Petri Blesensis opusculum de distinctionibus in canonum interpretatione adhibendis, sive speculum iuris canonici [Reprint 2022 ed.] 9783112624142

Citation preview

PETRI BLESENSIS OPVSCVLVM DE DISTINCTIONIBVS IN CANONVM INTERPRETATIONS ADHIBENDIS, RIVK, UT AUCTOR TOX.UXT,

SPECYLYM IVRIS

CANONICI

E CODICE MANUSCRIPTO, OLIM FRIDEBICT LINDEBROGII, NUNC BIBLIOTHECAE PUBLICAE HAMBUROENSIS, 0ESCRIPTUM EO1DIT

THEOPHILUS AUGUSTUS REIMARUS I. V.

D.

BEROLINI, iuhtibdi

6.

REIMERI.

MDCCCXXXVII. EDITIO

PH INC EPS.

T u b i i i g a « , Typis

H O P F E B I DE

L'ORME.

(ALARISSIMO DOCTISSIMOQUE

VIRO

JOANNI

MARTINO

LIBERAI

LAPPENBERG,

Juris tUriusque Doctori,

HAMBURG ENSlfl

RBIPVBLIOAB

ARCHITARIO

E D I T O R . Ut primum te adire conabar, Vir eruditissime, rogans, ut artis veterum codices manüscriptos legendi primis elementis me imbueres, benigne me excipiebas, promens e pretiosissima Tua bibliotheca libros, qui Tibi ad hunc finem maxime apti videb an tur. Cum iam paullulum profecissem, codicem Petri Blesensis, a Te pulveri bibliothecarum ereptum, mihi ostende-

IT

DEDICATIO.

bas; instigabas, ut illum describerem. Quod cum vires meas superare putarem, opem Tuam promittebas. Huic adiumento innitens aggressus sum opus. Memini, me in sacello Tuo litterario Tibi ad latus positum recitare schedas meas, T e vero, ipsum eodicem velocissimo et acutissimo oculo percurrentern, quae legeram, an genuina, essent, dubitare, falsa corrigere. Ita evenit, ut textus, quem nunc publici iuris facio, non minus Tuus, quam meus vocari possit. "Etenim loci, in quibus a Tua discedere sententia ausus sum, perpauci inveniuntur.. Iam vero procul a T e et a patria amicos quaesivi auctori nostro, primum E d u a r d um S c h r ä d e r u m , qui quanta in dilucidando eo, maxime parallelos e iure ciuili locos indigitando, praestaxe potuerit , e notis, ipsius nomine inscriptis, vere subitaneis colligi potest, quas, per paucas unius diei horas schedas meas perlustrando, e penu suo huic opuscu-

DEDICATICI.

T

lo largitus est. Deinde A e i h i l i u m Richt e r u m , Decreti peritissimum, de cuius meritis in, liane Petri nostri éditionem collatis diglie.r laudandis verba mihi defìeiunt. Ille est, cuius saepissime in notis occurrit notnen. Ille est, qui locorum probantium paene inextricabilium, quorum satis largatn messem depictam per litteras miseram, plurimos indagavit, Maiora adhuc praestitisset, nisi otio viri alias in operis litterariis occupatissimi parcere modestia consuiuisset. Denique B i c k e l l i u s , historiae iuris Canonici strenuus indagator, quem de nostro auctore typis mandando litteris consultavi, eius editioni favens, animum ad conata persequenda auxit. Ut vero ipsa editio emendatior prodiret, plurimum praestitit T a f e l i u s , qui, amicitia ductus, corrigendi curam in se recepit. Quibus omnibus viris meritissimis pro beneficiis, in hoc opusculum collatis, gratias ago quam maximas.

VI

DEDICATIO.

Horum adiutus auxilio mihi contigit, ut, quomodo artiiicis vasculum aheneum gemmis, ita Blesensis opusculum tantorum virorum nominibus fulgentem exhibere valeam. Cui vero potius illud inscriberem, quam Tibi, qui reperiendo et enodando eo dominium illius optimo iure iam pridem acquisieris? En recipe, quod Tuum iam diidum fuit. Quicquid exiguae operae nostro in suo ad vivos reditu conferre conatus sum, aequi bonique consulas, benevolum vero erga me conserves^ qnaeso, animum. Dabam Tubinga« nease Iulii Anni MDCCCXXXVII.

P RAE F A T IO.

D e codice hoc membranaceo, e bibliothecae Hamburgensis manuscriptorum camera per L A P P E N BERGIUM producto,notitiam speciminibusquibusdam additis Idem iam pluribus abhinc annis dedit. *) Formae proxime est quadratae, altitudinis nempe pollicum mensurae Anglicae novera, latitudinis minus septem. Continet folia triginta et unum in quatuor fasciculis, quorum ultimo ultimum folium est abscisum. Textus in quavis pagina, ultima excepta, continet X X I X versus, stantes in lineis graphio duetis, coniunctim altitudinis V " V i l i " , latitudinis III" II"'; ita, ut in ambobus textus lateribus satis largo margini spatium relinquatur; interiore scilicet margine latitudinem I" exteriore vix II", superna vix i", inferiore denique II" I V occupante. Extensiones codicis eapropter accuratius indicavi, quo faciliore opere maius volumen, cui excisus videtur, inveniatur. Folia incipiunt a numero 90, porriguntur usque ad numerum 120. Hi numeri formae sunt arabicae. a) Io S A Y I N H et al. Zeitschrift Voi. v u . P . a o r . . m

für

gesch.

Rechtawias,

YIII

Praefatio.

quorum i , 8 , g , o non differunt ab hodie usitatis^ o tarnen habet lineolam a dextra ad laevam transductam; 2 similis est nostro z; 3 cauda magis pendente; 4 retrorsum cadens; 5 , sine lingua, similis est graeco »; 6, cauda cassa, iacente; 7 , in frontem lapsus» tentorii formam habet- Numerorum notas describere praetuli, quia similes plane in Waltheri Lexico Diplomatico haud inveniuntur. Ipso opusculi exemplo recentiores hos numeros esse inde colligo, quod non ab unitate incipiunt. Tribuendae potius videntur tempori ligaturae totius voluminis, sine dubio miscellanei, cui quondam cohaerebat. In ipso'coht'extu (exceptó capite XLII, ubi occurrit Q.4.) et marginalibus non conspiciuntur nisi notae numerai es Romänae» id singulare habentes, quod pro IV inveniatur IUI, pro IX similiter V i l l i ; ita etiam in numeris maioribus ex minoribus his compösitis. Sae-* pissime in ambobus numeri lateribus punctum invenitur. b ) Fronti codicis a tremula manu inscriptus est titulus, nimirum ex inscriptione prologi et rubrica primi capituli consarcinatus: Petri Blesensis opusculum de origine iuris canonici. Qui titulus vix dimidiae parti primi capituli convenit. In primae paginae inferiore margine leguntur verba: Ex biblioiheca Frid. Lindebrogiiy propria fortasse veteris possessoris manu scripta. *) Hic scilicet in testamento suo b) Schünemann, Lehrbuch der Diplomatile, p. 107. *) Eadein praesumlione duetus hoc nomen, quamquam patsim Liudenbrogiu» audiat, scripsi non intrusa littera ».

JPbaefatio.

IX

omneg, qtios habuit libros, yel typis vel manu scriptos, publicae Hamburgensium bibliothecae legavit. c ) Ipse autem quomodo inter alios codices et huno acquisiverit,coniectura vix assequi possumus. Et en im quod Thiessenius d ) narrat, eum Parisiis e bibliotheca S. Victoris quotidie fere pretiosissimos codices manuscriptos surripuisse,atque, delatione facta, indutum sandalis galeroque dormitorio, captum et carceris .custodia eo usque retentum fuisse, dum vir honestissimus, nomine Du Pu(?), pro eo cavisset, haec inter hominis nugacissimi vaferrima commenta referenda esse, quis dubitat? Nec commemorassem, nisi inde eluceret verisimilitas, ilium Farisiis diutius commoratum esse, hunc vero codicem, soluto pretio, comparasse, atque illic de maiori voluminis parte, cuius hie particula tantum typis mandatur, perquirendum esse. Vetustioris adhuc possessoris, ut videtur, nomen occurrit in calce operis. Ibidem in superiore margine ultimi folii litteris currentibus positum legi I ur Philippus de Bryin, iacente littera S. Sed dubitari potent, annon potius hoc nomen terminetur in oi.. In huius folii exteriori pagina signatur numero 33*. Litteras, quibus exaratus est codex, L a f penbergius putat esse saeculi XIII, immo XII. c) Klefeker,

Sammlung der Hamburgischen

Vol. VI. p. 69.

