mater est aemulationis. Hunc denique ordinem habes in euan15 gelica illa serie beatitudinum atque uirtutum. Etenim benedictionem dans legislator cum benedixisset flentibus, quos sua utique imperfectio compungit ad lacrimas, continuo ad esurientes sitientesque iustitiam benedictionem extendit, iusto sane disponens ordine gradus semitasque benedictorum suorum, ut 20 eant gradatim de uirtute in uirtutem, a moerore pietatis ad aemulationem uirtutis. Denique apostolus in hanc pergit sententiam, qui ait : Ecce hoc ipsum, secundum Deum contristari uos, quantam in uobis operatur sollicitudinem, sed defensionem,

228 Io. 12, 31. LI, 4 Cant. 6, 5.

229 Cf. Mt. 25, 33. 16 Cf. Ps. 85, 8.

18 Cf. Mt. 5, 5-6.

22 2 Cor. 7, 11.

360

SERMO LI, 1-2

sed indignationem, sed timorem, sed desiderium, sed aemulatio-

25 nem, sed windictam. Sollicitudo, desiderium, aemulatio, indig-

natio, uindicta ceteraque quae coniunctionem aduersatiuam sed per singula uerba inculcando enumerat, nonne quemdam dentium zelum expressisse atque exacuisse uidentur ?

2. Ait ergo sponsus aemulationem commendans dilectae 3o suae, esuriemque et sitim, qua indesinenter aestuat ad capessendam perfectionem : Dentes tui sicut grex ouium, quae ascenderunt de lauacro. Numquid enim non grex quidam ouium quem Paulus tibi paulo ante numerauit : sollicitudo, defensio, indignatio, timor, desiderium, aemulatio et uindicta ? Pauculae

3; quidem oues quoad numerandi paucitatem, sed non paucae quoad numeri meritum siue ad ipsarum ouium fructum. Numerus septenarius est septiformi gratia iucundus, septem illas agnas Abrahae respiciens, in quibus olim foedus percussit cum Abimelech, puteoque suo de hoc ouium septenario Bersabee

4o nomen imposuit. | Ecce et nos, si tamen de sponsae sodalicio esse meruimus,

in his agnis nostris septem,

quas enumerat,

foedus nouum contraximus cum rege Abimelech, lege utique quae dominatur in membris, et repugnans legi mentis nostrae uelut Abrahae patri nostro captiuos nos conatur abducere in le4; gem peccati quasi ad seruiendum Palestinis puteumque aquae uiuae eripiendum nobis. Hic est denique rex ille, qui Saram uiolenter sustulit in domum suam, quod usque hodie in nobis actitare non cessat, cum gloriam continentiae nostrae, mulier

50

;;

6o

65

siquidem, ut ait Paulus, gloria utri est, fomes iniquitatis, qui intra nos est, in cubiculum suum, quae est peccati delectatio, potenter confidenterque traducit, de consensu eam mortifero blande pertinaciterque sollicitans. Sed Deo disponente, in cuius manu sunt etiam huiusmodi potestates regum iuraque regnorum, mulier haec nostra ad nos illaesa reuertitur, referens secum de domo Abimelech mille argenteos in uelamen oculorum suorum, hoc est perfectae pudicitiae palmam, quam de tam graui, tam crebro, tamque periculoso certamine, Deo iudicante, de manu reportat Abimelech, ut miro modo inde nobis proueniat multiplex corona castitatis, unde uisum est imminere dispendium. Immo nec tantum corona seruatae sed etiam cautela seruandae, quia de frequenti oculorum nostrorum uulneratione docemur pacisci foedus cum oculis nostris, ut nihil uel cogitemus obscenum. Vnde et hoc dato acceptoque oculorum uelamine, ad continentiae uidelicet fidele tutamen, bene additur ut quocumque ierit Sara meminerit se deprehensam, quatenus momentanea subrepentis contagio

31 Cant. 6, 5.

39 Cf. Gen. 21, 28-32.

55 Cf. Gen. 20, 16.

|

65 Cf. Gen. 20, 16.

41 C£. Gen. 2o, 5.

48 1 Cor. 11, 7.

121vb

SERMO LI, 2-4

361

culpae perpetuum sit ei in posterum memoriale, sitque ei una deprehensio | tentatoris, uelandae signum faciei et quoddam pudoris insigne.

7o

1221%

3. Haec autem uerbi gratia dicta sint de illa dumtaxat aemulatione, quae ad pudicitiam pertinet, nam uiget aemulatio sponsae non minor aut segnior in aliarum quoque exercitatione uirtutum. Dentes eius semper comedendi auidi quodcumque

inuenerint comedunt, donec demum delicatioribus assueti 7; communia et acida ac minus delicata fastidiant. Siquidem ad

omnes sollicitudines mundi nauseat, totumque commune arbitratur et acidum, quod coelesti sapore siue sui caritate dilecti saliuam eius non afficit. Aemulatur namque carismata meliora, maximeque carismatum omnium carissimam et excellentissi8o mam caritatem. Hanc edit, hanc esurit omni hora, quia quam esuriens non cessat edere, hanc post esum non desinit esurire. Habet quippe esuriens ista multos ac uehementes sui desiderii fomites, quibus quo opulentior mensa instruitur, eo dens acutior et aemulatio fortior est. Acuit namque famem eius, pri8; mum fames illa qua se laborasse meminit in regione longinqua; et quae dimissa sibi multa recordatur et grauia, multum nimirum anhelat diligere, a quo prior ipsa dilecta est. Proinde et sui pulchritudo dilecti oculis eius ab ipso dignanter indulta, quomodo cor eius uulnerat, quomodo euiscerat sensus, immo

9o et omnium sensuum suorum quomodo captiuam secum duxit captiuitatem ? Pro his itaque fortissimam causam aemulandi habet sponsa, nec citra plenam sui uisionem dilecti requiem suae inuenit aemulationi. Demum et ad illas respicit animas, quas ex his, quae legit et audit de ipsis, tota se unico | huic 95 caritatis didicit deuouisse negotio, et ex earum uehementibus

studiis uelut quosdam acerrimos stimulos habet lateri suo semper affixos. Nam quot prae oculis conspicit tam felicis exempla exercitii, tot uritur incentiuis, tot stimulatur calcari-

bus, certatimque se cum eis proripit ad currendum, si quo100 modo comprehendat. 4. Verumtamen aemulatio ipsa plena est mansuetudinis et esuries foecunda modestiae, quia non aemulari nouit sponsa in aemulantibus nec cum tabescente inuidia iter habere consueuit, quae solam sibi uiam regiam, uiam caritatis, elegit. 105 Tendit ergo et contendit ad destinatum sed absque contentione ; certat non segnius currere, sed se posse praecurrere non praesumit ; conatur non inferior inueniri, si apparere superior erubescit. Postremo secundum sui documentum magistri sic

86 C£. Lc. 7, 47. 87 Cf. 1 Io. 4, 19. 103 Cf. Sap. 6, 25.

99 Cf. Phil. 5, 12.

102 Cf. Ps. 36, 1.

12219

362

SERMO LI, 4-5

aemulatur maxima, ut nouissima amplectatur, et locum sus110 pirans in nuptiis superiorem, recumbere cauta sit in nouissimo. Congaudet igitur sponsus aemulationi tam humili et humilitati sic aemulanti, ut neutram praepediat altera sed magis animentur utraeque et accendantur ab inuicem. Dentes, inquit, tui sicut grex ouium, pro eo quod aemulando fortia de se sentit 115 infirma, et cum uelocibus currens consentit humilibus. Siquidem cum zelat iustitiam, zelat humilitatem, zelat et mansuetudinem, nec se arbitratur iustitiam comprehendisse, nisi

quatenus se humilem uel mitem recognoscit. Nouit enim quis dixerit quia sic decet nos omnem implere iustitiam, humilitatem 120 manifeste euange-|izans Ioanni, quam quidem magnificat 12272 uehementer uocans eam omnem iustitiam. Denique ad humilitatis mansuetudinisque custodiam continua sponsae egressionis suae ex Aegypto recordatio, uelut recens quaedam lauacri candidatio est. Sollicita est iudaicae illius ingratitudinis 12; euadere notam, ne forte cum illis audiat : Non sunt recordati

manus eius, die qua redemit eos de manu iribulantis. Ergo sicut nuper lota et quasi quae hodie ascenderit de lauacro, sic mitescit ad omnes, sic in omnibus humilis apparere contendit et prae omnibus. Porro gregi ceterorum se humiliter confor15o mare sollicita est, ut non quasi egregia praeemineat sed quasi una de grege ceteris cohaereat. Vnde et signanter dicitur : Dentes iui sicut grex ouium, nihil supra gregem uel extra gregem pollicentes, sed intra gregem pascentes et cum grege.

5. Nec uacare id aestimo, quod non ait hoc loco : zonsarum, 135 Sed, outum ; lotas nimirum significans sed nondum tonsas, quippe quibus recens sit ascensus de lauacro. Scimus autem

quia ouibus nuper de lauacro ascendentibus maior edendi instauretur ingluuies, cum ablutum uellus munditiam nouam induerit et manum tonsoris expectet. Itaque et anima Iesum

140 diligens humilitatis eatenus aemula est, ut ouibus tonsis, hoc

est animabus ilis quae omnem saeculi sollicitudinem siue uniuersam carnis suae abiecerit curam, se nequaquam audeat annumerare. Memor quippe impositi sibi |oneris, quo praeesse aliis cogitur in sollicitudine, propter quod et in superioribus

145 ait : Posuerunt me custodem in uineis, uineam meam non custo-

diui, saepius quidem ad sui ablutionem uelleris descenderit in lauacrum, quo terrenae sordis puluerem abluat, quem ubicumque pascit et cubat, ineuitabiliter contrahit, unde et infatigabilis ei recursus est ad lauacrum. Porro saepius ascendenti de 15» lauacro dentes acuuntur ad esuriendum sitiendumque iustitiam. Fit humilior, fit mitior, fit prudentior, fit timoratior,

110 Cf. Lc. r4, xo.

132 Cant. 6, 5.

113 Cant. 6, 5.

145 Cant. 1, 5.

`

119 Mt. 5, 15.

125 Ps. 77, 42.

122?

SERMO

LI, 5-7

363

fit denique in dilectione fraterna et in sponsi sui caritate feruentior. Horum quippe aemulatio in dentibus sponsae significatur a sponso, quorum quidem acumen dentium assidua 15; lauacri frequentatione suique innouatione uelleris mirabiliter reparatur.

6. Numquid non et uos, fratres mei, cotidiana experientia

docet ? Certe hoc mare aeneum, quod pro foribus tabernaculi est, certatim uos adire et uideo et gaudeo, et ad pastum dein160 ceps eo auidiores regredi quo recentiores. Recurritis quippe statim ad altare holocausti, ubi uos Domino Deo uestro totos

quidem ritu legitimo in spiritu contribulato mactatis, dehinc proficiente sacrae deuotionis ardore ad sancta ipsa sanctorum reuerenter acceditis. Magnum sane illud ac sublime taberna165 culum, «bi Christus est im dextera Dei sedens cum fiducia adeuntes, ibi ad altare incensi thura illa aromatica deuotarum

incenditis orationum, quae sicut wirgula fumi ex aromatibus in aures Domini Iesu per | inoffensam gradiuntur uiam. Ipse quippe uerus ac summus sacerdos et carbones de altari suo et 170 thus incensi de regione illa sua uestris imponit thuribulis, ipse uaporem illum fumi exprimit aromatici, ipse uiam incensi dirigit ne quid sinistrum occurrat per uiam ; ipse denique per manum sancti angeli sui oblatum suscipit in odorem suauitatis. Ex tunc, fratres mei, credite mihi, odor ille non extermina-

175 bitur, non euacuabitur fumus, non exspirabit suauitas. Libro uitae inscripta oratio non poterit obliterari ; et odor uitae assumptus in uitam iam mortis euasit dominationem, et diuinis naribus hausta suauitas totius periculi iam supergressa est metum. Sed et angelus, aureo beneuolentissimae caritatis suae 180 conclusa thuribulo suisque manibus assignata, potens erit conseruare uobis a uobis tradita, et in illum resignare diem, quo libri aperientur et thuribulorum reuelabuntur incensa.

7. Et nunc, fratres mei, utrique altari deuoti, quaeso, assistite, sed quo mundi ualeatis accedere, et uere sacerdotes 13; Dei uocemini, et altare Domini pura mente circuire, lauare non pigritamini manus uestras. De mundis certe manibus purior expeditiorque euolabit oratio, celerior pertransibit, fortior penetrabit, postremo et gratior introibit. Ergo lauacro huic uos non poeniteat, immo nec pudeat frequenter immergi. 190 Modicus ergo descensus illuc, sed non modicus ascensus ab illo. Lauacrum est, ut ait apostolus, regenerationis et renouationis 158 Cf. 1 Par. 18, 8. 191 Cf. Tit. 3, 5.

165 Col. 5, 1.

LI, 175 euacuabitur] euacuabur zz:

167 Cant. 5, 6.

173 Cf. Ez. 20, 41.

12578

364

SERMO LI, 7-9

Spiritus Sancti. Renouatur quippe ad singulas ablutiones generosa illa, qua signati et | insigniti sumus, imago Dei, et noua quae in nobis est creatura expurgato puluere uetustatis de die

12319

195 in diem, hoc est a claritate in claritatem, a nouitate in nouita-

tem reformatur.

8. Est igitur geminus frequentis huius ablutionis fructus,

quoniam et munditia totius iustitiae nostrae quasi cuiusdam uelleris nostri per descensus illius humilitatem innouatur, et 200 ipsarum aemulatio uirtutum zelum induit nouum uelut recens

dentium.

quoddam

acumen

uirtutum

emundatio

Quem

sane geminum

fructum

gemellum esse fetum arbitror, de quo dicitur consequenter : Omnes gemellis fetibus, et sterilis non est in eis. Neque enim geminus tantum, sed etiam gemellus fructus iste est, quem una 205 formatio parturit, unus partus absoluit. Simul oriuntur et simul perficiunt munditia atque iustitia, innocentia et sanctimonia, et

uirtutum

aemulatio,

conscientiae

puritas esuriesque iustitiae. Certe enim quo purior de ablutione emerseris, eo ad pascua uitae alacrius properabis et in ipsis 210 pascuis uersaberis acrius.

9. Proinde nec solum lauacrum illud nunc intelligi uolo, quo confitemur alterutrum peccata nostra, quin etiam illud quo in cotidiana contritione cordis confiteri ea solemus summo sacerdoti Deo. Immo nec hoc aut illud solum, sed piae quoque 21; lauacrum

dilectionis, quo uellera illa modica iustitiae, quae

gestare uidemur, cum a fonte misericordiae Deo aditus nobis ad ipsum patuerit, lauare permittimur. |Nempe et hoc sponsae lauacrum esse crediderim quo oues suas, mites uidelicet humilesque affectus, saepius abluere consueuit. Siquidem et 220 Mariam Magdalenam, quam de curribus Pharaonis assumptam equitatui suo pacificus noster assimilauit, insuper et osculo oris sui dignatus, in id prouexit gratiae, ut diadema regni imponens capiti eius sponsae eam ditaret honore; ipsam, inquam, audio in lauacro isto delicatissimo totam ablutam 225 totamque sanctificatam, ita ut responderit pro ea dilectus eius dicens : Dimissa sunt ei peccata multa, quoniam dilexit multum. Vides certe quam breue compendium huius consummationis pro eo quod aqua lauacri huius aqua uiua sit, uiuacior ad expurgandum aquis ceteris; et ad nouam formandum 230 creaturam, uelut aqua de coelo fluens, potiorem habet cele-

rioremque efficaciam. Hoc ergo familiari lauacro sponsa se intra thalami recessus abluere et super niuem dealbare solet, dentesque suos ad similitudinem reformare dentium sponsi sui,

195 Cf. Rom. 12, 2. tuntur l//g.).

203 Cant. 6, 5. i

226 Lc. 7, 47 (dimissa sunt] remit-

123"9

SERMO LI, 9-11

365

quo lacte eos faciat candidiores, quatenus de renouatione can235 doris acumen capiant aemulationis. Procurat nempe sedulo ut famelici ideo semper inueniantur in caritatem, quod numquam se inueniant ea refici ad saturitatem. Ea quippe est feruidae aemulationis uirtus bonis insistere acriter et tamen aemulari semper potiora, obliuisci praeterita tamquam modica et maiora 240 conari. Bene ergo istiusmodi affectus et dentibus comparantur et ouibus, quia et zeli, ut praedictum est, acumine feruent et

humilitatis pietate mi-|tescunt. Qui gemini iustitiae fructus bene nihilominus gemelli ouium fetus dici possunt, sed ideo ouibus potius ascribuntur, quia aemulatio siue ut ferueat, siue 245 ut perseuerat, de merito ubique humilitatis acquirit. Pensate, quaeso, quanta uirtus humilitatis, quae fecundante Spiritu Sancto gemellis istis fetibus grauidatur, excellentissima aemuletur carismata, et tamen quo fuerit excellentior eo humilior esse contendat. 250

123V?

IO. Porro quod additur : e£ sterilis non est in eis, zeli uehe-

mentiam admittat qui uana cescimus.

indicat qui nil remissum, nil otiosum, nil prorsus infecundum. In quo uerbo desidia nostra percutitur, nostra securitate torpemus et inutili sterilitate marDe magno quidem genere sumus, quoniam patres

25; nostri pastores ouium fuerunt, et ouium gregibus abundabant.

Nobis uero pauculae oues, et ipsae ex maxima parte sunt steriles. Quippe degeneres filii multiplicandis ouibus non insudamus, propter quod fame et peste et cruentis luporum morsibus frequentius moriuntur. Dico autem, professio nostra, fratres, 260 humilitas est ; et quod ad superficiem attinet, exterior iste amictus, mutuus ubi ubi fratrum occursus, mutua in consedendo reuerentia, in oboediendo facilitas, ceteraque humili-

tatis insignia nobis a progenitoribus quidam utique non modici greges ouium 265 internae illius humilitatis eas impinguet gularis agnus nos docuit dicens : Discite humilis corde, quatenus |uoluntaria sit quam praetendimus et ex fertili cordis macilentae sunt, steriles et morbidae,

nostris commendata, sunt. Sed profecto nisi affectio, quam ille sina me quia mitis sum et haec omnis humilitas pascua prodiens, oues suorumque segnitiem

270 pastorum uehementius arguunt.

II. Verum sponsa pro his zelans atque sollicita diligentius uigilat super gregem suum, ne quid ea dormitante sterile aliquando sponsus inueniat. Vnde et benedictionem meretur ab 250 Cant. 6, 5. 254 Cf. Tob. 5, 19. ESPE 182 297 €: 266 Mt. 11, 29. 256 pauculae] pacule 7s

260 Cf. Bernardus Clatau., Epistola 132,

124"®

SERMO LI, r1-LII, 2

366

eo, quod inuenerit eam uigilantem, quia sterilitatis fugitantem 27; otia gemellis cumulat fetibus, ut tam caritatis quam humilitatis fructu pinguescat, parilique hac prole complacere in aeternum mereatur sponsosuo Vnigenito Patris,qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

EXPLICIT SERMO LI.

SERMO LII INCIPIT QVINQVAGESIMVS SECVNDVS. Quomodo laus ista ecclesiae conueniat, cuius genae pudicae animae sunt, quae quidem in per-

5

secutione ecclesiae pro castitate certantes fragmen fuere mali punici, hoc est illius gloriosae unionis martyrum egregia quaedam portio ; in pace autem ecclesiae contra luxuriam et inuisibilem hostem dimicantes operimento se sacrae uerecundiae et uelamento confessionis, uelut quodam puniceo cortice tegunt, quo etiam uirtutes proprias uelut grana intus recondita celant.

I. Sicut cortex mali punici, sic genae tuae, absque occultis tuis. 1o Etiam sic sermo laudis in superiori laudum serie dictus inuenitur a sponso, paucis tamen mutatis. Ibi enim : Sicut fragmen mali punici, sic genae tuae, absque eo quod intrinsecus latet ;hic uero pro fragmi-[ne cortex dicitur mali punici, et

pro eo quod intrinsecus latet hic nominantur occulta. Sed et 15 circa principium epithalamii huius, genas sponsae suae ea laude reperio insignitas, ut pulchrae esse dicantur sicut turturis. Nec uacat utique a laude laudum ista uarietas, cum nec folium

cadat

de arbore

sine

Patre

nostro,

immo

cum

de

arbore ista sublimi et fertili inter ligna siluarum impossibile sit 20 folium. quodcumque defluere. Facilius quippe est coelum terramque transire quam ut uel unum uerbum in uerbis eius, qui est Verbum et Sapientia Dei Patris, sed uel alicuius uerborum eius iota uel apex transitorie dici queat. 2. Itaque in genis ecclesiae, nam ipsi primum largiente spon2; so sermo iste debebit aptari, pudicas arbitror animas figuratas, cum genis turturis assimilantur pro eo quod uocem turturis illi specialiter audierunt in terra sua, qui floridam carpentes uiam, Agnum Dei, Filium uirginis sequi elegerunt

LII, 9 Cant. 6, 6. 11 Cant. 4, 5. 28 Cf. Apoc. 14, 4.

16 Cf. Cant. 1, 9.

23 C£. Mt. 5, 18.

12475

SERMO LII, 2

307

quocumque ierit. Vocem, inquam, turturis uocem Domini Iesu, qui uirginali conceptione pudicitiae dedicauit gloriam, etiam gloriosae repromissione mercedis ad meritum castitatis inuitauit et brauium, beatis illis auribus perceperunt; et in ipso quidem florulentae aetatis initio quasi in quodam ueris exordio ad uocem turturis euigilarunt, uocibusque mortiferis 25 conclusere aures suas, illius solis castis adhaerentes amplexibus, de quo scriptum est: Corpus non fornicationi sed Domino, et Dominus corpori. Tritas igitur huius saeculi uias studiosius declinantes, indissolubili foedere pulcherrimo illi turturi, Christo, animas |suas et corpora sacro quodam matrimonii 40 iure consecrarunt. Secreti sui pactique memores, quod cum sponso iniere coelesti, publicum fugitant et soliuagi esse decernunt, suspecta prorsus habentes omnia quibus ualeat periclitari pudor. Castissiima gemebundi compunctione, in omni re quae sub coelo est renuunt consolari, soli ipsi placere 4 VA cupientes cui se probauerunt ; et quia sui praesentia comparis, hoc est sponsi coelestis, in longum quidem pro beneplacito suo frui non possunt, auolat quippe ille frequentius in solitudinem suam coelestem, cum uero maeror et gemitus turturi illi lugenti uiduitatem suam suique solitudinis maerenti deso50 lationem, ex tunc uirentia cuncta quasi uirulenta detestans solatium omne fastidit, matrimonii fidem seruare se probans quam nullo modo uel uiduata uiolare consentit. In illum potius deficere, cui se deuouit, habet persuasum, et praeelegit absenti illi gemere quam mundo congaudere praesenti. Bene 55 ergo ad huiusmodi animam sic diligentem, sic suspirantem, sic florida cuncta huius uitae auersantem, suaque contentam solitudine suique tabescentem memoria sponsi, bene, inquam, sponsus suus interdum exulem uisitans, solitariam adiens, desolatamque consolans, postremo et confusam commendans, 60 ait : Pulchrae sunt genae tuae sicut turturis, sicut illius quidem turturis genae cui es foederata, sic pulchrae sunt genae tuae. Tuarum nempe uenustas genarum me diligendo, me suspirando, meque imitando, mearum iam induit genarum pulchritu30

dinem,

quia nec

si dum

sunt

omnino

conformes,

per uin-

culum tamen unionis quae caritas est, iam factae sunt aliqua ex parte |consimiles. Et haec de prima genarum illarum laude dicta sint, quae multo uberius multoque laudabilius a uiro illo excellentissimo, qui huius initia carminis tractanda suscepit, ad omnium nostrum aedificationem digesta est.

36 1 Cor. 6, 15.

60 Cant. 1, 9. 68 Cf. Bernardus Clatau., In Cantica, 40 : PL 183, 981-984: ed. LECLERCQ, Il, 24-28.

LII, 53 persuasum] pesuasum 775

55 suspirantem] suspiratem zzs

2A VN

1247?

368 7»

SERMO LII, 3-4

3. Porro quod in consequentibus genae sponsae fragmini comparantur mali punici, profecisse innuitur pudicitia coelibum in ecclesia, quae pro fide castitatis uariis et innumeris supra modum uirtutis humanae et fere ultra fidei fines crudelitatis publice sit interrogata terroribus, tentata blanditiis,

7; excruciata tormentis. Denique ut mirabilior esset sanctimoniae

triumphus, ad spectaculum Dei, angelorum et hominum fragilior sexus in huius campum certaminis prodiit. Sed quia ille praesto erat cordique insertus amantium, qui ait : Ego flos campi et lilium conualliwm, uirtus uidelicet agonizantium, 8o pugnantium forma, et corona uincentium, in quibus emarcuit caro, pudicitia carnis uehementer effloruit, floremque campi uelut certaminis brauium uictorioso fine tulerunt. Coetus itaque ille castarum mentium in uasis fictilibus femineae fragilitatis, quid nisi fragmen mali punici, copiosi uidelicet illius 8; exercitus martyrum, egregia quaedam portio fuit ? Sane unionem illam martyrum gloriosam, quae pro christianae fidei pietate unanimi deuotione certauit usque ad mortem, ut inter multa pugnantium milia et exquisitissima tortorum supplicia, magno prorsus et ineffabili diuinae miraculo uirtutis, nec unius 9o ad momentum titubauerit fides, sed de cruciatibus ipsis eruperunt fortiores, | merito quidem malo punico comparauerimm. :257* Habuit quippe et in exteriori corporum expositione colorem uere

puniceum,

sacri sanguinis

decore

insignem,

sed rubor

interior feruentissimum martyrii amorem, candorque nihilomi95 nus qui intus erat beatitudinis aeternae spem iucundissimam coram interni oculis arbitri plena fide loquebantur. 4. Quod quidem malum puniceum magnae illius arboris fructus eximius est, cuius non defluit folium, cuius palam erit fructus in tempore suo, de qua et a sponsa dicitur : Sicut malus 100 inier ligna siluarum, sic dilectus meus inter filios. Omnes quippe dilecti Dei huius sunt arboris fructus, sed martyrum, ut praedictum est, unanimis et impenetrabilis fortitudo, uelut quoddam malum punicum, sublimem sibi in hac arbore uendicat locum. Cuius sane mali fragmen egregium et illustris est portio 105 pudicarum ecclesia animarum, quibus pro castitate occumbere magna iam futurae gloriae praelibatio uisa est. Fragmen itaque fuit, quia tam multis fracta suppliciis, tam uariis concissa poenarum generibus, tam acerbis dilaniata doloribus, fracta tamen corpore, animo prorsus infracta permansit, eo quod ad 78 Cant. 2, 1. 98 Cf. Ps. x, 5. 99 Cant. 2, 5. 104 Cf. Cyprianus, De babitu uirginum 3 : PL 4, 445 B. 106 C£. Nouatianus (Pseudo-Cyprianus), De disciplina et bono pudicitiae 7 : PL 4, 823 A.

98 defluit] deluit zz;

SERMO LII, 4-6

369

110 fidei et caritatis integritatem excreuit, quo fictilis uasis testa infirmior duriori uisa est percussione conífringi.

115

120

12;

130

5. At uero cum respiciente desuper sole iustitiae, hiems illa procellosae tempestatis effluxit, uerna succedente temperie, uox turturis quae olim et illis est audita turturibus quae tam fortiter pro castitate certarunt, denuo quoque in terra nostra coepit audiri. Quae quidem et de pudicitiae sanctimonia mitius ac pacatius |quiddam insonuit, quod persecutorum rabies illa quieuisset templique aedificandi opportunum tempus instaret, cum iam non esset satan neque occursus malus. Templum quippe Det sanctum est, omnis quidem ecclesia sanctorum siue in coniugali, siue in uiduali, siue in uirginali castitate degentium ; sed huius templi arcana penetralia sunt et quasi quaedam sancta sanctorum, illorum utique continentia qui coniugalibus nexibus liberi castimoniae sublimiora sectantur. Vocem tamen turturis omnes hi audiunt, quia titillantis motus illecebras a Spiritu Sancto gemere didicerunt, et pulchras habent genas sicut turturis, qui uerecundantur ad turpia, et turpe aliquid uel cogitasse se erubescunt. Denique adeo pudicae ipsorum et pudoratae sunt genae ut pudore pudicitiam protegant et uelamine piae confessionis uelut quodam puniceo cortice, occulta decoris sui operire festinent. Operire dicam an aperire ? Sed melius utrumque dicetur pariter, quoniam aperire humiliter, prudenter operuisse est.

6. Laudat ergo sponsus in hoc sermone sponsae suae eccle155 siae pudicitiam, quam in pace ei coelitus data sponso suo coelesti conseruare sollicita est, non minori utique periculo castitatis, cum gladius non timetur et pax serena blanditur, quam cum persecutor quondam instaret, et palma arrideret pro foribus. Nunc utique in pace amaritudo eius amarissima, cum 140 saeuior omnibus armis luxuriae undique pestilens incumbit insania, et quaquauersum conuerterit oculos, non sit ei declinare a facie mulieris huius blandae et pertinacis super oleum mollientis sermones suos. Foris pugnae et intus timores, |quia et exterior exemplo illa allicit, et cum ea quae dormit in sinu 145 nostro, carne uidelicet nostra, simulque cum hoste inuisibili

ad expugnandos nos iugis ei est sermocinatio. Cessat ergo gladius ferreus, sed igneus qui imminet multo utique penetrabilior et longe terribilior est. Vnicuique proinde pro castitate certanti sponsae refugium est, quatenus operimento piae 150 erubescentiae studiose cooperire se studeat, et sit ei uelamen

115 Cf. Cant. 2, 12. 143 2 Cor. 7, 5.

119 Cf. 3 Reg. 5, 4. 144 Cf. Mich. 7, 5.

139 Cf. Is. 38, 17. GOOD. 146 Cf. 1 Macch: 9, 73.

12575

12572

370

SERMO

LII, 6-8

quoddam pudicitiae in oculis sponsi sui, cortex ipse solliciti pudoris, pudorque ex intus rubentis uerecundiae gratificet eam coram ipso. Tunc nempe fiducialiter leuabit ad eum faciem suam dicens : Et complacui in ueritate tua. Ea utique ueritate 155 qua «erecundia mea contra me est, et delictum meum cognatum tibi feci. Est autem geminus pudor qui uel illicitos motus praeueniens, matronali eos auctoritate coerceat ne caput attollere queant, uel iam liberius lasciuientes censoria quadam libertate castigat, flagellat, et edomat. Magnae prorsus uirtutis pudor 160 iste et non minimam adducens gloriam, quia et illaesa conseruat et laesa redintegrat, insuper et humilitati atque prudentiae, pietati et caritati, quinimo et uirtutibis ceteris non parum gratiae adicit, nec modicum quid comparat gloriae. Munit denique et ambit uelut sub uno cortice omnia dona uirtutum, 165 ac si gratia interiora mali punici, ab humanis ea abscondens obtutibus omnique oculo praeter oculos Dei. Bonus plane cortex iste pudoris, qui et bona operit ne uideantur nisi soli Deo, et mala multo magis operit ut uideri non ualeant uel a Deo.

:7 0 7. Bene ergo dicitur : Stcut cortex mali punici, sic genae tuae, absque occultis tuis, | quia uidelicet pudor iste insignis omnem animam pauidam, pudicam et pudoratam absque suis quodammodo oculis constituit, cui et bona sua per quemdam uerecundiae amictum occultat, et mala per erubescen17; tiam, timoremque

et confessionem

occultioribus latebris re-

condit. Dum ergo utraque occultantur occulta mirum in modum fit ipsa absque occultis, cum tamen utraque occulta sint sua, quia et bona ad gloriam felicitatis, mala autem ad custodiam sanctitatis.

180

8. Vel certe : quod absque occultis ait, beneuola quadam insinuatione magis quam expressione manifesta, minus dicendo plus uoluit significare. Occulta igitur occulte commendans,

secretos pro uirtute quacumque, praecipue autem pro caritate

conseruanda siue reparanda siue etiam augmentanda, gemi18; tuum aestus dat intelligi. Ouibus sane comparata omnia quae in superficie sunt, hominemque ambiunt exteriorem, uerbi gratia, in uigiliis, in laboribus, in ieiuniis, in flagellationibus cete-

risque sacrae exercitiis militiae, quae dumtaxat in facie sunt, sic sunt utique ut cortex mali punici ad ea quae intrinsecus 190 latent. Pro huiusmodi quidam sanctorum inspectori loquitur 154 Ps. 25, 5.

155 Ps. 45, 16.

188 exercitiis] exercii zz*

Ps

SE

aS

170 Cant. 6, 6.

125V?

SERMO LII, 8-LIII

371

occultorum suorum : Gemitus, inquit, meus a te non est absconditus. Itemque : Non est occultatum os meum a te, quod fecisti in occulto. Itaque illa quae exterius sunt, instar corticis punicei, colore quidem puniceo placent, sed quae interius latent refi195 ciunt. Illa sunt grata hominibus ; ista accepta Deo, angelis amabilia, gratiosa sibi. Porro illa ambiunt quidem ad custodiam, continent ad castitatem, muniunt ad disciplinam ; sed

is qui scrutatur corda et renes, qui inuisibilia |conspicit, qui de secretis fert sententiam, ecce hac etiam uice de occultis iudicat

200 sponsae suae. Iudicat, inquam, de ipsis, sed iudicat ipsis. Nempe etsi ceterorum hominum occulta in diem reseruat reuelationis extremae, ut sit tunc laus unicuique a Deo, sed longum id sponsae est, immo et tardum est sponso laudem eatenus differe sponsae suae. Laudat ergo laudator magnificus, laudat bene205 uolentissima caritate et quae exterius sunt speciosa, et quae interius dulcia, et quae aedificant foris, siue ad suam siue ad

aliorum salutem, et quae in abscondito faciant in propriam beatitudinem suique gloriam sponsi. 9. Opportunum nunc erat, ut hic idem sermo sponsae Verbi 210 accomodaretur, uni uidelicet cuipiam animae tota dilectione adhaerenti Domino Iesu, sed sermonis huius modus nequaquam id sustinet. Breuiandus igitur iste erit, ut illi detur locus. Simulque et inuocandus ille qui est fortitudo et laus nostra Dominus, quatenus ipse sit laudum nostrarum initium, pro215 gressus et finis, dator, adiutor, et remunerator, intentio, uirtus et merces, Iesus Christus, Vnigenitus Patris, qui cum eodem

Patreet Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO QVINQVAGESIMVS SECVNDVS.

SERMO LIII

5

IxciPiT LIII. Quod in genis sponsae uerecundia eius significatur et patientia, quae cortici mali punici, id est uerecundiae patientiaeque sponsi, ab eodem sponso suo comparantur, cuius uidelicet mali patientia sponsae fragmen esse superius dicitur, quia per gratiam participat quod sponsus plene et integre habet. 191 Ps. 57, 10.

192 Ps. 158, 15.

199 iudicat] indicat zzs ipsis

198 Cf. Ps. 7, 10.

202 1 Cor. 4, 5.

200 de ipsis] /ecZio dubia ;forte legendum : iudicat semper

LIII, 4 fragmen] framen ms

12618

372

SERMO LIII, 1

I. Sicut cortex mali punici, sic genae tuae, absque occultis tuis. Superiori | me uobis memini obligatum sermone super sermone alio in laudem animae unius cuiuspiam diligentis IO

T5

20

Iesum totaque et unica deuotione eum amplectentis. Quaecumque enim tantae sibi gratiae conscia est, nomen sibi sponsae non temere usurpabat, sed de responso Spiritus Sancti iudicioque conscientiae bonae merito uendicabit sibi. Alioquin in praeconiis istis sponsi grandibus, quicumque similis mei erit, stabit et demittet pennas suas, gemebundus quidem quod istiusmodi ad se pertinere non sentiat, laetabundus tamen quod uel gemere pro his acceperit, et in hac saltem parte gementium nonnihil de sponsi sponsaeque meruerit sodalicio. Nempe etsi nondum ad ipsum hic forte loquitur sponsus, gaudere tamen habet propter eam quae audire meruit uocem sponsi, congaudere habet et sponsae. Qui habet quidem sponsam, sponsus est, et quae habet sponsum sponsa est. Habet autem quae adhaeret ut sponsa sponso, quae ut sponsum

2 I

30

et prae-

sentem tenet et alloquitur praesentem, et praesentem amplectitur, et suspirat absentem. Bene mecum sponsus egerit, si amatorii colloquii huius, quo sponsae suae super mutuo blanditur amore, meruero indignus ego unus consciorum esse uel testium. Forte de ignitis hinc inde discurrentibus iaculis aliqua in cor meum scintillula uolitabit amoris, ex qua si non efferbuero ad uotum saltem glaciali hoc non moriar frigore, et si non mereor cum sponsa sponso medullitus inuiscerari sed saltem cum tepidis non proueniat euomi. Sed ne diutius uos suspendam, audite et probate, quod in hac uoce sponsi intel-

lexisse | me aestimo, si uos interim melius non habetis. In

55

40

genis sponsae, uerecundiam ipsius et patientiam arbitror designatam. Ad quod sane genarum sponsi ratio me mouet, quod genas suas eum audio dedisse uellentibus. In qua sane dignantissima sanctarum exhibitione genarum uerecundia ipsius indignissime exagitata est et interrogata patientia. Sed uerus Samson noster in maxilla non asinina sed propria, immo uere asinina quia propria, milia deiecit populi circumdantis se, omnesque percutientes se sine causa, ipse pro causa caritatis suae, causa utique soli sibi et Patri aeterno cognita, non reper-

cutiendo in maxillam sed maxillam utramque exhibendo percussit. Exhibuit nempe utramque maxillam, maxillam uideli45

126rb

cet uerecundiae ad opprobria, alteram uero maxillam, quae est

patientiae, ad flagella. Hinc namque et consputum eum legimus in maxillis et caesum, ut per improperia pudor et per LIII, 6 Cant. 6, 6.

24 suspirat] supirat zz:

20 Io. 5, 29.

36 Cf. Is. 5o, 6.

45 Cf. Lc. 18, 32.

126v9

SERMO LIII, 1-3

373

caesiones dolor simul elicerentur, et dum iste conturbaret, ille

confunderet. Vellicatio proinde et ipsa genarum, de qua uerisso sime scriptum est : Genas meas dedi wellentibus, licet euangelica id historia praeterierit, contumeliam simul habuit et cruciatum. Denique in istiusmodi mortem paricidalis illa ingeniosa impietas, morte, ait, turpissima condemnemus eum, et

lignum, inquit, mittamus in panem eius, quo maledictus uideli55 cet iuxta uerbum legis reputaretur, et repudiaretur ab omnibus cum pendere uideretur in ligno, essetque in omne aeuum Iesus crucifixus Iudaeis quidem scandalum, gentibus autem stultitia. 2. Sed mortem Dominus Iesus, non solum qua toto corpore 6o est distentus ad poenam sed etiam qua tota anima exten-|tus est ad ignominiam quasi utramque maxillam offerendo, uoluntarius suscepit et alacer, confusione, ut ait apostolus, contempta et dolore nihilominus non reputato. Sciebat nimirum Verbum et Sapientia Dei Patris quid genus hoc passionis pretii 65 haberet, quid sacramenti, quid salutis. Siquidem et pudor crucifixi pudoris nostri damna restaurat, et quod doloris aut gaudii temerauit iniquitas dolor crucis obliterat. Confusio denique illa reuerendae maiestatis redemptio nobis est confu-

12619

sionis aeternae, et dolor nihilominus aeterni nobis est medicina

7o doloris. 3. Puto quia et genas ipse sponsae suae genis suis istis more suo

assimilare

uoluerit,

nam

laudabiliorem

aliam

similitu-

dinem dare utique nec ipse potuit, et quaecumque inferior esset, ad laudis forte integritatem non uideretur occurrere. 75 Ait ergo : Sicut cortex mali punici sic genae tuae, semetipsum malum punicum uolens intelligi, corticemque mali punici mitissimam illam, qua indutus est rex gloriae, patientiae chlamidem, ad excipiendos utrosque quos supra diximus furentium impetus inimicorum. Haec quippe impenetrabilis ei arma8o tura uelut cortex quidam munitissimus et uelut ab hostium tam uisibilium quam inuisibilium oculis latentis interius gloriam diuinitatis abscondit, saeuientes quidem in corticem sed ad id quod intrinsecus latet non pertingentes. Malum istud punicum fructus sane est ligni uitae, plena et iucunda refectio 8; omnibus qui sunt in paradiso Dei mei, unde et in medio est paradisi, ut omnibus ad manum sit manum ad illud porrigentibus. In hoc malo mali uetiti maleque usurpati unica redemp-

tio est; huius gustus illius |esum absoluit, huius uiuificus

fragminis morsus 9o curauit. 50 Is. 50, 6. E COr 1,025: 26

mortiferum

illius morsum

mira celeritate

57 55. C£. Deut. 21, 23. 54 Ter. 11, 19. 53 Sap. 2, 20. 85 Cf. Gen. 2, 9. 75 Cant. 6, 6. 62 Cf. Heb. 12, 2. XVII

T2759

374

SERMO LIII, 4-6

4. Hinc quippe et in superioribus dictum est : Sicut fragmen mali punici, sic genae tuae. In fragmine nempe dedit intelligi magnae illius participium lenitatis et patientiae, cuius sola mimirum participatione, uelut quodam fragminis esu, 9; patiens et lenis sit omnis anima sancta. Alioquin si quis aliquid horum aliunde sibi quam de maxillis Iesu et mali punici delibatione praesumpserit, timebit utique cum uenerit aestus, sitique exarescet cum sol feruentior incubuerit. At quicumque uirorum fortium ad certamen se praeparat, mordeat sibi de hoc 100 malo punico, et in fragmine eius inueniet refrigerium, cum aestuauerit in doloribus, cum in febribus aut in carnalibus aut

spiritualibus sitierit. Si quis, inquam, sitit, ueniat ad maxillas Iesu, quoniam ibi fontem uiuum reperiet, fontem qui, ut scriptum est, usque hodie appellatur fons (nuocantis de maxilla. 105 Historia uobis nota est ; non est eam necesse retexere.

5. Sed delectabiliter nimis in nostri maxilla Samsonis id miramur impletum, quod in maxilla quondam asini et Samsone illo cernimus figuratum.Samson quippe noster taedio et pudore ac maestitia in sua pro nobis exaestuans passione, non aliunde 110 Sane quam de propriae aemulatione iustitiae, ac si de dente molari maxillae suae, aquae uiuae qua reficeretur fontem produxit, cum propulsa siti et ariditate illa priori omnem exuit metum, taedium et maerorem, et spiritu propriae libertatis uelut gladio quodam accinctus, in spiritu pacis, gaudii et 115 securitatis proclamauit dicens : Calicem quem dedit mihi Pater, non bibam illum ? |Bibit ergo gaudens omnino et uoluntarius calicem a Patre porrectum; bibit de aqua uiuae refectionis quam ipse sibi, ut dictum est, de patientia propria ad pleni gaudii iucunditatem fecit erumpere, de qua omnis qui biberit :20 martyr est, Samson est, inexpugnabilis est. Vnde et fons idem usque hodie fons dicitur inuocantis de maxilla, quia omnis quicumque inuocauerit nomen Domini de maxilla Iesu, ut ab ipso solo speret patientiam, qui solus uere patientium unica est patientia, hauriat sibi ex hoc fonte, et sit deinceps fons eius 125 inuocantis de maxilla, cum aqua illa quam biberit facta fuerit

in eo fons aquae uiuae salientis in uitam aeternam.

6. Domine Deus salutis meae, quomodo te nubibus illis pro-

cellosis operuisti,

tradens

te, exhibens

te, exponens

te, ad

omnia quaecumque impudentissimi atque impiissimi parrici-

15o dae deliberauerant de te. Obtexisti te, sol serenissime, oculis

impiorum nube multiplici tribulationis et confusionis suae, sed

91 Cant. 4, 3 (sic] ita /7e.). Tud. r5, 19. 115 Io. 18, 11.

57» 25.

TCR Ier: T7, 8121 Iud. 15, 19.

102 Cf. Io. 7, 57. 104 126 Io. 4, 14. 127 Ps.

1277?

