Collectio Canonum in V libris

Citation preview

CORPVS CHRISTIANORVM

Conutinuatio Mediaeualis

VI

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis

VI

COLLECTIO CANONVM IN V LIBRIS

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXX

PONTIFICII

.

COLLECTIO CANONVM ES IN V LIBRIS 74 G4 (LIB. LIH )

J.0 e U.Ó(

CVRAOCET!

S'IEVDIOÓ

M. FORNASARI

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXX

PONTIFICII

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SVPREMO BELGARVM MAGISTRATV PVBLICAE ÍNSTITVTIONI ATQOVE OPTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO EDITVM

COLLECTIO

CANONVM

IN V LIBRIS

935159

PROOEMIVM Collectio Canonum in quinque Libris agnita est inter collectiones systematicas quae ortae sunt paulo ante reformationem Gregorii papae VII », Ipsa eundem finem habet quem et Decretum BVRCHARDI Wormatiensis intendit, scilicet restaurationem disciplinae in Ecclesia. Nostra collectio tamen

successum

minorem

obtinuit, for-

sitan quia collectiones canonicae postea compositae in Italia, melius assequebantur proposita a restauratione gregoriana intenta (?.

LSCODIGES Collectionem praebent tres codices manuscripti, Vat.lat.1339 (V) et Vallic.B.rr (B) et Casin.125 (C). I. VATICANO,

CirTÀ

DEL,

B2blbotheca

Apostolica

scilicet Vaticana,

Vat.lat.1339 (93). V | Codex membranaceus habet 315 folia, mensurae mm. 405 X 290, duplici columna, 34 linearum. Membrana bonae qualitatis est, praesertim respectu temporis quo codex confectus est. Codex constat quaternionibus quae in ultimo folio uerso originalem numerationem monstrant.

(1) Barrzniwr, De antiquis collectionibus et collectoribus canonum, c. YV, 18 (PL. 56, col. 349) ; A. Tnuxmzn, DisquisiWiones criticae in praecibuas canonum et decretalium collectiones (Romae, 1836), 271-290 (ed. textus aliqui, 291-303) ;M. CowRArT, Geschichte der Quellen des rümischen Rechts in früberen Mittelalter (Lipsiae, 1891), p. 88, n. I ; p. 130, f. 5 ; p. 210, n. I0 ; pp. 215-217 ; A. GAUDENZIZ, Lo svolgizzento parallelo del diritto longobardo e del diritto romano a Rauenna, in. Mezzorie della R. 7Accadezia delle Scienze dell Istituto di Bologna — classe di scienze morali, sezione giuridica, setie I, t. 1 (Bologna, 1908), 26-30 ; P. FounNrER, Uz groupe de recueils canoniques Zlaliens des x9 et xi? siócles, in. Mézzozres de l'Institut INational de France de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 4o (Paris, 1916), pp. 159-189 ; P. FounNrER - G. Lx Bnas, Hiszoire des Collections canoniques en Occident (Patis, 1931), t. I, 421-451.

(2) Collectio Canonum in 1I Libris (ed. J. BERNHARD, La collection en deux livres, Strasbourg, 1962) ; Col/ectio Canonum Anselmi Lucensis (ed. FR .'TrANER, Collectio Canonum una cum collectione minore, Innsbruck, 1906-1915) ; Collectio Canonum Card. Deusdedit (ed. Worr vow GrAwvELL, Die Kanonensamumlung des Kardinal Deusdedit, Paderborn, 1905).

(3) W. GxssEBRECHT, Die Gesetzgebung der rümüschen Kirche, in. Mncbener. bistorisches. Jahrbuch für 1866, p. xoo, n. 3; J. MERKEL,

Varia aus Italienischen Bibliotbe-

Ken, in. INeues zArchiv fir altere deutsche Geschichts&unde,Y (1876), p. 569 ; M. CoNnRAT, 0.6, p. 216; A. Dorn, Eine alte Bussliturgie aus Codex Vaticanus latinus 1339, in Jabrbuch für Liturgiemissenschaft, t. XI (Münstet, 1931), 94-130.

VII

PROOEMIVM

Exaratus est scriptura minuscula carolina, quae habet peculiares notas minusculae romanae usui saeculo x et x1 Romae et regione finitima, intra Tibur et Sublaqueum et Farfam. Notandus est duplex usus 4 minusculi et 4 uncialis, et commutatio non frequens litterae d pro /, communis in Italia centro-meridionali. Crebrae

glossae

interlineares,

et

rarius

marginales,

in-

ueniuntur per totum codicem. Peculiares animaduersiones fecimus circa modum lineas ducendi, quem codex Vat.lat.1339 praebet. Comparationibus factis cum aliis codicibus, ut conclusionem obtinuimus illum

modum

lineas ducendi

proprium

esse

officinae

scriptoriae

monasterii Farfensis, Ordinis Sancti Benedicti (^.

Plura signa adsunt in codice quae eius uicissitudines nobis indicant. In folio 205Y adest paruum signum in forma sigilli ouoidalis, quod refert scriptum "''Sigillus (/) archipresbyteri sanctae Mariae Maioris Narniensis". Hoc signatum est ante annum I27I, quo anno ecclesia transiuit ad Fratres Ordinis Praedicatorum, in quorum possessione remansit codex. Ipsorum enim Fratrum habetur in principio et in ultimo folio *'ex libris" proprietatis : ''Iste liber est fratrum praedicatorum de Narnia" (9, Folio 92 inuenitur signaculum membranaceum quo codex aperitur parti de monachis agenti. Hoc nobis indicat manuscriptum codicem usui fecisse in aliquo monasterio benedictino, ut habetur etiam ex examine foliorum, in fine codicis exstan-

tium, quae referunt orationes liturgicas in quibus inuocatur nomen sancti Benedicti (9. Et nostris animaduersionibus propterea circa hunc codicem manuscriptum tenendum censemus, eum esse originis monasticae et magna cum probabilitate exaratum fuisse in monasterio Farfensi, prima medietate saeculi x1.

(4) Eadem manu sctiptus est codex Vaticanus Vat.lat.7172, otigine Farfensis.

Cf. E. MaunICE, Inorzo alla collezione d'inni sacri, contenuta nei mss. Vaticano 7172 e Parigino latino 1092, in Archivio della R. Società Romana di Storia Pafria, XXII

(1899), pp. 5-235. - Eodem fine inspeximus codices sequentes : Vaticanos (Bib/jozheca JApostolira Vaticana) Vatlat.655, Vatlat.4830, Vat.lat.5729, Vat.lat.6808, Vat.lat.8487, Chigi A.v.141, Chigi c.vr.164, Chigi c.vr.1377; Romanum (Biblioteca Casanatense) 2010 ; Romanos (Bib/iofeea. Nazionale Centrale Vittorio Emanuele IT) 40 (3), 45 (26), 159 (11), 175 (4), 278 (27), 341 (29) ; omnes origine Farfenses : cf. G. Bnucworr, La Biblioteca della /Abbazia di Farfa, in. Benedictina, 5 (1952), pp. 3-17 ; ID., Catalogus Codicum Farfensium, in. Benedictina, 6 (1952), pp. 287 Sqq. (5) C£. "Analecta 9. O. Patrum Praedicatorum, VM, p. 6o, ubi legitur : **Narniensis

(Narni) sub titulo S. Mariae Maiotis circa annum

1270 incoeptus, annoque 1271

in conuentum formalem seu prioratum eftectus" etc. (6) C£. A. Dor», 7c.

PROOEMIVM

D

2. MoNTE CassrNo, Biblioteca dell' Abbazia, 125 (?.

C | Codex membranaceus habet 368 folia, mensurae mm. 470 X 320, exaratus duplici columna, 37 lineis. Codex hic manuscriptus integer est; in quaterniones diuiditur quae numerationem originalem in folio extremo uerso exhibent. Codex Casinensis exaratus est scriptura beneuentana, quae, comparationibus factis cum aliis codicibus eiusdem monasterii (9, est adscribenda tempori abbatis Theobaldi qui monasterium rexit inter annos 1022 et 1035. Inuestigationes fecimus ad pressius determinandam aetatem compositionis huius codicis. Ad hoc comparauimus, inter se, scripturam quam exhibet noster codex, et illam quam ostendunt codices huius periodi. Ex hac comparatione eruitur codicem nostrum exaratum uideri primis annis regiminis abbatis Theobaldi. Haec conclusio confirmatur notitia quae habetur ex Chronica Casinensi, quae refert anno 1023 abbatem Theobaldum

exarare curasse,

inter alios codices, quendam "Librum canonum", qui uidetur idem esse ac codex nostram collectionem referens (?, Totus codex exhibet perplures glossas interlineares et marginales. Ex collatione facta cum codice Vaticano, modo certo constat istum codicem exaratum esse directe ex illo Vaticano ; quod etiam probatur ipsis glossis quae aequales inueniuntur in ambobus

codicibus Vaticano et Casinensi ; et

praeterea, non raro factum est codicem Casinensem id inseruisse textui quod in codice Vaticano exstat ut glossa. 3.

Rouma, Biblioteca Vallicelliana, B.xx 09),

Codex membrana

confectus, folia 282 numerat, mensurae

mm. 345 x 220, una columna scriptus et 33 lineis. Manuscriptus codex non est integer : deficiunt enim capitula 25-32 libri 11 et 312-316 libri ri et 434-442 libri 1v et 111-122]ibri v. Codex exaratus est scriptura minuscula carolina, formae communis in Italia centrali saeculo xi. (7) B. ps MowrrAUCON, Bibliotbera bibliotbecarum noua, Y (Patis, 1789), 219-222 ; L. BErmwaANN, Nacbricbfen über die von ibm für die M.G.H. benützten Sammlungen von. Handschriften und. Urkunden Italiens aus dem. Jabre 1854, in. Archiv, XII (1872), $00 ; A. CARAVITA, I codici e le arti a Montecassino, Y (Montecassino, 1869), 178 ; B. Loxw, Tbe Beneventan Script (Oxford, 1914), pp. 177-179, 182-185, 191-196, 211-214, 344; Bibliotbeca Casinensis, III, 133-159 ; cf. Codicum Casinensium manuscriptorum catalogus, Y (Montecassino, 1915), 206. (8)In eadem bibliotheca et eodem tempore sequentes qui notantut codices exatati sunt : 37, 38, 40, 42, 57, 73, 104, 109, 505 ; cf. Codicum Casinensium manuseriptorum catalogus (supta cit.), passim.

(9) Cf. Chronica sacri monasterii. Casinensis Leonis card. et Perri diat., M, c. 52 (ed. i A. Dz-NUCE, Patisiis, 1568). (1o) Rerum iufidicarum scriptores numquam examini hunc codicem subiecerunt ; forsitan in ettorem eos duxit notitia e repertorio manusctipto Bibliothecae Vallicellianae quo notatut codex tamquam *"*Collectio canonum s. Isidori".

x

PROOEMIVM

Verba irregulariter separantur. Nexubus adhibentur con-

stanter ei, rarius 7j, et ni in fine uerbi. Adhibentur

etiam

communiter d unciale et d minusculum. Littera A maiuscula in medio uerbi frequenter est in forma unciali ; etiam 7n, etsi rarius. Codex exaratus est litteris uenustis in singulis librorum "incipit", decoratis rubro; etiam scriptura in istis paginis est peculiariter sollemnis exarata litteris capitalibus et uncialibus, alternis lineis rubris et nigris. Litterae hastatae ultimae lineae cuiusuis paginae, habent appendiculam pendentem quae sensum et influentiam scripturae cancellariae denotat. De uicissitudinibus huius codicis nihil asserere possumus. Circa eius originem : probabiliter exaratus est e codice Casinensi, ut ordo et dispositio capitulorum indicant. Ex animaduersionibus supra codices factis constat, redactionem quam exhibet codex manuscriptus Vaticanus perfectioris formae esse. Et ideo exaratio textus critici ex ipso codice deducta est.

OVAE

II. ARGVMENTA IN COLLECTIONE TRACTANTVR

In primo libro agitur de hierarchia ecclesiastica et eiusdem gradibus,

de simonia,

de officiis clericorum,

de electione et

consecratione episcoporum, de restauratione clericorum lapsorum, de iudicio et iudicibus et de tribunalibus.

In secundo libro agitur de conciliis, de normis uitae clericorum ac de celibatu et de eorum castimonia, de sacerdotibus

lapsis et de poenis illis comminatis ac de eorum et episcoporum restauratione, de monachis et sanctimonialibus, de uiduis et diaconissis. In tertio libro agitur de cultu liturgico, de bonis eccleSsiasticis,

iterum

de

disciplina

clericorum,

de

tonsura,

de

celebratione missae, de negotiatione clericis prohibita, de prohibitionibus clericis factis arma ferendi et uenationem exercendi,

de horis canonicis,

de communione

eucharistica

pro laicis, de poenis futuris pro maioribus criminibus, de excommunicatis, de pietate erga mortuos, de sortilegiis et superstitionibus. In quarto libro agitur praecipue de paenitentia, de eius utilitate praesertim pro morientibus,

de homicidio,

testimonio, de mutuis officiis parentum et rapina, de iureiurando et de periurio, uini abusu, de auaritia et usura, de cibis tia erga missae sacrificium, de ieiunio

de falso

et filiorum, de furto de amore et odio, de illicitis, de neglegenet de quadragesima,

PROOEMIVM

XI

de hospitalitate et eleemosyna, de oratione, de octo uitiis capitalibus, de recipiendis et abiciendis libris. In quinto libro agitur unice de matrimonio et de argumentis connexis, et ideo de sponsalibus, de celebratione matrimonii, de raptu, de uiduitate et successiuis nuptiis, de adulterio, de fornicatione, de indissolubilitate matrimonii, de iuribus et officiis coniugum, de paritate ipsorum, de sanctitate

matrimonii, de uiduis, de paenitentia adulterorum, de normis circa usum matrimonii, de peccatis carnalibus, de sodomia et de bestialitate et de pollutione et de incestu, et in fine de matrimonio inter seruos et liberos. III. FONTES Quaestionem

instituimus

CANONICI

sub

triplici respectu ; scilicet

distinguenda sunt: fragmenta quae communia

inueniuntur

cum aliis collectionibus canonicis, fragmenta quae communia cum aliis collectionibus non inueniuntur, fontes manuscripti e quibus nostra collectio pendet. I. FRAGMENTA

a) Primo

COMMVNIA

oculorum

CVM

ALIIS

ictu uideretur

COLLECTIONIEVS.

nostra collectio secu-

tura esse traditionem PsEVDo-Isiponi Decretaliwm ; attamen,

in examine fragmentorum inuenimus fontem principalem non esse collectionem pseudo-isidorianam. Ex illa hausta est ''Praephatio" collectionis, quae diuisa inuenitur in tertia introductione libri 1 (!! et in prima libri mr collectionis nostrae €?, cui sequitur fragmentum 'Ordo de celebrando concilio" 99? et apocrypha ''Epistola AureliiCarthaginensis archiepiscopi ad Damassum papam" (19, quae fragmenta inueniuntur in primis paginis operis pseudoIsidori. In collectione sparsim fragmenta inueniuntur de apocrypha ''Epistola Clementis Iacobo fratri Domini". Ista euidentia uestigia pseudo-isidoriana in errorem duxerunt quendam scribam qui, posterius, codicem Vallicellianum nostrae collectionis signauit ''Collectio canonum Ysidori"'. b) Altera collectio, e qua plura fragmenta deducuntur, est Collectio Dionisiana, quam noster collector cognouit per Collectionem Dacherianam quae repraesentat ultimum momentum unionis et fusionis Collecionis Dionisio-Hadrianae cum

illa Collectione Hispana. Ex ista collectione, praeter plura fragmenta quae in ap(11) (12) (13) (14)

C£. Cf. Cf. Cf.

textum, textum, textum, textum,

infta, infta, infra, infta,

p. 17. p. 159. pp. 162-166. p. 166.

XII

PROOEMIVM

paratu critico indicantur, paenultima ''Praephatio" secundi libri excerpta est, scilicet "Incipit prologus Dyonisii episcopi conciliorum"' 99, Tta etiam ultima ''Praephatio" eiusdem libri ''Incipit praephatio Ysidori in libro secundo" (9, c) Collector usus est et alia collectione, quae etiam a compilationibus Dyonisii Exigui originem repetit, id est Concordia Canonum CRESCONII.: d) Ex Collectione Hibernensi deducta sunt perplura fragmenta ; exempli gratia in libro primo : ex 256 capitulis quarta pars ad illam collectionem refertur. e) Plurium paenitentialium Hibernensis originis, quae, a saeculo viii in Europa diffusa, magnum exitum obtinuerunt, etiam in nostra collectione multa fragmenta inueniuntur ; ita ex Excarbso CVMMEANI, e Libro Iudictiorum 'THEODORI episcopi, ex Hibernensi Paemientiale 4n lxxWi capitulis, et ex illo PSEVDO-GREGORIO papae III adscripto Paemitentiale cui secunda ''Praephatio'' libri 1 refertur €?, 2. FRAGMENTA OVAE NON INVENIVNTVR IN ALIIS COLLECTIONIBVS.

Generaliter haec fragmenta directe deriuant ex operibus sanctorum patrum quibus collector certo usus est. a) Ita ex operibus sancti AvcvsrINI De adulterimis contuguts ad Pollentium, et De bono coniugali, necnon ex eius EfistuHs, hausta sunt fragmenta quae fere centum capitula libri quinti constituunt. b) E tertio libro Sententiarum sancti IsrpoRI deriuant directe fragmenta capitulorum 239-252 libri 1 huius collectionis (19), c) Etiam ex homiliis De capitalibus criminibus et De co&diamis lewibusque peccatis, inscriptis CAESARIO Arelatensi, directe deriuant duo longa fragmenta capituli 317 et 318 libri ni. d) Probabiliter etiam fragmenta capitulorum 42-47 libri 11 directe hausta sunt ab opere Diadema monachorum SMARAGDO abbati inscripto. e) Et sic fragmenta capitulorum 188-191 libri rr, quae pertinent ad opus apocryphum inscriptum Praecepta sancti Petri, quod illo tempore peruulgatum erat. f) Et euidenter probatur compilatorem directe usum esse operibus sancti GREGORII Magni, praesertim Registro Efistularum. (15) C£. textum, infra, p. 167. (16) C£. textum, infra, p. 168.

(17) C£. textum, infra, pp. 14-16. (18) Cf. textum, infra, pp. 146-151.

PROOEMIVM

XIII

g) Denique et Sacra Scriptura usus est collector, praecipue EÉjisiulis PAVLI quibus constat series capitulorum 48-56 libri v. $1 FONTES

Perplura cum

duobus

MANVSCRIPTI A OVIBVS COLLECTIO PENDET.

fragmenta

nostrae

aliis collectionibus

NOSTRA

collectionis

communia

sunt

canonicis,

Colleciione

scili-

cet be ei ved (Tom.xvrii) et Collectione Vaticana (Vat.lat. 1349). a) Codex Vallicelltanus Romanus, Tom. xvii est membranaceus foliorum 278, mensurae mm. 340 X 250, exaratus scriptura minuscula carolina romana, quae probabiliter uidetur medietatis saeculi decimi 09), Hic codex refert plures collectiones canonicas et paenitentialia. In eo inuenitur index aliarum partium quae deperditae sunt ; ad numerum 431 huius indicis legitur rubrica: ''Capitula ex lege Iustiniana, quam legem Iustinianum imperatorem cum synodus episcoporum atque monachorum censuit''. b) Codex Vaticanus, Vat.at.r349, est membranaceus foliorum 255, mensurae mm. 365 x 260 ; exaratus est scriptura beneuentana non uniformi ; propterea ex hoc non facile aetas statui potest huius codicis. Ex examine abbreuiationum et e signo interrogationis beneuentano nondum bene efformato, ui-

detur esse in fine saeculi decimi et initio saeculi undecimi exaratus (?0), c) Collectionem in nouem. Libris codex Vat.lat.1349 refert; etiam in hac collectione inueniuntur capitula uaria ex Lege IVSTINIANI. (19) Notauetunt hunc codicem terum scriptores qui sequuntur : J. MABILLON, Iter Italicum, in Museum Italicum, t. Y, p. 69 ; BALLERINI, 0.c., p. 1v, c. VIL, 3; A. 'THEINER, 0.c., p. 285 sqq. ; A. TnrgL, Epistolae Romanorum Pontificum genuinae, pp. xxxir-xxxiv, xxxix; F. MaassEN, Geschicbie der Quellen und der Láferatur des canonischen Rechts, lY(Graz, 1870), 808, ubi notatur ut A.18 ; M. Cowaar, o.c., I, 105 ; F. PargrrA, Contributi alla storia del diritto romano nel Medio Evo (Roma, 1891), in Bullettino di Diritto Romano, III (1891), fasc. v-vr, p. 1-16; P. FounwrER, De

Pinfluence de la collection canonique irlandaise sur la formation des collections canoniques, in INouvelle Revue historique de droit frangais et étranger, t. 23 (Paris, 1899), pp. 27-78 ; A. GAUDENZI, 0.c., 10 sqq. ; P. FouRNtER, Ur groupe de recueils... (supta cit.), p. 0-123. : (20) De hoc codice sctipserunt : F. PATErTA, o.c. I, 15-17 ;BALLERINI, 0.c., p. 1v, c. XVIII, 6 ; A. Maz, Spicilegium Romanum, t. VI, 396 sqq., qui rubricas capitulorum edidit (quas denuo edidit PI 138, col 397-442); C.F. Savicwy, Geschichte des rümiscben Rechts (Heidelberg, 1834-1851), II, 299 ;VII (MERKEL),

J2 sqq. ; G. HazNEL, Iuliani Epitome latina INouellarum lustiniani (Lipsiae, 1873),

p. rxir ; F. MaasszN, 0.c., L, 210; P. FounNrER, De l'influence... (supta cit.), p. 61 sqq.; H. Scuwrrz, Die Bussbücher und das &anonische. Bussverfabren, p. 210;

A. GAUDENZI, 0.c., p. 26-27 ; P. FounNiER, Un groupe de recueils ... (supta cit.), pp. 124-158 ; P. FounNrER - G. Lx Bnas, Hisfoire ... (supta cit.), 5341-347.

XIV

PROOEMIVM.

Examine facto fragmentorum, communia istis tribus collectionibus inueniuntur. Ex hac comparatione colligitur omnia quidem fragmenta quae refert Collectio Vaticana (Vat.lat.r349), inueniri etiam in codice Vallicelliano Tom.xvi1u : non omnia autem fragmenta quae refert nostra collectio, inueniri etiam in Collecttone Vallicelliana (Tom.xvrr). Fragmenta non communia noster collector hausit directe ex Epitome IvLIANI. Alia fragmenta hausit e codice Vallicelliano Tom. xviii directe, non uero per fontem codicis Vaticani Vat.lat.i349. Hoc deducitur etiam ex ipsa redactione, quae magis fidelis est redactioni codicis Vallic. Tom.xvui quam redactioni codicis Vat.lat.1349 ; comprobatio habetur etiam e praesentia singularis fragmenti ''Oualiter clerici uiuere debeant : epylogus breuiter digestus" (?9, quod commune est nostrae collectioni et Collecttoni Vallicelhanae (Tom.xvur), sed deest Collection? Vaticanae (Vat.lat.1349). Propterea praecipuus fons nostrae collectionis manuscriptus est Collectio Vallicelltana (Tom.xvii), e quo hausit etiam Collectio Vaticana (Vat.lat.1349).

IV. FONTES

IVRIS

ROMANI

Fragmenta iuris romani in nostra collectione 38 sunt. Vnum bis partialiter inuenitur, scilicet capite rr9 libri r, et capite 57 libri 11. Ex istis, 36 deriuant ex Epitome IvL1ANI latina Nouellarum lustiniani ; unum, etsi sub nomine Iustiniani regis indicatum, tamen Iustiniani non est, sed refertur ad Sententias PAvLI iu-

risconsulti (?2, a) De fragmentis 36 ex Efitome IvLIANI, 17 communia sunt Collection? Vallicellianae (Tom.xvir) et Collection? Vaticanae (Vat.lat.1349), et 19 inueniuntur in nostra collectione tantum.

Comparatione facta fragmentorum communium tres collectiones et Eitomem IvLIANI, deduximus rem certe usum esse directe compilatione Iuliani, etiam numeri titulorum qui in aliis collectionibus

inter istas compilatout indicant desunt.

b) Fragmentum Sententiarum PAvrI iurisconsulti inuenitur etiam in opere inscripto Collatio legum Mosaicarum et Romana-

(21) Hoc fragmentum ediderunt : A. THEINER, o.c., p. 295, e codice Vaticano Vat.lat.1539 ; Bibliotheca Casinensis, t. IL, p. 144-145, e codice Casinensi 125. (22) PAVLVS IVRISCONSVLTVS, Senfentiae, 5, 23, 53-4. Fragmentum inuenitur in libro 1v, cap. 12x. Cf. ed. I. Funrawr, Fonzes luris romani anteiustiniani (Firenze,

1940), p. 408.

PROOEMIVM

XV

rum 5(?9 capitulo 1 numero vi. Hoc opus, nuncupatum etiam "Lex Dei", uidetur compositum a quodam collectore hebraicae progeniei qui, e comparatione iurisprudentiae romanae cum hebraica, deducere uult praestantiam huius ultimae. Propterea ponitur quaestio de deriuatione huius fragmenti : e quo scilicet fonte proueniat, utrum directe a Sententüts PAVLI iurisconsulti an mediate a Collatione legum Mosaicarum et Romanarum. Nobis autem uidetur hoc fragmentum haustum esse, non e SeníentWs PaAvriI, sed e Collatwme legum Mosaicarum et Romanarum. Haec est autem ratio : si collector hausisset directe e Sententiis PAvLI, non errasset in eius attributione; attamen animaduertendum censemus collec-

torem fragmentum inuenire potuisse in aliqua alia collectione quam nos adhuc ignoramus.

V. FONTES LEGVM LANGOBARDORVM ET FRANCORVM Collectio Canonum in quinque Libris ab aliis collectionibus canonicis huius periodi distinguitur ob fragmenta iuris Langobardorum et Francorum quae ipsa refert. Simul omnia numerantur 7i fragmenta, sic distributa 2 regis ROTHARIS,

DEsIDERH

regis,

I GRIMOALDI regis, 5 LIVTPRANDI regis, I

I ACHILDEBERTI

regis, 20 CAROLI regis, 4

PrPrINI regis, 12 LvDpovici regis, r0 LOTHARII regis, I WIDO-

NIS regis, 5 HEINRICI II regis. Quoad quaestionem eorum deriuationis, sic distinguendum censemus : fragmenta legislationis langobardae, fragmenta legislationis francae, fragmenta Guidonis et Heinrici II. I. FRAGMENTA

LEGISLATIONIS

LANGOBARDAE.

Facile constat ista fragmenta pertinere ad Edictum Regum Langobardorum, quod emanatum est a Rothari anno 643, auctum a Grimoaldo, et tandem a Desiderio qui anno 774,

(23) C£. P. PrrnoEvs, Mosaycarum et Romanarum legum collatio ex integris Papiniani, Pauli, VIpiani, Gai, Modestini, aliorumque auctorum ueterum iuris libris anfe tempora lustiniani impp. desumpia (Parisiis, 1574) ;I. BAvrERA, Mosaicarum et Romanarum

legum: Collatio, in. Fontes Iuris Romani 7Anteiustiniani, pats alteta (Firenze, 1908), p.

471; F. Huscnuxg, Über Alter und Verfasser der legum mosaicarum et romuanarum collatio, in. Zeitschrift für gescbichtliche Rechtswissenschaft, XIII (1846), pp. 1-49; DAS DraksEN, Uber die Collatio legum mosaicarum et romanarum, in Interlassene Schriften

(Lipsiae, 1871), vol. IL, p. 100; H. Hawsow,

Mosaiearum et Romanarum legum

Collatio, with introduction, facsimile and transcription of the Berlin Code, trans-

lations, notes and appendices (Oxford, 1915) ; E. VOLTERRA, Collatio legum osaicarum et romanarum, in. Atti della R. Accademia Nazionale dei Lincei, serie VL, vol. III, fasc. 1 (1930), pp. 5-125.

XVI

PROOEMIVM

cum captiuitate, et regnum amisit ?2. Hoc unum asserendum uidetur Edichwn tempore compositionis nostrae collectionis certe adhuc uiguisse. c Propterea directe collector ex illo hausit, ut demonstrat semper recta attributio fragmentorum, quae e contra in fragmentis Francorum non semper locum habet. Non mihi uidetur collector cognouisse collectionem langobardicam Lzbri Papiensis quae probabiliter eiusdem temporis est uel paulo anterior nostra collectione. 2. FRAGMENTA

LEGISLATIONIS

FRANCAE.

Summa eorum est 56. Non raro collector errat in eorum attributione. Sic, errore, attribuuntur Fragmenta CAROLI Magni, Lu-

douico et Pipino et Lothario ?9, Haec errata attributio nobis indicat quod collector certe non usus est fonte Cafstularis Italici, compilatione Cafitularibus generalibus exarata, quae decursu temporis adiuncta est Ed?cto Langobardorum. Si noster collector usus esset ista compilatione, euidenter non errasset in attributione testium. Etiam ex Com9ilatione ANSEGISI non hausit, ut constat ex aliquibus uariantibus lexicalibus. Propterea pro istis fragmentis noster collector usus est fonte quem adhuc ignoramus. Probabilter ex aliqua collectione canonica hausit, quae iam istas leges fragmentarie referebat. Sic explicatur et modus fragmentarie eas referendi, et errata earum attributio. 3. FRAGMENTA

GviIDONIS ET HzrINRICI II.

Sex numerantur : unum GvIDONIS et quinque HEINRICI. Istorum fragmentorum nostra collectio unicus fons cognitionis est. a) De authenticitate Fragmenti GvipoNIS ualde dubitauerunt rerum scriptores (29), b) Quinque Fragmentorum HEINRICI, quattuor edita inueniuntur

in *"Monumentis

Germaniae

Historicis"

(??, unum

(24) Desidetii unicum fragmentum inuenitur infra, ad cap. 5o libri rrr, quod edidit M.G.H., Legum IV, p. 205, tamquam DsrpERu tegis Decre/a spuria. (25) In nostra collectione attributio fragmentorum sic fit : 1 Achidelberto II, 29 Carolo Magno, 4 Pipino, 12 Ludouico Pio, ro Lothatio ; sed haec fragmenta reueta sunt : 1 Achidelbetti II, 33 Caroli Magni, 4 Pipini, 13 Ludouici, 5 Lotharii. (26) C£. BongrIUs, M.G.H. Legum IV, p. 205 ; V. KRausE, M.G.H., Capitulafia a p. 106. C£. etiam L. ScnrarrAnELL, I Diplozi di Guido e Lamberto (Roma, 1906). à SEES UMLAND, Constitutiones et acta publica imperatorum et regum, in M.G.H., , p. 61-62.

PROOEMIVM

XVII

inexplicabiliter omissum est; de isto curiosa quaestio orta est, ut agnoui in studio antea perácto ?9;

MI -DTEMPVS, LOGVS; AVCTOR COLLECTIONIS I. TEMPVS

COMPOSITIONIS.

Egimus iam de tempore compositionis codicum manuscriptorum qui nostram collectionem referunt. Nunc agendum est de tempore compositionis collectionis in illis contenta. Ex animaduersionibus praemissis, elementa deducimus ad determinandos duos terminos, scilicet terminum ante quem compositio collectionis improbabilis uidetur, et terminum post quem ipsa compositio impossibilis redditur.

a) Terminus ''a quo" datur ab examine fragmentorum recentissimorum. Ex hoc habetur HxiNR1icI II Fragmenía, esse recentissima fragmenta quae refert nostra collectio. Agitur enim de aliquibus

decretis

conciliaribus,

ab Heinrico

II cum

Benedicto

papa VIII emanatis in synodo Romae habito tempore incoronationis suae, anno scilicet ror4 9, Propterea annus ror4 est nostrae collectionis terminus ante quem compositio non potest admitti. b) Terminus ''ad quem"' determinatur ex ipsis codicibus. In illorum examine haec conclusimus : codex Casinensis I25

exaratus

est directe

a codice

Vaticano

Vat.lat.1339,

sed, ut iam uidimus, codex Casinensis 125 magna cum probabilitate exaratus est anno 1023 (?9), Propterea annus iste euidenter terminum constituit post quem admittenda non est compositio collectionis.

Et ideo Collectio Canonum in quinque Libris exarata, uidetur inter annum IOI4 et annum 1023 V. 2. LOCVS

COMPOSITIONIS.

Vt iam uidimus, collectio fragmenta refert trium iurium canonici, scilicet romani et franco-langobardici.

(28) M. Fonwasanr, Enrico lI e Benedetto VIII e i canoni del presunto Concilio di Ravenna del 1014, in. Rivista di Storia della Chiesa in Ilalia, XVIII (Roma, 1964),

P- 46-55.

(29) Cf. nota de qua supta, n. 28. (30) C£. prooemium, supta, p. IX-x. (31) Haec conclusio differt ab ea quam exprimit A. THEINER, 0.c., p. 305, qui ponit compositionem collectionis inter annos 919 et 936; Auctores Bibliothecae Casinensis, p. 131, postponunt datam ad annos 1050-1070. 2

VI

XVIII

PROOEMIVM

a) Nobis uidetur istorum fragmentorum magis propria et singularia esse fragmenta iuris langobardici ;propterea in regione quae iam influxum Langobardorum passa est, quaerenda est patria collectionis. Ante

omnia

constat

istam

collectionem

italicam

esse,

ut

ipse collector asserit ;in regione italica ergo, in qua adhuc leges et consuetudines langobardorum uigebant, inueniendus est locus compositionis. Excludendum censemus quod ipsa collectio exarata esset regione influentiae byzantinae. Etenim in glossis non raro uertuntur in linguam latinam communem uerba graecae ethymologiae, ita ''exarcus'" explicatur per ''comitem"', ''apocrisarius"' per "'consiliarium"' 9? ; et clari influxi langobardici est sequens glossa : ''fideiussor est qui alterius uadimonium recipit, quod uulgo guadiam uocamus"' (?9), Ex hoc deduximus collectionem in territorio influxi langobardici exaratam fuisse. Et ex ipsorum codicum manuscriptorum compositione arguitur patriam quaerendam esse in parte centrali Italiae. b) Animaduersiones fecimus ad melius determinandum hunc locum. Ex istis deduximus collectionem probabiliter exaratam esse in monasterio Farfensi. Argumenta habentur ex ipso collectionis charactere, 1339

et ex examine

codicis Vaticani, Vat.lat.

(34)

Collectio enim aliquas positiones doctrinales detegit quae ad monasterium Farfeénse bene se referunt. Ita positiue asserit parem ualorem et uim iuris barbarici erga romanum et canonicum ; haec doctrinalis positio plene confirmatur ipsis processibus quos monasterium, iura langobardica inuocando, fecit ad tuendum patrimonium suum. Sed significans est etiam silentium nostrae collectionis circa praerogatiuas apostolicae sedis ; et hoc bene explicatur e uicissitudinibus uariis quas monasterium Farfense, quod partem plerumque [imperatoris tuebatur, inter ipsum imperatorem et papam habuit.

Pro ista opinione argumentum deducitur etiam ex ipso Vaticano codice manuscripto Vat.at.r339. Vt iam diximus, codex Vaticanus Vat.lat.1339 exaratus est ante codicem Casi-

(32) C£. textum Lib. r1, c. 105, infra, p. 244, appat. gloss. 36. (33) C£. textum Lib. 1, c. 230, infra, p. 140, appat. gloss. r. (34) Prooemium, supra, p. vir-vrri. Codex Vaticanus Vat.lat.1339 praebet in-

super duas appendices quarum una exstat initio codicis (ff. 1-6Y), altera ad finem codicis (ff. 312-317). In prima describuntur, lineis rusticis, figurae pontificum, sanctorum, patrumque magnis concilliis participantium ; series aperitur pulchra et sollemni repraesentatione S. Mariae Assumptae, ad quam dicata fuit ecclesia monasterii Farfensis. In secunda habetur fragmentum canonis missae, in quo commemoratio fit S. Benedicti (cf. nota de qua supta, n. 6).

PROOEMIVM

Xe

nensem I25, sed scimus codicem Casinensem 125 factum esse anno IO23, et propterea Vaticanus codex Vat.lat.1339 ualde proximus est tempori compositionis nostrae collectionis. Ex alis argumentis notatur magna cum probabilitate codicem Vaticanum Vat.lat.1339 habendum esse ut originalem ; et ideo locus compositionis codicis ipsius, idem est ac ille collectionis. Propterea, ut iam uidimus, codex Vaticanus Vat.lat.

1339 Farfensis habendus est, et talis est etiam consideranda collectio quam ipse refert (?9), 3. AVCTOR COLLECTIONIS. De ipso auctore nihil habetur explicite in collectione. In epilogo nominatur "quidam peregrinus frater''. Hic peregrinus non est nomen personae proprium, sed probabiliter indicat impersonaliter scribam qui esse uidetur aliquis monachus peregrinus, scilicet extraneus, qui probabiliter ab externis gentibus in Italiam uenit et Farfae uixit. In prologo collectionis nominatur etiam quidam Lv»o sacerdos ualde amabilis" pro cuius amore auctor collectionem exarauit (39, De hoc uiro inquisitiones instituimus in documentis Farfensis monasterii ad aliquam notitiam inueniendam. Ex hoc examine

deduximus

probabiliter eundem

Lupum,

cuius mentio

esse ac illum Lupum

fit in collectione,

quem

quoddam

documentum Farfense anno ro16 nominat (3? ; inillo documen-

to enim pro isto sacerdote Lupo utitur speciali et unica formula ''uir uenerabilis presbyter", quae nobis manifestat qua aestimatione gaudebat uir iste.

VII CONCLVSIONES Haec sunt conclusiones quae ex hoc studio deduximus. I. CODICES.

a) Codex Vaticanus Vat.lat.r339 alia exemplaria collectionis praecedit ; ille est et Farfensis originis et probabiliter originalis. b) Exemplar Casinense 125 exaratum est directe e codice Vaticano Vat.lat.1339.

(35) Conclusio haec differt ab illa A. 'THEINER, 0.c., pp. 282-284, qui ponit pattiam collectionis in parte superiori Italiae ; ab illa A. GAUDENZI, 9.c., p. 29, qui cogitat Rauennae. (36) Cf. textum Praef. I, infra, p. 13.

(37) C£. Gregorio nr Carro, Regesto di Farfa (ed. 1. GronGr et U. BALzANI, vol. III, Roma, 1883), pp. 209-210.

3n

PROOEMIVM 2. FONTES.

a) Fontes mediati collectionis sunt : Collectiones Dtionisianae secundum

redactionem

Collectionis Dacherianae,

Decre-

tales PsEvDpo-Isrponr, Collectio Hibernensis, Concordia Canonwm CnESCONII, Paenitentiale in lxxii capitulis, et alia paenitentialia. b) Directe auctor hausit ex operibus sanctorum AVGVSTINI et Isrponi et GREGORII Magni. c) Collector cognouit Collectionem Vallicellianam |(Tom. XVII) et usus est ea, non uero Collectione Vaticana (Vat.lat. 1349) quae etiam ab illa dependet. d) Fragmenta iuris romani auctor partim hausit e Collectione Vallicelliana (Tom.xvnur), partim directe ab Ejitome IVLIANI. e) Iuris langobardi fragmenta deriuant ab Ed?cto Regum Langobardorum,

non

a

collectione

Libri

Pajiensis

nec

a

Cagpitulari Italico. f) Leges Francorum et Langobardorum uidentur deriuasse per collectionem superiorem nondum identificatam. g) E nostra tantum collectione unica notitia habetur unius Fragmenti GvibpoNIS et quinque Fragmentorum HxiNRICI II. 3. TEMPVS

COLLECTIONIS.

Tempus compositionis determinatum est intra annum IOI4 et annum

1023.

4. LOCVS COLLECTIONIS. Locus compositionis probabiliter est monasterium Ordinis Sancti Benedicti in Farfa. 5. AVCTOR

COLLECTIONIS.

De auctore nihil habetur ; probabiliter est quidam monachus extraneus qui, ab externis gentibus, in Italiam uenit et Farfae uixit. — Lupus ''sacerdos ualde amabilis" nominatus in collectione, probabiliter idem est ac Lupus '*uir uenerabilis presbyter'' de quo agitur in documento Farfensi anni ror6.

COLLECTIO

CANONVM

IN V LIBRIS LIBER I

:e€—

|

3

1

3

*:

a

!

]

axboeyuun Pe -

apt

f» od

.

"m

:

NS

x

^d

i

!

uU areae :

|

1

RM

.

,

Acor

Je

Deo

inscxu

fpe

TRE

av

"ü

-

tds

EE

Clslfufa

!

| PIS

EN

: v,

|

-

-

-

í

L

-

5

-

MJ

,

E

"

m

F

ss

*

m'as

à

E

d

,

*

(

7

3

?

P» '

«i

M

"

)

]

r

oui.

^

*

J . '

e

]

-

"^

s -

Ln ts

D

B & Ju s.

LI Lj

RD

Brem

-

A

E *

"b

fy

"ug

pe

b

CAPITVLA INCIPIVNT CAPITVLA LIBRI PRIMI.

IO

15

20

25

E. II . III . IV . V. VI . VII . NWLIE . IX . X. DI . XII . XIII . XIV . XV . XVI . XVII . XVIII . XIX . AX . XXI . XXII . XXIII .

XXIV . XXV . XXVI XXVII XXVIII XXIX. XXX. XXXI XXXII XXXIII XXXIV XXXV. XXXVI

XXXVII XXXVIII 45

-

. — . . — -

De origine uel ordine clericorum (r1, 2). Deseptem gradibus quos Christus adimpleuit. De ministerio clericorum. De initio sacerdotum in utraque lege. De nomine episcopi. De nomine presbyteri. De exordio presbyteri. De moribus presbyteri. De nomine diaconi. De utilitate stolae. De exordio diaconorum in utraque lege. De diligentia diaconi. De nomine subdiaconi. De ministerio subdiaconi. De exordio subdiaconorum in utraque lege. De exordio lectorum. De his qui eligendi sunt in lectorem. De uoce lectoris. De exordio exorcistae. De ostiariis. De ministeriis ostiarii. De acolitis. De psalmistarum exordio et de uoce et usu et nomine. De nomine clerici (1, 2). De eo quod omnes qui habent gradus ecclesiasticos clerici nominantur. Quod presbyter idem quod episcopus. De nomine principis ecclesiae. De moribus episcopi. De quattuor generibus ordinationis (r1, 2). De principatu non cito recipiendo.

. - De indignis pastoribus (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7).

. -De eo quod ante debet esse discipulus qui principari uult (r, 2, 3). . - De baculo et anulo episcopi, opera sequantutto). . - De qualitate episcoporum qui ordinandi sunt. - Qualis esse [debeat] qui episcopus eligitur. .- De differentia presbyteri ad similitudinem ministerii episcopi. . - Vt non fiant repente ex laicis sacerdotes. . - Quod laicus non repente oportet consecrari episcopus.

COLL. IN V LIB., I, CAPITVLA XXXIX. - De cupiendo uel fugiendo honore. XL.- Vt implicati negotüs alienis ante reditam rationem clerici non ordinentur. XLI. —- Cuius aetatis esse debeant qui promouentur in sacrum ordinem. XLII. — Quod homicidae non debeant accipere ministerium altaris (1, 2). XLIII. — Quales uel quam docti debeant ordinari episCOpi. XLIV. - De ordinatione episcopi. XLV. - De his qui ad episcopatum in prouinciis prouehuntur. XLVI. — De ordinatione episcopi et uocatione et contradictione (r1, 2, 3, 4). XLVII. — Deordinationepresbyteridiaconietceterorum. XLVIII. - De cauendis malis principibus principatum mercantibus (r1, 2, 3). XLIX. De his qui donum Dei existimant praetio mercari (1, 2). L. — De uendentibus et ementibus Spiritus sancti donum uel mediatoribus (r, 2). LI. — Vt nulla pecunia data, episcopi ordinentur. LII. — Quod non debeant officia ecclesiastica pecuniis optineri. LIII. - Vt per pecuniam nullus in clero ordinari debeat. LIV. — De periculo ordinationis per pecuniam, etiam monachis et laicis. LV. — De dampnatione dandi et accipiendi per pecuniam ordinari in clero. LVI. — Vt nullum praemium ante ordinationem episcopi exigatur. LVII. — De episcoporum consecratione sancimus facere decreta in tribus personis. LVIII. — De episcopi constitutione. LIX.- De temeritate ordinationis clericorum per pecuniam, uel praetio mercari. LX. — De manus impositione (1, 2). LXI. - De donis Spiritus sancti qui uel uendentes uel ementes nituntur (r1, 2, 3, 4, 5). LXII. — De his qui uendunt gratiam Spiritus sancti. LXIITI. — Contra eos qui datis aut acceptis uel etiam munusculae causa fingentes donum Spiritus sancti praetio mercantur. LXIV. - De his qui donum Spiritus sancti uenundant (r, 2, 3). LXV. — Non accipiendum praemium pro episcoporum honore, de communione peccati.

COLL. IN V LIB., I, CAPITVLA

95

100

105

IIO

115

120

125

5

LXVI. — De his qui donum Dei per auaritiam student donatione mercari. LXVII. — De ordinatione clericorum nullatenus praemia quaerantur. LXVIII. - De his qui sub optentu helymosinae symoniacas hereses perpetrauerint. LXIX. — Vt non accipiat aliquis munera per manus impositionem. LXX. — Quod graue facinus sit, qui donum Dei uel uendere uel comparare uult. LXXI. — De mercantibus sacerdotium. LXXII. — De his qui per pecuniam sunt ordinati. LXXIII. — De his qui adipiscendis gradibus ecclesiasticis aliquid dare praesumunt. LXXIV. — Quod oportet clericos sine reprehensione et sint litterati et sine donatione pecuniarum liberatos curiali condicione consecrari. LXXV. - De ordinatione et electione sacerdotum ut sine aliqua uenalitione fiat. LXXVI. — Vt pueri ad sacrum ordinem non admittantur. LXXVII. - Quod deponi debeat qui denuo inidipsum manus impositionem subrepit. LXXVIII. — Quod qui semel ordinatus est iterum ordinari non debeat. LXXIX. — De curialibus et taxeotis ad clericatum non admitendis.

LXXX. - Quod non oporteat ordinationes episcoporum diu differre. LXXXI. - Quod nolentibus clericis uel populis non debeat episcopus ordinari. LXXXII. - De clericis qui episcopis suis non oboediunt ut promoueantur.

LXXXIII. - De his qui in aegritudine baptisma consequuntur.

LXXXIV. - Quod non admittantur ad clerum ab haere130

1:5

140

ticis ordinati. LXXXV. - De sacramento ordinationis cleri ad plebem. LXXXVI. - Nullus praesumat ad ecclesiasticum ordinem accedere nisi plenis aetatibus per gradus singulos constitutis. LXXXVII. - De aetatibus et meritis quibus prouehi debent ad episcopatum (rt, 2, 3). LXXXVIII. - De grandaeuo laico. (t, 2, 3). LXXXIX. - Cuius aetatis clerici fieri debeant. XC. - De aetatibus quibus clerici consecrandi sunt. XCI. - De conuersatione ecclesiastica, qui ab infan-

tia se Deo uouerit.

COLL. IN V LIB., I, CAPITVLA

145

XCII. - Vt nemini cito manus imponat antequam aetate et uita probetur in clero. XCIII. - De nemini cito manus imponendi nec peccatis alienis communicandis. XCIV. - De aetatibus et ordinibus clericorum. XCV. - Nemini manus impositionem cito imponat. XCVI. - De minore et grandaeuo (r, 2). XCVII. - Vt si de religioso proposito monasterialibus eruditus ad clericale munus

150

XCVIII. 155

XCIX. C. — CI. CII.

-

16o

CIII. -

CIV. — 165

170

CV. CVI. CVII. CVIII. CIX.

— — — —

CX. — r]5

CXI. —

CXII. — Poenitens, 180

185

accedit, uita et

aetas inquiratur, et sic spatio officia dispensanda. De laicis qui se ad ecclesiasticos gradus cupiunt aggregari. , Vt neophiti non ordinentur (rt, 2, 3). Quo tempore presbyter conueniat ordinari. De ordinatione presbyterorum et diaconorum certis fiat temporibus. De ordinatione ministrorum sacerdotum quando fiat. Presbyterorum et diaconorum ordinationes certis debere celebrare temporibus. Quod non oporteat absolute quoslibet de clericis ordinari. De inreprehensione episcopi et de hoc loco ipse est episcopus et presbyter. De prouidentia atque ordinatione clericorum. De schola puerorum. De probatione qui promouendi sunt in clero. De non ordinandis clericis qui peccatorum uinculis sunt alligati. De his qui ad presbyterium uel diaconatum promouentur et ante ordinationem peccatorum sibi sunt conscii (1, 2). De discretione poenitentium qui possint ad ecclesiasticos ordines prouehi uel qui non possint. si usus

exigerit,

inter

ostiarios

deputetur, uel de quibus poenitentibus dicit. CXIII. - De his qui ad ordinem presbiterii sine examinatione prouecti sunt. CXIV. — De his qui lapsi ordinati sunt. CXV. — Vt quod ab illicitis sit ordinationibus absti-

nendum (t, 2). CXVI. — De diaconibus si ante honorem peccasse probantur. CXVII. — Quod clerici non nisi exploratae uitae ordinentur.

CXVIII. — Qui duas nuptias contraxerit, ad gradum non

COELSEINSV DIB. D CAPITVLA 190

195

7

prouehitur ecclesiasticum. CXIX. — Si lector uel laicus secundas nuptias contraxerit ad gradum ecclesiasticum non praesumat accedere. CXX. — Cuius qualitatis clericus fieri debet. CXXI. — Qui clerici debeant coniugiis copulari (1, 2). CXXII. - De his qui cum mulieribus adulteris iuncti sunt.

200

CXXIII. — De adulteris uxoribus clericorum. CXXIV. — De presbyteris qui habuerunt coniugia (r1, 2). CXXV. — Silector digamus sit aut uiduam duxerit, non amplius quam subdiaconus fiat. CXXVI.

205

— Vt bigami non admittantur ad clerum (1, 2,

3, 4).

CXXVII. - De his qui uiduas aut dimissas aut ancillas aut aliquas quae tenentur detestabiles personas ducunt uel in malis conciliis commixti sunt.

CXXVIII. — Vt qui uxorem non uirginem duxit aut poenitens 210

CXXIX. — CXXX. CXXXI. — 215

CXXXII. CXXXIII. CXXXIV. -

220

CXXXV. CXXXVI. CXXXVII. CXXXVIII.

—

225

CXXXIX. CXL. 230

CXLI.CXLII. -

255

CXLIII. -

est,

non

audeat

ad

sacros

ordines

aspirare. Quod bigamus non sit ordinandus. De ordinatione inlicita prohibenda. Quod bigami ad sacrum ordinem non sunt applicandi. Quod digami non sint ordinandi in clero. Cur praecepit apostolus unius uxoris uirum sacrae applicare militiae. Vt ecclesiae dispensatorem non liceat ordinari nisi unius uxoris uirum. De unius uxoris uiri mysterio. Quales debent esse ministri altaris. De prohibitione et inlicita ordinatione (r, 2). Quod si quis uiduam uel eiectam aut meretricem aut ancillam acceperit non admittatur in clerum. Vt qui semetipsum abscidit non fiat clericus (z22). De episcopo qui alienum seruum clericum fecerit Vt nullus episcoporum seruum alterius ad clericatus officium promouere praesumat. De discretione libertorum qui ad ecclesiasticos-ordines peruenire possunt, uel qui prouehi non possunt. De uitando diuersis passim ordinibus cleri-

corum. CXLIV. — Quod non liceat episcopo in aliena prouincia

^

COLELUIN OV, DELPB CAPITVLA

240

245

250

clerum ordinare. CXLV . - De abusis (!) conuictis ab ecclesiasticis ministeriis sint remoti. CXLVI .— De his qui ad regimen ecclesiae non sunt promouendi. CXLVII . - De eo quod studiosissimi clerici per parrochias ordinandi sint. CXLVIII . - De prouidentia, qualiter episcopus ordinetur. CXLIX .— Ne interuentor episcopus cathedram ubi interuentor est sedeat. CL .— De non ordinandis episcopis per uicos et modicas ciuitates. CLI . — Qui in agris uel possessionibus debeant ordinari episcopi. CLII . - Vt nullus accusati sedem usurpet episcopi. CLIII . - Vt ab episcopis aliena parrochia non peruadatur. CLIV .— Qualiter debeat princeps qui se heredem facere in uita sua (I, 2, 3, 4, 5).

CLV . - De moribus electi heredis ordinandi. CLVI .—- De eo quod post mortem debet princeps ordinare (1, 2, 3, 4).

CLVII . - De consensu populi ordinando principe (1, 2,

3, 4,15).

265

270

27)

280

285

CLVIII .— De ordinatione episcopi qui impetratione pecuniae successores faciunt parentes. CLIX . - De eo quod eligat episcopus seniorem successorem se uiuente (r, 2). CLX . - De episcopo qui pro aegritudine qua patitur praeceperit sibi esse successorem. CLXI .— Vt aegroto episcopo ordinari successorem possit. CLXII .— De episcopo aegroto qui successorem sibi facit eidem ecclesiae ministretur ei. CLXIII . - De uacantibus episcopis. CLXIV . — Quod episcopus consecrari non debeat nisi a clericis et populis fuerit postulatus. CLXV . - Vt episcopi nullam causam agant absque praesentia clericorum suorum. CLXVI . - De eo quod aliquando de alienigenis episcopus eligitur. CLXVII . — Quod non oporteat episcopus uel ad mortem successorem destinare (r, 2). CLXVIII . - Vt nullus ad episcopatum pro se constituat promouendum successorem etiam ad exitum eius uitae. CLXIX . - De clericis ordinatis qui non susceperint officium et curam populi aut non receptis.

COLL. IN V LIB., I, CAPITVLA

290

295

300.

9

CLXX . - De episcopis ordinatis nec receptis. CLXXI .— 8i episcopus ante consecrationem suam uel postea uenerabili loco res suas obtulerit. CLXXII .— Vt locorum uenerabilium amministratores : sine pecunia fiant. CLXXIII .- De administratoribus uenerabilium locorum suas res offerentibus. CLXXIV . - Vt sacerdotes non quaerant praetium ministerii sui. CLXXV . - Vt magistratus sine pecunia fiat. CLXXVI . -Quod nullus clericus pro iudiciis munera accipiat. CLXXVII . - Vt pro consecratione basilicae nichil exigat episcopus. CLXXVIII . - De his qui per pecuniam ecclesiam consecrauerunt.

305

310.

CLXXIX . - Quod non oportet sanctuarium consecrare ubi corpus constat humatum. CLXX . - De altare moto. CLXXXI .— Non debet presbyter amplius quam unam ecclesiam habere. CLXXXII . — Quod non liceat clerico in duarum ciuitatum ministrare ecclesiis. CLXXXIII . - De non sollicitandis clericis alienis. CLXXXIV.

- De non ordinandis

CLXXXV . -

3

Lal

S45

GEX XXVI . — CLXXXVII .—CLXXXVIII .—

320

CLXXXIX. CXC . CXCI .— 325

330

CXCII CXCIII CXCIV CXCV.

. . . -

CXCVI .— CXCVII. —

clericis alienis sine con-

sensu sui episcopi. De clericis qui sunt in pthochiis monasteriis atque martyriis quae sub potestate episcoporum unius cuius ciuitatis existunt. Ad eos qui discere uolunt qualicumque arte. De praesidibus uel ceteris rempublicam agere uolentibus nesine litteris episcopi sui communicent. De medicina poenitentiae qui donum Dei student praetio mercari. De gradu regiminis et de ministris altaris. De indignis praepositis. De sacerdotibus qui solum honorem ambitione quaerunt non opere dignitatis. De malis pastoribus. De increpatione sacerdotum malorum (r, 2). De sacerdotibus qui ignorant Deum. Interrogatus sacerdos debet respondere, quod si nesciat legem, ipse redarguitur quod sacerdos non est (r, 2). De his qui alios arguunt semetipsos non repraehendunt (r, 2). De indoctis et iniquis praepositis.

COLL. IN V LIB., I, CAPITVLA CXCVIII. — De doctrina et exemplis doctoris. CXCIX. - De his qui bene docent et male uiuunt. CC. - De disciplina sacerdotum in his qui delinquunt.

^

CCI.- De exemplis prauorum sacerdotum et de omnibus membris quae caput sequuntur. CCII. — Quod prauitas sacerdotum, bonorum mores corrumpunt plebium. CCIII. - De praepositis carnalibus diuino consilio ordinatis. CCIV. - De rectoribus quod a Deo iudicandi sunt non ab hominibus. CCV. - De his qui praepositorum culpas in publico produnt. CCVI. —- De rectoribus qui a Deo sunt iudicandi non a subditis suis. CCVII. - Qualiter praepositis oboedire conuenit. CCVIII. — De iracundis doctoribus. CCIX. - De superbibus doctoribus. CCX. —- De lamentatione beati Gregorii papae contra pessimos sacerdotes populum laniantes. CCXI. — Quod eos quos post dampnationem suam uel baptizauit uel ordinauit Acacius, nulla portio laesionis attingat. CCXII. — Quod malus bona ministrando sibi tandum-

modo noceat nec ecclesiae sacramenta commaculet. CCXIII. — De quibusdam nominibus in iudicio. CCXIV. — De personis eligendis ad iudicium. CCXV. - De eo quod iudicia secundum tempus et loca iudicanda sunt (r1, 2). CCXVI. — De loco iudicum. CCXVII. — De tribus quibus indiget iudex (r1, 2, 3). CCXVIII. — De tribus modis quibus debent iudices iudicare (13206):

CCXIX. — De non accipiendis personis in iudicio (1, 2, 3). CCXX. — De iudicio incerto non temere faciendo (r1, 2

3, 4).

»

CCXXI. — De quattuor principalibus modis peruertendi iudicium (r, 2). CCXXII. — De ceteris causis quibus commutantur iudiGest DA) CCXXIII. — Deiudicibus ecclesiae quales fieri debent (r, 2) CCXXIV. — De iudicio clericorum ut non sit apud iniquos (r, 2, 3, 4). CCXXV. — Clericus ad saeculare iudicium non praesumat accedere. CCXXVI.- De causa clericorum per nulla saecularia

CODI

338;

300

TIN:VEIB.I

CAPITVLA

TER

iudicia praesumat (r, 2). CCXXVII. — Quod clerici in iudicio aduocatum habere debent. CCX XVIII. — De clericis qui inter se causam habuerint. COXOXCDX. . - De eo qui aduocatum habere minime ualet. CCXXX . — Clericus fideiussorem esse non oportet. CCXXXI . - De nomine regni et regis. CCXXXII . - De septem gratiis quae regi debentur (r, 2). CCXXXIII . - De exemplo bonis regibus (r1, 2, 3, 4). CCXXXIV .— De eo quod bonorum regum operae aedificent. (r,.2,,3).

CCXXXV . - De eo quod malorum regum opera prosperitas mundi destruant. 395

CCXXXVI . - De censu regi dando (1, 2, 3, 4). CCXXXVII .— De censu non dando ecclesia sed libera

COXX XVIII . COXXXIX .— 400

CCXL .—

405

410.

415

420

CCXLI COXLLI GGXLILE CCXLEIV CCXLV CCXLVI CCXLVII CCXLVIII CCXLELDX COL CCLT COD CCLIH

. . . . . . . . . . .

— -

a mundialibus regibus (r, 2, 3, 4). De amministratione saecularium iudiciorum. De potestate a Deo data quae non sunt resistenda (zr, 2). De potestate quae recte agendo nomine tenetur regis sed amittitur peccando. De subditis. De praelatis. Quod pro malitia plebis reges mutantur. De iustitia principum. De delictis principum siue exemplis. De potestate principum in ecclesia. De iniquis iudicibus. De iudicibus. De prauis iudicibus. De uerbosis et iracundis iudicibus. De acceptione personarum.

. - De muneribus (1, 2, 3, 4).

. - De ira Dei in eos qui sunt ueritati contrarii et cognitum Dominum deseruerunt. CCLIV. - De exemplis mortis Arsenii miserrimi episcopi ut quorundam male uiuentium a prauis actibus corrigantur. CCILV .—- De libris non retinendis et e contra malis non dandis (r, 2). CCLVI .—- De duodecim abusionibus ex quibus suffocatur iustitia.

E

X

i

-

M

os

" K-————J

^

-

Ep »

|

-

B

»

! La

a

LI

P

» Pu

-

-

t

T

is

*

Az

Ex

? t mito "i :

LO :

"

E

T

DO i5.

£

12v

«C61

iuispcrk .

1^

d

A

ERIT:

Situ :«

*

Hoe

Uus

ix iram potinus4

CAM

nb

enc

a) ailigea

TS

(521)

XY

ed

3c an

A

E

zi

es di VEMP END

Paola tg bredevono bauz

OD

Kr -3

dnigmuie s

uoedgoat AA Miura za ar

ékthewpen roqaadagsa 4 ees in bcp osi s TAE: ET nagyiets ibam ia E».

Use AE "n aboaáb tprt. njoyria AGE. -

"» Epit EX chim "ediuetobo rk VaseexieC ac ic4-x ieoidili ge àocditebnup ^

;

M

urit rtilibee ca vae oetlimtegieg.

EINE

SLT

A

intra up m

uk

Aot

EE

ie

mA ez Ru

aée

viii

"u -Ismmiyan

Es cro

i dr TtDA —

Ae

IT, e Otesd

e

1

Y

$ La

x

vtt

A

sre

i

ren

-

I.

NEM

AX

pL

"

I i

ETT

bonQ. -;AMERICA

da

n

Su; 9

Ul vs

AA x33.

uh atn: dM

mui UY ODE

vitate nt] ^

Xin

"wei bo-eicib von «1 E ur

i

& :[

a

E

us -

nf intlbena iuc eqno af] -- TA

oci NE IT

ias ras sik

7

Lorersd dado s m.

ci

iib e vdR5 er

E »

paite 23-15

ELIT saisie caa xr pé

Agdiiegtreo

-

Ra

ete lu TM

e

"ant dau ds ret diosa s reat pllipceston iiis t Af! us Zl:

[LU

Et

oes

sd obslirg f A; Eee

dta ibtfüpisds SENS

Msc TP?

E

FIBI

boonuafi dunt didt

Apt Fori-zie

bitis LetsJj

x

UCD.-.. M

obdien Zurtsy widlitstieabto PAR 3

z € un

Um

MR —

r4 ob p»

itio.

UA

djtrerscarta aur abiccqeife croci s OG kocafage: biis: Suiwg sfuhéesag NE NLATE IN de Te

:

2 DOM:

Pom

: Tam DAE t) eulteudi VE ANE ad Ar cnidpce Enbegd dpssir odi f -bbitez dace iiri

Mer.

s cosisdibecró

Ab

Ape

io

&srft be

Pace os

(t, EC

4 e tarte: tions sci viti MKdddís "ih

ed c1 4€ aj elhusth pon Xn: veuniuanie veiba Ee grBron a yl Ad Haut x e»

"ECHTE Deisis we bdurapdilus ni deliD *

"A

TEALRNE

i563

ko

X

!

"MUS

Medis TX

woe

DPI

Sn " i

dnce Tv

Dont

$e.

dp ga Ars

ial USER "m rial

adetiberusio Lac can

iiia

PRAEFATIO

A

IN CHRISTI NOMINE INCIPIT liber canonum ex multis sententiis patrumque dictis defloratus, in quo constant remedia animarum ex diuersis doctoribus compta, pro omnibus qui in innumerabilibus casibus lapsi sunt. Omnia, dilectissimi fratres, quae ad utilitatem animarum pertinent, in hoc ualebitis reperire uolumine, quod in partibus quinis diuisus refulget : non temeritatis causa, sed caritatis remedioque languentium,

IO

A

profecto hic congestus est liber. Vnde si lector prudens perscrutare curauerit, de cunctis uitiis dignam in eo inueniet medicinam.

I. - PRAEPHATIO. IN CHRISTI NOMINE INCIPIT PROLOGVS LIBRI CANONVM. Oportuni quidem diuersique ad utilitatem medicamentorum animarum sunt uersiculi per orbem distincti, ueteris uidelicet nouique testamenti, quibus oportet uulnerum remediis subuenire. Tamen ualde magis oportuni sunt hi, quos praecedente industria probatissimorum doctorum sequens manualis, auctoritate probabile, comptus suo gremio continet. Quos quidam frater, caritatis officio nexus, ex diuersis colligere

IO

15

doctrinis

studuit,

pro

uidelicet

amore

cuiusdam

Luponis,

sacerdotis ualde amabilis, et ut conspicitur in unum coaceruatis libelli corpusculum conscribere desudauit quidem in atramento, sed apta et copiosa in recuperatione lapsorum, diuersa medicamenta studenter quaesiuimus et inuenimus, quae quidem prolixiora uidebantur, ne fastidiosa uiderentur peritis diuisimus ea uero quae subnexa sunt ad utilitatem et

PnRAzrPHATIO I. 8 comptus] compositus uel ordinatus 9 nexus] catenis uel ligaminis 12 Extimata] parua uel uilis 13 apta] congrua 15 prolixiota] longiora 16 peritis] doctis 16 subnexa] subiuncta

Prologus. — Ed. Bibl. Casin., III, 133, e codice 125 Montis Casini. Hic Incipit, s etiam sequens praefatio et quarta, non inuenitur in aliquibus canonum collectionibus. PnAzPHArtrO I. — EZ. Bibl. Casin., III, 1353. Cfr. THEINER, Disqu. ctit., 276.

Prologus. 1/10 IN — medicinam] oz. B 38 copta C 5 pertinenti C 6 quod] a4d. nisi C 6 quinis] quis in his I7 9 digne C. PnAEPHATIO I. 1/24 PnAEPHATIO — Amen] oz. B 2libr b5testamenti] prolati 7, ad4. prolati C B 13 atramento] add. sed ualde necessaria in remedio delinquentium patua quidem corpore sed I/ ^ 14 medicamenta] a4. medicamina pro diuersis peccatorum delictis plurima quidem et innumerabilia studentet C.

3

VI

I4

COLL.

IN V LIB., I, PRAEFATIO I-II

remedium omnium credentium sufficere credimus. Quapropter fraternitatis auxilium cunctorum legentium humiliter imploro, praesertim eorum ad quorum hoc manus opusculum 20

peruenerit,

Deum

mihi

placatum

interueniat,

culpisque

meis omnibus clementer ignoscat, quatinus cum omnibus uobis adipisci merear uitam sine fine perhennem, Christo adiuuante, qui cum Patre sanctoque Spiritu uiuit et regnat per infinita saecula saeculorum. Amen. II. — PRAEPHATIO. DE DIVERSIS CRIMINIBVS ET REMEDIO EORVM. Incipit praephatio a beato Gregorio papa ex

patrum

dictis

canonumque

sententiis.

Cernimus in ecclesia, quod nos ualde sollicitat, quoniam ita sunt iudicia poenitentiae in presbyterorum opusculis vA confusa atque adeo diuersa et inter se discrepantia et nullius auctoritate suffulta, ut uix propter dissonantiam possint discerni. Vnde fit ut concurrentes ad remedium poenitentiae tam librorum confusione, quam etiam pro ingenii tarditate, nullatenus IO eis ualeant subuenire. Quapropter ex multis allegoriarum floribus et de magnorum tractatibus prolatis sententiis, id est Ysidori, Augustini, Bedae, Gelasii, Gregorii, Innocentii, Theodori, Cassiani, Keberti, uel ceterorum ad opus consacer15

dotum excerpere atque insimul colligere hunc libellum poenitentialem studuimus. Et merito poenitentialis dicitur, eo quod sit poenitentiae conueniens. Poenitentia autem dicta est a poenitendo, quod silicet aliquis corde poeniteat et se peccasse coram Deo erubescat, quia nichil Deo donante potest contra nos diabolus in sua proficere nequitia, si puram uolu-

17/18 Quapropter] propter quod maxime 21 quatinus] qua ratione

19 imploro] ptaecot 22 adipisci] optineti.

19 praesertim]

PnazrPnHArIO II. 4 Cernimus] uidemus 4 sollicitat] prouocando instigat 5 opusculis] sctiptis 6 adeo] in tantum 6 diuetsa] dissona 6 nullius] doctoris * suffulta] adiuta * dissonantiam] discordiam * discetni] diuidi 9 ingenii] insitia 10 allegoriarum] spiritualium 11 prolatis] ditis uel acceptis 14 Seeeipeoel carpete uel tollere 14 colligere] adunatre 16 Poenitentia] noa zarg. : Dicta poenitentia quasi punientia eo quod commissa peccata puniat atque defleat, et futura flendo non amplius commitat 17 silicet]

quamuis

PnarPHATIO II. — Cfr. WASSERSCHLEBEN, Bussotdn., 535.

PnazrPHATIO II. 1 PnazPHATIO] ox. V C 1/58 DE — frattes] oz. B 2/31ncipit —sententiis] anzeponit rubricae B C 2'p't'epiha tira)

5 presbyterorum] aZ. nostrorum C —— 13 Keberti]— Ekbetti

tiale C

14/15 peniten-

COLL. IN V LIB., I, PRAEFATIO II

I5

20 mus agere poenitentiam, id est ut uulnera uulneribus non super adiciamus, et sanata non resauciamus, quia posteriora uulnera peiora sunt prioribus ; et hoc aduertendum est, quod Si carnales medici contra infirmitates corporum diuersa conficiunt medicamina, quanto magis sacerdotes Dei contra illi25 citos carnis fluxus innumerabilia medendi debent recompensare solacia. Cum ingenti merore dicimus, quia sunt nonnulli nostri similes tantae tarditatis ignauia pressi, qui nec suam nec subditorum errata ualeant ad purum deducere, nec per medicamentum poenitentiae lapsos sciant solaciari. Vt arbi5o tramur, de talibus scriptum est : canes mut? mon ualentes latrare. Et si indocti ad sacerdotium prouehuntur, considerandum est quid de gregibus agatur quando pastores lupi fiunt. Et sunt nonnulli qui sarcinam sacerdotalem non propter Deum, sed, quod nefas est dicere, magis propter terrenum 5; ambiunt lucrum, caeci diuinae sapientiae. De talibus quidam doctor ait ueridicus : timeo, inquit, quod canes assequuntur pastorale officium. Post haec necessarium censuimus ut in hoc libello poenitentiali discretionem personarum siue culparum uel temporum prolixitudinem promulgare studere4o mus, quomodo unusquisque aut qualiter uel quandiu cum omni sagacitate in dignoscenda iudicia unanimes haberemur ; et hoc maxime prouidendum ut erga unumquemque peccantem Domini adbibeatur medicina, quia scriptum est : fili, in iudicando esto misericors. Vnde et apostolus : ?udicium 45 sine misericordia erit illà qui mon fecit misericordiam. Ideoque

20 uulnera] peccata

21 resauciamus] non teuulneremus

22 aduettendum]

considerandum 23/24 conficiunt] conponunt 25 fluxus] luxutiis 25/26 recompensate] coadunate 26 solacia] adiutoria 26 ingenti] magno 26 nonnulli] aliqui 27 tatditatis] pigritiae 24 ignauia] ignorantia 28 etfata] commissa crimina 28 purum] munditiam 29 solaciati] adiuuate 29/30 arbitramur] ut nobis uidetur 381 prouehuntur] perducuntut 31/32 considerandum est] prouidendum 32 gregibus] subditis populis 32 agatur] fiat 32 fiunt] uastatores 33 nonnulli] aliqui 33 qui sarcinam] pondus 34 nefas est] peius est 385 ambiunt] concupiscunt 35 caeci] ignari 36 uefidicus] uertax 36 canes] sordidi 36/34 assequuntur] accipiunt 87 officium]

ministerium

37 censuimus]

decteuimus

uel statuimus

38 dis-

cretionem] diuisionem 39 prolixitudinem] longitudinem 389 promulgate] ostendere uel manifestare 40 qualiter] quo 40 aut qualiter] quo ieiunio 40 quandiu] quanto tempore 41 sagacitate] industria uel studio 41 habere42 ptouidendum] con42 maxime] praecipue muf] inueniamus uel simus siderandum 42 ut erga] citca, iuxta 43 adhibeatur] detur

PnAzEPHATIO Il.

26 metote] tremore C disetnenda I/ B

44 Eccli. 4, 1o.

30/31 Is. 56, 1o.

28 herrata

|^

29 sciunt B C

44/48 Iac. 2, I3.

41 dignoscenda]

*

16

COLL. IN V LIB., I, PRAEFATIO II

mensura temporis in agenda poenitentia non satis attendere est, quod definiunt canones pro unoquoque crimine, sed magis in arbitrio antistitum uel presbyterorum relinquendum statuunt propter misericordiam, quia apud Deum non tam ;o ualet mensura temporis, quam doloris ; nec abstinentia tantum ciborum, quantum mortificatio uitiorum. Propter quod tempora poenitentiae, fide et conuersatione poenitentium adbreuianda praecipiunt. Hanc epistolam commatico sermone perstrinximus, ut eius 55 breuiatio lectori non cibum demat, sed auferat fastidium, et

cordis eius proficuum acuat et aperiat intellectum. Breuis enim lectio auidius legitur, facilius intelligitur, et memoriae tenacius commendatur,

et firmius

retinetur.

Necesse

est er-

go ut haec medicinalis excerptio frequenter a fidelibus lega6o tur sacerdotibus,

et ab ipsis sapienter,

assidue,

humiliter-

que recitetur. Ouia ibi inuenitur sanctitas cordis et animae medicina repperitur. Constat enim in hoc libello consolatio magna lugentium, spes beata iustorum, sanitas infirmorum, fortitudo et refugium periclitantium. Ergo in eo cor poeni65 tentis compungitur, et proficuus ab eo lacrimarum imber rotatur. Remissio peccatorum in eo concedi promittitur et laborantibus refectio cum gloria perpetua feliciter praeparatur. Est enim in eo thesaurus sapientiae et scientiae absconditus, qui uitam aeternam fidelibus ministrat poenitentibus 1o et sine defectu lugentibus ad aperiendum perpetuus. Nolumus,

fratres,

accensam

sub

modio

ponere

lucernam

sed

praecelso eam superponere candelabro ut luceat omnibus qui in domo Dei sunt. Huius laboris atque operis illius gratia nobis subueniat, qui duobus discipulis euntibus, tertium 75 Se socium addidit in uia et aperuit illis sensum

ut sacras in-

telligerent scripturas. Spiritus paraclitus omni ueritate et doctrina perfecta cum ueritatis scientia illustret pectora nostra, karissimi fratres. 48 arbitrio] iudicio uel estimatione mentis B1 uitiorum] criminum

48 antistitum] episcoporum $0 doloris] 52/83 adbreuianda] continuanda 54

commatico] inciso uel breui 55 demat] tollat B5 auferat] tollat B5 fastidium] uomitum 96 proficuum] pteclatum, maximum 56 acuat] limet 5v auidius] libentius uel cupidius D" facilius] leuius 58 tenacius] fortiter

58 firmius] firmiter 59 excerptio] consctiptio uel explanatio 60 assidue] cotidie 61 recitetur] legatur 64 periclitantium] pereuntium 65 profi cuus] maximus 65 imber] pluuia 66 rotatur] fluit 66 concedi] dari 71 lucernam] euangelii uerba ?2 praecelso] alto *6 paraclitus] consolator ?3 illustret] illuminet. ** uetitatis] caritatis 68 cfr. Col. 2, 5. 47 diffiniunt sumptibus B

71/33 cfr. Matth. 5, 15.

V C 61 sanctas I7 75 sactas] sanctas C.

74/56 Luc. 24.

64/65 poenitentiae L7

*4 euntibus]

COLL. IN V LIB., I, PRAEFATIO III

I7

III. - PRAEPHATIO. Ysidori episcopi. Compellor a multis tam episcopis quam reliquis seruis Dei canonum sententias colligere, et in uno uolumine redigere et de multis unum facere. Sed hoc me oppido conturbat quod diuersae interpretationes uarias sententias faciunt. Et, licet unus sit sensus, diuersae tamen sunt sententiae, aliae breues

et aliae longiores. Ea uero concilia, quae greco sunt aedita stilo, ampliora quam tripliciter aut quadrupliciter interprétata atque conscripta repperimus. Quod si ueritas est quaeIO

renda, grecorum sequamur stilum, eorumque imitemur dicta-

tiones atque exemplaria. Nobis tamen uidetur, cum in nostro disceptauerint sermone, ut unitas et ueritas ab ipsis quaerenda sit, quorum lingua edita esse cognoscuntur, quod et nos fecimus, 15

20

et sicut a ueris eorum

concilium uero Romae tractatum

2

reperimus magistris, in

uolumine cui haec praeponitur praephatiuncula inserere curauimus. Canon autem grece, latine regula nuncupatur. Regula autem dicta quasi rectula, quae recte ducit. Alii dixerunt regula dicta uel quod regat uel quod normam recte uiuendi praebeat, siue quod distortum prauumque corrigat. Synodus autem ex greco interpretari dicimus comitatum uel conuentum; ex communi intentione, eo

quod in unum redigat omnem mentis optutum. Cilia enim oculorum conuenientia munimina sunt, unde et qui dissentiunt non agunt concilium, quia non sentiunt unum. Coetus uero conuentus est uel congregatio a coeundo id est conueniendo in unum, unde et conuentus est nuncupatus, quod ibi omnes

conueniunt,

sicut conuentus,

coetus

uel concilium

a

societate dicitur multorum in unum. In hoc uero uolumine qualiter concilium apud nos celebratur ponamus, ut qui nostrum ordinem sequi uoluerint, scient qualiter hoc agere PRAxPHATIO IlI. 2 Compellor] cogor uel sollicitor uel prouocot 3 canonum] regula 3 redigere] condete 4 oppido] ualde 5 uatias] diuisas 8 stilo] composita, grafio 9 repperimus] inuenimus 10/11 dictationes] scriptiones 12 disceptauerint] tepugnauerint uel conquaesierint 14 magistris] inuenimus 15 praephatiuncula] prolocutio uel epistula 15 insetete] iniungere 16 curauimus] studuimus 17 nuncupatur] dicitur uel uocatut 19 praebeat] tribuat 20 distortum] flexuosum 20 cottigat] dirigat uel emendet 21 comitatum] sodolitatem uel societatem uel coetum 22 concilium] coadunatio quasi consilium

optutum] uisum

23 tedigat] teducat, reuocat

23

23 Cilia] pili.

PRArPHATIO III. - Cfr. Decr. ps.-Isid. (HiwscHrUs,

17; PL r50, 7).

S amplius B 6 diuisae V/ C 1 PRnArPHATIA C PRAxEPHATIO III. 22 tractum B C 20 synodum I^ 18 quasi tectula] ozz. B aedita I 29 dicitur] ozz. B 25 ibi] sibi T^ coniuentia B 31 sciant B

13 24

^

18

COLL. IN V LIB., I, PRAEFATIO III-IV

debeant. Qui autem hoc agere melius eligerint, faciant quod iuxta canones atque a sapientissimo concilio iudicauerint.

;

1o

1;

20

IV. — PRAEPHATIO. Pubertatem namque pulchritudinis, decorumque simul et scema ecclesiastici ordinis defloratam atque annullatam cum merens intueor flere.magis cogor undosis lacrimis suspirando, quam aliquid dicere. Quapropter diuinae pietatis rogo perustus caritatisque uoto cuiusdam remoti constrictus prephatiuncula suae flagitationis amore nostrae paruitatis inertia edita, deuotissime deposco, suscipite uosque uidelicet fateor qui paradysiaca dindima desideranter cum Christo gliscitis post funera putridae carnis perfruere, quia licet liberalium famine uideatur incompta, mellis tamen affluentiam saluationisque dulcedinem gignere creditur. Illis nempe qui puro corde serenaque conscientia uitam desiderant sempiternam, ignorantibus priscorum uatum patriarcharumque benigna oracula, peccatum fore non extimum affirmamus. Sed illis ut reor perditio haec non deficiet, qui per tonsuram se esse diuini simulant ordinis ministros, et non sunt. Heu heu quam lugenda mors, quam suspirandus dolor, quam execranda impietas, quam respuendum facinus, quam praeterenda falsitas ut ecclesiasticus ordo tantis inretitus flagitiis, non sal terrae, neque lucem mundi optutibus diuinis inspiciat, sed tenebrarum periculis deputati, negligendo dulcia dogmata, lugeant sine fine in PnaAzPHArIO IV. 2 Pubertatem] iuuentutem 3 scema] corona uel intula seu diadema 3 defloratam] expoliatam 3 annullatam] ad nichilum redactam 4 merens] tristis 4 intueof] uideor 4 flere] plangere 4 cogor] compellor 4 undosis] fluentibus 5/6 perustus] accensus 6 remoti] heremitae uel reclusi 6/? prephatiuncula] epistole * flagitationis] praecis 4 inertia] inscitia, pignitia * edita] composita $8 deposco] togo $8 fateor] confiteor 9 dindima] secreta uel altalocata 9 gliscitis] concupiscitis 10 famine] sermone 11 incompta] male composita 11 aflluentiam] habundantiam 12 gignere] generare 12 nempe] uero 12 puro] mundo 12/13 serenaque] lucida 14 priscorum] antiquorum 14 uatum] prtophetarum 14 oracula] prophetias 15 fore] esse 15 non extimum] ultimum 15 reor] estimo 16 tonsuram] cleticatum 16 simulant] fingunt 1* heu heu] ue ue 17 lugenda] ploranda 18 execranda] respuenda 19 facinus] crimen 19 praeterenda] conculcanda 20 inretitus] illigatus 20 flagitiis] malis 20 sal] condimentum 21 optutibus] aspectibus 22 dogmata] sanctam doctrinam

PnarPHATIO IV. - EZ. Bibl. Casin., III, 134-135. Cfr. TuErmNER, Disqu. ctit., 274. 33 iudicauerint] zZZ. DE

coNrFIRMATIONE. que ptopter eorum — stabilita uigore. B.

PRaxPHArIO IV. serenamque B C

Canones

1/60 PRAEPHATIO — Amen] oz. B

apostolorum.

* aedita I7

Deni-

12/13

COLL. IN V LIB., I, PRAEFATIO IV

I9

horribili tartaro. Quam ob rem intelligant et resipiscant primitus infideles negligentesque episcopi, qui caecati munuscu25lis xeniisque uilissimis lignis et lapidibus et, ut animalibus brutis solummodo spirantibus paruulis et puerulis sacrum ordinem imponere non uerentur, illud prophetae deplorantis immemores atque lugentis : quomodo obscuratum est aurum, mutatus est color optimus, et lapides sanctuarii. sternuntur in 3o stercore platearum. Nonnulli uero sunt qui potestatem exercere in regimine uidentur, et haec salubria et salutaria monita despiciunt et pro nichil ducunt pro quibus arsuri in gebennam uoraginis ruunt, quae sua sunt

55

4o

4;

5o

quaerentes, iuxta

apostolum,

non quae Ihesu Christi ; et multi sunt absque regimine in Christo fundati, qui assidue clericorum ordinem deprauatum atque foedatum contemplantes lacrimando non cessant dicentes : ue uobis, qui comeditis peccata populi Domini, quia post modicum gaudium, poenae uobis succedunt inenarrabiles, in quibus semper est fletus et stridor dentium. O quam lugenda perditio pro breui lucro uitam perdere sempiternam, pro desiderio temporali sine fine solidum amittere regnum. Vnde igiturammoneo uos, fratres, quia periculosa, iuxta apostolum, tempora instant, remedium saluationis innumeris medicamentis instructum amplectite, ut uel in ultima uitae huius fine requiem emendationis cum gemitu et luctu, Christo fauente, per poenitentiae fructus inuenire ualeatis. Omnia autem quae ad utilitatem animarum uestrarum ordinata et ualde cumulata refulgent, in hoc ualebitis repperire uolumine, quod in partibus quinis diuisus resplendet. In quo etiam in primis continetur de origine clericorum, et de electione et ordinatione atque consecratione eorum, et qui admittendi sunt in clerum, uel respuendi ; et de regimine ecclesiae et de iudicibus, et de regibus et rectoribus terrae ; quodque etiam cum prudens scrutator peragrare curauerit de cunctis clericorum 23 ob rem] ob quam causam 23 tattaro] inferno 23 hortibili] sotdido ^25 24/25 manusculis] muneribus 23 resipiscant] erubescant uel recedant 24 deplorantis] plan26 brutis] stultis xeniisque] donis uel offertionibus 33 uoraginis] 32 ducunt] computant 28 immemotes] obliti gentis 41 soli36 contemplantes] uidentes 36 foedatum] sordidatum putei

dum]

firmum

fauente]

41

adiuuante

reppefite] inuenire respuendi] refutandi

amittere] 46

perdere

ualeatis]

poteritis

44

amplectite] 4S

circumdate

45

potetitis

48

ualebitis]

52 49 resplendet] relucet 49 quinis] quinque 54 peragtate] perambulare 54 scrutatot] inquisitor

54 curauetit] studuerit

28/30 Thren. 4, 1. — 33/34 Phil. 2, 21. PnaEPHATIO IV. 42 cfr. 11 Tim. 5, r1. 39 cfr. Matth. 8, 12 sqq.

42 ammoneo uos] uos omnes C

di V^

43 tempotalia C

— 3? cfr. Os. 4, 8.

52 respuendi] rennuen-

^

20

COLL. IN V LIB., I, PRAEFATIO IV

55 ordinibus exsecranda uel eligenda siue poenitenda digne refertum

inueniet,

ipsum

omnium

liberatorem

deposcentes,

ut

quandoque suis cum electis opificem simul correctoremque operis huius interesse concedat Ihesus Christus Dominus noster, qui aeternaliter cum Patre sanctoque Spiritu uiuit et 6o regnat per infinita saecula saeculorum. Amen. ExPLICIT PRAEPHATIO.

B3 exsecranda] respuenda 55/56 refertum] refletum 56 liberatorem] Ihesum Chtistum 56 deposcentes] rogantes 5*7 quandoque] aliquando 5" opificem] adiutorem uel scriptorem 5* correctoremque] emendatotem 59 aeternaliter] sine fine.

61 ExpLiCIT PRAEPHATIO] ozz. B C.

LIBER

I

I. — INCIPIT DE GRADIBVS ET NOMINIBVS DE MINISTERIIS AC MERITIS ATQVE DE QVALITATE VEL ORDINATIONE CLERICORVM. ÍN PRIMIS DE ORIGINE VEL ORDINE CLERICORVM. Ysidori. 5; dum Glerusset-clericr- hinc appellati eo quia Mathias sorte electus est, quem primum per apostolos legimus ordinatum. Cleros enim grece sors uel haereditas dicitur. Propterea ergo dicti clerici quia de sorte sunt Domini, uel quia Dominum partem habent. Generaliter autem clerici nuncupantur omnes 1o qui in ecclesia Christi deseruiunt. Quorum gradus et nomina haec sunt: hostiarius, psalmista, lector, exorcista, acolitus, subdiaconus, diaconus, presbyter, episcopus. Ordo episcoporum quadripartitus est, id est in patriarchis, archiepiscopis, metropolitis atque episcopis. Patriarcha greca lingua summus 15 patrum interpretatur, quia primum, id est apostolicum tenet locum ; et ideo quia summo honore fungitur, tali nomine censetur,

sicut romanus,

antiocenus

et alexandrinus.

Archi-

episcopus, quod sit summus episcoporum, tenet enim uicem apostolicam et praesidet tam metropolitanis quam episcopis 20 ceteris. Singulis enim prouinciis praeminet, quorum auctoritati et doctrinae ceteri sacerdotes subiecti sunt, sine quibus nichil reliquis episcopis agere licet. Sollicitudo enim totius prouinciae ipsis commissa est. Omnes enim superius designati ordines uno eodemque uocabulo episcopi nominantur. 2; Patriarcha, patrum princeps dicitur, archos enim grece princeps. Archiepiscopus, princeps episcoporum sicut metropolitanus. Episcopus autem uocabulum inditum est, quod ille qui super efficitur super intendat, curam scilicet subditoI. 5 Clerus] cogot, prouocot, sollicito 6 appellati] uocati 9 nuncupantur] uocantuft 13 quadtipartitus] in quatuor partibus partitur 14 summus] princeps 17 censetur] uocatur 19 praesidet] preminet 20 praeminet] anteponitut 22 Sollicitudo] custodia 23 commissa est] commendata 27 inditum est] inuentum 28 efficitur] sit

T 5 clerici] cft. Aug., In ps. 67 (PL 36, 824). 5/6 cfr. Act. 1. ACUTIS 28 super intendat] cft. Aug., Ciu. dei, XIX, 19.

IL r.- Isid., Orig., VII, xir 1-32 (PL 82,290-293) (AMELLI, 541).

—

6 cfr.

Coll. Nouatien., XX

14 metropolita$8 dicti] «4d. sunt B 5 eo] oz. B 2 ATQVE] 0zz. V^ I. 22 reliqui episco21 subiecti] zz zzg. add. B 20/21 auctoritate l^ nis B 25 atchon B 25 patris principum B 24 uno — nominantut] oz. B pi B 25 grece] oz. B

22 50

COLE. EINSV LIBSMS

rum gerens, scopin enim grece, latine intendere dicitur; episCOpl grece, latine speculatores interpretantur. Nam speculator, praepositus in ecclesia dictus est, quod speculetur atque prospiciat populorum positorum infra se mores et uitam.

Pontifex, princeps sacerdotum est dictus, quasi pons et uia sequentium; ipse et summus sacerdos, ipse et pontifex maxi35

40

45

mus nuncupatur, ipse omnes ordines ecclesiasticos disponit, ipse quid unusquisque facere debeat ostendit ; nam et romani imperatores antiquitus pontifices dicebantur. Vates a ui mentis appellatus, cuius significatio multiplex est. Nam sacerdotem, modo prophetam, modo et poetam significat. Antistes autem dictus ab eo quod ante stat, quia in ecclesia primus est, et supra se nullum habet. Sacerdos autem dicitur quasi sacrum dans. Sic enim rex a regendo dicitur, ita sacerdos a sacrificando uocatur. Consecrat enim et sanctificat. Presbyter grece, latine senior interpretatur, non pro aetate uel decrepita senectute, sed propter honorem uel dignitatem, quam acceperunt, presbyteri nominantur. Ideo autem et presbyteri sacerdotes uocantur, quia sacrum dant sicut episcopi. Qui licet sint sacerdotes, tamen pon-

50

tificatus apicem non habent, quia nec chrismate frontem signant, nec paraclytum Spiritum dant, quod solis episcopis debere lectio actuum apostolorum demonstrat, unde et apud ueteres idem episcopi et presbyteri fuerunt, quia illud nomen dignitatis est, hoc aetatis. Leuitae de nomine auctoris uocati ;

55

de nomine Leui leuitae exorti sunt, aquibus in templo Dei mystici sacramenti ministeria explebantur. Hi diacones grece, latine ministri dicuntur, quia sicut in sacerdote consecratio, ita

6o

in diacono ministerii dispensatio habetur. Yppodiacones grece, quos nos subdiacones dicimus, qui ideo sic appellantur, quia subiacent praeceptis et officiis leuitarum, a quibus oblatio defertur. Lectores a legendo ; psalmistae a psalmis canendis uocati. Illi enim praedicant populo quid sequantur, isti canunt et excitant ad compunctionem animos audientium. Et qui29 gerens] habens 35 nuncupatur] uocatutf, nominatuf dinat 37/38 mentis] uirtute 39 poetam] philosophum longeua

48 licet] quamuis

exorti] nati sunt

55 Hi] illi

49 apicem]

arcem,

35 disponit] ot44/45 dectepita]

honorem,

5* Yppodiacones] subdiacones

culmen

54

60 defer-

tur] portatur

48 sacerdotes] cfr. Inn. I, Epist. ad Decent, 3 — Coll. Hisp., VI, 5 (PL 84, 642). 56 sicut] cfr. ps.-Hieron., Epist. ad Rustic. de septem ordinibus (PL 230, 157-160). 33 dictus] oz. B 37 antiquitus] ozz. B 39 modo!] oz. C 41 dicitur] oz. B 41 quasi] quia B 42 Sic] sicut B 42 dicitur] dictus B 42 ita] add. et B 44 pro aetate] pietate / C 47/48 sacrum] oz. C 52 quia] add. et B 91 in] oz. B 62 Et?] licet B

CODI

TNUIVMSEBs d

23

dem lectores, ita miserantes pronuntiant ut quosdam ad luctum lamentationemque compellant; idem etiam et pronun65 tiatores uocantur quod annuntiant, si tanta enim et tam clara erit uox ut, quamuis longe positis, auditorum aurem adimpleant. Cantor autem uocatus a uocis modulatione in cantu ; huius duo genera dicuntur, in natura et arte musica, sicut et 1o

docti homines latini definierunt, praecentor et succentor; praecentor scilicet dicitur qui uocem praemittit in cantu, succentor autem qui subsequenter canendo respondit. Concentor autem dictus est, quia consonat ; qui autem non consonat nec concinet, nec concentor

erit. Acoliti grece, latine

caerofarii dicuntur, a deportandis cereis quando euangelium T5) legitur, aut sacrificium offertur ; tunc enim

accenduntur lumi-

naria ab eis et deportantur, non ad effugandas tenebras, dum sol eodem tempore rutilet, sed ad signum laetitiae demonstrandum, ut sub typo luminis corporalis, illa lux ostendatur de qua in Euangelio dicitur : erat lux uera quae illuminat om9o nem hominem uenientem in hunc mundum. Exorcistae grece, latine adiurantes siue increpantes uocantur. Inuocant enim super cathecumenos uel super eos qui habent spiritum inmundum, nomen Domini Ihesu Christi, adiurantes per eum ut egrediatur ab eis. Ostiarii id est ianitores, in ueteri testamento 85 electi sunt ad custodiam templi ut non ingrediatur in eum inmundus in omni re. Dicti autem ostiarii quod praesiint ostiis templi; ipsi enim tenentes clauem omnia intus et extra custodiunt atque, inter bonos et malos habentes iudicium, fideles recipiunt et respuunt infideles. 90 2. ITEM DE EADEM RE. Hieronimus ad Nepotianum presbyterum. Igitur clericus, qui Christi seruit ecclesiae, interpretetur primum uocabulum suum et nominis definitio prolata esse nitatur quod dicitur. Cleros enim grece, latine sors appellatur, D» propterea uocantur clerici quia de sorte sunt Domini, uel quia 63 miserantes] blandientes 68 annuntiant] pronuntiant *4 caetofarii] caetofetatii ** rutilet] luceat, splendeat 78 sub typo] figura 86 inmundus] sordidus 87 clauem] clauim 89 respuunt] eiciunt 93 prolata] anteposita 94. nitatut] certet 23 JAcoliti] cfr. Iuno Carnot., Dectr., vr, 8 (PL 161, 444).

99/80 Ioh. rz, 9.

2. - Hieton., Epist. 52 ad Nepot., ; (CSEL 54, 421-422 ; PL 22, 258-259) — Coll. in 1x lib., II, 189a (BERNHARD, 408). Cfr. infra I, xxiv, 1. 635 quod] quos B

eportandis B 94. Cleros] ozz. B

68 et?] ea B

84 id est] idem et B

40 dicitur] ozz. B

88 custodiant B

74 a deportandis] ab

90 IrEM — RE] ozz. B

24

IOO

COLL. IN WLBIBS:BSTE-HHE

ipse Dominus ipse sors, id est pars clericorum, est, et quia uelut ipse, pars Domini est uel Dominum partem habet. Talem se exhibere debet ut et ipse possideat Dominum, et cum propheta dicat: $avs mea Dominus. Nichil extra Dominum habere potest. Quod si quippiam aliud habuerit Dominum, pars eius non erit Dominus ; uerbi gratia, si aurum, si argentum, si possessiones, si uariam suppellectilem cum istis parti-

105

bus pars eius fieri non dignatur ; si autem ego pars Domini sum et funiculum haereditatis eius non accipio partem inter ceteras tribus, sed quasi leuitae et sacerdotes uiuo de decimis et altari seruiens, altaris oblatione sustentor, habens uictum et uestimentum, his contentus ero, et nudam crucem nudus se-

quar.

/

II. - DE SEPTEM

xl

IO

15

GRADIBVS

QVOS CHRISTVS ADIMF*EVIT.

Quomodo impleuit Christus septem gradus ecclesiae : primum gradum lectoris, quando aperuit librum Esaiae prophetae et dixit : spiritus Domint super me, eo. quod. unxit me, euangelizare pauperibus misit me ; secundum autem gradum exorcistae, quando eiecit septem demonia de Maria Magdalena. Magdalum uilla est. Tertium enim gradum subdiaconi, quando uinum fecit de aqua in Cana Galileae. Quartum gradum diaconi, quando lauit pedes discipulorum suorum. Quintum gradum presbyteri, quando accepit panem, benedixit ac fregit, similiter et calicem benedixit. Istos quinque gradus ante passionem impleuit. Sextum gradum ostiarii, quando in passione aperuit portas inferni ; alii dicunt quando dictum est : tollite bortas, principes, uestras et eleuamini portae aeternales et iniroibi vex gloriae. Septimum gradum episcopi, quando, ascendens in coelum, leuauit manum suam super caput discipulorum et benedixit eis. III. — ITEM DE MINISTERIO CLERICORVM. Episcopo decet iudicare et interpretare et consecrare

et

102 suppellectilem] stramenta uel diuitias. JüE 13 alii dicunt] 707a zzarg. : quando dictum est ?. 99 Thren. 3, 24 ; cfr. etiam Ps. 15, 5 ; 72, 26. II.

4/5 Luc. 4, 18.

14/15 Ps. 25, 7.9.

II. - Coll. Hibernen., VIII, 1 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 26). III. -Coll. Hibernen., VIII, 2 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 26) ew

rubrica : De distantia graduum. 105 leuitas B. II. 2 septem] ozz. C

2 gradibus B

15 episcopus B.

alia

GODL.INIVJLIB;I,

ny

25

consummare et ordinare et offerre et baptizare. Presbyterum oportet offerre, benedicere, bene praeesse, predicare et bapti; zare. Leuitam, id est ministrum, oportet ministrare ad altare,

baptizare et communicare. Subdiaconum decet ministrare aquam ad altare diacono, et honestare altare. Exorcistam oportet abicere demonia, et dicere his qui non communicant : date locum ; et requirere aquam ministerii et effundere. Lecto1o rem oportet legere in ecclesia et lectionem decantare et benedicere panes et fructus nouos. Ostiarium decet percutere clocas et aperire ecclesiam et sacrarium et codicem quo praedicatur et legitur. IV. — DE INITIO SACERDOTVM IN VTRAQVE LEGE.

Aaron, primus in lege, sacerdotale nomen accepit. Primusque sacerdos talari stola indutus, uictimas optulit in ueste, Domino loquente ad Moysen : Aaron et filios eius statues ad s ostium tabernaculi ad. quod laueris batrem cwm filiis. Quo loco contemplari oportet summum sacerdotem, id est Aaron summum sacerdotem episcopum figurasse, et filios eius presbyterorum figuram demonstrasse. Moyses autem figuram Christi assimilasse in nouo quoque testamento post Christum, ponti1o ficalis ordo a. Petro apostolo coepit et Iacobo episcopo episcoporum.

V. — DE NOMINE EPISCOPI. Episcopus nomen grecum in usum conuertens, et latine superspeculator siue superintendens dicitur. Ysidorus enim ait : scopos quidem intentio est, episcopus latine superinten; dens possumus dicere. Et non qui praeesset eligitur sed qui prodesset aliis, curam scilicet subditorum gerens. Paulus ait :

qui desiderat episcopatum, bonum opus desiderat. Episcopus auIII.

? honestate] hotnare

11/12 clocas] campanas ; "ofa zzarg. : cloccas

signa quae nos dicimus campanas. NIE 6 gerens] pottans

IV. Ns

4/5 Ex. 29, 4. Ure

v rvbimJ95

IV. - Isid., Off., II, v, 2-5 (PL 85, 787) — Coll. Hibernen., I, 3 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 5). Cfr. Coll. Vallic. T XVIII, f. 59v. V. — Isid., Of, II, v, 8 (PL 85, 788) — Coll. Hibernen., I, 1a (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 3). III. ie V.

11 Ostiario B 11/12 cloccas V7 C, coclas B 12 quo] quod B. 9 assimilasse] praezz. in se B. 8 figuta B 5 quod] quem B 6 ait] ozz. B 6 aliis] ozz. C 5 eligitur] delegitur B 2usu V C

^

26

IO

COLLIN' VLIBSTI,NvSve

tem, ut quidam prudens ait, non nomen est honoris sed oneris. Notandum est sane quod episcopi sacerdotes nominantur. Item sciendum est episcopos et presbyteros in noua lege maxime

ista sumpsisse uocabula;

sacerdotes

autem,

sicut in

ueteri sic in nouo nominatos. VI. - DE NOMINE PRESBYTERI. Presbyter grece nominatur, quod latine senior dicitur. Presbyteri enim merito et sapientia dicuntur, non aetate ut in Prouerbiis dicitur : gloria senwm canities. Quid haec canidubio quam prudentia de qua scriptum est : caniVA ties ? quin ties hominum prudentia est. Sacerdotes dicuntur eo quod sacrum ducatum praebeant populis.

VII. - DE EXORDIO PRESBYTERI. Ysidorus. Presbyterorum ordo principium sumpsit a filiis Aaron. Qui enim sacerdotes uocabantur in ueteri testamento, hii sunt A

qui appellantur nunc presbyteri ;et qui principes sacerdotum erant, nunc episcopi nominantur, quamquam Melchisedech prior optulerat sacrificium ante Aaron et post hunc Abraham et Isaac et Iacob. Sed isti spontanea uoluntate, non sacerdotii auctoritate ista fecerunt.

VIII. — DE MORIBVS PRESBYTERI. Presbyter inrepraehensibilis esse debet, uir unius uxoris, sine macula aut ex uirginitate sumptus. Non contentiosus, non cupidus, non iracundus, non elatus, non percussor, non VA

nisi ex consensu episcopi in cura pauperum.

8 prudens]

sapiens

8 onetis]

ponderis

9 Notandum]

uidendum

9

sane] plane 11 sumpsisse] accepisse. VI. 4 praebeant] tribuant. VIII. 4 elatus] supetbus 4 percussor] uapulatot.

VI.

4 Prou. 20, 29.

VI. - Isid., Of, II, vir, 1 (PL 85, 789) — Coll. Hibernen., IT, 1 (WAssERSCHLEBEN, it. Kanon., 12).

VIL. - Isid., Of, IT, vir, 1 (PL 85, 789)— Coll. Hibernen., IT, 2 (WAssERscHLEBEN, if. Kanon. , 12). Cfr. Tuo Carnot. SIDOCE SV IXTT (PIE TOT 3446).

VIII. — Cfr. 1 Tim. 3, 2-5, redactio mn

8 prudentius B. VI. 2 in latino B. VIH. 1 Dr] praem. lrEM V.

GODLDE IN AVILIBj T, rx-XH

27

IX. — DE NOMINE DIACONI. Diaconus greco nomine, quod latine sonat, interpretatur minister, eo quod altario et gradui sacerdotali ministret. AQDE vTILITATE.STOLAE. In uita Mauri abbatis. Illo in loco ubi Deus omnipotens per eum claudus et mutus pristinam sanitatem recuperauit. Stola cum qua eodem anno ordinatus ad ministerium fuerat leuiticum et eam iuxta mo; rem sanctitatis, primo indesinenter ferebat anno, de sanctis-

simo collo suo protulit et super caput infirmo posuit. XI. —- DE EXORDIO

DIACONORVM

IN VTRAQVE LEGE.

Diaconorum ordo a Leui tribu accepit exordium. Praecepit enim Dominus Moysi ut, post ordinationem Aaron sacerdotis et filiorum eius, rursus Leui tribus in ministerio ordinaretur

; et consecraretur Domino pro omnibus primogenitis et seruiret pro Israhel. Ipsi gestarent arcam et tabernaculum omniaque uasa eius, et quae in circuitu tabernaculi erant. A uicesimo quinto anno et supra in tabernaculo seruire mandatum est. In nouo enim testamento primordium eorum in Actibus apostolo1o rum ita legitur : conmuocantes duodecim, apostoli multitudinem $opolorum dixerunt : considerate ex uobis uiros bona testimonia septem, blenos Spiritu sancto et sapientia, quos constituamus n hac ve; nos uero erimus orationi et testimonio sermonis instantes.

XII. — DE DILIGENTIA DIACONI. Diacones graues esse oportet, pudicos, non bilingues, non turpia lucra sectantes, habentes ministerium fidei in conscientia pura. Et hii primum probentur et sic ministrent. Nullum X 4/5 motem] consuetudinem 5 indesinenter] assidue. XII. 2 graues] firmos 2 pudicos] castos 2 bilingues] 8 sectantes] sequentes

xb

maliloquos

10/13 Act. 6, 2.3-4.

IX. - Isid., Orig., VIII, xir. Cfr. Coll. Pirenen. (MagriNEZz Drzz, 269) ; Coll. Hibernen., III, x (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 20). X. —- Faust., Vita s. Mauti, rr, 15 (AASS, ian., XI. - Isid., Off, II, vrrr, 1 (PL 85, 789) — Coll. BEN, it. Kanon., 20). Cfr. Iuo Carnot., Dect., vr, XII. — 1 Tim. 3, 8-1o. Cfr. Coll. Hibernen., III,

r, 1041). Hibernen., III, 2 (WASSERSCHLE- ' 10 (PL 161, 445). 4 (WASSERSCHLEBEN, if. Kanon.,

21) ; Coll. Vallic. T XVIII, f. 64. X. XI. XII.

1/6 Dx — posuit] oz. B.

3 ad Moysen B 2 tribu] oz. C 8 turpi B 1 DE] praez. IxgM V^

13 hanc rem B. 4 prohibentur V.

^

28 A

COLL. IN V LIB., I, xi-xvi

crimen habentes, pudici utique sint, non multo uino dediti, nec de coelesti ministerio lucra terrena sectantes. XIII. - DE NOMINE SVBDIACONI. Apud grecos yppodiacones id est subministri dicuntur, eo quod oboeidunt diaconibus, et officiis laeuitarum.

A

XIV. — DE MINISTERIO SVBDIACONI. Isti oblationes in templo Domini suscipiunt a populis; isti uasa corporis et sanguinis Christi diaconibus ad altarium offerre praecipitur. De quibus placuit sanctis patribus ut qui ad sacra mysteria sunt ordinati, ab omni carnali inmunditia sint liberi, iuxta illud prophetae dicentis: mundamani qui fertis uasa Domini.

XV. — DE EXORDIO SVBDIACONORVM IN VTRAQVE LEGE. Subdiaconi inueniuntur in Esdra et appellantur ibi nathynei, id est mundi A

in humilitate,

Deo seruientes.

Ex eorum

ordine Nathanahel fuit, qui in euangelio, diuina proditione commonitus saluatorem meruit profiteri, protestante Domino : ecce uere israelita, n quo dolus non est.

XVI. — DE EXORDIO LECTORVM. Lectores sunt qui uerbum Dei praedicant, quibus dicitur: c/ab pudici] casti 6 sectantes] sequentes. XIII. 2 dicuntut] uocantur.

XIV. 2 suscipiunt] accipiunt 4 praecipitur] constituitur B inmunditia] pollutione, sorde. XV. 4 proditione] manifestatione 6 dolus] fraus uel dolositas uel infidelitas. XIV.

6/7 Is. 52, 11.

XV.

6 Ioh. rz, 47.

XVI.

2/3 Is. 58, 1.

XIII. - Isid., Orig., VIII, xir, 25 (PL 82, 292). Cfr. Coll. Hibernen., IV, 1 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 22) ; Coll. Vallic. T XVIII, f. 64 — Iuo Carnot. 5 Dect., vr, 9 (PL 161, 444).

XIV. - Isid., OL, II, x, 2 (PL 85, 790) — Coll. Hibernen., IV, 2 (WassEnSCHLEBEN, ir. Kanon., 22) ; Coll. Vallic. T XVIII, f. 64. XV. - Isid., Off., II, x, 1 (PL 85, 790) — Coll. Hibernen., IV, 4 (WASSERSCHLE-

BEN, it. Kanon., 23) ; Coll. Vallic. T XVIII, f. 64v. XVI. - Isid., Off, II, xr, 1 (PL 85, 791) — Coll. Hibernen., V, 1 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 23) ; Coll. Vallic. T XVIII, f. 64v.

XIII. XIV. XV.

2 subministros B. 1 DE] praez;. YrzM V^ * Domino B. 1 svBDrACONI B 2/3 natynei C, nazatei B.

COLLJLNAV

BIB. L xvixix

29

ma ne cesses, et cetera. Hii initium sumpserunt a prophetis et lege, qui in populo Dei recitabant libros diuinos. XVII. — DE HIS QVI ELIGENDI

SVNT IN LECTOREM.

Qui huiusmodi probetur ad agendum, iste erit in doctrina et libris imbutus, sensuum ac uerbofum scientia ornatus, ita VA

A

ut distinctionem sententiarum intelligat, ubi firmatur iunctura, ubi adhuc pendat oratio, ubi sententia extrema claudatur, hoc est discernens genus pronuntiationis et his similia. XVIII. - DE vocEe LEcTORIs. Ysidorus. Porro uox lectoris simplex erit et clara, ad omne pronuntiationis genus comoda, plena suco uiribus agrestis, rusticum effugiens sonum, non multum humilis, nec addens sublimis, non fracta nec tenera, nichilque femininum sonans. XIX. — DE EXORDIO EXORSCISTAE. Hic gradus ab Esdra sumpsit initium, qui in templo Salomonis iussit dispositores esse, quos actores templi memorat Esdras, eos quos nunc ecclesia Dei exorcistas nominat, id est

VA

orationibus deseruientes. Quomodo enim actor prudens et bonus Domini sui census et omnis substantiae modum regit, Sic exorcista redigit in suam diligentiam totius regni uel Domini secreta ut memoriae mandet de sacramentis. XVI.

3 Hii] illi, isti.

XVII. 2 huiusmodi] taliter 38 imbutus] eruditus uel instructus 4 distinctionem] diuisionem 4/5 iunctuta] ligatura. XVIII. 2 Porto] certe 2 clata] aperte 3 comoda] apta 3 suco] sulcedine 3 uiribus] uirtutibus 3 agtestis] fortis 8 rusticum] uilem uel indoctum 4 multum] superflue 4 sublimis] altus, superbus 5 feminum]

molle. XIX. 2 sumpsit] accepit 3 actores templi] constructores 5 actor] operator uel dispensator 6 census] diuitias *? diligentiam] custodiam. XVII.- Coll. Hibernen., V, 3 (WASsERSCHLEBEN, it. Kanon., 24)— Coll. Vallic. T XVIII, f. 64v, iz quo textus inuenitur diuisus a praecedenti, dun in nosíris codd. inuenitur unilus.

XVIII. - Isid., O£., II, xr, 5 (PL 85, 792) — Coll. Hibernen., V, 4 (WassERSCHLEBEN, it. Kanon., 24);Coll. Vallic. T XVIII, f. 64v. XIX. - Isid., O&., IL, xir, 1 (PL 85, 793), redactio diuersa — Coll. Hibernen., NAE (N/ASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 24) ;Coll. Vallic. T XVIII, f. 64v.

2 probentur I^ 1/6 Dr — similia] «d cap. XVI ([17]) zrab. B XVII. 8/6 clauditur C. 6 oratio] zz. V 5 pendit C XVIII. 3 accomoda B 8 agteste B. 6 censum C 6 bonus] a4d. si scit B B auctort B 3 auctores B AXEX 4 exorcistae V^ 8 memotia B. 7

VI

*

30

GOLIZ"INSV BELDB.'POXSXOOHEE

XX. — DE OSTIARIIS. Ostiarii sunt qui in ueteri testamento ianitores templi uocabantur, qui erant portis Hierusalem, quique, ordinati per uices suas, omnia interiora templi uel exteriora custodiebant. XXI. — DE MINISTERIIS OSTIARII. In nouo hii denique inter sanctum et iniquum discernentes, eos tamen in ecclesia recipiunt, qui sunt fideles. Habent potestatem bonos recipiendi, reicendosque indignos; per hos intramus in ecclesiam. VA enim

XXII. — DE AcorLrTIS. Acolitus, id est accensor luminarium, grece acolitus, latine

-Á

ceroferarii dicuntur. Ipsi deferunt luminaria quando euangelium legitur ad missarum ordinem, non ad effugandas tenebras caliginis temporibus huius, sed ut sub typo luminis corporalis, illa lux insinuetur, de qua in euangelio legitur: erat lux uera, et cetera.

XXIII. - DE PSALMISTARVM EXORDIO ET DE VOCE ET VSV ET NOMINE. Psalmistarum auctores Dauid siue Asaph extiterunt. Mortuo Asaph, filii eius, ad hoc ordinandum, a Dauid subrogaII

ti sunt ; erantque psalmistae per successionem generis, sicut ordo sacerdotalis; ex hoc ueteri more ecclesia sumpsit exemplum. Et ideo psalmistae sunt, quorum cantibus ad affectum Dei mentes audientium excitantur. Vox enim psalmistae XXIII.

XXII.

4/9 subrogati sunt] ordinati

6/7 Ioh. r, 9.

XX. — Isid., Off., II, xv, 1 (PL 85, 794) — Coll. Hibern., VII, 1 (WAssERSCHLEBEN, it. Kanon., 25) ; Coll. Vallic. T XVIII, f. 64v. Cfr. Iuo Carnot., Dect., vr, 5

(PL r6z, 445). XXI. - Isid., Off, II, xv, 1 (PL 85, 794) — Coll. Hibern., VII, 2 (WaAssERSCHLEBEN, it. Kanon., 25) ; Coll. Vallic. 'T XVIII, f. 64v. XXII. - Isid., Orig., VII, xrr, 29 (PL 82, 293) ez Isid., Off., II, xiv, 1 (PL 85, 793) redactio diuersa — Coll. Hibernen., IX, 1 (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 26). XXIII. — Isid., Off., IT, xr, 1-2 (PL 85, 792) — Coll. Hibernen., IX, 2 (WassERSCHLEBEN, it. Kanon., 27) ; Coll. Vallic. T XVIII, f. 65. XX.

XXI. XXII. T m

1 osrianio B.

1 Dz] praez;. IrEM V. 3 cerofarii B C 1 rxonDiA B

5 sub] oz. B 6 insinuet B C. 4 a] oz. C 6 ordo] aaton C

7/8 effectum

CODPAMTENZVAOLIBS

T xxm-xxvi

3I

non aspera uel rauca uel dissona, sed canora erit, suauis, lu1o cida, atque acutum habens sonum, et melodiam sanctae reli-

gionis congruentem. Neque musica uel theatrali arte redoleat. Psalmista potest absentia episcopi, sola iussione presbyteri, officium suscipere cantantis, dicente presbytero: uide quae ore canis, corde credas, et quae corde credis, operibus impleas. I

VA

MA

IO

Psalmista grece, cantor latine. Psalmus, canticum ; sed psalmus diuinus, canticum humanum est.

XXIV. — DE NOMINE CLERICI. Hieronimi presbyteri. I. Clerici qui seruiunt Christi ecclesiae primum uocabulum suum ex nominis distinctione creditur esse prolatum. Nitantur ergo esse quod dicuntur; si enim cleros grece, latine sors appellatur, propterea uocantur clerici uel quod de sorte Domini sint uel quod Dominus ipse sit sors, id est pars clericorum. Quia enim ipse Dominus pars eorum est, uel Dominum habeant in partem ; tales se exhibere debent, ut possideant Dominum, et ipsi a Domino possideantur. ZU TEMIL Y Ssidorus: Proinde ergo dicitur cleros uocari aut quod in sortem haereditatis Domini dentur, uel pro eo quod ipse Dominus sors illorum sit, loquente Domino : ego haered?tas «illorum. XXV.- DE EO QVOD

OMNES

QVI HABENT

GRADVS

ECCLE-

SIASTICOS CLERICI NOMINANTVR. Itaque omnes qui in ecclesiastici ministerii gradibus ordinati sunt, generaliter clerici nominantur. XXVI. — Qvop PRESBYTER IDEM QVOD EPISCOPVS. Hieronimus. Nam cum apostolus Paulus perspicue doceat eosdem esse 11 theatrali] spectacula

11 redoleat] resplendeat.

XXIV.

3 Nitantut] certent.

XXIV.

13 Ez. 48, 28.

XXIV, 1. - Hieron., Epist. 52 ad Nepot., ; (CSEL 54, 421; PL 22, 531, n. 288), redactio aliquantum diuersa. Cfr. Coll. Vallic. T XVIII, f. 65. Cfr. supra 1, 1, 2. 2. - Isid., Off, II, xi, 2 (PL 82, 290). XXV. - Isid., Otig., VII, xrr, 2 (PL 82, 290). Cfr. Coll. Vallic. T XVIII, f. 65v. XXVI. - Hieron., Epist. 146 ad Euang. (CSEL 56, 308 ; PL 22, 1195, n. 1081). 16 est] oz. B. ipresbyteri] oz. B XXIV. quibus unitur fextus in unico capitulo. XXV. 1/2 EccrzsrASTICVS D.

6 sunt

V C

oz. B C in 10 IrEM]

^

32

COLL.IN

VILIBSOLUXXVISOESVHDE

presbyteros quos episcopos, quaeris auctoritatem, audi testi; monium ; Paulus ad Timotheum,

seruus Christi Ihesu omni-

bus sanctis in Christo Ihesu, qui sunt in Philippis cum episcopis et diaconibus. Vis et aliud exemplum in actibus apostolorum : a£ztendite uobis et cunctis gregibus n quos Spiritus sanctus posuit episcopos, id. est presbyteros ut vegeretis ecclesiam. Do10 ?ini. Ac ne quis contentiose in una ecclesia plures episcopos fuisse contendat, non ait solummodo, sed eumdem esse episcopum atque presbyterum insinuauit.

XXVII. - DE NOMINE PRINCIPIS ECCLESIAE. In libro aethimologiarum. Princeps est primus, et dignitatis modum significat, sicut est illud uirgilianum : princeps ardentem coniecit lampadem 5 Turnus. Pro primo, dictus est princeps a capiendi significatione, quod primus capiat, sicut municeps ab eo quod munia capiat. XXVIII. - DE MORIBVS EPISCOPI. Ysidorus. Huius sermo debet esse purus et apertus, plenus grauitatis honestate, plenus suauitatis gratia, tractans de ministerio legis, de doctrina fidei, de uirtute continentiae, de disciplina

; iustitiae, cuius prae ceteris speciale est officium scripturam legere, percurrere canones, exempla sanctorum imitari, ieiuniis et uigilis et orationibus intentus esse, pacem habere,

curam pauperum agere, uestire nudos, suscipere peregrinos, captiuos redimere, uiduas ac pupillos tueri, cuius diuersorium 1o cunctorum debet esse receptaculum. Laicus enim unum aut duos suscipiens impleuit hospitalitatis officium, episcopus autem non recipiens omnes quibus opus est, humanus non est. XXVI. XXVII. XXVIII.

6 Philippis] ciuitate. 4 coniecit] iactauit 9 tueti] defendere

XXVI.

5/7 cfr. Phil. rz, r.

XXVII.

4 lampada] splendentem lane&am. 9 diuersorium] domus uel habitaculum.

$/10 Act. 20, 28. 43Vero Aen MEX.

XXVII. - Isid., Orig., TX, 111, 21 (PL 82, 344, n. 423). XXVIII. - Isid., Off., II, v, 17-19 (PL 85, 789) — Coll. Hibern., I, 8a (WassERSCHLEBEN, ir. Kanon., 6) ; Coll. Vallic. T XVIII, f. 6o.

XXVI. XXVII.

8 quos] quo uos B 10 unam ecclesiam B. 3 modus significatur B 4lampadam V7

5 significationem C.

XXVIII. 3 honestate] et honestatis B 3 gratia] et gratiae B de? — iustitiae] uer Jin. add. V. B ? intentis B 9 diuersorum B.

4/5

COEL-IN-V.LIB.:, I; xxix-xxxti XXIX. — DE QVATTVOR

33

GENERIBVS ORDINATIONIS.

Hie-

ronimus. I. Quattuor genera ordinationis sunt. Primum genus ordinationis a Deo solo Moyses in deserto ordinatus, et Fabius in ; Roma super quem columba uenit de agro uenientem. Dominus solus ordinauit Hieremiam et Esaiam et Petrum et Andream et Paulum et reliquos apostolos. Secundum genus ordinationis a Deo et ab homine, ut Iosue filius Nun a Deo et a Moyse ordinatus est. Tertium genus ordinationis, ab homine per mis10 sum Dei, ut Othonihel post Iosue ordinatus est, quia populus principe destitutus dixit : quis ibit ante nos ?, Dominus ait : Iudas ante uos ibit. Inde a semetipsis ordinauerunt principes, alios quidem bonos alios malos. Quartum genus ordinationis a maligno ut Abimelech, qui interfecit septuaginta fratres 15 suos, filios Gedeonis patris sui. 2. — ITEM. In libro officiorum. Quattuor autem

unum

genera sacerdotalis

(ordinationis)

sunt:

a Deo tantum, ut Moyses, alterum per hominem

et

Deum, ut Iosue, tertium per homines tantum, sicut his tem-

20 poribus fauore populi et potestatum sacerdotes subrogantur, quartum ex se est, ut pseudoprophetae et pseudoapostoli.

XXX. — DE PRINCIPATV NON CITO RECIPIENDO. In lege. Moyses multum recusabat, et non sumpsit principatum nisi per signa. Item Gedeon filius Ioas per ignobilitatem generis sui se excusabat, et non sumpsit principatum nisi per signa. s Hieremias

sum.

cipio,

iuuenilem

Et Salomon

in

fime

formidabat

aetatem

dicens:

$werv ego

: haereditas ad quam festimatur in prin-

carebit

benedictione.

XXXI. - DE INDIGNIS PASTORIBVS. Gregorius. r. Illi debent pastoralem curam suscipere, qui, dum in corXXIX. 11 principe] rectofe ptophetae] falsi nuntientis. XXIX. XXX.

11 destitutus]

horbatus

21 pseudo-

11/12 cfr. Iud. rz, 1-2. 5/6 Ier. 1, 6. 6/7 Prou. 1o, 21.

XXIX, 1. - Coll. Hibernen., XXXVII, 2 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 131). Cfr. Burch. Worm., Dect., xx, 7o (PL 140, 1045).

2

ISI OR Do voa (DIS 835781):

XXX. - Fons non inuenitur. XXXI, 1. - Gteg. I, Moral, XXIII, 11 (PL 76, 264) redactio diuersa.

5 | 3 Primus B ionprwATIO XXIX. 12 a semetipsis] 11 principe] ?raez. a B B 13 quidem] zzer Jin. add. B 13/14 ordinationis] 6 Et] oz. B 1PRiNCIPATVM B XXX.

10 Iotonhiel columbam C 12 Iuda B semetipsos B zzZer Jin. add. V' C. * benedictionem B.

^

34

GODLLN VEIBE p US

pore sunt, possunt fluxa luxuriae domare. Item sollerter praecauendum est, ne locum regiminis assumere audeat, qui in se ; adhuc uitium luxuriae regnare cognoscit. Vae his quorum crimen deprauat populum. : 2. IrEM. Gregorius Nanzanzenus. Timeo quod uideo canes affectare officium pastorale, maxime cum nichil in semetipsis pastoralis praeparauerint disci1o plinae, sed laniare tantum didicerint, quia facilius semper sciunt perdere quam conseruare. 3. ITEM.

1;

Esaias.

Vae uobis, principes Israelis. 4. IrEM. Hieremias. Vae pastoribus, qui disperdunt et lacerant gregem pascuae meae, dicit Dominus.

5. IrEM. Hiezechihel. Vae pastoribus Israhelis, qui pascebant semetipsos, nec greges custodiebant, nec pascebant lac a gregibus bibebant et 2o lanis operiebantur, et quod crassum erat occidebant, gregem autem meum non pascebant, dicit Dominus. Quod infirmum fuit non consolidabant, quod fractum fuit non alligabant, quod abiectum erat non reducebant et quod perierat non requirebant, sed cum austeritate imperabant eis eo quod non 25 esset pastor bonus. O. oEEEM S EEte tie mnia. Viri sublimis culpa, grande peccatum. Quanto enim honorabilior persona, tanto acerbissimum peccatum. 7. ITEM. Origenes. XXXI.

$8 affectare] desiderare uel amplectere

10 laniate] mordere uel detruere

bia uel duritia uel cupiditate fortius uel maximum XXXI.

8 pastorale] sacerdotale

10 facilius] leuius

24 sublimis] superbi uel alti

24 austeritate] supet-

28 acetbissimum]

24/285 Ez. 34, 2-5.

2. — Cfr. Coll. Hibernen., XXXVII, 4a (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 132). Cfr. infra I, xxxit, 5. : 5. - Coll. Hibernen., XXXVII, 4a (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 132). 4. — let. 25, 1. 5. - Ez. 34, 2-5 — Coll. Hibernen., XXXVII, 4b (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 132). 6. — Fons non inuenitur. 7. - Butch. Worm., Dect., r, 13 (PL 140, 553). Cfr. Iuo Carnot., Decr.,

v, 67 (PL 161, 3549).

XXXI. 5 quorum] quem B 6 populum] proprium B * ITEM] oz. V B C in quibus omnes textus paragraborum buius capituli uniuntur. unico. capitulo 10/X XXIII, 10 quia — custodit] oz.B (deficiente pagina) — 12 IrEM] oz. V C (def. B) 14 IrzM] oz. V' C (def. B) 17 IrEM] oz. V C (def. B) 26 IrEM] oz. V C (def. B) 29 IrEM] oz. V' C (def. B).

COLESIN.V LIB3 I, x&xi-xxxm 30

Quidam assumptam ecclesiam Dei et rebus diuinis eleuantur et cunctos fastu superbiae paruipendunt, hos canes magis quam principes nomino. XXXII.

^

IO

15

20

35

- DE EO QVOD ANTE DEBET ESSE DISCIPVLVS

QVI

PRINCIPARI VVLT. Synodus Hibernensis. I. Oportet eum qui uult principari ante subiectum esse, et eum qui uult haereditari, prius pium esse, et eum qui uult docere, dudum discipulum esse. 2. ITEM. Gregorius. Qua temeritate pastorale officium suscipit, qui prius medicamenta animarum non didicit. Decreuimus ut discat prius quod doceat, nec infirmetur quod teneat, et sicut lucerna super candelabrum

posita luceat, ut, aduersa

uis irruens con-

ceptam eruditionis flammam non extinguat, sed augeat. Item usus conuersationis est recte, ut praeesse non audeat, qui subesse non didicerit. Nec subiectis oboedientiam imperet quam praelatis non nouit exhibere. 3. ITEM. Gregorius Nanzanzenus. Timeo hoc quod uideo canem affectare officium pastorale, qui nec regiminis in eo rationem habuit, neque sua delicta detersit, nec crimen filiorum correxit. Canis impudicus magis dicendus quam princeps. Heli enim sacerdoti dicitur : magis honorastis filios quam me. Quicumque domui suae praeesse nescit, quomodo ecclesiae Dei potest habere regimina ?

31 fastu] habundantia uel fauore uilitant.

31 paruipendum] pto nichilo habent uel

XXXII. 3 ptincipati] dominare 4 pium] misericordem 5 dudum] ante uel prius * temetitate] presumptione uel superbia 8 Decreuimus] constituimus uel censerimus 10 aduersa] diabolica 10 uis] uirtus 10 irruens] irrunpens 10/11 conceptam] inchoatam 11 eruditionis] disciplinae uel doctrinae 12 audeat] praesumat 14 praelatis] prepositis 14 nouit] nescit 14 exhibere] preparare 16 affectate] amplectere.

XXXII.

19/20 1 Reg. 2, 29.

XXXII, 1. Hibernen., XX 2.— 3. —

Coll. Hibern. antiqua, XXXVI, 7 (D'Acuzny, XVIII, 7 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 132). Fons non inuenitur. Fons non inuenitur. Cfr. supra Y, Xxx1, 2.

XXXII. V. C (def. B)

6 IrEM] ozz. V C (def. B) 16 pastotalem C (Zef. B)

1, 499) —

Coll.

9 nec] ne C (Zef. B) 15 ITEM] oz. 20 filios] 227. tuos C (def. B).

^

36

COLL. IN V LIB, I, XXXIII-XXXIV XXXIII. - DE BACVLO

TVR.

ET ANVLO

EPISCOPI OPERA SEQVA-

Ysidorus.

I. Huic, consecratus, datur baculus ut eius iudicio subditam ^

Io

plebem uel regat uel corrigat uel infirmitates infirmorum sustineat. Datur ei et anulus propter signum pontificalis honoris uel ut signaculum secretorum claudat indignis uel ut dignis quibusque sacramenta Dei aperiat. 2. ITEM. Gregorius. Quid per baculum nisi pastoralis cura ? baculus enim sustinet, erigit, custodit. XXXIV.

— DE

QVALITATE

EPISCOPORVM

QVI

ORDINANDI

SVNT. QVALIS DEBEAT ESSE QVI EPISCOPVS EST ORDINANDVS. Es posit10! HExetontmt. Ex epistola Pauli apostoli : Hwus ve? gratia reliqui te Cretae, Reliquit Titum discipulum Cretae vA ut ea quae deerant corrigeres.

ut rudimenta nascentis ecclesiae confirmaret, et, si quid uidebatur deesse, corrigeret ; ipse pergens ad alias nationes ut rursum per Christum iaceret in eis fundamentum. Qui autem ait : ut ea quae desunt corrigere, ostendit necnon ad eos plenam z o uenisse scientiam ueritatis innotuit. Et licet ab apostolo correcti fuerint, tamen adhuc indigere correctione ostendit: e£ constitue ber ciuitates presbyteros, sicut et ego tibi disposui. Diligenter apostoli attendamus uerba dicentis : wí const(uas per chwlates presbyleros, sicut et ego tibi disposui. Qui I IZ quales presbyteros debeat ordinare in consequentibus disserens ait: s? quis sine crimine est, unius uxoris wir, et cetera.

2o

Idem ergo presbyter est, qui et episcopus. Potest secundum scripturarum sententiam episcopus et presbyter unum esse ; aliud aetatis, aliud esse nomen officii; propterea quia indifferenter de episcopis quasi de presbyteris est locutus. Propterea XXXIV. D cottrigeres] emmendartes iaceret] poneret 15/16 disserens] disputans rentia XXXIV.

4/5 'Tit. 1, 5.

1/12 Iit ors

6 rudimenta] nuttimenta 8 19/20 indifferenter] sine diffe-

16 Tit. 7, 6.

XXXIII, 1. - Isid., Off., II, v, 12 (PL 85, 783) — Coll. Hibernen., I, 6a (WaAssERSCHLEBEN, it. Kanon., 5) ; Coll. Vallic. T XVIII, f. 6o. 2. — Greg. I, Hom. in euang. II, 22, 9 (PL 76, 1181, n. 1536) redactio diuersa — Coll. Hibernen., I, 6b (WAssERSCHLEBEN, ir. Kanon., 5). XXXIV. - Hieron., In Tit., ri, 5-9 (PL 26, 596, n. 693-701) Zextus abbreuiatus.

XXXIII.

8 IrEM] ozz. V C (def. D).

XXXIV. 2/3 Qvauris — Expositio] oz. C 8 Qui] quid I7 9 necnon] necdum B 10 innotuit] ozz. B 11 ostendit] ozz. B 16 ait] hoc est B 19 Procterea B

GOLE.IN:V LIB; I, xxxtiv-Xxxv

37

intulit :oportet enim episcopum sine crimine esse, tamquam Dei dispensatorem. Videamus igitur qualis presbyter siue episco-

pus ordinandus sit: s? quis est sine crimine, unius uxoris air, 25

fiios habens fideles, non accusatione luxuriae, oportet enim episcopum. sine crimine esse tamquam Dei disbensatorem, non

proteruum non turpis lucri appetitorem. Hucusque quod non debet habere episcopus siue presbyter, apostoli sermone praeceptum est. Sic e contrario quod habere debeat explicatur: 30

sed hospitalem, boni amatorem, castum, iustum, sanctum, continentem, abstinentem, optinentem eum qui secundum doctrinam est fideli sermone, ut botens sit consolari in doctrina sancta, et

contradicentes arguere. Ante omnia, hospitalitas futuro episcopo denuntietur. Si enim omnes illud euangelii audire desiderant laici: hospes fui et sucepistis ne, et cetera, quanto magis 35

episcopus, cuius domus omnium commune conuenit esse hospitium.

XXXV.

— QVALIS ESSE

[DEBEAT] QVI EPISCOPVS ELIGITVR.

Hieronimus. Sv quis episcopatum desiderat, bonum opus desiderat ; opus non dignitatem, laborem non delicias ; opus quo humilitate denon intumescat fastigio. Oportet ergo episcopum qnrevA crescat $raehensibilem esse, Paulus quoque ad Titum : s? quis est sine crimine, wntus wxoris wir ; ... sobrium, prudentem, ornatum, hospitalem, doctorem, budicum, et cetera. Oportet autem et testimoIO

nium habere bonum ab his qui foris sunt. Quale principium talis et clausula. Qui inrepraehensibilis est, non solum domesticis, sed ab alienis consono ore laudatur, hos in sacerdotibus

eligendis, canones obseruare oportet. 21 intulit] subiunxit 26 proteruum] superbum uel arrogantem 33 denuntietut] pronuntietut uel prtecipiatut. XXXV. 5 intumescat] supetbiat 5 fastigio] summitate honoris 10 clausula] finis 10/11 domesticis] familiaribus 11 alienis] extraneis.

21/22 "lit. 1, 7. 23/26 Tit. 1, 6-7. 29/32. 'Tit. 1, 8-9. 34 Matth. 25, 43. XXXV. Some mre 5/6 r Tim. 3, 2. 6/8 "Tit. 1, 6-7. 8/9 it dbi c m

XXXV. - Hieron., In Tit., r, 6 (PL 26, 598, n. 696) redactio diuersa.

22 igitur] ergo B 24 accusatione] praez. in B 31 fidele sermonem 17 32 hospitalitas] «47. pto B 34 laici] ozz. B. XXXV. 1 DEBEAT] oz. C 4 labores B * ptudens C $8 et] cum B 11 has B.

^

38

COLL. IN V LIB., I, xxxvI-XXXVIII

XXXVI. — DE DIFFERENTIA PRESBYTERI AD SIMILITVDINEM MINISTERII EPISCOPI. Ysidorus. Sic enim presbyteris sicut et episcopis dispensatio ministeriorum Dei commissa est. Praesunt enim ecclesiae Dei, et in vA

IO

compositione corporis et sanguinis consortes cum episcopis sunt. Similiter et in doctrina populorum et in officio praedicandi. Haec sola propter auctoritatem summi sacerdotii, id est pontificalem gradum, clericorum ordinatio et consecratio reseruata est, ne a multis disciplina ecclesiae uendicata, concordiam solueret, scandala generaret. Inde his gradus secundus et ei paene est iunctus. XXXVII. — VT NON FIANT REPENTE EX LAICIS SACERDOTES.

Gregorius Brunigildae reginae et Theoderico. Hoc quoque ad nos peruenisse dignum detestatione compeA

IO

rimus, quod, quidam desiderio honoris inflati, defunctis episcopis, tonsorantur, et fiunt repente ex laicis sacerdotes ; atque

inuerecunde religiosi praepositi ducatum arripiunt, qui nec esse adhuc milites didicerunt. Quid putamus, quid isti subiectis praestituri sunt, qui antequam disciplinatus limen attingant, tenere locum magisterii non formidant ? De his itaque uestrae reuerentiae intimamus qui, auctore Deo, uolumus synodum congregare et omnia sanctis canonibus aduersa districte sub anathematis interpositione dampnare, id est ut nullus ex laico habitu numquam repente audeat ad locum sacri regiminis peruenire. XXXVIII.

CRARI

— QvoD LAICVS NON REPENTE OPORTET CONSE-

EPISCOPVS.

Gregorius

Brunigildae

reginae

Francorum. Nullum ex laico patiamini episcopum consecrari. Nam quaXXXVI. 5 compositione] in consecratione 9 uendicata] acquisita. XXXVII. 3/4 comperimus] contradictione, inuenimus uel probauimus 5 tonsorantur] tonduntur 5 repente] subito 6 inuerecunde] superbe 6 religiosi] sancti 6 arripiunt] rapiunt 8 praestituri] donatuti uel concessuti $8 limen] introitum hostii

9 formidant] non timent

10 intimamus] notum

facimus uel suggerimus. XXXVI. - Isid., Off., II, vir, 1 (PL 85, 787, n. 425). P E Greg. I, Reg. epist., IX, 2153 (MGH, epist., rz, 198; cfr. JW,

1743). XXXVIII. - Greg. I, Reg. epist., VIII, 4 (MGH, epist., t1, 6, 31 sqq.). XXXVI. his] hic B XXXVII. XXXVIII.

5 consortem 17 8 pontificale B 9/10 concordia B 11 ei] oz. B. $8 discipulatus B 13 numquam] quisquam B. 1/11 Qvop — auferat] ozz. B, /oco relicto uacuo.

10

GOLLSIN

V.LIB;, L xxxyltXxri

39

5 lis magister erit qui disciplinatus non fuit ? Aut quemammodum ducatum gregi dominico praebeat, qui disciplinae pastoris subditus ante non fuit ? Si cuius ergo talis uita institerit ut ad hunc dignus ordinem sit promoueri, prius ministerio debet ecclesiae deseruire ; quatenus longo exercitationis usu uideat ro quod imitetur et discat quod doceat, ne forte onus regiminis conuersionis nouitas auferat. XXXIX. — DE CVPIENDO VEL FVGIENDO HONORE. Gregorius Cyriaco episcopo. Sicut locus regiminis desiderantibus negandus est, ita fugientibus offerendus. Scriptum est enim : son quisquam sibi s sumat honorem, sed si uocatur a Deo iamquam Aaron. XL. — VT IMPLICATI NEGOTIIS ALIENIS, ANTE REDITAM RATIONEM, CLERICI NON ORDINENTVR. Ex concilio Cartha-

ginensi. Magnus, episcopus Astuagensis dixit : quid dilectioni ues5 trae iudicetur procuratores et actores, tutores etiam seu curatores pupillorum si debeant ordinari. Gratus, episcopus, dixit : si post deposita uniuersa et reddita ratiocinia ut uitae ipsorum fuerint comprobati in omnibus, debent cum laude cleri, et postulatus

fuerit, honore

munerari.

Si enim

ante

1o libertatem negotiorum uel officiorum ab aliquo sine consideratione fuerit ordinatus, ecclesia infamatur. Vniuersi dixerunt :

recte omnia statuit sanctitas tua, ideoque tua nostra est quoque sententia. XLI. — CvIVS AETATIS ESSE DEBEANT QVI PROMOVENTVR IN

SACRVM ORDINEM. Hieronimus ad Theophilum. Quid nos calumpniaris quod frater meus adolescentior ad sacerdotium accesserit ? Recordare legis antiquae et post 5 uicesimum quintum annum a leuitica tribu eligi sacerdotium prouidebis ; aut si hoc solo testimonio sequeris, haebraica ueriXXXVIII. labotis. XXXIX.

6

praebeat]

concedat

9

exercitationis]

probationis

uel

4/5 Hebt. 5, 4

XXXIX. - Greg. I, Reg. epist., VII, ; (MGH, epist., r, 445, 26-28). Sq Gonce tart o on Gol eEliSpot «bb 7 (BIS r82)5oColl-uDachers III, 5o (D'AcuzRz, 1, 550) ; Dect. ps.-Isid. (Hiwscurvs, 233). Cfr. Burch. Worm., Dect., r1, 36 (PL 140, 652) ;Iuo Carnot., Dect., vr, 137 (PL 161, 478) ; Grat., Decr., 2:19: 54 (FnrEDBERG, 207). XLI. - Hieton., Epist. 82 ad Theoph., 8, 2 (CSEL 55, 115 ; PE 22, 749-741, n. 518; Zn quibus editionibus desunt : 8/4 Quid. — accessetit).

XL. est] oz.

1:iMwPLICATIS [D V C.

2/3 Carthaginense

V

9 et] siB

12

b

40

COLDCIN V ELBL T jXLE-XPDH

tate noueris, triginta annorum fieri sacerdotem. Ac ne forsitan dicas : uetera transierunt et facta sunt noua ; audi cum Thi-

motheo : nemo adulescentiam tuam contempnat. XLII. — QvoD HOMICIDAE NON DEBEANT ACCIPERE MINISTERIVM ALTARIS. Propheta. r. Hii quorum manus plenae sunt sanguine, non accedant ad altare meum. In libro Regum. Dauid, uir sanguinarius, aedificabit mihi domum. VA non 2. ITEM. Gregorius Nanzanzenus.

Non recipiendos qui non digna conuersatione abluunt admissum peccatum. XLIII. — QVvALES VEL QVAM DOCTI DEBEANT ORDINARI EPISCOPI. Ex concilio Carthaginensi. Qui episcopus ordinandus est antea examinetur si natura prudens est, si docibilis, si moribus temperatus, si uita castus, A

Si sobrius, si semper sui negotii cauens, si humilis, si affabilis, Si misericors, si litteratus, si in lege Domini

IO

structus, si in

scripturarum sensibus cautus, si in dogmatibus ecclesiasticis exercitatus. Et ante omnia si fidei documenta uerbis simplicibus asserat. Ouaerendum etiam ab eo si noui et ueteri testamenti, id est legis et prophetarum et apostolorum, si extra ecclesiam catholicam ullus saluetur. Cum in his et his similibus omnibus examinatus, inuentus fuerit plene instructus, tunc cum consensu clericorum et laicorum et conuentus totius

prouinciae episcoporum maximeque metropolitani uel auctoXLII.

3 Hii] illi

3 sanguine] homicidio

4 sanguinatius] homicida,

reus */S admissum] commissum. XLIII. 3$ examinetur] probetur uel discutiatut b affabilis] laudabilis 6 structus] edoctus * cautus] fitmus * dogmatibus] doctrinis 8 exercitatus] probatus $8 documenta] doctrinam uel praecepta 8/9 simplicibus] puris 11 ullus] aliquis 12 examinatus] probatus 12 instructus] edoctus. XLI.

91 Tim. 4, 12.

XLII, 1. - 3 Is. z, 15 ; 3/4 cfr. Leu. 21-25; 4/8 cfr. 11 Reg. 7-13 Hibernen. XXXVII 24a (WASSERSCHLEBEN it. Kanon. 137). 2.— Fons non inuenitur.

—

Coll.

XLIII. - Conc. Carth. IV, 1 — Coll. Hisp. XV, 1 (PL 84, 199) ; Coll. Hibernen., I, 7a (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 5) ; Coll. Dacher., III, 125 (D'AcHERY, t, 559) ; Coll. Nouatien., VII, 1 (AMELLI, 1, 279) ; Regino, Coll., I, 455 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 204); Decr. ps.-Isid. (HiwscHius, 303); Burch. Worm., Dect., 1, 8 (PL 140, 551) ; Grat., Decr., 2, D.25 (FRIEDBERG, 79).

XLII. et sic pastea

XLI.

4sanguineus B 6IreM]ozm.V BC 6 Nationzenus BC, * Non] nec B 8 peccatum] ozz. B. 2 Ca ttaeinisme 11 nullus B 13 consensu] sensu B

COLDESINSGLIBULLIXUBHI-XLVI

4I

15 ritate uel praesentia ordinetur episcopus. Suscepto in nomine Christi episcopatum, non suae delectationi nec suis moribus, sed his patrum definitionibus acquiescens ; in cuius ordinatione etiam aetas requiratur quam sancti patres esemplo saluatoris, in praelegendis episcopis constituerunt. Dehinc disponitur 20 qualiter ecclesiastica officia ordinentur. XLIV. — DE ORDINATIONE EPISCOPI. In Canonibus apostolorum. Episcopus a duobus aut tribus episcopis ordinetur. XLV.

— DE HIS QVI AD EPISCOPATVM

IN PROVINCIIS

PRO-

VEHVNTVR. In concilio Niceno. Episcopum conuenit maxime quidem ab omnibus qui sunt in prouincia episcopis ordinari. Si autem difficile fuerit, tribus s tamen omnibus modis inidipsum conuenientibus.

XLVI. — DE ORDINATIONE EPISCOPI ET VOCATIONE ET CONTRADICTIONE. Ex concilio Carthaginensi. I. À nobis ueterum statuta debere seruari, sicuti et incon-

sulto primate cuiuslibet prouinciae tam facile non praesumant ; multi congregati episcopi episcopum ordinare; nisi necessitas fuerit tres episcopi, in quocumque loco sint, praecepto ordinare

debent episcopum. Et si quis contra suam professionem uel subscriptionem uenerit in aliquo, ipse se honore priuabit. 2. IrEM. Ex concilio Africano. 19. Forma antiqua seruabitur, ut non minus quam tres suffiXLV. insimul. XLVI.

1/2 prRovEHVNTVR]

deducuntur

3 statuta] antiqua, constituta

uel sublimantur

5 inidipsum]

3/4 inconsulto] inconsilio

10

Fotma] regula XLIV. — Can. Apost., 1 (TunwER, I, r, 9) — Coll. Dionis. (SrREws, 4) ; Coll. Dionis.-Hadr., I (PL 67, x41); Dect. ps-Isid. (HiwscHius, 27); Hadr., Epit. (Caxisrvs-BASNAGE, 11, 266) ;Coll. Ioan. Antioch., VII (Vogrrvs-IvsrELLvs, 11, 518) ; Anselm. Luc., Coll, VI, 32 (THANER, 284). XLV. - Conc. Nicaen., 4 (TunNER, I, 1, 117)— Coll. Dionis. (SrREWE, 25) ; Can. uetus interpr. (PL 36, 826) ; Coll. Dacher., III, 109 (D'Achety, 1, 557) ;Atto, Breu. (Mar, v1/2, 94) ;Coll. Dionis.-Hadr., IV (PL 67, 148) ; Cresc., Concotd., I

(PL 88, 832) ;Anselm. Luc., Coll., VI, 46 (TrANER, 292). XLVI, r. - Conc. Carth. T, 12 — Dect. ps.-Isid. (HiwscHivus, 269). 2. — Conc. Carth. III, 39— Dect. ps.-Isid. (HriwscHriUs, 299) redactio diuersa. 16 motibus B 18 requiritur I7 C. XLV. 1/2 DE — PROVEHVNTVR] es? Zexfus in B. 7? qui C aC DEG/acthagitnemmsemL XLVI.

LB

9 IrzM.

Ex] oz.

^

42

COLLE IN'VILIBO'D

XqEYI-XEPVIN

ciant qui fuerint destinati, ad episcopum ordinandum. Nam et in ecclesia ad quam dignata est uestra sanctitas conuenire, crebro ac paene per diem dominicam ordinandos habemus. 3. IrEM. 15

De

eodem

concilio.

Sed et illud est statuendum, ut quando ad eligendum episcopum conuenerimus, si qua contradictio fuerit oborta, quia talia tractata sunt apud nos, non praesumant ad purgandum eum qui ordinandus est tres iam, sed adiciatur ad numerum,

illa quae obiciuntur pertractent. Et cum purgatus fuerit in 2o conspectu publico, ita demum ordinetur. 4. ITEM. In concilio Arilatensi. Vt sine tribus episcopis non ordinetur episcopus. XLVII.

— DE ORDINATIONE PRESBYTERI, DIACONI

ET CETE-

RORVM. Presbyter ab uno episcopo ordinetur, et diaconi et reliqui clerici. XLVIII. — INCIPIT DE MANVS IMPOSITIONE CLERICORVM PER PECVNIAM ET DE MERCANTIBVS SPIRITVS SANCTI DONVM ID EST SYMONIACA HERESI. ÍN PRIMIS DE PRAECAVENDIS MALIS PRINCIPIBVS PRINCIPATVM MERCANTIBVS. Gregorius. I. Sollicite praecauendum est ne quis pastorem quaerens, 5 lupum inueniat. Quia sunt multi praepositi qui cupiditate pecuniae magis se exercent, quam animae. 2. ITEM. In actibus apostolorum. Petrus ad Symonem magum dixit : pecunia tua tecum sit ro in perdictione, existimasti enim donum Dei praetio mercari. 3. ITEM. Gregorius. Quicumque hoc donum studet donatione mercari, non officium sed nomen

attendit, sacerdos non esse decreuit.

11 destinati] missi aliqua 16 oborta] iciatur] adiungatut

13 crebro] sepius 13 paene] omnino 16 si qua] nata 17 tractata] composita uel ordinata 18 ad19 pettractent] perquirant 20 demum] postea.

3. - Conc. Carth. III, 40 — Dect. ps.-Isid. (Hinschius, 299). 4. - Conc. Atel. I (a. 314), 20 — Dect. ps.-Isid. (HiNscHrUs, 320). XLVII. — Can. Apost., 2 (TuRNER, I, r, 9) — Coll. Dionis. (SrREwE, 4) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 141) ;Cresc., Concord., II (PL 88, 854) ;Dect., ps.-Isid. (HiwscHrUs, 27) ;Anselm. Luc., Coll., VII, 45 (THANER, 382). XLVIII, 1. - Coll. Hibernen., XXXVII, 28 (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 138). 2. — Act. 8, 20.

5. - Coll. Hibernen., II, 13a (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 16).

12 ecclesiam B C 14Irsw]ozm.V BC 19 pertractentur B 21 IrEM] oz. V B C XLVII. 1/4 Ds — cletici] oz. B. XLVIII. om. V BC.

3 svyuoNIACAs B

16 aborta B 19 illa] 5raezz. et B 91 Arilatense V.

3 nHEgRESIM l/ C

3 CAvENDIS C

8 IrEM]

COEE.JINOVLIBST,

xXx

43

XLIX. — DE HIS QVI DONVM DEI EXISTIMANT PRJETIO MERCARI. In actibus apostolorum. I. Cum audisset autem Symon quia per impositionem manus apostolorum daretur Spiritus sanctus, optulit ei pecuniam : date et mihi hanc otestatem wt cuiuscumque imposuero vA dicens manus accipiat Spiritum sanctum. Petrus autem dixit ad eum : pecunia tua tecum sit in berditione, quoniam donum Dei existimasti pecunia bossideri, et cetera. 2. IrEM. Synodus Hibernensis. IO 5i autem Symon pro sola hac existimatione uel cogitatione taliter contingerit, quis non uideat et animaduertat quanto magis qui pro hac aliquam optulerit pecuniam uel acceperit ? Vnde non aliter ex hoc acquiritur nisi absque omni scrupulo ipse se in profundum perditionis dimerserit arsurus.

L. —- DE VENDENTIBVS ET EMENTIBVS SPIRITVS SANCTI DONVM VEL MEDIATORIBVS. Augustinus in expositione centesimi tricesimi psalmi. r. Intendat caritas uestra : magna res commendatur, quoSymonem illum magum plus delectauit potentia aposvA modo tolorum quam iustitia christianorum. At ubi uidit per manus impositionem apostolorum et per orationem eorum Deum dare fidelibus Spiritum sanctum ; et quia tunc per miraculum demonstrabatur aduentus Spiritus sancti ut linguis loquerentur, IO quas non didicerant omnes super quos ueniebat Spiritus sanctus, cum ergo haec uideret Symon uoluit talia facere, sed non talis esse ; et nostis quia etiam pecunia putauit comparandum Spiritum sanctum : emere uolebat quod uendere disponebat. Dominus illos expulit de templo qui columbas uen15 debant. Columba autem Spiritum sanctum significat. Volebat ergo Symon emere columbam et uendere. Accessit Dominus XLIX. 4 optulit] contulit uel protulit animaduettat] consideret 12 magis] plus L. 2 expositione] potentia] uirtus uel miracula didicerant] non intellexerant emen(dan»dum uel mercandum eiecit

11 contingerit] aduenerit 13 scrupulo] dubitatione.

—11

interpretatione 4 Intendat] intelligat 5 6 At] statim 8 fidelibus] christianis 10 12 nostis] scitis 12/13 comparandum] 13/14 disponebat] hotdinabat 14 expulit]

XLIX, r. — Act. 8, 18-20. Cfr. Coll. Hibernen., II, 13b (WASSERSCHLEBEN, if. Kanon., 16). 2.— Fons non inuenitur.

L, r. — Aug., in Ps. 1530 (PL 37, 1706).

XLIX. 1/14 Dx — arsutus] ozz. B 9 IrgM] oz. V C. lby 1/23 Dx — extiterit] ozz. B * orationes 17

44

COLL, IN V.LIB; d, 1-11

Ihesus Christus qui habitabat in Petro et flagello resticuli expulit foras malum mercatorem. 2. ITEM. Gregorius. z20 Quaemadmodum mali eiciuntur extra templum negotiatores, sic a regno Dei foras extolluntur illi qui sancti Spiritus donum uendunt uel emunt ; similiter si quis de hac re mediator extiterit. LI. — VT

NVLLA

Iustinianus

rex,

PECVNIA

DATA

EPISCOPI

ORDINENTUR.

titulus CCCCXXX.

Ante omnia illud obseruari sancimus, ut nemo sub praestatione auri uel alterius rei episcopus consecretur. Quod si tale ; aliquid admissum fuerit, semetipsos et suas animas, hi qui pecuniam accipiunt uel praestant et mediatores eorum, secundum diuinas regulas et sacros canones, condemnationi subiaciunt. Et propter hoc qui dat et qui accipit et qui mediator factus est, si de clero est, sacerdotii uel clericatus honore inre-

10 cuperabilis remoueatur. Quod autem post hanc causam datum est, ecclesiae illi uindicetur cuius uoluit sacerdotium

emere.

Si autem laicus erit qui pro hac causa accepit aliquid uel mediator rei factus est, ea quae data sunt in duplum ab eo exigat ecclesia uendicandum. Non solum autem ea quae data 15 sunt uendicari praecipimus, sed omnem cautionem super hoc quocumque modo exposita et pignorum obligationem et omnem aliam qualemcumque traditionem uel obligationem cessare sancimus, ut ille qui promissionem accepit, non solum cautionem reddere, sed et aliud tantum quantum cautio detinet,

20 et conuenitur ecclesiae dare.

17 reticuli] funiculi 18 malum] iudam 20 Quaemadmodum)] extolluntur] proiciuntur 22 mediator] interuentor.

sicut

21

LI. BD admissum] sommissum 11 uindicetur] acquiratur 14 uendicandum] possidendum 18 sancimus] iudicamus 18/19 cautionem] praetium uel promissio 19 cautio] consctiptio.

2. — Fons non inuenitur.

LI. - Iulian., Epit., CXV, 4 (HANEL, 148) — Lex Rom. can. compta, 15 (Mon, 453) ; Abbo Flor., Coll., XIII (PL 129, 483) ; Deusded., Coll., IV, 283 (GLANVELL,

554).

17 flagellum C

— 19 IreM] oz. V C

22 si quis] de hetesi qui C.

LI: 1 oRDINETVR C 8 sanximus B C 6 pecunias B C 8 qui!] praem. et B 9 sacerdotio uel clericatui B 10 hac causa B 14 exigit B 20 ecclesia B. 18 illi B

COLL. IN V LIB., I, Lir-Liv

45

LII. - QvoD NON DEBEANT OFFICIA ECCLESIASTICA PECVNIIS OPTINERI. In canonibus apostolorum. Si quis episcopus aut presbyter aut diaconus per pecunias hanc optinuerit dignitatem,deiciatur et ipse et ordinator eius ;& communione; modis omnibus abscidatur, sicut Symon magus a Petro.

LIII. - VT PER PECVNIAM NVLLVS IN CLERO ORDINARI DEBEAT. Calcidonense concilium. Si quis episcopus per pecuniam fecerit ordinationem, et sub praetio redigerit gratiam, quae non potest uendi, ordinauerit5 que per pecunias episcopum aut presbyterum aut diaconum uel quemlibet ex his qui connumerantur in clero, aut promouerit per pecunias dispensatorem aut defensorem uel quemquam qui subiectus est regulae, pro suo turpissimi lucri commodo his cui hoc attemptanti probatum fuerit, proprii gradus 1o periculo subiacebit, et qui ordinatus est nichil de hac ordinatione uel promotione, quae est per negotiationem factam, proficiat, sed sit alienus a dignitate uel sollicitudine quam per pecunias quaesiuit. Si quis uero mediator tam turpibus et nefandis datis uel acceptis extiterit, si quidem clericus fuerit, 15 proprio gradu decidat, si uero laicus aut monachus, anathematizetur.

LIV. — DE PERICVLO ORDINATIONIS PER PECVNIAM ETIAM MONACHIS ET LAICIS. Ex decreto papae Gelasii. De monachis laicisque, in prima copiosius praeceptionis LII. LITT. his] ille

1 ECCLESIASTICA] pet. 4 redigetit] regirauerit uel reuoluetit 9 attemptanti] praesumenti.

8/9 commodo] lucro

9

LII. - Canon. Apost., 3o (TuRNER, I, 1, 20) — Coll. Dionis., 29 (STREWE, 7); Atto, Breu. (Mar, v1/2, 93) ; Ctesc., Concord., XXXI (PL 88, 855) ;Dect. ps.Isid. (HiwscHrus, 29); Regino, Coll, I, 236 (W/ASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 116) ;Coll. Dionis.-Hadr., XXX (PL 67, 144) ;Egb. Ebot., Exc., xui (PL 89,

585). LIII. - Conc. Chalced., 2 — Coll. Dionis. (SrREWE, 99) ; Coll. Dionis.-Hadr., II (PL 67, 171) ; Cresc., Concord., XXXI (PL 88, 853) ;Coll. Dacher., III, 112 (D'Acuzny, 1, 558) ; Atto, Breu. (Mar, vr/2, 96) ; Regino, Coll., I, 257 (WassERSCHLEBEN, it. Kanon., 116) ; Cumm., Paenit., x (ScHMrrZ, r1, 229).

LIV. - Coll. Dionis.-Hadr., XXIV (PL 67, 509) ; Ctesc., Concord., XXXI (PL 88, 854).

TUE: LIII. de] ex B LIV

$

ipzsENT B 1 onDINARE B 11 per] oz. C

3S3quiC 4 dignitate B. 6 quelibet C 9 hec C 13 pecuniis I7 B.

9 graduV C X 10

2 Er] Ac B

VI

46

COLL. IN V LIB., L, L1y-LVI

huius parte digesta, quae uel quatenus pro rerum temporum; que necessitate concessa sint, quaemadmodum ubi nullius facti necessitas interesse probabitur, non nisi uetus institutio debeat custodiri ; quos uero constiterit indignos inmeritosque sacram mercatos esse praetio dignitatem, conuictos oportet arceri. Non sine periculo facinus tale patrantes, quae dantem 10 pariter acciplentemque tam damnatio Symonis, quamque sacra lectio testatur inuoluit. LV. — DE DAMNATIONE DANDI ET ACCIPIENDI PER PECVNIAM ORDINARI IN CLERO. Karolus rex. Vt non oporteat episcopus aut quilibet per pecuniam ordinari quia utrique deponendi sunt, et qui ordinat et qui ; ordinatur,

necnon

et qui mediator est inter eos.

In

cano-

nibus apostolorum legitur, quae sit haec heresis, iam ipso principe apostolorum in Symone mago terribiliter dampnata.

LVI. — VT NVLLVM PRAEMIVM ANTE ORDINATIONEM EPISCOPI EXIGATVR. Gregorius papa. Antiquam patrum regulam sequens, nichil umquam de ordinationibus accipiendum esse constituo, neque ex ordi; natione palii, nec ex traditione cartarum, neque ex ea quam

noua per ambitionem simulatio inuenit appellatione pastelli. Quia enim ordinando episcopo pontifex manum imponit, euangelicam uero lectionem minister legit, confirmationis eius epistolam notarius scribit; et sicut pontificem non decet manum 10 quam imponit uendere, ita minister uel notarius non debet in ordinatione

eius

uocem

suam,

aut

calamum

uendere.

Pro

ordinatione ergo uel palii, seu cartae atque pastelli eumdem qui ordinandus est, uel ordinatus, omnino aliquid dare uel ordinator undique accipere prohibeo ; ex quibus praedictis 1; rebus, si quis hinc aliquid commodi appellatione exigere uel LIV. LVI. xenii

4 digesta] explanata. 5 palii] lanee uitte ad extremum supet casulam positi 6 pastelli] 12 cartae] decreti uel praecepti, uel mundiburdii 15 commodi] lucri

LV. - Carol. Magn., Adm.

gen. (a. 789) (MGH,

capit., r, 55, 21). Cfr. Can.

Apost., xxix (TURNER, l, 2»).

LVI. — Greg. II, Decr., 5 (PL 77, 12336, n. 1290) ; Decr. ps.-Isid. (Hrwscurus, 746) ; Atto, Breu. (Mar, v1/2, 93) ; Coll. in r1lib. I, 271 (BERNnARD, 165) ; Anselm. Luc., Coll., VI, 79 (THANER, 308).

6 factis B * inmeritosque] ozz. B. LV. 3 quilibet] 244. ex clero B C 6 quae] quam B. LVE 4 constitutio I7 C 4/5 ordinatione] donatione B B * ponit B 12 carthis B

3 nec] neque

COLL.IN

V.LIB..I,rivi-Lvi

47

petere forte praesumpserit, in districto omnipotentis Dei examine reatui subiacebit. Ille autem qui ordinatus fuerit, si non explicito neque exactus aut appetitus post acceptas cartas et pallium, offerre aliquid cuilibet ex clero, gratiae tantum-

2o modo causa, uoluerit, hoc accipi nullo modo prohibemus, quia eius oblatio nullam culpam aut maculam ingerit, quia ex accipientis non processit ambitu.

LVII. - DE EPISCOPORVM CONSECRATIONE SANCIMVS FACERE DECRETA IN TRIBVS PERSONIS. lustinianus rex, titulus CCCCXXVIII. Igitur quando opus fuerit episcopos consecrare, clericus ; et primates ciuitatis eius cuius episcopus desideratur fieri, in tribus personis decreta facere, proponentis sancti euangelii periculo animae suae, dicentes in ipsis decretis quod neque propter aliquam praestationem, neque propter promissionem uel amicitiam uel aliam qualemcumque causam, sed scientes 1o eos rectae et catholicae fidei et honestae uitae esse et litteras Scire, eos elegetur ; et quod neque uxorem, neque liberos eorum qui habet, neque concubinam uel liberos naturales cognoscunt

eum habuisse uel habere; sed et si prius uxorem quis habuit et ipsam et unam et primam, et neque uiduam, a marito dis:; iunctam neque legibus uel sacris canonibus reprobatam, id est scenicam, sed neque curialem uel taxiotam esse eum cognoscunt, uel si curiali uel taxiotica scriptus est condicione,

sciunt ipsum in monasterio non minus quam quindecim annos solitariam uitam peregisse ; et hoc autem in decretis oportet 20 imponi, quod non minus quam triginta quinque aetatis annos ageret electam a se personam cognoscunt ; ut ex tribus perso-

nis pro quibus talia decreta fuerunt melior crearetur electione et periculo creatoris, curialem uel taxiotam qui secundum ea quae diximus, per quindecim annos in monasterio moratus 17 examine] iudicio 17 reatui] peccato concupiscentia, uel auaritia.

LVII.

4 consecrare] ordinare

$8 praestationem]

12 naturales]

donationem

sputios

1" autem]

4 clericus] clerus 10

uel adulterinos

honestae]

14/15

ille

22 ambitu]

5 primates] maiores

pulchre

11

disiunctam]

liberos]

filios

separatam

16

scenicam] metetticem

16 cutialem] censualem

16 taxiotam] actorem uel

proematotem tepublicae petsonam] episcopum

1" scriptus] sortitus 22 crearetur] ordinaretur

21 agere(t)] habere 21 23 cteatotis] ordinatoris

LVII. - Iulian., Epit., CXV, 2 (428) (HANEL, 147) fifulus diuersus.

17 Ille] (h)is V B

18 explacito B.

LVII. 4 consectate] create B 18 annis l/ C 19 in] oz;. B

16 scinicam B

17 scriptus] sopitus 1^

^

48 25

COLL. IN V LIB., I, Lvir-Lvri

est, et ad episcopatum probatus, liberum esse propria condicione, sic tamen ut liberatus curia, quartam portionem sui patrimonii sibi retineat, ceteris rebus ipsius secundum nostram legem curiae et publico uendicandis. Damus autem licentiam illis qui decreta faciunt, si quidem laicum citra curialem et taxiotam dignum praedicta electione esse putauerint, talem hominem una cum áliis duobus clericis uel monachis eligere. Sic tamen ut laicus qui hoc modo ad episcopatum electus est, non statim episcopus creetur, sed primum clericus non minus tribus mensibus connumeretur,

35

et ita sancto canone et sacro-

sanctae ecclesiae ministerio edoctus, episcopus creetur. Qui enim alios docere debet, ab aliis post consecrationem doceri non debet. Quod si in aliquibus locis inueniantur tres personae ad talem electionem idonaee, liceat decreta facientibus et in

duabus uel una persona decretum facere, et tamen omnia ante 40 facta habeat testimonia. Si autem hi qui debent episcopum eligere talia decreta intra sex menses non fecerint, tunc periculo animae suae, ille cui competit consecrare episcopum, consecret omnibus aliis quae diximus obseruandis. Si quis autem, praeter memoratam 45

obseruationem,

episcopus

creatus

sit, iubemus eum modis omnibus episcopum qui contra haec praecepta ausus fuerit episcopum consecrare, separare per unum annum a sacro ministerio, et totam eius substantiam, si

$0

qualicumque tempore uel modo in ipsius dominium peruenerit, propter delictum quod fecit, dominio ecclesiae cuius episcopus est uindicari. LVIII. — DE EPISCOPI CONSTITVTIONE. Haec constitutio in primo capite de consecratione episcoporum loquitur, quam oportet procedere sic : debet enim prius disceptare de uita episcopi, utrum bona sit, an repraehensibi-

A

lis, et utrum bonitate testimonii sit, an non. Sed si officialis

uel curialis condicionis sit, prohibetur episcopus fieri, nisi forte a tenera aetate in monasterio fuit eo modo quo liberatus est a. praedictis condicionibus, ita tamen ut quartam partem 28 uendicandis] acquirendis cteetur] fiat 33 creetur] fiat

LVIII.

29 citra] circa uel erga 31 una] simul 42 competit] conuenit uel pertinet.

4 disceptare] inquirere

4 utrum] si sit

33

* a tenera] ab infantia

LVIII. — Iulian., Epit., VI, 1 (24) (HANEZL, 291).

31 monachus ...

LVII. * eo] eoque B

33 creatur I

1 Dr] praez. IrEM ... ... 8 a] oz. B

40 sin B.

1 zpriscoPvs B

5 bonitate] bono B

COLL. IN V LIB., I, rzvimr

49

substantiae suae curiae praestet secundum legis obseruantiam. ro Sed neque ex laico statim ad'episcopatum ascendere licet, neque ad clericatus honorem simulatum habuisse sufficit. Oportet autem eum qui episcopus fit, neque uxorem habere, neque concubinam, neque filios, neque nepotes siue legitimos siue legibus incognitos. Et si quis contra haec fecerit, et is qui 15 factus est et is qui eum fecit episcopatus expellatur honore. Nec liceat datione pecuniae episcopus fieri. Esse autem oportet eum qui episcopus fit uel monachum uel clericum, ita tamen ut non minus sex mensibus appareat eum in clericatu fuisse. Legere autem debet et sanctos canones, eoque tempo20 ré quo consecraretur consulat eum is qui consecrat, si possit facere atque custodire omnia quae diuini praecipiunt canones. Et si quidem denegauerit se posse custodire, non consecretur. Si autem pollicitus fuerit obseruaturum se quantum hominibus possibile est sancta canonum praecepta, tunc 25 is qui consecrat eum ammonere atque praedicare eum debet, quod si non obseruauerit canones sanctos, et a Deo alienus erit, et inter religiosos episcopos non connumerabitur. Nam : canones patrum eum habere oportet ; si autem aliquis pecunias dederit eodemque modo creatus episcopus fuerit, non 3o solum ipse, sed etiam qui consecrauit eum, inter episcopos iam non erit; sed pecunia uel res datae consecrationis causa sacrosanctae ecclesiae abdicantur, siue episcopus siue clericus est qui dedit. Ille autem qui accepit, non solum res amittat sed etiam gradum atque honorem clericatus. Similiter 5; autem si laicus sit qui pecunias uel res accepit, et ipsas amittat et aliud tantum quantum accepit poenae nomine sanctae ecclesiae praestare compelletur. Sed et si magistratus gerat,in magistratu esse desinat, et exilio inreuocabili condemnetur. Si autem aliquis presbyter uel diaconus constitutus, 4o pecunia data, ad episcopatum apicem peruenerit non solum episcopus esse desinat, sed etiam priorem gradum presbyterii uel diaconii amittat. Consecratio autem episcopi fiat ante omnem populum christianitatis, ut sit facultas unicuique, si uelit, contradicere. Si quidem ante consecrationem facta 4; fuerit contradictio, non prius consecretur episcopus, nisi disceptatio de consecratione facta sit, et undique appareat inno20 consulat] interroget 23 pollicitus] promiserit 29 creatus] factus 32 statuantur uel reddantur 33 autem] ille 36 amittat] perdat 36 poenae] damno 87 compelletur] cogatur 38 gerat] faciat 40 apicem] honore uel arcem 42 amittat] felinquat 43 facultas] licentia 45/46 disceptatio] concerta tatio uel probatio 46 undique] ex omni patte abdicantut]

11 ad] oz. B 15 expelletur I^ om.W C 32 Ille] (h)is V B

20 his I7 20 consecratur 17 22 nont] 35 si] praez.. et B 88/39 condemnabitur B

50

COLL. IN V LIB. L^ELVIII-LIX

xius his qui ad episcopatum uocatur. Si autem ante disceptationem eius ad episcopatum peruenerit, amittat honorem non solum ipse, [sed] etiam is qui eum creauit. Quod si is qui con50

tradixit calumpniator probatus fuerit, uel contradictionis iudicium deseruit et non peregerit causam,

prohibeatur a sacra

communione in omni uita sua ab eo qui consecrauit eum.

LIX. -— DE TEMERITATE ORDINATIONIS CLERICORVM PER PECVNIAM VEL PRAETIO MERCARI. Gregorius. Vnde Gregorius papa inter alias lugens, ait ita : Sed ista cur loquimur, cur adhuc plerosque grauari factis atrocibus uideamus ? Vobis sacerdotibus lugens loquor, quia nonnulli uestrum cum praemiis facere ordinationes agnouimus, spiritualem

IO

15

20

gratiam uendere et de alienis iniquitatibus cum peccati dampno temporalia lucra cumulare. Cur ad memoriam uestram non redit quod uox dominica praecipiens dicit: gra£is accepistis, gratis date ? Cur non ante mentis oculos reuocatis quod templum Redemptor noster ingressus cathedras uendentium columbas euertit, et nummulariorum effudit aes ? Qui namque sunt in templo Dei hodie qui columbas uendunt ? nisi qui in ecclesia praetium de impositione manus accipiunt, per quam uidelicet impositionem Spiritus sanctus coelitus datur ? Columba igitur uenditur quia manus impositio, per quam uidelicet Spiritus sanctus accipitur, ad praetium praebetur. Sed Redemptor noster cathedras uendentium columbas euertit, quia talium negotiatorum sacerdotium destruit. Hinc est quod sacri canones symoniacam heresim dampnant, et eos sacerdotio priuari praecipiunt qui de largiendis ordinibus praetium quaerunt. Cathedra ergo uendentium columbas euertitur quando hi qui spiritualem gratiam uenundant uel ante humanos uel ante Dei oculos sacerdotio priuantur. 47 his] ipse 49 cteauit] fecit. LIX. 4 plerosque] aliquos 4 atrocibus] peiotibus uel crudelioribus $8 cumulate] moltiplicate 12 nummulariorum] negotiatorum 12 effudit] proiecit 12 aes] nummos 15 datur] de coelo 19 destruit] dirrumpit 21 priuati] alienari 21 largiendis] de dandis 23 euertitur] margitus 23 uenundant] uendunt 24 priuantur] alieni efficiunt.

LIX.

9/10 Matth. 1o, 8.

10/12 cfr. Matth. 21, 12.

LIX. - Greg. I, Hom. in euang. I, 17, 15 (PL 76, 1145, n. 1502).

47? sin B — 49 hi? V C . 51 deseruerit B LIX. 2 Gregorius]oz. 15 sancti B.

V C

52 eum] episcopum B. 4 atrocioribus B

12 Qui] quid B

COLL. IN V LIB. I rx

5I

LX. — DE MANVS IMPOSITIONE. Grégorius papa. I. Gratis, inquit Dominus, accepistis, gratis date. Praesciebat namque nonnullos hoc ipsum donum accepti Spiritus in usum negotiationis inflectere, et miraculorum signa ad auari; tiae obsequium declinare. Hinc est enim quod Symon, per impositionem manus aedita miracula concupiscens, percipere donum Spiritus pecunia uoluit, scilicet ut deterius uenderet quod male comparasset. Hinc de templo redemptor noster flagello de resticulis facto, turbas eiecit, cathedras uendenxo tium columbas euertit. Columbas quippe uendere est impositionem manus, quae a Spiritu accipitur, non ad uitae meritum, sed ad praemium dare. Sed sunt nonnulli qui nummorum praemia ex ordinatione non accipiunt, et tamen sacros ordines per humanae gratiam laudis largiuntur, atque de largitate eadem 15 audis solummodo retributionem quaerunt. Hi nimirum quod gratis acceptum est, gratis non retribuunt, quia de impenso officio sanctitatis nummum fauoris expetunt. Vnde bene, cum iustum uirum describeret, propheta ait : qw? excutit manus suas ab omni munere, neque enim dicit qui excutit manus suas 20 a munere, sed adiunxit : ab omni, quia aliud est munus ab obsequio, aliud munus a manu, aliud munus a lingua. Manus quippe ab obsequio, a subiecto indebito impensa ; munus a manu, pecunia ; munus a lingua, fauor. Qui ergo sacros ordines tribuit, tunc ab omni munere manus excutit, quando in diuinis rebus, 2; non solum nullam pecuniam, sed etiam humanam gratiam non requirit. 2. ITEM INDE. Gregorius papa. Plerumque fit ut quisque eorum bona temporalia ab hominibus accipere contempnat, sed quia haec non accipit, maiores 3o ab eis recipere laudes quaerat. Et fortasse munus se accepisse non aestimat, quia bona temporalia accipere recusat. Sicut scriptum est superius, aliquando munus a manu, aliquando uero ab ore porrigitur; nam qui nummum tribuit, munus ex manu dedit, qui autem uerbum laudis impendit, munus ab ore LX. 6 aedita] facta expetunt] requirunt.

)t»«e

2 Matth. 1o, 8.

9 resticulis] funibus

15 nimirum] ueto

17

18/19 Is. 55, 15.

LX, x. - Greg. I, Hom. in euang. I, 4, 4 (PL 76, 1091, n. 1449). 2. — Greg. I, Moral., XII, 54, 62 (PL 75, xo16, n. 416).

LX. om. V

in marg. B add. ut V^

1 Dx] praez. Er 1N AL10 Loco V B 18 iusto uiro B

21 Manus] munus B

2accipistis V/ C —— 6 aedita]

22 31] oz;. B 24 diuinis] diuersis V/ — 31 temporalia] corporalia B 33 ueto] oz. B

23 ergo] 31 Sicut]

b

52

COLL. IN V LIB., I, LX-LxI

5; protulit. Plerumque sacerdos, etsi exteriora dona terrena, quae forsitan necessitati congruunt, per impositionem manus accipere recusat, plus est quod sibi retribui appetit, cum ultra meritum laudari desiderans munüs ab ore quaerit.

LXI. — DE DONIS SPIRITVS SANCTI QVI VEL VENDENTES VEL

s

10

1;

20

EMENTES NITVNTVR. Gregorius papa. I. Quia ingressus Ihesus in templum coepit eicere uendentes de illo et ementes, dicens illis : scriptum est quia domus mea domus orationis est, uos autem fecistis illam. speluncam latronum. Qui enim narrauit mala uentura et protinus templum ingressus est ut de illo uendentes et ementes eiceret, profecto innotuit, quia ruina populi maxime ex culpa sacerdotum fuit ; euersionem quippe describens, sed uendentes in templo et ementes feriens, in ipso effectu sui operis ostendit, unde radix prodiit perditionis. Sicut autem euangelista alio testante didicimus in templo columbae uendebantur. Et quid per columbam, nisi sancti Spiritus donum accipitur ? Sed uendentes et ementes ex templo eliminat, quia uel eos qui pro munere impositionem manus tribuunt, uel eos qui donum Spiritus emere nituntur dampnat. De quo templo mox subditur : domus mea domus orationis est, uos autem fecistis illam speluncam latronum. Qui enim ad accipienda munera in templo residebant, profecto quia quibusdam non dantibus laeSjiones exquirerent, dubium non erat. 2. ITEM DE EADEM RE. Gregorius papa, in dogma ecclesiastica. Cum introisset Ihesus in templum, hoc est in mundum uel in ecclesiam, et inuenit ibi uendentes et ementes oues et boues

25 et columbas, et fecit flagellum de funiculis et eiecebat eos foras dicens : non potest esse domus patris mei domus negotiationis; per boues, uendentes dona sacra intelliguntur, per oues simplices homines qui emunt sibi honores; per columbas donum Spiritus sancti ; flagellum de funiculis, id est uindic)EPGE

14 eliminat] eicit

16 nituntur] certant

T7CE:

4/6 Luc. 19, 46.

12 cfr. Matth. 21, 12.

17/18 Luc. 19, 46.

LXI, 1. - Greg. I, Hom. in euang. II, 39, 2 (PL 76, 1294, n. 1646).

2. — Cfr. Greg. I, Hom. in euang. I, 39, 2 (PL 76, 1204). ecclesiastica] Jie Ziulus non inuenitur inter opera Gregorii.

36 per] pro B. LXI. 3 coepit] accepit B C

20 exquirent 1^

21/22 dogma

CODI INO DIB.T ra

53

5o tam pro uariis peccatis. Eiciuntur extra templum, id est extolluntur foras de regno Dei, illi qui sacros honores uendunt aut emunt, quia, si licuisset hoc fieri, poterat Dominus noster

recipere munera.

3. IrEM. DE Qvo SVPRA.

3;

In conflictu sancti Tranquillini, Marcellini et Marci cum Chromatio praefecto, ubi ait sanctus Tranquillinus ad Chromatium : scias grandem iram Dei esse passurus, qui gratiam eius uenundandam aestimas uel emendam. 4. ITEM DE QVO SVPRA DE EADEM RE. Idem ipse Gre40 gorius. Qui intrat ber ostium, ait Dominus, $astor est owiwm ; quà intrat aliunde fur est et latro. Qui non intrat per ostium, intelligitur episcopus qui per praemia intrat uel seductionem, non desiderando euangelica uerba annuntiare, sed propter terre4; nas res fruere ac possidere ; et efficitur auarus, cupidus, infla- '

tus, detractor, litigiosus, percussor. Isti tales non intrant in ouile id est in ecclesiam. Qui intrat per inuocationem Domini Dei ille est pastor ouium. A fructibus eorum cognoscetis eos, id est castitatis, caritatis, humilitatis, pietatis, misericordiae,

5o frequentia lectionis, assidua praedicatione ; sacerdotes simul et populum uelut idoneos filios regere debet, nullum odire, sed omnes corrigere, ne ei dicatur : s? uel wunwm perdideris sanguinem eius de manu tua requiram. 5. ITEM. In alio loco beatus Gregorius. s; Tantum ergo esse humilior quisque debet ex munere, quantum se obligatiorem esse conspicit in reddenda ratione. Qui ergo sacrum ordinem tribuit, tunc ab omni munere manus excutit, quando in diuinis rebus non solum pecuniam, sed etiam humanam gratiam non requirit.

30 uariis] multis ex munete] dono

49 castitatis] a fructu 52 corrigere] castigare 56 obligatiorem] constrictum uel debitorem.

41/42 Ioh. 1o, 1.

48 Matth. 7, 16.

55

52/53 Ez. 5, 18.

3. — Acta s. Sebast., 14 (AASS, iul., 11, 266, 15). 4. — Cfr. Gteg. I, Epist. ad Isac., xr, 28 (MGH, epist., 11, 298). s. — Fons non inuenitur, sed 85/36 ex Greg., Hom. in euang., I, 9, 1 (PL 76, 11064).

34/38 IrEM — emendam] 31 illos B 80/31 extollunt V C 80 eiciunt / C 48 42 hostium V C 39 IrzM] oz. V B C 84 IrgzM] oz. V C om. B 58 pecuniam] Praezz. nullam B. 54 IrEM] oz. V B C Dei] oz. B

54

COLL. IN Y LIB. I, Lx LXII.

—- DE HIS QVI VENDVNT

GRATIAM

SPIRITVS

SANCTI.

Hieronimus in commentariorum libro. Ingreditur Ihesus in templum-et eiecit omnes qui uendebant et emebant in templo, mensasque nummulariorum sub; uertit et cathedras uendentium columbas dissipauit. Dixitque eis de scripturis sanctis testimonium proferens, quod domus patris eius orationis esse deberet, non spelunca latronum uel domus negotiationis ; fecit sibi flagellum de funiculis et totam hominum multitudinem eiecit de templo dicens: 10 scriptum est : domus mea, domus orationis wocabitur, uos autem fecistis eam speluncam latronum. Latro enim est et templum

Dei in latronum conuertit specum, qui lucra de religione sectatus, cultusque eius non tam cultus Dei quam negotiationis occasio est. Hoc iuxta historiam : ceterumque secundum :; mysticos intellectus, cotidie Ihesus ingreditur in templum patris et eicit omnes tam episcopos et presbyteros et diaconos quam laicos et uniuersam turbam de ecclesia sua. Et unius criminis habet uendentes pariter et ementes, scriptum est enim (gratis? accepistis, gratis date. Mensas quoque nummulario20 rum subuertit : obserua, propter auaritiam sacerdotum altaria Dei nummulariorum mensas appellari ; cathedrasque uendentium columbas euertit, qui uendunt gratias Spiritus sancti et omnia faciunt ut subiectos populos deuorent, de quibus dicitur : qui deuorant populum meum sicut escam panis. Iuxta 2; simplicem intelligentiam columbae non erant in cathedris, sed in caueis ; nisi forte columbarum

institores sedebant in

cathedris, quod poenitus absurdum est, qui in cathedris magistrorum magis dignitas indicatur, quae ad nichilum redigitur cum mixta fuerit lucris. Quod de clericis diximus, unus3o quisque et de se intelligat ; dicit enim apostolus: «os enim estis templum Dei uiui et Spiritus sanctus habitat in uobis. Non sit in domo pectoris nostri negotiatio, non uenundantium LXII. 4 nummulariorum] nummulatii sunt qui nummos uendunt 13 sectatus] secutus 13 cultusque] cultura uel honor ^ 15 mysticos] spirituales uel sectetos

18 habet] tenet deus 19 gratis?] sine pecunia 20 obsetua] considere uel intellige 21 cathedrasque] sedes 24 populum] plebem 26 caueis] piscellis 2* poenitus] omnino 29 absurdum] turpe 28/29 redigitur] conuertitur

29 mixta] iuncta

LXII. 10/11 Matth. 21, 15. 11 Cot. 6, 16.

19 Matth. ro, 8.

24 Ps. 15, 4.

30/31

LXII. - Hieron., In Matth., II, 21 (PL 26, 155-157).

LXII.