Gesetze

und

d) Iohann Otto Thiwsen, Gelehrtengeschichte von Hamburg. Ibid. 1780. 8° Vol. I. p. 396. Verfassungen. Versuch einer

X

PRAEFATIO.

Sunt nempe formae, illius teraporis Consuetae, n e o gothicae, minusculae. De singulis quaedam afierre non supervacuum erit. Duplici forma occurrunt d et b ; i et j; f et s; u et v. e ) Litterarum formae j et s vero admodum raro, ultima non nisi in Hoe yerbi, nec semper, cernuntur. Arctissime iunctis litteris, ca non facile discernitur ab a i , nec ra ab nù Similiter iu ab ut discerni nequit, littera i neque punctuata, neque accentuata. Littera haud prominens, saepissime eadem forma qua littera c incedit. Litteris formae maiusculae rarius utitur librarius, ne in nominibus quidem propriis, nec nisi interdum initio sententiae, Siglarum usus frequentissimus plerumque regulam certam sequitur. Generalioris signification s sunt: lineola recta, litteris superscripta, quae quamvis omissionem supplere posse videtur; prò re tamen non nisi hac utitur librarius; lineola undulata, significans ra} ua;'unculus formae numeri arabici 7 , significans er ; unculus formae litterae a , ad laevam procumbentis, in fine tantum verbi conspicuus, semper litteris ur f ) permutali debet; voluta formae numeri arabici 9 verbum incipiens, idem est quod con, in textu rarius occurrit ; g ) terminans verbum et altius posita fere seme ) Schònemann Lehrbuch der Diplomatile, p. 126. sq. f ) Cf. Wallherum in hexico diplomatico P . 392 v. 1 0 . , qui hoc signum ad scribendi morem anni M C L . revocat. g) la medietate verborum, an occurrat, dubitari potest. Cf.

Praefatio.

XI

per signíficat us¡ aequalem eignificationem plerumque habet semicolon (.;); lineóla perpendicularìs formae numeri arabici i , ad laevam vergenti», litteras quasdam, quarum ultima 2, omissas esse sigili fìcans: ita stat pro ri, ui, hi, isi et simplici iEaedem siglae in vetustissimis typographicae artis exemplis, quamquam forma variai, secundum regulas saltem abbreviandi, commmonstrari possunt. Idem valet de parvorum verborum, praecipue praepositionum, saepius occurrentium siglis, quas itaque hic indicare operae pretium non erat. h ) Interpunctio, ñon plane neglecta, sed simplicissìma, nempe punctum est, modo ad summam» modo ad mediam, modo ad imam litteram finalem sententiae, sed, ut videtur, promiscue positum. Verba invicem, sed interdum male, seiunguncap. X L I I . n. v ). li) Pleraqne , et forma simillimae, ita, ut credere p o s s i s , t j p o s incisos esse ad exemplum veteris M S t i , inveninntur in libro Petri Lombardi sententiarum tcxius MDX1II. In calce libri legitur : cathalogus explicit . . elucubranti™. Opus verumtamen tam praeclarutn providus vir Lodovicus hornken nuper Basileae anno domini, 1 j 1 3 . mensts vero Iulias die 28. aere et impemis propriis per calcographiae gnarum uádam Petri de langendorff eiusdem civitatis civetti, imprimi fecit, ad..saecuìa. Haec tantum diversitas intercedit, quod diphthongus ae ibidem i n dicatur interdum unculo, litterae e adhaerente, quomodo et diphthongus oe subscripto o. Praeterea pro enim Noster p o *

—-

r**

nit signum h ; '-pro ut u ; pro non n ; pro contra c c , quae ultima sigla a l i b i , apud Nostrum vero nunquam, circa significai. Accuratius inspexi hoc opus, quia in fine eiusdem plura iuveniebam casuuro e x e m p l a , a Nostro usitata.

XII

PRAEFAHO.

tor. Remissioni» signum rarissimum, solummodo Fol. 92"), ad notas ter occurrit, ubi, sine dubio a recentiore manu, locos probantes ad certam textus particulam referendi initium factum - videtur. Sed ignotus, quisquis fuerit, mox deseruit propositum. Haec remissio punctis facta est. Alterius reraissionis exemplum cernitur in cap. X., cuius dimidia pars, in laevo margine scripta, signo ('//•) in textu repetito, illuc referti»*. Signum partitionis vocum in fine versuum est lineola, a laeva ad dextram ascendens.-1) Rubricae et initiales capitulorum lit« terae minio scriptae sunt. Caeterum exemplar nequaqtiam nitidum yocari potest, nec erit nisi vilis pretii, ab homine, non plane illiterate, sed iurisprudentiae studio haud dedito transsumtum, ut ex nimiis scribendi vitiis, praecipue in locis citatis, k) perpendere libebit. Quantum horutn vitiorum et barbarae origini« verborum librarii inscitiae, quantum illius temporis scribendi mori tribuendum sit, haec accurate discernere haud facili negotio quis potent. Quaedam harum vocum in ipsis fontibus, quanquam minus frequenter, inveniuntur. Ita alimonia ' ) Cod. De contract. (1. 53) L. 1. §.2, quod commemoro propter Brissonium, qui tantum neutrius generis verbi formam alimonium, ut in libris iuris occurrentem, i) Schönemann Lehrbuch etc. p. 92. n. q.) 1) p. 9.

k) Cf. cap. LVIII.

PHAEFATIQ.

XIII

meminit. Neqne infrequens dictio est ilia apud coaetaneos auctores, ut ex indice libri supra adducti Petri Lombardi patet, hanc quaestionem proponente: „Adam, utrura sine alimonia in paradiso vivere potuit." Similiter vox pressura *") occurrit Dist. L. c. 51. Aliarum Dufresnius in glossario latinitatis mediae aetatis mentionem fecit; cf. vv. cohercio, ") diaconium, duritia, p) helemosina. Hae voces inter vitia computari nequeunt, immo de aetate scripturae certiorem fieri cupientem possunt adiuvare. Ita e. g- verbo duritia utitur coaetaneus auctoris, Cardinalis Laborans, Tit. I. c. 10. in T H E I N E R I Disquisiti, critt, p 4 4 4 . ' ) Aliae vero non facile alibi inveniuntur, ut vv- advertere,') (pro u animad vertere), de tir ari, ') favor ale, ) ligator, x) iuriditio, y) Macedoniacum SCtum, 1 ) theorica. ") Quaedam etiam, regulis grammaticae haud congruenza, inveniuntur. ita scripsit retorquitur,b) quasi derivatum a v. retorquere, penultima correpta; cap. V i l i , verbo acquiri,c) passivae formae, activam dedit significations vim: fet forte plura afferri poterunt. Quod denique attinet ad orthographiam, quam inter externa opusculi computare non dubito, longe m ) p. 1 0 . n ) p. 3 1 . 1 0 8 . 0 ) p. 6 8 . p ) p. 4 0 . p. 3 1 . r ) A U G U S T I N I T H E I N E A I Disquisitiones criticae tn praecìpuas canomim et decretalium collectiones. Romae 1836. 4. s ) p. 1 0 3 . t ) p. 5 6 . u ) p. 3 7 . x ) p. 7 9 . y) p.48.63. z) p. 9 6 . a)p.2. b)p.l5. c)p.30.31. C|)

xnr

PRAEFATIO.

ab usitato scribendi more recedit, atqu'e inde haud futile argumentum promi posse confido, hnnc codicem non multo post. absolutionem opens, durante XIL saeculo, scriptum fuisse, Vix praemonendum erit, librario non omnium singulariter scriptorum verborum, quae sequuntur, esempla vitio vertenda esse, cum sciam, quaedam eorum veterum codicum, nec non inscriptionum ope defendi posse* quod vero, meae partis an fuerit, dubito. Propria librarii orthographia se commonstrat Htteris demendis, addendis, permutandisj quod exemplis illustrabimus. Deficientium litterarum plurima poterunt exhiberi exempla. Ita pro diphthongis ae, oe semper librarius utitur simplici e. Scripsit itaque e. g. ecclesie, equalis, hec, lese, magne, nostre-, predio,, questio, secular is, vite etc., nec non cellcola, Jederari, fedus, pena, penales, peniteìitia, penitentialis• Quibus adiici licet singularitas illa, quod non scribat economus, ut sibi constans ded buisset, sed yconomus ) (pro oeconomus). Pro ii interdum utitur simplici littera ì. Ita occurrunt formae abiciendus, e ) adici,f) deicere. g ) Saepius scripsit distingatur, distinguntur etc., h ) quam distiagnantur etc. '.) Non scribit exspectare, exspoliare librarius, sed expectare, k) expoliare.') Saepeoumero quoque deficit littera h. Ita legitur acienus, m) agad) p. 36. 37. 91. e) p. 82. f ) p. 71. g) p. 70. h) p. 7. 11. 13. 47. 49. 73. 107. i ) p. 12. 28. 34. 39. 82. k ; p. 102.103. 105. 1) p. 103. m) p. 2. 97. n. 91.