SERMO LIII, 6-7

375

multo magis nube internae patientiae tuae. Solem ergo nube texisti, sicut olim ante praedictum est de te ; induisti coelos tenebris, omnipotentiam infirmitate, simplicitate sapientiam, 135 libertatem

pauore,

iucunditatem

taedio,

dolore

felicitatem,

morte denique aeternitatem obducens. Et prorsus omnia haec cortex mali punici; sed sub his nubibus et sub cortice isto, uirtus, sapientia, securitas, iucunditas, gaudium,

aeternitas,

tibi Domino Deo nostro intrinsecus latent, teque miserante et 140 frangente nobis corticem ipsum iam patere quidem sed ex parte coeperunt. Patent nobis per gratiam tuam | grana uitae ad

I DS

uitam, ad refrigerium aestus, ad sitis refectionem, ad medicamen dolorum, ad laborum leuamen, ad iuuamen uirtutis, ad laetitiae solamen ; et si coeli facies nobis adhuc interim obducta 145 est, sed obductio ista serenitatis nobis signum est non tempestatis, foederis non iracundiae, gratiae non indignationis,

fidelem te debitorem tenemus, sponsorem ueracem, diuitem denique magnificumque redditorem. Dixisti, spopondisti, iurasti, quia cum obduxeris nubibus coelum dones significa15o tionem foederis tui. Vere, Domine, ita factum esse a te, mira-

mur, gratulamur, et gratias agimus, quicumque metuimus te et diligi nos speramus a te. Talibus enim et plane non aliis facta est sponsio haec et significatio foederis tui. Dedtsti enim, ut ait propheta, metuentibus te significationem, ut fugiant a 155 facie arcus, ut liberentur dilecti tut. Nempe cum tam caliginosas nubes tibi induceres tuamque ex eis maiestatem obduceres ac serenitatem, arcum tuum tetendisti et parasti illum, ut merito ex illa die sedeas iudicans qui in illa die passus es iudicari. Parasti nempe in iudicio thronum tuum, cum ad tribunal 16o humiliter assistens alienum, iudicium tuum patienter expectans hilariterque suscipiens. Arcum igitur tuum, rex meus et Deus meus, tunc utique tetendisti, operta nimirum ad ipsos quoque inimicos uoce pronuntians, quia ex hoc iam uisuri essent filium hominis uenientem in nubibus coeli. Significasti, 16; inquam, | diem irae tuae nouissimum, quo uenies in arcu tuo extento, uasisque mortis sagittis tuis quas ardentibus effecisti. 7. Siquidem coeruleus igneusque color, qui in arcu isto uisibili eminent,

cum

nubibus

istis nostrum

obducitur

coelum,

fletus illius perpetui ac si diluuii cuiusdam sempiterni et con170o cremationis

aeternae

manifesta

utique indicia sunt, sed his

quibus intelligere datum est, id est, qui metuere acceperunt. Qui sane cum a facie fugiunt arcus extenti, signum utique indignationis, signum sibi faciunt foederis, accelerantes sibi

132 Cf. Ez. 32, 7: 157 Cf. Ps. 7, 13. 172 Cf. Ps. 59, 6.

133 Cf. Is. 50, 3: 159 Cf. Ps. 9, 8.

153 Ps. 59, 6. 149 Cf. Gen. 9, 14. 166 Cf. Ps. 7, 14. 164 Mt. 26, 64.

127”

376

SERMO LIII, 7-9

fugam priusquam sagittam sentiant ferientem. Serum quippe 17; tunc erit fugere, cum fugam et hiemis praeripiet inclementia et sabbati feriatio non sustinebit. Enimuero et dolor intemperantior ac si hiems quaedam procellosa ante mortem imminens uix aliud aliquid quam sui immoderatam acerbitatem patitur cogitare, nec dat aliquem poenitentiae locum, quae totum sibi 180 occupat sensum hominis et cogitatum. Proinde huic iam uitae ualefaciens anima uelut in sabbato, quo iam non licebit aliquid ulterius operari ad meritum, nil nisi uacare ualebit; uacare, in-

quam, ab his quae expediunt, non autem ab his quae affligunt, quae conturbant, quae excruciant. O hiems fulminea et procel185 losa, o sabbatum maeroris et taedii, o arcus extentus nec iam

ultra distendendus, o sagitta uulnerans nec remedio ultra dans locum. 8. Sed quid ? Iuranti Domino Deo nostro fidem non habere nefarium erit. Signa haec impiis quidem signa mor-|tis in mor190 tem, sed arcus nobis tenditur ut fugiamus, et sagitta paratur ne feriamur. Quacumque die apparuerit mihi arcus in nubibus coeli, ut Iesum iudicatum pro me cum pietate recogitem, respiro utique ad signum istud et significationem haud dubium habeo mihi foederis Dei, quia cum uenerit iudicare saeculum 195 per ignem, recordabitur Dominus mei et recordabitur foederis sui. Tunc quippe etiam obducetur nubibus coelum, sed nubibus prorsus aliis, quia nubes furoris et indignationis faciem illam

serenissimae

maiestatis

uidebuntur

obnubilare,

12873

et in

his quidem nubibus districtae seueritatis arcus iam deinceps 200 inflexibilis omnibus apparebit ; sed tamen etiam sic apparens signum erit foederis diligentibus se, quia cum iratus nimirum hostibus fuerit, misericordiae recordabitur ad amicos, et quae erit dies illis districtionis extremae, ipsa erit dilectis suis dies foederis sempiterni.

205

9. Sed iam ad genas sponsae reuertamur, quamquam ea quae de sponso latius dicta sunt non sint a sponsae laudibus aliena. Nempe cum cortici mali punici genae illius comparantur a sponso, genis sponsi sui, ut praedictum est, assimilantur, qua quidem comparatione nihil excellentius, nihil fortius, 210 nihil amabilius uel ab ipso sponso potuit cogitari. Diximus prout ipse donauit quae sint genae utriusque, quod malum punicum, quis mali punici cortex siue etiam fragmen mali punici, restat ut quae sint occulta sponsae discutiamus de quibus subdidit sponsus dicens : absque |occultis tuis.

175 Cf. Mt. 24, 20. 194 Cf. Responsorium Libera me, Domine in officio mottuorum. 195 Cf. Leu. 26, 42. 201 Cf. Hab. 5, 2. 214 Cant. 6, 6.

128rb

SERMO

215

LIII, ro-12

377

IO. More enim facundi oratoris et laudatoris egregii ab hac laude sic excepit ea, ut supra eandem laudem extolleret, et oc-

cultans ipsa plus praedicaret. Itaque si in genis sponsae uerecundia eius et patientia commendatur, quas sui precepto et exemplo dilecti dat percutientibus, dat et conspuentibus, dat 220 ad aspera, dat ad indigna, et in unam percussa mox praeparat alteram, magna quidem sunt haec in spectaculo hominum; sed si intimi spiritus amoris non uegetauerit ea, sunt profecto non dico parua sed nulla. Caritas enim patiens est. Alioquin sine caritate quantalibet sufferentia nec patiens dici debebit, 225; maxilla potius asini erit aliqua genarum huiuscemodi, os frigidum, os emortuum, et os aridum, nec genis omnio illis comparanda, quae sponsam tam amabilem faciunt tamque laudabilem dilecto suo. II. Genas sponsae geminus intrinsecus uenustat color, hoc 230 est candor et rubor. Candor uidelicet, quo suae puritatis et innocentiae ipsa in illis sibi sit conscia, in quibus persequentes sustinet et calumniantes. Rubor, quo cum sit innocens nihilominus tamen quasi poenitens erubescat et eo uoluntarie cuncta sustineat quo iam simile aliquid habet cum sponso suo, ut dicat 235 et Ipsa : Quae non rapus tunc exsoluebam. Geminus iste in genis sponsae lucens color mirabiliter faciem illius afficit ad decorem et cor sponsi allicit ad amorem, quem quidem quo secretiorem uidet, eo |iudicat sanctiorem. Attamen

nec innocentia illa uere

erit innocens nisi nocere uelle desinat etiam his qui persequun240 tur, sed nec uerecundia gratior nisi gratiam quoque habere studeat ad aemulos gloriae suae. Denique uox sponsae est :Blasphemamur et obsecramus. Itemque : S? reddidi vetribuentibus mtihi mala ; et rursum : Cum his qui oderunt pacem eram pacificus. Et iterum : Domine, ne statuas illis hoc peccatum. Benefacite, 245 ait sponsus, Jis qui oderunt uos, et orate pro persequentibus et calumniantibus uos. Quid hac, quaeso, uirtute occultius, quid sanctius, quid mirabilius excogitari queat ?

I2. Mirabilia martyria tua, Domine Iesu, ideo scrutatur ea anima sponsae tuae, propter quod et mirabilis ipsa et amabilis 25o facta est coram te. Vere enim martyria tua ista sunt, sine quibus martyria cetera, ut ait apostolus tuus, nihil sunt, nec de

pretiosa martyrum morte quidquam habent, sed morti similia sunt pecorum et iumentorum. Verum est occultatum a te os occulti martyrii tui, quod dilectis tuis et diligentibus te fecisti

243 7, 5. 242 Ps. 4, 13. 241 1 Cot. 235 Ps. 68, 5. 223 1 Cot. 13, 4. 250 248 Cf. Ps. 118, 129. 245 Mt. 5, 44. 244. Act. 7, 60. Ps. 119, 7. Cf. Bernardus Clatau., In Cantica 47, 5 : PL 185, 1010 A ; ed. LEcrERcQ II, 64, 14.

128v8

378

SERMO LIII, 12-LIIII, x

25; in occulto, dans eis munus occultae dilectionis tuae, qua inter

persecutionum incendia feruere non desinant ad persequentes. Nempe etsi rara sint nimis in genere nostro, largiente tamen Vnigenito Dei non desunt omnino a genere nostro. Vindemiarum quidem tempus effluxit, quo pretioso illo uuarum sanguine 26o ecclesiae torcularia

redundarunt,

sed adhuc

miserante Deo

pendere uuam uitibus cernitur, et in cotidianis pressuris noua incessanter torcularia experimur, et calcator uuae praesto est. Vinea proinde | dilecti est, iuxta illud Isaiae, uinea dilecto

128v5

facta est, qui uinum non aliud quam uinum dilectionis 26; expectat reponendum in cellam uinariam, sibi propinandum et sponsae suae. Sanguis hic uuae utrique meracissimus, nec de alio genimine uitis bibere acquiescunt. Assit ipse cuius plantatio et opus est uinea et uinum huiuscemodi, ut ei in his per sincerae studium dilectionis complacere ualeamus, qui cum 27» Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO QVINQVAGESIMVS TERTIVS.

SERMO LIIII IwciPrT LIIII. De tribus iustorum generibus, uidelicet praelatorum sub nomine reginarum, et eorum sanctimonia qui uacant Deo sub nomine concubinarum,

5

et humilitate fidelium ceterorum

sub uoca-

bulo adolescentularum. Agitur autem de unitate ecclesiae, et tam de auctoritate sedis principalis quam de deuotione ad eam humili totius ecclesiae.

I. Sexaginta sunt reginae, et octoginta concubinae, et adolescentularum non est numerus. Vna est columba mea, una per-

fecta mea, una est matri suae, electa genetricis suae. Post beni-

1» gnam sponsae suae commendationem, qua diligenter et seriatim partes in ea decoris sponsus laudabiliter prosecutus est, ad aliud laudandi genus subito rapitur, ut ex illustrium comparatione mulierum palam faciat omnibus quid sponsa habeat priuilegii, quid gloriae singularis. Producuntur igitur in medium 1; reginae, concubinae, et | adolescentulae; earumque dignitas et numerositas propalatur, collatisque omnibus sponsa qua263 Cf. Is. 5, 1.

266 Cf. Deut. 32, 14.

LIII, 7 Cant. 6, 7-8 (matti] matris Vig. ;genitricis] genitrici V jg.).

LIIMI, 8 columba] concubina zz: a.c.

T 29r9

SERMO LIIII, 1-2

379 druplici insignitur honore ut una, hoc est unica, appelletur, uocetur quoque columba, perfecta, electa. Hic quidem litterae cortex aridus satis in superficie sua, etsi paruulus temere come20 derit ex eo ut Salomonis illius, qui scripsit haec, in reginarum et concubinarum numero delicias mirari et suspirare uoluerit, in litteram utique impegit occidentem. Verbum nobis quibus deliciae illae pro Christo uiluerunt ut stercora, nihilominus tamen adhuc uelut adultis haec carnalium uetus deliciarum 2 5 mensa substernitur, quatenus super eam noui Salomonis nouis instructa deliciis mensa disponatur, fiatque mirabilior de collatione refectio cum inuicem uidelicet comparata, illa uero sint stercora, istae uerae castaeque deliciae. Itaque cum ad mensam uere magnam discumbamus, intendamus diligentius, 30 ut ait ille Salomon, ea quae nobis apponuntur in ea ; et amoris pudendi detracto uelamine, quo Salomon ille cum his qui quaerebant animam eius erat pacificus, et a tot mulieribus effeminatus dedit maculam in gloriam suam, sacri medullam amoris duce Spiritu Sancto satagamus nobis eruere. 35

4o

4A

2.Igitur in triplici hoc genere mulierum triplex arbitror animarum genus designari per triplicis meritum iustitiae nostro adhaerentium Salomoni. Primum uidelicet earum, quae ad animarum regimen uocatae caste illud diligenterque ministrant. Secundum uero illarum quae relictis saeculi illecebris internae pacis otia sacra sectantur. Postremo tertium illarum est quae pastoribus hu-|militer subditae in uiis iustitiae ambulant, a summo eruditae pastore, magis quae dicunt pastores sui attendere quam quae faciunt. Et bene reginae dicuntur, quae pastorale officium casta uocatione adeptae, casta illud intentione dispensant, non quaerentes sane in eo quae sua sunt, non gloriam, non diuitias, non uoluptatem, sed quae sunt sponsi sui, hoc est gloriam in diuini aemulatione honoris, et uti-

litatem in spiritualium procreatione et educatione filiorum. Huiusmodi nempe et reges merito dicuntur propter sollicitudipaternam et utile robur regiae aequitatis, et reginae item 50 nem propter affectionem maternam lenitatemque ac pietatem, qua agi consueuit mater ad filios. Vide si non haec est inclita illa repromissio Dei per Isaiam ad ecclesiam : Erunt, inquit, reges mutricii tui, et reginae nutrices tuae. Attende quam sig5 vA nanter, quamque magnifice tum pro ecclesiae gloria tum pro honore eorum qui nutriunt eam dictum sit ei tot ante tempori30 Cf. Prou. 235, 1.

82. CEPS

Cantica Y, 2 : PL 184, 13 D.

is 49; 22-

38 animarum] anima 7s

19, 7:

40 Cf. Gilbertus de Hoylandia, In

43 Cf. Mt. 23, 3.

45 Cf. T Cot- 13,5:

53

129b

380

SERMO LIIII, 2-4

bus, quia qui in nutriendi implebunt officium regiae sortientur gloriam dignitatis. 3. Vae in his diebus ecclesiae a neglectu nutricum et nutri6o ciorum suorum ; uae lactentibus eius et paruulis, quia si recurrunt lactantes ad ubera, illa aruerunt, et si paruuli petierunt panem, non est qui porrigat eis. Viluit nutriendi officium in ecclesia, uiluit quidem utrisque et nutriendis et nutricibus, sed heu multo magis his qui nudare habent mammam et lac 6; immulgere etiam recusantium laboris paruulorum. Ceterum cum de sollicitudine, de pietate, decaritate nutricia nihil aut parum habent, de regio |tamen fastu, gloria et insolentia nihil negligunt, nihil omittunt siue remittunt, sed plus certe a magnis apostolis dii fortes terrae uehementer eleuati sunt. Itaque 7o cum non nutriant, regnant tamen sed non cum apostolis, sed non ex Deo uel cum Deo regnant. Sine nobis regnatis, ait apostolus ; et ipsi regnauerunt, ait Dominus, et non ex me. Sunt igitur huiusmodi reginae, sunt etiam concubinae ; reginae quidem propter extollentiam singularem et dominandi austerita7; tem ; concubinae propter luxus intemperantiam et impudicitiae petulantiam. 4. Verum quia a nostri cubiculo Salomonis omnes, qui eiusmodi sunt, adeo plane procul sunt, ut de eo quidquam saltem audire fastidiant, ad eas reuertamur, quae feliciori ratione talia 8o sortita sunt nomina et reginae uocantur, quod sponso coelesti filios pariant et nutriant ; concubinae autem, quia in eius solo amore requiescant nec uehementius de sobole procreanda sollicitae sola sint eius fruitione contentae. Vnde bene et illis sexagenarius et istis octogenarius numerus datur, quorum primus 8s propter denarium per senarium multiplicatum geminae continet perfectionis sacramentum. In denario quippe, qui decem continet mandata legis, perfecta exprimitur notitia mandatorum; in senario autem, qui summam habet operum Dei et operibus est a Deo indultus humanis, perfectio signatur bonae 9o operationis. Sexaginta ergo sunt reginae quae et nutrices, uidelicet quae filios suos quos Christo parturiunt gemino ubere nutriunt, sacri scilicet sermonis et operationis bonae, expectantes ex hoc gloriosae illius mercedem retributionis, diade-|ma utique regni imponi capiti suo, cum super omnia bona sponsi 9; sui constituentur. Quia enim faciunt et sic docent homines,

magni utique uocabuntur, ut scriptum est, in regno coelorum ; et quae magna uocatio aut quod magnificentius nomen quam ut reges siue reginae dicantur coelorum. Porro concubinae

62 Cf. Thren. 4, 4. 69 Ps. 46, 1o. *1 1 Cot. 4, 8. Cf. EBst32317; C£. Mt. 24, 47. 96 Cf. Mt. 5, 19.

72 Os. 8, 4.

94

I 29V

129V?

SERMO LIIII, 4-7 381 inferioris quidem meriti gloriam habent sed sufficit eis. Habent 100 quippe hic beatas gaudii primitias de Salomone suo, quarum sane in reuelatione gloriaeeius plenam expectantconsummationem. Vnde et ipsae in octogenarium numerum currunt, pro eo quod octaua resurrectionis est dies, cui se per diuinae legis meditationem praeparare contendunt. 195.

5. Postremo adolescentulae animae humiles uocantur, quarum aestimatio ab his qui altum sapiunt non reputatur. Consueto quippe loquendi more, illorum dicimus, quia non est numerus, quos ad aliquid agendum non magni aestimare solemus. Adolescentularum ergo mon est numerus, siue apud cogita-

11o tiones diuitum siue etiam in oculis suis, ut tanto sublimius in

eius ueniant computationem, qui numerat multitudinem stellarum et uocat ea quae non sunt tamquam ea quae sunt, quo coram

hominibus quasi praeter numerum sunt. Vnius ex numero hoc uox est illa in psalmo : Adolescentulus ego sum et contemptus. 115 Contemptus quidem quia opprobrium abundantibus et despectio superbis, qui contemnunt adolescentiam meam ; sed multomagis contemptus et contemptibilis mihi, quia cum portione substantiae meae in regionem longinquam | a patre meo olim recesisse me memini. 120

6. Itaque in reginis, concubinis et adolescentulis tria exprimuntur genera iustorum ; primum uidelicet quod uerbo aliis prodest et exemplo, secundum quod in propriae salutis plurimum iam operatione profecit, tertiumque humilium et contritorum, qui in sacra militia rudes parum aliquid de internae

125 suauitatis

dulcedine

experiri adhuc

meruerunt.

Quibus sane

uniuersis dilectam suam sponsus singulari praeconio praefert, nec tamen illam nominat, ut possimus et nos mirari eam, laudare et imitari. Domine Deus meus, quae est ista, et laudabi-

mus eam ? Magnificas quippe eam supra modum uirtutis hu130 manae quam et supra reginarum extollis uerticem. 7. Quid amplius a regina uis facere eam ? Sed quasi respondentem te audio, quia regina a regina differt in caritate, et de ecclesia quidem, quae est magna et praecipua sponsa Christi, facilis intellectus occurrit, quod ipsa uere ac singulariter 135 a sponso suo audiat : Vna est columba mea, una est perfecta mea. Vna sane columba propter fidei simplicitatem, una perfecta propter unicam caritatis perfectionem. Firma et inconcussa stat et stabit in generatione et generationem, utraque solidi-

109 Cant. 6, 7. 115 Ps. 122, 4.

111 Ps. 146, 4. 118S Cf. Le 15,13:

112 Rom. 4, 17. 114 Ps. 1:8, 141. 128 Cf. Eccli. 31, 9. 135 Cant. 6, 8.

I30T8

LI

382

SERMO LIIII, 7-8

tate subnixa,

catholicae

uidelicet

ueritatis

et immobilis

in

14o Deum ac filios suos caritatis. Consolidati quidem sunt paxilli tabernaculi huius, quos tam multa et tam uaria haereticorum impietas concutere conata est, sed praeualida manu Dei omnipotentis eo amplius in altum defixos, cum |manus humana non posset omnino conuellere semetipsam immoderatius conando 14; disrupit. Sed et funiculis mutuae caritatis undique circum-

I30rb

plexa, ad uarias necessitates uarias sibi exhibet opitulationes,

et secundum donationes pro uarietate gratiarum differentes ad mutuas ministrationes sibi alternatim occurrere non pigritatur. Itaque uerbum ueritatis, quod Pater Domini Iesu po15o suit in ore Petri, non auferetur de ore Petri usquequaque, sed nec de ore seminis eius deficiet in sempiternum, ut si quis super aliquo fidei suae articulo haesitauerit, promptum habeat in Petri successoribus os Domini interrogare, quia de propitiatorio de inter alas Cherubin respondebitur ei. Neque enim expe15; rimentum quaerimus eius, qui de loco sancto suo loquitur ad nos Christus, quia quicumque filii Dei sumus filios nos quoque dilectae sponsae dicere non confundimur ; quin potius sicut Patrem, ita etiam et matrem pie humiliterque decernimus

honorare, ut bene 160 possideamus.

sit nobis

benedictionemque

hereditate

8. Confitemur igitur et proclamamus quia were Dominus est ?n loco isto, et quia uere terra haec scabellum pedum eius, et quidquid ad coelestia anhelat, non aliunde quam de hoc loco illuc aditus patet. Huc certe angelorum ascendentium et 16; descendentium

infatigabilis omni hora occursus

et recursus,

uota ecclesiae sponsi sui auribus praesentantium, sponsique itidem mysteria alacriter annuntiantium sponsae suae. Proinde sicut olim in diebus antiquis elegit sibi Dominus locum in Ierusalem, ut non aliunde quam a templo suo in Ierusalem 17» munus quodcumque sacrificium acceptaret | aut uotum, ita et in his diebus nouis cum de medio facta umbrarum caligine lumen

sincerae

ueritatis

eluxit, locum

unum

ecclesiae

suae

sapientia Dei, uelut metropolim totius regni sui, in hoc mundo ordinauit, minus quidem fortiter quam sapienter intrans in

17; domum fortis, et percutiens caput de domo impii. In loco sane

qui erat totius erroris omnisque superbiae et uanitatis ac suspicionis uniuersae in suum uendicauit principatum, caputque constituit castissimae sponsae suae, ac frenum erroris quod erat in maxillis populorum, in frenum commutauit sacri 18o discretique regiminis, in gubernationem omnium populorum.

140 Cf. Ex. 38, 51. 147 C£. 1 Cot. 12, 5. 156 Cf. 1 Io. 5, 2. 159 Cf. Deut. 5, 16. CE r POEM 161 Gen. 28, 16. 162 Cf. Is. 66, x. 175 C£. Iudith rs, ro.

130S

SERMO LIIII, 8-9

383

Itaque sicut unus est Dominus et una fides, ita ab uno et sub uno Domino omnium unum omni ecclesiae est caput, ut sub uno itidem capite et ipsa una sit, uniens se ei humiliterque adhaerens, et de cetero conformare se omnibus uiribus studens,

18

A

supra et infra, a dextris et a sinistris, circumquaque et usquaque ad explendam conseruandamque sacri sui corporis per membra singula unionem. Ibi igitur principale Domini altare

est, in fidei religione defensanda ; ibi tabulae testamenti, in his

ecclesiae expediunt promulgandis; ibi manna coeleste in z9 o dominici corporis oblatione, ne qua uetustate siue neglectu ritus eiusdem sacramenti queat euacuari ; ibi uirga Aaron in promptu habens ulcisci omnem inoboedientiam, quae tamen inter plurimas uirgas sola idcirco legitur floruisse ac fructus protulisse, ut omnis uidelicet qui praeest, maximeque is qui SE [9 uices gerit Aaron summoque fungitur sacerdotio, cum uirga percutere necesse habet, mira-|culum hoc primum exhibeat, ut districtio eius mansuetudine floreat, quatenus et de flore fructus salutis erumpat. Proinde et in loco illo arca est testamenti, fidele scilicet repositorium sapientiae et scientiae Dei ; N oO

205

ibi propitiatorium, potestas uidelicet principalis propitiandi delictis et peccatis poenitentium ; ibi Cherubin gloriae, angelica uidelicet potestas, omnia haec diuino nutu iuxta exemplar ecclesiae, quae est in coelestibus, per manus summi pontificis ac si per manus Moysi uniuersali tradens ecclesiae. Sed quorsum haec omnia ? Nempe ut sapientia Verbi demonstretur et laudis huius ratio plenius intelligatur, qua sponsam suam commendans ait : Vna est matri suae, electa genetrici suae.

9. Vna est, inquit, matri suae. Quid, quaeso, ipsa est ei? Est utique ei quod est, utpote cui se deuouit totam, cui totum o post Deum tribuit, quod secundum Deum est. Eius se confitetur spiritu uegetari, eius se fide uiuere, illuminari scientia, sanctificari meritis, pietate expiari, et caritate sperat beatificari. Hinc est quippe et illud quod dicit, electa genetrici suae, quia quidquid habet electionis et gratiae, siue etiam quidquid ZI A habituram se esse praesumit felicitatis et gloriae, beneuolentissimae clementiae suae nimirum genetricis ascribit. Hinc uox illa magnifica magnorum ecclesiae principum : Elegit nobis hereditatem suam, speciem Iacob quam dilexit. Illis sane primis patribus nostris filiisque patrum illorum qui pro patribus illis o nati sunt et principes constituti, electa est haec de qua hic

181 Cf. Eph. 4, 5. 193 Cf. Num. 17, 8. 207 Cant. 6, 8. 217 Ps. 46, 5 (quem] quam Y/7g.). 220 Cf. Ps. 44, 17.

218 g quam] q quem zs

208 Cant. 6, 8.

130vb

384

SERMO LIIII, 9-LV, 1

dicitur : Electa | genetrici suae, hereditas Dei, species Iacob, 15178 speciosa Domini Iesu. Electa est, inquam, eis, non tamen ab eis

quia unum utrisque habent electorem quem et dilectorem, qui saecula omnia tam eligendo eos quam diligendo praeuenit. 22; Verumtamen in magnam utique gloriam principalis ecclesiae, quae est mater et genetrix omnium nostrum, de ore sonuit sponsi, quod totam ecclesiam dicit electam genetrici suae. Hoc est nempe quod alibi eundem sponsum ad ipsam legimus pollicentem : V?uo ego, dicit Dominus, quia his omnibus uelut 230 uestimento uestieris, et circumdabis eos tibi quasi sponsa. Quinimo in laudem nihilominus humilitatis ac deuotionis eadem uox totius redundat ecclesiae, quae gratiam sane electionis suae post sponsum ac Dominum suum suae ascribit genetrici, quia etsi non est electa ab ea tamen electa est ei, causamque suae 235 habet electionis ex ea, munere ac largitione sponsi sui, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO QVINQVAGESIMVS QVARTVS.

SERMO LV

5

IwcirPrT LV. De duplici genere diligentium Iesum sub nomine reginarum et concubinarum, tertioque illorum genere qui in id necdum profecere, sed ad exercitia tamen feruent militiae sacrae. Agitur deinde de anima Deum perfectius diligente, et unica deuotione ad coelestia suspirante.

I. Sexaginta sunt centularum non est mea ; una est matri uerbo hoc secundam

reginae et octoginta concubinae, et adolesnumerus. Vna est columba mea, perfecta suae, electa genetrici suae. Noui quia super expec-|tetis mensam et refectionem sepa-

ro retis domesticam, quoniam quae heri dicta sunt, in ecclesiae

magis digesta sunt laudem. Assum libens expectationi uestrae; uos tamen orate ut aliquid non indignum pro tantae dignitate materiae in uestram proferam aedificationem. Itaque in reginis, concubinis, et adolescentulis tria diligentium genera

15 aestimo significari. Primum 221 Cant. 6, 8.

illorum, qui perfectionis aemuli

229 Is. 49, 18 (uestimento] otnamento

LV, 6 Cant. 6, 7-8.

224 pracuenit] peruenit zz:

Vig.).

131?

SERMO LV, 1-3

385

per arcta et ardua ad perfectionem ferri contendunt. Secundum illorum, qui caritatis Christi gustum habentes tenera eius sectantur et dulcia. Tertii uero sunt, qui necdum internae suauitatis Christi quidem experientiam habent, sed nihil2o ominus ad oboedientiam et sacrae exercitia militiae feruentes cum prioribus alacriter currunt, et in eiusdem demum brauii acquisitionem occurrunt.

2. Sane reginarum uocabulo primi ideo digni censentur, quod regiam ingredientes uiam serum sibi aestimant in futura 25 suspendi, sed de regno Christi laetius aliquid cogitantes ipsi etiam hic conregnare festinent. Dicunt enim : Regnum quidem eius non est de hoc mundo, attamen est etiam in hoc mundo.

Iustitia quippe et pax et gaudium in Spiritu Sancto regnum Dei est et Christi eius et quisquis horum meruit portionem, 30 jam quidem cum Deo regnat. Triplex interim occurrit perfectio, et fortasse est multiplicior, sed quae nunc praesto sunt mihi non inuideo uobis. Audio et lego, quia Dominus Iesus regnum Dei euangelizans beatos dicit pauperes, eosque qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, et utrisque regnum coelorum 55 non pollicetur quidem sed dat in sinum ipsorum. Si uera sunt quae audimus, immo quia uera esse necesse est | ubi Veritas loquitur, utrique profecto regnant, utrique reges sunt, nec regni alicuius exigui sed regni cuius et Dominus Deus rex est. 3. At cuiusmodi putas tam inclyta ista paupertas ? Certe 4o quae nihil habere quaerit priuatum, nil terreni ambit honoris, non primas affectat cathedras, non salutantium uenator applausus, et nomina magnifica magnorum qui sunt in terris non magni aestimat, sed et omne denique quod est obnoxium uanitati prae gloriae coelestis amore fastidit. Nunquid non ad 4; auditionem tam iucundam leuatis, fratres, illico capita uestra,

cum uox auribus uestris euangelica insonat, nisi forte necdum, quod absit, spiritum qui ex Deo est accepistis, ut sciatis sicut ait apostolus, quae a Deo donata sunt nobis? Laetamini magis, exultate et gloriamini, et nolite timere pusillus grex, so quia complacuit Patri uestro dare uobis regnum. Dico uobis quia magnificauit Dominus facere uobiscum ; nec tantae gratiae aliquo uos momento fas erit esse ingratos, nec enim fecit taliter omni nationi, a qua uos tam dignanter segregauit in por-

17 Cf. Regula S. Benedicti 58, 8 : ed. HANSLIK p. 124. 26 Cf. Io. 18, 36. 28 Rom. 14, 17. 34 Cf. Mt. 5, 3.10. 41 Cf. Mt. 25, 6. 48 Cf. 1 Cot. 2, 12. Cf IPs I, TI. 49 Lc. 12, 32. 51 Cf. Ps. 125, 2. 52 Ps. 147, 20.

LV, 37 profecto] perfecto ms

131Và

386

SERMO

LV, 3-5

tionem suam electam. Psallite itaque de uobis ipsis, et psallite ss in iubilatione.

Confiteantur tibi, Domine, omnes

reges terrae,

quia audierunt omnia uerba oris tui. Ad quos enim alios quam ad uos similesque uestri reges dici poterit, quia audierunt omnia uerba oris Dei. Ideoque ut confiteantur indicitur eis : et cantent in uiis Domini, quoniam magna est gloria Domini. Bene6o dictus Deus, quoniam huiusmodi regnum multos in uniuersa terra populos uidemus, audimus et legimus, sicut tanto ante praedictum est, quoniam | ecce reges congregati sunt, conuenerunt in unum ; et rursum : In conueniendo populos in unum, et reges ut seruiant Domino.

aS

65

4. Porro cum itidem isti persecutionem patiuntur propter iustitiam, duplicato iam merito geminatam expectant, immo non expectant sed recipiunt eiusdem regni coronam. Numquid enim non diadema habent in capite qui non solum gloriantur in spe filiorum Dei, sed etiam gloriari a Christo didicere in 7o tribulationibus ? Quam sane coronam tam pretiosam arbitratur Paulus ut dicat : Mihi autem absit gloriari misi in cruce Domini nostri Iesu Christi. Gaudet igitur Paulus nec tantum, quod reposita sit ei corona iustitiae, uerum quia et imposita, tot habens in ea lapides pretiosos, quot hic excepit lapidantium 75 lapides, quot tormenta, quot naufragia, quot carceres, quot catenas,

quot pericula, quot labores. Porro nec nos, fratres

carissimi, huius gloriae portionem fraudauit Deus, quia ut ait idem apostolus, omnes qui pie uolunt uiuere in Christo Iesu, persecutionem patientur. Vtinam cum imminet illa, nos coronae 8o nostrae recordari non taedeat, promptumque habeamus regni nostri uiriliter nobis defensare honorem, ne nos impatientia aliqua faciat pusillamines ; sed prout decet reges gaudeamus potius in die illa et exultemus, quatenus sic nos uere regnare sciamus, cum cor nostrum in manu dextera Dei, ubi cor regum 8; est, esse senserimus. Habet ergo iustitia haec gemina perfectionem utique magnam et gloriam infinitam, ut reges faciat aemulatores suos. 5. Sed est et tertia perfectio, nil minus habens ab alterutris, de qua Dominus ait : Diligite inimicos uestros, benefacite his qui. 9o oderunt uos, ut | sitis filii Patris uestri qui in coelis est ; et post pauca : Estote ergo uos perfecti, sicut et Pater uester coelestis perfectus est. Alta quidem et ardua uia haec, sed ad alta per54 Cf. Ps. 46, 7. 55 Ps. 137, 4. 57 Ps. 137, 4. B8 Ps. 157, 5. 62 Ps. 27; 5* 63 Ps. ror, 23. 65 C£. Mt. 5, 10. 68 Cf. Est. 2, 17. 69 Cf. Rom. $3123 *1 Gal. 6, 14. 93 C£. 2 Tim. 4, 8. 78 2 Tim. 5, 12. 83 Cf. Apoc. T9, 7. 84 Cf. Eccl. ro, 2. 89 Mt. 5, 44. 91 Mt. 5, 48.

55 confiteantur] confiteamur zz;

88 alterutris] alterutra zz:

153278

SERMO LV, 5-8

387

ducens. Nempe ista est supereminens uia caritatis quae non solum patiens, sed et benigna est. Itaque, fratres, cum carismao5 tibus prioribus hoc carismatum omnium probatissimum aemulemur, ut solem nostrum oriri faciamus super eos, qui oderunt

nos. Sol noster caritas nostra, ardorem habens beneuolentiae et beneficientiae lucem. Vere Patris nostri, qui in coelis est,

filios nos esse probabimus, si luminare tam magnum rutila1o uerit in nobis,ut paternae studeamus inueniri caritatis heredes. Quid uobis uidetur ? Nonne hoc etiam modo reges sumus cum filii sumus Excelsi, et paternae aemuli perfectionis iam in caritate regnamus ?

6. Sed heu, quia degeneres animos nostros tam frequens 105 frangit ignauia, regnumque nostrum uix umquam a praeliis et seditionibus liberum est. Vae, quia solem nostrum tam assidua nubes intercipit, ne lux uultus nostri solito cadat super eos qui modicum quid nobis fecere molestiae, omnique fere hora periclitamur etiam in facillimis causis, ne sol occidat 110 Super iracundiam nostram. Verum in nobis probare est quantum ab illarum distemus gloria reginarum, quae ideo Salomoni matrimonii iure iunctae memorantur, quod a Salomone didicerint, cum his qui oderunt pacem esse pacificae. 7. Denique istae sunt, de quibus superius scriptum est, quia 115 lectulum ambiunt Salomonis, tenentes gladios et ad bella doctissimi. Sane et numerus qui utrobique occurrit, de eisdem agi utro-|bique satis aperte manifestet. Verum ibi lectulum Salomonis cum gladiis ambire dicuntur, quem hic cum sint reginae introire significantur, ut palam fiat omni animae pacem desi120 deranti internam, quanto primum studio, quam forti et infatigabili excercitio ad eam ambire oporteat. Suscipiunt igitur reginae istae ex Salomone suo filios sane generosos, futuros postmodum in gentem magnam et praeclarae hereditatis heredes. Eunt de paupertate in paupertatem, de patientia in 125 patientiam, de caritate in caritatem, nec umquam ad sui lectulum Salomonis accedunt, quin aliquem de eo reportent fructum benedictionis. 8. Proinde concubinae licet tantae non sint gloriae sibi consciae, gaudii tamen eiusdem, licet rarius minusque excel130 lenter, sunt tamen et ipsae participes. Differunt quippe a

94 Cf. 1 Cor. 15, 4. 96 C£. Mt. 5, 45. 101 Cf. Ps. 81, 6. 26. 113 Cf. Ps. 119, 7. 115 Cant. 5, 7.

124 paupertatem] paupettam zz

109 Cf. Eph. 4,

13219

388

SERMO LV, 8-9

reginis in caritate, sed tamen per caritatem unum sunt. Reginae nempe uirtute aemulationis maioris frequentius suauiusque fruuntur sponso suo uelut uiro suo legitimo, et intelligentias quasdam spirituales ac si filios ei parere et educare meren155 tur. Sed etsi qua eis fraternarum cura committitur animarum, materna ad eos caritate afficiuntur, quo Christus plenius formetur in eis, pia eos sedulitate parturiunt. At concubinae de spiritu intelligentiae minus habent, ut tantae generositatis filios parere queant, sed secundum carnem Christum cognos140 centes adhuc ad ea quae in carne gessit, carnali quadam dilectione tenerius affici solent, quaecumque eiusmodi sunt legere et audire sollicitae. In his animum exercent ad meditandum de Iesu, in his manus puras leuant |ad deprecandam faciem Iesu,

132V*

in his cum asperum quid siue amarum ingruerit uelut unctione 145 quadam artificiosa condiunt atque deliniunt affectiones suas, in his denique uelut in cornu aut tuba bellica uentilent et exsufflant omnes inimicos suos. Quibus bene octogenarius numerus datur, qui est numerus annorum Abrahae, cum perfectionis ingrediens semitas, uocante Deo, egrederetur de 150 Aran. Nempe et istis huius gratia suauitatis magnae est utique perfectionis exordium, et dummodo taedii alicuius lassitudo non reuocet, prope est, ut cum Abraham terram sortiantur promissionis et cibentur hereditate Iacob.

9. Porro adolescentulae sunt, ut praediximus, quae de inter15; ni gustu amoris necdum quidem hausere quippiam, de qualium numero uni dicitur in consequentibus : Soror nostra paruula est, et ubera non habet. Vnde et hic earum non esse numerus

dicitur quod adhuc eas unitatis solitudo contineat, nec ad matrimonii sacri dualitatem hucusque peruenerint. De con16o iugatis quippe scriptum est : Erunt duo in carne una. Itemque : Si dormierint duo pariter, fouebuntur mutuo. Et additur : Vnus quomodo calefiet ? Melius ergo est, sicut ibidem dicitur, duos simul esse quam unum ; uae etenim soli. Vnitas igitur adoles-

centularum solitaria est, quia cum reginis et concubinis ad 165 cubiculi regii necdum secreta meruit penetrare, ut amplexum Salomonis obtineret et osculum. Bonae tamen spei insignia praeferunt, et dum interim in nubilem adolescunt aetatem, illi se componere et aptare incipiunt. Iam quoque amoris nonnulla suspiria trahunt, et longius adhuc a thalami liminibus | 136 Cf. Gal. 4, 19. 140 Cf. Bernardus Clarau., In Cantica 20, 8 : PL 183, 871 B ; ed. LECLERCQ, I, 120, 5. 149 Cf. Gen. 12, 4. 156 Cant. 8, 8 (patuula] patua Vijs.). 160 Gen. 2, 24. 161 Eccl. 4, 11 (patiter] om. in Vig.). 162 Eccl. 4, 9-10.

131/132 reginae] regina zz;

166 bonae] forte legendum in ms bene

13279

SERMO

LV, 9-10

389

170 excubantes prima illa secretius secum ruminant elementa caritatis : Osculetur me osculo oris sui. Itemque : Concupiuit anima mea desiderare vustificationes tuas in omni tempore. Sed si sacri huius osculi desiderium eas in ueritate sollicitat et quaenam sit illa suauitas cupiunt experire, accingant fortitudine lumbos 175 suos, et adolescentiae lubrica ac lasciua declinent. Adolescen-

tiae proprium est et uidenda rimari.et uisa mirari. Est adolescentior aetas dum est informis adhuc, ad egrediendum im-

portuna, ad explorandum curiosa, ad discurrendum inquieta, iocandi auida, fastidiens silentii, quietis impatiens, profuga

180 disciplinae, seduci prompta et apta seducere. Hinc est illud Salomonis : Adolescentia et uoluptas uana sunt. Porro cum adolescentia ad studia potiora conuertitur, ibi quoque periculum ei non minimum imminet de nimii indiscretione feruoris. Quippe quia freno se regi non sustinet maturioris aetatis, cum 185 solo feruore suo sermo

ei est. Nec, ut ait Salomon, graditur

ad sapientes, et matris suae legem audire fastidit, et forte ideo dictum est : Adolescentularum non esse numerum, quod non sit eis ratio gerendorum aut mensurae iustior aliquis modus, nec iudicio agantur sed impetu solo. Numeros sane, ratio190 nes mensurasque et proportiones nonnumquam dici legimus in scripturis. Igitur ut amori congruere possint adolescentulae, lumbos utrosque praecingant, ut omnem petulantiae sensum exuentes,

canitie

sacra,

serie maturitatis

albescant,

et ne

nimio itidem sint | feruore praecipites, omnia studeant agere 19; in numero et pondere et mensura. Verum de reginis, concubinis et adolescentulis haec dicta sufficiant. IO. Sed quae praefertur omnibus his, ubinam ipsa, fratres mei, et quaenam ipsa? Numquid de ea confitendum nobis quod de sapientia scriptum legimus, quoniam abscondita est 200 4b oculis omnium uiuentium, et quia audiuimus tantum famam eius ? Aut numquid in incertum sponsus currit, aut sic pugnat quasi aerem uerberans, ut laudet aliquam tamque mirifice extollat, nec inueniri uspiam possit illa quam laudat ? Absit, absit; est utique illa etsi nos lateat, est angelis sanctis, est 205 dilecto suo ; etsi rara est prae reginarum numero et concubinarum

et adolescentularum,

quarum

non

est numerus,

est

tamen nec una tantum sed plurima, ut pie credimus et omnino speramus. Vt quid enim de inopia nostra manum contrahemus Altissimi, gloriamque sanctorum de nostri tepore spiritus 210 retractare, metiri et aestimare audebimus ? Vnam denique sponsus perhibet esse, non solum.

171 Cant, 1, x: Ps. 118, 20. 174 Cf. Prou. 31, 17. 181 Eccl. 11, ro. 185 Cf. Prou. 15, 12. 186 Cf. Prou. 1, 8. 187 Cant. 6, 7. 195 Cf. Sap. TIN 199 Iob 28, 21. 200 Cf. Iob 28, 22. 202 Cf. 1 Cot. 9, 26. 27

XVII

1331%

390

SERMO LV, 11-12

ir. Vna est, inquit, columba mea, una perfecta mea. Vna uti-

215

220

225

que quia unicum habet opus, unicum studium, unicumque negotium intendere in dilectum suum. Hoc unum ei non uoluntarium tantum, sed et necessarium. Fecit quippe uoluntas urgentissima et experientia frequens necessarium, quod ab initio subeuntis amoris fuit aliquantisper dumtaxat uoluntarium. Propterea apud sororem Maria de necessitate a Iesu excusatur, ut patienter iam Martha sustineat, quod Mariae factum est necessarium. Vere beatissima haec quaecumque

est ipsa mulierum, quae nihil iudicat se scire nisi Christum Iesum, et unum quidem quae retro sunt obliuiscens, in ea quae sunt anteriora | semper extendit se. Nam quasi modica sit quaecumque retro sunt, ea nimirum quae de Iesu sensisse se meminit, gemitus uere columbinos pro imperfectione de imo pectoris fundit ad ipsum.