2, Hieronimus] aZ. 82 nostris B

meum] plebem meam B

ad

Eusebium

B

24 populum

32 uenundantium] uendentium V/ B

COLL. IN' V LIB,, I, Lxir-Lxrm

55

ementiumque commercium, non donorum cupiditas, ne, si ingrediatur Ihesus iratus et rigidus non aliter mundet tem3; plum suum nisi flagello adhibito, ut de spelunca latronum et de domo negotiationis domus fiat orationis. Et accesserunt ad eum caeci et claudi in templo et sanauit eos. Nisi mensas nummulariorum euertisset Dominus cathedrasque uendentium columbas, caeci et claudi lucem pristinam et concitum 4» gradum non meruissent recipere. LXIII. — CONTRA EOS QVI DATIS AVT ACCEPTIS VEL ETIAM

MVNVSCVLUE CAVSA PRAJTIO MERCANTVR.

FINGENTES, DONVM SPIRITVS SANCTI Hieronimus in eodem libro.

Hoc sciendum est iuxta mandata legis a toto orbe templo ; Domini et de cunctis poene regionibus iudeorum illuc populo confluente innumerabiles immolabantur hostiae, maxime festis diebus, taurorum, arietum, hircorum, pauperibus ne abs-

que sacrificio essent, pullos columbarum et turtures offerentibus ; acciderat plerumque ut qui de longe uenerant non habe10 bant uictimas, excogitauerunt igitur sacerdotes quomodo praedam de populo facerent et ut omnia animalia, quae eis de sacriciis competebant, uenderent non habentibus et ipsi rursum empta susciperent. Hac stropha eorum crebro uendentium inopiam dissipabant qui indigebant sumptibus, et non solum 15 hostias non habebant, sed ne unde emerent quidem aues aquilia munuscula. Posuerunt itaque et nummularios, qui mutua sub cautione darent pecuniam, sed quia erat lege praeceptum ut nemo usuras acciperet et prodesse non poterat pecunia foenerata quae commodi nichil haberet et interdum forte perde20 ret, excogitauerunt et aliam tecam ut pro nummulariis collibistas facerent ; colliba enim dicuntur uillia munuscula. Igitur quia usuras accipere non poterant, collibistae, qui pecuniam 33 commercium] lucrum uel pecunia 34 rigidus] inclinabilis uel fortiter inexotabilis 35 adhibito] iuncto uel preparato 39 concitum] citatum uel ocius datum. LXIII. 4 otbe] iudeotum regna uel circuitu 5 poene] omnino 6/7 festis] paschalibus 9 acciderat] contigerat 9 plerumque] sepius 12 competebant] pertinebant 13 empta] uendita 13 stropha] similitudo, fraude, fento, impostura uel deceptione —— 13 crebro] sepius 14 sumptibus] uictualibus cibisque 15 emerent] comparatent 17 cautione] scriptione 18/19 foenetata] mutuata uel commodata 20 tecam] falsitatis operculum

LXIII. - Hieron., In Matth., III, 21 (PL 26, 155-157).

34 ingreditur V LXIII. tium I7

— 36 domus] domum B

9 accidebat B 9/10 15/16 aquilia] — ac uilia

39 concito B.

haberunt

B

13 uendentium]

uenien-

^

56

COLL. IN V LIB, I, LXHI-EXIY

foenerati erant, pro usuris accipiebant uarias species, ut quod in nummo non licebat in his rebus exigerent quae nummis 2; coemuntur, quasi non hoc ipsum Hiezechihel praedicauerit dicens : usuram et superhabundantiam mon accepistis. Istiusmodi Dominus cernens in domo Patris negotiationem seu latrocinium, ardore spiritus concitatus, iuxta quod scriptum est in sexagesimo octauo psalmo : zelus domus tuae comedat me, 3o pro hac causa fecit sibi Dominus flagellum de funiculis, et cetera ut supra. LXIV.

— DE HIS QVI DONVM SPIRITVS SANCTI VENVNDANT.

Expositio Bedae presbyteri. r. Inuenit Ihesus in templo uendentes boues et oues et columbas et nummularios sedentes. Et cum fecisset quasi ; flagellum de funiculis omnes eiecit de templo. Oues quoque et boues et nummulariorum effudit aes, et mensas subuertit. Boues, oues et columbae ad hoc emebantur ut offerentur in

templo. Nummularii ad hoc sedebant ad mensas ut inter se emptores

uenditoresque

hostiarum

prompta

esse

pecuniae

1o taxatio. Videbantur ergo licite uendi in templo quae ad hoc emebantur, ut in eodem templo offerrentur Domino. Sed nolens ipse Dominus aliquid in domo sua terrenae negotiationis, ne eius quidem quae honesta putarentur exhiberi, depulit negotiatores iniustos et foras omnes simul cum eis qui nego1; tiabantur eiecit. Boues quippe doctrinam uitae caelestis ; oues opera munditiae et pietatis, columbae sancti Spiritus dona designat. Spiritus sanctus super Dominum in columbae specie descendit. 2. ITEM INDE. 20 Vendunt autem boues qui uerbum Euangelii non diuino amore, sed terreni quaestu intuitu audientibus impendunt; quales repraehendit apostolus, quia Christum annuntiarent non sincere. Vendunt oues qui humanae gratiae laudis opera 24 exigerent] acciperent 25 coemuntur] comparantur 29 comedit me] contuftbauit. LXIV. 9 prompta] manifesta uel certa 10 taxatio] definitio uel praetium 17 designa(n)t] demonstrant 21 intuitu] uisu uel desiderio 21 impendunt] tribuunt 23 non sincere] non munde uel clare LXIII.

26 Bz. 22, 12. 29 Ps. 68, 10. 22/23 cft. Phil. rz, 17.

LXIV.

LXIV, r. — ps.-Beda, in Ioan., 11 (PL 92, 662).

2. — ps.-Beda, in Ioan., 11 (PL 92, 664). 30 de] e B.

LXIV.

8 se] oz. B

17 designauit B

21 quaestu] — quaestus

COLESIN pietatis exercent, 25 mercedem. suam.

V.LIB. I Lxiv

57

de quibus Dominus ait: quia veceperunt

3. ITEM DE EADEM RE.

Vendunt columbas qui, acceptam Spiritus sancti gratiam, non gratis, ut praeceptum est, sed ad praemium dant, qui per impositionem manus per quam Spiritus sanctus accipiunt. Et 3o Si non ad quaestum pecuniae, ad uulgi tamen fauorem tribuunt qui sacros ordines non ad uitae meritum, sed ad gratiam largiuntur. Eiciuntur enim de parte sortis sanctorum, qui in-

ter sanctos positi, uel ficte bona, uel aperte faciunt opera mala. Oues quoque et boues eicit, qui talium uitam et doctrinam

35 ostendit esse reprobam. Et eis qui columbas uendebant dixit: auferte ista humc, nolite facere domum patris mei domum negotiatonis. Venditionem columbarum de templo praecepit auferri, quia qui gratiam Spiritus gratis accepit, gratis debet dare. Vnde Symon ille magus qui hanc emere pecuniam uoluit, ut 4v maiore pretio uenderet, audiuit : $ecumia iua lecum sii im perditione ; non est tibi bars neque sors in sermone hoc. Notandum autem quod non solum uenditores sunt columbarum et domum Dei faciunt domum negotiationis qui sacros ordines largiendo praetio pecuniae uel laudis uel honoris inquirunt, 4; uerum hi quoque qui de gradu uel gratia in ecclesia spirituali, quam, Domino largiente, percipere non simplici intentione sed cuiuslibet humanae causae retributionis exercent. Quicumque tales sunt, si nolunt, ueniente Domino, de ecclesia auferri, auferant ista de suis cordibus ne faciant domum Dei

;»» domum negotiationis. Nam bis quidem in sancto Euangelio legimus, quod ueniens in templum Dominus huiusmodi negotiatores

eiecerit, id est tertio

ante

passionem

suam

anno,

sequentibus scriptis agnoscimus, et ipso quo passus est anno cum ante quinque dies paschae sedens asino Hierosolymam 55 uenisset. Vnde multum tremenda sunt et digno expauescenda timore, sedulaque praecauenda industria ne ueniens improuisus peruersum quid in nobis unde merito flagellari ac de ecclesia eici debeamus, inueniat. Et quidem gaudendum est quia ipsi sunt in baptismo templum Dei facti, testante Apos24 exercent] operantur 33 aperte] palam 38 Spiritus] sancti 46 simplici] puta 50 bis] duobus uicibus 56 sedulaque] assidua 56 industria] studio 56/57 imptouisus] occultus

LXIV.

24/25 Matth. 6, 2.

36/3? loh. 2, 16.

3. — ps.-Beda, in Ioan., 11 (PL 92, 664-665).

28 per] ozz. B

43 qui] quia V.

40/41 Act. 8, 20-21.

58

COLL. NI V LIB, I, LXIV-LXVI

6o tolo, qui ait : templum enim Dei sanctum est, quod estis uos. Sed nec minus tremendum quia praemisit Apostulus dicens : sí quis autem templum Dei uiolauerit disperdet illum Deus. Et ipse vudex iustus disperdit, inquit, de ciwitate Domini omnes qui

operantur iniquitatem.

í

LXV. — NON ACCIPIENDVM PRAEMIVM PRO EPISCOPORVM HONORE. DE COMMVNIONE PECCATI. Ex epistola Hormisdae papae. Hoc quoque ad priora coniungimus ne benedictio pro immanus, quae a Deo esse creditur, praetio compareI positione tur ; quia ante oculos esse conuenit, quia Symon magus Spiritum sanctum uolens redemptione mercari, apostoli Petri fuerit detestatione percussus; tunc deinde quis non uile potest esse, quod uendidit ? Iuxta sacerdotibus ordinandis I o reuerentiam seruet electio, ut in graui munere, populorum diuinum credatur esse iudicium. Ibi enim Deus ubi simplex sine prauitate consensus. Verum ne ab hac quidem parte sollicitudinis et ammonitionis obmittamus, ne uel ille se a culpa aestimet alienum, qui ipse quidem a redemptione liber initiabenedictione mystica sacerdotem et tamen ad alterius I uerit redempti uoluntatem uel sponte in hoc uel necessitate consenserit. Quid prodeat illi suo herrore non pollui qui consensum praestat erranti ? Procul dubio contra mandata Dei committit et qui habet peccatum proprium et qui sequitur alienum. 2 o Incassum animus resistit cupiditati si non restiterit et timori. LXVI. — D& His QVI DONVM

DONATIONE

MERCARI.

DEI PER AVARITIAM

Gregorius

Brunigildae

STVDENT

reginae

et Theoderico. 60 templum] domus sancta. LXV.

62 templum]

17 pollui] maculati

60 r Cor. 5, 17.

uirginem sacram

63 ciuitate] anima

18 Procul dubio] sine dubio.

62 1 Cor. 5, 17.

63/64. cfr. Ps. 100, 8 ; r1 Tim. 4, 8.

LXV. - Hormisd., Epist. ad episc. Hisp., 2 (PL 65, 424, 2) — Coll. Hisp., XCI, 2 (PL 84, 821) ; Dect. ps.-Isid. (Hxwscnrvs, 690) ; Coll. Dacher., IIT, x11 (D'AcuzRY, 1, 558).

LXVI. — Greg. I, Reg. epist., IX, 218 (MGH, epist., t1, 205, 22) i" quo epistula dirigitur ad episcopos Galliae.

LXV. 14 ipsi B LXVI.

5 credatur B

*? mercate B

1" prodest B. 8 Theodorico

9 iuxta] — iuxtam

: B C

10 electo I7

COLL

IN V LIB,, TL, txvi-Lxvi

59

Quoniam bonorum auctori haerere aliter non ualemus, nisi ; cupiditatem a nobis quae omnium malorum radix est abscidamus, praescripta praesentia, quae alterno ab inuicem desideratae uisitationis sermone nos sociant, fraternitatem tuam

institutis apostolicis conuenimus ut patrum regulis et praeceptis dominicis innitentes ;de templo fidei auaritiam, quae 1o idolorum est seruitus, excludamus, ut in domo Domini nichil noxium nichilque adesse confusum. Nuntio siquidem apud nos olim discurrente uulgatum est, quod in Galliarum partibus sacri ordines per symoniacam heresim conferantur, et uehe. menti tedio meroris afficimur si in aecclesiasticis officiis quem1; quam habet locum pecunia et fit saeculare quod sacrum est. Quicumque ergo hoc praetii studet donatione mercari, dum non officium sed nomen attendit, sacerdos non esse, sed dici tantummodo inaniter concupiscit. Quod scilicet quid hoc ob aliud agitur, nisi ut nulla de actu probatio, nulla sollicitudo de 20 moribus, nulla sit de uita excussio, sed ille solummodo dignus

qui dare praetium sufficerit aestimetur. Ex qua re, si recti libraminis examinatione pensetur, dum improbe ad inanem gloriam locum festinat utilitatis arripere, eo ipso magis honore indignus est ; sicut autem is qui inuitatus rennuit, quaesitus 25 refugit, sacris est altaribus ammouendus, sic qui ultro petiit proculdubio reicendus. LXVII.

-

DE

ORDINATIONE

PRAEMIA QVAERANTVR.

A

CLERICORVM

Karolus

NVLLATENVS

rex.

Propter ordinationem uel consecrationem presbyterorum ceterorumque clericorum, nullatenus praemia amodo accepturos permittimus. Neque ab ipsis neque a parentibus suis uel amicis eorum neque in palam neque in occulto. LXVIII. — DE HIS QVI SVB OPTENTV

NIACAS HERESES PERPETRAVERINT.

HELYMOSINAE

SYMO-

Gregorius.

Plerumque igitur aduersarius animarum, dum non potest in his quae ad faciem sunt praua subripere, callida specie quasi nititur supplantare, suadetque forsitan debere VA pietatis iniecta LXVI.

4 haerere]

uel librae LXVIII.

iungi

18 inaniter] uane

22 libraminis] trutinae

22 examinatione] probatione, ligula. 5 nititur] laborat 5 suadetque] blanditur

LXVII. - Carol. Magn., Capit. Mant., 1, 9 (MGH, capit., r, 195, 9). LXVIII. - Greg. I, Reg. epist., IX, 218 (MGH, epiíst., rt, 206-207). 4 honorum 11 adesse]

datione B. LXVII.

I7 —

6 praescriptam B C adesset

6 pala B C.

6 inuice B C

13 conferantur] consetuantut

* sociant] sciant C C

16 donatione]

^

60

COLL. IN V LIB., I, LXVIII

ab habentibus accipi, ut sit quod possit non habentibus, dummodo sint uenena mortifera, helymosinae, si celata obumbratione IO

transfundantur.

Nam

nec

uenator

feram,

aut

auem

auceps decipitur, uel piscem piscátor caperet si aut ille laqueum in aperto proponeret, aut ille amum aesca absconditum non haberet. Omnino ergo metuenda est et cauenda hostis astutia, ne quos aperta nequit temptatione subuerteret, laten-

15

20

ter telo se huius ualeat trucidare. Neque enim helymosina reputanda est si pauperibus dispensetur quod ex illicitis rebus accipitur. Qui hac intentione male accipit quasi bene dispenset, grauatur potius quam adiuuetur ; helymosina redemptoris nostri oculis illa placet quae non de illicitis est, et iniquitate congeritur, sed quae de rebus concessis et bene acquisitis impenditur. Vnde etiam illud certum est quia, et si monasteria aut xenodochia, uel quid aliud construatur mercedi non proficit ; quoniam dum peruersus exemptor honoris in locum transmittitur, etsi alius ad sui similitudinem sub commodi datione

25

30

55

constituitur, plura male ordinando destruit quam ille potest aedificare qui ab eo pecuniam ordinationis accepit. Ne ergo sub optentu helymosinae, cum peccato aliquid studeamus accipere aperte sacra scriptura ordine non prohibet dicens:

hostiae 4mpiorum abominabiles, quia offeruntur ex scelere. Quicquid enim in Dei sacrificio ex scelere offertur, omnipotentis Dei non placat iracundiam, sed irritat. Hic rursum scriptum est: honora Dominum de tuis iustis laboribus. Qui ergo male tollit ut quasi bene praebeat, constat sine dubio quia Dominum non honorat. Hinc quoque per Salomonem dicitur : qué offert sacrificium de substantia bawperis, ac si uictimet filowm 1n conspectu patris ; quantus autem dolor patris sit, perpendamus, si in eius conspectu filius uictimetur. Et hinc facile cognoscimus quantus apud Deum dolor exasperatur quando ei sacrificium ex rapina tribuitur. Nimis ergo declinandum est, dilectissimi fratres, sub optentu helymosinae peccata symoniacae hereseos perpetrare. Nam aliud est prop6 habentibus] s/oss. znjeg. 9 auceps] qui aues capit 12 nequit] non potest 13 telo] gladio 13 trucidare] occidere 14 reputanda] aestimanda 15 intentione] studio 18 congeritur] congtegatur 19 impenditur] tribuitur 20 xenodochia] hospitalia ubi suscipiuntur hospites 21 exemptor] ablator uel inuasot alienatum rerum 25 optentu] figuta 29 non placat]non mitigat 29 irritat] concitat 34 uictimet] occidat 95 uictimetur] occidatur 36 facile] leuiter uel citius $6/3* exasperatur] cummulatur

LXVIII.

29 Prou. 15, 8.

LXVIII. $8 transfundant B ret] — subuertete 15 hanc B

— nos

30 Prou. 5, 9.

33/34 Eccli. 34, 24.

9 deciperet 7 B 9 illi B 12 subuerte17 oculos B 20 exenodochia B 26 non]

COLIZAN-V-LIBJ

E EXvurFÉxx

6r

4o ter peccata helymosinas facere, aliud propter helymosinas peccata committere. De his itaque quae superius dicta sunt fraternitati uestrae, auctore Deo, uolumus synodum congregare, atque in ea reuerentissimo fratre nostro Aregio episcopo et dilectissimo filio nostro Cyriaco abbate mediantibus, omnia 4; quae sanctis canonibus, sicut praediximus, aduersa

districte

sub anathematis interpositione dampnentur, id est ut nullus pro adipiscendis ecclesiasticis ordinibus dare aliquid commodum pro qualicumque libitu praesumat, uel datis accipere. LXIX.

— VT NON

ACCIPIAT

ALIQVIS

MVNERA

IMPOSITIONEM. Gregorius papa. Quicumque ergo praestuduerit datione

PER MANVS

mercari

donum

Spiritus sancti, non officium sed nomen attendit, sacerdos non

; esse, sed dici tantummodo honore concupiscit. Qui per hoc aliud agitur, ut nisi nulla de uoto probatio, nulla sollicitudo de moribus,

nulla

sollicitudinis

debita

sit discussio,

sed

ille

solummodo dignus qui dare praetium sufficeret aestimetur. Ex qua re si recti libraminis examinatio pensetur, dum pro10 pere ad inanem gloriam locum festinat inutilitatis arripere, eo ipso magis quam honore habuerit indignus est. Sicut autem his qui inuitatus rennuit, quaesitus refugit, sacris altaribus est promouendus, sic qui ultro ambit uel importunus se ingerit est procul dubio repellendus. Nam qui sic nititur altiora conscen15 dere, quid agere, nisi ut in crescendo decrescat, et ascendendo exterius, interius in profundum descendat ? Itaque, fratres karissimi, in sacerdotibus ordinandis sinceritas uigeat et sit 48 libitu] uoluntate. LXIX. 8 praestuduetit] sollicitus fuerit

3 datione] praetio 3 mercati] comparati 4 officium] sacramentum 4 nomen] laudem 6 de uoto] de dono uel promissione 6/9? de motibus] studium uel sollertia siue

uigilia ? discussio] probatio uel inquisitio 8 solummodo] tantummodo 8 sufficetet] habundare 9 re] causa 9 libraminis] libre 9 examinatio] probatio uel ligula 9 pensetur] moderetur 9/10 propere] concite 10 inanem] uanam

10 arripere] appraehendere

12 his] ille

tefutauit uel refugit 12 quaesitus] electus 13 promouendus] uel assumendus 13 ultro] sponte uel uoluntarie 13 ambit] 13 importunus] improbus 13 ingerit] introducit 14 procul dubio 14 repellendus] abiciendus 14 nititur] cettatur uel sinceritas uigeat] puritas uel munditia fulgeat

12 rennuit]

sublimandus concupiscit dubio] sine cupit 17

LXIX. - Greg. I, Reg. epist., IX, 218 (MGH, epist., 11, 206, 6-31).

44 nostto] ozz. V — 48 qualemcumque B 48 acciperet B. LXIX. 1/28 Vr — ptomouetut] oz. B 5 tantummodo] solummodo C 5 concupiscitur C 5 Qui] — quid — 8 praetio C — 9 examinatione C 6

VI

^

62

CODL IN VSLIBISSSIXSDOeE

simplex, sine uenalitate

aliqua consensus,

pura proferatur

electio, ut ad summam sacerdotii, non suffragium uenditorum, 20

25

I

IO

15

sed Dei credatur esse iudicium. Nam quia graue omnino sit facinus Dei donum uelle praemio comparare uel uendere, euangelica est testis auctoritas. Templum autem Dominus et redemptor ingressus, cathedras uendentium columbas euertit. Quid aliud est columbas uendere, nisi praetium de manus impositione accipere, et Spiritum sanctum quem omnipotens Deus hominibus tribuit uenundari? Cur non cauetur ? Cur non perpenditur ? quia benedictio ili in maledictum uertetur, quia ad hoc ut fiat haereticus promouetur. LXX. — QvoD GRAVE FACINVS SIT QVI DEI DONVM VEL VENDERE VEL COMPARARE VVLT. Gregorius Brunigildae reginae. Nam, quoniam graue omnino sit facinus Dei donum uelle praetio comparare uel uendere, euangelica est testis auctoritas: templum autem Dominus redemptor noster ingressus cathedras uendentium columbas euertit. Quid aliud est columbas uendere, nisi praetium de manus impositione percipere et Spiritum sanctum quem omnipotens Deus hominibus tribuit, uenundari? Quorum sacerdotium ante Dei oculos cadere cathedrarum utique competenter euersione signatum est. Et tamen exerit adhuc nequitiae prauitas uires suas, nam cogit uendere quos decepit ut emerent, et dum non attenditur quod diuina uoce praecipitur : gratis accefistis, gratis date, agitur ut crescat et geminata fiat in uno eodemque delicti condicio 18 simplex] putus 18 uenalitate] uenundatione uel pretio 18 pura] sincera uel nitida 19 summam] arcem 19 suffragium] adiutorium 19 uenditorumj negotiatorum 20 iudicium] ordinatio 21 facinus] crimen 23 euertit] exterminauit 25 impositione] sactatione 26 uenundari] uendere uel metcare 26 cauetur] uitatut uel fugitur 24 non perpenditur] non cogitatur uel pensatur 2* maledictum] maledictione 28 promouetur] assumitur uel

sublimatur. LXX.

exprimit

LXX.

4 facinus] crimen

14 gratis] sine causa

11 competenter]

conuenienter

12 exerit]

15 geminata] dupla uel coadunata

14 Matth. 1o, 8.

LXX. - Greg. I, Reg. epist., IX, 218 (MGH, epist., 11, 206, 18-29) in quo epistula

dirigitur ad episcobos Galliae.

21 praetio V.

, 2a

1ipnoNoB

4quoniam]quia

B — i0 uenundare C — 165 delicto

GOBELEJINZVIEIBUT, ExXxxIV

63

ementis scilicet et uendentis. Vt cum liqueat hanc heresim ante omnem radicem pestiferam subrepisse atque in ipsa sua origine apostolica esse detestatione dampnata.

MA

LXXI. — DE MERCANTIBVS SACERDOTIVM. Gregorius Nanzanzenus. Nam quicumque hoc donum Dei dues donatione mercari, quid aliud quam symoniacam heresim contendit ? Lucas in actibus apostolorum, Petrus ad Symonem magum dixit pecunia tua tecum sit in perditione, existimasti enim donum Dei jraetto mercari. LXXII.

—

DE

HIS

QVI

PER

PECVNIAM

SVNT

ORDINATI.

Henrici regis: Si quis per pecuniam episcopum aut presbyterum uel diaconum aut quantumlibet sacri ordinis consecrauerit, anathema A

sit, et ordinator deiciatur. LXXIII.

A

—- DE

HIS

QVI

ADIPISCENDIS

GRADIBVS

ECCLE-

SIASTICIS ALIQVID DARE PRAESVMVNT. Gregorius Brunigildae reginae et Theoderico. Vt nullus pro adipiscendis ecclesiasticis ordinibus dare aliquid commodum praesumat uel pro datis accipere, neque ex laico habitu quisquam repente audeat ad locum sacri regiminis peruenire. LXXIV.

—

QvoD

OPORTET

CLERICOS

SINE

REPRAEHEN-

SIONE ET SINT LITTERATI ET SINE DONATIONE PECVNIARVM LIBERATOS CVRIALI CONDICIONE CONSECRARI. lustinianus rex, titulus XXVII. 16 liqueat] appateat uel clarescat one] contradictione. LXXI.

17 pestiferam] mortiferam

18 detestati-

6/7? Act. 8, 20.

LXXI. - Fons non inuenitur. LXXII. - Synod. Rauenn. (a. 1014), x (MGH, constit., 1, 62). Cfr. FORNASARI, Enrico II e Bened. VIII, 46-55. LXXIII. - Greg. I, Reg. epist., IX, 218 (MGH, epist., 11, 210, 2-4) i" quo epistula

dirigitur ad episcopos Galliae. LXXIV. - Iulian., Epit., VI, 4 (27) (HÀNEL, 30) /iulus diuersus. Cfr. Lex Rom. can. compta, 2 (Mon, 38). i6liquet V/ LXXI. LXXII.

— 17 subrepsisse C. 1 DE] praez.lrEM C 2 HeinticiC.

5 dicit B

LXXIII.

1 GRADIBVS] oRDINISVS D

LXXIV.

1 crenicis V C

6 perditionem B.

2 PRAESVMAT B.

2 DONATIONE] DATIONE B

^

64 5

IO

COLL. IN V LIB., I, LXx1V-LXxvi

Nemo clericus fiat nisi his (ille) qui et bonum testimonium habet et litteratus est. Qui enim litteras non scit, clericus esse non potest. Doceantur presbyteri et diaconi sacras orationes et ecclesiasticos canones. Quos scilicet consecrari oportet sine repraehensione, sine iusta contradictione, sine pecuniae datione, liberatos tam officiali quam curiali condicione, nisi forte secundum obseruationem, quam in primo capite praesentis constitutionis exposuimus. LXXV.- DE ORDINATIONE ET ELECTIONE SACERDOTVM VT SINE ALIQVA VENALITIONE FIAT. Gregorius Brunigildae reginae. Itaque

MA

in sacerdotibus

ordinandis

sinceritas

uigeat.

Sit

simplex, sine uenalitate consensus, pura proferatur electio ut summa sacerdotii non suffragio uenditorum prouectus, sed Dei credatur esse iudicio.

LXXVI. — VT PVERI AD SACRVM ORDINEM NON ADMITTANTVR. Gregorius Columbo episcopo. Itaque erga primates synodi tu esto sollicitus ut pueri ad sacros ordines nullatenus admittantur, ne tanto periculosius quanto citius conscendere ad altiora festinant. Nulla vA cadant sit in ordinatione uenalitas nec potentia uel supplicatio personarum. Nam proculdubio Deus offenditur, si ad sacros ordines quisquam non ex merito, sed ex fauore, quod absit, aut uenalitate prouehuntur. LXXVII. — INCIPIT DE DIVERSIS ORDINATIONIBVS CLERICORVM ET DE PLENIS AETATIBVS DE CONSTITVTIS TEMPORIBVS ORDINATIONVM ET DE BIGAMIS VEL SVCCESSORIBVS PRAEPOSITIS. IN PRIMIS QVOD DEPONI DEBEAT QVI DENVO INIDIPLXXIV. $ scilicet] cette 10 condicione] officio uel debito. LXXVI. 4 periculosius] gtauius 6 uenalitas] negotium dubio] sine dubio.

LXXV. — Greg. epistula dirigitur ad LXXVI. — Greg. LXXVII. - Fons

* ptocul-

I, Reg. epist., IX, 218 (MGH, epist., 11, 206, 16-18) is quo episcopos Galliae. I, Reg. epist., III, 47 (MGH, epist., 1, 205, 21-27). non inuenitur.

* orationes] ordinationes V/ — 9 pecuniarum V/ B. LXXV. 1 vr] oz. B 2 VENALITIONE] VENATIONE DB, VENALIDATIONE C 9 preferatur B 6 sed] oz. V C. LXXVI. 2 columba C 5 quanto] quam B C b citius] totius B b altiota] ozz. B. LXXVII.

3 ORDINATIONE

l/

COLLSEN VLIBS T £xEXvirLxxx

5 SVM MANVS IMPOSITIONEM SVBREPIT.

In Canonibus

|

tolorum.

65

apos-

Si quis episcopus aut presbyter aut diaconus secundo manus impositionem acceperit ab aliquo, deponatur et ipse et qui reordinare temptauerit, nisi forte demonstret eum fuisse ab 1o haereticis ordinatum. LXXVIII. — QvoD QVI SEMEL ORDINATVS EST ITERVM ORDINARI NON DEBEAT. Gregorius Iohanni ex Rauenna. Absit autem a fraternitate uestra sic sapere. Sicut enim semel baptizatus, iterum baptizari non debet, ita qui conse5 cratus est semel, in eodem ordine iterum non ualet consecrari.

Sed si quis forsitan cum leui culpa ad sacerdotium uenit, pro culpa poenitentia indici debet et tamen ordo seruari. LXXIX. — DE CVRIALIBVS ET TAXEOTIS NON ADMITTENDIS. [ustinianus rex.

AD

CLERICATVM

Neque curialis neque taxeota clericus consecretur. Quod si hoc factum fuerit, priori condicioni restituatur, nisi forte prius

; non minus quam quinque annis solitariam uitam peregerit. Tales enim homines

consecrari

iubemus,

recedendas scilicet

a curiali legitima ratione, tam curiae quam a publico. LXXX. — Qvop NON OPORTEAT ORDINATIONES EPISCOPORVM DIV DIFFERRE. Concilium Calcedonense. Quoniam quidam metropolitanorum, quantum comperimus, negligunt commissos sibi greges, et ordinationes episco5 porum facere differunt, placuit sanctae synodo intra tres menses ordinationes episcoporum caelebrari, nisi forte necessitas excusabilis praeparet dilationis tempus extendi. Quod si hoc minime fecerit correptioni ecclesiasticae subiacebit. VerumLXXVIII. LXXIX.

LXXX.

* indici] imponi. 4 condicioni] seruitio uel ordini.

? dilationis] indutiae uel prolitatis

LXXVIII. - Greg. I, Reg. epist., II, 4s (MGH, epist., r, 145, 13-16). LXXIX. - Iulian., Epit., CXV, 22 (448) (HàáwEL, 153). Cfr. Lex Rom. can. compta, 8 (Mon, 4o). LXXX.- Conc. Chalced., 2; — Coll. Dionis. (SrREwE, 104) ; Coll. Dionis.Hadr. (PL 67, 176) ; Bonizo Sutt., Coll., TI, 26 (PERErs, 45) ; Coll. Dacher., IIT, 124 (D'AcHERY, 1, 552). B svBREPIT] RECIPIT D

LXXIX. dendas B. qUXSXOMOS

4 secunda B. 1 rAxEOTA B, taxiotis C — 5 pergetit

2 pIFFERRI B

4 inexcusabilis

BC

C —— 6 recedendas] red-

^

66

COLLSIN^OV LIBS JL LXXX-LXXXIII

tamen reditus ecclesiae uiduatae penes yconomum ecclesiae integri conseruentur.

Io

eiusdem

LXXXI. — Qvop NOLENTIBVS CLERICIS VEL POPVLIS NON DEBEAT EPISCOPVS ORDINARI. Ex decreto papae Coelestini. Nullus inuitus datur episcopus ; cleri, plebis et ordinis consensus et desiderium requiratur. Tunc alter de altera eligatur VA aecclesia, si de ciuitatis ipsius clericis, cui est episcopus ordinandus

nullus

dignus,

quod

euenire

non

credimus,

poterit

inueniri. LXXXII.

- DE

CLERICIS

QVI, EPISCOPIS

SVIS

NON

OBOE-

DIVNT VT PROMOVEANTVR. Concilium Carthaginense. Item placuit ut quicumque clerici uel diaconi pro necessitatibus ecclesiarum non optemperauerint episcopis suis, uolentiad honorem ampliorem in sua ecclesia promouere, nec vA bus eos illis ministrent in gradu suo unde recedere noluerunt. LXXXIII. - DE HIS QVI IN AEGRITVDINE BAPTISMA CONSEQVVNTVR. Concilium Neocaesariense.

^

Si quis in aegritudine fuerit baptizatus, ad honorem presbyteri non potest promoueri, quia non ex proposito fides eius, sed ex necessitate descendit ; nisi forte, propter sequens 9 uiduatae] mortuo episcopo 9 penes] apud 9 yconomum] uilicum, dispensatorem. LXXXII. 4 non optempetauetint] non obedierint.

LXXXI. — Caelestin., Epist. ad episc. Gall. $ — Coll. Hisp., XXXIV bis, 5 (PL 84, 689); Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 276); Dect. ps.-Isid. (HrNscHrUS, 560) ; Coll. Dacher., III, 22 (D'Acuzny, r, 549) ; Cresc., Concord., CCXXVIII

(PL.88, 919) ; Coll. in 11 lib., I, 249 (BERNARD, 145) ;Bonizo Sutr., Coll., II, 12 (PzRELs, 40).

LXXXII. - Conc. Carth. (a. 421), 31 —

Coll. Dionis. (SrREwz,

82); Coll.

Dionis.-Hadr. (PL 67, 192); Atto, Capit., xr (PL :i34, 57) ; Ctesc., Concord.,

CCL (PL 88, 925) ; Coll. Dacher., III, 119 (D'Acnuznz, t, 559). LXXXIII. — Conc. Neocaes., 12 — Coll. Dionis. (SrREwE, 40) ; Coll. Dionis.Hadr. (PL 67, 157); Coll. Nouatien., I, 12 (AwzrLr, zr, 257) ; Coll. Herouall., VI (PL 99, 998) ; Cresc., Concord., LXVI (PL 88, 871) ; Bonizo Sutr., Coll., V, 7o (PERELs, 200); Coll. Hisp., III, 12 (PL 84, 110) ;Coll. Quesnell., IV, r2 (PL 56, 445) ; Coll. Dachet., III, 88 (D'AcuERY, 1, 555).

9 oeconomum B.

LXXXI. 072. B.

LXXXII. LXXXIII.

2a-d'eietietexe

6 illi V B. 8 quis] qui P.

4 detur B

4 et otdinis] ozz. V.

* non]

GOPESIN'VOEIBS

L'LxxXmrtxxxvi

67

studium, bonum eius et fidem bonam atque hominum raritatem talis possit admitti. ) LXXXIV. — QvoD NON ADMITTANTVR AD CLERVM AB HAERETICIS ORDINATI. Ex decreto papae Innocentii. Ventum est ad tertiam quaestionem quae pro sui difficultate, longiorem exigit disputationem, cum nos dicamus ab ; haereticis ordinatus, uulneratum per illam manus impositionem habere caput, ubi uulnus infixum est, medicina est ad-

hibenda, qua posset recipere sanitatem. Quae sanitas, post uulnus secuta, sine cicatrice esse non poterit. Atque ubi poenitentiae remedium

necessarium

est, illic ordinationis hono-

1o rem locum habere non posse. Nam sicut legitur : qui tetigerit inmnundum inmundus erii, quomodo id ei tribuitur, qui munditia ac puritas consueuit accipere ? Sed contra asseritur eum qui honorem amisit, honorem dare non posse ; nec illum

aliquid accepisse, cui nichil in dante erat quod ille posset acci15 pere. Acquiescimus. Et uerum est certe qui quod non habuit, dare non potuit; damnationem utique quam habuit, per prauam manus impositionem dedit. Et qui particeps factus est damnato, quomodo debeat honorem accipere, inuenire non possum. Sed dicitur uera ac iusta legitimi sacerdotis benedictio 20 auferre omne uitium quod a uitioso fuerat iniectum. LXXXV. -— DE SACRAMENTO ORDINATIONIS CLERI AD PLEBEM. Augustinus. Quaemadmodum sic fiat ordinatio cleri ad plebem congregandam, etiam si plebis congregatio non subsequatur, manet 5; tamen in illis ordinatis sacramentum ordinationis, et si aliqua culpa, quisquam ab officio remoueatur, sacramento Domini semel imposito non carebit. LXXXVI. LXXXIV. trice] signo LXXXIV.

— NVLLVS

PRAESVMAT

AD

ECCLESIASTICVM

4 exigit] inquirit 4 disputationem] contentionem 15 acquiescimus] assentimus.

OR$8 cica-

10/11 Leu. 22, 4.6.

LXXXIV. - Inn. I, Epist. 17, rit, 7 — Coll. Dionis.-Hadr., Inn., exc. 55 (PL 67, 259) ;Coll. Hisp., XXVI, 5 (PL 84, 667) ;Coll. Dacher., in 35 (D' ACHERY, I, 523); Cresc., Concotd., LX (PL 88, 866) ; Dect. ps. -Isid. (HixscHrUs, 559); Alget., Coll., III, 25 (PL 180, 941).

LXXXV. - Aug., Bon. coniug., 24 (PL 40, 394). LXXXVI. - Cfr. ps.-Silu., Epist.ad conc. Nicaen., 5 (PL 8, 826, n. 5) ; Coll. in 11 lib., I, 274 (BERNHARD, 168).

LXXXIV. immundus V / LXXXV.

10 sicut] si ut B 11 tribuetur B 1 ORDINATIONE B.

11 inmundum] 10 qui] quod V C 11 qui] quod V — 1? praua B C.

*

68

COLL

IN&V-—LIB.- IL pxxXXVvpPRXXXVH

DINEM ACCEDERE NISI PLENIS AETATIBVS PER GRADVS SINGVLOS CONSTITVTIS. Statuta sancti Siluestri. Si quis desiderat in ecclesia militare aut proficere, aut esse ; lector, exorcista, acolitus, subdiaconus,

diaconus, presbyter,

de his autem nullus praesumat ad ecclesiasticos ordines accedere, nisi plenis aetatibus per singulos gradus, sicut ipse constituit. Denique et successoribus suis apostolicae sedis a primo ordine usque ad sextum, id est a lectore usque ad presbyterum, 1o s] probabiliter uixerit, probatus ex omni parte, etiam ab his

qui foris sunt testimonium habere bonum, unius uxoris uirum a sacerdote benedictum, et sic ad ordinem episcopatus accedere, nullum maiorum uel prioris locum inuadere, nisi ordine temporum, cum pudore recognoscere omnium clericorum uotiua 15 gratia, nullo omnino clerico contradicente. LXXXVII.

—- DE AETATIBVS

ET MERITIS

QVIBVS

PROVEHI

DEBENT AD EPISCOPATUM. I. Tribus ordinibus aetas specialis eligitur. Primo de uirginitate sumptum et ecclesiasticis uirtutibus comptum. ;

2.ITEM. Synodus Carthaginensis. Puer ab infantia ecclesiasticis ministeriis deditus, usque ad uigesimum annum aetatis lector siue exorcista stet. Ostiarius et subdiaconus uigesimo quarto anno, diaconus uigesimo quinto, presbyter trigesimo, episcopus quadragesimo anno, siue ro trigesimo anno episcopus efficiatur, ut Ysidorus ait, quia in ea aetate Christus exorsus est praedicare. Licitum est fieri secundo de unius uxoris uiro iuuene. 3. IrEM. Eadem synodus. Qui enim ab accessu adolescentiae usque ad trigesimum 1; aetatis annum probabiliter uixerit, una tantum uirgine uxore contentus,

uigesimo

anno

subdiaconus,

trigesimo

diaconus,

trigesimo quinto presbyter aut episcopus fiat.

LXXXVII. 4 comptum] tentus] sufficiens.

LXXXVII,

hornatum

14 accessu] ptincipio

16 con-

rz. - Can. Hibetn., 9 (PL 96, 1282).

2. — Can. Hibern., 9 (PL 96, 1282). 3. — Can. Hibern., 9 (PL 96, 1283).

LXXXVI. 4 quis] qui B * singulis gradibus B 15 nullum o. clericum contradicentem B.

12 benedicto

V/ B C

LXXXVII. 2 EPISCOPATVM] add. rRrBvs ORDINIBVS (e Jm. seq. iferafum) B 4 comptum] compositum C BIrEM]oz.V BC 9 uigesimum] add. tertium C 9 anno] oz. C 12 iuuenem V.

COBRPSGIN OV. LIBE

E Xx

VIIPxc

69

LXXXVIII. - DE GRANDAEVO LAICO. Eadem synodus. I. Si enim grandis sit laicus et necesse sit ut episcopus fiat, biennio lector siue exorcista stet, quinquennio subdiaconus, post decimum quintum annum presbyter siue episcopus sub; rogetur. Item est alia contrarietas pro qua episcopus aut presbyter aut diaconus effici non potest, id est : si quis secundis nuptiis fuerit copulatus, aut concubinam habuerit, aut si quis uiduam aut eiectam acceperit, aut meretricem aut ancillam,

aut aliquam de his quae publicis spectaculis mancipantur, 10 non potest fore episcopus uel presbyter uel diaconus aut ex eorum numero qui in ministerio sacro deseruiunt. 2tonsMou Inr lege: Abraham constituit Isaac heredem in uita sua ; Esaias regi Hezechiae : d?spone domu? tuae, quia morieris. 15.34 ITEM; Siluester episcopus. Vt nulli ex episcopis liceat pro qualicumque libitu a nouissimo gradu ad primum ordinare neophitum. LXXXIX. — CvIVS AETATIS CLERICI FIERI DEBEANT. Iustinianus rex. Nemo presbyter consecretur, qui minor triginta annorum sit. Nemo diaconus fiat, qui minor xxv annorum sit. Nemo sub5; diaconus, qui minor xiv anno sit. Nemo lectori adnumeretur, qui minor viiii annorum fuerit.

XC. — DE AETATIBVS QVIBVS CLERICI CONSECRANDI SVNT. Heinrici regis. Si quis episcopus ante xxx annum presbyterum consecrauerit, uel diaconus ante xxv annum, anathema sit, et ordinaLXXXVIII. 8 biennio] duobus annis spectaculis] iocis turpibus uel theatralibus fote] fieti.

LXXXVIH.

* copulatus] coniunctus 9 mancipantut] colligantur

9 10

14]s.38,1.

LXXXVIII, r. - Coll. Hibernen., I, x1 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 8). 2. — Fons non inuenitur.

3. — ps.-Silu., Epist. ad conc. Nicaen., 6 (PL 8, 826).

LXXXIX. - Iulian., Epit., CXV,

19 (445) (HàNzL, 152, 19) ;Lex Rom. can.

compta, 7 (Mon, 40). Cfr. Grat., Decr., 2, 0.78 (FRrEDBERG, 275). XC. - Synod. Rauenn. (a. 1014), 2 (MGH, const., 1, 62). Cfr. FORNASARI, Entico II e Bened. VIII, 46-55.

1 Dz] praez. TERTIO GRADV B LXXXVIII. 15/1? Ire — neophitum] oz. B. Esaia B 3 episcopus] ozz. B 1 crERICIS C XG. 4 diaconus] — diaconum.

12IreEM]om.V BC 3 annos B

. 13

3 presbyter B

^

70

COELDLCINV,.EIBL'E SG X6

; tus deiciatur usque ad praefinitam aetatem, nisi summa compellat necessitas. Quod si ineuitabilis causa aduenerit, permittamus presbyterum consecrari in legitima aetate diaconorum ; subdiaconus ante xii annum XCI. - DE CONVERSATIONE

nullatenus fiat.

ECCLESIASTICA,

QVI AB INFAN-

TIA SE DEO VOVERIT. Ex decreto papae Syrici. Quicumque se ecclesiae uouit obsequiis a sua infantia ante pubertatis annos, lectorum se debet ministerio sociari. Qui ; ab accessu adolescentiae usque ad trigesimum aetatis annum, si probabiliter uixerit, una tantum et ea quam uirginem communi per sacerdotis benedictionem perceperit uxorem contentus, ostiarius, exorcista, acolitus tantum

esse debebit, sub-

diacono uero, iuxta decretum papae Leonis, penitus denegetur. 10 Nam cum extra clericorum, inquit, ordinem constitutis nuptia-

rum societate et procreatione filiorum studere, sed liberum arbitrium ad exhibendam tam perfectae continentiae puritatem, nec subdiacono quidem conubium carnale conceditur, ut et qui habent uxores, tamquam non habentes sint, et qui non 1; habent permaneant singulares. Quod si in hoc ordine, qui quartus est a capite, dignum est custodiri, quanto magis in primo uel secundo tertioque seruandum est. Neaut leuitico aut presbyterali honore aut episcopali excellentia quisquam idoneus existimetur, qui se a uoluptate luxuriae necdum frenasse 20 detegitur, postquam ad diaconii gradum, si se ipse primitus continentia praeeunte dignum probauerit, accedat, ubi si ultra quinque annos laudabiliter ministrauerit, congrue presbyterium consequatur. Exinde post decennium, episcopalem cathedram poterit adipisci, si tamen per haec tempora integritas 25 uitae ac fidei eius fuerit approbata ; si autem de uirginitate sumptum in trigesimo anno, sin autem quadragesimo. XCII. — VT NEMINI CITO MANVS XC.

5/6 compellat]

IMPONAT ANTEQVAM JETATE

cogat uel consttingat

6 ineuitabilis]

infugabilis

6/7 petmittamus] concedamus. XCI. 4 pubertatis] barbae B accessu] initio 7/8 contentus] sufficiens 12 arbitrium] potestas 13 conubium] nuptiatum coniunctio 15 singulares] soli 18/19 idoneus] aptus 19 existimetur] putetut 19 uoluptate] amore 19 frenasse] ligasse 20 detegitur] manifestat 24 adipisci] accipere. XCI. - Siric., Decr., 9 — Dect. ps.-Isid. (HiwscHius, 522) ; Atto, Breu. (Mar, v1/2, 75). Cfr. Iuo Carnot., Decr., v1, 91 (PL 16r, 466) ; Coll. Vallic. T XVIII, £. zv. XCII. - Inn., Epist. 57, 5 (PL 20, 604) — Coll. Hisp., IX, 5 (PL 84, 654) ; Coll. Dionis.-Hadr.,

XXXII

(PL 67, 249) ; Decr. ps.-Isid. (Hrwscurus, 532)?" Ctesc;,

Concotd., II (PL 88, 834) ; Coll. Dacher. III, 17 (D'Acuznr, r, 548). XI BC

8 Quicumque] aZ4. itaque B * sacetdotem B 11 societati B

4 se] oz. B 6 si] oz. B 19 extimetur B.

6 eam

COLL. IN V.LIB., I, xcu-xciv

7/5

ET VITA PROBETVR IN CLERO. Ex decreto papae Innocenti Ita sane ut in eos tempora a maioribus constituta seruentur; VA

IO

A

nec cito quilibet lector, cito acolitus, cito diaconus, cito sacer-

dos fiat. Ouia in minoribus officiis, si diu perdurent et uita eorum pariter et obsequia comprobantur ut ad sacerdotium praeterea emersi stipendiorum meritis ueniant, nec praeripiant quod uita probata meretur accipere ; quoniam ergo certa difinitione monstratum est qui debeant admitti in clero quiue reprobari. XCIIT. — DE NEMINI CITO MANVS IMPONENDI NEC PECCATIS ALIENIS COMMVNICANDIS. Leo episcopus ad Maurum episcopum. Vbi est illa beati Pauli apostoli per sanctum Spiritum dimissa praeceptio,qua in persona Timothei omnium sacerdotum Christi numerus eruditur, et proinde unicuique nostrum dicitur : "amus cito nemini mposueris neque communicaueris beccatis alienis. Quid est manus cito nemini imponere nisi ante aetatis

IO

maturitatem,

ante tempus

examinis,

ante meritum

laboris, ante experientiam disciplinae, sacerdotalem honorem tribuere non probatis ? Et quid est communicare peccatis alienis, nisi talem effici ordinantem qualis ille est qui non merito ordinetur ? De talibus autem multum acclamatum est : anathematizetur. XCIV.

— DE AETATIBVS

ET ORDINIBVS

CLERICORVM.

Sil-

uester episcopus. Si quis ad clericatum promoueri desiderat, hoc iustum est ut non sit ante xxiii annum

subdiaconus,

ante xxv diaco-

XCII. 6 diu] multum *? obsequia] setuitia 8 emetsi] ducti stipendiorum] lucrorum 8 ptaeripiant] rapiant 10 admitti] subduci quiue] uel qui. XCIII.

4/5 dimissa] telicta

probationem

12 effici] fieri

sine metito

8 10

9 examinis] probationis

10 disciplinae]

12 ordinantem] otdinatorem

12 non merito]

13 acclamatum est] uociferatum est.

XCIV.

3 promoueti] adcedete

XCIII.

7/8 1 Tim. 5, 22.

XCIII. - Cfr. Coll. in 11 lib., I, 275 (BERNHARD, 167) ; Anselm. Luc., Coll., VI,

29 (TBANER, 283). XCIV. - ps.-Silu., Epist. ad conc. Nicaen., 5 (PL 8, 826). XCII. PXETTS

XCIV.

6 minotibus] maioribus l/ ^ 10 qui] quid B. 1/14 DE — anathematizetur] ozz. B. 1/11 Dr — placet] oz. B

^

72

GOEESIN;JV BIBSL WOLNEXON

; nus, ante xxx presbyter. In hac aetate potest esse episcopus, si tamen de uirginitate est susceptus, et si fuerit omnium uotiua gratia, non praemio, non inuasione cupiditatis, atque

nullum prorumpens gradum ; quod si non sumptus ex uirginitate si ab omni ecclesia eligatur et nullo ex membris ecclesiae 1o interdicente atque ita omnibus conuenientibus, consecrandus est episcopus. Et dixerunt nonnulli episcopi : placet. XCV. —- NEMINI MANVS IMPOSITIONEM CITO IMPONAT. Paulus apostolus. Manus cito nemini imposueris, neque communicaueris peccatis alienis.

XCVI.-DE MINORE ET GRANDEVO.

Ex decreto papae

Zosimi. I. Haec autem singulis gradibus obseruanda sunt tempora. Si ab infantia aecclesiasticis ministeriis nomen dederit, et inter A

lectores usque ad uigesimum aetatis annum continuata obseruatione perduret, si maior iam grandaeuus accesserit, ita tamen ut post baptismum statim se diuinae militiae desiderat mancipari, siue inter lectores siue inter exorcistas quinquennio teneatur. Exinde acolitus uel subdiaconus quattuor annis et

10 sic ad benedictionem diaconatus, si meretur, accedat. In quo

ordine quinque annis, si inculpate se gesserit, haerere debebit. Exinde suffragantibus stipendiis per tot gradus datis propriae fidei documentis, presbyterii sacerdotium poterit promereri. De quo loco, si eum aptior ad bonos mores uita perduxerit, 1; summum pontificatum sperare debebit, ac tunc lege seruata ut 6 uirginitate] si est uirgo

9 uotiua] uoluntatia

$8 prorumpens] destruens uel transiens

contradicente XCV.

*? inuasione] peruasione

9 ex membtis] filiis

10 conuenientibus] consentientibus

10 interdicente]

11 episcopi] aliqui.

8 communicaueris] sociauetis.

XCVI. 4 dedetit] ptomisetit B continuata] assidua 6 grand(a)euus] plena aetate 8 mancipari] iungi uel subdi 10 meretur] dignus sit 11 inculpate] sine culpa 12 suffragantibus] suppetentibus 12 stipendiis] luctis 14 aptior] melior

XCV, — 1 Tim. 5, 22. XCVI, 1. - Zosim., Epist. ad Hesych., 3 — Coll. Hisp., XXVIII, 5 (PL 84, 674) ;Cresc., Concord., II (PL 88, 855) ;Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 264). Cfr. Anselm. Luc., Coll., VII, 41 (TrawzR, 380) ; Coll. Vallic. T XVIII, f. 5.

6 susceptus] sumptus B. XS.

1 NEMINE B

1 rwpPosrro C

3 nemine B.

XCVI. 1 Dz] Praez. YrEM B 5 uigesimum] xxx B 13 potetit] zzzer Jin. add. B 13 promereri] promoueti C

6 iam] add. et B 14 actior B

COEL-CIN'V|LIB., I; xcvrexcvir

73

neque digamus neque poenitens ad hos gradus possit admitti. 2cltEM Ex decreto papae Syfici. Qui uero iam aetate grandaeuus melioris propositi conuersione prouocatus ex laico ad sacram militiam peruenire festi2o nat, desiderii sui fructum non aliter optinebit nisi eo quo baptizatus tempore statim lectorum aut exorcistarum numero societur, si tunc eum unam habuisse uel habere et hanc uirginem accepisse constet uxorem, qui, dum initiatus fuerit, ex-

pleto biennio, per quinquennium aliud acolitus et subdiaconus 25 fiat, et sic ad diaconatum, si per haec tempora dignus iudicatus fuerit, prouehatur. Exinde iam accessu temporum presbyterium uel episcopatum, si eum cleri a plebibus euocaret electio, non inmerito sortietur.

XCVII. — VT SI DE RELIGIOSO PROPOSITO MONASTERIALIBVS ERVDITVS AD CLERICALE MVNVS ACCEDIT, VITA ET AETAS INQVIRATVR ET SIC SPATIO OFFICIA DISPENSANDA.

Ex

decreto

papae Syrici. ; Priscis igitur pro sui reuerentia manentibus constitutis, quae ubi nulla uel rerum uel temporum perurget angustia, regulariter conuenit custodiri, tam instituendi quam promouendi clericalis obsequii officia, sic spatia dispensanda concedimus. Vt si quis etiam de religioso proposito et disciplinis 10 monasterialibus eruditus ad clericale munus accedit, in primis eius uita praeteritis acta temporibus inquiratur: I, si nullo graul facinore probatur infectus ; II, si secundam non habuit fortassis uxorem ; III, nec a marito relictam sortitus ostenditur ; IV, si poenitentiam publicam fortassis non gessit ; V, nec

15 ulla parte corporis uitiatus apparet ; VI, si seruilis aut originarie non est condicionis obnoxius ; VII, si curiae iam probatus nexibus absolutus ; VIII, si assecutus est litteras, sine quibus 23 initiatus] tonsus.

XCVII. B5 Priscis] antiquis 12 infectus] maculatus

6 perurget] prouocat

10 munus] honorem

2.— Siric., Epist. ad Himet., ro — Coll. Hisp., III, 1o (PL 84, 635); Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 236) ; Coll. Quesnell., XXXIX, ro (PL 56, 560) ; Coll. Diessen., I, 6 (AwoORT, t1, 285) ; Decr. ps.-Isid. (FHiwscurvus, 522) ; Cresc., Concotd.,

II (PL 88, 839). XCVII. — Gelas., Decr. gen., 2 — Coll. Hisp., LX XXII, 2 (PL 84, 798) ; Ctesc., Concord., III (PL 88, 857) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 302) ; Dect. ps.-Isid. (Hiwscurus, 690); Algetr., Coll., I, 10 (PL 180, 863). Cfr. Grat. Dect., 1, D.55 (FnrEDBERG, 215); Coll. Vallic. T XVIII, f. 4v. 17 IrEM] oz. V B 19 prouocatur B 21 numeto] munete C 27 a] ae B. XCVII. 1 MONASTERIALIBVS] praezz. A B 92 yITAM ET AETATEM B 11

nullo] ?raezz. in B

LI

74

COLL. IN V. LIB;, T; Xcvi-xc1x

uix fortassis hostiarum posset implere. Vt si his omnibus quae sunt praedicta fulcitur, continuo lector uel notarius aut certe 20

2

5

defensor effectus, ut post tres menses existat acolitus, maxime si huic aetas etiam suffragatur ; sexto mense subdiaconi nomen accipiat, ac si modestae conuersationis honestaeque uoluntatis existat, nono mense sit diaconus completoque anno sit presbyter. Cum tamen quod annorum fuerant interstitia collatura sancti propositi sponte suscepta doceatur praestitisse deuotio. XCVIII.

- DE LAICIS QVI SE AD

ZECCLESIASTICOS

GRADVS

CVPIVNT AGGREGARI. Ex decreto papae Gelasii. Si uero de laicis quispiam ecclesiasticis est aggregandus officiis, tanto sollicitus in singulis quae superius compraehensa huiusmodi decet examinari persona, quantum inter I sunt mundanam religiosamque uitam constat esse discriminis. Quia utique conuenientia ecclesiae ministeria reparanda sunt, non inconuenientibus meritis ingerenda, hac opportunitate commoniti, obseruantiam ueneratorum canonum propensius IO delegamus, singulorum graduum conscientiam ammonentes, ne illicitos prorumpere moliantur excessus. Nec fas esse confidat quisque aut subdiaconum, diaconum, presbyterum, episcopum, bigamos aut coniugia sortientes ab aliis derelicta siue quoslibet post poenitentiam uel sine litteris uel corpore uitiaI I] tos, uel condicionarios, aut curiae publicarumque rerum nexibus implicatos, aut passim nulla temporis congruentis examinatione discussos diuinis seruituros applicare ministeriis. XCIX. — VT Sardicense.

NEOPHITI

NON

ORDINENTVR.

Concilium

19 fulcitur] circumdatur 21 suffragatur] suggetitur 22 modestae] pulchre 22 honestaeque] clare 24 interstitia] diuisa uel spatia. XCVIII. 3 quispiam] aliquis 8 aggregandus] sociandus 6 discriminis] diuisionis * repatanda] restauranda 8 inconuenientibus] incompetentibus 8 ingerenda] concedenda 9 commoniti] docti 9 propensius] tisse 10 delegamus] statuimus 11 moliantur] audeant 11 fas] citum.

XCVIII. - Gelas., Decr. gen., 4 — Coll. Quesnell, LVIII, 2 (PL 56, 693); Coll. Hisp., LXXXII, 4 (PL 84, 799) ; Coll. Diessen., XVI, 2 (Awonr, r1, 335) ; Dect. ps.-Isid. (HiwscHrus, 654) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 303) ; Cresc., Concotd., III (PL 88, 857).

23 existit B.

XCVIII. XCIX.

1 sE] oz. B 9 obseruantia uenerandorum B 2 Sardicensis B

17? diuini B.

Cobb

PNAOVIBEBZSD xcIx-6

75

I. Osius episcopus dixit: et hoc necessarium arbitror ut diligentissime tractetis si forte aut diues aut scolasticus de ; foro aut ex amministratore episcopus fuerit postulatus, ut non prius ordinetur, nisi et lectoris munere et officio subdiaconii aut presbyterii fuerit perfunctus, et ita per singulos gradus, si dignus fuerit, ascendat ad culmen episcopatus. Potest enim per has promotiones, quae habebunt utique prolixum 10 tempus, probari qua fide sit, qua modestia, qua grauitate et uerecundia, et si dignus fuerit probatus, diuino sacerdotio illustretur. Qui conueniens non est, nec ratio nec disciplina patitur, ut temere uel leuiter ordinetur aut episcopus aut presbyter aut diaconus qui neophitus est. Maxime cum magister 1; gentium apostolus ne hoc fieret denuntiasse et prohibuisse uideatur ; sed hi quorum per longum tempus examinata sit uita et merita fuerint comprobata. ZXUTEMa Exedeosetis papae Coelestini. Cum ad episcopatum his gradibus quibus frequentissime 20 cautum est, debeat perueniri ut minoribus initiati officiis ad maiora firmentur ; debet enim ante esse discipulus quisquis doctor esse desiderat, ut possit docere quae didicit. Omnis uitae institutio hac ad quod tendit miseratione confirmat. 3. IrEM. Ex concilio Carthaginensi. 2; Item placuit ut ante uicesimum quintum annum aetatis diaconus nullatenus ordinetur. C.

—-

XCIX.

Qvo

TEMPORE

3 atbitror] iudico

13 temere] inordinate

PRESBYTER

CONVENIAT

4 scolasticus] grammaticus

14 neophitus est] nouitius

ORDINARI.

B foro] mercato

18 denuntiasse] contra-

dixisse 15 prohibuisse] uetuisse 16 hi] illi 16 examinata] probata cautum] custodia 20 initiati] deputati uel probati.

20

XCIX, r. - Conc. Sard., 15 — Coll. Dionis. (SrREwz, 66) ; Can. prisca interpr.

(PL 56, 780) ; Coll. Dacher., III, 142 (D'Acnznr, rz, 561) ; Coll. Quesnell., T, 39 (PL $6, 407) ; Ctesc., Concord., IV (PL 88, 839) ; Coll. Dionis.-Hadr., XIII (PL 67, 180). Cfr. Butch. Worm., Decr., 1, 17 (PL 140, 554) ; Iuo Carnot., Dect., v, 71 (PL 161,

350).

2. — Caelest., Epist. ad episc. Gall, 3. Cfr. Decr. ps.-Isid. (Hiwscurus,

360).

3. - Conc. Carth. II, 4 — Coll. Hisp., XIV, 4 (PL 84, 189) ;Regino, Coll.,I, 422 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 151) ; Coll. Pirenen. (MARTINEZ Drzz, 234) ; Coll. Dacher., III, 79 (D'AcnERY, 1, 555) ; Decr. ps.-Isid. (HiwscHrus, 297).

C. - Conc. Neocaes., i1 —

Coll. Dionis.-Hadr.

(PL 67, 157); Cresc., Con-

cord., LXXVI (PL 88, 873) ; Regino, Coll., I, 421 (WASSERSCHLEBEN, irt. Kanon.,

191) ; Atto, Breu. (Mar, vr/2, 96) ; Coll. Dachet., III, ror (D'AcHERY, 1, 557). Cfr. Anselm. Luc., Coll, VII, 81 (THANER, 398). 13 uel] et B 12 Qui] — quia 5 ministratore B 24/26 IrEM — otdinetut] poszpon. ad cap. B C.

18 IrEM] oz.

V B

^

76

COLL. IN VIBIBJSB cio

Concilium Neocesariense. Presbyter ante tricesimum aetatis suae annum nullatenus ordinetur, licet ualde sit dignus, sed hoc tempus obseruet. ; Nam Dominus noster tricesimo aetatis suae anno baptizatus est et sic coepit docere. CI. —- DE ORDINATIONE PRESBYTERORVM ET DIACONORVM CERTIS FIAT TEMPORIBVS. Ex decreto Zacariae papae. Ordinationes presbyterorum diaconorumque ab episcopis non ordinentur nisi certis temporibus fiant. Id est primi, ; quarti, septimi, et decimi mensis horum sacerdotum debeant fieri ordinationes. Alii quidam ex nostris, per incuriam ignorantes

canonum

series, illicitas, fecerunt

ordinationes,

pro

quibus omnibus, apostolica auctoritate, interdico, ut qui norunt canonum seriem obseruent, et qui nesciunt, mediten1o tur, ne dum fuerint lapsi, canonicis succumbant sententiis. CII.

- DE ORDINATIONE

MINISTRORVM

SACERDOTVM

QVAN-

DO FIAT. Ex epistola papae Leonis ad Dioscorum. Quod ergo a patribus nostris propensiori cura nouimus esse seruatum, a uobis quoque uolumus custodiri, ut non pas5 sim diebus omnibus sacerdotalis uel leuitica ordinatio celebretur. Sed diei sabbati eiusque noctis quae in prima sabbati lucescit exordia deligantur. In quibus his qui consecrandi sunt

ieiuniis

et ieiunantibus

sacra

benedictio

conferatur ;

quod eiusdem obseruantiae erit, si mane ipso dominico die 1o continuata sabbati ieiunio celebratur, a quo tempore praecedentis noctis initia non recedunt, quia ad diem resurrectionis sicut etiam in pascha Domini declaratur pertinere, non dubium est. Nam propter auctoritatem consuetudinis quam ex apostolica nouimus uenire doctrina, etiam sacra scriptura manifes1; tat, quod cum apostoli Paulum et Barnabam ex praecepto Cc GI mitem.

3 nullatenus] nullo modo 7 seties] otdines

4 licet] quamuis.

9 norunt] sciunt

9 seriem] otdinem uel tra-

(CET 8 propensioti] studiosioti * exotdia] initia tut 8 conferatur] condonetut 10 continuata] sociata

* deligantutr] eligan-

CI. — Fons non inuenitur sub nomine papae Zachariae. Cfr. infra CIII ; Coll. Vat., lat. 1349, I, 184. CII. - Leo I, Epist. ad Diosc., 1 — Coll. Hisp., LXXII, 1 (PL 84, 7823) ; Coll. Dacher., III, 127 (D'Acnznr, r, 560) ; Dect. ps.-Isid. (HrNscnrus, 627). Gc:

GI CII.

6 est] ozz. B. * inlicita B 10 ne] nec B. 3 propensiore B 9 ipso] ozz. B

13 propter] praeter B

COLL

IN. VLIB.,1j circi

7

Spiritus sancti ad euangelium gentibus mitterent praedicandum, ieiunantes et orantes imposuerunt eis manus ut intelligamus quanta et dantium et accipientium deuotione curandum sit, ne ante benedictionis sacramentum negligenter uide20 atur impletum. Et ideo pie ac laudabiliter apostolicis more gesserit institutis, si hanc ordinandorum sacerdotum formam per ecclesias quibus Dominus praeesse te uoluit, etiam ipse

seruaueris,ut his qui consecrandi sunt numquam benedictio nisi in die dominica resurrectionis tribuatur, cui a uespere sab25 bati initium constet ascribi et tantis diuinarum dispensationum misterlis consecrata, quicquid a Domino est insignius constitutum, in huius diei dignitate sit gestum. In hac mundus sumpsit exordium, in hac per resurrectionem Christi et mors

interritum et uitam accepit principium ; in hac apostoli a Domi3o no praedicandi omnibus gentibus euangelii tubam sumunt, et inferendum imperandumque uniuerso mundo sacramentum regenerationis accipiunt ; in hac, sicut beatus Iohannes euan-

gelista testatur, cum congregatis in unum discipulis, clausis ianuis, ad eos Dominus introiret, insufflauit et dixit : accifite 35 Spiritum sanctum, quorum remiseritis beccata remattuntur eis, et quorum retinueritis, detenta sunt ; in hac denique, praemissus a Domino apostolis Spiritus sanctus aduenit, ut caelesti quadam regula insinuata et tradita nouerimus in illa die celebranda nobis esse mysteria sacerdotalium benedictionum, in 4o qua collata sunt omnia dona gratiarum. ; CIII. — PRESBYTERORVM ET DIACONORVM ORDINATIONES CERTIS DEBERE CELEBRARE TEMPORIBVS. Ex decreto pa-

pae Gelasii. Ordinationes

etiam

; certis temporibus

presbyterorum

et diebus,

18/19 curandum] prouidendum ruinam 29 principium] premium. (G3 s

exercere 26

insignius]

diaconorumque, non

debeant,

clarius

29

nisi

id est, interritum]

34/36 Ioh. 20, 22-23.

CIII. - Gelas., Decr. gen., 13 — Coll. Hisp., LXXXII, 13 (PL 84, 801) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 306) ;Cresc., Concord., CCXXXIX (PL 88, 922) ; Coll. Dacher., III, 1 (D'AcuzRr, r, 546) ; Bonizo Sutr., Coll., V, 5 (PERELs, 167) ; Coll.

Diessen., XVI, 8 (Awonr, 11, 358); Dect. ps.-Isid. (HiwscHrUs, 652). Cfr Iuo Carnot., Decr., vr, 74 (PL 16r, 461).

23 seruaberis B 19 negligenter] diligenter I^ 36 detenta] — 36 retinueritis] detinueritis B 40 gratiarum] a7. DE oRprNA— pftomissus Apostolorum. TIONE PRESBITERI, DIACONI ET CETERORVM. In can. Presbyter ab uno episcopo ordinetur et diaconus et ceteri clerici B.

19 ne] nec B 18 quanto B 29 principium] praemium B 36/37 praemissus] retenta

S

VI

^

78

IO

COLL. IN V LIB,, I, ciri-cv

quarti mensis ieiunio, septimi et decimi sed etiam quadragesimalis initii ac mediae quadragesimae die sabbati ieiunio circa uesperam nouerint celebrandas, nec cuiuslibet utilitatis siue presbyterum siue diaconum: his praeferre qui ante ipsos fuerint ordinati. CIV. — QvoD NON OPORTEAT ABSOLVTE QVOSLIBET DE CLE-

A

RICIS ORDINARI. Concilium Calcedonense. Nullum absolute ordinari debere presbyterum nec quemlibet in gradu ecclesiastico, nisi specialiter ecclesiae ciuitatis aut possessionis aut martyrii aut monasterii qui ordinandus est pronuntietur. Qui uero absolute ordinantur, decreuit sancta synodus irritam habere huiuscemodi manus impositionem et nusquam posse ministrare, ad ordinantis iniuriam.

CV. — DE INREPRAEHENSIONE EPISCOPI ET DE HOC LOCO IPSE EST EPISCOPVS ET PRESBYTER. Paulus apostolus ad Timotheum. Si quis episcopatum desiderat, bonum opus desiderat. ergo episcopum et presbyterum inrepraehensibilem vA Oportet esse, unius uxoris uirum, sobrium, prudentem, ornatum, hospitalem, doctorem,

non

uinolentum,

non

percussorem,

sed

modestum, non litigiosum, non cupidum, suae domui bene praepositum, filios habentem subditos cum omni caritate, non IO

neophitum, ne in superbia elatus, in iudicium incidat diaboli. Oportet autem illum et testimonium habere bonum. Diacones CIII. CIV.

$8 cuiuslibet] alicuius 9 praeferre] ante ponere. * irritam] uanam uel cassam * huiuscemodi] tali

$8 nusquam] nullo modo uel in nullo modo 8 otdinantis] episcopi 8 iniuriam] uitupetiuin. CV. 5 inrepfaehensibilem] sine crimine uel perfectum 6 prudentem] pium uel discretum 6 ornatum] decoratum * uinolentum] hebriosum uel uino plenum 9 praepositum] ptelatum 9 subditos] humiles 9 caritate] dilectione 10 neophitum] nouellum, conuetsum 10 elatus] eleuatus uel tumidus 10 iudicium] dampnationem 10 incidat] cadat 11 Oportet] decet 11 testimonium] famam uel laudem

CIV. - Conc. Chalced., 6 — Coll. Dionis. (SrREwE, 100) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 172); Coll. Dacher., III, 57 (D'Acnuznv, 1, 551) ;Atto, Breu. (Mar, vr/2, 97); Coll. in 11 lib., I, 297 (BERNHARD, 183) ; Regino, Coll., I, 397 (WASSERSCHLEben, it. Kanon. , 180); Decr. sacerd. (ForrAwo, 57); Coll. Quesnell., XXV, 6 (PL

56, 540). CV. — 1 Tim. 3, 1-10.15. CII. * mediae] mediana B. CIV. 1/2 crERO B 2E; x^ cioxntentlettos BIG: CV. 4 bonum] ?raezz. et presbyterium B 5 inrepraehensibiles D habentes V B 9 caritate] castitate /z/g.

9

COELLSIN VIDIB/iIcv26vi

79

similiter pudicos, non bilingues, non multo uino deditos, non

turpe lucrum sectantes, habentes ministerium fidei in conscientia pura ; et hi autem probentur primum et sic minis1; trent, nullum crimen habentes. Qui enim bene ministrauerit, gradum sibi bonum acquirit. CVI. — DE PROVIDENTIA ATQVE ORDINATIONE CLERICORVM.

Dicta

beati Hieronimi,

sanctorum

Gregorii

papae

et aliorum

patrum.

Institutio illa sancta, quae fiebat in diebus patrum nostro; rum, recordatas uias numquam deseruit, quibus olim institue-

runt pro ordinatoribus eorumque ordinatis cum doctrina atque disciplina. Nunc ergo qui uoluerit sacerdotalem auctoritatem accipere, undique apprehendat antea disciplinam atque doctrinam, ut illis postea intimare ualeat, quia procul 19 dubio sine qua nulla utilitas permanere possit. Primitus propterea Deum cogitet et praeparet arma eius antequam manus episcopi tangat eius caput, id est psalterium, lectionarium,

antiphonarium,

missalem,

baptisterium,

martyrolo-

gium et computum cum cyclo in anni circulo, ad praedicatio1; nem se muniat cum doctrina et bonis operibus. Haec est lex sacerdotum. Post haec, illorum poenitentialem, qui hoc ordine secundum auctoritatem canonum ordinetur, ut discretionem

omnium earum inuestiget primitus sine quibus rectum iudicium stare non potest ; sed distinguat quid, ubi, quale, quan20 do, quamdiu, qualiter debeat facere. Non omnibus ergo una libra eademque pensanda sententia est poenitentiae, licet in 12 pudicos] castos 12 bilingues] uani uel male loquentes 13 turpe lucrum] uanum lucrum uel diuitias sequentes 13 ministerium] officium. CVI. 4 institutio] constitutio uel ordinatio 5$ deseruit] derelinquit ó olim] aliquando uel primitus 6 ordinatotibus] episcopis 6 ordinatis] ptesbytetis — 7 ergo] modo 8 undique] ex omni parte — 9 intimare] demonstrare 9 ualeat] possit 9/10 procul dubio] sine dubio 10 sine qua] disciplina uel doctrina 11 atma] instrumenta doctrinae 12 caput] sic 15 muniat] corroborat 16 post haec] post ista 19 distinguat] diuidat uel discernat 19 quid] faciat 19 ubi] fiat 19 quale] bonum uel malum, iustum uel iniustum 19/20 quando] quo tempore 20 quamdiu] quanto tempore 20 qualiter] faciat, quomodo faciat 21 libra] una mensura 21 pensanda est] ponderanda est CVI. - ps.-Egb. Ebot., Can. tem. pecc., 1 (PL 89, 443) ; ps.-Egb. Ebotr., Paenit. (HADDAN-STUBS5S, 111, 418) ; ps-Beda, Paenit., rt, 1 (WASSERSCHLEBEN, Bussotdn., 221)

12 bilinguis B 13 turpi lucro B 14 his V. CVI. 1 ArQvE] Er B 2 Dicta] fraez. IrgEM V B 4/* Institutio — disciplina] ozz. B B recordatas] fectas ... * etgo] add. fratres B 8/10 undique — possit] ozz. B 11 propterea] propter B 14 anno circuli B 15 Haec] hoc B 16 qui] quae B 21 pensandum B

80

COLLIIN

ViLbIBH Lew

uno constringatur uitio, sed discretio una sit cuique eorum, hoc est inter diuitem et pauperem, inter liberum et seruum, inter infantem 25 inter aetatem

et puerum, inter iuuenem et adolescentem, et senectutem, inter hebetes et aegrotos, inter

gnaros et ignaros, inter laicos et cleros, inter monachos et continentes, inter episcopos et presbyteros, inter diacones et subdiacones, inter lectores et cantores, inter ingratos et gratos, siue inter innuptos seu copulatos coniugio, inter indigen-

30

35

tes siue peregrinos, inter uirginem et meretricem, masculos et feminas, cuiusque aetatis ac sexus, uoluntarie uel casu, si in publico uel si in abscondito, si necessitate an uoluntate, tale

commisit facinus. Vt haec aliaque cuncta caute, sollerterque discernat, temperet, atque prudenter emendet, loca et tempora discernat. Sunt nonnulli caeCorum canum similitudinem currentium ad cadauera mortuorum uel coruorum uolantium,

40

4^

qui ad sacerdotium prouehuntur, qui, non propter Deum sed plus propter honorem terrenum inhiantes, caeci diuinae sapientiae. De talibus dicit Gregorius Nanzanzenus: timeo quod canes affectant officium pastorale, maxime cum nichil in semetipsis pastoralibus praeparauerint disciplinis. Hanc ergo institutionem collationum sancti apostoli condiderunt, deinde sanctorum patrum canones qui ediderunt, deinde alii, ut Hieronimus, Panutius, Augustinus, Gregorius et Theodorus. Ex quorum igitur ista omnia describimus dictis et sententiis ueraciter ut salui sint omnes et non pusillanimes, quia jofentes

22 discretio] diuisio

25 hebetes] stultos

26 gnaros] scios uel sapientes

26 ignaros] nescios uel stultos 28 ingratos] odiosos 28/29 gratos] gratia plenos 29 innuptos] sine nuptiis 29 copulatos] matrimonio coniunctos 29/30 indigentes] paupetes 31 uoluntatie] per uoluntatem 31 uel casu] sine uoluntate 32 in publico] manifeste 32 in abscondito] occulte 32 necessitate] inuitus 33 facinus] peccatum uel crimen 33 caute] sollicite uel cum custodia 33 sollerterque] studiose 34 discetnat] diuidat 34

prudenter]

sapienter

35 nonnulli] aliqui uel aliquanti

3? prouehuntut]

ueniunt uel ducuntur 38 inhiantes] cupientes 38 caeci] nescii, ignari 39 Nanzanzenus] episcopus de nanzizo ciuitate greciae 40 affectant] cupiunt, amant 40 pastorale] episcopale, sacerdotale 40 maxime] praecipue 41 praeparauerint] coadotauetint 41 disciplinis] eruditionibus 42 institutionem] constitutionem, edictum 42 collationum] adunationum 43 ediderunt] composuerunt, otdinauerunt

46 et non pusillanimes] et non

sint stulti id est pusillo animo

CVIE.

46/47 Sap. 6, 7.

29 seu] siue B 29 copulatis B 29/30 indigenes B 30 intet] ozz. B 31 cuiusque] utriusque 1 32 in!] oz. V 32 uel] oz. B 32 si?] sine

34 prudenter ... 35/41 Sunt — disciplinis] oz. B condiderunt] oz. B 44 Papnutius ...

388 terrenatum l/ — 42

COLL. IN V LIB,, I, cvi-cix

8r

otentiora tormenta patiuntur. Quid ergo erit de ordinatore ? qui ita praeter examinationem passim ordinare praesumit ?

CVII. — DE SCHOLA PVERORVM.- Karolus rex. Et ut scolae legentium puerorum sciant psalmos, notas, cantus, computum, grammaticam, 'per singula episcopia uel monasteria, M^

et libros catholicos bene emendare,

quia saepe

iam bene aliqui Deum rogare cupiunt, sed propter inemendatos libros male rogant ; et pueros uestros non sinite eos uel legendo uel scribendo corrumpere. Et si opus est euangelium, psalterium et missalem scribere, perfectae aetates hominum scribant, cum omni diligentia. CVIII. — DE PROBATIONE, QVI PROMOVENDI

SVNT IN CLERO.

Concilium Carthaginis. Vt nullus ordinetur clericus nisi probatus atque funditus examinatus. CIX.

N^

— DE

NON

ORDINANDIS

CLERICIS

QVI PECCATORVM

VINCVLIS SVNT ALLIGATI. Ysidorus. Non alii iubetur offerre ad altare Domini, nisi qui terrena non fecerit opera, iugumque delicti non traxerit, nec uinculis peccatorum fuerit alligatus. Si enim quis in episcopatu uel presbyteratu positus, mortale aliquod peccatum admiserit, retrahatur quanto magis ante ordinationem, si in hoc peccato inuentus est, ut penitus non ordinetur ; consideret se unus44 potentiora] rmaiora uel crudelia 44 patiuntur] sustinent 48 praeter] sine 48 examinatione] probatione 48 passim] ubique uel aliquo modo. CVI. 4 catholicos] sanctos uniuetsales 4 saepe] frequenter B inermendatos] incorrectos 6 non sinite] non permittite * corrumpere] mentiri $8 aetates] maiores ucl minores 9 diligentia] studio. CVIII. 3 funditus] omnino et per omnia 4 examinatus] probatus. CIX, 2 Non alii iubetur] non alteri praecipitur 8 terrena] adulteta uel

prophana 4 iugumque] onus uel crímen 4 delicti] peccati 4 traxetit] non fecetit 5 quis] aliquis 6 admiserit] comrniserit "7 retrahatur] recedat $ penitus] omnino uel nullo modo 8 consideret] praeuideat CVIL — Carol. Magn., Adm. gen. (a. 789) (MGH, capit., 1, 72). CVIII. — Conc, Carth. III, 22 — Coll. Hisp., XIV, 22 (PL 84, 192) ; Coll. QuesnelL, II, 2o (PL 56, 425) ; Fert., Breu., 232 (PL 88, 820) ; Decr. ps.-Isid. (Hrwscnrus, 295). CIX, — Cr. Isíd., Sent,, III, 24 (PL 85, 705, n. 5).

47 potentiora] potentiores P 48 ordinari B. CVIL. 3 computus . B aliquid V — 6 legendos P. CIX. 3 ali] aliter B 3 offerti B 4 delictis B 5 alligati B ptesbyterium B 7 in] oz. B

6

^

82 IO

15

COLL. IN V LIB., Lj crx-cx

quisque et sciens quia jofenies $otenter tormenta patientur, retrahat se ab hoc non tam honore quam onere. Et aliorum locum qui indigni sunt non audeant occupare ; qui, nisi refutati fuerint atque conuicti, facilé possunt simplicium corda peruertere. Grauius enim condemnabitur qui indignus suscipit quod non meretur. Nec ut prosint praesules fieri cupiunt, sed magis ut diuites fiant et honorentur. Caecus enim si caeco ducatum praebeat in foueam ambo cadunt, quis ambigat ? CX.

— DE

PROMOVENTVR SVNT CONSCII.

IO

HIS

QVI

AD

PRESBYTERIVM

VEL

DIACONATVM

ET ANTE ORDINATIONEM PECCATORVM Ex concilio Neocesariensi.

SIBI

I. Presbyter, si preoccupatus fuerit corporali peccato, prouehitur et confessus fuerit de se quod ante ordinationem deliquerit, oblata non consecret, manens in reliquis officiis propter studium bonum. Nam peccata reliqua plerique dixerunt per manus impositionem posse dimitti ; quod si de se non fuerit ipse confessus et argui manifeste nequiuerit, potestatis suae iudicio relinquatur. Simili modo etiam diaconus si eodem peccato succubuerit, ab ordine ministerii subtrahatur. 2. IrEM. Syricius papa Herio episcopo Terraconensi. 10 0nere] pondere — 11 nonaudeant]nonausussit 11 occupate]inuadere — 11 qui] illi 11/12 refutati] deiecti uelspreti 12 conuicti] superati 12 facile] cito, leuiter 12 simplicium] humilium 13 petuertere] subuertere 13 gtauius] plus actitet et fortiter 14 quod non meretur] quod ei non decet nec pertinet 14 ut] aliis 14 praesules] episcopi 15 magis] plus uel potius 16 ducatum] uiam praestet 16 praebeat] praeparet 16 ambigat] dubitet uel

ignotet. CX. 4 preoccupatus] deprehensus 4 corporali peccato] fornicatione 4/8 prouehitur] otdinatur uel conscendit *? plerique] plures uel aliqui $8 impositione(m)] consecratione 9 nequiuerit] non poterit 12 Syricius] sic

CIX.

9 Sap. 6, 7.

CX. 1: - Conc.

Neocaes,

9 — Coll. Dionis.-Hadr.

(PL 67, 1:56); Cresc.

Concord., XCI (PL 88, 876) ; Regino, Coll., I, 86 (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 62) ; Atto, Breu. (Mar, v1/2, 96) ; Hrab. Maur. Paenit., r, 10 (PL rro, 475). Cfr. Coll. quadtip., 39 (Rrcnrrzn, 8) ; Burch. Worm., Decr., 11, 49 (PL 140, 634) ; Iuo

Carnot., Dectr., v1, 150 (PL 161, 1166). 2. — Sitic., Epist. ad Himer., 14 — Coll. Hisp., III, 14 (PL 84, 636) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 237). 10 retrahit B 11 indigni] digni B 11 audeat B 15 ut] oz. B 16 praebet B. (xe 1 vEr] add. Ap B 3 cousocu I7 S-E Xx] En B 8 per m. impositionem] in m. impositione V/ C 10 diaconi V C 11 ab] oz. B 12/26 IrEM — sententiam] ozz. B 12 IrEM] oz. V" C (def. B) 12 Syricus V

(def. B)

CODEZIN.VILIBLT,CX-CXII Quia his omnibus, i»

20

quae in repraehensionem

83 ueniunt, sola

excusatio ignorationis obtenditur, cui non interim solius pietatis intuitu necesse est clementer ignoscere. Quicumque poenitens, quicumque bigamus, quicumque uiduae maritus ad sacram militiam indebite et incompetenter inrepsit, haec sibi conditione ne a nobis ueniat, intelligat relaxatam ut magnum debeat computare beneficium, adempta sibi omni spe promotionis, in hoc quo inuenitur ordine perpetua stabilitate permaneat. Scituri post hoc prouinciarum omnium summi antistites quod si ultra ad sacros ordines quemquam de talibus crediderint assumendum, de suo et de eorum statu quos contra canones et interdicta nostra prouexerint, congruam ab apostolica sede promerendam esse sententiam.

CXI. — DE DISCRETIONE POENITENTIVM QVI POSSINT (AD5 ECCLESIASTICOS ORDINES PROVEHI VEL QVI NON POSSINT. Ex concilio Toletano. Hi qui in discrimine constituti poenitentiam accipiunt, scelera confitentes, sed tantum peccatores esse vA nulla manifesta praedicantes, huiusmodi scire uoluerint, possunt etiam per morum probitatem ad gradus ecclesiasticos peruenire. Qui uero ita poenitentiam accipiunt ut aliquod mortale peccatum IO

perpetrasse publice fateantur, ad clerum uel honores ecclesiasticos peruenire nullatenus possunt, quia se confessione propria notauerunt. CXII. — POENITENS

SI VSVS EXIGERIT INTER OSTIARIOS DE-

14 his] illjs ^15 obtenditur] opponitur 15 interim] interea ^ 16 intuitu] uisu 16 clementer] misericorditer 18 indebite] iniuste uel inordinate 18 incompetenter] inconuenienter 18 inrepsit] subiit 19 conditione] lege 19 relaxatam] dimissam 20 adempta] ablata 20/21 promotionis] prouectionis 22 Scituti] scientes 22/23 antistites] pontifices 25 interdicta] contradicta 25 prouexetint] produxerint 26 prometendam] accipiendam. (9Xen 4 Hi] illi 4 discrimine] periculo uel morte 4 constituti] positi $ scelera] peccata 9 probitatem] bonitatem uel probationem 9 fateantut] manifestent 11 notauetunt] damnauerunt.

CXI.- Conc. Tolet. IV, 553 — Coll. Hisp., XLIX 54 (PL 84, 379); Coll. Dachet., III, 33 (D'AcnERY, 1, 551) ; Coll. Nouarien., XIII, 54 (AMELLI, 1, 310) ;

Decr. ps.-Isid. (HrwscnHriUs, 370). CXII. - Mart. Brac., Capit., 25 (BAnLow, 150) — Coll. Hisp., LXIV, 25 (PL 84, 578) ;Coll. Dacher., III, 74 (D'AcnznY, 1, 554) ; Dect. ps.-Isid. (HrwscHrus,

429). 18 haec] — hac 21 inuenietut T7 C (def. D). 4 Hii B 14ap»]oxs.V BC CXI. 8 aliquid B.

5 esse] se B

6 huiuscemodi B

^

84

A

IO

COLLE.IN V:LIB;, Ei cxiboxv

PVTETVR VEL DE QVIBVS POENITENTIBVS DICIT. Excerpta Martini. Poenitens tantum, si necessitas aut usus exigerit, inter ostiarios deputetur uel inter lectores, ita ut euangelium uel apostolum non legat. Si autem ordinati sunt, inter subdiacones habeantur, ita ut manum non imponant, nec sacra contingant. Ex poenitente enim dicimus de eo qui post baptismum pro homicidio, aut pro diuersis criminibus aut grauissimis peccatis publicam poenitentiam sub cilicio gerens diuino fuerit altario reconciliatus. CXIII. — DE HIS QVI AD ORDINEM

^

PRESBYTERII

SINE EXA-

MINATIONE PROVECTI SVNT. Ex concilio Niceno. Si qui presbyteri sine examinatione sunt prouecti, uel cum discuterentur peccata sua, confessi sunt et homines contra canones commoti manus confessi imponere temptauerunt, tales regula non admittit, quia quod inrepraehensibile est catholica defendit ecclesia. CXIV. — DE HIS QVI LAPSI ORDINATI SVNT.

Quicumque ex his qui lapsi sunt, si per ignorantiam ordinati sint, uel contemptu eorum qui eos ordinauerunt, hos enim non IS

praeiudicat regula ecclesiastica, cum enim compertum fuerit, deponentur. CXV. — VT QVOD AB ILLICITIS SIT ORDINATIONIBVS

NENDVM.

Ex

decreto

Coelestini

ABSTI-

papae.

CXII. 4 exigerit] compellerit $0 deputetur] ponatur uel aestimetur 6 apostolum] epistolam 10 gerens] portans 10 diuino] sacro. CXTHI. 38 examinatione] probatione 3 prouecti] constituti uel promoti 4 discuterentur] probarentur 6 non admittit] non concedit uel accipit 6/? catholica] uniuetsalis. CXIV. 4 pfaeiudicat] non dampnat 4 compertum] manifestum uel

repertum.

CXIII. - Conc. Nicaen., 9 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 149) ; Coll. Dacher., L, 44 (D'Acurzny, rz, 524) ; Ctesc., Concotd., LXXVI (PL 88, 872) ;Atto, Bteu. (Mar, v1/2, 94) ;Rab. Maurt., Paenit., iz, 1 (PL 112, 1399). Cfr. Burch. Wotm., Decr., 11, 15 (PL 140, 627);Iuo Carnot., Decr., v1, 33 (PL 161, 452).

CXIV. — Conc. Nicaen., 10 — Coll. His. L 10 (PL 84, 95) ; Coll. Quesnell., I, 16 (PL 56, 395); Decr. ps.-Isid. (HiscHrUs, 292). Cfr. Gtat., Dect., 5 p.81 (FnrEDBERG, 282). CXII. CXII. CXIV. CXV.

2E xcerta DC 5 deputetur] Praezz. prius B. 2 Ex]om.V B 6 regulas B 6 admitti B. 1/5 Dr — deponentut] oz. B. 1/14 Vr — sequantur] ozz. bic B (uide infra ad CX XV, 11)

COLL. IN V LIB., I, cxv-cxv1

5

IO

I5

85

I. Abstineatur etiam ab illicitis ordinationibus. Nullus ex laicis, nullus digamus, nullus qui sit uiduae maritus, aut fuerit, ordinetur. Sed inrepraehensibilis, et qualem elegit apostolus fiat. Per Moysen Dominus praecepit : «wirginem accipiat sacerdos uxorem. Subsequitur et supplex apostolus eodem locutus spiritu: «nius uxoris uirum debere. episcopum consecrari. Ad hanc ergo eligantur formulam sacerdotes. Et si quae factae sunt ordinationes illicitae remoueantur. Quoniam stare non possunt nec discussionem nostram supter fugere poterunt, quamuis latere se extiment qualiter peruenerunt a nulla religionis reuerentia obscuritate fuscentur ; non sit uana gloriatio palleatis, si sacerdotalem morem qui episcopi sunt sequantur. 2. ITEM. Ex capitulo Martini. Si qui presbyteri aut diaconi sine aliqua examinatione ad ordinationem promoti sunt, aut certe, cum discuterentur cri-

minosa peccata celauerunt, et post ordinationem ab aliis sunt detecti, abiciantur ex clero. Similiter et de uniuersis ordinibus 20

A

clericorum, quia hoc sancta et catholica defendit ecclesia. CXVI. — DE DIACONIBVS SI ANTE HONOREM PECCASSE PROBANTVR. Ex concilio Neocesariensi. Quisquis diaconus se permiserit ordinari et postea fuerit detentus in crimine mortis, quod aliquando commiserit, si sponte fuerit confessus, placuit eum, acta legitima poenitentia, CXV. 4 digamus] duo. uxof. uit *? supplex] humilis 9 formulam] normam, mensuram, seu tegulam 9 quae] aliquae 10 remoueantur] destruantut

11 discussionem] examinationem

11 supter] omnino

12 latere]

abscondi 12 extiment] cogitent uel putent 13 fuscentur] damnentut 14 palleatis] episcopis pallio decoratis 14 motem] husum uel consuetudinem 16 examinatione] ptobatione 17 promoti sunt] perducti sunt 19 detecti] discoperti uel manifestati 20 defendit] contradicit. CXVI. 3 Quisquis] quicumque 4 detentus] deprehensus 5 sponte] uoluntarie 5 acta] completa (XV.

6/7? Leu. 21,13.

S T -Iim: 352:

CXV, 1. - Caelest., Epist. ad episc. Gall, 6 — Coll. Hisp., XXXIV bis, 6 (PL III, 25 (D'Acnznv, 84, 690) ;Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 277); Coll. Dacher., 1, 549) ; Ctesc., Concotd., CCXXVIII (PL 88, 913) ;Decr. ps.-Isid. (HruscHrUS, 560). ! 2. - Matt. Brac., Capit., 24 (BARrow, 150) — Coll. Hisp. (PL 84, 578) ;

Decr. ps.-Isid. (HiwscHrUs, 430). CXVI. - Conc. Neocaes. 10 — Coll. Dacher., I, 47 (D'Acnzny, 1, 524). Cfr. Coll. Hisp. (PL 84, 109) ; Decr. ps.-Isid. (Hrxscurus, 264) redactio diuersa.

4 qui] uit / C 15 IrEM] oz. V B C. 2 Ex]ox.V B 1 pECCARE B CXVI.

4 detentus V C.

i

86

CODLAIN V LEBZ D 6XVICXVII

post triennium accipere communionem. Quod si alius eum detexerit, post quinquennium, accepta poenitentia, accipere communionem laicam tantum debere. CXVII. — QvoD CLERICI NON NISI EXPLORATAE VITAE ORDINENTVR. Ex decreto papae Syrici. Didicimus etiam licenter ac libenter inexploratae uitae homines quibus etiam fuerint numerosa coniugia, ad praepha; tas dignitates prout cuicumque libuerit aspirare ; quod non tantum illis qui ad haec immoderata ambitione perueniunt, quantum metropolitanis specialiter pontificibus amputamus, qui, dum inhibitis ausibus cohibent, Dei nostri quantum in se est praecepta contemnunt. Et ut taceamus quod altius suspicaro mur, ubi illud est quod Deus noster, data per Moysen lege, constituit dicens : Sacerdotes mei semel mubant. Et in alio loco : Sacerdotes mei uxorem wirginem accipiant, non widuam,

non repudiatam, non meretricem. Quem secutus apostolus ex persecutore praedicator : wn?uws wxoris wirum tam sacerdotem 1; quam diaconum fieri debere mandauit. Quae omnia uestrarum regionum clerici despiciunt. Et quia non est nobis de huiusmodi usurpationibus negligendum, ne nos indignantis Domini uox iusta corripiat, quae dicit : widebas furem et currebas cum eo, et bonebas cum adulteris bortionem tuam. CXVIII.

— Qvi DVAS NVPTIAS

* detexerit] discoperuetit

CONTRAXERIT,

AD GRADVM

$8 laicam] sicut laici.

CXVII. 3 inexploratae] non probatae 4 numeftosa] multa 4/5 praephatas] praedictas 5 dignitates] honores 5 libuerit] placuerit 5 aspirare] accedere 6 immoderata] superflua 6 ambitione] concupiscentia * metropolitanis] maioribus episcopis $ inhibitis] contradictis 8 avsibus] praesumptionibus 8 cohibent] contradicunt 9/10 suspicamut] spetamus 11 nubant] uxoti misceantur 13 repudiatam] non fteputatam, deiectam 14 pr(a)edicator] paulus 15 mandauit] praecepit 16 despiciunt] uilia tenent 17 usurpationibus] furtis inlicitis 17 negligendum] tacendum 1*7 indignantis] irati. CXVII. 11 cfr. infra I, cxxvr, 17. I Tim. 1, 134-2, 7. 14 1 Tim. 5, 2.

12/13 Leu. 21, 15-14. 18/19 Ps. 49,18.

13/14 cfr.

CXVII. — Siric., Epist. ad Himer., 8 — Coll. Dacher., III, 20 (D'Acuznv, r, 549) ;Coll. Diessen., I, 4 (Awonr, r1, 282) ;Cresc., Concord., II (PL 88, 834) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 235) ;Coll. Quesnell., XXIX, 8 (PL 56, 559); Coll. Hisp., III, 8 (PL 84, 634) ; Decr. ps.-Isid. (HiNscHriUs, 522). Cfr. Iuo Carnot. » Dect., v, 345 (PL 161, 427). CXVIII. - Tulian., Epit., VI, 5 (28) (HANEL, 30, 5).

CXVII. 4 etiam] oz. Quem] qui B.

BC

5 quiqumque

17

8 cohinebent B

13

COLL.IN.V-LIB., I, cxvii-cxx

87

NON PROVEHITVR ECCLESIASTICVM. Iustinianus rex, titulus XXVIII. Qui duas nuptias contraxerit diaconus uel presbyter fieri ; prohibetur. Sed et si mulierem disiunctam a marito suo quem ipsa reliquit, uxorem quispiam habuerit, neque diaconus neque presbyter fieri potest; id est et si concubinam habet: quippe tales homines

cum

castitate

uiuere decet;

castus autem

est

qui habet uel habuit uxorem castam et ipsam ab ipso uirginem 10 susceptam.

CXIX. — SI LECTOR VEL LAICVS SECVNDAS NVPTIAS CONTRAXERIT, AD GRADVM ECCLESIASTICVM NON PRAESVMAT ACCEDERE. Iustinianus rex. Lector quoque si secundas contraxerit nuptias, ad maiorem ; gradum ordinis aecclesiastici prohibeatur ascendere. Laicus autem si appareat uxori coniunctus esse quae alium maritum habuit, aut si non iure coniunctus sit aliamque uxorem habuit, neque subdiaconus, neque diaconus, neque presbyter fieri poterit. Nam, etsi clam destinis artibus ad consecrationem 1o inrepserit, honor eius cadit. CXX. — CVIVS QVALITATIS CLERICVS FIERI tinianus rex, titulus CCCCXLIIII.

-

DEBET.

[lus-

Non alium clericum concedimus creari, nisi eum qui et litteras scit et rectam fidem et uitam honestam habet. Et neque concubinam uel quae naturales liberos habet uel habuit ; sed uel castitate praeditum uel uxorem legitimam et ipsam unam et primam habentem uel suam habuerit; et neque uiduam neque disiunctam a marito, neque a legibus uel diuinis canonibus reprobatam. CXVIII.

4 contraxetit] conduxetit

D prohibetur]uetatur

^ 6 quispiam]

aliquis * quippe] certe 10 susceptam] acceptam. CXIX. 6 appateat] cognoscatur ? iute] non recte, sine lege clam] abconsis, fraudibus, destinis 10 inrepsetit] peruenetit, subierit cadit] perditur. CXX. 8 cteati] fieti 5 natuftales] adulterinos 5 liberos] filios ptaeditum] ditatum, diuitem.

9 10

6

CXIX. - Iulian., Epit., XXXVI, 29 (159) (Háwzr, 66, 29) Zitulis diuersus. CXX. - Iulian., Epit., CXV, 18 (444) (HANEL, 152, 18) Zulus diuersus. Cfr. Lex Rom. can. compta, 6 (Mon, 140).

CXVIII. qui B. CXIX. CXX.

4conttaxit

B C — 6 reliquid V

38 ASCENDERE B 5$ concubam B

6 uxotis B 5 quae] ozz. B

7 concubam B

9 uel] aZ.

6 quae] quem B. 8 a?] aliter B 9 reprouata B.

^

88

COLL. IN V LIB., I, CXXI-CXXIV

CXXI. — Qv1 CLERICI DEBEANT CONIVGIIS COPVLARI. In canonibus apostolorum. I. Innuptis autem, qui ad clerum prouecti sunt, praecipimus ut, si uoluerint,

uxores

accipiant,

sed lectores

cantoresque

; tantummodo. 2. ITEM DE EADEM RE. Ex concilio Carthaginensi. Placuit ut lectores cum ad annos pubertatis uenerint, cogantur aut uxorem ducere aut continentiam profiteri. CXXII.

SVNT.

—- DE HIS QVI CVM MVLIERIBVS

Ex concilio

Mulier cuiusdam MA

ADVLTERIS

IVNCTI

Neocesariensi. adulterata

laici constituti,

si euidenter

arguatur, talis ad ministerium cleri uenire non poterit. Si uero post ordinationem adulterata fuerit, dimittere eam conuenit. Quod si cum illa conuixerit, ministerium sibi commissum non poterit optinere. CXXIII. - DE ADVLTERIS VXORIBVS CLERICORVM. Ex concilio Heliberritano. Si cuius clerici uxor fuerit moechata et sciet eam maritus

A

eius moechari et non eam accipiat communionem. Ex

statim proiecerit, nec

CXXIV. — DE PRESBYTERIS concilio Gangrensi.

QVI

HABVERVNT

in finem CONIVGIA.

CXXI. 3 Innuptis] castis 3 prouecti] sublimati, perducti * pubertatis] aetatis xv annorum 7/8 cogantur] compellantur, consortentut a presbytetis uel episcopis $8 continentia profiteri] castitatem promittere. CXXII. 3 euidenter] palam 6 conuixetit] mansetit * optinere] tetinete, habere. CXXIII. 3 cuius] alicuius 38 moechata] adultetata.

CXXI, r. - Can. Apost. 27 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 1:44); Ctesc., Concord. (PL 88, 852) ; Decr. ps.-Isid. (Hiuscurus, 29), Cfr. Iuo Carnot., Panotm., I1, 109 (PL 161, 1154). 2. — Coll. Hisp., XIV, 19 (PL 84, 192) ; Decr. ps.-Isid. (HrNscH1Us, 298).

Cfr. Anselm. Luc., CXXII.- Conc. Concord., CXVIII CXXIII. - Conc.

Coll., VII, 135 (THANER, 419).

Neocaes. 8 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, :i56); Ctesc., (PL 88, 884). Illiber., 6s — Coll. Hisp., XXXVIII, 65 (PL 84, 308) ; Dect. ps.-Isid. (HriwscHrus, 342).

CXXI. CXXII.

CXXITII.

6 IrTEM — RE] oz. B B adultera B.

1 Dz]fpraez.lrEM

4 eam] ozz. B. CXXIV. 2 Ex]os.V

BC

* uenetit B

8 uxores B.

BC | 1 Ex]oz.V

BC

2 Grangrensi

C

8 cleticis B

COLL-IN V LIBI, cxxtv-cxxvt

89

I. Quicumque discernit a presbytero qui tunc uxorem habuit in laico (habitu» constitutus, quod non oporteat eo ; ministrante de oblatione eius percipere, anathema sit. 2. ITEM. Concilium Agatense. Si quis discernit a presbytero qui ante leuiticam benedictionem fuerit coniugatus, tamquam occasione quod offerre non debet et ab eius oblatione ideo se abstinet, anathema sit.

CXXV.

— SI LECTOR

DIGAMVS

SIT AVT VIDVAM

DVXERIT,

NON AMPLIVS QVAM SVBDIACONVS FIAT. Ex epistola Martáni Lector si uiduam uxorem acceperit, in lectoratu suo pers maneat ; aut si forte necessitas sit, subdiaconus fiat. Nichil

autem supra. Similiter si digamus fuerit. CXXVI. — VT BIGAMI NON ADMITTANTVR AD CLERVM. Ín canonibus apostolorum. I. Si quis secundis fuerit nuptiis copulatus aut concubinam habuerit, non potest esse episcopus, presbyter aut diaconus ex numero eorum qui ministerio sacro deseruiunt. vA aut prorsus 2. ITEM INDE. Ex decreto papae Syrici. Quisquis sane clericus aut uiduam aut certe secundam coniugem duxerit omni ecclesiasticae dignitatis priuilegio mox CXXIV. 3 discernit] separatur 4 constitutus] positus *? discernit a presbytero] sepatat se causa inuidiae. CXXV. 4 lectotatu] lectoris officio 6 nichil supra] non amplius. CXXVI.

quicumque

3 copulatus] coniunctus

B prorsus] omnino

* Quisquis]

8 priuilegio] lege, institutione

CXXIV, 1. - Conc. Gangr., 4 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 157) ; Ctesc., Concotd., CXI (PL 88, 885) ; Regino, Coll. III, 12 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 456). Cfr. Burch. Worm., Dect., III, 207 (PL 140, 714) ; Abaelard., Coll., CXTX (PL 178, 1538). 2. — Fons non inuenitur.

CXXV.- Mart. Brac.,

Cap.,

43 (BAnLow,

1535) —

Coll. Hisp.

LXIV, 43

(PL 84, 581) ;Coll. Dachet., III, 76 (D'Acnzny, r, 554). Cfr. Grat., Decr., 18, D.34 (FRIEDBERG, 130). CXXVI, 1. - Can. Apost., 17 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 143) ;Dect. ps.-

Isid. (HrwscHius, 28). 2. — Sitic., Epist. ad Himer., r1 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 236); Coll. Hisp., III, 11 (PL 84, 655) ; Coll. Quesnell., XXIX (PL 56, 561) ; Cresc., Concotd., XIX (PL 88, 846) ; Dect. ps.-Isid. (HrNscurus, 522) ; Coll. Pirenen. (ManTINEZ Dr&z, 263) ; Atto, Breu. (Mar, v1/2, 73). Cfr. Iuo Catnot., Dect., v1, 51 (PL 161, 456). 4 in laico (h.» constitutus] dum laicos constituto B B eius] ozz. B 6 IrEM] oz. B C ? quis] qui B C eis B. CXXVI. 1nrcAMI V C 6 ITEM INDE] oz. B

4 (habitu»] o». V B C 8 offerri B 9 eius]

^

90 IO

15

20

COLL. IN V LIB., I, CXXVI-CXXVII

nudetur ; laica tantum sibi communione concessa. Quam ita demum poterit possidere, si nichil postea propter quod hanc perdat, ammittat. 3. ITEM INDE. Ex decreto Innocentii papae. Vt uiduam clericus non ducat uxorem, uirginem accipiat, non ancillam, non eiectam, qui ad sacerdotium labore suo et uitae probitate contendit ; nec his qui secundam duxit uxorem clericus fiat, quia scriptum est : un?us uxoris uirum ; et iterum: sacerdotes mei semel nubanít ; et alibi : sacerdotes mei non mubant amplius. 4. ITEM. Ex decreto Leonis papae. Haec forma seruetur ut his qui est ordinandus episcopus, etiam

2

m]

si bonae

uitae testimonio

fulciatur,

non

laicus, non

neophitus, nec secundae sit coniugis maritus, aut qui unam quidem habeat uel habuerit et quam sibi uiduam copulauerit. Sacerdotum enim tam excellens est electio, ut haec quae in aliis membris ecclesiae non uocantur ad culpam, in illis tamen habeantur illicita. CXXVII.

— DE HIS QVI VIDVAS

AVT DIMISSAS AVT ANCIL-

LAS AVT ALIQVAS QVAE TENENTVR DETESTABILES PERSONAS DVCVNT VEL IN MALIS CONCILIS COMMIXTI SVNT. In excerptis Martini. $i quis uiduam aut ab alio dimissam aut ancillam uel aliquas personas quae uidentur esse detestabiles duxerit, non 9 nudetut] spolietur 9 concessa] permissa 10 demum] deinde, postea 11 ammittat] commitat, faciat 14 eiectam] refutatam 15 probitate] honestate 15 contendit] laboret 15 his] ille 20 forma] institutio, regula 20 his] ipse 21 fulciatur] stipetur, circumdetut 22 neophitus] nouitius 24 excellens] nobilis, praecelsa 26 illicita] contradicta. CXXVII. 6 detestabiles] reprobabiles — 6/7;non admittatur] non accipiatur CXXVI.

16 1 Tim. 3, 2.

17 cfr. supta I, cxvri, 11.

17/18 loc. non tep.

3. - Inn. I, Epist. ad Victr., 4 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 242); Decr. ps.-Isid. (HxNscH1Us, 530). 4. — Fons non inuenitur. CXXVII. — Mart. Brac., Capit., 26 (Banrow, 131) — Coll. Hisp., LXIV, 26 (PL 84, 578) ; Coll. Dacher., III, 6 (D'Acnzny, 1, 547) ; Coll. Pirenen. (MARTINEZ DrEz, 258) ;Decr. ps.-Isid. (HriwscHrus, 450). Cfr. Grat., Decr., 8. n.50 (FnxgpBERG, 179). 10 nichil] nil B 11 ammitat B, e£ add. : Vr QVOD AB ILLICITIS ORDINATIONIBVS ABSTINENDVM. Ex decreto papae Coelestini. Abstineatur ab inlicitis — paleatis (— CXV; 1/14 ; seg. fextus deficit quia pagina codicis deperdita esf) 12/18 IreM — amplius] def. B, quia deperdita es? pagina 19/26 IrEM — illicita] def. B, quia deperdita est pagina 19 IrgM] oz. C 20 is C (def. B). CXXVII. 1/11 DE — recipiat] def. B, quia deperdita es? pagina.

COLL. IN V LID., I, cxxvII-CXXVIII

9I

admittatur ad clerum. Et si obrepserit, deiciatur. Similiter si homicidi aut facto aut praecepto aut consilio, aut assensu, post baptismum conscius fuerit, et per aliquam subreptionem 1o ad clericatum uenerit, deiciatur, et in finem uitae suae com-

munionem recipiat. CXXVIII.

— Vr QVI VXOREM

NON

VIRGINEM

DVXIT

AVT

POENITENS EST, NON AVDEAT AD SACROS ORDINES ASPIRARE. Ex decreto papae Hilarii. Cauendum ergo in primis est ne ad sacratos gradus, sicut in ; gestis prioribus ante praescriptum est, quisquam qui uxorem non uirginem duxit aspiret ; repellendus etiam quisque qui in secundae uxoris nuptias contra apostolica praecepta conuenerit. Ouod inscii litterarum nec non et aliqua membrorum dampna perpessi, et hi qui ex poenitentibus sunt ad sacros

10 Ordines aspirare non audeant. Quisquis talium consecrator extiterit factum suum dissoluet. Et quod commisit illicite aut a decessoribus suis inuenit admissum, si proprium periculum uult uitare, damnabit quod commisit. Nos enim in nullo uolumus seueritatem ultionis exercere ; sed qui in causis 15 Dei contumacia uel delicto deliquerit, aut ipse quod perperam fecit abolere noluerit, in se quicquid in alium non resecarit inueniet quod deinceps possit tenacius custodire. Si placet omnes causas et subscriptiones proprias commodate ut synodali iudicio aditus claudatur inlicitus. Ab uniuersis episcopis 20 et presbyteris acclamatum est: haec confirmamus et haec

docemus. * obtepsetit] accessetit, subietit tiens, socius 9 subteptionem]

8 praecepto] iussu ptesumptionem.

CXXVIII. 4 Cauendum] uitandum siue annalibus 8 inscii] nesci uel ignoti accedete 10 non audeant] non ausi sint fraudolenter

9 conscius] consen-

4/5 in gestis] in uoluminibus, dictis, 9 perpessi] passi 10 aspirare] 11 dissoluet] damnat 11 illicite]

12 a decessotibus] antecessoribus

12 admissum] commissum

13 uitate] euadere 13 damnabit quod commisit] quod commisit crimen 14 seuetitatem] dutitiam, asperitatem 14 ultionis] uindictae 14 exetcete] elaborare 15 contumacia] superbia 15 perperam] praue, peruetse 16 abolere] delere 16 non fesecatrit] non amputauetit 17 deinceps] deinde, postea 17 tenacius] fortiter 18 subsctiptiones] conscriptiones 18 commodate] consentite 19 aditus] introitus, hostium 20 acclamatum] uocifetatum.

CXXVIII. - Hil., Decr., 2-4 — Coll. Hisp., LX XIV, 2-4 (PL 84, 787) ; Coll. Dacher., III, 7 (D'Acnzny, r, 547) ; Dect. ps.-Isid. (Hrwscnrvus, 6350).

CXXVIII. 1/21 Vr — docemus] 4ef. B, quia deperdita est pagina 1 Vr] praem. YrEeM V (def. B) 15 perpeta C (def. B) 20 presbiteri C (def. B).

^

92

COLL, INI

LIB. L.cxegx5exoxu

CXXIX. — QvoD BIGAMVS NON SIT ORDINANDVS. Gregorius Brunigildae reginae Francorum. De quodam bigamo requisisti: an ad sacrum ordinem potuisset accedere. Iuxta canonicam regulam omnino ueta; mus. Absit enim ut contra ecclesiasticum institutum aliquid fieri permittatis.

CXXX. — DE ORDINATIONE INLICITA PROHIBENDA. Gelasius episcopus. Nemo umquam ordinationes facere praesumat illicitas. Non bigamum, aut qui uirginem non est sortitus uxorem, neque ; inletteratum uel in qualibet corporis parte uitiatum, aut ex poenitente, uel curiali aut cuiuslibet condicionis obnoxium, ad sacrum ordinem permittat accedere. Sed si quis huiusmodi forte repertus fuerit, ad sacrum ordinem non promoueatur. Haec ergo sedis nostrae praecepta deuotis animis obseruare 1o oportet, ut inrepraehensibile placidumque fiat corpus ecclesiae.

A

CXXXI. — QOvOD BIGAMI AD SACRVM ORDINEM NON SVNT APPLICANDI. Hieronimus ad Oceanum. Quomodo bigamos ad ministerium plerique episcopi applicuerunt ? Sed asserunt concubina fuit illa, haec uxor, quasi non haec sint commercia foeditatis in illa quae in hac exercentur, quae uxor asseritur an quia coniugii tabulas non fecit, aliter ea concupiscentia fuit ; nullo pacto digamos uel concuCXXIX. 3 bigamo] duatum uxorum uito 4/8 6 Absit] non sit b institutum] praeceptum. CXXX. D uitiatum] truncatum 6 curiali] qui condicionis] generis 6 obnoxium] obligatum 8 non promoueatur] non perducatur, non petueniat CXXXI. 8 bigamos] qui duas uxotes habent asserunt] affitmant, dicunt 5 commercia] foeditatis] sputcitiae 6 asseritur] affirmatur nullo pacto] nullo modo, nullo consilio

uetamus] contradicimus

cutas getit fiscales 6 repertus] inuentus 8 10 corpus] congregatio. 8 plerique] aliqui 4

coniunctiones, negotia 6 tabulas] cartam dotis

5 ries

CXXIX. - Greg. I, Reg. epist., XIII, 7 (MGH, epist., 11, 373, 4-7). Cfr. Iuo Carnot., Decr., vir, 2835 (PL r6, 646). CXXX. - Cfr. Gelas., Decr. gen., ; — Coll. Hisp. LXXXII, 5 (PL 84, 799) redactio diuersa ; Decr. ps.-Isid. (Hiwscurus, 651). CXXXI. - Cfr. Hieron., Epist. 69 ad Ocean. (CSEL 54, 678-700 ;PL 22, 653664) ubi tractatur idem argumentum, sed textus non inuenitur.

CXXIX. 1/6 Qvop — permittatis] ef. B, quia deperdita est pagina 4 accedere] succedere C (def. B). CXXX. 1/10 Dr — ecclesiae] def. B, quia deperdita est pagina b quamlibet c. pattem C (def. B). Hiedsaet 1/8 Qvop — commercia] def. B, quia deperdita est pagina 7 nulli B. |]

COEL-INV. EÉIB,; T, cxxxt-cxxxrT

IO

93

binarum catenis insertos decet sumere ministerium sacrum. In Leuitico praefinitum est quales eligi debeant sacerdotes. Et dixit Dominus ad Moysen : sacerdos uxorem, accifiat uirginem ex semine patrum suorum. ; uiduam et vepudiatam et a wiro relictam non accipiat.

CXXXII. — QVOD DIGAMI NON SINT ORDINANDI IN CLERO. Hieronimus ad Eusebium. Sed praetereundum non est apostoli explanare sententiam: wnius Wxoris irum, noua et uetus praeceptio sacerdoti censuit I

IO

eligendum. Bene audiuit, praecipiente Domino Moysi, quod nec uxor debeat sacerdoti digama conuenire ne honorem polluat sacerdotis. Sicut unius uxoris uirum, sic unius mandat uxorem. Si ergo clericus monogamus fuerit et uxor eius digama, non potest eum penitus ad ministerium applicare ecclesiasticum, eo quod digamam duxit uxorem.

CXXXIII. — CvR PRAECEPIT APOSTOLVS VNIVS VXORIS VIRVM SACRAE APPLICARE MILITIAE. Augustinus. Statuere apostoli ecclesiae dispensatorem non licere ordinari nisi unius uxoris uirum. Acutius siquidem intellexerunt qui A

IO

nec eum qui cathecuminus nec paganus alteram habuerit ordinandum esse censuerunt. Nam quem apostolus ordinauit uxorem accipere, huic cui licitum est peccatum esse non potest. Et certe in baptismo omnia peccata diluuntur. Ergo modo non de peccato sed de sacramento agitur. Quapropter sicut plures antiquorum patrum uxores significant ex omnibus gen8 catenis]

nodis

$8 insettos]

iunctos,

consttinctos

9 ptaefinitum

est]

libto. CXXXII. 8 praetereundum] transeundum, dimittendum 4 censuit] iudicauit 6 digama] duorum uirorum uxot 8 monogamus] unius uxofis uir 9 applicate] adiungi. CXXXIII. 8 Statuere] constituerunt, affirmauerunt 4 Acutius] subtilius 6 censuerunt] iudicauetunt $ diluuntur] lauantut, delentur 9 Quaptoptetr] propter hoc CXXXI. CXXXII.

10/11 Leu. 21, 13 4- Ez. 44, 22.

11/12 Leu. 21, 14.

41 Tim. 5, 2

CXXXII. - Cfr. Hieron., Epist. 7 ad Chtom. Iouin. Euseb. (CSEL 54, 26-31 ; PL 22, 338-341) sed fexftus non inuenitur. CXXXIII. — Fons non inuenitur.

CXXXII. 1 niGAMOS 5 quod] quia B 6 honote CXXXIII. 8 Statuere] huic] his B 10 significat 8

D, piGAMiS

B. Studere V B

C

3 sententia B

4 sacetdotii

I^

— 3 apostolicae (ozz. ecclesiae) B

ri

VI

^

94

5]

COELD-INSVSEIB. DOOHI-CSUV

tibus unitas uni uiro subditas Christo, quod tunc proficiet cum reuelauerint occulta tenebrarum. Quod ita sit et in hoc aduerti potest, quia is qui excessit uxorum numerum singularem, non peccatum aliquod commisisse comprobatur, non aduersus uitae bonae meritum, sed ad ordinem ecclesiasticum signaculum necessarium ; hoc enim modo et femina et cathecumina,

si fuerit uitiata, non potest inter Dei uirgines consecrari. CXXXIV. — VT ECCLESIAE DISPENSATOREM NON LICEAT ORDINARI NISI VNIVS VXORIS VIRVM. Augustinus. I. Propterea sacramentum nuptiarum temporis nostri sic ad unum I

IO

uirum

et unam

uxorem

redactum

est, ut ecclesiae

dispensatorem non liceat ordinari nisi unius uxoris uirum. Quod acutius intellexerunt qui nec eum qui cathecuminus uel paganus habuerit alteram, ordinandum esse censuerunt. De sacramento enim agitur non de peccato. Nam in baptismo peccata omnia dimittuntur. Sed qui dixit : si acceperis uxorem, non peccasti, et si nupserit uirgo non peccat, et quod uult

faciat,

non

peccat

si nubat,

satis

declarauit

nuptias

nullum esse peccatum. Propter sacramenti autem sanctitatem sicut femina etiam cathecumina, si fuerit uitiata, non potest 15

post baptismum inter Dei uirgines consecrari. Ita non absurde uisum est eum qui excessit uxorum numerum singularem, non peccatum aliquod commisisse sed normam quandam sacramenti amisisse, non ad uitae bonae meritum, sed ad ordinatio-

20

nis ecclesiasticae signaculum necessarium. 2. IrEM. Sequitur : Sicut plures uxores antiquorum patrum significauerunt futuras nostras ex omnibus gentibus ecclesias uni uiro subditas

Christo,

ita noster

antistes unius

uxoris uir significat ex omnibus gentibus unitatem uni uiro subdita Christo. 11

unitas]

coniunctas

12

aduerti]

cognosci

13

excessit] transcendit

15/16 signaculum] signum diuisione 17 uitiata] deuirginata, dehonestata. CXXXIV. 4 redactum] reductum B dispensatorem] episcopum uel sacerdotum siue diaconum siue ipodiaconum 6 acutius] subtilius * altetam] uxorem

* censuerunt] iudicauetunt, statuerunt

*?/8 De sacramento]

ordinationis $8 agitur] loquitur 11 si nubat] si uxorem ducat 13 uitiata] deturpata 14 absurde] siue sorde 15 excessit] transiuit 16 quandam] aliquam 17 amisisse] perdidisse 21 subditas] subiectas 21 antistes] episcopus 22 uxoris] aecclesiae 23 subdita(m)] subiectam.

CXXXIV,

1. — Fons non inuenitur, sed cfr. subra Y, cxxxiur. 2. — Fons non inuenitur, sed cfr. subra 1, cxxxim.

11 unitatem B CXXXIV.

16 cathecumina] zzzer Jin. add. B. 8 sacramenta B

12 sacramentum

C

23 subditam

V.

GOPEESINOVABIB,IE

A

GXXXVECXXXVI

95

CXXXV. - DE VNIVS VXORIS VIRI MYSTERIO. Leo episcopus ad Maurum episcopum. Tam sacratae semper habita sit ista praeceptio ut etiam de muliere sacerdotis eligendi eadem intelligitur seruanda condicio, ne forte ille priusquam in matrimonium eius ueniret aliam non habuisset uxorem ; nec illa alterius uiri esset ex-

IO

15

20

perta coniugium. Qui si igitur dissimulare audeat quod in tanti sacramenti perpetratur, cum huic magno uenerandoque mysterio quibus euidenter est definitum, et uirginem sacerdos accipiat et alterius thorum nesciat coniugii. Iam tunc enim in sacerdotibus figurabatur Christi et ecclesiae spirituale coniugium. Discat sponsa Verbi non alium uirum nosse quam Christum, qui merito unam elegit, unam diligit et aliam praeter ipsam, suo consortio, non adiunxit. Si ergo in ueteri testamento haec sacerdotalium coniugorum forma seruata est, quanto magis sub reuelatam iam gratiam castitatis apostolica debemus seruare praecepta. Ef s? auiem drobentur, inquit, jrimo, et sic ministrent. Quid aliud intelligendum putamus, nisi ut his prouectionibus non solum matrimoniorum priuilegia, sed etiam laborum merita cogitemus ?

CXXXVI. — QVALES DEBENT ESSE MINISTRI ALTARIS. Decreuit sancta synodus. Sine quo nemo uel sacerdotium accipere uel altaris potest mysterium consecrari. Id est si non aut uirgo permanserit, ante ordinationem suam coniugii contra uxorem coniuncvA aut tionis foedera soluit id est quam ante subdiaconii gradum permittit habere. CXXXV.

3 habita]

tenenda, habenda 3 pfaeceptio] constitutio B forte] forsitan B matrimonium] coniugium 6/7? experta] probata, inuenta * dissimulare] fingere * audeat] 10 9 mysterio] secreto sacramento $8 sactamenti] honotis sacri ualeat 13 metito] 12 nosse] scite 12 Verbi] Chtisti thorum] lectum, cubile fecte, iuste 14 consottio] societati 15 forma] notma 16 reuelatam] 19/20 priuilegia] priuatam 19 prouectionibus] ascensionibus manifestam legem. 6 soluit] disiungit, diuisit. 6 foedera] pacem uel iura CXXXVI.

4/5 condicio] lex, constitutio

CXXXV.

fixed sn db

CES

CXXXV. - Leo I, Epist., xtt, 5 (PL 54, 648) dirigitur ""Vniuetsis episcopis per Caesatiensem Mauritaniam" ; redaczio diuersa. CXXXVI. - Fons non inuenitur.

CXXXV.

1/20 DE — cogitemus] oz. B

10 torum C (4ef. B). sactatae] — sacrate 4 mysterium] ministerium C CXXXVI.

1 MysrERIVM C (4ef. B) 6 quam] de qua B.

3

^

96

A

COLL. IN V LIB., I, CXXXVII-CXXXIX

CXXXVII. — DE PROHIBITIONE ET INLICITA ORDINATIONE. Gregorius. I. Praecipimus autem ne umquam illicitas ordinationes facias, ne bigamum aut qui uirginem non est sortitus uxorem aut ignorantes litteras uel in qualibet corporis parte uitiatum,

Io

uel poenitentem,

uel cuiuslibet condicionis

obno-

xium. 2. IrEM. Ex decreto papae Innocentii. De digamis autem nec consuli debuit cum manifesta sit lectio apostoli unius uxoris uirum, ad sacerdotium siue ad clericatum admitti debere. Et hanc ipsam tamen uirginem accipi, nam ea quae habuerit ante uirum, licet defunctus sit,

tamen si secundo postea fuerit copulata, clericus qui eam acceperit esse non poterit. Quiain lege statutum est non 15 uiduam, non abiectam habere posse coniugem sacerdotem.

CXXXVIII. — Qvop si QVIS VIDVAM VEL EIECTAM AUT MERETRICEM AVT ANCILLAM ACCEPERIT NON ADMITTATVR IN CLERVM. In canonibus apostolorum. Si quis uiduam uel eiectam acceperit, aut meretricem aut uel aliquam de his, quae publicis spectaculis manciVA ancillam pantur, non potest esse episcopus aut presbyter aut diaconus aut ex eo numero qui ministerio sacro deseruiunt. CXXXIX. — VT QVI SEMETIPSVM ABSCIDIT NON FIAT CLERI-

cvs. In canonibus

apostolorum.

CXXXVII. 6 uitiatum] minuatum 6 condicionis] seruitii, 9 consuli] consilium quaerere 11 admitti] peruenire, introduci quamuis

14 statutum est] praeceptum

CXXXVIII. stringuntuf. CXXXVII.

B spectaculis]

intet

ministerii 12 licet]

est.

meretrices

5/6 mancipantur]

con-

14/15 cfr. Leu. 21, 14 (Vet. Lat.).

CX XXVII, r. - Greg. I, Reg. epist., r1, 37 (MGH, epist., 1, 155, 8-11). 2.- Inn. I, Epist. ad Fel, 2 — Coll. Hisp., IX, 2 (PL 84, 682) ;

Coll Dionis.-Hadr. (PL 67, 249); Coll. Dacher. IIl, :4 (D'AcHERY, r, 548) ; Cresc., Concord., XIX (PL 88, 847) ; Regino, App., III, 61 (WAssERsCHLEBEN, it. Kanon., 477 [ett. 491]) ; Decr. ps.-Isid. (HiNscHrUs, 555). Cfr. Iuo Carnot., Dectr., vir, 302 (PL 161, 649). CXXXVIII. - Can. Apost., 18 — Coll. Dionis. (SrREwz, 6); Coll. Dionis.Hadr. (PL 67, 143); Cresc., Concord., XX (PL 88, 848) ;Decr. ps.-Isid. (HrwSCHIUS, 28).

CXXXVII. 5 partem B 6 uel] zZZ. cutiae uel MGH . $8 IrEeM] oz. V. B C 9 autem nec] infer Jin. add. B 11 admittendi ... 14 statutum] cautum B. CXXXVIII. spectaculi C.

COLL.IN V LIB; IL, CXXXIX-CXDII

MA

97

I. Si quis abscidit semetipsum, id est si quis amputauerit sibi uirilia, non fiat clericus, quia suus homicida est et Dei condicioni inimicus. Eunuchus, si per insidias hominum factus est, uel si imperfectione eius sunt uirilia amputata, uel si ita natus est, et est dignus, efficiatur clericus.

Io

2. ITEM DE EADEM RE. Ex concilio Niceno. Si quis a medicis per languorem desectus est aut a barbaris abscissus, hic in clero, si dignus est, permaneat. Si quis autem se sanum

abscidit, hunc in clero constitutum abstinere con-

ueniet, et deinceps nullum debere talium promoueri.

CXL. — DE EPISCOPO QVI ALIENVM SERVVM CLERICVM FECERIT. Ex concilio Aurelianensi. Si episcopus seruum alienum, diaconum aut presbyterum fecerit, dupla satisfactione restituat seruum. CXLI. — Vr NVLLVS EPISCOPORVM SERVVM ALTERIVS AD CLERICATVS OFFICIVM PROMOVERE PRAESVMAT. Ex decreto

VA

papae Leonis. Non admittantur passim ad ordinem sacrum, quibus nulla natalium, nulla morum dignitas suffragatur. Et qui a dominis suis libertatem consequi minime potuerunt, ad fastigium CXXXIX. 8 abscidit] ttuncat, castrat 3 amputauetit] absciderit uirilia, testiculos 4 uitilia] testiculos 5 condicioni] praecepto 9 desectus] secatus uel truncatus siue abscissus 9 barbaris] hostibus 11 abscidit] truncat 12 deinceps] deinde in antea 12 talium] honorum 12 promoueti] petueniti, prouehi. CXL. 4 satisfactione] ieuinio et ptaetio —— 4 restituat] reddat 4 seruum] domino suo. CXLI. 4 passim] ubique 5 natalium] nobilium D suffragatur] adiuuat 6 consequi] accipete, acquirere 6 fastigium] summitatem, dignitatem

CXXXIX, 1. - Can. Apost., 22 — Coll. Dionis. (SrREwz, 6) ;Coll. Dionis.Hadr. (PL 67, 144); Ctesc., Concord., XXIV (PL 88, 849); Decr. ps.-Isid. (HiwscHrus, 28). Cfr. Grat., Dect., 4, D.55 (FRiEDBERG, 216). 2. - Conc. Nicaen., 1 — Coll. Dionis. (SrREWE, 24) ; Coll. Dionis.Hadt. (PL 67, 147) ; Ctesc., Concotd., XXIII (PL 88, 848) ; Atto, Breu. (Mar, v1/2, 94) ; Coll. in 11 lib., I, 296 (BERNHARD, 182) ; Dect. ps.-Isid. (HrwscurUs, 258). Cr. Anselm. Luc., Coll, VII, 31 (THANER, 576) ;Grat., Decr., 7, 0.55 (FRrEDBERG, 216). CXL. - Conc. Aurel. T, ; — Coll. Hisp. (PL 84, 275) ; Dect. ps.-Isid. (HiNscHrus,

2337) redactio diuersa. CXLI. - Leo I, Epist. 88 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 278) ; Coll. Hisp. (PL 84, 761) ; Atto, Bteu. (Mar, v1/2, 76) ; Dect. ps.-Isid. (Hiwscurus, 614).

D si] oz. B 5 condicione B CXXXIX. 11 hunc] Z7. et B. IrEM — RE] oz. B CXL. 4 duplam satisfactionem B.

*? natus] sanatus

B

8

^

98

IO

I5

COLL. IN V LIB,, I, CXLI-CXLIII

sacerdotii, tam seruilis uilitas, hunc honorem capiat prouehitur ; et quomodo probari Deo posse se creditur, qui domino suo necdum probare se potuit ? Duplex itaque in hac parte reatus est, quod et sacrum ministerium talis consortii uilitate polluitur, et dominorum, quantum ad illicitae usurpationis temeritatem pertinet, iura soluuntur. Ab his itaque, fratres karissimi, omnes uestrae prouinciae abstineant sacerdotes. Et non tantum ab his, sed ab aliis etiam qui originali, aut alicui condicioni obligati sunt, uolumus temperari, nisi forte eorum

petitio aut uoluntas accesserit, qui aliquid sibi in eos uendicant potestatis. Debet enim esse immunis ab aliis qui diuinae militiae fuerit aggregandus, ut a castris dominicis, quibus nomen eius ascribitur, nullis necessitatis uinculis abstrahatur. CXLII.

— DE

DISCRETIONE

LIBERTORVM

QVI AD

ECCLE-

SIASTICOS ORDINES PERVENIRE POSSVNT VEL QVI PROVEHI NON POSSVNT. Ex concilio Aurasico. Quicumque libertatem a dominis suis ita percipiunt ut nullum sibimet in eis obsequium patronus retentet, isti si sine crimine sunt, ad clericatus ordinem libere suscipiantur, quia directa manu missi sunt ; sin autem qui adhuc a patrono seruitute tenentur IO

obnoxii,

nullatenus

sunt ad ecclesiasticum

ordinem promouendi, ne, quando uoluerint fiant ex clericis serui. CXLIII. - DE VITANDO DIVERSIS RICORVM. Ex concilio Niceno.

PASSIM

eorum

domini,

ORDINIBVS

CLE-

9 necdum] adhuc 10 reatus] peccatum 10 consortii] societatis 11 polluitur] sotdidatur 11 usurpationis] tapacitatis 12 temeritatem] supetbiam, praesumptionem 12soluuntur]iuxtalex ^ 14ab his] talibus ordinationi-

bus

— 14 originali] naturali

16 accessetit] aduenetit

nis] innocens (E XSISTIT)

15 condicioni] seruitio

15 forte] forsitan

16/17 uendicant] acquitunt, possident

18 aggtegandus] sociandus B obsequium] seruitium

D retentet] retineat

* sin autem] sin aliter $8 obnoxii] impediti ne quando] si aliquando.

17 immu-

18 castris] mansionibus, septis. * directa] tecta

9 promouendi] reducendi

9

CXLII. - Conc. Tolet. IV, 73 — Coll. Hisp., XLIX, 75 (PL 84, 384); Coll. Nouatien., XIII, 75 (AMELZI, 1, 313) ;Decr. ps.-Isid. (HiNscHrUs, 572) Regino, Coll., I, 406 (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 184) ; Atto, Capit., rxrr (PL 1234, 40). Cfr. Burch. Wotm., Dect., 11, 25 (PL 140, 629) ; Iuo Carnot., Decr., v1, 126 (PL 161, 476) ;Grat., Decr., 5, 0.54 (FRIEDBERG, 207).

PE 95-98). CXLI. CXLII. CXLIII.

— Fons non inuenitur. Compilatio summatim facta de concilio INicaeno (PL. 84,

* tam] tamquam B. 6 suscipiuntur B 10 clerici B. 1 zvrrANpDo [7 2Ex]ox.BC

GODELINSVLIBZdT.cCxLur

5

IO

15

20

25

30

99

sancta synodus ubi trecenti decem et octo pontifices apud Nicenam ciuitatem Bithiniae conuenerunt, illustrante Spiritu sancto, firmiter sanxerunt de his qui ad promouendum conati sunt in clero, ordinari quidem ab alio nisi quod ratum est in cuius diocesi illo locus optinet episcopo, nisi forte, ut in concilio antyoceno legitur, cum consilio et uoluntate regionis placitoque episcopi. Assertionis ratio haec est, ne quis praesumat nisi, ut statutum est, quattuor in anno tempora, et huiusmodi tamen obseruatio, die tantum sabbati agendum est ieiunio circa uesperam aut mane ipso dominico die, si continuata sabbati celebrantur ieiunia, nulla certa ratione promouendi clerici commutari conuenit, quia tot et talibus benedictionibus sanctificata est ea dies. Maritum duarum etiam ante aut post baptismum matronarum, clericum non ordinandum, neque eum qui unam quidem sed concubinam non matronam habuit, nec qui uiduam aut repudiatam seu ancillam siue meretricem, uel si quaslibet detestabiles in matrimonio sumpsit ; neque eum qui semetipsum quolibet corporis sui uoluntarie membro truncauerit ; neque qui usuras accepisse aut in scena lusisse conuincitur; neque curiale huius saeculi ;neque seruum qui nondum est absolutus a suis dominis; neque peregrinus sine prouidentia suae intentionis ;neque eum qui publica poenitentia mortalia crimina deflet ; praecipue nec illum qui per ambitionem Symonis magi pecuniam offert; nec eum qui absolute, sine oportuna specie hoc petit ; neque neophitum et in superbia elatum aut forte pro qualicumque libitu ac causa poscit ; nec illum qui plenam adhuc, ut est gradus, non habet aetatem ; neque illum qui nondum eruditus oportunis utilitatis suae litterarum studiis competenter cotidianis uotis reddere CXLIII. 4 illusttante] illuminante 5 sanxetunt] statuerunt, firmauerunt 5/6 conati sunt] uoluerunt, ceperunt, agtessi sunt 6 ratum est] firmatum, aptum, consilio plenum 4 diocesi] patochia, subiacentia * optinet] retinet 9 Assertionis] affirmationis 10 statutum est] constitutum, confirmatum est 10/11 huiusmodi] talis 12 citca] iuxta 12 continuata] assiduata, breuiata 14 commutati] mutati de die in diem 14 tot] tantis 19 detestabiles] uitupetatas 19 in mattimonio] coniugio 21/22 scena] theatro, ubi scenice metettices adulterandi causa ludendi conueniunt 25 crimina] homici-

dium, adulterium 25 ptaecipue] maxime 26 ambitionem] concupiscentia, turpe luctum, siue auatitiam 2*4 opottuna] necessaria, conuenienti 25 petit] togat 28 elatum] tumidum, eleuatum 28 libitu] uoluntate 29 poscit] togat 29 plenam] fitmam, completam 30 oportunis] aptis, necessariis 31 competenter] conuenientet, apte

CXLIII.

27/28 cft. 1 Tim. 5, 6.

9/10 praesumat] aZ. quisque B ? diocessim B 6 quidem] a47. non B 22 seruus B 15 Maritus B 15 sanctificatus e. eo die B ieiunio B 2* neophitus B 9? speciei B 93 peregrinum ... a suis] ozz. B

elatus B

29 plena B

31 studiis] 277. unde B

13 23 28

bI

IOO

GOLL

INAVCLIBZ DL GEH

ueteris atque noui ministerium ualeret testamenti, aut Dei uas non esse repertus purissimum, ut decet altaris ministrum aut rationalis inscientia, ut inter Deum et hominem promereri intercessor, bonum malumque discernere, ac bonis sibi incre35 mentis alterique deditus. Similiter autem qui Dei non habere et proximi conuinci potest dilectionis uiscera, ualde diuinus sermo intuendus est : qui ingreditur, inquit, per hostiwm pastor est outwm, qui autem aliwnde, fur. est et latro. Quis ignorat 40 quomodo operatur iustitia, qui non ingreditur sine macula ? Nam sepissime quidem contigit, qui coelestia dona ab alio ante male praesumit, postea uero si possit in alios mente ultro deterior distribuit. Hac per hoc tam toties qui admittendi sunt in clero, ueritate christiana compellendi sunt, quam toties 45

55

qui non admittendi religione catholica sunt prohibendi. Propterea sicut hi qui per ambitionem ultro petunt, licet uideantur esse digni, omnino est negandum; ita qui nolens, si dignus est, dandum. Quicumque temerarius non quidem solum nostrum suprascriptum decretum personis passim ordinari prohibitis, sed multorum canonum tractatorum, orientalis occidentalisque climatibus uiolare praesumpserit. De cetero non ignoret utrumque a nostro et illorum consortio penitus dissociatur. Ordinator ergo eiusque ordinatus ante Dei humanosque oculos inreuocabili gradus sui periculo subiacet. Simili sententia, omnes intercessores de eadem temeritate, si de clero

est, si uero monachus uel laicus, anathematizetur. Ideo quia iusto Dei iudicio ex eadem passim ordinatione magis utrique Deo condemnatione salutis gratia adipiscentur uel sanctitate. 32 ualetet] posset —.33 uas] uasculum — 33 repertus] inuentus — 33 purissimum] praeclarum, mundissimum — 33 decet] conuenit 34 promereri] obtineri, recipere 33/36 incrementis] crescimentu — 36 deditus] subditus — 37 conuinci] reprehendi, argui 37 dilectionis] caritatis 87 uiscera] misericordia, pietate 38 intuendus] uidendus 38 inquit] dicit 39 ignorat] nescit 41 sepissime]

frequenter 42 praesumit] accepit 42 ultro] uoluntatie, sponte 43 detetior] peior 43 toties] saepius 43/44 admittendi sunt] ordinandi, introducendi 46 licet] quamuis 48 temerarius] praesumptot, superbiens 49 passim] ubique Di climatibus] finibus, cardinibus 51 uiolate] temeritate transgredi 52 p(o)enitus] pet omnia 52/53 dissociatur] separatur 55 temeritate] superbia et uiolatione BY passim] uero B7 utrique] ambobus 88 adipiscentur] acquitent, consequentur

38/39 Ioh. ro, 2.

40 cfr. Ps. 14, 2.

33 esse] est B 33 ministrum] mysteria B 34 rationabilis B 42 ptaesumitur B 42 aliis B 42 mente] imminente B 43 distribuitur B 45/46

Praeterea B 41/48 dignus est] dignisunt B 48 dandi B 52/853 dissociatus B 54 subiaceat B 57 utrique] uttirumque B 58 Deo] ?raez. a B 58 salutis] Praez;z. quam B.

GODS 6o

DNSVPIBi

GXLEHIBOXEVI

IOI

Filius instar patris soboles propaganda parturiit iniustitiam, concepit dolorem et peperit iniquitatem.

CXLIV. — QvoD NON LICEAT EPISCOPO IN ALIENA PROVIN-

A

A

CIA CLERVM ORDINARE. In canonibus apostolorum. Episcopum non audere extra terminos proprios ordinationes facere, in ciuitatibus et in uillis, quae illi nullo iure subiectae sunt. Si uero conuictus fuerit hoc fecisse praeter eorum conscientiam qui ciuitates ipsas et uillas detinent, et ipse et qui ab illo ordinati sunt deponantur.

CXLV. — DE ABVSIS CONVICTIS AB ECCLESIASTICIS MINISTERIIS SINT REMOTI. Simplicius episcopus Florentio, Aequitio et Seuero episcopis. Scripsimus enim ad Seuerum fratrem et coepiscopum nostrum ut consideratis patrum regulis hoc fungatur officio, quo ille abusus esse conuictus, ita ut hi qui inlicite sunt prouecti ab ecclesiasticis procul dubio ministeriis sint remoti. CXLVI.

— DE HIS QVI AD REGIMEN

ECCLESIAE

NON

SVNT

PROMOVENDI. Ysidorus. Ad regimen ecclesiae promouendi non sunt, qui adhuc uitiis subiacent. Qualiter enim possunt docere uerbis spiritualibus ipsi non didicerunt ? Necesse est ut desinat locum dovA quod cendi suscipere, qui nescit docere. Quia si caecus caeco ducatum praebeat ambo in foueam cadunt. Nam qui culmen regiB9 instar] in uice

59 soboles] filii

59 propaganda] procreantur, generan-

tuf.

CXLIV. 38 non audere] non debere petatus, comptobatus B praeter] extra episcopus.

CXLV.

4 iute] lege B conuictus] su6 detinent] possident 6 ipse]

5 fungatur officio] impleat officium ^ 6 abusus] solitus est uti

6 prouecti] perducti 4 remoti] ablati, separati, siue eiecti. CXLVI. 8 regimen] gubernationem 8 promouendi] eligendi, ordinandi, sublimandi 3 uitiis] adulteriis, fornicationibus, aut periuriis B non didicerunt] non cognouetunt B desinat] dimittat

59/60 cfr. Ps. 7, 15. CLVI. 6/7 cfr. Matth. 15, 14. CXLIV. - Can. Apost., 56 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 145) ; Decr. ps.-Isid. (HiwscHrus, 29). CXLV. - Simpl., Epist. 5 ad Aequit. et Seuer. (PL 58, 57 ; MaNsr, vtt, 973). CXLVI. — Cfr. Isid., Sent., III, 34 (PL 85, 706) refertur solum ad lineas 3/4. CXLIV. CXLV. CXLVI.

1/? Qvop — deponantutr] oz. B. 1 cowvicTIS] cowivNcTIS B 7? ministetii C. 1 AD] infer Jin. add. B

^

IO2

IO

COLL. INOV BIB3SB OXEVEUCXDVIH

minis accipiunt, non pro se tantummodo accipiunt, sed ut aliis proficiat ad salutem. Vnde Dominus Petro : amas me? ipse respondens ait: Domine, tw scis quia amo te. Protinus audiuit : fasce oues meas si me d?ligis. Vnde quisquis qui uirtutibus pollens et gregem Dei renuit pascere, pastorem summum conuincitur non amare. CXLVII.

— DE EO QVOD

STVDIOSISSIMI

CLERICI

PER PAR-

ROCHIAS ORDINANDI SINT. Gregorius. Ab ipso suo consecrationis exordio per omnem diocesim suam, undecumque meliores inuenire potuerit studiosissime et si quando necessitas ordinandi sacerdotes obrepII ordinauit, Sit, neque cardinales ecclesiae suae neque monachos

monas-

terii sui penitus excusauit, quominus illi ecclesiam regendam

IO

committeret qui exemplis et uerbis pariter illam aedificare melius potuisset. Nam ut pauca de multis contingam, ex presbyteris cardinalibus ordinauit episcopos : Bonifatium Regiae ; Euentium Perusiae, Eodonum Mesanae Siciliae ; ex diaconibus uero : Gloriosum Hostiae, Festum Capuae, Petrum Trecas, et

Castorium Arimini. CXLVIII.

— DE PROVIDENTIA

QVALITER

EPISCOPVS

ORDI-

NETVR. Gregorius Passiuo episcopo Aprutiensi. Bene nouit fraternitas uestra quam longo sit tempore Aprutium pastoralis curae sollicitudinis destitutum ; ubi diu quaequos ordinari debuisset et nequaquam potuimus inuevA siuimus nire. Sed quia Oportunus mihi in moribus suis, in psalmodiae studio, in amore

orationis ualde laudatur, religiosam uitam

omnimodo agere dicitur, hunc uolumus ut fraternitas uestra 9 proficiat] crescat 10 Protinus] statim 12 pollens] fulgens, crescens 12 renuit] recusat, non uult 12/13 pastorem summum] chtistum. CXLVII. 3 exordio] initio B quando] aliquando 5/6 obrepsit] emerserit, euenetit ? Quominus] ualde minus 10 Regiae] Regium, ciuitas

iuxta parmam ciuitatis. CXLVIII. CXLVI.

ciuitatem

italiae

11 Euentium]

episcopum

11 Perusiae]

4 destitutum] detelictum, uestatum 9/11 Ioh. 21,

15-16.

CXLVII. — (ps.-) Paul. Diac., Vita s. Greg., 111, 7 (PL 75, 135, n. 86). CXLVIII. - Greg. I, Reg. epist., XII, 4 (MGH, epist., 11, 350, 9-19). Cfr. Gtat., Dect., 18, n. 61 (FnrEDBERG, 152). 9 Petre C.

B

CXLVII. 5/6 obrepserit B ? illam B 8 committere B 9 potuissent 11 Ebentium B 11 Ceciliae B. CXLVIII. 2 Pasciuo B 4 sollicitudine B 6 Inportunum B

COIDAJINSVIEIB?,

1, CXESVII-GL

I03

ad se faciat uenire et de anima sua ammoneat, quatenus in ro bonis studiis crescat. Et si nulla ei crimina, quae per legis sacrae regulam morte multata sunt, obuiant tonsurandus est ut uel monachus uel a nobis subdiaconus fiat et post aliquantum temporis, si Deo dictum placuerit, ipse ad pastoralem curam promoueri debeat. Si qua uero grauia obuiant, multo 1; magis ammonendus est ut saeculum relinquat et haec perfectius defleat. Peto autem ut pro me orare debeat, quia cum tribulationibus cordis fatigor nimis doloribus corporis. CXLIX. — NE INTERVENTOR EPISCOPVS CATHEDRAM VBI INTERVENTOR EST SEDEAT. Ex concilio Africano. Item constitutum est ut nulli intercessori licitum sit cathedram cui intercessor datus est, qui quibuslibet populorum ; studiis uel seductionibus retinere, sed dare opera ut in annum eiusdem episcopum prouideat. Quod si neglexerit anno exempto interuentor alius tribuatur.

CL. — DE NON ORDINANDIS EPISCOPIS PER VICOS ET MODICAS CIVITATES. Ex concilio Sardicensi. Licentia uero danda non est ordinandi episcopum aut in uico aliquo aut in modica ciuitate cui sufficit unus presbyter. ; Quia non est necesse ibi episcopum fieri ne uilescat nomen episcopi et auctoritas non dat ex alia prouincia ciuitati facere episcopum, nisi in his ciuitatibus quae episcopos habuerunt, aut si qua talis aut tam populosa est ciuitas quae meretur habere episcopum. Si hoc omnibus placet. Synodus respondit : 1o placet, placet, placet. 11 multata] damnata ueniri 14 qua] aliqua

11 tonsutandus] clericandus 14 promoueti] pet14 obuiant]occutunt 16 debeat] uestra fraterni-

tas.

CXLIX. 5 seductionibus] prouideat] concedat, ordinet

cessot. CL.

4 modica] patua

deceptionibus 6 eiusdem] cathedrae 6 6/7 exempto] si non * intetuentor] intet-

8 qua] aliqua

8 populosa] populo plena.

CXLIX. - Conc. Carth. V, 8 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 205) ; Eccl. Afr., Cod.,74 (Vogrrvs-IvsrELLvs, 1, 368) ; Coll. Hisp., XVI, 8 (PL 84, 210); Ctesc., Concord., CCLXVII (PL 88, 932); Dect. ps.-Isid. (HiwscHrius, 307); Bened., Capit., 1x, 120 (MGH, leges, 11, 109). CL. - Conc. Satd., 6 — Can. prisca interpr. (PL 56, 777) ; Coll. Quesnell., I, 33 (PL 56, 403) ;Ctesc., Concotd., CLII (PL 88, 89) ;Coll. Dionis. (SrREWE, 65); Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 178). Cfr. Butch. Wotm., Dect., r, 31 (PL 140, 557); Iuo Carnot., Dect., v, 142 (PL 161, 371). 12 uobis B

14 grauia] 2d. crimina B 15et]ut B 15/16 perfectus B. CXLIX. 2Ex]ox.V BC X S3nullis intercessor B 6/1 excepto C. (Glo: 2Ex]ox.V BC 4 in] pet V C.

^

IO4

VA

COLL.IN V LIB; T, €Er-GLIU

CLI. — Qv1 IN AGRIS VEL POSSESSIONIBVS DEBEANT ORDINARI EPISCOPI. Ex concilio Laodicensi. Quod non oporteat in uillis aut in agris episcopos constitui, sed uisitatores uerumtamen iam pridem constituti, nichil faciunt praeter conscientiam episcopi ciuitatis. Similiter et presbyteri praeter consilium episcopi nichil agant.

CLII. — VT NVLLVS ACCVSATI SEDEM VSVRPET EPISCOPI. Ex. concilio: Sardicensi Gaudentius episcopus dixit : addendum si placet huic sententiae quam plena sanctitate protulisti, ut cum aliquis episdepositus fuerit episcoporum iudicio qui in uicinis locis A copus commorantur et proclamauerint agendum sibi sit negotium in urbe Roma, alter episcopus in eiusdem cathedra, post appellationem eius qui uidetur esse depositus, omnino non ordinetur, nisi causa fuerit in iudicio episcopi romani determinata.

MA

CLIII. — VT AB EPISCOPIS ALIENA PARROCHIA NON PERVADATVR. In canonibus apostolorum. Episcopo non licere alienam parrochiam, propria relicta, peruadere, licet cogatur a plurimis, nisi forte quis eum rationabili causa compellat, tamquam qui possit ibidem constitutis plus conferre, et in causa religionis aliquid proficere. Et hoc CLIE.

2

ptidem] antea

Laodicensi]

laceodensi

4 u(i)sitatotes]

consuetos

i

b ptaeter] sine.

CLH; 3/4 sententiae] adiungendum 4 pto(s)tulisti] dedisti 6 commorantur] habitant 6 proclamauerint] eligerint * cathedra(e)] sede 8 uidetur] cognoscetut 9 determinata] definita. CIE. 3 parrochiam] adiacentia 4 petuadere] inuadere 4 cogatur] compellatur, stringatur 4 plurimis] multis 4 forte] forsitan 0 compellat] prouocet 6 conferre] donare 6 religionis] sanctitatis

CLI. - Conc. Laod., ;8 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 170) ;Coll. Hisp., VII, 57 d 84, 154) ; Ctesc., Concord., CXCII (PL 88, 900) ; Decr. ps.-Isid. (Hrwscurus,

276). CLII. - Conc. Sard., 4 — Coll. Quesnell., I, 31 (PL 56, 405) ; Coll. Hisp., V, 5 (PL 84, 116) ; Can. prisca interpr. (PL 56, 776) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 177) ; Dect. ps.-Isid. (HrNscHrUs, 267) ; Ctesc., Concord., CL (PL 88, 850) ; Aeneas Patis. (PL 121, 750). Cfr. Deusded., Coll., I, 26 (GLANVELL, 40). CLIII. - Can. Apost., 14 — Coll. Dionis. (SrREWE, 5) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 143) ; Ctesc., Concord. (PL 88, 842) ; Decr. ps.-Isid. (Hiwscnrus, 28). Burch. Worm., Dect., r, 75 (PL 140, 568) ; Iuo Carnot., Decr., v, 181 (PL 16r, 580).

CLI. 2 EPISCOPI] ozz. V. C 2 Ex] oz. B 6 concilium V. CLII. 8 addendum] adiungendum C 4 plenam C 6 sit] oz. B cathedtae C. CLII. 1/8 Vr — perficiat] ozz. B.

Li

COLL. IN V LIB, I, crim-crv

IO5

non a semetipso praesumat, sed multorum episcoporum iudicio, et maxima supplicatione perficiat. CLIV. — OVALITER DEBEAT PRINCEPS FACERE IN VITA SVA. Hieronimus.

QVI

SE HEREDEM

r. Non est facile stare in loco Petri aut Pauli, tenere cathe-

dram regnantium cum Christo. Hinc dicitur : non sanctorum ; filii sunt qui tenent loca eorum, sed qui exercent opera eorum. 2. IrEM. Synodus. Episcopus qui praeest ecclesiae conuocet seniores et indicet eis electionem suam : hunc uirum condignum uirtutibus eius ne post mortem contentio oriatur. 10 3. ITEM. Episcopus qui praeest, eligat unum siue duos tantum ex consensu clericorum ne parrochia sine gubernatore fiat. 4. ITEM. Christus ante passionem suam ordinauit Petrum dicens: 15 4 es Petrus, et cetera.

5. ITEM. Petrus ante passionem suam in conuentu fratrum dixit: audite fratres, dies mortis meae instat ; hunc Clementem uobis

ordino, cui cathedram praedicationis et doctrinae trado, quia 20 comes mihi in omnibus fuit.

CLV. — DE MORIBVS ELECTI HEREDIS ORDINANDI. Petrus ad Clementem successorem suum ait: quem prae ? praesumat] audeat $8 supplicatione] depraecatione. CLIV. 8 non estfacile] non est leue — BG exercent]faciunt ^ 7 praeest] ante est — Vindicet] manifestet —8 condignum] consimile honoris ualde dignum — 9 contentio] discordia 12 consensu] uoluntate 12 partochia] subiacentia 18 instat] adest 20 comes] socius.

CLIV.

15 Matth. 16, 18.

CLIV, 1. inuenitur. Cfr. 321 (PL 161, 2. — 3. — 4. —

Hieron., Epist. 14 ad Heliod. (CSEL 54, 44-62) ubi fextus famen non Burch. Wotm., Dect., 1, 207 (PL 140, 610) ; Iuo Catnot., Dect., v, 422) ;Gtat., Dect., 2, D.40 (FRIEDBERG, 145). Fons non inuenitur. Fons non inuenitur. Fons non inuenitur.

5. - Clem., Epist. 1 ad Iac., 2 — Dect. ps.-Isid. (Hiwscnivs, 51, 2). CLV. - Clem., Epist. r ad Iac., 2 — Dect. ps.-Isid. (HrwscHrUS, 31, 2). GUTV. diem B. CLV.

6 IrzEM] oz.

V

B C

2 prae] praeter 7 C

8 Hoc B

12 ne] /7 nec zur. B

18

^

I06

ceteris sobrium,

COLI: INIV BIB.NIXGLYSCEYRE

excerptus

sum

benignum,

Deum

iustum,

colentem, patientem,

studiis

deditum,

scientem,

homines

; diligentem, cautum discendi. CLVI. — DE EO QVOD POST MORTEM

DEBET PRINCEPS ORDI-

NARE. I. Post mortem Saul, Dauid ordinatus est; post mortem Dauid, Salomon ordinatus est; post mortem Salomonis,

; Roboam ordinatus est cum consensu populi; post mortem Iudae Schariotis ordinatus est Mathias. Paulus ad Hebreos : testamentum in mortuis confirmatum est. Alioquin non ualet dwm wiwit, quod. testatur.

2. IrEM. Synodus. Nullus episcopus successorem sibi in uita sua faciat, ne contentio forte fiat. Sed post obitum eius boni bonum eligant. 3. ITEM. Synodus definiuit. Episcopum ordinare successorem in exitu uitae consensu synodi et regionis illius sententia, ne irritum fiat. 1 4 LTEM. Hieronimus. Tunc successor ordinandus est quando nec mutatur nec super ordinatur. 1:0.

CLVII. - DE CONSENSV POPVLI ORDINANDO

PRINCIPE.

I. Moyses consensu coram multitudine filiorum Israel ordinauit Aaron. Saul consensu populi ordinatus est a Samuhele. Dauid consensu populi ordinatus est. Iacobus consensu populi CLV. 3 excerptus] probatus — 3 deditum] subiectum —— 8 cautum discendi] studiosum. CLVI. * testamentum] consecratio, electio * Alioquin] sin aliter d non ualet] non prodest, non potest. CLVII. 3 consensu] consilio.

CLVI.

*/8 Hebr. 9, 17.

CLVI,

i.- Fons non inuenitur.

2. — Cfr. Conc. Antioch., 25 (PL 67, 164) ;Can. Hibern., 17 (PL 96, 128) ; Coll. Hisp., VI, 25 (PL 84, 128) ; Coll. Hibern. antiqua, I, 17 (D'AcHERY, I, 495) ; Coll. Hibernen., I, 18a (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 10). 5. - Coll. Hibernen., I, 18 b (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 10). 4. — Fons non inuenitur. CLVII, r. - Coll. Hibernen., XXXVII, 20 (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 136).

$ excerptus] expertus B. (IEVI: 9 IrgEM]oz. V BC CLVII. 2 multitudinem B

11 contentione B

15 IrEM] oz. V B C.

GOELPRLINJV BIB. L CLVILCLIX

I07

; christiani ordinatus est in Hierusalem. Mathias consensu apostolorum apostolus ordinatus est. 2. IrEM. Synodus definit. Omnem principem non ordinandum nisi uocatis clericis et parrochiis in unum consentientibus. 10.

3. ITEM.

Hieronimus.

Tria in ordinationibus necessaria sunt:consensus bonorum, testimonium

multorum,

electio

principis.

Sic enim

Petrus

ordinauit Clementem. 4. IrEM. Synodus Carthaginensis. :1; Si episcopo animas nostras et colla submittimus, quanto magis gubernandam ecclesiam successorem ordinare. BSULPEMOSÓ rrvenes. Quid uobis uidetur commutare gubernatoris nostri sententiam ? Si enim illi Deus

maiora

credidit,

cur minima

non

20 credimus ? CLVIII. —- DE ORDINATIONE EPISCOPI QVI IMPETRATIONE PECVNIAE SVCCESSORES FACIVNT PARENTES. Gratissima canonum collatio, Ysidorus.

Et ut deteriora dicam, qui ordinarentur muneribus impe5 trauerunt, alii successores filios uel parentes faciunt, et conan-

tur posteris praesulatorem suae relinquere dignitatis. Cum hoc Moyses amicus Dei facere potuit, sed Ihesum de alia tribu elegit ut scimus principatum in populo Dei non sanguine deferendum esse, sed meritis. CLIX.- DE EO QVOD ELIGAT EPISCOPVS SENIOREM SVCCESSOREM SE VIVENTE. Gratissima canonum collatio, In historia ecclesiastica.

r. Alexander quidam confessionis titulo satis clarus HieroCLVIIT.

4 deteriora] peiora, uiliora

4 munetibus] pecuniis

4/5 im-

petrauerunt] optinuerunt 5/6 conantur] uolunt, cupiunt 6 posteris] successotibus 6 praesulatotem] principem, prepositum 6 dignitatis] honoris — 8 scimus] cognoscimus 8 sanguine] parentela. CLIX. 4 titulo] aecclesia 2. — Fons non inuenitur. 3. - Coll. Hibernen., XXXVII,

20 d (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon.,

156). 4. — 5. CLVIII. — — CLIX, :.-

Coll. Coll. Fons Coll.

Hibernen., I, 17d (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., ro). Hibernen., I, 17c (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 1o). ton inuenitur. Hibernen., I, 17a (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 1o).

vIrEM]om.V BC 9consentibus B 9 in] zer /in. add. B CLVIII. 6 dignitati B — "7 Ihesu C — 8 populi B. CLIX. 2 collatio]oxw. B

15 episcopis B.

^

108

COLL; IN.V.LEIB. TI, C6LIX-CLDX

; solymitanae ecclesiae subrogatur episcopus cum superesset adhuc Narcissus, qui prius ibi functus est pontificatus officio. 2. IrEM; Paulo poet: Verum etiam senior, cum pontificali ministerio sufficere non posset, Alexandrum, qui dum esset etiam episcopus alterius :oloci, diuina dispensatione, in adiutorium Narcissi senis euidentissimis rationibus euocauit. CLX.

— DE EPISCOPO

QVI PRO AEGRITVDINE

QVA PATITVR

PRAECEPERIT SIBI ESSE SVCCESSOREM. Gregorius Anatholio diacono Constantinopolim. Scripsit mihi tua dilectio piissimum domnum nostrum reue; rentissimum fratrem Iohannem primae Iustinianae episcopum pro aegritudine capitis qua patitur uelle recipere successorem ne, fortasse, dum episcopi iura eadem ciuitas non habet,

quod absit, ab hostibus pereat ; et quidem nusquam canones praecipiunt ut pro aegritudine, episcopo succedatur et omnino 1o iniustum est ut si molestia corporis irruit, honore suo priuetur aegrotus. Atque ideo hoc per nos fieri nullatenus potest, ne peccatum in mea anima ex eius depositione ueniat. Sed suggerendum est, ut si his quiest in regimine aegrotat, dispensator illi talis requiratur, qui possit eius curam omnem agere et lo15 cum illius in regimine ecclesiae, ipso non deposito, hanc in custodiam ciuitatis implere, ut neque omnipotens Deus offendatur, neque ciuitas inueniatur esse neglecta. Si uero isdem reuerentissimus Iohannes fortasse pro molestia sua petierit ut ab episcopatus honore debeat uacare et petitione 20 Scripto dante concedendum est; aliter autem nos facere pro 6 Narcissus] episcopus 6 functus est] optinuit * paulo post] parum, modicum 8 seniot] uetulus 10 dispensatione] ordinatione, prouidentia 11 euidentissimis] praeclatis 11 euocauit] conuocauit. CLX. * fottasse] forsitan *? iura] potestatem S absit] longe sit 8 nusquam] nullo modo 10 irruit] uenerit, ingruetit 10 priuetur] alienetut, superetur 12/13 suggerendum] subministrandum 13 his] ille 13 dispensator] ofrdinator 1*7 neglecta] destituta 19 uacare] tecedete 20 scripto] littera 20 concedendum] consentiendum 20 facete] illico

2. - Coll. Hibernen., I, 17 b (WAssERSCHLEBEN, it. Kanon., 10). CLX. - Greg. I, Reg. epist., XI, 39 ad Anatol. (MGH, epist., 11, 299-300) — Regino, App., Il, 75 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 480 [etr. 494]) ; Bonizo Sutt., Coll., III, 86 (PERELs, 100). Cfr. Burch. Wotm., Decr., 1, 188 (PL 140, 604) ; Iuo Carnot., Dect., v, 304 (PL 16r, 417) ; Grat., Dectr., 1, c.7, q.1 (FRrEDBERG, 566).

8 etiam] iam B.

CLX. pete B

4/5 reuerentissimo fratri e? add. meo B 6 uelle] oz. B 6 praeci16 neque] nec B 19 et] add. a B 20 facere] Praezz. id B

COLDDUIN WLIB.-E

cEx-cxxn

I09

omnipotentis Dei timore omnimodo non ualemus. Quod si hoc petere ille noluerit quod piissimo non placet, quicquid iubet facere in eius potestate est, sicut nouit, ipse prouideat; nos tantummodo in depositione talis-uiri non faciat promisceri, 2; quod uero ipse fecerit, si canonicum est, sequimur, si uero canonicum non est, in quantum nostro est, portamus.

CLXI. — VT AEGROTO EPISCOPO ORDINARI SVCCESSOREM POSSIT. Gregorius Mariano episcopo Rauennati. Qualiter ordinati a nobis sacerdotes corporis impediente molestia Ariminis ecclesia sacerdotali est regimine destituta, ; fraternitas uestra iam dudum cognouit ; quem habiturum loci ilius precibus hortaremur, ut si eadem capitis molestia qua detinebatur

se melioratum

esse sentiret ad suam

ecclesiam

remearet, quem per quadriennium expectauimus. Modo datis scriptis supplicatione petit nos ut quia susceptum regimen ea 10 pro qua detinetur infirmitate assurgere nullatenus potest, eidem ecclesiae non destitimus ammonere, quatenus ad eligendum sibi antistitem concordi prouisione concurrant, et idem a nobis, disponente Domino, consecretur antistes. CLXII. - DE EPISCOPO AEGROTO QVI SVCCESSOREM FACIT, EIDEM ECCLESIAE MINISTRETVR EI. Gregorius

SIBI Ae-

therio episcopo. Peruenit ad nos quemdam episcopum ita passionem capitis ut ea quae mente alienata agere solet gemitus et vA incurrisse, fletus audire sit. Et quia uiuente episcopo quem ab officio necessitatis infirmitas non crimen abducit alius loco eius, nisi

21 omnimodo non] nullo modo 21 non ualemus] non possumus 24 promisceri] commisceri 25 canonicum] rectum, regulariter 26 nostro est] ad nos pertinet 26 portamus] sustinemus. CLXI. 3 impediente] turbante 4 destituta] uiduata 5 dudum] antea 5 habiturum] habendum, possessurum * detinebatur] constringebatur 8 remeatret] rediret 8 per quadtiennium] per quattuor annos 10 assurgere] releuare adueniant.

11 destitimus] recidimus

11 quatenus] qualiter

12 concurrant]

CLXI. - Greg. I, Reg. epist., IX, 138 ad Marian. (MGH, epist., 1t, 156-137).

Cfr. Burch. Wotm., Dect., 1, 189 (PL 140, 605) ; Iuo Carnot., Dectr., v, 305 (PL 161, 417) ;Grat., Dect., 15, C.7, q.1 (FRIEDBERG, 571).

CLXII. - Greg. I, Reg. epist., XIII, 8 ad Aeter. (MGH, epist., 11, 574, 1-18) redactio diuersa.

22 piissime I7 C 24 uiti] iuri B. 2 Mariniano B CLXI. GI 6 officio] adZ. suo B

9

8 per] znzer Jin. add. B

13 antistitem B.

VI

b

IIO IO

15

COLL. IN V LIB., I, cLxir-c1xiv

ipse fateatur episcopale officium agere non posse, ordinari nullatenus potest. Ipse data petitione profiteatur se agere non posse ministerium, ut alius qui dignus sit consecretur, ne pastore diu languente grex dilaniàndus aduersario exponatur. Sic tamen ut quamdiu in hoc saeculo eumdem episcopum uita tenuerit, sumptus ei debiti de ecclesia ministrentur. Enim uero si nullo tempore ad sanae mentis redit officium ut sua ex hoc uoluntate prodere ualeat, persona fidelis ac uita probabilis est eligenda, qui etiam si episcopus qui nunc aegrotat superstes extiterit, loco eius debeat consecrari. Ordinationes clerico-

rum dilectioni tuae noueris reseruandas.

I

CLXIII. - DE VACANTIBVS EPISCOPIS. Ex concilio Antioceno. $1 quis episcopus uacans in ecclesiam uacantem prosiliat sedemque peruadat absque integro perfectoque concilio, hic abiciatur a clero necesse est, etsi cunctus populus quem diripuit eum habere delegerit. Perfectum uero concilium est illud ubi interfuerit metropolitanus antistes. CLXIV.

— QOvoD EPISCOPVS CONSECRARI

A CLERICIS, ET POPVLIS FVERIT POSTVLATVS.

NON DEBEAT Eugenius

NISI epis-

copus. Episcopum consecrari non oportet nisi a clericis, et populo postulatus. Vnde Caelestinus papa dicit : nullus inuitus vA fuerit ordinetur episcopus. Et Leo sanctissimus papa ait: nulla ratio sinit ut episcop1 habeantur, qui nec a Deo sunt electi, (XS S fateatur] affirmet 11 dilaniandus] dissipandus, deuorandus 11 aduersario] diabulo 13 sumptus] cibaria, uestimenta 13 enim ueto] certe, ueraciter 15 prodere] manifestare 16/17 superstes] heres, successot 18 noueris] cognoscetis. CLXIII., 3 uacans] episcopatum non habens 3 prosiliat] ingrediatur, inuasetit B abiciatur] deiciatur 5/6 diripuit] uastauit 6 delegerit] elegerit * metropolitanus antistes] papa, atchiepiscopus. GISBV. 4 non oportet] non licet * sinit] dimittit * habeantut] fiant CLXIII. - Conc. Antioch., 16 — Coll. Dionis. (SrREwz, 49) ; Coll. Quesnell., LIX, 16 (PL 56, 710) ;Can. prixa interpr., (vi), 16 (PL 56, 798) ;Coll. Dionis.Hadr. (PL 67, 162); Coll. Hisp., LXIV, 9 (PL 84, 575); Ctesc., Concotd.,

CXLV (PL 88, 889); Coll. Dacher., III, 150 (D'Acuzny, 1r, 562). Cfr. Butch. Wotm., Decr., 1, 39 (PL 140, 560) ; Iuo Carnot., Decr., v, 150 (PL 161, 374) ; Bonizo Sutr., Coll., III, 77 (PERELs, 98) ; Grat., Decr., 8, n.92 (FRIEDBERG, 319). CLXIV, — Fons non inuenitur.

15 ac] add. qui B 16 episcopo B 18 nouetit B CIDOXSDEIS 4 consilio B 6 consilium B. CLXIV. * Deo] clericis C

18 reseruandae B.

CODITLOGIN.V BIBT

CLXxIV-CLEYVII

IIT

nec a plebibus sunt expetiti. Quod si eadem ecclesia dignus non inueniatur, tunc alter de altera ecclesia eligetur ;quamuis 10 necessitas eueniat, nullo modo consecretur inuitus. CLXV.-— VT EPISCOPI PRAESENTIA CLERICORVM

NVLLAM SVORVM.

CAVSAM AGANT ABSQVE Ex concilio Cartha-

ginensi. Irrita erit sententia episcopi nisi clericorum suorum praes sentia confirmetur. CLXVI.

— DE EO QVOD ALIQVANDO

DE ALIENIGENIS

EPIS-

COPVS ELIGITVR. Post quinque episcopos qui ex circumcisione post Iacobum Hierosolymitanae ciuitatis praefuerit, primus Marcus eiusdem ; cathedrae eligitur episcopus. Postquam paene inaumeros ex gentibus episcopos in Hierusalem historia ecclesiastica praefuisse testis est. Item, Marcus discipulus Petri, iudeus gente,

Alexandrinae ciuitati Aegypti praefuit. Item, Alexandriae Cappadociis ex gente Hierosolymitanae urbis episcopus eligi10 tur ab omnibus, in hospitio orandi gratia et locorum sanctorum

uidendi

causa

ueniens.

Item,

Anatholius,

Alexandrum

Caesariensi ecclesiae, et postea Laodicensi ecclesiae praefuit.

CLXVII. — QvoD NON OPORTEAT EPISCOPVS VEL AD MORTEM SVCCESSOREM DESTINARE. Ex decreto papae Hilarii. I. Nonnulli episcopatum qui non nisi meritis praecedentibus datur, non diuinum munus sed haereditarium putant esse 8 expetiti] togati, electi 10 inuitus] sine uoluntate. CLXV. 4 Irtita] uacua, inanis 5 confirmetur] roboretur. CLXVI. 4 Marcus] g/ossa ad zarg. : Iste Matcus non fuit euangelista qui

ordinatus est episcopus in hierusalem, sed unus ex septuaginta domini discipulis * Marcus] euangelista

CLXVII.

* gente] natione, genere

3 Nonnulli] aliqui

(ep xwConcmGCatthVu229

11 uidendi] uisitandi.

4 munus] donum

9 Coll Elispoqt «V» 25 (0012082599292): 0Decr:

ps.-Isid. (HruscHrUs, 504) ; Gennad. Massil., Stat. eccl. ant., 14 (PL 56, 881) ; Coll.

Dachet., IT, 28 (D'AcnznY, r, 555) ; Coll. quadtip., 262 (Rrcnrzn, 30). Cfr. Burch. Worm., Dect., r, 114 (PL 140, 583) ; Iuo Carnot., Dect., v, 214 (PL 161, 588). CLXVI. - Coll. Hibernen., I, 19 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., rr). CIXWVILr.-—EHil,Decr, s; — Coll..Hisp. EX XIV; 5 (PL 84, 788); Coll. Dacher., III, 8 (D'Acnzny, r, 574) ; Deusded., Coll. I, 135 (GrANvELL, 92).

$8 eadem] praezz. in B 9 eligetur] ozz. C. CLXV. 1 AGAT B. CLXVI. 1 ALIENIGENIS] ALIENAE GENTIS B praem. in B.

5 elegi B

12 Laodicensi]

^

II2

IO

15

GOLI-INOCELB2AD

CLXVII-CLXIX

compendium, et credunt, sicut res caducas atque mortales, ita sacerdotium uelut legati aut testamentario iure possit dimitti. Nam plerique sacerdotes in mortis confinio constituti in locum suum feruntur alios designatis nominibus subrogare, ut scilicet non legitima expectetur electio, sed defuncti gratificatio populi habeatur assensum. Quod quam graue sit aestimate, atque ideo placet etiam hanc licentiam generaliter de ecclesiis auferamus, ne quod turpe est dictum homini se putet debere quod Dei est. 2. ITEM. Zosimus abbas ad Mariam aegyptiacam. Spiritualis enim gratia non propter honorem uel dignitatem tribuitur, sed magis ex bonis moribus actibusque acquiritur.

CLXVIII. — VT NVLLVS AD EPISCOPATVM PRO SE CONSTITVAT PROMOVENDVM SVCCESSOREM ETIAM AD EXITVM EIVS VITAE. Ex concilio Antioceno. Episcopum non licere pro se alterum successorem sibi constituere, licet ad exitum uitae perueniat. Quod si tale aliquid factum fuerit, irritum esse huiuscemodi constitutum decreuimus. Seruetur ius ecclesiasticum id continens oportere non aliter fieri nisi cum synodo et iudicio episcoporum qui post obitum quiescentis potestatem habent, eum qui dignus IO

extiterit promouere. CLXIX. — DE CLERICIS ORDINATIS QVI NON SVSCEPERINT OFFICIVM ET CVRAM POPVLI AVT NON RECEPTIS. Ín canonibus apostolorum. $5 compendium] luctum, donum 6 legati] missi, nuntii 6 testamentario] scriptione 6 iure] recte, regulariter * plerique] plures * confinio] fine, limite, termine *? constituti] positi 8 subrogate] eligere 9 legitima] idonea, digna 10 gratificatio] gratuita 10 assensum] consensum 10 quam graue sit] quam pessime sit 10/11 aestimate] perpendite, considerate 12 aufetamus] tollamus. CLXVIII. 3$ licet] quamuis 6 ittitum] uanum 6 huiuscemodi] talis * ius] lex 10 promouete] ordinate. 2. — Fons non inuenitur.

CLXVIII. - Conc. Antioch., 2; — Coll. Dionis. (SrREwE, 50) ; Coll. Dionis.Per (PL 67, 464) ; Coll. Hisp., VI, 23 (PL 84, 128) ; Decr. ps.-Isid. (Hiuscurus,

272). CLXIX. - Can. Apost., 57 — Coll. Dionis. (SrREwE, 8) ; Coll. Dionis.-Hadt. (PL 67, 145) ; Cresc., Concord., XXXVIII (PL 88, 857) ; Coll. Herouall., X (PL 99, 1006); Decr. ps.-Isid. (HrwscHius, 29). Cfr. Butch. Wotrm., Dect., 1, 38 (PL 140, 560) ; Deusded., Coll., I, 56 (GrANvELL, 60) ; Iuo Carnot., Dectr., v,

149 (PL 161, 574). CLXVII. CLXVIII. CLXIX.

14 IrzM] oz. V B C 16 magis ex] zer Jin. add. B. 2 xivs] inter [in. add. B. 3concilium Antiocenum 2 poprvris B

C.

CODD. TN V. LIBS L/erxix-cLxxim

IT$

Si quis episcopus non susceperit officium et curam populi ; Sibi commissi, hic communione priuetur quousque oboedientia commodans acquiescat. Si uero perrexerit nec receptus fuerit non pro sua sententia, sed pro malitia populi, ipse quidem maneat episcopus. Similiter autem presbyter et diaconus; clerici uero ciuitatis communione priuentur, quod eruditores 1o sic inoboedientis populi fuerint.

CLXX. — DE EPISCOPIS ORDINATIS NEC RECEPTIS. Ex concilio Anquiritano. Si qui episcopi ordinati sunt nec recepti ab illa parrochia in qua fuerint denominati, uoluerintque alias occupare parro; chias et in praesulibus earum inferre seditiones aduersus eos excitandos, hos abici placuit. Quod si uoluerint in presbyterii ordine in ecclesia ubi prius fuerant ut presbyteri residere, non abiciantur propria dignitate. Si autem seditiones commouent ibidem constitutis episcopis, presbyterii quoque honor talibus 1o auferatur, fiantque damnatione notabiles. CLXXI. - S1 EPISCOPVS ANTE CONSECRATIONEM SVAM VEL POSTEA VENERABILI LOCO RES SVAS OBTVLERIT. lustinianus

rex,

titulus CCCCXXXI.

Si quis post episcopatum uel ante consecrationem uoluerit s proprias res uel eorum partem ecclesiae offerre cuius episcopus erit, hoc laudabile est, quia non est emptio sed oblatio. CLXXII. — VT LOCORVM VENERABILIVM AMMINISTRATORES SINE PECVNIA FIANT. Iustinianus rex, titulus CCCCLII. CLXIX. 5 oboedienti(a)] populo 6 (ac)co(m)modans] assentiens acquiescat] conquiescat, tequiescat 9 eruditores] doctores, magistros. CLXX.

8 pattochia]

adiacentia

4 denominati]

desctipti,

electi

6 B5

praesulibus inferre] episcopis imponere 5 seditiones] g/ossa ad zarg.: dicta seditio quasi sedatio a sedando. Dicte autem lites quasi limites 6 abici] proici 10 damnatione notabiles] damnabiles. CLXXI. 6 emptio] compartatio. CLXX. - Conc. Ancyr., 17 (TunNzER, II, x, 37) — Dect. ps.-Isid. (HrNscHrUs, 263); Coll Dionis.Hadr. (PL 67, 1:54); Cresc, Concord. XXXVIII (PL 88, 857). Cfr. Burch. Wotm., Dect., 1, 36 (PL 140, 560) ; Iuo Carnot., Dect., v, 147 (PL 161, 574) ; Grat., Dect., 6, 0.92 (FarsgpBERG, 319).

CLXXI. - Iulian., Epit., CXV, 5 (431) (HANEL, 148) Zex£us non completus — Lex Rom. can. compta, 17 (Mon, 45). CLXXII. - Iulian., Epit., CXV, 26 (452) (HANEL, 153) — Lex Rom. can. compta,

19 (Mon, 46).

5 commissam B 6 nec] non zzer Jin. add. B CLXX. 5 sedictiones D.

CLXXI.

4 quis] qui B.

9 clericus B

9 priuetur B.

^

II4

A

IO

COLL. IN V LIB., I, crxxir-cLxxv

Nullus neque xenodocus neque pthocotrophus, neque nosocomus neque alius religiosae domus administrator uel cuiuscumque curiae ecclesiasticae gestor praestet aliquid ei a quo praeponitur uel cuicumque personae pro commissa sibi administratione. Qui autem praeter haec quae disposuimus dederit aliquid uel acceperit, uel mediator factus fuerit, sacerdotio uel clero uel commissa sibi administratione nudabitur his quae data sunt uendicandi religioso loco cuius talis persona consecrationem uel curam uel administrationem accepit. Si autem laicus sit qui acceperit uel mediator factus est, duplo ab eo exigitur et religioso loco, in quo talis persona administrationem uel consecrationem uel curam accepit, praestetur. CLXXIII.

— DE ADMINISTRATORIBVS

CORVM SVAS RES OFFERENTIBVS.

VENERABILIVM

[ustinianus

rex,

LO-

tituli

CeGGLEBE Si clericus cuiuscumque gradus siue administrator cuius^

Io

cumque religiosi loci uel ante consecrationem uel administrationem uel curam sibi commissam uel postea uoluerit aliquid de propriis rebus offerre ecclesiae in qua consecratur, uel loco cuius administrationem uel curam recepit, non solum non prohibemus hoc fieri, sed magis exhortamur talia pro salute animae suae facere. CLXXIV.

— VT SACERDOTES

NON QVAERANT PRAETIVM

MI-

NISTERII SVI. Hieronimus. Sacerdos non quaerat praetium ministrationis, quia gratis accepit gratis det. CLXXV. — VT nlanus rex.

MAGISTRATVS

SINE

PECVNIA

FIAT.

Iusti-

CLXXII. 3 xenodocus] custos 3 pthocotrophus] gubernator firmorum 4 nosocomus] custos orfanorum 5 gestor] minister 5 praestet] tribuat 5 aliquid] pecuniae 6 commissa] concessa * disposuimus] ordinauimus 9 nudabitur] expolietur 19 his] illis 10 uendicaadi] reducenda, reuocanda 13 exigitur] requiritur

CLXXIII. contradicimus. CLXXIIL. compta, 20 CLXXIV. CLXXV. (Mon, 182). CLXXII. tur B. CLXXI.

14 praestetur] donetur.

6 commissam] commendata

9 non prohibemus] non uetamus,

— fulian., Epit, CXV, 27 (453) (Hàwzr, 154) — Lex Rom. can. (Mon, 47) ;Deusded., Coll., III, 172 (GraNvELL, 343). - Coll. Hibernen., II, 21 (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 18). - Iulian., Epit., XV, 1 (51) (HANEL, 38) — Lex Rom. can. compta, 255

3 pthrochotrophus

C

5/6 ministrationem C

9 amministrationem * locum B.

C

13 exiga-

CODIZTINOVOLIB;,

D erxxvscrxxix

IIS

. Omnis magistratus sine pecunia creari decernimus, ut neque impure aliquid detur, neque sine puritate aliquid a subiectis II

exigatur.

CLXXVI. — QOvoD NVLLVS CLERICVS PRO IVDICIIS MVNERA ACCIPIAT. Ex concilio Terraconense. Obseruandum quoque decreuimus, ne quis sacerdotum uel clericorum more saecularium iudicium audeat accipere pro patrociniis munera, nisi forte in ecclesia oblata graIS impensis tuita, quae non fauore muneris uideantur accepta, sed collatione deuotionis illata. Quod si ista probantur accipere ueluti exactores foenoris aut usurarum possessores, secundum statuta patrum se nouerint degradandos. CLXXVII. — VT PRO CONSECRATIONE BASILICAE NICHIL EXIGAT EPISCOPVS. Ex concilio Braccharensi. Placuit ut pro consecratione basilicae episcopus nichil exigat. Ouod si fecerit ille ab officio uel communione non praecipitatur. VA inmerito CLXXVIII. — DE HIS QVI PER PECVNIAM ECCLESIAM CONSE-

CRAVERINT. Heinrici regis. Si quis per pecuniam ecclesiam consecrauerit, anathema sit. CLXXIX.

—

QvoD

NON

OPORTET

SANCTVARIVM

CONSE-

CLXXV. 3 magistratus] magistros, pfincipes aecclesiae 9 creati] fieri 4 impure] male, non sincere 4 putitate] sinceritate 5 exigatur] exquitatur. CLXXVI.