PlIAEFATia.

tense, autentica, *) caritas, cartula, p) ciro+ graphum,q) crisoslomus,r) ieronimus,') istr¿ones,') labirintum, u) scismaticus,*) scola, y) traitur, *) ypocrisis, "") yponensis,bb) ypothecarius, ") yspanensis.dd) Inveniuntur et animaversio, eo ) iuriditio, quae cum verbis actenus, traitur involuntaria scribendi compendia esse putavi, atque, in textum non recepta, in notas reieci. Verbum actenus vero sine A, quod sero vidi, etiam in Fragmentis Vaticanis occurrit. £ contrario non deficiunt exerapla, quod litteras supervacuas caeteris immiscuerit. Ita littera A abundat in vv. catheng,,ft) coherciò, 86 ) helemosina, hh) honus,11 ) honerata,kk) nicholaus, perhermiter, ™m) simpntaehus- ""_) Hoc ultimum verbum etiam sine h occurrit. Similiter regula illi est, ut non ponat litteram m immediate ante litteras n. s t., sed litteram p intrudat, scribens calumpnia, condempnare, consumpsissem, contempserat, dampnum, exemptio, presumptio, solempniter, temptari. Huius regulae unam tantum inveni exceptionem, occurrentibus in cap XIV. verbis ire promtu, pp) non interiecta littera nisi forte haec exceptio meae potius in describendo inculi) p. 22. *) ubique, ubi citatur v. e. Authentica Codici«, r) p. 21. s j p. 7. 8. o) p. 32. p) p. 58. q) p. 36. t) p. 31. uj p. 13. x ) p. 25. j ) p. 1 . 2 . z) p. 11. aa ) p. 54. bb ) p. 18. Vide corrigenda. cc ) p. 90. n. 62 in f. dd) p. 21. ee) p. 105. ff) p. 57. Vide corrigenda. gg) p. 31. 108. h h ) p. 4. 30. 31. i i ) p.55. kk) p. 55. 11) p. 48. mm) p. 1. nn) p. 44« oo) p. 21. pp) p. 36.

XVl

PflAEFATIOi

rise tribuenda erit, qui eò tempore nullasdum seribendi regnlas, in codice obvenientes, observassent Commemorari etiam debet, quod non scribat actor\ actum, sed auctor,qq) auctum. " ) Similiter abundanter immiscuit litteram c in vv. cloacca, *) nichil, ") iheorica ") nec non litteram t, sed semel tan* tum, in v. usucapito. uu ) Nec permutatarum litteramm infrequentia inveniuntur exempla. In verbis cum praepositione ad compositis sequitur regulam assimilandi litteram d sequent! consonanti. Ita scripsit ammoneri y ammonìtio, **) amministratio etc., yy ) attendere, ") attribuerë. Non est vero sine exceptio-» ne ista régula, cum v. c. cap. XIV. invernata? v. admittere, b ) in cap. V i l i vero aeque frequenter occurrat adquireree) et acquirere d)- In verbis cum praepositione in compositis interdum servat litteram n, scribens inminuta,') inmiscere inpar h k inpeditus, ) inperator,') inpossibilitas. ) Attamen non est sine exemplo, quod in eiusdem capi4 tuli eodem paragrapho confundantur hae formae, coll. cap. I. §. 6. Similiter invenitur conpensare* ') Litteram i ponit pro y in crisostomus, ieronimus, labirintum, presbiter, simonia, simoniacus.m) Inqq) p. 39. r r ) p. 97. 100. *) p. 104. ss) p. 5. 64. 97. 98. 100. tt , p. 2. uu) p. 63. x x ) p. 5. 89. y y ) p. 20. 25. z z ) p. 11. 12. 13. 14. 97. a ) p. 91. 94. b ) p. 36. 37. c) p. 30. d) p. 30. 31. e ) p. 34. f ) p. 94. h) p. 12. i) p. 94. sed frequenR ) p. 93. tius imperator, imperare p. 32. 45. 47. 90. k ) p. 12. sed etiaro impossibili» p. 83. 1 ) P. 93. m ) P. 21. 30. 31. 89.

ITtì

PRAEFATÏO.

veni tar tarnen, sed rarins, symonia, symoniace. ") Item syracusani, saltern in locis citatis, variant cutn siracusanis. Eandem litteram i posuit pro e in diffinire, p) dispecta. q ) Litterae ph cum littera f per'mutantur in blasfemarla ' ) epifanius, *) neoJituS. ' ) In eodem tarnen capitalo invenitur neo~ phitus et neofituS (cap. I. §. io. B. ). Sed cogitari potest, eum extrahendo sententiam observasse ortho* graphiam Jibri excerpti. Talis vero religiositas isti tempori vix tribuenda videtur. Litteram x non permutât, eo excepto, quod scribit distincsimus (cap. f* init.) u ) Pro Hincmarus constanter scripsit igrrtarus.*) Letigiosus y ) pro litigiosus (cap. I. §. io. B.), maliJicium pro maleficium cap.- LIV., Sonefacius pro Bonif. cap. LVIII. videtur scribendi vitio tribuendumj Gaurneriusz) semel tantum occurrit (cap. v.) pro Jr-» Tierius. Hanc formam nominis retinui, minime in no-> minibus mutandi licentiam usurpans. Litterae c et t permutationis regulam statuere difficilius est. Catalogum diversarum vocum, in quibus velunam, vel alteram litteiam vidi, hic subiungam. Terminantur nempe in tio verba: accusatio, actio, adulatio* alienatio, ambitio, amministratio, coactio, cogita tio, conception condempnatio, contestation consideration constitution depottation deposition depre* da tio n diffinitio* dilapidation discretion dispensant p. 59. 87. p. 21.

o ) p. 19. 20.

r) p. (Ì9.

s ) p. 21.

x ) p. 12. - y ) p. 18.

p) p. 9. 76. 7 8 . 8 2 . t ) p. 18. 96.

z ) p. 26. tt*

q)

u ) p. 7.

XVIII

Praefatioi

fio, dìstin cijo. donatio y ¿lectio, exasperado > ex* ceptio, execution for nicatio, injlictio, institution, irrogatio, moderado, obiectio, oratio, ordinatiti prohibition p,rgsecudot purgado, radhabitio, ratio. In cip pauciora terminan tur verba, ut : ammonicio, assercio, cognicio, decimacio, de ten ciò, dilacio, dijfinicio, iuridieio, renunciado, restitucio, retencio. Modo in /io, modo in c/o terminanfur vv. appellatio, cohertio, consdtitdo, excommunicatio, intentio, iurisdictio et iuridieio, prepumptio, probado, simulado. Jn ¿/a nulla terminantur verba, nisi quod semel vel bis dubium esse potest, un scriptum sit sentenlia. In eia terminantur verba sequentia: ponsciencia, continencia, contumacia, 4ifferencia, diligencia, erubescencia, excedencia, experiencia, ignoranciaindulgencia, innocencia, intelligencia, licencia, malicia, negligendo, noticia, obediencia, penitencia, presencia, prudencia, repugnancia, reverencia, sentencia, tolerancia, ferminantur nulla in tium, plura in cium, ut genitivi pluralis dissidencium, discordancium, emergencium, parcium, nec non nominativi et accusativi quorundam substantivo rum, v. c. inicium, ocium, silencium. Similiter verba innocencius, pocius cum c scripta inveniuntur. Generalius dici poterit., verba io Francogallica lingua terminantia in arce, ZC&, oce, quamquam alias latina lingua scribantur cum / , a librario semper cum c scripta inveniri. Siquidem, quod asserere non audeo, om-

PRAEFATIO.

nía verba hio enumerata sint, de quibus dubitali posait, an cum littera t vel c scripta fuerint, tamen, propter commemoratam harum litterarum similitudinem, haec disquisitio ad certum finem perduci nequit. Littera c pro g semel tantum in notis occurrit, neinpe in v. extravacantibus. * ) Plura huius orthographiae exempla inveniuntur in codice Anselmiano, teste indice capitulorum a T H E I N E R O in Disquisiti, pubi i ci iuris facto, v. c. p 391. c. 43. ammonitio, c. 70. yconomus. Hunc vero codicem sub finem duodecimi saeculi exaratum esse, Idem demonstravit. Excussis ìis, quae ad externatn codici« faciem pertinent, iam ea, quae continet, respiciantur. Jndiculum praemissum veloci intuitu percurrenti surgere possit suspicio, nil nisi paradoxa hie proponi; et revera rubricae non semel in communem sensum impingere videntur. b ) Haec praesumtio, si iusta esset, valde dissonaret a verbis finalibus pror logi, ubi assèritur, hoc opusculuin esse „quasi quoddam iuris canonici speculum, canonis magistris subsidium" etc. Diligentius vero in L X capitula designata inquirenti mox apparebit, totidem hic tractari quaestiones, quarum solutiones in rubricarum formulas, nimis generaliter conceptas, auctor redegit. a) p. 78. b) Cf. rubricas capitulorum : VI. IX. X. XXVIII. XXX. XXXII. XXXIV. XXXIX. XLUI. XLIV. XL Vili, et fort« pluren. ««

XX

PRAEFATIO.