1337b

I2. Gemit quod nondum acceperit, ut diligat sincere solum amabilem totumque desiderabilem sponsum suum. Gemit absenti, gemit et praesenti. Absenti quippe adeo gemitus eius 230

non est absconditus,

255

paterni sinus inde uiolenter ad se extrahat eum. Verumtamen improbitati in hac parte non ceditur sed caritati. Siquidem caritas non improba est sed uiolenta, fortius quidem urgens quam improbitas sed lenius. Blande cogit, leniter trahit, suauiter urget. Porro praesente sponso non minor ei gemitus est, dulcior tamen.

ut de intimo sacrario suo, de accubitu

Instat sane ut moram

faciat ; insistit ut

reuelet ei mirabilia de lege sua, de regni sui gloria interrogat eum, de uultus sui illustratione maiori deprecatur eum, ut conseruet et consummet quae circa eam coepit, omni qua 240

potest instantia obsecrat eum ; ac postremo cum abierit, ne moram faciat denuo uisitare eam, adhuc dum praesens est anticipat eum. Nec tamen soli sibi columba haec gemere consueuit. Communicat et illis gemitus suos qui sic gemere necdum acceperunt ; indulget et illis qui cum toti gemendi sint et

245 flebiles, cum risu se, heu, ad luctum praeparent inconsola-

250

bilem. O diues gemituum ac lacrimarum caritas sponsae, quae egenos uagosque inducit in domum suam et lacrimis suis pedes eorum lauat. Videns denique ciuitatem Ierusalem quam flebiliter exultet in die hac, quantusque ei gemitus immineat in die illa, qua circumdabunt |eam inimici eius et coangustabunt undique, de fonte pietatis quae intra ipsam est piissimos uberrimosque producit fletus, dicens cum Iesu : Quia si cognowisses et tu. Itaque undique et undecumque causas gemituum habens,

212 Cant. 6, 8. 216 Cf. Lc. 10, 42. 221 Cf. 1 Cor. 2, 2. 223 Cf. Phil. 5, 15. 230 Cf. Ps. 57, 1o. 236 Cf. Ps. 118, 18. 246 Cf. Is. 58, 7. CEXE C 44 249 Cf. Lc. 19, 43. 251 Lc. 19, 42.

T2239

SERMO LV, 12-14 cum

infirmantibus dolet, uritur cum

scandalizatis,

301 commu-

25; nemque induens sensum id ipsum cum omnibus sapit, nec sua considerat sed quae aliorum. Bene ergo de ea dicitur : Vna est columba. mea, perfecta mea, quia sic sua uel aliorum gemendo imperfecta mirabiliter perficitur, quatenus haec sit eius uera perfectio suam nosse et gemere imperfectionem, congemiscere 260 gementibus et pro his, ut supra dictum est, ingemiscere qui non gemunt. I3. Et addidit : Vna est matri suae, electa genetrici suae. In quo utique uerbo caritatem illam sponsae significatam reor a sponso, qua ad coelestem illam Ierusalem feruet, quae est 26; quidem mater ipsius, siquidem et mater est omnium nostrum. Est ergo huic matri suae una, hoc est unica ; unica ad eam

deuotione suspirans, unica eam dilectione complectens. Circumdate, ait, Ston et complectimini eam. Diligit quippe eam ut genetricem filia, ut alumna nutricem. Eius etenim se memi270 nit et formatam in utero, et lacte nutritam. Gratiam ei habet

quod eius est ad fidei pietatem institutione erudita, quod doctrinis eius salutaribus uitae documenta perceperit, postremo quod caritatis eius exemplo suum didicit amare dilectum, cuius et plenam uisionem meritis ipsius expectat et 275 precibus.

I4. Vna est, inquit, matri suae. Quid ipsa est ei, nisi totum quod est in Christo Iesu ? Quia in solo hoc uidelicet esse se reputat quod in ipso est. Propter quod unus rerum uerus aestimator de impio eleuato super cedros Libani : Tvans- |s?ui, ait, et

280 ecce non erat ; et alius nihilominus contemplator mente quidem supra se et ipse transiens : Omnes gentes quasi mon sint, sic sunt, ait, coram eo. Quia enim solus est is qui aeternaliter et incommutabiliter est, spiritus omnis rationalis tunc uere esse suum incohat, cum illi, qui uere est, per caritatem incipit adhaerere.

285 Esse ergo diligere est ; unde et qui non diligit, sicut ait dilectus Iesu, manet in morte. Est ergo sponsa Dei quidquid est uenerabili matri suae, quia profecto non minus hoc ipsum est sponso suo quam est matri suae, immo certe et eo plenius tota est utriusque, quo est communis utrique. Quis gemitus, lacrimas,

290 et suspiria huius filiae explicet ad hanc matrem, ne auertat ab ea faciem suam nec degenerem reputat, praesertim in die extremae uocationis suae ? Quis proinde et maternum genetricis 255 Cant. 6, 8. 261 Cant. 6, 8. 264 Cf. Gal. 4, 26. 267 Ps. 47, 13. 246 Cant. 6, 8. 279 Ps. 36, 36. 281 Is. 40, 17. 285 1 Io. 3, 14. C£. Richardus a S. Victore, De Trinitate, Liber V, 20 : PL 196, 963 C.

259 congemiscete] commiscete 775 a.t.

288 quam] quoniam zs

155vb

392

SERMO LV, z4-LVI, 1

illius ad hanc filiam exponat affectum, quis pietatem et caritatem uiscerum illorum maternorum enarret, qua caritate 295 ad filiam gestiat, qua clementia sinum aperiat, aures applicet, ulnas expandat. Quis sufficiat cogitare qua sedulitate pro ea discurrat, ambiat et satagat nunc ad Patrem Verbi, nunc ad

Verbum Patris, nunc ad benignissimum Spiritum utriusque ? Habet utique porrectas pro ea eleuatasque in altum manus ad 300 sanctam et indiuiduam Trinitatem, nec sunt omnino graues ut aliquando uel ad momentum remittat eas, donec exaudiatur mater pro filia dicaturque genetrici etiam huic, quod dictum est olim Chananeae : Frat tibi sicut uis. Habet itaque filia apud genetricem suam priuilegium idem dilectionis quod 305 et apud sponsum suum, ut sicut iudicio suo reginis praefertur ceterisque quae uel diligunt eum, | uel diligere concupiscunt, ita et prae ceteris sororibus suis suae sit electa genetrici. Genetrix nempe illa sicut audit iudicat, et de uultu sponsi sui coelestis format iudicium suum, ac de legibus aeternis caritatis 310 suae regulas sumit atque mensuras. Cuius benignissimis precibus nobis quoque misereri dignetur sponsus ipsius, Vnigenitus Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO QVINQVAGESIMVS QVINTVS.

SERMO LVI IwciPrTr LVI. De uariis iudiciis bonorum et malorum super ecclesia,

et cui iudicio sit acquiescendum magis. Deinde et quae fuerint initia ecclesiae, et qualiter luceat ut luna siue ut sol, et quomodo deinde futura sit terribilis cum sederit ad iudicandum.

;

I. Viderunt illam filiae Sion et beatissimam braedicauerunt ; reginae et concubinae laudauerunt eam. Quae est ista quae progreditur quasi aurora consurgens, pulchra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum. acies ordinata? Nouum hic sicut in superiori sermone suo laudandi sponsus ingreditur modum.

1o Quasi nempe sua non sit laude contentus, laudes alienas deducit in medium, et in sponsae suae admiratione plaudentibus applaudit ipse et concinit, rapiensque uerba ex ore laudantium sanctificat ea ac dedicat sibi. Sic quippe filiarum Sion,

303 Mt. 15, 28.

LVI, 5 Cant. 6, 8-9 (Sion] oz. in V1g.).

13478

SERMO LVI, 1-3

393

reginarum et concubinarum sermones excipit, ut suis eos 15 laudibus inserat, quatenus eo pulchrius praeparet sponsae suae pallium laudis, quo decentiori fuerit uarietate contextum. Ait ergo : Viderunt illam filiae Sion et beatissimam praedicauerunt. Pulchre alienae laudis narraturus praeconia primo laudantium personas commendat, pro eo quod non 20 mi-[nimum refert quis laudet uel uituperet. Denique ex ore infantium et lactentium, in quo necdum sit inuentum mendacium, pie dulciterque sonuit in aure Veritatis : Hosanna filio Dauid ; et interrogatus ab aemulis utrumne audierit quae dicerent illi, respondit : Viique. Audisse nempe acceptasse est. 2; Acceptauit autem quod ipse inspirauerat cordi, et de impolluto innocentium ore, apto uidelicet Spiritus Sancti organo, in Dei laudem hostiumque inuidiam ipse formauit sibi. Itaque et hic laudantium exprimitur sanctitas, quia sint nimirum filiae Sion et non filiae Babylonis, sint proinde reginae et con30 cubinae, laudabiles et ipsae animae, nec modicum habentes de Spiritu Dei. Porro quae sit earum diuersitas et quae merita singularum in generatione sua, praecedenti sermone dictum

1347?

est, et non necesse iterare.

2. Sane quod aliqui concubinas dici suspicantur, quae non 35 caste Christum annuntiant sed ex occasione, magis minusque

sincera mente sponso adhaereant, uerbi gratia dignitatis alicuius causa aut facultatis, inconcinnum prorsus uidetur huic cantico, nec solum illi qui laudat sed et illi qui laudatur incongruum, ut ex talium ore formet sibi laudem sponsus siue 4o gratificet. Scriptum quippe est : Non est speciosa laus in ore peccatoris. Ergo concubinae sicut et reginae cubiculi regii participes sunt, licet sane inferiores illis, necdum in eandem profecerunt mensuram caritatis. Prudenter autem a sponso dicitur, quia qui beatissimam praedicant sponsam primo 4; uiderint eam. Alioquin sane absque diligenti prius inspectione praepropera esset suspectaque laudatio. Temerarium quippe erit efferre quae non probaueris prior, et aliis uelle manifestare quae nescias, puerilis quidem erit insolentiae aut loquacitatis

incautae. so

3. Sunt ergo quae in hoc opus assumuntur filiae Sion, non sane de fatuarum numero uirginum, | sed quae castissimam matrem non minus casta mente quam carne sectantes, ad beatas eius nuptias cum lampade pergunt et oleo. Sunt deinde reginae et concubinae matronae utique graues tantaque excels5 lentes caritate, ut sponsam sibi a sponso praeferri non in-

17 Cant. 6, 8.

20 Cf. Mt. 21, 16.

Eccli 15,09:

53 Cf. Mt. 25, 4.

22 Mt. 21, 9.

35 Cf. Phil. r, 18.

40

1347?

à

394

SERMO LVI, 3-4

uideant ; quinimo et ipsae mirari eam et extollere non erubescant. Longe quippe ab istarum caritate mulierum uetus illa uel aemulatio Rachel uel aemula nihilominus querimonia Marthae. In schola caritatis res geritur, ubi inter prima ele6o

menta id statim occurrit, ut inuidia omnis cum suorum stri-

dore dentium transferatur procul in cor maris, et perpetuis ignibus exurenda ad suum reuertatur auctorem. Pax uero et communicatio Sancti Spiritus cum omnibus diligentibus Iesum et eam quam sibi elegit ecclesiam sanctam. Siquidem 65 de eius nunc primum nobis laude dicendum, quoniam ipsa quidem prima est ac praecipua sponsa Iesu. 4. Viderunt ergo illam filiae Sion sed non quomodo uident qui inuident ; ideoque nec uident, excaecauit quippe eos malitia eorum. Vnde sane et pharisaeo quondam, qui Mariam se 79 uidere

D

existimabat

sed duabus

ex causis non

uidebat,

tum

quod repente prae oculis eius longe mutata erat ab ea quam uiderat paulo ante, tum quod de fermento habens pharisaeorum uidere non poterat qui inuidebat, dictum est a Iesu : Vides hanc mulierem ? Ac si diceret : Vidistis quidem mulierem quam uidere te credis, sed haec iam illa non est. Noua prae oculis tuis creatura facta est, sed necdum

est in oculis tuis.

Erit autem si albugo superbiae auferatur ab eis, si trabes tollatur inuidiae, et ut albugo curetur, cum 80

multiplici deuo-

tione ipsius conferatur multiplex indeuotio tua, quatenus decrescas tu, et crescat ipsa in oculis tuis. In deuotione pensa et dilectionem dilectionisque uirtutem, per quam et omnem | 1347? exuit uetustatem,

et facta est de ancilla criminum

dilectrix

Dei, amica sanctimoniae et sponsa ueritatis. Hoc igitur quasi collyrio quodam mirabili tetigit oculos Iesus hospitis sui, 85 statuens eam ante faciem illius qualis in momento effecta est, et semetipsum statuens contra faciem suam, quam longe iam infra illam est. Pro huiusmodi igitur nequam inspectoribus et ideo nequaquam uidere ualentibus uox illa gemebunda ecclesiae est ad Dominum Deum suum : Qui widebant me foras 90

fugerunt a me ; et illa : Viderunt me, ait, et mouerunt capita sua.

Mouerunt capita sua ad subsannationem meam, semetipsos inuicem exagitantes, atque ad inuidiam et contemptum promouentes in alterutrum mentes suas. Huiusmodi oculo quo

nequius, ut ait sapiens, nil creatum est, uident usque hodie

59 Cf. Gulielmus a S. Theodorico, De natura et dignitate amoris [X5 26 PERSA 396 D. 61 Cf. Ps. 45, 5. 63 Cf. 2 Cor. 15, 15. 74 Lc. 7, 44. 76 Cf. CORSI. 83 Cf. Apoc. 3, 18. 89 Ps. 30, 12. 90 Ps. 108, 25. 94 Cf. Eccli. 31, 15.

LVI, 90 fugerunt] fugierunt zz:

92/93 promouentes] permouentes 7s

SERMO LVI, 4-5 95

ecclesiam, qui derident sabbata eius, et subsannantes aiunt ad inuicem : Haeccine est urbs perfecti decoris, gaudium uniuersae terrae ? At uero benigniori est oculo contemplatus eam qui ait : Gloriosa dicta sunt de te, ciuitas Dei. Ille quoque qui ait : Benedicat

IOO

395

tibi Dominus,

pulchritudo

iustitiae, mons

sanctus.

Sed et ille qui licet non castis quidem oculis sub typo synagogae a longe contemplatus ecclesiam : Non est idolum, ait, in lacob, nec simulacrum in Israel.

IO5

IIO

IIS

I20

5. Regina quoque Saba non solum in Salomonis aspectu eatenus admirata est, ut non haberet ultra spiritum, sed in eo etiam quod uidit, ut scriptum est, domum quam. aedificawit, et cibos mensae eius et habitacula seruorum et ordinem ministrantium et uestes eorum et pincernas, et holocausta quae offerebat in domo Domini, in horum, inquam, omnium contemplatione usque ad mentis excessum legitur obstupuisse, quae absque dubio uarium decus ecclesiae signant | singula uarietatemque decoris. Nam et in domo, quae est multorum lapidum atque lignorum indiuidua et indiscreta compago, unitas figuratur ecclesiae, in unum Dei habitaculum occurrentis in unitatem fidei et agnitionem Filii Dei. Cuius sane unitatis et signum et uinculum est oblatio iugis sanctissimi corporis et sanguinis Domini et catholicae refectio doctrinae, quae in cibis mensae regiae designantur. Porro habitacula seruorum diuersi sunt continentiae gradus quae sibi aedificant singuli, sed sumptibus regiis et iuxta distributionem Salomonis. Ordines proinde ministrantium sunt quos describit apostolus, cum alios dicit apostolos, alios euangelistas, alios prophetas, alios pastores atque doctores in opus ministerii, in aedificationem corporis Christi. Qui sane ut regi tanto digne ualeant ministrare, non in plebeio fas erit eis assistere habitu, sed induantur

125

130

oportet iustitiam, suae quidem ministrationi condignam. Deinde uero pincernae sunt qui cellam frequentant uinariam, regemque Salomonem conuiuasque mensae eius de uino caritatis laetificare consueuerunt. Nouissime holocausta quae offeruntur in domo Domini uota pinguia sunt animarum fidelium, quae in domo orationis, ipsa siquidem, teste Christo, uocatur domus Dei, mane et uespere offeruntur, prout manus uniuscuiusque donante Deo inuenire potuerit. Huiuscemodi ergo sunt quae mirari debet regina Saba, omnis uidelicet ani96 Thren. 2, 15.

98 Ps. 86, 5. 99 Ier. 31, 23. 101 Num. 23, 21. 3 Reg. 10, 4-5 (aedificauit] aedificauerat V/g.; ordinem] ordines V//g.). Eph. 4, 11-12. 131 Cf. Mt. 21, 13.

109 obstupuisse] obtulisse 775 a.c. ;obstupuisse p.c. im marg. lingnorum ms

105 ^ 121

112 lignorum]

2529

396

SERMO

LVI, 5-7

ma sancta uultum concupiscens Salomonis, eatenusque mirari 1; ut spiritum omnem mundanae exuat uanitatis, et in sola Salomonis contemplatione sanctaeque ecclesiae erus magno prorsus admirabilique decore suspensa uere fiat regina Saba. Erit quippe regina Saba cum sacrae deuotionis in ea thura nascentur et in ditionem eius deuenerit regio incensorum.

140.

14;

15o

15;

160

6. Sed iam et illarum audiamus praeconia, quae cum regina Saba reginam contemplantur assistentem a dextris sponsi sui in uestitu | suo deaurato, tamque decora uarietate circumdatam. Quae est, inquiunt, ista quae progreditur quasi aurora consurgens, pulchra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum acies ordinata ? Si exordium et progressus consideretur ecclesiae et a primis eius natalibus generationem eius enarrare coeperimus, prima omnium occurrit angelicae dignitas creaturae. Ipsa nempe sincera et immaculata ecclesiae portio est, ad constructionem eius ac protectionem in summo eius culmine constituta. Et ipsi quidem laus est perennis a Deo atque ab omni ecclesia eius, quod ad aeternae lucis conuersa splendorem a perpetuae noctis caligine se potenter exemerit ; nec abierit in consilio impiorum, non corrupta sit alloquio, non inquinata consensu, non contaminata exemplo, sed innocentiae suae uestem intemeratam in tot milium ruina tamque uehementi tentatione seruauerit. Ex tunc igitur noua illa creatura, sponsa futura Christi Iesu, nocturnis procul expulsis tenebris, facta est uere quasi aurora consurgens, lucem sibi parturiens tam iustitiae quam gloriae sempiternae. Matutina quippe lux illa diem ei factura aeternitatis illuxit, quae tamen non ex semetipsa orta est eis sed de sole subtus irradiante ac praeparante auroram. Quod ergo consurgens dicitur, consurrexit quidem, quia tota unanimi uoluntate sursum se ad suum

erexit auctorem,

ut una

omnes

accenderet

caritas et

16; eadem illuminaret sapientia ; omnisque illa generatio filiorum Dei, una conceptione formata, uno edita partu, una sibi esset natiuitate

coaeua,

una

felicitate

coheres.

7. Sin autem a mortali genere nostro formare magis uolumus huius auroram diei, Lucifer quidem qui mane oriebatur, cum 172 suam obtenebrasset auroram obduxit consequenter et nos-

142 Cf. Ps. 44, 10. 143 Cant. 6, 9. 146 Cf. Is. 55, 8. 148 Cf. Betnardus Clarau., In Cantica 27, 6 : PL 183, 916 B ; ed. LECLERCQ I, 186, 4-10. 153 Cf. Ps TI. 158 Cf. 2 Cor. 5, 17. Cant. 6, 9. 169 Cf. Is. 14, 12.

154 consensu] consensum zz

164 accenderet] accederent zzs

1351P

SERMO LVI, 7-9

397

tram, tenebrasque quas induxerat super faciem abyssi, suam uidelicet suorumque satellitum, nostris mox offudit natalibus, primorum parentum nostrorum initia polluens et in ipsis omnes de ipsis maculans nascituros. Aurora igitur totius huius 175 mortalis ecclesiae ex tenebris illis nubila quidem est et obscura; sed | mirificante Deo misericordias suas, non ad ipsius ignominiam hoc ipsum cedit sed gloriam, ut tenebras, in quibus oritur, ueri luminis illustratione propellere a se ualeat, et hoc in se uincere et euacuare quod nata est. Accedit ergo 180 ad cumulum gloriae quod cum Lucifer ortum habuerit immaculatum solaque se ac suos uoluntate deiecerit, hominisque polluens ortum peccandi causam ei fecerit necessariam, homo tamen tam ignobiliter prodiens, tenebris suis per gratiam illustratis, illuc per humilitatem consurgere nititur, ubi Lucifer 185 ortus est, quatenus in suae ultionem iniuriae illius apprehendat natalia qui abstulit sua ; et sub iusto iudice Deo ille quod intulit recipiat, et non possit amplius recuperare quod perdidit, iste recuperet quod amisit et nihilominus accipiat, quod perdidit ille. 190

T5255

8. Consurgit ecclesia ergo ut aurora, cum per gratiam renascitur, et primae caliginem natiuitatis per lucem sacrae regenerationis piaeque operationis expellit. Consurgit, inquam, ei qui per gratuitam misericordiam suam hanc in illa fabricatur auroram. Consurgit ei, tota uoluntate consentiens

195 ei, tota reuerentia assurgens ei, tota denique uirtute cooperans

ei. Consurgit postremo, soli iustitiae quodammodo conascens, et beatae illius natiuitatis auroram ad suum transferens ortum, ac de illius splendore mirabiliter illuminans suum. 9. Verum quid, quaeso, causae est quod post ortum auro200 rae, lunae

facit mentionem,

cum

luna in nocte

soleat per-

lucere ? Sed licet noctem pristinam euaserit ecclesia, habet tamen noctem adhuc sed noctem luminosam. Habet, inquam,

noctem post aurorae diluculum, habet noctem in die. Nox quippe sicut dies illuminatur, praesertim cum lucet luna in 205 uirtute sua, sed donec sol etiam luceat in uirtute sua, adhuc

quidem nox est. Dicam apertius. Donec fer speculum uidemus et in aenigmate, donec fer fidem ambulamus et non per speciem, adhuc tenebrae sunt. Lux lunae splendor fidei est ; lux caritatis solis est illustratio. Magna haec luminaria duo in potesta210 tem nobis | ministrata sunt diei et noctis. Fides nempe per 132527 scientiae lumen ignorantiae nostrae tenebras solatur et temperat; caritas uero per sapientiae fulgorem lucem ipsam et

177 Cf. Ps. 16, 7.

204 C£. Ps. 138, 12.

206 1 Cot. 13, 12.

207 2 Cor. 5, 7.

398

SERMO

LVI, 9-10

abundantius illustrat, et feruore suo quem lux sola fidei ministrare non ualet inflammat. Scientia quippe quae ex sola 215 fide est lunaris luminis instar est frigida, magnum tamen est luminare, quae humani cordis illuminat caecitatem, quae uias uitae ostendit errantibus, quae ipsas tenebras suas in sua homini luce aperit, quae coeli ipsius contuitum exhibet, quae Deum nobis coeli terraeque creatorem manifestat, quae in220 carnati denique Verbi prodit mysterium, iustitiam quoque reuelat fidei, quae uidelicet non alia est quam soli gratiae nostri redemptoris inniti. Vere lux magna magni huius luminaris, quae habitantibus nobis in regione umbrae mortis Christo nobis de coelo choruscante apparuit, et per lucem quae in 225 Ipso et cum ipso orta est nobis, noctem nostram a pristinis tenebris uendicauit, et ab illorum nocte discreuit qui in tanta luce necdum suam euasere caliginem. Facit enim Dominus mirabile in nocte hac inter filios lucis et filios tenebrarum,

quia ubicumque fili? noctis sunt, etiamsi sint cum filiis lucis, in 230

299

media nocte sunt ; filii autem lucis, etiamsi cum filiis uersentur tenebrarum, sua eius cohabitat lux. Porro caritas eo sane est

luminosior, quo et feruoris plurimum habet, ut si ipsius non accesserit lux, lux quoque fidei uertatur in tenebras. Congrue autem et commode lux illa praecedit, quae oculos mentis aperiat, et nocturnae moderamine uisionis assuefaciat eos ac praeparet lumini potiori.

10. Habet autem lux ista sicut et lux aurorae et lux lunae etiam 240

ipsa progressus

suos,

habet

mane,

habet

meridiem,

habet et uespere. Habet mane in iucundo caritatis exortu, habet in ipsius feruore meridiem, habet in eius languoribus uesperam. Habet | in incarnatione Fili Dei lucem quasi matutinam,

habet in cruce eius lucem meridianam, siquidem

et meridie Iesus legitur crucifixus, habet denique et in morte lucem uespertinam, qua sol iustitiae suum cognouit occasum. 245 Cognouit sane quem uolens ipse ab aeterno praeparauit, quem dilexit, quem acceptauit, quem spontaneus ac deuotus Deo Patri pro nobis obtulit in odorem suauitatis. Merito in tantae caritatis Dei tam admirabili luce sponsa Iesu, ecclesia sancta, 250

a claritate ambulat in claritatem, et a caritate nihilominus in

caritatem psallens ei cum cantico in cithara : Vespere et mane et meridie narrabo et annuntiabo. Sed heu, quia hanc diem eccle-

siae frequens nubes torporis inuoluit, frequens imber maeroris et taedii operit, multiplex tribulationum tempestas decolorat, denique et nox ignauiae celeriter obrepens intercipit. 223 Is. 9, 2. 227 Cf. Ex. 9, 4. 244 Cf. Ps. 103, 19. 249 Cf. 2 Cor. 3, 18. 250 Cf. Ps. 91, 4. PS SAS T8. 242 cruce] crucem zzs

247 Cf. Ex. 29, 31. l

126r

SERMO 2595

265

270

399

II. Erit autem cum nox tolletur de medio et luna, ut scriptum est, auferetur, quia plena ac meridiana lux caritatis sola regnabit. Nec iam erit «espere et mane dies unus, sed sola iam dies soli eructabit uerbum

260

LVI, 11-12

diei, et annuntiabitur

de die in

diem salutare Dei. Quomodo enim non erit illis perennis et continuus dies, quoniam fulgebunt ipsi ut sol. Sed numquid etiam ut sol iste qui etiam iniustis oritur et quem ipsa bruta participant ? Immo potius ut sol ille serenissimus Vnigenitus Patris, qui reformabit ab immensitate gloriae suae non solum spiritum ecclesiae suae conformatum et counitum spiritui caritatis suae, sed etiam corpus humilitatis ipsius configuratum corpori claritatis suae. Ad hoc quippe ecclesia ante saecula ab ipso electa est, et huic electioni, quaecumque fecit Deus aut facturus est usque in horam glorificationis ipsius, plene militant uniuersa in caelo et in terra, et in mari et in omnibus abyssis. Denique ad hoc quoque filius uirginis electus est, ut assumeretur a Verbo Dei, de quo et a sponsa | canitur quia sit electus in milibus, ut habeat sponsa eandem cum sponso suo electionis suae causam, aeternam uidelicet caritatem Dei.

I2. Porro in eo quod sequitur : terribilis ut castrorum acies ordinata, iudiciariae quoque maiestatis suae sponsus sponsae 27 suae communicat thronum, ut sedeat cum ipso iudicans in aequitate et reddens unicuique secundum opera sua. Terribilis ergo tunc erit, cum de uultu aeterni iudicis uelut de magno quodam legum sacrarum uolumine iudicium eius formabit, 280 et subministrante angelica creatura uelut castrorum acie ordinata gladii ancipites erunt in manibus eius inexorabili prorsus districtione caedentes. O quam terribilis in die illa facies apparebit ecclesiae, quanta aemulatione flammescens, quanto v

pondere

285

290

obruens,

quanta

auctoritate

decernens,

quanta

potestate pronuntians. Verumtamen aliquid habet moderaminis quod acies dicitur ordinata. Nec enim obliuiscetur etiam tunc misereri Deus, immo certe nec ipsa. In ueritate educetur iudicium, non tamen absque misericordia. Iudicabit ergo Dominus populum, sed miserebitur seruis et miserebitur in seruis suis quae ecclesia. Ergo ut ordinate ibi omnia fiant, misericordia ueritati occursura in obuiam interponet partes suas, eo certe sollicitius atque uirilius pro suo satagens principatu, quo fidelius reminiscetur sibi ex illa die nec locum nec tempus fore miserendi. Ideoque, fratres carissimi, faciem

259 Cf. Ps. 95, 2. 258 Cf. Ps. 18, 5. 257 Gen. 1, 5. 2855 Cf. Ps. 71, 7. 240 Cf. Bernardus 269 Ps. 134, 6. 265 Phil. 5, 21. 260 Cf. Mt. 13, 43. 242. Cf. Clarau., In Cantica 78, 8 : PL 183, 1162 D ; ed. LECLERCQ 270 2 281 D7 CEPS 6I, 13. 246 Cf. Ps. 97, 9. 274 Cant. 6, 9. Cant. 5, 10.

Cf. Ps. 149, 6.

286 Cf. Ps. 76, 1o.

288 Cf. Ps. 95, 1o.

136rb

400

SERMO

LVI, 12-LVII, 2

295 benignissimam ipsius misericordiae Dei, dum nunc licet in confessione praeueniamus, quatenus illuminet uultum suum super nos et misereatur nostri, quae de coelo inclinauit ad nos Vnigenitum Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO QVINQVAGESIMVS SEXTVS.

SERMO LVII

5

IuciPiT LVII. Quomodo ecclesia in Adam ut aurora surrexit, postea per prophetas in lucem lumenque euangelii ad geminam conualuit claritatem, de qua hostes ueritatis uelut terribilis castrorum acies expugnauit. Item de ecclesia gentium quam hilariter ad Christi fidem conuolauerit, quod lucida fuerit | instar lunae in uita fidelium subditorum, et luminosa ut sol in doctrina et caritate pastorum, quod terribilis ut castrorum acies in multitudine martyrum et uirtute.

I. Quae est ista, quae progreditur quasi aurora consurgens, pulchra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum acies ordi1o nata ? Sermones sapientiae fecundi sunt sensuum, et ac si cella uinaria diuitis eructare potens est ex hoc in illud. Habet quippe et uinum lenius et uinum fortius pro facultate ementium et uirtute bibentium ; habet quod amicis misceat, habet

quod propinet carissimis, habet quod calcauit familiae, habet 15 quod infirmiori temperauit aetati. Sermo itaque qui in manibus est, si ad ea tempora referatur quibus ecclesia sponsi sui suspirauit et expectauit aduentum, plana est intelligentia. 2. Siquidem ab ipso humani generis exordio ac si diei mane diluculo muliere de uiri latere prodeunte, sponsus ecclesiae 20 Christus Iesus et figurari uoluit in opere suo et prophetari et repromitti, quatenus in hoc uerbo de impolluto adhuc hominis ore prophetato firma esset iustorum expectatio. Quoniam praeuaricatio mox secuta ueritatem Dei non potuit immutare, nec pietatis obnubilare serenum, quinimo et commendauit 25 magis, ut ubi abundawit delictum, superabundaret et gratia, potuit Adam dicere cum filio suo Dauid : Tibi soli, Domine 295 Cf. Ps. 94, 2.

LVII, 8 Cant. 6, 9.

296 Ps. 66, 2.

19 Cf. Gen. 2, 22.

25 Rom. 5, 20.

LVII, 2 prophetas] prophetae zzs a.c. propheta p.c.

26 Ps. 5o, 6.

13672

SERMO LVII, 2-3

40I

Deus meus, $eccaus, et malum coram te feci, ut iustificeris in

sermonibus tuis. Ergo et in Adam qui defaecato adhuc puroque intelligentiae sensu nequaquam non intellexisse credendus est 30 tantae rei sacramentum, quod prophetarum omnium ipse parens et innocens quidem adhuc prophetauit in Spiritu Sancto, ecclesia uelut in ipsa palpebra diluculi suum accelerauit exortum, solemque iustitiae iam tunc ei sublucentem fide et expectatione parturiit. Ex tunc ergo, ut pie creditur, non titu35 bauit aliquando huius certitudo spei, huius expectationis deuotio, usque in diem illum quo repromissus apparuit. Quoniam etiam per momenta singula lux profecit |aurorae, et benedicente Deo semini Adam, lucerna prophetiae coepit accendi, et donec illucesceret sol tenebras consolari humanas.

4o Nec enim ad effugandas tenebras lux illa matutina aut prophetica lucerna suffecit, uere id luci seruabatur quae illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. Ergo nec noctem euasit aurora, donec sol egressus est super lerram. Gloriae tamen non minimum habet, quod a sponsi sui caritate 45 tam mature praeuenta mundo nascenti consurrexit, et ex tunc

non defecit sed in suae lucis habuit semper augmentatione progressum. Habuit, inquam, diei initium, sed nondum tamen terminum noctis. 3. Vnde et post aurorae consurgentis progressum lunaris so claritatis fit mentio, ut liquido appareat aspirante die in luce aurorae inclinatas fuisse umbras noctis, non propulsatas. Itaque nox, nox caecitatis ac desolationis humanae, ad fidei suae adminiculum quasi lumen lunae habuit lucernam prophetiae, quae quidem eatenus fuit et est usque hodie lumi5; nosa, ut de ipsa dicatur ab apostolo Petro : Habemus et firmorem propheticum |sermonem, cui benefacitis intendentes tamquam. lucernae lucenti in caliginoso loco. Denique nec sol ipse serenior irrutilans lunae iubar tulit de medio, quinimo etiam ipsa uti iudicauit ad suae lucis plenius testimonium. 6o Saepe etenim numero infirmioribus eam oculis discipulorum attendit, et ea quae prophetata sunt cum his conferens, quae ab ipso gerebantur, uel contra ipsum fidem illorum fortius roborauit, et scandalum eis suae temperauit passionis. De hac denique lucerna et Iudaeorum confutata est infidelitas 65 cum eis diceretur : Si crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi, de me enim ille scripsit. Scrutamini scripturas quia in ipsis uos putatis uitam aeternam habere, et illae sunt quae testimonium perhibent de me.

41 Io. 1, 9. 43 Gen. 19, 23. 55 2 Pet. x, 19 (intendentes tamquam] attendentes quasi l//g.). 65 Io. 5, 46. 66 Io. 5, 39.

I 36vb

402

SERMO

LVII, 4-5

4. Porro nec sola Christi incarnatio uel mors, sed et omnia 7o fere incarnati uestigia Verbi et genus ipsum | mortiset resur- VER i rectionis postremo gloria, ita ad liquidum huius lumine lucernae claruerunt, ut ipsa iam Christi passio testis sit quia Christus aduenerit, et nox sit illuminatio ipsius in deliciis eius. Siquidem et contristatis ex passione discipulis blande ex hac 75 lucerna consolans eos : Quomodo ergo, ait, tmplebuntur Scripturae ? Ergo Christi passio sicut est redemptio mundi, sic etiam adimpletio est scripturarum plenaque illuminatio fidei. Sol igitur iustitiae de fide ac spe expectantis ecclesiae quasi de aurora prodiens ac postmodum in signis gloriae uerbisque 8o gratiae sese mundo manifestans, deinde uero et nube passionis obscurans, nouissime autem in diem luminis serenioris per resurrectionem irradians, lunae huius potestatem non euacuauit sed auxit, sed sacrauit, sed solidauit. In hoc quippe sicut ipse testatus est Verbum uerum, quia alius est, qui seminat, 85 alius qui metit, uerbum utique uoluit intelligi euangelicae ueritatis quod propheta seminauit, apostolus et omnis praedicator ueritatis metit.

5. Bene igitur dicitur de ecclesia quod sit pulchra ut luna, electa ut sol, quia tam prophetica quam euangelica luce per9o fusa, pia in alterutrum collatione ueritatis hinc inde illustratur, et sic perfecta, quod ad hunc pertinet diem, sui gaudet

agnitione dilecti. Verumtamen ut ait apostolus : Etsi se mutua sol et luna claritate illustrent, alta est profecto claritas solis, alia claritas lunae. Siquidem in lumine prophetiae sponsa 9; ambulat in euangelicam ueritatem, sed ab hac denuo euangelii

claritate in plenam perambulat uisionem lucis aeternae. Illa igitur lux pulchram efficit sponsam ut per prophetiam certam teneat euangelii fidem, lux uero euangelii facit electam, dum per incarnationis et passionis mysterium gloriae eam praepa1oo rat electorum. Illa nempe lux promittit, haec exhibet ; illa praedicit, haec ostendit; illa ab ignorantia uendicat, haec illustrat ueritate; illuminat | illa, haec inflammat ; decoram

facit illa, haec beatam. Fit igitur pulchra cum per fidem ueritatis iustificatur; fit electa, cum per ueritatis exhibitionem 10; merces ei aeternae felicitatis acquiritur. Fit proinde ex hac gemina luce adeo lucens et ardens, ut omnes catholicae ueritatis inimicos sola expugnare sufficiat, duo illa eis cornua lucis in fronte sua abiciens facieque cornuta in eos irruens, non solum inuicta appareat ipsis sed et terribilis. Inde Iudaeos de Ta Cf. PS13911: 35 Mt. 26, 54. 106 Cf. Io. 5, 35. L COR IS Ar

84 testatus] testatur 7s

84 Io. 4, 37. 88 Cant. 6, 9. 108 Cf. Ex. 34, 29.

93

15779

SERMO LVII, 5-7

403

110 ipsa uultus Moysi reuelatione reuincit, de ipsa gentilium redarguit tenebras, de ipsa hereticorum confundit impietatem,

de ipsa schismaticorum confutat superbiam, de ipsa hypocritarum prodit simulationem, de ipsa falsorum fratrum accusat nequitiam, de ipsa tepidorum ignauiam increpat, de ipsa 11; denique bene ambulantium dirigit gressus. Lux quippe sicut sanis oculis iucunda est, sic infirmis intolerabilis, ideoque unde pulchra est sponso suo et electa, inde lucis inimicis facta est terribilis. 6. Porro contra hostes supra memoratos

uelut castrorum

120 acies ordinata procedit, quia zelo armata iustitiae gladioque spiritus accincta, quod est uerbum Dei, Deum habet et causam

certaminis et adiutorem belli praemiumque uictoriae. Pro Deo militat et cum Deo, certe et secundum Deum, quia non ad gloriam certat inanem neque ad inuidiam proximorum sed 12; ad salutem. Quid hac ordinatius acie, immo et quid terribilius ea, ubi nonnisi ueritas quaeritur et uirtus, ubi solus Dei honor et salus fraterna captatur, ubi totius belli finis pax et caritas est ? Hunc igitur intellectum praedictus habebit sermo, si ad intelligentiam referatur prophetiae et euangelicae ueritatis. 130

7. At uero ut ad ecclesiae laudem quae est ex gentibus sermo iste trahatur, erit admiratio filiarum Sion de fide gentium, de sanctimonia, de sapientia, de patientia. Sane in progressu consurgentis aurorae, fidei gentium celeritas, alacritas et magnitudo non incongrue uidetur expressa, quae de tam diu135 turni tamque profundi somno torporis euigilans, in ipso dominicae natiuitatis diluculo uelut aurora consurgens accelerauit ad eum, et de tenebris tantae infidelitatis erumpens solem iustitiae alacri deuotione praeuenit. Praeuenit, inquam, | 1377 quia non expectauit sapientiam Dei de rebus disserentem 14o sublimibus eique, quae uiderat et audierat apud Patrem enarrantem, aeternamque hereditatem per octo beatitudinum genera in funiculo distributionis suis distribuentem electis, perfectaeque philosophiae doctrinam in uerbis simplicibus suis tradentem paruulis. Sed neque sustinuit signis et uirtuti14; bus coruscantem,

languoribus et sanitatibus, uentis et mari,

omnique spiritui angelico et humano ipsisque imperantem daemonibus. Immo nec ipsius infantiae terminum elabi sibi passa est, sed in ipsius infantiae ignobilibus prorsus rudimentis suum requisiuit et recognouit auctorem. Fuit ergo in 15o festinatione celeritas, alacritas in exultatione, in inuestiga121 Eph. 6, 17.

140 Cf. Io. 8, 38.

150 in inuestigatione] in ozz. in ms

142 CE PS 775 54:

404

SERMO LVII, 7-8

tione prudentia, in inuentione pietas, in oblatione deuotio.

constantia,

in adoratione

8. Numquid non mulier haec, quae sic praeuenit manus Iesu operantis, immo et ipsum os loquentis anticipauit, recte 155 stupori est et admirationi filiabus Sion, immo et ipsi mirabili sapientiae Dei miraculo sit et praeconio, ut in laudem eius exclamantes dicant : Quae est ista, quae progreditur quasi aurora consurgens ? Siquidem et fidem centurionis Iesus legitur admiratus, adeo sane ut diceret se tantam fidem non inuenisse

160 in Israel. In quo gentium quidem commendatam ab eo fidem inde perspicuum est, quo sequentibus se ait : Amen dico uobis, quia multi uenient ab Oriente et Occidente, et recumbent cum Abraham et Isaac et Iacob ; filii autem regni proicientur in tenebras exteriores. In Chananaea quoque quae pro filia inter165 pellans et repulsa institit et tacentem ualido clamore concussit, et fugientem importune secuta est, et renitentem humili-

ter adorauit, et exprobrantem patienter audiuit, sicque tandem eduxit mel de petra oleumque de saxo durissimo, in hac, inquam, muliere ecclesia gentium audire meruit a Domino 170 Iesu : O mulier, magna est fides tua. Sed et mulier Samaritana quae iuxta puteum Iacob inuenit Deum Iacob, et pro aquis, quae sitim non extinguunt, fontem sibi hausit aquarum | 157"b uiuentium, ut non sitiat in aeternum, gentium figurata est fides, et ab ipso fidei auctore commendata, cum discipulis ut 17; manducaret rogantibus, diceret: Ego cibum habeo manducare,

quem uos mescitis. Et addidit : Leuate oculos uestros et widete regiones, quia albae iam sunt ad messem. Maturitatem profecto fidei gentium deuotamque alacritatem aperta uoce signauit, quem sane cibum se et esurire iudicauit et in breui manduca18» turum. Proinde et in gentilibus qui Iudaeis quidem de Christi occisione tractantibus ad uidendam faciem Iesu missis ambiere legatis, eiusdem alacritatis mysterium est, unde et legationis huius audiere ministri : Venit hora, ut clarificetur filius hominis ; et clarificationis huius modum prosequens et

18; magnificentiam

: Amen,

amen

ait, dico uobis, nisi granum

frumenti cadens in terra mortuum fuerit, ipsum solum manet. Se utique granum dixit frumenti, mortificandum infidelitate Iudaeorum, multiplicandum autem fide omnium populorum. Centurio quoque, patiente Iesu fideque discipulorum uehe157 Cant. 6, 9. 159 Cf. Mt. 8, 10. 161 Mt. 8, 11-12. 164 Cf. Mt. 15, 22. 168 Deut. 32, 13. 170 Mt. 15, 28. 173 Cf. Io. 4, 5. 175 Io. 4, 32. 176 IONAS 183 Io. 12, 23. 185 Io. 12, 24 (terra] terram V7g.).