4 more]

pattociniis] gubernantis

consuetudine

5 impensis]

5/6 gratuita] uoluntatie

concessis,

datis

5

6 fauote] laude, uanaglotis

6/* collatione] coadunatione 4 illata] data uel offerta 8 exactofes] inquisitotes 8 foenoris] mutuationis 9 degradandos] deponendos. CLXXVII. 4 exigat] quaerat.

CLXXVI. — Conc. Tatracon., 1o — Coll. Dachet., II, 27 (D'Acnznz, rz, 535); Coll. Nouatien., VIII, 11 (AMELLI, 1, 287) ; Coll. Hisp., XXXIX,

ro (PL 84, 312) ;

Coll. Pirenen. (ManTINEZ DIEZ, 251) ; Dect. ps.-Isid. (Hriwscurus, 344). Cfr. Grat., Dect., 1, C.15, q.2 (FnrgDsERG, 749). GIXOSVIIGoncebracars 46: Coll EElisporb «VS OS (DIES84085 72) dDect: ps.-Isid. (HaxscHrUs, 425) redactío diuersa, proximior redactioni Hispanae. CLXXVIII. — Synod. Rauenn. (a. 1014), 3 (MGH, const., 1, 62). Cfr. FoRNASARI, Entico II e Bened. VIII, 46-55. CLXXIX. - Greg. I, Reg. epist., IX, 49 ad Chris. (MGH, epist., 11, 76, 5-7) redactio diuersa. CLXXVI.

CLXXVII. CLXXVIII.

6/? collationis B

94 ista] ita przz uice, in quesita zzul. B. 4 illi B 5 precipiatur C. 1/2 CONSECRAVERINT PD.

^

II6

I

COLL:INSV.LIB.;

E jCEXXPGCEXXXM

CRARE VBI CORPVS CONSTAT HVMATVM. Gregorius Chrisanto episcopo. Martyrum reliquiis sanctuarium bene consecrabis, si ibi nullum corpus constat humatum, quod te maxime obseruare conuenit. CLXXX. gilii. Si motum

— DE ALTARE MOTO. Íuerit

altare,

Ex

denuo

papae

consecretur

parietes renouantur et altare motum tantum. v^ salibus CLXXXI.

decreto

ecclesia ; si

non fuerit, exorcizetur

— NON DEBET PRESBYTER AMPLIVS

QVAM VNAM

ECCLESIAM HABERE. Canonica regula. Presbyteri non amplius quam unam ecclesiam sicut et uir unam

vA

Vi-

habeant,

uxorem.

CLXXXII. — OvoD NON LICEAT CLERICO IN DVARVM CIVITATVM MINISTRARE ECCLESIIS. Ex concilio Calcidonensi. Non licere clericum in duarum ciuitatum conscribi simul ecclesiis, et in qua initio ordinatus est et ad quam confugiet quasi ad potiorem ob inanis gloriae cupiditatem ; hoc autem facientes reuocari debere ad suam ecclesiam in qua primitus ordinati sunt, et ibi tantummodo ministrare. Si uero quis GIZXOC XR CLXXXII. ob] propter

5$ tantum] solus. 8 consctibi] ordinati 5 glotiae] uanaglotiae

5 potiorem] meliorem, fortiorem

? tantummodo]

solummodo

5

4

quis] aliquis CLXXX. - Cfr. Vigil., Epist. ad Profut., 4 — Decr. ps.-Isid. (HiwscHrius, 711) redactio diuersa ;Bonizo Sutr., Coll, IV, 118 (PrmErs, 170); Egb. Ebor., Exc., cxxxix (PL 89, 396) ;Paenit. Rom. eccl. (PL 105, 709) ; Paenit. Rom. anon. (PL 105, 730) ; Butch. Worm., Decr., 111, 11 (PL 140, 675) ; Anselm. Luc., Coll., V, 15 (THANER, 236) ; Iuo Carnot., Panorm., rr, 20 (PL 161, 1087) ; Grat., Dect., 19, D.1

de cons. (FRIEDBERG, 1299). CLXXXI. - Fons non inuenitur. CLXXXII. - Conc. Chalced., 10 — Coll. Dionis. (SrREWE, 101) ; Coll. Dionis.Hadr. (PL 67, 173) ; Coll. Quesnell., XXV, 1o (PL 56, 542) ; Coll. Hisp., XI, ro (PL 84, 168); Decr. ps.-Isid. (HiwscHius, 285); Cresc, Concord. CXCIX (PL 88, 903) ; Regino, Coll., T, 252 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 121). Cfr. Bonizo Sutr., Coll., V, 11 (PERELs, 179) ;Atto, Breu. (Mar, v1/2, 97) ;Burch. Worm., Decr., 11, 96 (PL 140, 643) ;Anselm. Luc., Coll., VII, 91 (THANER, 401); Iuo Carnot., Decr., vr, 173 (PL 161, 485).

CLXXIX. CLXXX. CLXXXI. CLXXXII.

2/ Grisanto B. 1 MvorvM B 4 renouantur]

3 Presbyter B 2 Ex] oz. B

3 habeat B.

remouentur

B C

CODLOINCV.BDIBI, Ij 'eUxxxtr-Coxxxv

II7

iam translatus est ex alia ad aliam ecclesiam, prioris ecclesiae uel monasteriorum quae sub eà sunt, aut pthochiorum, aut xenodochiorum rebus in nullo communicet. Eos uero qui ausi fuerint post definitionem magnae et uniuersalis huius synodi quicquam ex eis quae sunt prohibita perpetrare, decreuit sancta synodus a proprio huiusmodi gradu recedere.

IO

A

A

CLXXXIII. — DE NON SOLLICITANDIS CLERICIS ALIENIS. Ianuarius episcopus dixit: illud praeterea statuat sanctitas uestra ut nulli episcopo liceat alterius ciuitatis clericum sollicitare et in suis parochiis ordinare. Vniuersi dixerunt : quia ex his contentionibus solet discordia nasci prohibet omnium sententia ut ne quis hoc audeat. CLXXXIV. — DE NON ORDINANDIS CLERICIS ALIENIS SINE CONSENSV SVI EPISCOPI. Osius episcopus dixit: et hoc uniuersi constituimus ut quicumque ex alia parochia alienum ministrum sine conscientia uel uoluntate sui episcopi uoluerit in ordine promouere, non sit rata eius ordinatio. Quicumque autem usurpare temptauerit, a fratribus et coepiscopis nostris ammoneri debet et corrigi. CLXXXV.

— DE CLERICIS

QVI SVNT IN PTHOCHIIS

MONAS-

9 pthochiorum] domus horphanotum uel infirmorum 10 xenodochiorum] peregrinorum 10 in nullo] nulla ratione 11 uniuetsalis] catholicae 13 recedere] cessare. CLXXXIII. 2 statuat] constituat, confirmet 4 sollicitare] conuocate in ciuitate 5 prohibet] contradicit 6 audeat] facete. CLXXXIV. 6 rata] firma, iusta. CLXXXIII. - Conc. Sard., 18 —

Coll. Dionis. (SrTREwz, 69) ; Coll. Dionis.-

Hadr. (PL 67, 182); Can. prisca interpr. (PL 56, 783); Coll. Quesnell. (PL

Diez, 251); Dect. ps.-Isid. (Hrw56, 410); Coll. Pirenen. (Manrixsz scHrus, 269) ; Coll. Hisp., V, 18 (PL 84, 121) ; Cresc., Concord., XXXIV (PL 88,

855) ;Regino, Coll., I, 442 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 197). CLXXXIV. - Conc. Satd., 19 — Can. ptisca interpr. (PL 56, 784) ; Coll. Dionis.-

Hadr. (PL 67, 182) ; Coll. Hisp., V, 19 (PL 84, 122) ; Regino, Coll., I, 443 (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 197) ; Cresc., Concord., XXXIV (PL 88, 855) ; Decr. ps.-

Isid. (HrNscurus, 269); Coll. Pirenen. (ManriNEz Diez, 231).

CLXXXV. - Conc. Chalced., 8 — Coll. Dionis. (SrREwz, roo) ; Coll. Dionis.Hadr. (PL 67, 173); Coll. Dacher., I, 51 (D'Achetry, r, 525) ; Cresc., Concotd., CXVII (PL 88, 902); Coll. Herouall, XV (PL 99, 1009); Regino, Coll 1, 255 (WASSERSCHLEBEN, 122) ; Bened., Capit., t1, 2 (MGH, leges, 11, 105).

8 ad] in B.

CLXXXIII. CLXXIV.

1/6 Dx — audeat] oz. B. 1/8 Dr — corrigi] oz. B.

^

118

COLL.IN V .EIBj; I3éEXXXV3CcLXXXVI

TERIIS ATQVE MARTYRIIS QVAE SVB POTESTATE EPISCOPORVM VNIVS CVIVS CIVITATIS EXISTVNT. Ex concilio Calcidonense. ;

Clerici qui praeficiuntur in pthochiis uel qui ordinantur in monasteriis et basilicis martyrum, sub episcoporum, qui in unaquaque ciuitate sunt, secundum sanctorum patrum traditiones potestate permaneant, nec contumacia ab episcopo suo dissiliant ; qui uero audent euertere huiusmodi formam 10 quocumque modo, canonum correctionibus subiacebunt. CLXXXVI.

— Ap EOS QVI DISCERE

VOLVNT

QVALICVMQUE

ARTE. Dicta Pauli apostoli ad Galathas. Paulus apostolus : communicet autem his id est discipulus uel quilibet auditorum qui instruitur et docetur uerbo doc; trinae. Communicet uel amministret magistro et praedicatori in omnibus bonis qui se instruit et docet. Auditores et discipulos ammonet ut doctoribus suis a quibus accipiunt uerbum uitae et fidei impendere studeant bona temporalia, hoc est uictum et uestimentum, quia dignus est operarius mercede 10 sua. Et Dominus ordinauit de Euangelio uiuere, qui Euangelium annuntiant. Poterat aliquis discipulorum dicere: non habeo quid impendam magistro, quia ager meus hoc anno nimia siccitate aruit, uinea mea grandine consumpta est, oues pestilentia corruptae sunt, siue sanguine tumescente mortuae 1; sunt. Sed ut apostolus omnem occasionem excludere dixit: nolite errare, Deus non irridetur, hoc est nolite mentiri quia

homo potest mendacium suscipere, Deus uero non potest; et Deus omnium secreta cordium penetrat non potest falli. Dicis auditor quicumque es, non posse te sumptum ministrare 2o magistro tuo praemente nimia egestate ; noli te decipere quasi fallere possis Deum, sed unde uiuis inde sustenta magistrum,

quia si non habes ex praesenti anno fruges, habes ex praeterito. Potes etiam impetrare mutuo a uicinis de futuro. Quae enim seminauerit homo haec et metet, hoc est qualia 25 fecerit talia recipiet. CLXXXV. 9 dissiliant] recedant, fugiant euettete] destruere 9 formam] regulam.

CLXXXVI.

9 audent]

ausi

sunt

9

3/4 cfr. Gal. 6, 6.

CLXXXVI. — Textus apoerypbus cuius fons non inuenitur. CLXXXXV. 9 huiuscemodi B.

CLXXXVI.

3 cvivs]

cvivsoQveB

8 contumacia]

1/28 Ap — recipiet] ozz. B

pto contumaciam

? suis] eius V/.

B

COLL. IN V LIB., I, CLXXXVII-CLXXXVIII

II9

CLXXXVII. - DE PRAESIDIBVS VEL CETERIS REM PVBLICAM AGERE VOLENTIBVS NE SINÉ LITTERIS EPISCOPI SVI COMMVNICENT. Ex concilio Arelatensi. De praesidibus qui fideles ad praesidatum prosiliunt, ita placuit ut cum promoti fuerint litteras accipiant ecclesiasti-

IO

cas communicatorias. Ita tamen ut in quibuscumque locis gesserint, ab episcopo eiusdem loci cura illis agatur, ut cum coeperint contra disciplinam publicam agere, tunc demum a communione excludantur. Similiter et de his qui rem publicam agere uolunt. CLXXXVIII.

— DE

MEDICINA

POENITENTIAE

QVI

DONVM

DEI STVDENT PRAETIO MERCARI. Gregorius Nanzanzenus. Nam de eo qui donum Dei studet praetio mercari ad sacrum nulla ratione de cetero aut permanere aut reuocare vA ordinem posse dubium non est, et a communione modis omnibus abscidatur. Sed ualde considerandum est de medicina poenitentiae ipsius. Nam qui Spiritu sancti donum praesumit praetio comparari, quid aliud est quam capitale crimen et symoniaca IO heresis ? Liquido aliud inuenire non possumus, sed tantummodo prout canonica apostolicaque censura continetur. Presbyter aut diaconus qui uxorem duxerit aut adulterium uel capitale crimen commiserit publice, deponatur et in monasterio retrudatur, illic omnibus diebus uitae suae poeniteat. De 15 hac pestifera, quamuis canones praecipiunt, ut supra a communione modis omnibus abscidatur, tamen ad exitum mortis

pro misericordia is communicet 1udicamus. CLXXXVII.

4 praesidibus] qui presunt populis

dunt 5 litteras] epistulas ? gesserint] indicauerint 8 demum] deinde 9/10 publicam] regiam.

CLXXXVIII. 2/3 Nanzanzenus episcopus 10 Liquido] apette, clare

4 prosiliunt] conscenS8 agete] facete, agere

: Id est de Nanzizo, 11 prout] in quantum

sufa] discretione, iudicium, sententia, siue auctoritas uenenoso 1*7 (h)is] ille.

ciuitate ... 11 cen-

15 pestifera] mortalis,

CLXXXVII. - Conc. Atel. I (a. 314), 7 — Coll. Hisp., XXI, 7 (PL 84, 259); Coll. Dacher., IIT, 153 (D'AcnzRy, t, 563) ; Coll. Nouatien., II, 7 (AwErrr, 1, 259) ; Decr. ps.-Isid. (HiwscHrUs, 320). CLXXXVIII. - Bonizo Sutr., Coll., X, 4 (PERELs, 306) ; Alger., Coll., III, 51

(PL 180, 945) ; Coll. Barberin. lat. 538, XII, 1 (FonNAsanr, Coll. Barberin., p. 239240).

CLXXXVII. 3Ex]oz.V BC 4? illius B 7 cum] zuer Jin. add. B. CLXXXVIII. 2/3 NazionzenusB 4 eo] his B 9/10 symoniacas 16 omnibus] oz. V. 15/16 communione] commodis ... heresis B

*

I20

GOLLSINOWEIB.ILA&EIXXDSCXCH

CLXXXIX. — DE GRADV REGIMINIS ET DE MINISTRIS ALTARIS. Bedae presbyteri. Qui gradum regiminis priusquam subesse didicerit praeposterus accipit,in nouissimo benedictione quae bonis rectoribus debetur carebit, qui ad ministerium altaris indoctus et temerarius accesserit, et ipse in die nouissima gratiam remunerationis, quae bene ministrantibus repromittitur, perdet.

CXC. — DE INDIGNIS PRAEPOSITIS.

A

Ysidorus.

Non sunt promouendi ad regimen ecclesiae qui adhuc uitiis subiacent. Non debet honoris ducatum suscipere qui nescit subiectos tramite uitae melioris praeire. Ante in se discutiat si uita honori sit congrua ; reatum quippe geminat si quisque cum culpa ad sacerdotale culmen aspirat. Vniuscuiusque casus tanto maioris est criminis, quanto priusquam caderet maioris erat uirtutis. CXCI. — DE SACERDOTIBVS QVI SOLVM HONOREM AMBITIONE QVAERVNT NON OPERE DIGNITATIS. Ysidorus.

Plerique sacerdotes suae magis utilitatis causa quam gregis praeesse desiderant. Nec ut prosint praesules fieri cupiunt, sed magis ut diuites fiant et honorificentur. Suscipiunt enim sublimitatis culmen non pro pastorali regimine sed pro solius honoris ambitione, atque, abiecto opere dignitatis, solam nominis appetunt dignitatem.

CXCII. - DE MALIS PASTORIBVS. Augustinus. Parum est quod illa languentes et infirmantes errantesque oues et perditas non curant, sed istas etiam fortes et pingues necant quantum in ipsis est, et illae quae uiuunt de misericordia Dei uiuunt. Tamen quantum ad pastores malos attinet CLXXXIX. 3/4 praeposterus] antepositus, antetiot 8 catebit] nudabitur 6 temerarius] superbus. (G2 85 4 pfae(h)irte] antecedere 4 discutiat] examinet, perquitat 5 congrua] apta, conueniens B geminat] duplicat 6 casus] ruina. CXGE 3 Plerique] aliqui 3 utilitatis] lucri 4 ptosint] adiuuent 6 sublimitatis] altitudinis * ambitione] cupiditate *? abiecto] relicto, proiecto 8 appetunt] cupiunt, acquirunt. CXCI. 4 in ipsis est] quantum ad ipsos pertinet 5 attinet] pertinet CLXXXIX. CXC. —- Isid., CXCI. - Isid., CXCII. - Cfr.

Fons non inuenitar. Sent., III, 34 (PL 85, 706, 54, r). Sent., IIl, 34 (PL 85, 706, 5). Aug., Serm. XLVI, 4 (PL 538, 274, 4) redactio diuersa.

CLXXXIX. 1 Dz] praez;. INCIPIT DE INDIGNIS PRAEPOSITIS ATQVE RECTORIBVS. IN PRIMIS B 4 benedictionis B 6 nouissimo B. (X. 4 prehite I7 5 honoris B 6 sacerdotalem B.

GOPBLXENCV LIBE,

'Cxcircxoiv

I2i

occidunt. Quomodo, inquies, occidunt ? occidunt male uiuendo, malum exemplum praebendo ; an frustra dictum est seruo

IO

25

Dei eminenti in membris summi pastoris ? Attendite enim ouis etiam fortis plerumque praepositum suum male uiuentem eum, si declinet oculos a regulis Domini et intendat in hominem, incipit dicere in corde suo : si praepositus meus sic uiuit, ego quis sum qui non faciam quod ille facit ? Ecce occidit ouem fortem : iam de ceteris quid fiet? quando ille quod non ipse fructificauerat, sed forte aut robustum inuenerat, male uiuendo interficit. Dico caritati uestrae, iterum dico : et

si uiuunt oues et si fortes sunt oues in uerbo Domini et tenent illud quod audierunt a Domino quo : quae dicunt facite, quae autem [aciunt, facere nolite ; tamen qui in conspectu populi male uiuit, quantum in ipso est eum a quo attenditur occidit.

CXCIII.

—

DE

INCREPATIONE

SACERDOTVM

MALORVM.

Gregorius in Hiezechihel. I. Ve! sacerdotibus qui comedunt peccata populi mei ; hoc est siue eorum sumentes uictimas et non orantes pro eis, siue hostias et non corripientes malos. vA comedentes 2. ITEM. Gregorius. Causa ruinae populi, sacerdotes mali. Nemo quippe amplius in ecclesia nocet quam qui peruerse agens, nomen uel ordinem sanctitatis habet. Delinquentem namque hunc nulIO lus redarguere praesumat, et in exemplum culpa uehementer extenditur quanto pro reuerentia ordinis peccator honoratur. CXCIV. dorus. *? frustta]

—- DE

uane,

SACERDOTIBVS

uacue

$8 eminenti]

QVI IGNORANT

euenienti

DEVM.

9 plerumque]

Ysi-

aliquanto

14 robustum] ualidum 19 attenditur] uidetur. CXCIII. 4 uictimas] oblationes 5 non cottipientes] non increpantes, cot9 Delinquentem] 8 peruerse] praue *? tuinae] perditionis trigentes peccantem 10 redarguere] increpare 10 praesumat] audeat 10 uehementer] ualde, fortiter 11 extenditur] prolongatur.

(PX TIF

17/18 Matth. 23, 5.

CXCIII, 1. - Coll. Hibernen., II, 17a (WASSERSCHLEBEN,

ir. Kanon.,

17).

2. — Coll. Hibernen., II, 17b (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 17). Cfr. Burch. Wotm., Dect., t, 209 (PL 140, 610) ;Iuo Carnot., Decr., v, 325 (PL 161,

422). GOD

CXCII. CXCIII.

SIsidesScntes nl 224596(PD 4955579710):

16 forte B

19 uiuunt

7 petuetse] corr. B

B — 19 quanto B. 10 praesumit B.

^

122

COLLSINOSVEIBU TE Cxéiv-exevit

Dum mali sacerdotes Dei ignorantes non fiant, tamen ignorantur a Deo ipsi, propheta testante : frincipes extiterunt, sed s "10n cognowi. Sed hic nescire Dei reprobare est, nam Deus omnia nouit. . CXCV. — INTERROGATVS SACERDOS DEBET RESPONDERE. QvOD SI NESCIAT LEGEM IPSE REDARGVITVR QVOD SACERDOS NON EST. Hieronimus super Aggeum. I. Sacerdotum est officii de lege interrogatos respondere. Si ; sacerdos est, sciat legem Domini; si ignorat legem ipse arguitur Domini sacerdos non esse. 2. IrEM. Apostolus ad Timotheum. Episcopum non solum inrepraehensibilem sed etiam doctorem. Et ad Titum de presbyteris : non solum inrepraehensi1o biles sed habentes in doctrina fidelem sermonem. Non enim erubescant etiam a laicis discere, qui nouerant ea quae ad officium pertinet sacerdotii. CXCVI. — DE HIS QVI ALIOS ARGVVNT SEMETIPSOS NON RE-

PRAEHENDVNT. Quidam doctor ait. I. Quamdiu enim quis peccata sua quasi non essent, deflere ignorat, tamdiu curiose aliena considerat. Quod si ad se ipsum ; conuersus aspiciat, non requirat quod in aliis specialiter repraehendat. 2 ITEM. Ysidorus; Non debet uitia aliena corripere qui adhuc uitiorum contagionibus seruit. Improbum est enim arguere quemquam in 1o alio quod adhuc repraehendit in semetipso. CXCVII.

—- DE

INDOCTIS

ET

INIQVIS

PRAEPOSITIS.

Ysi-

dorus. Sicut iniqui et peccatores ministerium sacerdotale assequi CXCIV.

3 ignorantes] nescientes

CXCIV.

4/5 Os. 8, 4.

CXCV,

reprobantur.

r. - Hieron., in Agg., rz, 11 (PL 25, 1474) redactio diuersa.

22 pElt.5 2 CXCVI,

3/4 ignorantur]

Dit T0

rz. — Fons non inuenitur.

2. — Isid., Sent., IIT, 57, 1-7 (PL 85, 708) redactio diuersa. CXCVII. — Isid., Sent., IIT, 35, 1-2 (PL 85, 707) redaczio diuersa.

GV 2 AnGVITVR / C 4 interrogatus D habentem B. GXQVIE 5 requirit B *? IrEM] oz. V B C.

?IrEM]ozm.V BC

10

COEESIN)V'LIB;

I/ cxcevtl-cxeix

I23

prohibentur, ita indocti et imperiti a tali officio retrahantur. ; Illi enim exemplis suis uitam bonorum corrumpunt, isti sua ignauia iniquos corrigere nesciunt. Quid enim docere poterunt, quod ipsi non didicerunt ? Desinat locum docendi suscipere qui nescit docere. Caecus enim si caeco ducatum praebeat, ambo in foueam cadunt. Sacerdotes indoctos per Esaiam 10 prophetam ita Dominus improbat: ijsi, inquit, jastores tgnorauerunt intelligentiam. Et iterum : speculatores caeci omnes, id est imperiti sacerdotes, nescierunt, inquit, wniwersi canes

muti non ualentes latrare ; hoc est plebis commissae non ualentes resistere malis per uerbum doctrinae, quia nesciunt.

CXCVIII. - DE DOCTRINA ET EXEMPLIS DOCTORIS. Ysidorus. Tam doctrina quam uita clarere debet ecclesiasticus doctor. Nam doctrina sine uita arrogantem reddit. Vita sine ; doctrina inutilem facit. Sacerdotis praedicatio operibus confirmanda est, ita ut quod docet uerbo, instruat exemplo. Vera est enim illa doctrina quam uiuendo sequitur forma. Nam nichil est turpius quam si bonum quod quisquis sermonem praedicat, explere opere negligat. Non debet uitia aliena corrorigere, qui adhuc uitiorum contagiis seruit. Improbum est enim arguere quemquam in alio quod adhuc repraehendit in semetipso. Tunc enim praedicatio utiliter profertur, quando efficaciter adimpletur. CXCIX.

— DE

HIS

QVI

BENE

DOCENT

ET

MALE

VIVVNT.

Ysidorus. Interdum doctoris uitio etiam ipsa uerax doctrina uilescit ; et qui non uiuit sicut docet, ipsam quam praedicat ueritatem s contemptibilem facit. Qui bene docet et male uiuit, seipsum occidit. Videtur ut cereus qui aliis bonam exponit lucem praestare, se uero in malis suis consumare atque extinguere. Hinc psalmista ait : feccatori autem dixit Deus, quare tu enarras iustitias meas et assumis testamentum meum per os twum ? et GXCVII CXCVII. CXCIX.

6 ignauia] ignorantia 8/9 Matth. 15, 14. 8/9 Ps. 49,

14 malis] criminibus. 10/11 Is. 56, 11.

11/13 Is. 56, 10.

16.

CXCVIII. - Isid., Sent., III, 56 (PL 85, 707, 36). CXCIX. - Isid., Sent., III, 37, 1 (PL 85, 708, 1). CXCVII. CXCVIII. CXCIX.

4 retrahuntur B 5 uita B 13 plebes commissas B. 8 sermone V/ C 9/10 corripere B. 6 bona B 8 hinc — ait] in psalmo B.

^

I24

COLL.INo.VILEIB

B ex6lx-66l

ro cetera. Et illud notandum quod elati non attendunt quomodo uiuant, sed qualiter doceant. CC. — DE DISCIPLINA SACERDOTVM

IN HIS QVI DELINQVVNT.

Ysidorus. Sacerdotes exquirere debent peccata populorum et sagaci sollicitudine unumquemque probare,iuxta testimonium Doloquentis ad Hieremiam : frobatorem, inquit, ded? te in ^ mini populo meo robustum et scies et probabis wias eorum. Sacerdotes studio corrigendi facta praescrutari debent subiectorum ut emendatos lucrifacere possint. Atrociter arguuntur qui decipiendo peccantes; non solum non arguunt pro peccato sed - o etiam adulantes decipiunt, dicente propheta : e£ erunt qut beatficant bopulum istum seducentes et qui beatificantur braecipitati. Atrociter igitur arguuntur qui peccantem non recipiunt, sed despiciunt et spernunt. Nec alterius delictum tamquam proprium ingemiscunt. De talibus per Esaiam prophetam 1; Dominus comminans dicit : qui d?cit recede a me, non appropinques mihi quia immundus es ; asti fumus erunt in furore meo, ?gnis ardens tota die. Boni pastores populi debent delicta deflere et totos se planctibus tradere, imitantes Hieremiam prophetam dicentem : quis dabit capiti meo aquam, et oculis meis fon2 o tem lacrimarum ? et blorabo die ac nocte interfectos bobuli mei. Tamquam propria igitur delicta plebis peccata sacerdos debet deflere, sed affectu compatiendi,

non accusatione

commissi.

Nonnulli praesules gregis quosdam pro peccato a communione eiciunt ut poeniteant, sed quali forte uiuere debeant ad 2; melius exortando non uisitant ; quibus congrue sermo diuinus increpans comminatur: jastores sunt qui bascunt bopulum mew : uos dispersistis gregem meum, eiecistis e non wisitastis eos, ego uisitabo super uos malitiam studiorum uestrorum. CCI.

-

DE

EXEMPLIS

PRAVORVM

SACERDOTVM

ET

DE

CXCIX. 10 notandum] uitandum 10 elati] supetbi. (n0 15 comminans] minans et increpans 26 comminatur] minas infert.

Cc. 5/6 let. 6, 27. 26/28 ler. 25, 2.

10/12 Is. 9, 16. — 15/17 Is. 65, 5. — 19/20 Ier. 9, r.

CC. - Isid., Sent., ITI, 46, 2-8 (PL 85, 715, 46) redactio diuersa — Atto, Breu. (MAr, V1/2, 64) ;Anselm. Luc., Coll, XI, 7 (THANER, 513). CCI. - Isid., Sent., III, 38, 2-4 (PL 85, 709, 38).

GG. 1 RELINQVVNT ... ... 8 possunt B 9 peccantes] 242. qui B 10 adulantem B 12 igitur] iterum B 14 prophetam] oz. B 18 plantibus B 18 imitante B 22 flere B.

COLL. IN V LIB., I; ccr-ccni OMNIBVS

MEMBRIS

QVAE

CAPVT

SEQVVNTVR.

I25 Ysidorus.

Plerique sacerdotes praue uiuentes forma ceteris in malo existunt qui in bonis exemplum esse debuerunt. Hi enim quos; cumque exemplo conuersationis suae perdunt, de illis rationem sine dubio reddituri sunt. Ex carnalium praepositorum exemplo plerumque fit uita deterior subditorum. Et plebes merito fiunt tales sacerdotes, qui exemplo deteriori populum destruant, non aedificent. Ex merito enim plebes nonnumquam 1o episcopi deprauantur. Capite languente, cetera corporis membra inficiuntur. Vnde scriptum est : omne caput languidum et cor moerens : a planta pedis usque ad werticem mon est in eo sanitas. Caput enim languidum doctor est agens peccatum cuius malum ad corpus peruenit, dum eo uel peccante uel pra1; ue docente pestifer languor ad plebes subditas transit. CCII. — QvoD PRAVITAS SACERDOTVM, BONORVM MORES CORRVMPVNT PLEBIVM. Ysidorus. Deteriores sunt qui siue doctrinis siue exemplis uitam moresque bonorum corrumpunt. Multum enim distant damna ; morum a damnis temporalium rerum. Dum ista extra nos sunt, mores uero in nobis.

CCIII. — DE PRAEPOSITIS CARNALIBVS DIVINO CONSILIO ORDINATIS. Ysidorus. Prouidentia plerumque diuini consilii ordinantur praepositi, mundana exteriora sectantes, ut dum temporalibus rebus se ; totos impendunt spiritualis tuitiorem uitam contemplationis exerceant. Quia dura sunt quiete uiuere uolentium sarcina curarum episcopalium. Prouidet saepe Deus curis deditos saecularibus assumptionem regiminis, ut dum hi exteriora sine tedio procurant spirituales, rebus interioribus sine impedimen19 to rerum terrenarum inseruiant. Dei ergo ordinationem accusant a quo instituuntur qui episcopos condempnant, dum minus spiritualia sed magis terrena sectantur. Ex diuini enim

tabernaculi dispositione ob iniurias mundi ferendas et turbines CCI. CCIII.

11 inficiuntur] sordidantut, infirmantur. 6 satcina] honera, pondera 9 spirituales] iam facti.

CCI.

11/13 Is. 1, 5-6.

CCII. - Isid., Sent., III, 38, 5 (PL 85, 709, 358). CCIII. - Isid., Sent., III, 39 (PL 83, 709-710). GG,

GGIHY, 10

5 Dum] oz. B

B spirituales B

5 sint V C.

Shi B

11 accusat B

13 ferenda e. turbine B VI

^

126 15

COLL. IN V LIB,, I, ccrr-ccvi

quosdam institui episcopos saecularibus curis insistentes; non est itaque iudicandus a plebe rector inordinatus, dum magis nouerint populi sui fuisse meriti peruersi regimen suscepisse pontifices. Nam pro merito plebium disponitur a Deo uita rectorum, exemplo Dauid peccantis ad comparationem principum qui ex merito plebe praeuaricantur. CCIV. — DE RECTORIBVS,

I

QVI A DEO IVDICANDI

SVNT NON

AB HOMINIBVS. Ysidorus. Rectores ergo iudicandi a Deo sunt. A suis autem subditis nequaquam iudicandi sunt. Exemplo Domini qui peruerse uendentes columbas et nummulariorum mensas proprio euertit flagello et proiecit a templo ; uel etiam sicut dicit : Deus stetit 1n synagoga deorum, in medio Deus discernit.

CCV. — DE HIS QVI PRAEPOSITORVM CVLPAS IN PVBLICO PRODVNT. Sententia damnatur Cham filius Noe, qui suorum praepositorum culpas in publico produnt habituri sunt,et Iaphet meriqui reuerenter operiunt; si tamen illorum facta non vA tum diligant nec denudent sed tantum operiant. CCVI. — DE RECTORIBVS QVI A DEO SVNT IVDICANDI NON A

SVBDITIS SVIS. Rectores ergo a Deo sunt iudicandi, a suis autem subditis nequaquam. Quod si a fide exorbitauerit rector, tunc erit a subditis. Pro moribus uero reprobus a subditis v^ arguendus tollerandus magis quam distringendus a plebe est. Sicut dixit Gregorius. CCVII. — QVALITER PRAEPOSITIS

OBEDIRE

CONVENIT.

CCIV. * synagoga] congregatione *? deorum] episcoporum. (GENTE 4 exotbitauetit] etrauetit, recesserit 6 tollerandus] sustinendus, supportandus 6 distringendus] corrigendus, expellendus 6 plebe] populo.

CCIV.

— 6/1 Ps. 81, 1.

CCIV. - Isid., Sent., III, 39, 5 (PL 85, 710, 5). CCV. - Isid., Sent., III, 39, 4 (PL 85, 710, 4). CCVIT. - Isid., Sent., III, 39, 6 (PL 85, 710, 6). CCVII. —- Cfr. Butch. Worm., Dect., r, 197 (PL 140, 608) ; Coll. quadtip., 347 (RicHrER, 59). 14 curis] zzzer Jin. add. B. CCIV. 5/6 conuertit CCV. 3 damnantur CCVI. 1 ovi] ovon (GVIEIC 1 PRAEPOSITI

7, euertitur B * medio] 242. autem B. I7 C 6 nudentur B. I7 6/7 Sicut — Gtegotius] oz. B. B

COPI

DNCMIBIB:MIE GCVIECCX

I27

Praedicator omnipotentis Domini apostolus dicit : oboedite praepositis uestris et subiacete eis ; ipsi enim peruigilant quasi ratione bro animabus uestris reddituri, ut. cum. gaudio hoc ; faciant et non gementes, hoc enim non. expedit uobis. Itemque : rogamus «os fraires, wt noueritis eos qui laborant inter uos el praesunt uobis 4n Domino et monent uos ut habeatis illos habundantius in caritate. Propter opus illorum pacem habete cum eis. Et rursus : »mementoie jraepositorum uestrorum, qui uobis 1o locuti sunt uerbum Dei, horum intuentes exitum conuersationis.

CCVIII. — DE IRACVNDIS DOCTORIBVS. Ysidorus. Iracundi doctores rabie furoris disciplinae modum ad immanitatem crudelitatis conuertunt. Et unde emendare subditos poterant, inde potius uulnerant. Ideo sine mensura a Deo ; ulciscitur culpa praepositi, quia cor eius dispersum in rerum curis non colligitur in amorem unius deitatis. CCIX. — DE SVPERBIBVS DOCTORIBVS. Ysidorus. Elati autem pastores plebes tyrannice praemunt, non regunt. Quique non Dei sed suam gloriam a subditis exigunt. Multi sunt qui non ex consulto aedificandi sed ex tumore ; superbiendi docent. Superbi doctores uulnerare potius quam emendare nouerunt, Salomone testante: 24 ore stulti uirga swberbiae, qui increpando vigide feriunt et compati humaliter nesciunt. CCX. — DE LAMENTATIONE BEATI GREGORII PAPAE CONTRA PESSIMOS SACERDOTES POPVLVM LANIANTES. Ex omelia. Qui caritatem erga alterum non habet, praedicationis officium suscipere nullatenus debet ; quia et si sunt qui bona auCCVII. CCVIII. CCIX. consilio

5 non expedit] non conuenit 2 modum] mensuram. 2 Hlati] superbi, 5 potius] magis

GG X

3 erga] iuxta, contra

GeVi (E(ETX

2/5 Hebr. 13, 17. 6/8 Prou. 14, 3.

10 exitum] finem.

inflati 3 exigunt] exquirunt 4 consulto] * rigide] inuidiose, sine caritate, siue fortiter.

6/8 1 Thess. 5, 13.

9/10 Hebr. 15, 7.

CCVIII. - Isid., Sent., III, 4o, 1-2 (PL 85, 710, 40). CCIX. - Isid., Sent., III, 41, 2 (PL 85, 710, 41). CCX. - Greg. I, Hom. in euang. I, 17 (PL 76, 1139-1141) redactio diuersa.

6 rogamus] ad7. autem B 8 pace B. (GeNVIDDI 2 Iracundis doctoribus rabiem B. CCIX. 5 uulnerari B 4 frigide C. CCX. 4 et] inter lin. add. B

128

COLL. IN V LIB., T, ccx

diant, desunt qui dicant. Ecce mundus sacerdotibus plenus est, sed tamen in messe Dei rarus ualde inuenitur operator,

quia officium quidem sacerdotale suscipimus, sed opus officii non implemus. Saepe enim pro sua nequitia praedicantium restringitur lingua ; saepe uero pro subiectorum culpa praeIO dicationis sermo subtrahitur. Quia uero pastoris taciturnitas aliquando sibi, semper autem subiectis nocet certissime scitur. Multi autem cum regiminis curam suscipiunt ad lacerandum subditos inardescunt, terrores potestatis exhibent et quibus prodesse debuerant, nocent. Et quia caritatis uiscera 15 non habent Domini, uideri appetunt patres, se esse minime recognoscunt, humilitatis locum in elationem dominationis immutant ; et si quando extrinsecus blandiuntur, intrinsecus saeuiunt. De quibus alias ueritas dicit : ueniunt ad «os in uestimentis owwm, intrinsecus autem sunt lupi vapaces. Qui enim 20 locum praedicationis suscipit mala inferre non debet, sed tollerare. Sunt etenim multi qui prauitatem suam ex alienis prauitatibus tuentur, quia enim alios talia fecisse considerant sed haec facere licenter putant. Sed quid nos quod tamen dicere sine dolore non possumus, quid nos, o pastores, agimus, 2 5 qui et mercedem consequimur et tamen operarii nequaquam sumus ? Fructum quippe sanctae ecclesiae in stipendio coti-

diano percipimus, sed tamen pro eterna ecclesia minime in 30

praedicationis usu laboramus. Ecce ex oblatione fidelium uiuimus, sed nichil pro animabus fidelium laboramus. Illa in nostro stipendio sumimus quae pro redimendis peccatis suis fideles optulerunt. Nec tamen contra peccata eadem uel orationis studio uel praedicationis, ut dignum est, insudamus ;

sed debemus sine cessatione meminere quod de quibusdam scriptum est : jfeccaía $opuli mei comedunt. Cur peccata 3 vA populi comedere dicuntur ? nisi quia peccata delinquentium fouent ne temporalia stipendia amittant. Sed nos qui ex oblatione fidelium uiuimus quas illi pro suis peccatis optulerunt, Si comedimus et tacemus eorum procul dubio peccata mandu5 desunt] non sunt

—6 messe Dei] populo

— 8 Saepe] frequenter

— 15 appetunt]

cupiunt 15 minime] nullo modo 16 elationem] superbia 17 extrinsecus] foris 17 intrinsecus] intus 18 saeuiunt] petsecuntur, furent 18 alias] in alio loco 20 inferre] impendere 20/21 to(l)lerate] sufferre 22 tuentut]

opetient 31 optulerunt] offerunt 32 insudamus] laboramus 33 meminere] recotdare 86 fouent] nutriunt, gubernant 36 a(m)mittant] perdant 38 procul dubio] sine dubio

GGCX«

18/19 Matth. 7, 15.

34 Os. 4, 8

11 noceat B 15 patrem B 23 sed haec] se B 33 sed — meminere] quid est B 84 scriptum est] scripturae 84 peccata! — Cur] oz. B 87 illis B

GOLL, IN. VIBIB.; 1; cex

I29

camus. Est et aliud, fratres karissimi, quod me de uita pasto4o rum uehementer affligit, sed ne cui hoc iniuriosum uideatur fortasse quod assero me pariter accuso. In exteriora enim negotia dilapsi sumus et aliud ex honore suscepimus atque aliud officio actionis exercemus ; ministerium praedicationis relinquimus et ad poenam nostram, ut uideo, episcopi uoca4; mur, quod honoris nomen non uirtutis teneamus. Relinquunt namque Deum qui nobis commissi sunt et tacemus. In prauis actibus iacent et eos ad infernum negligenter tendere uidemus. Sed quando nos uitam corrigere ualeamus alienam qui negligimus nostram ? Curis enim saecularibus intenti, tanto insen5o sibiliores intus efficimur, quanto ad ea quae foris sunt studioSiores uidemur. Vsu quippe curae terrenae a caelesti desiderio obdurescit animus, ut dum ipso suo usu durus efficitur per actionem saeculi emollescere non ualet quae pertinent ad caritatem Dei. Nullum, puto, fratres karissimi, ab aliis magis 55 praeiudicium quam a sacerdotibus tolerat Deus, quando eos quos ad aliorum correctionem posuit dare exempla prauitatis cernit, quando ipsi peccamus qui compescere peccata debuimus. Plerumque, quod est grauius, sacerdotes qui propria dare debuerunt etiam aliena dirripiunt. Plerumque si quos 6o humiliter, et si quos continenter uiuere conspiciunt, irrident. Considerate ergo quid de gregibus agatur, quando pastores lupi fiunt. Impletum est profecto quod scriptum est : ef erit sicut populus sic sacerdos. Sacerdos enim non distat a populo, quando nullo uitae suae merito uulgi transcendit actionem. 65 Sed ista cur loquimur ? cum adhuc plerosque grauari factis atrocibus uidemus ? Vobis sacerdotibus lugens loquor, quia nonnullos uestrum cum praemiis facere ordinationes agnouimus. Et quidem multa sunt alia praepositorum mala, quae humanos modo oculos latent, et plerumque se pastores sanc7o tos hominibus exhibent, atque in occultis suis uidere se turpes 40 uehementet]fortiter 402ffligit] conturbat 40cui]alicui ^41quod asseto] quod dico 42 dilapsi] decursi 46 commissi sunt] populi 47 tendere] ite 49 intenti] studiosi, cufiosi 49/50 insensibiliores] sine sensu 50 efficimur] simus 52 efficitur] fit 53 non ualet] potest B5 praeiudicium] B7 compescere] D? cernit] uidet B5 toletat] sustinet damnationem conttadicere 508 Plerumque] saepius 59 dirripiunt] tollunt, deuastant 63 non distat] 61 agatur] fiat 60 continenter] honeste 60 quos] aliquos non

separatuf

crudelioribus absconduntut

CCX.

64

uulgi]

rusticorum

65

cut]

quate

68 quidem] 67 nonnullos] aliquos 70 exhibent] demonstrant, ostendunt

uere

66

atrocibus]

69

latent]

62/63 Is. 24, 2

56 cot53 pertinet 7 C 51 a] ad B 51 Vsum B 49 intenti] ozz. B B — 67 65 cur] qum 60 irridunt B 59 debuerant B teptionem B 68 Et quidem] praez. Et cetera quae sequuntur, require retro 1n nonnulli B kapitulo (LXI? V^

^

130

COLL. IN V LIB., I, ccx-ccxi

ante interni arbitri oculos non erubescunt. Veniet, ueniet profecto illa dies in qua pastorum pastor appareat, et uniuscuiusque facta ad publicum deducat, et qui modo subditorum culpas per praepositos ulciscitur; tunc praepositorum mala 7; per semetipsum saeuiens dampnabit. CCXI. — Qvop EOS QVOS POST DAMNATIONEM SVAM VEL BAPTIZAVIT VEL ORDINAVIT AÁCACIVS NVLLA PORTIO LAESIONIS ATTINGAT. Ex epistola papae Anastasii ad imperatorem Anastasium pro pace ecclesiarum. ;

Nam

secundum

ecclesiae catholicae consuetudinem

sacra-

tissimum serenitatis tuae pectus agnoscat, quod nullum de his uel quos baptizauit Acacius uel quos sacerdotes siue leuitas, secundum

canones, ordinauit, ulla eos ex nomine Acacii

portio laesionis attingat, quo forsitan per iniquum tradita 10 sacramenti gratia minus formata uideatur. Nam et baptismum quod procul sit ab ecclesia siue ab adultero uel a fure si fuerit datum, ad percipientem munus peruenit illibatum ; quod uox illa personuit per columbam, omnem maculam humanae pollutionis excludit, qua declarata dicitur : jc est qui 15 baptozat qn Spiritu sancto et igne. Nam si uisibilis solis istius radii cum per loca foedissima transeunt nullo contactu inquinationis maculantur, multo magis illius qui istum uisibilem fecit, uirtus nulla ministerii indignitate constringitur. Nam et Iudas cum fuerit sacrilegus atque fur quicquid inter apostolos 20 pro dignitate commissa beneficia per indignum data, nulla ex hoc detrimenta senserunt, declarante hoc ipso Domino manifestissima uoce : scribae, inquit, e£. Pharisei super cathedram Moysi sedent, quae dicunt facite, quae autem faciunt, facere 71 interni] interioris 71 arbitri] iudicis 92 pastorum pastot] christus 74 ulciscitur] uindicat «5 saeuiens] iratus. CCXI. VAcacius] episcopus — 9 portiolaesionis] pars uulneris ^ 9attingat] contingat — 9iniquum]impium, malum 1iproculsit]longesit ^ 12illibatum] incontaminatum, incorruptum 14 pollutionis] sordis 16 foedissima] sordidissima 17 magis] plus 18 indignitate] ignobilitate 22 inquit] ait

CCXI.

14/15 Ioh. r, 35.

22/24 Matth. 23, 2-5.

CCXI. - Anast. II, Epist. ad Anast. imp., 7 — Coll. Hisp., LXXXIV, 7 (PL 84, 810); Decr. ps.-Ísid. (HrNscHrUs, 656); Regino, App., III, 16 (WassERSCHLEBEN, ir. Kanon., 458). 46 damnat B. CCXI. * baptizabit ... 8 nulla B 9 traditas B 12 praecipientem ... 13 quod] qui B 13 personuit] qui gonuit B 14 declaratma B 16 contractu B 18 nullos B 18 indignitatis B 20 beneficia] aZZ. est B

OODDPSIN VODIB, FE cexrccxu 2)

30

I3I

nolite. Dicunt enim et non faciunt. Quicquid ergo ad hominum prouectum quilibet in ecclesia tninister pro officio suo uidetur operari, hoc totum contineri implendo diuinitatis effectum, ita ille per quam Christus loquitur Paulus affirmat: ego planiawi, Apollo, rigawit, sed. qui incrementum dat Deus. A Deo autem non quaeritur quis uel qualis praedicet sed quae praedicet, ut inuidos etiam bene Christum

praedicare confirmet,

quo malo diabolus ipse deiectus est et hoc ipsum praedicare non desinit. CCXII. — QvoD MALVS BONA MINISTRANDO SIBI TANTVMMODO NOCEAT NEC ECCLESIAE SACRAMENTA COMMACVLET. Ex epistola Anastasii papae ad imperatorem Anastasium. Ideo ergo et hic cuius nomen dicimus esse reticendum maIS lum bona sibi ministrando tantum nocuit. Nam inuiolabile sacramentum quod per ilum datum est aliis perfectionem suae uirtutis optinuit, quod quidem aliquorum intactum se extendens curiosa suspicio, ut immaginetur prolato a papa IO Felice iudicio, postea inefficaciter in sacramentis quae Acacio uxurpauit egisse, ac perinde eos metuere qui uel in consecrationibus uel in baptismate mysteria tradita susceperunt, ne irrita beneficia diuina uideantur, meminerit in hanc quoque partem similiter tractatum praeualere superiorem, quia non I II sine usurpatione sacerdotum adiudicatus hoc egit, in quo uirtutem suam optinentibus mysteriis in hoc quoque aliis rea sibi persona non nocuit. Nam ad illud pertinuit quod tuba Dauid ita canit : «eruntamen Deus conquassauit capita inimaicorum suorum, uerticem capilà berambulantium 4n delictis suis. 25 prouectum] incrementum, beneficium 26 effectum] uoluntatem 29 qualis] si bonus an malus 29/30 praedicet] si bona uel mala 30 inuidos] maliuolos 32 non desinit] non dimittit. (exe. 5 reticendum] tacendum 6 inuiolabile] incorruptibile 8 optinuit] acquisiuit 9 immaginetur] formetur 9 prolato] dato 10 inefficaciter] fortiter ( /) 11 uxutpauit] rapuit 13 meminerit] recordetur 15 usurpatione] rapacitate

24/28 1 Cot. 5, 6. CCXII. 18/19 Ps. 67, 22. CCXII. - Anast. II, Epist. ad Anast. imp., 8 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 314) ; Coll. Hisp., LX XXIV, 8 (PL 84, 810) ; Regino, App., III, 17 (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 459) ; Dect. ps.-Isid. (HirwscHrUs, 656).

24 enim] oz. B 28 qui — Deus] Deus incrementum dedit I7 B. (GG XD 8 intantum B 10 Acaci B 16/17 ream s. personam 18 canitur B

V. C

b

132 20

25

CObLGIN V-LEBI'T CCXII-CCXIV

Nam superbia semper sibi, non aliis facit ruinam. Quod uniuersa scripturarum caelestium testatur auctoritas, sicut etiam per Spiritum sanctum dicitur in propheta : won habitabit im medio domus meae qui facit superbiam. Vnde cum sibi sacerdotis nomen uindicauerit condemnatus, in ipsius uerticem superbiae tumor inflictus est, quia non populus qui ministerii donum ipsius sitiebat exclusus est, sed anima sola illa quae peccauerit iusto iudicio proprie erit obnoxia. CCXIII. - DE QVIBVSDAM NOMINIBVS IN IVDICIO.

Ín libro

aethymologiarum. Iudicium uocatum quasi iurisdictio ; iudicium prius inquisitio uocabatur. Vnde et auctores iudiciorum et praeposiquaesitores uocamus. Iustitia quasi iuris status. NegoA torum tium autem multa significat : modo actum rei alicuius, cui contrarium est otium, modo actionem causae quae est iurgium et lis ; et dictum negotium quasi nec otium, id est sine otio. Negotium autem in causis, negotium in commerciis dicitur, IO ubi aliquid datur ut maiora lucrentur. Iurgium dictum quasi iuris garrium, eo quod hi qui causam dicunt iure disceptent. Lis a contentione limitis prius nomen sumpsit, de qua Virgilius dicit : limen erat positum litem ut discerneret agri. Causa aut argumento aut probatione constat ;argumentum numquam 15 testibus numquam tabulis dat probationem, sed sola inuestigatione inuenit ueritatem. Vnde et dictum argumentum, id est argutum inuentum ; probatio autem testibus et fide tabularum constat.

A

CCXIV. — DE PERSONIS ELIGENDIS AD IVDICIVM. In libro aethymologiarum. In omni iudicio tres personae quaeruntur : iudex, accuSator, reus, et tres testes. Iudex dicitur quasi ius indicens populo, siue quod iure disputet. Iure autem disputare, est iuste 24 uindicauerit] acquitetet, possideret 25 inflictus] infixus 24 obnoxia] damnata. CCXIII. 4 auctores] doctores 8 otio] quiete 11 disceptent] litigent 15 tabulis] sctiptis 15/16 inuestigatione] inquisitione 17 inuentum] citius 17/18 tabularum] sctipturarum. CCXII.

22/23 Ps. 1oo, 7.

CCXTI. - Isid., Orig., XVIII, 15 (PL 82, 650). CCXIV. - Isid., Orig., XVIII, 15 (PL 82, 650).

25 ministeriis B. CCXIIIL. . À Dz] praez. INCiPIT DE 1vDICIO. IN PRIMIS B

B 8 lis] listis B sola] secunda B. CCXIV.

9 Negotio B

3 omnem

B

11 dicit ...

3 iudicium C

4/8 ptaepositas 13 litem] limitem B 15

8 ttes] sex C.

GOFRLADNSV. LIBAI, ecxiv-ccxvn

I33

iudicare. Non est enim iudex si non est in eo iustitia. Accusator uocatur quasi adcausator, quia ad causam uocat eum quem appellat. Reus a re quam patitur nuncupatur, quia quamuis sceleris conscius non sit, reus tamen dicitur quandiu

ro in iudicio pro se aliqua patitur. Testes antiquitus superstites dicebantur, eoquod super statum causae proferebantur.

CCXV. — DE EO QVOD IVDICIA SECVNDVM TEMPVS ET LOCA IVDICANDA SVNT. In libro Eloquiorum. I. Perspice quoque quod unicuique aptum sit tempori : quid, ubi, quando, qualiter ;quamdiu facere debeas, causas ; rerum et temporis regulam inspice. 2. ITEM. Eucherius. Non quod iustitia diuersa sit sed tempora mutabilia : quae pariter ire non possunt, et diuersis quibusque temporibus uel diuersis locis, diuersa congruant necesse est. CCXVI. — DE Loco 1ivpicVM. Lex. In porta tabernaculi iudicabat Moyses, ut conuocaret multitudinem populi et seniorum Israelis ad ostium tabernaculi. In Deuteronomio : iudices et magistratos constitues in omni; bus portis tuis quas Dominus Deus dederit tibi, per singulas tribus tuas, ut iudicent populos in iudicio. Inde propheta deplorat: non est qui uerum in portis iudicet. Salomon in ostio templi iudicabat. CCXVII. — DE TRIBVS QVIBVS INDIGET IVDEX. Hieronimus. I. Tribus indiget iudex : sedes, iudicium, sobrietatem sensus,

consensus plurimorum. CCXIV. CCXV.

episcopus CCXVI. CCXVII. CCXVI.

8 nuncupatur] uocatut 9 conscius] socius. 8 Perspice] uide 3 aptum] acceptum 6 9 congruant] conueniant.

4/8 inomnibus pottis] in omnibusciuitatibus 3 indiget] necesse habet 4/5 Deut. 16, 18.

Eucherius]

^ ? deplorat] plangit.

* let. 50, 13.

CCXV,

r1.- Fons non inuenitur. 2. — Fons non inuenitur. CCXVI. - Coll. Hibernen., XXI, 4 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 65, 4). Cfr.

Coll. Vat., lat. 1349, VI, 77. CCXVII, 1. - Coll. Hibernen., XXI, Cfr. Coll. Vat., lat. 1349, Vl, 78. CCXV.

CCXVI. (GO XSVIT:

6 IrEM] oz.

$a (WASSERSCHLEBEN,

V BC. 3 hostium l/ | 4 magistratus V. 1 oviBvs] oz. V. 8 sede I7 4 consensu I7

ir. Kanon., 65).

^

I34

COLL.IN V LIB),I, Ccxvar-céxix

2. ITEM. Origenes. Omnis iudex tribus indiget, hoc est dignitate loci, testificatione bonorum,

IO

sobrietate morum.

3. IrEM. Augustinus. 3 Nullatenus decipi poterit quisque qui non suo iudicio sed maiorum uiuit exemplo. CCXVIII. - DE TRIBVS MODIS QVIBVS DEBENT

DICARE.

IVDICES IV-

Augustinus.

I. Tribus modis iudicibus iudicandum est : natura, hoc est I

indagatione rerum, et similitudine praecedentium, et ex uerbis scripturae. Et de his tribus dicitur : tribus modis agnoscitur omne uerum, cum non conuenit contra naturam, et uerbis

IO

scripturae conueniat, et animis prudentium distinguat. Inde Salomon : quomodo in aquis resplendent uultus brospicentium, sic corda hominum manifesta sunt brudentibus. Inde iudicauit inter duas mulieres contendentes de filio. gXlipMowBaterius: Exempla maiorum perquire ubi nichil fallaciaes inuenies. 3. ITEM. Gregorius. Verbis scripturarum accomoda sensum.

CCXIX.

— DE

NON

ACCIPIENDIS

PERSONIS

IN IVDICIO.

Lex: I. Quod iustum est iudicate, siue ciuis sit ille, siue peregrinus, ut non sit ulla distantia personarum ; ita paruum audienI

tes ut magnum, quia Dei iudicium est. Item : non facies quod iniquum est nec iniuste iudicabis, nec consideres personam pauperis, nec honores uultum potentis. Iuste iudica proximo 6 dignitate] honore 4 sobtietate] putitate. CCXVIII. 4 indagatione] inquisitione 8 prospicentium] uidentium 14 accomoda] adiungi, associa. (GG SXe 2 Lex] dicit 4 non sit ulla distantia] nulla diuisio 6 consideres] discernas, uideas

CCXVIII.

8/9 Prou. 27, 19.

2. - Coll. Hibernen., XXI,

5b (WASSERSCHLEBEN,

ir. Kanon., 63).

3. — Fons non inuenitur.

CCXVIII. - Coll. Hibernen., XXI, 6a (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 64). Cfr. Coll. Vat., lat. 1349, VI, 70. CCXIX, 1. - Coll. Hibernen., XXI, roa (WASSERSCHLEBEN, Cfr. Coll. Vat., lat. 1349, VI, 82. B IrgEM]Joz.V BC 8 IrEM] oz. V B C. CCXVIII. 4 similitudines B 6 naturam] adZ. et V. C 13 IrEM] oz. V B C. 11lrEM]oz.V BC

ir. Kanon.,

65).

4 prudentiae B

COLDLSINOVALIBS

Ij6CXxIx-CÓXX

I35

tuo. Item. Non sequeris turbam ad malum faciendum, nec in iudicio acquiescas sententiae plurimorum ut a uero deuies. 10 Pauperi quoque non misereberis in iudicio. 2 TEM Y'S1dórus: Neque enim sic debet episcopus recipere potentem ut contristet cum iustitia pauperem ; neque pro paupere auferat iustitia a potente. 15.

3. ITEM. Hieronimus. Non declinabis ad partem aliquam a ueritate. Non enim interest siue ad dexteram siue ad sinistram declinaueris, cum

uerum iter amiseris. In

CCXX. — DE IVDICIO INCERTO NON TEMERE FACIENDO. euangelio. I. Nolite iudicare et non iudicabimini ; in quo enim 1udicio

iudicaueritis, iudicabitur de uobis.

302 TTENOS Hieronimus: Praeponet ergo Dominus, ne ubi ambiguum est cito sententiam

proferamus,

sed Deo

terminum

reseruemus,

ut cum

iudicii tempus aduenerit, ille non suspicione criminis sed manifestum reatum de sanctorum coetu eiciat. 190 3. ITEM. Basilius. Cum Dominus aliquando dicit: nolite iudicare et non iudicabimini, non utique iudicii homini prohibuit facultatem, sed differentiam iudicii nosse nos docet, ut sciamus quid iudicemus. Si quid itaque in sapientia potestatis uel arbitrio 15 incertum est, non oportet de hoc iudicare. 4. IrEM. In libro Eloquiorum. In ambiguis Dei iudicio reserua sententiam quam nescis, diuino committe iudicio quod Deus suo iudicio reseruauit. 9 deuies] tecedas 18 iter] uia 18 amisetis] dimiseris. CCXX. 6 ambiguum] dubium 9 coetu] congregatione contradixit 13 nosse] cognoscere

12 prohibuit]

2. — Fons non inuenitur.

3. - Coll. Hibernen., XXI, rod (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 65). CCXX, 1. - Matth. 7, 1-2 — Coll. Hibernen., XXI, 11a (WASSERSCHLEBEN,

ir. Kanon., 65). Cfr. Coll. Vat., lat. 1349, VI, 85. 2. — Fons non inuenitur. 3. - Basil, Reg. ad mon., interr. nxxvr (PL 105, $20, 77) — Coll. Hibernen., XXI, 11 b (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 65). 4. — Fons non inuenitur.

CCXIX.

1ilreM]oz.V

BC

i5IrgM]oz.V

BC

16 a parte B

1*

BC

14 quid] quis C B

ad?] ozz. B.

CCXX. 17 iudicii B

5lIreM]ozm.

V

BC . 10lIrEM]om.

17 nescis] nosti B.

V

LI

136

GOLL;IN V LIB, I, CCXX-CCXXII

Incerta non iudicemus quousque ueniat Dominus qui latentia 20 producit in lucem. CCXXI.

— DE

QVATTVOR

PRINCIPALIBVS

MODIS

PERVER-

TENDI IVDICIVM. Ín libro de naturis rerum. I. Quattuor modis iudicium humanum peruertitur : timore, cupiditate, odio, amore.

Primo timore, dum metu potestatis

;alicuius ueritatem dicere pauescimus. Secundo cupiditate, dum praemio muneris alicuius corrumpimur. Saepe enim diues muneribus cito corrumpit iudicem. Pauper autem dum non habet quod offerat, non solum audire contemnitur, sed etiam contra ueritatem opprimitur. Tertio odio, dum contra quem1o libet aduersarii molimur. Quarto amore, dum amico uel propinquis beneficium praestare contendimus. His autem quattuor causis saepe aequitas uiolatur, et saepe innocentia laeditur. Addunt quidam quintum modum, adulationem. 2. ITEM. Augustinus. :; Melius est pro ueritate supplicium quam pro adulatione beneficium. CCXXII.

—-

DE

CETERIS

CAVSIS

IVDICES. Ysidorus. I. Sunt praeterea quinque causae

QVIBVS

COMMVTANTVR

quibus

commutantur

iudices : primo ministri mali, secundo elatio, tertio ira, quarto

; priuatus dolor. Primo, quod plerumque boni iudices sunt, sed ministros rapaces habent; horum figura, ait quidam, tamquam scintilla depingitur, ipsa quidem humana species, sed capitibus caninis circumdata. Non aliter quibusdam potestatibus accidit ut ipsorum humanitates inhumanitas iniquorum 10 sociorum perturbet. Secundo uero, iudices elati ut sapientes uideantur, non discutiunt causas sed conturbant iudicii ordi19 latentia] absconsa.

GCXOXD

9 opprimitur] soffocatut 11 contendimus] uolumus, laboramus 12 uiolatur] cottumpitut 13 adulationem] blandimen-

12 aequitas] iustitia tum.

CCXXII. 5 priuatus] proprius 6 plerumque] saepius impietas 11 non discutiunt] non inquirunt

9 inhumanitas]

CCXXI, 1. - Isid., Sent., III, 54, 7 (PL 85, 726, 7). Cfr. Coll. Vat., lat. 1349, VI, 87; Coll. Hibernen., XXI, 13a (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 66); Grat., Decr., 78, C.1r, q.3 (FnrEDpBERG, 665). 2. — Coll. Hibernen., XXI, 11c et 13b (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 65 et 66). CCXXII, 1 - Isid., Sent., III, 52, 10 (PL 85 ,725, 10) — Coll. Hibernen., XXI, I4 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 66, 14). Cfr. Coll. Vat., lat. 1349, VI, 88. CCXXI.

1 QvaArrVOR] ra1Bvs B

* Paupetem C

14 IrgM] oz. V B C.

COLL. IN V LIB., I, CCXXII-CCXXIII

137

nem, dum non suo contenti officio, aliena praesumunt. Tertio quidem, dum iudicare incipiunt irascuntur ipsamque sententiam iudicii in insaniam uertunt. Iracundus iudex iudicii 1; examen implere non ualet, quia caligine furoris non uidet. Qui autem repulso furore discutit, sine ulla perturbatione ad aequitatis intelligentiam peruenit. 2. ITEM. Gregorius. Quarto et quinto pro sola interni iudicii intentione subiecto20 rum causam pontifex discutere debet, ut nichil ei humanitatis admisceat qui diuina positus uice dispensat, ne correctionis studium priuatus dolor exasperet ne tranquillitatem iudicii aut latens inuidia mulceat aut praeceps ira perturbet. CCX XIIT. — DE IVDICIBVS ECCLESIAE QVALES FIERI DEBENT.

Paterius.

I. Non oportet iudices ecclesiae habere timorem humanum

sed timorem Dei, quia /mor Dei brincipiuwm sapientiae est. ; Non oportet iudices ecclesiae habere sapientiam huius mundi, quia sapientia huius mundi stultitia est apud Deum, sed secundum sapientiam Dei. Non oportet iudices ecclesiae munera suscipere, qwuóa wwwnera excaecani oculos sapientium el mutani uerba iustorum. Non oportet iudices ecclesiae Dei 1o cautelitatem saeculariam habere, sed exempla diuina. 2. ITEM. Ihesus filius Sirach. Quia non oportet seruum Dei cautum esse, non oportet iudices ecclesiae Dei tam ueloces esse in iudicio ut nesciant quid prouerbii fiant, quia dictum est : 1ol? ?udex esse cito. Non 15 oportet iudices ecclesiae Dei mobiles esse in iudicio, quia Dauid

ait : fixum est quod. locutus sum; et alibi : scripsi quod. scripsi. 12 contenti] sufficientes, intenti 12 aliena praesumunt] aliena inuadunt 15 examen] probatione 18 caligine] oppressus 16 repulso] abiecto 16 discutit] discernit, probat 19 interni] interiotis 19 intentione] contentione 21 admisceat] coniungatut 21 dispensat] ordinat, distribuat 22 priuatus]

proptius terra 23 latens] abscondita ptaeceps] aut mortifera, peruersa. cautelitatem]

23 mulceat] blandiatur

CCXXIII. fixum] firmum.

10

studium

14

prouetbii]

CCXXIII. Eccli. 7, 6 ?

4 Eccli. r, 16. 6 1 Cot. 5, 19. 16 1: Reg. 19, 29. 16 Ioh. 19, 22.

23 aut

irrisiones

16

8/9 Deut. 16, 19.

14

2. - Coll. Hibernen., XXI, 14 (WASSERSCHLEBEN, CCXXIII, x. - Coll. Hibernen., XXI, 12 (WASSERSCHLEBEN,

it. Kanon., 67). ir. Kanon., 65).

Cfr. Coll. Vat., lat. 1349, VI, 86 ; Coll. Hibern. antiqua, XXI, 12 (D'Acnzmnr, r, 6). n" 2.— Coll. Hibernen., XXI, 12 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 66). CCXXII. qui] quia B. CCXXIII.

14 insania B

15 caliginem B

11 IrkM] oz. V B C

is Irsd]oz.

14 prouerbium B

V

BC

24

^

138

GOLL.IN: V;LIB,H T! Cexxifl-co XXV

Non oportet iudices ecclesiae Dei mendacium dicere, quia magnum crimen est mendacium. Sed oportet iudices ecclesiae rectum iudicium iudicare, quia 2» quocumque 1udicio dudica2o

uerilis, iudicabitur de uobis.

CCXXIV. INIQVOS.

I

I Oo

^

2o

— DE IVDICIO

Paulus.

.

CLERICORVM

VT

NON

SIT APVD

.

I. Auferte malum ex uobis ipsis; audet aliquis uestrum negotium habens iudicare apud iniquos, et non apud sanctos? An nescitis quoniam sancti de hoc mundo iudicabunt ? An nescitis quoniam angelos iudicabimus ? Numquid non magis quam uos ? 2. ITEM. Paterius. Indigni sunt huiusmodi qui etiam de minimis iudicent. Saecularia igitur iudicia si habueritis, eos qui contemptibiles sunt in ecclesia illos constituite ad iudicandum. 3. IrEM. Synodus Carthaginensis. Clericus qui causam suam siue iusta siue iniusta ad iudicium alterius fidei iudicis prouocat, excommunicetur. Si qui ex fratribus negotia habent in se, apud cognitores saeculi non iudicentur, sed apud presbyteros ecclesiae quicquid illud est, deriuetur, et omni modo obediant statutis eorum. 4. ITEM. Paterius. Omnis mundialis etiam si sapiens sit, non iudicet iudicia ecclesiae. CCXXV. — CLERICVS AD SAECVLARE IVDICIVM SVMAT ACCEDERE. Concilium Aurelianense.

NON

PRAE-

CCXXIV. 3 audet] ausus 6 angelos] episcopos, presbyteros 9 huiusmodi] isti 10 contemptibiles] reprehensibiles, uiles 14 qui] aliqui 15 apud cognitores] apud saeculates 17 detinetur] dirimatur, abscidatur 17 statutis eorum] legibus 19 mundialis] saecularis, carnalis. 19/20 Matth. 7, 2. CCXXIV, 1. - Coll. Hibernen., XXI, 26a (WASSERSCHLEBEN, Cfr. Coll. Vat., lat. 1349, VI, 94.

ir. Kanon., 71).

2. - Coll. Hibernen., XXI, 26a (WASSERSCHLEBEN,

ir. Kanon., 71).

3. — Conc. Carth. IV, 87 — Coll. Hisp., XV, 87 (PL 84, 206) ; Gennad. Massil., Stat. eccl.ant., 30 (PL 56, 883) ; Coll. Hibern.antiqua, XXI, 26 (D'Acuznv, L, 496) ;Coll. Hibernen., XXI, 26c (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 72). 4. - Coll. Hibern. antiqua, XXI, 26 (D'AcnzRz, 1, 496) ; Egb. Ebor., Exc., rxxxvi (PL 89, 389); Coll. Hibernen., XXI, 26b (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 72).

CCXXV. - Conc. Aurel. II, 35 — Coll. Hisp., XXXII, 55 (PL 84, 286) ; Bened., Capit., rz, 145 (MGH, leges, 11, 111). Cfr. Iuo Carnot., Panotm., 1v, 31 (PL 16r,

1189). 18 mendacii B.

CCXXIV. 14 qui] quis B

4 iudicati B 8 IreEM] oz. 18 IreM] oz. V B C.

V B C

12 IrzM] oz.

V

B C

COLL

J3IN. V.LIB., I| ccxxv-cexxvi

139

Clericus cuiuslibet gradus positus, sine pontificis sui permissu nullum ad saeculare iudicium praesumat attrahere; ; neque laicum, inconsulto sacerdote, clericum in saeculare iudi-

cium liceat exhibere. CCXXVI. — DE CAVSA CLERICORVM PER NVLLA SAECVLARIA IVDICIA PRAESVMAT. Synodus Romana. I. Omnes clerici qui sub episcopo esse noscuntur, si causam habuerint et minime potuerint inter se deliberare, tunc ad ; pontificem suum conueniant causam suam dicendam. Nam nulla saecularia iudicia adire praesumant. Et qui hanc praeceptionem contempti fuerint, canonicae poenae subiaceant donec metropolitanum suum accedant. 2. ITEM INDE. Siluester episcopus. :9. Nulli omnino clerico licere causam quamlibet in publico examinare,

nec

ullum

clericum

ante

iudicem

laicum

stare

placet.

iE

CCXXVII. — QVOD CLERICI IN IVDICIO ADVOCATVM HABERE DEBENT. Eugenius episcopus. Quia episcopi uniuersique sacerdotes ad solam laudem Dei bonorumque operum actionem constituuntur, debet unusquisque eorum tam pro ecclesiasticis quam etiam pro propriis suis actionibus, excepto publico crimine, habere aduocatum, non malae famae suspectum, sed bonae opinionis et laudabilis artis inuentum, ne dum

humana lucra attendit, aeterna

praemia perdat. CCXXV. 8 cuiuslibet] qualiscumque 4 nulum] hominem 5 inconsulto] sine consilio, iniuste 6 exhibere] producere. (CX! XSVITE 3 causam] causationem 4 deliberare] diffinire 6 adire] compellere, subire 6 praesumant] audeant 7? contempti] spreti

8 metropolitanum] episcopum 11 examinate] scrutare, probare aliquem. CCXXVII. 6 crimine] adulterium * opinionis] laudis.

11 ullum]

CCXXVI, x. - Cfr. Conc. Agath., 32 — Coll. Hisp., XXX, 32 (PL 84, 268); Dect. ps.-Isid. (HrwscHrUs, 334). 2. — Silu. I, Epist. ad conc. Rom. (a. 325), 4 (PL 8, 826) — Dect. ps.Isid. (HrNscurvUs, 449, 59) ; Atto, Breu. (Mar, vi/2, 70) ; Deusded., Coll., IV, 329 (GLANVELL, 567);Grat., Dect., 9, C.11, q.1 (FRIEDBERG, 628). CCXXVII. - Conc. Rom. (a. 853) sub Eug. II, 19 (Maus, xtv, 1005, 19). Cfr. Dect. ps.-Isid. Grat., Dectr., 3, C.5, q.5 (FRIEDBERG, 547)-

CCXXV. CCXXVI. CCXXVII.

4 saeculatem B C 5/6 iudicium] indici B. 1/12 Dr — placet] oz. B. 4 actione B.

^

I40

COLL. IN V LIB., I, CCXXVIII-CCXXXI

CCXXVIII.

- DE CLERICIS QVI INTER SE CAVSAM

HABVE-

RINT. Zacharias episcopus. De clericis qui inter se causam habuerint nullo modo praesumant publicis auctoritatibus interpellationem facere, nisi episcopo. Et si forsitan episcopus contra eum habuerit, vA suo ad uicinum episcopum confugium faciat, iuxta canonum statuta. Et si minime conuenerit, reseruetur intentio apud apostolicam sedem. Si quis uero praeter haec statuta agere praesumpserit, gradu sui honoris priuetur et ab ecclesia pellatur IO usque dum causa susceperit finem. CCXXIX. — DE EO QVI ADVOCATVM

HABERE MINIME VALET.

Eugenius. Si enim fuerit quispiam sacerdotum inuentus qui aduocatum in iudicio proferre non ualeat coram plebe propria, suum eumdem oportet discutere sacerdotem, si bona an vA episcopum mala conuersatione sortiatur, aut cuius rei causa debite aduo-

catum habere non possit. Male uero inuentus pro qualitate

culpae, secundum canonum normam, emendari curetur. CCXXX.

In

— CLERICVS

canonibus

FIDEIVSSOREM

ESSE

NON

OPORTET.

apostolorum.

Clericus fideiussionibus inseruiens abiciatur a clero.

CCXXXI. — DE REGIBVS ATQVE IVDICIBVS TERRAE. ÍN PRI-

MIS DE NOMINE giarum.

REGNI

CCXXVIII. 3 causam] 4 auctotitatibus] iudicibus

ET REGIS.

In

libro

aethymolo-

causationem, litem 3/4 praesumant] audeant 4 interpellationem] teclamationem 5 habuerit]

litigium 6 iuxta] saecundum 8 praetet] extra 8 statuta] ptaecepta 8 agere! facere 8/9 praesumpserit] temptauetit. CCXXIX. 38 quispiam] aliquis, quislibet 4 proferre] dare 4 non ualeat] non potest D discutere] inquirere 6 sortiatur] participet. CCXXX. 1 FIDEIVSSOREM] fideiussor est qui alterius uadimonium recipit, quod uulgo guadiam uocamus. CCXXVIII. - Conc. Rom. (a. 743) sub Zach., 12 (Mawsz, xit, 365, 12). CCXXIX. - Conc. Rom. (a. 854) sub Eug. II, 2o (Mawsr, xiv, 1006, 20). CCXXX. - Can. Apost., 20 — Coll. Dionis. (SrREWE, 6) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 143); Cresc, Concord, XXII (PL $88, $848); Dect. ps.-Isid. (Hiwscurus, 28). Cfr. Butch. Worm., Dect., 11, 175 (PL 140, 654) ;Iuo Carnot., Dect., v1, 264 (PL 161, 501).

CCXXXI. - Isid., Orig., IX, 5 (PL 82, 341-342). CCXXVIII. CCXXIX. CCXXX. CCXXXI.

1/10 Dr — finem] oz. B. 2 Bugenius] eiusdem 3 a cleto] oz. B. 1 Dz] praez;. INciPiT B.

B

6 sortiatur] exhortaturB.

COLDIN

VCEIB, L 6cxxxrccexxxiv

I4I

Regnum a regibus dictum, nam sicut reges a regendo uocati, ; ita regnum a regibus. Recte igitur faciendo regis nomen tenetur, peccando amittitur. Vnde et apud ueteres tale erat prouerbium : rex eris si recte facias. CCXXXII.

—- DE

SEPTEM

GRATIIS

QVAE

REGI

DEBENTVR.

Hieronimus. I. Sunt septem quae omni regi conueniunt : I, deum timere, II, ueritatem iudicare, IIT, humilem in bonos, IIII, saeuum in ; malos, V, pauperes alere, VI, ecclesias adiuuare, VII, inter

propinquos et alienos similis esse. Cauendum est id quod dicitur: per me reges regnant et optinent imperium. 2. ITEM. Omnis ordinatio a Deo, opera maligna a diabolo. Maximus, 10 namque, rex romanorum, aggrauans manum in ecclesia Dei caecidit in bello. CCXXXIII. - DE EXEMPLO BONIS REGIBVS. Moyses. . Neminem laesi, asinum alicuius non tetigi. 2. ITEM. Iob. Neminem fraudaui, bouem et ouem alicuius non rapui, nichil ; per uim abstuli. Seniores quasi patres amaui, iuuenes enutriui, pauperes alui. 3. IrEM. Origenes. Boni pastoris est pecus tondere non deglomerare. :9

4. ITEM. Hieronimus. Boni pastoris est subiectos aequaliter dispensare.

regere non opprimere, cuncta

CCXXXIV. — DE EO QVOD BONORVM FICENT. Paterius.

REGVM

OPERA AEDI-

CCXXXI. 5 Recte] iuste 6 amittitur] perdet. CCXXXII. 7? optinent] retinent 9 Maximus] nomen proprium regis. CCXXXIII. 5 uim] uirtutem 8 deglomerare] scorticate 10 non opprimere] non uastarte 11 aequaliter] iuste. CCXXXII.

* Prou. 8, 15.

r. 2. — CCXXXIII, 1. 2. — 3. 4. —

CCXXXII,

(Ee XSXSNIE CCXXXIII. II

Coll. Hibernen., XXV, Coll. Hibernen., XXV, Coll. Hibernen., XXV, Coll. Hibernen., XXV, XXV, Coll. Hibernen., XXV, Coll.Hibernen.,

15a 15b 16a 16b 16c 16c

(WASSERSCHLEBEN, (WASSERSCHLEBEN, (WASSERSCHLEBEN, (WASSERSCHLEBEN, (WASSERSCHLEBEN, (WASSERSCHLEBEN,

ir. Kanon., 81). it. Kanon., 81). it. Kanon., 81). it. Kanon.,81). ir. Kanon., 81). if. Kanon., 81).

i SEPTEM — DEBENTVR] SEPTE GRATIE QVIBVS REGI DEBETVR D. 9 IrgM] oz. V B C. 7? Irem] oz. V B C

VI

^

142

COLL. IN V LIB., L, CCxxx1V-CCXXXV

I. Iustitia uero iusti regis haec est : nemini iniuste iudicare, aduenis et pupillis et uiduis defensorem esse, furta prohibere, punire, impudicos et histriones non nutrire, iniquos A adulteria non exaltare, impios de terra perdere, homicidas et paricidas et periurantes uiuere non sinere, senes et sapientes et sobrios consiliarios habere, magorum et phitonum et augurum superstitionibus non intendere, patriam fortiter et iuste contra IO aduersarios defendere, et per omnia in Deo confidere. De prosperitatibus animum non eleuare. Cuncta aduersa patienter ferre. Fidem catholicam in Deum habere. Filios suos impie agere non sinere. Ante horas congruas cibum non sumere. Iustitia regis, pax populorum, tutela patriae, munitas plebis, gentis, cura languarum, gaudium hominum, r5 munimentum temperies aeris, serenitas maris, fecunditas terrae, solacium pauperum, haereditas patrum, spes filiorum, spes beatitudinis futurae, segetum abundantia, arborum fecunditas. Alibi legitur : Prosperitas regni regis in misericordia, exaltatio nominis 20 eius in largitate, longitudo dierum eius in uero iudicio. 2. ITEM. Salomon. Misericordia et ueritas custodire legem et roboratur clementia thronus eius. 3. ITEM. Synodus. Is qui tantam dignitatem acceperit rex, tantum timorem 2 habere debet. CCXXXV. — DE EO QVOD MALORVM PERITAS MVNDI DESTRVANT. Paterius.

CCXXXIV.

4 prohibere]

cestos, et adultetos

reppellere,

REGVM

contradicere

5 histriones] ioculates, mimos

OPERA

PROS-

5 impudicos]

in-

6 paricidas] qui patrem

occidit 7 non sinere] non permittere —8 magotum] qui magicas artes exercent $8 phitonum] phitones dicuntur qui falsa diuinant 8augurum] augutes dicuntur qui uoces auium exspectant 11 non eleuare] non exaltare 13 non sinete] non consentite, dimittete

13 congtuas] aptas, conuenientes

14 munitas] fortitudo, firmitas messium

14 tutela] defensio

15 munimentum] firmamentum

18 segetum]

23 thronus] sedes.

CCXXXIV, 1. - Coll. Hibernen., X XV, 4a (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., TDCfr. ps.-Patric., Abus. saec., 9 (WanaEr, 85) ; Coll. Vat., lat. 1349, VI, 156. 2. — Coll. Hibernen., XXV, 4c (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 78). 3. - Coll. Hibernen., X XV, 6b (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 78). CCXXXV. - ps.-Patric., Abus. saec., 9 (WAnaAEr, 85) — Coll. Hibern. antiqua, XXIV, 5 (D'Acnznr, 1, 496) ;Coll. Hibernen., XXV, 3 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 77).

CCXXXIV. * sinite B ter B 16 serenitatem B

$8 pithonistarum e. auguriorum B 11 sapien21 IrEM]ozm. V BC 24 IrEM] oz. V B C.

CODI

VA

1o

a

143

Nonus abusionis gradus est : rex iniquus qui cum malorum sectator esse uult. In semetipso nominis sui dignitatem custodit. Nomen enim regis hoc retinet, ut subiectis omnibus rectoribus officium procuret, sed qualiter alios corrigere poterit qui proprios mores iniquitatis non corrigit ? Iniquitas iniqui regis pacem populi rumpit, -offendicula regno suscitat, terrarum fructus deprimit, seruitia populorum impedit, carorum mortem praeparat, hostium incursus in prouincias undique concitat, bestias quadrupedum dilacerationes incitat, tempestas aeris suscitat, facultatem terrarum marisque ministerium prohibet,

15

JDNVVJDIDB,, L,.GCkxXVo6Ccxxxvi

fulmina

succendit,

arborum

flores exurit,

fructus

inmaturos deicit, non solum in praesentis imperii faciem obfuscat, sed in filios et nepotes ne regni haereditatem teneant obscurat propter piacula. Regnum Hieroboam, Achab et ceterorum semina regum, ne regnarent, destruxit Deus.

CCXXXVI. — DE CENSV REGI DANDO. Hieronimus. I. In euangelio ad Dominum haec quaestio refertur, s? /icef caesari tributum dari an non. Inde ait: reddite caesari, quae sunt caesaris, e quae sunt Dei Deo. Quae sunt illa quae caesari debentur ? humus, tributum, honor. Quae autem illa quae deo dantur ? decimae, primitiae, oblatio, timor.

2. IrEM.

Paulus.

Reddite omnibus debita, cui tributum tributum, cui uectiIO

gal uectigal, cui honorem honorem, cui timorem timorem. 3. ITEM. Ioseph uectigal redidit regi, Deo timorem. 4. ITEM. Lucas. Exiit edictum a caesare Augusto, ut censum profiterentur CCXXXV. 3 abusionis] malitiae, inhonestatis 4 sectatot] imitator, secutof 9/10 carorum] filiorum, parentum — 10 incursus] occursiones, aduen-

tum 10 undique] ex omni patte 13 exurit] incendit obnigrat 16 piacula] peccata 17 semina] filios. CCXXXVI. 13 profiterentur] mitterentur, darent CCXXXVI.

2/3 Matth.

22, 17.

3/4 Matth.

14/15 obfuscat]

22, 21.

CCX XXVI, 1. - Cfr. Coll. Hibernen., XXV, 9 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 78) redactio diuersa ; Coll. Vat., lat. 1349, VI, 157. 2.- Rom. 15, 7 — Coll. Hibernen., XXV, 9c et XXXIII, 1c (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 79 et 118). 3. — Cfr. Coll. Hibernen., XXV, od (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 79) redactio diuersa ; Luc. 2, 5. 4. - Luc. 2, 1 — Coll. Hibernen., XXV, 9f (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 79).

CCXXXV. 12 ministerio B. CCXXXVI.

2 ptosperitas] — prosperitatem

3/? reddite —

9 terram B

Paulus]aZ. marg suppl. B

12 matique B

^

144 M I

COLL. IN V LIB., I, CCxXxxvi-CCxxxvi

omnes per orbem terrae. Inde ascendit censum redderet pro se et Maria. ITEM, sum pro se et Petro dicens: redde eis acquisiuit omne aegyptiorum phartaoni tis censum.

Ioseph in Iudeam ut Christus reddidit cenpro me et te. Ioseph statutae quintae par-

CCXXXVII. — DE CENSV NON DANDO ECCLESIA SED LIBERA A MVNDIALIBVS REGIBVS. Christus in euangelio. I. Ergo liberi sunt filii ecclesiae in omni regno. 2. ITEM. Augustinus. Intelligendum est liberos esse filios ecclesiae, id est non esse II uectigales, multo ergo liberiores esse debent a quolibet in regno filii regis ipsius, sub quo sunt omnja terrena. 3. IrEM. Hieronimus. Dominus noster et secundum carnem et secundum spiritum Io

filius regis erat et ex Dauid stirpe genitus et ex omnipotenti Deo, Deus uerbum. Ergo tributum quasi regis filius non debebat,

15

sed

alia imago 20

quod

humilitatem

carnis

assumpserat,

debebat

adimplere omnem 1ustitiam. Ille pro nobis crucem sustinuit et tributa reddidit, sed nos pro illius honore tributa non reddimus et quasi filii regis a uectigalibus immunes sumus. 4. ITEM. Ambrosius. Christus quaerit de imagine mundi, alia est imago Dei et mundi;

imaginem

caesaris

non

habet

Christus,

quia imago Dei est, qui ait : regnum. mewm mon est de hoc mundo. Nec habet Petrus qui dixit : reliquimus omnia fropter te ; nec reperitur in Iacobo, qui sunt filii tonitrui, sed quaeritur imago caesaris in mari mundi huius. Inde Christus non suo dedit, sed reddidit mundo quae erant mundi. Ecclesia catholica libera est ab omni censu. Si enim grauetur causa mali 17 statutae] constitutae

18 censum] frugum.

CCXXXVII.

15 immunes]

extranei

CCXXXVI. CCXXXVII.

16 cfr. Matth. 17, 26.

CCXXXVII,

1. - Coll. Hibernen., XXV,

19/20 Ioh. 18, 56.

24 grauetur] comptimatut.

20/21 Matth. 19, 27. roa (WASSERSCHLEBEN,

it. Kanon.,

79) — Matth. 17, 25. 2. — Aug., Quaest. euang., 1, 23 (PL 55, 1327) — Coll. Hibernen., XXV, 10 b (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 79). 3. — Fons non inuenitur. 4. - Coll. Hibernen., XXV, roe (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 79) redactto diuersa. 18 censu B.

CCXXXVII. 3 ecclesiae] ozz. B 5 ecclesiae] ozz. B SlrEM]om.V BC 10 et ex?] uel B 10/11 omnipotenti Deo Deus] omnipotentis B 11 tributo B 21/22 quaeritur] ueritur B 23 erat B.

CODEDHNSVIEIBT

I/CcOEXXVII-cCXXXIX

I45

25 principis, debet reuerti ad libertatem priorem. Libera est enim sponsa sine censu, quandiu sit sub sponsione uiri, id est ecclesia quae dicit : /eua eius sub capite meo, id est opus praesentis saeculi, e£ dextera ?llius amplexabitur me, id est uita futura. Et tu si uis nichil debere regi terreno relinque omnia quae tua 30 sunt et sequere Christum.

CCXXXVIII. —- DE AMMINISTRATIONE SAECVLARIVM

IVDI-

CIORVM. Ex decreto papae Innocentii. Quaesitum est et super his qui post baptismum administrauerunt et aut tormenta sola exercuerunt aut etiam capitalem A

it o

protulere sententiam. De his nichil legimus a maioribus definitum ; meminerint enim a Deo potestates has fuisse concessas et propter uindictam noxiorum et Dei ministrum esse datum in huiusmodi uindicem. Quomodo igitur repraehenderent factum quod auctore Domino uiderent esse concessum ? De his ergo ita ut actenus seruatum est, sic habeamus ne aut disciplinam euertere aut contra auctoritatem Domini uenire uideamur. Ipsis autem in ratione reddenda gesta sua omnia seruabuntur. CCXXXIX.

A

— DE POTESTATE A DEO DATA, QVAE NON SVNT

RESISTENDA. Paulus apostolus. I. Non est enim potestas nisi a Deo data, itaque qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit. Qui autem resistit ipsi sibi damnationem acquirit. Nam principes non sunt timoris boni operis, sed mali. Vis autem non timere potestatem ? bonum fac et habebis laudem ex illa. Dei enim minister est tibi in boCCXXXVIII. 4 capitalem] homicidii 6 meminerint] recordant 7 noxiorum] malorum 9 auctote] confirmatore, factore 10 actenus] usque modo 11 euettete] subuettere 12 gesta] facta.

24/28 Cant. 2, 6.

CCXXXVIII. - Inn. I, Epist. ad Exsup., 5 (PL 20, 499) — Coll. Quesnell., XXI, 5 (PL 56, 503) ; Coll. Hisp., VIII, 5 (PL 84, 650) ; Cresc., Concord., CCXXI (PL 88, 915) ; Coll. Diessen., XXXVII, 5 (AvonT, t1, 402) ; Decr. ps.-Isid., xxxt, 5 (HiuscHrUs, 552) ; Atto, Breu. (Mar, vt/2, 74). Cfr. Burch. Wotm., Decr., vt, 44 (PL 140, 776) ; Deusded., Coll., IV, 42 (GLANVELL, 418) ; Iuo Carnot., Dect., X, 94 (PL 161, 721) ; Hrab. Maur., Paenit., r, 5 (PL 110, 473) ; Grat., Dect., 45, C.25, q.4 (FRIEDBERG, 924). CCXXXIX, 1. - Rom. 12, 1-6. — Coll. Hibernen., XXIV, 4b (WASSERSCHLE-

BEN, ir. Kanon., 76) redactio partialis. CCXXXVIII. CCXXXIX.

3 et] etiam B 5$ acquirunt C

? uindicum C. ? laudem] fidem B

7/8 bono B

^

146

COLL IN.VLIBJ L'CckXxxPE-GoCXER

num. Si autem malum feceris time ; non enim sine causa gladium portat. Dei enim minister est uindex, in ira eius qui IO

malum agit, ideo necessitate subditi estote, ministri enim Dei

sunt, in hoc ipsum seruientes. 2. IrEM. Ysidorus. Qualis iam esse debeant hi qui imperant non est a subditis discutiendum.

CCXL. — DE POTESTATE QVAE RECTE AGENDO NOMINE TENETVR REGIS SED AMITTITVR PECCANDO. Ysidorus. Potestas bona est quae a Deo donata est, ut malum timorem coherceat, non ut timorem malum committat. Nichil au-

tem peius quam per potestatem, peccandi libertatem habere, nichilque infelicius male agendi felicitatem. Qui intra saeculum bene temporaliter imperat, sine fine in perpetuum regnat et de gloria saeculi huius ad aeternam transmeat gloriam. Qui uero praue regnum exercent, post uestem fulgentem et lumina IO lampadum, nudi et miseri ad inferna torquendi descendunt. Reges a recte regendo uocati sunt. Ideo recte faciendo regis nomen tenetur, peccando amittitur. Recte igitur illi reges uocantur, qui tam semetipsos quam subiectos bene regendo modificare nouerunt. Quidam ipsum nomen regiminis ad I VA immanitatem conuertunt crudelitatis, dumque ad culmen potestatis uenerint, in apostasiam confestim labuntur, tantoque se tumore cordis extollunt, ut cunctos subditos in sui comparatione despiciant eosque quibus praeesse contigit non agnoscant. Quibus congrue per Aecclesiasten dicitur : ducem 20 te constituerunt ? noli extollà sed. esto ?lls quas? wnus ex illis. vA

CCXLI. CCXXXIX.

— DE svBDITIs.

Ysidorus.

9 uindex] uindicator,

ultor

14 discutiendum]

discernen-

dum, inquirendum. cox 4 coherceat] repraehendat 6 infelicius] maliciosius 6 felicitatem] beatitudinem $8 transmeat] pertransit 14 modificare] temperate 15 immanitatem] impietatem 16 in apostasiam labuntur] male tetrorsum conuertunt 17 tumore cotfdis] superbie 17/18 comparationem] similitudinem 18 contigit] aduenit 19 congrue] apte 20 extolli] supetbire. CCXL.

19/20 Eccli. 32, 1.

2. — Fons non inuenitur. CCXL. — Isid., Sent., III, 48, 5-8 (PL 85, 718-719). CCXLI. — Isid., Sent., IIT, 47 (PL 83, 717) redaczio diuersa. Cfr. Butch. Wotm., Dect., xv, 44 (PL 140, 908).

8/9 glandium B 12 IrzM] oz. V. B C. (GOXI: 2 TENETVR] Zzfer Jin. add. B lapidum B 11 regendo] agendo C B

4 malum] oz. B 20 illi* B.

10 lampadum]

COLDIUN/WVLIBL,cexrr-ccxpm

I47

Propter peccatum primi hominis humano generi poena diuinitus illata est seruitutis, et licet per peccatum humanae originis, tamen aequus Deus ideo discreuit hominibus uitam, 5 alios seruos constituens, alios dominos, ut licentia male agen-

di seruorum potestate dominarütium restringatur. Nam si omnes sine metu fuissent, quis esset qui a malis quempiam cohiberet ? Quantum attinet ad orationem non est personarum acceptio apud Deum. Melius est subiecta seruitus, quam ro elata libertas. Multi enim inueniuntur Deo libere seruientes sub dominis constituti flagitiosis, qui et subiecti sunt illis corpore, prelati tamen sunt mente.

CCXLII. — DE PRAELATIS. Ysidorus. Vir iustus aut omni potestate saeculari exuitur, aut si aliquando cingitur, non sub illa curuatur ut superbus tumeat, sed eam sibi subicit ut humilior innotescat. Qui in appetendis ; honoribus saeculi aut prosperitatibus mundi instanti desudat labore, et hinc et in futuro uacuus inuenitur a requie, tantoque sarcinis peccatorum grauatur quanto ab omnibus operibus est alienus, quanto quisque amplius saecularis honoris dignitate sublimatur, tanto grauius curarum ponderibus aggrauatur. 10 Nam ut quidam patrum ait : omne quod supereminet plus de moribus afficitur, quam honoribus gaudet. Quanto enim quisque in mundi curis maioribus occupatur, tanto facilioribus uitiis praemitur. Si enim uix ualet peccata animus deuitare quietus, quanto magis occupatione saeculari deuictus. CCXLIII. — QvoD PRO MALITIA PLEBIS REGES MVTANTVR. Ysidorus. Reges quando boni sunt, muneris esse Dei, quando uero

CCXLI. 3 illata] data 3 licet] quamuis 4 otiginis] creationis 4 aequus] iustus, bonus 4 discreuit] distinxit, diuisit * sine metu] sine timore * quempiam] quemlibet $8 cohiberet] contradiceret, retraheret 8 attinet] pertinet 11 flagitiosis] malitiosis 12 praelati] praepositi. CCXLII. 2 exuitur] nudatut 3 cingitur] circumdatur, induitur 3 cutuatuf] inclinatur 4 innotescat] notus fiat B instanti] ptaesenti, assiduo

5 desudat] fatigatur 9 sublimatur] extollitur 9 aggtauatur] 10 supereminet] habundat 12 facilioribus] leuioribus.

praemitur

CCXEII. — Isid;, Sent,, IIT, 48, 1-4 (PL 85, 718). CCXLIII. — Isid., Sent., III, 48, 11 (PL 85, 720).

CCXLI. CCXLII. om. V.

2 humani B 3 seruituti B 3 pet peccatum] perpetuum C. 1 Ysidorus]oz. B 9 aggrauatur] grauatus C 10 Nam]

^

148

v^

COLL.IN-V- LIBJILICOXEHEGGXEY

mali, sceleris esse populi. Secundum enim meritum plebium disponitur uita rectorum, testante Iob : qui regnare facit hypocriam $ropter beccata bopuli. Irascente enim Deo talem rectorem populi suscipiunt, qualem pro peccato merentur. Nonunquam pro malitia plebis etiam reges mutantur. Et qui ante uidebantur esse boni, accepto regno iniqui fiunt.

CCXLIV. — DE IVSTITIA PRINCIPVM. Ysidorus. Qui recte utitur regni potestate, ita praestare se omnibus debet, ut quanto magis honore celsitudinis claret, tanto semetipsum mente humili proponat sibi exemplum humilitatis A

IO

Dauid, qui de suis meritis non tumuit, sed humiliter sese dei-

ciens dixit : wilis incedam, wilis apparebo ante Dominum, qui elegit me. Qui recte utitur regni'potestate, forma iustitiae factis magis quam uerbis instituit. Dedit Deus principibus praesulatum pro regimine populorum, et illis praeesse uoluit, cum quibus una est eis nascendi moriendique condicio prodesse debet populis principatus, non nocere.

CCXLV. — DE DELICTIS PRINCIPVM SIVE EXEMPLIS. Ysidorus. Difficile est principem regredi ad melius, si uitiis fuerit implicatus ; populi enim peccantes iudicem metuunt et a malo legibus cohercentur, reges autem nisi solo Dei timore v^ suo metuque gehennae coherceantur, libere in praeceps proruunt, in omne facinus uitiorum labuntur. Quanto quisque in superiori constitutus est loco, tanto maiori uersatur periculo, et CCXLIII. B disponitur] ordinatur 5/6 hypoctitam] simulatorem 8 (No)nunquam] aliquando. CCXLIV. 2 utitur] usu habet 3 claret] fulget — 8 non tumuit] non supetbiuit 5/6 deiciens] humilians V utitur] fruitur *? forma(m)] notmam 9 pr(a)esulatum] priotatum 10 condicio] cteatio, natuta. CCXLV. 3 Difficile] impossibile 8 regredi] redire 3/4 implicatus] alligatus, constrictus 4 metuunt] timent B cohetcentur] contradicentur, constringuuntut 6 metuque] pauore 6 gehenn(a)e] inferni 6 coherceantur] teptimantut 6 praeceps] deorsum 6 prtotuunt] cadunt 4 facinus] crimen, scelus * labuntur] cadunt CCXLIII. CCXLIV.

5/6 Iob 34, 30. 6/7 cfr. 11 Reg. 6, 22.

CCXLIV. - Isid., Sent., III, 5o (PL 85, 722, 4-5). Cfr. Butch. Wotm., Decr.,

xv, 39 (PL 146, 905).

CCXLV. - Isid., Sent., III, 5o (PL 85, 722, 4-5). Cfr. Burch. Wotm., Decr., xv, 41 (PL 140, 906). CCXLIII. 4 enim] oz. B b fecit B. CCXLELV. 1Dr]praez.lrEM V 3honotis B ? potestatem formam B. CCXLV. 8 principe B C 6 proruunt] a4. et pet arruptum C 8 tanto] oz. C.

COLL. IN V LIB., I, CCXLV-CCXLVIII

I49

quanto splendoris honore celsior quisque est, tanto, si delin10 quat, peccator maior est. Pofentes enim jotenter tormenta 5atiwntur. Cui enim plus committitur, plus ab eo exigitur cum usura poenarum ; saepe unde mali reges peccant, inde boni iustificantur.

I

CCXLVI. — DE POTESTATE PRINCIPVM IN ECCLESIA. Ysidorus. Principes saeculi nonnumquam intra ecclesiam potestatis acceptae culmina tenent, ut per eamdem potestatem disciplinam ecclesiasticam muniant. Ceterum intra ecclesiam potestates necessariae non essent,ut quod non praeualet sacerdos efficere per doctrinae sermonem, potestas hoc imperet per disciplinae terrorem. CCXLVII. — DE 1NIQVIS IVDICIBVS. Paulus apostolus. Propter quod inexcusabilis, o homo, homines iudicas. In quo enim iudicas alterum,

teipsum condemnas, eadem

enim

agis quae et iudicas. Scientes enim quoniam iudicium Dei est ueritatem in eos qui talia agunt. Aestimas autem II secundum hoc, o homo, qui iudicas eos qui ita agunt, et facis ea, quia tu effugies iudicium Dei ? An diuitias bonitatis eius et patientiae et longanimitatis contempnis ? CCXLVIII. — De 1ivpiCIBVS. Ysidorus. Omnis, qui recte iudicat, stateram in manu

gestat,

in

utroque pensu iustitiam et misericordiam

portat. Oui Dei

9/10 si delinquat] si peccet 12 saepe] frequenter.

11 exigitur] requiritur

CCXLVI.

4 culmina]

11 committitur] datur sumtmitates

5 muniant]

fitment

5 Ceterum]

aliter 6 non praeualet] non potest 6/7 efficete] facere. CCXLVII. 2 inexcusabilis] sine excusatione 3 eadem] ipsa 4 agis] facis mala 4 iudicas] damnas Dagunt]opertantut 8 contempnis] derides, tespuis. CCXLVIII. 2 statetam] iustitiam 2 gestat] portat CCXLV.

10/11 Sap. 6, 7.

CCXLVI. - Isid., Sent., III, 52 (PL 85, 724-725). Cfr. Burch. Worm., Dect., xv, 43 (PL 140, 907) ; Deuded., Coll., IV, 187 (GrANvELL, 492) ; Gtat., Dect., 20, C.25, q.5 (FRrEDBERG, 936). CCXLVII. - Rom. 2, 1-4. CCXLVIII. - Isid., Sent., III, 52 (PL 85, 724, 4-5). CCXLVI. 8 inter B 6 essent] z47. nisi B. CCXLVII. 2 inexcusabiles B 2 homines] omnis B add. B 4 et] oz. B 6 ita] talia B. CCXLVIII.

2 stateta B

8 enim] zer Jin.

^

I50

COLE.IN

V LIB. T,CcoXxrvIHI-eocLr

iudicia oculis suis proponit semper timens, tremens in omni vA

negotio reformidat, ne, de iustitiae tramite deuians, cadat, et

unde non iustificatur, inde potius condemnetur.

CCXLIX. — DE PRAVIS IVDICIBVS. Ysidorus. Grauius lacerantur pauperes a prauis iudicibus quam a cruentissimis hostibus. Nullus enim praedo tam cupidus in alienis quam iudex iniquus in suis ; qui enim destruant multi regant. PlerumIX sunt, rari sunt qui populos legum moderamine que et boni iudices sunt, sed ministros rapaces habent. Saepe iudices praui cupiditatis causa aut differunt aut peruertunt iudicia. CCL. — DE VERBOSIS ET IRACVNDIS IVDICIBVS.

Ysidorus.

Verbosi iudices et elati, (ut? sapientes uideantur, non discu-

A

tiunt causas sed asserunt, sicque conturbant iudicii ordinem, dum non suo contenti officio aliena praemunt. Quidam, dum iudicare incipiunt, irascuntur, ipsamque iudicii sententiam in insaniam uertunt. De quibus recte per prophetam dicitur: qui conuertunt in furore vudicium. Qui enim iratus iudicat in furore iudicium mutat et ante profert sententiam quam agnoscat.

CCLI. — DE ACCEPTIONE PERSONARVM. Ysidorus. Non est persona in iudicio consideranda, sed causa. Scriptum est enim : «0n accipies personam $n iudicio. Et iterum: non misereberis pauperi in dudicio. Qui enim consanguinitatis 6 potius] magis. CCXLIX. 2 a ptauis] a pefuetsis perpauci 50 moderamine] gubernatione differunt] indutias inferunt.

CGI

2 Verbosi] linguosi

inquirunt, desctiminant subditi 4 Quidam] aliqui

CCCII: CCL. (GC)DIE

2 elati] supetbi

3 asserunt] affirmant 6 insaniam] futorem

2 consideranda] prouidenda 4 cfr. Am. 6, 15. 3 Leu. 19, 15.

4 destruant] dissipiant 5 rati] 5/6 Plerumque] frequenter 7

2 non discutiunt] non 4 contenti] sufficientes, $ sententiam] sermonem.

5 fauore] laude.

4 Deut. 1, 17.

CCXLIX. - Isid., Sent., III, 52 (PL 85, 724-725). CCL. - Isid., Sent., III, 52 (PL 85, 725, 15-14). Cfr. Burch. Worm., Decr., xv1,

27 (PL 140, 914). CCLI. —- Isid., Sent., III, 55 (PL 85, 726). 6 non] ozz. B.

CCL.

4 praemant B

6 insania B

8 furotam B.

GOILL*TNOUM LIB. U c6ti-6oti

ISI

5 uel amicitiae fauore siue inimicitiarum odio iudicium peruertunt, sine dubio in Christo, qui est ueritas et iustitia, peccare noscuntur.

CCLII. - DE MVNERIBVS. Ysidorus. I. Qui recte iudicat et praemium inde remunerationis expectat, fraudem in Deum perpetrat, quia iustitiam quam gratis impertire debuit, acceptione pecuniae uendit. Bono male ; utuntur, qui iniuste pro temporali lucro iudicant. Vnde et pro

iusto dicitur : qw excutit manus suas ab omni munere, iste 1n excelsis habitat. Diues muneribus cito corrumpit iudicem. Pauper autem dum non habet quod offerat, non solum audire contempnitur, sed etiam contra ueritatem opprimitur. Cito 1o uiolatur auro iustitia. Tres sunt muneris acceptiones, quibus contra iustitiam humana

uanitas militat, id est fauor amici-

tiarum, adulatio laudis, et corporalis acceptio muneris. Facilius autem peruertitur rei corporeae quam gratiae laudisque fauore. Quattuor modis indicium humanum fperuer15 titur : I timore, II cupiditate, III odio, IIII amore ; timo-

re, dum metu potestatis alicuius ueritatem loqui pauescimus ; cupiditate, dum praemio muneris alicuius corrumpimur ; odio, dum contra quemlibet aduersarium molimur ; amore, dum

amico uel propinquis praestare contendimus. His enim quat2o tuor causis saepe aequitas uiolatur, saepe innocentia laeditur. 2. IrEM. Ex apistola Iudae apostoli. Vos

autem,

karissimi,

memores

estote

uerborum,

quae

praedicta sunt ab apostolis Domini nostri Ihesu Christi, qui dicebant uobis, quoniam in nouissimis temporibus uenient 25 illusores secundum sua desideria ambulantes impietate. Hi sunt qui segregant animales spiritum non habentes. 3. IrEM. Paulus apostolus ad Timotheum. Hoc autem scitote quoniam instabunt tempora periculosa CGIZ? 4 impertire] impendere 11 militat] seruit 12 adulatio] blandimentum 18 molimur] insidiamut 19 contendimus] certamuf 20 (a)equitas] iustitia 20 uiolatur] corrumpitur 20 l(a)editur] nocetur, uulneratuf

25 illusotes] deceptores, irrisores

26 segregant] congregant

26

animales] bestiales

CCLII.

6/7 Is. 35, 15-16.

CCLII, 1. - Isid., Sent., III, 54 (PL 83, 726-727) redactio diuersa. Cft. Grat., Dectr., 66, C.11, q.5 (FnrEDBEnG, 661). 2. — Iudae 17-18. 3. — 11 Tim. 5, 1-5.7-9

5 iuste corr. B 4 uendit] uenit B 3 fraude B 1 MvNERIS B (COTES 19 14/15 rei — peruettitur] oz. C 9 contra] praem. a B 8 habeat B 25 impietatum B 22 memor B 21 IrEM] oz. V B C concedimus corr. B 2v apostolus]oz. B 26 spiritum] zz£er /in. add. B 26 segrege D

LI

I52 30

355

40

45

COLLE-EXIN^V LIBI

COEH-COEHI

et erunt homines seipsos amantes, cupidi, elati, superbi, blasphemi, parentibus non oboedientes, ingrati, scelesti, sine affectione, sine pace, criminosi, incontinentes, immites, sine

benignitate, proditores, proterui, tumidi, uoluptatum amatores magis quam Dei, habentes speciem quidem pietatis, uirtutem autem eius abnegant. Et hos deuita. Ex his enim sunt qui semper discentes et nunquam ad scientiam ueritatis peruenientes :quemammodum Iamnes et Mambres restiterunt Moysi ita et hi resistunt ueritati, homines corrupti sensu, reprobi circa fidem, sed ultra non proficient. 4. IrEM. Paulus. Ego scio quoniam intrabunt post discensionem meam lupi rapaces in uos, non parcentes gregi. Ex uobis ipsis exurgent uiri superbi, Cherintus et Ebyon et Apelles et Iacobus et ceteri haeretici quorum multa nomina sunt. Sed uos nolite credere illis quia seductores et ex diabolo sunt, loquentes peruersa ut adducant discipulos post se. CCLIII. — DE IRA DEI IN EOS QVI SVNT VERITATI CONTRARII

IO

ET COGNITVM DOMINVM DESERVERVNT. Paulus apostolus. Reuelatur ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum eorum qui ueritatem iniustitiam detinent, quia quod notum est Dei manifestum est illis: Deus enim manifestauit illis. Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur, ita ut sint inexcusabiles, quia cum cognouissent Deum, non sicut Deum gloriücauerunt aut gratiam egerunt. Quia noluerunt Deum habere in notitiam, tradidit illos Deus in reprobum sensum, ut faciant ea quae non conueniunt : repletos omni iniquitate, malitia, fornicatione, auaritia, plenos inuidia, homicidio, contentione, dolo, malignitate, susurrones, detractores, Deo odibiles, contumeliosos, superbos, elatos, in30 ingrati] sine gratia 30 scelesti] crudeles 31 incontinentes] luxuriosi 81 immites] superbi 32 proditores] traditores 83 speciem] similitudinem 84 hos] illos 34 deuita] respue, fuge 36 Iamnes et Mambres] Magi 38 ultra] amplius 41 (graues)] pessimi 41 non parcentes] non miserentes. CCLIII.

incitatores

11 non conueniunt] mala

14/15 incentores] prouocatotes,

4. — 40/42.44/45 Act. 20, 29-30.

CCLIII. — Rom. r, 18-21.28-32. 31 afflictione B 39 InEM B 40 disscessionem B 41 rapaces] graues V/ C 41 greges B 42/44 superbi — sunt] ozz. B. CCLEHT: 3 Reuelatur] aZZ. enim B 8 Deum] dominum B 13 homicidia B

COLLCZIN-V LIB, I, cetrecer

5 centores malorum,

I53

parentibus non oboedientes, insipientes,

incompositos, sine affectione, absque foedere, sine misericordia; qui non iustitiam Dei cognoscerent, non intellexerunt,

quoniam qui talia agunt digni sunt morte; non solum qui faciunt, sed etiam qui consentiunt. CCLIV.— DE EXEMPLIS MORTIS ARSENII MISERRIMI EPISCOPI VT QVORVNDAM MALE VIVENTIVM A PRAVIS ACTIBVS CORRIGANTVR. Multa sunt ostensa mortuis in fine, in exemplis quorundam ; male uiuentium, ut a prauis actibus corrigantur ne similia, ut supter adiacent, eisin fine eueniant. Cunctis in Christo confidentibus atque sperantibus in Domino significare studemus, quodam ordine mortuussit Arsenius Romanae urbis episcopus, ut ab hominibus eius didicimus, qui cum eo erant et nobis retulerunt ;

1o qui hic cum ipso mortuo sunt reuersi. Instante mense augusto idem Arsenius episcopus per monasterium beatissimi Benedicti transiens perrexit ad Lodouicum imperatorem ad Acerentiam ; ubi cum aliquantis diebus degeret, quadam die illius expetiuit uoluntas balnei habere lauacrum, a quo dum exisset, 15 contra morem faciens adhuc quidem calidus, aquam bibere praesumpsit frigidam. Mox febre correptus, quam medici synocham senicam uocant, ingrauescente corporis infirmitate, uitalis uirtus iamque coepit deficere. Qui cum ad diem peruenisset extremum, ante lectulum eius astitit diabolus insultans

20 morti ipsius. Et aiebat : euge Arsenii noster amicus et conciuis, socium te habere laborauimus in inferno, qui communiter tecum uiximus in mundo. Non te confidere faciant christianitatis insignia, non psalmodiae quantitas, non missarum sollempnia, quoniam a rudimento artium noster es discipulus 25 effectus, uoluptuose uiuens, semper nostram adimplesti uoluntatem, tamen, si nec recolis, haec tua sunt opera. Tunc osten-

dit ei thomi ingens uolumen. Dixitque illi: aspice et lege. Cumque intra semetipsum legeret ibidem a primaeua iuuentute cunctos suos repperit actus iniquos. Alius uero adueniens 3o diabolus dixit : suauiter recubas, Arseni, diuitiose laborasti in

saeculo, fessi requiescamus tecum in gehenna ignis qui mundi 16 f(o)edete] pacem 17 non intellexerunt] respuerunt. CCLIV. 13 degeret] motatet 19 insultans] irridens uirtutes 30 recubas] iaces 31 fessi] lassi

93

insignia]

CCLIV. - EZ. Bibl. Casin., III, 139-140, e cod. 125 Montis Casini.

17 non!] cum B

CCLIV. 14 lauatum B

17 non iustitiam] — cum iustitia Bi. 2 ACTIBVS] oz. B 6 quodam] — quonam 16 fridam corr. B

19 ante] ad B

7/8 quonam V/B

24 nostrarum B

^

154

3I

COLL. IN V LIB., I, ccriv-ccr.v

gloriam satis habuimus, qui non solum propria sed etiam aliena inhianter appetiuimus, in superbiae tumore conuersati sumus, nostra calliditas per te plures fefellit ;diuitiis affluens, nulli largitus es : ecce merces tua reddetur tibi, semper habenda. Item et secundus diabolus iam grandius priore uolumen ostendens illi, ab eo loco coepit ubi priora dimissa sunt, in quo cuncta miser eger recognouit in morte, quae gesserat in uita. Tertius teterrimus affuit satan dicens : non solum

40 romanos

fines tecum

discurrimus,

adeo Galliarum

terminos;

Beneuentanorumque promissiones tuae semper fallaciae nostrae fuerunt, in apostolicis ingesta machinamenta dulcia nobis fuerunt. Habes, dilecte socie, tua descripta facinora. Tunc peramplius maiorem prioribus ostendit librum qui usque 45 ad ultimum eius diem descriptus erat. Stabant enim iniqui persatellites, ut miseram secum abstraherent in infernum animam. At misellus homo coartabatur tam crudeliter uitam finire. Cumque a Lodouico imperatore et a notis eius ammoneretur ut confessionem faceret, sacri corporis et sanguinis bio) Domini communionem perciperet, in ultimo positus mox ut ualuit dixit: talia mea facinora recognoui, ut iam ista mihi nichil prosint. Et haec dicens obiit. Suis a fidelibus defuncti sublatum corpus, Romae ad sepeliendum exportatur. In die sollemnitatis Beatae Virginis Mariae tam foetidum Arsenii 5 I corpus in pratis praedicti coenobii uenerunt, ut ex foetore ilius hii qui eum deducebant omnes infirmarentur, ibi eum sepelierunt, abierunt uiam suam. Horum similis erit exitus qui non recusant plebem Dei bestiarum more suis dilaniare dentibus, paruum populum con6o culcare, illorum facultates diripere, ecclesiarum haereditates dissipare, quosdam persequi et ad interritum perducere. Vindex est Dominus in his, qui reddet unicuique secundum opus suum.

I

CCLV. — DE LIBRIS NON RETINENDIS ET E CONTRA MALIS NON DANDIS. r. Sunt multi et forte religiosi qui plures libros ligatos habere uolunt et eos in armariis clausos tenent, ut illos nec ipsi legant, nec aliis ad legendum tribuant ; ignorantes quod nichil prodest libros habere et eos propter impedimentum 33 inhianter] cupide, auide 34 fefellit] decepit 47 coattabatur] constringebatur.

34/35 affüluens] habundans

CCLV, 1. — Fons non inuenitur.

34 te] oz. C 36 grandior B 46 persatellites] peruersitates C CGDVE 6 impedimento B

38 in quo] quaeque B 50 Domini] zdZ. nostri B

41 promissionis B 52 2] ozz. B.

COLD. IN V LIB. Ij €cEv-ccLvi

155

mundi non legere. Liber enim nitidus et bene coopertus, si non legatur, non facit animam nitidam. E contra : nolite sanctum dare canibus et margaritas ante porcos. 10. 2. ITEM. Hieronimus. Si stolido scripturam dederis, contempnet et bona non leget, mala uero repraehendet. CCLVI. — DE DVODECIM ABVSIONIBVS EX QVIBVS SVFFOCA-

TVR IVSTITIA. I sapiens sine operibus, II senex sine religione, III adolescens sine oboedientia, IIII diues sine helymosina, V femina 5 sine pudicitia, VI dominus sine ueritate, VII christianus con-

tentiosus, VIII pauper superbus, VIIII rex iniquus, X episcopus negligens, XI plebs indisciplinata, XII populus sine lege. Sic suffocatur iustitia. ExPriciT LIBER PRIMVS.

CCLV.

11 stolido] stulto.

2. — Fons non inuenitur. CCLVI. — Fons non inuenitur.

10 IrgM] oz. CCLVI.

V B C. 1/2 svrrFocANTVR B

5/6 VII — contentiosus] ad zarg. suppl. B.

$

"n

"dia

P in phsicqiaxd sdudtasn "

ptruttife diabees -—

"T

Lor

ATE

ES

i padd s én ebri ia subiit! : IH e

NT np

Cecób

; daos

,

Saito J

aug dime

apt

nndis Angina

nid voi

mls. 3410s tsbish

arcto

ut —

or imitandi suo

E

aunmirtgiade: vobi mde La

ind

|

pol m

a

wencetal TN

TEADA

ui ANi iM "Tu ;

e

n deno ee

D

a

S

: XE

p RT

n d VIE

-

NN

COLLECTIO

CANONVM

IN V LIBRIS LIBER

II

PRAEPHATIO INciPIT PROLOGVS

IN LIBRO SECVNDO.

I. - PRAEPHATIO. YsiboRVs MERCATOR lectori conseruo suo in Domino salutem.

SERVVS

CHRISTI,

Denique propter auctoritatem ceteris conciliis praeposui;mus canones qui dicuntur apostolorum, licet a quibusdam apocrifi dicantur, quoniam plures eos recipiunt, et sancti patres eorum sententias synodali auctoritate roborauerunt, et inter canonicas posuerunt constitutiones. Deinde quarumdam epistolarum decreta apostolorum intersedauimus, id est 10 Clementis, Anacleti, Euaristi et ceterorum apostolicorum, quas actenus repperiri potuimus epistolas usque ad Siluestrum papam. Postmodum uero nicenam synodum constituimus propter auctoritatem eiusdem magni concilii. Deinceps diuersorum conciliorum siue que antea seu que postmodum facta 15 sunt sub ordine numerorum ac temporum capitulis suis distincte sub huius uoluminis aspectu locauimus. Subicientes etiam reliqua decreta presulum romanorum usque ad sanctum Gregorium et quasdam epistolas ipsius in quibus procul nomine sedis apostolice non impar conciliorum exstat aucto20ritas, quatenus ecclesiastici ordinis disciplina in unum a nobis coacta atque digesta, et sancti presules paternis instituantur regulis et obedientes ecclesie ministri ut populi spiritualibus induantur exemplis et non malorum hominum prauitatibus decipiantur. Multi enim prauitate et cupiditate 25 depressi,

accusantes

sacerdotes

oppresserunt.

Ideo

sancti

patres leges composuerunt, quas sanctos canones appellauerunt. Multi ergo idcirco alios accusant ut eorum bonis ditentur. Plerique uero christiani boni et propterea tacent et portant aliorum peccata que nouerunt, quia documentis sepe 3o deserunt quibus ea quae ipsi sciunt iudicibus ecclesiasticis probare possint, quoniam uera sint quedam. Nunc tamen iudicibus credenda sunt nisi quae certis iudiciis demonstrantur, nisi quae manifesto iudicio conuincuntur, nisi quae iudic[i]ario ordine publicantur. Nullus enim qui suis expoliatur rebus aut 35 à sede propria ui aut terrore pulsus, antequam omnia ablata ei legibus restituantur et ipse pacifice diu suis fruatur honoribus, sedique proprie regulariter restitutus eius multo tempore libere potiatur honore iuxta canonicam,

accusari, uocari, iu-

dicari, aut damnari institutionem non potest. Vnde et hystoria 4o ecclesiastica ab Eusebio Cesariensi episcopo confecta de muliere quadam, quae pro castitate a marito accusabatur, ait: PnAzPHATIO I. — Decr. ps.-Isid., praef. (HiNscHurus, 17-20). PnArPHATIO I.

1PnarPHATIO]oz. V

^ 2/163 YsrpoRnvs —

suum] om. B C

LI

160

COLL. IN V LIB., II, PRAEFATIO I

Preceptum uel indictum est ab imperatore lege data ut primo promitteretur ei rem familiarem libere diutius ordinare, nunc deinde responderet obiectis. Haec omnes leges tam 4; ecclesiasticae quam et uulgares publicaeque precipiunt. Horum uero concinnantia si omnia ponerentur ante deficeret dies quam horum similia et nimis prolixa fieret epistola, ex pluribus tamen aliqua hic ad prouocationem aliorum inserere iudicauimus. Ait namque sanctus Leo romane ecclesie antistes ;o in epistola Calcidonensi concilio missa cuius initium est : Leo episcopus synodi Calcidonensi :Optaueram quidem, dilectissimi, et reliqua in qua inter cetera sic testatur dicens : quia uero non ignoramus per prauas emulationes multarum ecclesiarum statum fuisse turbatum, plurimosque fratres iniuste 55 sedibus suis pulsos et in exilia deportatos atque in locum superstitum alios substitutos. His primitus uulneribus adhibeatur medicina iustitiae ne quisquam ita careat propriis ut alter utatur alienis, quem ita errores omnes relinquant ut nemini quidem perire honor debeat, sed prioribus episcopis 6o cum omni priuilegio suo ius proprium reformetur. Eadem et antiqui apostolici qui fuerunt ante, synodus niceni sanxerunt. Eadem synodus quae abita est in Lamsa sub Valentiniano loquitur. Eadem plurime romane synodi testantur. Eadem papa Symachus et ceteri sancti patres sanxerunt, statutam 65 prolixitatem uitantes hic inserere distulimus. Si quis autem hec plenius scire et legere uoluerit suis in auctoribus inuenire et legere pleniter poterit nobis uero hac in prephatiuncula ista sufficiant. Et sicut militi in multis armis illa sufficiunt quae ferre congruenter super se poterit, sic nobis de multis senten7o tiis una aut duo uel quantum tunc temporis necesse fuerit sufficiunt. Quoniam sicut cum uno telo aut duobus inimicum uincimus, sic cum una aut duabus sententiis auctoritate plenis emulum superamus. Si enim de mulieribus et secularibus hominibus haec constituta sunt, multo magis ecclesiasticis 75 uiris et sacerdotibus sunt concessa ; haec eadem uero et eccle-

siastica iura iubent, et seculi leges precipiunt. Similiter accusatores et accusationes quas seculi leges prohibent, canonica funditus repellit auctoritas. Synodorum uero congregandarum auctoritas, apostolicae sedis priuata est commissa 3o potestas. Nec ullam synodum ratam esse legimus, quae eius non fuerit auctoritate congregata uel fulta ; haec canonica testatur auctoritas, haec hystoria ecclesiastica roborat, haec

sancti patres confirmant. Scire autem uos octuaginta episcoPnAzPHATIO I. inimicum.

46 concinnantia] concordantia

44 nunc] tunc I (def. B C)

(df. B C)

*3 emulum] aduersarium,

51 Calcidonense V (def. B C)

61 sancerunt T7

COLL. IN V LIB., II, PRAEFATIO I

I6I

pos qui hoc opus me incipere et perficere coegistis et cunctos 8; reliquos domini sacerdotes oportet, quod plura quam illa XX capitula que apud nos habentur Niceni synodi repperimus et in decretis Iulii pape LXX capitula eiusdem synodi esse debere legimus. Quoniam epistola in suo ordine inter cetera decreta apostolicorum posuimus, hec scrutantibus et cunctis nosse 9o uolentibus rimanda. Nam quod plura quam XX capitula sint niceni concilii in multis inuenitur locis ; legitur enim in Constantinopolitano concilio ita : Manifestum est quod illa que sunt per unamquamque prouinciam ipsius prouincie synodus dispenset, sicut Niceno constat decretum esse concilio. Legitur

95 et in epistola Innocentii pape Victricio Rotomagensi episcopo directa ita: Si quae causae uel contentiones inter cleros et laicos uel inter cleros, tam maioris ordinis quam etiam inferioris, fuerint exortae, placuit ut secundum Nicenain synodum congregatis omnibus eiusdem prouinciae episcopis iudicio ter100 minetur. Et reliqua. Sanctae etiam memoriae Theophilus Alexandrinus episcopus suis epistolis meminit in concilio Niceno statutum esse ut ab octauo idus martii usque in diem nonarum aprilis diebus scilicet X X octo, qualiscumque luna nata fuerit in quolibet medio spatio eadem prohibet facere in 105 initio primi mensis, XIIII uero a XII kalendis aprilis usque ad XIIII kalendas maias sollerter inquiri, etiam si die sabbatorum

inciderit, consequenti die dominica, id est luna XV

pascha celebrare conscripsit. Et si die dominica luna XIIII eiusdem mensis id est primi mensis euenerit, ipsa ebdomada 110 transmissa ad alterum diem dominicum pascha sine dubio celebrare conscripsit. His et aliis quam plurimis exemplis patet plura esse quam XX Niceni concilii capita et ueram esse predictam Iulii pape epistolam. Nobis autem quidam ex consortio fratrum nostrorum orientales testati sunt se uidisse i15; concilium Nicenum habens potiorem quattuor euangeliorum magnitudinem, continens in se sessiones episcoporum et introductiones, iudiciaque querimoniarum atque diffinitiones et constitutiones necnon et subscriptiones eorum. Ad cuius similitudinem magnum Calcedonense concilium conscrip120 tum esse confirmauerunt. Et demum alia Constantinopolim condita, unum uidelicet sub Iustiniano imperatore contra Dei impugnatores, Origenem, Didimum et Euagrium ; et aliud temporibus Agathonis pape et Constantini imperatoris, contra Macharium episcopum et Stephanum eius discipulum, I2 A ac reliquos episcopos qui pro frumento zizaniam ecclesiis seminauerunt, uinum miscuerunt aque et proximo potu dederunt euersionem turbidam et tamquam lupi agni simulabant mendacium et ueritas ut mendacium refutabatur. Nosse etiam oportet licet cetera non infirment, IITI esse con93 synodus] oz. V (def. B C)

95 Rotomacensi corr. V (def. B. C)

^

162

COEEXEINSZJVOSEIB.UL PRAEFATIO di

130 cilia principalia, ex quibus plenissimam fidei doctrinam tenet ecclesia tam de Patris et Filii et Spiritus sancti diuinitate, quam de predicti Filii et saluatoris nostri incarnatione. Prior harum Nicena synodus est trecentorum XVIII episcoporum sub Constantino augusto peracta in qua Arriane perfidie blas135 phemia condempnata, quam in equalitate sancte trinitatis idem Arrius asserebat consubstantialem Deo patri Dei Filium, id est sancta synodus per symbolum deffiniuit. Secunda synodus CL patrum sub Theodosio seniore Constantinopolim congregata que Macedonium sanctum Spiritum Deum esse ne14o gantem condemnans consubstantialem Patri et Filio eundem Paraclytum demonstrauit, dans latius symboli formam quam tota Grecia et latinitas in ecclesiis predicat. Tertia synodus est Ephesina prima ducentorum episcoporum sub iuniore Theodosio augusto edita, quae Nestorium duas personas in Christo 145 asserentem iusto anathemate condempnauit, ostendens manere in duabus naturis unam Domini nostri Ihesu Christi personam. Quarta est synodus Calcedonensis sexcentorum X XX sacerdotum sub Marciano principe habita, in qua Euticen Constantinopolitanum abbatem uerbi Dei et carnis unam 1,0naturam pronuntiantem, et eius defensorem Dioscorum quondam Alexandrinum episcopum et ipsum rursum Nestorium cum reliquis hereticis, una patrum sententia predampnauit, predicans eadem synodus Christum Deum sic natum de uirgine ut in una substantia et diuinae et humanae confiteantur 15; naturae. Hec sunt, ut prediximus, IIII principales et uenerabiles synodi fidem catholicam complentes. Sed et si qua sunt concilia quae sancti patres spiritum Dei pleni sanxerunt, post istorum quattuor auctoritatem omni manent stabilita uigore. Primus quidem ordo ut predictum est celebrando concilio 16o insertus habetur et postmodum canones apostolorum ac primorum apostolicorum id est a sancto Clemente usque ad sanctum Siluestrum decretorum atque diuersorum conciliorum breuiarium interpolatus sequens ordinem suum. II. - PRAEPHATIO. INCIPIT ORDO CILIVM. Hora diei prima ante solis ortum, sia obseratisque foribus cunctis ad 5 sacerdotes ingredi oportet hostiarii

AD CAELEBRANDVM

CON-

eiciantur omnes ab eccleunam ianuam per quam stabunt. Et conuenientes

Pnaxpnario II. - Cfr. Conc.Tolet.IV, 4 — Coll. Hisp., XLIX, 4 (PL 84, 3566) ; Decr. ps.-Isid., praef. (HrNscHrUs, 22-24) ; Iuo Carnot., Decr., rv, 246 (PL 161, 318). 137 Secundi V (def. B C).

PnaAzrPHATIO II. 1 PnaAEPHATIO] ozz. V (def. B C) om. B C 1/2 coNciLrA V (def. B C)

1/161 Inciprr — loqui]

COLL. IN V LIB., II, PRAEFATIO II

163

omnes residebunt. Post ingressum omnium episcoporum atque cum consensu uocentur. Deinde presbyteri quos causa probauerit introire, nullus qui se inter eos indigeret diaconorum. Post hos ingrediantur diacones probabiles quos ordo poposcerit 1o interesse, et corona de sedibus facta episcoporum, presbyteri a tergo eorum resideant, quos tamen sessuros se cum metropo-

litanus eligerit, qui utique et cum eo iudicare aliquid et diffinire possint. Diaconi in conspectu episcoporum stent. Deinde ingrediantur laici qui electione coniugali interesse meruerunt. 15 Ingrediantur quoque notarii quos ad recitandum uel excitandum ordo requirit. Obseratisque ianuis et sedentes in diuturno silentio sacerdotes animum atque cor totum habentes ad Deum, dicturus est archidiaconus : Orate. Statimque omnes in terra prosternantur, tam episcopi quam presbyteri, et orantes 20 diutius tacite cum fletibus atque gemitibus. Et unus ex episcopis senioribus surgat, orationem palam fundat ad Deum, cunctis

adhuc

in terram

iacentibus,

dicit hanc

orationem:

Adsumus Domine sancie Spirilus, adsumus peccati quidem ijnmanitate detenti sed. in nomine tuo specialiter aggregati, ueni 25 ad. nos et esto nobiscum et dignare labi cordibus nostris. Doce nos quid agamus, quo gradiamur, et ostende quid. efficere debeamus, ut te auxiliante tibi 4n omnibus placere ualeamus. Esto salus et sugestor et effector 1udiciorum mostrorum qut solus cum Deo Patre et eius Filio nomen ossides gloriosum. Non nos patiaris pertur3o batores esse Tustitie, qui summam diligis equitatem, ut sinistrum nos

mon

ignorantia

trahat,

nom

fawor infleciat, nom

acceptio

muneris uel bersone corrumpat, sed iunge nos tibi efficaciter soli iustitie gratie dono, ut simus in ie wnwm et in mullo deuiemus a uero, qualiter n nomine tuo collecti, sic in cunctis teneamus cum 35 moderamine pietatis iustitiam ut el hic ad te nullo dissentiat sen-

lentia nostra el in futuro bro bene gestis consequamur premia sempilerna.

IN QVA ORATIONE

PATER

NOSTER

NON

DICATVR

NEC BENEDICTIO SED IPSA SOLVMMODO ORATIO CONFIRMETVR. Finita autem oratione et responso, ab omnibus amen 4o dicatur. Rursum dicat archidiaconus : Erigéte wos. Confestim omnes surgant et cum omni timore Dei et disciplina, tam episcopi quam presbyteri resideant. Sicque omnibus in suis locis silentio consedentibus, diaconus alba indutus

codicem canonum in medio proferens capitula de conciliis 4; agendis pronuntiet. Id est: de concilio Toletano IIII, aera XVIII,

capitulis

item

ex

concilio

orientalium

PnazPHATIO II.

Toletano

patrumque

IIII, aera

Martianus

III, item

episcopus

ex

de

45 aera] mons fortitudinis interpretatur.

? cum] oz. V (def. B C) 33 in?] oz. V (def. B C)

23 placate V (def. B C)

30 summa V (def. B C)

*

164

COLL. IN V LIB., II, PRAEFATIO II

greco in latinum uertit, aera XVIII, de synodo faciendo, item ex concilio Calcedonensi, aera XXXV

uel aliud de canonibus

;o quod metropolitanus aptius uisum fuerit, ut legatur. Finitisque titulis, metropolitanus episcopus concilium alloquatur exortationem, ita dicens : Ecce sanctissimi sacerdotes, premissis Deo jrecibus, fraternitatem. uestram. cum $a exortatione conuenio, e£ per diwinum nomen obtestor ut ea qug a nobis de Deo 55 el sacris ordinibus wel sanctis soribus uobis fuerint dicia, cum omni bietate suscipiatis, el cum summa reuerentia berficere 1ntendatis. Quod si forsitan aliquis nostrum aliter cum dicta fuerit se sentierit, sine aliquo scrwpolo contentionis 1n nostrorum omnium copulatione ea ipsa de quibus dubitauerit conferenda. se 6o ducat, qualiter Deo auxiliante, aut docere possit, aut doceat. Deinde simili uos obtestatione conturo uel obsecro ut nullus uesirum in iudicando aut personam accipiat aut quolibet fauore uel munere bulsat, a iusto iudicio scienter auertatur aut. discedat. Sed. cum tota $ietate quicquid celu in nostro se judicandum 1n65 tulerit, retractate, ut nec discordans contentio ad. subuersionem

iustitie inier nos locum inueniat. Nec idem in perquirendam equitatem wigor uestri ordinis uel sollicitudo tepescat. Posr hanc interrogationem introibunt omnes quicumque fuerint presbyteri, diacones uel religiosi uniuersi ad audiendam doctrinam. 7o Sicque archidiaconus lecturus est canonem Toletani concilii undecimi, aera prima : ne tum concilium agitetur. Quo canone perlecto concilium Ephesinum ex ordine perlegatur. Deinde collectio pariter et instructio de ministerio sancte Trinitatis habeatur. Simulque et de officiorum ordinibus, si in omnium 75 sedibus eiusdem celebritatis unitas teneatur. Pro his quoque causis pro ut spatium diei permiserit, et epistole pape Leonis ad Flauianum de erroribus Euticetis et ministerio Trinitatis legende sunt, canones quoque de unitate officiorum. Nec ad aliud aliquid ante transeatur, quam ista omnia explicentur. 8o Ita tamen ut in toto tres dies letaniorum nichil aliud agatur, nec retractetur, nisi sola collatio de ministerio sancte Trinitatis et de ordinibus sacris uel officiorum institutis. Ita ut hec

tota partiantur per totos III dies, ut nichil aliud sit ut dictum est, nisi sola questio de his que predicta sunt habeatur, ita ut 8s lector semper congruens ordinis et causa quae querenda est antecedat. PosT haec in IIII die reliquae per ordinem admittendae sunt. Sicque omnes qui de religiosis in retroactis diebus pro spirituali instructione interfuerant in concilio, quos metropolitanus probauerit honorandos ; per singulos tamen illos oo III dies letaniorum episcopi uel presbyteri cum ammonitore primum ortationibus se prosternant. Sicque collecta 4a» metropolitano ortatione consurgant, et de diuinis tantum ut 33 ministetio] 7/a ez zsfra V.

COLL. IN V LIB., II, PRAEFATIO II

165

dictum est rebus consolationem habeant. In reliquis autem diebus cunctis astantibus oratio colligenda est, et sic orent, sic 95 confidentes causarum negotia, iuste et religiose cogitant. Nullus autem aut tumultus inter consedentes aut inter astantes habeatur. Eodem tamen modo eodemque ordine ad concilium omnes per singulos dies ingrediantur, quo supra iam premissum est. Nam et si presbyteri reliqui aut diaconi, clerici siue 100 laici de his qui foris steterint concilium pro qualibet se crediderint appellandum ecclesiae metropolitanae, archidiacono causam suam intiment et ille concilio denuntiet. Tunc illis ex introeuntibus singillatim et proponendi licentia concedatur. Nullus autem episcoporum a cetu communi secedat antequam 105 hora generalis secessionis adueniat. Concilium quoque nullus soluere audeat, nisi fuerint cuncta determinata. Ita ut quicumque liberatione communi finiuntur, episcoporum singulorum manibus subscribantur. Ita tamen ait : ante duos aut tres dies quam soluatur concilium omnes constitutiones a se editas 110 diligenti consideratione retractent ne in aliquo offendissent. ITEM. Die quo concilium absoluendum est, canones qui in sancta synodo constituti sunt, coram ecclesia publice relegantur. Quibus expletis respondeatur in choro : amen. Deinde ad locum redeuntes ubi in concilio resederunt canones conscri115 bantur. Ammonendi quoque a metropolitano sunt de pascha uenturo quo ueniat die. Ammonendi etiam sunt quo tempore superuenienti anno ad faciendum concilium ueniant. Eligendi de episcopis qui cum metropolitano dies festos natalem Domini et sanctum pascha debeant celebrare. Post hec dicente 120 archidiacono : Orate, omnes simul in terra pariter se prosternant, ubi diutissime orationes hanc unus ex maioribus oratio-

nem dicat. Onario : Nulla est Domine humanae conscientiae uirtus, que

inoffense possint tuae uoluntati iudicia expedire. Et ideo quia 125 nihil imperfectum nosirum uiderunt oculi tui, ber[ectiont deputa quesumus Domine quae perfecto equitatis fine concludere peroptamus. Te in nostris Principes decursorem poposcimus. Te quoque n hoc fine iudiciorum nostrorum excessibus adesse precamur. Scilice ut ignorantiae parcas, ut errori indulgeas et 130 fer[ectis uotis erectam operis efficaciam largiaris. Et. quia conscientia remordente tabescimus, nata ignorantia nos traxerit in errorem aui Preceps forsitan uoluntas impulerit iustitiam declinare ob hoc te boscimus. Te rogamus, ut si quid offensionas in hac concilii celebritate attraximus condonare ac remassibile 155 facere digneris, ut in eo quod soluturi sumus aggregatum concilium, a cunctis brimum absoluamus nostrorum nexibus delictovum, qualiter et transgressores ueniam et confitentes tibi subse94 oret I7

111 absoluendum] ab adsoluendum V/ (gef. B C)

^

166

COLL. IN V LIB., II, PRAEFATIO II-III

quatur remuneratio sempiterna. Huic orationi oratio paterna adiungatur et cunctis adhuc iacentibus haec benedictio expli140 cetur.

145

15»

155

16o

ITEM BENEDICTIO EIVSDEM. C/wistus Dei Filius qui est initwm, e. finis complementum uobis tribuat caritatis augmentum. Amen. Et qui uos ad expletionem hwius fecit peruenire concili absolutos uos effici ab. omni contagione delicti. Amen. Vt ab omni reatu liberiores effecti absoluti etiam ber donum Spiritus sancti felici veditu. uestrarum. sedium. cubiha vepetatis nlesi. Amen. Quod ibse reparare dignetur qui dn. 'rimitate etc. QvIBVS expletis, dum dictum fuerit ab archidiacono: In nomine Domini nostri Iesu Christi eamus cum pace, omnes illico pariter exsurgentes, residente metropolitano, ab ipso primum incipiente osculum sibi inuicem omnes pariter dent. Sicque dato sibi inuicem conuentus concilii absoluatur. ITEM ORATIO DIEI SAECVNDAE. JVostrorum tibi Domine curwantes genua cordiwm, quesumus ut bonum [quod] nobis a te requiritur exequamur. Scilicet ut prompta tecum. sollicitudine gradientes discretionis avduae subtile vudicium faciamus, ac qnisericordiam diligentes, clareamus studiis tibi placitae actionas. ITEM ORATIO 1I [DrEI]. Ace [te] Domine interni clamoris uocibus broclamantes unanimiter bostulemus ut respectu tuae gratiae solidatt recones uirtutis efficiamur ntrepidi, tuumque ualeamus uerbum cum omni fiducia loqui.

III. — PRAEPHATIO. INCIPIT EPISTOLA AVRELII CARTHAGINENSIS ARCHIEPISCOPI AD DAMASSVM PAPAM. DE CANONIBVS APOSTOLORVM QVOD OMNI VENERATIONE SINT COLENDI. Beatissimo Damasso, Aurelius carthaginensis episcopus. 5; Gloria apostolicae sedis gratiam nostra humilitas exoret. Et statuta quae repperire poteritis post finem beati principis apostolorum Petri usque ad uestrae sanctitatis principium, iuxta apostolicae sedis auctoritatem quam cognouimus per nostrae sapientiae sanctitatem gubernare nobis scripta mit1o tere dignemini, quatenus per uestrae sanctitatis nobilitatem atque prudentiam nosse ualeamus quae in prephata sancta sede supradictis temporibus sunt decreta, et qui aduersa canonum apostolorum instituta gesserunt cognoscatur. Bene uale sanctissime papa, et ora pro nobis amantissime pater. 15 Data VIII kalendas martias et lecta Romae V nonas maias. PnRAEPHATIO III. - Aurel, Epist. ad Damas. 20-21).

—

Decr. ps.-Isid. (HrNscHrUs,

144 absolutis V/ — 188 prx1] oz. V (def. B C). PnAzrPHArTIO III.

1/15 ImciPrr — maias] oz. B C.

COLL. IN V LIB., II, PRAEFATIO IV

167

IV. — PnRaEPHATIO. INCIPIT PROLOGVS DYONISII EPISCOPI CONCILIORVM. Domino uenerando, domino patri, Stephano archiepiscopo, Dyonisius episcopus in domino salutem. Quamuis,

karissime,

frater noster

Laurentius

assidua

et

5 familiari cohortatione paruitatem nostram regulas ecclesiasticas de greco transferre pertulerit, confusione credo priscae translationis offensus nihil hominis tamen ingestum labore tue beatitudinis consideratione suscepi. Cui Christus omnipotens Deus solita populi pietate prospiciens summi sacerdotii con1o tulit dignitatem, ut inter plurima uirtutis ornamenta, quibus ecclesiam Domini morum sanctitate condecoras etiam sacratissima iura pontificalibus per Dei gratiam congesta conuenientibus intemerata conseruans perfecto regimine clerum plebemque modereris, nullatenus nostri saeculi more con1; temptos quo pronius desideramus recta nosse quam facere. Sed diuinas iusto auxilio quae fieri praecipis, ante precipias atque perficias, ut efficacissimo fidelibus prosis exemplo magna siquidem iubentis auctoritas eadem primitus iussa complentes, quatenus ecclesiastici ordinis disciplina inuiolabilis permanens 20 ad capessendum perhenne premium christianis omnibus preest accessum, per quem et sancti presules paternis muniantur regulis et obedientes populis spiritualibus imbuantur exemplis. In principio itaque canonesqui dicuntur apostolorum de greco transtulimus quibus plurimis consensum non prebuerint, 2; facile hoc ipsum uestram ignorare noluimus sanctitatem, quamuis postea quaedam constituta pontificum ex ipsis canonibus assumpta esse uideantur. Deinde regulas Nycenae synodi et deinceps omnium conciliorum siue que antea seu que postmodum facta sunt usque ad synodum CL pontificum qui apud 3o Constantinopolim conuenerunt sub ordine numerorum id est a primo capitulo usque ad centesimum sexagesimum quintum, sicut habetur in greca auctoritate digestum, sancti Calcidonensis concilii decreta subdentes. In his grecorum canonum fines esse dederamus ne quid praeterea notitiae uestrae credamur 3; uelle subtrahere. Statuta quoque Sardicensis concilii atque Africani quae latine sunt edita uisa nobis numeris cernuntur esse distincta. Vniuersarum uero deffinitionum titulos post hanc prephationem strictius ordinantes, ea que in singulis sparsim sunt promulgata conciliis sub uno aspectu locauimus 4o ut ad inquisitionem cuiusque rei compendium aliquod attulisse

uideamur.

ExPLICIT PRAEPHATIO DYONISII.

PnAEPHATIO IV. - Coll. Dionis., prol. (SrREwE, 1). Cfr. Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 159 ; cfr. MAASSEN, 960).

PnarEPHATIO IV.

om.

B C

1 PnarPHATIO]

2domini V

oz.

V.

1/41 INcrPiT —

16 precipuas V (def. B C).

uideamur]

^

168

COLL. IN V LIB.,, II, PRAEFATIO V

V. — PRAEPHATIO. ÍNCIPIT PRAEPHATIO YSIDORI IN LIBRO SECVNDO. Quia primum in primo uolumine opus est digestum lucidius et ut a sanctis patribus taxatum firmiter atque ordinatus ; ecclesiarum statutus est rectissime atque conuenienter constat enucleatum, oportunum uidetur in hoc secundo opuscolo rite dicere de ordine clericorum qualiter ministrantibus illis iusta et castissima uita uigor et ordo predictae ecclesiae de die in diem melius proficiat atque spiritualibus aucta crementis 1o proles uirtutum in Christi nomine parere non desistat. In quo etiam clericorum uita qualiter conuertantur et uiuant qualiterque gradiantur in aggregatione caritatis seu quemadmodum uitent extranearum mulierum sodalitatem et se in Christi castitate conexi a propriis contineant. Et de feminis quae a i5 clericis adulteratae sunt quemadmodum earum colloquia fugiant, recolentes in multiloquio peccatum non deesse et qui uerbis utitur plurimis ledit animam suam, rutilo splendet sermone. Primus enim liber laudabilius flauescere cernitur quia primus et unus Deus est quem totis uisceribus diligere debe2o mus. In ipso autem fundata est ecclesia toto orbe diffusa, per cuius aditum eius regenerati filii regna celsitudinis penetrare non cessant. Quia non est distinctio iuxta predicatorem egregium hebreis argiuisque populis: Siue enim seruus aut liber in Christo unum sumus et sub ipso equaliter militamus. 2; De lapsu namque et recuperatione omnium clericorum si studio probationis perquiritur latius quidem affluentiusque in hoc secundo libro inuenire non dubium est. Praeterea uero de monachorum simul monacharumque ruentium et restauratio-

PnAEPHATIO V. 3 digestum] ordinatum, constitutum 3 lucidius] apertius 4 sanctis patribus] catholicis episcopis 4 taxatum] firmatum, conuocatum opuscolo] libro

D

conuenienter] * tite] tecte

apte 6 enucleatum] 8 uigor] uirtus, tenot

dilucidatum 6 9 proficiat] crescat

9 aucta] iuncta 10 proles] filios 10 patere] parturire 10 non desistat] non cesset 10 In quo] libro 12 aggregatione] congregatione, adunatione 12 quemadmodum] qualiter 13 uitent] fugiant 13 sodalitatem] societate 14 conexi] iuncti 16 recolentes] recordantes 17 rutilo] fulgido 18 flauescere] lucescete 18 cernitur] uidetur 21 aditum] portta, introitum 21 regenerati]

baptizati

21 penetrare]

ascendere

22

distinctio]

diuisio

23 argiuisque] grecis 24 unum] in una gratia et caritate 25 lapsu] casu 26 latius] apertius, multipliciter 26 afflluentiusque] abundantius 27 Praeterea] extra hoc 28 ruentium] cadentium

PnAEPHATIO V. — EZ. 'THEINER, 274 (e cod. Vat. lat. 1339) — Bibl. Casin., III, 140 (e cod. 125 Montis Casini).

PRAEPHATIO V. antydotum] ozz. B

1 PnazpHarTO!] ozz. V^ (def. B) 1/42 PnAEPHATIO! — 9 spirituali C (def. B) 14 conexil ozz. C (def. B)

COLL. IN V LIB., II, PRAEFATIO V

169

ne pereuntium, luculenta in eo exarata congeries inueniri non 3o dubitatur. Quia cum catholicis patribus post Christi ascensionem hucusque pro salute omnium populorum latino sint stilo percompta et in hoc addita insertaque spirituali sudore quique inuenire non dubitent, ipsum uero semper apud iudicem eternum

commendantes

cuius astutia uel desiderio tam

uastum

5; munus mille post pericula tam ex urbibus uicis et castellis quam et de plebibus ubique per Italiam dicatis dispersa deprauataque colligere et in hoc corpore studui exarata corrigendo componere. Vere ut fateor sicut liberalis est ars a sapientia quae in altissimis habitat diffusa in corde hominis ad cor4o reptionem et emendationem fallentium scripturarum ita et in hoc desideratissimo opere medicamentum omnium delictorum uulnerum discreta ratione inueniturque antydotum. ExPLICIT PRAEPHATIO. 29 luculenta] lucidissima 29 exatata] sctipta 29 congeties] coadunatio 31 stilo] graphio 32 petcompta] ornata, composita 32 addita] adiuncta 32 insertaque] iniuncta 34 astutia] inienio 84 uastum] amplum 35 munus] donum 86 dicatis] consecratis 37 colligere] adunare 37 in hoc]

libro 37 corrigendo] emendando 38 componere] coadunare 38 fateor] dico 38 ars] grammatica 38 a sapientia] a Christo 40 fallentium] mentientium 41 desidera(n)tissimo] amantissimo 42 antydotum] medicina.

29 inuenis C (Zef. B) — 37 studuit C (def. B).

uide ums

2:0

samfirlaq salit.

munt )matur

Qua lite

n "Tip ce vri

!

nia

AeO.

pstules di

snbnc

nr

Pa

aD s - tno

Did ri

NEM

oirart- jatoadk Addita o derin J sena din de cteseboehaa fiosE

c5 Iscr dies olditit md. igt

vtedidolts al. fo ini

,

Jay

i$ m D ujes ^" "itiu Aer

üecus. nes Óff15. NP

ST

ur

"1

US

CLA

uslnu

nri

CAPITVLA INCIPIVNT CAPITVLA. CAPITVLATIO

TITVLORVM

LIBRI

SECVNDI.

I. - Quod nulli sacerdotum canones liceat ignorare. II . - De primatibus et metropolitanis ecclesiae. III . - De prima sede quae a nullo iudicetur. IV . - Vt bis in anno concilia celebrentur (1, 2, 3, 4). V . -De synodis quae ab episcopo suis debentur temporibus in prouincia celebrari. VI . — Vt episcopi ad synodum impretermisse occurrant.

I5

20

25

30

35

40

45

VII . - De episcopis qui ad concilia non occurrunt. VIII . — Vt a principibus et sacerdotibus animae fidelium ad poenitentiam prouocentur ; nolentes excommunicent. IX . - Vt non minorem aduersus maiorem clericum. X . - De prouidentia pastorum et rectorum ecclesiarum Dei. AT . - De ammonitione clericorum. XII .— Qualiter clerici uiuere debeant; epilogus breuiter digestus. XIII . — Quod episcopi pro se et pro aliis secundum canones uiuant. XIV . - De canone quod nulli sacerdotum debeant ignorare. XV .— De canonicis ecclesiarum qualiter uiuant (09.2)r XVI . - Quae mulieres cum episcopo presbytero diacono debeant commorare. XVII . - De clericis cum mulieribus non cohabitantibus (1, 2). XVIII . - De episcopis qui cum mulieribus habitant (152). XIX . - De clericis quod non in secreto intromittant mulieres. XX .— Vt cum alienis mulieribus sacerdotes non habitent. XXI . - Quod nullae mulieres in domo maneant sacerdotum. XXII . - Non debent in domo clericorum mulieres esse unde suspicio possit haberi. XXIII . - De familiaritate clericis mulierum extranearum uitanda (rt, 2). XXIV . - De sacerdotibus qui feminas indiscrete secum habitare permittunt.

172

5o

COLL. IN"V.ELBE; IE, CAPITVEA

XXV. - De suspicionibus presbyterorum et diaconorum cum mulieribus cohabitantium (r, 2). XXVI. - De mala suspicione mulieris contra sacerdotem. à XXVII. - De sacerdotibus qui cum extraneis mulieribus

commanere praesumunt. XXVIII. - Quod episcopi in una domo cum mulieribus non praesumant conuersari. XXIX. - Vt nullus ex clero cum mulieribus habitare 3»)

praesumat.

XXX. — Quod extraneae mulieres in domo clericorum nullo modo maneant (r, 2, 3). XXXI. - Vt clerici cum extraneis mulieribus non habitent.

6o

65

79

75

8o

à

XXXII. - De suspecta sacerdotum infamatione. XXXIII. - De presbytero Nursino qui presbyteram suam a tempore ordinationis suae ut sororem diligebat. XXXIV. - Quod non oportet clericis cum feminis conuersari etiam cum sanctimonialibus. XXXV. - De participatione clericis cum sanctimonialibus feminis (r, 2, 3). XXXVI. - Vt clerici uel continentes ad uirgines uel uiduas non accedant (r, 2). XXXVII. - Vt clericus non solus uisitat feminam etiam infirmam. XXXVIII. - De sacerdotibus qui cum sanctimonialibus cohabitant. XXXIX. — Quod non oportet ex ordinibus clericorum cum mulieribus cohabitare. XL. — Quod episcopi presbyteri diaconi subdiaconi etiam ab uxoribus suis se abstineant. XLI. — Quod sacerdotes et laeuitae cum mulieribus suis coire non debeant. XLII. —- De clericis superbis atque luxuriosis qui se dicunt simul cum mulieribus castis habitare sed a Deo sunt separati. XLIII. - De superba castitate et humilitate inquinata.

85

90

XLIV. — De castis corpore et non corde et de praesentis mulieris aspectu. XLV.- De libidine quae fugienda est humiliter superare non superbiendo in praesenti repugnare. XLVI. — De indigna familiaritate quae est fugienda et deuitare ruinam (r, 2).

XLVII. — De falsa et periculosa securitate. XLVIII. — Contra eos qui familiaritatem contra statuta

COLL. IN V LIB., II, CAPITVLA

ry

patrum suspectam habere uolunt. XLIX. — Cuiuscumque ordinis clerici nuptialia conuiuia uitent ne sacer auditus aut optutus pollui possit. L. - Quod laico et lectori licitum est uxores ducere et filios procreare. LI. - De incontinentibus sacerdotibus aut laeuitis uel qui ueteris testamenti causa fingunt. LII. - Contra impudicos presbyteros uel diacones ut pro eorum incontinentia omni ecclesiastico priuentur honore (r, 2). LIII. — Contra presbyteros qui in presbyterio filios

95

100

105

procreant. LIV. — De sanctificatione cordis et corporis LV. - De episcopis presbyteris diaconibus conibus qui a coniugibus suis non se exterminentur ab honore clericatus. LVI. - De clerico qui incontinens inuenitur nedictionem ]leuiticam etiam cum

IIO

(r1, 2). subdiaabstient

post beuxoribus

Suis (1,52,5 4X

LVII. - Vt IIj

subdiaconus

diaconus

nullas

nuptias

audeat contrahere.

LVIII. — De clericis qui post conuersionem uel honorem cum uxoribus suis fornicauerint. LIX.- De excommunicatione cleri qui ab uxoribus suis se non continent (I, 2, 3, 4).

120

LX. — De sacerdote qui in fornicatione pollutus est non debet mysteria Domini uiolare. LXI. — Contra sacerdotes qui a carnali concupiscentia non se abstinent et sacrificare non cessant. LXII. - Vt sacerdotes a carnali consortio cotidie se

125

abstineant.

LXIII. - De his qui in sacro ordine positi sunt si per commixtionem carnis maculantur ad sacrum ordinem non accedant. LXIV. - De facile fornicatione. LXV. — De graui fornicatione.

130

LXVI. - De diuersis fornicationibus uitiorum (t, 2, 3,

4. 5, 6, 7).

LXVII. - De concupiscentia non consumata (1, 2). LXVIII. — De subdiaconibus coniugatis. LXIX. - De episcopo aut presbytero uel diacono qui uxorem duxerit. LXX. - Declerico qui post laeuiticam benedictionem praesumpserit quasi uxorem ducere aut fornicatus fuerit.

35

140

LXXI. - De fornicatione clericorum.

LXXII. - Vt non nisi per singulos gradus ad episcopa13

VIT

174

COLLIN:V

LIB; II,;CAPILIVEA

tum subleuetur. LXILE . - Declericis qui post laeuiticam benedictionem uel concubinas uel quasi uxores habere prae145

150

155

160

165

sumunt.

E

LXXIV . - De qualitate sacerdotum qui in stupris positi sunt aut lucris mundanis inseruiunt simili modo et feminis quae ab eis stupratae sunt. LXXV .- Iudicium de femina quae in fornicatione repraehensa est cum episcopo aut presbytero uel diacono aut quasi coniugio copulata (t1, 2). LXXVI . - De eo qui cum muliere a presbytero uel diacono relicta se coniunxerit. LXXVII . - Qui cum uxore pro Deo relicta fornicauerit. LXXVIII . - De his qui infra:ecclesiam fornicauerint uel adulterauerint (r, 2, 3). LXXIX .— De his qui cum filia spirituali fornicauerit (1.2); LXXX . - De presbyteris et diaconibus si in grauioribus culpis conuincti sint non eis manus tamquam laicis imponantur. LXXXI . - De eo quod scriptum est sacerdos si peccauerit quis orabit pro illo. LXXXII . - De clericis si pro criminalibus culpis dampnati fuerint minime communione priuentur (14.2). LXXXIII . - De clericis qui in grauioribus culpis ceciderunt.

170

T15

LXXXIV . - De adulteriis honoratorum clericorum. LXXXV .—- Quantum remedii habeat confessio peccatorum et quale mereatur occultatio dolosa supplicium. LXXXVI .—- De his qui pro corporali crimine depositi . , fuerint. LXXXVII . - De degradatis sacerdotibus. LXXXVIII .— De clericis qui ecclesiastico ordine priuati sunt.

LXXXIX . - De ordine quo depositi iniuste iterum ordinentur. 180

XC . - Quod clerici non deponendi sunt ab uno episcopo (1, 2). ACI . -Quod presbyter a se clericos deponere non praesumat.

185

! XCII . -De sacerdotibus lapsis ut in monasterio ad poenitentiam agendam tradantur. XCILI .— De eo quod incertum sit utrum priorem gradum post lapsum accipiant (1, 2, 3, 4). XCIV . -De ministerio quod agit post poenitentiam sub gradu peccans.

COLL..IN V LIB., II, CAPITVLA 190

195

205

210

215

XCV. — De lapsis gradibus de consultis synodorum. XCVI. — De lapsis sacerdotibus post acceptum sacrum ordinem saltim post poenitentiam ad ministerii officium reuocari non possint. XCVII. - De lapsis presbyteris. XCVIII. — Quod presbyteri post lapsum in sacrum ordinem reuocari non possint. XCIX. — De restauratione sacerdotali post lapsum. .» C. - Quod alii clerici post lapsum corporale restaurandi honoris sunt gradusalii nequaquam. CI. - Iudicium de episcopis presbyteris diaconibus lapsis. : CII. - De lapsis sacerdotibus ut post dignam poenitentiam ministrare non desistant. CIII. - De restauratione honoris post poenitentiam. CIV. — De reconciliatione episcoporum. CV.- De Polichronio Hierosolymitano episcopo (2352): CVI.- De Maximo episcopo Solonitanae ecclesiae CVII. CVIII. CIX. CX.

— — -

CXI. CXII. —CXIII. CXIV. -

220

CXV. -

CXVI. 225

CXVII. CXVIII. CXIX. 230

CXX. CXXI.-

22)

I75

CXXII. CXXIII. -

(1, 2,3,

4, 5, 6).

De monachorum et monacharum gradu. De exordio et auctoritate monachorum. De uariis generibus monachorum (t, 2). De unitate monachorum et totius substantiae oblatione. De monacho profugo. De monacho remisso non retinendo. De suscipiendis monachis uitandos malos principes (r, 2, 3, 4). De eo quod monachus abbatem pessimum deserere debet (r, 2). De eo quod non suscipiendus est monachus a sancto abbate confugiens (r1, 2). Quod non oporteat ad solitarias cellulas a congregatione discedere nisi probatis post emeritos labores (tr, 2). De acquisitis monachis. De primi monachi creatione. De monachis qui solo habitu existunt et non ea uita uiuunt. Vt monachi uel monachae in ciuitatibus non deambulent. Qui deformes filias uirginitati dedicant et quod truncatorum corporum pudicitiam non prosit. De uirginitatis laude in utroque sexu. De probatione in quali aetate monachi consecrantur.

176

240

COLL. IN V LIB,, II, CAPITVLA

CXXIV. — De discretione monachorum. CXXV. - De indiscretione monachorum. CXXVI.- De quadam perfectione qui in solitudine uiuunt.

245

250

-

CXXVII. - Vt monasterium puellarum longe collocetur a uirorum. CXXVIII. - Vt clericus uel laicus non frequentet ad monasteria ancillarum Dei. CXXIX. — Quod si a monasterio quis recesserit res ipsius monasterii sit. CXXX. — $i quis introierit in monasterium et post religiosam uestem recesserit (1, 2). CXXXI .—- De monachabus quae abiecto proposito sanctitatis paulatim publice dilapsae sunt. CXXXII. - De sanctimonialibus feminis quae adulterium commiserunt.

255

CXXXIII. - De his qui semel deputati sunt in clero uel petierunt uitam monachorum. CXXXIV. - De eo qui postquam se Deo uouerit ad secularem habitum reuertitur, et de stultis uotis.

CXXXV. — De his qui post religionem habitum secularem praesumunt. 260

265

270

CXXXVI . - De non uelatis uirginibus si deuiauerint. CXXXVII. - De uirginibus uelatis si deuiauerint. CXXXVIII. — Quod proprio arbitrio propositum monachi deseri non debet. CXXXIX. —- De puellis quae non parentum imperio sed ultro habitum suscipere propositum. CXL. - De his qui in parua aetate coram testibus religionis habitum tenuerunt. CXLI. — De aetatibus puerorum atque puellarum quibus per se monachi fieri possint. CXLII . - De cura uestimentorum uirginum dum consecrantur.

CXLIII. - De eo quod non debent uirgines uelare ante duodecimum aetatis suae annum. CXLIV. - Vt uirgines ante XXV annum dum conse275

280

285

crentur.

CXLV. — Ante XL probata merito aetate uirgines non uelentur (r, 2). CXLVI. — Vt constitutis diebus uirgines sacrae uelentur. CXLVII .- De probatione aetatis quando uirgines sacrantur.

CXLVIII. — De uirginibus etiam minoribus uelandis causa necessitatis ante tempus. CXLIX . - De uiduis quae professa continentia praeuaricauerint. CL . - De raptu sacrarum uirginum.

COLL. IN V LIB., II, CAPITVLA

290

295

300

305

310

315

320

325

330

157

CLI. — De feminis uiduis quando liceat uestem religionis mutare. CLII.- Vt nullus episcopus uiduas uelare praesumat (r, 2). CLIII. — De uiduis quae sub nulla uelandi benedictione sed in sua prouidentia sint. CLIV. — Quod inconsultis episcopis uiduas uelare non debeant. CLV. — De separatione uiduarum uel clericorum. CLVI. — De ueris uiduis (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7).

CLVII. — De relicta clericorum. CLVIII. — De malis poenitentibus mulieribus. CLIX. — Si sponsalia inter sponsum et sponsam legitime facta fuerint et unus ex his in monasterium intrauerit. CLX. — De coniugum conuersatione non unum sine altero. CLXI. — De deuotione pari consensu coniugatis. CLXII. — De deuotione uiri et mulieris. CLXIII. — Si uir aut mulier ad solitariam uitam transieprit CLXIV. — De prohibitione qui deuotam in domo sua pro sorore habere uult. CLXV. — Si deuota peccauerit uel se maritauerit. CLXVI. - De feminis quae se Deo uouerunt et postea se maritis copulauerunt. CLXVII. — De pro impositis monachis et uiduis. CLXVIII. — De his qui cum uirginibus sacris se sociant. CLXIX. - De prohibitione uinculi coniugalis qui sanctimonialem feminam in matrimonium sumpsit et de poenitentia eius. CLXX. — De monacho qui uxorem accipit uel monacha maritum. CLXXI. - De poenitentia monachorum qui filios genuerint.

CLXXII. - Caput tondere mulieri non licere (r, 2). CLXXIII. - De mulieribus quae utuntur uirilibus indumentis. CLXXIV. - Vt sacrarium mulieres non introeant (1, 2). CLXXV. - De causa pro qua mulier tondere debet. CLXXVI. - Vt abbas in monasterio non per quemlibet exterorum ordinetur neque ab episcopo missa ibi celebretur. CLXXVII. - De prouidentia ordinandi abbatem de ipso uel de alio monasterio non nisi digna uita.

CLXXVIII. - Quod de alio monasterio possit ordinari abbas. CLXXIX. - Vt de alieno monasterio susceptos sine licen-

^

178

COLL.IN'V

LIB, II CXPIEVEA

tia praepositi sui nec praepositos monasterii nec clericos liceat ordinare. rud potest abbas relinquere CLXXX. — Quod pro eu CLXXXI. - Duo monasteria non debet abbas tenere. CIXXXIE — De uenditionibus quas abbates facere prae-

340

CEXXXIIT. — Abbas non prouocetur in synodum. CLXXXIV, — Qualiter indignus abbas a suo separetur offi-

CLXXXV.- De abbatibus statuta uel decreta patrum regulamque monasticam praeuaricantibus. CLXXXVI. - De episcopis uel abbatibus qui rem mobilem uel immobilem de sua ecclesia distraxerint. CLXXXVII. - De promotione monachorum. CLXXXVIII. - De monachorum promotione (rt, 2). 350 CLXXXIX. - De ordinatione monachi facti presbyteri. CXC. — De ordinatione monachi. CXCI. — Quod ex clerico monachus factus nec ad suam nec ad aliam ecclesiam propria uoluntate remeare possit. 555 CXCII. —- De conuersis ante bienniü tempus non tonGXGIUIT. — De familiis ecclesiae si in seruitio Dei festi-

CXCIV. — De abbate uel monacho qui praesumat filios de baptismo suscipere. CXCV. - Vt mulieres in monasterium uirorum ingredi non debeant nec eas monachi commatres

365

CXCVI. CXCVII. CXCVIII. CXCIX. CC.

— — — —

Vt De De De

iuuencula abbatissa fieri non debet. uita adulescentularum. ordinatione diaconissae. diaconissis.

- De diaconissis quae cum

masculis habitant

et de liberis earum. 370

(9I - De

monachi

GGLIk - Quod

tonsura

et religiosis

uestibus

si liceat monasteria ante consecrata diuersoria saecularia fieri. GG PIC - Credo Patrem et Filium et Spiritum sanctum.

LIBER II INCIPIT TEXTVS LIBRI SECVNDI DE PRIMATIBVS ECCLESIAE ET DE CONCILII TEMPORIBVS. DE VITA ET CASTITATE CLERICORVM. PRAECIPVE DE PROHIBITIONE CONSORTII CVM MVLIERIBVS. ET DE FEMINIS OVAE IN FORNICATIONE CVM CLERICIS 5 REPRAENSAE SVNT.

I. — IN PRIMIS QVOD NVLLI SACERDOTVM CANONES LICEAT IGNORARE. Ex decreto papae Celestini. Nulli sacerdotum liceat suos canones ignorare nec quicquam facere quod patrum possit regulis obuiare. Quae enim res a ; nobis digna seruabitur,

si decretalium

norma

constitutorum

pro aliquorum libitu licentia populis permissa frangatur? II. - DE PRIMATIBVS ET METROPOLITANIS ECCLESIAE. Quod non aliae metropolitanae ecclesiae primates sint, nisi illae quae prius primates erant et post Christi aduentum auctoritate apostolica et synodali primates habere meruerunt. ; Reliquae uero non primates sed metropoles uocentur, eorumque episcopi non primatum sed aut metropolitanorum aut archiepiscoporum nomine fruantur.

III. - DE PRIMA SEDE QVE A NVLLO IVDICETVR. episcopus. Nemo enim iudicauerit primam |[nocere tate DIS tione

sedem.

Siluester

Quoniam

omnes

9 ignorare] nescire 3 quicquam] aliquid 4 obuiate] contraire, 5 decretalium] constitutorum 5 norma] tegula 6 libitu] uolun6 permissa] concessa. 2 metropolitanae] maioris ciuitatis episcopi 4 auctotitate] constitu7? fruantur] optineant.

I. - Caelestin., Epist. ad episc. Apul. et Calabr., 4 — Coll. Quesnell., XXXVI (PL 56, 581) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 277-278) ; Coll. Hisp., XXXV, 1 (PL 84,

689) ; Coll. Diessen., VIII (Awonr, rr, 302) ; Coll. Herouall., XLIV (PL 99, 1046) ; Halitg., Paenit., v, 16 (PL 105, 689) ; Cresc., Concord., CCXXIX (PL 88, 920) ; Atto, Capit., xv (PL 154, 40) ; Coll. quadrip., 232 (Rrcurrzn, 27) ; Coll. in r1 lib., I, 248 (BERNHARD, 144). II. - ps.-Iul. I, Epist. ad orient. episc. — Decr. ps.-Isid. (Hiwscurvs, 468). III. — ps.-Silu. I, Constit., 20 (PL 8, 840, 20) redactio diuersa. Cfr. Coll. Nouatien., XV (AMELLI, I, 330). IwciPrIT. 1 skcvNpis B 2 cowciu.us B 38 cowsoRTIA V C. 6 frangatur] z4g. IDE PRESBITERIS 1 sacERDori DB, sacERDOTIBVS C ju VEL DIACONIBVS QVI POST DIES ORDINATIONIS SVAE SVMVNT CONIVGIVM. Sil-

uester. C. IL 4primatem B. Nep open III. 1/5 Dx — iudicabitur] oz. B C.

^

180

COLL. IN V LIB., II, rrr-1v

sedes a prima sede iustitia desiderant temperari neque ab ; omni clero neque a populo iudex iudicabitur.

IV. — VT BIS IN ANNO CONCILIA CELEBRENTVR. Ín canonibus apostolorum. r. Bis in anno episcoporum concilia celebrentur, ut inter se inuicem dogmata pietatis explorent, et emergentes ecclesias; tica constitutione ammoueant. Semel quidem quarta septimana pentecostes, secundo uero duodecimo die mensis hyperbethei id est iuxta romanos III idus octobris. 2. ITEM INDE. Concilio Niceno. Bene placuit annis singulis per unam quamque prouinciam 10 bis in anno concilia celebrari, ut communiter omnibus simul

episcopis prouinciae congregatis, discutiantur huiusmodi quaestiones et qui suo peccauerunt euidenter episcopo, excommunicati rationabiliter ab omnibus aestimentur usque quo uel in communi uel eiusdem episcopo placeat humaniorem 15 proferre sententiam. Concilia uero celebrentur unum quidem ante quadragesimam paschae ut omni dissensione sublata munus offeratur Deo purissimum ; secundum uero circa tempus autumni. 3. ITEM DE QVO SVPRA. Concilio Calcidonensi. 20 Peruenit ad aures nostras quod in prouinciis statuta episcoporum concilia minime celebrentur et ex hoc plurima negligantur ecclesiasticarum causarum quae correctione indigent. Decreuit itaque sancta synodus secundum canones patrum bis in anno episcopos in idipsum in unamquamque prouinciam 25 conuenire quo metropolitanus antistes probauerit, et corrigere

singula, si qua fortassis emerserint. Quicumque uero non ueneIII. 4 prima] apostolica sede 4 temperari] modetati. IV. 4 dogmata] doctrina 4 explorent] inuestigent 4 emergentes] insurgentes D a(m)moueant] auferant 9 placuit] patribus 11 discutiantur] inquirantur 12 quaestiones] dubitationes, dubietates 12 euidenter] manifeste 13 usque quo] tandiu 14 humaniorem] mitiorem, humiliorem 16 sublata] remota 20 statuta] constituta 22 correctione] emmendatione 23 Dectreuit] statuit 24 in idipsum] in simul 26 qua] aliqua 26 fortassis] forsitan 26 emerserint] euenerint

IV, 1. - Can. Apost., 28 — Coll. Dionis. (SrREwE, 8); Coll. Dionis.-Hadr., XXXVIII (PL 67, 145) ; Hadr., Epit., [I], 38 (CANrsrvs-BASNAGE, 11, 267) ; Cresc., Concord., X X XIX (PL 88, 857) ; Decr. ps.-Isid. (Hiwscurus, 29). - Conc. Nicaen., 5— Cresc., Concord., XXXIX (PL 88,857) ; Bernold., Apol., 1v (PL 148, 1110).

3. - Conc. Chalced., 19 — Coll. Dionis. (SrREWE, 105) ; Coll. Dionis.-Hadr., XIX (PL 67, 175) ; Cresc., Concord., X X XIX (PL 88, 858). IV.

8 IrEM 1NDE] oz. B C

euenerint B

19 IrEM DE Qvo svPRA] o». C

26/27

COLL. IN V LIB. II, 1v-v

I8I

rint episcopi, resident autem in suis ciuitatibus et in sua incolumitate consistunt et omnino inexcusabili et necessaria occupatione probantur liberi, fraterno corripiantur affectu. 3o 4. ITEM. Ex decreto papae Leonis, titulus XXXVII. De conciliis autem episcopalibus non aliud inicimus quam sancti patres salubriter ordinarunt, ut scilicet bini conuentus per annos in singulos habeantur ; in quibus de omnibus quaerelisque |inter diuersos nasci assolent iudicentur. 35 Ac si forte inter ipsos qui presunt de maioribus, quod absit, peccatis causa nascatur, quae prouinciali nequeat examine diffinire, fraternitatem tuam de totius negotii qualitate metropolitanus curabit instruere, ut si coram positis partibus nec tuo fuerit res sopita iudicio ad nostram cognitionem quicquid 4o illud est transferatur et ut non amplius differatur a statuto concilii tempore quam dies XV.

V. - DE SYNODIS QVAE AB EPISCOPIS SVIS DEBENTVR TEMPORIBVS IN PROVINCIA CELEBRARI. Ex concilio Antyoceno. Propter utilitates ecclesiasticas et absolutiones earum rerum ; quae dubitationem

controuersiamque recipiunt, optime pla-

cuit ut per singulas quasque prouincias bis in anno episcoporum concilia celebrentur. Semel quidem post tertiam septimanam festi paschalis ita ut IIII septimana pentecostes conueniat synodus, metropolitano prouinciales episcopos ammo1o nente. Secunda uero synodus fiat XV die mensis octobris. In 28 incolumitate] sanitate

29 affectu] amore

31 inicimus] addimus, prae-

cipimus 83/34 quaetelisque] superfluis 34 assolent] solent 35 absit] non sit 36 nequeat] non possit 86 examine] libra uel probatione 38 instruere] docere 39 res] causa 39 sopita] finita uel obdomita 40 transferatur] differatur 40 statuto] constituto. V. 4 rerum] causarum 6 controuersiamque] contentionem, discordiam 4. — Leo I, Epist. ad Anast., 7 — Coll. Dionis.-Hadr., XXXVII (PL 67, 294); Coll. Diessen., LXXX, 3 (AvoRT, II, 555); Coll. Hisp., LXVII, 6 (PL 84, 772)5 Ctesc;; Concord., XXXIX (PL 88, 858); Decr. ps.-Isid. (Hiscrrmus, 619); Bonizo Sutr. 2 Goll STI 48 (PrRzrs, 87); Burch. Wotm., Dect., 1, 45 (PL 140, 561); Iuo Carnot., "Decr., IV, 241 (PL 161, 316) ; Iuo Carnot., Panorm., Iv, 13 (PL 161, 1187) ;Grat., Dect., 2, D.18 (FRIEDBERG, 54). V. - Conc. Antioch., — Coll. Dionis. (SrREwE, 50); Coll. Dacher., IT, 48 (D'AcHERY, 1, 537); Coll.Pius -Hadr., XCVIII (PL 67, 165) ;Burch. Worm., Dect;, 1; 44 (PL 140, 561);Iuo Carnot. , Decr., V, 154 (PL 161, 575) ;Iuo Catnot., Panotm., Iv, 15 (PL 16r, 1185). 98 incolumitate] cornitate corr. B

33 in!] oz. add. B, om. cognitione V. 1

30 IrgM] oz.

BC

32 bini] boni eorr. B

B 33/34 quaerelisque] quod reliquis C 34 superfluis] zszer Jin. C 36 nascitur corr. B 88 coram] «44. praesentibus B 39 B 40 differatur] oz. V. C 41 XV] XII B. zpiscoro V C 9 episcopo B

^

182

COLL. IN V LIB., II, v-vit

ipsis autem conciliis adsint presbyteri et diacones et omnes qui se laesos existimant et synodi experiantur examine. Nullis uero apud se liceat celebrare concilia praeter eos quibus metropolitana iura uidentur esse commissa. VI. — VT EPISCOPI AD SYNODVM IMPRETERMISSE OCCVRRANT. Concilium Laodicense. Quod non oporteat episcopos ad synodum uocatos omnino contempnere sed protinus ire et discere ea quae ad correptio; nem ecclesiae uel reliquarum pertinent rerum. Seipsum uero qui contempserit accusabit, nisi forte per aegritudinem ire non possit. VII. — DE Exconcilo

EPISCOPIS QVI AD CONCILIA NON Africano titulus XOSPHDE.

OCCVRRVNT.

Item placuit ut quotiescumque concilium congregandum est, episcopi qui neque aetate, neque egritudine neque alia ; graulori necessitate

impediuntur, competenter

occurrant

et

primatibus suarum quarumque prouinciarum intimetur. Vnde de uniuersis episcopis uel duae uel tres turmae fiant, ac de singulis turmis uicissim quotquot electi fuerint ad diem concilii instantissime occurrant. Quod si non poterint occurrere, 10 excusationes suas in retractatoria subscribant.

11 adsint] consistant 12 qui se laesos] culpatut 12 experiantur] probentur 12 examine] iudicium 14 iura] potestates, leges. VE 4 contempnere] contradicere, respuere 4/8 correptionem] emendationem B rerum] causarum. VII. 38 quotiescumque] quandocumque 4 aetate] senectute B competenter] conuenienter 6 intimetur] pronuntietur * turmae] congregationes 8 uicissim] pet uices $8 quotquot] quanti 9 instantissime] sine mora uel statim 10 retractatoria] epistola.

VI.- Conc. Laod., 4o — Coll. Dionis. (SrREwE, 57); Cresc, Concotd., CLXXIX (PL 88, 897) ;Coll. Dionis.-Hadr., CXLIII (PL 67, 168) ;Bonizo Sutr. "9 Coll., III, 49 (PERELS, 87) ;Regino, App., III, 20 (N/ASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 460) ; Burch. Worm., Dect., 1, 47 (PL 140, 562) ; Iuo Carnot., Decr., v, 157 (PL 161, 376). à VII. - Conc. Carth. V, 1o — Coll. Dionis.-Hadr., LXXVI (PL 67, 205); Coll. Hisp., XVI, 1o (PL 84, 219); Cresc., Concotd., CCLXVIII (PL 88, 952) ;Eccl. Afr., cod. 76 (VoErLvs-lvsTELLVS, m 368) ; Decr. ps.-Isid., xr.vrr, 10 (Hauscius, 30D; Coll. Dacher., IT, 49 (D' ACHERY, I, 538) ;Dect. sacerd., 11 (ForraAwo, 52); Iuo Carnot., Dect. vi, 2p IS TI 502).

12 se] re I7 14 iuta] zzfer lin. add. B. VI. 4/5 correctionem C. VII. 5grauiorae B — 6intimetur] pronuntietur

B — 9 potuerit occurrere B.

COEL. IN V'LIB., II, vii-ix

183

VIII. — VT A PRINCIPIBVS ET SACERDOTIBVS ANIMAE FIDELIVM AD POENITENTIAM PROVOCENTVR, NOLENTES EXCOMMVNICENT. Becanus et Meldanus sacerdotes ad Furseum abbatem. 5; Principes ergo et sacerdotes Christi ecclesiae animas fidelium ad poenitentiae lamenta pro culpis prouocent et ea spirituali pastu doctrinae ac sacri corporis et sanguinis participationem solidos reddant. Nolentes excommunicent ne reatum dampnationis de negligentia sustineant. Vlmum pro uite et 1o alanum pro oliua plantantes, dum plus terrenum et infructuosum laborem diligunt quam caritatem quae omnium radix et culmen esse dinoscitur bonorum operum. Contra malos doctores iratus est Dominus eo quod diuinos libros negligentes curas huius mundi cum omni dilectione agant. Si enim legen15; tes prophetarum dicta intelligerent, neque is qui a mortuis resurgit plus timoris atque compunctionis audientibus inferre posset, sed nemo est qui prohibeat aut qui propellat. Rex enim et sacerdos unusquisque non secundum hoc quod scriptum est sed quae sibi recta uidentur hoc faciunt. Causa uero 20 radixque omnium malorum est superbia. Populus enim contra regem erigitur. Clerus contra sacerdotem. Monachi contra abbatem. Fili contra parentes. Iuuenes contra seniores, superbiendo diuersa sentiunt. Sed sicut unusquisque ex subiectis prelato sibi non didicit oboedientiam humilitatis 2; exhibere sic Dei iudicio agitur, ut illi ceteris praelato nullus humiliter subdatur. Et quae ab illo superbiente alius iniuste sustinuit, rursum ille ab alio districti iudicis iustitiam dolens

sufferat.

IX. — Vr NON MINOREM ADVERSVS MAIOREM CLERICVM. Vt non presbyterum aduersus episcopum. Non diaconem aduersus presbyterum. Non subdiaconem aduersus diaconem. VIII. 5 Principes] episcopi * pastu] cibo 8 solidos] firmos ulmum pfo uit(ae] malum pro bonum 12 dinoscitur] cognoscitur

qui ptohibeat] qui contradicat inequalia praeparare

17 propellat] deiciat

24 non didicit] non sciuit, cognoscit 28 sufferat|] sustineat.

9 17

23 diuersa] contraire, 25 exhibere] concedere,

VIII. — Vita s. Futsei, 24-25 (AASS, ian., 11, 39-40). IX.- Fons non inuenitur.

VIII. ticipatione

1/28 Vr — sufferat] pos£ cap. LX ponit C C

15 is] eis B

praelati B 26 superbienter B Synodus NVLLVS PROHIBEATVR. 10€:

3 subdiaconum C.

i7 posse

C

1 A] om. B

18 enim] praez.

7/8 patet DB

25

28 suffetat] add. V'r IN ECCLESIA INGREDI Carth. Vt clerici nullum prohibeant. C.

^

184

COLL. IN V LIB., II, 1iX-x1

Non accolitum aduersus subdiaconem. Non exorcistam aduer; sus accolitum. Non lectorem aduersus exorcistam. Non hostiarium aduersus lectorem. X. — DE PROVIDENTIA PASTORVM ET RECTORVM ECCLESIARVM DEI. Karolus rex. Sed et uestrum

uidendum

est, dilectissimi

et uenerabiles.

pastores et rectores ecclesiarum Dei, ut presbyteros quos ; mittitis per parrochias uestras ad regendum et praedicandum et per ecclesias populorum Deo seruientium ut recte et honeste praedicent et non sinatis noua uel non canonica aliqua ex suo sensu et non secundum scripturas sacras fingere et praedicare populum. Sed et uosmetipsos utilia, honesta et ro recta et quae ad uitam ducunt aeternam praedicate, aliosque instruite ; ut haec eadem praedicent.