Fusins de proposito suo agît in cap. I. I., ex que intelligitur, eum elegisse tales canones, qui sibi prima facie contradicere videntur, ut illos conciliaret, adhibita congruenti distinctione causarum, ex quibug canones promulgandi erant. Methodus Nostri est talis* Initio cuiusvis fere capituli proponit régula m generalem. Inveniri tarn en canones, qui huic regulae obloqui videantur, commémorât. Hanc capituli partem, quantum potest, ipsis canonum et legum verbis contexuit. Tunc distinctiones suas producit, quarum remedio regulam illam certii limitibus circumscribere et exceptiones defendere conatur. Ad hanc ultimam capitulorum partem referenda videntur verba prologi : „In huius itaque opusculi brevitate quaedam ex veterum scriptis recepì, quaedam a magistris audita ex reperita memoria recollegi, nonnulla ex ingenioli mei mediocritate congessi, quibus intervenientibus sopita canonum rebellio conquiescet." Hae distinctiones non aeque in canonibus vel legibus reperiuntur. Idearum nexus, quem secutus sit auctor in conglutinai] da bac serie materiarum, post tantum temporìs intervallum, cum docendi ratio illius aeta» tis paene incognita, ordoque, quem sibi finxerint magistri, ignotus sit, difficilius cognoscitur. Esse tamen aliquem, sed saepenumero interruptum, confido. Capitulo 1., quod caeteris introductionis loco, quasi hermeneutices compendium, praemittitur, agit de fontibus iuris canonici eorumque auctoritate, quae

PalEliTÌO»

XXI

sex gradibns discernitur. Eorum discordiam, quantum ad mentem, implacabilem quantum ad superficiem, concorda ri distinguendo causas promulgando canones (pietas §. 2, necessitas § 3, utilitas § . 4 , ) casus (casus ignoratus §. 5, non distinctus §. 6 , ) fines (promulgandi canones § . 7 ) formas (canones latae et dandae sententiae §• 8 , ) loca, tempora, ( § • 9 ) personas (prò persona §. 10. A. B. C., contra personam statuta §. io D. E ) . — Capitulo secundo ipsum aggreditur opus: „Cum ex diversis lateribus leges et canones sibi iùvicem repugnare videantur, prodeat in medium mediatrix discordantium interiecta distinjctio " etc. Singulorum, abitine sequentium, capitulorum tenorem inspicienteà, plura invenimus, satis apte cohaerentia. Ita praecipue capp IX. X. XI. agunt de relatione inter iudicem ecclesiasticum et saecularem; capp. XIV» XV. de praesumptionibus et probationibus; capp. XXII. XXIIl. de depositione episcopi et investitura; capp. XXXII- XXXIII. de iure ecclesiae in res suas; capp. XXXIV.. XXXV. de coacto testimonio, in specie sacerdotum ; capp. X X X V I . . . XLI. de iure cogendi, ecclesiae competenti; capp. XLIII. XLIV. de vi decretorum episcopalium, quantum ad alios et quantum ad ipsos decernentes; capp. XLV. XLVI. de criminibus ; capp. X L I X . . LI. de electione ad dignitates ecclesiasticas; capp. LVII.. LX. de induciis et contumacia. — Gontra inveniunfcur capituia, similia continentia, (naie seiuncta. Sic in tei-

XXII

PRAEFATIO.

ligi nequit, cur illam aeque inveniri in comp. I. De decimis III. 26. 18.; cod. Cass. XXXV. i3. (Boehm. I.e. p.264); append, conc. Lat. P . X I I I . e-12 apud Mansium et apud Harduin. T. VI. p. 1769. In Decretalium collectione inedita Lipsiensi, ab Ipso descripta (XXIII. i5.) earn habere inscriptionem talem: Id- (i. e.« Alex. I H ) beato Thomae Martyri Cantuar. uirchiepo. Hanc inscriptionem, etiam in cod. Cass, apparentem, veram esse dicit. Praecedens Hadriani capilulum X. causam esse, cur Bernhardus Papiensis c) B. II. 31. citatur capp. VI. et XXXVII. ; B. VI. 5» citatur capp, XVI.; B. XVI. 19. citatur cap. X V L

XXVI

PRAEFATIO,

falsam inscriptionem praeferret, quae postea id Gregorii Decretales translata sit. Cap. XXXII. iterutn occurrit prima citatio; Ex decreto Adriani papae Nobis in eminenti. Cap. XXXV. „Nota tarnen, quod, ueminetn esse cogendum, instruit Alexander papa in Decretali epistola Wertoniensi episcopo directs." Verba inkialia non indicantur. Simili» deeretalis epistola invenitur in cod. Cass. XLVIII. 5., ubi episcopas Witoniensis vocatur; in append, concil. Later. P. VIII. c. 6 , ubi episcopus Wintoniensis audit • (apud Harduin. 1. c. p. 1747.) Cap. XLII. in margine scripta invenitur glos* S9, quam legi: „Ista tarnen quaestio damnatur in litteris Alexandri papae Exoniensi episcopo (sc. scriptis seu directis). E litteris quas tua . quod re . ilia . in extravagantibus. Ibi enim habetur eura esse restituendomi" R I C H T E R U S , quem litteris eapropter adii', respondit, se legere: In Uteris, quas tua, quaere infra (?) in extrav. etc.; inveniri vero initium decretali« epistolae in c. 9. X. de off. iud. del. I. 29. cum inscript. Idem Alexand. III. Brixiensi episcopo — Lips. XXXV. 36. sine inscript i o n . — App. VII. 16. ( L ) exoniensi. — Cass. XLII. 17. Lixoniensi. — Comp. I. h. t. c- 14- Brixiensi epìscopo; unde patere, inscriptiones sensim sensimque minus accurate descriptas esse. Ipsam vero particulam concernentem buius epistolae contineri in c. 5. 6. X. De restituì, spoliator. II. x3. — Lips.

PRAEVATIO.

XXVII

XLIX. »o. 11, cum inscriptione falsa Meldensi, addais tamen verbis: c. In Uteris. — Append, Contf. Later III. XXII. 5. — God. Gass. XLV. 6. 7. cum vera inscriptione. — Comp. I. h- t. c. 5. 6. ultimum capitulura cum vera inscriptions. Loeus optime congruit textui, ideoque nitnia scrupulositate in verba inquireretur. Plures ha rum decretalium indicavit L A P P E N B E H G I U S in Zeitsch• p. 212. 2i3-, Cap. XXVII. pro nobis legens ultimi; pro collatis vero constitutis. Lombarda minus frequenter utitur a actor et quidem, ut videtur, ea forma, qua in Codice le* gum antiquarum postea a Lindebrogio edebatur, tituli tantum, non regis constituents, mentione facta. Romanarum legum creberrimus usus observatur, praecipue Digestorum et Godicis, et in Codice, Authenticarum. Verum etiam Institutionum et Novellarum allegatarum occurrunt exempla. Ex institutionibus citantur: In inst. t-ult. (4.9. pr.;. MS cap. I. F.. 96 b ) — inst. quibj non perm. quae supra retulimus, reddit: „Nam etsi a corpore meo prohibeantur actus illiciti, de spurci*simo tamen corde, quasi de sentina scatente, cogttationum foeditas, velut aura corrumpens, exhalat." Praeterea inter opusculi auctorera et seniorem Petrum Blesensem luculenta morum diversitas se prodit. Operts auctor saepius meminit fornica ti onis (cap. I. p. i3. n. 1.) non ea gravitate, qua par erat seniori P e t r a , toties in sermonibus et alibi hoc vitium perstringenti. Quanta enim severitate in hoc articulo iudicet senior Petrus, videre licet ex tractatu eius de amicitia Christiana c. VJ. D e carnati amore 1. c. p. 12111 «Sane amor ex carne proveniens sequitur aures et oculos suos, per varia fornicante», atque per eorum aditus usque ad ipsam mentem rerum concupiscibilium imaginem introducit. Sic more meretricio divaricat pedes suos, omniumque spirituum immundorum spurcitiae se exponit." Etc. I t a , quamquam ineptis plerumque metaphoris, tamen graviter pergit. Postremo non video, quomodo seniori Petro in mentem venire potuerit, magistris, advocatis, iudicibus opusculi sui ope subvenire, ut satis perspicue auctor in fine prologi innuit, cum nemo inveniatur, qui duriora verba in professores, advocatos et iudice& unquam evomuerit. Gf. 1. c. epist. CXL. p» io53.:

PRAEFATIÓ'.