183 magnificentiam] manificentiam zzr

189 centurio] ceturio zzs

SERMO

LVII, 8-10

405

19o mentius conturbata, in plenum fidei conualuit robur, inde in crucifixi laudem proficiens, unde alii declinauere in scandalum. 9. Quid digne dicam de resurrectionis aurora, cui plenitudo gentium plena fide consurrexit et repellente Iudaea uerbum Dei ipsa per ostium magnum et euidens, non dico admisit uel 19; introduxit sed protensis manibus rapuit, tenuit et amplexa est illud ? Denique iamiam non passa est ulterius per figuras et aenigmata significari fidem suam, sed umbras et aenigmata uelut aurora propellens solem sibi iustitiae per gratiae nouae illustrationem exortum laeta uidit, deuota suscepit, serena 200 parturiit. Consurrexit igitur ei tantae bonitatis gratiam confitens, tam

gratuitae illustra-|tioni coniubilans,

tantae

luci

post tam diuturnas succedenti tenebras, in ecclesia magna toto cordis et oris hiatu, magnas prorsus et perpetuas gratias agens. Super cuius etiam aurorae diluculo subito solem irruti205; lantem laudauerunt, ut scriptum est, simul astra matutina et iubilarent omnes filii Dei, sacri uidelicet spirituum ordines beatorum. Laudauere quidem solem sed et ipsius serenum ortum mirati sunt consurgentis aurorae, et forte non alii sunt hi filii Dei quam filiae Sion, quas in huius progressu aurorae 210 Sponsus dicit attonitas atque in admiratione et laudatione suspensas. ro. Proinde si tam inopinata tamque spontanea gentium conuersio tantam filiabus Sion ipsique sponso in ipsis iam initiis suis laetandi materiam dedit atque laudandi, quid de 21; die in diem proficiens sanctimoniae decus, quid solaris iubar perfectionis, quid inuicta patientiae fortitudo ad cumulum ei gloriae addidit, ad pondus cumulauit miraculi ? In lunae quippe pulchritudine, quae soli subdita suum ab eo mutuatur splendorem, atque ut ab eo lumen accipiat, saepius ad eum 220 euacuata propemodum luce reuertitur, casta et humilis figuratur uita subditorum, qui de sanctorum uerbo exemploque pastorum, ac si de solari lumine, lumen sumunt quo illustrent tenebras suas. Ad quas itidem abundantius consolandas stellae dantur in adiutorium, opera uidelicet praeclara pietatis atque 225 iustitiae, quae radicem habeant in intentione coelesti coeloque inhaereant

fide sincera,

actione

pura,

expectatione

deuota.

Quae quidem stellae lucem habent declinare diurnam et ab oculis se humanis uerecunde ac prudenter abscondere, solique Deo in noctis suae lucere abscondito, quatenus lucere ei 230 possint in perpetuas aeternitates. Quae etenim ad momentum 191 Cf. Mt. 27, 54.

205 Iob 38, 7.

230 Cf. Dan.

12, 3.

206 iubilarent] iubilauetunt 775 a.c. 28

XVII

13813

406

propter Deum

SERMO LVII, 10-12

et secundum Deum fiunt, non equidem mo-

mentanee transeunt, sed luce animata coelesti Deo lucent in

perpetuum. Porro lunae, ut praedixi, pulchritudo est, quod subditorum uita his qui sibi praesunt in Domino humiliter oboedienterque subicitur, eisque per oboedientiam congruere nititur et caritatem, et quod habet luminis, | non illis superbe 138rb audeat comparare, dummodo illi luceant ut sol, quatenus luna ab ipsis possit et debeat lucem mutuari. Deinde etiam lunae pulchritudo est ut quo lucidior fuerit, eo sincerius consio 24 deret tenebras suas, lucemque diei aemulans sicut in die honeste ambulet et occulta dedecoris abdicans nocturnam abigat caliginem et opera redarguat tenebrarum. Ir. At uero solaris pastorum claritas ad lucem tenetur profusiorem, quippe quia dicitur : Vos uestis lux mundi. 24 A Itemque : Sic luceat lux nostra coram hominibus, ut glorificent Patrem nostrum qui in coelis est. In immensum lucere debent, qui habent lucere mundo et lunae ipsi lumen ministrare, qua quidem et ipsa luceat mundo nec tamen colluceat soli. Tanta quippe debet esse claritas solis, ut lux lunae ei comparata 25 o deficiat. Vere magna lux quae toti sufficit mundo, lunamque perfundit ut et ipsa luceat mundo, sibique nil minuens suam secum circumfert plenitudinem. Sane et praelatorum lux tanta sit necesse est, ut in ipsam omnes intendant, sitque idonea ut testimonium perhibeat de lumine, sit eatenus perlucida, quate25

vA

o

nus non tenebrosa tantum illuminet sed et lucida, nec ut uerbo

illuminet tantum sed etiam inflammet exemplo. Coelo denique sublimi conuersatione et alta contemplatione sol iste propinquus, ut omnia suo ualeat lumine illustrare, cuncta infatigabili debet sollicitudine perlustrare, iuxta illud Salomonis ad illum qui spopondit pro amico suo : Discurre, ait, festina, suscita amicum tuum, non dederis somnum oculis tuis et dormitent palpebrae tuae. Si qua proinde aduersitatis incubuerit nubes, si qua procella persecutionis ingruerit, si intonuerint minae, si detractionum

26 5

aut oblocutionum

sufflauerint uenti, soli haec

omnia non dominari debent sed subici. Nos quidem qui cum bestiis ambulamus super terram mala ista inueniant liceatque concutiant, sed solem qui in firmamento lucet absit ut tangant. Nobis interim lux quidem solis praeteritur et obscuratur, sed si uere sol est, non minuitur sibi. Verumtamen

etsi

27 o mundo a Deo est donatus ut luceat, ad sua tamen quietis otia debet frequentius declinare. I2. Post circuitum quippe laboriosae sollicitudinis occasum

240 Cf. Rom. 15, 15. 242 Cf. Rom. 15, 12. 244 Mt. 5, 14. 260 Prou. 6, 5-4 (non ... et] ne ... nec V//g.). 16.

245 Mt. 5,

SERMO LVII, 12-13

407

suum debet cognoscere in uespera feriarum et uacationis amplexu. Dulcis quippe, ut ait Salomon, est | somnus operanti, 275 diemque opportune nox sequitur, ut qui per diem fuit in lucem mundo, per noctem luceat Deo, lucemque ab eo sibi mutuetur et mundo. Denique sicut mundus sole hoc per diem fruitur ad

I 29v9

diuitias suas, sic et soli nox illuminatio est eius in deliciis suis.

Gratias luci aeternae quae in ecclesia gentium se copiose effu280 dit, fabricans

auroram

in celerrima

alacritate

credentium,

formans lunam in casta conuersatione humilique oboedientia subditorum, solemque perficiens in splendidissima doctrina ac feruentissima caritate pastorum. Enimuero de his qui ab hac luce auersi reciderunt in tenebras primas, immo et pristinis 285 densiores, nil mea interest. Habet sol conuersus

habet luna conuersa

in tenebras,

in sanguinem iudicem suum.

I3. Nos ad praesens laudibus sponsi insistamus, quibus sponsae suae gloriam prosequens terribilem dicit ut castrorum aciem ordinatam. In quo sane uerbo martyrum, qui ex gentibus 290 sunt, fortitudinem puto plenitudinemque signatam. Quid enim in his bellatoribus inclitis prius potiusue mirer ignoro, numerositatem an patientiam. Nempe si attendas numerum, sicut in stellis coeli numerus non occurrit ; si constantiae robur inuictum, sicut in stellis itidem coeli non titubarunt a cursu 295 suo, non defecerunt a lumine suo, sed eo lucidius, quo et in

tantae persecutionis nocte luxerunt. De fortitudine eorum dictum est : Nimis confortatus est principatus eorum ; de innumera uero multitudine : Dónwmerabo eos et super arenam maultiplicabuntur. Vere castra Dei sunt haec, castra, ut scrip3oo tum est, fortia ualde, quibus pro Christo comprehendi ad aeternam beatitudinem nomina dedisse est, quibus Christum confiteri Iesum suae coram Patre confessionis fecisse est debitorem, quibus pro Christo ligari torques aureas accepisse est, quibus ignominia nuditatis stolam texuit iucunditatis, quibus 305 famis sitisque afflictio internae fuit refectio satietatis, quibus

angustia carceris facta est dilatatio mentis, quibus tenebrarum caligo facta est coruscatio lucis, quibus contumeliarum opprobria in gloriam cessare honoris, quibus uaria tormentorum interrogatio facta est responsum intus loquentis Spiritus 310 Sancti, quibus animas exposuisse | pro Christo uere Christo eas dedisse est, mortemque excepisse pro Christo uitam est inuenisse cum Christo. Vere et ordinata acies ista castrorum,

quae dimicatura cum mundo nequaquam in uirtute sua processit ad bellum, sed Deum ponens adiutorem suum et in ipsa 31; exercitus fronte praeponens indeclinabiliter intendit in eum,

274 Eccl. 5, 11.

298 Ps. 158, 18.

248 Cf. Ps. 138, 11.

286 Cf. Ioel 2, 51.

3800 Cf. 1 Macch. 3, 27.

297 Ps. 158, 17.

314 Cf. Ps. 51, 9.

2 9xb

408

SERMO LVII, z3-LVIII

uelut in ducem belli, signiferum militiae, uexillum constantiae,

palmamque

uictoriae. Hac quippe ordinatione perseuerauit

dies, ut non claudicaret fides, ne quassaretur constantia, sed Domino Deo exercituum adhaerens Christo cum inuicto esset

320 inuicta. Bene, inquam, ordinata processit, quoniam ille praecessit, ipsa secuta est, mutuans sibi de forma eius exemplum, de bonitate fiduciam, spem de promissione, de adiutorio opem,

de protectione uirtutem. I4. Minus sane ordinate ille direxit aciem, qui gladium 325 suum arripiens scutumque obliuiscens, etiam inquit : Si oportuerit me mori tecum, non te negabo. Vnde et ancilla ostiaria

subegit inermem, gladiumque proh pudor excussit de manibus, uerbum uidelicet piae confessionis eripiens. Nec mirum. Nam inordinate procedens, sequi dedignatus, praecedere con330 tendebat, unde et audire meruit aliquando

: Vade retro me,

satana. Verum de huius inordinatione militis omnis deinde castrorum acies ad bella procedentium facta est ordinata, docta deinceps sperare non in arcu et gladio suo sed in Domino Deo salutari suo. Propterea triumphatrix exultat in coelesti335 bus, ipsum habens glorificatorem quem habuit propugnatorem et quem habuit causam moriendi, causam habet perpetuo feliciterque regnandi, sponsum ecclesiae Dominum nostrum Iesum Christum, qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

EXPLICIT SERMO QVINQVAGESIMVS SEPTIMVS.

SERMO LVIII

5

INciPIT LVIII. Quod anima Deum diligens a qua | mox perfectione incipiat et sic semper se habeat quasi tunc incipiat primum. Itemque quomodo instar lunae humiliter soli appropinquet gratiam quaerens, et sole se elonget suam confitens indignitatem. Sed et quomodo ut sol per caritatem ferueat et qualiter per grauitatem morum terribilem se exhibeat.

31* Cf. Ps. 118, 9r.

325 Mt. 26, 35.

336 moriendi] morendi zz;

330 Mc. 8, 55.

333 Cf. Ps. 45, 7.

1397%

SERMO LVIII, 1-3

409

I. Quae est ista, quae progreditur quasi aurora consurgens, pulchra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum acies ordinata ? Sermo huius exquisitissimae laudis iam quasi per bi1o duum hoc os meum uestrasque detinuit aures, ut admiratio filiarum Sion, nos quoque cum ipsis pari stupore suspenderet, quatenus et nos pariter admirando in earum numerum mereamur occurrere. Sed quae hactenus dicta sunt, prout Dominus donauit, in ecclesiae disputata sunt laudem ; expectat ad 15 hoc caritas uestra ut unicuipiam animae diligenti lesum sermo

idem aptetur. Adero prout potero uotis uestris, uos adestote etiam meis, quo id secundum uota utrorumque largiente Deo ualeat expleri. 2. Et primum quidem me siue quemcumque ad digne mi2o randam siue laudandam sponsam Domini minus idoneum fore confiteor, si non prius exhibeatur nobis uisio eius. Potuerint sane id filiae Sion, potuerint reginae et concubinae, nam primitus uiderunt illam. Quis mihi det talis animae saltem contuitum unum, quo uideam non posteriora dorsi eius tantum 25 sed uideam eam facie ad faciem ; uideam, inquam, non exte-

riora eius, ubi non est fortasse habens speciem neque decorem, sed illic magis ubi est concupiscibilis sponso suo, et ubi est omnis gloria. filiae regis ? Beatos dicerem oculos meos si uiderem, quia incalesceret ut spero eodem prorsus caritatis igne, 30 et concalesceret cor meum intra me, quo feliciter inardescit et liquescit anima illa quaecumque est ipsa intra se. Admirarer nimirum et ipse cum filiabus Sion et in uocem iubilationis et laudis erumperem : Quae est ista, quae progreditur quasi aurora consur-|gens, pulchra ut luna, electa ut sol ? Neque uero eatenus 35 hebes sum aut stolidus, ut licet in diebus his malis, quibus non

immerito undique ecclesiam uideamus affligi, quod erga sponsum suum eousque refriguerit caritas eius ut nauseam pariat tepor, quin etiam hodie uir auro pretiosior queat inueniri, immo et reliquerit sibi Dominus pretiosarum milia animarum, 4o quae miraculo certe sint coelestibus ciuibus, et quod est mirabile, mirabiles sint illi, qui est mirabilis solus.

3. Age ergo, talium unam per fidem saltem apprehendamus, contemplemur et admiremur dicentes : Quae est ista tantis congruens laudibus hominum, angelorum et Dei ? Quae est ista 4; tam repentinum tamque luminosum habens sanctitatis initium, tam lucidum tamque humilem progressum, tam splendidum feruidumque profectum, tam grauem tamque maturam consummationem ? Sane in aurorae consurgentis exortu,

LVIII, 7 Cant. 6, 9. 14. 33 Cant. 6, 9.

25 Cf. Gen. 32, 50.

26 Cf. Is. 53, 2.

28 Ps. 44,

1397?

410

SERMO LVIII, 3-5

consequenter satis sacrae figuratur conuersationis initium, quae totius reliquae uitae non fallax quidem solet esse pronosticum uelut huic nostrae diei ortus species matutini. Considera in Paulo diei suae auroram, et uide quia iuxta serenitatem illius etiam lux lunae increuit et meridiana in ipso efferbuit 55

6o

75

8o

85

lux, et conformis

illi subsecuta

est consummatio

uespertina. De ortu quippe diluculi sui ipse respondeat : Quando enim placuit ei, qui me segregauit ex utero matris meae, ut reuelaret Filium suum in me, continuo non acquieui carni et sanguini. Continuo nempe carnem exuens et sanguinem, induit Christum Iesum, et sicut tenebrae noctis praecedentis, sic etiam in eo lux consurgentis aurorae. Parum dixi, quia unius animae nox una in tam multorum dierum inclaruit lucem et in totius illuminatione mundi serenissima una aurora surrexit. 4. Sed quid dico : surrexit, quod potius ad meae meique similium referri potest tepiditatis initium ? Non surrexit quidem aurora illa sed consurrexit. Consurrexit plane totis uiribus, consurrexit tota pariter ; consurrexit et consurrexit sicut scriptum est : Consurge, consurge. Consurrexit omnem pauorem et tarditatem excutiens in spiritu libertatis, consurrexit sapientiam |induens atque modestiam in spiritu caritatis. Consurge, ait, consurge, induere formidine tua Sion, lorica utique iustitiae in opus euangelicae praedicationis, et induere, ait, uestimentis gloriae tuae, sapientia utique scientiaque, quae sit mundo in lucem, in gloriam Deo. Quid dignum dicam de animabus quoque ceteris huic consimilibus, quae apostolicae perfectionis aemulatione ipsum bene uiuendi initium ab omnium contemptu inchoant, ipsaque habent prima argumenta militiae suae, quod regno coelorum uiolentas statim iniciunt manus ? Quantae libertatis, quantaeque securitatis uox ista, fratres carissimi, quam in natali hodie patris nostri Benedicti in laudem eius beati germinis ipsius, ac si de ore raptam apostolico, ipsam in se suamque transfert generationem, dicens ad Iesum : Ecce nos reliquimus omnia et secuti sumus te. Grandis certe fiducia, fratres mei, dummodo consurgenti aurorae reliquus diei progressus respondeat.

5. Sed heu, nonnumquam rutilantior aurora nubibus postmodum obuoluitur et diem totum obscurant tenebrae et caligo mortis, adeo ut dies uertatur in noctem, noctemque ipsam

56 Gal. 1, 15 (quando enim] cum autem T/7g.). 68 Is. 51, 9. 70 Is. 52, 1 (fotmidine] fortitudine T//e.). 48 Cf. Mt. 11, r2. 83 Mt. 19, 27. 84 Cf. Hieronymus, Commentariorum in Matheum Liber YII, 19, 27 : PL 26, 138 ; CC 76, 15729 0 T€

29s

SERMO LVIII, 5-7

4II

tenebrosus turbo possideat. Si sic nempe futurum erat, quid 90 necesse fuit in hanc concipi generationem, quamquam qui sic tam ignominiose degenerauerint tantamque fecerint contumelam generi suo, de genere isto generoso se numquam fuisse probauerint ? Qui enim exierunt ex nobis non innitentes solido Dei fundamento, quod certum habet firmumque signaculum, 9; uere numquam fuerunt ex nobis et ipsorum quidem aurora qualemcumque ingressum habuit sed progressum nequaquam. Cur hoc, nisi quia non consurrexit ; quin magis tepide negligenterque surrexit, aut certe non surrexit sed insipientius se tumidiusque erexit ? Ad generationem quippe illam declinauit 100 quae cor suum non direxit, et non creditus cum Deo spiritus eius. Itaque haec generatio etsi surgere ad tempus uisa sit, non exsurrexit tamen cum filiis qui nascuntur et exsurgunt, non consurrexit Deo salutari suo ; ideoque cum in uirtute sua intenderint arcum, conuerti eos tam turpiter uidemus in die 105 belli et dare terga hostibus suis.

6. At uero omnis anima sancta et timorata |prudenter sicut recogitat, quoniam in hanc lucem matutinam a sole praeuenta sit, nec sibi umquam excidere patitur apostoli uerbum : Futstts aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino, ideoque soli 110 gratis orienti in gratiarum actione consurgit ad orientem lucis, ut scriptum est, adorans Deum. Consurgit ergo diluculo et effundit sicut aquam cor suum, tum quod tanta eum operuerit nox, et haec quidem erit effusio maeroris et uerecundiae tamquam rubescentis aurorae ; deinde et benedicens confitebitur 115 Domino nimis in ore suo, quod in admirabile lumen suum uocauerit eam, et haec erit serenitas albescentis aurorae. Proinde

quaecumque anima in tanta a Iesu praeuenitur dulcedine, ut gustum ei sui mox amoris impertiat, et ipsis statim conuersionis initiis benedicat Iesus iniciens in eam oculos concupis120 censque decorem eius, uere beata est quaecumque est ista. Sed cur ego de laude eius quidquam innui, cum non beatam sed beatissimam praedicent filiae Sion ? 7. Nempe si timentibus Deum oritur sol iustitiae, quanto magis amantibus. Et illis quidem in pennis eius oritur sanitas, 125 istis autem iucundius et beatius aliquid quia caritas Dei. Illae solis pennae a tetra caligine peccatorum ad lucem iustorum

95 Cf. 1 Io. 2, 19. 100 Cf. Ps. 77, 8. 102 Cf. Ps. 77, 6. 104 Cf. Ps. 77, 9. 108 Eph. 5, 8. 112 Cf. Thren. 2, 19. 115 Cf. Ps. 108, 30. Cf. T Petr: 20; 123 Cf. Mal. 4, 2. 124 Cf. Mal. 4, 2.

LVIII, 121 innui] imunitam zz5 a.c. In marg. add. misericordia

I 39v»

412

155

140

SERMO LVIII, 7-9

uendicant, lux quippe orta est iustis ; istae autem in lucem euehunt diligentium ac dilectorum. Consurgit haec animae Deum amantis aurora, non dico cotidie sed infatigabiliter tota die. Nam si uere diligit, omnis ei hora uelut incipientis amoris aurora est. Quia enim de caritate scriptum est : Spiritum nouum bonam in medio uestrum, et : mandatum nouum do uobis, quod semper est nouum quodammodo semper est primum. Nouitas quippe suum iugiter secum retentat initium, ut quasi semper incipiat, quod corruptioni non est obnoxium aut uetustati. Laudatur ergo non immerito sponsa, non sane quod progressa fuerit aut quod consurrexerit olim quasi aurora, sed uelut quae hodie amare coeperit, immo nunc primum dicat : nunc coepi, quod progrediatur sicut aurora consurgens. Vtinam tepidae et dormitanti animae meae saltem per noctium

interualla aurora cotidiana proueniat, | ut uel cum dormiero cum beato Iob dicam : Quando consurgam ?

8. At uero beatissima est mulierum cui numquam somnus obrepit inertiae, et uotum uouens dilecto suo dicit : S7 dedero 145 somnum oculis meis et palpebris meis dormitationem. Soli quippe suo consurgens ab eo diuelli non sustinet, luce ipsius se illustrans iugiter et continua contemplatione se renouans. Sed quomodo laudibus eius congruit, quod pulchra praedicatur ut luna, cum pulchritudo lunae nonnisi in nocte emi150 neat ? Numquid et sponsa noctem habet ? Habet utique sed luminosa nimis, adeo ut per noctes quaerere consueuerit quem diligit anima sua. Sed fortasse quia de nocte quaesiuit, quaesisse se memorat, non inuenisse. Habuit ergo lucem non modicam, qua surgere potuerit et uicos lerusalem atque plateas 15 A circuire ; uerum non habuit plenam cui non occurrit quaesitus. Itaque absente dilecto, ei quae uere sponsa est, unicum debet esse negotium reuocare absentem, et uelut matutinum ueri solis inuocare et suspirare diluculum ; interim autem proprii consideratione defectus uelut quadam luce lunari consolari 160 tenebras suas. Quae sane consideratio quo luminosior erit, eo liquidius ei tenebrae suae elucescent.

9. Sed huius quoque considerationis lucem, quod a sole mutuetur, nec ignara est nec ingrata. Vtrumque sane ad eum referre didicit lumen atque ab eo sperare, quo ipsum nouerit aut se, et confitentis et inuocantis uox est : Quoniam tu illuminas lucernam meam, Domine ; Deus meus, illumina tenebras

meas. Recurrit ergo luna saepius ad solem hanc quoque mutua-

127 Cf. Ps. 96, 11. 131 Ez. 36, 26. 132 Io. 15, 54. 142 Iob 7, 4. 144 Ps. 131, 4. 152 Cf. Cant. 5, 1.

165 Ps. 17, 29.

139 Cf. Ps. 76, 11. 154 Cf. Cant. 5, 2.

14075

SERMO LVIII, 9-11

413

tura sibi ab ipso lucem, et quo magis apparuerit ipsi, eo minor

est sane in oculis suis. Verum unde minoratur, inde mox a sole

170 accipit incrementum, quia sol iste suo semper lumine plenus nec alienae est lucis indigus, nec prodigus quidem suae, sed superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. Conceptis autem ignibus luna elongari festinat a sole, cum [apud | semetipsam sua erubescens infirma, indignam se iudicat quae soli ap17; propinquet. Hinc illa uox animae uere amantis Iesum : Exi a me, Domine, quia homo peccator ego sum. Itemque illa animae cuius fidem miratus est Iesus : Domine, non sum dignus ut intres sub tectum meum. Sed mirum in modum quo se amplius elongat a sole, eo magis ei cornua luce implentur, quia nimi18o rum ex definitione ueri solis, omnis qui se humiliat exaltabitur. Ergo accessus lunae ad solem confessio est suae caliginis et diuinae inuocatio lucis. Recessus autem recognitio est indignitatis propriae et admiratio maiestatis aeternae.

140rb

IO. Dicit ergo cum Simone Petro sponsa Iesu : Exi a me, 185 Domine, quia peccatrix ego sum, et mulier infelix nimis, indigna prorsus respicere in faciem tuam, indigna quoque respici a te. Quid enim mihi et tibi, Fili Dei uiui, cum tu sis sol serenissimus et incommutabilis lux, ego autem ut luna mutabilis nec nisi in luce mutuata a te idonea uel uidere tenebras meas ? 19o Quae ergo communicatio luci tuae ac tenebris meis ? Numquid non consultius mihi humiliter declinare a te quam me inuerecundius ingerere tibi? Quaenam enim ego aut quae domus patris mei, ut nubere me sperem posse tibi, qui es Vnigenitus Patris tui, similem non habens in filiis hominum 195 neque in filiis Dei ? Ibo igitur mihi, fugiamque a facie tua cum speciei tuae dignitatique non congruam ; fortasse enim propitiaberis fugienti et respicies humilitatem ancillae tuae. II. Certe, fratres mei, haec sunt aut horum similia quae anima diuinum spirans amorem, sed cum suis disputans tene200 bris anxia secum mente pertractat, matrimonii quidem coelestis aemula, sed pro sua sibi indignitate suspecta. Illuc trahit amor, huc retrahit uerecundia ; illic benignissimi sponsi dignatio ausum erigit ; hinc pondus infirmitatis deorsum uehementer premit. Verum huic disceptationi lesus se medium inserit, 205 suaeque humilitatem ancillae eo fine remunerat, ut et lunarem

in ea impleat lucem in integra consideratione sui, et solarem nihilominus apponat splendorem in sincera | contemplatione Dei. De illa luce eo fit pulchra quo displicet sibi, de hac uero

1721ac.4,6. 2, 4.

175Lc.5,8.

190 Cf. 2 Cor. 6, 14.

177Mt.8,8.

—180Lc.14, 11. — 184 C£ Io.

195 Cf. Ps. 138, 7.

197 Cf. Lc. 1, 48.

I 4072

414

SERMO LVIII, 11-12

in ipsa sui pulchritudine fit electa dum placere contendit Deo. 210 Verum haec claritas solis sicut incomparabili luce lunam exsuperat, sic et calore longe potior est, quippe cum caloris illa expers sit, quo sol in immensum feruescit. Porro et anima in cognitione quidem sui quae lux lunae est, pudoris ac timoris plus concipit quam amoris ; in diuinae autem bonitatis 215 ac maiestatis contemplatione, in admirationem quidem proficit et dilectionem. Itaque de illius humilitate cognitionis anima pulchra efficitur-et amabilis, de huius uero sinceritate contuitus ad oscula dilecti rapitur et amplexus. Ibi concupiscitur decor, hic et pulchritudo intenditur et accendi220 tur amor. Ibi stellis comparata mirabili luce praefulget, hic solem intuens in eandem transformatur imaginem et efficitur ipsa sol. I2. Habet autem huius lux solis, sicut et lux aurorae et lux

lunae, etiam ipsa progressus suos. Habet denique mane, habet 22; et meridiem, habet et uespere. Habet mane in contemplatione gratuitae bonitatis Dei; habet meridiem in contuitu feruentissimae caritatis Dei ; habet uespere in consideratione infinitae bonitatis Dei. Bene siquidem gratuitam Dei bonitatem qua gratis praeuenimur diluculo comparauerim matutino, 230 quo nusquam uidelicet sicut in huius gratuitis praeuentionibus suis gratia se faciat manifestam. Vere enim digitus Dei hic est, et solius dexterae Excelsi mutatio, cui nulla magica philosophica siue haeretica contradicere possit impietas, cum splendescit lux de tenebris, cum uocantur mortui de sepulchris, 23; hoc est cum

iustificantur

impii ab impietatibus

suis. Bene

item diuinae feruorem caritatis meridiem appellauerim, cum sol ea hora luxerit et efferbuerit in uirtute sua, sexta sane hora

crucifixus. Maiorem quippe caritatem nemo habet, immo lux huius et feruor caritatis omni est rationali spiritui ineffabilis 240 prorsus et inexcogitabilis, qua Deus pro impiis non solum mori uoluit sed et crucifigi. Postremo uesperam non incongrue diuinae tribuerim benignitati pro eo, quod in uespera operariis

uineae merces a Domino red-|ditur secundum benignitatem

propriam et non secundum illorum meritum. Stipendia nempe 245 peccat? mors, ut ait apostolus, sed non consequenter etiam stipendia iustitiae uita aeterna, quin potius ut ipse prosequitur : Gratia Det est uita aeterna. Denique quos sola praedestinauit benignitate, uocauit et iustificauit, sola demum benignitate glorificat, ut sit misericordia Dei ab aeterno et usque 250 în aeternum super timentes eum. Habet autem anima diligens

221 Cf. 2 Cor. 5, 18. 231! C£. Ps. 765 1T: 699257 247 Rom. 6, 23. 248 Cf. Rom.

237 Cf. Io. 19, 14. 244 Rom. 8, 3o. 249 Ps. 105, 17.

I 4ovb

SERMO LVIII, 12-13

415

Deum in hac uespera requiem infinitam cum cognoscens occasum suum scit cui credidit, immo scit quem diligit anima sua, et certa est quia si dissoluatur paries miserae fragilitatis huius, iuxta quem sponsus interim stat per cancellos fenestras255 D a ipse ei mox facie ad faciem apparebit in iubilo. I3. Ceterum quidnam sibi uult, quod terribilis a sponso dicitur ut castrorum acies ordinata ? Fortasse cuius commendauerat internam mentis pulchritudinem, grauitatem quoque 260in disciplina uultus et habitus, prudentiaque sermonum honestateque laborum sponsus uoluit per os filiarum Sion commendare, quatenus in his quoque, sicut mirari nouerant eam, sic etiam discerent imitari. Numquid non terribilis facies de qua dicitur : Videbant me iuuenes et abscondebantur, 265 et principes digitum swbponebant ori suo ? Et post pauca : Si quando ridebam non credebant mihi, et lux uultus mei non cadebat in terram. Terribilis quippe lux et quodammodo coruscanti fulguri similis, quam non inepta effundit laetitia aut petulans elicit scurrilitas quae ad vem non pertinet, sed gratia et caritas 270 uelut de nube serena irradiat. Quae quidem lux non cadit in terram quia non frustra se aliis gratificare conatur, sed ut gratia eos suae caritatis illustret. Itaque sponsa Domini ad complementum pulchritudinis suae ad summam se componere nititur grauitatem, quae quidem indisciplinatis et iunioribus 27; adolescentulis

terribilis nimis

reputetur,

nec

ob aliud sane

nisi quia est ordinata. Sic enim uident eam quasi angelum | Dei, immo sicut formam cunctarum exemplarque uirtutum, et aliae quidem diligunt, aliae autem uerentur, sed reuerentur

pariter omnes.

Verum

quid, quaeso,

uereantur

in ea aut

280 reuereantur,cum sit similis illis puluis et cinis, nisi maiestatem

Domini exercituum quam prospicue contemplantur in ea? Est ergo his terribilis, quae nondum in id fortasse profecerint ut sit amabilis illis, quod ipsa quidem benignitate solita, immo et caritate debita studioque precum et obsequiorum, si 285 uere sponsa est, si reuera mater, studebit euincere, ad laudem

et gloriam sponsi sui Vnigeniti Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

EXPLICIT SERMO LVIII.

252 C£. 2 'Tim. T, 12. 251 Cf. Ps. 103, 19. 265 Iob 29, 24. 264 Iob 29, 8-9. 2-19 1$, 27-

(ra antas m 269 Eph. 5, 4.

254 Cf. Cant. 280 Cf. Gen.

I417à

SERMO LVIIII Incrrıt LVIIII. Quod sponsus in horto nucum et pomis conuallis uineisque florentibus et malis punicis eadem laudet in sponsa, quae filiaeSion pauloante laudauerant, modestius tamen atque prudentius.

I. Descendi in hortum nucum, ut widerem poma conuallis, s el inspicerem, si florwissent wineae et germinassent mala punica. Vtrum sponso aut sponsae sermo iste tribuendus sit, non satis elucet. Sermo quippe praecedens et sponsi est et filiarum Sion in laudem sponsae mirifice utrosque exsuscitans, et is sermo qui istum sequitur non tam sponso quam sponsae uidetur 10 accommodandus aut synagogae aut certe alii cuipiam qui non sit sponsus. Sequitur enim : Nesciui, anima mea conturbawit me, propter quadrigas Aminadab. Sed age, uideamus primum cum caritate uestra, qualiter haec sponso uerba conueniant. Quia igitur in superiori laudatione ultimo loco positum est, quia 15 terribilis esset sponsa ut castrorum acies ordinata, quod manifeste satis martyrum uidetur sonare constantiam, ut tam haec quam reliqua omnis laus quae de ipsa canitur, ad suum merito referatur principium, suam sponsus in his omnibus com-|mendat

operam

et operae

suae

fructum

demonstrat.

20 Hoc quippe filiabus Sion ipsique sponsae pernecessarium est, ut laudum finis in illum studiose dirigatur qui cum sit laudabilis solus, laudis suae participium sponsae suae benigne communicat, formans ei laudem ex ore laudantium, ipse incentor est remunerator et praemium.

2;

laudumque

2. Putemus ergo sponsum suspensis in laudem sponsae filiabus Sion respondere et dicere : Bene quidem facitis, mirantes et honorificantes matrem

uestram ; sed in causa horum

om-

nium primum praecipueque intendite. Mea descensio omnem illam lucem aurorae, lunae et solis effudit ; meaque infirmitas

3o omnem illam patientiam peperit quae tam terribilem exhibuit exercitum martyrum. Ego enim in hortum nucum descendi egrediens flos ex uirga de radice Iesse, quatenus floridum et immaculatum meae natiuitatis exortum in meum transfunderem genus. Pulchre autem congruenterque beatae uirginis ma3; tris intemeratum pudorem hortum nucum appellauit, quod de ipsa omne hoc pretiosum uirgulti genus pullulauerit. Egressa est quippe uirga illa unica de radice Iesse, et unici quidem parens floris. Sed ecce tot uirgarum milia sicut stellae coeli de hac uirga succreuerunt, estque una uirgo tot uirginum

„LVIII, 4 Cant. 6, 1o (conuallis] conuallium 1//g.). uineae] floruisset uinea T//g.). TisGant 6 TIIS T

E

S2!

& Cant. 6, 1o (floruissent E is. Tr, T 37 Cf.

141"?

SERMO LVIIII, 2-4 40

45

50

417

mater, quas sicut et florem illum suum super quem requiescit spiritus Domini saluo pudore produxit. Vnde enim uirginibus tanta huius propositi aemulatio, nisi a uirgine illa quae thesaurum hunc incomparabilem in agro inuenit absconditum ? Prorsus ante ipsam nesciebat homo pretium eius, unde et rarus erat qui reputaret illam, rarior qui quaereret, rarissimus qui inueniret. Denique non tantum laudi non erat, sed opprobrio quoque et maledicto. Ceterum ad hanc uirginem bene angelus euangelizauit, quia ipsa inuenerit gratiam apud Dominum. Inuenit utique latentem et a mortalium absconditam oculis, utpote cuius eatenus ipsi soli seruabatur inuentio. Inuenit huius gratiae decus, fructum, fecunditatem et gloriam. |

55

Decus, in honore sanctimoniae ; fructum in reparatione naturae ; fecunditatem in tam copioso uirginum germine ; gloriam in Verbi generatione. Aduertitis certe quam fructuose in hunc hortum sponsus descenderit. Nec tunc sane descendit primum, cum Verbum caro factum est, ut habitaret in nobis, sed tunc quoque cum ad sanctificandam in utero uirginem consecrandumque eius ortum, foederandumque eius cum sacra uirginitate propositum, spiritum ipsius sanctificauit et carnem.

3. Est ergo haec uirgo quae sola est mater et uirgo ; est, inquam, hortus nucum, quia est genetrix uirginum, quia est continentium forma, tutela et laus. Genetrix, quia propositi huius prima et praecipua aemulatrix, omne hoc genus ad eiusdem gratiae aemulationem pepererit. Forma, quod ad suscepti 65 rigorem propositi ac si uirga de radice Iesse suo eos riget et informet exemplo. Tutela, quod uelut hortus conclusus cir6o

cumcludat eos, et ab hostium defendat incursibus, et obumbret

eis a propriae aestibus concupiscentiae, prout et Spiritus Sanctus obumbrauit ei. Laus, quia in regeneratione sanctorum 7o ipsa eisdem futura sit in gloriam, quos in hanc Deo peperit, formauit et conseruauit gratiam.

75

4. Sed dicis : Bene quidem ista dicuntur, sed uide ne minus consequenter. Quae enim consequentia uerborum istorum cum praecedentibus ? Magna prorsus, sed attentio quaeritur. Superiori quippe sermone sponsus filiarum Sion recapitulat laudem, qua immensis eam laudibus extollentes, aurorae consurgentis progressibus sancta eius initia contulerunt. Lunari autem luci humilitas in solam Dei uelut in solarem splendorem respiciens gratiam ab eis comparata est. Sol uero 40 Cf. Is. 11, 2.

Es rr t

43 Cf. Mt. 13, 44.

68 Cf. Lc. 1, 35.

LVIII, 64 pepererit] pepeteret 7s

48 Cf. Lc. 1, 30.

56 Io. 1, 14.

65

14173

418 8o

85

9o

95

IOO

105

SERMO LVIIII, 4-6

eius ab ipsis appellata est caritas, uirtus uero atque constantia castrorum acies ordinata. Haec ergo filiarum Sion praeconia de beneuolentissimae caritatis fonte manantia sponsus gratanter acceptat, tum ob gratiam sponsae tum ob profectum illarum. Verumtamen ipsis earum laudibus formam apponit et modum. 5. Formam, quod uirtutum illarum omnium auctor ipse et causa sit, quod illae quidem-inter praeconia sua prae nimiae forte admirationis excessu minus expressisse uidentur. Modum, quod ipsa sane illarum laudes ad modestiorem mensuram redigit, | a coelestium luminarium collatione abstinens, et de his qua a terrigenis uidentur et actitantur in terra humilioris quidem sed non minus honorabilis formam praeconii mutuatur. Quod igitur filiae Sion in serenitate significare uoluerunt consurgentis aurorae, hoc sponsus in horto commendauit nucum. Quod ibi in pulchritudine lunae, hoc in pomis conuallis insinuatur a sponso. Quod illae laudant in electione solis, hoc iste in florentibus uineis. Quod illae in terribili castrorum acie, hoc in malorum punicorum germinatione sponsus commendare uidetur. Laus igitur eadem utrobique. Sed illa feruentior uelut adolescentularum, haec sobria magis prout decet sponsum, utique et prudentior quae a Dei laudibus exordium habet. Ait enim : Descendi in hortum nucum. Ac si dicat : Quod sponsa mea ecclesia ut consurgens aurora progreditur, ego eam gratuita donatione praeueni descendens in hortum nucum, matrem meam, quo consecrarem eam mihi carnem ex ea suscepturo, et praepararem eam ecclesiae uniuersae,

ea reparatrix generis sui, mediatrix exemplum, patrocinium pietatis.

IIO

fieretque

sanctitatis

6. Potest etiam ecclesia ipsa hortus nucum intelligi, quod uirgam uirtutis suae Dominum Iesum emiserit Dominus ex Sion, quam ecclesiam esse nemo qui ambigat. Ipsa est ergo amoenissimus

TIS

ad Deum,

et fertilissimus hortus nucum,

arborum

ferax

ex quibus germinent flores super quos requiescat Spiritus Domini. Siquidem de uirtute est ac sanctificatione Spiritus Sancti, ut flos primum quidem tenerrimus propositi sanctioris demutandus in fructum dulciorem, mortificare studeat mem-

bra sua quae sunt super terram, crucem Christi ac si testam quandam duriorem in sua carne circumferens, ad muniendum et contegendum candidissimae dulcorem sanctitatis. Cui ta120

men non sola exterior carnis afflictio munimen est, sed etiam

amarior spiritus conflictatio, quae mediam

102 Cant. 6, 10. 110 Cf. Ps. 109, 2. LISICA Cori A, TO:

se carni castita-

319; CE ESSET, 2:

116 Col. 5, 5.

141vb

SERMO LVIIII, 6-7

125

130

135

140

14;

419

tique interserens nocte ac die dormire non sinitur, sed uelut stans in acie dimicat semper, ipsaque indignatione amaritudinis suae, intus latentem induit | protegitque dulcedinem. Germinat autem hortus iste nucum non solum uirgas rectitudinis sed etiam uirgas correctionis et directionis ; hoc est, non solum animas castitatis integrum decus perpetuo rigore seruantes, sed etiam quae in directione cordis et castigatione corporis sui renouare non negligant quod temeratum est, et redintegrare quod laesum. Sane etsi uirga negligentius in humum proiecta mutetur nonnumquam in serpentem, cum sanctimoniae uidelicet rigor de manu per inertiam decidens a concupiscentia propria seducitur abstractus et illectus, demum tamen per poenitentiae remedium, quae est et cauda serpentis et finis ultimus castitatis, uiriliter apprehensus, mirabiliter ac misericorditer disponente Deo in rectitudinem redit uirtutemque priorem. Quia uero ad utramque sanctimoniam clericorum praecipue ordo tenetur, ut uidelicet et ipse militet castimoniae aliosque ad eamdem dirigat exerceatque militiam, ideo nimirum uirga Aaron prae cunctis aliarum tribuum uirgis floruisse describitur, nucesque miraculose peperisse. In cuius etiam monumentum rei in arcae dominicae est consecrata thesauros. Ingens quippe thesaurus Dei in ecclesia cleri continentia, magnumque fructum salutiferi exempli omni ecclesiae parturiens, cuius si fuerit infecunda potestas quidem illorum uirga poterit esse terroris sed uirga directionis non erit. Percutere poterit, confringere et conquassare, sed floridum nihil faciet aut fructuosum

cum proprii floris fructusque miraculum 150 exhibuerit prior.

14278

in ceteris,

in semetipsa non

7. Descendisse ergo se memorat sponsus in hortum nucum, cum uidelicet prima gratiae suae uisitatione ex plantario eximiae sanctitatis beatae genetricis suae aliorumque florida castitate sanctorum quemdam sibi sponsaeque suae planta155 uerat paradisum. Qui sane hortus paradisus est quidem uoluptatis, habens nuces et poma, habens uineas et mala punica. Ad hoc quippe inuisenda, illic se perhibet descendisse. Porro uisitatio eius non sicut uiatoris transitoria est et otiosa, sed

sicut prouidi patrisfamilias, cuius respectus | rei domesticae 160 prouectus est, quem bene gesta exhilarant, quem perperam acta conturbant, quem offendunt neglecta, quem corrigenda sollicitant. Cuius sollicitudinis suae ipse diligentiam in eo commendare curauit, quod primum quidem ut widerem, inquit, poma conualliwm, deinde ut inspicerem, ait, si floruissent

133 Cf. Iac. 1, 14. 151 Cf. Bernardus Clarau., In Cantica 23, 4 : PL 183, 885 D ; ed. LECLERQQ Il, 140, 21. 155 Cf. Gen. 2, 8. 164 Cant. 6, 10.

14219

SERMO

420

16 uineae.

Neque contentus

LVIIII, 7-9

inspicere, uenit probare uidelicet

affectiones, et intentiones sanctificare, dilectionem accendere, constantiam roborare.

8. Nempe per poma conuallis humiles puto ab eo signatas affectiones mentis, quae quidem et saporis et odoris iucundi170 tate magnas coelesti illi hortolano delicias praebent. Saporis, quod terrenum nihil aut carnale sapiunt sed humiliati spiritus deuotionem ; odoris, quod angelicae fragrantiam spirent oboedientiae, immo et eius qui Patri suo factus spontaneus gratuitum se pro nobis sacrificium obtulit in odorem suauitatis. Et 17; huius quidem pemorum arboribus paradisum illum conseuerat Dominus, in quo posuit hominem primum quem formauit, quia nimirum rationalis spiritus ad imaginem sui formatus auctoris ex recenti sui creatione, rerumque omnium fabrica maiestatem sui oculis ingerente factoris, sublimia de illo, de se humilia

189 sentire docebatur. Omnis ei creatura siue uisibilis siue inuisibilis ad oboedientiam creatoris sui et praeuia illi fuit per exemplum, et per ministerium obuia, et socia per adiutorium. Istiusmodi ergo paradisus deliciarum totus homini mundus fuit, humilia ei de se suggerens, diuinamque undique ingerens 18; magnificentiam. Et cibus iste recens condito et innocenti adhuc delicatissimus, quem sane non in sudore uultus sui sed in splendore potius ortus sui et in lumine uultus Dei praesto habebat, quasi mensam paratam in conspectu suo ubique et semper. Sed heu, quia per pomum praesumptionis illicitae 190 deliciae tantae ipsi totique generi eius fastidio esse coeperunt, serpentique alta suggerenti et humilia dissuadenti totius generis Adam auris patet usque adhuc. 9. Verum nouus noster Adam, sponsus ecclesiae sanctae, delicias reparaturus antiquas solus de genere Adam huic sibilo 195 non aperuit aurem, | et ad lignum uetitum non extendit manum suam. Poma potius conuallis, hoc est humilitatis fructus,

mulieri quam ei dedit Deus demonstrans, Discite, inquit, a me quia mitis sum et humilis corde, et Ànuenietis requiem animabus uestris. Poma utique salubria, poma uiuifica, poma iucunda 200 poma ista, de fructifero germinantia ligno quod ipse est. De huius quippe genere arboris ceterae huius horti arbores propaginem trahunt,

daturae

fructum

suum

in tempore

suo.