XI. - DE AMMONITIONE CLERICORVM. Gregorius. Clericus ammonendus est quatenus sic uiuat, ut bonum exemplum uitae suae secularibus praebeat. Ne in clero si quae iniuste reprehenditur ex eius uitio ipsa religionis nostrae ; aestimatio grauetur. Clerici discant et quae a senioribus suis iubentur impleant humilitate eorum imperiis subiaceant ut nec subiectio eos conterat nec locus superior extollat. Clerici discant quomodo ante occultos arbitris oculos per humilitatem et oboedientiam sua interiora componant quatenus non 10 cum reprobis puniantur sed cum electis aeterna praemia sortiantur. Ammonendi sunt clerici ut tanto circa se sollicitius uiuant quanto eos aliena cura non implicat. Docendum est clericos ne praepositorum suorum uitam temere iudicent. Si quid eos fortasse agere reprehensibiliter uident, ne unde recte 1; mala redarguunt, inde per elationis impulsum in profundiora mergantur. Ammonendi sunt clerici nec cum culpas praepositorum

suorum

considerant

contra eos audaciores

fiant, sed

X. 3 uidendum] decetnendum 6/* honeste] caste * non sinatis] non permittatis *? non canonica] contra regula 11 instruite] praedicent. Pr

2 ammonendus]

praedicandus

3 praebeat]

tribuat,

concedat

9 grauetur] perturbetur ? conterat] confrigat, destruat ? superior] excelsior 8 arbitris] iudicis scilicet Christi 9 interiora] opera animae 11 circa se] iuxta se 11 sollicitius] studiosius 13 temere] audacitet, procaciter 15 in profundiora] in inferiora 17 audaciores] plus superbi

X. — Carol. Magn., Adm. gen. (a. 789), 82 (MGH, capit., t, 61,62). XI. — Fons non inuenitur.

X

XI.

* noua uel] nouali B

10/11 aliquos V C. 12/13 Docendus e. clericus B 13 ne] nec B

15 impulsu B

COELZIN'M

LIBZAI, dX

185

sic eorum praua apud semetipsos diudicent ut tamen diuino timore constricti ferre sub eis iugum reuerentiae non recu20 sent, quia facta praepositorum oris gladio ferienda non sunt, etiam cum recte reprehendenda iudicantur. Plerosque clericos ab impudentiae uitio non nisi increpatio dura compescit qui diu se deliquisse nesciunt, necesse est ut plurimis increpentur.

5

xo

15

zo

XII. — OVALITER CLERICI VIVERE DEBEANT. Epilogus breuiter digestus. Quamquam a sanctis patribus in superioribus huius libelli partibus satis sit dilucidatum qualiter clerici uiuere debeant, adeo ut qui haec quae superius conprehensa sunt sedula meditatione perlegerit, perspicue in his repperire ualebit qualis eius debeat esse fidei deuotio actuum bonorumque adornatio, ac diuinorum cultuum exercitatio. Propter plerosque tamen simplices minusque capaces haec strictim breuiterque replicanda pernecessarium duximus, ut qui haec aut legere aut forte ab aliis lecta plene intelligere nequiuerint utantur hac defloratiuncula utpote calatho diuersorum florum uernantium nectare referto, et discant quid illis agendum quid uere uitandum sit. Legalibus inter ea institutis et euangelicis saluberrimis monemur praeceptis ut Dominum et Deum nostrum totis praecordiis diligamus et proximum tamquam nos ipsos. Et cetera. Si igitur ab omnibus fidelibus haec salutifera praecepta totis nisibus sunt facienda quanto magis ab his qui diuinis cultibus mancipati sunt et aliis exemplo uirtutum condimentum esse debent. Proinde oportet ut primo omnium Dominum Deum diligant ex toto corde, tota anima, tota uirtute et pro19 ferre] portare 19/20 non recusent] non refutent 20 ferienda] percutienda 21 reprehendenda] arguenda 22 impudentiae] imptobitatis 22 compescit] cohercet XII.

23 diu] assidue, studiose. 4 dilucidatum] declaratum, diuulgatum, apertum siue expositum

—— 5 :sedula] assidua 6 perspicue] maxime, clare $8 exetcitatio] labor, assiduitas :8 plerosque] aliquos 9 capaces] capientes, intelligentes 12 deflora(n)tiuncula] praeclara, sedula epistola 12 utpote] uere quasi 12 calatho] cophinus, -Cotbes, canistet 12/13 uernantium] fulgentium, redolentium 13 nectare] melle, dulcedine 13 referto] repleto 14 uitandum] cauendum 19 nisibus] uiribus, uirtutibus 19/20 cultibus] cultufis, setuitiis 20 -mancipati sunt] obligati sunt, preordinati 21 Proinde] pro hac re 23 nosse] 'scite

XII. - EZ. Bibl. Casin., III, 144-145 (e cod. 129 Montis Casini) — "THEINER, 291-292 (e cod. Vat. lat. 1339). Cfr. Maz, v1/2, 127.

:20 feriendo B. 12 colathus B XII.

13 quid uere] quid ue B

19 ab his] oz.

VC

186

COLLIINSLEIBSILESN

ximos tamquam se ipsos et nosse quia in his duobus mandatis tota lex pendet et prophetae. Non occidant, neque fratrem 25; suum oderint quia, ut ait apostolus : qu fratrem swum. oderit omicida esi. Non adulterent, non faciant furtum

non concu-

piscant rem alienam. Non falsum testimonium dicant et quae sibi nolunt fieri alteri ne faciant. Non sint superbia tumidi, non detractionibus assueti, non ebrietati seruientes, non lu3o xuria eneruati, non iracundia turbidi, non quibuslibet aliis uitiis substrati ; non uaniloqui, non inuidi, non somnolenti, non

pigri, non murmuratores, non sussurrones, non uinolenti, non multum

edaces;

fraudes

et

dolositates

caueant;

usuris

nequaquam inseruiant ; non iurent ne forte periurent ; malum 3; pro malo non reddant ; cum in se aliquid bonum uiderint, Deo applicent, et malum cum uiderint sibi deputent ; discordiam fugiant et quos discordantes inuenerint, ad caritatis concordiam reuocent. Et iuxta psalmistae uocem : declinent a malo et faciant bonum, attendant apostolum commonentem : 4o non, inquit, u comessationibus et ebrietatibus, nom in cubilibus

et impudicitiis, non in contentione et aemulatione, sed 4ndwimini Dominum Ihesum Christum. Animaduertant etiam quod ab his uitiis ab apostolo prohibitis omnium uitiorum seges emergat et quod horum morborum mater superbia sit. Opor4; tet etiam animas corporaque sua ab omni inquinamento carnis et spiritus custodire, ut iuxta apostolum : emiegr? spiritus eorum ei animae et corpora sine quaerela in aduentum Domini nostri Ihesu Cristi seruentur. Sobrie et iuste et pie uiuant, saecularia negotia prorsus abiciant, quia iuxta eundem ;o apostolum : nemo militans Deo implicat se negotiis secularibus, ut ei blaceat cui se brobawit. leiunium ament, hospites colligant, pauperes recreent, nudos uestiant, infirmos uisitent, mortuos sepeliant, in tribulatione positis opem ferant, dolentem consolentur, amori Christi nihil praeponant, caritatem ;; non relinquant, pacem, si fieri potest, cum omnibus hominibus habeant, diem iudicii timeant, uitam aeternam spiritua29 assueti] consueti 30 (a)eneruati] infirmati, debilitati 30 quibuslibet] aliquibus 31 substrati] subiecti 31 uaniloqui] uane loquentes 32 sussutfones] detractores 33 edaces] gluttones 36 applicent] tribuant 39 commonentem] ptaedicantem 40 in cubilibus] in locis secretis 41 impudicitiis] sordibus 41 aemulatione] inuidia, zelo ^ 42 Animaduertant] animo considerate

43 seges] messis criminum, malum

49 protsus] omnino adiutorium

PXOES 23/24 cfr. Matth. 22, 40. cEt:9 PS: 63272 40/42 Rom. 15, 3.

2, 4.

25 oderint] odiant V/ B

quid I7

44 motborum]

91 probauit] abstraxit, uel reprobum fecit

uitiorum

53 opem]

25/26 1 Ioh. 5, 15. 38/39 1 Petr. 5, 11; 46/48 1 Thess. 5, 23. 50/51 11 Tim.

27 quae] quod B

42 quod] quid T7

44 quod]

COLLAINSV LIBSTL!xt

I87

liter concupiscant, spem suam Deo committant, proprio episcopo in omnibus secundum canonicam institutionem obtemperent, magistros suos non temere reprehendant. Pos6o tremo doctrinis spiritualibus operam dent, lectionibus, psalmis et ymnis, et canticis et ceterorum bonorum operum iugiter exercitiis incumbant. In dormitorio, nisi quem infirmitas detinuerit,

omnes

dormiant ; in refectorio pariter reficiant;

cotidie ad collationem ueniant. Mox ut signum datum fuerit 6; omnes ad ecclesiam festinanter ueniant et horas canonicas non negligenter sed omni religione pariter celebrent. In ecclesia uero cum reuerentia ingrediantur. In choro non cum baculis stent, uaniloquiis nequaquam insistant, sed cum omni deuotione et ueneratione diuinae seruitutis opus per7» agant. Egressi, inreprehensibiliter uiuant, ut ab his qui foris sunt bonum testimonium habeant et religionem ac propositum suum illicitis actibus nequaquam maculent sed potius omnes quibus se coniunxerint sale sapientiae et bonorum operum exemplis condiant. Contubernia feminarum nullate7; nus appetant. Non uanis eloquiis aut petulantiis insistant, non tumido gestu ac dissolutis renibus incedant. Non specta-

culis, non pompis saecularibus intersint. Non alee, non quibuslibet uanationibus inseruiant. Apostoli namque instructi documento qui ait: non $n ueste fretiosa. Et illud: nequa8o quam, pretiosis uestibus delectentur. Caueant summopere ne extra claustra moram faciant nisi prout sibi a priore constitutum fuerit, et oportunitas temporis dictauerit. Intra claustra positi, non otio uacent, sed aut diuinis officiis aut propriis utilitatibus aut certe magistrorum iussionibus pareant ne otio 85 torpentes ab apostolo audiant : qui nom wult operari mec manducet. Seniores spiritualiter diligant, iuniores senioribus obsequium dignum exhibeant. Doctiores minus doctis nequaquam se praeferant sed magis eos cum caritate aedificent. Neque his qui nobilitate generis aut uirtutum donis pollet ceteris se 9o tumide superextollat ;omnes in congregatione uicissim sibi caritatis officio seruiant. Quibus etiam in refectorio comeden59 obtemperent] obediant, assentiant ^ 59 non temere] non protertue, procaciter 69/70 peragant] perficiant 71/12 propositum] promissione, professione — 72 sed potius] magis *4 Contubernia] societates uel consortia *5 petulantiis] lasciuiis, luxurtiis V6 non tumido gestu] superbo incessu ** .non pompis] uanaglotia laudibus **? intersint] non stent ** non alee] tabularum ioco, tabulae, non in lusu alee 82 dictauerit] monstrauerit, docuerit 84 pareant]

oboediant

99 cfr. 1 Tim. 2, 9.

63 omnis B

89 pollet] rutilat, splendet

88 praeferant] anteponant

79/80 cfr. Luc. 7, 25.

78 uenationibus I7 B

85/86 11 Thess. 5, 1o.

81 priori B

^

188

COLL. IN V LIB,, II, xi-xv

tibus et religiose silentium tenentibus continuatim legatur lectio. Delinquentes zelo rectitudinis pariter arguant et castigent. Pueros adolescentes negligentes uerberum disciplinis 9 ^ corripiant.

Singuli,

iuxta

capacitatem

suam,

diuersarum

artium erudiantur disciplinis, ut nullus in collegio canonico

inutilis inueniatur, nec offerta uota fidelium otiosus comedat.

Taliter quippe conuersari decet omnes qui diuinis officiis se mancipari desiderant. Quapropter studeant haec breuiter 100 collecta sedula meditatione perlegere et memoriae commendare et, adiuuante dono diuinae gratiae, iuxta uires adimplere,

10

^

quibus facilius et liberius maiora a sanctis patribus edita ualeant proficere. Vocatione ergo qua uocati sunt nec ad dexteram nec ad sinistram declinantes ambulent quatenus diuinis iussionibus obtemperantes ad 'Christum in cuius sorte esse noscuntur qui uia, ueritas et uita est, et eo opitulante peruenire mereantur. XIII. — QvoD EPISCOPI PRO SE ET PRO ALIIS SECVNDVM CANONES VIVANT. Karolus rex. Vt episcopi pleniter secundum canones uiuant et ita ceteros doceant. XIV. - DE CANONE QVOD IGNORARE. Karolus rex.

Vt nulli sacerdotum

NVLLI

SACERDOTVM

DEBEANT

liceat ignorare sanctorum

canonum

instituta.

XV. — DE CANONICIS ECCLESIARVM QVALITER VIVANT. Karolus rex. I. Canonici autem ut pleniter uitam obseruent canonicam, in domo episcopali uel etiam in monasterio cum omni diligen93 zelo] amore congregatione

94 disciplinis] disciplina flagellorum 100 sedula] assidua, nobili

facilius] leuius 102 edita] composita lante] adiuuante. XIII. 8 canones] regulam. XV. 3 canonicam] regularem

96 in collegio] in

101 uites] uirtutes suos

104 quatenus] qualiter

102

106 opitu-

XIII. - Carol. Magn., Capit. miss. gen. (a. 802), 10 (MGH, capit., x, 93, ro). XIV. - Carol. Magn., Capit. miss. spec. (a. 802), 25 (MGH, capit., r, IO3, 25). Cfr. Carol. Magn., Adm. gen. (a. 789), 55 (MGH, capit., r, 57, 55) ; Angesis., Capit.,

55 (MGH, capit., rt, 401, 53) ;Bened., Capit., , 84 (MGH, leges, tr, 50) ;Egb. Ebor., Exc., xv1 (PL 89, 382). XV, 1. - Carol. Magn., Capit. miss. gen. (a. 802), 22-25 (MGH, capit., r, 95-96). Cfr. nota cap. XIV. 97 offerta] oz. B

106 et?] oz. V..

COBLSINUN

BIB. AT, xvxvi

189

; tia secundum canonicam disciplinam erudiantur et nequaquam foris uagari sinantur sed sub omni custodia uiuant. Non turpi lucro dediti, non fornicarii, non fures, non homicidae non raptores, non litigiosi, non iracundi, non elati, non ebriosi, sed casti corde et corpore. Humiles, modesti, sobrii,

10 mansueti, pacifici, ut filii Dei, ut digni sint ad sacrum ordinem promoueri. Non per uicos nec per uillulas ad ecclesiam singuli uel bini uel terni manentes sine magisterio uel disciplina qui sarabaitae

dicuntur,

luxuriando

et

fornicando

uel

etiam

cetera iniqua operando quae consentire absurdum est. Pres15 byteros clericos quos secum habent sollicite prouideant ut canonice uiuant. Non inanibus lusibus uel conuiuiis secularibus uel canticis luxuriosis usu habeant, sed caste et sobrie

uiuant. 2: IrEM. Karolus rex. 20 Siquis autem presbyter siue diaconus uel clericus qui post haec in domo sua secum mulieres extra canonicam licentiam habere praesumpserit honore simul et haereditate priuetur usque ad nostram

praesentiam.

XVI. — QVAE MVLIERES CVM EPISCOPO PRESBYTERO DIACONO DEBEANT COMMORARE. Concilio Niceno. Interdixit per omnia magna synodus non episcopo, non presbytero, non diacono uel alicui omnino qui in clero est, slicere subintroductam habere mulierem, nisi forte matrem aut sororem aut amitam, uel eas tantum personas quae sus-

piciones effugiunt. Verumtamen sed et ipsas personas non nisi ob causam infirmitatis quae a masculo subuenire non possit. 8 erudiantur] doceantur

6 sinantur] permittantut

* dediti] subiecti

11

promoueri] petue^ire 14 absurdum est] malum uel sordidum, uel uituperabilem 15 sollicite] diligenter 16 lusibus] uanis iocis 17 sobrie] moderate. XVI. XV.

3 Interdixit] contradixit

8 causam] propter.

10 cfr. Matth. 5, 9.

2. — Carol. Magn., Capit. miss. gen. (a. 802), 24 (MGH, capit., 1, 96). C/r. nota cap. XIV. XVI.Conc. Nicaen.,3 — Coll.Dionis.(SrREWE, 25) ; Coll. Hisp.,I, 3(PL 84,93) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 147); Cresc., Concord., CX (PL 88, 883); Coll. Dachet., I, 49 (D'AcHERZ, t, 524) ; Bonizo Sutr., Coll., V, 56 (PERELS, 187) ; Atto, Breu. (Mar, v1/2, 94) ; Halitg., Paenit., v, 8 (PL 105, 688) ; Egb. Eborac., Exc., xxx1 (PL 89, 583) ;Hincmar. Rem., Cap. synod., r1, 21 (PL 125, 781).

XV. ? lucri B 11 uillas B 12 terni manentes] tetminantes I7 sarrabaiti B 15 cleros B 16 inanis B. XVI.

14

sGomcilitisc.

13

^

I90

COLLE IN V.LIB. Ib xvu-xvHl

XVII. — DE CLERICIS CVM MVLIERIBVS NON COHABITANTIBVS. Zacharias episcopus. I. Vt episcopi, presbyteri, diacones cum mulieribus omnino non cohabitent ne antiqui hostis fraude decipiantur ut iuxta ; apostoli uocem : «on wituberetur manisterium. nostrum. Quia scriptum est: s? quis templum Dei wiolauerit disperdet sllum Deus. Cauere nos oportet, fratres mel, ab inlicitis, ut mundas

ualeamus ad Deum leuare manus. Scriptum est enim : sancti estote, quia ego sanctus sum, dicit Dominus. ros ITEM AAExodecretorpapaesSrer Feminas uero non alias esse patimur in domibus clericorum, nisi eas tantum quas proprie per solas necessitudinum causas habitare cum eisdem synodus Nicena permisit. XVIII. — DE EPISCOPIS QVI CVM MVLIERIBVS Iustinianus rexy titulus CGCGLDXXVE

HABITANT.

I. Nullus episcopus cum muliere habitet et penitus nullam mulierem habeat. Si autem probatus fuerit hoc non obseruasse, honore sui reiciatur, quia ipse se indignum sacerISI episcopatus dotio ostendit. 2. ITEM. Concilium Nicenum. Presbyter, diaconus, simul omnes qui in clero sunt. Quod si tale praesumpserint regulari feriantur uindicta.

XVII.

6 uiolauerit] corrupetit, destruxetit

dictis 11 patimur] consentimus. XVIII. 38 penitus] omnino

*"

* inlicitis] incestis, contra-

Concilio]

Niceno

9 feriantur]

percutiantuf.

XVII.

XVII,

5 11 Cot. 6, 5.

r. - Conc.

Rom.

6/421 Gor

er.

(a. 743) sub Zach.,

8/9 Ier. 7, 11.

1 (Mawsr,

xu,

381). Cjr. Ferr.,

Breu., 16 (PL 88, 819) ;Decr. ps.-Isid., xrvr, 18 (Hiwscnurus, 298). 2. — Siric., Epist. ad Himetr., 12 (PL 15, 1144) — Coll. Quesnell., XXIX, 12 (PL 56, 561) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 236) ; Coll. Hisp., III, 12 (PL 84, 635) ; Decr. ps.-Isid. (HxNscHrUs, 522) ;Cresc., Concord., CX (PL 88, 882) ;Regino, Coll.,I, 92 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 64) ; Atto, Breu. (Mar, vr/2, 72) ; Aeneas Paris., XCIX (PL r21:, 723) ;Burch. Wotm., Dect., 11, 110 (PL 140, 645) ; Iuo

Carnot., Decr., vr, 187 (PL 16r, 487). XVIII, 1. - Iulian., Epit., CXV, 5o (476) (HàNEL, 159) ; Lex Rom. can. compta,

53 (Mon, 57). 2. — Fons non inuenitur.

XVII. 1/9 DE — Dominus] post cap. XXI ponit B C 12 propriae V/ C. XVIII.

LZ

5/6 sacerdotium B

* IrzM] oz.

V C

10 IrEM] oz. C

" Nicenum]

oz.

GOI ISIN. MV EIB.!

M ixix-xxit

IQI

XIX. — DE CLERICIS, QVOD NON IN SECRETO INTROMITTANT

MVLIERES. Ex concilio Arelatensi. r. Nullus episcopus, presbyter, diaconus aut subdiaconus ad secretum intromittat puellam aut mulierem. Qui autem ; praesumpserit canonicae uindictae subiaceat. 2. ITEM. Ex concilio Ardianensi. De familiaritate extranearum mulierum uel de castitate illorum, tam episcopi quam presbyteri uel diacones etiam subdiacones praeteritorum canonum statuta custodiant XX. — VT CVM ALIENIS MVLIERIBVS SACERDOTES NON HABITENT. Gregorius Brunigildae reginae. Neque aliae mulieres cum sacerdotibus habitent, nisi hae quae a sacris, ut praedictum est, canonibus sunt permissae. XXI. — OvoD NVLLAE MVLIERES IN DOMO MANEANT SACERDOTVM. Pipinus rex. Interdixit per omnia magna synodus ut nullus episcopus uel presbyter aut diaconus siue clericus introductam in domo ssua

liceat habere

mulierem

simul

nec

ancilam

aut aldiam

quae in opinione adulterii manent diffamatae, nisi forte matrem aut sororem aut amitam. Simul nec et ipsae in casis ubi manent esse debent. Et qui hoc facere ausus fuerit bannum nostrum ad partem nostram persoluat, et postea ipse 10 reus appareat in sancta synodo et secundum canones iudicetur. XXII. - NON DEBENT IN DOMO ESSE, VNDE SVSPICIO POSSIT HABERI. XIX. XX. XXI.

fama

CLERICORVM MVLIERES Karolus rex.

4 secretum] absconse uel singulare * familiatitate] societate. 3 hae] illae. 3 Interdixit] contradixit 5 aldiam] libertam 6 opinione] mala 10 reus] dampnatus.

XIX, r. - Conc. Arel. II, 4 — Coll. Hisp., XXII, 4 (PL 84, 241) ; Decr. ps.-Isid.

(HiQNSCHIUS, 322). 2. — Conc. Aurel. I, 25 — Coll. Hisp., XXXI, 25 (PL 84, 277) ; Dect. ps.-

Isid. (HiwscHtvus, 338). XX.- Greg. I, Reg. epist., IX, 218 (MGH,

epist., rr, 210; cfr. JW, 1747

[1263]). XXI. - Capit. Ital. (a. 800-810), 1 (MGH, capit., r, 207, 1). Cfr. Conc. Nicaen., 5

(PL 84, 93). XXII. - Carol. Magn., Adm. gen. (a. 789), 4 (MGH, capit., r, 54). C/r. Angesis., Capit., 4 (MGH, capit., 1r, 398). XIX. DXX XXI.

5 canonica uindicta B 4 a] ozz. B. 4/5 domum

suam B

6 IrEM] ozz. V^

6 opinionem

TI^

6Ardianense

* ipsa C.

VC.

^

192

GOLL:IN.V LIB. II, xxucxX«iv

Interdictum est presbyteris et diaconis uel omnibus qui in clero sunt mulieres habere in domo sua ; propter suspicionem ; non habeant, nisi matrem

aut sororem uel eas tantum perso-

nas quae suspicionem effugiunt. XXIII. — DE FAMILIARITATE CLERICIS MVLIERVM EXTRANEARVM VITANDA. Ex epistola Hieronimi presbyteri. I. Prima quidem tela sunt feminarum frequenter accessus et reprehensibiles exhibent clericos. Quid tibi reuera fabulare ; cum feminis qui ad altare cum Domino fabularis ? Te cuncti in publico et in agro rustici, aratores ac uinitores cotidie grauiter lacerabunt, si contra dispositum fidei cum feminis habitare contendis. Numquam in choro apostolorum feminae affuerunt. Prohibe uirgines tecum commorari quae de genere 10 tuo non

sunt;

nemo

inter serpentes

et scorpiones

securus

ingreditur. Non potest cum Domino toto corde habitare qui frequentibus feminarum accessibus copulatur. Cum proxima

stipula incenditur ignis, cum proxima femina corrumpitur mens. Si cum uiris feminae habitauerint uicarium diaboli non 15 deerit. Ianua diaboli uia est iniquitatis, percussio scorpionis, nocuum est genus. Nemo miles cum uxore pergit ad bellum. 2. Inde mandamus ut hospiciolum canonicorum aut raro aut numquam mulierum pedes terant. Meminere debent canonici nec Dauid sanctiores nec Salomone sapientiores posse 20 esse. Meminere debent quia paradysi colonum de possessione sua mulier deiecit. Quod si noluerint oboedire in hoc, priuentur ecclesia et communione. XXIV. — DE SACERDOTIBVS QVI FEMINAS INDISCRETE CVM HABITARE PERMITTVNT. Lodouicus rex.

SE-

Statutum est de episcopis, de presbyteris, de diaconibus, XXII. 3 Interdictum est] contradictum est. XXIII. 3 tela] sagitae, arma diaboli 4 teueta] cette 4 fabulare] irfisotie loqui 5 fabularis] loqueris * lacerabunt] uitupetent 8 in chofo] in conuentu 9 commorati] habitare 14 uicarium] dicipula 18 terant] tritent, calcent, siue tangant 20 colonum] cultorem seu adam 21 in hoc] praecepto 21/22 priuentur] separentur. XXIII, 1. — ps.-Hieron., Epist. 42 ad Ocean., 1 (PL 3o, 297). Cfr Amal, Reg. can., 98 (PL 105, 888); Ludou, I, Capit. eccl. (a. 818- 819), 17 (MGH, capit., 1, 278) redactio diuersa. 2. — Cfr. Amal., Reg. can., 98 (PL 105, 888) sed bic textus non inuenitur. XXIV. — Capit. eccl. (a. 818-819), 17 (MGH, capit., 1, 278). XXII.

XXIII. XXIV.

3 diaconibus B

5 non habeant] oz. B.

2presbyteti] oz. B 13 igne B. 1/7 Dg — feriantur] ozz. B, quia deficit pagina

QODEASBDNSV.DIBS II, xXIV-XXxVH

193

qui feminas secum indiscrete habitare permittunt, et propter ; hoc malae opinionis suspicione denotantur, ut si deinceps ammoniti non se correxerint, uelut contemptores sacrorum canonum canonica inuectione feriantur.

XXV.-— DE SVSPICIONIBVS PRESBITERORVM ET DIACONORVM CVM MVLIERIBVS COHABITANTIVM. Lotharii regis. I. De feminis cum presbyteris aut diaconibus cohabitantibus placuit eas penitus abici, nec ulterius cum his de quibus ; suspicatur aliquando conuersari. Et si post primam contestationem episcopi sui a VII usque a III idoneis testibus conuincitur praeuaricasse, proprii gradus periculo sui subiaceat. 2. ITEM. Similiter in concilio carthaginensi diffinitum est tam de 1o diacono et presbytero quam etiam de omnibus qui annumerantur in clero.

XXVI. — DE MALA SVSPICIONE MVLIERIS CONTRA SACERDOTEM. Ex Decretalibus uenerabilium patrum. Vt cum de sacerdote uel quolibet ex clero de muliere nuntiatum fuerit ut exinde suspicio malae opinionis efficiatur, ; nullam ergo ulterius cum ipsa habeat conuersationem, neque secrete neque in praesenti, sed si deinceps inuentus fuerit, post secundam et tertiam contestationem contentus gradus sui periculum sustineat, eo quod sacrorum canonum sanctiones et decreta [constituta] uenerabilium patrum contempsit. XXVII.

- DE SACERDOTIBVS

QVI CVM

RIBVS COMMANERE PRAESVMVNT. episcopo Spoletano. XXIV.

4 indiscrete] inordinate

EXTRANEIS

Gregorius

MVLIE-

Chrisanto

5 denotantur] dehonestantur, turpan-

tuf.

XXV.

4 penitus] omnino

XXVI. 4 malae opinionis] *? contentus] conuictus, detentus

5/6 contestationem] contradictionem.

malae famae 6 deinceps] postea, $8 sanctiones] constitutiones.

deinde

XXV, r1. - Capit. Olon. eccl. II (a. 825), 5 (MGH, capit., t, 328). Cfr. Conc. Carth. IIT, 17 (PL 84, 191) redactio diuersa.

2. — Cfr. Conc. Carth. II, 2 (PL 84, 185) redactio diuersa. XXVI. - Epist. can., 7 (Mar, v1/2, ror, 6 — PL 138, 415) redactio diuersa.

XXVII. - Greg. I, Reg. epist., XIII, 39 (MGH, epist., 11, 402 ; cfr. JW, 1904 [1521]).

5 male C (def. B). 8 IreM] oz. V C 1/11 Dr — clero] oz. B, quia deficit pagina XXV. (def. B). 9 constituta] zpfer 1/9 Dx — contempsit] ozz. B, quia deficit pagina XXVI. lin. add. V' (def. B). 1/22 DE — remouete] oz. B, quia deficit pagina. XXVII.

^

I94

COEE, INjV.EIBS ALI] XSCVHEXOSVIJI

Ex quorundam relatione cognouimus sacerdotes territorii ; Nursini cum extraneis mulieribus commanere. Pro qua re ualde nos fraternitas tua contristatos agnoscat, quae dudum talia si tamen cognouit minime passa est cohercere. Sed quoniam Optato praecepimus defensori ut haec debeat modis omnibus emendare, si quisquam ex eis in tali capitulo contu1:0 max uoluerit apparere, ad fraternitatis tuae eum debeat euocare iudicium. Ideoque sanctitati tuae necessario duximus scribendum ut si quos de sacerdotibus ad tuam diocesim pertinentes cum extraneis mulieribus cognouerit habitare, uel certe de quibus ante dictus Optatus tuae renuntiauerit 15 sanctitati,

ammonitione

sacerdotali

praemissa,

et si res ita

exigerit etiam et canonicam adhibeat disciplinam. De cetero emendare festinet quia nos audire talia nulla patimur ratione, sed et presbyterum quem dicunt sine Dei respectu plurimis uiolentias irrogare ammonere eum uel increpare pro 20 talibus fraternitas tua studeat et si te audire noluerit a communione eum suspende ut uel sic incipiat a prauis se actibus remouere. XXVIII. — QvoD EPISCOPI IN VNA DOMO CVM MVLIERIBVS NON PRAESVMANT CONVERSARI. Gregorius Romano defensoriy uel'ceteris: Peruenit autem ad nos quosdam episcoporum sub pretextu 5 quasi solacii in una domo cum mulieribus conuersari et ideo nec per hoc aut subsannatoribus iuxta obtrectationis detur occasio aut facile antiquus humani generis inimicus materiam deceptionis assumat. Huius tibi serie praeceptionis iniungimus ut strenuum te studeas et sollicitum exhibere ut si qui epis1o coporum post commissum tibi patrimonium finis includit cum mulieribus degunt, hoc omnino compescas habitare nullo modo patiaris, exceptis his quas sacrorum canonum censura

XXVII. 4 relatione] locutione, tecitatione * minime] nullo modo rj 'ohercete] contradicere 8 Optato] Optatus ... defensoris 16 exigerit] conuenetit 17 patimur] sustinemus, duramus 18 respectu] pfouidentia, uisu 19 uiolentias] discrimina, pericula 22 remouere] sepatate. XXVIII. 4 pfetextu] constituto 6 subsannatotibus] irrisoribus, dettactotibus 6 obtrectationis] detrectatione 9/8 matetiam . deceptionis] formam deceptionis $8 serie] ordine 9 strenuum] fortem et illustrem 10.commissum] commendatum 11 degunt] uiuunt 11 compescas] conttadicas 12 censura] constitutio, iudicium

XXVIII. - Greg. I, Reg. epist., IX, 110 (MGH, epist., rz, 116 ;cfr. JW, 1636

[1199].

XXVIII.

1/21 Qvop — concessis] ozz. B, quia deficit pagina.

COFDBXEN VIETBISIESXXVHI XXX permittit, idest matrem,

amitam, germanam,

195 et alias huius-

cemodi de quibus praua non possit esse suspicio. Melius tamen 15 faciunt si etiam et ab illarum se cohabitatione contineant. Nam legitur quod beatus Augustinus nec cum sorore habitare consenserit dicens : quae cum sorore mea sunt, sorores meae non sunt. Docti ergo uiri cautela magna nobis esse debet instructio. Nam incautae praesumptionis est quod fortis 20 pauet minus ualidus non timere. Sapienter enim inlicita superat qui didicerit etiam non uti concessis. XXIX. — VT NVLLVS EX CLERO CVM MVLIERIBVS HABITARE PRAESVMAT. Ex epistola canonica. Vt nullus presbyter, diaconus aut subdiaconus cum mulieribus habitare aut conuersari praesumat. Et si inuentus ; fuerit hoc faciens gradu deiciatur proprio nisi confestim satisfactione emendet. Insuper exilio destinatus, dies suos in poenitantia finiat. XXX. — QVOD EXTRANEAE MVLIERES IN DOMO CLERICORVM NVLLO MODO MANEANT. Primum omnium capitulo III Niceni concilii. I. Interdixit omni modo sanctum et magnum concilium ; quod neque episcopus, neque presbyter, neque diaconus, neque ex his qui in clero sunt licere se cum muliere in domo manere,

praeter forte matrem,

sororem

aut tiam aut solas

personas quae refugiunt omnem suspicionem. 2.ITEM. Simulque Cartaginense capitulum 10] £a

XX

dieit:

Vt cum extraneis mulieribus nullo modo inhabitent praeter matrem aut sororem ita ut superius. Deinde XIIII capitulum ut supra praeceptum est.

3.IrEM.

Simulque

decretales

18 non sunt] sed hostes, inimicae prouidae 21 non uti] non usuari. XXIX. 5 confestim] statim.

beatissimi

18 cautela] custodia

Syrici

19 incautae] im-

XXIX. - Epist. can., 2 (Mar, vi/2, 101 — PL 158, 413). Cr. Coll. Batberin. lat. 558, X, 7 (FonNasAR1, Coll. Barbetin., p. 55); cfr. infra cap. XXXIX. "XXX, 1. - Conc. Nicaen., 5 — Coll. Dionis. (STREWE, 25) ; Can. ptisca interpr. (PL 56, 760) ;Coll. Hisp., I, 3 (PL 84, 953) ;Dect. ps.-Isid. (HiwscHrUs, 258). 2. - Cfr. Conc. Carth. III, 17 — Coll. Hisp., XIV, 17 (PL 84, 191) ; Decr.

ps.-Isid. (HrwscHrUs, 298). 3. — Cfr. Sitic., Epist. decr., 6-7 (PL 67, 234) redactio omnino diuersa.

1/* Vr — finiat] oz. B, quia deficit pagina. XXIX. 1/4 Qvop — modo] oz. B, quia deficit pagina. XXX. IrEM] o». V B C 14 IrzM] oz. V. B C

6 mulieres B

9

^

196

COLL.

IN V LIB,, II, xxx-xxx1I

1; Papae, in capitulo II et VII et XII, seu Zachariae sanctissimi, capitulo I et II. Vt presbyter uel diaconus subintroductas mulieres nullo modo secum permittant habitare. Ita omnes doctores protestati sunt etiam per sacras et mundanas leges ita praeceptum est 2o ut nullus clericus excepto matre aut filia aut germana habeat in domo. Ab omnibus autem pariter sanctis doctoribus uno ore parique consilio confirmatum est ut qui extra hoc fecerit quod superius legitur nisi cum satisfactionibus digna poenitentia et Deo placita emendauerit, reus sit Deo et sancto 2; concilio. Tamen cognoscat quia si se occultat hominibus Dei autem cuius conscientia abscondi non potest oculis sacerdotii sui honore priuetur. »

XXXI. — VT CLERICI CVM EXTRANEIS MVLIERIBVS NON HABITENT. Ex epistola sancti Clementis episcopi ad Iacobum. Clemens Iacobo karissimo. ; Quoniam sicut a Petro accepimus omnium apostolorum patre qui claues regni coelorum accepit, ut nemo clericus cum extranea

habitet

femina,

nisi matre

aut

sorore

uel amita.

Et hoc cum magna sollicitudine ecclesiastica fiat. Non ignoramus malitiam serpentis satanae. XXXII. —- DE SVSPECTA SACERDOTVM INFAMATIONE. Eugenius episcopus. Si quispiam sacerdotum id est episcopus, presbyter aut diaconus uel etiam subdiaconus, de quacumque femina crimi; ne fornicationis in suspicionem, uenerit post primam, secundam tertiamque ammonitionem metropolitani aut eius cui subiacere uidetur, inueniatur fabulari cum ea aut aliquo modo conuersari, canonice iudicetur. Quapropter unusquisque episcopus in tali re studiose ac diligenter curam habere debet ne 1o ecclesia Christi propriis possit sordidari ministris. Cui autem XXXI. XXXII.

8 sollicitudine] magna custodia. 8 quispiam] aliquis.

XXXI. - Clem., Epist. 1 ad Iac., 45 — Coll. Iustelli (PL 56, 895 ; cfr. MANsr, t, 125, 157 ; PG r, 483) ; Decr. ps.-Isid. (Hiwscurus, 46). XXXII. - Conc. Rom. (a. 853)sub Eug. II, 15 (PL 97, 695 ; Mawsr, xtv, 1005) ; Coll. in 11 lib., I, 315 (BERNHARD, 200) ; Bonizo Sutr., Coll., V, 4o (PERELs, 187) ; Anselm. Luc., Coll., VIII, 9 (THANER, 441) ; Grat., Dect., 22, D.81 (FRrEDBERG, 287).

18 petmittant] audeant B

XXXII.

6 cui] cuius B.

19 per] oz. B

23 satisfactionis B.

COLLOIN V LIB TI, Xxxu-xxxiv

197

propriam uxorem habere non permittitur maxime femina sit abstinendus. XXXIII.

- DE

PRESBYTERO

NVRSINO

ab omni

QVI PRESBYTERAM

SVAM A TEMPORE ORDINATIONIS SVÁE VT SOROREM DILIGEBAT. Gregorius. Sed neque hoc sileam quod uir uenerabilis abbas Stephanus, ; qui non longe ante hoc in hac urbe defunctus est, quem ipse etiam bene nostis in eadem prouincia Nursiae contigisse referebat, aiebat enim, quod illic presbyter quidam commissam sibi cum magno timore Domini regebat ecclesiam, qui ex tempore ordinationis suae acceptam presbyteram suam ut sororem ro diligens, sed quasi hostem cauens ad se propius accedere numquam sinebat, eamque sibimet propinquare nulla occasione permittens, ab ea sibi communione funditus familiaritatis absciderat. Habent quippe sancti uiri hoc proprium nam ut semper ab inlicitis longe sint, a se plerumque etiam licita 15 abscidunt. Vnde isdem uir ne aliquam per eam incurreret culpam sibi etiam ministrari per illam recusabat necessaria. Hic uero uenerabilis presbyter cum longae uitae implesset aetatem, anno quadragesimo ordinationis suae inardescente grauiter febre correptus ad extrema deductus est. Cum eum 20 presbytera sua conspiceret solutis iam membris quasi in morte distensum si quod adhuc ei uitale spiramen inesset, naribus eius apposita curauit aure dinoscere. Quod ille sentiens cui tenuissimus inerat flatus quantum ad nisum ualuit ut loqui potuisset, inferuescente spiritu collegit uocem atque erupit 2; dicens:

Recede

a me, mulier, adhuc igniculus uiuit, paleam

tolle. Illa igitur recedente, crescente uirtute corporis cum magna coepit laetitia clamare dicens: Bene ueniunt Domini mei, bene ueniunt Domini mei. Quid ad tantillum seruulum uestrum estis dignati conuenire ? Venio, uenio. Gratias ago, 3o gratias ago.

XXXIV.

—

QvoD

CONVERSARI ETIAM ad Eusebium. XXXIII.

NON

OPORTET

CVM SANCTIS

6 nostis] cognoscitis

mendatam,

concessam

12

descente

25 igniculus] luxuriam

CLERICIS

MONIALIBVS.

— 7 aiebat] dicebat

funditus]

omni

modo

CVM

FEMINIS

Hieronimus

— * commissam] com24 feruescente]

inat-

28 tantillum] tam modicum, paruum.

XXXIII. - Greg. I, Dialog., IV, x1 (PL 77, 336). Cfr. Burch. Worm., Dect., xx, 56 (PL 140, 1036). XXXIV. - ps.-Hieron., Epist. 42 ad Ocean., 9-10 (PL 30, 500). XXXIII.

15 eisdem B

16 necessarium B.

^

198

COLL. IN V LIB., II, xxxiv-xxxv

Omnis feminarum cum clericis nullo pacto esse praecipitur ; conuersatio. Si alligat quis ignem in sinu suo uestimenta eius non comburentur ? Aut si quis ambulauerit super carbones ignis, pedes suos non comburet ? Mihi crede, non potest toto corde ambulare cum Domino qui feminarum accessibus copulatur. Cum a te hoc genus non amputatur das reprehendenti10 bus te locum, ipsum te detrahentium morsibus tradidisti si agapetarum consortium non dimiseris. Sacerdotes quippe decet uel gradus ceteros clericorum a feminis segregari. Si igitur generis gratiam iudicas easdem nullo pacto dimittere, memento Thamar quod ab Amnon fratre suo corrupta sit. 15 Dilectissime frater, tibi unius tabernaculi conuersatio

carnis

non facile attollitur delectatio. .De duobus enim quod uni deerat si loqui non potest uel temptatur. Potuit enim Maria mater Domini de choro apostolorum non discedere si liceret. Tecla post temptationem passionis Antiochiae a Paulo pro20 hibetur pariter pergere. Non igitur compesco castis uirginibus longeuam dilectionem, sed corrumpunt bonos mores confabulationes pessimae. Congregationes puellarum censeo ut raro causa uisitationis conuenias etiam et easdem cum totis castis uisceribus, tunc omnino non solum sed cum

idoneis testibus,

2; nerumigeruli linguis (rumigeruli dicuntur qui falsos rumores id est uanas laudes portant) te lacerantibus macerent, alienam enim cupiunt uicini discutere uitam non suam. Propterea digne accipe nostrorum praecepta nec si duae aut tres pariter Dei ancillae morentur solum ad eas decet te ingredi. Si quis 3o haec praecepta non obseruauerit ut aliquis clericus agapetas amplius amare quesierit secundum sinodalem regulam et praecepta patrum diffinita eligantur. XXXV. — DE PARTICIPATIONE CLERICIS CVM SANCTIMONIALIBVS FEMINIS. Hieronimus ad Eusebium.

I. Germinant enim feminae cum clericis habitantes spinas XXXIV. 9 non amputatur] non abicitur, tollitur 9/10 reprehendentibus] inimicis 11 agapetarum] feminarum 13 nullo pacto] nulla lege uel condictione 14 corrupta] uiolata, stuprata 16 non facile] non leuiter 16 attollitur] superbitur 17 deerat] non erat scilicet locutio 18 si liceret] si placuisset 19/20 prohibetur] contradicitur 20 compesco] contradico 22 censeo] iudico, praecipio 25 rumigeruli] uaniloqui 23 discutere] scrutare 29 motentur] habitent 30 agapetas] feminas. XXXV. 3 Germinant] generant

XXXV, 1.— Fons non inuenitur. INon adest inter epistulas Hieronymianas.

XXXIV. 17 deuerat B 29 te] ozz. B.

13 nullo] 477. modo B 21 longeua dilectio B

14 quod] qui B 16 uni] unius B 21 bone B 25 rumi'] tumini B

CODEXINSV LDIBQIL, xxv

199

et archana mentis acuto mucrone percutiunt. Dilectissime fra; ter, quid te uirginale delectat alloquium ? Cur santimonialium contra fidem frequentia in ecclesia uel in ipso publico ? Si eos quos diligunt uiderint ridentibus oculis salutationis tenera uerba procedunt. Pro nefas est dolor dicere, sed praeteriri non decet, Christo istae nouérunt nubere, non clericis.

10 Vnde si nuptus genus nouum uxorum, et hoc ad nos quid pertinet ? Amare cessemus lege quia talis esse debet solitarius qualem Hieremias scripsit : sedebit solitarius et tacebit ; et quia Ihesus relictis apostolis solus ibat orare ; Mariam in penetralibus angelus solam inuenit, non agape loquente. Et illa 15 uirilem introitum trepidabat. Tu qui fornax es malitiae, quid a uiro desideras frequentius salutari ? et nescis quia dupliciter prodis tuam simul et cleri, cuius uita ecclesia Cristi debet ornari non inordinata consuetudo et delicatis sermonibus fabulosa calamitas. Si hospitalitatem cupis habere, habes 20 tuam sororem, illa apud te in domo

tua uacari debeat, nam

frater erit ad edificationem tuam sancta uirgo. In beatissimi Martini uita legimus commemorasse Sulpicium quod transiens Martinus quandam uirginem moribus et castitate praecelsam cupiens uisitare, illa noluit; sed exenium misit ei ac per 2; fenestram respiciens ait sancto uiro: ibi pater ora quia aliquando a uiro non sum uisitata. Gratias egit Deo sanctus Martinus quod talibus imbuta castam custodierit uoluntatem ; benedixit eam et abiit laetitia plenus. 2. ITEM DE EADEM RE. Hieronimus ad Nepotianum 3o presbyterum. Si propter officium clericatus aut uidua uisitatur aut uirgo numquam domum solus introeas, solus cum sola secreto et absque arbritro uel teste non sedeas sed caue omnes suspiciones. Si autem in secularibus hominibus hoc detestamur quanto 5; magis in monachis et clericis ineptias amatorum et incommo-

das erubescendum est ?

4 archana] secteta

4 muctone] lancea, gladio

8 teneta] suauia

8 nefas]

ualde malum 9 nubete] coniungi 11 lege] loquere, dic 13/4 in penetrabilibus] in loco secreto domus suae 14 agape] cum femina 15 trepidabat] timebat, formidabat 15 fornax] incendium 19 calamitas] misetia 24 exenium] oblationem 25 ibi] hic ubi stas 25 ora] scilicet pto me 27 imbuta] erudita 33 arbitro] iudice 34 detestamur] reprehendimus 35 inept(i)as] non aptas, uacuas 385/36 incommodas] inconuenientes. XXXV.

12 Thren. 5, 28.

2. — Hieron., Epist. 52 ad Nepot., 5, 6 (PL 22, 532). XXXV. 4 mentium B 5 delectatur B 8/9 praeterire B 9 iste C 11 Amare] amocera DB 13/14 in penetrabilibus I/ C, impenetrabilis B 20 nam] non B 26 a] oz. B 33 testes B 34 saecularis B 35 clericis] cleris V, praezz:in C ^" 38 ineptas V/ C 35/36 incommodus B

*

200

GOLLE-EINV-LIBS

I XXXV-XXXVII

3. ITEM INDE.

Cathedra igitur Mirensis Nycolaus sanctissimus sublimatus episcopus, mulierum quasi quamdam pestem ab ipso suae 4o pueritiae consortia fugiebat.

XXXVI. — VT CLERICI VEL CONTINENTES AD VIRGINES VEL VIDVAS NON ACCEDANT. Concilio Africano. 1. Clerici uel continentes ad uiduas uel uirgines nisi ex iussu episcoporum uel permissu aut presbyterorum non accedant. ; Et hoc non soli faciant. Sed cum clericis uel cum his cum quibus episcopi aut presbyteri soli habeant accessum ad huiusmodi feminas, sed ubi aut clerici praesentes sunt aut graues aliqui christiani. . 2. DE EADEM RE. Ysidorus. 10. Obscenitatem etiam uerborum sicut et operum poenitus execrentur clerici. Viduarum ac uirginum uisitationes fraequentissimas fugiant. Contubernia extranearum feminarum nullatenus appetant. Castimoniam quoque inuiolati corporis perpetuo consecrare studeant aut certe unius matrimonii 1; uinculo ponderentur. XXXVII. — VT CLERICVS NON SOLVS VISITET FEMINAM ETIAM INFIRMAM. Clemens Iacobo karissimo. Clericus solus ad feminam uel ad eius tabernaculum non

accedat, sed neque sine maiori se principis iussione ad collo; quium presbyter aut diaconus solus cum sola femina fabulis non ammisceatur sed duobus aut tribus testibus uisitet infirmam. XXXVI. * graues] firmi 10 Obscenitatem] turpitudinem, sputcitiam 10 poeaitus] omnino 12 Contubernia] societates i3appetant]cupiant 13 Castimoniam] castitatem 13 inuiolati] intemerati, incorrupti. XXXVII. 3 tabernaculam] habitaculum 4 principis] episcopi 6 non ammisceatur] non coniungatut. 3. — Fons non inuenitur. XXXVI, 1.— Conc. Carth. (a. 429), 38 — Eccl. Afr.,cod. 538 (VoErrvs-IvsrELLvs, I, 348) ;Coll. Dionis.-Hadr., XXXVIII (PL 67, 194) ;Cresc., Concord., CCLV (PL 88, 928) ; Halitg., Paenit., v, 11 (PL ro5, 688) ; Bened., Capit., i11, 28 (MGH,

leges, 11, 106) ;Coll. quadrip., 75 (R1CHrTER, 12) ; Grat., Decr., 32, D.81 (FnrEpBERG, 289). 2. — Fons non inuenitur. XXXVII. - Clem., Epist. 1 ad Iac., 46 — Coll. Quesnell. (PL $6, 895) ; Decr. ps.-Isid. (HrwscHrius, 48); Atto, Breu. (Mar, vr/2, 63); Coll. in 11 lib., I, 310 (BEnNHARD, 196); Anselm. Luc., Coll., VII, 130 (THANER, 418) ; Grat., Decr., 20, D.81 (FarEDBERG, 286).

87/40 IrEM — fugiebat] ozz. B. XXXVI. 9/18 DE — ponderentur] oz. B C. XXXVII. 2 ETIAM] znfer lin. add. B 4 maiore B C

6 fabulas B.

COLL. IN V LIB., II, XXXVII-XXXIX

20I

XXXVIII. — DE SACERDOTIBVS QVI CVM SANCTIMONIALIBVS

COHABITANT. Ex decreto Zachariae papae. Sed neque hoc silendum est, peruenisse ad nos quod cum grandi tristitia animi dico per diuersa loca huius Italiae et ; Langobardorum partes sacerdotes cum sanctimonialibus feminis id est monachabus habitare, quod necessarium dicere uel audire contra canonum esse sancita. Vbi enim talis fuerit commorantium habitatio, antiqui hostis stimuli non desunt. Vnde omnino cauendum est et uitandum, fratres mei, ne im-

1o pleatur in eis prophetae dictum : sacerdotes eius contaminant sancta, et reprobant legem. Quod et alius propheta increpat dicens : Vos sacerdotes qui fefellitis nomen mewm, et dixistis : 4n qua ve fefellimus nomen tuum ? Quibus responsum est : Offerentes ad. aliave meum Panes bollutos non est uoluntas mihi in uobis, 15 dicit Dominus omnipotens, et sacrificium non accipiam de manibus uestris. Pro quo timeo, dilecti mei, ne nobis qui in capite positi si neglexerimus, illud nobis contingat quod Dominus per prophetam dicit: Ideo pastores audste uerbum. Domini : ecce lac deuoratis et lanis eorum cooperimini et. quod crassum 20 est ?ugulatis e owes meas düspersistis et quod infirmum erat non confirmastis el ea quae male habebant non curastis et quod. fracium non alligastis et quod errabat non conuertistis e quod perierat non requisistas ei dispersae sunt oues meae eo quod mon esset pastor, et factae sunt in deuorationem omnibus bestiis mec erat 25 qui requireret neque qui reuocaret. Propterea oportet nos sollicitos esse ut de credito ministerio cum uenerit Dominus qui talentum nobis ad tempus credidit duplum illi apportemus lucrum. XXXIX. — QvoD NON OPORTET EX ORDINIBVS CLERICORVM CVM MVLIERIBVS COHABITARE. Ex epistola canonica. XXXVIII. siue sordidum

8 silendum] tacendum * sancita]

constituta

6 necessarium] pessimum, inlicitum, 8 stimuli] iunctiones,

temptationes

11 sancta] corpota sua 12 fefellitis] decipitis, uel blasphematis 13 re] causa 13 fefellimus] decipimus 14 pollutos] immundos 1*7 contingat] adueniat 20 iugulatis] occiditis 23 eo quod] ideo 25/26 sollicitos] suspectos 26 credito] commendato. XXXVIII. 10/11 Ez. 22, 26. 12/3 14/16 Mal. 1, 1o. 18/25 Eccli. 34, 7-9.

Mal.

r, 6.

13/14 Mal.

1, 7.

XXXVIII. - Conc. Rom. (a. 743) sub Zach., 15 (Mawsr, xir, 586, 5). XXXIX. - Epist. can., 2 (Mar, v1/2, 101 — PL 138, 413) redaetio diuersa. Cfr. Coll. Barberin. lat. 558, X, 7 (FonNasanr, Coll. Barberin., p. 55) ; cfr. supra cap. XXIX. XXXVIII. XXXIX.

6 monachatum l^ 22 herabat C. 1/8 Qvop — finiant] ozz. B C.

^

202

COLL.IN:V.BIBJIID

XocXIX-XPI

Vt nullus episcopus aut presbyter, aut diaconus siue subdiaconus cum mulieribus cohabitare aut conuersari praesumat ; unde possit opinio obrepere mala. Et si post primam uel secundam contestationem inuentus fuerit hoc faciens a gradu proprio deiciatur ; insuper exilio destinatus dies suos omnes in poenitentia finiant.

XL. — QvoD EPISCOPI PRESBYTERI DIACONI SVBDIACONI ETIAM AB VXORIBVS SVIS SE ABSTINEANT. Concilium Carthaginense. Placuit quod in diuersis conciliis firmatum est : quamuis ; lectorum erga uxores proprias in continentia reseruetur tamen subdiaconi qui sacra mysteria contractant et diaconi et presbyteri seu et episcopi secundum priorum statuta etiam ab uxoribus suis se abstineant ut tanquam non habentes esse uideantur. Quod nisi fecerint ab ecclesiastico remoueantur 1o officio ; ceteros autem clericos ad hoc non cogi nisi maturiori

aetate.

XLI. — QvoD SACERDOTES ET LEVITAE CVM MVLIERIBVS SVIS COHIRE NON DEBEANT. Ex decreto papae Innocentri Praeterea quod dignum et pudicum et honestum est tenere ; ecclesia omnino debet ut sacerdotes et leuitae cum uxoribus suis non coheant qui ministerio cotidianis necessitatibus occupantur. Scriptum est enim : sancti estote quia et ego sancXXXIX.

4 praesumat] audeat

destinatus] director. XS B erga] citca

6 contractant] ordinant, uel contingunt

constituta 9 nisi] si non petfectae, senili. XLI.

4 Praeterea]

XLI.

2/8: eu

6 contestationem] contradictionem

10 cogi] prouocati, compelli

praeter ista

19»2

6 coheant]

620» 7. Eti eum

misceantur,

Li

* statuta]

10 maturioti] coniungantur

21948»

XL. - Conc. Carth. V, 5 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 205, 70) ; Coll. Hisp., XVI, 5 (PL 84, 209) ; Decr. ps.-Isid. (HiwscHrUs, 307) redactio diuersa. XLI. - Inn. I, Epist. ad Victr., 9 — Coll. Quesnell., XXIV, 1o; LXII, 9 (PL 56, 525 ; 728) ; Coll. Dionis.-Hadr., Inn., XVI (PL 67, 243) ; Coll. Nouatien., II, 29 (AMELLI, 1, 261) ; Bonizo Sutr., Coll., V, 57 (PEREzs, 187) ; Coll. Hisp., VII, 9 (PL 84, 646) ; Decr. ps.-Isid., xxx, 9 (HiwscHrUs, 550) ; Cresc., Concord., CIX (PL 88, 882) ; Coll. Diessen., III, 8 (Avonr, t1, 292) ; Coll. Pirenen. (ManrINEZ Dirz, 264).

XD corr. B. DICE

1 svBD1ACONIS B 6 cotidiani B C

4 quod] agZ. et B

* et] om. B

9 nisi] sine

(ODE

SENSVOLEDB. JULI, xLr xxr

203

ius sum Dominus Deus uester. Nam priscis temporibus de templo Dei sacerdotes anno uicis suae non discedebant, 1o Sicut de Zacharia legimus, nec domum suam omnino tangebant, quibus utique propter sobolis successionem uxoris usus fuerat relaxatus quia ex alia tribu praeter ex semine Aaron ad sacerdotium nullus fuerat praeceptus accedere ; quanto magis hi sacerdotes uel leuitae pudicitiam ex die ordinationis 15 suae seruare debent, quibus uel sacerdotium uel ministerium sine successione est. Nec praeterit dies qua uel sacrificiis diuinis uel baptismatis officio uacent. XLII.

- DE CLERICIS

SVPERBIS

ATQVE

LVXVRIOSIS

QVI SE

DICVNT SIMVL CVM MVLIERIBVS CASTIS HABITARE SED A DEO SVNT SEPARATI. Smaragdus. Praeterea namque clericis luxuriosis atque superbis fami; liariter se plus quam ceteris peccatoribus consociantur demones, quia superbiae et luxuriae carnis suae eos diabolus constringit catenis ut a Deo separati demonibusque sociati regnum coelorum habere cum sanctis non possint. XLIII. — DE SVPERBA CASTITATE ET HVMILITATE INQVINATA.

Smaragdus. Nulla bona sunt caetera si occulti iudicis oculis humilitatis simul et castitatis testimonio non approbentur. Si uel castita; tem humilitas deserat uel humilitatem castitas relinquat, apud auctorem humilitatis et munditiae prodesse praeualet uel superba castitas uel humilitas inquinata. XLIV. — DE CASTIS CORPORE ET NON CORDE SENTIS MVLIERIS ASPECTV. Smaragdus.

Quia nichil est incorruptio carnis ubi non

ET DE PRAE-

est integritas

8 ptiscis] antiquis 9 uicis suae] ordinis suae 9 non discedebant| non discedebat 11 sobolis] filiis 12 relaxatus] concessus 14 pudicitiam] castitatem 16 praeterit] pertransit. XLII. 5 consociantur] coniunguntuf. XLIII. 3 occulti iudicis] domini 4 non approbentur] non confirmentur 5 deserat] derelinquat 6 prodesse] adiuuate, ualere * inquinata] sordidata. XLIV. 3 nichil est] ualet 3 incorruptio carnis] integritas uel uirginitas carnis 3 integritas] castitas, uirginitas XLII. - Smaragd., Diad. mon., 49 (PL 102, 546). XLIII. - Smaragd., Diad. mon., 82 (PL 102, 676). XLIV. - Smaragd., Diad. mon., 78 (PL 102, 675). 12 ex semine] exemine B. XLII. 1 svrERBIBVS D^ 6 superbiam e. luxuriam c. suas B. XLIII. 1 CaAsrITAS E. HVMILITAS D 3 occultis B. XLIV.

1 casro

B

*

204

COLL. IN V LIB., II, xrz1v-Xrviu

mentis. Nam castus corpore non tamen corde nullum prae; mium habet in repromissione. Secundum euangelii dictum: qui uiderit mulierem ad concupiscendam eam tam moechatus est eam 1n corde suo. XLV.

— DE LIBIDINE QVAE FVGIENDA

EST HVMILITER

PERARE NON SVPERBIENDO IN PRAESENTI REPVGNARE.

SV-

Sma-

ragdus. Contra reliqua uitia Deo auxiliante debemus in praesenti ; resistere, libidinem uero fugiendo superare. Apostolus Paulus euidenter ostendit qui cum omnibus uitiis praedicauerit resistendum, dum contra libidinem loqueretur, non dixit : resistite,

sed fugite fornicationem. Ergo centra libidinis impetum humiliter apprehendenda est fuga, qui uolunt castitatis palmam 1o obtinere uictoriae. XLVI.

— DE INDIGNA FAMILIARITATE

QVAE

EST FVGIENDA

ET DEVITARE RVINAM. Smaragdus. I. Ab omnibus christianis praecipue tamen a clericis uel monachis indigna et inhonesta familiaritas fugienda est. Quia ; sine ulla dubitatione qui familiaritatem non uult uitare suspectam cito dilabitur in ruinam. 2. IrEM. Smaragdus. Inter omnia christianorum certamina sola duriora sunt proelia castitatis ubi cotidiana pugna est et rara uictoria. 1o Graue castitatis certamen sortitus est inimicus, quia si cotidie uincitur tamen semper timetur. XLVII.

— DE

FALSA

ET

PERICVLOSA

SECVRITATE.

Sma-

ragdus. 6 moechatus est] adulterauit. XLV. 4 reliqua] alia 4 in praesenti] cotidie 6 euidenter] manifeste 6/* resistendum] repugnandum 8 impetum] incutsum 9 palmam] triumphum 10 obtinere] accipere. XLVI. 3 praecipue] maxime 4 inhonesta] turpis 4 familiaritas]

societas mulierum nas, praelia

XLIV.

B uitate] cauere

6 dilabitur] cadit

8 cettamina] pug-

$8 duriora] fortiora.

6/*? Matth. 5, 28.

XLV. - Smaragd., Diad. mon., 99 (PL 102, 688). XLVI, x. - Smaragd., Diad. mon., 99 (PL 102, 688). 2. - Smaragd., Diad. mon., 99 (PL 102, 688).

XLVII. - Smaragd., Diad. mon., 99 (PL 102, 688). 4 casto B 6 concupiscendum B. XLVI. 1rsr]oz.WV C 2 RvINA B 10 Grauem B C.

VIrEM.Smatragdus]ox.BC

COEESINCVIUIBIZLII2 XxbyHeXLIX

205

Nemo falsa securitate se decipiat ne suis uiribus periculose praesumat. Sed audiat apostolum dicentem : fugite fornicatio; nem. XLVIII.

— CONTRA

EOS QVI FAMILIARITATEM

CONTRA

STA-

TVTA PATRVM SVSPECTAM HABERE VOLVNT. Ysidorus. Concedente Deo contra mortifera blandimenta et contra adiutores diaboli clerici aut monachi uel laici qui familiarita; tem contra statuta seniorum suspectam habere uolunt nec metuunt nec erubescunt. Caueamus ne nos suo exemplo decipiant ne quisque usurpet in huiscemodi nexum pro qualicumque libitu praebere consensum. Quia antiquitus scriptum est : facientes et consentientes par poena constringit. Sed Dei adiu1o torium iugiter imploremus ut nos de tali laqueo diaboli liberare dignetur. XLIX.

— CVIVSCVMQVE

ORDINIS

CLERICI

NVPTIALIA

CON-

VIVIA VITENT, NE SACER AVDITVS AVT OPTVTVS POLLVI POSSIT. Concilium Agatense. Presbyteri, diacones, subdiacones uel deinceps quibus ducen; di uxores licentia non est, etiam alienarum nuptiarum euitent conuiuia. Neque his cetibus admisceantur ubi amatoria cantantur et turpia aut obsceni motus corporum choris et saltationibus efferuntur, ne auditus et optutus sacris mysteriis deputatus turpium spectaculorum atque uerborum contagio 1o polluantur.

XLVII.

3 uiribus] uirtutibus.

XLVIII. 4 adiutores diaboli] mulieres 5 suspectam] dubiam, suspectione plenam 6 metuunt] formidant ^ € usurpet] praesumat, audeat ^ * huiuscemodi] tali * nexum] ligamine, uincula $8 libitu] uoluntate 8 praebere] praeparate 9 par] una, consimilis 10 iugiter imploremus] cotidie assidue deprecamus. XLIX. B euitent] caueant, fugiant 6 cetibus] congtegationibus 6 admisceanturf] coniungantur * turpia] ioca, uerba * obsceni] sordidi $8 optutus] uisus 9 spectaculorum] ludi ioculatium 9 contagio] morbo.

XLVIII. — Aug., Setm. CCXCIII, 5 (PL 39, 2302). XLIX,. - Conc. Agath., 39 — Coll. Hisp., XXX, 39 (PL 84, 269) ; Coll. Diessen., XLIV, 59 (AuoRT, 11, 428) ; Coll. Pirenen. (MARTINEZ DIEZ, 245) ; Decr. ps.-Isid., LiX, 39 (HiNscHIUS, 555) ; Coll. Dacher., III, 58 (D'AcHERY, 1, 555) ; Bonizo Sutr., Coll., V, 18 (PERELs, 181) ;Regino, Coll., I, 335 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 158) ; Grat., Dectr., 19, D.84 (FRIEDBERG, 130).

XLVIII. ? nexu B. XLIX. 1 CvicvMQvE C B 9 contagione B. 15

4 subdiaconi I7

? obscenis B

9 deputatos VI

206

CODLLEZIN WBIBS BEDS

L. — QvoD LAICO ET LECTORI LICITVM EST VXORES DVCERE ET FILIOS PROCREARE. Ex decreto papae Leonis. Lex continentiae eadem est altaris ministris quas episcopis atque presbyteris et diaconibus etiam subdiaconibus. Qui cum ; essent laici siue lectores licite et uxores ducere et filios procreare potuerunt. Sed cum ad praedictos peruenerunt gradus coepit eis non licere quod licuit. Vnde et de carnali fiat spirituale coniugium. Oportet eos ut cesset omnino operatio nuptiarum. LI. - DE INCONTINENTIBVS SACERDOTIBVS AVT LAEVITIS VEL QVI VETERIS TESTAMENTI CAVSA FINGVNT. Ex decreto papae Siricii. à Plurimos enim sacerdotes Christi aut leuitae post longa ; consecrationis suae tempora tam de coniugibus propriis quam etiam de turpi coitu sobolem didicimus procreasse et crimen suum hac praescriptione defendere quod in ueteri testamento sacerdotibus ac ministris generandi facultas legitur attributa. Dicat nunc mihi quisquis ille est sectator libidinum preaceptor1o que uitiorum si aestimat quod lege Moysi passim sacris ordinibus a Deo nostro laxata sint frena luxuriae. Cur eos quibus committebantur sancta santorum praemonet dicens: sanct? estote quia ego sanctus sum Dominus Deus uester ? Cur etiam procul a suis domibus anno uicis suae in templo habitare iussi

L. LI.

3 continentiae] castitatis 5 licite] licentet 8 omnino] per omnia. 6 tutpi coitu] adulterio 6 sobolem] filium $8 facultas] licentia, uel potestas 8 attributa] concessa, uel donata 9 sectatot] secutof 10 aestimat] cogitat 10 passim] ubique, uel forte 14 procul] longius

TEES

12/13 Leu. 19, 2 ; 20, 7 ; ct. Leu. 21r, 8.

L. - Leo I, Epist. ad Rust., 3 (PL 54, 1204) — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 288) ; Cresc. Concord., CIX (PL 88, 883) ;Coll. Hisp., LXVI, 5 (PL 84, 766) ;Decr. ps.-Isid. (HiwscHius, 616); Coll. Diessen, XXX, 5 (Awonr, rn, 5382); Burch. Worm., Decr., rt, 114 (PL 140, 645) ; Iuo Carnot., Decr., vr, 68 (PL 16r, 459) ; Iuo Carnot., Panorm., rrr, 106 (PL 161, 1153) ; Anselm. Luc., Coll., VI, 185 (THANER, 355); Hrab. Maur., Paenit., r, 11 (PL 110, 481) ; Decr. sacetd., 42r (Forrawo, 57) ;Regino, Coll, I, 97 (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 66) ;Gtat., Dect., 10, n.81 (FnrEDsERG, 113). LI.- Siric., Epist. ad Himer., 7 (PL 56, 558) — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 234) ; Coll. Hisp., III, 7 (PL 84,6353) ; Decr. ps.-Isid.(HrNscHrUs, 521) ; Cresc., Concord., X XVII (PL 88, 849) ; Regino, Coll., I, 94 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon.,65).

a TB

Ve

1 LAICI ET LECTORES B. 2 vETERI TESTAMENTO B

11 quibus] qui B

SISfalei

C.

4 laeuitas B

6 coitus

COITD TIN. VILIBSTE

TII

207

15 sunt sacerdotes ? hac uidelicet ratione uel ne cum uxoribus possent carnale exercere commercium ut conscientiae integritate fulgentes acceptabile Deo munus offerrent. Quibus expleto seruitutis suae tempore uxóris unius sola successionis causa. usus fuerat laxatus, qui non ex alia nisi ex tribu Leui 20 quisquam ad Dei ministerium fuerat praeceptus admitti. Omnes sacerdotes atque leuitae insolubili lege constringimur ut a die ordinationis nostrae sobrietati ac pudicitiae et corda nostra mancipemur et corpora, dummodo per omnia Deo nosstro in his quae cotidie offerimus sacrificiis placeamus. Hi uero 2; qui inliciti priuilegii excusatione nituntur ut sibi asserunt ueteri hoc lege concessum, nouerint se ab omni ecclesiastico honore quo indigni usi sunt apostolicae sedis auctoritate deiectos nec unquam posse ueneranda attractare mysteria a qui-

bus se ipsi dum obscenis cupiditatibus inhiant priuauerumnt. 3o Namque ferro necesse est excidantur uulnera quae fomentorum non senserunt medicinam. LII. — CONTRA IMPVDICOS PRESBYTEROS VEL DIACONES VT PRO EORVM INCONTINENTIA OMNI ECCLESIASTICO PRIVENTVR HONORE. Ex decreto papae Innocentii. I. Proposuisti quid de his obseruari debeat, quos in diaconii ; ministerio aut in officio presbyterii positos incontinentes esse aut fuisse generati ex els filii prodiderint. De his et diuinarum legum manifesta est disciplina et beatae recordationis uiri Sirici episcopi monita euidenter commemorant, ut incontinentes in officiis talibus positi omni honore ecclesiastico pri-

16 commercium] negotium 18 successionis] genetis filiorum 19 laxatus] concessus 23 mancipemur] submittamus 25 nituntur] exercent 25 asserunt] affirmant 29 obscenis] turpibus 29 priuauerunt] alienos fecerunt. 1538 5 incontinentes] incestos 8 euidenter] aperte 9/10 priuarentut] separentur

LII, i. - Inn. I, Epist. ad Exsup., 1 — Coll. Quesnell., XXI, x (PL 56, 501); Coll. Dionis.-Hadr., Inn., XXI (PL 67, 245) ; Ctesc., Concord., XXVII (PL 88,

850) ; Coll. Hisp., VIII, 1 (PL 84, 649) ; Decr. ps.-Isid., xxxr, 1 (HrNsCHIUS, 531) ; Coll. in 11 lib., I, 312 (BERNHARD, 199) ; Coll. Diessen., XXXVII, 1 (AwoRr, t1, 401) ; Aeneas Paris., C (PL 121, 724) ; Anselm. Luc., Coll., VIII, 8 (THANER, 449) ; Iuo Catnot., Dect., vr, 57 (PL 161, 456) ; Iuo Carnot., Panotm., rrr, 137 (PL x61, 1161).

15 ne] oz. V, nec B 18 seruitutis] uirtutis I^ 20 ammitti I/ C 94 placeamus] add. Qui autem in carne sunt dicente electionis uase, Deo placere non

possunt B. LII. 4 quid] quod B C

5 presbyteri B

6 ex eis] ozz. B

LI

208

COLL. IN V LIB., II, Lir-Lrmt

i» uarentur. Nec admittantur continentia oportet impleri.

ad tale ministerium

2. ITEM DE QVO SVPRA.

quod sola

-

Est enim uetus admodum sacrae legis auctoritas iam inde ab initio custodita, quod in templo anno uicissitudinis suae 1; habitare praecepti sunt sacerdotes ut seruientes sacris oblationibus puros et ab omni labe purgatos sibi uendicent diuina mysteria. Neque eos ad sacrificium fas sit admitti qui exercent uel cum uxore propria carnale consortium. Quia scriptum est : sancii estoile quia et ego sanctus sum Domuünus Deus uester. 20 Quibus utique propter sobolis successionem uxoris usus fuerat relaxatus. Illi sunt modis omnibus ab officio ecclesiastico submouendi qui post ammonitionem cognitam praeponendam arbitrati sunt uoluptatem. LIII. - CONTRA PRESBYTEROS

QVI IN PRESBYTERIO

FILIOS

PROCREANT. Ex decreto papae Innocentii. Qui zelo fidei ac disciplinae doctus non patitur ecclesiam pollui ab indignis presbyteris quos in presbyterii honore filios 5 asserit procreasse, quod non licere exponere, nisi nossem uestram prudentiam legis totius habere notitiam. Et ideo, fratres karissimi, libellus qui subiectus est perspecto eius qui talia perpetrasse dicuntur iubebitis in medio collocari. Discussisque obiectionibus quae ipsis presbyteris impinguntur ro si conuinci potuerint a sacerdotali officio undique inreuocabiles remoueantur, atque alieni efficiantur a ministerio quod uiuendo inlicite polluerunt. Quia qui sancti non sunt sancta tractare 10 Nec admittantur] ne ordinentur uel accedant 16 labe] crimine, sorde 16 uendicent] retineant

sobolis] filiorum di, remouendi ]LliBt

21 relaxatus] concessus 23 uoluptatem] libidinem.

3 zelo] amore,

fetuote

13 auctori/as] x Pat. 25.

21/22

B assetit] affitmat

? perspecto] uiso 8/9 Discussisque] inquisitis bus | 9 impingunturs] inponuntut

TUUS

11 continentia] castitate 17 fas] licentia 20

submouendi] sepatan5 nossem]

scirem

9 obiectionibus] obpositioni-

19 Leu. 19; 2.; 20, 75. cfr. Leu? 21, 8.

2.- Inn. I, Epist. ad Exsup. — INo/a cap. LII, x (in fontibus unitur unico fextu). LIII. - Inn. I, Epist. ad Max. et Seu. (PL 2o, 605, 538 ; Mawsr, t1, 1047; cfr. JW, 515 [112]) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 250) ; Coll. Hisp., X (PL 84, 653); Decr. ps.-Isid. (HiwscHius, 544). 10 admittant B

12 IrEM —

svrRA] ox. B C

14 uicissitudinis] uicis 7 C

17 ammitti V.

JD que B

2 PROCREATI svNT B * libelli B C 10 si conuinci] sicut uinci V.

4 eius] eos B

8/9 Dicussus-

CODD

INAMLIBSTETGIÓDIIELY

209

non possunt. Miramur autem haec eorum dissimulare episcopos aut consentire aut nescire esse illicita iudicentur.

LIV. — DE SANCTIFICATIONE CORDIS ET CORPORIS. Smaragdus in libro Diadema. I. Inter cetera de sanctificatione sic Paulus apostolus in epistola ad Thessalonicenses ait : Haec est uoluntas Dei sancti; ficatio uestra, ut abstineatis wos a fornicatione, id est haec placet Deo, ut nos corde pariter sanctificati simus et corpore. Nisi enim ei haec placuisset, nobis non imperasset dicens : Sancti estoie, quia eL ego sanctus sum Dominus Deus uester. Quae uirtus sanctificationis quamuis omnibus inesse debeat 10 christianis

maxime

tamen

ordini conuenit,

et condecet

sa-

cerdotali. Vnde et Dominus Moysi ait : ss ergo samctus, quaa et ego sanctus sum Dominus qui sanctifico uos. Vere enim nisi corde et corpore sanctificato, Deo sacrificium a sacerdote offeratur non erit ei gratum qui cor illius a fornicationis con15 tagio cognoscit esse pollutum. 2. ITEM. Concilium Neocesarense. Mulier si cuius est adulterata in laico ordine constituto, si

euidenter arguatur talis ad ministerium clericatus uenire non poterit. Si uero post ordinationem adulterata fuerit, dimittere 20 eam conuenit. Quod si se cum illa coniunxerit, ministerium sibi commissum optinere non poterit. LV. - DE EPISCOPIS PRESBYTERIS DIACONIBVS SVBDIACONIBVS QVI A CONIVGIBVS SVIS NON SE ABSTINENT EXTERMINENTVR AB HONORE CLERICATVS. Ex concilio Heliberritano.

13 dissimulare] fingere. LIV. 9 inesse] infra esse 14/15 contagio] motbo 18 euidenter] aperte 20 se coniunxetit] habitauetit.

LIV.

4/6 1 Thess. 4, 5.

1? cuius] alicuius

11/12'1/6u, 21,8 5 cft. leu. 10, 2/5/2017:

12

Ex. 51, 15 ; Leu. 20, 8 ; 22, 32 ; cft. Leu. 21, 8.25 ; 22, 9.16.

LIV, 1. - Smaragd., Diad. mon., 49 (PL 102, 546) redactio diuersa.

2. — Conc. Neocaes., 8 — Coll. Dionis. (E$rREwE, 39) ; Coll. Quesnell. (PL $6, 756) ; Coll. Hisp., III, 8 (PL 84, 110) ; Decr. ps.-Isid. (HiNscHrUs, 265) redactio Dionisiana.

LV.- Conc. Illiber.,, 33 — Coll. Hisp., XXXVIII, 535 (PL 84, 505) ; Coll. Pirenen. (MARTINEZ Dizz, 250) ; Decr. ps.-Isid., rxr, 35 (Hiwscurvs, 341).

15 pollutum] a4Z. 15 cognoscat C 11 sit B * haec] oz. B LIV. Ex decreto papae Eugenii. DE svsPECTA SACERDOTVM FORNICATIONE. Si quis episcopus aut presbiter aut diaconus uel etiam subdiaconus — ab omni 17 si] oz. B. 16 IrzM] oz. V C femina sit abstinendus. C

^

210

COLI IN ELIB, UE LV-LVI

Placuit in totum prohibere episcopis, presbyteris, diaconi; bus et subdiaconibus qui in ministerio ecclesiastico positi sunt abstinere se a coniugibus suis. Quicumque uero decreti huius praeuaricator exstiterit ab honore clericatus procul dubio exterminetur.

LVI. — DE CLERICO QVI INCONTINENS INVENITVR POST BENEDICTIONEM LEVITICAM ETIAM CVM VXORIBVS SVIS. Epistola Ormisdae papae per uniuersas prouincias. I. Si quis episcopus aut presbyter uel diaconus post accep;tam benedictionem leuiticam cum uxore sua incontinens inuenitur ab omni ecclesiastico officio abiciatur. Ecce manifestissime constat quia secundum titulos antiquorum patrum a sancto Iohanne papa transmissos et CCC et XVIII episcoporum sententias, sed et canones gallicani continere uidentur, 1o ut clerici in adulterio deprehensi et aut ipsi confessi aut ab aliis reuicti ad honorem redire non posse. Et quia forte non desunt quibus pro nimia pietate supra scripta sanctorum patrum seueritas minime placeat sciant se et CCCXVIII episcoporum

et

reliquorum

qui

canones

statuerunt

senten-

15 tias reprehendere uel damnare, sed forte maior est illis pietas quam suprascriptis CCCXVIII episcopis, maior illis misericordia quam in sancto Iohanne papa, maior caritas quam in reliquis sanctis sacerdotibus qui hoc exemplo uel remedio ecclesiarum suis diffinitionibus deliberauerunt. Et ideo aut 20 pro bona uoluntate praeceptis illorum consentiant aut omnibus illis contrarios se et inimicos esse cognoscant. Quae est ista iustitia et inimica benignitas ? Palpare criminosos et uulnera eorum usque ad diem iudicii incurata seruare. Quod si eos durissimam poenitentiam per plures annos agere 25 uideremus, sic inidipsum et saluti eorum consulere ut et canonum deberemus statuta seruare. Cum uero in aliquibus nec compunctio humilitatis nec instantia orandi uel plangendi appareat nec beatum Dauid imitantes, qui dixit : /awabo per LV. INT. mandatos uetunt

4 in totum] pet omnia. 6 abiciatur] eiciatur * titulos] consctiptiones 8 transmissos] 13 seueritas] discretio 19 deliberauerunt] statuerunt, confirma22 Palpate] blandire 25 consulere] considerare 26 statuta]

ptaecepta JENIIE

28/29 Ps. 6, 7.

LVI, 1. - (ps.-)Hotmisd., Epist. ad uniu. prou. (PL 65, 527) — Halitg., Paenit. (Canistvs-BASNAGE, 11, 2, 143). Cfr. Coll. Herouall. (PL 99, 1014). TENA

1crERO

16 illis] ozz. B

V C

3O0rmisdam

V

15 maiot est] maiorem T7

COLEUINIVIETB

IL vi

2XI

singulas moctes lectum. meum, lacrimis stratum meum. rigabo. 3o Et illud : cinerem. sicut. banem: manducabam et. botum mewn cum. fletu temperabam. Nec eos ieiuniis uel lectionibus uacare uideamur, possumus agnoscere si ad honorem pristinum redirent, cum quanta negligentia et cum quanto tepore et inimica animi securitate permanerent credentes. Quod si eis non 5; apta digne poenitentia dimiserit Deus, quomodo sacerdotes indulsisse uidentur ? Vere dico quibus cum periculosa et falsa pietate omnia indulgere uidemur cum ante tribunal Christi pro tantis peccatis damnandi aduenerint contra nos ipsos causa dicturi dicentes, quod autem asperitatem linguae eorum 4o expauimus aut falsa blandimenta et periculosas adulationes ipsorum libenter accepimus. Nos eos dum illis inutiliter indulgemus in peccatis permanere et ipsa peccata etiam augere permisimus. Nec recordantes illud quod in ueteri testamento scriptum est : quia wno beccante contra omnes ira. Dei desewit. 45 O pietas indiscreta uni parcere et omnes per exemplum malum in discrimen adducere. 2. ITEM. Nam ita suadet sanctus Cyprianus dicens: Qui peccantes uerbis adulantibus palpat peccandi fomitem subministrat nec 5o praemit delicta sed fouet. Et iterum : Imperitus est medicus qui tumentes

uulnerum

sinus manu

parcente contrectat

et

absconditus in profundis recessibus uirus dum seruat exaggerat. 3. ITEM.

5;

Vnde et sanctus Iohannes Constantinopolitanus episcopus arguit dicens : Imperitus est medicus qui ante digestam putredinem superducit uulneri cicatricem. Et ideo diligenter perpendite si aut potest aut debet fieri ut tantorum ac talium 33 tepote|frigiditate 36 indulsisse] dimisisse 37 indulgere] redonare 39 asperitatem] procacitatem 42 augete] crescete, moltiplicare 44. deseuit] furescit 46 discrimen] periculum 49 fomitem] incendii adiutorem 50 fouet] nutrit 50 Impetitus] stultus, indoctus 51 contrectat] tangere 52 uitus] uulnus 52/53 exaggetat] multiplicat 56 digestam] curatam 5 cicatricem] signum sanitatis

30/31 Ps. 1or, ro.

44 Num.

16, 22.

2. - (ps.-)Hormisd., Epist. ad uniu. prou. (PL 65, 528). Cfr. mota cap. JEETE VIE 3. - (ps.-)Hormisd., Epist. ad uniu. prou. (PL 65, 528). Cfr. nofa cap. T^VIT:

41 Nos] nec I7 32 uideamus B digesta putredine B C

44 iram C

47 IrEM]oz.

V

BC

56/57

2X2

COLEJCINGVEIBJTLIENI

quos supra memorauimus sacerdotum statuta contemnentes 6o aliter quam illi statuerunt obseruare uel agere praesumamus. Praecipue eum si illorum CCCXVIII episcoporum qui per omnes ecclesias concilia fieri statuerunt, tam sancta decreta neglexerimus non solum illos despicimus sed et africanos et omnes reliquos qui per ipsos ordinati sunt per totum mundum 65 pro ecclesiastica disciplina et aliquid statuerunt, cum periculo animae nostrae contempnimus. Ego me in hoc periculo mittere omnino non audeo quia nec talia sunt merita mea ut aliorum peccata in me excipere praesumam ; nec tantam eloquentiam habeo ut ante tribunal Christi contra tantos ac tales 7e sanctos sacerdotes qui canones statuerunt causas dicere possim. Videat unusquisque qualiter sentire uel obseruare disponat qualiter possit in die iudicii reddere rationem. Ego in quantum uires Deus dignatur mihi dare studere uolo eorum praeceptionibus obeudire quia cum illis non rixas sed pacem et 7; qualemcumque partem habere desidero. Et hoc diligenter attendendum est ut illi clerici qui ad uxores proprias redeunt, ad integrum ab ecclesiastico officio suspendatur. Et sic etiam dicamus inter nuptiarum mariti qui utique rem illicitam faciunt, clerici tamen ordinari non possunt, et si ordinati fuerint

8o deiciantur. 4. ITEM. De quibus etiam sanctus Faustinus in epistola sua dixit : Perdit gratiam consecrati qui adhuc officium uult exercitare mariti. Cum haec ita sint qua conscientia quisquam dicere 8s poterit quod ille qui adulterium commiserit iterum ad honorem redire possit ? Quod si aliquis dicat in hoc loco: ergo negas misericordias Dei qui dixit : nolo mortem peccatoris sed ut conueriatur ei wvuat. Et illud : numquid qui cadit mon adiciet ut resurgat ? Et : peccator in quacumque die conuersus go fuerit omnes iniquitates eius obliwiont tradentur. Et ad haec libera uoce respondere et possumus et debemus ; absit a nobis ut de istis sententiis uideamur uel leuiter dubitare. Diffinitissime enim credimus quod qui usque ad finem uitae suae poe59 contemnentes]

contradicentes,

non audeo] non sum ausus

respuentes

62 decreta]

93 uires] uirtutem

constituta

64

** ad integrum] per

omnia

81/88 Ez. 18, 32 ; 33, 15.

T

88/89 Is. 24, 20.

89/90 Ez. 53, 13-14.

4. - (ps.)Hormisd., Epist. ad uniu. prou. (PL 65, 529). Cfr. mota cap. LI ir

61 eum si illorum] ozz. B 68 tanta B 93 mihi] ozz. B SilrEM]oz.WV 83 excitare V^ 88 ut] oz. B 90 eius] oz. V 92 uideamus B

BC

COLL. IN V LIB,, II, Lvi-Lvi

213

nitentiam digne egerit non solum indulgentiam accipiet sed 9; etiam ad uitam aeternam perueniet. Regulam tamen ecclesiasticam et antiquorum patrum statuta absit a nobis ut reprehendere audeamus, cum quibus credimus ad uitam aeternam uenire. Sed ad honorem clericatus secundum sanctorum patrum nouimus non debere reuerti, dum tantum in canoni1oo bus scriptum sit : Nec ullus poenitens clericus ordinetur. Et si ille qui ultro petit poenitentiam quamuis eam perfecte agat, non potest episcopus aut presbyter uel diaconus ordinari ita ut etiam si per ignorantiam factum fuerit, deiciatur. Ille qui inuitus ad poenitentiam agendam in monasterium mittitur et 105 utique quid aliud quam poenitens dicendus est ? et qua conscientia ad sacerdotium redire permittitur ? Nemo mihi alia quaelibet contra auctoritatem sedis apostolicae uel contra CCCXVIII episcoporum praecepta uel reliquorum qui canones statuerunt, obiciat. Quia quicquid contra illorum diffini11o tionem in quibus Spiritum sanctum locutum esse credimus, dictum fuerit recipere, non solum temerarium sed etiam periculosum esse non dubito. Valde enim metuo et contremisco illam dampnationem quam Heli sacerdos propter stultam indulgentiam meruit, qui pro eo quod filios suos negligenter II A castigauit ipsi filii uno die occisi sunt et X XX milia de populo occisi sunt et arca testamenti capta est et nomen ipsius de libro uitae deletum est. E contra Finees qui pro eo quod zelo Dei commotus duos adulteros interfecit, totum populum de ira Dei liberauit. Nec hoc ideo dico ut etiam nunc per mortem 120 corporis sacerdotes Domini liceat uindicari sed quia melius est paruo tempore in hoc mundo confusionem sustinere, quam ad supplicia aeterna peruenire. Et multum ei utilius est propter aliorum exemplum quamdiu uiuit remotus ab honore poenitentiam agat, et remedium sibi in die necessitatis adquirat. I2 A Quicumque paruitati meae in hac causa uoluerit onerosus exsistere, aliud ei responsum dare non delibero, nisi quod supradicti canones continere uidentur. LVII. - Vr SVBDIACONVS DIACONVS NVLLAS NVPTIAS AVDEAT CONTRAHERE. [ustinianus rex. 101 ultro] sponte, uoluntarie corruptum, uiolatum 123

125 patuitati] humilitati

109 obiciat] opponat remotus] separatus 124

135 onerosus] grauis

111 temerarium] necessitatis] iudicii

126 delibero] promitto.

LVII. - Iulian., Epit., XXXV, 29 (159) (Hàwzz, 66). Cfr. Lex Rom. can. compta,

51 (Mon, 57). 104 agenda B LVII.

126 responsum] sponsum

1 DIACONVS]

oz.

C

V.

^

214

COLL. IN V LIB,, II, Lvir rix

Clericus qui supra lectores et cantores est uelut subdiaconus uel diaconus, nullas nuptias contrahere audeat. Alioquin a ; sacerdotio cadat. LVIII. — DE CLERICIS QVI POST CONVERSIONEM

VEL HONO-

REM CVM VXORIBVS SVIS FORNICAVERINT. Decretalium patrum conciliorum. Si quis episcopus, presbyter, diaconus etiam monachus qui ; uxorem habuit et post conuersionem uel honorem iterum cum ea fornicauerit ambo pariter X annos peniteat et post publicam poenitentiam ad communionem non tamen ad sacerdotium reuocetur. Ipsa uero post actam poenitentiam reconcilietur ad communionem nisi forte ante tempus mortem urgeatur. 19 Et deinceps nec aliquam conuersationem simul habeant. Quod si in hoc oboedire noluerint ecclesia et communione priuentur. LIX. - DE

EXCOMMVNICATIONIBVS

CLERI

QVI AB

VXORI-

BVS SVIS SE NON CONTINET. Ex concilio Carthaginensi. I. Quorumdam clericorum quamquam lectorum gradus uxores proprias reseruetur, tamen in diuersis conciliis firmatum ; est : subdiaconi, diaconi, presbyteri, episcopi qui sacra mysteria contractant omnino ab uxoribus se contineant. Quod nisi fecerint omnimodis ab ecclesiastico remoueantur officio et inreuocabiles persistant. Ab uniuerso sacro concilio dictum est : Iuste moderata sanctaque et Deo placita sunt : confirma10 mus. 2. ITEM. Concilium Neocesariense. Episcopus aut presbyter uel diaconus etiam et subdiaconus cum uxore propria dum laicus est constitutus, si postea cum illa se coniunxerit, ministerium sibi commissum penitus obtiLVII. 4 contrahere] conducere 4 Alioquin] sin aliter. LVIII. 9 urgeatur] compellatur, praeoccupetut 10 nec aliquam] nullam 10 conuersationem] societatem. LIX. $8 inreuocabiles] sine teuocatione 8 petsistant] maneant LVIII. — Cfr. ps.-Theod., redactio diuersa. LIX, 1. Hisp., XVI, 2.— Coll. Hisp., (Hiuscurus,

Paenit., rz, ; (WASsERSCHLEBEN,

Bussordn.,

578)

Conc. Carth. V, 3 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 205, 70) ; Coll. 5 (PL 84, 209) ; Decr. ps.-Isid. (HrwscHrUs, 207) redactio diuersa. Cfr. Conc. Neocaes., 8 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, r56); IIT, 8 (PL 84, 110) redactio uero omnino diuersa. Cfr etiam Dect. ps.-Isid. 263-264).

3 ueluti I 4 nullam nuptiam B 4 a] ozz. B. LVII. 10 aliqua conuersatione B. IX 2 coNrINENT Í|/ 4 reseruet B 8 sacto] oz. B WB

11 IrEM] 0zz.

COLL; IN VJLIB?, IT, rix-nx

215

15 nere non poterit quanto magis si cum aliena. Vnde in obstinato ministerio ecclesiastico remanebit et in poenitentiam omni tempore suo redigi oportet. 3. ITEM. Ex concilio Carthaginensi. De episcopis, presbyteris, diaconibus, subdiaconibus diui20 narum legum est disciplina ut si incontinentes reperti sunt in officiis talibus positi omni honore ecclesiastico priuentur nec penitus reuocentur ad tale ministerium quod sola continentia oportet impleri. 4. ITEM. Leo episcopus. 2; Episcopis atque presbyteris uel diaconis qui cum essent laici siue lectores licite et uxores ducere et filios procreare potuerunt. Sed cum ad praedictos peruenerint gradus cepit eos non licere quod licuit. Vnde ut de carnali fiat spirituale coniugium etiam nec subdiaconis quidem coniugium carnale 5o conceditur. Quod si in hoc ordine qui quartus est a capite dignum est custodiri, quanto magis in primo uel in secundo tertioue seruandum est. Nec aut leuitico aut presbyterali ho-

nore aut episcopali excellentia quisquam idoneus extimetur, qui se a uoluntate luxuriae necdum frenasse conspicitur. LX.

DE SACERDOTE

QVI IN FORNICATIONE

POLLVTVS

EST

NON DEBET MYSTERIA DOMINI VIOLARE. Iudicium Machapij Alexandrini Quidam multas sententias de Machario alexandrino expo5 suit. Inter quas sic ait: ad hunc ipsum Macharium cum aliquando uenissem ac reperissem ante fores cellae ipsius presbyterum quemdam cuius totum caput adeo exesum et consumptum erat illa ualitudine quae carcinus nominatur ut os etiam uerticis uideretur, quique illuc ut curaretur aduenerat, nec 10 tamen usque in illum diem a sancto Machario susceptus fue15 obstinato] contradicto, superbo inuenti 22 continentia] castitate

17 redigi] reuerti, reduci 32 tertioue] siue tertio

20 reperti] 33 excel-

lentia] altitudine 33 idoneus] probatus. LX. 6 ante fotes] ante hostium 4 adeo] in tantum sum, tasum 7/8 consumptum] catcinus] cancer uulgo ... graneus

7 exesum] camedeuotratum 8 ualitudine] infirmitate 8 8/9 os uerticis] ossa capitis

3. — Fons non inuenitur. 4. — Cfr. Leo I, Epist. ad Rust.,3 (PL 54, 1208, 15 ; MaNsr, Vr, 401; JW, 544 [320]) — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 290, 27) ; Dect. ps.-Isid. (HiwscHrus, 617); Cumm., Paenit, x (ScHMrrZ, rt, 230). Cfr. eziazm Grat., Dect., 10, D.31 (FRIEDBERG, 112). — Vita Macarii, 6 (AASS, ian., r, 87, 6) redactio diuersa. 26 licito B TX

31 in?] oz. 6 uenisset D

V.

^

216

COLL:IN

V3LIBS IB, LXxSEXE

rat aut uisus. Ego itaque tunc ipsum rogans petiuit ut eius misereretur et saltim responsum ei daret, ad quod mihi ille sanctus hoc dixit: Non est dignus iste curari; hanc enim poenam ex praecepto diuinitatis percepit. Si autem uis curare 1; eum persuade illi prius ut a sanctorum sacrificiorum immolatione discedat. Cumque ego dicerem : Cur obsecro id fieri iubes ? Quia fornicatione, inquit, pollutus, mysteria Domini uiolare consueuerat ob hoc talis supplicii atrocitate cruciatur. Sed, sicut dixi, si numquam

uelut sacerdos sacrificia diuina

20 contigerit, accipere Deo 1uuante poterit medicinam. Cum ego illi qui hac ualitudine laborabat ista dixissem et cum sacramentis mecum pacisceretur non se ulterius ad officium sacerdotis accedere, tunc demum a sancto illo uocatus est, qui eum cum his adlocutus est uerbis : credis, inquit, Deum esse

25 cui nihil occultum est ? R. Credo. Nec potuisti, inquit, uirtutem diuinitatis eius euadere. Respondit ille: Non potui, domine mi. Tunc magnus ille Macharius : Si agnoscis, inquit, peccatum et uis euadere istam quam propter illud tibi Deus intulit poenam, emendare de reliquo. Quo audito ille proprium 3o confessus est crimen et de cetero se numquam peccare promisit, neque functurum sacerdotis officio sed inter laicos iam futurum, et tunc demum illi manum sanctus imposuit atque in paucis diebus capillorum quoque recuperatione curatus Deumque glorificans sancto etiam uiro gratias referens, uiden55 tibus nobis, ad propria remeauit. LXI. — CONTRA SACERDOTES

QVI A CARNALI CONCVPISCEN-

TIA NON SE ABSTINENT ET SACRIFICARE NON CESSANT. Ex decreto papae Innocentii. Nam sic Paulus ad Corinthios scribit dicens : abstinete uos ; ad lempus ut uacetis orationi, et hoc utique laicis praecepit, multo magis sacerdotes quibus orandi et sacrificandi iuge 12 saltim] aliquando hoc 18 tur] pactum in antea T2XUE

TOXSIC

14 praecepto] mandatum, iussum

18 ob hoc] propter

atrocitate] crudelitate 21 ualitudine] infirmitate 22 paciscerefaciat, promitteret 26 euadere] effugere 30 de cetero] deinde, 82 demum] deinde. 6 iuge] cotidianum, assiduum

4/8 1 Cot. 7, 5.

LXI. - Inn. I, Epist. ad Victr., 9 (PL 20, 476 ; Mawsr, rit, 1035 ; JW, 286 ([89]) — Coll. Quesnell. (PL 56, 524) ;Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 244) ;Coll. Hisp. (PL 84, 647) ; Decr. ps.-Isid. (HiwscHrUs, 530). 11 petiui

/C

cum] oz.

V.

1* fornicationem B 25 Nec] ne B.

18 tali B

21 ualititudinem B

24

GOLLSOIN WV LIB HI LxrLIxIV

217

officium est, semper debent a consortio carnali abstinere. Quia si contaminatus fuerit carnali concupiscentia quo pudore quo merito exaudiri se credit ? Cum dictum sit :Omnia munda 10 ?Hwndts, cotÀnquinatis autem et infidelibus mihal est mundum. LXII. — VT SACERDOTES A CARNALI CONSORTIO COTIDIE SE ABSTINEANT. In libro Diadema. Tempore enim antiquo episcopi, presbyteri et diaconi unius uxoris uiri ordinabantur. Modo autem quia sanctitatis sancta 5 creuit munditia ab omni carnali consortio omnis illos sacrorum regula prohibet canonum. Nam et in ueteri testamento eo tempore tantum quo sacerdotes praesto erant altario ab uxorum suorum se continebant concubitu. Nunc autem quia cotidie corpus Domini aut conficiendum est ministris Dei ad 10 altare aut sumendum,

a carnali concubitu

cotidie est absti-

nendum. LXIII. - DE HIS QVI IN SACRO ORDINE POSITI SVNT, SI PER

COMMIXTIONEM CARNIS MACVLANTVR AD SACRVM ORDINEM NON ACCEDANT. Gregorius Andreae episcopo Tarentino. ; Habuisse te concubinam manifesta ueritate comperimus de qua etiam contraria a quibusdam est nata suspicio. Sed quia in rebus ambiguis absolutum non debet esse iudicium hoc conscientiae tuae eligimus committendum, ut si postquam in sacro ordine constitutus es te permixtione recolis maculatum, 1o sacerdotii honore deposito ad ministrandum nullo modo praesumas accedere sciturus in animae tuae periculo ministrare.

LXIV. — DE FACILE FORNICATIONE. Si quis pontifex faciens facilem fornicationem si cum sim8 contaminatus] maculatus, sordidatus 8 quo pudore] quo uerecundia, castimonia. LXII. 7 ptaesto erant] in praesentia 10 concubitu] coniunctione. LXII. * ambiguis] dubiis 9 permixtione] coniunctione 9 recolis] tecotdas 9 maculatum] scitutus] sciens.

LXIV. uirgine

sotdidatum

10

deposito]

2 facilem] leuem, citatem, minorem

telicto,

eiecto

11

2/3 simplici muliere] uidua,

9/10 Tit. 1, 5. LXII. LXIII. — Atto, LXIV. LXI.

LXIV.

- Smaragd., Diad. mon., 49 (PL 102, 647). - Greg. I, Reg. epist., III, 44 (MGH, epist., 1, 200 ; cfr. JW, 1249 [885]) Breu. (Mar, v1/2, 85) ; Grat., Decr., 7, D.33 (FRIEDBERG, 124). - Cumm., Paenit., capit, vz, 1 (ScHMrTZ, r1, 221, 14) redactio diuersa. 8 Quia] qui B.

1 rFORNICATIONE]

add.

Gregorius

B

^

218

COLLUOIN, V EIBJ HEXIV-EXVI

plici muliere degradetur secundum humaniorem diffinitionem X annos poeniteat, presbyter VII et degradetur, diaconus et ; monachus V et diaconus degradetur, clerici et laici IIII. Omnes hi suprascripti uel amplius uel minus circa modum culpae. Si cum sanctimonialibus si episcopus XV annos poeniteat, presbyter XII, diaconus X, clerici et laici VII. Porro

ad honorem sacerdotii omnimodis non accedant tantum post 10 actam poenitentiam reconcilientur ad communionem.

LXV. — DE ani. Si quis cum episcopus XV ; presbyter XII, chus X, IIII ex

GRAVI FORNICATIONE.

Iudicium

Comme-

Deo sacrata uel uxore alterius fornicauerit, annos poeniteat, V: ex his in pane et aqua, V ex his in pane et aqua, diaconus et monahis in pane et aqua, clerici et laici VII, III ex his in pane et aqua. Hi omnes supradicti usque ad post actam poenitentiam a communione priuentur. Nam et ad sacerdotii gradus numquam accedant.

LXVI. — DE PDIVERSIS FORNICATIONIBVS VITIORVM. lIudicium Commeani. I. Si osculatus est episcopus per desiderium mulierem id est aut sanctimonialem uel uxorem alterius siue sororem seu ; cognatam commatrem uel matrem de sacro fonte uel filiam spiritualem, diaconam siue presbyteram uel qualemcumque quae statuta seniorum laica coniunctione tenetur detestabilis si praeter coinquinationem LXX dies poeniteat episcopus, presbyter

L, diaconus

et monachus

XL,

subdiaconus

XX,

1o clericus uel laicus X. 2. ITEM. Sequitur. Si semen per osculum fuderit episcopus IIII annos poeniteat, presbyter III, diaconus uel monachus II, subdiaconus I,

clericus et laicus dimidium. 3 humaniorem diffinitionem] pietatem

LXVI.

* detestabilis] uituperabilis

$8 Porro] uere uel omnino.

$ si praeter] si absque

LXV. — Cumm., Paenit., capit., viz, 2 (SCHMITZ, 11, 222) — ps.-Hieron., Can. paenit. (PL 20, 4279) ; Paenit. tripart. Sangall., 3 (ScHwrrZz, 11, 372). LXVI, 1. - Cfr. Cumm., Paenit., capit., x, 2 (SCHMITZ, 11, 228) ; Paenit. capit. (WASSERSCHLEBEN, Bussotdn., 512) redacfio diuersa. 2. — Cfr. Excarps. (ps.-)Cumm., 111, 39-40 (ScHwrrZ, 1, 617) redactio diuersa.

* Si] oz. V. aSexo-

1 cRave

V B C.

LXVI. 1/42 DE — muliebricum] az£e cap. LX XV III ponit C 9 fontem B 6 qualecumque B * laicam B 8 coinquinatione B 8 episcopus] oz. B 11 IrEM] oz. V^

CODE

INN EBE:,AIAExVI

219

15 -0 Sv EtEMeEISequitur: Si, quod absit, totam suam uoluptatem ut moris est adim-

pleuerit sed tamen non perseuerauerit : episcopus XV annos poeniteat, presbyter XII, diaconus et monachus X, subdiaconus VIIII, clericus et laicus VII. Omnes hi III ex his in pane 20 et aqua, a communione usque ad post actam poenitentiam priuentur et a sacerdotio funditus excludantur. 4. ITEM. Si episcopus osculatus est per desiderium simplicem mulierem et semen non effudit XL dies poeniteat, presbyter XX, 25 diaconus et monachus X, subdiaconus VII, clericus et laicus V,

Si sua non est. 5. ITEM. De quo supra. Si semen per osculum fuderit episcopus, I annum

poeni-

teat, presbyter dimidium, diaconus et monachus C dies, sub3o diaconus LX clericus et laicus L, si tamen cum aliena.

6. ITEM.

Sequitur.

$1, quod absit, ut moris est, uoluptatem suam affectauerit

episcopus, XII annos poeniteat, presbyter X, diaconus et monachus VII, subdiaconus VI, omnes hi III ex his in pane et 5; aqua ; clericus et laicus V uel IIII annos poeniteat, si cum aliena. ZW«cEM. -Et-alitét. Si episcopus, ut moris est, laicorum tantum pro causa pacis osculatus est mulierem, VII dies poeniteat, presbyter V, 4o diaconus et monachus III. De quo Osius episcopus dixit: Incomptum est ac ludibrius uidetur osculum sacerdotis muliebricum. 16 uoluptatem] concupiscentia 21 funditus] per omnia 23/24 simplicem mulierem] uidua uel uitgo 32 quod absit] quod non sit, ... proueniat 32 affectauerit] compleuetit 41 Incomptum est] inordinatum, sordidum 41 ludibrius] turpius 42 muliebricum] mulierum, muliebre. 3. - Cfr. Excatps. (ps.-))Cumm., 1r, 26, 2 (ScHwrrZ, 1r, 611) redactio diuersa.

4.— Cfr. ps.-Theod., Dicta, 118 (ScHMrTZ, rn 535) redactio diuersa; Cumm., Paenit., capit., x, 2 (SCHMITZ, r1, 228). s. — Cfr. Excarps. (ps.-)Cumm., 11, 43, 19 e? 41 (ScHMrzz, n, 618) redactio diuersa. 6. — Cfr. ps.-Egb. Ebot., Paenit., 3 (WAssERSCHLEBEN, Bussotdn., 504) redactio diuersa. 7. — Cfr. Paenit. Floriacen., 58 (ScHMrTZ, 11, 344) redactio omnino diuersa. 15 IrEM] o».

V C

15

Sequitur]

oz. B

16 totam] oz. C

16 uo-

luntatem B 18/19 subdiaconus VIII] oz. B 20/21 usque — sacerdotio] et 27 IrEM] 25 subdiaconus VII] oz. B a sacerdotio clericus et laicus B 29/30 subdiaconus LX] 9 De — supta] Sequitur B om. V C 37 37 IrEM] oz. V^ 34 subdiaconus VI] ozz. B 31 IrEM] ozz. V^ om. B Et aliter] Praetetia B, ow. C.

^

220

COELEUINSOV BRE, TE LXVII-LXVIII

LXVII. - DE CONCVPISCENTIA NON CONSVMATA. Gregorius. I. In canone Neocesariensi ita habetur : Placuit ut si quis concupiscens mulierem, etiamsi eius concupiscentia deside; rium habeat non autem subsequatur effectus, manifestum est hunc fuisse per diuinam gratiam liberatum. Ridiculosum est ut pro tactu et osculo uel amplexu mulierum aliquos dampnatos inueniamus. Sed tamen pro tactu atque osculo uel amplexu muliebri tantum et si coinquinatus est duos uel I annum 1o uel XL dies secundum qualitatem siue quantitatem uitii etiam personam inspiciendum in qua fornicatus est, ita poeniteat. 2. ITEM. Iudicium Theodori. Si quis diu cum muliere aut puella nititur fornicari et non potuerit, aut mulier uel puella non susceperit eum, episcopus 15 VII annos poeniteat, presbyter V, diaconus et monachus III, I ex his in pane et aqua ; clericus et laicus II annos poeniteat. Qui concupiscit mente fornicari diu et non potest, unum annum poeniteat. Diligens mente tantum aliquam, VII diebus poeniteat ; si autem dixit et non est susceptus ab ea XL dies 20 poeniteat.

LXVIII. - DE SVBDIACONIBVS CONIVGATIS. Gregorius Leoni episcopo Carthaginensi. Multorum relatione comperimus hanc uos olim consuetudinem tenuisse ut subdiacones suis licite miscerentur coniu; gibus ; quod ne denuo quisquam praesumat a decessore nostro uos constat esse prohibitos scilicet ut eodem tempore subdiacones qui coniugati erant de duobus unum eligerent. Id est aut a suis uxoribus abstinerent aut ministrare penitus desisterent. Qua propter Speciosus tunc subdiaconus ab administrationis LXVII. 5 effectus] operatio 6 Ridiculosum] uile, turpe 11 inSpiciendum] uidendum, considerandum 13 diu] longe 13 nititur] uult, uel certatuf.

LXVIII. aliquando omnino

3 relatione] dicto 3 comperimus] inuenimus 86 denuo] deinde 6 prohibitos] contradictos 8 desisterent] recederent, dimitterent

3 olim] 8 penitus]

LXVII, 1. - Cfr. Conc. Neocaes., 4 — Coll. Hisp., III, 4 (PL 84, 109) ;Decr. ps.-Isid. (HrwscHrUs, 263). 2. — Paenit. Rom. anon., riz, 25 (PL 99, 960, 25). LXVIII. — Greg. I, Reg. epist., IV, 34 (MGH, epist., 1, 269 ; cfr. JW, 1306 [941]). Cfr. Anselm. Luc., Coll., VII, 129 (THANER, 417) ; Grat., Dect., 2, D.32 ; 20, C.27, q.2 (FRrEDBERG, 116 ; 1068).

LXVI. tiam B

1/2Gregorius]oz. B 8 inueniatur B 9 mulieris B

4 eius] oz. V C 4 concupiscen12 IrgzM] oz. B C 16 his] hi C

16 et?] uel B.

LXVIII.

6 tempote] aZZ. in B

4 eligerint B

GODESCIN NV BIBIT, tXvnirLxxi

221

1o se suspendit officio. Post cuius obitum relicta eius marito est sociata. A tua eam Ífraternitate oneratam in monasterio cognouimus deputatam. Quod si, ut fertur, eius se maritus ab amministratione suspendit ante dictae mulieri non debet obficere quod ad secundam coniugii copulam migrauit. Prae15 sertim si non ita mente subdiacono iuncta est ut a carnis uoluptatibus abstineret. Quod si ita est ut superius nos audisse testati sumus liceat ei ad suum maritum continuo remeare. LXIX.

— DE EPISCOPO AVT PRESBYTERO

VEL

DIACONO

QVI

VXOREM DVXERIT. Ex epistola Sirici papae ad Genesium episcopum. Qui ordinatus est episcopus uel presbyter aut diaconus et. in ; aliquanto tempore missam fecit et postea uxorem duxerit, hunc detestabilem pseudoprophetam quis ambigat esse? Pro quo omnimodo abiciendus est a clero et in monasterio ad poenitentiam agendam omnibus diebus uitae suae tantum recludendus. Simili condicione diaconus si post tempore ro ministrationis suae et illa adultera quae ei causa est in tali nefando coniugio copulata sit in potestate episcopi quid de ea facere uelit. LXX.

— DE CLERICO

QVI POST LEVITICAM

BENEDICTIONEM

PRAESVMPSERIT QVASI VXOREM DVCERE AVT FORNICATVS FVERIT. Concilio Neocesariense. Presbyter si post laeuiticam benedictionem uxorem ducere ; praesumpserit ab ordine illum iuxta patrum statuta procul dubio deponi omnimodis censemus debere, aut, quod est grauius, si fornicatus

fuerit uel adulterium

commiserit,

extra

ecclesiam abici et ad poenitentiam inter laicos redigi oportet. LXXI. — DE FORNICATIONE Martini. 14 obficere] LXIX. nefando] in LXX.

CLERICORVM.

In

excerptis

nocere 14/15 Praesertim] maxime. 6 pseudoprophetam] falsum 6 ambigat] dubitet 10/11 in tali tam pessimo 12 uelit] uoluetit. 6 censemus] iudicamus $8 abici] ptoici $8 redigi] subici, reduci.

LXIX. - Cumm., Paenit., capit.,

x (ScHMrrz, r1, 230).

LXX. - Conc. Neocaes., 1 — Coll. Dionis. (SrREwE, 38) ; Coll. Quesnell. (PL 56, 755) ; Coll. Hisp., III, 1 (PL 84, 109) ; Decr. ps.-Isid.(HrNscH1Us, 265) redactio diuersa. LXXI.- Conc. Btacat. II, 27 — Coll. Hisp., LXIV, 27 (PL 84, 579) ; Dect. ps.-Isid. (HawscHrus, 430) redactio diuersa. 11 onerata D 15 a] oz. V. 4 aut diaconus] oz. B LXIX. LXXI. 16

9 Similiter condicionis B.

lascertis B VI

222

COLLSIN

WV EIBSUL

LXXI-LXXIV

Si quis episcopus, presbyter aut diaconus post diem diaconii sui gradus acceptos fuerit fornicatus aut moechatus ab ; ordine proprio deponi undique debere dubium non est. Sed et proiciatur ab ecclesia et inter laicos agat poenitentiam.

LXXII. — VT NON NISI PER SINGVLOS GRADVS AD EPISCOPATVM SVBLEVETVR. Siluester episcopus. Nemo enim presbyter uel diaconus a die honoris presbyterii uel diaconii sumat coniugium at si quis neglecto egerit XII ; annis eum iudicauimus priuari honore. Quod si quis publice hoc egerit condempnetur in perpetuum. LXXIII.

- DE CLERICIS

QVI POST LEVITICAM

BENEDICTIO-

NEM VEL CONCVBINAS VEL QVASI VXORES HABERE PRAESVMVNT. Ex synodo Romana. De illis uidelicet sacerdotibus qui per ignominiam utpote ; temeritate sua aut pro concubinis aut aestimant pro uxoribus post leuiticam benedictionem diu sibi fruentur decreuit sancta synodus et in Poenitentiale ac in Conflictu canonum statuta seniorum pleniter inuenitur, quod oporteat eum celeriter conuertere atque diebus omnibus uitae suae poenitere. Et ut 1o liquido repperitur in carceribus retrusi ibi tantummodo in fine communicent. Quam sententiam tam eos quam eas quae tam turpissima catena tenentur dudum astricti, deinde plena fiducia tenenda est in spem uiuam summi Dei qui dicere est dignatus : nolo mortem beccatorum sed ut conueriantur et uiuant. Et

1; item : quz autem perseuerauerit usque 2n finem hic saluus erit. LXXIV. — DE QVALITATE SACERDOTVM QVI IN STVPRIS POSITI SVNT AVT LVCRIS MVNDANIS INSERVIVNT SIMILI MODO ET I/XSXSI LXXII. REXSXSTETE 10 liquido] aliquando.

5 undique] ex omni patte. 4 neglecto] incutia 5 priuati] alienari. 9 temetitate] praesumptione, proteruitate 8 celeriter] citius patulo, aperte, clare 10 reppetitur] inuenitur 12 dudum]

LXXIII.

1127455

BEC U1528257

15 Matth.

10, 22 ; 24, 15.

LXXII. — ps.-Silu. I, Constit., 19 (PL 8, 840). LXXIII. — Fons son inuenitur. LXXIV. - Haito, Visio Porrnasr, r1, 1099).

4 gradu B LXXII. LXXIII.

* conflictum B LXXIV.

Wettini,

6-7; (MGH,

poet.

5 et] ozz. B. 1/6 Vr — perpetuum] ozz. B C. 1 crLERO B 2 vxonE B STE doo

10 finem B 10vi]ovark B

13 qui] quae B

lat., 1x

RPG

14 ut] ozz. B

269-270;

cfr.

6 fruerentur B

14 uiuat B.

COBIEVCEINIV2AELDB: IDI/EXXIV-EXXV

223

FEMINIS QVAE AB EIS STVPRATAE SVNT. Visio quae fratri nostro Vuectino ostensa fuerat, pridie ante transsitum

eius.

Assumpsit eum angelus inter cetera multa circuibat maximus fluuius igneus in quo innumerabilis multitudo damnatorum poenaliter inclusa tenebatur quorum multos se agnouisse fatebatur et inter cetera loca innumeris tormentis diuersi 10 generis cruciatos aspexerat. In quibus plurimos uidit tam minores quam maiores sacerdotes stantes dorsa stipitibus inherentes in igne stricte loris ligatos ipsasque feminas ab eis stupratas simili modo constrictas ante eos in eodem igne usque ad loca genitalia dimersas. Dictumque est ei ab angelo quod 15 sine intermissione uno die tantum intermisso die tertia semper

in locis genitalibus uirgis cederentur. Plures eorum suae agnitioni notos dicebat. Sacerdotum inquit angelus maxima pars mundanis lucris inhiando aut palatinis curis inseruiendo cultu uestium et pompa ferculorum se extollendo questum putant 20 esse pietatem animabus lucrandis non inuigilant deliciis affluentes in scortus proruunt et ita euenit ut nec sibi nec aliis intercessores esse possint. Et ideo tali remuneratione in fine donantur quia praecedentibus meritis talia patiuntur. LXXV.

—

IVDICIVM

DE

FEMINA

QVAE

IN

FORNICATIONE

REPREHENSA EST CVM EPISCOPO AVT PRESBYTERO VEL DIACONO AVT QVASI CONIVGIO COPVLATA. Ex epistola Hormisdae papae, similiter et Eugenii Papae; Theodorus ;episcopus et Commeanus archimandrita uno ore constiuerunt. Si qua femina in fornicatione deprehensa fuerit cum episcopo aut presbytero uel diacono post acceptam leuiticam benedictionem aut ipsa confessa aut ab aliis reuicta, non sepe sed 10 semel tantum

lapsa est, placuit sanctae

synodo secundum

LXXIV. 9 fatebatur] testabatur 11/12 inherentes] iunctos 13 stupfatas] adulteratas 15 intermissione] interuallo 16/17 agnitioni] cogitationi 18 inhiando] concupiscendo 18 palatinis curis inseruiendo] in palatio setuiendo 19 pompa fetculorum] mensarum diuitiarum 19 extol21 scortus] meretrices 20 non inuigilant] non laborant lendo] exaltando 21 protuunt] cadunt 23 donantut] ditantut 23 praecedentibus] antece-

dentibus. LXXV, 1. - Cumm., Paenit., capit., x, 6 (ScHMtrz, 11, 250) — Coll., X, 48 (PERELs, 322).

3 QvAE!] QvaAs B scottas B.

LXXV.

6 ceteras multos B

10 sancta synodus B

10 uidit] est B

Bonizo Sutr.,

20 pietatis B

21

b

224

COLL. IN V LIB. II, rxxv

antiquam et humaniorem I ex his in pane et aqua. 2. ITEM RVRSVM.

diffinitionem

V annos

peniteat,

Si uero semel tantum et iteruni, VII annos peniteat, III ex

15 his in pane et aqua. Si uero iterum atque iterum sed tamen non multum perseuerauerit, X annos peniteat, III ex his in pane et aqua et corpore, Christi non communicet ante actam penitentiam, nisi peruenerit dies mortis. Licet ut suprascriptum secundum antiquam et humaniorem diffinitionem, sed tamen 20 prouidentia sacerdotis sollerter pensandum est, iuxta qualitatem uel quantitatem culpae iudicetur et de illo loco expellere eam oportet ubi tale commissum facile recommittere possit et ignominiosa huius seculi semper,consistat. Praeterea sicubi mulier inuenta fuerit, ut quibusdam usus, laicorum quasi 25; coniugia aut concubinam usitata secularia quod uerecundia est dicere quanto magis perpetrare uel etiam conscii cum episcopo aut cum presbytero uel cum diacono post diem ordinationis suae publica utpote perperam passimue obscenum habuisset et aliquantum spatii tempus in ipsa probrosa 3o extiterit. Vnde rusticitas abusitas aiunt manipulas sacerdotis potius laqueus fertur et praecipitium. Ex tali muliere uidelicet indubitanter et ingratis sancimus ut celeriter conuertatur et in carcerem retrudatur, in qua usque ad mortem peniteat et ibi tantummodo communicet sicut de sacerdotibus qui graui3; bus criminibus conuincti sunt repperimus concessum. Scriptum est enim : iuxta morbum adhibenda est medicina. Post acceptam autem congruam poenitentiam in onnipotenti Deo fideliter firmiterque fiducia ponenda est qui dignatus est dicere : 42u0 ego, nolo mortem peccatoris sed ut conuertatur et uiuat. 4o Et : qui autem pberseuerauerit usque in. finem hic saluus erit. Et cetera his similia. Nam si eam aliquis dudum heri aut nudiustertius correxerit et illa contempsit et in sua durissima turpissimaque obstinatione perdurauerit usque ad mortem, LXXV. 20 sollerter] studiose 23 ignominiosa] uituperate 24 sicubi] si in aliquo loco 26 conscii] consentientes, scientes 28 perperam] praue, petuetse 28/29 obscenum] turpe 29 probrosa] sordida, sputcitia 32 sancimus] praecipimus 35 repperimus] inuenimus 36 adhibenda] adiungenda, danda

LXXV.

43 obstinatione] peruertsitate, duritia

39 EZ. 18, 25 ; 33, 11.

40 Matth. 10, 22 ; 24, 13.

2. - Cumm., Paenit., capit., x, 6 (ScHMrrZ, 11, 230) editio partialis. 13/14 IrEM —

uero] oz. C

13 IrEM] oz.

V^

17 acta B

21 iudicetur]

praem. ita B 27 cum?] oz. B 28 perpera B 29 spatium B 30 abusitatas B 30 manipula B 31 et] oz. B 32 sanximus B 34/35 grauibus] in grauis B 3*7 Deum B 39 ut] oz. B

COLL. IN VLIB;

II; ixxv-rxxvim

225

difficile erit uel in finem dare ei communionem quia immerita 4; pro operata fuerit uel uiaticum ad mortem percipere. Valde imperitus est et nimis inexpertus canonum statuta qui eam nonnumquam donec in tali acerbissimo coniugio audax extiterit, iudicare atque communicare praesumpserit sed magis excommunicari

eam

non inmerita a coetu catholico.

Procul

;» dubio qui talem temeritatem non recusat et ipse in die tremendi iudicii redditurus erit Deo rationem ex sua temeritate et illa incurata remansura erit ex tali indiscreta et fatua. Quis non uideat ? Quis non intelligat ? Quis non animaduertat ? Si de femina tale iudicetur quae fragilem sexum ferens, quanto 5; magis sacerdos aut diaconus, qui eam tam turpissimam illecebrissimamque catenam tenere constrictam potuissent. LXXVI. - DE EO QVI CVM MVLIERE A PRESBYTERO VEL DIA-

CONO RELICTA SE CONIVNXERIT. Concilium Aurelianense. Si se cuicumque mulieri publico coniugio a presbytero uel diacono relictae coniunxerit sacrilegium conmittit, aut casti; gati separentur aut excommunicatione plectantur. LXXVII. — Qvi CVM VXORE PRO DEO RELICTA FORNICAVERIT. Iudicium Commeani. Si quis cum ea quam propter Deum quis reliquit uxorem fornicauerit, episcopus XII annos poeniteat, presbyter decem, s diaconus et monachus VII, subdiaconus VI ; hi omnes III ex

his in pane et aqua et priuentur a communione et a sacerdotii gradu, clericus et laicus V, duo ex his in pane et aqua. LXXVIII.

- DE HIS QVI INFRA ECCLESIAM FORNICAVERINT

VEL ADVLTERAVERINT. Iudicium synodale. I. In praesentiarum nihil periculosius quam peccare leta46 inexpettus] inetuditus 47 acerbissimo] crudeli temeritatem] praesumptionem 52 fatua] stulta

47 audax] ausus 50 53 animaduertat] consi-

deret. LXXVIII.

3 In pfaesentiatum] in praesenti, uel modo

peius, deterius LXXVI. - Conc.

3 periculosius]

3/4 letaliter] mortaliter, mortifere Aurel. I, 9 — Coll. Hisp., XXXII, 9 (PL 84, 275); Dect.

ps-Isid. (HiwscHrUs, 337) redactio diuersa. LXXVII. - Cumm., Paenit., capit., viz, 6 (SCHMITZ, 11, 223) — Paenit. tripatt. Sangall., 7 (ScHMrrz, 11, 374). LXXVIII, 1. - Paenit. Vallic., r1z, 7 (WASSERSCHLEBEN, Bussordn., 68).

52 tale B 50 talem temeritatem] a tale temere B 44 ei] oz. C discreta] ad. Bollata B 56 tenetur constricta potuisse B. 3 quicumque V — 3 mulier V — 4 relicta V. LXXVI. LXXVII. 8 quam] qua B 5 subdiaconus VI] oz. B. LXXVIII. 1/47 DE — mottis] oz. B

52 in-

^

226

CODBDHDNOVOLIBA

OB DCYTIE

liter nichilque dampnabilius quam propter ardorem carnis ;cum aliqua scortu etiam infra parietes sanctae ecclesiae minime recusat tam turpiter obtrectare. Quicumque ergo affectus taliter intra ecclesia

adulterauerit

uel fornicauerit,

si episcopus hoc inrepserit super legitimam poenitentiam X annos poeniteat, presbyter VII, diaconus et monachus V, 10 subdiaconus IIII, clericus et laicus III. Necnon propter Dei sanctaeque ecclesiae reuerentiam non minus quam CC diebus abstineat se ab omni ecclesiae ingressu. Hi supradicti gradus et sine gradu qui taliter commiserint a Christi corpore sanguineque donec post actam poenitentiam prorsus sint remoti 1; praeter

instantem

necessitatem

nec

cum

Iuda

participent

quem continuo post buccellam de manu Domini perceptam diabolus peruasit, et ab ecclesiastico ordine inrecuperabiliter decidant usquequaque. Illa uero domus, quae adulteris contaminata fuerit aqua exorcizata aspergetur et fiat ut ante sancti20 ficata. Sin autem tantummodo cum osculo uel amplexu aut tactu aut simile fecerit in quo coinquinatus est, si episcopus fuerit, super legitimam penitentiam VII annos peniteat, presbyter V, diaconus et monachus IIII, subdiaconus III, clericus et laicus II. S1 uero non coinquinatus, si episcopus 25 hoc egerit, super legitimam poenitentiam IIII annos poeniteat, presbyter III, diaconus et monachus II, subdiaconus I, clericus

et laicus dimidium. Verumtamen supradictis omnibus personis studiosius intuendum est circa qualitatem uel quantitatem culpae sic iudicandus est etiam iuste personam si cum gradu 3o uel in gradu. Similiter itaque illa poeniteat quae tale admiserit facinus turpiter consentiens sic tamen ut decet mulieres.

4 dampnabilius] condempnabilius motem

B scortu] meretrice, scenica

4 ardorem] incendium, libidinem siue tib patietes] septa

6 recusat] refutat

6 turpiter] uituperabilitet 6 obtrectate] committete, pertractare * affectus] allectus, inuolutus 8 inrepserit] temptauetit, subierit, praesumpsetit 10 Necnon] etiam

11 reuerentiam] honotem, timorem

12 abstineat] tetrahat

12 ingressu] introitu 12 Hi] Illi 12 supradicti] iam dicti 12 gradus] Ootdines 13 sine gradu] clericus et laicus 13 taliter] ita 13 commisetint] peccauetint 14 donec] usque 14 actam] finitam, completam 14 prorsus] omnino 14 remoti] abiecti, separati 15 instantem] iminentem, aduenientem 15 participent] communicent 16 continuo] statim 16 buccellam] panem 16 perceptam] acceptam 17 petuasit] inuasit 17 inrecuperabiliter] inreuocabiliter, sine recupetatione 18 usquequaque] pet omnia ubique 18 domus] ecclesia 18/19 contaminata] sotdidata uel maculata 19 exorcizata] benedicta, adiutata 20 sin autem] si non 20 tantummodo] tantum 21

simile] taliter 21 coinquinatus] pollutus 24 coinquinatus] sotdidatus 25 egerit] fecerit 28 studiosius] sollicite 28 intuendum] considerandum, preuidendum 28 qualitatem] qualis sit 28 quantitatem] quanta sit 29 cum gradu] episcopus, uel diaconus 30 in gradu] clericus et laicus 30 illa] femina 30/31 admiserit] commiserit 3i facinus] ctimen 31 decet] condecit

CODI

IN-VILIB.,/ IL; EXXVIHI-LXXIX

224

2. ITEM INDE. Concilium Agatensi. 51 quis in ecclesia fornicauerit, quod non minus detestabile est, episcopus pro sola reuerentia ecclesiae X annos poeni35 teat, presbyter VII, diaconus et monachus V, subdiaconus ILII, clericus et laicus III. Si solummodo tactu uel aspectu

turpiter agens et semen fuderit ex ea, si episcopus hoc egerit VII annos poeniteat, si presbyter V, si diaconus aut monachus IIII, subdiaconus III, clericus et laicus II. Si non coin-

4o quinatur, episcopus IIII annos peniteat, presbyter III, diaconus et monachus

II, subdiaconus I, clericus et laicus dimi-

dium. 3. ITEM INDE. Gregorius. Si quis fecerit fornicationem in ecclesia, poenitentiam 4; habeat omnibus diebus uitae suae in pane et aqua, et ante fores ecclesiae praebeat obsequium Deo et numquam communicet nisi ad exitum mortis. LXXIX. — DE HIS QVI CVM FILIA SPIRITVALI FORNICAVERIT.

I. Si quis autem sacerdos cum filia sua spirituali fornicauerit sciat se graue adulterium commisisse. Id circo femina, si laica est, omne quod congruum est derelinquat et totas res suas ; uendat et donet pauperibus et conuersa in monasterio peniteat ibi usque ad mortem. Sacerdos qui nouum malum exemplum monstrauit in terra ab omni clericali officio funditus deponatur et apprehendat peregrinationem XV annos et postea uadat in monasterium et cunctis diebus uitae suae ibi seruiat Deo. 19. 2. ITEM. Iudicium Commeani. Si quis cum filia spirituali et ipsa tamen simplici muliere aut puella tale facinus commiserit id est effectu fornicauerit, si episcopus fuerit XX annos peniteat, presbyter XV, diaconus 33 non minus] ualde, multum

33 detestabile] contradicibile

honotificentia 36 solummodo] non coinquinatur] non polluitur. LXXIX.

* funditus]

tantummodo

omnino

2.— Cfr. Excatps. (ps.-)Cumm.,

36 aspectu]

34 reuerentia]

uisu

39/40

12 effectu] facto, opete

iu,

21 (ScHwrrz, rr Óro) redactio

diuersa.

3. — Cfr. Cumm., Paenit., capit., X, 3 (ScuMrrZ, rr, 228) redactio diuersa ; Excarps. (ps.-)Cumm., 111, 21 (ScHwrrZ, r1, 610) ; Coll. Hibetnen., XVIII, 3a (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 56). LXXIX, r. - Cumm., Paenit. d X (ScHMrTZ, 11, 229) — Dect. sacetd., 42Y (ForraAwo, 57) ; Bonizo Sutr., COlL^ X, 46 (PERELS, 321). 2. — Paenit. Vallic., EDD S (NUASSERSCHLEBEN, Bussordn., 685).

43/47 IrEM — mottis] oz. C. LXXIX. 10/24 IrEM — commisetit] oz. B, ad zarg. V I2 11 simplex mulier C 12 affectu C

10 IrEM] oz.

^

228

COLL. IN V LIB,., II, LXXIX-LXXX

XII, et sacerdotio penitus irrecuperabiliter priuentur. Si 1; autem tantum cum osculo aut tactu uel amplexu aut simile quod turpe est inquirere et coinquinatus est, si episcopus hoc perpetrauerit XII annos poeniteat, presbyter X, diaconus VII. Si autem coinquinatus iudicium sacerdotis gnari canones poeniteat, tamen circa qualitatem uel quantitatem culpae. Si 2o autem cum spirituali filia quae est de uxore alterius aut sanctimoniali uel cognata et similia hoc inrepserit, ut est gradus sic addatur ei poenitentia. Similiter filia spiritualis peniteat quae cum episcopo siue presbytero uel diacono tale scelus uel uitium commiserit. LXXX.

— INCIPIT DE LAPSV ATQVE

RECVPERATIONE

CLERI-

CORVM. ÍN PRIMIS DE PRESBYTERIS ET DIACONIBVS, SI IN GRAVIORIBVS CVLPIS CONVINCTI SINT NON EIS MANVS TAMQVAM LAICIS IMPONANTVR. Ex concilio Carthaginis. ; Item confirmatum est ut si quando presbyteri uel diaconi in aliqua grauiori culpa conuincti fuerint qua eos a ministerio necesse sit remoueri non eis manus tamquam poenitentibus uel tamquam fidelibus laicis imponantur neque permittendum ut rebaptizati ad clericatus gradum promoueantur.

18

gnati] docti 19 circa] secundum 20/21 sanctimoniali] 21 inrepserit] incurrerit 22 addatur] adiungatur. LXXX. 6 conuicti] superati * remouetri] subtrahere.

ancilla

Dei

LXXX. — Conc. Carth. V, 11 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 191) ; Coll. Hisp., XVI, 11 (PL 84, 210) ; Decr. ps.-Isid. (Hrwscurvus, 307). Cfr. Coll. Barberin. lat. 538, LXX (FonNasaAnr, Coll. Barbetin., p. 93).

24 commiserit] a4Z. (z) IvbxCivM Qvi CVM SVA COMMATRE VEL MATRE VEL FILIA

FORNICAVERIT. Synodus Romanastatuit. Qui cum sua commatre — mulietis condicioni. (f Dx coNCVPISCENTJA NON CONSVMMATA. In canone Neocesatiensi ita habetur. 7. Placuit utsi quis concupiscens — ita poeniteat. 2, Iudicium Theodori.Si quis diu cum muliere aut — xr dies poeniteat. C. LXXX. 4Ex — Carthaginis] oz. B 6 grauiora V/C 6 conuicti V C 9 promoueantur] aZ. (4) Dx EPISCOPIS QVI PRO LAEVIBVS CVLPIS EXCOMMVNICAVERVNT SVBIECTOS. Synodus Romana. Episcopus pro laeuibus — praesumpsetit anathematizetut. (PF) QvoDp EPISCOPVS, PRESBYTER ET DIA-

CONVS FIDELES PECCANTES VERBERARE NON DEBEANT,

ln canone aposto— non comminabatur. (c) DE PRESBYTERIS QVI CONTEMPTIS EPISCOPIS SEORSVM CONVENTVM CONGREGARE TEMPTAVERINT. In canonibus apostolorum. 7. Si quis presbyter contempnens — episcopi conuenit. 2. Ex concilio Anthioceno. Si quis presbyter aut diaconus episcopum — consequatur. 2. Ex concilio Carthaginensi. Alipius episcopus legatus prouinciae Numidiae dixit : Nec illud — inquirendum erit. B. lorum. Episcopus aut presbyter aut diaconus percutientem

GCOITONN OVELIEL, II ixXxirxxxi

229

LXXXI. - DE EO QVOD SCRIPTVM EST : SACERDOS SI PECCA-

VERIT QVIS ORABIT PRO ILLO. Ex decreto papae Leonis. Alienum est a consuetudine ecclesiastica ut qui in presbyterali honore aut in diaconii fuerint gradu consecrati, hi pro ; crimine aliquo suo per manus inipositionem remedium accipiant poenitendi, quod sine dubio ex apostolica traditione descendit. Secundum quos scriptum est : Sacerdos si beccauerit, quis orabit ro illo ? Vnde huiusmodi lapsis ad promerendam misericordiam Dei priuata est expetenda secessio ubi ro illis satisfactio si fuerit digna sit etiam fructuosa. Scriptum est, de gradu perdito poenitentia mortua, Deo autem uiuit. LXXXII. — DE CLERICIS SI PRO CRIMINALIBVS CVLPIS DAMPNATI FVERINT MINIME COMMVNIONE PRIVENTVR. Ín canonibus apostolorum. I. Episcopus aut presbyter seu diaconus qui in homicidio ; aut in adulterio uel fornicatione siue in periurio seu in furto captus est, deponatur. Non tamen communione priuetur. Dicit enim scriptura : non iudicabit Dominus bis inidipsum. Similiter reliqui ministri ecclesiae. 2. ITEM. Iudicium Canonicum. 10. Siautem presbyter aut diaconus crimen capitale commiserit id est ut homicidium, adulterium, fornicationem, periurium, furtum, uel his similia, depositus, in monasterio retrudatur

quamdiu uixerit ibi tantummodo

LXXXI.

9 secessio] recessio.

LXXXI.

7/8 1 Reg. 2, 25. 9 loc. tton rep.

LXXXII.

communio summenda est.

LXXXI. - Leo I, Epist. ad Rust., 2 (PL 54, 1205 ; Masi, v1, 401 ; JW, 544 [320]) — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 288) ; Cresc., Concord., XXVII (PL 88,851); Coll. Hisp., LXVI, 2 (PL 84, 765) ;Regino, Coll, I, 316 (WASSERSCHLEBEN, if. Kanon., 151) ; Decr. ps.-Isid. (Hiwscurvs, 616) ; Coll. Dacher., I, 27 (D'Acuznr, 521) ; Coll. Diessen., XXX, 2 (Auonr, r1, 382) ; Atto, Breu. (Mar, v1/2, 76) ; Alger., Coll.,II, 38 (PL 180, 912) ; Burch. Wotm., Dect.,x1x,71(PL 140,999) ; Iuo Carnot., Dect., v1, 67 (PL 161, 459) ; Gtat., Dect., 67, D.50 (FRIEDBERG, 202). LXXXII, r. - Can. Apost., 2; — Coll. Dionis. (SrREws, 6) ;Decr. ps.-Isid.

(HixscHrus, 28) redactio diuersa. Cfr. Coll. Barberin. lat. 558, X, 8 (FonNAsART, Coll. Batbetin., p. 55), redactio diuersa. 2. - Cumm., Paenit., capit., x, 6 (ScHMrITZ, 11, 230).

LXXXI. LXXXII.

8/9 promerendum V. 4/5 homicidium a. i. adulterium B

9 IrEM] oz. V. B.

M

230

COLDLLINSVSEIBE.

DII ExXXUERESDXXIV

LXXXIII. — DE CLERICIS QVI IN GRAVIORIBVS CVLPIS CECI-

DERVNT. Regula canonica. Si quis clericus de ordine canonico grauioris culpae crimen commiserit,

id est homicidium,,adulterium,

; sacrilegium, furtum, uel his similia ex corporali castigationi subiaceat primitus, pora uoluerit episcopus uel qui sub eo exilium patiatur, sciens illam terribilem dicentis : (radere

huiusmodi

hominem

fornicationem,

principalibus uitiis, deinde quod temsunt carcerem uel sententiam apostoli

in interitu

carnis,

ut

1o spiritus saluus sii in die Domini. Et cum de ipso fuerit egressus, sl episcopo uel qui sub eo sunt uidetur, agat adhuc publicam poenitentiam, id est suspendatur ab oratorio simul et a mensa et omnibus canonicis horis ueniam ante ostium eccleSiae petat; iaceat prostratus ommi corpore suo ante ipsum :5; limen ecclesiae, usque dum omnes ingrediantur. Et postea erigat se et stet foris ante ostium ecclesiae et impleat ibi officium suum in quantum potest. Et cum iacet aut stat ante ipsum limen cum nullo homine loquatur nec musitet. Similiter prostratus iaceat usque dum omnes egressi fuerint foras. De 20 abstinentia uero quamdiu uel qualiter episcopo uel his qui sub eo sunt uisum fuerit mensura uel hora quae uidetur competere nec a quoquam benedicatur usque dum reconcilietur.

LXXXIV. — DE ADVLTERIS Iudicium canonicum.

HONORATORVM

CLERICORVM.

De adulteriis honoratorum clericorum id obseruandum est,

ut si quis adulterasse aut confessus fuerit aut conuictus, ; depositus ab officio communione concessa in monasterio toto uitae suae tempore retrudatur. Si quis clericus furtum aut falsitatem admiserit quia capitalia et ipsa sunt crimina, communione concessa, ab ordine degradetur. LXXXIII.

21/22 competere] conuenire.

LXXXIV. misetit.

3 honoratorum]

LXXXIII.

maiorum

uel nobilium

* admisetit] com-

9/10 1 Cor. 5, 5.

LXXXIII. — Cfr. Cumm., Paenit., capit., x, 6 (SCuurrz, tz, 230) redactio diuersa et partialis. LXXXIV. — Cumm., Paenit., capit., x, 6 (ScHwrrz, rr, 230) — (MARTINEZ DrzEz, 246) ; Coll. Hisp., XXXII, 8 (PL 84, 280).

LXXXIII. 14 corpori B CLERICIS

QVI

3 clericus] ozz. B 18 musitetur B IN

LEVIORIBVS

CVLPIS

6 corpori B 21 fuerint B CECIDERINT.

Si quis clericus contumax — corporali subdatur. B. LXXXIV. 1 ApvLTERIS B 4 aut?] uel V C sunt] oz. B.

Coll. Pirenen.

6 quot B 9 catcete B 22 reconcilietur] aZZ. Dx Canonica

doctrina.

v ipse V, ipsos B

ri

CODIGHBNOGVIELBLLEL LXXX

2E

LXXXV.-— OVANTVM REMEDII HABEAT CONFESSIO PECCATORVM, ET QVALE MEREATVR OCCVLTATIO DOLOSA SVPPLICIVM. Prosper.episcopus. At hii qui in aliquo gradu ecclesiastico constituti si ali5 quod occulte crimen admittunt, ipsi se uana persuasione decipiunt, si eis uidetur propterea communicare et officium suum implere debere quod homines occultatione sui criminis fallunt, exceptis enim peccatis quae tam parua sunt ut caueri non possint pro quibus expiandis cotidie Deo clamamus et dici10 mus : dimitte nobis debita nostra sicut et mos dimittimus debitoribus nostris, illa crimina caueantur quae publica suos auctores humano faciunt damnari iudicio. Qui autem ea commiserint et ideo prodere metuunt, ne sententiam iustae excommunicationis accipiant, sine causa omnino communicant. 1; Immo uero dupliciter contra se iram diuinae indignationis exaggerant quod et hominibus innocentiam fingunt et contempto Dei iudicio abstinere se ab altari propter homines quod absit erubescunt. Quapropter facilius sibi Deum placabunt illi qui non humano conuicti iudicio sed ultro crimen 2o agnoscunt quia aut propriis illud confessionibus produnt aut nescientibus aliis quales occulti sint ipsi in se uoluntarie excommunicationis sententiam ferunt et ab altari cui ministrabant non animo sed officio separati uitam suam tamquam mortuam plangunt, certi, quia reconciliati sibi efficacis poeni25; tentiae fructibus, a Deo non solum amissa recipiant, sed etiam ciues supernae ciuitatis effecti ad gaudia sempiterna perueniant. LXXXV. 5 occulte] absconse 4 fallunt] mentiantut $8 caueti] uitare, uel abstineti, uel fugi 9 expiandis] mundandis, purgandis 11 caueantur] fugiantut 11/12 auctores] perpetratores 13 prodere] manifestare 15 ueto] uere, certe 16 exaggerant] multiplicant, congregant 16 innocentiam] sanctitate, uel iustitia 16/17 contempto] reprobato 18 facilius] leuius 19 conuicti] superati 19 ultro] sponte, uel uoluntatie siue uolens — 20 produnt] manifestant 22 sententiam ferunt] destruunt, dampnant 23 officio] ministetio 24 efficacis] stabilis, uel fortis 25 amissa] perdida 26 effecti] facti.

LXXXV.

10/11 Matth. 6, 12.

LXXXV. - Cfr. Prosp. Aquit., Epist.ad Aug. (inter Augustinianas 225 : PL 35, 1002) sed ibi fextus non inuenitur. — Non agitur forsitan de Prospero /Aquitano qui ille episcopus non est (cfr. PL. 51).

LXXXV. 1 REMEDIVM C 4 At hii] Ad huc B, At (hii oz.) C 7 11/12 auctores] ad arg. 11 publicata B ? falluntur B debere] oz. B add. B 13 ne] nec B 14 omnino] zz£er Jn. add. B 16 quod et hominibus] quia in omnibus B.

b

232

COLLESIN VEIBS

LXXXVI.

;

ro

15

20

IL OEXXXVISEXXOCVII

- DE HIS QVI PRO CORPORALI CRIMINE

DEPOSITI

FVERINT. Gregorius Columbo episcopo Numidiae prouinciae. Quam grauis et auditu ipso intolerabilis, Donatdeum latoris praesentium qui se asserit fuisse diaconem sitque relata ab eo petitio quae tenetur in subditis, fraternitati uestrae faciet manifestum. Sed quia peruenit ad nos quod corporali fuisset crimine depositus, dilectio uestra, suptili hoc inquisitione perquirat et si ita est in poenitentia retrudendus est, ut commissi flagitii uinculum lacrimis possit abluere. Si uero insons ab huiusmodi perpetratione claruerit una cum primate concilii uel aliis fratribus coepiscopis nostris omnia quae petitio eius continet diligenti a uobis examinatione quaerenda sunt. Et si querela eius ueritate fulcitur et in episcopio ipsius Victor qui contra Deum et sacerdotale propositum tantum committere nefas non metuit, canonici uigoris ita districtio teneatur, ut ex diffinitione uestra quam sit iniquum quod fecit intelligat et hic suo ordini reformetur. Quia satis peruersum et contra ecclesiasticam probatur esse censuram ut frustra pro quorumdam uoluntatibus suae priuetur quem sua culpa uel facinus ab officio quo fungitur et gradu non deicit.

LXXXVII. - DE DEGRADATIS SACERDOTIBVS. to papae Celestini. Sacerdos depositus in tali loco constituatur lugeat et ulterius non committat.

Ex decreubi peccata

LXXXVI. 4 Donat-Deum] zoza zzarg. : Donat Deum nomen ptoptrium est cuiusdam hominis 5 asserit] affirmat B relata] data 8 crimine] fotrnicatione 8 suptili] diligenti 9 commissi] perpetrati 10 flagitii] criminis 10 insons] innocens 11 una] simul 12 petitio] scriptio, uel epistola 14 fulcitur] circumdatur uel constipatur 16 nefas] malum 16 uigoris] uirtutis 17 quam sit] quantum sit 18 reformetur] restituatur 19 censuram] iudicium 19 frustra] uane 20 priuetur] separetur 21 facinus] crimen 21 quo

fungitur] quo ministrant.

LXXXVI. - Greg. I, Reg. epist., XII,

[1438]).

3 (MGH,

epist., 11, 349; JW, 1854

LXXXVII. - Cfr. Caelest., Epistulae e? Decreta (PL 50, 417-444) sed bie fextus non inuenitur. Cfr. etiazz Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 267-278).

LXXXVI. 4 prouinciae] oz. B Ó fuisset B 5 sitque relata] sit quaetela data B 6 eo] add. ab eo data in zarg. B * quod] pto B 10 flagitium B 11 primate] 4474. cum preordinati 17 12 coepiscopisque B 14 ueritate] oz. V C 16 canonicis B 19 censura B 20 suae] quis B 21 et] ozz. B.

COREL IN YULIBIÍ/ EXxxxvHpxc

233

LXXXVIII. — DE CLERICIS QVI ECCLESIASTICO ORDINE PRI-

VATI SVNT. Lotharius rex. j Statuimus de presbyteris et diaconibus ecclesiastico honore priuatis ut redigantur sub poenitentia sicut canones praecipi; unt. Et si habet episcopus in sua parrochia suum monasterium ibi mittantur, quod si monasterium.non habuerit tunc praecipiat episcopus ut illi tales habitent in illa plebe unde sunt. Et Si res proprias habuerint eligant ibi talem patronum qui de ipsis rebus uictum et uestimentum eis ministret. [psi tamen 1:0 nullam habeant licentiam uagandi aut discurrendi siue ad placita siue ad palatium siue ad ipsas res quas proprias habuerint sine licentia episcopi sui. Sed in eodem loco ubi sibi constitutum est suam poenitentiam iugiter agant. Quod Si hoc non obseruauerint primum uerberibus coherceantur. 15 Quod si nec sic se castigauerint, in tali loco retrudantur, ubi uelint nolint, sub poenitentia uiuant. LXXXIX.

- DE ORDINE QVO DEPOSITI INIVSTE ITERVM OR-

DINENTVR. Ex concilio Toletano. Episcopus, presbyter, aut diaconus si a gradu suo iniuste deiectus et in sancta secunda synodo innocens repperitur non ; potest esse quod fuerat nisi gradus ammissos recipiat coram altario de manu episcoporum. Si episcopus est, orarium, anulum et baculum ; si presbyter, orarium et planetam; si diaconus orarium et albam ; si subdiaconus, patenam et calicem. Sic et reliqui qui gradus recipiunt ea in reparatione sui 10 recipiant quae cum ordinarentur perceperant.

XC. — QvoD CLERICI NON DEPONENDI SVNT AB VNO EPIScoPo. Ex concilio Expalensi. r. De presbyteris et diaconibus ab uno episcopo non depoLXXXVIII. LXXXIX.

4 ptiuatis] separatis 3 iniuste] sine culpa.

8 patronum] rectorem.

LXXXVIII. - Lothar. I, Capit. pap. (a. 832), 3 (MGH., capit., 11, 60). LXXXIX. - Conc. Tolet. IV, 28 — Coll. Hisp., XLIX, 28 (PL 84, 3574); Coll. Nouatien., XIII, 28 (AMELL, 1, 507) ; Coll. Dacher., II, 51 (D'Acuzny, 1, 538) ; Decr. ps.-Isid., rxx, 27 (HiwscHrus, 368) ; Coll. in r1 lib., IT, 210 (BERNHARD, 424) ;

Anselm. Luc., Coll., VIII, 24 (THANER, 446) ; Burch. Worm., Dect., 11, 192 (PL 140, 657) ; Iuo Carnot., Panorm., riz, 80 (PL 161, 1148).

XC, 1. - Conc. Hispal. II, 6 — ps.-Isid. (Hiwscnrvs, 458).

Coll. Hisp., LXVII, 6 (PL 84, 595) ; Dect.

9 5 suam patrochiam B 4ut]oz. V C 1 crLERiCI B LXXXVIII. 14 uerberibus] uerbis V. 11/12 habuerit V/ C rebus] praez. ptoptriis B 9 repata9 gradu B 8 alba I 4 et in sancta] ozz. B LXXXIX. tionem B. 1simwr B XQ:

^

234

COEE-IN'VILIB.3IT,

Xé-xed

nendis. Ne denuo quis aduersus praeceptionem nostram sine concilii examine deicere quemlibet presbyterum uel diaconum ; audeat. Nam multi sunt qui indiscussa potestate tyrannica, non auctoritate canonica damnant. 2. ITEM DE EADEM RE. Episcopus enim sacerdotibus ac ministris solus honorem ro dare potest, auferre solus non potest. Nec ab uno damnari,

nec uno iudicante poterit honoris sui priuilegiis exui, sed praesenti synodali iudicio quod canones de illis praecipiunt diffinire. XCI. — QvoD PRESBYTER A SE CLERICOS DEPONERE NON PRAESVMAT. Ex concilio Arilatense. Vt presbyter presbyterum, diaconem, subdiaconem de ordine deponere, nesciente episcopo suo, non praesumat. s Quod si fecerit illi in officio uel communione recipiantur et ille anno integro a communione priuetur et officium implere penitus non praesumat.

XCII. — DE SACERDOTIBVS LAPSIS VT IN MONASTERIO AD POENITENTIAM AGENDAM TRADANTVR. Gregorius Petro subdiacono. De lapsis sacerdotibus ac leuitis uel quolibet quotiens ; poenitentiae agendae sunt monasteria regularia requiras quae secundum Deum uiuere sciunt et in eisdem monasteriis ad poenitentiam lapsos tradas et res lapsorum in eo loco proficiant in quo agere poenitentiam traduntur, quatenus ipsi ex rebus illorum subsidium habeant, qui de corruptione eorum 1o sollicitudinem gerunt. Si uero parentes habuerint res eorum legitimis parentibus dentur ; ita autem ut eorum stipendium qui in poenitentia dati fuerint sufficienter debeant procurari. Si qui uero ex familia ecclesiastica sacerdotes uel leuitae uel monachi uel clerici lapsi fuerint, dari eos in poenitentiam X: EXSTE XCII.

6 audeat] ausus sit * penitus] omnino.

11 exui] nudari.

? lapsos] degradatos

2. — Conc. Hispal. II, 6. Cfr. Grat., Dect., 7, C.13, q. 7 (FRrEDBERG, 758) ; refertur textus partim in Gtat., Dect., 2, D.67 (FRIEDBERG, 253). XCI. - Conc. Arel. V, 4 — Coll. Herouall., XIX (PL 99, ror8). XCII. — Greg. I, Reg. epist., I, 2 (MGH, epist., 1, 167 ; cfr. JW, 1112 [748]) — Atto, Breu. (Mar, vr/2, 84) ; Anselm. Luc., Coll., VIII, 1 (THANER, 437) ; Coll. in II lib., I, 354 (BERNHARD, 229). 8 IrEM — RE] oz. XCI.

BC

6 et] oz. B.

12 praesentiti D.

COEDL SDN! VILIBISIE Xemnm-Xxciv

235

1; uolumus sed res eorum ecclesiastico proprio iuri non subtrahi ; ad usum tamen suum recipiant unde ad poenitendum subsistant, ne si nudentur, locis in quibus dati fuerint, onerosi

sint. Si quos parentes in possessione habent ipsis res eorum tradendae sunt ut in ipsis iura ecclesiae conseruentur. XCIII. — DE EO QVOD INCERTVM

SIT VTRVM

PRIOREM

GRA-

DVM POST LAPSVM ACCIPIANT. Hieronimus. I. Quicumque dignitatem gradus diuini non custodit contentus fiat animam suam saluare, reuerti enim in eum gradum ; nescio an non, Deus scit.

2.IrEM. Paterius episcopus. Qui gradu peccat debet excommunicari quia dignitas huius nominis tantum potest redimere animam suam post poenitentiam ad priorem enim gradum uenire est difficile an 1o non. 3. ITEM. Origenes. Iudas Scarioth de gradu suo cecidit et iterum non inuenit. 4. IrEM. Synodus. Quicumque sub gradu cecidit sine gradu consurgat. XCIV.

— DE

MINISTERIO

QVOD

AGIT

POST

POENITENTIAM

SVB GRADV PECCANS. Augustinus. Qui sub gradu cecidit post poenitentiam contentus fiat baptizare communionem infirmis dare et altario ministrare.

15/16 non subtrahi] non retrahi

1? onerosi] impottuni, uel improbi, uel graues.

XCIII.

3/4 contentus] sufficiens.

XCIV.

3 contentus] sufficiens.

XCIII, 1. - Coll. Hibernen., XI, ra (WASSERSCHLEBEN, Coll. Vat., lat. 1349, II, 268 ; Burch. Worm., Dectr., xix, 2. — Coll. Hibernen., XI, 2b (WASSERSCHLEBEN, 3. — Coll. Hibernen., XI, 2b (WASSERSCHLEBEN, 4. - Coll. Hibernen., XI, 2b (WASSERSCHLEBEN,

it. Kanon., 30). Cfr. 78 (PL 140, 1oo1). ir. Kanon., 30). it. Kanon., 50, not. c). it. Kanon., 30, not. c).

XCIV. - Coll. Hibernen., XI, 2 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 30). Cfr. Coll. Vat., lat. 1349, II, 269 ; Coll. Monacen. lat. 4592, 195 ; Burch. Worm., Dect., xix, 8o (PL 140, 1001) ; Iuo Carnot., Decr., xv, 93 (PL 161, 885) ; Grat., Decr., 31, n.50

(FRIEDBERG, 191).

XCII. ipsi B.

XCIII. gradum B Quocumque

15 proprio] ozz. B

16 accipiant C

3 custodiunt B V C BC 11IrgM]ozm.V 9 uenirire B 14 consurget B. I7 1iNcEeRTVS

18 possessionem B

19

6 IrzEM] oz. V B C 13IrgEM]ozm. V BC

7 14

^

236

COLL. IN V LIB., II, xcv-xcviin

XCV. — DE LAPSIS GRADIBVS DE CONSVLTIS SYNODORVM. Synodus decreuit ut in peregrinatione mittantur et ibi ministrare sub manu abbatis. Humanius hibernenses [canones] praecipiunt, gratia raritatis, sacerdotes ut post poeniten; tiam consecrentur per manus impositionem et in silentio ministrent sub signo poenitentiae usque ad mortem nihil

sua uoluntate facientes. XCVI. — DE LAPSIS SACERDOTIBVS POST ACCEPTVM SACRVM ORDINEM SALTIM POST POENITENTIAM AD MINISTERII OFFICIVM REVOCARI NON POSSINT. Gregorius Ianuario episcopo Caralitano. ; Peruenit ad nos quosdam de.sacris ordinibus lapsos uel post poenitentiam uel ante poenitentiam ad ministerii sui officium reuocari, quod omnino prohibemus et in hac re sacratissimi canones contradicunt. Qui igitur post acceptum sacrum ordinem lapsus fuerit in carnis peccato, sacro ordine ita careat 10 ut ad eum ulterius non accedat. XCVII. — DE LAPSIS PRESBYTERIS. Gregorius Sereno episcopo. Peruenit ad nos quod dilectio tua libenter malos homines in societatem suam recipiat, adeo ut presbyterum quemdam ; qui postquam lapsus et in suae adhuc dicitur iniquitatis pollutione uersari familiarem habeas, quod quidem nos ex toto non credimus, quia qui talem recipit scelera non corrigit, sed magis aliis talia perpetrare uidetur dare licentiam. XCVIII. — QvoD PRESBYTERI POST LAPSVM IN SACRVM ORDINEM REVOCARI NON POSSINT. Epistola beati Gregorii papae. VA 1 cowsvLrIs] consiliis 2 decteuit] constituit 3 hibernenses] nofa.zmarg.: Hibernia est prouincia in Gallia quae uulgo Aluernia uocatur 4 ratitatis] paucitatis. XCVI. XCVII. secretum committere.

9 careat] uitet.

4 adeo] intantum * scelera] crimina

6 familiarem] socium, subditum, amabilem, * non corrigit] non emendat $8 perpetrare]

XCV. - Coll. Hibernen., XI, 3 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 30).

XCVI. - Greg. I, Reg. epist., IV, 26 (MGH, epist., 1, 261 ; cfr. JW, 1298 [933]) — Anselm. Luc., Coll., VIII, 19 (THANER, 444) ; Grat., Decr., 9, p.50 (FRrEDBERG, 180). XCVII. - Greg. I, Reg. epist., XI, 10 (MGH, epist., 11, 271 ; cfr. JW, 18oo

[1361]). XCVIII. - Greg. I, Reg. epist., VIII, 24 (MGH, epist.; tz, 26 ; cfr. JW, 1513

[1145].

COLLOUNJV

;

EIBS ILsXcyHEXCIX

a9

Gregorius Sabiniano episcopo lIadertino. Inter cetera presbyterum, de quo nos fraternitatis tuae latoris praesentium relatione consuluit, nulla ratione in sacro ordine post lapsum aut permanere aut reuocare posse cognos-

cas. Circa quos tamen mitius agendum est propter quod commissum facinus facili dicitur confessione confessus.

XCIX. — DE RESTAVRATIONE SACERDOTALI POST LAPSVM. Rescripta epistola beati Gregorii ad Secundinum seruum Dei inclusum. Dilectissimo filio Saecundino seruo Dei incluso, Gregorius ; seruus seruorum Dei. Dilectionis tuae litteras suscepi quae in meo sensu amoris melle conditae sapuerunt. Notandum quod idem Gregorius in aliquibus suis epistolis sacerdotalem reconciliationem omni modo prohibuit quod in hoc codice seruatum repperies. Reuera 10 enim tantus pater ipsi sibi contrarius esse non potest, elige ergo potiora tenenda quae exinde in his tribus epistolis diffiniuit. Nam tua sanctitas deinde a nobis requisiuit ut tibi de sacerdotali officio post lapsum resurgendi certa ratione dirigeremus. Dum dicis de hoc canones diuersos te legisse diuer1; Sasque sententias, alias resurgendi, alias nequaquam posse, ideo nos generalissimam sanctam Nycenam synodum cum reliquis quattuor ueneramur quia ipsam sequentes in cunctis eius sententiis unanimes concordamur. A capite itaque inciplentes usque ad quartum altaris ministrum haec forma 2o seruanda cognoscitur, ut qui minor est maior praecedit, sicut honore ita et crimine. Et quem maior sequitur culpa maiori implicetur uindicta, ut post, poenitentia credatur esse fructuosa. Quid enim prodest triticum seminare et fructum non colligere ? Aut domum construere et non illic habitare ? Post 25 dignam satisfactionem credimus posse redire ad honorem, propheta dicente : «wmquid qui cadit mon adiciet ut resurgat ? XCVIII. 6 latoris] portatoris, datotis 8 Circa] erga, iuxta S mitius] humilius 9 facinus] crimen 9 facili] leui, uel celeri 9 confessus] solutus. XCIX. 9 reppeties] inuenies 11 potiota] meliora 13/14 dirigeremus] mandabimus XCIX.

26 Ps. 40, 9.

XCIX. - Greg. I, Reg. epist., IX, 147 (MGH, epist., 1r, 142, 146 ; efr. JW, 1675 [1210]).

XCVIII. 4 Sauiniano V C 5 presbyterorum V/ —— 5 fraternitas tua B. XCIX. 2 epistola] ox. B 3 inclausumB * Notandum] add. autem B 10 ipse I^ 12 a] oz. B 22 poenitentiam B 17

VI

^

238

COLL. IN V LIB., II, xcix-c

Idem peccatori ait: 2 quacumque die comuersus angemueris tunc salwus eris. Vnde psalmista ait : cor mundum crea. in me Deus et spiritum rectum innoua $n uisceribus meis. Ne froicias 3o me à facie tua et spiritum sanctum tuum ne auferas a me. Dum enim petiit ne a Domino proiceretur pro lapsu culpae, alienam rex et propheta simul rapuisse uxorem tremefactus expauit, propheta indicante flagitii sui poenitentiam agens addit: redde mihi letitiam. salutaris tui. et spiritu brincibali: confir35 ma Tw. Si enim se dignum Deo poenitentia non fecisset, nequaquam aliis praedicaret. Ait enim : doceam iniquos usas iuas et mp ad te comuertentur. Peccata sua prospexit propheta purgata per poenitentiam, non dubitauit praedicando curare aliena et sacrificium de semetipso offerre Deo studuit 4o cum dicebat : sacrificium Deo spiritus contribulatus. Ad haec ista non suffecerat sed omnis scientia quanto plus sacris testimoniis confirmatur, tanto facilius creditur. De hoc propheta dicit : £eccator in quacumque die comuersus ingemuerit, omnes iniquitates eius in obliuione erunt coram me. Si enim redemptor 4; noster qui peccatores non perdere sed iustificare uenit in obliuione peccantium delicta derelinquit. Quis hominum condemnare reseruet ? Cum apostolus dicat : s? Deus vustificat, quis est qui condemnet ? Ad fontem misericordiae recurrentes euangelicam proferamus sententiam : gaudeo, inquit, swper wno pec5o catore poenitentiam agente, magis quam supra nonaginta nouem vuslis qui mon indigent poenitentia. Et ouem ad ouile reportandam, si ouis errans post inuentionem ad ouile humero reportatur, praedictis nonaginta nouem non errantibus relictis, cur post poenitentiam ad ecclesiae ministerium non reuo$5 Cen — QvOD ALII CLERICI POST LAPSVM CORPORALE RESTAVHONORIS SVNT GRADVS, ALII NEQVAQVAM. Ysidorus episcopus ad Massonem episcopum. RANDI

31 alienam] alterius 32 rex] scribat Dauid 32 uxorem] betsabee 33 propheta] natham 33 indicante] dicente 33 flagitii] peccati 42 facilius] citius 91 non indigent] non necesse habent. 24/28 Ez. 35, 12. 28/30 Ps. 50, 12-15. 34/35 Ps. 50, 14. ire 40 Ps. 50, 19. 43/44 Ez. 33, 12-15. 47/48 Rom. Luc. 15, 7-10.

36/3* Ps. 50, 8, 35. 49/51

C. - Isid., Epist. 1 ad Masson. (PL 85, 899-902). Cfr. Burch. Wotm., Dect., r1, 50 (PL 140, 681) ;Grat., Dect., 28, n.50 (FarEDBERG, 188). 33 addidit B 9* Peccata] praez. Deum enim B 41 sufficerant B gaudebo B 51 ouile] ouilem B 52 herrans V/ C. C 1 (»osr oz.) LAPSV CORPORALI B

49

GOBT

AINIWDIB,.IILo

239

Domino sancto meritisque beato fratri Massoni episcopo, ; Ysidorus episcopus. Veniente ad nos famulo uestro uiro religioso Nicentio, litteras honorificentiae uestrae nobis detulit, in quibus agnitio salutis uestrae nihilominus perpatuit maxime per eum portitorem cuius lingua epistola uiuens erat. Vnde pro salute uestra 1o gratiarum actionibus Deo repensis in quantum ualuit mediocritas nostra uicem inquisitione studuimus poscentes meritorum uestrorum suffragiis diuinis commendare conspectibus. Verum quod sequenter in epistolis uenerabilis fraternitas tua innotuit, non nulla in huiusmodi sententiis decretorum diuer-

15 sitas intelligendi quod alibi legitur in lapsu corporali restaurandum honoris gradum post poenitentiam, alibi post huiusmodi delictum nequaquam reparandum antiqui ordinis meritum ; haec enim diuersitas hoc modo distinguitur. Illos enim ad pristinos officii gradus redire canon praecepit quos poeniten20 t1ae praecesserit satisfactio, id est digna peccatorum confessio. At contra hii qui neque a uitio corruptionis emendantur atque hoc ipsum carnale delictum quod admittunt etiam uindicari quadam superstitiosa temeritate nituntur nec gradum utique honoris nec gratiarum communiones recipiant. Ergo 25 ita est uterque dirimenda sententia ut necesse sit illos restaurare in loco honoris qui poenitentia reconciliationem meruerunt diuinae pietatis. Hi nec immerito consequuntur ademptam dignitatem tantum qui per emendationem poenitentiae recepisse noscuntur remedium. Id enim ne forte magis am3o biguum sit diuinae auctoritatis sententia confirmetur. Hiezechiel enim propheta sub typo praeuaricatricis Hierusalem ostendit post poenitentiae satisfactionem pristinum restaurare honorem : confundere, inquit, o Iuda, et porta ignominiam. C. 7 detulit] portauit * agnitio] cognitio 8 nihilominus] nihil minus $8 perpatuit] apertum est 8/9 portitorem] ueredarium 10 repensis] datis. 11 studuimus] certauimus 14 non nulla] aliqua 14 in huiusmodi] in talibus 14 decretorum] constitutorum, praeceptorum 14/16 diuersitas] uatietas 15 in lapsu] in causa 1*7 teparandum] teconciliandum 17/18 meritum] honorem

18 distinguitur] diuiditur

uere contrarium ualde irreligiosa

19 canon(es)] tegula

291 At contra]

21 hii] illi 22 admittunt] committunt 23 temeritate] superbia 23 nituntur]

23 superstitiosa] cupiunt, certant

25 dirimenda] diuidenda

27 Hi] illi

27 immetito] iniuste

23/28 adem-

ptam] dignitatem 29 noscuntut] cognoscuntur 29/30 ambiguum] dubium 81 typo] figura 32 pristinum] anteriorem 33 confundere] erubesce 33/ 34 ignominiam tuam] uilitatem, spurcitiam tuam

(9

33/34 Ez. 16, 52.

10 Deo] aZ. nostro B 11 uice B 12 diuini B satisfactio (id est oz.) digna] zmfer lin. add. B

19 praecipitur /

— 20

240

GODLUNIVEDIB. YUbG

iuam. Et post paululum : e£ £u, inquit, et filiae tuae reuer35 Limini ad antiquitatem uestram. Quod dixit confundere ostendit post confusionem, id est post peccati opus debere quemquam erubescere et pro admissis sceleribus uerecunda fronte humo prostrata dimergere, pro eo quod dignum confusionis perpetrauerat opus. Deinde praecepit ut portet ignominiam

4oid est dehonorationem nominis siue dignitatis. Ergo dum quisque, post opera confusionis suae confunditur, atque ignominiam depositionis suae lugens cum humilitate portauerit reuocari secundum prophetam ad priorem statum poterit. Item Iohannes euangelista, angelo Ephesi ecclesiae inter 4; cetera simile quid scribit : memor esto unde cecideris et age poenitentiam et prima opera fac. Alioquin ueniam. tibi et mouebo candelabrum. tuum. de loco ewws. In angelo ecclesiae praepositum id est utique sacerdotem ostendit, iuxta Malachiam qui dicit : /abia sacerdotis custodiunt scientiam et legem so exquiritur de ore eus, quia angelus exercituum. Dominas. est. Praepositus ergo lapsus in uitium per angelum ammonetur ut memor sit unde ceciderit et poenitentiam agat et prima faciat opera, ut non moueatur candelabrum eius. Nam candelabrum angeli doctrina sacerdotalis uel honor potestatis quem gestat 55; intelligitur, iuxta quod scriptum est apud Samuelem in damnatione Hely : oculi eius aligauerant nec poterant uidere lucernam Dei antequam extingueretur. Lucerna quippe Dei fuerat quando dignitate sacerdotali pollens iustitiae claritate fulgebat. Extinctam lucernam propheta asserit, dum obscelere fi6o liorum sacerdotii potestatem meritorumque lumen amisit. Candelabrum ergo siue lucerna sacerdotis intelliguntur charismata honoris. Tunc penitus iuxta Iohannem extinguitur uel mouetur, quando in delicti casu neglecta poenitentia, admissa 34 post paululum] post paucum 34 inquit] dixit 85 ad antiquitatem] ad ptiorem cultum Dei 37 admissis] commissis —40 dehonotationem] uituperium 40 dignitatis] honoris, nobilitatis 46 cetera] alia 46 cecidetris] a uirginitate, castitate 46 Alioquin] sin aliter 46 tibi] ad te 46/4? mouebo] tollam 4? candelabrum] dignitatem sacerdotii 48 utique] uete 48/49 Malachiam] prophetam 51 Praepositus] episcopus 91 lapsus] dimetsus 53 candelabrum] honor, doctrina 54 gestat] portat 58 pollens] crescens, splendens 59 assetit] affirmat 59 obscelere] crimine 60 amisit] perdidit 62 penitus] omnino, pet omnia 63 neglecta] oblita, relicta

94/359 Ez. 16, 55.

45/47? Apoc. 2, 5.

49/50 Mal. 2, 7.

56/5* 1r Reg.

3, 275.

38 confusionem B 39 ignominia B 40 dehonotatione B 40 siue] suae T2 41 opere B 45 quid] quod 7 C 50 exquirunt B 50 exercituum] om. B 56 calligauerunt C 59 Extinta lucerna B 60 potestate B 60 admisit B 61 sacerdotis] ad7. que B

COLI INGOVEEIB LIC

241

scelera non deflentur. Non enim dixit : Pro eo quod cecidisti 6; mouebo candelabrum tuum, sed nisi poenitentiam egeris mouebo candelabrum tuum. Ergo quemquam praepositum peccantem si peruenerit poenitentia delicti utique sequitur et reparatio meriti. Et in Prouerbiis : qwi abscondit scelera sua non dirigitur, qui confessus fuerit et reliquerit ea misericordiam 7o consequitur. Nam et ipsum quod canonum censura post VII annos remeare poenitentes in statum pristinum praecepit non hoc ex electione proprii arbitrii patres, sed potius ex sententia diuini iudicii sanxerunt. Nam legitur quod Maria soror Moysi prophetissa dum obtrectationis aduersum Moysem incurrisset 7; delictum ilico stigmate leprae percussa est cumque peteret Moyses ut emundaretur praecepit eam Deus extra castra septem diebus egredi et post emundationem rursus eam in castris admitti. Maria ergo soror Aaron caro intelligitur sacerdotis quae dum superbe dedita sordidissimis corruptionis 8o contagiis maculatur, extra castra septem diebus id est extra collegium sanctae ecclesiae VII annis proicitur. Quae post emundationem uitiorum loci siue pristinae dignitatis recipit meritum. Ecce in quantum ualui concilii Anquiritani antiquam plane et plena auctoritate sententiam sacris testimo85 niis explanaui, ostendens eum posse restaurari proprio honori, qui per poenitentiae satisfactionem nouit propria delicta deflere; eum uero non posse restaurari qui nec luget quod gessit, et lugenda sine ullo pudore religionis uel timore iudicii diuini committit. In fine autem epistolae huius hoc adicienoo dum putaui ut quotiescumque in gestis conciliorum discors sententia inuenitur illus concilii magis teneatur sententia cuius aut antiquior aut potior extat auctoritas. Data sub die pridie calendas martias, anno tertio, regnante domino nostro gloriosissimo Vuittorico rege. 64 scelera] commissa crimina 64 non deflentur] non plotrantur 66 mouebo] tollam 66 candelabrum tuum] honorem tuum 6? peruenerit] antecessetit 68 in Prouerbiis] scilicet Salomonis ^ 70 consequitur] accipiet ^ *0 censura] disttictio, iudicium

71 remeare] reuettete

73 sanxerunt] constituerunt

94

obttectationis] inuidiae, uel detractionis moysi uel uituperationis 74 incuttisset] cecidisset 83 concilii] ancyritani 84 plane] sane 85 restaurari] reddi 87/88 quod gessit] quod fecit 88 pudore] castitate 89/90 adiciendum] adiungendum 90 gestis] concilia 90 discots] non concotdans neque consentiens 91 sententia] constitutio 92 potior] meliof.

65/66 cfr. Apoc. 2, 5.

68/10 Prou. 28, t3.

79 quae] 72 arbitrio B 63 poenitentiam B 66/67 praepositus peccante B 87 restaurate B 81 Quae] qui B 81 collegio B 79 superbia B qui B 93 Dato C 93 martii B.

^

242

COLL. IN V LIB,, II, cr-civ

CI. — IvDICIVM

DE

EPISCOPIS,

PRESBYTERIS,

DIACONIBVS

LAPSIS. Placuit sancto Niceno concilio licet lapsi et indigni sunt episcopi aut presbyteri uel diacones misericordiae tamen ali; quid circa eos humanitatis ostendi. Si qui ergo ex animo penitent, VII annos inter laicos sic habeantur, tunc demum

inter cleros ad ecclesiasticum recipiantur ordinem, si tamen congruentes penitentes sunt. Ex hoc autem cum gradu proprio V aliis annis, cum magna et apta reuerentia sub manu prioris 10sui poeniteat. Hi omnes supradicti gradus uel amplius uel minus circa qualitatem uel quantitatem condicionis lapsitudinis. CII. — DE LAPSIS SACERDOTIBVS VT POST DIGNAM POENITENTIAM MINISTRARE NON DESISTANT. Ex decreto Calixti

papae. Errant enim qui putant sacerdotes post lapsum si dignam ;egerint poenitentiam Domino ministrare non posse et suis honoribus frui, si bonam deinceps uitam duxerint et suum sacerdotium condigne custodierint.

CIII. — DE RESTAVRATIONE HONORIS POST POENITENTIAM. Synodus Romana. Necesse sit illos restaurare honori qui per poenitentiam reconciliationem meruerunt diuinae pietatis. Illos enim ad ; pristinos officii gradus canon redire praecipit quos poenitentiae praecesserit satisfactio uel digna peccatorum confessio. CIV. — DE RECONCILIATIONE graeca.

EPISCOPORVM.

GI 3 lapsi] dimetsi in ctimine B citca] iuxta gentiae B ex animo] ex corde 6 demum] postea 11/12 lapsitudinis] casus. (GL 6 duxetint] agetint. (CEETS B pristinos] primos B5 canon] tegula

Ex

cronica

5$ humanitatis] indul8 congruentes] apti

6 praecesserit]

ante-

uenetit.

CI.- Conc. Nicaen., r1 — Coll. Hisp., I, 11 (PL 84, 95); Decr. ps.-Isid. (HiwscHrus, 259). CII. - Calixt. I, Epist. ad episc. Gall., 20 (PG 1o, 130, 6 ; MaNsr, rz, 744; cfr. JW, 86) — Dect. ps.-Isid. (Hiwscurus, 142). CIII. - Cfr. Coll. Hibernen., XI, 5 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 31). CIV. — Cfr. Coll. Vallic. T. XVIII (Pozzi, 33). Cn (TIE CIII.

1/12 Ivp1civM — lapsitudinis] oz. B. 1/2 pENITENTIA D 4 Herrant B. 1 POENITENTIA B 3 honotis B.

CODECIN!IV EIBA AI, civeev

243

Pari modo et Iohannes Chrisostomus a duobus synodis episcoporum orthodoxorum fuit iudicatus sed iterum fuit ; restitutus. Nec non et Marcellus episcopus Ancyrae Galatiae depositus fuit sed postmodum proprium recepit episcopatum. Asclepius iudicatus a synodo, ecclesiam sanctam postea recepit. Licinus episcopus Adrianopolites damnatus, a papa Iulio recepit ecclesiam. Item Cyrillus Hierosolymitanus depositus, 1o fuit postea reconciliatus est ecclesiae suae. Polocronium quidem ecclesiae Hierosolymitanae pontificem Xystus papa damnauit, et ipse eum reconciliauit. Innocentius papa Fotinum damnauit episcopum sed ipse postea eum in proprio restituit loco ecclesiae suae. Misenum episcopum a Felice papa 15 damnatum, Gelasius papa successor illius et communicauit et ecclesiae suae restituit sacerdotem. Leontius autem dum esset presbyter depositus fuit sed postea in Antyochia patriarca extitit. Ceteraque multa quae sequuntur.

CV. — DE POLICHRONIO HIEROSOLYMITANO EPISCOPO. I. Ecclesiasticae consuetudinis est ut ea quae accidunt ad posterorum memoriam, immo ad correctionem apicibus tradantur, teste apostolo qui dicit: haec autem scripta sunt ad ; correctionem nostram 1n quos fines saeculorum deuenerunt. 2. ITEM DE POLICHRONIO HIEROSOLYMITANO EPISCOPO. Igitur Polichronius Hierosolymitanae sedis antistes, per senectutis imperitiam dicebat Hierosolymam esse primam sedem, seque uniuersalem esse pontificem. Ordinationes quoro que episcoporum, presbyterorum, diaconorum, nisi magnis acceptis muneribus non faciebat. Hoc etiam et in conciliis CIV. Misenum]

38 Pari modo] simili modo 8 Chtisostomus] Misiae prouinciae 18 sequuntut] secuntur.

os aureum

14

(V 2 accidunt] adueniunt, occurrunt 3 postet(i)orum] successorum, sequentium 38 immo] cette, uere 3 apicibus] litteris, epistolis 5 cotrectionem] increpationem 5 in quos] in nos ? Igitur] uere, uedelicet 8

impetitiam] stultitiam

CV.

4/5 1 Cor. 10, 11.

CV, 1. - Ed. TrueiNER, 500 (e cod. Vat. lat. 1339). Cfr. Coll. Vat.,lat. 1349,f. 72 ; Mawst, v, 1175-1178, redactio diuersa ;COUSTANT, app. 120-124 ; BARONIUS, v1, 462, 38.

CIV.

2. — Cfr. nota supra cap. CV, 1.

8 Lucinus V/ C

13 eum] oz. B

12 damnauit] adZ. Fotinum ep. B

12 et] oz. B

14 Missenum B.

6 HIEROSOLYMITANO 6 Irzw] oy. V B C 3 posteriorum V GV. 11 in] oz. B 10 episcoporum] a44. et B 9 sedem] ozz. B EPISCOPO] ozz. B

244

COLL. IN V LIB., II, cv

Hierosolymitanae urbis facere non uerebatur. Clericos namque ethiopes uel egyptios absque consensu suorum episcoporum contra canonum statuta in sua ecclesia ordinabat, ac depu1; tabat diacones. Si quando autem in parrochiis suae regionis pro edificanda ecclesia rogaretur, non dabat edificandi licentiam nisi decem libras auri accepisset. Quod audiens Xystus Romanae urbis pontifex, uehementer doluit, congregataque synodo in basilica Constantiniana iussit introire Eufemium 20 episcopum. Qui mox ea quae de Polichronio superius dicta sunt per ordinem replicauit. Tunc synodali iudicio praedictus papa, tres episcopos, Castum et Felicem et Habundantium simulque duos leuitas, Iulianum et Leonem, necnon et tres presbyteros,

Archidamum, Petrum et Demetrium una cum cyrographo 25; Valentiniani augusti et Theodosii Constantiniani episcopi destinauit Hierosolymam ea scilicet deliberatione, ut si quadraginta testes adessent qui ueraciter testimonium perhiberent aduersus

Polichronium

secundum

Eutemii

dicta,

eumdem

Polichronium damnarent atque damnatum extra ciuitatem 3o expellerent. Venientes hi octo ad Polichronium cum praedicto Eufemio episcopo, sexta feria introierunt Hierusalem, die sabbati suspenderunt utrumque a communione, Polichronium scilicet atque Euphemium. Die namque dominico missarum sollemnia celebrata sunt a praedictis episcopis. Secunda igi5; tur feria conuenerunt ex illis regionibus episcopi numero LXXVI, sederunt cum apocrisariüis sanctae romanae sedis. Tunc Euphemius coram eis replicauit omnia quae de Polichronio supra dixerat. Mox autem Castus episcopus ex iussione Xysti papae dixit: Vincat iustitia, introducantur testes 4vonumero competenti XL. Qui dum introissent, confestim Euphemius eorum testimonio comprobauit omnia quae de Polichronio Romae coram synodo testificatus fuerat. Leo namque diaconus sanctae Romanae sedis apocrisarius dixit : Euphemii, ex tuo ore damnatus es, quoniam pontificem qui te 12 non uetebatur] non uerecundabat 14 statuta] leges 15 quando] aliquando 18 uehementer] fortiter 20 mox] statim 24 una] simul 24 cyrogtapho] epistola 25 augusti] imperatotis 25 episcopi] Costantinopolitani stitutione

25/26 destinauit] misit 26 scilicet] uete 26 deliberatione] con24 perhiberent] affirmant 36 apoctrisatiis] nuntiis, legatis ; 70/2

zarg.: Apoctisarius dicitur legatus siue consiliarius cui dominus suus omnia mystetia id est secreta sua non celat, sed ostendit et credit. Grece enim apocrison latine secretum dicitur; hinc apoctisarius dicitur consecretalis, qui et simmista uocatur cui omne secretum et uoluntatem suam dominus ostendit. Hinc et prophetae simmistae Dei dicuntur id est consecretales et conscii 37 replicauit] tedixit 40 competenti] conuenienti, aptum

13 consensus

I^

19 Eufimium B

40 confestim] statim

20 Polochtonio I

atchidiaconum C 31 introierunt] ad zzarg. add. B add. die V C 39 papae] oz. B

31 diei B

24 Archidamum]

34/35 igitur]

CGOLLIINLVIEIBI,TIlC6y

245

4; episcopum creauit condemnare et accusare non ueritus es. Tunc Euphemius coram concilio terrae prosternatus est ibique iacens confitebatur se peccasse. Respondit autem praedictus Habundantius episcopus dixit: Non licet cuiquam accusare pontificem suum, quoniam iudex non iudicabitur. Statimque ;o sub anathemate damnatus est Euphemius usque in ultimum uitae suae, extra ciuitatem proiectus et omnes in eius damnationem subscripserunt. Alia autem die conuenerunt in basilica sanctae resurrectionis Domini nostri Ihesu Christi et sedentes damnauerunt Polichronium Hierosolymitanum episcopum, eo 55 quod ordinasset leuitam ethiopem, nomine Victorem, et quod ad

6o

65

7o

75

X libras auri ecclesias consecrasset. Damnantes ergo eum extra ciuitatem expulerunt ita tamen ut locus eius in gremio urbis Hierosolymae intactusseruaretur. D'ederunt eius usuifructuaria tria ecclesiae praedia et subscripserunt omnes. Porroinloco eius quasi uicarium dimiserunt episcopum nomine Theodolum de Bethleem urbe. His ita peractis reuersi sunt Romam referentes ea quae gesta sunt. Qua de re memoratus papa iussit conuenire synodum et rogauit uenire Valentinianum augustum. Relectis autem apicibus quae continebant ea quae super de Euphemio et Polichronio gesta fuerant, gaudebat Augustus in damnatione Euphemii episcopi qui pontificis sui accusator extiterat. Continuo uniuersa synodus subscripserunt in dampnatione horum duorum. Necnon et papa atque imperator propria manu subscribentes concluserunt. Post nouem denique menses facta est fames ualida in regione illa ; Hierusalem quoque famis penuria grauiter affligebatur. Quam ob rem Polichronius ecclesiae praedia quae ad uitae subsidium acceperat publice uendidit eorumque praetium pauperibus ecclesiis populoque Hierosolymitano distribuit. Quod cernens quidam Pristinus eiusdem ciuitatis diaconus uenit Romam, iterum accusauit Polichronium dicens : Praedia quae temporaliter ei ad usufruendum concessa sunt integrum uendidit et

45 non ueritus es] non erubisti, timuisti — 5v in gremio]in congregatione ^38 intactus] integrus ^ 58 usuifructuatia] lucrum ^59 tria praedia] tres manses id est casales 59 Porto] certe uel uere 60 uicatium] uicedominum 61 peractis] finitis 62 gesta sunt] sacra sunt opeftata 62 Qua de te] qua de causa 63 synodum] coetum, conuocationem 64 Relectis] itetum recitatis 64. apicibus] epistulis 64 continebant] apices, epistolae 65 gaudebat] laetabatur 67 extiterat] erat 67 Continuo] statim 69 concluserunt] finierunt, confirmauerunt 69/v70denique]namque ^ 72subsidium]sustentationem —— ?4 cernens] uidens

95 Pristinus] nomine

* integrum] totum

45 creauit] consecrauit I/ B C 45 uetitus es] uetiste 7 B 46 prostratus B C 55 ethiopum B 56 ecclesia B C 58 Dederunt] add. que B 64. quae!] qui Pace

69 manus C

integrum] Praez. in B

15 Pristicus B

*$? usufruendum] fruendum B

7$

246

GOLE. IN V LEIBG, HOY

clero et populo dispertiuit. Audiens haec papa istius modi pietatem et mirare coepit et Valentiniano augusto nuntiauit. 8o Igitur Leo diaconus dixit : Iubeat benignitas uestra concurrere synodum quatenus subueniatis domui que super arenam habuit fundamentum ponaturque super petram ut iam cadere minime possit. Facto itaque concilio in basilica quae uocatur Constantiniana coepit apostolicus pater estuare atque tractare 8s qualiter Polichronium reconciliaret. Respondit autem Valentinianus augustus dixit: noli estuare, pater, quoniam Polichronius similiter effectus est uiduae quae duo minuta, id est totum uictum suum misit in gazophilacium, et Dominus quid dixit de ea ? Respondit papa : uidua plus omnibus misit, quia go totum quod habuit misit. Leo namque diaconus ait: ergo, summe praesul, qui eiusmodi uiduam imitatus est non uiduetur. Tunc leuauerunt omnes se et pro gaudio flentes fecerunt letaniam. Huius rei gratia Xystus papa cum synodali consensu direxit Hierosolymam memoratos octouiros qui dudum pro 95 eiusmodi negotio destinati fuerant, direxit et epistolam in hunc modum: Xystus episcopus et uniuersa synodus necnon et Augustus Polichronio coepiscopo. Tempore necessitatis misericordia cum pauperibus Christi et iuxta euangelicam uocem in modico fidelis fuisti, et quia detestabiles praeuaricationes 100 misericordiae uisceribus operuisti, propterea ruinam tui sacerdotii erigere non obliuiscimur Qua propter rede ad uxorem tuam, quam caste regere iam nullatenus omittas. Non enim uiduetur uxor casta, nec uir prudens maculetur. Apostolica quoque dicta summopere custodi, et ora pro urbe Roma. 105 Ingredientes igitur praephati apocrisarii Hierusalem XIIII kalendarum aprilium, reuocauerunt in eandem urbem Polichronium episcopum cum magno honore, eumque suo restituerunt episcopio cui praesedit annos VII mensibus VI, et requieuit in pace.