XM

Humana i t a q u e l e x influat ( i u f l a t ? ) , divina aedificat. Professores illius sapientes sunt, ut faciant mala, bene autem facere nesciunt." p. io53. J3.« „ V e r b a quidem lepida plerumque habet censura civilis, sed sicut folia sine fructu, nugae canorae et Syrenes, usque in exitium, dulces. Mentior, si unquam videris illius scientiae Frofessorem in ipsius exercitio felices exitus habuisse. B . Hieronymus fere usque ad internecionem flagellatus est ab angelo, quia, rhetorici lepore sermonis illectus, vanitati operam d a b a t " (Eod. E ) : „ E t quis, quaeso, spiritus hodie in legum Professoribus dominatur? Spiritus elationis, spiritus cupididatis et iactantiae, spiritus vertiginis et erroris " D e advocatis et iudicibuS) quae sentiebat,' praeter locum modo citatum, quem totum exscribere nolui, et episl. X X V I . reperies 1. c. p. 1187. A . , u b i Chrysostomi verbis utitur, ut suatn sententiam luculentius aperiat: „ C e r t e , sicut tripartita historia refert, Ioannes Chrysostomus, licet iuris civilis scientia praeemineret, rogatus tarnen a familiaribus suis, ut eorum causas ageret, nomea semper abhorruit advocati. Nam in homine religioso vile et abiectum est advocati officium : quod satis insinuat Apostolus, dicens: Saecularia negotia si babueritis, eos, qui contemptibiliores sunt inter vos, constitute ad iudicandum." Haec differentia in dicendi genere, iuris scientia, moribus et in sententia de iurispriidentiae antistitibus, quum L A P P E N B E R G I I suppositioni, revera se-i

XL«

PRAEFATIO.

nioris Petri diligentiae opusculum tribuendum esse, dubitationem quandam suscitare valeat, audiarrtus ouncLASPEYRruM, qui ob internas e codicis conditione promtas cationes, quae supra pro LAFPERBERGII sententia, externa plerumque, afferebantur argumenta, quibus tamen expressis verbis non contra¡dicit, refutare nititur. Conceptionem operis non dubitat referendatn esse inter annos MCLXXX et MCXG, itaque X vel XX annos ante mortem longaevi senioris Petri. Num vero is tunc temp'oris in Gallia fuerit, se nescire subiungit. Hos temporis fines, elaborationi operis ponendos, inde deducit, quod modus citandi decretales, Nostro propri«^ pstendat, compilationem primara Bernardi Fapiensis, anno MCXG factam, nondum exstitisse, *). plures vero allega tarutn decretalium epistolarum -in appendice Goncilii Lateranensis III. inveniri. Hanc collectionem non nisi post annum MCLXXIX factam esse, cum eodem anno concilium Lateranense III. celebratum sit. Goarctari hos fines licet, si reputamos, praesumi posse, auctorem vivi papae saltern aliquot decretales epístolas allegasse. Novissitnus, cuius nomen occurrit, est Alexander (III)» Hie mortuus est anno MCLXXXI. Itaque non multum aberrabimus, si annum inter celebrationem *) Unica extravagantíum mentio, cap. XLII. occurrens, ( Praef. p. X X V I . X X V I I . ) , dubium movere potest (cf. Sartium 1. c. T . I. p. 303;. Sed probat potius, etiam ante comp. I. epístolas decretales exstitisse, quae extravagantíum nomine coraprehendebantur.

PFTÀEVATLTT.

XliMl

cniicilii Lateranensis et mortem AlexandrilII. medium, nempe MCLXXX, pro elaboration» opusculi tempore habemus- Sic» quod in tali disquisìtione rarius continget, ipsum conscriptionis opusculi an* Bum indicare licet. Argumenta haec satis valid«, et'quae iis obiici possint, minoris momenti esse videntur. Quamquam enim ipsae decretales litterae hac collectione vetustiores erant, et singulae multo antea ad notitiam Petri Blesensis senioris venisse poterant, non sunt tameti citatae decretales epistola« eius generis, quae emittebantur, ut omnibus epigeo pis notae fierent, sed singulas epístolas» ad síngalos episcopos missas, videmus. Quomodo vero Petrus noster, nisi ex collectione antea facta, tales sibi comparasset? Praeterea supra ostendi, omnes, quotquot citatae reperiri potuerunt decretales epistolae, in nominata appendice inveniri. Poterit forte qtiis obiicere, has decretales consummate dudum opere postea demum, nescio. a quo, margini ad* «criptas esse, nec ad ipsum opusculum pertinere. Sed non iuvat ad extrema prosjlire. Nulla ratio poscit, ut marginalia pro spuriis habeamus. Concedamus potius L A S P E Y H I O , opusculum hoc post concilium Lateranense III. elaboratum esse, tempore, quo senior dudum in Anglia commorabatur. Unde liquet, seniorem Petrum hoc opusculum nec in iuvenili aetate scripsisse, quia iuveni innotescere no® poterant leges, quae in eius senectute demum pu« blici iuris fierent, nec in provectiore aetate » iltud

XMJf

J*BAErATKfe

concinnassi euttì aepis fuerit ia AngÌia, opusculum vero CaFpoti scriptum, sit. Si vero a# seniorem Fetrum Biesensem non pertinet, quis tandem opusculi aùctor fuit? Habebat fratrem Guillelmum, dé quo süiinus, quod tragcedias etc. scripserit. Hunc iurisprudentiae cultorem fuisse, nusquam apparet. Huius vero libri auctorem eum non fuisse, iam ex diverso praenctmine patet. Aliorum fratrum vel affinium mentio non fit, secundum Max. bibl. pair. 1. c. p. 918. B. G. Altius

inquirenti se ofTert senioris epistola L X X l , qua'regiert, sibi Parisiis a publico librorum mangone venales oblatos esse l e g u m l i b r o s , „qui cum ad o p u s c u i u s d a m m e i n e p o t i s idonei viderentur, con« .veni cum eo de pretio" etc. De tempore, quo1 mis*sa fuit haee epistola, nihil certum habetnus, nisi quod coniici liceat, earn ante aniiura MCLXXXIX scriptam fuisse, cum rex Anglorum Henricus II. co anno mortuus sit, initio litterarum vero com« memo ret, se, ut nuntium regis Angliae, P,arisios venisse. Post huius vero regis obitum senior Petrus in aula Eleonorae, reginae Angliae, commorabatur, nec missi regii officio fungi poterat. ' ) Inveniuntur praeterea duae aliae epistolae senioris ad nomine cogtìatum alteram Petrum scriptae, nempe epistola LXXVJI* inscripta: „diarissimo socio suo M(agistro) Petro Blesensi P(etrus) Bl(es)ensis Bathoniensis Archi* t ) Max. bill. vet. pair. 1. c. p . 912.

6.

PRAEFATIO.