Qui

sane fructus magnus quidem in tempore hoc requies, ut praedictum est, inuenitur animabus

humilium ;maximus

autem

20; tempore illo, quo omnis qui nunc se humiliat, exaltabitur. Descendit igitur sponsus in hortum nucum, ut uideret poma

174 Cf. Eph. 5, 2. (Gf; D55588. 16;

176 Gen. 2, 8. 186 Cf. Gen. 5, 19. 197 Mt. 11, 29. 205. Lc. 18, 14.

187 Cf. Is. 60, 5.

:42v»

SERMO LVIIII, 9-11

421

conuallis, quia post fructum sanctimoniae libenter respicit humiles mentis affectiones, ne forte de ipsa sua sanctitate animus se insolentius erigat, et interno iudici inde incipiat 210 displicere, quo iam insipientius placet sibi. IO. Post poma conuallis etiam uinearum ab eo expectatur ubertas, quam non aliam esse crediderim quam plenitudinem caritatis. Hoc est quippe uinum quod Deum laetificat et homines, et utrosque prorsus ad ebrietatem. Numquid enim non 215 Deo surrepere uidetur ebrietas, cum ab anima eum diligente potatus omnium ueterum iniuriarum obliuione soporatus obdormit ? Numquid non omnipotens crapulatus a uino istiusmodi obdormiuit in cruce, cum propter nimiam caritatem suam, qua dilexit nos tradidit in mortem animam suam, et cum 220 sceleratis passus est reputari ? De huius proinde generatione uitis plantare sibi uenit in horto nucum uineam electam, cum caritatem mandans caritatemque inspirans dicit dilectis suis : Manete in dilectione mea. Itemque ad caritatem fraternam exhortans : Mandatum, inquit, nouum do uobis ut diligatis 225 inuicem, sicut dilexi uos. Gemina haec caritas, diuina uidelicet

et fraterna, duae uineae sunt quas florentes uidere desiderat, de floribus consequenter praestolans et fructum. Flos uineae sermo est praeferens caritatem, sacrum diuini siue fraterni amoris desiderium, pia oratio a Patre spirituum caritatem im230 plorans, pia auditio Verbi | quodcumque audiri contigerit de caritate. Flores profecto huiuscemodi caritatem sponso pollicentur, ideoque studiose eos requirit, sollicite inspicit, diligenter inuisit. Proinde ad eius operam pertinet quod in uineis suis inuenerit

informe

formare,

putare

sterilia,

luxuriantia

235 resecare, producere de palmitibus flores et de floribus fructus. II. Bene deinde post uineas florentes mala punica quaerit inspicere, in quibus, ut praedictum est, patientiae purpurea uirtus figuratur. Quae apte caritati subnectitur, quam patientiae exercitiis necesse est exerceri, ut tunc demum uere caritas

240 Sit cum patiens fuerit. Impossibile quippe est ut in genere humano patientia queat inueniri, quam tribulationis malleus non fuerit operatus. Sed et caritas quam non probauerit patientia erit utique minus habens, et patientia quam non informauerit caritas informis penitus erit et nihil habens. 24; Inspicit ergo sponsus si uere germinauerint mala punica, hoc est, si patientiam spirant animae sanctae ipsam meditantes et concupiscentes in intimis desideriis suis, eamque non

213 Iud. 9, 15. Io as o 29

217 CEPS: 77 65218 Eph. 2, 4. 240 Cf. 1 Cor. 13, 4.

219 Is. 53, 12.

223

224 Io. 13, 34.

XVII

142Yb

SERMO LVIIII, 11-LX, 2

422

a uirtute sua quae nulla est, sed ab eo, qui est Deus patientiae et omnis solatii, cum omni expectant suspiriorum gemituum250 que et lacrimarum instantia. Idolatriae quippe crimen est uirtutem aliquam aliunde quam a Domino Deo sperare uirtutum, ex quo omnia, in quo omnia, per quem omnia. Ipsi honor et gloria 4n saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO LVITIT.

SERMO LX INcieiT LX. Qualiter hic sermo aptetur ecclesiae, quae in uariis ordinibus suis status sui infirma considerans nescire se fatetur, quid de se ipsa dicere possit, turbata sane propter quadrigas Aminadab, hoc est, iudiciorum terribilem impetum.

;

I. Descendi in hortum nucum, ut uiderem poma conuallis, et

inspicerem si floruissent wineae et germinassent mala punica. Nesciui, anima mea conturbauit me propter quadrigas |Aminadab.

Superiori

sermone

haerere

me

dixi,

utrum

duorum,

sponsus uidelicet an sponsa, sermonem laudis huius in suam i0 debeat partem uendicare, pro eo quod hunc praecedens quidem sponsi, is uero qui sequitur sponsae sit. Verum haesitatio haec, sicut et omnis ferme in scriptura sacra ambiguitas istiusmodi, sacrae militat intelligentiae. Haesitatio quippe ad plurima pulsat ostia ueritatis dumque incerta suspenditur, 15 potius intrare debeat ad eam, intrat per singula. Fit igitur una dubitatio multiplicis occasio intellectus, dumque haeretur quid cui praeferri debeat, mens exercetur ad omnia et in singulis unam eamdemque amplectitur ueritatem. Dictum est, prout Dominus donauit, qualiter idem sermo sponso congruat, 20 uldeamus cum uestra dilectione, qualiter per gratiam Dei etiam sponsae possit aptari. 2. Itaque magnificis sponsi sui filiarumque Sion sponsa excitata praeconiis, conturbatur quidem sicut de beata legitur uirgine in sermonibus his, statque attonita et cunctabunda 25 quid sibi uelit tam uehemens tamque exquisita laudatio. Descendit igitur ad uidenda et inspicienda singula quae in eius laudibus attolluntur, et quantum ex uerbis eius perpendi

248 Cf. Rom.

15, 5.

LX, 58 Cant. 6, 10-11.

252 Cf. x Cor. 8, 6.

93! CERECATS 29.

IDM.

T py.

1431%

SERMO LX, 2-4

423

potest, non tantum praefatis erigitur laudibus, quantum ex ilis deicitur quae in semetipsa considerat. Verba quippe 3o deiecti et humiliati spiritus sunt, quae ex eius labiis in sponsi auribus sonent. Nesciui, ait, anima mea conturbawit me propter quadrigas Aminadab. 3. Igitur si ea quoque quae praecedunt uerba sunt sponsae, materiam utique huius conturbationis de his hausisse uidetur, 35 quae descendens in hortum nucum uidisse se perhibet et inspexisse. Valde enim dissimilia his quae filiae Sion in ea contemplatae sunt, aut se contemplari putauerant, ut eam beatissimam praedicarent, in horto suo diligentius inspiciens ipsa reperit, quae planctum ei potius quam plausum suscita4o rent. Nec mirum. Enimuero si quis |hodie in hortum nucum, 1457b illorum uidelicet uitam qui per clericatus ordinem continentiae nomina dederunt, per diligentem considerationem sedulus explorator introeat, numquid non in ipso ingressu si quid piorum uiscerum habet, mox confundetur, conturbabitur et 4; ingemiscet,

ut dicat, ubi est inclita laus illa filiarum Sion ?

Certe in tam grandi uirgulto terram magni patrisfamilias in amplissimis honoribus latius occupante raram inuenies uirgam germinis generosi de radice Iesse, floresque paucissimos super quos requiescat spiritus Iesu. Omnem fere uirgam terribili so prorsus horrendoque prodigio conuersam cernes in colubrum. Si sapis, fugies potius a facie eorum et declinabis a morsibus, nisi forte, suadente

Deo, uirtute spiritus ac fide animatus,

piae correctionis uiolentam inieceris manum, ut lubrica castiges, distorta retorqueas, uenenata sanes, deformata reformes. 55 Verumtamen talibus commissam hodie quocumque oculum intenderis uideas ecclesiam Dei, uirgamque regiminis tenentes in populo potenter omnia administrare, quae ad suae dumtaxat pertineant dignitatis honorem honorisque tutelam. 4. Ceterum si uirgam diligenter attenderis, nil de floribus 6o uirgae Aaron, summi uidelicet sacerdotis Christi, nil in ea aut modicum quid de fructibus illius inuenies. Habent quidem uirgam illam Aaron in lectione euangelica, habent eam in fidei suae symbolo, in oris confessione, in baptismi mysterio, in altaris sacramento, uelut in quodam repositorio arcae, hoc 65 est conscientiae suae. Sed illic quidem in testimonium est eis,

non in miraculum. Nec enim de ea ut floreant ipsi et fructi-

ficent Deo, mutuari sibi student exempla uirtutis, sed magis ut

49 Cf. 1 Pet. 4, 14. 31 Cant. 6, 11. 65 Cf. Num. 17, 10.

LX, 46 grandi] grande zz:

50 C£. Ex. 7, 10.

60 Cf. Num. 17, 5.

424

SERMO LX, 4-6

floreant honoribus fructificentque deliciis, speciem sibi ex ea usurpant libertatis. Sed erit cum haec uirga nucea conuertetur 70 eis in uirgam ferream, aut certe quae iam ipsis conuersa est in colubrum,

deinceps

75

8o

mordebit

aeuum

eos morsu

amarissimo

et in omne

insanabili.

5. Porro cum in horto nucum tanta sterilitas sit tantaque deformitas, quid de pomorum fructibus expectari queat in conualle subditae | multitudinis ? Aspext, inquit Ieremias, lerram, et ecce uacua erat et nihil, et coelos, et lux non erat in

eis. Quid enim mirum si in uita subditorum cuncta aspiciantur inania et quasi-redacta in nihilum, cum ab his qui quasi coeli super ipsos extenduntur, lux omnis doctrinae iustitiaeque recesserit ? Sane iuxta alterius prophetae uaticinium coelos istos sicut fumum cernimus liquefactos, solam carnalis pompae uanitatem spirantes, terrenique uaporis inania fumigantes. Quid igitur mirum, si euanescentibus ipsis, terra quoque ad pristinum suum reuertatur chaos, ut fiat sicut ab initio

85 inanis et uacua ? Plane sic fieri hodie uidemus, sic uidere nos

plangimus, quia in horto dominico rarus ualde est pomorum fructus, nisi is qui de ligni uetiti est propagine transplantatus. Ad ea quippe quae inhibita sunt manus filiorum Adam certa-

tim se extendunt, iussis renitentes, nitentes in uetita, decli90

95

IQO

nantes salubria, perniciosa sectantes. Salubrius quippe erat per pomi esum perditis a fallacibus abstinere deliciis, et iuxta collatum poenitentiae remedium in sudore uultus sui uesci pane suo, si forte poenitentibus aliquando ignosceret Dominus, reduceretque exules in patriam suam. Sed adhuc manus eorum ad lignum praeuaricationis extenta tantisque tota die erudita miseriis, quam sit ligni huius amarus gustus, quae sit scientia boni et mali, rapendis nihilominus huiusmodi pomis inhiare non cessat. Huiusmodi ergo poma conuallis sponsae descendenti in hortum nucum circumquaque occurrunt, et istis undique stipatur malis, quorum utique cruciatur odore et languet aspectu.

6. Procedens autem ut inspiciat si floruerint uineae, in illorum uidelicet conuersationem intendens qui relictis omnibus euangelicae perfectionis uidentur iter agressi, solamque 105 Christi professi caritatem, ac si uineae Domini Sabbaoth expectantur ab eo, ut producant uuas in tempore suo, confundi70 Cf. Ps. 2, 9.

*1 Cf. Deut. 32, 24.

75 Ier. 4, 23.

Cf. dg.. 5T, 6. 84 Cf. Gen. 1, 2. 92 Cf. Gen. 5, 19. 106 Cf. Is. 5, 2. 103 Cf. Lc. 5, r1.

95 lignum] lingnum zz:

78 Cf. Iob 17, 7.

81

100 Cf. Cant. 2, 5.

143v

SERMO LX, 6-7

425

tur plane etiam hic ab expectatione sua. Heu quia uinearum istarum plerisque in locis flores fructusque uariis intercipiuntur periculis, cum aut gelu eos praegrande | nimii torporis i19 exurit, aut murmurationum eos uehemens grando subuer-

143*P

tit, aut carnalium affectuum et inanis iactantiae nebula tetra

corrumpit. Proh pudor, solo interdum ad hominum oculos gloriantur amictu, ac uelut pampineis se foliis uberius dilatantes fructuum sub eis mentiuntur ubertatem. Sed mentitur 115 iniquitas sibi, mentitur et hominibus qui non uident nisi quod in facie est. Verum sponsus non irridetur, qui inter flores discernit et folia, inter uuas diuidit et labruscas. Sed nec sponsae iudicium in his fallitur, maxime

cum non solum uidere con-

tenta sit nisi et diligenter inspiciat, a suo nimirum sponso 120 edocta a fructibus suis, non foliis cognoscere eas. 7. Post quarum explorationem ad mala quoque punica dirigit oculos, num et ipsa germinauerint inspectura. In quibus ilos arbitror debere intelligi qui uinearum earundem curam accepere, pro eo quod sub una religionis disciplina uniusque 125 diligentia sollicitudinis,

uelut sub unius corticis uelamento,

multorum cor unum et animam unam ac si multorum granorum corpus unum munire habeant et custodire. Cuius quidem ministerii onus sponsa circa ipsa carminis sui initia sibi impositum gemens pro eo, quod caritatis suae gaudiis uehemen130 tius uideretur aduersari : Posuerunt me, ait, custodem in uineis,

uineam meam mon custodiui. Patientius tamen supponens humerum suum pro sui uoluntate dilecti, uice praemii laudis ab eo geminae munus recepit. Audiuit enim : Sicut fragmen mali punici genae tuae, absque eo quod intrinsecus latet. Audi135 uit et secundo, sicut cortex mali punici genae tuae absque occultis tuis. Genae quippe sponsae uerecundia et patientia eius, quas ad contegenda muniendaque credita suae fidei grana incursantibus undique molestiis, ac si quibusdam aestibus solis imbriumque procellis omni ferme hora exponere 140 necesse habet. In qua sane cura difficillima onereque grauissimo, dum et his cogitur occupari quae eam exterius |auocant in ministerio temporalium, et illis optat magis inseruire quae intro eam reuocant in intentione coelestium ; suspensa ac uelut in cruce

distenta cruciatur, hoc unicum

habens

sola-

14; tium, quod unius sollicitudo multorum repausatio est, genasque suas uelut puniceum quemdam corticem ad tot grana tutius confouenda spontaneae exhibuit confusioni. 120 Cf. Mt. 7, 16. 114 Cf. Ps. 26, 12. 107 Cf. Ps. 118, 116. 135 Cant. 6, 6. 133 Cant. 4, 3. 130 Cant. 1, 5. 022"ACE

117 labruscas] labrascas 7s

126 Cf.

1447?

426

SERMO LX, 8-10

8. Vadit igitur sponsa inspicere, si qua huius granis mala germinant in horto suo, et quantum ex his aduertere fas est,

150 quae publicum cum in facie sint patiuntur examen, inspiciens conturbatur. Horum nempe hodie rarissimum genus. Plurima quippe pars nostrum, his qui captiuos ducunt nos, ultro manus dare parati, in similitudinem hospitis abeuntis et nequaquam fulguris coruscantis, imus et non reuertimur. Pudet dicere 15; quia conglutinato in terra uentre ab angelicis gaudiis in reptilium demigrauimus formam, et testamenti ueteris hereditatem

relictis

coelestibus

meditantes,

cum

carnali

Israel

terram loquimur, terram sapimus, terrena sectamur. Nempe Si ex his, quae de ore procedunt, iuxta uerbum Veritatis, uere 160 cordis abundantiam licet aestimari, conuenientibus nobis in

unum, haec sunt quae in nostris colloquiis sonant, haec quae a nobis large quidem seruntur copioseque metuntur. Pro huiusmodi sane sponsa quae sponsi sui uices dolet, immo et suis suorumque anxie condolet turbaturque defectibus, post 16; immensas laudes filiarum Sion suum diligentius considerans statum, non applaudit quidem laudantibus sed ad semetipsam conuersa dicit : Nescius, anima mea conturbauwit me propter quadrigas Aminadab. 9. Quod ait : nesciui, geminum habet sensum, ut uidelicet 17o aut reprobare se dicat et fastidire quae uiderit, aut ambigui fluctuare incerto quonam illa modo debeat aestimare. Nam quia caligine caeca cuncta inuoluente ecclesia quoque electorum

adhuc

| uersatur

in tenebris,

dum

delitescunt

interim

grana sub paleis, temerarium erit de alterius conscientia ferre 175 sententiam, maxime dum is qui hodie inter paleas cernitur ab interno iudice Deo numeretur in granis. Prudenter itaque quaecumque se uidisse et inspexisse sponsa crediderat ad interni

referens

inspectoris

examen,

nesciui,

ait, uno

hoc

uerbo et uerecundiae suae modestiam seruans et adolescentu180 larum iudicia fraenans, quae facilibus ex causis ad laudes prosiliunt et uituperia.

I0. Et addit : Anima mea conturbauit me propter quadrigas Aminadab. In quadrigas Aminadab, hoc est ueri spontanei, qui est Christus Iesus, diuina significare iudicia puto pro eo, 185 quod de ipsis scriptum alibi legamus : Rotae eius ignis accen152 Cf. Ps. 136, 3. 160 Cf. Mt. 12, 34. 185 Dan. 7, 9.

154 Cf. Ez. 1, 14. CExxGot-rx, 20.

155 Cf. Ps. 43, 25. 167 Cant. 6, 11.

167 contutbauit] conturbata est zz a.c. In marg. contutbant prociliunt zzs

158 Cf. Io. 5, 51. 182 Cant. 6, 11.

180/181 prosiliunt]

1447b

SERMO LX, 10-12

427

sus. Itemque : Rotae eius ut impetus tempestatis. Et rursum : Vox tonitrui tui in rota. Habemus etiam et in Ezechiele rotas quattuor habentes singulas rotam in rota, ut unaquaque rotarum quattuor habeat facies. Et in Zacharia quadrigas quat190 tuor, quarum singulae diuersorum generum raptantur equis. Sed longum erit nec minus laboriosum singula haec explanare, id ad praesens sufficiat, quod iudiciorum Dei mira celeritas ac subtilitas nimia immensaque districtio in rotis igneis expressa ést.

195

II. Quadrigae autem sunt dictae, quod uelut quattuor agantur rotis, iustitia, prudentia, fortitudine ac temperantia. Tustitia diuini gloriam aemulatur honoris quia nimirum honor Dei iudicium diligit. Cui prudentia e regione respondet ut in discernendis cogitationibus diuidandisque intentionibus zelus

200 Secundum

scientiam ferueat, ne rota una saltem ad momen-

tum staterae excedat alterum uel excedatur ab altera. Fortitudo ad iudiciorum Dei immutabilem spectat perpetuitatem, quod est sane in iudiciis Dei districtissimum. Cui et temperantia aequa congruit proportione, ut iudicii sui Deus miseri20; corditer in uasa apta misericordiae temperet seueritatem. Bene autem quadrigae istae a sponsa dantur Aminadab pro eo, quod omne iudicium Pater dedit Filio, quem ideo sponsa hic | nominauit Aminadab, ut quasi rationem assignaret cur merito sedere debeat iudicaturus, quod Patri nimirum spon210 taneus pro populo electorum stetit iudicandus. Ex mansuetudine quoque iudicati districtio ab ea innuitur iudicaturi, cum quadrigas dicit Aminadab. I2. Potest autem quod ait : propter quadrigas Aminadab, ad utrumlibet referri, siue ad hoc quod primum ait : nesciut, siue 21; ad id quod consequenter dicit : anima mea conturbauit me. Bene namque nescisse se dicit quid de his ualeat pronuntiare, quae in multiformi statu cernuntur ecclesiae, eo quod iudicio id sui relinquat potius Aminadab, cuius sunt tudicia uera iustificata in semetibsa, hoc est fixam et indubitatam de aeter220 nae regula ueritatis habentia aequitatem. Aut certe : Anima, inquit, mea conturbauit me propter quadrigas Aminadab, id est occulta iudicia Dei, quae tanta celeritate tantaque aequitate nunc eos, qui in culmine uidentur stare uirtutum, per extollentiae et ingratitudinis meritum ad uitiorum ima deiciunt, 186 Is. 5, 28 (ut] quasi V/7z.). 187 Ps. 76, 19. 189 Cf. Ez. 1, 15-16. 190 Cf Zach. 6, 1. 8. 197 Cf. Ps. 98, 4. 207 Io. 5, 22. 213 Cant. 6, 11. 214 Cant. 6, 11.

218 Ps. 18, 10.

192 iudiciorum] iudicorum zs

220 Cant. 6, 11.

1447?

428

SERMO LX, 12-LXI

22; nunc illos qui in puluere ignobili iacent tetraque putredine squalent, ad angelicum decus per gratiam humilitatis attollunt.

I3. Ait ergo : Anima mea conturbauit me propter quadrigas Aminadab, ut his omnibus laudibus filiarum Sion siue regina-

230 rum et concubinarum, immo certe et ipsius sponsi mei etiamsi angelicae me comparet celsitudini nullatenus moueat, sciens sane quadrigarum istarum uolubilitatem, quia uolubiles eas ab ipso filio hominis lego non immerito nuncupatas. Voluuntur quippe nunc de sursum ad infima, nunc deorsum ad sum23; ma. Idcirco nimirum uox mihi tremendi iudicis terribilis auditur in rota, cuius audiens sonitum, impetum horreo. Timeo quoque et pauens contremisco pro horto nucum mearum,

ne

forte cum descenderit ipse in eum, sterilitatis merito reprobetur ab ipso. Vereor etiam, ne et poma conuallis uelut putrida 240 aut amara et acerba repudientur ab eo. Vineis quoque meis ab eius exploratione timeo, ne de illis di-|catur : Expectaui ut facerent uuas et fecere labruscas. Ad malorum punicorum quoque haereo suspensa iudicium, ne forte et ipsos uiros meos spirituales, cum spiritu coeperint, carne contingat consum24; mari. I4. Ceterum ad solatium grande terroris huius ille, cuius sunt quadrigae istae, Aminadab est, quod utique uocabulum mansuetudinem sonat et pietatem. Ideo denique Filio hominis datum est a Patre iudicium, quatenus ab homine homines 250 iudicandi

humanitatem

intrepidi

et benignitatem

de uultu

praestolentur humano, ad honorem, gloriam et magnificentiam eiusdem Vnigeniti Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO LX.

SERMO LXI InciPrr LXI. Quod sponsa de praemissis laudibus non tam hilarescit quam conturbatur, et ex ipsis admonetur ad diligentem considerationem sui et occultorum iudiciorum Dei.

228 Cant. 6, 11. 235 Cf. Ps. 76, 19. 249 Cf. Io. 5, 22. T

242 Cf. Is.

.

i

244 Cf.

Mr

1447”?

SERMO LXI, 1-2

429

I. Descendi in hortum nucum, ut uiderem poma conuallis, et

s (nspicerem, si floruissent wineae et germinassent mala unica. Nesciui, anima mea conturbawit me propter quadrigas Aminadab. Si locum hunc pertransire uoluero nihil amplius ad omnia illa loquens, quae quaerendo insistens Verbo Dei carmen sibi nuptiale iure uendicare dignoscitur, fraudatam ipsam laudi1o bus suis et uos fructibus uestris causabimini. Morem gerere illi quaecumque ipsa est quod in me est non poenitebit, uestris autem deseruire profectibus etiam necessarium est, quia in hoc positus sum. 2. Id tamen praemonere uos uelim, quoniam ut ex sermonis 15 huius fine perpendi fas est, sponsa et uitae serenitatem uidetur exuisse priorem, et pro cantico amoris doloris apprehendisse lamentum. De raucis quippe faucibus tristem habet et lugubrem sonum

quod dicitur : Nesciui, anima mea conturbawit | |1457»

me propter quadrigas Aminadab. Causam maeroris huius ac 20 turbationis, quantum de sponsa Domini opinari permittitur, ex his traxisse uidetur quae praecedunt. Ait enim : Descendit in hortum nucum,

25;

;o

35

4o

ut widerem poma conuallis, et inspicerem si

floruissent wineae et germinassent mala punica. Audiens quippe filias Sion reginasque et concubinas uelut immenso quodam agmine constipatas, quasi ad obruendam eam laudibus suis, uelut a coniuratione quadam terribili expauescens humiliter sane prudenterque recipit se intra se, nulli prorsus generi hominum credere de se ausa plus quam sibi. Quin et ipsius sponsi sui, quem falli non posse non dubitat, non eo usque demulcetur laudibus, ut securitatem sibi ex eis patiatur obrepere, quia etsi sponsum nouit non ignorat et iudicem. Sane et ille sic sponsae suae amplectitur caritatem, ut zelanter quoque humilitatem respiciat ancillae suae. Audisse denique se meminit aliquando generosae cuidam mulierum uocatum nomen grande a sponso coelesti, et de ipsa uocatione intumuisse illam et confestim cecidisse. Dictum quippe est illi : Oliuam pulchram, fructiferam, uberem, speciosam, uocauit Dominus nomen tuum. Terribile est nimis quod sequitur : Ad uocem loquelae grandis exarsit ignis in ea, et combusta sunt fruteta eius. Loquela uero grandis, immo praegrandis nimis laudationis diuinae, quae sic onerat in immensum ut opprimat, sic accendit ut exurat, sic eleuat ut demergat.

LXI, 4 Cant. 6, 10-11. 37 Ier. 11, 16.

18 Cant. 6, 11.

LXI, 40 fruteta] frutecta zzs

21 Cant. 6, 10.

33 C£. Lc. 1, 48.

430

SERMO LXI,34

3. Non igitur sine causa in laudibus illis immensis filiarum Sion, non uocem quidem praeconii sed fragorem potius toni45 trui siue clangorem buccinae sancta haec timorataque anima se audisse suspicatur, unde et quadrigarum uisa est facere mentionem. Siquidem in quadrigarum impetu turbo quidem terribilis auribus intonat, sicut scriptum est : | Vox tonitrua tui in rota. Verum in quadrigis, quae pluribus constant rotis, ;o terribilius aliquid sponsa uidetur significasse quam qui in rota una uocem audiuit tonitrui. Sponsa igitur contra filias Sion coetumque reginarum et concubinarum ac si contra directam ex aduerso aciem, ordinat etiam ipsa aciem suam reputans nimirum laudes,earum insidias, admirationemque explora55 tionem interpretans.

1451?

4. Descendit utique in hortum suum, uigili nimirum consideratione explorans, discutiens atque diiudicans omnia quae in eo sunt, nuces, poma, flores uinearum, germenque malorum punicorum, si tamen uel illae floreant uel germinent illa. 6o Porro in horto nucum quem primo inuisit, ante omnia ut arbitror continentiae propriae scrutinium facit, sciens sane quam uehemens huius aemulator sit dilectus suus, qui uirgam illam nuceam, speciosissimam rectissimamque de radice Iesse in qua et de qua ipse floreret elegit. Cumque sponsa eiusdem sit 6; aemula floris, quatenus castarum mentium flos Dominus Iesus in ipsa germinet ac de ipsa, differenter nimis ab illa singularis eminentiae castitate se iuncta sit, quae ad Verbi Dei incarnationem incommunicabili assumpta est priuilegio, benigna prorsus et humili consideratione perpendit. Attollit 7» deinde oculos suos in horti huius florida ac foecunda, sancto-

rum dico pudicitiam gloriosam, qui uel in materno sanctificati utero praerogatiuam muneris sui diligentissima ambire custodia siue dealbati ut ascendere de lauacro, donante eodem

spiritu quo et regenerante, datum sibi coelitus retentaruntsacri 7; huius

lauacri

candidatum. Videt

sedula

uidensque

miratur,

quanta in horto sponsi sui huiuscemodi suauitas florum, foecunditas nucum, eminentia, gracilitas et rectitudo uirgarum. Eminent quippe quae coniugalis legem copulae fortiori uicere proposito, propriisque motibus | bellum indicentes hoc 8o ipsum superare contendunt quod homines sunt. Quid ut facilius consequantur, arma Deo potentia et huic prorsus apta militiae induerunt, cibi potusque parcitatem, uilitatem uestium, uigilandi, laborandi orandique instantiam, ceteraque sacrae exercitia disciplinae, quibus ad quendam uenustae 85 gracilitatis modum se extenuare nituntur.

48 Ps. 76, 19.

XM

SERMO LXI, 5-7

90

95

IOO

IOS

431

5. Denique coelesti sponso haec sponsae suae gracilitas eo usque placet, ut in eius praeconiis eam gratanter audiat commendari, dicique de ea : Quae est ista quae ascendit sicut uirgula fumi ex aromatibus ? Sane et mulierum formositati gracilitas quidem gratiam addit, grossitudo imminuit. Proinde uirgarum ea est directio siue rectitudo, quod nil in huiusmodi animarum sanctarum incessu uel, habitu, sermone uel gestu, lubricum sit aut tortuosum, sed neque aliquid in intentione distortum. Nil quippe cum fatuis habent commune uirginibus, sed quasi quaedam uirgae directionis et uirgae regni Dei in manu Dei sui, soli illi placere cupiunt cui nubere quaerunt. 6. Haec igitur in horto magno sponsi sui sponsa considerans diligenterque inspiciens, recurrit subinde ad hortulum suum uidetque non sine pudore ac gemitu quid desit sibi. Porro uidens sic suis defectibus dolet, ut quoniam Domini sponsa est et caritas nescit aemulari illorum profectibus gaudeat, suaque dispendia lucris illorum nouerit compensare. Ceterum in hac consideratione tantum sibi retinere cauta est gemitus ac uerecundiae, quantum sibi sufficere nouit ad muniendam

conscientiam

suam

aduersus

laudes

filiarum

Sion,

propriaeque famulos arrogantiae cum forte repente pulsauerint. Habet certe etiam ipsa etsi sponsa sit Domini, fideliter

IIO

IIS

120

dico, habet etiam ipsa aliquid in horto suo, unde non gloriari habeat sed erubescere. Nec enim melior est ipsa quam patres sui, qui ne magnitu-|do carismatum extolleret eos stimulus carnis suae, quo ab angelo nequam importunius urgerentur, datum sibi humiliter confessi sunt. 7. Et ipsa certe si est filia patrum suorum immo quia ab ipsis degenerare non potest, uere non potest, quae sponso nubere meruerit coelesti, cum pudendis nonnumquam affectionibus stimulari se sentiat et in legem peccati tamquam unam ex his quae sedent ad molam ancillis seruiliter captiuari, rugiet certe a gemitu cordis sui, uociferabitur et exclamabit : Infelix ego homo, quid mihi et flori illi coelesti de radice Iesse ? O si uiderent filiae Sion, quam comparauerint aurorae, lunae et soli. O si nunc descenderent in hortum meum hunc nucum mearum, numquid distorta, deformia ac sterilia considerantes non

uultum auerterent,

numquid

non

deponerent

animum,

88 Cant. 5, 6. 95 Cf. Ps. 44, 7. 96 Cf. Is. 62, 5. 109 Cf. 5 Reg. 19, 4. 110 C£. 2 Cor. 12, 7. 118 Cf. Ps. 37, 9. CEIS 42: 13. 119 Cf. Rom. 7,

24.

113/114 In marg. add. est filia ... degenerate non potest ;forze delendum in textu uere

non potest

1457?

432

SERMO

LXI, 7-9

numquid non et uoces mutarent ? Quid deinde cum inter 12; poma. conuallis, fructus uidelicet ac delicias humilitatis quas in sponsi mei horto tam multae ac tam uariae arbores praebent, meorum fructus pomorum considero, quid animi me putatis habere, o filiae Ierusalem ? Illorum sane comparatione, qui oboedientiae suae humilitatisque ac reuerentiae aeterna 130 posteris monumenta dedere, uirtutumque suarum heredibus suis expressa reliquere uestigia, in uirtutum sublimitate humiles et in praecipua humilitate sublimes, mea quidem humilitas laudem non habet. Illis denique ad omnem suauitatem redolentibus stipari me malis summas duco delicias, maxime 155 cum absente dilecto meo me languere inuenero, taliumque odorum ad mei languoris solatium sentio me indigere fomentis. Multum quippe ex ipsis confertur ualitudini meae, dum domini mei ac sponsi oboedientiam humilitatemque meis aspirat naribus in odorem suauitatis. Incen-|tiua dilectionis t40 sunt mihi, suoque odore, sapore, decoreque meum mihi dilectum repraesentant.

8. Poma quidem sunt uerae sanctaeque conuallis, quae est humilitas Altissimi. Vallis nempe illa uallis amoena et fructuosa, uallis uiridis ac luminosa, nec tantum uallis est sed et

145 conuallis, socialis nimirum concors, compassibilis atque conformis. Id sane innuisse sponsa uidetur non uallem dicendo sed conuallem, ut a suae maiestatis, umbroso

monte descen-

dens illa maiestas, patiendo nostra nobisque compatiendo, donando sua nostraque uicissim accipiendo, ualli huic nostrae 15o fieret ipsa conuallis. Quaecumque igitur humilitas, oboeditio, aut subiectio, coelestis illius humilitatis saporem non habet, hoc est ut formam causamque inde uelut a propria radice non trahat, inter poma siluestria reputabitur sponsae. 9. A pomorum consideratione ad uinearum suarum inspec-

15; tionem

oculos sponsa

reducit,

sollicitus requirens,

utrumne

floruerint adhuc. In quibus nil sane aptius significatum puto quam geminae exercitium caritatis, qua in diligendo sponsum suum mentem

suam

non cessat die ac nocte extollere, nunc

aeternam in eo sapientiam uirtutemque mirando reliquamque 160 omnem gloriam eius quasi Vmigemiti a Patre, nunc autem benignitatem, patientiam humilitatemque magnificando secundum quod nasci dignatus est de uirgine matre. Huic gemino generosae propaginis uinearum generi sponsa diligenter insistit, totam se huic labori uendicans, studioseque deuitans,

134 Cf. Cant. 2, 5.

139 Cf. Eph. 5,2.

— 139 Cf. Bernardus Clatau. De gratia et

libero arbitrio 14, 51 : PL 183, 1030À ; ed. LECLERCQ III, 203, 16.

160 Io. 1, 14.

I 46ra

SERMO LXI, 9-10

433

165; ne quid in uineis suis per incuriam sterile aut minus fecundum inueniatur. Ex earum quippe genimine, si florere eas prouenerit fructusque solito maturescere Deo donante successerit, cor sponsi sui laetificatum iri confidit gaudiisque nuptialibus | ipsum fore sperat accommodum.

146rb

170

IO. Sed quid, quaeso, est si his uineas sponsa hoc loco uoluit intelligi, quod inspicere se uelle dixit, si floruissent ? Numquid non diu est, quod dilectus suus ipsi est, ipsaque dilecto suo? Numquid non denique hoc uino sponsus potatus uinum nuntiauit peroptimum, adeo ut ipsa eius hilaritati congratulans 17; dignum diceret dilecto suo ad potandum dentibusque illius ac labiis ruminandis ? Sed in his nimirum uerbis nimia sponsae humilitas feruorque apparet immensus, quae sic se amantem conspicit ac si nunc primum amare incipiat. Quid per flores uinearum, nisi tenera ac blanda amoris uoluit significare 180 initia ? Quae sane tunc pullulare dubium non est, cum uerba Domini Iesu et opera dulci cogitantur affectu, cum os sponsa aperit et attrahit spiritum, cum suspiriis amoris cor dilatatur, cum ea quae de Christi sunt caritate auide requiruntur sapideque leguntur, audiuntur iucunde, delectabiliterque reci185 tantur. Puto quia ad uineas illas quae in supernis sunt consitae montibus, aquarum ubertate beati illi, qui habitant in domo Dei, inebriantur tota die, oculum sponsa dirigens suas necdum

floruisse uineas reputauit. Patrum quoque suorum caritatem non minus fructuosam quam profusam intendens, quibus ex 19o conscientia

sincera dicere donatum

est : Caritas Dei diffusa

est in cordibus nostris per Spiritum Sanctum, qui datus est nobis, nuncque superabundauit delicto dilectio, quae in Christo Iesu, suae quidem caritatis necdum natos fructus aestimauit. Quid cum et ipsius sponsi sui amplissimos uberrimos195 que recogitat fructus ? Numquid non ad illam ubertatem uinearum, quas terra illa repromissionis nostrae aeterna fecunditate germinat Christus, uineam suam sterilem sponsa

merito dicet, et si quid ex ea nasci uiderit, merito dubitare| uidebitur, utrumne uere flos sit fructum pollicens an foliis 200 potius annumerandum quam floribus ? Eadem denique de malorum suorum punicorum germinatione suspicione eam agi perspicuum est. In quibus sane malis materna eius sollicitudo signatur, pro eo quod ut superius dixisse me memini, sub uno protectionis cortice plures filios ac si multa grana in unius 205 corporis confouet unitatem. 182 Cf. Ps. 118, 131.

186 Cf. Ps. 85, 5.

174 peroptimum] pro optimum ms

190 Rom. 5, 5.

192 delicto] dilecto Z7a ms in marg.

I 4672

434

SERMO LXI, r1-12

II. Ceterum haec quoque pia ipsius sollicitudo, num usquequaque Deo accepta sit ueramque ac sinceram qualem Christus exhibuit, qualem mandauit et qualem postremo exigit, redoleat caritatem dubitare uidetur, uel potius utrum adhuc 210 eam uel coeperit germinare. Audit sibi certam in lege Dei sui formam fraternae caritatis expressam, certamque mensuram. Formam, ut sicut Christus dilexit eam, sic et ipsa diligat fratres, Mensuram, ut libentissime sua impendat, seque ipsam superimpendat pro salute fraterna. Forma est animarum quas 21; Christus redemit inuigilare saluti; mensura, pro ipsis propriam cum Christo exponere animam. Super utriusque rei huius incerto caligare uidetur sponsae oculus, num uere caritatis huius formam integram teneat, sed de mensura plane, quid de ipsa comprehenderit longe amplius incerta est. Didicit 220 enim non facilem in hac parte fidem habere affectibus suis nec citra probationis examen, quidquam sibi de se persuasum tenere. Nempe ut ait sapiens : Qui non est tentatus, quid scit ? Itaque pro his omnibus facta est sponsa Domini magna sibi quaestio de se ipsa, magnamque prorsus sui cordis abyssum 225 penetrare se posse desperans, nesciut, ait, anima mea conturba-

uit me propter quadrigas Aminadab. I2. Per quadrigas Aminadab,

ut in praecedenti sermone

dictum est, iudiciorum Dei rotunditatem, hoc est | iustitiam, uolubilitatem, hoc est prudentiam, et impetum, hoc est forti-

230 tudinem, proportionemque aequalem, hoc est aequitatem ipsorum, a sponsa arbitror designari. Has quippe quattuor rotas, quibus diuini iudicii quadriga agitatur, scriptura proponere consueuit cum tremendi iudicis terrorem inculcat. Et ipsarum quidem ut propheta aspectus horribilis, non dissimilis 235 auditio. Nempe ut ait Dauid

: Vox tonitrui Dei in rota est.

Quis enim sanae mentis, iudiciorum Dei altitudinem considerans ipso aspectu non horreat ; quis audiens uelut a uoce tonitrui non contremiscat, cum Deo miserante nunc repente ex profundo iniquitatum gratis iustificatur impius, Deoque iu240 dicante iustitia magnae perfectionis temporisque diuturni uno perit momento ? Bene igitur uigilanterque sponsa in hunc horribilem rotarum aspectum terribilemque intendit auditum et tempore utique opportuno, cum se undique laudantium clamoribus filiarum Sion pulsari uidet ac stimulari, 24; earumque spectaculis uelut quadam obsidione circumcingi. Nempe quo illae plus laudant, eo ista plus timet, et quod illae de aliena conscientia uidere se putant, hoc ista de sua se nescire respondet ; et in quibus illae animam eius demulcere

212 Cf. Eph. 5, 2. CA T lors, I4: 214 Cf. 2 Cot. 12, 15. 9. 225 Cant. 6, 11. 234 Cf. Ez. 1, 18. 235 Ps. 76, 19.

222 Eccli. 54,

I 467?

SERMO LXI, 12- LXII, 2

435 contendunt, in ipsis ab anima sua se conturbari fatetur. 250 Dumque illae in ea priuilegia efferunt meritorum, haec profundum memorat iudiciorum Dei. In omnibus denique se laudantibus et admirantibus praeparare se studet impenetrabilem, quo tanto fiat dilecto suo gratior, quo fortior inuenta est et inter praeconia, soli illi iudicandam tradens 255 conscientiam suam, cui Pater iuste dedit omne iudicium, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per

omnia saecula saeculorum. Amen. |

147"°

ExPLiciT SERMO LXI.

SERMO LXII INciPIT LXII. De multiplici reuersione synagogae ad fidem Christi, et quomodo ei undique reuertenti coniubiletur, quantusque fructus ab eius reuersione proueniat.

I. Reuertere,

veueriere,

Sunamaitis,

veuerieve,

reuertere,

ut

5 intueamur te. Quid uidebis in Sunamite misi choros castrorum ? Prima huius sermonis facies memoriam pulsat, et quaerit attentionem. Commonet quippe historiae ueteris super Abisag Sunamite quae quaesita est im omnibus finibus Israel, inuentaque speciosissima ad calefaciendum regem Dauid, cum 10 jam prae senectute refriguisset nec posset uestibus calefieri. Adducta est igitur uirgo haec, ut staret ac foueret regem, dormiretque in sinu eius et calefaceret eum. Rex autem, ut scriptum est, non cognowit eam. Numquid non iuxta narrationem historicam inter amplexus teneros fomentationesque 15 blandissimas

adolescentulae

huius intacta uirginitas admira-

tionem non minimam potuit suscitare tanti secreti consciis, ut merito a regio uenienti cubiculo procedentes in obuiam, spectaculum sibi ex ea facerent dicentes : Reuertere, veuertere, Sunamilis ; veueriere, reueriere ut intueamur te?

20

2. Verum haec uerba uetera, et diu est quod eorum umbra pertransiit. Ceterum ueritas hoc adumbrata uelamine manet adhuc, immo e£ stabit in aeternum, adimpletum iri in se ex255 Cf. Io. 5, 22.

LXII, 4 Cant. 6, 12 (sunamitis] sulamitis I//z.). I, I-4.

18 Cant. 6, 12.

LXII, 3 ab] ad zr

22 Dan. 2, 44.

5 quid] qui s

5 Cant. 7, 1.

— 125 Reg.

436

25

3o

3;

4o

SERMO LXII, 2-4

pectans, quod adhuc clausum tenetur quasi sub signaculo. Et senectus quidem frigida regis Dauid, quae nec uestibus potuit calefieri, nouissima fidei christianae tempora manifeste praesignat, quorum sane frigiditatem uerus Dauid, aperte declarat dicens : Quoniam abundabit iniquitas, vefrigescet caritas | 1477» multorum. Vnde et de senectutis huius frigore uelut a longe prospiciens sibi membrisque debilibus ecclesiae suae, pie prorsus ac prouide clamat ad Patrem : Et usque in senectam et senium, Deus, ne derelinquas me. De hac item senecta sub multiformi parabola multa Salomon concionatus est dicens : Florebit amygdalus, impinguabitur locusta, dissipabitur cappafis, et cetera quae ibi sequuntur, nouissimi senii illius languorem sedulo satis ac liquido exprimentia. Proinde senescenti Dauid uestium quidem non deerit multitudo, quia ut scriptum est : Non praeteribit generatio fidelium donec omnia. fiant, sed neque sapientiae aut scientiae aliqua urgebit egestas quia periransibunt, ut ait Daniel, plurimi et multiplex erit. scientia. Sed ex abundantia iniquitatis frigus uidelicet senile praeualebit, adeo ut uestibus istiusmodi non possit incalescere.

3. Nonne in diebus illis quicumque inuenientur fideles Domino nostro regi Dauid et quos sub frigore tanto aliqua caritatis adhuc animabit scintilla, necessario salubre cogentur 4; super salute et uita Dauid inire consilium ? Nec aliud plane occurret quam ut quaeratur ei adolescentula speciosissima in omnibus finibus Israel, quae stet et foueat eum, dormiatque in sinu eius et calefaciat dominum nostrum regem. Quaenam illa nisi uirgo Israel, cuius tunc quidem recordabitur adolescenso tiae maritus prior, iuxta illud Ieremiae : Recordatus sum tui, miserans adolescentiam tuam ? De qua rursus scriptum est : Secundum

dies iuuentutis tuae, sic et dies senectutis tuae. Deo

namque mirificante misericordias suas, uirgo haec in diebus suae senectutis denuo adolescet, ad grande utique spectaculum ;; hominum et angelorum, de senilibus artubus faciem proferens speciosissimam | et concupiscibilem plane uiro pubertatis suae.