*8 dispertiuit] tradidit, diuisit

78 istius modi] talem

80/81 concuttete] con-

uenire $84 estuare] ardere, aspirare, anelare 86 estuare] contutbare 91/92 non uiduetur] o£. a zzarg. : id est non fiet orphanus neque eiciatur uel fame opprimatur 93 letaniam] magnum gaudium 94 memoratos] recotdatos 94 dudum] antea 94/95 pro eiusmodi] pro tali 95 negotio] causa 99 detestabiles] uituperabiles, contradictos 100 ruinam] casum 101 erigere]

releuare 101 rede] reuertere 102 omittas] dimittas, neglegas mopete] per omnia 105 apoctisatii] consiliarii.

104 sum-

87 similis B 88 et] add. quidem B 89 uidua] Praez. haec C 89 quia] quae 1d 91 uidua B 92 eleuauetunt C 92 pro] prae B 93 letania B 101 redi B 102 committas B 103 enim] ergo C 108 VI] sex V C.

GOLD: INIM BIB

LE€yi

247

CVI. — DE MAXIMO EPISCOPO SOLONITANAE ECCLESIAE. I. Interea Natale episcopo défuncto cum Dalmatinorum generalitas Honoratum archidiaconem quem ipse ex presbytero in diaconem conuerterat sibi praeficiendum concorditer ; elegissent eorumque decretum pontifex approbasset, factione Malchi episcopi rectoris apostolici patrimonii, manuque militari Maximus multis criminibus inuolutus, episcopatum Solonitanae ciuitatis inuasit. Quod Gregorius audiens, Dalmatinis et Iadertinis episcopis ne illi manum imponerent sub magna 1o interminatione prohibuit. At uero Maximus qui episcopatus sedem contra canones inuaserat etiam sacerdotium contra Deum per symoniacam heresim episcopis dumtaxat et communitatibus corruptis non timuit promereri. Fauentes sibi occasione temporum ex cupiditate simul insolentiaque Augusti 15 quem dispergendo facultates inuasor ecclesiae adeo defensorem scelerum suorum effecit, ut Gregorium non solum frequenter postularet quatenus indiscussam Maximi promotionem relinqueret, uerum etiam Romam satisfacturum pro symoniaca heresi aliisque criminibus uenientem cum honore susciperet. 20 Gregorius uero faciem illius contra ueritatem custodiens tamen ipsum Maximum primo a missarum sollemniis, post a communione corporis et sanguinis Domini nostri Ihesu Christi, quousque sub praesentia sibi exhiberetur priuauit. Maximus autem imperialibus militiis fultus post excommunicationem et 2; missas cecinit et sacramenta satis indignus accepit. Quapropter Constantinae augustae, post multa alia scribit dicens : Salonitanae ciuitatis episcopus me ac responsale meo nesciente ordinatus est, et facta res talis est quae sub nullis anterioribus principibus euenit. Quod ego audiens ad eundem praeuarica3o torem qui inordinate ordinatus est, protinus misi ut omnino missarum sollemnia celebrare nullo modo praesumeret, nisi CVI. 2 Inter ea] intet alia 3 genetalitas] uniuersitas 4 concotditer] unanimiter 10 interminatione] contestatione, contradictione 11 inuasetat] attiperat 12 dumtaxat] tantum 12/13 communitatibus] societatibus

13 promereri] optinere delitate

13 fauentes sibi] adiuuantes

15 adeo] intantum

16 frequenter] sepius

14 insolentiaque] cru17 indiscussam] im-

probatam 21 post] deinde 23 ptiuauit] extraniauit 24 fultus] circumdatus 25 cecinit] cantauit 26 augustae] teginae 27 responsale] nuntio ; moía marg. : tesponsalis dicitur qui nuntium pottat et tepottat 29 euenit] contigit 29/30 praeuaricatorem] transgressorem

CVI, 1. - Ioh. Diac., Vita s. Greg., 1v, 9 (PL 75, 177). Cfr. Greg. I, Reg. epist., V, 39 (MGH, epist., 1, 326 ;JW, 1322 [968]).

CVI. 1 soLITANAE B 2 Natali B 7/8 Solomitanae B 16 Gregorio B C 27 Solitanae B C

2 Damaltinorum B 8 ipso V C 23 praesentiam DB 23 exhiberet B

248

COLE: INGV EIB3 LEZCY3

prius a serenissimis dominis cognoscerem si hoc fieri ipsi iussissent. Quod ei sub excommunicationis interpositione mandaui. Et contempto me atque despecto, in audacia quorumdam 55 secularium hominum quibus denudata ecclesia praemia multa

4o

4;

5o

;5

6o

praebere dicitur, nunc usque missas facere praesumit, atque ad me uenire secundum iussionem dominorum noluit. Ego autem praeceptioni pietatis eorum oboediens eidem Maximo qui me nesciente ordinatus est, hoc quod in ordinatione sua me uel responsalem meum praetermittere praesumpsit, ita ex corde laxaui ac si me auctore fieret ordinatus. Alia uero peruersa illius scilicet mala corporalia cognoui, uel quia cum pecuniis est electus, uel quod excommunicatus missam facere praesumpsit. Propter Deum irrequisita praeterire non possum, sed opto et Dominum deprecor, quatenus nihil me in eo de his quae dicta sunt ualeant inueniri, ut sine periculo animae meae causa ipsius terminetur. Prius tamen quam haec cognoscantur serenissimus dominus discurrenti iussione praecepit ut eum uenientem cum honore suscipiam. Et ualde graue est ut uir de quo tanta et talia mala nuntiantur cum ante requiri et discuti debeat, quam honoretur, et episcoporum causae mihi commissorum apud piissimos dominos aliorum patrocinio disponuntur. Infelix ego in ecclesia ista quid facio, si episcopi mei me despiciant et contra me refugium ad seculares iudices habeant ? Omnipotenti Deo gratias ago et peccatis meis deputo, hoc tamen breuiter suggero quia aliquantulum expecto et si ad me uenire diu distulerit exercere in eum districtionem canonicam nullo modo cessabo. In omnipotente autem Domino confido, qui longam piissimis dominis uitam tribuit et nos sub manu uestra non secundum peccata nostra sed secundum suae gratiae dona disponit. 2. ITEM INDE. 32 dominis] imperatoribus 34 contempto] derelicto 34 audacia] superbia 35 denudata] deuastata 36 praebere] concedere 3* dominorum] antiquorum episcoporum 40 praetermittere] derelinquere 41 laxaui] dimisi 41 ac si] quasi finiatur

44 praesumpsit] ausus est 48 discurrenti] citissime, subite

46 his] illis 47 tetminetut] 49 graue] dutum mihi 51 dis-

cuti] probati 52 patrocinio] dominio 53 Infelix] miser 56 suggero] precof 51 distulerit] indutiauetit, tardauerit 9 districtionem] excommunicationem 59 piissimis] sanctis 59 dominis] imperatoribus 59/60 sub manu] sub potestate 61 disponit] ordinauit

2. - Ioh. Diac., Vitas.Greg., rv, 11 (PL 75, 173). Cfr. Greg. I, Reg. epist. VIII, 11 (MGH, epist., II, I5 ;JW, 1498 [1132]).

35 denudatam e£ add. sua B 38 eiusdem I/ C 58 canonum B 59 qui] quia B 59 tribuet B INDE] ozz. B

39 in| oz. C 43 missas B 61 disponet C 62 ITEM

»

COLE

DNZV BIBS IL evi

249

Haec Gregorius dissimulatrici Augustae. Ceterum eodem Maximo in sua praesumptione manente consecratores atque 6; omnes Dalmatinos et Iadertinos episcopos ab eius communione sub excommunicatione disiunxit adeo ut nec nomen quidem Maximi inter sacra missarum sollemnia memorarent. Quo facto ita omnes consternati sunt animo ut sub poenitentiae satisfactione relicto Maximo ueniam postularent. Vnde 7o misericordissimus pontifex Sauiniano ladertino episcopo scribens : Sicut, inquit, perseueranti culpae debetur iure uindicta, ita resipiscentibus est uenia concedenda. Nam ut res illa contra se merito iracundiam solet excitare, sic haec in sua

prorsus dilectione solet concordiam propagare. Et ideo quia 7; fraternitatem tuam a consortio et a communione Maximi ubi te prius neglectus impulerat, in tantum postea grauitas sacerdotii ad animum reducta suspendet ut eius sola nullatenus patereris esse segregatione contemptus, nisi et in monasterii te claustra recipiens dudum commissa defleres. Ea propter in 8o nostram te gratiam ac communione receptum esse non dubites. Nam quantum prius culpa tuae caritatis offenderat, tantum poenitentia mitigauit. 3. IrEM. Rescripta Maximi ad Gregorium Romae. Itaque Maximus cernens tandem aliquando durum esse 8; contra stimulum calcitrare, relictis imperialibus amminiculis,

per Gallinicum exarchum satis humiliter concedi sibi poenitentiam simulque ueniam a Gregorio postulauit. Quem ipse Romam fatigari nolens, causam eius discutiendam Rauennae commisit Constantino Mediolanensi episcopo scribens : Maxi9o mus, inquit, Salonitanae ecclesiae praeuaricator, postquam per potestates maiores seculi optinere nihil ualuit, ad minores se contulit, nobis qui etiam tam nimietate praecum, quam 63 dissimulatrici] deceptrici, malefidei 63 augustae] reginae mandauit 64 ptaesumptione] superbia 66 disiunxit] separauit 66 adeo] intantum 67 memotatent] tecordarentur 68 consternati] contristati, prostrati 71 iure] juste 72 resipiscentibus] tenuntiantibus 93 excitare] prouocare 74 protsus] omnino 74 ptopagate] reuocare 76 impulerat] produxerat riri suspendet] sustinet, separat *8 segtegatione] separatione *9 commissa] peccata 80 communione] consortium 80 receptum] susceptum $4 cernens] uidens, considerans $85 amminiculis] adiutoriis 86 exarchum] comitem, ptocuftatorem S6 concedi] dati $9 Quem] Maximum 87 ipse]

Gregorius stituit

88 discutiendam] probandam, examinandam 91 optinere] retinere

91 ualuit] potuit

89 commisit] con-

92 contulit] tradidit

3. — Ioh. Diac., Vita s. Gteg., 1v, 12 (PL 75, 178). Cfr. Greg. I, Reg. epist., IV, 149 (MGH, epist., r1, 150; JW, 1675 [1168]).

64 suam praesumptionem B C 66 disiunxi B 973 sic] si V C B 83 Ire — Romae] ox. B 90 Solitanae B 91 nil C

80 ac] oz.

^

250

COLL. INZV ETIB. ILIJey:

attestatione bonorum operum placere contendit. Ex qua re

inhumanum credidi, si is qui se quasi multum timere me dicit, 95 in aliquo me temperatiorem minime inuenire potuisset. Et ideo decreui, ut reuerentissimus frater et coepiscopus noster Marianus eius causam debeat in Rauennati urbe cognoscere. Si autem

persona eius suscepta forsitam habebitur, uolumus ut uestra quoque fraternitas si ei laboriosum non est, ad eandem ciuita1co tem fatigari se debeat et cum praedicto fratre in eodem iudicio pariter sedere. Quicquid autem uestrae utrorumque sanctitati placuerit, scitote mihi modis omnibus placiturum et uestrum ego iudicium meum deputo. 4. ITEM. Vbi Maximus in terra procidens lacrima10; biliter

ueniam

petit.

Inter haec praeuaricator Maximus anno septimo excommunicationis suae post castigationes et flagella Gregorii, ad cor reuertens Rauennam petiit et iactauit se tensum intra ciuitatem in media silice, clamans et dicens : Peccaui Deo et beatis-

110 Simo papae Gregorio. Et agente eo poenitentia tribus horis cucurrit Gallinicus exarchus et Castorius cartularius ecclesiae Romanae cum Mariano episcopo et leuauerunt eum de silice. Qui etiam coepit ampliorem poenitentiam coram eis agere. Quod Gregorius ut audiuit ad misericordiam protinus rediit 11; Mariano episcopo inter cetera scribens: Qualis de causa Maximi fraternitatis uestrae uoluntas sit ac magis petitio, praesentium latore Castorio cartulario nostro renuntiante cognouimus. Ideoque si isdem Maximus coram uobis et praedicto cartulario nostro de symoniaca heresi praestito se 120Sacramento purgauerit atque de aliis ante corpus sancti Apollinaris tantummodo requisitus liberum se esse responderit, causam ipsius fraternitatis uestrae de eo quod excommunicatus missarum sollemnia agere praesumpsit iudicio uestro com93 attestatione] approbatione 94 inhumanum] sine misericordia 94 is] ille 95 temperatiorem] mitiorem, misericordem 96 decreui] cogitaui, constitui 99 laboriosum] contrarium, onerosum 101 utr(orjumque] amborum 103 deputo] dico, confirmo 106 praeuaricator] transgressot 107 castigationes] praedicationes 107 flagella] minas 107 ad cor] ad sensum 109 silice] petra, marmore 111 exatchus] minister 111 cartularius] notarius ii2silice] marmore — 114 rediit] reuersus est — 115 inter cetera] inter alia — 118 de causa] de ratione 117 latore(m)] portitorem 119 praestito] dato, uel proferto 120 purgauetit] mundauetit 121 liberum] inculpabilem 123 agere] celebrare - Ioh. Diac., Vitas.Greg., 1v, 13 (PL 75, 179). Cfr. Greg. I, Reg. epist., IXOULIT A MGH, epist., r1, 172 ;JW, 1704 [1235]).

94 his V/ — 96/97 Marinianus B 97 Rauennate C 100 fatigare B ego] ergo I7 104 IrEM] oz. B 109 scilice B 112 Mariniano B 123 uestro] oz. B 1i7 latorem 1 praesentium] praecum 17

103 117

GOLPINTVSEDBS

IL46VI

251

mittimus, qua debeat poenitentia talis culpa purgari. Et ideo 12; quicquid uobis secundum Deum placet, securi disponite nec aliquid de nobis dubium habeatis. Nam quicquid a uobis hac de causa fuerit ordinatum nos et grate suscipimus et libenter admittimus. Hortamur tamen ut debeatis esse solliciti et ita que finienda esse conspicitis, temperetis, quatenus et illi si 10ita uidebitur praestetis, et uigoris ecclesiastici ingenium congrua ut oportet dispensatione seruetis. Suprascriptum uero portitorem in praesenti quid uobis cum sit agendum instruximus a quo cuncta subtiliter addiscentes, sic uos in omnibus exhibete ut in uestra sollicitudine nostram fuisse 155 praesentiam sentiamus. 5. IrEM. Rescripta Castorii ad Gregorium papam. Item Castorio notario et cartulario Rauennae. Quanto credi tibi et necessarias uides causas iniungi, tanto 140 te magis strenuum debes et sollicitum exhibere. Proinde si Maximus Solonitanus praestito sacramento firmauerit symoniaca se heresi non teneri, atque de aliis ante corpus sancti Apollinaris tantummodo requisitus innoxium se esse responderit et de inobedientia sua poenitentiam sicut deputauimus 14; egerit, uolumus ut ad consolandum illum epistolam quam ei scripsimus, ubi ei et gratiam nostram et communionem nos reddidisse signauimus experientia tua dari debeat. Quia sicut in contumacia persistentibus seueros esse nos conuenit, sic iterum humiliatis et poenitentibus negare locum ueniae non 15o debemus. 6. IrEM. Rescripta Gregorii ad Castorii consolatoria Maximi in Rauenna permanentes. 125 disponite] ordinate 127 grate] libenter 128 admittimus] consentimus 129 finienda] facienda 130 uigoris] honoris, uirtutis 131 congtua] apta 131 oportet] decet 133 instruximus] docuimus 133 addiscentes] cognoscentes 134 exhibete] ostendite 134 in uestra sollicitudine] in uestra uigilia

140 strenuum] prouidum, sollicitum 140 exhibere] ostendere 141 praestito (^sito)] praemisso 143 innoxium] inculpabilem 144 deputauimus] constituimus 147 expetientia tua] ptouidentia tua 148 contumacia] supetbia 148 petsistentibus]

perdurantibus

148 seueros] duros, fortes ; sofa arg. :

Seuetos dicimus crudeles et in suo ptoposito permanentes

5. - Ioh. Diac., Vita s. Greg., 1v, IX, 178 (MGH, epist., 11, 173 ; JW, 1705 6. — Ioh. Diac., Vita s. Gteg., 1v, IX, 176 (MGH, epist., 11, 171 ; JW, 1703

14 (PL 75, 179). Cfr. Greg. I, Reg. epist., [1236]). 15 (PL 75, 180). Cfr. Greg. I, Reg. epist., [1237]).

129 fienda B 134 omnibus] nobis 7 C 136IrEM — papa m] oz. B 141 Solitanus B 141 praeposito C 144 poenitentia B 148 nos] oz. B 151/152 IrEM — per manentes] oz. B

^

252

155

160

170

GOLELINIV

EIBS ILICVI

Cumque Maximus poenes corpus beati Apollinaris secundum iussum Gregorii de cunctis humiliter satisfecisset, Castorius cartularius, consolatoriam ei epistolam praebuit ex uerbis Gregorii, ita asserentem : Quamuis culpabilibus ordinationis tuae primordiis graue malum per inobedientiae culpam addideris, nos tamen sedis apostolicae auctoritate eo quo decuit moderamine temperantes numquam contra te usque ad hoc quod causa poscebat exarsimus sed ut longius se gratitudo nostra quam tu tibi excitasti produceret, credita nos sollicitudo uehementer angebat, ne quaedam illicita quae de te audieramus negligenter ammittere uideremur, quae si bene consideres ipse te satisfacere differendo firmabas atque ex hoc aduersum te zelum nostrum acrius incitabas. At ut salubri tandem consilio usus iugo te oboedientiae humiliter submisisti et dilectio tua poenitentiam agens digna se ut deputauimus satisfactione purgauit, redditam tibi gratiam fraternae caritatis intellige atque in nostro te receptum consortio gratulare. Quia sicut perseuerantibus in culpa districtos, ita resipiscentibus nos benignos decet esse ad ueniam. Postquam ergo fraternitas tua apostolicae sedis communione

r5

180

separasse cognos-

cit, personam ad nos transmittat quae pallium tibi referendum ex more percipiat. Nam quemadmodum inlicita perpetrare non patimur, sic ea quae sunt consuetudinis non negamus. Licet autem ad haec concedenda dispensatio nos loci nostri uocauerit, multum tamen a nobis petitio dulcissimi atque excellentissimi filii nostri domini Gallinici exarchi ut temperantius erga te ageremus exegit cuius carissimam uoluntatem nec pertulimus contristari.

153 poenes] secus, apud 156 asserentem] principiis 157/188 addideris] adiunxeris modetamine]

freno, moderatione

affirmantem 158 decuit] 160 poscebat] debebat

157 primotdiis] decebat 159 160 gratitudo]

benignitas 161 excitasti] suscitasti 161 credita] commissa 162 uehementer] fortiter 162 angebat] contristabat 162 quaedam] illa 163 amittete] dimittere 164 consideres] preuideas 164 differendo] indutias dando 165 zelum] itam 165 acrius] fortiter 165 incitabas] accendebas 165 At] statim 165 salubri] sano 166 iugo] uinculo 169 intellige] sciens 169 gratulare] letare 170 districtos] fortes, seueros 172 separasse] teconciliasse 173 personam] hominem, missum 174 mote] consuetudine 175 patimur] non sustinemus 176 licet] quamuis 176 dispensatio] ordinatio 178 exatchi] comitis 178/179 tempetantius] mitius 179 erga te] circa te 179 exegit] optinuit.

183 ex] oz. B 159 ad huc B 161 quam tu] quantum B 162 agebat B C 163 omittete B 168 satisfactionem B C 172 separasse] se reparasse D 177/178 atque excellentissimi] zzzer Jin. add. B.

COLEJINAVIBIB.

STI, CYIIP-€ix

253

CVII. — INCIPIT DE MONACHIS. IN PRIMIS DE MONACHORVM VEL MONACHARVM GRADV. In libris Aethimologiarum. Monachus graeca ethimologia uocatus est eo quod sit singularis. Monos enim graece singularitas dicitur. Ergo si singularis ; interpretatur uocabulus monachus, quid facit in turba qui solus est ? Idcirco dicitur ergo monachus siue quia in hac uita solus, etsi inter multos habitet et uersetur, siue quia solus in heremo uitam solitariam ducit.

CVIII. — DE EXORDIO ET AVCTORITATE MONACHORVM. Ysidorus. Huius praepositi principes Helias et Heliseus discipulus eius fuerunt et alii prophetarum qui remoti ab urbibus iuxta ; fluenta Iordanis habitabant. Huius propositi etiam in euangelio Iohannes Baptista extitit auctor qui heremum coluit, locusta tantum et agresti melle nutritus est. Iam denuo progeniti sunt conuersationis huius nobilissimi principes. Paulus et Antonius, Hilarion, Macharius, ceterique auctores quorum 10 exemplis per uniuersum mundum adoleuit sancta institutio monachorum. CIX. — DE VARIIS GENERIBVS MONACHORVM. Ysidorus. I. Sex genera monachorum sunt, quorum tria optima, reliqua uero deteriora atque omnimodis euitanda. Primum genus est cenobitarum id est in communione uiuentium ad instar

;sanctorum illorum qui tempore apostolorum Hierosolymis uenditis distributisque omnibus indigentibus habitabant in sancta communi uita, non dicentes uel habentes aliquid proprium, sed erant illis omnia communia et omnia una et cor (PHI 2 Aethimologiarum] propter hoc * uetsetur] conuersetur.

otigo

uocabulorum

CVIII. 4 remoti] separati 4 utbibus] ciuitatibus 10 adoleuit] creuit. CIX. 4 ad instar] ad similitudinem

CIX.

6 Idcirco]

* denuo]

deinde

7/9 Act. 4, 32. 4

CVII. - Isid., Orig., VIII, xix, 1 (PL 82, 293) redactio diuersa. CVIII. - Isid., Off., II, xvr, 1 (PL 85, 7948) — Coll. Hibernen., XXXIX, 2 (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 147) ; Coll. Vat., lat. 1349, IV, 2. CIX, 1. - Isid., Off, II, xvr, 2-9 (PL 85, 794-799) — Coll. Hibernen., XXXIX, 3a (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 147).

CVII. bulo B. CVIII. IX 18

8 sit] znfer lin. add. B

4 singularitas] singularista B

5 uoca-

3 propositi 7 C. 3 Primus B C VI

254

CODEEL EIN VIBIB. ABE. 66x

unum in Deo. Horum institutione monasteria sumpsere prinro cipia. Secundum genus heremitarum qui cum ab hominibus recederent deserta loca atque uastas solitudines sequi atque habitare perhibentur ad imitationem scilicet Heliae atque Iohannis Baptistae qui recessus heremi penetrauerunt. Hi quippe mundo contempto solitudine delectantur, herbis tan15 tum agrestibus uictitantes aut pane solo uel aqua contenti qui eis praecepto per interualla temporum defertur, sicque secretissimi penitus et ab omni hominum conspectu remoti diuino tantum colloquio perfruuntur, cui patri mentibus inheserunt et propter cuius amorem non solum mundi sed etiam 2o hominum reliquerunt consortia. Tertium genus est anachoretarum qui cenobiali conuersatione perfecti includunt semetipsos procul in cellulis ab omnium conspectu remoti nullius ad se praebentes accessum sed in solae contemplationis uiuentes perseuerantes theorica. Sed isti de examine cenobiorum pro25 bati in omnibus disciplinis monasteriorum per XX X annos ad hanc contemplationem per oboedientiam eliguntur. Quartum genus est qui anachoritarum imagine blandiuntur qui ut Cassianus breui quodam feruore in primordiis suis cenobium perfectionis uidentur expetere, sed continuo tepefacti dum 3o pristinos mores ac uitia resecare contempnunt nec iugum humilitatis sustinere contenti sunt subdique maiorum imperio dedignantur separatam expetunt cellulam et solitarie sedere desiderant ut a nemine lacessiti, mansueti uel humiles estimentur. Quintum genus est circilionum qui sub habitu mona3; chorum uagantur circumferentes hypocrisin, circumientes prouincias nusquam missi nusquam fixi, nusquam stantes, nusquam sedentes, aliique non uiderunt confingunt opiniones suas habentes pro Deo. Alii membranas martyrum et philacterias suas magnificantes gloriam captantes ab hominibus, 4o alii criniti incedunt ut uilior habeatur tonsura quam comata,

9 institutione] ordinatione tuf

12 scilicet] uere

9 sumpsere] acceperunt 13 recessus] remotus

12 perhibentur] proban13 Hi] illi

14 contempto]

derelicto 18 uictitantes] uiuentes 15 contenti] dediti 16 defertur] portatur 17 penitus] omnino 18 perfruuntur] utuntut 18 inheserunt] iniunxerunt 22 procul] longe 23 praebentes] ostendentes 24 theorica] diuina uel contemplatione 27 imagine] figura 28 primordiis] primis 29 continuo] statim 29 tepefacti] molles 31 contenti] sufficientes 31 subdique] submitti 33 lacessiti] lacerati, fatigati 34 circilionum] uagorum 37/38 opiniones suas] laudes 38 membranas] scripturas 38/39 philacterias] pictaciola 39 captantes] acquirentes 40 criniti] capillati, intonsi 40 comata] capillata d

9 Deum B 11 atque!] et B 13 Hii B 14 solitudines B 16 praeceptum B 20 hominum] omnia B 20 Tertius B C 22 remotis B 23 accessu B 24 theoticam B 34 Quintus B C 35 citcuientes B 38 membra B

COLL. IN V LIB. II, cix

255

unde uidelicet qui eos uiderint antiquos illos, quos legimus cogitent, Samuelem scilicet et Heliam et ceteros. Alii honores quos non acceperunt habere protestantur. Alii parentes et consanguineos in illam regionem se audisse uenire et pergere 4; mentiuntur, omnes petunt omnes exigunt aut sumptum lucro egestatis aut simulatae praetium sanctitatis. Sextum genus est et ipsum teterrimum atque neglectum quod per Ananiam et Saphiram in exordio ecclesiae pullulauit et apostoli Petri seueritate succisum est, qui sarabaitae uel rennuitae nuncu;o pati sunt. In catalogo quattuor genera monachorum dicuntur: Primum heremitae qui nihil commune cum mundo habent, sed suum uictum suis manibus exquirunt et dona iniquorum non accipiunt. Hi theoricam et actualem uitam continent. Alii uero horum uictum ab aliis sperant, orationi tantum 5; uacantes. Secundum cenobitae qui in commune uiuunt instar apostolorum familiae duplicibus non induuntur, numquam horam uacuam relinquunt sed siue legunt siue orant siue utilitatem proximi faciunt. Tertium genus est uagabundi qui nomen monachi desiderant habere sed mores abnegant, inter 6o mulierculas

discurrunt,

fabulas

monasteriorum

narrant,

nullo sub regimine uiuunt, negotiis secularibus occupati his magis periculum imminet quam praemium. Et cauendum his quod alius dicit : uae mihi peccatori qui nomen monachi fero. Quartum genus sarrabaitae qui necessarie suam sibi seruant 65 domum, in castello, in monasterio hoc faciunt, semper onerosi adueniunt, hortum constitutum oleribus habent, XL dies uel

ebdomadae in commune monasterio faciunt totum reliquum tempus suo seruitio exigente ; hi graues sermonibus nichil sibi nisi quod ipsi statuunt placent, nulli gradui iunguntur, 7» neque monachis neque clericis, neque plebeis, neque laicis. 2. IrEM. Hieronimus in epistola ad Benedictum. Quattuor genera monachorum dicuntur. Primum cenobita46 egestatis] paupertatis, aut ... sanctitatis 48 in exordio] in principio 48 pullulauit] creuit 49 seuetitate] districtione 49/50 nuncupati] uocati, uel nominati 50 catalogo] libro, uel conscriptione 52 dona] munera 52/53 iniquorum] peccatorum 53 theoricam] contemplaticam 53 actualem] actiuam

53/864 continent]

65 onerosi] graues

retinent

62 imminet]

incurrit

63 fero] poftto

69 statuunt] constituunt, uolunt

2. - Hieron., Epist. 22 ad Eustoch., 34 (CSEL 54, 196-197). Cfr. Bened. Casin., Reg., 1r (PL 66, 245) ; Coll. Hibernen., XXXIX, 5c (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 149).

49 seuetitatem B C 51 heremita B 53 theoricam] rethoricam B oz. B 64 necessatie — sibi] necessatia sua suum B 68 suum placentes B 7*1IreM]om.V BC

I^

58 est] 69

^

256

COLL. IN V LIB., II, CSCX

rum militantium sub regula uel abbate, hoc est optimum genus. Secundum anachoritarum qui solo brachio uiuunt nec 75 fauorem plebis accipiunt. Tertium genus qui bini uel quaterni uel qui sine pastore nec accipiunt exemplum seniorum sed dicunt lex Dei est quod uidetur illis, hoc genus non paruum criminis habet. Quartum genus girouagum qui hospitantur per prouincias de quibus melius est tacere quam loqui. Re8o uertamur ad optimum genus quod militat sub regula uel abbate.

CX. — DE VNITATE MONACHORVM ET TOTIVS SVBSTANTIAE OBLATIONE. In Actibus Apostolorum. Multitudinis autem credentium,erat cor unum et anima una

et nulla separatio in eis nec quisquam ex bonis suis dicebat ; suum esse aliquid sed erant illis omnia communia. Gratia quoque erat magna super illos omnes nec erat in illis aliquis indigens. Nam quibuscumque possessiones agrorum aut domorum erant uendentes afferebant praetia illorum et ponebant ante pedes apostolorum, diuidebantur unicuique prout opus 10 erat. Vir autem quidam Ananias nomine cum Saphira uxore sua uendidit agrum et fraudauit de praetio agri conscia sibi uxore sua afferens partem aliquam ante pedes apostolorum. Dixit autem Petrus illi: Anania quur impleuit Satanas cor tuum ad mentiendum Spiritui sancto, ut fraudem faceres de 15 praetio agri ? Nonne manens tibi manebat et uenditum in tua potestate erat ? Quare posuisti in corde tuo hoc malum facere? Non es hominibus mentitus sed Deo. Audiens autem Ananias haec uerba expirauit. In Euangelio Christus ad diuitem : S1 wis perfectus esse uade et wende omnia quae habes et da bawpe20 ribus el ueni sequere me et habebis thesaurum $n caelo.

*4 anachoritarum] heremitarum ^ *4 brachio] operatione — 75 fauotem] laudem 80 oportunum] optimum 81 abbate] id est cenobitae. x * indigens] pauper 11 conscia] consentientes 20 t(h)esaurum] diuitias.

(X

CX

19/20 Matth. 19, 21.

Act. 4, 32757 ; 5, 1-5

49 est] ozz. B 80 optimum] oportunum V. CX. 2 oBLATIONES B D erat B 6 aliquid B 13 quur] quate B de] oz. B 16 potuisti I 18 Euangelium B 19 et!] ozz. B.

14

COLLDSEN OV LIB; IlI;cCxicxmnr

257

CXI. —- DE MONACHO PROFVGO. Synodus Arelatensis. Monachum migrantem ad alteram ecclesiam sine abbatis permissione uel uoluntate uel superscriptione, nullus abbas suscipiat sed ubicumque fuerit abbatis sui auctoritate reuo; cetur. CXII. — DE MONACHO

REMISSO NON RETINENDO.

rius Abbas remissum non retineat monachum tiora se tendentem. CXIII.

—

DE

SVSCIPIENDIS

MONACHIS,

Grego-

suum ad districVITANDOS

MALOS

PRINCIPES. Synodus. I. Definimus monachos fugientes malos principes suscipi ab alia ecclesia ut sciatur causa. ; —. ITEM. Gelasius papa. Monachum suscipite qui ueniunt ad uos de loco uiliori ad perfectiorem quorum abbas ita degenerauit ab opere Dei ut mereatur ad mensam sanctorum non recipi et fornicationis crimine non suspicionis sed malitiae uidentes onerare. Sine 1o ullo scrupulo uel esitatione tales monachos suscipite ad uos uelut flammam inferni confugientes, nequaquam eorum consulentes abbatem. CXI. 3 superscriptione] epistola. CXII. 3remissum]ammissum 3/4disttrictiora] dutiota ^ 4setendentem] ambulare. CXIII. 8 principes] abbates 6 Monachum] monachos * degenerauit] a lege recessit 9 onerare] gtauati 10 scrupulo] dubietate 10 tales] talem 10 monachos] -um 11/12 consulentes] consilium utentes CXI. - Cfr. Conc. Arel. 1; I1 ; III — Coll. Hisp., XXI-XXIII (PL 84, 237-246) sed bic textus non inuenitur. — Potius referri uidetur ad Conc. Agath. (a. 506), 27c (MunrzR, 205, 244/247) redactio aliquantum diuersa : Monachum, nisi abbatis sui aut permissu aut uoluntate, ad alterum monasterium commigrantem, nullus abbas suscipete aut retinere praesumat, sed ubicumque fuerit, abbati suo auctoritate canonum feuocetutf" — Coll. Hisp., XXX, 27 (PL 84, 267). Cfr. Grat., Decr., 3, c. 20, q. 4 (FnrEpBzERG, 851). CXII.- Coll. Hibern. antiqua, XXXVIII, 6 (D'AcnmznY, r 5oo) — Coll. Hibernen., XX XIX, 6 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 150) zribuitur Gildae. CXIII, 1. - C/r. Coll. Hibernen., XXXIX, 7 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 150) sed bic fextus non inuenitur. 2. - Coll. Hibernen., XXXIX, 7 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 150) fribuitur Gildae.

CXI. iArelatensis] forte pessuzd. ex A gatensis e ifa restituendum 2 abbatis] abbati sui B 3 supetsctiptionem B C. G XE 3 remissus B. CXIII. b IreM] om. V B C 6 Monachus B * perfectionem C 9 sed] oz. B 11 flamma B 11/12 consulente abbate B

^

258

COLL. IN V LIB., II, cxirmr-cexv

3. ITEM.

Synodus

Arelatensis.

Decreuit ut exules uitia principum uitantes et incommodum

15 loci non recusemus. 4. IrEM. Quisquis

Gregorius. mala. mundi

et incommodum suscipiendus est magis quam eiciendus. CXIV.— DE EO QVOD MONACHVS ABBATEM

ecclesiae

uitat,

PESSIMVM DESE-

RERE DEBET. Hieronimus. I. Lupus uitandus, pastor bonus adeundus. Spelunca latronis deserenda ouile petendum. ; 2.ITEM. Augustinus. Fugiunt oues uocem pastoris quem non cognoscunt et deserta petunt : ita mali principis ouilia uitanda sunt et deserta uita petenda. CXV.

— DE EO QVOD

NON

SVSCIPIENDVS

EST MONACHVS

A

SANCTO ABBATE CONFVGIENS. Gelasius episcopus. I. Illos uero monachosquorum abbatem de mensasanctorum propter infamiam non arcemus si non debemus illo nolente ; facile suscipere quanto magis fugientes a sanctis abbatibus et in nullo alio modo suspectis nisi cum praesumptione et superbia. 2. IrEM. Synodus Nicena. Qui sine abbatum suorum licentia discurrunt, in nullo 1o monasterio suscipiantur, et qui susceperit ambo excommunicandi sunt. 14 exules] exttanei, uel extra solum id est terram 14 principum] abbatum 14 incommodum] ineptum 17 incommodum] non aptum. CXIV. * uitanda] deserenda. CXV. 4 infamiam] malam famam 4 non atcemus] non constringimus B facile] cito.

3. — Cfr. Conc: Arel- T; IL; HI] —- Coll. Hisp., XXI-XXIIT (PI 84; 237-246) sed bie fextus non inuenitur. 4. — Fons non inuenitur. CXIV, 1. - Coll. Hibernen., XX XIX, 12a (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 151). Cia Coll. Vat. Slat41249» V5 8. 2. - Coll. Hibernen. , XXXIX, 12b (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 151). CXV, r.- Coll. Hibernen., XXXIX, 7 (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 150) redactio "Dartialis ;; dribuitur Gildze. 2. - Coll. Hibernen., XXXIX, 1o (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 151) redactio diuersa. 16 IreEM] oz. V B C 18 est] ozz. B. CXIV. 1/2 DESERVIRE C 4 ouile] zd4. ouium B BIrEM]ozm.V C 7 disserta-? B C. CXV. 2 ABBATEM CONFVGIENTES DB 3 abbatis I7 8 IrzM] oz. V C 9 licentia] littera B.

COLL. IN V LIB., II, cxvi-cxvili

259

CXVI. — QvoD NON OPORTEAT AD SOLITARIAS CELLVLAS A CONGREGATIONE DISCEDERE NISI PROBATIS POST EMERITOS LABORES. Synodus Agatensis. I. Seruandum quoque de monachis ne quis ad solitarias ; cellulas liceat a congregatione discedere, nisi forte probatis post emeritos labores aut propter infirmitatis necessitatem asperioris abbatis regula remittatur. Quod ita demum non fiat ut intra eadem monasterii septa manentes tamen sub abbatis potestate separatas habere cellulas permittatur. 10. 2. ITEM. Synodus Aurelianensis. Nullus monachus ambitionis et uanitatis impulsu cellam sine abbatis sui uoluntate construere praesumat.

CXVII. — DE AcQvisiTIS MoNACHIS. Synodus. Qui contumaciter monachus uagari per quaelibet loca, aut aliquid habere proprium praesumpserit omnia quae acquisierit abbati deferantur secundum monasterii regulam, ipse uero ;tamquam fugax sub custodia reuocetur uel constringatur sicut sancta regula docet. CXVIII. - DE PRIMI MONACHI CREATIONE. Iustinianus nex Primi monachi creatio non secundum ordinem temporis fiat nec qui tempore priore primi loci creationem sibi prae;sumat, nec qui secundus forte uel tertius est sed qui debite castitatis et diuinarum rerum scientia et animi grauitate praecellit. Is autem habeat honorem, is qui praecedere debet secundum electionem atque iudicium religiosissimi episcopi. Quae autem diximus et in prioribus et in istis constitutionibus 1o de clericis uel monachis uel monasteriis ea non solum de masCXVI.

6 emetitos] finitos

4 aspetioris] crudelis

tatuf * demum] deinde, postmodum CXVIII. 6 grauitate] fortitudine CXVI, 1. - Conc.

Agath.,

38 —

Coll.

* remittatur] dimit-

$8 septa] patietes, claustra. 6/* praecellit] antecedit Hisp. XXX

ps.-Isid. (HiwscHrius, 334); Coll. Hibernen., XXXIX,

(PL

*? is] ille.

84, 269);

Dect.

15 (WASSERSCHLEBEN, if.

Kanon., 152) ; Coll. Herouall., 51 (PL 99, 1052) ; Coll. Diessen., XXXIX (AwoRr,

II, 405).

2.— Conc. Aurel.T, 18 — Coll. Hisp., XX XI, 18(PL 84, 276) ; Decr. Ps.-Isid. (HiuscHrUS, 558) redacto diuersa ; Coll. Hibernen., XX XTX, 16 (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 152) ; Coll. Hibern. antiqua, XXXVIII, 16 (D'AcHERY, 1, 501). CXVII.- Coll. Hibernen. XXXIX, 8 (WASssERSCHLEBEN, it. Kanon., 191) redactio diuersa. Cfr. Coll. Vat., lat. 1349, IV, 15.

CXVIII. - Iulian., Epit., IV, 1o (21) (HANzr, 28).

(eV CXVII. CXVIII.

* aspetior abbatibus B. 2 qualibet B. ? autem] ozz. B ? qui] quae V7 C.

^

260

COLL.IN

V.DLIBAII CXVINSCXX

culis sed etiam de feminis sanctimonialibus intelligere debemus. CXIX. — DE MONACHIS QVI SOLO HABITV EXISTVNT ET NON EA VITA VIVVNT. Eugenius papa.

Quamquam plura sint genera monachorum, obseruanda uidelicet et alia omnino refutanda, tamen de his qui in solo ; habitu existunt diligentius curare debet unusquisque episcoporum in sua diocesi ut hi qui religiositate conantur illudere boni pastoris studio coherceantur ut ad proprium unde fuerant monasterium

reuertantur

aut

per

aspectum

congruum

in

alium mittantur qui semel se Deo uouerunt et habitu monachi 1o ostenderunt et comas totonderunt et regularem teneant uitam. Conueniant sane illis dormitio atque refectio in unum existentes et ad similitudinem apostolorum omnia peragant. Quia nec quisquam eorum quod habebat suum esse aliquid dicebat, sed erant illis omnia communia.

CXX. — VT MONACHI VEL MONACHAE IN CIVITATIBVS NON DEAMBVLENT. Iustinianus rex. Agant sollicitudinem episcopi ut neque monachi neque monachae in ciuitatibus deambulent. Sed si quas habent ; necessarias causas eas agant per apocrisarios suos, ipsi uel ipsae in monasterio permanentes. CXXI. — Ovi DEFORMES FILIAS ET QVOD TRVNCATORVM CORPORVM

VIRGINITATIS DEDICANT, PVDICITIAM NON PROSIT.

Hieronimus ad Demetriadem uirginem. Solent miseri parentes et non plene fidei christiani deformes ; et aliquo membro debiles filias quia dignos generos non inCXIX. 3 sint] uel dehonestate aspectum] uisum dotmitorium 11 CXX.

CXXI.

corr. ex sunt 6 conantur] cettant 6 illudere] decipete, *? coherceantur] contradicantur uel consttingantur 8 $8 congruum] aptum 11 sane] plaene 11 dotmitio]

refectio] tefectorium

12 peragant] perficiant.

3 sollicitudinem] curam, studium

B apoctisatios] missos.

4 miseti] uiles

CXIX. - Conc. Rom. (a. 826) sub Eug. II, 28 (Masr, xtv, 1007; cfr. JW, rz,

321).

CXX. - Iulian., Epit., CXV, 65 (491) (HANEL, 162)— Lex Rom. can. compta, 164 (Mon, rrr). CXXI. - Hieron., Epist. 130 ad Demetr., 6, 6; 13, 1; 14, 7 (PL 22, 1111 Sqq. ; CSEL 56, 182, 8/11 ; 192, 20/22 ; 194, 26 — 195, 2).

CXIX. illi B C. (OXON C XEXCT

3 sunt C

6 diocesim B

? fuerint B

10 et!] ozz. B

4 ambulent B. 1 riLrAE

B

2 pvpicrTIA

B

3 Demetridem

B

11

COLLIN-OV DIBOIHT, CxXPBOxXIHI

261

ueniunt, uirginitati tradere tanti ut dicitur uitrum quanti margarita, in omni sexu et aetate et truncatorum corporum uiolenta pudicitia animi considerandi sunt quia afferri nisi Christi timore. Alii aedificant auro et ebore templa et altaria ; ro non reprehendo : «wnusquisque in Suo sensu habundat. Meliusque est hoc facere quam repositis operibus incubare. CXXII.

—

DE

VIRGINITATIS

Hieronimus. Virginitas ecclesiae

LAVDE

pulchritudo,

IN

VTROQVE

ornamentum

SEXV.

religionis,

sanctimoniae caput, flos pudicitiae, uitae ingressus, sobrieta5 tis custos, innocentiae auctrix, amica iustitiae, eradicatrix uitiorum, libidinum uictrix. Haec robusta est in abstinentia, in humilitate firma, in caritate sincera, solidamentum ora-

tionis, sollicita in uigiliis, prompta in ieiuniis, uictoria uitae, consortium angelorum. Vrgimitas sequitur agnum quocumque 1o 26/11, quae semper in intuitu creatoris manet. Res excellentior hominibus, unde Dominus ait: won omnes cap)sunt uerbum istud. CXXIII. — DE PROBATIONE IN QVALI AETATE MONACHI CON-

SECRANTVR. Siluester episcopus. Nullo scemato monachus oportet fieri nisi XXV aetatis anno et ipsum tamen non nisi quasi LX XII anno humilitate ; et pudicitia probatur propter scandala ut LXXII anno iam euacuato omni feruore diaboli inueniat sibi mundum uas Spiritus sanctus. $8 uiolenta] sine uoluntate 8 considerandi sunt] uidendi sunt 11 operibus] diuitiis 11 incubare] quiescere. CXXII. sanctitatis

stirpatrix Chtistus

3 ornamentum] decor 4 pudicitiae] castitatis

8 religionis] castitatis B aucttix] cfteattix

8 afferri] dati 4 sanctimoniae] D etadicattix]

6 uictrix] uictotia * solidamentum] fitmamentum 9 agnum] 10 in intuitu creatoris] in uisu domini 10 excellentior] precelsiot

11 uerbum] uirginitatis. CXXIII.

CXXI. CXXII.

8 scemato] otdine, figura

10 Rom. 14, 5. 9/10 Apoc. 14, 4.

CXXII. - Coll. Hibernen., XLV, Coll. Vat., lat. 1349, IV, 75.

6 uas] uasculum.

11/12 Matth. 19, 11.

r (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 180). Cfr.

CXXIII. - Atto, Breu. (Mar, vr/2, 70).

? margaritum B ? truncatorem B. 8 prompta] prophetam B CXXII. CXXIII. 1/7? DE — sanctus] ozz. B

9 consottia B C. S in?] oz. B 3 scemate V.

b

262

COLD. IN V.LDIBSjJLL, CXXIV-CXXV

CXXIV. — DE DISCRETIONE MONACHORVM.

Ex Collatio-

nibus patrum. Vniuersorum patrum sententia definitum est omnium uirtutum genitricem atque moderatricem discretionem esse quae ; fixo gradu intrepidum monachum perducit ad Deum. Sed uera discretio non nisi uera humilitate conquiritur scilicet uniuersa non solum quae agenda sunt sed etiam quae cogitantur seniorum reseruentur examini. Nullo namque alio uitio tam praecipiti diabolus monachum pertrahit ad mortem quam eum 1o qui neglectis consiliis seniorum suo iudicio persuadetur definitioneque confidere.

CXXV. — DE INDISCRETIONE MONACHORVM. Quo supra. Eodemque dispendio uigiliardm inmoderata continuatio monachum quam somni torpor inuoluit, nam per excessum continentiae debilitatemque ad illum statum reuocari necesse ; est in quo negligens quis per incuriam detinetur. Ita ut frequenter quos per castrimargiam decipi non posse conspeximus per immoderationem ieiuniorum uidemus fuisse deceptos. Vnde sicut festinandum nobis est ne appetitus corporeae uoluptatis in dissolutionem noxiam dilabamur et ante praesti1o tum tempus uel cibo indulgere uel modum eius excedere praesumamus, ita escae somnique refectio hora legitima etiamsi horreat ingerenda. Nam perniciosius continentia immoderata quam saturitas remissa supplantat. Quidam biduanis exactis ieiuniis idem quod hodie sumpturi fuerant in crastinum reser15 uari contendunt, quod ualde perniciosum esse ex futura satietate deprehenditur quod post haec totum adsumant.

COCXTIV. 4 modetratticem] tectticem, uel gubernatricem B fixo] firmo $8 examini] ptobationi. CXXV. 3 torpor] pigtitia 3 inuoluit] ligat 3 excessum] tecessum 4 ad statum] ad illum locum

6 castrimargiam] concessum

ingluuiem

B incutiam] stultitiam

9

dilabamur]

10 excedere] transite

11 escae] cibi

12 ingerenda] dandam, concedendam moderata] superflua, uel sine freno decipit

B detinetur] retinetur

cadamus

9/10

praestitum]

12 horreat] non placeat

12 perniciosius] periculosius 12 im13 remissa] ampla 13 supplantat]

15 perniciosum] periculosum, mortiferum

16 adsumant] comedant.

CXXIV. —- Cassian., Conl., 11, 4 (PL 49, $28) redactio partialis. CXXV. — Cassian., Conl., rr, 16-17 (PL 49, 549-550) redactio summatim facta.

CXXIV. CXXV.

4 mofatticem B * uideremus B C

9 diabolum B 9 dilabamus V.

10 persuaditur B C.

COLL. IN V LIB., II, CXXVI-CXXIX

CXXVI.

— DE

QVADAM

PERFECTIONE

263

QVI IN SOLITVDINE

VIVVNT. Augustinus. | Tria sunt haec quibus et scientia omnis et prophetia militant : fides, spes, caritas. Sed fidei succedit spes, et spei succe-

; dit beatitudo, caritas etiam istis decedentibus augetur potius. Multi enim per haec tria etiam in solitudine sine codicibus uiuunt, unde certe arbitror in illis iam esse completum quod dictum est : s?we prophetiae euacuabuntur siue linguae cessabunt, siue scientia destruetur.

CXXVII. — VT MONASTERIVM PVELLARVM LONGE COLLOCETVR A VIRORVM. Ex concilio Agatensi. Monasterium puellarum longe a monasterio uirorum aut propter insidias diaboli aut propter locutiones suadissimi ; maligni collocetur. Quod si non potest per loca, fiat in animo uel incessu. CXXVIII. — VT CLERICVS VEL LAICVS NON FREQVENTET AD

MONASTERIA ANCILLARVM DEI. Gregorius Ianuario episcopo. Peruenit ad nos minus te monasteriis ancillarum Dei tui; tiones impendere. Ne, quod absit, si quis cum huiusmodi feminis in aliqua fuerit iniquitate repertus communione priuetur si laicus est, si uero clericus est a suo quoque remotus officio, in monasterio pro suis excessibus detrudatur. CXXIX. — QVOD SI A MONASTERIO QVIS RECESSERIT RES IPSIVS MONASTERI SIT. Iustinianus rex. CXXVI. tius] magis

CXXVII. CXXVIII. modi] talibus

CXXVI.

B decedentibus] tecedentibus 5 augetur] ampliatut 6 codicibus] libris * atbittot] cogito.

5 maligni] deceptoris 4/5 tuitiones] custodiae 6 repertus] inuentus

B po-

6 incessu] ambulatione pedum. 5 impendere] ministrare $8 excessibus] criminibus.

5 huius-

8/9 1 Cor. 15, 8.

CXXVI. — Fons non inuenitur.

CXXVII.- Conc. Agath., 28 — Coll. Hisp., XXX (PL 84, 267); Dect. ps.-Isid. (HiNscHriUs, 334) redacto diuersa. CXXVIII. — Greg. I, Reg. epist., IV, 9 (MGH, epist., 1, 241 ; cfr. JW, 1281

[914]. CXXIX. - Iulian., Epit., IV, 5 (16) (HÀNEL, 27). Cfr. Iuo Carnot., Dect., vir, 155 (PL 16r, 584). CXXVI. CXXVII. CX XVIII,

1 soLrrvbINEM B

* cette] oz. B. 4 oblocutionibus B 6 accessu B C. 1/2 CLERICOS V. LAICOS N. FREQVENTENT A. MONASTERIAS D.

^

264

GOBEIS; IN

LIB. TE exXDOocoD

Si quis in monasterio se consecrauerit et postquam ueste religiosa uestitus est a monasterio recesserit omnia bona ; ipsius quae in monasterio introduxit ad ipsum monasterium pertineant. Est et alia constitutio: et si non introduxit omnes res eius, dominii monasterii sint.

CXXX. — Sr QVIS INTROIERIT IN MONASTERIVM

ET POST RE-

LIGIOSAM VESTEM RECESSERIT. lustinianus rex titulus XVIII. I. Si quis introierit in monasterium et post religiosam ues; tem recesserit uel militauerit uel simpliciter laicus factus fuerit spolietur cingulo militari et uitam liberam non potiatur sed officio praesidis prouinciae seruire cogatur et taxeotis suis eum maneat.

annumeret,

substantia autem

eius in monasterio

19.

2. ITEM. Eiusden Iustiniani regis. Si quis in monasterio consecratus fuerit posteaque in aliud monasterium transire maluerit, substantia quidem eius a priori monasterio uendicetur; aliorum autem monasteriorum primates prohibeant eum transire ut in alio monasterio non 15 recipiatur. Et de hoc curare debent non solum religiosissimi episcopi sed etiam reuerentissimi archimandritae. CXXXI. - DE MONACHABVS QVAE ABIECTO PROPOSITO SANCTITATIS PAVLATIM PVBLICE DILAPSAE SVNT. Ex decreto

papae Sirici. Praeterea monachorum quosdam atque monacharum abiecCXXX. 6 cingulo] honore 6 non potiatur] non possideat * officio] ministerio * taxeotis] ministris $8 annumetet] computet, ascribat 12 maluerit] uoluerit 13 uendicetur] habeatur 14 prohibeant] contradicant, uel non permittant 16 archimandtitae] abbates.

CXXX, r1. - Iulian., Epit., IV, 7 (18) (HANEL, 28). Cfr. Lex. Rom. can. compta, 156 (Mon, 109) ; Abbo Flor., Coll., XXII (PL 139, 488) ; Iuo Carnot., Decr., vit,

156 (PL 161, 584). 2. - Iulian., Epit., IV, 8 (19) (HàNzr, 28). Cfr. Lex Rom. can. compta, 157 (Mon, 109) ; Iuo Carnot., Decr., viz, 157 (PL 161, 584). CXXXI. - Siric., Epist. ad Himer., 6 (PL 15, 1137 ;Mawsr, rir, 657) — Coll. Dacher., Siric., VI (PL 67, 234) ; Coll. Hisp., III, 6 (PL 84, 652) ; Coll. Quesnell., XXIX, 6 (PL 56, 557) ; Coll. Dacher., I, 48 (D'AcHERzZ, 1, 524) ; Cresc., Concord., C (PL 88, 880) ;Decr. ps.-Isid., XXVI, 6 (Hiwscurius, 521) ; Abbo Flor., Coll., XXII (PL 159, 488) ; Coll. Diessen., I, 5 (AMoRT, t1, 280) ; Iuo Carnot., Decr., vir, 16 (PL 161, 548).

CXXIX. 3 consecauetit B CXXX. 1 woNAsTrERIO DB taxeotas B C 1loregis]oz. B rium B C 13 uindicitur B.

3/4 uestem religiosam B * domini V. 3 monasterio B 6 uita libera B C 7 11 alium B 12/13 ad priorem monaste-

COLESINU

V LIB.; ID Cxxxrcxxxiit

265

; to proposito sanctitatis in tantam protestatur dimersos esse lasciuiam ut prius clanculo uelut:sub monasteriorum praetextu inlicito ac sacrilego se contagio miscuerunt postea uero in abruptam conscientiae disperationem perducti, de illicitis complexibus libere filios procrearint. Quod et publicae leges et 1o ecclesiastica iura condempnant. Has igitur impudicas detestabilesque personas a monasteriorum coetu ecclesiarumque conuentibus eliminandas esse mandamus, quatenus retrusae in suis ergastulis tantum facinus continua lamentatione deflentes purificatorio possint penitudinis igne decoquere ut eis 15; uel ad mortem saltim solius misericordiae intuitu per communionis gratiam possit indulgentia subueniri. CXXXII.

— DE SANCTIMONIALIBVS

FEMINIS

QVAE ADVLTE-

RIVM COMMISERVNT. Pipinus rex. De sanctimonialibus feminis statuimus si adulterium fecerint et inuentum fuerit res quas habent fisco socientur perso5 nae uero earum sint in potestate episcopi cuius parrochia est ut in monasterium intromittantur. CXXXIII.

- DE HIS QVI SEMEL

DEPVTATI

SVNT IN CLERO

VEL PETIERVNT VITAM MONACHORVM. Concilium Calcidonense. Qui semel in clero deputati sunt aut monachorum uitam 5 expetierunt, statuimus neque ad militiam neque ad dignitatem aliquam uenire mundanam uel iura nuptialia contrahere. CXXXI.

5 ptoposito]

habitu

5 ptotestatur]

dicitur, uel contestatur

6 lasciuiam] turpitudinem 6 clanculo] absconse 7? contagio] morbo 8 abruptam] pessimam, uel corruptam 9 libere] palam 10 iura] praecepta 10 impudicas] incestas 10/11 detestabilesque] damnabiles 11 coetu] congregatione 12 eliminandas] eiciendas, tefellendas 12 Quatenus] qualiter 12 retrusae] reclusae 13 ergastulis] carceribus, cellulis 13 facinus] crimen 13 continua] cotidiana 15 saltim] uere. CXXXII. 4 fisco] camerae regis.

CXXXII. - Lothar. I, Memor. Olon. comit. (a. 822-823),

6 (MGH, capit., 1,

319). CXXXIII. - Conc. Chalced., 7; — Coll. Dionis. (SrREwE, roo) ; Coll. Dionis.Hadr., VII (PL 67, 173) ; Coll. Dacher., I, 5o (D'AcHERY, 1, 524) ; Cresc., Concotd., C (PL 88, 880) ; Coll. Herouall., LI (PL 99, 1051) ; Halitg., Paenit., v, 12 (PL ros, 688) ;Coll. quadrip., 76 (RrcHrER, 12); Burch. Worm., Decr., vii, 4 (PL 140, 793) ; Iuo Catnot., Dect., vit, 28 (PL 16r, 552).

CXXXI. B tanta B 6/7? praetextum illicita a. sacrilega s. contagione B 8 abrupta B C. 6 mo5 cuius] Prae. in B BC b sit 4/5 petsonas B CXXXII. nasterio B.

^

266

Hoc

COLDLL-SINSV EIB.,ID.CXXXHI-OXXXV

temptantes

et

non

agentes

poenitentiam

quominus

redeant ad hoc quod propter Deum primitus elegerunt anathematizare. CXXXIV.

- DE

EO

QVI POSTQVAM

SE DEO

VOVERIT

AD

SECVLAREM HABITVM REVERTITVR ET DE STIVLTIS VOTIS. Iudicium Commeani. Si quis clericus aut monachus postquam se Deo uouerit ad s secularem habitum iterum reuersus fuerit aut uxorem duxerit,

X annos peniteat, III ex his in pane et aqua, et numquam postea in coniugio copuletur. Quod si noluerit sancta synodus atque sedes apostolica separauit eos a communione et conuiuio catholicorum. 19 Similiter et mulier postquam se Deo uouerit si tale scelus admiserit pari sententiae subiacebit. Si quis uir uel si quae mulier uotum habens uirginitatis tunc adiungitur uxori aut uiro postea nisi tantum per consensum in seruitute Dei non dimittat uxorem aut uirum sed tres annos peniteat. Sic stulta 15 uota frangenda sunt et importabilia. CXXXV.

— DE HIS QVI POST RELIGIONEM HABITVM SECVLA-

REM PRAESVMVNT. Ex concilio Arelatensi. Hi qui post sanctae religionis professionem apostatant et ad seculum redeunt et postmodum poenitentiae remedia non ;requirunt sine poenitentia communionem penitus non accipiant. Quos etiam iubemus ad clericatus officium non admitti. Et quicumque ille est post poenitentiam habitum secularem non praesumat. Quod si praesumpserit ab ecclesia alienus efficiatur. CXXXIII. 4 temptantes (temperantes)] praesumentes. CXXXIV. 11 admiserit] commiserit 11 pari] simili. CXXXV. 3 apostatant] recedant, uel deuiant 5 penitus] omnino admitti] adduci * quicumque] qualiscumque.

6

CXXXIV. - Excarps. (ps.-) Cumm., c. 3 (PL 87, 985) — ps.-Theod., Paenit., XVIII, 16 (WASSERSCHLEBEN, Bussordn., 580) ; Cumm., Paenit., xr, 1x(ScHMrrz, t1, 251); Bonizo Sutr., Coll., IX, 7o (PERErs, 301) ;Regino, Coll., I, 153 ; II, 272 (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 88; 319); Coll. quadrip., 195 (RrcHrER, 22); MeL Worm., Decr., xr, 64 (PL 140, 871) ; Iuo Carnot., Decr., vr, 262 (PL 16r, 500).

CXXXV.

- Conc. Arel. II, 2; — Coll. Hisp., XXII (PL 84, 244) ; Decr. ps.-Isid.

(Hiwscurus, 525). CXXXIII. CXXXIV. CXXXV. fessione B

? temperantes I7 8 eligetur B. 8 sedis B 10 tales B. 1 RELIGIONEM] POENITENTIAM B 5/6 accipiat B C.

3 qui] oz. V C

3 pro-

COLL. IN V LIB,, II, CXXXVI-CXXXVII

267

CXXXVI. — DE NON VELATIS VIRGINIBVS SI DEVIAVERINT. decreto papae Innocentii. Hae uero quae necdum sacro uelamine tectae tamen in proposito uirginali semper se simulauerunt permanere licet ; uelatae non fuerint, si forte nupserint post illecebrosam copulationem his agenda aliquanto tempore poenitentia est, quia sponsio eius a Domino tenebatur. Si enim inter homines solet bonae fidei contractus nulla ratione solui, quanto magis ista pollicitatio quam cum Deo pepigit sine uindicta esse non poterorit. Nam si apostolus Paulus quae a proposito uiduitatis discesserant dixit : eas habere damnationem, quia primam fidem irriam fecerunt, quanto magis potius uirgines quae prioris promissionis fidem frangere sunt conatae. Ex

CXXXVII. — DE VIRGINIBVS VELATIS SI DEVIAVERINT. Ex decreto papae Innocentii. Quae Christo spiritualiter nubunt et a sacerdote uelantur, si publice nupserint non eas admittendas esse ad agendam ; poenitentiam nisi illicitis coniunctionibus penitus separentur. $i enim de hominibus haec ratio custoditur quaecumque uiuente uiro alteri nupserit habeatur adultera, quanto magis de illa tenendum est quae ante inmortali se sponso coniunxerat et postea ad humanas nuptias transmigrauit. CXXXVI.

8 tectae]

opertae

4 se simulauerunt]

ponunt 4 licet] quamuis 5 illecebrosam] turpem, uel copulationem] coniunctionem * sponsio] promissio 9 missio 9 pepigit] pactum fecit, uel statuit 10 proposito] cessetant] fecesserant 12 potius] magis 12 prioris]

figurant, com-

sotdidam 5/6 pollicitatio] ptohabitu 11 disantiquioris 13

conatae] ausae.

CXXXVII. CXXXVI.

5 penitus] omnino. 11/12 1 Tim. 5, 12.

CXXXVI. - Inn. I, Epist. ad Victr., 15 (PL 20, 479 ; Mawsr, i11, 1036) — Coll. Dionis.-Hadr., Inn., XX (PL 67, 245) ; Coll. Quesnell., XXIV, 15 (PL 56, 526) ; Coll. Diessen., III, 12 (Awonr, x1, 294) ; Ctesc., Concotd., CI (PL 88, 880) ; Bonizo Sutr., Coll., VI, 532 (PERELS, 220) ;Halitg., Paenit., rv, 20 (PL 105, 684) ;Hrab. Maut., Paenit., r, 24 ;rz, 5 (PL 110, 489 ; 112, 1408) ; Burch. Worm., Dect., vir, 12 (PL 140, 794); Coll. quadtip., 47 (RrcmrER, 8); Gtat., Dect., 9, C.27, q. 1 (FarEDBERG, 1050) redaczio partialis. CXXXVII. - Inn. I, Epist. ad Victt., 12 (PL 20, 478 ; Mawsr, ri1, 1035 ; cfr.

JW, 286 [85]) — Coll. Quesnell. (PL 56, 525) ;Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 244); Coll. Hisp., VII (PL 84, 648) ; Decr. ps.-Isid. (HrNscHiUs, 551); Bonizo Sutr., Coll., VI, 46 (PERErs, 225) ; Butch. Worm., Decr., vii, 13 (PL 140, 794) ; Grat., Dect., 4, C.27, q. 1 (FRIEDBERG, 1051).

CXXXVI. promissione B. CXXXVII.

5/6 illecebrosa copulatio B 8 Quae] ?raezz. Item B

12 magis] ozz. B 8 tenenda B.

12/13 ptioti

^

2608

COLLI-INOVELIB; Hj exxXXVIIexE

CXXXVIII. — QvoD PROPRIO ARBITRIO PROPOSITVM MONACHI DESERI NON DEBET. Ex decreto papae Leonis. Propositum monachi proprio arbitrio aut uoluntate susceptum deseri non potest absque peccato. Quod enim quis Deo ; uouit debet et reddere. Vnde qui relicta singularitatis professione ad militiam uel ad nuptias deuolutus est, publicae poenitentiae satisfactione purgandus est et sic in pristino proposito usquequaque remeare. Quia, etsi innocens militia et honestum potest esse coniugium, electionem meliorum deseruisse trans1o gressio est. CXXXIX.

— DE PVELLIS QVAE NON PARENTVM IMPERIO SED

VLTRO HABITVM SVSCIPERE PROPOSITVM.

Leonis.

^

;

Ex decreto

papae

Puellae quae non parentum coactae imperio sed spontaneo iudicio uirginitatis propositum atque habitum susceperunt, si postea nuptias eligunt, praeuaricantur etiam si nondum ad eas gratia consecrationis accessit. Cuius utique non fraudarentur munere si in proposito permanerent. CXL. — DE HIS QVI IN PARVA AETATE CORAM PARENTIBVS RELIGIONIS HABITVM TENVERVNT. Ex concilio Toletano.

Quoniam hucusque dissolutae operationis effectus interdum CXXXVIII. 3 Propositum] habitus 4 deseri] derelinqui 5 singularitatis] monasticae * proposito] habitu 8 usquequaque] pet omnia 9 deseruisse] derelinquisse. CXXXIX. 4 coactae] compulsae, uel prouocatae $8 munere] dono 8 proposito] promisso, uel ordine disposito. GE.

3 dissolutae] supetbae, immoderatae, intefrenatae

—

CXXXVIII. - Leo I, Epist. ad Rust., 14 (PL 54, 207 ; MANsz, v1, 405 ; cfr. JW, $544 [320]) — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 290) ; Coll. Hisp., LXVI, r2 (PL 84, 767) ; Coll., Diessen., XXX, r4 (AMonr, r1, 385) ; Atto, Breu. (Mar, vr/2, 78) ; Ctesc., Concord., CI (PL 88, 881) ; Bonizo Sutr., Coll., VI, 11 (PERErs, 213) ; Decr. ps.Isid. (HrNscnrus, 617) ; Burch. Wotm., Dect., vii, 8 (PL 140, 793) ; Iuo Carnot., Dect., viz, 19 (PL 161, 549) ; Iuo Carnot., Panorm., 111, 182 (PL 161, 1173) ; Coll. quadtip., 217 (RrcHrrzR, 25);Grat., Dect., 1, C.20, q. 5 (FRrEDBERG, 848). CXXXIX. — Leo I, Epist. ad Rust., 13. Cfr. nota cap. CXXXV III, et Excatps. (ps.-) Cumm., rr, 43 (ScHMrrz, 11, 617) ;ps.-Theod., Paenit., xvr, 24 (WassknSCHLEBEN, Bussordn., 575); Bonizo Sutr., Coll VI, 531 (PERELs, 219) ;Burch. Worm., Decr., virt, 1 (PL 140, 792) ;Iuo Carnot., Decr., vit, 20 (PL 161, 549) ; Grat. Decr., 8, C.20, q. 1 (FRIEDBERG, 845) redactio diuersa. CXL. - Conc. Tolet. X, 6 — Coll. Hisp., LV, 6 (PL 84, 445) ; Regino, App., III, 53 (WASSERSCHLEBEN, 450) ; Burch. Worm., Decr., vri, 1 (PL 140, 791) ; Iuo Carnot., v1, 27 (PL 161, 552).

CXXXVIII. ? satisfactione] fatione corr. B. CXXXIX. 1 PvELLA B 2 HaBiTV B C CTS 1 PARENTIBVS] rEsTIBVS |

3 Ex decreto]

oz.

V.

COLLSOIN V;LIBLJIL 6XL-CXLI

269

mutare fecit honestum constitutionis edictum dum incognite ;resolui putatur quod indissolubili sanctionis auctoritate tenetur. Ideoque si in qualibet minori aetate uel religionis tonsuram uel religionis debitam uestem in utroque sexu filiis aut unus aut ambo parentes dederint certe uel nolentibus aut nescientibus se suscepta non mox uisa in filiis abdicauerint 10 Sed uel coram se uel coram ecclesia palamque in conuentu eosdem filios talia habere permiserint ad secularem reuerti habitum ipsis filiis quandoque penitus non licebit. Sed conuincti quod tonsuram aut religiosam uestem aliquando habuerint mox ad religionis cultum habitumque reuocentur et 15 sub strenua districtione huius sanctae obseruantiae cogantur. Parentibus sane filios suos religioni contradicere non amplius quam usque ad duodecimum aetatis eorum annum licentia poterit esse, postea uero an cum uoluntate parentum, an suae

deuotionis sit solitario uoto erit filiis licitum religionis assu20 mere cultum. Quisquis autem uel abolitione tonsurae uel saecularis uestis assumptione detectus fuerit attigisse transgressionem, et excommunicationis censuram accipiat et religioni semper inhereat. CXLI. —- DE AETATIBVS PVERORVM

ATQVE PVELLARVM

QVI-

BVS PER SE MONACHI FIERI POSSINT. Theodorus episcopus. Puer XV habens annum per se ipsum potest se monachum 5 facere. Puella uero XVI uel XVII quia ante in potestate parentum est.

4 edictum] ptaeceptum uel legem 4 incognite] nescienter 5 putatur] cogitatuf 5 indissolubili] non potest dissolui, uel inrecuperabilis 8 san(c)tionis] constitutionis b auctoritate] firmate 6 qualibet] qualicumque ? utroque sexu] masculi et feminae 8 patentes] pater et matet 9 mox] statim 9 abdicauerint] abiecerint 12 quandoque] aliquando 12 penitus] omnino 12/13 conuicti]

supetati

15 strenua]

studiosa

15 cogantur]

stringuntut

16 sane] uere 18 uero an] siue 19 solitario] proprio 19 uoto] uoluntate 19 licitum] liceat 19 religionis] sanctitatis 19/20 assumete] accipere 20 abolitione] obliuione, uel deletione, uel destructione 21 attigisse] tetigisse 22 censuram] iudicium, uel destrictione 22/23 religioni] sanctitati, ordini 23 inhereat] coniugatur.

CXLI. - Theod., Capit., 166 (WASSERSCHLEBEN, Bussotdn., 159).

10 se uel coram] ozz. V^ 8 ambos B 4 debita ueste V/ C 6/7 tonsura V/ C 17 duodecimum] corr. ex decimum V^ — 17 licen11 tali B 10 ecclesiae B tiam B 19 solitarium uotum B. CXLEL 19

4 annos B

4 se?] oz. B. VI

^

270

COLL. IN V LIB., II, cxrir-cxrv

CXLII. — DE CVRA VESTIMENTORVM VIRGINVM DVM CONSECRANTVR. Ex concilio Carthaginis. Sanctimonialis uirgo cum ad consecrationem suo episcopo offertur in talibus uestibus applicetur, qualibus semper usa est ; professionis et sanctimoniis aptis. CXLIII.

- DE

EO

QVOD

NON

DEBENT

VIRGINES

VELARE

ANTE DVODECIMVM AETATIS SVAE ANNVM. Synodus Romana. Sanctimoniales qualibet uita eorum et mores probatae, sint ; ante annum aetatis suae duodecimum non uelentur.

CXLIV. — VT VIRGINES ANTE XXV ANNVM NON CONSECRENTVR. Ex concilio Carthaginensi. Item placuit ut ante XXV annum non consecrentur uirgines.

CXLV. — ANTE XL PROBATA MERITO AETATE VIRGINES NON VELENTVR. Ex concilio Syracusano. I. Ante quadragesimum annum aetatis, merito probatae santimoniales uirgines non uelentur. ; "2. EreM. Non uelandas esse uirgines quae se Deo uouerint nisi XL annorum probata aetas quam sacerdos comprobauerit. Ab uniuersis episcopis dictum est: placet III. SwITEMUSEOUBAarIUuS Ee X: 10. Vt infantulae aetatis puellae non uelentur antequam illae eligere sciant quod uelint salua canonica auctoritate. CXLII.

4 applicetur] adducatur.

G»OGENVE

3 merito] iuste, uel uere

4 probata] perfecta

8 III] ter.

CXLII.- Conc. Carth. IV, 11 — Coll. Hisp., XV, 11 (PL 84, 201); Dect. ps.-Isid. (Hiawscurvus, 304). CXLIII.- Coll. Hibernen., XLV, ir (PL 96, 1303; WAASSERSCHLEBEN, if. Kanon., 183) — Coll. Hisp., XXX, 19 (PL 84, 266) ; Dect. ps.-Isid. (Hiwscurus,

333) CXLIV. — Conc. Carth. III, 4 — Coll. Hisp., XIV, 4 (PL 84, 189) ; Regino, Coll., I, 422 (WASSERSCHLEBEN, 191) ; Dect. ps.-Isid. (HiwscHrUs, 297). CXLV, 1. — Fons non inuenitur.

2. — Conc. Caesaraug. I, 8 — Coll. Hisp., XLI, 8 (PL 84, 518) ;Decr. ps.-Isid. (Hiwscurvs, 346). 3. — Carol. Magn., Capit. miss. Theod., 14 (MGH, capit., 1, 122). Cfr. "id

Capit., r, 109 (MGH, capit., r, 409) ; Bened., Capit., rz, 264 (MGH, leges,

1r, 86).

CXLII.

(XEBTES (XI

B

1/35 Dre — aptis] ozz. B.

1 prsET B

4 probati /

2CeracusanoB

9 IrzEM] oz. V C

| 5 annos B.

3 annos B C

10 puellulae B

6 uelanda B

11 auctoritatem B C.

5 aetatis

CORBISENZV EIBSUI, CXEVECXEVIII

271

CXLVI. — VT CONSTITVTIS DIEBVS VIRGINES SACRAE VELENTVR. Ex decreto papae Gelasii. Deuotis quoque uirginibus nisi aut in epiphaniorum aut in albis paschalibus aut in apostolorum natalibus, sacrum mini; me uelamen imponatur, nisi forte sicut de baptismate dictum est qui graui languore correpti sunt, ne sine hoc munere de seculo exeant, implorantibus non negatur. CXLVII.

—

DE

PROBATIONE

AETATIS

QVANDO

VIRGINES

SACRANTVR. Siluester episcopus. Nullus etiam episcopus uirginem expediat sacrari nisi eam probauerit LXXII annos esse constitutam, ibi probabitur ; pudicitia uirginum ut LX XII annos quaerens ueram episcopus pudicitiam custoditam. CXLVIII. — DE VIRGINIBVS ETIAM MINORIBVS VELANDIS CAVSA NECESSITATIS ANTE TEMPVS. Ex concilio Africano. Item placuit ut quicumque episcoporum necessitate peri;clitantis pudicitiae uirginalis cum et uel petitor petens uel raptor aliquis formidatur uel si etiam aliquo mortis periculoso scrupulo compuncta fuerit ne non uelata moriatur aut exigentibus parentibus aut hi ad quorum curam pertinet uelauerint CXLVI. CXLVII. CXLVIII.

4 albis] festis

? implotantibus] fatentibus, uel rogantibus.

3 expediat] audeat 5 pudicitia] castitas, uel obsetuantia. 4/5 peticlitantis] pereuntis, cadentis 6 formidatur] timetur

* scrupulo] dubio

* non uelata] sine uelo

7/8 exigentibus] compellantibus

CXLVI. — Gelas., Epist. ad episc. Lucan. et Btut., 12 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 506) ; Coll. Quesnell., LVIII, 8 (PL 56, 697) ; Coll. Diessen., XVI, 9 (AwonT, 1r, 358) ; Coll. Hisp., LXXXII, 14 (PL 84, 8or); Cresc., Concord., CCXL (PL 88, 923) ; Coll. in 11 lib., II, 5o (BEnNHARD, 291) ; Egb. Ebor., Exc., xc (PL 89, 589) ; Bonizo Sutr., Coll, VI, 35 (PERELS, 221); Atto, Breu. (Mar, vi/2, 80); Coll. quadtip., 223 (RicHrER, 26); Burch. Wotm., Decr., vri, 15 (PL 140, 795) ; Iuo Catnot., Dect., vir, 36 (PL 161, 553) ; Iuo Carnot., Panorm., rr, 189 (PL 16r, 1175) ; Gtat., Dect., 11, C.20, q. 1 (FurEDBERG, 846). CXLVII. - ps.-Silu. I, Constit., 10 (PL 8, 836) redacto diuersa. Cfr. Coll. Nouafien., XV (AMELLI, I, 328). CXLVIII. - Conc. Carth. VI, 26 — Coll. Dionis.-Hadr., CXXVI (PL 67, 221) ; Ctresc., Concord., CCLXXXVI (PL 88, 956) ; Decr. ps.-Isid., rr, 26 (Hrwscurus,

319) ; Bened., Capit., 1, 227 (MGH, leges, 11, 58) ; Regino, App., I, 53 (WassERSCHLEBEN, it. Kanon., 415) ;Eccl. Afr., cod. 126 (Vorrrvs-IvsrELLVs, 1, 395); Burch. Wotm., Dectr., vri, 16 (PL 140, 795) ; Iuo Catnot., Dect., vir, 57 (PL 161, 554) ; Iuo Catnot., Panorm., rr, 191 (PL 16r, 1175).

CXLVI. CXLVII. CXLVIII.

5 imponantur B C ? negetut V C. 1/6 DE — custoditam] ozz. B. 5 potens B 8 uelauerit B

^

272

COLL.IN:'V LIB. II, exxvin-cit

uirginem, si eam uelauit intra XXV annorum aetatis non obsit 1o concilium quod de isto annorum numero constitutum est. CXLIX.

— DE VIDVIS QVAE PROFESSA CONTINENTIA

PRAE-

VARICAVERINT. Ex concilio Carthaginensi. Sicut bonum est castitatis praemium et ita maiori obseruantia et praeceptione custodienda est ut si quae uiduae ; quamlibet adhuc minoribus annis positae et inmatura aetate a uiris relictae se uouerint Deo et uestem laicalem abiectam sub testimonio episcopi et ecclesiae religioso habitu apparuerint, si postea uero ad nuptias seculares transierint, secundum Paulum apostolum, damnationem habebunt quoniam fidem 10 castitatis quam Deo uouerant irritam facere ausae sunt. Tales ergo personae sint a christianorum communione alienae quae etiam nec in conuiuio cum christianis manducent. Nam Si adulterae coniuges reatum suum suis uiris obnoxiae tenentur, quanto magis uiduae quae Deo religiositatem uoue15 runt, crimine adulterii notabuntur.

CL. — DE RAPTV SACRARVM VIRGINVM. Lodouicus rex. Si uero de capitulatione sacrarum uirginum tam seuere feriuntur quanto seuerius feriendi sunt qui eas rapiunt. Ideo Sicut praemissum est, necesse est ut ab omnibus in christiana ;religione consistentibus rigore auctoritatis diuinae uel humanae hoc malum radicitus amputetur. CLI. — DE FEMINIS VIDVIS QVANDO GIONIS MVTARE. Lodouuicus rex.

LICEAT

VESTEM

RELI-

De feminis quae defunctis uiris lex langobardorum prohibet 9 obsit] noceat.

CXLIX. 4 praeceptione] praecepto 4 custodienda] castitas 4 quae] aliquae 5 quamlibet] quamuis 6 abiectam] relictam 13 obnoxiae] culpabiles 15 notabuntur] damnabuntut. Gr 2 seuere] acte, fortiter seu districte 3 seuetius] districtius 3 feriendi] percutiendi, uel multandi idest damnandi 4 praemissum est] ptaedictum est B consistentibus] uiuentibus 9 rigote] districtione, uel asperitate 6 radicitus] funditus. CL 3 prohibet] contradicit CXLIX. - Conc. Carth. IV, 104 — Coll. Hisp., XV, 104 (PL 84, 208) ; Regino, App., L, 51 ; II, 51 (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 414 ;432) ; Iuo Carnot., Dect., Vit, 58 (PL 161, 558) ; Grat., Dect., 1, C.27, q. 1 (FRIEDBERG, 1047). CL. — Ludou. I, Capit. eccl. (a. 818-819), 2; (MGH, capit., r, 279).

CLI. — Ludou. I, Capit. papien. (a. 856), 2 (MGH, capit., 11, 9o). 9 annum B.

CXLIX. uiuium B C

CI

1 CONTINENTIAM

3 Ideoque B

DB C

B immatutam

4 in] ozz. B

5 rigorem B.

aetatem

B

12 con-

COLLAUIN. V LIBJj LH,cCLrcrur

273

ante anni spatium uestem religionis mutare, uelumque susci; pere, si petierint, uolumus ut per nostram licentiam ut eis mox diuina pietas inspirauerit, eas indemnes licere suscipere ; nos autem considerantes quia praeterito pro ipsa dilatione multae etiam raptu infra eodem spatio ád aliam partem districtae fuerunt, ideo petitiones quas iustas censuimus suscepimus et

1o eis ita fieri concedimus.

CLII. — VT NVLLVS EPISCOPVS VIDVAS VELARE PRAESVMAT. decreto pape Gelasii. I. Viduas autem uelare pontificum nullus attemptet, quod nec auctoritas diuina delegat nec canonum forma praestitit. ;'*u2t-LrEM. "Karolus: rex. Vt nullus episcopus uiduas uelare praesumat. Ex

CLIII.

—- DE VvIDVIS

QVAE

SVB NVLLA

VELANDI

BENEDIC-

TIONE SED IN SVA PROVIDENTIA SVNT. Ex decreto papae Gelasii. Nam de uiduis sub nulla benedictione uelandis superius ;latius diximus disserendum quae si propria uoluntate pro5 mox] statim 6 diuina] zoZa zzarg. : mox ut eis diuinitas 6 indemnes] intepraehensibiles ; 50/2 zzarg. : indemnis dicitur iusta et indamnata * pto ipsa dilatione] pro ipsis iudiciis 8 districtae] ablatae 9 censuimus] iudicauimus uel constituimus. CEDE 8 attemptet] audeat, uel praesumat 4 delegat] concedit, uel eligat 4 praestitit] constituit. CLIII. 5 latius] apertius 8 disserendum] disputandum, uel diffiniendum 5/6 professam] concessam

CLII, 1. - Gelas., Epist. ad episc. Lucan. et Brut., 13 (THreL, r, 369 ; JW, 656)

— Coll. Dionis -Hadr. (PL 67, 306) ; Coll. Quesnell., LVIIT, 9 (PL 56, 697) ; Coll. Diessen., XVI, 1o (Awonr, 11, 338) ; Cresc., Concord., CCXLI (PL 88, 922) ; Coll. Hisp., LX XXII, 15 (PL 84, 802) ; Dect. ps.-Isid. (Hrwscurus, 652) ;Bonizo Sutr., Coll., VI, so (PEnELs, 225) ; Regino, Coll., II, 176 (WASSERSCHLEBEN, 282) ; Coll. quadtrip., 224 (RrcHTER, 26) ;Butch. Worm., Decr., virt, 36 (PL 140, 798) ; luo Carnot., Decr., vir, 55 (PL x61, 557) ;Iuo Catnot., Panorm., rr, 197 (PL 16r, 1177) ; Grat., Decr., 8, C.27, q. 1 (FRIEDBERG, 1050). 2.— Carol. Magn., Adm. gen. (a. 789), 59 (MGH, capit., r, 57). Cfr. Angesis., Capit., t, 57 (MGH, capit., 1, 401). CLIIL - Gelas., Epist. ad episc. Lucan. et Brut, 21: (IHrEL,I 374; JW, x, 8s) — Coll. Dionis.-Hadr., Gelas., XXI (PL 67, 508) ; Cresc. Concotd., CCXLI (PL 88, 932) ; Bonizo Sutr., Coll., VI, 49 (PERELs, 224) ; Regino, App., II, 14 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 451) ;Coll. Diessen., XVI, 17 (AwoRT, rrt, 341) ; Dect. ps.-Isid., cxxvir, 23 (Hiwscurus, 655) ; Burch. Worm., Decr., vir, 34 (PL 140, 798) ; Iuo Carnot., Decr., vir, 53 (PL 16r, 556).

CLI. CLII. (TETTE

Sraptum B C Sparte B — 9 quas iustas] quia iuste B C 5 IrEM] ozz. V. B. 4 formam praestiterit D 1 vELANDIS B 2sNTI/C

10 si B.

i]

274

COLL. IN V LIB., II, cri-crLvi

fessam pristini coniugii castitatem mutabili mente calcauerit, periculi eius intererit, qualiter Deum debeat satisfactione placare. Sicut enim si se forsitan continere non poterat, secundum apostolum nullatenus nubere uetabatur, sic habita 1o secum deliberatione, promissam Deo pudicitiae fidem debuit

custodire. Nos autem nullum talibus laqueum debemus inicere sed solas adhortationes praemii sempiterni, poenasque praeponere diuini iudicii ut nostra sit absoluta conscientia et illarum pro se rationem Deo reddat intentio.

CLIV. — QvoD INCONSVLTIS EPISCOPIS VIDVAS VELARE NON DEBEANT. Lodouuicus rex. Quod ergo saepe in nostris conciliis prohibitum est uiduas inconsulto episcopo uelari non debere. Et eadem constitutione ; a quibusdam praeuaricari nunc cognouimus prorsus deinceps fieri interdiximus. Et si quispiam presbyterorum deinceps huius constitutionis contumaciter transgressor extiterit, scilicet ut aliquam uiduam inconsulto episcopo uelare praesumat gradus sui periculum incurrat.

CLV. — DE SEPARATIONE VIDVARVM VEL CLERICORVM. Hieronimus. Cauendum est clericis ne propinqui fiant domibus uiduarum et uiduis cauendum est ut a conspectu clericorum separatae 5 sint. Conspectus enim a conspectu polluitur. CLVI. — DE vznis vipvis. Paulus apostolus. I. Vidua eligatur non minus annorum LX unius uiri uxor. 6 pristini] priotis 6 mutabili] id est uana 11/12 inicere] imponere, uel demonsttare 13 praeponere] dicere, anteponere 14 intentio] uoluntas, uel studium. CLIV. 3 prohibitum] contradictum 4 inconsulto] iniuste uel sine consilio 9 a quibusdam] ab aliquibus 5 prorsus] omnino, per omnia 5 deinceps] deinde 6 interdiximus] contradiximus 6 quispiam] aliquis 6 deinceps] deinde, uel antea * contumaciter] superbe, uel improbe * transgressor] praeuaricatot * extiterit] fuerit 7/8 scilicet] uere $8 inconsulto] iniuste uel sine consilio iusto. CLV. 5 Conspectus — polluitur] uisus uiti a uisu mulieris polluitur 5 polluitur] sordidatur. CLIV. — Ludou. I, Relat. (a. 829), 13 (MGH, capit., rz, 42). Cfr. Conc. Paris. VI (a. 829), 40 (Mawsr, xtv, 5635). CLV. — Cfr. Iuo Carnot., Decr., xit, 59 (PL r61, 796). CLVI, r. - 1 Tim. 5, 9. 6 pristinis B 10 promissa B C 12 adorationes B. CLIV. 4 inconsultis episcopis B. CUV. 4 conspectus e£ add. est B.

COLL. IN V LIB., II, cLvI

275

Notandum quod si plures uiros habuerit uidua non erit. 2. ITEM. Hieronimus. | ; Praeceptum de his uiduis quae ecclesiae pascantur elymosinis et idcirco aetas praescribitur ut illae tantum accipiant pauperum cibos quae iam laborare non possunt. Simulque considerandum est etiam quae habuit uiros, si autem sit debilis et decrepita et egens ecclesiae stipe. 107.03, JHEM... Paulus: Vidua electa est si fuerit operis boni testimonium habens, si filios educauit, si hospitalis, etc. 4. ITEM. Synodus.

Viduae si stipendio ecclesiae sustententur tam assiduae in 15 opere Dei esse debent ut oratione et meritis suis ecclesiam adiuuent. 5. IrEM. Synodus Carthaginensis. Viduae adulescentulae quae uiduae corpore debiles sunt sumptu ecclesiae cuius uiduae sunt sustinentur. 20 6. ITEM VNDE SVPRA. Ex concilio Carthaginensi. Viduae adulescentulae quae corpore debiles sunt de sumptu ecclesiae sustententur. 7. ITEM INDE. Viduae quae ex stipendio ecclesiae sustentantur ita assiduae CLVI. 38 Notandum] sciendum uel custodiendum uel uitandum 6 idcitCO] prtopterea 6 praescribitur (petsct-)] antescribitur 8 considerandum] uidendum 9 stipe] helimosina, cibatia 12 educauit] nutriuit 14 assiduae] cotidiane 18 adulescentulae] iuuenculae 21 debiles] infirmae 21

sumptu] cibo, uictu, siue stipendio

24 assiduae] cotidie.

2.— Fons non inuenitur. 3. -1 Tim. 5, 10 — Coll. Hibernen., XLV, 7c (WASSERSCHLEBEN, if. Kanon., 182). 4. — Conc Carth. IV, 103 — Coll. Hisp., XV, 103 (PL 84, 207) ; Gennad. Massil., Stat. eccl. ant., 102 (MuwrER, 185, 278/280) ; Coll. Nouarien., VII, 102 (AMELLI, 1, 285) ; Dect., ps.-Isid., xrvtr, 103 (Hiuscurus, 506) ; Regino, App., I, 50 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 413); Coll. quadtip., 353 (RrcHrER, 39); luo Carnot., Decr., virz, 327 (PL 161, 654) ; Grat., Dect., 34, n.81 (Friedberg, 289). 5. — Conc. Carth. IV, 1o1 — Coll. Hisp. (PL 84, 207) ;Dect. ps.-Isid. (Hiwscurvs, 306). 6. - Conc. Carth. IV, ror — 70/a cap. CLVII, 1, e? Gennad. Massil.,

Stat. eccl. ant., 36 (MuwirzER, 172, 97/98) ; Coll. Nouatien., VII, 36 (AMELLI, r, 281) ; Coll. Hibern. antiqua, XLIII, 8 (D'Acuzny, r, 504) ; Coll. Hibernen., XLV, 8 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 182) ; Coll. quadtip., 354 (RrcHTER, 39). 7. - Conc. Carth. IV, 103 — cfr. supra cab. CL VI, 4, e? Coll. Hibern. antiqua,XLIII, 7 (D'Acnuzny, r, 504) ; Coll. Hibernen., XLV, 7e (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 182). CLVI. 8 IrEM]Joz.V 19 sustententur adulescentules

habuerint B 4 IrzM] oz. V B C 6 perscribitur I 10 BC 11 operibus B 13 IrEM] oz. V B C 17 IrEM] oz. V C B 20/26 IrEM — adiuuent] ozz. B 20 IrEM] ozz. V. C 21 I (def. B).

276

COLL.IN

VILPBZ IE GLYEGEX

2; in Dei opere esse debent quae meritis et orationibus suis ecclesiam adiuuent. CLVII. — DE RELICTA CLERICORVM.

tano.

Ex

concilio

Tole-

J

Relicta episcopi, presbyteri, diaconi, si maritum acceperit, tantum in fine communicet.

CLVIII. - DE MALIS POENITENTIBVS MVLIERIBVS. Hieronimus. Sunt aliae poenitentes quae uiuunt uitiose, garrulae, uagae, fabulosae, graues, nihil commodi aliis praebentes. Istas stas tuimus a senioribus spiritualibus uehementissime corripere. CLIX. — SI SPONSALIA INTER SPONSVM ET SPONSAM LEGITIME FACTA FVERINT ET VNVS EX HIS IN MONASTERIVM INTRAVERIT.

Iustinianus

rex,

titulus

CCCCLXXXVI.

Si sponsalia legitime inter sponsum et sponsam contracta ; fuerint, deinde antequam nuptiae celebrentur si sponsus uel sponsa intrauerit in monasterium id quod datum arrarum nomine est in simplum tantum reddatur et poena utrique parti committatur.

CLX. — DE CONIVGVM CONVERSATIONE NON VNVM SINE ALTERO. Gregorius Adriano notario. Agathola latrix Praesentium quaesta est maritum suum contra uoluntatem suam in monasterium Vrbici abbatis esse ; conuersum. Quod de eiusdem abbatis culpa et inuidia non est CLVII. 4graues] impottunae 4 commodi] boni 5$ uehemenissime] durissime. CLIX. 4 contracta] celebrata 9 poena] compossio. CLX. 8 Praesentium] ze/a zzurg.: Presentius nomen ptoptium est uiti, Agathola nomen ptoprium est feminae 3 quaesta est] quaesiuit CLVII. - Conc.

Tolet. I, 18. Cfr. Coll. Hisp., XLVI, 18 (PL 84, 531) ; Decr.

ps.-Isid.(HrNscHrUs, 349) refertur solum ad rubricam. CLVIII. - Coll. Hibernen., XLV, 15 (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 184). Cfr. Coll. Vat., lat. 1349, IV, 85.

CLIX. - Iulian., Epit., CXV, 60 (486) (HàwEL, 16r) — Lex Rom. can. compta, 149 (MoR, 107). CLX. — Greg. I, Reg. epist., XI, 30 (MGH, epist., 11, 3oo ; zfr. JW, 1820 [1400]). CLVII. CLVIII.

GLEDXnasterio B (CGEXS

4 finem B C. 4 commodis B.

2 wONASTERIO 4 est] ozz. B 1 coNrvcGris B

B

3 CCCLXXXVI V 9 si] oz. B * simplo B 8 remittatur B. 3 solatrix l/ B

6 mo-

COLL.IN V LIB., II, Ctx-crxi

277

dubium pertinere. Experientiae tuae praecipimus ut diligenti inquisitione discutias ne forte cum eius uoluntate conuersus sit uel ipsa se mutare promiserit et si hoc repereris et illum in monasterio permanere prouideas et hanc sicut promisit mutari 10 compelle. Si uero nihil horum fuerit ne quoddam fornicationis crimen propter quod uirum licet uxorem dimittere, praedictam mulierem commisisse cognoueris ne illius conuersio uxoris relictae in seculo fieri possit perditionis occasio, uolumus ut maritum illi uel suam tonsoratus est continuo reddere 1; omni debeas excusatione cessante. Quia et si mundana lex praecepit conuersationis gratia utrumlibet inuito solui non posse coniugium diuina lex fieri non permittit. Nam excepta fornicationis causa uirum uxorem relinquere nulla ratione conceditur. Quia postquam copulatione coniugii uir atque 2o mulier unum corpus efficitur, non potest ex parte conuerti ex parte in seculo remanere.

CLXI. — DE DEVOTIONE PARI CONSENSV CONIVGATIS. lohannes episcopus. Non oportet utriusque sexus de coniugibus sine consensu uotum uouere neque persoluere in seruitutem Dei religionis ; studio. Quod si alicubi gratis praesumpserit, licitum est uni si tamen se ab aliis continet, salua coniugali fide alterum recipere et ei se postmodum habere in coniugio, pro eo quod non potest alter sine altera nec altera sine altero hoc recte perficere. Si autem ultro promissa licentia utrosque salua fide con1o tinens prima haec est secura libertas ex qua exhortandum est ut inuiolata atque replicata consistat pari pudicitia consensu. Mulieri non est licitum uotum uouere sine licentia uiri sui nec uir sine permissu uxoris suae, sed si uouerit dimitti potest et poeniteat sub iudicio sacerdotum. 6 Expetientiae tuae] probationi tuae uenetis 10 compelle] conforta CLXI.

tarie

4 uouete] promittere

? discutias] perquiras $8 reperetris] in19 copulatione] coniunctione. 6 tamen] se ab

9 ultro] sponte, uolun-

11 replicata] reducta, coniuncta.

CLXI. - Cfr. Cumm., Paenit., 111, 38 (ScHwrrZ, 11, 626) ;ps.-Theod., Paenit., xiv, 7 (ScHMrrZ, 11, 535) refertur solummodo ad ultimam partem : 12/14 Mulieri sacerdotum.

6 Expergentiae B

11 licet] nec B

21 remanete] add. DE coNsENSV

12 mulier B

CONIVGALI(S]

19/20 uiris a. mulieris B

IN SERVITIO

DEI ACCEDERE.

Io-

hannis statuta patrum. Potestunus de coniugibus — impar iudicetur.B. 14 14 poenitentiae B C 11 par pudicitiae B 10 haec] nec B CLXI. iudice sacerdote B.

^

278

COLLIN.V.LIBJ3

IE CEXIISCEXIV

CLXII. - DE DEVOTIONE VIRI ET MVLIERIS. Augustinus. Quod enim cuique antequam uouisset licebat, cum id se numquam facturum uouerit non licebit, si tamen id uouerit quod uouendum fuit. Sicut est perpetua uirginitas uel conti; nentia post experta connubia solutis a uinculo coniugali uel ex consensu uouentibus et carnalia debita inuicem relaxantibus fidelibus castisque coniugibus quod alteri sine altera uel alterae sine altero uouere fas non est. Haec ergo et si qua alia sunt quae rectissime uouentur cum homines uouerint nulla 1o condicione rumpenda sunt quae sine ulla impedita condicione uouerunt. Quia et hoc Dominum praecepisse intelligendum est ubi legitur : Vouete et reddite Domino Deo uestro. Vnde apostolus de quibusdam quae continentiam uouent et postea nubere uolunt quod eis antequam uouissent utique licebat, habentes, 15 inquit, damnationem quoniam primam fidem irritam fecerunt. CLXIII. — S1 VIR AVT MVLIER AD SOLITARIAM VITAM TRANSIERIT. Iustinianus rex. Si uir aut mulier ad solitariam uitam transierit et liberos non

habet, res eius monasterio competant in quo intrauit. Sin au; tem talis persona liberos habet liceat ei substantiam suam liberis suis distribuere, sic tamen ut nulli eorum diminuat

legitimam portionem et sibi retineat unius filii partem ad monasterium scilicet peruenturam. Quod si antequam deliberet inter liberos suos propriam substantiam in monasterio 1o decesserit sola legitima portio liberis suis deseratur. CLXIV. - DE PROHIBITIONE QVI DEVOTAM IN DOMO SVA PRO SORORE HABERE VVLT. Concilio Niceno.

Deuotam in domo sua pro sorore nullus habeat unde suspicio esse possit. CLXII. CLXIII. determinet (STE SChI-

5 experta] probata 8 fas] licentia 10 condicione] ratione. 3 liberos] filios 4 competant] pettineant 8/9 deliberet] 10 decesserit] mortuus fuerit 10 deseratur] reliquatur. I27Ps575 127

CLXII. — Fons non inuenitur.

CLXIII. — Iulian., Epit., CXV, 59 (485) (HANEL, 161).

CLXIV. — Cfr. Mart. Brac., Capit., 32 — Coll. Hisp., LXIV, 32 (PL 84, 579) ; Decr. ps.-Isid. (HrwscHrUs, 430) redactio diersa ; cfr. etiam Conc. Nicaen., 3 — Coll. Hisp., I, 3 (PL 84, 93), £racfatur de eodem argumento. CLXII.

CLXIIH. €

*? alteri] alterum B

32aut]uelB

S alterae] altera B C

4competat

B — B personas

10 suis] eius B. CLXIV.

1 pEvorA B

3 Deuota B.

11 Dominus B.

BC —— 9 monasterium

COLL. IN V LIB,, II, czxv-crxvi

279

CLXV. — SI DEVOTA PECCAVERIT VEL SE MARITAVERIT. Ex concilio Bracharensi.: Si deuota peccauerit uel si se maritauerit non recipiatur in ecclesia, nisi peccare desierit et X annos peniteat. Prius autem 5 quam ecclesiae admittatur ad orationem ad nullius conuiuium christianae familiaritatis accedat. Corruptorem etiam par poena constringat. CLXVI. — DE FEMINIS QVAE SE DEO VOVERVNT

ET POSTEA

SE MARITIS COPVLAVERVNT. Karolus rex. De his feminis quae se Deo uouerunt et se monastica ueste induerunt et postea se maritis copulauerunt uolumus ut in; quirat unusquisque in iudiciaria sibi commissa et ubi eas inuenerit sine dilatione eas ab ipsis illicitis coniunctionibus separet et ipsae de supra memorata illicita coniunctione ad poenitentiae recurrat medicamentum.

CLXVII. — DE PRO IMPOSITIS MONACHIS ET VIDVIS. Augustinus. Videte quod Dominus dicit : O uidua, inquam, mihi promittere in tua erat potestate ut noueris ex quo tempore con5; fessa es quod mihi permaneres ex eo tempore quo mea esse coepisti, si uolueris secundum maritum ducere me contempsisti. Sic et tu, monache, antequam mihi promitteres in tua erat potestate facere quod uolueras. Vox tua ligauit te mihi : quis te compulit ? numquid necessitate fecisti ? nonne liber 1o eras ? in tua fuit potestate promittere : promisisti meus esse. Si coepisti meus, noli dimittere : non tibi licet ea licentia dimittere qua promisisti. Promittere tuum fuit, dimittere non est tuum. Si dimiseris, in illo gradu non te habeo in quo primum habui. Primum liber eras, eras quidem de familia, non eras CLXV. 5 admittatur] societut. CLXVI. 6 dilatione] indutia, siue mota * ipsae] feminae. CLXVII. 3 inquam] dic 4 nouefis] cognouetis 4/6 confessa] professa B petmanetes] in castitate 6 secundum] alterum 6/7 contempsisti] despexisti 8 Vox] promissio $8 ligauit] consttinx it 9 compulit] coatctauit 11 coepisti] inchoasti 13 gradu] honore

CLXV,. - Conc. Btacat. II, 31 — Coll. Hisp., LXIV, 32 (PL 84, 579) ; Dect. ps.-Isid. (HiwscHius, 430) redaezio diuersa. CLXVI. - Carol. Magn., Capit. episc. Ital. (a. 790-800), 1 (MGH, capit., r, 202). CLXVII. — Fons non inuenitur. CLXV. 1 sE] oz. B 4annum B 8 ecclesiae] in ecclesia B fitatis] mulieris B. CLXVI. $8 recurrant B. CLXVII. 1/2? DE — ptomisi] ozz. B.

6 familia-

^

280 15

COLL.

IN V LIB,, II, crxvir-crxix

minister sed tamen eras de familia, non eras mecum, sed tamen

meus eras. Ex quo mihi militare coepisti si recesseris, non te habebo de familia, sed quasi fugitiuum ; hoc totum quare dico ? quoniam in tua erat potestate promittere seruitutem Deo, non est in tua potestate dimittere. Promisisti praemium, 2o habes ; negasti, poenam habes. Non meum utrumque, sed tuum est eligere quod uelis, habes uiam mortis aut uitae. Ego hodie qui uideor esse monachus, si rumpo propositum meum Christum nego. Non inuenio aliquid remedii. Si uoluero dimittere nunc propositum monachi et sequi seculares non deinceps 25 habebit me Dominus etiam quasi secularem sed quasi praeuaricatorem. Non ergo mihi licet sine poenitentiae periculo nisi quid facturum promisi. CLXVIII. — DE HIS QVI CVM VIRGINIBVS SACRIS SE SOCIANT.

Ex decreto papae Gelasii. Virginibus sacris temere se quosdam sociare cognouimus. Et post dicatum Deo propositum incesti federa sacrilegaque quos protinus aequum est a sacra communione retruI miscere di, et nisi per publicam probatamque poenitentiam omnino non recipi. Nam his certe uiaticum e seculo transeuntibus, si tamen digne poenituerint, non negetur. CLXIX. — DE PROHIBITIONE VINCVLI CONIVGALIS QVI SANCTIMONIALEM FEMINAM NITENTIA EIVS.

IN MATRIMONIVM

SVMPSIT

ET

DE

POE-

16 militare] seruire 20 utrumque] ambo 21 velis] uis 24 deinceps] deinde 25/26 praeuaricatorem] contemptorem. CLXVIII. 3 temere] procaciter, superbe 3 quosdam] homines ES dicatum] consecratum ^ 4 incesti] adulterii — 4 federa] pactum, amicitias 5 míiscete] iungi 6/7 non omnino] nullo modo.

CLXVIII. - Coll. Quesnell., LVIII, 16 (PL 56, 700) ; Coll. Dionis.-Hadr., Gelas., XX (PL 67, 508) ; Coll. Hisp., LX XXII, 22 (PL 84, 803) ; Cresc., Concord., CI (PL 88, 881) ; Coll. Diessen., XVI, 16 (Awonr, 11, 341) ; Coll. in x1 lib., 56 (BERNHARD, 296) ; Regino, Coll., II, 163 (WASSERSCHLEBEN, 276) ; Decr. ps.-Isid. (HiwscHrius, 655) ; Abaelard., Coll., CXXII (PL 178, 1541) ; Coll. quadtip., 220 (Rice, 26) ; Hrab. Maur., Paenit., r, 24 (PL 110, 489) ; Atto, Breu. (Mar, vr/2, 8o) ; Bonizo Sutr., Coll., VI, 42 (PERELs, 222) ;Bened., Capit., 1, 225 (MGH, leges, i1, 57) ; Anselm. Luc., Coll., XI, 8o (Vat. lat. 1363, 196) ; Burch. Worm., Decr., vri, 32 (PL 140, 797) ; Iuo Carnot., Decr., viz, 51 (PL 161, 556) ; Grat., Decr., 14, c.27,

q. 1 (FarED2znG, 1052). CLXIX. - Paschal, Epist., 11. Cfr. Burch. Worm., Decr., vri, 31 (PL 140, 797) ; Iuo Carnot., Decr., vir, 5o (PL 161, 556) ; Grat. Decr., 13, C.27, q. 1 (FRrEDBERG, 1052).

CLXVIII. CLXIX.

4 incesta B

* nam] aut B. 2 MATRIMONIO B C

1 viNCVLO CoNIVGALI B

COELOINSV

LIB. AT, cExit&-cixxu

281

Hii igitur qui sanctimonialibus feminis in matrimonio sunt 5 ad iniuriam Christi copulati et iuxta censuram a christianis zelis separant, numquam eis conceditur iugali uinculo religari sed in poenitentiae se lamentis uehementer dum uiuunt affici. CLXX. — DE MONACHO QVI VXOREM ACCIPIT VEL MONACHA MARITVM. Siricius papa. Monachus si uxorem accipit in fine communicet, similiter et monacha si maritum accipit. CLXXI.

- DE POENITENTIA

MONACHORVM

QVI FILIOS GE-

NVERINT. Synodus Romana. Monachi procreantes filios in carcere retrudantur, tantum facinus continua lamentatione deflentes ut eis ad mortem. 5 solius misericordiae intuitu communionis possit gratia indulgeri.

CLXXII. — CAPVT TONDERE MVLIERI NON LICERE. Concilium Agatense. I. Quaecumque mulier religioni iudicans conuenire comam sibi amputauerit quam Deus ad uelamen eius et ad memoriam 5 sibi subiectionis illi dedit, tamquam resoluens iura subiectio-

nis anathema sit. 2. IrEM. Paulus. Vir quidem si comam nutriat ignominia est illi. CLXIX.

4 Hii] illi

8 iniuriam] dedecus

B censuram] districtionem

6 zelis] amoribus 6 iugali uinculo] coniugio, copula 6 religari] constringi ? affici] affligi, macerari. CLXXI. 4 continua] assidua 5 intuitu] uisu 5/6 indulgeri] dati. CLXXII. 8 iudicans] statuens 8 comam] crines 4 amputauetit] incidi 3 resoluens] transgreditur b iura] leges $8 ignominia] tutpe.

CLXX.- Fons non inuenitur. CLXXI. - Coll. Hibernen., XXXIX, 14 (WASSERSCHLEBEN, ir. Kanon., 152). Cfr. Coll. Vat., lat. 1349, IV, 11; Burch. Wotm., Decr., vir, 68 (PL 140, 792). CLXXII, 1. - Conc. Gangt., 17 — Coll. Quesnell., V, 16 (PL 56, 452) ; Coll. Hisp., IV, 17 (PL 84, 114) ; Decr. ps.-Isid., xxxvr, 17 (HrwscnHius, 266); Coll. Pirenen. (ManrrNEZ DrEZz, 230) ; Coll. Dacher., I, 113 (D'Acnzny, 1, 551) ;Iuo Carnot., Decr., vir, 320 (PL 161, 655) ; Grat., Dect., 2, 0.30 (FRIEDBERG, 107). 2. — J Cot. t1, 14.

Ba]om. B 6 numquam] oz. CLXX. 2 MARITVS B (SI XS 1 MONACHARVM tecludantur B 4 deflente B CLXXII. * IrEM] oz. V.

B 4 afficient B. 4 matitus B. B 1/2 cENvERIT B C 4 eis] ad7. uel B. B.

3 Monachae

B

3

LI

282

COLL. IN V LIB., II, crxxaiyn-crLxxv

CLXXIII.

— DE MVLIERIBVS

QVAE VTVNTVR

VIRILIBVS IN-

DVMENTIs. Concilium Cangrense. Si qua mulier propter continentiam quae putatur habitum mutat et pro solito muliebri amictu uestem uirilem tulit, ; anathema sit. CLXXIV. — VT.SACRARIVM MVLIERES NON INTROEANT. Ex concilio Laodicensi. I. Quod non oporteat mulieres ingredi ad altare. 2. ITEM. In decretalibus papae Gelasii. ; Nihilominus impatienter audiuimus tantum diuinarum rerum subisse dispendium ut feminae sacris altaribus ministrare firmentur cuncta quae non nisi uirorum famulatui deputata sunt sexus. CLXXV.

— DE CAVSA

PRO

QVA MVLIER

SE TONDERE

DE-

BEQGUbex: Quicumque uotum uouisset Domino tondebat caput et capillos in ignem dabat in signum uitiorum excidentium quod 5 Paulus fecit in Cenchris. In ueteri testamento signo meroris ac tristitiae in ueste lugubri rasis capitibus ambulabant. SynoCLXXI. 3 continentiam] castitatis 4 amictu(m)] uestem 4 tulit] accipit. CLXXIV. 3 non oporteat] non decet 4 IrEM] Iterum 4 decretalibus] constitutionibus 5 Ni(c)hilominus] nichil minus 6 subisse] ascendisse 6 dispendium] damnum uel uituperium * famulatui] setuituti, uel seruitio $8 deputata] constituta $8 sexus] generi.

CLXXV. 4 excidentium] praecidentium lugubri] tristi, luctuosa

5 in Cenchris] in loco

6

CLXXIII. - Conc. Gangr., 13 — Coll. Dionis. (SrREwE, 43) ; Coll. Dionis.Hadr., LX XI (PL 67, 158) ; Cresc., Concord., CXXXII (PL 88, 886) ; Burch. Wotm., Decr., vrir, 60 (PL 140, 805) ; Iuo Carnot., Decr., viz, 78 (PL 161, 564) ; Iuo Carnot., Panorm., 111, 213 (PL 16r, 1180). CLXXIV, r. - Conc. Laod., 44 — Coll. Dionis. (SrREwE, 58) ; Coll. Dionis.Hadr. (PL 67, 74) ; Decr. ps.-Isid. (HriwscHrus, 275) ; Cresc., Concord., CLXXXI (PL 88, 898) ;Halitg., Paenit., v, 14 (PL 105, 689) ;Bonizo Sutr., Coll., VIIT, 87 (PERELS, 275) ;Burch. Worm., ; Decr. , I11, 100 (PL 140, 693); Bened. , Capit., 167

(MGH, leges, 11, 49). 2. - Gelas., Decr. gen., 28 —

(PL 67, 309) ;Coll. Hisp.,

Coll. Dionis.-Hadr., Gelas., XXVI

LX XXII, 28 (PL 84, 805) ;Coll. Quesnell., LVIII, 21

(PL 56, 702); Dect. ps.-Isid. (Hxxscurvs, 652); Regino, Coll, I, 2ori (WASSERSCHLEBEN, 102); Ctesc., Concord., CLXXXI (PL 88, 898) ; Halitg. ; Paenit., v, 15 (PL 105, 689); Bonizo Sutr., Coll., VIII, 88 (PrnzLs, 276) ;Burch. Worm., , Dect., III, IO0I (PL 140, 692). CLXXV. - Pos non inuenitur.

CLXXII. CLXXIV. CLXXV.

4 mulieri / 4amictum B C 4 tulit] sumit C. 6 dispectum B $8 (sunt ozz.) sexui B. 1sE] oz. V 5 centtis B C.

COLL. IN V LIP., II, CLXXV-CLXXVI

283

dus definiuit :Palliatis sub regula filios parturientibus ut crines tonderent in signum uitiorum excidentium a se. CLXXVI. — VT ABBAS IN MONASTERIO NON PER QVEMLIBET

EXTERORVM ORDINETVR NEQVE AB EPISCOPO MISSA IBI CELEBRETVR. Gregorius ad Castorium episcopum Ariminensem. 5. Vt abbas in monasterio non per episcopum aut per quemlibet exterum ordinetur neque missa ab episcopo ibi celebretur et ut nulli ecclesiae subiciatur. Luminosus abbas monasterii sanctorum Andreae et Thomae in Ariminensi ciuitate constituti quas nobis lacrimabiliter preces effuderit, inditus 10 textus petitionis informat. Pro qua re fraternitatem tuam hortamur ut ab eodem abbate monasterii ipsius ecclesia tua in describendis praeuidendisque acquisitis ac requirendi suae eiusdem monasterii rebus nulla se occasione permisceat. Abbatem uero eiusdem monasterii non alium sed quem dignum 1; moribus

atque

actuum

disciplinae

monasticae

communi

consensu congregatio tota poposcerit ordinari uolumus. Missas autem illic publicas per episcopum fieri omnimodo prohibemus ne in seruorum Dei recessibus popularibus occasio praebeatur ulla conuentibus et simpliciores ex hoc animos 20 plerumque, quod absit, in scandalum trahat frequentior quoque mulierum introitus, hanc autem scriptorum nostrorum paginam omni in futuro tempore a te uel post te episcopis ordinandis tam in uestra ciuitate quam in cuncto orbe terrarum firmam statuimus, illibatamqueseruandam. Et tua ecclesia, 2; adiuuante Domino, suo tantummodo sit iure contenta et mo-

nasterium illud cunctaque in uniuersis regionibus cenobia constituta nulli alterius ecclesiae subiaceant, aliqua generali ? Palliatis] otdinatis, infulatis. CLXXVI. 6 exterum] extraneum * subiciatur] supponatur 9 inditus] compositus, uel editus 10 informat] insttuat 10 re] causa 13 petmisceat] coniungat 16 poposcerit] rogauetit 18 prohibemus] conttadicimus 18 recessibus] sectetis 19 simpliciores] minus capacibus 20 pletumque]sepius ^ 24illibatamque]inuiolatam ^ 28 contenta]sufficiens ^ 29 subiaceant] subdita sit, adiacens

CLXXVI. - Greg. I, Reg. epist., V, 49 (MGH, epist., 1, 348 ; JW, 1362 [997]). Tex£us : 5/$ Vt abbas — subiciatur ron inuenitur in MGH ; considerandus est tamquam rabrica.

CLXXVI. i PER] 444. EPisCOPVM AvT PER B (vfr. imfra lin. 5/6) 2/8 CELEBRETVR] add. Er vr NVLLI ECCLESIAE SVBICIATVR BD (cfr. imfra lim. w) 8 Atiminense B 11 ecclesia] praez. in B 14 eidem monasterio B 15 monachicae V B 16 congregati I7 19 conuententibus B C 923 otbem IBI 26 in] ozz. B 2? subiaceat B C — 2* Aliquam B

^

284 canonica

COLL. IN V LIB,, II, crxxvi-cLxxvit iurisdictione

deseruiens,

sed remotis

uexationibus

ac cunctis grauaminibus diuinum opus sub suo abbate degen3o tes cum summa deuotione perficiant.

CLXXVII. - DE PROVIDENTIA ORDINANDI ABBATEM DE IPSO VEL DE ALIO MONASTERIO NON NISI DIGNA VITA. Gregorius Iohanni subdiacono Rauennati. Venientes monachi monasterii abbatis Classis petiuerunt ; sibi Constantium monachum abbatem debere constitui. Quos ualde ego in eorum petitione detestatus sum quia mihi terrenae mentis esse omnimodo apparuerunt, qui terrenum nimis hominem abbatem habere quaesierunt. Cognoui enim quod idem Constantius peculiaritati studeat, quae res maxime 1o detestatur eum monachis non habere ac deinde cognoui quia ad monasterium, quod in Picena prouincia situm est, solus pergere sine aliquo fratrum suorum praesumpsit. Ex qua eius actione cognoscimus quia qui sine teste ambulat recte non uiuat aut modo aliis regulam teneat quam sibimet ipsi nescit 15 tenere. Ab hoc igitur recedentes cellararium quemdam nomine Maurum petiuerunt, cuius uitae atque industriae multa testificantur quia et quondam abbas Claudius eum quibusdam laudabat. Tua itaque experientia sollicite requirat et si eius uita aut locum regiminis digna est a reuerentissimo fratre et 20 coepiscopo meo Mariniano hunc abbatem ordinari faciat. Sin uero est quod omnino obuiet et ex sua congregatione inuenire aptum minime possunt ipsi sibi aliunde eligant et his quem eligerint fiat. Hoc autem praedicto fratri et coepiscopo meo omnino dicere stude ut peculiaritatem a quattuor aut quin2; que monachis in quibus corrigi actenus minime potuit, studiosissime compescat et hoc ipsum monasterium a tali peste mundare festinet. Quia si illic peculiaritas a monachis habetur 28 iurisdictione] subiectione 29 grauaminibus] impedimentis 29/30 de(le)gentes] uiuentes. CLXXVII. 10 detestatur] reprtobantut 16 petiuerunt] rogauerunt 16 industriae] studio 17 quondam] aliquando 18 experientia] probatione 21 obuiet] contradicat 22 his] ille 26 compescat] contradicat 26 peste] motbo

CLXXVII. - Greg. I, Reg. epist., XII, 6 (MGH, epist., r1, 351 ;cfr. JW, 1857 [1452]). Cfr. Bonizo Sutt. , Coll., VI, 3 (PERELs, 210). 28 canonico I7, canonicae B

CLXXVII.

28 sed] ozz. B

1 ORDINANDO

28 autisdictione B.

3 Rauennatis B 4 Cladi B — 9 isdem B V. 9 detestac V — 10 monachi BC —— 10 quia] qui ad B 11/12 pergeret B — 13 quia] oz. B — 14 modo] quomodo B 14 teneatur B C 15 Ab] ad B 15/16 quemdam — Maurum] ad zarg. add. V 1? quondam] quoddam B

ABBATE 6/ add. vEL B

2$ mundari B

COLL. IN V LIB., II, CLXXVII-CLXXIX

285

neque concordia neque caritas in congregatione eadem poterit permanere. Quid est autem habitus monachi nisi despectus 3o mundi ? Quomodo ergo mundum despiciunt qui in monasterio positi aurum quaerunt ? Ita igitur tua experientia faciat ut neque loci ordinatio differatur uox ad nos ulterius accedere quaerelam permittas. CLXXVIII. — QvoD DE ALIO MONASTERIO POSSIT ORDINARI ABBAS. Gregorius Mariniano episcopo. Abbatem sibi sincera fratrum concordia eligat et qui electus fuerit sine dolo uel uenalitate aliqua ordinetur. Quod si aptam ; inter se personam inuenire nequiuerint solerter de aliis monasteriis sibi similiter agant ordinandum. Neque uenienti abbati quaecumque persona qualibet occasione in suo monasterio praeponatur, non nisi forte undique probatus uel ex omnibus fratribus congruis receptionibus demonstretur. Inuito abbate 19 ad ordinandum alia monasteria aut ad ordines sacros uel officium tolli exinde monachi non debent. Sed si habundantes fuerint qui ad celebrandas Deo laudes uel utilitates monasteriorum complendas sufficiant, abbas cum deuotione de his qui superfuerint offerat quos dignos coram Deo potuerit. 15 Quod si sufficienter habet et dare noluerit ad haec quae superius protulimus, episcopus in cuius parrochia est sollerter tollat de his qui superfuerint. Quisquis autem ex monasterio ad ecclesiasticum ordinem peruenerit ulterius illic licentiam non habet habitandi. CLXXIX. — VT DE ALIENO MONASTERIO SVSCEPTOS SINE LICENTIA PRAEPOSITI SVI NEC PRAEPOSITOS MONASTERII NEC CLERICOS LICEAT ORDINARE. Ex concilio Africano.

Item

placuit, ut si quis de alterius monasterio

praeter

31 experientia] probatio. CLXXVIII. 4 uenalitate] pecunia, uenditione $8 undique] ex omni parte 16 sollerter] studiose

5 solerter] studiose 18 ulterius] deinde, uel

amplius. CLXXVIII. — Greg. I, Reg. epist., VIII, 17 (MGH, epist., 11, 19 ; cfr. JW, 1504 [1138]) redactio aliquantulum diuersa. CLXXIX. - Conc. Carth. V, 15 — Coll. Dionis.-Hadr., LXXX (PL 67, 206) ; Eccl. Afr., cod. 8o (Vosrrvs-IvsrELLVs, 1, 370) ;Coll. Dacher., II, 5o (D'Acuznx, 1909385 Coll. Hisp., XVI, 14 (PL 84, 211) redacfio diuersa ; Cresc., Concotd., CCLXIX (PL 88, 932); Coll. quadtip., 248 (RrcHrER, 28).

33 permittat B C. ? quamlibet B CLXXVII.

11 officium] ?raezz. cle9 congruum B 11/12 habundanter l/ C — 13 abbatem B C — 14 quos] quod B ficatus B 18 peruenetint B 19 habeat B. 18 alterius B 20

VI

^

286

CGOBELUUNUWOLIBIILFGEXXDEWIXXXIU

; auctoritatem abbatis sui repertum uel ad clericatum promouere uoluerit, uel in suo monasterio maiorem monasterii

constituere, qui hoc fecerit a ceterorum communione arceatur et ille neque clericus neque praepositus perseueret. CLXXX. — QvoDp PRO HVMILITATE POTEST ABBAS RELINQVERE LOCVM SsVVM: Theodorus episcopus. Abbas potest pro humilitate cum permissu episcopi relinquere locum suum. Tantum fratres eligant sibi abbatem de ; propriis debent, sin autem de extraneis. CLXXXI.

- Dvo

Concilium

MONASTERIA

Agatense.

NON

DEBET

ABBAS

TENERE.

ABBATES

FACERE

;

Abbas non debet duo monasteria tenere.

CLXXXII.

— DE

VENDITIONIBVS

QVAS

PRAESVMVNT. Concilium Agatense. Venditiones quas abbates facere praesumunt haec forma seruetur : ut quicquid sine episcopi notitia uenditum fuerit ad ; potestatem episcopi reuocetur. Mancipium uero monachis donatum ab abbate non licet manumitti. Iniustum enim putamus ut monachis cotidianum rurale opus facientibus serui horum libertatis otium potiantur. CLXXXIII. — ABBAS NON PROVOCETVR AD SYNODVM. Theodorus episcopus. Non debet abbatem ad synodum uocare nisi aliqua causa rationabilis sit. CLXXIX.

CLXXXII. campi, agri

* atceatur] abiciatut.

3 forma] regula $ otium] quietem

6 manumitti] liberum fieri 8 potiantur] sortiantur.

* rurale opus]

CLXXX. - Theod., Capit., 72 (WASSERSCHLEBEN, Bussordn., 151) — ps.Theod., Paenit, v1 (PL 99, 930) ; Theod. II, Paenit., v1, 1 (ScHwrrz, rz, 542) ; Coll. discip. Vmbr., IT, vr, 1 (HADDAN-STUBSS, t1, 195) ; Greg., Can., 14 (ScHwrrz, r1, 5253) ; Burch. Worm., Decr., vri, 86 (PL 140, 809) ; Iuo Carnot., Decr., vir, 104 (PL 161, 568) ;Grat., Dect., 8, C.18, q. 2 (FRiEDBERG, 821). CLXXXI.- Conc. Agath., 57 — Coll. Hisp., XXX, 57 (PL 84, 271) ; Dect.

ps.-Isid. (HiwscHrus, 536). CLXXXII. - Conc. Agath., 56 — Coll. Hisp., XXX, 56 (PL 84, 271) ; Decr. ps.-Isid. (HiwscHrUs, 555) ; Coll. Pirenen. (MARTINEZ Di1EZ, 244) ; Coll. quadtip., 304 (RICHTER, 55). CLXXXIII. - ps.-Theod., Paenit., xt, 2 (WASSERSCHLEBEN,

CLXXIX. CLXXX. CLXXXI. CLXXXII.

Bussordn.,

5 abbati B. 3 permissum C $ debent] si habent B. 2 Concilium] Synodus B 3 debet] licet B. 2 fuerint B 8 eorum B 8 patiantur B C.

202).

GODESINDVIEDIBS

LI cEXXXIV-CEXXXVII

287

CLXXXIV. — QOVALITER INDIGNVS ABBAS A SVO SEPARETVR OFFICIO. Si quis abbas cautus in regimine et humilis, castus sobriusque, misericors, discretus non fuerit ac diuina praecepta uerbis ; et exemplis non ostendit, ab episcopo in cuius consistit territorio et a uicinis abbatibus et a ceteris Deum timentibus a suo arceatur honore etiam si omnes monachi uitiis suis consentientibus abbatem eum habere uoluerint.

CLXXXV. — DE ABBATIBVS STATVTA VEL DECRETA PATRVM REGVLAMQVE MONASTICAM PRAEVARICANTIBVS. Si extiterit abbas diuinis iussionibus praeuaricator regulaeque santae contemptor, ab episcopo ciuitatis, con;sensu abbatum aliorum monachorumque timentium Deum honore abbatis priuetur. Conuenit enim episcopo ciuitatis ut sancta et magna synodus Calcedonensis decreuit competenter monasteriorum prouidentia gerere. CLXXXVI.

— DE EPISCOPIS VEL ABBATIBVS QVI REM MOBI-

LEM VEL IMMOBILEM DE SVA ECCLESIA DISTRAXERINT. Synodus Romana. Si quis episcopus uel abbas rem mobilem uel immobilem 5 distraxerit suae ecclesiae uel quacumque occasione ditandi filios uel parentes siue uxorem, anathema sit. Et quod datum est nullo modo teneatur. Et quamdiu acceptum tenuerit communione priuatus sit. CLXXXVII. - DE PROMOTIONE MONACHORVM. Ex decreto papae Sirici. Monachos quoque quos tamen morum grauitas et uitae ac CLXXXIV. * atceatut] abiciatur. CLXXXV. 6 Conuenit] condecet 7 decreuit] constituit ter (-tem)] congruam, aptam. CLXXXVI. 5 distraxerit] dissipauetit.

* competen-

CLXXXIV. - Conc. Tribur. (a. 895), 15 (Masi, 18, 164) — Egb. Ebor., Coll. (PL 89, 587) ; Can. Aurel. Cfr. Butch. Worm., Decr., vri, 96 (PL 140, 811) ; Iuo Carnot., Dect., viz, 114 (PL 161, 570) ; Grat., Dectr., 15, C.18, q. 2 (FRrEDBERG, 885).

CLXXXV. - Cfr. Coll. quadtip., 208 (RricHTER, 24). CLXXXVI. - Cfr. Iuo Catnot., Dect., v, 375 (PL 16r, 456). CLXXXVII. - Sitic., Epist. ad Himer., 13 (PL 13, 1144) — Coll. Quesnell., XXIX, 15 (PL 56, 561) ; Coll. Dionis.-Hadr., Siric., XIII (PL 67, 256) ; Coll. Hisp., III, 15 (PL 84, 655) ; Ctesc., Concord., III (PL 88, 856) ; Decr. ps.-Isid., xxvr, 13 (HiwscHrus, 522) ; Atto, Breu. (Mar, v1/2, 72) ; Iuo Carnot., Dect., vt, 53 (PL 161, 456). Cfr. Grat., Dect., 29, C.16, q. 1 (FarEpBERG, 768). CLXXXIV. 7/8 consentibus B. 1 (EPISCOPIS VEL 077.) ABBATE CLXXXVI. episcopus] oz. B.

B

2 pIsSTRAXERIT

D

4

^

288

COLL. IN V LIB., II, CLXXXVII-CLXXXVIII

fidei institutio sancta commendat, clericorum officiis aggre; gari et optamus et uolumus, ita ut qui intra XXV annum aetatis sunt minoribus per gradus singulos crescente tempore promoueatur ordinibus et sic ad diaconatum perueniat. Deinceps post quintum annum insignia maturae aetatis ad consecrationem presbyteri. Nec statim saltu sicut decretum 1o papae Innocentii statuit : A maioribus, inquit, constituta seruentur. Nec cito quilibet lector, cito accolitus, cito subdiaconus, cito diaconus, cito sacerdos fiat.

CLXXXVIII. - DE MONACHORVM PROMOTIONE. Ex decreto papae Zosimi. I. Zosimos episcopus urbis Romae. Nonnullos ex monachorum coetu quorum sollicitudo quam; uis frequentia maior est, sed et laicos ad sacerdotium festinare.

Hoc autem specialiter et sub praedecessoribus nostris et nuper a nobis interdictum constat litteris ad Gallias Hispaniasque transmissis in quibus regionibus familiaris est ista praesumptio. Quamuis nec Africa super hac ammonitione nostra 1o habeatur aliena, ne quis penitus contra patrum praecepta qui ecclesiasticis disciplinis imbutus per ordinem non fuisset et temporis approbatione diuinis stipendiis eruditus nequaquam ad summum ecclesiae sacerdotium aspirare praesumeret. Et non solum in eo ambitio inefficax haberetur uerum 15 etiam in ordinatores eius ut carerent eo ordine quem sine ordine praecepta patrum crediderant praesumendum. 2. ET POST PAVLVLVM. Si enim officia secularia principalem locum non uestibulum actionis ingressis sed per plurimos gradus examinatis tempo2o ribus deferuntur : quis jlle tam arrogans, tam impudens inueCLXXXVIH. 4/3 aggregati] adiungi 8 insignia] honores 9 saltu] ascensu. CLXXXVIII. 6 praedecessotfibus] antecessoribus * interdictum] contradictum S familiaris] domestica 9 super hac] de hac 10 quis] aliquis 10 penitus] omnino — 11 imbutus] doctus — 13/14 praesumetet] temptaret — 14 ambitio] cupiditas 14 inefficax] sine effectu 15 carerent] perderent, uitarent 1? PAVLVLVM] medicum 18 uestibulum] porticum 19 examinatis] probatis 20 deferuntur] depottant, ascendunt 20 arrogans] superbus 20 impudens] improbus CLXXXVIII, 1. — Zosim., Epist. ad Hesych., 1 (PL 20, 669) — Coll. Quesnell. (PL 56, 571) ;Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 261) ;Coll. Hisp., XXVIII, 1 (PL 84, 672) ;Decr. ps.-Isid. (Hiuscurvs, 552). 2. - Zosim., Epist. ad Hesych., 2 — a cap. CLXXXV' III, 1 et Grat., Decr., 2, D.59 (FRIEDBERG, 225). CLXXXVI. CLXXXVIII.

? diaconatus B C 18 principale B

8 maturae] oz. V C.

COLEECIN*V. LIB. I; cixxkyinlcxci

289

nitur ut in celesti militia quae propensius ponderanda est ? Et sicut aurum repetitis ignibus explorandum statim dux esse desiderat, cum tyro ante non fuerit ? Et prius uelit docere quam discere assuescat in Domini castris ? In lectorum pri25; mitus gradu diuini rudimenta seruitii nec illi uilescit exorcistam, acolitum, diaconum per ordinem fieri. Nec hoc statim,

sed statutis maiorum ordinatione temporibus. Iam uero ad presbyterii fastigium talis accedat ut et nomen aetas impleat et meritum probitatis stipendia ante acta testentur, iure inde 3o summi

pontificis locum sperare debebit.

CLXXXIX. — DE ORDINATIONE MONACHI FACTI PRESBYTERI. Theodorus episcopus. Monachus quem elegerit congregatio ordinandum in ordine presbyterii non dimittat priorem conuersationem. Et si postea 5; inuentus fuerit superbus aut inoboediens aut otiosus in maiori

gradu priorem uitam quaerens deponatur et in ultimo constituatur nisi cum satisfactione emendauerit. CXC. — DE ORDINATIONE MONACHI. Theodorus episcopis. In monachi ordinatione abbas debet missam canere et tres orationes complere super caput eius, et sex dies ille monachus ; uelare caput suum cum cucullo suo et septimo die tollet abbas uelamen. Sicut in baptismo praesbyter tollit uelamen infantis septimo die, ita et abbas debet monachos facere, quia secundus baptismus est iuxta iudicium patrum et omnia eis peccata dimittuntur sicut in baptismo.

CXCI. — QvoDp EX CLERICO MONACHVS FACTVS NEC AD SVAM NEC AD ALIAM ECCLESIAM PROPRIA VOLVNTATE REMEARE POSsiT.

Gregorius

Antimo

subdiacono.

21 propensius] studiosius tyro] miles 24 assuescat]

statutis] constitutis

21 ponderanda] pensanda uel moderanda 53 consuescat 25 rudimenta] nuttimenta 2v 28 fastigium] summitate, atce 29 probitatis] bonitatis.

CLXXXIX. - ps.-Theod., Paenit., rt, 6, 12-13 (WASSERSCHLEBEN, Bussordn., 208-209). CXC. - Theod., Capit. (WAssERSCHLEBEN, Bussordn., 145) — Theod., Can., 2 (FiNsrERWALDER, 259) ;Gteg., Can., 2 (ScHwrrZ, r1, 523). CXCI. - Greg. I, Reg. epist., I, 40 (MGH, epist., r, 55 ; cfr. JW, 1110 [746]).

23 cum] cut V C 25 gradum B 25 diuina I7 28 ut] ozz. B. CLXXXIX. 5 otiosus] a7. aut B 5 maiotis B. CXC. 5 dies B *? monachis I^ $8 eis] oz. V.

^

2090

GOLL-INIVS LIB. IL cxercexci

Si quos autem a clericatu in monasticam conuersationem ; uenire contigerit non liceat ad eandem uel aliam ecclesiam quarum pridem milites fuerant, sua uoluntate denuo remeare,

nisi talis uitae merito monachus fuerit ut episcopus cui ante militauerat sacerdotio dignum prouiderit ut ab eo debeat eligi et in loco quo iudicauerit ordinari. CXCII. - DE CONVERSIS ANTE BIENNII TEMPVS NON TONSORENTVR. Gregorius Fortunato episcopo. Dum fraternitas uestra minus erga monasteria sibi subiecta studet esse sollicita et ipse culpam reprehensionis incurris et ; nos de tua grauitate contristas. Peruenit autem ad nos Mauricium quendam qui nuper in monasterio Barbatiani conuersus est abbatis, se cum aliis monachis fuga de eodem monasterio discessisse. Qua in re praedictum nobis Barbatianum sua praecipitatio uehementer accusat qui temere secularem hominem ro et non ante probatum tonsorauit. Numquid non uobis scripsimus ut prius eum probaretis et tunc si habitus esset, abbatem facere deberetis. Vel nunc ergo circa eum quem elegistis estote solliciti. Nam uos illo delinquente delinquitis, si ita se coepit exhibere, ut se ad fratrum ostendat regimen indignum. Prop15 terea. monasteriis

omnibus

fraternitas

uestra

districtius

in-

terdicat ut eos quos conuertendum susceperint priusquam biennium in conuersatione compleant, nullo modo audeat tonsorare. Sed hoc spatio uita moresque eorum sollicite comprobentur ne quis eorum aut non sit contentus quod uoluit, 2» aut ratum non habeat quod elegit. Nam dum graue sit inexperto omnium obsequiis sociari quis possit dicere quantum sit grauius ad Dei seruitium improbitas applicari ? Miles uero si conuerti uoluerit priusquam diligenter fuerit custoditus nullus eum tonsorare praesumat.

CXCI. 6 pr(em)idem] antea. XP 3 etga] citca 9 temete] procaciter, superbe 11 habitus] dignus 14 exhibere] ostendere 15/16 intetdicat] contradicat 18 sollicite] studiose 19 contentus] sufficiens 22 imptobitas] ptocacitet.

CXCII. — Greg. I, Reg. epist., X, 9 (MGH, epist., 11, 244 ; cfr. JW, 1776 [1307]).

(ES CIL 4 monachicam 17 5 liceat] a4. eis B *? metitum B. CXCII. 10 probatum] praephatum 17 12 nunc] hunc 7 13 ceperit B 14 regimen in] regiminis 17 17 audeant I7 19 aut] ozz. B 19 contemptus B 23 custoditum B.

GOLDLINOV DIBZUH,/ CXxOnBcxcv

291

CXCIII. - DE FAMILIIS ECCLESIAE SI IN SERVITIO DEI FESTINAVERINT. Gelasius papa. Multos ex ecclesiastica familia nouimus ad omnipotentis Dei seruitium festinare ut ab humano seruitio ualeant in 5 monasteriis conuersari. Quod si^ passim dimittimus omnis fugiendi ecclesiastici iuris dominium occasionem praebemus. Sin uero festinantes ad omnipotentis Dei seruitium incaute retinemus, illi inuenimur negare qui dedit omnia. Vnde necesse est ut quisquis ex iuris ecclesiastici seruitute ad Dei 1o seruitium conuerti desiderat, probetur prius in laico habitu constitutus, et si mores eius atque conuersatio bono desiderio illius testimonium ferunt, absque ulla retractatione in monasterio omnipotenti Domino seruire permittatur et ab humano seruitio liber recedat, qui diuino obsequio districtiorem appe15 tit seruitutem.

CXCIV. — DE ABBATE VEL MONACHO QVI PRAESVMAT FILIOS DE BAPTISMO SVSCIPERE. Ex concilio Vrbico. Non liceat abbas filios de baptismo habere neque monacho. Quod si quis abbas mulierem in monasterium suum ingredi ; permiserit aut festiuitates aliquas ibidem spectare, tribus mensibus in alio monasterio retrudatur. CXCV. — VT MVLIERES IN MONASTERIVM VIRORVM INGREDI NON DEBEANT NEC EAS MONACHI COMMATRES PRAESVMANT. Gregorius Valentino abbati. Peruenitad nos quod in monasterium tuum passim mulieres ; ascendant, et quod adhuc est grauius monachos tuos mulieres sibi commatres facere et ex hoc cum eis incautam communionem habere. Ne ergo hac occasione humani generis inimicus CXCIII. concedimus artiotem. CXCV;

B passim] aliquando, uel inordinate 6 praebemus] ptaeparamus, ? incaute] inprouide 12 ferunt] habent 14 districtiorem] 4 passim] inordinate

6 incautam] incustoditam

CXCIII. - Conc. Rom. (a. 595) sub Greg. I, 2; — Coll. Diessen., LX, 6 (Awonr, I, 473); Anselm. Luc., Coll, VII, 165 (THANER, 430) ; Gtat., Dect., 23, D.54 (FRIEDBERG, 214). CXCIV. - Conc. Antiss. (a. 561-605), 25-26 (nE CrERCQ, 268, 78/82). Cfr. Iuo Carnot., Decr., r, 132 (PL 161, 91) ; Iuo Carnot., Panorm., r, 80 (PL x6rz, 10625) ; Grat., Dect., 103, D.4 de consect. (FRIEDBERG, 1394) redacto diuersa. CXCV. - Greg. I, Reg. epist., IV, 4o (MGH, epist., 1, 276 ; cfr. JW, 1312

[947] CXCIII. 1/2 rEsrINAVERIT B illi I^ 13 seruire] ozz. B. CXCIV. 1 PpRAESVMIT corr. B CXCV. 7 humano B

5 omnis] omnibus I7 2Ex]oz.

V

6 domini B

8 licet B.

8

'

292

COLIZIN

V LEIB3II,CXCV-OXCIX

sua eos, quod absit, calliditate decipiat, ideoque hoc te praecepto senex commonemus ut neque mulieres in monasterium 1o tuum generaliter deinceps qualibet excusatione ne permittas ascendere, neque monachos tuos sibi commatres facere. Nam Si hoc denuo ad aures nostras quocumque modo peruenerit sic te seuerissime noueris ultioni subdendum ut emmendationis tuae qualitate ceteris sine dubio corrigantur.

CXCVI. — VT IVVENCVLA Gregorius Maximiano.

ABBATISSA

FIERI

NON

DEBET.

Iuuenculam abbatissam fieri uehementissime prohibemus. Nullum igitur episcopum fraternitas tua nisi sexagenariam ; uirginem cuius uita et mores tale ministerium iam exercuerit ualere permittit. :

CXCVII. — DE VITA ADVLESCENTVLARVM. latensis. Adolescentulae,

sic uiuite, nihil scientes

Synodus praeter

Are-

domum

parentum. Et cum a parentibus separatae fueritis, sub manu ; presbyterae usque ad mortem separatae uiuite. CXCVIII. - DE ORDINATIONE DIACONISSAE. Ex concilio Laodicensi. Diaconissa ante XL annum aetatis merito non ordinetur.

Et si post ordinationem maritum acceperit, anathema sit.

CXCIX. — DE DIACONISSIS. Iustinianus rex. Diaconissas autem creari constitutio praecepit L annorum aetatem agentes ita tamen ut uirgines sint uel si unum tantummodo maritum habuerint. Sin autem mulier propter 8 calliditate] astutia, uel petuetsitate 10 deinceps] ultra acerrime 13 ultioni] uindicta. CXCVI. 3 prohibemus] contradicimus.

CXCVII.

5 ptesbyterae] abbatissae.

CXCVI. - Greg. I, Reg. epist., IV, 11 (MGH,

[915].

13 seuerissime]

epist., 1, 245 ; cfr. JW, 1282

CXCVII. - Cfr. Coll. Hibernen., RS 16 (WASSERSCHLEBEN, it. Kanon., 184). CXCVIII. - Cfr. Conc. Chalced., — Coll. Dionis. (SrREwE, 102); Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 9o) ; Decr. ps.Fon (HrNscHriUs, 286) redactio diuersa. CXCIX, — Iulian., Epit., CXV, 59 (485) (HANEL, 161). 10 ne] oz. B 14 ceteti B. CXCVI. 1 pEBERE D 3 Iuuencula abbatissa B. CXCVII. 8 sic] siegic B 4 parentum] et parentes B. CXCVIII. 1 DrAcowissis B C 1Ex]oz.W 2CalcedonensiB 3 meritum B. CXCIX. 3 aetate B 38ut]ozm.W C

CODI

INIVIEIBAIDICxcix-6c

293

; aliquam necessitatem minor L annis diaconissa facta fuerit non liceat ei alibi degere quam in assisterio sanctimonialium mulierum ubi neque mares conuersantur uiuere liceat ei quomodo uelit. Nulla autem facultas diaconissis attributa est habere quosdam secum, nisi fratres, siue cognatos uel quos dicere so1o lent agapetos id est dilectos. Nam diaconissae super se habitare debent et nullum alium admittere secum nisi reuera fratrem. Si autem aliqua suspicio sit quasi simulatus frater ut cum ea degat, uel ab initio non consecretur, uel si sacrata fue-

rit amittat honorem. Poenam autem cum corruptore patiatur 15 ea quam sacrae constitutiones ad usum corruptoris definiunt. Eo autem tempore quo diaconissae consecrantur ammonendae sunt ut si postea nupserint uel aliam elegerint uitam gladio ultoris sternantur et facultates earum monasteriis siue ecclesiis addiudicantur. Is autem qui corrupit eam puniatur 20 quidem eodem supplicio, bona autem eius fisci iuribus uendicentur. CC. — DE DIACONISSIS QVAE CVM MASCVLIS HABITANT ET DE LIBERIS EARVM. Iustinianus rex, titulus CCCCLXXVII.

Caueant diaconissae cum masculis habitare per quos inhonestae uitae suspicio possit emergere. Sin autem haec non ; obseruauerint sacerdos cui subiectae sunt ammonitione abstineat conuersationem masculorum. Sin autem hoc distulerit facere ecclesiastico ministerio et suis sacris careat et monasterio tradatur et uitam suam ibi peragat. Res autem earum si quidem liberos habeant inter ipsas et illos secundum nume10 rum earum personarum diuidantur ut competens eiusdem mulieris portio monasterio addicatur et alat eam. Sin autem non habeat liberos tota ipsius substantia inter monasterium CXGUX

6 degere] uiuere

6 assisterio] consistorio, uel monastetio

rj

mares] masculi S uelit] uult 10 agapetos] amatos 11 admittere] habere 13 degat] uiuat 18 ultotis] uindicatoris 19 addiudicantur] socientuf uel afficentut 20 uiribus] legibus 20/21 uendicentur] acquitantut. GG 8/4 inhonestae (-tam)] incestam 5/6 abstineat] compescat, conttadicat, uel ammoueat 10 competens] conueniens 11 addicatur] societut, uel ascribatut

CC. - Iulian., Epit., CXV, 51 (477) (HANEL, 159) — Lex Rom. can. compta, 54

(MoR, 57). 5 aliquam] oz. B 15 eam 7 15 cotruptores B C 19 abdicantur B 20 fiscis B. GE 2 CCCCLXXXVII C 3/4 inhonestam uitam I/ C 4 suspectio B 4 erigere B 5 sacetdotis B 5/6 abstineant B * careant B 4/8 monasterio] 5raezz. in B 8 tradantur B 8 uitam] praezz. omnem B 9 ipsa B 10/11 eidem mulieri B

^

294

GOEL. IN! VSEIB.; IE ico-ccr

ubi ipsa missa est et ecclesiam in qua primum fuerat, ex aequa portione diuidatur. CCI.

-

DE

MONACHI

TONSVRA

ET

RELIGIOSIS

VESTIBVS.

Iustinianus rex. I. Qui uult monachus fieri siue liber sit siue seruus non statim monachus fiat sed per triennium tonsura quidem et ueste ; laicorum utatur et diuinas scripturas discat ; et confiteantur suam condicionem id est utrum ingenui sint an serui uel alterius cuiuscumque status, et narrent causas propter quas ad

solitariam uitam migrare desiderauerint, ne forte mali sint et ideo displiceant. Oportet autem et monachus uerba eis offerre 10 quae mores eorum et uitam corrigere possint. Et si per triennium tales apparent ut uideantur digni tonsura et ueste religiosa tondantur et stola monachica uestiantur, siue liberi sint siue serui, et nulla molestia inferatur eis neque in seruili neque de libertina condicione. Sin autem aliquis intra triennium re15 trahere seruum suum uoluerit et dicat quod res meas furatus sit, ideo ad monasterium cucurrit non statim eum abstrahat

sed prius probet quod et seruus est et in furto uel uita mala et peccatis atrocibus timuit et fugit et si haec uera sunt reddatur seruus domino suo cum rebus subreptis, si etiam ipse 20 quoque in monasterio fuerit. Dominus autem eum recipiens fidem ei praestet quod nullo eum malo propter hoc quod iam peccauit affecturus sit. Ouod si nullo delicto seruum suppositum esse dominus probare potuerit et ipse seruus ex castitate morum

suorum bona testimonia habeat, et si non trien-

2; nium praeterierit tamen maneat in eodem uenerabili monasterio, triennio autem semel transacto et inter monachos

numerato

nulla licentia sit qualemcumque

seruo

molestiam ei in-

13 aequa] aequali. CCP 5 confiteantur] manifestent 6 condicionem] generationem 6 ingenui] liberi ; 20/2 zzarg. : Intet liberum et ingenuum hoc distat, liber dicitur a libertate qui per cartulam liber effectus est, ingenuus dicitur quasi non genuus sed nobilis et expectabilis eo quod nulli flectat genu sed a progenie in progeniem fit ingenuus id est nobilis 12 stola] ueste 14 condicione] generatione uel proienie 19 subreptis] futtiue subttactis 22 affecturus] laceraturus

CCI, r. - Iulian., Epit., IV, 2 (13) (HÀNzz, 26).

13 prius B. Cc 1 voNAcuis B 4 uestem B 5 utantut B 5 discant B C 6 an] aut IBN 9 monachos I 9 afferre B 12 stolam monachicam B C 14libera I 16 ideo] ozz. B 18 fugiit B 20 eum] ozz. B 23 seruum B C

GODLSTN- V LIB. IL cer-ccim

295

ferre siue famulus sit siue ingenuus, sed omnimodo solitariae uitae permaneat,

et si peccatum ei in priori uita admissum

3o sit. Ea autem quae furto subrepta sunt procul dubio si inueniantur domino reddi oportet. 2. ITEM. Si autem seruitutem effugiens ueniat quis ad monasterium, postea autem relinquerit uenerabilem locum et in aliae uitae 55 figuram transierit, liceat domino extrahere eum et probanti quod seruus est, seruum eum habere. CCII. — QvOoD SI LICEAT MONASTERIA ANTE CONSECRATA DIVERSORIA SAECVLARIA FIERI. Ex concilio Calcidonensi. Quae semel dedicata sunt monasteria consilio episcoporum ; maneant perpetuo monasteria et res quae ad ea pertinent monasteriis reseruari, nec postea ultro fieri diuersoria habita-

cula tamen praecipue secularia. Qui uero hoc fieri permiserint canonum sententiis subiacebunt, id est ab omni coetu abomi-

nentur catholicorum.

CCIII. — CREDO Patrem et Filium et Spiritum sanctum inseparabilem, in unitatem consistentem. CREDO Patrem ingenitum ante omnia subsistentem et nullum finem habentem. CnEDO Filium genitum a Patre natum ex Maria Virgine s uerum Deum et uerum hominem in una persona. CREDO Spiritumsanctum a Patre Filioque procedentem, coequalem Patri Filioque in deitate, in diuinitate, in maiestate. FIRMITER CREDO

et confiteor Verbum Dei id est Dominum nostrum Ihesum Christum uenisse in uterum uirginis, ueramque carnem ex ea 10 sumpsisse et ueram animam ibidem accepisse et in eadem uera carne uenturum esse iudicare uiuos et mortuos et seculum per ignem. Amen. ExPrIiCIT LIBER SAECVNDVS. 29 admissum] commissum. CCII. 6 ultro] uoluntartie, sponte.

2. - Tulian., Epit., IV, 3 (14) (HANEL, 27). CCII. - Conc. Chalced., 24 — Coll. Dionis. (SrREwE, 104) ; Coll. Hisp., XI, 24 (PL 84, 171) ; Decr. ps.-Isid. (HiNscHrUs, 287) ; Bonizo Sutt., Coll., VI, 21 (PERELS, 216). Cfr. Gtat., Dect., 4, C.19, q. 3 (FarEDBERG, 841).

CCIII. — Fons non inuenitur. Hic textus additus uidetur tempore immediate posteriori.

33 seruitute B 35 figura B. CCII. 1/9 Qvop — catholicorum] oz. B. CCIHI. 1/12 CnEDo — Amen] ozz. B.

ES

c

2s

i.a

Sw — 0 oa Plo LV

m

ON

CORN

Xue sagi fesMcd ed

i iln VOU cei EmBaier? ePrcgosr nd ds nti, die Jan

sir di ie eidub Box fuge atqudor ohTul lYsspDy h Lg hee d P Iz IPTOIL NUESxci S fg LUE FRAERETEM

..— Aris.

FOEHin sioe Ahiher viae

0

Wimepia-

also iSiidienn ripper

siüfeRIB BP

——

RR9 ums Srodebfes aimo

Vesti abintlupt

Iw

Miti d balA ftue. suae tado n 01 C FMort- vested OF Ouscsdnus palle ése cene KDE

BRLuiid

propler quay

d Gin a tfe

UM Tr edi

du

TERR GE aieo

^o

RTT nl

Pacuv E

Nt

Gud

Lf

UM. dd

e

CODENWES

cie ioetone bitreges Post pomibel fru irtdebe e e Cp Aper dece Sepp. Wer) 6 PERRAQA IMVHUP Tuoeuralirh -

.

Coo ANMSÉS atvievali b Sh9 write aee Sv Pais on Pilv«dbAWeWO AeneHERE SO tse Jc Vid

o Edu

EMEN

at

LAMALL

co

763]

ue! eh t3Bo - Pr tese TPUPEITOIE RAM t

UU DECILEUUR Umen

BEEN unes

- E MEM

StkHai VeRO T Mun

GVwhlthéwbte ondg co 10:7

qne mun "Hte sque vosque owe ty SUP wei T PUE TT E SiS t0 eter guit pi(ACT SEPHAIS

c

SBPNIUCBBENC 50 inven Hr ee lieder Uv vi HET S ET rv

C oMiSEnEHan D MEE qaient foh QU nre bo EHE RIOT oco BEBE nsi aesti te ohne bii LOL Vb E) FED ko WRIc5 —od wire epo osi dihen wl rib YR Unt ifie re br Dae

:

CFalBeSdTei fpes Dod iymdtoms! he gotb ro tol Ted ree fo-

d

2^

0 adn PREIS ab isehombs do

itf so OPEP PT 3)^

bg ees has et 99 odisittóse Bin hs Foi oe 29 prod osea Medie 1 560q prime I aondewdr 9a &opig 2inoibui eee frürioiust wu —

(Qv

ED

[^0

du

lc"

—

itti A..muisgl

ANWODUEASARÜITIMEEFI T —-

B

|

:

DO

"

9a

Ws

B^

m.

Mb

iles

L4

:

PM

em,

Ng

rlw

E

ket

3

$6

MEC

ju

| d

ig

TT

pr D

Pole

""ie

" *

ht y

Qum]

MISI bove $e

9

LTIPU

- Sue

oet 39.4

fiue

dei

oem . | ipemw

i

L

!

seii

AER "t

meritum tal each

——————

Pl

Aie

c

o2 ev gx .ieuslpdo) ce) « TEX

lec ue? auae] ; !AI OUR i

x

Lauren:

- Ark ouodbb (0 p UPT Lal outer sue

es JE oeil A4 rho peur n

AMA

"EXE

ILE As

|

Poe

Tu smith Dp

d.

TES

TL 3

E yes $3

«ur 35590 i

sata

fi

IY

oe 1) doimd eq xvtt ; Get atq)

9 uo

UE we

amo

"M Su

Mum, duongei vacuo weld veiddss vsum. NI nittinemih wa oiPL «ICI M

rre:

1

ác à

i

womsOErS

]

toco

Mdodi

-

——

Pese

£00

& Ros 88 Lais8t ;

8P ae 1imarsifbdiacisliqe 458. SCR C

EX LE

: D

-

"

COLLECTIO

CANONVM

IN V LIBRIS LIBER

III

KIT

Du

:

My OW. rr ros: 0

NSDREPSCUMR

E

|

Io ^E. cquo -—-

üt S3HEI

zn

E

3 wu

Mr a FP

y

LIBER

III

INCIPIT PRAEPHATIO LIBRI TERTII. Cum in terna primae lucis olimpo per antropos infunderet suos kirios flammam electos stomos per eorum omnium mox prodierunt glosulae gentium, quibus etiam iura contulit in ; ipsa aduersa cuncta ut quisquilia terrae et uelut aut a necis

10

15

20

2;

effugare, rema enim recuperationis ubique fideliter serere. Ipsum namque inuoco, ut in hoc tertio uolumine suo subuenire dignetur seruulo qualiter uobis desiderantibus pandere queam cuncta quae continet. Primitus enim de baptismatis ordine ; secundo de obseruatione primi diei ; deinde de decimis et de reditibus ecclesiae, quibus partibus diuidendae sint, cum oblationibus eius. Et ut episcopus pauperes et infirmos tueatur et qualiter suam uisitet diocesim. Et de oblationibus uiuorum et defunctorum. De potestate namque et uirtute ecclesiae. De locis sanctis colendis. De docta iustitia et sancta rusticitate. De tribus generibus eunuchorum. De tonsura clericorum. De honore et ministerio altaris. De horis canonicis celebrandis. De excommunicatione et remedio. De ministerio sepulturae. De eucharistia qualiter accipienda et ueneranda sit et in quibus modis mortuis subuenire conuenit. De sortibus mittendis in dubiis et incertis. De auguriis et diuinationibus. De ducatu barbarorum. De bestiis immitibus. De origine seruorum. Haec autem epygrammata illis proficere credimus, qui annisu desiderabili recuperationis sacramentum perquirere satagunt ; quia debilibus et aegrotis omnibus medicamentis subuenire oportet, quod Christo fauente his in codicibus affluenter repperire queunt quaerentes et desiderantes. Omnibus enim libris praeferendus est iste qui tam resarcinatus recuperationibus uidetur animarum, ut sine ipso nullus in carne positus

3o ualeat etheris alta penetrare, neque deposito ergastulo cum PRAEPHATIO. 2 pet anttopos] super homines 3 flammam] spiritum electos] apostolos stomos] ora 4 glosulae] linguae quibus] apostolis B ipsa] hora aduersa] contraria 6 rema] uerbum setere] seminare 22 immitibus] indomitis 23 epygrammata] supetsctipta annisu] desiderio 24 satagunt] desudant 26 fauente] concedente 27 queunt] possunt 28 praeferendus] anteponendus resatcinatus] repletus 30 etheris alta] caeli secreta ergastulo] corpote

PnaEPHATIO. — EZ. Bibl. Casin., III, 145, e codice Montis Casini ; 'THEINER, Disq. ctit., 275, e codice Vaticano.

PRAEPHATIO. 9 baptismate V/ C

4 iure B 12 eis C

5 cuncta] zmzer Jin. add. B tetrae] terere I7 13 diocesem B 15 rusticitas D 26 quae C

LI

300

COLL. IN V LIB., III, PRAEFATIO

Christo sortem uitae perpetuae possidere. Sicut enim non ualet sine cibo potuque quis dum in corpore manet ualidus et incolumis permanere, ita nemo absque huius libri medicamine suae animae subuenire. Quapropter uestram dilectionem fra3; ternam commoneo, ut hunc toto uiscere diligatis, ipsumque requiratis et ardenti desiderio amplecti curetis, laudantes et benedicentes Dominum qui tanta contulit seruis suis ne pereant, sed uitam possideant sempiternam. Amen. ExPLICIT PRAEPHATIO. 33 incolumis] sanus

31 non enim B

37 contulit] dedit.

38 Amen] oz. B

39 ExpLiCIiT PRAEPHATIO] oz. B.

CAPITVLA INCIPIVNT

CAPITVLA

EIVSDEM.

CAPITVLATIO TITVLORVM LIBRI TERTII.

I. — Vt episcopus per diocesim suam ambulet. II. - Vt praeter pascha et pentecosten baptisma non celebretur (1, 2, 3). III. - De fide qui in aegritudine baptizati sunt (12). IV. — Qualiter baptizari licent eos qui subita infirmitate obmutescunt. V. - De catecumina pregnante. VI. — $i pregnans mulier debeat baptizari. VII. — Cur hi qui in maternis uteris sunt baptizari cum matribus non possunt. VIII. — Quod ecclesiae baptismate baptizatus denuo baptizari non debeat et non ita baptizatus debeat baptizari. IX. - De his quibus dubium est utrum baptis-

mum perceperint necesse est ut renascantur (rs). X. — Vt nulla praetia de baptizandis consignandisque fidelibus exigantur. XI. - Vt nulla ecclesia ubi baptismus fit absque diaconus fiat (r, 2). XII. - Quod hi qui se baptizatos agnoscunt si cuius fidei fuerint qui eos baptizauerint nesciunt per manus impositionem suscipiendi sunt. XIII. - Vt hi qui ab haereticis baptizati sunt sola sancti Spiritus inuocatione firmentur. XIV. — Vt non debeat hereticorum baptisma comprobari. XV. — Quod non debeat una mersio in baptismate quasi morte Domini prouenire. XVI. - Quod in nomine sanctae Trinitatis debeat baptizari. XVII. - De omni tempore licentia episcopi chrisma conficere. XVIII. - De presbyteris si necesse est possunt chrisma. conficere. XIX.- Vt nullus presbyter chrisma conficiat absque necessitate. XX. - Vt post baptisma chrisma detur. XXI. - Quod iudeus uel paganus si uoluerit ante pascha baptizari possit. XXII. - De his qui passim baptizant. 2

VI

302

Plo]

6o

65

79

75

8o

85

9o

COLL. IN V LIB., III, CAPITVLA

XXIII . -De his qui circa mediam septimanam ad baptisma ueniunt. XXIV . - De perceptione fidei et redditione eorum qui baptizantur. XXV . -Quod non debeant baptizati nisi ab episcopis consignari. XXVI . - De chrismate in frontibus. XXVII .— Vt nullus minister sine chrismate proficiscatur. XXVIII . - De inerguminis baptizatis. XXIX . - De baptizatis inerguminis (r1, 2). XXX . — Vt ab alterius episcopi chrisma nullus accipiat (r, 2). ; XOUMI . - Vt archipresbyteri in coena Domini chris-

NOCT

ma petant.

. — Quod pro infirmis debeat sacerdos orare et oleo perungere. XXXIII . - De trina mersione. XXXIV . - Vt non praesumant episcopi bis consignari infantes. XXXV . - De sacerdote qui baptismum denegauerit. XXXVI . - De baptismo si fuerit traditus ab adulteris uel latrone. XXXVII . — Sipronecessitatein uinobaptizaturaegrotus. XXXVIII . - 8i cum uase aut cum manibus aeger infans baptizatus fuerit. XXXIX . - De rusticis si baptizant. EE . -De cathecuminis qui in ultimo uitae constituti sunt baptizandi. XLI . - De baptizatis non ordinatis. CETT . - De his qui rebaptizati sunt quantum poeniteant. XLTTI . - De his qui non sponte inuiti ad iterationem baptismi compulsi sunt. AXLIV . — De his qui baptismum iterant. XLV . - De baptizatis linire chrismate presbyteri. XLVI . - De hisqui sine baptisma moriuntur (1, 2, 3). XLVII . - De baptizato et non chrismato ab episcopo moritur (r, 2). XLVIII . - De muliere quae per ordinem baptizare non debet. ALIX . - De die dominico. In primis de epistola fallacissima. L . - De die dominico obseruari. Lt . - De obseruatione diei dominici. LIT .— Vt opera seruilia diebus dominicis non agantur (1, 2, 3, 4). LIII . - De die dominico (r, 2).

COLL.IN V.LIB.,III,CAPITVLA 95

303

DIV . - De obseruatione dominici diei (1, 2). LV. - Contra illos qui dicunt dominicorum die nullus debeat lauare. LV . - De operatione die dominico. DV . - De operibus die dominico et de his qui eo die ieiunant. LVIII . - De spectaculis ut die dominico uel ceteris sanctorum sollemnitatibus minime celebrentur. LIX . - Vt ualemacia et turpia cantica prohibeanTur

105

115

125

130

135

140

DX . - Quod in festiuitatibus sanctorum ballationes et ludibria fieri magnum peccatum sit. LXI .— Vt nullus clericus die dominico causas audire praesumat. LXII . -De his qui die dominico et diebus pentecosten genua flectunt. LXIII . — Quod in sabbato uacatio fieri non debeat. LXIV . - Commonitio de decimis (r, 2). LXV . - Item de decimis (r, 2). LXVI . - De districtione qui decimas dare noluit. LXVII .—- De decimis quod populus dare neglexit (m2) LXVIII . - De reliquis capitulis de decimis. IEXTX . - De excommunicatione qui primitias et decimas non dederit (1, 2, 3). LXX . - Vt curam rerum ecclesiasticarum episcopus habeat. LXXI . — Quod episcopus ecclesiasticarum rerum pro dispensatione pauperum habeat potestatem (152): LXXII . - Vt quattuor tam de reditibus quam de oblationibus fidelium fiant portiones et una sit episcopi alia clericorum tertia pauperum quarta uero fabricarum ecclesiasticarum. LXXIII . - De decima in quattuor diuisa partes. LXXIV . - Vt decimae in quattuor partes diuidantur. LXXV . — Vt de reditibus ecclesiae et oblatione fidelium quattuor portiones fiant. LXXVI . - De episcopis qualiter cum suis clericis agant uel conuersentur uel de his quae fidelium oblationibus accedunt altari. LXXVII .— Vt donatoria ecclesiae in quattuor diuidantur partibus. LXXVIII . - De reditibus ecclesiae quattuor fiant portiones. LXXIX. - De ecclesiae reditibus per partes quattuor. LXXX. - De clericis qui secundum meritum uel offi-

304

145

COLL. IN V LIP., IIT, CAPITVLA

LXXXI. LXXXII. LXXXIII. — LXXXIV. LXXXV. —

150

15

160

165

170

175

180

cium suum uiuunt, quarta pars de reditibus ecclesiae ab episcopo praebeatur. De dispensatoribus singularum ecclesiarum. Quod episcopi. propter susceptionem pauperum hospitiolum habeant (r, 2). Vt episcopus pauperes et infirmos tueatur. De stipendiis clericorum (r1, 2). Vt episcopi uel clerici in eos qui catholici non sunt nihil conferant.

LXXXVI. - Quod episcopus pupillos per archipresbyterum aut archidiaconum regat. LXXXVII. - Quando et in quibus causis episcopi ad comitatum ire debeant. LXXXVIII. - Vt non oporteat episcopis ad comitatum accedere nisi inuitati aut pro misericordia ecclesiae. LXXXIX. — De ultione nequitia iudicantium. XC. — Quod pro pupillis et uiduis ac necessitatem patientibus ad comitatum eundum sit (1, 2). XCI. - De pupillis qui in malo uenerint. XCII. - De iustitiis ecclesiarum Dei. XCIII. — De cartulis obligationum quae factae sunt in tempore famis. XCIV. - Vt episcopus ambulet per diocesim suam, discutiat clericos quomodo ordines teneant suos. XCV. — Vt episcopus duos solidos tantum accipiat honore cathedrae suae neque tertiam partem de oblationibus quaerat et ut clerici non cogantur more seruili. XCVI. — Vt episcopus suam diocesim uisitet. XCVII. — De his qui res ecclesiae alienare praesumpserint. XCVIII. — Vt de rebus ecclesiae nihil episcopi auferant

et qualiter proximi fundatores ecclesiarum sollicitudinem gerant. XCIX. — De eo quod non debet sacerdos aestimare dona sibi oblata sua esse sed ecclesiae. C. — De episcopo qui rem mobilem uel immobilem de sua ecclesia distraxerit. CI. — De his qui res pauperum in usum proprium uertunt.

185

CII. - De eo quod superiores gradus non debent curas seculares habere sed pupillorum. CIII. — Quod non oporteat clericos uel monachos praedia aliena conducere. CIV. — De oblatione puerorum mutanda si in malum non mutanda si in catholicum.

COLL. IN V LIB., III, CAPITVLA 190

200

205

210

215

220

225

230

305

CV. - De deuotis puerorum uel mulierum retrahendis uel non retrahendis (1, 2, 3, 4). CVI. - De oblationibus ecclesiae quae ministris ecclesiae conferuntur. CVII. — De his qui cum ecclesiastica mysteria praeter ecclesiam faciunt. CVIII. — De his quae in usus pauperum conferuntur. CIX. — Quod non oporteat oblationes quae deferuntur ecclesiae uoluntatibus ammisceri. CX. De oblationibus ecclesiae non retrahendis (1, 2). CXI. — Vt qui oblationes defunctorum retinent. CXII. — De clericis coniugatis qui de sacris uestibus ornamenta mulieribus uel filiabus faciunt suis. CXIII. — De his qui illata ecclesiae fraudauerunt. CXIV. — De his qui ad suas uel propinquorum oblationes ecclesiae fraudant. CXV. — Quod cum damno animae suae ab ecclesia accipiunt illi qui sua sufficiunt. CXVI. — De possessoribus et procuratoribus facultatis ecclesiae non in suos usus tantum ut proprias sed pro pauperibus habendis. CXVII. - Vt facultates ecclesiae non habentibus habere nec etiam pro clericis qui suas possident sed nichil possidentibus habere. CXVIII. — De clericis quidem Spiritus sanctus dicit peccata populi mei comedunt. CXIX. — Quod non liceat clericis post mortem sui episcopi res pertinentes ad eum diripere. CXX. - De clericis artificiosis si collecta pecunia non plus exigant quam necessitas cogit. CXXI. — Quod episcopus non debeat donationes ultra patrum statuta. CXXII. - De eo quod non minus debet princeps ministrare quam ministrari. CXXIII. - De eo quod non decet principi seruare proprium thesaurum. CXXIV. - De eo quod non debet princeps domum propriam habere. CXXV. - De eo quod non debet princeps ecclesiae proprium habere. CXXVI. - De mansuetudine et humilitate principis ecclesiae in populum (rt, 2, 3, 4, 5). CXXVII. - De subiectione populi principi bono (r, 2). CXXVIII. - De poena inoboedientis principi bono

(62/9,4/5).

M

CXXIX. - De oboediendo ministro principi suo.

306

240

245

COLL. IN V LIB., III, CAPITVLA

CXXX . - De iure doctoris (1, 2, 3). CXXXI . - De iure sacerdotum a populis (1, 2, 3). CXXXII . - De rectoribus ecclesiae qui stipendia sanctae ecclesiae suscipiunt. CXXXIII . - De his qui retribuunt sanctificata Deo (1, 2). CXXXIV . - De eo qui ecclesiam nudauerit (1, 2, 3, 4). CXXXV . - De eo quod non expoliandae sint ecclesiae si mali sunt principes earum. CXXXVI .— De oblationibus ecclesiae non mouendis nisi necessitas suaserit (I, 2, 3, 4).

250

255

CXXXVII . - De nomine et uera ecclesia (1, 2, 3). CXXXVIII . - De uera ecclesia non repetentes (1, 2, 3, 4). CXXXIX . -De eo quod quaerendi sunt defensores ad reparandam ecclesiam. CXII . - Vt ab imperatoribus postuletur aduocatus defendendis causis ecclesiae. CXLI . - De cauendo ut non blasphemetur ecclesia a mundialibus (r, 2, 3, 4, 5). CXLII .— De increpatione mundialium ab ecclesia

CnoNGOE

5 26):

CXLIII . - De ecclesia non retinens aliquem per uim

(1, 2, 3).

265

CXLIV . - Vt ecclesia saeculari potentia minime peruadatur. CXLV . - Vt nullus facultates usurpet ecclesiae. CXLVI . - De seruis qui ad ecclesiam confugerint. CXLVII . - Vt ecclesia non debeat fugentia retinere mancipia. CXLVIII . - De loca sacra non poluendo ab inmundis (1, 2, 3, 4, 5, 6).

270

2»

CXLIX . - De non detrahendo locus sanctorum. GL . - De locis sanctis colendis (1, 2). CI . - Vt omnes locorum sanctorum termini signati a trium testibus debent. CET . - De numero terminorum sancti loci. CLIII . - In ecclesiis prandia fieri non debere praeter necessitatem itineris (r, 2). CEIV . - Quare dicitur qui in sacrario operantur quae de sacrario sunt uiuant. CLV . - De imaginibus uel pictura. CLVI . - De eo quod debent doctores implere quod docent (1, 2, 3).

285

CLVII . - De eo quod debent doctores accipere consilia a subditis (1, 2). CLVIII .- De eo quod principes non culpantur pro parua macula. CLIX . - De doctore bono non contristando. GEX . - De eo quod non minoris mercedis sit pabulo

COLL. IN V LIB., III, cAPITVLA

290

29)

307

uerbi quam terreno pane satiari. CLXI . - De consideratione doctrinae quando fiat. CLXII . - De eo quod sequenda sit doctrina doctoris mali non opera (r1, 2). CLXIII . - De malo doctore contempnendo (1, 2, 3). CLXIV . - De pessimis principibus eiciendis. CLXV . - De eo quod melior est docta iustitia quam sancta rusticitas (1, 2). CLXVI .— De sancta rusticitate quae discretionem non habet (r, 2). CLXVII .— De rusticitate certante contra iustitiam (ro)

505

315

320

525

$30

CLXVIII . - De comparatione sanctae rusticitatis scientiae peccatricis. CLXIX .— De eo quod melior est sancta rusticitas quam sapientia minus implens (r, 2, 3). CLXX . - De eo quod difficilius errantem sapientem conuerti quam rusticum (1, 2). CDXXI . - De libertis ex familia ecclesiae factis. CLXXII . - De quaerentibus mutare locum (rt, 2). CLXXIII .— De manendi in loco proprio et faciendi uoluntatem Dei in eo. CEXXIV . - De mutatione loci pro salute animae. CLXXV .— De clericis qui de ciuitate in ciuitatem transferuntur (r, 2). CLXXVI . - Quod episcopus uel presbyter potest ad aliam ecclesiam causa uisitandi transire. CLXXVII . -De eo quod nullus debet iudicare episcopum. CLXXVIII . - Quod paschae temporibus presbyteri et diaconi remissionem peccatorum per parrochias dent. CLXXIX . - Quod sollemnitates sanctorum non tam cibis quam animae exultatione celebrandae sunt. CLXXX . - Vt nulli ciuium festiuitates maiores in uilla celebrent. CLXXXI . - De laicis qui in sollemnitatibus ad ciuitatem non occurrunt. CLXXXII . - Vt in ecclesiam ingredi nullus prohibeatur. CLXXXIII .— Si quis inter celebranda diuina ministeria ministris Dei iniuriam fecerit. CLXXXIV . - Vt cuiuslibet ordinis clericus si tardius ad ecclesiam uenerit. CLXXXV .— De clericis qui in mutuam caedem prorumpunt.

CLXXXVI . - De clericis tabulizantibus. CLXXXVII . - Quod episcoporum cubicularii non laici sed

308 35

340

COLIIN

CLXXXVIII.

V:iLIB;, IDL|CAPITIVEA

clerici uel monachi esse debeant. - Quod cantantibus et psallentibus

Domini

angelorum adsint praesidia. CLXXXIX. - De superbis lectoribus.

CXC. - De carnalibus lectoribus. CXCI. - De cantoribus. CXCII. - De cantoribus et psallentibus.

CXCIII. - Quod pueros

eunuchizari nefarium

sit et

cantoribus ecclesiae.

345

CXCIV. - De tribus generibus eunuchorum. CXCV. - De tribus generibus spadonum. CXCVI. - Quod clerici saecularibus indumentis non debeant. CXCVII. - Clerici nec uestimentis

nec

uti

calceamentis

quaerant decorem. CXCVIII. - Vt clerici sine sacerdotali tunica non am350

bulent.

CXCIX. - De exordio tonsurae ecclesiae. CC. - Vt nullus clericus causam dicat nisi in ecclesia. CCI. - De tonsura clericorum.

355

cinctus

CCII. — De primo clerico tonso. CCIII. - De quinque causis quibus tonsuratus est Petrus. CCIV. - De tonsura in corpore et in anima habenda. CCV. - De excommunicandis clericis qui non ton-

360

surantur tonsura romana.

CCVI. — De coma capitis et barba. CCVII.— Vt nullus clericus uel monachus comam laxare seu barbam non tondere praesumat. CCVIII. - De clericis romanorum quod comam nec 365

barbam nutrire debeant.

CCIX. CCX. CCXI. CCXII. 370

— — — -

De signo clericali. De clericis dimissis. De naufrago post euasionem maris. Incipit ordo quod sacerdos debet sacrificare.

CCXIII. - Quod

oportet

in

calice

Domini

uinum

cum aqua offerre. CCXIV. — De sacrificio. CCXV. — De ministris altaris. CCXVI. — Vt nullum sacrificium altaris in panno tincto 375

580

celebretur.

CCXVII. — De parte oblatae. CCXVIII. — De sacramentis ecclesiae. CCXIX. — Vt quid dicitur in sollemniis missarum obsecrationes orationes gratiarum actiones. CCXX. — Quod dominica eucharistia uere sit caro et sanguis Christi (r, 2).

COLL. IN V LIB., III, cAPITVLA

585

390

395

400

405

410

415

420

425

309

CCXXI. - De affligendo corde inter missarum sollemnia. CCXXII. - De eo quod non nocet ministerio ministrantis contagium uitae. CCXXIII . — De sacrificio. CCXXIV .— Vt qui sacris altaribus dediti cantores noneligantur. — CCXXV . - De fermento ciuitatis presbyteris dirigendo. CCXXVI . — Quod non oporteat episcopus presbyter aut diaconus ad celebrandum sollemnia missarum cum baculo introire nec cum uelato capite ad altare Dei assistere. CCXXVII . - Quod oporteat quisque ianuam ecclesiae humiliatus ingredi. CCXXVIII . - De pallis et uelis sacratis (1, 2). CCXXIX . — De uasis sacris. CCXXX . -De minoribus clericis nec uasa sacra contingant nec consecrata porrigant. CCXXXI .— $i frater nominandus sit inter missarum sollemnia an non. CCXXXII . - De nominibus ante precem sacerdotis non recitandis. CCXXXIII . — Vt specialiter in ecclesiis nomen taceatur. CCXXXIV. — Vt populus ante completam missam et benedictionem acceptam egredi de ecclesiis non praesumat (r1, 2). CCXXXV . — Vt sacerdos si inchoat missam non ab alio suppleatur. CCXXXVI . - Quod ministri altaris oblatione celebrata debeant communicare. CCXXXVII .- Vt laici clericis praesentibus docere non praesumant (r, 2). CCXXXVIII .— Quod non debeant mulieres in ecclesia loqui. CCXXXIX . - De muliere quae in ecclesia loquitur. CCXL . - De taciturnitate in ecclesia. CCXLI . - De silentio (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7). CCXLIT . - De sermone otioso (t1, 2, 3, 4). CCXLIII . - Quod nullus ecclesiasticorum in tabernis comedere debeat (r, 2). CCXLIV .— De clericis qui per plateas uel andronas ambulant (r, 2). CCXLV . - De clericis negotia et nundinas sectantibus. CCXLVI . - De clericis scurrilibus uel inter epulas cantantibus (r1, 2). CCXLVII . — Vt sacerdotes et ministri altaris saecularibus curis abstineant. CCXLVIII . — Si clericus seruum aut discipulum de eccle-

310

COLL. IN V LIB., III, CAPITVLA

sia traxerit causa flagellandi. CCXLIX. - De clericis qui in quacumque seditione arma sumpserint (1, 2, 3). CCL. - Vt sacerdotes et leuitae canes ad uenandum

et accipitres non habeant (r, 2). CCLI. - Vt nullus ordo clericorum canes uel accipitres habeat. CCLII. — De uenatione clericorum (tr, 2). CCLIII. — De horis canonicis quae celebrandae sunt. CCLIV. De clericis qui officium suum negligunt 12): CCLV. — Ceci qui in uigiliis desunt in stipendiis priuandi. CCLVI. — $i quis clericorum pauper in ordine promotus postea habuerit aliquid ecclesiae potestati subiaceat. CCLVII. - Vt a ieiunis sacerdotibus Deo sacrificia celebrentur. CCLVIII. - Vtrum sit cotidiana accipienda eucharistia. CCLIX. - De corpore et sanguine Domini quomodo debeat custodiri (1, 2). CCLX. — De eucharistiae perceptione. CCLXI. — Quod eucharistia accipienda est cotidie nisi peccato intercedente aliquo. CCLXII. — De corpore et sanguine Domini. CCLXIII. - De perceptione corporis et sanguinis Domini discretione. CCLXIV. — De his qui scelerate uiuunt et communicare non desinunt. CCLXV. — De differentia corporis Domini. CCLXVI. — De communione priuatis et ita defunctis. CCLXVII. — De laicis quibus temporibus communicare debeant (r, 2). CCLXVIII. - De his qui eucharistiam in ecclesia accipiunt et ibi eam non sumunt (rt, 2).

CCLXIX. — Quod presbyter eucharistiam semper paratam habeat. CCLXX.- De communione priuatis pristinae reformationis. CCLXXI. — Quod fideles laici ingredientes ecclesiam communicari debeant (r, 2). CCLXXII. — De sancta communione. CCLXXIII. - Vt de sacramentis Domini passim non detur. CCLXXIV. — De his qui intrantes in ecclesiam per nimiam luxuriam sacramento se abstinent. CCLXXV. — Nec laici nec feminae ingrediantur ad alta-

COLL. IN V LIB., III, CAPITVLA

480

3II

rem. CCLXXVI. — Quod officium pristinum damnati pro criminibus usurpare non debeant. CCLXXVII. — De praeuaricatione excommunicationis. CCLXXVIII. - De episcopo qui excommunicat eum qui sibi soli crimen dicit esse confessum. CCLXXIX. — De non dampnandis clericis per temerita-

485

tem.

CCLXXX. — De accusatione aliqua et non damnabitur. CCLXXXI. - De his qui merito facinorum suorum ab ecclesiae congregatione pellantur. CCLXXXII. — Quod clerici damnati non debeant ab aliis 490 recipi. CCLXXXIII. - Vt non temere quemquam communione priuet episcopus. CCLXXXIV. — De eo qui excommunicatus ante audientiam communicare praesumpserit. 49 CCLXXXV. - De his qui sine causa probata excommunicantur. CCLXXXVI. — De episcopis qui pro leuibus causis excommunicauerint subiectos (r, 2, 3). CCLXXXVII. - Quod episcopus presbyter et diaconus 500 fideles peccantes uerberare non debeant. CCLXXXVIII. - De presbyteris qui contemptis episcopis seorsum

conuentum

congregare

temptaue-

tint(1,2, 3). CCLXXXIX. - De clericis qui leuioribus culpis ceciderint. $95

$10

CCXC. — Vt cum excommunicatis non communicentur. CCXCI. - De tribus modis excommunicationis (1, 2, 3). CCXCII. - Cum excommunicato non communicetur

(mo20904). CCXCIII. - De euitanda mensa malorum (r1, 2). CCXCIV.

$15

- Vt non faciamus homines malos securos.

CCXCV. - De his qui malos homines in societate sua recipiunt. CCXCVI. - De compescendis malis hominibus. CCXCVII. - De eo quod boni sine malis et mali sine bonis in hoc saeculo esse non possunt (rt, 2,

3, 4. 5)

CCXCVIII. - Quod mali homines non sunt recipiendi. CCXCIX. - Vt a malis hominibus non accipiantur mu520

nera.