TtKV

diac(onus) salntem in auctore saluti*", et epist. LXXVIII. inscripta: „Dilectissimo Magistro suo Petreo Blesensi Bath(oniensis) Archidiacon(us) salutem et in amicitiae sinceritate constantiam." Notae recentiores in epistolam priorem 1. c. p. i336. G- indicant, hunc alterum Petrum fuisse Canonicum Carnotensem. Ad eundem vero ambas scriptas esse epistolas, eaedem notae recentiores ad epistolam CXIV., quam senior Petrus circa annum MCLXXX ad loannem Sarisberiensem, Carnotensem episcopum, direxit, ut videtur, recte coniiciunt. Addunt scilicet (1.. c. p. 1348. B ) huius epistolae verbis : Primitias beneficiorum vestrorum ponsecratis in eoi,, quem me- alterum sen¿io] ' „Is, de quo hie loquitur, est alter Petrus Blesensis, ad quem Petrus noster scribit Epistolas 76 et 7 7 , et quem etiam Ecclesiae Camotensis Cancellarium fuisse habet vetus codex MS. V. C. Domini Hoyau, Canonici Camotensis , his verbis : Petrus, Camotensis Ecclesiae Cancellarius, huius Episcopi (Ioannis Sarisberiensis ) tempore scripsit in Psalmos etc." Beneficia Camotensis episcopi, collata in hunc alterum Petrum, referenda videntur ad promotionem eius in ecclesiae cancellarium. Tempus vero epistolae coDgruit cum tempore elaborati opusculi. Hie iunior Petrus Blesensis ratione temporis et loci potuit esse auctor libri. Accedit, quod in opusculi prologo de m u ñ e r e s i b i i n i u n c t o

Pbaefatlo.

loquitur.

Cogitasse yidetur de munere caneellarii

ecclesiae. Jam videainus, nura haec praesumtio litteris senioris Petri, ad eum missis, confirmetur. L X X V 1 . acerbam continet exhortationem:

Epistola „Saepe

acriptis,. saepe viva voce te tuonili et rogavi, quatenus a ludicris et scurrilibus abstineres . . (p. 994. G.)> In fabulis paganorum, in Philosophoruro studiis, tandem

i n i u r e c i v i l i dies tuos usque i a

senium expendisti, et contra omnium te diligentium voluntatem, sacrari» Theologiae paginam damnabiliter h o r r u i s t i . . (p. 994. H. in f.): Insani capitis est, amores illicitos canere, et se corruptorem virginuuc i a c t i t a r e . . (p. 995- C . ) * Porro omnia, quae scribis, mirabili artificio et Squisitissima sentetìtiarum verborumquft yenustate componis-

Sed damnat apo-

stolus e a , si non aedificant ad s a l u t e m . .. ( p 995. F . ) : E t tu quidem» venerande Magister, prae omnibus coaetaneis tuis,

saeculari scientia

hactenus

floruisti: Sed hodie in proverbium populi et in opprobrium tuum versus est sermo prophetae,

qui

dicit: Ante messem satus effloruit, et inutiles grossos immatura perfectio germinabit. . - ( p . 995. G . ) : E x i , quaeso, de foeditate p o r c o r u m . . ( p . 995. H in f.): Verbum autem Apostoli est: Si vis esse sapiens in hoc saeculo, fias stultus, ut sis s a p i e n s . . Omitte penitus cantus inutiles et aniles fabulas et naenias ( p . 996. A ) pueriles.

Jllud mihi maxime-

PRAEFATIOÌÌ

.XL VIF

vertitur in stuporem: utide tibi materia cantandi possit erumpere, quem inter anxietates innumero« video constitutum" etc. Ex hac epistola liquet, juniorem Petrum fuisse iuris civilis cultorem. Pluribus vero exempli« demonstrari poterit, auctorem opusculi haud medio.crem iuris civilis scientiam habuisse. Deinde paganorum fabularum notitia patet ex initialibus opusculi verbis „Prometheus" etc. Mox se Virgilii lectorem prodit, et a deliciis scholasticis semotum esse dolet. Haec omnia optime congruunt. Supra commemoratum est, auctorem de fornicationis vitio non, qua debuit, severitate locutunresse. Inniorem Petrum Blesensem virginum sectatorem fuisse, ex litteris senioris patet. Porro iocose addi potest: non potuit ad stultitiam capessendam exhortari iunior Petrus, nisi calliditas eius nota fuisset. Totum vero opusculum omni expositione sua docet, auctorem haud incogitanter scripsisse. Denique libri auctorem non minus, quam iuniorem Petrupi, anxietatibus excruciatum fuisse, inde liquet, quod Garnotum, ubi canonica regula coactus habitabat, carceri comparat. Neque severitas disciplinae canonicorum regularium, in communi vita degentium, nihil proprii habentium, u ) homini, luxurioso vitae usui, ut videtur, assueto piacere potuit. ti) Ludovici Thomassini Vetua et nova ecclesiae disciplina' Vol. I . L. III. C. 11.

XLVin

PHAEFATIO.

Hunc itaque credo fuisse öepotem senioris Petri, cui Parisiis libros legum, ad opus suum idoneo», emerat. Sane haud satis constantem se probat virum senior, cum studiorum iunioris, ab ipso, vehementer reprehensorum, fautor et protector ipse postea exstiterit. Illam vero epistolam exaestuante prima iracundia scriptam fuisse videre licet ex sequenti epistola LXXVII. ad eundem iuniorem directa. Haec demonstrat, amicitiae vinculum, ad breve tempus dissolutum, mox inter eos restitutum esse, et plane dissona est a priori. Epistola blandis verbis ita incipit: „Aequivocationi vestrae toto corde congratulor, nec reor hoc accidisse sine dispensatione divina, ut nobis esset uniformit;as nominum, quos a pueritia fecerat uniformes identitas voluntatum. Quodsi homo sequioris vitae, aut famae humilioris huic nomini communicaret, tantum derogaret communibus titulis, quantum nunc vel adoptione honorum, vel magnatum familiari tate, vel populi favore, vel scriptis aut suavi morum gratia nomen commune amborum dilatatis. Iam in omnem terram et in fines orbis terrae illud nomen exivit. Nostra enim scripta, quae se diffundunt et publicant circumquaque, nec inundatio, nec incendium, nec ruina, nec multiplex saeculorum excursus poterit abolere. Sola scripta sunt, quae mortales quadatn famae immortali tate, perpetuant, et actibus veterani, quos traducunt ad posteros, nullam permittunt obrepere vetustatem.

PftAEIATIO.

XLIX

Ore lèpar popnli, perque omnia saecitta fama, Si quid habent veri vatuin praesagia* yivam, dicit Ovidius. Cum Antonius linguam Ciceroni» abscinderet, quae in ipsum dictaverat invectivas* dicitur ei Oicero respondisse: Nil agis, Antoni, scripta diserta manent." Nescis, quod magis mireris, violentamne Automi quaestionem, an responsioiïem Ciceroni», excisa lingua nondum tacentis! Luculenta habemus signa, seniorem Fetrum non tarn aetate, sed, quam iuniori sedulo commendaverat, stultitia, huius epistolae tempore provectiorem fuisse. Attamen mittamus iam nugas senis garrulantis, qui, si huius libri auctor fuerit, certe alicubi in caeteris suis| operibus eius mentionem facere non omisisset. Immo, cum ipse, ad instantiam regis Henrici II. litteras suas „variis directas personis" GoUrçgeret, ut videre licet in huius collectionis prima epistola, ratio cogitari nequit, cur epistolam dedicatofiam, operi praemissam, supprimeret. — Satis de opusculi auctore. Hoc tantum adiìciam, mihi non fuisse copiam operis, ab Alberto Fabricio in bibliotheca scriptorum latinorum mediae aetatis, occasione iunioris Petri Blesensis, laudati, scilicet Joannes Liron, Bibliothèque générale des auteurs de France. A. Paris 1719- 40. Videamus nunc, quisnam fuerit ille dominus Remensis. cuius in honorem opusculum suum in-