4. Quae laus, quae exclamatio, quae gloria 4n excelsis Deo, quae laetitia in terris hominibus bonae uoluntatis, una utrobi6o que uoce iubilantibus : Reuertere, veuertere, Sunamitis ; re23 Cf. Iob o, 7. 27 Mt. 24, 12. 30 Ps. 70, 18. 33 Eccl. 12, 5. 37 Mt. 24, 34. 39 Dan. 12, 4. 47 5 Reg. 1, 2. 50 Ier. 2, 2. 52 Deut. 33, 25 (secundum] sicut V//g. ; sic ... tuae] ita et senectus tua T//g.). 58 Lc. 2,14. 60 Cant. 6, 12.

28 senectutis] senetutis zz*

1477?

SERMO LXII, 4-6

437

uertere, reuerlere, ut intueamur te? Paupercula olim a spiritu furoris Domini omnem est uentilata regionem, sed sicut scriptum est : Qut dispersit Israel, ipse et congregabit eum. Dicetur aquiloni, da ; et austro ut non prohibeat ; dicetur orienti nihilominus et occidenti, ut reddere morentur quos accepere captiuos. Vndique igitur reuertenti, undique a gentium occurretur ecclesia, ut in tympanis et citharis uariisque laudum holocaustis arca Domini reducatur in Ierusalem, audiatque adolescentula nostra deuotas undique aggratulantium uoces : 79 Reueriere,

75

8o

85

veueriere,

95

IOO

veueriere

ut in-

5. Reuertetur autem a solis ortu Verbi Dei sacram credens et confitens incarnationem ; reuertetur a solis occasu spontaneam Christi Iesu pro salute mundi confitens et bene-|dicens 147*^ passionem. Reuertetur quoque ab aquilone potentiam ipsius laudans et uenerans,

90

Sunamilis ; veuerleve,

tueamur, inquiunt, £e. Vere res intuitu digna, et contemplatione magna nimis quomodo arida ossa denuo germinauerint, stetque exercitus grandis et fortis nimis, iuxta prophetiam Ezechielis, de congerie ossium paulo ante aridorum. Grande plane spectaculum Lazarum uidisse de monumento prodeuntem, uisio nihilominus magna tres unius constantiae adolescentes de Babyloneae fornacis incendio absque macula et laesione uidisse procedere. Ceterum quid haec uel horum similia ad uisionem illam mirabilem diebus illis nouissimis reseruatam, cum recordabitur uirgo Israel adolescentiae suae pudebitque eam tam probrosae tamque diuturnae uiduitatis suae, percutiensque cor suum et femur suum reuerti incipiet ad uirum suum priorem ?

de morte ac mortis auctore cum

resur-

rectionis gloria triumphantis. Reuertetur denique a meridie, maiestatem in coelo regnantis aspiciens, et pro beneplacito quaecumque in coelo et in terra sunt disponentis. 6. Vel certe : quia fines hi mundi nouissimi sunt, ad quos filios Israel pro peccatis suis ex diuina sententia constat expulsos, sinistrum potius aliquid remotumque nimis a ciuitate sancta Ierusalem figurare uidentur. Emissa est igitur uirgo Israel in orientem, cum a sponsi sui dilectione recedens ignobilia suae natiuitatis initia cum confusione repetiit iuxta illud : Facti sumus quasi in principio cum non dominareris nostri, nec imuocaretur nomen Domini super nos. Retrusa est quoque ad occidentem, cum occidit eis sol uerae sapientiae, ut omne legis mysterium ac prophetiae lucerna eorum penitus

63 Ier. 31, 10. Cf. Io. 11, 44. 30

64 C£. Is. 45, 6. v4 C£. Dan. 3, 92.

70 Cant. 6, 12. 73 Cf. EZ. 57; 10. 80 Cf. Ier. 31, 21. 98 Is. 65, 19.

75 XVII

438

SERMO LXII, 6-7

subtracta sint oculis. Repulsa est proinde ad aquilonem, quia in captiuitatis opprobrium omniumque gentium sibilum ac subsannationem exposita, sub tanta calamitate aurem non 10; aperit nec uirgam uidet uigilantem. Ad meridiem denique eiecta est, quia in tenebris densissimae caliginis suae quasi in meridie uersari se putat, caecisque et tamen uelut apertis oculis in solem iustitiae meridiana iam ubique terrarum luce fulgentem, uesana adhuc non cessat irruere, ueterique in eum 110 odio ac si olla succensa aestuare. Itaque ad orientem est gratia destituta, suisque derelicta natalibus. Ad occidentem est luce priuata scientiae, et ea quae legit prorsus non intelligens. Ad aquilonem est gladio, fami, captiuitati tradita et opprobrio, et in his omnibus ferream ceruicem retinens |et indoma-

i1 bilem. Ad meridiem est nouo semper insanabilique furore persequens agnum Dei, et quasi sub meridiano feruore ab eius odio non tepescens. Quam procul a diuina iustitia fines isti et quam longe a christiana pietate remoti. Sed quod iustitiae est procul, prope est pietati, et quae longinqua sunt meritis, gratia 120 diues finitima reputat. Nam iuxta apostoli uerba, ubi abundawit delictum, superabundawit et gratia. 7. Itaque ut de Sunamite parabolam prosequamur, reuertetur Abysag quae rugitus interpretatur, reuertetur rugiens a gemitu cordis sui, reuertetur, inquam, ad semetipsam, re12; uertetur ad dies pubertatis suae, reuertetur ad Dominum suum regem Dauid, reuertetur ad ecclesiae caritatem. Reuertetur ad se per uehementem poenitentiae planctum, reuertetur ad adolescentiam pristinam per feruoris antiqui nouitatem, reuertetur ad regem Dauid per caritatis immensae nouam r3 o desponsationem, reuertetur ad ecclesiae pacem per sacrae confederationis unitatem. Stabit igitur denuo in conspectu Domini sui regis Dauid ut foueat eum, dormiatque in sinu eius et calefaciat eum. Stabit, inquam, quia uirgo Israel cecidit, et si ipsa adicere non potuit ut resurgat sed est qui suscitet r3 n eam. Est qui dicat : Virgo Israel, reuertere in ciuitates tuas. Est, inquam, qui perditae gloriam uirginitatis post tam multa et tam grandia queat illi et uelit reparare dispendia, iuxta uocem benignitatis suae : Saltem amodo uoca me, inquit, pater meus, dux wirginitatis meae tu es. Stabit ergo Abisag in con14 o spectu regis Dauid, fixos in eum oculos tenens suamque uicissim faciem eius conspectui reddens. Intuebitur eum quo conformetur illi, seque illi aspiciendam piraebebit ut conscientiam 120 Rom. 5, 20.

123 Cf. Ps. 37, 9.

135 Ier. 31, 21.

138 ler. 5, 4.

103 sibilum] sibilium s

132 5 Reg. 1, 2.

187 uelit] uelud zz:

134 Cf. Ps. 40, 9.

14872

SERMO LXII, 7-10

439

suam funditus aperiat illi. Stabit coram eo, quatenus | siue sedentem siue ambulantem siue in mensa discumbentem 145 foueat illum. Siquidem ut dormientem calefaciat, ipsa quoque

148rb

cum ipso iacens dormiet in sinu eius. 8. Stabit igitur Abisag, cum regi suo Christo laboranti collaborabit, hoc est cum sedenti in, cathedra et ipsa consedebit docens et erudiens gentes multas. Ambulanti quoque coope15o rans discurret in praedicandi labore de gente in gentem et de regno ad populum alterum, quorum prorsus aedificatione ac si epulatione splendidissima uino quoque optimo cor regis Dauid laetificabit. Ceterum delicatissima et secretissima gaudia lectulus habet, uirgineum non minuens sed consecrans 15; cumulansque pudorem. Dormit Abisag in sinu Dauid, dormit ille uicissim in sinu Abisag, cum sacrae contemplationis secretissimus sinus utrosque ad alterutrum confouet, et in gaudio sponsae quo super sponsam gaudet, sponsus nihilominus gaudet super sponsam. Mutuis igitur incalescunt am160plexibus, et in antiquas delicias recalescit senecta Dauid, quoniam quidem christiana religio ad pristinum per Israel conualescet decus, et caritas quae refriguit referuescet. 9. Bene igitur ecclesia gentium, cum descendisset in hortum nucum, ut uideret poma conuallis et inspiceret si floruissent 16; uineae et germinassent mala punica, cum non inuenisset quod quaerebat in horto maerensque inde recederet, plangensque ac dicens nescire se ac conturbari propter quadrigas Aminadab, id est horrenda iudicia Dei, bene, inquam, et congrue cum hortus suus ille nil ei laetum annuntiaret, Sunamitis huius

170 suspirans aduentum in uocem Reueriere,

ait, Sunamitis,

ualidi huius clamoris erupit :

reueriere, reueriere ut intueamur te.

Io. Pernecessarius nempe iam reditus tuus, cum iam |omnia sterilia ac frigida sint apud nos. Nostri iam torporis abyssus qua parte reparari possimus diuinae inuocat pietatis abyssum, 17; in uoce utique cataractarum Dei, in uocibus uidelicet apostolorum et prophetarum qui tuum nobis constanter reditum repromittunt. Veniat sollemnis dies expectationis nostrae salutis tuae, captiua filia Sion. Vsquequo dolens auerteris et propria hereditate fraudaris ? Iam post longam saltem uidui180 tatem. foederis recordare antiqui, signumque reconciliationis

167 Cf. Cant. 6, 165 Cf. Cant. 6, 10. 158 Cf. Is. 62, 5. 150 Ps. 104, 13. 178 Cf. Is. 52, 2. 175 Cf. Ps. 41, 8. 171 Cant. 6, 12. T.

148v»

440

SERMO LXII, 10-12

alta mente suspirans dic : Osculetur me osculo oris sui. Est reuersio certe ad amicum, est curatio uulnerum, est foederum

redintegratio. Habet sane et haec plaga quamuis desperatissima medelam suam ; habet in thesauris regiis reseruatam sibi 185

a saeculis redemptionem. Reuertere igitur, reuertere, Sunamitis,

expectat te mater tua Sion, patriarcharum et prophetarum ecclesia, coetus omnis progenitorum tuorum. Expectat te beata coelestium spirituum cohors, quae per te et ex te gloriosam illam ciuitatem sustinet consummari. Ipse denique 190 dulcissimus sponsus tuus ueteris iam immemor inimicitiae, bracchia quae extendisti in cruce tuis parat amplexibus. Nouissime quidem excisi et nos de oleastro tuaeque gratis inserti radici, pinguedinis tuae sola gratia per boni artem insitoris facti participes, non solum absque liuore sed cum 195 beneuolentissima caritate tuum reditum suspiramus.

200

II. Reuertere ergo, reuertere, Sunamaitis ; erit nobis certe facies illa tua splendidissima post tot anilium explicationem rugarum ad pristinae pubertatem speciei reformata, erit nobis spectaculo, erit et speculo. Intuebimur eam ad miraculum, intuebimur ad exemplum. Siquidem refrigescente caritatis igne, nos iam senescere coepimus, et iuxta beati Iob uerbum,

rugae | nostrae testimonium dicunt aduersum nos. Reuertere ergo, Sunamitis, ut intueamur faciem tuam quam mirari ualeamus et imitari. Proueniet, ut credimus, de lumine uultus 205

tui noua serenitas ; tuaeque faciei gloriam speculantes in eandem transformabuntur imaginem. Ad omnes hos et ad singulos horum

: Reuertere, reuertere ; veueriere, inquam,

reuertere ut

intueamur te. Fallere quippe impossibile est eum, qui nostris uberiora uotis nobiscum facere potens est. 210

215

I2. Vnde et bene subiungitur : Quid uidebis in Sunamite nisi choros castrorum ? Dubium huius haec uox sit sponsi an sodalium eius, sed non dubium quia uox sit Spiritus Sancti, ac et hoc sponsi a quo et spiritus accipit. Et uox quidem ista magni compendii est, sed laudis prorsus exquisitissimae. Non potuit sunamitis ista breuius, non potuit plenius commendari. Quid widebis

in Sunamiie,

inquit,

nisi choros

castrorum ? Chori

canentium sunt, castra pugnantium. Procedunt ergo filii Israel 181 Cant. 1, 1. 185 Cant. 6, 12. 189 Cf. Bernardus Clarau., In Cantica, 68, 4 : PL 183, 1110 A-B ; ed. LECLERCQ II, 199,5-15. 192 Cf. Rom. 11,24. 196 Cant. 6, 12. 202 Cf. Iob 16, 9. 206 Cf. 2 Cor. 5, 18. 207 Cant. 6, 12. 215 Cant. 7, 1. 210 Cant. 7, 1.

181 osculo] osculetut 7s

notis 7s

194 insitoris] 77 zzarg. uel uisitatotis

;

209 uotis]

I 487?

SERMO LXII, r2

44I

cantantes et praeliabuntur praelia Domini cum laetitia, ut nec uocem laudis bellandi sollicitudo praepediat, nec laetitia 220 abundantior manus fortium incauta securitate resoluat. Exultationes quippe Dei in gutture eorum uelut in choro ludentium choreasque ducentium, et gladii ancipites in manibus eorum uelut egredientium ad pugnam, ad faciendam uindictam in nationibus, increpationes in populis. Sane quoniam 225 conuertentur ad uesperam, famem patientur ut canes, unde et circuibunt ciuitatem, gentium utique uniuersitatem praedicando lustrantes, ut propriae uidelicet iacturam salutis multorum saluatione compensent. Acerrimam | post tantum ieiunium famem sola poterit publicae salutis explere refectio. 230 Consummatio denique, ut scriptum est, abbrewiata inundabit justitiam,

et tot dispendia

saeculorum

iustitia

nouissimum

iustificans saeculum instaurabit. Quid uidebis ergo, o ecclesia gentium, sponsa Domini Iesu, qutd widebis in die illa m Sunamite nist choros castrorum ? Erit quippe Sunamiti huic et laeti235 tia plena uictoriae et uictoria plena salutis. Erunt gladii ancipites in manibus eorum, non iuxta dies pristinos quibus plurimam gentium dedisse stragem religio putabatur, sed de ore gladii plurima emanabit uita animarum, solus poenitentiae cruor, sola mors criminum. Formam denique apostolicae 240 perfectionis iure sibi hereditario uendicabunt. Laetabuntur sane et ipsi falces mittentes in agros suos, sicut laetati sunt illi olim in messe sua. In triumphorum quoque suorum plausibus exsultabunt pari utique exsultatione cum uictoribus illis, qui in diuidendis olim spoliis suis non minus discreta quam iu24; cunda exsultauere laetitia. Receptantes quippe in portionem suam fructum uberrimum laboris sui, gratiam et pacem dispensauerunt gentibus, gloriam et laudes donantes largitori omnium Deo, qui cum Vnigenito Filio suo et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO LXII.

221 Ps. 149, 6 (exultationes] exaltationes 1//g.). 222 Ps. 149, 6. 223 Ps. 149, 7. 225 Ps. 58, 7. 230 Is. 10, 22. 233 Cant. 7, 1. 235 Ps. 149, 6.

242 Cf. Is. 9, 3.

218 ptraeliabuntur] prtaeliabantut 77s

245 receptantes] tecentantes 7s

I 49r?

SERMO LXIII INciPIT LXIII. Qualiter hic sermo animae congruat Deum diligenti ; et siue ab angelis siue ab adolescentulis sponsa Verbi moneatur, a maerore quo conturbatam se dixit ad priorem reuerti serenitatem ; et quam benigne sponsus ipsam denuo laudare incipiat.

;

I. Reuertere,

veueriere,

Sunamitis,

reuertere,

reueriere

ut

intueamur te. Quid uidebis im Sunamite | nisi choros castro-

14975

rum ? Scio secundam uos expectare mensam super uerbis istis in aedificationem caritatis uestrae. Quod in me est praesto sum uestrae occurrere expectationi, uos quod uestrum est nolite 1o subtrahere, ut affectui non sit impar effectus Patrem exorare spirituum. Et quo ex consequentia sermonum serenior fiat intelligentia, uideamus praecedentia, quibus et sequentia connectamus. 2. Sponsa Verbi, anima uidelicet sancta, tota mente, summo rış studio unicaque intentione adhaerens Deo, nimiis laudibus

filiarum Sion confusa magis et humiliata quam in oculis suis aliquid ex ipsis capiens incrementi, descendit, ut supra memoratum est,in hortum conscientiae suae uidere et explorare diligentius singula illa, quae filiae Sion tam magnifice offerre 20 curauerunt. Porro amorem sui priuatum sponsa non introduxit secum in huius negotium explorationis, sciens nimirum quia acceptor sit personarum, ac propterea eius sint caeca iudicia. Itaque cum nucum, pomorum, uinearum ac malorum punicorum germina sedulo discussisset, sanctimoniae uidelicet 2; humilitatis caritatisque ad Deum et eius quae ad fratres est dilectionis fructus prouectusque absque simulatione diiudicans, uniuersa quidem, ut ex sequentibus liquet, suis inferiora uotis fibarumque Sion aestimatione minora inuenit.

3. Quidni pudorata erubesceret et expauesceret timorata ? 3o Duplici igitur pondere pudoris atque timoris, pondus arrogantiae titillantis euacuans aut certe praeueniens, nescius, inquit,

anima mea coniurbawit me propter quadrigas Aminadab. In eo quod ait, nesciui, nil suo temere de conscientia propria relinquit iudicio, consentiens sane apostolo qui ait : Neque 35 me ipsum tudico, sed qui iudicat me Dominus

est. | Porro in

quadrigis Aminadab, ut supra latius disputatum est, tremenda ac subtilia Dei iudicia, qui solus occulta cordium nouit, affectiones diiudicat et intentiones, se non immerito abundan-

tius pauere significauit.

LXIII, 5 Cant. 6, 12.

6 Cant. 7, 1.

31 Cant. 6, 11.

34 1 Cot. 4, 5-4.

14972

SERMO LXII, 3-4

443

4v

Quid iam superest nisi ut sponsam Domini uehementius consternatam, sodales sponsi,sancti uidelicet angeli, et qui cum sponso sunt beati spiritus, pia erigere consolatione non maerentur ? Puta ergo coelos illos serenissimos ex benignissima sponsi operatione inclinari ad eam humiliter dignanterque 45 pulsare latus eius, blandisque eam demulcire adhortationibus ac dicere : Reuertere, reuertere, Sunamitis, reuertere, reuerlere

ut intueamur te. 4. Reuertere,

reuertere

ab immoderatis

excessibus

istis,

quibus anima tua conturbauit te super quadrigis Aminadab. so Conturbat te nimirum terribilis illa quattuor rotarum aspectus,

turbat iudiciorum subtilitas, turbat seueritas iustitiae, turbat

impetus fortitudinis, turbat norma aequitatis; sed considerata diligentius omnia simul non turbant solum sed conturbant. Verum iam post conturbationem quadriformem, re55 uertere, veuertere, Sunamitis, veuertere, reuertere ad pacis laeti-

6o

65

7»

75

8o

tiaeque serenitatem prioris. Caue, sponsa Domini, sicut et laetitiae uberioris sic abundantioris metus immoderatos excessus. Prudenter nauiga, neutra te tempestas demergat, neutra abyssus absorbeat. Si in alterutram partem plus iusto concesseris, prope est, ut consequenter abripiaris ab altera. Memento item te spiritu diuinae caritatis agi, curruque igneo et equis igneis ad sacrum sponsi sui thalamum in coelestia rapi-|Jendam. Age ergo, o Sunamitis, sponsi coelestis caritate 1497” coccinea, frenos stimulosque tuorum moderare equorum, ne forte aut nimio sint feruore praecipites aut nimia pusillanimitate languentes. Non praecurrat spem timor, sed neque spes timorem anticipet. Zelus quoque iustitiae et iniustitiae odium aequis ac moderatis passibus moderantis aurigae haec spiritus Dei obseruent imperium. Reuertere igitur, reuertere Sunamitis, a consideratione deformitatis et imperfectionis tuae ; reuertere, inquam, reuertere ad inspectionem quoque speciei ac pulchritudinis tuae. Ita in illis dumtaxat stude displicere tibi, ut in his quoque te noueris complacere sponso tuo. Nigram te esse non ignores, sed formosam nihilominus esse non nescias. Magnum certe est ac laudabile nimis, non quantumlibet sane fatuarum sed filiarum Sion beneuolis laudibus non stimulari. Verum quoque non modicae uirtutis est timoris itidem moderari excessus, dicereque uiriliter conturbanti te animae tuae : Quare tristis es, anima mea, et quare conturbas me ? Si ad me ipsum conturbaris, o anima mea, 46 Cant. 6, 12. 79 Ps. 41, 6.

54 Cant. 6, 12.

LXIII, 75 laudabile] ladabile zz:

61 Cf. 4 Reg. 2, 11.

74 Cf. Cant. 1, 4.

444

SERMO LXIII, 4-6

sed surge et confortare ad Deum tuum, sponsum meum. Non est certe mihi sed nec esse potest aut debet requies in te aut requies tibi in me sed conuertere anima mea in requiem tuam certam, stabilem ac iucundam Dominum Deum tuum qui 85 benefecit tibi nec umquam benefaciens cessat. 5. Aufer igitur pallorem hunc, quem repentinus uultui tuo dolor inuexit, nubemque pudoris huius qua te cernimus coopertam, tolle utraque de uultu tuo respiretque facies tua in uenustatem pristinam |quo laeti laetam intueamur te. Vsque9o quo facies plena gratiarum rugis contrahitur, squalore obruitur maculoso ? Respice certe in nos, quo nos quoque hilares intueamur et te. Intuere quae apud nos sunt sanctitatem, pacem, iucunditatem atque aeternitatem ciuitatis nostrae, sta et intuere conciues

tuos, huius municipes

I sois

ciuitatis, quo

95 te conciuem nostram intueamur et nos. A felicitatis nostrae proinde intuitu ad contemplandam faciem reuertere dilecti tui, de cuius speculatione reformatam factamque formosam gratius atque gratantius intueamur et te. Vere enim speciosissima tu in omnibus finibus Israel, digna laude, quae stes in 10o conspectu regis Dauid dormiasque in sinu eius, ac foueas ac calefacias eum. Apud nos quippe cuncta quae in eo et in circuitu eius sunt feruent ex eo, ubi fluuius quoque igneus rapidusque a facie eius egreditur, coelestia cuncta sua caritate inflammans, bonitate rapiens, uoluptate inebrians. Ceterum in 105 frigida regione uestra caput Iesu plenum est rore, et cincinni eius guttis noctium. Illic eget, illic alget, ibi languet, ibi esurit et sitit, uixque inuenit

wb? caput reclinet ; ibi maiestas

illa

multiplici calamitate uexatur, totique collaborans corpori suo quamdiu affligi uidet sponsam suam, de cruce sua deponi non rro sustinet. Tuum igitur est, o sponsa Domini, patienti assistere,

fouere infirmum, castoque animo et corpore uarias ipsius necessitates uariis demulcere fomentis. Itaque si sodalium sponsi, beatorum uidelicet spirituum, haec uerba sunt ut trepidantis animum sponsae ad laetiora sustollant, speique 115 felicioris |erigant incitamentis, haec quidem siue horum similia erunt quae in aurem eius loquentur. 6. Sin autem adolescentularum hae uoces sunt, matri suae

et ipsae pio ac filiali compatientes affectu, in eo sane uerbo quod ait sponsa : Anima mea conturbawit me, assunt ei con120 festim, et qualibus ualent consolationibus, eam et adhortationibus leuant. Reuertere, inquiunt, o pulcherrima mulierum, a multiplici hac conturbatione tua, qua uidemus uidentesque 83 Ps. 114, 7. 107 Mt. 8, 20.

100 Cf. 5 Reg. 1, 2-4. :

102 Cf. Dan. 7, 10.

105 Cant. 5, 2.

15orb

SERMO LXIII, 6-8

445

ingemiscimus coricidisse subito faciem tuam. Reuertere aconsternatione timoris huius; reuertere a confusione pudoris 125 huius ; reuertere

a languore taedii huius, reuertere

denique

a maestitudine ac pondere doloris huius. Quid enim spei relinquitur filiabus tuis, si eatenus conturbant animam tuam quadrigae Aminadab ? Et si sponsa Domini nostri tribunal sponsi sui tantopere reformidat, quis locus nobis fiduciae erit, 13o quae tam longe peregrinamur a thalamo illo ? Indue iam uultum quasi sereniorem, et si quid indiscretius te extollendo excessimus, materna benignitate ignosce. Cautiores fieri deinceps in hac parte studebimus, uestraque in laudandi modestia custodire curabimus innocentiam. 135

7. Et fortasse hac ratione filiae Sion sponsam hac uice non

pulcherrimam mulierum nec magnifico aliquo nomine alloquuntur, sed Sunamitem potius uocantes quod captiuam sonat, humilioris eam uocabuli nuncupatione quasi ob suae reconciliationis gratiam premunt. Prudenter tamen sub qua14o dam huius | ambiguitate uocabuli in mysterio nominis, quam 150% manifeste non audent, pulchritudinis ipsius laudem tacite innuunt. Sub umbra igitur interpretationis captiuam nuncupant, sub figura autem Sunamitis illius quae regi astitit Dauid, speciosam loquuntur in omnibus finibus Israel, solamque 145 idoneam quae dormiat in sinu sponsi stetque in conspectu eius aspiciens eum et aspicienda ab eo, foueatque et calefaciat eum. Quamquam et hoc ipsum captiuae uocabulum in utramuis possit partem trahi, siue ad captiuitatem uidelicet miserae huius seruitutis sub qua omnis creatura ingemiscit el 15o parturit usque adhuc, siue ad captiuitatem amoris qua anima diligens Deum in funiculis trahitur caritatis. 8. Haec est sane felicissima illa liberrimaque captiuitas, qua ascendens olim Christus in altum captiwam duxit captiwitaiem, militiae suae ad Patrem uictricia signa reportans, 155 tam praeclara spolia captiuorum, tam beatas libertatis exuuias, tot milia postremo laetantium. Cum quibus sane captiuis etiam sponsa Domini nonnihil participii habere significatur, quae quotienscumque mente excedit Deo cum sponso suo in iubilatione ascendit, non tam ex propriae conatu uirtutis 16o libera quam ex sponsi sui manibus et angelorum deductione captiua. Ignorans quippe et sustinens potius quam aliquid agens sibi interim uiolenter abstrahitur, et in peregrinam prorsus regionem rapitur, trahitur et captiuatur. Est igitur 149 Rom. 8, 22.

153 Eph. 4, 8.

127 animam] anima 7zs

SERMO LXIII, 8-10

446

non captiuitas solum sed etiam captiua captiuitas, ubi caritas ac uoluntas

165 sola triumphat ; totaque hominis ratio, memoria

trahenti quidem ipsi ac rapienti captiuas ultro dant manus.

9. Bene proinde sponsus ad |nouam hanc sponsae nuncu- 1507? pationem aggratulans filiabus Sion, eodem ipsam uocabulo sub nouae titulo laudationis nominat dicens : Quid widebis in 170 Sunamite misi choros castrorum ? Ad coetum adolescentularum

sermo dirigitur, ne forte ex humilioribus sponsae uerbis minus aliquid solito de ea opinantes non solito deferant matri. Resuscitantur igitur ab eo in pristinam ipsius admirationem et aemulationem, breui hoc mirabili compendio : Qwid widebis, 17; inquit, in Sunamite nisi choros castrorum ? Commemorare uide-

tur sponsus filiabus Sion antiquum rei gestae miraculum super excidio

urbis Iericho,

quae

in choris

castrorum

corruit,

in

circumductione uidelicet arcae Domini, uocibusque tubarum et uociferatione clamantium filiorum Israel. Innuit etiam spon18o sam tale aliquid in semetipsa actitasse, quatenus mundanam omnem

in mente

propria

euerteret

uanitatem,

omnemque

spiritus sui altitudinem aduersus sponsi sui humilem gloriam se insolentius extollentem diligentissimae explorationis circuitu a fundamentis deiceret. 18

IO. Chori igitur sunt affectus in ea humiles Deo soli concorditer continentes, eiusque gloriam de omnibus, quae in coelo agit et in terra, ipsi soli ut dignum est uendicantes. Castra itidem sunt fortes ipsius prudentesque affectiones, in eo praesertim exercitatae ad praelium, ut nihil penitus de 190 propria uirtute praesumant, sed in solo Deo salutari suo fiducialiter agant, uirihter pugnent, potenter expugnent. Itaque ut ex his perpendi sermonibus potest, sponsus quasi de nouo triumphanti sponsae cum laude triumphali uidetur occurrere,

et noua in eius titulo formare praeconia.

195

Quae sane non a capite ut assolet, sed uelut laude reciproca a pedibus | inchoat dicens : Quam pulchri sunt gressus tui in calceamentis, filia principis. Verum huic sermoni sua opera suaque debetur attentio, si tamen primum nobis exoratus affuerit sponsus ecclesiae Iesus Christus Dominus noster, 200 qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO LXIII.

169 Cant. 7, 1. 196 Cant. 7, I.

174 Cant. 7, 1.

168 filiabus] filibus zz:

177 Cf. Ios. 6, 20.

190 Cf. Ps. 1r, 6.

HS IE

-SERMO

LXIIII

INcrerr LXIII. Quomodo haec uox ecclesiae aptetur de gentibus compatienti super tam longa captiuitate filiae Sion, id est synagogae; et cur eam quater inclamat ut reuertatur. Cur a calceamentis pedum et non potius a capite laudem synagogae reuertentis sponsus ordiatur.

IO

T5

20

I. Quam pulchri sunt gressus iui $n calceamentis, filia jrincipis. Vt praecedentia atque sequentia consequentiae iunctura connectat, ad superiora primum recurri oportebit. Nam quia uox haec uox sponsi sit, et uox quidem amatoria ac plena laudis, ambiguum non est. Porro quia totum carmen cantici huius primam praecipuamque, habet materiam caritatem illam felicissimam sacratissimamque, qua coelesti sponso Christo in Spiritu Sancto foederatur et unitur ecclesia, uidendum primum quomodo sponsae huic sermo hic debeat accomodari. Secundo uero nec sponsa illa Deo donante sua laude fraudabitur, quae singularis munere dotata dilectionis, Dominum gloriae dicere audet sponsum suum. 2. Itaque ut praecedentia paululum reuocemus, sponsa Dei quae est ecclesia, cum descendisset in hortum suum cunctaque quae intra ipsum sunt sagaciter explorasset fideliterque

inspexisset, incidit in illud Salomonis :Qui apponit scientiam,

25

30

3»

apponit et dolorem. 'Turbata igitur in singulis, quae uiderat, | et conturbata in uniuersis, in uocem lamentationis erupit : Nesciui, anima mea conturbawit me propter quadrigas Aminadab. Quia uero iuxta est Dominus tis, qui tribulato sunt corde, suggerente spiritu sponsi sui recordatur ex his, quae audiuit et legit, quia medicus est in Israel et resina in Galaad, et huic uulneri suo licet tumenti quidem et desperatissimo medelam procurauerit Deus. Sane in reconciliatione ueteris nuptae cui datus est olim repudii liber, hanc quoque quae ex gentibus collecta est, placuit in nouissimis. diebus denuo reformari, et a frigore quo iam torpens emarcuit in pristinum reuocari feruorem.

3. Voce igitur lacrimabili uotoque desiderabili captiuam adhuc filiam Sion, nuncupatione Sunamitis, gentium inclamat

ecclesia, multiplici uidelicet ingeminatione reuertere, reuertere

dicens, quo et desiderii sui pium prodit affectum, et necessitatis suaecausam prorsus miserabilem innuit, simul et spei suae fructum quem expectat monstrat uberrimum. Denique quia caritas

LXIIII, 6 Cant. 7, 1. 6; TE

25. Ps. 33, 19.

22 Cf. Eccl. 1, 18 (apponit] addit 1//g.). o7 Gf. Tet 82022;

36 Cant. 6, 12.

24 Cant.

151fb

448

SERMO LXIIIL, 3-4

4o non debet esse mercenaria nec quaerere quae sua sunt, pietatis suae qua super synagogae interim captiuitate afficitur, caritatisque qua sponsi prioris restitui eam optat amplexibus, uerbi huius tam crebra inculcatione sinceritatem ac uehementiam sui commendat affectus. Qua quidem etiam uiscera sponsi 45 liquet esse concussa, qui super eandem Sunamitem a sponsa pulsatus atque ammonitus reducit oculos suos, qualisque futura sit cum iam reuerti coeperit, immo certe qualis iam nunc sit in oculis suis, profusa artificiosaque laudatione commemorat. Neque enim huic qua interim deuinctus est sponsae so suae ab his ingentibus laudibus timet, ne quid forte ei rabidi liuoris |aspergat, quam sic uidit de illius pendere reditu et eius suspirare salutem. Quin potius cum adhuc forte procul sit, iam nunc pie ac prouide de illius post tot tempora futuris uirtutibus aemulationem

CIC lcs

ei suscitare festinat, aemulationem

55 tamen quam imitatione sollicitam, tam aemulationis expertem.

4. Sed quid, quaeso, est quod laudis huius opus aggrediens a pedibus incipit, immo et a calceamentis ? Puto innuere uoluisse sponsum sponsae huic quae ex gentibus est causam diuortii, quo priorem illam repudiasse cernitur sponsam. 6o Causa proinde in propatulo est, quia gratiam nesciens et gratiam non requirens a gratia excidit. Iustitiae quidem domum

sibi

uolens

aedificare,

lapidem

angularem

electum,

pretiosum, temeraria reprobauit ; ideoque reprobata est ipsa et domus quam aedificauit euersa. Audi et Isaiam : Pro eo 65 quod eleuatae sunt filiae Sion, et ambulauerunt extento collo, et nutibus oculorum ibant et pedibus suis composito gressu incedebant, decaluabit

Dominus

uerticem

filiarum

Sion.

Videmus,

proh dolor, et ingemiscimus super ignominioso isto longoque caluitio captiuae filiaeSion, quia in subtilissima nouacula iudicii 7o uirtutes omnes, quibus sine gratia opitulante ornatam se credidit, uera iustitia in humilitate carnis apparens in momento abrasit. Quae sane extollentiae uanitas, quia decaluationem hanc uelut meritum et causam praecesserit, idem propheta in eisdem uerbis declarat : Pro eo, inquit, quod eleuatae sunt 75 filiae Sion, gratiae iustificantis gloriam non confitentes neque adorantes, e£ ambulauerunt extento collo gratiae adiutorium non requirentes, neque gratiae adiuuanti gratiam referentes, et nutibus oculorum ibant suae uirtuti in his quae | gerere pie

uidebantur meretricia uanitate applaudentes, et pedibus suis 8o composito gressu incedebant ad oculum omnia facientes huma-

40 Cf. 1 Cot. 13, 5. 62 Cf. Is. 28, 16. Is. 5, 16 (gressu] gradu VZ.). 66 Is. 3, 16 (ibant et pedibus] ibant et plaudebant, ambulabant pedibus Vig.). 74/80 ; 15:3, 16.

151V?

SERMO LXIIII, 4-7 num, solaque transitoriae mercede suorum uestigia uendicantes.

laudis

449 singula

pedum

5. Quia igitur tam multiplici uanitati sola mederi potest humilitas, si tamen et unctionis huius contra tanti pestem 8; ueneni copiosum fuerit efficaxque antidotum, bene sponsus congruenterque a laude hac uice incipit pedum. Quam pulchri, inquit, sunt gressus tui in calceamentis, filia principis. Nempe quoniam, ut scriptum est, a planta pedis uirus irrepens usque ad uerticem capitis proserpere coepit, sicque uniuersaliter in9o fectam peruasit ac seminecem usque hodie tenet, ei prorsus nulla est uel potest esse curatio donec pes superbiae detumescat ; et qua languor subiit, eiusdem denuo ingrediatur medicina languoris. Dicitur ergo filiae Sion iam non alta sapienti sed humilibus consentienti : Quam pulchri sunt 95 gressus tut in calceamentis, filia. principis. 6. Iam pedum sane tuorum plena sanitate donata pro eo quod gratiae diuinae subici iam demum habes persuasum, stare potes et ambulare, immo et currere et saltare. Stare, ut

gratiam orando humiliter inuoces. Ambulare, quo in iustitia zoo gressus tuos gratia dirigente proficies. Currere, quo ad finem uiae, quae est uita aeterna, gratia gressus dilatante acceleres. Saltare, quo gratia sustollente ea, quae sursum cum Christo sunt, raptim quidem sed feliciter sapias. Et in his omnibus gressus, id est profectus tui sunt, qui nimirum stare, gratiae 105 salutis inniti, gratiamque a Patre gratiarum inuocare, uere

in coelo est ponere gressus tuos ; | et subsiliendo saltus dare cum rege Dauid in coelestia ambulare est. Quam pulchri, ait, sunt gressus tui. Nimirum non iuxta dies pristinos, cum nutibus ibas oculorum, et pedibus tuis composito gressu incedebas, 110 compositi sunt hodie mendaciter et inaniter gressus tui ad hominum gloriam ; sed recte dispositi et ueraciter pulchri sunt ad gloriam Dei. Fal/ax quippe gratia et uana est pulchritudo de uanis hominum quaesita opinionibus et falsis emendicata suffragiis. Sed tu iam soli sponso tuo placere sollicita, 11; bene quidem totius pulchritudinis a parte pedum, hoc est ab ipsis humilitatis initiis, inchoas decus. 7. Denique pedes gemini sunt propriae conscientia imbecillitatis, denique fiducia uirtutis. Qui sibi quidem in uia uitae mutua ope subueniunt, ut si alteruter in aliquo fuerit infirma-

$6 Cant. 7, 1. Cf. Ps. 84, 14.

88 Cf. Is. 1, 6. 107 Cant. 7, 1.

94 Cant. 7, 1. 102 Cf. Col. 5, 1. 106 112 Prou. 31, 30. 109 Cf. Is. 5, 16.

15212

450

SERMO LXIIIL, 7-8

120 tus, siue ille de se plus praesumendo siue iste de Deo minus sperando, claudicare necesse est animam, nec iam uocem laudis huius expectare habet a sponso : Quam pulchri sunt gressus tui in calceamentis, fila principis. Sin autem utroque aegrotat pede ad instar synagogae secundum diem hanc 2; aegritudinis huius, nec gratiae penitus recordetur nec suae meminerit iniquitatis, eo longius quidem ab hac laude est, quo non solum non ambulat sed nec claudicat quidem, solo nimirum aegritudinis suae detenta grabato. Verumtamen notum est Deo opus suum, et quae apud nos ingloria et languida 130 totoque corpore fere praemortua iacere aspicitur, in oculis quidem maiestatis illius cui omnia aeque praesto sunt et cui futurum est nihil, a planta pedis usque ad uerticem mon est in ea uulnus, | liuor aut plaga, seu macula aut ruga, uel aliquid huiusmodi. Denique iuxta uerbum Isaiae : In momento in135 dignationis nunc interim quidem auertit faciem suam parumper ab ea, sed in miserationibus magnis ab ipso post modicum congregabitur.

152b

8. Itaque quasi de lecto tam diuturni consurgentis languoris sponsus ipse iuxta inolitam pietatem suam non contine140 bit uiscera sua, sed praeteritarum statim immemor iniuriarum occurret in iubilo, et in uocem laudis omnem lacrimam abster-

get ab oculis ipsius dicens : Quam pulchri sunt gressus tui in calceamentis, filia principis. Ac si dicat : Multiplicatae quidem sunt infirmitates tuae, sed ecce iam non solum sana facta es, 14; uerum et multiplicata est sanitas tua. Diu nempe auersa, sero

reuersa, sed iam plene conuersa es. Morosae dispendia tarditatis subita ac uehementi celeritate redemisti. Facta est tibi longa illa caecitas et oberratio tua compendium quoddam salutis et semita directionis. Facta est tibi obstinata illa 15o duritia tua compunctionis aculeus et stimulus accelerationis. Facta est tibi uetusta illa impietas caecaque superbia tua munimen quoddam fidei et quasi calceamentum nouum nouae humilitatis tuae. Quaecumque sane insipienter impieque te confiteris egisse, erunt de cetero non ad ignominiam et ad 155 insipientiam tibi sed potius ad uelamentum nuditatis tuae, ad insigne decoris tui, ad munimen uirtutis tuae. Horum omnium sane memoria ac si de pellibus animalium mortuorum calceata humilitas a frigore sibi non timebit inertiae, non a serpentium morsibus, spirituum uidelicet malignorum | 122 Cant. 7; i. 128 Gf. Act. 15, 38; 135 Cf. Is. 54, 8. 136 Cf. Is. 54, 7. 143 Cf. Ps. 15, 4.

LXIII, 159 morsibus] mortibus zs

132 Is. 1, 6. 133 Cf. Eph. 5, 27. 141 Cf. Apoc. 7, 17. 142 Cant. 7, 1.

I2

SERMO LXIIII, 8-10

451

160 fraudibus formidábit, non ad uarias denique lapidum offensiones, hoc est quarumlibet tribulationum molestias conturbabitur, non terrenae puluere cupiditatis sordes cuiuspiam contrahet uanitatis. Beatorum nihilominus progenitorum tuorum exempla, patriarcharum uidelicet et prophetarum 16; necnon

et apostolorum

sanctorum

erunt non infirma quidem nec nunc demum te uere filiam quensque uestigia. Vere enim ceps Dei dictus est, cum opera 170 hereditario iure succedens.

calceamenta

de cetero

ignobilia pedibus tuis, quorum probas eorum relegens perseiam filia Abrahae es, qui prinAbrahae facias in fidem ipsius

Ipse denique exsultawit ut uideret

diem meum, de ipsius semine nascituri, cuius et tu exultationis iam facta es particeps, quae diem meum per fidem iam uidere meruisti, quem tempore suo es uisura per speciem. 9. Iuxta hunc ergo sensum humilitas synagogae ad anti17; quam patrum fidem cum multo feruore reuertentis commendatur, pudorque eius ac poenitentia non solum solatio ueniae sed etiam laude gratiae in ipso mox uiae initio a benignissimo sponso excipitur. Sin autem, ut fides ecclesiae habet, euangelizandi statim uirtutem induet, quatenus publicae famelica 180 salutis et apostolicae aemula caritatis circueat, ut scriptum est, ciuitatem christianae religionis innouatura mysterium, bene quidem et hoc modo in uoce laudis huius a sponso ei occurritur : Quam pulchri sunt gressus tui in calceamentis, filia

principis. 185

I0. Sub eadem ferme laudis forma primitiuam Isaias ecclesiam magnificasse inuenitur, cum admirans olim exclamaret : Quam pulchri super montes pedes euangelizantium pacem, euangelizantium bona. Sed ibi speciositas | pedum miraculo fuit, hic autem gressuum pulchritudo. Ibi euangelizantium 190 uirtus admirationem habuit, hic laudem calceamenta. Quod non illi quidem dissimile apostolus probat, qui calceamentum interpretans : Calceati, inquit, pedes im praeparatione euangelii pacis. Quaenam uero praeparatio haec, nisi ut promptum habeat omnis qui euangelizandi habebit officium, sanguine

195 proprio, si necesse sit, uerbo Dei testimonium

dare, uitaque

praedicare eximia quod ore suscepit annuntiandum, nullumque in uerbo uel opere offendiculum dare euangelio Dei, sed ut sermo Dei currat et clarificetur siue per uitam siue per mortem anniti ? In huiusmodi nempe calceamentis et pulchri 168 C£. Gen. 23, 6. 170 Io. 8, 56. 187 Is. 52, 5. 188 Rom. 10, r5. 177 a] ad zzs

180 Cf. Cant. 3, 2. 192 Eph. 6, 15.

183 Cant. 7, 1.

iy

452

SERMO LXIIII, 10-LXV

200 fuerunt primitiuae illius sponsae pedes et huius nihilominus erunt pulchri gressus, quia praedicantium sane sacri deuotique affectus nullo terrenae cogitationis puluere sordescunt, nullo pauore subsistunt, nulla carnis aut sanguinis affectione praepediuntur, nulla domestica inuoluuntur cura, sed cum gigante 20; uiam carpentes giganteis et ipsi passibus exsultant ad currendam uiam. Duplici namque aguntur stimulo caritatis, quia et amor eos fraternae urget salutis et gloriam diuini nominis uehementius in idipsum perurget. Speciosi igitur euangelizantium pedes, pulchrique sunt gressus, quorum est intentio 210 casta, affectio munda, progressio tam gloriosa Deo quam toti mundo fructuosa. II. Porro filiam principis dicens uel generosis eam reddit natalibus suis, ut nunc merito fidei suae filia, ut supra dictum

est, Abrahae debet nominari qui pater uidelicet fidei est et 215 princeps | Deo ordinante credentium, aut certe, ut amplioris

generis nobilitate dicetur, magni illius principis filia appellatur, qui ut princeps fieret pacis principatum sustinuit fieri super humerum suum. Cuius hereditate exempli, quatenus et ipsa uera filia sit principis, super humerum quoque suum 220 patris sui sustinere prompta est principatum, in laboribus et aerumnis, în fame et siti, in frigore et nuditate ceterisque praedicandi periculis fructum pacis metere quaerens in ecclesia Dei, quo uere et ipsa omnibus pacis filiis princeps sit pacis.