CCC. — Vt sacerdotes non accipiant munera iniquotün (12595 455)-

CCCI. - Quod cum dum. $25

excommunicatis

non sit oran-

CCCII. — De eo qui ab episcopo suo communione

est

b

312

COLL. IN V LIB., III, CAPITVLA

priuatus. CCCIII. - Quod cum damnatis clericis non sit orandum (1, 2). CCCIV. - Vt nullus fidelium praeter commendaticias suscipiatur epistolas. CCCV. — Vt religiosorum corpora psallendo deducantur tantum ad sepulcrum. CCCVI. - De his qui comam capitis sui truncauerint super mortuum.

CCCVII. - De uiris et uxoribus in uno sepulcro sepeliendis (1, 2, 3, 4, 5).

CCCVIII. - De exemplo consepeliendi uirorum feminarumque si pares merito sunt (1, 2, 3). CCCIX. — Quod non oporteat secularem hominem in basilica sepelire (1, 2). CCCX.- De eo quod non prosit malis sepelire in locis sanctis (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7). CCCXI. — Quod sepulcrum uendi non debeat (r, 2). CCCXII. — Quod sepultura uendi non debeat. CCCXIII. - De prandiis mortuorum ad sepulcra non deferre. CCCXIV. — De imperitis sacerdotibus qui sunt quasi canes uel corui currentium ad cadauera mortuorum

(t1, 2, 3).

CCCXV.- De feminatis corporibus et animae creatione. CCCXVI. — Vt anima postquam de corpore exierit non est in sua potestate. CCCXVII. — De capitalibus criminibus pro quibus homines in ignem prolabuntur aeternum nisi digna praeuenerit poenitentia. CCCXVIII. - De cotidianis leuibusque peccatis nisi hic bonis operibus praeuenerint in futuro per ignem purgatorium detrimentum patientur. CCCXIX. — De quattuor modis quibus uiui adiuuant mortuos (1, 2, 3, 4, 5).

CCCXX. — De helemosyna pro mortuis. CCCXXI. — De remissione non quaerenda post mortem cum in uita non est quaesita (1, 2, 3, 4, 5, 6 2,08, 0, 10).

,

CCCX XII. — De releuatione animarum defunctorum pietate suorum uiuentium (1, 2). CCCX XIII. — De testimonio uiui super mortuo (r1, 2). CCCX XIV. — De sorte mittenda in dubiis et incertis (1, 2). CCCXXV. — De eo quod non est electio humana in sorte. CCCX XVI. — De eo quod non semper sortibus credendum estised-Deo (132): CCCXXVII. — De his inter quos mitti sors debet.

COLL. IN V LIB., III, cAPITVLA 515

5890

313

CCCXXVIII. — De sortibus sanctorum. CCCXXIX. — De poena diuinationis huius. CCCXXX.-— De christianis non debentibus quaerere diuinos uel augurantes (r, 2, 3). CCCXXXI. — Vt clericus magus et incantator non sit neque philacteria faciat. —CCCXXXII. — De diuinis et sortilogis. CCCXXXIII. — De eo quod non liceat christianis obseruationes diuersas attendere (r, 2, 3, 4). CCCXXXIV. — De auguriis non obseruandis etiam si uera sint (1,.2,:5).

5385

| CCCX XXV. - De ariolis auspiciis diuinationibus uotis uel incantationibus. CCCX XXVI. — Si clericos magos aruspices ariolos augures atque sortilogos exercentes. CCCXXXVII. - De auguriis auspiciis somniis uel diuinationibus. 59 o CCCX XXVIII. — De incantatoribus uel auguriis. CCCXXXIX. — De eo quod reus est sanguinis qui ducatum barbaris praebet (r, 2). CCCXL. — De ductore malitiae accipiente reatum licet 595

600

animi affectum non habuerit.

CCCXLI. — CCCXLII. — CCCXLIII. — CCCXLIV. — CCCXLV.-

CCCXLVI. CCCXLVII. CCCXLVIII. 605

CCCXLIX.

De poenitentia ducentis barbaros. De bestiis immitibus constringendis (r, 2). De bestia non nutriendo si noceat (1, 2, 3, 4). De origine seruorum. De terrore et de rectoribus super brutis animalibus. - De mansuetudine dominorum in seruos. — De subiectione seruorum dominis suis (1, 2). — De his qui iugum famulatum abiciunt christianitatis optentu. -De subiectione subditorum potestatibus [ey

ifs b.W ;

n

B mehus. qt^é

Ns f sire

the

endi J

det TE

but

alstesiv fe P

ÉL

"us

»

|

-

NN

cog nas

Hiver

d

- DXXXO

VÉ mit

6

aja

? dde

dud v - XC:

FESTEUTIEA

[0 ct

TUn

e

ls adii

E

S

few

ast:

s ue

t32] fne z - PI' :acur imi »

ATP

D

"P

4 H

«PISCXOCVN

-

Fi

u

d'fircbeo wt s UR nuiá

cb ygosim n

:

FEPLU

sity

a] iM

4M MOCXESOÓN

Ka

wt

1298277 EY)

Dor

xwy»

LIBER III INCIPIT TEXTVS LIBRI TERTII. I. - DE BAPTISMO ET CHRISMATE ATQVE DE DIE DOMINICO AC FESTIVITATIBVS SANCTORVM. ÍN PRIMIS VT EPISCOPVS PER DIOCESIM SVAM AMBVLET. PRIMVM DISCVTIAT CLERICOS QVOMODO $5BAPTISMI ORDINEM TENEANT. Ex concilio Braccarensi. Placuit atque conuenit episcopis omnibus ut per singulas ecclesias episcopi et per dioceses ambulantes primum discutiant clericos, quomodo ordinem baptismi recte teneant ut, sicut antiqui canones iubent, ante diem XX baptismi ad pur10 gationem exorcismi cathecumini currant in quibus XX diebus omnino cathecumini symbolo quod est Credo in Deum Patrem omnipotentem specialiter doceantur. II. — VT PRAETER PASCHA ET PENTECOSTEN BAPTISMA NON CELEBRETVR. Ex decreto papae Syrici. I. Sequitur de diuersis baptizandorum prout quicumque libitum fuerit, improbabilis et emendanda confusio quae a s nostris consacerdotibus,

quod commoti

dicimus, non ratione

auctoritatis alicuius, sed sola temeritate praesumitur ut passim ac libere in natale Christi seu apparitione nec non similiter et apostolorum seu martyrum festiuitatibus innumere, ut asseritur, plebes baptismi mysterium consequantur. Cum hoc 1o sibi priuilegium et apud nos et apud omnes ecclesias dominicum mysterium non nisi paschale festum cum pentecosten

I * dioceses] partocehias uel adiacentias praedicati siue audientes.

10 cathecumini] instructi uel

Ta 4 libitum] placitum uel uoluntas improbabilis] reprehensibilis 5 commoti] tristes 6/7 passim] inordinate 7 appatitione] epyphania nec non] similiter $8 innumete] multe 9 asseritur] affirmatur 10 priuilegium] dignitatem 11 mysterium] secretum

I. - Conc. Btacat. II, 1 — Coll. Hisp., LXIV, 1 (PL 84, 571) ; Coll. Dachet., II, 71 (D'Acnzny, r, 540) ; Decr. ps.-Isid. (HrwscHriUs, 425); Regino, Coll, I, 7

(WASSERSCHLEBEN, 20). II, 1. - Sitic., Epist. ad Himer., 2 — Coll. Hisp., IIT, 2 (PL 84, 671) ; Dect. ps.Isid. (HiwscHrUs, 520).

DBDEx concilio 4 CLEROS B —2 cHRISMA B iLrBER rERTIVS D i 10/11 quibus] quo B 10 cathicumini B Braccarensi] ox. B dies B 11 symbolum B. 7/8 similitet] ozz. B, znter lin. add. C ? appatitionis B b rationem C II. 11 pentecoste B

316

COLLUCIN'VIEBIBSITEOG

defendat, quibus solis per annum diebus ad fidem confluentibus generalia baptismatis tradi conuenit sacramenta. 2. ITEM. 15 Sicut sacram ergo paschalem reuerentiam in nullo dicimus esse minuendam, ita infantibus qui necdum loqui potuerint per aetatem, uel his quibus in qualibet necessitate opus fuerit sacri unda baptismatis omni uolumus celeritate succurri, ne ad nostrarum perniciem tendat animarum, si negato consi20 derantibus fonte salutari, exiens unusquisque de seculo et regnum perdat et uitam. Quicumque ergo discrimen naufragii hostilitatis incursum obsidionis ambiguum uel cuiuslibet corporis egritudinem desperationis inciderint et sibi sanctae Trinitatis credulitatis auxilio poposcerint subueniri eodem 25;quo

poscunt

momento

temporis

expetite

regenerationis

praemia consequantur si actenus herratam in hac parte sufficiant. Nunc praephatam regulam omnes teneant sacerdotes qui nolunt ab apostolicae petrae super quam Christus uniuersalem construxit ecclesiam soliditate diuelli. 3o 3. ITEM DE QVO SVPRA. Ex decreto papae Leonis. Dum ergo mihi de caritatis uestrae actibus fraterna affectione sollicito certis indiciis innotuerit uos in eo quod in sacramentis ecclesiae principale est apostolicae institutionis consuetudine discrepare, ita ut baptismi sacramentum nume35 rosius in die epyphaniae quam paschali tempore celebretur. Miror uos uel praedecessores uestros tam inrationabilem nouitatem usurpare potuisse, ut in confuso temporis utriusque mysterio nullam esse differentiam crederetis, inter diem quo 12 defendat] acquirat uel possideat uel uendicet

12/13 confluentibus] concur-

rentibus 13 generalia] nobilia 138 reuerentiam] honotificentiam 17 in qualibet] in qualicumque necessitate] infirmitate 18 unda] fons uel aqua celeritate] uelocitate 19 perniciem] periculum tendat] currat 19/20 considerantibus] rogantibus 20 fonte] baptismi exiens] pergens 21 ergo] etiam discrimen] periculum 22 ambiguum] incertum uel ambiguum cuiuslibet] qualiscumque 23 inciderint] incurrerint 24 poposcetrint]

togauetint 28 poscunt] rogant expetite] togate 26 praemia] dona consequantur] accipiant actenus] usque nunc 24 praephatam] praedictam 29 diuelli] repelli uel diuidi 31/32 affectione] amore 32 indiciis] signis innotuerit] notum fierit uel innotescere 34 discrepare] discordare 34/35 numerosius] amplius 33 epyphaniae] appatitionis 36 uestros] antecessores inrationabilem] stultam 9* usurpare] subripere 38 differentiam] diuisionem

2. — Siric., Epist. ad Himet., 2, uide supra, redactio partialis. 3. — Leo I, Epist. ad episcopos per Siciliam, xvr, 5 (PL 54, 698).

14 IreM] oz. C 18/29 ne ad — diuelli] oz. B, sed add. Baptizandi sibi — praeuentus abscedat. Papae Gelasii (6 //neas) B C 26 si] om. C 30/52 ITEM — denegamus] oz. B 30 IrEM — svPnRA] oz. C 31 Dum] cum C 32 uos] oz. C

COLLTINSVILEBL

TIT Heu

317

adoratus est Christus a magis et diem quo resurrexit Christus 4oa mortuis. Vnde quia manifestissime patet baptizandis in ecclesia electis haec duo tempora de quibus locuti sumus esse legitima,

dilectionem

uestram

oramus, ut nullos

alios

dies

horum obseruantiae misceatis, quia sunt alia quoque festa quibus multa in honorem Dei reuerentia debeatur. Principalis 4; tamen et maximi sacramenti custodienda nobis est mystice rationalis exceptio non interdicta licentia qua in baptismum tribuendo quolibet tempore periclitantibus subuenitur; ita enim has duas festiuitates conexas sibimet atque coniunctas incolumum in pacis securitate degentium libera uoce differi;o mus ut in mortis periculo, in obsidionis discrimine,in persecutionis angustiis, in timore naufragii nullo tempore hoc uerae salutis singulare praesidium cuiquam denegamus. III. — DE FIDE QVI IN AEGRITVDINE

BAPTIZATI

SVNT.

Ex

concilio Laodicensi. I. Quod oporteat qui in aegritudine percipiunt baptisma, postquam conualuerint fidem perdiscere et scire cuius mune5 ris participes facti sunt. 2. IrEM. Ex concilio Africano. Vt aegrotantes si pro se respondere non possunt uoluntatis eorum testimonio sui periculi proprio dixerint, baptizentur. Vt scenicis atque istrionibus ceterisque huiusmodi personis io uel apostaticis conuersis uel reuersis ad Domini gratiam reconciliatio non negetur. 40 patet] appatet 43 misceatis] iungatis 45 mystice] spiritualiter uel secrete 46 intetdicta] contradicta 47 peticlitantibus] pereuntibus 48 conexas] colligatas 49 incolumum] sanus uel sospitum siue sospes degentium] uiuentium 49/30 differimus] indutiamus 59 obsidionis] circumdationis discrimine] periculo 51 angustiis] tribulationibus timote] pauore naufragii] fracturae naui 52 singulare] solum ptaesidium] adiutorium cuiquam] alicui. TII. tricibus

4 conualuetint] sanabuntut 4/5 munetis] doni 9 scenicis] meteistrionibus] iocularibus, mimis 10 apostaticis] retrogradis.

III, 1. - Conc. Laod., 47, ted. Dyonis. (Mast, 2, 581) — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 169) ;Ctesc., Concord., LXVI (PL 88, 871) ;Burch. Worm., Decr., 1v,

35 (PL 140, 733) ; Iuo Carnot., Decr., 1, 229 (PL 161, 115).

2. — Conc. Catthag. III, 45 — Eccl. Afr., cod. 45 (VoELLvs-IvsrELLVS, 1, 350) ; Coll. Quesnell, II, 52 (PL 56, 428); Coll. Dionis.-Hadt. (PLZ .657 195)5 Coll. Hisp., XIV, 34 (PL 84, 1953) ; Cresc., Concord., LXVI (PL 88, 871) ; Burch.

Worm., Decr., rv, 36 (PL 140, 753) ;Iuo Carnot., Decr., 1, 23o (PL I61, 115);

Decr. ps.-Isid. (HixscHrus, 299). 43 horum] huius C

excepto C II. 22

43 misceatis] aZ. unde supra C

quia] cum C

46

47 tribuenda C. 1/11 Dx FIDE — negetur] oz. B

6 IrEM] oz. C

? Nt] om. C.

VI

bI

318

COLL. IN V LIB., TII, 1V-v1i

IV. — QVALITER BAPTIZARI LICENT EOS QVI SVBITA INFIRMITATE OBMVTESCVNT. Ex concilio Carthaginis. Maddanius episcopus dixit: nonnulli periclitantes subito obmutescunt in maximo periculo constituti, currunt ad nos ; eorum parentes et rogant ut filii eorum baptismatis gratiam consequantur ; si eis licet dare, cupio scire.

Aurelius episcopus dixit : Si huius ante fuerat propositum cum sanus esset ut se futurum fidelem esse promitteret, et si eius pristina non fuerit sollicita conuersatio, parentes uel eius 1o proximi sunt distringendi ut his astantibus atque respondentibus sine tradentis periculo diuina illi sacramenta penitus committant. Si igitur, fratres, quae dixi etiam uobis omnibus placent responsione cupio roborari. Ab uniuersis episcopis dictum est : hoc fieri debere omnibus nobis placet.

V. — DE CATECVMINA PREGNANTE. Ex concilio Neocesariense. Grauidam oportet baptizari quando uoluerit, nihil enim in hoc quae parit nascenti communicat, propterea quod unius5 cuiusque suum propositum in confessione declaretur. VI. — S1 PREGNANS MVLIER DEBEAT BAPTIZARI. Gregorius ad Augustinum. Mulier etenim pregnans cur non debeat baptizari cum non sit ante omnipotentis Dei oculos culpa aliqua fecunditas car; riis ? Quod ergo naturae humanae ex omnipotentis Dei Deo serIV. 3 nonnulli] aliqui 4 obmutescunt] perdent linguam periculo] morte 6 cupio] uolo * propositum] amor 8 futurum] uenturum 9 sollicita] studiosa 10 distringendi] interrogandi astantibus] presentibus 11 diuina] sacra penitus] omnino 12 committant] concedant 13 roborati] confirmari.

V.

VI.

3 grauidam] pregnantem.

4 culpa] uitium — fecunditas] filii uel fertilitas

IV. — Fons non inuenitur.

V. — Conc. Neoces., 6 — Coll. Dionis. (SrREwE, 39) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 156) ; Cresc., Concord., CXVI (PL 88, 884) ; Coll. Dacher., II, 104 (D'Acunr, I, 545) ; Regino, Coll., I, 268 (WASSERSCHLEBEN, 126) ; Burch. Worm., Decr., 1v, 31 (PL 140, 733); Bonizo Sutr., Coll, I, 12 (PERELS, 22); Iuo Carnot., Decr., I, 225 (PL 16r, 114).

VI. - Greg. I, Reg. epist, XI, 562, 8 (MGH, epist., 11, 338) redactio diuersa. 1RYE IV;. VI. om. C.

1/14 QvarrrsER — placet] oz. B 1 carECcvMINI

l7

2 COMMVTESCVNT C.

4 propter B.

1/9 S1 — uideatur] ozz. B

1 PREGNA

C

24d

Augustinum]

COLL. IN V LIB., III, vr-1ix

319

uatum est, qua ratione poterit a sacri baptismatis gratia prohiberi ? Ab illo quippe mysterio in quo omnis culpa funditus extinguitur, ualde stultum est si nondum gratiae eius contradicere posse uideatur. VII. - CvR HI QVI IN MATERNIS VTERIS SVNT BAPTIZARI CVM

MATRIBVS NON POSSVNT. Ysidorus. Qui in maternis uteris sunt, ideo cum matre baptizari non possunt, quia qui natus adhuc secundum Adam non est, ;renasci secundum Christum non potest. Neque enim dici regeneratio in eo potest quem regeneratio non praecessit. VIII. — QvoD ECCLESIAE BAPTISMATE BAPTIZATVS DENVO BAPTIZARI NON DEBEAT ET NON ITA BAPTIZATVS DEBEAT BAPTIZARI. In canonibus apostolorum. Episcopus aut presbyter si eum qui secundum ueritatem ; habuerit baptismum denuo baptizauerit, aut si pollutum ab impiis et non recte baptizatum non rebaptizauerit, deponatur tamquam deridens crucem, et non mortem Domini nec sacerdotes ueros a falsis sacerdotibus iure discernens.

IX. — DE HIS QVIBVS DVBIVM EST VTRVM BAPTISMVM PERCEPERINT NECESSE EST VT RENASCANTVR. Leo episcopus. I. Si nulla existant indicia inter propinquos aut familiares quibus hi de quibus quaeritur baptizati fuisse doceantur, 6/* prohiberi] contradici uel repelli VII. VIII.

DXxe

? quippe] uere

funditus] omnino.

6 praecessit] antecessit. 5 pollutum] maculatum

3 indicia] signa

8 iute] tecte

discernens] separans.

4 hi] illi

VII. — Isid., Sent., I, 18 — Iuo Catnot., Dect., 1, 185 (PL 16r, ro6) ; Iuo Carnot., Panorm., r, 112 (PL 161, 1070) ; Grat., Decr., C. 115, D.4 de cons. (FRiED-

BERG, 1927) redactio partialis. VIIL — Can. Apost. 47 — Coll. Dionis. (SrREws, 1o); Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 147) ; Cresc., Concord., L (PL 88, 862) ; Decr. ps.-Isid. (HiNscurvus, 30) ; Burch. Worm., Dect., 1v, 56 (PL 140, 738). IX, r. - Leo I, Epist. ad Rust., crxvrr, 16 (PL 54, 1208) — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 290) ;Coll. Hisp., LXVI, 15 (PL 84, 768) ; Cresc., Concord., LXII (PL $8, 870) ; Coll. Diessen., XXX, 17 (Awonr, rt, 585) ; Decr. ps.-Isid. (HrwscHrus, 617); Burch. Worm., Dect., 1v, 44 (PL 140, 735); Bonizo Sutr., (Zoll 9S1

(PrRELs, 29); Bonizo Sutr., Coll, I, 9 (PERELs, 20) ;Iuo Carnot., Dect., 1, 238 (PL 161, 117) ; Iuo Carnot., Panorm., 1, 94 (PL 161, 1065) ;Grat., Decr., C. 115,

D.4 de cons. (FRIEDBERG, 1396).

VII.

IX.

1/6 Cv& — praecessit] oz. B

2Papae

Leonis

BC

6 in eo — tegenetatio] oz. C.

320

COLL;IN

V LIB.,TII,4X-X

; agendum est ut renascantur, ne manifeste pereant, in quibus ostenditur gestum, ratio non sinit ut uideatur iteratum. 2. ITEM. Ex concilio Africano. Item placuit de infantibus quoties non inueniuntur certissimi testes qui eos baptizatos esse sine dubitatione testentur, 10 neque ipsi sunt per aetatem traditis sibi sacramentis idonei respondere absque ullo scrupulo esse baptizandos, ne ista trepidatio eos faciat sacramentorum purgatione priuari.

X. — VT NVLLA PRAETIA DE BAPTIZANDIS CONSIGNANDISQVE FIDELIBVS EXIGANTVR. Ex decreto papae Gelasii. Baptizandis consignandisque fidelibus praetia nulla praefigant. Neque illationibus quibuslibet impositis exagitare s cupiant renascentes. Quoniam quod gratis accepimus gratis dare mandamur. Et ideo nihil a praedictis prorsus exigere moliantur quo uel paupertate cogente deterriti uel indignatione reuocati redemptionis suae causas adire despiciant. Certum habentes quod qui prohibita deprehensi fuerint an1o misisse uel commissa ne potius sua sponte correxerint periculum subituri proprii sint honoris. 6 gestum] factum sinit] permittit 9 testentur] confirment 10 idonei] liberi uel securi 11 scrupulo] dubitatione 12 trepidatio] dubitatio putgatione] mundatione priuati] alienari.

X. 3/4 praefigant] constituant uel imponant 4 illationibus] donis uel praetiis exagitate] compellere uel inquetare uel. molestare 5 renascentes] baptizatos 6 prorsus] omnino exigere] inquirere ? moliantur] conentur uel audeant cogente] incitante uel compellente deterriti] pauefacti 7/8 indignatione] superbia 9 prohibita] contradicta deprehensi] inuenti 9/10 anmisisse] commisisse 11 subituti] ascensuti.

2. — Conc. Catth. V, 6 — Eccl. Afr., cod. 72 (VoErrvs-IvsrELLVvs, 1, 567) ;

Hipponen. Breu. 39 (BRuws, r, 139) ; Hipponen. Breu. 39 (BRuws, 1, 139); Coll. Quesnell., II, 39 (PL 56, 432) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 205) ; Coll. Hisp., XVI, 6 (PL 84, 210) ; Ctesc., Concotrd., LXII (PL 88, 870) ; Coll. Dachet., II, 105 (D'AcnzRz, 1, 545) ; Coll. quadtip., 376 (R1CHTER, 42) ; Dect. ps.-Isid. (HiNscurvus, 307) ; Regino, Coll., I, 269 (WAssERSCHLEBEN, 127) ; Butch. Wotm., Dect., 1v, 45 (PL 140, 735) ; Coll. Pirenen., (MARrINEZ DiEZ, 257) ; Iuo Catnot., Dect., 1, 239 (BE, 1612377):

X.— Gelas, Decr. gen., 7 — Coll. Quesnell, LVIII, 4 (PL 56, 694) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 304) ; Coll. Hisp., LX XXII, 7 (PL 84, 799) ; Cresc., Concotd., CCXXXVIII (PL 88, 922) ;Coll. Diessen., XVI, 4 (AwoRr, rtr, 336); Coll. Dacher., LE rrr ÀCHERY, I, 546); Dect. ps. -Isid. (Hiscurvs, 651); Regino, Coll., I, 122 (WASSERSCHLEBEN, 78) ;Burch. Worm., Decr., rv, 71 (PL 14o, 170); Iuo Carnota Dect., r, 72 (PL 161, 83) ; Iuo Carnot., Dect., rz, 265 (PEai612122)5 Grat., Decr., (Eus q.1, 99 (FRIEDBERG, 398).

*? IrEM] oz. C X.

8 Item] oz. B.

6 mandamus C.

GUDIEVCIN V EIB., TED? xr-*dt1

32I

XI. — VT NVLLA ECCLESIA VBI BAPTISMVS FIT ABSQVE DIACONVS FIAT. Ex epistola canonica. r. Vt nulla ecclesia cuiuslibet dioceseos ubi baptismus fit absque diacono esse reperiatur. Vnde omnis presbyter non ; habens diaconum eligat sibi personam et plebi suae innotescat. Tunc ad pontificem suum consignans deducat cuius uitam probatam habeat et diaconus consecretur. Quod si distulerit presbyter dicens eo quod non habeat talem clericum, episcopus suus prouideat ei ex ecclesia sua aut unde uoluerit bonam 10 personam tantum, ut sine diacono non sit. 2. ITEM. Ex decreto papae Gelasii. Baptizandi sibi quispiam passim quocumque tempore nullam credat inesse fiduciam praeter paschale festum et pentecosten uenerabile sacramentum ; excepto dumtaxat grauissimi 1; languoris incursu in quo uerendum est ne morbi crescente periculo sine remedio salutari fortassis aegrotans exitio praeuentus abscedat.

XII. — QvoD HI QVI SE BAPTIZATOS

AGNOSCVNT

SI CVIVS

FIDEI FVERINT QVI EOS BAPTIZAVERINT NESCIVNT PER MANVS IMPOSITIONEM SVSCIPIENDI SVNT. Leo episcopus. Qui quolibet modo formam baptismatis acceperunt, baptinon sunt. Sed per manus impositionem uirtutem sancti I zandi Spiritus quam ab hereticis accipere non potuerunt catholicis copulandi sunt. XI. 3 dioceseos] adiacentias 4 reperiatur] inueniatur 5/6 innotescat] cognitum faciat ^ 6 consignans] frepresentans € distulerit] dimiserit — 9 prouideat] inquirat uel concedat siue eligat 12 quispiam] aliquis passim] inordinate 13 inesse] sibi esse praeter] excepto 14 sacramentum] mysterium excepto] absque dumtaxat]tantum ^ 15 incursu]aduentu ^ uerendum] timendum 16 remedio] medicina baptismi fortassis] forsitan exitio] motte 17 abscedat] recedat. XII.

? copulandi] coniungendi uel sociandi.

XI, 1. — Fons non inuenitur. 2. — Gelas., Decr. gen., 12 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 305) ; Coll. Hisp., LXXXII, 12 (PL 84, 801) ; Ctesc., Concotd., CCXII (PL 88, 911) ; Coll. Diessen.,. XVI, 7 (AuoRr, 11, 558) ; Paenit. Iudic., xxxrr (ScHurrz, r1, 247) ; Dect. ps.-Isid. (Hiwscurus, 651); Atto, Capit., xvir (PL 134, 51) ;Burch. Wotm. Dect., 1v, 4 (PL 140, 729); Anselm. Luc., Coll. IX, 11 (TraNER, 462) ;Iuo Carnot., Dect., I, 199 (PL 161, 111) ;Grat., Decr., c. 18, n.4 de cons. (FRrEDBERG, 1367).

XII. — Leo I, Epist. ad Rust., crxvir, 67 ; 18 (PL 54, 1209) redactio partialis — Coll. Diessen., XXX, 19 (AuORT, 11, 386).

XI.

XII.

1/17 Vr —

abscedat] oz. B.

2 BAPTIZAVERVNT

DB

3Ex

decreto

papae

Leonis

BC.

^

322 XIII.

COELZSIN V EIB.; TEE; xtim-xv — Vr HI QVI AB HAERETICIS

BAPTIZATI

SVNT

SOLA

SANCTI SPIRITVS INVOCATIONE FIRMENTVR. Leo episcopus. Nam hi qui baptisma acceperunt ab hereticis cum baptizati antea non fuissent sola Spiritus sancti inuocatione per ; impositionem manus confirmandi sunt, qui formam tantum baptismi sine sanctificationis uirtute sumpserunt. Et hanc regulam, ut scitis, seruandam in omnibus ecclesiis praedicamus, ut lauacro semel liniti nulla iteratione uiolentur. Dicente

apostolo : Vous Deus, una fides, unum 1o nulla iteratione temeranda est.

baptisma cuius ablutio

XIV. — VT NON DEBEAT HERETICORVM BAPTISMA COMPROBARI. In canonibus apostolórum. Episcopum aut presbyterum hereticorum suscipientem baptismum dampnari praecipimus. Quae enim conuentio 5 Christi a(d» Belial aut quae pars fidelis cum infidele ? XV. — QvOD NON DEBEAT VNA MERSIO IN BAPTISMATE QVASI MORTE DOMINI PROVENIRE. In canonibus apostolorum. Si quis episcopus aut presbyter non trinam mersionem unius

mysterii celebret sed semel mergat in baptismate quo dari 5 uidetur in Domini morte, deponatur. Non enim dixit nobis Dominus : in morte mea baptizate, sed ewntes docete omnes gentes baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. XIII. 6 sumpserunt] acceperunt 10 temeranda] corrumpenda. XIV.

5 a Belial] a diabolo

Xll.

9 Eph. 4, 5.

XV.

8 liniti] lauati

uiolentur] maculentur

infidele] impio.

6/* Matth. 28, 19.

XIII. - Leo I, Epist. ad Nicet.,

7—

Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 297) ; Coll.

Hisp., LXVIII, 7 (PL 84, 776) ; Cresc., Concord., LXV (PL 88, 871) ; Decr. ps.-

Isid. (HrwscHius, 621); Coll. Barberin.

lat.538,

LX XV, 12 (FonNasaRrt, Coll.

Barberin., p. 98) ; Boniz. Sutr., Coll., I, 58 (PERErs, 20).

XIV. — Can. Apost., 46 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 147) ; Cresc., Concord., XLIX (PL 88, 862) ; Coll. Dionis. (SrREwE, 1o) ; Dect. ps.-Isid. (HrNscHrus, 30). XV. -— Can. Apost, ;o (TunNER, L, rz, 32) reg. II — Coll. Dionis. (SrREWE, 10); Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 148); Cresc. Concord., LII (PL 88, 863); Decr. ps.-Isid. (HiwscHrus, 50) ;Regino, Coll, I, 266 (WASSERSCHLEBEN, T25)i Burch. Wotm., Dect., 1v, 23 (PL 140, 732).

XIII.

1 ui] oz. C

antea] corr. ab ante B

XIV.

PV.

2Ex

decreto

6 uirtutem C.

1/5 Vr — infidele] oz. B

4 quo]

quod

B.

papae

3 aut] uel C

Leonis 5 fideli C.

BC

4

GODLSINIVIDIB AHIOSEVd-xdx

323

XVI. — QvoD IN NOMINE SANCTAE TRINITATIS DEBEAT BAPTIZARI. In canonibus apostolorum. Si quis episcopus aut presbyter iuxta praeceptum Domini non baptizauerit in nomine Patriset Filii et Spiritus sancti, 5 sed in tribus sine initio principiis aut in tribus filiis aut in tribus paraclitis, deponatur. XVII. —- DE OMNI TEMPORE LICENTIA EPISCOPI CONFICERE. Concilium Braccharense.

CHRISMA

Omni tempore liceat episcopis chrisma conficere et per suas dioceses destinare. XVIII.

—

DE

PRESBYTERIS,

SI

NECESSE

EST,

POSSVNT

CHRISMA CONFICERE. Hieronimus ad Rusticum epiScopum. Nulla in conficiendo corpus Christi et sanguinem inter 5 presbyteros et episcopos credenda distantia est. Presbyteri ergo si necesse est possunt chrisma conficere quia in corpore eius, chrisma eius est. Si quidem haec regula etiam nunc seruetur a plurimis, multis ista sufficiant. Si presbyter Christum consecrat cum in altari Dei sacramenta benedicit, cur con1o ficere chrisma, si necesse est, non debet ?

XIX. - VT NVLLVS PRESBYTER CHRISMA CONFICIAT ABSQVE NECESSITATE. XVII.

4 dioceses] gubernationes.

XVIII.

1 ptesbyteris] episcopis ? chrisma] unctio

ficere] consecrare

4 conficiendo] consecrando 10 non debet] debet.

6 con-

XVI. - Can. Apost, 49 (TURNER, I, rz, 31) rez. II — Coll. Dionis. (STREWE, 10) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 146) ; Coll. Hisp., XCVI, 6 (PL 84, 852) ; Ctesc., Concord., LI (PL 88, 863); ps.-Theod., Paenit,, xrvrr,

19 (WASSERSCHLEBEN,

Bussotdn., 619) ; Dect. ps.-Isid. (HiNscnrus, 30) ; Regino, Coll. I, 265 (WassznSCHLEBEN, 125) ; Butch. Worm., Dect., 1v, 22 (PL 140, 732) ; Iuo Carnot., Dect., 2 17/ (PI rr, 055): XVII. - Conc. Mattini Bracat., 51 (BRuws, 1r, 53). Cfr. Conc. Tolet. I, 20 ef Conc. Laod., 56 — Grat, Dect., C. 124, D.4 de cons. (FRIEDBERG, 1399) e efiam C. 11, D.95 (FRIEDBERG, 235). XVIII. — Cfr. Hier., Epist. ad Rust., (PL 22, 1038 e 1072) sed non inuenitur.

XIX. - ps.-Silu. I, Constit., ; (PL 8, 855). Cfr. Lib. pont. (DUCHESNE, 1, 189, nota 18). XVI.

XVIII. om. B C. XIX.

1/6 Qvop — deponatut] oz. B.

4 corporis C — 8 sufficiant] sic faciant B 1/5 Vr — uocatut] oz. B.

9 altario B

cur]

*

324

COLL. IN V LIB., III, xix-xxi1

Constituit enim uoce clara Siluester episcopus urbis Romae, ut nemini presbytero chrisma sine instante necessitate con5 ficere liceat. Quoniam Christus a chrismate uocatur.

XX. — VT POST BAPTISMA CHRISMA DETVR. Ex concilio Laodicense. Quod oporteat eos qui baptizantur post lauacrum, chrisma caeleste percipere et regni Christi participes inueniri. XXI.

—

QvoD

IVDEVS

VEL

PAGANVS,

PASCHA BAPTIZARI POSSIT. Gregorius Comperimus multos illic iudeorum diuina gratia inspirante uelle conuerti, ; desiderium eorum tuis, Deo propitio, uare festines. Quibus tamen si longum lemnitatem sustinere paschalem et eos

SI VOLVERIT,

ANTE

Fantino defensori. ad christianam fidem unde praecipimus ut adhortationibus adiuuel triste uidetur solqui nunc ad baptisma

festinare cognoscis, ne, quod absit, longa dilatio eorum retro

possit animos reuocare, cum fratre episcopo loquere, ut poeni10 tentia ac abstinentia XL diebus indicta aut die dominico aut Si celeberrima fortasse festiuitas occurrerit, eos omnipotentis Dei misericordia protegente baptizet. Quique uero ex eis uestem ad baptisma paupertate praepediente non habent uos ei(s» praebete. Si uero sanctum pascha elegerint expectare, 15 cotidianis exhortationibus eos animare ne omittatis. XXII. — DE HIS QVI PASSIM BAPTIZANT. Iudicium Synodale. Si quandoque iudeus uel paganus uoluerit conuerti, neque absit pro sola dilatione retro possit animum reuocare et id XIX. 3 clara] aperte 4 instante] adueniente 5 Christus] unctus a chrismate] ab unctione.

4/5 conficete] benedicere

XXI. 3 Competimus| inuenimus uel cognouimus 4 uelle] uoluisse 8 dilatio] indutia 13 praepediente] impediente 14 praebete] date 15 exhortationibus] ammonitionibus animare] confortare omittatis] neglegatis uel dimittatis. XXII.

4 dilatione] indutia

4/5 id circo] ideo

XX. —- Conc. Laod., 47 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 169) ; Cresc., Concotd., CLXXXIV (PL 88, 899) ;Burch. Worm., Decr., 1v, 65 (PL 140, 739) ; luo Catnot., Dect., 1, 259 (PL 161, 121) ; Iuo Carnot., Dect., 1, 259 (PL 161, 121).

XXI. - Greg. I, Reg. epist., VIIL, 23 (MGH, epist., 11, 24). XXII. — Fons son inuenitur.

XXI. XXII.

1/15 Ovop — omittatis] ozz. B 1/15 Dx — iudicent] oz. B

1 vgr] oz. C. 8 quando C.

COBLLZINEWLIBAXII

€xnIxxv

325

; circo extra sollemnitatem paschae ad baptismi gratiam festinauerit et eo ipso non nisi dominico die aut celeberrima festiuitate praesumatur. De hac occasione XL dies poenitere iussit, quanto magis hi qui inter christianos degunt qui nulla ratione auctoritatis, sed sola temeritate ut passim ac libere ro praeter paschale festum ac pentecosten ad baptismi mysterium prout cuicumque libitum fuit lapsi sunt. Vnde necesse est tales omnes auctores et eorum consentaneos ut impios uel sacrilegos iudicent. XXIII.

— DE HIS QVI CIRCA MEDIAM

TISMA VENIVNT. Quod non oporteat ad baptisma quadragesimae ebdomadas admitti.

SEPTIMANAM

quemquam

AD BAP-

post duas

XXIV. — DE PERCEPTIONE FIDEI ET REDDITIONE EORVM QVI

BAPTIZANTVR. Ex concilio Laodicensi. Quod oporteat eos qui ad baptisma ueniunt fidem discere et quinta feria septimanae maioris episcopo aut presbytero reds dere.

XXV. — QVOD NON DEBEANT BAPTIZATI NISI AB EPISCOPIS CONSIGNARI. Papae Innocentii. De consignandis uero infantibus manifestum est non ab alio quam ab episcopo fieri licere. Nam presbyteri, licet sint 5 sacerdotes, pontificatus tamen apicem non habent, hoc autem $ degunt] uiuunt 9 passim] ubique libete] sponte 11 libitum] placitum lapsi sunt] dimersi sunt 12 consentaneos] consentientes. XXIII.

XXV.

3 quemquam] aliquem

4 admitti] introduci.

3 apicem] honorem, principatum

XXIII. — Fons non zunuenitur.

XXIV. — Conc. Laod., 46 — Coll. Dionis.-Hadtr. (PL 67, 169) ; Ctesc., Concotd., CLXXXIII (PL 88, 899) ;Coll. Herouall., XXIII (PL 99, 1022) ;Butch. Wotrm., Dect., rv, 9 (PL 140, 9) ;Anselm. Luc., Coll, IX, 13 (THANER, 463); Iuo Carnot., Dect., 1, 204 (PL 16r, 111).

XXV. — Inn. I, Epist. 25 ad Decent., 5 (PL 20, 559) ;Coll. Quesnell., XXIII, 3 (PL 56, 515) ;Coll. Diessen., LXVII, 4 (Awonr, r1, 492) ;Coll. Dionis.-Hadt. (PL 67, 239) ; Coll. Hisp., VI, 5 (PL 84, 642) ; Coll. Dacher., II, 108 (D'Acuznz, L 545) ; Decr. ps.-Isid. (HiscHriUs, 528); Aeneas Patris., CLXXVIII (PL r121, 743) ; Burch. Worm., Dect., rv, 69 (PL 140, 740) ; Coll. in rz lib., II, 19 (BERNHARD, 265) ; Anselm. Luc., Coll., IX, 22 (THANER, 465) ; Iuo Carnot., Dect., 1, 265 (PL 161, 121) ; Dect. sacetd., 23t (ForrANO, 54).

XXIII.

1/4 Dx — admitti] oz. B

XXIV.

1/5 DE — teddete] oz. B.

4 ammitti C.

^

326

COLL.IN

V'LIBPB., HT, Xxv-xxvi

pontificibus solis deberi ut uel consignent uel paraclitum Spiritum tradant. Quod non solum consuetudo ecclesiastica demonstrat, uerum etiam et illa lectio actuum apostolorum quae asserit Petrum et Iohannem.esse directos qui iam bapti1o zatis traderent Spiritum sanctum. Nam presbyteris seu extra episcopum seu praesente episcopo cum baptizant chrismate baptizatos in occipitio ungere licet, sed quod ab episcopo fuerit consecratum non tamen frontem ex eodem chrismate signare quod solis debetur episcopis cum tradunt Spiritum 15 paraclitum, qui Spiritus paraclitus etiam septiformis gratiae dicitur, propter septenarii numeri mysterium in quo summa perfectio intelligitur. XXVI. - DE CHRISMATE IN FRONTIBVS. Gregorius Ianuario episcopo Caralitano. Audiuimus quosdam scandalizatos quod presbyteros chrismate tangere eos qui baptizandi sunt, prohibuimus. Et nos ; quidem secundum usum ueterem ecclesiae nostrae facimus. Sed si omnino hac de re aliquis contristatur, ubi episcopi desunt ut presbyteri in frontibus baptizandos chrismate tangere debeant, concedimus. XXVII. — VT NVLLVS MINISTER SINE CHRISMATE PROFICISCATVR. Ex concilio Arausico. Nullus ministrorum qui baptizandi recipit officium sine chrismate, usquam debere progredi, quia inter nos placuit ;semel in baptismate chrismari. De eo autem qui in baptismate quacumque necessitate faciente non chrismatus fuerit, in confirmatione sacerdotis commonebitur. Nam inter quos chrismatis ipsius non nisi una benedictio est, non ut praeiudicans quicquam dico, sed ut non necessaria habeatur repetita 10 chrismatio. 9 asserit] affirmat. XXVI. 4 prohibuimus] contradiximus 6 hac de te] hac de causa. XXVII. 4 usquam] alicubi progtedi] ire 6 non chrismatus] non unctus *? commonebitur] docetur 8/9 praeiudicans] damnans 9 quicquam] aliquid. XXVI. — Greg. I, Reg. epist., IV, 26 (MGH, epist., 1, 261). XXVII. — Conc. Araus. I (a. 441), 2 (MuwrEnR, 78) — Paenit. Iudic., xxxii (ScHurrz, 11, 247) ; Grat., Decr., c. 125, D.4 de cons. (FürEDBERG, 1400). XXV. * Quod] oz. B 8 uerum etiam et] ozz. B 10 tradunt B 11 praesentem C 12 in occipitio] ozz. B 13 chrismate] aZ. oleo B 14 quod] sed C 15/1? qui — intelligitur] oz, seZ aZ. patraclitum, uerba uero dicere non possum ne magis prodere uidear quam ad consolationem respondereB 15 gratia C. XXVI. 1/8 Dr — concedimus] oz. B.

XXVII.

4 unquam B

5 in?] oz. B

9 non] zszer Jin. add. C.

GOLLOTNSVILIBJZTIT)/xxYi-xxix

327

XXVIII. — DE INERGVMINIS BAPTIZATIS. Innocentius papa ad Decentium. De his uero baptizatis qui postea demonio aut uitio aliquo aut peccato interueniente arripiuntur quaesiuit dilectio tua, 5S1 a presbytero aut diacono possint aut debeant consignari. Quod hoc, nisi episcopus praeceperit, non licet. Nam ei manus imponenda omnino non est nisi episcopus auctoritatem dederit id efficiendi ut autem fiat, episcopi est imperare ut manus ei uel a presbytero uel a ceteris clericis imponatur. Nam quo10 modo id fieri sine magno labore poterit, ut longe constitutus inerguminus ad episcopum deducatur, cum si talis casus ei in itinere acciderit nec ferri ad episcopum nec refferri ad sua facile possit. XXIX. — DE BAPTIZATIS INERGVMINIS. Ex concilio Arausico. I. Inerguminis baptizatis si de purgatione sua curant, et se sollicitudini clericorum tradunt, monitisque obtemperant, ; omnimodis communicent sacramenti ipsius uirtute, uel muniendi ab incursu demonum quo infestantur uel purgandi quorum iam ostenditur uita purgatior. Omni die exorcistae inerguminis manus imponant, pauimenta domorum Dei inergumini uerrant. 10 2. ITEM INDE. Ex concilio Carthaginensi. XXVIII. 4 arripiuntur] comprehenduntur 8 efficiendi] fiendi erguminus] lunaticus 12 ferri] portari tefferri] teportati.

11 in-

XXIX. 38 Inetguminis] demoniacis 4 sollicitudini] custodiae 5/6 muniendi] tuendi 6 infestantur] insidiantur * purgatior] mundior $8 inerguminis] lunaticis 8/9 inetgumini] lunatici 9 uertant] scopent, mundent

XXVIII. — Inn. I, Epist. 2; ad Decent., 6 (PL 20, 558) ; Coll. Dionis.-Hadt. (PL 67, 240) ; Coll. Hisp., VI, 6 (PL 84, 643) ; Coll. Diessen., LXVII, 7 (Awonr, II, 493) ; Cresc., Concord., CCXVI (PL 88, 913) ; Coll. Dacher., II, 109 (D'Acuznv, I, 545) ; Dect. ps.-Isid. (HriwscHivus, 528). XXIX, 1. — Conc. Araus. I (a. 441), 13 (MuwrzER, 82) — Coll. Nouatien., IIT, 13

(Spic. Casin. r, 263) ;Coll. Hisp., XXVII, 14 (PL 84, 256) ;Decr. ps.-Isid. (HrwSCHIUS, 329) ; Butch. Wotm., Dect., 1v, 53 (PL 140, 737) ; Coll. Dacher., II, 112 (D'Acnrnr, 1, 546) ; Iuo Catnot., Dect., 1, 247 (PL 16r, 119) ; Coll. quadtipart., 360 (RICHTER, 40).

2. — Gennad. Massil., Stat. eccl. ant., 64 (Muwrzn, 176) — Coll. Dachet., II, 112 (D'Acnzny, r, 546) ; Coll. Hisp., XV, 92 (PL 85, 207) ;Decr. ps.-Isid. (HiwscHrUs, 506) ; Coll. Nouatien., VII, 64 (Spic. Casin. r, 282) ; Coll. Herouall., 64 (PL 99, 1068) ;Butch. Wotm., Dect., riz, 213 (PL 140, 714) ;Regino, Coll.,

app. I, 13 (WASSERSCHLEBEN, 396).

XXVIII.

XXIX.

1/13 DE —

possit] oz. B

4 tradunt] gradunt C

12 suam C.

10 IrEM iNDE] ozz. B C.

^

328

CGOLLCINSVOEIBAHTOCREXCXXNI

Inerguminis in domibus Dei assidentibus uictus cotidianus per exorcistas oportuno tempore ministrentur.

XXX. — VT AB ALTERIVS EPISCOPI CHRISMA NVLLVS ACCIPIAT. Ex concilio Vasensi. I. Per singula territoria presbyteri uel ministri non pro ut libitum fuerit a uicinioribus sed a suis propriis per annos sin; gulos petant chrisma, appropinquante sollemnitate paschali, nec per qualemcumque ecclesiasticum sed si qua necessitas aut ministrorum occupatio est per subdiaconum, quia inhonorum est inferioribus summa committi. 2. ITEM DE QVO SVPRA. Karolus

1:0.

rex.

Presbyter in caena Domini duas ampullas secum deferat, unam ad chrisma alteram ad oleum ad cathecumenos inungendos,

tertiam

ad infirmos,

iuxta

sententiam

apostoli

ut

quando quis infirmatur inducat presbyteros ecclesiae et orent super eum ungentes oleum in nomine Domini. XXXI. — VT ARCHIPRESBYTERI IN COENA DOMINI CHRISMA PETANT. Vt caena Domini archipresbyteri chrisma petant, et si ipsi, infirmitate detenti, uenire non potuerint, diaconos aut sub; diaconos bonos transmittant et cum chrismario et linteo conueniant, sicut reliquiae sanctorum deportari debent.

11 assidentibus] manentibus

12 oportuno] necessario.

XXX. 4 libitum] placuerit uel uoluntas absurdum est 8 inferioribus] minoribus ammulas uel lecithos deferat] portet. XXXI.

4 detenti] impediti

*/8 inhonorum] indecorum uel summa] magna 10 ampullas]

5 chrismario] uase.

XXX, 1. — Conc. Vasen. (a. 442), 53 (Muxrzn, 97) ; Coll. Hisp., XXVIII, 5 (PL 84, 259) ; Burch. Worm., Decr., 1v, 78 (PL 140, 741) ; Iuo Carnot., Dect., 1, 272

(PL r6r, 123) ; Coll. Diessen., XXXIV, 5 (Awonr, 1t, 392) ; Coll. Nouarien., VI, 5 (Spic. Casin. 1, 277) ;Coll. Dacher., III, 91 (D'AcnuzRz, r, 555); Dect. ps.Isid. (HiNscnrus, 330) ; Regino, Coll., I, 78 (WASSERSCHLEBEN, 59) ; Coll. Pirenen., (ManrINEZ Dizz, 241).

2. — Carol. Magn., Capit. eccl., (a. 810-813

?), 17 (MGH, capit., r, 179).

XXXI. — Cfr. Pippin., Capit. suess. (a. 744), 4 (MGH, omnino diuersa.

XXX. om.BC XXXI. bicovG

capit., 1, 29) redactio

1 A5] oz. B 3 ministri] aZZ. ab episcopis B C 9 IrEM — svPRA] Karolus tex] oz. V 11 altera C 14 oleo B C. 1/6 Vr — debent] oz. B 2pbETANT]a477. 3 Vt] add. in C 6 ueniant] aZ. et C.

Ex concilio

Vr-

GOPFLAINOV LIB: HISxxxddA-xxxin

5

10

15

20

329

XXXII. — QvoD PRO INFIRMIS DEBEAT SACERDOS ORARE ET OLEO PERVNGERE. Ex decreto papae Innocentii. Sane illud quod in beati apostoli Iacobi epistola constitutum est : infirmatur quis in uobis ? inducat presbyteros et orent super eum wngentes oleo 1n nomine Domini, et oratio fidei saluabit infirmum, et suscitawit eum Dominus et si in peccatis fuerit remittuntur ei. Quod non est dubium de fidelibus aegrotantibus accipi uel intelligi debere qui sancto oleo chrismatis perungi possunt, quod àb episcopo confectum non solum sacerdotibus sed omnibus uti christianis licet in sua aut suorum necessitate ungendum ; ceterum illud superfluum uidemus adiectum, ut de episcopo ambigatur quod presbyteris licere non dubium est. Nam idcirco presbyteris dictum est quod episcopi occupationibus aliis impediti ad omnes languidos ire non possunt. Ceterum si episcopus aut potest aut dignum ducit aliquem a se uisitandum et benedicere et tangere chrismate sine cunctatione potest cuius est ipsum chrisma conficere. Nam poenitentibus istud infundi non potest quia genus est sacramenti. Nam quibus reliqua sacramenta negantur, quomodo unum genus putatur concedi ?

XXXIII. — DE TRINA MERSIONE. Gregorius. Trina mersione baptismatis triduanae sepulturae mysteria significantur. Vt dum tertio infans aquis ducitur resurrectio triduani temporis ostendatur. Quod si quis forte etiam pro ;summae trinitatis ueneratione aestimet fieri, neque ab hoc XXXII. 3 Sane] Vere 6 eum] illum 9 confectum] consecratum 10 uti] usuti 11 ceterum] nam 11/12 adiectum] adiunctum 12 ambigatut] dubitatur 13 idcirco] ideo 14 impediti] occupati 15 Ceterum] nam 17 sine cunctatione] sine dubitatione conficere] componere 18 infundi]

perfundi. XXXIII.

XXXII.

3 ducitur] lauatur

5 summae] petfectae

aestimet] studeat

4/1 Iac. 5, 14.

XXXII. - Inn. I, Epist. 25 ad Decent., 8 (PL 20, 560) ; Coll. Quesnell., XXIII, 8 (PL 56, 517) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 240) ; Coll. Hisp., VI, 8 (PL 84, 644) ; Cresc., Concord., CCXVII (PL 88, 9:3) ; Coll. Diessen., LXVII, 9 (Awonr, rr, 494) ; Coll. Dacher., II, 110 (D'Acuzny, 1, 545) ; Dect. ps.-Isid. (Hiuscnrvus, 528). XXXIII. — Greg. I, Reg. epist., I, 41 (MGH, epist., r, 56).

XXXII. presbyteri C

XXXIII. tut

3 Sane] pane C 17 est] oz. C

1/10 Dr —

6 suscitabit C 20 unus C.

designari] oz. B

eum] illum B, illud C

3 infans] aZ. ab C

12

aduci-

^

330

COLL. IN V LIB., IIT, XXXIIF-XXXVI

aliquid obsistit semel in aquis mergere. Quia dum in tribus subsistentibus una substantia est, repraehensibile esse non potest infantem in baptismate uel ter uel semel mergere quando et in tribus mersionibus, personarum trinitas et in 10 una potest diuinitatis singularitas designari.

XXXIV. — VT NON PRAESVMANT EPISCOPI BIS CONSIGNARI IN FRONTIBVS. Gregorius Ianuario episcopo. Episcopi baptizatos infantes signare in frontibus bis non praesumant. Sed presbyteri baptizandos tangant in pectore, ; ut episcopi postmodum tangere non debeant nisi in fronte. XXXV.

— DE

SACERDOTE

QVI BAPTISMVM

DENEGAVERIT.

Gregorius. . Si quis sacerdos baptismum cuiquam in periculo posito abnegauerit, funditus degradetur et septem annis cum fletu ; et luctu inter laicos poenitentiae se subeat. XXXVI. — DE BAPTISMO SI FVERIT TRADITVS AB ADVLTERIS VEL LATRONE. Anastasius papa. Nam et baptismum, quam procul sit ab ecclesia, siue ab adultero uel a fure fuerit datum ad percipientem munus per; uenit illibatum. Quia uox illa quae sonuit per columbam omnem maculam humanae pollutionis excludit, qua declaratur ac dicitur : Jc est qui baptizat in spiritu et igne. Nam si uisi6 obsistit] nocet XXXIV.

XXXV.

4 subsistentibus] personis. 5 postmodum] postea.

4 funditus] per omnia.

XXXVI. 3 procul] longe sordem pollutionis] sordis XXXVI.

5 illibatum] incontaminatum

6 maculam]

* Matth. 5, 11.

XXXIV. — Greg. I, Epist. 4 ad Ianuar., (xri, 37) (Maz, v1/2, 85).

9 (MGH, epist., 1, 242) ; Atto, Breu.,

XXXV. — Cfr. Paenit. Iudic. rv (ScHMrTZ, 1, 220) redac£io omnino diuersa. XXXVI. — Cfr. Anast. I, Epist. et decr. (PL 20, 65-80) sed non inuenitur.

10 designari] aZ. VNDE svPRA. Paschasius. Nulli dubium quod quando in nomine — in nomine patris et filii et spiritus sancti C. XXXIV. om. B C. XXXV.

3 baptizati B

5 tangere non] oz. B

1/5 Dr — subeat] oz. B

non] oz. C

nisi]

4 funditus degradetur] oz. C.

XXXVI. 1 sAPTISMI DB 1/2 ApvrrERI B quod C ? spiritum et ignem B

2 LATRONES B

9 quae]

COLL. IN V LIB,, III, xxxvi-XL

331

bilis solis istius radia, cum per loca feticissima transeunt nulius contactus inquinatione maculantur, multo magis 1o illius qui istum uisibilem fecit uirtus, nulla ministerii indignitate contigitur. Paulus apostolus per quem Christus loquitur, affirmat : Ego blantauwi, Apollo rigauwit, sed Deus incrementum dedit. Itaque neque qui blantat est aliquid neque qui rigat, sed qui incrementum dat Deus. XXXVII. — SI PRO NECESSITATE IN VINO BAPTIZATVR AEGROTVS. Syricius papa. Qui in uino propria necessitate baptizat ut aeger non periclitetur, pro tali re causa nulla ei ascribitur culpa. Si uero ille 5 qui in sancta trinitate baptizatus est, in eo baptismo permaneat, similiter in qualicumque liquore. XXXVIII. — Si CVM VASE AVT CVM MANIBVS AEGER INFANS BAPTIZATVS FVERIT. Syricius papa. Si quis infantem in periculo constitutum proxima necessitate cum uase aut cum manibus aquam in nomine sanctae ; trinitatis perfundendo baptizauerit, firmiter permanebit. XXXIX. — DE RVSTICIS SI BAPTIZANT. Syricius papa. Si quis rustice baptizat, quos uero in sancta Trinitate baptizauit, baptizati permaneant. Qui uero ita baptizat: In nomine Patris mergo, in nomine Filii mergo, et Spiritus sancti ; mergo, etiam si rustice tamen in nomine sanctae trinitatis baptizati sunt.

XL. — DE CATHECVMINIS QVI IN VLTIMO VITAE CONSTITVTI SVNT BAPTIZANDI. Augustinus. 8 feticissima] spurcissima 9 inquinatione] sorde multo magis] multo amplius 10/11 indignitate] sordiditate i1 contigitur] tangitur 13 incrementum] fructum. XXXVII. 4 te] causa. XXXVIII. 8 in periculo] in morte 4 uase] uasculo.

12/14 1 Cot. 5, 6. XXXVII. - Cfr. Sitic., Epist. decr. (PL 13, 1131-1194) sed mon inuenitur.

XXXVII. — Vide nota supra. XXXIX. - Vide tota supra, c. XXXVII. XL. — Aug., Adult. coniug., I, xxvr, 33 (PL 40, 469). 8 radii XXXVII.

fetidissima B. 4 causa] oz. B

similiter] aZ. qui C. XXXIX. 1 BAPTIZAT D.

5 baptismum B

6 similiter — liquore] ozz. B

332

COLEE.IN:V' LIB. IIT; Xx1.xrPür

Cathecuminis ergo in huius uitae ultimoconstitutis, si morbo seu casu aliquo sic oppressi sunt ut, quamuis adhuc uiuant, ; petere sibi tamen baptismum uel ad interrogata respondere non possint, prosit eis quod eorum in fide christiana iam nota uoluntas est, ut eo modo baptizentur quomodo baptizantur infantes, quorum uoluntas nulla adhuc patuit. Sed non solum incredibile est nec in fine uitae huius baptizari cathecuminum 10 uelle, uerum etiam,si uoluntas eius incerta est multo satius est

nolenti dare quam uolenti negare.

XLI. — DE BAPTIZATIS NON ORDINATIS. Gregorius. Si quis per temeritatem baptizauit non ordinatus, abiciendus est ab ecclesia et numquam postea ordinatus fiat. XLII. - DE

HIS QVI

REBAPTIZATI

SVNT

QVANTVM

POENI-

TEANT. Ex concilio Hilardensi. De his qui in praeuaricatione rebaptizati sine aliqua necessitate uel tormento dilapsi sunt, placuit ut circa eos iuxta ; Niceni synodi statuta seruentur quae de praeuaricatoribus constituta esse noscuntur, id est ut VII annos poeniteant. XLIII. — DE HIS QVI NON

SPONTE

INVITI AD ITERATIONEM

BAPTISMI COMPVLSI SVNT. Leo episcopus ad Nicetum Aquilegensem episcopum. Hi uero de quibus similiter dilectio tua nos credit consulenXE:

OPE. XLII.

XLI.

6 nota] cognita

$8 patuit] manifestata est

10 satius] melius.

2 temeritatem] audaciam, superbiam. 4 dilapsi sunt] ceciderunt

5 statuta] ptaecepta.

4/5 consulendos] conquirendos

XLI. — Paenit. Iudic., xxxr (ScHwrrz, rr, 247). XLII. — Conc. Ilerden. (a. 546), (Spic. Casin. z, 293) ;Coll. Hisp., (ScHurrZ, 11, 247) ; Coll. Dacher., 574 (RicHrER, 41) ; Decr. ps.-Isid. SERSCHLEBEN, 127) ; Coll. Pirenen.

9 (Mawsr, vir, 613) — Coll. Nouatien., XI, 9 XLIV, 9 (PL 84, 324) ; Paenit. Iudic., xxxii

IL, 107 (D'AcnrRr, rz, 545) ; Coll. quadripart., (HiNscHrUs, 347) ; Regino, Coll, I, 271 (Was(MARYINEZ DIEZ, 253).

XLIII. — Leo I, Epist. ad Nicet., 6 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 297) ; Coll. Hisp., LXVII, 6 (PL 84, 776) ; Cresc., Concord., LXIV (PL 88, 870) ; Coll. Dachet., I, 33 (D'AcuzRy, 1, 552).

XLI. 1nAPTIZATO C ORDINATO C Dr] pram.Gtegotius BC 3 fiat] 227. Si quis sacerdos baptismum cuiquam in periculo peritus abnegauetit funditus degradetur C. XLII.

4 tormenta B

iuxta] illa B C.

XLIII. 1/12 Drs — subueniatut] ozz. B episcopus] Ex decreto papae

1 sPoNTE] aZ. sep C Leonis C

2 Leo

COLL. IN V LIB., III, xirm-xrvi

333

; dos, qui ad iterandum baptismum uel metu coacti uel errore transducti sunt et nunc se contra catholicam fidem egisse cognoscunt, societatem nostram non nisi per poenitentiam et episcopi manus impositionem recipiantur ad communionem. Ita uero eis poenitentiam episcopus constituat, prout deuo1o tionem perspexerit poenitentis habentis, etiam et senilis aetatis intuitum et periculum aegritudinis, ut eis si necesse fuerit subueniatur. XLIV. — DE HIS QVI BAPTISMVM ITERANT. Synodus Nicena. Qui bis baptizatus fuerit ignorans non indiget pro eo poenitentia, nisi quod secundum canones non potest ordinari ; clericus nisi pro magna necessitate. Qui autem non ignorantes iterum baptizati sunt, quasi iterum Christum crucifixerint VII annos poeniteat. Si autem pro munditia licitum putauit, V annos poeniteat. Si uero nesciens si baptizatus an non, nam pro hoc absque dubio baptizari debet et sana fide permaneat. 10 Si quis ab heretico baptizatus est qui recte trinitatem non credit nec super eum inuocauit eam, iterum debet baptizari. Baptizati a presbytero, non recte baptizante, iterum debet baptizari. XLV. — DE BAPTIZATIS LINIRE CHRISMATE PRESBYTERI. Statuta. sancti Siluestri: Siluester sanctissimus papa urbis Romae constituit ut baptizatum liniat presbyter chrismate leuatum de aqua ; propter occasionem transitum mortis. XLVI. - DE HIS QVI SINE cium Theodori. 5 metu coacti] timore compulsi XLIV.

XLV.

BAPTISMO

MORIVNTVR.

ludi-

10 perspexerit] praeuiderit.

3 ignotans] nesciens.

4 liniat] ungat.

XLIV. — Paenit. Iudic., xxxix (ScHMrTz, 1t, 247). XLV. - Sylu., Const. in Lib. pont. (DUCHESNE, 1, 171). C/r. Inn. I, Epist. ad Decent., 5 (PL 84, 642).

5 herrore C XLIV. eam] ozz. B. XLV. XVI 23

? poenitenti C 4 canon B

9 eis poenitentiam] poenitenti C. 8 baptizatus] add. est B C

* pto] ptopter B

1/5 DE — mottis] oz. B 1 BAPTISMATE

11

8 transitus C.

C VI

334

COLL. IN V LIB., III, xzvi-XLvii

I. Cuius paruulus per negligentiam sine baptismo moritur, VI annos poeniteat. Infans infirmus et paganus comendatus ; presbytero, si moritur sine baptismo, presbyter deponatur et VII annos poeniteat. 2. ITEM. à In decretis pontificum scriptum est : qui septem dona gratiae denegat, septem donis careat. Et si negligentia parentum 1o fuit, VII annos poeniteat, quia VII donis gratiae eum fraudauit unde aeterna requie exclusus est. 3. Gregorius. Si qui baptismum abnegauerit episcopus et presbyter reus erit animarum, dicente domino : 2» quacumque die conuersus 15 fuerit beccator uita utuet, et caetera.

XLVII. — DE BAPTIZATO ET NON CHRISMATO AB EPISCOPO MORITVR. Iudicium Theodori. I. Si cuius paruulus per negligentiam sine chrismate ab episcopo moritur, III annos poeniteat, si uero sine negligentia. ; wa WEEEM?SIm- |concilo Arausibo: De eo autem qui in baptismate quacumque necessitate faciente non chrismatus fuerit, in confirmatione sacerdotis commonebitur. XLVIII. — DE MVLIERE QVAE PER ORDINEM BAPTIZARE NON

DEBET. In concilio Carthaginensi. Mulier baptizare per ordinem omnino non praesumat.

XLVI. XLVII.

XLVI.

XLVI,

4 comendatus] deportatus 7/8 commonebitur]

11 exclusus est] separatus.

instruetur, docetur.

14/13 Ez. 21, 28 ; 35, 15.

r.— Paenit. Iudic., rv (ScHwrrz, 11, 220). 2. — Fons non inuenitur.

3. — Cfr. supra, c. XXXV.

Fons non inuenitur.

XLVII, 1. - Cfr. Paenit. Disc. Vmbren., xiv, 29 (ScHMrrz, 1, 556) redactio omnino diuersa. Cfr. etiam supra, c. XXXV. 2. - Conc. Araus. Í (a. 441), 2, redaczio partialis (MuNrER, 78). XLVIII. — Conc. Carthag. V, 9o-100. Cfr. Gennad. Massil., Stat. eccl. ant., 41 (MUNrER, 173) — Grat., Dect., C. 20, D.4 de consecr. (FRrEDBERG, 1367).

9 presbytero] ad presbyterum B XLVI. * sacerdos B. XLVIII.

8 decretum B

1/3 DE — praesumat] ozz. B

doni

C — S/9 gratiam C.

3 omnimo] oz. C.

COLLJEN

VXETB; LIT, xrrx-n

335

XLIX. — INCIPIT DE DIE DOMINICO. IN PRIMIS DE EPISTOLA FALLACISSIMA. Karolus rex. Item et pseudographia et dubiae narrationes uel omnino quae contra fidem catholicam sunt, ut epistola pessima et fal; lacissima quam transacto anno dicebant aliqui herrantes et in errorem alios mittentes quod de coelo cecidisset, nec credatur nec legatur, sed comburatur, ne in errorem per talia scripta populus mittatur. Sed soli canonici libri et catholici tractatus et sanctorum auctorum dicta legantur et tradantur. L. — DE DIE DOMINICO OBSERVARI. Desiderii regis. Dies dominicus qui est sanctae resurrectionis mysterium quibus miraculis illustretur longum est enumerare ; hoc tantum sufficit unum de ueteribus libris praecipuum poni, quia ;in eodem die Deus omnipotens lucem condidit in principio. Item idipsum quod uenturum est lumen sua nos resurrectione lustrauit et a tenebris peccatorum eripuit. Vnde necessarium est ut omni occupatione secularium ablata in eo soli Domino oratione uacemus. Quia ipse omnipotens ait : «acate et widete 10 quoniam ego sum Deus. Et iterum propheta in laudem diei huius decantat dicens : haec est dies quam fecit Dominus : exultemus et laetemur in ea. Et iterum : Deus Dominus et illuxat nobis : constituite diem sollemnitatis in condensis usque ad. cornu altaris. In hac sententia luce clarius addiscimus : in hac die,

15 in his quae ad Deum pertinet conuenit immorari et non terrenis negotiis occupari. Propter quod diuina auctoritate praecipitur ut omnes penitus christiani, qui Christum in hac die resurrexisse fatentur et credunt, omnibus quae possunt manibus exerceri et dicuntur seruilia officia feriarum obseruare et XLIX. 3 pseudogtaphia] omelias et setmones.

falsa scriptura uel mentiens

8 tractatus]

!bs 2 mystetium] sactamentum 3 illstretur] fulget enumerare] dicere — 4 praecipuum] maximum, testimonium ^ 6 idipsum] Christus 8 ablata] abiecta 13 in condensis] in assiduis 17 penitus] omnino 18 fatentuf] affitmant uel locuntur 19 exetceti] operari setuilia] officia ^ feriarum]

quietorum uel tequiei L.

9/10 Ps. 45, 11.

11/12 Ps. 117, 24.

12/14 Ps. 117, 27.

XLIX. - Carol. Magn., Adm. gen. (a. 789), 78 (MGH, capit., r, 6o). L. - Decr. Desid. spur., XLIX.

6 herrotem

1 (MGH, leges, 1v, 205). C

*? ne] nec B

8 tractatos D.

E) omnipotens] praecipuum] longum pftincipem B 4 libris] oz. B )Lz 15 in] oz. B: 12 Dominus] ZZ. meus C 9 orationi B inter lin. add. B 19 officia] ozz. B 18/19 manibus] zmZer /n. add. B 17 hunc diem B

336

COLL. IN V LIB. IIT, r-r1

2o colere studeant. Vnde neque cara neque uilia neque quaelibet negotia uectigalia peragantur et quae mundanos labores pertinent in sacratissimo die dominico nec ambulent nec discurrant, ne propter impedimenta terrenorum actuum diuina impediantur mysteria et amittamus aeternam ac beatam ui-

2; tam quae ducit ad coelos. Dies dominicus ab omnibus operibus obseruari oportet. De illis uero qui ad mercatum ambulant, ubi eos dies dominicus inuenerit ibidem stent et non praesumant mouere, et propter festiuitatem ad quam tendunt, diem sanctum uiolare non praesumant. Quod si quis episcopus 3o neglexerit eos excommunicare qui talia faciunt,si tamen ad eum peruenerit et emendare distulerit, communione priuetur.

LI. - DE OBSERVATIONE DIE DOMINICI. Lodouicus rex. Monuerunt etiam de obseruatione diei dominici ut uobis terribiliter denuntiaremus. Vt quia auctor uitae eodem die a mortuis resurrexit, honorabiliter et uenerabiliter eum cola-

5 tis. Quoniam si pagani ob memoriam et reuerentiam deorum suorum dies colere et iudei more carnaliter obseruare satagunt, multo magis christianae religionis deuotio ob memoriam dominicae resurrectionis eundem diem uenerabiliter colere debet. Multi namque uisum, multi etiam quorundam relata 1o didicimus quosdam in hac die operalia exercentes fulmine interemptos, in cinerem resolutos poenaliter occubuisse. Proinde necesse est ut primum sacerdotes reges et principes cunctique

fideles huic diei debitam deuotissime exhibeant.

obseruationem

atque reuerentiam

LII. — VT OPERA SERVILIA DIEBVS DOMINICIS NON AGANTVR. Karolus rex.

I. Statuimus quoque secundum quod in lege Dominus prae21 uectigalia] seruilia

peragantur]

fiant, operantur

24 impediantur]

tut-

bentur. LI. 3 denuntiaremus] 9 quorundam] aliquorum tuos esse. ?"p

contradiceremus relata] dicta

6 satagunt] certant, festinant 11 occubuisse] obisse uel mort-

3 Statuimus] constituimus

LI. — Relat. episc. ad Ludou. (a. 829), 4; (MGH, capit., rz, 41). LII, 1. — Carol. Magn., Adm. gen. (a. 789), 81 (MGH, capit., r, 61) — Angesis., Capit., 75 (MGH, capit., rr, 404) ; Regino, Coll., I, 383 (WASSERSCHLEBEN, 175) ; Burch. Worm., Dect., 1r, 82 (PL 140, 641) ;Iuo Catnot., Decr., 1v, 17 (PL x6r, 267):

20 Vnde] aZ. ut B 29 Quo V.

neque uilia] oz. B

21 quae] a4Z. ad B

28 moueri B

COLLAIN

ViLIB

PII, Eip-Lin

337

cepit, ut opera seruilia diebus dominicis non agantur, sicut et ; bonae memoriae genitor meus in suis synodalibus aedictis mandauit. Id est quod nec uiri ruralia opera exerceant nec in uinea colenda nec in campis arando nec fenum secando nec reponendo uel saepe ponendo nec in siluis stirpando uel arborem

abscidendo,

uel in petris laborando,

nec

domum

con-

10 struendo nec horta laborando nec ad placita conueniendo, nec uenationem exercendo. Sed tria necessaria opera liceat fieri in die dominico : id est hostialiam curam uel uictualia uel si forte necesse fuerit corpus cuiuslibet ducere ad sepulcrum. Item, feminae opera textilia non faciant nec capitent 15 uestimenta nec consuant uel acus pictile faciant, nec lanam carpere nec linum baptere nec in publico uestimenta lauare nec pecus tondere habeant licitum, ut omnimodis honor et requies diei Domini conseruetur. Sed ad missarum sollemnia ad ecclesias undique conueniant et laudent Deum in omnibus bo2o nis quae nobis in illa die fecit. o rEMISAchildepertus: rex. Diem dominicum similiter placuit obseruare, ut quicumque ingenuus, excepto quod ad coquendum uel ad manducandum pertinet, alia opera in die dominico facere praesumpserit : si 25; salichus

fuerit solidos

XV

componat,

romanus

VII, seruus

uero aut III solidos reddat aut de dorso componat. 3. ITEM. Karolus rex. In concilio Laodicensi nec non et in Africano : ut a uespere usque ad uesperum dies dominicus seruetur. 30 4. IrEzM. Karolus. Vt mercatum die dominico in nullo loco habeatur.

LIII. - DE DIE DOMINICO. I. Dominicum diem apostoli ideo religiosam sollempnitatem 5 aedictis] praeceptis 6 ruralia] campesttia uel agrorum 12 uictualia] cibaria 14 nec capitent] nec capitium faciant 16 baptere] frangere 17 licitum] licentia 19 undique] ex omni parte 28 uespere] sabbati.

2. — 3. — sis., Capit., 4. —

Dect. Childeb. II (a. 596), 14 (MGH, capit., r, 17). Carol. Magn., Adm. gen. (a. 789), 15 (MGH, capit., 1, 55) — Ange75 (MGH., capit., tr, 399). Regino, Coll., I, 387 (WASSERSCHLEBEN, 177) ; Butch. Worm., Dect.,

n, 171 (PL r6r, 1122); luo Carnot,

Panorm., m, 171 (PL 161r, 1122); Catol.

Magn., Capit. Aquisgran. (a. 809), 8 (MGH, capit, 1, 149) — 139 (MGH, capit., r1, 412).

Angesis., Capit.,

LIII, 1. — Fons non inuenitur. Cfr. Caes. Arel., Serm., xr11 (Moniw, 7n (C

105;

66). 18 die 12 uictualia] cibaria C TAE: 23 quoquendum B 22 Die dominico B 30 IrgM] oz. C.

T:HET.

2 religiosa sollemnitate B C

seruetur C BC 25 saligus B C

21 IrEM] oz. C 27 IrEM] oz. C

338

COLL. IN V LIB. III, rr

sanxerunt quia in eo redemptor noster a mortuis resurrexit. Qui ideo dominicus appellatur ut in eo a terrenis operibus s abstinentes

1o

15

2o

2;

5o

tantummodo

diuinis cultibus

seruiamus,

dantes

scilicet diei huic honorem et reuerentiam propter resurrectionis nostrae spem quam in illo habemus. Vnde etiam in dominico die stantes oramus, quod est signum futurae resurrectionis. Hoc agit uniuersa ecclesia quae in peregrinatione mortalitatis inuenta est, expectans in fine saeculi quod in Christi corpore monstratum est primogenitus a mortuis. Dies ergo dominicus non iudaeis sed christianis quidem resurrectionem Domini declaraturus est. Ipse est dies primus qui post septimum reperitur octauus. Apparet autem hunc diem in sacris scripturis esse sollemnem. Ipse est primus dies saeculi, in ipso formata sunt elementa mundi, in ipso creati sunt angeli, in ipso fuit resurrectio Christi et de coelis super apostolos aduentus Spritus sancti descendit. In eo manna in heremo primum datum est de coelo. Hic quoque dies adorandus, colendus atque uenerandus est ab omnibus cristianis qui sperant in eo requiescere atque resurgere. Cui est honor et gloria in saecula saeculorum. Amen. 2. ITEM INDE. Die sancto dominico nulli opus terrenum agere liceat nisi ad sanctam ecclesiam festinare. Non negotium aut aliqua opera facere. Non nauigare aut equitare. Non ieiunare post horam completam. Non panem facere. Non balneare. Non scribere. Nam si quis aliquid tale facere praesumpserit, aut operatus fuerit, VII dies poeniteat. Lauacrum corporis potest esse si infirmitas est. Oblationes quae in die dominico offeruntur a ieiuniis sabbato debere fieri decernimus, ut omnibus

diebus domi-

nicis oblationes uiris uel mulieribus offerre tam panis et uini quam omnis rei congruum sit, ut per has oblationes siue immolationes ex peccatorum suorum fascibus releuentur et Abel 5; uel ceteris

iustis

offerentibus

promereantur

esse

consortes.

LHI. 3 sanxerunt] constituerunt 5 cultibus] seruitiis 14 reperitur] inuenitur 15 sollemnem] solide celebrandum 24 nulli] homini 26/23 horam completam] tertiam uel sextam 31 decernimus] iudicamus 33 congruum] aptum 34 fascibus] pondetibus, honeribus 338 promereantur] ualeant

2. — Fons non inuenitur. Cfr. supra, c. LIII, 1.

10 est] 242. qui est C finem B 12 iudaei C quidem] qui B Domini] om. C 14 repperit B 18 primo B 23 INDE] VNDE svPRA B C 24 Diem sanctum dominicum B nullus B licet B 28 tale] oz. B — 28/29 opetauerit B 31 sabbati B 33 omnibus B tei] ozz. B sit] est B.

GOLLEINOV.LBIB.;

TIE rüirrtv

339

Omnis autem qui diffinitiones nostras per inoboedientiam euacuare contendit, anathemate percellatur. LIV. — DE OBSERVATIONE DOMINICI DIEI. Ex decreto papae Eugenii. I. Constat omnino obseruari ut die dominico nullus audeat aliquid operari neque peragi, nisi pro rebus intrantibus in ciba;ria, ita ut uiuere possit in eo die. Secundum possibilitatem omnes ad ecclesiam concurrere et in sola omnipotentis Dei oratione uacare, ut qui christiano uocabulo nuncupantur conuenienter opera peragere uideantur. 2. ITEM. 10 Placuit sancto concilio ut ab omnibus christianis dies sanctus dominicus celebretur, illud psalmographi addentes qui ammonet dicens : uacate et widete quoniam ego sum Deus. $i populus hebreorum cum tanta deuotione diem sabbati celebrat, quod ei in figura noui testamenti commissum est, quanto magis popu15;lus christianus

diem

sanctum

resurrectionis

Domini

nostri

Ihesu Christi et nostrae redemptionis cum magno honore atque timore debet obseruare, et non in aliis uacare nisi in oratione et ad ecclesiam Dei concurrere et praecepta diuina cum reuerentia audire et credere totoque corde percipere corpus Chri20 Sti, quod consecratur, digne obseruando assumere. LV. — CONTRA ILLOS QVI DICVNT DOMINICORVM DIES NVLLVS

DEBEAT LAVARE. Gregorius. Aliquid quoque ad me perlatum est uobis a peruersis hominibus esse praedicatum ut dominicorum die nullus debeat 37 euacuate]

dissoluere,

annullare

percellatur] antecedat uel puniatur.

TENE 38 audeat] ausus sit 4 peragi] facere 6/* in sola ... uacate] quiescere in sola dei oratione uel insistere 8 peragere] facere 11 addentes] adiungentes.

LV.

LIV.

3 perlatum] deductum uel petuentum

12 Ps. 46, 11.

LIV, r. — Conc. Rom. (a. 826) sub Eug. II, 3o (MaNsr, 14, 1007). 2. — Fons non inuenitur. LV. — Cfr. Gteg. I, Reg. epist. (MGH, Epist., 1-11) sed mon inuenitur. Cfr. Paenit. Tudic., xxxrr (Scuwrrz, r1, 248).

LIV. 1Ex decreto] oz. BC 4/5 cibartiam 10/11 diem sanctum dominicum B 11 addentes] adtendentes B 13 dies B celebrabant B. 1ENIA 4 dies B

340

COLL. IN V LIB., III, 1v-rwir

; lauare. Et quidem si luxu animi atque uoluptate quis lauari appetit hoc fieri nec reliquo quolibet die concedimus. Si autem pro necessitate corporis nec dominico die prohibemus. Scriptum quippe est: nemo carnem suam odio habuit, sed mutrit. et fouet eam. Et rursus scriptum est : carnis curam me feceritis an 1o con cupiscentüs. Qui igitur carnis curam in concupiscentiis fieri

prohibet profecto in necessitatibus concedit. Nam si dominicorum die corpus lauare peccatum est, lauari ergo die eodem nec facies debet. Si autem in corporis parte conceditur, cur hoc exigente necessitate toto corpori negetur ? Dominicorum :; uero die a labore terreno cessandum est atque omnimodo orationibus insistendum, ut si qua negligentia per sex dies agitur, per diem resurrectionis dominicae praecibus expietur. LVI. - DE OPERATIONE DIE :*DOMINICO. Ex concilio Narbonensi. Nullus catholicorum die dominico aliquam operationem

mundanam faciat. Quod si fecerit, ingenuus bis solidos comiti 5 ciuitatis det, seruus uero C flagella accipiat. LVII. - DE OPERIBVS DIE DOMINICO ET DE HIS QVI EO DIE

IEIVNANT. Iudicium canonicum. Qui operantur die dominico, eos greci prima uice arguunt, secunda uice tollunt aliquid eis, tertia uero, tertiam partem ; de rebus tollunt, aut uapulant uel VII dies poeniteant. Lauacrum capitis et pedis die dominico licet. 5 luxu] desiderio uel concupiscentia 6 appetit] concupiscit uel audet 8 quippe] namque uel certe 11 prohibet] contradicit 14 exigente] compellente 15 omnimodo] pet omnia 16 insistendum] incumbendum uel seruiendum 1* expietur] mundetur uel abluatur. SV

LV.

4 mundanam] terrenam

8/9 Eph. 5, 29.

ingenuus] liber

bis] duos.

9/10 Rom. 125, 14.

LVI. — Conc. Narbon. (a. 589), 4 (DE CrLERCQ, 254-255) redactio uariata (MANSI, IX, I015) — Coll. Hisp., LXX, 4 (PL 84, 611).

LVII. — Paenit. Disc. Vmbr., xr, 1 (ScHWrrz, r1, 553). Cfr. Egb. Ebor., Exc., xxii (ScHwrrz, 11, 693) redactio diuersa ;ps.-Beda, Paenit., v, 7 (SCHMrrz, n, 659) redactio abbreuiata ;Excatp. (ps.-) Cumm., xi, 5 (ScHwrrz, r1, 436) ; Paenit. Tudic., xxxii (Scuurrz, t1, 248) redactio diuersa, eadem rubr.

9 cura B LVI. LVII.

17 dies B C. 5$ ciuitati C. 1 przi DourNiCI B

3 operatur B.

COLL. IN V LIB, III, rvin-rx

341

LVIII. - DE SPECTACVLIS VT DIE DOMINICO VEL CETERIS SANCTORVM SOLLEMNITATITBVS MINIME CELEBRENTVR. Ex concilio Africano. Nec illud est praetereundum ut spectacula theatrorum ; ceterorumque ludorum die dominico uel ceteris religionis christianae diebus celeberrimis ammoueantur; maxime quod sanctae paschae octauarum die populi ad circum magis quam ad ecclesiam conueniunt deberi, transferri deuotionis eorum dies si quando occurrerint nec oportere etiam quemquam 1o christianorum cogi ad haec spectacula maximeque in exercendis quae contra praecepta Dei sunt. Nulla persecutionis necessitas a quoquam adhibenda est, sed uti oportet hominem libera uoluntate subsistat sibi diuinitus concessa. Corporatorum enim maxime periculum considerandum est qui contra 15 praecepta Dei magno torpore coguntur ad spectacula conue-

nire. LIX. — VT VALEMACIA ET TVRPIA CANTICA PROHIBEANTVR. Ex concilio Teletano.

Exterminanda omnino est inreligiosa consuetudo, quam uulgus per sanctorum sollemnitates agere consueuit, ut populi ; qui debent officia diuina attendere saltationibus et turpibus in-

uigilent canticis, non solum sibi nocentes sed religiosorum officiis perstrepentes. Hoc est enim ut ab omni Hyspania depellatur, sacerdotum et 1udicum a concilio sancto curae committitur. LX.

— QvoD

IN FESTIVITATIBVS

SANCTORVM

BALLATIONES

LVIII. 4 ptaetereundum] transiendum uel dimittendum spectacula] ludi uel ioca theatrorum] circulum uel rota 6 celeberrimis] celebrationibus uel festiuis 4 ad citcum] ad theatrum 8 transferri] transportare 10 cogi] compelli uel constringi 12 quoquam] ab aliquo 15 torpore] pigtitia coguntur] conuocantut uel compellantur spectacula] ioca. LIX. 3 inteligiosa] turpis perturbantes uel inquietantes.

5/6 inuigilent] insistant

7 petstrepentes]

LVIII. — Cfr. Conc. Carth. IV, 88 — Coll. Hisp., XV (PL 84, 207) ; Coll. ps.-

Isid. (HxNscHrUs, 206) redactio abbreuiata omnino diuersa. LIX. — Conc. Tolet. III (a. $89), 23 (BRuws, 1, 219) — Dect. ps.-Isid. (PL r50, 458) ;Iuo Carnot., Dect., 1v, 12 (PL x6z, 266) ;Grat., Decr., C. 2, D.5 de cons. (FRIEDBERG, 1352). LX. — Conc. Rom. (a. 826) sub Eug. II, 55 (Maust, 14, 1008) — Iuo Catnot., Dect., xr, 77 (PL 161, 773).

LVIII.

LIX.

4 est] oz. B

V ptaestepentes B

* dies B.

est] et B

omnibus B.

342

COLL. IN V LIB., TIT, rx-rxu

ET LVDIBRIA FIERI MAGNVM PECCATVM SIT.: Eugenius papa. Sunt quidam et maxime mulieres quae festis ad sacris diebus atque sanctorum nataliciis non pro eorum quibus debent s delectantur

desideriis

aduenire,

sed ballando, uerba

turpia

decantando, choros tenendo ac ducendo, similitudinem paganorum peragendo aduenire curant. Tales enim si cum minoribus ueniunt ad ecclesiam peccatis, cum maioribus reuertuntur. In tali enim facto debet unusquisque sacerdos diligentis10 sime populos admonere, ut pro nulla oratione his diebus ad ecclesiam decurrant. Quoniam qui talia agunt non tantum se perdunt, sed etiam alios deperire contendunt.

LXI. — Vr NVLLVS CLERICVS DIE DOMINICO CAVSAS AVDIRE PRAESVMAT. Ex concilio Terraconensi. Vt nullus clericorum die dominico propositum cuiuscumque causae negotium audeat iudicare, nisi ut tantum a Deo statuta ;sollemnia peragant. Ceteris uero diebus conuenientibus personis illa quae iusta sunt habeant licentiam iudicandi criminalia negotia. LXII. — DE HIS QVI DIE DOMINICO ET DIEBVS PENTECOSTEN

GENVA FLECTVNT. Ex concilio Niceno. Quoniam sunt quidam qui in die dominico genua flectunt et in diebus pentecostes, placuit sancto concilio ut stantes ; debeant die dominico Deo tantummodo uota persoluere. qox 3 quidam] aliqui 5 ballando] iocando 6 choros] totas ? petagendo] operando uel percipiendo 12 deperire] perdere contendunt] certant uel laborant. LXI. ficiant

3 propositum] constitutum —— 4 audeat] ausus sit — 5 peragant] per6 iuxta] ptope.

LXI. — Conc. Tatracon. (a. 516), 4 (Mawsr, vur, 541) — Coll. Hisp., XXXIX, 4 (PL 84, 511); Coll. Pirenen. (ManriNEZz Drsz, 251); Decr. ps.-Isid. (PL 130, 422).

LXII. - Conc. Nicaen., 20 — Can. uet. intetpt., (D), 2o (PL 56, 830); Coll. Dionis.-Hadr., XX (PL 67, 152) ; Coll. Dionis. (SrREwE, 31) ; Coll. Hisp., XVII, 20 (PL 84, 224) ; Ctesc., Concord., CXXXVIII (PL 88, 887) ; Coll. Ioan. Antioch., L (VoELLvs-IvsrELLvs, rm, 600); Coll. Dacher., II, 94 (D'Acuznr, r, 544) ; Dect. ps.-Isid. (Hiwscnrus, 314) ; Regino, Coll., I, 390 (WASSERSCHLEBEN, 178); Atto, Capit., Lxx1 (PL 134, 42) ; Atto, Breu., (xrnr, 51) (Mar, vr/2, 95) ; Butch. Wotm., Dect., 11, 88 (PL 140, 641) ; Coll. Pirenen. (MARTINEZ DrEz, 238).

TEX 2 Bugenius similitudine B. LXI.

ISXSEIE

papa]

In

decreto

3 nullus] 277. de B.

4 stante B

5 debeant] oz. B.

pontificisC

6

COLL. IN V LIB., III, rLxin-Lxiv

343

LXIII. - QvoD IN SABBATO VACATIO FIERI NON DEBEAT. Gregorius ciuibus Romae. Inter cetera peruenit ad nos quosdam peruersae mentis semina

inimica

sanctae

fidei seminasse,

ita ut die sabbati

; aliquid operar prohiberent. Quos quid aliud nisi antechristi praedicatores dixerim ? qui ueniens diem sabbatum atque dominicum ab omni faciet opere custodiri. LXIV. — INCIPIT DE DECIMIS ET REDITIBVS ATQVE OBLATIO-

NIBVS ECCLESIAE QVOMODO IMPERTIENDAE SVNT. DE ECCLESIA ET PRINCIPIBVS ECCLESIAE. DE BONIS AC MALIS DOCTORIBVS. DE DOCTA IVSTITIA ET SANCTA RVSTICITATE. ÍN PRIMIS COM; MONITIO DE DECIMIS. Lodouicus rex. I. Ecce fratres secundum nostrum intellectum uolumus uos ammonere et praedicari, ut Deo placeatis et fidem rectam teneatis. Vt de omnibus possessionibus uestris decimas et primitias Deo et sacerdotibus offeratis. Et sicut Dominus in :» euangelio dicit: ommem decimationem |uestram, distribuate. Ipse enim per prophetam loquitur: Imferte omnem decimatonem in horreum meum, ut sit cibus in domo mea et probate me in his, dicit Dominus. Paulus apostolus dixit de filiis Leui sacerdotem decimas assumere a populo secundum legem, id 15 est a fratribus suis, hylarem enim datorem diligit Deus. Salomon dixit : alii diwidunt frojpria et ditiores fiunt, alit vapyunt non sua et semper in egestate sunt. Ihesus filius Syrach dixit : I» omni dato hylarem fac wultum tuum et in exultatione sanctifica decimas tuas. Da Altissimo secundum datwm eius et in bono 2o oculo adinuentione fac opera manuum tuarum, quoniam. Dominus retribuens est et septies tantum reddet tibi. 2. ITEM. Augustinus dixit :Commonemus

uos, filii carissimi, ut deci-

LXIII. 5 Quos] illos. LXIV. * ptaedicati] instrui 11 Inferte] inducite uel portate ditiores] diuitiores 17 in egestàte] in paupertate uel in mendicitate exultatione] in laetitia 20 bono oculo] uigilia

LXIV. Prou. 11, 24.

11/13 Mal. 5, 1o. 10 cfr. Tob. r, 7. 17/21 Eccle. 55, 11-13.

16 18 in

16/17

15 11 Cot. 9, 7.

LXIII. — Greg. I, Reg. epist., xitt, 3 (MGH, epist., 11, 567). LXIV, 1. — Conc. Ttibur. (a. 895), 153 (MGH, capit., 1t, 220-221). Cfr. Walafr. Strab., De exotd., 28 (MGH, capit., 11, 512). 2. — Conc. Tribur., ibidem ut supra, c. LXIV,

2 Romanae LXIII. antichristi B. 4 nvsTICITAS B LXIV. pietis mandatum habentes B C

C,

Romani

7 praedicare 20 facit B

B

1.

4 semina]

om.

B

I)

B C — 14 sacerdotum, e/ a4. acci22 IrEM] oz. C

344

COLL. IN V LIB., III, rx1v

mas et primitias uestras Deo fideliter et iuste offeratis cum 25 fide bona et hylari datu. Quia Abraham patriarcha fidem bonam habuit, inde promeruit tanta bona et ipse primus decimas donauit quando pugnans contra reges qui fratrem suum Loth ducebant captiuum habuit uictoriam et reuersus duxit Loth et substantiam multam et praedam magnam. Tunc 3o Melchisedec sacerdos magnus et rex Salem uenit obuiam ei et benedixit illi et tunc dedit Abraham decimas Melchisedec. Qui Melchisedec sacerdos obtulit Deo sacrificium panem et uinum in figura Christi. Iste Abraham sanctus patriarcha decimas donauit primus et postea Dominus iussit decimas 35 donare sacerdotibus per mandatum Moysi. Quoniam Abraham decimas donauit quanto magis omnis homo de suo labore et de omni pecunia et de omnibus animalibus et de omni laboratu et de negotio et de hortis. Et si faber est aut carpentarius aut piscator aut qualemcumque artem habens 4o inde debet decimas donare. Vnde et Iacob postea filius Isahac uotum uouit Deo quando fugiebat fratrem suum Esau dicens: Sv Dominus Deus meus fuerit mecum uia vusta quam ego ambulo et custodierit me et dederit mihi panem ad manducandum et uestimentum ad obperiendum et reduxerit me cum salute, deci4; mas el primitias de omnibus quae dederit mihi offeram ei. Non dixit de aliquanto, sed de omnibus. Inde debetis intelligere quia de omnibus debetis decimas donare. Qui helemosynam donat mercedem habet. Qui decimas non donat peccatum inde habet. Decimae enim tributa sunt egentium animarum. Quod 5o si decimas dederis, non solum abundantiam fructuum recipies,

sed etiam sanitatem corporis consequeris. Non eget Dominus Deus, non praemium postulat, sed honorem. Deus enim noster qui dignatus est totum dare, decimas a nobis dignatus est repetere non sibi, sed nobis sine dubio profuturum. Vnde per 55 prophetam dicit : frimitias areae tuae et torcularis tui ne tardabis offerre mila. Si tardabis dare peccatum est, quanto magis peius est si non dedisses. Ita sicut supra dixi de militia, de negotio, de artificio, et de omnibus quae tibi Dominus daturus est redde decimam. Cum enim decimas dando et terrena et 6o coelestia possis munera promereri, quare pro auaritia duplici benedictione defraudaris ? Haec enim est iustissima consuetudo, ut si tu decimas non dederis, tu uero ad decimam reuo49 egentium] pauperum, indigentium repetere] requirere 42/45 Gen. 28, 20.

51 Non eget] non necesse habet

54

55/56 cfr. Ex. 22, 29.

31 illum B 35 ad sacerdotes B 58 omnia B quod B

39 habet B

42 iusta] ista C

45 quae]

COLL. IN V LIB., III, 1xiv-Lxvi

345

caris. Dabis impio militi, quod non uis dare sacerdoti benefico. Benefacere Deus semper paratus est, sed hominum mali65 tia prohibetur. Decimae enim ex debito requiruntur et qui eas dare noluerit res alienas inuadit. Et quanti pauperes in loco ubi ipse habitat illo decimas non dando fame mortui fuerint, tantorum homicida reus ante tribunal aeterni iudicis apparebit, qui rem Domino dicatam suis usibus reseruauit. Qui enim 7oSibi aut praemium comparare aut peccatorum desiderat indulgentiam promereri,reddat decimas, etiam de nouem partibus studeat helemosynam dare. LXV. — ITEM bpE DECIMIS. Lex. r. Decimas tuas et primitias tuas non tardabis offerre Domino. 2. ITEM. Augustinus. ; Decimae ex debito requiruntur; quid si dicere(t» Deus, nempe meus est honor, mea est terra quam colis, mea sunt semina quae spargis, mea animalia, quae fatigas, meus solis calor. Et cum omnia mea sint, tu qui manus accomodas solam decimam

merebaris,

sed serua

tibi nouem ; da mihi decimam,

1o multiplicabo nouem, Hucusque Augustinus. Recte decimae et primitiae pecorum et frugum et omnium pecuniarum dari Domino iubentur, qui, ut liberaret eos, decem

plagis percussit Aegyptum. Certe optimum est decimam partem dare ei qui nouem partes alias largitur nobis. LXVI.

—

DE

DISTRICTIONE

QVI

DECIMAS

DARE

NOLVIT.

Lodouuicus rex. De his qui decimas iam per multos annos aut ex parte aut ex toto dare neglexerint, uolumus ut per missos nostros consstringatur et secundum capitularem priorem soluant unius 69 dicatam] sactatam

*1 prometeti] acquiri.

LXV. 1 Lex] praeceptum 14 largitur] concedit.

6 nempe]

uere

8 accomodas] adiungis

LXV, r. - Bened., Capit., 1t, 29 (MGH, leges, rr, 75). 2. — Cfr. Conc. Mogunt., 9, ubi fextus inseritur — Butch. Worm., Dect., UI, 133 (PL 140, 699).

LXVI. - Ludou. I, Capit. eccl. (a. 818-819), ; (MGH, capit., r, 287) ; Deusded., Coll., IIT, 180 (GLANVELL, 347).

64 Beneficio C

69 Quia B LXV.

IEDONTI

hominibus B

65 debita C

66 alienam B

67 decima C

71 etiam] a4Z. et C. 4 IrEM] oz. B

4 neglexerit B C

B si] oz. B

dicere xc A

4/5 constringantur B C

12 eos] aZZ. de B.

5 et| ut B

*

346

COLL. IN V LIB., III, LXvi-LXIX

anni decimam cum sua lege et insuper bannum nostrum compleant et hoc eis denuntietur quod quicumque hanc negligentiam iterauerit beneficium unde haec decima persolui debuit,

amissurum se sciat. LXVII.

—- DE

i

DECIMIS

QVOD

POPVLVS

DARE

NEGLEXIT.

Lothatrtiusscrexww 1r. De decimis quas populus dare non uult nisi quolibet modo ab eo redimantur, ab episcopis prouidendum est ne fiat. Et si 5 quis contemptor fuerit inuentus, ut nec episcopum nec comitem audire uelit, si noster homo fuerit, ad nostram praesentiam conuenire compellatur. Ceteri uero distringantur ut inuiti ecclesiae restituant, qui uoluntarie dare neglexerunt. 2 TTEM.e Karolussrex. 109 Et uos episcopi qui in omnibus uos decimas accipere in uestra prouidentia sit, qualiter ecclesiae et cappellae quae in uestra parrochia sunt emendentur et luminaria eis praebeatis et ut presbyteri in eis uiuere possint.

LXVIII. — DE RELIQVIS CAPITVLIS DE DECIMIS. Canonica doctrina. Decimae non sunt legitime datae nisi pauperibus et peregrinis, nec cogantur presbyteri decimas dare. LXIX. — DE EXCOMMVNICATIONE MAS NON DEDERIT. LXVI.

QVI PRIMITIAS

ET DECI-

9 amissurum] perditurum.

LXVII. 3 quolibet] placet 4 redimentur] corredimentur prouidendum] prospiciendum 5 contemptor] praeuaricatot 6 uelit] uoluerit 11 cappellae] minores ecclesiae. LXVIII.

4 cogantur] constringantut.

LXVII, 1. — Lothar. I, Capit. wotm. (a. 829), 7 (MGH, capit., rr, 13) ; Bened., Capit., r, rox (MGH, leges, 11, 50) ; Regino, Coll., I, 49 (WASSERSCHLEBEN, 47) ; Burch. Worm., Dect., n1, 134 (PL 140, 700) redactio partialis.

210).

2. — Carol. Magn. e/ Pippin., Capit. ital. (a. 810), 7 (MGH, capit., r,

LXVIII. - Conc. Matiscon. (a. 585), 5 (DE CrERCQ, 241, 123/126) redactio diuersa — Paenit. Vallic., z, 133 (SCHMrTZ, 11, 358). Cfr. ps.-Theod., Paenit., xiv. II (ScHurrz, 11, 549).

6/* componant B C — 8 decimam B C. LXVII. 8 quae B quodlibet B C 4 ne] nec C in n BG 10 accipere] aZ. debetis ;szer Jis. B chiam B. LXVIII. 1 carprrvii B tur B presbyteris B.

3 datae] date B C

6 si] ozz. V 9 12 uestram parto-

4 nec] 244. non B

coga-

COEEIDINSV.BLIB.XWILI)TXIXSDXXI

347

I. Statuta uel decreta patrum regulaque constituit : si quis primitias et decimas non dederit, communionem

non potest

; accipere. 2S DEMO Si quis decimas non dederit, reus erit iudicio, et tamen si ad poenitentiam occurrerit, VII annos poeniteat et omnes menses XII diebus poeniteat in pane et aqua, et ecclesiae restau1o ret decimas quas fraudatus est. 3. ITEM INDE. $i quis decimas ad ecclesiam non dederit, sciat se debitorem Deo esse fraudem faciendo et V solidos det per annum in hely-

mosina. LXX. — VT CVRAM RERVM ECCLESIASTICARVM EPISCOPVS HABEAT. In canonibus apostolorum. Omnium negotiorum ecclesiasticorum curam episcopus habeat et ea uelut Deo contemplante dispenset. Nec ei liceat 5 ex his aliquid omnino contingere aut parentibus propriis quae Dei sunt, condonare. Quod si pauperes sunt tamquam pauperibus subministret,ne eorum occasione ecclesiae negotia disperdentur. LXXI. — QvoDp EPISCOPVS ECCLESIASTICARVM RERVM PRO DISPENSATIONE PAVPERVM HABEAT POTESTATEM. In canonibus apostolorum. I. Praecipimus ut sub potestate sua episcopus ecclesiae res ; habeat. Si enim animae hominum praetiosae illi sunt creditae, LXX.

3 negotiorum]

uidente, aspiciente LXXI.

rationum,

causarum

4 Deo

contemplante]

deo

*/S disperdentur] deptauentur.

B creditae] commissae

LXIX, 1. — Cfr. Lex can. Apost., 16 (FUNK, 11, 153) redactio diuersa. 2. — Cfr. nota infra, c. LXIX, 3. 3. — Cfr. Paenit. Mediol, vr (ScHMrrz, 11, 824) redacto omnino diuersa.

LXX. — Can. Apost., 39 (TURNER, 1, 25-26) red. II ; Coll. Dionis. (SrREWE, 8) ; Coll. Dionis.Hadr. (PL 67, 146); Ctesc., Concord. XL (PL 88, 858); Coll. Heroual., XXXVIII (PL 99, 1034); Dect. ps.-Isid. (HrwscHiUs, 29); Burch. Wotm., Dect., 1, 210 (PL 140, 610).

LXXI, 1. - Can. Apost., 41 (TuRNER, I, 28) red. II ; Coll. Dionis (STREWE, 9) ; Coll. Dionis.-Hadt. (PL 67, 146) ;Ctesc., Concord., XLII (PL 88, 859) ;Dect. ps.-Isid. (Hrwscurus, 30) ; Atto, Breu., (xrur, 13) (Mar, v1/2, 94) ; Anselm. Luc.,

Coll., VI, 153 (THANER, 340).

3 regulam quae B LXIX. sina] oz. B C. LXX.

4 communione B

7/8 deptaedentur B, deperdentur C.

6/14 IrEM — helymo-

^

348

COLL. IN V LIB. IIT, 1xxi

multo magis oportet eum curam pecuniarum gerere. Ita ut potestate eius indigentibus omnia dispensentur presbyteri et diacones, et cum timore Dei omnique sollicitudine ministrentur. Ex his quae indiget ad suas necessitates et peregrinorum rofratrum usus et ipse percipiat, ut nichil eis possit omnino deesse. Lex enim Dei praecipit ut qui altario deseruiunt de altario pascantur. Quia nec miles stipendiis propriis contra hostes arma sustollit. 2. ITEM INDE. Concilio Antiocheno. 1; Episcopus ecclesiasticarum rerum habeat potestatem ad dispensandum erga omnes qui indigent cum summa reuerentia et timore Dei. Participet autem et ipse quibus indiget, si tamen indiget, tam suis quam fratrem qui ab eo suscipiuntur necessariis usibus profuturis, ita ut in nullo qualibet occasione 2o fraudentur. Iuxta sanctum apostolum sic dicentem : habentes wictum et uestimentum, his contenti simus. Quod si contentus istis minime fuerit, conuertat autem res ecclesiae 1n suos usus

domesticos et eius commoda uel agrorum fructus non cum presbyterorum conscientia diaconorumque pertractet, sed ho2; rum potestatem domesticis suis aut propinquis aut fratribus, filisque committat,ut per huiusmodi personas occulte res fraudentur ecclesiae ; synodo prouinciae penas iste persoluat. Si autem et aliter accusetur episcopus aut presbyteri qui cum ipso sunt, quod ea quae pertinent ad ecclesiam uel ex agris uel 3o ex alia qualibet ecclesiastica facultate sibimet usurpent, ita ut ex hoc affligantur quidem pauperes, criminationi uero et blasphemiis tam sermo praedicationis, quam hi qui dispensant taliter exponantur, et eos oportet corrigi, sancta synodo id quod condecet approbante. 6 gerere] habere * indigentibus] pauperibus 10 percipiat] accipiat 12 stipendiis] cibariis 13 hostes] inimicos sustollit] portat 16 erga] circa indigent] pauperes 21 contenti] sufficientes contentus] sufficiens 23 commoda] apta, lucra 24 pertractet] ordinet 26 occulte] absconse 25 fraudentur] furentur 30 usurpent] fraudentur, furentur 33 exponantur] ordinentur 34 approbante] dicet confirmante.

LXXI.

20/21 cfr. Deut. 1o, 18.

2. Conc. Antioch., 2; — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 1:64); Coll. Hisp., VI, 25 (PL 84, 128) redactio dionisiana ;Coll. Dionis. (SrREwE, 51) ; Ctesc., Concord., XLII (PL 88, 860); Coll. Dacher., II, 88 (D'AcuzRv, 1, 543) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 164) ; Bened., Cap., riz, 76 (MGH, leges, 1r, 107) ; Anselm. Luc., Coll., VI, 156 (THANFR, 341) ; Grat., Dect., C. 12, q.1, 23 (FRIEDBERG, 684).

LXXI.

autem B C 18 fratrum B

* dispensentur] a4Z. per B presbyteros B C 9 his] aZZ. 11 qui altario deseruiunt] a zzarg. add. B 14 ITEM INDE] oz. C 25 fratribus] z47. aut B 33 eos] hos C.

GOELOTNAIV BIB. HIT: Exxm-Lxxur

349

LXXII. — Vr QVATTVOR TAM DE REDITIBVS QVAM DE OBLA-

TIONIBVS FIDELIVM FIANT PORTIONES ET VNA SIT EPISCOPI, ALIA CLERICORVM, TERTIA PAVPERVM, QVARTA VERO FABRICARVM ECCLESIASTICARVM. Ex decreto papae Gelasii. 5. Quattuor autem tam de reditibus quam de oblatione fidelium prout cuiuslibet ecclesiae facultas admittit, sicut dudum rationabiliter est decretum, conuenit fieri portiones. Quarum sit una pontificis, altera clericorum, pauperum tertia, quarta fabricis applicanda ecclesiae. De quibus si consacerdotis 1o intererit, integram ministris ecclesiae memoratam dependere quantitatem. Si clerus ultra delegatam sibi summam nichilominus insolenter nouerit expetendum, ea uero quae in ecclesiasticis edificiis attributa sunt huic operi ueraciter praerogata locorum doceat instauratio manifesta sanctorum, quia nefas 15 est si sacris aedibus destitutis in lucrum suum praesul impendat his designata conuertat. Ipsam nihilominus adscriptam pauperibus portionem, quamuis diuinis rationibus se dispensasse monstraturus esse uideatur, tamen iuxta quod scriptum est : ut uideant opera uestra bona et glorificent patrem uestrum 20 qui 1n coelis est, oportet etiam praesenti testificatione praedicari et bonae famae praeconiis non taceri. LXXIII.

pinus

- DE DECIMA

IN QVATTVOR

DIVISA PARTES.

Pi-

rex.

LXXII. 5 reditibus] proptiis frugibus 6 facultas] possibilitas dudum] antea 9 applicanda] iungenda uel socianda 10 dependere] impendere 11 delegatam] comendatam uel commissam 12 insolenter] crudeliter uel inhumane expetendum] exquirendum uel competendum ea] illa 13 attributa] donata uel concessa ptaerogata] concessa uel tributa 14 nefas] peccatum, inlicitum 15 aedibus] ecclesiis 15/16 impendia] stipendia, dona 16 his] aedibus designata] descripta uel condonata nihilominus] pet omnia, omnino 18 monstraturus esse] ostensurus esse 21 famae praeconiis] laudis praedicationibus.

LXXII.

19/20 cfr. Matth. 5, 16.

LXXII. - Gelas., Decr. gen., 29 — Coll. Quesnell, LVIII, 23 (PL 56, 704) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 310) ; Coll. Hisp., LXXXII, 29 (PL 84, 806) ; Ctesc., Concord., XLII (PL 88, 860) ;Coll. Diessen., XVI, 21 (Awonr, t1, 343); Coll. Dacher., II, 78 (D'Acuzny, 1, 541) ;Decr. ps.-Isid. (Hrxscurus, 654) ;Regino, Coll., I, 34 (WASSERSCHLEBEN, 40) ; Butch. Worm., Decr., rr, 157 (PL 140, 709); Anselm. Luc., Coll., V, 64 ((THANER, 258) ; Deusded., Coll., III, 4o (GLANvELL, 285) ; Grat., Dect. C. 12, q.2, 27 (FRrEDBERG, 696). LXXIII.- Carol. Magn., Capit. miss. gen. (a.802), 8 (MGH, capit., r, 106).

LXXII. LXXIII. 24

9 si] sic C 2

rex]

sacetdotis C ox.

13 ptaegata C.

C VI

^

350

CODLCIN2V LIB ED LXXIII-LXXVI

Vt decimae populi pars episcopo, alia ; ecclesiae in fabricam talibus Gelasii papae LXXIV.

diuidantur in quattuor partes, id est una clericis, tertia pars pauperibus, quarta restaurandam computetur. Sic in decrecontinetur. :

— VT DECIMAE IN QVATTVOR PARTES DIVIDANTVR.

Regula canonica. Sacerdotes et leuitae a populis suscipiant decimas. Secundum auctoritatem canonicam coram testibus diuidant et ad ; ornamentum ecclesiae primam eligent partem ; secunda autem per manus fidelium ad usus pauperum atque peregrinorum misericorditer cum humilitate dispensetur; tertia uero pars sibimet ipsis leuitae ac sacerdotes reseruent ; quarta enim pars episcopis ad dispensandum erga omnes qui indigent, cum 1o timore Dei. LXXV.-— VT DE REDITIBVS ECCLESIAE ET OBLATIONE FIDELIVM QVATTVOR PORTIONES FIANT. Ex epistola papae Simplicii. Simul etiam de reditibus ecclesiae uel oblatione fidelium,

; quid deceat nescienti, nihil licere permittat episcopo sed sola ei ex his una portio remittatur. Secunda ecclesiasticis fabricis et erogationi peregrinorum et pauperum profutura ; ultima pars clericis pro singulorum meritis a presbytero aut diacono sui ordinis ministretur. LXXVI. - DE EPISCOPIS QVALITER CVM SVIS CLERICIS AGANT VEL CONVERSENTVR VEL DE HIS QVAE FIDELIVM OBLATIONIBVS ACCEDVNT ALTARI. Interrogatio Augustini Gregorius. LXXII.

5/6 decretalibus] constitutionibus.

LXXIV.

4 diuidant] diuident

9 indigent] opus habent.

LXXV. 4 de reditibus] de propriis possessionibus uel rebus 6 remittatur| concedatur * etogationi] dispendium 9 ministretur] dispensatur. LXXIV. — Carol. Magn., Capit. miss. gen. (a. 802), 8 (MGH, capit., r, 1o6). LXXV.- Simpl, Epist. 3 ad Aequit. et Seuer. (PL 58, 37) redacto partialis; Coll. Dacher., II, 79 (D'AcnzRy, r, 541) ; Burch. Worm., Decr., 1, 110 (PL 140, 582) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 322) ; Coll. in r1 lib., II, 1304€ (BERNHARD, 333) ; Anselm. Luc., Coll., VI, 6o (THANER, 297) ; Bonizo Sutr., Coll., V, 6b (PERELs, 177) ; Iuo Carnot., Dect., v, 212 (PL 161, 387). LXXVI. — Greg., Reg. epist., XI, 56a, 1 (MGH, epist., r1, 333). D fabrica restautandum B C

LXXIV.

Sic] sicut B

5/6 decretalis B.

1 pECIMAS B — 4 diuidendas C —— 65 eligant C.

E7XSXSVA 4 oblationes B B episcopi B 8 pats] oz;. B 9 ministrentur B.

*? et? —

profuturae] oz.

V

COBL. INGOV2LIB., ITI Exxvi-LxxvIn 5

351

Sacra scripturatestatur,quam te bene nossedubium non est,

et specialiter beati Pauli ad Timotheum epistola in quibus eum erudire studiose testatur, qualiter eum in domo Dei conuersari oportuisset. Mos autem sedis apostolicae est, ordinatis episcopis praecepta tradere ut ex omni stipendio quod accedit 10 quattuor debeant fieri portiones. Vna uidelicet episcopo et familiae eius propter hospitalitatem atque susceptionem, alia clero, tertia pauperibus, quarta ecclesiis reparandis. Sed tua fraternitas monasterii regulis erudita seorsum uiuere non debet a clericis suis, ecclesia uero Anglorum quae auctore Deo 1; nuper ad fidem ducta est, hac debet conuersatione institui, quae in initio nascentis ecclesiae fuit patribus nostris, in quibus nullus ex his quae possidebat aliquid suum esse diceret, sed erant illis omnia communia. LXXVII.

— VT DONATORIA

ECCLESIAE

IN QVATTVOR

DIVI-

DANTVR PARTIBVS. Sanctissimus papa Siluester. $1 aliqua, inquit, donaria ecclesiae a diuitibus suscepisset, statim ea in quattuor partibus diuidens archidiacono commit5 tebat. Vt una pars restaurationibus titulorum uel cymiteriorum proficeret, alia clericis, tertia cunctis pauperibus, quarta uero peregrinis sub patrocinio praeberetur. LXXVIII.

- DE

REDITIBVS

ECCLESIAE

QVATTVOR

FIANT

PORTIONES. Constitutio Siluestri episcopi. I. Commoneo autem uos consortes munimen de reditibus ecclesiae quattuor partes fieri, ut tota pars exigatur. Habeat ; autem ecclesia unam partem ad releuandam ecclesiam, pontifex unam, et aliam pauperibus, et quartam presbyteris et diaconibus cum residuo clero constituit hoc ordine. LXXVI. 5 testatur] manifestat, confirmat nosse] scire 6 specialiter] proptie 8 Mos] consuetudo 9 praecepta] conscripta accedit] conuenit uel acquiritur 12 repatandis] reconciliandis 15 nuper] modicum ante institui] nutriti, constitui. LXXVIII. 3 munimen] firmamentum reditibus] pecuniis 4 exigatur] tequiratur * residuo] alio.

dispendiis,

acceptis

LXXVII. - Cfr. ps.-Silu. I, Constit., 4 (PL 8, 835) sed non inuenitur locus. Cfr. infra. LXXVIII. - ps.-Silu. I, Constit., 4 (PL 8, 836) redactio partialis. Cfr. infra.

LXXVI.

LXXVII.

LXXVIII. BC.

9 accidit B

12 clerico V.

1/7? Vr — praebetetur] oz. B.

3 uos] uestros B

5/6 pontificem B

? hunc B

ordinem

^

352

GOLL.IN

V LIE, UL, EXXIX-L306X

LXXIX. - DE ECCLESIAE REDITIBVS PER PARTES QVATTVOR.

Siluester episcopus. Commoneo uestrum consortium ut reditus ecclesiae quattuor partes fieri id est ut prima pars exigatur habere ad eccles$ sias restaurandas. Secunda pontifici pro debilibus tantum et egrotis, ipsis uidelicet qui laborare non possunt. Tertia qui uitae meritum gestant et communiter secundum canones degunt. Quartam yconomi consulto episcopi recondant, reponant solummodo pro hospitibus transeuntibus. Praeterea Siluester ro constituit episcopus : ut si quis de clero quod commune est transierit de hoc mundo, si neminem de sua generositate habet consortem quod paupertas eius habere potest, ipsum conferatur ecclesiae et exinde quattuor partes fiant sicut supra dictum est. LXXX.

— DE CLERICIS QVI SECVNDVM

MERITVM

VEL OFFI-

CIVM SVVM VIVVNT, QVARTA PARS DE REDITIBVS ECCLESIAE AB EPISCOPO PRAEBEATVR. Gregorius [lohanni episcopo s;

Panormitano. Implenda semper sunt postulantium desideria quoties illa poscuntur quae a ratione non deuiant. Et ideo quia quaedam capitula quae seruaturum te clericis tuis petentibus promisisti, nostra ab eis postulamus auctoritate firmare, fraternitatem

tuam his hortamur affatibus, ut ea quae praesentia scripta 1o continent sine aliqua debeas refragatione seruare. Primum ut de reditibus ecclesiae quartam in integro portionem ecclesiae tuae, clericis secundum

meritum

uel officium

siue laborem

suum, ut ipse unicuique dare prospexeris, sine aliqua praebere debeas tarditate. De hoc uero quod ex fidelium oblatione 15 accesserit, id est quartam partem, eis iuxta pristinam consueLXXIX. 3 Commoneo] ammoneo consortium] congregationes ut reditus] decimae ^ 4 exigatur] concedatur ^ 7 gestant] portant */8 degunt] uiuunt 8 yconomi] uicedomini consulto episcopi] consilio episcopi 9 Praeterea] extra haec 11 generositate] generatione 12/13 conferatur] tribuatut. LXXX. 6 poscuntur] rogantut non deuiant] non recedunt quaedam] aliqua 9 affatibus] allocutionibus 10 refragatione] contradictione 11 reditibus] proptiis rebus quae de agtis redduntur seggetes 13 prospexetis] otdinauetis, uideris 15 accesserit] conuenetit, donatum fuerit

LXXIX. — ps.-Silu. I, Constit., 4 (PL 8, 855) redaczio diuersa. LXXX. — Greg. I, Reg. epist., XIII, 46 (MGH, epist., 11, 409).

, LXXIX. ipsi C.

LXXX.

1/14 DE — est] oz. B

8 postulamur B

1 Dz] 277. xrrEM C

11 quartam] quantum C

4 ad] oz. C

12

14 tarditatem B

COLL.IN.V LIB;, III, zxxx-1xxxti

353

tudinem dare non differas. Reliqua autem omnia mobilia in tuam retineas aptam potestatem. Immobilia enim ecclesiasticis reditibus aggregentur, ut multiplicata quantitate clericorum tuorum quatenus Deo largiente proficiant.Tabularium au20tem una cum consensu seniorum et cleri memineris ordinandum,qui annis singulis ad amputandam fraudis suspicionem sollemniter suas debeat rationes exponere. Si quid igitur de quocumque clero ad aures peruenerit quod te iuste possit offendere, facile non credas ad uindictam, sed praesentibus senio25ribus ecclesiae tuae diligenter ueritas est perscrutanda et tunc, si qualitas rei poposcerit, canonica districtio culpam feriat delinquentis. LXXXI. — DE DISPENSATORIBVS SINGVLARVM ECCLESIARVM. Ex concilio Calcidonensi. Quoniam in quibusdam ecclesiis ueterum morem comperimus quod praeter yconomos, episcopi facultates ecclesiasticas ;tractent, placuit omnem ecclesiam habentem episcopum, habere yconomum de clero proprio qui dispenset res ecclesiasticas secundum sententiam episcopi proprii. Ita ut ecclesiae dispensatio praeter testimonium non sit, ne et ex hoc dispergantur ecclesiasticae facultates et sacerdoti maledictio 1o de ergogatione procuretur. Quod si hoc minime fecerit, diuinis constrictionibus subiacebit. 16 non differas] non retardes 18 reditibus] statutis 19 quatenus] qualiter uel quomodo Tabularium] notarium 20 una cum] simul memineris] recordare 21 amputandam] destruendam uel concidendam 21/22 sollemniter] praeclare cum consilio — 22 igitur] aliquid — 23/24 offendere] conttistari 24 facile] citius uindictam] ultionem 25 petscrutanda] petquitenda 26 poposcetit] rogauetit, postulauetit 27 feriat] percutiat.

LXXXI. 3 in quibusdam] in aliquibus ueterum] antiquam morem] insolentiam 8/4 comperimus] inuenimus 4 yconomos] uicedominos,. uilicos siue dispensatores 6 yconomum] dispensatorem qui dispenset] qui ordinet $8 praeter] absque 9 facultates] possessiones, diuitiae sacerdoti] episcopo 10 erogatione] distributione procurtetur] irrogetur 11 consttictionibus] cohetcitionibus subiacebit] constringetur.

LXXXI. - Conc. Chalced., 26 — Coll. Quesnell., XXV, 26 (PL 56, 547) ; Can. uetus interpr., (II, 26 (PL 56, 86:1); Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 176) ;: Coll. Hisp., XI (PL 84, 171) ; Coll. ps.-Isid. (HrNscnrus, 287) ; Coll. Hisp., XI, 26. (PL 84, 171); Grat., Decr., p.89, 4 (FnrEDBERG, 512); Cresc., Concord., CCX. (PL 88, 906) ; Coll. Dacher., II, 74 (D'AcHERY, r, 541) ; Grat., Dect., C.16, q.7, 21 (FarEDBERG, $806).

19 quatenus] quarta B 29 delinquentum C. TOCXXIE

23 aures] aZ. tuas B C

3 more B C

maledictionis B

4 economos

10 erogatio B.

B

25 est] ozz. B

26 culpa B:

9 sacerdotio B, sacerdotii C^

^

354

CGODESIN*V.LIB.JILDE LXXXII-LXXXIV

LXXXII. — Qvop EPISCOPI PROPTER SVSCEPTIONEM PAVPERVM HOSPITIOLVM HABEANT. Concilium Carthaginis. I. Vt episcopus non longe ab ecclesia, tantum propter susceptionem pauperum, hospitiolum habeat. ;

"2;.1TEM.

Concilium

ut

supra.

Vt episcopus uilem suppellectilem et mensam ac uictum pauperem habeat, et dignitatis suae auctoritatem fidei et uitae meritis quaerat.

LXXXIII. — Vr EPISCOPVS PAVPERES ET INFIRMOS TVEATVR. Ex concilio Aurelianensi. Episcopus pauperes uel infirmos qui debilitate faciente non possunt suis manibus laborare uictum et uestimentum, in 5 quantum possibilitas habuerit, largiatur.

LXXXIV. — DE STIPENDIIS CLERICORVM. Ex concilio Agatense. I. Vt stipendia clericorum iuxta meritum distribuantur; clerici etiam omnes qui ecclesiae fideliter uigilanterque desers uiunt, stipendia sancti laboris debita, secundum

seruitii sui

meritum uel ordinationem canonum ab episcopis consequantur.

LXXXII. 4 hospitiolum] domunculam, mansiunculam substantiam, mobilia ? dignitatis suae] honotis suae.

LXXXII.

3 debilitate] infirmitate

6 suppellectilem]

5 largiatur] concedatur.

LXXXIV. 4 uigilanterque] studiose sequantuf] accipiant

B stipendia] uictualia

6/7 con-

LXXXII, 1. - Conc. Carth. IV, 14 — Coll. Hisp., XV (PL 84, 2or) ; Coll. ps.Isid. (HiuscnHiUs, 504) ;Gennad. Massil., Stat. eccl. ant., 1 (Muwrzn, 166); Coll. Hibernen., I, 10a (WASSERSCHLEBEN, 7) ;Coll. Nouatien., VII, 2 (Spic. Casin. rz, 280) ; Coll. Hisp., XV, 14 (PL 84, 201) ; Coll. Dacher., III, 128 (D'Acunr, r, 560) ; Coll. Herouall., XLIV (PL 99, 1044) ; Dect. ps.-Isid. (Hiwscurus, 304) ; Regino, Coll., I, 83 (WASSERSCHLEBEN, 61).

2. — Conc. Carth. IV, 15 — Coll. Hisp., XV (PL 84, 201) ; Coll. ps.Isid. (Hiwscurvs, 304).

LXXXIII. - Conc. Aurel. I (a. 511), 16 (pe CrrRcCQ, 9) — Coll. Hisp., XXXI, 12 (PL 84, 276); Coll. Dacher., III, 129 (D'Acnznx, r, 560) ; Dect. ps.-Isid.

(HiuscHrUs, 558) ;Grat., Decr., D.82, 1 (FRrEDBERG, 289).

LXXXIV, 1. - Cfr. Conc. Agath. Cfr. Catol. Magn., Capit. Mant., vix (MGH, capit., x, 195) redactio diuersa et abbreuiata.

LXXXII. 2 Carthaginem inter lin. add. B. LXXXIV.

1 STIPENDIA D

C

5 ut]

unde

C

* habeat]

COLL. IN V LIB., III, LXXXIV-LXXXVII 2. IrEzM. Clericus,

355

Ex concilio Carthaginensi. quemlibet uerbo Dei eruditus, artificii uictum

10 quaerat.

3. Clericus uictum et uestimentum

sine artificio uel agri-

cultura absque officii sui dumtaxat detrimento patiatur. LXXXV.

— VT EPISCOPI VEL CLERICI IN EOS QVI CATHOLICI

NON SVNT NIHIL CONFERANT. Ex concilio Carthaginensi. Et ut in eos qui christiani catholici non sunt, etiam si consanguinei fuerint, per donationes rerum suarum episcopi ; uel clerici nihil conferant. LXXXVI. — QvoD EPISCOPVS PVPILLOS PER ARCHIPRESBYTERVM AVTARCHIDIACONVM REGAT. Ex concilio Suessano. Vt episcopus gubernationem uiduarum ac peregrinorum non per seipsum, sed per archipresbyterum aut per archidiaconum 5 regat.

LXXXVII. — QVANDO ET IN QVIBVS CAVSIS EPISCOPI AD COMITATVM IRE DEBEANT. Ex concilio Sardicensi. Osius episcopus dixit : Importunitates et nimia frequentia et iniustae petitiones fecerunt nos non tantum habere uel 9 quemlibet] quamuis artificii] laboris i2 dumtaxat] in tantum mento] uituperio patiatur] consequatur uel possideat. LXXXV.

3 non sunt] ueti non sunt

detri-

5 conferant] condonent, tribuant.

2. — Conc. Catth. IV, $1 — Coll. Hisp., XV (PL 84, 204) ; Dect. ps.Isid. (Hixscurus, 305). 3. - Conc. Catth. IV, 52 — Coll. Hisp., XV (PL 84, 204) ; Coll. ps.-Isid. (HrwscHius, 305) ;Gennad. Massil., Stat. eccl. ant., 29 (Muwrzn, 171); Coll. Herouall., XLII (PL 99, 1042) ; Butch. Wotm., Dect., 1r, 103 (PL 140, 644) ; Coll. Barberin. lat. 538 (FonNAsARI, Coll. Barbetin., 182); Atto, Capit. Lvir (PL 134, 59) ; Bonizo Sutt., Coll., V, 14 (PERELs, 180). LXXXV. - Conc. Carth. (a. 419), 22 — Eccl. Aftic., cod. 22 (VoErrvs-IvsrELLVS, I, 342). C/fr. etiam Conc. Catth. (a. 419), 25 — Coll. Dionis. (SrREwE, 81) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 190) ; Ctesc., Concotd., CCXLVIII (PL 88, 925). LXXXVI. - Gennad. Massil., Stat. eccl. ant., 7 (MuwrzR, 167) ; Coll. Hibernen., I, rog (WASSERSCHLEBEN, 7) ; Coll. Dacher., VII, 8 (Spic. Casin. r, 280) ; Coll. Hisp., XV, 17 (PL 84, 201) ; Coll. Dacher., III, 132 (D'AcHERY, 1, 560) ; Coll. Herouall, XLIV (PL 99, 1044) ; Dect. ps.-Isid. (HrNscHrUs, 304). LXXXVII - Conc. Sard., 8 — (Hiwscurus, 267) redactio partialis.

8 IrEM] oz. C

LXXXV. LXXXVI.

Coll. Hisp., V (PL 84, 117) ; Decr. ps.-Isid.

11 attificium B

2 Cartaginis 2 gEGANT

I7

12 detrimentum C.

B. Suessano]

statuto

C.

^

356

COLL. IN V LIB., III, LXXXVII-LXXXIX

; gratiam uel fiduciam, dum quidam non cessant ad comitatum ire episcopi et maxime aífri qui, sicut cognouimus, sanctissimi fratres et coepiscopi nostri, gratis salutaria concilia spernunt atque contemnunt, ut non solum ad comitatum multas et diuersas ecclesiae non profuturas perferant causas, et ut fieri 1o solet et oporteat aut pauperibus aut uiduis aut pupillis subueniant, sed propter dignitates seculares et administrationem et ut scandala excitent. Honestum est autem ut episcopi intercessionem his praestent qui inique opprimuntur, aut si uidua affligatur, aut pupillus expolietur ; si tamen ista omnia iustam 1; habeant causam aut petitionem, si uobis placet omnium sententia confirmari debet. Vniuersi dixerunt : honestum est et placere sibi hanc constitutionem.

LXXXVIII. — VT NON OPORTEAT EPISCOPIS AD COMITATVM ACCEDERE NISI INVITATI AVT PRO MISERICORDIA ECCLESIAE. Ex concilio Sardicensi. Si uobis ergo, fratres karissimi, placet, decernite ne episcopi ; ad comitatum accedant, nisi forte hi qui religiosi imperatoris litteris uel inuitati uel uocati fuerint. Sed quoniam sepe contigit ut ad misericordiam ecclesiae confugiant qui iniuriam patiuntur aut peccantes in exilio uel in insulis damnentur aut certe quamcumque sententiam suscipiunt, subueniendum est 1o his et sine dubitatione petenda indulgentia. Hoc ergo si uobis placet : Vniuersi dixerunt : placet, et constituerunt. LXXXIX. —- DE VLTIONE concilio Toletano.

NEQVITIA

IVDICANTIVM.

Ex

LXXXVII. 5/6 ad comitatum ire] ad cortem regiam uel ceteras cortes ire 6 afril episcopi de africa * spernunt] respuunt $ contemnunt] despiciunt comitatum] consortium 9 profuturas] adiuturas perferant] dicant, reportent 12 Honestum] tectum, iustum 13 inique] uirtute 14 expolietur] depraedetur 16 honestum] iustum. LXXXVIII. 4 decernite] iudicate, considerate 5 ad comitatum] ad reges, ad comites 6/* contigit] aduenit 8 damnentur] constringantur 9 sententiam] iudicium malum subueniendum] occurendum 10 his] illis.

LXXXVIII. — Conc. Sard., 8 secunda pars. Cfr. supra, nota c. LXXXVIII. LXXXIX. - Conc. Tolet. IV, 31 —

Coll. Hisp., XLIX (PL 84, 575) ; Coll. ps.-Isid. (HiwscHrUs, 569) ;Coll. Nouarien., XIII, 32 (Spic. Casin. r, 308) ; Coll. Hisp., XLIX, 52 (PL 84, 375) ; Coll. Dacher., I, 115 (D'AcHERY, 1, 531) ; Paenit. Rom. anon. (PL 105, 730); Paenit. Rom. eccl. (PL 105, 708); Decr. ps.-Isid. (Hiuscurvs, 569) ; Regino, Coll., II, 2906 (WASSERSCHLEBEN, 329) ; Butch. Wotm., Dect., xv, 1 (PL 140, 895).

, LXXXVII. 10 oportet B 10/11 subueniatur B 16 est] esse B C. inique] 277. ui B LXXXVIII.

1 EPIsCOPI B

9 quaecumque B C.

12 exitent B

13

COLL. IN V LIB., III, LXXXIX-XCI

357

Episcopi in protegendis pupillis ac defendendis impositam a Deo sibi curam non ambigant. Ideoque dum conspiciunt ; iudices ac potentes pauperum oppressores existere, prius eos sacerdotali commonitione redarguant, et si contempserint emmendari, eorum insolentiam regibus intiment, ut quod sacerdotalis ammonitio non flectit ad 1ustitiam, regalis potestas ab improbitate coherceat. XC. — QvoD PRO PVPILLIS ET VIDVIS AC NECESSITATEM PATIENTIBVS AD COMITATVM EVNDVM SIT. Ex concilio Sardicensi. I. Qui uero Romam uenerint, sicut dictum est, sanctissimo ;Íratri et coepiscopo nostro Romanae ecclesiae preces quas habent tradant ut et ipse prius examinet si honestae et iustae sunt, probet diligentiam atque sollicitudinem ut ad comitatum perferantur. Vniuersi dixerunt placere sibi et honestum esse consilium. 1:0 2. Alipius episcopus dixit : Si propter pupillos et uiduas uel laborantes qui causas iniquas habent, susciperint peregrinationis incommoda habebunt aliquid rationis. Nunc uero cum ea postulent praecipue quae sine inuidia omnium et sine reprehensione esse non possunt, non necesse est ipsos ire ad 15 comitatum.

XCI. - DE PVPILLIS QVI IN MALO VENERINT. prex

Lodouuicus

LXXXIX. 3 protegendis] custodiendis, cooperiendis 4 non ambigant] non dubitent Bb existete] esse 6 commonitione] ammonitione contempserint] tefutauetint * insolentiam] inhumanitas, superbia intiment] innotescant 9 coherceat] teuocet uel constringat. XC. 6 examinet] probet 12 incommoda] inconuenientia

honestae] castae $8 honestum] perfectum Nunc uero] modo uero 13 sine?] absque.

XC, 1. — Conc. Satd., 9 secunda pars— Coll. Hisp., V, 9 (PL 84, 118) ; Coll. ps.Isid. (Hiscrrus, 268) ; Coll. Dacher., III, 144 (D'Acnznx, I, 562). 2. — Conc. Satd., 10 — Coll. Hisp., V, 10 (PL 84, 118); Coll. ps.-Isid. (HiwscHius, 268); Coll. Dacher., III, 144 (D'AcHERY, r, 562).

XCI. - Ludou. I, Capit. eccl. (a. 818-819), Capit. (MGH, capit., rr, 458).

LXXXIX. 8 pupilli B improbitatem B.

8 Sardicensi] XC. praestet B C. XCI.

1 MALLO C

3 (MGH, capit., 1, 28) — Angesis.,

5 pauperes B

quo

supra

opptessotes] ozz. B

V

4 Roma C

9 ad

* probet]

*

358

COLESEN | VILIB;] ILE. Xp xcv

De uiduis et pupillis et pauperibus, ut quandocuinque in mallum ante comites peruenerint, primum eorum causam ; audiat et diffiniat et si testes per se ad causas suas querendas habere non potuerint uel leges nescierint, comes illos et illas adiuuet et det illis talem hominem qui rationem eorum teneat uel pro eis loquatur.

XCII. - DE tvsTITIIS ECCLESIARVM Dzi. Lotharius rex. Viduarum, orphanorum et pupillorum ut in publicis iudiciis non despiciantur reclamantes et ut non increpentur sed diligenter audiantur. XCIII. - DE CARTVLIS OBLIGATIONVM QVAE FACTAE SVNT IN

TEMPORE FAMIS. Karolus rex.: Primum omnium placuit nobis ut cartulae obligationis quae factae fuerint de singulis hominibus, qui se et uxorem seu fi5lios uel filias suas in seruitutem tradiderint pro necessitate famis, ut ubicumque inuentae fuerint, reddantur et frangantur et sint liberi sicut olim fuerunt. XCIV. — VT EPISCOPVS AMBVLET PER DIOCESIM SVAM, DIS-

CVTIAT CLERICOS QVOMODO ORDINES TENEANT SVOS. Ex concilio Bracarensi. Placuit omnibus episcopis atque conuenit ut per singulas ; ecclesias episcopi et per dioceses ambulantes, primum discutiant clericos quomodo ordinem baptismi teneant uel missarum et qualitercumque officia in ecclesia peragant. Et si recte IX,

XCII.

3/4 in mallum] in placitum.

2 publicis] manifestis

XCIII.

3 non despiciantur] non proiciantut.

* olim] antea.

XCIV. perficiant

b dioceses] subiacentias

5/6 discutiant] inquirant

4 petagant]

XCII. — Carol. Magn., Capit. miss. Theod., 2 (MGH, capit., 1, 122).

XCIII. — Catol. Magn., Not. ital. (a. 776-781), 1 (MGH, capit., r, 187). XCIV. — Conc. Bracar. II, x — Coll. Hisp., LXIV, 1 (PL 84, 571) ; Coll. Dacher., II, 71 (D'AcnzRx, r, 540) ; Dect. ps.-Isid. (Hiwscurvs, 425) ; Regino, Coll., I, 77 (WASSERSCHLEBEN, 50).

5 diffiniatur B

6 lege C

nescient B.

XCII.

1 1vsris B

XCIII.

8 cattulas

XCIV.

* petagantur B.

2 et] o». C BC

2/3 iudicibus B

4 uxotes B C

8 iure clamantes B.

D seruitium B C.

COPEIZSIN' VIEIB

IID xorysxcevi

359

quidem inuenerint Deo gratias, si autem minime, docere debent ignaros et hoc modis omnibus praecipere ut, sicut anti10qui canones iubent, specialiter doceantur. Postquam ergo haec suos clericos discusserint, uel docuerint episcopi, alia die conuocata plebe ipsius ecclesiae doceant illos ut errorem idolorum fugiant uel diuersa crimina, id est homicidium, adulterium, periurium, falsum testimonium, et reliqua peccata mor15 tifera et quod nolunt sibi fieri, non faciant alteri. Et ut credant resurrectionem omnium hominum et diem iudicii in quo unusquisque secundum sua opera recepturus sit. Et sic postea episcopus de ecclesia proficiscatur ad aliam.

XCV. — VT EPISCOPVS DVOS SOLIDOS TANTVM ACCIPIAT HONORE CATHEDRAE SVAE, NEQVE TERTIAM PARTEM DE OBLATIONIBVS QVAERAT, ET VT CLERICI NON COGANTVR MORE SERVILL Ex concilio. quo supra. 5 Placuit ut nullus episcoporum cum suas dioceses perambulans, praeter honorem

cathedrae

suae,

id est duos

solidos,

aliquid aliud per ecclesias tollat. Neque tertiam partem ex quacumque oblatione populi in ecclesiis parrochialibus requirat. Sed illa tertia pars pro luminaribus ecclesiae uel recupe1o ratione seruetur, et singulis annis episcopo exinde ratio fiat. Nam si tertiam partem illam episcopus tollat, lumen et sarta tecta abstulit ecclesiae. Similiter et ut parrochiales clerici seruii more in aliquibus operibus ab episcopo seruire non cogantur quia scriptum est : ne quid ui dominantes $n clero. XCVI. — VT EPISCOPVS cilio Toletano.

$8 minime] non

SVAM

9 ignaros] indoctos

DIOCESIM VISITET.

Ex

con-

18 proficiscatur] perget.

XCV. 9/10 recupetatione] restauratione 12 tecta] tettactatio, renouatio 13/14 non cogantur] non constringantur uel compellentur 14 quid] aliquid ui] uittute.

XCV.

14 cfr. 1 Petr. 5, 5.

XCV. - Conc. Btacat. II, 2 — Coll. Hisp., LXIV, 2 (PL 84, 571) ; Dect. ps.-Isid. (HiwscHIUS, 425) ;Grat., Dect., C.10, q.3, 1 (FnrEDBERG, 622). XCVI. - Conc. Tolet. VII (a. 646), 4 secunda pars — Coll. Hisp., LIT, 4 (PL 84, 407) ; Coll. ps.-Isid. (HiNscnrus, 382) ; Regino, Coll., I, 7 (WASSERSCHLEBEN, 30) ; Coll. Dacher., II, 75 (D'AcnzRs, 1, 540) ; Gtat., Dect., c.10, q.5, 8 (FRiEDBERG, 625).

XCV. 11 et satta] exarta B quid] neque B.

13 ab] o». B C

13 setuile B

14 ne

^

360

COLL. IN V LIB,, III, xcvr-xcvit

Cum uero episcopus diocesim suam uisitat, nulli prae multitudine onerosus existat, nec amplius quam una die per unam ; quamque basilicam remorandi licentiam habeat. Et si amplius quam duos solidos unusquisque episcoporum prouinciae per singulas dioceses uel basilicas iuxta synodum Bracarensem annua illatione sibi expetat inferri. Quicumque uero pontificum eorumdem aliter quam decernimus agendum praesump1o serit, correptioni procul dubio canonum subiacebit tamquam constitutionum synodalium transgressor et priscorum patrum edicti corruptor sicut oportet. Quod si episcopus aut languore detentus aut aliis occupationibus implicatus id explere nequiuerit, presbyteros probabiles aut diacones mittat, qui et redita 15 basilicarum et reparationes et ministrantium uitam inquirant. XCVII. — DE HIS QVI RES ECCLESIAE ALIENARE PRAESVMP-

SERINT. Vt nullus clericus praedia ecclesiae potestatem habeat uenundari. Sed nec cuiquam parentum suorum donandi, ut qui ; hoc egerit sub omni celeritate reddito praetio ad loca sacra in qua competunt conuertantur. Si autem hac obseruatione contempta aliquis hic praesumpserit, res proprias ipsa ecclesia relinquat et ipse foras eiciatur ;eoque diuina congrua compellit ratio, ut qui ecclesias accipiunt ad regendum, non disper10 gendum accipiant. Simili modo nullam habeat potestatem quolibet modo alienandum neque infiduciandum neque uenundandum. Sed nec sine uoluntate pontificis sui uicario dandum aut liberis dimittendum. Qui hoc praesumpserit, ut superius censuimus, si habet proprietatem suam, aliud tantum 15 restituat, et si non habuerit, expoliatus omnibus, foras eicia-

tur, ipsae tamen res ad ecclesiam cuius res sunt reuertantur. XCVI. 3/4 multitudine] militum occursu 4 onetosus] grauis 8 illatione] donatione inferri] dari, offerri 9 decernimus] prouidemus 11 patrum] antiquorum 12 edicti] praecepti corruptor] praeuarticator languote] infirmitate 13 id] hoc 13/14 nequiuerit] non poterit.

XCVI. 3 praedia] terra, possessiones 4 cuiquam] alicui D egerit] fecerit celeritate] festinatione 6 competunt] pertinent * contempta] spteta 8 congrua] apta 11 alienandum] extraneandum infiduciandum] per scriptum dandum uel fiducia 12 uicario] uicedomino 13 liberis] filiis 14 censuimus] iudicauimus uel constituimus.

XCVII. — Fons non inuenitur.

XCVI. plicatur C.

3/4 multitudinem C

B si] non B C

12 edicta B

XCVII. 1/16 Ds — reuertantur] oz. B 3 potestate C 9/16 ut qui — reuertantur] oz. C. B egerit] gerit C

13 im-

4 uenundare C

COLLDSINjJV LIB;, LIE, xcviti

361

XCVIII. — Vr DE REBVS ECCLESIAE NIHIL EPISCOPI AVFERANT ET QVALITER PROXIMI FVNDATORES ECCLESIARVM SOLLICITVDINEM GERANT. Concilio Toletano. Omnis itaque rei ecclesiasticae quantitas sicut remedium ; ueniae tribuit conferenti, ita damnum rite praeparat fraudatori. Et ideo nullus sacerdotum uel ministrorum ex rebus ecclesiae quae in quibuscumque locis a fidelibus largiuntur aliquid auferat uel iuri suo aut cathedrae propriae unitati conectat. Deuotio enim uniuscuiusque sicut gratanter uotum

1o contulit Deo, ita diffiniuit quod plenitudo uotorum conseruaretur in loco, in quo uelut si collata tenentur, manet gratiam offerentis. Ita si frustrantur, imminet pernicies defraudantis. Verum ut rei huius potior soliditas habeatur, condignis filiis uel nepotibus honestioribusque propinquis eius qui 15 construxit uel ditauit ecclesiam, licitum sit ac bonae intentionis habere sollertiam, ut si sacerdotem seu ministrum aliquid ex collatis rebus praeuiderit defraudare aut commonitionis honesta conuentione compescat, aut talia episcopo uel iudici corrigenda denuntiet. Quod si talia episcopus agere temptet 2o metropolitano eius haec insinuare procuret. Si autem metropolitanus talia gerat, regi haec audientes intimare non differant. Ipsis tamen haeredibus in eisdem rebus non liceat quasi iuris proprii potestatem praeferre, non rapinam, non fraudem ingerere non uiolentiam quamcumque praesumere, sed hoc 25 solum in salutarem sollicitudinem adhibere. Quod aut in nullam noxam operatio nocens attingat aut uel praebere in multam uel in aliquam partem salutaris merces adsumat. Si quis XCVIII. 5 conferenti] condonanti tite] iuste, tecte *? largiuntur] donantur 8 suo] proprio 9 conectat] coniungat gratanter] uoluntarie 10 contulit] condonauit 11 collata] donata 12 offerentis] donantis frustrantuf] tolluntur, euacuantur imminet] incurrit pernicies] peticulum 12/13 deftaudantis] abstrahentis, dispergentis 13 potior] melior soliditas] firmitas 13 ditauit] diuitem fecit 16 sollertiam] studium 17 collatis] concessis ptaeuiderit] cognouetit 18 honesta] iusta compescat] conttadicat 19 corrigenda] emendanda temptet] praesumat 20 metropolitano] archiepiscopo, papae insinuare] manifestare 21 gerat] faciat audientes] perfecti, christiani intimare] notum facere 21/22 non differant] non tardent 23 non rapinam] non predam 24 ingerere] imponere non uiolentiam]

uirtutem quamcumque] aliquam 25 adhibere] adiungere 26 noxam] ctimine attingat] petueniat uel contingat

uel

prebere

XCVIII. - Conc. Tolet. IX, 1 — Coll. Hisp., LIV, x (PL 84, 433) ; Coll. Hisp., LIV, 1 (PL 84, 434) ; Coll. Dacher., II, 89 (D'Acnzny, r, 545) ;Decr. ps.-Isid. (HiwscHrUs, 597) Regino, Coll, I, 362 (WASSERSCHLEBEN, 167).

XCVIII. denuntient B om. B.

10 Deo] domino 8 aliquod B 21 regis B 20 procurent B

19 13 rei] regi B I 26 praebere] audiente B

362

COLL. IN V LIB., IIT, xcvii-ci

uero deinceps haec monita temerare uoluerit et mala rapta cum confusione restituet et excommunicationis annuae sententiam 3o sustinebit. XCIX.

— DE EO QVOD NON

DEBET

SACERDOS

DONA SIBI OBLATA SVA ESSE SED ECCLESIAE.

Ex

AESTIMARE

concilio

Agatensi. Pontifices uero quibus summo sacerdotio constitutis ab ; extraneis dumtaxat donatur, aliquid uel cum ecclesiae sequentium aut dimittitur aut donatur. Quia enim ille qui donat pro redemptione animae suae non pro commodo sacerdotis offert. Non quasi suum proprium, sed dimissum ecclesiae inter facultates, computauit, quia iustum est ut sicut sacerdos habet 10 quod ecclesiae dimissum est, ita ecclesia habet quod reliquit sacerdos. Sane si quid perfidem commissum aut sacerdotis nomine ecclesiae fortasse dimittitur cuicumque alii postmodum profuturum, id inter facultates suas ecclesia computare aut retinere non potest.

C. — DE EPISCOPO QVI REM MOBILEM VEL IMMOBILEM DE ECCLESIA SVA DISTRAXERIT. Synodus Romana. Si quis episcopus rem mobilem siue immobilem distraxerit suae ecclesiae uel quacumque occasione ditandi filios uel ; parentes siue uxorem, anathema sit. Et quod datum est nullo momento teneatur, et quamdiu acceptor tenuerit, communione priuatus sit. CI. - DE HIS QVI RES PAVPERVM IN VSVM PROPRIVM VERTVNT. Hieronimus. 28 monita] constituta temerare] uiolare uel corrumpere rapta] capta 29 restituet] reddet. XCIX. 5 dumtaxat] tantum * commodo] aptiota, lucra 8/9 facultates] possessiones 10 dimissum] concessum 11 Sane] apte 12 fortasse] forsitan 13 id] illud. (9 3 distraxerit] abstulerit 4 ditandi] diuites faciendi. XCIX. - Conc. Agath. (a. 506), 6 (MuwrzR, 194-195) — Coll. Diessen., XLIII,

22 (AvoRT, 11, 420) ; Coll. Diessen., XLIV, 6 (Auonr, 11, 423) ; Coll. Nouatien., V, 7 (Spic. Casin. r, 269) ;Coll. Hisp., XXX, 6 (PL 84, 264) ; Decr. ps.-Isid. (HiuscHrUs, 532) ; Burch. Worm., Decr., 1, 217 (PL 140, 612) ; Coll. in i ]11b2 1]130€ (BERNHARD, 550); Grat., Dectr., C.12, q.5, 3 (FRIEDBERG, 713). C. — Cfr. Conc. Carth. (a. 781), 26 — Hadr., Epit., [VIII] 26 (Cawrstvs-BASNAGE, II, 274) ;Coll. Diessen., XLIII, 24 (AwoRr, t1, 420), redactio omnino diuersa. CI. — Fons non inuenitur.

XCIX. 9 computabit C (er 2 ECCLESIAE B. CI. 1 nxsvs B

10 habeat B

reliquid C.

COLL. IN V LIB., III, cr-civ

363

simpliciter intellectus aedificat auditorem, dum tantae Dominus paupertatis esset ut unde tributa redderet non habe; ret. Quod si quis obicere uoluerit quomodo Iudas in loco portabat pecuniam, respondebimus quia si rem pauperum in usum suum uerteret, nephas nobis quam eidem tribuit exemplum. CII. — DE EO QVOD SVPERIORES GRADVS NON DEBENT CVRAS

SECVLARES HABERE SED PVPILLORVM. Synodus Calecedonensis. Nullus episcopus uel clericus aut possessiones conducere aut ; negotiis secularibus audeant se miscere, sed pupillorum aut orphanorum aut uiduarum maxime personarum quae indigent adiutorio propter timorem Domini inferre. Si quis enim hoc transierit, ecclesiae increpationibus subiacebit. CIII.

—

QvoD

NON

OPORTEAT

CLERICOS

VEL

MONACHOS

PRAEDIA ALIENA CONDVCERE. Concilium Calcedonense. Decreuit itaque hoc sanctum magnumque concilium : nullum deinceps, non episcopum, non clericum, non monachum, 5 aut possessiones conducere aut negotiis secularibus se misceri, praeter pupillorum. Si te leges imponant inexcusabilem curam, aut ciuitatis episcopus ecclesiarum rerum sollicitudinem habere praecipiat, aut orphanorum et uiduarum eorumque quae

sine ulla prouisione sunt personarum quae maxime ecclesiarostico indigent

adiutorio, propter timorem Domini

causa de-

poscat. Si quis autem transgredi de cetero statuta temptauerit, huiusmodi ecclesiasticis increpationibus subiacebit. CIV. — DE OBLATIONE PVERORVM MVTANDA SI IN MALVM, NON MVTANDA SI IN CATHOLICVM. Ín uita monachorum. CI. 8 Simpliciter] plane in loco] in fisculo, saculo CII.

5 audeant] praesumant

CI.

B se misceri] adiungi

uigilantiam alitef.

10/11

deposcat]

aedificat] confortat * nephas] peiorem.

5$ obicere]

opponete

* inferre] date. 6 imponant] constituant conueniat,

petat

CII. — Cfr. Conc. Chalced., 5 secumda pars — redactio diuersa.

*? sollicitudinem]

11 de cetero]

deinde uel

Dect. ps.-Isid. (HiwscHrus, 285)

CIII. — Conc. Chalced., 3, securda pars — Dect. ps.-Isid. (HiwscHrus, 285). CIV. — Coll. Hibernen., XVII, 11 (WASSERSCHLEBEN, 53).

6 si] oz. B

CII. CTI

6/7 usu suo B

5 audeat B

? uerteretut B.

* adiutorium B.

5 possessione B C

6 inexcusabiles B

8 aut] auctor B.

364

COLL. IN V LIB. III, civ-cv

Duos filios artificis legimus quorum pater ad artificium iuit. Illo moram faciente unus uendidit uas et casellam patris ; et equum, alter dedit accimenta sua in oblationem ecclesiae Dei. Postea uenit pater et retraxit, inde abbas iudicauit quod mundo dedit retrahi, quod Deo dedit relinqui. In Genesi, duo fili Isaac,

Iacob

et Esau,

commutauerunt,

absente

patre,

et non retraxit quia Esau uendidit primogenita sua pro 1o saturitate sua. Puer prodigus in euangelio non retraxit quod pater uendidit.

CV. — DE DEVOTIS PVERORVM VEL MVLIERVM RETRAHENDIS VEL NON RETRAHENDIS. Lex. I. Si pater reticuerit uotum filiae, uoti reus tenebitur. Si autem non reticuerit, irritum erit quodcumque dedit aut spo;pondit. Item mulier si quippiam uouerit et se iuramento constrinxerit quae in domum patris et in aetate adhuc puellari est, si cognouerit pater uotum quod pollicita est et iuramentum quo alligauit animam suam et tacuerit, uoti reus tenebitur, quicquid pollicita est et iurauit operetur. Et paulo 1o post ait : uxor in domo uiri cum se uoto constrinxit non tenebitur sponsionis rea. Si uouerit et iurauerit ut per ieiunium uel ceteram abstinentiam affligat animam suam, in arbitrio uiri erit ut faciat aut si non faciat. Quod si audiens uir tacuerit et in alteram diem distulerit sententiam, quicquid uouerat atque 15 promiserat reddat. 2. ITEM. In historiarum libris legimus quendam puerum constrixisse se iuramento patri et abbati indicatum est, qui uoluntatem patris inquisiuit, cui non placuit hoc iuramentum et solutum 20 est.

CV. 2 Lex] praecipit 3 rcticuerit] tacuetit reus] culpabilis uel soluitur 4/58 spopondit] promisit 5 quippiam] aliquid uouetit] promiserit 6/* puellari] iuuenili * pollicita est] promisit 9 operetur] persoluat 9/10 paulo post] modicum post 12 in arbitrio] in potestate 14 distulerit] suspenderit sententiam] causam, iudicium 17/18 constrixisse se] conligasse se

CV.

3/18 cfr. Num. 50, 4.

CV, 1. - Coll. Hibernen., XVII, 12 (WASSERSCHLEBEN, 54). 2. — Fons non inuenitur.

CIV. 4 iuit] uiuit C 8 absentia patris B.

CV.

10 constrinxerit

mora B

uas] uaseum B C

C — 13 aut si] siue C

5 sua] eius

16 IreM]fom. C

B C

CORLOINSV.BEIB.STIE) cy-evit

3. IrEM.

365

Hieronimus.

Qui constrinxerit paruulum aut infirmum nodo iniquo, ipse reatu tenebitur. 4. ITEM. 2; Senatus dicit : decreuimus ut nemo infirmos aut paruulos constringat, quia hos duos gradus non numeramus in numero perfectorum. ; CVI. — DE OBLATIONIBVS ECCLESIAE QVAE MINISTRIS ECCLE-

VA

SIAE CONFERVNTVR. Ex concilio Cangrensi. Si quis oblationes ecclesiae, a(b» ecclesia accipere uel dare uoluerit, praeter conscientiam episcopi uel eius cuiusmodi officia commissa sunt nec cum eius uoluerit agere consilio, anathema sit. CVII. —- DE HIS QVI CVM ECCLESIASTICA MYSTERIA PRAETER

A

ECCLESIAM FACIVNT. Ex concilio Cangrensi. $i quis extra ecclesiam seorsum conuentus celebrat et despiciens ecclesiam, ea quae sunt ecclesiae uoluerit usurpare non conueniente presbytero iuxta decretum episcopi, anathema sit. 22 nodo] ligamine gitur. CVI.

iniquo] iniusto

23 reatu] teus

tenebitur] constrin-

4 eius] illius.

CVII. 39 seotsum] separatim, semotim 8/4 despiciens] refutans 4 usurpare] furto rapere uel dispergere 4/6 non conueniente] non presente uel consentiente 5 decretum] constitutum.

3. — Fons non inuenitur. 4. — Fons non inuenitur. CVI. - Conc. Gangrt. (a. 355), 7 — Coll. Dionis. (SrREwE, 42) ; Coll. Dionis.Hadr., LXV (PL 67, 157) ; Ctesc., Concotd., CXXVI (PL 88, 885) ; Coll. Dachet., II, 56 (D'AcnzRy, I, 558) ; Bened., Capit., rz, 7 (MGH, leges, 1t, 105) ; Regino,

Coll., II, 287 (WASSERSCHLEBEN, 225) ; Regino, Coll., app. II, 1r(WASSERSCHLEBEN, 423) ;Atto, Capit., xxxiv (PL 1234, 35) ;Butch. Worm., Decr., xti, 21 (PL 140, 864) ;Burch. Wotm., Dect., rz, 144 (PL 140, 702) ; Iuo Carnot., Decr., xiv, 91 (PL x61, 850).

CVII. - Conc. Gangr. (a. 555), 6 — Coll. Dionis. (SrREWE, 41) ; Coll. Dionis.Hadr., LXIV (PL 67, 157) ; Cresc., Concotd., CXXV (PL 88, 885) ; Coll. Dacher., IL, 55 (D'Acnzny, 1, 558) ; Coll. ps.-Isid. (HrwscHrUs, 365), redacfio dionisiana; Regino, Coll., app. III, 13 (WASSERSCHLEBEN, 457) ; Burch. Worm., Dect., r1, 95 (PL 140, 692).

21 IrgM] oz. C

(VIS siam B. CVII. 25

2

26 numeratur B.

Cangrensi] 1 cvM] oz. B

Carthag.

C

B C 8 ab] o».

eccle-

3 celebrant B. VI

366

COLL. IN V LIB., III, cvir-cx

CVIII. - DE HIS QVAE IN VSVS PAVPERVM

CONFERVNTVR.

Ex

concilio Cangrensi. Si quis dederit aut acceperit oblata praeter episcopum uel eum qui constitutus est ab eo ad dispensandum misericordiam 5; pauperibus, et qui dat et qui accipit, anathema sit. CIX. — QvoD NON OPORTEAT OBLATIONES QVAE DEFERVNTVR ECCLESIAE VOLVPTATIBVS AMMISCERI. Hieronimus in tractatu Mathei. Omnis igitur qui stipem templi et his quae offeruntur ad ; usus ecclesiae habent et alias res quibus suas expleant uoluptates,

similes

sunt

scribarum

redimentium

mendacium

et

Saluatoris sanguinem. »

CX. — DE

OBLATIONIBVS

ECCLESIAE

NON

RETRAHENDIS.

In-lege: I. Omne quod dabatur Aaron in hostio tabernaculi ponebat manus suas super caput hostiae et nemo poterat commouere. 5 Quod significat omne quod datur uoluntarie ecclesiae cantata oratione, sub se nemo retrahat.

2. ITEM. Hostia pro peccato et delicto sacerdotum erit iure perpetuo, ita erit quod datur ecclesiae Dei. CVII.

3 oblata] offerta.

CIX.

4 stipem] expensas

5 expleant] compleant.

(CX 4 commouete] auferre 5 cantata] retrahat] auferat $8 iure] lege uel rectum.

CX.

8/6 cfr. Leu. 1, 4.

completa

6 sub

se] sibi

8/9.cfr. bcus 6:20 37:15 75 7.

CVIII. — Conc. Gangr., (a. 355), 8 — Coll. Dionis. (SrREWE, 42) ; Coll. Dacher., II, 57 (D'Acuznr, r, 538) ; Coll. Dionis.-Hadr., LXVI (PL 67, 158) ; Can. Aurel., V, 2 (WILMART 45, 229) ; Paenit. Tudic., rv, 4 (ScHwrrz, rr, 489) ; Burch. Worm., Decr., 111, 145 (PL 140, 702).

CIX. — Coll. Hibernen., XVI, 16 (WASSERSCHLEBEN, 55). Cfr. etiaz Cod. Vat. lat.1349-III, 83 ; Cod. Monac. Clm.4592, 232 redactio diuersa. CX, 1. - Coll. Hibernen., XVI,14a (WASSERSCHLEBEN, 54) redactio diuersa.

2. - Coll. Hibernen., 14b (WASSERSCHLEBEN, 54). Cfr. etiaz Cod. Vat.lat. 1249-III, 84.

CVIII. CEXS

CX

4 dispensandam B C. 2 voLvNrATIBVS

6 retraet B

l/

5/6 uoluntates V.

8 Hostiam B C

erat B

9 Dei] om. B.

GODESTNIVILIB.TII;cxrcxIm

367

CXI. — VT QVI OBLATIONES DEFVNCTORVM RETINENT EXCOMMVNICENTVR. Ex concilio Vasensi. De damnatione eorum qui oblationes defunctorum retinent et ecclesiis tradere demorantur

ut infideles sunt, ab ecclesia

5 abiciendi, quia usque ad exinanitionem fidei peruenire certum est, hanc pietatis diuinae exacerbationem quia et fideles de corpore recedentes uotorum plenitudinem et pauperum collatae alimoniae et necessaria sustentatione fraudantur. Hi enim tales quasi egentium necatores nec credentes iudicium Dei 1o habendi sunt. Vnde et quidam patrum hoc scriptis suis inseruit congruente sententia qui ait : amico quippiam rapere furtum est, ecclesiae fraudare sacrilegium est. CXII. — DE CLERICIS CONIVGATIS QVI DE SACRIS VESTIBVS

ORNAMENTA

MVLIERIBVS

VEL

FILIABVS

FACIVNT

SVIS.

Ex

epistola canonica. Ad nos perlatum est quod quidam ex clericis coniugatis, ; habentes titulos in quibus deseruiunt et de earum sacris uestibus uel aliis causis mulieribus uel filiabus suis ornamenta faciant et proprietario iure sibi defendant, quod christianis hominibus nec loqui conuenit ut res sacratas et quae in sacratis locis sunt mulierum usurpent usus aut parentum. Et si 10 hoc probatum fuerit, superiori feriatur sententia. CXIII.

Ex

— DE HIS QVI ALLATA

epistola

ECCLESIAE

FRAVDAVERVNT.

canonica.

CXI. 4 infideles] pagani, heretici 5 ad exinanitionem] ad euacuationem uel internationem 6 exacerbationem] contrabationem 2/8 collatae] concessae uel donate $8 alimoniae] cibariae ^ fraudantur] priuantur 9 necatores] horicidae 10/11 insetuiunt] iniunxint 11 quippiam] aliquid.

CXII.

4 petlatum] perductum uel peruentum 5 titulos] ecclesia Li 8 conuenit] condecet sactatas] ecclesiae 9 usurpent] rapiant uel subtipiant 10 feriatur] puniatur uel consttingatur. proptietatio iure] quasi ptoptia haereditate

CXI. - Conc. Vasen. (a. 442), 4 (MuwrER, 97-98) — Coll. Nouatien., VI, 4 (Spic. Casin. 1, 277) ; Regino, Coll., app. III, 53 (WASSERSCHLEBEN, 476 [ett. 4990]) ;

Coll. Pirtenen. (ManRrrNEZ DiEz, 241), e£ etiaz Regino, Coll, IL, 587 (WassERSCHLEBEN, 362); Gtat., Dectet., C.13, q.2, 10 (FRIEDBERG, 724). CXII. — Fons non inuenitur.

CXIII. — Cfr. Symmach. rp, Epist. ad Caes. Arelat., 1 (TrIEL, t, 724) redactio diuersa. Cfr. etiam Coll. Hibernen., XVII, 8 (WASSERSCHLEBEN, 52).

CXI.

1/2 EXCOMMVNICENTVR]

oz. V^

gruentes C. CXII. 1/10 Dx — sententia] oz. B C. CXTII.

1/7 DE — refirmentur] oz. B

10/11 inseruiunt

/ ^ 11 con-

368

^

COLL. IN V LIB., III, cxrr-cxv

Vt ea quae illata sunt uel fuerint ecclesiis uel titulis, nullus. exinde subtrahere praesumat. Et si quispiam praesumpserit, res quae fraudatae sunt, in quadruplum restituantur ; aut si non habuerit saltim et res ipsae in ipso loco unde ablatae sunt,

refirmentur. CXIV. — DE HIS QVI AD SVAS VEL PROPINQVORVM OBLATIO-

A

NES ECCLESIAE FRAÀVDANT. Ex concilio Agatensi. Clerici etiam uel seculares qui oblationes parentum aut donatas aut sub testamento relictas retinere praesumpserint, aut id quod ipsi donauerint ecclesiis uel monasteriis crediderunt

auferendum,

sicut

synodus

Romana

constituit,

uelut

necatores pauperum quousque reddantur, anathematizentur. CXV. — QvoD CVM DAMNO ANIMAE SVAE AB ECCLESIA ACCIPIVNT ILLI QVI SVA SVFFICIVNT. Prosperi episcopi. Nec illi qui sua possidentes dari sibi aliquid uolunt uel sine grandi peccato sumptus unde pauper uicturus erat, non acci5 piunt. Ipsi quoque pauperes si se possunt suis artificibus aut laboribus expedire, non praesumant quod debet debilis aut infirmus accipere, ne forte ecclesia quae potest omni solacio destitutis necessaria ministrare, si omnes etiam indigentes accipiat, grauata illis quibus debet subuenire non ualeat. 1o Quod si aliqui clerici uel laici de facultatibus suis sufficienter ecclesiae uelut pro ipsa expensa sua contulerint, non se praeferant inani iactantia illis quos nihil habentes pascit et uestit CXII. 3 illata] ablata, donata titulis] minoribus ecclesiis, cappellis 4 subtrahere] auferre 5 restituantur] reducantur 6 habuerit] quadruplum saltim] certe ? refirmentur] reddantur uel restituantur.

CXIV.

3 seculates] laici

5 quod] illud

? necatotes] peremptores.

CXV. 4 sumptus] uictualia 6 expedire] nutrire, uiuere sumant] non audeant 8 destitutis] desolatis uel destructis opptessa non ualeat] non possit 11/12 praeferant] anteponant uana iactantia] extollentia, supetbia

non prae9 grauata] 12 inani]

CXIV. — Conc. Agath., 4 — Coll. Diessen., XLIV, 4 (Awonr, x1, 423); Coll. Hisp., XXX, 4 (PL 84, 263) ;Coll. Dacher., IL, 6o (D'Acnzny, rz, 539); Coll. quadtipatt., 181 (RrcHrER, 21) ; Decr. ps.-Isid. (HiNscHius, 532) ; Regino, Coll, IL, 389 (WASSERSCHLEBEN,

362); Butch. Worm., Decr., uz, 140 (PL 140, 701);

Coll. Pirenen. (ManriNEZ Drzz, 242) ; Deusded., Coll., III, 25 (GLANvELL, 280). CXV. - Iulian. Pom., Vita contempl., II, 10 (PL 59, 454-455), redacto diuersa. * refirmetut C.

CXIV.

1 AD] oz. B

CXV. , 2svo B BC * infirmis B

4 relicta C.

3 uel] oz. B C 9 accipiant B

4 sumptus] 227. suo B 10 sufficiunt B

B artificiis

COLL. IN V LIB,, III, cxv-cxvi

369

ecclesia, quia perfectior est ille qui se mundi rebus expoliat, qui utique nihil habet nec habere desiderat, quam ille qui ex :; multis quae possidet ecclesiae praestat aliquid. Nam quaero quid sit melius, utrum ut homo id quod opus non habet ab ecclesia non accipiat, an quod habet sine causa contemnat. Sed si propter hoc non uult sua relinquere ut habeat unde uiuat, ut quid accipit unde rationem reddat, ut quid peccatis 20 alienis sua multiplicat ?

CXVI. — DE POSSESSORIBVS ET PROCVRATORIBVS FACVLTATIS ECCLESIAE NON IN SVOS VSVS TANTVM VT PROPRIAS SED PRO PAVPERIBVS HABENDIS. Svc nos existimet homo ut ministros Christi et. dispensatores ; mysteriorum Dei. Tales uiros quaerit ecclesia, talesque dispensatores, qui non ut possessores sed ut procuratores, facultates ecclesiae possideant. Et idcirco sciant nihil aliud esse res ecclesiae nisi uota fidelium, praetia peccatorum et patrimonium pauperum; non eos uendicent in usus suos ut proprias 1o sed ut commendatas, pauperibus diuidant, hoc est possidendo contemnere non sibi, sed pro aliis possidere. Nec habendi cupiditatem ecclesiae facultates ambire, sed eas pietate subueniendi suscipere. Itaque sacerdos cui dispensationis cura commissa est non solum sine cupiditate sed etiam cum laude 15 pietatis accipere debet a populo dispensandas et fideliter dispensare acceptas indigentibus. Inde cauendum summopere est dispensatori ecclesiae, ut nichil per fraudem aliquam faciat sibi potius sit abstinens quam pauperum solacium deuorans. CXVII.

-

VT

13 expoliat] nudat contemnat] respuat.

FACVLTATES

ECCLESIAE

NON

HABENTIBVS

15 praestat aliquid] dat aliquid modicum uel parum

1*7

CXVI. 8 uota] dona prtaetia] redemptio 8/9 patrimonium] hereditas 9 uendicent] redigant, acquirant 11 contemnere] respuere 12 ambire] concupiscete uel circumdare 12/13 subueniendi] succutrendi 15 pietatis] misericordia 18 potius] magis deuotans] deuastans. CXVI.

4/5 1 Cor. 4, 5.

CXVI. - Iulian. Pom., Vita contempl., II, 9 (PL 59, 454). CXVII. - Iulian. Pom., Vita contempl., II, o-o (PL 59, 454) —

Deusded.,

Coll., II, 158 (GLANVELL, 338).

13 perfectiorem B catut B. CXVI. facultas C. CXVII.

expoliati B

15 quaero] quae uero B

1/18 DE — deuotans] oz. B 1/8 Vr —

accipient] oz. B

6 qui] ozz. C

20 multipli$8 uotos C

12

370

A

COLL. IN V LIB,., III, cxvir-cxix

HABERE NEC ETIAM PRO CLERICIS QVI SVAS POSSIDENT SED NICHIL POSSIDENTIBVS HABERE. Quod habet ecclesia cum omnibus nichil habentibus habeat commune, nec aliquid inde qui sibi de suos sufficiunt erogare, quando nichil aliud sit habentibus dare quam perdere. Nec illi qui sua possidentes dari sibi aliquid uolunt sine grandi peccato suo unde pauper uicturus erat non accipient. CXVIII.

— DE

CLERICIS

QVIDEM

SPIRITVS

SANCTVS

DICIT

PECCATA POPVLI MEI COMEDVNT.

VA

IO

^

Sed sicut non habentes proprium non peccata sed alimenta quibus indigere uidentur accipiunt, ita possessores non alimenta quibus habundant sed aliena peccata suscipiunt. Vnde sequitur: hic iam quaeritur inter dispensatores ut fidelis quis inueniatur, non incognitum est quale peccatum cibos pauperum praesumendo suscipiunt, qui ecclesiam quam iuuare de propriis facultatibus debuerunt, suis expensis insuper aggrauant.

CXIX. — OvoD NON LICEAT CLERICIS POST MORTEM SVI EPISCOPI RES PERTINENTES AD EVM DIRIPERE. Concilium Calcidonense. Non licere clericis post obitum sui episcopi res ad eum pertinentes diripere sicut antiquis quoque est canonibus constitutum. Quod si hoc facere temptauerint, graduum suorum periculo subiacebunt.

CXVIL

4 nichil habentibus] pauperibus, peregrinis.

CXVIII.

4 indigere] necesse habere * non incognitum est] sed notum est 8 praesumendo] cupiendo 9 facultatibus] possessionibus, diuitiis expensis] alirnentis, stipendiis 9/10 aggrauant] perturbant.

CXIX. 4 eum] episcopum temptauerint] praesumpsetint.

5 diripere]

distrahere uel deuastare

6

CXVIII. - Iulian. Pom., Vita contempl., II, 10 (PL 59, 454). CXIX. - Conc. Chalced., 22 — Can. uetus interpr., (r1), 22 (PL 56, 860) ; Coll. Dionis.-Hadr. XXII (PL 67, 175); Coll. Hisp., XI, 22 (PL 84, TIXUESCGIOSCI Concord., CCVI (PL 88, 905) ; Coll. Dionis. (ESrREwE, 104) ; Coll. Ioan. Antioch., IV (VoELLvs-lvsrELLvs, nt, 515) ;Decr. ps.-Isid. (HrwscHrus, 287) redacto dionisiana.

2 Er1AM] aZ. sep C om. C. CXVIII. CXIX.

4 ecclesia cum] ecclesiasticum B 17

8 non accipient]

1/10 DE — aggrauant] oz. B C. 1 svi] oz. C

4 sui] oz. C

6 temptauetit corr. B.

COLL. IN V LIB., IIT, cxx-cxxiti

371

CXX. — DE CLERICIS ARTIFICIOSIS, SI COLLECTA PECVNIA NON PLVS EXIGANT QVAM NECESSITAS COGIT. Paterius.

Si quis clericus acceperit permissionem pontificis collatum praetium de artificio suo, non plus exigat quam necessitas 5 poposcit. Si qua usura remanserit, detur indigentibus et captiuis. Non tradat aliis, nam si tradiderit, peccatum facit.

CXXI. — QvoD EPISCOPVS NON DEBEAT DONATIONES VLTRA PATRVM STATVTA. Eugenius episcopus. Nulli liceat episcoporum a subiectis sacerdotibus uel a quolibet alio clero et a piis locis donationes ultra statuta pa; trum exigere aut superposito in angariis inferre. Sed cum sit optimus prospector, ita prospiciat uniuersae sibi oui commisSae ut a se maxime alantur atque in necessitatibus, magis quam illicitis et exactis donationibus opprimantur. CXXII. — DE EO QVOD NON MINVS DEBET STRARE QVAM MINISTRARI. Hieronimus.

PRINCEPS

MINI-

Princeps debet seruus esse et minister, quia gradus ministrationis accipit. Christus ait : quicumque mator fieri nter wos s uoluerit, sit uester minister. manisirari sed mainsstrare.

Item : Filius hominis non uenit

CXXIII. —- DE EO QVOD NON DECET PROPRIVM THESAVRVM. Hieronimus. CXX.

3 collatum] concessum

PRINCIPI

SERVARE

4 exigat] tollat, accipiat.

CXXI. 4 ultra] plus 5 exigete] exquirere angatiis] oneribus inferte] inponete 6 ptospectot] pftouisot ptospiciat] prouideat oui] populi ? alantur] pascantur 8 exactis] oblatis opptimantut] soffocentur,

gtauentur. CXXII.

3 Princeps] maior.

CXXII.

4/5 Matc. 10, 43.

5/6 Matc. 10, 45.

CXX. — Fons non inuenitur. CXXI. - Conc. Rom. (a. 826) sub Eug. II, 26 (MANst, 14, 1007). CXXII. - Coll. Hibernen., XXXVII, 11b (WASSERSCHLEBEN, 134). Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-II, 112 ; Cod. Monac. Clm.4592, 84. CXXIII. - Coll. Hibernen., XXXVII, 12 (WASSERSCHLEBEN, 134). Cfr. etiam Cod. Vat.lat.13549-II, 115. CXX.

6 si] aZZ. aliis B.

2 srATrVTA] add. EXQVIRERE ad marg. al. manu B CXXI. ? necessitatibus] 247. adinuentur B C. 4 donatione I7 CXXIII.

1 PRINCEPS C.

8 a?] oz.

BC

372

COLL. IN V LIB., III, cxxirr-cxxvi

Decet principi ecclesiae nihil proprium scire, sed omnia sub manu ministri colligere uel habere, nudos uestire, egenos ;sumere seniores honorare, omnibus ministrare, exemplo Christi dicentis: «on ueni Filius hominis mimisirari sed mainisstrare. ] CXXIV.-

DE EO QVOD NON DEBET PRINCEPS DOMVM PRO-

PRIAM HABERE. Augustinus. Princeps priuatam domum non habeat, sed quasi hospes esse debet, ut Christus ait : F?léus hominis non habet ubi decli5 nei caput. CXXV.

— DE

EO

QVOD

NON

DEBET

PRINCEPS

ECCLESIAE

PROPRIVM HABERE. Hieronimus. Principes qui discedunt ab unitate ecclesiae propria reseruantes, in quorum exemplis omnes excidunt, lupi rapaces ; magis quam principes nominandi sunt. Ín Actibus apostolorum : eultitudinis autem credentium erat cor unum et anima una. Nec quisquam ex bonis suis suum esse aliquid dicebat, sed erant illis omnia communia. CXXVI. — DE MANSVETVDINE ET HVMILITATE PRINCIPIS ECCLESIAE IN POPVLVM. Gregorius. I. Princeps ecclesiae debet esse humilis. Gradum mansuetudinis accepit, non superbiat. CXXIV.

3 priuatam] ptoptiam.

CXXV. 4 excidunt] cadunt, peccant quam] aliquis. CXXVI.

* quis-

3 Princeps] episcopus

CXXIII.

6/* Marc. 10, 45.

CXXIV.

4/5 Luc. 5, 58.

CXXV.

5 nominandi] uocandi

6/? Act. 4, 32.

CXXIV. - Coll. Hibernen., XXXVII, 12 (WASsERSCHLEBEN, Cod. Monac. Clm.4592, 85 redactio diuersa.

134). Cfr. efiam

CXXV. — Fons non inuenitur.

CXXVI, 1, - Coll. Hibernen., eciam Cod. Vat.lat.1349-II, 119.

CXXIV.

CXXV. CXXVI.

XXXVII,

10e (WASSERSCHLEBEN,

134). Cfr.

1/2 rnopnivM B C.

1 Princeps C

* suum] zs£er Jin. add. B

3 Gradu, e ad. enim B.

$ etat B C.

GOLD

DN VSEIBU IIL' cxxvt-cxxyu

373

2. ITEM. Iob. Neminem contempsi et humilis fui ad uniuersos. 3. ITEM. Moyses de se ait: erat Moyses uir mitissimus coram Deo. 4. ITEM. Non grauis fui populo huic, neque per uim quicquam tuli. 5. ITEM. Paulus.

5

IO

Decet

hominem

huiusmodi

mansuetum

esse, non

elatum,

non superbum.

CXXVII. — DE SVBIECTIONE POPVLI PRINCIPI BONO. Lex. I. Populus terrae oboediat Deo et principi nec contradicat illi. 2. ITEM. Haiezechiel. Timeat unusquisque uestrum principem suum. VA In

^

CXXVIII. — DE POENA INOBOEDIENTIS PRINCIPI BONO. libro regum. I. Qui non oboedierit principi morte moriatur. 2X LrTEM:.In Libro losue. Omnia quae praeceperis nobis faciemus et quocumque

6 Neminem contempsi] nullum uituperaui uel despexi simus 10 uim] uirtutem 12 huiusmodi] talem

CXXVII. CXXVIII.

1 Lex] dicit

2 principi] episcopo.

3 principi] episcopo

CXXVI. 6 loc. non rep. cEtieTed'16250251 35502 16; CXXVII. CXXVIII.

8 mitissimus] hutiliselatum] proteruum.

8 Num. 12, 3.

2/3 loc. non fep. 8 cfr. 1 Reg. 28, 18.

10 cfr. 1 Reg. 12, 4.

12/13

b loc. non fep. 5/9 cfr. Ios. 1, 16.

2. — Coll. Hibernen., XX XVII, roa (WASSERSCHLEBEN, 134). Cfr. etiam Cod.Vat.lat.1349-II, 119. 3. Coll. Hibernen., XXXVII, roc (WASSERSCHLEBEN, 134). Cfr.

eliam Cod. Vat.lat.1349-1I, 119. 4. - Num. 12, 5 — Coll. Hibernen.,

134). Cfr. efiaz: Cod. Vat.lat.1349-Il, 119. s. Coll. Hibernen., XXXVII, eliam Cod. Vat.lat.1349-II, 119.

XXXVII, 10b (WASSERSCHLEBEN,

rof (WASSERSCHLEBEN,

134). Cfr.

CXXVII, 1. - Coll. Hibernen., XXXVII, 6 (WASSERSCHLEBEN, 133. bj legitur rubrica, sed fexus inuenitur in XXXVII, 8). Cfr. etiam Cod. Monac. Clm.4592, 80.

2. — Coll. Hibernen., XXXVII, 6 z/ nota supra.

CXXVIII, 1.- Coll. Hibernen. XXXVII, 8 (WASSERSCHLEBEN, eliaz Cod. Monac. Clm.4592, 81. 2. — INon inuenitur in Coll. Hibetnen., XXXVII, 6.

CXXVIII.

4 Liber

B

133). Cfr.

*

374

COLL. IN V LIB., III, CXXvIII-CXXIX

miseris ibimus. Sicut oboediuimus Moysi sic oboediemus tibi, tantum sit Dominus tecum sicut fuit cum Moyse. Qui contradixerit ori tuo et non oboedierit cunctis sermonibus quos praeceperis morte morietur.

i

1:9.

3. IrTEM. Synodus Arelatensis. Quicumque uenerit contra decretum principis ab ecclesia abiciatur. 4. ITEM. Origenes. Qui fastus superbiae domino suo contradixerit a commu15 nione fratrum et ab ecclesia est abiciendus. 5. ITEM. Paterius. Qui murmurat uerba blasphemiae contra principem bonum

odio uel inuidia, poeniteat cum pane et aqua VII diebus ad exemplum Mariae contra Moysen. CXXIX. — DE OBOEDIENDO MINISTRO PRINCIPI SVO. In Genesi. Seruuus oboediuit Abraham et sermonem eius non mutauit. Ideo Deus adiuuauit eum. Iohannis oboediuit Moysi et nichil 5 sine consilio eius faciebat, ideo meruit populo praeesse. Inde Moyses dicit : M?ttet Dominus Deus uobis prophetam. Apostoli per oboedientiam ministerii sui apostolatum meruerunt, per quod in manibus eorum Deus panes turbis distribuit. Stephanus per oboedientiam ministerii quod illi iunctus erat, acci1o pere Spiritum sanctum meruit. Inde in euangelio : serae fidelis, et reliqua usque : super fauca fuisti fidelis supra multa te 6 miseris] mandauetis 8 oti tuo] sermoni 14 a communione] a societate.

CXXIX.

4 Iohannis] filius Nauae

CXXIX.

3/6 loc. non rep.

tuo

12 abiciatur]

reiciatut

5 ptaeesse] principare

6 cfr. Deut. 7, 20.

10/12 cfr. Matth. 25,

21-23.

5. - Coll. Hibernen., XXXII, 6 (WASSERSCHLEBEN, 133). Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-II, 122 ; Cod. Monac. Clm.4592, 80. 4. — Cod. Vat.lat.1349-II, 125 ; Cod. Monac. Clm.4592, 85. Cfr. Coll. Hibernen., XXXVII, 17 (WASSERSCHLEBEN, 135). 5. - Coll. Hibernen., ant. XXXVI, 27 (D'AcnznY, r, 499); Coll. Hibernen., XXXVII,

27 (WASSERSCHLEBEN,

CX XIX. - Coll. Hibernen., XXXVII, Vat.lat.1349-II, 124.

9 moriatur B 14 fastu B odium uel inuidiam B C.

CXXIX. iniunctum B

128).

16a (WASSERSCHLEBEN, 135). Cfr. Cod.

14/15 communia B

1svr, e add. Gregorius

B

15 est] oz.

4 obediebat B

B C

18

9 iunctus]

COELEL.-IN' V|LIB;, IH, cxxiXx-cxxxt

375

constituam. Et de seruo nequam : eice eum in tenebras exteriores.

VA

CXXX. — DE IVRE DOCTORIS. Gregorius. I. Dignum est ut ab eis terrena stipendia consequamur quibus praemia patriae coelestis offerimus. 2. ITEM. Paulus. Haec ipsa pro minimo suscipientes. Si nos uobis spiritualia seminauimus, magnum est si uestra carnalia metamus ? se TIrEM)j)DDLbucas: In eadem domo manete edentes et bibentes quae apud illos sunt.