%

P&AEFATIO^

scripsit auctof.: • Summa cum reverentia etim alloquitur, ita ut par fuit simplici canonico regulari, accedenti ad archiepiscopum ilium,, cui, Hincmaro teste,,*)'Jam dudum vices apostolicae sedis datae fuerant. : Extollit eius in leciione assiduitatem, ingenii capacitatem, causarum experiential», quae omnia inveniri • in quovis ad tantum honoris fastigium evecto praesumi possunt. Ideoque creder? non cogimur, eum prae omnibus suis praecessoribus successoribusque litteris versatum fuisse- Neque tempus conceptions opusculi aetati archiepis? coporum Remensium, propter eruditionem praecipue in iure Romano celebriorum, congruit. y ) Guilielmus anno quidem MGLXXVII evectus est in Archiepiscopum Remensem. z ) Sed non diu remansit in hoc archiepiscopatu, ctjm decretàlis epistola Alexandri III. papae, Henrico Reniètìsium archiepiscopo anno MCLXXX data, inveniatur. In hunc convenit tempus et locus. At, eximiae «Knm eruditionis fuisse, non apparet. Caeteri, a Lappenbergio eapropter tantum nominati, ut osteùderét, studium iurìs Romani etiam post ea tempora Remfe viguisse, nimis remoti sunt. Ut hoc apusculum publici iuris facerem, non tantum propria desideria studii historiae iuris canonici x) Cf. Pet rum de Marca in diss, de concordia sacerdotii et imperii Vol. II. Lib. IV. c. 15. §.7. j ) Zeitsch. 1. c. p. 210. z ) Max. bibl. patr. 1. c. p. 1280. D. &) c. 5. X. De appellai. M u s B I C K E L L I U S , mihi in hunc modum rescripsiti „Codici» MSti editionem optandam esse tarn propter eius vetustatem« quam propter modum rerum tractandarum in ilio conapicuo, quarum quaedam hodie-, dum cuiusdam smt momenti. Quae vera tarn antiquus scriptor in variis iuris ecclesiastici et iudiciarii capitibus senserit, quemvis interiori» Jurisprudential historiae operam dantem magna cum voluptate percepturum." A E M I L I U S LUDOVICUS R I C H T E R U S fere eodem sensu ad quaesfcioaes meas respondebat, addens „quod codex ea raagis mereaCur typig ini-r primi, quia simile eius aevi opus usque adhuc ignoretur." Locos probantes autem* saepe vitiose citatos, inveniendi laborem nimiutn putabat. Hanc vero labori« partem tempore epistolae maxima parte iam absolveram. Restabant loci, quos, indefessam quam adhibui industrials frustrantes, invertire non poteram. Horum R I C H T E R U S plurimo», hae edi-r tione sua nomine insignito», indicavit. Quantum ad crisinvambo,BiCKELLius et R I C H » T E R V S , concedebant, utilitatem .ex opusculo capiendam minimam taptnm futuram esse. Sed, nonBullum fructmn utriusque iuris librorurn crisin ex Nostri opusculo habere posse, exempla probant. In glossa enim marginali ad cap. V. (p. 28) citatur Cod. de iureiurandg propter calumniqm dando • •

til

ERAEFATIO.

(2.59) IA ült. (vèrbi«) Sin autem reus; quae verba hodie inveniuntur in 7. legis 2. Gum vero 8 Nostro haec lex ultima tituli vocetur, liquet, legem tertiam, quae nunc ultimo loco posita est, postea huic titulo esse adscriptam, quod iam prius, ex iliterals B I E N E R I et externis W I T T E I rationibus, viris doctis persuasum fuit. Similiter ex c. ult. G. XIII.Q. ult., citato ad cap. XXXII. (p. 64), coniici potest, duas Faleas, hanc quaestionem concludentes, tunc temporis Gratiani Decreto nondum adiectas frisse. Cf. quoque p go. n. 60. Et forte plura huius generis criseos exerapla inveniri poterunt. *) Tpsae, quas auctor protulit, materiarum ex« plicationes ad iucundiorem alliciunt comparationem ìnstituendam, non tantum cum iam pridem ab aliis istius temporis veteribus iuris magistris prolatis opinionibus, sed etiam cum iis, quae recentiores de his statuenda duxerunt. ' Quantum ad veteres illos magistros, comparari merentur Dissensiones dominorum ab JLENELIO Lipsiae 1834 editae. Qui bus su iuris civilis historia, quae dicitur interna, mirum in modum iuvatur, spero fore, ut nostri auctoris opusculo canonici iuris historia saltem aliquid profìciat- Ita cap« III. Nostri comparandum est cum Hugolini diss., apud ILENELIUM 1. c- p. 484; in 340, et Brunquelli dissert, de sectis et con* * ) Cf. etiam p. 2. n. g , et, ad ibidem citatum Digestorum locum, SCHKADERI commentarium, io Eiusdem huius anni programmate ad celebranda semisecularia HUGONIS.

Praevatio.

IUI

troversiis glossatorum §. XIX. — Chp. V. comparand. cum eiusdem Hugolini Diss. 1. c. p- 410. §. 2 i 6 . Eadem vero erat quaestio, de qua Giraldus non multo ante Parisiis anno MCLXXIX tarn gloriose disputaverat. b ). In qua causa a Nostro docemur Imeni sententiam esse, quae postea fuit Martini. 6 ) Cap. VIII. comp. c. Vet. Coll. ap. Hìenel. 1. c. p. 5i. §. 64. — Cap. XII. comp. c. Cod. Chis. ap. HiENEL. 1. c. p. 129. §. 8. — Cap. XVIII. comp, c. Cod. Chis ap ELe nel. 1. c. p. 129. §. 9. — Cap. XLIII. comp. c. Cod. Chis. ap. H ^ n e l . 1. c. p. 233. in §. 140. — Cap. LVII. comp. c. Cod. Chis- ap. ELenel. 1. c. 238. §§. i5o. i 5 i . ; Hugolin- ap. Hjenel. 1- c. p. 255. §. 6 ; p. 335. 99 ;

p. 355. in §. 124 An iudex etc.; p. 36o. 5- 129;

Adcess. II. p. 55g- §. 2. — Cap. LVIII. comp, c. Vet. Coll. ap. Hjenel. 1. c. p. 25. §§. 36. 37.; Roger. 1. c. p. 76. §. 6. ; Hugolin. 1. c. p. 331. §. 93; p. 335. §. 100; p. 340. §• 106; p. 371. §. 142; p. 482. % 337; cf. quoque Brunquelli Diss. cit. §§• XXI. XXIV. — Cap. LIX. comp. c. Hugolin. ap. HjEnel. 1. c. p. 341. § 108. Haec exempli gratia indicasse sufficiet. Maioris vero momenti auctoris distinctiones erunt, ubi talis comparatio fieri nequit, quia ab eo demum comperimus, quae senserìnt veteres, sui temporis M Cf. Sarti Tom. I. p. 271. c ) Cf. Odofredi inlerpreialioncs in vndecim primes pandectarum libros Lugd. p. 32. Rubr. de offic. praesid. vv. Vtrita* rerum.

1550.

UV

PRAEPATIO«

iuris- m'tfigistrfc Hoc atìtera dokodum« qtiod ra* rissime tantum nominàt opinionum auctores. Nam excepto Domino Gau meri o ( c. V. ), Magistro Gan. (c. X X V I I . non exscriptis finalibns syllabis), Martino et Bulgaro ( c . L V I I L ) , nulla veterum magistrorum nomina produntur. Talium, quae partiti} suae ipsius fuerint, opinionum plures occurrunt, de quibus commemorari meretur distinctio inter infamiara facti et iuris ( c . X l I . ) , quae, ut S C É R A D E R U S observavit, similis quidem est recentiorum doctrinae, in eo tamen diversa, quod, secundum auctorem, infamia facti non dependet a iudicis sententia, ut recentiores voluerunt- d ) Eodem modo ( c . X I V . ) distinguit inter praesumtionem iuris et facti. Praestabit vero, lectorum arbitrio relinquere, qualem Jhuius opusculi usum faciendum melius ducant, neque hunccertis finibus circumscribere mihi sumo. Diversa continet, quae unicuique iuris canonici studio insudanti , cuivis secundum propositum suum, usui esse poterunt. Regulae, quas in edendis his mediae aetatis reliquiis secutus sum, hae sunt. Cum exactam codicis formam retinere chartae prodigi fuisset, pro quadrata eius forma selegi octavam. Quae vero in ambobus codicis lateribus pervagantes conspiciuntur notarum marginalium cohortes» circumsepsi, et i a duabus columnis sequi textum coegi. In textu ord) er. TüfSAUT System. Ed. 1831. p. 122. §, 152.