12. Dicendum superest quomodo hic idem sermo uni alicui 22; animae possit aptari, si sermonis huius modulus id sustineret. Cras igitur Deo uolente id uestrae expectationi reddetur, ad uestri nostrique si Deus uoluerit aedificationem, laudem et gloriam Vnigeniti Dei, sponsi ecclesiae, Domini nostri Iesu Christi, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat 23o Deus per omnia saecula saeculorum.

Amen.

j

EXPLICIT SERMO LXIIII.

SERMO LXV IvciPrT LXV. Qui pedes, quae uestigia pedum, quae calceamenta, 205 Cf. Ps. 18, 6. 208 Cf. Rom. ro, r5. 214 Cf. Lc. 15, 16. 218 Cf. Is. 9, 6. Rom. 4, 11. 221 2 Cor. 11, 27.

227 uoluerit] uoluererit zzs

215 Cf.

15555

SERMO LXV, 1-3

453

quiue gressus in calceamentis animae diligentis Deum. Et primum de ea quae in pastorali excubat ministerio, deinde de illa quae humiliter subdita Christi militat caritati, postremo cur filia principis quae 5

huiusmodi est nominatur.

I. Quam pulohri sunt gressus tui in calceamentis, filia principis. Debitorem tenetis me, et ecce uenio. Expectat audire caritas uestra aliquid in aedificationem sui super uerbo laudis huius, quo sponsus sponsae suae congratulans nouo 1o laudandi genere non gressus solum sed et calceamenta dignanter attollit. Quod ut eodem sponso adiu-|uante possimus, consideremus attentius, qui animae Deum diligentis pedes sint, quae pedum uestigia, qui proinde gressus, qui denique gressus in calceamentis. ış

1531P

2. Et pedes quidem quibus anima principaliter bene affecta innititur, duos praecipuos reor affectus esse, amorem uidelicet

et spem. Siquidem ut moueri et promoueri possit ad destinatum, uirtus amoris diuinitus insita ei praesto est. Porro quia sua uirtute nec moueri possit nec promoueri, suae infirmitatis 2o immo et impossibilitatis sibi conscia, diuinae uirtuti necessario per spei uirtutem innititur, de se quidem omnino diffidens, Deo autem fiducialiter incumbens. Duobus igitur his pedibus anima Iesum quaerens uiam ambulat illam caritatis, quam excellentissimam uiam Paulus dixit, et quam uiam testimo2; niorum Dei Dauid nominat, in qua et se delectatum dicit sicut in omnibus diuitiis. Ire autem in hac uia proficere est ; et affectibus istis aliquid nouae affectionis indidisse, pedibus quidem noua uiae impressisse uestigia est. Etenim quod siue humili per pedem spei, siue tenera per pedem amoris affectione 3o signatur, in lucrum sane uiatoris et in ipsius uiae cedit excursum. Denique sic in uia uitae ambulantibus dicitur : Omnis locus quem calcauerit bes uester, uester erit. 3. Aduertat,

quaeso,

caritas uestra uerbum

promissionis

huius, uere magnum, uere diuinum. Omnis, inquit, locus quem

35 calcauerit bes uester, uester erit. O uox Domini praeparantis ceruos. Quis enim tarditati aut segnitiei locus, ubi omnis iustitia quae est uere terra repromissionis, lacte fluens et melle, non alio sane nobis modo acquirenda aut |pretio comparanda proponitur quam ut ei piae uestigia uoluntatis sperando et 4» amando imprimamus ? Vbicumque nos pie sancteque semel EXV 8 Cant. 7; t: 24. 34 Ps. 28, 9.

24 C£, 1 Cot. 12, 31.

26 Ps. 118, 14.

31 Deut. 11,

LXV, 32 quem] quidem zs 3X

XVII

I52Y4

454

SERMO LXV, 3-4

affectos esse contigerit, locum illum in aeternum nobis signauimus, signa nostra deinceps in perpetuum non delenda indidimus, et uelut quadam uiuorum inscriptione caracterum et secretorum appositione signorum nobis in ius uendicauimus 4; hereditarium. Denique sic dictum primum legimus Abrahae, quod hic dici gratulamur cunctis eiusdem repromissionis heredibus : Surge et perambula terram in longitudine et latitudine, quia tibi daturus sum eam. Sane quoniam caritas, teste apostolo, duas istas praecipuas habet dimensiones, quia patiens est et so benigna est, in longanimitate quidem sufferentiae longitudinem patientiae habet, in amplitudine uero beneuolentiae latitudinem habet benignitatis. In utraque igitur dimensione caritatis oportébit illum iugiter exerceri, qui magni huius patriarchae heres esse optauerit, ut nunc in longitudine, nunc ssin latitudine terram desiderabilem perambulet, piaeque affectionis per singulos passus imprimendo uestigia omnem locum, quem calcauerit, suae applicet hereditati. 4. Et attende quam mirabili lege duo illi quos praediximus mouentur affectus. Alternatim quippe aguntur, et dum unus 6o figitur, alter mouetur, et ope quadam caritateque uicaria ut ille praecedere possit, iste posteriorem se facit. Sed et is qui iam praecessit, eadem se compari suo caritatis ratione contemperat, sistens se ad modicum donec praecedatur ab illo. Hanc utique et in affectibus illis sacris legem indeclinabilem 65 legislator,

id est caritatis

auctor,

sanxit

Spiritus

Sanctus.

Etenim ut affectus | promoueri possit amoris, spes quidem assequendi desiderii sui se interim per humilem gratiae fiduciam deorsum premit, quod quidem si non faceret, amoris affectum interim promoueri utique impossibile foret. Sed et 7o amor spe subsistente promotus per tenerae uestigium affectionis uiae diuinae caritatis infigitur, quatenus et spei interim affectus ad aliquem ausum potiorem per adiutorium amoris conualescat. Siquidem nisi ille figeretur, ipsa proficiscendi, hoc est proficiendi, locum non haberet, immo nec uirtutem. Sunt 7; ergo pedes affectus, uestigia affectiones, gressus uero passus singuli, id est profectus. Et pulchri quidem gressus isti in oculis inspectoris interni, dum anima Deum per pium desiderium quaerens properansque in siti sua ad uenam aquarum uiuentium, tam multos quidem nec tamen praecipites passus 8o facit, tam festinis, sed tamen tam legitimis gressibus agitur, quatenus alterna subuentione humilique ac iugi subministratione spes amori et amor spei subuenire meminerint.

48 Gen. 13, 17.

50 Cf. r Cot. x5, 4.

79 C

lender 13:

153vb

SERMO LXV, 5-6

455

5. In tanta proinde longitudine uiae uia quippe ista, ut

Scriptum est, uia aeterna est, et in tanta uiae sublimitate uia 8; quippe ista uia ardua et superexcellens est, uestigia quidem

Sicut innumera sunt et inuestigabilia, etiam illi qui ipsam ambulat uiam. Vni soli dicere Deo est : Semitam meam. et funiculum meum inuestigasti, ipsique soli cum metu confiteri : tu obseruasti omnes semitas meas, et uestigia pedum meorum 9o considerasti. Habent quippe singula pedum nostrorum uestigia notam quandam impressionis suae certam atque perpetuam, quae nobis tamen pertranseuntibus confestim excidit, licet sensibus inscripta et in cordibus nostris digito Dei | exarata. Denique et canes inuisibilia bestiarum uestigia sagacitate inditi 9; persequuntur olfactus. Quanto magis sapientiam Dei pia cuncta huiuscemodi pedum nostrorum agentem regentemque uestigia nil latere potest, nil prorsus effugere ?

10o

105

11o

115

15419

6. Habet autem pes ille, quem amorem nominauimus, expressa in oculis Dei suae expressionis siue sui odoris argumenta, quia siue ad desiderium siue ad laetitiam siue ad admirationem uel laudem et gratiarum actionem Deo, siue ad congratulandum proximo siue ad compatiendum siue ad exhortandum siue ad corripiendum uel certe consolandum aut aliquid largiendum beneficii bonam affecit uoluntatem. Reliquit nihilominus pes ille, quem spem diximus, non incerta suae impressionis suique odoris indicia, quia in omnibus uiis ac semitis suis nil suae prudentiae, nil suae prorsus uirtuti credere fixum habet. Sed diuinae magis sapientiae diuinaeque uirtuti fortiter ac sapienter inhaerens, sicut nihil se posse arbitratur sine Deo, ita omnia se posse confidit in eo. Vnde et alacriter psallit : In Domino sperans non infirmabor. Et item : Quoniam non cognoui litteraturam, iniroibo in potentias Domini ; Domine, memorabor iustitiae tuae solius. O quam pie de Deo praesumitur totum, cui de semetipso praesumitur nihil. Quoniam non cognouit, inquit, litteraturam, meam prorsus non reputans scientiam, doctrinam siue experientiam, ideo libere ac fiducialiter in Domini introibo potentias, ut nil non possim in illo, qui nil me posse noui sine illo. Domine, inquit, memorabor

tusti-|tiae tuae solius. O uox libertatis, uox fiduciae. Si uesti120 menta,

inquit, mea

uelut panni ueteres non cooperiunt

aut

calefaciunt me, aut uelut panni menstruatae non tam ornant quam dehonestant me, sed memorabor iustitiae tuae, Domine,

solius, uestis utique nouae quae non ueterascit, uestis calidae 88 Ps. 138, 5. 120 Ps. 70, 16.

90 Iob 15, 27. 123 Ps. 7o, 16.

112 in potentias] impotenties 775

112.P525205

113 Ps. 70, 15-16.

116/

1541

456

SERMO LXV, 6-8

et candidae quam ruga non contrahit, macula non deformat. 125 Itaque pes amoris deuotionis quidem et feruoris uestigia signat ; pes autem spei humilitatis et fiduciae notas sensibus animae Deum diligentis inscribit.

7.Sed aliquid prorsus magnum haec calceamenta designant, quae sponsus miratur in pedibus sponsae, adeo ut 132 omnes gressus eius ex ipsis calceamentis habeat commendabiles. Quam pulchri, inquit, sunt gressus tui in calceamentis, filia principis. Omnino non sunt haec de genere illo calceamenti, quod soluere olim Moyses iussus est de pedibus suis, sed neque de genere illo, quod portare prohibiti sunt discipuli olim missi 135 euangelizare.

Vtrisque

sane,

quia

diuini

uerbi

ministratio

sacra imponitur, terrenae sollicitudinis onus aufertur. Liberi quippe debent esse praedicantium pedes, nec domestica aliqua cura rerum periturarum eos implicari oportet et angustari qui coelestia debent et aeterna nuntiare. Verumtamen nec nudis 140 certe eos pedibus incedere liberum est, qui calceari iubentur pedes in praeparationem euangelii bacis. Est ergo praedicationis ministerium et sollicitudo pastoralis calceamentum utique nouum, pedibusque illorum dumtaxat accommodum qui sincere Christum annuntiant, qui in cura pastorali non quae 14; sua sunt quaerunt sed quae Iesu Christi. Alioquin qui suo spiritu |rapti, et non a Spiritu Sancto missi ministrari ueniunt non ministrare, non est eis sors neque hereditas in uoce laudis huius : Quam pulchri sunt gressus tui im calceamentis, filia principis. Cum rubore insuper et ignominia Isaiam audiant 150 ipsos quidem praetereuntem et ad uiros gloriae cum laude exclamantem : Quam speciosi super montes pedes annuntiantium pacem, amnuntiantiwm bona. Speciositatem quippe pedum eo Paulus interpretatur, quod missi praedicant, non sumentes sane sibi honorem sed uocati a Deo tamquam Aaron. Quo155 (nodo, ait, braedicabunt nisi mittantur ? Et consequenter subin-

serens ait : Sicut scriptum est : Quam speciosi pedes euangelizantium pacem. Ergo missio haec Spiritus Sancti pastorum quidem siue sponsae Domini in praeparationem fraternae salutis pedes calceat, hoc est onerat et ornat affectus.

160

8. Onerat, quia pretium uidelicet dominici sanguinis suis sponsa manibus creditum tenens dormire non sinitur nec dormitare. Dicitur quippe ei, uelut iam calceatae calceamentis 132 Cant. 7 1 134 Cf. Ex. 5, 5. 135 Cf. Lc. ro, 4. 146 Cf. Phil. 2, 2r. 149 Cant. 7, 1. 152 Is. 52, 7. 155 Rom. 1o, 15.

162 Cf. Ps. 120, 5.

126 fiduciae] fiducia zz5

142 Eph. 6, 15. 153 Rom. ro, 15.

153 Paulus] iz marg. p.c. ; ms a.c. amplius

15472

SERMO LXV, 8-9

457

nouis : Discurre, festina, suscita amicum tuum, ne des somnium

oculis tuis, et ne dormitent palpebrae tuae. Ornat, quia qui bene 165 inistrauerit, ut ait apostolus, gradum bonum sibi acquirit. et fiduciam magnam,

170

17;

180

18;

quae est in Christo Iesu. Quam felix anima,

quae de ore Iesu euge illud honoris et gloriae in diem nouissimum patienter fidenterque expectat, auertens aurem uiriliter a linguis mendacibus, quae uanis eam laudibus obruere parant, et siue de interioribus siue de exterioribus bonis adulationis nectentes laqueos insussurare ei non desinunt : Euge, euge. Itaque quaecumque anima uere sponsa Domini est memor die ac nocte, quid oneris siue quid honoris acceperit in calceamentis istis, ne sine causa perceperit eam in continuis, ut Supra dictum est, discursibus | ad eos siue propter eos quibus 1547” ministrare accepit, non cessat expendere ea. Neque enim uel uetustate consumuntur uel usu aliquo atteruntur, quibus potius de usu laus et pretium cumulatur. Et quia sponsa sapientibus quidem se nouit debitricem sed insipientibus magis, quo placeant principi gressus eius in calceamentis, ad ipsos quidem materna pietate clementius respiciens, dicit cum sponso suo : In Idumaeam extendam calceamentum meum. Ac si dicat : Ad paruulos meos terrena adhuc et carnalia sapientes debitae sollicitudinis uberiorem extendam affectum, illis me propensius indulgebo, exhibebo clementius. Boni nempe ac praecipui pastoris exemplo, infirmioribus me amplius teneri non ignoro, et ad requirenda perdita roborandaque debilia specialiter missam me memini ac propterea uel maxime ab ipso calceatam. Quaecumque certe sic afficitur anima stans

190 et uigilans super custodiam suam, ouium sibi creditarum salu-

tem sollicitius aemulans Deique solius et non sui gloriam zelans, habet gloriam apud Deum reuelandam in tempore opportuno. Nec timebit sibi ab opprobrio illo sempiterno, ut domus eius domus discalceati uocetur, sed cum illis potius 19; habitatio eius, qui aedificant sibi domos non

manufactas in

coelis, quorum uni a Domino dicitur : Ego aedificabo tibi domum fidelem. 9. Verumtamen ut uocem quoque laudis huius cum sponsa debeat expectare, quatenus et ipsa audiat : Quam pulchri 200 sunt gressus tui in calceamentis, fila principis, sponsae oportebit eam gressus aemulari, hoc est sollicitius imitari profectus. Gressus proinde sponsae sunt, nunc | ad curam egredi adoles164 Prou. 6, 3-4. 183 Ps. 59, 10. 200 Cant. 7, 1.

166 Tim. 3, 13. 190 Cf. Is. 21, 8.

165 gradum] grandum zs

172 Mt. 25, 21. 195 Cf. Deut. 25, 10.

180 Cf. Rom. 1, 14. 197 3 Reg. 11, 38.

I5

r5

458

SERMO LXV, 9-10

centularum, nunc ad sui custodiam regredi, postremo autem ad id quod praecipuum est contemplationi ingredi sponsi sui. 205

210

215

220

Quis in omnibus, ait scriptura, sicut Dauid fidelis, ingrediens e

egrediens ad imperium regis ? Sed habet fortasse sponsa aliquid amplius laudis quam ut fidelis sit, quia non solum procedere uult utiliter proximis et humiliter incedere sibi, sed decore etiam et concupiscibiliter excedere nititur sponso suo. Verum aliquis haec fortasse legens aut audiens contrahi nimis uerbum laudis huius causabitur ad eos dumtaxat, qui pastorale subiere officium,et expectant ut ad illos quoque, qui humiliter subesse didicerint, extendatur calceamentum hoc. Cui expectationi ille continuo calceamentorum intellectus occurrit, quo nonnulli sanctorum piae mortificationis exempla uel sacrae institutionis mandata in his figurari sensere. Hoc etenim portari sensu a discipulis calceamenta prohibentur, ne mortiferis uidelicet prauorum hominum exemplis uel institutionibus se incautius onerent. Et in esu agni calceamenta habere iubentur in pedibus, quatenus praedecessorum suorum pia infirmatione muniantur. I0. Iuxta hunc igitur sensum, uobis, fratres carissimi, uerbum

salutis specialiter missum est, qui patrum uestrorum exemplis eorumque regulis uelut quibusdam calceamentis arctissimis guy vA contineri pedes uestros, id est affectus, cohiberi sustinetis. Quae quidem angusta et dura uisa sunt forte nonnullis uestrum incipientibus haec et uelut primos inferentibus pedes et quasi in neruo posuissent pedem suum, sed iam quasi captiuatos se reputarunt. Patienter tamen id in suis sustinentes initiis eo, 230 quod arctam audierint esse uiam quae ducit ad uitam, spe futurae latitudinis illas interim tulere angustias. Nec fefellit eos spes sua ; bonum est enim cum silentio praestolari salutare Dei. Iam quippe gaudentes uidemus ac laeti dicimus, quia uiam hanc arduam mandatorum Dei quam trepidi | ingressi sunt 25 vA rependo et claudicando tentare potius quam ambulare coeperunt, iam erecti et intrepidi ambulant, immo iam firmis et com-

240

positis gressibus currunt. Timent in modico etiam uerbo, signo uel nutu ad lapillulum alicuius offensionis impingere. Numquid non uere omni sic timoratae animae, sic omnia sua obseruanti uestigia dici poterit a Spiritu Sancto, quoniam angelis Deus mandauit de te, ut custodiant te in omnibus uiis tuis ? Numquid non pulchri gressus eius in calceamentis qui ad praelatorum se componit imperium, qui ad sociorum se pium conformat exemplum, sollicitus in omnibus uiis suis quomodo

206 1 Reg. 22, 14.

220 Cf. Ex. 12, 11. 223 Cf. Act. 15, 26. 229 Cf. Iob 1235127. 231 Cf. Regula S. Benedicti 5, 11 : ed. HANSLIK, 36. 231 Mt. 7, 14. 241 Ps. 9o, 9. 233 Thren. 3, 26.

155rb

SERMO LXV, ro-r1

459

24; et nullum suo offendat exemplo et aliorum ipse uniat exemplo ? Quam pulchri huiuscemodi gressus in calceamentis, quos a puluere singularitatis aliorum imitatio uendicat, et a pusillanimitate spiritus tot praecedentium et comitantium exempla defendunt. Pulchri quidem sunt, quos uelut in calceamentis 250 astrictos,

oboedientiae

necessitas

et societatis

conformitas

ligat, sed liberos nihilominus et absolutos libera uoluntas et uoluntaria libertas facit. Pulchri sunt, quos ad aedificationem publicam caritas fraterna componit, sed quam pulchri sunt, quos ad beneplacitum Dei conspectumque angelicum intentio 25; intus sincera disponit. II. Bene autem fili principis omnis anima istiusmodi appellatur quia necessaria hac, qua se gratis propter Deum captiuitate astrinxit, ueri spontanei Domini Iesu uere effecta est filia, qui ueniens facere non uoluntatem suam sed eius qui 26o misit ipsum, dominationis aeternae meruit principatum, et nominis gloriam illius quod est super omne momen. Cuius profecto participium nominis filiae suae sic in calceamentis disponenti et componenti gressus suos benignissime reseruauit, ut quomodo nunc principari contendit super omnem terram 265 suam,

dominari

uidelicet

studens

cunctis

uoluntatibus

et

affectibus suis, sic in reuelatione gloriae Christi, filia principis | paterni fiat heres et consors principatus. Attollite portas, principes, uestras, leua caput tuum quaecumque filiam principis te esse confidis, quia nimis confortatus est principatus 270 tuus. Qui etsi interim absconditus est ab oculis tuis, sed consolare, quia prope est ut reueletur. Fiet in breui, o filia principis, principatus tuus super humerum tuum, cum aeternum tibi gloriae pondus a Patre tuo principe principali imponetur, quantumcumque portare poterunt humeri tui. Pro 275 hoc quippe onere graui sed momentaneo, quod caritas Christi leue sibi interim fecit, pondus illud graue et ipsum sed leue succedet et gloriosum, non excutiendum deinceps ab humeris tuis, conseruante

ipso quo et donante,

Domino

nostro Vni-

genito Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et 28o regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

EXPLICIT SERMO LXV.

252 Cf. Bernardus Clarau., De gratia et libero arbitrio ITI, 7 : PL 182, 1005 C ; ed. LECLERCQ III, 171, 7. 260 Cf. Io. 6, 38. 262 Phil. 2, 9. 268 Ps. 25, 7.

270 Cf. Ps. 138, 17.

241 C£. Os. 15, 14.

273 Cf. Is. 9, 6.

TS

NS

SERMO LXVI IuciPerT LXVI. Quod per iuncturam feminum sponsae caritas eius illa signetur, qua sollicita erit in nouissimo die duos populos, circumcisionem scilicet et praeputium, in eamdem fidei caritatisque connectere unitatem cooperante artifice summo, id est Spiritu Sancto.

5

I.lunctura

sunt

manu

fjeminum tuorum

artificis.

Superiori

sicut monilia,

capitulo

quae fabricata

pulchri

Sunamitis

gressus in calceamentis a sponso commendati sunt, in quibus

nouae nuptae synagogae in fine conuertendae humilitatem credimus deuotionemque figurari. Erit sane cum diuturne 1o poenitens a conuersionis euangelizandi constantiam induet, eo se nimirum modo reconciliari plenius sperans uiro suo, cum plenitudini gentium ipsa quoque facta fuerit reconciliatio. Magnum nempe et ineffabile aliquid de hac conuersione diebus futura nouissimis pia sanctae ecclesiae praestolatur fides, tum 15 ex pollicitatione prophetica, tum ex apostolica repromissione, tum ex his | quae in manibus sunt praeconiis sponsi.

2. Siquidem a prophetis multipliciter praedicitur, quia in nouissimo dierum requisitura est uirum suum priorem et Dauid regem suum. Et rursum : Si fuerit numerus filiorum 20 Israel sicut arena maris, reliquiae comuertentur ex eo. Itemque Isaias : In ueritate reliquiae conuertentur, reliquiae, inquam, lacob ad Deum fortem. Cuius conuersionis quantus futurus sit fructus quantaue perfectio, idem propheta cum gaudio contestatur dicens : Conswmmatio abbreuiata inundabit iustitiam. 2; Quibus sane prophetarum uaticiniis Paulus uelut oleo quodam laetitiae perfusus ad illorum sollemnitatem dierum oculos leuans

exclamat

: Si delictum, inquit, illorum

diuitiae sunt

mundi, et si diminutio eorum diwitiae sunt. gentium, quanto magis plenitudo eorum ? Et post pauca : Si amissio, inquit,

3o illorum

reconciliatio

mortuis ?

est mundi,

quae assumptio

nisi uita ex

3. Denique et sponsus qui ex ore prophetico apostolicoque futurae nuptae laudes tam magnifice incohauit, quo ex ore perficiat eas, ecce aperit os suum ad enumeranda illa tam 5; longe post futura uestigia ceteraque deinceps nouellae conuersationis membra singillatim ac seriatim distinguenda. Bene autem postquam calceatam memorauit in praeparationem euangelii bacis, iuncturam feminum propensius laudat, LXVI, 5 Cant. 7, 1 (feminum] femotum T//g.).

12 Cf. Rom. 11, 25. 18 o 19 Cf. Os. 5, 5. [S 10220: 21 Is. 10, 21. 24 Is. 10, 22. 24 Rom. 11, 12. 29 Rom. 11, r5. 37 Eph. 6, 15. GENS

10 Iza ms; forte legendum : a conuersionis initio uel feruore.

155vb

SERMO LXVI, 3-5

461

sollicitudinem uidelicet seruandae unitatis in uinculo pacis. 4o Magna quippe haec aeternam euangelizantium pacem praecipuaque sollicitudo est, ut quibus christianam persuasere fidem, in eamdem eos spiritus astringant caritatem, ut fiant unum Christi corpus et unus in Christo spiritus, sicut uocati sunt in unam spem uocationis suae. Alioquin quid proderit in 4; utero ecclesiae per fidem concipi, si non in eodem per caritatem prouenerit et informari ? De his denique qui a pseudoapostolis seducti sanam

deseruere

| doctrinam,

alienari iam

incipientes a uulua et errare ab utero apostolus cum gemitu

et increpatione proclamat : Timeo, inquit, ne sine causa laboraso uerim in uobis. Et post pauca : Filtoli met, quos iterum parturio, donec formetur Christus in uobis. Aduertitis, credo, iuncturam

feminum piae genetricis huius, caritatem dico Pauli, in qua non sine ineffabili spiritus sui uoluptate tam generosam tam numerosam Christo sobolem concepit, quam tamen non sine s5I multo dolore uiscerum suspirioque gemebundo parturiit.

4. Quia uero per femur propagatio spiritualis apte signatur, per iuncturam feminum sacra iudaeorum et gentium in fide Christi coniunctio euidenter exprimitur. Ex his quippe duobus parietibus multum a se remotis sed in lapide angulari 6 [9] Christo Iesu sibi e diuerso occurrentibus, cum infinita coeli et

terrae laetitia, magna praedicatorum opera multisque sudoribus sed non minus artificiosa prudentia, una Dei omnipotentis ciuitas aedificata est, iuxta illud : Fundatur exultatione uniuer6 i»

7o

7

A

sae terrae mons Sion, latera aquilonis, ciuitas regis magma. Magnus quippe rex, magnus et laudabilis nimis Christus Iesus, cuius magnitudini absque lateribus aquilonis, gentium uidelicet plenitudine, mons Sion uelut ciuitas nimis parua minusque sufficiens non congruebat. 5. Dictum est igitur aquiloni : da, et austro : noli prohibere. Et aquilo quidem imperante Deo spiritum induit mitiorem, lateraque sua ad solem meridianum expandens, concretas ab antiquo glacies australi calore resoluit, conuertente Spiritu Sancto captiuitatem eius sicut torrens in austro. At uero auster, cui mandatum fuerat ne prohiberet, Sancto inoboediens Spiritui aquiloni de suo incalescenti spiramine prorsus inuidit, conspiransque omni uirtute aduersus eum obfirmauit faciem 39 C£. Eph. 4, 3.

44 Cf. Eph. 4, 4.

50 Gal. 4, 19. 49 Gal. 4, 11. Is. 43, 6. 93 Cf. Ps. 125, 4.

47 C£. 2 Tim. 4, 3. 59 Cf. Eph. 2, 20.

48 Cf. Ps. 57, 4. 63 Ps. 47, 5.

69

LXVI, 46/47 qui a pseudo-apostolis seducti] qui a speudo seducti apostolis zz; 65 magnus ... Christus] add. in marg.

1567

462

SERMO LXVI, 5-7

suam contra aquilonem, donec et ipse in lateribus aquilonis posuit sedem suam, per infidelitatis frigus a fidei | pietate rigescens. Insuper et olla succensa factus est per inuidiae in8o cendium gentium credulitatem impugnans. Proinde hanc inextinguibilis inuidiae flammam omnium radix malorum superbia peperit, qua de diuini singularitate cultus carnalis Israel contra gentium caecitatem abundantius ausus est gloriari. Huius uero plaga superbiae gentium ei uulnus inflixit, 8; quia contra Deum quasi pro merito dignitatis et iustitiae singularis intumuit, et contra gentium desolationem per contemptum superbiuit. Contra Dei iustitiam elatus, qui ab ipso gentibus in fidei uacatione praelatus est; contra gentium calamitatem tumidus, quorum caecitati non est pie misertus 9o sed impie indignatus. Illic per arrogantiam insolens nimis et turgidus, hic per despectionem impius omnio et contumeliosus. 6. Ex qua gemina radice duplex sane pullulauit inuidia, quoniam et illuminandis inuidit gentibus et illuminatis. Prohibuit quippe, ut ait apostolus, ne gentibus apostoli uer9; bum salutis annuntiarent, et annuntiantibus indignabantur quod ad gentes introissent praeputium habentes. Prohibuit, inquam, auster quantum praeualuit ne uel aquiloni uerbum fidei praedicator daret, uel fidem uerbi uicissim aquilo daret praedicatori. Stantibus igitur utrisque, ludaeo uidelicet et 100 gentili, ad aeternae tribunal iustitiae, gemina quam praediximus superbia Israel geminaque inuidia iudicante Deo respondit in faciem eius,et unde solus gloriari praesumpsit, inde solus meruit abalienari, et unde gentium insultauit destitutioni, inde solus meruit ipse destitui. Proinde quorum 105 inuidit illuminationi, de illorum luce et ipse excaecatus est, et quod inmisericorditer prohibuit fieri, hoc iam crudelius factum dolet. Nec prouocare eos desinit summa illa et aeterna benignitas in illo ut scriptum est, qui quondam | non fuit populus, quia haec est uidelicet insanabilis huius natura 110 ueneni, contabescere de bonitate, de pietate crudescere, furere

de lenitate, de exultatione

gemere,

de salute torqueri.

7. De filio denique maiore benignissimi patris scriptum est, quia cum audisset symphoniam et chorum super adolescentioris filii reditu congratulantium, etiam patre obnixius rogan11; te non acquieuit prorsus introire, malens solus foris liuido dolore consumi quam pie intus laetantibus in gaudii commu78 Cf. Is. 14, 14. 79 Cf. Ier. 1, 15. 81 Cf. 1 Tim. 6, 1o. H12 Cf. T-cx3x5. 25228 108 Cf. 1 Petr. 2, 10.

104 inde] in zz:

115 introire] zs. p.e. ; interrogare a.c.

96 Cf. Act. 11, 5.

156rb

156va

SERMO LXVI, 7-9

120

463

nione misceri. Expectat usque adhuc piissimus Pater, quam de filii recuperatione festiuus tam de filii foris adhuc stantis introductione sollicitus. Cuius sane plagam licet insanabilem artificiosa unctione demulcet, cognata suggerendo uocabula, filum

uidelicet

ac fratrem

memorans,

et naturalis

suadens

affectum pietatis, qua fratri reddito fraterna oportet eum uiscera exhibere. Et huius quidem coelestis bonitatis aemuli quondam apostoli, uelut iunctura quadam artificiosa feminum 125

suorum, sic utrumque hunc populum parturire Deo ac parere studuerunt, ne in effusione nascentium alter subplantaretur aut praepediretur ab altero.

130

140

8. Quam multis enim, quam fortibus, et quam subtilibus rationibus apostolus utriusque arrogantiam populi premit; primum quidem gentium, quibus apostolus datus est in fide et ueritate extollentiam de philosophicae doctrinae gloriatione surgentem, ac propterea a uera sapientia reprobatam et uariis idolatriae derelictam erroribus, cunctisque ignominiae ac flagitiorum sordibus obuolutam ostendit. Deinde et Israel de Dei agnitione legisque operibus se carnaliter offerenti cum grandi auctoritate improperat, quod iustitiam Dei ignorans suamque uolens constituere iustitiae Dei subici dedignetur, iamque non immerito in lapidem impegerit offensionis. Confutata proinde penitusque obtrita utraque |superbia ad christianam eos reuocat humilitatem, et sub uno fidei iugo humiliatam utriusque ceruicem in Christi pace connectit.

9. Impletumque est in apostolis illud Isaiae uaticinium : Beati, qui seminatis super omnes aquas, inmectentes pedem pariter bowis et asini. Omnes aquas omnes apostolos dixit, 145 semen uerbum Dei, pedem bouis et asini utriusque populi per diutinam a Deo aduersionem humiliatum affectum. Quae sane humiliatio conueniendi in unum et in eamdem pacis formam conspirandi causam praebuit, ut quos superbiae uarius error abduxerat, una fidei pietas colligaret. Nempe ne alteruter ad150 uersus alterum gloriari posset siue suam praeferendo iustitiam siue alterius in iustitiam importunius improperando, utriusque, ut supra dictum est, infidelitatem et impietatem populi apertissime detegit, conclusa memorans omnia sub peccato, quod subditus fiat omnis mundus Deo. Hoc est quippe uinculum 137 Cf. Rom. 133 Cf. Rom. 1, 25. 131 Cf. Col. 2, 8. 130 C£. 1 Tim. 2, 7. 143 Is. 32, 20 (innectentes] immittentes VZ. ; 138 Cf. Rom. 9, 32. TOS;

pariter] ozz. V /g.). 19.

150 Cf. 1 Cot. 4, 6.

139 superbia] zs p.c. ; substantia a.c.

153 Cf. Rom. 3, 9.

154 Rom. 3,

156vb

464

SERMO LXVI, 9-12

155 connexionis, quo asini et bouis pes pariter innectitur, haec feminum

sponsae

iunctura,

hoc fabrefactum

monile,

sacrae

uidelicet unitatis huius artificiosa compago. Quam sane omnium artifex Spiritus Sanctus miro subtilique modo, ut praediximus, fabricatus est de superbia humilitatem, de increduli160 tate fidem, de tenebris lucem, de superstitione ueritatem, de

diuersitate

eliciens unitatem.

ro. Duobus autem modis iunctura haec feminum siue monile hoc pretiosum fabricatum attenditur, siue uidelicet cum uno populo a fide recedente alter ei in fidei religione successit, 165 siue cum per apostolicam ut praedixi doctrinam, cooperante Spiritu Sancto, in fidei pariter unitatem conueniunt. Quod in primitiua quidem ecclesia cum multo ecclesiae gaudio post Christi ad coelos ascensionem factum legimus, pleniusque in

fine mundi uelut in autumnali | messium ubertate prouentu170 rum expectamus. Porro prima illa iunctura, qua unus ideo ipsorum caecitatem uidetur incurrisse, ut alterius cederet illuminationi, adeo est artificiosa atque mirabilis, ut humano sensui uideatur prorsus inuestigabilis. II. Sed talem in ueritate hanc fuisse iuncturam apostolus 17; cum admiratione asserit, et cum assertione miratur. Ait enim

ad gentes uerbum faciens : Sicut uos aliquando mon credadistis, nunc autem misericordiam consecuti estis propter incredulitatem illorum, hoc est filiorum Israel, ita et illi nunc non crediderunt

in uestram misericordiam, ut et ipsi misericordiam consequan180 tur. Et sacramenti huius ex parte rationem aperiens : Conclusit enim Deus, inquit, omnia in incredulitate ut omnium misereatur.

Quia uero huius quoque rationis profundum nimis mysterium est, quomodo uidelicet coangustatum sit sponsi statum ut alterum e duobus decidere oportuerit, apostolus siue quod ipse 185 penetrare non potuit reuerenter expauit, siue quod nobis reuelandum non censuit, timeri docuit et adorari, cum tremore exclamans : O altitudo, inquit, diuitiarum sapientiae et scien-

tiae Dei, quam inscrutabilia sunt iudicia eius et inuestigabiles uiae etus.

190

I2. In hoc tamen licet inuestigabile profundum retia sua idem apostolus laxans in capturam, seueritatem Dei ac bonitatem docet attentius in his considerari.

Vide, inquit, seueri-

tatem et bonitatem Dei. In illis quidem qui uidelicet ceciderunt seueritatem, in te autem qui fide stas bonitatem si permanseris

1955 in bonitate.

Nempe

quia honor

Dei iudicium

diligit, cum

176 Rom. II, 30-31. 180 Rom. rr, 32. 189 Rom. 11, 35 (inscrutabilia] incomprehensibilia 17/g.). 192 Rom. rr, 22. 195 Cf. Ps. 98, 4.

Lr iar

SERMO LXVI, 12-13 sapientia eius iustitiaque potestas quoque

465 ac seueritas non

nisi ex ipsa iudiciorum luce rationali possint creaturae clarescere, in circumcisione quidem et praeputio haec ipsa iudicia sua uicissim placuit actitari, simul et bonitatis suae diuitias ex alterius repulsione alteri uoluit uberius commendari. Quis enim in uocatione gentium non multo magis diuinam stupeat bonitatem gratiasque agat propensiores, cum eidem bo- [nitati 155 illam contulerit seueritatem, quiá priori nuptae libellum repudii dedit, et in eius delicias degenerem atque deformem in205 troduxit Aethiopissam ? Habet igitur noua haec nupta a nouo sponso noui amoris nouum utique insigne, memoriale uidelicet

200

infinitae bonitatis ipsius, quam et prisca indignitas sua et prioris repudiatio sponsae miro modo commendant. Porro nec dissimile illa quoque prior sponsa monile quondam habuit ab eodem sponso suo, cum omnes gentes quasi non essent sic

210

fuerunt coram eo, et Iacob solus in funiculum cessit hereditatis

eius. Eiusdem quoque artificis manus non indignioris quidem pretii monile eidem ipsi nunc interim repudiatae sub huius tempore desolationis fabricatur, quod diutina seueritas bonitasque in fine profusa artificiosa quadam compage subtiliter exornabunt.

215

I3. Denique et iunctura eius, utriusque uidelicet populi per ipsius praedicationem facienda coniunctio, non unum tantum sed duo exhibebit monilia, cum Ephraim, ut scriptum est, non 220

22

VA

aemulabitur Iudam, nec Iudas Ephraim, hoc est cum circumcisio et praeputium de uocatione mutua nullo alterutrum liuore torquebuntur, sed sollemni potius piae congratulationis occursu misericordia et ueritas obuiabunt sibi. Veritatem siquidem ad confirmandas domui Israel promissiones patrum apostolus refert, gentes autem super misericordia, dicit, honorare Deum. Ergo iunctura haec feminum sponsae utrisque populo suis ad fidem conuertendo laboribus de manu artificis sponsi sui singulorum sinibus accommodum monile inseret, commonitorium uidelicet caritatis castitatisque conseruandae deinceps ad sponsum suum, dilectionis quoque ad

230 fidelius

semetipsos in alterutrum custodiendae. Super quibus iudiciis et miserationibus suis gloria et honor Vnigenito Patris, sponso ecclesiae, Iesu Christo Domino nostro, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula 235

saeculorum.

Amen.

210 Cf. Is. 40, 17. 225 Rom. 223 Cf. Ps. 845 I1.

196 Cf. Rom. 1, 20.

13; E

|

EXPLICIT SERMO LXVI.

211. Cf P$. TOANEN: 15, 9.

219 Is. 11,

1577

SERMO LXVII Incipit LXVII. Quomodo iunctura feminum sponsae mirabilem in ecclesia regni sacerdotiique concordiam signet. Quorum alterius uidelicet regni in Zorobabel, sacerdotii autem in Iesu filio Iosedech Zacharias propheta figuram designat ; quorum pari consilio domum s

Domini,

id est ecclesiam,

extruendam

praedicit.

Vtraque

autem

potestas et in Melchisedech olim et in summo nunc pontifice formam illius praefert, qui uerus est rex uerusque sacerdos.

I. Iunctura. feminum. tuorum sicut monilia, quae fabricata sunt manu artificis. Iuancturam feminum sponsae ad sacra1o mentum caritatis illius, quam inter circumcisionem et praeputium ab apostolis in initio nascentis ecclesiae legimus elaboratam, siue quam in nouissimis diebus ab apostolicae heredibus gratiae credimus elaborandam, praecedenti sermone retulimus. Sed ne dies istos medios in quibus spiritu sponsi sui uegetatur 15 ecclesia ac uescitur uacuos relinquamus, suisque eam uideamur spoliasse monilibus, quae sponsus dicit manu fabricata artificis, mos ei in hac parte gerendus est.

2. Iunctura igitur feminum ipsius ad regni sacerdotiique concordiam non inconuenienter aptabitur. Huius siquidem 20 concordiae sacrum

ac dulce secretum,

non minus fecundum

est in sobole quam in pace sua uoluptuosum. Haec concordia christianae fidei terminos dilatauit, sub hac iunctura feminum

fecunditas ex ea infinita prouenit. Nec pariendi ullus est finis, dum pacis huius uoluptas ad uotum sponsae solito affluit. 25 Porro sponsus auctor pacis huius et conseruator regiae ac sacerdotalis pariter dignitatis honore praefulget, utriusque unctionis habens plenitudinem, geminaeque huius potestatis insignia praeferens. 3. Haec sunt quippe duo agni cornua, quae Ioannes in 3o apocalypsi in fronte agni | contuitus est; haec gemina illa 13919 potestas Zorobabel ducis magni et Iesu sacerdotis magni, quorum uirtute pari consilioque unanimi reaedificandam dicit Zacharias domum Domini. De Zorobabel quippe ibi scribitur : Manus eius fundauerunt eam, et manus eius perficient eam. De 35 Iesu quoque sacerdote magno legitur in eodem propheta : Ipse aedificabit domum Domino, et ipse extruet templum. Domino. Aedificabit, inquit, et extruet, hoc est incipiet et consummabit.

LXVII, 8 Cant. 7, 1.

25 Cf. Bernardus Clarau., Epistola 244, 1 : PL 182,

440D-4414A. 30 Cf. Apoc. 15, II. 31 Cf. 1 Esdr. 5, 1-2. 34 Zach. 4, 9. 35 Zach. 6, 12-15 (aedificabit domum] aedificabit templum VZg.).

SERMO LXVII, 3-5

467

Vbi de hac gemina Christi potestate propheta idem uberius disputans : Consilium, inquit, pacis inter duos istos, Zorobabel

utique et Iesum, regnum uidelicet et sacerdotium, futurum esse praedicit, duos hos filios olei, pacis uidelicet ecclesiasticae federatores nominans, qui assistere habent dominatori uni-

4o

uersae terrae.