A

CXXXI. — DE IVRE SACERDOTVM A POPVLIS. I. Primitiae omnis populi Israelis erant sacerdotum et decimae et plura de primogenitis. 2. ITEM. Victimam pro peccato comedunt ipsi et omne uotum in Israel, et omnia libamenta ex omnibus quae offeruntur sacerdotum et primitiua ciborum. 3. ITEM. 12 nequam] malum. CXXX. 2 stipendia] 8 edentes] manducantes. CXXXI.

sumptum,

6 libamenta] sacrificia

cibum

consequamuft]

accipiamus

* prtimitiua] noua

12/13 Matth. 25, 30. CXXX.

6/* cfr. Gal. 6, 8.

CXXX, 1. - Coll. Hibernen., Vat.lat.1349-1l, 128. 2. — Coll. Hibernen.,

9/10 Luc. 1o, 7.

XX XVIII, 1b (WASSERSCHLEBEN, 141). Cfr. Cod.

XX XVIII, 1b (WASSERSCHLEBEN, 141). Cfr. Cod. Vat.lat.1349-lI, 128. 5. — Coll. Hibernen., XXXVII, 1a (WASSERSCHLEBEN, 141). Cfr. Cod. Vat.lat.1349-II, 128. CXXXI, 1. - Num. 5, 9; 18, 17 — Coll. Hibernen., II, 11a (WASSERSCHLEBEN, 15). Cfr. Cod. Vat.lat.1349-IlII, 1r. 2. — Ezech. 44, 29-30 — Coll. Hibernen., II, x13b (WASSERSCHLEBEN, 15). Cfr. Cod. Vat.lat.1349-III, 1r. 3. - Coll. Hibetnen., II, 11c (WASSERSCHLEBEN, Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-lII, 11. 12 eicite B

eum] ozz. B.

CXXX. quod C.

2 ut] oz. V

CXXXI.

5 Victima B.

4 IreM] IupE B C

15) redactio diuersa.

? ITEM] oz. C

8 quae]

*

376

COLL. IN V LIB., III, cXxxI-CXXXII

Dominus dicit : Pectus et avmum dextrum tuli a filiis Israel ro jure perpetuo et sacerdotum. erit. Notandum quia non Aaron per semetipsum fecit sibi uestimenta sed Moyses et alii. Quod significat omnia necessaria sacerdotis a principe fieri. Item notandum quia non Aaron ipse fecit tabernaculum, sed populus et artifices, consilio Moysi. Significat sacerdotum non esse 1; constructio ecclesiae. Item Aaron non cedebat hostias nisi paucas, sed populus, manum tantum ponebat super caput hostiae. Significat sacerdotum non esse uictum laborare. Item Aaron et filii eius non portabant tabernaculum et utensilia eius sed tantummodo immolabant. Significat ministros fieri 2o cum sacerdotibus. Item : qu altario deseruiunt, de altario farticipentur. CXXXII.

—-

DE

RECTORIBVS

ECCLESIAE

QVI

STIPENDIA

SANCTAE ECCLESIAE SVSCIPIVNT. Omnes rectores ecclesiarum qui stipendia sanctae ecclesiae ex his quae offeruntur in templo Dei suscipiunt et non illud ; ad usus ecclesiae uel altaribus seruientibus impertiunt, sed in alis rebus utuntur ad suas proprias explendo uoluntates, similes sunt scribarum et sacerdotum, qui data pecunia quae ad usus templi offerebatur Iudae proditori emebant sanguinem redemptoris. Postea domino resurgente ex eodem templo 10 dabant pecuniam copiosam militibus dicentes: dicite quia discipuli eius uenerunt nocte nobis dormientibus et furati sunt eum. Et si hoc auditum fuerit a praeside nos suadebimus ei et securos uos faciemus. Illi quidem debuerant credere Dominum resurgentem et poenitentiam dignam agere eo quod 1; sanguinem

iustum

iniuste emerent,

dabant

praetium,

eme-

bant mendacium. Tales nunc sunt in ecclesia sub colore regiminis positi qui non quae Ihesu Cristi sed quae sua sunt quaerunt ad suas perpetuas dampnationes. 10 iure] lege Notandum] uidendum uel consiliandum copo 15 contructio] aedificatio cedebat] concidebat 18 utensilia] ornamenta, instrumenta. CXXXII. 5 impertiunt] diuidunt, tribuunt ebant] comparabant 10 copiosam] magnam

CXXXI.

9/10 cft. Ex. 29, 28.

12 principe] epis17 uictum] cibum

6 utuntur] habent 16 colore] figuta.

8 em-

20 1 Cor. 9, 18.

CXXXIIL — Fons non inuenitur. Cfr. Carol. Magn., capit., I, 195) agitur de stipendiis clericorum.

CXXXII. 5 impertiuntut B 8 offerebantur B 13 quidem] qui C 14 poenitentia digna B.

Capit. Mant,

8 (MGH,

9 domino] omnino T7

COLL. IN V LIB,, III, cxxxilI-CXXXV

CXXXIII.

- DE HIS QVI RETRIBVVNT

377

SANCTIFICATA

DEO.

In

Actibus apostolorum. I. Ananias et Saphira retrahentes quae Domino dederunt morte multantur. 3832. EEM AY erdoruüs; Ideo Ananias et Saphira prius in conspectu ecclesiae mortui sunt, ut quam magnum malum esset quod oblatum est ab ecclesia retrahere monstraret et ceteri hoc exemplo castigentur. .CXXXIV. - DE EO QVI ECCLESIAM NVDAVERIT. Gregorius. I. Si quis ecclesiam Dei nudauerit anathema sit. 2. ITEM. Synodus. 5 Fures et latrones et raptores de ecclesia eiciendi sunt. 3. ITEM.

Si quis subtrahit hostias catholicas oblatas, excommunicetur. 4. ITEM. Augustinus.

1o

Si quis dona Dei retraxerit sine poenitentia hominum, quanto magis dona hominum fieri sine poenitentia. CXXXV. - DE EO QVOD NON EXPOLIANDAE SINT ECCLESIAE SI MALI SVNT PRINCIPES EARVM. Hieronimus. CXXXIII. 4 multantur] 8 monstraret] ostenderet.

damnantur

* oblatum]

CXXXIV.

3 nudauetit] expoliauerit uel depredauerit

CXXXIII.

8/4. Act. 5, 1.

abstractum,

furatum

*? oblatas] offertas.

CXXXIII, 1. - Coll. Hibernen., XVII, 3a (WASSERSCHLEBEN, 50). Cfr. Cod. "Vat.lat.1349-III, 72 ; Cod. Mattit. A.151-III, 25. 2. — Fons non inuenitur. CXXXIV, x. - Coll. Hibernen., XLII, 3a (WASSERSCHLEBEN, 162). 2. — Coll. Hibetnen., ant. XLI, 53 (D'AcuzRx, 1, 5o1) ; Coll. Hibermen., XLII, 3c (WASSERSCHLEBEN, 162). Cfr. Cod. Mattit. A.151-III, 25. 3. — Coll. Hibernen., XVII, 3d (WASSERSCHLEBEN, 50). Cfr. Cod. "Vat.lat.1349-III, 72 ; Cod. Matrit. A.151-III, 25. 4.- Coll. Hibernen., XVII, 4g (WASSERSCHLEBEN, 51) redacíio di-

Jersa. CXXXV. - Coll. Hibetnen., XVII, 7a (WASSERSCHLEBEN, 52). Cfr. Cod. Vat. lat.1349-III, 75 ; Cod. Monac. Clm.4592-I, 120.

CXXXIII.

1 saNCTIFICATA] aZ. vEr C

5 IrEM] oz. C

38 Anania B

"€ esset] esse C.

CXXXIV.

CXXXV.

1 NvDAVIT corr. B

1svwr BD

4 IrzM] oz. B C

2 Hieronymus]

9 IrEM] oz. B.

Regula

canonica

B.

*

378

COLL. IN V LIB,, III, cxxxv-cxxxvi

Quamuis mali principes sint semetipsos destruunt, Dei uero ecclesia sine culpa manet. Romani dicunt : nemo audeat ; nudare ecclesiam Dei qualescumque fuerint principes eius.

CXXXVI. — DE OBLATIONIBVS ECCLESIAE NON MOVENDIS NISI NECESSITAS SVASERIT. I. Regula canonica Romana statuit possessiones quas unusquisque ecclesiae proprio arbitrio dedit uel reliquit quibuslibet ;titulis atque contractibus uel quibuslibet argumentis, non patimur ab ecclesia alienari, nisi necessitas suaserit largiri melioribus aut certe peregrinis religionis intuitu. Si tamen ut hoc non perpetuo sed temporaliter donec uixerit perfruantur et reddantur ecclesiae priori. 10. 2. ITEM. Gregorius. Qua fronte oblationes Dei accipimus, cum mandata eius non seruemus,

et reliqua similia.

3. ITEM. Synodus. Decreuimus ut ea quae pro animabus oblata sunt, ne extra 15 ecclesiam trahantur. 4. ITEM. Hieronymus. Qui contendunt terrena, oblationibus priuandi sunt. Vendentes enim et ementes in templo Christus eiecit et flagellis compescuit dicens : domus mea domus orationis est. CXXXVII.

—- DE

NOMINE

ET VERA

ECCLESIA.

In

libro

ethimologiarum. CXXXV.

4 audeat] praesumat

9 qualescumque] siue boni, siue mali.

CXXXVI. 3 statuit] confirmauit 4 arbitrio] uoluntate B titulis] scriptionibus 6 suaserit] rogauetit largiri] dari * intuitu] uisu uel permissu 8 perfruantur] lucrentut 11 fronte] ausu 1* qui contendunt terrena] qui militant terram priuandi] separandi 19 compescuit]

increpauit.

CXXXVI.

19 cfr. Luc. 19, 46.

CXXXVI, r. - Symmach. pp, Epist. ad Caes. Arelat, r (THrEL, L, 724) — Coll. Hibernen., X VII, 8 (WASSERSCHLEBEN, $2). Cfr. eiiam Cod. Vat.lat.1349III, 76.

2. - Cfr. Coll. Hibernen., XVII, 37 (WASsERSCHLEBEN,

51) differt

Zextius.

capit., 1r, 82).

diuersus.

CXXXVI. IreM]om. C

3. - Cfr. Ludou. I, Capit. episc. Papiae ed. (a. 845-850), 1o (MGH, 4. - Cfr. Coll. Hibernen., XLII, rod (WASSERSCHLEBEN, 164) Zex£us

5 adque B 9 reddantur] reuertantur B prioris B 10 11Dei]znstr in. add. B 13IrEM]om.B C ^ 16 IrEM] oz. B.

COLL. IN V LIB., III, CXXXVII-CXXXVIII

379

I. Ecclesia grece, latine conuocatio pro eo quod omnes ad se uocet. Catholica dicitur uniuersalis. ; 2. ITEM. Hieronimus. Tres tantum ecclesia custodit et nutrit : theoricam, actua-

lem, poenitentem, ultra nec ecclesia sumit nec custodit. 3. IrEM. Origenes. Tria ecclesia debet custodire : dona iniquorum non recipere, 10 quae reprobat Altissimus ; aliena non rapere, praetium sanguinis innocentis non accipere. Scriptum est : fraetium sanguinis innocentis mon. acciftes.

CXXXVIII. - DE VERA ECCLESIA NON REPETENTES. ronimus.

Hie-

I. Columba si uiderit aliam auem trahere cibum, a nido eius

non mouet pennam neque ungulam neque rostrum, neque ; cracitat; sic ecclesia Dei,quae uera columba est, rapta non repetat.

2. ITEM. Origenes. Sicut ouis tunicam suam dimittit tondenti se neque aperit OS, sic ecclesia raptori et tollenti tunicam suam debet dimit1o tere. Quanto a terrenis ecclesia diminuitur tanto spiritualibus augetur. Et quantum terrena quaesierit, aut contenderit tantum de spirituali diminuitur. Inde dicitur: qui terrena contendit, caelestia non possidebit. 15.

3. ITEM. Matthaeus. Et ei qui uult tecum in iudicio contendere et tunicam tuam tollere, dimitte ei et pallium. CXXXVII. 6 theotricam] deificam, uitam contemplatiuam 6/4 actualem] actiuam ultra] amplius sumit] recipit 9 iniquorum] impiorum.

CXXXVIII. CXXXVII.

CXXXVIII.

11 augetur] crescit. 11/12 cfr. Deut. 27, 25.

15/16 Matth. 5, 40.

CXXXVII, 1. - Isid., Orig., VIII, 1 (PL 82, 293). Cfr. etiaz; Coll. Hibernen., XLII, 1 (WASSERSCHLEBEN, 161 nota b). Cfr. Cod. Vat.lat.1349-VI, 1. 2. — Coll. Hibernen., XLII, r (WASSERSCHLEBEN, 161). Cfr. Cod. Vat.lat.1349-VI, 2.

3. - Coll. Hibernen., XLII, 2 (WASSERSCHLEBEN, Vat.lat.1349-VI, 5.

162). Cfr. Cod.

CXXXVIII, 1. - Coll. Hibernen., XLII, 4e (WASSERSCHLEBEN, 162). 2. — Coll. Hibernen., XLII, 4f (WASSERSCHLEBEN, 162). 3. - Coll. Hibernen., XLII, 4h (WASSERSCHLEBEN, 165). CXXXVII. nymus V.

4 uocent B

5 IrEM] oz. C

3 Columbam B CXXXVIII. eius B 10 Quanto] aZ. enim B C

8 Origenes]

8 neque] nec B

9 tunica B

Hiero-

suam]

*

380

GOLL-INSVjOLIBJj

TIP-CXXXYHPOXLI

4. ITEM. Augustinus. Si quis perdiderit aliquid et dixerit : Domnus dedit, Domanus abstulit, pro ista placita sententia Deo aut coronam acci20 plet si est iustus, aut indulgentiam peccatorum si peccator. CXXXIX.

— DE EO QVOD QVAERENDI SVNT DEFENSORES AD

DEFENDENDAM ECCLESIAM. Synodus Nicena. Ab imperatoribus uniuersis uisum est postulandum defensores ecclesiae propterafflictionem pauperum a persecutoribus, $5quorum molestiis sine intermissione fatigatur ecclesia, ut defensores aduersus potentias diuitum cum episcoporum prouisione delegantur. CXL. — VT AB IMPERATORIBVS POSTVLETVR ADVOCATVS DEFENDENDIS CAVSIS ECCLESIAE. Ex concilio Africano. Placuit etiam ut petant ex nomine prouinciarum omnium legati perecturi Vincentius et Fortunatianus a gloriosissimo ;imperatore,ut det facultatem defensores constituendi scolasticos, qui in actu uel in munere defensionis causarum ut more sacerdotum prouinciae. [Idem ipsi qui defensionem ecclesiarum susceperint habeant facultatem pro negotiis ecclesiarum quoties necessitas flagitauerit, uel ad obsistendum obrepetenti1o bus, uel ad necessaria suggerenda, ingredi iudicium secretaria. CXLI. - DE CAVENDO MVNDIALIBVS. Paulus. CXXXIX. cessatione

BLASPHEMETVR

ECCLESIA

A

3 postulandum] depraecandum D sine intermissione] sine 6/7 prouisione] prouidentia ? delegantur] eligantur uel otdi-

nentur.

GXTI-

VT NON

6 more] consuetudine

9 flagitaueri ] postulauetit

10 suggeren-

da] subministranda. 18/19 Iob r, 21. 4. - Coll. Hibernen., XLII, 4g (WASSERSCHLEBEN, 163). Cfr. Aug., In ps. xc, sermo r, 2 (CC 39, 1255-1256) ubi non inuenitur. extus sed conceptus. Cfr. eliam Aug., Excid. Vtb., v, 5 (CC 46, 256). CXXXIX. I, 368);

- Conc.

Carth. III, 75; —

Eccl. Afr., cod.75 (VorErrvs-IvsrELLvs,

Coll. Dachet., Il, 54 (D'AcHERY,

1, 5358);

67, 205) ; Deusded., Coll., IV, 24 (GrANvELL, 411). CXL. — Conc. Carth. III, 97 —

Coll. Dionis.-Hadr.

Eccl. Afric., cod.97 (Vorrrvs-IvsrELLvs,

(PL

r,

585) ; Coll. Dacher., II, 75 (D'Acuzny, r, 541) ; Coll. Dionis.-Hadt. (PL 67, 214).

19 sententia] a7. a B (XEXOXOEXS CXL.

aut] ozz. B

4 ecclesia B. $8 facultate B.

20 est] oz.. B C.

GOPIAINPVLEIBLSTII; cxtircxiu

381

r. Nulli dantes offensionem ut non uituperetur ministerium nostrum ab illis qui foris sunt. $ «o2 LTRM: Ne nomen Christi blasphemetur per nos. 3. ITEM.

Prouidentes bonum non solum coram Deo sed etiam coram hominibus. | 10. 4. ITEM. Hieronimus. Cum peccauerit ecclesia a malis reprobatur. 5. ITEM. Augustinus. Cum bene facimus laudem Domini acquirimus, quae laus non uitanda a bonis. Cum uero mala facimus uituperationem a 15 nostris malis sine reuerentia habemus. CXLII. Paulus.

—

DE

INCREPATIONE

MVNDIALIVM

AB

ECCLESIA.

I. Peccantes coram omnibus arguet. 2, lTEM. Christus. Vae uobis, scribae et farisei. 3. IrEM. Dauid.

s

Stulti, aliquando sapite. 4. IrEM. In Apocalypsi.

CXLI.

11 a malis] ab impiis

14 uitanda] fugienda, cauenda.

(XS

3/4 11 Cot. 6, 5.

6 cfr. Rom. 2, 24.

(XVm

Jar Yita. 20.

5 Matth. 23, 13.

8/9 Rom. 12, 17. * Ps. 95, 8.

CXLI, 1. — r1 Cor. 6, 4 — Coll. Hibernen., XLII, 12b (WASSERSCHLEBEN, 165). Cfr. Cod. Vat.lat.1349-VI, 8. 2. - Rom. 2, 24 — Coll. Hibernen. XLII, 12c (WASSERSCHLEBEN, 165). 3.— Rom. 1:2, 17 — Coll. Hibernen., XLII, 12d (WASSERSCHLEBEN, 165). 4. — Coll. Hibernen., XLII, 12e (WASSERSCHLEBEN, 165). s. - Coll. Hibernen., XLII, r2f (WASSERSCHLEBEN, 165). Cfr. Aug., Sermo rxvir (PL 41, 376) ubi mom inuenitur fexius sed conceptus. CXLII, 1. — 1 Tim. 5, 20 — Coll. Hibernen., XLII, 13a (WASSERSCHLEBEN, Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-VI, 9. 2. — Matth. 23,13 — Coll. Hibernen., XLII, 13b (WASSERSCHLEBEN, 3. — Ps. 93, 8 — Coll. Hibernen., XLIL, rad (WASSERSCHLEBEN, 4. — Apoc. 3, 19 — Coll. Hibernen., XLII, 13e (WASSERSCHLEBEN,

(9XSIPT, IreM] oz.

CXLII. 26

165).

165). 165). 165).

10

9 IrEM] oz. C 8 coram] add. omnibus B ? IrEM] oz. C 12 IrzM] oz. B V 13 Domini] a Domino B. 8 Apocalipsin B 6 IrEM] oz.B 3 argue B

B V

VI

*

382

COLL. IN V LIB., IIT, cxrir-Cxri1v

Ego quos amo arguo et castigo. Emulare ergo et poeniten1o tiam age. 5. IrzM. Iohannes Baptista. Progenies uiperarum, puis demonstrabit uobis fugere ab ira uentura ? 15

6. ITEM. Hieronimus. Nichil boni gerentes malo estis intenti. CXLIII.

— DE ECCLESIA

NON RETINENS

ALIQVEM

PER VIM.

Iacobus ad Ermogenem. I. Non est hoc nostrae disciplinae ut conuertatur quis inuitus.

s

2.lIrkM. In conflietutsSilü estos Inter humana diuinaque seruitia hoc interest, quod humana coacta sunt, diuina uoluntaria. Qua de re non necessitate coactos sed iudicio liberos christianos iudicamus. Paulus suadet, non improperat, rogat, non deterret. 10. 3. ITEM. Synodus. Si quis sua uoluntate discesserit, notetur coram testibus et relinquatur Deo. CXLIV.

VADATVR. CXLII.

— VT ECCLESIA

In canonibus

SECVLARI

9 Emulare] sequere, zelare

CXLIII. * te] causa damnetut.

POTENTIA

MINIME

PER-

apostolorum. 15 gerentes] operantes uel portantes.

38 quis] aliquis 5 In conflictu] in conuentu 6 interest] distat 9 suadet] ammonet non detertet] non perturbat 11 notetur]

9/10 Apoc. 5, 19.

12/13 Matth. 5, 7.

5. — Matth. 5, 7 — Coll. Hibernen., XLII, 13£ (WASSERSCHLEBEN, 165). 6. — Coll. Hibernen., XLII, 13g (WASSERSCHLEBEN, 163).

CXLIIIL,1.- Coll. Hibernen., XLII, 16a (Wassetschleben, 166) /egzur

: An-

dreas in passionibus apostolorum ad Ermogenem. 2. — Coll. Hibernen., XLII, 16 (WASSERSCHLEBEN, 166 nota o).

3. — Coll. Hibernen., XLII, 16c (WASSERSCHLEBEN,

166).

CXLIV. — Can. Apost., 30 redactio dionisiana — Coll. Dionis. (SrREwE, 7) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 144) ;Cresc. Concord., X XXII (PL 88, 854) ; Decr. ps.Isid. (Haiuscurvus, 29) ; Coll. Herouall.;, XVIII (PL 99, 104) ; Atto, Breu., (xri), 12 (Mar, vi/2, 94) ; Coll. Barberin. lat. 538 (FonwasAnr, Coll. Batbetin., 35); Burch. Wotm., Decr., 111, 109 (PL 140, 695) ; Iuo Carnot., Dect., v, 119 (PL 16x, 364); Deusded., Coll, IV, 19 (GrawNvELL, 410); Gtat., Dect., C. 16, q.7, 14 (FRiEDBERG, 804).

9 Ego] oz. B CXLIII.

12 Proienies B 1 RETINENTES B.

demonstrauit B C

15 malos B.

COLL. IN V LIB., III, cxr1iv-cxrvi

383

Si quis episcopus secularibus potestatibus usus, ecclesiam per ipsos optineat, deponatur et segregentur omnes qui illi s communicant.

CXLV. — VT NVLLVS FACVLTATES VSVRPET ECCLESIAE. Synodus Romana. Qui facultatem ecclesiasticam subsidio uitae congregat, tollatur ab eis auctoritas, si neminem pauperum erogasse aut ; captiuorum redimisse comperiuntur, et quod acquisierint in impensas pauperum et in redemptionem captiuorum distribuatur et alieni a christianis fiant, donec poenitentiam trium annorum

agant.

CXLVI.

— DE

SERVIS

QVI AD

ECCLESIAM

CONFVGERINT.

Synodus. Seruus qui ad ecclesiam pro qualibet culpa confugerit si a domino omissa culpa sacramentum susceperit, statim ad ser; uitium domini sui redire cogatur. Sed si postea quam dato sacramento domino suo fuerit conuictus pertulisse iniuriam, pro contemptu ecclesiae et praeuaricationem fidei a communione et conuiuio catholicorum extraneus habeatur. Si uero seruus pro culpa sua ab ecclesia defensatus sacramentum a 1o domino, clericis exigentibus de impunitate perceperit exire nolente, a domino liceat occupari. CXLVII.

MANCIPIA.

— VT ECCLESIA NON DEBEAT FVGENTIA

Gregorius

CXLIV. 4 a communione.

optineat]

Petro possideat,

subdiacono detineat

RETINERE

Campaniae.

4 segtegentur]

sepatentur

GXIM. 2 Massiliensi] Massilia quidem prouincia 3 subsidio] adiutorio 4 auctoritas] potestas 5 competiuntur] tepperiuntur uel inueniuntur 5/6 in impensas] in dispendio, cibaria. CXLVI. tequirentibus

4 omissa] dimissa 9 defensatus] defensus 10 exigentibus] 10 impunitate] patcitate, pietate 11 occupati] reuinci.

CXLV. — Coll. Hibernen., XLII, 256 (WASSERSCHLEBEN, 169) ; Coll. Hibernen., ant. XLI, 25 (D'ACHERY, r1, 502).

CXLVI. - Conc. Autel. I (a. $11), 5 (pe CrERcQ, 5-6) — Coll. Hisp., XXXI, 5 (PL 84, 275) ; Coll. ps.-Isid. (HrwscHrUs, 337); Butch. Wotm., Decr., rr, 192 (PI/'140; 715). CXLVII. - Greg. I, Reg. epist., III, 1 (MGH, epist., 1, 159) redactio uariata.

CXLV. trit B. CXI,VI. CXLVII.

8 congregant B C * contentu B. 2 Petrus B

4 nemine C

5 quod] quae C

acquisie-

*

384

COLL. IN V LIB., III, CXLVII-CXLVIII

Mancipia ad ecclesiam confugentia nullo modo immorari permittas, sed si iustam contra dominossuos quaerelam habue; rint, cum congrua ordinatione de ecclesia exire necesse est. Si uero uenialem culpam admiserint, dominis suis accepto de uenia sacramento sine mora reddantur.

CXLVIII. — DE.LOCA SACRA NON POLLVENDO AB INMVNDIS. Hieronimus. I. Quicumque loca sacra polluerit duplicia persoluet. 2. ITEM. Hieremias. 5 Polluistis templum Domini, ideo super uos mala uestra reddam. 3. IFEM. Augustinus. Nolite tangere sancta non solum interiora sed etiam exteriora. 10 4. ITEM. Paulus. $i quis uiolauerit templum Dei disperdet illum Deus. 5. IrEM. Hieronimus. Quicumque peccauerit in locis sanctis, dignus est morte. Et quicumque uiolauerit munda, dignus est poenitentia. 1j 0*6: IagaetiIntiL ege: In monte in quo lex data est posuit Dominus terminum inter se et Moysen, inter Moysen et Ihesum, inter Ihesum et seniores, inter seniores et populum.

CXLVII. 3 Mancipia] ancillas 6 uenialem] uenia digna. CXLVIII.

immotari] demorati

5 Polluistis] sordidauetit

5 congrua] apta

14 uiolauetit] temerauetit.

CXLVIHI. 5/6 loc. non rep. LPnConuom: prtobaliter refertur ad fontem patristicum.

16/18 cfr. Ex. 19, 21-24 ;

CXLVIII, 1. — Coll. Hibernen., XLIV, 7c (WASSERSCHLEBEN,

176). Cfr. efiam

Cod. Monac. Clm.4592, 128. 2. — Coll. Hibetnen., XLIV, 7d (WASSERSCHLEBEN, 176). 3. — Cfr. Aug., In ps. cxxxix, 15 (CC 40, 2023) ubi non inuenitur textus sed conceptus ; Coll. Hibernen., XLIV, 7e (WASSERSCHLEBEN, 176). 4. —I Cor. 3, 17 — Coll. Hibernen., XLIV, 7a (WASSERSCHLEBEN, 176).

5. - Coll. Hibernen., XLIV, 7b (WASSERSCHLEBEN, 6.- Coll.

Hibernen.,

XLIV,

176).

6a (WASSERSCHLEBEN,

176) redartio

diuersa. Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-VI, 30.

3 ecclesiis B C. CXLVIII.

3 sacra] sancta C

5 Polluisti

BC

14 poenitentiam B.

COEEZRIN V:LIB.;; IIT, cxrix-crn CXLIX. terius.

— DE

NON

DETRAHENDO

LOCA

SANCTORVM.

385 Pa-

Quicumque diis, hoc est martyribus, detrahit, Deo detrahit. Quantumcumque martyres qui in eo humati sunt loco, tantum ; Deo detrahit. CL. — DE Locis SANCTIS COLENDIS. Synodus Vercellensis. I. Quanto cultu loca sancta honoranda sunt, uiuis enim custodia, mortuis refugium, malis confugientibus defensio. ; Et reliqua. Sanguis martyrum consecrat locum, non locus sanguinem. 2. ITEM. Osius episcopus. Reliquias sanctorum nemo potest polluere, quorum uisione Dei animae satiatae, mundialia obliuioni tradunt. Animae 1o uero sanctorum sub trono Dei clamant: uindica, Domine,

sanguinem nostrum

Et

reliqua.

CLI. — VT OMNES LOCORVM SANCTORVM TERMINI SIGNATI A TRIVM TESTIBVS DEBENT. Synodus. Omnes sanctorum locorum termini consecrati debent habere signa circa se ut plebilium signo separentur. Inde synodus ; dicit: Vbicumque inueneris signum crucis ne leseris. Item: debent termini sanctis locis ut a tribus personis consecrentur, hoc est episcopo, rege, populo. CLII. - DE NVMERO TERMINORVM SANCTI LOCI. Synodus. CXLIX. C

4 humati] sepulti. 3 cultu] ueneratione

9 mundialia] terrena.

CXLIX. - Coll. Hibernen., XLIV, 9 (WASSERSCHLEBEN, 177). Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-VI, 31. CL, 1. - Coll. Hibernen., XLIV, 10a (WASSERSCHLEBEN,

Vat.lat.1349-VlI,

32.

5/6 Sanguis .. sanguinem]

177). Cfr. etiam Cod.

4/c/a zAugustimi —

Burch.

Worm., Dect., 111, 92 (PL 140, 692). 2. — Coll. Hibernen., XLIV, r9b (WASSERSCHLEBEN,

179). Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-VI, 34 ; Coll. Hibernen., ant. XLII, 25 (D'ACHERY, r1, 504).

CLI. - Coll. Hibernen., XLIV, 3 (WASSERSCHLEBEN, eHiaz Cod. Vat.lat.1249-VI, 39.

175) redacto diuersa. Cfr.

CLII. - Coll. Hibernen., XLIV, $ (WASSERSCHLEBEN, 175) idem titulus ; textus differ, qui tamen inuenitur in nota eiusdem paginae. CXLIX.

GE:

1 Locri B.

2 Obius

BC

X 8 Reliquia B

10 Domine] oz. B.

CLI.

4 ut] add. a

BC

CLII.

1 saANCTIS

LOCIS

signos B. C

9 animae!] adZ. sanctorum B C

*

386

GOLLSIN ViEIBj LI; cCEG.CELY

Duo uel tres termini circa locum sanctum debent firi. Primus in quem praeter sanctos clericos nullum introire permittimus omnino, quia in eum laici non accedunt, nec mulie5 res, nisi clerici. Secundus in cuius plateas plebium rusticorum cateruas non multum nequitiae deditas intrare sinimus. Tertius in quem laicos homicidas,

adulteros, fures, permissione

et consuetudine introire non uetamus. Inde uocantur primus sanctissimus,

secundus

sanctior,

tertius

sanctus.

Deferentes

10 honorem discrepantibus nec quid deficit nomine tertio. CLIII. — IN ECCLESIIS PRANDIA FIERI NON DEBERE PRAETER NECESITATEM ITINERIS. Concilium Laodicense. I. Quod non oporteat populis in dominicis uel in domini ecclesiis conuiuia quae uocantur agapae fieri, nec intra domum ; Dei comedere uel accubitos sternere. 2. ITEM. Ex concilio Africano. Vt nulli episcopi uel clerici in ecclesia conuiuent nisi forte transeuntes hospitiorum necessitate illic reficiant. Populi etiam ab huiusmodi conuiuiis quantum fieri potest prohibean1o tur.

CLIV. — QVARE DICITVR QVI IN SACRARIO OPERANTVR, QVAE

DE SACRARIO SVNT VIVANT. De talibus dicere uidetur apostolus qui in sacrario operantur quae de sacrario sunt edant. Et qui altario seruiunt cum ; altario participent. Qui nisi hoc de contemptoribus facultatum suarum uellet intelligi numquam secutus adiungeret. Ita et CLII. 6 sinimus] permittimus pantibus] discordantibus. CLIII. 4 agapae] conuiuia 9/10 prohibeantur] reprobentut. CERV:

9 Defetentes] inpendentes 5 accubitos] lectos

10 discre-

* conuiuent] comedant

5 Qui] alii

CLIII, 1. - Conc. Laod., 28 — Coll. Hisp., VII, 28 (PL 84, 132) ; Coll. ps.Isid. (Hixscurus, 275). 2. — Conc. Carth. III (a. 397), 52 — Eccl. Aft., cod.42 (Vosrrvs-IvsrELLV$, I, 349) ;Coll. Quesnell., IT, 29 (PL 56, 427) ; Ctesc., Concord., CLXXVII (PL 88, 897) ;Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 194) ;Coll. Hisp., XIV, 3o (PL 84, 193) ;Coll. quadripatt., 311 (RrcHrER, 35); Decr. ps.-Isid. (HiNscHrus, 299); Regino, Coll, I, 56 (WASSERSCHLEBEN, 49); Burch. Worm., Dect., rrr, 85 (PL 140, 690) ; Bonizo Sutr., Coll., IV, 112 (PERELs, 169). CLIV. — Fons son inuenitur.

$ primum B

9 secundum B.

CLIII.

3 populi B

(GELV:

5 participentur B C

* conuiuentur B. facultatem C 1

GOLLAiEN!V. EIB.; TII; Cxiv-cbv

387

Deus ordinauit ut hi qui euangelium annuntiant de euangelio uiuant. Qui nihil habere proprium uolunt, qui nec habent nec habere aliquid concupiscunt, non suorum sed communium 1o possessores. Quid est aliud de euangelio uiuere, nisi laborantem inde ubi laborat necessaria uitae percipere ? Apostolus tamen qui sic euangelium praedicauit ut nec de euangelio uiueret, de se confidenter loquitur: Ego autem nullo horum usus sum. Sed quare hoc dixerit secutus aperuit dicens : Ex1; pedit mihi mori magis quam de gloria mea quid euacuem. Euacuari dicit gloriam suam, si ab eis quibus praedicabat uoluisset accipere temporalem expensam. Nolebat quippe in praesenti laboris sui fructum sed in futuro recipere. Si ergo ille qui nihil habebat, noluit de euangelio ubi laborabat, sed 20 suis manibus uiuere, ne gloriam suae mercedis amitteret, quid nos qui et propria nolumus amore possidendi non uiuendi necessitate relinquere, et accipere insuper uolumus non unde uiuamus sed unde censum nostrum incrementis damnabilibus

augeamus ?

CLV. — DE IMAGINIBVS VEL PICTVRA. Gregorius Sereno episcopo Massiliensi. Siquidem ad nos fuerat inconsiderato zelo succensi sanctorum imagines sub hac quasi excusatione adorari debuissent ; confringerent, et quidem quia eas adorari uetuisses omnino laudauimus, fregisse uero reprehendimus. Dic, frater, a quo sacerdote aliquando auditum est : quid fecisti, si non aliud uel illud te non debuit reuocare despectis aliis fratribus solum te sanctum esse credere et sapientem. Aliud est enim picturam 1o adorare : aliud per picturam id quod sit adorandum ediscere. Nam quod legentibus scriptura, hoc ydiotis preparat pictura cernentibus, quia in ipsa ignorantes uident quod sequi debeant, in ipsa legunt qui litteras nesciunt, scripturae sacrae et testimoniis

ostendendum,

quia omne

manufactum

adorare

15 quid] aliquid euacuem] minuam 1? expensam] subsidium uel uictum quippe] namque 23 censum] diuitias 24 augeamus] iungamus.

CLV. 2 Massiliensi] a4 zrg.: Massilia quidem prouincia 3 fuetat] prolatum zelo] amore 4 imagines] figuras adotari] quod non $8 despectis] relictis uel abiectis 10 id] illud 12 cetnentibus] uidentibus sequi] imitari 13 ipsa] pictura CLV. - Greg. I, Reg. epist, XI, 10 (MGH, epist., 11, 270-271) redactio abbreuiata.

14 usum B

sum] ozz. B

15 de] ut B.

CIV 1/28 Dx — ptrosternantur] oz. B GC 11 prepatat] praestet B

5 quia] qua C

? quid] quod

*

388

COLL.

IN V LIB., III, crv-crLvi

15 non liceat, quia scriptum est :Dominum Deum tuum adorabis et illi soli seruies. Quia picturae imaginum quae ad aedificationem imperiti populi factae fuerant ut nescientes litteras ipsam hystoriam intendentes, idcirco commotus es ut eas imagines frangi praeciperes. Atque eis dicendum : si ad hanc instructio2o nem ad quam imagines antiquitus factae sunt habere uultis in ecclesiis, eas modis omnibus et offerri et haberi permittas. Sed

illa adoratio quae picturis fuerat incompetenter exhibita atque in his uerbis eorum mentes demulcens eos ad concordiam tuam reuoca. Et si quis imagines fecerit minime prohibe; 25 adorare uero imagines omnino deuita. Sed hoc sollicite fraternitas tua admoneat, ut ex uisione rei gestae ardorem compunctionis percipiant et in adorationem solius omnipotentis sanctae Trinitatis humiliter prosternantur. CLVI.

—- DE

EO QVOD

DEBENT

DOCTORES

IMPLERE

QVOD

DOCENT. Gregorius Nazianzenus. I. Mundari se prius oportet et sic alios mundare. Sapientem prius fieri et sic alios sapientes facere. Lumen prius effici et 5 sic illuminat alios. Accendi prius a Domino et sic alios accendi a Domino facere. 2. IrEM. Paulus. Castigo corpus meum et in seruituti subicio, ne forte aliis praedicans ipse reprobus efficiar. 10 3. ITEM. Origenes. Doctor docens et non implens similis est uerberanti aerem sonans sonum

et non dans uirtutem.

17 imperiti] indocti 18 intendentes] uidentes 21 offerri] dari 22 incompetenter] inconuenienter 22 exhibita] praepatata 23 demulcens] blandiens 24 prohibe] contradicere 25 deuita] caue uel fugiens 26 admoneat] doceat 24 adorationem] uenerationem.

CLVI.

11 uerberanti] percutienti.

(VE

15/16 Matth. 4, 10 ; Luc. 4, 8.

CEVE

8/9 1 Cot. 9, 27.

CLVI, 1. - Coll. Hibernen., XXXVIII, 4a (WASSERSCHLEBEN, 142). Cfr. efiam Cod. Vat.lat.1349-II, 130 ; Cod. Monac. Clm.4592, 247. 2. — 1 Cor. 9, 27 — Coll. Hibernen., XXXVIII, 4f (WASSERSCHLEBEN, 142).

5. - Coll. Hibernen.,

XX XVIII, 4g (WASSERSCHLEBEN, 142).

15 quia] quoniam C.

CLVI. accende C

2

Nazionzenus 6 ad Dominum B

B 5 iluminare B C accendere 11 uerberantis C. 8 in] oz. B

B,

COTIJLSIN VYLIB.LHT, cBvircrx CLVII.

- DE EO QVOD

DEBENT

DOCTORES

389

ACCIPERE

CON-

SILIA A SVBDITIS. In euangelio. I. Ihesus autem uocatis dicipulis suis ait: misereor huic turbae quia triduo iam perseuerant mecum.

5

2.ITEM. Hieronimus. ; Conuocat quoque discipulos Christus et quod factus est loquitur, ut uel magistri exempla: teneant cum minoribus atque discipulis communicandi uel ex confabulatione intelligant signi magnitudinem. CLVIII.

- DE

EO

QVOD

PRINCIPES

NON

CVLPANTVR

PRO

PARVA MACVLA. Gregorius. Ammonendi sunt subditi ne praepositorum suorum uitam temere iudicent. Si quid eos fortasse agere repraehensibiliter, ; uideant unde Dauid non percussit Saul euntem ad purgationem sed abscidit oram clamidis eius. Quod nobis timendum qui bonis principibus detrahimus propter mediocres maculas. CLIX. — DE DOCTORE BONO NON CONTRISTANDO. Petrus Clementem. Quicumque contristauerit doctorem ueritatis peccat in Christum. Et qui patrem omnium exacerbat carebit uita.

ad

CLX.

— D& EO QVOD

NON

MINORIS

MERCEDIS

SIT PABVLO

VERBI QVAM TERRENO PANE SATIARI. Gregorius. Duo sunt helymosinarum genera: unum ut esurienti porrigatur buccella, alterum ut esurienti animae subministretur CLVII.

CLVIII. CLVII.

8 communicandi] sociandi.

4 temere] supetbe uel iniuste

reptaehensibiliter] damnabiliter.

3/4 Marc. 8, 1.

CLVII, 1. — Fons non inuenitur. 2. — Fons non inuenitur.

CLVIII. — Greg. I, Reg. epist., III, 4 — Coll. Hibernen., XXXVII, 5 (WASSERSCHLEBEN, I33). Cfr. Cod. Vat.lat.1349-Il, x21. CLIX.- Coll Hibernen., XXXVIII, 17 (WASSERSCHLEBEN, Cod. Vat.lat.1349-II, 141 ; Cod. Monac. Clm.4592, 105.

145). Cfr. efiam

CLX. — Fons non inuenitur.

CLVII. CLVIII.

CLIX. CLX.

2 svpiECTIS B C 8 uita B

8 autem] oz. B

6 ora C.

4 omnium] meum B 4 bucellam B

uitam B.

ut] dum B

6 facturus B.

390

COLIZVEN VIEIBU

IIT, CEXx-CBXUIT

5 doctrina. Fortasse ut indigenti paném porrigat non habet sed maius est quod tribuere ualet, qui habet linguam. Plus est pabulo uerbi uicturam mentem reficere, quam uentrem moriturae carnis pane satiare. CLXI.

— DE

CONSIDERATIONE

DOCTRINAE

QVANDO

FIAT.

Gregorius. Etenim doctor debet considerare quid loquatur et cui loquatur et quando loquatur. Si enim unum horum defuerit ; locutio apta non erit. Quia duobus modis in lingua deliquimus : aut cum iniusta dicimus, aut iusta reticemus. CLXII. - DE EO QVOD SEQVENDA

SIT DOCTRINA

DOCTORIS

MALI NON OPERA. In euangelio. I. Super cathedram Moysi sederunt scribae et pharisaei, quodcumque dixerint uobis facite secundum opera eorum ne 5 faciatis. 2. IrEM. Synodus. Qui bene docet et male uiuit, uidetur uelut cereus aliis bonam exponit lucem praestare, se uero malis suis consumere atque extinguere. CLXIII. — DE MALO DOCTORE CONTEMPNENDO. Ín euangelio. I. Si sal euanuerit in quo salietur ? ad nichilum utile est CEXIT. CLXII.

CLXIII.

3 considerare] praeuidere

6 reticemus] taceamus.

8 consumere] atdete.

3 salietur] condietur.

CLXII.

3/5 Matth. 23, 2-3.

CLXIII.

3/4 Matth. 5, 15.

CLXI. — Greg. 1, In Ezech., hom. xr, 1, 12 — Coll. Hibernen., XXXVIII, 18a

(WASSERSCHLEBEN, Clm.4592, 106.

146). Cfr. etiam Cod.

Vat.lat.1349-II,

143 ; Cod.

Monac.

CLXII, 1. — Matth. 23, 2-3 — Coll. Hibernen., XXXVIII, 5a (WASSERSCHLEBEN, 142). Cfr. efiaz Cod. Vat.lat.1549-IlL, 132. 2. — Coll. Hibernen., XX XVIII, 5f (WASSERSCHLEBEN, 143). Cfr. efiam Cod. Monac. Clm.4592, 225. CLXIII, 1. — Matth. 5, 13 — Coll. Hibernen., XXXVIII, 6a (WASSERSCHLEBEN, 143). Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-II, 133.

6 est!] oz. B CEXIDT CLUXII. CLXIII.

quod] quia C. 9 delinquimus B. 2 MALIS C

opere B

3 Si] ?raezi. Quod

BC

8 uero] 277. in B C. est] ozz. B

COBBAEN

;

V BIBJIH,

cExmecExv

301

nisi ut mittatur foras et conculcetur pedibus. 2.ITEM. Hieronimus. : Quod si doctor haerrauerit in quo emendabitur ? 3. ITEM. Synodus. Honorandus in quantum homo, inhonorandus in quantum contrarius.

CLXIV. — DE PESSIMIS PRINCIPIBVS EICIENDIS. Synodus. Superbus angelus de caelo eiectus est. Adam post peccatum de paradiso in istam terram quam colimus eiectus est. Roboam rex iniquus propter superbiam in ista terra quam colimus 5 decem tribus deseruit. Omnes heretici, quamquam suis magnarum ciuitatum principes sint, denudata heresis eorum cathedris suis consensu synodi eiecti sunt. CLXV.

— DE EO QVOD

MELIOR

EST DOCTA

IVSTITIA QVAM

SANCTA RVSTICITAS. Hieronimus. I. Sancta quippe rusticitas sola sibi prodest et quantum aedificat ex uitae merito ecclesiam

Christi, tantum

nocet si

5 contradicentibus non resistat. 2. ITEM. Augustinus. Melior est docta sapientia non minus erudiens, quam sancta rusticitas. Danihel dicit : iustos fulgere sicut sol id est sanctos; doctos intellige inductos quasi firmamentum. Vides CLXIV.

& desetuit] perdidit

4 eiecti sunt] repulsi sunt.

CLXV. *? etudiens] multo uel ualde docens 8 iustos] simplices 9 doctos] doctores inductos] inttoductos firmamentum] caelum in quo sol consistit.

2. Coll. Hibetnen., XXXVIII,

6b (WASSERSCHLEBEN,

143);

Coll.

Hibernen., XXI, 19b (WASSERSCHLEBEN, 68).

3. - Coll. Hibernen., XXXVIII, 6d (WASSERSCHLEBEN,

143).

CLXIV. — Coll. Hibernen., XXXVII, 34-535 (WASSERSCHLEBEN, 1239-140). Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-II, 118. CLXV, 1. - Hieron., Epist. 52 ad Paulinum, 5 — Coll. Hibernen., XXXVIII, Ja (WASSERSCHLEBEN, 145) ;Gtat., Dect., C. 2, q.7, 56 (FRrEDBERG, 501). Cfr. eliam Cod. Vat.lat.1349-II, 134 ; Cod. Monac. Clm.4592, 1oo. 2. - Coll. Hibernen., XXXVIII, 7b (WASSERSCHLEBEN, 143) redactio diuersa.

8 Honorandum B.

CLXIV. * sui B.

4 ptoptet supetbiam]

oz. B

5 desetuitur B

6 hereses B

sol] stellas B 8 iustus B BC 3soli V. | 6lIrgM]ozm. CLXV. indoctus B intelligent B 9 doctus B sanctos] oz. B

8/9

392

COLL. IN V LIB., III, czxv-crxvil

ro quantum distat inter hos,licet iuxta hebraicam aliter legamus.

ueritatem

CLXVI. — DE SANCTA RVSTICITATE QVAE DISCRETIONEM NON HABET. Augustinus. I. In rusticitate sancta cauendum est ne aut minuat aut augeat. In his enim dum mens rustici sauciatur, periculum ; incurrit. Et dum putat iustum esse quod facit, tumens eleuatur et in superbiam ruit et uerba scripturarum contemnit. 2. ITEM. Hieronimus. Tunc sancta rusticitas bene utitur et cum sub regimine monasterii et abbatis uerbis scripturae doceatur.

CLXVII. — DE RVSTICITATE CERTANTE CONTRA IVSTITIAM. Salomon. I. Verba oris insipientis grata et labia sapientis praecipitabunt eum. ; 2. ITEM. Hieronimus. Stultitia, si sui rusticitate

contenta

esset, minus

aliquid

haberet malitiae. Nunc autem contra sapientiam bellum gerit et obiurgat ac uerborum suorum eloquiis sapientem obscurare et destruere nititur. Et quicquid sapientiae indocto uiro uide1o rit, zelo simulata non recipit.

CLXVI.

4 sauciatur] uulneratur

6 contemnit] respuit.

CLXVII. 3 grata] apta 6 contenta esset] sufficiens uel sibi subiacens ne prorumpat in ceteros * gerit] concitat 9 nititur] certat 19 zelo]

inuidia

CLXVII.

simulata] ficta, figurata.

3/4 Eccle. 1o, 12.

CLXVI, 1. - Coll. Hibernen., XXXVIII, 8 (WASSERSCHLEBEN, 142). Cfr. efiam Cod. Vat.lat.1349-II, 135 ; Cod. Monac. Clm.4592, 1o1. 2. -Coll. Hibernen, XXXVIII, 10 (WASSERSCHLEBEN, 144). Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-II, 136 ; Cod. Monac. Clm.4592, 102.

CLXVII,r.- Eccle. 10, 12 — Coll. Hibernen., XXXVIII, 9 (WASSERSCHLEBEN, 144). Cfr. etiaz Cod. Vat.lat.1349-Il, 137. 2. — Hieron., In Eccle. 10, 12 (CC 72, 338, 198/201) redactio ampliata — Coll. Hibernen., XX XVIII, gb (WASSERSCHLEBEN, 144).

11 legamus] aZ. et reliqua B C. CLXVI. *? IrEM] oz.

CLXVII.

1 prscRETIONE B C 8 et] oz. V. BC

9 IrEM] oz.

BC

3 sancta] oz. B

9 destruere] oz. B C.

5 tumens]

mens

B

COLL. IN V LIB., TII, crxvim-crxx

393

CLXVIII. — DE COMPARATIONE SANCTAE RYVSTICITATIS SCIENTIAE PECCATRICI. Gregorius. Comparemus si placet illis doctam ignorantiam et nostram indoctam scientiam. Nos de uirtutibus uacui loquimur et ;quasi inter fructifera arbusta positi odoramus poma nec manducamus. Illi uirtutum fructus carpere non cessant quos odorare nesciunt. : CLXIX.

— DE

EO QVOD

MELIOR

EST

SANCTA

RVSTICITAS

QVAM SAPIENTIA MINVS IMPLENS. In prophetis. I. Vae uobis qui sapientes estis ad faciendum malum. Item : $erüit sapientza a sapientibus, notandum quod a sapiens tibus heresis per mundum

dilatata est.

2. ITEM. Synodus Sardicensis. Certum est perfectos rusticitate esse quam scientia peccatores. Ab incorrupto et probato clerico magis perfecta debent populi recipere disciplinam uel doctrinam. 19. 3. ITEM. Synodus Arelatensis. Docta rusticitas tantum sancta collegit exemplo et opere, indocta uero scientia tantum peccatrix destruit exemplo, non implens opere quod docet ore. CLXX. -— DE EO QVOD DIFFICILIVS HERRANTEM CONVERTI QVAM RVSTICVM. Hieronimus. CLXVIIL 3 Comparemus] assimilamus 4 uacui] arbores, plantaria 6 catpete] accipere uel colligare.

SAPIENTEM

z

inanes

5 arbusta]

CLXIX. 4 notandum] cognoscendum 5 dilatata] diuulgata ? Cettum est] melius est scientia] sapientia, prudentia 8 incottupto] integro ptobato] docto magis] maxime 11 collegit] complectit uel coadunat. (I XD

3 cft. Is. 5, 21.

CLXVIII.- Coll.

Hibernen.,

4 Is. 29, 14. XXXVIIIL,

:i2 (WASSERSCHLEBEN,

144).

Cr.

eliam Cod. Vat.lat.1349-II, 138 ; Cod. Monac. Clm.4592, 104. CLXIX, 1. — Is. 5, 20-21 ; 29, 14 —

Coll. Hibetnen., XXXVIII,

r4 (WASSER-

SCHLEBEN, 145). 2. — Coll. Hibernen., XXXVIII,

11a (WASSERSCHLEBEN,

144) redattio

diuersa. Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-II, 139 ; Cod. Monac. Clm.4592, 105. 3. - Coll. Hibernen., XXXVIII, 11b (WASSERSCHLEBEN, 144). CLXX, :r.- Coll Hibernen, XXXVIII, 15a (WASSERSCHLEBEN, etiam Cod. Vat.lat.1349-I1I, 14o ; Cod. Monac. Clm.4592, 104.

CLXVIII. * adorati B C.

2 pECcCATRICIS B C

4 indoctam] doctam B

145). Cfr.

6 quos] quam B

6 IrEM] B heteses B 2 rMPLENS] ad zarg., e? add. docta B CIIM 10 IrzM] oz. B C 7/8 peccatricem B 9 perfectis rusticitatis D om. BC 12 indocta] docta B exempla B.

394

COLL. IN V LIB., III, cLxx-CLxxi

I. Si rusticus herrauerit in quantum rusticus, tantum facilius corrigitur. Sapiens uero si herrauerit in quantum sapiens, ;tantum non acquiescit ad correctionem. Inde dicitur: si doctor herrauerit in quo doctor emendabitur ? quia deprauat scripturam et ad sensum suum redigit. 2. ITEM. Origenes. Si doctor herrauerit et in suo sensu firmatus fuerit, nisi per 1o auctoritatem regiam aut episcopalem nemo potest emendare. CLXXI. — DE LIBERTIS EX FAMILIA ECCLESIAE FACTIS. Ex concilio Toletano. Si nihil ex proprio conferant sacerdotes qui eos faciunt et si qui nulla ex rebus suis pauperibus Christi distribuunt, aeter; ni iudicis uoce in futurum condemnabuntur, quanto magis hi qui auferunt pauperibus quod non dederunt. Quapropter episcopi qui nichil ex proprio suo ecclesiae Christi compensauerint hanc diuinam sententiam metuant et liberos ex familiis ecclesiae ad condempnationem suam facere non 10 praesumant. Impium est enim ut qui res suas ecclesiae Christi non contulerit damnum inferat et ius ecclesiae alienare contendat. Tales igitur libertos successor episcopus absque aliqua oppositione ad ius ecclesiae reuocabit, quia eos non equitas, sed improbitas soluit. CLXXII. — INCIPIT DE MVTATIONE LOCI ET DE CLERICIS TABVLIZANTIBVS DE LECTORIBVS ATQVE CANTORIBVS DE GENERIBVS EVNVCHORVM ET DE TONSVRA CLERICORVM DE MINISTRIS ATQVE SACRAMENTIS ALTARIS. ÍN PRIMIS, DE QVAERENTIBVS

5 MVTARE LOCVM.

CLXX.

Gregorius.

3/4 facilius]

leuius

D ad

correctionem]

ad

emendationem.

CLXXI. 3 conferant] donent uel tribuant 4 distribuunt] dispertiunt 6 auferunt] tollunt Quapropter] ideo 7/8 compensauetint] condonauetint 11 contulerit] tribuerit inferat] introducat ius] proprium, res alienate] rapere 11/12 contendat] festinet 13 appositione] contradictione ius] proprietatem equitas] iustitia 14 improbitas] procacitas, superbia.

2. — Coll. Hibernen.,

XX XVIII, 15b (WASSERSCHLEBEN,

145).

CLXXI — Conc. Tolet. IV (a. 653), 67— Coll. Hisp., XLIX, 67 (PL 84, 581); Dect. ps.-Isid. (Hrwscurvs, 572).

CLXX.

3 rusticum? B

GI, XOSSD

13 teuocauit V.

CLXXII.

5 MvrARI B C

8 IrEM] oz. B C.

CODLESINOVOULIB), HT, erxxit-cnxxiv

395

I. Saepe cum quaerimus mutare locum, conamur secretum uitae remotioris eligere, uidelicet ignorantes, quia si desit spiritus, locus non adiuuat. Inde Loth de quo loquimur, in Sodomis sanctus extitit, in monte peccauit. Quia autem loca men1o tem non muniunt, ipse humani generis primus testatur parens qui in paradyso cecidit. Sed minus sunt omnia quae loquimur ex terra, nam si locus saluare potuisset, satanas de caelo non cecidisset. Tolerandi ergo ubique sint mali, quia Abel fieri iustus non ualeret nisi eum Cain malitia exerceret. Vnum 15 uero est quo uitari societas debeat malorum, ne se fortasse corrigi non ualeant. 2o lrEM; cYisidorus. Non gressu pedum sed morum quaerendus est Deus.

CLXXIII. - DE MANENDI IN LOCO PROPRIO ET FACIENDI VOLVNTATEM DEI IN EO. Augustinus. In toto orbe terrarum instituta sunt regna caelorum. Quid uis per terram uenire ad eum qui caelos et terras implet ? ; Non dixit Dominus : «ade in orientem et reliqua. Fidem habe

in Domino et permane in loco tuo. CLXXIV. — DE MVTATIONE LOCI PRO SALVTE ANIMAE. Valet interdum conuersis pro salute animae suae mutatio loci. Plerumque dum mutatur locus mutatur mentis effectus. Nam locus ubi praue quisque uixit, in aspectu mentis oppo5 nitur. CLXXII.

6 conamut] satagimus, cernimus, putamus

? uidelicet] ueraci-

tet 10 muniunt] defendunt, custodiunt 13 Tolerandi] sustinendi, portandi 14 exerceret] probatet, studeret 18 morum] mentis, actionum.

CLXXIII.

3 instituta] constituta.

CLXXIV. 2 interdum] saepe, aliquando 3 mentis] uoluntas aspectu] in praesentia 4/5 opponitur] proponitur, anteponitur. CLXXIII.

4 in

5 loc. non rep.

CLXXII, 1. — Greg. I, In Ezech., hom. 1x, 22-23 — Coll. Hibernen., XLIII, 7

(WASSERSCHLEBEN, 173), redactío diuersa. Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-VI, 26. 2. — Coll. Hibetnen., XLIII, 8c (WASSERSCHLEBEN, 174). Cfr. efiam Cod. Vat.lat.1349-VI, 27 ; Cod. Monac. Clm.4592, 257. CLXXIII. - Coll. Hibernen., XLII, Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-Vl, 27.

8 (WASSERSCHLEBEN,

174) redactio diuersa.

CLXXIV. - Isid., Sent., II, 1o — Gtat., Dect., p.81, 9 (FRrEDBERG, 285).

6 mutari B C IrgM] oz. B C CLXXIV.

13 sunt B C 10 primo C 18 gtessu] egressus B. 2 suae] ozz. B

3 effectum B.

14 Cam B

15 se] si B

17

396

QOEESINOVIEÉIBAS LEE CLXXV-CLXXVII

CLXXV.

— DE

CLERICIS

QVI DE

CIVITATE

IN CIVITATEM

TRANSFERVNTVR. Ex concilio Niceno. I. Propter multas perturbationes et seditiones quae fiunt, placuit consuetudinem omnimodis amputare, quae praeter partibus'est admissam, ita ut de ciuitate VA regulam in quibusdam in ciuitatem, non episcopus, non presbyterus, non diaconus transferatur. Si quis autem post diffinitionem sancti et magni concili tale quid: agere temptauerit et huiuscemodi manciparit, hoc statutum prorsus inritum ducatur et restituatur ecIO clesiae cui fuerat aut presbyter aut diaconus ordinatus. 2. ITEM. Synodus Calcedonensis. De his qui transmigrant de ciuitate in ciuitatem episcopis aut clericis, placuit ut canones, qui de hac re a sanctis patribus

statuti sunt, habeant propriam firmitatem. CLXXVI.

A

— OvoD EPISCOPVS

VEL PRESBYTER

POTEST AD

ALIAM ECCLESIAM CAVSA VISITANDI TRANSIRE. Synodus Carthaginensis. Episcopi uel presbyteri si causa uisitandi de ecclesia ad alterius ecclesiam uenient, in gradu suo suscipiantur etiam ad uerbum faciendum uel ad ordinationem

consecrationis, si ta-

men inuitentur. CLXXVII.

scoPVM.

- DE

EO

In hystoria

QVOD

NVLLVS

DEBET

IVDICARE

EPI-

ecclesiastica.

CLXXV. 4 omnimodis] per omnia 5 admissa] commissa 8 temptauetit] praesumpserit 8/9 manciparit] occupati, alligari ^ 9 statutum] decretum prorsus] omnino intitum] irritum. CLXXVI. CLXXV,

5 in gradu suo] in sede episcopi. 1. — Conc. Nicaen., 15 — Coll. Quesnell. (PL 56, 397) ; Coll. Dionis.-

Hadr. (PL 67, 150); Coll. Ioan. Antioch, XII (VosrLvs-IvsrELLVvs, rm, 525); Coll. Dionis. (SrREwE, 29) ; Coll. Hisp., I, 15 (PL 84, 97) ; Ctesc., Concord., XVII (PL 88, 843); Bonizo Sutr., Coll, V, 12 (PERELs, 179) ;Burch. Worm., Decr., II, 97 (PL 140, 645) ;Iuo Carnot., Decr., vr, 174 (PL 161, 485) ;Decr. ps.-Isid.

(HinscHius, 259). 2. — Conc. Chalced., ; — Coll. Dionis. (SrREwz, roo) ; Coll. Dionis.Hadr. (PL 67, 172) ;Cresc., Concord., XVI (PL 88, 842) ;Coll. Dacher., III, 36 (D'ACHERY, 1, 551). CLXXVI. - Conc. Carth. IV, 35 — Coll. Nouatien., VII, 56 (Spic. Casin. r, 282) ; Coll. Hisp., XV, 53 (PL 84, 203) ; Coll. Herouall, XXXII, (PL 99, 1029) ; Dect. ps.-Isid. (Hiwscurius, 304) ; Grat., Decr., c.7, q.1, 38 (FRrEDBERG, 581). CLXXVIH. - Rufin., Hist. eccl, I, 2 (PL 21, 468) —

Coll. Hibernen., I, 16a

(WASSERSCHLEBEN, 9). Cfr. e/iaz Cod. Vat.lat.1349-II, 161 ; Cod. Monac. Clm. 4592, 94.

CLXXV. 5 admissa C ut] ozz. B BC 14 statuta B propria firmitate B CLXXVI.

2 ECCLESIA, e/ add. svA C.

8 quid] quis B C

11 IrEM] oz.

GCORLIBNGVLIBIOTILI; CEXEXVÍFGEXxXX

397

Constantinus rex ait ad episcopos ad se congregatos trecentos decem et octo: Deus uos constituit sacerdotes et ; potestatem uobis dedit de nobis quoque iudicandi, et ideo nos

a uobis recte iudicamur uos, non potestis ab hominibus iudicari propter quod Filius Dei in uos expectat iudicium. CLXXVIII. — QvoD PASCHAE TEMPORIBVS PRESBYTERI VEL DIACONI REMISSIONEM PECCATORVM PER PARROCHIAS DENT. Synodus Romana. Paschae temporibus presbyteri et diaconi per parrochias ; dare remissionem peccatorum, et ministerium implere consueuerunt etiam praesente episcopo in fontem descendunt, sed episcopi nomine facti summa. conceditur. Reliquis uero temporibus in aegritudine licet presbytero pro salute aquam dare indulgentiam peccatorum, quia et munus ipsi licet causa 1o emundationis offerre. Diaconibus nulla licentia inuenitur esse concessa, sed quod semel forte contigit usurpare per necessitatem, Deus excusat ne postea in securitate sit commissum. CLXXIX. — QvoD sOLLEMNITATES SANCTORVM NON TAM CIBIS QVAM ANIMAE EXVLTATIONE CELEBRANDAE SVNT. Hieronimus ad Marcellam. Sollicitius prouidendum sollemnem diem non tam ciborum ;habundantia quam spiritus exultatione celebremus. Quia ualde absurdum est nimis securitate non honorare uelle martyres, quos procul dubio scimus Deo placuisse ieiuniis non habundantia ciborum. CLXXX. - VT NVLLI CIVIVM FESTIVITATES MAIORES IN VILLA CELEBRENT. Ex concilio Aurelianensi. CLXXVII.

7 expectat] tequirat.

CLXXVIII. *? episcopi nomine] potestas tapete 12 commissum] concessum. CLXXIX.

4 Sollicitius] studiosius

11 usutpate] arripere, furto

6 absurdum] contrarium, turpe.

CLXXVIII. — Coll. Herouall., XLIV (PL 99, 1045).

CLXXIX. - Hieron., Epist. 31 ad Eustochium, 3 (PL 22, 416). CLXXX. - Conc. Aurel. I (a. 511), 25 (nE CrERCQ, 11) — Coll. Hisp., XXXI, 21 (PL 84, 277) ; Coll. Dacher., I, 116 (D'Acnznv, 1, 531) ; Dect. ps.-Isid. (Hrw-

SCHIUS, 358) ; Regino, Coll., II, 392 (WASSERSCHLEBEN, 565) ; Iuo Carnot., Dect., IV, 12 (PL 161, 266). CLXXVIII.

1 vzgL] gr B C

munus] minus C

CLXXIX. CLXXX. 27

5/6 consuerunt

12 Deus] dicitut C

B

6 fonte

C

10

13 excusatus B.

4 prouidendum] adZ. ut B C — 6 nimia B C. 2 cELEBRET

D

Aureliano

C VI

398

CLXXX-CLXXXIII

COLESENSVEETDOILIS

Vt nulli ciuium paschae, natalis Domini uel quinquagesimae sollemnitatem in uilla liceat celebrare, nisi quem infirmitas ; probabitur tenuisse. CLXXXI-

DE

LAICIS

QVI'IN

SOLEMNITATIBVS

AD CIVI-

TATEM NON OCCVRRVNT. Ex concilio Heliberritano. Vt ciues in superiorum sollemnitatum noti paschae aut natalis Domini festiuitate episcopis interesse neglexerint, in 5 quibus ciuitatibus positis accipiendi communionis siue benedictionis desiderio non uenerint, qui hoc facere neglexerint triennium, communione priuentur. CLXXXII. — Vr IN ECCLESIAM INGREDI NVLLVS PROHIBEATVR. Synodus Carthaginensis. Vt clericus nullum prohibeat in ecclesiam audire uerbum Dei, siue gentilis sit siue hereticus siue iudeus, usque ad mis; sam cathecumenorum. CLXXXIII. — Sr ovis INTER CELEBRANDA DIVINA MINISTE-

RIA MINISTRIS DEI INIVRIAM FECERIT. Iustinianus rex. Si quis dum diuina ministeria celebrantur,in monasterium uel sanctam intrauerit ecclesiam episcopo uel clericis et aliis VA

ministris ecclesiae iniuriam

fecerit, iubemus

eum

tormentis

subiectum in exilio mitti. Sed si et ipsa sancta ministeria uel oratoria uel diuina ministeria conturbauerit uel celebrare proCLXXXI.

* triennium] trium annorum.

CLXXXII. 3 prohibeat] contradicat 4 gentilis] paganus missam cathecumenorum] id est eiectionem cathecumenorum. CLXXXIII.

4/5 ad

7/8 prtohibuetit] non perseuerauetit

CLXXXI. — Non inuenitur in Conc. Eliber. — Coll. Hisp. (PL 84, 301-510). CLXXXII. — Conc. Carth. IV, 84 — Coll. Hisp., XV, 84 (PL 84, 206) ; Decr. ps.-Isid. (HrwscHrUs, 305); Gennad. Massil, Stat. eccl ant, r6 (Muwrzmm,

169); Coll. Hibernen. (WassERscHLEBEN,

8); Coll. Nouatien., VII, 16 (Spic.

Casin. r, 280) ; Coll. Herouall., LXI (PL 99, 1066 ;Butch. Worm., Dect., 11, 28

(PL 140, 677). CLXXXIII. — Iulian., Epit., CXV, 52 (HANEL, 151, 439) — Nomocan., Ioann.

scholastici XX (VosLLvs-IvsrELLvs, I1, 628) /azzquaz ex Constitutione

LX XIV.

8 natale B.

CLXXXI. CLXXXII. gredi C.

3 in] qui C

4 natale B

1/ó Vr —

cathecumenotum]

festiuitatem B. oz. B

8 prohibeat] aZZ. in-

CLXXXIII. 2 rex] oz. B 3 dum] oz. B brandis B in] ad B 9 celebrati B C

diuinis mistetiis cele-

COLL. IN V LIB., III, CLXXXIII-CLXXXVI

399

hibuerit, capitali supplicio puniatur. Hoc idem obseruetur in laetaniis in quibus episcopi uel clerici inueniuntur, ut si qui1o dem contumeliam tantum fecerit tormentis exilio tradatur, si

autem laetanias conturbauerit periculo capitali subiciatur; eaque defendere uolumus non solum ciuiles sed etiam militares iudices.

CLXXXIV. — VT CVIVSLIBET ORDINIS CLERICVS SI TARDIVS AD ECCLESIAM VENERIT. Ex concilio Toletano. Vt presbyter uel diaconus uel subdiaconus uel quilibet ecclesiae deputatus clericus, si intra ciuitatem fuerit uel in 5 loco quo ecclesia est aut in castellis aut in uicis aut uillis et ad ecclesiae officium cotidianum non uenerit, clericus non habea-

tur, si castigatus per satisfactionem noluerit promereri.

ueniam

ab episcopo

CLXXXV,. — DE CLERICIS QVI IN MVTVAM CAEDEM PRORVM-

PVNT. De clericis qui in mutuam caedem proruperint, prout dignitas officiorum in tali excessu contumeliam pertulerit, a pon5 tifice districtius uindicetur. CLXXXVI. - DE CLERICIS TABVLIZANTIBVS. Ex lege Iustiniani. Neque episcopus neque presbyter neque diaconus neque subdiaconus neque lector neque alius cuiusque religiosi con5 sortii uel habitus tabulizare audeat uel socius ludentium fieri

9/10 quidem] namque.

CLXXXIV.

6 officium] ministerium

8 ptomereti] accipete.

CLXXXV. 3 in mutuam] in sociorum congtegationem —— caedem] percussionem uel uapulationem prout] in quantum 4 officiorum] ministerio-

rum. CLXXXVI.

5 tabulizate] tabulis ludere

CLXXXIV. - Conc. Tolet. I, 5 — Coll. Hisp., XLVI, 5 (PL 84, 329) ; Dect. ps.-Isid. (Hiwscurus, 350) ; Burch. Wotm., Dect., rr, 152 (PL 140, 650). CLXXXV.

— Fons non inuenitur.

CLXXXVI. -Iulian, Epit, CXV, 13 (HANEL, 151, 459) — Lex Rom. can. compta 42 (Mon, 53);Iuo Carnot., Decr., v, 570 (PL 161, 434).

$8 idem] eodem B CLXXXIV. CLXXXV.

obseruetur] adZ. et B C 5 in] oz. B

10 si] sin B.

castelli a.i. uici a. uillae B.

1/2 PRORVPERINT C.

400

GOLL-sINIVoLIBO HI CLXXXVI-CLXXXVIII

uel in quodcumque spectaculum spectandi causa uenire. Nam si quis contra haec fecerit, per tres annos omni sacro ministerio prohibeatur et in monasterio mittatur. Si autem dignam poenitentiam inferiore tempore ostenderit, statim reuocetur. 1o Scientibus sacerdotibus qui talià peccata dissimulauerint, quia ipsi de eodem Deo rationem reddunt. CLXXXVII. — Qvop EPISCOPORVM CVBICVLARII NON LAICI SED CLERICI VEL MONACHI ESSE DEBEANT. Gregorius. Verecundus nos torpor indiscretionis inuoluit ut huius sedis pontificibus secreta cubilis seruitia laici pueri aut seculares 5 obseruent. Et cum pastoris uita esse disciplinis semper debeat in exemplum, plerumque clerici qualis in secreto sit uita sui pontificis nesciunt quam tamen,ut dictum est seculares pueri sciunt. Qua de re constituo ut quidam ex clericis uel etiam ex monachis electi ministerio cubiculis pontificalis obsequantur, 1o ut hic qui in loco est regiminis habeat testes tales qui ueram eius in secreto conuersationem uideant atque ex uisione sedula exemplum profectus sumant. CLXXXVIII. - QvOD CANTANTIBVS ET PSALLENTIBVS DOMINI ANGELORVM ADSINT PRAESIDIA. Ex regula cano-

nica. Psallentium in ecclesia Domini mens concordare debet 5 uoci ut impleatur illud apostoli : ?sallat spiritu, bsallat mente. Quoniam quamuis ubique Deum per potentiam diuinitatis 6 spectandi] ludendi rint] finxerint.

9 inferiore tempore] infra tres annos

10 dissimulaue-

CLXXXVII. 4 cubilis] camerae, lectuli 5 obseruent] custodiant 6 plerumque] saepius 8 Qua de re] qua de causa quidam] aliqui 9 obsequantur] oboediant 12 sedula] assidua profectus] incrementum, petfectionem.

CLXXXVIII.

Dot

TA TS

CLXXXVII. — Conc. Rom. (a. 595) sub Greg. I — Coll. Hisp., CI, 2 (PL 84, 841) ; Decr. ps.-Isid. (Hiwscurvs, 746). CLXXXVIII.

CLXXXVI. add. scientes B C

— Fons non inuenitur.

6 quaecumque spectaculo B 11 Deo] znzer Jin. add. B.

9 interiore B

10 peccata]

CLXXXVII. 4 cubiculis B 6 obseruentut B disciplinis] discipulis 10 hic] his B. 9 cubilis B 6 secreto] discteto B CLXXXVIII. 1/2 pouiNoB 2/0 canonica] clericorum B C 5 psallat?] a7. et .B C 4Domino B C B

COLL.IN

V LIB., III, CEXXXVIII-CLXXXIX

40I

nouerimus, praecipue tamen eum cum diuino assistimus officio per gratiam nobis credimus adesse. De qua re Beda uenerabilis presbyter ita dicit: Non latet angelos crebro electis 1o inuisibili adesse praesentia, ut eos uel ab hostis callidi defendant insidiis uel maioris caelestis desiderii gratia, sustollant Apostolo testante qui ait : Nonne hi omnes sunt administratorii spiritus 4n ministeriwm massi bropter.eos qui hereditatem capiunt salutis ? Maxime tamen angelici nobis spiritus adesse credendi 15 sunt cum diuinis specialiter mancipamus obsequiis. Id est cum ecclesiam ingressi uel lectionibus sacris aures accomodamus uel psalmodiae operam damus, uel orationi incumbimus uel etiam missarum sollemnia celebramus. Vnde ait propheta: 2» conspectu angelorum psallam tibi. Nec dubitare licet ubi corporis 20 et sanguinis dominici geruntur mysteria supernorum ciuium adesse conuentus. Vnde studendum sollerter est, ut cum eccle-

siam uel ad diuinae laudis debita soluenda uel agenda missarum sollemnia intramus, semper angelicae praesentiae memores cum timore et ueneratione competenti caeleste com25 pleamus officium. Ne si, quod absit, indigne negligenter aut inhoneste uel tepide expleuerimus et ad perficiendum pigri aduenerimus in sententia qua dicitur maledictus homo qui opus Dei negligenter fecerit, miserabiliter labamur.

CLXXXIX. — DE SVPERBIS LECTORIBVS. Plerique scientia accepta scripturarum non ad Dei gloriam sed ad suam laudem utuntur, dum ex ipsa scientia extolluntur, et ibi peccant, ubi peccata mundare debuerunt. Num; quam consequuntur legendo perfectam scientiam arrogantes. Nam quamuis sapientes in superficie uideantur omnino, CLXXXVIII. * nouetimus] cognouetimus, sciamus 9 Non latet] non absconditur ctebto] saepius electis] iustis 10 hostis] diaboli callidi] maligni 11 sustollant] sursum eleuant 12 testante] confirmante 13 capiunt] accipiunt 15 mancipamus] occupamur 16 accomodamus] sociamus uel iungimus 17 incumbimus] insudamus 20 geruntur] fiunt 21 studendum] insudandum, certandum sollerter] studiose 24 competenti] conuenienti 28 misetabiliter] terribiliter uel pessime labamur] cadamus. CLXXXIX.

b attogantes] superbientes

12/14 Hebr. 1, 14.

CLXXXIX.

12 attestante lin. add. B CLXXXIX.

6 in superficie] foris uel in facie

18/19 Ps. 157, 1

- Fons non inuenitur.

amministratorum B BC 24 coelesti B.

15 mancipamut B

6 omnino] oz. B, inter lin. add. C

22 uel!] iszer

402

COLL. IN V LIB., III, cLxxxIx-Cxc1

tamen ueritatis arcana non tangunt, quia superbiae nube praepediuntur. Semper enim superbi quaerunt et non inueniunt : diuinae legis penetrabilia humilibus et bene intrantibus 1o patent, prauis autem atque superbis clauduntur. Nam quamuis diuina eloquia prauis lectione fiant aperta,in mysterio autem clausa atque occulta sunt. Dum sermo Dei fidelibus lIucescit, reprobis autem ac superbis quodammodo tenebrescit, et unde isti illuminantur, inde illi cecantur.

CXC. — DE CARNALIBVS LECTORIEVS. Nequaquam legem intelligit qui carnaliter uerba legis percurrit, sed his qui eam sensu interioris intelligentiae prospicit. Nam qui litteram legis intendunt, eius occulta penetrare non ; possunt. Multi enim non intelligendo spiritualiter scripturas nec eas recte sentiendo, in heresim deuoluti sunt atque in multis herroribus defluxerunt. In solis fidelibus religata est lex, testante Deo per prophetam : liga testimonium, signa legem in discipulis meis ne eam aut iudeus intelligat aut hereticus 1o qui non est Christi discipulus.

A

CXCI. - DE CANTORIBVS. Canonica doctrina. Studendum summopere cantoribus est ne sonum sibi diuinitus collatum uitiis tradant, sed potius illud humilitate et castitate et sobrietate et ceteris uirtutum sanctarum ornamentis exornent. Quorum melodia animos populi circumstantis ad memcriam amoremque caelestium non solum sublimitate uerborum, sed etiam suauitate sonorum ducant et erigant. Cantorem autem,

sicut traditum

est a sanctis patribus, et uoce

et arte praeclarum illustremque esse oportet, ita ut oblecta* atchana] secreta nube] obscuritate 8 praepediuntur] impediuntur uel tutbabuntut 9 penetrabilia] secreta hostia uel introitus 10 patent] aperiun-

tut

i1 mysterio] sacramento.

CXC. 2/3 percurrit] perlegit penetrare] introire 6 in heresim] $8 liga] confirma.

3 his] ille in errotem

prospicit] considerat 4 * defluxerunt] lapsi sunt

(SETS 2 summopere] summo labore 3 collatum] donatum potius] magis 6 sublimitate] altitudine 9 illustrem] nobilem 9/10 oblectamento] amote uel tributo, persuasione

CXC. — Fons non inuenitur. CXCI. — Fons non inuenitur.

$ superbi] zZZ. legunt B C lin. add. B 11 electione C (X GXCE

9 bene] 227. ad dominum B C ministerio B.

4 littera B. 2 sonum] donum B

9/10 oblectamenta B

10 autem] zzzer

COELZSIN:V.LIB. HI, CXCI-CX60H 1:0 mento

dulcedinis

animos

incitent

Cantores itaque non propter superbiendo praeferant, sed prouidendum est illis quanto num agatur officium. Scilicet 1, rum et officii qualitatem et protendant

et uoces

403

audientium.

Ef cetera.

donum sibi collatum se ceteris humiliter socios exhibeant ; et tempore quando sublime diuiut secundum numerum clericotemporis prolixitatem cantum

moderentur

ceterorum.

Sonum

etiam

uocalium litterarum bene atque ornate perstrepant. Hi uero qui huius artis minus capaces sunt, donec erudiantur melius conuenit ut sileant quam aliorum uoces dissonare compellant. 20 Psalmi namque in ecclesia non cursim aut in excelsis atque inordinatim, sed temperatis uocibus psallendi sunt, plane ac lucide cum compunctione cordis, ut recitantium mentes illorum dulcedine pascantur. CXCII. — DE CANTORIBVS ET PSALLENTIBVS. Hieronimu s. Canere igitur et psallere et laudare Dominum magis animo quam uoce debemus ; hoc est quippe quod dicitur : cantantes et psallentes in cordibus uestris Domino. Audiant haec adule; scentuli, audiant in quibus psallendi in ecclesia officium est, Deo non uoce sed corde cantandum, nec in modum tragoediorum guttur et fauces dulci modulamine colludentes ut in ecclesia theatrales moduli audiantur et cantica, sed timore in

opere, in scientia scripturarum. Sic cantet seruus Christi, ut 1o non uox canentis, sed uerba placeant quae leguntur ut spiritus malus qui erat in Saul eiciatur ab his qui ab eo similiter possidentur et non introducatur in eos qui de domo Dei scenam facere populorum non uerentur. CXCIII. — OvoD PVEROS EVNVCHIZARI CANTORIBVS ECCLESIAE. Hieronimus.

NEFARIVM

SIT ET

10 incitent] prouocent 11 collatum] concessum uel tributum 12 praeferant] ante ponant 13 sublime] altum, magnum 15 prolixitatem] longitudinem 17 persttepant] tesonant, concinant 19 sileant] taceant dissonare] turbare 20 cutsim] cutrendo

23 pascantur] satientut. CXCII. 3 quippe] uete, ergo 4/5 adulescentuli] iuuenculi 6/7 ttagoediorum] iocularium * colludentes] iocantes 12/13 de domo Dei scenam facere] domum meretricum uel cantionum 13 non uerentur] non uerecundant.

CXII

3/4 Eph. 5, 19.

CXCII. - Cfr. Hieron., Epist. 69 ad Oceanum, de uita clericorum (PL 30, 297) sed non inuenitur textus. CXCIII. — Cfr. supra, c. CXCII.

12 sociose B 10/11 ceteri B 8 sed] a4. in B. CXCII.

17 prostrepent B.

404

COLL. IN V LIB,, III, CXCIII-CXCIV

In sacris namque ordinibus patenter ostenditur quod eunuchorum genera tria sint. Ex quibus unum tantummodo ; proficuum esse decernitur, quod reuera non ferro ad suaue canendum absciditur, sed uoluntaria castigatione ad caelestem beatitudinem percipiendam informatur. Sacrum nempe offücium praeclaris eunuchorum uocibus extoli, nemo ex doctorum censuit, sed fallax superstitio et quaedam uiolenta 1o pudicitia istiusmodi figmentum ecclesiasticae militiae mancipare non erubuerunt. Sunt eunuchi qui de utero matris sic nati suni,

e sunt

eunuchi

qui facti suni

ab

homamnibus,

et sunt

eunuchi qui se ipsos castrauerunt bropter vegnum caelorum :qui potest capere capiat. Triplex genus est eunuchorum : duo car15 nalia et tertium spirituale. Alii sunt qui de matris utero sic nati sunt, alii uel quos captiuitas facit, uel delicia matronalis, tertium sunt qui se ipsos castrant propter regnum caelorum et qui cum possint esse uiri, propter Christum eunuchi fiunt. Istis promittitur praemium, superioribus autem, quibus casti20 moniae

necessitas

non

uoluntas

est, nihil

omnino

debetur.

Possumus autem et aliter dicere: eunuchi sunt ex matris utero qui frigidioris naturae sunt, nec libidinem appetentes. Et alii qui ab hominibus fiunt, quos aut philosophi faciunt aut propter idolorum cultum emolliuntur in feminas, uel persua25 Sionem hereticam simulant castitatem ut mentiantur religionis ueritatem, sed nullus eorum consequitur regna caelorum nisi qui se propter Christum castrauerit. Vnde infert : qui potest capere capiat, id est qui potest pugnare pugnet et super hoc triumphet. CXCIV. —- DE TRIBVS GENERIBVS EVNVCHORVM. Augustinus ad Pollentium. Dicatur nobis quod a Domino dictum est, s? talis esí causa C XCIT 3 patenter] aperte 5 proficuum] optimum * informatur] instruitur 8 extolli] exaltari 9 censuit] iudicauit uiolenta] abrupta 10 figmentum] compositionem 10/11 mancipate] subdi 16 captiuitas] captus uel captio delicia matronalis] amor meretricum 18 eunuchi fiunt] uirgines permanent 23 philosophi] doctotes 25 simulant] fingunt 27 infert] subiungit. CXCIII.

11/14 Matth. 19, 12.

CXCIV.

3/4 cfr. Matth. 19, 1o.

21/28 Matth. 19, 12.

CXCIV. — Aug., Adult. coniug., II, 18 (PL 40, 484-485). CXCHE 4 eunuchizorum B 14/15 libidine C 24/25 persuasione hetetica B BG 29 hoc] hac B.

CXCIV.

3 nobis] oz. V

a] oz. B

carnalium B 25 mentiatur B

19 Isti C 22 25/26 religiosis

Domino] zz£er Jin. add. B

COEISCEINUM BIB. III) CXxCIV-CxCV

405

cum uxore non expedit nubere. Quibus et nos quid respondea; mus ? nisi quod ipse respondit : 4o» omnes caftunt uerbum hoc, sed quibus datum est. Sunt enim eunuchi qui de matris utero sic nati sunt. Et sunt eunuchi qui facti sunt ab hominibus. Et sunt eunuchi qui se ipsos casirauerunt Propter regnum, caelorum. Qui potest capere capiat. Exgo qüi potest capiat quod non 10 omnes capiunt. Possunt autem quibus hoc praestat diuina misericordia occulta sed iusta. Alii sunt qui in utroque sexu concubitum nesciunt, sed in his qui se ipsos castrauerunt propter regnum caelorum. Alii qui experti et auersi sunt, partim quidem illicite, partim uero licite experti. Porro hi qui licite 15 experti sunt, quidam sunt qui non nisi licite, quidam et illicite et licite. Sunt quippe in eis qui coniugia sua tantum sciunt, sunt qui et alias feminas ac stupra quaelibet,sed qui post concubitum coniugium se ipsoscastrant propter regnum caelorum, aut morte amittunt coniuges aut ex consensu cum eis conti20nentiam profitentur aut necessitate diuortiorum, ne uiuis coniugibus se aliis copulando adulteria perpetrent, castrant se ipsos propter regnum caelorum, non ut clariores ibi esse possint, sed quod aliter ibi esse non possint. Nam qui non ista necessitate se continent, sed boni appetitione, meliores possent 25 ibi esse etiam seruata pudicitia coniugali, quamuis in praemiis minoribus tamen intus. Qui uero propterea se continent qui a prioribus coniugibus uiuis timent aliis coniugari, maiorem curam debent gerere pro salute, quam gesserunt illi a quibus continentia pro munere dilecta est ampliore. Tunc quippe ibi 3o erunt, si adulteri non erunt. Si autem non continent, adulteri

erunt, quia uiuentibus

coniugibus

pristinis non

coniugibus

sed alteris adherebunt ; et si a regno caelorum aberunt, ubi

erunt nisi ubi salui esse non erunt ? CXCV. — DE TRIBVS GENERIBVS SPADONVM. ad Pollentium.

Augustinus

CXCIV. 4 non expedit] non conuenit B capiunt] retinent 13 experti] ptobati 14 experti] probati uel inuenti 20 diuortiorum] separatione uel odio 21 perpetrent] committant ^ 28 gerere] habere 29 munete] dono quippe] uefte 32 adherebunt] coniunguntur aberunt] longe erunt 83 erunt] poterunt.

5/9 Matth. 19, 11-12.

CXCV. — Fons non inuenitur.

11 iusta] adZ. sed in his ... (e Zim. 12/13 iterat.) .. fegnum 10 diuina] Dei B C 22 ibi] ubi B. sed] sunt B 1*4 et] znzer lin. add. B coelorum B C

406

COLLE.IN V-LEB,; HIE Cxev

Ipsum Dominum audiamus euidentissimam hinc sententiam proferentem. Nam cum de coniugibus non separandis nisi ; causa fornicationis diuine ac terribiliter loqueretur : d?xerunt ei discipuli, si talis est causa cum uxore, non expedit nubere,

quibus ille : on omnes, inquit,.capiunt uerbum hoc. Sunt eunuchi. Sunt enim spadones qui ita nati sunt. Sunt autem alii qui ab hominibus facti sunt. Et sunt spadones qui se ipsos rocastrauerunt propter regnum caelorum ; qui potest capere capiat. Quid ueracius ? Quid lucidius dici possit ? Christus dicit, ueritas dicit, uirtus et sapientia Dei dicit. Eos qui pio proposito ab uxore ducenda se continuerunt, castrare se ipsos propter regnum caelorum et contra humanam uanitatem impia 1; temeritate contendit. Eos qui hoc faciunt praesentem tantummodo necessitatem molestiarum coniugalium deuitare, in regno autem caelorum amplius quam ceteri non habere. De quibus autem spadonis loquitur Deus per Esaiam prophetam quibus se dicit daturum in domo sua et in muris suis locum 20 nominatum meliorem multo quam filiorum atque filiarum, nisi de his qui se ipsos castrant propter regnum caelorum. Nam illi quibus uirile membrum debilitatur ut generare non possint, sicut sunt eunuchi diuitum et regum, sufficit utique cum christiani fiunt et Dei praecepta custodiunt et tamen in 25 proposito sunt ut coniuges sin potuissent haberent ceteris in domo Dei coniugatis fidelibus adequari qui prolem licite pudiceque susceptam in Dei timore nutriunt docentes filios suos ut ponant in Deo spem suam. Non autem accipere meliorem locum quam est filiorum atque filiarum neque enim 3o uxores animi uirtute, sed carnis necessitate non ducunt. Con-

tendat sane qui uoluerit de his propheta spadonibus hoc praenuntiasse qui corpore abscissi sunt. Iste quoque error causae quam suscepimus suffragatur. Neque enim spadones istos eis qui in domo eius nullum habent locum praetulit Dominus sed ,; eis utique qui in filiis generandis coniugalis uitae meritum seruant. Nam cum dicit: dabo eis locum multum meliorem ostendit

et coniugatis

dari,

sed multo

inferiorem. Vt

ergo

CXCV. 6 non expedit] non conuenit uel necesse non est uel non oportet 8 spadones] eunuchi 9 spadones] eunuchi 12 pio] casto 13 proposito] promissione, habitu 17/18 De quibus] de bonis 22 uirile membrum] testiculi debilitatur] truncatur 26 adequari] assimilari 33 suffragatur] subrogat 34 praetulit] concessit 3« inferiorem] minorem

CXCV.

CXCV. sin] si C

5/6 Matth. 19, 10.

* Matth. 19, 11.

5 loquitur B 12 Dei] zuer /in. add. B 17 ampliusque B 27 pudicitiaeque B 31spadonis l/ — 33 eis] zner /in. add. B

25

GOIPESN VIELIB5TIHCxcy

407

concedamus in domo Dei praedictos futuros eunuchos secundum carnem in populo Israelis non fuerunt, quia et ipsos uide4o mus cum iudei non fiant, tamen fieri christianos. Nam de illis

dixisse propheta qui proposito continentiae coniugia non quaerentes se ipsos castrant propter regnum caelorum, ita nec tanta dementia quam est contrarium ueritati ut in carne factos eunuchos meliorem quam coniugati locum in domo Dei 4; habere credat et pio proposito continentes corpus usque ad contemptas nuptias castigantes se ipsos, non corpore sed in ipsa concupiscentiae radice castrantes, caelestem et angelicam uitam in terrena mortalitate meditantes, coniugatorum meritis pares esse contendant, et Christo laudante eos qui se soipsos castrauerunt, non propter hoc seculum sed propter regnum caelorum. Cum enim dixisset de spadonibus : dabo eis in domo mea ei in muro meo locum nominatum meliorem multo quam filiorum atque fillarum, ne quis nimium animalis existimaret aliquid in his uerbis temporale sperandum, con$5 tinuo subiecit : »omen aeternum dabo eis nec unquam. deerit. Quicquid illud est spadonibus Dei, quod utique gloriam quandam propriam excellentemque significat, non erit commune cum multis,quamuis in eodem regno et in eadem domo consti-

tutis. Nam ideo fortassis et nomen dictum est, quod eos quibus 6o datur distinguit a ceteris. Quid sibi ergo uult, inquiunt, ille denarius,qui opere uineae determinato aequaliter omnibus redditur, siue his qui ex prima hora siue his qui una hora operati sunt ? Quid utique nisi aliquid significat quod omnes communiter habebunt sicuti est ipsam uitam aeternam, ip65 sum regnum caelorum, ubi erunt omnes quos sicuti est ipsam

uitam aeternam, ipsum regnum caelorum, ubi erunt omnes quos Deus praedestinauit, uocauit, iustificauit, glorificauit ? Oportet enim corruptibile hoc induere incorruptionem et mortale hoc induere immortalitatem. Hic est ille denarius Jo merces omnium. Stella tamen ab stella differt in gloria, sed et resurrectio mortuorum, haec sunt merita diuersa sanctorum.

Si enim caelum significaretur illo denario, nonne in caelo esse omnibus est commune sideribus ? Et tamen alia est gloria solis alia lunae alia stellarum.

46 contemptas] 55 nec umquam 5$ excellentemin60 distinguit] sepatat, diuidit 59 fortassis] forsitan *0 differt] separatur 61 determinato] constituto, definito

43 dementia] stultitia 41 proposito continentiae] castitate 53 animalis] stultus 48 meditantes] laborantes tefutatas 56 spadonibus] eunuchis, castratis deerit] numquam minuet

que] excelsiorem quiunt] dicunt 93 sideribus] stellis.

42 nec] ne B 40 non] nec C 39 catnem] a4. qui B 65/67 quos sicut — quos Deus] oz. B aeterminato B

significatur D.

45 credent C 90 sed] sic B

61 72

408

COLLV/IN.NJLIDB TH, CXCVI-CXCVIII

CXCVI. — QvoD CLERICI SAECVLARIBVS INDVMENTIS VTI NON DEBEANT. Ex decreto Zachariae papae. Episcopi, presbyteri, diaconi saecularibus indumentis minime utantur, nisi ut condecet tunica sacerdotali; sed neque s dum ambulauerint in ciuitate aut in uia aut in plateis sine indumento praesumant ambulare, praeter si in itinere longo ambulauerint. Quia sicut mulier orans in ecclesiis non uelato capite deturpat caput suum iuxta apostoli ouce, ita sacerdos sine operimento congruo deturpat sacerdotium suum. Nam si 1o temere quis praesumpserit contra haec statuta agere, communione priuetur donec quae statuta sunt adimplere maturet. CXCVII. QVAERANT Clericus et ideo nec

— CLERICI NEC VESTIMENTIS NEC CALCEAMENTIS DECOREM. Ex concilio Carthaginensi. professionem suam etiam habitu et incessu probet uestibus nec calceamentis decorem quaerat.

CXCVIII. — VT CLERICI SINE SACERDOTALI TVNICA NON AMBVLENT. Zacharias episcopus. Vt episcopi, presbyteri, diacones secularibus indumentis minime utantur, nisi ut condecet tunica sacerdotali.

Sed ne-

; que dum ambulauerint in ciuitate aut in uia aut plateis sine indumento praesumant ambulare, praeter si in itinere longo ambulauerint.

CXCVI. 6 praeter] excepto 8 deturpat] uituperat uel dehonestat temere] procaciter 11 maturet] festinet. CXCVII. CXCVIII.

10

4 decorem] pulchritudinem. 4 condecet] decet

6 indumento] cocta

praeter] excepto.

CXCVI. — Conc. Rom. (2. 743) sub Zach., 5 (Mansr, xit, 382). CXCVIL. — Gennad. Massil., Stat. eccl. ant., 26 (MuNrER, 171) — Coll. Hibernen., X, a (WASSERSCHLEBEN, 28) ; Coll. Nouarien., VII, 26 (Spic. Casin. rz, 281) ; Coll. Hisp., XV, 45 (PL 84, 204) ; Coll. Dacher., III, 69 (D'AcHERY, r, 554) Coll. Herouall., XLIV (PL 99, 1047) ; Coll. quadripatt., 197 (R1CHTER, 23) ; Dect. ps.Isid. (HrwscHriUs, 305); Regino, Coll, I, 347 (WASSERSCHLEBEN, 162); Burch. Worm., Decr., 1t, 209 (PL 140, 661); Coll. Barberin. lat. 538 (FoRNasaRr, Coll. Barberin., 181) ;Iuo Carnot., Decr., v1, 284 (PL 161, 504) ; Grat., Decr., p.41, 8 (FRrEDBERG, 150). CXCVIII. — Conc. Rom. (a. 743) sub Zach., 5 (Mawsr, xt, 582).

CXCVI.

CXCVII.

8 uocem B.

1 Crzenicis B

3 etiam] oz. B.

CXCVIII. 1/7? Vr — ambulauetint] ozz. B C, sed add. DE cvi.TvRA PRAETIOSIS vESTIBVS. Gregorius C.

COLL. IN V LIB., III, cxcix-ccti

409

CXCIX. — DE EXORDIO TONSVRAE ECCLESIAE. Ysidorus. Tonsurae ecclesiarum usus a nazareis cepit qui in crine seruato post uitae magnam continentiam caput radebant et capillos in ignem mittebant ut deuotionem Domini consecra;rent. Inde apostoli hoc exemplum imitantes quasi diuinis cultibus mancipati, Domino consecrantur crine praeciso. Hiezechieli dicitur : ^4 autem, fili hominis, assume tibi gladium

acutum et duces super caput twwm. Hinc Priscilla in Actibus apostolorum uotum fecisse dicitur ut tonderet caput suum in 1o Cenchris, quod et fecit. CC. — VT NVLLVS CLERICVS CAVSAM DICAT CINCTVS NISI IN

ECCLESIA. Constitutiones sancti Siluestri papae. Nullus clericus propter quamlibet curam inter seculares nec ante iudicem cinctus causam dicere audeat, nisi in ecclesia.

CCI. - DE TONSVRA CLERICORVM. Tonsurae ecclesiasticae usus a nazareis exortus est qui prius crine seruato, denuo post uitae magnae continentiam deuotione completa caput radebant et capillos in ignem sacrificii 5 ponere iubebantur,

scilicet ut perfectionem

suae

deuotionis

Domino consecrarent. Huius ergo exempli usus ab apostolis in ecclesiam introductus est, ut hi qui in diuinis cultibus mancipati Domino consecrantur quasi nazarei, id est sancti Dei, crine praeciso innouentur. CXCIX. 2 nazareis] g/ossa ad arg. : Nazateus interpretatur floridus siue 1inundus hic et Nazareth ciuitas interpretatur flos siue munditia a qua nomen accepit Ihesus nazarenus qui est flos mundi id est pulchritudo et lilium conualium id est glotia humilium crine] capillo B imitantes] sequentes 6 mancipati] coniuncti, consttricti 9 uotum] promissum 10 Cenchtis] g/ossz «d zuarg.: Cenctis nomen est loci proprium. CXCIX.

v/8 Ez. 5, 1.

CXCIX. - Isid., Of, II, rv, 1-2 — Coll. Hibetnen., LII, x (WASSERSCHLEBEN,

211) ; Aeneas Paris, CLXXXV 161, 442).

(PL 121, 746) ;Iuo Carnot., Dect., vr, 4 (PL

CC. - Conc. S.Silu., 4 (PL 8, 826) — Dect. ps.-Isid. (HriwscHrus, 449) ; luo Carnot., Panotm., 1v, 3o (PL x6r, 1189) ; Grat., Decr., C. 9, q.1, 33 (FRrEDBERG,

635) redactio diuersa. CCIL - Isid. O£., II, rv, 1-2 — Coll. Hibernen., LIT, r (WASSERSCHLEBEN, 211); Aeneas Paris., CLXXXV (PL 121, 746). Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-VI, 42 ; Iuo Catnot., Dect., v1, 4 (PL 161, 442).

ctine] oz. C 2 cepit] incepit B CXCIX. fecit] Daec uerba exarata sunt ut rubrica in C, om. B.

CC. CCI.

4 Domino B

intet seculates] introire B. 2 Tonsutra C 1/9 Dr — innouentur] oz. B

9 ut —

3 quodlibet B

qui] quia C.

410

GOELZIN, VOILIBj;UIB$CCeHeGCIV

CCII. - DE PRIMO CLERICO TONSO. Romani dicunt: comae Hierusolimitarum

tonsuram

fore,

cuius tonsurae origo in lege a nazareis coepit. In nouo uero a Christo Iacoboque episcoporum episcopo ac deinceps a ceteris. 5; Item: Petrus primum clericatus -tonsurae dono usus est gestans in capite imaginem coronae spineae Christi. CCIII.

-

DE

QVINQVE

CAVSIS

QVIBVS

TONSVRATVS

EST

PETRVS. Romani dicunt Petrum quinque ex causis tonsuram accepisse. Primo ut similaret spineam coronam Christi, secundo ut 5 clericus a laicis in tonsura discrepationem haberet, ut in habitu sicut in operibus discerneretur, tertio ut sacerdotes ueteris testamenti reprobaret suscipiendo tonsuram in illa parte capitis super quam columba descendit, quarto ut diuisiones gratiarum suscepturus pro Christo sustineret, quinto 10 ut a Symone mago christianorum discerneret tonsuram in cuius capite arula ab aure ad aurem ducta per frontem tonsorando pendebat.

CCIV. — DE TONSVRA IN CORPORE ET IN ANIMA HABENDA. Ysidorus. Non autem in clericis signum tonsurae tantum in corpore, sed in anima intus agitur. Hoc est quod criminibus carnis ;nostrae quasi crinibus exuimus et inde nouati sensibus et comis ridibus enitescamus, exfoliantes ueterem. hominem

(QIOH 2 comae] capillorum uel ctinis fote] esse 3 origo] initium 4 deinceps] deinde 5 dono] gratia uel priuilegio gestans] portans. GGCEV: 5 exuimus] expoliamur nouati] tenouati fidibus] nouis enitescamus] fulgeamus, splendeamus nein] adam

6 comis] ctinibus ueterem homi-

CCII. — Cfr. Aldhelm. Malm., Epist. ad Gerunt. (a. 675-705), 1 (JArFÉ, Monum. Mogunt, ;z Rerum Getm., 111, 26) ; Coll. Hibernen., LII, 2 (WASSERSCHLEBEN, 211)

redactio diuersa. Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-VI, 43. CCIII. - Coll. Hibernen., LII, 3 (WASSERSCHLEBEN, Vat.lat.1349-VI, 44 ; Cod. Monac. Clm.4592, 172.

211-212). Cfr. eziaz Cod.

CCIV. — Isid., Of., II, rv, 5 — Coll. Hibernen., LII, 4 (WASSERSCHLEBEN, 232): Cfr. etiaz Cod. Vat.lat.1349-VI, 45.

CCII. 2 comam B tonsurando B.

4 a] oz. B

GIL

3 Petrus B

ex] oz. B

GGEV?

3 tantum] oz.. B

5 primus clericus B B haberent B.

corpore] aZZ. est B C

tonsurae dono]

COLL. IN V LIB., IIT, ccrv-ccvr

41I

cum actibus suis el induentes nowwm hominem qui renouatur n agnitionem Dei; quae renouatio in mente oportet fieri quod in capite monstratur. CCV. — DE EXCOMMVNICANDIS CLERICIS QVI NON TONSORAN-

TVR TONSVRA Quicumque more romano 5 suae tondere

ROMANA. Paterius. clericus ab hostiario usque ad sacerdotem, si capillos suos aut barbam ab anno pubertatis contempserit, a coetu christianorum et ab eccle-

Sia separetur, donec cum satisfactione emendetur. Ad Hiezechihelem Dominus dicit: sume tibi gladiuwm acutum duc per caput twwm et barbam.

CCVI. — DE COMA CAPITIS ET BARBA. Gregorius. $1 quis ex clericis, si tamen romani, comam capitis laxauerit suam aut barbam tondere neglexerit, anathema sit. CCVII. — VT NVLLVS CLERICVS VEL MONACHVS COMAM LAXARE SEV BARBAM NON TONDERE PRAESVMAT. Zacharias

episcopus. Si quis clericus aut monachus comam laxare siue barbam ; non tondere praesumpserit, anathema sit. * nouum hominem] christum

$8 in agnitionem] in cognitionem

CCV.

4 pubertatis] iuuentutis

CCVI.

2 laxauetit] dimiserit.

CGVII.

CCIV. CCV.

quae] illa.

5 contempsetit] respuerit.

5 praesumpsetit] ausus fuetit.

6/8 Col. 5, 9. *?/8 Ez. 5, 1.

CCV. - Synod. Patricii, r, 6 (HADDAN-STUBSS, 11, 328).

CCVI. — Conc. Rom. (a. 721) sub Gteg. II, 17 (Mawsr, xir, 264) — Coll. Dionis.Hadr. (PL 67, 344) ; Dect. ps.-Isid. (HrwscHrus, 754) ; Anselm. Luc., Coll, X, 34 (THANER, 501) ;Coll. in 11 lib., II, 90-91 (BEnNHaRD, 315) ; Bonizo Sutt., Coll., X, 56 (PERELs, 325) ; Coll. Dect., Greg. II, xvrr (Vosrrvs-IvsrELLVs, 1, 275). CCVII. — Conc. Rom. (a. 743) sub Zach., 8 (Mawsr, xir, 384) — Burch. Wotm., Decr., 11, 171 (PL 140, 650) ;Iuo Carnot., Dect., vr, 262 (PL 161, 500); Coll. quadtipatt., 195 (RICHTER, 22).

8 quae] qua B CCV.

renouationem B.

4 capilli sui B

* dixit B.

CCVI.

1/3 Dx — sit] oz. B.

CCVII.

1/5 Vr — sit] ozz. B.

412

COLL. IN V LIB., III, ccvirn-ccxi

CCVIII. —- DE CLERICIS BARBAM NVTRIRE DEBEANT. Clerici nec comam monachi

ROMANORVM QVOD COMAM NEC Ín concilio Carthaginensi.

nutriant, sed barbam

; si uero a Romano

radant, similiter

consortio exterminentur clerici.

CCIX. — DE SIGNO CLERICALI. Ysidorus. Signum clericati est propter religionem et uitia resecanda. In mente debet esse religio et (in? capite demonstratio. Apud ueteres constituebatur in capite sacerdotum ex bysso confecta ; rotunda erat quasi spera media et signum exprimit in capite clericorum. Moyses ante Israel comam pro uelamento esse dicebat. Ita et nos tonsa coma proiciamus uelamentum et ueniamus ad sanctissimum ordinem clericorum.

CCX. — DE CLERICIS DIMISSIS. Synodus Romana. Si quis a se uel a parentibus suis uoluntarie se Deo uouerit, . et propter amorem Dei comam capitis sui deposuerit, et clericus effectus fuerit et postea dimiserit se et caput tondere ; neglexerit, ipse et omnia ipsius anathemate sint et proiciatur de ecclesia donec digna satisfactione emendauerit. Alioquin, si nec sic emendauerit nec inter christianos recipiatur, sed ipse et

omnia ipsius sub trecentorum decem et octo patrum anathemate maledictione maneat. CCXI. — DE NAVFRAGO

POST EVASIONEM

MARIS.

Henrici

regis. CCVIII.

4 si ueto] si non.

CCIX. 2 resecanda] truncanda, tecidenda 4 confecta] conserta, corona * coma] crines. CCX. aliter.

3 deposuetit]

absciderit

3 religio] munditiae signum

4 effectus]

factus

6 Alioquin]

sin

CCVIII. - Conc. Carth. IV, 446 — Coll. Hisp., XV, 44 (PL 84, 204) ; Coll. ps.Isid. (Hiwscurus, 505). CCIX. — Cfr. Isid., Off., II, 1v, 5 (PL 85, 779) ; redaczio diuersa. CCX. — Cfr. Conc. Tribur. (a. 895), 97 (MGH, capit., 11, 228) — Bonizo Sutr., Coll, X, 34 (PERELs, 319). CCXI. — Fons non inuenitur.

CCV TB

1/4 Dx — clerici] ozz. B.

CCIX. 1 crERICALIS B uelamine B C * dicebatur B CCX. CCXT,

4 uetetem B 9 et] haec B $8 sacratissimum B.

5 ipsius] zZ. sub B C 1 NAvrFRAGIO

B

sit B

expfimitur B

9 maledictionis B C.

COLL. IN!V LIB;, TII; ccxi-cexii

413

Si quis naufragos post maris euasionem in ipso naufragio aliquomodo ausus fuerit impedire, uel de reliquiis iacturae ; aliquod malo ordine tractare, anathema sit. CCXII. — INCIPIT ORDO QVOD SACERDOS DEBET SACRIFICARE.

Dum quadam die resideret sanctissimus papa Damasus in sede beati Petri apostoli, contentio orta est in tota ecclesia romana de sacrificio qua hora liceret sacerdos ad sacrificium ; offerre et non inueniebatur. Tunc transmisit epistolam suam ad beatum Hieronimum presbyterum Hierosolimis, ita: Damasus papa Hieronimo presbytero in Domino aeternam salutem. Dirigimus uestrae fraternitati quia contentio orta est in tota ecclesia romana de sacrificio qua hora licet sacrificare 1o et non inuenimus exinde finem. Dirigat nobis sanctitas uestra, uos qui omnia scrutatis, quomodo exinde agamus. Pater sanctissime,

ueritas in uobis minime

est absconsa.

Recordare concilium Nicenum ubi a trecentis decem et octo patribus sanctis affixum et constitutum est : Si quis die domi15;nico

resurrectionis

post horam

tertiam

ausus

fuerit

canere

missam, anathematizetur. Alis uero diebus a tertia usque in horam octauam si praesumpserint, similiter anathematizentur. Alis uero horis licitum est sacrificare. Cumque relecta fuisset epistola, inuenerunt in concilio 20Sscriptum a trecentis decem et octo patribus sanctis, qui inflammati fuerunt de Spiritu sancto, quomodo in Nicena sancti coram Constantino magnifico et catholico et sanctissimo imperatore scripserunt et constituerunt : si quis dominico «die» post horam tertiam ausus fuerit canere missam, in 2; damnatione anathematizetur. Pro eo quod Spiritus sanctus hora tertia descendit ad apostolos, ideo non licet post horam tertiam die dominico sacrificare, nec ieiunare nec ullam absti-

nentiam habere. De aliis uero diebus a media hora tertia usque ad aliam mediam horam quartam, a quarta in mediam CCXI. 3 naufragos] g/ossa ad zzarg. : naufragi dicuntur quibus nauis rumpitur uel periclitatur naufragio] nauis fractura. CCXII.

14 affixum] fitmatum

23/24 dominico] die

CCXII. - Ps.-Hieron., Epist. [e coZ. V'az.] (TrE1NER : cfr. DEKKzRS, Clauis, n.

633b). 4 uel de] oz. C

5 aliquid B.

CCXII. 3 contentio] intentio B, quaestio C 4 ad] oz. B 8 quia] oz. C contentio] intentio B, quaestio C 14 pattes sancti B 16 Alii B ueto] om. B 17 octauam] nonam C 20 pattes sancti B 22 et!] ac B 25 sanctus] zmZer Jin. add. B 28 tertia] quarta C 29 ad — quartam] in media hota vix C ad] oz. B 28

VI

414

QOEUSINTVIEIBS

HUPSGOXII

3o horam octauam, similiter et qui hoc praesumpserit anathematizetur, pro eo quod ista hora Christus in passione et patibulo crucis stetit pro nostra salute. Ideoque si istas horas praesumpserit sacrificare, angeli non recipiunt sacrificium ad offerendum maiestati. Ergo quid prodest illud sacrificium ? Et ipsa sacri35 ficia quando sacrificauerit sacerdos non praesumat solus sacrificare, quia Christus quando sacrificium pro totius mundi salute immolari se permisit, duo latrones in cruce fuerunt cum eo. Ergo si solus sacrificauerit sacerdos, cui dicit : Dominus uobiscum ? Certe melius est illi dicere Dominus mecum et ipse res4o pondeat et cum spiritu meo. Ecce satis blasphemat, si duos uel tres non habet ministros. Et si habet, sana fide potest dicere Dominus uobiscum et illi ei respondentes : et tu sicut nobis optasti ut Deus esset nobiscum, et nos optamus ut sit Deus cum spiritu tuo. Quia si solus sacrificat uidetur Pater esse solus, Fi4; lium et Spiritum sanctum in Trinitate non esse. Si cum uno ministro sacrificauerit, ergo cui dicit Dominus uobiscum ? melius est ei dicere Dominus tecum uel nobiscum. Absit. Si cum duobus ministris sacrificat uidetur esse perfecta Trinitas. Et aliter : ergo qui sacrificat habeat secum duos ministros. ;o Sicut Dominus in euangelio dicit : Vbi duo uel tres steterint in nomine meo in medio eorum sum. Et in omni loco tria testimonia apud Dominum firmata sunt. Et si plus sunt, ecce quam melius sunt apud Deum et hominem. Et habeat sacerdos secum quando sacrificat lineam et cingulum et amictum et 55 orarium et planetam et in manu teneat mappulam et sudarium trilicem in honore sanctae Trinitatis propter sacrificium ponendum super altare. Ecce una sententia sanctae Trinitatis : et in nullo permittimus sine lumine accenso sacrificare. Quia qui sine lumine accenso sacrificauerit uidetur esse sacrificium 6o cecum. Absit hoc non permittat Deus ut fiat cecum esse sacrificium apud christianos. Quia si lumen accensum habet, perfecta Trinitas uidetur habere uirtutem, quia in olei et cerae et papiri flamma Trinitas significatur. Ecce alia sententia sanctae Trinitatis: quia inde lumen pro uice Christi ponitur. 65 Omnis sacerdos lumen habeat quando sacrificat. Quia ipse dixit : ego sum lux mundi. Et habeat incensum, quia quando 55 oratium] stola.

CCXII.

50/31 Matth. 18, 20.

66 Ioh. 8, 12.

30 octaba B 31.32 istis horis B 37 duos B 39 43 Deus] Dominus B C 50 duos B 53 melius est] zner lineam — sudatium] meri infer lin. r-va C 58 lumen lumen B 60 ut fiat] znfer Linc add. B 62 Trinitas] zZZ. 63 significat B

illi] zszer Zin. add. C Jin. add. B 54/55 accensum B 59 ibi B in] oz. B

GOPLLSTNSV,EIB. HI, ccxir-GcxIH

415

angeli satanae ceciderunt de caelo in terram in fetore ceciderunt. Cum odorem incensi facit sacerdos ad altare, praesentialiter fugit diabolus et ille odor per angelos ante Dominum 7e ascendit, et per incensum et odorem et ignem Trinitas significatur. Et quando offert Domini in altare non ponat solum panem, quia si solum panem ponit uidetur Pater non habere Filium. Si panem et uinum ponit, uidetur esse Pater cum Filio non habere Spiritum sancturn. Si panem et uinum et 7; aquam adunatum ponit, uidetur esse Pater et Filius et Spiritus sanctus. Vnde dicimus : sanctus, sanctus, sanctus, tribus uici-

bus in honore sanctae Trinitatis. Et si solum ignem habet ad sacrificandum, uidetur Patrem non habere Filium quia lumen

accensum Trinitatem significat. Qui sacrificat non in sorde 8o adulterii,sed mundus ab omni inquinatione adulterii sacrificet. Quia sacerdos Trinitas interpretatur. Pater sa-, et Filius cer-, et Spiritus sanctus, -dos. Pater pres-, Filius bi-, Spiritus

sanctus -ter. Ecce sacerdos et presbyter Trinitas intelligi potest; ergo trilicem positam ad altare et desuper calicem cum 85 oblatione et operimento super calicem similiter sancta Trinitas figuratur, ecce sicut diximus tres uicibus agnus Dei propter sanctam Trinitatem. Ecce septem sententiae sanctae Trinitatis in honorem septiformis sancti Spiritus gratiae. Ergo non praesumat sacerdos aliud facere quando sacrificat nisi quomodo 9o supra diximus, ut illuminet se et animam christianorum. Et si

aliter facere praesumpserit nec sibi lumen nec aliis christianis praestat. Sed ille cecus est et alios in cecitatem post se trahit. Audi Christum dicentem : s? cecus cecum duxerit ambo $n foueam, cadunt.

CCXIII. - QOvoD OPORTET IN CALICE DOMINI VINVM CVM AQVA OFFERRE. In calice Domini non debet offerri uinum solum, quia si 93/94 cfr. Matth. 15, 14 ;Luc. 6, 39.

CCXIII. - Cfr. Conc. Wotm., 4 — Butch. Worm., Dect., v, 2 (PL 140, 725) ; Iuo Catnot., Dect., 1x, 12 (PL 161, 162) redaczio abbreuiata.

70 per] ozz. B

70/71 significat B 78 Filium] ZZ. nec Spiritum sanctum C 86 uicibus] zer Jin. add. B 94 cadunt] 22. : DE ALTARIO VBI EPISCOPVS MISSAM FACIT NON LICEAT IPSO DIE PRESBYTER MISSAM CELEBRARE. Conc. Matiscentium. Quod non liceai, in synodo, super uno altario uni sacerdoti in uno die missas duas facere, neque presbytero in altario ubi episcopus missam facere eodem die missam celebrare praeter si idem episcopus iusserit (ex Synod. AAutissiod. [a. 561-605], 10) C. 79 Trinitas B

CCXIII.

84 ad] in B

1 CALICEM B

416

COLL.IN

V LIB., III, CCXHPCCXVI

solum uinum offertur sanguis Christi incipit esse sine nobis. ;Si aqua pura offeratur sola plebs incipit esse sine Christo. Quando in unum miscitur et adunati inuicem copulantur, sacramentum spirituale proficit. CCXIV. — DE SACRIFICIO. Hostiam puram et perfectam offerre licet absque sorde; clarissimum uinum cum aqua mixtum prout debeat sine turbido et aceto uel quassato aut fex, sed, quomodo

legitur, ho-

5 stiam puram et immaculatam et illibatam.

CCXV. — DE MINISTRIS ALTARIS. Epistola sancti Clementis episcopi ad Iacobum. Clemens Iacobo karissimo. Quoniam sicut a Petro accepimus omnium apostolorum patre, qui claues regni caelorum accepit, ut qualiter debeamus tenere de sacramentis quae geruntur in nostris sanctis mysteriis, nunc ex ordine te debemus instruere. Ministri altaris presbyter uel diaconus ad dominica peragenda mysteria tales eligantur qui ante ordinationes coniuges suas rennuerunt. Quod si post ordinationem 10 ministro contigerit propriae uxoris cubile inuadere, secretarii non intret limina nec sacrificii portitor fiat nec ad dominici corporis portionem accedat. Aquam sacerdotum porrigat A

manibus, hostium

urceum

forinsecus

claudat, minorum gerat officia,

sane ad altare non suscipiat.

CCXVI. — VT NVLLVM TINCTO CELEBRETVR.

SACRIFICIVM

CCXTI.

6 copulantur] commisceantut.

CCXIV.

4 quassato] uetsato

ALTARIS

fex] fece plenus

IN

PANNO

5 illibatam] incocn-

ta»minatam.

CCXV. 6 geruntur] fiunt ? instruere] docere 8 mysteria] sacramenta 9 rennuerunt] tefutabant 10 contigerit] euenetit cubile] lectum, cameram 11 limina] hostia portitor] portatot 12 portionem] partem 13 gerat] ministrat 14 sane] namque. CCXIV. — Paenit. Iudic., xxxrr (ScHMrrz, 11, 249).

CCXV. — Clem., Epist. 1 ad Iac., 45 ; 46 — Coll. ps.-Isid. (Hrwscurus, 46, 48).

CCXVI. —- Ps.-Silu. I, Constit., 6 — Coll. ps.-Isid. (Hiwscurus, 450). 6 uno B. CCXIV. (eX ad]aut C V GGXSVile

4 acetu B

quassatum B.

* Ministris B 8 mystetia] ministetia B 13 minora B. 1 NvLLvs

B

2 cELEBRET

B

9 renuetant B

11

COLL. IN V LIB., IIT, ccxvi-ccxvi

417

Constitutio sancti Siluestri papae statuit: Vt sacrificium altaris non in serico neque in panno tincto celebretur, nisi ; tantum in lineo terra procreato, sicut corpus Domini nostri Ihesu Christi in sindone linea munda sepultum est.

CCXVII. — DE PARTE OBLATAE. Triforme est corpus Christi eorum scilicet qui gustauerunt

mortem et morituri sunt. Primum uidelicet sanctum et immaculatum quod assumptum est ex Maria Virgine. Alterum ut ; ambulat in terra. Tertium quod iacet in sepulcro. Per particulam oblatae missae in calicem ostenditur Christi corpus quod iam resurrexit a mortuis, per commestam a sacerdote et populo ambulans adhuc super terram, per relictam in altari iacet in sepulcro. Inde corpus oblata ducit secum ad sepulro crum

et uocauit

illud sancta

ecclesia

uicarium

moriens, ut

ostendatur non eos debere qui in Christo moriuntur deputari mortuos sed dormientes. Vnde et locus sepulcrorum grece uocatur cymiterium id est dormitorium. Remanetque in altari ipsa particula usque ad finem missae, quia usque in 15 finem seculi corpora sanctorum quiescunt in sepulcris. Munditiam mentis docet corporale quod remanet in altari post resurrectionem, cui debet unusquisque semper studere accipiens corpus Domini sed praecipue in finem. CCXVIII. - DE SACRAMENTIS ECCLESIAE. Clemens Iacobo karissimo. Tribus gradibus diuinorum secretorum commissa sunt sacramenta, id est presbyteris, diaconibus, ministris quia cum ; timore et tremore clericorum reliquiae corporis Domini debent custodiri, ut fragmenta immaculata in sacrario inueniantur,

ne, cum negligenter agitur, portio sancta corporis grauis inferatur iniuria. Calicem ad perferendum sanguinem Domini CCXVII. * commestam] consumptam, manducatam studere] insetuire.

CCXVIII.

? portio] pats

17 cui] munditiae

8 inferatur] ingeratut

CCXVII. - Iuo Catnot., Panotm., 1, 140 (PL 16r, 1076) ; Grat., Decr., C. 22, D.2 de cons. (FRrEDBERG, 1321). CCXVIII. - Clem., Epist. 1 ad Iac., 45 — Coll. ps.-Isid. (Hiwscurvus, 47) ; Iuo Carnot., Dect., rz, 64 (PL 161, 174) ; Grat., Dect., C. 25, D.2 de cons. (FRrEDBERG,

1321).

4 celebraretur B

B procreatum B

CCXVII. 9 sepulcris! B

4 ut] quod B 10 illum B.

CCXVIII.

5 reliquias B

6 sepultus C. ? comesan B sepulcris B

8 Calicem] aZ7. ueto B C

CV :

et]in

BC

418

GOLD INFWPIBESHTB CCXVIHI

praeparatum

cum

tota munditia

minister praeparet,

ne si

10 non sit bene lotus calix peccatum diacono faciat offerenti. Melius est enim sacerdotem paucos habere ministros, qui possint digne opus Domini exercere, quam multos inutiles qui onus graue ordinaturis adducant. Communicatio enim corporis Domini nostri Ihesu Christi;si negligenter agatur et 15 presbyter non curat maiora ammonere officia grauiori anathemate percussi, pro iudicio neglecto digna humiliatione plagae feriatur. Certe tanta in sacrario holocausta offerantur, quanta populo sufficere debeant. Quod si remanserint, in crastinum non reseruentur, sed cum

timore et tremore cleri-

zo corum cum cautela et diligentia consumatur. Qui autem residua corporis Domini quae in sacrario relicta sunt consumunt, non statim communem accipiant cibum qui digestione in secessum fundatur. Si igitur mane dominicam portionem in sacrario esuri sunt, usque ad sextam ieiunent ministri qui

2; haec consummauerint. Et si tertia uel quarta hora acceperint ieiunent usque ad uesperam. Sic in pauore et tremore sacrata sanctificationis aeternae custodienda sunt. Haec igitur pater Iacobe de sancti Petri patris quae iubentur audiui a. principio epistolae usque in hunc locum de sacramentis demandaui. 3o Bene

confutandi

sunt ubi stercora murium

inter fragmenta

dominicae portionis apparent, neque putrida uel ruminata per negligentiam clericorum remaneant. Et conuenientes qui accipere sibi medicinam desiderant et ruminata uiderint non medicinam ualeant accipere, sed timeant cum aliquid 55 fastidiose perceperint ne in peccatum decidant per clericorum negligentiam. Qui haec fecerit uel leniter et quasi pro nihilo negligenter habuerit diuina mysteria, diaconus triennium, et sex mensibus coalienus erit ab altario graui percussus anathemate. Quod si clericos presbyter non ammonuerit, X annis 4oet mensibus V excommunicatus sit, propter quod de dominicis sacramentis non ammonuit subiecta sibi ministeria et postea cum grandi humilitate matri reconcilietur ecclesiae. Iterum atque iterum de fragmentis dominici corporis ammonemus, ut cum tota honestate et dibgentia et timore, cuncta

45 quae supra exposuimus peragantur. Tales enim ad ministe-

10 lotus] lauatus 12 exercere] studere, opetate inutiles] ineptos, uiles 13 onus] pondus otdinaturis] presbiteris uel diaconibus 17 feriatur] petcutiatut 21 residua] altera, reliqua 24 esuti] manducatuti 25 consummauerint] comedetint 29 demandaui] interrogaui 30 confutandi] confundendi 30 murium] suticum 31 ruminata] manducata 38 coalienus] separatus 41 subiecta] subdita.

11 enim] aZ. Domini B 21/22 consummuntut B

16 percussi] 477. pro sactificio C 34 medicina C 35 fastigiose C

19 crastino C decidat B

CODISSENTILIB.

TIVCCxVHÉCOXX

419

rium Domini eligantur clerici, qui digne possint dominica sacramenta tractare. CCXIX. — VT QVID DICITVR IN SOLLEMNIIS MISSARVM OBSE-

CRATIONES ORATIONES GRATIARVM ACTIONES. Obsecrationes, orationes, postülationes, gratiarum actiones. Nam obsecrationes sunt quicquid praecedit in missarum ; sollemniis usque ad illum locum ubi incipit sacerdos consecrare mysteria corporis et sanguinis Domini, inquiens : Te sgitur clementissime pater belimus. Orationes sunt quas fundit sacerdos in consecratione eucharistiae usque ad fractionem corporis Domini, uidelicet quando particulam quandam ponit sacerdos 1o in calicem. Postulationes sunt benedictiones episcopales quas dicit episcopus super populum inuocans nomen Dei sui super illum quod tractum est ex ueteri testamento ; per Moysen namque dixit Dominus sacerdotibus : émuocabitis nomen meum super fütos Israelis et ego benedicam eis. Gratiarum actiones 15 sunt laudes quas, communicato populo, refert Deo Patri, qui dignatus est mysteria corporis et sanguinis Filii sui dare ad salutem et redemptionem. CCXX. — QvOD DOMINICA EVCHARISTIA VERE SIT CARO ET SANGVIS CHRISTI. I. Narrabat abbas Danihel dicens: dixit pater noster Arsenius de quodam Scithi habitante, quia erat magnus in hac ; uita simplex autem fide et herrabat pro eo quod erat idiota et dicebat non esse naturaliter corpus Christi panem quem sumimus, sed figuram esse eius. Hoc autem audientes senes quod diceret homo sermonem, scientes quia magnae esset uitae conuersatio eius, cogitauerunt quia innocenter et simpliciter 10 diceret. Venerunt

ad

eum

et dicunt

ei:

abba,

sermonem

audiuimus cuiusdam infidelis, qui dicitquia panem quem sumimus non naturam esse Christi sed figuram eius. Senex autem CCXIX.

9 uidelicet] scilicet

CCXX.

B idiota] inlitteratus

CCXIX.

13/14 Num. 6, 27.

i1 tractum] susceptum. * audientes] duo

10 dicetet] hoc

CCXIX. — Fons non inuenitur.

CCXX, r. — Apophtegmata patrum, litt. A, 7 (PG 65, 155-158).

46 Domini] zzzer Jn. add. B.

CCXIX. CCXX.

4 praecedit] oz. C 2 sauNGviNIs B C

9 quando] oz. C. 9 eius] oz.

BC

11 infidelis] oz. B C

420

GOLEL-ZINOV'LIB,; HIT, 6exx

ait eis :Ego sum qui hoc dixi. Illi autem rogabant eum dicentes :non sic teneas, abbas, sed sicut ecclesia catholica tradi15 dit. Nos autem credimus quia panis ipse corpus Christi est et calix ipse est sanguis Christi secundum ueritatem et non secundum figuram. Nam sicut in principio puluerem de terra accipiens, plasmauit hominem ad imaginem suam et nemo potest dicere quia non erat imago Dei, quamuis compraehen20sibilis, ita et panis quem dixit, quia corpus meum est, credimus secundum ueritatem corpus esse Christi. Tunc respondit eis senex dicens : nisi rem ipsam cognouero non mihi satisfacit ratio uestra. Illi autem dixerunt ad eum : deprecemur Deum hebdomada hac de mysterio hoc et credimus quia reuelat 2; nobis Dominus. Senex uero cum gaudio suscepit sermonem istum et depraecabatur Deum dicens : Domine, tu cognoscis quia non per malitiam incredulus sum in hac re, sed ne per ignorantiam herrem, reuela mihi, Domine Ihesu Christe, quod uerum est. Sed et illi senes abeuntes in cellas suas roga3o bant et ipsi Deum dicentes: Domine Ihesu Christe, reuela mysterium hoc, ut non erret et perdat laborem suum. Exaudiuit autem eos Dominus et ebdomada expleta uenerunt dominico die in ecclesiam, et sederunt ipsi tres soli super sedile de scirpo quod in modum fascis erat ligatum, medius autem 35 sedebat senex ille. Aperti sunt autem intellectuales oculi eorum et quando positi sunt panes in altare, uidebatur illis modo tribus tamquam puerulus super altare iacens, et cum extendisset presbyter manus ut frangeret panem, descendit angelus Domini de caelo habens cultrum in manu sua, sacri4oficauit puerum illum, sanguinem uero eius excipiebat in calice. Cum autem presbyter frangeret in paruis partibus panem, etiam angelus scindebat pueri membra in modica frustra. Cum ergo accessisset senex et acciperet sanctam com-

munionem datum est ipsi soli sanguis cruentatum. Quod cum 4; uidisset, pertimuit et exclamauit dicens: Credo, Domine, quia panis in altari ponitur, corpus tuum est et calix tuus sanguis est. Et statim facta est caro illa in manu eius panis secundum mysterium et sumpsit illum in ore suo agens gratias Deo. Dixerunt autem senes: Deus scit humanam naturam,

5o quia non potest uesci carnibus crudis, propterea transfigura14 teneas] credas 24 reuelat] uel reuelabit 33 sedile] sede de iunco fascis] fasciculi 35 intellectuales] mentis et corporis senibus 40 excipiebat] suscipiebat 42 scindebat] incidebat.

34 de scirpo] 33 tribus]

16 non] zzzer Jin. add. B 24 hoc] oz. B 25 Dominus] Deus B 24 ne] oz. B 37 modo] tantummodo B C 41 calicem C 42 modicam C 43/44 frustra — datum est] oz. B C 44 sanguis cruentatum] uisa est cato cruenta BC 45 clamauit B C 46 panem B

GCOLEBRCIN'V.LIB,, III; ccxxeccexxit

421

uit corpus suum in panem et sanguinem suum in uinum his qui illud fide suscipiunt. Et egerunt gratias Deo de sene illo quia non permisit Deus perire laborem eius, et reuersi sunt omnes cum gaudio in cellas suas. 5; 2. ITEM DE EODEM. Vita Basilii archiepiscopi. Quidam hebreus uenit in sanctam ecclesiam cum diuinum celebraretur officium et christiano se populo miscuit ordinem officii et donum communionis explorare uolens. Et uidit infantulum membratim incidi in manibus Basilii et commu6o nicantibus omnibus uenit et ipse. Et data est ei in ueritate caro. Deinde adest et calix qui erat sanguine plenus et ipsius particeps est effectus. Atque ex utroque reseruatas reliquias pergens in domum suam ostendit uxori suae ad confirmationem eorum quae dicebantur et narrans quae propriis uiderat 65 oculis. Credens ergo quod reuera credendum sit et gloriosum christianorum mysterium, in crastinum adiit Basilium supplicans ei quod sine dilatione acceperat in Christo signaculum. Qui nichil negligens solitas grates ei qui uult omnes saluari referens, baptizauit eum cum omni domo sua credentes 7»in Dominum nostrum Ihesum Christum. CCXXI. — DE AFFLIGENDO CORDE INTER MISSARVM SOLLEMNIA. Gregorius. Quis enim fidelium habere dubium possit in ipsa immolatione hora ad sacerdotis uocem caelos aperiri et in illo Ihesu ; Christi mysterio angelorum choros adesse, summis ima sociari, terrena caelestibus iungi unumque ex uisibilibus atque inuisibilibus fieri. Sed necesse est ut cum haec agimus nosmetipsos Deo in cordis contritione mactemus, quia qui passionis

dominicae mysteria celebramus, debemus imitari quod agi10 mus. Tunc ergo uere pro nobis Deus hostia erit cum nos ipsos hostias Deo fecerimus. CCXXII. — DE EO QVOD NON NOCET MINISTERIO MINISTRANTIS CONTAGIVM VITAE. Ín uita sanctorum. CCXXI.

5 sumtnis] excelsis

8 mactemus] occidamus, immolemus.

2. — Vita S. Basilii, Amphilochio adscripta, 2 (Acta SS Boll., r4 Iun., II, 943, num. 33) redactio diuersa. CCXXI. - Fons non inuenitur. CCXXII. - Fons non inuenitur.

53 sunt] znzer Jin. add. B CCXXI. oz. B.

CCXXII.

55/*0 IrEM — Christum] oz. B C. 10 Deo B 4ad]jaBC

8 fidelium] fideliter B

1/2 wixisrRANTIS]

imfer Jin. add. B

11 Deo]

422

COLLOIN:VSLIB.

IILce6XXHeCexxim

Fuit quidam solitarius et ueniebat ad eum presbyter et consecrabat ei oblationem ad conimunicandum. Venit enim ;quidam ad senem accusauit ei presbyterum, qui consuete ueniens ad agendum ministerium qui scandalizatus non aperuit ei et ille discessit. Tunc reuelatum

est seni et uidebat

quasi puteum aureum et aquam ualde bonam uidebat et leprosum haurientem et fundentem et cupiebat bibere et nole10 bat propter leprosum qui auriebat. Et ecce uox ad eum facta est dicens : Quur non bibis ex aqua hac ? quam causam habet qui implet solummodo et refudit in uas ? Tunc in se reuersus senex, uocauit presbyterum et fecit eum sicut prius sanctificare sibi oblationem.

CCXXIII. - DE sAcRIFICIO. Ysidorus. Sacrificium autem quod a christianis Deo offertur, primum Christus Dominus noster et magister instituit, quando comendauit apostolis corpus et sanguinem suum priusquam ; traderet, sicut et legitur in euangelio, accejf:t, inquit, Ihesus janem et calicem et benedicens dedit eis. Quod quidem sacramentum Melchisedec rex Salem figuraliter in typo corporis et sanguinis Christi primus obtulit, priusque ministerium tanti sacrificii imaginarie id episcopus sit perferens similitudi1o nem Domini saluatoris nostri Ihesu Christi sacerdotis aeterni,

ad quem dicitur : £4 es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchtisedec. Hoc ergo sacrificium christianis celebrare praeceptum est relictis ac finitis iudaicis uictimis, quae in seruitutem ueteris populi celebrare imperata sunt. Hoc itaque fit a 15 nobis quod pro nobis Dominus ipse fecit, quod non mane sed post cenam in uesperum optulit. Sic enim Christum oportebat adimplere circa uesperam diei, ut hora ipsa sacrificium ostenderet uespera mundi. Proinde autem non communicauerunt ieiuni apostoli, quia necesse erat pascha illud typicum ut antea 2o impleretur et sic denuo ad uerum pascha sacramentum transiret. Hoc in mysterio tunc factum est, quod primum discipuli corpus et sanguinem Domini non acceperunt ieiuni. Ab uniuersa autem ecclesia nunc a ieiunis semper accipitur. Sic enim placuit Spiritui sancto per apostolos, ut in honore tanti CCXXII. CCXXIII.

5 quidam] uir —' discessit] recessit 5/6 Matc. 14, 235.

—14 sanctificare] consecrare.

11/12 Ps. 109, 4 — Hebt. 5, 6-7, 17.

CCXXIII. — Isid., Off, I, xvi, 1-10 (PL 85, 754-757).

$ qui] oz. B CCXXIII.

11 Cur C

bibes B.

1/88 Dx — possit] oz. B C.

CODDXENAVISLIBS

IED/cexxtir

423

25 sacramenti in os christiani prius dominicum corpus intraret quam ceteri cibi, et ideo per uniuersum orbem mos iste seruatur. Panis quem frangimus corpus Christi est qui dixit : ego

sum panis wiwus qui de caelo descendi. Vinum autem sanguis eius est. Et hoc est quod scriptum est: ego sum. witis. Sed 3o panis qui corpus confirmat, ideo corpus Christi nuncupatur. Vinum autem qui sanguinem operatur in carne ideo sanguis Christi refertur; haec autem duo sunt uisibilia, sanctificata tamen per Spiritum sanctum in sacramentum diuini corporis

35

40

45

5o

55

6o

6;

transeunt. Proinde autem sanctissimus Cyprianus ait : calix dominicus uino mixtus offertur. Quia uidemus in aqua populum intelligi, in uino uero ostendi sanguinem Christi. Quod autem in calice uinum et aqua miscetur Christo, populus adunatur et credentium plebs ei in quem credit copulatur et iungitur. Quae copulatio et coniunctio aquae et uini sic miscetur in calice Domini, ut commixtio illa ab inuicem non possint separari. Sicut nec ecclesia non potest a Christo diuidi, sic autem in sacrificandum calicem Domini offerri aqua sola non potest nec uinum solum non potest. Nam si uinum tantum quis offerat, sanguis Christi incipit esse sine nobis. Si uero aqua sit sola, plebs incipit esse sine Christo. Quando autem utrumque miscetur et adunatione confusa sibi inuicem copulatur tunc sacramentum spirituale et caeleste perficitur. Sicut uero non potest calix Domini nostri esse aqua sola aut uinum solum nisi utrumque sibi misceantur, sic nec corpus Domini potest esse simila sola aut aqua sola, nisi utrumque adunatum fuerit et copulatum et panis unius compage solidatum, quod et ipso sacramento populus noster ostenditur adunatus, ut quemammodum grana multa in unum collecta commolata et commixta panem unum faciunt, sic in Christo, qui est panis caelestis, unum sciamus esse corpus cui iunctus sit noster numerus et adunatus. Dicunt aliqui nisi aliquo intercedente peccato eucharistiam cotidie accipiendam,hunc panem dari cotidie nobis iubente Domino postulamus dicentes: $anem nostrum cotidianum da nobis hodie. Quod quidem benedicunt in hoc cum religione et deuotione et humilitate suscipiunt, ne fidendo de iustitia superbiae praesumptione id faciant. Ceterum si talia sunt peccata quae quasi mortuum ab altari remoueant, prius agenda poenitentia est ac sic deinde hoc salutiferum medicamentum suscipiendum. Qui enim manducauerit indigne, udicium sibi manducat et bibit, hoc est enim indigne accipere, si eo tempore quis accipiat quod debet agere poenitentiam. Ceterum si tanta non sint peccata ut excommunican-

dus quisque iudicetur, non se debeat a medicina dominici

29/28 Ioh. 6, 51.

13/22).

29 Ioh. 51, 1.

58/59 Matth. 6, 11.

34/41 Cypr., Epist. rx,

64/65 1 Cot. 11, 29.

5 (CSEL 3-2, 711,

i

424

COLL. IN V LIB., IIT, ccxxiI-CCxxiv

corporis separari, ne dum forte diu abstentus prohibetur a 7o Christi corpore separetur. Manifestum est enim eos iubere qui corpus eius attingunt. Vnde timendum est ne dum diu quisquis separetur a Christi corpore, alienus remaneat a salute, ipso dicente : «s? comederitis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis uitam in uobis. Qui enim peccare 7; iam quieuit, communicare non desinat. Coniugatis autem abstinendum est a coitu, plurimisque diebus oratione uacare et sic deinde ad Christi corpus accedere. Relegamus Regnorum librum et inueniemus sacerdotem Abimelech de panibus propositionis noluisse prius dare Dauid et pueris eius, nisi ante 8ointerrogaret utrum mundi essent a muliere, non utique ab aliena sed a coniuge. Et nisi eos audisset ab heri et nudiustertius uacasse ab opere coniugali, numquam panes quos prius negauerat concessisset. Ouantum interest inter propositionis panes et corpus Christi? Quae differentia inter umbram et cor8s pus inter imaginem et ueritatem, inter exemplaria futurorum et ipsa quae per exemplaria praefigurabantur ? Quapropter eligendi sunt aliqui dies quibus prius homo continentius uiuat, quod ad tantum sacramentum dignus accedere possit. CCXXIV.

— VT QVI

SACRIS

ALTARIBVS

DEDITI

CANTORES

NON ELIGANTVR. Gregorius. In sancta romana ecclesia cui diuina dispensatio praeesse me uoluit, dudum consuetudo est ualde reprehensibilis exhorta,

; ut quidam ad sacri altaris ministerium cantores eligantur et in diaconatus ordine constituti modulationis uocis inseruiant,

quos ad praedicationis officium helymosinarum studium uacare congruebat. Vnde fit plerumque, ut ad sacrum ministerium dum blanda uoce quaeritur, congrua uita negligatur, 10et cantor ministri Domini moribus stimulet cum populos uocibus delectat. Qua de re praesenti decreto constituo, ut CCXXIV. 4 dudum] aliquando exhorta] nata 8 uacare] quiescete, insetuire plerumque] saepe 9 blanda] dulcis congtua] apta 10 stimulet] concitet 11 Qua de re] qua de causa 11/12 ut deinceps] hinc in antea

73/14 Ioh. 6, 54. CCXXIV. — Conc. Rom. (a. 595) sub Greg. I, 1 — Coll. Diessen., LX, 1 (AwoRr, II, 471) ; Coll. Hisp., CI, 1 (PL 84, 859) ; Decr. ps.-Isid. (HrwscHrus, 746); Coll. in 11 Lib., II, 55 (BERNHARD, 280) ; Anselm. Luc., Coll., VII, 6o (THANER, 388) ; Grat., Decr., D.92, c. 2 (FRIEDBERG, 317).

CCXXIV. 1iovi]adZM.ApD BC ba sactis altaris ministerio B $4 helymosinarumque B 9 uox B 10 et cantor] ex cantore B populis B

GOEL:IN

V-LIDB., III, Ccexxiv-ccxxvti

425

deinceps sacri altaris ministri cantare non debeant, solumque euangelicae lectionis officium inter missarum sollemnia exsoluant. Psalmos uero ac reliquas lectiones censeo per subdiaco15 nos uel, si necessitas exigit, per minores ordines exhiberi. Si quis autem contra hoc decretum uénire temptauerit anathema sit. Et responderunt : anathema.

CCXXV. — DE FERMENTO CIVITATIS PRESBYTERIS DIRIGENDO. Innocentius episcopus Decentio episcopo E«u»gubino.

De fermento quod die dominica per titulos mittimus super5 flue nos consulere uoluisti. Cum omnes ecclesiae nostrae intra ciuitatem sint constitutae, quarum presbyteri qui a die ipso propter plebem sibi creditam nobiscum conuenire non possunt, idcirco fermentum a nobis confectum per accolitos accipiant ut se a nostra communione maxime illa die non iudicent 1o separatos. Quod per parrochias fieri debere non puto, quia non longe portanda sunt sacramenta, nec nos per cymiteria diuersa constitutis presbyteris destinamus et presbyteri eorum conficiendorum ius habeant atque licentiam.

VA

CCXXVI. — QvoD NON OPORTEAT EPISCOPVS PRESBYTER AVT DIACONVS AD CELEBRANDVM SOLLEMNIA MISSARVM CVM BACVLO INTROIRE NEC CVM VELATO CAPITE AD ALTARE DEI ASSISTERE. Ex decreto Zachariae papae. Vt nullus episcopus, presbyter aut diaconus ad celebrandum missarum sollemnia praesumant cum baculo introire aut uela13/14 exsoluant] decantent uel proficiant 14 censeo] iudico 15 exhiberi] perfici uel ministrari 16 decretum] statutum temptauerit] praesumpsetit. CCXXV. 4 fermento] pane titulos] ecclesias minores 5$ consulere] inquirere ? cteditam] commissam $8 idcitco] ideo confectum] consecratum accolitos] cetoferarios 9 communione] societate 10 sepatatos] segregatos pattochias] plebes, adiacentias 13 ius] potestatem.

CCXXVI.

6/? uelato] pileato uel cooperto

CCXXV. - Inn. I, Epist. ad Decent., ; — Coll. Quesnell., XXIII, 5 (PL 56,

516) ;Coll. Diessen., LXVII, 6 (Awonr, 11, 495) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 240); Coll. Hisp., VI, 5 (PL 84, 642) ;Decr. ps.-Isid. (HiwscHrus, 528); Atto, Breu., (xxx, 14) (Mar, vt/2, 74) ; Deusded., Coll., II, 48 (GLANVELL, 208). CCXXVI. - Conc. Rom. (a. 743) sub Zach., 13 (Mawsr, xr, 585).

12 sacris

BC

CCXXV. (GEO CCXXVI.

17? tespondetunt] aZ. omnes B C.

1/13 Dr — licentiam] ozz. B 6 praesumat B C.

isnuEsBYrTERIC

| 38 Egubino

^

426

COLL. IN'V- EIB;, III; 6exxv1-cCXoVin

to capite altario Dei assistere, quoniam et apostolus Paulus prohibet uiros uelato capite orare in ecclesia. Et si temere praesumpserit, communione priuetur. CCXXVII.

— QvoD oPORTEAT

QVISQVE

IANVAM

ECCLESIAE

HVMILIATVS INGREDI. Bedae presbyteri. Solent dicere quidam patrum, quia qui non uult ecclesiae ianuam sponte humiliatus ingredi, necesse habet in ianuam ; inferni non sponte dampnatus introduci. CCXXVIII. — DE PALLIIS ET VELIS SACRATIS. I. Pallas uero et uela, ea quae in sacrario fuerint infecta sordibus, diaconus cum omnibus ministris in sacrario lauent, non eicientes foras de sacrario uelamina dominicae mensae,

; ne forte puluis dominici corporis male decidat sindone foris abluta et erit hoc operanti peccatum ; idcirco infra sacrarium a ministris iam praecepimus cum omni diligentia custodire. Sane peluis noua comparetur et praeter haec nichil aliud tangat, sed non ipsa peluis uelis apponatur lauandis, sed quae 10 ad dominici altaris pertinent pallia, in alia pelui lauentur et in alia uela uel etiam in alia ianuarum. Cura sit hostiariis ex ammonitione maiorum, ne quis negligens aut ignarus ad uelum ianuae Domini manus incognite tergat, sed statim cohercitus discat omnis homo quia uelum atrii domus Domini est. Nemo 15 per ignorantiam clericus palla mortuum crediderit obuoluendum, aut diaconus ex his scapulas operire quae uilia fuerint in * assistere] appropinquare superbe. CCXXVII.

$8 ptohibet] contradicit, non permittit

temete]

4 sponte] uoluntatie.

CCXXVIHI. 2 Pallas] sindones uela] cortinas 5 decidat] cadat uel occidat 6 operanti] facienti idcirco] ideo 8 peluis] conca 10 pallia] sindones 11 ianuarum] uela hostiarum 12 ignarus] inscius 13 incognite| nescienter —. cohercitus] contradictus uel reprehensus 14. atrii] porticis CCXXVIII.

3/6 cfr. 1 Cot. 14, 34-35.

CCXXVIL. —- Cfr. ps.-Beda, sed non inuenitur.

Paenit. (WASSERSCHLEBEN,

Bussotdn.,

220-230)

CCXXVIII, r. - Clem., Epist. 1 ad Iac., 45 ; 53 zn fine — Dect. ps.-Isid. (HrwSCHIUS, 47, 52).

CCXXVII.

2 INGREDERE B

3 Volent C

4 ianua? B.

CCXXVIII. 1 sACRARIIS C 2 ea] oz. B 4 fotis B 6 hoc] zgzer In. add. B cooperanti B 10 altaris] corpotis C

4dd. sanctum C — 15 palam C

15/16 aduoluendum C

5 decidant B 14 Domini]

16 quis B

(OI

MNSVETEEBUOIIDICOXXVÜI-CCXXX

427

altari, aut certe quae data sunt ut pura in mensa Domini proferantur. His ergo sententiis bene factis ne quis haec praecepta minime credat implere, ne in iudicio Dei aeternis incendiis 2o concrematur si ecclesiastici operis sacra neglexerint. Si quis haec praecepta non integre custodierit, anathema sit usque in aduentum Domini nostri Ihesu Christi. Haec praecepta a sancto Petro accepi et tibi, pater, insinuare curaui, ut seruare omnia praecepta et sine macula custodire praecipias. Si quis 25 uero audierit te, utilis erit minister Ihesu Christi, qui autem

non audierit te, immo Dominum loquentem per te ipse sibi damnationem accipiat. 2. IrEM. Constitutio Bonifatii episcopi. Vt nulla mulier uel monacha pallam sacratam debeat con5o tingere uel lauare, aut incensum in ecclesia ponere.

CCXXIX. — DE vasis SACRIS. Clemens Iacobo karissimo. De uasis sacris ita gerendum est altare, candelabrum, cathedra,

palla, uelum,

si uetustate

senuerint

uno

incendio

; dentur. Quoniam non decet ea quae in sacrosancto fuerint ministerio ueterata, male tractare, sed incendio uniuersa tra-

dantur cineremque eorum in baptisterium inferantur, ubi nullus transitus fuerit, aut in pariete aut in fossis pauimenti recondantur et male sparsa non iaceant, ne de introitu pedum 1o Iinquinentur. CCXXX.

TINGANT, scopus.

— DE MINORIBVS

NEC

CONSECRATA

CLERICIS

NEC VASA SACRA CON-

PORRIGANT.

Siluester

epi-

17 pura] munda 17/18 proferantur] ponantur 18 quis] aliquis 21 integte] perfecte 21/22 usque in aduentum] usque in die iudicii 23 insinuate] demonstrare 26 immo] certe 29/30 contingere] tangere. CCXXIX.

4 senuetint] inuetetauetint

6 uniuetsa] cuncta.

2. — Cfr. Sother., Epist. ad episc. Ital, r3 — Decr. ps.-Isid. (Hrwscurus, 124). Cfr. Conc. Bonif. Mogunt. (a. 743) (PL 89, 809-824) sed non inuenitur ; Burch. Wotrm., Dect., r1, 215 (PL 140, 715). CCXXIX. - Clem., Epist. 1 ad lac, 45 — Butch. Worm., Dect., rir, 216 (PL 140, 715).

CCXXX. - Ps.-Silu. I, Constit, Casin. 1, 328).

Decr. ps.-Isid. (HrNscuivus, 46);

9 (PL 8, 835) — Coll. Nouatien., XV (Spic.

298 episcopi] «ZZ De 20 sactae B i7 altare C — 19 iudicium B 30 uel] zsZer Jin. add. B. palla sacrata C 6 B sactosancto] sactatii sancti DB 1 SACRIS] SACRARI B CCXXIX. $8 nullus] ozz. B. V baptisterio C uetetata] ueterauerint B 2 CONSECRATAM C 1/? DE — benedictum] oz. B CCXXX.

^

428

GOLL:INOVIBEBUTIBCGXEXSOCAOOXUI

Nullus lector uel hostiarius uasa sacrata contingat. Nullus ; acolitus uel subdiaconus rem iam consecratam a presbytero aliis porrigat. Quia aliud est minister, aliud assistens nisi tantum portet quod imposuerit sacerdos suo ore benedictum.

CCXXXI. — SI FRATER NOMINANDVS SIT INTER MISSARVM SOLLEMNIA AN NON. Gregorius Constantino Mediolanensi episcopo. Quod autem scripsistis, quia scandalizantur plurimi quia ;fratrem et coepiscopum nostrum lohannem fRauennatis ecclesiae inter missarum sollemnia nominetis, requirenda uobis consuetudo antiqua est, et si consuetudo fuit modo, a stultis hominibus reprehendenda non est. Si uero non fuerit, fieri non debet, unde quibusdàm scandalum moueri possit. 10 Tamen requirendum est si isdem Iohannes frater et coepiScopus noster uos ad altare nominet. Quod si non, quae necessitas cogit ignoro ut uos eum nominetis. Quod quidem si sine aliquorum scandalo fieri potest, uos tale aliquid fecisse ualde laudabile est, quia caritatem quam erga fratrem habeatis 15 ostenditis. CCXXXII. - DE NOMINIBVS ANTE PRECEM SACERDOTIS NON RECITANDIS. Innocentius Decentio episcopo E4u»gubino. De nominibus uero recitandis antequam precem sacerdos ; faciat atque eorum oblationes quorum nomina recitanda sunt sua oratione commendet, quam superfluum sit et ipse pro tua prudentia recognoscis, ut cuius hostiam necdum Deo offerens CCXXX. subministrans CCXXXI.

CCXXXII. sapientia

4 contingat] tangat uel tractet 5 rem] causam 6 assistens] *? imposuetit] tradiderit benedictum] consecratum. 12 cogit] compellit

6 superfuum]

14 erga] citca.

proteruum

et incongruum

* prudentia]

CCXXXI. — Greg. I, Reg. epist., IV, 537 (MGH, epist., r, 2723). CCX XXII. - Inn. I, Epist. ad Decent., 2 — Coll. Quesnell., XXIII, 2 (PL 56, 515) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 239) ;Coll. Hisp., VI, 2 (PL 84, 641) ; Coll. quadtipart., 294 (RrcHTER, 33) ; Dect. ps.-Isid. (HiNscurus, 527) ;Regino, Coll., app. L 15 (WASSERSCHLEBEN, 396) ; Grat., Dect., C. 73, D.1 de cons. (FarEDaERG, 1314).

6 aliis] alii C. CCXXXI. 2/5 Mediolano B uero] a77. consuetudo B C fuit B C.

CCXXXII. salutem C

1/12 Dx — praebeant] oz. B 4 ut] uel C offerasC.

7/8 abstulis B, ab stultis C

2/3 Egubino

8

C V, et add.

COLL. IN V.LIB., III, ccxxxir-cexxxiv

429

eius ante nomen insinues. Quamuis illi incognitum nichil sit, prius ergo oblationes sunt commendandae, at tunc eorum r nomina quorum sunt aedicenda, ut inter sacra mysteria nominentur non inter alia quae ante praemittimus, ut ipsis mysteriis uiam futuris praecibus praebeant. CCXXXIII. — VT SPECIALITER IN ECCLESIIS NOMEN TACEATVR. Anastasius papa ad Anastasium imperatorem. Praecamur itaque clementiam uestram ut specialiter quod multis ex causis scandalum uel offendiculum ecclesiae conci5 citauit speciali appellatione taceatur. Cum sicut diximus in generalitate sacerdotum uniuscuiusque meritum illum iudicem lateri non possit quod cuique tribuendum sit pro aestimata dispensatione meriturum, cui soli cogitationes quoque manifestae sunt. CCXXXIV. — VT POPVLVS ANTE COMPLETAM MISSAM ET BENEDICTIONEM ACCEPTAM EGREDI DE ECCLESIIS NON PRAESVMAT. Ex concilio Aurelianensi. I. Cum ad celebrandas missas in Dei nomine conuenit popu5; lus, non ante discedat quam ipsa sollemnitas compleatur. Et ubi episcopus defuerit, benedictionem accipiat sacerdotis. 2. IrEM. Ex concilio Carthaginensi. Sacerdote uerbum in ecclesia faciente, qui egressus de auditorio fuerit excommunicetur. 8 insinues] ostendas uel demonsttres

illi]. deo

10 aedicenda] nominanda

12 praebeant] tribuant. CCXXXIII. uniuetsitate CCXXXIV. praedicationem

4/5 concitauit] suscitauit, prouocauit * lateri] abscondi cuique] unicuique.

5/6 in generalitate] in

5 discedat] recedat 6 defuerit] non fuerit 8/9 de auditotio] de ecclesia.

S uetbum]

CCXXXIII. - Anast. II, Epist. ad Anast. imp., 3 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 312) ; Coll. Hisp., LXXXIV, 5 (PL 84, 808) ; Dect. ps.-Isid. (HiNscHrvus, 655). CCXXXIV, 1. - Conc. Aurel. I (a. 511), 26 (nE CrxncQ, 11) — Coll. Hisp., XXXI, 22 (PL 84, 277) ; Coll. Dacher., II, 95 (D'Acnzny, zr, 544) ; Coll. Herouall., XXVI (PL 99, 1026) ; Regino, Coll. I, 198 (WASSERSCHLEBEN, 101) ; Grat., Dect., C. 65, D.1 de cons. (FRIEDBERG, 1512). 2. — Conc. Carth. IV, 24 — Gennad. Massil., Stat. eccl. ant., 31 (MunrzR, 172) ; Coll. Nouatien., VII, 31 (Spic. Casin. r, 281) ; Coll. Hisp. XV, 24 (PL 84, 802); Egb. Ebor. Exc, rxxxrv (PL 89, 589); Coll. quadtipatt., 290 (RrcHTER, 53) ; Dect. ps.-Isid. (HiwscHrUs, 304) ; Regino, Coll., I, 199 (WasseRSCHLEBEN, IOI); Grat., Dect., C. 65, n.1 de cons. (FRIEDBERG, 1311).

CGOXSXSXTEE:

4 latete

CCXXXIV.

2 EccLEsIA B C

29

B C

S metitorum B C.

6 defuerit] fuerit B. VI

^

430

COLL. IN V LIB., ITI, CCXXXV-CCXXXVII

CCXXXV. — VT SACERDOS SI INCHOAT MISSAM NON AB ALIO SVPPLEATVR. Zacharias episcopus. Vt episcopus aut presbyter dum ingressus fuerit ad missarum

sollemnia celebranda,

nullo modo

audeat

data oratione

;recedere, ut ab alio episcopo aut presbytero suppleatur missarum sollemnia. Sed qui initium ponit suppleat usque ad finem. Quia scriptum est : qui perseuerauerit usque an finem hic saluus erit. SY quis uero praesumpserit id quod non potest agere, a sacro corpore et sanguine Domini nostri Ihesu Christi 1o Sit suspensus. CCXXXVI. — QvoD MINISTRI ALTARIS OBLATIONE CELEBRATA DEBEANT COMMVNICARE. In canonibus apostolorum. Si quis episcopus aut presbyter aut diaconus uel quilibet ; ex sacerdotali catalogo facta oblatione non communicauerit, aut causam dicat, ut si rationabilis fuerit ueniam consequatur, aut si non dixerit communione priuetur, tamquam qui populo causa laesionis extiterit, dans suspicionem de eo qui sacrificauerit, quod recte non obtulerit. CCXXXVII. — INCIPIT DE TACITVRNITATE ET DE CLERICIS NEGOTIATORIBVS AVT ARMA BAIVLANTIBVS AVT VENATIONEM EXERCVERINT. ÍN PRIMIS VT LAICI CLERICIS PRAESENTIBVS

DOCERE NON PRAESVMANT.

Ex

concilio

Carthaginensi.

CCXXXV. 4 audeat] ausus sit 5 suppleatur] compleatur 6 suppleat] compleat $8 praesumpsetit] tetigerit 10 suspensus] separatus. CCXXXVI. damnationis. (G(eXOXSNSVA

5 catalogo] congregatione

6 causam] crimen

8 laesionis]

*/8 Matth. 24, 13.

CCXXXV. — Conc. Rom. (a. 743) sub Zach., 14 (Mawsr, xrr, 385) — Worm., Dect., r1, 230 (PL 140, 723).

CCXXXVI. — Can. Apost., 9 (TURNER, 1, 11) —

Butch.

Coll. Dionis. (SrREwE, 7);

Coll. Dionis.-Hadr., IX (PL 67, 142) ; Butch. Worm., Dect., rr, 79 (PL 84, 690) ; Cresc., Concord., XI (PL 88, 841) ; Aeneas Paris., CVII (PL rz21, 726) ; Iuo Carnot., Dect., r1, 130 (PL 161, 196) ; Apost. const., 47, 8 (FuNx, 567) ; Regino, Coll., I, 194 (WASSERSCHLEBEN, 100) ; Dect. ps.-Isid. (HixscHrus, 28).

CCXXXVII, 1. - Conc. Carth. IV, 98 —

Coll. Hisp., XV, 98 (PL 84, 207);

Dect. ps.-Isid. (HrNscHrUs, 306) ; Atto, Capit., rxxx1 (PL 134, 44).

CCXXXV. CCXXXVI. ficauit B C. CCXXXVII.

1/10 Vr — suspensus] oz. B

8 aut] uel C.

1/2 cErEBRATA] zer Lin. add. B 2 AvT!] add. ovx B

BAIVLANT B

2 pEBEAT C 3 cLERICI C

8/9 sacti-

CODISINSVILIB., IJ Cexxxvim6cxt

;

43I

I. Laici qui praesentibus clericis sunt, nisi ipsis probantibus, docere non audeant.

2. ITEM. Mulier, quamuis docta et sancta, uiros in conuentu docere non audeat. CCXXXVIII. - QOvoD NON DEBÉANT MVLIERES IN ECCLESIA LOQVI. Paulus apostolus. Mulieres in ecclesia taceant. Non enim permittitur eis loqui,sed subditas esse sicut et lex dicit. Si quae autem uolunt 5; discere domi uiros suos interrogent. Turpe est mulieri loqui in ecclesia. CCXXXIX. — DE MVLIERE QVAE IN ECCLESIA LOQVITVR. Iudicium canonicum. Scriptum est : turpe est enim mulieri loqui 4n. ecclesia. Quod

Si praesumpserit, a sacerdote prohibeatur.Si postea iterat, uno 5 die poeniteat, sed si se de hoc non correxerit, excommunicetur.

CCXL.

— DE TACITVRNITATE

IN ECCLESIA.

Canonum

re-

gula. CCXXXVII.

5/6 probantibus] praecipientibus

6 non audeant] non prae-

sumant.

CCXXXVIII.

4 quas] aliquas.

CCXXXIX.

4 ptohibeatur] contradicatut.

CCXXXIX.

S/1Cor; v45/35.

2. —- Conc. Catth. IV, 99 — Coll. Hisp., XV, 99 (PL 84, 207); Egb. Ebor., Exc., rxxxv11 (PL 89, 589) ; Coll. Herouall., XXXI (PL 99, 1029) ; Gennad. Massil, Stat. eccl. ant., 37 (MuNrzER, 172) ;Decr. ps.-Isid. (Hrwscurus, 306) ; Butch. Wotm., Dect., virr, 83 (PL 140, 808) ; Iuo Catnot., Dect., vir, 101

(PL x61, 567) ; Coll. Nouatien., VII, 57 (Spic. Casin. r, 281) ; Paenit. Silense, 174 (RowERO OraAzo, 105) ; Iuo Carnot., Dect., vri, 324 (PL 16r, 654) ; Grat., Dect., C. 20, D.4 de cons. (FRIEDBERG, 1367) ; Gtat., Dect., D.25, 29 (FRrEDBERG, 86);

Bonizo Sutt., Coll., I, 42 (PEREZs, 31) ; Coll. quadfipart., 350 (RrcHTER, 39). CCXXXVIII. — 1 Cot. 14, 54-35 — Coll. Hibernen., XLV, 19 (WASSERSCHLEBEN, 184). Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-VII, 144.

CCXXXIX. — Fons non inuenitur. CCXL. — Cfr. Smaragd., Diad. mon., 38 (PL 102, 633) sed non inuenitur.

B ipsis] zzZer In. add. B. CCXXXVIII. CCXXXIX. CCXL.

4 quae] quas B C 5 cottepsetit C.

1 Canonica

B

5 est] 227. enim B C.

^

432

GODLULIN- VjEIB; III 66ISCEXLI

Omni tempore in ecclesia tam a populo quam a clero summum silentium fiat, exceptis quae ad laudes Dei pertinent. ; Qui hanc taciturnitatem in ecclesia minime custodierit, pro una uice uno die in pane et aqua poeniteat, et si iterum tres dies, et si tertia uice iterauerit VII dies ut supra poeniteat. Et si

amplius hoc facere praesumpserit, corporali disciplinae subiciatur, ut ceteri timeant.

CCXLI. - DE sireNTIOo. Dauid. I. Dixi custodiam uias meas, et reliqua. 2. ITEM. Vir linguosus non dirigetur super terram. s

3.ITEM.

Augustinus.

Taciturnitas per omnia facienda est, maxime iuxta mensam. 4. ITEM. Melius est cum silentio cordis orare sine sono uocis, quam solis uerbis uti sine intuitu mentis. 10 5. ITEM. Ysidorus. Fluuius abundans ultra modum saepe contrahit lutum.

6. ITEM.

Silentium

cultus

iustitiae,

multa

continent

in

silentio.

Sapientia dicit : Non effundas sermonem ubi non est auditus. 15 Prudentia dicit : In multo eloquio non deerit peccatum. Timor Dei dicit: Noli multum loqui, ne offendas Deum. Sobrietas dicit: Tacendo disciplina per omnia seruanda est. Sapientia dicit: qui moderatur labia sua prudentissimus est. Qui custodit os suum custodit animam suam. CCXL.;

8/9 subiciatur] supponatur.

GO^SET. 9 intuitu] uisione 11 ultra modum] modeftatur] tefrenat prudentissimus] sapientissimus CCXLI.

2 Ps. 38, 2.

ultra mensuram

18

4 Ps. 139, 12.

CCXLI, 1. - Ps. 38, 2 — Smaragd., 801) agifur de eodem argumento. 2. - Ps. 139, 12 —

Comm.

Smatagd., Comm.

803) agitur de eodem argumento. 5. - Cfr. Smatragd., de eodem argumento. 4. — Cfr. nota supra, 5. — Cfr. ntofa supra, 6. — Cfr. nota supra,

c. CCXLI, 3. c. CCXLI, 3. c. CCXLI, 8.

4 laudem B

6 si] ozz. V.

$ disciplina V.

CX Tacendi B

5 IrEM] oz.

BC

in Reg.

s. Bened.,

6 (PL roa,

in Reg. s. Bened., 6 (PL ro2,

Comm. in Reg. s. Bened., 6 (PL 102, 802) agizur

10IrgM]oz.BC

15 multiloquio B C

17

COTIJENSVILIB., HTCCXEI-CCXSETH 20

7. ITEM. Sit omnis

homo

uelox

ad audiendum,

tardus

433 autem

ad

loquendum. CCXLII. — DE SERMONE OTIOSO. Augustinus. 1r. Otiosus sermo est quo in hoc saeculo siue in futuro bonum non acquiritur. 2. IrEM. Hieronimus. 5 Otiosus sermo est qui sine utilitate audientis loquendo profertur. 3. ITEM. Gregorius. Otiosus sermo est qui uel ratione uel pace caret. 4. IrEM. Basilius. 10. Omnis sermo qui non proficit ad aliquam gratiam fidei Christi otiosus est. CCXLIII. — QOvoD NVLLVS ECCLESIASTICORVM IN TABERNIS COMEDERE DEBEAT. Ex concilio Laodicensi. I. Quod non oporteat sacro ministerio deditos a presbyteris usque ad diacones et reliquum ecclesiasticum ordinem, id est ;usque

ad subdiaconum,

lectorem,

cantorem,

exorcistam

et

hostiarium et ex numero continentium et monachorum ingredi tabernas. 21 uelox] agilis. CCXLII.

8 catet] non habet.

CCXLIII.

3 deditos] subiectos

7 tabernas] ubi uenditur uinum

21/22 Iac. 1, 19.

7. — lac. x, 19. Cfr. noia supra, c. CCXLI, 3. CCXLII, 1. — Vat.lat.1349-VI, 2. — 3. — 4. —

Coll. Hibernen., 64, 3a (WASSERSCHLEBEN, 235). Cfr. efiaz Cod. 250. Coll. Hibetnen., LXVI, 3b (WASSERSCHLEBEN, 235). Coll. Hibernen., LXVI, 3c (WASSERSCHLEBEN, 235). Basil., Reg. ad mon., intetr. xr, (PL 103, 513).

CCXLIII,1.- Conc. Laod., 24 — Coll. Dionis. (SrREws, 55) ; Dect. ps.-Isid. (HiuscHrus, 275) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 167) ; Burch. Worm., Dect., rr, 151 (PL 140, 648) ; Coll. Ioan. Antioch., XXX (VoELLVs-IvsTELLVS, 11, 558) ; Regino, App., III, 19 (WASSERSCHLEBEN, 460) ; Coll. Dacher., IIL, 51 (D'AcHERY, 1, 552) ; Coll. quadtipart., 522 (RICHTER, 37) ; Regino, Coll., I, 180 (WASSERSCHLEBEN, 95); Iuo Carnot., Dect., vr, 205 (PL 161, 490).

21 autem] oz. C.

(9 GoXSIPTIE CCXLII.

4 IreM] oz. B C B et] oz. C.

4 IrEM] ozz.

BC

9 IrEM] ozz. C.

bI

434

10

COLL. IN-^VSLIE., HI!ce6xÉBHICeXLV

2. IrEM. Ex concilio Carthaginensi. Vt clerici edendi uel bibendi causa tabernas non diantur, nisi peregrinationis necessitate compulsi. CCXLIV.

ingre-

— DE CLERICIS QVI PER PLATEAS VEL ANDRONAS

AMBVLANT. Ex concilio Carthaginensi. I. Clericus per plateas et andronas, nisi certa et maxima officii sul necessitate, non ambulet. D

2. IrEM. Ex eodem concilio. Clericus non [necessarie] pro emendo aliquid in nundinis uel in foro deambulat, ab officio suo degradetur. CCXLV. — DE CLERICIS NEGOTIA ET NVNDINAS SECTANTIBVS. Ex concilio Heliberitano.

A

Episcopi, presbyteri et diacones de locis suis negotiandi causa non discedant, nec circumeuntes prouincias quaestuosas nundinas sectentur. Sane ad uictum sibi conquirendum aut amicum aut quemlibet mittant, et si uoluerint negotiari, intra

prouinciam negotientur. 10 compulsi] coacti. CCXLIV.

3 andronas] semitas

4 officii] ministerii

6 non] necessatie

nundinis] mercatis.

CCXLV. nas] mercatus

4 citcumeuntes] girantes sectentur] sequantur

quaestuosas] luctosas 5 nundiSane] uere uictum] cibum.

2. — Conc. Carth. III, 27 — Eccl. Afr., cod.4o (VoErLvs-IvsrELLvs, I, 349) ; Coll. Quesnell., II, 26 (PL 56, 426) ; Fetr., Breu., 134 (PL 88, 825) ; Coll. Dionis.-Hadft. (PL 67, 194) ;Coll. Hisp., XIV, 27 (PL 84, 192) ; Coll. Dachet., III, 6o (D'AcuzRzr, t, 553) ; Coll. quadtipatt., 321 (R1CHTER, 37) ; Dect. ps.-Isid. (HiwscHrus, 299) ; Regino, Coll., I, 179 (WASSERSCHLEBEN, 95) ;Butch. Wotm., Dect., 11, 130 (PL 140, 647) ; Iuo Carnot., Dect., v1, 204 (PL 161, 490). CCXLIV, 1. - Conc. Carth. IV, 47 — Gennad. Massil, Stat. eccl. ant., 28 (Munrzn, 171); Coll. Hibernen., X, c (WASSERSCHLEBEN, 28) ; Coll. Nouatien., VII, 28 (Spic. Casin. r, 281) ; Coll. Hisp., XV, 47 (PL 84, 204) ; Coll. Dachet., III, 62 (D'AcnERY, r, 5523); Coll. Herouall,, XLII (PL 99, 1042); Dect. ps.-Isid. (HiwscHrUs, 305). 2. — Conc. Carth. IV, 48 — Coll. Hibernen., X, e (WASSERSCHLEBEN, 28) ; Coll. Hisp., XV, 48 (PL 84, 204) ; Coll. Dacher., III, 65 (D'AcHERY, 1, 553) ; Coll. quadripart., 188 (RrcHrER, 22); Decr. ps.-Isid. (HiwscHrus, 305); Coll. Nouatien., VII, 34 (Spic. Casin. r, 281).

CCXLV. — Conc. Hliber. (a. 310), 19 — Coll. Dacher., III, 54 (D'AcHERY, r, 552) ; Regino, Coll., I, 230 (WASSERSCHLEBEN, 114).

CCXLIV. 2 AMBVLAT C Ex — Carthaginensi] Concilio quo supta B DUEx —cvcon'cilio]5G-oncilionquo'suptasb. om. C 6 Clericus] aZZ. qui B. CGXTV.

2 Hiberitano

V . 6 uoluerit C

*? ptouincia C.

CODDLSINOV.LIB;, HU: cexbyt-ccxpvn

A^

435

CCXLVI. — DE CLERICIS SCVRRILIBVS VEL INTER EPVLAS CANTANTIBVS. Ex concilio Carthaginensi. I. Clericos scurriles et uerbis turpibus ioculatores ab officio detrahendos. av LTEM. Clerici inter epulas cantantes supra dictae sententiae seueritate feriantur. ; CCXLVII. — VT SACERDOTES ET MINISTRI ALTARIS SAECVLARIBVS CVRIS ABSTINEANT. In canonibus apostolorum. Episcopus, aut presbyter aut diaconus nequaquam seculares curas assumat, sin aliter deiciatur. CCXLVIII. — Sr cLERICVS SERVVM AVT ECCLESIA TRAXERIT CAVSA FLAGELLANDI. Hilardensi.

b]

DISCIPVLVM DE Ex concilio

Nullus clericus seruuum aut discipulum suum ad ecclesiam confugientem extrahere audeat uel flagellare praesumat. CCXLVI. districtione

8 scuttiles] ioculatotes * feriantur] percutiantut.

CCXLVII.

6/7 seuetitate]

4 assumat] accipiat.

CCXLVIII. CCXLVI,

tutpibus] uanis

5 audeat] ausus sit

1. - Conc.

Carth.

IV, 6o —

Gennad.

Massil,

Stat. eccl. ant., 73

(Munrzn, 178) ; Coll. Nouatien., VII, 73 (Spic. Casin. r, 283) ; Coll. Dachet., III, 7o (D' AcHERY, 1, 554) ; Coll. quadtipart., 192 (RICHTER, 22) ; Regino, Coll., I, 154 (WASSERSCHLEBEN, 88) ; Coll. Hisp., XXX, 70(PL 84,273) ; Coll. Hisp., XV, 60(PL 84, 205) ; Coll. Dacher., III, 35 (D'Acnzny, rz, 551) ; Coll. Hetouall., XLI (PL 99, 1041) ; Dect. ps.-Isid. (HawscHrus, 505) ; Atto, Capit., xurv (PL 134, 37) ; Anselm. Luc., Coll, VIL, 154 (TBANER, 426) ; Grat., Dect., n.44, 6 (FnuigpBERG, 168) ; Butch. Wotrm., Dect., 11, 172 (PL 140, 654) ; Iuo Carnot., Panorm., rr, 172 (PL 161, 1171) ; Iuo Carnot., Dect., v1, 265 (PL x61, 501) ; Iuo Catnot., Dect., xr, 79 (PL

161, 775) ; Coll. Hibernen., X, g (WASSERSCHLEBEN, 28). Cfr. etiam Conc. Agath., 7o — Dect. ps.-Isid. (HrwscHrvus, 336).

2. — Conc. Carth. IV, 62 — Gennad. Massil., Stat. eccl. ant., 62 (75) (Munrzn, 178) ; Coll. Hisp., XV, 65 (PL 84, 205) ;Coll. Herouall,, XLI (PL 99, 1041) ; Butch. Wotm., Dect., 11, 170 (PL 140, 654) ;Iuo Carnot., Decr., vr, 261 (PL 161, 500); Coll. Hibernen., X, i (WASSERSCHLEBEN, 28); Dect. ps.-Isid.

(HiwscHrus, 505) ; Coll. Nouatien., VII, 75 (Spic. Casin. r, 282). CCXLVII. — Can. Apost., 7 (TURNER, t, 11) redaczio secunda — Coll. Dionis., 7 (Sr&EWE, 5) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 142) ; Dect. ps.-Isid. (HrNscHrus, 28) ; Coll. Hibernen., II, 27 (WASSERSCHLEBEN, 20); Ctesc., Concord., IX (PL 88, 840) ; Atto, Breu., (xrur, 7) (Mar, v1/2, 93) ; Anselm. Luc., Coll., VI, 142 (THANER,

335). CCXLVIII. — Conc. Ilarden., 8 — Coll. Nouatien., XI, 8 (Spic. Casin. r, 293) ; Coll. Hisp., XLIV, 8 (PL 84, 324) ; Dect. ps.-Isid. (Hiwscurus, 347) ; luo Catnot., Panotm., rr, 76 (PL x61, 1098) ; Iuo Catnot., Dect., vr, 5370 (PL 16r, 523) ; Gtat., Dect., C. 17, q.4, 19 (FnrepszEnG, 819).

CCXLVI.

1 vxr] zwfer lin. add. B.

436

COLL. IN V LIB., III, ccxrvrii-ccr

Quod si fecerit, donec digne poeniteat, a loco cui honorem dedit segregatur. QVI IN QVACVMQVE

SEDITIONE

ARMA SVMPSERINT. Ex concilio Toletano. I. Clerici qui in quacumque seditione arma

CCXLIX.

— DE

CLERICIS

uoluntarie

sumpsisse fuerint reperti, amisso ordinis sui gradu, in monaVA

IO

I

I

sterio penitentiae retrudantur. 2. ITEM. Vuido rex. De clericis qui arma baiulant et in suis propriis resident ad ecclesiam seu ad episcopium non militant, negotia saecularia agunt, in lege uiuant, sicut et ceteri langobardi, tam ipsi quam et filii eorum. 3. IrEM. Synodus Romana. Quicumque clericus in bello aut in rixa mortalium et gentilium ludis arma sumpserit et mortuus fuerit, neque oblatio neque oratio detur pro eo, sed in manus Domini incidat; sepultura tamen non priuetur. CCL. — VT SACERDOTES ET LEVITAE CANES AD VENANDVM ET ACCIPITRES NON HABEANT. Concilium Agatense. I. Episcopis, presbyteris, diaconibus canes ad uenandum aut 6 loco] ecclesia

* segregatut] separetur.

CCXLIX. 3 seditione] tutbatione 4 amisso] perdito * resident] habitant 13 sumpserit] acceperit 14 incidat] cadat 15 non priuetur] non sit alienus.

CCXLIX, 1r. — Conc. Tolet. IV (a. 633), 44, 45 (BRUNS, 1, 235) — Coll. Nouatien., XIII, 45 (Spic. Casin. r, 310) ;Coll. Hisp., XLIX, 45 (PL 84, 577); Coll. Dacher., III, 61 (D'AcnzRy, r, 555) ; Coll. quadtipatt., 185 (R1CHTER, 22) ; Decr. ps.-Isid. (HiwscHrus, 570) ; Coll. Pirenen. (MARTINEZ DEZ, 256) ; Bened., Capit., rz, 217 (MGH, leges, 11, 116) ; Grat., Dect., C. 23, q.8, 5 (FRIEDBERG, 954). 2. — Widon. rex, Capit. (trad. a. 889-891) (MGH, capit., rt, 106) —

Regino, Coll., I, 196 (WASSERSCHLEBEN, 92). 3. — Cfr. Burch. Worm., Dect., 11, 211 (PL 140, 661) ; Iuo Carnot., Dect., v1, 286 (PL 161, 505) ; Regino, Coll., I, 177 (WASSERSCHLEBEN, 94) ; Bonizo Sutr., Coll., X, 55 (PERELS, 320) ; Iuo Carnot., Panotm., 11, 168 (PL x61, 1169);

Grat., Decr., c. 23, q.8, 6 (FRIEDBERG, 954). CCL, 1. - Conc. Agath., 55 (MurER, 226) — Coll. Hisp., XXX, 55 (PL 84, 271) ; Coll. Hisp., XXXIII, 1 (PL 84, 287) ; Coll. Herouall., XLV (PL 99, 1048) ; Dect. ps.-Isid. (HrNscHrUS, 335) ; Coll. Dacher., III, 87 (D'AcurRY, r, 555) ; Iuo Carnot., Decr., v, 566 (PL 161, 443) ; Iuo Catnot., Decr., xir, 3o (PL 161, 808) ; Coll. quadripart., 196 (RicHrER, 23); Coll. Pirenen. (ManRriNEz Drrz, 244). Cfr. etiaz Conc. Eliber., 9 — Decr. ps.-Isid. (HrNscHrtUs, 395).

CCXLVIII. CCXLIX. inter lin. add. B

6 honorem] aZZ. non B C 9 paenitendo C 13 mortuum B

4 segregetur B C.

6 IrEM] oz. C 14 orationem B

* clerici B 10 quam] 15 priuentut B.

COLL. IN V LIB,, III, ccr-ccrmn

437

accipitres habere non liceat. Quod si quis talium personarum ; in hac uoluntate detectus fuerit, si episcopus est tribus mensibus se a communione suspendat, presbyter duobus mensibus se abstineat, diaconus uno, et ab omni officio uel communione

cessauit. 2. IrEM. Lotharius rex. 10 Episcopis, presbyteris uel diaconibus canes ad uenandum uel accipitres habere non liceat. Si episcopus haec praesumpserit tribus mensibus a communione suspendatur, duobus presbyter se abstineat, uno diaconus a communione et officio cesset.

CCLI. — VT NVLLVS ORDO CLERICORVM CANES VEL ACCIPITRES HABEAT. Karolus rex. Vt episcopi, abbates, presbyteri, diaconi, nullusque ex omni clero canes ad uenandum aut accipitres, falcones, seu sparua; rios habere praesumat, sed pleniter se unusquisque in ordine suo canonice et regulariter custodiat. Oui autem praesumpserit, sciat unusquisque honorem suum perdere. Ceteri uero tale ex inde damnum patiantur, ut reliqui metum habeant ne talia usurpare uideant.

CCLII. - DE VENATIONE CLERICORVM. Gregorius. I. Si episcopus uenationes exercuerit, tribus mensibus a communione se suspendat, presbyter duobus mensibus a communione se suspendat, diaconus uno mense a com; munione

se suspendat.

2. ITEM. DE VENATIONIBVS.

Iudicium

canonicum.

CCL. B detectus] inuentus. uideant] audeant. INo/a ad zzarg. : 9 usutpate] committere, facere CCLI. Hic inquire de presbytero qui atma accipit in bello et ibi moritur.

2. — Carol. Magn., Capit. can., 7 (MGH, capit., 1, 231). CCLI. — Carol. Magn., Capit. min. (a. 802), 19 (MGH, capit., r, 95). 160-180 ; Bussordn., (WASSERSCHLEBEN, Can. CCLII, 1. Cfr. Greg. ScuHMrTZ, II, 523-542) sed non inuenitur. 2.— Paenit. ludic., xxiv (ScHwrrz, n, 242); Paenit. Burgund., 52 (Scuurrz, 1, 522) ; Paenit. Paris., 24 (MonHLBERG, 257) ; Paenit. tripart. Sangall., 40 (Scmwrrz, n, 580); Paenit. simpl. Sangall, 27 (ScHwrrz, TIS 42): Paentt.

Patis., 11, 24 (SciMrTZ, 11, 329) ; Paenit. Vindob., 53 (ScHwrrz, rt, 553); Paenit. Metseburg., 30 (ScHMITZ, 11, 561).

4 quis] oz. C GOD 9 IrEM] oz. C. CCLI. IBI

3 diaconibus C

4 et] oz. C

officio] zZ4. uel B

5 praesumant B

6 et] uel B

$8 cessabit B C 9 usurpari

^

438

CODLA3EN V!LEIB:; HT, CGBII-GCLIH

Si quis uenationes quascumque exercuerit, si clericus est uno anno in pane et aqua poeniteat, diaconus duos, presbyter tres, episcopus quattuor.

CCLIII. — INCIPIT DE CANONICIS HORIS ET DE EVCHARISTIA ET EXCOMMVNICATIONE DE SEPVLTVRA AC DE ANIMA HOMINVM ET HAELYMOSINA PRO MORTVIS. ÍN PRIMIS DE HORIS CANONICIS QVAE

CELEBRANDAE

SVNT.