PftASffATlOU

thographiam codicis servavi ; quodsi iron fecissen* plurjmae inde observatiunculae nasciturae fuissent, ex-quibus tamen lector novi nihil addidicisset. Ubi itaque saepe in eodem capitalo librarius §ibi non constabat, promiscue scribens e. g. Imperator et inperator, neophitus et neofitus, adquirere et acquirere, nihil immutavi. Non per omnia vero exactam similitudinem assequi potui, p ri mum propter siglas, quas tamen secundum alias occurrentem librarli scribendi modum resolvi ; deinde quia ad quasdam diversitates in describendo non attendi. Ita, cum viderem, litterarum formas u et v iisdem verbis saepius occurrentibu8 promiscue scribi, usum vero formae u praevalere» ut indicarem, Jibrarium nunc solitum non sequi morem, u in medietate, v initio verborum posui, sed non ita anxie id observavi, ut pro codicis regula accipi possit. Frequentem usum-litterae c pro ¿'non retinui, nunc usitatum scribendi morem secutus. Cum enim c a t in codice saepe non bene discernatur, errores meo« codici impingendi perìculum evitare debui. Deni* €fue cum nulla diversitatis ratio inter formas litte» rarum i et j intercedere videretur, praetuli saepius occurrentem formam i. Similiter ad diversitatem formae litterarum l> ét d, f et s, non attendi. Cum eadem sit orthographia textus ac glossarum marginatum, in his reddendis eodem modo Versatus sum. In verbis vero initialibus locorum probantium, saepissime sigMs tantum indicatis, non

PRAEFATIO,

videbam, quomodo exactam similitudinem recentiorii typographicae artis subidio assequi possem, nee, enr deberem. Itaque in his, litteris italicis impressis, solitum scribendi morem observavi. Tantum ubi dubius haesi, an locum aliquem invenissem, vel ubi aliis rationibus suadebatur, quantum optime potui eos depinxi, et typothetae, quomodo typis suis, modo latinis, modo neogothicis imitandum duceret, reliqui. Gitationes nempe ex utroque iure Titiis tam in verbis, quam praecipue in numeris scateni. Cum vero saepe recurrant vitia sibi similia, ea plane delere religio mihi erat. Quamvis itaque falsam aut erroneam citationem iuxta earn, quae mihi vera videbatur, uncinis his angulatis [ ] inclusam exhibui, alterius formae, scilicet curvatas ( ) annotationibus meis et amicorum, ne pro codicis glossis marginalibus habeantur, reservans* ubi inter locos probantes fugandae obscuritatis causa tales immiscere coactus eram. Iisdem uncinis usus sum in ipso textu, quoties verba, a librario praetermissa, supplenda esse duxi, acutis uncinis hie éa includens, quae librarii calamo supervacue elapsa rarius cernuntnr. Ipsius textus verba immutandi licentiam mihi non sumsi, nisi ubi librarium peccasse in aprico fuit; etiam tunc vero numquam non indicata vera codicis conditione. Fraeterea omnia verba, quae mutata in textuin recepì, litteris italicis iipprimi feci. Fie*

BRÌEIATH»!

»VII

tumque vero, quae legenda ceasui, tantum in notis indicavi. Omnia recipiendo textus comi p tela e censii ram non vitassem; piane nulli» immutatia loci« BÓmium lectori» laborem futurum esse verebar. Foliorum codici« MSti numerum in margine appostai. Etiarra in duabus locorum probantium cohimnis hunc nuraenim indicavi. Typotheta hos nuf meros semper ad dextram columnae ponere ni tenie, hoc ineommodi emersit, quod nqn semper anta saepenutnero vero post primam cniusvis folii cilationem cernantur. Cum vero hos ultimos numero8 tantum ea ex causa adiecerim, ut lectori, cui ipsuin codicem MStum cum liac editione comparand! occasio contingeret, locos citatos quaerenti adminiculo sint, hanc minimi momenti diversitatem aptatn/numerorum positionem non passus sum turbarè< Annotationes, plerumque criticas, ad ipsum, textum referendas, seorsum in fine paginae infra lineam posui, litteris a . . z insignitas. Locos probantes cum textus verbis, ¿juibus referuntur, numeris coniunxi. Hi numeri tantum in textu sese sequentes conspiciuntur, quia seriem locorum in codice obvenientium mutare nolui lis tantum loci», dev quorum relatione ad textum certus eram, numerum praefixi. Inter sequentes plerumque simile«, sed haud raro quidam quoque sunt, de quibus dubitar! possit. Saepenumero vero analogice saltern ad capituli verba referri debent Atnicorum, et in genere viventium auctorum,

Phaefàtio,

IV« li

nomina litterii maxime eonspicuis scripsi, nt facilius ab ipsis animadverterentur loci, ad eos ipsos spectantes. Quae ratio in mortuis cessabat. His expositis sufficit mihi, si contingat, ut viros doctos convincam, me pro viribus meis elaborasse, ut opusculum hoc, quod litori meo secunda appulit aura, vario omnium pateat usui. Digniores me multos esse, qui huic Petro. resurgenti manum por« rigant, mihi persuasum habeo, quos oro, ut benigne eum excipiant, et, quam poterunt, optimam illi praebeant opem.

Errata et Addenda in praefatione. P. X I .

Ter». 18.

P. X X V .

«r«

6.

—

—

16.

—

P l e r a q n e corrige : P l e r a e q u e alia corrige: anteriore poli 1768) adde: coinp. I. D e d e c i m i s m . 2 6 . 1 5 .

P X X V Í . vers. 12.

po«t 1747) adde: c o m p . I. D e dolo l i . 14. 6 .

P. X L V I I . ver».

i n n ú m e r o s corrige: i n n ú m e r a s .

2.

( Corrigenda

in ipsa eperit editione qu aere infine

eiutdem)

Domino Rememi magister P. Blesensis. Prometheos a ) in Caucasi montis cacnmine religatus, quanivis iecur eius a vulture perhenniter roderetur, inter hec tamen penarum supplicia ad astrorum circuitus excubabat. Animi enim libertatem career corporeus non inclusit. Ut igitur utar simplicitate bucolica qua dicitur: b ) ,,Urbeni, quam dicunt Romam Melibee, putavi stultus ego hnic nostre similem." Et infra: »sic magnis componere parva solebam," me quidem Prometheo, Carnotum Caucaso , vulturi muneris iniuncti sollicitudinem audeo comparare; A domestico enim reuocatus exilio, a scolasticis semotus deliciis, Carnotensemque detrusus in carcerem, vitam consumpsissem penitus ociosam, nisi torporem quibusdam operÌ8 exercuissem. Assidua igitur lectione, voluminibus legum et canonum reuolutis, varias inter canones rebellionum insidias apprehendi, diligentiam scrutabundus adhibui, ut inter illam canonum repugnantìam, quarundam distinctionum remedio, pacis federa relormarem. Mens enim canonum, diversis causarum et casuum ambagi bus inuoluta, non potest in lùcem educi de tenebria, d ) nisi emergentium inter canones dissensionum fomites explorentur. In huius ita(Ad. Prologum). Tota praefatio teroporis vitio valde attrita, et saepius iterata lectione ut videtur inquinata est. a) P r o i n e t h e u s ] , Antea ed.: (Zeilschrift f. geschichtl. Bechts\yiss. Bd. VII. S. 207 . . 230; Promecheus. b) D r b e i n . . s o l e b a m ] Virgil. bue. Ecl. I. v. 20 . . 25. c) E t ] Zeitsch. DJ t e n e b r i s i LIFUHI. legit ìatebris. 1. c. quare.

2

(Proloous.)

que opusculi I)l'evitate quedam ex yeterum scriptis recepì, quedam a magistris audita ex repetita memoria recollegi, nonnulla ex ingenioli mei mediocritate congessi ^ quibus interuenientibus sopita canonum rebellio conquiescet. Sane liuius summam correctionem Yestre Excellentie destinaui, quam in canonico civilique iure plenius erudiuit lectionis assiduitas et ingenii incomprehensa capacitas et experientia causarum, que cottuliano e) coniQictu in Yestra presentia veutilantur. Ad cognitionem enim iuris plurimuni proficit assidue in causis versari. Iuris f ) enim theorica docetur in scolis, practica exercetur in curiis. Yestram igitur Priidenb 90 tiam [ non tangit illa contumelia, quam Quintus Sceuola Seruio Sulpicio legitur obiecisse : Turpe S) est, inq.uit, viro nobili et causas oranti, ius in quo versatur ignorare. Ceterum dum in uno Vestram extollo Excellentiam, aliarum scientiarum, seu virtutum, titulis h ) videor invidere. Si singola studerem persequi, semper maiora relinquerem, nec explicante pagina satisfacerem veritati. S e d , ut sit., ad unum dicere, non quodVobis adsit, sed quid desit laudabile, difficile est inuenire. Sed bec ha.ct.enms hìì) de Yestra Perso«« ; alias J ) oratio aut infamiam adulationis incurrat, aut notam otiose laboe) c o tt i d i a n o] Ita coniecit KLENZE I. c. Noster scripserat codieìano. f ) I u r i s . Zeitschrift I. c.] luvenes. Scripserat ut videtur luvis. g) T u r p e etc.] Haec descripta e x titillo Dig ) Lihrarius in margine addidit, d i s p o n e r e n t u r . . e i u s dem g r a d u s , in coutexlii se. neglig-enler omissum. c) l e r o n i m i ] Ita scripsi propter vicinitatein Ang-nstini et Ambrosii praeterea i