4. Et de Zorobabel quidem, hoc est regia Christi maiestate prophetatur, quia montem magnum coram se complanabit, et educet lapidem primarium et exequabit gratiam gratiae eius. Deo gratias diu est quod in sponsi sui regno ecclesia gratulatur impletum, hoc quod tot ante temporibus legit prophetatum. Mons quippe magnus persecutorum potestas et rabies tyran50 norum ad delendum nomen Christi tota uirtute spirantium, uariaque in ecclesiam et crudelissima strage debachantium, imperante Domino fluctusque maris regia uirtute calcante, repente detumescere coepit et complanari. Siquidem et ipsis regum sub christianae fidei pietate inclinatis ceruicibus frenum 55 euangelicae gubernationis a Christo impositum est, ut esset, sicut in hoc eodem propheta dicitur, quod super frenum equi est : Sanctum Domino. Rex quippe regum Christus Iesus, regiam illorum regum potestatem sub se premens freno regiminis sui ad omne suae dispositionis beneplacitum agere eos et 6o circumducere coepit, per ipsos subditas frenans nationes et euangelicis legibus subdens. | Per istorum denique os regum contra ueterum feralia edicta tyrannorum exiit edictum nouum a nostro Zorobabel magnoque rege nostro Augusto, ut nouo christianae fidei censu describeretur uniuersus orbis. 65 Equus igitur praelii, regum scilicet potestas, descendens quondam in campum fremensque aduersus Dominum et aduersus Christum eius sessionis dominicae dominationem et moderationis frenum prae timore uenturi iudicii tremebunda ceruice suscepit. Sed quod super frenum equi est : Sanctum Domino 70 est, quia in mirum frenum seruitutis, quod timor primum imposuit, spontanea deinceps deuotio sanctificauit. Vere igitur tunc primum liberi esse coeperunt, cum sua eos Christus liber4 MA

tate donauit, et tunc uere reges de nouo creati sunt, cum rex

regum Christus in suam eos transtulit seruitutem. TEJ

5. Eduxit proinde Zorobabel noster lapidem primarium, manifestans scilicet per hos reges suae gloriam dominationis. Conterit quoque in lapide isto statuam, quam uidit Nabuchodonosor, imaginariam uidelicet huius mundi gloriam, quae reuera nonnisi phantasma est et somnium, regibusque et in-

39 Zach. 6, 13. 03 Gt: Ioco 25r.

56 Zach. 14, 20. 46 Zach. 4, 7. 42 Cf. Zach. 4, 14. 77 C£. Dan. 2, 31. 69 Zach. 14, 20. 66 Ps. 2, 2.

15878

468

SERMO LXVIT, 5-6

8o clitis terrae uelut per somnum illudit, in fauillam eam redigens aestiuae areae. Choruscante quippe gloria regis aeterni, umbratilis omnis et phantastica illa mundi huius gloria euanuit et in nihilum redacta est, in oculis sane illorum, quos puluis ille aestiuae areae a spiritu Dei sufflatus non excaecauit. 8; Contrita est denique et conquassata idolatriae caeca religio, quam superbia diaboli in inuidiam ueri Dei mundique perditionem se adinuenisse gloriatus est. Qui nefando ausu diuini sibi nominis gloriam uendicans etiam postquam Verbum caro factum est, immo et postquam se reum mortis Dei esse non go dubitauit, postquam Filii Dei et resurrectione et ascensione clarificatum

sedere

noluit

ad dexteram

Patris,

adinuentae

impietatis defensor esse non timuit. Gladiis quippe | tyrannorum usque ad immanissimos sanctorum cruciatus decertauit, Christumque in tot milibus martyrum denuo crucifigere 95 demens ueritus non est. Sed uerae sapientiae ueraeque uirtuti caeca calliditas falsaque uirtus nesciens ac nolens in his omnibus militauit. Nempe et mundi salutem in Filii Dei cruce operatus est, Christique gloriae in ipsius exinanitione mirabiliter subseruiuit, et in mortibus martyrum ipsorum fabricatus 100 est coronas, et Christi gloriam tam in terra quam in coelo amplissime cumulauit. Sed et huius furoris saeua illa tempestas, spirante Domino, iuxta praefinitum beneplaciti sui tempus in auram conuersa est. Lilia rosis commutata sunt, et post iustitiam martyrum orta est abundantia pacis; et qui 105 Deus fortis inuentus est in constantia fidelium, princeps pacis factus est in pace piorum. Eductus est ergo lapis primarius in contritionem cultus daemonum

et in assertionem cultus Dei,

in euacuationem gloriae mundi et in manifestationem gloriae Dei.

110.

6. Quod autem sequitur, quia exaequabit gratiam gratiae eius, ad gloriam pertinet regis Christi, quia regiae utique magnificentiae est gratiam gratis quibus uult et quantam uult donare, ipsamque gratiam alia gratia noua remunerare, ac postremo gratiam omnem siue qua gratis praeuenit siue quam 11; gratuito demum superaddidit siue uisionis beatae demum donatione coronare. Quae sane et ipsa gloriae suprema donatio Sicut est ceterarum gratiarum praemium, ut sit nihilominus et ipsa, sicut et omnium gratiarum gratissima, sic et omnino gratuita et excellentissima gratia. Vnde et de hac signantius 120 ceteris psalmista Deo confitens pro anima sua, qui coronat te, 80 Cf. Dan. 2, 55. 83 Cf. Iob r7, 7. 88 Io. 1, 14. 105 Cf. Is. 9, 6. 110 Zach. 4, 7. 120 Ps. 102, 4. LXVII, 115 beatae] beata zzr

104 Cf. Ps.

71 108

158rb

SERMO LXVII, 6-8

469

inquit, in misericordia et muüserationibus. Christi potestate dicta sint.

Et haec de regia

7. Porro de sacerdotali

propheta idem

qui supra prose-

quens dignitate, iubente Domino, sumere iubetur argentum | 12; et aurum a principibus quibusdam, qui uenerunt de transmigratione Babylonis et facere coronas et ponere super caput Iesu filii Iosedech sacerdotis magni, et dicere ad eum : Haec dicit

158V2

Dominus exercituum. Ecce uir, Oriens nomen eius ; et subter eum, orietur, et aedificabit. templum Domino ; et ipse exsiruet

130 templum Domini, et ipse portabit gloriam et sedebit et dominabitur super solio suo, et erit sacerdos solio suo et consilium pacis erit inter duos illos ; et coronae erunt Helem et Tobiae et Idaiae

et Hem filio Sobhoniae, memoriale in templo Domini. Latius haec prophetae uerba inseruisse uideor, sed iunctura haec mi15; rabilis feminum

sponsae,

quae in his uerbis uelut in umbra

quadam sublucida interlucere cernitur, me fateor mouit, quinimo et amor gloriae Christi in eisdem sane uerbis euidenter expressae. Quid enim euidentius eo, quod figurae et ueritati sacrosanctum nomen lesu commune est? Ceterum ad 140 maiorem quoque expressionem sacerdos magnus ille uocatur insuper et filius Iosedech, qui Dominus iustitiae interpretatur, quod profecto uocabulum apertissime patri congruit Domini nostri Iesu Christi. Sed quia haec ut diximus utrique adhuc communia sunt, umbrae uidelicet et luci, significanti et signi145 ficato, additur res singularis et nomen utique incommunicabile : Ecce wir, inquit, Oriens nomen eius. 8. O nomen gloriae, o nomen, quod est super omne momen. Nomen hoc nomen generationis aeternae, qua ortus ante saecula Dominus Iesus oriri numquam desinit, sed nec desinet 150 in omne aeuum. Generatio quippe eius generatio ineffabilis, sicut non habet principium ita non habet finem. Quis uel angelorum enarrabit eam, immo quis uel digne sicut est cogitare sufficiet eam ? Hinc quippe ei a Patre in psalmo dicitur : Dominus dixit ad me : Filius meus es tu, ego hodie 155 genui te. Dominus inquit ad me, quasi id solum capere ualentem, solum uere dignum inuentum qui tanti secretum mysterii siue angelo siue homini sufficiat enarrare. Ego hodie, ait, genui

te. In hodierno

| aeternitatis incommutabilem

significauit

praesentiam ; et in eo quod ait, genui, perfectam exprimit 126 Zach. 6, 12-14.

146 Zach. 6, 12.

147 Phil. 2, 9.

154 Ps. 2, 7.

157

132 Helem] Heleii zz:

133

Ps: 2; 7

131 et erit sacerdos] forte add. cum Vig. super Hem] Hien s

32

XVII

158v»

470

SERMO LXVII, 8-1o

160 generationis plenitudinem. Secundum id quoque quod Vnigenitus Patris de uirgine nasci dignatus est, oriens est momen eius, iuxta uocem illam nouae admirationis in psalmo : Veritas de terra orta est. Sed etsi sola filii hominis cogitetur natiuitas, qua de matre natus est sine patre, uirgineum uidelicet habens 165 ortum et speciosum prae ceteris filiis hominum humanae praeferens generationis exordium, sic quoque Oriens est nomen eius, pro eo quod singulari praecellens ortu numquam habuit, numquam habiturus est parem. Denique et ortus ille nec minus certe humilis aut minus mirabilis est, quo de Patre 17o natus ante saecula, et ex matre natus in tempore, in suorum

cotidie

nascitur

fidelium

cordibus.

Teste

quippe

Spiritu

Sancto timentibus nomen Dei sol iustitiae oritur, ef sanitas in

pennis eius. Omnibus ergo his modis generatio Christi se habet, ut merito sit Oriens nomen eius. 175

9. Sed quod mox subiungitur, e£ subter eum orietur, nec explanatur quidnam illud sit quod orietur, ad alium scripturae locum nos mittere uidetur ad mutuandam sane uerbi huius intelligentiam. Ergo sicut alibi scriptum est, subter orientem istum orietur iustitia et abundantia pacis, et de ipsius florido 180 ortu totius ecclesiae suae noua germinabit natiuitas. Sed attende diligentius, non sine grandi mysterio haec in sponsam dici summi sacerdotis. Summus quippe sacerdos in ecclesia, qui figuram gerit ueri illius orientis magnique sacerdotis, oriens et ipse quodammodo nomen habet, siue quod mundi 185 huius tenebris uelut sol quidam iugiter oriens irrutilare habeat, siue quod non humana uocatione neque assumptione propria aut hereditario iure sed electione potius diuina, primum illum ac praecipuum in ecclesia locum sortiri debeat. Subter eum quoque similem ortum habere debet cetera 190 pontificum

ac

sacerdotum

multitudo,

ut

nemo

sumat

sibi

honorem sed qui uocatur a Deo tamquam Aaron. IO. Verum qui summi sacerdotii apicem tenet, procurante mag[no illo sacerdote qui est in coelis, non unam tantum sed duas sicut hic prophetatur coronas in capite habet, regio 195 uidelicet ac sacerdotali honore insignis. Habet enim ministran-

tibus his, qui de Babylonica captiuitate ad christianam religionem uenerunt, habet, inquam, ex munifica largitione principum christianorum materiam gloriae huius uelut aurum et argentum deferentium, imperii regalis insignia et liberae

200 in ipso sacerdotio suo administrationis honorem. Quinimo non

161 Cf. Antiphona in Officio circumcisionis Domini, Ps. 84, 12. 165 Cf. Ps. 44, 5. 166 Zach. 6, 12. 179 Ps. 7I 190 Hebr. 5, 4. Zach; 6, 12.

161 Zach. 6, 12. 172 Mal. 4, 2.

162 174

I ye

SERMO LXVII, ro-ir

205

210

215

geminam tantum sed omnem potius tam regalis quam pontificalis gloriae coronam in capite habet, quippe qui, disponente aeterno principe Deo, pontificum et regum coronas per suam et subiectorum pontificum manum imponit. Siquidem nec reges ipsi regum censentur nomine, priusquam de manu pontificali et unctionem percipiant et coronam. Vt uere et utiliter regnare ualeant, sponsae Christi se ministerio flexis genibus et submissa ceruice subiciunt, pacisque ecclesiasticae suscipientes tutelam defensores eius ac propugnatores se fore profitentur. Itaque cum ad ecclesiam coronandi ueniunt, quasi rude metallum et informe deferunt ex quibus coronae fabricentur ; quas cum itidem de manu pontificali sanctificatas recipiunt, ipso iam facto suo palam confitentur se totum ius gloriae huius de solo Christi munere et sacrae eius sponsae dono possidere. Redduntur itaque coronae his qui simplex detulere metallum,

220

471

sub ea dumtaxat

conditione ut sint me-

moriale eius sempiternum in templo Domini, memoriam uidelicet eis suae huius professionis ingerentes, qui ad hoc coronas perceperint, ut haereses et schismata de ecclesia tollant hostesque ecclesiae uiriliter expugnare et exturbare non negligant. II. Sedet itaque summus sacerdos typum gerens sacerdotis aeterni, sedet, inquam, non in cathedra solum sacerdotali sed

225

sicut a propheta praedictum est : sedet et dominatur super solio suo, magnae illius imaginem maiestatis praeferens, quae et solium regni et cathedram aeterni tenet sacerdotii. Pro hoc sane quod quasi duas in se |personas repraesentat in similitudinem Melchisedech, immo ad instar Domini Iesu, rex pariter

230

255

240

et sacerdos, uelut in uno nouo homine pacem faciens, duo quidem, regnum uidelicet et sacerdotium, condit in semetipsum. Quis sponsam Christi non stupeat sic capitibus regum dominantem, sic tumentia principum colla prementem, immo sic reges creantem, sic regibus imperantem et reges regentem ? Sic denique positam in superbiam oculorum quis non miretur, ut nec saeculi principes nisi de eius manu quippiam uel saecularis gloriae se habere confidant uel usurpare praesumant ? Ceterum iunctura haec feminum eius uere artificiosa multumque mirabilis ad consilium pacis, ad munimen securitatis, ad castitatis denique ipsius custodiam, manu illa sui Beseleel et artificio illius fabrefacta est, qui uere dicitur et est fabri filius, Vnigenitus uidelicet Patris sponsus suus.

222 sq. Cf. Bernardus Clarau., Epistola 244, 2-3 : PL 217 Cf. Zach. 6, 14. 240 Cf. Mt. 239 Cf. Ex. 55, 30. 224 Cf. Zach. 6, 13. 182, 441C-442B. 15, 55-

1597

472

SERMO LXVII,'12-13

12. Cum autem ab aliquibus regum quos coronauit ecclesia tyrannice aliquid contra iuncturam hanc, foedus uidelicet ecclesiasticae pacis, attentatur, numquid non ingratitudinis 245 reus homo ille sic exhonorans matrem suam reddensque ei ignominiam pro gloria, et spineam coronam pro corona aurea ? Numquid non generatio adultera et semen nequam generatio istiusmodi, immo nonne magis generatio uiperea, quae in ipsa sui effusione uiscera conscindit materna, 250 ad hoc solum erumpens ut dirumpat, ad hoc nascens ut perimat? O quam miserabilis hodie lamentatio matris huius contra generationem hanc uteri sui. Quis det ut in excelso audiatur saltem post diutinam uiscerum suorum concussionem uox plotantis et ululantis, ac maledicentis diebus 255 natiuitatis huiusmodi generationis suae ? Quid enim ? Numquid non a facie regum istorum pax, libertas, et dignitas ecclesiae plerisque in locis iam fere omnis absorpta est ? Suae utique professionis immemores pactique cum Deo et Christo eius initi, uotique sollemnis cum ecclesia et in ecclesia coele260 brati detestabiliter rei, periuri, ingrati et apostatae |gladium, quo ab ecclesia ad ipsius accinti sunt defensionem, proh dolor in eius repente nudant, acuunt et uibrant dilacerationem. Paulominus ad pristinam reditur experiendam ueterum nequitiam tyrannorum, nisi quod parcendum sanguini titulus 265 ipse nominis christiani umbraque sacrae fidei et superficies qualiscumque pietatis indixit. Denique disciplinae omnis et correctionis impatiens generatio haec de uexatione non accipit intellectum, 270

immo

de

crebra

duraque

tunsione,

sicut

de

Leuiatan scriptum est, constringitur magis quasi malleatoris incus.

I3. Sed quid ? Summi illius magnique manu artificis uniuersa haec nec fallunt nec ad modicum saltem praepediunt aut conturbant, quin potius fabricandis sponsae suae monilibus operosius insistentem iuuant, promouent et commendant. 27 A Tanta est quippe huius ars uirtusque artificis, ut nihil in eo proficere possit quantumlibet inimica potestas sed quae contra placitum eius nequiter disponuntur, ipse in beneplacitum suum sponsaeque suae ornatum et usum sapienter potenterque captiuet sponsus ecclesiae, Iesus Christus Dominus noster, 280

qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO LXVII. 247 Cf. Mt. 12, 39.

254 Cf. Mt. 2, 18.

246 ignominiam] ignomiam zs

269 Cf. Iob 41, 15.

262 acuunt] accuunt zz:

I sore

SERMO LXVIII

5

INcreiT LXVIII. Quomodo haec uerba animae conueniant Deum diligenti ; ubi primum de illa agitur quae curam habet animarum, et de mirabili iunctura rerum penitus diuersarum, dum et intus sponso placere contendit et foris quae mundi sunt dispensare non negligit. Deinde ad animam illam sermo iste trahitur, cuius actio omnis et uacatio in unicam sponsi sui dilectionem tota libertate dirigitur.

I. Junctura. feminum. tuorum sicut monilia, quae fabricata sunt manu artificis. Quid sibi uult speciosus forma prae filiis 1o hominum uerendas dilectae suae partes uerecundis ingerere auribus, praesertim et in auribus filiarum Ierusalem ? Cur uel

1;

20

25

30

suae grauitati sanctaeque uerecundiae non pepercit illa maiestas ? Sed enim ex hoc quidem et similibus huius cantici locis perpendere licet quia |spiritus est, qui sacrosancti amoris arcana loquitur mysteria, nec nisi spiritualem et gladio spiritus circumcisum admittit auditum. Incircumcisis proinde et infirmioribus cordibus et auribus consultius erit ad horam secedere ac segregari, ne si is qui eiusmodi est ad montem praepropere accesserit irruere uolens in caliginem quam inhabitat sponsus, insolitam et cui minus congruit adhuc nequeat gloriam sustinere, et in carnalia sua residens ibi se sentiat cum bestiis lapidari. Expectabit igitur patienter si sapit ad ubera sponsae, lactisque illorum alimonia se interim consolabitur, donec audiat et ualeat potiora uirumque induat perfectiorem, quatenus de ueri conscientia amoris ad sponsum non solum non erubescere sed et gaudere didicerit ad uocem sponsi. Nil quippe erubescendum pudicis dumtaxat auribus sonant, nil leue et petulans grauibus et honestis mentibus afferunt, sed examinata purgatis et eliquata sinceris, spiritualibus spiritualia etamantibus iuxta corsuum dulcia comparant.

2. Quia igitur de anima Iesum affectuosius diligente dicendum hoc loco erit, quod spiritus ipse largietur amoris, illa nobis primum assumenda anima erit, quae de felici et sacrosancto sponsi sui matrimonio non solum per piae deuotionis 35 excessus spirituales ei intellectus et affectiones quasi filios et filias parit, sed animarum quoque insistens lucris, de hac nihilominus fecunditate gratiam sibi sponsi sui cumulare non desinit. Dicit nempe apud se quod dicebat olim illa quae

EXVIN, $-Cant 7J; I. 9 Ps. 44, 3. 1, 8 : PL 185, 788B ; ed. LECLERCQ I, 6, 14.

14 Cf. Bernardus Clatau., In Cantica 16 Cf. Bernardus Clarau.,InCantica

I, I1-I2 : PL 185, 789 CD ; ed. LECLERCQ I, 7-8. Eicbr2*12520. 30 CET Gor: 2,, 15;

19 Cf. Ex. 24, 16.

22 Cf.

1597?

474

SERMO LXVIII, 2-3

contemptui primum habita est, meritoque fecunditatis coeli4o tus datae lippitudinis suae detersit opprobrium, et decoris imperfectum numerosa prole redemit. Ait enim masculo edito : Nunc amabit me wir meus. Itemque cum alios peperisset : Nunc copulabitur mihi wir meus, eo quod pepererim ei tres filios. Nec minoribus prorsus amoris stimulis Christi sponsa 4; agitur ad captandum augendamque sibi gratiam uiri sui, quin magis quo sacratior hic amor est,eo utique et stimulus eius urgentior, et dulcior gustus, et uiolentior uirtus, et nexus tenacior. |Nec dubium proinde est illam cum qua in epithalamio hoc uerba sponsi amatoria supra infraque conseruntur so istiusmodi esse, quae utroque quo supra diximus modo sponso suo nubere et placere contendat, hoc est ut et caritate ei studeat esse deuota,

et animarum

in formatione

fecunda.

Vox

quippe eius inter ipsa carminis huius initia haec in auribus eius sonuit : Posuerunt me custodem in uineis, uineam. meam ss non custodiui. Gemebunda, querula est quidem uox, et de alto

amoris euulsa profundo. Osculum quippe sui Salomonis, quod ardenter et ualide suspirauerat, uix tandem feliciter ac desiderabiliter experta, aegre sibi uinearum custodiam, hoc est curam animarum, imponi sustinuit, impositamque portauit. Hono6o rabile quidem connubium, ut ait apostolus, sponsique amicum fieri magni impraesentiarum priuilegii res est magnaeque in futurum gloriae seminarium. Denique qui bene ministrauerit fideliter utique seruiens, ut non priuatis inhiet commodis sed animarum saluti Deique honori totus inuigilet, prudenterque 65 ministrans ut dare nouerit cibum in tempore, monendique et obsecrandi, corripiendi et consolandi utiliter nouerit dispensare mensuras, eminentem sibi nimis in coelo praeparat gradum, quippe qui super omnia summi patrisfamilias bona erit absque dubio constituendus. Magna profecto sunt haec et 7e honorifica nimis atque sublimia, et quae sponsam aut oneris imponendi sarcinam pauide fugitantem, aut sub impositi mole oneris querule gementem erigere ualeant aut ualide consolari.

3. Verumtamen inter dulcia degustatae suauitatis libamina 7; et amara impositae sollicitudinis experimenta quid animi habeat, quid angoris, quid taedii, solus ei sponsus conscius est, qui fabrili quidem arte mirabilique artificio uariis sponsam suam parat insignire monilibus geminaque eam fecunditate 42 Gen. 29, 32. 43 Gen. 29, 34. 68/69 C£. Mt. 24, 45-47.

54 Cant. 1, 5.

60 Cf. Hebr. 15, 4.

LXVIII, 49/30 supra infraque ... utroque quo] add. im marg. superiori querula est] querula et zz:

55

16or&

SERMO LXVIII, 3-5

475

donare. Siquidem et in pacem illam, quae exsuperat omnem 8o sensum, cor eius et intelligentiam sacris quibusdam et inusitatis excessibus format, et in animarum aedificationem

materni ei honorem nominis simul et pietatem affectus, nouissime et necessarii lactis quae filios alat ubertatem indulget. Sed in huius iuncturae | difficili nimis operosaque 8; structura quis labor, quae mora, quis cruciatus ? Et quidem apud sponsum non est res ista difficilis, magni quippe fabri unicus

est Filius,

totiusque

paternae

artis omnem

habens

scientiam, ut non sit impossibile apud eum immo nec difficile omne uerbum. 9o

95

100

10;

110

11;

4. Sed penes sponsam laboris huius pondus et difficultatis summa resedit. Supra dorsum eius fabricandorum monilium suorum operi insudatur, ipsa fabricantis artificis et manus sustinet et ictus excipit. Quis sapiens et intelliget haec, ut pensare subtilius nouerit, quanta ratione ictus isti quantaque proportione librentur ? Namque iuxta apostolum grauis est conditio matrimonii ut mulier matrimonio iuncta cogitet necesse est quae sunt mundi et quomodo placeat wiro, propter quod et diuisa est, sponsa quidem Domini iuxta hanc matrimonii legem diuisionis huius, quam loquitur apostolus, frequentissimas cogitur et molestissimas angustias sustinere. Nempe et si tota mente militans Deo, negotiis se saecularibus cauet ac refugit implicare, recedentem tamen illa sequuntur, fugitantem illa persequuntur, quaeritanti latebras importunius imminent, quinimo et latitantem inueniunt et de suis eruunt latebris reluctantem. Trahitur ergo non secus quam ad Pilati tribunal, immo non aliter quam ad crucem captiua filia Sion, contumelias auditura et terrores, tumultus litigatorum, quaerelas exactorum, oblocutorum fremitus, seruorum opprobria, gemitus filiorum. Quam procul haec a studiis coelestibus, quam peregrina prorsus ab interna pace, a gaudio aliena quod est in Spiritu Sancto. Et tamen illis uelut fabrilibus malleis exerceri cor credimus sponsae in fraternam utique caritatem, in mansuetudinem et patientiam, quatenus in manu artificis sponsi sui ex tam rudi ignobilique materia monilia ei pretiosa formentur. 5. Nempe quia ob se subicit seruituti, ratio ei, quae sponsa bonum. Illud utique

79 Phil. 4, 7. Gf Os,

TO.

amorem sponsi sui durae huic et indignae neque enim alia subesse potest seruiendi Domini est, omnia ei haec cooperantur in bonum cui soli ipsa i auidissime inhiat, cui

86 Cf. Mt. 123, 55. 97 1 Cot. 7, 34.

88 CEILCC I 37: 111 Cf. Rom. 14, 17.

93 Cf. Ps. 106, 43. 118 Rom. 8, 28.

160orb

476

SERMO LXVIII, 5-7

120 Soli et desiderabiliter inhaerere contendit. Redit enim post noctis huius tenebras lux gratior; et post saecularium tormenta curarum iucundiora quietis internae sabbata illucescunt. |Refert igitur sponsa de his seruilibus operibus quaedam sui ornatus insignia, conscia nimirum sibi quod manus eius in 12; cophino seruiant, non sicut carnalis illius Israel ac uelut multi, qui hodieque sub spe uanissima carnalis huius gloriae miserabilem hanc tolerant seruitutem, sed sicut ancilla Domini, sed

sicut sponsa Iesu, sicut mater denique et nutrix filiorum Dei. Nempe et ipsis filiorum suorum uariis plane moribus contem13o platione eius, qui genuit eos, sponsi utique sui,in multa patientia seruit, supponens humerum suum ad portandas indignationes, murmurationes, obloquia, susurria, et in his omnibus

non reputans illis delicta ipsorum sed reddens bona pro malis, et carbones caritatis ignitos congerens super capita eorum, 13; donec et illi incendantur et instar carbonum posita nigredine faciem induant luminosam. 6. O rem uere difficilem, immo prorsus impossibilem nisi in manu artificis qui omnia nouit, nisi in bracchio eius qui omnia potest. Ecce enim gigantes gemunt sub aquis, dicentes ei qui 140 ibi constituit eos : /mposuisti homines super capita nostra. Tu fortasse id dictum existimabis ab his, qui propter Christum hominum se subdidere imperiis. Nec ego id abnuo, sed nihilominus immo multo magis haec illorum uox est, qui eos portare coguntur a quibus ipsi portari uidentur. Sane et de illis alibi 14; Scriptum est : Pueri eorum in humeris portabuntur, et super genua consolabuntur. Ad caritatem profecto sponsae uerba fiunt a Spiritu Sancto, quoniam quos ipsa patientissime uelut in humeris suis portat, benignissime quoque iniuriarum immemor, memor officii sui, memor debiti, memor gratiae, uelut

150 Super genua sua consolatur. Flexis nempe genibus pro eorum reatibus interpellat, curuatis genibus eorum necessitatibus contemperat, humiliat infirmitatibus, moribus quantum salua licet caritate conformat. 7. Est enim iunctura feminum sponsae diuersarum et fere 15; aduersarum sollicitudinum Deo artifice unita compago, qua et uanitati foris seruire cogitur, et intus ueritati militare contendit. Illuc uiolenter auocatur inuita, huc eo uiolentius quo uoluntaria reuocatur. Illuc necessitas trahit, huc perurget 122 Cf. Bernardus Clarau., Epistola 78, 4 : PL 182, 195 C. 125 Cf. Ps. 8o, 7. 130 Cf. 2 Cor. 6, 4. 133 Cf. Rom. r2, 17. 134 Cf. Rom. 12, 20. 139 Iob 26285: 140 Ps. 65, r2. 145 Cf. Is. 66, 12. 123 operibus] operis zz:

141 existimabis] existimabilis zzs

16ov8

SERMO LXVIII, 7-8

477

libertas. Vtrobique | captiua, sed illic necessariae seruitutis, 160 hic autem liberrimae ac felicissimae necessitatis. Illic pax fraterna negotiosae sollicitudinis labore redimitur, hic quietis intimae deliciis et amoris Iesu studiosius indulgetur. Ibi praeparatio quidem pacis est in afflictione spiritus sui, hic autem et delibatio in consolatione Spiritus Sancti. Et haec de 16; anima dicta sint, quae fraternae salutis ex iniuncto ministerio curam habet.

16ovb

8. At uero illa, quae ex sponsi sui munere in eam inuasit libertatem, ut unicum sit eius otium idemque negotium intendere in faciem Iesu, ori eius inhiare, adhaerere lateri, in-

170 haerere uestigiis, ore anhelanti spiritum sibi de ore eius attrahere, quae sit iuncturae huius feminum castissima pulcherrimaque uoluptas, eo quidem sincerius quo et liberius experitur. Habet tamen etiam quies illa laborem suum. Non deest certe studio illi fabrica nec fabricae fornax aut malleus. Quam 175 plurimi denique uacationis huius disciplinam omnino non ferentes, multo molestius de ipsa quam de quolibet exercitio corporali attriti sunt, tantique boni impatientes in pristina et solita se receperunt. At sponsa Iesu sponsalitiis dotata affectibus totum otium negotiumque suum, totum uidelicet 180 quod exterius agit et quod interius uersat, uelut candidissima atque castissima femina sua speciosissimi sponsi sui aptare nititur uoluntati, ad procreandum sane filios illi qui sint ad imaginem et similitudinem eius. Quinam, inquis, illi ? Audi apostolum : Fructus, inquit, spiritus est caritas, gaudium, pax, 185 patientia, longanimitas, benignitas, bonitas, et cetera, quae ibi

enumerantur, de sponsae utique utero per sacram sponsi generationem prodeuntia. In hoc nempe sponsa Verbi sibi prudentissime cauet,ut nihil horum industriae propriae sed omnia manui et fabricationi summi ascribat artificis. His ergo 19o et filiis a sponso fecundatur, et ornatur monilibus. Idem sane ei sunt filii qui et ornatus monilium. Nec sine dolore filios parturit, quos cum gaudio editos excipit, nec sine sudore in

monilibus suis fabricandis sponsi sui | manibus collaborat,

quatenus eis postmodum adornetur et in ipsis fiat concupisci19; bilis sponso suo Vnigenito Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

EXPLICIT SERMO LXVIII.

167 C£ Bernardus Clatau., In Cantica 40, 5 : PL 185, 985 A ; ed. LECLERCQ II, 26. 183 Cf. Gen. r, 26. 184 Gal. 5, 22.

189 asctibat] asctibit zz

16178

SERMO LXVIIII

5

Incipit LXVIIII. Quod in umbilico sicut nondum praeciso luxuria, sic iam praeciso ecclesiae siue animae Deum quaerentis castitas figuretur ; qui ideo crater tornatilis dicitur quod sola manu Spiritus Sancti formari queat et perfici; cùm multo tamen labore et opera eius in quo id operis exercetur. In quo cratere solo digne uerbum salutis propinatur, quia sanctos tantum decet sancta dispensare.

I. Vmbilicus tuus crater tornatilis, numquam indigens poculis. Laudibus futurae sponsae ex Israel in nouissimis assumendae temporibus sponsus insistit, et post caritatem et sollicitudinem 10 geminam quam in iunctura feminum commendauit, pudicitiae uigorem in umbilico dignanter attollit. Sane quod mulieribus luxuriae sedes in umbilico sit, beatus Gregorius uerborum illorum auctoritate confirmat, quae Dominus ad Iob loquens ait : Fortitudo eius in lumbis eius, et uirtus illius in umbilico

15 uentris eius. Denique et uiri in euangelio cum lumbos praecingere iubentur, continentiae eis procul dubio sollicitudo indicitur. Et in Ezechiele ad synagogam sub mulieris specie uerbum faciens sponsus : In die, inquit, ortus tui non fraecisus wmbilicus tuus, innatae ei uidelicet concupiscentiae maculam 20 Obiciens, et de iustitia sua se insolentius contra Deum

extol-

lentem fedae et ignobilis eam natiuitatis confusione deiciens. Quo contra nunc ad humiliatam et ex humiliatione reconciliatam sibi denuo, uerba

sponsi haec

consolatoria, immo

et

amabilia prorsus ac laude plena proferuntur : Venbilicus tuus 25 crater tornatilis, numquam indigens oculis. 2. Vmbilicus quippe originalis concupiscentiae nostrae, priusquam a Spiritu |Sancto praecidatur, crater est mortiferae potionis, semper quidem indigens poculis cum numquam tamen eis non abundet. Habet enim semper in promptu aquas

3o letiferas ut omnem

animam inebriet, coenosam

ac turbidam

continens aquam. Vnde est uox illa sponsi increpatoria ad sponsam suam, super istiusmodi aquae siti flagrantem : Quid tibi uis, inquit, in uia Assyriorum ut bibas aquam fluminis ? Et quid tibi uts in uia Aegypti ut bibas aquam turbidam ? Siquidem 5; et aquae istae gaudium conscientiae impuritatis suae fetibus turbant, et sanguineo sui haustu mortem ingerunt. Aquae enim Aegypti Deo percutiente in sanguinem olim uersae sunt, LXVIII, v. Cant. 7, 2. 13 Cf. Gregorius Magnus, Moralium Liber XXXII 14, 20 : PL 76, 648. 14 Iob 40, 11. 15 Cf. Lc. 12, 55. 18 Ez. 16, 4. 24 Cant. 7, 2. S2NIer dor: Sv CENE 7. 20: LXVIII, 14 umbilico] lumbilico zz;

— 23 consolatotia] consolaria zzs

1611»

SERMO LXVIIII, 2-3 4A O

479

ut quicumque biberit ex eis, morte moriatur. Ergo ad sponsam tunc uere demum de Aegypto liberandam cum foedere amoris incorruptibili reconciliabitur in nouissimo marito suo, bene uox laudis huius de sponsi ore sonat : Vmbilicus tuus crater

tornatilis, numquam indigens poculis. Quasi aliis uerbis ad eam dicatur : Concupiscentiae tuae fomitem quem legis uirtus, qua olim uti solebas, non tam praecidit quam incendit et 4 Im auxit, iam euangelica gratia eousque sanauit, ut sedes luxuriae thronus factus sit pudicitiae, et crater mortis ministrare non cesset pocula uitae. 3. Ouid quod non tibi soli sed toti etiam abundat mundo ? Per te enim uera salus, quae Christus est, cunctis olim annun-

tiata est gentibus; per te quoque eiusdem innouationem salutis ante secundum Saluatoris aduentum mundus expectat. Tu es ergo crater tornatilis salutis aeternae et capiens et continens et ministrans sacramentum. Per te salus mundi gentibus, per te oblatio gentium refunditur Deo, de qua apostolus : 5 VA Vt fiat, inquit, oblatio gentium accepta et sanctificata in Spiritu Sancto. Et Isaias : Adducent, inquit, haud dubium quin filii Israel, omnes fratres uestros de cunctis gentibus donum Domino ad montem sanctum meum Israel, dicit Dominus, quomodo si inferant filii Israel munus in wase mundo in domum Domini. 6o Ecce quantae capacitatis crater iste qui tantae sufficit capiendae oblationi, quantae rotunditatis siue | perfectionis, quem magni illius Salomonis tornauit manus ; quam sanctus denique et mundus, per quem et in quo oblatio gentium accepta dicitur et sanctificata in Spiritu Sancto. Qui bene numquam dicitur 6 IS poculis indigere, quia et in praesenti uita gratiam propinat et in futura gloriam ministrabit. Vere enim numquam poculis indigent, qui propria non contenti salute nihil de Iesu priuatis reseruant usibus, sed gratiam gratis acceptam in generale commodum liberaliter dispertientes, ideo numquam indigent effundunt. Auaritia quippe semper indiga est, - o quia semper liberalitas autem suis inexhausta diuitiis. Semen largitatis in 5o

benedictione

est,

et benedicente

dextera

Iesu

de modico

semine manum suam messor implebit. Sed cur dixi implebtt,

cum nulla sit incrementi dilatio, cum benedictio ad manum T5

sit et qui seminat in benedictionibus, continuo de benedictionibus et metet. Sane quod dixit apostolus : metet, metet uoluit intelligi : metere non cessabit. Ait enim remuneratorum ditissimus

41 Cant. 7, 2. Ierusalem Y//g.).

76 metet] metat s

55 Rom. r5, 16. 63 Rom. r5, 16.

56 Is. 66, 20. 71 Cf. Ps. 36, 26.

58 Is. 66, 20 (Israel] 75 2 Cot. 9, 6.

161v?

480

SERMO LXVIIII, 3-6

Deus : Hodie quoque anwuntians, duplicia reddam tibi. Denique et a sponso beneuolentissimo magnifice nunc ad sponsam 8o dicitur, quia crater hic numquam poculis debeat indigere, quin potius de pleno semper hauriens de plenitudine sua plena semper benignitate eructet fluens omnibus, affluens sibi. 4. Et attende prudentiam sponsi pariter et sanctimoniam in hac commendatione sponsae suae. Vmbilicum quippe eius, 8; hoc est castimoniam,

laudans

poculorum

facit

mentionem,

ut eos solos dignos euangelizandi ministerio significet, quos nulla sinistrae adurat turpitudinis nota. Oportet quippe testimonium bonum habere ab tis qui foris sunt, eos maxime qui ob publicae negotium salutis uersari necesse est foris, ut sermo 9o Dei, sicut ait apostolus, absque omni offensione currere possit et clarificari. Hinc est illud Isaiae : Vos sancti Domini wocabimini, ministri Dei nostri.

5. Sancti ait primum, deinde uero et ministri, quia mysterium fidei, ut ait apostolus, in conscientia pura reponi debet ac 95 si manna coeleste in urna aurea, nec nisi a sanctis sacrosancta

tractari decet aut ministrari. Vnde et signanter sancti uocabimini, non autem sancti eritis ait, ipsum quoque sanctae opinionis odorem in Dei requirens ministris. Taedet dierum istorum malorum, pudet impudici temporis huius, quo heu 100 quaquauersum oculos uertimus in uasis profecto | impurissimis castissima Dei eloquia cernimus dispensari, et ipsa tremenda sacri altaris mysteria non secus quam communem aliquem cibum sumi ac distribui, licet quantum ad praedicandi officium pertinet, adhaerescere fecerit Dominus linguam eorum 105 palato suo, ut quia praecisus eis umbilicus non est nec uelut cratertornatilisumbilicuseorum, ideo et poculissemperindigeat. Nempe et illis indiget quibus damnabiliter caret poculis uitae, et illis nihilominus non eget quibus infeliciter abundat et quae infelicius semper sitit poculis mortis. i10

6. Proinde et hoc animaduertendum, quia et in hoc et in superiori capitulo gratiam sponsus apud dilectam suam studiose commendat. Superius namque in iunctura feminum manum laudauit artificis, hic uero in umbilico quem crateri tornatili comparat, tornaturae utique officium dedit Spiritui 11; Sancto. Cur hoc, nisi quia gratiae memoriam suae ingerere curat et inculcare dilectae, ne ullo saltem momento, si gratiae 78 Zach. 9, 12.

sacerdotes 1//g.). 103 licet] liceq zs

89 1 Tim. 5, 7.

93 1 Tim. 5, 9.

90 Cf. 2 Thess. 5, 1.

104 Cf. Ez. 5, 26.

91 Is. 61, 6 (sancti]

161vb

SERMO LXVIIII, 6-8

481

memor esse desierit, gratia ipsa non immerito inueniatur indigna ? Itaque ad Sunamitem haec sponsi uerba ut dictum est diriguntur, ecclesiam uidelicet Christo ex Israel in nouissi120 mo reconciliandam, quae apostolicae non impar gratiae futura esse speratur et primitiuae instar ecclesiae quasi sagitta electa in salutem omnium gentium a Domino dirigenda. Sed et ecclesia interim ex gentibus sponso suo Christo inuiolabili foedere nubens, umbilici sui petulantiam iuxta traditam sibi 125 castimoniae legem praecidere studet, et quod sua uirtute uel industria penitus non praesumit, sponsi sui gratiae ac si manu superni tornandum tradit artificis. Hinc pia illa pro castitatis suae adiutorio uox eius in psalmo est : Vre renes meos et cor meum. Et item : Domine, Domine uirtus salutis meae, ne tradas 130

me a desiderio meo peccatori. Apud artificem omnium sapientiam Dei expeditissimum uelut in tornatura opus est, iuxta illud uerbum sapientis, subito honestare pauperem, et de rudi nodosoque ligno craterem repente formare tornatilem, qui numquam sane indigeat poculis, sed ex abundantia cordis

libamina laudum | suo eructet formatori.

16218

7. Est igitur umbilicus sponsae in manu sponsi sui crater tornatilis, in quo bibit ipse de tali interim genimine uitis, quale ei sponsa sua in die hac peregrinationis suae parare potest, in quo et festiuius bibiturus est postea in die sollemnitatis 140 et laetitiae alterius prorsus mustum generationis, quo tunc crater ille implebitur. O indeficiens crateris huius plenitudo, quis digne te cogitet, quis tunc pie te capiet, quis nunc te sitiet satis ? Hodie quidem ad refocillandam utramque sitim sponsi, crater iste largiente sponso non indiget poculis, sed in die illa 145 ad inebriandum prorsus illum plena ubertate ditabitur, cum dabit ei sponsa sicut in consequentibus dicitur poculum de uino condito, mustum malorum granatorum. suorum. Habet igitur umbilicus sponsae, id est ecclesiae castitas, hanc laudis aeternae expectationem apud Deum, quod de ipsa uidelicet 150 castitate sua uelut cratere mundo ac pretioso poculum laudis et gratiarum actionis suo in aeternum propinabit auctori. Nam in eo quod dicitur, numquam indigens poculis, aeterna ut diximus significata est et indeficiens plenitudo.

155

8. Sed et animae cuiuis sanctae, quae largiente spiritu caritatis sponsae meritum nomenque obtinuit, sermo laudis huius non immerito assignabitur. Et haec quidem in praecidendo umbilico suo siue cratere suo tornando, de quo digne 128 Ps. 25, 2.

129 Ps. 139, 8-9.

143 utramque] utrumque ms

132 Eccli. 11, 25.

146 Cant. 8, 2.

482

160

165

170

17;

SERMO LXVIIIT, 8-9

bibere sponsus queat, hoc est de circumcidenda concupiscentia sua et ad integrum reformanda castitate sua, tanto sic sollicitior necesse est, quanto ad ampliorem sacri huius decoris aemulationem spiritu amoris quo agitur obligante tenetur. Huius igitur umbilici sui praecisio et tornatura crateris continuum ei et infatigabile opus est, quia et si uirtute omni pulsanti concupiscentiae resistat sanandaequesuae infirmitati insistat, quamdiu tamen lucta conseritur, finis certaminis in pendulo est, et inter bellandi discrimina temerarium erit praepropere gloriari. Vnica est interim secüritas suam semper infirmitatem habere suspectam, et de cratere suo necdum tornato ad integrum uinum assidue potare compunctionis, et gemere cum apostolo et dicere : Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hurus ? Et item cum Dauid : Miser factus sum et cur-|uatus sum usque in finem, tota die contristatus ingrediebar, quoniam lumbi met impleti sunt illusionibus. Crede mihi, quia sic sollicite pro his gemere, lumbos praecingere siue umbilicum praecidere est, atque in sui ministerium sponsi tornatilem hunc formare craterem.

9. Et de ipso quidem sponsus interim uinum uetus bibit uinum compunctionis, quo sponsa de uerecunda ipsa maestitudine sua cor laetificat sponsi sui. In futuro autem, cum plene 180 fuerit cicatrix praecisionis huius obducta, de eodem cratere cum ipsa sponsa sua uinum nouum bibet in regno Patris sui. Itaque crater iste, iuxta uerbum sponsi, numquam indiget poculis, quia etin hac uita huic uitae necessaria et in beata illa uita illi quidem beatitudini congruentia ministrare non desinet, 185 ad laudem et gloriam sponsi sui Vnigeniti Patris, qui cum eodem Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. EXPLICIT SERMO LXVIIII. 169 Cf. Ps. 59, 5. 182 Cf Canter:

170 Rom. 7, 24.

1*1 Ps. 57, 7-8.

181 Cf. Mt. 26, 29.

Imprimé par les Usines Brepols S.A. — Turnhout (Belgique). Printed in Belgium

D/1970/0095/52

1621

|

:

:

P

:

y^

;

1

,

e

^f

r1

7

r

L

[]

ai

>

d

PN

S

|

ij

à 4

ün

ula

z T

|

r

-^-

l

t

E p

P

j

pes

i LI

,

hi

N

j

ET u^

5

rf 4

à

~

-

a

»

A

Le

»

n

à&

2:259

Ls

2

ar

3

=;

z

hi

CM

-

B

T" -

!

MM

m

"

1

í

+

y

"

ê

gt*

N

M

TN

x

[y

i

re

&

mj

anite

a oe I

"

ae

t

1*9 ale ba Usas f

Lia

b

EHE NE

i:

*

SET.

n

B

DT H -* X

-

A

-

——

NÉE

Ove

Pee

LL

E

1S

AA

us

i

tontos

g

nén ie I ds Fu

"n

:

t

EA

3tE

pe

tA ree EL z ER Na e s Metu OPE. SENSA, SM e

kk

DIrdiy

x ~.e Ur,

i )

j ^ 2

voie

*

y

(11987

9

John

Sermones

... v.17

THEOLOGY

LIBRARY

SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT CLAREMONT, CALIFORNIA

Bg PRINTED IN U.$.A,

e EL eame ds (wb

v.e

e eh

à.

Ev

SNCE LS EAE