Karolus

rex

mittens

re-

squirendum ad Alcoinum. Nocturnos celebramus propter quod media nocte ad iudicium uenturus esse creditur Dominus. Vnde et in euangelio legitur : »edia mocte clamor factus est, et illud in psalmo : memor fut nocte nominis tui. Domine. Item : media nocte surgebam ad 1o confitendum. tibi. Matutinos : propter quod illud psalmistae : in matutinis meditabor $n te, uel quia tunc a mortuis resurrexisse Dominus creditur. Primam : propter initium diei et quia ea hora a sacerdotibus et principibus est adiudicatus reus Dominus propter nos. Tertiam : quia clamauerunt iudei : eruc?fige, 15 crucifige, et Spiritus sanctus super apostolos hora tertia descendit. Sextam : quia tunc in cruce suspensus est Christus et tunc tenebrae factae sunt, uel quia eadem hora uidentibus discipulis ascendit in caelum, et Petro uas de caelo tali hora ostensum

est. Nonam : quia tunc inclinato capite Dei Filius emisit spi20 ritum, et Petrus et Ihoannes claudum in templo sanauerunt. Vesperam: propter recessum diei et eadem hora sepultus est saluator, uel quia tunc in fractione panis agnitus est eadem hora Dominus. Completorium : quia tunc ianuis clausis stetit Ihesus in medio discipulorum. Per has itaque horas septies in 25 die et semel in nocte Dauid rex laudem cantabat Deo ; et non

tantum prophetas sed etiam cum assiduis precibus Dominum laudaret adiungens dicebat : ego autem semper 1n te sperabo, Domine, et adiciam super omnem laudem tuam. Et si ille cum in tantis laudibus die nocteque Dominum depraecaretur, pulue3o rem et cinerem se existimabat cum diceret : numquid confitebiGGI/TIE:

CI DB P5262:

13 adiudicatus]

8 Matth. 25, 6. 14/15 Luc. 23, 21.

condemnatus

22 agnitus] cognitus

8/9 Ps. 118, 55. 9/10 Ps. 118, 62. 11 27/28 cft. Ps. 54, 24. 30/31 cfr. Ps. 87, 11.

CCLIII. — Carol. Magn. e Pippin., Capit. (a. 790-800), 2 (MGH, capit., 1, 202).

E om. B.

* qui] quae C

quascumque] quas C

CCLIII. 2 ExcoMMVNICATIONIS DB * uentutum Jin. add. B, om. C 12 Prima C 30 aestimabit B

9 episcopus quattuot] B

10 quod]

zmzer

COLL. IN V LIB., III, ccrir-ccrv

439

tur tibi puluis aut anmuntiabitur ueritatem tuam ? quanto magis nos qui pene in omnibus a Deo alieni existimus, saltem per has horas Domino Deo cum summa deuotione laudes Domino referre debemus. Sed quia nos rogastis, ut scribemus uobis 5; breuiarium commatico id est sermone breuissimo qualiter homo laicus adhuc in actiua uita consistens per has dinumeratas horas Deo supplicare debeat, quantum potui breuitatis causa exponere curaui. CCLIV. — DE CLERICIS QVI OFFICIVM SVVM NEGLIGVNT.

I. Placuit sancto concilio : si quis officium suum neglexerit, id est nocturnum,

matutinum,

primam, tertiam, sextam,

nonam, uesperum, completorium, episcopus XL dies poeni5; teat, presbyter XXX, diaconus et monachus XX, subdiaconus XV, clericus X. Et qui sunt laici non perdant horas suas. Quia Dominus noster cum usuris exigere debet talentum quod accepimus. 2. IrEM. Basilius episcopus. 10 Scire debemus quia rationem reddituri sumus de ecclesiasticis officiis quae a Deo credita sunt nobis. Nullus ergo negligens inueniatur de officio quod ei a Deo creditum est. Scriptum est enim : maledictus qui facit opus Dei negligenter. CCLV.

— CLERICI

QVI IN VIGILIIS

PRIVANDI. Concilium

33 qui pene] per omnia (CT TVA

DESVNT

IN STIPENDIIS

Carthaginense.

saltem] uidelicet.

* exigete]

requirere

11 credita] concessa

13 maledictus]

homo.

(CIV

13 Ier. 48, 10.

, CCLIV, r. — Paenit. Casin., 92 (Scnurrz, 1, 420). 2. — Cfr. Intetr. s. Basil. (PL 103, 487n) sed mon inuenitur. CCLV. —- Conc. Carth. IV, 49 — Gennad. Massil., Stat. eccl. ant., 35 (MuwrER,

172) ; Coll. Nouatien., VII, 35 (Spic. Casin. r, 281) ;Coll. Hisp., XV, 49 (PL 84, 204) ;Coll. Dacher. (D'AcnznY, 1, 555) ; Coll. Herouall, XLII (PL 99, 1042); Dect. ps.-Isid. (HrxscHrus, 305) ;Regino, Coll, I, 1835 (WASSERSCHLEBEN, 96); Atto, Capit., Lrrr (PL 134, 58).

31 annuntiabit B C

34 uobis] uos B.

6 perdat C CCIDVE ctediti B. GGDV.

1 crznicis B.

* talenta B

9 IrEM] ozz. C

11 quae] quibus B

^

440

COLL. IN V LIB., III, ccEv-ccLvit

Clericus qui absque corpusculi sui inequalitate uigiliis deest, stipendio priuatus, excommunicetur. CCLVI. — S1 QvIS CLERICORVM PAVPER IN ORDINE PROMOTVS POSTEA HABVERIT ALIQVID ECCLESIAE POTESTATI SVBIACEAT. Concilium Carthaginense. Item placuit ut episcopi, presbyteri, diacones uel quicum; que clerici qui nichil habentes ordinantur et tempore episcopatus uel clericatus sui agros uel quaecumque praedia nomine suo comparant, tamquam rerum dominicarum inuasores crimine teneantur, nisi ammoniti in ecclesia eadem ipsa contulerint. Si autem ipsis propria aliquid liberalitate alicuius successione 10 cognationis aduenerint, faciant inde quod eorum proposito congruit. Quod si a suo proposito retrorsum exhorbitauerint, honore ecclesiastico indigni tamquam reprobi iudicentur. CCLVII. — VT A IEIVNIS SACERDOTIBVS CELEBRENTVR. Ex concilio Africano. Vt sacramenta

altaris non

DEO

SACRIFICIA

nisi a ieiunis hominibus

cele-

brentur, excepto uno die anniuersario quo caena Domini ;» celebratur. Nam si aliquorum pro meridiano tempore defunctorum, siue episcoporum, siue ceterorum commendatio facienda est, solis orationibus fiat, si illi qui faciunt iam pransi inueniantur.

CCLV.

4 priuatus] separatus.

CCLVI. 8 ammoniti] edocti contulerint] concessetint, optulerint 10 proposito] uoluntate 11 congruit] placuetit exhorbitauerint] deuiauetint. CIVILE

6 commendatio] commemoratio.

CCLVI. — Conc. Carth. III (a. 397), 49 — Coll. Batbetin. lat. 558, LXXVII, rz (FonNasAanr, Coll. Batberin., 100); Eccl. Afr., cod.32 (Vorrrvs-Ivsr&ELLvs, r, 545); Coll. Dionis. (SrREWwE, 83); Deusded., Coll, III, 16 (GrLANVELL, 277); Iutis. can. docum., I, 38 (PL 56, 873) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 192) ; Ctesc., Concord., CCLI (PL 88, 925) ; Coll. Dacher., II, 84 (D'AcuEny, r, 542). CCLVII. — Conc. Carth. III (a. 397), 29 — Eccl. Afr., cod. 41 (Vosgrrvs-IvsrELLV$, 1, 549) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 194) ; Coll. Hisp., XIV, 29 (PL 84, 192) ; Cresc., Concord., CCLVII (PL 88, 928); Hadtian., Epit, [IX], 8 (CANrsrvsBASNAGE, 11, 275) ; Dect. ps.-Isid. (Hxwscnrus, 299) ; Regino, Coll, I, 190 (WasSERSCHLEBEN, 98) ; Atto, Breu., (x11, 84) (Mar, v1/2, 99) ; Anselm. Luc., Coll., IX, 3 (THANER, 460) ; Grat., Dect., 49, n.1 de cons. (FRIEDBERG, 12307).

CCLVI.

CGEVIE

2 poTESTATEM

4 soli V.

D C

10 aduenerit B C.

COLL. IN V LIB., ITI, ccrvir-ccrix

441

CCLVIII. — VTRVM COTIDIANA SIT ACCIPIENDA EVCHARISTIA. Augustinus ad Ianuarium. Si dixerit aliquis, non cotidie accipiendam eucharistiam, quaesieris quare ? Quoniam, inquit, eligendi sunt dies quibus 5 purius homo continentiusque uiuat quo ad tantum sacramentum dignus accedat. Qui enim manducat indigne iudicium sibi manducat et bibit. Alius contra immo inquit, si tanta est plada peccati atque impetus morbi ut tanta medicamenta differenda sint auctoritate antistitis, debet quisque ab altario remoueri 1o ad agendam poenitentiam et eadem auctoritate reconciliari. Hoc est enim indigne accipere si eo tempore accipiat quo debet agere poenitentiam, non arbitrio suo quilibet uel auferat se communioni ue] reddat, ceterum, si tanta non sunt, ut excom-

municandus quisque homo iudicetur non se debere a cotidiana 15 medicina dominici corporis separare. CCLIX.

—

DE

CORPORE

ET

SANGVINE

DOMINI

QVOMODO

DEBEAT CVSTODIRI. I. Quia sicut Ioseph corpus Domini meruit baiulare et in sepulcro suo ponere, ita et illi qui caritatem corporis atque sanimi habent, ipsi merentur corpus Christi et sanguinem accipere, iuxta Paulum Apostolum : $robet ergo se homo et sic de bane Domini edat ei de calice bibat. Quia qui unum ex his indigne acceperit reus erit iudicio. 2. ITEM. De quo supra. 10. Cum intinxisset Ihesus panem dedit Iudae Symoni Scariothis et post panem intrauit in illum Satanas. Expressus est CCLVIII. 5 purius] mundius continentiusque] castius tantum] tam magnum * immo] certe 8 impetus] occutsus differenda] prolonganda 9 remoueti] separari 11 indigne] iniuste 12 arbitrio suo] iudicio suo 13

ceterum] aliter. CCLIX. 8 baiulate] portare Exptressus] manifestatus CCLVIII. CCLIX.

6 iuxta] secundum

* his] illis

11

6/* 1 Cot. 11, 29. 6/* 1 Cot. 11, 28.

CCLVIII. — Aug., Epist. 54, 1, 4 (PL 35, 201). C/r. Regino, Coll., I, 530 (Was-

SERSCHLEBEN, 156) ; Burch. Worm., Dect., v, 16 (PL 140, 755) ;Coll. Batbetin. lat. 5538, XXIII, 2 (FonNasanr, Coll. Batbetin., 77).

CCLIX, 1. — Cfr. Aug., Epist. 54, 1, 4 (PL 33, 202) sed non inuenitur. 2. — Cfr. nota supra. CCLVIII.

9 antistis D.

92 cvsropIRE] edd. CCLIX. om. C De quo] Vnde C

Synodus

B

8 iudicium B

9 IrEM]

442

GOLBIiIN5V EIB.TIILITI, €CXTx-6cerx

traditor, nudatae sunt latebrae tenebrarum et quod accepit bonum est, sed malo suo accepit qui male bonum malus accepit. Non ergo mirum si datus est Iudae panis Christi per quem I II acciperetur a diabolo Iudas. At contrario datus est Paulo angelus diaboli per quem proficeretur in Christo. Ita et bonum malo os fuit. Vnde et eisdem apostolus ait de his qui Domini corpus negligenter uelut quemlibet cibum sumpserit: quicumque manducauerit banem. aut biberit calicem. Domini 20 indigne, veus erit corporis et sanguinis Domini. Hic ergo sic corripitur qui non discernit a ceteris cibis dominicum corpus, quomodo dampnatur. Qui adherens mens fugiens amicum occidit inimicum. Et quidem quod intinctum panem Iudas accipiens, diabolus post in eum intrauit, id est quia ante idem 25 diabolus per suggestionem foris ambulabat ; et cum accepit indigne corpus Domini, quod dignum erat tunc in eum intrauit,ut sibi iam traditum plenius possideret in quem prius intrauerat ut deciperet. Sane et in illo erat quando ad iudeos perrexit et praetio tradendi Deum pactus est.

MA

CCLX. — DE EVCHARISTIAE PERCEPTIONE. Hieronimus presbyterus. Cotidie eucharistiae communionem percipere nec laudo nec uitupero. Omnibus dominicis diebus communicandum suadeo et hortor, si tamen mens in affectu peccandi non sit. Nam 12 nudatae] apertae latebrae] absconditae foueae 16 proficeretur] cresceret 18 uclut] uel 22 adherens] adiungens 23 quidem] uere 25 suggestionem] ministrationem, cogitationem 28 Sane] uere 29 pactus est] promisit. CCLX.

5 hortor] confortor

affectu] uoluntate

19/20 1 Cor. 11, 27.

CCLX.- Ps.-Aug., De eccl dogm., 23 (PL 42, 1217) — Gennad. Massil., Diff. eccl. dogm., 1, 53 (PL 58, 994) — Walaft. Strabo, De reb. eccl., 20 (PL 114, 942) — Gtat., Dect., C. 15, D.2 de cons. (FRrEDBERG, 1318) redactio diuersa ; Regino, Coll., I, 329 (WASSERSCHLEBEN, 155) ; Butch. Wotm., Decr., v, 15 (PL 140, 755) ; Iuo Carnot., Decr., rz, 25 (PL 161, 166) ; Iuo Carnot., Panotm., t, 149 (PL 161,

1079) ;Coll. Barberin. lat. 558, XXIII, 1 (FonNasanr, Coll. Barberin., 76).

15 diabolo] 277. cum B Iuda B At] a se B 16 proficeret C 17 eisdem] hisdem C his] hoc B 18 sumpserint B C 20 Hic] hoc B sic] 24 quia] qui C 29 Deum] zsfer lin. add. B 22 mens] mensam B si B 29 est] ozz., sed add. QvoD NON OPORTEAT IGNORARE QVI SANCTIFICATA PERCIPIT. Paschasius. Qui sanctificata contaminauerit comedens per ignorantiam uel indigne appetens ea ex contentu, hinc ergo oportet eruditi eos qui percipiunt uitae sacramenta ne forte si quis desidiose salutaria ignorat fidei rudimenta et ipse a domino paenitus ignofetur C. CGLX. 1 PERCEPTIONIS Augustinus B

DB

12

Hieronimus

presbyterus]

COPRLUINIVIETB., TIT CCEX-CCEXTI

443

habentem adhuc uoluntatem peccandi grauari magis dico eucharistiae perceptione quam purificari. Et ideo quamuis quisque peccato mordeatur peccandi, de cetero non habeat uoluntatem et communicaturus satisfaciat lacrimis et oratio10 nibus atque helymosinis et confidens de Domini miseratione qui peccata pie confessioni donare consueuit, accedat ad eucharistiam intrepidus et securus. Sed hoc de illo dico quem capitalia et mortalia peccata non grauant. Nam quem mortalia post baptismum crimina commissa praemunt, hortor 15 prius publica poenitentia satisfacere, et ita sacerdotis iudicio communioni sociari, si uult non ad iudicium et ad condemna-

tionem sui eucharistiam percipere. CCLXI.

— QvoD

NISI PECCATO

EVCHARISTIA

INTERCEDENTE

ACCIPIENDA

ALIQVO.

EST

COTIDIE

Ysidorus.

Nisi aliquo intercedente peccato, eucharistia cotidie est accipienda. Sicut dicit: Panem mnostrum cotidianum da nobis ; hodae. CCLXII. — DE CORPORE ET SANGVINE DOMINI. Paulus apostolus. Itaque quicumque manducauerit panem uel biberit calicem Domini indigne, reus erit corporis et sanguinis Domini. ; Probet autem se ipsum homo et sic de pane illo edat et de calice bibat. Qui enim manducat et bibit indigne, iudicium sibi manducat et bibit non diudicans corpus Domini.

6 grauati] turbari ? putificati] mundari 8 motrdeatur] uulneratur 11 donate] dimittere 12 intrepidus] impauidus, sine pauore 13 capitalia] maiota 14 pfraemunt] grauant hortor] confottor 16 communioni sociati] reconciliatum. CCLXI. 1 EVCHARISTIA] interpretatur sanguinis ( /) Christi. CCLXII. discetnens.

CCLXI. CCLXII.

4 reus] damnatus

4/5 Luc. 11, 5. 8/4 1 Cor. 11, 27-29.

CCLXI. — Fons non inuenitur.

CCLXII. — 1 Cot. 11, 27-29.

17 sui] oz. B.

bona

gratia quod

5 Probet] discutiat

est cotpus

et

? non diudicans] non

444

COLL. IN V LIB., III, CCLXIII-CCLXIV

CCLXIII. DOMINI

—

DE

PERCEPTIONE

DISCRETIONE.

Lotharius

CORPORIS

ET

SANGVINIS

rex.

In perceptione corporis et sanguinis dominici magna discretio adhibenda est. Cauendum est enim ne si nimium in ;longum differatur, ad perniciem animae pertineat, dicente Domino : nsi manducaueritis carnem filii hominis e sanguinem eius biberitis non habebitis uitam $n uobis. Si uero indiscrete accipiamus timendum est illud quod ait apostolus :qui manducat ei bibit indigne, vudicium sibi manducat et bibit. Iuxta 1o eiusdem ergo apostoli documentum, probare se debet homo et sic de pane illo manducare et de calice bibere. Vt uidelicet abstinens se aliquos dies ab operibus carnis et purificans corpus, animamque suam praeparet ad percipiendum tantum sacramentum, exemplo Dauid qui, nisi se confessus I I fuisse abstinuissese ab heri et nudiustertius, nequaquam panes propositionis a sacerdote accepisset. Poenitens non debet secundum canones communicare ante consummationem poenitentiae. Theodorus autem pro misericordia, si uidetur bene peragere suam poenitentiam, post annum uel menses VI 2olicentiam dedit, si uero uidetur non bene agere suam poenitentiam ante et postea prohibuit. CCLXIV. — DE HIS QVI SCELERATE VIVVNT ET COMMVNICARE NON DESINVNT. Ysidorus.

CCLXIII. 3 perceptione] acceptione 4 adhibenda] apponenda 5 differatur] prolongetur perniciem] interitum uel mortem * indiscrete] sine discretione, inordinate 9 indigne] iniuste 10 documentum] praeceptum 11 Vt uidelicet] ut tamen 12 putificans] mundans 13/14 tantum] tam magnum 15/16 panes propositionis] sactos 17 consummationem] finem 21 prohibuit] contradixit.

GCGIXSTTE:

6/* Ioh. 6, 54.

8/9 1 Cor. 11, 29.

CCLXIIL — Ludov. Pius, Capit. (a. 826-827), 8 (MGH, capit., r, 313) ;Conc. Cabill, II, 46 — Regino, Coll, I, 333 (WASSERSCHLEBEN, 157) ;Burch. Wotm., Decr., v, 14 (PL 140, 755) ;Coll. Barberin. lat. 558, XXII, 1 (FonNasaR1, Coll. Barberin., 76); Iuo Carnot, Dect., rt, 24 (PL r6:, 166). Cfr. etiam Gennad.

Massil., Diff. eccl. dogm., r, 58 (PL 58, 994).

CCLXIV. — Isid., Sent., I, 18 — Grat., Dect., C. 24, n.2 de cons. (FRrEpsERG, 1321). Cfr. etiam Grat., Dect., C. 115, D.4 de cons. (FRrEpBERG, 1397) ; luo Carnot., Dect., 1, 185 (PL 161, 186) ; Iuo Carnot., Panotm., z, 112 (PL 16r, 1070).

CCLXIII. * habetis B praepatet] ed se B C 15 fuisset B C abstinuisse] oz. B se] 272. ab opere coniugali B C 16/21 Poenitens — prohibuit] ozz., sed add. Qvop NoN oPORTET CARO CHRISTI SINE SANGVINE PERCIPERE.

Paschasius.

Patet sensum quia nec — postea prohibuit C.

COLL. IN V LIB. IIT, ccrxiv-ccrxvi

445

Qui scelerate uiuunt in ecclesia et communicare non desinunt putantes se tali communione proficere sibi, dicente 5 propheta : quid est quod dilectus meus in domo mea fecit scelera multa ? Nwmquid carnes sanctae auferent a ie malitias tuas ? Et apostolus : $robet autem se homo et sic de pane illo edat et de calice bibat.

CCLXV. — DE DIFFERENTIA CORPORIS DOMINI. Hieronimus. Ergo cum tanta est plaga peccati atque impetus morbi, ut medicamenta corporis et sanguinis Domini differenda sint, ; auctoritate antistitis debet se quisque ab altario remouere ad agendam poenitentiam, et eadem auctoritate reconciliari. Hoc est enim indigne accipere corpus et sanguinem Domini, Si eo tempore accipiat quo debet agere poenitentiam. CCLXVI. — DE COMMVNIONE PRIVATIS ET ITA DEFVNCTIS. Ex epistola papae Leonis ad Rusticum. Horum causa Dei iudicio seruanda est, in cuius manus fuit

ut talium obitus usque ad communionis remedium differetur. 5 Nos autem quibus uiuentibus non communicauimus, mortuis communicare non possumus. CCLXIV. 3 scelerate] malitiose, sordide 3/4 non desinunt] non dimittunt, tecedunt 4 putantes] cogitantes proficere] crescere, prodesse 5 in domo mea] in ecclesia 6 carnes sanctae] corpus Domini auferent] tollent. GGIDXWVE separate GGIXWI

4 differenda] 6 eadem] ipsa.

auferenda

3 Horum] illorum

5 antistitis]

episcopi

temouere]

4 diffetetur] prolongaretur uel indutiaretur

5 non communicauimus] non sociauimus.

CCLXIV.

5/6 Ier. 11, 15.

V8

COR TTIN28-

(Ce e ENCRBDISUES DES R29D1) CN GALE DOCEDMDME (FurEDBERG, 1185) ; ps.-Hier. (Nicet. Remes.), Epist. 31 de obseruatione uigiliarum (PL 20, 242-246). CCLXVI. — Leo I, Epist. ad Rust., 6 — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 289) ; Coll. Hisp., LXVI, 6 (PL 84, 766) ;Cresc., Concord., CCXXXII (PL 88, 921) ; Coll. Diessen., XXX, 8 (Awonr, 1t, 585) ;Coll. Dacher., II, 64 (D'AcuzRy, 1, 539) ; Paenit. Marten., xx (WASSERSCHLEBEN, Bussotdn., 285) ;Halitg., Paenit., rrr, 14 (PL 105, 689) ;Dect. ps.-Isid. (HrwscnrUs, 617) ;Regino, Coll., I, 116 (WASSER-

SCHLEBEN, 75) ; Butch. Worm., Dect., x, 52 (PL 140, 869) ; Paenit. Tudic., 1v, 45 515) ; Bonizo, Sutrt.,

(Schmitz, rr, 492) ;Anselm. Luc., Coll, XI, r2 (THANER, Coll., IX, 7 (PERErs, 280).

GC 30

XV.

* sanguinis B

8 paenitentia D.

446

COLEDOINSWDPBAEILE CCLXVII-CCLXVIII

CCLXVII.

— DE LAICIS QVIBVS TEMPORIBVS

COMMVNICARE

DEBEANT. Ex concilio Agatensi. I. Saeculares uero qui in natale Domini, pascha, pentecoste non VA

communicauerint,

catholici

non

credantur

nec

inter

catholicos habeantur. : 2. ITEM INDE. Lodouuicus rex. Vt si non frequentius uel ter laici homines in anno communicent, nisi forte quibuslibet qui maioribus criminibus impediatur. CCLXVIII. — DE HIS QVI EVCHARISTIAM IN ECCLESIA ACCI-

PIVNT ET IBI EAM NON SVMVNT.

Ex concilio

Cesaraugu-

stano.

A

I. Vt qui eucharistiam in ecclesia accipit et ibi eam non sumit anathematizetur. 2. ITEM. Legitur eucharistiae gratiam si quis probatur acceptam in ecclesia non sumpsisse, anathema sit in perpetuum. Ab uniuersis episcopis dictum est : placet, ter.

CCLXVII. 5 catholicos] bonos habeantur] uices $ qui] aliquis 8/9 impediatur] grauetur. CCLXVIII. non comedisse

teneantur

2 SVMVNT] sumit

4 accipit] accipiunt in perpetuum] in eternuum.

"7 ter] tres

8 non sumpsisse]

CCLXVII, 1. - Conc. Agath., 18 (MuwrzER, 202) — Coll. Diessen., XLIV, 18 (AwoRT, rz, 425) ; Coll. Nouatien., V, 19 (Spic. Casin. z, 272) ; Coll. Hisp., XXX,

18 (PL 84, 266) ; Coll. Dacher., I, 118 (D'AcuERz, r, 531) ; Coll. Herouall., XXX (PL 99, 1028); Paenit. Marten., trix, 7 (WASSERSCHLEBEN, Bussotdn., 296); Paenit. Marten., L1x, 7 (WASSERSCHLEBEN, Bussordn., 296) ; Paenit. Vallic., 1, 45 (WASSERSCHLEBEN, Bussotdn., 563); Decr. ps.-Isid. (HiNscHiUS, 333); Regino, Coll., II, 391 (WASSERSCHLEBEN, 363) ; Atto, Capit., Lxxtr (PL 134, 42) ; Burch. Wotm., Dect., v, 23 (PL 140, 757) ; Coll. Pirenen. (ManriNEZ DIEz, 242) ; Grat., Decr., C. 19, D.2 de cons. (FRrEDaBzERG, 1320) ; Iuo Carnot., Dectr., 1t, 35 (PL 161,

168). 2. - Ludou. Pius, Capit. (a. 826-827), 13 (MGH, capit., r, 313); Regino, Coll, I, 334 (WASSERSCHLEBEN, 158); Butch. Wotrm., Dect., v, 17 (PL 140, 756) ; Coll. Barberin lat., 538, XXIV, 1 (Fonwasanr, Coll. Barberin., 77). Cfr. Conc. Turon. III (a. 813), 5o (Mawsr, 14, 91) — Iuo Catnot., Dect., 1, 150 (PL 161, 1080) ; Grat., Decr., 16, D.2 de cons. (FRIEDBERG, 1519). CCLXVIII, 1. — Paenit. Vallic., rtt, 10 (WASSERSCHLEBEN, 2. — Paenit. Vallic., 111, 10 (WASSERSCHLEBEN,

CCLXVII. CCLXVIII. MIT B.

3 in] oz. B

6 ITEM INDE] ozz. C

1 EVCHARISTIA C

1/2 accipit B C

Bussotrdn., 686). Bussordn., 686).

$8 quis B. 2 EAM] oz. B

sv-

(GOTTSAINOSDEIBIXIIPIJCCERIX*GCLXXI

447

CCLXIX. — Qvop PRESBYTER EVCHARISTIAM SEMPER PARATAM HABEAT. Karolus rex. Vt presbyter semper eucharistiam habeat paratam, ut quando quis infirmus fuerit, statim eum communicet ne sine 5 communione

moriatur.

CCLXX. — DE COMMVNIONE PRIVATIS PRISTINAE REFORMA-

TIONIS. Item Gratioso Numentano episcopo, curam gubernationemque sancti Anthimi ecclesiae curio Sauinorum territorio ; constitutae in hac ordinando coniunxit. Ab aliis communione priuatos Gregorius communioni pristinae reformabat. Quapropter Magno presbytero mediolanenSis ecclesiae scribens ait : sicut exigente culpa digne quis sacramento communionis abigitur, ita insontibus nullo modo tali ioirrogari debet uindicta. Comperimus siquidem quod Laurentius frater et coepiscopus noster nullis te culpis extantibus communione priuauerit. Ideoque huius praecepti nostri auctoritate munitus officium tuum securus peragere et communionem sine aliqua sume formidine.

CCLXXI. — QvoD FIDELES LAICI INGREDIENTES ECCLESIAM COMMVNICARI DEBEANT. In canonibus apostolorum. CGEXIX. (GI XX

3 patatam] praeparatam

4 quis] aliquis.

3/4 Numentano ... Sauinotum territorio] zo/a ad zarg. : Numenta-

na ciuitas dicta est a numinibus id est diis, quia ibi multa colebantur, et est posita in comitatu Sauinense 4 cutio] nomen loci 6 priuatos] separatos 6/4 pristinae] priori * Magno] proprium nomen 8 exigente] compellente uel inquirente 9 abigitur] repellitur insontibus] innocentibus 10 irrogari] immergi, imponi Comperimus] inuenimus 11 coepiscopus noster] consimilis nostet extantibus] assistentibus, conuenientibus siue apparentibus 13 munitus] circumdatus, fultus uel firmatus peragere] perficere 14 sume] accipe formidine] timore. CCLXIX. — Carol. Magn., Capit. eccl. (a. 800), 16 (MGH, capit., r, 179) — Regino, Coll, I, 7o (WASSERSCHLEBEN, 56); Burch. Worm., Decr., v, 1o (PL

140, 754). CCLXX. - Greg. I, Reg. epist., III, 26 (MGH, epist., r, 185) ;Greg. I, Reg. epist., III, 20 (MGH, epist., r, 178). CCLXXI, 1. - Can. Apost, 1o — Lex can. Apost., 47, 9 (Fuwx, 567) ; Coll. Dionis. (SrREwE, 5); Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 142) ; Cresc., Concotd., XII (PL 88, 841) ;Theod., Capit., 135 (WASSERSCHLEBEN, Bussotdn., 157);'Theod., Can., 135 (FINSTERWALDER, 250) ;Decr. ps.-Isid. (Hrwscurus, 28). CCLXIX. IB.

4 infirmus

fuerit] infirmauerit

3 curam] zm/er Jin. add. B CCLXX. aliis] «27. episcopis B C.

C

fuerit] adZ. aut paruulus

4 cutium B

5 coniunxi C

6

448

COLL. IN V LIB., III, ccixxi-CCLxxir

I. Omnes fideles qui ingrediuntur ecclesiam et scripturas audiunt, non autem perseuerauerint in oratione nec sanctam ; communionem percipiunt, uelut inquietudines ecclesiae commouentes conuenit communione priuari. 2. IrEM. Ex concilio Antiocheno. Omnes qui ingrediuntur ecclesiam Dei et scripturas sacras audiunt nec communicant in oratione cum populo, sed pro 1o quadam intemperantia se a perceptione sanctae communionis auertunt, hi tales de ecclesia remoueantur quamdiu per confessionem poenitentiae fructus ostendant.

CCLXXII. abbatis. Quia nos

- DE SANCTA COMMVNIONE. agnoscimus

peccatores

esse,

Sancti tamen

Theoni ex eo non

debemus nos suspendere a dominica comunione, sed magis ; ac magis ad eam propter animae medicinam ac purificationem spiritus cum humilitate mentis ac fide promptissima et indignos nos perceptione tantae gratiae iudicantes remedia potius nostris uulneribus expectamus. Alioquin nec anniuersaria quidem digne est praesumenda communio, ut quidam 1o faciunt, qui in monasteriis consistentes istam sacramentorum

caelestium dignitatem etsanctificationemac meritum metuunt, ut aestiment eam non nisi sanctos atque immacolatos debere praesumere,

et non

participatione CGIZXSSE

potius ut sanctos

perficiat.

mundosque

Qui profecto maiorem

4 perseuerauetint] durauerint

seditiones 6 conuenit] oportet quadam] aliqua intemperantia] tales] illi tales.

nos

sua

arrogantiae

b inquietudines] perturbationes,

9 nec communicant] ne sociantur 10 immoderatione hoc est superbia 11 hi

CCLXXI. 4 suspendere] subtrahere D putificationem] mundationem 6 promptissima] deuotissima S potius] magis uulneribus] criminibus Alioquin] sin aliter 9 praesumenda] accipienda uel contingenda 10 consistentes] permanentes 11 metuunt] timent 12 aestiment] cogitent uel definiant immacolatos] mundos 13 praesumere] accipere non potius] non melius 14 arrogantiae] superbiae

2. — Conc. Antioch., 2 — Coll. Quesnell., LTX, 2 (PL 56, 706) ; Coll. Dionis. (SrREWwE, 44) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 159) ;Coll. Hisp., VI, 2 (PL 84, 123) ;Cresc., Concord., XII (PL 88, 841); Coll. Herouall, XXX (PL 99, 1028) ; Decr. ps.-Isid. (HiwscurUs, 270) ; Regino, Coll., 1, 196 (WASSERSCHLEBEN, 100). CCLXXII. — Cfr. Apophthegmata patrum, patrum, vrir, 50 (PL 73, 1154) sed mon inuenitur.

GGIZXXCE, Ndcien eB CCLXXII.

G.

(77) (PG. 65, 198), e£ e/iaz Vita

3Secclesiam]inecclesia B. — ? IrEM] oz. C Antiocheno 11 tales] oz. B C 12 ostendantut B. t Lheone-^bB

9 ut] et C.

COLL. IN V LIB., TIT, ccrxxir-CCLXXIV 15

praesumptionem quam declinare sibi uidentur incurrunt, quia uel tunc cum eam percipiunt dignos se esse perceptione diiudicant. Multo autem iustius, ut cum

20

449

ab hac cordis humilitate

qua credimus et fatemur illa sacrosancta mysteria numquam pro merito nos posse contingere, Singulis ea diebus dominicis ob remedium nostrarum aegritudinum praesumamus, quam uana persuasione cordis elati uel post annum dignos eorum participatione nos esse credamus. Qua propter ut haec intelligere et fructuose tenere possimus, misericordiam Domini ut nos perficienda haec adiuuet attentius imploremus.

CCLXXIII. — VT DE SACRAMENTIS DOMINI PASSIM NON DETVR. Clemens. Praecipimus uero nec ui extero ab ecclesia siue laico siue mulieri de fragmentis oblationum Domini ponatur ad menVnde scis tu qui passim sacros panes indignis impendis, vA sam. unde tu nosti quia a mulieribus mundi sunt. Hinc et Dauid ab Abimelech sacerdote interrogatus cum panem sibi poscere uideretur

si mundus

esset

a muliere,

et cum

se mundum

ante triduum profiteretur, panes propositionis manducauit. CCLXXIV. — DE HIS QVI INTRANTES IN ECCLESIAM PER NIMIAM LVXVRIAM SACRAMENTO SE ABSTINENT. Ex concilio Bracarensi.

Si quis intrat in ecclesiam Dei et sacras scripturas audit et 17 iustius] perfectius 18 fatemur] confirmamus uel manifestamus 19 contingere] petcipete 20 ob] propter aegtritudinum] infirmitatum 21 persuasione] deceptione, adulatione elati] tumidi 24 perficienda] complenda attentius] studiosius. CCLXXIII. 8 exteto] extraneo 4/5 mensam] laicam 5 passim] aliquando uel circumquaque indignis] peccatofibus impendis] tribuis 6 nosti] scis * poscete] togare 9 profiteretur] manifestare panes ptopositionis] sanctos.

CCLXXIII. — Conc. Carth. VII, ; — Eccl. Afric., cod.132 (VoErrvs-IvsrELLvs, I, 398) ; Iutis. can. docum., II, 8 (PL 56, 878) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 6712122,3))1Cresc., Concotd., CCLXXXVII (PL 88, 936) ; Decr. ps.-Isid. (Hiwscurvus, 516) ; Coll. Dacher., II, 8 (D'AcuznY, 1, 535) ; Burch. Worm., Dect., xix, 127 (PL 140, 1008) ; Iuo Carnot., Decr., v, 365 (PL 16r, 453).

CCLXXIV. - Cfr. Conc. Antioch. (ex interpr. Martini), 2 (BRuws, rr, 58) —

Decr. ps.-Isid. (HuxwscHius, 453); Capit. Martini, 8 (BARLow, 143); Coll. Dacher., I, 120 (D'Acuzny, 1, 532) ; Coll. Pirenen. (MARTINEZ Drzz, 261) ; Grat., Dect., c. 18, D.2 de cons. (FRIEDBERG, 1320).

CCLXXIII.

B sacrum panis B

CCLXXIV.

2 NiMIAM] oz. C

quia] qui C. 6 unde tu nosti] oz. B 3 Bracarensi] ow. B

450

COLL. IN V LIB., III, CCLXXIV-CCLXXVII

; post luxuriam suam

auertit a communione

sacramenti et in

obseruandis mysteriis declinat constitutam regulam disciplinae, istum talem proiciendum de ecclesia catholica esse decernimus, donec poenitentiam agat et ostendat fructum poenitentiae suae ut possit, communione percepta, indulgentiam pro1o mereri.

CCLXXV. — NEC LAICI NEC FEMINAE INGREDIANTVR AD ALTARE. Synodus Bracarensis. Laici seu feminae non ingrediantur ad altare ad communicandum. Si autem praesumpserint, ecclesiasticae correctioni ; subiaceant. CCLXXVI. — Qvop orFFICIVM PRISTINVM DAMNATI PRO CRIMINIBVS VSVRPARE NON DEBEANT. In canonibus apostolorum. Si quis episcopus aut presbyter aut diaconus uel abbas, 5 depositus iuste super certis criminibus, ausus fuerit attrectare ministerium dudum sibi commissum, hic ab ecclesia omnimo-

dis abscidatur. CCLXXVII. — DE PRAEVARICATIONE EXCOMMVNICATIONIS. Gregorius Venantio. Peruenit ad nos quia ille, postquam pro suo crimine a sacerdotio deiectus, ad exemplum sacerdotii ministerium et omni5; potenti Deo hostias immolare ausus accedere est. Quod si ita est, eum corporis et sanguinis dominici participatione priuatum in poenitentiam redige, ita ut usque ad diem obitus sui in eadem excommunicatione permaneat et uiaticum tantummodo CCLXXIV. 5/6 in obseruandis] in custodiendis 6 declinat] recedit */8 decernimus] iudicamus uel prouidemus 9 percepta] accepta 9/10 promerteti] percipere.

CCLXXVI. concessum

5 attrectare] contingere v abscidatut] sepatetur.

CCLXXVII. * redige] reduc

3 crimine]

6 dudum]

culpa uel offensa

antea

commissum]

6/* ptiuatum]

separatum

CCLXXV. — Cfr. Conc. Bracar. II, 42. Cfr. Capit. Martini, 42 (BARrow, 135) ; Coll. Hisp., LXIV, 4 (PL 84, 581) ; Decr. ps.-Isid. (HiNscnrus, 431). CCLXXVI. — Can. Apost., 29 (TURNER, 1, 20) — Cresc. Concord.,

Coll. Dionis. (STREWE, 7);

X XX (PL 88, 853) ; Decr. ps.-Isid. (HixscHrus, 29).

CCLXXVII. — Greg. I, Reg. epist., V, 5 (MGH, epist., 1, 285). 5 auettit] aZ. se B C. CCLXXV.

2 Bracarense

CCLXXVII.

6/7 priuatur C

B

4 praesumpsetit B

correptioni B.

GOEDSINSV.EIBSTII,

eepxxvtteccrxxx

451

exitus sui tempore percipiat. Quod si talem egerit poenitentiam ro ut et tua fraternitas ad recipiendam communionem inter laicos iuste misereri debeat atque ante exitum propitiari in uestra ponimus potestate. CCLXXVIII.

SIBI

SOLI

— DE EPISCOPO QVI EXCOMMVNICAT

CRIMEN

DICIT

ESSE

CONFESSVM.

Ex

Carthaginensi. Item placuit ut si quando episcopus dicit 5 proprium crimen fuisse confessum atque ille ad iniuriam suam episcopus pertinere quod ditur, et si scrupolo propriae conscientiae nolle communicare.

EVM QVI

concilio

aliquem sibi soli neget, non putet illi soli non crese dicit neganti

CCLXXIX. — DE NON DAMPNANDIS CLERICIS PER TE MERITATEM. Ex concilio Laodicensi.

Vt non damnetur episcopus in sancta synodo nisi septuaginta duobus testibus, nec presbyter nisi XLIIII, nec diaconus snis XXXVII CCLXXX.

testimoniis. — DE ACCVSATIONE ALIQVA ET NON DAMNABITVR.

Episcopus, si accusatus fuerit, non nisi LX XII testimoniis damnabitur, presbyter XLIIII, diaconus cardinalis constricVA

tus XXXVII, subdiaconus, accolitus, exorcista, lector, hostiarius VII et hae testimonia omnia filios uel uxores habentes, si laici sunt.

11 propitiari] misereri. (GG I,XSXSVAERI? 4 quando] aliquando dubietate $8 nolle] non uelle. CCLXXX.

5 putet]

cogitet

* sctupolo]

4 exotcista] interptetator siue adiutor.

CCLXXVIII. - Conc. Carth. VII, 5 — Eccl. Aft., cod. 132 (Vogrrvs-IvsrErLVS, I, 398) ; Iutis. can. docum., II, 8 (PL 56, 878) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 675 223) ; Coll. Hisp., XVII, 5 (PL 84, 228) ; Cresc., Concotd., CCLXXXVII (PL 88, 956) ; Coll. Dacher., II, 8 (D'AcuzRY, 1, 535) ; Decr. ps.-Isid. (Hrwscurus, 316) ; Burch. Worm., Decr., xix, 127 (PL 140, 1008) ;Iuo Carnot., Dect., v, 365 (PL

161, 453). CCLXXIX. — Atto, Breu., (xxv, 2) (Mar, v1/2, 70) ex Silu. I, Capit. CCLXXX. - Conc. Satd., 7 — Breu. Hipponen., 6 (BRUNS, 1, 156). Cfr. Gtat., Dect., C. 2, q.6, 36 (FRrEDBERG, 479).

11/12 uestram ... potestatem B.

(GC XD CCLXXX.

5 testimonia B C. 1/6 Dr — sunt] oz. B

3 cardinale B.

452

GOLL.IN

CCLXXXI.

V. LIB., III, CCLXXXEGCLEXXXIII

— DE HIS QVI MERITO

FACINORVM

SVORVM AB

ECCLESIAE CONGREGATIONE PELLANTVR. Ex concilio Carthaginensi. Augustinus episcopus legatus prouinciae Numidiae dixit: ; hoc statuere dignemini, ut si forte merito facinorum suorum ab ecclesia pulsi sunt et ab aliquo episcopo uel presbytero fuerint in communione suscepti, etiam ipse cum eis pari crimine teneatur obnoxius refugientes sui episcopi regulare iudicium. Ab uniuersis dictum est : omnibus placet. CCLXXXII. — QvoD CLERICI DAMNATI NON DEBEANT AB ALIIS RECIPI. In canonibus apostolorum. $1 quis presbyter aut diaconus ab episcopo suo segregatus, hunc non licet ab alio recipi, sed ab ipso qui eum segregauerat obierit episcopus ipse qui eum segregasse cognovA nisi forsitan scitur. CCLXXXIII.— Vr NON

TEMERE

QVEMQVAM

COMMVNIONE

PRIVET EPISCOPVS. Ex concilio Carthaginensi. Quamdiu excommunicato non communicauerit suus episcopus, eidem non ab aliis communicetur episcopis.Vt magis CCLXXXI. 4 legatus] nuntius uel missus 5 facinorum] peccatorum 6 pulsi] eiecti ? in communione] in societate pati] simili 8 obnoxius] culpabilis uel costrictus regulate] tectum, canonicum. CCLXXXII. tus a communione CCLXXXIII.

3 ab episcopo suo] a ptoptio prelato segtegatus] sepata4 alio] episcopo uel prelato tecipi] absolui. 3/4 suus episcopus] uel suus prelatus

4 eidem] ipsi

CCLXXXI. — Conc. Carth. (a. 419), 9 (Bnuws, r, 161) — Eccl. Afr., cod. 9 (Vo&LLvs-IvsTELLVS, 1, 337) ; lutis. can. docum., I, 9 (PL 56, 866) ; Coll. Dionis.Hadr. (PL 67, 188) ;Cresc., Concotd., XIV (PL 88, 842) ; Coll. Dacher., II, 1 (D'AcnzERY, rz, 533) ; Coll. quadtipatt., 225 (R1cHTER, 29) ; Butch. Worm., Dect., XI, 45 (PL 140, 867) ; Iuo Carnot., Decr., x1v, 107 (PL 161, 852). CCLXX XII. — Can. Apost., 33 (TURNER, 1, 22) — Lex can. Apost., 47,32 (FUNK, 573) ; Coll. Dionis. (SrREWE, 7) ; Dect. ps.-Isid. (Hixscurus, 29) ; Deusded., Coll., Il, 12 (GLANVELL, 197) ; Paenit. Iudic., xxvii, 2 (ScHwrrz, r1, 245) ; Coll. Dionis.Hadr. (PL 67, 145).

CCLXXXIII. Conc. Carth. (a. 419), 1335 (BRuws, 1, 196) — Eccl. Afric., cod. 133 (VoELLvS-IvsTELLvs, r, 398) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 223) ; Cresc., Concord., CCLXXXVII (PL 88, 956) ;Coll. Dacher., II, 9 (D'AcHERY, t, 553); Coll. quadtipatt., 259 (RrcrrrgR, 29) ; Deusded., Coll., IV, 389 (GrANvELL, 584).

CCLXXXI.

2 PELLVNTVR B C.

CCLXXXII.

3 ab] aut C

CCLXXXIII. communicetur B.

4 eidem —

segtegatut B.

episcopis] eisdem episcopo non aliis episcopis

COPLILZXENSV/ LIB. IIT; Ccrxxxii-CCLEXXXVI

453

; caueat episcopus ne dicat in quemquam, quod aliis documentis conuincere non potest. j CCLXXXIV.

— DE £O QVI EXCOMMVNICATVS ANTE AVDIEN-

TIAM COMMVNICARE PRAESVMPSERIT. Ex concilio Carthaginensi. Item placuit uniuerso concilio, ut qui excommunicatus fuerit ; pro suo neglecto, siue episcopus siue quilibet clericus, et ex tempore excommunicationis suae ante audientiam communione praesumpserit, ipse in se damnationis iudicetur protulisse sententiam. CCLXXXV.

— DE HIS QVI SINE CAVSA PROBATA

EXCOMMV-

NICANTVR. Iustinianus rex. Nemo episcopus neque presbyter excommunicare audeat aliquem antequam causa probetur, propter quam ecclesiastici s canones hoc fieri iubent. Si quis autem contra hoc excommunicauerit aliquem, ille quidem qui excommunicatus est maioris sacerdotis auctoritate ad gratiam sanctae communionis redeat.1s autem qui non legitime excommunicauit,in tanto se abstineat sacrae communionis tempore, quantum maiori 10 sacerdoti uisum fuerit, ut id quod iniuste fecit iuste patiatur. CCLXXXVI.

— DE EPISCOPIS QVI PRO LEVIBVS CAVSIS EX-

COMMVNICAVERINT SVBIECTOS.

Synodus

Romana.

5 caueat] custodiat uel uitet. CCLXXXIV. 5 pto suo neglecto] pto suo crimine 6 audientiam] examinationem uel perturbationem 7/8 protulisse] accepisse $8 sententiam] iudicium, damnationem. CCLXXXV. 1 rROBATA] manifesta 3 audeat] praesumat 4 probetur] ptopaletur 4/5 ecclesiastici canones] si manifesti fuerint B excommunicauerit] si non a suo iudicio * auctotitate] non temeraria uel proptia pfraesumptione 8 redeat] teuertatut Is] ille non legitime] non tecte, pro hoc

quod ignorabat. CCLXXXIV. Conc. Catth. (a. 419), 29 (Bnuws, r, 165) — Eccl. Aft., cod. 29 (VozrLvs-IvsrELLVvs, I, 544); Coll. Dionis. (SrREwE, 83); Coll. Dionis.-Hadt. (PL 67, 192) ;Coll. Dacher., II, 36 (D'Acuzny, 1, 556) ;Regino, Coll., II, 408 (WASSERSCHLEBEN, 567) ; Butch. Worm., Dect., r, 200 (PL 140, 609) ; Iuo Carnot.,

Decr., v, 314 (PL 161, 421) ; Ctesc., Concord., XXX (PL 88, 853) ; Abbo Flot.,

Coll., 56 (PL 139, 494). CCLXXXV.

Iulian., Epit, CCCCXLI,

15 (HANEL,

151) —

Lex Rom. can.

compta, 37 (Mon, 52) ; Abbo Flor., Coll., 36 (PL 139, 494) ; Iuo Catnot., Decr., v, 371 (PL 161, 435) ; Iuo Catnot., Decr., xiv, 42 (PL 161, 855) ; Grat., Dect., C. 2,

q.1, 11 (FRIEDBERG, 442). CCLXXXIV. CCLXXXV. 10 sacerdotis B.

CCLXXXVI.

1 Eo] urs V C. acrexqvoz- B

5 hoc!] haec C

1/4 DE — anathematizetur] oz. B

9 sacro communione B

2 svBrECTIS C.

454

COLL. IN V LIB., IIT, CCLXXXVI-CCLXXXVIII

I. Episcopus pro leuibus causis non excommunicet subiectos ; quod si praesumpserit, anathematizetur. s! ta oirEMSIusPHrIranus rex. Nullus episcopus inuictus cogatur subiectum sibi clericum qualemcumque de suo clero dimittere. 3. ITEM. Non licet episcopus manibus suis aliquem cedere, hoc enim 1o aliunde sacerdotibus est.

CCLXXXVII. — QvoD EPISCOPVS PRESBYTER ET DIACONVS FIDELES PECCANTES VERBERARE NON DEBEANT. Ín canonibus apostolorum. Episcopus aut presbyter uel diaconus percutientes fideles ; delinquentes aut infideles inique agentes, et per huiusmodi uolentes timeri, deici ab officio suo praecipimus, quia nusquam hoc Dominus docuit. E contrario uero ipse cum percuteretur non repercutiebat, cum malediceretur cum pateretur non comminabatur. CCLXXXVIII.

- DE

PRESBYTERIS

non

remaledicebat,

QVI CONTEMPTIS

EPI-

SCOPIS SEORSVM CONVENTVM CONGREGARE TEMPTAVERINT. In canonibus apostolorum. I. Si quis presbyter contempnens episcopum proprium se CCLXXXVI.

3 leuibus] patuis et inutilibus.

CCLXXXVII. $ delinquentes] peccantes et pet huiusmodi] et per talem rationem 6 nusquam] in nullo loco * econtrario] contra hec 9 non comminabatur] non minos inferebat. CCLXXXVIII. CCLXXXVILI,

4 contempnens] despiciens x. Fons non inuenitur. 2. lIulian., Epit., CCCCXL,

14 (HANEL, 151) ; Lex Rom. can.

compta, 55 (Mon, 58). 3. — Iulian., Epit., CCCCXLII, 16 (HANEL, 151) ; Lex Rom. can. compta, 56 (Mon, 51) ; Bonizo Sutr., Coll., III, 88 (PERErs, 101) ; Burch. Wotm., Decr., 1, 202 (PL 140, 610); Iuo Carnot, Dect., v, 316 (PL r6r, 421) ; Grat., Dect., D.86, 25 (FüiEDBERG, 304). CCLXXXVII. — Can. Apost., 28 (TURNER, t, 19) redacto secunda ; Can. Apost., 27 | Coll. Dionis. (Sr&Ews, 7); Cresc., Concord., XXIX (PL 88, 852) ; Decr. ps.-Isid. (HrNscHrus, 29); Regino, Coll, I, 175 (WASSERSCHLEBEN, 93); Coll. Barberin. lat. 558, LXIX, 1 (FonNasanr, Coll. Barberin., 93) ; Grat., Dect., xrv, 7 (FRrEDBERG, 162). CCLXXXVIII, 1. — Can. Apost., 32 (TURNER, 1, 21) — Coll. Dionis. (SrREWE, 7) ;Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 144) ;Ctesc., Concord., XXXIII (PL 88, 854); Decr. ps.-Isid. (HiNscnrUs, 29) ;Deusded., Coll., II, 13 (GrANvELL, 197).

CCLXXXVII. maledicebat C. CCLXXXVIII.

1/9 Qvop — comminabatur] oz;. B 1/25 DE —

etit] oz. B

4 uel] aut C

8

CODPEDOBN

CELEBS TII CCEXXXVHE-CCLXXXIX

455

5 extra colligerit, et altare aliud erexerit nichil habens in quo reprehendat episcopum in causa pietatis et iustitia, deponatur quasi principatus amator existens. Etenim «(ut)» tyrannus et ceteri clerici quicumque talia consentiunt ; laici uero a communione segregentur. Haec autem fieri post unam et secundam ro et tertiam obsecrationem episcopi conuenit. 2. ITEM. Ex concilio Antiocheno. Si quis presbyter aut diaconus episcopum proprium contemnens se ab ecclesia sequestrauerit, et seorsum colligens altare constituerit, et commonenti episcopo non acquieuerit, nec 15 consentire uel oboedire uoluerit semel et iterum conuocanti,

hic dampnetur omnimodo nec ultra remedium consequatur. 3. ITEM. Ex concilio Carthaginensi. Alipius episcopus, legatus prouinciae Numidiae dixit: nec illud praetermittendum est, ut si quis forte presbyter ab epi20SCOpo suo correctus tumore uel superbia inflatus, putauerit separatim sacrificia Deo offerenda uel aliud erigendum altare contra ecclesiasticam fidem disciplinamque crediderit, non exeat impunitus. Ab uniuersis episcopis dictum est : si querimoniam iustam aduersus episcopum habuerit uel non habue25 rit, inquirendum

erit.

CCLXXXIX. — DE CLERICIS QVI LEVIORIBVS CVLPIS CECIDERINT. Canonica doctrina.

Si quis clericus contumax aut inoboediens aut superbus aut

B extra] foras colligerit] congregauetit erexerit] construxetit 6 deponatur] ipse ptesbyter * existens] persistens tyrannus] petsecutor 9 segtegentur] separentur 13 sequestrauetit] separauetit 14 non acquieuetit] non consentietit 15 conuocanti] ammonenti 16 omnimodo] pet omnia temedium] ueniam uel misericordiam 18 legatus] nuntius 21 sepatatim] semotim uel diuise etigendum] uel construendum —— 23 impunitus] sine uindicta uel damnatione 23/24 querimoniam] quetelam uel causationem. CCLXXXIX.

3 contumax]

supetbus

2.— Conc. Antioch., ; —

Coll. Dionis. (SrREwE, 45); Coll.

Dionis.-Hadr. (PL 67, 160) ;Coll. Hisp., VI, ; (PL 84, 124) ; Ctesc., Concord., XXXIII (PL 88, 854) ; Burch. Worm., Dect., 11, 195 (PL 140, 657) ; Iuo Catnot., Dect., Vi, 238 (PL r6:, 496); Decr. ps.-Isid. (HriwscHriUs, 270); Can. ptisca interpt., [vr,] s (PL 56, 795) ; Coll. Quesnell., LIX, 5 (PL 56, 707). 3. — Conc. Catth. (a. 419), 10 (Bnuws, r, 161). Cfr. efiam Conc. Carth. II (a. 390), 8 (BRuws, 1, 120) — Eccl. Afric., cod. 10 (VoELLvs-IvsrELLvs, 1, 337) ;Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 188) ; Cresc., Concord., X XXII (PL 88, 854); Coll. Dacher., II, 12 (D'AcHERY, 1, 533).

CCLXXXIX. — Cfr. Apost. const., 47, 56 (FUNK, 583).

6 iustitiae C

* Etenim] est enim C.

456

COLLÓL.-INSVETBS [DD ceEXSOXIXOOGCOOI

ebriosus aut detractor aut contradictor aut bilinguis aut rebel;lis aut contentiosus aut raptor aut fur aut murmurator

aut

increpator aut indicti ieiunii transgressor aut ad crucem standi et adorandi contemptor aut in aliquo contrarius consistens aut praeceptis episcopi uel clericorum qui sub eo sunt contemptor fuerit, et sua uoluntate ueniam non petierit, hic 1o secundum Domini praeceptum ammoneatur semel et bis et ter secreto a senioribus suis, et si se tunc non emendauerit obiur-

getur publice coram omnibus. Si uero neque sic se correxerit, excommunicationis sententiae subiaceat. Si autem improbus est aut minus intelligens aut incorrigibilis, uindictae corporali 15 subdatur.

CCXC. — VT CVM EXCOMMVNICATIS Ex concilio Niceno. Cum

excommunicatis

autem

non

NON COMMVNICENTVR. licet communicare,

nec

cum his qui per domos conueniunt deuitantes orationes eccle$siae simul orandum est. Ab alia quoque ecclesia non suscipiendum qui in alia minime congruit. Si qui autem quilibet ex clero depraehensi fuerint cum excommunicatis communicare, etiam isti priuentur communione, tamquam qui regulam confundunt ecclesiae. CCXCI. dus

— DE TRIBVS MODIS EXCOMMVNICATIONIS.

Syno-

Romana.

I. Tribus modis excommunicare decreuit, hoc est : a pace, a mensa, a missa.

;

2. ITEM.

Synodus

Hibernensis.

Hi sunt modi excommunicationis hominis mali : a celebratione missarum, a communicatione mensae, a cohabitatione, 4

bilinguis] linguosus 4/5 rebellis] transgressor] uiolator uel corruptot

corripiatur

14 incotrigibilis]

repugnatot 6 indicti] constituti 11/12 obiurgetur] reprehendatur uel

inemendabilis.

(SOC: 4 deuitantes] respuentes 6 congruit] conuenit uel aptus 8 priuentut] alienentur regulam] canonem 8/9 confundunt] destruunt. CCXCI.

6 Hi] isti

est

modi] mensutae.

CCXC. — Cfr. Conc. Antioch., 2 sed redactio est ommino diuersa, ut babetur im sequentibus fontibus : Burch. Worm., Dect., xr, 34 (PL 140, 866) ; Paenit. Iudic., 1v,

57 (ScHurrz, 1t, 492) ; Iuo Catnot., Decr., xiv, 98 (PL 161, 851). CCXCI, 1. — Synod. Patricii, rt, 4 — Coll. Hibernen., XL, 1c (WASSERSCHLEBEN, 153), et etiaz; Cod. Vat.lat.1349-VI, 48. 2. — Synod. Patricii, rt, 4 — Coll. Hibetnen., XL, rd (WASSERSCHLEBEN,

153).

CCLXXXIX. GO.

GGXGE

* contratio C

$8 clericorum] eorum C.

8/9 confundat B.

B5 IrEM] oz.

BC

6 modis B

CODD

INSWOLIBZIRHccCXxOPEOCXOIE

457

a colloquio pacifico, a benedictione, a comitatu et muneribus. 10.

3. ITEM.

Paterius.

:

Si quis excommunicatus fuerit, solus ex eadem hora orationem faciat nec offerre liceat ei nec eius helymosinae in ecclesia

recipiantur, donec se faciat emendatum. CCXCII. — CvM EXCOMMVNICATO NON COMMVNICETVR. Paulus. I. Cum huiusmodi homine nec cibum quidem sumere. Quae enim societas lucis cum tenebris? et Belial cum iustis? s. Si ITEM. SAugustinus: Deo se amicum denegat qui eius inimico placet. 3. IrEM. Hieronimus. Si peccata tua non nocent, cur peccatis alienis communicas ? 10. 4. ITEM. Origenes. $i paradysus excommunicatum Adam eiecit, quanto magis ecclesia Dei. CCXCIII. - DE EVITANDA MENSA MALORVM.

I. Christus antequam pateretur, triduo non comedit in Hierusalem, sed ibat ad Bethaniam. Abraham deuitauit conuiuia CCXCII. 3 Cum huiusmodi] cum tali 4 Belial] diabolus malo homini, diabolo 11 excommunicatum] teprobatum.

6 inimico]

CCXCIII. 3 Bethaniam] zo/a ad zzarg. : Bethania interpretatur domus oboedientiae, significat sanctam ecclesiam uel animam iustam deuitauit] respuit CCXCII.

3/4 1 Cot. 5, x1.

3.— Synod. Patticii, r, 28 — Coll. Hibernen., XL, 9 (WASSERSCHLEBEN, 155) ; Coll. Hibernen., ant. XXXIX, 8 (D'Acnznr, 1, 5o1). Cfr. etiam Cod. Vat. lat.1349-VI, 58. CCXCII, 1. — Cfr. 11 Cot. 6, 14-15 — Coll. Hibernen., XL, 1b (WASSERSCHLEBEN, 152). 2.— Coll. Hibernen., XL, 2a (WASSERSCHLEBEN, 153). Cfr. etiam W Cod. Vat.lat.1349-VI, 49.

3. - Coll. Hibernen., XL, 3b (WASSERSCHLEBEN, 154). 4.—- Coll. Hibernen., XL, 2b (WASSERSCHLEBEN, 153). Cfr. etiam Cod. Monac. Clm.4592, 109. CCXCHIL, :.- Coll. Hibernen., XL, 2a (WASSERSCHLEBEN, 153). Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-VI, 49.

10 IrgM] oz. B C. CCXCII CCXCIII.

5 IrEM] o».

B C

1 vrraNDA DB C

? IrzM] oz. B C

10 IreM] oz. B C.

458

GOLELJIINDVSEIBO IE 6cXOlnI-CCXCIV

Chaldeorum. Tobias ex cibo gentium abstinuit. Moyses non s comedit de mensa Pharaonis. Iudas Machabeus eiecit mensas

gentium cum cibis. Deus populum suum manna pauit ne escis gentium uiolaretur. Danihel proposuit in corde suo ne polIueretur de mensa regis neque de uino potus eius. Dauid deuitabat participationem mensae Saul. Dominus a domo nuptiali 1o eiecit hominem cum ueste sordida Paulus neque ad mensam neque in ordinem. E contra necessitate cogente. 2. ITEM. Paulus. Omnia quae in macello uenient manducate michil interrogantes jropter conscientiam, quia Domini est terra et plenitudo etus. 15 Macellum dictum, quod ibi mactantur pecora quae mercantibus uenundantur. Item si quis uos uocat ex infidelibus ad coenam et uultis ire, omne quod ante uos ponitur manducate nichil interrogantes propter conscientiam. CCXCIV. — VT NON FACIAMVS HOMINES MALOS SECVROS. Augustinus. Cauendum est ne faciamus homines malos securos. Qui enim dixit : n2s? quis renatus fuerit ex aqua et spiritu non intrabit n s regnum

coelorum,

ipse etiam

dixit : qs? abundauerit

iustitia

uestra blusquam scribarum et bhariseorum, non inírabitis 4n regnum, coelorum. Qui se christianum esse iudicat, nisi qui doctrinam Christi sequitur et imitatur exemplum ? Sed tu illum christianum putas, cuius pane ullo satiatur esuries? 10 Cuius potu sitis non extinguitur ? Cuius mensa nemo pauper cognoscit ? Cuius bonum nemo scit ? Absit appellari filium Dei qui talis est. Christianus ille est, qui omnibus misericordiam facit, qui dolorem alterius quasi proprium sentit, cuius 6 pauit] satiauit, nutriuit escis] cibus ? uiolatetur] contaminaretur polluetetutr] coinquineretur 8/9 deuitabat] recusabat 11 cogente] pellente 14 conscientiam] cognitionem 16 uenundantur] uenduntur fidelibus] paganis. CCXCIV. 9 ulla] aliqua

3 Cauendum

est]

uitandum

CCXCIII.

13/14 1 Cor. 1o, 25-26.

CCXCIV.

4/5 Ioh. 3, 5.

est

5 abundauerit]

7/8 comin-

creuetit

5/«* Matth. 5, 20.

2. — 1 Cot. 10, 25 —Coll. Hibernen., XL, 11a e? b (WASSERSCHLEBEN, 155). Cfr. etiam Cod. Vat. lat.1349-VI, 54. CCXCIV. — Fons non inuenitur.

* praeposuit C

GOXCHRV.

12 illi C

9 participationis B

5 regno B

* regno B

13 ueniunt B C.

9 cuius] a4. numquam B

ulla C

COLL. IN V LIB., ITI, ccxciv-ccxcvt omnium

est communis

domus,

cuius

ianua

nemo

459 claudit,

:1; cuius mensam nullus pauper ignorat, cuius bonum omnis nouerit, qui die noctuque Deo seruit, qui pauper mundo efficitur, ut Deo locuplex fiat qui coelestia potius quam terrena desiderat. CCXCV. — DE HIS QVI MALOS HOMINES IN SOCIETATE SVA RECIPIVNT. Gregorius Sereno episcopo Massiliensi. Peruenit ad nos quod dilectio tua libenter malos homines in societate sua recipiat, adeo ut presbyter quidam qui post; quam lapsus est et in sua adhuc dicitur iniquitatis pollutione uersari, familiaritatem tecum habeat ; quod quidem nos, ex toto non credimus, quia talem recipit scelera non corrigit sed magis his talia perpetranda uidetur dare licentiam. Sed ne forte aliquis tibi subrectione uel dissimulatione ut a te recipere 10 atque adhuc haberetur gradus asserat, non solum hunc a te longius expellere, uerum etiam excessus ipsius sacerdotali zelo modis omnibus conuenit resecari.

CCXCVI. — DE COMPESCENDIS MALIS HOMINIBVS. Gregorius Sereno episcopo Massiliensi. Qui praui esse memorantur, a sua prauitate compesce et ad uiam stude rectitudinis reuocare. Quod si, quod absit, salubri ; monitione eos uideris in iurgio proficere, et eos quoque curabis à te procul abicere, ne prauitates eorum ex eo quod recipiuntur displicere minime uideantur, ut non solum ipsi inemendati remaneant, sed etiam eorum corruptione alii cor14 omnium] pauperum 16 nouetit] 16/17 efficitur] fit 17 locuplex] diues.

cognouetit

pauper]

christianus

(e XC V. 4 adeo] intantum 5 pollutione] sorde 6 familiaritatem] Societatem 6/* ex toto] ex patte * scelera] peccata non corrigit] non emendat 8 magis] plus his] illis 9 forte] forsitan subtectione] deceptione dissimulatione] suasione 10 asserat] affirmat 11 expellere] abicere excessus] causas zelo] amote, incendio.

CCXCVI. 8 compesce] tetrahi 4 stude] satage, elabora absit] non sit abicere] repellere — v/8 6 procul] longe 5 in iurgio] in lite, discordia inemendati] non emendati 8 cortuptione] uitia 8/9 corrumpantur] uitientuf

CCXCV. - Greg. I, Reg. epist., XI, 1o (MGH, epist., 11, 271-272). CCXCVI. - Greg. I, Reg. epist., XI, 1o (MGH, epist., 11, 272) redactio diuersa.

14 est] ozz. B CCXCV.

CCXCVI.

ianuam C. 1/12 D& — resecati] oz. B

9 subreptione C.

1/11 Dr — uideantur] oz. B

460 IO

COLL. IN V LIB., III, ccxcvrccxcvil

rumpantur. Et considera quanto et hominibus execrabilius et periculosius ante Dei sit oculos,si ab eo a quo plectenda sunt crimina nutriri uitia uideantur. CCXCVII.

VA

— DE EO QVOD BONI SINE MALIS ET MALI SINE

BONIS IN HOC SAECVLO ESSE NON POSSVNT. I. Adam duos filios genuit, primo unum electum habuit et alterum reprobum. In arca tres filii Noe erant, duo electi et unus reprobus. Abraham duos filios genuit, unum electum et alterum nequam. Isaac duos filios genuit bonum et reprobum. Iacob duodecim filios genuit, ex his unus propter innocentiam uenditus est, alii undecim uenditores fuerunt. Duo filii Aaron

cum malis deprehensi sunt. Christus duodecim apostolos elegerit et unus eorum proditor saluatoris fuit. Item septem diaconi ab apostolis ordinati sunt, unus ex his extitit auctor heresis. 2. ITEM. Ysidorus. Variis speciebus constructum est tabernaculum, partim I I speciosis, partim uilibus; per quod demonstratur alios sanctos alios esse peccatores in ecclesia. 3. IrEM. Hieronimus. Arca Noe et tabernaculum et templum bonos et malos continebat. Ecclesia praesens, quamdiu mundialibus nutritur, 20 mundis et immundis uescitur et sine malis ammixtis esse non potest. In tritura areae grana sub paleis praemuntur nec aliter nisi per uentum secernitur, ita humanum genus mixtum in hoc saeculo habitat, quoadusque uentilabro suoChristus IO

9 considera] uindicanda.

uide

execrabilius]

damnabilius,

perniciosius

10 plectenda]

CCXCVII. *? unus] ioseph innocentiam] iustitia uel iustus 9 cum malis] cum impiis 10 proditor] traditor 11 unus] Nicolaus auctor] inuentot 14 speciebus] figuris partim] ex parte 15 speciosis] pulchris 20 uescitut] saturatut

ammixtis] coniunctis

22 secernitur] diuiditur

23

uentilabro] zo/a ad zzarg. : uentilabrum dicitur pala qua frumentum uentilatur, significat enim discretionem iudicii in manu Christi qua separat in die iudicii malos a bonis

CCXCVII, diuersa.

1. — Coll.

Hibernen.,

XL,

ri4c (WASSERSCHLEBEN,

156)

redacf/io

2. — Isid., Mystic. expos. sact., In Exod., L, 2 (PL 85, 313) — Coll. Hibernen., XL, r4d (WASSERSCHLEBEN, 157).

5. — Coll. Hibernen., XL, r4a e7 c (WASSERSCHLEBEN,

156) redactio

gariialis.

10 a] oz. C.

CCXCVII. quod] quae C

9/10 elegit B C 17 IrEM] oz. C

11 diacones B 13 IrEM] oz. C 22 ita] znfer lin. add. B

15

COEBKIN

VIEIBSNITE 6éCxcviEcec

4061

frumentum ex paleis segreget, hoc est iustos a peccatoribus. 25; Et illud: s?mite wiraque crescere usque ad messem, hoc est futurum iudicium. 4. ITEM. Flores inter spinas oriuntur; rosa quae redolet crescit cum spina quae pungit. 390

5. ITEM. Paulus. In magna domo multa uasa fiunt ; futura tamen

ecclesia munda erit tunc cum dicetur ei :uenite benedicti patris met.

CCXCVIII. — QvoD MALI HOMINES NON SVNT RECIPIENDI. Iohannes in secunda epistola. $i quis uenit ad uos et sanam doctrinam non defert, nolite recipere eum in domo nec aue ei dixeritis. Qui enim dicunt illi ; aue, communicant operibus illius malignis. CCXCIX. — VT A MALIS HOMINIBVS NON ACCIPIANTVR MVNERA. In parabola Gregorii. Sicut nullus mel de lingua serpentis uel de acie gladii aut de ferro igneo accipere uel lambere potest, ita sancti electi a ; malis hominibus et peccatoribus dona et munera accipere non possunt.

CCC.

RVM.

— VT SACERDOTES

NON

ACCIPIANT

MVNERA

INIQVO-

Gregorius.

24 segreget] separet 25 sinite] dimittite 28 redolet] ualde olet uitio 31 domo] ecclesia Dei futura] uentuta.

29 spina]

CCXCVIII. 3 sanam] catholicam, rectam defert] portat 4 eum] hereticum aue] salue ; so/a ad zarg.: Est enim aue aduerbium salutandi, ut Ave Maria gratia plena, id est Deus te saluet Maria dicunt illi] salutant illum 5 illius] scil. heretici. CCXCIX.

3 acie] acumine

GCOXCVI.

25 Matth. 13, 30.

4 lambere] bibere. 31 cfr. 11 Tim. 2, 20.

32 Matth. 25, 24.

4. — Coll. Hibernen., XL, 14b (WASSERSCHLEBEN, 156). 5st RDUM 25120: CCXCVIII. — 11 Ioh. 1o, 11 — Coll. Hibetnen., XL, 4 (WASSERSCHLEBEN, 154). Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-VI, 52. CCXCIX.

— Fons non inuenitur.

30 IrEM] ozz. C. (2S

VUTILTE

CCXCIX. (eec.

31

1/5 Qvop — malignis] ozz. B

1 AccIiPIATVR D 1 AccrPIAT

arretert ui.

3 gladii] 247. acuti B.

DB

VI

462

COLL. IN V LIB., III, ccc-ccci

I. Synodus Hibernensis decreuit, ut sacerdos non accipiat munera iniquorum quorum conscientiam non nouerit. Quan; tum ei hostia non prodest, tantum huic dona nocent iniqui. 2. IrEM. Synodus Seruensis. Dona iniquorum quae reprobantur a Deo, reprobantur a sanctis. 3. ITEM. Synodus. 19. Eorum qui pauperes praemunt, dona a sacerdotibus refutentur. 4. IrEM. Synodus Romana. De oblationibus eorum continent tegimen tantum et alimentum, cetera iniquorum reprobat altissimus. 15.

5. ITEM.

Martinus.

Mox ad eum Licentius diuino expertus beneficio peruolauit, centum argenti libras optulit, quas uir beatus non respuit nec recepit, sed potius qui pondus illud monasterii licitum attingere redimendis captiuis deputauit. Et cum eis suggereretur, 20 ut ab eo aliquid in sumptum monasterii seruaretur, dicentes : omnibus angustum

esse uestimentum

et multis deesset, uos,

inquit, ecclesia pascat et uestiat. CCCI. — QvoD CVM EXCOMMVNICATIS

NON

SIT ORANDVM.

(GC. 4 conscientiam] uoluntatem — non nouetit] non cognouetit 5 ei] peccatori uel iniquo huic] sacerdoti * reprobantur] refutantur 13 continent] tenent tegimen] uestem 13/14 alimentum] cibum 14 cetera] munera 16 Licentius] nomen proprium expertus] probatus peruolauit] percucurtrit 17/18 non respuit nec recepit] non refutauit scil. manu sua recepit potius] magis 18/19 attingere] accipere 19 deputauit] constituit suggetetur] supplicatetur 20 in sumptum] in stipendium 21 angustum] patruum deesset] aliquod uestimentum 22 inquit] ait, dixit. CCC, 1. — Coll. Hibernen., II, 22a (WASSERSCHLEBEN, 18). Cfr. eziazz Cod. Vat. lat.1349-IlI, 14. 2. — Cfr. Eccli. 34, 23 — Coll. Hibernen., II, 22b (WASSERSCHLEBEN, 18). 35. - Gennad. Massil., Stat. eccl. ant., 69 [xcrv] (Muwrzn, 177) — Coll. Hibernen., II, 22c (WASSERSCHLEBEN, 18). 4. - Synod. Patricii, zt, 2 — Coll. Hibernen., IL, 23 (WASSERSCHLEBEN, 18). Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-III, 15. 5. - Sulp. Seu., Dial., II, xiv, 3 (CSEL 1, 212) — Coll. Hibernen., II, 24 (WASSERSCHLEBEN, 19). Cfr. e£iazz Cod. Vat.lat.1349-1II, 16.

CCCI. - Can. Apost., 11 (TURNER, 1,12) — Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 142); Cresc., Concord., XIII (PL 88, 841) ; Hadr., Epit., [I], 1x (CAxrsrvs-BASNAGE, 1I, 266) ;Decr. ps.-Isid. (HiNscHrus, 28); Regino, Coll., II, 403 (WASSERSCHLEBEN, 3566) ; Atto, Capit., 1xvrr (PL 134, 41) ; Butch. Wotm., Decr., x1, 35 (PL 140, 866) ; Anselm. Luc., Coll., XII, 16 (Vat.lat.1365, 210) ; Deusded., Coll., IV, 383 (GrANVELL, 585) ; Iuo Carnot., Panorm., v, 103 (PL 161, 12353) ; Iuo Carnot., Decr., XIV, 99 (PL 161, 851) ; Hadr., Epit., [I], 11 (CANrzsrvs-BASNAGE, tt, 266).

5 ei] ad. enim B 6 IrEM] oz. C 10 a] oz. C 13/14 alimento B IrEM — uestiat] ozz. B 18 qui] oz. C. 15 IrEM] oz. C

15/22

COLL. IN V LIB,, III, cccr-cccai

463

In canonibus apostolorum. Si quis cum excommunicato saltim in domo simul orauerit, is communione priuetur. CCCII. — DE EO QVI AB EPISCOPO SVO COMMVNIONE EST PRI-

VATVS.

Ex concilio Anthioceéno.

Si quis a proprio episcopo communione priuatus est, non ante suscipiatur ab aliis quam suo reconcilietur episcopo. ; Haec autem diffinitio maneat circa laicos et presbyteros et diaconos, omnesque qui sub regula esse monstrantur. CCCIII. — QvoD CVM DAMNATIS CLERICIS NON SIT ORANDVM. In canonibus apostolorum. I. Si quis cum damnato clerico ueluti cum clero simul orauerit, iste damnatur.

$2; ItEM.: Ex concilio Antiocheno. Si quis episcopus damnatus a synodo, uel presbyter aut diaconus a suo episcopo, ausi fuerint aliquid de ministeriosacro contingere, siue episcopus, iuxta praecedentem consuetudinem, siue presbyter aut diaconus, nullo modo liceat ei nec in alia CCCI.

3 saltim] aliquando

4 is] ille.

CCCII. 8 priuatus] destitutus 6 sub regula esse monstrantur] sub ptelatis esse noscentur monsttantufr] uidentur. (GTI:

8 praecedentem consuetudinem] anteriota

CCCII. - Conc. Antioch., 6 — Coll. Quesnell, LIX, 6 (PL 56, 708) ; Can. prisca interpr., (VI), 6 (PL 56, 795) ;Coll. Dionis. (SrREwE, 46) ; Coll. Dionis.Hadr. (PL 67, 160) ; Coll. Hisp., VI, 6 (PL 84, 124) ; Ctesc., Concord., XIII (PL 88, 841) ;Coll. Dacher., II, 44 (D'Acnzny, rz, 537) ;Dect. ps.-Isid. (Hiwscurus, 271); Regino, Coll, II, 40s (WASSERSCHLEBEN, 367); Butch. Worm., Dect., x1, 37 (PL 140, 866) ; Coll. Pirenen., (MARTINEZ DrEz, 232) ; Deusded. Coll., IV, 21 (GLANVELL, 410); Iuo Catnot., Panorm., v, ror (PL 16r, 12553) ; Iuo Catnot., Dect., xiv, 27 (PL x61, 832) ;Iuo Carnot., Dect., xiv, 101 (PL 16r, 851) ; Grat., Dect., C. 11, q.3, 2 (FRrEDBERG, 642).

CCCIII, 1. — Can. Apost, 12 (TURNER, 1, 13) — Coll. Dionis. (STREWE, 5); Coll. Dionis.-Hadr. (PL. 67, 142) ;Ctesc., Concord., XIV (PL 88, 841) ;Hadr., Epit, [I], r2 (Cawrsrvs-BasNAGE, rr 266); Decr. ps.-Isid. (HiwscHius, 28); Regino, Coll., II, 406 (WASSERSCHLEBEN, 567). 2. — Conc. Antioch., 4 — Coll. Dionis. (SrREWE, 45) ; Coll. Dionis.Hadr. (PL 67, 160) ; Cresc., Concotd., XIV (PL 88, 842) ; Coll. Dacher., II, 45 (D'AcuzRz, t, 537) ; Bened. Capit., n1, 9 (MGH, leges, 11, 105) ; Isaac Antioch., Can., 1x, 7 (PL 124, 1103) ; Regino, Coll., II, 407 (WASSERSCHLEBEN, 567) ; Atto, Breu., (x11, 49) (Mar vi/2, 96) ;Burch. Worm., Decr., 1, 199 (PL 140, 609); Anselm. Luc., Coll, xir, 25 (Vat.lat.13635, 211); Bonizo, Sutr., Coll, III, 6r (PERELs, 91) ; Bernold., Apol., xvi: (PL 148, 1150).

B

2 apostolorum] CCCII. 5 IrEM] oz.C

aZ.

et in

concilio

Antioceno

464

COLL. IN V LIB. III, ccour-cccv

:0synodo restitutionis spem aut locum satisfactionis, sed et communicantes ei omnes abici de ecclesia, et maxime si posteaquam didicerint aduersum memoratos prolatam fuisse sententiam, eisdem communicare temptauerint.

CCCIV. — VT NVLLVS FIDELIVM PRAETER COMMENDATICIAS SVSCIPIATVR EPISTOLAS. In canonibus apostolorum. $i quis clericus. aut laicus a communione suspensus, se communicans ad alteram Pproperet ciuitatem suscipitur, ; praeter commendaticias epistolas, et qui suscipiunt et qui susceptus est communione priuentur. Excommunicato uero proteletur ipsa correptio tamquam qui mentitus ecclesiam Dei seduxerit.

CCCV. — VT RELIGIOSORVM CORPORA PSALLENDO DEDVCANTVR TANTVM AD SEPVLCRVM. Concilium Toletanum.

A

Religiosorum omnium corpora qui diuina uocatione ab hac uita discedunt cum psalmis tantummodo et psallentium uocibus constat deberi ad sepulcra deferri. Nam funebre carmen quod uulgo defunctis cantare solet, uel pectoribus se proximum aut familias cedere omnino prohibemus. Sufficiat autem quod in spe resurrectionis christianorum corporibus famulatum diuinorum impenditur canticorum. Prohibet enim 10 restitutionis] reconciliationis prolatam] productam, datam

11 abici] ptoici 12 didicerint] 13 temptauerint] praesumpsetint.

scierint

(CC EVO 3 suspensus] proiectus ab episcopo suo uel praelato uel ab aliis de mandato pontificis 4 pfopetet] pergat 5 praeter] absque commendaticias epistolas] concessas uel donatas litteras episcopi uel prelati sui * ptoteletur] prolongetur, protendatut correptio] emendatio 8 seduxetit] decepetit. CCCV. 4 discedunt] recedunt 5 constat] conuenit defetti] deportari 5/6 funebte carmen] mortale canticum 6 uulgo] tustice * prohibemus] contradicimus 9 famulatum] seruitus uel obsequium impenditur] tribuitur Prohibet] contradicit uel cohetcetur

CCCIV. — Can. Apost., 13 (TURNER, I, 13) — Lex can. Apost., 47, 12 (Fuwk, 567) ; Coll. Dionis. (SrREWwE, 5) ; Coll. Dionis.-Hadr. (PL 67, 143) ; Cresc., Concord., XV (PL 88, 842) ; Coll. Ioan. Antioch., XXXVII (VoELLvs-IvsrELLVs, 1r,

572) ; Paenit. Iudic., xiz, 5 (ScHwrrz, tr, 233) Dect., ps.-Isid. (Hiwscnius, 28); Regino, Coll., I, 436 (WASSERSCHLEBEN, 196).

CCCV. — Conc. Tolet. III, 22 — Coll. Hisp., XLVIII, 22 (PL 84, 356) ; Coll. ps.-Isid. (HiwscHrUs, 361).

10 locum] 277. habere B C. CCCIV.

3 clerus B

4 ciuitatem] ad. et B.

GGGV: 2 Concilium Toletanum] om. B V. peccatotibus B 9 famulatus B

6 pectoribus]

COREAIN' V TID.,ILID ecev-cecvn

465

1o nos apostolus nostros lugere defunctos dicens : de dormientibus autem molo wos contristari sicul et. celeri qui sbem non habent. Et Dominus non fleuit Lazarumi mortuum, sed ad huius uitae

aerumnae plorauit resuscitandum. Si enim post hoc omnium christianorum prohibere agere non mereretur, religiosis tamen 15 omnino aliter fieri non debere censemus. Sic christianorum per

omnem

mundum humari oportet corpora defunctorum.

CCCVI. — DE HIS QVI COMAM CAPITIS SVI TRVNCAVERINT SVPER MORTVVM. Synodus Romana. I. Si quis super mortuum lugendo comam capitis sui truncauerit, uel aliqua membra

5

laniauerit, XL

dies poeniteat.

2, HEM. Synodus Hibernensis. S1 quis comam suam inciderit propter mortem parentum aut faciem suam laniauerit cum ungulis aut ferro, XL dies poeniteat.

CCCVII. — DE VIRIS ET VXORIBVS IN VNO SEPVLCRO SEPELIENDIS, Gregorius, Eucherius. I. Ebron ciuitas quattuor uirorum qui in ea sepulti sunt, tres patriarchae in spelunca duplici cum tribus uxoribus suis sid est Abraham

cum

Sara, Isaac et Rebecca,

Iacob et Lia

praeter ipsum Adam et Euam uxorem suam. Tobias dixit filio suo: cwm. acceperit Deus animam. meam corpus meum, sepelies et. honorem habebis matri tuae omnibus diebus ecus. Cum autem et ipsa compleuerit tempus, sepelies eam iuxta me n. 10 4o sepulcro. 13 aerumnae] labores

CCCVI.

15 censemus] iudicamus.

3 lugendo] plangendo

(OG NEIproprium

2 Eucherius]

(GGG V.

11/12 1 Thess. 4, 12.

(SG GNITTE CCCVI,

6 comam] capillos.

^zo/a ad zarg.

: Eucherius nomen

est papae

7/10 cfr. 'Tob. 4, 3-5. 1. — Paenit. Vallic., x, 132 (Sciiwrrz, t, 338) redactio diuersa.

2. — Paenit. Metsebutg., 131 (ScHMrzz, 1t, 367).

CCCVII, 1. - Euch. Lugdun., Insttuct. ad Salon., II, v (PL 50, 817-818) — Coll. Hibernen., XVIII, 1a (WASSERSCHLEBEN, 55). C/r. Cod. Vat.lat.1549-1lI, 65 ; Burch. Worm., Dect., 111, 160 (PL 140, 705). 13 aerumnas B C

GGGVI,

(CGGVILE, 9 eas B

14 meretur B

15 Sic] aZ. enim B C.

4 aliqua — laniauetint] ad zzarg. add. B 4 patriatchas B 1/2 sEPELIENDI D

5 IrEM] oz. C.

5 Sarta B

6 Tobia B

466

COLL. IN V LIE. III, oid

2. IrEM. Hieronimus. Quos coniunxit unum coniugium, coniungat unum sepulcrum quia una caro est. Et quod Deus coniunxit homo mon separet. Vir quia caput mulieris, caput uiri Christus, caput 15 Christi Deus. 3. ITEM. Augustinus. Vnaquaeque mulier sequatur uirum suum siue in uita siue in morte.

20

4. ITEM. In Actibus apostolorum. Surgentes iuuenes sepelierunt uirum et reuertentes inuenerunt uxorem eius mortuam et extulerunt eam ad uirum suum. 5. IrEM.

Hieronimus.

Si quis uir siue mulier ecclesiam habet, in ea sepeliatur, siue in sepulcro paterno. :

CCCVIII. — DE EXEMPLO CONSEPELIENDI VIRORVM FEMINARVMQVE SI PARES MERITO SVNT. I. Gregorius ait de sepultura sororis Benedicti, quae sepulta est in sepulcro quod sibi ipse parauerat : ut quorum mens ; una semper in Domino fuerat, eorum quoque corpora non sepultura separerentur. 2. ITEM. Hystoria ecclesiastica. Philippus apostolus et quattuor filiae eius apud Hierapolim in uno sepulcro sepulti sunt. 10 3. ITEM. Synodus Hibernensis. 20 uirum] ananiam CCCVIII.

21 uxotem] saphiram

extulerunt] pottauerunt.

3 sototis] sanctae Scolasticae

8 Hietapolim] ciuitatem

13/14 Matth. 19, 6. 2. Coll. Hibernen., XVIII, ic (WASSERSCHLEBEN, $6); Butch. Worm., Dect., 111, 161 (PL 140, 705). 5. - Coll. Hibernen., XVIII rd (WASSERSCHLEBEN, 56); Butch. Worm., Dect., 111, 162 (PL 140, 305); Grat., IDectociss q.-25 3 (FRIEDBERG, J2r) 4. — Act. 55:63-x. Coll: Hibernen., XVIII, 1e (WASSERSCHLEBEN, 56).

5. - Coll. Hibernen., XVIII, 4a (WASSERSCHLEBEN, 57). CCCVIIIL 1. SERSCHLEBEN, 2. SERSCHLEBEN, 3.

— Greg. I, Dialog., II, xxxrv— Coll. Hibernen., XVIII, 9 (Was59). Cfr. efiaz Cod. Vat.lat.1349-III, 9o. — Rufin., Hist. Eusebii, IIT, 26 — Coll. Hibernen. , XVIII, 2c (Was56). Cfr. etiam Cod. Vat.lat. 1349-1lII, 88. — Coll. Hibernen., XVIII, 3a (WASSERSCHLEBEN, 56).

11 IrEM] o». B C 22 IreM] oz. B C. CCCVIII. 9 sepultae B C

16 IrEM] oz.

BC

2 PARENS C 4 quo B 10 IrEM] oz. C

19 IrzM] oz. 6 separaret C

BC

20 iuuenis C ? IrEM] oz.

BC

COLL. IN V LIB., III, cccvirm-ccex

467

Si quis ecclesiae coniunctus fuerit, in ea sepeliatur. CCCIX. — QvoD NON OPORTEAT SECVLAREM HOMINEM IN BASILICA SEPELIRE. Ex concilio Bracarensi. r. De corporibus hominum intra basilicas sanctorum nullatenus sepeliendis nisi probatissiníi fuerint. ;cadEMISarelus rex. Vt nullus deinceps in ecclesia mortuum sepeliat. CCCX. — DE EO QVOD NON PROSIT MALIS SEPELIRE IN LOCIS

SANCTIS. In Vita patrum. I. Quos peccata grauia non deprimunt, possunt quidem mortui sepeliri in ecclesia quia eorum proximi ad sacra loca ; uenientes pro eis sepultis preces Domino fundunt. Quos uero peccata grauia deprimunt, non ad absolutionem, sed ad. maiorem damnationem tumuli in ecclesia ponuntur. 2. ITEM. Gregorius. Quaedam femina sanctimonialis in ecclesia sepulta est iuxta 10altare, pars eius una igni consumpta uisa est, pars altera intacta permansit inferior, quia ipsa mulier uirgo fuit, tamen stultiloquium non uitauit. 3. ITEM. Gregorius. Quidam patricius locum sepeliendi in ecclesia praetio rederj; mit, inde mortuus sepultus est in eo. Itaque in nocte ipsa Faustinus martyr custodi ecclesiae apparuit dicens: dic episcopo ut proiciat fetentes carnes quas hic posuit ;si autem 11 coniunctus] sociatus.

CCCIX.

6 deinceps] deinde.

GCCX3 deprimunt] praemunt uel gfauant 6 grauia] maiora 7 cumuli] crementi, augmenti 10 consumpta] combusta 11 intacta] integra inferior] minor 12 stultiloquium] uanum non uitauit] non tefugit

CCCIX, 1. - Coll. Hibernen., XVIII, 8 (WASSERSCHLEBEN, 58) sed non inuenitur. 2. - Regino, Coll, I, 125 (WASSERSCHLEBEN, 1, 155 (MGH, capit., 1, 412).

80); Angesis. Capit.,

CCCX, 1. - Greg. I, Dialog., IV, r — Coll. Hibernen., XVIII, 8a (WASSERSCHLEBEN, 58). Cfr. efiazm Cod. Vat.lat.1349-III, 94. 2. — Greg. I, Dialog., IV, 11 —

Coll. Hibernen., XVIII, 8b (WasszR-

SCHLEBEN, 58). 3. — Greg. I, Dialog., IV, rir — Coll. Hibernen., XVIII, 8c (WassERSCHLEBEN, 58).

11 quis] aZ. in C

ecclesia B C.

CCCIX.

5 IreM] oz.

BC

CCCX.

5 Quos] cum

B

CV

SIreEM]ozm.BC

tex]

om. B C.

6 absolutionem]

10igneB

solutionem C

15 Itaque] zZZ. ac B

*? cumuli

468

GOELZIN:V,EIB.BEBI'CcéCEk-CCOXI

non fecerit, tricesimo die morietur. Custos autem timuit indi-

care episcopo ac tricesimo die subita morte praereptus est. 20^ 4. ITEM. Gregorius. Quidam defensor alicuius ecclesiae, uir mundialibus actibus implicatus humatus in ecclesia Syri martiris, nocte media cum tumultu ab ecclesia tractus est alligatis pedibus et in alio loco positus est. 2; 5. ITEM. Gregorius. Quidam in ecclesia beati Ianuarii humatus est a coniuge et quadam nocte clamauit dicens : ardeo, ardeo. Custos autem indicauit uxori eius, quae misit alios ut considerarent eum qui inuenerunt uestimentum eius, corpus uero eius non inuene3o runt.

6. ITEM INDE. Gregorius. In quibus dimissa peccata non fiunt sacris locis post mortem adiuuari non possunt. 7. ITEM. 3; Vides quia sacra loca non liberant, sed culpa temeritatis accusat.

VA

CCCXI. — QOvoD SEPVLCRVM VENDI NON DEBEAT. Gregorius Ianuario episcopo Sardiniae. I. Memor esto quia dum Abraham a filiis Ebron sepulcrum praetio ad humandum corpus coniugis postularet praetium accipere rennuit, nec commodum uideret de cadauere consecutus. Si ergo tantae considerationis paganus uir fuerit, quanto magis nos qui sacerdotes dicimur hoc facere non debemus. 19 praereptus]

raptus

21 defensor]

22 implicatus] inuolutus humatus] 28 considerarent] uiderent, probarent biae.

ecclesiae

mundialibus]

CCCXI. 4 postulatet] rogaret 5 rennuit] noluit prouidentiae uel industriae ? dicimur] uocamut

4. — Greg. SCHLEBEN, 59). 5. — Greg. SCHLEBEN, 59). 6. — Greg. SCHLEBEN, 59). 7. - Gteg. SCHLEBEN, 59).

secularibus

sepultus 23 tumultu] grandisonitu 35 temeritatis] praesumptionis uel supet6 considerationis]

I, Dialog., IV, 1111 — Coll. Hibernen., XVIII, 8d (Wassen-

I, Dialog., IV, rrv — Coll. Hibernen., XVIII, 8e (WassERI, Dialog., IV, rrv — Coll. Hibernen., XVIII, 8f (WassERI, Dialog., IV, uri1 — Coll. Hibernen., XVIII, 8g (WasskR-

CCCXI, 1. — Greg. I, Reg. epist., VIII, 35 (MGH, epist., 11, 58). 18 autem] aZ. ecclesiae C 20 IrEM] oz. C lin. add. B 31 INDE] oz. C.

GGC XT.

3 Ebron] Emor V C

25 IrEM] oz. C

4 coniugis] iugiter B

28 ut] znzer

GODDSINGVSEIB.,III;GcOxi-cecxm

469

Vnde ne hoc auaritiae inolescat, ne uel in alienis denuo temptari praesumatur ammoneo. Sed si quando aliquem in ecclesia 1o uestra sepelire conceditis, si quidem parentes ipsius proximi uel heredes pro luminaribus sponte quid offerre uoluerint, accipere non uetamus, peti uero aut aliquid exigi omnimodo prohibemus, ne quod ualde inreligiosum est aut uenalis, quod absit, dicatur ecclesia, aut uobis de humanis uideamini morti-

15 bus gratulari, si ex eorum cadaueribus studetis quaerere quolibet modo compendium. 2. ITEM DE QVO SVPRA. Gregorius Ianuario episcopo. Quaesta nobis est quaedam mulier quod ab ea solidos pro filiae sepultura fraternitas uestra uelit exigere atque sub dolo20 ris gemitu maiorem dispendii studeat inferre molestiam, quod si ita se ueritas habet, quam graue nimis et procul est a sacerdotis officio praetium de terrae concessa putredine quaerere et de alieno uelle facere uictum compendium. Ab hac se petitione fraternitas uestra contineat et molesta ei de cetero 2; non existat. Maximeque et hortolanum quendam, de quo se ipsa asserit filium suscepisse, ecclesiae uestrae non in parua quantitate munificum memorat extitisse. Hoc autem uitium et nos postquam Deo auctore ad episcopatus honorem accessimus de ecclesia nostra omnino uetauimus. CCCXII. — QvoDp SEPVLTVRA VENDI NON DEBEAT. Gregorius Dono episcopo. Nos antiquam consuetudinem a nostra ecclesia omnino scias uetuisse ne cuiquam assensum praebere locum humandi ; corporis praetio posse adipisci. Nam si gentiles de sepultura in 8 inolescat] increscat 8 denuo] postmodum 10 quidem] uere 11 sponte] uoluntarie 12 exigi] requiri 13 prohibemus] contradicimus inreligiosum] sine religione uel turpe uenalis] negotiatrix 14 absit] non sit 16 compendium] lucrum 18 Quaesta] conclamata 19 exigere] requirere 20 inferre] inducere 21 graue] forte procul] longe 23 compendium] lucrum 24 contineat] prohibeat molesta] superfluus 25 non existat] non sit 26 asserit] affirmat 2? munificum] beniuolum extitisse] constitisse. CCCXII. concedere

3 omnino] pet omnia 5 adipisci] acquiri

4 uetuisse] contradicisse

praebere]

2. — Greg. I, Reg. epist., VIII, 35 (MGH, epist., rt, 57) — Atto, Capit., xxiv (PL 124, 133). CCCXII. - Greg. I, Reg. epist., VIII, 3 (MGH, epist., tt, 4-5).

17 IrEM] oz. C O23 13 ne quod] neque C $ auatitiae] adZ. uitium B 28/29 episcopatus — uetauimus] 24 molestia B uictum] zer Jin. add. B 29 uetamus C. def. B, quia deperdita est pagina 4ef. B, quia deperdita est pagina compleantur] — Qvop 1/15 CCCXII.

470

GODBLHINSVALEBS EHE CCCXII-CCCXIV

ecclesia non uendenda et de Siccimorum exemplo, ut arbitramur uiri Siccimitae Abrahae pro Sara humanda sepulturam gratis obtulerunt, et uix magna eius importunitate coacti sunt, ut praetio de loco sepulturae perciperent, nos qui epir0Sscopi dicimur de humandis fidelium corporibus pensa quod facere debemus. Hoc ergo fraternitatis uestrae iudicio committo. Et hoc quoque nobis Faustinus eloquentissimus uir quaestus est. De quibus etiam iudicio sanctae memoriae Maximiani episcopi. Hortamur ergo fraternitatem tuam ut si 1; manifeste causa iudicata est, quae statuta sunt compleantur. CCCXIII. —- DE PRANDIIS MORTVORVM DEFERRE. Ex concilio Bracarensi.

AD

SEPVLCRA

Non liceat christianis prandia defunctorum

NON

ad sepulcra

deferre et sacrificia reddere mortuorum.

CCCXIV.

CANES

— DE IMPERITIS

VEL CORVI

Institutiones

SACERDOTIBVS

CVRRENTIVM

sanctorum

QVI SVNT

AD CADAVERA

QVASI

MORTUORVM.

patrum.

I. Sancta institutio illa quae in diebus patrum fiebat nostro;rum, numquam rectas deseruit uias quibus olim instituerunt. Sed abundauit nequitia in decessoribus eorum, karitas refrigescit multorum : sic paulatim defecit doctrina. Sunt nonnulli caecorum canum similitudinem currentium ad cadauera mortuorum uel coruorum uolantium qui ad sacerdotium pro10 uehuntur, qui non propter Deum sed plus propter honorem 6/?

arbitramur] cogitamus S gratis] uoluntatrie obtulerunt] dederunt importunitate] improbitate 8/9 coacti sunt] compulsi sunt 9 perciperent] acciperent 10 dicimur] uocamur humandis] sepeliendis 11/12 committo] concedo 13 quaestus] conclamatus 15 statuta] praecepta uel constituta.

CCCXIII.

4 deferre] portate.

CCCXIV. 4 institutio] constitutio 5 deseruit] dereliquit olim] aliquando uel antea 6 nequitia] malitia ^ decessotibus] successoribus 6/7 refrigescit] refriguit uel recessit *? paulatim] modicum defecit] periit nonnulli] aliqui 9/10 prouehuntur] sublimantur uel producuntur

CCCXII. — Conc. Bracar. II, 69 — Coll. Hisp., LXIV, 69 (PL 84, 584) ; Decr. ps.-Isid. (HrwscHrus, 432); Capit. Martini, 69 (BARrow, 140); Burch. Worm., Decr., x, 58 (PL 140, 839) ; Iuo Carnot., Decr., xt, 65 (PL 161, 759). CCCXIV, 1. — Ps.-Egb. Ebor., Can. rem. pecc., 1 (PL 89, 543).

* Sattra C CCCXIII. CCCXIV.

humandam

C.

1/4 Dr — mortuorum] 4ef. B, quia deperdita est pagina. 1/4* Dr — animae] def. B, quia deperdita est pagina

COLL. IN V LIB., III, cccexiv

471

terrenum inhiantes ceci inscii diuinae sapientiae. De talibus dicit Gregorius Nazianzenus : Timeo quod uideo canes affectare officium pastorale, maxime'cum nichil in semetipsis pastoralis praeparauerint disciplinae. Etiam, quod absit, uerecundia 15 est dicere, quanto magis peragere quia ubi morituros homines audiunt, inde gaudentes praeparant se ad praedam et dum septimus accidit dies aut tricesimus uel centesimus affectant illic se tunc ad deuorandum quasi canes uel corui ad cadauera mortuorum. Vnde et Dominus per Hezechielem ait: Vae 20 pastoribus Israelis qui bascebant semetipsos nec greges custodiebant nec pascebant ; lac a gregibus bibebant, et lamis operiebantur ei quod crassum erat occidebant, gregem. autem. meum non bascebant, dicit Dominus. Quod infirmum fuit nom consolidabant et quod. fractum non alligabant, quod. abiectum erat non 25 reducebant, el. quod. perierat non requirebant. Item et per os Hezechielis ait : Vae sacerdotibus qui comedunt beccata Populi mei, hoc est sibi eorum sumentes uictimas, et non orant

pro

eis, comedentes et non corripientes. 2. ITEM. Gregorius sanctissimus papa, contra pa3o storum malorum acta sic ait : sed quid nos quod tamen dicere sine dolore non possumus, quid nos ad pastores agimus ? qui et mercedem consequimur et tamen operarii nequaquam sumus. Fructum quippe sanctae ecclesiae in stipendio cotidiano percepimus, sed tamen pro aeternae uitae praemio minime 55 in praedicationis usu laboramus. Illa in nostro stipendio sumimus quae pro redimendis peccatis suis fideles obtulerunt, nec tamen contra peccata eadem uel orationis studio uel praedica-

11 inhiantes] anxiantes 13 pastorale] sacerdotale

12/13 affectare] acquirere uel insequere praecipue 14 absit] deus nolit 15 petagete] opetate uel perficere 17 accidit dies] aduenit dies affectant] praeparant 18 illic] ibi 19 Vae] male 23/24 non consolidabant] non confirmabant 24 abiectum] deiectum 26 Vae] male 27 uictimas] hostias uel offertiones 28 non cortipientes] non castigantes neque predicantes 31 agimus] facimus 33 stipendio] uictu 35 oblatione] helymosina stipendio] dispendio 35/36 sumimus] accipimus 36 obtulerunt] dederunt 3* eadem] ipsa

CCCXIV.

inscii] ceci ^ maxime]

19/25 Ez. 34, 2-3.

26/29 cft. Ez. 44, 29.

2. — Cfr. Gteg. I, Reg. epist., I, 42 (MGH, epist., 1, 67). Cfr. Coll. Hibernen., II, 17b (WASSERSCHLEBEN, 17) agi/ur de eodem. argumento.

11 inscii] oz. C 20/21 custodiebat C 24 alligabant] aZZ. et C erat] om. C 29 IrEM] VNDE svPRA C 34 petcipimus C 35 laboramus] a2. Ecce ex oblatione fidelium uiuimus sed nihil pro animabus fidelium laboramus C

472

COLESJIN VEIBZTTU CCCXIV-CCCXV

tionis ut dignum est insudamus. Quidem quod de quibusdam scriptum est: peccata populi mei comedunt. Cur peccata 4o populi comedere dicuntur, nisi quia peccata delinquentium fouent ne temporalia stipendia amittant ? Sed nos qui ex oblatione fidelium uiuimus, quas illi pro suis peccatis optulerunt, si comedimus et tacemus, eorum procul dubio peccata manducamus. 4; 3. ITEM. Gregorius. Quia sunt multi praepositi qui cupiditate pecuniae magis se exercent quam animae. CCCXV. — DE FEMINATIS CORPORIBVS ET ANIMAE CREATIONE. Hieronimus. I. Anima hominum non est ab initio inter ceteras intellectuales naturas nec simul creatas, sicut Origenes fingit, neque scum corporibus per coitum seminatur, sicut Luciferiani et Cyrillus et aliqui latinorum praesumptores affirmant quasi naturae consequenti seruiente, sed dicimus corpus tantum per coniugii copulam seminari, creationem uero animae soli creatori omnium nosse. Dei uero iudicio coagulari in uulua r(corpus et compingi atque formari ac formato iam corpore animam creari et infundi, ut uiuat in utero homo ex anima constans et corpore, ut egrediatur uiuus ex utero plenus humana substantia. Anima humana non cum carne moritur,

quia 15 mato uiuat dum.

nec cum carne, ut superius diximus, seminatur, sed forin uentre matris corpore, Dei iudicio creari et infundi ut homo intus utero et sicut procedat natiuitate in munDuabus substantiis constat homo: anima tantum et

38 ut dignum est] ut decet insudamus] laboramus blandiunt stipendia] lucra amittant] perdant dicamus 47 exercent] student.

41 fouent] nutriunt uel 43 tacemus] non ptae-

CCCXV. 3/4 intellectuales] intellegentes uel scientes hoc est angelos 5 seminatuf] pfocteatut Luciferiani] heretici $8 copulam] coniunctionem 9 nosse] scite 10 compingi] componi formato] facto 13 substantia] anima et cotpore 16 procedat] exeat

3. — Cfr. Greg. I, Reg. epist, XI, 46 (MGH, epist., 1t, 319). Cfr. Coll. Hibernen., IT, 13c (WASSERSCHLEBEN, 16) agitur de eodem argumento. CCCXV, 1. — Gennad. Massil., Diff. eccl. dogm., zr, 14 e? 18 (PL 58, 984-985); Burch. Wotrm., Decr., xx, 15 (PL r4o, 1017-1018) ; Abaelatd., Coll., CXV (PL 178, 1514).

38 Quidem] quid est C 41 ne] nec C 45 IrEMQVE C Sunt auati rustici, custodia uero omnino neglegunt C. GGG 1/30 Dx — fictum] Zef. B, quia deperdita est pagina 8 per] zmfer lin. add. C 16 intus] 247. in C sicut] sic C

47 animae] aZ4. 8 est] esse C

CODUCZIN VJEIB. IIT, €ccxv-cecxvi

473

corpore. Anima cum ratione sua et corpore cum sensibus suis. Quos tamen sensus absque animae societate non mouet cor20 pus, anima uero et sine corpore rationale suum tenet. 2. IT:EMC Alia ratio. Non est tertius in substantia hominis spiritus, ut Didimus contendit, sed spiritus ipsa est anima. Pro spirituali natura uel pro eo quod spiret in corpore spiritus appellatur. Anima uero 2; ex eo uocari quod ad uidendum uel ad uiuificandum animat corpus. Tertius uero qui ab apostolo cum anima et corpore inducitur spiritus gratiam Spiritus sancti esse intelligamus quam orat apostolus ut integra perseueret in nobis, nec nostro uitio aut minuatur aut effugetur a nobis, quia Spiritus sanctus 5o effugiet fictum.

CCCXVI.

— VT ANIMA POSTQVAM DE CORPORE EXIERIT NON

EST IN SVA POTESTATE. Animam hominis exeuntem de habitaculo carnis aut bonus spiritus ad praemium aut malus spiritus ad supplicandum srapit; non est postmodum suae potestati otium eundi et redeundi huc et illuc uel ubicumque uoluerit. Nam omnis anima quae pro dignis meritis ad praemium ducitur non ultra ad suum habitaculum uel ad suum locum ubi antea cum carne habitauerat reuertitur. Quia sicut scriptum est : sjuürius 1o 4adens et non rediens. Et iterum : quia spiritus pertransiet ex illo et mon subsistit et non. cognoscet. amplius locum. suum. Nam quoties sanctorum animae uel apostolorum uel fidelium ceterorum, reuelantes indicium boni operis uel reuelationis sanctae aliquibus in somnis uisae sunt non easdem apostolo1; rum uel sanctorum seu fidelium animas esse putare debemus, sed angelos earum.

22 Didimus] hereticus 30 effugiet] refutat

24 inducitur] introducitur fictum] hypoctitam.

28 perseueret] permaneat

CCCXVI. 3/4 bonus spiritus] angelus 4 malus spiritus] diabolus B5 otium] uacationem — 7 non ultta] non postea — 11 non subsistit] non permanet 13 indicium] demonstrationem teuelationis] uisionis 14 aliquibus] hominibus uisae sunt] apparent.

2. - Gennad.

Massil. Diff. eccl. dogm.,

20 (PL 58, 985) ; Burch.

Worm., Dect., xx, 7 (PL 140, 10or9).

CCCXVI. — Cfr. Abaelard., Coll., CXV (PL 178, 1515) redactio diuersa.

21IrrzM.

Alia

ratio]

CCCXVI. 1/9 Vr — iterum] oz. B C.

oz. C

25 animet C

28 nec] ne C.

teuertitur] def. B, quia deperdita est pagina

10 Et

474

CCCXVII.

COLL.IN

WLIBSZ II GecoxvI

—- DE CAPITALIBVS CRIMINIBVS PRO QVIBVS HO-

MINES IN IGNEM PROLABVNTVR AETERNVM NISI DIGNA PRAEVENERIT POENITENTIA. Cesarius episcopus. In lectione apostolica quae nobis paulo post recitata est, ; fratres karissimi, audiuimus apostolum dicentem : quia fundamentum aliud nemo potest ponere, praeter id quod positum est qui est. Christus Ihesus. Si quis autem superedificat supra fundamentum suum hoc, aurum, argentum, lapides praetiosos, ligna, fenum, stipula, unius cuiusque opus manifestum erit. Dies enim 1o Domini. declarabit, quia in igne reuelabitur el unius cuiusque opus quale sit ignis jrobabit. Si cuius opus manserit quod swperedificauit mercedem. accipiet, si cuius opus arserit. detrimentum. atietur ipse enim saluus erii sic tamen quasi per ignem. Multi sunt qui lectionem istam male intelligentes falsa

1; securitate decipiuntur. Dum credunt quod supra fundamentum Christi capitalia crimina edificentur peccata ipsa per ignem transitorium possint purgari et ipsi postea ad uitam perpetuam peruenire. Intellectus iste, fratres karissimi, corrigendus est, quia ipsi se seducunt qui sibi blandiuntur. Illo est 2o enim transitorio igne de quo dixit apostolus: ?fse enim salwus erii, sic lamen quasi ber ignem, non capitala crimina, sed minuta peccata purgantur. De ipsis tamen maioribus criminibus et si non per omnia uel aliqua commemoranda sunt ne se aliquis excusare conetur et dicat nescire quae sint crimina 25 capitalia. Et quamuis apostolus capitalia plura non commemorauerit,

nos tamen, ne desperationem

breuiter dicemus

quae illa sint:

facere uideamus,

sacrilegium,

homicidium,

adulterium, falsum testimonium, furtum, rapina, superbia, inuidia, auaritia, et si longo tempore teneat iracundia, ebrie-

3o tas si assidua sit et obtrectatio in eorum numero computantur. Et reliqua his similia. Quicumque enim aliqua de istis peccatis in se dominari cognouerit nisi digne et si habuerit spatium longo tempore poenitentiam egerit et largas helymosinas erogauerit et a peccatis ipsis abstinuerit, illo transitorio CCCXVII. 4 paulo post] modicum ante 10 declarabit] manifestabit reuelabitur] demonstrabitur 13 detrimentum] uituperium 14 ignem] tribulationis uel probationis 18/19 corrigendus] emendandus 19 blandiuntur] adulantut 21 capitalia] maiora 23 commemoranda] recotdanda 24 conetur] possit 30 obtrectatio] detractio

CCCXVII.

9/14 1 Cor. 5, 11-15.

20/21 1 Cot. 5, 15.

CCCXVII. — Caes. Arel., Serm. crxxix, 1 (MoRrN, 684).

CGGCXV Ll; 15 decipiunt B

8 suum] oz. B C 17 transitotiam B

12 supetedificabit C 13 enim] oz;. B 18 peruenire] uenire B 20 est] et B

COLL. IN V LIB., III, cccxvnu

475

35 igne de quo dixit apostolus purgari non poterit, sed aeterna illum flamma sine ullo remedio cruciabit. Illi enim qui capitalia peccata committunt, si ea dum. uiuunt emmendare poenitentiae medicamento noluerint, ad illum ignem de quo dicit apostolus : ipse autem saluwus erit sic tamen quasi ber ignem, 4oSicut iam dictum est uenire non poterunt, sed magis illam duram et inreuocabilem sententiam audituri sunt : déscedite a me, maledicti, n ignem aeternum. Et ideo qui ab ista perpetua poena desiderat liberari capitalia crimina non committat, et si iam commisit fructuosam poenitentiam agat. 4; Pro capitalibus uero criminibus non solum hoc sufficit quae pro leuibus culpis debentur, sed addendae sunt lacrimae et rugitus et gemitus continuata cotidiana et longo tempore protracta ieiunia, largiores helymosinae etiam plusquam nos ipsi ualere possimus erogandae, ultro a communione ecclesiae 5o remouentes in luctu ac tristitia multo tempore permanentes et poenitentiam publice agentes, quia iustum est ut qui multorum destructione se perdidit, cum multorum aedificatione se redimat. Ad extremum non impossibile uel graue sit quod suggero uel sic lugeamus extinctam animam nostram quo5; mmodo in mundo alienam carnem mortuam plangimus. Si autem uxor aut filius aut maritus mortuus fuerit in terra se collidunt homines capillos trahendo et tundendo pectora. In luctu, in abstinentia, in lacrimis, non paruo tempore perseuerant. Rogo ergo, fratres, exhibeamus nostrae animae quod 6o illi exhibent alienae carni. Et hoc audite, fratres, quam malum sit ut quaeramus quod non possumus et non quaeramus quae

ipso Deo iubente possumus. Carnem quae non potest suscitari plangimus et animam nostram non plangimus quam possumus ad statum pristinum reuocare. Sed quod nobis peius est cor65 pora mortua plangimus quae amamus animam uero mortuam quam non amamus nec dolemus nec plangimus. Et ideo mutua uice incipiamus plus Deum amare quam seruum, id est plus factorem corporis quam corpus, plus dominam quam diligere ancillam, id est plus animam ad imaginem Dei factam quam 48 protracta] extensa 49 ultro] sponte 50 remouentes] separantes 53 Ad extremum] ad ultimum 54 suggero] dico uel suadeo uel moneo 57 collidunt] confringunt 58/59 perseuerant] perdurant 59 exhibeamus] praeparamus 60 exhibent] ptebent uel tribuunt 62 iubente] praecipiente 66 mutua] socia 68 dominam] animam 69 ancillam] carnem 89 1 Cor. 5, 15.

35 47 51 61

41/42 Matth. 25, 41.

43/44 committant B 40 poterat B 38 medicamentis B purgare C 49 ultro] a4. nos ipsos B C 48 plusquam] plus B cotidiana] oz. C 56 mortui B 53 sit] oz. B publice] supplice B C poenitentiae B 66 plangemus B possunt B

476

COLL. IN V LIB., IIT, cccxvir-CCCXvII

7o carnem de limo terrae formatam, ut cum die ultimo caro nostra

putrescere et uermibus deuorari coeperit anima nostra in Abrahae gremio angelorum manibus eleuetur, ut in die iudicii recepto

corpore

post resurrectionem

audire mereatur: euge

serue bone intra n gaudium Domini tui. Nemo tamen, sicut 7; iam supra dictum est, seipsum circumueniat ut hoc etiam et pro capitalibus criminibus sicut de minoribus culpis scriptum est, sic incurata remanserit posse fieri credat et ideo totis uiribus unusquisque laboret ut capitalia crimina possit euadere. Illi uero qui aut homicidium aut sacrilegium aut adulte8o rium uel reliqua his similia commiserunt sicut iam dictum est Si eis digna poenitentia non subuenerit, non per purgatorium

ignem transire merentur ad uitam, sed per aeternum incendium praecipitantur ad mortem. CCCXVIII. — DE COTIDIANIS LEVIBVSQVE

PECCATIS NISI HIC

BONIS OPERIBVS PRAEVENERINT IN FVTVRO PER IGNEM PVRGATORIVM DETRIMENTVM PATIENTVR. Caesarius episcopus. Illo etenim transitorio igne de quo dixit apostolus: 25se enim

» saluus erit sic tamen quasi per ignem, non si capitalia crimina sed minuta peccata purgantur. Et quamuis peius non solum maiora, sed etiam minuta, si nimium plura sunt, mergunt, de

ipsis tamen minoribus peccatis et si non omnia uel aliqua commemoranda sunt, ne se aliquis excusare conetur et dicat 1o nescire se quae sint minuta peccata, quae sint crimina capitalia. Quae autem sunt minuta peccata, licet omnibus nota sint, tamen longum est ut omnia replicentur opus est ut ex eis uel aliqua nominemus. Quoties aliquis aut in cibo aut in potu plus accipiat quam necesse est, ad minuta peccata nouerit 1; pertinere; quoties plus loquitur quam oportet, plus tacet quam expedit ; quoties pauperem importune petentem exas33 euge] benegaude CCCX VIII. tur] recitentur

** incurata] non curata.

* mergunt] in infernum 9 conetur] possit 12 replicen16 quam expedit] quam conuenit 16/1* exsasperat] uituperat

13/44 Matth. 25, 41.

CCCXVIII.

4/5 1 Cot. 5, 15.

CCCXVIII. — Caes. Arel., Serm. crxxix, 2-9 (MoniN, 685-689). 34/36 cfr. postea, c. CCCX XXVIII, 6/7. 36/74 Caes. Arel., Serm. c1xxix, 2-9 (MonrN, 687/688). 94/83 ibidem, 9 (Moni1w, 689) redacto uariata.

75 iam] add. ut B

*8 posse B

81 per] ozz. B

CCCXVII. 1 COTIDIANA LEVIAQVE PECCATA peccata] oz. B C peius] zZZ. est B * sint C

82 merebuntur B. B

5 si] oz. B C

6

COLL. IN V LIB., III, ccoxvri1

477

perat ; quoties, cum sit corpore sanus, aliis ieiunantibus pran-

dere uoluerit ; et somno deditus tardius ad ecclesiam surgit; quoties excepto desiderio filiorum uxorem suam agnouerit, 20 quoties in carcere tardius requisierit ;infirmos tardius uisitauerit ;si discordes ad concordiam reuocare neglexerit; si plus proximum aut uxorem

aut filium aut seruum

i

PAM

quam oportet; si plus fuerit blanditus quam expedit; cuicumque maiori personae aut ex uoluntate aut ex PRX 2;tate adulare uoluerit; si pauperibus esurientibus nimium deliciosa uel sumptuosa sibi conuiuia praeparauerit ; si se aut in ecclesia aut extra ecclesiam fabulis otiosis occupauerit, de quibus in die iudicii ratio reddenda est ; si dum incaute iuramus et cum hoc per aliquam necessitatem implere non uale3o mus, utique periuramus et cum omni facultate uel temeritate maledicimus, cum scriptum sit: «eque maledici regnum. Dei possidebunt ; et cum temere aliquid suspicamur quod tamen plerumque non ita sed ut credimus comíragatur sine ulla dubitatione delinquimus. Haec et his similia ad minuta pec55 cata pertinere non dubium est. Quae, sicut iam dixi, enumerari

uix possunt et a quibus non solum omnis populus christianus, sed etiam nulli sanctorum immunes esse poterint. Aliquando aut possunt quibus licet peccatis occidi animam non credamus tamen itam eam uelut quibusdam ampullis et quasi orren4o da scabie replentes deformes faciunt, ut eam ad amplexum illius caelestis sponsi aut uix aut cum grandi confusione uenire permittant. De quo scriptum est : optauit sibi ecclesiam non habentes maculam neque rugam et ideo continuis orationibus et frequentibus ieiuniis et largioribus helymosinis et per indul4; gentiam eorum qui in nobis peccant assidue redimant, ne forte

simul collecta cumulum faciant et dimergent. Quicquid enim de istis peccatis a nobis redemptum non fuerit, illo igne pur18 deditus] subiectus 22 exaspetauetit] teptobauerit uel reprehenderit 25 adulate] blandite 2? occupauetit] implicauetit 28 incaute] sine custodia 30 facultate] potentia temeritate] procacitate 31 maledici] qui maledicunt 32 temete] inconsulte uel presumptiue 33 plerumque] saepius 34 delinquimus] peccamus 86 uix possunt] non possunt quibus] aliis 3* immunes] exttanei 39 ampullis] uulneribus — 39/40 orrenda] putrida 40 deformes]

turpem uel tusticum —— 41 uix] cum magno labore confusione] opprobrio uel 43 rugam] peccatum continuis] 46 cumulum] acetuum dimergent] confringant ^ 47 redemptum] curatum

turpitudine 42 aptauit] construxit assiduis 44 largiotibus] amplioribus

31/32 cfr. 1 Cor. 6, 10.

20 carcere] a7. dedit B, catcerem C tatdius] znzer Jin. add. B tur] comprobatur B C 43 habentem C 46 dimergant B 32

33 conftagaME

478

GOEL.IN' V LIB. HE/6ccxyiii

gandum est de quo apostolus dicit: quia in igne reuelabitur et si cuius opus arserit detrimentum patietur; aut enim dum 5o in hoc seculo uiuimus ipsi nos per poenitentiam fatigamur, aut certe uolente et permittente Deo multis tribulationibus pro istis peccatis affligimur, et si Deo gratias agimus liberamur. Quod ita fit si quo maritus aut uxor, aut filius moritur uel substantia, si plus quam oportet amamus, a. nobis aufertur, si ;5 Christum plus quam ipsam substantiam diligamus, et si necesse fuerit malimus ipsam substantiam perdere quam Christum negare. Tamen, sicut iam dixit apostolus, eam quam debemus diligimus amittere eam aut dum uiuimus aut dum morimur sine grandi dolore non possumus, et tamen si Deo qui 6oillam auferri uelut pius pater permittit, tamquam boni filii gratias agimus. Ita peccata ipsa in hoc seculo purgantur in futuro ignis ille purgatorius aut non inueniat aut certe parum inueniat quod exurat. Si autem nec in tribulationibus Deo gratias agimus nec bonis operibus peccata redimimus, tamdiu 65in illo purgatorio igne moras habebimus quo usque supra dicta peccata tamquam ligna et fenum uel stipula consumantur. Sed dicit aliquis: non ad me pertinet quamdiu moras habeam tantum ad uitam aeternam perexeam. Nemo hoc dicat, fratres karissimi, quia ille ipse purgatorius ignis durior 7o erit quacumque poenarum in hoc seculo quae aut uideri aut cogitari aut sentiri potest. Et cum de die iudicii scriptum sit, quod erit dies unus tamquam mille anni et mille anni tamquam dies unus. Vnde scit aliquis utrum diebus an mensibus aut forte etiam annis per illum ignem sit transiturus. Et qui 7; modo nec unum digitum suum in ignem mittere uult, quare non permitescat ut nec tunc paruo tempore cum anima et corpore crucietur ? Et ideo totis uiribus unusquisque laboret, ut et capitalia crimina possit euadere et minuta ita operibus bonis redimere, ut aut parum ex ipsisaut nichil uideatur 8o quod ignis ille possit assumere. Et ideo qui ab ista purgatoria desiderat liberari, ergo illa parua uel cotidiana peccata bonis operibus redimere festinet; quibus operibus minuta peccata redimantur, plenius uobis insinuare desidero. Quoties infirmos uisitamus, in carcere requirimus, discordes ad concordiam 8; reuocamus, indicto in ecclesia ieiunio ieiunamus, hospitibus 48 reuelabitur] apparebit 50 fatipgamur] cutamus 56 malimus] magis uolumus 60 auferri] tolli permittit] condimittit 63 exurat] incendat 66/67 consumantur] deuotentur 67 non ad me pertinet] non mihi cufa est 68 perexeam] petueniam 80 assumere] accendere 83 insinuare] demonstrate $5 indicto] constituto

54 si] sicut plus B 55/56 necessitas B C BC 62 purgatorius] 277. aut inueniat C 13 scit] sit C *8 minuta] aZ. peccata B C

5* ea C 61 purgantur] a4. ut 65igne]oz. B 66 dicta] dicat B

COLL. IN-V LIB,, III, ccexvit pedes abluimus,

479

ad uigilias frequentius conuenimus,

hely-

mosinam ante hostium praetereuntibus pauperibus damus, inimicis nostris non solum si petierint sed etiam si non petierint indulgemus. Istis enim operibus et his similibus minuta

9o peccata cotidie redimuntur. Illi uero qui quamuis capitalia crimina non admittunt et ad perpetranda minuta peccata sunt faciles ad uitam aeternam pro eo quod in Christo crediderunt et capitalia crimina non admiserunt, uenturi sunt sed prius aut in hoc seculo per Dei misericordiam uel iustitiam uel 95 retributionem, sicut iam dictum est, amarissimis tribulationi-

bus exquoquendi sunt. Si tamen gratias agere dediti sunt Deo aut per multam helymosinarum largitatem uel per indulgentiam inimicorum per Dei misericordiam liberandi aut certe illo igne de quo dicit apostolus, longo tempore cruciandi, ut ad roo uitam aeternam sine macula atque ruga perueniant. Et ut haec quae supra diximus cordibus nostris tenacius ualeant inhereri et apostolica lectio plenius possit intelligi, breuiter caritati uestrae uolo repetere. Omnes sancti qui Deo fideliter seruiunt lectioni et orationi uacare et in bonis operibus perseue105 rare contendunt,

non solum nec capitalia crimina, sed etiam

nec minuta peccata, id est ligna, fenum, stipula supra fundamentum Christi,sed bona opera hoc est aurum, argentum, lapides praetiosos superedificantes per ignem illum de quo ait apostolus : quia $n igne reuelabitur, absque illo impedimento 110 uel uiolentia transibunt. Et ideo quoties in lectione apostolica audieritis : s? quis swpra fundamentum Christi superaedificat aurum argentum lapides braetiosos, de sanctis hoc est perfectis christianis accipite qui uelut aurum purgatum merebuntur ad aeterna praemia peruenire. Illud uero quod dicit: si quis 115 superaedificat ligna, fenum, stipulam de bonis Christianis et tamen ad minuta peccata purganda negligentibus, ut supra iam dictum est, intelligite, quae peccata si non diuina iustitia uel multis tribulationibus, si tamen cum gratias agentes Deo purgauerint non sine grandi dolore in illis implebitur illud de 8? ptactereuntibus] transeuntibus 88/89 petierint] rogauetint 89 indulgemus] dimittimus 91 crimina non admittunt] peccata non committunt pet-

petranda] committenda 92 faciles] leues 96 exquoquendi] purificandi dediti sunt] subditi sunt 101 tenacius] ualidius uel fortius ualeant] possint 102 inhereri] iniungi 103 repetere] replicare 104 uacare] insudare

104/105 petseuerate] reuelabitur] demonstrabitur

109 1 Cor. 5, 135.

permanere

105 contendunt] 110 uiolentia] uirtute

certant

109

111/112 1 Cor. 5, 12.

91 ammittant B 92/93 crediderit C 93 uenturi sunt] zer Jin. add. B 99 ad] oz. B 103 fideliter] fide B 119 putgauetint] a47. aut helymosinarum

largitate redimerint B

480

COLESIN:V BIB; HEB GCCXVIIBCOOXIX

120 quo dicit apostolus : s? cuius opus arserit detrimentum batietur ipse autem saluus erit sic tamen quasi per ignem. Nemo tamen, sicut iam ut supra dictum est, seipsum circumueniat ut hoc

etiam et pro capitalibus criminibus si incurata remanserint posse fieri credat et ideo sicut iam supra diximus quantum 12; possumus cum Dei adiutorio laboremus, ut et maiora peccata possimus euadere et minuta, sine quibus esse non possumus, iugiter amore inimicorum et helymosinarum largitate redimere festinemus, praestante Domino nostro Ihesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto uiuit et regnat in saecula saeculorum. 130 Amen. CCCXIX.

— DE

QVATTVOR

MODIS

QVIBVS

VIVI ADIVVANT

MORTVOS. Ysidorus. I. Sacrificium pro i aru fidelium requie offerre uel pro eis orare, quia per totum hoc orbem custoditur, credimus ; quod ab ipsis apostolis traditum sit. Hoc enim ubique catholica tenet ecclesia quae nisi crederet et fidelibus defunctis dimitti peccata non propter eorum spiritibus uel helymosinam faceret uel sacrificium Deo offerret ; nam et cum Dominus dicit : qui jeccaueril dn. Spiritum. sanctum. non. remittitur ei meque àn r0 hoc seculo meque $n futuro, demonstrat quibusdam illuc dimittendi peccata et quaedam purgatorio igne purganda. Ergo ut in quodam loco dictum est a sanctissimo Augustino defunctorum animas sine dubio pietate suorum uiuentium releuari cum pro illis sacrificium offertur uel helymosinae 15 fiunt si tamen aliquod sibi quisque meritum praeparauit, dum adhuc in corpore uiueret, per quod ista prosint quaecumque pro illo fiunt. Nam non omnibus prosunt nisi propter differentiam uitae quam quisque gessit in corpore. Nam pro ualde bonis gratiarum actiones sunt. Pro non ualde malis propitia20 tiones sunt. Pro ualde malis, etiam si nulla sunt ad iuuamenta

mortuorum,

qualescumque uiuorum consolationes sunt, qui-

122.circumueniat] decipiat

123 incurata] non purgata

iugi] cotidiano, assiduo. CCCXIX.

? spiritibus] spiritus

120/121 1 Cor. 5, 15. CGU XIEXS

8/10 Matth. 12, 32.

CCCXIX, r1. - Isid., Off., I, xvin, 11 (PL 85, 758).

124 diximus] dixi B (GCGOEXS

127 iugiter] iugi C V.

1/23 DE — damnatio] oz. B C

126 euadere] transire

COLPLZIN WVBIBZUOLIE écCxix

481

bus autem prosunt aut ad hoc prosunt ut sit plena remissio aut certa uel tolerabilior fiat ipsa damnatio.

2. ITEM INDE.

Origenes.

2;

Animae defunctorum quattuor modis soluuntur : oblationibus presbyterorum, praece sanctorum, karorum helymosinis, ieiunio cognatorum. 3. ITEM. Synodus Nicena. Quattuor modis offert ecclesia pro animabus defunctorum. 3o Pro ualde bonis, gratiarum actiones sunt, in quibus nichil habet oblatio quod deleat. Pro ualde malis helymosinae consolationes uiuorum. Pro ualde non malis et pro ualde non bonis ut tolerabilius fiat damnatio ipsa. 4. ITEM. Augustinus. 3; Tria genera oblationis sunt defunctis: pro ualde bonis, gratiarum actiones sunt, hoc est Deo gratias agant sacerdotes quibus uixerunt qui abierunt. Pro ualde malis propitiationes sunt sacrificia, si tamen aliquod meritum praeparauerint in uita. Pro ualde malis,etsi nulla sunt, adiuuamenta mortuorum,

4o tamen consolationes uiuorum sunt, id est pauperum. 5. IrEM. Synodus Romana. Valde boni non egent remedium post mortem, quia se ipsos in uita sua liberauerunt. Pro ualde malis non est necesse, quia de his iudicatum est non esse fructuosum nisi tantum helymo4; sina accipienda a uiuis et pauperibus diuidenda. Pro ualde non malis et pro ualde non bonis oblatio et oratio et helymosina et ieiunium danda sunt, si tamen in uita professi sunt quod crediderunt. 24 cognatorum] parentum

44 de his] de illis.

2. — Coll. Hibetnen., XV, 1 (WASSERSCHLEBEN, 42) ; Paenit. Matten., XIII (WASSERSCHLEREN, Bussotdn., 285) ; Paenit. Marten., xrirr (WASSERSCHLEBEN, Bussotdn., 285); Butch. Worm., Dect., xix, 112 (PL i40, roo6) ;Iuo Carnot., Dect., xv, 124 (PL x61, 888) ; Grat., Dect., C. 13, q.2, 22 (FRrEDpBERG, 728). Cfr.

eliaz Cod. Vat.lat.1349-III, 97 ; Cod. Monac. Clm.4592, 159. 3. — Coll. Hibetnen., ant. XV, 2 (D'Acuzn, r, 495) ; Coll. Hibernen. XV, 2a (WASSERSCHLEBEN, 42); Paenit. Marten., xrv (WASSERSCHLEBEN, Bussotdn., 286); Paenit. Marten., xiv (WASSERSCHLEBEN, Bussordn., 286);

Butch. Wotm., Dect., xx, 70 (PL 140, 1043). Cr. etiaz? Cod. Vat.lat.1549-III, 98. 4.- Aug., Enchit., 110 (PL 40, 283) — Coll. Hibernen., XV, 2b (WASSERSCHLEBEN, 42) ; Paenit. Marten., xv (WASSERSCHLEBEN, Bussotdn., 286). 5. — Coll. Hibetnen., XV, 2c (WASSERSCHLEBEN, 43); Paenit. Marten., XVI (WASSERSCHLEBEN, Bussotdn., 286).

24 IrEM INDE] oz. C 26 presbyterorum] «47. Deo B praeces B 23 ieiuniis C 31/32 consolationes] «47. sunt B 84 IrEM] oz. C 38 oblationem B 48 crediderunt] aZ7. : DE QvATTVOR IEIVNORVM TEMPORIBVS QVADRAGESIMAE, Quadtagesimae ieiunorum — sit asctipta temporibus C.

482

COLL. IN V LIB., III, cccxx-cccxxt

CCCXX. — DE HELEMOSINA PRO MORTVIS. Hieronimus. Helymosina non est neganda pro mortuis aut enim peccata redimit aut poenam releuat aut remissionem in futuro praestat aut consolationem quampiam uiuorum. Item Iudas Macha5;beus optulit argentum pro suis'in bello occisis, quod nisi in resurrectione profuisse sciret, minime fecisset. Item quidam puer moriens uisus est patri non una uice in ueste lugubri sitiens et esuriens. Quod mater cuidam sapienti narrauit, qui dixit : offer uestem pro eo et cibum, et optulit ; hinc apparuit 1o ei in ueste candida et floribus bonis. CCCXXI. — DE REMISSIONE NON QVAERENDA POST MORTEM

CVM IN VITA NON EST QVAESITA. Salomon. I. Quodcumque potest manus tua facere, instanter operare. Quia nec opus nec ratio nec sapientia nec scientia erit apud ; inferos quo tu properas. 2. ITEM. Gregorius. Fac in uita quod post mortem possis redimi. Quod cum non agis in uita, non tibi proficit quod agis aliquid post mortem. 3. ITEM. Gregorius. 10.

O homo, noli quaerere honorem post mortem, nisi prius in uita quaesieris. Dicit propheta : redime $eccata. helymosinis ; non ait : redimet aliquis. Item psalmista : frater non redimit, redimet homo. 4. ITEM.

1;

Faustinus.

Non te fallor, quia quod tibi post mortem, non proficit non CCCXX. 4 quampiam] aliquam uasse ? lugubti] sordida, luctuosa

6 optulit] dedit 9 hinc] deinde.

6 profuisse] adiu-

CCCXXI. 8 instanter] statim B properas] uadis, pergis fallor] non te decipio 15/16 non suadeo] non moneo CCCXXI.

3/6 Eccle. 9, 1o.

11 cfr. Rom. 4, 24.

CCCXX. — Coll. Hibernen., XV, 6a (WASSERSCHLEBEN, Monac. Clm.4592, 160.

15 non te

12/13 Ps. 48, 8.

44). C/r. etiam Cod.

CCCXXI, 1. — Eccle. 9, 10 — Coll. Hibernen., XV, 8a (WASSERSCHLEBEN, 44). Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1549-III, 102 ; e? Paenit. Vallic. T.XVIII, xvir, 8 (f. 77"). 2. - Coll. Hibernen., XV, 8b (WASSERSCHLEBEN, 45); e/ Paenit. Vallic. T. XVIII, xv, 8 (f. 77"). 3. — Cfr. Coll. Hibernen., XV, 8 sed non inuenitur. Cfr. Paenit. Vallic. T.XVIII, xvir, 8 (f. 77). 4. — Coll. Hibetnen., XV, 8c (WASSERSCHLEBEN, 45) ; e£ e£iaz Paenit. Vallic. T.X VIII, xvir, 8 (f. 77").

CCCXX. 2 est] oz. B 8 poena B aliquorum zer Jin. B * puer] pauper /

CCCXXI. IrEM] oz. C

2 Now EST] oz. B

4 quispiam B uiuotum] aZ4. 10 et] agZ. in B.

6 IrEM] oz.

BC

82aliquis

BC

14

COLL. IN V LIB., III, cccxxi

483

suadeo; dico namque ut in uita emendes et meritu redimas et orationibus aut helymosinis. Quid enim mortuo uox uiua proficit quam non audiunt in uita ? et qua non tribuit helymosinam ? 20 5. ITEM. Origenes. Satis age cum tibi proficit et cito praeripueris aut Deo oblationibus aut karorum helymosinis aut praece sanctorum

soluaris. 6. IrEM.

2;

In Romana constitutione. Qui in uita sua sacrificium non meretur accipere, quomodo poterit illum post mortem adiuuare? Noli sanctum dare canibus. 7. IrEM. Hieronimus. Quid prodest sacrificium offerre pro peccatore post mortem,

3o qui in uita sua canino more uixit ?

8. ITEM. Augustinus. Ante mortem ammoneo fieri quod post mortem prodesse scio. Si enim opus bonum gesserit in uita, tunc post mortem prosit ei offerre. Sunt quos nichil adiuuant ista, quorum tam 5; mala merita sunt, ut nec talibus digni sint adiuuari.

4»

9. IrEM. Hieronimus. Quicumque uiaticum uitae in uita sua non acceperit, post mortem non potest adiuuari. IO. ITEM. Iohannes apostolus.

Qui scit fratrem suum peccare peccatum non ad mortem

postulet pro eo et dabit ei Deus uitam. Sed et de his qui usque ad mortem peccant, est peccatum usque ad mortem, 17 uox uiua] uox hominis uiui 21 age] fac ptoficit] crescit acceperis 26 sanctum] corpus Chtisti 26/24 canibus] impiis mote] sicut canes mote] consuetudo 32 prodesse] adiuuare fecerit 34 ptosit] adiuuabit

praetipuetis] 30 canino 33 gesserit]

26/27 Matth. 7, 6. 5. — Paenit. Vallic. T.XVIII, xvrr, 8 (f. 77). 6. — Paenit. Vallic. T. XVIII, xvir, 8 (f. 777). 7. - Paenit. Vallic. T. XVIII, xvar, 8 (f. 77"). 8. — Cfr. Aug., Enchir., 110 (PL 40, 283). 44des? in Paenit. Vallic. T.XVIII, xvu, 8 (f. 77?). 9. — Paenit. Vallic. T. XVIII, xvrr, 8 (f. 77"). 10. - I loh. 5, 16 — Coll. Hibernen., XV, 8d (WASSERSCHLEBEN, 45) ;Iuo Carnot., Decr., xv, 9o (PL 161, 882) ;Butch. Wotm., Decr., xix, 77

(PL 140, 1000) ; Abaelard., Coll., CLIII (PL 178, 1601) ; cfr. eziaz Paenit. Vallic. T.XVIII, xvir, 8 (f. 77"). 24 IrEM] 20 IrEM] oz. C 18 audiuit B meritum B 16 in] oz. B 28 IrEM] om. BC 29 Quid ptodest] hoc est B 26 Nolite C post om. C 36 IrgM] oz. B C. 341 Augustinus] zmer /in. add. B mortem] oz. B

484

COLL. IN V LIB., III, cccxxi-CCCxx11

non pro illo dico ut roget, id est peccatum de quo poenitentia similiter non agit, ut peccata ingentia careant poenitentia.

CCCXXII. —- DE RELEVATIONE ANIMARVM DEFVNCTORVM PIETATE SVORVM VIVENTIVM. Augustinus. I. Tempus quod inter hominum mortem et ultimam resurrectionem interpositum est animas abditis receptaculis con5 tinuo sicut unaqueque digna est uel requie uel poena, pro eo quod sortita est in carne cum uiueret. Neque enim negandum est defunctorum animas pietate suorum uiuentium releuari, cum pro illis sacrificium mediatorio offertur uel helymosinae in ecclesia fiunt. Sed haec eis prosunt qui cum uiuerent haec IO sibi ut postea possent prodesse meruerunt. Est enim quidam uiuendi modus nec tam bonus ut non requirat ista post mortem, nec tam malus ut ei non prosint ista post mortem. Est uero talis in bono ut his non indigeat et est rursus talis in malo ut nec his ualeat cum hinc transierit adiuuari. Quo I 5 circa, hic omne meritum comparatur quo possit post hanc uitam releuari quispiam uel grauari. Nemo autem se praeparet quod hic neglexit cum abierit Dominum promereri. Non igitur ista quae pro defunctis commendandis frequentat ecclesia illos turbet aduersa apostolicae sententiae, quia

dictum est : omnes enim astabimus ante tribunal Christ? ut referat unusquisque secundum ea quae corpus gessit, siue bonwm siue malwm, quia etiam hoc meritis ibi cum in corpore uiueret comparauit ut ei possint ista prodesse. Non enim omnibus prosunt ; et quare non omnibus prosunt, nisi propter 2 A differentiam uitae quam quisque gessit in corpore ? 20

2. ITEM DE QVO SVPRA. 44 ingentia] grauia careant] non habeant. CCCXXII. 4 abditis] absconditis 4/5 continuo] statim

6 sortita est] 10 prodesse] adiutorium esse 11 modus] mensuta 13 non indigeat] non necesse sit 15 comparatur] assimilatur 16 quispiam] aliquis 1? promereri] acquiri 19 aduersa] contraria 20 tribunal] sedem 21 referat] recitet gessit] operatum est 23 compatauit] emit prodesse] adiutorium esse 25 differentiam] distantiam gessit] operatus est sortem accepit

CCCXXII.

? releuati] testaurati

9 prosunt] adiuuant

20/22 Rom. 14, 19.

CCCXXII, 1. - Aug., Enchit., 109 (PL 40, 283) — Anselm. Luc., Coll., VII, 160 (THANER, 428) ; Grat., Dect., C. 12, q.2, 23 (FRIEDBERG, 728). 2. - Aug., Enchir., 110-111 (PL 40, 283-284) ; Hrab. Maut., Opusc., 1, 5 (PL 110, 1195).

CCCXXII. 3 hominis B BC ibi]sibi B

19 illis B

quia] qua B C

23 metitis] metu

CORDSINSVOGBIBSSEUIS CGCXXtiI-6€CxXIV

485

Cum ergo sacrificium siue quarumcumque helymosinarum pro defunctis omnibus baptizatis offertur, pro ualde bonis, gratiarum actiones sunt, pro non ualde malis propitiationes 3o sunt, pro ualde malis, etsi nulla sunt adiuuamenta mortuorum,

qualescumque uiuorum consolationes sunt. Quibus autem prosunt aut ad hoc prosunt ut sit eis plena remissio aut certe ut tolerabilior fiat ipsa damnatio., Post resurrectionem uero facto completoque uniuerso iudicio suos fines habebunt ciui3; tates

duae:

una

Christi,

altera diaboli,

una

bonorum,

alia

malorum. Vtraque tamen et angelorum et hominum. Istis uoluntas, illis facultas non poterit esse peccandi ulla uel ulla condicio moriendi. Istis in aeterna uita uere fideliterque uiuentibus, illis infeliciter in aeterna morte sine moriendi pote4o state durantibus quoniam utrique sine fine. Sed in beatitudine isti, alius alio praestabilius. In miseria uero illi alius alio tolerabilius permanebunt.

CCCXXIII. — DE TESTIMONIO VIVI SVPER MORTVO. Gregorius. I. Si quis uiuus firmauerit super mortuo, accedat uiuens et firmet sermonem mortui et heres reddet quod firmauit uiuus. $57 2x ETEMSynodus sancta decreuit : ut quod testificauerint uiui super mortuo, ab haeredibus detur, ne in peccatum fiat mortuo.

CCCXXIV. — INCIPIT DE SORTIBVS ET DIVINIS ATQVE VANIS ET INLICITIS OBSERVATIONIBVS DEDVCTORIBVS MALITIAE, DE DOMINIS ET SERVIS. ÍN PRIMIS DE SORTE MITTENDA IN DVBIIS

ET INCERTIS.

Filius

Syrac.

29 quatumcumque] aliquatum 29 ptopitiationes] adiutorium 81 qualescumque] aliquae uiuotum] pauperum 32 prosunt]adiutorium ^ remissio] indulgentia 33 torelabilior] minor uel humilior 36 Istis] sanctis 39 illis] impiis facultas] possibilitas 38 condicio] inuentio Istis] sanctis 41 isti] iusti ptestabilius] nobilius uel melius illi] impii 42 tolerabilius]

mitius uel planius. CCCX XIII. testis.

4 firmet] manifestet

sermonem]

ptomissionem

uiuus]

CCCXXIII, 1. - Coll. Hibernen., XVI, 10b (WAssERSCHLEBEN, 48). Cfr. efiam Cod. Vat.lat.1549-III, ros. 2. — Coll. Hibetnen., XVI, roc (WASSERSCHLEBEN, 48).

27 siue] a4Z. altaris B

32 sint B

eis] oz.

BC

36/34 Isti ... illi B

38

uere] uiuete B. CCCXXIII.

5 IrEM] oz. B C.

CCCXXIV.

3 poMiNr

33

B VI

486

;

COLL-IN VLIBS HI, CCCXXIV-CCCXXVI

I. Sors inter dubia mittitur; et inde dicitur sorsquia de sursum est et a Deo temperatur.

2. ITEM.

Augustinus.

Sors non

aliud mali est, sed res in dubitatione

humana

diuinam nobis indicans uoluntatem. Id est,quae in occulto 10 Dei iudicio sunt per manus sanctorum sors manifestat. CCCXXV.

A

— DE EO QVOD

NON

EST ELECTIO

HVMANA

IN

SORTE. In Paralypomenone. In sorte non est electio sed Dei uoluntas. Hinc Salomon ait : sortes in sinum mittuntur sed a Domino temperantur. De multis autem eligere nostrum est,Dei autem de duobus iudicare. Inde orant apostoli: £4 autem Domine qui nosti corda hominum, ostende nobis quem elegeris ex his duobus unum accipere locum ministerii huius et apostolatum, de quo braeuaricatus est Iudas. CCCXXVI.

—- DE EO QVOD NON SEMPER SORTIBVS CREDEN-

DVM EST SED DEO. Augustinus. I. Sortes non semper mittendae sunt, quia aliquando fallunt. Inde quidam ait : sortes regunt, id est demones. CCCXXIV. demonstrans

5 dubia] incerta 6 temperatur] moderatur in occulto] in abscondito.

CCCXXV. 4 in sinum] in secretum cognoscis secreta $8 praeuaticatus] eiectus.

CCCXXVI.

CCCXXIV. CCCXXV.

6 nosti corda]

3 fallunt] metiuntur uel decipiunt

5/6 loc. non rep. 3 loc. non tep.

4 Prou. 16, 53.

CCCXXIV, 1.- Coll. Hibernen. Hibernen., 169 ; Cod. i SCHLEBEN, C. 26, q.2,

multis] causis

9 indicans]

XXVI,

6/8 Act. 1, 24.

ra (WASSERSCHLEBEN,

83); Coll.

ant. XXV, 5 (D'AcnzRY, t, 497). Cfr. eziam Cod. Vat.lat.1349-VI, Vindobon. Lat.522, 20. 2. — Aug., in Ps. xxx, 16 — Coll. Hibernen., XXVI, rb (WassER83); luo Carnot, Panorm., vr, 77 (PL r61, 1325); Grat., Decr., 1 (FRIEDBERG, 1020).

CCCXXV. — Prou. 16, 33 — Coll. Hibetnen., XXVI, 2a-c (WASSERSCHLEBEN, 83). Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-VI, 170.

CCCX XVI, 1. — Coll. Hibernen., XXVII, 9a (WASSERSCHLEBEN, 83). Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-VI, 171 ; Cod. Vindobon. Lat.522, 20.

B mittatur B C in] ozz. B.

CCCXXV. CCCXXVI.

*? IrEM] oz.

BC

9 Id est] item ideoque B, item inde C

6 qui] oz. V —. S8 apostolatus C V. 2 esr] sir C

8 sunt] oz. B

COLL. IN V LIB., III, cccxxvi

487

;

2. ITEM. Hieronimus. In commentario Ionae ubi dicitur : cecidit sors super Ionam. Sic, inquiens, nec statim debemus sub hoc exemplo sortibus credere. Vel illud de Actibus Apostolorum huic testimonio copulare, ubi sorte apostolus Mathias eligitur, cum priuilegia 1o singulorum non possunt legem facere communem. Sunt enim in condemnatione Balaham cui asina loquitur, et Pharao et Nabuchodonosor in iudicium sui somnii futura cognoscant, et tamen Dominum non intellexerunt reuelantem. Caiphas quoque prophetat ignorans, quod expediret unum perire pro 15 multis. Ita et fugiens sorte depraehenditur, et non uiribus sortientium et maxime eius qui sortes regebat incertas. In scripturis quattuor modis inuenitur sors. Primo super regnum inter tribus, ut supra in libris Regum applicauit Samuhel omnes tribus Israel et cecidit sors super Beniamin et reliqua 2o usque ad Saul filium Cis. De hac sorte legitur: contradicttones reprimit sors inier jolientes quoque diuidi. Secundo super sacerdotibus mittitur, ut fuerunt X XIIII

seniores in ministerio

templi, cum quibus Abia octauus in ordinem fuit. Et in nouo statuerunt duos, id est Barnaban et in sequenti usque quo 25 dicit : e£ cecidit sors super Mathiam

et annwmeratus

est cum

xi apostolis. De hac sorte dicit Hieronimus : stant duo apostoli pares merito, sed praeferre alterum alteri Deo erat. Tertio super causam certi peccati mittitur, ut de Achar regulam furante legitur et Iona propheta, unde dicitur : wenz3o te miüllamus sortem,ut cognoscamus cuius causa malitiae haec est super nos tempestas magna. Quarto super diuisiones regionum,

ut ad Ihesum dicitur: in sorte diwides terram populo hwic, de hac sorte dicitur : funes ceciderunt mihi 4n praeclaris. Inde haereditas aliquando sors dicitur, ut Petrus ad Symonem 55 dicit : non est ttbi sors 4n hac uita. Et in psalmo : nom derelinquet Dominus wirgam eccatorum super sortem vustorum. Item 9 copulare] iungete priuilegia] priuata lex 12 in iudicium] in demonstrationem futura] uentura 13 reuelantem] demonstrantem 14 ignorans] nesciens expeditet] conueniret uel oporteret petite] moti 16 sortientium] sottem mittentium ethnicorum] paganorum eius] Déi incettas] indubias 18 applicauit] adiunxit 21 reprimit] comprimit 22 xxm] uigintiquattuof 26 xi] undecim 83 in praeclaris] in bonis 36 uitgam] uirtutem CCCXXVI. 29/31 Ion. 1, 7.

6 Ion. 1, 7.

33 Ps. 15, 6.

20/21 Prou. 18, 18.

85 Act. 8, 21.

25/26 Act. 1, 26. 35/36 Ps. 124, 5.

2. — Hieton., In proph. min., in Ionam, r, 7 (PL 25, 1126) — Coll. Hibernen., XXVI, 4b (WASSERSCHLEBEN, 83) redactio diuersa.

15 et'] a22. hic B (e 9 sortes B $ illud] ad zzarg. add. B BC 5 IrEM] oz. 20 Cis] eius 16 maxime] 244. ethnicorum sed uoluntate B C fugiente B BC 25 xi] xii B 85 Et] oz. B

488

GOLLEXEN-V BEÍB.;jLp, CCCXXVI-CCCXXX

et in aliis rebus dicitur sors, ut swper westem meam miserunt sortem. Et : in manibus tuis sortes meae. CCCXXVII. — DE HIS INTER QVOS MITTI SORS DEBET. Synodus Hibernensis. Sors inter dubia aut inter duo aequalia aut inter duo catholica mitti debet.

CCCXXVIII. — DE SORTIBVS SANCTORVM. Synodus Romana. Si quis sortes sanctorum quas contra rationem uocant, uel alias sortes habuerint, uel qualecumque aliud malum ingenium 5 sortitus fuerit uel uenerauerit, III annos poeniteat. Qui ibidem ederit aut biberit, annum integrum poeniteat cum pane et aqua. Sortes sanctorum sunt quas in sinu uel in gremio mittuntur pro qualicumque causa, siue pro bona siue pro mala quae ueniunt. CCCXXIX. — DE POENA DIVINATIONIS HVIVS. Lex. Vir siue mulier in quibus pithonicus uel diuinationis spiritus fuerit, morte moriatur : lapidibus obruent eos, sanguis eorum sit super eos. CCCXXX.

— DE CHRISTIANIS

DIVINOS VEL AVGVRANTES.

NON DEBENTIBVS

QVAERERE

Augustinus.

38 sortes] pattes. CCCXXVII.

3 dubia] incerta.

CCCXXVIII.

CCCXXIX.

6 ederit] comederit.

2 pithonicus] falsus uel diuinus.

37/38 Matth. 27, 35. CCCXXIX.

38 Ps. 30, 16.

2/4 Leu. 20, 27.

CCCX XVII. — Coll. Hibernen., ant. XXV, 5 (D'AcnERY, rz, 497) ; Coll. Hibernen., XXVI, 5 (WASSERSCHLEBEN, 84). Cfr. eziaz; Cod. Vat.lat.1349-VI, 173. CCCXXVIIIL. — Paenit. Patis., r, 20 (ScHMrrz, 1, 684) ; Paenit. Burgund., 28 (ScHurrz, 11, 321) ;Paenit. Merseburg., 26 (ScHMrrz, 11, 361) ; Paenit., Vallic., 1 111 (ScHwrITZ, 1, 327).

CCCX XIX. — Leu. 20, 27 — Coll. Hibernen., XLIV, 5 (WASSERSCHLEBEN, 231).

37 in] oz. B. CCCXXVIII.

CCCXXIX. GG XIXSN

4 habuerit B

alium B

5$ uenauerit C V.

1/4 Drs — eos] oz. B. 1 pEsENTES B V

2 AVGVRIANTES B

COLL

TN: V. EUIBE, ILL, ccexxx-cécxxxi

489

I. Ammoneo uos pariter ut nullus ex uobis caragios et diuinos et sortilogos requirat. Quia quicumque fecerit hoc malum, ; statim perdit baptismi sacramentum et continuo sacrilegus et paganus efficitur et nisi grandis helymosina ac dura, et prolixa poenitentia ei subuenerit, in aeternum peribit. 2. ITEM. Augustinus. Qui supradictis malis, id est caragiis et diuinis etaruspicibus 1o et philacteriis et aliis quibuslibet auguriis crediderit, etsi ieiunet, etsi oret, etsi largas helymosinas faciat et corpus suum in omni afflictione cruciauerit, nihil ei prodiderit quamdiu in illa obseruantia sit. 3. ITEM. In passione sancti Bartholomei. 1; Tunc Bartholomeus apostolus ad demonem ait: confitere, immundissime demon, istos omnes qui hic aegritudines uarias patiuntur : quis est qui eos lesit? Respondit demon : princeps noster diabolus ipse nos mittit ad homines,ut ledamus primum quidem carnes eorum, quoniam in animas hominum non pos20sumus habere potestatem nisi sacrificauerint. At ubi pro salute corporis sui nobis sacrificauerint, cessamus

nocere eis,

quia iam in animabus eorum potestatem habere incipimus. CCCXXXI. — VT CLERICVS MAGVS ET INCANTATOR NON SIT, NEQVE PHILACTERIA FACIAT. Ex concilio Laodicensi.

Quod non oporteat sacris officiis deditos uel clericos, magos aut incantatores existere aut facere filacteria, quae animarum CCCXXX. 4 sottilogos] pithones 5 continuo] statim longa * subuenetit] succurretit 10 augutiis] diuinationibus.

CCCXXXI.

6 prolixa]

4 filactetia] pictaciola, ligaturas

CCCXXX, 1. - Capit. Martini, 72 — Paenit. Marten., 72 (BAnrow, 140); Coll. Hisp., LXIV, 72 (PL 84, 584) ; Dect. ps.-Isid. (HrNscHrUs, 452) ;Halitg., Paenit., rv, 26 (PL xo5, 685) ;Iuo Catnot., Dect., xr, 4o (PL 161, 755) ; Gtat., Dect., c. 26, q.5, 5 (FRrEDBERG, 1027) ; Hrab. Maur., Paenit., rr, 24 (PL 112, 1417) ;

Coll. Dacher., I, 96 (D'AcuzRy, tz, 530) ; Coll. quadftipart., 144 (RrcHrER, 18); Coll. Hibernen., LXIV, 1 (WASSERSCHLEBEN, 230). Cfr. efiaz Cod. Monac. Clm.

4592, 195.

2. — Coll. Hibernen., LXIV, 2 (WASSERSCHLEBEN,

231). Cfr. efiam

Cod. Monac. Clm.4592, 195. 3. — Acta apoct. s. Barthol., 2, 15 (Acta SS, August. v, 37). CCCXXXI. —- Conc. Laod., 36 — Coll. Dionis. (SrREwE, 56) ; Coll. Dionis.Hadr. (PL 67, 168) ;Cresc., Concord., XC (PL 88, 876) ;Hrab. Maut., Paenit.,

II, 23 (PL 112, 1417) ; Aeneas Patis., CXII (PL 121, 727).

11 corpus suum] corpuscu8 IrEM] oz. B C 4 ei] oz. C 14 IrEM] ozz. C 14/22 IrEM — incipimus] ozz. B 12 proderit B C lum B 21 eos C. Bartolomei] aZ. apostoli sic legiturC

4 sortilegos B

CCCXXXI.

1 Er] ver B

NON srT] zmer lim. add. C.

490

COLL. IN V LIB., III, CCCXXXI-CCCXXXIII

; suarum uincula comprobantur. Eos autem qui his utuntur ab ecclesia repelli praecipimus.

CCCXXXII. - DE DIVINIS ET SORTILOGIS. Bracarensi. ;

Ex

concilio

Si quis paganorum consuetudinem sequens diuinos et sortilogos in domum suam introduxerit quasi ut malum foras mit;tant aut maleficia inueniant uel lustrationes paganorum faciant, V annos poenitentiam agant. CCCXXXIII.

- DE EO QVOD NON LICEAT CHRISTIANIS OB-

SERVATIONES DIVERSAS ATTENDERE. Eiusdem concilio. I. Non liceat christianis traditiones gentilium obseruare uel colere elementa aut lunae aut stellarum cursum aut inanem 5; signorum fallaciam pro domo facienda uel propter segetes uel arbores plantandas uel coniugia facienda. Scriptum est enim : omnia quae facitis, aut in uerbo, aut in opere omnia in nomine Domini nostri Ihesu Christi facite, gratias agentes Deo. 2. ITEM. Ex concilio Bracarensi. 19 Non liceat in collectionibus herbarum, quae medicinales sunt, aliquam obseruationem aut incantationes attendere, nisi

tantum cum symbolo diuino et oratione dominica, ut tantum Deus et Dominus honoretur. 5 uincula] ligamina compftobantur] confirmantur uel manifestantur illos utuntur] usu habent 6 repelli] expelli. CCCXXXII. 4 malum] tiones] mundationes.

CCCXXXIII. reddentes Deo

CCCXXXIIL

infitmitatem

4/5 mittant] eiciant

5 facienda] socianda segetes] messes 10 collectionibus] adunationibus

Eos] 5 lustta-

8 agentes Deo]

?/S Col. 5, 17.

CCCXXXII. — Capit. Martini, 71 — Paenit. Marten., 71 (BARLOW, 140) ; Coll. Hisp. LXIV, 71 (PL 84, 584) Coll. Dacher., I, 95 (D'AcnzRY, 1, 529) ;Egb. Ebor. Exc., cxrix (PL 89, 398); Coll. quadripatt., 139 (RricHrER, 18); Dect. ps.-sid. (HrwscHriUs, 4232); Regino, Coll, II, 355 (W/ASSERSCHLEBEN, 349); Burch. Worm., Dect., x, 6 (PL 140, 834) ; Iuo Catnot., Dect., xr, 534 (PL 16r,

754)

CCCXXXIII,

x. — Fons non inuenitur. 2. - Cap. Martini, 74 —

Paenit. Marten.,

74 (BARLOW,

141);

Coll. Hisp., LXIV, 74 (PL 84, 584) ;Coll. Dacher., I, 97 (D'AcnHERY, t, 530); Halitg., Paenit., v, 26 (PL ro5, 686) ; Hrab. Maut., Paenit., 11, 24 (PL 112, 1418) ; Dect. ps.-Isid. (HrwscHrUs, 432) ; Coll. Pirenen. (MARTINEZ DrEZ, 260). CCCXXXII.

CCCXXXIII.

1 sonriLEGIS

2

D.

Biusdem

concilio] Ex concilio Btacarensi B, om. sed add. Bracaten. ad marg.C 9 IrEM] oz. B C

COLL. IN V LIB., III, CCCXXXIII-CCCXXXIV

3. IrEM.

Ex

concilio

401

Suessano.

:;.

Non licet mulieres christianas uanitatem in suis lanificiis obseruare, sed Dominum inuocent auditorem, qui eis sapientiam texendo donauit. 4. ITEM. Ex concilio Carthaginensi. Auguriis aut incantationibus seruientes a conuentu eccle20Siae separandum. Similiter et iudaicis superstitionibus uel feriis inherentem.

CCCXXXIV. — DE AVGVRIIS NON OBSERVANDIS ETIAM SI VERA SINT. Augustinus. I. Quid faciemus si auguria ipsa uera nuntiant ? De hac re scriptura nos contestatur et admonet dicens: efiam s? uera ; dixerint uobis nolite credere eis. 2. ITEM. Augustinus. Nullus ex uobis obseruet qua die ex domo exeat et qua die de itinere reuertatur, quia omnes dies Deus fecit aequales, ut factus est dies primus et secundus et dies tertius et reliqua. 10 Sed quoties uobis in quamcumque partem fuerit necessitas properandi, signate uos signaculo crucis in nomine Ihesu Christi, et symbolum uel orationem dominicam fideliter cantantes, securi de Dei adiutorio iter agite, dicentes cum apostolo: qwés mos separabit a caritate Christi ? et reliqua. Boni :; enim christiani nec tormentis separantur a Christo, tepidi uero et negligentes interdum otiosis fabulis et si uel breue damnum pertulerint continuo scandalizantur. 15 lanificiis] telis laneis herentem] coniungentem.

19 Augutiis] diuinationibus

21 feriis] festis

in-

CCCXXXIV. 10 quoties] quandocumque 15 tepidi] infirmi uel increduli 1* pertulerint] sustinuerint continuo] statim scandalizantur] petturbantur

CCCXXXIV.

4/8 cft. let. 5, 2.

14 cfr. Rom. 8, 55.

3. — Capit. Martini, 75 — Regino, Coll., II, 575 (WASSERSCHLEBEN, 358) ;Coll. quadripart., 146 (Richter, 19) ;Coll. Hisp., LXIV, 75 (PL 84, 584); Burch. Wotm., Decr., x, 19 (PL 140, 8356) ; Decr. ps.-Isid. (HrwscHrUs, 452). 4. — Conc. Carth. IV, 89 — Dect. ps.-Isid. (HiwscHrUs, 306). CCCXXXIV, 1. - Coll. Hibernen., LXIV, 6 (WASSERSCHLEBEN, 231). Cfr. Cod. Monac. Clm.4592, 195.

2. — Coll. Hibernen., LXIV, 8 (WASSERSCHLEBEN, 232). Cfr. efíam Cod. Monac. Clm.4592, 197. 14 IrgM] oz. B C

CCCXXXIV. quacumque

18 IrEM] oz. B C. 6 IrEM] ozz. B, IpgM C 13 dicente B parte B

? obserbet C 14 sepatauit C

10 in] oz. B i" damna B

492

GODEOBENAVSETER&XMEE CCCXXXIV-CCCXXXVI

3. ITEM. Gratissima canonum-collatio. Scripturarum testimoniis et sanctorum dictis roborata le20 gentem letificat ; ubi si quaeppiam discordare uidetur, illud eis eligendum est quod maioris auctoritatis esse decernitur.

CCCXXXV. — DE ARIOLIS AVSPICIIS DIVINATIONIBVS VOTIS VEL INCANTATIONIBVS. Gregorius. Augures dicuntur qui in uolatus auium uel uoces intendunt. Arioli sunt qui circa aras idolorum sacrificant. Auspicia ;sunt quae ab itinerantibus obseruantur. Si quis auguria, auspicia, diuinationes uel qui uotum uouerit praeter ecclesiam uel qui diuinationes faciunt in incantationibus suis quod omnino diabolicum est, tres annos poeniteat aut amplius iuxta gradum uel quantitatem uel qualitatem culpae.

CCCXXXVI. AVGVRES

— Si CLERICOS

ATQVE

SORTILOGOS

MAGOS

ARVSPICES

EXERCENTES.

Ex

ARIOLOS concilio

Toletano. Si quis episcopus aut presbyter siue diaconus uel quilibet ; ex ordine clericorum, magos aut aruspices aut ariolos aut certe augures uel sortilogos uel eos qui profitentur sortem aliquam aut aliquos eorum similia exercentes consulere fuerit deprehensus, ab honore dignitatis suae depositus monasterii censuram excipiat ibique perpetuae poenitentiae deditus scelus 1o admissi sacrilegii luat. i8Gratissima] amantissima firmata 20 quaeppiam] aliqua

CCCXXXV.

4 aras] altatia

collatio] coadunatio 21 decernitur] cognoscitur.

5 itinerantibus]

19 roborata]

iter facientibus.

CCCXXXVI. 4 quilibet] quicumque 6 profitentur] credunt lere] consilium quetere 8/9 censuram] districtionem uel iudicium subditus scelus] crimen 10 luat] plangat, persolaut.

* consu9 deditus]

3. — Fons non inuenitur. Cfr. Hincmat. Rem., De diuort. Lotharii, interr. 21 (PL 125, 735) idem initium. CCCX XXV. - Paenit. Iudic., xvr, 5 (ScHwrrz, rt, 237). CCCXXXVI. - Hrab. Maur., Paenit, m, 23 (PL i:i2, 1417); Atto, Capit., XLvHri (PL 134, 57) ;Burch. Wotm., Dect., X, 48 (PL 1:40, 851); Iuo Carnot., Decr., xi, 5 (PL 161, 747) ;Iuo Carnot., Panorm., rz, 169 (PL 161, 1170) ;Iuo Carnot., Panorm., vr, 64 (PL 161, 1317) ; Anselm. Luc., Coll., XI, 112 (Vat.lat. 1365, 200) ; Grat., Decr., c. 26, q.5, 5 (FRIEDBERG, 1028) ; Iuo Carnot., Decr., x,

73 (PL 161, 772). 18 IrgzM] oz. B C quippiam B C. CCCXXXV. CCCXXXVI. *? aliquis B.

Gratissimum

B

collatioque

1 ARIOLI AVSPICIA DIVINATIONES VOTVM B 2 ATQVE] ad marg. add. C

BC

20

* qui] oz. V.

EXERCENTES] zmfer Jin. add. B

COLL.-IN-V LIB. IIIl,CCCXXXVII-CCCXXXIX

*

403

CCCXXXVII. — DE AVGVRIIS AVSPICIIS SOMNIIS VEL DIVINATIONIBVS. Ex concilio Anchiritano. Qui auguria auspicia, siue somnia uel diuinationes quaslibet secundum morem gentilium obseruant, aut in domos huius; modi homines introducunt ad exquirendam aliquam artem maleficii aut domos suas lustrent, isti si de clero sunt abician-

tur a clero et VII annos poeniteant, si uero saeculares V.

CCCXXXVIII. — DE INCANTATORIBVS VEL AVGVRIIS. Karolus rex. De illis hominibus qui aliquam incantationem uel diuinationem agent uel his similia quae in conspectu Dei abominas tiones esse uidentur, similiter inquirat unusquisque ubi eos inuenerit, non dimittat illos sine disciplinae correptione et faciat eos poenitentiam agere de his illicitis praesumptionibus. CCCXXXIX. — DE EO QVOD REVS EST SANGVINIS QVI DVCA-

TVM BARBARIS PRAEBET. Augustinus. I. Vt mihi uidetur effundens sanguinem et praebens ducatum barbaris simili condicione punietur.

CCCXXXVII. lustrent] mundent.

CCCX XXVIII. CCCXXXIX.

4 morem]

consuetudinem

4/5 huiusmodi]

tales

6

V illicitis] pessimis. 4 condicione] lege.

CCCXXXVII. - Conc. Ancyt., 24 — Coll. Quesnell., III, 24 (PL 56, 442) ; Excarps. (ps.-) Cumm., vir, 16 (ScHwrrz, r1, 627) ; Coll. Hisp., IT, 24 (PL 84, 108) ; Paenit. Iudic., xvr, 2 (ScrMrrz, 11, 236) ; Paenit. Paris., r, 13 (Scnurrz, r, 683) ; Paenit. Remen., xx (WASSERSCHLEBEN, Bussotdn., 504) ; Coll. Pirenen. (MARTINEZ Drzz, 229) ; Coll. Herouall., L (PL 99, 1051) ; Hrab. Maut., Paenit., r, 5o (PL 110, 491) ;Decr., ps.-Isid. (HrwscHiUs, 263) ; ps.-Theod., Paenit., xxvir, 24 (WASSERSCHLEBEN, Bussordn., 598) ; Paenit. Mediol., r, 2 (ScHMrrz, xr, 729) ; Coll. Dionis.

(SrREWE, 37); ps.-Beda - Egb. Ebor., Paenit., xxx, 1 (Schmitz, rr, 694) ; Paenit. Matten., xrviu (WASSERSCHLEBEN, Bussordn., 291r.

CCCXXXVIII. — Carol. Magn. e£ Pippin., Capit. (a. 790-800), 2 (MGH, capit., 1, 202) ; Iuo Carnot., Dect., xvt, 269 (PL x6rz, 954). CCCXXXIX,

r1. - Coll. Hibernen., LIX, ra (WASSERSCHLEBEN, 225). Cfr. efiam

Cod. Vat.lat.1349-vt, 292 ; Cod. Monac. Clm.4592, 187.

1 1/2 AVGVRIA AVSPICIA SOMNIA VEL DIVINATIONES B CCCXXXVII. 4 saeculates v] add. : VNDE svPRA. Si quis — 4 motes B soMNiIS] ozz. C agant (— CCCXXXII, 3/6) B. 5 uidetur B C 4/5 abominatio B C 3 illos homines B CCCXXXVIII.

$ has inlicitas praesumptiones B. CCCXXXIX.

2 PRAEBENT DB

4 barbaris] oz. B

494 ;

COLL. IN V LIB., III, cccxxxIX-cccxLu

2. ITEM. Hieronimus. Omnis qui dolum facit, reatum doli effusi sanguinis suscipit. CCCXL. — DE DVCTORE MALITIAE LICET ANIMI AFFECTVM NON HABVERIT.

ACCIPIENTE Origenes.

REATVM

Omnis qui ducit alienos, si affectum animi complere non possit, reatum

omnium

sumpsit.

CCCXLI. — DE POENITENTIA DVCENTIS BARBAROS. Synodus. Qui praebet ducatum barbaris, XIIII annos poeniteat. Barbarus,

id est alienus,

qui more

crudeli

et immani

cunctos

prosternit.

CCCXLII. — DE BESTIIS IMMITIBVS CONSTRINGENDIS. In libro Aethimologiarum. I. Bestiae autem dictae a ui qua saeuiunt. Ferae autem dictae eo quod naturali utuntur libertate et desiderio suo ; ferantur. Bestia dicta est ab esu, hoc esta feritate : quicquid ore saeuit aut ungulis aut penna bestia nominatur. 2. HEEM Lex. GGG

3 ducit] conducit

affectum] uoluntatem

4 reatum] pecca-

tum.

CCCXLI. 3 ducatum] uiam B prosternit] occidit.

CCCXLII. utuntur] exercent

barbaris] paganis

4 immani] pessimo

3 ui] uirtute qua saeuiunt] qua furiunt uel deuotant B ferantur] portentut 6 saeuit] percutit

2. - Coll. Hibernen. LIX, 4b (WASSERSCHLEBEN, etiam Cod. Vat.lat.1349-vt, 224 ; Cod. Monac. Clm.4592, 187.

225).

4

Cfr.

CCCXL. — Coll. Hibernen., LIX, 4a (WASSERSCHLEBEN, 225). Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-vt, 224. CCCXLI. — Coll. Hibernen., LIX, 2 (WASSERSCHLEBEN, 225). Cfr. etiaz Cod. Vat.lat.1349-v1, 225 ; Cod. Mattit. A.151-1u, 66 ; Paenit. Paris., r, 55 (ScHwrrz, I 687); Excatps. (ps..) Cumm., vr, 28 (ScHMr1z, 1t, 625); ps.-Theod., Paenit.,

XXI,

33 (WASSERSCHLEBEN,

Bussotdn.,

589);

Coll. Hibernen.,

ant.

LVII,

2

(D'AcnzRy, rz, 506) ; Paenit. Comm., 1x, 15 (ZETTINGER, 518) ; Paenit. Silense, rr (RowERo Orazo, 96) ;Excarps. (ps.-) Cumm., rv, 11 (ScHwrrz, rx, 620) ; Paenit. Paris., r, 31 (ScHMrrz, r, 685) ; Paenit. Rom. eccl. (PL ro5, 701) ; Poenit. Rom. anon. (PL ros, 723); Synod. Luci Vict, rv (HADDAN-STUBSS, t, 118); Paenit. Alueld., 39 (RowERo Orazo, 62). CCCXLII, 1r. — Isid., Orig., XII, 2 (PL 82, 434). 2. - Exod. 21, 28-30 — Coll. Hibernen., LIII, 2a e7 3 (WASSERSCHLEBEN, 213-214). Cfr. etiaz; Cod. Vat.lat.1349-VI, 217.

9 IrEM] oz. B C. CGGXTDE

CCCXLI.

3 annos] oz. C V.

*? IrgM] om.

BC

GOLLSOINV-LIB;,

III; 'é6ccxrLiH-cccxrinm

495

Omnis quicumque bestiam habet, stringat eam; si bos cornupeta uirum aut feminam occiderit, bos lapidibus obrue1otur

et non

comedentur

carne$

eius, dominus

autem

bouis

innocens erit. Si bos cornipeta fuerit ab heri et nudiustertius, non recluserit eum dominus occideritque hominem, bos lapidibus obruetur et dominus illius occidetur, siue dabit praetium pro anima sua quantum iudices iudicauerint. Si bos 1; alterius bouem

occiderit, uendent bouem

uiuum et diuidunt

praetium eius ; cadauer autem mortuum inter se dispertient. Si autem sciebat quod bos cornipeta esset ab heri et nudiustertius, non custodiuit eum dominus suus, reddet bouem pro boue et cadauer integrum accipiet.

CCCXLIII. — DE BESTIA NON NVTRIENDA SI NOCEAT. Augustinus. I. Quicumque noluerit occidere proximum suum, ne enutriat bestiam.

Si enim nocuerit, reddat animam

pro anima,

5 damnum pro damno. 2. ITEM. Faustinus. Ne enutrieris immanem bestiam, in quantum enim proderit tibi tantum proximis nocet. 3. ITEM. Hieronimus. 10 In quantum bestia est, tantum ad nocendum nutritur. 4. ITEM. In Vita monachorum. Quidam paruam messem enutriens bestiae deuorauerunt ; et orauit ad Dominum ut suas bestias prohiberet et prohibuit. Item, quidam paucas gallinas nutriens uulpis deuorauit, inde i;extendens manum ad caelum dixit: cur haec superflua et nociua enutris ? Tu redde mihi quod uulpes tuae deuorauerunt et prohibe bestias tuas.

$8 stringat] liget

9 cornupeta] cornu feriens

16 dispertient] diuidant.

CCCXLIII. 4 immanem] crudelem 12 paruam] modicam 13 ptro16 prohibuit] contradixit uel repullit hiberet] contradiceret uel repelleret nocua] nociua 17 prohibe] contradic uel repelle.

CCCXLIII, 1. - Coll. Hibernen., LIII, 2. — Coll. Hibernen., LIII, 3. — Coll. Hibernen., LIII, 4. — Cfr. Gteg. I, Dialog., LIII, 2e-f (WASSERSCHLEBEN, 213) redacfio

11/19 Si — accipiet] oz. B 18 redde C.

4 reddet B C CCCXLIII. 11 IrgM] oz. B C om. B C

2c (WASSERSCHLEBEN, 215). 2d (WASSERSCHLEBEN, 212). 2b (WASSERSCHLEBEN, 213). I, 9 (PL 77, 197) — Coll. Hibetnen., diuersa.

15 uendant C

6 IrgM] oz. 12 bestiam B

17/18 nudiustertius] aZ. et C

BC

? nuttietis C 16 nociua] nocua B

9 IrzM] tua C.

496

COLL. IN V LIB., III, CCCXLIV-CCCXLV

CCCXLIV. — DE ORIGINE SERVORVM. Aequus Deus ideo seruos alios constituit alios dominos, ut licentia male agendi seruorum dominorum potestate constringatur. Si omnes sine metu fuissent, quis esset qui a malis ;quempiam cohiberet ? Hinc est quod beatus Gregorius in libro Pastorali commemorans ait : liquet quod Deus homines natura aequales genuerit, sed uariante meritorum ordine alios aliis culpa postponitur ; ipsa autem diuersitas quae accessit ex uitio, diuino

iudicio

dispensatur

ut, quia omnis

homo

non

:0ualet ut alter rogatur ab altero, infirmus rogatur a forti. Vnde cuncti qui praesunt non potestatem debent ordinis, sed aequalitatem pensare condiciones, nec praeesse se hominibus gaudeant sed prodesse.

CCCXLV. — DE TERRORE ET DE RECTORIBVS SVPER BRVTIS ANIMALIBVS. Gregorius. Cum Noe Dominus filiisque eius diceret : cvescite et multiplicamini et veplete terram, protinus adiunxit : u£ £error uester sac tremor sit super cuncta animalia terrae. Quorum uidelicet terror ac tremor, quia esse super animalia terrae praecipitur, profecto esse super homines prohibetur. Homo quippe brutis animalibus non autem hominibus ceteris natura praelatus est, et idcirco eis dicitur, ut ab animalibus

homines

timeantur.

10 Vnde necesse est ut rectores a subditis timeantur, quando ab eis Deum minime timeri depraehendunt. In eo enim quod metu sibi a peruerse uiuentibus exigunt, quasi non hominibus sed animalibus dominantur. Quia uidelicet ex ea parte qua bestiales sunt, ex eadem parte formidini iacere substrati. CCCXLIV. 2 Aequus] aequalis 4 metu] timore 50 quempiam] aliquem cohiberet] prohiberet 6 liquet] appatet, patet 8 postponit] rettoponit 9/10 non ualet] non potest 10 alter] pauper ab alteto] a diuite 11 praesunt] maiores 12 condiciones] generationis.

CCCXLV. 4 protinus] statim 5 uidelicet] namque *? prohibetur] contradicitur brutis] insensatis uel sine sensu 8 praelatus] antepositus 11 depraehendunt] decernunt, considerant 12 metu] pauote non hominibus] siue brutis animalibus comparantur.

CCCXLV.

3/4 Gen. r, 22.

4/5 Gen. 8, 17; 9, 7.

CCCXLIV. — Greg. I, Reg. past., II, 6 (17) (PL 77, 34). CCCXLV.

- Greg. I, Reg. past., II, 6 (17) (PL 77, 54).

CCCXLIV.

8 postponit B

10 infirmus — forti] oz. B, ad marg. add. C 12 condicionis B.

11 cunctis C

ordinis] zszer Jn. add. C

CCXV. parte] ozz. B C.

9 ab] oz. C

animalia B

homines]

ab homine B

14

COLL. IN V LIB., III, cccxrvi-cccxr1x

497

CCCXLVI. - DE MANSVETVDINE DOMINORVM IN SERVOS. Paulus. Non potest caput dicere pedibus : non estis mihi necessarii, sed multo magis quae uidentur membra corporis inferiora 5; necessaria sunt. CCCXLVII. — DE SVBIECTIONE .SERVORVM DOMINIS SVIS. Paulus. I. Serui, oboedite dominis uestris carnalibus cum timore et tremore sicut Christo. Non ad oculum seruientes sed sicut

; Domino oboedientes. Scientes quod unusquisque quodcumque fecerit boni hoc recipiet siue seruus siue liber. 2. ITEM. Serui estote subditi dominis uestris non tantum bonis sed etiam discolis.

CCCXLVIII. — DE HIS QVI IVGVM FAMVLATVM ABICIVNT CHRISTIANITATIS OPTENTV. Synodus Neocesarensis. Si quis seruus pro optentu diuini cultus doceat dominum contemnere proprium aut discedat ab eius obsequio nec ei cum s beniuolentia et omni honore deseruiat, anathema sit. CCCXLIX. Petrus.

- DE SVBIECTIONE

SVBDITORVM

POTESTATIBVS.

I. Serui, subditi estote omni ordinationi humanae propter

(GGG XVII CCCXLVII. CCCXLIX.

3/8 1 Cor. 12, 21. 3/6 Eph. 6, 5-8.

8/9 1 Petr. 2, 18 ; cft. Col. 5, 22.

3/6 1 Petr. 2, 15.

CCCXLVI. — Cfr. Coll. Hibernen., XXIV

(WASSERSCHLEBEN,

75-76) sed mon

inuenitur.

CCCXLVII,

1. - Ephes. 6, 5-8 —

Coll. Hibernen., XXIV,

BEN, 75). Cfr. efiam Cod. Vat.lat.1349-VI, 145. 2. — 1 Petr. 2, 18. — Coll. Hibernen.,

2a (WASSERSCHLE-

XXIV, 2b (WASSERSCHLEBEN,

75)

CCCXLVIII. - Conc. Gangt. (a. 357), 5 — Paenit. Remen., vir (WassERSCHLEBEN, Bussotdn., 504) ;Hadr., Epit., [IV], 3 (Cawrsrvs-BASNAGE, 11, 269); Tuo Carnot., Dect., xirz, 48 (PL x61, 1815, C) ; Cresc., Concord., CX XIII (PL 88, 885). 1: r Petr. 2, 13-14 — Coll. Hibernen., XXIV, 4a (WASSERSCHLECCCXLIX, BEN, 76). Cfr. etiam Cod. Vat.lat.1349-VI, 144 ; Cod. Monac. Clm.4592, 17.

CCCXLVI. GGGNSIEVIDE

CCCXLVIII.

1/8 Dr — sunt] oz. B. 1/9 D& — discolis] ozz. B

2 oBTENTVM C

5 quodcumque] zmzer Jin. add. C.

4 eius] eis C.

498

COLL. IN V LIB. III, cccxrix

Deum, siue regi, quasi praecellenti, siue ducibus, tamquam s ab eo missis ad uindictam malefactorum, laudem uero bono-

rum. 2. ITEM. Paulus. Omnibus potestatibus sublimioribus subditi estote. Non est enim potestas nisi a Deo. Itaque qui resistit potestati, Deo roresistit. Vis autem non timere potestate, fac bonum et habebis laudem ex ea. Deus enim minister est, time in bonum.

Si enim feceris malum, time: non enim gladium sine causa portat. ExPLIiCIT LIBER TERTIVS.

8/13 Rom. 15, 1.

2. — Rom. 15, 1-4 — Coll. Hibetnen.,

XXIV, 4b (WASSERSCHLEBEN,

76). CGCXLEDX? 5 missi B * IrgM] oz. C 9 enim] zer Jin. add. B 11 est] oz. B 12 time] non times B 13 portat] 4g. () Ex conc. Tribu-

riense praesente Arnulfus rex. Puella si ante xiu annos — hoc ptohibendi. () Augustinus. Quale x et illud quod — numquam licebit. (c) Si quis cum uxore sua tetro nupserit — 111 annos poeniteat. (7) Ecclesia licet ponere in alio loco — altaris crucem ponerte. (e) Ligna ecclesiae ad nullus opus laicorum — ad aliam ecclesiam aedificandam a//a zzenu B.

4à B*

—

CORRIGENDA Joco :

lege :

XIV — 22

38

40

25 29

36 36

38 38

31 69 74

9 optineri dampnatione

21 obtineti damnatione

pag.

4

Wim.

Imprimé par les Usines Brepols S.A. — Turnhout (Belgique) Printed in Belgium D/1970/0095/58